Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ ahama jainatattvadIpanuM vistRta vivecana cAne Ahuta darzana dIpikA mULanA katAM nyAyatIthI nyAyavizArada upAdhyAya zrImaMgalavijayajI saMpAdaka ane vidvacake prA. hIrAlAla 2. kApaDiyA,
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ namo namaH zrIprabhudharmasUraye / nyAyatIrtha-nyAyavizArada-pravartaka-upAdhyAya zrImaGgalavijayaviracitaH jain-tttv-prdiipH| tasyeya kApaDiyetyupAzrIyutarasikadAsatanujanuSA em. e. ityupAdhivibhUSitena pro0 hIrAlAlena gUrjaragIrgumphitA vistRta vivecanarUpA vRttirnAmnA Aheta-darzana-dIpikA / sampAdaka:puNyapattanasya prAcyavidyAsaMzodhanamandire'rdhamAgadhyadhyApakaH, purA tu -- vilsan 'vidyAlaye gaNitAdhyApako nyAyakusumAJjali-stuticaturviMzatikAdyanuvAdako hIrAlAlaH / mudrakaH prkaashyitriishriiyshovijyjaingrnthmaalaa| vaTodare luhANAmitramudraNAlayAdhipatiH / prathama saMskaraNe pratayaH 1000 / vaikramIyAbdaH 1988 / vIrasaMvat 2458 / dharmasaMvat 10 / paNyaM rUpyakasaptakam /
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ Printed at The Lubana Mitra Steam Printing Prese by A. V. Thakkar for the Publisher on 1-1-32. Published by S'ri Yasovijaya Jaina Granthamala Bhavnagar (Kathiawar).
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ namo namaH zrIprabhudharmasUraye / nyAyatIrtha nyAyavizArada pravartaka upAdhyAya zrImaMgalavijyakRta jena- tattva- pradIpa ne vivecanAtmaka anuvAda yAne Ahata darzana dIpikA. saMzodhana, bhASAMtara temaja vivecana karanAra- che. hIrAlAla rasikadAsa kApaDiyA, ema. e., nyAyakusumAMjali, stuti-caturvizatikA vagerenA anuvAdaka ane vivecaka temaja sabhASya saTIka tavAthadhigamasUtra vagerenA saMpAdaka. prakAzaka zrIyazavijaya jaina granthamAlAnA kAryavAhI prathama AvRtti : : nakala 1000 che. vikrama saMvat 1988 vIra saMvata 2457 dharma saMvata 1 mUlya rU. 7-0-0
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ mudraka vaDodarA-rAvapurAmAM dhI luhANAmitra TIma prinTiMga presamAM aMbAlAla vi. Thakkare zrIyazovijaya jaina granthamAlA mATe chApI prasiddha karyuM. tArIkha 1-2-1932.
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ navayugapravartaka svargastha gurUdeva zAstravizArada jainAcArya zrIvijayadharmasUri mahArAja, dattAM zAstra vizAradena sahitAM sarvairbudhaiH svecchayA jainAcArya parAmavApya pada: buddhayA kuzAgrIyayA / dUrIkRtyarajo'pyajasramakhilaM satvaM ca ziSToccaye tanvantaM sumanaHsu dharma vijayaM khyAtaMca vande'nizam // 1 // nyA. tI. u. zrImaMgalavijayaHnalitieryo
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAtmA zrIvijyadharmasUri smRti. jemanI kRpAdraSTithI ane jemanA vicakSaNa vinayavarganA AdaraNIya prayAsathI mAre dhArmika abhyAsa vizeSata pragatimAna banya, ajaina jane sAthenI jemanI AkAMkSya ane anukaraNIya vartaNuke mArA mana upara UMDI chApa pADI, jemanI sAhityanA pracAranI satata bhAvanAthI mArAmAM navIna caitanyane saMcAra thaye, pAzcAtya pradezamAM paNa jaina dharmane vijayavAvaTA pharakAvavAnI jemanI mahattvAkAMkSAe mArA jevAne yuropa mekalI dhAmika vyAkhyAne apAvavAnA saMkalpane janma Apyo, jemanI jJAnasamRddhie vividha varNa, veSa, vidvattA ane AcAra-vicAravALI vyaktione AkarSita karI, jemanI samayajJatAe pratispaddhionA hRdayamAM paNa sAdara sthAna meLavyuM ane keTalAkane te parama mitrarUpe pariNumAvyA te prAtasmaraNaya, pUjyapAda, svargastha zAstra vizArada jainAcArya zrIviyadharmasUrivaranA vAtsalyapUrNa mahAna upakAranA smaraNa-leza tarIke A Ahata-darzanadIpikAnA praNayana-prasaMge e maMgaLa mUtine savinaya vaMdana karuM chuM ane emanA sadUguNenI punaH puna: prazaMsA karUM chuM. prAcyavidyAsaMzodhanamaMdira, puNayapattana. cAritryAnurAgI ASADha kRSNa ekAdazI hIrAlAla rasikadAsa kApaDiyA. vIra saMvata 2457
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIrasika-candrikA-smaraNa sAmAnya sthiti hovA chatAM ema.e. ( M. A ) sudhIne mane ucca abhyAsa karAvavA jemaNe Arthika Apatti sAnaMda nIbhAvI lIdhI, mArAmAM jJAnati prakaTAvavA mATe potAnA dehanI dIveTa banAvatAM jemane jarA paNa kSobha na thA, mArA jIvanane naitika ane dhArmika saMskArathI saMskArita karavuM e ja jemanuM jIvanasUtra hatuM, kaMkamAM huM manuSyabhava sArthaka karI zakuM e jemanI sadA utkaTa bhAvanA hatI te tIrthasvarUpI, puNyazleka, sugrahItanAmadheya mAtApitAnA apratima upakAranA smaraNa-cirUpe huM temanA amara AtmAne savinaya praNAma karuM chuM ane A zuddha kRtinI yojanA dvArA meM je puNya prApta karyuM hoya te temaNe mAre mATe sevela suyogya parizramanuM yatkiMcit phaLa che ema sUcavate viramuM chuM. prAcya-vidyA-saMzodhana-maMdira puNyapatana ASADha kRSNa ekAdazI vIra saMvat ra457 vAtsalyabhAjana zizu hIrAlAla rasikadAsa kApaDiyA. 1 pitA-rasikadAsa; mAtA-caMdA (caMdrikA )gArI.
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzakanA be bola. jaina dharmanI sAhitya-sevAnA tathA amUlya granthaprakAzananA uddezathI sAgata zAavizArada mahAtmA zrIvijayadharmasUrIzvarajInA varada haste sthapAela A saMrathA samayAnukUla ane zakti anusAra granthaprakAzananuM kArya atyAra sudhI karatI AvI che te jaina samAjane vidita che. paraMtu eTaluM te kahevuM paDaze ke pUjyapAda AcAryazrInA svargavAsathI A saMsthAne bahu hAni sahana karavI paDe che. saMsthA pagabhara banI te pahelAM ja samAjanA kamanasIbathI teozrI A phAnI duniyAne tyAga karI gayA, jethI Arthika ciMtAnAM vALa hajI saMsthAnA kAryakSetramAMthI khasyAM nathI. AthI AvI Arthika paristhitinI gaMbhIratAmAM saMsthAne saMbhALI saMbhALIne amAre sAhityasevAnA kSetramAM pagalAM mAMDavAM paDe che. chatAM e nivedana karatAM AnaMda thAya che ke prAtaHsmaraNIya vijayadharmasUrIzvarajInA vidvAna ziSyavarga taraphathI A saMsthAne aneka vAra bake sadA sahAyatA maLatI rahI che. A uparAMta ema kahevAmAM paNa atizakti nahi thAya ke A saMsthAnuM astitva paNa teozrInI ja kRpAdRSTine AbhArI che. nyA. tI. nyA, vi. upAdhyAya zrImaMgalavijayajI jeo saMsakRtanA prakAMDa vidvAnonI paMktimAM agra sthAna bhogave che ane jemanAM dharmadIpikA, jainatatrapradIpa, samabhaMgI, tavAkhyAna (pUrvAdha-uttarArdha ) tathA anya pustakanuM prakAzana karavAnuM bhAgya A saMsthAne prApta thayuM che, teozrInI anyAnya kRtio paikI jainataravapradIpanuM vivecanAtmaka bhASAMtara prakAzana karavAnuM paNa amane sadabhAgya prApta thAya che e kharekhara saMsthA temaja samAjane mATe eka AnaMdanI vAta che. vizeSamAM A prakAzana arthe tathA anya prakAzana arthe paNa upadeza dvArA Arthika sahAyatA karAvavA teozrIe je takalIpha UThAvI che te badala A saMsthA temanI aNI che. sAthe sAthe pUjya upAdhyAya mahArAjazrI pAse jainatavapradIpanuM adhyayana karI bahu ja sundara ane vistRta vivecana pUrvaka AhaMta darzana dIpikA nAme gujarAtI anuvAda mATe parizrama karanAra vidvAna baMdhu prophesara hIrAlAla rasikadAsa kApaDIA M. A. ne A sthaLe AbhAra mAnavo ame nahi bhUlIe. taduparAMta graMthakAra upAdhyAyajInI saMkSipta jIvanarekhA AlekhavAmAM zrI vIrataprakAzaka maMDaLa ( zivapurI)nA vidyArthI nyAyatItha bAlAbhAI vIracaMda desAIe je zrama lIdhe che tenI neMdha letAM amane avazya harSa thAya che. AzA che ke AvI ja rIte amArI saMsthAne AvAM prakAzana dvArA pagabhara karavAnA puNyakAryamAM harakaI vidvAna sahAyatA karaze. vinIta- dharma saMvata 10 ) abhayacaMda bhagavAnadAsa gAMdhI. bhAdrapadIya zukla caturdazI ? -zrIyazovijaya jena graMthamAlA, bhAvanagara. bhAvanagara. 1 A post-graduate lecturer at the B. O. R. Institute ( Poona ).
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ jagatu pUjya zAstravizArada jainAcArya zrIvijayadharmasUri mahArAja. e. ema. e. esa. bI. eca. ema. e. esa, AI. eca. ema. jI. e. esa. jaATI jagatapUazastravizArada AvijayadharmazAra - tI mojudojudA avasthAmA svaspaMjagata jhava aa samajI - janma saM. 1924 mahuvA ( judI judI avasthAmAM ) | dIkSA saM', 1441 bhAvanagara nivANu saM'. 199. zivapurI
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ nyA. tI. nyA. vi. upAdhyAya zrImaMgalavijayakRta jainatatvadIya saMbaMdhI utsarga-udgArano anuvAda gujarAtathI page vihAra karIne mahAzrama pUrvaka jemaNe "kAzI mAM meTuM na vidyAlaya sthApyuM, tyAMnA prauDha vidvatAthI vibhUSita paMDitene jainadharma viSene saMdeha jemaNe raphurAyamANa tarko vaDe dUra karyo, "baMgALa dezamAM vicarIne dharmopadeza ApI tyAMnA mAMsa bhakSaNa karanArA manuSyanA hRdayamAM karaNane aMkura jemaNe re, "kAzI nA rAjAnA pramukhapaNA heThaLa sarva bhAratIya paMDiteo jemane ucca padavIne mAnathI alaMkRta karyA, hiMsArUpa deSane dUra karavA mATe ane dayAdhamane pracAra karavA mATe je kRpALue "kAzImAM pazuzALA ( pAMjarApiLa) sthApI, "jodhapura nagaramAM sAhitya pariSad bharI zikSAnA vyApAranA hiMDimanI jemaNe ughoSaNA karI, temaja gAme gAma ane zahere zahera sarvataH jaina dharma saMbaMdhI bhASaNa dvArA konA upara upakAra karavAnuM jemanuM vrata nizcaLa che, te zArada caMdrarUpI amRtanI jema suMdara AcAra vaDe manahara evA zrI vijayadharma nAmanA sUri kharekhara prasiddha ja che. mArA jevA jaDa buddhie paNa je kaMI unnati prApta karI temAM tArI kRpAdraSTi sivAya bIjuM kazuM kAraNa nathI. he guru! tArI kRpAthI ja huM ATalI bhUmikAe ArUDha thaye chuM eTale tArA RNamAMthI mArI jAtane mukta karavA huM asamartha ja chuM, chatAM tArA karakamaLamAM A kaMIka kRti akhuM chuM ane ethI mArA janmane aMzataH kRtArtha thayele mAnuM chuM, -maMgalavijaya.
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ nyA. tI. nyA. vi. upAdhyAya zrImaMgalavijayakRta jainatapradIpanI prastAvanAno anuvAda aham namo namaH zrI murkhaje anya zAstrane viSe jemaNe samucita prayatno karyA che evA vicakSaNa paMDitaMma paNa hastara, apAra ane agAdha evA jaina pravacanarUpa sAgaramAM praveza karavAne kharekhara moTe bhAge asamartha che te sAdhAraNa buddhivALA jananI te vAta ja zI karavI? AthI karIne sugaMbhIra arthavALA te pravacanene sukhethI baMdha thAya te mATe bhadrabAhusvAmI, vAcakamukhya (zrIumA svAti), siddhasena divAkara, jinabhadragaNi kSamAzramaNa, haribhadrasUri, hemacandrasUri vagere duHSama ArArUpa rAtri(nA aMdhakAra)ne dUra karavAmAM sUrya samAna pUrvAcAryoe aneka graMtha racyA. te dvArA paNa tathAvidha upakAra thavAne asaMbhava joI paropakAraparAyaNa cittavALA bhagavAna nyAyavizArada nyAyAcArya mahAmahopAdhyAya zrIyazovijayagaNie tarka siddhAntanA rahasyathI paripUrNa graMtho racyA, paraMtu kALanA baLe buddhinI vadhAre ne vadhAre maMdatAthI yukta banatA hAlanA mAne te kaSTa samajI zake tema che, ethI saMskRtanA alpa abhyAsI hovA chatAM saMkSepamAM paraMtu spaSTa rUpe AhaMta matane viSe pratipAdana karAyelA padArthanA tattvajJAnanA abhilASI jane alpa prayatnathI ene bedha pAme teTalA mATe tattvArthAdhigama vagere graMthane AdhAra laI, suvikhyAta nAmavALA guruvarya zAstravizArada jenAcArya zrI vijayadharmasUrIzvarasmI temaja analpa zAstranA abhyAsathI niSNAta buddhivALA banelA mArA (moTA) gurubaMdhu upAdhyAya (atyAre AcAryapade birAjatA) zrIindravijayanI kRpAthI, alpajJa hevA chatAM meM sAdI bhASAmAM navIna paddhati pUrvaka lakSaNanA pradarzana rUpe (jena darzanakArane saMmata) padArthanA rahasyanuM pratipAdana karanAra A jainatatva pradIpa nAmane graMtha race che. A graMthamAM sAta adhikAranI yojanA karAI che. temAM pahelA adhikAramAM jIva, upayoga, baMdha ane muktinA upAya vagere padArthonuM pratipAdana karAyuM che. bIjA adhikAramAM avarUpa dharmAstikAyAdinuM ane vizeSa karIne pudgalanuM nirUpaNa karAyuM che. trIjA adhikAramAM Azraya tavanuM kAraNanA ulekhapUrvaka tenA bhede ane avAMtara prakAranuM digdarzana karAvAyuM che. jethI adhikAramAM bandhakAraNIbhUta karmanA bhede ane pradezanuM pratipAdana karavAmAM AvyuM che. pAMcamA adhikAramAM saMvara tatvanuM vivecana karAyuM che. cha adhikAramAM nirjarA tatvanA svarUpanuM kAraNa vagere ullekhapUrvaka vivecana karAyuM che. sAtamA adhikAramAM mA tattvanA svarUpanuM nirUpaNa che. A pramANe jena zAstrane abhISTa evAM sAte to paikI pratyeka paratve eka eka adhikAra che tenuM nirUpaNa karAyuM che. vaLI A graMthagata lakSita zabdanA akArAdi anukramanI temaja sUcIpatranI graMthanA aMtamAM janA karavAmAM AvI che. A pramANe yathAsAdhya prayAsa karavA chatAM je kaI truTi ke pramAdajanya azuddhi vagere deSa ke sUtraviruddha prarUpaNA A graMthamAM uddabhavela hoya tenuM paridhana kRpALu hRdayavALA sajaja karaze evI muni maMgalavijaya AzA rAkhe che.
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ agravacana (Foreword) I. sa. 1918 mAM huM ema.e. ( M. A. )nI parIkSAmAM uttIrNa thaye ane e varSamAM visanta pAThazALA ( Wilson College')mAM gaNitanA adhyApaka tarIke joDAye, ethI mane jaina sAhityane abhyAsa karavA mATe yatheSTha samaya maLavA lAgyo. ene sadupayoga thAya te mATe mAre vizeSa rAha jovI na pI. I. sa. 1920 mAM zAstra vizArada jainAcArya zrI vijayadharmasUri pitAnA vinIta ane vicakSaNa ziSyamaMDaLa sAthe "mehamayI nagarImAM padhAryA. temanI mArA upara kRpAdraSTi thatAM mane savAra sAMjha abhyAsa karavAnI anukULatA maLI. AnuM eka pariNAma e AvyuM ke nyAyavizArada nyAyatIrtha upAdhyAya zrImaMgalavijaya pAsethI huM jainatarapradIpanuM adhyayana karI zake. teo A nagarI choDI gayA te pUrva meM jainatattvadIpanuM bhASAMtara taiyAra karI temane batAvyuM hatuM. samaya jatAM mAruM vAcana kSetra vizALa thatAM meM prasaMge pAtta vivecana taiyAra karavA mAMDyuM. mudraNAlayamAM chapAtI veLA paNa prAyaH umere karavAnI taka javA dIdhI nathI. AthI e vAta spaSTa thAya che ke mArI mudraNAlaya-pustikAnuM upAdhyAyajIne hAthe sarvAge nirIkSaNa thayAne suga maLyA bAda ja A AhaMtadazanadIpikA nAmane graMtha chApavA apAye nathI. paraMtu e umeravuM joIe ke prathama veLAnA dhana-patra temaja prAyaH dvitIya veLAnAM zedhana-patra paNa temanI najara heThaLathI pasAra thatAM hatAM ane keTalIka vAra to teo temAM amUlya pheraphAro sUcavatA hatA. Ane baLe teTale lAbha laI trIjI vAranA zodhana-patramAM gya parivartana karI te chapAvavA meM rajA ApI che. . A graMtha kevaLa jainatattapradIpanuM bhASAMtara nathI temaja e enuM sAmAnya spaSTIkaraNa paNa nathI, paraMtu e enuM vistRta vivecana che. keTalAka jaTila viSaya viSe paNa atra yathAmati UhApoha karAya che. jaina darzananA sArA abhyAsI tarIke gaNAtI vyaktine paNa AmAMthI kaMIka navuM jANavAnuM maLI raheze e mAro namra abhiprAya che. atra AlekhAyelA viSayo uparAMta ghaNunA vivaraNa mATe atra avakAza che; dravyAnuga saMbaMdhI hajI aneka dizAomAMthI prakAza pADI zakAya tema che. khAsa karIne prajJApanA ane vivAhaprajJaptinA prApta abhyAsI AmAM ghaNI vastuonI nyUnatA joI zakaze, paraMtu e samagra hakIkatane samAveza karavA jatAM graMthanuM kalevara vadhI javAnA bhayane temaja tene lIdhe vadhanAra kharcane pahoMcI vaLavAnI muzkelIne paNa bAju upara rAkhIe te paNa e graMtha je kakSAnA vidyArthIo mATe jAya che tenA kSetranI bahArane e graMtha thaI jAya evI pratIti thatI hovAthI temaja khAsa karIne evA agamya pradezamAM uDDayana karavA mATe Avazyaka zakti ane paristhiti nahi hovAthI A vAta atra paDatI mUkavAmAM AvI che. chatAM A graMthanI dvitIya AvRtti prasiddha karavAne apUrva 1 AthI eka sarakhI zailI na rahI hoya te te banavAjoga che. paraMtu pUrvApara anusaMdhAna jaLavAI rahe te badala meM banatI kALajI rAkhI che.
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 agravacana avasara mane prApta thaze te te veLA je enI khAsa AvazyakatA jaNAze te A sevaka pitAnAthI banatuM karavA cUkaze nahi evI AzA rakhAya che. dazanazAstra e adbhuta ratnAkara che. enA anekavidha gama ane laMgarUpa taraMgenA AghAtamAM ekAda dazananAM tattva taNakhalAMnI mAphaka kyAMka kyAMka chUTAchavAyAM taratAM hoya te tamAmane ekatrita karavAnuM paNa mArAmAM sAmarthya nathI te samasta dazanenAM savagIya tane hastagata karavAnI te vAta ja zI karavI? prastuta graMthamAM samagra parvotya darzanenuM sarvAgIya nirUpaNa banI zakyuM nathI. vaLI pAzcAtya dArzanika to paNa UDAhi kara bAkI rahI gayo che. arthAta jaina darzana sa baMdhI ane SaDadana paratvenA eka eka mahatvanA muddAnI joDamAM eka bIjuM mahatvanuM prakaraNa pariziSTarUpe paNa chevaTe umerAvuM joItuM hatuM temAM pAzcAtya tattvajJAnanI rUparekhA parvAtya dArzanika tanA samanvaya pUrvaka AlekhAvI joItI hatI. spaSTa zabdomAM kahIe to zlozaica (Aristotle ), nael ( Plato ), aius ( Stoic ) aranc 392 (Zeno), ApaNe tyAMnA madhyayuganI peThe zAbdika jALa gUMthanAra madhyayugavartI skUlamena (Schoolmen), nava yugane prAraMbha karanAra bekana ( Bacon ), AcArya zrI rAmAnujanI mAphaka viziSTAdvaitI spAyanejhA (Spinoza ), tadanaMtara kevalAdvaitI melebrAMce ( Malebranche), AtmavAdI DekATa (Descartes), pachI pijhiTivijham (Positivizm ) nA saMsthApaka ke ( Comte ), tyAra bAda janahitavAdityanA puraskartA jona huarTa mila ( John Stuart Mill), sukhavAdI heziyasa ( Helvetius) ane tenI upara potAnA kAyadAnuM tattvajJAna raju karanAra baeNthama ( Bentham), nIti ane dharmanuM lagna karAvI ApanAra udAra ane dharmazIla De. mATine ( Martineau), taddana najIkanI eTalI ogaNIsamI zatAbdInI lagabhaga pUrNAhutinA samaye camakanAra bhautika zAstramAMnA merumaNi spensara (Spencer ), tyAra bAda jamana ( German) jagamAMnA, AryAvartanA zrIzaMkarAcAryanA avatArarUpa gaNAtA meMTa (Kant), tadanaMtara emanA ja tattvajJAnanuM spaSTIkaraNa karanAra temaja navayuganA pheraphAra pramANe ItihAsanuM utkRSTa tattvajJAna kathanAra phiTe (Fighte), zeliMga ( Schelling ), vIsamI sadImAMnA mahAtattvajJAnI eNle ( Bradley ) ane kAnsa (France) nivAsI bagasana ( Bergson )-A badhAnAM maMtavyanA nirdeza pUrvakanuM thoDAmAM ane mArmika rIte sahelI bhASAmAM pAzcAtya tattvajJAna viSayaka prakaraNa racAvuM joItuM hatuM. A te mArA vivecanamAM mane je daSTie nyUnatA jaNAI che tene ullekha thayo. have mULa graMtha jainatarapradIpane uddezIne thaDe vicAra karIzuM. e graMtha saMskRta bhASAmAM racAyela che. I. sa. 1918mAM e chapAIne prathama bahAra paDyA. mukhapRSTha pachI (hAla svargastha paraMtu te samaye vidyamAna) zrIvijayadharmasUrinI pratikRti, granthakAre utsadagAra dvArA temane karela samarpaNa ane tyAra pachI be pAnAMnI prastAvanA bAda mULa graMthane prAraMbha thAya che. AnuM nAma natavapradIpa 1-2 A benA meM taiyAra karelA gujarAtI anuvAda mATe juo pR. 11-12.
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ ama-vacane rakhAyuM che, te sakAraNa che. AnI sAta vibhAge pA pratyeka vibhAga mATe adhikAra evI saMjJA javAmAM AvI che. enuM kada krAuna DizapatrI che ane enuM kalevara 166 pRSanuM che. aMtamAM prazastinAM 2, lakSitazabdAnukramaNikAnAM 36 ane zuddhipatrakanAM 8 pRSTha najare paDe che. A pramANenuM enuM bahiraMga svarUpa che. aMtaraMga svarUpane vicAra karatAM khAsa karIne vidyAvAridhi vAcakavarya zrIumAsvAtikRta tatvArthAdhigamasUtra ane tenI suprasiddha zvetAMbarIya ane digaMbarIya vRttione AdhAre e jAyeluM che. enI zailI lAkSaNika che. lagabhaga pratyeka pAribhASika zabdanuM svarUpa lakSaNa dvArA atra darzAvAyuM che. mukhyatve karIne A lakSaNo ja graMthane mATe bhAga zake che ane prAya ene ja A saMskaraNamAM samAveza karAyo che. AmAMthI keTalAMka lakSaNe avataraNarUpe zrIyuta metIlAla lAdhAjI dvArA prasiddha thayela tattvArthAdhigamasUtranAM TipUNemAM najare paDe che. e lakSaNe lakSaNanA lakSaNane anusare che ke nahi, e zAstrasaMgata che ke nahi, e vastunA nirUpaNa upara prakAza pADI zake che ke nahi ItyAdi sabaMdhI vizeSa UhApoha karavA mATe khAsa jarUra jaNAtI nathI.' keTalIka vAra eka ja padArtha AzrIne be ke tethI paNa vadhAre lakSaNa paNa apAyAM che. Ama karavAmAM graMthakArane hetu kaI paNa rIte abhyAsIne sahAyaka thaI paDavAne hoya ema jaNAya che. A saMskaraNamAM ApelAM badhAM lakSaNe mULa graMthane ja anusaratAM nathI; kemake chapAtI veLA paNa keIka keIka vAra graMthakArane hAthe te paikI keTalAMkanI bAbatamAM parivartana thayuM che. A graMthakAranuM jIvanacaritra saMpUrNa rIte anna na AlekhatAM kevaLa emanI sAhitya viSayaka pravRttionI neMdha levI durasta samajAya che, kemake temanI janmabhUmi, temane janmasamaya temanAM mAtapitA, temane zaizavakALa ityAdi hakIkatenI mane aMgata mAhitI nathI, tenA jijJAsue te A graMthamAM have pachI ApavAmAM AvanAra caritra tarapha daSTipAta kara, bhASA racanA-varSa mukaNa-varSa graMthanuM nAma 1 saptabhaMgIpradIpa 2 zaktivAdaTippaNa 1933 gujarAtI saMskRta 1977 amudrita 1 prathAnAM nAmakaraNa prAyaH Akasmika hotAM nathI. moTe bhAge ema kahI zakAya ke pUrva kAlIna ane samakAlIna vidvAnonI bhAvanAmAMthI temaja sAhityanA nAmakaraNanA pravAhamAMthI preraNuM meLavIne saMthakAro potAnI katinA nAmanI yojanA kare che. prastuta graMthakAre nyAyatIrtha nyAyAcArya mahAmahepAdhyAya vAcaka zrIyazovijayanI vividha kRtione aMte "pradIpa" pada joI A nAma pasaMda kayu" heya ema samajAya che. 2 dizAmAM keTaloka prayAsa meM karyo che ane tema karatI veLA je sUtra pada ke vAkyanI e chAyA ja che teno te te sthAnamAM meM prAyaH nirdeza karyo che. 3-4 atra ApavAmAM AvatAM tamAma varSa vikrama saMvatarUpa samajavAM,
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ 11 graMthanuM nAma 3 vyutpattivAdaTIkA 4 dharmadIpikA ( vyAkaraNa ,, 5 jainasAhityamAM padArthanI hiMdI bhASA saMskRta 15 gaha'lIsaMgraha 16 tenucu zikSaNapaddhati vyavasthA - jainatattvapradIpa saMskRta 7 tattvAkhyAna ( pUrva ) gujarAtI 8 dravyapradIpa 9 dhama pradIpa 10 aSTaprakArI pUjA 11 tattvAkhyAna ( uttarA ) 12 samyaktvapradIpa 13 nayapradIpa 14 dhajIvanapradIpa "" ,, 22 95 atra-paMcana "" saMskRta gujarAtI 29 racanA-va 1966 1969 1970 1971 1974 1977 1978 1980 ,, "" 1983 "2 99 mudraNava amudrita 1981 1972 1974 1977 1978 1799 1980 1981 1983 amudrita 1985 "" "" A uparathI joi zakAya che ke prastuta graMthakAre sa MskRta, hiMdI ane gujarAtI ema traNe bhASAmAM graMtha racyA che. vaLI A seALa graMthA paikI dravyapradIpanI temaja dharma pradopanI bIjI AvRtti paNa bahAra paDI che ke jenA aMtamAM lagabhaga pratyeka kRti sabaMdhI thADAka UhApeAha karAcelA che. tattvAkhyAna sabaMdhI thADA ghaNA paricaya enA uttarArdhamAM chapAyelI mArI prastAvanAmAMthI maLI raheze. AthI graMthakAranA samagra kRtikalApa viSe vizeSa paricaya ApavA na zakAtAM have A tadaza na-dIpikA e nAma me' kayA hetuthI ceAyuM che tene lagatA UhApAha karIza. 1984 amudrita mULa graMthanuM nAma teA. jainatattvapradIpa che. enA vistRta vivecananu' A tadanadIpikA e nAma pasada karAyuM, kemake pradIpa ane dIpikA e ane eka getranA che; vaLI pradIpa e dIpikAnA meTA bhAi che, eTale mULa graMthane anulakSIne racAyelA vivaraNa mATe A aMtima padanI ceAjanA mane samucita jaNAi, vaLI jema aneka pUrvakAlIna mahAnubhAvAe racela graMthAnA aMtamAM ' pradIpa ' zabda najare paDe che tema ' dIpikA ' paNa jovAya che. AthI aMtima pada * drIpikA ' rAkhavAmAM mahApuruSonuM buddhipUrNAMkanuM anukaraNa paNu kAraNarUpa che. have 'darzona' zabdanA vicAra karIzuM'. mULa graMthanA nAmanA madhyamAM ' tattva ' zabda che. e prAyaH vicAra sAthe saMbadha dharAve che, ' dana ' zabdamAMthI paNa kathaMcit e ja dhvani nIkaLe che. A pramANe mULa sAthe saMbaMdha dharAvanAra ' darzana ' zabda sthAne jaNAyA. vaLI A vivaraNamAM AcArakriyAkAMDa-sALa saskArA, pUjanAdi vidhi-vidhAna ityAdi saMbaMdhI bahu ja oche. vicAra karavAnA
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 17 ). irAdo hovAthI-aMgrejImAM jene philosophy kahe che ane je grIka bhASAmAMnA philosophes (jJAnane prema) zabda uparathI baneluM che tadantagata viSayane prAyA atra samAveza karavAnI utkaMThA hevAthI paNa "darzana' zabdanuM nirmANa karAyuM che. have bAkI rahela 5da "AhaMtanI yojanAnuM kAraNa tapAsIza. e saMbaMdhamAM nivedana karavAnuM ke maLa graMthanA nAmagata jainano e eka daSTie paryAya ja che. vaLI A vivaraNamAM mAre kevaLa jaina darzananI ja bAju raju karavI na hatI, kina, vedika temaja bauddha dazananI paNuM AchI ke gherI rUparekhA AlekhavI hatI. A samagra bhAvanAnA ghetaka zabdane vicAra karatAM mane "AhaMta" zabda lahayamAM Avyo ane ene meM saharSa agra sthAna ApyuM A pramANe samagra nAmanI saMkalanA thaI. jema aMdhakAramAM dIpaka sahAyakArI bane che tema ajJAnarUpI aMdhakAramAM athaDAtA janone mArga darzAvavAmAM jJAnarUpa pradIpa atizaya upayogI thaI paDe che. AvA pradIpanI je rojanA prastuta graMthakAre karI che tene prakAza anyatra phelAvavAnuM kArya A dIpikA karaze evI umedathI A vivaraNa jAyuM che. temAM huM keTale aMze saphaLa thayo chuM te darzAvavAnuM kArya mAruM nathI; ene nirNaya te kaMI sujJa madhyastha vyakti karI leze. aMtamAM A vivaraNa taiyAra karavAmAM mane je mahAnubhAvenI sIdhI ke ADakatarI rIte sahAyatA maLI che tene mAre sAnaMda upakAra mAno bAkI rahe che. sauthI prathama te dhArmika kSetramAM vihAra karavAnuM viziSTa sAmarthya saMpAdana karAvanAra nyA. tI, nyA. vi. upAdhyAya zrImaMgalavijayane huM jeTalo AbhAra mAnuM teTalo ocho che, kemake emanA kRpAkaTAkSathI te A vivaraNane prasaMge upasthita thaye. vaLI enI prasiddhimAM paNa emane sakriya phALo che. AnA pahelI vAramAM temaja bIjI vAranAM ane kvacita te trIjI vAranAM paNa saMzodhanapatra tapAsI javAnI udAratA temaNe darzAvI che. pratyeka vAra saMzodhanapatranI eka nakala bArebAra temane vihAramAM paNa maLatI rahe evI vyavasthA karavAmAM AvI hatI. kaI kaI veLA bIjI ke trIjI vAranAM pramAM paNa parivartana karavuM paDayuM che ane te mudraNAlayanA adhipatie nIbhAvI lIdhuM che eTale aMze huM emane trANI chuM. lagabhaga 600 pRSTha chapAI rahevA AvyAM hatAM tevAmAM A samasta graMthanuM zuddhipatraka taiyAra karavAnuM kAma zrIyuta kuMvarajI ANaMdajIne seMpavAnuM nakkI thayuM. ethI tyAra pachInAM dvitIya vAranAM sazedhana patranI eka nakala temanA upara paNa mokalavAne prabaMdha karAyo. A mahAzaye te tapAsI javAmAM temaja A samagra graMthagata vicAre saMbaMdhI mArI sAme je prazno raju karavAmAM je mahenata lIdhI che te badala temane hArdika abhinaMdana ApavAmAM Ave che. AnA uttara 1 AnI pratItirUpe eTaluM ja nivedana karavuM basa thaze ke Ane "ahaMta' sAthe khAsa saMbaMdha che; ethI enA artha mATe vedamAM "ahaMta' zabda kyAM kyAM najare paDe che tenA nirdeza mATe temaja bauddha sAhityamAMnA enA prayoga mATe " The Indian Historical Quarterly " nA tRtIya vibhAga (volume )nA 475 thI 478 paryaratanAM pRSTha jevA bhalAmaNa karavAmAM Ave che.
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 18 ) yathAsAdhana prathama pariziSTamAM me' ApyA che, zuddhipatraka taiyAra karavAnuM kAma teA temanAthI khanI zakayuM nathI. A tadanadIpikAmAM je je graMthAne sAkSirUpe ullekha karAyeA che tenA akArAdi kramanI sUci dvitIya pariziSTa tarIke atra ApavAmAM AvI che. A uparAMta jainatattvapradIpanA lAkSaNika vibhAgagata temaja enA A vivaraNugata lakSita zabdonI paNa sUcinI trIjA pariziSTa tarIke atra sakalanA karavAmAM AvI che. A pramANe Ane yathAmati sAMgopAMga anAvavA meM prayAsa karyo che. puNyapattananA prAcyavidyAsaMAAdhanamaMdiranuM nimaMtraNa svIkArI huM ahIMthI tyAM ( puNyapattana ) jai rahyA te veLA ceAgya pustakAlayanA abhAve ane mArI pAse pazu tyAM Avazyaka jaina pustako nahi hovAthI keTalAMka sthaLeAnAM avaleAkana mATe mAre, mane jJAnageAcarIne AsvAda levAmAM anukULatA karI ApanArA vidyAvilAsI muni zrIcartuvijayane parizrama ApavA paDaDyA hatA. A kAyA~ temaNe je umaMga ane ulaTathI tvarA `ka karI meAkalyu hatuM te badala huM temanA aMtaHkaraNapUrvaka AbhAra mAnuM chuM. A vivaraNa taiyAra karavAmAM khAsa karIne gujarAtI girAmAM guMthAyelA graMthA paikI navatattvavistarA ane tattvArtha sUtranuM vivecana e e mane vizeSataH upayogI thaI paDayAM che eTale enA ceAjaka-prakAzakanA paNa upakAra mAnavAnI A taka huM saharSa vadhAvI lauM chuM. aMtamAM mahuzruta sajjanene A graMthamAM je nyUnatA jAya te temanA saujanya anusAra premabhAve sahana karI levA temaja bhaviSyamAM mane mAgasUcaka thai paDe tevI sUcanA karavA praNAmAMjali pUrvaka prArthanA karatA viramuM chuM. bhagatavADI, bhUlezvara subai. Azvina zukla pratipad vIra sa'. 2457 hIrAlAla rasikadAsa kApaDiyA 1 dakSiNavahArI munirAja zrIamaravijayanA ziSyaratna. 2 6 jaina graMtha prakAzana sabhA ' taraphathI i. sa. 1923mAM A graMtha prasiddha thayela che. 8 gUjarAta vidyApITha ( amadAvAda ) taraphathI A prakAzita thayela che.
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ nyAyatIthI nyAyavizArada upAdhyAya zrImaMgalavijayajI mahArAja. vidvAn kalAvapi mahAn vizadakriyAvAn vRddhastathApi vayasA dRddhshktidhaarii| paTadarzaneddhamatirAItadRSTibhaktirbhAtIha maMgalavijetRvaro munIndraH // himAMzuvijayaH
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ 666666666666666666 ' zrImaGgala vijayASTakama 6666666666666666666 zrIdha meM smRtizeSakaM padamite jAtaca zokaM mahat lokAnAM pramadAya yaH prati gurordhamAtpadaM prAptavAna / dRSTrA yasya guNaikakAntimamAM prItI janAMghoM girA pUrNendu samavApya kiM maliladhiH harSa na vA dhArayet // 1 // * for mAnino'dhikadhiyaM glAnAnanA vyAkulAH saJjAtAH sahasA yathA chuTTapati dRSTrA'ravindAni vai / haaraar nizamya tamaguH khyAnitra divyApinIM spAdAdAnuguNaca yuktiracanaM saMzrutya cakruH stutim // 2 // * *** * AtmArAme vikasitamitAnekavidyodmAnAM saugandhyaM SaTpadasamudayA yamya jirghAnti santaH / zrotuM dharma bhavikamanamazcAzrayante yadaTTi so'yaM jIyAdupakRtimanA maGgalazrIvijetA // 3 // * * * * jJAnaprabhA pratihatA'dha caturdizAsu zrImaGgalenivijayena tamo'dhya jainAgamAdimukhapaNDitamAnasAnAM vyastAri ve hRdayapadmavibhAkareNa // 4 // * +
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAdhyasthyazAntiguNaratnakhaniH sumRtiH prAjazca vRddhi nikrapeNa parIkSitA sau / manye take guNamaNInapahartakAmAH matmaGgativyanikaraNa hi corayanti // 5 // vaiSyamAkalitavAn kila takazAsra zAbde pi yamya dhiSaNA kramate yathArtham / mAhityazAmnamapi cAgamavedavadI janetarIyanavadarzanazAsravettA // 3 // krodhAgnidagdhamanamA jaladAmbudhArA lobhAhidaSTavapuSAM zamamantrakalpA / yahAratI sami bhAti sudhAsagotrA zrImAna banI vijayate varalabdhakItiH // 7 // vizuddhacAritraguNakavRttiH maMmAracitre ya udAmamRttiH / mumukSubhAvavihitAtmazuddhiH zrImaGgalAtmA vijayazcakAsti // 8 // vyA. tI paMDita ambAlAlaH zivapuyAma AWRA
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ maMgala jIvana kathA yAne nyA. tI, nyA. vi. upAdhyAya zrImaMgalavijayajInI saMkSipta jIvanarekhA pitA ! pelo Aghe, jagata vIMTato sAgara rahe, ene vege pANu sakala nadInAM te gama vahe; vaho evI nitye ama jIvananI sarva jharaNI, dayAnA, puNenA tuja prabhu! mahAsAgara bhaNI. >> nhAnAlAla, lekhaka: nyAyatIrtha, tarkabhUSaNa paMDita bAlAbhAi vIracaMda dezAI (bhikSu-sAyalAkara ).
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ guNavaMtI gujarAta amArI guNavaMtI gujarAta, namIe namIe mAta ! amArI guNavaMtI gujarAta; mIThI manohara vADI A hArI naMdanavana zI amala, rasa phulaDAM vINatA vINatAM tyAM karIe nitya kalola, amArI santa mahanta ananta vIronI vahAlI amArI mAta, jaya jaya karavA hArI jagatamAM arpaNa karIe jAta. amArI guNavaMtI gujarAta." e ja kavi khabaradAranI rasabharI kavitAnI mAnItI rasavaMtI gujarAta ane AjanI pitAnA navakusuma jevA ke maLa bALakonI sAme mukhenI kurabAnIothI zauryavaMtI banelI gujarAta' jenAM saMtAno eka vakhata namAlAM, sukomaLa ane bhIru gaNAtAM hatAM e ja gujarAta. ane Aje samayadharmanI hAkala paDatAM aneka meMghA putronI kurabAnI ApanAra paNa e ja gujarAta ke jenA khoLAmAM jenAM saMtAnoe talavAranA khele paNa khelyAM che-hajAro vilAsa paNa bhegavyAM che; are jenAM keTalAMka bALako nirakSara bhaTTAcAryo paNa thayAM che, jyAre keTalAMke te vidyAnA kSetramAM advitIya kAryo karyA che, keTalAMke jara, jamIna ane jerUne mATe mAthAM paNa melyAM che ane keTalAMke tene tRNavat tyAga paNa kIdhe che, keTalAMka vilAsamAM lapaTAyA paNa che ane keTalAMka sAdhutAnI zreSThatAe paNa pahoMcyAM che. AvI vicitra svarUpI gujarAtanA eka tyAgI ane vidvAna mahAjananI A rekhAmAM jIvanakathA che. vaDodarA rAjayamAM "hesANA' gAmanI pAse eka "lIMca' nAmanuM gAmaDuM che. enI vastI traNa hajArathI vadhAre nahi hoya. enI suMdaratAmAM prAkRtika suMdaratA sivAya mAnavakRta suMdaratA kAMI ja nathI ema kahevAya. hiMdustAnanAM gAmaDAM eTale kAMI suvaDa, svaccha ane
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ maMgala jIvana kathA sagavaDatAvALAM yuropanAM gAmaDAM nahi' paNa zaherAmAM vasatA bhUkhyA varUethI pAyamAla thayelA du:khI gharanA eka samudAya, jemanA AreAgya mATe tyAM myunisIpalITI hAtI nathI, jemanI keLavaNI mATe sAmAnya nizALa karatAM kAMi vadhAre hetu nathI, jemanA jIvanamAM utsAha bharavA mATe klo ke te-grAunDA hAtAM nathI, jemanA jIvananI meAo mATe bAgabagIcA ke koi anya vastue haiAtI nathI. phakta kudaratanI ja maherabAnIthI jIvatA AvA gAmaDAmAMthI paNa jema kAdavamAMthI kamaLa thAya tema mahAtmAo pedA thAya che. emanAM AreAgya, keLavaNI ane zikSaNa upara kudarata ja dhyAna Ape che. emanA jIvananI vRddhi sAthe ja badhe svArtha svataH saSAtA jAya che. e ja ' lIMca ' gAmamAM eka dharmiSTha mahetA kuTumba vasatu hatu. ane paise Take te madhyama sthitinu' hatu. gAmaDAnA echA kharcevALA jIvanamAM te peAtAnA divase AnaMdamAM pasAra karatuM hatuM, temanI mahatvAkAMkSAo rAkSasI na hatI ke temane jIvanamAM azAnti herAna karI zake, paNa temanI AkAMkSAonI paryApti kuTumbasevAmAM, dhasevAmAM yA grAmasevAmAM ja thatI hatI. A kuTumbamAM AgevAna bhagavAnadAsa mahetA hatA, je janmathI laine dhArmika kAryoMmAM rasa letA hatA. sAMsArika kAryAmAM vadhAre nIrAgatA rAkhatA ane peTapASaNa jeTalA dhaMdhA sivAyanA samaya dhamanI upAsanAmAM vyatIta karatA. susAdhunA sa'gathI te khAravratadhArI paNa anyA hatA. jIvananA antima keTalAeka varSAmAM te temaNe brahmacaryaM vrata paNa lIdhu hatu. sAthe temanAM suzIlA patnI amAdevI paNa temAM rasa lenArAM hatAM, jethI A 4'patInuM jIvana viSamaya saMsAranA kSetramAM sukha ane satASathI pasAra thatuM hatu. saMvat 1933 nI sAla hatI. hemaMta RtunA mAgazara mahInA pasAra thatA hatA. khetarAmAM juvAranA cheADA pAkI cUkavA hatA. keTaleka ThekANe teA lAvaNI paNa zarU thaI cUkI hatI. kheDutA khetaromAM anilanI madamarda laherImAM DAlatA dANAthI bharelA DuDA joIne AnaMda pAmatA hatA. AvelA bhAtA upara bhaviSyanI mahelAta ghaDatAM AnadathI paisA uDAvatA dUkAnadAro peAtAnA dhIrelA paisA evaDA vyAje maLaze ema vicArIne malakAtA hatA. bALako pazu ziyALAnI mIThI ThaMDImAM peAtAnA pAThe bahu AnaMda pUrvaka yAda karatA hatA. rAtre ugatI cAMdanImAM sagaDInI AsapAsa badhAM TALe vaLI pAtapAtAnI kahANIe karatAM-kAi duHkha raDatu, koI sukha kathatuM te kAi parI ane apsarAnI vAtA karatuM ema jANe sa+dezIya kAnpharansa bharAtI. AvA sundara mAsanI eka caMdramAvALI rAtrinA antima bhAge ApaNA jIvanakathAnA nAyaka mahAtmAnA janma thayo. traNa bhAI ane e mheneAnI pachI evatarelA bALaka mATe gRhasthAne che. AnaMda hoya; paraMtu janmathI ja koi anupama zaktine laine janmelA AtmA taraph savane kudaratI kheMcANa thAya che. sarvAMnAM manA te bALakanA janmathI ja AnaMda pAmyAM ane jANe e darzAvavA mATe ja nAma na pADyu' hoya tema e bALakanuM nAma ' manasukha " rAkhavAmAM AvyuM. abhyAsa ane tenA tyAga-- 3 manasukha gAmaDAnA vAtAvaraNamAM moTA thayA, jethI enu zarIra sArU kasAyu. enA
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ maMgala jIvana kathA aMgamAM nakAmI sukumAratA ane kamaLatA na bharANuM. e gAmaDAnI khaNe ane khetaramAM pharate nirbhaya banyuM. sAta varSa vItyAM ane te nizALe bhaNavA gaye. gAmaDAnI nizALamAM paNa manasukhane bhaNavAne zekha lAge. teNe utsAhathI potAne abhyAsa karavA mAMDyo. vargamAM paNa tene uMce naMbara rahetA. paNa sthitinI parivartanazIlatAnAM cakramAM kayo saMsArI nathI sapaDAte bhagavAnadAsa mahetAnI sthiti palaTANa. paisAnI taMgAza vadhI. kuTumbanuM ekale hAthe bharaNapoSaNa muzkela banyuM. temaNe putrane dhaMdhAmAM joDyA. manasukhane paNa pitAnA pAMca varSanA abhyAsane tilAMjalI ApavI paddha ane aNagamatI rIte pitAnI AjJAne mAna ApIne vepArI lAIna svIkAravI paDI. paNa pANImAM rahetAM kamaLane jema pANIne pAsa lAgatuM nathI tema AvA vyavasAyamaya jIvanamAM paNa manasukhanuM mana A sarva vAtethI nirALuM rahyuM. mAtAne svargavAsa " sukhe cAlyo jAte divasa sukhamAM nA gata thaze, maLyA apAnaMda manuja dilane te kharI jaze; raheze rovuM, te jana manunuM bAndhava kharUM, badhuM vahAluM bIjuM maraNa samaye jAya vahatuM" -kalApI. manasukhe saMsAranI soLa soLa pAnakhara Rtuo joI ane tene kALanA ananta udaramAM lIna thatI paNa joI. have te yuvAnI tenA dvAra para AvI DekIyAM karI rahI hatI. manasukha saMsAranI peTa bharavA mATenI dhurAne udAsI mane dhIre dhIre kheMcI rahyo hate. tyAM tenA hRdaya upara eka sakhta phaTako lAgyA. e duHkhIyArI sAla 194tnI hatI. manasukhanI premALa mAtA thI bImArI bhegavI saMsArathI haMmezane mATe cAlI gaI. manasukha akalita muMjhavaNa sAthe mAtAnA dehane rAkhamAM maLI jate joI rahyo. sAthe enuM putrAhudaya premathI hana karI rahyuM. e vicAratuM hatuM ke -"are A zuM ? jenA para ATale prema tene paNa mane cheDIne javuM paDayuM te pachI kyAM che saMsAramAM avicaLa prema ane avicaLa jIvana ?" manasukhe joyuM ke jyAre pite chAtI phATa raDatuM hatuM tyAre bIja halakA mane jANe kAMI khAsa duHkhadAyaka banAva na banyA hoya tevI rIte vAta karI rahyAM hatAM. teNe vicAryuM ke saMsAramAM meha ja raDAve che, rudananI mAtA meha che; ene choDuM te A badhI gabharAmaNa chUTI jAya.
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ maMgala jIvana kathA dRDha vairAgya ane brahmacarya vrata 6. The glories of our blood and state Are shadows, not substantial things; There is no armour against fate, Death lays his icy band on kings. Sceptre and crown Must tumble down And in the dust be equal made With the poor crooked scythe and spade." -James Shirley. dhIre dhIre samaya pasAra thate gaye. mAtAnA viyoganA dardanI havA samaya karI rahyA hatA. eka divasa te manasukhanA gharamAM vAjAM vAgavA mADayAM. gharanAM badhAM mANase suMdara alaMkAro ane suMdara vastro paherI pharavA mAMDyAM. ghare raMgavA ane zaNagAravA mAMDyAM. miThAIo taiyAra thavA mAMDe. cAre kera AnaMda AnaMda prasarI rahyo. manasukhe jANyuM ke meTA bhAInuM Aje lagna hatuM. pratyeka manuSya samajatuM hatuM ke Aje khare AnaMdane divasa che. jIvananA lahAvA luMTavAne samaya ja A che. paNa manamukha vicArate hase ke-"zuM? - Aja jIvananuM sAcuM sukha che? AthI jIMdagImAM sukha maLe ?" paNa praznanA uttare na ja maLatA. enuM anabhyAsI hadaya javAba ne tuM ApatuM. ane na samajAya tevI muMjhavaNa pedA karatuM hatuM. astu. manasukhe rAte khUba dhamAla joI. moTA bhAI lagna karIne AvyA. eka naveDhA gharamAM AvI. badhe utsAha utsAha ane AnaMda AnaMda phelAI rahyo. traNa cAra divaso vItyA ke badhuM samApta thayuM ane dhIre dhIre mAnavamaMDaLa vikharAyuM. bahArathI ANelI navoDhA have gharanA kAmakAjamAM bhAga letI thaI. ane gharamAM AnaMdanI laharIo vatI lAgI. chatAM manasukha hajI mUDhanI jema vicArate ke- zuM AmAM sAcuM sukha che?" paNa te prazna anuttara ja raheto. - thoDAka samaya AnaMdamAM pasAra thayo. eka divasa gharamAM DokTara AvyA. badhA dhamAdhama karIne dehatA jaNAyA. gharamAM kaI davA taiyAra karatuM te kaI kaI berAka banAvavAnI bhAMjagaDamAM paDayuM hatuM. pratyekanA mukha para thI vadhatI citAnI rekhAo patharAI gaI hatI. bicArI pelI thoDA samaya pahelAM AvelI naveDhAnA-saMsAranA hAvo levAne talasatI yuvatinA mukha para jatAM te mAluma paDatuM hatuM ke kyAMya paNa tejanuM astitva ne tuM. e vyAkuLa ane gabharAyelI hatI. tenI AMkhomAM viSAdanI gherI chAyA patharAyelI daSTigocara thatI hatI,
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ maMgala jIvana kathA manasukhe A badhuM joyuM ane jANyuM ke moTA bhAI sakhta bimAra che. bhAI taraphanI preme enA hRdayamAM duHkha pedA karyuM paNa e aphasosa kare ke na kare teTalAmAM nehIonA kAramAM rudananI eka vajA jevA sakhta hRdayane dhrujAvI nAkhe tevI cIsa saMbhaLANI ane gharamAM kakaLATa macI gayo. manasukhe vilApa karatA jenAthI jANyuM ke "bhAI, mAtA je raste gaI, te raste sIdhAvI gayo," rudana karatAM snehIo zabane bAMdhI zmazAne laI gayA. pelAM traNa varSa pahelAnAM hasatAM nehIo Aje raDatAM hatAM, chAtI phuTatAM hatAM. pelI navoDhA te jANe rudanathI AkAzanA TukaDA karavA cAhatI na hoya tema vilApa karI rahI hatI. ene vilApa dekhI kaI pizAcahadayanuM mAnavI paNa pIgaLI jAya. are ! pattharane paNa je hRdaya hoya te pANuM thaI jAya. paNa krUra mRtyue te pitAnA kAna ja kApI nAkhyA hatA. eNe te pitAnuM dhAryuM karyuM. smazAnamAM manasukhe bhAInuM suMdara zarIra savabhakSI agnijavALAmAM svAhA thatuM joyuM ane sAthe ja prathamane vicAra uo ke " zuM sAcuM sukha A che ?" atyAre enA hadaye javAba vALe ke "je sAcuM sukha badhA mAnatA hatA te 'tuM te to re ja che, ane bIjuM ja che." manasukhane prazna uTho ke " kayAM che? ane kevuM che ?" tyAM pharI enuM hRdaya aTavAI gayuM. javAba na maLe, ethI pharI e muMjhavaNamAM paDaze. thoDA samaya pahelAnA AnaMdane badale atyAre gharamAM zekanI gherI chAyA patharayelI hatI. badhAnAM mukhe udAsI hatAM. pelI naveDhA jenA hAtha para ane zarIra para suMdara bhUSaNe zobhatAM hatAM tenA zarIra para Aje eka paNa AbhUSaNa astitvamAM ne'tuM. e eka zyAmala vastrathI pitAnA zarIrane vIMTALI khuNAmAM beThI hatI. enuM mukha jANe ananta varSonI cintAothI karamAI na gayuM hoya tevuM thaI gayuM hatuM. arere ! je sukhane anta duHkhamAM che te sukha zAnuM? All's well that ends well arthAt jene anta sAre te vastu sArI. A badhAM dazyo ane vicAra manasukhane muMjhavI rahyAM hatAM. jema AkAzamAM gherAyelAM ghanaghora vAdaLAM verAI jAya ane sUryadevane sonerI prakAza jagata para phelAya ema te ja arasAmAM AcArya zrI vijayadharmasUrijI tyAM padhAryA. prAtaHkAlanAM vyAkhyAna badhAM sAMbhaLavA jatAM. manasukha paNa cAlyuM, tyAM eNe e sAdhuziromaNinA mukhathI sAMbhaLyuM ke "vA jAtatana madhyA, rAghA = tagiri .. nirIkSyate bhave'smin hi, padArthAnAmanityatA // " anitya bhAvanAne pUrNa paricaya karAvanArA A lekanI vyAkhyA cAlI. rAjA, rANa ke zeThIAone-keIne paNa sukha nathI; sAcuM sukha te saMsArathI virakta thayela-jeNe meha ane mAyA tyAgI che evA puNyazleka sAdhune che. manasukhe A sAMbhaLyuM. enA hRdaya parathI vajana ochuM thatuM lAgyuM. hRdayamAMthI ghaNAM varSonI muMjhavaNa jANe nAza na pAmatI hoya tema lAgyuM. enA hRdayamAMthI ghara ajJAnane
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ maMgala jIvana kathA pahade khasI jaI jANe teja na prasaratuM hoya tema lAgyuM. ene satya sukha zAmAM che tenI jhAMkhI thavA mAMDI. ghaNe vakhata vicAranA vamaLamAM phasele AtmA mahAtmAnA zeDA upadezathI kaMIka svataMtratA ane sukha anubhavavA lAgyuM. jANe badhA pAze tUTatA na hoya tema ene lAgyuM. aghera ane aMdhakAramaya vanamAM eka svaccha ane prakAzavaMta mArga dekhAya. vyAkhyAna pUrNa thayuM. mAnavamedanI vikharA. manasukha sUrijI pAse gaye. teNe pitAnI zaMkAo jAhera karI. tenuM nirasana thayuM. pachI manasukha ThAvaka thaI be -"gurudeva! huM A duHkhamaya saMsAramAM na pharsa mATe mane AjIvana brahmacarya vrata Apa. huM hajI mArA jIvanane pavitratAnA uMcA pagathiye laI javA cAhuM chuM vAte mane brahmacarya vrata ApI, vartamAnamAM saMsAranI vAsanAnA majA mArA upara na dhasI Ave mATe pALa bAMdhI Ape." janahRdayanA parIkSaka mahAtmA zrIvijayadharmasUrijIe e kAMcanane tapAsyuM. kathIra te nahi nIkaLe? paNa kAMcana kema kathIra nIkaLe ? anne mahAtmAe tene brahyacarya vrata ApyuM. manasukha kaMIka guNa AnaMda anubhavate gRha prati pAcho pharyo. cheDe samaya vItyA bAda eNe upAzrayamAM "samarAditya kevalIne rAsa" vaMcAte sAMbhaLe. vairAgyanA uttama koTinA e graMthe manasukhanA hRdaya para khUba uMDe asara karI. A te baLatAmAM ghI hemAvA jevuM thayuM. vairAgyane agni te prajvalita thaI cUkyo hato, A rAsanI ucca bhAvanAe temAM ghInI garaja sArI. te bilakula A saMsAranA jhaghaDAothI udAsI banyo ane sAdhutA grahaNa karavAnI bhAvanA tenA hRdayamAM daDha thavA lAgI. dIkSA mATe prayANa-nirAzA-punarAgamana zItaLa nahiM chAyA re A saMsAranI kuDI che mAyA re A saMsAranI kAcanI kAyA re chevaTa chAranI sAcI eka mAya re jina aNugAranI " -bAra vratanI pUjA. manasukhane have saMsAramAM rahevuM bahu kaThina bhAsatuM hatuM. tenuM mana verAgyamaya banyuM hatuM. AthI tenA manamAM ema thatuM hatuM ke A badhI zI upAdhio mAre te badhuM che daI saMsArI maTI sAdhu thavuM che ke jemAM saMsAranAM duHkhanuM astitva nathI. A bhAvanA dhIre dhIre 5kava thatI jatI hatI. ane enuM mana vadhAre ne vadhAre saMsArI kAryothI udAsIna banatuM jatuM hatuM. temAM jANe kudarate sahaga na Aye hoya tema tenA pitAzrI bhagavAnadAsa zeDI mAMdagI bAda A kSaNika saMsArane che cAlatA thayA. yadyapi manasukhane pitA taraphanA premane lIdhe duHkha te avazya thayuM, paNa jJAnadaSTithI jotAM tene lAgyuM ke "mAre mArga have ekalo thayo. have mane ISTa pathamAM pragati karatAM kaI rokavA nahi Ave."
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ maMgala jIvana kathA bhaluM thayuM bhAMgI jaMjALa, sukhe bhajazuM zrIgopALa " ema narasiMha mahetA jevI bhAvanA jAgI. ane bhAvanAne sAkAra karavA teo samaya zodhavA lAgyA. chevaka tapAsa karatAM temaNe jANyuM ke jemanAthI pitAnI muMjhavaNa dUra thaI hatI evA zAavizArada vijayadharmasUrijI "samI gAmamAM virAjatA hatA. manasukhane mana thayuM-"cAla bhAI ! emanA caraNamAM jaIne jhukAvI dauM." . eka raLiyAmaNI prabhAte hajI sUryanA lAla gaLAmAMthI kiraNeye netAM chuTyAM tevAmAM manasukha-Ajane navajuvAna manasukha jANe snehanA pAzane aMtaranA baLathI kApI na nAkhate hoya ane chuTa thavA mAMgate na hoya tema bharelA gharamAMthI ekAkI nIka-nIkaLI paDaze. eNe gAmane suMdara sImADo vaTAvyA. te sTezananA raste paDaze. daSTimAMthI jhAMkhA thatA pitAnA gAmane jANe antima vakhata na jete heya tema eka uDatI najara nAkhI ravAnA thayo. sTezana AvyuM-gAva AvI-gAmAM beTho-utaryo-cA ane "zaMkhezvara tIrthamAM jaI tIrthayAtrA karI tyAMthI "samI gAmamAM guruzrInI sevAmAM upasthita thaI gaye. teNe pitAnI mahatI IcchA jAhera karI. 5Ne e sUrivarya AjanA keTalAka svachaMdI sAdhuonA jevA na hatA. AjanA amuka sAdhuonA jevI emanI vRtti phakta ziSya ja ekaThA karavAnI netI kitu emanI vRtti taraphI saMga nihALI kAma karavAnI hatI. kharekhara ! pILAM cA veta kapaDAM paherI levAthImAthuM muMDAvI nAMkhavAthI gRhatyAga karavA mAtrathI sAdhutvanI paryApti nathI thatI, paraMtu meha, mAyA ane kakSAnI sAme jhUjhatA aMtaranA mApathI sAdhutvanI sImA mapAya che. vijayadharmasUrijIe pharamAvyuM-"bhAI ! eka vakhata pharI pAchA ghera jAe. sagAM nehIone maLe ne temanI AjJA meLa; e vinA dIkSA na apAya. manasukha hatotsAha thayA. paNa jarA hIMmata ekaThI karI teNe eka pAse pheMkyo-"jI, ApanI vAta yathArtha che, paNa snehIo mane kema rajA Ape? emanI pAse huM vadhAre che kahI zakuM?" mahAtmAjIe hasate mukhaDe javAba vALe-"te manasukha! je ATalI paNa zakti sAdhu thanAramAM na hoya te pachI sAdhu thaIne paNa zuM karaze? tamAre hadaya majabUta rAkhI snehIone samajAvI temanI rajA meLavI AvavuM joIe, nahiM te dIkSA nahiM maLe," sUrijIe te rokaDuM parakhAvyuM. manasukha samaje ke ahiM dALa nahiM gaLe. cAle karI ghara ane vaLI ne prayatna zarU karIe. manasukhe ghara taraphane rasto lIdhe. enA manamAM hajI e javAbane paDaze gAjate hase ke-"nahiM te dIkSA nahIM maLe." A vAta upara cAra cha mahinAnAM paDe vIMTAI gayAM, chatAM manasukhanA mananI vAta para hajI eka paNa paDa no'tuM caDayuM. eNe moTA bhAIne te kahI ja dIdhuM hatuM ke-"mAre dIkSA levI ja che, rajA Apazo."
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ maMgala jIvana kathA 9 nehavaza sagAo ekadama kema hA pADe ? paNa jyAre temane spaSTa jaNAyuM ke manasukhanuM hRdaya have vadhAre duHkhI thAya che ane ene have A saMsAranA ragaDAmAM paDavAnuM jarA paNa mana nathI tyAre teoe rajA ApI ane kahyuM ke "bhAI ! jajo, zakti vicArIne kAma kare che, paNa hamaNAM zeDa vakhata rokAI jAo." thoDA samaya pachI pite dIkSA levA jaze ema nakkI thayuM. ethI manasukhanuM hRdaya AnaMdathI ubharAyuM. snehIoe ane sagAMoe have manamukha dIkSA levA jAya che ema samajI tene aneka prakAranAM AnaMda tathA bhejana ApavA mAMDayAM. paNa A badhAnI vacce sthira citte manasukha nilepa ubho rahyA ane zAntinI najare badhu nihALI rahyo. dIkSA - e jhavaita, saivAnubaja manuSyatvaM mumukSutvaM, mahApuruSasaMzrayaH // " e 156 nA vaizAkha mAsanI paMcamInI ramaNIya savAra hatI. "mahuvA gAma Aje zaNagArAyuM hatuM. zrAvake bahu utsAha pUrvaka citarapha taiyArIo karatA dekhAtA hatA. rastAo upara patAkA ane jhaMDAo bAMdhavAmAM AvatA hatA. jaina paisAdAra pitAnAM makAnanI AgaLano bhAga sApha karAvI pANI chaTAvI suMdara banAvatA hatA vaizAkhanA tApathI bacavA, upara manahara cAnIo baMdhAvatA hatA. citarapha jainonA gharegharamAM AnaMda ubharAte dekhAtuM hatuM. jaina upAzraya tema jaina maMdira paNa zaNagAravAmAM AvyAM hatAM, vAjIbenA nA karNAcara thatA hatA. A badhuM jotAM ema bhAsatuM hatuM ke jANe kaI tAlevaMtanI putrInA lagnane utsava haze ane Aja kAlamAM jAna AvavAnI haze, jethI A badhI taiyArIo thatI haze. paNa vahAlA vAcaka! tapAsa karatAM vAstavikatA te bIjI ja jaNAI. lagna te hatuM ja paNa saMsAranI vilAsavAsanA ane vaibhavanuM nahi. tyAre? saMsArathI para muktinI sAdhanAnAM, samyaktva-prAptinAM ne samAdhinAM e lagna hatAM. lagna karanAra vizvanI caLa lahamIne mAlIka kahevAte tAlevaMta nahe te paNa mokSanI akhUTa ane avicaLa lakSmIne mAlIka banavA mAMganAra hadayanI vAsanAne mAlIka-sAco tAlevaMta, eka navajuvAna hato. enI jAnamAM AvelAnAM hada saMsAranAM kSaNika sukho bhegavavA cA ezaArAma karavA AvelAM na'tAM paNa tapa ane tyAganI pAchaLa anumodana karanArAM bhaktibhInAM hadaye hatAM. saMkSepamAM vahAlA vAcaka! A lagna netA, paraMtu dIkSA hatI. AvatI kAle zrI vijayadhamasUrijInI pAse eka navajuvAna dIkSA lenAra hate. enA utsavanI jena saMghe karelI A taiyArIo hatI. ane vAcaka ! te navayuvAna kaI bIjo nahato paNa ApaNe oLakhIte pelo manasukha ja hatuM. e gharathI rajA laI guruzrInA caraNomAM hAjara thayA hatA ane AvatI kAle e sAmAnya vAsanA bhUkhe mAnava maTI zAnta ane virAgI sAdhu thavAne hato.
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ maMgala jIvana kathA e aneka ja vaDe rAha jovAI rahelI ane manasukhanI priya "AvatI kAla" "Aja mAM palaTAI gaI. savArathI khUba dhAmadhuma macI. pratyeka pite temAM kaMIne kaMIne bhAga laIne bhAgyazAlI thavA mathato hoya tema dekhAtuM hatuM. thI vAra pachI varADe caDha. manasukhane badhAe eka suMdara zaNagArela gAdhamAM besADaze. ane pitAne priya lAgatAM badhAM ghareNAM ene paherAvyAM. manasukhe badhAne priya lAgatuM badhuM thavA dIdhuM. e samajato hato ke A bicArA samajatA nathI ke je sarvasva tyAganI aNI para AvI pahoMce che ane A ghareNAM zAM ? ane A bhapakA zAra chatAM teNe keIne rokyA nahi-thavA dIdhuM. badhuM zAnta ane nIrAga najare nIhALyA karyuM. varagheDe cAlya-vAjAM vAgyAM-gIta gavAyAM-sthale sthale vadhAmaNAM thayAM ane varaghoDo samApta thaye. dIkSAnI kriyA zarU thaI ane thI vAramAM pUrI paNa thaI. thoDA vakhata pahelAMne apaTuDe, kapaDAmAM ubhelA manasukha, be kapaDAmAM vIMTaLAe sAdhu thaye. suMdara vALAnA sthAne vALa vinAnuM mastaka camakArA karavA mAMDyuM. Aje manasukhanI IcchA pUrI thaI. ene lAgyuM ke jIvananA dhyeyane pahoMcavAne sIdhe raste hAthamAM AvI gayA che. have te mArge prayANa karavAnI ja vAra che. manasukhe bhAIbhAMDu ane kuTuMba paranI mohamAyA utArI. nAnA samudAya sAthenuM sagapaNa che vizva sAthe sagapaNa bAMdhyuM. have amAre priya manasukha, manasukha maTI, 'munirAja zrImaMgalavijayajI" banyA-vahAlA vAcaka! mArA, tArA ane jagathI pUjya evA teo akiMcana sAdhu thayA. vaMdana che e tyAgane ! vidyAbhyAsanI utka7 ne nizcaya " ramyaM haHtalaM na kiM vasataye ? zrAvyaM na geyAdikam ? kiM vA prANasamAsamAgamamukhaM naivAdhikaM prItaye / kintu bhrAntapatatpataGgapavanavyAloladIpAkuracchAyAcaJcalamAkalayya sakalaM santo vanAntaM gtaaH||" -vairAgyazataka zlo0 80 vidyA vinAnuM jIvana, jIvana vinAnA zarIra barAbara che. pyArA vAcake! ApaNe pele oLakhIte manasukha-nA, nA, have te munirAja zrImaMgalavijayajI potAnA sAdhu-jIvananI kaThora niyamAvalIone sAnaMda pALatA pitAne samaya gurusevAnI aMdara vyatIta karavA lAgyA. saMsArIonI jaMjALamAMthI have teo sAdhujIvananI mIThI zAnti anubhavatA hatA. tapazcaryA ane bhakti temaNe jeTalI banI zake teTalI zarU karI dIdhI hatI. prathama cAturmAsa te temaNe "mahuvAmAM ja karyuM. pachI gujarAtamAM badhe bramaNa karavA mAMDayuM. paNa e bhramaNa gAI ke ghoDA upara besIne natuM. A te jaina dharmanA sAdhu. eo to kAMcana, kAminIne sarvathA tyAgI, be ke traNa kapaDAnA TukaDA emanA zarIrane DhAMke. eka yA be kapaDAM emanI zayyA mATe rahe. emane AhAra gheragherathI mAgIne lAvelI bhikSA ane temAM paNa amuka prakAranI niSa
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ maMgala jIvana kathA tAo. nIce paga khullA, upara mAthuM khulyuM. saLagate sUraja hoya ke kaDakaDatI ThaMDa hAya, varasato varasAda hoya ke gADha dhUmasa heya, e badhAne emane te keInA paNa sahArA vagara kevaLa pitAnA zarIrathI mukAbale karavAne. sainikanI peThe pitAne upayogI vastuo pitAnA zarIra para laTakAvI vihAra karavAne. emane ghara nahi ke bahAra nahi, Azrama nahi ke upAzraya nahi. keI saguMvahAluM e nahi. emane comAsA ke jyAre chatpati amaryAdita thAya che, e sivAya ATha mahinA badhe. bhramaNa karatA rahevAnuM. pitAne eo sparza paNa karI na zake ane kaI paNa jAtanA vAhanamAM eo besI na zake. hAthamAM eka daMDa ane zira para eka dhamanI AjJA. badhAe deza emane mana sarakhA. Thera Thera upadeza devAnA ane sAthe sAdhudharmanI Avazyaka kriyAo nitya karavAnI. AvI sAcI sAdhutAmAM munirAja zrImaMgalavijayajIe pitAnAM pagaraNa mAMDyAM hatA. teo gujarAtamAM ATha mAsa bhamyA ane cAturmAsa AvatAM "viramagAmamAM jaI tyAM cAra mAsa mATe rahyA. tyAM lekane sadupadeza ApIne dhamakriyAomAM rasa letA karIne samaya saMpUrNa thaye teo guruzrI sAthe vihAra karI gayA. bhramaNa karatAM karatAM teozrI "bhAyaNanAmanA suMdara tIrthamAM AvyA. munirAja zrImaMgalavijayajInI bhaNavAnI IcchA je ghaNA vakhatathI saMge pratikULa hevAthI dabAelI paDI hatI te sAdhutvanI svIkRtinI sAthe punarjanma pAmI hatI. temane vicAra hatuM ke "A bahALuM saMskRta sAhitya jemAM pratyeka viSayanA ucca keTInA graMtha che te bhASA huM bhaNuM ane e graMthane huM vAMcuM. temAM thatAM dharmagraMtha jemAMne ghaNe bhAga saMskRtamAM tathA prAkRtamAM che te paNa sAthe jovAI jaze. ane vizeSa zakti haze te ene gujarAtImAM utArI gurjara prajA samakSa mUkIza." A vicAra teozrIe gurudeva zrIvijayadharmasUrijIne jaNAvyuM. sUrijIe tarata ja temanI UMDI icchA vidyA pratyenA premanI jANI lIdhI. temane eka paMDita, zrAvaka dvArA bolAvI dIdhA. paNa hajI kaMIka munirAja zrImaMgalavijayajInA nimitte vadhAre puNyakArya thavAnuM haze ke jethI thoDA vakhatamAM temane te paMDita mahAzayane pratikUla anubhava thaze ane temane tyAga kare. paDa, yadyapi Ama paMDitanA tyAgathI temanI vidyAvRttine sakhta duHkha thayuM paNa teo majabUra hatA. chatAM- * je thAya che te sArA mATe. " A tAjA anubhavathI zrIvijayadharmasUrijIne vicAra jaina paMDite taiyAra karavA mATe thaye tevA akATaya vidvAne "kAzI -banArasa' jevA vidyAkSetramAM ja thaI zake mATe tyAM jaI zAlA yA saMsthA sthApI sAdhuone tathA jaina saMtAnane bhaNAvavA. yadyapi te kSetramAM javuM, tyAM jaI zeDo vakhata paNa sthiratA karavI, jyAM- " hastinA tADyamAno'pi na gacched jainamandiram / " -AvI bhISaNa bhAvanA bahulatAthI phelAela heya, tyAM vidyAbhyAsanuM sthAna kema sthApI
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 maMgala jIvana kathA zakAya? chatAM atyAre kahevuM e viSayAntara thaze ke puNyaka vijayadharmasUrijI jevA bAhoza, tyAgI ane sAdhupuMgava mATe zuM kaThina hatuM? emaNe e kaThinatAne kema naSTa karIne jaina dharmane aMDe tyAM pharakAvyo e temanA jIvananA pAThakane suvidita ja che. astu munirAja zrImaMgalavijayajInA nimitte e vicAra pedA thayo-pakava thayo ane javA mATe nizcaya paNa thaI gaye. badhI taiyArIo bAda comAsuM pUrNa thaye javAne IrAde pAke thaye. A mAsuM ApaNuM munirAje punaH "vIramagAmamAM karyuM. guruzrI "mAMDalamAM cAturmAsa rahyA. munirAja zrImaMgalavijayajI comAsuM pUrNa thavAnI kAganA DoLe rAha joI rahyA hatA. temane badhA mAsAM karatAM A comAsAnA divase vadhAre lAMbA lAgyA. paNa Akhare te paNa pUrA thayA ja, pachI badhAe bhegA thaIne "kAzI" prati prayANa karyuM. lAMbI musApharI ane mahAkItine A rIte prAraMbha thaye " jinakI novatakI sadAse guMjate the AsamAM damabakhuda hai makabaroM meM huM na hAM kucha bhI nhiiN| jinake mahaloM meM hajAroM raMgake phAnusa the jhADa unakI kabra para hai aura nizAM kucha bhI nahIM // " e ja lIMca gAma-munirAja zrImaMgalavijayajInI janmabhUmi ane tyAMnA thoDA pheraphAra sivAyanA e ja zrAvake. teoe sAMbhaLyuM ke munirAjazrI kAzI" tarapha bhaNavA jAya che. teo vicAravA lAgyA - "are re ! bApa kAzI ! tyAM te kema javAya? rastAmAM jagale Ave, vAgha, siMhe pharatA haya, nadIo Ave tyAM javAya?" badhA Ama vicAravA lAgyA, kAraNa ke kaI "kAzI" bhaNavA jAya che ema phakta jyAre gAmamAM keI brAhmaNanA putrane janoI ApavAnI hoya che tyAre jyAre te pote kaccha bhIDa ane daMDa laI kAzI bhaNavA jAya che ema kahI De che ane tene mATe tenI pAchaLa de tene pakaDe che ane ghera lAvI besADI de che, basa A abhinaya teoe je hatuM ane kAzIe bhaNavA jAya che e zabda tyAre sAMbhaLela. ane A te sAkSAt "kAzI" tarapha jAya che eTale ema sAMbhaLatAM Azcaya to jarUra thAya ja. chatAM teo temane samajAvavA yA eka vakhata te pradeza tarapha jatAM pitAnA vatanane te darzanano lAbha ApatA jAya, e bahAne munirAjazrI pAse gayA ane vinati karI. gurubhakta munirAja zrImaMgalavijayajIe te kahyuM ke "bhAI ! guruzrI pAse jAo temanI je AjJA thaze te mATe mAnya che. " samaya guruzrIe hA pADI. zrAvakena AnaMdasAgara ulaspe. keTalAeka temanI sAthe rahyA ane keTalAka ghera khuza khabara ApavA pahoMcI gayA. zrAvakanA AnaMdano divasa AvyA. munirAja zrImaMgalavijayajIe pitAnA vatanamAM gurudeva sAthe praveza karyo. AkhuM gAma pelA manasukhane jevA ulaTayuM. paNa teo nihALe che te
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ maMgala jIvana kathA pelo manasukha ne te paNa A te kaI sAdhunA lebAzamAM upayogathI pagalAM bharatA munirAjazrI hatA. keTalAkanI AMkhomAM harSanAM AMsuM AvyAM. keTalAka temane vimita vadane nIhALI ja rahyA. keTalIka vRddhAo potAnA khoLAmAM ramela manasukhanI A dazA joI ubhI ubhI AMsu sAravA lAgI. keI strIo tene kutUhalatAthI animeSa nayane nirakhI rahI hatI. AvI lokadazAne nIhALatA, guruzrInI pAchaLa natavadane pagalAM bharatA munirAja zrImaMgalavijaya dhIme pagale cAlatA hatA. dhIre dhIre badhA upAzrayamAM AvI pahoMcyA- guruzrIe cheDe upadeza Ape. e sAMbhaLIne zrAvake saharSa vikharAyA. munirAja zrImaMgalavijayajI bhikSAnI jhoLI laI gocarI mATe eka anya sAdhu sAthe nIkaLI paDyA. pratyeka gRhastha pitAnuM gharaAMgaNuM pavitra karavAne vinavI rahyo hate. munirAjazrI darekane tyAMthI thoDuM thoDuM letA AgaLa vadhyA. ema karatAM karatAM potAnuM pUrvanuM gharaAMgaNuM AvyuM. temanI AMkhenI sAme sInemAnA paTa para pharatAM dazyanI mAphaka pitAnI pUrvAvasthA yAda AvavA lAgI. A e ja ghara jemAM manasukha rahetA hate, ramatA hatA. A te ja ghara jemAM hamezAM kalakala ivani thaI rahetuM hatuM, jemAM Aje eka be mANase sivAya keI ne tuM. ghara zAntinuM sAmrAjya chavAeluM hatuM. A te ja pADoza jyAM be cAra DAhyA ane AnaMdI vRddha rahetA hatA. arere ! teo paNa kAlanA cakramAM chUpAI gayA hatA. A ja pADozanAM ghara jyAMnI gRhadevIo amUlya zaNagAra sajI pharatI hatI, Aje temanI keTalIkanA zarIra para eka lAla vastra sivAya kAMI ne'tuM. suMdara vRkSe jyAM manasukha ramate temAMnA keTalAMka Aje karamAI gayAM hatAM. keTalAMka makAne je mAnathI pUrNa rahetAM tyAM saMbhALa rAkhavA mATe nijIva tALAM sivAya keI ne tuM. krUra saMsAra ! kharekhara saMsAramAM keNa acalita ane aduHkhI rahyuM che je Aje kude che te kAle mATImAM maLe che. Aje rAjA thaIne meja kare che, kAle te rastA para TukaDA mAganAra bhIkhArI bane che. kharekhara saMsAramAM dharma sivAya koI acalita rahyuM ja nathI, munirAjazrI A badhA vicAramAM DUkhyA hatA. temanI dazA eka kavi e kahyuM che tevI ja hatI ke- va zAka, thaMbhya muja gAna, jJAna A eka ja re. vinA dharma, navala, A sthAna calita sau eka ja re. munirAja vairAgyanI bhAvanAne pradIta karatA AgaLa vadhyA. emane emanAM bAlyAvasthAnAM sukha na sAMbharyA paNa emane te badhe saMsAranI nazvaratA ja bhAsI gAmamAM traNa varSa jevA zeDa samayamAM thayeluM parivartana nIhALatA pAchA pharyA. kharekhara! saMsAranAM cakro hamezAM gatizILa ja rahe che, enA sukhadukhanA pATA pratyeka upara pharI jAya che. Ama munirAjazrI cAra divasa tyAM rahyA. zrAvakene tathA anya prajAne sAre upadeza Ape. badhA AnaMdita thayA, cothA divasanI uSA pragaTI ane vatana temaja vatanavAsIone choDI e vidyArasika munirAja guruzrInI sAthe "kAzI" javAnA paMthamAM AgaLa vadhyA.
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 prayANa-- moMgala jIvana kathA "jo vIrsTa masTinaH viSaya ? jo nA nilezatathA ? yaM dezaM zrayate tameva kurute bAhupratApArjitam / yaddaMSTrAnakhalAGgulapraharaNaH siMho vanaM gAhate tasminneva tadvipendrarudhiraistRSNAM chinnyAtmanaH // 17 ' dehagAma 'thI vihAra zarU thayA. hamezAM dazathI vIza mAilanI majala ane te paNa pagapALAnI ja! peAtAne sAmAna pAte ja uThAvIne cAlavAnuM, bhAma temanI majala AgaLa vadhI. ATalI meTI majalanI ane ATalA meATA uddezanI khakhara 'gujarAta'mAM paDatAM chApAomAM khaLabhaLATa macI rahyo. pratyeka tenA kArya tarapha AkarSAyA. koI rAgathI, teA keAi dveSathI, teAkeAI jIjJAsAthI. teoe suMdara ' gujarAta ' vaTAvyuM. sAthe enA suMdara khArAka, su Mdara vAsasthAneA, suMdara zrAtA ane rasIluM vAtAvaraNa paNa cheDayuM. have 'ujjaina' taraphanA pace paDavA, navA pradeza, navA manuSya ane nUtana bhAvanAAmAM thaine peAtAnA mArga kApavA maDayA, pratyeka grAmamAM guruzrI leAkAne upadeza ApatA ane leAkeAne kalyANanA mArga tarapha preratA.vikramarAjAnI prasiddha 'ujjayinI' AvI. enA peaA prasiddha siddhavaDa, bhatRharinI guphAe, 'kSiprA' nadInA harIALA taTA,avaMtI pA nAthanuM suMdara ma Mdira, kAlIyAdenA mahela vigere suMdara sthAnA AvyAM ane cheDavAM, e sAdhusamudAya kamara kasIne AgaLa vadhyA. 'zAjhApura', 'zivapurI' ane 'jhAMsI'nAM bIhAmaNAM jaMgaleAmAM cAlyA. divase paNa mAnavI hathIAra vagara cAlatAM dhruje evI gheAra vanarAjIo khAlI AtmavizvAsa upara pasAra karI. kei vakhata jaMgalAmAM rahevu' paDe, vAgheAnI cIse saMbhaLAya, ajJAnIonA upadrava sAthe hAya, koi vakhata bhUkhyA jhADa nIce suI rahevu paDe, teA keAI vakhata mAga bhulelA sAthInI zeAdhamAM herAna thavu' paDe. ema karatAM 'jhAMsI' ane tenA prasiddha killA paNa vaTALye, ane 'kAnapura' 'prayAga'nA raste paDacA. evA pradezAmAM pharavuM ane sAdhutAnA niyama pALavA e keTalI kaThina vAta che te vhAlA vAcaka ! tuM huM ke bIjA na kahI zakIe; jene anubhavyu' heAya te ja varNavI zake. 'kAnapura' Avyu-gayu'. 'prayAga' AvyuM'. 'ga'gA'--'jamanA'nA mahAsagama Avye . ane AgaLa vadhyA. pIre dhIre je lakSya pUrNAMka nIkaLyA hatA te vidyApurI- kAzI' paNa AvI pahoMcI. unALAne beThAne e aDhI mahInA vItI cUkyA hatA. vaizAkha suda trIjanI suMdara savAre jaina nAmathI bhaDakanArA, jainAne ghaNAnI najare jonArA, vicitra mAnavasamudAyavALA 'kAzI'nagaramAM sAdhuma'DaLe praveza karyAM. sthAne paheAMcavAnA mahInAne parizrama Aje saphaLa thayA. guruzrI Aje ATalA pravAsa khAda paNa AnaMdamAM hatA. temanA mukha para Ana'4nI laharI uThatI jevAtI hatI. munirAja zrIbhagalavijayajI Aje uMDA AtmasASa anubhavatA hatA. vhAlA vAcaka ! jema svapna Ave ane kalAkonA kalAko pasAra thaI jAya tema cAra ke cha mahinAnA samaya tu ekadama kADhI nAkha; kAraNuM ke eTale samaya vijayadhama sUrijI mATe sthAnanI zodha karavAnA, ane vidyA mATe yathAyeAgya ba Mdobasta karavAnA hatA, e badobasta kema
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ maMgala jIvana kathA 15 karyo ane badhuM kema vyavasthita thayuM e jANavAnI je tane jIjJAsA thatI hoya te pyArA pAThaka ! sUrijInA jIvanavRttAntane tuM joI leje, tane yathArtha bhAna thaze. ATale samaya ApaNA munirAjazrIe te maMda gatithI abhyAsa karavAmAM vitAvyuM. cheDA mahInA vItyA-sthAna nakI thayuM. "kAzI" jevAmAM sAdhutAthI kheMcAIne zubhecchake paNa vadhyA. bhaNAvanAra paMDite paNa nakkI thayA. ane eka pAThazALAnuM paNa sthApanakArya thayuM, je pAchaLathI "zrIyazavijaya jaina pAThazALA ne nAme prasiddha thaI. abhyAsa taDAmAra cAlyo. jainanA putre paNa "gujarAta "nuM kemaLa vAtAvaraNa che tyAM AvavA lAgyA ane vidyAnA vyAsaMgamAM lIna thavA mAMDayA. ApaNA kathAnAyaka paNa temAM masta banyA. teo saMpUrNa zaktithI vidyAbhyAsamAM tallIna banI gayA. temaNe divasa rAtanuM bhAna paNa thoDA samaya mATe choDyuM. eka varSa pasAra-be varSa pasAra-traNa, cAra ema ATha ATha varSanAM vahANAM vItyAM. AvI AvI ghora tapazcaryA bAda vidyAdevI prasanna kema na thAya? munirAja zrImaMgalavijayajInuM jJAna have apratima vadhyuM hatuM. teo vyAkaraNa, nyAya temAM paNa navya nyAya ane prAcIna nyAya, sAhitya vigerenA tathA pratyeka darzananA sArA jJAtA banyA hatA. ATalA TuMkA samayamAM teozrIe pratyeka viSayanAM ucca pustakane abhyAsa karI lIdhuM hatuM.vyAkaraNamAM te siddhAntakAmudI, pAtaMjala mahAbhASya, laghuza-duzekhara, paribhASe duzekhara, manoramA,vibhakti-arthanirNaya vigere vigere sArAM pustakanuM temaNe adhyayana karyuM. nyAyamAM-navya nyAyamAM suktAvalI, dinakarI, paMcalakSaNa, mAdhurI, siddhAntalakSaNa-pakSatA, sAmAnya nirukti, hevAbhAsa vigerenuM adhyayana karyuM. prAcIna nyAyamAM gatamasatra, vAsyAyanabhASya, nyAyavAtika, vaizeSika darzana, nyAyamaMjarI, sAMkhyatavamudI, sAMkhyapravacana, vedAntaparibhASA, zArIrikabhASya, brahmasUtra jevAM kArya pustakanAM adhyayana karyA. sAhityamAM paNa kAvyaprakAza, sAhityadarpaNa, paMcakAvya vigerenuM adhyayana karyuM. jaina nyAyanAM prApta ghaNAM pustake temaNe vAMcyAM. ghaNu vakhatanA bhUkhyAne susvAdu bhejana maLatAM e piTa bharAtAM sudhI kema cheDe? ema Aje jJAnanA bhUkhyAne svAdiSTa jJAnanuM bhejana maLatAM e amuka hade kema kAya? munirAjazrIe te khUba jJAna prApta karyuM. parIkSAo ApavAne vicAra khAsa che, chatAM eka vakhata vicAra thatAM "kAzImAM madhyamAnI parIkSA ApI. temAM uttIrNa thatAM sAthIonI salAha ane AgrahathI teozrI kalakatte vihAra karI gayA. tyAM hindu nyAyatIrthanI parIkSA ApI uttIrNatA prApta karI "nyAyatIrtha "nuM pada prApta karyuM. eka vakhata baMgIya vidvAnonI sabhAmAM carcAvAda thatAM ane temAM pitAnI kuzaLatA siddha thatAM teozrIne "nyAyavizArada'nI padavI paNa prApta thaI. pitAnA abhyAsa sAthe teozrI pitAnA jJAnane lAbha anyane paNa ApavA cUkyA netA.
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16 moMgala jIvana kathA kAzI'mAM pacAseka vidyArthIAne tathA keTalAka sanyAsIone paNa teoe abhyAsa karAbhyA. keTalAka jaina sAdhuoe paNa temanA jJAnanA lAbha uThAvyeA. teozrI hamezAM peAtAnA jJAnane lAbha ApavAne tatpara rahetA. A samaye temanA jJAnathI AkarSAi'kalakattA saMskRta eseAzIezane' peAtAnI nyAya, vyAkaraNanI TAiTsa parIkSAonA temane parIkSaka nImyA ane tyArabAda vAravAra anya parIkSAonA paNa te parIkSaka banatA rahyA. Ama teo daza varSa sudhI teA barAbara kAma karatA rahyA paNa antamAM anya vyavasAya vadhatAM te pravRttinA temaNe tyAga karyAM. ATalA abhyAsa bAda potAnA gurudeva sAthe pAchA te 'gujarAta' tarapha vihAra karIne AvyA. mArgomAM 'udepura', 'mevADa','mAravADa' vigere pradezeAmAM khUba pharyAM ane dharmanA pracAra karyAM. dhIre dhIre 'gujarAta'mAM AvyA. punaH eka vakhata peAtAnA vatanamAM zrAvakAnA AgrahathI cAra divasa mATe jai AvyA. tyArabAda tIrthAdhirAja ' zatru jaya 'ne bheTacA-tyAMthI pAchA pharI 'muMbai'ne mAge paDacA--ane ' muMbai 'mAM ja cAturmAMsa karyuM. temanI pravRtti huM izvaranA saMbaMdhamAM leAkeA kahI gayA che ke tene eka dIkarA hatA. pegambarane mATe pazu keTalAkeA taraphathI ema kahevAmAM AvyuM che ke te aindrajAlika hatA. jyAre Izvara ke pegambara paNa mANaseAnI ni'dAmAMthI nathI acyA tyAre mANusa tA kevI ja rIte bacI zake ? " --sUrIzvara ane samrAT teozrIe peAtAnI pravRtti haMmezAM jJAnamaya ja rAkhI che. teoe A chApAMnA nakAmA- dhAMdhalIA vAtAvaraNamAM jarA paNa lAga nathI lodhe| ane hamezAMne mATe udAsIna rahyA che. peAtAnAthI banatI sAhityasevAmAM ane dharmopadezamAM tathA anya dharmakriyAomAM peAtAnu jIvana vyatIta kayu" che. teozrI sadA samajatA AvyA che ke--nakAmA bIjAne halakA pADavAthIcA pAtAnI khATI baDAio hAMkavAthI mATA nathI thavAtuM, je cAhe che ke ame meATA thaie te haMmezAM khATA ja Thare che. je zAnta ane cUpacApa potAnI sAhityaka pravRtti vadhAratA jAya che. te ja pAra utarI jAya che; nahi te klezanA kIcaDamAM phasAi peAtAnuM dhyeya te cUkI jAya che, A ja emanA vicAra ane e ja emanI dhAraNA, je AjanI manerama ghaDI sudhI eka ja sarakhI che. are ! peAtAnA para dveSIe taraphathI juThA ane apamAnakAraka humalA thayA chatAM teo chApAMonI kahevAtI sabhya gALAgALImAM nathI paDavA, te sadA svAmI rAmatIrthanA jevA ja siddhAnta rAkhe che ke * mitra athavA zatruoe karelI TIkAne ApaNe AtmasvarUpa prApta karavA mATe jAgRta karavA AvelA kharAba svapna tarIke ja gaNI kADhavI. tame jaMge che tyAre svapna kaLyAM che ? " ane vhAlA vAcaka ! pariNAmamAM je hIrA hatA te Aje hIro ja rahyo ane nakalI
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ maMgala jIvana kathA hIrA bicArA pitAnuM nUra gumAvI beThA. je te samaje che ke huM kharAba nathI tene bhale eka vakhata duniyA kharAba kahe paNa tethI tene koI nukazAna thatuM nathI. are ! A cakkaramAM tIrthaMkara jevA samartha jJAnIo paNa AvI gayA che te manuSya koNa mAtra? agara kevaLa sArAnI ja duniyA hota te teno uddhAra kayAra thaI gayo hota. e to kharAba vagara sArAnI parIkSA na hoya. amAvAsyAnAM ghora aMdhArA sivAya caMdranuM mUlya kema aMkAya? ApaNA munirAjazrI A vAtanA samajadAra hovAthI A ja sudhI zAnta rahevA pAmyA che ane teozrI samAjane sArAM sArAM pustaka apa zakyA che. teozrIe nyAya, vyAkaraNadinA ghaNu graMtha gujarAtImAM yA anya bhASAmAM gujarAdi prajAnA hitArtho lakhyA che. nyAya vyAkaraNa jevA viSayo bhASAmAM utAravA e kharekhara bahu kaThina bAbata che. te sAthe teozrIe darzana para paNa pustako racyAM che. pite gujarAtI temaja saMskRta bhASAnA kavi paNa che. teozrIe rAsa tathA anya pustake padyamAM paNa lakhyAM che. tenI vistRta sUcI atra ApavAmAM Avela che. AvI rIte Aja dina paryaMta teozrI pitAnI sAhitya viSayaka pravRtti ekadhArI vadhArI rahyA che. - teozrIne "gujarAtamAM AvatAM "khyAvaramAM sUrijI samakSa zrIsaMghe pravartakanuM pada ApyuM, je samaye Aje AcAryapadathI vibhUSita zrI vijayendrasUrijIne upAdhyAya padavI apANI hatI tathA je vakhate saMskRta bhASAnA akhaMDa abhyAsI nyAyatIrtha nyAyavizArada munirAja zrInyAyavijayajI "kisanagaDhathI khAsa padhAryA hatA, tathA je maMgala samaye gurubhakta munirAja zrIvizAlavijayajIne bhAgavatI dIkSA ApANI hatI. punaH kAzI tarapha prayANa muMbaInA cAturmAsa bAda zrIvijayadharmasUrijInI IcchA punaH "kAzI" tarapha javAnI thaI; kAraNa ke temane anubhave batAvyuM ke pite sthApela "zrIvIratatva prakAzaka maMDaLa" je tyAM laI javAmAM Ave te unnati thAya. punaH mahAtmAjIe pitAnI majala zarU karI dIdhI. sAthe ApaNu pravartaka munirAja zrImaMgalavijayajI paNa hatA. manuSya dhAre che zuM ane thAya che zuM? adhavaca parizramathI sUrijI bimAra thayA. ane Ira" pahoMcatAM pahoMcatA temanI tabIata bahu lathaDI gaI. have temane lAgyuM ke mAre vadhAre ArAma zarIrane Apavo joIe. paNa bIjI bAju pAThazALA mATe javAnI jarUrIAta hatI. have zuM kare? atte temaNe vicAryuM ke e kAma pravartaka zrImaMgalavijayajI sArI rIte karI zakaze, mATe temane belAvI kahyuM. "bhAI tame jAo." gurubhakta pravartakajIne te na gamyuM. rogagrasta guruzrIne choDI anyatra kema javuM? paNa, antamAM gurudevanA atyAgrahane vaza thaIne emaNe pite anya traNa munivara sAthe "kAzI" tarapha prayANa karyuM. ane gurudevane punaH jaladI maLavAnI aMtara prArthanA karI. A samaye teozrInI sAthe zAntabhUti munirAja zrI jayantavijayajI paNa hatA.
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 maMgala jIvana kathA paNa are re! mAnavI kaye divase pitAnI IcchAne pAra pADI zakyA che ? te je cAhe che tenI pratikULatA tenI sAme hAjara thAya che. eka kavi pokAre che ke- " are prArabdha te gheluM, rahe te dara mAge te; na mAge deDatuM Ave, na vizvAse kadI raheje ! " thayuM paNa ema ja, hajI "kAzI" pahoMcyAne aDhI mAsa mAMDamAMDa thayA hatA teTalAmAM te jaina dharmane mahAdIpa bujhAye. jaina nAmaMDaLane caMdra AthamI gaye. zrI vijayadhamasUrijIne svargavAsa thaze. AvA samAcAra sAMbhaLatAM. gurubhakata ziSyane gurunA virahanuM duHkha keTaluM thAya te pyArA pAThaka ! varNavuM mArI lekhana-zaktinI bahAranI vAta che. paNa have aphasosa kare kAMI vaLe tema nathI tema vicArI pitAnA manane zrImaMgalavijayajIe samajAvyuM. ane te ja vakhate jANe svargastha gurudevane aMjali na dharatA hoya tema be pratijJA karI lIdhIH eka te videzI kApaDane sarvathA tyAga ane khAdInuM aMge dhAraNa; ane bIjI hamezAM cha vigaya. mAMthI cAra viSayane tyAga. pyArA pAThaka ! A pratijJAnuM mahatva jhINI jhINuM malamale paheratA munirAjone pUchaje ke cA vinA vyAkuLa thatA zrImaMtane pUchaje ? astu, teozrI 'kAzI mAM rahyA. tyAM pAchaLathI "zrIvIratatva prakAzaka maMDaLa" paNa AvyuM. teozrIe tenuM tyAM ekAda varSa sudhI sucArU rUpe saMcAlana karyuM. vidyArthIone premathI bhaNavyA tathA vyavasthA suMdara banAvI. paraMtu eTalAmAM ukta saMsthAne gurudevanA samAdhimaMdira pAse "zivapurI"mAM laI javAnuM nakkI thayuM. pravartaka zrImaMgalavijayajI pitAnA maheTA gurubhAI ItihAsatavamahodadhi zrIvijayendrasUrijI tathA zAsanadIpaka munirAja zrIvidyAvijayajI jevA samartha vidvAna munivaro sAthe "zivapurI" tarapha cAlyA. vacamAM "AgrAmAM zeTha zrI lakSmIcaMdrajI baidanA AgrahathI cAturmAsa rahI potAnA gurubaMdhuo sAthe eka pratiSThA karI tathA gurudevanA smAraka tarIke eka moTuM pustakAlaya sthApyuM. vAcaka ! te pustakAlaya te "vijayadharmalakSmI jJAnamaMdira" je ApaNA jIvananAyake ekatrita karela suMdara pustakanA saMgrahathI dIpI rahyA che. ahiMnA utsavamAM "AgrAnA zrIsaMgha taraphathI pUjyapAda upAdhyAya zrIindravijayajIne AcArya pada tathA ApaNa pravartakajIne " upAdhyAya" pada mayaM, tyArabAda upAdhyAyajI "zivapurI padhAryA. pAThazALAne rUddha rIte saMcAlita karIne pite AcAryazrI sAthe mAravADamAM vicarI pharI "zivapurImAM AvI tyAMthI "muMbaI cAturmAsa karI pUjya AcAryazrI sAthe "madrAsa", "mahesura tarapha cAlyA. hajAro mAIlanA vihAra e tyAgI munioe paze karyA. Aje vegathI deDatI TenamAM paNa pravAsIne tyAM pahoMcatA cAra pAMca divasa pUrA joIe tyAM page cAlIne javuM e zuM nAnI sUnI vAta che ? ghora aTavI, pANInA pUrathI gAM banelI nadIo, pacIsa triIsa kadama para garajatA siMha, ane jaMgalI lokenI vacce vRkSonA AzarA nIce vizrAma levAne, AvuM AvuM pratidina maLavAnuM chatAM nAne sADAtraNa
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ maMgala jIvana kathA hAthane mAnavI paNa zuM nathI karI zakata? saMsAranI sArAmAM sArI karAmate enI ja banAvelI che. astu.. Aje te upAdhyAya zrImaMgalavijayajI "gujarAta" "kAThIAvADathI hajAro mAIlanA cheDe jaina dharmathI vadhu aparicita pradezamAM pharI pitAnI vidvatAne tyAMnA bhavya jIne lAbha ApI rahyA che. Aje cepana cepana varSanI avasthAe paNa e tyAgI mahAtmAmAM hajAro mAIlanA vihAra karavAnuM sAmarthya bhayu che. kayAM Ajane navajuvAna je cAra mAIla cAlatAM paNa hAMkI jAya ane kyAM A vayevRddha, jJAnavRddha, tyAgI sAdhu have vahAlA vAMcaka! ApaNe atyAre ahiMthI vikhuTA paDIzuM. upAdhyAyazrInA jIvana mATe vadhAre zuM lakhavuM? jagadvikhyAta jainAcArya zrI vijayadharmasUrijInI kIti ane mahattAmAM zuM temane bhAga ne? vizvavijayI ddhAonA vijayamAM zuM seniTenA AtmabhegathI sthapApela hisso nathI hote? zeThanI zeThAImAM jeTalI tenI mahattA prazaMsanIya che eTale tenA hAtha nIcenA kuzaLa nekarane Atmaga paNa che. upAdhyAyazrIe chApAmAM pitAnAM nAme na chapAvyAMnakAmA leze karI prasiddha puruSa nathI banyA; emaNe te gurUzrInI bhaktimAM ane sAhityanI maMgI sevAmAM ja potAnA kartavyanI vartamAnane mATe itizrI mAnI che. prAnta-zAsanadeva temane Arogya arpe jethI mAnavajIvananA TUMkA samayamAM paNa teo lekakalyANane mATe bIjA aneka lAbhadAyI graMtha race ane bAlajIne sanmArge dore. pitAnI zuddha sAdhutAthI nAstikatAbharyA vAtAvaraNamAM paNa satyadharmatA sthApe emanI kIti tathA sAdhutAnA parimale digadigantamAM prasare. ATalI ja zubhecchA karIne bahAlA vAcaka! ApaNe vikhuTA thaIzuM. " zivamastu sarvajagataH parahitaniratA bhavantu bhUtagaNAH / doSAH prayAntu nAzaM sarvatra sukhIbhavantu lokAH // " e ja goNa zAnti:, yoga zAntiA, gopa zA7i |
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSaya-pradarzana. prathama ullAsa-jIva-adhikAra 0 0 0 14 8 2 21 9 8 viSaya pRSThaka | viSaya granthakArakRta maMgalAcaraNa 1 napAyika darzananA seLa padArtho 12 maMgalAcaraNano hetu tathA anubadha-catuSTaya (pramANadinI vyAkhyA tathA tenA prakAre) 12-13 1( "maMgaLa ' zabdano artha ) 2 ! pramANAdi soLa padArthone sAta padArthomAM zrI mahAvIra prabhune namaskAra karavAnuM kAraNa 3 | antarbhAva padArtha-nirUpaNa 3-25 | advaita vedAnta darzana padArthanI saMkhyA ( pramAtA AdinAM lakSaNo ) 14 sAta padArthonA krama-nirdezanI sakAratA zanyavAda-samIkSA 14-22 ( AavanI vyutpatti ) | ( avinAbhAvano artha ) padArthanI paryAptatA | skUlarUpa padArthane asaMbhava jIva ane ajIvamAM anya padArthone antabhAva 4 | zUnyavAdane nirAsa 21-22 ( upacAranuM lakSaNa ane tenA prakAro ) uttara pakSa sAta padArthonI AvazyakatA 6. mAyAvAdanI mImAMsA 22-25 puNya ane pApane vicAra satyaM brahma mithyA jagatane vAstavika artha 25 puNya ane pApanI vyAkhyA Atma-nirUpaNa 26-49 puNya ane pApanA prakAre jIvanuM lakSaNa puNya ane pApane Asava ke baMdhamAM samAveza 8 | lakSaNanuM lakSaNa vivakSAnusAra padArthonI saMkhyA | 9 | ( lakSaNano vyutpatti-artha ) anya darzanakArAnI padArtha saMbaMdhI mAnyatA che | ativyApti sAMkhya darzananAM 25 tanI pUla rUparekhA | avyApti (sAMkhya daMrzananuM 61 muM sUtra) asaMbhava bauddha darzananI sautrAntika Adi cAra zAkhAe 10 | jIvanA lakSaNanI yathArthatA vaizeSika darzananA cha padArtho | ( daza prANo ) ( dravyanAM lakSaNo tathA tenA nava bheda ) 10 | yaugika artha ane pravRtti-nimitta (guNanI vyAkhyA temaja tenA covIsa prakAre) 10-11 | tulanAtmaka draSTie jIvanuM svarUpa 28-29 ( karmanI vyAkhyA ane tenA pAMca prakAra) 11 jaina dRSTie jIva 28 ( sAmAnyanAM lakSaNa ane vidhAna ). AtmAne vAstavika dharma 29 ( vizeSanI vyAkhyA ). 11 ! karaNanI dvividhatA ( samavAyanI rUparekhA ) citanyanI AtmAthI bhinnatA-abhinetA 32-33 dravyAdino jIva-achavAmAM samAveza 11 | AtmAnuM pariNAvi 1 kausamAM darzAvela viSaya TippaNagata samajo c
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSaya-pradarzana. viSaya pRSThaka viSaya ThAMka AtmAnI nityatA-anityatA - 34 | (mana:paryAyadarzanarUpa saMjJAne abhAva ) AtmAnuM kartavAdi | upayoganA prakAranI saMkalanA AtmAnI deha-parimANatA | ( Abhinibedhika jJAnanuM lakSaNa). ( avaya ane vyatirekano artha ). | (zrutajJAnanuM lakSaNa) 59-60 AtmA eka ja nathI AtmAmAM ajJAna hovAnuM kAraNa AtmAnI dehathI bhinnatA-abhinnatA (ekendriyanA bhedo ) jIvonI saMkhyA jIvanA be mukhya prakAro saMsArI jIvane karmanuM baMdhana "saMsAra" zabdano artha (bhavya, abhavya ane jAtibhavyanI dhULa rUparekhA) 39 siddha' zabdanI vyutpatti (puNyAnubadhi puNyAdinI prakAratarathI vyAkhyA) 41 siddha' zabdanI niSpatti adaSTanI siddhi 40 siddha' zabdano artha ( AtmAzrayanuM lakSaNa) 4ra | ( siddhanA paryAya ) mUrta karmathI amUrta AtmAnuM baMdhana 43-44 muktino mArga vedAdi dharmazAstronA pATha 44-45 ( 11 prakAranA siddho ). takanI taratamatA ane tene Azraya | samyagdarzanAdinA kramamAM raheluM rahasya 46-47 Astika koNa ? samudAya' zabdanuM prayojana 64-65 47-49 mokSanAM jJAna ane kriyArUpa sAdhana ( jena cAra vedo ) jJAna ane kriyAnA sahayoganI AvazyakatA upayoganAM lakSaNo 65 ( sAmAnya ane vizeSanI samajaNa) 49 mekSa-mArganA anya prakAro 66-68 darzanAntarIyanI mukti-mArganI mAgaMNa u8-69 jJAna ane darzanamAM rahelo taphAvata kAraNanA be prakAro samyagdarzananuM lakSaNa 5 -5 darzana' zabdanA arthe ( chamasthano artha ) matijJAnAdika pAMca jJAnanAM bAhya ane samyagdarzananAM anya lakSaNe micchAdanano artha Abhyantara kAraNe . 51 zraddhAne 72-73 upayogano zabdArtha samyagdarzananA paryA 73-74 upayoga-vAda para-58 (bodhinuM lakSaNa) jIvane eka samayamAM keTalA upayoga hoI zake? para samyagadarzana ane samyagdaSTimAM bhinnatA ( aMtarmuhUrtanI vyAkhyA ). | ( guNasthAnane artha) kiyAonuM yauga padya 53nisarganuM lakSaNa jJAnabindune prAnta bhAga ane tene AMdhagamanuM lakSaNa 75 anuvAda * 5 - 7 | samyagdarzananI rUparekhA 75-145 upaganA avAMtara bhedo 58 | karmanA prakAre 7 - 7 pazvattAnI vyAkhyA ane tenA prakAre 58-59 : (prakati vagerenI samajaNa ) ( ajJAnane artha, virbhAgajJAnanI vyutpatti karmonI sthiti ane artha ). 58 ' (keDIkeDIne artha) 48 72. * A kepTakasUcaka ci che.
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSaya pakSeApamanA ane sAgareApamanA bhedA (paramANunA prakAre, akula saMbadhI krASTaka) ( yeAjananu' kAika ) suma traNa prakAranA sAgarApamanAM pratyeAjane pugala-parAvarta vAnuM lakSaNa ane tenA prakAro ( pAMca prakAranAM zarIrA ) bAdara-dravya-pudgala-parAvartanuM svarUpa matAMtara sUkSma-dravya-pugala-parAvartanuM svarUpa kSetra-pUgala-parAvartInA be prakArA kAla pudgala-parAvartInuM prarUpaNa bhAva-pudgala-parAvartanuM svarUpa pudgala-parAvatanA artha meAkSa-gamana pUrve nI keTalIka sthitie zravaNusaMmukhI kALa mArgasamukhI kALa ( akAma nirjarA ) dhama yauvana kALa AThe karaze! ) adhyavasAyanuM prAbalya sthiti-dhAta ane kRtanAza tathA akRtAgamanA dASAnuM nivAraNa sthiti-dhAtanA a viSaya-pradarzana. pRthvAMka viSaya 78-2 18-cha | ( 'sa'nI'nA artha ) granthi-dezamAM rahelA bhagyAnAM vate 80 paryAptinA vividha arthoM ) 95-96 82 | uparyukta vana upara prakAza pADanArU dRSTAnta 96 82 dRSTAntanA upanaya 96 83 | granthinuM svarUpa 83 apUrNAMka Na 83-84 | apUrNAM karaNanI viziSTatA 84 ( eka ThANIe, e ThANIe, traNa dANI e, 84 cAra ThANIe rasa ) 84 ( 47 dhruva-bandhi prakRti ) 84-85 ( 34 zubha parAvartImAna prakRti ) 85 | sthiti-dhAta ( zrIprasannacandra rASituM kathAnaka ) nikAcita karmInA upakrama ( anikAcitaneA atha ) ( akhAdhA-kAla, anubhatra-kAla, niSeka-kAla, vipAkaeNAya ane pradezeAyanI sthUla samaja) 90 yathApravRttikaraNanu" prayAjana yathApravruttikaraNanuM svarUpa 91 91 ( dhAnyano pyAle ane nadI-pASANu-nyAya ) 91 ( ATha dRSTionAM nAma ) granthi--dezanI samIpa vana abhavyanuM dravya--cAritra ( upazamanAnA prakAre ) abhavyanA zAstrAbhyAsa mithyAtvI bhavyanA zAstrAbhyAsa 87 87 87 AnaM dasUcaka udAharaNa traNa puMja banAvavAnuM kA 88-89 | ( madana-kedravAnuM dRSTAnta ) rara 29 re 92 93 rasa-zrAta 86 | guNa-zreNi 102 86 | abhinava sthiti baMdha 102 86 | yathApravruttikaraNa dinAM adhyavasAya-sthAnA 102-103 86 | anivRttikaraNanA nAmanI sA katA 87 antarakaraNanA a udIraNA ane AgAlane a ( rasAdayane a ) samyaktvanI prAptithI AnaMda matAntara antarakaraNa daramyAnanAM kA ( saMkramanA prakAra ) karma granthakAra ane siddhAntakArA vacce ma bheda 3 prathama kayu' samyaktva ? aupazimaka samyaktva pachInI dazA kSAyeApamika samyaktvanI prAptine mA kSAyeApazamika samyaktInI ti patita samyaktvadhArIne mithyAbhAvane baMdha kSAyika samyaktvanI zreSThatA pRSNaka 95 95 93 93 94 | ( aupamika ane kSAyeApazimaka sayAmAM 95 aMtara ) 87 87 98 99 99 101 11-102 109-111 '109 109 110 110 111 111 103 104 104 1 5 105 105 1' 106 103 108 10 111
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ 131 132 132 viSaya-pradarzana. viSaya pRSThaka | viSaya Y4 kSAyika samyakatvanA be prakAre 11ra | saMvegAdinI vyAkhyA kSayapAmAdinI samajaNa 112 : (abheda vastumAM liMgI ane liMganI kalpanA) 129 upazama ane kSayanI bhinnatA 113 | nivedanI rUparekhA 130 kSAyika samyakatvInI gati ' arthavyatyaya 130 ( daze Azcaryo ) 114 anupAnuM svarUpa (zrIduzmaharinA temaja zrIkRSNa vAsudevanA anuMkaspAnA be bheda 130 pAMca bho) 114 ( saMveganuM prathakAta lakSaNa ) 130 kSApazamika ane kSAyika samyaktva vacce AstikAno vicAra 131 virodha samparvanAM 67 lakSaNo sAsvAdana samyaktva 116 | zraddhAnanA cAra prakAro 131 nAmAntaro traNa liMga 132 vedaka samyakatva 116 | daza vinaya vedakano antabhAva 117 traNa prakAranI zuddhi bhava bhramaNamAM samatvanuM saMpAdana 117 | pAMca dUSaNe 132 kasamyakatvanI rithati ane guNasthAnaka 118 sarvazaMkA 13 3 ( cauda guNasthAnakanAM nAmo ) 118 prAkRta bhASAnuM gaurava 133-135 ( adhikatAnuM samAdhAna ) 118 | vItarAgane mArga viSe zaMkAgrastane bhalAmaNa 135 kayuM samyakatva svabhavatuM ja, parabhavanuM ja ke kAMkSA 136 ubhaya bhavanuM hoI zake ? vicikitsA 136 (pRthvIkAyAdikane sAsvAdana jevA viSe mata-bheda) 119 vicikitsA ane zaMkA vacce aMtara narakAdinuM samyakatva 120 vicikitsAnuM anya svarUpa 13 ( devane aparyApta avasthAmAM pathamika mithyASTinI prazaMsA 137 samyaktva ). mithyAdRSTino paricaya 137 samyaktvanA pratibaMdhaka para mata-bheda ATha prabhAvanA samyaktvanA prakAre 122 | ( kSIra thavAdi labdhi ) prakAranI sthULa vyAkhyA 123 prabhAvakanuM svarUpAMtara naiRyika ane vyAvahArika samyaktva 123 pAMca bhUSaNe 169 divya samyaktva ane bhAva samyaphava 128 (ArmAdi auSadhi). 139 paugalika ane apaugalika samyapho 124 cha yatanA kAraka samyaktva 124 vandanAdino artha 140 rocaka sabhyatva 124 cha abhiyoga 141 dIpaka sabhya tva 12 7 bhAvanA 142 sabhyanA daza prakAre 125-126 dharmanuM mULa samya kRtvanAM zamAdi pAMca liMgo 126 dharmanuM dvAra 142 zama 127 dharmanI pITha 142 zamanI utpatti 127 dharmane AdhAra 142 zamanI anya vyAkhyAo 1ra7 dharmanuM bhAjana 142 viSayanI tRSNA ane krodhanI kha4nAnAM lakSaNo 128 dharmanuM nidhana 143 136 138 138 139 140 142
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ 162 150 162 163 16 3 153 viSaya-pradarzana. viSaya pRSThaka | viSaya pRSThaka cha sthAnaka 143 | adhikaraNa 159 ( bauddhonI nirvANa saMbaMdhI mAnyatA) 143 | sthiti 159 samparvanuM mAhAmya 144-146 (avagAhanA ane sparzananI vacce aMtara) 159 samyajJAnanAM lakSaNo 146 vidhAna samyakSyAritranAM lakSaNo 14-147 nirdezAdi dvArA ane samyagdarzana 16 0-161 nikSepanuM lakSaNa ane tenA prakAra 147 samyagdarzana ane Adi dvArA 161-164 nAma eTale zuM ? 14-149 gati-dvAra sthApanAnuM lakSaNa 149 Indriya-dvAra 162 dravyanuM lakSaNa 150 kAya-dvAra 162 dravya' zabdanI vyutpatti 150 yoga-dvAra 162 "gya' kahevAnuM kAraNa ( bhASaka, parita vagere ) dravya nikSepanA avAMtara bhedo 151 | kaSAya-dvAra 16 3 ne AgamathI dravya maMgala 151-15ra veda-dvAra ( 'zabdanA artho ) 151 lezyA-dvAra tavyatirikta 15-153 samyagdarzana-dvAra 163 (caraNasittarI ane karaNasittarInA nirdeza) 15ra jJAna-dvAra bhAvanuM lakSaNa darzana-dvAra 163 bhAvamaMgalanI kividhatA 157-154 cAritra-dvAra peTabhedo 154 AhAraka-dvAra 163 *nikSepa-kepTaka 154 upayoga-dvAra nAmAdimAM paraspara bheda 155 | pramANa-paricaya 164-203 nAma, sthApanA ane dravyamAM samAnatA pramANunuM lakSaNa 164 sthApanAnI nAma ane dravyathI bhinnatA 155 (jJAnane svaparaprakAzaka mAnavAnuM kAraNa) 164-165 nAma ane sthApanAnI dravyathI bhinnatA 155 | (viparyaya, adhyavasAya ane saMzayanAM nAmanI sthApanA ane dravyathI bhi natA lakSaNo) 165-16 6 nAmAdinuM prajana 15 | pramANunAM anya lakSaNo 16-167 nAmAdi nikSepanI vyApakatA 156-157 pramANa-saMkhyAmAM mata-bheda 167-168 ( nAma-achava vagere ) 157 ( vAsyAyana ane prazastapAda ) 167 ( ratnatrayI ane nAmAdi nikSepa ) 157 ( pramANanA lakSaNa paratve jaina saMpradAyomAM ( dravya paratve nAmAdi nikSepa ) 1pa7 mata-bheda ) judA judA padArtho AzrIne nikSepa 157-158 ( akSapAda saMbaMdhI daMtakathA ) 157-158 167 anuyoganAM dvArA 158 (mImAMsA dvArA artha-vicAranI puSTi ) 168 anuyoga-kAronI saMkhyA 158 (prabhAkara, kumArika bhaTTa ane murAri ( ghaniSpanna nikSepa datya di ) mizranA anuyAyIo ) 198 nirdeza 159 pramANunA be bheda 168 svAmitva 159 | pakSa pramANanuM lakSaNa 169 sAdhana 159 (atindriyane artha evagha saMsAnuM sUcana) 169 163 158
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ pRSThaka 17 viSaya-pradarzana. viSaya pRSThaka | viSaya pratyakSa pramANanuM lakSaNa 169 ! (nyAyadarzana pramANe takane 11 prakAre) 184 ( vyabhicAranuM lakSaNa ). 169 { tarkanI upalagitA pratyakSanA lakSaNa paratve matAMtara 170-171 tarkanuM prAmANya 186 ( sanika artha ane tenA cha prakAro ) 170 | hetugamya ane Agamagamya padArtho 187 * niyAyika darzana pramANe pratyakSanA peTA- (dvidalanI samajaNa ) 188 vibhAgo ane tenuM kASThaka ) 17 (vAda-dvAciMzikAmAMnA prAsaMgika zloke) 189 ( bauddha darzana pramANe pratyakSanA cAra prakAro) 17ra | (vAdASTakanuM bhASAMtara ) 190-19 ( pratyakSa saMbaMdhI jana daSTi, vireAdhano anumAna 191 parihAra ). 173-173 | sAdhana 192-195 pratyakSa ane pakSane zabdArtha 174-175 | hetanA prakAro ( akSano artha ) ( sthAnAMgasUtranI TIkAmAM yA5kAdinAM ( ekAMtika parokSa ) 175 udAharaNe ) 19? satyavahArika pratyakSanA prakAre 176 tRtIya prakAranI AlocanA 197-199 granthakAranI zailI 176 hetunA 25 prakAranuM keka 197 (pratyeka jJAnanI svasaMvedanamAM pratyakSatA ) 176 pratyekanuM udAharaNa 198-19 ( pramANa-mImAMsA pramANe sAMvyavahArikanuM helAbhAsa 198-200 lakSaNa che parArthanumAna mATe Avazyaka avayavo 200 matijJAnanuM lakSaNe 177 anumAnanuM prAmA * nandIsUtra pramANe jJAnanI pratyakSatAdi Agama-pramANa pUrvakanuM koSTaka ) 177 Agama ane anumAnamAM aMtara matijJAnanA paryAye 178 ! pramANanA peTAvibhAgonuM koika 20 3 smaraNanuM lakSaNa 179 | kRtanizrita matijJAnanuM lakSaNa 204 smaraNanuM prAmANya 179 amRtanizrita matijJAnanuM lakSaNa 205 smRtinI parataMtratA 179 mRtanizritanA cAra prakAra 205 viSayanI svataMtratA 179 | avagrahanuM lakSaNa ra05 gRhItagrAhitya 180 vyaMjanAvagrahanuM lakSaNa 20; pratyabhijJAna 180 | | vyaMjananA traNa arthe smaraNa ane pratyabhijJAnamAM taphAvata 181 vyaMjanAvagrahanA cAra prakAre 2 07 sAmAnya prakAro 81 (netra ane manane aprApya gaNavAnuM kAraNu) 207 pratyabhijJAnanAM udAharaNa 181 IhAnuM lakSaNa 208 ( sthAsaka vagerenI samajaNuM ). IhAnA cha prakAre 208 pratyabhijJAnamAM upamAnane arbhAva 182 | kandriyAdijanya viSayo 208 upamAnanuM lakSaNa 183 apAyanuM lakSaNa pratyabhijJAnanuM svAtaMtrya 183 dhAraNanuM lakSaNa (upamAna ane upamiti vacce bhinnatA ) 183 avismRtinuM lakSag 184 | vAsanAnuM lakSaNa tarkanuM lakSaNa 184 | smRtinuM lakSaNa vyApti 184 ] avagrahAdinA paryAya 210 202 202 2 02 209 : tarka 20 240
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ pRSThaka 234 234-235 25 235 25 235 235 236 236 236 236 236 236 237 viSaya-pradarzana. viSaya pRSThaka | vijaya vyaMjanAvagrahAdinAM dRSTAnta 210 | gamika zrata ane agamika mRta netra ane mana saMbaMdhI arthAvagraha 20-211 | ( kAlika zrata ) vyaMjanAvagrahAdikanuM kAla-mAna 211 | aMgapraviSTa kRta ane aMgabAhya zrata *mRtanizrita matijJAnanA prakAranuM koika 212 | paryAya-zrata bahu ityAdi bhedenAM lakSaNo 213-2014 paryAya-samAsa-zrata matijJAnanA ananta bheda 214-215 akSara-zrata (nizritane anya artha) 264 akSara-samAsa-mRta (matijJAnanA 28 bheda paratve mata bheda) 214 | pada-zrata avagrahamAM bAra bhedanI ghaTanA 215 | pada-samAsa-zreta avagrahane aMta 216 saMdhAta-zrata avagraha ane IhAnI jJAnarUpatA 216 | saMghAta-samAsa-zrata avagrahAdinI AnupUrvI 216-2017 | pratipatti-buta amRtanizcita matinA cAra prakAro 217 | pratipatti-samAsa-zrata autpAtikI matinuM lakSaNa 217 anuyoga-zrata vanayikI matinuM lakSaNa 217 anuga-samAsa- zrata kArmikI matinuM lakSaNa 217 prAbhUta-prAbhUta-zruta pAriNumikI matinuM lakSaNa 218 | prAbhUta-prAbhRta-samAsa-mRta (rehakanI kathA ) 218-222 | prAkRta-kRta (siddhaputranI kathA) 222-224] prabhUta-samAsa-buta (kheDutanuM udAharaNa) 224 | vastu-mRta (pariNAmikI mati paratve zrAvakanuM udAharaNa) 225 vastu-samAsa-bata vanayikI mati ane zruta-nizcitatA pUrva-zrata maticatuSkamAM avagrahAdi mATe avakAza 226 pUrva-samAsa-zruta jAtismaraNujJAna pratyekSanA bhedo butajJAnanuM lakSaNa avadhijJAnanuM lakSaNa matijJAna ane zrutajJAnamAM aMtara 228 ] avadhijJAnane zabdArtha matijJAnapUrvaka zrutajJAna avadhijJAnanA prakAro mati ane zrutamAM kAraNa-kAryatA 229 | (matijJAna dino samAsa-vigraha ) zrutajJAnanA prakAre 230 guNapratyaya-avadhijJAnanA cha prakAre zratane 14 prakAre 230-231 anugAmikanI vyAkhyA (akAranA 18 prakAre ) 230 ananugAmikanuM svarUpa ( zratajJAnane 20 bheda ) 2 30 | vardhamAnanI vyAkhyA anekSara zrata 231 hIyamAnanuM lakSaNa saMgni--buta ane asaMgni-zruta 231-232 | pratipAtinuM svarUpa samyapha-zrata tathA miyA-buta 232 233 | apratipAtino vicAra sAdi zrata ane anAdi zruta 23 3 | hIyamAna ane pratipAtimAM bheda suparyAvasita zrata ane aparyAvasita zrata 273-234 | prakArAntarano vicAra 237 237. 237 237 237 226 227 229 avA 237 238 238 278-239 238 239 239 239 239
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSayapradarzana. 24 261 vata 242 262 248 viSaya pRSThaka | viSaya pRSThaka mana:paryAyanuM lakSaNa 241 | darzananA cAra prakAre ra61 dravya-mana ane bhAva-mananAM lakSaNa cakSurdazananuM lakSaNa bAjumatinuM lakSaNa 241 acakSurdarzananuM lakSaNa 261 vipulamatinuM lakSaNa 241 avadhidarzananuM lakSaNa (mana:paryavanI vyutpatti). 241 (avagrahanuM anya lakSaNa) anumati ane vipulamati vacce taphAvata | kevaladarzananuM lakSaNa avadhijJAna ane mana payayajJAnamAM rahelI darzAnIonI saMkhyA 262 viziSTatA 242 mana:paryAyadarzanane abhAva 262-264 kevalajJAnanuM lakSaNa 243 kevalajJAna ane kevaladarzana saMbaMdhI vicAra- 264-72 kevalajJAnanI siddhi 243 svAtaMtrya kevalajJAnanA prakAro 244 kevalajJAnanA bheda-prabhedanuM koika 245 (zaMgagrAhika nyAya ) 271 kevalajJAnInI vANI 245-246 naya-mImAMsA 273-371 ( abhilApya ane anabhilAyanI gaNatrI) 245 nayane prabhAva 272 nayanI vyApakatA jJAnene sahabhAva 272 246 ajJAnane artha ane tenA prakAre 247-248 nayanAM lakSaNe 273-274 virbhAgajJAna 248 (nayAbhAsanI padavI). 273 granthakArakRta nayanuM lakSaNa jJAnanA anaMta prakAre 275 jJAna saMbaMdhI dravyAdinI apekSAe vicAra 248-250 vastunA anaMta dharmo 275 dravyanI apekSAe sattA ane asatya (madhukarI-vRtti, gocarI ) 276 249 kSetranI vivakSAe sarva 276 vividha jJAnIonI saMkhyA 250 kALanI dRSTie sarva pAMca jJAnene krama ane paraspara samAnatA 250-2para 277 bhAvanI kalpanAthI sarva mati ane mRtanI samAnatA 277 250-25| mati ane zrutanuM avadhi sAthe sAdhamma varNanI apekSAe sarva 251 27-28 avadhijJAna ane mana:paryavajJAnamAM sAmya 2pa1-2para zabdanI apekSAe sarva saMkhyAnI vivakSAe sarva mana paryAvajJAna ane kevalajJAnanI samAnatA upara 278 matijJAnAdimAM bhinnatA saMyoga-viyoganI apekSAe sarva parimANadinI apekSAe sarva atijJAna ane zrutajJAnamAM taphAvata upara 27-281 ( AvalikAdinuM svarU5 ) (zrotripalabdhina trividha vigraha) upara avadhijJAna ane mane paryAvajJAnamAM bhinnatA 254 (cha kArakanuM svarUpa ). matijJAnamAM zrutajJAnano aMtabhAva 254-56 prAsaMgika zaMkAo ane samAdhAna 281-283 nAnI anaMtat (prativegIno artha) 283 ( ardhajaratI nyAyane artha) dunaya' eTale zuM ? 255 avadhijJAna ane mana:paryAyajJa nanI ekatA 25-258 pramANu ane nayamAM taphAvata 287 samavyApyatA 256 saMkSita vargIkaraNa ( brAhmaNa vaziSTha nyAya, ge.balIva nyAya ) ra36 nizcayanayAdine parama jJAnanuM mAhAtmya 258-59 6 (dravyArthika ane paryAyArthika ema be ja jJAna-nirUpaNa ane pramANa-vicAra 259-261 | bhedanuM kAraNa ) 252 2 288
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ * pRthaka jI. 303 303 319 320 320 viSaya-pradarzana. - viSaya pUThAMka viSaya bheda-395nA sApekSa azuddha dravyArthika naya 301 | sAmAnya-saMgrahAdinAM udAharaNo 315 anvaya dravyArthika naya 301 | apara-saMgrahanuM lakSaNa ane tenAM udAharaNo 316 svavyAbriAhaka dravyArthika naya 302 apara saMgrahAbhAsa 316 padravyAdigrAhaka dravyArthika naya 302 vyavahAranuM lakSaNa 317 paramabhAvagrAhI vyArthika naya vyavahAranA bheda 317 paryAyArthika nayanA cha prakAre ( dravya' saMjJAnI sArthakatA ) 317 anAdi nitya zuddha paryAyArthika naya vyavahArAbhAsanuM lakSaNa 317 sAdi nitya zuddha paryAyArthika naya 303 | RjusUtranuM lakSaNa 318 utpAda-vyayagrAhaka anitya zuddha paryAyArthika RjusUtranA be bhede 319 304 zabdanuM lakSaNa sattA sApekSa nitya azuddha paryAyArthika naya 304 | jusUtra ane zabda nayamAM aMtara kapAdhinirapekSa nitya zuddha paryAyArthika naya 304 | kAla-bheda 320 kapAdhisApekSa anitya azuddha paryAyArthika kAraka-bheda 320 naya liMgabheda 320 zrIdevasenanA mata pramANe nava na 304 | saMkhyA-bheda 320 upanayanuM digdarzana 305 | puruSa-bheda nava jAtanA upacAra 306 | upasargabheda 321 asaddabhUta vyavahAranA traNa prakAro 307 | zabda-nayane jusUtra pratye AkSepa nagamanAM lakSaNo 308 zabda-naya prati samabhirUTanI vakrokti ( "anya vizeSa'nuM lakSaNa) 309 samabhirUTanuM lakSaNa 321 naMgamAbhAsa samAso paratve samabhirUDhanI mAnyatA 322 nagamanA traNa prakAro 310 evabhUtanuM lakSaNa 322 dharmayagocara 310 nagama yAdinI uttarottara vizuddhatA 323 dharmiyagocara 310 prasthakanuM udAharaNa 323 dharmadhamigrecara 311 vasatinuM udAharaNa 323 nigamanA prakArAMtaro 311 pradeza paratve nayanuM kathana bhUta nigama krodhAdinA saMbaMdhamAM nAnA abhiprAyo 32 6 vartamAna nigama 311 | * A saMbaMdhI kASThaka bhaviSya nagama 31.1 jJAna paratve nayonuM maMtavya 328 sAmAnya ane vizeSa saMbaMdhI jaina mAnyatA 311 | uttarottara nAnI alpa viSayakatA 328 naigama naya vagerenI uttarottara vizuddhatA 312 nona samAvatAra vasatinuM udAharaNa 312 ! ( cAra anugonuM sthULa svarUpa ) prasthanuM udAharaNa 313 ] ( traNa prakAranA ro ) grAmanuM udAharaNa 313 nikSepano nayamAM samAveza saMgrahanuM lakSaNa 313 ? jIvanuM anya lakSaNa saMgRhIta ane piDitanA artho 314 pAMca bhAvonAM nAmo saMgrahapravakRtvano artha 314 : ( tastha ane atastha lakSaNe ) saMgraha nayanA be bhede 315 | aupazamika bhAvanuM lakSaNa 321 321 310 324 311 327. 328 0 ") 0 ) tA ) ) ( ) . che ) ) (6
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSaya-pradarzana. viSaya pRDAMka 349 jI na 335 735 350 350 337 351 338 933 cakala pRSThaka | viSaya 333 / gatinuM lakSaNa kaSAyanuM lakSaNa 349 334 liMganuM lakSaNa 349 mithyAdarzananuM lakSaNa 349 334 ajJAnanuM lakSaNa 349 asiddhanuM lakSaNa 349 335 asaMyatanuM lakSaNa 249 lezyA-vivaraNa 356-363 lezyAnuM lakSaNa 237 lezyAne vyutpatti-artha kRSNa lezyAnuM lakSaNa 351 337 nIla lesyAnuM lakSaNa kAta lezyAnuM lakSaNa 351 338 tejolesyAnuM lakSaNa 351 palezyAnuM lakSaNa 351 zula lesyAnuM lakSaNa 352 339 } lezyA paratve daSTAMta 35 339 kayA jIvane kaI kaI lesyAo hoI zake ? 353 lezya paratve alpabahu 354 340 lezyAonA varNAdinuM svarUpa 354 340 . lezyAonI sthiti 355 340 lezyAonI utkRSTa sthitinI gaNanA 355 ! nArakAdinI lezyAonI sthiti 356 341 lezyAonuM parAvartana 357 341 lezyAonA pariNAma 341 lezyAnI utpatti 358 342 lezyA zI vastu che ? 358-361 342 | bhAva-lesyAnA bhedo 361 darzanAMtaramAM lekSA-sadaza vicAre 362 pariNAmika bhAvanA traNa bhedo bhavyanuM lakSaNa 343 abhavyanuM lakSaNa pariNAmika bhedonI saMkhyA para vicAra astitvAdinI rUparekhA 343 ativAda chavanA be prakAro muktanuM lakSaNa 344 saMsArInuM lakSaNa 367 344 saMsArInA samanaska ane amanaska evA 348 be bhede kSAyika bhAvanuM lakSaNa kSApazamika (mizra) bhAvanuM lakSaNa audayika bhAvanuM lakSaNa pAriNAmika bhAvanuM lakSaNa (sarva-dhAti ane deza-ghAti spardhako). pAMca bhAvonI utpatti vedakanuM lakSaNa sAnnipAtika bhAva sAnnipAtika bhAvanA prakAre bhAvano krama aupazamikAdi bhAvonA avAMtara prakAro aupazamita samyaktvanuM lakSaNa nArakAdikane aupazamika samyaktvanI prApti pazamika cAritranuM lakSaNa kSAyika bhAvanA nava bhede kSAyika samyakRtva kSAyika cAritra kSAyika jJAna kSAyika darzana sAyika dAna kSAyika lAbha kSAyika bhoga sAyika upabhoga bhoga ane upabhogamAM taphAvata sAyika vIrya sAyika dAnAdinAM anya lakSaNo kSAyopathamika bhAvanA 18 bhedo mati vagere kSAyopathamika jJAna mati-ajJAnAdi cakSudarzanAdi kSApazamika darzana dAnAdi kSAyopathamika labdhi labdhi paratve zaMkA kSAyopazamaka samyaktva kSApazamika cAritranuM lakSaNa dezaviratinuM lakSaNa spardhakanuM lakSaNa spardhakanuM svarUpa audayikanA 21 bhedo 340 o 2 340 357 (co 2 (d (U (A o 342 342 14 3 64 (U 364 u ( 343 11 nivAra 364 344 (
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ 386 370 388 37re N 390 392 viSaya-pradarzana. pRSAMka | viya pRSAMka dravyamane ane bhAva-mananAM lakSaNo saMbaMdhI (manuSya ane ghoDAnA kAna ) zAstrokta pATha 368 AtyaMtara-nivRtti-IndriyanA svarUpa para saMsArInA be bhede-trasa ane sthAvara 370 mata-bheda 387 trasa ane sthAvaranAM lakSaNo labdhi-indriyanuM lakSaNa 388 trasa jIvonA be bhedo 371 upayoga-indriyanuM lakSaNa sthAvara ane vyasanI vyAkhyAmAM matAMtaro 371 ( indriyanA pAMca mukhya viSayo ) 388 ( pAMca ekenio upanyAsa ). indriyanA bhedonuM kASThaka 389 gati-trasa ane labdhi-trasa paratve matAMtara 373 labdhi-IndriyAdino prApti-kama 390 sthAvaranA bhedanA kamanI sakAraNutA 373 indrionI saMkhyA ane tenAM nAma najIvanA bhedanuM koSTha 304 indriyanA kramanI sakAraNatA 391 pRthvIkAyanA bheda-prabheda IndrionI saMkhyA 392 zvarNa bAdara pRthvIkAyanA bhedo 375 AtyaMtara-nivRtti-IndriyonAM saMsthAno khara bAdara pRthvIkAyanA prakAro 375 ( sparzanendriyanI zarIra-vyApakatA ) 392 ( paryAtinuM lakSaNa ) 375 sparzanendriyanuM lakSaNa 393 aSkAyanA avAMtara bhedo 376 rasanendriyanuM lakSaNa tejaskAyanA bhede 376 | dhrANendriyanuM lakSaNa 397 vAyu-kAyanA prabhedo 376 | tendriyanuM lakSaNa vanaspatikAyanA bheda-prabheda 379 karNendriyanuM lakSaNa 393 pratyeka bAdara vanaspatikAyanA bAra bheda 399 indriyonA 23 viSaya 398-995 ( vRkSanA judI judI apekSAe prakAre ). kaI indriye pAyakArI che ? ( 24 prakAranAM dhAnyo) spaSTa ane baddhaskRSTa padArthonuM grahaNa sAdhAraNa ane pratyeka vanaspatinAM lakSaNo 378 jJAna-dhArAnA krame 396-397. ( vanaspatinA cha bheda) 378 darpaNadinuM darzana samabhaMganuM lakSaNa indriyanuM parimANa 398 sUma ekendriya jIvonuM sthAna ane tenI saMkhyA380 tenI saMkhyA380 indriyonA paramANu vagerenI saMkhyA 398 vanaspatinI sacetanatA *indriyonAM nava dvAra saMbaMdhI yaMtra pRthvIkAyanuM sajIvatva | mana eTale zuM? 400 akAyatuM sacetatva 383 ( anindriyano artha ) 400 tejaskAyanI sajIvatA 383 mananuM sthAna 400 vAyukAyanI yAtmakatA | manano viSaya 401 indriya-mImAMsA | paMcendriyanA saMsI ane asaMrI e be bhede 402 IndriyanuM lakSaNa saMsInuM lakSaNa 402 nivRtti-indriyanuM lakSaNa saMjJAno vyutpatti-artha ( 'indriya" zabdanI niSpatti ) saMsI keNuM, asaMsI keNuM ? ( ekendriyAdi vyavahAranuM kAraNuM ) 385 saMjJAnA dIrdhakAlikI vagere traNa prakAro AtyaMtara-nivRtti-IndriyanuM lakSaNa saMjJAnA be bheda bAhya-nivRtti-indriyanuM lakSaNa * 386 | nArako vageremAM mayunAdi saMjJAvALAnI saMkhyA 404 upakaraNa indriyanuM lakSaNa 386 ' daza saMjJAo 404 398 379 380 kha 4 o 282 o o o 383 384 o ja o ja o o 385 402 5 386 404
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 viSaya ( cAra sattAe) daza sanA saMbaMdhI vRkSanuM udAharaNa sALa sajJAe punaja madyotaka ullekhA punarjanmanI siddhi ( mRtyunA atha ) jIvanuM dvividha saMsaraNa dezAMtaraprAptirUpa saMsaranuM lakSaNa bhAvAMtaraprAptirUpa saMsaraNanuM lakSaNa punarjanma saMbaMdhI pAMca prakA aMtarAla gatinI dvividhatA Rju gatinuM lakSaNa vakra gatinuM lakSaNa vakra gatinA prakAro diga MbarIya mAnyatA gati mATe prayatna kANanuM lakSaNa anuNi gatinuM lakSaNa AhAranA prazna AhAranuM lakSaNu AhAranA traNa prakAra mejisa AhAranuM lakSaNa ( Rju vagere gati daramyAna parabhavanA AyuSyane udaya ) ( saMdhAta ane parezA ) vigraha-gatimAM anAhAritAnu kAla-mAna gati, kAla-mAna vagerenA kAThA AhAra-mImAMsA sAma-AhAranuM lakSaNa vala-AhAranuM lakSaNuM kayA jIvane kayA AhAra hoya che ? abhAgika ane anAjegika AhAra AhAranA sacittAdi traNa prakAro AhAra mATenI dizA draSyAdi apekSA pUrvaka AhAra-vivaraNa (AnupUrvI pUrvaka AhAra) janmanI AleAcanA janmanA traNa prakAra viSaya-pradarzana. pRSTAM 404 405 garbhUjanuM lakSaNa 426 upapAta-janmanuM lakSaNa 406-409 | samUnauddi janmeAnu spaSTIkaraNa 410 411 sa'mUrcchi ma manuSyAnAM utpatti kSetrA 411 | samUrcchanAdi kramane hetu 412 | yAni-paryAlAyana 412 | yAninuM lakSaNa 412 | saMvRta ceAninuM lakSaNa 42 413 viSaya samR-ima janmanuM lakSaNa 422 422 422 42 422 424 425 425 423 426 427 vidyuta ceAninu lakSaNa sabhRta-vidyuta ceAninu lakSaNa ceninI anya rIte trividhatA 413 413 | ( sacittanA artha ) 414 | sacitta yAninuM lakSaNa 415 citta ceAninuM lakSaNa 416 ) sacittAAMcatta yAninuM lakSaNa 417 sparzanI apekSAe ceInanI trividhatA zItAdi yAninAM lakSaNA | sa%0tAdi ceAninA adhikArI 418 418 savratAdi cenavALA vAnu alpabahutva 419 | acittAdi ceAninA adhikArI 419 acittAdi yAnivALA jIvAnu alpabahutva 420 zItAdi yAninA adhikArI 421 | zItAdi ceAnivALA jIvAnu alpabahuv 421-427 ( 63 zalAkApuruSo ) mAnavI mahilAnI yAnie yoni saMbaMdhI kASTaka aMDajAdi ATha ceAni-sagrahe ceAninI gaNatrI yAni ane kulamAM taphAvata 427-431 * ceAni ane kula-kaeNTinI saMkhyA garbha jamAdinA svAmI garbha janmanI trividhatA jarAyujanuM lakSaNa aMDajanuM lakSaNa 427 pAtajanuM lakSaNa pRSTAM 427 428 428 428-43 430 430 431-441 431 432 ( digaMbara-mata pramANe yoninI saMkhyA ) 440-441 ceAnienI zubha-azubhatA 432 432 432 432 432 433 433 433 433-434 434 434 434 435 435 436 436 4.7 437438 438 439 439 440 441 441 441 442 442 42
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ 446 448 viSaya-pradarzana. viSaya pRSThaka | viSaya * pRSThaka "pitAja' zabdanI yathArthatA jara zarIrenAM prayajano -490 upapAtanA be prakAre 443 zarIranA adhikArI 461 devo papAtanuM lakSaNa 443 zarIrane viSaya (gati) 462 nArakopa pAtanuM lakSaNa 443 cAraNa ane jaMghAcAraNuM labdhio 462 deva vagereno janma 443 ! ( " naMdIzvara ' dIpa ) 413 zarIra-nirUpaNa 444-468 | tejasa zarIranI anAditA para mata-bheda 463 zarIranA pAMca prakAre 444 | zarIra ane AtmAno saMbaMdha 464 audArika zarIranuM lakSaNa 444 ekI vakhate kyA jIvane keTalA zarIra hoI " ( tIrthaMkarAdinuM rU5 ) 445 | zake ? 465-66 vikriya zarIranuM lakSaNa AhAraka zarIranuM viziSTa svarUpa 466-467 ( vikriyAne artha ane tenA bhedo) 44-447 *kAraNAdita 11 vizeSatA pUrvaka zarIranuM - AhAraka zarIranuM lakSaNa 447 | yaMtra - 468 tejasa zarIranuM lakSaNa 447 liMga-vicAra 46-471 ( tejasa zarIranA be bheda ) 448 puSa--liMganuM lakSaNa kAmaNa zarIranuM lakSaNa strI-liMganuM lakSaNa 469 zarIranI pRthatA 448 napuMsakaliMganuM lakSaNa -469 kAmaNa zarIranI audArikAdithI bhinnatA 449 bhAva-vedanuM svarUpa 470 kAzmaNanI sanimittatA 449 AyuSya-mImAMsA 471-481 zarIra saMbaMdhI kAraNavizeSa zaMkA ane samAdhAna 47 zarIranA pradezonI saMkhyA AyuSya vadhArI zakAya ke ? 4174 zarIranAM pramANa AyuSyanA be prakAre 474 ( sAta prakAranA samudyAta ) 45ra-453 sepakrama AyuSyanuM lakSaNa 475 ( rajajunI vyAkhyA ) 453 nirupakrama AyuSyanuM lakSaNa 475 zarIranI avagAhanA 453 ! upakramonI saMkhyA vagere ekendriyanI tejasa avagAhanA 454 adhyavasAya-upakramanA traNa bhedo 476 vikalendriyanI tejasa avagAhanA 454 nimittAdi cha upakramo 476-477 ( pAMDuka vana ) sepakramAdi AyuSyanA adhikArIo nArakanI taijasa avagAhanA 454 (yugalikAnI utpatti) 478 ( pAtAlakalazonuM svarUpa ) 454-455 (amaradehane artha) : 478 paMcendriya tiryacanI taijasa avagAhanA papa | AyuSya-baMdha 489 manuSyanI taijasa avagAhanA 456 [ sthitinI dvividhatA 481 devanI tejasa avagAhanA 456 | kayA jIvane keTalA prANa hoya che ? " 481 ( manuSya-kSetra ) 4pa6 { gati-vicAra 482-paracha kArInI sthiti 457 naraka-gatinuM lakSaNa 482 (kRtrima ane janmasiddha zarI) 57-458 | 'naraka zabdanI vyutpatti 482 zarIranuM alpabadutva sAta narake zarIreno viraha-kAla 4pa8 ! sAta bhUmionI jADAI 483 * kayAM zarIre apratighAtaka che ? 459 / ratanaprabhA vagere nAmanI sahetukatA 484 450 | 450 451 354mAna sa khyA vagara : 75-477 454 | 478 458 (482
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 viSaya-pradazane. viSaya hAMka 498 498 499 499 500 501 502 502 503 503 503 pRddhAMka | viSaya ratnaprabhAnA traNa kAMDa 484 | bhAva-denA 356 bheda narakAvAsanuM svarUpa 484 | bhavanapatinA prakAra prastonI saMkhyA bhavanapationAM nivAsa-sthAno nArakonA pariNAma vagere 485 | ( 15 paramadhAmi ke ) naraka-gatinA adhikArI 485 | ( aMDagelikanuM svarUpa ) Agati 485 | asurakumArAdinAM cihano nAranuM AyuSya 485 vyaMtaronAM nivAsasthAno tiyaMga-gatinuM lakSaNa 486 vyaMtaranA 105 bhedo tiryaMca-vicAra 486 | (pizAcAdinA avAMtara bhedo) paMcendriya-tiyacanA peTA-vibhAgo 486 ATha jAtanA tiyaMga-bhaka jalacaranA avAMtara bhede 487 ( kAMcanagirinI saMkhyA ) catuSpadAdinA peTA vibhAgo 487 | jyotiSkanA daza prakAre ( AsAlikanuM svarUpa ) 487-488 | vaimAnika denA prakAro becaranA cAra bhedo 489 ( caMdrano parivAra ) tiyanI bhava-sthiti 489 kapa nA bAra prakAre ( carma pakSI vagereno artha ane tenAM nAme ) 489 | kalpAtIta devAnA prakAre keTalAMka copagAM janAvaronuM AyuSya 490 vaimAnika devanAM vimAnonI saMkhyA ja prANuonuM vartamAna kAlamAM AyuSya 490 | ( vimAnanA vargo ) tiryaMconI kAya-sthiti 491 | ( vimAna AzrI siddhAyatana vagere) manuSya-gatinuM lakSaNa | saudharmAdinuM sthAna manuSyanA be vibhAgo 492 kibiSikanA traNa prakAro Arya ane svecchanAM lakSaNo 492 | lokAMtikonuM svarUpa Aryane bheda-prabheda 492 bhavanapati vagerenA indrAdi bheda karmabhUminuM lakSaNa 493 indranuM lakSaNa karmabhUmi ane akarmabhUmionI saMkhyA 494 sAmAnikanuM lakSaNa manuSyanI saMkhyA 454 trAyanTiMzanuM lakSaNa ( Arya-dezonI saMkhyA ) 494 pArSadanuM lakSaNa pRthvInA judA judA vibhAganuM kSetraphaLa lepAlanuM lakSaNa ane tenI janasaMkhyA 495 AtmarakSakanuM lakSaNa kramanuSyanI sthiti 496 anIkanuM lakSaNa (manuSya-garbhanI sthiti) 496 prakIrNakanuM lakSaNa deva gatinuM lakSaNa 497 AbhigyanuM lakSaNa denA cAra bhedo 497 kilibaSikanuM lakSaNa bhavanapatinuM lakSaNa 497 indronI saMkhyA vyaMtaranuM lakSaNa indronAM nAmo tiSkanuM lakSaNa 498 deva saMbaMdhI pravIcAra-vicAra vaimAnikanuM lakSaNa 498 sparza-pravIcAranuM lakSaNa pAMca jAtanA de 498 ( rUpa-pravIcAranuM lakSaNa . 504 504 504 504 504 505 506 507 pa07 587 507 507 508 508 508 508 508 pa08 497 pa09 509-511 510 511
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSaya-pradarzana. 15 541 521 | 545 546 546 549 549 552 552 viSaya pRSThaka | viSaya pRSThaka zabda-pravIcAranuM lakSaNa 511 | adharmAstikAyanuM lakSaNa 540 manaH-pravIcAranuM lakSaNa 511 AkAzAstikAyanuM lakSaNa 549 kaI devI kene bhAgya che ? 511 pagalAstikAyanuM lakSaNa indronA pravIcAra saMbaMdhI hakIkata 512-517 | kAlanuM lakSaNa 541 devAnuM AyuSya 516 kAraNanI trividhatA 54o jIva-saMkhyA-kulaka 517! gati ane sthiti saMbaMdhI apekSA-kAraNanI jInAM sthAna 510 tapAsa 542 jIva, pudagala vagerenuM a5hatva avagAha ApanAra dravya pAMca gati AzrIne jIvonuM a5hatva astikAnI saMkhyA 545 narayikAdi AThanuM apabaDutva 522 | jIvAstikAyAdi paratve gerasamaja kAyanI apekSAe alpabahutva para 2 ( vAcaspati mizrano ane zrIzaMkarAcAryane indriyanI vivakSAe alpabadutva 522 paricaya ) jIvonuM 98 belanuM moTuM alpabadutva para 2 | ( bhAmatI vagerenI paristhiti ) 547 jIni gati-Agati 524-127 nityanuM lakSaNa devonI gati 524. avasthitanuM lakSaNa demAM Agati para4 | kriyAvandra ane niyitvanAM lakSaNo 551 nArakAnI gati 525 dravyanuM anya lakSaNa narakamAM Agati para 5 guNa ane paryAyanAM lakSaNe tiryaMcanI gati-Agati para 5-para6 | dravya, guNa ane paryAyanuM svarUpa 552-554 manuSyanI gati 527 dravyonA sAmAnya guNe 554 manuSyamAM Agati 527 dravyanA vizeSa guNo 554 dravyanA sAmAnya ane vizeSa svabhAva 554 dvitIya udyAsa-ajIva adhikAra guNa ane svabhAvamAM taphAvata 555 ajIvanuM lakSaNa 28 jIvAdinA svabhAvanI saMkhyA 555 ajIvanA peTAvibhAgo 528 ] skaMdhAdi vibhAgo 555-559 dhamastikAyAdino krama para8 jIvAstikAyAdinA pradezonI saMkhyA 559 dhamastikAyAdinA samAsa vagere paratve dravyonAM sthiti-kSetra vicAra para8-para ( saMkhyAnA prakAro ) 562 padArthanuM lakSaNa jIvanA pradezonA saMkeca ane vikAsanI maryAdA 544 utpAdanuM lakSaNa 530 pradeza-saMhAranuM lakSaNa - 565 vyayanuM lakSaNa 530 pradeza-visarganuM lakSaNa 565 dhrauvyanuM lakSaNa 531 tiSyaguptanuM maMtavya 565-567 jaina daSTie padArthanuM svarUpa 531 | rehaguptanI nihanavatA 567-571 dravyanI nityatA ane paryAyanI aniyatA 543 | dhamastikAyAdinuM vyAdinI apekSAe pratyeka padArthamAM utpAdAdi traNa dharmo pa35-539 | svarUpa 571-572 utpAda, vyaya ane dhrauvyane paraspara chavAdithI thato upakAra 573 saMbaMdha pa39 ! dravya-bhASAnuM lakSaNa 574 dharmAritakAyanuM lakSaNa pa38 | bhASA-ganuM lakSaNa 574
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ pRSThaka = 622 578 580 127. viSaya-pradarzana. viSaya pRSThaka vidhya prANanuM lakSaNa 574 | pudgala-skaMdhanuM lakSaNa 11 uhavAsanuM lakSaNa pa74 sukSma skaMdhanuM lakSaNa 612 apAnanuM lakSaNa paSpa | bAdara skaMdhanuM lakSaNa sukhanuM lakSaNa paha5 (dharmAstikAyAdinA paryAya ) 613-14 duHkhanuM lakSaNa 575 | paramANu vageremAM spazadi 615 jIvitanuM lakSaNa 575 dezAdinI saMkhyA maraNanuM lakSaNa 575 | skaMdha ane paramANumAM taphAvata panAnuM lakSaNa 576 acitta mahAtkaMdhanuM svarUpa pariNAmanuM lakSaNa pa76 pugalanA lakSaNAtmaka pariNAma kriyAnuM lakSaNa pacha7. skaMdhanA daza prakAre 24. gatinA traNa prakAre 577 | zabdanA daza prakAro 624 prayoga-gatinuM lakSaNa 578 zabdanA bheda-prabheda 624 vizvasA-gatinuM lakSaNa zabdanA prakAranI saMkalanA 625 mizra-gatinuM lakSaNa 578 zabdanA cha prakAre 625 gatinuM digdarzana 578-580 zabdanA traNa bheda paratvanuM lakSaNa zabdanI utpatti 127 aparatvanuM lakSaNa keNu kevo zabda sAMbhaLe che ? kAlanA nathayika ane vyAvahArika evA bhAyA-dravyanA grahaNa ane visarjana paratve 58. pega-vicAra vyAvahArika kAlanuM svarUpa 581-588 | vacana-yoganuM svarUpa trIsa muhUrtanAM nAmo 582 | gonI saMkhyA 128 paMdara dina ane paMdara rAtrinAM nAmo 583) bhASA-dravyanA grahaNa ane visarjananA samaya dina-tithi ane rAtri-tithinAM nAma 583 [ saMbaMdhI matabheda pAMca prakAranA mahinA 584 bhASA-dravya vaDe saMpUrNa lokanI vyApti mATenuM varSonA pAMca prakAre 1 kAla-mAna jaina daSTi pramANe 194 athavA 250 niyuktikAranA kathananI saMgati aMka sudhInI saMkhyA 585 | cAra samayanI loka-vyAtinA saMbaMdhamAM ( zIrSaprahelikAne aMka dvArA nirdeza ) 585 - matAMtara ( parArdha sudhInI saMkhyAnAM nAmo ). 585 zabdanuM paudgalika 635 vyAvahArika vibhAgonI saMkalana zabdamAM rUpAdinuM astitva vaidika kAla-gaNanA 588-189 zabdanA svarUpa saMbaMdhI vividha mAnyatAo 636 bhAratIya darzana ane kAla-tanta pa87-194 zabda saMbaMdhI vaizeSika mata ane tenuM nirasana 6 6 (bAdarAyaNa sUtranI vividha vyAkhyAo) 592-193 zabdanuM lakSaNa 6 39 kAla saMbaMdhI jaina mAnyatAone pheTanuM nirasane 639 samanvaya pa9pa-610 bandhanA bheda-prabhede 641 anyayogavyaccheda ane ayogavyachedano artha 610 | (abrakSAdinuM svarUpa) 641-62 eka chavAstikAyAdinA kaMdha vagerenI saMkhyA 611 | prAyogika bandhanA prakAra 585 631 134
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSaya-pradarzana, 667 118 674 655 viSaya pRSThaka ! viSaya pRSThaka tatvArtharAja pramANe badhA prakAre 645 ( jIvanI "pudagala 'saMjJA ) prAyogika bandhanuM lakSaNa 646 | devAnuM lakSaNa 117 vaiRsika bandhanA be bhede 646! ( skaMdhAdinuM svarUpa) (kama ane nokarma vacceno taphAvata ) pradezanuM lakSaNa sAdi vaisika baMdhanuM lakSaNa 646 | paramANunuM lakSaNa anAdi vaiRsika banuM lakSaNa paramANunuM lakSaNatara mizra bandhanuM lakSaNa 647 kaMdha ane paramANunI utpatti anya saumyanuM lakSaNa 648 bhedajanya paramANunuM lakSaNa 170 ApekSika saumyanuM lakSaNa 148 | skaMdhanA be bhedo anya sthaulyanuM lakSaNa 648 cAkSuSa ane acAkSuSa skaMdhanAM lakSaNe 671 apekSita sthUlatAnuM lakSaNa 648 bheTa" zabdanA be arthe 671-672 saMsthAnanuM lakSaNa "cAkSuSa' padane lAkSaNika baMdha 172 (ojas ane yugmane artha) apita ane anarpitanAM lakSaNe 673 * saMsthAnanA vIsa bhedo 650 paugalika bandha pratara, parimaMDalAdi saMsthAnonuM svarUpa 650-654 saMga ane badhA vacce taphAvata 674 bhedanuM lakSaNa 654 bandhanI dividhatA 675 tanavArtharAja pramANe bhedanA cha bheda 655 zrIsiddhasenagaNikata vRtti pramANe banya 677 prajJApanAdi pramANe bhedanA pAMca prakAre sarvArthasiddhi vagere anusAra badhu 178 bhASAnA pudagalene pAMca prakArane bheda 656 sparzAdi pariNAmonI vyavasthA 178 aMdhakAranuM lakSANu bandhanA samaye pariNati 179 chAyAnuM lakSaNa 657 guNanuM svarUpa AtapanuM lakSaNa guNa ane dravyanA svarUpa saMbaMdhI vaizeSika daSTi 680 udyotanuM lakSaNa paryAyanI vyutpatti 681 ( candrakAnta vagere ratno ). paryAyanA bAra bhede 658 varNAdi ane aguruladhune vicAra 658659 vyaMjana-paryAya ane artha-paryAya 682 vane pariNAma vyaMjana-paryAyanA cAra prakAre vaizeSika darzana pramANe rUpanuM svarUpa pariNAmanuM svarUpa rasanuM svarUpa pariNAmanuM lakSaNa rasa saMbaMdhI vizeSika mAnyatA sAdi ane anAdi pariNAma 685 gandhanuM svarUpa coganuM lakSaNa 685 sparzanuM svarUpa pratyeka dravyamAM dividha pariNAmone saMbhava : 686 sparza saMbaMdhI vaizeSika daSTi " pugala 'zabdanI vyutpatti-artha 688 agurulaghunuM svarUpa pugala 'zabdanI niSpatti vyavahAra-nayavAdIne AkSepa ane tenuM samAdhAna pugalanuM lakSaNa 691 664-665) pudgalanA dravya-apradezAdi ane dravyapudagalanA 500 bheda 66pa | sapadezAdi bhede ane tenuM alpabahutva 69 achavanA pa60 bheda | apaugalika ane paugalika padArthane vicAra 692 bauddha darzana ane skaMdhe 666-667 | ( nAmaskaMdhAdinuM svarUpa ) 656 658 658 659 183
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSaya-pradarzana.. 738 * 03 | kamarathaUs RAla cAlAka ' 740 A viSaya pRSThaka | vijaya pRSTAMka ( vicArapaMcAzikAnI 28-30 gAthAo ) 692 1 728 mRganI calana-kriyA lokAkAzamAM rahelA jIva-pradezo 729 paramANu vageremAM zastrapravezAdi 93 | eka AkAza-pradezamAM chava-pradezAdinI paramANu vagerenA vibhAgo 694 [ saMkhyAnuM a5hatva 729 paramANu vagerenI paraspara sparzanA 694 dharmAstikAyAdinA eka eka pradezanI sparzanA 730 paramANu vagerenI saMsthiti 734. paramANu-pudagalAdi ane aMtarakAla 697 | dharmAstikAyAdi dravyanI sparzanA 735 dravyasthAnAyu vagere 698 | * niSkarSarUpa kASThaka 735 avagAhanA ane kSetramAM taphAvata 698 ! dhamastikAyAdinI avagAhanA dravyasthAnAyu vagerenuM a5bahutva 698 * koika dvArA samagra vivecanano sArAMza 737 (paramANakha7SatrizikA ) 700-701 paramANunI sparzanAnA saMbaMdhamAM saugonI tRtIya ulAsa-Asrava adhikAra 772 Amravano artha 738 kacaNukAdika skanI niSpatti tathA avayavo Asava ane saMvaramAM bheda ane avayavIne bhedabheda karbhAzayAdi sAthe AjhavAdinuM saMtulana 739 paramANuonuM milana ane skaMdhano bheda 7 kaleza, karmazaya ane vipAkano artha ) 39 paramANu-pugalanI zAzvatatA, azAzvatatA, bauddha darzananA Asava saMbaMdhI vicAra 739 caramatA ane acaramatA 709 (Asrava saMbaMdhI De. yukebInuM vaktavya) pudagalAstikAyanA pradeza paratve ATha prazno AsavanuM lakSaNa 740 paramANunI sattA ityAdi karma ane roganAM lakSaNo 741 dipradezika skaMdha para cha bhAMgA 711 kAganuM lakSaNa 742 tripradezika skaMdha AzrIne tera bhAMgA 74ra. kAyanuM lakSaNa 712 vargaNAnuM svarUpa vAgyAganuM lakSaNa 713 manAyoganuM lakSaNa 742 vagaNanA svarUpa-kathanamAM bhinnatA 718 AsavanA vibhAga ane peTAvibhAgo kAlavargaNAnuM svarUpa 719 mAnasika zubha AavanuM lakSaNa 43 bhAva-vagaMNAonuM svarUpa 719 mAnasika azubha AmravanuM lakSaNa 743 dharmAstikAyAdinA paryAya 719 vAcika zubha AsavanuM lakSaNa 743 ( yaugika ane rUDha zabdo ) 720 ( kakSAyanI vyutpatti ) 743 paramANunuM pratighAtitva 722 | vAcika azubha ArUvanuM lakSaNa 744 che dravyonI nityatA ane anityatA 722 kAyika zubha AmravanuM lakSaNa 744 dharmAstikAyAdinuM astitva ! kAyika azubha AsavanuM lakSaNa 744 sAMkhya saptati ane anulabdhinAM azubha karmanAM kAraNo 744 Ai kAraNo 723 ( kaSAya, vega, pramAdAdino artha ) ha44 dizAonuM svarUpa zubha yoganuM lakSaNa 745 (dharmAstikAyAdine upakAra ) 75 ] azubha yoganuM lakSaNa 745 ( AkAza ane avagAharUpa guNa ) karapa ! be prakAranA veganAM anya lakSaNe 745 daza dizAonAM uddagamasthAnAdi 727 | yoga zubhatA ane azubhatAne AdhAra 745 dizAonI AkAza dvArA u5patti 728 ( azubhakAyika vagere cha yogonAM udAharaNo 745 11 ' 5" rANA
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSaya zubhAzubha yogAnAM kAryo ( 'prAdhAnyataH vyapadeza'nA artha ) AsavanA prakArAMtarathI bhe sAMparAyika AsravanuM lakSaNa aiyyapathika AsavanuM lakSaNa sAMparAyika ane aiyopathika kama sAMparAyika AsavanA bhedo kriyAnA paccIsa bhedo samyaktva-kriyAnuM lakSaNa mithyAtva-kriyAnu lakSa samAdAna-kriyAnu lakSaNa aiopathikI kriyAnuM lakSaNa prayAga--kriyAtu lakSaNa parigraha-kriyAnu lakSaNa mAyApratyayika kriyAnuM lakSaNlR apratyAkhyAna-kriyAnuM lakSaNa kAyika kriyAnuM lakSaNu adhikaraNa-kriyAnuM lakSaNuM prAdeSikI kriyAnuM lakSaNa pAritApanika kriyAnuM lakSaNa prANAtipAta-kriyAnuM lakSaNu dASTikI kriyAnuM lakSaNa sparzanapratyayika kriyAnuM lakSaNa pratItya-kriyAnu lakSaNa sAma-tApanipAtika kriyAnuM lakSaNa svAhastikI kriyAnuM lakSaNa nisarga-kriyAnuM lakSaNa vidvAraNa-kriyAnuM lakSaNu Anayana-kriyAnuM lakSaNa anavakAMkSa-kriyAnu lakSaNa anAbhAga-kriyAnu lakSagu Arabhika kriyAnu lakSaNuM mithyAdarzana-kriyAnuM lakSaNu paccIsa kriyAonA nAmeAllekhane krama AsavanA 42 bhedyanu sUkSma avaleAkana gati AzrIne AsavanA bheda indriya AzrIne AsavanA bheda phAya AtrIne Asava-me viSaya-pradeza na. pRSThoMka viSaya 746 | indriyA saMbaMdhI AsravanI zubhAzubhatA ext 1946 747 747 747 kaSAya sa'badhI AsavAnI zubhAzubhatA ( dIkSAnI yeAgyatAyeAgyatA) cAga saMbadhI AsravAnI zubhAzubhatA atratA sabaMdhI AtmavAnI zubhAzubhatA ka baMdhanI vizeSatAnAM kAraNe| ( maitrAyaNI upaniSadnA ullekha ) 748 ( parisava ane anAva ) 749 | adhikaraNAnA bhedo 749 chedana-adhikaraNanuM lakSaNa dahana-adhikaraNanu lakSaNa 984 750 950 | mAraNa-adhikaraNanu' lakSaNa 751 lavaNa-adhikaraNanuM lakSaNa 751 sneha-adhikaraNanuM lakSaNa chapara kSAra-adhikaraNanuM lakSaNa amna-adhikaraNanuM lakSaNa upara 753 anupayukta mane'dhikaraNAdinAM lakSaNA 953 sarbhanuM lakSaNa 754 - samAra'bhanuM lakSaNa 754 | AraMbhanu lakSaNa 755 | bhAvAdhikaraNanA 108 bhedA tyAdi 755 | achavAdhikaraNanA nita nAdi bhedo 755 nita nAdi bhedonu svarUpa 75 kASTakama rUpa uttaraguneivata nA adhikaraNanuM pustakarUpa uttaradhruSNanivatanA-adhikaraNanu 157 758 759 758 citrakaCrUpa uttaraguNunivanA-adhikaraNanu 7pa9 | nikSepAdhikaraNanA bhedA 760 apratyavekSita nikSepAdhikaraNanu lakSaNa 760 | duSpramArjita nikSepAdhikaraNanu lakSaNa cha60 | vaizika nikSepAzvikaraNanuM lakSaNa 761 | anAbhogika nikSepAdhikaraNanuM lakSaNa 762 | sayAjanAdhikaraNa adhikAra 763 manenisargAdhikaraNanuM lakSaNa 763 vAg--nisarvAdhikaraNanuM lakSaNa 764 | kAya-nisargAdhikaraNanuM lakSaNu 19 pRsAMka 764 765 765 st 7}} 9}} 767 767 762 76e ve yte 9te 1990 770 770 19190 991 771 771 772 772 para lakSaNa 764 lakSaNuM 774 lakSaNa ha74 pa * 775 chapa 775 us Gee 776 699 777
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSaya-pradarzana.. 79 793 764 782 viSaya pRSNAMka viSaya pRSThaka * adhikaraNanA bheda-upabhede 777 kevalInuM lakSaNa 788 AhArano ATha prakArane pariNAma 778 zrutanuM lakSaNa mULa prakRtie 990 aMganuM lakSaNa ane tenA 12 prakAro 790 jJAnAvaraNIya ane janAvaraNIya karmanA Aso 778 upagAdinuM lakSaNa ane tenA 12 prakAre 791 pradoSanuM lakSaNa 779 | saMvanuM lakSaNa 791 nihanavanuM lakSaNa zrIsaMghanuM svarUpa ane tenuM pUjyatva mAtsaryanuM lakSaNa ha79 (mAnanIya ane amAnya saMdha saMbaMdhI saMbodhaantarAyanuM lakSaNa 780 prakaraNagata ullekha ) AsAdananuM lakSaNa 78 0 | | dharmanuM lakSaNa upadhAtanuM lakSaNa 780 devanuM lakSaNa AsAdana ane upaghAtamAM taphAvata 780 . kevali-avarNavAdanuM lakSaNa jJAnAvaraNIya ane dazanAvaraNIya karmonI bhinnatA 781 muta-avarNavAdanuM lakSaNa asAtavedanIya karmonA Astra 781 ( kavalAhAravAda saMbaMdhI sAhitya ) 794 duHkhanuM lakSaNuM 781 ( 45 Agame ). 794 zAkanuM lakSaNa 782 | saMdha avarNavAdanuM lakSaNa 726 tApanuM lakSaNa 782 gopUjananuM nirasana 796 AkandanuM lakSaNa saMyamisaMgha-avarNavAdanuM lakSaNa 797 vadhanuM lakSaNa 782 | gRhastha saMdha-avarNavAdanuM lakSaNa 788 parivananuM lakSaNa 783 dharma-avarNavAdanuM lakSaNa 798 tratAdi asAtavedanIyanAM baMdhaka che ? 783 deva-avarNavAdanuM lakSaNa sAtavedanIya karmanA Astro 784 tIrthaMkarano varNavAda ( bhUta, prANI, jIva ane sarvane artha ) dharmane varNavAda vatInuM lakSaNa AcAryano varNavAda anukaMpAnuM lakSaNa 185 saMghane varNavAda dayA ane jAtimAM taphAvata 785 | devano varNavAda dAnanuM lakSaNa 786 | kevalI AdinA aNuvAda para UhApoha sarAganuM lakSaNa 786 cAritramohanIyanuM lakSaNa ane tenA bhede saMyamanuM lakSaNa rI-vedanA AmravanuM lakSaNa 802 ganuM lakSaNa 786 puruSa-vedanA AsravanuM lakSaNa 803 kSAntinuM prakSaNa 787 napuMsaka-vedanA AsavanuM lakSaNa cocanuM lakSaNa 78STha | hAsya-mohanIyanA AsravanuM lakSaNa dravya-zaucanuM lakSaNa 7 7 rati-mehanIyanA AsravanuM lakSaNa bhAva zaucanuM lakSaNa 1988 aratimohanIyanA AavanuM lakSaNa 804 sAtavedanIyanA bhUtatratyanukaMpAdi zaka-mohanIyanA AstravanuM lakSaNa 804 uparAMta anya stra 788 ? bhaya-mohanIyanA AsavanuM lakSaNa ( mAtApitAnI bhakti ) 788 | jugupsAhanIyanA AsavanuM lakSaNa darzanamehanIya karmanA Azca 789 nAraka-AyuSya-AsavanuM lakSaNa 805 avarNavAdanuM lakSaNa 788 | tiryaMca-AyuSya-AsavanuM lakSaNa 805 % 784 0 0 0 + + + ba 807 ba 6 = =
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSaya-pradarzana. 21 viSaya wd 822 (08 824 824 825 -- viSaya manuSya-AyuSya-AsavanuM lakSaNa ( "zIla no artha ) deva-AyuSa-AsravanuM lakSaNa sarAgasaMyamanuM lakSaNa saMyamasaMyamanuM lakSaNa akAma nirjarAnuM lakSaNa bAlatapanuM lakSaNa dehadamana ane bauddha dRSTi paMcAgni kacchanuM svarUpa zIlavaMtanuM lakSaNa deva-AyuSya-kamanA anya Astro azubha nAmakarmanA Avo yogavakratAnuM lakSaNa visa vAdanuM lakSaNa yogavakratA ane visaMvAdana vacce bheda zubha nAmakarmanA A tIrthaMkara-nAmakarmanA Astro dazanavizuddhinuM lakSaNa darzana vizuddhinAM ATha aMge ' yAne darzananA ATha AcAre (dravya-AcArAdi ) vinayasaMpannatAnuM lakSaNa vinayanA cAra prakAro jJAna-vinayanuM lakSaNa jJAnanA ATha AcAra darzana-vinayanuM lakSaNa cAritra-vinayanuM lakSaNa upacAra-vinayanuM lakSaNa zIla saMbaMdhI anaticAranuM lakSaNa utsarga ane apavAda cha prakAranAM sUtro utsarga ane apavAdanuM lakSaNa utsarga ane apavAda saMbaMdhI pannagI jJAne paganuM lakSaNa vAcanA vagerenuM svarUpa saveganuM lakSaNa tyAganuM lakSaNa tapenuM lakSaNa pRSThaka | pRSThaka (06 samAdhinuM lakSaNa 82 ? 806 | vaiyAvacenuM lakSaNa 821 806 | bhaktinuM lakSaNa 821 807 | AvazyakAparihAzinuM lakSaNa 822 Avazyakane artha ane tenA adhikArI | AvazyakanuM mahatva Avazyaka kriyAnA cha vibhAgo 88 | ane tenuM sevana (09cha AvazyakanI praNAlikA 823 809 | sAmAyikAdinuM svarUpa 810 ( sAmAyikanA bheda ). 810 caturvizatistava 825 810 vadana 810 825 811 avandane vandana karavAthI zuM phaLa ? pratikramaNa 11 | pratikramaNanA prakAre 827 811 | kAyotsarga 827 (ghoTakAdi 19 da) 828-829 pratyAkhyAna 828 mArgaprabhAvanAnuM lakSaNa 829 pravacana vAtsalyanuM lakSaNa 824 tIrthakara--nAmakarmanI apUrva cAvI 814 nIca getra-kamanA Astro 833 814 Atma--prazaMsAnuM lakSaNa 831 asa guNabhAvananuM lakSaNa 831 814 paniMdAnuM lakSaNa 815 guNAcchAdananuM lakSaNa 832 prazaMsAnuM lakSaNa 822 815 AchIdananuM lakSaNa 832 ubhAvananuM lakSaNa 817. ucca gotrakamanA Atmavo 818 | namra vRttinuM lakSaNa 833 820 anujokanuM lakSaNa 833 820 ucca gotranuM lakSaNa aMtarAyanA Astro 833 820 aMtarAyanuM lakSaNa 873 821 ! AvonI iyattA 833 83. N N N 814 831 N 81, N N 802 N 832 N N. 820
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSaya-pradazana. viSaya 862 837 870 87 850 850 pRSThaka viSaya pRSThaka AmanA vibhAgano hetu 834 | gRhasthanI savA vamA dayA hiMsAnuM lakSaNa 835 | * ( hiMsAnA vividha prakAre). 861 hiMsAnA vividha prakAre 86 | ahiMsAnuM gaurava prANone nAza ane hiMsAne paraspara saMbaMdha 876 ! ahiMsAnuM vyApakatva 864 hiMsAnA lakSaNanI mImAMsA jaina ahiMsA paratve geramaja 864 (yazaktilaka pramANe hiMsAnI vyAkhyA) 837 ahiMsAnA pAlana mATe avakAza 868 dravyahiMsA ane bhAvahiMsAne sahabhAva 843 ] ( pRthvIkAyAdi ane 1 pArasI ' dharma ) 868 mAtra vyahiMsA 843 ahiMsAnuM svarUpa 869 (hiMsAjanya baMdha) 84-844 ] "saMsAracaka ' mata ane tenuM nirasana mAtra bhAvahiMsA 845 | hAthI jevAnA nAzathI jIvana 875 dravyahiMsA temaja bhAvahiMsAno abhAva 46 | dezI mRSAvAdaviratinuM lakSaNa 875 hiMsAnA saMka9pI Adi cAra prakAre 847 asatyanuM svarupa 876 hiMsAnA phaLanI vicitratA 848 dezathI sTeyaviratinuM lakSaNa 876 ( zrI amRtamaMdane abhiprAya ) 849 dezathI abrahmaviratinuM lakSaNa 877 hastitApasavAda 849 | brahmacaryanuM digdarzana asatyanuM lakSaNa ( parastrIne zabdArtha ) (66 steyanuM lakSaNa 850. | svadArateSa 880 ( ahiMsAnA rakSaNarUpe anya va ) dezathI parigrahaviratinuM lakSaNa 881 adattAdAnanA cAra prakAro 851 | | sarvaviratinuM lakSaNa 881 abahAnuM lakSaNa 851 prathama mahAvratanI pAMca bhAvanAo 882 parigrahanuM lakSaNa (para bhAvanAnuM tAtparya tRSNa 852 I-samitinuM lakSaNa parigrahanA prakAza 853 | mane guptinuM lakSaNa covIsa prakAranAM ratnonAM nAma 853 | eSaNa-samitinuM lakSaNa ( setu-trAdi ). 854 ! bhikSA saMbaMdhI 42 deSo 883 parigrahanA navA prakAra (55 sALa piDa-uddagama-de 883-884 ( gaNimAdine arya ) 855] saLa utpAta doSo parigraha-parimANa vratanI sArthakatA 855 daza eSaNA 884 parigraha eTale zuM? 856 | bhikSA saMbaMdhI 42 denuM spaSTIkaraNa 884 pAMca abatenuM avalokana 856 | 16 udagama-doSonI rUparekhA 884 batano artha 857 | * ( zikanA bhede ) 885 viratinuM lakSaNa 857 16 utpAta-deSanuM svarUpa dezathI prANAtipAtaviratinuM lakSaNa 85810 eSaNa-doSanuM vivaraNa ahiMsA ane anekAnta AdAna-nikSepaNu-samitinuM lakSaNa 888 ahiMsAnI caturbhagI 858 audhika ane aupamAhika upakaraNonuM svarUpa 889 ahiMsAnA prakAre 858 sAkhInAM 25 upakaraNa 89 ahiMsAnI anyAnya vyAkhyAo 859 | dareka upakaraNanuM pramANa ahiMsAnI AvazyakatA 859 | AryAnAM upakaraNonuM pramANa 89 dara 884 887 (58
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSaya-pradarzana. 912 85 | bauddha , 915 viSaya pRSThaka | viSaya upAdhi rAkhavAnuM prayojana 891 ] jagatanA svabhAvanuM lakSaNa AlokitapanabhojananuM lakSaNa saMveganuM lakSaNa satyanuM gaurava 883 | kAyasvabhAvanuM lakSaNa 911 satyarUpa mahAvatanI pAMca bhAvanAo 893 vairAgyanuM lakSaNa 912 Acita bhASaNanuM lakSaNa 894 cAturyAmanuM svarUpa krodha-pratyAkhyAnanuM lakSaNa 8945 ( bahihAdAnaviramagurUpa paribhASA ). 912 lobha-pratyAkhyAnanuM lakSaNa 894 | ( Rju, jaDa vagerene nirdeza) 93-914 bhaya-pratyAkhyAnanuM lakSaNa 895 | ajenA darzana ane pAMca mahAvrata 914 hAsya-pratyAkhyAnanuM lakSaNa bauddha darzanagata daza zikSA asteya vratanI pAMca bhAvanAo 895 ! | rAtribhojana-viramaNa brahmacarya vratanI paca bhAvanAo rAtribhojana saMbaMdhI caturbhAgI 917 aparigraharUpa mahAvratanI pAMca bhAvanAonuM rAtribhojananA tyAga mATenAM kAraNe 917 samuccayAtmaka lakSaNa 897 vratInuM lakSaNa 919. sarvArthasiddhi pramANe ahiMsAdinI pAMca zalyanuM lakSaNa 820 - pAMca bhAvanAo 897 nidAna-zalyanuM lakSaNa 920 ( A bhAvanAo saMbaMdhI sUtronuM katRtva) 897 mithyAdarzana-zalyanuM lakSaNa 921 ahiMsAdinI puSTirUpa anya bhAvanAone vratanA be bhedo 921 prastAva 897 agArInuM lakSaNa 922 hiMsAnAM phaLo anagAranuM lakSaNa 23 asatyanAM phaLo aNuvrata saMbaMdhI vicAra 923 steyanAM phaLo diggatanuM lakSaNa abrAcayanAM phaLa bhogapabhegaparimANa vratanuM lakSaNa parigrahanAM phaLa cAra prakArane AhAra 925 maitrIbhAvanAnuM lakSaNa 900 azanAdinI rUpasiddhi 925 (maitrIbhAvanAnuM phaLa ) 900 anAdi saMbaMdhI zabdanirUpaNa 925 (samabhAvathI mokSa) 900 anarthadaMDanuM lakSaNa 92 6 pramodabhAvanAnuM lakSaNa 902 anarthadaMDaviratinuM lakSaNa 926 kAruNya-bhAvanAnuM lakSaNa 903 sAmAyikanuM lakSaNa ( ISyonuM baLa ). 403 dezAvakAzika vatanuM lakSaNa mAthAzya-bhAvanAnuM lakSaNa 104 pauSadha vratanuM lakSaNa 927 (premanA prakAre) 104 atithisaMvibhAganuM lakSaNa maitrI vagere bhAvanAono prabhAva 905 zrAvakanAM vratonA bhaMga 928 maitrI vagere cAra bhAvanA saMbaMdhI bahumatanuM bAra vratano krama vagere 928 vAvya 905 vrata ane zIlano bheda metyAdi bhAvanA ane gavAsiSTha rAmAyaNa 907 ! saMkhanAno prastAva 99 maigyAdi bhAvatAo ane gadarzana . 908 | mAraNatika saMkhanAnuM lakSaNa ( ahaMkAranA bhagavadgItA pramANe prakAra) 909 dravya-saMlekhanAnuM lakSaNa maityAdi bhAvanA ane bauddha darzana 91. I bhAva-saMlekhanAnuM lakSaNa 930 899 925 927 927 9ra7 928 cha ha ba
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 viSaya marAMtika salekhanA ane AtmadhamAM bhinnatA aticArane upakrama ( bhAvanA, pariNAma ane pravRttinA bheda ) zaMkA-aticAranuM lakSaNa kAMkSA-aticAranuM lakSaNu ( virAdhanAnuM svarUpa ) vicikitsAnuM lakSaNu anyadRSTipraza'sArUpa aticAranuM lakSaNa anyadRSTisastavarUpa aticAranuM lakSa prathama aNuvratanA pAMca aticAra vanuM lakSaNa prANi-vadhanA 243 prakAro aMdhanuM lakSaNa vicchedanu lakSaNa adhika bhAranA AreApaNanuM lakSaNa annapAnanA nirAdhanu lakSaNa vadha, baMdhanAdi sevana sabaMdhI AvazyakacUrNi vagerenA nirdeza dvitIya aNuvratanA aticArA mithyA-upadezanu lakSaNa rahasya-abhyAkhyAnanuM lakSaNa sahasA-abhyAkhyAnanuM lakSaNa phrUTa lekhanuM lakSaNa vizvasta matrabhedanuM lakSaNu nyAsa-apahAranuM lakSaNa trIjA aNuvratanA aticArA stana-prayAganuM lakSaNu stana Ahata AdAnanuM lakSaNa cAranA sAta prakAra cauraprasUtinA 18 prakAza viruddha rAjyAtikramanuM lakSaNa pratirUpaka-vyavahAranuM lakSaNa phUTa kraya-vikrayanuM lakSaNa hInAdhika mAtAmAnanuM lakSaNa ceAthA aNuvratanA aticAre anyavivAha-karaNanuM lakSaNa vyApArIe ne gujarAna mATenA prapaMca 930-933 viSaya-prakzana. pRAMph viSaya vivAhanuM lakSaNa parivavAhanI vyAkhyA paratve matabheda 933 varagamananuM lakSaNa 933 | paragRhItagamananuM lakSaNa 934 ana MgakrIDAnuM lakSaNa 935 ( aMga ane anaMganA artha) 931 ( brahmacaryaMnI nava vADA ) tIvra kAmanuM lakSaNa 936 svadArasa tASI vagerene keTalA aticAra ? pAMcamA aNuvratanA pAMca aticAro 937 kSetranu lakSaNa ane tenA prakAro 937 kSetra-pramANAtikramanuM lakSaNa 937 vAstunA a ane tenA prakArA 938 vAstu-pramANuAtikramanu lakSaNa hiNya ane suvaNaeNnA bheda 938 | hiraNya-suvarNa pramANatikramanuM lakSaNa 938 | dhana-dhAnya-pramANAtikramanuM lakSaNa 938 dhAnyanA 17 prakAra! 936 936 939 dAsIdAsa-pramANAtikramanuM lakSaNa 940 941 prathama guNuvratanA pAMca aticAre 940 | smRti-aMtardhyAnanuM lakSaNa 941 | U--vyatikramanuM lakSaNa adhA-vyatikramanuM lakSaNa 941 | tiryaMc-vyatikramanuM lakSaNa 942 | kSetra-vRddhinuM lakSaNa 942 dvitIya guNuvratanA aticAro 94ra | sacitta AhAranuM lakSaNa 942 sacittasa`badde AhAranuM lakSaNa 943 | sacittamitra AhAranuM lakSaNu 943 | abhiSava-AhAranuM lakSaNu 943-944 | madirAnuM sevana 944 madirA temaja mAMsanA prakAro 944 | mAMsanuM sevana 945 945 945 945 japa kadanuM lakSaNa mAMsanA tyAga saMbaMdhI mahAbhAratAdinI sAkSI duSpakva AhAranuM lakSaNa trIjA guNavratanA aticAre pRSThoMka 946 942 ex} 947 947 847 948 exe exe 50 50 951 951 951 951 951 para 952 : 952 53 953 953 954 954 954 55 955 955 956 956 95 957 957 957-58 958 959 959
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizva-dina, viSaya 971 9dara pRSThaka | vijaya pRSTha 959 sukha-anubaMdhanuM lakSaNa nidAnanuM lakSaNa dAnanA svarUpano upakrama 972 960 dAnanuM lakSaNa 972 961 vidhivizeSanuM lakSaNa 973 961 dravyavizeSanuM lakSaNa 973 dAtavizeSanuM lakSaNa 973 96ra pAtravizeSanuM lakSaNa 874 962 catuthI ulAsa-babdha AdhakAra badhanAM kAraNe 967 | aviratinuM pramAda ane kaSAyathI pRthaphatve 975 ( avirati kathaMcita kapAyamAM aMtarbhAva ) 975 964 mithyAtvAdi bandha-hetue ne indriyAdi Astro 964 sAthe abheda mithyAdarzanAdinI judAM judAM guNasthAnamAM saMbhAvanA bandhanAM kAraNenI saMkhyA paratve matAMtare 976 964 Asrava ane baMdha e be tattavamAM paheluM kayuM ? 877 miyAdarzananuM svarUpa ane tenA be prakAro 978 945 mithyAtvanuM lakSaNa 878 abhigRhIta mithyAtvanuM lakSaNa 979 966 ( maharSi buddhanA samayanA 63 paMthe ) 363 pAkhaMDIo 879 967 vividha vAdo ane tenA mukhya anuyAyIono 967 paricaya karAvanArUM sAhitya 980 964 tY ( zrAvakanA 21 guNe ). kIkucanuM lakSaNa mauryanuM lakSaNa saMyukta adhikaraNanuM lakSaNa upabhoga-adhikatvanuM lakSaNa asamIkSya-adhikaraNanuM lakSaNa prathama zikSAvratanA aticAre kAyadupraNidhAnanuM lakSaNa (kAya saMbaMdhI 12 de ) vAga-6SmaNidhAnanuM lakSaNa ( vacana saMbaMdhI 10 daSo ) mane-dupraNidhAnanuM lakSaNa ( mana saMbaMdhI 10 ) anAdaranuM lakSaNa smRti-anupasthApananuM lakSaNa dezAvAkAzika vratanA aticAro Anayana-prayAganuM lakSaNa -prAganuM lakSaNa zabda-anupAtanuM lakSaNa varNa-anupAtanuM lakSaNa pAgala-kSepanuM lakSaNa trIjA zikSAtratanA aticAre prathamanA traNa aticAronAM lakSaNa sArAMza anAdaranuM lakSaNa smRti-anupasthApananuM lakSaNa cethA zikSAtratanA pAMca aticAro sacittanikSepanuM lakSaNa sacittapidhAnanuM lakSaNa paravyapadezanuM lakSaNa mAtsaryanuM lakSaNa kAlAtikamanuM lakSaNa saMkhanAnA pAMca aticAre chavita-AzaMsAnuM lakSaNa ma-AzaMsAnuM lakSaNa w w . 2 w 965 * - w w w - w w dRSTivAda 981 w 981 w 982 w 968 w 967 ( sUtrakatAMganA viSayonI rUparekhA ) 948 | sUtrakRtAMga ane ajJAnavAda 968 - - , kriyAvAda 968 che , akriyAvAda akriyAvAdanA ATha prakAra 970 ! sUtrakRtAMga ane vinayavAda 970 | vinayavAdanuM vikRta svarUpa 70 | kiyAvAdInA 180 bheda 971 | kAlavAdInI mAnyatA 97 svabhAvavAdInuM maMtavya 984 985 986 tAtparyAya mitra-anurAganuM lakSaNa 986
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2 viSaya niyativAdIne mata izvaravAdInI mAnyatA AtmavAdIkhAnu matabba yadacchAvAdInu kathana jIvAdinA 180 prakAra anabhigrahItAdi mithyAtva aviratinuM lakSaNa kaSAyanuM lakSaNa pramAdanuM lakSaNa pramAdanA pAMca temaja ATha prakAra ati-mAhatIyanu lakSaNuM 991 amUtta. AtmA ane karmanuM grahaNa anyanA atha 992 992 992 zoka-mAhanIyanuM lakSaNa bhaya--meAhanIyanuM lakSaNa jugupsA-mAhanIyanuM lakSaNa puruSaveda-mAhanIyanuM lakSaNa strIveda-monIyanuM lakSaNuM napuMsakaveda-mehanIyanuM lakSaNa kAt zarIrarUpa pariNAmanuM lakSaNa karmapravAda pramANe kabandhanI trividhatA ( nikAcita ane anikAcita karmanA bheda ) 993 993 jIvapradeza ane kramanA paraspara saMbaMdha 994 94 996 996 napu MsakanA nava temaja sALa prakAre AyuSya-kamanuM lakSaNu naraka-AyuSyakamanuM lakSaNu tig-AyuSyakamanuM lakSaNa manuSya-AyuSyakrama nuM lakSaNu 997 | deva-AyuSyakarmonuM lakSaNa 997 hA nAma-kamanA jara temaja 103 prakAro 990 | gati-nAmakama nuM lakSaNa nArakati-nAmakarmanuM lakSaNa 998 | tiryaM+gRti--nAmakamanuM lakSaNa 1000 | manuSyagati-nAmakarmAMnu lakSaNa 1000 | devagati-nAmakanuM lakSaNa 1002 ekendriya jAti-nAmakramanuM lakSaNa ekendriyAdi jAti-nAmakamanuM lakSaNa 1093 zarIra-nAmakarmInuM lakSaNa aurika zarIranuM lakSaNa 1094 audArika zarIra-nAmakanuM lakSaNa 1004 | vaikriya zarIranuM lakSa * 1004 | vaikriya zarIra-nAmakarmanuM lakSaNa 1004 AhAraka zarIranuM lakSaNa 1002 1003 gADAmAhila sAthenA UhApoha anyanA cAra prakAra prakRti-anyanuM lakSaNa sthiti-anyanuM lakSaNa anubhAga andhanuM lakSaN pradeza-anyanuM lakSaNu mAdakanu udAharaNa ( cAra anya mATe anya daSTAMte ) cAre andhA paratve vivaraNu prakRti bandhanA bhedo ane upabheda jJAnAvaraNAdinA paraspara saMbaMdha jJAnAvaraNanA pAMca bhedA jJAnanuM lakSaNu danAvaraNanA nava bheda nidrAnuM lakSaNa nidrAnidrAnu lakSaNa pracakAnuM lakSaNa pracalApracalAnuM lakSaNa tyAnaddhinuM lakSaNa vedanIyanA e mULa bheda ane tenA avAMtara prakAra viSaya-pradeza. pRSTAM viSaya 987 anaMtAnubaMdhi-kalAyame hatIyanuM lakSaNu apratyAkhyAna kaSAyamAhanIyanuM lakSaNa ete 989 | pratyAkhyAna-kaSAyamAhanIyanu lakSaNa sajvalana-kalAyame hanIyanuM lakSaNa 99 990 990 ( 18 pApasthAnA ) kaSAyAnA krodhAdi bhede ne kaSAyanA nava bhedo 990 80 hAsya-mehanIyanuM lakSaNa rati-mehanIyanu lakSaNa 990 AhAraka zarIra-nAmakarmanu lakSaNa 1005 | tejasa zarIranu` lakSaNa pRlAMka 1005 1006 1006 1006 1006 1007 1008 1008 1008 1008 1008 1009 1009 1009 1009 1010 1010 112 1012 1012 1012 1013 1013 1014 1015 1015 1015 1015 1015 101 1016 2016 1017 1017 1017 1017 1017 1018
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSaya-pradarzana. 27 pRthyAMka viSaya pRSThoka ! viSaya tejasa zarIra-nAmakarmanuM lakSaNa 1018 AhAra-paryApti 1031 kAmaNa zarIranuM lakSaNa 1018 | zvAsocchavAsa-paryApti 10 33 kAmaNa zarIra-nAmakarmanuM lakSaNa 1018 | bhASA paryApti 1033 aMge pAMga-nAmakarmanuM lakSaNa 1018 ( AlaMbanane artha) 1033 bandhana-nAmakarmanuM lakSaNa 2018 | manaH-paryApti 1034 audArika audArika bana-nAmakamanuM lakSaNa 1019 paryAptionI saMkhyA 1034 ( aMgo ane upAMgo ) 1018 | paryApti saMbaMdhI pudagalo * 1035 saMdhAtana-nAmakarmanuM lakSaNa 1020 | paryApti saMbaMdhI pudagalanuM sthAna 1036 saMsthAna-nAmakarmanuM lakSaNa 1020 | paryAtionI samAptino krama 1037 saMhanananuM lakSaNa 1020 ( dravya-mana ) 1037 vajasaSabhanArAyAdi saMbaMdhI vicAra 1021) cha paryAptionI racanAnI gRharacanA sAthe spaza-nAmakarmanuM lakSaNa 122 | saMtulanA. 138 gandhAdi nAmakarmanAM lakSaNe 1022 aparyApta AzrIne paryAptionI samApti 1038 AnupUrva-nAmakarmanAM lakSaNa 122 | kayA jIvane keTalI patio hoya? 1038 vihAyogati-nAmakarmanuM lakSaNa 1023 labdhi-aparyApta ane labdhi-paryApta parAghAta-nAmakarmanuM lakSaNa 1023 saMbaMdhI paryAptio 1040 zvAsozvAsa-nAmakarmanuM lakSaNa 1024 jIvonA paryApta ane aparyApta evA be prANanuM lakSaNa 1024 apAnanuM lakSaNa 1024 bhede ane tenA upabhede 1041 ApanAmakarmanuM lakSaNa 1024 paryApta aparyAptane kAlanirNaya 1044 udhota-nAmakarmanuM lakSaNa 1025 pUrNa thayelI paryAptio dvArA udbhavatI kriyA agurulaghu-nAmakarmanuM lakSaNa 1025 1043 tIrthakara--nAmakarmanuM lakSaNa paryAptino prAraMbha ane tenI pUrNAhuti 1044 1025 1026 nirmANa-nAmakarmanuM lakSaNa pratyeka-nAmakarmanuM lakSaNa 1045 sthira-nAmakarmanuM lakSaNa upaghAta-nAmakarmanuM lakSaNa 1026 1045 tra nAmakarmanuM lakSaNa 126 zubha-nAmakarmanuM lakSaNa 6045 bAdara-nAmakarmanuM lakSaNa 10ra6 samaga-nAmakarmanuM lakSaNa paryApta-nAmakarmanuM lakSaNe suravara-nAmakamanuM lakSaNa 1046 AhAra-paryAptinuM lakSaNa 1027 adeya-nAmakarmanuM lakSaNa 1046 zarIra-paryAptinuM lakSaNa 1927 yazakIrti-nAmakarmanuM lakSaNa 1046 khabarasa-pariNamana eTale zuM ? 1028 sthAvara-nAmakarmanuM lakSaNa 1047 indriya-paryAptinuM lakSaNa 102.] sUkSma-nAmakamanuM lakSaNa 1047 prANa pAna-paryAptinuM lakSaNa 1028 asthira-nAmakarmanuM lakSaNa 1047 bhASA-paryAptinuM lakSaNa aparyApta-nAmakarmanuM lakSaNa 1047 mana-paryAptinuM lakSaNa 1029 sAdhAraNa--nAmakarmanuM lakSaNa 1048 paryAptinuM paryAlacana - 1026-1045 azubha-nAmakarmanuM lakSaNa 1048 paryAptinuM lakSaNa ane tenA vividha durbhAga-nAmakarmanuM lakSaNa 2048 arsanI saMgati 1030 duHsvara-nAmakarmanuM lakSaNa 1048 1029
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28 viSayammadarzana, 1055 viSaya pRSThaka | viSaya pRthyAMka anAdaya-nAmakarmanuM lakSaNa 1048 | saMvaranA prakAro 1066 ayazakIrti-nAmakarmanuM lakSaNa 1049 guptinuM sAmAnya lakSaNuM 1066 ucca-gotrakamanuM lakSaNa 1049 ] ( saMvaranA 57 ke 69 upAyo ). 1066 nIca-gotrakarmanuM lakSaNa 1049 | mane-guptinuM lakSaNa 1067 dAnAMtarAya-karmanuM lakSaNa 1049 | vacanaguptinuM lakSaNa 1067 lAbhAMtarAya karmanuM lakSaNa 1050 | kAya-guptinuM lakSaNa 1067 bhogAMtarAya-karmanuM lakSaNa 1050 manoguptinA traNa prakAra 1068 upabhegAMtarAya-karmanuM lakSaNa 1950 vacanaguptinA be prakAre 1068 varyAtarAya-karmanuM lakSaNa 1050 kAyaguptinA be prakAre 1069 ATha mUla prakRtionI sthiti ane abAdhA- samitinuM sAmAnya lakSaNa 1069 kAla 1051 | IsamitinuM lakSaNa 1069 kalodaya pachI thatI karmanI dazA 1052 ( samitinA ATha prakAre ) nirjarAnI vividhatA 10ra ' bhASA-samitinuM lakSaNa 1070 anubhAganA artha saMbaMdhI UhApoha 1053 cAra prakAranI bhASA 101 vipAkano phaLa ApavAno prakAra 1053 satya bhASAnA daza bheda 1071 vipAkanI zubhAzubhatA 1054 mRSA bhASAnA daza prakAro 107 pradeza-bandhane vicAra 1054 (sahakAribaMkhyarUpa dharma). 1071-1772 (purayanI vyAkhyA ) satyAmRSA bhASAnA darza prakAro 1072 4ra puNyaprakRtionAM nAma 1056 asatyAmRSA bhASAnA bAra bheda 107 puNyaprakRti ane pApaprakRtiono vibhAga 1057 eSaNa-samitinuM lakSaNa 1074 puNya ane pApanuM upArjana karavAnA prakAre 1057 AdAnanikSepa-samitinuM lakSaNa 1074 puNya bAMdhavAnA 9 prakAro 1058 utsagasamitinuM lakSaNa 1074 pApa bAMdhavAnA 18 prakAro 158 guptine viSe samitinA aMtarbhAva 1074 puNyanA ane pApanA be be prakAro (ATha pravacanamAtA). 1075 ( dAna kene devAya ?). ATha pravacanamAtAmAM kAdazAMgIne samAveza 1076 gati pramANe puNyaprakRtiono vibhAga dharmanuM lakSaNa 1076 ( samagaturaAno artha ) 1 059 zavidha yara mAM 1076 ja pamANe puthapaniMgapAne vibhAga kSamAnuM lakSaNa 1077 82 pApaprakRtio 1060 1077. gati pramANe pApaprakRtionA vibhAga dhana nigraha karavAnA pAMca prakAze 1061 1078 kSamA keLavavAnA pAMca prakAro jAti pramANe pApakRtiono vibhAga 106 " puNya ane pApanAM vAstavika ane svataMtra 1078 mRdutAnuM lakSaNa astitva 1e19 1061 jutAnuM lakSaNa - 64 zaucanuM lakSaNa 1979 paMcama ullAsa-saMvara adhikAra | satya bhASAnuM lakSaNa saMvaranuM lakSaNa 105 | satya ane bhASA-samitimAM taphAvata 1080 vya-saMvaranuM lakSaNa 1065, saMyamanuM lakSaNa 1080 bhAva-saMvaranuM lakSaNa 1065 | saMyamane 17 prakAre 1080 1058 1058
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSaya-pradarzana. viSaya pRSAMka ! viSaya pRSThaka saMyamanA anya rIte sUcavAtA 17 prakAra 1080 | viviktazayasananuM lakSaNa 1110 tyAganuM lakSaNa 1081 lInatAnuM lakSaNa 1110 AkiMcananuM lakSaNa 1081 kAyaphalezanuM lakSaNa 1110 brahamacaryanuM lakSaNa 1081 kAyalezanuM anya lakSaNa 1111 dazavidha mAnavadharma 1082 ! bAtha tapathI karma-nijerA 1111 bhAvanAnuM lakSaNa 1083 tapazcaryAnA svarUpanI mImAMsA 1111-1115 bhAvanAnA bAra prakAre 1083 AtyaMtara tapanuM lakSaNa 1115 anitya bhAvanAnuM lakSaNa 1083 prAyazcittanuM lakSaNa 115 azaraNa-bhAvanAnuM lakSaNa 1083 prAyazcittanA prakAro 1116 saMsAra-bhAvanAnuM lakSaNa 1084 | AlecanArUpa prAyazcittanuM lakSaNa ekatva-bhAvanAnuM lakSaNa 1084 pratikamaNa-prAyazcittanuM lakSaNa 1117 anyatva-bhAvanAnuM lakSaNa 1085 Acana-pratikamaNurUpa prAyazcittanuM lakSaNa 1117 azuci-bhAvanAnuM lakSaNa 1085 | viveka-prAyazcittanuM lakSaNa 1117 Asava-bhAvanAnuM lakSaNa 1086 | vyutsarga-prAyazcittanuM lakSaNa 1118 saMvara-bhAvanAnuM lakSaNa 1086 cheda-prAyazcittanuM lakSaNa 1118 AsavanA nirAdhanA upAya 1086 | parihAra-prAyazcittanuM lakSaNa 1118 nirjarA-bhAvanAnuM lakSaNa 1086 upasthApana-prAyazcittanuM lakSaNa 1119 loka-bhAvanAnuM lakSaNa 1087 prAyazcittonI saMkhyA 1119 lokanA vibhAgo 1987 vinayanuM lakSaNa 1120 ( dravyalekAdi ) 1887 vinayanA cAra prakAre 1120 alokAdinAM saMsthAne 1988 | jJAna-vinayanuM lakSaNa 11ra0 lAkanI ATha prakAranI sthiti 1088 | darzana-vinayanuM lakSaNa 1120 kaI jAtimAM keTalA saMvara 1105 cAritra-vinayanuM lakSaNa 1121 kai kAyamAM keTalA saMvara ? 1105 upacAra-vinayanuM lakSaNa 1121 vaiyAvRjyanA daza prakAre 1121 paNa ulAsa-nijo adhikAra | svAdhyAyanA pAMca bhedo 112 nirAnuM lakSaNa 106 vAyanAnuM lakSa 1122 tapanuM lakSaNa - 1106 | unAnuM lakSaNa 1622 tapanA be bhede ane tenA upabheda 1106 | anuprekSAnuM lakSaNa 1122 bAla tapanA prakAro para UhApoha 1106-1108 AyanuM lakSaNa mAnanuM lakSaNa 1108 | ( udAttAdi ghoSa) 1123 AhAranuM parimANu 1108 ' dharmopadezanuM lakSaNa 1123 utkRSTa avamaudaryanuM lakSaNa 1109 vyutsaganuM lakSaNa 1123 upAdhuM avamaudaryanuM lakSaNa 1109 AvyaMtara vyutsaganuM lakSaNa 1124 jadhanya avamaudaryanuM lakSaNa 1108 dhyAnanuM lakSaNa 1124 vRtti-parisaMkhyAnanuM lakSaNa 1109 dhyAnanA adhikArI 1124-1125 111 chAmasthanuM ane sarvAnuM bAna 115 rasa-pariyAdana thAya
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSaya-pradarzana. 1140 1130 ] caraNamAja viSaya pRSThaka | viSaya pRSThaka ajaina darzana pramANe dhyAnanI vyAkhyA 1126jJAna-pulAkanuM lakSaNa 1138 ( mAtrA ane kAlagaNanA ) 1126 ! darzana-pulAkanuM lakSaNa 1138 dhyAnanuM kAlaparimANu 1126 caraNa-pulAkanuM lakSaNa 1138 dhyAnanA bhedo 1127 liMga-pulAkanuM lakSaNa 1138 ArtA dhyAnanuM lakSaNa 1127 sarma-pulAkanuM lakSaNa 1138 raudra dhyAnanuM lakSaNa 1127 bakuzanuM lakSaNa 139 dharma dhyAnanuM lakSaNa 1128 bakuzanA pAMca prakAra 1139 zula dhyAnanuM lakSaNa 1128 ] Aga-bakuzanuM lakSaNa 139 prathama Atta dhyAnanuM lakSaNa 1128 anAga-bakuzanuM lakSaNa 1139 ditIya A dhyAnanuM lakSaNa 1128 saMvata-bakuzanuM lakSaNa 1139 tRtIya Atta dhyAnanuM lakSaNa 1129 asaMvRtta-bakuzanuM lakSaNa 139 caturtha Ato dhyAnanuM lakSaNa 1129 sUkSma-bakuzanuM lakSaNa 119 Atta dhyAnanA svAmIo 1129] upakaraNa-bakuzanuM lakSaNa hiMsAnubaMdhI raudra dhyAnanuM lakSaNa 1129 zarIra-bakuzanuM lakSaNa 1140 mRSAnubaMdhI raudradhyAnanuM lakSaNa 1100 pratisevanA-kuzIlanuM lakSaNa 1140 teyAnubaMdhI raudra sthAnanuM lakSaNa 1170 jJAnapatisevanA-kuzIlanuM lakSaNa 1141 viSayAnubaMdhI raudra dhyAnanuM lakSaNa 1130 darzanapratisevanA-kuzIlanuM lakSaNa 1141 raudra dhyAnanA svAmIo caraNapratisevanA-kuzIlanuM lakSaNa 1141 dharma dhyAnanA cAra prakAre 1131 liMgapratisevanA-kuzIlanuM lakSaNa 1141 AjJAvicaya-dhamayAnanuM lakSaNa 111 sUkSmapratisevanA-kuzIlanuM lakSaNa 1144 apAyaricaya-dharmadhyAnanuM lakSaNa 1131. kaSAyakuzIlanuM lakSaNa 1141 vipAkavicaya-dharmadhyAnanuM lakSaNa 113ra | nigraMthanuM lakSaNa saMsthAnavicaya-dhama dhyAnanuM lakSaNa 1132 snAtakanuM lakSaNa 1142 dharmadhyAnanA svAmIo 5132 silezI eTale zuM? 1142 zukula dhyAnanA cAra prakAro 113 mulAkAdi nigranthanI ATha daSTie samIkSA pRthaphatvavitarka savicAra zukla dhyAnanuM lakSaNa 1133 1143-145 ekatvavitarka nirvicAra zukla yAnanuM lakSaNa 1133 saMyama--dAra 114 samrakriyApratipAti zula dhyAnanuM lakSaNa 1134 zrata--dAra 1143 pratisevanA-dAra bhupatakriyA nivRtti zula dhyAnanuM lakSaNa 1134 1143 tIrtha-kAra 1143 zakala dhyAnanA nirUpaNane bhAvArtha 1' 34 liMga-dvAra 1143 prathama prakAranA zula dhyAnanuM anya lakSaNa 1135 lesyA-dAra 1144 zukula dhyAna saMbaMdhI vigatanuM spaSTIkaraNa 1175 upapAta-dvAra 1144 1136 sthAna-dAra 1144 zuphala dhyAnanA adhikArIo 116 samyagdaSTi vagerenI nijArAnI taratamatA 1137 saptama ullAsa-mekSa adhikAra nirgasthanA pAMca prakAro 1137 kevalajJAnane prAdurbhAva 1146 pulAkanuM lakSaNa 1137 | mohanIyAdi karmane AtyaMtika kSaya 1146 mulAkane pAMca prakAre ' 1138 keTalAka bhAvone nAza 1147 1142
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSaya-pradazana. 31 jhAMkhI viSaya pRSThaka | viSaya pRthyAMka kevalI ane chamasthamAM taphAvata 1147 siddhanA traNa traNa bhede 1156 sayogI kevalI 1148 | siddhanA svarUpanI bAra anuyogadAra dvArA mukta jIvane kAryakrama 1148 1156 (vIrya yogadadravyatAno artha) 1148 | kSetra-dvAra 1157 mukta jIvana dravyAdi apekSAe vicAra 1149 | | kAla-dvAra 11pa7 sidhyamAna gatinA hetuo 1149 ] gati-dvAra 11pa7 pUrva prAgarU5 hetu 1149] liMga-dAra 1157 saMganA abhAvarUpa hetu 1150 ! tIrtha-dvAra 1157 bandhanA udarUpa hetu 1150 cAritra-dvAra 1157 gati pariNAmarUpa hetu 1151 { pratyekabuhAbodhita-dAra 1157 upasaMhAra 1151 jJAnajAra 1158 siddhanA paMdara bhedanAM nAme 1152 avagAhanA-dAra 1158 sihanA paMdara bhedanuM nirUpaNa 1153 | antarAra 1158 (atIrthapaNAnA be prakAro ) 1153 | saMkhyA-dAra 1158 ( strInA traNa prakAre ) 1154 | a5bahuvaiddhArano kSetrAdi daSTie vicAra (pratyeka buddha ane svayaMbuhamAM aMtara) 1154-1155 1158-1160 aneka-siddha che AzrIne vyavadhAna 1155-1156 [ siddhanA 31 guNa 116 0 siddhanA paMdara bheda zuM eka bIjAthI graMthakArakRta prazarita 1161-1165 svataMtra che ? 1156 | anuvAdakakRta stutyAtmaka padya siddhanA bae bhede 1156 ! -
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ BREFFFFF viSayAnukrama kakakakakakaka viSaya mahAtmA zrIvijayadharmasari-mRti zrIrasikacandrikA-smaraNa prakAzakanA be bola utsa-ugArane anuvAda prastAvanA anuvAda agravacana 13-18 maMgalajIvanakathA 1 -19 viSaya-pradarzana 1 - 21 -1165 Ahatadarzana dIpikA yAne jainatattapradIpanuM vistRta vivecana prathama pariziSTa-sUma ikSikA dvitIya pariziSTa-sAkSibhUtagraMthasUcI vatIya pariziSTa-lAkSaNikazakhasUcI
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ anA AhaMta darzana dIpikA yAne jainatatvapradIpanuM vistRta vivecana prathama ullAsa- "jIva adhikAra granthakarakRta maMgalAcaraNa natvA zrImanmahAvIraM, dharmasUri guruM tthaa| 'jainatattvapradIpAkhyaM, granthaM kurve yathAmati ||1||-anussttup arthAta antaraMga zatruone parAsta karIne jemaNe pitAnuM nAma sArthaka karyuM che, tevA covIsamA tIrthaMkara zrI mahAvIra(prabhu)ne temaja dharmane uddadyota karavAmAM sUrya samAna evA gurU ( zAstravizArada jainAcArya) zrIvijayadharmasUrine namaskAra karIne huM ( nyAyavizAradanyAyatIrtha pravartaka zrImaMgalavijaya upAdhyAya) mArI buddhi anusAra jaina tatva upara prakAza pADavAmAM pradIpa samAna e jainatatva pradIpa nAmane grantha racuM chuM. maMgalAcaraNane hetu tathA anubandha-catuSTaya ziSTAcAranuM paripAlana karavAne arthe, nividane granthanI parisamApti thAya ke iSTa arthanI siddhi thAya teTalA mATe ke anya kaI evA hetapUrvaka prAyaH dareka granthakAra zAstranI AdimAM 1 A avasarpiNInI apekSAe antima evA zrI mahAvIra prabhunA jIvana upara prakAza pADanArAM aneka sAdhano che. AnA sthala nirdeza mATe juo zrImerUvajayagaNita caturvizatijinA nandaskRtinuM mAruM spaSTIkaraNa (pR 164-16 5 ). 2 A vivecana meM taiyAra karyuM tyAre te A sAkSara-ratna potAnI vidvattAne vizvane lAbha ApI rahyA hatA, paraMtu Aje A grantha chapAtI veLAe te temanA svarga-vAsa thayAne savApAMca varSo vitI gayAM che. kALanI akaLa kaLA che. 3 sarakhA chavAchavAbhigama upAMganI zrImalayagiririkta TIkA ( patrAMka 1 )mAM Apela nimnalikhita sAkSIbhUta zloka "prekSAvatAM pravRzyartha, phalAditritayaM sphuTam / mAruM vaiSa rANA, kAbichANita | "--manags
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIva-adhikAra. [ prathama pitAnA ISTa devanI tathA pUjya gurUnI stuti kare che te pramANe A jainatattapradIpanA kartAe paNa A lekanA pUrvAddha vaDe pitAnA iSTadeva ane gurUnI stutI karI che ane uttarAddha vaDe viSaya viSe ulekha karyo che. sAdhAraNa rIte A maMgaLarUpa stuti dvArA viSaya, prajana, sambandha ane adhikArI e cAra vastuonuM digdarzana karAvavAno niyama che. kahyuM che ke- ja, viSaya zokana vinarsgdhuM jaLyA, mAruM naiva zA ? "--anuo arthAt sambanya, adhikArI, viSaya ane prajana e cAra anubAthI rahita, zAstranI AdimAM kareluM maMgalAcaraNa prazaMsApAtra nathI. atra te cAra anubajomAMnA viSayarUpa eka ja arthAta vidvAnonI pravRttine mATe zAstranI zarUAtamAM prajanAdi traNa vastuo ( eTale ke projana athavA phaLa, sambandha ane viSaya )nuM spaSTa rIte pratipAdana karavuM joIe, (kemake vicArazI purUSa koI paNa kAryane viSe prayojana vinA pravRtti karatA nathI ) temaja iSTa arthanI siddhine mATe maMgalAcaraNa paNa avazya karavuM joIe. 1 maMgaLa zabdano artha vicAratAM zrIjinabhadragaNi kSamAzramaNa vizeSAvazyaka bhASyamAM nivedana kare che ke - ahavA maMgo dhammo, taM lAi tayaM samAdatte // 22 ||-aaryaa ahavA nivAyaNAo, mNglmittutthpgipnycyo| the na ja gai, tAM kAnamAbaf 23 - , meM gAlayaha bhavAo, maMgalamihevamA nekttaa| marefsa satyaaNa, nAma kaTikaTuM te ja ! " , [ magyate'dhigamyate yena hitaM tena mAla bhavati / aSakA mane parata ti tava ramA | 22 || athavA nipAtanAd mAla miSTArthaprakRtipratyayataH / zAkhe siddhaM yad yathA tad yathAyogamAyojyam // 23 // mAM gAlayati bhavAd mAlamihaivamAdi nairuktAH / mAte rAghavAto nAdi caturSi tA 24 ] arthAta je vaDe hita prApta thAya-sadhAya te maMgaLa che; athavA maMga eTale dharma, tene svAdhIna kare te maMgaLa ( dharmanuM upAdAne kAraNa ) che. (22) athavA iSTa arthavALI dhAturUpa prakRti temaja pratyayavALA nipAtathI maMgaLa zabda siddha karavo athavA ( vyAkaraNa ) zAstramAM jema ghaTe tema yathAyegapUrvaka te siddha karavo. (23) athavA mane je saMsArathI dUra kare te maMgaLa ItyAdi maMgaLa zabdanA artho zAstrAnusAra zabda-vettAo kahe che; A maMgaLa nAmAdika cAra prakAre che. (24) * maMgaLa' zabda saMbaMdhI vizeSa mAhitIne mATe te tene jijJAsuone huM vizeSAvazyakanI mAladhArI zrI hemacandrasUrikRta bRhatti ( patraka 17-40) jovA bhalAmaNa karuM chuM.
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Ahuta darzana dIpikA, anubandhanA spaSTa ullekha karavAmAM AvyA che, joke bAkInA anukhandhA upalakSaNathI cAne sAmathI ghaTAvI zakAya tema che. ' jaina tattva ' e A granthanA ' viSaya ' athavA 'abhidheya'che. ' tattvajJAnanI prApti 'e vAcaka varganuM'* anantara prayeAjana 'che, jyAre paropakAra ? e granthakartAnuM 'anantara pracAjana' che; temaja ' meAkSa-prApti ' e banenu... 'pArampArika prayeAjana' che. pratipAdya-pratipAdaka bhAva e ' sambandha ' che, kemake jaina tattva e pratipAdya che ane A grantha tenA pratipAdaka che, ane dharmAMtattvanA jijJAsuo A granthanA ' adhikArI ' che. zrImahAvIra prabhune namaskAra karavAnuM kAraNa ma'galAcaraNamAM zrIRSabhadeva pramukha anya tItha karazane zrImahAvIraprabhune namaskAra karyAM che, tenu kAraNa zu' haze ? che ke te Asana upakArI hAvAthI temaja atyAre zAsana paNa temanu ja pravartatuM hAvAthI temane granthakAre namaskAra karyAM che. padArtha-nirUpaNu ApaNe upara joi gayA tema A granthamAM jaina tattvanuM pratipAdana karavAmAM AvanAra che, te temAM prathama tA jaina mata pramANe padArthI-tattvA keTalA che, te prazna upasthita thAya che. AnA samAdhAnAthe granthakAra kathe che ke padArthanI saMkhyA "nIvaDanovADa'ava-vanya-maMtra-nijJA-mokSarukSanA satta paTTAthaH // arthAt jaina darzanamAM ( 1 ) jIva, ( 2 ) ajIva, ( 3 ) ?Azrava ( Asava ), ( 4 ) andha, ( 5 ) saMvara, ( 6 ) nirjarA ane ( 7 ) meAkSa ema sAta padArtho che. sAta padArthonA krama-nirdezanI sakAraNutA-- A sAta padArthomAM-tattvAmAM prathama jIvanA nirdeza karyAM che tenu' kAraNa e che ke samagra tattvAmAM vicAra karanAra, polika drabyAnA grahaNAdika kriyAnA saMcAlaka, sAMsArika ke mukticeAgya pravRttinA vidhAtA jIva sivAya anya kAi nathI. vaLI enA vinA ajIva tattvanA bhAva paNa koNa pUche ? AthI ene prathama sthAna ApyuM che te ceAgya che. jIvanI gati, sthiti, avagAhanA, 1 sarakhAvA namaskAra na karatAM granthakAre Ane vicAra karatAM ema bhAse k ---vAcakavarya zrIumAsvAtikRta tattvArthAdhigamasUtra ( a. 1, sU. 4 ) 2 Azrava kaheA ke Asrava e bane eka ja vAta che, kemake e ene vyutpatti-atha eka ja che, joke vyutpattie nIce mujaba jUdI cheH---- . nauSA-DarIyA--DaDasra-55-saMvar-nirkAyA-mokSatram | " AzrUyate karma anena iti Azrava:' / ' Asravati karma anena iti AsratraH / ' 3 A sAta padArthoM paikI pratyekanA svarUpatA eka eka ullAsa dvArA granthakAra svayaM nirdeza karanAra hAvAthI te viSe atra vizeSa ullekha karavAmAM AvatA nathI,
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ chava-adhikAra. [ prathama vatanA vageremAM upakAraka ajIva padArtha hovAthI tene bIjI paMktimAM mUkavAmAM Ave te vAstavika che. vikArI jIva ane ajavarUpa kamane saMzleSate saMsAra che. AnA Asava ane anya e be mukhya hetuo che. temAM vaLI Asava vinA bandhanI haiyAtI nathI, kemake bandha AsapUrvaka che, vAste Asavane trIjuM sthAna ApI bandhane AnA pachI nirdeza kare te vyAjabI che. AnA pachI AnA pratipakSIpa saMvara ane nirjarAno ullekha karavo te sthAne che. kamanI saMpUrNa nirA thatAM mikSa maLe che, mATe tene aMtamAM nirdeza karAya te samucita che. eTale ke A samagra UhApoha-pravRtti jene mATe che, je utkRSTa tattvarUpa che, je samagra brahmANaDanA sArarUpa che, te mekSane aMtamAM nirdeza karyo che te sahetuka che, kemake bhavya jIvanI e aMtima-ananya dazA sUcave che. A krama paratve anya rIte paNa vicAra thaI zake che. jemake banthanamAMthI AtmAnuM mukta thavuM te "mekSa' che; muktine prApta karavI e darekane antima uddeza che; tethI "mekSa'ne antima-saptama padArtha tarIke gaNAvyA che te yukta che, A mukti meLavavAmAM "saMvara" ane nirjarA " e antara kAraNe hevAthI te bene mokSanI pUrve sthAna ApavAmAM AvyuM che te vyAjabI che. vaLI Asrava ane badhanA astitvane lIdhe te navIna kamanA rokANurUpa saMvara ane jUnAM kamanA parizATanarUpa nirjarA mukita meLavavAmAM khapa paDe che. A kAraNane lIdhe Asrava ane bandha viSe saMvara ane nirjarA karatAM prathama ullekha karavAmAM Ave che te ucita che. vizvanA samasta padArthone cetana ane jaDa arthAt "va" ane "ajIva" e be padArthomAM antarbhAva thatuM hovAthI te benuM prathama nirUpaNa karyuM te svAbhAvika-vAstavika che. A uparathI joI zakAya che ke sAta padArthone amuka krama rAkhavAmAM sabaLa kAraNa raheluM che, padArthanI paryAptatA A sAta padArtho paryApta che, kAraNa ke jIva ane ajIva e be maLIne vizva thayeluM che. je samagra jIve ane samasta ajIva padArtho eka ekathI hamezAM pRthaka ja rahetAM hAya-kaI paNa kALe e beno saMga thato na ja hoya, te te pachI anya koI vastunI apekSA rahetI nathI; paNa je te paikI keTalAka paDhA saMyukta hoya ane jyAre A saMsAramAM te temaja che ( kemake saMsArI jIva anAdi kALathI karmathI baddha che), tyAre te te enA sambandha thavAnuM kAraNa (Asava), tene sambandha (banya), te sambandhanu rokANa ( saMvara) ane te sambandhane kramika ane AtyaMtika nAza ( nirA ane mekSa) eTalAne ja vicAra kare basa che. arthAta A sAta padArtho uparAMta anya keI padArthanI apekSA rahetI nathI. A uparathI e sahaja prazna upasthita thAya che ke zuM tyAre A saMsAranA samagra padAyaeNne sAta vargamAM ja vaheMcI zakAya tema che ke tethI paNa nyUnAdhika (ochA varA) vargomAM tene antarbhAva thaI zake tema che ? jIva ane ajIvamAM anya padArthono antarbhAva vastutaH chava ane ajIva ema be ja padArtho cheparaMtu avasthA-bhedane laIne athavA 1 A eka prakArane pugala che, e Atmika zaktine Avrata kare che. A saMbaMdhamAM vizeSa vivecana AgaLa upara ( trIjA ullAsamAM ) karavAmAM AvanAra che.
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa Ahuta darzana dIpikA, 5 spaSTa edha thAya teTalA mATe jaina zAstrakAra sAta padArthAnuM prarUpaNa kare che. jo vastusthiti AvI che, te pachI Asava, andha, savara, nirjarA ane mekSa e padArthonA kevI rIte jIva ane ajIvamAM samAveza thAya che evA prazna svAbhAvika rIte uddabhave che. AnA samAdhAnAthe samajavuM ke 'A' sava 'e zubhAzubha karmAne AvavAnA kAraNarUpa AtmAnA pariNAma-vizeSa che. A pramANe Asrava jayAre AtmAne e jAtanA pariNAma che, te pachI pariNAma ane pariNAmIne kaMcita abhinna mAnatAM tene cetana padArthAMmAM sutarAM antarbhAva thaI jAya che; ane jo kAryanA kAraNamAM 1upacAra 1 '35cArotyanta virAjahito: ro: sApuyAticacamadinA meksIti arthAt atyaMta bhinna zabdAne viSe amuka prakAranI samAnatA jovAthI temAM rahelI bhinnatAnA khyAla cheDI dai temane eka gaNavA te 'upacAra ' che, jemake kaika manuSyate uddezIne ema kahevu ke A gadheDA che, A manuSyamAM ane gadheDAmAM aneka prakAranI bhinnatA rahevA chatAM paNa bannemAM rahelI mUrkhatAne dhyAnamAM lakhane Ama paNa kahI zakAya che. A upacAranu eka udAharaNa che. A uparathI samajI zakAya che ke eka vastumAM anya vastunA tamAma dharmo na hoya to pazu te bannemAM rahela kASTaka samAna dhamane uddezIne eka vastunA anya vastumAM Aropa karavA te ' upacAra ' che. sthaganamAtram 39 A upacAranA aneka bheda che. jemake ( a ) kAraNamAM kAryanA upacAra, ( A ) kA mAM kAraNanA upacAra, ( 4 ) dha'mAM dharmAMnA upacAra, ( I ) dharmImAM dhatA upacAra, ( u ) guNamAM suNInA upacAra, ( U ) guNImAM guNune upacAra, ( e ) AdhAramAM AdheyanA upacAra, vigere, ( ( a kAraNamAM kAryanA upacAra-- Ane mATe ApaNe mRttikA ( mATI ) ane ghaTa ( dhaDA)nuM udAharaNa vicArIzuM je vakhate mRttikA mRttikAnI ja avasthAmAM DhAya-mRttikArUpe ja hAya-dhaTarUpe pariSkRta na thai hoya tyAre paNa satkAya'vAdanI apekSAe athavA tirAbhAvanI vivakSApUrvaka mRttikAne TarUpa mAnavI te A upacAranu dRSTAnta che. vizeSamAM AvI sthitimAM paNa A mRttikA ghaTa che ema kahevu te kheATu' nathI; kemake joke AmAM baTanA jaladhArAdika dharma nathI, arthAt A mRttikAthI kai ghaTanuM kAryaM thai zake tema nathI, tepaNu rUpa, rasa, gandha vigere keTalAka samAna dharmAM bannemAM rahetA haiAvAthI temaja bhaviSyamAM te Ta banI zakanAra hovAthI tema kahevu nyAya che. pAribhASika zabdamAM kahIe te atra dravya-dhaTamAM bhAva ghaTanA AreApa karavAmAM AvyA che. vaLI A sambandhamAM eka bIjuM udAharaNa vicArIe. dhArA ke kAika pAThakane A vAMcanathI-A zabdaprayAgathI uparyukta hakIkatanuM jJAna thayuM. te te jJAnarUpa kAryanuM kAraNa A zabda-prayAga DhAvAthI, kAraNamAM kAryanA upacAra karIne A zabda-prayAga paNa jJAna kahevAya. AvA kAraNane laine tA hetu-prayeAgane paNa ' anumAna' kahevAmAM Ave che. ( A ) kAryamAM kAraNanA upacAra--- upara joi gayA tema jema mATI ghaTa che ema kahI zakAya, tema ghaTa mATI che ema paNu kahI zakAya. A kAryamAM kAraNanA upacAra ( Aropa )nuM dRSTAnta che. ( 4 ) dharmamAM dharmInA upacAra-- jJAna-danarUpa upayAga e AtmAnA dhama che. A upayAgarUpa dharmAMne AtmArUpa dharmI tarIke eLakhAvavA te dharmomAM dharmAMnA upacAra samajavA. (I) dharmImAM dhamatA upacAra~~~ AtmArUpa dharmAMne upayAgarUpa dhama tarIke mAnavA te dharmImAM dharmanA upacAra che,
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIva-adhikAra, ( prathama mAnIe te tene pudagala-ajIva padArthamAM samAveza karI zakAya che.' A pramANe bandhanA sambandhamAM paNa ghaTAvI zakAya tema che. jemake kama-vargaNAnuM, AtmAnA pradezonI sAthe kSIra ane nIranI mAphaka yAne lokhaMDa ane agninI jema otaprotaekameka thaI javAmAM je AtmAne pariNAma kAraNarUpa che, te "bandha' tatva che. A pariNAmane pariNAmIthI pRthaka mAnavAmAM na Ave te sutarAM bandha tava cetanarUpa Thare che ane je kAryane kAraNamAM upacAra karIne vicAra karavAmAM Ave te te kama-vargaNAne acetana yAne ajIva tatvamAM antarbhAva thaI zake che, e dekhItI vAta che. A pramANe nirjarA sabandhI paNa vicAra karI zakAya tema che. jemake AtmAnI sAthe ekameka thaI gayelI kama-vagaNAonA parizATanamAM kAraNarUpa AtmAne je pariNAma che te nirjarA che. eTale ke pariNAmane pariNAmIthI abhinna svIkAratAM tene jIva padArthamAM antarbhAva thAya che, jyAre upayukata upacArane avalaMbIne vicArIe te tene ajIvamAM samAveza thAya che. nija rA e karmanuM aMzataH-ekadezIya parizATana che, jyAre mekSa e tenuM samastataH -sarvadezIya parizATana che. eTale mekSa paNa chava-achavamAM antarbhAva thAya che e nivedana karavuM bAkI rahetuM nathI. sAta padArthonI AvazyakatA - jo ke A pramANe vastuta be padArtho siddha thAya che kharA, paraMtu tema chatAM e prazna jarUra upasthita thAya che ke jayAre A pramANenI paristhiti che, te granthakAre sAta padArthone zA mATe nirdeza karyo? AnuM samAdhAna je ke cethA pRSThamAM sUcavyuM che chatAM tene skuTa karavAnA IrAdAthI atre umeravAmAM Ave che ke atizaya saMkSepa pUrvakanuM kathana kuzAgra buddhiene mATe saMbhave che, bALa jene mATe te jeTale aMze madhyama kathana hitakArI che teTale aMze atyaMta saMkSipta ke atyaMta vistRta kathana hitakArI nathI. vaLI jIva ane ajIva e be padArthane ja nirdeza karavAmAM A pramANe (u) guNamAM ane guNIne ane (9) guNamAM guNanA upacAra sambandha paNa samajI levuM. gAma cAlyuM, jagatane meDhe kaMi DhAMkaNuM che ityAdi AdhAramAM AdheyanA upacAranAM udAharaNa che, kemake " gAma thI ' gAmamAM vasatA loke" ane "jagat 'thI "jagatamAMnA prANIo' samajavAnA che. vizeSamAM vyavahAra ' nayanA dRSTAntabhUta parvata baLe che, ghaTa kare che, ityAdi udAharaNano paNa upacAra tarIke ullekha karI zakAya che; kemake 5rvata baLe che eno kharo artha e che ke parvata upara rahela ghAsa vagere padArtho baLe che, ityAdi. upacAranA saMbaMdhamAM e paNa nivedana karavuM asthAne nahi gaNAya ke ekane bIjAmAM AroparUpa A upacAranA asaddabhUta ane sadabhUta evA be prakAro che. zaMkhamAM paMcAcArano Aropa karI tene AcArya ' mAnavA te asadabhUta upacAra che. mUrtAi mAM paramAtmAno athavA koInI paNa pratikRtimAM te vyaktino Aropa karavo te sadabhUta upacAra che. 1 trIjA ulAsa tarapha daSTipAta karatAM mAluma paDaze ke ekane "bhAvAsava' ane anyane " dravyAsava' tarIke oLakhAvavAmAM Ave che.
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Arhuta darzana dIpikA, Ave te bALa para'tu mumukSu jIvAne 'heya ane 2upAdeya tattvAnI zI rIte samaja paDe ? AnuM temane yathArtha jJAna thAya teTalA mATe Asava ane anyae e saMsAranAM mukhya kAraNAnA-haiya tattvAnA ane saMvara ane nirjarA e be muktinA pradhAna hetuone upAdeya tattvonA nirdeza Avazyaka che. A uparathI AsravAhi catuSTayanA ullekha te sakAraNu che ema samajI zakAya che. paraMtu meAkSanA ullekha karavAnuM zu kAraNa che ema jo kAi prazna kare teA tenA uttara e che ke je mukhya sAdhya che, je pradhAna lakSya-bindu che, jenA nirdezAthe teA A grantha che, tenA kema bahiSkAra thai zake ? AthI sAta padArthonA nirdeza sakAraNa che ema joi zakAya che. puNya ane pApanA vicAra uttarAdhyayanasUtra jevA AgamamAM temaja "navatattvaprakaraNa pramukha granthAnAM paNa A sAta tatvA uparAMta puNya ane pApane paNa nirdeza karela jaNAya che teA A menu zu svarUpa che temaja tenA atre gaNAvelA sAta tattvA paikI zemAM antarbhAva thAya che te have vicArI laie. jIvAne sukha bhAgavavAmAM heturUpa adhyavasAya dvArA Avela zubha kama ( pudgala ) te ' dravya-puNya ' che. jyAre te kane utpanna karanArA adhyavasAya ( pariNAma-bhAva ) te ' bhAva--puNya ' che. evI rIte jIvAne duHkhadAyI azubha kama te ' drazya-pApa ' che, jyAre A azubha karmone utpanna karavAmAM mULa kAraNarUpa azubha adhyavasAya te 'bhAva-pApa ' che. puNya ane pApanI vyAkhyA A uparathI e paNa samajI zakAya che ke pApa ane puNyanA Asrava athavA anya tattvamAM antarbhAva thai zake che, kemake kamanuM Agamana te Asrava che ane tenuM saMsArI jIva sAthe maLI javuM te anya che. kahevAnI matalakha e che ke jo zubha karmanA Agamanane upArjanane puNya kahevAmAM Ave te tenA AsavamAM samAveza karI zakAya ane jo zula kanA jIva sAthenA saMbaMdhane-manyane puNya kahevAmAM Ave te tene anyamAM samAveza karI zakAya. AvI hakIkata pApanA saMbaMdhamAM paNa ghaTAvI zakAya. tattvArthAdhigamasUtranI zrIsiddhasenagaNikRta TIkA ( pR0 42 )mAM 'puSpAyocca yamheDamtAyAt ' arthAta puNya ane pApanA anyamAM antarbhAva thAya che evA ullekha che, paraMtu kA nA kAraNamAM upacAra karatAM tenA AsavamAM paNa antarbhAva thai zake che. puNya ane pApanA Asrava ke badhamAM samAveza G vaLI AnA AsavamAM antarbhAva thAya che e vAta A granthakArakUta saptabhaMgIpradIpa ( pu0 2 ) uparathI temaja zrIvijayAdayasUri dvArA sa MsthAdhita navatattvavistarA ( pR0 5) uparathI paNa joi zakAya che. zrIakaeNla devakRta tattvA rAjayAtika ( pR0 2 )mAM tA kahyuM paNa che ke-- " puNyapApapadArthopasaGkhyAnamiti cet na, Asrave bandhe vA'ntarbhAvAt / " A vAtanuM zrI vidyAnandasvAmikRta tatttA zlovAti ka(pR0 91)nA nimna-likhita leAka samarthana kare cheH
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIva adhikAra. [ prathama : eTaluja nahi paraMtu bhaviSyamAM paNa sukha maLe. AthI Ane a * sukha che ane che' ema thai zake che, je puNya bhAgavatAM navuM puNya na upArjana thatAM pAya upArjana thAya-ba'dhAya te ' pApAnubandhi puNya ' che, AnA udaya thatAM sukha maLe che, paraMtu bhaviSyamAM te duHkha AvI paDe che. AthI AnA artho ' sukha che ane nathI ' ema thai zake che. prathama prakAranuM puNya upAdeya che, jyAre dvitIya prakAranuM puNya haeNya che. : pApa bhAgavatAM navIna pApa upAna karavuM-khAMdhavu' te ' pApAnubandhi pApa ' che. AnA artha ' sukha nathI ane nathI ' evA thAya che. pApa bhAgavatI veLAe zubha adhyavasAyane laine navIna puNya upAna karavuM-bAMdhavuM te * puNyAnundhi pApa ' che. AnA atha * sukha nathI ane che ' ema thAya che. prathama prakAranuM pApa heAya che, jyAre dvitIya prakAranuM upAdeya che. A prakAranA puNya ane pApanA prakAro dhyAnamAM levAthI dharmIne ghera dhADa kema Ave che tenu' kAraNu samajAya che. kemake A te puNyAnubaMdhI pApanuM te phaLa bhAgave che; bhaviSyamAM tene dharmonA phaLa tarIke sukha maLaze ja, evI rIte khATe mAge janArA phAvI jatA dekhAya che tethI keTalAka dharma-adharmanA viveka bhUlI javA dorAya che te paNa yukta nathI ema joI zakAya che. kAraNa ke pUrva janmamAM AvA janAe je puNya upArjana karyuM hatuM tenuM madhurU' phaLa te atyAre cAkhI rahyA che, paraMtu bhaviSyamAM te temanAM kukamanI zikSArUpa duHkha te temane bhAgavavuM ja paDaze. A pramANe puNya ane pApanA avAMtara bhedo paDe che tema tenA anya apekSApUrvaka pazu e be bhedo paDe che, jemake ( 1 ) puNyAnuba Mdhi puNya ane ( 2 ) pApAnubandhi puNya; temaja ( 1 ) pApAnubandhi pApa ane ( 2 ) puNyAnukhanadhi pApa. je puNya bhAgavatAM navu' puNya upArjana thAyaaMdhAya te ' puNyAnundhi puNya ' che. A bhAgavatAM sukha maLe puNya ane pApanA prakAro 14 mI gAthA-- 1 tyAga karavA lAyaka, 2 grahaNa karavA lAyaka, AdaravA yogya. 3 sarakhAvA A Agama ( mULa sUtra)nA 28 mA (mekSamAga`gati) adhyayanatI nimna-likhita d .. " jIvAjIvA ya baMdho ya puNNaM pAvAsabo tahA saMvaro nijarA mukkho saMtepa tahiyA natra / jIvAjIvau ca bandhazca puNyaM pApAtratrau tathA / saMvaro nirjarA mokSaH santyete tathyA natra // ] 4 AnA kartA zrIdevaguptasUri che. temaNe ceAthI gAthAmAM kahyu` che ke" nIyAnautrA ghuLa, pAyAsasaMvaro ca nikkaran / baMdhI mokkho ya tahA, nava tattA hoti nAyabbA // " [ jIvAjIvau puNyaM pApAsravau laMvarazca nirjaraNam | bandhI mokSazca tathA nava tatvAni bhavanti jJAtavyAni // ] A gAthA thADAka pheraphAra sAthe navatattva tarIke suprasiddha granthanI AdimAM najare paDe che,
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Ata darzana dIpikA. puvNapApapalA , vajAtravariza . zraddhAtavyau na bhedena, saptamo'tiprasaGgataH // 8 // " A vivecanane sAra e che ke vividha vivaphA pramANe padArthonI saMkhyA jUdI jUdI darzAvI zakAya che. jemake benI, sAtanI athavA navanI. AthI jUnAdhika vivakSAnusAra padArthonI saMkhyA paNa darzAvI zakAya tema che. dAkhalA tarIke jIvAdika sAte saMkhyA. tanA utpAda (utpatti), vyaya (nAza) ane dhrauvya (sthiti) rUpa " sat "paNAnI apekSAe eka tattva che ema kahI zakAya. jIva ane ajIva e be tatve pikI je ajIvana dharmAstikAya, adharmAstikAya, AkAza, pugala ane kALa e pAMca peTA vibhAgone dhyAnamAM laI jIva tattvane vicAra karIe to cha to thAya che. AvI rIte jUdI jUdI apekSAe vicAratAM padArthonI jadI judI saMkhyA siddha thAya che ane emAM ja syAdvAdInI balihArI che. anya darzanakArenI padArtha saMbaMdhI mAnyatA- prasaMge pAtta anya darzanakAre keTalA padArtho mAne che tenuM paNa digadarzana karI laIe. prathama sAMkhya darzana tarapha najara karIzuM te jaNAze ke A sAMkhya dazana. darzanakAra paccIsa (25) tatte mAne che. temAM "purUSa ane prakRti" e be mukhya tattva che. "sarva", "rajas" ane 'tamasa" e traNa guNanI sAmyavasthAne " prakRti" yAne 'pradhAna" kahevAmAM Ave che. A prakRti jaDa che. emAMthI bAkInAM trevIsa (23) tane prAdurbhAva thAya che. jemake prakRtimAMthI 'mahata" tattva athavA "buddhi " utpanna thAya che. A buddhimAMthI "ahaMkAra ane AvirbhAva thAya che. emAMthI pAMca sUphama tanmAtrA, pAMca jJAnendriya, pAMca karmendrio ane mana e seLa (16) tattvanI utpatti thAya che. rUpa, rasa, gaMdha, sparza ane zabda e pAMcane "sUkSma tanmAtrA" tarIke oLakhAvavAmAM Ave che. temAMthI agni, jaLa, pRthvI, vAyu ane AkAza e "mahAbhUtanI " utpatti mAnavAmAM AvI che. A pramANe prakRti e trevIsa tattvanuM kAraNa che. | sparzanendriya, rasanendriya, ghrANendriya, nendriya ane kaNendriya A pAMca Indriyone jJAnendri" kahevAmAM Ave che, jyAre vANI, hasta, pAda, upastha ( purUSa--cina) ane gudA e pAMcane "karmendriya" saMbodhavAmAM Ave che. - jenuM kAraNa jaDa hoya tenuM kArya cetana na hoI zake e te dekhItI vAta che. vaLI 1 A pAcenA viziSTa svarUpa mATe juo ditIya ullAsa. 2 sarakhA zrIkapila maharSipraNIta sAMkhya darzananA prathama adhyAyanuM nimnalikhita 61 muM sUtra "sara--mAM zALAkathA prakRti, te paidAna, matos , a[1rAt paJca tanmAtrANi ubhayamindriyaM, tanmAtrebhyaH sthUlabhUtAni, puruSa iti paJcaviMzatirgaNaH" - 3 mala-viNa tyAga karavAnuM temaja apAnavAyu bahAra kADhavAnuM kAraNa
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ chavaadhikAra [ prathama purUSa" tatva te cetanarUpa ja che, te pachI A uparathI joI zakAya che ke sAMkhya matamAM paNa cetana" ane "jaDa" ema be ja mukhya tatve mAnelAM che, baddha darzana bauddha darzanamAM vaibhASika, sautrAMtika, gAcAra (athavA vijJAnavAdI) ane mAdhyamika (athavA zUnyavAdI) ema cAra mukhya phirakAo yAne zAkhAo che. temAM vaibhASika matamAM AtmAne pudgala" zabdathI oLakhavAmAM Ave che temaja temAM vaLI padArtha cAra kSaNa sudhI ja avasthita rahe che evI mAnyatAne sthAna ApavAmAM AvyuM che. vizeSamAM jAti (utpatti), sthiti, jarA ane vinAza e kaI paNa padArthanI utpatti, sthiratA, chatA ane nAzanA anukeme kAraNa che, A sivAya anya keI kAraNa nathI, ema A mata pratipAdana kare che. sautrAMtika mata pramANe AtmA jevI koI cIja nathI. te matamAM duHkhanA kAraNabhUta vijJAna, vedanA, saMjJA, saMskAra ane rUpa e pAMca skaMdhenuM prAdhAnya che. yogAcAra mata pramANe vijJAna sivAya A samasta vizvamAM bIjo ke padArtha ja nathI. A mantavyane laIne te A mata "jJAnAtavAda" tarIke oLakhAya che. mAdhyamika mata te akhila brahmADa zunya ja che ema svIkAre che. AthI A matanA anuyAyIo "zUnyavAdI" kahevAya che. A cAre tenAM mantane saMpUrNa citAra ApavAnuM kArya grantha-gauravanA bhayathI atra banI zake tema nahi hovAthI temaja tene prastuta viSaya sAthe bahu agatyane saMbaMdha paNa nahi hevAne lIdhe tenuM nirUpaNa karavAmAM AvatuM nathI. paraMtu upalaka draSTie paNa vicAratAM eTaluM te joI zakAya che ke bauddha darzana pramANe (1) keI paNa padArtha ja nathI, (2) sarva padArtha jJAnamaya ja -cetanarUpa ja che athavA te (3) samasta padArthone cetana ane acetana yAne jIva ane ajIva ema beja tamAM aMtarbhAva thAya che. samasta jagat zunya ja che, AtmA je kaI padArtha ja nathI temaja vijJAna sivAya kedI anya padArtha ja nathI, e vAtane vicAra have pachI (pR. 14-22) karIzuM. atyAre te anya darzana tarapha daSTi karIe. vaizeSika darzana- A darzana pramANe dravya, guNa, karma, sAmAnya, "vizeSa ane samavAya ema ekaMdara 1 guNa ane kriyAnA AdhArane 'dravya' saMbodhavAmAM Ave che. A uparAMta kAryanI samavAyakAraNatA jemAM rahelI hoya te dravya' che, ema paNa tenuM lakSaNa bAMdhavAmAM Ave che. vaLI dravyavarUpa apara sAmAnyathI je saMbaddha hoya te " dravya" che, evuM lakSaNa paNa A saMbaMdhamAM ApavAmAM Ave che. A dravyatattvanA nava bheda che:-(1) pRthvI, (2) jaLa, (3) teja, (4) vAyu, (5) AkAza, (6) kALa, (7) dizA, (8) AtmA ane (9) mana. - 2 rUpa, rasa, gabdha, sparza, saMkhyA, parimANa, pRthakatva, saMyoga, vibhAga, paratva, aparatva, buddhi,
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ zilAsa ] AhaMta darzana dIpikA - 11 cha padArtho che. navIna mata pramANe abhAvane pRthak padArtha mAnatAM padArthonI saMkhyA sAtanI bane che. vyAdine jIva ajIvamAM samAveza dravya tAvamAM pRthvI, jaLa, teja, vAyu, AkAza, kALa, dizA, AtmA ane mane ema je nava tattvane samAveza karavAmAM AvyuM che temAMthI AtmA te cetana che ja, eTale e viSe kaMI paNa ullekha karavAnuM bAkI rahetuM nathI. vaLI pRthvI, jaLa, teja, vAyu ane mana enI je prakAre vivakSA karIe te pramANe tene jaDa ke cetananI keTimAM mUkI zakIe. AkAza, kALa ane dizA te jaDa che. guNa e dravyane paryAya che, te pachI dravyane jemAM samAveza thAya temAM guNane paNa samAveza thaI ja jAya e svAbhAvika che. e pramANe karma, sAmAnya, vizeSa ane samavAya viSe paNa samajI levuM. abhAva te jyAre padArtha ja nathI te e viSe vicAra karavAnuM rahe ja kayAMthI? A uparathI samajI zakAya che ke vaizeSika darzanakAra paNa mukhyatve karIne cetana ane jaDa ema . be ja te mAne che. sukha, duHkha, IrachA, dveSa ane prayatna temaja gurUtva, dravatva, neha, saMskAra, dharma, adharma ane zabda ema ekaMdara vIsa guNe che, evI vaizeSika matanI mAnyatA che. 3 mUrta dravyamAM ja rahenAruM ane nirguNa e - je tattva te karma" kahevAya che. A karmanA ulleSaNa (patthara vigerene UMce pheMkavAnI kriyA), avakSepaNu (daDA vigerene nIce pheMkavAnI kriyA ), AkuMcana (hastAdine saMkecavAnI kriyA), prasAraNa (pAdAdi avayavane prasAravAnI kriyA) ane gamana ( javAAvavAnI kriyA ) ema pAMca bheda che. 4 aneka padArthomAM "samavAya saMbaMdhathI nitya rahevAvALA tavane " sAmAnya" kahevAmAM Ave che ane tene dravya, guNa ane karmathI pRthapha padArtha tarIke svIkAravAmAM Ave che. A sAmAnyanA " para sAmAnya ' '(yAne mahAsAmAnya ) ane "apara sAmAnya' ema be bhede che. dravya, guNa ane karma e traNemAM sattArUpe rahelA sAmAnyane "para sAmAnya' kahevAmAM Ave che, kyAre dravyatva, guNatva, ityAdi alpa viSayaka sAmAnyane "apara sAmAnya" kahevAmAM Ave che. . - pa eka paramArthI bIje paramANu pRthapha che evuM bheda-jJAna karAvavAmAM kAraNarUpa tattva te vizeSa" che. ene aneka bhede che. A sAmAnyathI taddana svataMtra che, ema A vizeSika matanuM mAnavuM che. jaina mata pramANe te sAmAnya ane vizeSa e baMne ta sApekSa che. 6 samavAya e saMbaMdha-vizeSa che. arthAta guNu ane guNIne, avayava ane avayavIne, jAti ane vyaktine, kriyA ane kriyAvAnano, AdhAra ane Adheyane tathA nitya dravya ane vizeSane je saMbaMdha te "samavAya" che. anya zabdomAM kahIe te A takhtamAM paTa che, A tRNamAM kaTa (sAdaDI) che, ityAdi jJAna thavAmAM je kAraNabhUta hoya te "samavAya' kahevAya che. A samavAyanA avAMtara bheda nathI. te eka, nitya ane vyApaka che-te sadA sarvatra vartamAna che. 1 sarakhA prazastapAdabhASya ( pR0 6 )nI nimnalikhita paMkti -juna-karma-jJAna-vija-majAja arot nA sAthI-hifor tAjA niH "
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIva-adhikAra. [. prathama niyAyika darzana- have taiyAyika darzana tarapha daSTipAta karIe. A darzanamAM seLa tane mAnavAmAM AvyAM che. jemake pramANa, prameya, saMzaya, "projana, data, siddhAnta, avayava, taka, nirNaya,vAda, 1 sarakhAvo zrIgaiAtama maharSeicita nyAya-darzananuM nIce mujabanuM Adya sutra-- "kALa-ra-hAi-jhAna--fsAta-sSAnA-nA-nAnAdAvitao ttyAmA-da-jAti-nijha thanAnAM taraphaHjAta nirASinamaH " 2 padArthonI upalabdhinA kAraNane "pramANu' kahevAmAM Ave che. pachI bhale te kAraNa jJAnasvarUpa che yA na de. niyAyika darzana pramANe pratyakSa, anumAna, upamAna ane Agama ema ekaMdare cAra pramANa che. 3 pramANa vaDe nizcita thayela padArthane "prameya' kahevAmAM Ave che. 4 eka ja vastumAM bhinna bhinna prakAranA dhame daSTigocara thatAM je vikalpa utpanna thAya che tene saMzaya" kahevAmAM Ave che. jayAre vastunI phakta sAmAnya dharma ja daSTigocara thatA hoya ane tenA vizeSa dharmo spaSTa dekhAtA na hoya ( joke tene khyAla te hoya che, tyAre saMzayane sthAna maLe che. jemake dUrathI eka vastu joI; temAM manuSya temaja vRkSa e baMnemAM rahelA UMcAI, pahoLAI, ityAdi sAmAnya dharmo mAlUma paDe che, paraMtu manuSyanA cetanatyAdi vizeSa dharmo temaja vRkSanA zAkhA-prazAkhA ItyAdi vizeSa dharmane sAkSAtkAra thatuM nathI, te A sthaLe A vRkSa che ke manuSya e saMdeha-saMzaya udabhave che. 5 abhISTa-sAdhya vastu te "prajana' che. 6 dRSTAnta eTale udAharaNa. sAdhya-dharma ane sAdhana-dharmanI vyAptine jemAM nirNaya thaI gaye hoya ane ethI karIne te vAdI ane prativAdI ubhayane je saMmata hoya te "duSTAnta' kahevAya che. 7 siddhAntanA cAra prakAre che- sarvataMtra, pratitaMtra, adhikaraNa ane abhyapagama. je vAta sarva zAstrone-taMtrane saMmata hoya te " sarvataMtra * siddhAMta kahevAya che, jyAre je hakIkatanA saMbaMdhamAM matAntara hoya te " pratitaMtra' siddhAMta kahevAya che. eka vAtane siddha karavA jatAM sAthe sAthe je anya vAta paNa siddha thaI jAya te " adhikaraNa' siddhAntane nAme oLakhAya che. je vAta pitAne mAnya na hoya chatAM "tuthatu TurnaraH " bhale tame tuSTa thAo evA IrAdApUrvaka svIkAravAmAM Ave te abhyapagama' siddhAnta che. 8 anumAnanAM aMgone "avayava' kahevAmAM Ave che ane te pAMca cheH-pratijJA, hetu udAharaNa, upanaya ane nigamana. - 9 taka e eka prakArano dAha che. A dvArA saMzayarUpa ejJAna dUra thAya che ane vastunuM asala svarUpa jhaLakI UThe che. 10 nirNaya eTale nizcaya. e tarkanuM pariNAma che. 11 nirNaya karavAne sArU vAdI ane prativAdIo dvArA thatI carcA te "vAda' che. jene sAhityamAM paNa vAda saMbaMdhI vicAra karavAmAM AvyuM che. udAharaNa tarIke juo tArkika cakacUDAmaNi AcArya zrIsiddhasena divAkarakRta vAda-dvAtrizikA ane 1444 granthanA praNetA zrIharibhadrasUri rAjakRta vAdASTaka
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA. 13 jalpa, vitaSThA, hetvAbhAsa, 'chaLa, jAti, ane nigrahasthAna. A seLa padArthone vaizeSika darzanakAre mAnelA sAta padArthomAM samAveza thaI jAya che. A vAtanI nirNayasAgara mudraNAlayamAMthI I. sa. 1927 mAM bahAra paDelI ane muktAvalI, dinakarI ane rAmarUdrIthI vibhUSita evI kArikAvalIne 42 mA pRSagata nimnalikhita ullekha sAkSI pUre che " nanvanye padArthAH kathaM na santi nyAyasUtre SoDazapadArthanirUpaNAdityAzakya naiyAyikAnAmapi mate sapta padArthA ityaviraddhaM SoDazapadArthAnAM saptapadArtheSu antarbhUtatvAt " seLa padArthone sAtamAM kevI rIte aMtarbhAva thAya che tene paNa A pRSThamAM temaja tyAra pachInAM pRSThomAM vicAra karavAmAM Avyo che, paraMtu tenI ahiMA khAsa AvazyakatA nahi hevAthI te saMbaMdhamAM UhApoha na karatAM upayukta grantha joI javA bhalAmaNa karavAmAM Ave che. jyAre hakIkata Ama che, to pachI A seLa tane paNa jIva ane ajIva e be tamAM aMtarbhAva thaI jAya che ema kahevAmAM khAsa pramANa ApavAnI jarUra rahe che? advaita vedAnta darzana- advaita vedAnta darzanakAra eka ja tattva-brahmatatva svIkAre che. paraMtu buddhipUrvaka vicAra karavAmAM Ave, te A cetanarUpa brahmatatvanI sAthesAthe jaDa padArtha temaNe paNa bhAna paDaze. : 1 pitAnA pratipakSIne parAsta karavAnA uddezathI je zabda-racanAne prayoga karavAmAM Ave te " jalpa' che. 2 pitAnA pakSanuM-mantavyanuM samarthana karyA vinA game tema belavuM te "vitaSThA ' che. AnA baLa upara pratipakSIne pakSamAM aneka dUSaNo batAvavAmAM Ave che, paraMtu pitAne pakSa siddha karavAmAM tene upayoga thato nathI. 3 asatya hetune " hevAbhAsa' kahevAmAM Ave che. anya zabdamAM kahIe to vAstavika rIte hetu na hovA chatAM tenA je jemAM AbhAsa thAya te "hevAbhAsa' che. nAyikAnA mata pramANe AvA hetvAbhAsane asiddha, virUddha, vyabhicArI, bAdhita (kAlAtIta ) ane satratipakSa ema pAMca prakAre che. zvetAMbara jene te A paikI prathamanA traNa svIkAre che. e saMbaMdhamAM vizeSa mAhitI mATe jue nyAyavizArada nyAyatIrtha munirAja zrInyAyavijayakuta nyAyakusumAMjalinuM mAruM spaSTIkaraNa ( pR0 142-143 ). pratipakSIne parAsta karavA mATe vikalpa utpanna karavA te " chaLa che; A chaLanA vAka-chaLa, sAmAnya-chaLa ane upacAra-chaLa ema traNa avAMtara bhede che. 5 asatya dUSaNone Arepa kare te. " jAti ' che ane tenA ekaMdara vIsa prakAre che. juo A granthakArakRti tavAkhyAnane pUrvArdha ( pR0 127 ). pratijJAhAni vagerene Azraya laIne vAdIne belate baMdha kare, te " nigraha sthAna che. badhA maLIne tenA bAvIsa bhede che. jue tajyAkhyAnane pUvouM ( kR0 133 )..
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 jIva--adhikAra. [ prathama A vAta upara vicAra karIe te pUrve jagatmAM kei padArtha ja nathI; sarva jagat zUnya che; 'pramAtA prameya, pramANu ke pramiti evuM kaiM iMja nahi e pramANenI udghASaNA karanArA pazunyavAdIenA kathana tarapha lakSya ApavuM Avazyaka samajAya che. prathamathI ja e nivedana karavAnI jarUra jaNAya che ke joke zUnyavAdIne pUrva pakSa ane tenuM nirAkaraNa samajAvavA banatA prayAsa karavAmAM Ave che, chatAM jo e vAta koi pAThakane gaLe na utare te tethI tene nirAza thavAnuM kai kAraNa nathI. e vAta paDatI mUkIne anya viSaya tarapha STipAta karyA bAda pharIthI e viSaya upara vicAra karavAthI vadhu prakAza paDaze evI AzA rahe che. A hakIkata vicAravAmAM AvanArI * mAyAvAda-mImAMsA ' ne paNa lAgu paDe che. zUnyavAda-samIkSA pUrva pakSa- huM jaina matAvala khI ! jJAna e zuM che ? jo jJAna e bAhya artha-padArthanuM AMtarika grAhaka che ane bAhya atha grAhya che ema kahetA he, te A artha aNurUpa, sthUlarUpa, ubhayarUpa ke anubhayarUpa che ema prazna UThe che. AmAMthI jo prathama pakSa grahaNa karatA hA arthAt a aNurUpa che ema kahetA hai, te A aNu saMbaMdhI jJAna-nizcaya pratyakSa dvArA thAya che ke anumAna dvArA thAya che e jANavuM bAkI rahe che, kemake A e pramANeA uparAMta trIjI koi pramANa nathI.ae jo pratyakSa dvArA thAya che ema mAne te ame tamane pUchIe chIe ke A pratyakSa cAgina pratyakSa che ke asmadAdi pratyakSa che arthAt A pratyakSa cAgi-gamya che ke ApaNA jevAne jema anya vastunuM pratyakSa jJAna thAya che tevuM A pratyakSa che ? prathama vAta aMgIkAra karaze te te te Agama pramANane viSaya Tharaze, ane tema thatAM te zraddhAmAtrathI AdaraNIya manAze, eTale te hakIkata iSTa nathI. jo dvitIya vAta tamane mAnya hAya, te te anubhava-virUddha vAta che, kemake svapnamAM paNa A paramANu che, A paramANu che evu jJAna thatuM nathI paNa ulaTuM A stambha che, A ghaTa che, ityAdi sthUla viSayanuM jJAna thAya che. AthI joi zakAya che ke aNuno nizcaya pratyakSa dvArA thAya che e hakIkata yukti-vikala che. have je aNunA nizcaya anumAna-zamya che ema mAnatA hA, te amAre tamArI pAsethI e jANavuM AkI rahe che ke tame anumAnane artha nizcita-sAdhya-sAdhana-saMbaMdharUpa anumAna karA che ke ethI viparIta ? arthAt je sAdhya-sAdhananA avinAbhAvarUpa saMbadhanA nizcaya thayA che 1 kAi paNa vastune yukitapura:sara medha karanAra te ' pramAtA kahevAya che. 2 je vastu khAdha karavA yeAgya-jANavA lAyaka hoya te * prameya ' che. 3 jenA vaDe vastunA yathA medha thAya te ' pramANa ' che. 4 vastunA yathArtha edha te ' pramiti ' che. 5 A zUnyavAdIe te bIjA kAi nahi, paraMtu ApaNe joi gayA tema tee bauddha dazananA cAra saMpradAyomAMnA * mAdhyamika ' saMpradAyanA anuyAyI che. - bauddha darzana temaja vaizeSika dAna pramANe pratyakSa ane anumAna ema e ja pramANeA che. huM eka vinA bInanuM nahi hAvuM evA AneA sAmAnya artha che,
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA. 15 evA avinAbhAva saMbaMdhanA baLa upara tame anumAna kare che ke kema ? Ane uttara tame ema ApatA che ke uttara pakSa svIkAre e kaMI catura manuSyanuM kAma nathI, kemake tema karavAthI te ati prasaMga prApta thAya, vyabhicArI hetu dvArA paNa sAdhyanI siddhi thaI zake ItyAdi aghaTita vAta paNa aMgIkAra karavI paDe, vAte ame prathama pakSa svIkArIe chIe, te have evI paristhiti udbhave che ke A anumAnamAMnuM vyAptirUpa-avinAbhAva saMbaMdharUpa jJAna pratyakSathI thAya che ema te tamArAthI prastutamAM mAnI zakAya tema nathI, kemake aNu-paramANu atIndriya che, tethI evA padArthanI sAthe avinAbhAva saMbaMdha rAkhanAra heta-liMga pratyakSa-siddha maLe tema nathI. AthI AvA saMbaMdhane nizcaya anumAnathI thAya che ema ja kahetA hatA te te anumAna A anumAnathI siddha mAne che ke anyathI eTale ke anumAnAntathI ? " A ja anumAnathI " ema te kahI zakAya tema nathI, kemake e kathana te parasparAzraya nAmanA deSathI dUSita Thare che, kAraNa ke saMbaMdhane nizcaya thavAthI te anumAna thAya che ane anumAna thavAthI saMbaMdhane nizcaya thAya che e tamArA kathanane sAra nIkaLe che eTale ke aNunuM jJAna anumAna upara AdhAra rAkhe che ane A anumAnanuM jJAna aNunA upara AdhAra rAkhe che. - have je anumAnAntarathI aNunuM jJAna thAya che ema kahetA hai te pAchA pUrvanI mAphaka anumAnanA be prakAramAMnA kayA prakArathI mAne che ItyAdi vivecana karatAM anumAnAntararUpa mAnathI jJAna thAya che ema mAnavuM paDaze ane tema karavA jatAM 'anavasthA doSa lAgu paDe che. AthI A sAra e nIkaLyo ke sAdhana ane sAdhyanI vyApti prathama kaI paNa ThekANe nirNata karI hoya te ja tyAra pachI anyatra sAdhana-hetune joIne sAdhyanuM anumAna karI zakAya. paramANurUpa bAhya vastu-arthanI siddhimAM tevI vyApti nahi maLatI hovAthI anumAna pramANa paNa anupayegI kare che. arthAta aNunuM jJAna anumAna dvArA paNuM thaI zakatuM nathI. cAle, A saMbaMdhamAM have tamane bIje ja prazna pUchIe chIe ane te dvArA paNa arthane aNurUpa mAnavAmAM je deze Ave che te batAvIe chIe. zuM A ANuM nitya che ke anitya che? je aNune nitya kahetA he, to te kaI paNa kriyA karI zake tema che ke nahi arthAt te aNu nitya heI karIne paNa kriyA karavAmAM pravRttimAnuM thAya che ke te akiMcitkAra che? anya pakSa te mAnI zakAya tema nathI, kemake artha-kiyA na karI zake tevA arthAt akiMcitkara padArtho te kha-puSpa (AkAzakusumanI) mAphaka sattA dharAvatA nathI. AthI je aNune nitya temaja te artha-kriyA kare che ema mAnatA he, to e kaheze ke te nitya padArtha artha-kriyA anukrame kare che ke yugapaekI sAthe sarva artha kiyAe kare che? je te nitya padArtha artha-kriyA anukrame kare che, ema kahetA ho, te te zuM jyAre jyAre kriyAo kare che tyAre tyAre tene svabhAva tene te ja kAyama rahe che ke temAM pheraphAra thAya che arthAt artha-kriyA svabhAva-abheda-pUrvaka che ke svabhAva-bheda-pUrvaka che ? je prathama pakSa svIkAratA he. to zuM je svabhAva vaDe paramANu prathama kArya kare che, te ja svabhAva vaDe te uttara kArya kare che ke je svabhAva vaDe uttara kArya kare che te ja svabhAva dvArA te pUrva kArya kare che te jaNAvazo. AmAMthI game te vAta aMgIkAra karavAthI te te arthakiyA anukrame na karatAM yugapat kare che ema mAnavuM paDaze. have je bIjo pakSa aMgIkAra karatA hai arthAt ema kahetA che ke svabhAva-bhedapUrvaka te
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIva-adhikAra. [ prathama nitya padArtha artha-kriyA kare che, te te vAraMvAra tenA svabhAvamAM pheraphAra thAya che ema siddha thatuM hevAthI ApoApa nityavAdane jalAMjali maLI jAya che, kemake svarUpamAM pheraphAra the enuM nAma ja aniyatA che.' have jo Ama hArI javAthI cIDAIne ema kahetA hai ke nitya padArtha ekI sAthe-yugapat artha-kriyAo kare che, te bhAI sAheba! e kema bhUlI jAo che ke eka kSaNamAM paramANunI sarva kriyAo thaI javAthI, dvitIyadi kSaNamAM paramANunI sattA jatI raheze, kemake te akiMcitkara bane che, temaja vaLI prathama kSaNamAM artha-kiyA karavAne svabhAva ane bIjA kSaNamAM zUnya-svabhAva, Ama te svabhAvamAM parAvartana-svabhAva-bheda thato hovAthI te padArtha nitya na siddha thatAM ulaTo anitya siddha thAya che arthAt aNu nitya che, e tamArI vAta havAmAM UDI jAya che. have aNu anitya che ema paNa kahetA ho to te yuktiyukta nathI, te tarapha zUnyavAdI dhyAna kheMce che. prathama te pUche che ke aNu anitya che e vAkyamAM anitya zabdanA kSaNika ane kAlAntarasthAyI (thoDo vakhata TakI rahenAra) e be arthomAMthI kayo artha kare che? je anityathI kSaNika artha grahaNa karatA he, te A aNu kSaNika che ema havAmAM kaMI kAraNa che ke nahi? arthAta tenI utpatti zuM akasmAta che ke kema? je AmAMthI bIjo pakSa svIkAratA he, te akasmAt " zabdathI zuM hetuno niSedha (kAraNa-pratiSedha)-kAraNane abhAva samaje ke tenI utpattine abhAva mAne ke tenI utpattimAM te piteja kAraNa che arthAt svAtmahetuka7 ema jANavuM ke te hetunuM varNana thaI zake tema nathI eTale ke te hetu nirUpAkhya-anirvacanIya che ema gaNavuM? have je "akaramAt " zabdano artha kAraNano abhAva karatA ho, te te aNunI utpatti kAraNanI apekSA rAkhatI nathI, ema tame aMgIkAra kare che ane ethI karIne te aNu hamezAM vidyamAna raheze ke hamezAM avidyamAna raheze eTale ke jyAM te anitya vAda UDI jAya che ke 1 A vAtanuM nirAkaraNa anya rIte paNa thaI zake che te atra darzAvavAmAM Ave che. je tame ema kahetA ho ke nitya padArtha anukrame artha kriyA kare che, te je samaye te prathama artha-kriyA karavA pravRtta thAya te samaye tenAmAM anya kriyA karavAne svabhAva che ke nahi ? je tenAmAM bIjI paNa arthakriyA karavAno svabhAva che ema mAnaze, te pachI anukrame artha-kriyA karavAmAM zuM hetu samAyeluM che ? Ane bacAva tame ema karatA che ke sahakAri bIjAM kAraNone te samayamAM sadabhAva nahi hovAthI te bhaviSyamAM thanArI bIjI kriyAo karI zakatA nathI, te evo prazna udabhave che ke sahakAri kAraNe nitya padArthamAM kaMika evI vizeSatA utpanna kare che ke je sahakAri kAraNe hAjara hoya te ja te kArya karI zake ane tenA abhAvamAM gerahAjarImAM te na ja karI zake ? Ane pratyuttara tame ema ApatA ho ke sahakAri kAraNe jarUra te nitya padArthamAM vizeSatA-vizeSa atizaya utpanna kare che, te ame tamane e pUchavA mAMgIe chaIe ke A atizaya-vizeSa nitya padArthanA pUrva svabhAvamAM pheraphAra kare che ke kema arthAta sahakAri kAraNene aMge utpanna thatI vizeSatAne laIne zuM nitya padArthanA svabhAvamAM parAvartana thAya che ke nahi ? parAvartana thAya che te ApaNe upara joI gayA tema nityavAda uDI jAya che ane parAvartana nathI thatuM ema mAne te anukrame kiyA thAya che e vAta naSTa thaI jAya che. 2 sarakhA bauddhAcArya zrIdhamakItinuM kathana - " nityaM satvamasaravaM vA-'hetoramyAnapekSaNAt / aer fka mAthAna, hAnikArakaNabhaSaH |
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] kayAM te zUnyavAdane svIkAra thAya che. vaLI jo 'akasmAt' zabdathI utpattinA abhAva mAnatA hA, te pachI jema prathama kSaNamAM tenI utpatti na thai zakI tema anya kSaNAmAM paNa thai zakaze nahi arthAt te zUnya Thare che. ' akasmAt 'ne trIjo atha karavAthI paNa tamArU kai vaLe tema nathI, kemake je padAtha svayaM avidyamAna hoya te peAtAnI utpattimAM pravRtti kevI rIte karI zake ? vaLI te aNumAM te utpanna thayA te pahelAM paNa kAraNarUpa sattA rahelI hovAthI temAM sadA sattva rahevAnA prasaMga utpanna thAya che arthAt nitya-vAdanA svIkAra karavA paDe che. Ardrata darzana dIpikA, A uparAMta cAthA atha karavAthI paNa tame tamArI vAta siddha karI zake tema nathI (juo pR0 23 ). AthI anityanA a kSaNika mAnIne paramANu anitya siddha TharatA nathI, e joi zakAya che. 17 have paramANu kSaNika che ema hovAmAM kai kAraNa raheluM che ema kahetA hai|, te A kAraNa kei sthUla vasturUpa che ke paramANurUpa che ? prathama pakSa te tamArAthI svIkArAya tema nathI, kemake tame teA ane aNurUpa mAneA che. paramANu kSaNika che ema hovAmAM je kAraNa rahelu che tene tame jo 'paramANu' tarIke oLakhAvatA hA, te jyAre A paramANu pAtAnuM kAryAM kare che, te samaye te sarUpa, asarUpa, ubhayarUpa ke anubhayarUpa che ema savAla upasthita thAya che. ke AmAMthI jo prathama pakSa svIkAratA hA, te e jANavu bAkI rahe che ke jyAre paramANu potAnuM kAya kare che tyAre ja te sarUpa che ke tyAra pachI paNa che arthAt te kAlAntarasthAyI che ? AmAMthI chellA mArga svIkAratAM kSaNikavAda naSTa thai jAya che ane prathama mArga svIkAratAM e dUSaNa udbhave che ke utpatti-kSaNamAM te utpatti-mAtramAM vyagra hovAthI te potAnuM kAya karI zake nahi. AnA bacAva je ema karatA haiA ke aNunI sattvarUpa kriyA te ja kAraNa che teA pachI rUpaaNu rasa-aNunuM kAraNa ane rasa-aNu rUpa-aNunuM kAraNa ityAdi atiprasaMga prApta thAya che, kemake aNunI sattvarUpa kriyA tA AvA aNuomAM paNa rahelI che. have jo bIjo pakSa svIkAro te arthAt je paramANu kAraNu che te asapa che ema kahetA hA tAH utpatti-kSaNa sivAya sadA jyAre paramANu asarUpa che te pachI te peAtAnu kA haMmezAM ja karyA karaze, kemake tenu asatvapaNuM te sadA menuda che arthAt kSaNikavAda UDI jAya che. trIjo pakSa paNa doSayukta che, kemake je kAraNane tame paramANurUpe oLakhAve che te paramANa ubhayarUpa kema sabhavI zake ? kAraNa ke jo te sarUpa hAya te te asarUpa kema kahI zakAya ane jo asarUpa hoya teA sadRrUpa kema kahI zakAya? arthAt Ama mAnavAthI dura vidha Ave che. ceAtheA pakSa paNa yuktivikala che, kemake vidhi ane pratiSadharUpa e vikalpAmAMthI ekane niSedha karavAthI anyanI avazya siddhi thAya che, e vAta te AbAlagopAla prasiddha che. AthI aNu kSaNika siddha thayA nahi ema tamAre mAnavuM paDaze. have jo aNu kAlAntarasthAyI che. ema pratijJA karatA hai| te tene paNa nirvAha tamArAthI thai zake tema nathI. kemake upayukta yuktiomAMnI keTalIka yuktio ahiM A paNa kAma lAge tema che. jo aNune kAlAntarasthAyI kahetA he, te te aprakriyA karI zake tema che ke nahi ? 3
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIva-adhikAra. [ prathama anya vAta to tamArAthI manAya tema nathI, kemake tema karavAthI te akiMcikara banatAM gaganakusumanI mAphaka te avidyamAna Thare che. prathamanI vAta paNa tame aMgIkAra karI zake tema nathI, kAraNa ke ema savAla UbhuM thAya che ke je kArya paramANu kare che te asarUpa, sadarUpa, ubhayarUpa ke anubhayarUpa che ? asadarUpa kAryane utpanna kare che ema mAnavuM e to dekhItI maMI che. je sadarUpa kAryane utpanna kare che ema mAnIe to e vAMdho Ave che ke "tuM" nuM kAraNa kema hoI zake ane kadI ema mAnI paNa laIe to satva te dareka sthaLe hevAthI kriyAnI virati kadI paNa thaze nahi. bAkInA be pakSomAM te uparyukta de Ave che eTale te svIkArAya tema nathI. AthI padArtha ANurUpa che e vAta tame mUkI de. yUlarUpa padArthane asaMbhava- zunyavAdI have e siddha karavA taiyAra thAya che ke padArtha--artha skUlarUpa paNa saMbhavI zake tema nathI. te kahe che ke je padArthane skUlarUpa mAnatA he, te te nitya che ke anitya nitya che ema kahevAthI te je dUSaNe aNurUpa artha nitya che e siddhAMtanuM khaMDana karatAM darzAvyAM hatAM te atra paNa lAgu paDe che. have je anitya kahetA he, te skUlarUpa padArtha keI paNa samaye utpanna thayo che ema tamAro kahevAne artha thAya che ane tethI e prazna udbhave che ke AvA skUlarUpa padAthanI utpattimAM zuM kAraNa che ane je padArtha kAraNarUpa hoya te padArtha skUlarUpa che ke paramANurUpa prathama pakSa te doSa-yukta che, kemake sUmanI apekSAe ja kaI paNa vastu sthUla kahI zakAya e niyama zuM nathI ? je bIjo pakSa tamane mAnya hoya, te artha aNurUpa tema ja skUlarUpa che e vAta arthAt prathama gaNAvelA cAra pakSemAMnA trIjA pakSane tamAre svIkAra kare paDaze. te chatAM paNa tame te vAta paNa aMgIkAra karavA taiyAra ho, to amane e jaNAvazo ke je paramANune tame skUlarUpa padArthathI utpattinA kAraNa tarIke oLakhAve che. te paramANu niratizaya che ke sAtizaya arthAt te kaI zakti-vizeSathI rahita che ke kema? AmAMthI prathama mArga svIkAravAthI te e Apatti AvI paDe che ke traNe lokamAM rahelA paramANuomAM dareka paramANu skUla kAryanA utpAdaka mAnavo paDaze ane te kArya paNa ahoniza cAlu raheze, kemake tame te game tevA paramANune paNa kAraNarUpa mAne che. je bIjo mArga tamane iSTa hoya, te "atizaya thI ekadezAvarithati ( eka ja dezamAM rahevuM ), saMga ke kriyA samajavI e nivedana karaze. je atizayane artha ekadezAvasthiti karaze, to pRthvIrUpa eka dezamAM rahelA sarva paramANuone bhUla kAryanA utpAdaka mAnavA paDaze, kemake pRthvI paNa eka deza ja che ne ? jo AnA bacAvamAM tame ema kahetA che ke deza zabdane A kaMI vAstavika artha nathI ane kharo artha te e che ke jeTalA paramANuo vaDe eka kArya thaI zake teTalA paramANuo je pradezamAM rahetA hoya tene "deza" kahIe chIe, te AthI te parasparAzraya nAmane deSa Ave che, kemake tamAruM kahevuM ema che ke jyAM skUla padArtha utpanna thaI zake te deza che ane je dezamAM paramANu kArya karI zake tyAM bhUla padArthanI utpatti che,
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Ata darzana dIpikA 19 arthAt dezanI siddhi kAnA para AdhAra rAkhe che ane kAryanI siddhi dezanA para AdhAra rAkhe che. AthI eka dezAvasthitirUpa atizayathI viziSTa paramANu kAryAM karI zake nahi e vAta siddha thai jAya che. ' jo atizayanA artha * saMcAga karatA ho, tA A saMcAgane nitya mAneA che ke anitya ? jo saMcaLane nitya kahezeA, teA utpAdya kAryAMnI utpatti sarvaMdA cAlu che ema mAnavuM paDaze. jo tene anitya kahezeA, tA A saMcAga kevI rIte utpanna thayA ? zu A paramANuomAMthI utpanna thAya che ke bIjI koi rIte ? anya mArga iSTa nathI, kemake tema karavAthI teA tadAdhAra dharmanI anya dvArA utpatti mAnavArUpa Apatti-vidha Ave che, eTale ke jema ghaTamAM rahelA rUpAdi dharmanuM agnisaMcAga mAtra kAraNa nathI paraMtu ghaTa paNa kAraNa che, tema aNumAM rahela ( anuvRtti ) saMcAganuM aNu paNa eka kAraNa che tethI aNu sivAyanA anya ja kAi paTTA kAraNa che ema mAnavu e vizeAdhI hakIkata che-e eka jAtanuM sAhasa che. AthI jo sacAgarUpa utpattimAM te paramANuo jAte ja kAraNarUpa che. ema kahetA hai, to zuM A paramANuo niratizaya che ke sAtizaya che ? niratizaya mAnavAthI te prathamanI mAphaka doSa Ave che. AthI jo A sayAganA utpAdaka paramANuo sAtizaya che ema mAnaze, te anavasthA doSa Ave che, kemake jema eka sayAgarUpa atizayanI utpattimAM atizayAntara mAnave paDaco, tema atizayAntaranI utpattimAM vaLI anya atizayAntara mAnavo paDaze ane ema mAnavA jatAM anavasthA doSa spaSTa rIte dekhAya che. vaLI saMceAgarUpa atizaya mAnavAmAM je bIjA dUSaNA lAgu paDe che te batAvavAmAM Ave che. jemake A kAryAtpattimAM paramANuvRttisayAgasvarUpa je atizaya tame mAne che, te paramAzuonA svabhAvarUpa che ke tenAthI alaga-pRthak che ? prathama pakSa mAnavAthI te sacega e paramANu ja banI gayA. eTale ke te padArthAntara TharyAM nahi. bIjo pakSa je tamane AdaraNIya hAya, tA e kahA ke A atizaya sarvathA paramANuothI alaga-pRthak che ke kathaMcit che ? katha Mcit te tame kahI zakaze nahi, kemake e tA vidhI vAta che. have jo sayeAgane paramANuothI sa thA pRthak mAnatA ho te evA savAla UbhA thAya che ke A saMcAga saMbaddha che ke asaMbaddha ? je te asabaddha che ema kahezeA, tA paramANuonA A saMbaMdha che ema tamArAthI kema kahevAze vArU jo te saaddha che ema kaheze, te zuM te sayAga, samavAya, tAdAtmya, tadutpatti athavA avizva bhAvathI samRddha che ? ? emAMnA prathama pakSa grahaNa karavA te yuktivikala che, kemake guNarUpa sAgamAM saMcAgane asambhava che, kAraNa ke e te sarvamAnya siddhAnta che ke guNu tA ni' ja hoya che. samavAyarUpa dvitIya pakSa vaDe paNa tamArUM gADuM cAle tema nathI, kemake samavAya te savavyApI hovAthI jyAre te eka sa'cAgane eka sthaLe saMbaddha kare che, tyAre tene anyatra pazu kema sahu na kare ? tAdAtmyarUpa pakSa mAnavAthI paNa tamArA zukavAra vaLe tema nathI, kemake ema elavAthI ' vadatA vyAghAta ' Ave che. kAraNa ke tame te bheda pakSanA svIkAra karyAM che-saMcAga paramANuothI sathA alaga che ema kahyuM che.
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ - jIva-adhikAra.. [ prathama tadutpattirUpa mArgathI paNa tamAre dahADe vaLe tema nathI, kemake paramANuothI saMyoganI utpatti thAya che e vAtanuM te hamaNAM ja ame khaNDana karI gayA chaIe. - aviSyagabhAvarUpa pakSa mAnavAthI paNa tamAre beDo pAra paDe tema nathI, kemake e te kathaMcit tAdAbhyarUpa che ane "kathaMcit kahevuM" e virodhajanaka hakIkata che. vaLI A saMga aNuonA sarva deze AzrIne che ke eka deza AzrIne rahe che? prathama vAta aMgIkAra karavAthI te ema bhAva nIkaLe ke eka Akho paramANu bIjA AkhA paramANu sAthe maLI jAya che-ekameka thaI jAya che ane tethI karIne tamAre mAnele sthala padArtha eka meTA paramANurUpa banI gaye. bIjI vAta aMgIkAra karaze, te cha paramANuone vega thata hovAthI paramANumAM paDezatArUpa Apatti AvI paDaze. AthI joI zakAya che ke saMgarUpa atizaya mAnavAthI tamAruM kArya sare tema nathI, evI ja rIte kriyArUpa atizayanA saMbaMdhamAM paNa samajI levuM. vaLI, A sthaLa avayavI-artha sAdhAra che ke nirAdhAra (Azraya-zUnya) che ? A avayavI Azraya-zUnya che ema kahevuM e pratIti-virUddha che. je te sAdhAra che, te zuM eka avayavamAM rahe che ke anekamAM rahe che ? prathama pakSa te asatya che. e vAta te avayavamAM avayavI rahe che, nahi ke avayavamAM avayavI rahe che e uparathI samajI zakAya tema che.. have A avayavIne sAdhAra mAnI tene aneka avayamAM rahete mAnaze, te e prazna UThe che ke A avayave avirodhI che ke virodhI che? AmAMne prathama pakSa mAnaze te te pramANa saMgatAthaze nahi, kemake A avayava cala che, A avayava acala che, A nIla che, A sthUla che, A asthUla che evI pratIti thAya che. eTale ke eka ja sthUla avayavImAM pratyakSa jaNAtA calatva, - acalatva, nIlatva, ItyAdi virodhI avayane apalApa thaze. have je viredhIrUpa pakSa svIkArazo, to virUddha dharmano saMbaMdha-vizeSa thavAthI eka sthala avayavI siddha thaI zakaze nahi, arthAt paraspara virodhI avayavo vaDe eka skUla avayavI kema banI zake ? vaLI A sthUla avayavI avayavamAM sAmana-saMpUrNatAthI rahe che ke eka dezathI (aMzathI) rahe che ? prathama pakSa svIkAravAthI te bIjA badhA avaye nirarthaka banI jaze. arthAta. aneka avayava-AdhArarUpa pakSa pAtAlamAM garaka thai jaze, athavA te dareka avayavamAM avayavI rahe che ema kahevAthI avayanI bahulatA pramANe avayavInI paNa bahulatA mAnavArUpa prasaMga prApta thaze. je eka dezathI avayavI avayavamAM rahe che ema kaheze, to paNa tamAruM kArya sare tema nathI, kemake tema karavAthI avayavIne niraMza mAnavArUpa pakSa tamAre choDI devuM paDaze. vaLI je e pakSane cheDI daIne tene sAMza mAnavA taiyAra thaze, te paNa kaMI tamAre patto khAya tema nathI. kAraNa ke A aMzane avayavIthI bhinna mAne che ke abhinna te kahe che bhinna che, ema kaheze te pUrvokta pramANe dezathI ke samastapaNe ema prazna UThatAM, anavasthArUpa deSa lAgu paDaze ane je abhinna mAnaze, te aMza jevI keI cIja raheze nahi. A pramANe vicAratAM artha sadarUpa temaja asarUpa ema ubhayarUpa che e pakSa nirbaddha siddha thAya che.
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa 1 AhaMta darzana dIpikA. 21 have anabhayarUpa padArtha che e pakSa te vidvAnane upekSaNIya hoya emAM navAI ja zI ? kemake e vAtamAMthI ekano niSedha karavAthI anyanI siddhi thAya e niyama kayAM jagajAhera nathI ? A pramANe bAhya artha che e vAta siddha thatI nathI ema ame zunyavAdI chAtI ThokIne kahIe chIe. have tame mAnela bAhA arthanA grAhaka jJAnarUpa artha jevI kaI vastu nathI e paNa batAvI daIe chIe, kemake jyAre bAhya artha ja nathI te pachI tene grAhaka hoya e bane ja kyAMthI? vaLI bIjI paNa A bAbatamAM ame yuktio raju karIe chIe. prathama te ame tamane e ja pUchIe chIe ke A jJAnarUpa artha-grAhaka arthane samakAlIna che ke nahi? prathama pakSa mAnatAM te vizvanA samasta padArthonuM ekI sAthe jJAna thavuM joIe. kemake A jJAna thavAmAM jJAna ane arthane samakAlitvarUpa hetu barAbara vidyamAna che. jo tame bIje pakSa svIkAratA ho, te e prazna UThe che ke A jJAna nirAkAra che ke sAkAra ? je A jJAna nirAkAra che ema mAnavA jaze te pratiniyata padArthane paricacheda thaI zakaze nahi. AthI je A jJAnane sAkAra mAnavA taiyAra thatA ho, te e jJAnane AkAra jJAnathI bhinna che ke abhinna? je A jJAnane AkAra tenAthI abhinna mAnaze, te vAstavika rIte AkAra je kaI pRtha-padArtha na rahetAM, te jJAna nirAkAra Thare che ane AthI te pUrvokta dUSaNo ahiM paNa lAgu paDe che. vAste je have jJAnanA AkArane tenAthI bhinna mAnaze, te paNa saMkaTanuM nivAraNa thAya tema nathI. kemake tamArI A mAnyatA paratve ame e jANavA mAMgIe chIe ke A jJAnathI bhinna e je AkAra te citUpa che ke acidrupa? AnA pratyuttaramAM tame ema kaheze ke te AkAra citUpa che, to pAchA pUrvane ja prazna AvI khaDo thAya che ane tethI tame ApattimAMthI bacI zakatA nathI. AthI have je te jJAnane AkAra acipa mAnaze, te A AkAra arthane jJAtA che ke nahi e prazna upasthita thAya che. je te ane jJAtA nathI ema kaheze, te pachI te dvArA je jJAna maLaze te vAstavika kahI zakAze nahi; ane te jJAtA che ema kaheze, te pAchI pUrvokta Apatti AvI paDavAnI. AthI jJAna je koI padArtha ja nathI, ema siddha thAya che arthAt zunyavAdane vijayaDaMke vAgI rahe che. zUnyavAdane nirAsa uttara pakSa[ have jena taraphathI zUnyavAdane prazna pUchavAmAM Ave che ke A tamArI zunya-vAdanI prarUpaNA pramANu-purassara che ke nahi ? jo A prarUpaNA pramANa-siddha che ema kaheze, te te pramANa artha ke jJAna e bemAMthI ekarUpa ja siddha thatAM, zUnya-vAda havAmAM UDI jAya che ane je A pramANane zUnya kahevAnuM sAhasa karaze, te te zunya pramANa vaDe zUnyavAdanI siddhi te somavatI amAsa ne zakavAra thaI zake tema che. vaLI, je ema kahevA vicAra rAkhatA ho ke A prarUpaNA koI paNa pramANanA AdhAre karavAmAM AvI nathI, te pachI tamArA kathana para vidvAnane vizvAsa hoya ja kyAMthI? A pramANe zUnya-vAda zUnyatAmAM ja lIna thaI jAya che. vaLI A prarUpaNa karatI veLAe je keTalAka deze tame ApyA che, te ame jainone lAgu
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIva--adhikAra. [ prathama paDI zakatA nathI. kemake ame te anekAntavAdI chIe; arthAt ame jUdI jUdI apekSAe eka ja vastumAM vAzrI dharmane paNa mAnavA taiyAra chIe ane A pramANenI mAnyatA nyAyapuraskara che, e paNa sAthe sAthe nivedana karIe chIe. vizeSamAM e paNa khulAze| ame rajI karIe chIe ke paramANuothI ja hamezAM skUla padArthanI utpatti che evuM kathana amane mAnya nathI, kemake skUla sUtara vaDe paNa sthUla paTa bane che e to jANItI vAta che temaja vaLI AtmA, AkAza, ityAdi padArtho kaMi pudgala-janya nathI. paramANu dvArA paNa jyAM utpatti mAnavAmAM Ave che, tyAM temaja tame pUchelA sAdhAra-nirAdhAra, avayavI anekarUpa che ke ekarUpa ityAdi prasaMgeAmAM anekAnta matanA Azraya levAthI kAi paNa jAtano bhaya raheto nathI eTaluM ja nahi, paraMtu samasta vAta nyAyasaMgata Thare che ane tema thatAM tamArA zUnyavAda tamane khelatAM baMdha karI de che. vizeSamAM zUnyavAdanu sa thA sevana karanAra zUnyavAdIone ema paNa pUchavAmAM Ave che ke tame je zUnyavAdanI prarUpaNA karo cho te tamArA Agama-anusAra che ke kema ? jo te Agama-anusAra che, ema kahevAnuM sAhasa karazo, to AgamarUpI padArtho stUpa siddha thatAM tamArA zUnyavAda zazazRMganI vidyamAnatAnI sAthe kharekhara harIphAi karavAmAM jarAe utare ema nathI ema joi zakAya che. AthI viparIta pakSa svIkArazo, to tamArUM kathana tamArA sivAya anyane mAnya kema thai zakaze vArU ? vaLI prameya jevo koi padArtha ja nathI, ema kahezo nahi; kemake tame je zUnyavAdanI prarUpaNA kare cho te prameya nathI, to khIjuM zuM che ? vaLI kai paNa vAta siddha karavI hoya, to temAM zuM pramANa rahela che, te batAvavuM Avazyaka che. AthI je pramANarUpa padArtha mAnavA taiyAra thazo, to zUnyavAdanuM ' satyAnAza 'nIkaLI jaze ane jo pramANa jevu' kaI che ja nahi ema kahezo to to vAha zI sundara vAta ! A pramANe zUnyavAdanI je samIkSA jaina granthAmAM najare paDe che tenI skUla rUparekhA me yathAmati atra AlekhI che. have advaitavAdIonA mantavyanuM avaleAkana karIzuM. mAyAvAdanI mImAMsA * 'advaitavAdIo ' satyaM traNa mithyA jJAt ' e sUtranI bahudhA udghoSaNA kare che ane e dvArA teo ema kahe che ke brahma ja satya che ane jagat to mithyA che--prapacarUpa che ane A prapa Mcanu kAraNa mAyA ( avidyA ) che. prapaMca mithyArUpa che, pratIyamAna heAvAthI, zukti ( chIpa )mAM cAMdInI mAphka. AvA anumAnathI teo brahma ja padArtha che ema siddha karavA mathe che. A vAtamAM keTaluM satya rahelu che, te have vicAravAmAM Ave che, mAyAvAdIone prathama to e pUchavAmAM Ave che ke (1) ' mithyA ' zabda atyanta asadrupa ' vAcaka che arthAt je ' sarvathA asat ' che te 'mithyA' che evA 'mithyA' zabdane atha 1 advaitavAdanA kevalAdvaita, viziSTAdvaita, zuddAdvaita ityAdi prakArA tarapha vizeSa lakSya na ApatAM atra sAmAnya rIte tene vicAra karavAmAM Ave che.
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ AhaMta darzana dIpikA. kare che ke ( 2 ) anya padArthanI anyarUpe pratIti enuM nAma "micyA che ke (3) "micyA zabda "anirvAcya'nA arthamAM samajavAnuM che? je A traNa pakSamAMthI teo prathama pakSa aMgIkAra kare, to "asat ' padArthanI prarUpaNa karavArUpa Sa temane lAgu paDe che. bIjo pakSa svIkAravAthI arthAt rajaju (deraDI)ne joIne tene sarpa mAnavA jevI bhUla thAya che, A bhUlane-ajJAnane mithyA kahevAthI, to viparIta-pAti svIkAravAne prasaMga prApta thAya che ane je A bemAMthI eka paNa pakSa na ravIkAratAM, je teo tRtIya pakSane Azraya letA hoya ( vastutaH mAyAvAdIo tRtIya pakSanuM ja avalambana kare che) to anirvAcyathI zuM samajavuM e jANavuM bAkI rahe che. je aniccane artha "niHsvabhAvatA karavAmAM Ave, te asat-khyAti ke sat khyAti e bemAMthI eka svIkAravAne prasaMga prApta thAya che ( ane A te temane ISTa nathI); kemake svabhAva kyAM to bhAvarUpa che ke kayAM te abhAvarUpa che arthAt svabhAvanA A be prakAre che. have "nisa avyayane pratiSedhakarUpa artha karavAthI niHsvabhAvatA zabda vaDe bhAvanuM nirAkaraNa yAne kyAM te abhAvanuM nirAkaraNa thAya che. bhAvanuM nirAkaraNa thavAthI asat -khyAti ane abhAvanuM nirAkaraNa karavAthI sata-khyAti svIkAravAne aniSTa prasaMge temane prApta thAya che. A ApattimAMthI bacavAnI khAtara je teo "niHsvabhAvatA ane artha "pratIti-agocaratva' arthAta je pratItigocara na hoya te niravabhAva che ema kare te "prapaMca mithyArUpa che, pratIyamAna hovAthI ...." evuM je anumAna karyuM hatuM tenI sAthe virodha Ave che. kemake je prapaMca jevI vastu che ja nahi temaja tenI pragati paNa kadApi thatI nathI, te pachI "prapaMca mithyArUpa che, pratIyamana hovAthI..." e anumAnane pravega karIne prapaMcane "dharmI rUpe kema svIkAryo che temaja pratIya mAnatva rUpa hetu paNa kema aMgIkAra karyo che? AthI te ulaTuM ema siddha thAya che ke prapaMca pratIyamAna che. AnA bacAvamAM je mAyAvAdI ema yukti raju kare ke prapaMca pratItithI agocara che, ema kahevAnuM kAraNa e che ke je rUpe prapaMca pratIta thAya che, te tenuM vAstavika rUpa nathI ane enuM ja nAma pratIti-agocaratva che, te tene viparIta-khyAti svIkAravI paDaze. vaLI 'prapaMca anivocca che " e pakSa pratyakSa-badhita che, kemake pratyeka bhinna bhinna padAIne prapaMcarUpe mAyAvAdInA matamAM oLakhAvavAmAM Avyo che, temaja pratyakSa paNa ghaTAdi padArthanuM tenAthI itara padArthanI bhinnatApUrvaka jJAna karAve che. ahiMA je mAyAvAdI evo prazna UThAve ke pratyakSa te vidhAyaka ja che arthAt te te padArthanA svarUpanuM grahaNa karanAra ja che paraMtu te padArthanA svarUpanuM nirAkaraNa karI zake tema nathI, ane tema hovAne lIdhe kevaLa eka brahmane mAnavAvALA vedAntIone ja siddhAnta abAdhya rahe che, kemake tenuM kaMI khaMDana thaI zakatuM nathI, te A temanuM kathana yukti-yukta nathI. kemake paTAdika anya padArthonA niSedhapUrvaka ja ghaTAdi padArthanA svarUpanuM jJAna che. vizeSamAM pitAdi varSothI bhinna e je nIla varNa che tevA nIla varNanuM A nIla varNa che evuM jJAna thAya che, paraMtu anyathA tema thatuM nathI, kAraNa ke jema kevaLa bhUtaLanuM grahaNa thatAM bhUtaLa upara ghaTane abhAva evuM grahaNa paNa thaI jAya che, tevI ja rIte kevaLa padArthanA svarUpanuM je grahaNa che, te anya padArthonA niSedhanA grahaNarUpa che. AthI pratyakSa vidhAyaka temaja niSedhaka ema svIkAravuM nyAya-saMgata che,
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 jIva-adhikAra [ prathama A pramANenuM pratyakSanuM ubhaya svarUpa hovA chatAM ema mAnI laIe ke pratyakSa vidhAyaka ja che, te pratyakSa dvArA jema vidyAnuM vidhAna thAya che, tema avidyAnuM paNa vidhAna kema na thavuM joIe? avidyAnuM AvuM vidhAna thAya che ema aMgIkAra karyAthI sutarAM vaitavAda siddha thaI jAya che ane advaitavAda AkAzamAM addhara laTakate rahI jAya che, kemake vidyA ane avidyA ema be padArtho siddha thAya che ane Ama thatAM prapaMca mithyArUpa rahetuM nathI. vizeSamAM A mAyAvAdIo avighAnA niSedhapUrvaka sanmAtranuM jJAna karAvanAra tarIke pratyakSane kahe to zuM tema karavAthI teo pitAnI buddhimattAnuM pradarzana karatA nathI? vaLI prapaMca miththArUpa che e advaitavAdIono pakSa anumAna-bAdhita paNa che. kemake jema AtmA "asat thI vilakSaNa hovAne lIdhe mithyA nathI tema prapaMcane sArU paNa samajI levuM. vizeSamAM A pakSa siddha karavAne sArU pratIyamAnasvarUpa je hetu ApavAmAM Avyo che, te vyabhicArI che; kAraNa ke brahmAtmA pratIta hovA chatAM paNa miththArUpa nathI. kadAcita mAyAvAdI prapaMcane apratImAna kahevAnuM sAhasa kare, to apratIyamAna (jANI na zakAya tevA) prapaMcanA viSayamAM vacanane prayoga kare te nirarthaka che, kemake je padArtha jANavAmAM AvatuM hoya, te ja saMbaMdhI kaMI UhApoha karI zakAya. vaLI "zuktimAM cAMdInI mAphaka evuM je udAharaNa ApavAmAM AvyuM che, te sAdhyavikala nAmanA deSathI dUSita che; kemake zukti temaja cAMdI e banne prapaMcanA kSetranI bahAra nahi hovAne lIdhe e bannemAM anirvacanIyatA sAdhyamAna che. vaLI mAyAvAdI je anumAna dvArA prapaMca mithyA che, ema siddha karavA taiyAra thAya che, te anamAna prapaMcathI bhinna che ke abhinna ? je te bhinna hoya, te te satya che ke asatya ? A vika mAMthI "anumAna prapaMcathI bhinna temaja satya che" ema svIkAravAthI te ema sahaja joI zakAya che ke anumAnanI mAphaka prapaMca paNa satya Thare che ane AthI advaitavAdarUpI vRkSanA mULamAM kuThArane prahAra thAya che. vaLI jo anumAna asatya che ema kahevAmAM Ave che te asatya anumAnathI koI vastunuM yathArtha svarUpa nirNata thaI zake kharuM ke ? have je anumAnathI prapaMca abhinna che ema mAnavAmAM Ave to anumAna paNa prapaMcasvabhAvI TharyuM ane tema thatAM jema prapaMca miththArUpa che, tema anumAna paNa mithyArUpa siddha thayuM. ane ema thayuM te pachI AvA anumAnathI zuM kArya thaI zake tema che ? ane jyAre A pramANe anumAna dvArA prapaMca mithyA che ema siddha na thaI zakyuM te pachI parabrahma ja salUpa che ane te sivAyanA tamAma padArtho asalUpa che ema kayA AdhAre kahI zakAya vArU? vizeSamAM je advaitavAdI advaitavAdane siddha karavAne pramANe ApavA taiyAra thAya, te paNa e loko pAse pramANa jevI vastu ja nahi hovAne lIdhe, temanA manoratha manamAM ja rahI jaze arthAt manamAM paraNyA ane manamAM rAMDyA e ja ene nicoDa kahI zakAya ke bIjo koI? kemake pramANane 1 sAdhamma daSTAntAbhAsanA ATha prakAre paikI A eka che. enI mAhitI mATe juo nyAya ( stava 3, 0 8 )nuM spaSTIkaraNa ( pR0 144-145 ).
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA. 25 sabhAva mAnavAthI te advaitavAda UDI jAya che. Ane bacAva ema thaI zake tema nathI ke ame advaitavAdIo lokone pratIti karAvavAnI khAtara ja anumAnAdi pramANene vyavahAra karIe chIe, kemake advaitavAdIonA matamAM parabrahma sivAyanA koI paNa padArthane sArU sthAna ja nathI, te pachI "ka" jevI vAta karavI te TADhA pahoranA gappA ke bIjuM kaMI? ApaNe joI gayA tema anirvacanIyatAne artha niHsvabhAvatA karavAthI advaitavAdIonuM kArya saratuM nathI. AthI je anirvacanIyatAne artha "nirUktine viraha' athavA te "nirUktinA nimittane viraha' ema karavAmAM Ave (eTale ke zabda bhaMDoLa khUTI gayA che athavA te zabdapravega karavAnuM koI paNa kAraNa nathI) to paNa temane beDo pAra paDe tema nathI. kemake nirUktine viraha che ema kahevuM e ajJAna che, kAraNa ke dareka vastune sArU bhASAmAM zabda che. have je nirUktinA nimittano viraha che ema kathana karavAmAM Ave to te paNa yukti-vikala che, kAraNa ke nirUktinuM nimitta kyAM te "jJAna" che yAne kayAM te " viSaya che. ghaTapaTAdi padArthanuM jJAna te AbAlagepAla prasiddha hovAne lIdhe jJAna nathI, tene abhAva che, ema kahevuM e mUrkhatA che. vaLI viSaya nathI ema paNa kahI zakAya tema nathI, kAraNa ke te bhAvarUpa ke abhAvarUpa e bemAMthI eka to hovuM ja joIe ane tema mAnavAthI advaitavAdIone sat-khyAti ke asa-khyAti svIkAravAne aniSTa prasaMga prApta thAya che. A advaitavAdanA saMbaMdhamAM bIjuM ghaNuM kahI zakAya tema che, paraMtu grantha-gauravanA bhayathI viramavAmAM Ave che. vizeSa jijJAsuoe kalikAlasarvajJa zrIhemacandrAcArye racelI zrImahAvIra prabhunI stutirUpa anya vyavachedikA dvatrizikAnI zrImallikusUrikRta syAdvAdamaMjarI nAmanI vRtti (13 mA lekanI TIkA)nuM avalokana karavuM yogya gaNAze.' A prakaraNane samApta karavA pUrve "satyaM brahma vighA =" e sUtrane vAstavika artha zuM bhAse che te nivedana karavuM asthAne nahi gaNAya. jagat mithyA che ene artha kaMI ema karavAne ke samajavAnuM nathI ke zazazRMganI mAphaka jaganA samasta padArtho "asat " che, paraMtu e padArtho-saMsAra asAra che, ema samajavAnuM che ane ArAdhanA karavA gya to-sajajanone hitakArI ("sabhyohitaM satya) evo padArtha to caitanyasvarUpI AtmA che, e tarapha khAsa lakSya rAkhavAnuM che. anAdi kALanI meha-vAsanAthI mukta thavAno A eka atyuttama upAya che, e dhyAnamAM rAkhavA jevuM che. A uparathI A sUtranI mahattA paNa sAthe sAthe joI zakAze. ane zazazRMga ke vadhyAsutanI mAphaka jagane "asat " mAnavAthI je phUSaNa, aDacaNo ke naDatare AvI paDe che, tenAthI bhayabhIta rahevAnuM kaMI kAraNa raheze nahi. saMsAranI asAratA, anityatA, ityAdi bAbato upara jaina maharSioe paNa prakAza pADavAmAM kaMI pAchI pAnI karI nathI. AthI A artha "micyA' zabdane vAstavika artha hovo joIe ema kahevuM e vadhAre paDatuM nahi gaNAya. 1 gUrjara girAmAM A vAtanI mAhitI meLavavA IcchanAre taravAkhyAnane 13me prastAva je.
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvaadhikAra [ prathama Atma-nirUpaNa have uparyukta jIvAdika sAta padArthonuM lakSaNa dvArA pratipAdana karavAmAM Ave che. temAM prathama jIva (AtmA)nuM lakSaNa vicAravAmAM Ave che. A saMbaMdhamAM granthakAra kahe che ke - rUpAvara nIvarA hRkSagama (2) arthAt upayogavALA padArthane "jIva" kahevAmAM Ave che. athavA jo guNa ane guNanI abheda vivakSA karIe te upayoga e jIvanuM lakSaNa che ema kahI zakAya. A lakSaNa paratve vizeSa vicAra karIe te pUrve lakSaNa eTale zuM te joI levuM anAvazyaka nahi gaNAya, kemake granthakAre A granthamAM aneka vastuonAM lakSaNo ApyAM che, lakSaNanuM lakSaNa je vastune je asAdhAraNa dharma hoya te te vastunuM "lakSaNa" samajavuM. jenAthI vastu jaNAya te "lakSaNa che. je lakSaNamAM ativyApti, avyApti ane asaMbhava e traNa demAMne eka paNa deSa na hoya, tene zuddha "lakSaNa" jANavuM. 1 sarakhA tattvArthAdhinA dvitIya adhyAyanuM nimnalikhita AThamuM sUtra- " 35 45. " A vAtanuM uttarAdhyayanasUtra ( a0 28)nI nimnalikhita dazamI temaja agyAramI gAthAe samarthana kare che: " gharanA kALo kAro, kIjo 3 vamanasTaam | nANeNaM dasaNeNaM ca suheNa ya duheNa ya // 10 // nANaM ca daMsaNaM cetra, carittaM ca tavo thaa| vIriyaM upayogo ya, eyaM jIvasta lakkhaNaM // 11 / / " [vartanAlakSaNaH kAlo jIva upayoga lkssnnH| jJAnena darzanena ca sukhena ca duHkhena ca / / 10 // jJAnaM ca darzanaM caiva cAritraM ca tapastathA / vIryamapayogazcatajjIvasya lakSaNam // 11 // arthAta vatana e kALanuM lakSaNa che ane upayoga e jIvanuM lakSaNa che. A jIva jJAna, darzana, sukha ane duHkhathI jaNAya che. jJAna, darzana, cAritra, tapa, vIya ane upaga e jIvanamAM lakSaNa che. 2 sarakhAvo 3 ( reti kSama " A vyutpatti-artha che,
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA ativyApti je lakSaNa lakSya ane alakSya baMnene lAgu paDe arthAta je vastunuM lakSaNa banAvyuM hoya temAM (lakSyamAM) temaja anya vastuomAM (alakSyamAM) paNa rahe te te lakSaNamAM ativyApti" nAmane deSa samaja. jemake prastutamAM jIvanuM lakSaNa je pariNAmI hoya te jIva che" ema bAMdhIe te temAM "ativyAti" nAmane deSa Ave che, kemake jIvathI itara evo alakSya je pugala te paNa pariNAmI che. vaLI bIjuM udAharaNa laIe. "jene zIMgaDAM hoya te gAya jANavI" ema je gAyanuM lakSaNa bAMdhavAmAM Ave, te gAya sivAyanAM bakarI vigere janAvamAM paNa te lakSaNa prApta thAya che. AthI ahiMA "ativyApti' deSa che. avyApti je lakSaNa saMpUrNa rIte lakSyamAM na rahetA tenA eka aMzamAM ja prApta thAya te te lakSane "avyAptiSathI grasta jANavuM. jemake "mekSe gayelo hoya te jIva kahevAya evuM je jIvanuM lakSaNa bAMdhavAmAM Ave, te samagra saMsArI ane mukta chane e lakSaNa lAgu na paDatAM phakta mukta jemAM ja te ghaTI zake, ane tema chatAM saMsArI jIvo ja kahevAya nahi. A pramANe jo gAyanuM lakSaNa rAtA raMgavALI tvayukta hoya te gAya jANavI ema karIe, te bAkInA varNavALI gAyomAM te lakSaNa rahetuM nathI. AthI A lakSaNamAM "avyApti' nAmane deSa che, arthAt emAM kathaMcit asaMbhavatA che-asaMbhavane aMza che. asaMbhava je vastunuM lakSaNa banAvyuM hoya te vastunA eka paNa bhAgamAM je te lakSaNa prApta na hoya, sarvathA aprApta ja hoya, te te lakSaNamAM "asaMbhava" nAmane deSa jANa. Ane sarvathA avyApti tarIke oLakhAvI zakAya. "je jJAna-rahita heya te jIva kahevAya " evuM che jIvanuM lakSaNa bAMdhavAmAM Ave, te te lakSaNa keI paNa jIvamAM ghaTI zake nahi. A saMbaMdhamAM eka anya daSTAMta vicArIe. je gAyanuM lakSaNa ema karIe ke "jene pAMca paga hoya te gAya jANavI" te AvuM lakSaNa koI paNa gAyamAM prApta thatuM nahi hovAthI, A lakSaNa "asaMbhava" nAmanA deSathI phaSita Thare che. chavanA lakSaNanI yathArthatA- jIva zabdane vyutpatti-janya artha te "lIti-arLA dharavatoti vIra che 1 jaina zAstramAM daza prANe mAnyA che-pAMca indri, kAyika, vAcika ane mAnasika e traNa prakAranAM baLa, usa-niHzvAsa ane AyuSya. vAta jIvAjIvAbhigamanI zrImalayagiri. surita vRtti (patrAMka 107)mAM sAkSIrUpe nirdezAyela nimnalikhita padyamAM phruTa rIte joI zakAya che - " paJcendriyANi trividhavalaM ca, ucchvAsa niHzvAsamathAnyadAyuH / kAnA sate mAjJikaat viyonI jo tu uddhanA | 2 "
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28 jIvaadhikAra. [ prathama arthAt 'jIve che--prANa dhAraNa kare che te jIva che' ema thAya che,te pachI'upayAga e jIvanuM lakSaNa iM' ema kema kahyuM? AnuM samAdhAna e che e AtmAnA svarUpamAM jaina mata zuM kahe che,te sahaja mAlUma paDe teTalA mATe granthakAre uparyukta lakSaNa bAMdhyuM che. arthAt "jJAna vizvanAM AtmA" ityAdi danAntarIya lakSaNathI viziSTatA sUcavavA A pramANe lakSaNa AMdhavAmAM Avyu che. sAthe sAthe e paNa dhyAnamAM rAkhavuM ke zabdane vyutpatti-artha-yogika artha satra kAma Avate nathI; paraMtu tenu pravRtti-nimitta jANavAnI AvazyakatA rahe che. dAkhalA tarIke " gacchatIti nauH " arthAt ' gamana ( gati ) kare te gAya ' e ' go ' zabdanA yaugika a che; paraMtu ethI je kai gati karatA hoya tenA ' gA ' zabdathI vyavahAra karI zakAya ? ane zuM gAya kadI beThelI ke sUtelI hAya te tene zu gAya na kahevI ? A uparathI joi zakAya che ke ' gA ' zabdanA yogika atha prastutamAM nirarthaka che. zabdanI vyutpatti karIe te caugika artha mAlUma paDe kharo, paraMtu te artha sarvatra upayAgI pravRtti nimitta nathI. ethI karIne ' geA ' zabdanuM pravRtti-nimitta geAtva jAti ( galakaalArdika AkArayukta saMsthAnavizeSa ) jemAM hoya teneja 'gA' zabdathI sa'khAdhI zakAya. tevI rIte prastutamAM paNa upayAgavAna padArthane ja jIva kahI zakAya. yogika atha ane :: vizeSamAM e bhUlavuM na joie ke zabdanA artha karatI veLA rUDhi tarapha paNa khyAla rAkhavAnI AvazyakatA che.jemake 'pa'ka' zabdanA vyutpatti artha te e che ke 'duM jJAyate kRti vajjana'' arthAt kAdavamAM utpanna thAya te ' paMkaja ' kahevAya che. paraMtu jeTalI vastu kAdavamAM utpanna thAya, teTalI badhI ' paMkaja ' kahevAtI nathI. ' paMkaja ' zabda te ' kamaLa ' mATe ja vaparAya che, e rUDhinI prabaLatA sUcave che. evI ja rIte ' vedanIya ' karmAMmAMnA ' vedanIya ' zabdane a paNa rUDhi--vizeSathI ghaTAvavAmAM Ave che.e te dekhItI vAta che ke dareka karmAM vedavAmAM-anubhavavAmAM Ave che; vAste dareka karmane vedanIya kahevu joie; paraMtu A kathana yukta nathI; kemake vedanIya zabdathI sAtAvedanIya ke asAtAvedanIya ja samajavAnI rUDhi-prathA che. A vAta tRtIya ullAsa tarapha draSTipAta karavAthI sahelAithI samajI zakAze. tulanAtmaka dRSTie jIvanuM svarUpa~~ jaina dRSTie jIva ** yaH kartA karmabhedAnAM bhoktA karmaphalasya ca / saMmato pariniyaMtA, na ghAmA nAnyakSaH ||<|| '' arthAt je karmanA bhedanAra che, karmAMnA phaLane bhAgavanAra che, eka gatimAMthI anya gatimAM paribhramaNa karanAra che temaja karmAMthI nivRtta thanAra che te jIva che. A sivAya anya lakSaNavALA jIva nathI. A uparathI jeke jIva sabaMdhI jaina mAnyatA thoDe ghaNe aMze samajI zakAya atra kAi ema zaMkA upasthita kare ke jIvanu A lakSaNa avyApti doSathI grasta che, kAraNa ke siddhanA vene A daza prANa nahi hAvAthI teene 'jIva' kahI zakAze nahi, te Anu samAdhAna e che ke temanA saMbaMdhamAM 'prANa' rAdathI uparyukta daza ( dravya-) prANa na samajatAM jJAnAdi bhAva-prALu samajavA.
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ 29 ullAsa ] Ahata darzana dIpikA, te paNa zrIvAdidevasUrie pramANunayatatvAkAlaMkAranA sAtamA paricchedanA pa6 mA sUtramAM je jIvanuM svarUpa batAvyuM che te tarapha najara karavAthI jaina darzanakAre anya darzanakArathI keTale aMze AtmAnA svarUpanA saMbaMdhamAM jUdA paDe che te spaSTa joI zakAya tema hovAthI te nIce mujaba ApavAmAM Ave che - " caitanyasvarUpaH pariNAmI kartA sAkSAd bhoktA dehaparimANaH pratikSetraM bhinna: vAdiSTAMcAi A sUtramAM AtmAne caitanya-svarUpa, pariNAmI, kartA, sAkSAt bhaktA, deha-vyApI, pratyeka zarIramAM jUdI jUde ane padgalika dravyarUpa adaSTavALe darzAvavAmAM Avyo che. AmAM AtmAne paheluM vizeSaNa caitanyasvarUpI" ApavAmAM AvyuM che arthAt caitanya e AtmAne mukhya guNa che-e jIvanuM asala svarUpa che-e AtmAne vAstivika dharma che-AtmA jJAnamaya che ema kahyuM che. AthI caitanyane upAdhijanita arthAt deha, Indriya ane mananA saMbandhathI utpanna thanArA-Agantuka dharma mAnanArA temaja tene AtmAthI prathaka mAnanArA vizeSika vagere judA paDe che. pratisamaya anyAnya paryAyamAM gamana karavuM te pariNAma che. AtmA AvA pariNAmathI yukta hovAthI arthAt te navI navI gatiomAM bhramaNa karate hovAthI tene pariNAmI" kahevAmAM AvyuM che. naiyAyika, sAMkhya vagere ke jeo AtmAne apariNAmI-phUTastha mAne che, teo pariNAmI" vizeSaNathI judA paDe che. AtmAne pariNAmI ", "kata " temaja " sAkSAt bhaktA " e traNa vizeSaNo lagADavAthI sAMkhya jUdA paDe che, kemake teo "prakRti" ne kartA mAne che ane purUSa" ne (AtmAne) te sarvathA nirlepa, pariNAmarahita, kiyA-zUnya mAne che. "deha parimANa" vizeSaNathI AtmAne svadehaparimANImAtra zarIramAM ja vyApta mAnanArA jenAthI tene sarvavyApaka mAnanArA vaizeSike, taiyAyike, brahmavAdIo tathA sAMkhyo judA paDe che. darekane AtmA jUda che, zarIre zarIre te pRtha che ema darzAvanArA pratikSetrabhinna' vizeSaNathI sarva zarIramAM eka ja AtmA che ema mAnanArA atabrahmavAdIo jUdA paDe che. chellA vizeSaNa dvArA AtmAne paugalika adaSTavALe batAvatAM eka te adaSTane nahi svIkAranArA cArvAke jUdA paDe che; ane te uparAMta adaSTane arthAt dharma-adhamane AtmAnA vizeSa guNa mAnanArA taiyAyika-vaizeSike ane tene mAyArUpa gaNI tenI sattA nahi svIkAranArA vedAntIo paNa judA paDe che. AtmAne vAstavika dharma- jeo caitanyane AtmAnuM asala svarUpa mAnatA nathI, teo tene zarIra, Indriya ane mananA saMbandhathI utpanna thanArA AtmAnA avAstavika dharma tarIke oLakhAve che. vaLI tene samavAya saMbandhathI AtmA sAthe saMmata mAne che. AthI teo (naiyAyikAdi) muktAvasthAmAM 1 sarakhA taiyAyinuM kathana- " jaDasvarUpo jIvo jJAnasamavAyAda jJAnI "
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIva-adhikAra. [ prathama paNa AtmAne jJAnamaya mAnI zakatA nathI. A temanI mAnyatA keTale aMze satya che e vAta vicArI laIe. prathama te e nivedana karavuM asthAne nahi gaNAya ke naiyAyika darzana pramANe AtmA svayaM ja rUpa ( jJAna-zunya ) che. temaja AtmA ane jJAna e baMne sarvathA bhinna che. paraMtu samavAya saMbaMdharUpa upAdhi dvArA jJAna ane AtmAne saMbaMdha thAya che. vizeSamAM e dazananuM ema mAnavuM che ke je jJAna ane AtmAne abhinna mAnavAmAM Ave te AtmAne nAza thavA saMbhava che; kemake rAga, dveSa ane maharUpa deSa, pravRtti, janma ane duHkha e cArane anukrame nAza thatAM buddhi pramukha AtmAnA nava vizeSa guNane paNa dhvaMsa thavAne ane ethI karIne te AtmAnA rAma ramI javAnA. A uparAMta AtmA kartA che ane jJAna karaNa che e prakAranA vyavahArane lepa thaI javAno bhaya rahevAthI, teo AtmA ane jJAnane abhinna mAnatAM acakAya che. jJAnane AtmAthI sarvathA bhinna mAnavuM e ThIka nathI. kemake ema mAnavAthI te dAkhalA tarIke jema vipinacandrathI tenI bena mane ramAnuM jJAna pRthaka hovAne lIdhe mane ramAnA jJAnathI kaMI vipinacandrane padArthanuM bhAna thaI zake nahi, tema vipinacandranuM jJAna vipinacandranA AtmAthI bhinna hovAne lIdhe, vipinacandranA jJAnathI kaMi vipinacandranA AtmAne jJAna thAya nahi. anya zabdomAM kahIe te jema bIjAnA jJAnathI ApaNane vastune baMdha thAya nahi, tema ApaNA jJAnathI ApaNA AtmAne paNa baMdha thaI zake nahi. AnA bacAvamAM ema kahevuM ke je AtmAmAM jJAna samavAya-saMbaMdhathI raheluM hoya, te ja AtmAmAM te ja jJAna vastune paricaya karAvavA samartha che arthAt jeke vipinacandranuM jJAna vipinacandranA AtmAthI bhinna che, chatAM paNa te be vacce samavAya-saMbaMdha hovAne lIdhe uparyukta deSane sthAna maLatuM nathI, te A vAta nyAyavirUddha che. kemake niyAyika mata pramANe jyAre AtmA sarvavyApaka [ temaja phUTastha (sarvathA apariNAmI) ] che ane samavAya paNa (eka, nitya ane) sarvavyApaka che, tyAre te ekanA jJAnathI bIjAne-are bAkInA sarva jene jJAna thavuM joIe, ema siddha thAya che, paraMtu tema thatuM te nathI, e jANItI vAta che. vaLI, jema ghaTa ane ghaTanuM rUpa e samavAya-saMbaMddha che ane ghaTanA rUpane nAza thatAM tenA AdhArabhUta ghaTane nAza thAya che, te pramANe AtmA sAthe samavAya-saMbaMdhathI baMdhAyela jJAnane nAza thatAM (kAraNa ke jJAna kSaNika che ), AtmAnuM astitva jatuM rahevAnuM temaja AtmAnI nityatA to sarvadAne mATe gayelI ja samajavAnI !!! A uparAMta AtmAmAM jJAna samavAya-saMbaMdhathI raheluM che e vAta dhAre ke aMgIkAra karI laIe te paNa e prazna te jarUra upasthita thAya che ke A samavAya AtmA ane jJAnane kayA saMbaMdhathI saMbaddha kare che, temaja jema AtmAmAM jJAna samavAya-saMbaMdhathI raheluM che, tema A samavAya e bemAM kayA saMbaMdhathI raheluM che ? A samavAya jJAna ane AtmA vacce bIjI samavAyarUpa saMbaMdha dvArA saMbaMdha karAve che, ema mAnavA jatAM te anavasthArUpa dUSaNa samIpa Ave che. A deSathI mukta thavA mATe ema te kahI zakAya tema nathI ke jJAna ane AtmAne saMbaMdha prathamano ja samavAya svasvarUpathI ja karI Ape che, kAraNa ke ema mAnavA karatAM jJAna pote ja
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Ahuta darzana dIpikA. AtmAnI sAthe svasvarUpa-saMbaMdhathI saMbaddha che ema svIkAravAmAM zuM vAMdho che ? ane vaLI tema karavAthI A samavAya je padArtha mAnavAnI kalpanA paNa vyartha karavI nahi paDe, e ulaTa lAbha thaze. A pramANenI yuktione jevA chatAM paNa kadAgrahane vaza thaIne svaparaprakAzaka dIpakanuM daSTAMta raju karIne, samavAya potAnA svabhAvane laIne jJAna ane AtmAne pitAnI sAthe saMbaMdha karAve che ema kahevAnuM sAhasa karaze nahi. kemake taiyAyika mata pramANe guNa ane guNa--dharma ane dharma sarvathA bhinna che. AthI teja che dravya jenuM' ane ' prakAza che dharma jene evA dIpakanA daSTAntathI tamAre beDo pAra paDaze nahi. kAraNa ke ekAMta bhedabhAvane svIkAranArAthI dIpakane prakAzarUpa kevI rIte mAnI zakAze? A pramANe jyAre dIpaka naiyAyika mata che svaparaprakAzaka siddha thatuM nathI, te e dAMtano AdhAra laIne samavAyane siddha karavAne mane ratha manamAM ja nahi rahI javAno to bIjuM zuM ? ane jyAM sudhI A pramANe samavAya padArtha ja siddha thatuM nathI, to pachI A badho UhApoha havAmAM ja UI javAne ke bIjuM kaMI ? vaLI, ema paNa kAM na kahI zakAya ke dIpaka ane prakAza atyanta bhinna hovA chatAM paNa jo te dIpaka vaparaprakAzaka kahI zakAya tema che, te ghaTa, paTa ItyAdi vastu paNa svaparaprakAzaka che ema kema na mAnavuM ? vizeSamAM e paNa jANavuM bAkI rahe che ke samavAyane svaparaprakAzakarUpa svabhAva samavAyathI bhinna che ke abhinna ? je te bhinna che ema kaheze te pachI e baMne samavAyane svabhAva che ema kayA AdhAre kaheze ? AnA AdhAra tarIke anya samavAyano nirdeza karI zakAya tema nathI, kemake anavasthArUpa nAgaNa dUsavAne ekI se lAga joI rahI che. AthI e AdhAbhUta pite ja che ane anya nathI ema kahevAya tema nathI. kemake emAM zI yukti rahelI che? AthI svabhAvane bhinna nahi mAnatAM abhinna svIkAraze, to svabhAvane jalAMjali maLI javAnI ane samavAya mAtra bAkI rahI jaze. vaLI, (naiyAyikanI e paNa mAnyatA che ke A takhtamAM paTa che evuM jJAna samavAyane lIdhe thAya che ane) samavAyI (samavAyathI saMbaddha)mAM samavAyanuM jJAna te samavAyAntara vinA-svataH utpanna thAya che te pachI AtmAmAM jJAna che evuM jJAna thavAmAM samavAyanuM zuM kAma che? A uparathI sAra e nIkaLe che ke jJAna AtmAthI sarvathA bhinna nathI. have jema 'suthAra vAMsalA vaDe lAkaDuM ghaDe che," temAM suthArarUpa kartA vAMsalArUpa 1 dIpakane e svabhAva che ke te potAnA upara prakAza nAMkhe che ( arthAta tene jovAne ke jANavAne anya dIpakanI jarUra rahetI nathI ) temaja ghaTa, paTa, kaTa ityAdi para vastuo upara paNa prakAza nAMkhe che. AthI dIpaka "svaparaprakAzaka' kahevAya che. A pramANe samavAya paratve paNa samajI levuM. arthAta samavAya pitAne temaja jJAna ane AtmAne saMbaMdhita kare che, eTale ke samavAya potAnAthI para evA jJAna ane AtmA e bannene paraspara saMbaMdhita kare che, temaja te pote potAnI jAtane te baMne sAthe saMbaMdhita kare che.
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIva-adhikAra [ prathama karaNathI bhinna che, tevI ja rIte "Atma jJAna vaDe vastu jANe che temAM AtmArUpI kartA, jJAnarUpI karaNathI bhinna che, evI je pratIti thAya che, te jJAna ane AtmAne abhinna mAnatAM kevI rIte thAya, e neyAcika taraphathI raju thatA praznano vicAra karavAmAM Ave che. prathamataH AnuM nirAkaraNa ema thaI zake ke A daSTAnta viSama che, arthAt te atra lAgu paDatuM nathI, kemake "vAMsale " te bAhya karaNa che, jyAre "jJAna" to Abhyantara karaNa che. ane karaNe Ama be prakAranA che e vAta te syAdvAdamaMjarI (pR. 51)mAM sAkSIrUpe ApelA nIcenA kalekathI paNa joI zakAya che. jAra Trividha se, vAimAratAM yu. yathA lunAti dAtreNa, mekaM gacchati cetasA // 1 // " arthAt paDite karaNanA Abhyantara ane bAhya ema be prakAre jANe che. temAM (devadatta) dAtaraDAthI kApe che ane manathI merU jAya che emAM dAtaraDuM e bAhya karaNa che, jyAre mana e Abhyantara yAne aMtaraMga karaNa che. AthI je Abhyantara karaNa tenA kartAthI bhinna che, evuM daSTAnta Ape, te te A vAta mAnya thaI zake. vaLI bAhya karaNanA sarva dharmo aMtaraMga karaNamAM rahelA che, ema kahevuM nyAyavirUddha che, kemake tema karavAthI te "devadatta dIpakanI madadathI netra vaDe padArtha jue che " e sthaLe jema dIpaka devadattathI sarvathA bhinna che temaja netra paNa devadattathI sarvathA bhinna che, ema mAnavAne prasaMga prApta thaze. vaLI, vAMsalA ane suthAranuM daSTAna sAdhya-vikala che arthAt te sAdhyane siddha karI zakatuM nathI. kemake vAMsalA ane suthAra vacce paNa sarvathA bhinnatA rahelI nathI, paraMtu kathaMcit abhinnatA paNa rahelI che. eTale suthAra ke vAMsalArUpa ekaluM sAdhana lAkaDuM ghaDavArUpa kArya karI zake tema nathI. arthAt e kArya karavAmAM ubhayanA sahaganI jarUra che. AthI lAkaDuM ghaDavAnI kiyA karanAra koNa che e daSTie vicAra karatAM-e apekSAthI prazna tapAsatAM vAMsalA ane suthAra vacce abhinnatA joI zakAya che. vaLI, sarpa jema pitA vaDe pitAne vaTe che, tema abhedabhAvamAM paNa arthAt AtmA ane jJAnane (kathaMcita) abhinna mAnavA chatAM, katRkaraNabhAva barAbara ghaTI zake che. A upAMta "cetana" ne bhAva caitanya che arthAt cetanya cetananuM svarUpa che e paNa zuM A abhedabhAvane puSTa karatuM nathI? kemake dAkhalA tarIke zuM vRkSathI vRkSanuM svarUpa sarvathA bhinna manAya kharuM ke ? A vivecanamAMthI e tAtparya nIkaLe che ke caitanya (jJAna) AtmAthI bhinna bhinna che. arthAta te sarvathA bhinna ke sarvathA abhinna nathI. cetanyane AtmAthI sarvathA bhinna mAnavA jatAM huM sukhI chuM, duHkhI chuM, huM jANuM chuM, ityAdi je abheda-pratibhAsa thAya che te pachI
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA. kayAMthI thaze? temaja vaLI je tene sarvathA abhinna mAnIe, te AtmA varUpI che ane cetanya tenuM svarUpa che e bheda-pratibhAsa kayAMthI thaze? vizeSamAM e paNa dhyAnamAM rAkhavuM ke AtmAnuM astitva siddha karavAmAM jJAna e AtmAne sthAyI guNa che-caitanya AtmAnuM asala svarUpa che, e vAta te pramANa tarIke gaNavAmAM Ave che ane tethI je A pramANa jatuM rahe, te kayA pramANathI AtmA siddha thaze vArU e vAta paNa niyAcike dhyAnamAM rAkhavA jevI che. AtmAnuM pariNamitva "rAnitya rajA arthAta "AtmA phUTastha nitya che ema taiyAyiko mAne che. temanA mata pramANe phraTasthatA kauTaTya)nuM lakSaNa e che ke "navatAvALunivavaMTaar" arthAt pratiniyata (mukarara karelA) svarUpanuM kAyama rahevuM te kITazya (phUTasthatA) che, jyAre nityatAnuM lakSaNa e darzanamAM ema bAMdhavAmAM AvyuM che ke "mAdhutAnuvpanna thAvamAvaM niug" arthAt vinAzarahita, utpatti vinAnuM, sthira ane eka svabhAvavALuM dravya "nitya" samajavu. A pramANenAM phUTastha ane nityanAM lakSaNone vicAra karyA pachI paNa AtmA phUTastha-nitya che evI ulleSaNa karavI e zuM eka prakAranuM sAhasa nathI? kemake jIva dAkhalA tarIke manuSya -gatimAMthI marIne tiryaMcAdi anya gatimAM utpanna thAya che temaja janmathI mAMDIne maraNa paryata tenI avasthAmAM pheraphAra thato rahe che (jemake kumArAvasthA vItyA bAda tarUNAvasthA ane tyAra pachI vRddhAvasthA che. A uparAMta samaya samaya para tenA jJAnamAM paNa vadha-ghaTa thAya che, e AbAlagepAla prasiddha vAtathI koNa ajJAta che? vaLI AtmAne phUTastha-nitya mAnavAthI te AtmAmAM katRtva, bhetRtva, ityAdi dharmo paNa ghaTI zakaze nahe. AthI zuM jaganA vyavahArane paNa lepa nahi thAya vArU ? naiyAyiko taraphathI A saMbaMdhamAM e khulAse karavAmAM Ave che ke AtmAne phUTatha-nitya mAnavA chatAM paNa tenAmAM katRtva, jetRtva, janma, jarA, maraNa vigere ghaTI zake che. kemake jJAna, IcchA, ityAdine saMbaMdha che te "katRtva" che; sukha-duHkhane saMbaMdha thaze te "letRtvamAM che; apUrva zarIra, indriya pramukhanI sAthe saMbaMdha che te "janma" che, vigere, vigere. paraMtu pUrvAvasthAnA tyAgapUrvakanI uttarAvasthAnI prApti te "saMbaMdha" kahevAya che, te pachI A uparyukta kathana te zuM yuti-vikala dekhAtuM nathI ? kemake saMbaMdha jevI cIja phUTastha nitya vAdInA matamAM kevI rIte saMbhave? ane ethI ja karIne saMbaMdha vinA saMbaMdhamAM katRtva, bhetRtva ityAdine pralApa zA kAmane ? pUrvAvasthAne parityAga karyA vinA ja jJAnAdinA samavAyanI utpatti mAnavI, e to vadhyAne tyAM putra-janma mahotsava karyA barAbara ja gaNAya. vaLI jo jJAnanI utpattinA samaye paNa rAtmA jevo ne te ja rahe che, tenI avarathAmAM jarA paNa parivartana thatuM nathI, te pachI pUrva avasthAmAM apramAtArUpe hovAthI uttara avasthAmAM 1 je jIvane deva, nArakI ke manuSyanI kaTimAM samAveza na thaI zake te tiryaMca' kahevAya che.
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ chava-adhikAra [ prathama eTale ke jJAnatpattinA samaye paNa te te ja rahevAne kema ke AtmA phUTastha che, evI taiyAyikanI mAnyatA che. AthI AtmA vastu-parichedaka banaze nahi ane te mUrkhaziromaNi rahI javAne. je A vAta ISTa na hoya ane tethI ema kahevA taiyAra thatA ho ke pUrva avasthAmAM apramAtArUpe rahela AtmA jJAnatpattinA samaye arthAt uttarAvasthAmAM pramAtArUpa bane che, te te pitAne hAthe ja pitAnA pagamAM kuhADo mAranAranI yAdImAM ApanuM paNa nAma neMdhAvAnuM kemake Ama karavAthI te Apa ja ApanA phUTastha mantavyane niSedha kare che ane AtmA pariNAmI che e vAta sutarAM aMgIkAra karo che. AtmAnI nityatA-anityatA have AtmAne sarvathA nitya mAnavAthI hiMsAnI utpatti, ahiMsAnI pAlanA ke anyAnya gati saMbhavaze nahi, ItyAdi de Ave che, tethI tene sarvathA anitya mAna joIe, e vicAra svapna paNa na karavo joIe. kemake A kArya te olAmAMthI nIkaLIne cUlAmAM pesavA jevuM che athavA anya zabdomAM kahIe te carathI bhayabhIta thaIne ceranI pallIne Azraya lIdhA barAbara che. kemake AtmAne anitya mAnavAthI kaMI uparyuMkata dezomAMthI mukti maLe tema nathI ane ulaTuM vizeSamAM jagat zUnyAkAra banI javAnuM, kemake AtmA sarvathA anitya che, eTale tene nAza thavAne. - A uparathI sAra e nIkaLe che ke AtmAne nitya-anitya mAna joIe ane "nitya" zabdano artha e kara ke "tamaraSa niya" (tantrAthadhita a. 5, sU0 30 ) arthAt pitAnA mULa svabhAvanuM kAyama rahevuM te "nityatA che. AthI AtmAnA paryAye bhale badalAya eTale ke te eka gatimAMthI anya gatimAM bhramaNa kare ke ekanI eka gatimAM eka avasthAmAMthI bIjI avasthAmAM pasAra thAya te paNa tene mULa svabhAva (caitanya) te sarvadA vidyamAna ja rahevAne arthAt cetanarUpa AtmA kadI paNa acetana nahi ja bane, "e AtmA nitya che" e vAkyane artha samaja. kahevAnuM tAtparya e che ke AtmA paryAyanI daSTie anitya" che, jyAre mULa dravyanI apekSAe te "nitya che, kemake nUtana paryAne prApta karavA chatAM paNa mULa dravya AbAda rahe-anvayI dravyane nAza na thAya e ja "nitya' zabdane vAstavika artha che. - AtmAnuM svAdi sAMkhya darzana pramANe AtmAmAM akatRtva, nirguNatva ane bhakatRtva raheluM che. kahyuM paNa che ke-- mUrtatano mo, nitya nanttoDaji. kartA ni: sUma, sAtamA "vitra ne ?" A pramANe jyAre sAMkhya AtmAne bhoktA mAne che, te tenA mata pramANe AtmA pite
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Ahuta darzana dIpikA 35 bhAga bhAgave che ke bIjo koI e prazna UThe che. AmAMthI prathama pakSa svIkAravAmAM Ave te e jANavuM bAkI rahe che ke jyAre AtmA bhAga bhAgavavAnI kriyA kare che, te te pramANe te bIjI kriyAo kema karatA nathI ? jo AthI khIjA pakSane Azraya levAmAM Ave, te svavacananA virAdhanA avakAza rahe che, kemake AtmA bheAktA che ema kahevu ane bhetRtvarUpa kA te pote nathI karatA ema paNa kahevu ene khIjuM zuM kahI zakAya ? : vaLI AtmAne akartA mAnavAthI te gagana--kusumanA jevu tenu astitva raheze. A uparAMta AtmAne akartA temaja bhAktA kahevAthI teA kRtanAza ane akRtAgama e be doSo udbhave che. jemake ' prakRti ' karyAM kare che, paraMtu phaLa te * purUSa ' bhagave che. kama karanArI prakRtine tenA phaLa sAthe kaMi levA devA nathI, A ' kRtanAza ' che; ane ' purUSa ' kama karatA nathI, chatAM te phaLa bhAgave che, e 'akRtAgama' che. AthI AtmA kartA temaja sAkSAd bhAktA che ema mAnavu' samucita jaNAya che. * AtmAnI deha-parimANutA-- 6 naiyAyika, vaizeSika ane sAMkhya darzanakArI AtmAne sarvavyApaka mAne che (temaja advaitavAdIo ke jeo eka ja AtmA mAne che) tee paNa tene sarvavyApaka gaNe che. prathama te| A mAnyatAnA saMbaMdhamAM e jANavu khAkI rahe che ke jyAre AtmA sarvavyApI che, te pachI anya seMkaDo vastuone sArU sthAna ja kyAM rahyuM ? - vizeSamAM eka AtmAne 'huM sukhI chuM", huM duHkhI chuM", 'huM jJAnI chuM ' ityAdi pratIti thatAM sarva AtmAone tema ja thavu joie. A uparAMta eka jIva jo bheAjana kare, tA bAkI badhA jIvone kSudhAnI zAnti thaI javI joIe. vaLI sukha-du:kha ityAdi viAdhI lAgaNInA anubhava paNa ekI sAthe thavA joIe, kemake AtmA sabyApI mAnavAmAM AvyeA che. eka jIvanA baMdha ke mekSa thatAM sarva jIve ke jenI sAthe A eka jIva Ataprota thai gayA che, te sa paratve tema thavuM joie; arthAt jyAre jIvA sabyApaka hAvAne lIdhe ekameka thai gayelA hovAthI e kevI rIte ane ke eka jIva eka avasthAmAM rahe, tyAre khIjo jIva vaLI bIjI ja avasthAmAM rahe ? vaLI jyAre AtmA sarva vyApI che, tyAre te deva, naraka,tiyaMca ane manuSya ema cAre gatine tene ekI sAthe anubhava thavAnA. vizeSamAM AtmAne sarvavyApI mAnavAthI aMdhArI jagyAmAM temaja apavitra sthaLamAM paNa teno nivAsa jarUra thavAno. A uparAMta zarIranI bahAra paNa AtmA che ema mAnavAthI zeA lAbha che te paNa samajI zakAtu nathI. vaLI zarIramAM rahelA AtmAmAM ane AAzamAM zuM phera che, evA paNa prazna UThe che. vizeSamAM AtmAne sabyApI mAnavAnI sAthe Izvarane paNa sarvavyApI mAnanArAnA matamAM Izvara ja jagatno karyAM che ema kema kahI zakAze ? dUdha ane jaLanA mizraNanuM pAna karanAra ema kahI zake ke meM ekalA dUdhanuM ja ke jaLanuM ja pAna karyuM che ? temaja ema paNa kAM na kahI zakAya ke jyAre AtmA jagatno kartA nathI, teA pachI tenI sAthe otaprota thai gayelA IzvaramAM paNa jagattvakatRtva kayAMthI sa Mbhavaze ? A uparAMta AkAzanI mArka sabyApaka AtmAmAM kriyA paNa kevI rIte ghaTI zakaze ? A pramANe AtmA niSkriya siddha thatAM te saMsAra para pANI pharI vaLyuM. nahi rahyo baMdha ke nahiM rahI mukti,
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ che. jIva-adhikAra. [ prathama A uparAMta AkAza, kALa, dizA vigarethI AtmA jeke bhinna che, chatAM temAM ghaTanI mAphaka dravyapaNuM hovAne lIdhe te sarvavyApaka siddha thaI zakato nathI. vizeSamAM ema anumAna thaI zake che ke je paramahatvanuM adhikaraNa hoya te cetana hoI zake nahi, jemake AkAza; paraMtu AtmA to cetanarUpa che, AthI emAM sarvavyApakatA saMbhavatI nathI. vizeSamAM "ghara gha ggn: 4 tatra kumAphinniti meta '' (anya-0 0 9) arthAt jyAM ghaTano guNa "rUpa rahe che, tyAM te "ghaTa" rahe che ja eTale ke guNInA sthAnanI bahAra guNa rahetuM nathI arthAt jyAM guNa hoya te sthAnamAM teno guNI he ja joIe e kalikAlasarvajJa zrIhemacandrAcAryanuM kathana paNa zuM sUcave che ? AthI zuM AtmA zarIrAvacchinna siddha thato nathI vArU ? kemake AtmAne jJAnarUpI guNa te zarIramAM rahelA ja AtmAmAM che e vAtanI keNa nA pADI zake tema che ? puSpAdikane gaMdharUpI guNa puSpanA sthAnanI bahAra paNa anyatra jovAmAM Ave che ema kahIne A niyamane dUSita TharAvI zakAze nahi. kemake gaMdhayukta puddagale svabhAvathI utpanna thayelI (vaisasikI ) ke vAya AdinA prayoga ( prayatna )thI utpanna thayelI (prAyogikI ) gati dvArA eka sthaLethI anya sthaLe jAya che e vAta bhUlI javA jevI nathI. AthI karIne uparyukta niyama akATa kare che arthAt AtmAne jJAnarUpI guNa te zarIrAvacichanna AtmAmAM ja dekhAya che (ane A vAtane vaizeSika dazanakAra temaja jaina darzanakAra bane svIkAre che ), vAste AtmA zarIrAvacchinna, nahi ke sarvavyApI sAbIta thAya che. A niyama vyabhicArI che ema batAvavAne maMtranuM daSTAnta ApavAmAM Ave ke maMtra seMkaDe gAu dUra rahIne paNa AkarSaNa-uccATanAdi kArya karI zake che, arthAt AkarSaNAdi maMtranA guNo jyAM daSTigocara thAya che, te sthaLe tene guNI mAlUma paDatuM nathI, te te asamaMjasatA che. kAraNa ke AkarSaNAdi guNe kaMI maMtranA nathI, paraMtu e maMtranA adhiSThAtA devanA che, arthAt te te tene mahimA che. eTale ke AkarSaNa ke uccATana karavAnA sthaLa para A deva ke tene sevaka svayaM hAjara rahe che. AthI e siddha thAya che ke guNa guNIno tyAga karIne anyatra rahI zakato nathI. A uparathI e joI zakAya che ke jema ghaTanA guNa sarvatra nahi hovAne lIdhe te asavaMgata che, tevI rIte AtmAne jJAnarUpa guNa sarvatra nahi upalabdha thatuM hovAne lIdhe te paNa avagata kare che, vaLI AkAzAdinA guNa sarvatra mAlUma paDe che te tenI sAthe AkAza paNa sarva vyApI che ja. A pramANe anvaya dAna temaja vyatireka daDAnta paNa jIvane zarIrAvacchinna siddha kare che. jyAM guNa hoya tyAM guNa hovo ja joIe" e niyamane sAMgopAMga ane TUSaNarahita joIne vaizeSika paNa tenA baLa upara "aha" nA dakAntathI AtmAne sarva vyApaka siddha karavAne mane ratha rAkhe, te te manamAM metInA ceka pUre che, ema mAnavuM anucita nathI. - 1 eka vastunI hayAtImAM anya vastunI haiyAtI te "anvaya" che. tyAre eka vastunA abhAvamAM anya vastune abhAva te " vyatireka ' che.
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ ulAsa ] AhaMta darzana dIpikA. 37 vaizeSika darzana pramANe AtmAnA nava vizeSa guNomAM dharma ane adharmane paNa samAveza thAya che ane A banne guNene "adaNa" nA nAmathI e darzanamAM oLakhAvavAmAM Ave che. vaLI, A adaNa nAmane padArtha te mata pramANe sarva kAryanuM nimitta kAraNa che temaja te sarvavyApaka che. A adaSTa guNa sarvavyApaka hovAthI, tene guNI AtmA sarvavyApaka che ema siddha thAya che, evuM kathana je vaizeSika kare, te te "pathImAMnAM rIMgaNAM che. kemake prathama te adaSTa sarvavyApaka che e vAta siddha karavI joIe. temaja vaLI ane dareka padArthanI utpattimAM kAraNa mAnIne (azvinuM Urdhvagamana, vAyunuM tiryaMga-gamana, ItyAdi paNa A ane AbhArI che ema kahIne) "Izvara jagat-kartA che evA pitAnA matanuM maMDana paNa vaizeSike karI zakaze nahi, kemake adaSTa to traNe jagatane racavAne samartha che. vizeSamAM aneka pradIpanI prabhAo paraspara maLIne rahe che, tevI rIte AtmAo rahelA havAthI bhinna bhinna AtmAonAM zubhAzubha karma paNa ekatrita thaI gayelAM hovAthI ekanAM zubha karmathI anya sukhI temaja ekanAM azubha karmathI anya du:khI evI gaDabaDe UbhI thaze. Ane bacAva ema thaI zake tema nathI ke AtmA zarIramAM rahIne ja zubhAzubha karmanA phaLarUpa sukhadu:khane anubhava kare che ane dareka AtmAnuM zarIra pRthaka pRthaka hovAthI AvI gaDabaDane sArU avakAza raheze nahi, kemake ema hoya te pachI AtmAe pite upArjana karela adaSTa, zarIrathI bahAra nIkaLIne agninuM Urdhva gamana karAve che, ityAdi mAnyatAmAM zuM pUrvApara virodha Avato nathI ke ? A AtmAnA sarvavyApakatA vAdanA nirAkaraNamAM bIjI aneka yuktio jaina zAstromAM najare paDe che, paraMtu grantha-gauvanA bhayathI atra ApavAmAM AvatI nathI. vizeSa jijJAsuoe syAdvAda-maMjarI (anyagaDhanA navamA zlokanI TIkA)nuM avalokana karavuM. vaLI AtmAne zarIrAvacchinna mAnavAthI anya matAvalaMbIo taraphathI je dUSaNe ApavAmAM Ave che te temaja tenuM nirAkaraNa paNa e ja granthamAMthI temaja nyAyakusumAMjalinA mArA spaSTIkaraNa (pR. 82-91) uparathI paNa joI zakAze. AtmAnI dehathI bhinnatA-abhinatA - AtmA dehathI bhinna che ke abhinna che e praznane prAsaMgika vicAra karavAmAM Ave che. AtmAne dehathI sarvathA bhinna mAnavo te yuti-vikala mArga che. ema na hoya te pachI dehane prahAra karavAthI AtmAne duHkha thAya ? (ane duHkha te thAya che, e anubhavasiddha hakIkta che.) ekane 1 adaSTa sarvavyApaka che e siddha karavAne evI yukti ApavAmAM Ave ke sarva padArthonI utpattimAM nimittarUpa e adaSTa je sarvavyApaka na hoya te anya dIpamAM rahelI raoNya, suvarNa, ratna, caMdana ityAdi vastuo amuka niyamita pradezamAM rahelA puruSane upabhogya kema banI zake ? A yukti TADhA paheranI gapa che ke temAM kaMi pramANutA rahelI che. e vidvAna vAMcaka tarata joI zake tema che, eTale e saMbaMdhamAM vizeSa UhApoha karavAthI zuM phI ?
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ 38 jIva-adhikAra [ prathama prahAra karavAthI anyane duHkha thAya e te navAI jevuM che, kAraNa ke UMTane lAkaDe mAravAmAM Ave ane tenuM duHkha gadheDAne bhegavavuM paDe e te kaI paNa divase bane ? AthI joI zakAya che ke AtmAne dehathI sarvathA bhinna mAne e jyAM sudhI yukita-yukta che. vaLI, je AtmAne dehathI sarvathA abhinna mAnavAmAM Ave, te paNa vipattinAM vAdaLAM jarUra caDI AvavAnAM, kemake ema mAnavAthI te dehane nAza thatAM AtmAne paNa nAza svIkAra paDaze ane A hakIkata kone ISTa hoI zake? kaI vyakti potAne nAzavaMta mAnavA taiyAra thAya vAra? AtmA eka ja nathI- A pramANe AtmAnI zarIrAvacchinnatAne vicAra karyo. have zarIre zarIre AtmA pRtha che arthAt AtmA eka ja nathI, ekathI vadhAre AtmA saMsAramAM che e vAtanuM pratipAdana karavAmAM Ave che. AtmA eka ja che, ema mAnavAmAM te banya, mekSa, sukha, duHkha, kriyA ItyAdi ghaTI zakaze nahi, e dekhItI vAta che. vaLI AtmA vyaktitaH eka ja che, paraMtu jalacandranI mAphaka te aneka bhAse che, ema kahevuM paNa egya nathI. kAraNa ke A te atavAdIne mata che ane tenA matamAM Agama ja pramANa tarIke rahI zake che. kemake pratyakSa pramANa mAnavAthI te vyavahAra-siddha vastuo aneka che ema svIkAravuM paDe che arthAt advaitavAda UDI jAya che. A uparAMta anumAna pramANa mATe paNa A darzanamAM sthAna nathI, kemake hetu (sAdhana) ane sAdhya e bene pRthak svIkAryA vinA ISTanI siddhi paNa te kema karI zake ane je Ane pRthak svIkAre che te advaitavAda zI rIte Take? AthI te Agama pramANane ja Azraya laI zake tema che. AvI rIte jyAre e Agamano ja Azraya le, to pitAnuM ja Agama satya ane anyanuM Agama asatya e vAta siddha thayA vinA tenI vAta vidvAno mAne paNa kema ? vaLI, sarva padArtho pratibhAse che e kathanamAMnuM pratibhAsamAnatva "svathI che ke "parathI che ema prazna upasthita thAya che. prathama pakSa te svIkArAya tema nathI, kemake ghaTa, peTa, AdinA daSTAntathI e vAta yukti-vikala siddha thAya che ane je dvitIya pakSano Azraya levAmAM Ave te pitAnA advaitavAdane hAni pahoMce che, kemake ethI te "para"nI siddhi thAya che. jInI saMkhyA vizvamAM cha keTalA che, te saMbaMdhI have vicAra karavAmAM Ave che. temAM e te ApaNe joI gayA ke samasta saMsAramAM eka ja jIva che, ema mAnavuM hAnikAraka che eTale ke AthI jIvanI saMkhyA phakta ekanI ja che e mAnyatA pAyA vinAnI lAge che. tyAre zuM saMsAramAM saMkhyaya jIva che ke kema e prazna uddabhave che. saMsAramAM jIvanI saMkhyA bahu moTI nathI ema mAnavuM e eka prakAranuM sAhasa che, kemake ema mAnavAthI te bhaviSyamAM saMsAra jIva vinAne banI jaze, kAraNa ke pratisamaya A saMsAramAMthI kaI nahi ne keI jIva mukita-purI jaI ja rahyo che (alabata, A jaina mAnyatA che ). vizeSamAM A ApattimAMthI bacavA mATe mukta che saMsAramAM pharI avatare che ema mAnavuM e paNa nyAyasaMgata nathI ( A vAta mukitanA adhikAramAM vicArIzuM che. AthI
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA. saMsAramAM eTalA badhA ja mAnavA ke jene koI paNa divase cheDe Ave nahi eTale ke jIva ananta che e mAnyatA nyAyasaMgata Thare che ane jaina darzana ema ja mAne che. kALanA sUphamamAM sUphama vibhAgane jaina darzanakAra "samaya" tarIke oLakhAve che. bhUtakAla ane bhaviSyatkAlanA evA ananta ananta samaye che, jyAre vartamAnakAlane eka ja samaya che. A traNe kAlanA samaye ekaThA karatAM je saravALe thAya tenA karatAM paNa anantagaNuM jIve che, evI jene mAnyatA che. bhaviSyatkAlane dina-pratidina pratisamaya ghaTADo thavA chatAM paNa bhaviSyakAlane aMta Avaze ema keI svapna paNa mAnI zake khare ke ? te pachI jyAre jIvanI saMkhyA ananta che, to tene aMta kadI Ave khare ke ? hA, e vAta vyAjabI che ke saMsAramAMthI mukti-purIe jatAM hovAthI, saMsArI jenI saMkhyA pratisamaya ghaTatI jAya che, paNa tethI A saMkhyA zUnyAkAra thaI jaze, evI bhIti rAkhavI nakAmI che, kemake "ananta" zabda zuM sUcave che ? vizeSamAM, jyAre badhA ja che mokSe jatA raheze, tyAre saMsAramAM jIva nahi rahe tenuM kema e praznano javAba, bhavya, abhavya ane jAtibhavya ema je jenA vibhAgo jaina darzanamAM pADavAmAM AvyA che ane jene viSe AgaLa upara A pustakamAM vivecana karavA vicAra che te tarapha daSTipAta karavAthI sahaja maLI Avaze. saMsArI jIvane karmanuM baMdhana- have AtmA pagalika achavAnuM che arthAt saMsArI AtmA padgalika karmathI baMdhAyela che, ene vicAra karIe. prathama te cArvAka mata tarapha najara karIe. cArvAke (nAstika) adaNane mAnatA nathI. paraMtu tenuM zuM kAraNa che, te jANavuM joIe. (1) zuM AzrayarUpa paralekIne abhAva che tethI ? (2) zuM adaNa apratyakSa (pakSa) che tethI? (3) zuM A vAta yukti-yukta siddha thaI zake tema nathI tethI? (4) zuM sAdhakane abhAva hovAthI ? ke (5) adaSTane abhAva che tethI ema pAMca vikalpa uddabhave che. prathama vika95 asthAne che kemake pAkInI siddhi thaI zake che. | dvitIya vikalpanA saMbaMdhamAM e kahevAnuM che ke zuM adaSTa cArvAkane ja apratyakSa che ke bIjA tamAma darzanakAne paNa tema che? cArvAkane je apratyakSa hoya tevI vastu ke A pRthvI upara che ja nahi ema kahevAthI te cArvAkane apratyakSa evA tenA pitAmahAdino paNa abhAva siddha thavAne ane tema thatAM vizeSataH tene pitAne paNa abhAva mAnavAne prasaMga prApta thavAne; kemake 1 vaheluM ke moDe paNa jarUra mele janAra jIva "bhavya ' kahevAya che. 2 jenAmAM mekSe javAnI yegyatA paNa nathI te jIva " abhavya ' kahevAya che. 3 mekSe javAnI lAyakAta hovA chatAM je anukULa sAmagrInA abhAve kadI paNa saMsArane chellI salAma bharI nahi zake-mukta nahi thaI zake te jIva " jAtibhavya' kahevAya che,
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ 50 jIva-adhikAra [ prathama pitA vinA putranI utpatti hoI zake ke? vaLI aTaka pitAnA sivAya bIjA samasta jIne apratyakSa che ema te cArvAka jyAre pite sarvajJa hoya to ja kahI zake. A uparathI A vikalpa paNa yukti-vikala che ema samajAya che. adaI jevI vastu che, e vAta yuktio dvArA siddha thaI zake che ke nahi evA tRtIya vikalpa paratve have vicAra karavAmAM Ave che. jeo ema kahe che ke tarko vaDe A vAta siddha thaI zake che, tenuM khaNDana karavA cArvAka taiyAra thAya che ane pitAnI samaja pramANe te dUSaNe raju kare che. prathama cArvAka ema pUche che ke A adaSTa sanimittaka che ke animittaka? jo te animittaka mAnaze, te adaNa sarvadA vidyamAna ja raheze ke sarvadA avidyamAna ja raheze (juo 16 mA pRSThanuM TippaNa ). have adaSTane sanimittaka mAnavAmAM Ave. te cArvAka ema kahe che ke A adaSTanuM nimitta aSTAntara ( anya adag), rAga-dveSAdi kaSAyanI malinatA ke hiMsAdi kriyA e traNamAMthI eka hoI zake. je A adaSTanuM nimitta adANAntara mAnavAmAM Ave, te anavasthArUpa haSaNa AvI paDe che; ane je rAga-dveSAdi kaSAyanI malinatAne nimitta tarIke svIkAravAmAM Ave, te samasta saMsArI je rAga-dveSAdi kaSAyathI kaluSita havAne lIdhe kaI paNa kALe kaI paNa jIva karma (adaSTa) sahita bane ja nahi arthAt muktine abhAva mAnavAne prasaMga prApta thAya che. AthI karIne adaSTanuM nimitta hiMsAdi kriyA che, ema mAnavAmAM Ave che te azakya che, kemake pApanA heturUpe manAtI hiMsAdi kiyA ane puNyanA kAraNarUpe gaNAtI ahaMta-pUjAdi kriyAmAM vyabhicAra uddabhave che. jemake aneka pazupaMkhIne kAraNa vinA vadha karanAra temaja pitA, mAtA, putra, mitrAdine droha karanAra e bhayaMkara pApI paNa rAjalakSmI bhagavate jovAmAM Ave che ane sarva jI upara karUNAnI daSTie jenAre, satkArya karanAra, anta-pUjAdi kriyAmAM bhAga lenAro e puNyAtmA paNa aneka upadrava bhagavate jovAya che eTaluM ja nahi, paNa tene dAridrayAdi aneka saMkaTamAMthI pasAra thavuM paDe che. A pramANe je je dUSaNo atre upasthita karavAmAM AvyA che, tenuM have nirAkaraNa vicAravAmAM Ave che. adaSTanuM nimitta achAntara che ema svIkAravAthI anavasthA dUSaNa AvI paDe che, ema je kahevAmAM AvyuM che, tenA saMbaMdhamAM samajavuM ke anavasthA sarvatra dUSaNarUpa nathI arthAt A sthAne te e anavasthA ISTa che, bhUSaNarUpa che, kemake bIja ane vRkSa emAMthI vRkSanI pUrve bIja, tenI pUrve vRkSa, tenI pUrve bIja, e pramANenI ananta ka95nA iSTa che. vaLI je ema kahevAmAM AvyuM ke keIne paNa karmane abhAva thaI zakaze nahi e vAta AgaLa upara vicArIzuM. vizeSamAM pApI meja-majhAmAM potAnA divaso pasAra kare che, jyAre dhamIne ghera dhADa paDe che, ema kahI je hiMsAdi kriyAmAM vyabhicAra darzAvavAmAM Avyo che, te asthAne che. kAraNa ke pApI meja zekha uDAve che, temAM tenuM pUrva bhavanuM puNya kAraNarUpa che ane A bhavamAM je pApa kare che tenuM du:khadAyI phaLa te te avazya bhaviSyamAM bhegavanAra che. e ja pramANe dharmI duHkhI jIvana gALe che, tenuM kAraNa tene pUrve karela kukamane vipAka che, jyAre A 1 A saMbaMdhamAM vizeSa vicAra caturtha ullAsamAM karavAmAM AvanAra che.
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Ata dana dIpikA, 41 bhavamAM te je satkAryAM kare che tenu' sukhada phaLa te te bhaviSyamAM bhegavaze, emAM jarA paNa saMdeha nathI. arthAta sAtamA-AThamA pRSThomAM tAvelA puNya-pApanA (1) puNyAnubandhi puNya ( 2 ) puNyAnubandhi pApa, ( 3 ) pApAnubandhi puNya ane ( 4 ) 4pApAnubandhi pApa e cAra prakArAmAMthI pApAnubandhi puNya ane puNyAnubandhi pApanAM A pariNAme che. (6 have adRSTanA sAdhakanA abhAva che evA je caturthAM vikalpa pradarzita karavAmAM AvyeA hateA tenA saMbaMdhamAM kahevAnuM ke Agama temaja anumAna ema banne sAdhanA mAjIda che. " zubhaH puNya ", " anumaH vA5 che ( tattvArthAdhi. a. 6, sU. 3-4 ), agnihotraM jI upAt svayaMnnAma: " ( taittirIyasahitA ) ityAdi jaina-jaina vAkayA paNa AgamanI sAdhakatA siddha kare che. vizeSamAM ' tulya sAmagrI-sAdhana heAvA chatAM paNa kAryomAM je vizeSatA udbhave che te sakAraNa che ' e anumAnathI paNa adRSTa ' siddha karI zakAya che.pa '' , A saMbaMdhamAM ema kahevAmAM Ave ke jema eka ja pradezamAM utpanna thanArAM bera ane kAMDhAmAM mRdutA ane kuTilatA rUpa vizeSatA-bhinnatA svajJAvane laine ja sabhave che ane vaLI jema eka ja sarAvaramAM ugelA kamaLAmAM kAi lAla teA, kAi sapheda tyAdi temaja koi zatapatrI tA keAI sahasrapatrI ityAdi bheda DhAvAmAM svabhAva ja kAraNa che, tema zarIradhArI jIvAnA sabaMdhamAM samajI levu', tA e kathana yukti-yukta nathI; kemake A dRSTAntamAM raju karela bera, kAMTA temaja kamaLa e vanaspati che ne tema heAvAthI te paNa zarIradhArI jIva che. AthI je vAta hajI siddha nathI te siddha karavA pUrve te vAtanA svIkAra upara AdhAra rAkhanArU DhaSTAnta ApavuM te niratha ka che, vaLI aSTane nahi svIkAratAM, jagatanI vicitratAnuM kAraNa tenA tevA svabhAva che ema pratipAdana karanArA prati e prazna pUchavAmAM Ave che ke A svabhAvathI zuM ( 1 ) niatutA ( kAraNutA ), ( 2 ) svAtmahetutA, ( 3 ) vastu-dharma ke ( 4 ) vastu-vizeSa e cAramAMthI zu samajavu' ? AmAMthI svabhAvane artha ' akAraNutA ' karavAthI ema siddha thAya che ke kayAM te jagatanI vicitratA sadA eka ja sarakhI rahevI joie ke kayAM te vicitratA hovI ja na joie ( jue pRthva 16 ). A bemAMthI eka paNa vAta aMgIkAra karI zakAya tema nahi haiAvAne lIdhe svabhAvanA atha ' nistutA ' ghaTI zakatA nathI. 6 1 janmAntarane mATe puNya saMpAdana karI ApanAra puNya puNyAnubandhi puNya kahevAya che. 2 janmAntarane sArU puNya upArjana karavAmAM vacce nahi AvanArA pApane 'puNyAnubandhi pApa' samajavuM. 3 janmAntarane mATe pApa saMpAdana karavAmAM kAraNabhUta puNyate ' pApAnubandhi puNya ' jANavuM. 4 janmAntarane sArU pApanAM peTalAM adhAvanArA pApane ' pApAnubandhi pApa ' kahevAmAM Ave che, 5 sarakhAve| zrIvizeSAtI nimna-likhita gAthA ( *r no tukuttA khALa, he vilezo na so vinA phairuM / Uttano 'goyama', yo ya hai ya se maM i rU// [ yastusyasAdhanAnAM phale vizeSo na sa binA hetum / kAryasvataH gautama ! ghaTa iva hetuzca tat karma // ]
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIva-adhikAra. [ prathama AthI je "svabhAva'ne artha "svAtmahetutA' ( svAtmakAraNutA, pite ja pitAnuM kAraNa che, ema kahevAmAM Ave, te "AtmAzraya" nAmane deSa uddabhave che. je svabhAvane artha "vastu-dharma" karavAmAM Ave te A vastu-dharma dazya che ke adazya? A vastudharmane "dazya" te kahI zakAya tema nathI, kemake te ApaNane daSTigocara thata nathI, ane jo A vastudharma adazya che to ahasya hAI karIne paNa te vidyamAna che ema mAnavA jatAM adaSTa adaSTa heI karIne vidyamAna che ema kema na mAnavuM? * jo "svabhAvane artha "vastu-vizeSa" samajavAmAM Ave, te A vastu-vizeSarUpI svabhAva mahAbhUtethI atirikta che ke mahAbhUtasvarUpa che eTale ke te mahAbhUtathI bhinna che ke abhinna che e prazna upasthita thAya che. je A vastu-vizeSa mahAbhUtethI atirikta che ema aMgIkAra karIe te e savAla UbhuM thAya che ke A vastu-vizeSa mUrNa che ke amUrta ? ane je mUtta heya te te "dazya che ke "adazya che? dazya ke adazya e bemAMthI eka paNa pakSa svIkAratAM tenuM nirAkaraNa upara mujaba thaI zake che. AthI A mahAbhUtathI bhinna vastu-vizeSa amUrta che ema kahevuM paNa yukita-saMgata nathI. je A "vastu-vizeSa'mahAbhUta-svarUpa che, tenAthI abhinna che ema svIkAravAmAM Ave to eka ja strInAM sAdhe utpanna thayelAM be saMtAnamAM eka bhUkha ane bIje catura jovAmAM Ave te AvI vizeSatA zene AbhArI che ? kemake vastu-vizeSarUpI svabhAva te bane sthaLe samAna ja che. e uparathI sAra e nIkaLe che ke adaSTa kahe ke svabhAva kahe te eka ja che ane A mahAbhUtethI abhinna adaSTa pIgalika siddha thAya che. vaLI A uparAMta kamanuM astitva temaja paugalikatva siddha karanArI ghaNI yuktio che, temAMthI keTalIka yuktione atra vicAra karavAmAM Ave che. jema vRddha zarIra tarUNa zarIra pUrvaka hoya che ane tarUNa zarIra bAla zarIra pUrvaka hAya che tema A bAla zarIra anya zarIra pUrvaka hovuM joIe. A anumAnathI siddha thAya che ke A anya zarIra te kAmaNa zarIra-kamamaya zarIra yAne kama hevuM joIe. kemake pUrvabhavIya bhautika zarIra to te ( gata ) bhavamAM bhasmIbhUta thaI gayuM che ane azarIrI niyAmakanA abhAvane laIne niyamita pradezamAM yAne anya gatimAM javA samartha nathI arthAt niyamita pradezamAM javAne mATe kArmaNa zarIranI AvazyaktA che. A uparathI kamanuM astitva siddha thAya che. have Adarza (adaSTa) pauzalika che, te paNa yukti-purassara darzAvavAmAM Ave che, e 1 "ArA dAkSikaniSaSanonigrNa garamAzraya: " arthAta pitAnI utpattimAM pitAnI je apekSA rAkhavI te " AtmAzraya" kahevAya che. 2 A mATe juo zrIvizeSAne dvitIya gaNadharavAda ( gAva 1612-1643), 3 jene purnajanma mAne che.
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Ati darzana dIpikA, tA dekhItI vAta che ke beDI, sAMkaLa ityAdi vastu paulika hAvAne lIdhe ja bandhanarUpa bane che, tema ka paNa paulika hAya tA ja te AtmAnA andhanarUpa thai zake. atra kAma, krodha vigere apaudgalika hai.vA chatAM paNa AtmAne bAMdhI zake che, teA pachI karmAM paNa paulika nahi DhAi karIne AtmAnA andhanakartA tarIkenu` kA` kema na karI zake, evA prazna UThAvavA asthAne che, kAraNa ke AnuM samAdhAna e che ke kAma-krodhAdi kai khuda andhanarUpa nathI; kintu te tA AtmAnI maddhAvasthA-paratantratA che ane AvI bandhanajanita addha-avasthA ( paratantratA ) paudgalika na hoya teA temAM ka'i vAMdhA jevuM nathI; kemake zu' dArU pIvAthI cittanI vikalatA utpanna thatI nathI ? kahevAnI matalaba e che ke jema dArU pIvAthI utpanna thatI cittanI vikalatA AtmAnA eka prakAranA pariNAma hAvAthI puddagalarUpa nathI, tema kAma-krodhAdinA sabaMdhamAM paNa samajI levuM, paraMtu jema A cittanI vikalatAnI utpattinuM kAraNa je dArU te paulika che, tema kAmArdinI utpattinuM kAraNa je karmAM te paNa paulika hovu' ja joIe. AmAMthI sAra e nIkaLe che ke anyanajanita-mRddha avasthA bhale paulika na hAya, paraMtu tenuM kAraNa te paugalika hovuM ja joIe. vizeSamAM AtmAthI atirikata kama pariNAmI hovAthI, kSIranI mAphaka te mUtta kare che. vaLI, agnine dAha thavAthI jema vedanA udbhave che, tema kama dvArA paNa AtmA sukha-duHkhAdinA anubhava karatA heAvAthI, te kama paNa mUtta siddha thAya che. 43 A uparathI e kRlitA thAya che ke cega dazanamAM dRSTane AtmAnA vizeSa guNarUpa, sAMkhya darzanamAM prakRtinA vikArarUpa, auddha danamAM vAsanAsvarUpI ane brahmavAdIonA matamAM avidyArUpa mAnavAmAM AvyuM che te vAta jaina darzanakArane saMmata nathI. jaina zAstramAM te aSTane paudgalika-mUtta mAnavAmAM Avyu` che, mU` kathI amRta AtmAnu bandhana-- bhUtta kamathI amRtta AtmA kevI rIte badhAI zake te vicArIzuM mUtta kama amRtta AtmA upara anugraha ke upaghAta kevI rIte karI zake ? kemake zuM amRtta AkAzane mUtta candanAdikanA vilepanathI anugraha ke khaDgAdikanA khaMDanathI upadmAta thatA sAMbhaLyuM, joyA ke jANyA che ? kahevu paDaze ke AvA prazna UThAvavA niraka che; kemake mUtta brAhmI vagere auSadhiothI amUrta jJAnanA anugraha thAya che; temaja vaLI mUtta mAdikathI amUtta jJAnane upadhAta paNa thAya che. AvAM aneka udAharaNA maLI zake tema che. vizeSamAM e vAta paNa bhUlavA jevI nathI ke A saMsArI AtmA ekAnte sarvathA amRta nathI, kemake anAdi karma-santatithI te pariNAmAntarane pAmelA che. jema agni ane lehapiNDa eka bIjA sAthe maLela che, tema sa'sArI jIva ane kamaLelAM che. AthI ka mU hAvAthI tenAthI kathaMcita ananya-abhinna mAtmA paNa graMthagitu mUtta, AthI karIne mRtta
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ 44 jIva-adhikAra, huM prathama kama vaDe A amUrta-mUtta AtmAne anugraha-upaghAta thAya che, jyAre AkAza sarvathA amRtta hAvAthI tene enAthI anugraha ke upaghAta thatA nathI. vaLI ema paNa kahevu ceAgya nathI ke jo mUtta karmathI amUtta AtmAnuM baMdhana thaI zake che, te zarIrAdika mUtta vastu vaDe paNa tema svIkAravAnA atiprasa`ga prApta thaze. kAraNa ke jyAre hakIkata Ama che, te ema kema na kahI zakAya ke amRtta evI avidyA vaDe jema AtmAnuM baMdhana thAya che, ( A pramANe mAnavA tame mAyAvAdI taiyAra thAo che ) tema amUtta gaganathI pazu AtmAnuM baMdhana-AvaraNa thavu' joie ? AnA uttaramAM bacAva tarIke ema kahevu ke virUddha vastue ja eka ekanA AvaraNarUpa banI zake che ( jema aMdhakAra AlekanA ) te te amAre paNa ISTa che. ane AthI karIne uparyukta atiprasa'garUpI doSa amane lAgu paDatA nathI; kemake dehArdi kaMI AtmAthI savathA virUddha nathI. vedAdi dhamazAstrAnA pADo~~ sAMkhya darzanamAM jene purUSa tarIke ane bauddhadarzanamAM jene vijJAna-kandha yAne pudgala tarIke oLakhAvyA che te AtmAnA astitvAdine sUcavanAra keTalAMka vAkacA vedAdikamAMthI atra ApavAmAM Ave che.-- ( 1 ) '' pharma navembara ridhi mi mAM nu zAparo atharmatat / " ( Rgveda 10-18-4 ) ( yajuveMda 25-44 ) ** (2) na vAse etantriya se na riSyasi " ( 3 ) " AsmAna pitamAM putra pautra pitAmarm ! ( 4 ) " yo ma AtmA yA me prajA ye me pazavastairahaM manovAcaM prazIvAmi " ( tANDaya mahAbhrAhmaNa 1-3-4 ) nAyAM nanizrI mAtara ye priyA tAjIye" (atharvaveda 5-30) dw 46 ( 5 ) yathA vrIhirvA yo vA zyAmako vA zyAmAkataNDulo vaivmymastarAmanuM puddo phirthamaya: ' ( zatapatha brAhmaNa 10-6-3-2 ). ,, ( 6 ) " !_f XP, Waa, zrotA, prAtA, sucitA, mantA, modA, rtA vijJAnaramA puruSaH na sa parekTare bAni saskRtiSThate / '' (prazneApaniSad 4-9) 1 AtmAnA astitva saMbaMdhI-jIva che ke nahi' e prazna paratve viSTi mAhitI mATe jIe zrIvizeSAne prathama gaNadharavAda ( gA0 1549 1603 ).
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ usAsa] Ahata darzana dIpikA. (7)" indriyebhyaH parA hyA, arthebhyazca paraM manaH / manasaMstu parA buddhi-buddherAtmA mahAn paraH // " . -(opaniSa6 1-3-10) (8)" so'syAyamAtmA puNyebhyaH karmabhyaH pratidhIyate'thAsyA'yamitara AtmA kRtakRtyo vayogataH preti sa itaH prayanneva punarjAyate" (aMtareyopani562-4) ()" tasmin svapati tu susthe, karmAtmAnaH zarIriNaH / svakarmabhyo nivartante, manazca glAnimRcchati // " -(manusmRti 1-53 ) (10) " antavanta ime dehA, nityasyoktA zarIriNaH / anAzinA'prameyasya, tasmAd yudhyasva 'bhArata! // 18 // ya enaM vetti hantAraM, yazcainaM manyate hatam / ubhau tau na vijAnIte, nAyaM hanti na hanyate // 19 // na jAyate mriyate vA kadAci-nAyaM bhUtvA bhavitA vA na bhUyaH ajo nityaH zAzvato'yaM purANo, na hanyate hanyamAne zarIre // 20 // vAsAMsi jINoni yathA vihAya, navAni gRhNAti nro'praanni| tathA zarIrANi vihAya jIrNAnyanyAni saMyAti navAni dehI // 22 // acchedyo'yamadAhyo'ya-makledyo'zoSya eva ca / nityA sarvagataH sthANu-racalo'yaM sanAtanaH // 24 // -(bhAvagItA bha02) A uparathI jUdA jUdA darzanakAranI-dharmavettAonI AtmAnA ravarUpa saMbaMdhI kevI mAnyatA che teno thoDe ghaNe khyAla Avyo haze. kamanI siddhi dvArA AtmAnI siddhi thaI jatI. hevAthI AtmAnuM astitva nahi svIkAranArA cArvAkane uddezIne vizeSa kathana karavAnI jarUra jaNAtI nathI. paraMtu eTaluM to kahevuM paDaze ke caitanyane zarIrane dhama mAne e yuktiyukta vAta nathI (numA nyAyasubhAsinu bhA3 254ii0 50 71-74). atre e umeravuM anAvazyaka nahi gaNAya ke kharI rIte jotAM AtmA, kama, Izvara e atIndriya padArtho che. enI pratIti pratyeka jIvane pratyakSa pramANa dvArA thaI zake tema nathI. - 1 ramAtmA che ke nahi e saMzaya AtmAnuM astitva siddha kare che. A saMvedanasiddha saMzayAdi vijJAna jenA hRdayamAM spare che, tene mATe te te saMvedana AtmA pratyakSa che.
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ prathama jIva-adhikAra. tarkanA baLathI ene nirNaya duHsAdhya balake asAdhya che. kemake jema muSTAmuSTi, daDataSThi, kezAkezi zarIra-yuddha che tema takataki paNa eka jAtanuM vAgyuM che.' tarkonI taratamatAne dhyAnamAM laIne ja mumukSu janene enI dADhamAM na phasAvavA mATe zAstrakAre udyoSaNa kare che. AnA samarthanArthe samarthavAdI zrIharibhadrasUrinA nimnalikhita udagAnuM sUcana karavuM Avazyaka samajAya che - " yatnenAnumito'pyarthaH, kushlairnumaatRbhiH| abhiyuktatarairanyai-ranyathaivopapAdyate // 143 // jJAyerana hetuvAdena, padArthA yadyatIndriyAH / kAlenaitAvatA prAjJaiH, kRtaH syAt teSu nizcayaH // 144 / / na caitadevaM yat tasmAt , zuSkatarkagraho mahAn / mithyAbhimAnahetutvAta, tyAjya eva mumukSubhiH // 145 // grahaH sarvatra tatvena, mumukSUNAmasaGgataH / muktau dharmA api prAya-styaktavyAH kimanena tat ? // 146 // " -gadaSTisamuccaya arthAt prayatnapUrvaka kuzaLa tArkikoe anumAna dvArA siddha karelA padArthane temanAthI vadhAre taka--baLavALA taddana viparIta rIte ja sthApita kare che. vaLI je atIndriya padArthone (mAtra) hetuvAdathI baMdha thatuM hota, te prAjJa janee ATalA kALa daramyAnamAM kyArane e e 1 AthI tarka-zAstra ke nyAyazAstranI huM avagaNanA karavAnuM sUcavati nathI, kemake e dvArA buddhi khIle che: kalpanA-zakitano vikAsa thAya che ane taTastha janane te ja sAre gAte sAthas" dvArA sucavyA mujaba kharI khATI bAjunuM bhAna thAya che. e hakIkata mArA lakSya bahAra nathI. 2 A vizeSaNamAM jarA paNa atizayokti rahelI nathI. tema chatAM enI pratIti karavAnI ukaThA rAkhanArane A yogIzvare racelI anekAntajayapatAkA joI javA vinavuM chuM. 3 atra eka ja udAharaNa ApavuM basa thaze. kasumAMjalinA kartA prakhara tAhika zrIudayana pitAnI A kRtimAM Izvarane "sarva kartA ' siddha karavA mATe tanatoDa prayatna kare che. te ane anumAnono TathI upayoga karavA uparAMta te vedanI kRtione paNa Azraya le che eTaluM ja nahi, kintu e rIte samajAvyA chatAM kei e vAtane asvIkAra kare te tene paIslati:" ne ilakAba Ape che. Izvara-bhaktithI prerAIne-izvaranA vAstavika guNonuM samarthana karavAnA hetuthI jema A tArkikarana kamara kase che, tema A tarapha jaina munivaryo paNa Izvarane sAta siddha karavA tana-yukitaone varasAda varasAve che. zrI hemacaMdrasUri te Izvarane jagata-kartA mAnanArAne uddezIne anyane nimnalikhita insfeta gijaa: 2 vAra ra : 8 nidA | mA kuarfiew: hyu-si - srutuzAsabhya che . " -padya dvArA " kahevAkI' kahI pitAnuM vakatavya pUrNa kare che.
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Arhata darzana dIpikA, viSe nizcaya karyAM hota. paraMtu vastu-sthiti AvI nathI. ethI zuSkatanA mahAn Agrahane meAkSAbhilASI janAe tA tyajI devA joie, kemake e mithyAbhimAnanuM kAraNa che. vaLI kayAMya paNa tattva saMbaMdhI kadAgraha rAkhavA te mumukSu janAne ghaTe nahi. muktimAM bIjA paNa dhaI-matAvAda-vivAdo cheDI devAnA che, tA Ane tyAga karavA paDe temAM zuM ? Astika keNu ? Atma-nirUpaNanA prakaraNanuM sUkSma avalAkana kAyo e vAta teA sujJa pAThakanA dhyAnamAM AvI haze ke jene AtmA, puNya, pApa, punarjanma, paraleAka ityAdinA svIkAra kare che. AvI paristhitimAM paNa temane ' nAstika ' nA IlkAba ApavA te samucita lAgatuM nathI, kemake mahiSa pANinikRta aSTAdhyAyI ( 4-4-60 ) nA nimna-likhita~~ " " basti nAsti viSTha maMtiH ' --sUtranI zrIbhaTTAjI dIkSite racelI siddhAnta kAsudI ( pR0 273)mAM nIce gujama ullekha che:-- " 'asti paraloka ityevaM matiryasya sa Astika: / nAstIti matiryasya sa nAstikaH " arthAt paraleAka che evI jenI buddhi che te ' Astika ' che ane jenI evI mati nathI te ' nAstika ' che. A ullekhanuM jarA paNa mahattva na hoya tema keTalAka manusmRti ( a02)nA nimna-likhita-~~~ 47 " joyaazveta te sUje, hetuzAsrApravAr Thika | na sAdhumiTinnAthI, nAstiko leni|| ?? || i -padya upara potAnA mantavyanI imArata caNe che. paraMtu temaNe e dhyAnamAM rAkhavu joie ke prathama te manusmRtinAM samasta kathAnAne svIkAra karavA teo taiyAra che ? vaLI e paNu sAkSarothI kayAM ajANyuM che ke smRtiomAM paraspara virodhAtmaka kathana che. kahyu paNa che ke-- * soDatiSThaH smRtayazva bhinnA naiko muniryasya vacaH pramANam / 1 zrIhemacaMdrasUri paNa tenI apUrva pratibhAnI pratIti karAvanArA siddhahaima vyAkaraNanA * nAtijAtivAkRmi ' ( ke-4-66 ) mUtranI svapana vRttimAM * Astika ' nI vyutpatti nIce mujaba sucave che: Asti paralokaH puNyaM pApamiti vA matirasya AstikaH 55
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ 48 jIva-adhikAra. atri nihitaM guhAyAM mahAjano yena gataH sa panthAH // 1 // '', vizeSamAM e paNa vAta vicAravA jevI che ke jenA paNa veda' ne mAne che. spaSTa zabdamAM kahu. te jainAnuM ema mAnavuM che ke A avasarpiNImAM thai gayelA prathama tItha"kara zrIRSabhadevanA suputra zrIbharata cakravartIe peAtAnA pitAzrInA upadeza anusAra cAra vedo racyA hatA. A vedotuM pahena-pAThana AThamA tIrthaMkara zrIcandraprabhunA zAsana sudhI cAlyuM. tyAra pachI temAM piravatana thayuM ane atyAre je veDho upalabdha che. te paraspara vidhAtmaka hovAthI vizvasanIya nathI. A uparAMta e paNa khAsa smaraNamAM rAkhavA jevo hukIkata che ke jeneAnA cAvIsamA tIrthaMkara zrImahAvIrasvAmIe temanA samayamAM pracalita vedone azuddha kahI vedanA pakSapAtIAnI lAgaNI dubhavI nathI, tenA atha samajavAmAM bhUla thAya che ema kahyu che. A hakIkatane jo vAstavika gaNavAmAM Ave teA vedanI nindA kare te nAstika'e vAkayanA Adhare paNa jainAne nAstika kahI zakAze nahi, kemake vedanA avaNu vADhamAM temanA hAtha nathI. : : A saMba'dhamAM ema paNa kahI zakAya ke ' veda ' nA atha * jJAna ' thAya che. ethI sAcA jJAnanA nindakane nAstika kaheve evA bhagavAn manunA Azaya te nahi hAya ? jo A Azaya hAya tA jaine te zuM paNa dareka samantu banyuM e vAta jhaTa 'gIkAra kare emAM kahevuM ja zuM? [ prathama d 1 sasArAdarzana, sasthApanaparAmazana, tattvAvaSeAdha ane vidyApramAdha evAM cAra veDhAnAM nAma che. 2 A jaitAnI udAratA sUcave che, ethI karIne te jaina dArzanika sAhityamAM anyAnya - danAne samanvaya jovAmAM Ave che. vaLI jaina dana eTale ja samyagdarzana ema nahi, paraMtu e te enA grAhaka upara AdhAra rAkhe evA mudrAlekha nIce mujabanI paMktimAM jhaLakI uThe che, e khuzI thavA jevuM che. k samyagdRSTeH arhatpraNItaM mithyAdRSTipraNItaM vA yathAsvarUpamavagamAt samyakkSutam mithyAdRSTeH punaH aspraNItam itara vA mithyAzrutama, yathAstrarUpamanavagamAt " ( karma0 TI chu ??, mA. ) AcA va. zrIsiddhasena dvivAkara to potAnI pratibhAnI pratimArUpa svakRta sammatitakamAM tyAM sudhI kahe che ke - * bhaI micchAdaMsaNasamUhamai asta amayasAyassa / jiNavayaNassa bhagavao saMviggasuddA higammassa // 70 // " [ bhadraM mithyAdarzanasamUhamatikasya amRtasvAdasya / jinavacanasya bhagavataH saMvignasukhAdhigamasya / ] arthAt je mithyAdatAnA samRhurUpa che tathA je amRta jevu' svAdiSTa che. temaja jenA mama samajavA mATe savega-sukhanI prApti Avazyaka che te jina-vacanarUpa bhagavAna bhadravata-bhayavaMta rahe.
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ ulAsa ] AhaMta darzana dIpikA. A pramANenI yuktionI sarvathA avagaNanA karI ane je te mAnIe chIe, je veda atyAre pracalita che ane ene je artha ame karIe chIe te ja sAcA veda che ane tene nahi mAnanAra nAstika che ema je paDitaMmacanuM kahevuM hoya, te te eka jAtanuM sAhasa che. AvI sthitimAM te jema musalamAne kurAnane nahi mAnanArA samasta janene "kAphara' kahe che tema eka matAvalaMbI anya matAvalaMbIne nAstika gaNaze; eTale jagatmAM eka bIjAnI apekSAe keI Astika raheze nahi. A bhAva nimna-likhita padyamAM sArI rIte pratibimbita thAya che" vArita the jinazAkuna isariNAma __ kausaGgyaM cauDavIye bhuvanasuvidite vaiSNave'nAzrayatvam / sAmAjye'nAryatA yat pracalati paramaMmlecchake kApharatvaM sarvAdhaHpAtakArI prasarati bhayado bhArate bhedbhaavH||1||" A pramANe AtmAdi paratve sarasa ke nIrasa UhApoha karI have prastuta viSaya vicArIzuM. temAM sauthI prathama jIvanA lakSaNa tarIke je "upaga"ne granthakAre nirdeza karyo che, tenuM lakSaNa - temanA zabdomAM joI laIe. jJAna-darzanayoH samyaksvaviSayakasImAnullaGghanena dhAraNarUpatvam, bAhyAbhyantaranimittakatve sati Atmano yathAyogaM caitanyAnukAripariNAmavizeSarUpatvaM vopayogasya lakSaNam / (2) arthAt jJAna-darzananA viSayanI yathArtha sImAnuM ullaMghana karyA vinA je dvArA jJAna-darzanane dhArI zakAya tene athavA te je prakAranA jJAna yAne kazananI bAhA ane Abhyantara sAmagrI vidyamAna hoya te sAmagrIne anukULa je AtmAmAM caitanya nAmane pariNAma thAya tene "upayoga" kahevAmAM Ave che. upayoganuM A lakSaNa samajavAmAM "jJAna" ane "darzananuM svarUpa jANavuM Avazyaka hevAthI prathama tatsaMbaMdhI vicAra karavAmAM Ave che, joke granthakAra pite paNa AgaLa upara A para prakAza pADe che. jJAna ane darzanamAM rahele taphAvata dareka padArtha sAmAnya ane vizeSa ema ubhayAtmaka che. keI paNa padArthanA vizeSa 1 sarakhAvo tAryAdhinI zrIsiddhasenamaNikRta TIkA (50 149)nI nimnalikhita paMktio " agoja kAma, nAranarfpaka jJAna-kalIno sathavArAviSaSanImaanullghnen dhAraNaM samAdhirucyate / " 2 sarakhAvo taravArtharAja (pR. 82)nI nimnalikhita paMkita- "bAhyAbhyantaratudrayasannidhAne yathAsambhavamupalabdhazcatanyAnuvidhAyI.pariNAma upyogH|" , ekAkAra ane eka zabdathI vAya evI pratItine " sAmAnya ' kahevAmAM Ave che. 4 vijAtIya padArthathI sarvathA bhinnapaNAnuM bhAna karAvanArane " vizeSa ' kahevAmAM Ave che,
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ 50 jIva-adhikAra. [ prathama kramane gauNa rAkhIne jo tenA sAmAnya dharmanA vicAra karIe te te edhane ' darzIna ' kahevAmAM Ave che; para Mtu ethI ulaTu' tenA sAmAnya dharmane gauNa rAkhI tenA vizeSa dhamane uddezI te padmA nuM grahaNa karavAmAM Ave te tene ' jJAna ' kahevAmAM Ave che, jJAna te sAkAra badha-upayAga che, jayAre darzana te nirAkAra edha-upacega che. zrIzyAmAcAyaeNkRta prajJApanAsUtranI zrImalayagirisUriSkRta vRtti ( 453 patrAMka )mAM DhAMcaNarUpe Apela nimna-likhita gAthAmAM kahyuM paNu che ke-- ' tuM sAmatrALa, mavALuM neya hrada vAra | avisesiNa atthe, daMsaNamiha vuccae sabhaai // 1 // " [ yat sAmAnyagrahaNaM bhAvAnAM naiva kRtvA''kAram / avizeSya arthAn darzanamityucyate samaye // ] ja jJAna ane krena e ane ekanA eka ja-tenA te ja padAtha upara prakAza pADe che, arthAt anenA viSaya eka ja che. phra eTalA ja che ke jJAna vastunA upara vizeSa rUpe prakAza pADe che, jyAre dazana tene sAmAnya rUpe oLakhAve che. jJAna ane dana e emAM jJAna pradhAna pada lAgave che, kemake jJAna dvArA ja sakaLa zAsrAdinA viSaceka paratve vicAra thai zake che. vaLI jJAnarUpa upayAgamAM ja va MtA jIva sava labdhie meLavI zake che. A vAta danarUpa upayegamAM vanArA jIvanA saMbaMdhamAM ghaTI zakatI nathI. kahyuM paNa che ke-- " savvAo ladvIo sAgarovaogovauttassa, no aNAgArobaogovauttassa " - [ sarvA labdhayaH sAkAropayogopayuktasya, na anAkAropayogopayuktasya ] vaLI, je samaye AtmA samasta kathI mukta thAya che, te samaye tene jJAnarUpa ja upayega hAya che; dazanarUpa upayAga te khIjA samaye thAya che. vizeSamAM kevalajJAnIone arthAt sajJAne prathama jJAna ane pachI darzana thAya che, jayAre anya chadmastha prANIonA saMbaMdhamAM ethI ulaTI hakIkata che, arthAt temane te prathama darzana ane pachI jJAna thAya che. kAraNanA be prakArA upayAganuM lakSaNa yathArtha rIte samajAya teTalA mATe bAhya ane Abhya tara kAraNa eTale huM " jIvRtti tivrutIti indrakSya " e vyutpattivALA ' matsya ' zabda pAribhASika che. ene atha dhAti-kamathI yukata-rAgI-amajJa karavAmAM Ave che. abhidhAna ( kA0 3, zlA0 42 )nA nimnalikhita-- . " kapaTaM kaitavaM dambhaH kUTaM chadmopadhizchalam -pUrvAdha uparathI chamanA a 'kapaTa' che ema samajAya che. jyAM sudhI mAnavamAM kapaTa-mAyA hrAya tyAM sudhI te mAnava sarvajJa banI zakatA nathI. 99
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA. zuM te paNa jANavuM jarUrI che. kAraNanA be prakAro che-bAhya ane Abhyantara athavA ApekSika ane upAdAna. dareka vastunI utpattine AdhAra A be kAraNe upara rahelo che, jemake ghaTa utpanna kare hoya te temAM tenAM cakra, daMDa, kulAla (kuMbhAra) vigere bAhya kAraNenI jarUra paDe che, temaja mATI, tenI snigdhatA ItyAdi tenAM Abhyantara kAraNenI paNa apekSA rahe che. A pramANe prastutamAM paNa je prakAranA jJAnarUpa yAne darzanarU5 upaga utpanna kare haya, tadanukULa nimittene sadabhAva hovo joIe. matijJAnAdika pAMca jJAnenAM bAhya ane Abhyantara kAraNe matijJAnarUpa upayoganA Aleka (prakAza), yogya dezamAM rahelI vastune Indriya sAthe saMyoga (sannikarSa) ityAdi bAhya kAraNe ane matijJAnAvaraNIya karmane kSayopazama vagere tenAM Abhyantara kAraNe prApta thatAM matijJAnarUpa upaga thAya che. e pramANe zabda-zravaNa, upadezaka, pustaka vigere kRtajJAnanAM bAhya kAraNe che ane zrutajJAnAvaraNIya karmane kSapadamAdika tenAM Abhyantara kAraNe che. avadhijJAnanI bAbatamAM rUpI padArtho ane te jJAnane AvRta karanArA karmone kSayopazama anukrame bAhya ane Abhyantara kAraNe che. manarUpe pariNata thayela mananI paugalika vargaNAo e mana:paryavajJAnanAM bAhya kAraNe che, jyAre A jJAnanA AvaraNarUpa karmono kSayopazamAdi tenuM Abhyantara kAraNa che. kevalajJAnanA saMbaMdhamAM te padArtha mAtra tenA bAhya kAraNarUpa che ane A jJAnane tirohita karanArAM kamane kSaya te tenuM Abhyantara kAraNa che, atra kSapazama nahi kahevAnuM kAraNa e che ke kevalajJAnAvaraNIya karmane pazarma che ja nahi-hoI zake nahi, A pramANe A pAMca prakAranAM bAhyA ane Abhyantara nimitte paratve vicAra karyo. evI ja rIte cakSuddazanAdi cAra prakAranA darzana-upayoganA saMbaMdhamAM paNa yathAvidha nimitte ghaTADI zakAya tema che. A vivecana uparathI upayoga zI vastu che te pAThaka-vargane dhyAnamAM AvyuM haze, chatAM paNa e viSe keTaleka vicAra pharIthI karI laIe. upagane zabdArtha- upayoga e rUpa ane vona e be zabdonuM baneluM che. temAM 3pa ne artha "samIpa, pAse che, jyAre "ne artha "jJAna-darzananuM pravartana" yAne "viSayanI sAvadhAnatA mATenI taiyArImAM che. A kaMI svakapolakalipata vAta nathI. kemake tavArthAdhinI bRhada vRtti (pR. 149)mAM kahyuM che ke "yogaH jJAnadarzanayoH pravartanaM viSayAvadhAnAbhimukhatA, sAmIpyavartI yoga upayogaH nityasambandha ityarthaH " 1 AnuM svarUpa have pachI vicAravAmAM Avaze. 2 jJAnAvaraNIya karmanA prakAro paikI eka. 3 A AgaLa upara samajAvavAmAM Avaze.
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIva-adhikAra. [ prathama * upayoga ' zabdanI vyutpatti-atha prajJApanAnI zrImalayagirIya TIkA (312 patrAMka) mAM je nIce mujaba ApyA che, te paNa A vAtanI sAkSI pUre che. upayujyate - vastuparicchedaM prati vyApAryate jIvo'nenetyupayogaH " . . arthAt jenA vaDe jIva vastunA pariccheda prati vyApAra kare che-pravRtta thAya che te 'upayAga' che. kahevAnI matalakha e che ke upayAga AtmAnA eka prakAranA pariNAma che. enu' khIju' nAma * caitanya ' che, ' caitanya ' eTale ' jJAna ane dazana '; arthAta jJAna ane daCna e caitanyanA paryAyA che, je jAtanuM jJAna yAne dana saMpAdana karavu hAya tene anukuLa khAhya ane Abhyantara nimitte maLatAM ' jJAna-upayAga ' ke ' darzana-upayAga ' thAya che, A uparathI joi zakAya che ke upayAganA jJAna-upacega cAne ' sAkAra ' upacega ane dana-upayoga yAne 'nirAkAra' upayega ema e mukhya bhedo paDe che. chadmasthAne A bane upacega eka ja vastu paratve vadhAremAM vadhAre antarmuhUta sudhI ja hAi zake che ane temanA saMbandhamAM jJAna-upacAganA samaya darzInaupayeAganA karatAM saMkhyeya gaNA che; jyAre kevalIone ( sarvajJAne ) te te ane upayegA ekeka samayanA ja hoya che. para Cs upayAgavAda jIvane eka samayamAM keTalA upayAga hoi zake ?-- eka ja samayamAM jIvane ekathI vadhAre upayoga DAi zake nahi (paraMtu kriyA tA hAi zake) A vAtanI vizeSAnI nimnalikhita gAthA sAkSI pUre cheH---- " ?-visapayattA, poSavirophiLo huM samaye ? / samae do uvaogA, na hoja kiriyANa ko doso ? // 373 // [ zraphaLa-visaneprayatno parasparavirodhino vayaM samaye ? / samaye dvAvupayoga na bhavetAM kriyANAM tu ko doSaH ? // ] 1 " Athamyo navagya sthAta, pravRtyatanuM tema / namonamuhUrNAnta-mattathAsavidha cata: phA'-lAkaprakAza, vyalAka, sa` 3 arthAt nava samayeAthI mAMDIne aMtadUta'nI zarUAta thAya che ane te muddatamAM jyAM sudhI eka samaya eA DAya tyAM sudhI che. A aMtarmu dUta'nA asaMkhya prakAro paDe che. kahevAnI matalaba . e che ke nava samayathI mAMDIne be ghaDI ( 48 miniTa )mAM eka tadbhUta ' kahevAmAM Ave che. samaya ' e jaina zAstranA artha samamAM sUkSma kALa-vakhata thAya che. eka sekaMDamAM are teA asaMkhya samaye pasAra thai jAya che. samaya karatAM kASTha vakhata che, e sUkSmatama che e avibhAjya che. samaya eA eTalA badhA kALane paribhASika zabda che ane ene AMkha mIcIne UnnADIe teTalAmAM sUkSma kALa nathI, e chelle sUkSma 2 A gAthA prajJApanAnI vRtti (264 patrAMka )mAM dRSTigAcara thAya che.
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ ulAsa ] AhaMta darzana dIpikA. kriyA eka samayamAM ekathI vadhAre hoI zake. A vAta te nATakIA-khela karanArA nATaka karatAM jatAM eka ja samayamAM hastapAdAdi vaDe vividha ceSTA kare kriyAonuM vaigapadya che te parathI paNa samajI zakAya che. vaLI AnA samarthanAthe e nivedana karavuM anAvazyaka nahi gaNAya ke dareka vastumAM eka ja samayamAM utpAda ane vyaya uddabhave che tathA eka ja samayamAM saMghAta ane parizATana thAya che.' atra keI ema mAnavAne taiyAra thAya ke damastha jIvene jJAnanI apUrNatAne laIne bhale eka samayamAM ane upayoga na hoya, paraMtu kevalajJAnIone te baMne upayago hoI zake te A vAta saiddhAtike svIkAratA nathI. AnA samarthanAthe teo vizeSAvanI nimnalikhita gAthAne spaSTa ullekha kare che- " nANammi daMsaNammi ya, etto egayarammi uvutsaa| savvassa kevalissa vi, jugavaM do natthi uvaogA // 3096 // " [ jJAne darzane ca eka anayorekatarasmin upyuktaaH| sarvasya kevalino'pi yugapad dvau na sta upayogI // ] arthAt sarvasane paNa eka sAthe be upage letA nathI. paraMtu tArkika-ziromaNi zrIsiddhasena divAkara A vAta svIkAratA nathI. kahevAnuM tAtparya e che ke eka ja samayamAM kevalajJAna ane kevaladarzana ema be upayoga hoI zake ke nahi e saMbaMdhamAM saiddhAtiko ane tArkike vacce tIvra mata-bheda che. A vAyuddha kaMI tIrthottarIyo sAthenuM nathI, e to bhavetAmbara saMpradAyanA be pAnI carcAno raMgamaMDapa che. sAtvika pakSanA AgevAna pUrvadhara zrIjinabhadragaNi kSamAzramaNa che, jyAre tArkika pakSanA agraNI AcAryavaya zrIsiddhasena che. A be pakSamAMthI tenuM mantavya sAcuM che ane nirNaya mArA jevA majamati karI. na zake eTaluM ja nahi paraMtu, A virodhAtmaka mantavyo che ema paNa kahevuM che mAre mATe te ucita nathI. A saMbaMdhamAM nyAyavizArada nyAyAcArya mahAmahopAdhyAya zrIyazavijayagaNinA udagAre khAsa mananIya hevAthI te anuvAda sahita nIce mujaba upasthita karUM chuM - " prAcAM vAcAM vimukhaviSayonbheSasUkSmekSikAyAM ye'raNyAnIbhayamadhigatA navyamArgAnabhijJAH / teSAmeSA samayavaNijAM 'sammati granthagAthA vizvAsAya svanayavipaNiprAjyavANijyavIyI // 1 // 1 A saMbaMdhamAM vizeSa mAhitIne sArU juo vizeSAnI TIkA (50 21-217). 2 prathamanA traNa padya "madAkrAntA' chaMdamAM, tyAra pachInAM bIjAM traNa padya pRthvI" chaMdamAM ane aMtima ( sAtamuM ) padya " zikhariNI ' chaMdamAM racAyela che,
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ 54 75-adhi2. [ prathama bhedagrAhI vyavahRtinayaM saMzrito mallavAdI pUjyAH prAyaH karaNaphalayoH sImni zuddha sUtram / bhedocchedonmukhamadhigataH saGgrahaM sihasena stasmAdete na khalu viSamAH sUripakSAstrayo'pi // 2 // 'cit sAmAnya puruSapabhAkkevalAkhye vizeSe tadrUpeNa sphuTamabhihitaM sAdyanantaM yadeva / sUkSmairaMzaiH kramavadidamappucyamAnaM na duSTaM tat sUrINAmiyamabhimatA mukhyagauNavyavasthA // 3 // tamo'pagamacijanuHkSaNabhidA nidAnodbhavAH - zrutA bahutarAH zrute nayavivAdapakSA yathA / tathA ka iva vismayo bhavatu sUripakSatraye pradhAnapadavI dhiyAM ka nu davIyasI dRzyate ? // 4 // prasahya sadasatvayona hi virodhanirNAyaka vizeSaNavizeSyayorapi niyAmakaM yatra na / guNAguNavibhedato(ne) matirapekSayA syAt padA kimatra bhajanorjite svasamaye na saGgacchate // 5 // pramANanayasaGgatA svasamaye'pyanekAntadhI ysmytttsthtollsdupaadhikirmiiritaa| kadAcana na bAdhate sugurusampradAyakrama samajasapadaM vadantyurudhiyo hi saddarzanam // 6 // rahasyaM jAnante kimapi na nayAnAM hatadhiyo virodhaM bhASante vividhabudhapakSe bata khalAH / amI candrAdityaprabhRtivikRtivyatyayagirA nirAtaGkAH kutrApyahaha na guNAnveSaNaparAH // 7 // " -zAnamana (prAnta mA) navIna mArgathI aparicita evA je (mahAnubhA ), pUrva (munivaranI prAcIna) vANIomAM (jUdI jUdI apekSAe gUMthAyelA ane ethI karIne TuMkI najaravALAone) vimukha (vidhAtmaka jaNAtA) viSayenA prAdurbhAvanA sUkSma avale kanane viSe (arthAta tenuM nirIkSaNa karatI 1 A pada huM barAbara samajI zaka nathI.
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Arhuta darzana dIpikA, pa veLA ) moTA jaMgalanA layane pAmyA che, te siddhAntanA vyApArIone, nija nayarUpa majAramAM meTA vyApAranA mArUpa A saMmatigranthanI gAthA vizrvAsa mATe thaze.1 bheda ( vizeSa )ne grahaNa karanArA (zrI)malavAdIe ravyavahAra nayanA Azraya lIdheA che, pUjya ( zrIjinabhadragaNi kSamAzramaNe kriyAnI siddhimAM atyaMta upakAraka ) karaNa ane phaLa (kAya^)nI sImAne viSe mATe bhAge zuddha RjIsUtra nayanuM avalambana karyuM che ane (zrI)siddhasena (divAkara ) bhedane uccheda karavAmAM tatpara ( arthAta vizeSathI sadA vimukha rahenAra ) evA *saMgraha nayanu sevana karyuM' che, tethI karIne A traNe sUrie nA padmA ( bhinna bhinna nayane anulakSI padArthAnuM pratipAdana karanArA hAvAthI ) viSama ( virodhAtmaka ) nathI ( kintu khALa jIvAne ekAntavAdathI macAvavAmAM vizeSa sahAyaka che ).--ra ( samasta upayegeAmAM ) pradhAna padane bhagavanArA kevaLa nAmanA vizeSamAM caitanya je sAmAnya e rUpe ane sAdi-ananta spaSTapaNe kahevAmAM AvyuM che. sUkSma aAAthI ( vizeSagrAhI vaDe ) A caitanyane kramika je kahevAmAM AvyuM che te dRSTa nathI ( kintu yuktiyukta ) che, kemake ( A traNe ) sUrione mukhya ( vizeSAtmaka ) ane gauNa ( sAmAnyAtmaka) vyavasthA (arthAta vyavahAra nayanA abhiprAye vizeSanuM mukhyarUpe pratipAdana karavu' ane sAmAnyamAM udAsIna rahevuM ane saMgraha nayanA abhiprAya pUrNAMka sAmAnyanuM mukhyarUpe pratipAdana karavuM ane vizeSamAM uDDAsIna rahevuM e vyavasthA ) saMmata che.-3 / / ajJAna rUpa aMdhakAra )ne dUra karanArA caitanyanA utpatti-kSaNanA bhedarUpa kAraNathI udbhavelA aneka ( jUdA jUdA abhiprAyane darzAvanArA ) nayanA vivAdanA pakSA jevI rIte zAstramAM ( jUdI jUdI rIte ) sa*bhaLAya che ( tevI ja rIte tenA vicAra karatAM temAM Azcaya jevu kaMi nathI ) tema ( pUrvokta traNa dhuraMdhara ) sUrinA traNa pakSa viSe vicAra karatAM vismaya che ? kemake buddhi(zALIo)ne mukhya padavI kAM vizeSa dUra dekhAya che ?-4 jyAM sattva ane asattvanA virAdhanA baLAtkAra pUrvaka koi niSNuya nathI temaja jyAM vizeSaNa ane vizeSyanA paNa koi khaLAtkArathI niyAmaka nathI, tevA bhujanA vaDe parAkramI nija danamAM gauNa ane mukhyanA bhedane viSe 'syA' padavALI apekSAthI yukta buddhi zuM sagata nathI ?-pa potAnA siddhAntamAM paNa pramANa ane nayathI saMgata tathA nayanA vismayarUpa taTasthatAmAMthI ullAsa pAmatI upAdhi vaDe citrita evI anekAnta mati sugurUnA sampradAyanA kramane kadApi khAdhA karatI nathI, kAraNa ke AvA saMgata padmane ( eTale ke AvA prakAranA samanvaya karanArAne ) tA mahAti ' saddazana ' kahe che.-6 jemanI buddhi naSTa thai che-bahera mArI gai che te duSTa ( jane ) naceAnA rahasyane jANatA nathI ane ethI karIne te vividha vicakSaNa ( sUrie )nAM pakSamAM varAdha ( che ema ) vadhe che, 1-4 AnI mAhitI mATe jue naya-mImAMsAnuM A ullAsamAM ApanArUM prakaraNuM.
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIva-adhikAra. [ prathama A candra, sUrya vageremAM vikAra ane vyatikramanI vANI vaDe nirbhaya (banelA jana) kaI paNa sthAne arere guNenI zodha karatA nathI-7 have pAchA karatutane vicAra karIzuM te jaNAze ke vizeSA ( gA. 3095-3135) temaja tenI mAladhArIya zrIhemacandrasUriphata vRtti sarvajJane be upayoga eka sAthe hoI zake ke kamasara hoI zake e hakIkata upara vizeSa prakAza pADe che. paraMtu te samULa na ApatAM tene nIce mujaba sArAMza ApavAmAM Ave che - pUrva pakSa-kevalajJAna ane kevaladarzana avinAzI che eTale ke te sadA avasthita che. AthI tene upayoga yugapa-ekI sAthe che, kemake je bedhasvarUpI tathA sadA avasthita hoya tene upaga sarvadA hoya che, je ema nahi svIkAravAmAM Ave to tene-svabhAva ghaTI zakaze nahi. A pramANe banenA sadA upayoga hovAthI be upaga eka vakhate hovAnuM siddha thAya che. uttara pakSa-prajJApanAnA kAya-sthiti-padamAMnA mALA je te ! raphanAAni tti lai zari roDa? ItyAdi ulekha uparathI joI zakAya che ke vidyamAna jJAnadarzanane upaga nirantara hA joIe e kathana ane kAntika-vyabhicArI che. 50-pA-eka samaye kevalajJAnane upayoga ane bIjA samaye kevaladarzanane upayoga mAnavAthI pratisamaya A jJAna-darzanane aMta Avaze ane tema thatAM siddhAntamAM kahelA tenA anantapaNAne abhAva thaze. vaLI kevalajJAnAdinI prApti mATe karelA prayAsa nirarthaka thaze, kemake dareka samaya pachI kevalajJAna ane kevaladarzanane vAraMvAra abhAva mAnavAne prasaMga prApta thAya che. - A uparAMta AvaraNa rahita evA be dIpaka samakAle, nahi ke anukrame, varatu upara prakAza pADe che, e tarapha dhyAna ApatAM jJAnAvaraNanA ane darzanAvaraNanA kSayathI uddabhavela kevalajJAna ane kevaladarzana paNa sarva vastu upara yugapatuM prakAza pADe emaja mAnavuM yukti-saMgata samajAya che. vizeSamAM kramasara upayoga mAnavAthI kevalajJAna ane kevaladarzana e be eka bIjAnA AvaraNarUpa banaze, kemake ekanI sattA daramyAna bIjAne abhAva che. je A baMne eka bIjAnA AvaraNarUpa nahi mAnavAmAM Ave te ekanA upayoganA samaye bIjAne niSkAraNuM AvaraNa mAnavuM paDaze ane tema thatAM nitya sattA ke asattA prApta thaze. vaLI jJAna athavA darzanamAM anupayukta kevalIne mAnavAthI temanA saMbaMdhamAM paNa asarvajJatA ke asavaMdazitA mAnavI paDaze arthAt kevalajJAnamAM anupaganA samaye asarvajJatA ane kevalAzananA anupayoganA samaye asavaMdazitA jinezvara paratve mAnavAne prasaMga prApta thaze ane tema thatAM teo sarvadA sarvajJa temaja sarvadarzI che ema kahI zakAze nahi. u pakSa-jJAna darzanane ekAMtara upayoga mAnavAthI je dUSaNa vItarAgane lAgu paDe che,
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA te chaThThamasthane paNa lAgu paDaze eTale ke jJAnanA anupaganA samaye ajJAnIpaNuM, darzananA anupaganA vakhate adazipaNuM, AvaraNanA kSayanI niSNajanatA ane niSkAraNa Ava NatA che de chadmasthane paNa lAgu paDaze. vaLI kevalI sarvathA jJAnAvaraNAdithI mukta che, jyAre chamastha tema nathI, tethI jJAna-darzananA yugapa6 upayogamAM kevalIne viddha nathI, paraMtu chedamasthane ja che ema kahevuM ThIka nathI. enuM kAraNa e che ke dama jeke sarvathA AvaraNa rahita nathI paNa tene dezathI te-aMzataH te AvaraNane kSaya che ja. ethI karIne sarva vastu viSeka jJAna-darzanano upaga bhale chathane na heya, kintu asarva vastuviSayaka dezaviSayI jJAnano yugapa6 upaga tene huM joIe. chatAM A vAta kema svIkAravAmAM AvatI nathI ? kema chamane yugapa6 upaga hevAno niSedha kAya che? AthI e phalitArtha thAya che ke jo chamasthane yugapa6 upaga na hoya te te kevalIne paNa na ja hoya. vizeSamAM anupaganA samaye jJAna-darzanane abhAva mAnave te ThIka nathI. arthAt kamasara upayogayukta kevalIne je vakhate je jJAna ke darzanano upayoga hoya te vakhate te ja jJAna ke darzana hoya che ane je vakhate jemAM te anupayukata hoya te vakhate te jJAna ke darzana avidyamAna ja che ema mAnavAthI aniSTa prasaMge prApta thAya che. te e che ke chaThThamarathane yugapa6 upagano abhAva mAnele hevAthI chaThThamI sAdhu darzana, jJAna ke cAritra e traNamAMthI ekamAM upayukta heI anyamAM anupayukta siddha thatAM tenI abhAva svIkA paDaze. eTale ke darzanathI rahitane sAdhu nahi kahevAze, paraMtu lokamAM temaja AgamamAM tevAne sAdhu kahevAmAM Ave che tenuM kema ? A uparAMta je anupayukta hoya te avidyamAna che ema svIkAsvAthI jJAna-darzanane uparoga antamuhUrta hevAne saiddhAtvika ullekha paNa avidyamAna Tharaze. vaLI jJAna-darzanano upaga chAsaTha (66) 'sAgaropamathI kaMika adhika kALane je mAnavAmAM Avyo che te paNa nakAme gaNaze. vizeSamAM zrIgetamAdi gaNadhara paNa avidyamAna haze, kemake temane paNa samajALe te ekane upaga che. eTale ke je samayamAM temane upayoga nahi hoya te samayamAM teo avadyapAna manAze. aMtamAM e paNa nivedana karavAmAM Ave che ke pAriNamaka bhAvathI jIvanuM jItva che je svabhAva che, tema jIvene ekAntara upaga paNa pANimika hovAthI svabhAva ja che eTale ke kevalIne ekAntara upagamAM svabhAva ja AvaraNa che. - A baMne pakSonA kathana tarapha vizeSa dhyAna ApatAM e skure che ke (1) baMne pakSe-saddhA ntike temaja tAkika chamasthane eka samaye be upayoga mAnatA nathI. (2) kevalIne labdhithI jJAna-darzana anantakAlika che, paraMtu upagathI to eka eka samayI ja che ema dvAntike mAne che, jyAre tArkiko upagathI paNa baMnene makALe mAne che. (3) vaiddhAnike tamAthI bAgama 1 agaNita varSo pasAra thaI jAya eTale meM A kALa che. enuM svarUpa A u 5 vicAravAmAM AvanAra che. 2 A saMbaMdhI A ullAsamAM vicAra karavAmAM Avaze.
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ pa8 jIva-adhikAra. [ prathama vacananI avagaNanA karavA nA pADe che. (4) taki ke prabaLa tarka vaDe upayoganuM yogapadya siddha karavA mathe che, paraMtu A vAtanA samarthanAthe keI spaSTa Agama-vAkyano ullekha karI zakatA nathI. A pramANe upayogavAdanA prakaraNane samApta karIe te pUrve A saMbaMdhamAM digaMbarAnI zI mAnyatA che te joI laIe. tatvArtharAja (pR. 86)nA nimna-likhita- " chadmastheSu tayoH krameNa vRttinirAvaraNeSu yugapat " --ulalekha uparathI samajAya che ke temanA matamAM chadmasthane kamasara upayoga mAnavAmAM Avyo che, jyAre vItarAgane-kevalIne te yugapat upaga svIkAravAmAM Avyo che. 5ganA avAMtara bhe- matijJAna, kRtajJAna, avadhijJAna, mana:paryavajJAna ane kevalajJAna e pAMca prakAranAM jJAna; mati-ajJAna, kRta-ajJAna ane virbhAgajJAna e traNa ajJAna ane cakSurdazana, acakSurdarzana, avadhivana, ane kevaladarzana e *cAra prakAranAM darzana ema upaganA bAra bheda paDe che. temAM prathamanA AThane "jJAna-upayoga tarIke ane chellA cArane "darzana-upaga" tarIke oLakhAvavAmAM Ave che. A uparathI joI zakAya che tema upayoganA mukhya be bheda che, jyAre tenA avAMtara che te bAra che. pAyattAnI vyAkhyA ane tenA prakAro A pramANe upayoganA mukhya bhedenA temaja tenA avAntara bhedane vicAra karyo. have A sAkAra ane anAkAra bhedamAM antargata avAntara bhedarUpa "pazyattA ne vicAra karavAmAM 1 vibhaMga jJAnane atra ajJAna tarIke oLakhAvyuM che ethI koIne zaMkA thaze ke A zuM triAdhAtmaka kathana nathI? kemake jJAna ane ajJAna te sarvathA jUdAM che. AnuM samAdhAna e che ke jJAna ane ajJAna e baMne eka prakAranA badha' yAne eka jAtanI "samajaNa che. A bemAM phera mAtra e ja che ke "jJAna" e "yathArtha bedha' yAne 'sAcI samajaNa che, jyAre "ajJAna' e "ayathArtha bodha' yAne TI samajaNuM che. vastune vastupe jANavI te "jJAna" che, jyAre vastune avaDurUpe-viparIta rUpe jANavI te "ajJAna" che. vibhagannAnI vastune viparIta rUpe samaje che, vAste tenuM A virbhAgajJAna ajJAna kahevAya che. jaina zAstramAM "avadhi-ajJAna" evI pAribhASika saMjJA nathI, paraMtu tene badale 'virbhAgajJAna' evI saMjJA che. Ane vyutpatti-artha prajJApanAnI zrImalayagirIyavRtti (527 patrAMka)mAM nIce mujaba ApavAmAM Avyo che - "friIto maw-rffinivAra ra4 tatva jima, tA tatva aa ja jimAnA" - 2 jana zAamAM dAnanA cAra ja prakAra pADavAmAM AvyA che; kemake mana:paryAyadarzana jevI saMjJA nathI. AthI karIne jJAnanA pAMca athavA ATha prakAra paDe che, jyAre darzananA te cAra ja paDe che. A yAre prakAranAM je lakSaNe granthakAre ApyAM che te prasaMganusAra vicArIzuM. che sarakhAve tavAthadhi (a. 2)nuM nimnalikhita navamuM sUtra ( 4 difkoDa jAda:"
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Ahuta darzana dIpikA Ave che. A pahyattAnA sAkAra ane anAkAra ema be bhede che. temAM sAkAra payattA 'gha dIrgha kALa parvatanuM trikAlika jJAna samajavuM ane anAkAra pazyattA thI paripuTarUpa darzana prakSaNa samajavuM. AthI samajI zakAya che ke matijJAna ane mati-ajJAna phakta vartamAnakAlika ja hevAthI tene sAkAra pazyattAmAM samAveza thaI zakatuM nathI. eTale ke bAkI rahelA sAkAra upagamAMnA cha prakArone sAkAra pazyattA" nAmanI saMjJA ghaTI zake che, kemake bAkInAM kRtAdi jJAne trikAlika che. anAkAra pacattAmAM acakSurdazanano samAveza thaI zakatuM nathI, kemake te rana phuTa nathI, kAraNa ke netra-IndriyathI jevuM AtmAne zruTa darzana thAya che, tevuM anya Indri ane mana dvArA thatuM nathI. AthI bAkInA traNa anAkAra upaga "anAkAre pazyattA " kahI zakAya che. A pramANe pazyattAnA badhA maLIne nava bheda (cha sAkAra ane traNa anAkAra) paDe che. AvI rIte upaga ane pazcAttAnA je prakAre paDe che, tenI nIce mujaba saMkalana thaI zake che -- upayoga sAkAra upaga anAkAra upaga acadarzana cakSudrana avadhidarzana kevaladAna anAkAra padmattA mati-jJAna mati-ajJAna muta-jJAna chUta-ajJAna avadhi-jJAna vibhaMga-jJAna manaHparyaya-jJAna kevala-jJAna sAkAra padmattA 1 AnuM bIjuM nAma Abhinidhi paNa che. 2 sarakhAve "jamavAMgahAdirUvaM, paracupapannamatthugAhagaM loe / - iMdiyamaNonimittaM, ca tamAdhinizedhigaM beMti // yada avagrahAdirUpa pratyutpanna asta grAhaka loke / jimanAnisiM Aja sudhare , arthAta je jJAna avagrahAdirUpa che, pratyutpanna vastunuM grAhaka che, Idriya ane mana jenAM niminakAraNe che, te jJAna "Abhinidhi kahevAya che. 3 sarakhAve- - " le pukha utazfia, ItatiAjunAri vinnari" diyamaNonimittaM, suyanANe jiNI baiMti // 1 // " /
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIva-adhikAra. [ prathama kayA jIvane keTalA upayogo hoya che, e vAta vicAravI joIe. paraMtu jIvonA bhedaprabheda jANyA sivAya e vAtane atre ullekha kare te ThIka nahi; tethI prasaMga maLatAM te tarapha daSTipAta karIzuM. atyAre te eka bIjA praznane vicAra karI A upaganA prakaraNane samApta karIe. AtmAmAM ajJAna hevAnuM kAraNa- o carAcara jagatamAM upayoga vinAno kaI paNa jIva nathI. nigodanA chane paNa akSaranA anantamA bhAga jeTale te upaga che ja. jyAre vastu-sthiti Ama che, te atra keIne zaMkA thAya ke AtmAne sadA upayoga che ane tema chatAM e te keTalIka vAra upayogahIna jaNAya che tenuM zuM kAraNa? vaLI jJAnamaya AtmAne saMzaya, viparyaya (viparIta jJAna), jJAna ItyAde kema saMbhave? AnuM samAdhAna e che ke joke AtmA jJAnamaya che, te paNa tenuM jJAna jJAnAvaraNIya karmone lIdhe AcchAdita rahe che. AtmAne dareka pradeza A pramANe AcchAdita rahe che ema mAnavAnI keIe bhUla karavI nahi, kemake AtmAnA madhya bhAgamAM rahelA ATha pradeze te sarvathA zuddha che, sarvIze karmathI rahita che, paraMtu te sivAyanA pradezamAM ukaLatA jaLanI mAphaka uthalapAthala thayA kare che ane tethI AtmA lAMbA samaya sudhI eka vastumAM upagavALe rahI zakato nathI, paraMtu te anyAnya padArthamAM upagavAna bane che. uparyukta vAta spaSTa rIte samajAya teTalA mATe ApaNe sUryanuM daSTAnta vicArIe. sUrya sarvadA prakAzamaya che, chatAM paNa jyAre te vALathI AcchAdita thAya che, tyAre te pramANamAM tene prakAza ochovattA paDe che, paraMtu e vAta to asaMbhavita che ke sUryanA prakAzane sarvathA -abhAva thAya. game teTalAM vAdaLAMothI te AvRta thAya te paNa tene kaMI paNa prakAza te rahevAne ja; nahi te dina ane rAtri je bheda raheze ja nahi. A vAtane upanaya karatAM mAlUma paDaze ke sUrya te AtmA che, vAdaLAM te jJAnAvaraNIya karma che ane prakAza te jJAna che. A hakIkatane anya zabdomAM kahIe Atma jJAnasvarUpI hovA chatAM paNa AvaraNarUpa kamane lIdhe 'du - punaH fz#Ajafun... Irrugiyarf firnama . indrigamanAnimittaM zrutajJAna tat jilA bruvate // ] arthAta je jJAna trikAlaviSayaka che, Agama granthane anusaranArUM che temaja indriya ane mana jenAM bAhya kAraNarUpa che, te jJAnane jinezvare "butajJAna kahe che. 1 jaina zAstramAM ( dravya ) IndriyanI saMkhyA anusAra chanA ekendriya,kIndriya ItyAdi pAMca bibha pADaaAmAM AvyA che. temAM vaLI ekendriyanA pRthvIkAya, jalakAya (apakAya), tejakIya, vAyukAya ane vana-5nakAya ema pAMca prakAre pADavAmAM AvyA che. AmAMne vaLI chellA prakAranA pratyeka ane sAraga ema be bheda batAvavAmAM AvyA che. sAdhAraNa vanaspatikAyane "niroda' kahevAmAM Ave che. anuM viziSTa varUpa-enA sUma ane bAdara evA be bhedo te AgaLa upara vicAravAmAM Avaze. 2- pradezanI mAhitI sArU juo bIje ullAsa.
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA. temAM nyUnAdhika jJAna, saMzaya, ajJAna ityAdi daSTigocara thAya che. paraMtu aparyApta sUkSma nida jevo AtmA paNa kadApi sarvathA karmathI-jJAnAvaraNIya karmathI AvRta thato nathI; kemake je ema mAnavAmAM Ave, te jIva ane ajIva e bheda ghaTI zakaze nahi ane A hakIkata che keIne paNa ISTa heI zake nahi. A pramANe ApaNe jIvanA lakSaNarUpa upaga paratve lakSaNa ane vidhAnanI draSTie vicAra karyo. have jIvana prakAre tarapha najara karIzuM. A saMbaMdhI granthakAra kahe che ke - saca jIvo dvedhA-saMsAri-siddhabhedAt / / arthAt jIvanA sAmAnya rIte mukhya be prakAre paDe che -(1) "saMsArI " athavA "baddha" ane (2) "siddha" athavA "mukta". je saMsAramAM paribhramaNa jIvanA be mukhya prakAro kare che, te "saMsArI " jANavA. "saMsAra" zabda "sa' upasargapUrvaka chuM' dhAtu uparathI baneluM che. A dhAtune artha - bhramaNa karavuM" thAya che ane zam' upasarga e ja arthanI puSTi kare che. 84 lAkha jIva *peniomAM paribhramaNa karavuM, rakhaDavuM, janma-maraNanA pherA pharavA saMsAra' zabdano artha te "saMsAra" che ane A kArya karanAra jIva "saMsArI che. vaLI, saMsAra" zabdano artha "84 lAkha jIva-ni" paNa thAya che. A uparAMta jIvanI kamabaddha avasthAnuM nAma paNa "saMsAra" che. AvI avasthAne prApta thayelA-saMsAramAM Asakta rahelA che te " saMsArI che. A uparathI sAra e nIkaLe che ke saMsArInuM mukhya lakSaNa karmabaddha avasthA che. ethI karIne to tene "baddha" evuM nAma ApI zakAya che. enA virodhI "siddha' zabdanI vyAkhyA-vyutpatti te nIce lakhela zleka dvArA vicArIe - " mAtaM sitaM yena purANakarma, yo vA gato nirvRtisaudhamUrdhni / khyAto'nuzAstA pariniSThitArtho, yaH so'stu siddhaH kRtamalo me // 1 // " tatiA che pakat ? , " jANIzA ni mahada aLatara mana ni so vi a jA AdharijA, teNa jIvo ajIvattaNaM pAvijA." [sarvajIvAnAmapi ca akSarasya anantatamo bhAgo nityodaghATitaH tiSThati: so'pi yadi Aviyeta, tena jIvo'jIvatvaM prApnuyAt ] 2 sarakhA tatvArthAdhi. (a2 )nuM nimnalikhita dazamuM sUtra- saMgifiA musA | " 3 sAmAnya rIte ema kahevAnuM kAraNa e che ke apekSA anusAra to chevonA ekathI mAMDIne aneka sudhI bheda paDI zake che ke jenuM digdarzana A ullAsamAM have pachI karAvavAmAM AvanAra che. $ ni eTale utpatti-sthAna. e viSe vizeSa mAhitI yoninA prakaraNamAMthI maLaze.
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIva-adhikAra [ prathama arthAta jeNe ( ghaNuM bhavanA paribhramaNathI ) bAMdhelAM purANa karma bALIne bhasmIbhUta karyA che, athavA je muktirUpI mahelanA ucca bhAga upara sidhAvI gayA che, athavA je prakhyAta che, niyaMtA che ke kRtakRtya che, te "siddha " mane maMgalakArI thAo. atra "di' e padanI zabda-siddhi (niSpatti) "pRdarAdi' zabdanA sarakhI che. jema "kRvattane Adi varNa "z' ane "kSatti 'siddha zabdanI niSpatti ne prathama varNa "ra e maLIne "sura" (belatA chatAM bese che te) zabda thAya che, tema prastutamAM 'Nita' ne Adi varNa 'vi ane "datta' (bhasmIbhUta karela)ne prathama varNa ' e be maLIne " nizabda taiyAra thAya che. bhUtakRdaMtane ta pratyaya lagADatAM miksa ane dhAtune anta cA vyaMjana hoya to te pratyayane pa thAya che ane pAchalA cethA varNane trIjo varNa thAya che e niyama anusAra sidha=Ni+= fsada zabda bane che. sita eTale baddha, bAMdheluM. bAMdhelA ATha prakAranAM karmarUpa injanane jeNe jAjavalyamAna zukla dhyAnarUpa agni vaDe bALIne bhasmIbhUta karyA che, te siddha siddha" zabdano artha kahevAya che, athavA 'vidha matya" (pA pA ka7) e uparathI zivapurI-nivRti nagarImAM je hamezane mATe sidhAvI gayA che, je nagarIthI kadI paNa saMsAramAM pAchA pharavAnuM che nahi tevI nagarInA rahevAsI banyA che, te "siddha" kahevAya che. vaLI, bIjI rIte "vidhu '(10 dhars 212 uparathI je kRtakRtya thayA che, jene have kaI paNa prakArane artha bAkI rahyo nathI, te "siddha" kahevAya che. A uparAMta anya rIte paNa "siddha' zabdano artha vicArI zakAya tema che. jemake ji zA marNAze ja' (1) ghA0 48) arthAt je jagatanA zAsitA-niyaMtA banyA che athavA je maMgala rUpa anubhave che, te "siddha" jANavA. 1 - vaLI "siddhane artha "nitya" paNa thAya che arthAta jeNe aparyavasAna sthitine prApta karI che, te "siddha che. upalabdha guNa-saMdeha vaDe je bhavya dvArA prakhyAta che, te paNa siddha che..? A pramANe rasiddha' zabdanA vividha artho thAya che. paraMtu temAM kamarahitapaNuM e ja siddhanuM mukhya lakSaNa che. 1 AnA svarUpa mATe juo chaThTho ullAsa. 2 akAyika, saMyata, bhavya, bAdara, paryApta, naparIta, saMsI, nivRtta ityAdi * siMdha nA paryAye che..
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Ahuta darzana dIpikA, atra e dhyAnamAM rAkhavuM jarUnuM che ke A * siddha ' zabdane sa MsAramAMnA vidyA--siddha, maMtra-siddha, rasa-siddha ityAdi nAmadhArI ' siddha ' sAthe kaMi lAgatuM vaLagatu" nathI. sa'sArInA temaja siddhanA avAMtara bhedo vicAravAnA vicAra hAla turata te mAMDI vALI, ka rUpa bhayaMkara ane majabUta sAMkaLathI aMdhAyelA jIva tenAthI kevI rIte mukta thai zake arthAt mukti prApta karavAmAM kayAM sAdhana upayeAgI che, te tarapha najara karIe. A sabaMdhamAM granthakAranu kahevu e che ke-- 'saMsAriNI mocanopAyaH samyagdarzanajJAnacAritrasamudAyarUpaH / arthAt sa sArarUpa maMdIkhAnAmAMthI mukta thavAnA upAya-saMsAra-samudra tarI javAnuM uttama nAva, samyag-darzana (prazasta darzana), samyagra-jJAna ane samyak-cAritra e traNane samudAya yAne sahayoga che. samyag-darzana, samyaga-jJAna ane samyak-cAritra e traNanA samUhane jaina zAstramAM 'ratna-ya' muktinA mAga tarIke oLakhAvavAmAM Ave che. A dareka ratnanA adhikArI, viSaya ane sAdhana ema traNa rIte vicAra karI zakAya tema che. jemake, sabhya-darzananA saMbaMdhamAM te danamAM zraddhA rAkhanAra, zraddheya ane zraddhAnAM sAdhanA ema triprakAre vicAra karI zakAya. arthAt sabhya-darzana kAne hAi zake, .samya-darzanane viSaya zu che temaja samyaga-dananI prAptinAM kayAM sAdhano che ema traNa prazno upasthita thAya che. A pramANe samyag-jJAnanA saMbaMdhamAM jJAtA, jJeya ane jJAnanAM sAdhano ane samyak-cAritrana mAkhatamAM samyak--cAritranA ArAdhaka, cAritrane viSaya ane tevuM cAritra prApta karavAnAM sAdhanA ema trividha vicAra thai zake. 3 * 1 siMhanA 11 prakAro zrIbhadrabAhusvAmikRta Avazyaka-niyukitanI nimna-likhita-- me ! ttitte 2 vA ya 3, maMte ? soLe a huM aname d| attha 7 jattA 8 abhiSApa 9, tane 10 kammakakhapa 11 iya // 927 // --gAthAmAM darzAvyA pramANe nIce mujaba cheH-~~ (1) ka*-siddha, (2) zilpasiddha, (3) vidyA-siddha, (4) matra-siMha, (5) yoga-siddha, (6) Agama-siha, (7) artha-siddha, (8) yAtrA-siddha, (9) abhiprAya siddha, (10) tapaH siddha ane (11) krAya-siddha. ka-siddhAdinuM udAharaNapUrvaka nirUpaNu 929 mI gAthAthI zarU thAya che, paraMtu grantha-gauravanA kSayathI te atra ApavAmAM AvatuM nathI. 2 sarakhAve! tattvArthAdhi. ( a 1 )nu nimna-likhita Adya sUtra samyagdarzanajJAnacAritrANi mokSamArgaH / 7) evA kASTa arthA karavAne nathI. (. 3 atra ' darzana ' artha '* zraddAna ' karavAnA che; arthAt prastutamAM nirAmara meSa, mata ke 4 zrIcaroAvijayagaNikRta zrIjJAnasArasUtragata teramA maunAkamAM kahyuM paNa che ke AtmA''tmanyeva yacchuddhaM, jAnAtyAtmAnamAtmanA / dhairya ratnatraye jJapti- yaSAtA muneH || 2 |
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ 64 jIva-adhikAra [ prathama rAmya-dazanAdikanA kramamAM raheluM rahasya A dareka ratnanuM nirIkSaNa karavAnI vividha apekSA viSe vizeSa vicAra na karatAM samya- darzana, samyaga-jJAna ane samya-cAritra e prakArane krama ApavAmAM ke uddeza rahela che ke nahi tenuM prathama avakana karIe. zAstrakAra kahe che tema samyagadarzana e samyajJAna ane samyacAritrane pAme che. e hoya te ja samyajJAna ane tyAra pachI samyakmacAritranI prApti thaI zake che. samya-darzana samya-jJAnanuM kAraNa che, jyAre samyaga-jJAna enuM kArya che, arthAta A be vacce kArya-kAraNa rUpa saMbaMdha che. kAraNuM paheluM ane kArya pachI e to leka-prasiddha vAta che. te pachI joI zakAya che ke samyadarzanane samyaga-jJAnanI pUrve pada ApyuM, te vAstavika ja che. samyaga-darzana jene prApta thayuM hoya tene samyaga jJAna hovuM ja joIe e kaMI akAya niyama nathI, paraMtu samyaga-jJAna jene thayuM hoya tene samyagadarzana hovuM ja joIe e nirvivAda hakIkata che. A pramANe samyakucAritra samyajJAnapUrvaka ja che ane tene hetu paNa samyaga-jJAna che. jeNe samya-cAritra saMpAdana karyuM hoya tenAmAM samyagradarzana ane samyaga-jJAnane sadbhAva hovo ja joIe. kintu samyaga-jJAna prApta thayuM hoya tene samyaka cAritranI prApti hevI ja joIe e niyama nathI. arthAt kahevAnI matalata e che ke uttarottara bhajanA che. A hakIkata spaSTa rIte samajAya teTalA mATe ApaNe eka udAharaNa vicArIzuM. jeTalA manuSyane "eka" e saMkhyAne bodha hoya, te sarvane tethI adhika be, traNa jevI saMkhyAne baMdha hAya ja ema kahevAya nahi; kemake A manuSya paikI kaI bALaka te hajI ekaDo ja ghUMTI rahyuM hoya, bagaDAnuM te tene bhAna paNa nahi hoya ema banavA joga che. have jeTalA manuSya "be" e saMkhyAthI paricita hoya te sarva "eka " thI te paricita che ja, paraMtu traNa thI teo vAkephagAra hoya ke na paNa hoya. evI rIte jeTalA manuSyane traNa" nuM jJAna che, te sarva "eka" ane "be" thI paNa paricita che ja. atre e dhyAnamAM rAkhavuM ke joke jene samyagdarzana prApta thayuM hoya, tene te ja samayamAM samyajJAna hovuM ja joIe e kaMi niyama nathI temaja jevuM samyajJAna prApta thayuM ke sAthe sAtha samyakjhAritranI prApti paNa thaI ja gaI e paNa kaMI niyama nathI, paNa e vAta te cakkasa che ke jene samyagdarzana prApta thayuM hoya, te jIva vaheluM ke meDo samyajJAna ane samyakUcAritra prApta karavA bhAgyazALI thavAne ja; kemake samyagdarzana prApta thatAM te jIva mokSe javAne sarvathA lAyaka bane che ane je mekSe jAya, tene A traNe sAdhanane sahayoga have joIe, e te nirvivAda che. evI ja rIte jene samyajJAna prApta thayuM hoya, te samaye te samyagdarzanathI vibhUSita che ja ane vaLI bhaviSyamAM te sammacAritra prApta karavAmAM paNa phattehamaMda thanAra che, e niHsaMdeha hakIkata che. samyagdarzanAdi traNa rannemAMthI eka paNa ratna ochuM hoya tyAM sudhI mukti maLe nahi e darzAvavA atra "samudAya" zabda vAparyo che. mokSane mArga e eka samudAya" zabdanuM jAtanI be bAjue be vAMsa ane vacce (jene pagathiyAM tarIke prayojana upayoga thaI zake evA ) dAMDavAvALI niHzreNi-nIsaraNI-sIDI che. 'be bAjunA be vAMsa te bIjA keI nahi paNa samyaga-darzana ane
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA. samyajJAna che ane vaccenA dAMDavA te samya-cAtrinA darajaja che. e vAMsa temaja vaccenA dAMDavA majabUta hoya te sIDI upara caDhI zakAya. AmAMthI eka paNa vastunI nyUnatA hoya, te upara caDhavAnuM banI zake nahi. tema prastutamAM paNa samya-darzana, samyaga jJAna ane samyakUcAritra e parama punita tripuTI maLe to ja mukti prApta thaI zake. A traNa sAdhanonA sahayogamAM ja mukti che. AlaMkArika zabdomAM kahIe te samyagdazanarUpI sarasvatI, samyajJAnarUpI yamunA ane samyakracAritrarUpI gaMgAnA saMgamamAM-triveNImAM snAna karyA bAda "mukti maLe che. keTalIka vakhata ema paNa kahevAmAM Ave che ke " nAviriSTha nava" yAne "jJAnaziyAkhyAM bola" arthAta jJAna ane kriyA dvArA mokSa mekSanAM jJAna ane maLI zake che. paraMtu A vAta kaMI TI nathI, kemake A prasaMge kriyArUpa sAdhano "jJAna" zabdamAM 'darzana' zabdane aMtarbhAva samajI levAnuM hoya che.' jJAna ane kriyAnA sahayoganI AvazyakatA-- atre e vAta dhyAnamAM levA jevI che ke ekalA jJAna dvArA ke ekalI kriyA dvArA mukti maLI zake nahi, paraMtu e banne prApta thAya, te ja kArca sarI zake. zrutakevalI zrIbhadrabAhusvAmIe Avazyaka-niyukti (patrAMka 70-71)mAM kahyuM paNa che - " " nA vighArI, 3 diyA. vasaMta paMro do, dhArAzA ja dhaMdho / 202 -anuTupa saMjogasihIi phalaM vayaMti, na hu egacakeNa raho payAi / aMdho ya paMgU ya vaNe samicA, te saMpautA nagaraM paviTThA // 102 // " -upajAti jema jJAnane kriyAnI jarUra che tema kriyAne jJAnanI jarUra che, kemake mekSa nagare laI janArA mahArathanAM e be paiDAM che yAne kazukalapakSIne mukita prati uDavAmAM sahAya karanArI be pAMkhe che. je 1 juo pR0 67. 2 chAyA hRtaM jJAnaM kriyAhInaM hatA ajJAnataH kriyA / pazyan paGgulo dagdho dhAvamAnazca andhakaH // saMyogasiddhayA phalaM vadanti na khala ekacakreNa rathaH prayAti / andhazca paguzva vane sametya tau samprayukto nagaraM praviSTau / / 3 sarakhA nyAyavizArada nyAyAcArya zrIyazovijayagaNita adhyAtmacAra ( a0 1 ) nimnalikhita zloka - " jJAnaM zuddhaM kriyA zuddhe-tyazo dvAghi saGgatau / ghare mAsathaLe , pakSAvika wafar: ! rU . " 4 je jIvane mukti meLavavA mATe vadhAremAM vadhAre kiMci--na ardha pudagalaparAvata jeTalo
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ . }} jIvaadhikAra. [ prathama phakta jJAnanA ja pakSapAta kare che te zuSkajJAnI che ane je phakta kriyAne ja mahattvanI samaje che te kriyAmUDha che. A banne bhUle che, kemake jJAna vinA kriyA karanAro manuSya adha ( AMdhaLA ) che ane potAnA jJAnane amalamAM nahi mUkanAra arthAt kriyA vagaranA jJAnavALA mAnava pazu ( pAMgaLA ) che. jema kAi pAMgaLA manuSya vanamAM Aga lAgelI jue, paraMtu paganA abhAve tenI bahAra nIkaLI zakatA nathI, tema AMdhaLA manuSya paNa joke cAlI nIkaLavAne samartha che chatAM netranA abhAve dekhI zakatA na hAvAthI bahAra jai zakatA nathI. A banne jo eka bIjAnI madada lai kAma kare, tA jarUra teo AgathI bacI zake; arthAt AMdhaLAnA khabhA para pAMgaLA bese ane pAMgaLAnA kahyA mujaba AMdhaLA cAle te te banne Aga lAgelA vanamAMthI nIkaLI nagaramAM jai zake, A hakIkata tattvA rAja0 (pR010)mAM paNa nimna-likhita padyo dvArA joi zakAya cheH " ta jJAna ciAddIna, hatA vAjJAninAM RiSA / pAvana vijAmbo rUpA, pacava ca papuraH || { ||-anu. saMyogameveha vadanti tajjJA, na hyekacakreNa rathaH prayAti / azrva pazudhdha ane vido, to sayusto nagara viau |'|''-indravajA A pramANe prastutamAM samajavu ke jJAna e pAMgaLuM che ane kriyA e AMdhaLI che; tethI bannene parasparanI apekSA rahe che. vaLI jJAnanI sAtA paNu tyAre ja gaNI zakAya ke jyAre te jJAna `sugatinuM sAdhaka ane-viratine utpanna kare- mukti meLavavAmAM sahAyaka bane. sAkSa-mAnA anya prakArA-- jema jJAna ane kriyAnA sahuceAgarUpa prakArAntarathI ApaNe mAkSa-mArganA vicAra karyAM, tema jJAna, tapa ane saMyamarUpa traNa sAdhanAnA samudAyarUpa paNa mokSa-mA kahevAmAM Ave che, e vAtane sUcavanArI AvazyakaniyuktinI nignalikhita gAthA prati sRSTipAta karIzuM. kALa ( ke jenuM svarUpa have pachI vicArAze ) sudhI ja saMsAramAM rakhaDavu paDe te 'zukalapakSI ' kahevAya che, jyAre ethI vadhAre vakhata sudhI jene saMsAramAM rakhaDavAnuM AkI hoya te ' kRSNapakSI ' kahevAya che. 1 Azyaka-niyukitamAM kahyuM paNa che ke jahA kharo caMdaNabhAravAhI, bhArasta bhAgI na caMdaNassa / 27 evaM khu nANI caraNeNa hINo, nANassa bhAgI na hu soggaIe // 100 // [ yathA kharaH candanabhAravAhI bhArasya bhAgI na khalu candanasya / evameva jJAnI caraNena hono jJAnasya bhAgI na khalu sugateH // ] ra prazamati ( zlA. 72 )mAM tenA kartA zrIumAsvAtie kahyuM che. jJAnasya phalaM viratiH / " 3 sarakhAvA " nA vighA cA muilye, " "" ir
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Ahuta darzana dIpikA, " nAnuM payAmAM moko to saMkramo ya yurio / 77 tinhaM pi samAjoge mokkho jiNasAsaNe bhaNio // 103 // arthAt prakAza pADanArU jJAna, zeAdhaka tapazcaryA temaja zutikArI saMcama e traNanA samAyeAgane jina-zAsanamAM * mAkSa ' kahevAmAM AvyeA che. A uparathI koine ema bhAse ke tattvArthAdhinA Adya sUtra sabhyazana thI temaja enA AdhAre granthakAre karelA mekSa mArganA nirUpaNathI A virUddha hakIkata che, para Mtu A bhAsa te AbhAsa ja che; emAM virAdhane mATe avakAza nathI; kemake upayukta niyuktinI gAthAnI TIkA ( patrAMka 72 )mAM zrIharibhadrasUrie karela nimna-likhita ullekha dhyAnamAM rAkhavA ceAgya cheH (6 samyagdarzanasya jJAnavizeSatvAd rucirUpatvAt jJAnAntarbhAvAd adoSaH " kahevAnI matalaba e che ke joke uparyukta mArganI prarUpaNAmAM samyagdarzananA ullekha nathI, chatAM paNa samyagdarzana e jJAnavizeSa hAvAthI, rUcirUpa hovAthI, jJAnamAM tenA aMtarbhAva thatA hovAthI vAcakavaya zrIumAsvAtinA ke A granthakAranA kathana sAthe kAi paNu jAtane virAdha upasthita thatA nathI. vizeSamAM AvazyakasUtranI zrIhAribhadrIya TIkA ( patrAMka 71 )mAMnA nimna-likhita- 46 kriyA tu tapaHsaMyamarUpatvAt " ~~~ullekha tarapha najara karatAM e paNa samajI zakAya che ke tapa ane saMcama e kriyAnA prakAra| hAvAthI niyukti--sUcita mokSanuM nirUpaNa paNa " jJAnayiAmyAM mokSaH " e sUtranI sAthe sarvathA sagata che. A pramANe jaina darzanamAM muktinAM be athavA traNa sAdhananA sahayoganI hakIkata vicArI. sAthe sAthe A danamAM apekSAnusAra cAra paNa sAdhanA mAnavAmAM AvyAM che, te tarapha najara karI laie. uttarAdhyayana sUtra ( a0 28 )nI nimna-likhita gAthAmAM kahyuM che -- "nAnuM pa jJaLa ceya, atti ca to taTA / esa maggu ttipannatto, jiNehiM varadaM sihiM // 2 // ;,, 1 chAyA che 2 chAyA jJAnaM prakAzakaM zodhakaM tapaH saMyamazca guptikaraH / trayANAmapi samAyoge mokSo jinazAsane bhaNitaH // jJAnaM ca darzanaM caiva caritraM ca tapastathA / eSa mArga iti prajJapto jinaivaMradarzibhiH //
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ I cha-adhikAra [ prathama arthAt jJAna, darzana, cAritra temaja tapa e(ne sahayoga mokSane ) mAga che ema uttama darzanavALA jinezvaree kahyuM che. atra je tapane nirdeza karyo che tene cAritramAM aMtarbhAva thaI zake che. AnA samarthana nArthe tatvArthaleka (pR. 64)ne nimnalikhita bleka raju karavAmAM Ave che: " pUrvAvadhAraNe'pyatra, tapo mokSasya kAraNama / ___ na syAditi na mantavyaM, tasya caryAtmakatvataH // 80 // " A paristhitimAM pUrvokta hakIkata phalita thAya che arthAta ratnatrayAtmaka mokSa-mArga siddha thAya che. darzanAntarInI muktimArganI mAgaNa anya darzanakArenI muktinA mArga paratve zI mAnyatA che te tarapha daSTipAta karIzuM te jaNAze ke keTalAkanI evI mAnyatA che ke " juthane nathI laH " arthAta gurUnA vacanamAM nizcaya rAkhavAthI mukti maLe che. A vAta anekAnta daSTie vicAratAM syAdvAda siddhAntapUrvaka ghaTAvatAM yathArtha lAge che, kemake e te anubhavasiddha hakIkata che ke gurU vinA vAstavika dharmanuM jJAna nahi ane jJAna ane darzana te avyabhicArI che. vaLI samyagdarzana vinA samyakU-cAritrane saMbhava svapna paNa hoI zake nahi. A uparathI joI zakAya che ke A mAnyatA jaina darzananA siddhAnta sAthe saMgata Thare che. vaLI keTalAkanuM ema mAnavuM che ke "rriaottaratu jJAnaM kSamA !" arthAta ' guNAtIta vastunuM jJAna e mekSa -mArgane upAya che. A vAta paNa yathArtha che, ema syAdvAdI bedhaDaka kahI zake tema che. e te jANItI vAta che ke "sattva', "rajam" ane "tamam " e traNa guNo che. jaina darzana pramANe A traNane pIgalika sukha, duHkha ane meha tarIke oLakhAvI zakAya tema che. AvA guNothI atIta te paramAtmA che. A paramAtmAnuM vAstavika jJAna thatAM mikSa meLavatAM vAra lAge kharI ? AthI joI zakAya che ke "pamjJAnajAritrALa nokSamAe sUtra nirvivAda siddha thAya che. 1 jue zAstravizArada svargastha zrIvijayadha rikata parUSArtha-digdarzana (pR. 30-36). 2-3 A mATe juo naya-mImAMsAnuM prakaraNa. 4 kahyuM paNa che ke vinA guut TLIfast, artifa Sa fdhakSaf yathA'rthasAthai gurulocano'pi dIpaM binA pazyati nAndhakAre // 1 // " arthAta jema vizALa ne tavALA ( mAnava ) paNa aMdhArAmAM padArthonA samUhane davA vinA joI zakato nathI, tema paNita ( purUSa ) paNa guNanA sAgararUpa gurUo vinA (vAstavika) dharmane jANI zakato nathI.
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] AhaMta darzana dIpi. keTalIka vAra ema paNa kahevAmAM Ave che ke " nA vinAzarita ni:kAraNa zunyamApakSavirInavatu jJAnaM mokSanA " arthAta "sAkAra vastuno nAza ane nirAkAranI zUnyatA e ubhayathI pRtha vastunuM jJAna thavAthI mokSe javAya che. A kathana paNa yuktiyukta che, kemake jaDa sAkAra vastu te ghaTa-paTAdika pudagala che, jyAre jaDa nirAkAra vastu te dharmAstikAyAdika che. A ubhayathI bhinna vastu to sarvajJa vItarAga bhagavAna che. enuM jJAna thatAM mokSa meLavavAmAM vilaMba thAya khare che ? grantha-gauravanA bhayathI have bIjAM keTalAMka mantavyane phakta nirdeza karI A viSaya samApta karavAmAM Ave che. vidvAna pAThaka kayAM to te vAkayamAM rahela rahasyane svayaM vicArI leze athavA te te mATe purUSArtha (pR. 32-35) joI leze. (2) "gvArA vijJAnta kathitadurijavidhA mokSamA" (2) "cApatavArA karAtArthaniSTAcAra mokSanA (3) "mara varase dhyAnadhAra mokSA " (4) " mahAvAkyaviva mokSanA () "jitanAtImAci mokSamALA" (6) " so'haM so'haM sahajAnandAt samarasatvaM mokssmaargH|" (7) "gaunAkA nakSanA " (8) " havAmAnavadhano mokSanA (1) "nAnAtIrthazAtrAnapatAnA | " -zrI karasvAmikRta vasUcI A pramANe dareka dazanakAre sIdhI ke ADakatarI rIte mikSanAM sAdhana tarIke samyagadarzana, samyagUjJAna ane samya-cAritrane svIkAryA che e vAta ApaNe joI gayA. paraMtu A traNa vastuo zuM che tene have kramazaH vicAra karIzuM. temAM prathama to granthakAre ApelA nimna- likhita samyagdarzananA lakSaNanuM darzana karIe. pariNAmavizeSAttanisargAdhigamajanito yastatvArthazraddhAnarUpo vyA. .. pArastajanakapariNAmavizeSarUpatvam ,zamasaMvegA. samyagdarzananuM lakSaNa OM diliGgAbhivyaGgatve sati nisargAdhigamajanya che tattvArthazraddhAnajanakAtmapariNAmarUpatvaM vA samyagdarzanasya lkssnnm| (3) arthAta pariNAma-vizeSathI nisarga ane adhigamanuM grahaNa thAya che ane e bemAMthI 1 nisarga eTale svabhAva, pariNAma athavA aparopadeza. 2 adhigama eTale abhigama, Agama, nimita, zravaNa ke upadeza.
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ 70 jIva-adhikAra. [[ prathama game te eka tatvArthamAM zraddhAnarUpa vyApAra utpanna kare che. A bane te zraddhAnanAM ApekSika kAraNe che, jyAre upAdAna-mukhya kAraNa te AtmAne pariNAmavizeSa che. tethI uparyukta vyApArane utpanna karanArA AtmAnA pariNAmane "samyagadarzana " saMbodhavAmAM Ave che, jene zraddhAnane paNa upacArathI "samyaga-darzana " kahevAmAM harakata jevuM nathI. anya zabdomAM kahIe te zama, saMvega ItyAdi cihanothI mAluma paDato ane nisarga ke adhigamathI utpanna thayela tatvArtha- zraddhAnane utpanna karanAre e AtmAne pariNAma "samyaga-darzana" kahevAya che. samyaga--dazanamAM "samyaka" ane "darzana" e be zabdo rahelA che. "samyaka" eTale "yathArtha " athavA prazasta; ane "dazana" eTale "zraddhAna"; AthI je vastu jevI hoya tevI ja rIte temAM zraddhA rAkhavI-tene mAnavI tenuM nAma "samyagadarzana" TharyuM. darzana zabdanA artho- ApaNe joI gayA tema "darzana' zabdane joke prastutamAM "zraddhAna" artha thAya che, chatAM tenA nirAkAra (nirvikalpaka) bedha, netrajanya jJAna, mata ityAdi je artho thAya che, te paNa vicArI laIe. " e siddhahaimanA dhAtu-pATha uparathI darzanane artha "jevuM te thAya che. zrIamarasiMhakRta nAmaliMgAnuzAsana yAne amarakezanA tRtIya kASThanA 31mAM blekamAM paNa kahyuM che ke "nA DokanekSaNam " 'darzana ne artha netra (AMkha) paNa thAya che, e vAta abhidhAnavanA tRtIya (matya) kArDanA nimna-likhita padya uparathI joI zakAya che - jaThThakSakSa je, nava divyam locanaM darzanaM dRk ca, tattArA tu kanInikA // 239 // " darzananA A uparAMtanA vividha artho kali0 zrIhemacandrasUrikRta anekArthasaMgrahanA visvara kArDanA nimnalikhita parva uparathI joI zakAya che - naM ra tha-pogi-zarTA . vana-janarogrApi, Ana varSa-raMgho 182 | " 1 ityAdithI nirveda, anakampA ane Aritakya samajavAM. 2 A ciliMgenI anukrame pradhAnatA che ane pazcAnupUrvI e utpattine anukrama che. 3 juo tasvArtha-bRhadavRtti ( pR0 30 ).
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ 71 ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA. darzana' zabdanA upalabdhi temaja zAstra evA artha thAya che, e vAtane badanavanA nimnalikhita- . ne vine navA, vAjaM cATTArAnA sarvadarzanavAcyo'rthaH, sakSepeNa nigadyate // 1 // " -Adya padyanI vRtti ( tIrahasya0)gata nIce mujabanA ullekha samarthana kare che - "sAzvat vidyamAnaM chAzathilakAnApekSA karAtaM vA ranaravariSajJane devANaM Na kharA; athavA saraM-nAnAmuvAdibhirbhyrcitN darzanaM (-mataM) jainadarzanaM yasya sa saddarzanastam. " darzanane artha sAmAnya grahaNa nirAkAra bedha) thAya che, e vAtane sammatitanA jIvakArDanI 'Adya gAthA tathA kavirAja zrIdhanapAlakRta RSabha-paMcAzikAnI zrIprabhAnandasUrikRta, lalitakti" nAmanI vRtti ( pR0 6)gata nArAjaagrovara nam" ullekha samarthana kare che. vaLI A vAtanI tattvArtharAja (pR 86)nI "sAruM jJAna, anAvAra na" e paMkti paNa sAkSI pUre che. samyagdarzananAM anya lakSaNe - have pAchA prastuta viSayane vicAra karIe ane temAM prathama nisa-likhita mudrAlekha tarapha daSTipAta karIe. "se a saMmatte pasatthasaMmattamohaNIakammANuveaNovasamakhayasamutthe pasamasaMvegAiliMge suhe AyapariNAme paNNatte" [ tat ca samyaktvaM prazastasamyaktvamohanIyakarmAnuvedanopazamakSayasamutthaH prazamasaMvegAdiligaH zubha AtmapariNAmaH prajJaptaH ] A lakSaNa sarvathA vyApaka che, kemake atra varNavela samyakatva siddha paramAtmAomAM temaja mana paryApti nahi thavAne lIdhe mAnasika adhyavasAyarUpa zraddhAna na hoya evA aparyApta chavAmAM paNa te ghaTI zake che. vizeSamAM jyAM AvuM samyakatva hoya tyAM ja yathArtha zraddhAna prakaTe che ane jyAM AvuM zraddhAna hoya tyAM jarUra AvuM samyatva hoya ja e prakAranI vyApti hevAthI 1 A rahI te gAthA-- " nuM nAma , tarka vittamaM narit | doNha vi NayANa eso, pADekaM atthpnjaao||1||" yat sAmAnyagrahaNaM darzanametada vizeSitaM jJAnam / dvayorapi nayayoH eSa pratyeka arthaparyAyaH // 1 2-3 A vAta AgaLa upara samajAvavAmAM AvanAra che.
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ kare jIva-adhikAra [ prathama samyakatvanA kAryarUpa zraddhAnamAM tenA kAraNarUpa samyakatvane upacAra karIne tene ( zraddhAnane ) samyakatva" kahevAmAM Ave che. vAcakavarya zrIumAsvAti samyaktvanuM zuM lakSaNa kaLe che, te mATe tattvArthAdhiranA Ava adhyAyanuM ninsa-likhita " tattvArthazraddhAnaM samyagdarzanam " -dvitIya sUtra vicArIe. AmAMthI e bhAvArtha nIkaLe che ke tattvArthamAM zraddhAna athavA tattva vaDe (nizcayathI) arthanuM zraddhAna te "samyagadarzana che. je padArtho je avasthAmAM je rUpe rahelA che te rUpe tene jANavA te "tattva" kahevAya che ane tene te rUpe nizcaya kare te "artha" jANo. A bannenA samuccaya svarUpane "tattvArtha " zabdathI vyavahAra karavAmAM Ave che. tAtparya e nIkaLe ke je padArtha je rUpe avasthita che, te padArthane te rIte nizcaya karavAmAM tattvArtha saMjJA phaLIbhUta thAya che. sAthe sAthe zrIhemacandrAcAryuM je samyakatvanuM lakSaNa bAMdhyuM che te tarapha uDatI najara vAre recattavRddhi-zu ja puratAmati | dharma ja dharmathI zuET, ghAmigute | 2 " -cogazAstra, dvitIya prakAza arthAta (yathArtha ) devane viSe devabuddhi, gurUmAM gurUbuddhi ane dharmamAM dhama-buddhi te "samyakatva kahevAya che. eTale ke je deva, gurU, dharma evAM nAmane lAyaka hoya, temAM ja te prakAranI buddhi rAkhavI te "samyakatva che. A lakSaNa dvArA TUMkamAM paNa yathArtha rIte samyagdarzananuM digdarzana thaI zake che, vAte A lakSaNa atra vicAryuM che. samyagdarzananuM svarUpa vizeSa phuTa rIte samajAya teTalA mATe enA pratipakSI mithyA-darzana ne vicAra kare Avazyaka jaNAya che. jevuM je vastunuM svarUpa mithyAdarzanano artha na hoya, te rUpe te vastunuM zraddhAna athavA te paratve viparIta abhiniveza te "mithyAdazana" kahevAya che. jema samyagadarzana yAne yathArtha zraddhAna sarva prakAranAM duHkhanAM bIjane bhasmIbhUta karI AtmAne unnatinA zikhara upara caDhAvavAmAM agra bhAga bhajave che, tema mithyAdazana yAne ayathArtha zraddhAna sarva sukhanA bIjane dagdha karI AtmAne avanatinA khADAmAM DhakelI mUkavAmAM pitAnuM jora ajamAve che. zraddhAna- jaina darzanamAM zraddhAnane AkhA darzananA adhikaraNarUpe citaravAmAM AvyuM che. jagatanA 1 A lakSaNa sAdhanarUpa che, jyAre tavAdhinuM A pRSThamAM ApeluM lakSaNa sAdhyarUpa che.
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA. 73 prAyaH sarva dharmamAM zraddhAna upara atyaMta bhAra mUkavAmAM Avyo che. paraMtu khedanI vAta to e che ke AjakAla tenA vAstavika arthane bodha jato rahyo che, are temAM raheluM rahasya luptaprAya thaI gayuM che. saMgIta jevI uttama vidyA vArAMganAnA hAthamAM jatAM, prema pyAramAM masta rahenArA vyabhicArInA hAthamAM jatAM, bhakti cakaDoLe caDelAM cittavALA manuSyonA hAthamAM jatAM ane vidyA kupAtranA hAthamAM jatAM jema te zabdamAM raheluM rahasya chinna-bhinna thaI gayuM che, tema zraddhAna paNa avivekIonA hAthamAM jatAM tenI paNa tevI ja dazA thaI che, temAM rahelA atyuttama artha adhama sthitie pahoMcI gayo che, ghaNI vAra zraddhAno artha "uparaTapakenI mAnyatA' samajavAmAM Ave che te bhUla bhareluM che. joke zraddhA ane mAnyatA e be eka ja vastunI kaLA che, te paNa zraddhAna prathama paMkti upara ane mAnyatA dvitIya paMkti upara rahela che. zraddhAna e mAnyatAne paripAka che. e te manuSyanA AtmA upara prakAza pADanAre divya Aloka che, jyAre mAnyatA to mananA amuka bhAvane ja ullekha kare che. zraddhAnane AvirbhAva thatAM, jIva ane dehanuM AtmasparzI viveka-jJAna skure che. bhagavatIsUtramAM kahyuM che tema "tava raNa nirava ke vihiM pAra" arthAta vItarAga prabhue vastunuM jevuM svarUpa prakAryuM che tevuM ja te vastunuM svarUpa che evI acaLa zraddhA - rAkhavI te zraddhAna che. upara uparanI mAnyatAnI sAthe A zraddhAnane kaMI lAgatuM vaLagatuM nathI. A pramANe samyagdarzananA aMgabhUta zabdo temaja tenA arthasUcaka zraddhAna saMbaMdhInA UhApehathI e viSe thoDe ghaNe paNa khyAla pAThaka-vargane samyagadarzananA paryA. A haze. te khyAla majabuta-cirasthAyI bane teTalA mATe samyagdarzananA paryAya tarapha daSTipAta karIzuM. samyagna-darzana, darzana, samyakatva, samyagdaSTi, samakita, badhi e badhA samAnArthaka zabda che. jene e prApta 1 sarakhA taittirI nA brahmAnandavalInA caturtha anuvAkagata nikha-likhita ulekha- rahya cha diH " manusmRtinA chaThThA adhyAyanA nimnalikhita blekamAM paNa kahyuM che ke - " samyagdarzanasampannaH, karmabhinaM nibdhyte| darzanena vihInastu, saMsAraM pratipadyate // 74 // " arthAta jenI pAse samyaga-darzanarUpa saMpatti che, te karmathI baMdhAtuM nathI, paraMtu je A darzanathI rahita che, tene te saMsAra sAMpaDe che-te te saMsAramAM rakhaDe che, 2 chAyA sava vadhe niphA jata kavitA 3 atra darzanane artha samyaktva che. kahyuM paNa che ke " saMkaLafmada daka, saM kuLa tattawar " 4 zrI hemacandrasUrikRta vegazAsanA cethA prakAzamAM "badhi 'nuM lakSaNa nIce mujaba ApavAmAM AvyuM che - sRy guthata atA, kAtharoccAja | tatvanizcayarUpaM tada, bodhiratnaM sulabhama // 109 / " 10
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ 74 jIva-adhikAra [ prathama thayela heya, tene samyagdazanI, dazanI, samyaktva, samyagdaSTi, samakitavaMta, bedhimAna evI saMjJAo ApavAmAM Ave che. samyagadarzana ane samyaga-daSTimAM bhinnatA samyagadarzana ane samyaga-daSTi e be zabdo vacce kathaMcita bhinnatA che e vAta paNa sAthe sAthe joI laIe. jemake, samyagadarzana sAdisAta ja che, jyAre samyaga-daSTi te sAdisAMta temaja sAdi-anaMta ema be prakAranI che. kemake samya-darzana jaghanyathI aMtarmuhUrta ane utkRSTathI chAsaTha (66) sAgaropama (kAla-vizeSa)thI kaMIka adhika kAla rahe che. kSAyika samyaka tvavALA chadmastha (asarvajJa)nI samyagRSTi sAdisata che, jyAre sagI-agI kevalI ane tutAtmAonI samyaga-daSTi sAdi anaMta che. vaLI samyagadazanI asaMkhyaya che, jyAre samyadaSTi te "anaMta che, kemake sarva-kevalIo samyagadarzanI nathI. paraMtu teo samyagra daSTi te che. AnuM kAraNa e che ke jene samyakatva-mehanIya (karma)nAM daLiyAM hoya, jene apAyarUpa matijJAna hoya tene "samyagdarzana" saMbhave che ane kevalya avasthAmAM mehanIya kamane sarvathA nAza thayela hovAthI temaja matijJAnAdine abhAva hovAthI A vAta ghaTI zakatI nathI. vaLI samyagadarzananuM kSetra lokane asaMkhyAtame bhAga che, jyAre samyadaSTinuM kSetra te samasta leka jeTaluM che. samyagdarzana vinAnuM jJAna paNa ajJAna gaNAtuM hovAthI temaja e mekSanuM "bIja 1 samyaga (yathArtha) daSTi che jenI te samaga-daSTi jANo. arthAta atra bahuvrIhi. samAsa che, nahi ke karmadhAya. 2 samyaktvanA have pachI pADavAmAM AvanAra prakAre paikI eka che. 3 jaina dharma pramANe mukti-mahela upara pahoMcADanArI nisaraNInA cauda pagathiyAM che. Ane pAribhASika zabdomAM " cauda guNasthAna ' kahevAmAM Ave che. temAMnA uttama-sarvottama teramAM ane codamAM guNasthAnanA jIvane uddezIne AvI saMjJA apAya che. A vAta AgaLa upara vicArIzuM. 4-5 " asaMkhyaya' zabdane sAmAnya artha jenI saMkhyA na thaI zake evo thAya che, paraMtu A janono pAribhASika zabda che. tevI ja rIte anaMta' zabdathI jeno anaMta na AvI zake ema ja ne samajatAM teno vizeSa artha jANavo Avazyaka che. A baMne vAte zrIvinayavijayagaNita lokaprakAzamAMnA ka lekanA prathama sagamAM ghaNI sArI rIte samajAvavAmAM AvI che. 6-7 A saMbaMdhamAM AgaLa upara mAhitI ApavAmAM Avaze. 8 sarakhAvo vAcakavarya zrIumAsvAtikRta prazamarati (prakaraNa)nuM nita-likhita padya - " sadAnaM, sAmamiti nimaH dina ! mAtrAmajJAnana-fja mati umadhyAhasaMyuma 27 " A padyano uttarArdha prajJApanAnI zramalayagiririkata vRtti ( pa26 mA palaka )mAM TAMcaNurUpe najare paDe che. - sarakhAvo zrIdevagusUrikRta navataravaprakaraNanI adya gAthA -
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ ulAsa ] Ata darzana dIpikA 75 havAthI enA prakAre, enAM bhUSaNe, dUSaNa ityAdi aneka daSTie enA saMbaMdhamAM vicAra kare Avazyaka che, paraMtu A badhAnuM viziSTa svarUpa AlekhavAmAM Ave te pUrve enA prathama lakSaNagata nisarga ane adhigamanA granthakAre nirdeza karelAM lakSaNe joI laIe. nisarganuM lakSaNa e che ke anivRttikaraNarUpatvam , paropadezAnapekSatvaM vA nisargastha lakSaNam / (4) arthAta anivRttikaraNa kahe ke gurU pramukha para jananA upadezanI apekSA kahe te nisarganuM lakSaNa 'nisarga " che. ApaNe 69 mA pRSThamAM jaI gayA tema ene artha svabhAva che. emAM keInA upadezanI apekSA rahelI nathI. adhigamanuM lakSaNa e che keadhigamanuM lakSaNa vaparAtApekSavamavijaya RkSaNam (5) arthAta paranA upadezanI apekSA te " adhigama che. A uparathI nisarga-samyakatva ane adhigama-samyakatvane bheda thoDe ghaNe aMze samajI zakAya che, paraMtu nisarganA lakSaNagata anivRttikaraNa eTale zuM teno temaja samyagdarzananA bIjA lakSaNagata zamAdi liMgane baMdha thave bAkI rahe che eTale e dizAmAM prayANa karIe. samyagdarzananI rUparekhA yathArtha zraddhAnane anukULa pravRtti karAvavAmAM kuzaLa evA AbhAnA pariNAmane-adhyavasAyane "karaNa" kahevAmAM Ave che, e vAta lakSyamAM rAkhI jaina dArzanika sAhitya tarapha daSTipAta karatAM joI zakAya che ke anivRttikaraNa samajavA mATe tenI pUrvenAM yathApravRttikaraNa ane apUrvakaraNanuM svarUpa jANavuM joIe ane temAM paNa yathApravRttikaraNa eTale zuM te barAbara dhyAnamAM Ave teTalA mATe karmanA ATha prakAre, sAgaropama tathA pudgalaparAvartAne paricaya karavuM Avazyaka che. AthI prathama karmanA prakAre vicArIzuM, joke e pratyekanA avAMtara bhedAdinuM svarUpa te tRtIya ullAsamAM AlekhIzuM. karmanA prakAre - ApaNe chaThThA pRSThamAM baMdha-taravanuM sthaLa svarUpa joI gayA chIe. A baMdhanA kAryanA " sammaM ca mokkha vIyaM, taM puNa bhUyatthasaharaNarUvaM / pasamAiliMgagamma, suhAyapariNAmarUpaM tu // 1 // " [ savAra ja pAvI, tata punaH mUtAI jAnaHI
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ 9t jIna-adhikAra, huM prathama lekhane laine prakRti, rasthiti, rasa ane pradeza ema cAra prakAro paDe che.' temAM vaLI prakRtiadhanA ( 1 ) jJAnAvaraNIya, ( 2 ) danAvaraNIya, ( 3 ) vedanIya, ( 4 ) mehanIya, ( 5 ) AyuSya, ( 6 ) nAma, (7) geAtra ane ( 8 ) antarAya ema ATha bheda paDe che. prastutamAM A ave prakRtinA avAMtara prakArAnA vicAra na karatAM madirA samAna mAhanIya kamanA (1) darzanameAhanIya ane (2) cAritra-mAhanIya e be bhedonA temaja e pratyekanA prabhedonA ullekha karIzuM. daza na-mAhanIyanA sAmAnya artha e che ke jIvAditattvanA saMbaMdhamAM yathA zraddhAna utpanna thavA devAmAM ADe AvavuMvidhnarUpa thavuM' arthAt tenu` kA yathAdananuM AcchAdana karavAnuM' che, dana-mAhanIya zabda paNa sUcave che tema ' darzana ' sAthe ene saMbaMdha che. te e che ke daIna--meAhanIya kA~nA asta thatAM samyag-daiSTinA udaya thAya che. cAritra-meAhanIyathI e samajavAnuM che ke nija svarUpamAM ramaNu karavA rUpa AtmAnA cAritrane aTakAvanArUM A kama che. AtmApayogI sAdhanAthI dUra rAkhanAra ane khATI ja jALAmAhya ADaMbarAnA Adara satkAra karAvanArU A kama che. darzona-meAhanIyanA samyaktva-mAhanIya, mizra-meAhanIya ane mithyAtva-mAhanIya e traNa bhedo che, jyAre cAritra-mehanIyanA ( 1 ) kaSAya ane ( 2 ) nAkaSAya evA e bhede che. temAM vaLI ' kaSAya 'nA ( 1 ) kreSa, ( 2 ) mAna, ( 3 ) mAyA ane ( 4 ) lAbha evA cAra prakAro che, A pratyekanA eka ekathI utaratA maLavALA 1) anantAnumantrI, ( 2 ) apratyAkhyAna, ( 3 ) pratyAkhyAna ane ( 4 ) sajavalana evA cAra avAMtara bhedo che. nAkaSAya'nA ( 1 ) hAsya, ( 2 ) rati, ( 3 ) ati, (4) zAka, ( 5 ) bhaya, ( 6 ) jugupsA, ( 7 ) purUSa-veda, ( 8 ) 3 1-4 A cArenA aya mATe vicAro nimna-likhita padyaH-- 66 prakRtistu kSamAtra; pAt, sthiti: hAthapAragam | anumAno rato zeyaH, praao mahattazcayaH // 2 // " 5 kamanA (1) prakRti-kama, (ra) sthiti-kama, (3) rasa-kama ane (4) pradeza-kama' ema cAra prakArA paDe che, e vAtane zrIdevendrasUriSkRta kavipAka ( prathama kramagrantha )nI dvitIya gAthAnu prathama pada puSTa kare che. " patha-3-F-pattA taM cakaLyA atra e umeravuM Avazyaka samajAya che ke joke prakRti-kama sthiti, rasa ane pradezathI yukta che, chatAM vivakSita prakRti-baMdhanu varNana karatI veLAe sthiti vagerenI upekSA karavAmAM Ave che; eTale ke vivakSitane mukhya gaNI chatarane gauNa gaNuvAmAM Ave che. evI rIte sthiti-bhadhanA varNana samaye prakRti, rasa ane pradeza e traNa agAnI avivakSA samajavI ane rasa-baMdhanA vaSa~na vakhate zeSa prakRtyAdinI upekSA ane pradeza-baMdhanA nirUpaNa samaye prakRti, sthiti ane rasanI gotA samajavI. kahevAnI matalaba e che ke bandhanAM cAra aMgo paikI ekanu` kathana cAlatu heAya tyAre bIjA traNa aMgAnI vivakSA che. '.
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ kuMllAsa 1 Ahata daza"na dIpikA. strI-veda ane ( 9 ) napusaka-veda ema nava prakAra che.1 karmAnI sthiti. " kamanA bheda-prabhedenI A pramANe sthUla rUparekhAnuM darzana karI have enA sthiti-kALa tarapha uDatI najara phreMkIe. kama-pudgala jeTalA vakhata sudhI sa'sArI AtmA sAthe Ataprata thayelu rahe--joDAyelu rahe, teTale vakhata te kamanA sthiti-kAla ' yAne ' sthiti " karavAya che. kadravya vadhAremAM vadhAre jeTale vakhata rahe te tenA ' utkRSTa sthiti-kAla' ane echAmAM Ache| jeTalA kALa rahe te tenA ' jaghanya sthiti-kAla ' vaNavA. A benI vaccenA kALanuM nAma ' madhyama sthiti-kAla ' che. jJAnAvaraNIya, danAvaraNIya, vennanIya ane antarAya e cAra karmonA utkRSTa sthiti-kAla trIsa rakADAkoDI sAgaropamanA, nAma ane gAtra e pratyekanA vIsa kADAkADhI sAgarApamanA, ane mAhanIyanA sittera ( sauthI vadhAre ) koDAkoDI sAgaropamanA ane AyuSyane tetrIsa ( sauthI ochA ) sAgarApamane che. vedanIya, nAma ane gAtra e sivAyanAM karmanA jaghanya sthiti kAla aMtarmu-jUnA che. vedanIyanA jaghanya sthiti-kAla paratve mata-bheda che. tattvArthAdhi. ( a0 9, 7 sU0 19 ) pramANe te bAra matanA che, jyAre uttarA0 (a0 33) pramANe te pazu aMtarmuhUtanA che; nAma ane gAtrane te ATha ATha munA che. A hakIkata pUrepUrI samajAya te mATe ' sAgaropama ' eTale zuM te jANavuM joI e. para'tu A sAgaropamanu` sparUpa ' pacepama ' upara AdhAra rAkhe che eTale ke pace pamathI paricita thatAM sAgaropama sahelAithI samajI zakAya tema che. A saMbaMdhamAM AgaLa vadhIe te pUrve e nivedana 1 A pramANe darzana-mAhatIyanA traNa, kaSAyanA seALa ane nekaSAyanA nava bhedya maLIne mehanIyanA 28 prakAro paDe che. A sarvenuM viziSTa svarUpa tu ullAsamAM vicArIzuM. 2 eka karADa (krATi)ne eka karADe cuvAthI je saMkhyA Ave che, tene (100000000000000 arthAt ekaDA upara 14 mIDAM caDAvIe tyAre eTale ke eka zaMkune ) * kADAkADI ' kahevAmAM Ave che, 3 A rahyuM te sUtra~~ 16 4 A rahyo te ullekha 44 aparA dvAdazamuhUrtA vedanIyasya. 77 35IsAimALa, sau joriauDhIo ! ukkosiyA hoi ThiI, aMtamuhuttaM jahanniyA // 19 // AvaraNijANa duhaM pi, veyaNaje taheva ya / aMtarApaya kammammi ThiI pasA viyAhiyA // 20 // " [ udadhisadganAmnAM triMzat koTikoTayaH / utkRSTA bhavati sthitiH antarmuhurta jaghanyA // 19 // AvaraNIyayoH dvayorapi vedanIye tathaiva ca / satarAye haiM dharmani sthitirelA vAkyAtA || 20 || ]
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIva-adhikAra { prathama karavuM Avazyaka jaNAya che ke pApamanA svarUpa paratve matabheda che ke jene yathAprasaMga nirdeza karIzuM. goLAkAra dhAnyanA pAtrane "patya" kahevAmAM Ave che. AnI upamA apAyelA kALane - pApama" kahevAmAM Ave che. pApamanA ane ethI karIne palyopamanA ane sAgarepamanA paNa traNa traNa bheda paDe che. jemake, (1) uddhArasAgaropamanA bhede pApama, (2) addhA- paSama ane (3) kSetra-papama; ane (1) uddhAra-sAgaropama, (2) addhA-sAgaropama ane (3) kSetrasAgarepama. vaLI A pratyekanA ba dara ane sUkSama ema be avAMtara bheda paDe che. AthI sauthI prathama ApaNe bAdara-uddhAra-papamanuM svarUpa vicArIzuM. dhAre ke 'unsedhAMgulathI mapAyelA eka jana (24 AMgaLa= hAtha; 4 hAtha-1 dhanuSya, 1 jaina zAstramAM paramANunA (1) nayika ( sUkSma ) ane (2) vyAvahArika ema be prakAro pADavAmAM AvyA che. vyAvahArika paramANu anaMta navika paramANuono banelo hovAthI nizcaya-naya pramANe " paramANu" kahevAya nahi; e naya pramANe te tene " skandha ' kahevo joIe. paraMtu gaNatrI karavAmAM A vyAvahArika paramANu kAma lAge che tethI temaja A paramANunA paNu zastra vaDe be bhAga nahi thai zakatA hovAthI, agni vaDe te bALI zakAto nahi hovAne lIdhe temaja temAM chidra paNa pADI zakAya tema nahi hovAne kAraNe ene vyavahAra-naya pramANe paramANu gaNavAmAM Avyo che. AvA anaMta vyAvahArika paramANuo ekaThA maLatAM eka "vat - kSaNa-kSaNikA' thAya. AvI ATha uta - Na-kSaNika maLatAM eka kSaNa-kSaNikA' thAya (jIvasamAsanA 96 mAM patrakamAMnI 96 mI gAthAmAM te anaMta uta-kSaNazruNikA maLavAthI eka " zlaSNu-kSaNikA ' thAya ema kahyuM che, paraMtu te hakIkata bhagavatI vagere Agama-granthothI virodhAtmaka hovAthI vicAraNIya che ). ATha kSaNa-kSaNikAne eka " Uda-reNuM" ATha Urdhva-reNune eka "trasa-reNuM ', ATha trasa-reNune eka " ratha-reNu" [ AthI viparIta hakIkata zrIjinabhadramaNikata bahata-saMgrahaNInI zrImalayagirisUrikRta TIkA (patrAMka 133)mAM che, paraMtu te asaMgata che evo ullekha zrInemicandrasUrikRta pravacanasAradvAranI munirAja zrIdevabhAnA ziSya zrI siddhasenA sarie racelI vRtti (patrAMka 406 )mAM che ], ATha ratha-reNune eka devakara ane uttarakurUkSetranA nivAsI manuSyane "kezAma ', ATha kezAno harivarSa ane ramyaka kSetranA vAsI mAnavane "kezAgra , AvA ATha kezAne hemavaMta ane heravata kSetranA rahevAsI manuSyane ' keaoya ', AvA ATha kezAne pUrva ane pazcima mahAvidehanA vatanI mAnavane "kezAgra ', AvA ATha kezAgrAno bharata ane aMgAvata kSetranA nivAsI manuSyane ' kezAgra ', AvA ATha kezAthI eka ' lIkha' [ A ulekha saMgrahaNInI baha ttimAM temaja pravacananI TIkA ( patrAMka 460 )mAM che, jyAre gaNadhara zrI sudhamavAmIe racelI jaMbadvIpaprajJaptinI upAdhyAya zrI zAticagaNikRta ratnamaMjUSA nAmanI vRtti ( patrAMka 94)mAM te pUrva ane pazcimanA mahAvidehanA nivAsI manuSyanA ATha kezAgrothI eka ' lIkha ' thAya che e ullekha che ], ATha lInI eka " cUka ' ( jU ), ATha yUkAno eka " yavane madhyabhAma' ane ATha yavanA madhyabhAgano eka " utsadhAMgula' thAya che. A hakIkata nIce mujabanA keThaka uparathI joi zakAya che. anaMta nathayika paramANu , vyAvahArika , = = 1 vyAvahArika paramANu. , uta-kSaNa-kSaNikA.
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ ulAsa ] Ata darzana dIpikA. 2000 dhanuSya = kroza joza=1 jana) jeTalI UMDAI, paheLAI ane laMbAIvALA pyAlAnA 8 utkSa NakSaNikA = , zleSaNa-kSaNikA che, Urdhva-reNuM = >> trasa-reNuM , ratha-reNuM kezAgra (de-u) 0, ( ha-) = , ( hai-hai ) = , , (pU-5 mahA) = kezAgro = 1 lakSaNa-kSaNikA. , UrdhvareNu. , trasa-reNu, , ratha-reNu. , kezAgra ( devakurU-uttara kurukSetranA mAnava saMbaMdhI). , , (harivarSa ramaka , , , ). , , ( haimavaMta-haraNyavata ,, , , ). ( pUrva-pazcima mahAvideha,, ,, ). , ( bharata-airAvata , , , ). = lakha. lIkha A dhUkA. cUkA ,, yavane madhya-bhAga. , yavanA madhyabhAga = , usedhAMgula. usedhAMgulathI aDhIgaNa vistAravALuM ane cAra gaNu AyAmavALuM eTale ke utsadhAMgulathI aDhIgaNuM pahoLuM ane cAra gaNuM lakhuM evuM "pramANala" che. bharata cakravartI ke zrIhaSabhadevanuM jaMgala te ja pramANAMgula' che. vaLI je kALamAM je manuSyanI UMcAI potAnA aMgulathI 108 gaNI hoya, te kALamAM te manuSyanuM aMgula " A mAMgula' kahevAya che. AthI AtmAgula aniyamita che ema samajI zakAya che. A pravacanagnA vRttikArane mata che ( juo patraka 407), jayAre prajJApanAvRttimAM te je javA mattA , teff do mALa tu | taM bhaNiamihAyaMgula-maNi ayamANaM puNa imaM tu // 1 // " evo ullekha che. ulledhagulAdi zuM kAmamAM Ave che e saMbaMdhamAM paNa mata-bheda che; paraMtu eno atra nirdeza na karatAM tenA jijJAsuone zrImunicandrasUrikRta aMgula-saptatikA jevA bhalAmaNa karavAmAM Ave che. joke A pramANe utsAMgulAdi saMbaMdhI UhApoha pUrNa thAya che, chatAM yajana sAthe teno ze saMbaMdha che te vyakta karanAra nIce mujabanI pravacananI TIkA ( patrAMka 406 )mAM sAkSIrUpe ApelI jIvasamAsanI nilikhita gAthAo ApavI durasta gaNAze. ___" addeva ya jabamajjhANi aMgulaM chacca aMgulA paao| pAyA ya do vihatthI do va vihatthI bhave hattho // 99 // cauhatthaM puNa dhaNuhaM dunni sahassAI gAuyaM tesiM / cattAri gAubA puNa joyaNamegaM muNeyavvaM // 10 // " [ aSTaiSa yavamadhyAni agulaM SaT ca aGagulAni pAdaH / pAdau ca dvau bitastiH ca vitastI bhavataH hastaH // 99 // caturhastaM punaH dhanuH dvisahasrANi gavyUtaM teSAm / catvAri gavyUtAni punaH yojanamekaM jJAtavyam / / 100 // ] A uparathI nIce mujabanuM keSTaka raju karI zakAya che -
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIva-adhikAra. [ prathama AkArane kuve che. A kuvAnA vRttanI paridhinA saMbaMdhamAM lokaprakAzanA prathama sargamAM " paridhistasya vRttasya, yojanatritayaM bhavet / ekasya yojanasthona-SaSThabhAgena saMyutam // 72 // " arthAt ene paridhi (gherA) 32 yojanathI kaMIka nyUna che. A kuvAne uttarakurUnA manuSyanA mastaka upara ekathI sAta dIvasa sudhImAM ugelA kezAgrothI khUba ThAMsI ThAMsIne bharo. A kuvAne AkaTha e bhare ke agni kezAgrane bALI zake nahi, pavana tene harI zake nahi, jaLa tene bhIMjavI zake nahi ane cakravartInuM sainya enA upara thaIne cAlyuM jAya te kezA jarA paNa nIcA name nahi, AvI rIte kezAgrathI bharelA A kuvAmAMthI samaye samaye ekeka vALa kADha. ema karatAM karatAM jeTalA kALa pachI A ku khAlI thAya te kALane "bAdara-uddhArapa9pama" kahevAmAM Ave che. AnuM pramANu saMkhyAta samaye jeTaluM che, kemake keza paNa saMkhyAta che. AvA pAmanuM svarUpa vicAravAnuM kaMI anya prayojana nathI, paraMtu e ja che ke sUlama-uddhAra-palyopamAdinuM svarUpa dhyAnamAM Ave. AnA svarUpa mATe paNa pUrvokta ke kAmamAM levAne che. phera eTalo ja che ke bAdara-addhA-palyopamanA pratyeka svAbhAvika kezAgranA asat kalpanAthI asaMkhyaya khaDe kalpavA. atyanta nirmaLa netravALa chadamastha purUSa je atyaMta sakSama padagalane joI zake tenA asaMkhyAtamA bhAge A kha che, paraMtu sUkSma panakanA jIvanI 6 aMgula = 1 pAda (pAdano madhya tala-pradeza ). 2 pAda = vitasti. , vitasti = , hAtha. ( 2 hAtha = , kukSi. ) 4 hAtha = , dhanuSya. 2000 dhanuSya = , gAuM. 4 gAu = , jana. 1 jena dArzanika sAhityano A eka uttama khajAno che. sAhityanA vizva-kAza ( Encyclopedia ) tarIke Ane oLakhAvI zakAya tema che. 2 jenI trijyA yAne chavA aDadhA yojananI heya eTale ke jeno vyAsa kevikhaMbha eka ja. nano heya, tenI paridhi sAmAnya rIte 3 yojananI gaNAya che, jyAre samartha gaNitajJo ene grIka akSara 1 ( pAI )thI sUcave che. Ane Incommensurable gaNavAmAM Ave che. arthAta A eka evo apUrNAMka che ke jenA aMza ane cheda pUrNa kathI darzAvI zakAya tema nathI. 3 kSetrasamAsanI baha6 vRtti temaja jambudvIpa-prAptinI vRttimAM A pramANe abhiprAya che. jyAre pravacananI vRtti temaja saMgrahaNInI bRhad vRttimAM sAmAnya rUpathI kezA nirdeza che; "vIjayasehara'thI zarU thatA kSetravicAranI pajJa vRttimAM te kahyuM che ke devakurU ane uttarakurUmAM janmela sAta divasanA gheTAnA udhAMgula pramANuka romanA prathama ATha khaDa ( TukaDA ) karavA. A pratyeka khaDanA ATha ATha khaNa sAta vAra karavA, eTale eka rAmanA 9 = 2007152 kharaDo thaze AvA roma-kha7thI te kuvAne-patyane bhu.
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA. avagAhanA-kSetrathI asaMkhyaya guNa che. vRddha-vAda pramANe A khaDa bAdara paryApta pRthvIkAyanA zarIra jeTalo che. A pramANenA sarakhA khaDothI pUrvokta ku bhare. AmAMthI pratisamaya ekeka khaDa bahAra kADhatAM jeTalA kALe te ku khAlI thAya, te kALane 'sUkSama-uddhAra-palyopama * kahevAmAM Ave che. A kALamAM saMkhyaya varSa-keTine samAveza thAya che. bAdara-uddhAra-papama mATenA kezAthI bharelA kuvAmAMthI ekeka kezAgra pratisamaya nahi bahAra kADhatAM dara so varSe bahAra kADhavAmAM jeTale vakhata vItI jAya, tene "bAdara-addhA-- palyopama " kahevAmAM Ave che ( AmAM saMkhyaya varSa-koTino antarbhAva che). evI rIte sUkSma-uddhAra-papama mATenA (kezAgranA) khaDethI bharelA kuvAmAMthI ekeka khaNDa so so varSe bahAra kADhI kuvAne tadana khAlI karatAM eTale kALa vyatIta thAya, tene " sUkSma-addhApApama" kahevAmAM Ave che, bAdara-uddhAra palyopamanA kezAthI jeTalA AkAza-pradeza sparzAvelA che, te pradezo paikI pratyekanuM ekeka samaye apaharaNa karatAM jeTalo kALa lAge, te bAdara-kSetra-popama" jANa. A kALa daramyAna asaMkhyaya utsarpiNI--avasarpiNIo pasAra thaI jAya che. sUkSama-uddhAra-palyopamanA baDothI je AkAza-pradezone sparza thayo hoya temaja jene "na thaye hoya te paikI 'paNa pratyeka pradezanuM samaye samaye apaharaNa karatAM sarve pradezanuM 1 anugadvAra ( gA. 108, patrAMka 180 )mAM kahyuM paNa che ke " tattha / egamege vAlagge asaMkhejAI khaMDAI kinjada, te NaM vAlaggA diTThIo. gAhaNAo asaMkheja ibhAgamettA suhumamsa paNagajI rasta sarIrogAhaNAu asaMkhejagugA " [ tatra ekaikasya vAlAgrasya asakhyeyAni khaNDAni kriyante, tAni vAlAgrANi dRSTyavagAhanataH asaGkhyeyabhAgamAtrANi sUkSmasya panakajIvasya zarIrAvagAhanAyA aslyeyTruna ] 2 juo anuyoganI zrIharibhadrasUrikRta TIkA. AnA ullekha mATe juo pravacananI vRtti ( patrAMka 302 ). ke daza kaDAkaDI sUma-addhA-sAgaropama maLIne eka 'utsarpiNI" ke eka "avasarpiNI thAya che. 4 khUba ThAMsI ThAMsIne bharelA kezAgrothI kaI nabha:-pradeza sparza bAkI rahI jAya, e vAta yukita- saMgata che; kemake A kezAgrone khaDe karatAM paNa nabha:pradeza atyaMta sukama che. A vAta dhyAnamAM Ave tethI eka dRSTAnta vicArIzuM. keLAM ( kUSmANDa thI bharelA vAsaNamAM bIjorAM ( mAtRliMga ) mAI zake che. vaLI temAM biluM (bilva )no samAveza thaI zake che. AmAM paNa vaLI AmaLAM ( Amalaka), temAM bera, vaLI temAM caNA ema ekekathI nAnI nAnI vastuo mavaDAvI zakAya che. 5 " AthI ubhedhAMgulathI pramita yojana jeTalA AyAma, vikamabha ane UMDAIvALA padyamAM jeTalA AkAza-pradeza che te paikI ' ema artha karI zakAya che, chatAM je upara pramANe nirUpaNa karavAmAM AvyuM che te daSTivAdane anusAra che ema zAstrakAra kartha che, 11
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ chavaadhikAra [ prathama apaharaNa karavAmAM jeTalI vAra lAge, tene sUkSma-kSetra- papama" samaja. A pUrvokta kALa karatAM asaMkhyaya guNa che. ( A pramANe ApaNe vividha jAtanA palyopamane vicAra karyo. A pratyeka prakAranA 55mane daza kaDAkIe guNatAM je javAba Ave, te te jAtanA sAgare pamanuM mApa che. arthAt daza kaDAkaDI bAdara-udvAra pApamane bAdara-uddhAra-sAgarepama thAya ityAdi. sUkSma traNa prakAranA sAgarepamenAM prayojana trividha bAdara sAgaropamanI vyAkhyA te sUkSma sAgaropamanA svarUpanI samajutI mATe che, jyAre sUrma-uddhAra-sAgaropamAdinuM khAsa prayojana che. jemake aDhI sUma-uddhAra-sAgarepama yAne 25 kaDAkeDI sUkSama-palyopamanA jeTalA samaye che, teTalI saMkhyA 1tiyaMga-lekanA dvIpa-samudranI che. sUkSma-addhA--sAgarepama nAraka, tiryaMca vagere jenI kama-sthiti, kAya-- sthiti ane bhava-sthitinuM mApa darzAvavAmAM kAma lAge che. pRthvIkAyAdi jenI saMkhyAnuM nirUpaNa karavAmAM sUkama--kSetra sAgarepamane khapa paDe che. prastutamAM ApaNe jenuM kAma che te te sUkSma-addhA--sAgaropama che, kemake 77mA pRSThamAM kamanI je sthitinI hakIkata darzAvI che, temAM AnuM ja kAma che. AthI kadAca pAThaka--mahAzayane ema bhAse ke have anivRttikaraNanA svarUpanA darzana mATe vilaMba nahi thAya, paraMtu vastusthiti tema nathI. hajI pudagala-parAvartanI prarUpaNArUpI taraMgiNI tarI javAnI bAkI rahe che. eTale enuM svarUpa yathAmati AlekhIzuM. pudgala-parAvarta- ananta utsarpiNI-avasarpiNa maLe tyAre eka "pudagala-parAvata thAya. bhUtakALamAM evA ananta pasAra thaI gayA ane ane bhaviSyamAM paNa ethI ananta guNa pasAra thaze. * 1 AnuM svarUpa AgaLa upara vicAravAmAM AvanAra che. sAmAnya rIte Ane matyaM-leka tarIke oLakhAvI zakAya. juo bahaSabha0nuM mAruM spaSTIkaraNa (pR5 ). ra bIjA kAmamAM na utpanna thatAM ekanA eka kAryamAM pharI pharIne utpanna thavAmAM jeTale vakhata vItI jAya tene "kAya-sthiti' kahevAmAM Ave che. 3 AnuM bIjuM nAma AyuSya che. ja bhagavatI, vivAhaprApti, vyAkhya prApti ityAdi nAmathI oLakhAtA pAMcamA aMgamAM to che mAnavA tIvagAma samAdhi " e sUtramAM anAgata kALa atIta kALathI eka samaya adhika kahyo che, jyAre atra te ananta guNe kahevAmAM AvyA che te kevI rIte saMgata che ema sahaja prazna udabhave. AnuM samAdhAna e che ke anAgata kALane anta nathI temaja atIta kALanI Adi nathI. A pramANe e baMne ananta hovAthI samAna che. paraMtu e benI vacce prabhune prazna-samaya che. te samayane vinAza nahi thaI gayela hovAthI tenI atIta kALamAM gaNanA thaI zake nahi. bhaviSyata kALanA avinAzarUpa dharma sAthe enI samAnatA hovAthI ene anAgata kALamAM antarbhAva karI zakAya che. A rIte vicAratAM bhagavatIne ulekha yukti-yukta jaNAya che. have je ullekha sAthe ene virodha Ave che
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Ahata darzana dIpikA. A pudgala parAvatanA (1) dravya, (2) kSetra, (3) kALa ane (4) bhAva e bhedathI cAra prakAre paDe che. vaLI A pratyekanA sUkSma ane bAdara ema be be avAMtara bhede che. A paikI sauthI prathama bAdara-dravya-pugala parAvartanuM svarUpa vicArIe. paramANuonA samudAyathI banelA eka prakAranA skanyane "vaNa " kahevAmAM Ave che. AnA (1) audArika zarIravagaNa, (2) vaikriyazarIravagaNa, varganuM lakSaNa ane (3) taijasazarIravagaNa, (4) kAmaNuzarIravagaNa, (5) tenA prakAre bhASA-vagaNa (6) zvAsocchavAsa-vargaNa ane (7) mane-vargaNa ema sAta bheda che. bAdara-dravya-pugala-parAvartanuM svarUpa A cauda rajaju pramANa jeTalI UMcAIvALA lekamAM rahelA tamAma pugalene dArika zarIranI vageraNArUpe grahaNa karI cho devA, evI rIte A pugalone vaikriya zarIrane yogya vargaNArUpe pariNumAvI-bhogavI tyajI devA, evI rIte bIjI badhI vargaNArUpe te sarvene bheLavI tene tyAga kare, A pramANe karatAM eka jIvane jeTale vakhata lAge, tene "bAdara-dravya-pugala-parAvata' kahevAmAM Ave che. sUkama-dravya-pudagala-parAvata kALa dhyAnamAM Ave eTalA mATe ja AnuM svarUpa vicAravuM paDe che. tene vicAra karIe. A vicAra karatI veLAe je atIta ane anAgata kALane samAna mAnIe, te eka samaya pUrvenA atIta kALathI anAgata eka samaya vadhAre gaNAya. evI rIte be samaya pUrvenA atItamAM ane te samayanA anAgatamAM be samayanuM aMtara paDe. evI rIte A be vacce joIe teTaluM aMtara kalpI zakAya che. vaLI anAgatamAMthI game teTale samaya ocho thAya chatAM tene kaI divasa aMta AvanAra , e tarapha lakSya ApatAM atIta kALa karatAM anAgata kALa ananta guNa che ema kahevuM nyA2 semajAya che. A hakIkatane dhyAnamAM laIne te pravacanagnA 161 mA dvAramAM kahyuM paNa che ke "osa ppiNI aNatA, poggalapariyaTrao munneymbii| teDaritA to maLavA maLatanuir ll 21 " [utsarpiNyo'nantA: pudgalaparivartako jJAtavyaH / te'nantA atItAddhA anAgatAdvA anantaguNA // ] 1 jaina zAstramAM (a) audyArika, (A) paikriya, (I) AhAraka, (I) taijasa ane (u) kAmaNa ema pAMca prakAranAM zarIra gaNAvelAM che. A badhAnAM lakSaNadine atra vicAra karIzuM nahi, kemake A ullAsamAM AgaLa upara te vicAravAmAM AvanAra che, paraMtu pAMca zarIre pika AhAraka zarIranuM atra kema grahaNa karavAmAM AvyuM nathI ane uttara ApIzuM. te e che ke AhAraka zarIra koI paNa jIvane samasta saMsAramAM vadhAremAM vadhAre cAra vAra ja prApta thAya che ethI karIne pUgala-parAvartAmAM te upayogI nahi hovAthI te viSe atra nirdeza karavAmAM AvyuM nathI. 2 juo RSabhanuM spaSTIkaraNa (pR0 5).
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ 84 matAMtara jIva-adhikAra. A kALa paratve mata-bheda che ema pravacananA 161 mA dvAramAMnA nimna likhita ullekha uparathI joi zakAya cheH 64 ava rUmo z2yAre morA-vika~-Ayati / nI se sadavvagahaNammi bAyaro hor3a pariyaho // 42 // ,, * prathama ( arthAt athavA anya AcArcAnA mata pramANe audArika, vaikriya, tejasa ane kANu e cAra prakAranI, nahi ke sAta prakAranI, vaNArUpe samarata pudgalAne bhAgavI tyajI devA te mAdara-yugala-dharAvatA ' che, sUkSma-dravya-pudgala-parAvartanuM svarUpa aneka bhavAmAM bhramaNa karatAM karatAM koi jIva samagra lekanA pudgalane audArika zarIranI vaNArUpe bhAgavI tyajI devAnuM kArya karatA hoya, tevAmAM te anya prakAranI vaNArUpe koi puddagalane pariNamAve bhogave ane tene choDI de, te te pugalane je vijAtIya vaNArUpe pariNumAvI hAya tenI AmAM gaNatrI thai zake nahi, kemake Adara-drazya-puddagala-parAvamAM game tema-vyatikrama pUrNAMka paNa samagra pudgalane samasta vaNArUpe bhagavI cheADI devA e hetu che, jyAre sUkSma-dravya pudgala-parAvatamAM te krama pUrvaka ja vivakSita sajAtIya vaNArUpe tamAma pugalAne bhAgavI tyajI devA upara bhAra mUkavAmAM Ave che, kSetra-pudgala-parAvata nA be prakAro-- samagra lekavyApI AkAzanA koi pradezamAM maraNa thayuM hoya, tyAra pachI tenI najadIkanA ke dUranA ADA avaLA pradezamAM maraNa thAya, evI rIte jeTalA kALe koi eka jIvanuM samagra AkAza-pradezamAM maraNa thai rahe, teTalA kALane ' bAdara-kSetra-pudagala-parAvata ' kahevAmAM Ave che. paraM tu A maraNA anukrame thatAM eTale ke je eka pradezamAM maraNa thayu hoya tenI najadIkanA--pradezamAM maraNa thavA pUrve anya koi pradezamAM maraNa thayuM hoya te te pradezanI gaNanA na karavI, paraMtu jyAre pharIthI anantaravartI pradezamAM ja maraNa thAya teA tenI gaNanA karavI, evI rIte kramasara pradezamAM maraNa thatAM jeTalA kALa vyatIta thai jAya, tene ' sukSma-kSetra-pudgalaparAvata ' kahevAmAM Ave che. kAla-pudgala-parAvartanuM prarUpaNa-- avasarpiNI ke utsarpiNInA jeTalA samayo che, te paikI pratyeka samayamAM maraNa thavAmAM 1 joke jIvanI ochAmAM ochI avagAhanA paNa asa`dhyeya pradeza jeTalI che, chatAM kAi vivakSita dezamAM maranAra jIvatA kAi eka vivakSita pradezane prathama pradeza tarIke gaNI levA.
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Ahuta darzana dIpikA, 5 (bhale te pachI vyatikrama pUrvaka hAya) jeTalA kALa vItI jAya, te ' huM Adara--kAla-pudgala-parAvata ' kahevAya che, paraMtu prathama samaye maryA pachI te jIva pAche jyAre tadanantara dvitIya samayamAM mare tyAre ja te dvitIya samaya gaNAya ane vaccenA je samayeAmAM tenuM maraNa thayu hAya te samayeA gaNatrImAM na levAya, evI rIte kramasara maraNaviSayaka samayeA ja gaNatAM samagra samayAnA vArA AvI jatAM jeTalA kALa vahI jAya, tene * sUkSma-kAla-pudgala-parAvata ' kahevAmAM Ave che. A vAta vistArathI vicArIzuM, dhAreza ke kei jIva A avasarpiNInA prathama samayamAM maraNa pAmyA. tyAra pachI avaNInA trIjA samayamAM tenuM maraNu na thayuM te| . A avasapa NIne bAkInA samagra kALa temaja saMpUrNa utsarpiNInA kALa eTale ke vIsa kaDAkoDI sAgaropamamAM eka samaya nyUna eTalA kALa pachI jayAre avasarpiNI Ave tyAre gaNanAmAM kAma lAge evA dvitIya samaya Ave che. A dvitIya samayamAM tenuM maraNu thAya te te lekhe gaNAya; nahi te pharIthI anya avasarpiNI mATe rAha jovAnI bAkI rahe che. ema karatAM dvitIya samayamAM maraNa thAya, tyAra pachI avasarpiNInA tRtIya samayamAM tenuM maraNa thavu joie. Ama jo dvitIya samaya pachI tarata ja tenuM tRtIya samayamAM mRtyu na thAya te vaLI anya avasarpiNI Ave tyAM sudhImAM je koi paNa samayamAM tenuM maraNa thayelu hAya te gaNAya tema nathI, paraMtu jyAre avasarpiNInA tRtIya samayamAM ja tene deha paDe tyAre ja te samaya kAmamAM lai zakAya. AvI rIte avasarpiNInA agaNita samayeAmAM kramazaH maraNa thatAM keTalA badhA kALa vyatIta thai jAya e te vicakSaNa jana enI meLe vicArI leze. bhAva-pudgala-parAvata nuM svarUpa- asaMkhyeya leAkAkAzanA pradeza jeTalA anubhAga-anyanAM sthAna che. A sthAnanA niSNA daka kaSAyanA ucarUpa adhyavasAye che eTale tenI saMkhyA paNu eTalI ja che. A adhyavasAyeAmAM mantratA-tIvratAnI apekSAe taratamatA rahelI che. A paikI atyaMta mantra evA adhyavasAya pUrvaka kei jIva mare, tyAra pachI enAthI jarA AchA manda adhyavasAye mare, A pramANe maraNu thAya te pUrve bIjA koi adhyavasAya pUrvaka tenuM maraNa thayu hoya te te adhyavasAyAne paNa gaNutrImAM levAmAM Ave ane evI rIte samarata adhyavasAye pUrvaka maraNu thai rahevAmAM jeTalA vakhata vItI jAya, tene ' Adara-bhAva-pudgala-parAvata ' kahevAmAM Ave che, paraMtu jayAM adhyavasAyanI taratamatA lakSyamAM rAkhIne arthAt eka adhyavasAya pUrvakanA maraNa pachI taddanantara adhyavasAya pUrNAMka ja jo maraNa thAya (bhale tema thAya te pUrve bIjA koi adhyavasAya pUrvaka maraNa thayuM hoya te tenI noMdha na levAya) te ja te adhyavasAya gaNatrImAM levAya; evI rIte vicAratAM jeTale kALa vyatIta thAya, tene ' sUkSma-bhAva-pudgala-parAvata ' kahevAmAM Ave che, A granthakArakUta samyaktvapradIpa (pR0 13 )mAM kahyuM che tema atra e umeravuM anA 1 koi anya granthamAM AvA ullekha mArA jovAmAM Avye nathI.
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIva-adhikAra. [ prathama vasyaka nahi gaNAya ke sUkSma-dravya-pudgala-parAvartI karatAM sUkSma-kSetra-pudgala-parAvA kALa adhika che. enAthI paNa sUkSma-kAla-pudgala-parAvartI caDI jAya che. e pudgala-parAva nA artha A pramANe kSetra-pudgala-parAvartAdinA svarUpa tarapha lakSya ApatAM samajI zakAya che ke pudgala-parAnA vyutpatti-artha dravya-pudgala-parAvarta sivAya anyatra sughaTita thatA nathI. kahevAnI matalaba e che ke pudgalAnu parivana thavu anya rUpe pariNamavuM e Ane vyutpatti-janya artha te anyatra kAma lAgatA nathI. AthI enA pravRtti-nimittarUpa ane vicAra karavA joie. utsarpiNI avasarpiNInuM mApa e atra nimitta che. A nimitta te kSetra-pudgala-parAvatamAM barAbara ghaTI zake che, eTale e saMbaMdhamAM kai nivedana karavuM bAkI rahetu nathI. paraMtu A sivAyanAM viziSTa prayeAjane jANavAM bAkI rahe che, paraMtu tene rAzana karanAra koi ullekha mArA jovAmAM nathI. meAkSagamana pUrvenI keTalIka sthitie-- zravaNusa'sukhI kALa janma, jarA ( ghaDapaNu ) ane maraNurUpa jalataraMgAthI vyApta bhISaNa bhava-samudramAM mithyAtva mahanIyAdi karmonI preraNAthI ananta pudgala parAvata kALa paryaMta avyavahArarAzi-sUkSma nigeAdanA bhavAmAM aneka prakAranAM asahya du:khAnA anubhava karatAM karatAM akAmanija rAdi hetunA maLathI vyavahArarAzimAM AvelA jIvane meAkSa gamana mATe jyAre e pudgala parAvata jeTalA kALa bAkI rahe che, tyAre tene nivivekapaNe dhanu zravaNa karavAnI abhilASA thAya che. A kALane 8 zravaNusamukhI kALa ' kahevAmAM Ave che. AvI rIte A jIvane saMsAramAM rakhaDapaTTI karatAM karatAM jyAre mukti meLavavA mATe arthAt AtmAnI sarvotkRSTa zaktinA AvirbhAva karavA mATe doDha pudgala-parAvata jeTalA kALa bAkI rahe che, tyAre pUrvanI apekSAe pariNAmanI vizuddhatA haiAvAthI te jIvane dhArmika mArgamAM pravRtti karavA mATe anukULa mArgAnusArI guNone meLavavA mATe icchA udbhave che. A kALane ' mAsa'mukhI kALa ' kahevAmAM Ave che. A kALe AtmAne je paraNAma hAya che tethI paNa tenA pariNAma vizeSa zuddha thatAM karmonI sthitine akAmanirjarA dvArA AchI mAsa mukhI kALa 1 AnuM svarUpa A ullAsamAM vicAravAmAM AvanAra che, beMka enI AchI rUparekhA RSabhanA spaSTIkaraNa ( pR. 101 )mAM AlekhavAmAM AvI che. 2 A saMbaMdhamAM joke granthakAra paMcama ullAsamAM svayaM prakAza pADe che, chatAM enu sthULa svarUpa atra vicAravuM asthAne nahi lekhAya. nirjarA ke jenuM lakSaNa ApaNe chaThThA pRSTamAM joi gayA chIe, tenA sakAma-nirjarA ane akAma-nirjarA evA be prakArA che. mArAM karmAMnA kSaya thAo evI buddhipUrvaka tapazcaryAdi anuSTAnA dvArA tene kSaya kara!-tene AtmAthI vikhUTAM karavAM-kheravI nAMkhavAM, te * sakAma~ nirjarA' che, jyAre krane sthiti-kAla pUrNa thatAM karma potAnI meLe kharI paDe, te 'akAma-nirjarA' che,
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA karatAM jIvane je samaye saMsArarUpI kedakhAnAmAMthI chUTavAne mATe eka pula parAvata jeTale kALa bAkI rahe che, tyAre bAhya ADaMbaravALA vividha dharmone heya gaNI dhamavana kALa vItarAge darzAvelA mArgane Azraya levAnI tene utkaMThA thAya che. A kALane "dharma-cauvana-kALa' kahevAmAM Ave che. A dharmayauvana kALamAM ja mokSe janArA jIvane kaLyAdi kAraNane anusAra tathA bhavyatva-dazAne paripAka thavAthI e pariNAma udabhave che ke jenA baLathI-je karaNathI te AyuSya karma sivAyanAM bAkInAM jJAnAvaraNIyAdi sAte karmonI atizaya dIrdha sthiti antaHkeTakeTi sAgarepama eTale pApamanA asaMkhyAtamA bhAge nyUna eka koDAkaDI sAgaropama jeTalI zeSa rahe che. A karaNane "yathApravRttikaraNa" kahevAmAM Ave che. sthiti-ghAta ane kRtanAza tathA akRtAgamanA doSanuM nivAraNa- atra keI zaMkA kare ke je jIve je kamanI jeTalI sthiti bAMdhelI hoya, teTalA kALa sudhI te jIve tene bhegavavI ja joIe. Ama hovA chatAM atamuharta pramANa adhyavasAyanA samUharUpa yathApravRttikaraNa dvArA jyAre e dIrgha sthitinA nAzanI vAta nivedana karavAmAM Ave che, te e vAta kema saMbhavI zake ? vaLI je te saMbhave che, te bAMdhela sthiti sudhI kama nahi bhegavavuM paDatuM hovAthI "kRtanAza" ane ochI sthitinuM karma na bAMdhavA chatAM te alpa samayamAM bhagavAI jAya che ethI "akRtAgama" ema be doSe zuM upasthita thatA nathI ? AnA samAdhAnA nivedana karavAnuM ke prathama te A prazna ja asthAne che. kemake yathApravRttikaraNa dvArA dIrgha sthitine kaMI kRtrima nAza thato nathI. jeTalI sthiti bAMdhavAmAM AvI hoya tene amuka bhAga svAbhAvika rIte vyatIta thatAM jeTalI sthiti rahe, te sthiti bAMdhelI sthiti karatAM ochI thaI che ema jarUra kahevAya; paraMtu tethI A sthitine prayatnajanya nAza thayo che ema na ja kahevAya. jyAM sudhI A nAza na thAya, tyAM sudhI kRtanAzAdi dene mATe avakAza kayAMthI saMbhavI zake ? kharI rIte AvA denuM utthAna sthiti-ghAta paratve saMbhave che, kemake sthiti-- ghAtane artha e che ke jeTalI sthiti bAMdhelI hoya, temAM svAbhAsthitighAtane artha vika rIte vakhata jatAM te jeTalI ochI thAya eTale ja temAM ghaTADe thAya che ema nathI, kintu te uparAMta 'apavartana karaNa 1 AyuSya karmanI utkRSTa sthiti 33 sAgare5manI che eTale enI sthiti te sadA antaH"koTakeTi sAgaropamanI hevAthI atra tenuM vajana karavAmAM AvyuM che. 2 A hakIkta apavartanIya AyuSyane paNa lAgu paDe che. A AyuSyanuM svarUpa A ullAsamAM vicAravAmAM Avaze. 3 'karaNa' e jIvanA vaya-vizavanuM nAma che. AvAM karaNe ATha che - (1 ) baMdhanakaraNa, (2 ) saMkramaNa-karaNa, (3) unA -karaNa, (4) apavartanA-karaNa, (5) udIraNa-karaNa, (6) upazama-karaNa, (7) nidhattikaraNa, ane (8) nikAcanA-karaNa. A AThenuM svarUpa kammapayaDImAM bahu vistArapUrvaka samajAvavAmAM AvyuM che. prastutamAM ApaNe apavartana
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ 88 jIva-adhikAra. [ prathama dvArA temAM savizeSa ghaTADe karavAmAM Ave che. eTale ke svAbhAvika sthitine prayatnapUrvaka hAsanAza thAya che. AnuM nAma "sthitighAta" che. AthI samajI zakAya che ke A praznane atyAre te cAlu viSaya sAthe saMbaMdha nathI, chatAM A samyakatvanA prakaraNamAM AgaLa upara vicAramAM AvanAra sthiti- ghAta tathA rasa--ghAta sAthe tene ghaniSTha saMbaMdha che eTale atra ene uttara Apa sarvathA aprAsaMgika nahi lekhAya. adhyavasAyanuM prAbalya - sauthI prathama te e dhyAnamAM rAkhavuM joIe ke adhyavasAyane pratApa kaMI ora ja che. AtmA atyaMta malina adhyavasAyanI madadathI aMtarmuhUta jeTalA alpa samayamAM paNa sAtamI narake sidhAvavA lAyaka kamalike (daLiyAM) ekaThAM karI zake che. tevI rIte atizaya zubha adhyavasAyanA avalaMbanathI TuMka samayamAM AvA dalikane vikherI nAMkhI mukti-gamana paNa karI zake che. zaMkA rahetI hoya te vicAre 'zrIprasannacandra rAjarSinuM daSTAnta. karaNane vicAra karIzuM. je vIrya-vizeSa vaDe karmanI sthiti ke tenA rasamAM ghaTADo karAya, te "apavartanA karaNakahevAya che. 1 A rAjarSinA caritrathI bhAgye ja koI jana aparicita haze, paraMtu ajana vargane udezIne to tenuM nIce mujaba chULa svarUpa ApyA vinA nahi cAle: kSitipratiSThita' nagaramAM verIone vaza karavAmAM nipuNa ane nyAyanA namunArUpa prasannacandra nAmanA rAjA rAjya karatA hatA. A nagaramAM eka veLA zrI mahAvIra prabhunuM samavasaraNa thayuM. A vAtathI vAkephagAra thatAM rAjA temanI patitapAvanI dezane sAMbhaLavA gayA. zravaNanuM manana karatAM temane vairAgya utpanna thayo. ethI pitAnA bALaka putrane rAjagAdI soMpI temaNe pite dIkSA lIdhI. A rAjarSi dharmadhyAnamAM lIna banI eka divasa "rAjagRha' nagaranI bahAra kAsagaM dhyAne rahyA. evAmAM temanA zaherana ( kSitipratiSThita' nagaranA) be vaNike tyAM thaIne prabhune vandana karavA jatA hatA. temaNe potAnA rAjAne tyAM dhyAnastha joyA. emAMthI eka vaNika bolyo ke A rAjA dhanya che ke jemaNe sAmrAjyalakSmIne tyAga karI tapazcaryA-lakSmIne svIkAra karyo che. bIjo vaNika belI uThaze ke A muni dhanyavAdane nahi paraMtu upAlaMbha (Thapako )ne pAtra che, kemake emaNe bALavayanA baLa vagaranA putrane rAjyasana , upara besADyo te khoTuM karyuM che; kemake ethI te emanA za e A bALakane ane samasta nagarane paNa herAna karavAmAM kaccAsa rAkhatA nathI. A pramANe paraspara vAtAM-vinoda karatAM te vaNike te tyAMthI cAlI gayA, paraMtu A vAta te rAjarSinA karNamAM praveza karI gaI. AthI temanuM mane DAmADoLa banyuM. teo kalyANakArI dhyAnathI vimukha banI AtmaghAtI dhyAnamAM tallIna banyA. temane khuba gusso caDyuM ke zuM huM jIvate beTho chuM chatAM mArA putranI AvI durdazA thAya ? manamAM ne manamAM teo virodhI zatrae sAthe yuddha karavA maMDI gayA. A pramANe teo yuddhane vicAramAM mazagula banyA hatA, te samaye zrIvIranA ananya bhakta zrIzreNika narezvara prabhune praNAma karavA tyAM thaIne jatA hatA. temaNe A maharSine vandana karyuM, paraMtu emaNe te emanA sAmuM AMkha paNa UMcI na karI. rAjAe dhAryuM ke teo Atma-ramaNatAmAM ArUDha thayA haze. zreNika nRpatie prabhu pAse jaI vaMdana karavA pUrvaka temanI dezanA sAMbhaLI. tyAra pachI temaNe prabhune prazna karyo ke je samaye meM prasannacandra rAjaSine praNAma karyA, te samaye teo kALa-dharmAne--nivaNane pAme. to teo kaI gatimAM jAya? prabhue uttara Apyo ke sAtamI narake, zreNika rAjA te A sAMbhaLI AzcaryamAM garakAva thaI gayA.
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA. 'anikAcita baMdhavALAM karmonI sthitinI apavatanA (ghaTADe ) thaI zake, temAM kazI navAI nathI, kemake nikAcita baMdhavALAM karmonI sthitimAM paNa nikAcita karmone upakrama jJAnapUrvaka tIvra tapazcaryA dvArA ghaTADo thaI zake che. A vAta nimna-likhita gAthA dvArA samarthita thAya che - " "davALavuM, uirrgaranA pAyamanikAiyANaM, tavasAo nikAiyANaM pi // 1 // " A vAtanI puSTi arthe eka be udAharaNo vicArIzuM. ghaNA divasa sudhI cAle teTaluM dhAnya gharamAM bhareluM hoya, paraMtu ekAeka bhasmaka vyAdhi thatAM alpa dinamAM te samagra dhAnya khavAI jAya tema dIrgha kALa paryata bhegavavA lAyaka karmo paNa zubha adhyavasAyanI prabaLatAne laIne laghu kALamAM bhegavAI jAya. bIjA dadAharaNa tarIke ApaNe kerIne vicAra karIzuM. kAcI kerIne kaMDIAmAM bharI tenA A tepha rAjarSinA manamAM mahAbhayaMkara yuddha cAlI raheluM hatuM. temaNe raNabhUmimAM sarva zatruone parAsta karyA, paraMtu eka pradhAna zatrune harAvavo bAkI rahI gaye. A vakhate rAkho khUTI gayelAM hovAthI, hAthamAM taravAra sarakhI paNa nahi rahelI hovAthI, AvezamAM AverAmAM ziramANa ( mAthAnA Topa )thI tene mAravA teo taiyAra thayA. A vicArane vartanamAM mUkavA je temaNe pitAne mAthe hAtha mUke, te temane zuM bhAna thayuM ? kayAM muniveSa ane kyAM A manodazA ? " viveka-daSTi temanAmAM jAgRta thaI ane jotajotAmAM temaNe sAtamI narake sidhAvavA yogya karma-daline khapAvI nAMkhyAM eTaluM ja nahi, paraMtu teo pazcAttApanI-zuddha adhyavasAyanI dizAmAM pUra josathI prayANa karavA lAgyA. Ave samaye zreNike prabhune pharIthI prazna pUche ke atyAre rAjarSino deha paDe te teo kayAM jAya ? prabhue javAba Apyo ke anuttara vimAne. zreNike A mATe prabhune khulAso karavA vinavyA. prabhue temane mane baLanI mahattA samajAvI. evAmAM deva-dundubhine nAda sAMbhaLI zreNike prabhune pUche ke A zuM ? prabhue uttara Apyo ke rAjarSine nirmaLa kevalajJAna prApta thayuM che ane deve tene utsava karI rahyA che.' A dRSTAntathI manevAhananI vegavatI gati ane tenuM parAkrama samajI zakAya che. A vAtane dhyAnamAM laIne temanA sAmarthyane lakSyamAM rAkhIne te maitrAyaNyapaniSadamAM cothA prapAThakamAM kahyuM paNa che ke " mana gva manuSasimi, arti varSa-w : . jalpA vijJAAtti, mokSe nivadaM ramatagU | 3 || " . ' 1 karmane baMdha eka jAtane nathI. koI kAma atizaya gADha baMdhAya che, te kaI karma gADha, te koi zithila, to koIka atizithila. je karmane atizaya gADha baMdha thAya che, tene " nikAcita" kahevAmAM Ave che. AthI viparIta te "anikAcita che. 2 chAyA-- sarvaprakatInAmevaM pariNAmadhazAdapakramo bhavet / prAyamanikAcitAnAM tapasA nikAcitAnAmapi // * :
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIva-adhikAra. [ prathama upara ghAsa nAMkhI tene kapaDA vaDe DhAMkI rAkhIe, te zuM te jaladI pAkI na jAya? AvI rIte anikAcita ane keTalIka vAra nikAcita karmo paNa adhyavasAyanA pratApe alpa kALamAM bhagavAI jAya evAM banAvI zakAya che. emAM kaI jAtanA virodhane mATe sthAna nathI. AthI karIne te abAdhAkALanA jaghanya-utkRSTa bheda tathA udayAvalimAM AvatAM karmo paratve niSeka ane guNaracanA ghaTI zake che. A hakIkatane jhuTa karavI ane vazyaka nahi gaNAya ema mAnI A saMbaMdhamAM keTaluMka vivecana umeravAmAM Ave che. prajJApanAvRttimAM (1) pradeza--karma-anubhava ane (2) vipAka-karma-anubhava ema be prakArane "karmAnubhAva darzAvela che. temAM pradezana-kamanI apekSAe dareka karma avazya jogavavuM paDe che, jyAre rasathI karmane anubhava thAye khare ane napaNuM thAya. eTale ke kamane rasa anubhavAya ane keIne na anubhavAya. jema zerImAM rahelo rasa sUryanA tApathI sUkAI jAya chatAM tyAM kRtanAza ane akRtAgama mATe sthAna nathI, tema rithati paNa rasAdhIna hovAthI rasamAM apavatanA thatAM rithatimAM paNa apavatanA thAya e svAbhAvika che. vizeSamAM aneka chAe tulya sthitivALuM karma bAMdhyuM hoya chatAM tenA anubhava-- kAlamAM pharaka paDe te temAM kaMI navAI nathI. kemake, dAkhalA tarIke bhUlezvarathI capATI javA nIkavelA sarve manuSya samakAle ja tyAM jaI pahoMce evo kaMI niyama che? zuM e vAta pratyeka manuSyanI gatinA vegane adhIna nathI? evI ja rIte eka ja vargamAM dAkhala thayelA sarve vidyArthIo samakAle ja amuka pATha taiyAra karI zake ke amuka parIkSAmAM uttIrNa thaI zake evI keI rAjAjJA che ? zuM A hakIkata buddhinI taratamAtAne adhIna nathI? 1 je karmonI jeTalA kaDAkeDI sAgaropamanI sthiti hoya che teTalA se varSone tene " abAdhA kALa' yAne "anudaya kALa' jANa. A kALa daramyAna te te karma chavane sva udaya vaDe bAdhA-hAni karI zakatuM nathI. ethI ene " abAdhA kALa' kahevAmAM Ave che. bAkIne kALa ke je daramyAna pradezadaya ke vipAkedaya hoya che, te " anubhava-kAla " yAne "niSeka-kAla " kahevAya che. atra pradezeAdaya ane vipAkedaya eTale zuM te nivedana karavuM Avazyaka samajAya che. keTalAka ema mAnavAnI bhUla kare che ke je prakRtimAMthI rasa sarvathA jato rahyo hoya te prakRtinA pradeza mAtrane udaya te " pradezodaya ' che ane je rasavALI prakRtine rasa udayamAM Ave che te prakRtine " vipAkodaya ' che. A mAnyatA bhrAnta hovAnuM kAraNa e che ke stibuka-saMkramarUpe eTale pradezodayarUpe udayamAM AvelI prakRtimAM rasa jarUra hoya che, paraMtu tene tIvra rasa paraprakRtirUpe pariNameluM hovAthI svaprakRtirUpesvavipAkarUpe udayamAM AvI zakatA nathI. A pramANe vivakSita prakRtinA pradeze svavipAkarUpe udayamAM nahi AvelA hovAthI paraMtu paravipAkarUpe udayamAM AvelA hovAthI te "pradezadaya" ja kahevAya. jema dUdha dahIM vagere rUpe pariName, te te pariNAmamAM duSpane pradezAnubhava che ane dahIM vageremAM tene rasAnubhava che. 2. karmanA udaya vakhate tenAM dalikanI je racanA hoya te " niSeka " kahevAya che. 3 guNaracanA eTale guNAkAre racanA. juo guNa-aNinuM svarUpa.. 4 A vAtane lakSyamAM rAkhIne " savarapera mArAma" ityAdi ullekha astitvamAM AvyA jaNAya che.
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA. - vaLI e kaMi akATaya niyama nathI ke je kama jevI rIte bAMdhyuM hoya tevI ja rIte te bhegavavuM joIe. je ema ja hoya te azubha karmone nAza karavA mATe jAyelAM tapa, japa, jina-pUjA vagere zubha anuSThAne vyartha jaze. vizeSamAM taddabhavakSagAmI jIvane paNa pUrva karmo vipAkedayarUpe bhegavatAM navIna kamane baMdha thaze ane tema thatAM te mukta thaI zakaze nahi. AthI kaDAke sAgarepame jeTalI dIrgha sthitivALuM karma paNa nIrasapaNe pradezathI bhagavAya che ema mAnavuM ucita samajAya che. A vAtane dhyAnamAM letAM ema kahI zakAya tema che ke aMtima bhavamAM sarva karmone kSaya thaI zake che. AzA rahe che ke A TuMka vivecananuM manana karanArAne te sthiti-- apavatanAmAM ke rasa-- apavatanAmAM eTale ke sthiti ane rasanA upakamamAM kRtanAza ke akutAgama deSa mATe apAze paNuM sthAna nathI ema spaSTa samajAyuM haze. yathApravRttikaraNanuM prajana ke vastranI upara ghI ke telane DAgha paDyo hoya ane tenA upara dhULa coMTI gaI hoya, te te DAgha barAbara dekhAtuM nathI, paraMtu je dhULane dUra karavAmAM Ave che te DAgha najare paDe tevI rIte AtmArUpa vastramAM rAga-dveSanI nibiDa gAMTha (grathi)rUpa DAgha paDe che; e DAgha spaSTa rIte joI zakAya te mATe tene AchAdita karanArI karmonI dIrgha sthitirUpa dhULa dUra karavI joIe. A kArya karavAnuM baLa yathApravRttikaraNamAM che. e adhyavasAyanI madadathI kamarasthitine lAghava karI AtmA antaHsthAna-pranthi-sthAna nihALI zake che. yathApravRttikaraNanuM svarUpa yathApravRttine sAmAnya artha e che ke AtmAnI anAdi kALathI kama khapAvavAnI jevI pravRtti cAlI Ave che tevI ne tevI pravRtti. joke A pramANe AtmAnI anAdinI cAla kAyama che, chatAM kAraNa-paripAkane laIne-'dhAnyanA pyAlAnA daSTAnta anusAra-nadI-pASANu nyAya pramANe 1 dhAro ke ApaNI pAse dhAnyane eka palya ( pyAlo ) che. AmAMthI pratidina jeTaluM dhAnya kuTuMba-kabIlAnA nirvAha mATe kADhavAmAM Ave tenA pramANamAM ochuM dhAnya che temAM naMkhAya, te samaya jatAM-amuka kALa vItyA bAda te palya dhAnya vinAne nahi thai jAya tyArU ? tevI rIte prastutamAM karma e dhAnya che ane Atma-pradeza e paDyuM che. anAbhoga-akAma nirjara dvArA AmAMthI ghaNAM karmane khapAvate ane tenA pramANamAM nyUna navIna kamene bAMdhato jato jIva kAlAMtare prabdhi-pradeza samIpa na AvI pahoMce ? zuM e karmonI sthiti ghaTADI na zake ? 2 dhAre ke eka parvata che ane temAMthI eka nadI vahI rahI che. A parvatanI nIce eka patthara rahelo che; te Ane pravAhamAM taNAya che. to e banavA joga che ke Ama tema athaDAI ghasAtAM ghasAtAM te patthara goLa ane suMvALA banI jAya. tema prastutamAM jIve te patthara che, caturgatirUpa saMsAra te jala-pravAha che. temAM taNuta chavarUpI pAMpaNa anAbhogarUpa gharSaNa vaDe dharma-pravRttirUpa yogya ghATamAM Ave-yathAyogya saMge maLatAM kaSAyanI maMdatAnA ge karma-sthitine lAghava kare te zuM asaMbhavita ghaTanA che ?
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ 92 jIva-adhikAra. [ prathama AtmA karmAnuM sthiti-khala ghaTADe che-mithyAtvane manda banAve che. AmAM je AtmAnA anAbhega --buddhi pUrvakanA nahi evA je pariNAma kAraNarUpa che, tene ' yathApravRttikaraNa ' evuM nAma ApavAmAM Avyu che. yathApravRttikaraNanA ApaNe spaSTatAnI khAtara sAmAnya ane viziSTa evA e bhedo pADIzu. temAM je yathApravRttikaraNa Adya apUrvakaraNa temaja anivRttikaraNanI prApti thAya ja tene ApaNe viziSTa tarIke oLakhAvIzuM. zAstramAM Ane ''pUrvapravRtta ' evuM apara nAma ApavAmAM Avyu che ane te vAstavika che, kemake bIjAM karaNA karatAM e pUrve pravarte che. khIjA yathApravRttikaraNane ApaNe sAmAnya kahIzu. A sAmAnya yathApravRttikaraNanA adhikArI te abhaLye paNa che. arthAt jemanAmAM mAhne javAnI lAyakAta paNa nathI tevA jIvA paNa AnA adhikArI che, eTale e dRSTie e mahattvanuM nathI. chatAM e bhulavu na joie ke AtmAnnatinA mArge prayANu karanArAone mATe te A pahela sTezana che. jene pAtAnA AtmAnuM hita siddha karavuM hAya, ziva-sundarInA sucAga prApta karavAnI jene utkaMThA hAya, tene te A rakhaDapaTTIrUpa sa'sAranA aneka sTezanethI musApharI karI A sTezana sudhI AvavA mATe TikiTa kaDhAvavI ja joie. paraMtu e dhyAnamAM rAkhavuM ke A sTezana sudhI AvI pahoMcyA ke beDo pAra ja thai gayA ema nathI arthAt ahIM AvyA pachI ja AtmAnnatinA mArgamAM AgaLa vadhI zakAya e sAcI vAta che, kintu AgaLa vadhI ja zakAya ema nathI. arthAt ahIM sudhI AvI paheAMcavu' e bhavya ke abhabya jIvane mATe azakya nathI, paraMtu ahIM AvyA vinA te AgaLa vadhavuM e azakya che ja. ahIM AvyA pachI je apUrvakaraNarUpa paravAnA meLavI zake, te ja ziva-purI javAnA adhikArI banI zake. abhavye je yathApravRttikaraNanA adhikArI che, enA karatAM apUrvakaraNanI pUrve pravartatA thathApravRttikaraNamAM je keTalIka vizeSatAo rahelI che te have pachI vicArIzuM, para`tu atra eTaluM te jarUra nivedana karIzu ke pUrvapravRttanI prAraMbhanI pUrvenA antarmuhUta kALa daramyAna paNa pratisamaya ananta guNI vizuddhithI vRddhi pAmatA, granthi samIpa Avela abhavyanI vizuddhithI adhika-anaMta guNI vizuddhimAM vartatA, mati-ajJAna, zruta-ajJAna ke vibhagajJAnamAM vatatA, mAnasika, vAcika ane kAyika cAga ( vyApAra ) paikI game te eka cAgavALA ane tejo-lezyA, padma-lezyA ane zukala-leyA e traNa vizuddha lesyA paikI eka lezyAvALA jIva AyuSya sivAyanAM sAta karmInI aMtaHkoTAkATi pramANanI sthiti kare che. sAmAnya cathApravRttikaraNanA utkRSTa kALa asa MkhyAta samayanA che, jyAre viziSTa yathApravRttikaraNane-pUrva pravRttane antarmuhUta jeTalA che. temAM paNa AgaLa vicAravAmAM AvanArA apUrva 1 A karaNa te je jIva yAganI ( 1 ) mitrA,( 2 ) tArA, ( 3 ) khalA, ( 4 ) dIprA, ( 5 ) thirA, ( 6 ) kAntA, ( 7 ) prabhA ane ( 8 ) parAe A daSTie ( dRSTi eTale sadbhAvanAthI bhita AtmAne pariNAma-vizeSa ) paikI prathama dRSTimAM pravartatA hAya, tene hAya che jeke A karaNa daramyAna apUrvakaraNanA udaya nathI, chatAM AnA baLathI A dRSTivALAne tenI prApti atidUra nahi hAvAthI kAryamAM kAraNanA upacAra karI Ane ' apUrvakaraNa ' paNa kahevAmAM Ave che.
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Arhuta dRzana dIpikA, 23 karaNa ane anivRttikaraNa e e karaNA paikI pratyekane utkRSTa kALa antarmuha che. vaLI A traNene saravALA karatAM je kALa Ave tenuM mApa paNa aMtarmuhU ja che e bhUlavA jevu nathI. granthi dezanI samIpa vana--- granthi-dezanI samIpa AvelA jIvAnu vatana vividha jAtanuM che. jemake abhavya jIvA paNa ka--sthitinA lAghava karI anaMta vAra A rAga-dveSanI gAMTharUpa ane ethI karIne ' granthi ' tarIke ALakhAvela deza sudhI AvI pahoMce che, paraMtu te tene bhedI zakatA nathI. AnuM kAraNa e che ke temanI pAse sAmagrInI vikalatA cheM-rAgAdine mArI haDAvavA mATe kAraNabhUta viziSTa adhyavasAyanI nyUnatA che. AthI karIne mithyAtva-mehanIyanI sarvopazamanA nahi karI zakavAthI aupazamika samyaktvanI prAptithI vimukha rahI te A granthi-dezamAM saMkhyeya ke asaMkhyeya kALa sudhI paDI rahe che. tyAra pachI temanA adhyavasAya malina bane che ja, kemake alabhyone vizuddhatara adhyavasAya sa MbhavatA nathI, eTale emane mATe tatkAla to adhaHpatana ja sarajAyelu che. granthi-dezamAM rahelo kAi abhavya jIva uttama munirAjanAM cakravartI jevA rAjAdhirAja vaDe thatAM pUjA-satkAra-sanmAnAdi joine ke parama pUjya tItha - karanI anupama samRddhine joine athavA svarga--sukhanI vAMchAthI prerAine dIkSA grahaNa kare che. A pramANe dravyathI sAdhutAne uddezIne te pAtAnA gauravADhinI abhilASAthI pratilekhanAdi kriyAo kare abhavyanuM dravya--cAritra 1 sarvopazamanA te mehanIya kamanI ja hAya che; bIjA` jJAnAvaraNAdi karmInI hAtI nathI; tenI te deze pazamanA heAya che. prastutamAM je mithyAtva-mAhanIya kanA prathama baMdha thai cUkayA hoya tene navIna udaya athavA te! jenA udaya zarU thai cUkayA hoya teno cAlu ya jenAthI aTakAvI zakAya ane te sAthe udIraNA AtmAnA yoga nAmanA vI vaDe je karma-likane yAvalikAmAM prakSepAya te * udIraNA *), nivRtti ( ka-likamAM unA-vRddhi ke apavanA-hAni sivAya banI zake evA saMskAra ) ane nikAcanA ( karra-dalikamAM kAi paNa karaNa na saMskAra ) paNa jenAthI rAkI zakAya evA saMskAra A karma-likamAM upajAvavA te che. A sarvopazamanA te! karNakRta ja hoya che. te dezeApazamanAnI jema karaNakRta temaja e prakAranI nathI. pasa`grahanI mULa TIkAmAM kahyuM paNa che ke bIjuM kaMI na pravartI zake evA sarvopazamanA akaraNukRta ema t dezopazamanA karaNakRtA karaNarahitA vA, sarvopazamanA tu karaNakRtaiva. " saMsArI jIvAne, parvata uparathI paDatI nadInA pravAhathI vRttAdi AkArane pAmelA pattharanA jevA yathApravRttikaraNa vagerethI sAdhya kriyAvizeSa vinA paNa vedanAnubhavAdi kAraNeAthI je upazamanA thAya te ' akaraNakRta upazamanA ' che, jyAre yathApravRttikaraNAdithI sAdhya kriyAvizeSathI udbhavatI upazamanA te ' karaNukRta upazamanA ' che. temAM paNa vaLI A akarakRta upazamanAnAM akaraNeApazamanA ane anudIrgApazamanA ' evAM e nAmeA che, paraMtu hAlamAM tenuM jJAna kAne nathI--tene viccheda gayA che ema zrImalagirisara zrIzivazakRita kammapayaDI ( kamaprakRti )nI upazamanA-karaNanI Adya gAthAnI TIkA ( patrAMka 160 )mAM sUcave che. 2 sarvopazamanAnAM guNApazamanA ane prazastApazamanA evAM be nAmeA che, jyAre deze pazamanAnAM aguNApazamanA ane aprazastApazamanA evAM be nAmeA che.
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ chavaadhikAra. [ prathama che. chatAM AvI kiyAnA baLathI te cheka 'navamA greveyakamAM paNa utpanna thaI zake che. kharekhara A dravyacAritrano prabhAva che. A saMbaMdhamAM zrIharibhadrasUripraNIta paMcAzakanI zrI abhayadevasUrie racelI TIkA (patrAMka 6)mAM kahyuM paNa che ke ""navanirA nA, hu vijJag karavAmAM bhaNio jiNehiM so na ya, liMga mottuM jo bhaNiyaM // 1 // je saNavAvaNNA, liMgaggahaNaM kariti sAmanne / te i i 30, 3o kAra vinA 2 " arthAt sUtramAM je kAraNathI jinezvaroe sarva jene greveyakamAM upapAta kahyo che, te liMga mUkIne nahi, kemake kahyuM che ke jeo sAdhupaNAmAM darzana (samyakatva)thI bhraSTa hoI liMganuM grahaNa kare che-dIkSA le che, temane paNa utkRSTa upapAta vecaka sudhI che, keIka abhavya jIva granthi-dezamAM rahIne vadhAremAM vadhAre navamA 'pUrva sudhI sUtra-pATha jANI zake che, paraMtu pUrvadhara-labdhinA abhAve te artha jANe abhavyane nahi. tenuM zuta te dravya-zuta che. anya zabdomAM kahIe te A zAstrAbhyAsa abhavya jIva (1) samyakatva-sAmAyika (yAne samyatva-dazana), (2) zruta-sAmAyika, (3) dezavirati-sAmAcika ane (4) sarvavirati-sAmAyika e cAra paikI zrata-sAmAyikane ja lAbha meLavI zake che. A vAtanuM Avazyaka sUtranI TIkAnuM nIce mujabanuM vAkya samarthana kare che- 1 A svarganI hakIkata A ullAsamAM AgaLa upara vicAravAmAM AvanAra che. 2 A uparathI vidvAna pAThaka svayaM bhAva-cAritranuM mahattva vicArI leze. apUrva prabhAvazALI bhAva-cAritra te kaI bhAgyavaMtane mATe ja nirmANa thayeluM samajavuM. sarvajIvAnAM yasmAt sUtre greveyakeSu upapAtaH / bhaNito jinaiH sa na ca ligaM moktuM yato bhaNitam // 1 // ye darzana yApannA liAgrahaNaM kurvanti zrAmaNye / teSAmapi ca upapAta utkRSTo yAvat gredheyake // 2 // 4 jaina zAstramAM Agama (siddhAnta)nA je AcArAdi bAra aMge gaNAvavAmAM AvyA che, te pI daSTivAla nAmanA bAramA aMgano 14 pUrvo e eka vibhAga che. AnI mAhitI mATe jue zrIbhaktAmara stotranI pAdapUrtirUpa kAvyasaMgrahane prathama vibhAga | pR0 59-61 ). 5 deza-virati-sAmAyika eTale bhAva-zrAvakapaNuM, 6 sarvavirati-sAmAyika eTale bhAvasAdhupaNuM yAne bhAva-cAritra.
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIllAsa ] Ata dRna dIpikA, "asthApi kasyacid yathApravRttikaraNato granthimAsAtha arhadAdivibhUtidarzanataH prayojanAntarato vA pravartamAnasya zrutasAmAyikalAbho bhavati, na teSAma: / .. phAi mithyAtvI bhavya jIva granthi-dezamAM rahI deza pUrvamAM kaMika nyUna eTaluM dravyata sapa dana kare che, nyUna kahevAnA hetu e che ke jeNe pUrepUrA deza pUrvanuM adhyayana karyu. hAya, te te muktinuM AkaNu karavAmAM AkarSi`NI vidyArUpa samyaktvathI vibhUSita ja hAya. pabhASyane nimna-likhita ullekha A vAtanI puSTi kare cheH 46 caudasa dasa ya abhinne, niyamA samma tu memaNa mayaLa / ' mithyAtvI bhavyanA zAstrAbhyAsa 1 [ caturdazasu dazasu vA abhinneSu (sampUrNeSu ) niyamAt samyaktvaM tu roSe ( tatoDavAne zrute ) mannanA ] arthAt jyAre pUrNa cauda ke deza pUrvInuM jJAna hoya tyAre jarUra samyaktva hoya che; ethI Avu jJAna hAya, tyAre samyakatva hoya paNa kharU ane na paNa heAya. granthi-dezamAM rahelA bhavyeAnuM vana-- granthisthAnanI samIpa AvelA keTalAeka bhavya jIve paNa dIsaMsArI hAvAthI abhavyanI jema rAgAdi riputhI parAsta thai tene vaza banI tyAMthI pAchA vaLe che eTale ke pUrvanI jema pAchAM dIrgha sthitivALAM karmo bAMdhe che. keTalAka bhavya jIvo avasthita pariNAmI hAvAthI keTalAka kALa sudhI granthi--dezamAM paDayA rahe che, eTale ke teo karmanI sthiti nathI AchI karatA ke nathI vadhAratA; arthAt AyuSya-ka sivAyanAM nUtana karmonI sthiti antaHkATAkATI sAgaropama jeTalI ja AMdhe che, je bhavya jIvo laghusa'sArI che--je pudgala-parAvatA kALamAM te jarUra mekSe janArA che, tevA narakAdika cAre gatinA rasanI paryApta paMcendriya jIvo apUrNAMkaraNarUpa adhyavasAyanI sahAyatAthI granthinA bheda kare che. 1 A hakIkata vizeSAnI nIcenI gAthAmAM jhaLakI UThe cheH --- tithaMkara, daNaNNeNa vA vikajjeNa / susAmAiyalAho, hoja abhavassa gaThimi // 1219 // '' [ tIrthaGkarAdipUjAM dRSTvA'nyena vA'pi kAryeNa / zrutasAmAyikalAbho bhavet abhavyasya granthau (granthideze ) | 1 2 manana-ciMtana karavAnI zaktivALe jIva sa`gI ' kahevAya che, e vAta A ullAsamAM AgaLa upara vicAravAmAM Avaze. 3 paryAptinA zakti-vizeSa, zaktijanaka pudgala ane kriyA-samApti evA traNa artho najare
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIva-adhikAra [ prathama uparyukta vartana upara prakAza pADanArUM dAna dhAre ke koI traNa manuSyo amuka nagara tarapha javA nIkaLyA che. cAlatAM cAlatAM teo ceronA upadravathI bhayaMkara evI aTavAmAM AvI caDe che. temanA AgamananI jANe rAha joIne ja na besI rahyA hoya ema be re temane pakaDavA deI Ave che. A bene AvatAM joIne bhayabhIta thayele eka manuSya to satvara pobArA gaNI jAya che, bIjo mANasa te cerenA paMjAmAM sapaDAya jAya che, jyAre trIjo mAnava te purUSArtha pheravI--baLa vAparI te be cArane haMphAvI- harAvI aTavI oLaMgI ISTa nagare jaI pahoMce che. dAntane upanaya- Ane upanaya e che ke traNa manuSya te saMsArI jI, bhayaMkara aTavI te saMsAra, be cora te rAga ane dveSa, corAnuM nivAsasthAna te granthi-deza, corethI bIne agyArA gaNI gayele manuSya te malina adhyavasAyanA ge pAcho dIrgha sthitivALAM karmo bAMdhanAre jIva, caronA paMjAmAM sapaDAyela mANasa te granthi-dezamAM rahele jIva ke je vizeSa zuddha pariNAmanA abhAve granthi bheda nathI temaja avasthita pariNAmI hovAthI pAchA paNuM vaLatuM nathI, tathA pitAnuM zurAtana vAparIne ISTa nagare jaI pahoMcanAra mAnava te kuhADAnI tIkSNa dhAra jevA apUrvakaraNa karIne rAga-dveSanI granthine cIrIne sabhyatvane saMpAdana karanAre bhavya jIva. pranthinuM svarUpa - granthi ne sAmAnya artha gAMTha che. prastutamAM granthithI rAga-dveSarUpa AtmAne kamara janita atizaya malina pariNAma samajavAnuM che. A granthi te anya keI nahi paNa cAra anantAnubandhI kaSAyanI cekaDI che. apUrvakaraNa sivAya Ane parAsta karI zakAya tema nathI, kemake A gAMTha atyaMta kaThora ane majabUta temaja ghaNA samayathI UgelI gupta vAMsanA jevI dudha che. vizeSAmAM kahyuM paNa che ke " "ditti , varaghArakAdi rajA vakSa vAlmakSatrio, gharanadoSapariSarit liaa ** paDe che. A saMbaMdhamAM vizeSa hakIkata caturtha ullAsamAM vicAravAmAM AvanAra che. je jIvamAM jeTalI paryApti hovAnuM tyAM darzAvavAmAM AvanAra che teTalI paryApti te jIva jyAM sudhI pUrI na kare tyAM sudhI . te " apayata ' kahevAya che ane jyAre te pUrI kare tyAre te " paryApta " kahevAya che. 1 chAyA ijiriti kuturmara rAghajUuffra | jIvasya karmaja nito dhanarAgadveSapariNAmaH // A gAthA kapa-bhASyamAM paNa dRSTigocara thAya che,
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] apUrva karaNa---- apUrNAMkaraNa e viziSTa yathApravRttikaraNa (pUrva pravRtta) pachI ane anivRttikaraNa pUrve udbhavatuM karaNa che. sAmAnya rIte vicAratAM jema apUrvakaraNa e pUrva pravRttanuM kAya che, tema A anivRttikaraNanuM kAraNu che. A apUrva^karaNa pUrvapravRtta karatAM vadhAre zuddha che-caDiyAtuM che, paraMtu anivRttikaraNathI te utaratu che. ApaNe upara joi gayA tema ekendriyathI caturindriya sudhInA jIve A apUrvakaraNanA adhikArI nathI. enA upara te paMcendriyanI ane temAM paNa vaLI paryApta sannInI ane temAM paNa vaLI a pudgala-parAvathI kaika nyUna jeTalA kALa sudhImAM te je jIva jarUra ja mekSe janArA hoya temanI hakumata cAlI zake tema che. te ja granthine bhedavAmAM Ane hathiyAra tarIke upayoga karI zake che. AvA jIvA upara IrSyA, dveSa, nindA vagere doSo bahu ja gheADA prabhAva pADI zake che, kemake A jIvAne Atma-kalyANu karavAnI tIvra abhilASA hoya che. ethI karIne te te saMsAranI khaTapaTa-prapaMcathI dUra rahevA mathe che. Ama hAi te nItine mArge cAle, satpurUSonA pakSapAta kare tathA `sudeva ane rasugurUnu bahumAna jALavavA athAga parizrama Adare te temAM zI navAi ? A jIvonA sabaMdhamAM ema kahI zakAya che ke tee adhyAtmanI prathama bhUmikA upara che-teo ' apunabandhaka 'che eTale ke je avasthA daramyAna mithyAtvanA utkRSTa sthiti anya aTakI jAya evI avasthAe tee paheAMcyA che. ' Arhuta darzana dIpikA jema cathApravRttikaraNanI prApti aneka vAra thai zake tema che, tema apUrNAMkaraNa ke je bhavya jIvAne ja prApya che tenA sabaMdhamAM samajavu' ke kema evA prazna sahaja udbhave che. arthAt A apUva karaNa jIvane eka ja vAra udbhave che ke ethI vadhAre vAra paNa ? ane jo te vadhAre vAra udbhavatu hoya, te tenA vyutpatti-jaya atha kevI rIte suTita rahe che ? 97 AnA uttara e che ke keTalAka bhanca jIvAne eka karatAM vadhAre vAra paNa apa - karaNanI prApti saMbhave che, kemake apUrvakaraNa prApta karyAM bAda anivRttikaraNanI madadathI je samyaktva prApta thAya che te amarapaTA lakhAvIne Avelu hAtu nathI te na ja gumAvI besAya tevuM nathI. jyAre vastusthiti A pramANenI che, te bIjI, trIjI, ItyAdi vAranuM apUrvakaraNa apUrvavat hevAthI te apUva karaNa kahevAya ema samajI zakAya che. alamata apUrvakaraNanA vyutpatti-atha ta e che ke pUrve jIve nahi anubhavelA evA adhyavasAya-vizeSa, apUrvakaraNanI viziSTatA-- ApaNe joi gayA tema sAmAnya yathApravruttikaraNa te aMka vinAnA mIMDA jevuM che. enuM kai khAsa phaLa nathI. paraMtu viziSTa yathApravRttikaraNa ( pUrvapravRtta ) temaja apUrvakaraNa 1 AnI mAhitI mATe jIe zrIbhaktAmarastAtranI pApUrtirUpa kAvyasaMgrahanA dvitIya vibhAga (pR0 133-135 ). 2 AnA sthULa svarUpa mATe jIe RSabhanuM spaSTIkaraNa ( pR0 42 ),
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ chava-adhikAra. [ prathama (prathama che ke aMtima ho e bane to AtmAnI unnatinAM sAdhaka che. temAM paNa apUrvakaraNa yathApravRttikaraNathI caDiyAtuM che. enuM kAraNa enI viziSTatA vicAratAM samajAze. yathApravRttikaraNamAM sthiti-ghAta, rasa-ghAta ke guNa-zreNinA pravartana mATe sthAna nathI, paraMtu emAM keTalIka vizuddhio mATe sthAna che. A pUrvapravRttane prApta thayela chava "dvisthAnaka (be ThANIA) rasavALAM azubha karmone ane catuHsthAnaka (cAra ThANIA) zubha . 1 yathApravRttikaraNa dvArA dIrdha sthitivALAM karmonI aMtaHkaTokeTi sAgaropamanI sthiti karAya che eTale alabata pUrvokata-sthitine hAsa thAya che te ochI thAya che, paraMtu tene vAstavika rIte sthiti-vAta evuM nAma apAya nahi, e vAtane pR0 87-88 tathA sthiti-ghAtanuM svarUpa (juo pR0 101) samarthana kare che. 2-3 A mATe juo pR0 101-102. ja pUrva pUrva samayanI vizuddhithI uttarottara samayanI anaMta guNI vizuddhi darzAvanAra be puruSanI vivakSA mATe juo kampanI TIkA ( patrAMka 16-163 ). 5 A hakIkata rasanI taratamAtAne adhIna che. zubha karmono rasa kSIra, khAMDa, zeraDI, darAkha vagerenI jema mATe hoya che, jyAre azubha karmone rasa ghAtakI. lIMbaDe ityAdinI jema kaDavuM hoya che. kamaprakRtinI TIkA ( patrAMka 63 )mAM TAMcaNarUpe ApelI nimna-likhita gAthAmAM kahyuM paNa che ke " ghosADaI niMbuvamo asubhANa; subhANa khIrakhaMDupa mo" [ ghariAta-niyamozumAnAka, jumAnAM kSIra-gvcvma: ] dhAre ke ApaNI pAse eka zera lIMbaDAne rasa che. emAM je kaDavAza rahelI hoya, tene svAbhAvika yAne eka sthAnaka (eka prANIo ) rasa kahevAmAM Ave che. A rasane ukALI tene aDadhe bhAga ( eka dvitIyAMza ) baLI jAya eTale eTale aDadhe zera bAkI rAkhIe te te rasa pahelAM karatAM vadhAre kaDavo ( kaTutara ) banelo kahevAya e niHsarje che. A aDadhA zera rasamAM zera rasa jeTalI kaDavAza hovAthI eTale AnI kaDavAza prathama karatAM bamaNI hovAthI te kisthAnaka yAne be ThANuo rasa kahevAya. jo zera rasane ukALIne tenA be bhAga jeTalo tene e che banAvIe arthAta trIje bhAge (eka tRtIyAMza) te bAkI rahe tema karIe to te rasa dristhAnaka rasa karatAM paNa vadhAre kahe che yAne prathamanI apekSAe kartama che. A eka tutIyAMza rasamAM svAbhAvika rasa karatAM traNa gaNI kaDavAza rahelI hovAthI tene tristhAnaka yAne traNa TANIe rasa kahevAya. evI rIte je zera rasane ukALIne tenA traNa bhAga jeTale rasa bALI nAMkhI cethe bhAge ( eka caturtheza ) yAne (1) pAzera bAkI rahe tema karIe te te rasa tristhAnaka karatAM paNa vadhAre kaDavo che. prathamanI apekSAe e atikatama che; A pAzera rasamAM zera rasa jeTalI kaDavAza hovAthI eTale ke prathamanI apekSAe temAM cAra guNI kaDavAza hovAthI te catuHsthAnaka yAne cAra ThANIo rasa kahevAya che. A pramANe jema lIMbaDAnI kaDavAza vadhArI zakAya che tema tene ochI-manda paNa karI zakAya che. jemake eka zera lIMbaDAnA rasamAM eka zera pANI reDIe te A bazeranA mizraNamAM pahelA jeTalI kaDavAza rahelI hovAthI ekaMdara rIte tenI kaDavAza aDadhI thayelI gaNAya. evI rIte je bazera pANI reDIe te tenI kaDavAza trIje bhAge raheze. evI rIte traNa zera pANI reDIe te kaDavAza ethe bhAge raheze. Ama te rasa manda, mAtara, mandatama bane che.
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] AhaMta darzana dIpika. karmone bAMdhe che, arthAt pUrvanI jema azubha karma bAMdhatI veLA te tenA catuHsthAnaka rasa (anubhAga)ne na bAMdhatAM kristhAnaka anubhAgane ane te paNa pratisamaya ananta guNo hIna anubhAgane bAMdhe che; jyAre zubha karmonA saMbaMdhamAM tenA dristhAnaka anubhAgane na bAMdhatAM catuHsthAnaka anubhAgane ane te paNa samaye samaye ananta guNa adhika anubhAgane bAMdhe che. vaLI A jIva sthiti-baMdha paNa pUrva pUrva samayanI apekSAe palyopamanA asaMkhyaya bhAge hIna uttarottara samayamAM kare che. vaLI e paNa dhyAnamAM rAkhavA jevuM che ke A jIva 147 dhruva-abdhi prakRtine bAMdhate chate pitapatAnA bhava-prAgya zubha parAvartamAna prakRtine, nahi ke azubhane, baMdha kare che; temAM paNa vaLI AyuSyanuM varjana samajavAnuM che, (kemake atizaya vizuddha pariNAmavALe jIva AyuSya-baMdhane prAraMbha na kare). A vAta kammanA upazamanA karaNanI nimnalikhita gAthAomAMthI spaSTa tarI Ave che - 1 pAMca prakAranI jJAnAvaraNIya prakRti, nava prakAranI darzanAvaraNIya, mithyAtvamohanIya, soLa kavAya, bhaya, jugupsA, tejasa, kArmaNa, varNa, gabdha, rasa, sparza, agurulaghu, upadhAta, nimaNu ane pAMca prakAranA antarAya ( pa+9+1+16+1+1+1+:+1+1+1+1+1+1+1+5 ) ema 47 dhruva-balpi prakRtio che ( sarakhAvo zataka nAmane pAMcamA karmagranthanI bIjI gAthA , je guNasthAnaka lagI jeno baMdha kahyuM che, tyAM lagI te avazya baMdhAya ja te mATe te " dhruva-badhi" kahevAya che. 2 bhava-prAgya kahevAnuM tAtparya e che ke je tiryaMca ke manuSya prathama samyakRtvane utpanna karate hoya te devagatine prApya evI eTale ke devagati, devAnapravI, paMcendriya jAti, kriya zarIra, vekiya aMgopAMga, samacaturastra (uttama) saMsthAna, parAghAta, ucchavAsa, prazasta vihAgati, traNa dazaka (arthAta trasa-nAma, bAdara-nAma, paryApta-nAma, pratyaka-nAma, sthira-nAma, zubha-nAma, subhaga-nAma, susvara-nAma, Adeya-nAma ane yazakIti-nAma), sAtavedanIya ane ucca gotra e 21 bAMdhe. deva ke nAraka prathama samyakatvane utpanna karatuM hoya te manuSyagatine vegya evI eTale ke managagati, manuSyAnupUrvI, paMce, sama, va4-RSabha-nArA ( uttama ) saMhanana, audArika zarIra, audArika aMge pAMga, parA, uchu, prazasta, trasa ane ucca getra e 22 zubha prakRtie bAMdhe A paikI je sAtamI narakane jIva prathama samyakatvane pAmate hoya to gatirdikane sthAne tiryaMga-gati, tiryaMga-AnupUrva ane ucca getrane sthAne nIca getra eTale pUkata kathanamAM pheraphAra samajo . 3 devadrika (eTaledeva-gati ane deva--AnupUvo), manuSyadika, paMce, dehatrika, aMgopAMgatrika, sama, vaja, parA, u, Atapa, udyota, prazasta, trasa , jinanAma, zubha AyuSyatrika, sAtArA ane ucca getra ( 2+2+1+2+3+1+1+1+1+1+1+1+10+1+3+1+1 ) e 34 zubha parAvartamAna prakRti che.
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ 100 kava-adhikAra. " Thii sattakammaaMto- koDIkoDI karettu sattaNhaM / duTTANaM caNe, asubhasubhANaM ca aNubhAgaM // 5 // 2 chAyA 1 chAyA baMdhato dhuvapagaDI, bhavapADaggA subhA aNAU ya / jogavasAya paesa, ukkosaM majjhima jahannaM // 6 // ThiibaMdhApUre, navabaMdhaM pallasaMkha bhAgUNaM / asubha subhANaNubhAgaM, anaMtaguNahANivuDDhIhiM // 7 // A pramANe joke yathApravRttikaraNamAM AtmAnI niLatAnA vikAsanA pAye naMkhAya che, te paNa tenI vizeSa vimaLatA te apUrvakaraNa daramyAna ja thAya che. kAraNa ke A 42zubhAM praveza 42vAnI sAthai prathama sabhayathI (1) sthiti - ghAta, (2) rasa - ghAta, ( 3 ) guNu-zreNi, ane (4) abhinava sthiti-anya ema cAra cAra kriyA zarU thai jAya che. kammapacaDI ( patrAMka 163)bhAMzu che -- karaNaM ahAvavattaM, apuvvakaraNamaniyaTTikaraNaM ca / aMtomuhuttiyAIM, uvasaMtaddhaM ca lahai kamA // 8 // " " "nivvayaNamavi tato se, ThiirasaghAyaThiibaMdhagaDA u / guNaseDhI va samagaM, paDhame samaye pavattaMti // 12 // " sthiti saptakarmaNAmantaH koTAkoTiM kRtvA saptAnAm / visthAnakaM catuHsthAnakaM azubhazubhAnAM ca anubhAgam // 5 // bandhutraprakRtIH bhavaprAyogyAH zubhAH anAyuSkAzca / yogavazAcca pradezaM utkRSTaM madhyamaM jaghanyam || 6 || sthitibandhAddhApUrNe navabandhaM palyasakhya bhAgonam / azubha zubhAnAmanubhAgaM anantaguNahAnivR dvibhiH // 7 // karaNaM yathApravRttaM apUrvakaraNama nivRttikaraNaM ca / AntamauhUrtikAni upazAntAddhAM ca labhate kramAt // 8 // nirvacanamapi tataH tasya sthitirasaghAtasthitibandhakAddhAstu | guNazreNirapi ca samakaM prathame samaye pravartante // [ prathama
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa 1 AhaMta darzana dIpikA. 181 - sthitivAta- jJAnAvaraNIyAdi je karmo ghaNA kALa sudhI bhegavavA lAyaka sthitivALA bAMdhyAM hoya, te karmonI sthitine apavatanA karaNa dvArA ochI karavI-DA kALamAM karmo bhagavAI jAya tema karavuM te "sthiti-ghAta" che. (juo pR. 87-88) A kArya apUrvakaraNavartI jIva apUrva rIte kare che eTale tadaMze A karaNanuM nAma sArthaka che. A sthiti-ghAtanA svarUpa upara kammaranA upazamanA karaNanI nimna-likhita gAthA divya prakAza pADe che -- " , raMparuM ghara saMvatana mA. ThiikaMDagamaNubhAgaM, gaNaMtabhAgA muhuttaMto // 13 // " arthAta sIdhI lITIrUpa sattAmAM rahelI aMtaHkaTAkeTi sAgarepama pramANanI sthitinA uparanA bhAgamAMthI vadhAremAM vadhAre seMkaDo sAgarepama pramANa ane ochAmAM ochA pApamanA asaMkhyaya bhAga jeTalA sthiti-khaMDane ukere che eTale ke te bhAgamAM rahelA uparyukta pramANanI sthitivALAM karma-daline tyAMthI uThAve che ane tema karIne je sthiti nIce khaMDita thavAnI nathI temAM eTale ke jemAM rahela dalike anubhavAtAM nathI te sthitimAM tene prakSepe che-goThave che. A pramANenI sthiti khaMDane uzkeravAnI kriyA aMtamuhUrtamAM pUrI thAya che. tyAra bAda pharIthI prathama sthiti-khaMDanI anantara rahelA jaghanya vA utkRSTa sthiti-khaMDane aMtamuhUrtamAM umere che ane pUrvanI jema dalikena prakSepa kare che. e pramANe apUrvakaraNa daramyAna hajAra sthitikhaMDanAM dalike uThAvI laI nIcenI sthitimAM dAkhala karAya che. AthI karIne apUrvakaraNanA prathama samaye jeTalI sthiti-sattA hoya che, tethI tenA anya samaye saMkheya guNa hIna sthiti-sattA thAya che. arthAta teTalA pramANa sthitivALAM dRliko te bhAgamAMthI khAlI thAya che. rasa-ghAta-- A saMbaMdhamAM kammaranA upazamanA karaNanI nimna-likhita gAthAmAM kahyuM che ke - 1 AnuM temaja anya koI hakIkatanuM) pharIthI prarUpaNa karatI veLA siMhAvalokana nyAyanuM avalaMbana laI tenI kaMi vizeSatA samajAvavA prayAsa karAya che ema samajavuM. ra A pramANe paMcasaMgrahamAM paNa che, paraMtu kazmanI zrIyazovijayagaNikata TIkA (patrAMka 182)mAM " saMkheya 'ne ullekha che. 3 chAyA udadhipRthaktvotkarSamitaraM palyasya asaGakhyeyabhAgam / sthitikaNDakamanubhAgAnantabhAgAn muhUrtAntaH // 13 / /
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIva-adhakAra. [ prathama ajImANA, caNaM navadaM pUratu ThiikaMDasahassehiM, tesiM bIyaM samANei // 14 // 2" arthAt azubha prakRtionA sattAmAM rahela rasANuonA anaMta bhAga karI tene eka bhAga che daIne bAkInA rasANuone aMtamuhUrta kALamAM vinAza kare che. tyAra pachI pahelA choDI dIdhelA anaMtamAM bhAganA anaMta bhAge kalpI eka bhAga sivAyanA bAkI badhA bhAganA rasANuone aMtarmuhUrtamAM nAza kare che. e pramANe eka sthiti-khaMDano ghAta thatAM hajAre anubhAga-khaMDene ghAta thaI jAya che ane AvA hajAre sthiti-khaMDAnA ghAta vaDe apUrvakaraNa samApta thAya che. guNazreNi- pUrva pUrva samaya karatAM uttarottara samayamAM asaMkhyaya guNa vRddhie eTale ke prathama samayamAM alpa, dvitIya samayamAM ethI asaMkhyAta guNAM, vaLI tRtIya samayamAM ethI asaMkhyAta gaNAM ema antarmahatanA anya samaya sudhI uparanI sthitimAMthI uThAvela dalikane dAkhala karavAM te guNa-zreNi che. zrIdevendrasUrikRta pAMcamA kamagranthanI 83mI gAthAmAM kahyuM paNa che ke - "guNaseDhI dalarayaNA-Nu smymudyaadsNkhgunnnnaae| eaguNA puNa kamaso, asaMkhaguNanijjarA jIvA // " A dalikenA prakSepane kALa apUrvakaraNa ane anivRttikaraNanA kALathI kaMIka adhika che. abhinava sthiti-baMdha- apUrvakaraNanA prathama samaye arthAt A karaNanI zarUAtathI ja pratyeka samaye pahelAM nahi kare e eTale abhinava e pApamanA asaMkhyaya bhAge hIna e anya sthitibaMdha thAya che. anya sthiti-baMdha ane sthiti-ghAta e bene prAraMbha temaja pUrNatA samakAle ja thAya che. yathApravRttikaraNadinAM adhyavasAya-sthAne yathApravRttikaraNa temaja apUrvakaraNa e baMnenAM adhyavasAya-sthAne pratisamaya asaMkhyaya 1 chAyA- anubhAgakaNDakAnAM bahubhiH sahastraiH pUrayatyekam / sthitikaNDasahasraiH teSAM dvitIyaM samAnayati // 2 A pramANe mahepAdhyAya zrIyazavijayakRta TIkA sahita chapAyelI kamaprakRtimAM gAthA che. 3 chAyA guNazreNiH dalaracanA'nusamayamudayAdasaGkhyaguNanayA / tA: punaH azoka kathAninA |
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ ulAsa 1 AhaMta darzana dIpikA. 103 lokapradeza jeTalA che. yathApravRttikaraNanAM adhyavasAya-sthAne prathama samayamAM aneka jIvonI apekSAe asaMkhya lokAkAzanA pradeza-rAzi jeTalAM che, dvitIya samayamAM ethI adhika che, tRtIya samayamAM ethI paNa adhika e pramANe uttarottara samayamAM samajI levuM. apUrvakaraNa mATe paNa A pramANe ghaTAvI levuM. A adhyavasAya-sthAnI sthApanA karavAmAM Ave che te viSama caturansa (quadrilatera) kSetra thAya che. enI upara anivRttikaraNanAM adhyavasAya-sthAne metInA hAranA AkAre sthApI zakAya che. viSama catura kSetranI sthApanA muktAvalI sthApanA yathA praka 000000000 0 0 0 0 0 0 0 0. = 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 thI 0 apUrvakaraNa 0 anivRttikaraNanA nAmanI sArthakatA-- anivRttikaraNa e ja eka evuM karaNa che ke jemAM vartelA, vartatA ane vartanAratrikAlavartI chanI pariNAma-vizuddhi samAna samayamAM tulya hoya che. AthI AnuM nAma sAnvartha che ema samajI zakAya che. kahevAnI matalaba e che ke anivRttikaraNanA adhikArI jIne prathama samayamAM eka ja sarakhI vizuddhi hoya che; dvitIya samayamAM paNa eka ja sarakhI, ema A karaNanA antima samaya sudhI samajavuM. Ano artha ema karavAno nathI ke prathama samaya ane dvitIya samayanI vizuddhi pheraphAra vinAnI-eka sarakhI che. yAda rAkhavuM joIe ke uttarottara samayamAM ananta guNI vizuddhi rahelI che, paraMtu vivakSita kaI paNa samayamAM traNe kALanA jInI pariNAma-vizuddhi eka sarakhI hoya che. A karaNanI sArthakatA anya rIte paNa siddha thAya che. te e che ke A kAraNe pitAnuM kArya karyA vinA-samyakatva saMpAdita karAvyA vinA nivRtta thatuM nathI, nirAMte besatuM nathI, pAchuM haThatuM nathI. A karaNanA jeTalA samaye che teTalA ja tenA adhyavasAye che. vaLI apUrvakaraNanA AraMbha-kAlathI jema te karaNamAM sthiti-ghAtAdi cAra kAryo pravarte che, tema A karaNa mATe paNa samajI levuM. A anivRttikaraNanA baLathI anDarakaraNa bane che. A anDarakaraNa eTale zuM te vicArIe. 1 karama0nA upazamanAkaranI nimnalikhita 16mI gAthAne pUrvArdhamAM kahyuM paNa che ke " aNiyaTTimmi vi evaM tulle kAle samA tao nAma" [ anivRtti( 4 ) ani gvuM tuve kAje nA to nAma ]
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ 104 jIva-adhikAra. [ prathama antarakaraNane artha-- sAmAnya rIte anDarakaraNane e artha karavAmAM Ave che ke anivRttikaraNarUpa vizuddha pariNAmanI madadathI mithyAtva-mahanIya karmanAM dalike ke je aMtaHkaTAkedI sAgarepama jeTalI dIrgha sthitivALAM che tenA be vibhAgo pADavA. eTale ke A karma-puMjamAne keTalAka bhAga antamuharta kALamAM bhegavAI jAya-vedAI jAya-khapI jAya evo banAve, jyAre bIjA bhAgane tenI asala sthitimAM kAyama rahevA deve A pramANe be prakAranI sthitivALAM puje banAvI te benI sthitimAM antare pADavuM te "anDarakaraNa" che eTale ke A be sthiti vacce aMtamuhUrtanI mithyAtvanA dalikathI rahita je sthiti bane che, te "antakaraNa" che. AnuM viziSTa svarUpa e che ke antarmuhUrtapramANunI sthitivALA anivRttikaraNanA saMkhyAta bhAgamAMthI ghaNAkharA vyatIta thayA bAda eka saMkhyAta bhAga bAkI rahe tyAre sIdhI lITIrUpa mithyAtvanI sthiti saMbaMdhI nIcene antamuM DrapramANavALa udayAvalikAne bhAga che daIne bAkInA bhAgamAM anDarakaraNa karavuM. kahevAnuM tAtparya e che ke antamuhUrta kALa sudhImAM bhogavavA yogya evA madhya bhAgamAM rahelA dalikane prathama sthiti ane dvitIya sthitimAM praveza karAvavAmAM kAraNarUpa kiyAvizeSa ke adhyavasAya te "antarakaraNa" che. A anDarakaraNanI nIcenI sthitinuM nAma prathama sthiti che, jyAre tenI uparanI sthitinuM nAma dvitIya sthiti che. atre e umeravuM anAvazyaka nahi gaNAya ke anDarakaraNarUpa kiyAnA prathama samayathI ja mithyAtvanA anya sthiti-anyane prAraMbha thAya che ane te anya sthiti-anya temaja A antarakaraNanI kriyA samakAle saMpUrNa thAya che. vaLI antarakaraNanI kriyAnI sAthe sAthe guNazreNinA saMkhyAmA bhAgane antarakaraNa 9 dalika sahita umeravAnuM kAma cAle che. ukerAtAM (utkIryamANa ) daline prathama ane dvitIya sthitimAM prakSepa thAya che. aMtamuharta pramANavALI prathama sthitimAM vate jIva (udIraNA-prayogathI) A (prathama) sthitinA dalijene kheMcIne udayAvalikAmAM dAkhala kare udIraNane ane che-udaya-samayamAM prakSepe che. AnuM nAma "udIraNA" che. AgAlano artha udIraNA prayoga vaDe dvitIya sthitimAM rahelAM dalikane AkarSIne udayAvalikAmAM dAkhala karavAM te " AgAla" kahevAya che. AgAla e udIraNAne eka bheda che; enuM vizeSArthasUcaka nAma che. ene vizeSArtha jaNAvavAne mATe te A dvitIya sthiti saMbaMdhI udIraNAne AgAla" evuM pUrvAcAryoe nAma ApyuM che. udaya ane udIraNu vaDe prathama sthitine anubhava karatAM karatAM jyAre te aMtarmuhUrtanI sthiti be AvalikA jeTalI bAkI rahe, tyAre AgAlarUpa udIraNa pravartatI nathI, paraMtu mithyAtvanA rasa- ghAta ane udIraNAnuM kArya cAlu rahe che. prathama sthiti eka AvalikA jeTalI bAkI rahe tyAre te udIraNanuM pravartana paNa baMdha thAya che. eTale ke te AvalikAmAM rahelAM daMlakane udaya vaDe ja anubhava thAya che. A ananya AvalikA vyatIta thaI jatAM udaya paNa baMdha paDI jAya che, te paNa nivate che, kemake AgaLa vedyamAna dalikane abhAva che. A pramANe jIva prathama sthitinA
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA 15 dalikone jyAre saMpUrNa anubhavI rahe che ane sAthe sAthe dvitIya sthitinAM dalikane jema rAkha agnine DhAMkI rAkhe tema eTale ke bhArelA agninI jema udayamAM na ja Ave--aMtamuhUrta sudhI te bhegavavAM na ja paDe evI rIte dabAvI rAkhe che, tyAre aMtarakaraNanA prathama samaye atizaya AnaMdajanaka pazAmaka samyaktva prApta thAya che ane tene apUrva Ananda antarakaraNanA carama samaya sudhI to eTale ke antamuhUrta kALa paryata jIva laI zake che. atre e dhyAnamAM rAkhavuM ke A pathamika samyakatva daramyAna cAra anantAnubandhI kaSAya ane samyakatva-mehanIya, mizra-mehanIya ane mithyAtva-mehanIya e darzana-trikane eTale ke A sAta prakRtio paikI ekene pradezadaya ke rasodaya paNa heta nathI. A kAraNane lIdhe te Ane "apIgalika samyakatva" kaheluM che. vaLI e ja hetuthI pazamika samyakatvane zAcika samyaktvanI jema "Atmika-samyakatva" kahevAmAM Ave che. samyaktvanI prAptithI Ananda- ApaNe upara joI gayA tema antarakaraNanA prathama samayamAM mithyAtva-mehanIyane alpAMze paNa udaya nahi hovAne lIdhe ane atidIrgha sthitivALAM tAdaza kamane adhyavasAyanA baLathI dabAvI rAkhelAM hovAthI-rAga dveSane upazamAvelAM hovAthI anAdi mithyAdaSTi jIva pitAnI saMsAranI rakhaDapaTTI daramyAna sauthI prathama opazamika samyaktva pAme che. A samyakatvane prAdurbhAva thatAM AtmAne je AhUlAda thAya che te avarNanIya che, chatAM tenuM sthaLa svarUpa paNa samajAya teTalA mATe zAstrakAre keTalAMka udAharaNa Ape che. jemake, bhara unALAnI mesamamAM khare bapore sUryanA prakhara tApathI pIDita thayelA ane nirjaLa vanamAM athaDAtA Ana-dasUcaka udAharaNe vaTemArgune jhADanI chAyArUpa zItaLa sthAna najare dekhAtAM keTale AnaMda thAya temAM paNa vaLI jo A vaTemArgune AvA zItaLa sthaLamAM ArAma levAne suga maLe eTaluM ja nahi, paraMtu tyAM AvIne kaI ene ThaMDuM pANI pIvA Ape ane tenA AkhA zarIre candanane lepa kare te tenA AnandamAM kaMi nyUnatA rahe kharI ? evI rIte anAdikAlika saMsArarUpa grISma RtumAM janma-maraNAdirUpa nirjaLa vanamAM kaSAyarUpa tApathI tapta thayelA ane tRSNArUpa tRSAthI pIDita evA bhavya jIvarUpa vaTemAgune anDarakaraNarUpa zItaLa chAyA daSTigocara thAya, tyAre te te tarapha harSapUrvaka deDe emAM zI navAI? ane tyAM jatAM ja- antarakaraNarUpa sthAnamAM praveza karatAM ja caMdanathI paNa aneka guNI 1 kahevAnI matalaba e che ke jema vanamAM dAvAnala lAge hoya ane te dAvAnala prasaratAM prasaratAM jyAre uSara-bhUmimAM Ave tyAre te ApoApa elavAI jAya-zAMta paDI jAya, tema prastutamAM mithyAtva-vedanarUpa dAvAnala paNa anDarakaraNarUpa uSara-bhUmine prApta thatAM zamI jAya che. arthAta pazamika samyakatvanI prApti thAya che. 2 rasa sahita pradezane udaya te " radaya' kahevAya che. Ane " vipAkedaya" paNa kahevAmAM Ave che. 3 A karma-kanyakArone abhiprAya che. A saMbaMdhamAM saiddhAtine jUda mata che. juo pR0 109.
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIva-adhikAra. [ prathama zItalatAvALA samyaktvarUpa ghanasAra (caMdana)thI tene AtmA lepAya, tyAre te tenA AnaMda viSe puchavuM ja zuM ? janmathI ja aMdha hoya te ekAeka dekhato thaI jAya- A samagra vizva vilekavAnI tene suMdara taka maLI jAya te tene keTalo AnaMda thAya? evI rIte anAdikAlika mithyAtvarUpa aMdhatAthI duHkhI thatA jIvane samyaggadarzanarUpa vivekanetra maLe, tyAre tenA AnaMdamAM kaMI maNuM rahe kharI ke ? keI duHsAdhya vyAdhithI pIDAtA regIne rAmabANa auSadha prApta thAya te tene ke AnaMda thAya? tema mithyAtvAdi duHsAdhya rogathI grasta bhavya jIvane tenA pratIkArarUpa samyakatva prApta thAya tyAre tenA AnaMdamAM kaMI kaccAsa rahe ? " bhayaMkara raNasaMgrAmamAM hArI javAnI aNI upara AvelA senApatine vijaya-mALA varavAne prasaMga prApta thAya che tene je AnaMda thAya, enAthI paNa karoDa guNa AnaMda samyatva prApta thatAM prANIne thAya ema kahevAmAM jarA paNa atizayokti nathI ja. traNa puMja banAvavAnuM kArya- ApaNe parve (pR0 104-105) upara jaI gayA tema jyAM sudhI jIva prathama sthitimAM heya-jyAM sudhI te aMtamuhUrtavedya mithyAtva-dalikane anubhava karI rahyo hoya, tyAM sudhI te te mithyAdaSTi ja che. A sthitinA carama samaye eTale anivRttikaraNanA paNa chellA samaye, paraM aMtarakaraNanA ane ethI karIne pathamika sabhyatvanA prAraMbhanI pUrvenA samayamAM, bhavya jIva atyAra sudhI dabAvI rAkhelAM dIrghakAlika bIjI sthitimAM rahelAM dalikanA madana kedravAdinA daSTAnta anusAra kammatanI zrImalayagirisUrikRta TIkA (patrAMka 165)mAM sAkSIbhUta nimnalikhita padyo dvArA jAyaSaNa vathA ura-akSa saddarzanaM tathaivAsya, samyaktve sati jAyate // 1 // Anando jAyate'tyantaM, tAttviko'sya mahAtmanaH / sAthavme patra, pitarA parokSadhAlU rA"- 2 madana-kedravAne dhevAthI temAMnA keTalAka pUre pUra madana (mayaNa)thI rahita bane, keTalAka cheDe ghaNe aza-aDadhoaDadha mayaNa rahita thAya te keTalAka sarvathA mayaNAthI yukta ja rahe e eka prAsaMgika dajhAnta che. bIjAM be daSTAnta vastra ane jaLa saMbaMdhI che ane te vAta Adi zabdathI darzAvavAmAM AvI che. jema keI atyaMta malina vastra hoya te dhovAthI tadana nirmaLa-svaccha banI jAya; jyAre koIka vastra upara e DAgho paDayo hoya-evo mela bAjho hoya ke te devAtAM ardha-zuddhaja bane; ane kAIka vastrane game teTalA che paDe-tepaNa te malina ja rahI jAya-magaroLI A pattharanA upara jema mUsaLadhAra vRSTinI paNa kaMI asara na thAya tema tenA melane jaLanI kaMI ja asara na thAya. evI rIte keTaluMka meluM gaMdu pANI svaccha banI zake, keTaluMka thoDe aMze malina ane De aMze "nirmaLa eTale ke mizra bane ane keTaluMka malina ja rahe tema atra ghaTAvI levuM. .
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ 17 ullAsa ] Ahata dezamAM dIpikA anubhAganI taratamatAvALA traNa puje kare che. A vAtane kampa0nA upazamanAkaraNanI nimnalikhita gAthA puSTi Ape che - te sAruM vAri, tidADanumAna kathA sammattaM sammissa, micchattaM savvaghAIo // 19 // " arthAta te kALe eTale je samayathI anantara samaye aupathamika sabhyatva prApta thanAra che te samaye eTale ke prathama sthitinA antima samaye mithyAtvabhAvamAM-mithyASTipaNe rahyo thake jIva dvitIya sthitimAM rahelAM dalikone anubhAga vaDe zuddha, zuddha-azuddha (ardha-zuddha yAne mizra) ane azuddha ema traNa prakAranA kare che. temAM zuddha dalike te samyakatva mehanIyane puMja che ane te dezaghAtI rasathI yukta havAthI dezaghAtI che, eTale ke A puMjane rasa viziSTa zraddhAnarUpa dezane reke che, paraMtu sAmAnya zraddhAnane te rokato nathI. ardhazuddha dalike te mizramehanIya puMja che, jyAre azuddha dalika te mithyAtva-mehanIyane puMja che. A baMne puje sarvaghAtI che, kemake te sarvaghAtI rasathI yukta che eTale ke temAM sarvIza zraddhAnane ghAta karanAre rasa rahe che. matAntara- uparyukta tripuMja banAvavAnuM kArya pazamika samyakatvanI prAptinA pUrva samayamAM thAya che ke tenI prAptinA samayamAM thAya che e saMbaMdhamAM mata-bheda che. kammapayaDInA kartAne je abhiprAya che te upara darzAvyo che. cUrNikArane paNa e ja abhiprAya che ema tenI : nimna-likhita paMkti uparathI joI zakAya che - " caramasamayaM micchadiTTi se kAle usamasammahiTi hohIi tAhe biiyaThiI tihA'NubhAgaM karei, taM jahA-sammattaM, sammamicchasaM, micchattaM ceti" - zatakacUrNikArane mata AthI jUda che. temanA mata pramANe A kArya anDarakaraNanA praveza-samayathI eTale ke aupazamika sabhyatva pAmyA pachI thAya che. kahyuM paNa che ke- "pamaM sammattaM upADito tinni karaNANi kre| usamasammattaM paDivanno micchattadaliyaM tipuMjI karei-suddhaM, mIsaM, asuddhaM ceti" 1 chAyA-- tasmin kAle dvitIya sthiti tridhA'nabhAgena dezaghAtistham / samyaktvaM, samizraM mithyAtvaM sarvaghAti // 2 chAyA ..caramasamaye mithyAdRSTiH tatkAle upazamasamyagdRSTibhaviSyati tadA dvitIya sthitika niSaiszmAnaM kAti, tat kathA-sagavaM, ghanidagN fmadaiAuM reti | 3 chAyA prathamaM samyakatvaM utpAdayan trINi karaNAni karoti / upazamasamyanvaM prati . panno mithyAtvadalika tripakSIkaroti-zuddhaM, mizra azuddhaM ceti|
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ 108 chava adhikAra. ( prathama anyatra paNa kahyuM che ke- "'kammaragaMthesu dhuvaM, paDhamovasamI karei pujtiaN| tavvaDio puNa gacchai, samme mIsammi micche vA // " arthAt karmagraMthomAM ( sUcavyA mujaba) nakakI prathama parAmika sabhyatvI traNa puje kare che ane tyAra bAda samyakatva, mizra ke mithyAtvane prApta kare che. anDarakaraNa daramyAnanAM kArya- ApaNe upara joI gayA tema sauthI prathama te antarakaraNamAM praveza thatAM ja jIva samyakatva prApta kare che ane puMja-trika kare che. vizeSamAM A karaNavartI jIva mithyAtvanAM dalika guNasaMkrama vaDe samyakRtvamAM ane mizramAM saMkramAve che. eTale ke prathama samayamAM alpa dalika samyakRtvamAM ane ethI asaMkhya guNa mizramAM prakSepe che, dvitIya samaye samyakatvamAM asaMkhya guNAM dalike ane ethI paNa asaMkhya guNa dalika mizramAM prakSepe che. e pramANe samaye samaye-cheka antarmuhRtanA anya samaya sudhI A pramANe guNa-saMkrama pravarte che. tyAra bAda vidhyAta-saMkrama pravarte che. jyAM sudhI mithyAtvane guNasaMkrama pravarte che, tyAM sudhI AyuSya sivAyanAM sAta karmo AzrIne sthiti-ghAtanuM, rasa-ghAtanuM ane guNa-zreNinuM pravartana cAlu rahe che. mithyAtvanI eka AvalikA bAkI na rahe tyAM sudhI te mithyAtvanI sthitighAta pravarte che, paraMtu AvalikA bAkI rahe tyAre te baMne nivRtta thAya che. mithyAtvanI prathama sthitinI be AvalikA jyAM sudhI bAkI na rahe tyAM 1 chAyA karmagrantheSu dhuvaM prathamopazamI karoti puJja trikam / tatpatitaH punargacchati samyaktve mizre mithyAtve vA // - 2 amuka karmarUpe rahela prakRti, sthiti, rasa ane pradezanuM anya karmarUpe pariNamana-parivartana te saMkrama' che. A saMkramanA prakRti Adine laIne prakRti-saMkrama Adi cAra bheda paDe che. temAM pradeza saeNkramanA (1) udUvalana-saMkrama, (2) vidhyAta-saMkrama, (3) yathApravRtta-saMkrama, (4) guNa-saMkrama ane (5) saM-saMkrama evA pAMca avAMtara bheda che. e sarvene atra vicAra na karatAM prastutamAM prathama guNa-saMkrama eTale zuM te joI laIe. apUrvakaraNAdimAM vate jIva adhyamAna azubha prakRtienAM karma-dalikAnuM sAmAM saMkrama kare, te "guNa-saMkrama' che; arthAta pahelAM bAMdhelAM azubha karma-daliMkAne vartamAna baMdhavALI zubha prakRtirUpe pariNAvavI te "guNa-saMkrama' che. prathama samayamAM jeTalAM azubha dalikAne saMkrama thAya, tenAthI dvitIya samayamAM "guNa' zabda sUcave che tema asaMkhya guNa dalikanuM saMkramaNa karavuM; evI rIte uttarottara samaya paratve ghaTAvI levuM. 3 guNa-pratyayathI ane bhava-pratyayathI je prakRtiene baMdha pravarte nahi, te prakRtine 'viSNAtasaMkrama" thAya che. A saMkrama vaDe prathama samaye jeTalAM daLiyAM anya prakRtimAM prakSepAya che, teTalA pramA nAM zeSa (vivakSita prakRti saMbaMdhI bAkI rahelAM ) daLiyAMne apahAra karatAM aMgulane asaMkhyAtame bhAge jeTalA AkAza-pradeza che teTalA pradezapramANa deza-khaDe vaDe te prakRtigata dalika khAlI thAya cheaparAya che-tene nirlepa thAya che.
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ 109 ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA. sudhI mithyAtvanI guNa-zreNi pravarte che, paraMtu be AvalikA avaziSTa kahetAM guNa-zreNi nivarse che. A pramANe anDarakaraNanA praveza-samayathI mAMDIne te antarmuhUrta sudhI te jIva pathamika samyagdaSTi rahe che. pazamika samyagdarzananA antamuhUrtane anne kiMcit adhika evI eka AvalikA jeTalI sthiti bAkI rahetAM zuklapakSI jIva dvitIya sthitigata samyakatvAdi traNe puMjanA dalikane adhyavasAya-vizeSanI madadathI AkarSIne tene anDarakaraNanI anya AvalikAmAM prakSepe che, eTale ke prathama samayamAM adhika, dvitIya samayamAM ethI jUna, tRtIya samayamAM ethI paNa nyUna ema AvalikAnA anya samaya sudhI dalikanuM hIna hInatara prakSepanuM kArya cAle che. A pramANe prakSepAtAM kalikanI sthApanA (AkRti) gopucha (gAyanA pUchaDA) jevI bane che. anDarakaraNane kALa AvalikA pramANa bAkI rahetAM adhyavasAya anusAra traNa pujemAMthI kaI paNa eka puMjane udaya thAya che. je A samaye zubha adhyavasAya hoya te zuddha dalikane udaya thAya che eTale ke AtmA "kSA pazika" samyakatva prApta kare che, je madhyama adhyavasAya hoya, te mizra dalikane udaya thAya che eTale AtmA "mizra-daSTi bane che, ane je malina adhyavasAya hAya te azuddha dravya udayamAM Ave che eTale AtmA pharIthI "mithyAdaSTi bane che. atra khAsa dhyAnamAM rAkhavA jevI hakIkata e che ke upazama-samyatvanI sahAyatAthI AtmA je mithyAtva-mehanIyanA zuddhAdi traNa pu-vibhAgo kare che, te paikI game te eka te antarmuhUrta kALa vItyA bAda jarUra ja udayamAM Ave che ane tema thatAM te cothA, trIjA ke pahelA guNasthAnane prApta kare che. karmagranthakAra ane siddhAMtakAre vacce matabheda (1) prathama kayuM samyaktva anAdi mithyASTi jIva prathamataH yathApravRttikaraNAdi traNa karo dvArA pathamika samyakatva ja pAme che te vAta karmagraMthane ja anusare che arthAt e karmagranthakArene ja abhiprAya che. siddhAntakAronA abhiprAya pramANe te anAdi mithyAdaSTi prANI prathama te aupazamika samyaktva ja prApta kare evo kaMI acaLa niyama nathI. arthAt ke anAdi mithyASTi jIva pathamika samyakatva pAme te kaI kSAe pazika samyaktva paNa pAme. (2) pathamika samyaktva pachInI dazA- aupathamika samyaktvanA saMpAdanane mArga je ApaNe upara vicArI gayA, te karma granthakAronA mata pramANe che. meTe bhAge A ja mAgane saiddhAntike svIkAre che eTale ke yathApravRttikaraNAdi traNa karaNanI prApti pUrvaka antarakaraNanA prathama samayamAM samyakatvanI prApti thAya che tyAM sudhI teo maLatA thAya che, paraMtu vizeSatA e che ke A opazamika samyakatvanA anubhava-samayamAM ke te pUrve paNa chava mithyAtva-mehanIyanA zuddhAdi traNa puje karate nathI ja. A ,
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ 120 jIva-adhikAra [ prathama mATe saiddhAnikonuM kahevuM e che ke tema karavA mATe joIe teTalo samaya nathI, enI sthiti alpa che. AthI karIne opazamika samyakatvane utkRSTathI cha AvalikA jeTale kALa ane jaghanyathI eka samaya jeTalo kALa bAkI rahe tyAre te prANI mithyAdraSTi avasthAne ja pAme che. A saMbaMdhamAM teo IlikA (IyaLa)nuM daSTAnta raju kare che. ka5bhAgamAM kahyuM paNa che ke "'AlaMvaNamalahaMtI, jaha saTThANaM na muMcae iliyaa| evaM akayatipuMjI, micchaM citra uvasamI ei // 1 // " (3) kSApazamika sabhyatvanI prAptine mArga- prAthamika kSApazamika sabhyatvanI prAptino mArga siddhAntakAre e batAve che ke anAdi mithyAdraSTi prathama to yathApravRttikaraNane adhikArI bane che. tyAra pachI apUrvakaraNanA sAmarthya vaDe te granthine bhede che ane e ja karaNane laIne (nahi ke anivRttikaraNa dvArA) mithyAtva-moDanIyanA te traNa puje kare che. tyAra bAda anivRttikaraNane prApta karI e karaNanI madadathI ( nahi ke anDarakaraNanI sahAyatAthI) A zuddhAdi traNa puMjomAMthI te zuddha pujane ja anubhava kare che arthAt te kSApathamika samyaktva pAme che. AthI karIne pathamika samyaktvane svAmI thayA vinA ja te ekadama kSApathamika samyaktvane adhikArI thAya che. A mata-bhinnatA paratve e nivedana karavuM Avazyaka samajAya che ke anAdi mithyAdaSTi jIva ja zreNi vinAnuM parAmika sabhyatva pAme che eTale anAdi mithyASTi jIva je pazamika samyakatva pAme te zreNi vinAnuM ja hovuM joIe, e paratve te siddhAntike ane karmagranthakAre vacce matabheda nathI. (4) kSApazamika samyakatvInI gati vicArabhinnatAnuM e paNa eka sthaLa che ke je manuSya kSApazamika samyakatva sahita maraNa pAme, te cAra gatimAMthI kaI gatimAM jAya. karmagranthakAre te ema ja kahe che ke te deva-gatimAM ja jAya ane temAM paNa vaLI te vaimAnika deva tarIke ja utpanna thAya. sedrAntikenuM A saMbaMdhamAM ema kahevuM che ke samyakatva prApta karyA pUrve ja AyuSyane baMdha thaI gayo hoya te je gatinuM AyuSya bAMdhyuM hoya te gatimAM te samyakatvadhArI jIva jAya ane samyaktva paNa tenI sAthe jAya; naraka gatimAM paNa sAta narake paikI cheka chaThThI naraka sudhI samyaktvane sAthe laIne javAya che. 1 chAyA AlambamamalabhamAnA yathA svasthAnaM na muzcati ilikA / evaM akRtatripuJjI mithyAtvaM eva upazamI eti // arthAta jema Azraya nahi maLatAM iyaLa pitAnuM sthAna cheDatI nathI, tema jeNe tripuMja karyo nathI e upazamI jIva mithyAtvane ja pAme che. te
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA. 111 (5) patita samyaktvadhArIne mithyAbhAvane baMdha grathi bhedyA bAda samyakRtva prApta karyA pachI je jIva mithyAtva-dazAmAM jAya arthAt prathama guNasthAnake jAya te jIva mithyAbhAvane lagatAM je karmo bAMdhe te utkRSTa sthitivALAM hoya ke nahi e saMbaMdhamAM mata-bheda che. saiddhAntike te utkRSTa sthiti-baMdha mATe nA ja pADe che. karmagranthakAronuM A saMbaMdhamAM e nivedana che ke A jIva utkRSTa sthiti-baMdha kare, eTale ke utkRSTa sthitivALAM karmo bAMdhe, paraMtu utkRSTa rasavALAM-atyanta cikAsavALAM-tIvra anubhAgavALAM karmo bAMdhe nahi. samyaktva-pradIpa (pR. 29)mAM sUcavavAmAM AvyuM che tema A bAbatamAM tAtvika daSTie vicAratAM apekSAktarane laIne vivAdanuM sthAna rahetuM nathI. eka pakSe utkRSTa sthitine svIkAra karyo, paraMtu tIvra anubhAganI anumati ApI nahi, jyAre bIjA pakSe te utkRSTa sthitine ja anAdara karyo. je utkRSTa sthitivALAM karmomAM utkaTa rasa na hoya to evI nAmadhArI utkRSTa sthitithI zuM? kemake rasane adhIna sthiti che. jyAM sudhI rasa hoya tyAM sudhI ja sthiti che. jema - dIvAmAM jyAM sudhI tela hoya tyAM sudhI ja te baLI zake che-tyAM sudhInI ja tenI sthiti che. A vivecana uparathI pathamika ane kSAzika samyaktvanA prAdurbhAvane prakAra temaja e be viSenuM antara dhyAnamAM AvyAM haze. A baMne karatAM kSAyika samyatva UMcA darajajAnuM che. tenuM kAraNa e che ke kSApazamika sabhyatva darzanamohanIyanA zuddha pudagale yAne samyaktva mehanIyanA udayarUpa che eTale ke e kaMI " Atmika " samyakatva kSAyika samyaktvanI nathI, paraMtu pIgalika samyaktva che. A uparathI samajI zreSThatA zakAya che ke aupazamika samyakatva pIgalika nahi hovAthI temaja temAM kSApazamika samyakatvanI jema mithyAtvamehanIya kamane pradeza-udaya paNa nahi hevAne lIdhe te "kSApazamika thI caDiyAtuM che. kSAyika 1 ApaNe AgaLa upara darzAvI gayelA bhedanI vAtane zrIumAsvAti(?)kRta zrAvaka-prajJaptinI TIkA paNa samarthana kare che, paraMtu tyAM e matAMtara batAvavAmAM Avyo che ke zreNigata upazama-samyaphatvamAM ja mithyAtva-mehanIya pradeza-udaya na hoya, maNi vinAnA upazama-samyaktvamAM te teno pradezaudaya hoya. te paNa e vAta te nizcita che ke upazama-samyaktvamAM samyaktva-mohanIyane udaya te na ja.. hoya, jyAre kSapazama-samyaktvamAM A mehanIyane udaya che ja. AthI e benI bhinnatA che. A vAta TIkAkAranA zabdomAM kahuM te te nIce mujaba che - "bhAyopazAmikAdasya ko vizeSa iti ucyate-tatra upazAntasyApi mithyAtvasya pradezAnubhavo'sti, na tu aupshmike| anye tu vyAcakSate-zreNimadhyavarti ni aupazAmike pradezAnubhavo nAsti, na tu dvitIye, tathApi tatra samyaktvAvanubhavAbhAva eva vizeSaH // " 2 auSathamika samyakatva aMtamuhartAnI sthitivALuM hovAthI temaja pharIthI mithyAtvabhAva tarapha laI janAra hovAthI ane kSApathamika te utkRSTataH lagabhaga 6 6 sAgaropama jeTalI sthitivALuM hovAthI temaja enAthI vizaddha hovAthI kSApazamika aupazamikathI caDiyAtuM che ema tattvArtha-bahavRtti( pR0 62 )nA nimnalikhita ullekha uparathI jaNAya che -
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ 112 jIva adhikAra. [ prathama samyakatva AgaLa te A opazamika-are upazama zreNinuM aupazamika paNa kaMi hisAbamAM nathI, kemake A te anaMtAnubaMdhI cAra kaSAya ane darzanatrika e sAte prakRtinA samULa kSaya thatAM udabhave che. emAM A keI paNa prakRtine pradeza-udaya paNa nathI eTaluM ja nahi, paraMtu te paikI kaI sattAmAM paNa nathI. vizeSamAM kSAyika samyakatva te jANe AtmAne parama mitra hoya -tenI chAyA heya tema te tenI sAthe muktimAM paNa anugamana kare che, jyAre bAkInAM be samyaktva to dehadhArI prANInuM mRtyu thatAM tenA dehanI jema ahIM pAchaLa rahI jAya che. kahevAnI matalaba e che ke kSApazamika ke pathamika samyaktvo AtmAnI sAthe sthAyI rahetAM nathI. arthAt tenI prApti thayA bAda AtmA kusaMgati vagere kAraNene lIdhe pharI mithyAtvI banI jAya che. kSAyika samyakatvanA saMbaMdhamAM AvuM nathI ja banatuM. paraMtu kei prazna kare ke zAstromAM tenA pADavAmAM AvelA azuddha kSAyika ane zuddha kSAyika kSAyika samyaktvanA e be prakAre zuM sUcave che? to Ane uttara e che ke chadmasthAne be prakAro ane sarvane uddezIne A kathana che. eTale ke je ke anantAnubadhI kaSAyAdi sAte prakRtione kSaya karI chadmastha A samyaktva saMpAdana karyuM che, chatAM sAmagrI-vizeSa maLatAM tenA apratyAkhyAnAdi kaSAyo anaMtAnubandhI jevuM ugra svarUpa dhAraNa kare ane tema chatAM te narakane paNa atithi bane te banavA joga che. vaLI tADanA jhADanI nIce besI kaI mANasa dUdha pIte heya te paNa te tADI pIte haze evI jema sAmAnya ukti che tema athavA to jema keI zAhukAra ghaNuM kALathI rAnI pallImAM rahetuM hoya te tene paNa lake cAra gaNe e saMbhavita che, tema kSAyika samyakatva malina dekhAya evA saMjogomAM chadama mUkAya tema hovAthI temanuM samyakatva "azuddha gaNAya che. sarvane-kevalajJAnIone A prasaMga ja upasthita thAya tema nahi hovAthI temanuM kSAyika samyatva te ahoniza nirmaLa ja rahetuM hovAthI temaja vastunuM spaSTa paricchedaka hovAthI tene "zuddhakahevAmAM Ave che te yathArtha ja che. kSapazamAdinI samajaNa- kSapaza" zabdamAM "kSaya" ane "upazama" e be zabdo rahelA che. eTale e uparathI sUcana thAya che tema kSApazamika avasthA daramyAna udayamAM AvelAM karmone-udalAvalikAmAM " aupazamikaM hi samyagdarzanaM sarvamalImasama, alpakAlatvAt, bhUyazca mithyAtvagamanAt, yato'ntarmuhurtamAtraM bhaveta, yadi ca kAlaM tatrastho na karoti, evaM sati mithyAdanimeSa pratipadyata ityAgamaH / tasmAccaupazamikataH kSAyopazamikasamyagdarzanaM vizuddhataram, bahukAlAvasthAyitvAt yata utkRSTana SaTSaSTiH sAgaropamANi sAdhikAnitakam, ata patra va tasya vastuparicchede spaSTaM grahaNasAmarthya manumAtavyamAgamAccAsmAta" A kaMI vire dhajanaka hakIkata nathI, kemake apekSA apekSA pramANe kSApazamika ane opazamika samyaktvanI zreSThatAno vicAra thaI zake che. 1 A daramyAna anaMtAnubandhI cAra kaSAya temaja mithyAtva-mehanIya karma uparAMta bIjAM be mohanIyane eTale ke pAMcane badale sAtane upazama che.
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa 1 Ahuta dRna dIpikA, 113 pravezelAM karmAMnA kSaya thAya che ane nahi udayamAM AvelAM karmonA vipAka-udayanA vikaAE yAne upazama thAya che, joke pradeza-udaya rekI zakAtA nathI, tenu kArya tA cAlu rahe che. udayamAM AvelAM karmonA hrAMtapUrvaka anudita kanA sarvathA vizvambha te 'upazama' che. uDDaya ane kSaya AThe karmAMnA thAya che, paraMtu kSayApathama teA cAra ghAti-karmAnA ja che ane vaLI upazama te mAhanIya kamanA ja DAi zake che. upazama ane kSayanI bhinnatA-- atre temaja AgaLa upara upazama ane kSaya viSe vicAra karavAmAM Avye che ane te e vaccenuM a Mtara paNa 111 mA pRSThamAM samajAvavAmAM AvyuM che, chatAM te aMtara-kraka-zinnatA spaSTa samajAya te mATe eka udAharaNa vicArIzuM.... dhArA ke ApaNI pAse eka malina jaLanu pAtra che. gheADA samaya pachI tamAma mela jaLane taLiye besI jatAM te jaLa nirmaLa jaNAze, paraMtu A nimaLatA kayAM sudhI rahevAnI ? jayAM sudhI jaLanI A sthiti kAyama rahe tyAM sudhI ja, kemake A sthitimAM jarA paNa pheraphAra thatAM jaLane alpAMze hAtha aDakI jatAM melanA rajakaNeA satra prasarI javAnA ane je jaLa niLa-svaccha jaNAtu' hatuM te asvaccha-DhaheALu' mAlUma paDaze; paraMtu jo A jaLamAMthI tenI asvacchatAnA AtyaMtika anta ANavAmAM AvyeA hAya, tA pachI AghAta, pratyAdhAta ke evI koi paNa kriyAthI te jaLa asvaccha ane kharUM ke ? prastutamAM A vAta mehanIya kama sabaMdhI vicArIe. A kamanA rajakaNA jyAre AtmA rUpa pAtranA pradezAmAM sthira thai jAya che, tyAre te svaccha lAge che. paraMtu jema pelA jaLanI nIce besI gayelA rajakaNA jotajotAmAM kicinmAtra kriyAnI asara thatAM sarvatra prasarI jAya che, tema upazAnta thayela meAhanA rajakaNA malina adhyavasAyane adhIna banI samasta Atma-pradezeAmAM prasarI jAya che arthAta tenA udaya thAya che; paraMtu jo maiAhanA savathA vinAza karavAmAM AvyA hAya-enA rajakaNAne cAvaccandradivAkaro dezavaTA dai dIdhA hAya-temane Atma-pradezamAMthI sadAne mATe hAMkI kADhayA hoya teA tenuM kadI paNu Atma-pradezamAM utthAna thAya kharU ?- te kadI paNa ucamAM Ave ke ? A uparathI e phalita thAya che ke jenA upazama thayA hoya tenA udbhaya mATe jarUra avakAza che--bhale pachI te kadAca meADA thAya, paraMtu kSayanA saMbaMdhamAM tA udayamAM AvavAnI vAta zazazRga jevI che, kemake je sattAmAM paNa nathI ane kadI AvanAra paNa nathI, te kayAMthI udayamAM Ave ? kSAyika samyaktvInI gati-- kSAyika samyaktvane prApta karyA pachI mAnavI kaI gatimAM jAya e praznanA uttara ApatAM pUrve e jANavuM jarUranuM che ke AgAmI bhavanu AyuSya teNe mAMdhyu` che ke nahi ? jo kSAyikanI utpatti pUM AgAmI bhavanuM' AyuSya baMdhAI gayu` hAya tA je gatinA AyuSyanA baMdha thayA hAya tyAM tene javu' ja paDe, paraMtu eTalu tA dhyAnamAM rAkhavuM paDaze ke cAre gatio paikI prAthamika traNa naraka, vaimAnika deva ke asa`khyeya vaSa~nA AyuSyavALA tiyA~ca ane manuSya eTalAnA ja te 15
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ 114 jIva-adhikAra. [ prathama adhikArI che. je deva ke naraka gatinuM AyuSya bAMdhyuM hoya te te jIva trIje bhave mokSe jAya. je asaMkhyaya varSavALA yugalika manuSya-tiryaMcanuM AyuSya bAMdhyuM hoya te cothe bhave mekSe jAya, kemake yugalike maraNa pAmIne prAyaH devagati ja pAme ane tyAMthI cyavI manuSya thaI mokSe jAya, A uparathI samajI zakAya che ke kSAyika samyakatvane parabhavanA AyuSyane baMdha thayo hoya te te trIje ke cothe bhave jarUra ja mokSe jAya. A saMbaMdhamAM kavacita apavAda maLI Ave che, kemake nyAya, zrIyazovijayagaNie kampa0nA upazamanA-karaNa (bhA32)nI TIkA (patrAMka 191)mAM karela ulekha anusAra tathA vaLI kalika zrIhemacandrAcArye triSaSTizalAkAparaSacaritranA AThamA parvanA agyAramAM saga (loka 21-5ra )mAM karela nirUpaNa pramANe tathA vasudevahiDI tarapha daSTipAta karatAM zrIduzmahasUri temaja zrIkRSNa vAsudeva kSAyika ' 1 AnA svarUpa mATe juo jambudvIpaprajJapti (sU0 21 ). 2 "prAyaH' kahevAnuM kAraNa e che ke eka purUSa-strInuM yugala narake gayAne zAstramAM ullekha che, paraMtu te zrIsthAnAMganA nimnalikhita ka77 mA sUtramAM darzAvelAM daza Azcaryo paikI eka (sAtamuM) : " upasagga 1 gambhaharaNaM 2 itthItitthaM 3 abhAviyA parisA 4 / kaNhassa abarakaMkA 5 avayaraNaM caMdasUrANaM 6 // 1 // haribaMsakuluppattI 7 camaruppAo ya 8 aTThasaya siddhA 9 / assaMjayANa pUA 10 dasa bi aNaM teNa kAleNaM // 2 // " AnI vizeSa mAhitI mATe juo pravacana ( patrAMka 257-158 ) athavA zrIka9pasUtranI zrIvinayavijayagaNita subodhikA nAkhI TIkA ( dvitIya AvRtti, patrAMka 25 ).. 3 A AcArya pUrvabhavIya kSAyika samyakatva sahita A vartamAna pAMcamA ArAnA aMtamAM devalokamAMthI yevI atra manuSya tarIke utpanna thaI kALadharma pAmI-AyuSya pUrNa karI " saudharma' devalokamAM ane tyAMthI cAvI pAchA manuSya thaI mokSe jaze. kSAyika sakhyatvanI prApti manuSya bhavamAM ja thatI hovAthI devalokamAMthI yuvI atra utpanna thanArA zrIduprasUrie devalokamAM kSAyika samyakatvanI utpatti nahi hovAne lIdhe te bhavanI pUrvenA bhavamAM ane te paNa manuSya tarIkenA bhavamAM kSAyika samyakatva upArjana kareluM hovuM joIe. arthAta (a) manuSya tarIkene bhava, tyAra pachI (A) " saudharma ' deva tarIkeno, tyAra bAda (i) manuSyane, pachIthI (I) devane ane aMtamAM (6) manuSyano ema temanA pAMca jevo che. ( 4 (a) vAsudeva tarIkenuM AyuSya pUrNa karI teo ( A ) nIce trIjI pRthvIe-narake sidhAvyA che ( A jaina mAnyatA che; kemake dareka vAsudeva adhogAmI-narakagAmI e tene siddhAnta che; khuda mahAvIra svAmI paNa tripR5Tha vAsudeva tarIkenA temanA bhava pachI narake gayA hatA ). tyAMthI teo che ) manuSya tarIke avatarI, paNa pAmI (I) vaimAnika devagatimAM pAMcamA ka5mAM ane tyAMthI A bhAratavarSamAM gaMgAkArapuranA jitazatru rAjAne ( u ) amama nAmanA putra-bAramAM tIrthakara tarIke utpana thaze ane te bhavamAM tIrthakaranAmakarmanA vipAka-udayano anubhava karI mokSe jaze. A hakIkatane kamanI zrIyazavijayagaNita TIkA ( patrAMka 191 )gata nimna-likhita gAthA puSTi Ape che: " narayAu narabhavammi devo hoUNa paMcame kappe / to jukAmaro kAraNa 'amawfsarathA. "
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ 115 ullAsa ] AhaMta darzana dIpikAM. samyavI haI pAMcame bhave mokSe janArA che evuM tAtparya nIkaLe che. je kSAyika samyakatrIe parabhavanuM AyuSya bAMdhyuM na hoya te cAre gatione sadAne mATe jalAMjali ApI-AyuSyabaMdhane paNa chellI salAma ( good-bye ) karI te AyuSya pUrNa thatAM sarvotkRSTa paMcama gatine arthAta muktine pAme. kSApazamika ane kSAyika samyakatva vacce virodha ApaNe 112 mA pRSThamAM joI gayA tema jyAre kSAyika samyakatva niraMtara sthAyI che ane sApazamika bahu bahu te cirasthAyI che ane muktimAM te tene mATe sthAna paNa nathI, tyAre zuM kSApazamika samyakatva kSAyikane aTakAvanAruM che. e sahaja prazna upasthita thAya che. Ane uttara hAkAramAM che, kemake kSApathamika samyaktvamAM mithyAtva-mohanIya jAtinA zuddha pudgalone anubhava thAya che, jyAre kSAyikamAM tene keI paNa rIte sabhAva nathI, are enA abhAvamAM ja enI utpatti che. eTale ke eka rIte vicAratAM andhakAra ane prakAza jeTaluM A bemAM aMtara che.. jema andhakAra e prakAzanuM AvaraNa gaNAya che tema kSApathamikamAM udayarUpe mithyAtva-mohanayanA zuddha pudagale yAne dazana-mehanIya udaya hAjara hovAthI te vizuddha dazananuM-kSAyika samyakatvanuM AvaraNa che. A uparathI e phalita thAya che ke kSApazamika mithyAtva-jAtinuM hevAthI te vinnarUpa che. paraMtu A paristhitimAM evI zaMkA jarUra uddabhave ke mithyAtva-jAtithI Atma-zraddhAne saMbhava manAya ja kema? Ane uttara nina-likhita be udAharaNa pUrA pADe che. sUkama akarUpa AvaraNathI AcchAdita dIpaka paNa Deka prakAza te pAi zake che e nirvivAda vAta che. enuM A AvaraNa dUra thatAM vizeSa prakAzanI AzA rAkhavI sthAne che. evI rIte cheDe aMze malina evA vastramAM maNi DhaMkAyeluM hoya te paNa tenuM teja sarvathA DhAMkayuM na ja rahe tenI dhaka prabhA paNa jaNAya. A maNi svaccha vastramAM AcchAdita hoya te enuM teja vizeSa jhaLakI UThe. vaLI je vastra ja DhAMkI nAkhavAmAM Ave, te tene saMpUrNa prakAza paDe, e dekhItI vAta che. evI rIte prastuta mAM mithyAtvanA pudagalene zuddha banAvatAM tenA azubha rasAdi dUra karatAM kSAyopathamika bhAva prApta thatAM-zuddha pudgalene udaya thatAM AtmadharmarUpa zraddhAnane askuTa prAdurbhAva te jarUra thAya che. ane temAM vaLI jyAre AvA pudgalene sarvathA kSaya thAya tyAre eTale kSAyika bhAvamAM vartatA jIvane sarva prakAre zraddhAna udbhave emAM kahevuM ja zuM ? pravacana ( patraka 111 )mAM te nimnalikhita gAthA dvArA zrIkRSNa vijaya nAmanA vIsamAM tIrthakara thaze evo ullekha che - " dIvAyaNassa jIvaM, nasoharaM vaMdimI iguNavIsa / kaNha jiyaM gayataNhaM, bIsaimaM vijayamabhidhaMde // 467 / " 1 Ane badale keTalIka vAra asvaccha jaLane nirmaLa banAvanAra taka (nimaLAnAM bIA)nuM diSTAna ApavAmAM Ave che.
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ chava-adhikAra. | prathama AthI samyakatva mohanIyane kSaya thatAM samyakatva kema udabhave e zaMkAnuM paNa nirAkaraNa thaI jAya che sAsvAdana samyaktra samyakatvanA (1) kSApazamika, (2) aupazamika ane (3) kSAyika ema traNa prakAre paDe che e vAta ApaNe joI gayA. atra sAsvAdana nAmanA cothA prakArane vicAra karavAmAM Ave che. "sAravAra vataMte rUti sAravAra " eTale ke AsvAdana -kaMIka svAda sahita vate te "sAsvAdana" che. prastutamAM opazamika samyakatvathI patita thaI mithyASTi rUpa prathama guNasthAnake jatAM A samyakatva uddabhave che. jema ke manuSyane goLa khAdhA pachI tarataja vamana (ulaTI) thAya te paNa tene kaMI gaLacaTe paraMtu aniSTa svAda lAge tema pazamikathI pIne mithyAtve jatAM A samyakatvane kaMIka svAda rahI jAya. AvA samyakatvane "sAsvAdana" kahevAmAM Ave che. prAkRta bhASAmAM A samyakatvane "sAsAyaNa' kahevAmAM Ave che. AnuM "sAzAtana" evuM paNa saMskRta rUpAntara thAya che. ene sAmAnya artha e thAya che ke A=samatA samastapaNe zAtana kareHpAtana kare=pADe= mukti-mArgathI bhraSTa kare te AzAtana" che. maratamAM anaMtAnubandhI kaSAyenI madadathI nAmAntare samyakatva-mArgathI bhraSTa kare te "AzAtana che. AvA AzAta nathI je yukta hoya te "sAzAtana" kahevAya e nyApya che. AnuM "sAsAdana" evuM paNa rUpAntara thAya che. ene cusani-artha jIvasamAsanI zrI hemacandrasUrikRta vRtti ( pR0 7) mAM nIce mujaba che - "Ayam-aupazamikasamyaktvalAbhalakSaNaM sAdayati-apanayatAti AsAdanaM, anantAnubandhikaSAyavedanamiti, nairukto yshbdlopH|" arthAta aupathamika samyaktvanA lAbhane ddara kare te "sAsAina" che. vedaka samyakatva uparyukta samyakatvanA cAra prakAramAM "vedaka samyaktva umeratAM tenA pAMca bheda paDe che. 1 A patana daramyAna bahu ja ocho kALa vyatIta thAya che, kemake sAsvAdanane utkRSTa kALa cha AvalikAne che. A vAta bAlachanA lakSyamAM Ave te mATe "parvatanA zikhara uparathI paDanArAnuM dRSTAnta raju karAya che (juo zrIratnazekharasUrikRta guNasthAnakamAlanuM 11muM pava). enA uparathI bhoMya paDatAM jeTalI vAra lAge, tenAthI atizaya a5 kALamAM pathamika samyaktvanuM vamana karate jIva sAsvAdanI thaI mithyAtvI bane che. 2 -NamA zatAti-jAti majazafansfpati bhArataajarattAnuufSAnava " ( pR0 7).
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Arhuta darzana dIpikA 117 107 mA pRSThamAM darzAvI gayelA azuddha, mizra ane zuddha e traNa puMjomAMtho azuddha ane mizra e e pujAnA kSaya karyAM pachI zuddha pujaneA kSaya karatI veLAe-te kSINa thavAnI taiyArImAM hAya, tenA chellA grAsa vedAI rahyo hAya, te samayanA samyakatvane ' vedaka ' kahevAmAM Ave che, 'anya zabdomAM kahIe te anantAnumantrI cAra kaSAyA, mithyAtva-meAhanIya, mizra-mehanIya ane samya-mAhanIya e sAta prakRtie paikI cha prakRtine Atyantika anya ANyA bAda sAtamI prakRtine kSINu karatAM karatAM-khapa vatAM khapAvatAM jyAre samyaktva-mehanIyarUpa avaziSTa prakRtinA chellA pudgalanA kSaya karavA bAkI rahe te samayanuM samyakatva ' vedaka ' che. A pachI eka ja samayamAM ' kSAyika ' samyaktvanA lAbha thAya che. AthI A samyakatva paNa kSAyikanI jema sauMsAranI anAdi kALanI musApharI daramyAna eka ja vAra prApta thAya che e nivedana karavuM bAkI rahetu nathI. vaidakanA atarbhAva-- vedaka samyaktvanI A rUparekhA uparathI samajI zakAya che ke enA kSAryApathamika samyak" tvamAM antarbhAva thAya che, kemake opazamika ane kSAyika samyaktvamAM tA pudgalanA vedananA sarvathA abhAva che. spaSTa zabdomAM kahIe te samyaktva-pujanA puddagalAnA anubhavanI dRSTie vedaka ane kSAce pamika samyaktvA samAna che, paraMtu vaidakamAM uDDayamAM AvelA azeSa pudgalane anubhava rahelA che, jyAre kSAApazamikamAM teA udayamAM AvelA temaja nahiM AvelA evA ubhaya prakAranA pudgalAnA anubhava rahelA che. AthI karIne paramArthathI teA vedaka paNa kSAcA- pazamika ja che, kemake temAM carama grAsa sivAyanA pudgalAnA kSaya thayelA che ane carama grAsavatI pudgalenA mithyAsvabhAvane dUra karavA rUpa upazamanA sadbhAva che. bhava-bhramaNamAM samyakRtvanuM sapAdana - bhavya prANIne uparyukta pAMca prakAranA samyaktva paikI kayu' samyaktva vadhAremAM vadhAre keTalI vAra prApta thaI zake e prazna vicArIzuM. aupamika ane ethI karIne sAvAdana samyaktva paNa samagra bhava-bhramaNu AzrIne vadhAremAM vadhAre pAMca vAra arthAt eka prathama samyaktva maLavAnA samaye ane tyAra bAda cAra vAra upazama-zreNi upara ArUDha thAya tyAre cAra vAra ema ekadara pAMca vAra ja maLe che, jayAre eka ja bhava AzrIne be vAra prApta thAya che. kSAyeApazamika samyaktva asaMkhya vAra prApta thAya che, jyAre vedaka ane kSAyika tA eka ja vAra maLe che. 1. vedyate - anubhUyate zuddha samyaktva puJjapudgalA asminniti vedakam --jIvasamAsanI mala. zrIhemacandrasUriSkRta vRtti (pR0 74) 2 sarvAMge prarUpelA dhamane viSe sAcI zraddhA thavAmAM apratibandhaka hovAthI upacArathI zuddha puMja 'samyaktva-puja' kahevAya che. jIe zrIdevAnandasariSkRta samayasAranI svApara TIkA A ( patrAMka 35 ). 3 A vAta * sAsvAdana ' samyaktvane paNa lAgu paDe che. 93
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ 118 jIva-adhikAra. [ prathama samyaktvanI sthiti ane guNasthAnaka- samyakatva sthiti "guNasthAnaka che jadhanya utkRSTa aupazamika | aMtamuhUrta aMtarmadUta cothAthI agyAramA sudhI - ekaMdara 8 sAsvAdana 1 samaya 6 AvalikA e ja nAmanA dvitIya , - 1 | lAyopazamika | aMtarmuhUrta 66 sAgaropamathI kaMIka cothAthI sAtamA 2 adhika vedaka 1 samaya 1 samaya kSAyika aMtarmuhUrta , - , 11 33 sAgaropamathI kaMika | | cethAthI caudamA 3 adhika; athavA ane Yanate kALa muktimAM paNa kayuM samyakatva keTalA vakhata sudhI rahe che arthAt kayA samyakRtvanI keTalI sthiti che tene vicAra karatAM mAluma paDaze ke pratyeka sthitinA jaghanya ane utkRSTa ema be bheda paDe che. A praznanI sAthe sAthe karyuM samyakatva kayA guNasthAnake hoya che tenuM paNa samAdhAna uparanA Thaka dvArA jovAya che. 1 badhAM maLIne guNasthAnake cauda che. (1) mithyAdaSTi, (2) sAsAdana, sAzAtana, ke sAsvAdana, (3) mizra, (4) avirata samyagdaSTi, (5) dezavirati, (6) pramA, (7) apramatta, (8) apUrvakaraNa, 9) anivRttikaraNa, (10) sUmasa parAya, (11) upazAnamoha, (12) kSINamola, (13) saMgikevalI ane (14) agikevalI. 2 AgaLa upara vicAravAmAM AvanArA devAnA bheda paikI vaimAnika devonA kalpapapana devamana bAramAM devalokanA nivAsInuM utkRSTa AyuSya 22 sAgaropamanuM che. tyAM je jIva traNa vAra utpanna thAya athavA vaimAnika de paikI kapAtIta devonA vijayAdi cAra vimAnomAM be vAra utpanna thAya to te devanuM utkRSTa AyuSya 33 sAgaropamanuM hovAthI 66 sAgaropama vItI jAya. paraMtu AyuSya pUrNa thatAM deva cyavIne ( devAnA maraNane yavana kahevAmAM Ave che ) tarata ja nArakI ke deva tarIke utpanna thAya e vAtane lakSyamAM rAkhI vicAra karatAM kaMIka adhika kALa" kema kahevAmAM Ave che te samajAya che. AnI spaSTa samajaNa mATe taravArtha -bahavRtti ( pR. 60.) tarapha daSTipAta karatAM jaNAya che ke A bhAratavarSamAM ATha varSane mAnavI kSAyopazAmaka samyakatva pAmIne dIkSA grahaNa karI ATha varSa jUnuM pUrva kATi (84 lAkha
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ kalAsa ) Ata darzana dIpikA. kayuM samyakatva sva bhavanuM ja, para bhavanu ja che ubhaya bhavanuM heI zake?-- sAmAnya rIte samyakatvanA pathamika, kSApazamika ane kSAyika evA je traNa prakAre paDe che te paikI kayuM samyakatva svabhavAdInuM hoI zake e avakIzuM. A praznane uttara yathArtha rIte samajAya te mATe svabhAvanuM samyakatva eTale zuM te tarapha uDatI najara pheMkIe. dhAro ke koI manuSya tenA te manuSya-bhavamAM kaI prakAranuM samyakatva prApta kare che-upArjana kare che te tenuM A samyaktva "svabhavanuM gaNAya che, paraMtu je te pUrva bhavanA samyaktva sahita manuSya tarIke janmyA hoya te te samyakatva "parabhavanuM kahevAya che. atre e paNa dhyAnamAM rAkhavuM ke e kendriya, hIndriya, trIyi ane caturindriya temaja asaMjJI paMcendriyone kSApathamikAdi traNa prakAranA samyakatva paikI eka paNa jAtanuM samyaktva saMbhavatuM ja nathI, (juo samayasAranI TIka nuM 37muM patra athavA jIvasamAsanI TakAnuM 77muM patra) eTale e chone uddezIne svabhAvanuM ke parabhavanuM samyakatvane e vicAra karavAne rahetuM nathI ja. AthI A samagra praznano uttara nimnalikhita keika dvArA maLI zake che. ne 84 vaDe guNe eTalA arthAta 70560000000000 ) varSe dIkSA pALI kSApakSamika samyakatva sahita vijayAdimAM utpanna thAya ane tyAM utkRSTa 33 sAgaropamanI sthitivALuM AyuSya pUrNa karI pharIthI manuSya thai pUrvokta kathana pramANe dIkSA grahaNa kare ane marIne te ja vimAnamAM utpanna thAya ane tyAM utkRSTa AyuSya bhogavI manuSya thAya ane dIkSA le te teja bhavamAM te mokSe jAya. A pramANe 66 sAgaropama kALa uparAMta traNa pUrvakeTi vizeSa jeTale vakhata kSApazamikanI sthiti thAya. 3 "adhika" kahevAmAM Ave che te manuSya-bhava uddezIne che. ja kSAyika samyakatvanI sthiti sAdi-ananta che. kALanA (1) anAdi-ananta, (2) sAdiananta (3) anAdi-sAta ane (4) sAdi-sAnta evA cAra prakAro paikI A bIjo prakAra che. 1 A viSaya pravacananA 149mAM kAranI vRttimAM tathA jIvasamAsanI vRtti (pR. 76-77)mAM temaja praznottarasArdhazatakamAM paNa najare paDe che. 2 A traNe samyaphone A vartamAna pAMcamA ArAmAM paNa saMbhava che, paraMtu utpatti te pUrvanAM benI ja che; kemake kSAyika samyakatvanI utpatti te carama tIrthaMkara zrI mahAvIranA samakAlIna manuvyane mATe ja batAvavAmAM AvI che. A ArAmAM kSAyikano saMbhave kema hoI zake e prazna pUchanAre zrIduprahamarinuM udAharaNa yAda karavuM. 3 bAdara pRthvIkAya, akAya. vanaspatikAya, kIndriya, trIndriya, caturindriya temaja asaMsI tathA saMjJI paMcendriyone aparyApta avasthAmAM sAsvAdana samyaktva parabhavanuM saMbhave che, jyAre paryApta saMsI paMcendriyone tAdubhavika-svabhavanuM hoya che. kAmacakeinA abhiprAya pramANe sUkSma ekendriya ane bAdara tejaskAya ane vAyukAyane viSe samyaktvanA leza sahita ThAinI utpatti nahi hovAthI e jIvane sAsvAdana hetuM nathI. " pu#iinyA chA, mayamar! puSiA no viTTI miliTrI rAmadadaridI, ghare kALa ghaLA e prajJApanAnA sUtra anusAra te pRthyAdi ekenidrAne sAsvAdana hatuM ja nathI. ja kArmapranthikonI mAnyatA mujabanuM A keka che,
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ 120 jIva-adhikAra. saMsI paMcendriyo auparA para | ubhaya kSAyika sva. paMra ubhaya che . sva mika svabhavana sAmepa zamika bhavanuM bhavana lAyaka sva... | prathama traNa narakanA jIvo bIjI traNa narakenA cho X X X X * | X | * x | X | * | * sAtamI narakanA jI saMkheya varSAyuSyavALA. tirtha e asaMkhyaya varSatirya saMya varSa manuSya | X | x asaMkhyaya varSA , X | i ' X bhavanapati Adi traNa nikA vaimAnika A yathArtha samajAya te mATe thoDuMka vivecana umerIzuM. (1) aupazamika samyakatva svabhavanuM ja hoya che, kemake kaI paNa jIva eka gatimAM utpanna thayelA A samyakatva sahita bIjI gatimAM jaI zakatuM nathI.' (2) kSApathamika samyakatvanA saMbaMdhamAM karmagranthakAro ane saiddhAntike vacce mata-bheda che, karmagranthakAronI evI be viziSTa mAnyatA che ke (a) tiryaMca ke manuSya e bemAMthI kaI paNa lApazamika samyakatva sahita te vaimAnika gati sivAya anyatra jatA ja nathI. temaja (A) cAra gatio paikI kaI paNa gatimAne chava kSApazamika samyakatvane sAthe laIne tiryaMca gatimAM utpanna thato nathI. 1 A saMbaMdhamAM cothA karmagrantha ( gA. 14 ) nI TIkAmAM sUcavyA mujaba evo mata-bheda che ke upazama-zreNImAM maraNa pAmI anuttara vimAnamAM utpanna thayelA devane aparyApta avasthAmAM parabhavanuM opathamika samyaktva hoya che. 2 chaThThA karmagranthanI nimnalikhita gAthAo tarapha najara karatAM samajAya che ke aparyApta avasthAmAM tiryaMcane kSApathamika samyakatva hoya che. " tinneSa ya bAvIse, igavIse aTuvIsa sattarase / karela terApaMthaTAiifja | 23 ." " navapaNagodayasaMtA, teSIse pannavIsa chabdhIse / aTTa cauraTTavIse nava sagi guNatIsa tIsammi // 33 // "
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ u9lAsa ] AhaMta darzana dIpikA 121 A prasaMge A uparAMta bIjA be niyama ke je sarvamAnya che-saiddhAtikane temaja karma granthakArane paNa saMmata che, tene ullekha karavo Avazyaka hovAthI te nIce mujaba ApavAmAM Ave che- (I) asaMkhyaya varSanA AyuSyavALA manuSyo svarga ke naraka gatimAMthI AvelA hatA nathI. (I) nAraka marIne tarata ja naraka ke deva-gatimAM utpanna thatA nathI, tevI ja rIte deva paNa cavIne deva ke nAraka tarIke tarata ja utpanna thatA nathI. AthI e tAtparya nIkaLe che ke nAraka ane de maraNa bAda tarata ja manuSya ke tiryaMca tarIke ja jame che temaja narakamAM ane svargamAM janArA cha manuSya ke tiryaMce ja che. kSApazamikanI utkRSTa sthiti 66 sAgarepamathI kaMIka adhika che temaja kaI paNa jIvanuM utkRSTa AyuSya 33 sAgaropamathI vadhAre nathI e vAta dhyAnamAM letAM kSApazamika samyakRtva parabhavanuM hoI zake e nirvivAda vAta che. karmathakAronA mata pramANe A samyaktvanA svabhAvAdine prathama vicAra karIzuM - narakanA ane svabhAvanuM ja kSApathamika samyakatva heI zake, parabhavanuM hoI zake ja nahi e vAta (I) ane (a) niyamathI siddha thAya che. kemake (I) niyama anusAra nAraka che pUrva bhavamAM manuSya ke tiryaMca ja hovA joIe ane e bemAMthI keI paNa jIva (a) niyama pramANe narakamAM utpanna thAya nahi ethI karIne nArakanuM kSApathamika parabhavanuM saMbhavI zake ja nahi. evI rIte (a) ane (I) niyamane laIne denA cAra nikA paikI bhavanapati vyantara ane jyotiSka e devene temaja (I) ane (A) niyama anusAra asaMkhyaya varSanA AyuSyavALA manuSyo ane tiryaMcAne paNa parabhavanuM kSApathamika saMbhave nahi. kAmacanzikanA siddhAnta mujaba vaimAnika de ane saMkheya varSanA AyuSyavALA saMsI mAna e be ja vargamAM para-bhavanuM kSApathamika saMbhave che. siddhAntakAranI lApazamika samyakRtva saMbaMdhI mAnyatA vicArIe. temanA abhiprAya anusAra sAta narake paikI prathamanI cha naraka sudhInA jIvonuM samyakRtva svabhavanuM yA parabhavanuM eTale baMne prakAranuM paNa hoI zake che, jyAre sAtamI narakanA chAnuM samyakatva svabhavanuM ja hoya che. cAre nikAyanA devenuM, saMjJI tiryaMcenI temaja saMjJI manuSyanuM samyakatva baMne prakAranuM hoya che.' 1 A uparathI eTaluM to sahelAIthI joI zakAya che ke svabhavanA kSAyopathamika samyaktva mabadhI sadAnita temaja kAma grathike vacce mata-bheda nathI. opazamika samyaktvanA che, je adhikArIzA che. te te athata sarva prakAranA saMsI paMcendriya AnA paNa adhikArI che. kemake pAthamika pathamika dhinI prApti pachI aMtamudata kALamAM ja enA adhikArIone Ane lAbha thAya che te vizeSamAM opazamika bhAvamAM te koinuM maraNa thatuM ja nathI. e vAta tRtIya karmagranthanI nimnalikhita "paramubasami baTuMtA, Au na baMdhaMti teNa ajayaguNe / devamaNa AuhINo, desAisu puNa surAu viNA // " -21 mI mAthA uparathI phalita thAya che. 16.
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIva-adhikAra. [ prathama (3) kSAyika samyaktva manuSyagati sivAya anyatra svabhavanu hAtu ja nathI. vizeSamAM sAta narakAmAMnI chellI cAra narakeAnA jIvAne, saMkhyeya varSanA AyuSyavALA tiryaMcAne temaja bhavanapati, nyantara ane jayAtiSka e traNa prakAranA devAne kSAyika samyaktvanA koi paNa rIte sa'bhava nathI evA niyama che. AthI karIne prathamanI traNa narakanA jIvAtuM, asaMkhyeya vaSa~nA AyuSyavALA tiya cAnu tathA manuSyAnuM temaja vaimAnika devAnuM samyaktva parabhavanuM ja hoi zake. sabhyeya varSInA AyuSyavALA sajJI manuScAne svabhavanuM ane parabhavatu ema ubhaya prakAranu` hAya che. 122 samyaktvanA pratibandhaka paratve mata-bheda-- kama grantha vageremAM khAsa karIne mithyAtva-maiAhanIyanA upazama, kSApazama ane kSayathI udbhavatA samyakatvane opazamika, kSAceApazamika anekSAyika evI saMjJA ApelI che. A uparathI temanA matamAM mithyAtva-mAhanIyAdine samyaktvanA pratibandhaka mAnavAmAM Avela hAya ema jaNAya che, paraMtu apAyAMzane samyaktva kahevAmAM Ave che e hakIkata tarapha dhyAna ApatAM dazanamehanIyane samyaktvanuM AvAraka gaNavuM te ceAgya lAgatu nathI. alakhata jema kevalajJAnanI utpatti thavAmAM mAhanIyanA kSaya Avazyaka che, A kSaya thAya tyAra pachI ja kevalajJAnanA prAdurbhAva thAya che tema prastRtamAM paNa mehanIya karmAMnA avAMtara bhedo paikI mithyAtvAdinA upazamAdi thAya tyAre ja tathAvidha samyakatvanA prAdurbhAva thAya che. A pramANe kevalajJAnanA temaja samyaktvanA prAdubhaoNvamAM mAhanIyanA asta nimitta-kAraNa che, e vAta sAcI che; paraMtu jema kei paNa buddhizAnIe kevalajJAnanA AvAraka tarIke mehanIyane gaNyu nathI, kevalajJAnAvaraNIya kane ja gaNyuM che, tema samyaktva paratve paNa matijJAnAvaraNIya kramane ja AvAraka gaNavu' joie. atra e sphuTa karavu anAvazyaka nadghi lekhAya ke anantAnumantrI kaSAyA vagerenA upazama thavAthI yathAyeAgya jJAnAvaraNIya kamanA kSApazama thAya che ane tema thatAM je samyaktva udbhave che, tene paranI apekSAe ' aupazamika ' kahevAmAM Ave che; bAkI tenA peAtAnA AvaraNanA kSayApazamane dhyAnamAM letAM te 'kSAApazamika' kahevAya che. A prakAranu' kathana svakapAlakalpita nathI para Mtu te kapabhASya tathA tattvArtha-bRhavrutti (pR0 61-62) vagerenA AdhAre sUcavavAmAM Ave che. samyaktvanA prakAro zAstramAM samyaktvanA vividha prakAza batAvyA che. jemake samyaktvanA eka, be, traNa, cAra, pAMca ane daza ema bhedo paDI zake che. tattvArthAMmAM zraddhAnarUpa lakSaNuvALuM samyaktva te eka prakAranuM che. samyaktvanA be prakArA cAra rIte paDe che: (1) nisa-samyaktva ane adhigama-samyaktva, (ra) nizcaya-samyakRtva ane vyavahAra-samyaktva; (3) dravya-samyaktva ane bhAva-samyaktva; ane (4) paulika samyaktva ane apaudgalika ( Atmika ) samyaktva, samyaktvanA traNa prakArA be prakAre paDe cheH--( 1 ) aupazamika, kSAyeApazamika ane kSAcika; ane ( 2 ) kAraka, recaka ane dIpaka,
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa 1 Arhuta darzana dIpikAM 123 samyaktvanA cAra prakArA ane pAMca prakAre te trividha samyaktvanA prathama prakAramAM sAsvAdana ane vedakanI gaNanA karatAM udbhave che. samyaktvanA daza bhedo e rIte paDe cheH eka tA kSAceApazamika, aupazcamika, sAsvAdana, vedaka ane kSAyika e pAMce prakAranAM samyaktvA nisarga temaja adhigamathI utpanna thai zake che eTale e dRSTie A darekanA e e bhedo paDatAM samyaktvanA daza bhedo thAya che. khIjI rIte enA daza bheda paDe che, jemake ( 1 ) nisarga-rUci, ( 2 ) upadeza-rUci, ( 3 ) AjJA-rUci, ( 4 ) sUtra-rUci, ( 5 ) khIja-rUci, ( 6 ) adhigama-rUci, ( 7 ) vistAra-rUci, ( 8 ) kriyA-rUci, ( 9 ) sakSepa-rUci ane ( 10 ) dhaci. makArAnI sthaLa vyAkhyA uparyukta prakArA paikI jenu svarUpa pUrve vicAravAmAM AvyuM nathI tenI kramazaH sthaLa vyAkhyA ApavI prAsaMgika nahi gaNAya. sauthI prathama nizcaya-samyaktva eTale zuM te joi laie, kemake naisagika ane Adhigamika sabhyanuM svarUpa ApaNe vicArI gayA chIe, deza, kAla ane saMhananane anurUpa yathAzakti saMyamanA anuSThAnarUpa samagra muni-vRtta ( cAritra ) te * naiRRyika ' samyaktva che; jayAre ' vyAvahArika ' samyaktva upazamAdi liMgathI lakSita AtmAnA zubha pariNAma che eTaluMja nahi; kintu A ta zAsana prati prIti ityAdi sabhyakvanA hetu paNa che. atra kA'mAM kAraNanA upacAra karavAmAM Ave ke AvA hetu paNa para parAe meAkSanI prAptimAM kAraNabhUta bane che. kahyuM paNa che ke che, kAraNa naiRRyika ane vyAvahArika samyaktva "jaM moNaM taM sammaM, jaM sammaM tamiha hoi moNaM tu niyamo pakSa 3, sadna sammattaDhe fna // ? || '' --pravacananI vRtti ( patrAMka 281) A dvividha samyakttta saMbaMdhI ema paNa nirdeza thai zake che ke jJAna, darzana, cAritra ityAdi AtmAnA zuddha pariNAmane 'nizcaya-samyaktva ' samajavu' AtmA ane tenA guNu sathA judA nathI, pariNAme ananya che, eka che, kemake abheda pariNAme pariNita AtmA te tadguNurUpa kahevAya ja. jevu' jANyu' tevA ja tyAga--bhAva jene hAya ane zraddhA paNa tadanurUpa heAya tevA svarUpApayAgI jIvanA AtmA te ja jJAna, darzana ane cAritra che. AtmA ratnatrayAtmaka abheda bhAve dehamAM rahelA che, mATe ratnatrayanA zuddha upayege vataMtA jIvane 'nizcaya-samyaktva ' kahevAya. 1 juo pravacananI vRtti ( patrAMka 283 ). 2 chAyA-ma yadda maunaM tat samyakUtvaM yat samyakUtvaM tadiha bhavati maunametra | nizcayasya itarasya tu samyaktvaheturapi samyaktvam //
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ 124 jIva-adhikAra. ( prathama zramaNa(muni-darzana, jina-mahatsava, tIrthayAtrA ItyAdi zubha hetuthI utpanna thatA samyaktvane " vyavahAra samyakatva" kahevAya. dravya-samyakatva ane bhAva-samyakatva vItarAge-sarva-jinezvare prarUpelA tane paramArtha jANyA vinA te satya ja hovAnI zraddhA rAkhanArA jIvonuM samyakatva " dravya-samyakatva' che, tyAre chAdi sAta padArthone naya, nakSepa, syadvAda ItyAdi zailI pUrvaka paramArtha jANanArAnuM samyakatva "bhAva-samyaktva" che. digalika ane apadgalika samyaka - ApaNe pUrve joI gayA tema kSApazamika samyakatva e pIgalika samyaktva che, jayAre pazamika ane kSAyika e baMne apagalika-Atmika samyaka che. kAka sabhyatva vItarAga prabhue je anuSThAna-mArga prakA che, te mArge cAlanArAnuM samyakatva "kAraka " kahevAya che. arthAta yathArtha tatva-zraddhAna pUrvaka Agakti zailI anusAra gratAdi karanArA vizuddha cAritravAna A samyakRtvanA adhikArI che. recaka samyaktva zrIjinezvaranAM vacanane viSe pUrepUrI zraddhA rAkhe-tene viSe rUci hoya eTaluM ja nahi, paraMtu jinekta dharma pramANe kriyAo karavAnI abhilASA paNa hoya, paraMtu bhAre kamI hevAthI tevI kriyAo tevAM anuSThAne na karI zake, te jIvanuM samyakatva "recaka" kahevAya che. A samyaktva avirata samyagdaSTine hoya che. dAkhalA tarIke zreNika narezvarane AvuM samyakatva hatuM. 1 AnI vyAkhyA karatAM dazavaikAlika-niryuktimAM kahyuM paNa che ke" to samaNo nA sumaNo, bhAveNa ya jAna ho paaymnno| sayaNe ya jaNe ya samo, samo u mANAvamANesu // 156 // " [ tataH zramaNo yadi sumanAH bhAvena ca yadi na bhavati pApamanAH / svajane ca nane va samaH samastu mAnApamAnayoH // ] nyAyA. zrIyazavijayagaNikRta jJAnasAranA 13 mA maunAkamAM paNa kahyuM che ke " mane jo najara uM, 23 aniH rilItitaH | samyaktvameva tanmaunaM, maunaM samyaktvameva ca // 1 // " 2 keTalAke dravyano artha pugala ane bhAvane artha pariNAma karI kSAyopathamika samyakRtvane " dravya-samyakatva' tarIke ane pathamika tathA kSAyikane " bhAva-samyakatva' tarIke oLakhAve che, to zuM te vAta satya che ? 2 AnuM svarUpa A ulAsamAM vicArAthI.
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ - ulAsa ] AhaMta darzana dIpikA. 125 dIpaka samyakatva pite mithyAdaSTi ke abhavya hovA chatAM anya bhavya jIvone upadezAdika dvArA yathArtha mArga tarapha rUcivALA banAve-anya cha upara jIvAdi tane yathArtha prakAza pADe, te jIvanuM samyakatva "dIpaka' kahevAya che.' atre e prazna upasthita thAya che ke je jIva pite mithyAdaSTi hoya tene samyakatvadhArI kahe te za virodhAtmaka kathana nathI ? Ane uttara e che ke A jIva anya jIvane samyakatvanA saMpAdanamAM kAraNabhUta hovAthI kAraNamAM kAryane upacAra karI AvA jIvane samyakatvI no IlkAba apAya che. A dIpaka samyakatvadhArIne ' masAlacI' (masAla dharanAra )nI upamA ApI zakAya tema che, kemake jema masAlacI pitAnA hAthamAM baLatI-prakAza pADatI "masAla"hevA chatAM pote te aMdhArAmAM ja rahe che arthAta te masAla vaDe te anya cha upara ja, nahi ke pitAnA upara prakAza pADe che, tevI rIte A dIpaka samyakatvI jineta tane viSe aMtaraMga zraddhAnathI rahita hovA chatAM paNa anya jIvana ghaTamAM zraddhAna prakaTAve che-temane yathArtha rUci-zraddhAna utpana karAve che. A pramANe te zAsananI unnatinuM kArya karate hovAthI tene upacArathI samyakatvI kahe te paNa zuM vadhAre paDatuM che ? samyaktvanA daza prakAre - (1) nisarga-rUci eTale jinezvare prarUpelAM to prati svAbhAvika abhilASA paranA upadeza vinA jAtimaraNa ke pitAnI pratibhAzALI mati anusAra jIvAdi tattvane viSe dravya, kSetra, kALa ane bhAva e bhede pUrvaka athavA nAma, sthApanA, dravya ane bhAva e cAra bhede pUrvaka zraddhA rAkhavI te "nisarga-rUci " che. (2) upadeza-rUci eTale paranA-chadmastha ke sarvajJa gurUnA upadezathI uddabhavelI chavA tatvaviSayaka rUci. (3) AzA-rUci eTale vivakSita arthanA bedha vinA jinezvaranI AjJA-pravacanamAM je pharamAna karavAmAM AvyuM che tene ja satya mAnI-jarA paNa kadAgraha karyA sivAya tatvane viSe mASagSa munizrInI jema abhirUci rAkhavI te. (4) sUtra-rUci eTale AcArAdi aMgapraviNa ane Avazyaka, dazavaikAlika vagere aMgabAhya sUtre jANavAthI gevinda vAcakanI peThe uddabhavatI rUci. (5) bIja-rUci eTale ekane bedha thatAM anekane bodha thAya evAM vacanane viSe 1 AvuM samyakatva zrIaMgAramadakAcAryane hatuM. 2 AnA samarthanAthe nimnalikhita ullekha raju karavo aprAsaMgika nahi gaNAya - * paMDita bhaye masAlacI, bAta kare banAI; orana ujAlA kare, Apa aMdhere jANa. "
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ 126 chava-adhikAra [ prathama rUci. arthAta jema jaLanA eka pradezamAM raheluM telanuM bindu samagra jaLanuM AkramaNa kare che tema eka dezamAM utpanna thayelI rUci zeSa aneka tamAM rUcirUpa bane. jema eka bIja aneka bIjene utpanna kare che, tema koI eka padane vize uddabhavelI rUci anya padomAM paNa rUcirUpa bane che. (6) adhigama-rUci eTale AcArAdi aMge, aupapAtikAdi upAMge, uttaradhyayanAdi prakIrNa vagere Agane artha jANyA bAda tene viSe rUci. (7) vistAra-rUci eTale dharmAstikAyAdi samagra dravyo ane tenA paryAyane yathAegya pratyakSAdi pramANe temaja nagamAdi na vaDe baMdha thavAthI utpana thatI rUci. A atizaya nirmaLa rUci che. (8) kiyA-rUci eTale samucita saMyamanAM anuSThAnane viSe rUci-jJAnAdi AcAranA anuSThAna karavAnI rUci. (9) saMkSepa-rUci eTale jene paradarzana mAtranuM jJAna nathI temaja je jina-vacanathI paNa paricita nathI arthAta jeNe kaI paNa padArthanuM vistRta jJAna meLavyuM nathI evAnI rUci. dAkhalA tarIke upazamAdi traNa pada vaDe tatva-rUcine pAmanAra cilAtIputra. (1) dhama-rUci eTale dharmAstikAyAdinA dharmo athavA jinendraprarUpita zratanA dharmone ke cAritranA dharmone viSe rUci. arthAta dharmAstikAyAdinA gati-svabhAvAdine tathA aMgapraviNa AgamamAM varNavelA mRta-dharmane tathA sAmAyikAdi cAritra-dhamane tIrthaMkara paramAtmAe prarUpelAM che ema jANI tene viSe zraddhA rAkhavI te samyaktvanAM samAdi pAMca ligo (lakSaNe - ApaNe 69 mAM tathA 71 mAM pRSThamAM je samyakatvanAM lakSaNe vicArI gayA te paikI keTalAkamAM samAdi liMga-lakSaNe viSe niza karavAmAM Avyo che. AthI tenI thI paNa rUparekhA jANavAnI abhilASA thAya e svAbhAvika che. Ane tRpta karavA mATe prathama te cagazAsanA dvitIya prakAzamAMnA nimna-likhita padya dvArA liMgonAM na me joI laIe. " jAna-hA-nirdeza-STH-DaratavarALe. akSara jJamika sabhya, naravakuva i 26 ." arthAta (1) zama, (2) saMvega, (3) nirveda, (4) anukampa ane (5) AstikatAnAM lakSaNe rUpa pAMca lakSaNothI rUddha rIte samyaktva oLakhAya che. kahevAnuM tAtparya e che ke je vyaktimAM A pAMca lakSaNe-liMgane sadabhAva hoya, te 1 A daza bhedo paikI keTalAkane nisarga-rUci ane upadeza-cimAM athavA adhigama-rUcimAM antabhava thaI zake tema che, paraMtu bALa jIvone uddezIne A pramANe bheda pADavAmAM AvyA che. juo pravacananI vRtti ( patrAMka 284 ).
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Ahuta darzana dIpikA. 127 vyakti jarUra ja samyaktvathI alaMkRta hoya ja, paraMtu AthI ema samajavAnuM nathI ke jeNe samyakatva prApta karyu" heAca tenAmAM A zamAdi hAya ja, zama-- zama eTale prathama yAne upazama. anantAnumantrI kaSAyAnA anudayane arthAta je avasthAmAM 'anantAnubandhI kaSAyeAnA udaya na heAya, tene ' zama ' kahevAmAM Ave che. A zamanI utpatti e prakAre sa'bhave che; eka tA svabhAvathI ane bIjI kaSAyeAnA kaTu phaLa joine tIvra kaSAyAne zamanI utpatti udaya na thAya tevA prayatna karavAthI. zamanI anya vyAkhyAo-- zrIdevaguptasUripraNIta navatattvaprakaSNunI lambaM dha molathIya e gAthAnA bhASyamAM navAMgIvRttikAra zrIabhayadevasUri kathe che ke-- vasamo saMvego vi ya, nivveya dayA u taha ya asthikkaM / iha pasamo paDhamilluya - kasAyavisao muNeyabvo // 2 // tattAsu dosAI - visayaM pasamaM bhaNaMti kila ege / anne u uvasamaM taM visayati sAkohakaMDUNaM // 3 // ', arthAt prazama, savega, niveda, dayA (anukampA) ane Astiya (e samyakatvanAM pAMca lakSaNeA che). emAM prazama te prathama ( anantAnubandhI ) kaSAya saMbaMdhI jANavA ( A vAtane ApaNe upara nirdeza karI gayA chIe). tattvAdine viSe dveSAdviviSayaka ( arthAt tattvAne viSe dveSa na rAkhavA ane tattvane viSe rAga na karavA te )ne keTalAka AcAryAM ' prazama ' kahe che. vaLI bIjA keTalAka AcAryoM tA viSayanI tRSNA ane krodhanI khanA ( mujaLI )nA upazamane ' prathama ' kahe che. 1 A saMbaMdhamAM Aga ane dhUmADAnuM dRSTAnta vicArIzuM te samajAze ke jyAM jyAM dhUmADA hAya-dekhAya tyAM tyAM jarUra Aga hAvI ja joie, paraMtu jyAM Aga hAya, tyAM dhUmADA DhAvA ja joie evA kAI niyama nathI. 2 anantAnumantrI krodhane vaza banelA prANI peAtAnI samaja pramANe aparAdhI jIvanu samULa nikandana karavAnI vRttivALA haiAya che. jyAre mane prApta thayelA jIva tA aparAdhInu cintana karatA nathI. 3 chAyA - prazamaH saMvego'pi ca nirvedo dayA tu tathA va Astikyam / iha prazamo prathamakaSAyaviSayo jJAtavyaH // 2 // tAdiSu dveSAdiviSayaM prazamaM bhaNanti kila eke / anye tu upazamaM taM viSayatRSAkodhakaNDUyanam // 3 //
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ 128 jIva-adhikAra. [ prathama A uparathI ApaNe zamanI traNa judI judI vyAkhyAo joI zakIe chIe; (1) anantAnubandhI kaSAnI anudaya-avasthA, (2) tattane viSe aprItine ane atane viSe rAgane abhAva arthAta mithyAbhinivezano upazama ane (3) viSayanI tRSNAne ane krodhanI khaje. nAne upazama. A tRtIya vyAkhyA samajavA mATe viSayanI tRSNa ane krodhanI khajanA eTale zuM te jANavuM joIe. e jijJAsAne uparyukta bhAgyakAra zrIabhayadevasUri anukrame tRpta karatAM viSayanI tRSNa janmAjawful, vidyA savA vadag vIvo. ane viSNu tiraH, lIpa ghaNA virapati rA 4 krodhanI khajanAnAM nAnA, navA maMto vahiM jALa . lakSaNe viparita , taM ki sohav I 6 " arthAta viSayamAM atRpta svabhAvavALe jIva jene vaza thaI gamya-agamyanA vivekane tyAga karI savamAM (dAkhalA tarIke svaparapramAmAM) pravarte, te "viSaya-tRSNA " che. satya ane ethI Itara (eTale asatya) denuM zravaNa karavAthI avicArIpaNe aMdara ( cittamAM) ane bahAra (vacana ane kAyAmAM) je raphuraNarUpa kArya thAya, te krodha-kharcanAnuM liMga (lakSaNa) che. atra kaI zrIkRSNa vAsudeva ke zrI mahAvIrasvAmInA parama bhakta zreNika nRpatinAM dawte AgaLa karI ema prazna kare ke A be mahAtmAo aparAdhI jane upara te jarUra dodha karatA hatA temaja viSayomAM Asakta paNa hatA, te te bene zama lakSaNavALA kema gaNAya ane jyAre teo A pramANe zama rahita hatA te pachI tene samyagdaSTi tarIke zAomAM kema eLakhAvyA che ? kahevuM paDaze ke A prazna asthAne che, kemake Ane uttara kayAranee apAI gayo che. AthI prazna-kartAnI ajJAta dazA-vimaraNa siddha thAya che, chatAM ene uttara pharIthI sUcavAya che. prathama te jyAM samyakatva hoya tyAM samAdi liMga hovAM ja joIe e bhUlabharelI mAnyatA che. arthAta jyAM liMga hoya, tyAM liMgI hoya paraMtu jyAM liMgI hoya tyAM liMga hovuM ja joIe, e kaMI niyama nathI. A vAtanA samarthanAthe 127 mAM pRSThamAM sUcavela agni ane dhUmanuM dAnta yAda karavuM joIe. jyAM agni hoya tyAM dhUma he ja joie e kathana asatya che, kemake zuM tapAvelA loDhAnA daSTAntathI A kathana vyabhicArI TharatuM nathI ! 1 chAyA gamyAgamya vivekaM tyaktvA sarvatra vartate jIvaH / viSayeSu atRptAtmA yasyA vazAd viSayatRSNA sA // 4 // satyetaradoSANAM zravaNAt antarbahizca yat sphuraNam / avicArayitvA kArya tada li krodhakaNDayanastha // 5 //
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Ata dana dIpikA 129 vaLI e vAta paNa bhUlI na javI joie ke zrIkRSNa pramukhane je krodha, lAbha hatA te joke anantAnumantrI hatA nahi arthAt te apratyAkhyAna vagere kaSAyarUpa hatA, chatAM adhyava sAyanI malinatAnI tIvratAne laine te anantAnubandhIrUpe temanAmAM paraNata thayA hatA ane tethI teA AvA mahAnubhAveAne paNa narakanA atithi banavu' paDayu hatu. sarvagAdinI vyAkhyA sa Mvega, nirveda, anukampA ane Astiya e cArenA svarUpanuM pUrvokta bhASyanI nimna-- likhita gAthA dvArA digdarzana thAya cheH "saMvego morvamarUM, nizceo savittayA Tropha / dutthivisayA udayA, asthikkaM tattavisayaM ti || 6 || " arthAt savega eTale mokSanI IcchA; niveda eTale saMsArathI vairAgya; yA te du:khI saMba'dhI ( anukampA ); ane Astikya te tattva ( satpadArtha ) sabaMdhI ( zraddhA ) che. A cArenI vyAkhyA nIce mujaba ApI zakAya cheH-- je abhISTa saMcega pachI viyAga thavAnA ja hAya, te saMcAga ekAnte sukhakArI gaNAya ? jyAM dina ane rAtrinI mAphaka athavA taDakA ane chAMyaDAnI jema sukha-duHkha karatAM rahetAM hAyajyAM sthAyI sukhane abhAva hAya, te saMsAranAM sukhe te vAstavika rIte sukha kahevAya ? je sukha paranA AdhAre prApta thatuM hatu-paranI apekSA rAkhatu hatu., te sukha kharI rIte sukha manAya ? A praznonA uttarethI samajI zakAya che ke A saMsAramAM je sukhane saMbhava che te kSaNabhaMgura, sAnta, parAzrayi, pudgalajanya sukha che eTale ke te vastutaH duHkharUpa ja che. sacA sukhanuM te A duniyAmAM svapnuM paNa nathI. A te deha upara gumaDAM ke phellA thatAM tenI vedanAthI vyAkuLa banelA prANI te phUTI jatAM 'hAsa ' evA udgAra kADhI je sukha mAne, tevuM sukha A saMsAramAM che. yathArtha sukha te mekSamAM ja che, e sukha anata, avyAbAdha, avinAzI Atmika che. AvA niHsIma sukhanI abhilASA te savega ' che. AnA adhikArIone 1 chAyA saMvego mokSamatiH nirvedo bhavarikatA bhavati / duHkhitaviSayA tu dayA AstikyaM tattaviSayamiti // 2 AthI kASThane zaMkA thAya ke svAstikyano artha te yathA zraddAna thAya che, te te ja samyaktva thayu. eTale Astikya e samyaktvanuM liMga kema kahI zakAya ? abheda vastumAM liMgI (sAdhyuM) ane liMga ( sAdhana )nI kalpanA kevI rIte samucita gaNAya ! AnuM samAdhAna e che ke samyaktvanuM lakSaNu tapAsatAM joi zakAya che tema e AtmAne eka prakArane zubha pariNAma che ane AstiyazraddhAna teA tenuM kAya che. zraddhAnane je samyaktva kahevAmAM Ave che te aupacArika che-e te kAryamAM kAraNanA upacArane uddezIne che. 17
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIva adhikAra [ prathama mumukSu' kahevAmAM Ave che, kemake temanI daSTie sAMsArika sukha-cakavatanI ke devendronI traddhithI maLatAM sukhe paNa niHsAra che, tuccha che, alpa che. eka trAjavAnAM be palAM paikI ekamAM samagra saMsArI jInAM kahevAtAM sukhane samUha mUkavAmAM Ave ane bIjA palAmAM mekSe gayelA ananta cho paikI eka ja jIvanuM sukha mUkavAmAM Ave te kayuM palluM nIcuM name e pAThaka-mahAzaya svayaM vicArI leze. nivedanI rUparekhA nirveda eTale bhava-vairAgya, samyagdaSTi jIva duHkhathI bharapUra A bhavarUpa kArAgAramAM kamarUpa daMDathI pIDA pAmatAM ane kaI paNa prakAre tene pratIkAra karavAne asamartha thatAM saMsAra uparathI mamatva rahita thAya che arthAta saMsArathI udAsIna thaI jAya che. kahevAnuM tAtparya e che ke A bhavane naraka samAna gaNIne temAMthI nAsI chUTavAnA upAyane vicAra kare ane saMsArathI udvigna rahevA kamara kasavI te "nirveda che. artha-vyatyaya keTalAka saMvega ane nirvedane artha ulaTasUlaTI kare che. eTale ke teo savegane artha bhava-vairAgya' ane 'nirvedane artha "mokSAbhilASA kare che.' anukampAnuM svarUpa anukappA eTale dukhI prANInA duHkhane niSpakSapAtapaNe dUra karavAnI IcchA. niSpakSapAtapaNe ema kahevAnuM prayojana e che ke pakSapAta laIne te vAgha paNa potAnA baccA upara karUNA rAkhe che. A anukampAnA dravya-anakampA ane bhAva anukampA ema be bhede anukampAnA che. keI paNa jAtanI sahAyatA karIne sAmAnA duHkhane pratIkAra kare, be bhedo te " dravya-anakampA" jANavI. anyane duHkhI joIne, hRdayane Adra banAvavuM, te "bhAva-anakampA" samajavI. anya rIte vicAratAM dIna, regI, zekAtura prANInAM duHkha dUra karavAM te 'dravya-anukaMpA" che, jyAre adharma karanAra jIva durgatine bhAjana thaze ane dharma-karaNI nahi karavAthI te sugati nahi pAmI zake e vicArathI tene dhamane viSe sthira kare te "bhAva-dayA" che. Ane niSkarSa e che ke sarva jIvo sukhanA ja arthI che ane dukhano nAza karavAnI IcchA rAkhe che tethI mAre keIne paNa duHkha na devuM-jarA paNa pIDA na karavI e prakAranA adhyavasAyane "anukampA" kahevAmAM Ave che. 1 tRtIya ullAsamAM ApaNe joIzuM tema granthakAre paNa ema ja karyuM che, kemake saMveganuM lakSaNa bAMdhatAM teo kathe che ke" janma-jarA-maraNAviklezarUpasaMsArAt pratikSaNaM bhayapariNAmarUpatvaM saMvegasya lakSaNam "
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA. 131 Astikyane vicAra Astikya eTale jinekta tattvane viSe zraddhA. jinendra prakAzelA jIva, pakAdika atIndriya padArtho che e prakAranI jenI buddhi hoya te Astika" kahevAya che ane tene bhAva te Asti" samajavo. A pramANe anya jIvagata pakSa samyakatvanuM paNa bhAna karAvanArA samAdi lakSaNane vicAra karyo. paraMtu samyakatvanAM 67 lakSaNe paikI A te pAMca ja thayAM. hajI dUra lakSaNonuM sthaLa varUpa AlekhavuM rahyuM ethI e dizAmAM prayANa karavAmAM Ave che. samyakatvanAM 67 lakSaNe 4 zraddhAna, 3 liMga, 10 vinaya, 3 zuddhi, pa TUSaNa, 8 prabhAvanA, 5 bhUSaNa, 5 lakSaNa, dayatanA, 6 AgAra, 6 bhAvanA ane 6 sthAne e samyakatva viSayaka 67 lakSaNo-prakAre che. zraddhAnanA cAra prakAro jIvAdika padArthono paricaya karI tene paramArtha jANa eTale ke pravacanamAM-siddhAntamAM jevI prarUpaNA karI hoya te artha hRdayamAM dhAre, e zraddhAnane prathama prakAra che. je munirane paramArthane yathArtha bodha thayo hoya, jeo savega-raMganA taraMgone jhIlatA hAya, jeo jinAjJAnusAra upadeza ApatA haya, jeo ratnatrayInA ArAdhaka hoya, jeo zuddha saMyama pALatA haya, jeo kapaTathI vimukha heya, temanI yathAzakita sevA karavI, te zraddhAnane dvitIya prakAra che. jinamatanA utthApaka ane svakapalakalpita matanA sthApaka arthAta nihanone ane vecchAcArIone, pAsantha (zithilAcArI)ne, kuzIlene, kadAgrahIone, jina-veSane baTTo lagADanArAone ane samyatvathI bhraSTa sAdhuone paricaya na karavo-temane vaMdanAdi na karavA, te zraddhAnane tRtIya prakAra che. anekAMtavAdathI vimukha evA Itara dazanIone saMga na kare, e zraddhAnane caturtha prakAra che. 1 sarakhA pravacananA 148mA dvAranI nimnalikhita be gAthAo - "ghausahahaNatiliMga 3 dasa dhiNaya10tisuddhi3paMpagayadosa / aTTha pabhAvaNa 8 bhUsaNa 5 lakkhaNa 5 paMca vihasaMjuttaM // 926 // chaviha jayaNA 6 ''gAraM 6 chabbhAvaNabhAviyaM ca chadrANaM / / iya sattayasaTilakkhaNabheya visuddhaM ca sammattaM // 927 // " ra A pramANe patita janene saMga karavAne niSedha karavAnuM kAraNa e che ke gaMgAnuM nirmaLa jaLa paNa samudranA jaLanI saMgatathI pitAnI mIThAza hArI jaI khArAza pAme che, tema bhraSTa janonA samAgamathI lAbhane badale samyaktvarUpa rana gumAvI besavAno saMbhava che.
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIva--adhikAra. 132 traNa liMgA-- kAi catura, ciMtAthI rahita, nIrogI ane sukhI yuvaka surUpa ane sulakSaNa patnI sAthe pAMce indriceAnA viSaya-sukha bhAgavatA thakA divya gIta jeTalA rAgathI--jeTalI AsaktithI- tAlAvelIthI sAMbhaLe tevI abhilASA jineAkta zrutanuM zravaNa karavA mATe rAkhavI te prathama liMga che. [ prathama jene kakaDIne bhUkha lAgI hAya-je pUrepUrA kSudhAtura banyA hoya evA vipra vikaTa vana oLaMgI rahetAM maneAhara ghekharane jotAM tenuM bhakSaNa karavA jema talapApaDa thai rahe tevI dha-zravaNa karavA mATenI utkaTa utkaMThA rAkhavI te dvitIya liMga che. jema vidyAsAdhaka vidyA sAdhavAmAM ekacitta rahe-jarAe ALasa ke pramAdane Azraya Ape nahi, tema sugurUnuM vecAvRttva karavAmAM temanI sevA ajAvavAmAM tatpara rahevu te tRtIya liMga che. daza vinaya ( 1 ) khAra guNeAthI alaMkRta evA tItha karane, (2) ATha guNAthI vibhUSita siddhanA, (3) jinasadeza jina-pratimAnA, (4) AcArAdi Agama (zruta)ne, (5) sAdhunA kSAnti Adi dazavidha dhanA, (9) zramaNa-varganA, (7) chatrIsa guNAthI maNDita AcAya nA, (8) 25 guNAthI yukta evA upAdhyAyanA, (9) caturvidha saMghane ane (10) samyaktvIno vinaya e dezavidha vinaya che. traNa prakAranI zuddhi-- . samyaktvane je nirmaLa banAve te ' zuddhi ' kahevAya, sarvajJa paramezvare je pravacananI prarUpaNA karI che--je tattvo prakAzyAM che te ja temaja te tattvone jemaNe svIkAryA che te jIvo ja A sa'sAramAM sArarUpa che, bAkI badhu asAra che evI mati te ' mAnasika zuddhi ' che. sura ane asuro vaDe arcita evA zrIarihaMta ( tIrthaMkara)nI bhakti karavAthI je kArya siddha na thayu, te anya keAi deva-dAnavathI kema thai zake evA je udgAra kADhavA te ' vAcika zuddhi' che. dehane aneka prakAre chede, bhede, vidyAr, vedanA upajAve te badhuM sahana karavu, paraMtu anya sarAgI devAne vandana nahi ja karavu'-vItarAga devane ja marataka namAvavuM te 'kAyika zaddhi' che. pAMca dUSaNA k samyakatvane je dUSita kare te ' dUSaNa ' kahevAya ( Ane aticAra paNa kahevAmAM Ave che ). AvAM dUSaNA pAMca cheH ( 1 ) zakA, ( 2 ) kAMkSA, (3) vicikitsA, ( 4 ) mizrAdraSTinI prazaMsA ane ( 5 ) mithyArdaSTino paricaya. jinezvarapraNIta padArthAne viSe saMzaya rAkhavA te ane ( 2 ) sarva zaMkA, jIva sa huM paeNzaMkA ' che, A zaMkAnA e prakAre cheH-( 1 ) deza-zaMkA 1 atra rAMkAne samyaphaLa viSayaka skhalanA gaNavAmAM Ave che te vyavahAranaya anusAra
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Ahuta darzana dIpikA. 133 vyApI che ke nahi athavA jIva sapradezI che ke apradezI e deza-zaMkA che. arthAt jIvAdi tattvAnA koi aMza saMbadhI zaMkA te ' dezazakA ' che, jyAre dhama che ke nahi evI zaMkA te ' sazakA ' che. A vAta spaSTa rIte dhyAnamAM Ave te mATe eka be udAharaNo vicArIe. jemake jIvapaNa samAna heAvA chatAM ekane bhavya ane bIjAne abhavya kema kahI zakAya ? athavA utpAda, vyaya ane probyathI sarva padArtho yukta hovA chatAM temAMnA keTalAkane jIva kahevA ane keTalAkane ajIva kahevA tenuM zuM kAraNa ? A praznA ' dezazakA ' viSayaka che. enA uttara e che ke magapaNu samAna hovA chatAM rAMdhatI veLA ghaNAkharA magA caDI jAya, jyAre koika ( kAMgaDA maga )ne game teTalA kALa sudhI cUlA upara rahevA devAmAM Ave te paNa na ja caDe tenuM je kAraNa che te atra paNa che arthAt pariNAma-svabhAva sivAya anya koi kAraNa nathI. jaina zAstrA prAkRta bhASAmAM racAyelAM che, vAste te kalpita hAvAM joie e ' sazaMkA ' che. enuM samAdhAna e che ke sAmAnya jIvA paNa saMskRta jevI ziSTa bhASAnA anabhyAsIe paNa zAstrA samajI zake te mATe A pramANenI racanA karavAmAM AvI che. kahyuM paNa che ke-- vAha-zrI-mam-pUrvALAM, nRLAM caritrAim / anugrahArthaM tattvajJaiH siddhAntaH prAkRtaH kRtaH // 1 // 46 '' arthAt khALa, baLA, manda ane mUrkha mAnavIe ke je cAritranI AkAMkSA rAkhatA hoya temanA upara upakAra karavA mATe tattvajJAe siddhAnta prAkRta ( bhASAmAM ) karyA. prAkRta bhASA pahelI ke saMskRta ane nirNaya karavAnu A sthaLa nathI ( e mATe juo svargastha pro. maNIlAla nabhubhAi dvivedIkRta siddhAntasAra ), chatAM paNa eTaluM teA nivedana karyA vinA nahi cAle ke kAmaLa, madhura, gaMbhIra evI A girA saMskRtathI utaratI nathI. e samajavuM. bhAkI nizcaya-naya pramANe te zaMkAnA sadbhAvamAM samyaktvano abhAva ja che. pratracananI TIkA ( patrAMka 69 )mAM nimna-likhita sAkSIbhUta padya dvArA kazuM paNa che ke t ekasminnarthe saMdigdhe pratyayo'rhati hi naSTaH / mithyA ca darzanaM tat sa cAdiheturbhavagatInAm // 1 // " arthAt eka paNa arthamAM saMdeha utpanna thatAM jinezvara viSenA vizvAsanA vinAza thAya che. tema thatAM mithyAdaSTi thavAya che ane A sasAranI gatievu te mukhya kAraNa bane che. "" 1 vicArA zrIrAjazekharasUriSkRta kapUramajarIno nimna-likhita ullekha: parasA sakkamabandhA, pAuabaMdho vi hoi suumAro / purusamahilANaM jeMti, a mihaMtaraM tettiyabhimANaM // 1 // | paruSAH saMskRtabandhAH prAkRtabandho'pi bhavati sukumAraH / puruSamahilayoryASat ca mithaH antaraM tAvadanayoH // ? arthAt saMskRtanI racanA kaMThAra che. jyAre prAkRtanI racanA sukumAra che. jeTalu purUSa ane pramadA vacce atara che, teTaluM A be bhASAe vacce che. * 2 A girAnI eka e paNa viziSTatA cheke eka zabdanA jeTalA arthe prAkRtamAM thai zake che, teTalA saMskRtamAM thai zakavA muzkela che. jIo arthAMdIpikA nAmanI zrAdrapratikramaNatti. (patrAMka 128)
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ 134 jIva-adhikAra. [ prathama girAne eTale jenone hAthe satkAra thayo che teTalo anAne hAthe nahi thayo hoya ema mAnI laIe te paNa vedAMgazikSA, zaMbhurahasya vagere ajaina granthamAM tenI muktakaMThe prazaMsA karavAmAM AvI che enI neMdha lIdhA vinA nahi cAle. 1 jenI kAdazAMgI paikI 11 aMge prAkRta bhASAmAM racAyA che. bAramA aMgagata 14 pUrve ja prAya: saMskRtamAM racAyela che eTale lagabhaga samagra dArzanika sAhitya prAkRta bhASAmAM gUMthAyeluM hovAthI jena maharSio tenI UMcI kImata aMke e svAbhAvika che. upamitibhavaprapaMcAthA jevI lAkSaNika ( allegorical ) sAhityamAM ucca sthAna bhogavatI kathAnA prathama prastAvamAM tenA katAM zrIsirSi nivedana kare che ke " saMskRtA prAkRtA ceti, bhASe prAdhAnyamahataH / tatrApi saMskRtA tAbad, durvidagdhahadi sthitA // 55 // bAlAnAmapi sadbodha-kAriNI krnnpeshlaa| tathApi prAkRtA bhASA, na teSAmapi bhAsate // 52 // " arthAta saMskRta ane prAkRta e baMne bhASAo pradhAnatAne mATe egya che. temAM paNa saMskRta te duvidagdha ( jana )nA hRdayamAM rahelI che. bALakone athavA bALAone sundara baMdha karAvanArI, karNane mRdu athavA priya evI prAkRta bhASA hovA chatAM te durvidagdhane rUcikara thatI nathI. 2 ajaina grantha paikI pANinIyazikSAmAM e ullekha che ke - fasfgggfg, vi: rAmumate jatA gute saMte rASi, hara #I: havAmuan | 3 | " arthAta 63 ke 64 vargo zaMbhunA matamAM svIkArAyA che. prAkRtamAM temaja saMskRtamAM paNa brahmAe pote kathana karyuM che. zaMbhurahasya nAmanA ajaina granthamAM te tyAM sudhI lakhyuM che ke yAH priyaM mAtaH, tuM saMtAyafs | auDhofi daze di, phikzana stramAnita / 2 / ko vininde dimAM bhASAM, bhAratImugdhabhASitAm / cahyAH pag: gao, kathAta maLavAnuSi / 23 / nAstha-pApa-zAkAra - ifjANa kathAH | rAH saMtastha, thAto madattana: |2 | tathaiva prAkRtAdInAM, SaDbhASANAM mahAmuniH / AdikAvyakRdAcAryo, vyAkartA lokavizrutaH // 15 ||-yugmm yathaiva rAmacaritaM, saMskRtaM tena nirmitam / tathaiva prAkRtenApi, nirmitaM hi satAM mude // 16 // thAvat saMskRtamApAyAH, giaaaaN muvi vicare ! tAvat prAkRtabhASAyA, api prAzastya miSyate // 17 // gifjAuM: fphAtivAta, saMta dayA thatharamA | prAcetasamyA kRtatvAt , prAkRtyapi tathottamA // 18 // .
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ 135 ulAsa ] AhaMta darzana dIpikA. vItarAganA mArga viSe zaMkAgrastane bhalAmaNa- jinakti ta prati saMdehanI najare jonArAne zAstrakAra nIce mujabanI bhalAmaNa 1 "aa magghana taritrApariniro vA navA neyagahaNattaNeNa ya nANAvaraNodayeNaM ca // 1 // heUdAharaNAsaMbhave ya sai suTTa jaM na bujjhejaa| savvannumayamavitahaM tahAvi taM ciMtae maimaM // 2 ||-yugmm aNuvakayaparANuggahaparAyaNA jaM jiNA jugappavarA / jiarAgadosamohA ya nannahAvAiNo teNaM // 3 // " arthAta kavacita matinI maMdatAne lIdhe ke tathAvidha AcAryanA virahane laIne, ya. (jANavA lAyaka padArtho)nI gahanatAne lIdhe athavA jJAnAvaraNIya karmanA udayane laIne hetu tasmAt saMskRtatulyaiva, prAkRtI cApi bhaartii| mAre rAtathaze, kimataratramANitaH ? || 11 che " athota bhagavAnane saMskRta karatAM paNa prAkRta vacana vadhAre vallabha che, kemake prauDha kathana karatAM bALakonI madhura bhASA vadhAre manoraMjaka che (12). jenuM vyAkaraNa bhagavAna vAhimaki ( pracetanA putra ) RSie racyuM che, te sarasvatInA mugdha bhASaNarUpa A ( prAkRta ) bhASAnI kANu nindA kare ? (13). jevI rIte gArme, gAlava, zAka, pANini pramukha RSie saMskRta zabda-samUhanA sarvottama vaiyAkaraNI che, tevI ja rIte prAkRta vagere cha bhASAnA vyAkaraNa-katA Adya kavi, loka-prasiddha ( vAhimaki ) AcArya che (14-15 ). jema A maharSie rAmacarita ( rAmAyaNuM ) saMskRtamAM racyuM che, tema sajajanonA anandane mATe temaNe A caritra prAkRtamAM paNa rayuM che ( dubhagya che sAhitya-rasikAnA ke Aje A upalabdha nathI ) (16). pRthvI upara saMskRta bhASAnuM jeTaluM prazastapaNuM che, teTaluM prAkRta bhASAnuM paNa ISTa che (17). pANini pramukha dvArA zikSita hovAthI-saMskAra pAmelI hovAthI jema saMskRta uttama che, tema prAcatasa (vAdimaki ) dvArA vyAkaraNa baneluM hovAthI prAkRta paNa teTalI ja uttama che (18). tethI prAkRta vANIne paNa saMskRtanI barAbara ja zAstranA rahasyanA jANakAro mAne che, te pachI atattvajJa puranA kathanathI zuM ? (19). 1 A gAthAo pravacananI vRtti ( patrAMka 69)mAM sAkSIrUpe ApelI che. 2 chAyA kutracit matidaurbalyena tadvidhAcAryavirahato vA'pi / jhe yagahanatvena ca jJAnAbaraNodayena ca // 1 // hetadAharaNAsambhave ca sati suSTu yanna budhyeta / sarvajJamatamavitathaM tathApi taccintayeta matimAn // 2 // anupakRtaparAnugraha parAyaNA yat jinA yugapravarAH / jitarAgadveSamohAca nAnyathAvAdinastena // 3 //
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ 136 chava-adhikAra. [[ prathama ane daSTAntane asaMbhava hoya tyAre je (padArtha) rUDI rIte na samajAya, te paNa buddhizALI sarvajJanA siddhAntane satya (ja) mAne. vItarAga (prabhue) upakAra rahita ( arthAt koInA RNI nahi banelA evA) tathA parepakAra karavAmAM tatpara temaja yugapradhAna che ane vaLI roga, dveSa tathA mehane temaNe jItyo che tethI teo anyathAvAdI ( asatyavAdI) nathI (ja). kakSA- kAMkSA " eTale "itara dazanene svIkAra'. AnA paNa deza-kAMkSA ane sarvakAMkSA ema be bheda che. maharSi buddha bhikSuone sukhakArI dharma darzAvyo che, kemake teo snAna, annapAna, zamyA vagere dvArA sukhane anubhava karI zake che, vAstu e dharma svIkAravA gya che; AvI je kAMkSA te 'dezakAMkSA" che. parivrAjake, brAhmaNe temaja evA anya akono viSaya-sukhane bhogavatA chatAM para-sukha (mekSa-sukha) meLavI zake che, vAte temane dharma paNa AdaraNIya che. A kathana " sarvakAMkSA sUcaka che. vicikitsA- vicikitsA " eTale "phaLane saMdeha. jema kheDutanI pravRttimAM saphalatA temaja vipha latA (phalajUnyatA) jevAya che, tema jeke jinamArga pramANa ane yuktiothI susaMbaddha hoI sAce che, chatAM A dharma anusAra duSkara tapazcaryA karavAthI mane bhaviSyamAM kaMI lAbha thaze ke nahi evI zaMkA rAkhavI te "vicikitsA" che. paraMtu AvI vicikitsA vicakSaNee karavI yogya nathI. temaNe te e vicAra karavo joIe ke jyAM yatheSTa phaLanI prApti na dekhAya, tyAM sAdhananI vikaLatA hovI joIekemake samagra sAmagrI avikalapaNe heya ane tema chatAM iSTa phaLa na maLe evuM bane ja nahi. ApaNe je phaLa meLavI zakatA nathI, temAM ApaNuM baLa, dhIraja, udyamAdinI nyUnatA hevI joIe.' vicikitsA ane zaMkA vacce aMtara- A uparathI vicikitsAnuM svarUpa te dhyAnamAM Ave che, paraMtu te "zaMkA " thI bhinna kema che e samajAtuM nathI ema sahaja vicAra Ave te e saMbaMdhamAM nivedana karavAnuM ke zaMkA e 1 sarakhA " mRvI zayyA prAtarutthAya peyA, bhaktaM madhye pAnakaM cAparAhUNe / drAkSa avhuM sAta varSa, mokSaarNe phAkavA dagH 2 " A padya pravacananI TIkA ( patrAMka 69 )mAM sAkSIrUpe najare paDe che. AnuM mULa sthAna dhyAnamAM nathI. 2 atra e yAda rAkhavuM joIe ke jyAre avikala sAmagrI pUrvaka karAyelI sAMsArika kriyA sakaLa thatI jovAya che, te pAramArthika kriyA vize zaMkA rAkhavI te zuM DahApaNa che ? vaLI pAramArthikadhArmika kriyAnuM pratyakSa phaLa viSayakaSAyanI zAMtatA, samatA, Ananda ityAdi jovAya che-anubhavAya che.
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ 177" ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA. samagra ke asamagra padArtho viSacaka hovAthI te dravya ane guNa AzrIne che, jyAre vicikitsA kiyA ane phaLa viSayaka che. athavA A kathana je gaLe na utaratuM vicikitsAnuM anya hoya te vicikitsAnuM svarUpa anya rIte AlekhIzuM. jemake svarUpa vicikitsA eTale sadAcAra, sAdhutAnI nindA. dAkhalA tarIke A munivare prasveda (parasevA)thI lipta dehavALA che, tethI temanA zarIramAMthI durgadha mAre che. vAste je A mahAnubhAve prAsuka jaLathI snAna karatA hoya te temAM zuM deSa che? A vicAra "vicikitsA che. mithyAdaSTinI prazaMsA je leke vItarAga mArgathI viparIta prarUpaNa karatA hoya arthAta jeo mithyASTi hoya temanI prazaMsA karavAthI samyakatva kalaMkita thAya che. keI mithyAdaSTine rAjya taraphathI mAna maLyuM hoya ke teNe kapriyatA saMpAdana karI hoya athavA tene vidvattA varI hoya te paNa tenI prazaMsA na karavI, kemake tema karavAthI mithyAtvarUpa viSane puSTi maLe che. mithyAdaSTine paricaya mithyASTio sAthe nivAsa karavAthI paraspara vArtAlApa dvArA je paricaya thAya te samyaktvane lAMchana lagADanAra che, kemake temanI prakriyAnA darzana ane zravaNathI samyaktva dUSita thavA saMbhava che. alabata A kathana je jI nakalI ane sAcA mAlane bheda samajI zake tema nathI tevAne uzIne eTale ke bALa jI paratve che. bALa jIvo tattvAbhAsane eka vAra tatvarUpe svIkAre ane vakhata jatAM temanAmAM A kusaMskAra daDha thaI jAya, to bhaviSyamAM temane samajAvI temAM parivartana karAvavAnuM kAma temanA hitecchuone atiduSkara thaI paDe. bAkI jemanI pAse viveka-cakSu che, je siddhAnta ane susiddhAntane bheda pArakhI zake che, tene mithyAtvane paricaya ke kudarzana cAne unmArganuM avalokana hAnikAraka nathI. balka AthI te te sudarzana-sanmArganI kharI kIMmata AMkI zake che. A vAta AcArAMga sUtranI TIkAmAM tenA kartA zrIzIlAMkAcAyaeN nimnalikhita padya dvArA nirdezI che -- phAvatu kuzAtrALAM, vairavivA-jAtanna-vaujJAnAmA ___ yeSAM durvihitatvAda, bhagavatyanurajyate cetaH // 1 // " arthAta vaizeSika, SaSThItatva ane bauddha e kuzAstronuM kalyANa thajo ke jenI kuracanAthI (mAre) mana prabhumAM Asakta bane che. 1 atra vADanuM daSTAnta upayogI thaI paDaze. e te suvidita vAta che ke nAnAM kumaLAM jhADAne vADanI jarUra hoya che, paraMtu prauDha vRkSane evI vADanI kazI AvazyakatA nathI. bALajIvane je pratibaMdha karavAmAM Ave che tenuM kAraNa e che ke saMsAramAM sayuktinI jema ke ethI paNa vadhAre aMzamAM kuyuktine sukALa che ane tethI atimandatAne laIne bALIne temAM phasAI javAne mATe vizeSa avakAza che.
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ 138' jIva-adhikAra, [ prathama AThe prabhAvanA jaina zAsanane je dIpAve-bhAve te "prabhAvaka kahevAya che ane temanuM AcaraNa te "prabhAvanA" che. (1) jaina zAstranA pAragAmI; (2) kSIrAzavAdi labdhithI maMDita hoI megha-garjanAnA jevA gaMbhIra nAde (a) AkSepiNI, (A) vikSepiNI, (I) saMvejanI ane (I) nirvedinI evI cAra prakAranI dharma-kathAnA upadeza ApI caturAnA cittanuM raMjana kare ane temanA hRdayagata saMdehanuM bhajana kare te dharmakathI, jemake naMdISeNa munivara; (3) (a) vAdI, (A) prativAdI, (I) sabhA ane (I) sabhApati e caturaMgI pariSadamAM pratipakSane parikSepa karavA pUrvaka svapakSanuM maskana karavA mATe je vaMdavuM te vAda ane A vAda karanAra te vAdI, jema mallavAdI (4) vikAlika lAbha-alAbha upara prakAza pADanArA nimitta-zAsane je jANe te naimittika, jemake bhadrabAhasvAmI, (5) kodhane kAbumAM rAkhI duSkara tapazcaryA karI cAritra-guNane dIpAve te tapasvI, (6) maMtra ane vidyAnA baLathI je zAsanennati kare te vidyAvAna eTale ke prajJapti pramukha vidyAdevIo ane zAsana-devI jene sahAyaka hoya te vidyAvAna, jemake vajasvAmI; aMjana, pAda-lepa, tilaka-guTikA vagere siddhio jeNe prApta karI hoya te sita, jemake kAlikAcArya (8) je arthagaurava temaja zabda-lAlityathI manahara-rAjAdi pratibodha pAme tevI madhura arthavALI gadya-padyamAM kRtio kadAgraha ke mamatva bhAva vinA race te kavi, jemake siddhasena divAkara. A pravacanI Adi ATha prabhAvakanAM kArya te ATha prakAranI prabhAvanA che. 1 vizeSAnI nimnalikhita gAthAmAM A Rddhi viSe ullekha karatAM kahyuM che ke - hara-hu-nasafcsartvamAMDayA tathANA ( odrAnnagunidakuttasthA kAvIrA | 716 ) [ kSIra-mag- wavmAvanArata thavA mAsi | ( gdhAtunazqnAthaH jANayunnA: ) ] - arthAta cakravartInI lAkha gAyanuM dUdha pacAsa hajAra gAyane pAya, AnuM je dUdha nIkaLe te 25000 gAyone pAya, tenuM 12500 gAyone ema anukrame aDadhuM aDadhuM karatAM ( A pramANe mAladhArIya bahadavRttinA 384 mAM patramAM ullekha che, paraMtu te citya che, kemake 1250 0 nuM aDadhuM 6250 ane tenuM aDadhuM 3125, pachI AnAthI aDadhI gAyanI saMkhyA karatAM kevI rIte A hakIkta ghaTI zake ema prakana upasthita thAya che) chevaTe je eka gAyanuM dUdha nIkaLe te dUdhanA svAda jevAM jenAM vacano madhura hoya te "kSIrAziva labdhivALA jANavA. sAkara ityAdi madhura dravyane paNa mIThAzamAM Takkara mAre tevA madhu (madha)nA svAda jevAM madhura vacanavALA "madhvAzrava" labdhivALA jANavA. atizaya mIThA ghInA svAda jevI mIThAzavALAM vacanevALA "ghatAzrava' labdhivALA jANavA. (koThAramAM rahelA dhAnyanI jema jene vismaraNano abhAva hovAthI sUtra ane artha niraMtara smRtiyukta hovAthI cirasthAyI hoya, temane kAbdabuddhi' jANavA ). 2 AnA svarUpa mATe juo rastuti-caturvizatikAnuM mAruM spaSTIkaraNa. 3 A AThe nirdeza karanArI gAthA zrIharibhadrasUrikRta samyakatvasaMtatimAM nIce mujaba che - pAyayaNI 1 dhammakahI 2 vAI 3 nemitti o4 tvstiiy| vijA 6 siddho 7 ya kavI 8 aTeva pabhAvagA bhaNiyA // 32 // " pvanI dharmajathI vArtA naimittiH tAra nA vidyA( vAna ) siddhazca kavi: aSTava prabhAvakA bhaNitAH // ]
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ 139 ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA. prabhAvakenuM svarUpAMtara ATha prabhAvakane judI rIte paNa nirdeza karavAmAM Ave che ema samyakatvasaMmatikAnI nimnalikhita gAthA uparathI joI zakAya che - " 'aisesaiDi 1 dhammakahi 2 vAI 3 Ayariya 4 khavaga 5 nemittI 6 / vijjA 7 rAyAgaNasaMmao 8 ya titthaM pabhAvaMti / / 38 // " arthAt (1) avadhijJAna, mana:paryayajJAna, Amavadhi Adi atizayarUpa RddhivALA athavA AvA atizaya vaDe addhivALA, (2) dharmopadezaka, (3) vAdI, (4) AcArya, (5) kSapaka, (6) (6) vaimittika, (7) vidyAsiddha ane (8) rAjAne temaja mahAjanane valalabha e ATha prabhAvako tIrthane dIpAve che. pAMca bhUSaNe bhUSaNa" eTale "zobhA yAne alaMkAra.' jema ApaNe vaTe deDanI zobhA vadhe che, tema jenAthI samyakatva zobhI nIkaLe te "bhUpaNa kahevAya. AvAM bhUSaNa pAMca che:(1) jinazAsanamAM nipuNatA arthAt jinekI tAnA abhyAsa dvArA prApta thatI pravINatA, (2) jina-zAsananI prabhAvanA yAne jana-zAsananI pragati ke unnati sAdhaka kAryo, (3) sthAvara 1 chIyA-- atizayaddhiH dharmakathI vAdI AcAryaH kSapakaH naimittikaH / vidyA(siddhaH) rAjagaNasammataH ca tIrtha prabhAvayanti / ra vizeSAnI nimnalikhita gAthAomAM AmaauSadhi Adi Rddhio viSe ullekha che - " Amosa hi vippomahi khelosahi jalla posahI ceva / saMbhinnasAya ujumai sambohi ceva badalyo / / 771 // cAraNa AsovisA kevalI ya maNanANiNo ya puSadharA / arahaMta-cakkavaTTI baladevA vAsudevA ya // 780 // " [ AmauSadhi vipuDauSadhiH zleSmauSadhiH malauSadhiH caiva / sambhinnazrotA RjumatiH sarvASadhireva boddhavyaH / / cAraNA AzIviSAH kevalinazca manojJAninazca puurvdhraaH| ahaM cakravatino baladevA vAsudevAzca // ] arthAta AmaSa-dha, vidhi, mauSadhi, malApadhi, saMnibaMtA, jumati, saMdhi, cAraNa (vidyA), AzIviSa, kevalI, mana:paryavasAnI, pUrvadhara, arihaMta, cakavartI, baLadeva, ane vAsudevane e addhio che. RddhimAM RddhimAnane abheda upacAra karI AvA RddhivALA puNyazALI mahAnubhAvone Ama-badhi Adi saMjJA ApI che. A pratyekano artha 781mI gAthAthI bhASyakAre jaNAvyuM che. prastutamAM ApaNe Ama-auSadhine ja artha vicArIzuM. te e che ke "saMkariyAkAmano ? athata ra5za karavAthI roga dUra thAya evI labdhi eTale ke hastAdinA sparza mAtrathI koI paNa rogInA rogane dUra karavAne ane samartha hoya che ke Ama auSadhi' kahevAya.
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ 140 jIva-adhikAra. [ prathama ane jaMgama tIrthonI upAsanA, ( 4 ) sthiratA yAne dharmathI koi patita thatA hAya tene sthira karavA athavA te ajaina darzanakArAnA maMtra-taMtrAdghi camatkAro joine tene namaskAra karavA ane tene dhama AdaravA na taiyAra thatAM svadharma mAM makkama rahevu te, ane ( 5 ) bhakti eTale ke guNI janAnA anurAga karavA te. che matanA zArda pAMca lakSaNA-liMgenu 126mA thI te 171mA gayelA haiAvAthI e saMbaMdhamAM atra kaMi na nivedana karatAM cha lakSaNa temaja tenA prakAra| samyaktvasatinI nIce mujabanI sudhInAM pRSThamAM svarUpa AlekhI catanAne nirdeza karIzuM. yatanAnuM gAthAo dvArA joi zakAya cheH-~~ " paratitthiyANa taddevayANa tagahiyaceiANaM ca / jaM chavhivAvAraM na kuNai sA chavvihA jayaNA // 46 // vaMdaNa nasaNaM vA dANANupayANamesi vajjei | AlAvaM saMlAvaM putrvamaNAlaNugo na kare // 47 || " arthAt paratIthikA, tenA rUdra, viSNu, buddha pramukha devA tathA temaNe traNa karelAM caityo sAthe je cha prakAranA vyavahAra na karavA te cha prakAranI ' yatanA ' che. jemake (1) vajjaina na karavu, (2) namaskAra na karavA, (3) dAna ane (4) anupradAna ( vAraMvAra dAna )ne temane uddezIne tyAga karavA ane beAlAvyA vinA temanI sAthe (5) AlApa ane (6) salApa paNa na karavA. vandanAdinA a C vandena ' eTale mastaka vaDe abhivAdana ane ' namaskAra ' eTale praNAma pUrvaka guNanI praza'sA ema pravacananI vRtti ( patrAMka 277 )mAM sUcaveluM che, jyAre zrIyoAvijayagaNikRta samakitanA saDasaDaeN belanI sajhAyamAM ema kahyuM che ke- " vaMdana te karayeAjana kahiye, namana te zIza namADe, " thADu' khelavuM te ' AlApa ' che ane vAraMvAra bolavu... te ' salApa ' che. cha catanA paratve je dAnano niSedha karavAmAM AvyA che, te pAtra-kupAtra AzrIne che arthAt 1 A gAthAo samyaktva-kAmuTThI (patrAMka 35 )mAM sAkSIbhUta pADa tarIke ApelI che. 2 chAyA paratIrthikAnAM tadaivatAnAM tadgRhItacaityAnAM ca / yaM SaDvidhavyApAraM na karoti sA SaDvidhA yatanA // 1 // bandanaM namaskaraNaM vA dAnamanupradAnametaiH saha varjayet / AlApaM saMlApaM pUrvamanAlapitako na kuryAt // 2 // 3 A rahyo te ullekha:--- tr 1, bandanaM zIrSAbhivAdanaM namaskaraNaM - praNAma pUrvakaM prazastadhvanibhirguNotkIrtanam "
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa Ahata dAna dIpikA, 141 mithyATaSTirUpa kupAtrane viSe supAtranI buddhithI dAna ApavuM te doSa che; bAkI anukampA pUrvakanA dAnanA koi sthaLe niSedha nathI. kahyu paNa che ke- 66 'savehiM pi jiNehiM dujjayajiyarAgadosa mohehiM / sattANukaMpaNaDA dANaM na kahiM pi paDisiddhaM // 1 // " pravacanamAM anupradAnane badale anya tIthikAnA devAdine mATe gandha, puSpa vagere na mokalavAnA apreSaNanA nirdeza che, kemake tyAM kahyuM che ke- " no annatitthie annatitthideve ya taha sadeve'vi / gahie kutithiehiM vaMdAmi na vA nama'sAmi // 937 // neva aNAlato Alavemi no saMlavemi taha tesiM / demi na asaNAI pesemi na gaMdhapuSkAi // 938 // 1 6 abhiyAga---- marajI virUddha je kArya karavuM paDe te ' abhiyAga ' kahevAya che, e eka prakAranA baLAtkAra che. ANaMda, kAmadeva jevA zrAvako te 'merU ' pavatanI jema aDagapaNe samyaktvanA nirvAha kare che, paraMtu je jIvAmAM evI zakti na hoya te jIvAne rAja-haTha vagere kAraNAne laine kudevane vandanAdi karavuM paDe, vAste temanA saMbaMdhamAM A abhiyAganA prasagane ' apavAda' yAne ' AgAra ' gaNavAmAM Ave che. AvA abhiyAganA cha prakAro cheH-(1) rAjAbhiyoga arthAt rAja-haTha, ( 2 ) gaNAbhiyAga yAne svajana pramukhanI jakharAi, ( 3 ) balAbhiyAga eTale * aLIAnA me bhAga 'e kahevata anusAra parAkramInA kuzAsanane tAbe thavu, ( 4 ) devAbhiyAga yAne kula-devI vagerenA julama, ( 5 ) kAntAravRtti eTale bhayaMkara vanamAM jai caDavAthI ke marakI pramukha 1 chAyA sarvairapi jinairjita durjaya rAgadveSamohaiH / sAnukampanArthaM dAnaM na kutrApi pratiSiddham // 2 thayA na anyatIrthikAn anyatorthikadevAMzca tathA svadevAnapi / gRhItAn kutIrthikaiH vandAmi na vA namasyAmi // 937 // naiva anAlapito AlapAmi na saMlapAmi tathA teSu / dadmina azanAdikaM preSayAmi na gandhapuSpAdi // 938 // 3 ' pRthvIpuraSaNa ' nagarane viSe prajApAla rALanI AjJAthI kAtika zaine rika tApasane jamADave paDyo hato.
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ 142 jIva-adhikAra. A [ prathama du:sAdhya rogacAle thavAthI ke dukALa paDavAthI jIvana-nirvAha mATe mithyAtvanuM sevana, ane ( 6 ) guru-nigraha eTale mAtApitAdine kadAgraha. 6 bhAvanA pAMca aNuvrata, traNa guNavrata ane cAra zikSAvrata e svarUpa zrAvaka-dhamanuM mULa samya tva che. e arthAt samyakatvane dharmanuM mULa gaNavuM e prathama dharmanuM mULa bhAvanA che. jema mULa vinAnuM jhADa pracarDa pavanane sapATa lAgatAM paDI jAya che, tema dharma-vRkSa paNa samyakatvarUpa majabUta mULa vinA kutIrthika matarUpe pavana phUMkAtAM asta-vyasta thaI jAya che, e A bhAvanAne sAre che. dharmanuM dvAra- samyaktva e dharmanuM dvAra che e bIjI bhAvanA che. jema killA, koTathI alaMkRta nagaramAM manuSyanuM gamanAgamana dvAra vinA zakya nathI, tema dharmarUpa nagaramAM praveza karavA mATe samyakatvarUpa dvAra Avazyaka che. dharmanI pITha- samyakatva e dharmanI pITha che yAne ene pAyo che. jema koI paNa ghara, makAna ke koTane pAye UMDA daDha na hoya, te te DagamagI jAya tema dharmarUpa prAsAda paNa samyakatvarUpa pITha vinA nizcaLa na rahI zake. dharmane AdhAra- jema A jagatu pRthvIrUpa AdhAra vinA rahI zakatuM nathI, tema dharmarUpa jagatuM paNa samyakatvarUpa AdhAra vinA TakI zakatuM nathI. eTale ke samyakatva e dharmane AdhAra che ema cathI bhAvanA bhAvavI joIe. dharmanuM bhAjana- jema kSIrAdi rasane dhAraNa karavA mATe pAtranI jarUra che, tema zruta tathA zIlarUpa dhamane rasa DhaLI na jAya te mATe samyatvarUpa bhAjananI AvazyakatA che. A pramANe samyatvanI bhAjanarUpe bhAvanA te pAMcamI bhAvanA che. 1 gurU eTale ke te nimnalikhita padya dvArA jANI zakAya cheH-- " mAtA pitA kalAcAryA, eteSAM jJAtayastathA / / vRddhA dhamafvhezara, guruvaH satAM mata che ? " -- 4 AnuM svarUpa tRtIya udyAsamAM vicArAze.
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Ata darzana dIpikA. 143 dhamanuM nidhAna jema niravadhi nidhi vinA yatheSTa pramANamAM mahAmUlyavALAM maNi, mitI, sonuM vagere dravya maLI zake nahi, tema samyakatvarUpa nidhAna vinA cAritra dharmarUpa dravya maLe nahi athavA jema tIjorI vinA ratnanuM cothI rakSaNa thavuM kaThiNa che tema samyakatvarUpa tIjorI vinA mULa ane uttara guNo rUpa ratnanuM anaMta bhavethI tAkI rahelA rAga-dveSarUpa cArathI rakSaNa thavuM muzkela che. A pramANe samyatvanuM dharmanA nidhAnarUpe dhyAna dharavuM te chaThThI bhAvanA che. cha sthAnaka (1) jIva che, (2) jIva nitya che, (3) jIva karmane kartA che, (4) jIva karmane jotA che, (5) jIvana nirvANa (mokSa) che ane (6) mekSane upAya che e cha sthAnake che. A pramANe samyaktvanAM 67 lakSaNone yathAmati vicAra karyo, paraMtu atre e prazna udabhave che ke A paikI AstikaLyAdi lakSaNonI je jIvamAM pratIti thatI hoya, je jIvane . sarvare kathelAM tattva upara rAga hoya te jIvane vyavahArathI samyakatva che ke nizcayathI ? 1 AthI nAstika-matane parivAra samajo. 2 je pUrva ane apara kSaNanA truTitanA anusaMdhAnarUpa jJAnakSaNo ja mAnI AtmAne bauddhonI jema nitya nahi mAnavAmAM Ave. te ekano bandha thatAM anyanI mukti, anyane bhUkha apane tRpti, ekane anubhava te aparane smRti, e pramANe atiprasaMga prApta thAya che. 3 A kapila-matanuM nirasana che. atra kei ema zaMkA kare ke jyAre jIva svayaM karma kare che, te sukhAbhilASI hoI jIva kema du:khadAyI karmo kare che? Ane uttara e che ke vyAdhithI nivRtta thavA icchato rogI apathya khAvAthI roga vadhaze paNa ghaTaze nahi ema jANatA hovA chatAM apayanuM sevana kare che, tema jIva paNa mithyAtvAdithI parAsta thatAM bhAna bhUlI duHkhada karmo kare che. 4 rAga, dveSa, mada, meha, janma, jarA, rogAdi duHkhanA kSayarUpa avasthA-vizeSa te nivANa' thAne mokSa' che. Ane prApta thayelA cha lokanA agra bhAge vase che. AthI karIne nimna-likhita padya dvArA sUcita mAnyatAvALA bauddhonA matanuM nirAkaraNa sUcavAya che: " dIpo yathA nirvatima yupeto, nevAdhani gacchati nAntarikSam / dizaM na kAzcit vidizaM na kAzcita , snehakSayAt kevalameti zAntim // 1 // jIvastathA nitimabhyupeto, naivAvani gacchati nAntarikSam / fha na rAgni viviza kAzcita, rAkSAt vatraneti jJAttima rA" eTale ke dIvAnuM bujhAI javA jevuM abhAva-svarUpa nirvANanuM che arthAta pradIpanI jema jIvana davasa te nirvANa che ema je bauddho kahe che te asaMgata che. kemake pradIpanuM daSTAnata siddha thatuM nathI. kAraNa ke pradIpane atyantika vinAza thatuM nathI, paraMtu pAvaka- pulo tejasvI rUpa tyajIne tAmasa rUpane pAme che. dIva lAI jatAM tarata ja tAmasa pulone vikAra anubhavAya che. evI rIte jIva paNa karma rahita thatAM kevaLa amUrta svarUpI bane che-anya pariNAmane pAme che. Ane jena daSTie "nirvANa" kahevAmAM Ave che.
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ 144 jIva-adhikAra [ prathama temaja te jIva pote paNa samyakatvI che ke nahi tene nizcaya karI zake ? Ane uttara e che ke zuddha dharma upara rAga thayo eTale samyakatva prApta thaI gayuM che ema nathI. sarva prarUpelAM padArthonA eka aMzane ja viSe avizvAsa hoya, bAkI badhAe aze viSe sudaDha vizvAsa hoya te paNa zAstrakAre tene mithyASTi kahe che. kahyuM paNa che ke " sUtroktasyaikasyApyarocanAdakSarasya bhavati nrH| . mithyAdRSTiH sUtraM hi naH pramANaM jinAbhihitam // 1 // vaLI sarva vAta upara vizvAsa hoya, paraMtu jyAM sudhI darzana-mehanuM AvaraNa khasyuM na hoya tyAM sudhI te kharI rIte vicAratAM samyakatvane abhAva che. bApadAdAthI-peDhIdhara peDhIthI jaina dharma utarI Avela hoya evA kuLamAM janma thaye eTale samyaktvanuM saMpAdana thaI gayuM ke munine veSa paherI lIdhe tethI samyakatvane sadbhAva thaI gaye ema mAnavA keIe lalacAvuM nahi, kemake merU parvata jeTale rajoharaNa ane mukha-vastrika (oghA ane muhapattI)ne Dhagale thAya eTalA kALa sudhI sAdhu-veSa grahaNa karyo hoya te paNa te abhavya saMbhavI zake che ema zAsakAre kahe che. jema je kaIne tAva Avyo hoya te A tAva susAdhya, duHsAdhya ke asAdhya che te jANavA samartha nathI, paraMtu e te sudha ja tenI cikitsA karI kahI zake, tema jinezvaranAM vacane viSene daDha rAga samyakatvanI prApti jeTalI hade pahoMcyo che ke nahi ene nirNaya anubhavIsarvajJa vinA kaNa karI zake? je samyakatvane uddezIne ATaluM vivecana karavAmAM AvyuM che. tenuM zuM kAraNa haze e vidvAna pAThakathI ajANyuM rahe tema nathI, paraMtu bALabuddhine te skuTa bhAvene te mATe ApaNe enuM gaurava vicArI A prakaraNa pUrNa karIzuM. samyakatvanuM mAhAtmya - samyakatva samasta dharmanuM mULa che, AtmArthika jIvane te akhUTa khajAne che, mithyAvarUpI regane naSTa karanAruM rAmabANa auSadha che, saMsArasAgarane tarI javAnuM atyuttama nAva che, 1 A bhAvane vyakta karanArI nimnalikhita gAthA AvazyakasavanI zrIharibhadrIya TIkA ( patrAMka 814 )mAM TAMcaNarUpe jovAya che - " payamakkharaM ca ekaM jo na roei suttani dittuN| sesaM royato vi ha micchaddidrI muNeyamyo // 1 // " [ padamakSaraM caikaM yo na rocayati sUtranirdiSTam / zeSa rocayannapi khala mithyAdRSTitivyaH // ] 2 A mArA gharanA vicAra nathI. A vAta navataprakaraNaviratArtha (pR. 318-319)nA AdhAre lakhavAmAM AvI che.
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] A ta darzana dIpikA. 145 meAkSanagaranA dvArane kheAlanArI suvarNanI cAvI che, sarva prakAranA duHkharUpa vRkSane ukheDI nAMkhanArU sarvotkRSTa sAdhana che. kharekhara e muktine paravAnA che, kemake e batAvyA vinA kaI paNa jIvane mekSanagaramAM dAkhala karavAmAM AvatA nathI. samyakatva vinAnAM jJAna ane cAritra paNa aMka vinAnAM zUnya jevAM che. eTale ke samyagdarzanathI rahita evAM jJAnAvaraNIya karmAMnA kSayApazama ane cAritra bhArarUpa che; kemake gadheDAnI pITha upara rahelA caMdanane jo tene sarvathA bhArarUpa nahi te bahu ja alpa phaLane ApanArA che e nirvivAda vAta che. vizeSa zu kahevu' ? samyagdarzanathI rahita evAM jJAna ane cAritra amAvAsyAnI rAtrimAM uDatA khadyotanA jevAM zobhe che. ajJAnI A prakAzane sUryanA jeTalA prabhAvazALI mAne, paratu zAsrakAranI dRSTie te te kai gaNatrImAM nathI. samyagdarzana e meAkSarUpa vRkSanuM bIja che. A khIjane rAkhyA vinA jJAna ane cAritra rUpa jaLanu game teTalu si'cana karavAmAM Ave te paNa ipsita jhADa kadI paNa ugavAnuM nahi; te pachI yathaiSTa phaLanI te| AzA ja zI ? A ja kAraNAne uddezIne zAstrakAro samyagdarzana upara atizaya bhAra mUke che, kemake bhattapariNNaya ( bhaktaparijJA )mAM kahyuM paNa che ke-- 16. saTTo maTTo, TUMkuLamaTTamsa naya nivALuM / siddhati parAMyA, maLaraTriyA na unnati // 66 samyaktva-kAmudI ( patrAMka 4 )mAM sAkSIbhUta pATha tarIke je gAthA ApavAmAM AvI che, tenA uttarA upara mujaba che, jyAre pUrvAdha teA nIce mujaba ApavAmAM AvyA cheH-- "maLa carittAbo, muTThIra ( iduyara ! ) maLa phremAM A pramANe samyagdarzananuM prakaraNa pUrNa thAya che, paraMtu e umeravuM bAkI rahI jAya che ke A saMbaMdhI nizceSAdi aneka rIte vicAra thai zake che. kintu e judA judA daSTikANane Adha 1 chAyA 19 darzana bhraSTa bhraSTo darzanabhraSTasya nAsti nirvANam / sidhyanti caraNarahitA darzanarahitA na sidhyanti // 1 // 2 atra daIna' zabdathI samyaktva samajavuM samucita che, kemake Avazyaka (patrAMka 363) mAM kahyuM paNa che ke 46 97 samma hiTTI 1 amoho 2 sohI 3 sambhAva 4 daMsaNaM 5 bohI 6 / . aviyajao sudiTTi 8 tti patramAI niruttA hUM // 861 // '. [ sabhyayUTi: amodaH zuddhi: samAyaH yazanuM vodhi: 1 aviparyayaH sudRSTiriti evamAdIni niruktAni // ] 3 tattvA- bRhatti (pR. 2)mAM A bhAvArtha sUcaka Ayo nIce mujakha dRSTigocara thAya cheH " bhraSTenApi caritrAd darzanamiha dRDhataraM grahItavyam / sidhyanti caraNarahitA darzanarahitA na sidhyanti // 1 // "
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ 146 jIva adhikAra [ prathama meLavyA vinA te atra kevI rIte dhyAnamAM Ave? AthI e hakIkata hAla turata te mokupha rAkhavI paDe che. saMsArarUpa kedakhAnAmAMthI chUTavAnA upAyarUpa ratnatrayI paikI samyagdarzananuM digdarzana te thayuM, paraMtu hajI samyajJAna ane samyakracAritranAM lakSaNa jANyA vinA enuM pUrepUruM svarUpa dhyAnamAM AvavuM muzkela che eTale e dizAmAM ApaNe prayANa karIzuM. granthakAre samyajJAnanuM lakSaNa nIce mujaba darzAvyuM che - pramANanayarUpavizeSahetukatve sati jIvAdipadArthaviSayakayathArthA .. vagamarUpatvam , viSayapratibhAsitve sati aatmsamyajJAnanAM lakSaNe * pariNatimat tatvasaMvedanaM vA 'samyagjJAnasya hRkSaNamA (2) arthAt amuka pramANu yA amuka nayarUpa hetuo dvArA jIvAdika padArtha saMbaMdhI je yathArtha baMdha thAya, te bedhane "samyajJAna" kahevAmAM Ave che. athavA te viSayane prakAza karanAro ane AtmAnA pariNAmarUpa e je tattvane yathArtha anubhava te paNa "samyajJAna" kahevAya che. kahevAnuM tAtparya e che ke samyajJAna eTale sAcuM jJAna, vAstavika samajaNa, yathArtha bedha. atre e vAta dhyAnamAM rAkhavI ke dareka samyajJAnI kaMI sarvajJa nathI, kemake vastune vastusvarUpe oLakhanArane samyajJAnI" kahevAmAM Ave che. A uparathI sAthe sAthe e paNa joI zakAya che ke samyagajJAna eTale sarvajJatA ja e artha thato nathI. samyaphacAritranuM lakSaNa granthakAranA zabdomAM e che ke - " bhavanimittanivRttizIlatve sati samyagjJAnavato yogavyApAro paramakatvam , bhavanimittanivRttinimittakatve sati sammacAritranAM lakSaNe avyavadhAnena mokSajanakatvam , saavdyyogvirtipara vA sabhyajJAtri RkSaNa" . (7) arthAta samyajJAnI (yathArtha jJAnavALA)ne saMsAranAM nimitothI nivRtti apAvanArA 1 sarakhA zrIdhamakIrtinA nyAyabindune ullekha 2 mithyAtva, avirati, pramAda, kaSAya ane yoga e pAMca saMsAranAM nimitto che, te vAta ApaNe caturtha ullAsamAM joIza.
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Arhuta dRzana dIpikA, C ane yAganA ( mana, vacana ane kAyArUpa ) vyApArAne zAnta karanArA evA AtmAnA pariNAmane ' samyakacAritra ' kahevAmAM Ave che. saMsAramAM paribhramaNa karAvanArA sava hetuonA nAza karanArA ane anantara meAkSane prApta karAvanAre AtmAnA pariNAma paNa * samyakacAritra ' kahevAya che. AnI vaLI ema paNa vyAkhyA thai zake che ke sa` sAvadya ( pApayukta ) vyApArIne dUra karanArA AtmAnA pariNAma te ' samyakcAritra ' che. AmAMnI prathama vyAkhyA teramA guNasthAnanI aMtima avasthAne prApta thayelA jIvamAM, dvitIya vyAkhyA caudamA guNasthAnanI chevaTanI avasthAne saMpAdana karelAmAM ane tRtIya vyAkhyA chaThThAthI te caudamA guNasthAnamAMnA game te guNasthAnamAM rahelA jIvamAM ghaTI zake che. nikSepanu lakSaNa ane tenA prakArA-- ApaNe joi gayA tema jJAna paNa mukti prApta karAvanArAM sAdhanAmAMnu eka che, kemake jIva, ajIva ityAdi tattvAnA yathArtha khAdha thavAthI mukti maLI zake che. paraMtu jyAM sudhI koi paNa padAnuM anya anya apekSApUrvaka-judA judA dRSTi-binduthI avaleAkana na karAya, tyAM sudhI tenu' yathA svarUpa dhyAnamAM Ave nahi. A vAstu zAstrakAroe jIvAdi tattvAnu` sacATa temaja vizALa jJAna prApta karavAnAM je vividha dvArA anuyAgadvArA sUcavyAM che, te paikI nikSepane ApaNe prathama vicAra karIzu. nikSepa kahA ke nyAsa kaheA e eka che. jainatarkaparibhASAgata nikSepa-paricchedamAM enuM lakSaNa smAritazrutakevalI zrIyazAvijayagaNi nIce mujaba darzAve che:-- " prakaraNAdivazenApratipatyAdivyavacchedakayathAsthAnaviniyogAya zabdArtharacanAvizeSA nikSepAH " 147 arthAt prakaraNa ityAdi laIne pratipatti vagere (eTale ke ajJAna, saMzaya vipaya ke anadhyavasAya) dUra karavA pUrvaka yathAsthAna saMsthApana karavA mATe zabdanA arthanI racanA karavI te ' nikSepa ' che. aprastuta ane dUra karavA rUpa ane prastuta ane sphuTa karavA rUpa phaLavALA A nikSepanA (1 ) nAma, (2) sthApanA, (3) dravya ane (4) bhAva ema cAra prakAro che. nAmanuM lakSaNa granthakAranA zabdomAM nIce mujaba cheH-- anyArthe sthitamarthanirapekSaM paryAyAnabhidheyaM vastuno'bhidhAnam, paryAyAnabhidheyatve sati anyArthe'nvarthe vA sthitaM nAma eTale zu? sat tadarthanirapekSasApekSAnyatararUpaM vastuno'bhidhAnam, svecchAnurUpaM vastuno'bhidhAnaM vA nAmno lakSaNam / (8) arthAt ( mULa zabdanA athathI ) anya arthamAM raheluM, ( mULa ) athathI nirapekSa, ( asala vastunA ) paryAyAthI jenA vyavahAra na thAya evuM vastunuM nAma te nAma 'nuM lakSaNa che. athavA 6
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ 148 jIvaadhikAra. [ prathama paryAya vaDe jene nideza na thaI zake tevuM, anya arthamAM raheluM ke anvatha (yAne mULa arthamAM sthita) temaja vivakSita arthathI nirapekSa ke sApekSa evuM vastunuM nAma te "nAma"nuM lakSaNa che. athavA IcchA anusAra vastunuM nAma te "nAma"nuM lakSaNa che. A samagra hakIkta vizeSAnI nimnalikhita gAthAmAM sundara rIte pradarzita karavAmAM AvI che - 1 " vAvADajamaze, kimaLane tAtyanivArya kArika ja rAkhaM, jJAra vaM ja paur | 21 " eTale ke asala padArthanA anya paryAyathI jenuM kathana na thaI zake evuM, anya arthamAM raheluM (athavA sArthaka), mULa arthathI nirapekSa, IcchAnusAra pADeluM evuM ( hoya to te paNuM ) ghaNuM karIne jyAM sudhI padArtha rahe tyAM sudhI rahenArUM "nAma" che. dhAre che ke manuSyanuM Indra evuM nAma pADavAmAM AvyuM hoya, te te prANIne IndranA pAkazAsana, puraMdara, zacIpati, zatamakha, zaka, hari ityAdi paryAye vaDe belAvAya nahi. eTale ke A "Indra " nAma enA paryAyethI avAcya che. paraMtu A prANInA deha saMbaMdhI dhamane Indra nAmamAM upacAra karAyelo hovAthI te vyaktine "Indra " evA sAMketika zabdathI bolAvAya. vaLI A "Indra" nAma -"indra " evI saMjJA svarganA adhipati-surAnA pati indrama ja rahelI che. eTale ke A nAma anya arthamAM raheluM che (je te vAstavika ane uddezIne kahevAmAM Ave, te te sArthaka gaNAya ). caTacchAthI eTale marajI pramANe game tevuM artha vinAnuM nAma paNa "nAma" kahevAya che. jemake Ditya, DiviO. A pramANe game tema paDAyeluM nAma paNa jyAM sudhI te padArtha hoya tyAM sudhI prAyaH rahe che. merU, sUrya, candra ItyAdi zAzvata padArthonAM nAme te ananta kALa paryata raheze-avinAzI che. A pramANe je nAme padArthanA astitva sudhI ja rahevAvALAM che tene - 1 chAyA paryAyAnabhidheyaM sthitamanyArthe tadarthanirapekSam / yAdRcchikaM ca nAma yAvada dravyaM ca prAyeNa // 2 "tenA sAta vArthamamikuNI toti nAma" e saMjJA evA apara paryAyavALA nAmano vyutpatti-artha che. juo tavArtharAja (pR. 20). ( 3 " prAyaH" kahevAno hetu e che ke keTalAMka nAmo padArthanI vidyamAna dazAmAM hayAtImAM paNa badalAya che..
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ 149 ullAsa ] Ahata darzana dIpikA. siddhAntamAM "yAvaskathika' saMjJA ApavAmAM AvI che. jemake bharatavarSamAM janmelA te bhAratavarSIya ItyAdi. AthI samajI zakAya che ke yAvatruthikanA zAzvata ane azAzvata ema be prakAre che. upara je nAmanAM lakSaNane nirdeza karavAmAM AvyuM che te uparAMta zAstramAM pustaka, patra ke citramAM lakhelA Indra vagere vastunA nAmanI akSaranI paMktione paNa "nAma" evI saMjJA ApavAmAM AvI che. eTale A vAta upalakSaNathI atra samajI levI anucita nathI. sthApanAnuM lakSaNa sthApanAnuM lakSaNa ApatAM granthakAre kahyuM che ke tadarthaviyuktatve sati tadabhiprAyeNa tatsadRzaM yallepyAdikarmarUpaM tat sthApanAyA lakSaNam , yat sadbhUtArthazUnyaM sat tadbuddhayA tAdRzAkAreNa nirAkAreNa vA'nyasminnAgepakaraNaM tad vA / (9) arthAta te zabdanA arthathI rahita paraMtu te (zabda-vAgye mULa vastu)nA abhiprAyathI tenA jevuM je lepyAdi karma te "sthApanA " che. athavA vAstavika arthathI zUnya temaja tabuddhithI tenA jevA AkArarUpe ke anAkArarUpe anya padArthamAM tene Aropa kare te " sthApanA " che. kahevAnI matalaba e che ke koI vastumAM IndranI sthApanA karAya te "sthApanA-Indra' che. A sthApanA "Indra" zabdanA arthathI rahita che. IndranuM citra AlekheluM hoya to te citramAM IndranI sthApanA sabhUta indranA abhiprAyathI tenA jevA AkAravALI kahevAya, paraMtu je akSAdimAM tenI sthApanA karI hoya, te te vivakSita AkArathI rahita kahevAya. nAmanI jema sthApanA paNa alapakAlika temaja anaMtakAlika ema be prakAranI che. jemake citra, akSa vageremAM ApAyelI indranI sthApanA te alpakAlika che, jyAre nandIzvara Adi dvIpanI pratimAo gAvaskathika che. 1 "nAmuM mAgadazaM " 2 juo vizeSAnI vRtti ( patrAMka 23). 3 "Adi' zabdathI citra, kASTha, pASANa vagere samajavAM. 4 "chAvyase-pratinidhI teDI ti thargnA" A enI vyutpatti che. juo tattvArtharAja (pR0 20 ). 5 A hakIkata temaja uparyukta sthApanA saMbaMdhI lakSaNa vizeSAnI nimnalikhita gAthAmAM jhaLakI UThe che - "jaM puNa tayatthasunnaM tayabhippApaNa tArisAgAraM / kIraha va nirAgAraM ittaramiyaraM va sA ThavaNA // 26 // " [ yat punaH tadarthazUnyaM tadabhiprAyeNa tAdRzAkAram / kriyate vA nirAkAraM itvaramitarad vA sA sthApanA // ] 6 juo stuti-caturvizatikAnuM spaSTIkaraNa (pR0 33 ).
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ 150 dravyanuM lakSaNa-- jIva--adhikAra. dravyanuM lakSaNa granthakAra nIce mujaba sUcave cheH-- atItAnAgatapariNAmakAraNatvam, idAnImasattve'pi bhUtabhaviSyatpariNAmayogyatvaM vA dravyasya lakSaNam / ( 10 ) 6 arthAt atIta (bhRta) temaja anAgata (bhaviSyat) pariNAmanA kAraNane athavA atyAre avidyamAna para'tu bhUta ke bhaviSyata pariNAmanI ceAgyatAne 'dravya' kahevAmAM Ave che. A bhAva uparAMta ene vyutpatti-a paNa vizeSAnI nimna-likhita gAthAmAM dRSTigocara thAya cheH-- [ prathama " 'davae duyae doravayavo vigAro guNANa saMdAvo / davvaM bhavyaM bhAvassa bhUabhAvaM ca jaM jogaM // 28 // 95 OM dravya zabdanI vyutpatti AnA akSarA temaja vyutpatti-atha to TippaNugata chAyA uparathI jANI zakAya che. eTale ene savistara bhAvArtha vicArIzuM ke jethI karIne granthakAre sUcavela lakSaNa dhyAnamAM Ave. nau " e dhAtu uparathI je dravejudA judA navA paryAcAne pAme athavA purANAne mUke te 'dravya' che. anya rIte vicAratAM thanAra paryAye vaDe pamAya ane thayelA paryAceAthI mUkAya te 'dravya' che. vaLI 'dra' eTale sattA tenA ja avayava ke vikArA te paNa 'dravya' kahevAya, kemake drabyA jAtirUpa mahAsattAnA avAntara sattArUpa avayA athavA vikArA ja che. rUpa, rasa ityAdi guNNAnA sadrAva--samudAya te 'dravya' che. bhaviSyat paryAya temaja bhUta paryAyane je yeAgya hoya te 'drabya' che, jemake bhaviSyamAM rAjA thanArAne--bhAvi rAjya-paryAya pAmavAne ceAgya evA rAjakumArane bhAvi rAjA' eTale ke 'dravya-rAjA ' kahevAmAM Ave che. evI rIte pUrve ghIthI bharelA ghaDA atyAre khAlI haiAya te paNa te ghInA ghaDA kahevAya che. A uparathI samajI zakAya che ke je bhUta tathA bhAvi bhAvAne cAgya DAya tene 'dravya' kahevuM ucita che. jo bhUta ane bhAvi bhAvAne je ceAgya hAya tene dravya na kahetAM bhRta ane bhAvi bhAvene ja dravya kahevAmAM Ave, te jagatamAM rahelA samasta paryAye anubhavelA athavA anubhavamAM AvanAra heAvAthI sarvAM pudgalAdidrabyA gaNAya, paraMtu e kathana kacA samIkSaka svIkAre ? " ceAgya' kahevAnuM kAraNu 1 chAyA draSati drUyate droravayavo vikAro (vA) guNAnAM sandrAvaH / dravyaM bhavyaM bhAvasya bhUtabhAvaM ca yad yogyam // 2 kahevAnI matalaba e che ke dravyanI vAstavika vyAkhyA pramANe te mATI e dravya-ghaTa che, kemake mATImAM ghaTa banavAnI athavA anyAnI lAyakAta rahelI che. dravyanA lakSaNamAMthI yAgyatAne nirAsa karavAmAM Ave te sonuM, cAMdI, cAka, game te pudgala dhaTarUpe kAi nahi ne kAi vAra pariNamelu hAvAthI athavA pariNamanazIla hAvAthI te senu vagerene dravya dhaTa kahevAnA atiprasa`ga prApta thAya. AvA
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ 151 ullAsa ] Ahata darzana dIpikA. dravya-nikSepanA avAMtara bhede - dravya-nikSepanA AgamathI (eTale ke Agama AzrIne) ane AgamathI evA be bheda paDe che. temAM vaLI ne AgamathI dravya-nikSepanA (1) jJa-zarIra, (2) bhavya zarIra ane e bethI atirikta arthAta (3) vyatirikta ema traNa prakAre che. A hakIkata samajavA mATe dravyamaMgalane uddezIne A avAMtara bhede vicArIzuM. 'maMgaLa' zabdathI anuvAsita ane maMgaLa zabdanA arthanI prarUpaNu karatI veLAe te jJAnanI labdhivALA hovA chatAM zUnyapaNe "maMgaLa" zabdArthanI prarUpaNa karanAra vaktA "AgamathI dravya-maMgala che, kemake te maMgaLanA upayogathI rahita che. arthajJAnanI labdhivALA vaktAne je atra dravya-maMgala kahevAmAM Ave che, te, upayoga rahita te dravya e siddhAntanA athavALA "manuSathort draSya " e kathanane anusarIne che. atra "Agama zabdathI sAkSAt jJAnasvarUpa Agama na samajatAM te AgamanA kAraNarUpa AtmAdi samajavAM, kemake anupayegI vaktAne AtmA, deha ke zabda te kAraNamAM kAryane upacAra karavAthI Agama gaNAya che. A pramANe vicAra karatAM "AgamathI dravya-maMgala'e mArI mAtA vadhyA che enA jevuM virUddha kathana che evI zaMkA uddabhavaze nahi. neAgamathI dravya-maMgala- jeNe atIta kALamAM "maMgala' zabdane yathArtha artha jANyo hoya ane prarUpe hoya tene nijIva deha athavA je bhaviSyamAM "maMgala' zabdane vAstavika artha jANaze tevA bALakane sajIva deha AgamathI dravya-maMgala" kahevAya che, kemake A baMne dehamAM Agama eTale maMgala-padArthanA jJAnane sarvathA abhAva che. atra "nA" zabda sarvaniSedhArthamAM che. "nizabda dezaniSedhArthavAcI paNa che e vAtane lakSyamAM letAM arthAt AgamanA eka deza AzrIne jJazarIrane tathA bhavya-zarIrane ne AgamathI dravya-maMgala gaNI zakAya che. je acetana zarIra bhUta AgamanuM kAraNa hoya te "jJazarIra che. ane je sajIva deha bhAvi AgamanuM kAraNa che, te "bhavya zarIra che. A baMne jAtanAM zarIre senAne laIne kuMbhAra ghaTa banAvavA taiyAra thAya che te tenA kAryamAM saphaLa na thAya, kemake je kriyAthI mATIno ghaDe bane che, te kriyAthI sonAno ghaTa kema bane? Avo atiprasaMga jIvane viSe paNa udabhave che. jemake nAraka jIvane paNa dravya-deva kahevAya, kAraNa ke koIka vAra to te deva tarIke utpanna thaye haze athavA bhaviSyamAM thaze, paraMtu deva ke naraka cavIne tadanaMtara devagati ke narakagatimAM utpanna thatA nathI e niyamane lakSyamAM rAkhatAM nArakI jIvane dravya-deva kahevo e atiprasaMga che. AthI ema samajAya che ke yogya zabda kahIne sAkSAta yogyatAne, nahi ke pAraMparika yogyatAno svIkAra karavAmAM Avyo che. 1 "no"zabdanA artho paratve AcArAMganI vRttinA 12mA patramAM nimnalikhita padya sAkSIrUpe jovAya che "pratiSedhaya ti samastaM prasaktamarthaM ca jagati 'no'zabdaH / sa punastadavayavo vA tasmAdarthAntaraM vA syAda // 1 // "
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ 152 jIva-adhikAra. [ prathama maMgaLa padArthanA jJAnarUpa Agamanu kAraNa che ane kAraNa te kAnA eka dezamAM raheluM ja hAya che evA jaina siddhAnta che tethI sacetana ke acetana deha 'neAAgamathI dravya-maMgala' che. AgamathI dravyama MgalanI vyAkhyA karatAM paNa AgamanuM kAraNa AtmA, dveSa, zabda che ema kahI zarIrane ' dravyamagala ' kahyuM hatu ane ahiMyA paNa e zarIrane ja * neAgamathI dravya-maMgala ' kahyuM che te te emAM ze| taphAvata che, e jANavu bAkI rahe che. AnA uttara e che ke AgamathI dravya-maMgala tarIke darzAvela zarIramAM upayAgarUpa Agama nathI, paraMtu labdhirUpa Agama che ane atre te| A bemAMthI eka paNa prakAranA Agamane sadbhAva nathI; kintu phakta te jJAnanA kAraNarUpa zarIra mAtra che. tavyatirikta-- jinapraNIta Agama ane jinapraNIta pratilekhanAdi mAMgalya-kriyA ema maMgaLanA paramAMthI be bhedo che. pUrve AgamathI ane nAAgamathI je dravya-magala kahyu che te sarve AgamanI apekSAe samajavuM. ethI uparyukta be prakAra paikI prathama AgamathI ane jJazarIra tathA bhavya zarIra AzrIne ema traNa bhedavALA che, jyAre dvitIya prakAra jJazarIra ane bhavya zarIrathI vyatirikta dravya-maMgaLa saMbaMdhI che. eTale ke jinapraNIta pratilekhanAdi mAMgalya-kriyA upayAga vinA karanAra te tavyatirikta dravya-maMgala' che. A saMbaMdhamAM bIjI rIte paNa vicAra thai zake che. jemake caraNasittarI ane rakaraNa1 caraNasittarI ke jene saskRtamAM caraNasaptati kahevAmAM Ave che e caraNu yAne cAritranA 70 prakAranA samUha che. A 70 prakArA pravacananA 66 mA dvAramAMnI nimna-likhita Adya gAthA dvArA jANI zakAya che: .. ', vaya 5 samaNadhamma 10 saMgama 17 - veyAvacaM 10 ca baMbhaguttoo / nALAtiyaM rU tatha 22 joda-ninaTThA ? 4 saraLamekaM // 2 // arthAt ahiMsAdi pAMca mahAvrata, kSAtyAdi daza zramaNa-dharma, sattara prakAranA saMyama, daza prakAranAM vaiyAnRtya, nava prakAranI brahmacaryanI gupti, mati Adi traNa jJAna, bAra prakAranI tapazcaryA, krodhAdi cAra kaSAyAne ya e prakAre cAritranA 5+10+1+10+9+3+12+4 = 70 bhedo jANavA. A badhA bhedonuM svarUpa prasaMgAnusAra AlekhavA vicAra che, chatAM tenA jijJAsune pravacananI vRtti (patrAMka 133 -136) jovA bhalAmaNa karavI nirarthIka nahi lekhAya. 2 karasattarInu karaNusaptati e pratisa skRta che. e 70 kriyAnA samudAyanuM nAma che. enA 70 bhedo pracana0nA 67 mA dvAramAMnI nIce mujabanI prathama gAthA uparathI joi zakAya che: piMDavisohI 4 samiI 5 bhAvaNa 12 paDimA 12 ya iMdiyaniroho 5 | paDilehaNa 25 guttIo 3 abhiggahA 4 caitra karaNaM tu // 563 // k arthAt cAra prakAranI piNDa-vizuddhi, arthAt AhAra, upAzraya, vastra ane pAtranI gaveSaNA ityAdi, pAMca samitie, anityatyAdi khAra bhAvanAo, mAsikI Adi khAra pratimA, spazanAdi pAMca indriyono nigraha, pacIsa prakAranI pratilekhanA, traNa prakAranI gupti ane cAra jAtanA abhigraha e karaNanA 45+12+ 12+5+25+3+4 = 70 bhedo che, A vAta anya rIte paNa ghaTAvavAmAM Ave che. jemake 42 prakAranI pivizuddhi, 5 samiti, 1ra bhAvanA, 1 munirAjanI pratimA, 5 indriyAnA nirAdha, 1 pratilekhana, 3 gupti ane 1 abhigraha. vizeSa mAhitI mATe jIe patrAMka 137-167,
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA. 153 sittarInA kiyA-kalApane 'bhAva-maMgala" kahevAmAM Ave che. A bhAva-maMgalanA pariNAma pUrve thayA hoya athavA bhaviSyamAM thanAra hoya, paraMtu vartamAna samaye te tene abhAva hoya evuM keInuM zarIra te jJazarIra ane bhavyazarIrathI vyatirikta "nAAgamathI dravya-maMgala' kahevAya che. vaLI svabhAvathI sundara tathA varNAdi guNathI viziSTa senuM, ratna, dahIM, cekhA, phUla, maMgaLa kaLaza vigere paNu AgamathI dravya-maMgala' kahevAya. enuM kAraNa e che ke zarIra, AtmA ane zabda temaja suvarNAdi te keIne bhAvanAM kAraNe thAya che, ethI te nAAgamathI tavyatirikta dravya-maMgala" che. atra "na zabda sarvaniSedhAtmaka che, tethI Agamane ahIM sarvathA abhAva che, pahelAM jJazarIra ane bhavya zarIrane je dravya-maMgala " kahevAmAM AvyuM che te kevaLa AgamanA-jJAnanA abhAva AzrIne kahyuM che ane ahiMyA te je ne AgamathI tadravyatikti dravyamaMgala kahyuM che te kiyArUpa bhAvanA abhAvanI apekSAe kahyuM che. maMgaLa padArtha AzrIne noAgamathI taduvyatirikta dravya-maMgalanA ane evI rIte pratyeka padArthanA (1) laukika, (2) kupravacanika ane (3) lakattara evA traNa bheda paDatA haze, ema anugadvAramAM AgamathI vyatirikta dravya AvazyakanA je bhede pADelA che te uparathI anumAna thAya che. A prakAre paDI zakatAM maMgaLanA traNa bhedanAM udAharaNa mArA jevAmAM nahi hovAthI e vAta AgamathI tavyatirikata dravyAvazyaka paratve vicAravAmAM Ave che. rAjA, prajA vagere savAranA pahoramAM daMtadhAvanAdi Avazyaka kArya kare che te "laukika" che. parivrAjakAdinI yakSAdinA maMdiramAM dhUpa, dIpa vagere kiyA te "kupravacanika" che. sAdhuguNathI rahita evA (sAdhvAbhAsa)nI hiMsAdi karI pazcAttApa vinAnI je Avazyaka kriyA te lokottara che. bhAvanuM lakSaNa 'vivakSitakriyAnubhUtiyuktatvam, vivakSitatattakriyA'nubhUtiyuktatvaM vA mAraNya kSaNam (8) arthAta vikSita kiyAnA anubhavathI je yukta hoya te "bhAva" che, eTale ke (jema IndranAdi aizvaryAdi kiyAnA anubhavathI je yukta hoya te bhAva-indra kahevAya che tema) je je kriyAthI vivakSA karavAmAM Ave te te kiyAnA anubhava sahita je je hoya te te apekSAe "bhAva" che. bhAva-maMgalanI dvividhatA- A saMbaMdhamAM vizeSAnI nimna likhita " maMgalasuauvautto Agamao bhAvamaMgalaM hoi / __ noAgamao bhAvo suvisuDo vAiyAIo / / 49 / / " 1 sarakhA AvazyakanI vRtti ( patraka 5 ) gata nimnalikhita padya - " mAro virakSitajigADanubhUtiyut fi jamA thAta sarvazairindrAdivadihendanAdikriyA'nubhavAtU // 1 // " 20
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ 154 jIva-adhikAra. [ prathama -gAthA uparathI joI zakAya che ke maMgaLa karanAra evA zratanA upagavALa vaktA * AgamathI bhAva-maMgala' che, jyAre suvizuddha kSAyikAdi bhAva te "AgamathI bhAvamaMgala che. nAAgamathI bhAvamaMgala bIjI rIte paNa vicArI zakAya che. pratikramaNa, pratilekhana ItyAdi kriyAnA karanArAne ratna-trayIrUpa upayoga-pariNAma kevaLa AgamarUpa nathI, kemake temAM cAritrAdi che temaja te sarvathA AgamanA abhAvarUpa paNa nathI, kemake temAM jJAna paNa che; tethI pratikramaNudi kriyA karanArAne upagarUpa pariNAma te "neAgamathI bhAva-maMgala" che. atra nizabda mizravAcI jANa. namaskAra, stotra ItyAdinuM jJAna ane mastake aMjali joDavI vagere kiyA e ubhayathI mizrita pariNAmavALe jIva te AgamathI bhAva-maMgala che. ahIM paNa "nA" zabda pUrvanI jema mizravAcaka che, kemake evA pariNAmanA eka dezamAM jJAnarUpa upayoga vidyamAna che. peTAde- AgamathI taduvyatirikta dravya-maMgalanA piTAbhedane uddezIne je kahevAmAM AvyuM che, te atra paNa lAgU paDe che. arthAt ne AgamathI bhAvamaMgalanA paNa AvazyakanI jema (1) laukika, (2) kuprAvacanika ane (3) lokottara ema traNa peTA-bhedo paDatA hovA joIe. savAramAM upayoga pUrvaka mahAbhArata, rAmAyaNa vagere vAMcavuM te "laukika " che; parivrAjakAdinI hemAdi kriyA te kukhAvacanika che; ane upaga pUrvaka pratikramaNa te lakattara " che. A pramANe ApaNe nikSepanA je bheda-prabhedane ullekha karyo che tenI saMkalanA nIce mujaba cheH nikSepa nAma sthApanA anya bhAva nAma sthApanA kanya . bhAva Agama Agama Agama Agama jJazarIra bhavyazarIra tatirikta laukika kupravacanika lekottara laukika kupracanika kottara 1-2 jJazarIra ( jJAyaka zarIra )nA atIta, anAgata ane vartamAna ema traNa bhede ane tadavyatiriktanA karma ane karma evA bhede zuM kevaLa digaMbara-mAnyatA anusAra che ?
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] ahaMta darzana dIpikA. 155 nAmAdimAM paraspara bhedanAma, sthApanA ane dravya e traNemAM abhidhAna (nAma), dravyatva ane tadarthazUnyatA | ( vivakSita arthanI zUnyatA)nI samAnatA che; kemake dAkhalA nAma, sthApanA ane tarIke nAma-maMgala, sthApanA-maMgala ane dravya-maMgala e dravyamAM samAnatA traNemAM maMgaLa evA abhidhAnanI samAnatA che; vaLI temAM dravya tvanI paNa samAnatA che, kAraNa ke nAma ane sthApanAne dravya ja sAthe saMbaMdha che ane dravyamAM te dravyatva-vyapaNuM che ja. A uparAMta bhAva-maMgalanI zUnyatA paNa e traNemAM samAna che. AthI karIne A traNamAM kaMI bheda che ke nahi e prazna upasthita thAya che. AnA samAdhAnAthe ApaNe nAma-indrAdine vicAra karIe. jema sthApanA-IndramAM AkAra, abhiya, buddhi, kriyA ane phaLa ghaNe bhAge jaNAya che, tema sthApanAnI nAma ane te nAma-indra ane dravya-indramAM jaNAtAM nathI. spaSTa zabdamAM dravyathI bhinatA kahIe to IndranAM hajAra netra, kuMDaLa, mUkaTa, bAjumAM IndrANI, hAthamAM vA, siMhAsana uparanI tenI beThaka ane tenA dehanI yuti A badhI hakIkatethI yukta hoya e AkAra sthApanA-IndramAM jaNAya che. vaLI sthApanA karanArane sadbhuta Indrane uddezIne jevo abhiprAya che, te paNa AmAM vyakata thayele mAlUma paDe che. vizeSamAM sthApanA-IndranA jenArane AkAranA darzanathI Indra-buddhi utpanna thAya che. vaLI Indrane - bhakata jana tene namaskAra karate jovAya che. AvA sthApanA-IndranA bhakita pUrvaka darzana karavAthI prAyaH pu2tpattirUpa phaLa thAya che. A hakIkata nAma-indra ke dravya-IndramAM jaNAtI nathI; e kAraNuthI sthApanA nAma ane dravya karatAM bhinna siddha thAya che. nAma ane sthApanAnI dravyathI bhinnatA jema dravya e bhAvanuM kAraNa che tema nAma ke sthApanAnA saMbaMdhamAM kahI zakAya tema nathI. kahevAnuM tAtparya e che ke jema anupayegI ( upayoga rahita) vaktArUpa dravya keI vakhate upa ga-kAle e upayogarUpa bhAvanuM kAraNa thAya che ane e upagarUpa bhAva te anupayegI vaktArUpa dravyane paryAya thAya che tenuM kArya thAya che, tema nAma ke sthApanA eka bIjAnA kAraNa-kArya rUpe pariNamavA samartha nathI. anya zabdomAM kahIe te jema keI sAdhu bhaviSyamAM Indra tarIke utpanna thanAra hoya tethI dravya-IndrathI saMbedhAte A jIva bhAva-IndranuM kAraNa thAya che ane e bhAva-indranA pariNAmarUpa bhAva te A dravya-indrane-sAdhunA jIvarUpa dravyane paryAya thAya che, tevI hakIkata nAma ane sthApanA paratve ghaTatI nathI. A uparathI nAma AkArathI temaja kAraNapaNAthI rahita hovAne lIdhe te sthApanA ane dravyathI bhinna che ema samajI zakAya che. 1 traNamAM ja kahyuM ane cAramAM ne kahyuM tenuM kAraNa e che ke bhAvamAM tadarthazanyatA nathI, jyAre nAmAdimAM tema che. AthI bhAva nAmAdithI bhinna che e sutarAM samajAya che.
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ 156 chava-adhikAra. [ prathama jo ke dUdha, dahIM ane chAzamAM gerasapaNuM, saphetAza vagere samAna che, paraMtu tenA svAdamAM taphAvata che ane ethI tene paraspara bhinna gaNavAmAM Ave che, tema nAmanI sthApanA ane nAmAdimAM abhidhAnAdi samAnatA hovA chatAM temAM uparyukta dravyathI bhinnatA bhinnatA rahelI hovAthI tene paraspara bhinna gaNavA te nyAcya che. nAmAdinuM prajana- A samagra nirUpaNa uparathI evI zaMkA uddabhave che ke nAmAdimAM bhAva ja tAtvika-vAstavika-kharI rIte vastu che, te nAma, sthApanA ane dravyanuM zuM prayojana che? kemake bhAva-Indra ja dAnane damana karavArUpa kArya karI zake che, paraMtu nAma-indrAdi tema karavA samartha nathI. Ane uttara e che ke sAmAnyathI bhAvane vasturUpe mAnave temAM kaMI deSa nathI. anAma, sthApanA ane dravya e paNa vastunA paryAya-dharmo hovAthI bhAvanI avasthAo ja che, kemake paryAya, dhama, bheda, bhAva e badhA samAna arthavALA zabda che. keIe sAmAnyathI "indra" ema kahyuM, te zuM te sAMbhaLanArAne nAma-IndrAdi cArenI pratIti thatI nathI ke tene jarUra evI zaMkA thAya che ke A zuM nAmaindranI, sthApanA-indranI, dravya-indranI ke bhAva-IndranI vAta kare che ? arthAt nAmAdi indrarUpa vastunA paryA-bhAva-vizeSe che ane paryAya ane dravya vacce kathaMcit abhinnatA che ja, nAmAdi nikSepanI vyApakatA vastunuM je nAma te "nAma, tene AkAra te "sthApanA ", pariNAmI kAryanI kAraNutA e vya ane kAryarUpa pariNAma te "bhAva" e nAmAdi-nikSeparUpa catuSTaya sarva vastuo paratve ghaTe che ke nahi? Ane uttara zAstrakAra ema Ape che ke ghaTa, paTa Adi samagra vastuo nAmAdi catuSparyAyAtmaka che. jemake ghaTa evuM nAma yA evI saMjJA te "nAma-ghaTa", ghaTane AkAra te "sthApanA-ghaTa, ghaTanI mRttikA (mATI) te "dravya-ghaTa" ane jaLAdi lAvavAmAM upayogI ghaTe te bhAva-ghaTa che. atra koI zaMkA kare ke AvI hakIkata jIvane lAgu paDatI nathI, kemake dravya-jIva jevuM kaMI che ja nahi. kahevAnI matalaba e che ke keI sacetana ke acetana padArthanuM jIva evuM nAma pADavAmAM Ave te te "nAma-jIva che. kASTa, pusta, citra, akSa vageremAM jIvanI sthApanA karavI te "sthApanA-jIva che, jemake jina, rUdra, skanda, viSNunI pratimAo. guNa-paryAyathI rahita, buddhi dvArA kapele ane anAdi pAriNamika bhAvathI yukta te dravya-jIve che. A bhAge 1 nAma e vastunA pratyayanuM kAraNa che. e Itara vastune vyavaccheda karAvavAmAM hetubhUta che. 2 anugadvAra ( patrAMka 10)mAM kahyuM che ke " jattha ya jaM jANejA nikkhetra nikkhive niravasesa / jattha vi a na jANejA ca ukkagaM nikkhive tattha / / / / " 2 4 nAnIvAta nikSai (ta) nizcita nitats | - yatrApi ca na jAnIyAt catuSkaM nikSipet tatra // ]
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA. 157 (prakAra) zUnya che, kemake ajIva jIvarUpe ane jIva ajIvarUpe pariName che e vAta saMbhavatI nathI. aupazamikAdi bhAva sahita upayoga yukta jIva te bhAva-jIva' che. A uparathI samajI zakAya che ke dravya-jIva e bhAMgo (bhaMga) saMbhava nathI. ethI nAmAdi cAre nikSepa sarvavyApaka che ema nahi kahI zakAya evI je zaMkA upasthita karavAmAM Ave che tenuM samAdhAna e che ke kadAca ekAdeka vastu paratve eka nikSepa na ghaTI zake tethI karIne tenI vyApakatA sArvatrika nathI ema kahevuM ucita nathI. vaLI keTalAka Ane ema paNa bacAva kare che ke huM manuSya-jIva bhaviSyamAM deva-jIva thanAra hevAthI dravya-jIva chuM. paraMtu A mAnyatAne svIkAravAthI te siddha paramAtmA ja bhAva-jIva gaNI zakAze, kemake pUrva pUrva jIva te uttara uttaranI utpattinuM kAraNa che tethI A mata AdaraNIya nathI. jIvana zabdArthane jANanAre paraMtu te paratve upayoga rahita e jIva te dravya-jIva che ema paNa keTalAke mAnata nALag gvatta e mudrAlekhane AdhAre kathe che ane tema karI nikSepanI pUrepUrI vyApakatA che ema sAbIta kare che. ( A pramANe nAmAdi nikSepane vicAra karI A prakaraNa pUrNa karIe te pUrve e nivedana karavuM asthAne nahi gaNAya ke judA judA padArtho AzrIne A nikSepe judA judA granthamAM ghaTAvavAmAM AvyA che. jemake tatvArtha0 bRhadavRttimAM (pR. 45-49)mAM jIva, ajIva, Asava Adi sAta tane, ratnatrayIne temaja dravyane lakSIne, zrImalayagirisUrikRta vRttithI 1 kaI paNa sacetana ke acetana padArthanuM "ajIva ' evuM nAma pADavuM te "nAma-ajIva " che; kASThAdimAM tene AkAra kare te " sthApanA-achava' che; guNAdithI rahita kalpanAjanya achava te dravya-achava' che (A bhAMge zanya che); ane gati vageremAM sahAyaka evA dharmAstikAyAdi ajIva padArtha te "bhAva-ajIva' che 2 AsravAdinA dravya ane bhAvanAnI dRSTie bheda pADI tenuM sthULa svarUpa ApaNe pAMcamA ane chaThThA prachamAM joI gayA chIe, jyAre nAma ane sthApanAnI dRSTi-kANuthI tenuM svarUpa nAma-achave ane sthApanA-ajIvanI jema samajI zakAya tema che. 3 ratnatrayI paikI pratyeka ratnane mukhyatve karIne dravya ane bhAva e be bhedathI vicAra karIza. kemake bIjA be bheda sahelAIthI dhyAnamAM Ave tema che. je mithyAdarzananA pagale bhavya jIvane samyagdarzanarUpe pariNata thaze athavA pUrve thaI gayA te " dravya-samyagdarzana' che, tyAre e ja vizaddha Atma-pariNAmane pAme tyAre te " bhAva-samyagdarzana' che. upayoga rahita avasthA te " dravya-jJAna " ane upagamaya dazA te " bhAva-jJAna' che. bhavya ke abhavyanuM upaga zUnya cAritra te 'dravya-cAritra' ane upayoga pUrvaka Agama anusAra kriyAnuSThAna te " bhAva-cAritra' che. 4 dravya paratve nAmAdi cAre nikSepa ghaTI zakatA nathI, kemake dravya-dravya e zUnya bhAge che, kemake dravya-dravya e guNa ane paryAyathI rahita joIe ane ema te banI zake tema nathI. keTalAka dravya-dravyathI pudagala mAne che. temanuM ema kahevuM che ke bahu paramANuo ekaThA maLIne tripradezAdi bdha bane che eTale A skandhanA kAraNarUpa paramANuo dravya-dravya che athavA eka skadhathI paramANu jado paDe che, eTale e skandha paNa dravya-kavya che. A pramANe dravya-dravyane prakAra mAno ke tene zUnya gaNa e vivAdAspada lekhAya, paraMtu eTaluM te cekakasa che ke tene vAstavika mAnanAra paNa A hakIkata padaya saMbadhe ja nahi ke chavAdi paratve mAnI zake che.
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ 158 jIva adhikAra. [ prathama vibhUSita anuyAgadvAra ( patrAMka 10-30 )mAM Avazyakane, 31 mAthI 37 mAmAM zrutane ane 38 mAthI 42 mAmAM skandhane uddezIne, vizeSA0 (gA0 24-77 )mAM maMgaLa paratve, zrIdevavAcaka kSamAzramaNakRta nandIsUtranI zrImalayagirisUriSkRta TIkA (patrAMka 2)mAM nandIne uddezIne, AvazyakasUtranI zrIharibhadrasUriSkRta vivRtti ( patrAMka 4-7 )mAM maMgaLa ane nandI saMbaMdhI, dazavaikAlikasUtranI zrIhAribhadrIya TIkA (patrAMka 17)mAM kumane uddezIne, ityAdi. anuyAganAM dvArA~~ e te suvizveta vAta che ke kai paNa vastunuM saMpUrNa jJAna meLavanAre tenA vividha pAsAnu judI judI rIte avaleAkana karavuM joie. tenI eka ja bAju jovAthI saMpUrNa jJAna maLatu nathI eTaluM ja nahi, paraMtu je apUNuM jJAna maLe che te jJAna na gaNAtAM ajJAna gaNAvAne prasaMga prApta thAya che. A vAtane lakSyamAM rAkhIne zAstrakAroe koi paNa padmAnA Adha thavA mATe koi paNa tattvanuM vAstavika sAMgApAMga jJAna thAya teTalA mATe vicAra karavAnA vividha rastAo judAM judAM anuyAga-dvArA darzAvyAM che. AvAM dvArA paikI ApaNe nikSepanA vicAra karI gayA. A sivAya pramANa ane naya paNa jabarajasta e mArgo che ema nivedana karI granthakAra tenAM lakSaNAdi prarUpe che, paraMtu e uparAMta tattvArthAdhi. nA Adya adhyAyanA nimna--likhita "nirdeza-svAmitvabhASanA-vizaLa-sthiti-vidhAnataH || 7 || sat-malyA-kSetra-varona-nnAhA-Datard-mAvA-DaqvadutveAE ! 8 ||" -sUtra-yugalamAM sUcavyA mujaba anya dvArA paNa che. granthakAre AnI grantha-goravanA bhayane laIne ke anya kAi kAraNathI upekSA karI che, kintu ApaNe te tenuM yatkiMcit svarUpa avaleAkIzuM, ane tema karyA pachI pramANa ane nayarUpa be rAja-mArgonA pari caya karIzu. (1) nirdeza ( vastu-svarUpanuM kathana ), svAmitva ( mAlikI ), (3) sAdhana, (4) adhikaraNu ( AdhAra ), (5) sthiti ( kALa ) ane (6) vidhAna (bheda) ema cha anuyAga-dvAro ( vyAkhyA--aMgI ) che athavA anya apekSAe vicAra karatAM (1) sat ( sadbhUta padmanuM prarUpaNuM ), (2) anuyAga-drArAnI saMkhyA 1 nikSepadbAramAM edhaniSpannanikSepa ityAdi je nikSepanA prakArA batAvyA che [ AvuM vana dazavaikAlika niyukti ( 27-34 )mAM paNa che ], tenA prastutamAM granthanuM kalevara vadhI javAnA bhayathI ullekha karavAmAM AvatA nathI. 2. nizcayena upayujyate prastute vastuni sa nirdeza: " e nirdezanA vyutpatti-artha che. jIgmA tattvArtha-bRhatti ( pR. 54 ).
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ 159 lAsa ] Ahata dazane dIpikA. saMkhyA, (3) kSetra, (4) sparzana, (5) kALa, (6) aMtara, (19) bhAva ane (8) alpa-bahutva ema ATha che. A hakIkata yathArtha rIte samajAya teTalA mATe eka be udAharaNe vicArIe. jemake (1) java eTale zuM arthAt jIva zuM dravya che, guNa che ke kriyA nirdeza che ? Ane uttara e che ke jIva pazamikAdika bhAvathI yukta dravya che. (2) jIva kene svAmI che athavA jIvane keNa mAlika che? jIva e pudgalAdine svAmI che, kemake te muddagalAdimAM mohita thAya che, tene grahaNa kare che, tene bhagave che, ItyAdi. vaLI jIvanA tenAthI vadhAre baLavALA temaja tene viSe mUcchita evA jI svAmI che. dAkhalA tarIke gulAmane tene mAlika, Dhorane tene dhaNI. svAmitva khAdhyatera tala sAdhanam" arthAt jenA vaDe sadhAya te sAdhana e vyAkhyA anusAra jIva konAthI sadhAya che-jIvanuM sAdhana zuM che ? Ane uttara e sAdhana che ke jIvanuM keI sAdhana nathI. devAdi niviziSTa jIvanuM te bAhya pudagala-karma sAdhana che. jIvanuM adhikaraNa zuM che arthAt te zenA AdhAre rahe che? nizcaya-naya pramANe te AkAzanI jema pitAnAmAM ja pratiSThita che-tenA pitAnA pradeza adhikaraNa tenuM adhikaraNa che; vyavahAra-naya pramANe zarIra, AkAza vagere tenAM adhikAraNe che. jIvanI sthiti keTalI che arthAt te chavarUpe kyAM sudhI raheze? amuka bhava AzrIne te bhavanA AyuSya sudhI tenI sthiti che, jyAre bhavanI vAta bAjue sthiti rAkhIe te sarvakAlIna tenI sthiti che-jIvarUpe jIva sadA raheze. dravyanI apekSAe jIvanI sthiti anAdi-ananta che, jyAre paryAyanI apekSAe te samayAdikanI che. 1-2 jyAM avagAha hoya te "kSatra' che; sparzanA te avagAhelA kSetrathI bahAra paNa che. jemake paramANunuM kSetra eka pradezanuM che, jyAre tenI sparzanA sAta pradezanI che. 3 nizcaya-naya anusAra pAriNAmika bhAva jIvanuM sAdhana che, jyAre vyavahAra-naya anusAra opazamikAdi bhAve tenAM sAdhana che ema tatvArtharAja ( pR0 27-28 )mAM kahyuM che.
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16 jIva-adhikAra. [ prathama jIvanA keTalA prakAro che? "jJAnanI jema apekSAnusAra tenA eka, be, traNa ema aneka vidhAna -agaNita bhedo che. nirdezAdi dvAre ane samyagdarzana- (1) samyagdarzana zuM che? te dravya che. (2) samyagdarzanane koNa svAmI che? A praznane traNa rIte vicAra thAya che, kemake atra samavAya-saMbaMdhathI jemAM samyagdarzana che tene svAmI gaNa ke tenI utpattimAM kAraNabhUta evA anyane paNa vyavahArathI svAmI gaNa ene avalaMbIne A vAta rahelI che. AthI Atma-saMgathI, para-saMgathI ane ubhaya-saMgathI samyagdarzana che ema phalIbhUta thAya che. jyAre utpanna thatA samyagdarzananuM jinezvara ke tenI pratimAdi nimitta na hoya tyAre A pariNAma AtmAmAM samavAya-saMbaMdhathI rahele hovAthI te AtmA te pariNAmathI chavAdi ta viSe yathArtha rUci rAkhe che. A Atma-saMgathI jIvanuM samyagdarzana che. je sAdhu, pratimA ityAdi vasturUpa nimittathI yathArtha zraddhAna uddabhave, to te pariNAma anyastaMka hovAthI tene pasaMgathI samyagdarzana kahevAmAM Ave che. atra parasaMga AzrIne cha bhAMgAo (bhaMga-prakAre) paDe che. (1) ke jIvane eka kriyAnuSThAnamAM bhAga lenAra munine AzrIne A samyakatva utpanna thAya te te muni tene svAmI kahevAya, pratimAdi ke eka ajIva padArthanA nimittathI yathArtha rUci thAya te te ajIva padArtha svAmI gaNAya. (3) be munio yathAgya kSapazamanA kAraNabhUta hoya te te be munio, (4) be ajIva padArtho nimitta hoya to te be padArtho, (5) be karatAM vadhAre muni pramukha jI nimitta hoya to te che ane (6) be karatAM vadhAre pratimAdi ajIva padArtho kAraNarUpa hoya te te ajIva padArtho samyagdarzananA svAmI gaNAya. * aMtaraMga AtmA temaja bahiraMga munirAja ke anya koI ajIva padArtha paNa je samyakatvanI utpattimAM kAraNabhUta hoya te ubhayasaMgathI samyagdarzana gaNAya che. AthI atra nIce mujabanA bhAMgA (vika) ghaTI zakatA nathI. (1) AtmA pite ekale ja je samyagdarzanane hetu hoya tene atra samAveza thaI zakato nathI, kemake AmAM anyanA nimittane abhAva che. evI rIte tIrthakara ke prabhAvazALI munivara * | - 1 sAmAnya rIte eka evA jJAnanA pratyakSa ane parokSa ema be bhede, dravya, guNa ane payAMyanI apekSAe traNa, nAmAdi vikalpa AzrIne cAra, mati, zrata e pramANe pAMca ane thAkArarUpe pariNata thatuM hovAthI jJAnanA saMkhyaya, asaMkhyaya are ananta bhede che. ra chanA judA judA dRSTi-koNathI je bheda paDe chete A ulAsamAM AgaLa upara vicAravAmAM AvanAra che. 3 A to chavAdi sAta to paikI ekanuM nirUpaNa thayuM. AvI rIte achavAdi che tanA temaja rana-trayInA nirUpaNanA abhilASIne tavArtharAja ( pR0 28-29 ) jovA bhalAmaNa karavAmAM mAve che.
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Ata darzana dIpikA. 161 samyagdarzananA kAraNarUpa hoya tene paNa atra svIkAra thaI zake tema nathI, kemake ahIM jenAmAM samyagdarzana uddabhavyuM che te AtmAne bahiSkAra che. (2) koI eka pratimA-ajIva padArtha jevAthI yathArtha dvAna udbhavyuM hoya to te vikalpa mATe paNa atra sthAna nathI, kemake temAM ubhayanA saMgane abhAva che. (3) be ja samyakatvanA svAmI che e bhaMga paNa ghaTI zakatuM nathI, kemake A be te samyagdarzana sAthe samavAya-saMbaMdhathI yukta be jIve che ane te utpanna thavAmAM anya keI nimitta nathI eTale ubhaya saMgane atra avakAza nathI. (4) evI rIte be ajI samyakatvanA svAmI che e prakAra paNa atra asthAne che, kAraNa ke A te nimitta-kAraNa che, jyAre jenAmAM ethI samyakatva udbhavyuM che tene atra samAveza karavAmAM Avyo nathI. AvI rIte 160 mA pRSThamAM sUcavelA (5) ane (6) e be prakAre ke jemAM be karatAM vadhArenI vivakSA che te paNa ghaTI zakatA nathI. jema A pramANe che vikalpa ghaTatA nathI tene vicAra karyo tema je cha vikalpa ubhaya saMgarUpa svAmitva AzrIne ghaTe che tene vicAra karIzuM to jaNAze ke je jIvamAM - samyakatva utpanna thayuM hoya te je paranimittika hoya te te vikalpa sthAne che. AmAM je para nimitta jIva heya te te eka prakAra ane ajIva hoya te bIjo prakAra samaja (nIvaccha gIvA, jIvatha enIvatha). uparyukta vikalpamAM paranimittaka tarIke be ja hoya athavA be ajIva pratimAdi padArtho hoya te vaLI je be prakAre paDe che tene mATe atra sthAna che (jJavastha jIvazo, jIva@ nIvo ). evI rIte upalA vikalpamAM para nimitta tarIke traNa ja hoya athavA traNa ajIva padArtho hoya te te rIte vicAratAM je be prakAro paDe che tene mATe paNa batra avakAza che (nAvastha nIvAnAM, vA ravAnA). (3) samyagdarzananuM sAdhana zuM che arthAta te kevI rIte udbhave che? ApaNe 68 mA pRSThamAM joI gayA tema te nisarga ke adhigamathI utpanna thAya che. temaja vaLI A baMne prakAranuM samyakatva te darzanamehanIyarUpa AvaraNanA kSaya, upazama ke pazamathI thAya che. (4) samyagdarzananA adhikaraNane tenA svAmitvanI jema traNa rIte vicAra karI zakAya che. AtmasinnidhAne yAne abhyantara sanidhAne jIvane viSe samyagdarzana che, jyAre para sannidhAne yAne bAhya sannidhAne temaja ubhaya sanidhane te svAmitva AzrIne kahelA vika ghaTAvI levA. (5) samyagadarzananI keTalI sthiti che arthAta te keTale kALa rahe che teno temaja (6) tenA vidhAnane uttara ApaNe pUrve vicArI gayA chIe. juo pR. 108. samyagdarzana ane Adi dvAre (1) samyagdarzana che ke nahi? che; te ajIvane viSe nathI, paraMtu keTalAka jIne viSe che. 21
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIva-adhikAra. [ prathama arthAta (1) gati, (2) Indriya, (3) kAya, (4) roga, (5) kaSAya, (6) veda, (7) lehyA, (8) samyakatva, (9) jJAna, (10) dazana, (11) cAritra, (12) AhAra gati (13) upaga e tera anuga-dvArane viSe samyakatvanI yathAsaMbhava parUpaNa kI. kahevAnI matalaba e che ke gati Adi paratve pUrve samyaktva pAmelA (pratipanna) jIvane temaja te gati AdimAM pAmatA (pratipadyamAna) jIvane vicAra cheDe ghaNe aMze A pramANe che. narakAdi cAra gatimAM samyakatva pAmelA ane pAmatA ema ubhaya prakAranA jI che. narakagatimAM, tiryaMga-gatimAM temaja devagatimAM kSAyika ane kSApazamikane sadabhAva che, jyAre manuSya-gatimAM A be uparAMta Apazamika paNa che. ekendrimAM pUrva pratipanna nathI temaja pratipadyamAna paNa nathI. zrIndriya, trIndriya, caturindraya ane asaMjJI paMcendriyamAM pUrva pratipanna hoya ke na indriya dvAra paNa hoya, paraMtu A jI paikI sAsvAdana samyakatva pAmanAra te keI nathI. saMsI paMcendrimAM bane che. pRthvI -kAya, jala-kAya, agni-kAya, vAyu-kAya ane vanaspati-kAmAM bemAMthI ekane paNa saMbhava nathI. trasa-kAya paikI kIndriya, trIndriya, caturindriya, kAya-dvAra asaMsI paMcendriyamAM pUrva pratipanna hoya paraMtu pratipadyamAna hoya nahi, saMsI paMcendriya paratve te baMnene saMbhava che. kevaLa kAyayogavALA evA pRthvI-kAyathI vanaspati-kAya sudhInA jemAM baMne nathI; kAyika ane vAcika ema ubhaya vegavALA kandriya, trIndriya, caturindriya yoga-dvAra ane asaMjJI paMcendrimAM pUrva pratipanna hoya, paraMtu pratipadya mAna hoya nahi. mAnasika, vAcika ane kAyika e traNe vegavALAmAM baMnene sadabhAva che. 1 A pramANe tera dvArA tattvArtha -bhANa ( 0 63)mAM sucavelAM che. tAvArtha-bRhadavRtti (pR0 64)mAM bhApaka, paritta Adine paNa ullekha che, paraMtu teno A teramAM kathaMcita samAveza thata hovAthI bhAgyakAre tene pRthaka nirdeza nahi karyo hoya ema TIkAkAre kahyuM che. atra AdithI zuM samajavuM temaja TIkAkAranA kathananI pratIti thAya te mATe AvazyakanI niyukti (patrAMka 14) gata nimnalikhita gAthAo upasthita karavAmAM Ave che- " gai iMdie ya kAe jAe vepa kasAya le mAsu / sammatta nANa daMsaNa saMjaya uvaoga AhAra // 14 // bhAsaga paritta pajata suhameM sapNI ya hoi bhava carime / mafmaLavorijhanALa mafja ghaNu kANu che || " A vIsa anayoga dvArA pUrvaka matijJAnanuM svarUpa zrIhAribhadrIya TIkA (patraka 19-21)mAM che.
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa 1 A ta darzana dIpikA, 163 anantAnubandhI kaSAyanA udaya vakhate pUrva pratipanna hoya, paraMtu pratipadyamAna tA nahi ja; bAkInA kaSAyAnA udaya samaye ane sabhave che. kAya-dvAra purUSa-veda temaja sro-vedamAM ane hAya che. napusaka-veDhavALA paikI ekendriyAmAM baMnenA abhAva che; vikalendriyAmAM temaja asa'nI paMcendriyeAmAM keTalAka pUrva pratipanna hAya che, paraMtu pratipadyamAna hAtA nathI; sI paMcendriyamAM te baMnene saddabhAva che. veda-dvAra nAraka, tiryaMca, manuSya ane devAmAM tejalezyA, padmalezyA ane zukalezyA daramyAna ane hAya, paraMtu kRSNaazyA, nIlalezyA ane kApe talezyA daramyAna pUrva pratipanna hAya, paraMtu pratipadyamAna na hoya. lezyA dvAra zuM samyagdaSTi samyaktva pAme che ke mithyAdaSTi te pAme che ? nizcaya-nayathI te samyagdaSTi te pAme che, kemake zaza gAdinI mAphaka je na hoya te utpanna thatu nathI. vyavahAra- nayathI mithyASTi samyaktva pAme che, kemake pratipattino adbhUtabhAva viSaya che, arthAt jenAmAM je na heAya samyagdarzana dvAra te te pAme; hAya tene pAmavAnuM zu ? jJAna-dvAra nizcaya--naya pramANe jJAnI ane vyavahAranaya pramANe annAnI samyaktva pAme che. cakSu zanavALAomAM ane hAya cheH caturindriya ane asanI pAMcendriyAne viSe pUrva pratipanna hAya, paraMtu pratiSadyamAna na hoya. sajJI pacendriyeAmAM ane hAya. acakSurzanI paikI pRthvIkAyathI vanaspatikAya sudhInA acadhyuIzanIAvAM baMne nathI; dvIndriya, vIndriya, caturindriya ane asajJI paMcandriyAmAM pUrva prattapanna hoya paraMtu darzana dvAra pratipadyamAna nAMhe hAya; jayAre sannI acakSunIAmAM bane hAya. cAritravAn pUrva pratipanna ja hAya che, jayAre acAritrI pUrva pratipanna hoya ke pratipadyamAna cAritra-dvAra hAya. anAhAraka pUrva pratipanna ja hAya che, paraMtu pratipadyamAna nahi; kemake antaragatimAM AhAraka-dvAra tenA saMbhava nathI, sAkAra upayegavALAomAM bane che, jyAre anAkAra upayogavALAmAM pUrva pratipanna hoya, upayAga-dvAra kintu pratipadyamAna nahi. 1 AthI samajAya che ke nizcaya-naya satkAryAvAdI che, jyAre vyavahAranaya asatkAryavAdI che, 2 A hakIkata AgaLa upara A ullAsamAM vicAravAmAM AvanAra che. 3 A uparAMta kSetra, dizA ityAdi judA judA dvArAnI apekSAe samyaktva sabaMdho UhApoha Avazyaka-sUtranI zrIbhakhAhuravAmIe racelI niyukti (gA. 807-829)mAM karavAmAM Avyo chuM, paraMtu te granthanuM kalevara vadhI javAnA bhayathI atra ApavAmAM AvatA nathI.
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ 164 jIva-adhikAra. [ prathama (2) samyagdarzananI zI saMkhyA che arthAt te keTalAM che ? samyagdarzane asaMkhyAta che, jyAre samyagdaSTie te ananta che, (3) samyagdarzananuM keTaluM kSetra che? lekanA asaMkhyAtamA bhAga jeTaluM. (4) samyagdarzanathI keTaluM kSetra raparzAveluM che? lokano asaMkhyAtame bhAga AnAthI sparzAvela che, jyAre samyagdaSTithI te samagra leka sparzAvela che. (pa) samyagdarzanane keTalo kALa che? eka jIva AzrIne jaghanyathI tene kALa antamuhUtane che ane utkRSTathI 66 sAgarepamathI kaMIka aMdhaka che, jyAre ghaNuM jInI apekSAe te sarvadA che. (6) samyagdarzanane viraha kALa (aMtara) keTaluM che ? eka jIva AzrIne jaghanyathI antamuM hatuM ane utkRSTathI ardha pudagala-parAvartAmAM kaMIka nyUna che eTale ke eTalA samaya sudhI jIva samyagdarzana vinA rahe. samyakatva gumAvyA pachI pharIthI meLavavAmAM eTalI vAra lAge. aneka jIva AzrIne te viraha-kALa yAne aMtara nathI. ( 7 ) samyagdarzana e pazamikodi paikI kaye bhAva che? gati, kaSAyAdipa audayika tathA bhavyatvAdirUpa pariNAmika e baMne anAdi bhAve sivAyanA pazamaka, lApazamika ane kSAeka "bhAvo pekI te game te che. (8) A traNa bhAvamAM vartatA samyagdarzananuM zuM alpabaddha che? pazamika bhAvavALA sauthI dheDA, kSAyika bhAvavALA tethI asaMkhyaya guNa ane kSApathamika bhAvavALA samyakatvI te ethI paNa asaMkhyaya guNa che, samyagdaSTie te anaMta che, kemake temAM siddhAne paNa samAveza thAya che. pramANa-paricaya ApaNe samyajJAnanI vyAkhyA (pR. 146)mAM joI gayA tema yathArtha jJAna prApta karavA mATe-padArthane vArataka bodha thAya te vAte pramANa ane naya agatyanAM che. eTalA mATe to ene tatvajJAnanA bhaMDAranI upamA ApI zakAya che. AvAM upagI sAdhanAnAM svarUpa jANavAnI utkaMThA thAya e svAbhAvika che. AnI vRtti mATe prathama to granthakAre ApeluM pramANanuM lakSaNa vicArIe. sarvanayAvalambivijJAnavizeSarUpatvam, svaparAvabodhakatve sati pramANanuM lakSaNa jJAnasUpa vA nAhya kSaH (12) arthAta Ave ane Azraya karIne pahelA jJAna-vizeSane "pramANa" kahevAmAM Ave che, athavA enuM lakSaNa ema paNa ApI zakAya ke sva temaja paranuM vizeSa bedhaka ane jJAnasvarUpI 1 ekaMdara pAMca bhAve che te vAta A ullAsamAM have pachI vicArAze. 2 je cha vAnane svaparaprakAzaka mAne che ane tema karavAnuM kAraNa nIce mujaba darzAve che -
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa 1 AhaMta darzana dIpikA 165 pramANamAM che. prathama lakSaNa te "naya eTale zuM ? te jANyA vinA samajAya tema nathI eTale prastutamAM dvitIya lakSaNanuM nirIkSaNa karIzuM. A mATe A lakSaNagata pade vicArIe. "sva" eTale AtmA, jJAnanuM svarUpa; "para" eTale jJAnathI anya artha-padArtha. atra "sva" padathI jJAnane acetana (prakRtinA dharmarUpe) svIkAranArA sAMkhyanA matanuM, jJAnane sarvadA pakSa mAnanArA mImAMsakenA matanuM ane ekAtma samavAyi jJAnAntara pratyakSajJAnane kathanArA yaugenA matanuM nirAkAraNa sUcavyuM che. para" padanA prayogathI bAhA padArthone apalApa karanAra jJAnAtavAdI vagerene nirAsa sUcavyuM che. "jJAna" padathI ajJAnane, anAkAra dharUpa dazanane temaja jaDa sannikarSane bahikAra sUcavyo che. vyavasAyI arthavALA "avabodhaka padathI nirvikalpaka jJAnanuM temaja viparyaya, anadhyavasAya ane saMzayanuM nirAkaraNa sUcavavAmAM AvyuM che. jema koI daridrI hoya te anyane dhanavAna banAvavA asamartha che, tema je potAno nizcaya karavAmAM anyanI apekSA rAkhe te parano nizcaya kevI rIte karAvI zake ? AthI samajAya che ke je jJAna potAnA para prakAza pADavAmAM samartha hoya- pote utpanna thatAM svataH jaNAi jatuM hoya te ja te anya - para prakAza pADI zake-anya vastuno baMdha karAvI zake. paraMtu jJAna svaprakAzaka na hoya, to te jJAna pitAnA para prakAza pADavA mATe arthAta pitAnA svarUpane baMdha karavAne mATe anya jJAnanI apekSA rAkhe, ane vaLI te jJAna anyanI apekSA rAkhe. A pramANe thatAM anavasthA mAM Ave che. vaLI AvuM e jJAna potAnA varUpane jANavAnI cintAmAM DUbeluM hovAthI ane anya padArtha svayaM jaDa hovAthI tevA padArthane prakAza kema thaze ? A uparathI jJAnane para niyAmaka ja mAnavuM yukita-yukta che. AvA sva ane para upara anayaha karanArA padArtho che. jemake sUrya, pradIpa, lavaNa ItyAdi, arthAta sUrya ane pradIpa paraprakAzaka che, tyAre lavaNa pite sarasa hoI anyane tema kare che. 1 viSayano Idriya sAthe saMbaMdha te 'sanika ' kahevAya che. Ane A prakAre mATe juo pR0 170. 2 zrIvAdidevasUrigIta pramANanAtavAlIkAlakAranA prathama paricacheda ( sUtra 9 )mAM viparyayanuM lakSaNa nIce mujaba che - '' vAtoTinig facryA ta " arthAta viparIta eTale jevI vastu-sthiti hoya tethI ulaTI rIte eka kaTi (vastunA aMza)nA nizcaya te viparyaya' che. jemake chIpane caLakATa joI tene cAMdI tarIke nirNaya kare te viparyaya' che. 3 anadhyavasAyanuM lakSaNa tyAM ( pa0 1, suda 13 ) e che ke - - " kifmasyAnamA kamanazaghasAya ti " arthata kaMIka evuM kevaLa AlocanAtmaka jJAna te "adhyavasAya" che. jemake koI mArge janArAne tenuM citta anyatra parovAyuM hovAthI tRNane sparza thavA chatAM mane keika vastune sparza thayo paraMtu zenA thaze tene khyAla na hoya evuM je jJAna te "anavyavasAya" che. 4 saMzayanuM lakSaNa ( patra 1, sU0 11 ) e che ke - * RASAmAM mAnamiyAna thatAne ripaMwf meM laMDa fan
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ 166 A uparathI samajI pramANanAM anya lakSaNA jIva adhikAra. [ prathama kuM zakAya che ke sva, para ityAdi padAnA prayAga karIne jaina STie pramANanu zu lakSaNa che te darzAvavAmAM Avyu che. granthakAre A pramANe ApelA lakSaNa sAthe jaina pramANagranthA saMmata che e vAtanI puSTi arthe keTalAMka lakSaNo vicArIzuM. ( 1 ) zrIsiddhasena divAkare 'nyAyAvatAranA prAraMbhamAM pramANunuM svarUpa AlekhatAM kahyu che ke-- " pramANaM svaparAbhAsi, jJAnaM bAdhavivarjitam / pratyakSaM ca parokSaM ca dvidhA meyavinizcayAt // 1 // ' 12 ( 2 ) " svArthavyavanA pAna pramALam " e lakSaNa kalikAlasarvajJa zrIhemacandrasUrithI pUrvenA kAi AcAryanu che ema pramANa-mImAMsAnI svepanna TIkA (pR0 6 ) uparathI jaNAya che. ( 3 ) zrIvAdidevasUrie pramANanaya0 (50 1, sU. 2)mAM pramANunu svaparavyava sAthei jJAnuM pramALam '' evuM lakSaNa ApyuM che. ( 4 ) sarvAMtantrasvatantra zrIhemacandrasUrie pramANa-mImAMsAmAM prathama adhyAyanA prathama AhUnikanA nimnalikhita dvitIya sUtra dvArA pramANanuM lakSaNa e ApyuM che ke~~ arthAt sAdhaka temaja bAdhaka pramANunA abhAvane laine eka ja vastumAM virUddha dharmonA yugalanu jJAna te 'sa'zaya' che. jemake A jhADanuM huM (sthANu) che ke purUSa kahevAnI matalathya e che ka padArthanA vAstavika nizcaya karavA mATe sAdhaka--mAdhaka pramANe "Avasyaka che. dAkhalA tarIke dUrathI purUSanA jevA AkAravALA kei padArtha najare paDayo. A uparathI A purUSa che ke sthANu evA sa Mdeha udbhave te tenu nirasana karavA mATe purUSaSaNane siddha karanAra sAdhaka pramANa ke te tema nathI ema pratIti karAvanAra bAdhaka pramANanI jarUra che. AnI gerahAjarImAM kaze nizcaya thai zake nahi. A pramANe nizcayano abhAva hAvAthI jene purUSanu prayojana che te A mATe pravRtti kare nahi temaja jene tenuM pratyeAjana nathI te vyakti temAMthI nivRtti meLave nahi eTale pravRtti-nivRtti mATe sthAna rahe nahi. AvI paristhitimAMnA jJAnane 'sa'zaya' kahevAmAM Ave che. A vipaya, anadhyavasAya ane saMzaya e "azmitattvayyavasAya samAroha tti' 50 1, 0 7) e lakSaNavALA samAreApanA traNa prakAra che. "" 1 bauddha vidvAna dveiSanAganA nyAyapradeza sAthe ane saugata siddhAntavAdI dhamakItinA nyAyamindu sAthe judI judau rIte thoDe ghaNe aMze maLatA AvatA A 32 zlokapramANuka grantha jaina nyAya sAhi tyamAM agrima che. artha-dRSTie atizaya mananIya A granthanI vicAra-saraNirUpa pAyA upara jaina nyAyasAhityanI AkhI imArata jainatattvaci Mtaka maharSi ene hAthe caNA che. 2 pramAlakSaNamAM pramANanI vyAkhyA karatAM A ja padya ApavAmAM Avyu che. e dhyAnamAM levA jevI hakIkata che. A padyanA artha e che ke svaraprakAzaka ane khAdhaka vinAnuM jJAna te pramANa' che, e pratyakSa ane parokSa ema e prakAranu che, kemake meya-prameyane-tattvano nizcaya be rIte thAya che. 3 A grantha kartAnI svataMtra ane sUkSma pratibhAnA pradarzanarUpa che.
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA. 167 A uparathI jenI daSTie pramANa eTale zuM te samajI zakAya che, paraMtu vaizeSikAdi anya dazanakAroe tenAM kevAM lakSaNo ApyAM che te nivedana karavuM bAkI rahe che. padArthonI upalabdhinA kAraNane teo pramANu kahe che ema jaNAya che; kintu Itara darzananA mantavyanA nirAsapUrvakanuM enuM lakSaNa jovAmAM AvatuM nathI. jemake gautamasUtramAM te pramANanuM lakSaNa ja ApavAmAM AvyuM nathI. "sefutu ghaNAv " e ullekha A gAmasUtranA zrIvAsyAyane racelA bhASyamAM che. zrI bhAsarvapraNIta nyAyasAramAM pratyakSa paricchedanA prathama sUtramAM "sasthAnumavAnuM pramANa mAM evuM lakSaNa che. pramANu-saMkhyAmAM mata-bheda- pramANanA lakSaNanI jema tenI saMkhyA paratve paNa jaina ane ajaina darzanamAM mata-bheda che. keI eka pramANa mAne che to keI che, te kaI ethI vadhAre. koNa keTalA mAne che e vAta . nyAyakusumAMjalinA tRtIya tabakanA nimna-likhita padyamAM nihALI zakAya che - cArvAko hi samakSamekamanumAyuga bauddha-vaizeSiko sAkhyaH zAbdayutaM dvayaM tadupamAyuk cAkSapAdastrayam / sArthApatticatuSTayaM vadati tad mAnaM prabhAkRt puna rmA sarvAjhAvaguNa vinAdhyakSa para Dhathana ? ' arthAta cArvAka ekalA pratyakSane, bauddha tathA vaizeSika pratyakSa ane anumAna e bene, sAMkhya A be uparAMta zabdane ema traNane, "akSapAda pratyakSa, anumAna, zabda ane upamAna 1 ghaNe bhAge i. sa. nA cothA saikAmAM thayelA A bhASyakAranuM bIjuM nAma pakSilasvAmI che. emanI jema zrIprazastapAde vazeSika sUtra upara samartha bhASya I. sa. 500 mAM lakhyuM che eTaluM ja nahi, kintu keTalAka potAnA svatantra vicAro paNa darzAvI temAM nUtanatA upasthita karI che. - 2 tAMbara ane digaMbara tAki kemAM paNa mata-bheda che. kemake pR 16 6-167 mAM ApelAM lakSaNo disaMbara sampradAyane mAnya nathI, jyAre badalApujharthe ghasAyAramAM jJAnaM ghamAja" evuM zrImANiyanaMdI nAmanA digaMbara vidvAne parIkSA mukhamAM ApeluM lakSaNa zvetAMbarone mAnya nathI, kemake apUrva zabdathI gRhItagrAhitvana-dhArAvAhI jJAnane niSedha sUcavI digaMbara mahAzaye smaraNanuM pramANa uDAvI devA prayAsa karyo jaNAya che. ( 3 sarakhA prama NanayA ( 50 6, mU0 85 )nI zrIratnaprabhasUrikRta nAkarAvatArikA nAmanI vyAkhyA. 4 A zabdane artha pagamAM AMkha e thAya che. A saMbaMdhamAM evI daMtakathA che ke A RSi padArthanA cintanamAM AMkha mIMcIne tallIna rahetA hatA. raste jatAM paNa AMkha UghADI teo jotA nahi. temane mArgamAM cAlatAM kAMTo vAge eTalA mATe mahAdeve prasanna thaI temane caraNamAM eka AMkha bakSI.
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ 162 jIvaadhikAra. [ prathama ema cArane, prabhAkara A cAra uparAMta arthApatti ema pAMcane ane bhATTa e abhAva (anupalabdhi) sahita A pAMcane eTale eka dara chane pramANa mAne che, jyAre jaina te pratyakSa ane parAkSa ema e pramANA mAne che. vizeSamAM bhaTTe svIkArela cha pramANA uparAMta paurANika aitizvane pramANa tarIke gaNe che, paraMtu jo aitihya ( leAka-pravAda ) satya hai| te tene zAbda pramANamAM samAveza thAya che ane jo te asatya hoya te tene pramANa--samitinA sabhya tarIke svIkArAya tema nathI. vaLI keTalAka prAtibhajJAnane paNa pramANa tarIke mAne che. Aje mArA upara rAjAnI kRpA thaze evA prakAranuM bAhya indriyanI apekSA vinAnu ane zabda-ligAdi vagara je jJAna hRdayamAM sphure che tene ' prAtibhajJAna ' kahevAmAM Ave che. A jJAna anindriya-nibandhanahAvAthI--tenu indriyAdi nimitta na heAvAthI ene mAnasa pratyakSAdimAM antarbhAva karI zakAya. evI rIte samudAya vaDe samudAyInuM jJAna te ' saMbhava ' che. A pramANa anumAna pramANamAM antata thAya che eTale ene juduM svIkAravAnI jarUra jaNAtI nathI. A uparathI eTalu te spaSTa samajI zakAya che ke jaino pratyakSa ane parokSa ema e ja pramANA mAne che, paraMtu e enAM lakSaNa zu che temaja tenA kai anya prakAra-bhedo che ke nahi e jANyA vinA vividha danakArAe svIkArelAM pramANeA vAstavika pramANu nahi hAvAthI ke jainoe svIkArela pramANeAmAM tenA antarbhAva thatA hAvAthI jainone te mAnya nathI tene nirNAya karavA bAkI rahe che. AthI prathama te granthakAre nimna-likhita taca pramANaM dvidhA - pratyakSa-parokSabhedAt --ullekha pUrvaka pramANanA be prakArene mAnya karI parekSa pramANanuM je lakSaNa temaNe rajI karyuM" che te joi laie. 1-2 jema nyAyAdi pramANa-vicArane samRddha banAve che, tema avicArane mImAMsA puSTa kare che. svargastha leAkamAnya aLagagAdhara TiLake zrImadabhagavadagItArahastha yAne kace gazAstra ( jIe gujarAtI bhASAMtara pR. 21 )mAM mImAMsakAne prakaraNa kivA vAkayano artha zaiAMdhI kADhavAnA kAmamAM atyaMta kuzaLa kathA che eTaluM ja nahi, kintu temanA nimnalikhita st ' upakramopasaMhAro, abhyAsopUrvatA phalam | arthavAdopapattIca, liGga tAtparyanirNaye // 1 // " zloka samAnya thayelA sUcavyA che. A zlokanA bhAvA e che ke tApane nirNaya karavAmAM (1) upakrama (granthanA prAraMbha), (ra) upasaMhAra (granthane ata), (3) abhyAsa (vAraMvAra kareluM kathana), (4) apUrvatA (navInatA), (5) phaLa, (6) arthavAda ane <7) upatti e sAta liMga (sAdhana) che. A mImAMsA-darzananA prabhAkara, kumArilabhaTTa ane murArimizra e nAmanA traNa dhura Mdhara AcAryo tha gayA che. prabhAkaranA anuyAyIo ' prAbhAkara mImAMsaka kahevAya che, jyAre bIjA e * 6 bhATTa ' ane ' mizra " mImAMsaka gaNAya che. A traNe sAmAnya rIte mImAMsA-zAstranA siddhAntAne svIkAra kare che, paraMtu keTalIka sUkSma bAbatamAM mata-bheda dharAve che,
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA. 169 parokSa pramANanuM lakSaNa - indriyAnindriyasApekSatve sati sAkArAvagamarUpatvaM parokSapramANasya hRkSaNam . (3) arthAt indriya ane "anindriyanI apekSA rAkhanAra sAkAra bodha (jJAna) te " parokSa pramANa " che. pratyakSa pramANunuM lakSaNa granthakAranA zabdamAM kahIe te e che keindriyaanindriyaanpeksstve sati vyapagatavyabhicArapUrvakasAkArAva gamarUpatvam, indriyAnindriyanirapekSatve sati pratyakSa pramANunuM lakSaNa = gAmanaH sAkSArthavicherAmaravaM vAtAkSara kSArA (4) arthAta Indriya ane anindriyanI apekSA nahi rAkhanArA ane vyabhicArathI rahita evA sAkAra bedhane pratyakSa pramANa" kahevAmAM Ave che. anya zabdomAM kahIe te Indriya ane anindriyanI apekSA nahi rAkhanAre e je AtmAne thatA arthane sAkSAt bedha te "pratyakSa pramANa" samajavuM. pratyakSa pramANanA lakSaNamAM "Indriya ane anindriyathI nirapekSa" kahI mati ane zrata jJAnene nirAsa sUcavyo che. " "vyabhicAra rahita" kahIne virbhAgajJAnanuM nirasana karavAmAM AvyuM che. "sAkAra bedha" ema kahIne dazanene-khAsa karIne avadhi-darzana ane kevala-darzanane samAveza thatuM nathI evuM sUcana karyuM che. ethI joI zakAya che ke pratyakSa pramANa tarIke avadhijJAna, mana:paryayajJAna ane kevalajJAna e traNanuM ja grahaNa karavAmAM AvyuM che.' 1 sAmAnya rIte atindriya' zabdathI "mana' samajavAmAM Ave che. atra ogha-saMjJAne paNa samAveza karavAne che ke jenuM svarUpa AgaLa upara vicArIzuM. 2 sarakhA tatvArtharAja (pR0 38 )gata lakSaNa 'indriyAnindriyAnapekSamatItavyabhicArasAkAragrahaNa pratyakSam / " 3 vyabhicArathI rahita eTale yathArtha, samyapha; ane sAkAra bodha eTale jJAna; arthAta vyabhicArathI rahita sAkAra baMdha eTale samyajJAna. 4 " afkarataffsa jJAnaM dAmirA: " arthAta jemAM je na hoya temAM te che evuM jJAna te " vyabhicAra ' chejemake chIpamAM rUpAnuM jJAna, mRgatRSNa ( jhAMjhavA )mAM jaLanuM jJAna, doraDImAM sarpanuM jJAna, dhAtunI viSamatAthI madhura dravyamAM tiktAnuM bhAna, kAcakAmati rogathI pIDitane zveta zaMkhanuM vividha varNarUpe jJAna, timirAdi doSathI eka candramAM aneka candronuM bhAna, AgagADI cAlatI hoya tyAre sthira jhADane cAlatAM mAnavAM, ityAdi. 5 A hakIkata graMthakAra pate pratyakSanA traNa prakAra sUcavatAM kathe che. 22
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ 170 pratyakSanA lakSaNa paratve matAMtara- pratyakSa pramANunA atre ApavAmAM AvelA lakSaNanuM nirIkSaNa karatAM ema jarUra samajAya che ke naiyAyikAdie sUcavela lakSaNathI te judA prakAranu che, kemake gAtamasUtranA prathama adhyAyanA prathama AphrikanA cAthA sUtramAM ane TAMcaNurUpe muktAvalI ( pR0 234 )mAM najare paDatA pratyakSa pramANanuM nIce mujaba lakSaNa cheH---- "indriyArthasannikarSotpannaM jJAnamavyapadezyamevyabhicAri vyavasAyAtmakaM pratyakSam " jIva-adhikAra. arthAt indriyAnA ( rUpAdi ) viSaya sAthe indriyAnA rasannikathI utpanna thatA anya " 1 pratyakSa pramANanI vyAkhyA karatAM jema nyAya-vaizeSika darzanamAM 'avyabhicArI' pada dRSTigocara thAya che tema baud danamAM 'abhrAnta' zabda najare paDe che. alabata A vAta nyAyapradezane lAgu paDatI nathI, kemake tyAM te| ' kalpanApeDha jJAna ' evu pratyakSanuM lakSaNa che. paraMtu dhamakItie te nyAyabindu ( pa0 1, sa0 4 )mAM pratyakSaM kalpanApoDhamabhrAntam " evuM lakSaNa AMdhyuM che ane A lakSaNa chevaTanA lakSaNa tarIke tyAra pachInA bauddha tAki kAe mAnya rAkhyuM hoya ema zrIzAntirakSitakRta tattvasaMgraha vagere granthA jotAM jaNAya che. 4 2 sannika` ' eTale indriya ane viSaya vaccenA eka jAtanA sabaMdha. AnA taiyAyikAe lAkika ane alaukika ema be bhede pADyA che. temAM vaLI prathamanA cha bhedA mAnyA che. jemake (a) sayAga, (A) sayukta samavAya, (I) saMyukta samaveta samavAya, ( I ) samavAya, (3) samaveta samavAya ane (U) vizeSaNa vizeSya bhAva. A chae sabaMdhonI TuMka rUparekhA samajavA mATe ghaTanuM udAharaNa vicArIzuM. indriyanI sAthe dravyanA saMbaMdha te'sayeAga saMbadha ', jemake netra-indriyane ghaTa sAthene sabaMdha A jJAnane cAkSuSa pratyakSa kahevAmAM Ave che; jaina darzana pramANe te netrandriya aprApyakArI che ). ghaTamAM tenuM rUpa samavAya-saMbaMdhathI rahelu che. , saMyukta samavAya ' che. [ prathama A ghaTanA guNurUpa rUpane netra sAthe sabaMdha te rUpamAM rUpatya jAti samavAya-saMbaMdhathI rahelI che. ethI rUpatva sAthene netrane saMbadha te * saMyukta samaveta samavAya ' che. taiyAyika mata pramANe zabda e AkAzanA guNa che. zrotrarUpa AkAzamAM zabdaguNu samavAya saMbaMdhathI rahelA che. AthI zabdanuM pratyakSa jJAna thavAmAM samavAya ' saMbaMdha sahAyakArI che. zabdamAM zatva samavAya-sabaMdhathI che, vAste zabdatvanuM pratyakSa sAna thavAmAM samavAya ' nAmane sabadha madadagAra che. * samaveta abhAvanuM pratyakSa jJAna thavAmAM vizeSaNa vizeSya bhAva ' nAmane sabaMdha kAraNabhUta che, alaukika sannikanA ( 1 ) sAmAnya lakSaNa, ( 2 ) jJAna-lakSaNa ane ( 3 ) yogaja dha ema traNa prakArA che. ghaTatvanA jJAna vaDe samagra ghaTanu sAmAnya mAnasa pratyakSa thAya te ' sAmAnya lakSaNa' che; (2) AMtiraka AlecanA vaDe vajanane udbhavatuM sarva viSayonA sasapanuM mAnasa pratyakSa te ' jJAna-lakSaNa ' che; ane (3 yeAga-ala vaDe yAgIone paramANu paryaMtanuM je pratyakSa jJAna thAya te 6 yeAgaja dhama ' che. 3 jemAM nAmAdi kalpanA mATe sthAna nathI te abhyapadezya (zabda)ne zravaNendriya sAthe sabaMdha
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA. 171 padezya, avyabhicArI ane nizcayAtmaka jJAnane pratyakSa pramANa" kahevAmAM Ave che. athavA IndriyanA sannikarSathI utpanna thatA avyabhicArI (brAnti hita) evA nirvikalpaka ane savika95ka ema be jAtanA jJAnane pratyakSa kahevAmAM Ave che. A darzana pramANe prathama AtmA mana sAthe joDAya che, tyAra pachI mana Indriya sAthe ane Indriya padArtha sAthe joDAya che. Ama thatAM pratyakSa jJAna thAya che. AthI joI zakAya che ke padArthanuM AtmAne pratyakSa jJAna thavAmAM Indriya ane mana vyavadhAnarUpa che. eTale ke AtmAne sAkSAt jJAna thatuM nathI, paraMtu tene tevuM jJAna A benI mAraphate thAya che. eTale vastutaH A pakSa jJAna ja che. sAMnI pratyakSa pramANa paratve evI mAnyatA che ke acetana buddhirUpa tarava pite ja Indri dvArA gamana karI viSayAkAra pariNatine dhAraNa kare che. eTale ke buddhinI zrotrAdi Indri thavAthI utpanna thatuM jJAna pratyakSa nahi paNa zAbdika che, kemake je A jJAnamAM Indriya ane zabda ubhaya kAraNa che, chatAM zabdanuM prAdhAnya che. 1 aviparIta, viparyayathI rahita. 2 niyAyika dazanamAM pratyakSanA agi-pratyakSa ane yogi-pratyakSa evA be bheda mAnavAmAM AvyA che. ApaNA jevAnuM pratyakSa jJAna te " agi pratyakSa' che. AnA vaLI be bheda che. nirvikalpaka ane savikalpaka. vastuno sAmAnya paricaya karAvanArUM A kaMIka che evuM sAmAnya jJAna te " nirvikalpaka ' che, jyAre tene vizeSa paricaya karAvanAruM A purUSa che evuM cekasa jJAna te " savikalpaka' che, kALa svabhAvathI dUra rahelA arthanuM pratyakSa jJAna te "gi-pratyakSa ' che. enA vaLI yukta-gipratyakSa ane muMjAna-yogi-pratyakSa evA be avAMtara bheda che. ga-dharma vagerenI madadathI paraMtu bAhya padArthanA saMyoganI apekSA rAkhyA vinA AtmA ane aMtaHkaraNanA saMgathI samAdhimAM ekatAna banelA parUSane je jJAna thAya te " yukta gi-pratyakSa' kahevAya che. A jJAna nirvikalpaka che, kemake vikalpaka dazAmAM samAdhinI ekAgratA mATe sthAna nathI. A jJAnanA adhikArI utkRSTa yogi-jano che. samAdhi avasthAmAM AtmA, mana vagerenA saMgathI utpanna thatuM rUpa vagerenuM jJAna "yuMjAna-gi-pratyakSa" kahevAya che. yukta yogIone vicAra karyA vinA sarvadA sarva vastuonuM jJAna thAya che, jyAre muMjAna gIone vicAra karavAthI tenuM jJAna uddabhave che; ethI A benI bhinnatA jaNAya che. muMjAna-gi - pratyakSa jJAna savikalpaka temaja nirvikalpaka ema baMne jAtanuM che ( juo nyAyasAranI TIkA athavA tarahasyadIpikAnA 24 mA ane 25 mAM patra che. A samagra prakAranI saMkalanA nIce mujaba che - pratyakSa agipratyakSa gipratyakSa nivikalpaka savikalpaka yujana savikalpaka nirvikalpaka
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ 172 jIva-adhikAra [ prathama dvArA zabdAdi viSayanA adhyavasAyarUpa pariNati thAya che. A pariNatine pratyakSa pramANa" kahevAmAM Ave che. AthI A paNa vAstavika rIte parokSa jJAna ja che. bauddha darzana pramANe nAma, jAti, guNa, dravya, kriyA, ItyAdi kalpanAothI rahita AvasaMvAdi jJAna te pratyakSa pramANa che. A vipinacandra che, A vidhacandra che e nAmakalpanA che; A brAhANa che, A kSatriya che te jAti-kalpanA che; A sapheda che, A pILuM che e guNa-kalpanA che; A daMDI che, e dravya-kalpanA che, A pAcaka che e kriyA-kalpanA che. pratyakSanA cAra prakAramAM indriya-pratyakSa paNa eka che e vAta dhyAnamAM letAM A pratyakSa te vastutaH parokSa ja che. vizeSamAM AvA nirvikalpaka jJAnane pramANa tarIke paNa svIkAravuM zuM yegya che? A pramANe "chatrAlirivivAraparA pratyakSad' e vRddha sAMkhe bAMdhelA lakSaNa, "prativiSaghAghavanAtha cha e izvarakRSNakRta sAMkhyakArikAnI pAMcamI kArikAgata lakSaNa temaja mImAMsAdarzana (1-1-4)mAM Apela " "sanAthone puSa riyALAM vRddhinanma tata prAkSamanimitte vizvamAnavamanasvAta" lakSaNa saMbaMdhI grantha-gauravanA bhayathI atra vizeSa vicAra na karatAM te vAta vidvAna pAThakane nirNaya karavA mATe suprata karAya che. nAcAryo to kaI paNa vastunI sahAyatA vinA (bhale pachI te Indriyo ke mana kyAM na hoya) AtmAne je sAkSAt bodha thAya tene pratyakSa" kahe che. eTale A te anya darzanakAronA matathI viparIta vAta che. A virodhane parihAra jaina darzanamAM pADavAmAM Avela pratyakSanA (1) sAMvyavahArika pratyakSa ane (2) pAramArthika pratyakSa ema be bhedo tarapha daSTipAta karatAM thAya che. ajaina vidvAne jene pratyakSa kahe che, paraMtu vyavahAramAM je pratyakSa gaNAya che, - te "sAMvyavahArika " pratyakSa che; jyAre kharekharUM pratyakSa ke "pAramArthika " pratyakSa che (granthakAre A pAramArthika pratyakSanuM lakSaNa nirdoryuM che ). 1 nyAyabindu (50 1, sU0 5 )mAM kahyuM che ke " abhilApasaMsargayogyapratibhAsA pratItiH kalpanA, tayA rahitam" 2 AnA Indriya-pratyakSa, mAnasa-pratyakSa, svasaMvedya-pratyakSa ane gi-pratyakSa e cAra prakAro che. bAhya vastunA AlaMbana dvArA temaja netrAdi indriyone Azraya levAthI utpanna thatuM jJAna te "IndriyapratyakSa' che. A pratyakSanA kSaNamAM ghaTa, paTa vagere padArtho bhAsyA pachInA kSaNane sAthe meLavI Indriya jJAnarUpa upAdAna kAraNa dvArA utpanna thatuM mane vijJAna te "mAnasa-pratyakSa' che (saMtAnavati upAdAna kAraNarUpa jJAnane bauddho "samanaMtara"nA nAmathI oLakhAve che. citta vastumAtrane grahaNa karanAra jJAna, citta vastuvizeSane grahaNa karAvanAra tathA sukha, du:kha, upekSAsvarUpI kSaNika padArthonA svarUpanuM paricAyaka jJAna te "svasaMvedya pratyakSa che. pramANathI nirNata thayelA padArthonuM vAraMvAra manana karavAthI arthAta bhUtArthanI bhAvanAnA prakathI udbhavatuM atIya jJAna 'yoga-pratyakSa" che. juo tavIthAna pUvaoNdha pR0 63. 3 A anuvAdasvarUpI lakSaNa che. 4 A virodhanA parihArArthe anugadvAramAM ane nandIsatramAM prayatno thayelA jovAya che.
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Ahuta darzana dIpikA. nakhya nyAyanA prakhara abhyAsI zrIyazAvijayagaNinA zabdomAM kahIe ta---- samIrIno-vAdhAra to thavahAra: pravRttinivRttilokAbhilApalakSaNaH saMvyavahAraH, tatprayojanakaM sAMvyavahArikam apAramArthikamityarthaH, yathA'smadAdipratyakSam / tIndriyAnindriyavyavahitAtmavyApAra sampAdyatvAt paramArthataH parokSameva, dhUmAdagnijJAnavad vyavadhAnAvizeSAt / kiJca asiDyanaikAntikaviruddhAnumAnA bhAsavat saMzayaviparyayAnadhyavasAyasambhavAt, sadanumAnavat saGketa smaraNAdipUrvaka nizcayasambhavAcca paramArthataH parokSamevametat / --jainataka paribhASA ( patrAMka 114 ) 19 arthAt pravRtti-nivRtti temaja leAkanA kathanarUpa samIcIna-bAdhArahita-samyaga vyavahAra te ' sabyavahAra ' che. A saMvyavahAra je jJAnanuM prayAjana-nimitta che, te ' sAMvyavahArika ' yAne ' apAramArthika ' pratyakSa che. jemake ApaNA jevA chadmasthAnuM pratyakSa. A sAMvyavahArika pratyakSa te paramAthI--vastutaH-kharI rIte parAkSa ja che, kemake indriya ane anindriyarUpa vyavadhAna pUrvaka AtmAnA vyApArathI te utpanna thAya che. jema dhUmathI agninuM jJAna thavAmAM anumAna vyavadhAna che tema atre indriyA ane anindriya e vyavadhAnarUpa che. vaLI indriya ane anindriyanA 103 banne AgameAnI samAdhAnanI paddhati judI judI che. anuyAgadvAramAM gautamasatra (1-1-4 )nI jema pratyakSa, anumAna, upamAna ane Agama ema cAra pramANeAnA ullekhanI bhUmikA bAMdhI, temAMthI pratyakSanA e vibhAga pADI eka vibhAgamAM matijJAnane pratyakSa tarIke mAnya rAkhavAmAM AvyuM, jyAre bIjA bhAgamAM avadhi Adi traNa jJAneno samAveza karavAmAM AvyuM. nandIsatramAM pramANanA pratyakSa ane parAkSa ema e bheda pADI eka bhAgamAM matijJAnane ane bIjA bhAgamAM avadhijJAnAdine anuyAgadvAranI jema sthAna ApavAmAM AvyuM che kharuM, paraMtu AgaLa jatAM parAkSanA bhedonA nirdeza karatI veLA zrutajJAnanI sAthe matijJAnane paNa parAkSa tarIke oLakhAvela che ke je hakIkata anuyAgaDhAramAM nathI. A pramANe matijJAnanuM pratyakSa temaja parAkSa ema ubhaya prakAranu varNana jotAM zaMkA thAya ke zuM jene laukika matane temaja Amika matane mAna ApavA mATe AvI paraspara virodhAtmaka vAtanA nirdeza kare che ke teo zaMkAzIla hAvAthI ghaDIkamAM matijJAnane pratyakSa kahe che ane ghaDIkamAM parAkSa kahe che ! upayu kta AgamAmAM karela samanvaya jevA joie tevA spaSTa ane asadigdha nahi hAvAthI A zalaMkAnuM nirAkaraNa karavAnuM prAthamika mAna zvetAMbara sampradAyamAM zrIjinabhadragaNi kSamAzramaNane ane digaMbara sampradAyamAM bhaTTAraka zrIakala'kadevane maLe che. A hakIkatane anukrame vizeSA. ane ladhIyasUcI samarthita kare che. atra e umeravu' anAvazyaka nahi lekhAya ke zrIakala'kadeve pratyakSanA mukhya ane sAMvyavahArika e nAmanA be bhedo svIkAryo che ane mukhya e zIrSaka heThaLa avadhi Adi traNa jJAnAna samAveza karyo che. eTale zvetAMbara AcArya jene 'pAramArthika' evI sattA Ape che tene digaMbara tAki kA 'mukhya' evA nAmathI eLakhAvatA hoya ema jaNAya che. jIe jainasAhityasAdhaka (kha0 3, aM0 1)gata nyAyAvatAra satranu 5. sukhalAlajIkRta vivecana (pR0 129). 1 jema anumAnathI thatu jJAna parAkSa che tema sUtta indriya ane anindriyathI utpanna thatAM jJAne amUtta AtmAne sAkSAta nahi thatA heAvAthI parAkSa che.
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ 174 jIva-adhikAra [ prathama vyApArathI uddabhavatuM jJAna te pakSa che, kemake temAM A nimittothI thatA asiddha, anekAntika ane virUddha anumAnAbhAsanI jema saMzaya, viparyaya ane anadhyavasAya thavA saMbhava che, vizeSamAM Indriyajanya ane anindriyajanya jJAna pakSa che, kemake temAM (dhUmathI agninA anumAna jevA) sAcA anumAnanI peThe saMketa, smaraNa ItyAdi pUrvaka nizcaya thavAno saMbhava che. kahevAnuM tAtparya e che ke je jJAna pratyakSa che, temAM saMzaya, viparyaya, anadhyavasAya ke saMketAdi pUrvaka nizcayane mATe sthAna nathI. atre nizcayane saMketAdi pUrvaka kahyo che tenuM kAraNa e che ke avadhijJAnAdi pratyakSa jJAnamAM pAchaLathI nizcaya thavArUpa hetu saMbhave che; A nizcaya te jJAnavizeSarUpa nizcaya che, kintu saMketAdi pUrvaka nathI. eTale sAdhyanI siddhimAM anaikAntika hetu che evI zaMkA mATe avakAza na rahe tethI AvuM vizeSaNa ApavAmAM AvyuM che. pratyakSa ane parokSane zabdArtha - pratyakSamAM "prati" ane "akSa" ema be zabdo rahelA che. temAM aneka arthavAcaka akSa" zabdanA prastutamAM "Indriya" ane "jIva" e be artho vivakSita che. temAM "akSa" zabdano artha "jIva" thAya che, e vAta nandIranI vRtti (patrAMka 71)mAM sUcavyA pramANe nIce mujaba siddha karI zakAya che "azu vyA anusAranA sarvAnanuM jJAnoto, athavA 'az bhojane' aznAti-sarvAnarthAn yathAyogaM bhuGkte pAlayati vetyakSo-jIvaH , ubhayatrApyaugAdikaH sakpratyayaH 5 1 AnuM bIjuM nAma " hetvAbhAsa' che. 2 A mATe jue nyAyakusumAMjalinuM spaSTIkaraNuM kR0 142 ). 3 zrI hemacandrasurita anekAthasaMgrahanA divarakArDanA nimnalikhita padya A vAtanI sAkSI pUre che - * akSa rathathAlaya, kacaradAra-vimara pAzake zakaTe karSe, jJAne cAtmani rAvaNau // 16 // akSaM sovarcale tutthe, hRSIke syAduSA nishi|" 4 Indriya artha thAya che e vAtanuM amarakozagata " akSaff " (ko 1389) ulekha samarthana kare che. 5 A vAta vizeSAnI nimnalikhita " jIvo makaa athavAva-mALagmfort taM pai vaTTA nANaM jaM paJcakkhaM tayaM tivihaM // 89 // " [jIvo'kSo'rthavyApanabhojanaguNAnvito yena / taM prati vartate jJAnaM yat pratyakSaM tat trividham // ] -gAthAmAM jhaLakI UThe che, kemake ene bhAvArtha e che ke jJAnAdi vaDe sarva padArthamAM vyApI rahevArUpa artha vyApana temaja samagra brahmADamAM rahelI divyAdi samRddhine bhegavavArUpe bhojanaguNathI chava sahita hovAthI te "akSa' che. A akSa prati vartAnAruM jJAna te "pratyakSa' che ane tenA traNa bhede che.
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA. 15 akSanA vivakSita ane dhyAnamAM rAkhI " uta taM pratyakSa " ema kahevAthI sAMvyavahArika temaja pAramArthika ema ubhaya pratyakSanuM bhAna thAya che, kemake akSane artha Indriya karatAM Indriya prati gayeluM-tene kAryarUpe svIkAra karela jJAna te "pratyakSa" che, jyAre akSano artha jIva karatAM te prati gayeluM jJAna te "pratyakSa che, ema samajI zakAya che. akSeDakSAt vA pUrato vartata kRti " arthAta IndriyathI ke 'jIvathI para varte te parokSa che. athavA rudrayAmika kakSA-sAvadha rahya tata parokSa" eTale AtmAthI para evI Indriya sAthe jene saMbaMdha che te "parIkSa" che. Ama artha karavAthI AmAM sAMvyavahArika pratyakSane temaja vAstavika-ekAMtika pakSane (anumAnAdi )-jene anya darzanakAre paNa pakSa mAne che, tene paNa samAveza thAya che. A uparathI niSkarSa e nIkaLe che ke kharI rIte jotAM je jJAnanI utpattinuM kAraNa Atmazakti ja hoya te ja jJAna vAstavika rIte-paramArthataH pratyakSa che. bAkI IndriyAdi dvArA - utpanna thatA cAkSuSa pratyakSAdi jJAna te anumAnanI mAphaka anya nimittathI-AtmAthI anya 1 amRtta jIvathI paugalika dravya-indri ane dravya-mana para gaNAya che, e vAtanA samarthanArthe vizeSAnI nimnalikhita gAthA raju karavAmAM Ave che - " akkhassa poggalakayA jaMdagviMdiyamaNA parA teNa / tehiM to jaM nANaM parokkha miha tamaNumANaM va // 90 // " [ akSasya pudgala kRtAni yad dravye ndriyamanAMsi parANi tena / testasmAd yat jJAnaM parokSamiha tad anumAna miva // ] A uparathI vAstavika parokSa pramANanuM lakSaNa paNa joI zakAya che. 2 ekAMtika pakSa evI saMjJA svapolakalpita nathI, kemake vizeSAgyAM kahyuM paNa che ke - " egateNa parokkhaM liMgiyamohAiyaM ca pacakkhaM / / iMdiyamaNomava ja taM saMbavahAra paJcakkhaM / / 95 // " [ ekAntena parokSa laiGgikamavadhyAdikaM ca pratyakSama / indriyamanobhavaM yat tat saMvyavahAra pratyakSama // ] pUrvokta pratyakSAdi saMbaMdhI hakIkata A gAthAnA vivaraNathI sudaDha thavAno saMbhava hovAthI eno TUMkamAM sAra joI laIzuM. indriya tathA mana e ubhayathI bAhya evA dhUma vagere liMga dvArA agni Adi padArthanuM je jJAna AtmAne thAya che te ekAte pakSa che, kemake indriya ane manane grAhya e agni Adi padArtha AtmAne sarvathA parokSa che. avadhijJAna, mana:paryAyajJAna ane kevalajJAna e AtmAne ekAnta pratyakSa che, kAraNa ke e jJAnathI, bAhya liMga sivAya, Indriya ane anindriyanI apekSA rAkhyA vinA, AtmAne vastune sAkSAtkAra thAya che. dhUmAdi liMga sivAya Indriya ane anindriyane vastuno sAkSAtkAra thavAthI utpanna thatuM jJAna indriya ane anindriyane pratyakSa hovAthI kevaLa loka-vyavahAranI apekSAe pratyakSa kahevAya che. kharI rIte to te parokSa ja che, kemake indriya ane mana te acetana -jaDa che. eTale temAM jJAnane sadbhAva kayAMthI saMbhave ?
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ 176 jIva-adhikAra, [ prathama evI IndriyAdithI utpanna thatAM hovAthI te kharekharI rIte pratyakSa nathI, kintu vastutaH pakSa che. chatAM vyavahAramAM yathArtha pravRtti-nivRttinAM te kAraNarUpa hovAthI tene " sAMvyavahArika" pratyakSa tarIke oLakhAvavAmAM aDacaNa nathI. sAMvyavahArika pratyakSanA prakAro vAstavika rIte pakSa evA sAMvyavahArika pratyakSanA (1) "Indriya-janya' ane (2) "anindriya-janya' evA be bheda paDe che. vaLI (1) sparzana, (2) rasanA, (3) ghANa, (4) netra ane (5) kaNa ema IndriyonA pAMca prakArane lIdhe IndriyajanyanA pAMca prabheda paDe che. anindriyajanya kahe ke mAnasika kahe te eka ja che ane tenA bheda nathI. joke Indriya-janya jJAna paNa mananA vyApArane AdhIna che, chatAM indriye te jJAnanI utpattimAM asAdhAraNa kAraNa hovAthI tene ja nirdeza kare te sthAne che. A Indriyajanya temaja anindriyajanya e ubhaya jJAnanA mati ane zruta evA be bheda paDe che. granthakAranI zailI- A be bheda paratve granthakArakRta lakSaNone ullekha karIe te pUrve eka vicAra karyA vinA cAle tema nathI. te e che ke granthakAre pramANanA bheda pADatAM prathama pratyakSa ane pachI parAkSa ema nirUpaNa karyuM. paraMtu tenA tadanantara lakSaNone nirdeza karatAM prathama pakSanuM ane tyAra bAda pratyakSanuM lakSaNa sUcavyuM, ane enA bhedanuM pratipAdana karatI veLAe paNa prathama pakSane adhikAra hastagata karyo. AthI zuM vyatikrama jaNAtuM nathI evo prazna udbhave che. pratyakSa pramANanI spaSTatA-vaizadya tarapha lakSya ApatAM temaja pakSa paratve granthakAra vizeSa kathana kare che e vAta dhyAnamAM letAM vyatikrama lAge, paraMtu granthakAre pakSathI mati ane zruta jJAnene nirdeza karyo che ane A jJAne te sAMvyavahArika pratyakSarUpa che eTale e rIte vicAratAM granthakAre paNa prathama pratyakSanuM ja nirUpaNa kareluM gaNI zakAya. tavAthadhi ( a 1, sU0 11-12) mAM prathama pakSanA ane tyAra pachI pratyakSanA bhedane vicAra karyo che, paraMtu tenuM kAraNa e che ke pAMce 1 atre e nivedana karavuM khAsa Avazyaka samajAya che ke dareka jJAna svaparaprakAzaka hovAthI pitAnA svarUpane prakAzita karavAmAM arthAta svasaMvedanamAM te pratyakSa ja che. parokSa e bheda to bAhya arthanI apekSA che. eTale ke svabhinna vastune je sAkSAta-spaSTapaNe jANe te pratyakSa ane asAkSAtapaNe-aspaSTapaNe jANe te parokSa che. nyAyAvatAramAM kahyuM paNa che ke " maurnkSatArtha, zAha jJAnakI rAma . pratyakSamatA pakSa pradakSiNA . " A padya akSaraza: pazana. (patrAMka 90)mAM mULarUpe svIkAravAmAM AvyuM che. 2 pramANamImAMsA (1-1-21)mAM AnuM lakSaNa e bAMdhavAmAM AvyuM che ke - __ " indriyamano nimitto'vagrahAvAyadhAraNAtmA sAMvyavahArikama " atra "AtmA' padathI avagrahAdine AtyaMtika bheda nathI ema sUcavyuM che, kintu pUrva pUrvanuM uttara uttararUpe pariNamana thatuM hovAthI ekatA darzAvI che. juo A sUtranI TIkA (pR0 27).
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ ulAsa ] AhaMta darzana dIpikA. 177 jJAnene prathama nirdeza karyA bAda A ullekha Ave che. kahevAno matalaba e che ke mati, zrata vagere pAMca jJAne che ema kahyA pachI pramANunA prakAre sUcavatAM prathamanAM be jJAne pakSa ane bAkInAM traNa pratyakSa ema kaheluM che, paraMtu ethI ema ja karavuM nyA che evuM ekAntika kathana thaI zake nahi, kemake nandIsUtramAM prathama sUtra dvArA pAMca jJAnenA nAmane nirdeza karI dvitIya sUtramAM pratyakSa ane parokSa ema be bhede pADI tRtIya sUtramAM pratyakSanA avAMtara bhedo tarIke indriya-pratyakSa ane neIndriyapratyakSane ulekha karyo che. tyAra bAda A pratyekane prabhedane vicAra karI rahyA pachI 24mA sUtramAM pakSanA mati ane zrata e be bhedane prasaMge upasthita karyo che." indriyAnindriyanimittakatve sati yogydeshaavsthitvstupricchedmatijJAnanuM lakSaNa pAm, saronina kSInAkSILasanattara kasyAvagrahAdibhedabhinnastha jJAnavizeSasyayo'pAyAMzastadrUpatvaM vA matijJAnasya lakSaNam / (15) arthAta IndriyarUpa ane anindriyarUpa nimittathI utpanna thanArA ane yogya dezamAM rahelI vastune baMdha karAvanArA jJAnane "matijJAna" kahevAmAM Ave che. AnuM lakSaNa e paNa che ke samyakavadhArIne arthAta je jIve *darzanasaptakane pazama, upazama ke kSaya karyo che, tene avagrahAdika prakAravALA jJAnavizeSane apAyanA aMzarUpa je nizcayAtmaka baMdha thAya che, te "matijJAna kahevAya che. 1 ATale sudhInI hakIkata to vizeSA ( juo 88 mI gAthA)ne paNa lAgu paDe che, paraMtu tyAra pachI tyAM pratyakSanuM lakSaNa prathama ApyuM che ( juo 89 mI gAthA). 2 nandIsavamAM jJAnanI pratyakSatA tathA paretAdine je vicAra karyo che tenI sthaLa saMkalana nIce mujaba che - jJAna pratyakSa pAkSa indriya-pratyakSa neIndriya-pratyakSa ! mati | kRta sparzanaja rasanA ja thANuja netraja zrotraja avadhi mana:paryAya kevala 3 sarakhAve nandInI TIkA( patrAMka 5 )gata nimnalikhita paMkti"indriymnonimitto yogyapradezAvasthita vastuviSayaH sphuTapratibhAso bodhavizeSaH" - 4 cAra anantAnubandhI kaSAya ane traNa prakAranA darzana-mohanIya karmo " darzana-saptaka " kahevAya che. 28.
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvaadhikAra. [ prathama prathama lakSaNa uparathI samajI zakAya che ke indriya ane anindriya matijJAna utpanna karanArAM nimitto che eTale AghajJAnane paNa matijJAnamAM antarbhAva thAya che. vaLI A bAdha cAgya ja dezamAM rahela vastuviSayaka che. dvitIya lakSaNathI matijJAnanA avagraha, IhA, apAya ane dhAraNA ema cAra bhedonuM sUcana thAya che eTalu ja nahi, kintu A badhA bhedomAM apAya nizcayAtmaka hAvAthI tene ja pramANunI keTamAM samAveza thAya che, e vAta tarI Ave che. prathama lakSaNa matijJAnanA game te prakArane lAgu paDe che arthAt e matijJAnanuM sAmAnya lakSaNa che, jyAre bIjuM lakSaNa matijJAnanA eka vibhAga saMbaMdhI che. 178 vastu ceAgya dezamAM rahelI hAvI joie ema je upara kahyuM che tenI matalaba e che ke matijJAna thavAmAM nevendriyAdi indriyA paNa nimitta che ane joke dareka indriya potAnA viSayane prakAza karavA samartha che kharI, paraMtu temAM paNa te viSaya ceAgya dezamAM rahelA hAvA joie, nahi te anya sAmagrI vidyamAna hAvA chatAM bedha thAya nahi. dAkhalA tarIke koi paNa vastune jovAmAM netrane khapa paDe che, paraMtu game te sthaLamAM rahelI vastu netra dvArA joi zakAtI nathI, e suspaSTa hakIkata che. kemake vastu atinikaTa hoya ( AMkhanI kIkInI mAphaka ), atizaya dUra hAya athavA bhIMta vigerethI ( DhaMkAyelI ) hAya teA te vastunA netra dvArA darzana-khAdha thatA nathI, e leAkaprasiddha vAta che. matijJAnanA paryAya -- smaraNa, saMjJA, cintA ane abhinakhAdha e matijJAnanA paryAyeA che ema tattvArthAdhi( a0 1 )nA nimna-likhita teramA sutra uparathI jANI zakAya che :-- " matiH smRtiH saMjJA cintA'bhinibodha ityarthAntaram " atra paryAyAne vicAra karavAnu eka kAraNa te e che ke ethI matijJAnanuM svarUpa vizeSa samajAya. bIjuM kAraNa e che ke AthI maraNa, pratyabhijJAna, tarka ane anumAna e cAra parIkSa pramANeAnA nirdeza karelA jaNAya che. A anumAna asatya haiAvA viSe zaMkA rahetI hoya teApaNu anya danakAre e je pramANeA mAnyAM che tenA pramANAntara tarIke ullekha karavA niraka che ke te pramANa ja nathI e 168 mA pRSThamAM sUcavelA praznane uddezIne thoDuMka vaktavya upasthita karavAmAM Ave che. 1 anI abhimukha ane niyata evuM jJAna te ' abhinikhAdha' che. 2 sarakhAvA Avazyaka( patrAMka 12 )gata nimna-likhita ullekhaH-- IhA apoha vImaMsA, maggaNA ya gavesaNA / kaLA hU~ maLyuM paLA, sakuM AminiyojichyuM " * [aa srotaH vimaraoNH mALeLA A celA | saMjJA smRtiH matiH prajJA sarvamAbhinivodhikam // ]
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Ahata darzana dIpikA. 179 smaraNa pakSa pramANanA smaraNAdi je pAMca bhede jene nyAyanA granthamAM daSTigocara thAya che, te paikI atra smaraNane vicAra karIe. amuka vastune anubhava thavAthI tenA saMskAre ApaNuM hRdayamAM sthApita thAya che. A saMskAre jyAre jAgRta thAya che tyAre te vastu yAda Ave che. AnuM nAma "mRti" yAne "smaraNa" che. AnuM lakSaNa te AgaLa upara granthakAra svayaM vicAre che (juo. 26 muM lakSaNa), tema chatAM ApaNe A viSaya samajavAmAM sahAyakArI pramANana (pari0 3, sU03)gata nimnalikhita lakSaNa joI laIe - . " tatra saMskAraprabodhasambhUtamanubhUtArthaviSayaM tadityAkAraM vedanaM smaraNam " arthAta (eka prakAranI Atma-zaktirU5) saMskAranI jAgRti thavAthI utpanna thatuM, anubhava karelA (cetana ke acetana) padArtharUpa viSayavALuM ane "" evA AkAravALuM jJAna te 'ramaraNa che. atra je te" evA prayogane ullekha karyo che te adhyAhAra paNa hoI zake. jemake he caitra! tane yAda che ke ApaNe kAzmIramAM rahIzuM ane drAkSa khAIzuM? A kathana samRtine AbhArI che, joke atra kAzmIra ane drAkSane uddezIne te zabdano ullekha nathI. AthI "maraNamAM 'tene pravega sAkSAt heya athavA adhyAhAra paNa heya ema samajI zakAya che. smaraNanuM prAmANya ajaina darzanakAre maraNane pramANarUpa mAnatA nathI. temanI evI dalIla che ke smRti anubhavajanya hovAthI-anubhavane adhIna hovAthI tene pRthaka pramANa tarIke gaNavI nyApya nathI. Ane uttara e che ke ApaNe AgaLa upara joIzuM tema anumAna pramANa paNa parataMtra che, kemake te vyAptijJAna ane pakSamAM hetunuM darzana e bene skRtinI parataMtratA adhIna che. A pramANe smRti temaja anumAna e baMne parata- che, te pachI paratatvatA hovA chatAM anumAnane pramANa mAnavuM ane rakRtine na mAnavI e kyAMne nyAya ? anumAna te utpattimAM vyApti vagerenI apekSA rAkhe che, tene viSaya svataMtra che, jyAre anubhavajanya smRtine viSaya anubhavagata hovAthI para taMtra che, tethI smRtine pramANa tarIke svIkAravAmAM AvatI nathI viSayanI svataMtratA ema kahevuM asaMgata che, kemake vyApti dvArA pratipAdita vastunA upara ja anumAna prakAza pADe che. je ema kahevAmAM Ave ke vyApti dvArA te sAmAnya saMbaMdha ja darzAvAya che (dAkhalA tarIke jyAM dhUmADe che, tyAM Aga che) jyAre anumAna te amuka viziSTa padArthanuM (dAkhalA tarIke amuka parvatanA upara agni che ) evuM bhAna karAve che, te e vAta smRtine paNa lAgu paDe che, kemake anubhava te aneka vastuo 1 A anubhava kaI vastunA pUrva kAlIna pratyakSa darzana, smaraNa, pratyabhijJAna, tarka, anumAna ke AkhuM vacanarUpa che.
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ 180 jIva adhikAra [ prathama upara tenI vividha viziSTatAo pUrNAMka prakAza pADe che, jyAre smaraNa te te paikI gheADI ja viziSTatAonu` bhAna karAve che eTale anubhavathI smaraNa pRthaka ja che. jo ema kahevAmAM Ave ke smaraNa dvArA upasthita thayelI viziSTatAo anubhava dvArA jaNAyelI che, kemake ema na hoya teA smaraNano saMbhava ja kayAMthI rahe te vyApti dvArA sUcavela agninuM jJAna viziSTa sthaLane paNa spaze che e bhUlI javuM na joie. gRhIta-grAhitya gRhItagrAhitvane doSa gaNI smRtinA tiraskAra karavA te yukti-yukta nathI, kemake anumAnathI gRhIta pratyakSa jJAna temaja tagRhIta viSayane grahaNa karanAra anumAna gRhItagrAhi nathI ? vaLI smaraNa viSayanI sattA nahi rahete chate utpanna thAya che, vAste te apramANa che ema paNa kahevu yukti-saMgata nathI, kemake amuka amuka hetuthI A sthaLe vRSTi thai che evuM bhUtapUrva vastunuM jJAna anumAnarUpa che ema zuM naiyAyikAe svIkAyu nathI ? A uparAMta smaraNa-jJAna kAi kAi vAra asatya hoya che ema kahI tenA prAmANyanA apalApa karavA te vyAjabI nathI, kemake zu asatya hetu pUrNAMkanuM anumAna sAcuM che ? jema anumAnanI asatyatA tenA hetu vagere janakAnI asatyatAne AbhArI che, tema smaraNanI asatyatA paNa anubhavanI avAvikatAne adhIna che. ethI samajI zakAya che ke jema sAcuM anumAna pramANu che temaja sAcuM smaraNa paNa pramANa che ja; kemake pramANanuM lakSaNa avisavAdIpaNuM che, jyAre apramANunuM lakSaNa visaMvAdIpaNuM che, AthI nimna-likhita zlokamAM darzAvelA doSa mATe sthAna rahetuM nathIH-~~ pratyabhijJAna Ane granthakAre vicAra karyA nathI eTale enA lakSaNa mATe te pramANunaya0 (pari 3)nA nimnalikhita pAMcamA sUtranuM avaleAkana vizeSa Avazyaka che. "" anubhavasmRtihetukaM tiryagUrdhvatA sAmAnyAdigocaraM saGkalanAtmakaM jJAnaM para. pratyabhijJAnam " na smRteH pramANatvaM gRhItagrAhitAkRtam / api tvanarthajanyatvaM tadaprAmANyakAraNam // ,, 39 arthAt anubhava ane smaraNa ema e kAraNeA dvArA utpanna thayelu, ti-sAmAnya, UrdhvatAsAmAnya ityAdi viSayavALuM ane ( bhRta ane vartamAna kALanI ) ekatAnI sakalanA karanArU jJAna te ' pratyabhijJAna ' che. 1 A zloka pramANa-mImAMsAnI TIkA( pR0 9)mAM sAkSIrUpe ApelA che. paribhASA( patrAMka 119 mAM akSarazaH svIkAravAmAM AvyuM che. piraNAma vagere samajavuM. 2 A ja lakSaNa jenata 3 ityAdi'thI videza "
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Ahata dazane dIpikA 181 smaraNa ane pratyabhijJAnamAM taphAvata pratyabhijJAnane smaraNamAM antarbhAva thAya che ema kahevuM yogya nathI, kemake smaraNa thavAmAM pUrve thayela anubhava ja kAraNarUpa che, jyAre pratyabhijJAna thavAmAM anubhava ane maraNa e bane kAraNa che. dAkhalA tarIke smaraNamAM "te vidyA-gurU" e bodha thAya che, jyAre pratyabhijJAnamAM te A vidyA-gurU" evuM bhAna thAya che. kahevAno matalaba e che ke pUrve dekhela vyakitanuM darzana thavAthI ke bevAyelI vastu jevAthI "te ja A evuM je jJAna utpanna thAya che temAM te ja" bhAga smaraNarUpa che, jyAre 'A' e bhAga upasthita vyakti ke padArthane dekhavA rUpa anubhava che. A pramANe anubhava ane smaraNathI uddabhavatuM te ja A evuM akhaMDa jJAna "pratyabhijJAna" che. sAmAnyanA prakAro jaina darzanamAM sAmAnyanA (1) tiryakasAmAnya ane (2) UrdhvatA-sAmAnya ema be bheda pADelA che. dareka vyaktimAM je samAna bhAva-sadaza pariNAma rahele che, tene "tiryasAmAnya " kahevAmAM Ave che. jemake kALI, dhoLI ane rAtI gAyamAM rahele gatva dharma tiryasAmAnya che. anyAja paryAyAmAM rahela je mULa dravya-anugata padArtha te "UrdhvatA-sAmAnya che. dAkhalA tarIke senAmAMthI banAvela vIMTI, karo, kaDuM vagere paryAyamAM anvayIrUpa-mULa dravya svarUpI je suvarNa che, te "UrvatA-sAmAnya che ( jyAre suvarNatva e tirya-sAmAnya che). anya zabdomAM kahIe te keI eka vastune tenI samagra jAtinI anyAnya vastuo sAthene samAnatAne je saMbaMdha te "tiya-sAmAnya che, jyAre kaI paNa vastunA aneka paryAyamAM paNa je dravya AbAda rahe che, paryAnI utpatti ke vinAza thavA chatAM jenuM astitva kAyama rahe. che, te dravya "UrdhvatA-sAmAnya che. jemake sthAsaka, keza, kula, zivaka, kAlA ItyAdimAM rahelI mRttikA. paryAyane "vizeSa" kahevAmAM Ave che, paraMtu jaina darzanamAM sAmAnya ane vizeSane paraspara sApekSa temaja vastuthI kathaMcit abhinna mAnyAM che arthAta pratyeka vastu sAmAnya-vizeSasvarUpI-ubhayAtmaka che. pratyabhijJAnanAM udAharaNe- A uparathI tirya-sAmAnyAdinuM svarUpa samajAyuM haze eTale pratyabhijJAnanAM nimnalikhita udAharaNane bedha sahelAIthI thaze 1-4 ghaTanI utpatti pUrvenI mATInI judI judI avasthAonAM A nAme che. jemake sthAsaka" e darpaNanA jevA AkAranuM pAtra che. AvI AkRtivALA, cAka upara caDAvelA mATInA piThane "sthAnaka' kahevAmAM Ave che. "keza " paNa eka jAtanuM pAtra che ane enA jevA AkAravALA mATIne "keza ' kahevAmAM Ave che. anAja rAkhavAne mATe banAvavAmAM AvelA pAtrane " kuzala ' kahevAmAM Ave che. AvI AkativALI mATI " kuzala ' kahevAya che. mahAdevanA liMgane maLato Avate mATIno pis * zivaka ' kahevAya che. A badhI mATInI uttarottara avasthAmAM hoya ema sUcavAya che. 5 jema aneka ghaDAomAM ghaTavarUpa sAmAnya dharma-ekarUpatA rahela che, tema A tamAma ghaDAomAMthI pitatAne ghaDe dareka jaNa eLakhI zake che. e uparathI tamAma ghaDAomAM eka bIjAthI prayatA-bhinnatA-vizeSatA siddha thAya che.
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ 182 jIva adhikAra. [ prathama (1) te A kALI gAyamAM gatva-dharma che ke jene ApaNane rAtI gAyamAM anubhava thayo hate. (2) te A kaDAnuM senuM che ke jene ApaNe kaMdarAnA AkAramAM joyuM hatuM. (3) te A upAdhyAyajI che ke jemaNe mane thoDAMka varSa upara tattvArtha-bhASyAdi vaMcAvyAM hatAM. (4) te A gAyanA je rojha (navaya) che ke jenuM svarUpa mane gAyanI sAthe samAnatArUpa pUrve sUcavavAmAM AvyuM hatuM. (5) te A bheMsa che ke jenuM gAyathI vilakSaNatArUpa svarUpa meM pUrve sAMbhaLyuM hatuM. (6) rAI caNA karatAM nAnI che. (7) kuMjara kI karatAM meTa che. (8) muMbaIthI amadAvAda dUra che. (9) muMbaIthI surata pAse che. - A udAharaNanI sakAraNatA e che ke e dvArA bauddhonA matanuM nirAkaraNa thAya che, kemake bauddha mata pramANe dareka padArtha kSaNika che eTale emAM ekatArUpa saMkalanA mATe ke sadazatA vAste avakAza nathI. emanA kSaNika vAdane bArIka vicAra karIe te emanA manamAM pratyakSa mATe paNa sthAna nathI, kAraNa ke pratyakSane pramANa tarIke svIkAratAM pratyakSaviSayaka padArthane the ghaNI paNa nityatA maLI jAya che. pratyabhijJAnamAM upamAnane antarbhAva udAharaNe uparathI ema keIne sahaja bhAse ke nayAyike jene "upamAna pramANa tarIke oLakhAve che, tene atra pratyabhijJAnamAM samAveza karavAmAM AvyuM che, eTale ke jaina daSTie upamAna e pRtha pramANu nathI. "sApardhAra sAdhyApana gumAna arthAta ( 1 ghAra ke kaI eka gRhastha rojha eTale zuM te vAtathI ajJAta hoya. Ane govALa ema samajAve ke je gAyanA jevuM hoya te rijha che. A gRhasthane jaMgalamAM jatAM rejha sAme maLyuM. tene jotAM gAyanA jevuM je prANI hoya te rejha' che e vAta tene yAda AvI. e smaraNa ane A evuM rejhanuM pratyakSa darzana e bethI "te ja A rojha" evuM tene je jJAna thayuM te "pratyabhijJAna' che. evI rIte " romazo danturaH zyAmo vAmanaH pRthulocanaH / yastatra cipiTaghANastaM caitramadhArayaH // 1 // payo'mbubhedI haMsaH syAt , SaTpadairdhamaraH smRtaH / saptaparNastu vidvaddhi-vijJeyo viSamacchadaH // 2 // pazcavarNa bhaved ratnaM mecakArUyaM pRthustnii|| yupatizcaikazRGgo'pi geNDakaH parikIrtitaH // 3 // " arthAta rUvAMTIvALA, bahAra nIkaLela dAMtavALo, kALo, ThIMgaNa, vizALa netravALA, capaTA nAkavA je hoya tene "catra' jANe; dUdha ane jaLane judA pADe te haMsa heya; cha pagavALuM jIvavuM te bhamare; saptaparNa te viSama patrathI yukta hoya ema vidvAnoe jANavuM; pAMca raMgavALuM ratna te mecakavistRta payodharavALe mAnava te yuvati; eka zIMgaDAvALA hoya te geDI; A pramANenAM kathanI sAMbhaLyA bAda cetra, hasa Adi najare paDatAM tenI cUtra vagere tarIke pratIti karavI te "pratyAbhijJAna' che.
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ kalAsa ] AhaMta darzana dIpikA. prasiddha sAdhamya dvArA sAdhyanuM sAdhana karavuM te "upamAna che. arthAta prasiddha vastunI aprasiddha vastunI sAthe samAnatA dvArA aprasiddha vastunuM jJAna te "upamAna" upamAnanuM lakSaNa pramANa che. anya zabdomAM kahIe to sAdasya jJAnathI saMjJA saMsI saMbaMdhI pratipatti karAvanArUM jJAna te upamAna" che. jaina darzananuM A saMbaMdhamAM e kathana che ke upamAnane sAdhamya ane samAna dharma sAthe ja saMbaMdha che, nahi ke vaidhamya ane visadaza dharma sAthe. eTale ke prasiddha vastuthI aprasiddha vastunI visadazatA dvArA aprasiddha vastunuM je jJAna thAya che tene upamAnamAM antarbhAva thato nathI. jemake A bheMsa che, kAraNa ke te gAya karatAM vilakSaNa che. arthAt upamAna pramANa joIe teTaluM vyApaka nathI. ethI karIne visadazatAbAdhaka ke anya pramANu mAnavAnI AvazyakatA siddha thAya che. AvI paristhitimAM A baMnene samAveza karanAra "pratyabhijJAna ne Adara kare asthAne nathI. keTalAka evI dalIla kare che ke visadazatA e sadazatAne abhAva che, visazatA jevI vAstavika cIja nathI; ethI upamAna pramANanI vyApakatAmAM vAMdhe AvatuM nathI. AnA pratyuttara tarIke ema paNa kahI zakAya ke sadazatA e visazatAne abhAva che ane sadazatAnI vAstavika haiyAtI ja nathI eTale upamAna pramANane badale prasiddha vaidhamya dvArA sAdhyanuM sAdhana karanAra pramANa mAnavuM ke jemAM upamAnane antarbhAva thAya. kharI rIte sAdhamya ke vaidhamya e bemAMthI koI eka bIjAthI vAstavikapaNAmAM utaratuM nathI, vAstu e bemAMthI game te dvArA thatA baMdhane pratyabhijJAnamAM samAveza karavo samucita che. A uparathI samajAya che ke upamAnanI pramANutA viSe jaina granthakAre vadhe UThAvatA nathI, paraMtu tene svataMtra pramANa gaNavA mATe teo taiyAra nathI. anugadvAra (sU. 144) temaja tattvArtha (pR. 35, 126) tarapha najara karIzuM te jaNAze ke keTalAka jainAcAryoe upamAnane paNa pratyakSa, anumAna ane AgamanI jema pRthaka pramANa tarIke svIkAryuM che. pratyabhijJAnanuM svAtavya keTalAkanI evI mAnyatA che ke pratyabhijJAnane pratyakSamAM antarbhAva thAya che, paraMtu te vAta vAstavika nathI, kAraNa ke "A te ja che " e prakAranA bhUta ane vartamAna ema ubhaya kALanI ekatAviSayaka jJAna pratyakSa dvArA saMbhavatuM nathI, kemake pratyakSa ke vartamAnakAlika padArtha upara ja prakAza pADe che, arthAt bhUtakAlika viSayanuM te grahaNa karavA asamartha che eTale ke 1 upamAna ane upamiti vacce kathaMcita bhinnatA che. jemake be vastunuM sAdasya te "upamAna', jANelI vastunA dharmanuM navI vastumAM AropaNa te "atideza', ane upamAnano atideza karavAthI prApta thatuM jJAna te "upamiti" che. 2 atre kahyuM che ke " f & story vmALe ? 2 23fThavA kAje, tenadApckkhe aNumANe Avamme Agame ". - 3 A vAtane mImAMsAkArtika (sa. 4, le. 84) samarthita kare che, kemake tyAM kahyuM che ke " sabhya vartamAna japate zudinA "
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ 184 jIva-adhikAra. [ prathama pratyakSa pratyabhijJAnanI garaja sArI zake tema nathI. maraNanI sahAyatAthI pratyakSa A jJAnane utpanna kare che ema kahevuM e eka jAtanuM sAhasa che, kemake pratyakSamAM evuM sAmarthya nathI ke te pratyabhijJAnanA kArya-kSetramAM jhaMpalAve. pratyekanI pitAnA viSayamAM ja pravRtti saMbhave che. zuM aMjanayukta netra paNa dUravartI rU5 uparAMta tenA aviSayarUpa gaMdhanuM grahaNa karI zake ke je A pramANenA virodha-janaka prasaMga tarapha durlakSya rAkhavAne kadAgraha keI kare te anumAna pramANa paNa havAmAM uDI jaze, kemake e paratve paNa ema zuM na kahI zakAya ke vyApti-maraNAdinI madadathI pratyakSa ja parokSa agninuM jJAna karAve che? pramANunaya (pari. 3)nA nimnalikhita sAtamA sUtramAM tarkanuM lakSaNa ema ApavAmAM AvyuM che ke " upalambhAnupalambhasambhavaM trikAlIkalitasAdhyasAdhanasambandhAdyAlambanaM idamasmin satyeva bhavatItyAdyAkAraM saMvedanamUhAparanAmA takaH " arthAta upalabha ke anupalaMbha dvArA utpanna thatuM arthAta anubhava karAyelI ke nahi karAyelI evI vastuonuM samIkSaNa karavAthI udbhavatuM, traNe kALanA sAdhya ane tarkanuM lakSaNa sAdhananA saMbaMdha vagerene Azraya lenAruM ane A hoya tyAre ja hoya evA svarUpavALuM jJAna te "taka che.AnuM bIjuM nAma "Uha che. vyApti- ApaNe anubhava uparathI samajI zakIe chIe ke je janme che te mare che. e kaI paNa deza nathI ke jyAM amuka prANI janme che chatAM te maryo na hoya. AthI ApaNe ema bedhaDaka svIkArIe chIe ke je je janme che te mare. A pramANene janma ane maraNane paraspara saMbaMdha te sahacAra" kahevAya che. AnA samarthanAthe dhUma ane agninuM suprasiddha daSTAnta vicArIe. jyAM jyAM dhUma che tyAM tyAM agni che. e kaI paNa dhUmavAnuM pradeza nathI ke jyAM agni na hoya. Ave te dhUma ane agnine paraspara saMbaMdha athavA janma ane maraNane saMbaMdha te "sahacAra" kahevAya che. 1 sarakhA mImAMsAhAka( sa. 2, . 114)ne nimnalikhita mudrAlekha - safrA dag:, hAthanatigmAtA dUrasUkSmAdivRSTau syAt , na rUpe bhopravRttitA // " 2 sAtha ane sAdhananA saMbaMdhane-avinAbhAvane "vyApti' kahevAmAM Ave che. 3 " vagerethI vAca-vAcaka bhAva samajo. 4 vyAkhanA AropathI vyApakane Aropa te "taka che. enA nyAya-darzanamAM (1) vyAghAta, (2) AtmAzraya, (3) itaretarAzraya, (4) cakrakAzraya, (5) anavasthA, (6) pratibandhI, (7) kalpanA, (8) gaurava, (9) utsarga, (1apavAda ane (11) vaijAtya ema agyAra be pADelA che.
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Arhuta darzana dIpikA janmyA chatAM mare nahi emane jANavAmAM Ave te janma-maraNanA kAraNa-kAryarUpa saMbaMdha UDI jAya che. A ' vyabhicAra ' kahevAya che. jyAM uparyukta dRSTAntamAM sahacAra uparAMta vyabhicAranA abhAva hAvAnI pratIti thatAM je siddhAnta phalita thAya che? niyama sphure che, tene ' vyApti ' kahevAmAM Ave che. jemake jyAM dhUma che tyAM tyAM agni che ja e sahacAra ane jyAM agni nathI tyAM dhUma nathI ja e vyabhicAranA abhAva e be siddha thavAthI jyAM jyAM dhUma che tyAM tyAM agni che' evA pavyAptiniyama ghaDI zakAya che. 125 kahevAnI matalaba e che ke be vastuo aneka sthaLe sAthe rahelI dekhAvAthI tenA vyAptirUpa niyama siddha thatuM nathI. e mATe te e ene judI pADavAmAM kaMi vAMdhA Ave che ke nahi te vicAravu joie, jo vAMdhe AvatA hoya te vyApti banI zakaze nahi. A pramANe be vastunA 1-2 A ene anukrame 'anvaya-vyApti' ane 'vyatireka-vyApti' kahevAmAM Ave che. 3 jyAM jyAM ' ne badale je je ane evI rIte 'tyAM tyAM' ne badale 'te te' mUkI zakAya. 'jyAM jyAM' e prasaMga darzAvavA mATe yojela sthalavAcaka avyaya che, jyAre je je e vyaktivAcaka vizeSaNa che. 4 4 AmAM dhUma kA' che ane agni enuM kAraNa che. AvA kArya-kAraNarUpa saMbaMdhamAM jene pradeza meTA hAya--jenuM kSetra vizALa hoya te vyApaka ' kahevAya che, jyAre jene pradeza nAnA hAya- jenu kSetra saMkucita hAya te 'vyApya' kahevAya che. kAya vyApya gaNAya che, jyAre kAraNa vyApaka gaNAya che, joke keTalIka vAra kAya ane kAraNanA pradeza samAna paNa hoya. prastutamAM dhUmarUpa kArTInuM kSetra agnirUpa kAraNa jeTaluM vizALa nathI, kemake tyAM jyAM agni hoya tyAM tyAM dhUma hovA joie evA niyama nathI, jemake lAkhaDane tapAvelA geLA. A gALAmAM agni che, paraMtu dhUma nathI. arthAt tapAvelA gALArUpa pradezamAM agni che, paraMtu tyAM dhUmanuM astitva nathI. jyAM vyApya ane vyApakanA pradeza sarakhA na hoya tyAM vyatireka-vyApti ulaTAvIne karavI paDe che. jemake jyAM jyAM dhUma nathI tyAM tyAM agni nathI evI vyApti na karatAM jyAM jyAM agni nathI, tyAM tyAM dhUma nathI evI vyApti saMgata gaNAya che. paraMtu jyAM vyApya ane vyApakanAM kSetre sarakhAM hoya, tyAM Ama ulaTAvavAnI jarUra nathI. jemake jyAM jyAM jJAna thavApaNuM ( jJeyatva) che, tyAM tyAM nAma havApaNa che e anvaya-vyApti uparathI jyAM jyAM jJeyatva nathI, tyAM tyAM nAma hovApaNuM nathI evI tireka vyApti karavAmAM kai jAtane khAdha nathI. evI rIte jyAM jyAM prANa vagere che tyAM tyAM cetanapaNu che e anvaya-vyAptinuM udAharaNa che, jyAre jyAM jyAM prANa vagere nathI tyAM tyAM cetanapaNuM nathI e vyatireka-vyAptinu' udAharaNa che. 5 AthI ema samajavAnu` nathI ke agni sthULa rIte dhUma upara vyApta thayA che athavA teA dhUma mAtra agninA vargamAM samAi gayA che. kharI vAta te e che ke dhUmanA vicAra upara agninA vicAra vyApta thayA che. dhRma ane agni e zabdomAM zabdavAcya vyaktitva pradhAna nathI paNa zabdavAcya dharma ke upAdhi ke sAmAnya pradhAna che. tAtpa` e che ke dhUma ane agni e enA sAmAnya dharmonA samanvaya vyApya-vyApaka bhAvanI muddhie karyo che. jIe vasatarjatamaheoNtsava smAraka grantha (pR. 115). 24
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIva-adhikAra. [ prathama sAhacaya nI-sAthe rahevAnA saMbaMdhanI parIkSA karavAne adhyavasAya te * taka " che. A tarkanuM kA vyAptinA nizcaya karI ApavAnu che. jyAM sudhI vyAptinA tarka nI upayeAgitA nizcaya na thAya tyAM sudhI anumAna na thai zake. jemake jyAM jyAM dhUma che tyAM tyAM agni che evA ni ya thayA vinA koi sthaLe dhUma jovAmAM Ave te tyAM zuM agni hovAnuM anumAna karI zakAya ? jeNe dhUmamAM agninI vyAptinA nizcaya karyAM che ja mAnava je sthaLe dhUma dekhe tyAM agni hovAnuM cAkkasa anumAna karI zake, A uparathI samajI zakAya che ke tarka vinA vyApti-nizcaya nathI ane vyAptinA nizcaya vinA anumAna nathI. arthAt anumAnane mATe vyAptinA nirNaya thavAnI AvazyakatA che ane e nirNaya mATe tarkanI jarUrIAta che' 18 vaLI jema vyApti jJAna karAvavAmAM tarka sahAyakArI che, tema vAcya-vAcaka bhAvanuM jJAna karAvavAmAM tarka upayegI che. amuka zabda amuka ane vAcaka che, jyAre amuka atha tenA vAcya che e jAtanuM jJAna thavAmAM tarka sAdhanabhUta che. tarka nu prAmANya---- ApaNe joi gayA tema tarkanI madadathI vyApti-jJAna thAya che. A takane jo pramANurUpa na gaNavAmAM Ave, te tenI sahAyatAthI utpanna thatA vyApti-jJAnane kaceA vidvAna pramANabhUta gaNe? kemake jenA kAraNamAM visaMvAda che-apramANikatA che, tenuM kArya pramANurUpa kANu gaNe ? eTale ke jyAre vyApti-jJAna A pramANe apramANu gaNAya te tenI madadathI utpanna thatuM anumAna-jJAna paNu apramANa ja lekhAya ke bIjuM kai ? eTale tane apramANa mAnanArane hAthe anumAnanA prANano pradhvaMsa thavAnA. vizeSamAM tarkane apramANu gaNanAra pratyakSa pramANunA ghAtaka banavAnA, kemake padAnuM pratyakSa avaleAkana karyAM pachI A sthaLe padArtha avisavAdI che, jyAre A anya sthaLe te visa MvAdI che eTale prathama sthaLe te pramANapurasara che ane dvitIya sthaLe apramANa evI je vyavasthA tarka ne laine pramAtA karI zake che, te takane apramANa mAnatAM kevI rIte saMbhavI zake ? kahevAnuM tAtpa e che ke pratyakSa jJAnathI jaNAtA padArthAnI satyatA-asatyatAnA nica anumAnathI thAya che, paraMtu jyAM anumAna jJAna ja apramANe manI havAmAM UDI jAya, tyAM pratyakSanA rAma ramI gayA vinA kema rahe ? ane jyAre A pramANe pramANeAnA lepa thavAnA eTale prameyanI vyavasthA mATe kyAMthI avakAza raheze ? eTale zUnyavAdanuM sAmrAjya sthapAvAnuM, 1 tarkanI upayogitA sa`zayanA ucchedaka tarIke jANItI che. ene mATe nimna-likhita prasiddha udAharaNa ApIzuH "" araNyametatsavitA'stamAgato, na cAdhunA sambhavatIha mAnavaH / dhruvaM tadetena khagAdibhAjA, bhAvyaM smarArAtisamAnanAmnA // 1 // "" arthAt A jaMgala che, sUrya AthamI gayA che, hAla ahIM'A mAnavaneA saMbhava nathI tethI nakkI pakSI vigerethI yukta evuM A kAmadevanA zatru ( mahAdeva )nA samAna nAmadhArI hAvuM joie eTale ke A sthANu ' che.
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA. 187 bauddho tane pramANa tarIke svIkAratA nathI. temanI mAnyatA evI che ke takanuM kArya, nirvikalpaka pratyakSa pachI utpanna thatI vikalpa-buddhithI thAya che. atre prazna e udbhave che ke A vikalpa-buddhi pramANarUpa che ke apramANurUpa ? je pramANurUpa kahevAmAM Ave te bauddha darzanamAM svIkArelA pratyakSa ane anumAna uparAMta tRtIya pramANa svIkAravAne aniSTa prasaMga khaDo thAya che. je ene apramANurUpa kahevAnuM sAhasa karavAmAM Ave, to kaI pramadA pitAnA napuMsaka patithI putranI IcchA rAkhe tenA jevuM che. arthAt evI apramANurUpa vikalpa-buddhi tarkanuM kArya karavA asamartha che. mATe game te zabdathI takane pramANa mAnavAnuM siddha thAya che. A uparathI samajAya che ke tarka e svataMtra pramANa che. ene pratyakSamAM antarbhAva karI zakAya tema nathI. A tarka dvArA indriya-pratyakSAdi vastunuM pRthakkaraNa thaIne kArya-kAraNa, vAcyavAcaka bhAva ItyAdi siddhAntathI ApaNI anubhava-suSTinuM samucita rIte vargIkaraNa karAya che. A pramANe pRthakkaraNa karavAmAM upayogI evuM taka-pramANa vikAsakramamAM sundara sAdhananI garaja sAre che. ethI te jaina darzanamAM ene Itara darzananI jema asvIkAra na karatAM keTalAka padArtho tarkagrAhya paNa che ema spaSTa nivedana karavAmAM AvyuM che. arthAt jaina darzanamAM (1) taka-grA ane (2) Agama-grAhya ema padArthanA be prakAre pADavAmAM AvelA che. hetu-gamya ane Agama-gamya padArtho- jaina darzanamAM hetugamya temaja Agama-gamya ema ubhaya prakAranA padArtho mATe sthAna che. keTalAka padArtho hetu-gamya che arthAt anumAnanA aMgabhUta hetu-takathI jANavA lAyaka che, jyAre keTalAka padArtho Agama-gamya che arthAt te AgamathI jANI zakAya che. vizeSamAM je padArtha jevI rIte jANavA lAyaka hoya, tenuM tevI ja rIte pratipAdana karavuM joIe. arthAta je padArtho kevaLa Agama-gamya che, temAM anumAnAdine pravega karanAra ane je padArtho anumAna vagere pramA thI grAhya che temAM kevaLa Agama-pramANane upaga karanAra paramAtmAnI AjJAne virAdhaka samaje. kahyuM paNa che ke-- " jo heuvAyapakvammi heuo Agabhe ya aagmio| so sasamayapanavao siddhAMtavirAhao'nno // 1 // "2 arthAt je hetuvAdanA pakSamAM hetuonI ane Agamane viSe AgamonI prarUpaNa kare, tene sva-siddhAntane jANakAra samajavo; AthI ulaTuM kArya karanArane siddhAntane virAdhaka jANa. 1 chAyA yo hetubAdapakSe hetukaH Agame ca AgamikaH / sa svasamayaprajJApakaH siddhAnta virAdhako'nyaH // 2 A gAthA zrI hemacandrasUrIzvarakRta yogazAstranA tRtIya prakAzanI ( patrAMka 171 )mAM sAkSIrUpe ApavAmAM AvelI che. pajJa zakA
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ 188 jIva-adhikAra, [ prathama dAkhalA tarIke kAcA dahIM, kAcA dUdha ane kAcI chAsanI sAthe kaTheLa meLavavAthI chatpatti thAya che, e vAta kevaLa Agama-gamya che. arthAt kAcA gerasa sAthe kaThoLa meLavatAM temAM tatkALa-antamuhUrtamAM je jIva utpanna thAya che, te carmacakSuthI joI zakAya tema nathI. te mATe te Agama-netra Avazyaka che. hA, alabata, kAlAntare te cha meTA thatAM tene sAMvyAvahArika pratyakSathI anubhava karAya che. evI rIte saghana vAdaLAM je I meghanuM anumAna karavuM, DahALuM pANI joI vRSTinuM anumAna karavuM, bagalA joI jaLAzayane tarka kara, rUpa joI rasAdinuM anumAna karavuM ityAdi hetugamyatA sUcave che. A uparathI e phalita thAya che ke tarka, anumAna jevA pramANane uDAvI devAM, te zAstrakAronA uddezanuM ullaMghana karavA barAbara che. atra koI prazna UThAve ke 46 mA pRSThamAM te tarkataki paNa eka jAtanuM vAgyuddha che ane tethI enI dADhamAM na phasAvuM ema je sUcavavAmAM AvyuM che te zuM viredha-janya hakIkata nathI? Ane uttara e che ke atra virodha mATe avakAza nathI ja. A te AzayanI ajJAta avasthAne AbhArI che, paristhiti na samajyAnuM A pariNAma che. kemake e pramAM yogadaSTi-samayanA 145 mA kaleka dvArA takane je mithyAbhimAnane hetu saMbodhavAmAM Avyo che, te zuSka takane uddezIne che. arthAt jyAM kevaLa kaThazeSa thAya, jenuM pariNAma nIrasa Ave evA zuSkavAdamAM yAne vitaMDAvAdamAM ane paralekAdinA bAdhaka 1 A vAtane zIkhelugari prabaMdhacitAmaNi pR0 91)mAM sAkSIrUpe nizva-likhita gAthA dvArA puSTa kare che ---- " muggamAsAipamuhaM vidilaM kaccammi gorase pddaa| tA tasajIvuppattI bhaNaMti dahie tidiNudharie // 1 // " [ mudgamASAdipramukhaM dvidalaM apakke gorase patati / tadA prasajIvotpatti bhaNanti dani tridinodvarite // A saMbaMdhamAM padmapurANamAM evo ullekha che ke " gorasaM mASamadhye tu mudrAdike tathaiva ca / bhakSayet tad bhavennUnaM mAMsatulyaM yudhiSThira ! // " eTale ke aDada ane maga vagerenI sAthe ( kAcuM ) gerasa khAvuM te kharekhara he yudhiSThira ! mAMsa khAvA barAbara che. 2 yogazAstranI pajJa vRtti ( patrAMka 171 )mAM kahyuM paNa che ke " AmagorasasampRkta-dvidalAdiSu jantavaH / dRSTAH kelibhiH sukSmAstasmAn tAni vivarjayet //
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa 1 Ahata darzana dIpikA, 129 vivAdamAM eTale ke jalpakathAmAM je tarkAne upayoga thAya che, te ja tarko dveSanA poSaka ane mithyAbhimAnanuM kAraNa hAvAthI heya che. e te je tarkAthI jAti, nigrahasthAna, hetvAbhAsane jora maLatu hAya te ta tyAjya che; bAkI je tarkAnA prayAga dhavAdamAM--vastusthiti jANuvAnI ja khAtara' gurU-ziSyA paraspara kare che, te tamAM mithyAbhimAnanA hetu nathI ja; ulaTA e te dhanAM sAdhanarUpa che. AthI e spuTa thAya che ke jyAM kevaLa jItavAnI abhilASAthI 1 sthAnAMgasUtramAM cha prakAranA vivAdo batAvyA che. vivAdane TIkAkAra jalpa-kathA eLakhAve che. 2-5 A saMbaMdhamAM zrIsiddhasena divAkarakRta vAdadvAtrizikA akSare akSara manana karavA huM pAdaka-mahAzayane vinavuM bru', joke ahIM to phakta vAnagIrUpe nimnalikhita zlokA temaja tenA upasthita karI satASa mAnu chu. bhAvA " grAmAntaropagatayorekA miSasaGgajAta matsarayoH / syAt sau ( sa ? ) rUyamapi zunorbhrAtrorapi vAdinorna syAt // * arthAt judA judA gAmathI AvI caDelA ane eka ja mAMsanA TukaDAnI AsaktithI matsarI anelA evA e kUtarAo vacce kadAcita mitratA sabhave, paraMtu vAdIe jo e sagA bhAIe paNa hAya, tApaNa te e vacce sakhya saMbhavatu nathI. C .. ' * tarIke anyata eva zreyAMsyabhyata eva vicaranti vAdivRSAH / vAksaMrambhaH kvacidapi na jagAda muniH zivopAyam // 7 // " arthAt kalyANA anyatra che ane vAdi-vRSabha bIjI tarA ja vicare che; munie teA vANInA yuddhane kyAMe kalyANu ( mekSa )nA upAya kahyo nathI. "" para nigrahAdhyavasitazcittaikAgryamupayAti ta ( ya ? ) bAdI | yadi tat syAd vairAgye na cireNa zivaM padamupayAtu || 25 || arthAt khIjAone nigraha karavAnA adhyavasAyavALA yAdI je cittanI ekAgratA meLave che, tevI je te vairAgyamAM meLave, teA TuMka samayamAM meAkSa-padane pAme. jJeyaH parasiddhAntaH svapakSabalanizcayopalabdhyartham / parapakSakSobhaNamabhyupetya tu satAmanAcAraH // 10 // 6 zrIharibhadrasara 13 mA dhamavAdASTakamAM kace che -- viSayo dharmavAdasya tattattantra vyapekSayA / prastutArthopayogyeva dharmasAdhanalakSaNaH // 1 // .. 11 13 arthAt potAnA pakSanA parAkramanI pratIti mATe bIjAne siddhAnta jANavA ( te Avasyaka ane iSTa che ), paraMtu sAmAnA pakSane kSeAbha pamADavA mATe tene siddhAnta jANavA e sajjanA mATe anAcAra-durAcAra che. arthAt te te zAstranI apekSAe dhavAdanA viSaya prastuta ane upameAgI ja che temaja dhama sAdhananuM te lakSaNa che.
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4-adhikAra. [ prathama vAda-vivAda karate hoya-jyAM eka bIjAne parAsta karavAnA irAdAthI chaLapUrvaka takatarki jevuM vAgyuddha AraMbhAtuM hoya, tyAM tarko jarUra rAga-dveSano hetu hevAthI bhava-vRddhinA kAraNarUpa che ane ethI karIne te AdaraNIya nathI. aMtamAM A kathananI puSTi mATe temaja jemanA vAkyothI keIka pAThaka tarkone uDAvI devA taiyAra thayA hoya, temanI brAnti dUra karavA mATe te ja mahAtmA samarthavAdI zrIharibhadrasUrivaranuM nimna-likhita bAramuM vAdASTaka upasthita karavAmAM Ave che - "zuSkavAdo vivAdazca dhrmvaadstthaa'prH| hatyeSa trividho vAdaH kIrtitaH paramarSibhiH // 1 // atyantamAninA sAdha krUracittena ca dRDham / dharmaviSTena mUDhena 'zuSkavAda 'stapasvinaH / / 2 // vijaye'syAtipAtAdi lAghavaM tatparAjayAt / dharmasyeti dvidhA'pyeSa tattvato'narthavardhanaH // 3 // labdhikhyAtyarthinA tu syAd duHsthitenAmahAtmanA / chalajAtipradhAno yaH sa vivAda ' iti smRtaH // 4 // vijayo hyatra sannItyA durlabhyastattvavAdinaH / tadbhAve'pyantarAyAdi-doSo'dRSTavighAtakRt // 5 // paralokapradhAnena madhyasthena tu dhiimtaa| svazAstrajJAtatatvena 'dharmavAda ' udAhRtaH // 6 // vijaye'sya phalaM dharma-pratipattyAdyaninditam / Atmano mohanAzazca niyamAt tatparAjayAt // 7 // dezAdyapekSayA ceha vijJAya gurulAghavam / tIrthakRjjJAtamAlocya vAdaH kAryo vipazcitA // 8 // ,5 1 zrIsiddhasena divAkare nyAya-dvArnAizikAmAM nIce mujaba cha prakAranA vApha-chaLa gaNAvyAM che? " prAbhikezvarasaumukhyaM dhAraNA''kSepakauzalama / __ sahiSNutA paraM dhAya miti ghAdacchalAni SaT // 31 // " arthAta prazna karanArAnI Izvara viSayaka saMmukhatA (sabhya ane sabhApatine sadbhAva), dhAraNAzakti, AkSepa karavAmAM kuzaLatA, sahanazIlatA ane atyaMta dhaSTatA e cha vAda-chaLa che. 2 . stathA paraH ' iti vA / 3 sambodhanArthe vA / 4 phalavizeSaNaM kriyAvizeSaNaM dhaa| 5 bhASAMtara-maharSioe vAdanA zuSkavAda, vivAda ane apara ( athavA uttama ) dharma-vAda ema traNa prakAre kahyA che. 1
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA. 191 anumAna pramANu-mImAMsAmAM anumAnanuM lakSaNa "sAdhanA sAdagavijJAnanumAna'' ema ApyuM che arthAt sAdhana dvArA sAdhyanuM je jJAna thAya te "anumAna che. AnA pratyakSanI atizaya abhimAnI, atyaMta kara manavALA dharmanA draSI ane mukha evAnI sAthe tapasvIne vAda te "zuSkavAda' che. 2 enA upara vijaya meLavavAmAM enuM maraNa, (verane anubaMdha ) vagere ane tenAthI parAjaya thatAM potAnA dharmanI latA ( nindA, zAsanano ucheda ) e pramANe baMne prakArathI paNa e vAstavika rIte (bhava-bhramaNanuM kAraNa hovAthI) anarthanI vRddhi karanAra che. 3 ( suvarNa vagerenA ) lAbhanA ane kIrtAinA abhilASI, daridra (athavA mAnasika nirbaLatAvALA) temaja anudAranI sAthe vAda ke jemAM chaLa, jAti mukhya che te " vivAda ' kahevAya che. 4 kemake atra arthAta A vivAdamAM suMdara nItipUrvaka vijaya meLave te tattvavAdI mATe muzkela che. tenA bhAvamAM arthAt vijaya maLe te paNa adaSTa (paraloka )ne vighAta karanAra antarAya (AjIvikAne ucheda ) vagere deSa udabhave che. 5 paralokane mukhya gaNanAra-tene svIkAranAra, madhyastha-kAgrahathI mukta, buddhizALI ane pitAnA zAstranAM tattvane jANakAra evAnI sAthe vAda ' dharmavAda' kahevAya che. 6 enA upara chata maLatAM dharmane svIkAra vagere stutya phaLa prApta thAya che ane enAthI hArI jatAM nakkI AtmAne mohane vinAza thAya che, pitAnI brAnti dUra thAya che. 7 jagatamAM deza ( kALa, rAjA, prativAdI ) vagerenI apekSAe guratA-laghutAno khyAla karI temaja tIrthakaranA dRSTAntanI AlocanA karI arthAta mahAvIra prabhue prathama samavasaraNagata parSadAne cheDIne anyatra gautamasvAmI pramukha gaNadharo sAthe kevI rIte vAda karyo hate. te dhyAnamAM rAkhIne vicakSaNe vAda karavo joIe. 8 1 6 sAdhyazabdanA be arthe thAya che: (a) anumeya evo paryAyavAcI dharma ane A) sApa dharmathI yukta dhama. vyApri-jJAna karatI veLA prathama artha karo ane anumAna-jJAnanI prAptinA samayamAM bIjo artha kare. eTale parvata agnimAna che dhUmavALo hovAthI emAM vyApti-grahaNanA samaye * ani' sAdhya che, jyAre anumAna-nAna karatI veLAe parvata agnimAna che ' e sAdhya che. 2 nyAyapravezamAM anumAnanuM lakSaNa nIce mujaba che: " manumAnaM sTiArarthIna. " ke " A AhaMta darzana dIpikA ' ema kahI A grantha keIne batAve parArtha pratyakSa' che, jyAre svArtha pratyakSanuM svarUpa spaSTa hovAthI te viSe ullekha karavo te karakaMkaNane ArasI batAvavA jevuM gaNAya. atre e umeravuM aprAsaMgika nahi lekhAya ke pratyakSane keI naiyAyika, vazeSika, bauddha ke digaMbara tAki ke parArtha karyuM hoya tema jaNAtuM nathI; kemake taiyAyika-vaizeSika darzanamAM temaja bauddha grantha paikI nyAyapravezamAM tathA nyAyabindumAM paNa anumAnane ja parArtha kahevAmAM AvyuM che. tavAthadhinI TIkA racanArA digaMbara AcAyo paikI zrIpUjyapAde tathA zrIakalaMkadeve zrutajJAnane pArtha ane zrata sivAyanAM bIjAM badhAM jJAne ( avadhijJAnAdi )ne svArtha ja gaNyAM che. zrImANikyanandIe paNa svakata parIkSA mukhamAM anumAnane ja parArthe gamyuM che. AthI pratyakSane paNa parArtha gaNavAnuM kArya te svataMtra pratibhAzALI vetAMbarAcArya mATe ja na nirmAyuM hoya tema te kArya karavAnI zrIsiddhasena divAkare pahela karI che ane enuM anukaraNa pramANanala0mAM thayeluM che,
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ ra jIvaadhikAra. [ prathama jema svArthI ane parAtha ema be prakAro che. bIjAnA samajAvyA vinA peAtAnI ja matithI sAdhana ane vyAptinA smaraNu dvArA je anumAna karAya che te * svArthAnumAna che, jyAre bIjAne samajAvavA mATe anumAna-prayAga raju karI tene anumAna-jJAna prApta karAvavuM te 8 3pArthAnumAna ' che. vicAra karatAM jaNAze ke svArthAnumAnane kAraNamAM kAryonA upacAra karIne pArthAnumAna ' kahevAmAM Ave che eTale kharI rIte anumAna svAsthya ja che4. ApaNe upara joi gayA tema A anumAna sAdhananuM darzana ane byAptinuM smaraNa thatAM sphure che. jemake kAika sthaLe koi manuSye dhUmADA joce. A jotAM tene dhUma ane agninI vyApti heAvAnuM smaraNa thayuM eTale ke jyAM jyAM dhUma hoya che tyAM tyAM agni hAya che e vyApti tene yAda AvI. AthI A sthaLe agni hovA joie ema teNe anumAna karyuM. AthI A anumAna dhUmarUpa sAdhananuM darzana ane dhUma ane agninI vyAptinA smaraNapUva ka che ema sutarAM samajAya che, sAyana sAdhana kahA ke liMga kaheA ke "hetu kahe te eka ja che. enuM lakSaNa pramANanaya ( 50 3, sU. 11 )mAM nIce mujaba ApavAmAM AvyuM che: ** nizcitAnyathAnupapattyekalakSaNo hetuH 11 arthAt anyathA jenI upapatti ( ghaTavApaNuM nahi hovAnA nirNayarUpa lakSaNavALA eTale ke sAdhya vinA jenI upapatti thai zake ja nahi te hetu ' kahevAya che, bauddhoe 1 pramANanaya0( 50 3 `nA nimna-likhita dazamA sUtramAM kahyuM paNa che ke 'hetugrahaNasambandhasmaraNakArakaM sAdhya vijJAnaM svArtham " 2 A sabaMdhamAM AgaLa upara nirdeza karavAmAM AvanAra che. 3 kahevAnI matalaba e che ke zabda-prayAgathI bIjAnA hRdayamAM pratyakSa, anumAna ke smaraNu vagere jJAna utpanna karavuM te ' parA ' che. A zabda-prayoga paNa pratyakSAdi jJAna tarIke gaNAya, paraMtu tema karatI veLA tyAM kAya mAM kAraNune upacAra che e dhyAnamAM rAkhavu. 4 kriSnAga paNa pramANasamuccaya nAmanI emanI kRtimAM svArtha ane parAya ema anumAnanA e prakAra pADe che, paraMtu parA saMbaMdhamAM vizeSa parIkSaNa karI ema sUcave che ke parArthAnumAna e peAtAnI pratItinuM anyane bhAna karAvavArUpa che eTale vastuta: svArthAnumAna evuM eka ja anumAna che. bauddha pramANuzAstrane tAmila bhASAmAM lakhAyela manimekhalai ( Manimekhalai ) granthamAM parAoNnumAna mATe kaze| ullekha nathI. tyAM sarva UhApaha svArthAMnumAna paratve che. jIe vasaMtara 50 ( pR. 11 ). 5" hinoti-gamayati jijJAsitadharmaM viziSTAnarthAniti hetu: ema dazavaikAlikanI zrIharibhadrasUriSkRta TIkA ( patrAMka 33 )mAM ullekha che, 33
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA. 197 hetunAM pakSadharmatva, sapakSa ane vipakSavyAvRtti ema traNa lakSaNe mAnyAM che, jyAre naiyAyike e A uparAMta abAdhitatva ane "asatpatipakSatva e be vadhAre lakSaNe mAnyAM che; paraMtu A lakSaNo nirAvazyaka temaja dUSita hovAthI jainoe avinAbhAva ( anyathAnupapatti) 1 jenA vize amuka vAta sAdhavAnI che te "pakSa' kahevAya che. anya zabdomAM kahIe te sAya-dharmathI yukta dhamAM te pakSa' che. A traNa prakAre siddha hoya cheH (a) pramANathI. (A) vikalpatha athavA (I) ubhayathI. jemake "parvata' AgnamAna che, dhanavAna hovAthI; emAM parvata' "pramANathI prasiddha che. sarvata che, sarva doSathI rahita hovAthI; emAM "sarvata' 'vikalpathI' siddha che, kemake atra vikalpathI arthAta mAnasika avasAyathI sarvananuM almiAna karIne tenI hayAtInuM anumAna karAya che. zabda pariNAmI che, kAryapaNuM hovAthI; emAM je zabdo sAMbhaLavAmAM Ave che te pratyakSa pramANathI siddha che, jayAre atIta ane anAgata kALanA zabdo zravaNugocara thayA nathI eTale te vikalpathI siddha che. Ama zabda pakSa atra "ubhayathI' siddha che. pakSamAM hetanI haiyAtI te "pakSadharmatA' kahevAya che. pakSanA sthAnamAM birAjata ane ethI pakSa jevo jaNAta hoya chatAM je pakSanuM kArya karavAmAM - asamartha hoya te 'pakSAbhAsa' kahevAya che. AnA nyAyAbindunI jema nyAyAvatAramAM mukhyatve karIne pAMca prakAre darzAvyA che, jyAre nyAyapravezamAM te enA prakAronI saMkhyA navanI gaNAvI che. A pAMca prakArene dRSTAnto dvArA vicArIe. apratIta, saMdigdha ke brAnta viSayano ja nirNaya kare samucita gaNAya tema che, to tene mUkIne siddha vastune siddha karavA pakSa raju kare te prathama prakArane pakSAbhAsa che. jemake jene vanaspatimAM caitanya siddha hoya-jene ene nizcaya thaI cUkyo hoya tenI sAme "vanaspati sacetana che' e pakSa upasthita kare te prathama prakArane 5kSAbhAsa che. bIjA pakSAbhAse anukrame pratyakSa pramANathI, anumAnathI, lokathI ane svavacanathI bAdhita che. "agni anuNu (zItaLa) che'. A pakSa pratyakSa pramANathI bAdhita che. "punarjanma nathI' e anumAna-badhita pakSAbhAsa che, kemake punarjanmanuM astitva siddha karanAra anumAnathI e bAdhita che. "paradAra bhogya che' ema kahevuM te loka-yavahArathI bAdhita che. "mArI mAtA vadhyA che athavA "mAruM pramANa brAnta che, e svavacanathI bAdhita pakSAbhAsa che. kAraNa ke je mAtA vaMdhyA hoya to pote janme ja kyAMthI ane pote jyAre janme che, te mAtA vaLyA che ema kema bane ? evI rIte je pramANa hoya te brAnta kevI rIte hoI zake ane je brAnta hoya te te pramANa kema kahevAya? chatAM ema kahevuM e te "vadate vyAghAta' che. 2 amuka vAta siddha karavAnI hoya te vakhate je je vastuomAM te hovAne nizcaya thaI gaye hoya te te vastu "sapakSa' kahevAya che. jemake parvata agnimAna che, dhUmavAnuM hovAthI. emAM agni sAdhya che. parvata e "pakSa che ane raseDA vagere sthaLo ke jyAM agni hevAne nizvaya thaI cukyA che te raseDA vagere "sapakSa' che. udAharaNamAM hetune saMdubhAva te "sapakSasattva che. 3 amuka vAta siddha karatI veLA je je vastuomAM te na hovAne nirNaya thaI cUkyo hoya te 'vipakSa' gaNAya che. jemake uparyukta anumAnamAM sarovara vagere; kemake A sthaLomAM agni na hovAnI pratIti thaI gaI che. vipakSamAM avidyamAnatA te 'vipakSavyAvRtti ' che. 4-5 Ano 195mAM pRSThamAM vicAra karavAmAM Avyo che. 6 AnuM lakSaNa pramANumImAMsA (1-2-0 )mAM e ApavAmAM AvyuM che ke
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ 194 jIva-adhikAra [ prathama rUpa eka ja lakSaNa mAnyuM che, kemake avinAbhAvarUpa lakSaNathI hetu lakSita na hovA chatAM te sAce hetu hevAne kaI dAkhale ApI zake tema nathI temaja e kaI asatya hetu (hetvAbhAsa) nathI ke jemAM avinAbhAva saMbaMdha vidyamAna hoya. pakSadharmatvane hetunuM lakSaNa mAnavAthI avyApti deSa udbhave che. jemake "AkAza candravALuM che, jaLamAM candra dekhAya che tethI . A anumAnamAM jalagata candranuM AkAza adhikaraNa nathI eTale hetu pakSane dharma che joIe e vAta arthAta pakSadharma atra ghaTI zakatuM nathI. chatAM anumAna to sAcuM che enI keNa nA pADI zake tema che?' eTale ke pakSadharmatvane abhAva hevA chatAM anumAna satya che e ja lakSaNanI avyApti jAhera kare che. AthI pakSadharmavane hetunA lakSaNa tarIke svIkAravuM ucita nathI. vizeSamAM A lakSaNane asvIkAra karavAthI vyadhikaraNasiddha nAmane hetvAbhAsa mAnavAnI jarUra rahetI nathI eTale lAbha thAya che. vaLI pakSadharmavAdi lakSaNe ativyApti nAmanA deSathI paNa grasta che, jemake "kaI garbhavatI pramadAnA pAMca putro habasI jevA kALA hovAthI tenuM garbhastha saMtAna zyAma hovu joIe" e anumAnamAM pakSadharmAtvAdi pAMce lakSaNo ghaTI zake che, chatAM Ane keI sAcuM anumAna kahevA taiyAra thaze khare? A vAta khuTa rIte samajAvavA A anumAnane saMskRtamAM na kathA putra rAmA, tathA putravAta ema ulekha karIe. atra taputratvarUpa hetu athAta sahabhAvIne eTale ke eka sAmagrIne adhIna evA rUpa ane rasane, vyApya ane vyApakane tathA ziMzapAva (zizu ke azoka nAmanuM jhADa hovApaNuM ) ane vRkSane je sahabhAva-niyama temaja kamabhAvine eTale ke kRttikAnA ane zakaTanA udayane tathA kArya ane kAraNa (dhUma ane agnine) je kramabhAva-niyama te "avinAbhAva" che. prakaraNavazAta atra sAdhya ane sAdhanano niyama samajavo. A niyamane nizcaya ApaNe 186mAM pRdamAM jeI gayA tema taka 'tho thAya che, e kArya karavAnuM anumAna ganuM nathI, kemake anumAnane avinAbhAvane nizcaya karanAra tarIke svIkAratAM anavasthA temaja itaretarAzraya -nAmanA doSo udbhave che. 1 AvA bIjA paNa udAharaNo che. jemake (a) sUrya pRthvIthI Uce che, pRthvI upara tene prakAza hovAthI; (A) eka muhUrta pachI gaganamAM zakaTa nakSatrane udaya thaze, atyAre kRtikAne udaya hovAthI; (4) mAtApitA brAhmaNa che, tethI tene putra paNa brAhmaNa hovo joIe. A saMbaMdhamAM bhaNe paNa fuDojha vALa, gsghANatADanumA | a ufzr 1, pakSankSaa | 2 || " (jue pramANumImAMsAnI vRttinuM 79 muM pAnuM). 2 atra koI ema kahevA taiyAra thAya te hetunA lakSaNa tarIke pakSadharma nahi svIkAravAthI "A mahela gheLo che, kAgaDAe kALA hovAthI" evuM anumAna paNa sAcuM mAnavuM paDaze, te e vAta yuktisaMgata nathI, kemake kAkanI kRSNatA prAsAdanI dhavalatA sAthe avinAbhAvarUpa saMbaMdhathI rahita che tethI A hetu asatya che ane ethI karIne A anumAna paNa asatya che-anumAnAbhAsa che, nahi ke pakSadharmatane abhAva hovAthI.
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA. 195 pakSane dharma che, eTale pakSadhamatvathI A hetu maDita che. vartamAna pAMca putrarUpa sapakSamAM paNa vidyamAna che eTale sapakSasattvathI hetu alaMkRta che. vaLI asthAmarUpa vipakSamAM hetu vate nathI eTale e vipakSa-vyAvRttithI alaMkRta che' (evI rIte taputratvarUpa hetumAM abAdhitatva ane asatratipakSatva paNa rahelAM che.) A pramANe hetunAM pAMce lakSaNo hovA chatAM A hetune sAce hetu keNa kahe? ethI e niSkarSa nIkaLe che ke je hetu pAMca lakSaNethI lakSita hoya te ja satya che e kathana asatya che. kharI rIte sAdhya vinA jenI upapatti na thaI zakatI hoya te ja satya hetu che-sAcuM sAdhana che ane e dvArA satya anumAna kure che. atre e phaTa karavuM Avazyaka samajAya che ke avinAbhAvarUpa lakSaNathI lakSita hetumAM abAdhitatva hoya ja che e hetu kadApi bAdhita hotuM nathI. eTalA mATe ja abAdhitatva lakSaNa svIkAravAnI kazI jarUriyAta nathI. A vAta "agni anuSNa che, dravya hovAthI e udAharaNa dvArA vicArIe. atra dravyatvarUpa hetu agnimAM barAbara vidyamAna che, mATe tene bAdhita kema kahevAya? alabata pakSamAM sAdhya (pratyakSa)bAdhita che, kemake agnimAM anuSNutAne abhAva pratyakSasiddha che. tyAre zuM prata hetu sAce che? sAce koNa kahe che ? sAdhyanA doSathI tene duSita gaNave vyAjabI nathI e ja amAruM kathana che, kemake pakhAlInA deSathI pADAne dUSita gaNa e kathAne nyAya ? bAkI avinAbhAvanA abhAvathI te A hetu druSita che ja. asatratipakSatvane hetunA lakSaNa tarIke svIkAravuM e vyartha kalapanA che, kemake je hetu avinAbhAvathI bhavita haze, te tenI sAthe pratipakSanI saMbhAvanA saMbhavI zakatI ja nathI. A uparathI e sutarAM siddha thAya che ke hetunAM traNa ke pAMca lakSaNe mAnavA na prerAtAM avinAbhAvarUpa eka asAdhAraNa lakSaNa mAnavuM e ja vicakSaNatA che. hetunA prakAre - - sthAnAMga (sU) 738)mAM hetunA cAra prakAra traNa rIte darzAvyA cheH (a) (1) yApaka, (2) sthApaka, (3) vyasaka ane (4) laSaka (A) (1) pratyakSa, (2) anumAna, (3) upamAna ane (4) zabda, (I) (1) "mati tata rita kara, (2) 'jati ta narita , (3) 1 atra kaI zaMkA uThAve ke uparyukta udAharaNamAM vipakSa-vyAvRtti nizcita nathI. kemake sthApatya vinAno tene putra na ja hoya evo eka niyama nathI. to Ano uttara e che ke A to bhAvatuM hatuM ne vaidya kahyuM " tenA jevuM thayuM, kemake AnuM nAma avinAbhAva nahi te bIjuM zuM ? A avinAbhAvanI gerahAjarInA prabhAvathI ja prakRti hetu asatya Thare che. vizeSamAM AthI karIne te sapakSasane agatyanuM lakSaNa gaNavuM nirarthaka siddha thAya che. AthI ja vipakSavyAvRttinA nizcayane hetunuM lakSaNa mAnatA he te avinAbhAvamAM ja te antargata thaI jAya che. 2 amuka eka padArtha che, vAste amuka bIjo padArtha paNa che. jemake dhamAMDe che, mATe agni che ja. 3 amuka eka padArtha che, mATe teno virodhI bIje padArtha nathI ja. jemake agni che. mATe ThaMDI nathI ja
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ 186 jIva-adhikAra. [ prathama nArita tata sahita ttA ane (4) rAti tava rAti para A prakAre paikI madhyama prakAra suprasiddha hovAthI bAkInA prakAra saMbaMdhI ApaNe Deka vicAra karIzuM. khUbavizeSaNavALA hetune prayoga kare ke jethI prativAdI te jhaTa samajI na jAya ane ethI tene dUSita TheravatAM tene vAra lAge. AvA hetunI madadathI vAdI kAla-cApana karI zake-vakhata vItAha de. A pramANe je hetu kAla-sApanamAM kAma lAge te "yApaka" kahevAya che. prasiddha vyApti hovAne lIdhe je hetu pitAnA sAdhyane jaladI sthApe te "sthApaka" kahevAya che. je hetu prativAdIne bhUlAvAmAM nAkhe-vyAha upajAve te "vyasaka che. caMsaka hetuthI prApta thayelI Apattine dUra karanAre hetu bhUSaka" kahevAya che. 1 amuka eka padArtha nathI, mATe tene virodhI padArtha che ja, jemake agni nathI, mATe zIta che ja, 2 amaka eka padAtha nathI, vAte bIjo amuka padArtha paNa nathI. jemake ahIM jhADa nathI mATe sIsama paNa nathI. 3 A cArenuM vistRta vivecana pramANunaya,(50 3, sU0 67)thI zarU thAya che. 4 A cArenA udAharaNo sthAnAMganI TIkAmAM ApelAM che. vizeSamAM TIkAkAre niyuktinA AdhAre nAnI nAnI kathAo ApI A vAtane vizada banAvI che. A kathAo anukrame nIce mujaba che - (a) kAI apativratA strIe potAnA patine videza mokalavA mATe ema kahyuM ke tame ujajaina jAo. tyAM UMTanI eka eka lIMDIne eka eka rUpiyo upaje che. A sAMbhaLI te vecavA mATe tyAM gayo. eTale pelI kulaTAe pitAnA jAra sAthe kAlathApana karyuM. ( AI eka lucca parivrAjaka gAme gAma pharato hato ane loka-madhyamAM ApeluM dAna phaLadAyaka che ema kahI lokone chetarI tenI pAsethI dAna leto hato. A joI eka zrAvake tene kahyuM ke lakano madhya bhAga te eka ja che, te aneka gAmamAM kyAMthI saMbhave ? AthI parivAjanI luccAI pakaDAI gaI.. ( I-I) A be kathAmAM dviarthI be zabda Ave cheH (1 ) zakatittiri ane 2 ) tarpaNaleDika. vaktA je artha sUcavavA mAge che, tenAthI pratipakSI ulaTa artha kare che. zakatittirinA (1) gADAmAM ANela tetara ane (2) gADI sahita tetara ema be atha che. evI rIte tapaNuleDikAnA paNa (aa sAthavAmAM pANI meLavavuM te ( jalamizrita sAthe ) ane (2) tevuM mizraNuM karanArI nArI ema be athe che. tetaravALuM gADuM laIne eka mANasa jato hato. tene eka dhUte pUchayuM ke A zakatittirino za bhAva che? pelAe uttara Apyo ke tarpaNa DikA. dhUte keTalAka mANasone bhegA karIne kahI saMbhaLAvyuM ke A gADAvALe mane zakaTatittiri (goDA sahita tetara ) tapa NalADikAthI ApavAnuM kahe che. e mUlya huM ApavA taiyAra chuM, vAte mane gArDa ane tetara bane maLavAM joIe. A sAMbhaLI gADAvALA gabharAI ga, paraMtu eka bIjA pUrve tene zAMta karyo. AnA samajAvyA mujaba gADAvALAe prathama dhUrtane kahyuM ke tuM tarpaNa DikA lAva ane zakaTatittiri le. dhUrte tarata ja pitAnI strIne tarpaNaloDikA taiyAra karI zakatittiri levA kahyuM. A strI sAthavAmAM pANI meLavavA beThI ke tarata ja pelA gADAvALAe tene upADI ane kahyuM ke huM A tarpaNa ikA laine tane zakaTatittiri ApuM chuM. A sAMbhaLI prathama te zakaTatittiri mAMgavAnI vAta kADhI ja nahi. A vAtane prathama bhAga bhaMsaka hetunA udAharaNarUpa che, jyAre pa:chalo bhAga lUkane daSTAMtarUpa che.
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA. tRtIya prakAranI AlecanA- tRtIya prakAranI sthala rUparekhA TipaNamAM AlekhI che, jyAre enuM thoDuMka vivecana nIce mujaba raju karAya che. hetunA upalabdhi-hetu ane anupalabdhi-hetu ema be bhede paDe che. vaLI A prakinA vidhi ane niSedhanI apekSAe bae prabhede paDe che. temAM vaLI A pratyekanA avAMtara bheda paNa che. e vAta nIce mujaba darzAvI zakAya che upalabdhi anupalabdha ( niSedha (vidhi) virUddha avirUddha (vidhisAdhaka) (pratiSedhasAdhaka) | | | | | vyApya kArya kAraNa pUrvacara uttaracara sahecara svabhAva vyAsa kAya kAraNa pUrva uttara saha0 7 8 9 10 11 12 13 avirUddha (pratiSedhasAdhaka) virUddha (vidhasAdhaka) svabhAva vyApaka kAryuM kAraNa pUrva, uttara0 saha0 kArya kAraNa svabhAva vyApaka saha0 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 1 jema vidhi sattAvAcaka che tema niSedha asattA abhAva)vAcaka che. A abhAvanA jaina zAstramAM (aMprAgabhAva, (A) praasAbhAva, (I) ItaretarAbhAva ane (I) atyatAbhAva ema cAra prakAro pADavAmAM AvyA che. je padArthanI nivRtti ja thatAM je kAryanI utpatti thAya, te padArtha te kAryane prAgabhAva' samajavo. anya zabdomAM kahIe te kaI paNa padArthanI utpatti pUrve te padArthano je abhAva hoya che, te te padArthane "prAgabhAve' che. jemake mATInA pippAkAra pariNAmanI nivRtti thatAM athAta tenI tibhAva dazAmAM dhaTanI utpatti thAya che. A pramANe ghaTanI utpatti pUvene mATIno piDa te ghaTano prAgabhAva che. A prAgabhAva anAdikALano che, tema chatAM je samaye ghaTa utpanna thAya che te samaye tene
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ 198 jIva-adhikAra [ prathama A pramANe hetunA je 25 prakAre paDe che, te pratyekanuM udAharaNa nIce mujaba che. sAdhyanI sAthe saMbaMdha dharAvanAra avirUddha evA vidhisAdhaka che hetuo ane tenAM daSTAte - (1) zabda pariNAmI che, kArya hevAthI (prayatna vinA utpanna nahi thatuM hovAthI ). atra pariNAmInuM kSetre kAryanA kSetrathI moTuM che eTale kAryatva vyApya che. (2) parvata agnimAna che, dhUmavAnuM hovAthI. atra dhUma agninuM kArya hovAthI A kArya hetu che. (3) varasAda paDaze, viziSTa meghanI anyathA anupapatti hovAthI. atre vizeSa prakAranuM vAdaLuM e kAraNa che ane vRSTi e kArya che eTale A kAraNa-hetu che. (4) zakaTane udaya thaze, atyAre kRttikAne udaya thayeluM hovAthI. kRttikAnA udaya pachI eka muhUta vItyA bAda zakaTane udaya thAya che e niyama che ethI kRttikAne udaya e zakaTanA udayanI pUrvene che eTale atra hetu pUrvacara" che. (5) bharaNine udaya thaI gayuM che, atyAre kRttikAne udaya hovAthI. bharaNine udaya thayA pachI eka muThTha kRttikAne udaya thAya che. AthI kRttikAne udaya e "uttaracara " hetu che. (6) bIjoruM rUpavALuM che, rasavALuM hovAthI. rUpa ane rasa sahabhAvI hovAthI A 'sahacara niSedharUpe sAdhyane siddha karanAra vidhirUpa hetunA cha prakAro ane tenAM udAharaNe- (7) sarvathA ekAnta svarUpavALI kaI vastu nathI, anekAntanI upalabdhi hovAthI. ( prAgabhAvano ) nAza thAya che. AthI samajAya che ke dareka banAdi padArtha nAzarahita che ema mAnavuM asaMgata che. je utpanna thatAM je kAryane avazya vinAza thAya, te te kAyane "prarvasAbhAva' kahevAya che. jemake ghaTane pheDIne kapAla banAvatAM te kapAlarUpa kAryamAM ghaTane pravaMzarUpa abhAva jovAya che; mATe kapAla te ghaTane praasAbhAva che. arthAta kapAlanI AvibhaoNva dazAmAM ghaTatI je tirobhAvarUpa avasthA tene-kapAlanA Avibhavane ghaTane praasAbhAva jANo. ghaTane dhvasa aMta vinAne che. kemake kuTelA ghaTamAMthI ene e ja ghaTa utpanna thaI zakatuM nathI. eTale ke AdimAn dhvaMsa nAzarahita Tharyo. vAte dareka AdimAna padArtha nAzavaMta ja che ema mAnavuM yukita-vikala che. eka svabhAvathI bIjA svabhAvanI vyAvRtti te " itaretarAbhAva ' che. Ane " anyonyAbhAva " temaja anyAha' paNa kahevAmAM Ave che. jemake ghaTanA svabhAvathI paTano svabhAva judo che. vAste ghaTa ane paTa bhinna che, eTale ghaTanA paTamAM ane paTane ghaTamAM "itaretarAbhAva' che. atIta, vartamAna ane anAgata e traNe kALanI apekSAe ekatArU pariNAmanI vyAvRtti te "atyantAbhAva che. jema cetanane acetanamAM, acetanane cetanamAM, bhavyatvane abhavyatvamAM ityAdi. 1 A sarva prakAre svataMtra che ema prama NunayanA tRtIya paricheda jevAthI jaNAya che. vizeSamAM A saMbaMdhamAM jainatarka paribhASA (patrAMka 123-124) tarapha daSTipAta kare nirarthaka nahi thAya.
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Ahuta dAna dIpikA. 199 (8) A vyaktine tattvano nizcaya thayA nathI, temAM sadeDa hovAthI. atra sa Mdeha anizcayathI vyApta che. (9) A vyaktine krodha zamyA nathI, tenA vadanamAM vikAra hovAthI. atra vadananA vikAra e anupazamanuM kAya che. (10) A vyaktinuM vacana asatya nathI, tenu jJAna rAga-dveSAdi kala`kathI rahita hovAne lIdhe. asatyanu kAraNu rAga-dveSAdi kalaMka che eTale A kAraNa-hetu che. (11) mu pachI puSpatArAnA udaya thaze nahi, rAhiNInA atyAre udaya thayelA heAvAthI. (12) muta pUrve mRgaziranA udaya thayA hatA nahi, atyAre pUrva phalgunInA udaya hovAthI, (13) A mahAnubhAvanu jJAna mithyAjJAna nathI, samyagdaza MnathI te vAsita hovAthI. atra samyagdarzana ane samyajJAnanI sahacaratA che, pratiSedhaghAtaka avirUddha anupalabdhirUpa hetunAM dRSTAntA-- (14) A sthaLe ghaDA nathI, netrAdi sAmagrI hovA chatAM tenuM darzana nahi thatu hovAthI. (15) A pradezamAM kerInu jhADa nathI, kei paNa vRkSanI upalabdhi nahi hovAthI. (16) ahIM apratihata sAmarthyavALuM bIja nathI, aMkuranA darzana nahi thatA hovAthI. (17) A vyaktimAM prazama, sa Mvega, ityAdi bhAvA nathI, samyagdarzananA abhAva hovAthI. (18) muhUta pachI svAti nakSatranA udaya thaze nahi, atyAre citrA nakSatranA udaya nahi jovAtA hovAthI. (19) muhU pUrve bharaNInA udaya thayA hatA nahi, atyAre kRttikAnA uca nahi thayele hovAthI. (20) A vyaktinuM jJAna samyajJAna nathI, tenAmAM samyagdarzananI anupalabdha hovAthI, vidhisAdhaka virUddha anupalabdhirUpa hetunAM dRSTAntA-- (21) A vyaktimAM rAganA atizaya che, ArogyanA vyApAranA cihnonI anupampiM hovAthI. (22) A prANIne kaSTa che, iSTa saMcAganA abhAva hovAthI. (23) samasta vastuo anekAnta-svabhAvavALI che, ekAnta-svabhAvanI anupalabdhi hovAthI. (24) ahIM chAyA che, uSNatAnI anupalabdhi hovAthI. (25) AnuM jJAna mithyAjJAna che, samyagdarzananI anupalabdha hovAthI. hetvAbhAsa-- hetunA sthAnamAM yejAyelA hovAthI hetu jevA jaNAya, paraMtu kharI rIte satya ni`ya karavAmAM je kAma na lAge te ' hetvAbhAsa ' kahevAya che. anya zabdomAM kahIe te hetunuM avinAbhAvarUpa lakSaNa je hetumAM na hoya te ' hetvAbhAsa ' kahevAya che. eTale ke anyathAnupattirUpa sakSaNanI pratIti na hoya ke temAM saMzaya rahetA hoya ke tenA cA` viparyAsa jaNAtA hoya
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ 200 jIva-adhikAra. [ prathama tyAre hetvAbhAsa'nuM utthAna thAya che. A hetvAbhAsanA (1) asiddha, (2) virUddha ane (3) anaikAntika (vyabhicArI) ema traNa prakAre che. A vAta jena tArkikene ja samata che ema nathI, kintu nyAyapraveza, nyAyabindu ane prazastapAda bhAgamAM paNa A ja traNa prakAre che. AthI gata me-nAyike svIkArela kAlAtIta (bAdhita) ane satkRtipakSa nAmanA be adhika hetvAbhAse vaizeSika, bauddha ke jena granthamAM mULa kamamAM nathI ema phalita thAya che. parAthanumAna mATe Avazyaka avaya- vyutpannamativALA, nipuNa cA tana tAne mATe te hetune pratipAdana karanAruM vacana yAne hetu-prayoga ema eka ja avayava anumAnAthe paryApta che. tenA mATe pakSaprogAdinI AvazyakatA nathI. hetune praga tApapatti vaDe ane anya papatti vaDe ema be prakAre thAya che. paraMtu dhyAnamAM rAkhavuM ke ethI e be prakAramAM artha-bheda che ema nahi, kintu eka ja bhAvanI vidhi-niSedharUpa be bAjunuM sUcana karanArI zabda racanAmAM bhinnatA che. sAdhyanI haiyAtI hoya to ja hetanI upapatti ( ghaTavApAnuM che te 'topapatti" che, jyAre anyathA eTale sAdhya na hoya tyAre-tenI abhAvadazAmAM hetunI upapatti te "anya papatti che. A baMne hetu-praganI Ava zyakatA nathI. zrotAne sAdhyanI pratIti game te eka hetu-prayoga dvArA thaI gaI hoya to anya praganI jarUra nathI. sAdhana vaDe sAdhya kyAM siddha karavuM ethI ajJAta mandamati mATe arthAta pakSabhAnathI vaMcita prativAdInI apekSAe pakSane pravega Avazyaka che, kemake vAdIe sAcA hetune prayoga karyo hoya, chatAM pakSathI ajJAta prativAdI tene vipakSamAM vartamAna gaNI hetune virUddha hovAnI zaMkA kare. AvI rIte vicAratAM mandatara buddhivALA mATe daSTAntanI paNa jarUra che, kAraNa ke je 1 dAkhalA tarIke "zarIre sukhI te sukhI sarva vAte e kathana ane zarIre du:khI te du:khI sarva vAte ' e kahevatamAM prathama prayoga vidhisvarUpI che ane dvitIya niSedhAtmaka che, kintu te benA arthamAM kaMI bheda-bhAva nathI. parvata agnimAna hovuM joIe, kemake agninuM astitva hoya te ja dhamanuM astitva ghaTI zake e kathana ane parvata agnimAna hovuM joIe, kemake agni na hoya to dhamanuM astitva na baMdha bese e kathanamAM athabheda nathI. paraMtu eka ja svarUpane darzAvanArI zabda-racanA bhinna che. 2 dRSTAnta kahe ke udAharaNa kahe ke jJAta kaho te eka ja che. sthAnAMga (sU0 338 )mAM jJAtanA () AharaNa, (a) AhiraNa nadeza, (I) AharaNataddoSa ane (I) upanyAsopanaya ema cAra prakAre darzAvyA che. vizeSamAM tyAM A pratyekanA paNa cAra cAra avAMtara bheda batAvavAmAM AvyA che. jemake AdaraNanA (a apAya, (A) upAya, (4) sthApanA karma ane (I) pratyutpavinAzI, A chellA be bhede te nyAya-vAkyanA aMgabhUta daSTAnta ja che ema tenA nIce mujabanA svarUpathI samajAya che - koI aniSTa prasaMga khaDe karavAmAM Avyo hoya tene je daSTAnta dvArA dUra karI iSTa tatvanuM sthApana karAya, te dRSTAnta "rathApanAkarma ' che. AnuM udAharaNa e che ke dhAro ke zabdane kRtaka hetunI madadathI anitya siddha karanArA vAdIne koI prativAdI kahe ke vaNamaka zabda nitya che, varNane nitya gaNelA hovAthI, tyAM takatvano abhAva hovAthI A pramANe vAdInA hetumAM vyabhicArarUpa aniSTa prasaMga AvatAM vAdI pitAnA hetunA samarthanArthe ema kahe ke vaNAtmaka zabda anitya che. pitAnA kAraNanA bhedathI bhinna
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ 201 ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA. prativAdI vyAptinA saMbaMdhane bhUlI gayA hoya tene tenuM smaraNa karAvavAmAM A proga upagI che. dRSTAntane viSe hetunI yojanA karavAthI je ajJAta hoya evA jaDamati mATe upanaya paNa Avazyaka aMga che. sAdhyanA AdhArarUpI dhamamAM hetune je upasaMhAra kare te "upanaya che ema pramANunaya(5. 3)nA nimnalikhita 49 mA sUtra uparathI joI zakAya che - setoH sApyArmiSNuvarNamunA" sAdhya-dharmane pharIthI pakSamAM ghaTAve te nigamana che ema pramANunayanA nimna-likhita " sAdhvadharma punarnimana -anantara sUtra uparathI jANI zakAya che. A pramANe ApaNe pakSaprayogAdi pAMca hovAthI, ghaDAnI jema. A pramANe ghaDAnA daSTAtathI aniSTa prasaMgane dUra karI hetunuM samarthana thAya che, vAste A udAharaNa "sthApanA-karma' che. pratyutpannavinAzI eTale aniSTa prasaMga prApta thatAM tene tatkAla nAza karavA ApavAmAM AveluM udAharaNa. jemake keIe kahyuM ke AtmA akata che, amUrta hovAthI, AkAzanI jema. A jana vAdIne aniSTa prasaMga che eTale te tarata ja enA pratIkAra tarIke ema kahe ke AmAM kathaMcita mUrta hovAthI kata che, devadattanI peThe. atra devadattanuM dRSTAnta uparyukta aniSTa prasaMganuM tarata ja nivAraNa kare che, vAsta A udAharaNa "pratyutpannavinAzI " che. bAkInA bheda-prabhedo prastutamAM anupayogI hovAthI tenI rUparekhA atra ne AlekhatAM tenA jijJAsane sthAnAMga temaja tenI zrI abhayadevasUrikata vRtti ( patrAMka 253-262 ) jevA bhalAmaNuM che. dRSTAnta paNa pakSa ane hetunI jema azuddha hoI zake che. evA dRSTAntane " daSTAntAbhAsa' kahevAmAM Ave che. AnA sAdhamya ane vidharmonI apekSAe be bheda paDe che. A bhedenI saMkhyA paratve jena-ajana tArkikAmAM mata-bheda che. nyAyapravezamAM pratyekanA pAMca pAMca prakAra, prazasta padabhAthamAM temaja nyAyAvatAramAM ja che ane nyAyabindu tathA pramANanaya0 (50 6, mU0 58, 69 )mAM nava nava prakAre daSTigocara thAya che. granthanuM kalevara vadhI javAnA bhayathI A saMbaMdhamAM vizeSa ullekha na karatAM tenA jijJAsune nyAyakasumAMjalinuM spaSTIkaraNa (pR. 137-147 ) jevA vinati che. 1 atre e dhyAnamAM levA jevI vAta che ke akSapade nigamananuM "avherAta pratijJAAH punardhAnaM naka' (1-1-39 ) evuM je lakSaNa ApyuM che, te ja dazaniti ( gA. 144)mAM thoDA pheraphAra sAthe "namo ghana avayava pade gm rUpe dekhAya che. 2 pakSaprayoganuM bIjuM nAma pratijJA' che, kemake emAM sAdhyane nirdeza karavAmAM Ave che. pramANamImAMsA / 2-1-11 )mAM pratijJAnuM " nAdAnirde: pratijJa" A pramANe ApeluM lakSaNa A vAtane chuTa kare che. 3 sAMkhyo pratijJA, hetu ane udAharaNa ema traNa avayavo mAne che (juo pAMcamI sAMkhyakArikAnI mAravRtti ); mImAMsake A uparAMta upanayane eTale ekaMdara cAra mAne che; ane neyAyikA nigamana sahita pAMcene mAne che ( juo gautamasUtra 1-1-32 ). 28
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ 202 jIva-adhikAra. [ prathama . avayave jeyAM. A uparAMta pakSa-zuddhi ItyAdi bIjA pAMca avayave paNa che, joke Ane upayoga pakSAdinA yathArtha svarUpathI anabhijJa janane uddezIne che. anumAnanuM prAmANya bauddho anumAnane vyavahAra-sAdhaka mAne che, paraMtu pratyakSa pramANa jeTaluM ucca sthAna ApatA nathI. temanI mAnyatA mujaba anumAnane viSaya je sAmAnya che te kalpita che. ethI teo anumAnane pratyakSathI gauNa gaNe che. cArvAke te sarvathA anumAnane asvIkAra kare che. paraMtu pratyakSane svIkAra teo kayA pramANanA AdhAre kare che e vicAratAM teo paNa anumAnane pramANurUpe maMjura rAkhe che ema bhAsyA vinA nahi rahe. vaLI pArakAnA hRdayanI vRttinuM jJAna pratyakSathI azakya che; e te tenI viziSTa ceSTA uparathI samajAya che eTale ke A paNa anumAnanuM ja phaLa che. AthI anumAnane pramANarUpa mAnavuM emAM paDitenI zobhA che, Agama-pramANa--- AgamanuM lakSaNa pramANunaya0 (50 4)mAM ema ApavAmAM AvyuM che ke " AptavacanAdAvirbhatamarthasaMvedanamAgamaH // 1 // upacArAdAptavacanaM ca // 2 // " arthAt AptanA vacanathI utpanna thayele arthane bodha te Agama " che. (kAryamAM kAraNane) upacAra karavAthI AptanA vacanane paNa "Aga" kahevAmAM Ave che. A pramANe AgamanuM lakSaNa vicAratAM "Apta" eTale zuM te jANyA vinA ene pUrepUro khyAla AvatuM nathI, tethI pramANunaya0 (50 4, sU0 4)mAMnuM nIce mujabanuM AptanuM lakSaNa joI laIe - ." abhidheyaM vastu yathA'vasthitaM yo jAnIte yathAjJAnaM cAbhidhatte sa AptaH" arthAta kahevA lAyaka padArtha je che te tene je jANe che temaja je jANe te prakAre (nahi ke anyarUpe) je tenuM kathana kare che te "Apta" che. Agama ane anumAnamAM aMtara- Agama-pramANa kahe ke zabda-pramANu kahe te eka ja che, kintu anumAna-pramANathI te e bhinna che. arthAt vaizeSike zabda-pramANane anumAnamAM dAkhala kare che te vAta jenone mAnya nathI. vastu-sthiti ema che ke kharUM beTuM sonuM pArakhanArane suvarNanuM jJAna jema pratyakSa ja che, arthAt emAM suvarNane lagatI amuka viziSTatAo che ke nahi ItyAdi UhApoha vinAnuM hovAthI te 1 A vAtane nideza dazavaikAlika ( Adya adhyayana )nI zrIbhadrabAhasvAmIe racelI niyuktimAM che, tyAre tenuM vistRta varNana enI zrI haribhakayurikata TIkA ( patrAMka 63-68 mAM che. enA jijJAsune A TIkA jevA khAsa vinati karavAmAM Ave che, joke atre e saMbaMdhamAM vivecana vadhI javAnA bhayathI viramavAmAM Ave che,
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA. pratyakSa che, tema zabda-jJAnamAM vyutpanna banelAne zabda sAMbhaLatAM ja arthane je baMdha thAya che te anumAna nahi paNa zabda-pramANa ja che. kahevAnI matalaba e che ke je abhyAsIne suvarNanuM darzana thatAM ke zabdanuM zravaNa thatAM vyAptinI AvazyakatA na rahe tene mATe te suvarNa-jJAna pratyakSa-pramANa ane zAbda-dha zabdapramANa che, paraMtu je abhyAsI senuM jatAM A sonuM hovuM joIe, senAne lagatI ATalI vizichatAo temAM hovAthI e prakAranI vyAptinI apekSA vaDe e sonuM havAne nirNaya kare tene mATe e jJAna anumAnarUpa che, nahi ke pratyakSarUpa. evI rIte je abhyAsIne zabda sAMbhaLatAM tarata zAbda-bodha na thatAM vyApti-grahaNarUpa vicAra karyA bAda zAbda-bodha thAya, tene te bodha bezaka anumAna che. A pramANe pramANa-paricayanA prakaraNamAM AgaLa vadhIe te pUrve pramANenA prakAre saMbaMdhI nimnalikhita keBka joI laIeH pramANu pramANu pratyakSa parAkSa sAMvyavahArika pAramArthika smaraNa pratyabhijJAna taka anumAna Agama Indriyajanya anindriyajanya sakala vikala _| _ |_ - kevala mati zruta mati zruta avadhi manaHpacaya ApaNe 178 mA pRSThamAM matijJAnanA paryAne vicAra karatAM sAthe sAthe ATale sudhI smaraNudi pAMca pakSa pramANenuM sthULa svarUpa vicArI lIdhuM. AgaLa upara naya-mImAMsAmAM yathAsAdhana e saMbaMdhamAM vizeSa nivedana karavAne IrAde rAkhI hAla turata te matijJAnanA prakArone lagatA prazna hAtha dharIe. temAM sauthI prathama te matijJAnanA bheda-prabhede che ke nahi ane hoya te te keTalA ane kayA che e praznane uttara granthakAranA zabdomAM vilokIe. sA ca matidhA-zrutanizritA-'nizritabhedAt arthAt e matijJAna be prakAranuM cheH-(1) zratanizcita ane azutanizcita. A benAM lakSaNo granthakAra anukrame nIce mujaba Ape che -
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ 204 . -adhikAra. [prathama zrutaparikarmitamatevryavahArakAle punarazrutAnusAritayA samutpadyamAnabuddhirUpatvam, zAstraparikarmitamaterutpAdakAle zAstrArthaparyAlocanaM vinaiva jAyamAnabuddhirUpatvaM vA zrutanizritamaterlakSaNam / (16) zrutAbhyAsaM vinA svAbhAvikaviziSTakSayopazamavazAjAyamAnabuddhirUpatvam , sarvathA zAstrArthasparzarahitasya kevalama tijJAnAvaraNakSayopazamAnubhavena yathA'vasthitavastupariccheda kabuddhirUpatvaM vA'zrutanizritamatelakSaNam / (17) arthAta zruta vaDe paripakava thayelI-saMskAra pAmelI buddhivALA ane vyavahAra-kalamAM ya-samaye zrutane manusaryA vinA utpanna thatI muddhine 'shrutzrutanizcita matijJAnanuM nizcita matijJAna" kahevAmAM Ave che. athavA AnuM lakSaNa lakSaNa e che ke zAstra dvArA paripakva thayelI buddhivALAne utpatti-kAlamAM eTale ke upayaga-avarathAmAM zAstranA arthane vicAra karyA vinA utpanna thatI buddhi te kRtanizcita matijJAna" che. 1 jainatarka paribhASAnA 114 mA patramAM zrutAnusAritvanuM lakSaNa ema ApyuM che ke-- " zrutAnusAritvaM ca saMketaviSaya paropadezaM zrutagranthaM vA'nusRtya vAcyavAcakabhAvena saMyojya ghaTo ghaTa ityAdyantarjalpAkAragrAhitvama" arthAta saMketa saMbaMdhI paropadeza ke agama-granthane anusarIne ane vAcavAcaka bhAvathI joDIne ghaTa ghaTa me AntarikSa upyAraNa te 'zrutAnusAritva' che. 2 A baMne lakSaNone suMdara rIte vizeSAvazayakanI nimnalikhita 169 mI gAthAmAM samAveza thayelo jovAya che?-- " puSvaM suyaparikammiyamaisma jaM saMpayaM suyAI ca / taM nissiya miyaraM puNa aNi ssiyaM maicaukkaM taM / / " [ pUrva zrutaparikarmitamateyaMt sAmprataM zrutAtItama / tada nizrimatarat punaranizritaM maticatuSka tat // ] enuM akSarazaH sAmya karmovipAka nAmane prathama karmagraMtha ( gA. 4)nI zrIdevendrasUrikata pajJa vRttinA AThamA patragata nimnalikhita paMktiomAM daSTigocara thAya che:-- "yata prAyaH zrutAbhyAsamantareNApi sahajaviziSTakSayopazamazAdutpadyate sadazrutanizritamautpattikyAdibuddhicatuSTayama,...yat tu pUrva zrutaparikarmitamatevryavahArakAle punarazrutAnusAritayA samutpadyate tat zrutanizritam "' 3 'zrata' zanAye gaye thAya cha:--(sa) parerAheza bhane (yA) sAgama-anya.
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ 205 ullAsa, 3 Aha te darzana dIpikA. tanA abhyAsa vinA-enA saMskAra vagara svAbhAvika viziSTa (arthAt matijJAnAvaraNIya karmanA ) kSapazamathI utpanna thatI buddhi te "azrutanizcita azrutanizcita matijJAnanuM matijJAna" che. anya zabdomAM kahIe te sarvathA zAstranA lakSaNa arthane jarA paNa sparza karyA vinA phakta matijJAnAvaraNIya kamanA kSepazamanI madadathI varatune yathArtha bodha karAvanArI mati te "azrutanizcita matijJAna" che. A uparathI samajAya che ke prathama prakAranA matijJAnamAM saMketa-kAlamAM zrutAnusAritva raheluM che arthAt A jJAna utpanna thayuM te pUrve te zrutajJAnathI saMskArita thayeluM che, kintu utpatti-samaye kRta tenA upara kazo prabhAva pADatuM nathI; jyAre dvitIya prakAramAM te saMketa-kAlamAM paNa zratane anusaravApaNuM raheluM nathI. eTale saMketa-kAlane AzrIne nahi, kintu utpatti-samayane lakSyamAM rAkhIne ema kahI zakAya ke- " indriyamanonimittaM zrutAnanusAri jJAnaM matijJAnaM, zrutAnusAri ca zrutajJAnam" . arthAt indriya ane manarUpa nimittavALuM temaja zratane nahi anusaranArUM jJAna te "matizAna" che, jyAre Indriya ane manarUpa nimittavALuM ane zrutane anusaranArUM jJAna te "zrutajJAna che. A pratyeka prakAranA matijJAnanA cAra cAra bheda che, temAM zrutanizrita matijJAnanA avagraha, "hA, apAya ane dhAraNA e cAra bheda che ema granthakAra nimnalikhita zabdo dvArA sUcave che - zrutanizritaM caturdhA-avagrahe hA'pAyadhAraNAbhedAt A paikI avagrahanuM lakSaNa bAMdhatAM granthakAra kartha che ke- anirdizyamAnasAmAnyamAtrArthagrahaNarUpatvamavagrahasya lakSaNam / (18) arthAta (anya vyaktine na darzAvI zakAya evuM ane phakta (eTale ke sattArUpa nahi paraMtu ethI viziSTa) sAmAnyane grahaNa karanArUM jJAna avagraha" kahevAya che. avagrahanuM lakSaNa kahevAnuM tAtparya e che ke rUpa, rasa vagere vizeSatAo vaDe jene nirdeza thayo nathI evA ane ethI karIne avyakta svarUpavALA arthanuM darzana thayA bAda tenuM sAmAnyapaNe Adya grahaNa-tene skUlamAM skUlamAM baMdha te "avagraha che. A saMbaMdhamAM tattvArtharAja (pR042)mAM kahyuM paNa che ke-- ' viSayaviSayisannipAtasamantaramAdyagrahaNamavagrahaH " 1 juo jainatarka paribhASAnuM 114 muM patra. 2 avakRSTo graho'vagrahaH /
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( [ prathama 'jIva-adhikAra. avagrahanA paNa vyaMjanAvagraha ane arthAvagraha ema be vibhAgo paDe che. temAM zabdAdirUpeNa pariNatadravyANAmupakaraNendriyaiH saha prathamataH smpraaptvyaMjanAvagrahanuM lakSaNa sAdhavarAM thanAvagrastha RkSaNam ! (22) arthAt 'zabdAdikarUpe pariNata thayelAM dravyanA upakaraNa-indriyanI sAthenA prathama saMbaMdhathI utpanna thatA bodhane " vyaMjanAvagraha' kahevAmAM Ave che. atre e dhyAnamAM rAkhavuM ke " vyaMjana' zabdanA traNa artho thAya che - (1) zabdAdika viSayarUpe pariNata thayelA pudagalonA samUharUpa dravya, (2) karNAdika nivRttIndriya ane (3) dravya ane A indriyane saMga. A traNa vyaMjananA traNa artho artho thavAmAM kaI jAtane virodha nathI, kemake vivakSita artha jenAthI prakaTa thAya che te vyaMjana e vyaMjana zabdane butpatti-artha traNe sthaLe ghaTe che. AnA samarthanAthe vizeSA nI bRhadavRttinA 11-118 patragata vAkyane nIce mujaba ullekha karavAmAM Ave che - ___ " upakaraNendriyaM ca zabdAdipariNatadravyANi ca, teSAM parasparaM sambandha upakaraNendriya-zabdAdipariNatavyasambandhaH; eSa tAvad vynyjnmucyte| aparaM cendriyeNA'pyarthasya vyajyamAnatvAt tadapi vynyjnmucyte| tathA zabdAdipariNatadravya nikurambamapi vyajyamAnatvAd vyaJjanamabhidhIyata iti / evamupalakSaNavyAkhyAnAt tritayamapi yathoktaM vyaJjanamavagantavyam / tatazcendriyalakSaNena vyaJjanena zabdAdipariNatadravyasambandhasvarUpasya vyaJjanasyA'vagraho vyaJjanAvagrahaH, athavA tenaiva vyaJjanena zabdAdipariNatadravyAtmakAnAM pajanAnAmavagraho vyajanAvagrahaH, ityubhayatrA'pyekasya vyaJjanazabdasya lopaM kRtvA samAsaH" 1 jenA darzanakAre zabdane dravya-pugala tarIke svIkAre che. - indriyonA dravyendriya ane bhAvendriya ema je be prakAre AgaLa upara vicAravAmAM AvanAra che te paikI bendriyanA be prabhede paikI ekanuM nAma " upakaraNendriya' che, jyAre bIjAnuM nAma nivRttIndriya' che. 3 vyajyate-prakaTIkriyate'rtho'nene ti vyaJjanam / 4 "cAnera dALanaI kavasanAno kA sava: kathakattAtrA" ema A samAsane vigraha thAya che.
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Ahuta darzana dIpikA. 207 * * arthAt upakaraNendriya ane zabdAdirUpe pariNamelAM drabyA e ene sabaMdha te vyaMjana ' kahevAya che. athavA indriyathI atha prakaTa thAya che vAste te paNa * vyaMjana ' kahevAya che. athavA zabdAdirUpe, pariNata dravyanA samUhane prakaTa karAya che vAste te paNa * vyaMjana " kahevAya che. A pramANe upalakSaNathI A traNe ' vyaMjana ' jANavA. tethI indriyarUpa vyaMjana vaDe, zabdAdarUpe pariNamela dravyanA sabadharUpa vyaMjananA avagraha te ' vyaMjanAvagraha ' che. athavA te upakaraNendriyarUpa ja vyaMjana vaDe zabdAdirUpe pariNamelAM drabyArUpa vyaMjanAnA avagraha te ' vyaMjanAvagraha ' che. A pramANe ubhaya vyAkhyAmAM eka vAra vyaMjana zabdane lepa karI samAsa thayelA che. arthAt A madhyamapadalApI samAsa che, vyaMjanAvagraha inapUrNAMka che. arthAt prathama darzana ane pachI vya MjanAvagraha thAya che. vyaMjanAvagraha pachI arthAvagraha thAya che. ethI karIne te granthakAre enuM lakSaNa nIce mujaba ApyuM cheH---- tasmAdU ( vyaJjanAvagrahAt ) manAg nizcayarUpatvamarthAvagrahasya rukSaLam / ( 20 ) arthAt vyaMjanAvagraha thayA bAda tarata ja utpanna thatA ane tenA karatAM kaMika vadhAre sphuTa evA je evizeSa te ' arthAvagraha ' jANavA. viSaya ane indriyane paraspara prAthamika sabaMdha te ja vyaMjanAvagrahanA viSaya che. ethI karIne ka, rasanA, nAsikA ane spana e cAra prApyakArI indriyAthI vyaMjanAvagraha thatA hAvAthI, tenA cAra prakAra paDe che (kemake netra ane manathI vyaMjanAvagraha thatA nathI, kAraNa ke spanAdi indrayAnI jema tenA upaghAta ane anugraha nahi thate hAvAthI te aprApyakArI che arthAt ka vagerenI jema A arthanI sAthe saMyukta thaI tenuM grahaNa karatAM nathI ), jayAre arthAvagrahanA te cha bhedo paDe che. A sabaMdhamAM vizeSa vivecana hAla turata mulatavI rAkhI ihAnuM lakSaNa granthakAranA zabdomAM joi laie. vyaMjanAvagrahanA prakArA 1 A vAtane A adhikAragata indriya-prakaraNamAM vicAra karavAmAM Avaze. 2 jaDacaDI kAmaLInA sparzIthI sparzendriyane, tIkhAM kaDavAM padArthonA AsvAda letAM rasanAne, durgAndhamaya dravya suMghatAM nAsikAne ane baMdUka vagerene zabda sAMbhaLatAM kAnate upadmAta thAya che. evI rIte candana, caturA vagerenA sparzathI cAmaDIne, dUdha, sAkara vagerene svAda levAthI jIbhane, attara vagere sudhavAthI nAkane, madhura avAja sAMbhaLavAthI kAnane anugraha thAya che. evI rIte tIkSNa taravAra vagere jAtAM netrane cIrAvArUpa upadhAta ke candana vagere jovAthI anugraha thatA nathI. Aga vagerenuM cintana karatAM manane dAdi upadhAta ke jaLa, AdinA cintanathI tRSAnI tRptirUpa anupraha thate nathI.
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIva-adhikAra. [ prathama avagrahAduttarakAlamapAyAt pUrva sadbhUtArthavizeSopAdAnAbhimukho' sadbhUtArthaparityAgaparaH 'prAyo'tra madhuratvAdayaH IvAnuM lakSaNa zaGkhadharmA upalabhyante, na karkazaniSThurAdayaH zArGgadharmAH' ityevarUpo yo mativizeSastadrUpatvam, avagraheNa gRhItasyArthasya vyatirekadharmanirAkaraNaparatve sati anvayadharmaghaTanapravRttattve ca sati apAyAbhimukhabodharUpatvam, avagraheNa gRhItasyArthasya dharmAntarAnve. pATaNava vA kuMDhAyA RkSaNam I (22) arthAt avagrahanA uttaravata kALamAM ane apAyanA pUrva kALamAM sadabhUta artha-vizezvanA anveSaNamAM tatpara ane asadabhUta arthanA parityAgamAM tatpara, jemake atra prAyaH madhuratvAdi zaMkhanA dharmo upalabdha thAya che, nahi ke karkazatA, niSpharatA ItyAdi zRMganA dharmo, e je mativizeSa te "IhA " che. athavA avagrahathI grahaNa karAyelA viSayanA vyatireka (pratikULa) dharmane nirAsa karavAmAM ane anvaya (anukULa) dharmane ghaTAvavAmAM tatpara temaja apAyanI pUrve thanArA evA jJAnane IhA " kahevAmAM Ave che. anya zabdomAM kahIe te avagraha je viSayaka heya tene nirNaya karavA mATe tene anya dharmanuM je anveSaNa karavuM-tene vicAra kare te "Ihi" kahevAya che. IhAnA cha prakAra- arthAvagrahamAM kevaLa sAmAnya mAtra vastunuM grahaNa thAya che eTale emAM anya vastunI apekSA rahetI nathI, kintu IhA ubhayavastugrAhI che. vizeSamAM IhAviSayaka vastuomAM meTe bhAge sAzya raheluM che. arthAta e be vastuomAM atyanta vilakSaNatA nathI. ethI karIne te IhAne saMzaya mAnavAne brAnta prasaMga prApta thAya che. A vAta udAharaNathI samajIe. jemake karNadriyajanya IhAnA zAbda viSayamAM dhamanI samAnatA che. jemake A diladubAne dhvani che ke sAraMgIne, A nUpurane avAja che ke kaTimekhalAne, A tapane avAja che ke meghanI garjanAne. nendriyajanya IhAnA rUpavALA viSayamAM kaNendriyAdijanya viSaye samAna dharmo rahelA che. dAkhalA tarIke sthANu ane purUSamAM; chIpa ane cAMdInA TukaDAmAM. mRgajaLa ane satya jaLasamUhamAM sarSa ane kamaLanI nALamAM. A kuSanI khuzabo Ave che ke pAnI, A saptacchada 1 sarakhA jainata ( pR0 116 gata nimna-likhita ullekha - " agraga 1) hItavizeSAkANamohA / vyatirekadharmanirAkaraNaparo'nvayadharma rAkRtta poSa $fsa cAlu ?' 2 juo vizeSA nI 292 mI gAthAnI bahavRttinuM 172 muM patra
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA. vRkSanI suvAsa che ke hastinA madanI, A kastUrI bahekI rahI che ke vanahastinA madanI pImaLa Ave che ItyAdi samAna gaMdhavALI babbe vastuo nAsikendriyajanya IhAnA viSaya che. rAtre aMdhArAmAM jIbha upara mUkatAM A goLa che ke khAMDa, A darAkha che ke rAyaNa, saMbhUta vAMsakArelAM che ke mAMsa ItyAdi samAna rasavALA viSaye rasanendriyajanya IhAnA jANavA. A sarpane sparza che ke kamaLanI nALane, A yuvatine sparza che ke yuvakane e pramANenA samAna sparzarUpa dhamavALI vastuo sparzanendriyajanya IhAnA viSaya che. evI rIte svapnamAM ke aMdhArA oraDAmAM jyAM indriyanA vyApArane abhAva che tyAM vicAraNA mAtrathI saMbhaLAtA gIta vagerenA zabda, jevAtAM devAdinAM rUpa ityAdi anindriyajanya IhAnA viSaya che. apAyanuM lakSaNa granthakAranA zabdamAM e che ke IhayehitasyArthasya 'idameva nAnyathA' ityevaMprakAranizcayarUpatvam, IhitasyArthasya nirNayarUpAdhyavasAyavizeSarUpatvaM apA vAsavAyaratha DhALam (22) athAt IhAviSayaka artha A ja che, anya nahi evo je nizcaya tene ke Ihi dvArA grahaNa karelA viSayane nizcaya karAvanArA jJAnane "apAya" kahevAmAM Ave che. dhAraNanuM lakSaNa nirNitasyArthasya manasA dhAraNarUpatvam, apAyarUpeNa nirNita. syArthasya dhAraNarUpatvaM vA dhAraNAyA lakSaNam / (23) apAyarUpe nizcita karela arthane mana dvArA dhArI rAkhavo te "dhAraNa" samajavI. A dhAraNAnA (1) avismRti, (2) vAsanA ane (3) smRti ema traNa prakAre paDe che. enAM lakSaNe anukrame nIce mujaba che - avismRtinuM lakSaNa- ekArthaviSayakopayogasAtatyA'nivRttirUpatvaM avicyuterlkssnnm| 24 arthAt eka artha viSayaka upagamAM tenA kALanI avadhi sudhI masyA rahevuM arthAt eka vastu paratve yathAyogya kALa paryata upaga rAkha te "avizruti" che. 1 sarakhA jainatarka (pR. 116 )gata nimna-likhita nirdeza - "tatraikArthopayogasAtatyA'nivRttiravicyutiH, tasyaivArthopayogasya kAlAntare tade. vetyullekhena samunmIlanaM smRtiH, apAyAhitaH smRtihetuH saMskAro vAsanA." *
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ 21deg jIva-adhikAra ! [ prathama taiyA''hitatve sati smRtihetubhUtasaMskArarUpatvaM vAsanAyA lkssvAsanAnuM lakSaNa (25) arthAt A avismRtirUpa dhAraNA dvArA grahaNa thayelo ane smRti utpanna karavAmAM kAraNabhUta e je sarakAra te "vAsanA " kahevAya che. tasyaivopayogaviSayIbhUtArthasya kAlAntare 'tadeva' ityullekhena smusmRtinuM lakSaNa smInaxparavaM rRkSaNam (ra6) arthAt je padArtha saMbaMdhI prathama anubhava thayo hoya te padArthanuM kAlAntare te ja evA ulekharUpe yAda AvavuM te " smRti" kahevAya che. 1 . A prakaraNa AgaLa laMbAvIe te pUrve avagrahAdikanA samAnArthaka zabda temaja tenuM svarUpa deSTAnta dvArA raju karavuM Avazyaka jaNAya che. graha, grahaNa e avagrahanA UhA, taka, parIkSA, vicAraNA, jijJAsA e IhAne; * apagama, apaneda, apavyAdha e apAyanA; ane avagrahAdinA paryAyo pratipatti, avadhAraNa, nizcaya, avagama, avadha e dhAraNAnA paryAyavAcaka zabdo che. juo tavAI-bhASya (pR. 80-82). nadIsUtramAM A uparAMta A pratyekanA samAnArthavAcaka anya zabda che. juo sU0 31-34. - karNa sAthe zabdonA samUhano saMbaMdha thAya che te kaNendriyajanya vyaMjanAvagraha, tyAra pachI meM kaMIka sAMbhaLyuM evo je baMdha thAya che te "arthAvagraha ', * vyaMjanAvagrahAdinAM A je zabdo meM sAMbhaLyA te madhura hovAne lIdhe e prakArane anvaya. - daSTAta dharma ghaTAvavAthI ane karkaza nahi hovAne lIdhe ema vyatireka. dharmane - nirAsa karavAthI, strInA jevA lAge che e je baMdha thAya te "hA", tyAra bAda te zabdo strInA ja che evuM nizcayAtmaka jJAna te "apAya', ane A jJAnane dhArI rAkhavuM te dhAraNa" kahevAya che. A pramANe ApaNe zabda saMbaMdhI vyaMjanAvagrahathI te dhAraNa sudhIne vicAra karyo. evI rIte gaMdha, rasa ane spaza viSe paNa nAsikA, rasanA ane spazananA vyaMjanAvagrahAdika ghaTAvI levA. cakSu ane manane vyaMjanAvagrahane abhAva hovAthI, temane arthAvagrahathI mAMDane te dhAraNa sudhInA bhede heya che, tene vicAra karIe. jema keIka vRkSa jevAthI A kaMIka che evuM jJAna thAya, te "arthAvagraha', tyAra pachI vRkSanA dharmane vicAra karatAM te vRkSa kahevuM joIe evuM je jJAna thAya te "IhA ", pachIthI A vRkSa ja che netra ane mana saMbaMdhI e je nizcaya thAya te "apAya" ane A nizcayane dhAraNa arthAvagraha karI rAkhavA te "dhAraNa" che. 1-2 juo 209 mA pAnAnuM TippaNu.
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ ulAsa ] AhaMta darzana dIpikA. 211 manane paNa arthAvagrahAdika kevI rIte hoya che te joI laIe. jemake ke vismRta thayelI vastu paratve te kaMIka hatuM ema samaraNa karAya che, pachI te A hovuM joIe, te A ja che ItyAdika maviSayaka hA vagere ghaTAvI levAM. A manaviSayaka matijJAna anindriyanimittaka che. A uparathI joI zakAya che ke matijJAnanA traNa prakAro che. (1) Indriyanimittaka, (2) anindriyanimittaka ane (3) ubhayanimittaka. prathama prakAranuM matijJAna mana vinAnA evA ekendriyAdikane hoya che, kemake temane manano abhAva che ane teone matijJAna thavAmAM Indriye ja nimitta che. smRtijJAna thavAmAM IndriyanI apekSA nathI, paraMtu te phakta manarUpa anindriya para ja AdhAra rAkhe che. vela vagerene je ghajJAna thAya che te paNa IndriyonA nimitta vinAnuM ja kahevAya che, kemake temAM indriya ke mana e bemAMthI eka paNa nimitta nathI. AghazAna thavAmAM te matijJAnAvaraNIya kamane kSaye pazama ja hetu che. vaLI, jAgRta avasthAmAM mananA upayogavALAne je sparzAdinuM jJAna thAya che te Indriya ane anindriya e baMne nimittavALuM che arthAt mizra che. juo tasvArtha-bRhadavRtti (pR. 79). vyaMjanAvagrahAdikanuM kAla-mAna vyaMjanAvagrahanuM jaghanya kAlamAna AvalinA asaMkhyAta bhAga jeTaluM che, jyAre utkRSTa kAlamAna to bethI nava prANa sudhInuM hoya che. A vAtanI Adya kamagranthanI TIkAnA navamA patragata nimna-likhita gAthA sAkSI pUre che - " vaMjaNavaggahakAlo AvaliyaasaMkhabhAgatullo u| thovo ukkoso puNa ANapANappahuttaM ti // " vizeSA0 nI 333 mI ane 334 mI gAthAmAM sUcavyA mujaba nizcaya-naya anusAra arthAvagrahane kALa eka samayane ane vyavahAra-naya pramANe aMtamuhUrta che. IhA ane apAyane kALa paNa aMtamuM tane che. upayoganA kALa paryata rahenArA bodharUpa avismRtinuM kAlamAna aMntamuhUrtanuM che. avicyatithI utpanna thanArA saMskArarUpa vAsanAne kALa saMkhyaya athavA asaMkhyaya che, kemake je vyakitane vAsanA uddabhavI hoya te vyakitanA AyuSya upara Ane 1 chIyAvynyjnaavgrhkaal AvalikAsakhyabhAgatulyastu / stoka utkRSTaH punarAnaprANapRthaktva miti // 2 A saMbaMdhamAM prathakAranA zabdo e che ke - kuporafuggistvabhutiH ? vA vArtAstromarrr tataetADaDa. hito yaH saMskAraH sA baasnaa| sA ca sakhyeyAsaGkhyeyakAlamAnA / tataH kAlAntare kutazcit tAdRzArthadarzanAdikAraNAt saMskAraM prabodhayat sajjJAnamudayate tadevedaM yanmayA prAgupalabdham' ityAdi sA smatiH / etAzcAvicyuti-vAsanA-smRtayo dhaarnnaalkssnnrAmApAtharthayanA dhArAkAvAyA ?
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ 212 jIvaadhikAra. | prathama AdhAra rahelA che; eTale ke pakSa, mAsa, Rtu ityAdi rUpe jenI gaNanA thaI zake evA arthAt sa Mdhyeya varSanA AyuSyavALA jIvAne uddezIne saMdhyeya kALa ane pakSAdi vaDe jenI gaNanA na thaI zake paraMtu jenu' mApa paceApamAdi vaDe darzAvI zakAya evA arthAt asa Mkhyeya vaSa~nA AyuSyavALA jIvAne lakSmIne asaMkhyeya kALa che. kAlAntare koika tevA prakAranA padArthane dekhavAthI saMskArane jAgRta karanArA jJAnarUpa ' smRti ' nA kALa aMtarmuhUta nA che. ' matijJAnanA avagraha, IhA, apAya ane dhAraNA e cAra mukhya bheda che, vyaMjanAvagrahanA cAra prakAra che. arthAvagrahathI te dhAraNA sudhI darekanA cha prakAra che, arthAt badhA maLIne A pramANe matijJAnanA aThThAvIsa bhedo thAya che. te nIce mujba kASThaka dvArA upasthita karI zakAyaH------ zrutanizrita matijJAna avagrahe vyaMjanAvagrahe mahA apAya arthAvagraha avicyuti vAsanA smRti sparzanA rasanA prANa kaNuM racAmaDI jIbha nAka AMkha kAna mana uparyukta matijJAnanA aThThAvIsa prakArAmAMnA vyaMjana--avagrahAdi darekanA mAra khAra bhedo paDe che. enAM nAme nIce mujama cheH---- dhAraNI (1) mahu, (ra) akhahu, (3) mahuvidha, (4) abahuvidha, (5) kSima, (6) akSipra, (7) nizrita, (8) anizrita, (9) sa Mdigdha, (10) asa Mdigdha, (11) dhruva ane (12) adhruva. A hakIkata temaja A khAranAM lakSaNAnA sabaMdhamAM granthakAra kahe che ke-- 1 atra zrutanizrita evuM vizeSaNa ApyuM nathI, jyAre koSTakamAM to te ApyuM che ethI zu virAdhAtmaka A kathana nathI evA prazna karanAre 214 muM pRSTha jovuM. 2 AvA cha bhedo kahA, apAya ane dhAraNAnA paNa samajavA. A saMbaMdhI vizeSa vicAra 215 mA pRSThamAM karavAmAM AvyA che. 3 avagrahanA naiRRyika ane vyAvahArika ema be bheda che. prathama prakAra sAmAnya mAtranuM grahaNu kare che, jyAre khIjo prakAra vizeSanuM grahaNu kare che. kSipra vagere je bhede have pachI pADavAmAM AvanAra che te tAttvika dRSTie vicAra karatAM apAyanA che, chatAM te avagrahana paNa gaNavAmAM Ave che te vyAvahArika avagraha AzrIne samajavA aTAvI levu. athavA kAraNamAM kAnA upacAra pUrNAMkanA A che ema
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ 213 aala AhaMta darzana dIpikA. avagrahAdayastu pratyekaM dvAdazavidhAH, bahu-bahuvidha-kSiprA-'nizritA'sandigdha-dhruvetarabhedAt / tallakSaNAni ca krameNaitAni AsphAlite tUryavRnde -- iyanto'tra bherIzabdAH, iyanto vA zaGkhasvanAH' ityevaM pRthak pRthag yugapadgrAhakabuddhirUpatvaM bahugrAhitvasya lakSaNam / ( 27) ___ tatrApi mAdhuryAdivividhadharmayuktazabdAdigrAhakabuddhirUpatvaM bahuvidhasya lakSaNam / (28) zIghragrAhakabuddhirUpatvaM kSiprasya lakSaNam / ( 29) liGgAnapekSayA vastugrAhakabuddhirUpatvamanizritagrAhitvasya lakSaNam / (30) sakalasaMzayAdidoSarahitavastugrAhakabuddhirUpatvamasandigdhagrAhitva - sya lakSaNam / (31) sakRjjJAte sati bhUya upadezAnapekSagrAhakabuddhirUpatvaM dhruvatvasya lakSaNam / (32) viparItAnAM tUktaviparyayeNa lakSaNaM svayamUhyam / arthAta (nagAruM, DhakA, zaMkha, bherI, bhANuka vagere) aneka prakAranA vAdinA avAjo saMbhaLAtA hoya temAMthI ke manuSya ekI veLAe, ATalA bherInA zabdo che, ATalA zaMkhanA zabda che (ATalA bhANukanA zabdo che) ema pRthaka pRthaka ekI sAthe grahaNa kare che te manuSya bahugrAhI ane tenuM jJAna "bahu" kahevAya che. je ke manuSya tene pRthaka pRthak na grahaNa karI zake ane samUha-gharUpe ekI sAthe grahaNa karI zake te "abahugrAhI" kahevAya che. ATalA badhA zabdamAM amuka zabda madhura che, ( amuka karkaza che) ityAdi ghaNuM prakArane jene baMdha thAya te "bahuvidhagrAhI " kahevAya che, paraMtu bahu ityAdi je eka be jAtanA dharmavALA zabdane te jANe che tene "abahubhedonAM lakSaNe vizvagrAhI" samajavo. zabdone ekadama turata lAMbe vicAra karyA vinA je jANI jAya tene kSipragrAhI ane je kAlAntare jANe tene
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ 214 chava-adhikAra. [ prathama akSipragrAhI jANo. A zabda amuka vAritrane have joIe, ema jANavAmAM jene 'liMga vagere sAdhananI jarUra na paDe tene anizritagrAhI " ane ethI viparIta lakSaNavALAne "nizratagrAhI " samaja. vastune saMzayAdika sarva deSathI rahita je jANe tene "asaMdigdhagrAhI" ane (Ama haze ke Ama haze evA) saMdeha yukta jANe tene "saMdigdhagrAhI " samajo. vastune eka vakhata jANyA pachI, te jJAna saMpAdana karavAmAM jene pharIthI upadezanI AvazyakatA na rahe, jenuM jJAna hamezAM kAyama rahe te "dhruva grAhI " samajo ane tethI ulaTe te adhUvagrAhI jANa. matijJAnanA ananta bheda- uparyukta aThThAvIsa bhedenA darekanA A pramANe bAra bAra prakAra paDatAM mRtanizritanA 1 jema keIka makAna para dhvajA jovAmAM Ave te ema anumAna karI zakAya ke te surAlaya hovuM joIe athavA te je sthaLe dhUma jovAmAM Ave te sthaLe agni te joIe. A prakAranA anumAnamAM, dhvajA ane dhama "liMga' che. 2 nizritane A sivAya anya artha paNa thAya che. te kayo e vAta upara vizeSAnI nimnalikhita gAthA prakAza pADe che - " etto cciya paDivakkhaM, sAdhejA nissie viseso vaa| paradhammehiM vimissaM, nissiyamaviNistiyaM iyaraM // 310 // " [patasmAdeva pratipakSaM sAdhayet nizrite vizeSo vH| paradhamaivi mithaM nizritama vinizritamitarat // ] arthAta ethI ja pratipakSa sAdhI le. vaLI nizritamAM vizeSatA che. te e che ke paradharmothI mizrita te "nizrita' ane ethI amizrita te " anizrita' che. eTale ke gAyane ghoDe samaja te nizrita" - kahevAya che, paraMtu gAyane gAya ja jANavI e " anizcita ' che. kahevAno matalaba e che ke viparita upalabdhi te "nizrita' che, jyAre yathAvasthita-aviparIta upalabdhi te " anizrita' che. tattvArtharAja (pR. 44 )mAM te anizcita ane asaMdigdhane badale aniHsRta ane anuta evAM be nAmo che. A saMbaMdhamAM tyAM ema sUcavAyuM che ke keTalAka (badhA nahi ) pudagalone graha karavA mATe aniHsRtane nirdeza karavAmAM AvyuM che, jyAre abhiprAyathI pratipatti thaI jAya che. e darzAvavA anuktanuM grahaNa karavAmAM AvyuM che. 3 A aThThAvIsa bhedanI gaNane saMbaMdhe matAMtara che. juo vizeSAnI 301 mI gAthA. kahevAnuM tAtparya e che ke keTalAka AcAryo vyaMjanAvagrahanA cAra bhedane gaNatA nathI arthAta teo vyaMjanAvagraha ane arthAvagraha ema be bhede pUrvaka avagrahane vicAra na karatAM tene sAmAnya rIte vicAra kare che. Ama thatAM mRtanizritanA 24 bhedo thAya che. temAM amRtanizritanA 4 umerI teo 28 bheda mAne che. paraMtu A kathana zrIjinabhadra gaNine mAnya nathI. teo arthatanizcitanA cAra bhedamAM eTale ke buddhicatuSkamAM paNa avagrahAdi che ema siddha karI amRtanizritane zratanizritamAM samAveza sUcavI matijJAnanA 28 bheda che ema sAmAnya rIte kahI zakAya evo ullekha kare che. A apekSAe matijJAnanA avagrahAdi cAra prakAro che ema paNa kahI zakAya.
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Ahata darzana dIpikA 215 336 bhedo thAya che. temAM azrutanizrita matijJAnanA autpAtikI vagere cAra buddhirUpa cAra bhedo umeratAM matijJAnanA 340 bhedo thAya che. ethI paNa vizeSa bhedo matijJAnanA sabhave che. kemake ApaNe 51mA pRSTamAM joi gayA tema prakAza, viSaya vagere matijJAnanAM bAhya nimitteA che, jyAre matijJAnAvaraNane kSayApazama-upayoga ane upakaraNendriya e enAM abhyantara nimittA che. A nimittonA aneka bheddAne dhyAnamAM letAM arthAt viSayAdinA spaSTa, avyakta, madhyama, alpa, aDuM, najIka, krUra vagere bhedone temaja kSaye pazAhinA zuddha, azuddha, madhyama vagere bhedonI taratamatAne lakSyamAM letAM matijJAnanA anaMta bhedo sabhave che, kemake sAmAnyathI matijJAnavALA jIvA anaMta che ane temanA kSaye pazamanI bhinnatAne laine matijJAnanA paNa teTalA bhedA paDe che. A hakIkata vizeSAnI nimnalikhita gAthA ( ane tenI gRhavRtti )ne AbhArI che:~ <4 aivaM bajjha - aMtara nimittava cittao mahabahuttaM / kiMcittaviseseNa bhimANaM puNo'NataM // 211 // 11 A pramANe zrutanizrita matijJAnanuM prakaraNa pUrNa karIe te pUrve keTalIka zaMkAo ane tenA samAdhAnA tarapha uDatI najara karIe. avagrahamAM mAra bheddAnI ghaTanA---- avagraha ( arthAvagraha )ne kAla jyAre nizcayanaya pramANe eka samayanA che, te pachI bahu, bahuvidha ityAdi khAra prakAranuM jJAna vyaMjanAvagraha ane arthAvagraha paratve teTalA Tuka vakhatamAM kevI rIte thai zake ? AnuM samAdhAna ema karavAmAM Ave che ke ApaNe 212 mA pRSThamAM joi gayA tema arthAvagrahanA e prakAre che: eka eka samayanA ane bIjo antarmuhUtanA che. AmAM naizcayika athavA prathama prakAranA arthAvagrahamAM Ara bhede ghaTI zakatA nathI, e vAta satya che. atra je bAra bheda ApyA che te vyAvahArika arthAt khIjA prakAranA arthAvagrahane uddezIne samajavAnA che. A sabaMdhamAM tattvArthanI gRhavruttimAM (pR0 84)mAM kahyuM che ke vaizciyika arthAvagraha thayA bAda IhA ane apAya thAya che. A apAyane avagraha tarIke upacAra karAya che, kemake AgAmI bhedone svIkArIne AnI madadathI vizeSa jJAna prApta karI zakAya che. jemake 210 mA pRSThamAM avagrahArdika samajAvatAM vRkSanuM udAharaNa lIdhu hatu temAM A vRkSa ja che e prakAranA beAdhane apAya tarIke ALakhALyA che, te vAtane lakSyamAM rAkhIne, A vRkSa Amranu hovu joie e prakAranI IhA ane te Amratu ja vRkSa che e prakAranA apAya karI zakAya che. vaLI A apAyane pharIthI pazu avagraha tarIke upacAra thai zake, kemake A Amra vRkSa para phaLa AvelAM che ke nahi evA prazna vicArI zakAya. A pramANe apAyane avagraha tarIke upacAra thai zake che e vAta ApaNe joi. 1 chAyA evaM bAhyA'bhyantaranimittavaicitryato matibahutvama | krizcimavironena miyamAna gunanantam II
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ 216 jIva-adhikAra. [ prathama AvA avagrahanuM nAma vyAvahArika arthAvagraha che ane enAM bAra bheda ghaTI zake che. atra vaLI e zaMkA uddabhave ke A pramANe te aMtamAM avagraha ja thavAne avagrahane aMta ane IhA, apAyane te sthAna paNa nahi maLavAnuM. paraMtu A zaMkA asthAne che, kemake jyAre amuka vastu saMbaMdhI koI paNa vizeSanI AkAMkSA raheze nahi tyAre te jJAna apAya ja kahevAze, nahi ke avagraha, arthAta tyAM upacArane sthAna maLatuM nathI. avagraha ane IhAnI jJAnarUpatA jema netra hovA chatAM A purUSa che ke sthANu che e je saMzaya udabhave che te avagraha ane IhAnI vidyamAna dazAmAM upasthita thAya che, vAste e pramANabhUta kema gaNAya? Ane uttara ema Ape ke avagrahanA vacanathI ja avagraha saMzayAtmaka na hovAnuM siddha thAya che te te yukta nathI, kemake netranA abhAvamAM jema saMzayanI nivRtti thatI nathI tema atra paNa che. A saMbaMdhamAM ema dalIla thaI zake ke avagraha ane saMzayamAM bheda che e enA lakSaNathI spaSTa mAluma paDe che. dAkhalA tarIke agni ane jaLa e be bhinna levAnI pratIti agninA dahana, prakAzana vagere dharmo ane jaLanI zItalatA, pravAhitA vagere guNe karAve che. evI rIte saMzayane viSaya eka karatAM vadhAre padArtha che, emAM anizcitatA rahelI che temaja e pratikuLa dharmonuM nirAkaraNa karavA asamartha che, jyAre avagraha ane IhA eka padArthaviSayaka che, temAM tenA sUcana pUrate te nirNaya che ja temaja te anya paryAne pathudAsa karI zake che. AthI A be bhinna che. A saMbaMdhamAM ema zaMkA UThAvavI ke avagraha ane IhA saMzayatulya che, kemake temAM pratikULa dharmone pUrepUre paryadAsa karavAnI zakti nathI te te asthAne che. enuM kAraNa e che ke jema saMzaya-kAla nirNayane nirAdhaka che, tema avagraha ke IhA nathI. e te nirNayanI sanmukha che. AthI avagrahane apramANika-saMzayAtmaka kahevAnuM paDatuM mUkI tene jJAnarUpa svIkArI ihAne saMzayasvarUpI gaNavA taiyAra thatA ho te paNa yukti-yukta nathI, kemake saMzaya te IhAnI pUrve utpanna thAya che. avagrahAdinI AnupUrvI - avagraha pachI IhA, tyAra pachI apAya ane tyAra bAda dhAraNu e je krama rAkhavAmAM AvyuM che tenuM zuM kAraNa che? ene uttara e che ke A utpatti--kiyAne lakSmIne che. arthAt sauthI prathama avagraha thAya che. tyAra bAda avagrahe grahaNa karelA viSayanI AkAMkSArUpa IhA pravarte che, ityAdi. vizeSamAM utkama (pazcAnupUrvI ) ke vyatikrama (anAnupUrvI) pUrvaka avagrahAdi utpanna 1 sanmukha hovAne lIdhe to ene "apAya ' kahevAmAM AvatuM nathI, kemake nizcaya samIpane nahi paNa nizcayarUpane "apAya " kahevAmAM Ave che. 2 vyaMjanAvagrahamAM joke jJAna anubhavAtuM nathI te paNa jJAnanuM kAraNa hovAthI te jJAna che athavA emAM paNa jJAna che kintu tenI mAtrA alpa hovAthI te avyakta che ema sUcavAya che. 3 juo tasvArtharAja (pR0 43 ).
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ 217 ullAsa ] Ahata darzana dIpikA. thatA hoya te vastunuM satya svarUpa jaNAya nahi temaja je avagrahAdimAMthI ekane paNa abhAva hoya te paNa vastu-svarUpane yathArtha bodha thAya nahi. AthI karIne uparyukata krama pUrvaka avagrahAdi che e sutarAM siddha thAya che. A pramANe kRtanizrita matijJAnanuM svarUpa ApaNe avalehyuM. have azrutanizcita matijJAna saMbaMdhI vicAra karavAmAM Ave che. AnuM sAmAnya lakSaNa te ApaNe pUrve joI gayA chIe. AthI atra enA bheda pAne viziSTa lakSaNa samajAvavAmAM Ave che. A saMbaMdhamAM graMthakAra sakyunizcita natizcatuu-() zausvAti, (2) vairavi, amRtanizcita matinA (3) Ifo , (4) pariNAni nA cAra prakAre arthAt autpAtikI, nacikI, kArmikI ane pariNAmikI ema cAra prakAranuM amRtanizrita - matijJAna che. te pratyekanuM lakSaNa graMthakAranA zabdamAM avelekIe. tpAtikI matinuM lakSaNa lokahayAviruddhatve sati phalenAvyabhicAriNo vA buddhistdruuptvrAtiyA DhakSan ! (22) arthAta A leka ane paraleka ema ubhayathI avirUddha evI tathA phaLane avazya ApavAvALI mati te "otpAtikI" mati jANavI. vanayikI matinuM lakSaNa - guruvinayajanyA ubhayalokaphaladAtrI dharmArthakAmazAstrArthanipugA yA buddhistadrUpatvaM vainayikyA lakSaNam / (34) / arthAta gurUne vinaya karavAthI utpanna thanArI, A loka ane paralesa banne sthaLe phaLane ApavAvALI tathA dharmazAstra, arthazAstra ane kAmazAstranA artha samajavAmAM nipuNa evI mati te nacikI mati samajavI. kArmikI matinuM lakSaNa tattatkarmavizaSeSu nipuNA yA buddhistadrUpatvaM kArmikyA lkssnnm|35 arthAta sutAra, luhAra, sena, zilpazAstrI ItyAdikanA je je kAryo-kaLA che, te karavAmAM nipuNa evI je mati te "kAmikI " mati kahevAya che. 28
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ 218 jIva-adhikAra. [ prathama pariNAmikI matinuM lakSaNa pratijJAhetumAtreNa sAdhyasAdhikA vayaHparipAkeNa puSTobhUtA'bhyudayamokSadAyinI yA buddhistadrUpatvaM pAriNAmikyA lakSaNam / (36) arthAt pratijJA ane hetu e be avayave dvArA sAdhyane siddha karanArI, vayanI paripakvatAthI puSTa thayelI (eTale ke anubhava dvArA khalelI) ane saMpatti temaja mukitane ApanArI evI matine pariNAmikI mati kahevAmAM Ave che.' A uparyukta lakSaNane spaSTa baMdha thAya teTalA mATe te lakSaNone chuTa zabdamAM raju karavAmAM Ave che. je artha pUrve daSTigocara tha na hAya zravaNapatha para paNa AvyA na hoya temaja jenuM mana dvArA cintana paNa karyuM na hoya tevA ane tatkSaNa ja je buddhi dvArA grahaNa karI zakAya tevA padArtha viSayaka, banne lekamAM vidha vinAnI ane avazya phaLane ApavAvALI matine " tpAtikI" mati kahevAmAM Ave che. Ane mATe (1) karehaka, 1 sarakhA nandIsUtranI nimnalikhita gAthA - femnilesanA " grifmagA' nAma || dUra che " [ anumAna hetu dRSTAntasAdhikA vyovipaakprinnaamaa| hitaniHzreyasaphalavatI buddhiH pAriNAmikA nAma // 2 sarakhA nandIsUtranI nimnalikhita gAthA - " puruvaM adiTThamassuamavekSya takkhaNa visuddhghiatyaa|| athavAdAno 3 "rattikA' nAma | dUra !" [pUrvama dRSTamathutamaveditaM tatkSaNa vizuddhagRhItArthA / - 3 " ujajayinI" nagarInI pAsenA gAmamAM eka naTa raheto hato. tenuM nAma bharata hatuM. tenI strI potAnA haka nAmanA putrane bAlyAvasthAmAM mA vinAne karI paraloka cAlatI thaI. AthI tenI sAra saMbhALa levA mATe bhArate bIjI strI sAthe lagna karyuM. A strI rehakanI sAthe sArI rIte vartatI hatI nahi, tethI eka divase teNe tene kahyuM ke he mA ! huM A duSTa vartananuM tane phaLa cakhADIza, apara mAtAe kahyuM ke are nAdAna ! tuM zuM karI zakavAno hato ? rehake kahyuM ke mAre page tane lagADuM tyAre huM khare. A strIe pitAnI vartaNuka tevI che tevI cAlu rAkhI ethI prasaMga maLatAM rehake ekadama rAtrie acAnaka jAgI UThavAne DoLa karI pitAnA pitAne kahyuM ke he tAta : juo A koI purUSa ApaNA gharamAMthI cAlyo jAya che. AthI bhAratane zaka gaye ke enI navIna bhAya durAcAriNI hovI joIe. AvA vahemathI teNe teno satkAra kare cheDI dIdhuM. AthI te strIe rehakane vinavI kahyuM ke beTA ! tArA pitA mArI sAthe barAbara bolatA paNa nathI, temAM zuM tAre hAtha che ? je ema hoya te he putra ! mAre gunho mApha kara, havethI huM tArI sAthe sArI rIte vartIza. hake te vAta kabula rAkhI ane apara mAtA paNa tene prIti pUrvaka pALavA lAgI.
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Arhata darzana dIpikA, paDachAyAne AMgaLIthI anyadA bharata cAMdaraNImAM beThA hatA tevAmAM rAhake peAtAnA zarIranA batAvatAM tenA pitAne kahyuM ke huM pitAjI! jIe, A kAi purUSa jAya che. bharata taravAra laIne Ubhe thai gayA eTale rAhuke kahyuM ke A rahyo, meM ene pakaDI rAkhyA che. A bAla-ceSTA joine bharate vicAra karyo ke huM nakAmA mArI patnI upara vahemAye. te divasathI te potAnI priyA sAthe pUrvanI peThe premapUrvaka vartavA lAgyA. A taraph rAhuke vicAryuM ke me mArI oramAna mAne du:kha dIdhuM che te te kA dahADA mane jhera ApI mArA jAna leze, mATe mAre mArA pitAnI sAthe ja jamavuM. 219 eka veLA bharata ' urjAyanI ' javA nIkaLyeA eTale rAhuka paNa tenI sAthe javA taiyAra thayeA. tene sAthe laIne te te nagaramAM AvyeA. tyAM zaheranI zAbhA joI rAhaka rAjI rAjI thai gayA. kAma pUrU thatAM pitA-putra potAne gAma javA nIkaLyA eTalAmAM kAi cIja levAnI bharata bhUlI gayelA hAvAthI rAhakane ' kSiprA ' nadIne kAMThe besADI te nagaramAM gayA. ekalA paDelA rAhake retImAM ramata tarIke AkhI nagarI AlekhI. tevAmAM dhADA upara besIne te nagaranA rAjA tyAM caDI AvyeA. - tene A mAge thane jatAM rAhake aTakAvyA. ethI rAjAe tenuM kAraNa pUchyuM. zuM A rAjadarabAra Apa nathI jotA evA uttara maLyuM. A sAMbhaLI rAjA gheDethI utaryo ane tenI A AlekhanA joi khuzI thai khelyA ke he vatsa ! te krAi divasa pUrva nagara joyuM hatu` ke Aje ja ? rAhake javAba ApyA ke Aje ja, A bALakanI AvI tIvra buddhithI cakita thayelA rAjAe tene tenu nAma pUchyuM. eTale te khelyA ke mArU nAma rAhaka che. A pramANe vAtacita cAlatI hatI evAmAM bharata . AvI paheAMcyA eTale bApadIkarA potAnA gAma bhaNI vaLyA ane rAjA paNa cAlatA thayA. rAhakanA gayA pachI rAjAne vicAra sphuryo ke mAre 49 pradhAne che, paraMtu AvA sateja buddhizALI pradhAna tA eke nathI. A pramANe vicAra karI rAhakanI parIkSA karavA mATe enA gAmanA leAkAne khelAvI teNe kahyuM ke tamArA gAmanI bahAra eka meATI zilA che. te zilAne upADayA vinA rAjamaMDapa taiyAra karI e zilAnuM tenA upara DhAMkaNu kare. Ave! Adeza sAMbhaLI te leAke digmUDha banI gayA. vicAramAM ne vicAramAM te khapepara thai. kSudhAthI AkuLa vyAkuLa banelA rAhaka A medinImAM hAjara rahelA potAnA pitAne teDavA AvyA. tene joine bharate kahyuM ke tuM te nizcinta che, paraMtu amArA teA jIva ThekANe nathI. eTale khAvApIvAnuM keAne sUjhe ? rAhake AnuM kAraNa pUchyuM. ethI tenA pitAe tene saghaLI vAta kahI. te sAMbhaLI te khelyA ke ahA emAM zuM che ? maMDapa taiyAra karavA mATe zilAnI nIce kheAdavAnuM kAma zarU kare!. pachI jyAM jyAM jarUra jaNAya tyAM tyAM thAMbhalA mUke ane zilAne upADacA vinA bhoMyarAnI jema karatI bhIMta vagere kare. A pramANenI vAta sAMbhaLI leAkeA Sita thaI jamavA UThavA. pachI rAhukanA kathana mujaba temaNe rAjamaMDapa taiyAra karyAM. te joine rAjA prasanna thaye| ane tapAsa karatAM tene mAlUma paDayuM ke A rAhakanI buddhinuM pariNAma hatuM. bIjI vAra rAjAe A gAmamAM dheTa mekalyu ane kahAvyu ke atyAre e jeTalA vajananuM che teTalA ja vajananuM mane paMdara divasa pachI pAchuM mekalAvavu. vajanamAM jarA paNa vadhadhaTa na thavI joie. A sAMbhaLI leAkA vimAsaNamAM paDayA. temaNe rAhukane mAlAvI enA upAya pUchyo. teNe kahyuM ke A gheTAne rAja puSTikAraka khorAka khavaDAvA, paraMtu jaMgalamAMthI eka varU pakaDI lAvI enI pAse bAMdhe. Ama karavAthI tenuM khAdhelu badhu nirka thai jaze ane tenA telamAM kaze pheraphAra nahi thAya. lokAe tema karyu. ane pakhavADiye gheTAne pAchA meAkalAvyA. rAjAe tene teAlI joyA, paraMtu vajana te pahelAnA jeTaluM ja hatuM te blei temaja A paNa rAhakanI autpAtikI matinuM pariNAma jANIne tenA AnaMdane pAra rahyo nahi.
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ 220 jIva-adhikAra [ prathama - pharI bIjI vakhata rAjAe te gAmamAM eka kukaDo mokalAvI AjJA karI ke bIjo kUkaDe pAse rAkhyA vinA Ane yuddha karA. A veLA gAmanA lokoe rohukanI salAha laI eka darpaNa (Arasa) maMgAvyo. temAM potAnuM pratibiMba joIne tene pratispaddhi anya kUkaDo dhArI A kukaDo tenI sAthe yuddha karavA lAgyo. guptacaroe AvI rAjAne A vAta nivedana karI, tethI te khuzI tha anyadA rAjAe A gAmanA lokone kahevaDAvyuM ke nadInI retInAM doraDAM vagI mokalAve. Avo asaMbhavita Adeza sAMbhaLI loke gabharAi gayA. teo rAhukane zaraNe gayA eTale teNe temane upAya sUjhADajo ke rAjAne kahevaDAve ke mahArAja ! ApanA bhaMDAramAM retInAM junAM doraDAM paDayAM haze. temAMthI eka namunA mATe mokalAvo. te joine ame doraDAM taiyAra karI mokalIe. A sAMbhaLI rAjA kaMI na bolatAM mauna dhAraNa karI rahyo. pharI eka veLA rAjAe gharaDe, rogI ane marI javAnI aNI upara evo hAthI A gAmamAM mokalAvyo ane pharamAna karyuM ke A hAthI marI gaye ema kahyA vinA dararoja tenI khabara kahAvavI. hAthI te te ja rIte marI gaye. have saMdeze kema pahoMcADe tene teDa rehake kADhI ApatAM kahyuM ke jaIne rAjAne nivedana kare ke hAthI besatuM nathI, UThato nathI, AhAra-vihAra karatA nathI, zvAsa letA nathI ke mUkato nathI, koI paNa jAtanI sacetana ceSTA karato nathI. A sAMbhaLatAM rAjA bolyA ke zuM tyAre te marI gayA che ? gAmanA mukhIe javAba Apyo ke Apa ema kahe che, ame ema kahetA nathI. A vRttAntathI rAjA khuzI thaye. keTalAka samaya vItyA bAda rAjAe A gAmanA lokone pharIthI AjJA karI ke tamArA gAmanA kavAnuM pANI bahu mIThuM che, vAste te ko ahIM mekalA. zihekanI salAha anusAra lekee uttara dIdhA ke gAmaDAnA lokonI peThe A amAre ku svAbhAvika rIte bIkaNa che, vAste ApanA nagaranA mArgathI paricita eka kathAne ahIM mokalaze ke jenI sAthe ame A kuvAne Apane tyAM mokalIe. AthI rAjA niruttara thayA. vaLI DA divasa pasAra thayA eTale rAjAe hukama karyo ke gAmanI pUrva dizAmAM vana che te -pazcimamAM thAya tema kare. hakanI sUcanAthI gAmanA lokoe vananI pUrva dizAmAM vasavATa karyo eTale vane pazcimamAM thaI gayuM. A vRttAntathI rojAne atizaya AnaMda thayo. pharI bIjI vAra rAjAe kahAvyuM ke agninA saMbaMdha vinA khIra rAMdhIne mokalo. ajJAnuM pAlana karavA mATe gAmanA lokoe rAhukanI buddhine upayoga karyo tenI salAha mujaba temaNe cekhAne ghaNA pANImAM palALyA ane pachI cokhAnI tapelImAM dUdha reDI tene sUryanA kiraNothI tapelAM chANAM vagerenA bAkamAM mUkI. Ama karavAthI khIra taiyAra thaI eTale rAjAne te mokalAvI. A pramANe uttarottara parIkSAmAM rohakane uttIrNa thato joI tene pradhAna pada ApavAnI abhilASAthI rAjAe tene pitAnI pAse bolAvyA, paraMtu sAthe sAthe kahevaDAvyuM ke tAre zukala pakSamAM ke kRSNa pakSamAM na AvavuM, rAte ke dahADe na AvavuM, khullAmAM, chAMyaDAmAM ke taDakAmAM na AvavuM, page cAlIne na AvavuM, mAge ke unmArge na aDavavuM temaja snAna karIne ke karyA vinA paNa na AvavuM. A pramANenI nRpatinI AjJA sAMbhaLI rahyuM ke kaMTha sudhI snAna karyuM ane gADAnA cIlAnA madhya bhAgane mArge gheTA upara besIne mAthe cAlaNInuM chatra dhAraNa karIne sayAsamaye amAsanA upara paDa thato hato te divase te rAjA pAse javA nIkaLe. khAlI hAthe rAjA, deva ke gurunuM darzana na karavuM e lokoktine dhyAnamAM laI te pRthvIne piMDa laI pRthvI pati pAse Avyo.
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] narezvarane namana karI tene eNe A mATIne piMDa bheTa karyo. rAjAe pUchyuM ke rAhaka ! A zuM lAvyo ? uttara maLyA ke Apa pRthvInA pati che, tethI huM A bheTa lAvyo chu. AthI rAjA khuzI thayA. teNe gAmanA lokAne vidAya karI rAhukane potAnI pAse suvADyo. rAtrine prathama prahara pUrNa thatAM rAjAe tene pUchyu` ke tuM jAge ke UMdhe che ? rAhake pratyuttara Apyo ke huM jANuM chuM. rAjAe kahyuM ke tyAre tuM ro! vicAra kare che ? rAhuke javAba Apyo ke azvattha ( pIMpaLAnAM ) pAMdaDAMnuM DIMTuM meNuM ke tenI zikhA meATI ene vicAra karI rahyo chu. rAjAne paNa saMzaya thaye eTale teNe tene kahyuM ke te ThIka vicAra karyo che, para`tu ze nirNaya karyo ? huke javAba ApyA ke jyAM sudhI zikhAne! agra bhAga sukAi na jAya tyAM sudhI ane sarakhAM hoya che. rAjAe AsapAsa tapAsa karI te A hukIkta satya jaNAi. rAhukane sui javAnI paravAnagI maLI. Ahata darzana dIpikA. vaLI khIjo paheAra vItatAM rAjAe karIthI rAhakane pUchyuM ke tuM jAge che ke UMdhe che ? rAke uttara ApyA ke naradeva ! jAgu' chuM. A sAMbhaLI rAnnae kahyuM ke tyAre tuM zA vicAra karI rahyo che ? uttara maLyA ke bakarInA peTamAMthI saraNe utArI haoNya tema lIMDIe barAbara geLa kema nIkaLe che te vicArI rahyo chuM. AnA niNaeNya jANavA mATe rAjAe ene ja pUchyuM. eTale te khelyA ke bakarIna peTamAM savaka nAmane vAyu che, tene lodhe loMDIe! gALa thAya che. pAchA rAhaka sui gayA. 221 pharIthI trIjA paheAre rAjAe pUchyuM` ke rAka ! tu jAge che ke UMdhe che ? rAhake uttara ApyA ke huM jANuM chuM ane khIsakeAlInA zarIranA jevaDuM ja tene pUchaDuM hAya che ke nahi te vicArI rahyo chuM. AnA niSNuya sAMbhaLavA mATe Atura rAjAe rAhukane ja pUchyuM eTale teNe kahyuM ke te be sarakhAM ja hAya che. Ama kahI rAhaka pAchA sui gayA. ceAthe pahere paheA phATatA rAjA jAgyA. te vakhate rAhukane khelAvyA, paraMtu AkhI rAtanA ujAgarA heAvAthI te nidrAdhIna hateA eTale javAba na maLavAthI rAjAe gammatanI khAtara dhImethI lIlA kabikA (soTI ?) lagADI. rAhuka jAgI Uye. rAjAe kahyuM ke are rAhuka ! tuM kema UMghe che ? rAhake javAba vALyo ke sAheba! huM to jANuM chuM. rAjAe kahyuM ke jo tu jAgatA hatA te javAba ApatAM tane kema vAra lAgI ? teNe uttara ApyA ke deva ! huM bahu UMDA vicAramAM hateA. tene nidha karavAmAM mArUM citta parAvAyeluM hatuM. rAjAe kahyuM evA te ze! prazna hatA ? rAke kahyuM ke mahArAja ! Apa keTalA purUSathI utpanna thayA che e vicAramAM huM paDayo hatA. A sAMbhaLI rAjA zaramane mA jarA mauna rahyo. theADI vAra rahIne te khelyA ke Ane teM ze| nirNaya karyo che ? rAhake kahyuM ke Apa pAMca purUSAthI utpanna thayA che. rAjAe pUchyu ke te kayA kayA ? uttara maLyA ke eka kuberathI, kemake tenA jevI ApanI dAna-zakti che; khIndra caMDALathI, kAraNa ke tenI mAphka Apa zatruo upara kApAyamAna thA me| che; trIjA dhAbIthI, kemake jema dhebI vastra nIceAvI nIceAvIne pANI kADhI nAkhe che, tema Apa pArakA mANasAne nIceAvIne temanuM dhana lai lo che; cethA vIMchIthI, kemake bhara nidrAmAM evA mArA jevA bALakane tame nirdaya vIMchInA Da MkhanI jema lIlA kabikA mArI pIDA karI che; pAMcamA tamArA tAtathI, kAraNa ke tame temanI mAphaka nyAyathI rAjya pALeA che. rAjA A sAMbhaLI ghaNe ame pAmyo. prAbhAtika kAya karI, jananIne vaMdana karI tene ekAntamAM rAjAe pUchyuM ke he mAtA ! kaho, huM keTalA purUSothI utpanna thayA chuM ? mAtA vismaya pAmI khelI ke beTA ! tu' A zuM pUche che? tuM tArA pitAthI utpanna thayA che. rAjAe rAhuke kahelA vRttAMta kahI sa MbhaLAvyeA. vizeSamAM teNe nivedana karyuM` ke rAhukanI mati prAyaH khoTI nathI mATe satya kahevA Apane mArI bhUri bhUri vinati che. rAjAne! Agraha joi teNe uttara Apyo ke he putra ! jyAre tuM gamAM hatA tyAre eka dahADe huM nagara bahAra bagIcAmAM kubera
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ 222 jIva-adhikAra. [ prathama (2) nagaranA dhUrta, (3) AMbAnuM jhADa, (4) zreNika rAjAnI mudrikA, (5) saraTa (seraDA), (6) kAgaDAnI saMkhyA, (7) viSTA, (8) hAthInuM vajana, (9) bhAMDa, (10) lAkhanI geLI, (11) thAMbhale, (12) zudra, (13) mAge maLelI vyaMtarI, (14) pati, (15) e strIne eka putra, (16) madhuyukta sistha, (17) mudrikA, (18) sUtara ane UnanuM paTa, (19) mudrikA, (20) sikkA, (21) bhikSuka, (22) bALakanuM nidhAna, (23) dhanurvidyAnI zikSA, (24) arthazAstra, (25) siddhaputra ityAdi udAharaNone nadIsUtra (gA. 63-65)mAM ullekha che. grantha-gauravanA bhayathI A badhAM udAharaNonuM svarUpa na AlekhatAM phata rehakanuM ja ApavAmAM AvyuM che; bAkInAnI mAhitI mATe A AgamanI zrImalayagirisUrikRta TIkA (patrAMka 149-159) jevI. duHkhe vahana karI zakAya evA moTA kAryanA bhArane nistAra karavAmAM samartha, dharma, artha ane kAma e trivarganuM pratipAdana karanArA svArthanA sArane grahaNa karanArI tathA ubhaya lekamAM phaladAyinI evI matine vanayikI kahevAmAM Ave che. A saMbaMdhamAM nandI sUtramAM (1) nimitta devanI pUjA karavA gaI hatI. tyAM tenI manamohaka mUti joIne meM tene hAthathI sparza karyo, AthI huM kAmAtura thaI gaI ane mane tenI sAthe bhoga bhogavavAnI IcchA thaI. tyAMthI pAchA AvatAM mAgamAM meM eka svarUpavAna cAMDALane jo eTale tyAM paNa tevI IcchA thaI. AgaLa cAlatAM eka kAMkaDe bebI maLe tene joIne paNuM mane bhaganI vAMchA thaI. pachI mahelamAM AvI tyAre te dine utsava hovAthI khAvAne mATe loTane sundara vIMchI karyo hato. te hAthamAM letAM vaLI AvI abhilASA thaI. A pramANe icchA mAtrathI tAre bIjA cAra pitA gaNAtA hoya te te tuM jANe; bAkI paramArthathI te tArA pitA e ja tArA satya pitA che. A sAMbhaLI rAjA hakanI buddhithI atizaya AzrayIMkita thaye ane tethI teNe tene sarva pradhAnamAM vaDA pradhAnanI padavI ApI. - 1 sarakhAvo nandIsUtranI nimnalikhita 66 mI gAthA " bharanittharasamatthA tivaggasuttatthagahi apemAlA / umao logaphalavaI 'viNayasamutthA' havaha budvI // 16 // " [ bharanistaraNasamarthA trivargasUtrArthagRhItapramANA / ubhato lokaphalavatI vinayasamutthA bhavati buddhiH // 2 kaIka nagaramAM eka siddhaputra raheto hato. te potAnA be ziSyane nimittazAstra zIkhavate hato: AmAMne eka vinIta ziSya gurunuM bahumAna karavA pUrvaka zAstrane abhyAsa karate hate. guru je je bhaNAve te barAbara lakSyamAM rAkhI tenuM te manana karatA hatA. Ama karatAM koI zaMkA udabhave to gurunI pAse AvI vinayathI tene khulAso meLavatuM hatuM. A pramANe abhyAsa karatAM tenI buddhi bahu sateja thai. bIje ziSya AthI viparIta lakSaNavALo hato. tene UMDI AlocanA karavAnI Teva na hatI. eka divasa A baMne ziSyo gurunI AjJA anusAra ke gAma javA nIkaLyA. mArgamAM jatAM meTAM pagalAM joIne vinIta ziSya anyane pUchayuM ke A kenAM pagalAM che ? bIjA ziSya vizeSa vicAra karyA vinA javAba dIdho ke hAthInAM. vinayazALIe kahyuM ke nA, e hAthInAM nathI, hAthiNInAM che. vaLI te
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA. 223 jJAna, (2) arthazAstra, (3) lekha, (4) gaNita, (5) kUve, (6) gheDe, (7) gadheDe, (8) lakSaNa, (9) granthI, (10) vaidya, (11) rathika, (12) gaNukA vagere udAharaNe ApavAmAM AvyAM che. te paikI atre prathama ja vicAra karavAmAM Avyo che. bAkInAM mATe upara mujaba bhalAmaNa che. hAthiNI DAbI AMkhe kANI che. tenA upara besIne koI rANI gayelI che. vizeSamAM te rANI saubhAgyavatI che temaja garbhavatI che. Aja kAlamAM tene prasava thaze ane tene putra janmaze. A sAMbhaLI bIje belyo ke te A hakIkata zAthI jANI ? vinayazALIe kahyuM ke jJAnane sAkSAta pratyaya che, vAste AgaLa cAle, sarva vAta prakaTa thaze. pachI teo je nagare javA nIkaLyA hatA tenI bahAranA bhAgamAM AvI pahoMcyA. tyAM sarovaranI tIre taMbumAM hAthiNI temanA jevAmAM AvI. te DAbI AMkhe kANuM hatI ema temaNe jANyuM. eTalAmAM koI dAsIe kaI vRddha purUSane kahyuM ke rAjAne vadhAmaNI Ape ke rANIne putra janme che. A sAMbhaLI vinayazALI ziSya anyane kahyuM ke A dAsInuM vacana teM sAMbhaLyuM ? meM kahI hatI te vAta sAcI paDI ke nahi ? teNe uttara Apyo ke bhAI ! tAruM jJAna satya che. tyAra pachI sarevaranA tIre hAtha paga dhoIne tyAM vaDanA jhADa nIce visAme levA beu jaNa beThA. evAmAM mAthe jaLathI bharelo ghaDo mUkIne eka DozI jatI hatI. tenI najara temanA upara paDI. AkAra uparathI temane vidvAna dhArI teNe temane pUchayuM ke mArA putra paradeza gaye che te kyAre Avaze ? A prazna pUchatAM veMta ja tene ghaDo bhUmi upara paDI gayo ane bhAMgIne tenA TukaDA thaI gayA. AthI UMDe vicAra karyA vinA bolanArA ziSya kahyuM ke he DozI ! tAro putra maraNa pAme che. A sAMbhaLIne vinayazALIe kahyuM ke are bhAI ! ema na bela; kharI vAta to e che ke A bAIne chokaro hamaNuM ja ghera Avyo che. A sAMbhaLIne te vRddhA seMkaDo AzIrvAda ApatI svasthAnake AvI. pitAnA putrane Avela jemAM te bahu rAjI thaI pachI putrane pUchIne vastronI eka joDI ane keTalAka rokaDA rUpiyA laine te vinayazALI pAse AvI ane tene te ApyAM. AthI bIje ziSya khinna hadaye vicAravA lAgyuM ke mane gurue barAbara na bhaNAvyo; nahi te huM AnI jema mArUM nimittajJAna sAcuM kema na paDe ? - gurunuM kArya karI A baMne ziSyo pAchA potAne gAma AvyA. gurunA darzana thatAM vinayazAbIe AnandAzra pUrvaka hAtha joDIne gurunA caraNamAM praNAma karyo, jyAre bIje te pattharanA thAMbhalAnI jema akakaDa Ubhe rahyo. ethI gurue tene pUchyuM ke tuM mane kema vandana karato nathI ? eNe javAba Ape ke jene sArI rIte bhaNAvyo hoya te praNAma kare. gurUe kahyuM ke tuM ema kema bese che ? zuM meM tane paNa rUDI rIte bhaNAvyo nathI ? nA, ema kahI teNe sarva vRttAnta kahI saMbhaLAvyo. AthI gurue prathama ziSyane pUchayuM ke tAruM jJAna sacoTa thavAnuM zuM kAraNa che ? teNe kahyuM ke meM vicAravAnI Teva pADI che tethI. A Adatane laIne me meTAM pagalAM jotAM vicAra karavA mAMDo ke A pagalAM hAthInI jAtinAM che e te supratIta che, paraMtu te hAthInAM ke hAthiNInAM ? tyAM laghu zaMkA karavAmAM AvI hatI te joIne hAthaNInAM hovAne meM nizcaya karyo. vaLI jamaNI bAjunI velanA pAMdaDAM khaMDita hatAM, jyAre DAbI bAjunAM pAMdaDAM akhaMDita hatAM, e joI mane samajAyuM ke hAthiNI DAbI AMkhe kANI hovI joIe. vizeSamAM hAthiNI upara svAra tha ne koI sAmAnya mANasa musApharI kare nahi, vAste A rAjaparivAra he jaie. A uparAMta thoDe Aghe hAthiNI uparathI utarIne laghuzaMkA karavAmAM AvelI mArI najare paDI. tethI A musAphara rAjarANI haze ema meM anumAna karyuM. vaLI tyAM jhADa upara rAtA vastranA aMzane joI te saubhAgyavatI hovI joIe temaja bhUmi upara hAtha TekavIne te UbhI thayelI jaNAyAthI te garbhavatI che ema
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ 224 jIva-adhikAra. [ prathama AcAryanA upadezathI je prApta thAya te zilpa" kahevAya, athavA to je nitya vyApArarUpa heya te "zilpa" jANavuM. svataH je prApta karyuM hoya te "kama' kahevAya athavA te kaI kaI divase je karavAmAM Ave te "karma" samajavuM. karmonA abhinivezathI paramArthane baMdha karAvanArI tathA karmanA abhyAsa ane vicArathI pallavita thayelI ane kItirUpa phaLane ApanArI ane te te jAtanAM karmo karavAmAM nipuNa evI matine "kAmikI" mati samajavI. A saMbaMdhamAM nandI(gA68)mAM (1) sena, (2) kheDuta, (3) vaNakara, (4) jhaverI, (5) ghI vecanAra, (6) mane lAgyuM. UbhA thaIne cAlatI veLA prathama jamaNe paga bhArathI mUkelo je te prasUtinI pIDA bhogavI rahI che ane Aja kAlamAM tene putra Avaze ema meM jANyuM. evI rIte vRddhAe prazna pUchayo te ja vakhate ghaDo paDIne bhAgI gaye, tethI meM ema vicAryuM ke jema ghaDe jyAMthI utpanna thayA hatA tyAM ja pharI maLI zake tevI rIte Ano putra ane atyAre maLavo ja joIe. A pramANe vinIta ziSyanA kathanathI prasanna thaI gurue tenI prazaMsA karI ane bIjA ziSyane kahyuM ke bhAI ! AmAM deSa tAre ja che, kemake tuM je zIkhe tenuM teM manane na karyuM; emAM amAro leza paNa deSa nathI; kemake amAruM kAma te zAstranA arthane upadeza ja ApavAnuM che, jyAre eno parAmarza karavo e tamAruM kAma che. A dRSTAntamAM vinayazALI ziSyanI buddhi 'vainAyikI' jANavI. 1 sarakhAvo nandIsUtranI nIce mujabanI 67 mI gAthA- " uva bhogadiTThasArA kammapasaMgaparigholaNa viptAlA / __sAhukkAraphalabaI kammasamutthA havai buddhI // " [ kANodRSTikA matariNAvizArA | sAdhukAraphalavatI karmasamutthA bhavati buddhiH // 2 kAIka core rAtre eka vaNikane ghera padmanA AkAravALuM khAtara pADI corI karI. savAre kaI na jANe kema te ja ghara AgaLa gupacupa AvIne khAtara saMbaMdhI samAcAra jANavA mATe ekaThA maLelA lokonI vAta sAMbhaLavA lAgyA. tevAmAM eka kheDuta tyAM AvI caDyuM. te A khAtarane joIne be ke emAM zI navAI che? jeNe jeno pUrepUro abhyAsa karyo hoya, tenA kAryamAM kacAsa rahe zAnI ? kheDUtanuM A kathana sAMbhaLIne corane ghaNI rIsa caDI. AthI bIjA lokone teNe pUchayuM ke A koNa che ane kyAM rahe che ? tene patte meLavI cera cAlate thaye. eka divase lAga joI te charI laIne pele kheDuta khetaramAM kAma karate hatA tyAM jaI pahoMce. tyAM jaIne teNe kheDutane kahI saMbhaLAvyuM ke te divase teM mArA khAtaranA vakhANuM na ryA tethI Aje tAruM huM khuna karavA Avyo chuM. kheDute kahyuM ke te veLA meM sAcuM ja kahyuM hatuM ke je kArya karavAne jene rAjane mahAvaro hoya che tene hAthe te sarvottama thAya emAM zuM acaMbe ? dAkhalA tarIke mArI ja kuzaLatA che. A mArA hAthamAM maganA dANuM che. te jo tuM kahe te saghaLA adhe-mukhe (avaLA) pADuM, kahe to Urdhvamukhe (cattA ) pAvuM ane kahe te eka bAju paDatA pADuM. A sAMbhaLIne cerane Azraya thayuM ane teNe kahyuM ke adhomukhe pADa. kheDute vastra pahoLuM karI badhA dANA kahyA pramANe pADI batAvyA. AthI vismaya pAmelA cAre tenI prazaMsA karI ane tene mArI nAMkhavAno vicAra mAMDI vALya. atra kheDUta ane cera e baMnenI buddhi "kAmikI' jANavI.
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA. 225 lavaka (7) darajI, (8) suthAra, (9) sukhaDIo (ApUpika), (10) kuMbhAra ane (11) citArAnAM dAnto najare paDe che. atra kheDutanuM ja udAharaNa ApavAmAM AvyuM che. bAkInAne mATe pUrva mujaba samajavuM. lAMbA kALa paryata pUrvApara arthanA AlocanAdikathI utpanna thayelA AtmasvabhAvarUpa pariNAmathI udbhavela matine pariNAmikI mati samajavI. AvI mativALo puruSa svArthItumAna ane hetu e benI ja madadathI sAdhyane siddha karI zake che. AvI mati (1) abhayakumAra, (2) kASTha zeTha, (3) modakapriya kumAra, (4) puSpavatI devI, (5) uditedaya rAjA, (6) naMdiSeNa muni, (7) dhanadatta, (8) 'zrAvaka, (9) amAtya (varadhanunA pitA), (10) muni, (11) varadhanu, (12) cANakaya, (13) sthalabhadra, (14) nandane bAMdhava, (15) vajasvAmI, (16) sthaviro, (17) banAvaTI AmaLA, (18) maNi, (19) caNDazika, (20) khaDaga ane (21) phUlavAlakanAM dAntathI samajI zakAya che. atra te graMthanuM kalevara vadhI javAnA bhayathI A paikI zrAvakanuM daSTAnDa ApI saMtoSa mAnavAmAM AvyuM che. vaiyikI mati ane zruta-nizcitatA vainAyikI mati e kRtanizcita jaNAya che, chatAM ene amRtanizrita tarIke kema oLakhAvI che, e hakIkata ApaNe vicArIzuM. trivarganA sArane grahaNa karanArI A matimAM kRtanizcitapaNuM enA lakSaNathI ja siddha thAya che, chatAM ene ane bAkInI traNa prakAranI matione AgamamAM azutanizcita kahelI che te emAM thatanizcitapaNAnI alpatAne lakSmIne che. A vAta auttikI buddhimAM ane evI rIte anya mati trayImAM avagrahAdi mATe avakAza che ene vicAra karatAM samajAze. rehakanI buddhinI parIkSA karavA mATe mekalela (ane 220 mA pRSTamAM Apela) kUkaDAnuM dAnta ApaNe vicArIe. bIjA kUkaDA sivAya yuddha karAvavA mATe A kUkaDAne enuM 1 para strIne bena samAna gaNavAnuM vrata lIdhela eka zrAvaka eka veLA pitAnI patnInI sundara rUpavALI sakhIne joIne atizaya kAmAtura banI gayo. tenI catura caturA A vAtathI cetI gaI. teNe vicAra karyo ke AvA malina adhyavasAyamAM je mArA patinuM maraNa thAya, te te narakagatimAM ke tiyaMga-gatimAM utpanna thAya; tethI Ano mAre koI upAya kare joIe. Ama vicArI teNe potAnA patine kahyuM ke tame AkuLa vyAkuLa na thAo; huM saMdhyA samaye mArI sakhIne Apa samakSa teDI lAvI ApanI IcchA tRpta karAvIza. sAMjha paDatAM thoDuM ghaNuM aMdhAruM thatAM A strIe pote potAnI sakhInAM vastro ane AbhUSaNo paheryA. pachI te chAnImAnI pitAnA pati pAse AvI. A zrAvake ane potAnI suMdarInI sakhI dhArIne tenI sAthe bhoga bhogavyA. bhegathI nivRtta thatAM tenI kAma-vAsanA dUra thai gaI ane tene bhAna AvyuM ke AvuM duSkRtya karI meM pUrve lIdhelA padAra.--sahodara svarUpa vratane khaDita karyuM. AthI tene ghaNo pastAvo thayo. te joI tenI patnIe tene yathArtha vRttAntathI vAkephagAra karyo. tyAra bAda te guru pAse gayo ane manathI je vratano bhaMga karyo hato tenuM prAyazcitta lIdhuM. A udAharaNagata zrAvikAnI mati te "pAriNamikI ' jANavI. 2 khaDa e eka jAtanuM prANI che. enA saMbaMdhamAM nandInI TIkAnA 16 7ma patramAM kahyuM che ke cI chaat daragi TiaiyaMtrakaLa te ravizva: ' vahuNT: ', sa cATavyAM catuSpathe jana mArayitvA khAdati / " 09
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ chava-adhikAra [ prathama pratibiMba dekhADavuM joIe. A pramANe sAmAnyathI teNe joyuM te maticatuSkamAM avagrahA- "avagraha' nAmane matine prathama bheda thayo. A pachI te e di mATe avakAza vicAra kare ke taLAvamAMnA jaLamAM paDeluM pratibiMba ThIka paDaze ke darpaNamAM paDeluM? A prakAranuM pratibiMba saMbaMdhI vizeSa anveSaNa te "hA" che. AvI IhA thayA pachI jaLAdimAM paheluM pratibiMba pratikSaNe asthira ane aspaSTa hovAthI yuddha karAvavA mATe ThIka nahi paDe, kintu AdazamAM paDeluM pratibiMba sthira ane spaSTa hovAthI tenAthI beDo pAra pI zakaze e nizcaya kare te apAya che. A pramANe buddhiviSayaka bIjAM udAharaNa mATe ghaTAvI levuM. jAtismaraNa jJAna jAtismaraNa jJAna e kevuM jJAna che? Ane uttara e che ke e eka prakAranuM smaraNa che, ethI ene Abhinidhika jJAna tarIke oLakhAvavAmAM Ave che. A hakIkatanI AcArAMga (a) 1, u0 1, sU0 4)nI zrIzIlAMkAcAryakuta TIkAne 20 mAM patragata nimna-likhita ulekha sAkSI pUre che - "kAtikSA yAmini thivizeSaH " je vyaktine A jJAna udbhave che te tema thatAM mUccha pAme che ema caritra uparathI jaNAya che, paraMtu ema thavuM ja joIe evA niyamasUcaka keI ullekha mArA jovAmAM Avyo nathI. A jJAnathI vibhUSita manuSya pUrva bhava viSayaka zarIrane nAza thayela hovA chatAM te bhavanI vAta saMbhAre che. AmAM kaMI Azcarya jevuM nathI, kemake zuM vRddhAvasthAmAM vRddha pitAnI bAlyAvasthAnI vAte yAda karI zakatuM nathI? athavA te zuM paradeza gayelI vyakti svadezamAM banelA banAve saMbhArI zakatI nathI? vizeSamAM A jJAnanuM prAbalya to eTaluM badhuM che ke eka be bhavanI vAta nahi, kintu nava bha sudhInI hakIkata tene tAjI thaI jAya che. zrIsamayasundara upAdhyAye vicArazatakamAM kahyuM paNa che ke"jaatismrnno manuSyo nava bhavAn pazyati, na tvadhikAn , idaM ca matijJAnabhedaH" A vAtane ratnasAranI nimnalikhita gAthA puSTi Ape che - "puvvabhavA so pIchai, eka do tinni jAva navagaM vaa| uvariM tassa avisao, sabhAvao jAisaraNassa // " 1 samaracakahA, taraMgavatI, jJAnapaMcamIthA ItyAdimAM jAtismaraNa thatAM te vyakti mUccha pAme che ema jovAya che. 2 chAyA pUrvavAna ra parAti parva rau grIna rAvata navajAra vA | upari tasya aviSayaH svabhAvato jAtismaraNasya //
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ 227 ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA. arthAt jAtira maraNajJAnavAnuM chava pAchalA eka, be, traNa ema na bha sudhI dekhe. AthI vadhAre dekhavAne tene svabhAva nathI. AcArAMganI TIkA (patrAMka 21)mAM zrIzIlAM kAcArya te saMkheya bho dekhe ema kahe che. A rahyo te ulekha - " jAtismaraNaM tu niyamataH saGkhyeyAniti " A pramANe ApaNe matijJAnanuM digdarzana karyuM; have zrutajJAna paratve vicAra karIzuM. zrutajJAnanuM lakSaNa zrutajJAnAvaraNakSayopazamaprabhavatve sati dravyazrutAnusAriNI yaassmastarArthavarirArinA vAritadrAravuM, zAtra-manonimittAve sati zrutagranthAnusAribodharUpatvaM vA, matijJAnapUrvakatve satyAptopadezApekSayA jAyamAnabodharUpatvaM vA, vAcyavAcakabhAvapuraskAreNa zabdasaMsRSTArthagrahaNahetubhUtopalabdhivizeSarUpatvaM vA zrutajJAnasya lkssnnm| (37) arthAt zrutajJAnAvaraNIya karmanA kSapazama dvArA utpanna thanAre tathA dravyakRta (eTale ke zabda, lipi, liMga, ceSTA ItyAdika)ne anusaranAra ane padArthonuM jJAna karAvanAro e AtmAne pariNAma te "zrutajJAna" kahevAya che. zrotra ane netrarUpa nimitte vaDe utpanna thata e tathA kRtagranthane anusaranAre je bedha te "zrutajJAna samajavuM. matijJAna thayA pachI utpanna thanAra temaja AptanA upadezanI apekSA rAkhanAra e bedha te "zrutajJAna" jANavuM. vAcca-vAcaka bhAva dvArA, zabda sAthe saMbaMdha dharAvanArA padArthane grahaNa karavAmAM kAraNabhUta evI upalabdhine paNa zrutajJAna" kahevAmAM Ave che. A uparAMta zrutajJAnanI anya vyAkhyA thaI zake che, jemake AtmA je zravaNa kare che, te ' zruta" che ema paNa zrutajJAnanuM lakSaNa ApI zakAya. AthI prathama vyAkhyA sAthe vire dekhAya che, paraMtu te vidhAbhAsa che, vastutaH virodha nathI. kahevAnI matalaba e che ke jIva zabda sAMbhaLe che, tethI uparyukta vyAkhyA pramANe te zabda e zrutarUpa jJAna thayo ane ethI karIne AtmAne pariNAma zutajJAnarUpa na karyo, kemake zabda te padgalika hovAthI mUta che, jyAre AtmA te amUrta che, temaja vaLI mUrta padArtha amUrtarUpe pariNata paNa thaI zakatuM nathI. A prakAre je virodha daSTigocara thAya che, tenuM nirAkaraNa e che ke zabda e vAstavika zrutajJAnanuM kAraNa che ane kAraNamAM kAryane upacAra karavAthI te zabdane paNa zrutajJAna" kaheluM che. arthAt zabda e "dravyakRta che ane AtmAne pariNAma te "bhAvakRta" che. AthI prathama vyAkhyA bhAvakRtane uddezIne ApelI che ema samajAya che. kaNuM ane mana te matijJAnanA paNa nimitta hovAthI, e sAdhana dvArA utpanna thatA 1 A nimittone avadhijJAna, manaHpayayajJAna ane kevalajJAnamAM abhAva che, kemake te indriya ane mananI apekSA rAkhatAM nathI.
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIva adhikAra. [ prathama bedhane zratajJAna evuM nAma kema ApyuM evI zaMkA upasthita thAya che. AnuM samAdhAna e che ke banne jJAnamAM karNa ane mana nimitte che e vAta sAcI che, paraMtu zrutajJAnamAM e vizeSatA che granthAnusAri che. A pramANe bIjI vyAkhyA matijJAna matijJAna ane ane zrutajJAna vacceno taphAvata batAve che. vaLI e uparathI zrutajJAnamAM aMtara tAtparya e nIkaLyuM ke zabdajanita arthadhathI atirikta e je indriyAtha-saMbaMdha-janya bodha te tijJAna" che. vaLI matijJAna vartamAna padArtha viSayaka che, jyAre zrutajJAnanA te traNe kALanA padArtho viSaya thaI zake tema che. vaLI, zrutajJAna bhinna bhinna evA aneka sUkSma artho upara prakAza nAMkhanArUM hovAthI vizuddha che. A jJAnanA sAmarthyane laIne chamasthane paNa "zrutakevalI" kahevAmAM Ave che. jJAna e jIvane svabhAva hevAthI, nigodanA jIvane paNa sarva paryAya pramANa akSarajJAna anantama bhAga AvaraNa rahita che arthAt anAdi saMsAramAM game tyAM paribhramaNa karanArA jIvane paNa pAriNAmika matijJAna raheluM che. arthAt A apekSAe matijJAna zAzvata che, paraMtu zrutajJAna kaMI zAzvata nathI. kemake te to matipUrvaka AptanA upadezanI apekSA rAkhanAruM che. atajJAna te labdhi dvArA paNa prApta thaI zake che ke je labdhivizeSane matijJAnamAM saMbhava nathI. zrutajJAnanuM lakSaNa zabdajanita artha bodha karavAmAM Ave te vAMdho nathI, kemake te ativyApti Adi dethI rahita che. kaNendriya saMbaMdhI zabdanA avagrahAdi zabdaviSayaka che, paraMtu te zAbda bodha-zabdajanita artha-bedharUpa nathI. AthI karIne kaNendriyane lagatA avagrahAdikane zrutajJAnamAM samAveza na karatAM, tene paNa matijJAna tarIke oLakhAvavAmAM Ave che. vicAraNasvarUpI IhiA Antarika zabda lekhanuM sthAna che, te paNa te zabda bodharUpa nahi hovAthI tene zrutajJAna kahI zakAya nahi. udharasa, khAre, hastaceSTA ityAdri zabda nathI, chatAM paNa tenAthI thatA bodhane zAbdabodha samaje, kAraNa ke temAM saMketasmaraNanI pradhAnatA rahelI che. A vAtanI puSTimAM juo pramANunayanA cethA paricachedanuM nIce mujabanuM 11 muM sUtra - mAvisAmarthanamAAmarthaghanivAre arthAta svAbhAvika sAmarthya ane samaya vaDe thatA artha-bodhanuM kAraNa te "zabda" che. arthane pratipAdana karanArI gyatA nAmanI zaktine "sAmarthya " kahevAmAM Ave che. "samaya" kaho ke "saMketa" kaho te eka ja che. A uparathI samajI zakAya che ke zabdathI je arthano bAdha thAya che, temAM svAbhAvika zakti ane saMketa e be kAraNe che. amuka zabdane amuka saMketajanita artha che ema jANyA pachI, te zabdano artha jhaTa mAluma paDe che. kahevAnI matalaba e che ke saMketa-maraNathI thate bodha zAbda baMdha ja che. pustakanA paThanamAM kandriyanuM kaMI kAma 1 juo pR paka. 2 juo vizeSAvanI gAtra 496-500. 3 vastu-sthitine UDe vicAra karatAM zratajJAna paNa eka jAtanuM matijJAna che ema kahI zakAya. sammatitanA samagra jJAna-kAnA bahu sundara ane pariSkata saMkSeparUpa jJAnabindumAM upAyAyae A vAta carcA che. AgaLa upara e saMbaMdhamAM UhApela karavAmAM AvanAra che.
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa AhaMta darzana dIpikA. 229 nathI, kemake te kArya te nendriya dvArA thAya che. chatAM paNa pustakapaThanathI thatuM jJAna saMjJAakSara rUpa saMketa dvArA thatuM hovAthI tene zrutajJAna samajavuM. vaLI zrutanizcita matijJAna te matijJAna ja che, nahi ke zrutajJAna; kAraNa ke te kaMI zabdajanita artha baMdha nathI. keIka bALakane tenA guru pATha zIkhavatAM kahe ke A gheDo kahevAya, A baLada kahevAya. e pramANe zIkhavyA pachI, jyAre bALaka ghoDAne joIne te ghoDo che ema jJAna prApta kare to te jJAna pUrvakALamAM prApta thayelA zAbdabodhanA saMskArathI utpanna thayela hovAthI ane te ja samaye jJAna thayuM te samaye zAbda dharUpa nahi hovAthI te jJAna matijJAna kahevAya che. matijJAnapUrvaka zrutajJAna uparyukata hakIkata nivedana karavAnuM kAraNa e ja hatuM ke matijJAna pUrvaka zrutajJAna che e vAta dhyAnamAM utare. ApaNu joI gayA tema zabda-zravaNuM, akSaranuM dazana, hastAdika ceSTAnuM avalokana ItyAdi thayA pachI ja saMketa-jJAna dvArA ja zabda bodha thAya che ane ata evA zabdadha thAya te pahelAM, zabdAdiviSayaka ane kandriyathI utpanna thatA avagrahAdika jJAna hoya che. A uparathI zrutajJAnanI pUrve matijJAna thAya che ema spaSTa samajAya che. vaLI AgamamAM paNa "maphagari ka" matipUrvaka zrata che ema kahyuM che, kintu yutapUrvaka mati che evuM vacana nathI. vizeSamAM punarAvartana karatI veLA vicArIne mati vaDe ja sutanuM pUraNa karAya che temaja tenAthI ja te puSTa karAya che. vaLI mati dvArA ja bIjA pAsethI zuta meLavAya che ane mati vaDe ja te bIjAne apAya che-upadezAya che. vizeSamAM grahaNa kareluM zrata punarAvartana ke ciMtana dvArA matijJAnane laIne ja sthira thAya che. viziSTa prakAranI vicAraNA, dhAraNA ItyAdi vinA zratajJAnanA pUraNadi arthonI siddhi thaI zakatI nathI ane A vicAraNA matijJAnarUpa ja che. AthI samajAya che ke matijJAna pratajJAnanuM kAraNa che ane zrutajJAna e enuM kArya che. atre e umeravuM Avazyaka samajAya che ke bIjAnA zabda sAMbhaLIne je matijJAna utpanna thAya che te alabata zabdarUpa dravya-zrata mAtrathI ja thAya che enI nA mati ane zratamAM pANI zakAya tema nathI. uparyukta vivecanathI e siddha karavAmAM AvyuM kAraNakAryatA che ke bhAvakRtapUrvaka mati nathI. eTale dravyazrutapUrvaka mati thAya che, e kathana dUSita nathI. vizeSamAM bhAvathata pachI mati utpanna na ja thAya ema paNa nahi. kemake bhAvakutathI kAryapaNe matijJAna thatuM nathI, bAkI kamazaH te te thAya che. je ema na thatuM hoya te maraNa paryanta kevaLa zratane ja upayoga rahe ane vastusthiti che tema nathI 1 prathama karmapranthanI svapajJa vRttinA sAtamA patramAM zrIdevendrasuri kathe che tema nandI adhyayananI cUrNimAM kahyuM che ke" tesu pi ya maipuSvayaM suyaM ti kiccA puvaM mAnANaM kayaM, tapio sayaM ti|" [tayorapi na matipUrvaka zratamiti kRtvA pUrva matijJAna kRta, tatpRSThataH zrutajJAnamiti]
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ 23. jIva-adhikAra. [ prathama emAM kahevuM ja zuM? spaSTa zabdomAM kahIe to dAkhalA tarIke sAmAnya suvarNathI sva(suvarNa)vizeSarUpa kaMkaNa, mudrikA vagere utpanna thAya che, ethI kaMkaNAdi AnA kAryarUpa gaNAya che, kintu suvarNa kaMkazudithI thatuM nathI. ethI suvarNa ane kAryarUpa kahevAtuM nathI, kemake te to anya kAraNothI thAya che, jyAre kaMkaNAdirUpa suvarNa-vizeSane uparama thAya tyAre te suvarNarUpe pariName che. evI ja rIte sAmAnya mati vaDe svavizeSarUpa zrutapaga thAya che, mATe kRpayoga matinuM kArya kahevAya che; kinta matijJAna zrute pagathI utpanna thayuM nathI ethI matine zratanuM kArya kahevAmAM AvatuM nathI, kemake matijJAnanI utpatti anya kAraNone AbhArI che. vizeSamAM jyAre matijJAnanA vizeSarUpa zrate pagane uparama thAya che tyAre anukrame Avela matijJAnane nivArI zakAya nahi. zrutajJAnanA prakAre zrata"nI vyutpatti karatAM kSamAzramaNa zrIjinabhadragaNi pitAne nIce mujabane abhiprAya jAhera kare che - taM teNa tao tammi va suNei so vA suyaM tegaM" -vizeSAvazyaka gA0 81 arthAt AtmA vaDe zabda saMbhaLAya che, vAte AtmA e "zrata" che. kSayopazama zratajJAnane hetu che ane tethI athavA te heva thI saMbhaLAya mATe A kSapazama "zruta" che. zabda zrutajJAnanuM kAraNa hovAthI te paNa upacArathI "zruta kahevAya. AthI samajI zakAya che ke zrutajJAnanA aneka prakAre paDe che. jemake pratyeka akSara ane tenA saMyoganI jeTalI saMkhyA che teTalA arthAt ananta zratanA prakAre che. juo vizeSAvanI 445 mI gAthA. yutanA 14 prakAre sAmAnya rIte vicAratAM zratanA cauda prakAro paNa saMbhave che. jemake (1) akSara-zrata, 1 dAkhalA tarIke akAranA 18 prakAra che. akAranA sAnunAsika ane ananunAsika ema be bheda che. vaLI A darekanA haya, dIrdhA ane luta ema traNa traNa bhede che. A pratyekanA (dAkhalA tarIke sAnunAsika hasya akAranA ) udAtta, anudAtta ane svarita ema traNa traNa bhede che. 2 zrIdevendasarita prathama karma-granthanI je sAtamI gAthAmAM zrata-jJAnanA vIsa bhede paNa batAvyA che te, nIce mujaba che - "pajaya akkhara paya saMghAyA paDivatti taha ya annuogo| pAhuDapAhuDa pAhuDa vatthU puvvA ya sasamAsA // " arthAta (1) paryAya-zrata, (2) akSara-mRta, (3) pada-zruta, (4) saMdhAta-zrata, (5) pratipatti-zrata, (6) anuyega-zrata, ( 7 ) prAkRta prabhuta-mRta, (8) prAta-mRta, ( 9 ) vastu-zrata ane (10) pUrvazrata temaja e darekane samAsa jevAthI utpanna thatA bIjA daza zrata, jemake paryAyasamAsa-bhUta, akSara-samAsa-mRta ityAdi. A badhAnuM sthULa svarUpa 235mAM pRSThamAM vicAramAM AvanAra che.
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA. 231 (2) anakSara-zrata, (3) saMsi-zrata, (4) asaMgni-zruta, (5) samyakarta , (6) mithyA-ta, (7) sAdi-ta, (8) anAdi-zrata, (9) saMparyAvasitakRta, (10) aparyAvasita-zrata, (11) gamikathata, (12) agamika-zrata, (13) aMgapraviSTa-zrata ane (14) aMgabAhya-zrata. A cauda prakAronuM ApaNe yatkiMcit svarUpa vicArIzuM. temAM akSara--tanA saMjJAkSara, vyaMjanAkSara ane ladhyakSara ema traNa bhede che. '18 prakAranA lipi-akSaranA AkAra jANavA te "saMjJAkSaramRta" che. akArathI hakAra sudhInA akSarone mukhethI uccAra kare te "vyaMjanAkSarazrata" che. matalaba ke je vaNa belavAmAM upayogI che te "vyaMjanAkSara kahevAya che. akSaranI prApti te "labdhi" che ane e Indriya ane manarUpa nimittavALuM zratagrasthAnasArI vijJAna (zrutajJAnane upayogI paNa che. A temaja zrutajJAnanA AvaraNane kSapazama e baMne "ladhyakSara " kahevAya che. A pramANe vizeSAnI 466 mI gAthAmAM kahyuM che. prathama karmagranthanI pajJa vRttinA 11 mA patramAM kahyuM che tema zabda sAMbhaLa, rUpa jevuM ityAdithI arthanI pratIti thAya che tenI sAthe sAthe je akSaranuM jJAna thAya che tene "ladhyakSara" kahevAmAM Ave che. ladhyakSara koIne Indriya ane mana vaDe pratyakSa thAya che to keIne liMga vaDe tema thAya che. vizeSamAM jema asaMsImAM AhArAdi saMjJA dvArA caitanya svAbhAvika jaNAya che tema ladhyakSarAtmaka ghajJAna paNa temane che, paraMtu A jJAna alpa hovAthI sthULa daSTivALAo pRthvIkAyAdi ekendriyanA caitanyanI jema tene jANI zakatA nathI. vizeSamAM saMjJAkSara ane vyaMjanAkSaranA lAbhanI jema ladhyakSara paropadezajanya nathI. anakSara-zruta saMketasUcaka ucazvAsa-niHzvAsanI kriyA karavI, thuMkavuM, udharasa khAvI, chIMka khAvI, bagAsuM khAvuM, khAre kare, suMghavuM, capaTI vagADavI, sItkAra kara e anekSara-thata che. alabata A dravya-zrata che. Adya kamagrantha ( gA. 6)nI pajJa TIkAmAM abhiprAyadyotaka mAthuM halAvavuM vagerene paNa anakSara-zrata tarIke oLakhAvela che, paraMtu, "saMbhaLAya te mRta" e vyAkhyA atre nahi ghaTI zakatI hovAthI bhASakAra tene svIkAra karatA nathI. saMgni-zruta ane asaMgni-zruta jene saMjJA hoya te saMjJI kahevAya " e sAmAnya artha na karatAM jene mane vijJAna 1 lakhavAnA kAmamAM AvatI A judI judI lipionuM sthULa svarUpa zrIbhaktAmarastotranI pAdapUrtirUpa kAvya-saMgrahanA dvitIya vibhAgagata sarasvatIbhaktAmaranAM prAthamika padyonA spaSTIkaraNa (pR. 5-7 )mAM ApavAmAM AvyuM che. 2-3 A be zrutajJAnanA kAraNarUpa hovAthI te "zrata " kahevAya che. arthAta A be " dravyazrata' che, jyAre ladhyakSara "bhAva-zrata' che.
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ 232 chavaadhikAra. [ prathama rUpa viziSTa saMjJA heya-jene mana hoya enA zratane " saMzrita " kahevAmAM Ave che, jyAre je jIvene mana nathI te asaMsI che ane tenuM jJAna aMsajJikRta " che. atra nirdiSTa saMjJAnA traNa prakAra paDe che-(1) dIrghakAlikI, (2) hetuvAdyapadezikI ane (3) daSTivAde padezikI. zuM thaI gayuM, zuM thAya che ane zuM thaze, amuka kAma meM karyuM, amuka hu karuM chuM ane amuka kAma karIza e pramANe bhUta, vartamAna ane bhaviSyanuM jJAna-cintana je dvArA thAya tene " dIrghakAlikI " cAne * kAlikI " saMjJA kahevAmAM Ave che. A saMjJAnA adhikArI garbhaja tiryaMca ane manuSya temaja deva ane nAraka che. pitAnA zarIrane pALavAne arthe ISTa vastumAM pravRtti ane aniSTa vastuthI nivRtti karavAmAM upayogI ane prAyaH vartamAnakAlika saMjJA te " hetuvAdyapadezikI" che. A saMjJA dvIndriya, trIndriya, caturindriya ane saMmUrchAima paMcendriyane hoya che. pUrvokta saMjJAnI apekSAe A utaratI che. daSTivAdopadeza-saMjJA vaDe *kSApazamika jJAnamAM vartanArA samyagdaSTinI saMjJA te arthAta cauda pUrvadharanI saMjJA te "dRSTivAdopadezikI" che. A sarvottama saMjJA che. samyaku-zruta tathA mithyA-zruta samyagdaSTi jIvanuM zruta "samyaka thata" che, jyAre mithyA-daSTi jIvonuM kRta - mithyA-thata " che. aMgapraviSTa temaja aMgabAhya zruta svAmInI apekSA vinA svAbhAvika "sabhyazrata che, jyAre mahAbhArata vagere laukika vRta "mithyA-thata" che. svAmIne vicAra karatAM te samyagdaSTie grahaNa karela mahAbhAratAdi laukika kRta paNa samyakazrata jANavuM. evI rIte mithyASTie grahaNa karela AcArAdi aMgagata zrata paNa mithyA-ta 1 prajJApanAdisUtramAM kahyuM che tema AhArAdi daza saMjJAo to ekendriya jIvone paNa che, paraMtu anna tene adhikAra nathI. ahIM te paMcendriya jIvo ane temAM paNa jene mana hoya tene udezIne A kathana che. ra jJAnAvaraNIya karmane Atyantika atna AvatAM uddabhavatuM jJAna "kSAyika' kahevAya che. AvuM jJAna kevalIne hoya che. A kevalajJAnIone-jinezvarane saMzI kahevAya tema nathI, kemake atIta arthanuM smaraNa ane anAgata arthanuM cintana te "saMjJA' kahevAya che. AvI saMjJA sarvadA sarva arthane jANanArAne na saMbhave e dekhItI vAta che. AthI te kSAyika jJAnIne badale 'kSApazamika'ne atra nirdeza karAyo che. , A zreSTha hovA chatAM ene prathama paMktimAM mUkavAmAM AvI nathI, arthAta vizuddhatA-anusArI krama pUrvaka saMjJAo darzAvavAmAM AvI nathI, tenuM kAraNa e che ke samagra vyavahAra kAlikI saMjJA vaDe ja karAya che ane ethI karIne te ene Adya sthAna ApavAmAM AvyuM che.
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ 233 ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA. jANavuM.' AnuM kAraNa e che ke yathAsthita vatutattvanA bodha anusAra zrutanI ejanA samyagdaSTi ja karI zake che, jyAre mithyASTi te ethI viparIta yejanA kare che. sAdi zrata ane anAdi zruta je zratane prAraMbha (Adi ) che te "sAdi zrata che ane je nathI te "anAdi zruta" che. saparyasita zrata ane aparyavasita zruta" je zratane aMta che te "saparyAvasita zrata che ane jeno nathI te "aparyAvasita zrata" che. "saparyavasita" kahe ke "sAnta" kahe te eka ja che. evI rIte "aparyavasita" ane "ananta" ekAIka che. atre e dhyAnamAM rAkhavuM ke dravyAstika nayanA abhiprAya pramANe te paMcAstikAyanI peThe zruta anAdi-ananta che, kintu paryAyAstika naya anusAra jIvanA gati vagere paryAnI jema mRta sAdi-sAnta che. spaSTa zabdomAM kahIe te jIva- drae zrata bharyuM che, bhaNe che ane bhaNaze eTale zratane kadApi nAza nathI, mATe tethI abhinna paryAyabhUta zrata paNa anAdi-ananta che, kemake sarvathA avidyamAna vastu kadApi utpanna thatA ja nathI (nahi te retImAMthI paNa tela utpanna thavuM joIe) temaja vidyamAna vastune sarvathA nAza paNa thatuM nathI ja nahi te sarvazUnyatAne prasaMga prApta thAya. paryAyAstika naya pramANe zrutajJAnavALAne niraMtara judA judA dravyAdi saMbaMdhI upage utpanna thAya che ane nAza pAme che. vaLI zruta temanAthI kaMI bhinna nathI, kemake tenA kArya bhUta chavAdi tane be anya sthaLe jaNAto nathI. A te nayanI apekSAe vicAra karyo. evI rIte dravya, kSetra, kALa ane bhAvanI apekSAe paNa vicAra karI zakAya. jemake eka jIva-dravyanI apekSAe jyAre zutane lAbha thAya tyAre 1 vizeSAmAM kahyuM paNa che ke " aMgA-'NaMgapavidraM sammasuyaM loiyaM tu micchasuyaM / Asaja u sAmittaM loiya-louttare bhayaNA // 527 // " [ sanA kiDyuM aufkA tu niSNAtama | AsAdya tu svAmitvaM laukika-lokottarayoH bhajanA // ] 2 juo naya-mImAMsAnuM prakaraNa. ke koI cauda pUrvadhara muni kAla-dhama pAmI devalokamAM utpanna thAya che tyAM manuSya-bhavamAM bhaNeluM badhuM kRta tene yAda rahetuM nathI, paraMtu kalpa-cUrNikAranA abhiprAya pramANe 11 aMga jeTaluM ane keTayAcArya (zrI zIlAMkarAcArya )nA mata mujaba ardha sUtra mAtra tene sAMbhare che. 30.
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ 224 jIva-adhikAra [ prathama Adi ane jyAre tene nAza thAya tyAre anta eTale ke A rIte vicAratAM zata sAdi-sAnta che. sAdi-ananta e prakAra phakta kahevA rUpa che, kemake e kyAMe saMbhava nathI. bhavya jIvanuM zuta tenA bhavyatvanI peThe anAdi-sAnta che, jyAre abhavyanuM zrata tenA jIvatva ke abhavyatvanI jema anAdi-ananta che. vividha jIvarUpa dravyonI apekSAe zrata anAdi-ananta che. kSetrathI eka jIva-dravyanI apekSAe bharata-airAvata kSetramAM samyaka-zrata sAdi-sAnta che, kemake e kSetramAM prathama tIrthakaranA vakhatamAM dvAdazAMgIrapa zratanI utpatti thAya che ane chellA (covIsamA ) tIrthakaranA tathine aMta AvatAM ene nAza thAya che. mahAvideha kSetranI apekSAe vividha cha saMbaMdhI kRtajJAna anAdi-ananta che, kemake tyAM sarvadA tIrthakarane sadbhAva che eTale zrutane kadApi uccheda thato nathI. kALathI utsarpiNI ane avasarpiNInI apekSAe bharata-airAvatamAM zruta sAdi-sAnta che, kemake baMne kALanA trIjA ArAmAM tenI utpatti che ane anukrame cethA ane pAMcamA ArAmAM tene nAza che. kALathI mahAvidehane viSe te dravya ane kSetranI jema te anAdi-ananta che, kemake tyAM utsarpiNI ane avasarpiNIrUpa kAla-caka nathI, tyAM to sadA avasarpiNInA cothA ArA jevo kALa pravarte che. bhAvathI guru jaNAvavA lAyaka bhAve jANIne kahe eTale eka jIvanI apekSAe zruta sAdi-sAnta che. bhAvathI kSapazamanI apekSAe zruta-jJAna niraMtara che eTale te anAdiananta karyuM. gamika buta ane agamika kRta- jemAM ghaNuM bhAMgA ane gaNitAdi hoya athavA jemAM kAraNavazAt samAna pATho ghaNA hoya te "gamika kRta" kahevAya che. prAyaH daSTivAdarUpa bAramuM aMga AvuM che. gAthA, plekAdirUpa asamAna pAThavALuM zruta "agamika che. jemake prAyaH kAlika zrata. 1 zratane nAza thavAmAM mithyAtvanI prApti, bhavAMtara-gamana, kevalajJAnanI utpatti, glAna avasthA, pramAda ItyAdi kAraNe che. zrata ke jIvano svabhAva hovAthI jIva ja che, kintu jIva kevaLa mRta ja nathI. ethI te zratane nAza thatAM tadaMze jIvane paNa nAza thAya che, paraMtu te paryAyaviziSTa mAtra anvayavALA, jIvane nAza thAya che, nahi ke sarvathA paryAyAntaraviziSTa jIvane. AnuM bIjuM nAma " bhUtavAdache. saMpUrNa vizeSathI vibhUSita samaya vastunA samudAyanuM emAM pratipAdana karavAmAM AvyuM che eTale ke saMpUrNa vAtmayane emAM antarbhAva thayelo che. A apUrve aMganuM grahaNa karavA mandumati-strIe azakta che. AvA jIvo upara upakAra karavA mATe A sivAyanAM 11 aMgenI racanA karAya che. 3 aMgabAhya zratano A eka prakAra che. nandIsatranI TIkAmAM zrImalayagirisUri kathe che tema aMgabAhya zratanA be bhede che:-(a) sAmAyikAdi cha prakAranuM Avazyaka ane (A) ethI vyatirikta (bhinna). A vyatiriktanA (a) kAlika ane (A) utkAlika ema be prakAra che. temAM je zrata
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ Arhata darzIna dIpikA. ullAsa ] agapraviSTa zruta ane agamAruM zruta-- 6 AcArAMga vagere khara agA ke jenA praNetA gItamasvAmI pramukha gaNadharo che, te 'aMgapraviSTa zruta ' kahevAya che, jyAre zrIbhadrabAhusvAmI jevA sthavirAe raceluM zruta ( dAkhalA tarIke Avazyaka niyukti ) ' aMgamAhya ' ( anaMgapraviSTa ) che. athavA traNa vAra gaNadharanA pUchavAthI tIthaMkare kahela utpAda, vyaya ane dhrauvyarUpa tripadIthI thayeluM dvAdazAMgIrUpa zruta 'aMgapraviSTa' che, jyAre prazna pUchyA vinA a--pratipAdanarUpe kahevAyeluM AvazyakAdi zruta 'aMgamAhya' zruta che. athavA sarve tIrthaMkaronA tIrthAMmAM avazya utpanna thanArU ane ethI karIne niyata te 'aMgapraviSTa zruta' che, jyAre je zrutanA anyAnya tIrthAMmAM sadbhAva hAvA ja joie ema nathI arthAt tandulavaicArikAdinI jema je zruta aniyata hoya te ' aMgabAhya zruta ' che. A pramANe ApaNe zrutajJAnanA 14 prakAronuM sthULa svarUpa vicAryuM. prasa MgApAtta 230mA pRSThamAM darzAvelA enA vIsa prakArAnI sAmAnya rUparekhA AlekhIe. paryAya--zruta~~ paryAyano atha jJAnanA aza-vibhAga thAya che. prastutamAM utpattinA prathama samayamAM labdhi-aparyApta sUkSma nigeAdanA jIvane je sarvathA jaghanya zrutamAtranA a'za heAya che, enAthI anya samayamAM jeTale jJAnanA aMza vadhe che, tene ' paryAya-zruta ' kahevAmAM Ave che. paryAya-samAsa-zruta-- : upayu kta paryAya-zrutanA samudAya * paryAya-samAsa-zruta ' kahevAya che. akSara zruta akAra Adi lakhyakSaro paikI game te akSarane ' akSara-zruta ' kahevAmAM Ave che. akSara--samAsa zruta-- landhyakSarA paikI benA, traNanA ityAdinA samUha ' akSara-samAsa-zruta ' che. 235 divasa ane rAtanI prathama ane carama (caturthI) pauruSImAM bhaNAya te 'kAlika' kahevAya che. ( vhAlhena nivRtta jAjikSama ) ane je kALano samaya cheDIne sa` kALa bhaNAya te 'utkAlika' che. uttarAdhyayana, dazAkalpa, vyavahAra, bRhatkalpa, nizItha, mahAnizItha, RSibhASita granthA, khUddIpaprapti, aMgacUlikA, vaga cUlikA, vivAhacUlikA ityAdi granthA 'kAlika mruta' che. dazavaikAlika vagere utkAlikanA paNa aneka prakArA che. je jinezvaranA jeTalA ziSye maticatuSkathI maDita hAya teTalA hAra prakIrNAMka granthA te race ( pratyeka muhanI saMkhyA paNa ATalI ja che. mahAvIrasvAmInA samayamAM AvA 14000 ane RSabhadevanA samayamAM 88000 grantheA hatA. A saMbaMdhamAM je matAMtara che, tenA jijJAsue uparyukta TIkAnuM 208 muM patra jovuM). 1 AnAM nAme vagere mATe jue stuti-caturvizatikAnuM spaSTIkaraNa ( pR0 22 ).
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ 236 chavaadhikAra. [ prathama pada-zruta ke jeTalA akSaranA samUhathI pUre artha thAya che ene " parimAri gharama mujaba 'pada kahevAya che, te paNa atra padathI e 18000 padanA pramANuvALA AcArAMganuM eka pada samajavuM. AvA padanuM jJAna te "pada-muta" che. pada-samAsa-zruta be vagere padone samudAya te "pada-samAsa-che. saMghAta-zrata gati vagere cauda mArgaNAo paikI game te eka mArgaNAnA eka deza (vibhAga)nuM jJAna te "saMghAta-zruta" che. jemake devAdi cAra gatio paikI eka gatinuM jJAna. saMghAta-samAsa-zrata ukta mArgaNAo paikI kaI eka mArgaNAnA be, traNa ityAdi dezonA samUhanuM jJAna saMghAta-samAsa-mRta" che. pratipatti-zruta gati, indriya vagere dvAramAMthI keI eka dvAra dvArA samasta chane jANavA te pratipatti-thata" che. pratipatti-samAsa-yuta A dvAre paikI be, traNa ItyAdi dvAre dvArA prApta thatuM jJAna te "pratipatti-samAsa-zrata che. anuga-yuta " 'saMtApavALA, vavanA - . mAtra 5 paitAM mAja-bhAva-arg- vera " e vizeSAvanI 406 mI gAthAmAM varNavelAM anuyAga-dvAra paikI game te eka dvArA samagra jIvAdi padArthone bedha te "anuga-ata" che. anuyoga-samAsa-zruta eka karatAM adhika anuyega-dvAra dvArA be te "anuga-samAsa-zrata che, prAbhUta-prAbhUta-zrata prAbhUtagata adhikAra-vizeSane "prAbhUta-prAbhUta" kahevAmAM Ave che. AnuM jJAna te prAkRta-prAkRta-kRta " che. 1 chAyA matpadaprarUpaNA dravyapramANaM ca kSetrasparzane ca / jJA karatAM mAna-mAdhA-paSada( zaiya /
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA. 237 prAbhUta-prAbhUta-samAsa-zrata ekathI adhika prAbhUta-prAbhUtane bedha te "prAkRta-prAbhRta-samAsa-mRta" che. prAbhUta-kRta varatugata adhikAra-vizeSa "prAkRta kahevAya che. jema keTalAka udeze maLIne eka adhyayana thAya che tema keTalAka prAbhRta-prAbhRtane samUha te "prAbhUta che. enuM jJAna te "prAbhRtamRta" che. prAbhUta-samAsa-yuta be, traNa ItyAdi prAbhRtene bedha te prAbhRta-samAsa-zruta che. vastu-mRta pUrvagata adhikAra-vizeSane "vastu" kahevAmAM Ave che. AnuM jJAna te "vastu-kRta" che. vastu-samAsa-suta be ke te karatAM vadhAre vastuonuM jJAna te vastu-samAsa-zrata che. pUrva-zruta utpAda vagere pUrvo paikI ekanuM jJAna te "pUrva-zrata che. pUrva-samAsa-zruta eka karatAM adhika pUrvene bedha te "pUrva--samAsa-thata che, A pramANe ApaNe matijJAna ane zratajJAnanuM digdarzana karyuM ane tema karIne pakSa pramANunuM yatkiMcit svarUpa yathAmati nirdezya eTale pAramArthika pratyakSanuM pratipAdana karavAne avasara prApta thAya che. AthI sauthI enA bheda-prabhedenA saMbaMdhamAM granthakAranuM kathana avakIe -- taJca (pratyakSaM) dvividham-sAMvyavahArika-pAramArthika bhedAt / tatra sAMvyavahArikamindriyAnindriyAnimittakamuktaprAyam / pAramArthika tu trividham-avadhi-manaHparyAya-kevalabhedAt / arthAt pratyakSanA (1) sAMvyavahArika ane (2) pAramArthika ema be prakAre che. temAM indriya ane manarUpa nimittavALA sAMvyavahArika pratyakSa viSe ghaNuM kharuM kahevAI gayuM che. temAM pAramArthikanA (1) avadhijJAna, (2) mana:paryAyajJAna ane (3) kevalajJAna ema traNa bheda paDe che. anyatra kahyuM che tema pAramArthika pratyakSa pramANunA (1) vikala ane (2) sakala ema be prakAre che. temAM vaLI 1 ekaMdara pUrvo cauda che. enA nAma vagere mATe juo " zrIbhaktAmarastotranI pAdapUrtirUpa kAvyasaMgraha 'ne prathama vibhAga ( 50 59-62 ).
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ 238 chava-adhikAra. [ prathama vikalanA (1) avadhijJAna ane (2) mana 5ryAyajJAna e be bhede che, jyAre sakala pramANe kahe ke kevalajJAna kahe te eka ja che ane enA bheda nathI, A pratyekane lakSaNapUrvaka vicAra karIe. avadhijJAnanuM lakSaNa - avadhijJAnAvaraNakSayopazamAdihe tusAnnidhye sati AtmanaH sAkSAd rUpipadArthapariccheda karUpatvam, Atmano rUpipadArthamAtrasAkSAtkArakaraNa. vyApAravizeSarUpatvaM vA'vadhijJAnasya lakSaNam / (38) arthAta avadhijJAnAvaraNIya karmanA kSepamAdi hetuonA bhAvamAM AtmAne je rUpI padArthano sAkSAtkAra baMdha thAya che te bedhane "avadhijJAna" kahevAmAM Ave che athavA kevaLa rUpI padArthone sAkSAtkAra karavAmAM sAdhanabhUta AtmAne vyApAra-vizeSa "avadhijJAna" che. avadhijJAnane zabdArtha - ___" ava-agho'dho vistRta vastu dhoyte-pricchidyte'nenetyvdhiH| yadA avadhi:-maryAdA rUpiSveva dravyeSu paricchedakatA pravRttirUpA, tadupalakSitaM jJAnamapyavadhi, 'avadhi ca tajjJAnaM ca avdhijnyaanm|" arthAt "ava eTale "nIce, nIce vistAra pAmela vastune paricacheda te avadhi athavA "avadhi eTale maryAdA: rUpI ja padArthone viSe paricachedakapaNe pravRttirUpa A avadhi che. e saMbaMdhI jJAna te "avadhijJAna" che. avadhijJAnanA prakAre kSetra ane kALarUpa viSayanI apekSAe avadhijJAnanA asaMkhya bhede paDe che, jyAre dravya ane bhAvane vicAra karatAM tenA ananna prakAre saMbhave che. Ama chatAM (1) bhava-pratyaya ane (2) guNa-pratyaya ema be prakAramAM Ane samAveza karI zakAya che. jema pakSIone AkAzamAM uDavAmAM pakSI tarIke janma kAraNarUpa che tema devene ane nArakIone deva ane nArakI tarIke utpanna thavAthI, A jJAnane prAdurbhAva thAya che. A jJAnanI prAptimAM bhava kAraNa hevAthI, temanuM avadhijJAna "bhava-pratyaya" kahevAya che. manuSya tathA tirthane te tapa vagerenA pariNAmathI u6 1 A pramANe matijJAnAdine samAsa-vigraha thAya che. jemake maniSa at jJAnaM matajJAnama , gurta ja ta6 jJAnaM 4 thatajJAna , manaHvya ra jJAnaM mana votvajJAna, kevalaM ca tada jJAnaM ca kevalajJAnama. 2-3 A vAta AgaLa upara samajAvavAmAM AvanAra che.
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ ulAsa Ata darzana dIpikA. 239 bhavatA avadhijJAnAvaraNIya karmanA kSapazamathI A jJAna utpanna thAya che. AthI karIne Ane kSapazamanA nimittavALuM eTale ke "guNa-pratyaya kahevAmAM Ave che. atre e prazna UThe che ke avadhijJAna te kSApazamika bhAvamAM che ane nArakAdi janma to dayika bhAvamAM che eTale A pramANe paraspara virUddha hovAthI nArakAdi janma avadhijJAnane hetu kema hoI zake? Ane uttara e che ke kharI rIte bhava-pratyaya jJAna paNa guNa-pratyaya ja che; kAraNa ke kSapazama vinA A jJAna thaI zake nahi. vizeSamAM nAraka ke deva tarIke utpatti thatAM veMta ja yathAgya kSapazama thAya che jahoya che ja, guNa-pratyaya avadhijJAnanA cha prakAro guNa pratyaya avadhijJAnanA (1) anugAmika, (2) ananugAmika, (3) vardhamAna, (4) hIyamAna, (5) pratipAti ane (6) apratipAti evA cha prakAro paDe che. anugAmikanI vyAkhyA jema dezAMtara jatA manuSyanI sAthe tenI AMkha paNa jAya che tema je avadhijJAna je kSetramAM utpanna thayuM hoya tyAMthI anyatra paNa jIvane anusare te jJAna "anugAmika" (sAthe janAruM) avadhijJAna kahevAya che. AvuM ja avadhijJAna nAraka ane devone heya che. ananugAmikanuM svarUpa jema dIvo je kSetramAM sthaLamAM rahyo hoya tyAM ja prakAza pADe ane anya kSetramAM prakAzana pADe tema je avadhijJAna je kSetramAM utpanna thayuM hoya tyAM ja baMdha karAve, paraMtu anya kSetramAM jatAM te baMdha na karAve tene "ananugAmika"(nahi sAthe janAruM) jJAna jANavuM. vardhamAnanI vyAkhyA je jJAna aMgulanA asaMkhyAtamA bhAga jeTalA viSaya upara prakAza nAMkhatuM nAMkhatuM vadhIne alakAkAramAM kAkAza jevaDA asaMkhyAta geLAone prakAzavAne samartha thAya tene vardhamAna" (vadhatuM jatuM) samajavuM. jema agnimAM baLataNa nAMkhavAmAM Ave tema te vadhAre ne vadhAre pradIpta thAya, evI rIte pariNAmanI vizuddhimAM vadhAre thatAM A jJAna paNa vadhatuM jAya che. 1 utpatti-sthAnamAM rahIne jeTalA jana sudhI kSetre jANI zake teTalA jana sudhI anyatra javA chatAM jANI zake e ene phalitArtha che. 2 vizeSAvanI 716 mI gAthAmAM sUcavyA mujaba avadhijJAna anugAmika ane ananugAmika ema ubhayasvarUpI athavA mizra paNa hoya che. arthAta eka netravALA puruSanI jema je avadhijJAnane kaIka bhAga anya sthaLe javA chatAM sAthe jAya che ane keTaloka bhAga sAthe jo nathI te avadhijJAna 'mizra' che. manuSya ane tiryaMcone A ( mizra ) temaja anugAmika ane ananugAmika ema traNe jAtanuM avadhijJAna saMbhave che.
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ 240 chava-adhikAra.. prathama himAnanuM lakSaNa je avadhijJAna pratikSaNa ghaTatuM jAya te hIyamAna" (ochuM thatu) avadhijJAna kahevAya che. pratipAtinuM svarUpa je avadhijJAna aMgulanA asaMkhyaya bhAgathI mAMDIne te saMkhyAta hajAra ane asaMkhyAta hajAre jana sudhI-eka kAkAza paryata paNa prakAza pAne pAchuM paDe te "pratipAti" (paDanAruM) jJAna samajavuM. AvI rIte patana thavAmAM pramAda athavA bhavAMtara kAraNarUpa che. apratipAtine vicAra- je jJAna alakAkAzanA eka pradezane paNa joI zake che, tene "apratipAti" (nahi paDanArU ) avadhijJAna kahevAmAM Ave che. Ane paramAvadhi paNa kahevAmAM Ave che. A jJAna prApta thayA pachI aMtamuhUrtamAM ja kevalajJAnane prAdurbhAva thAya che. hIyamAna ane pratipAtine bheda- hAyamAna eTale dhIre dhIre ochuM thavuM ane pratipAti eTale kuMka mAratAM dI jema ekadama bujhAI jAya tema ekadama ghaTI javuM-zamI javuM. arthAt hIyamAna kamika che ane pratipAti akamika che. A pramANe zrIdevagiNi kSamAzramaNa nadIsUtramAM nirdeze che. vAcakacakravartI zrIumA svAtie te tatvArthabhASya (pR. 98)mAM pratipAti ane prakArAntarane apratipAti e be bhedene badale "anavasthita" ane "avasthita" vicAra evA be prakAre ApyA che. je jJAnamAM vadhaghaTa thAya te "anavasthita che. AvuM jJAna jaLanA taraMgenI mAphaka zamI jAya che ane pAchuM utpanna thAya che. je jJAna jeTalA kSetramAM utpanna thayuM hoya teTalA kSetramAM kAyama ja rahe-paDe nahi ane ulaTuM kevalajJAna prApta thAya tyAM sudhI rahe te "avasthita" jJAna kahevAya che. AthI te Ane 'apratipAti" tarIke gaNI zakAya tema che.' mana:paryAyajJAnanuM lakSaNa granthakAra ema sUcave che ke- manorUpeNa pariNatadravyANAM paricchedakatvaM sarvato bhAvena manodravyaricchedakatvaM vA manaHparyAyajJAnasya lakSaNam / ( 39) 1 A avadhijJAnanA saMbaMdhamAM ghaNuM kahI zakAya tema che, paraMtu grantha-garavanA bhayathI teno ullekha na karatAM tenA jijJAsune vizeSAvazyaka (gA0 567-08) jevA bhalAmaNa che,
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Ata darzana dIpikA. 241 arthAta manarUpe pariNata thayelAM dravyonA paricacheda karAvanArA jJAnane "manA paryAya jJAna" kahe vAmAM Ave che. mana:paryava ane manaH paryAya e ekArthaka mana paryAyanuM che. A vyAkhyA samajavAmAM nAnI mana viSenI prakriyA jANavI lakSaNa Avazyaka hovAthI, temanI mAnyatAnusAra mananA " dravya-mana " ane 'bhAva-mana" evA je be prakAra paDe che tenAM lakSaNe vicArIe. manaHparyAptinAmakarmodaye sati manoyogyavargaNAdalikAni gRhItvA jIvena manastvena pariNatAni yAni dravyANi tadrUpatvaM dravyamanasaH, dravyamanaAlambanatve sati jIvasya mananavyApArarUpatvaM bhAvamanasazca kSaNam aa (40-42) arthAta mana:paryApti-nAmakarmane udaya thatAM, manarUpe pariNata thaI zake tevA pudagale laIne jIva te pudgalene manarUpe pariNumAve che. A prakAre manarUpe dravyamAna ane bhAvamananAM pariNata thayelA pugalene dravya-mana" kahevAmAM Ave che. A lakSaNa dravya-mananuM avalaMbana karIne jIva mananarUpa vyApAra karI zake che. A manana-vyApArane 'bhAva-mana' kahevAmAM Ave che. prastutane vicAra karatAM jaNAze ke mana:paryAyajJAnanA be prakAro che-(1) rAjumati ane (2) vipulamati. A hakIkata temaja enAM lakSaNo granthakAranA zabdamAM nIce mujaba che tacca manaHparyAyajJAnaM dvividham , Rju-vipulamatimanaHparyAyaamita bhedAt / tatra sAmAnyAkArAdhyavasAyanivandhano * bhUtakatipayaparyAyaviziSTamanodravyaparicchedakatva : mRjuma timanaHparyAyasya lakSaNam / (42) vizeSAkAgadhyavasAyanibandhanobhUtaprabhUtAprabhUtavizeSaviziSTamano - vipulamatinuM lakSaNa para chevA vipumatimattAva RkSaNam (rU) 1 Ano vyutpatti-artha nIce mujaba che - * rft-karthaat mA , gf a; , mana ni manaro vA gharaH ma7 - paryavaH / manaparyazca sa jJAnaM ca manaHparyavajJAnam" atra "avana' zabdano artha gamana, vedane samajavo. 31,
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ 242 jIva-adhikAra. [ prathama arthAt sAmAnyAkAra adhyavasAyanA kAraNarUpa ane manarUpe pariNata thayelAM dravyane thoDAka paryA sahita sAkSAtkAra karAvanAro bedha te jumati mana:paryAyajJAna" samajavuM ane te dravyane ghaNuM paryAnI sAthe viziSTa kAre sAkSAtkAra karAvanAre bodha te "vipulamati manaH paryAyajJAna" jANavuM. RjumatinA lakSaNamAM je "sAmAnyAkAra bodha' kahyo che tethI ema na samajavuM ke te jJAna maTIne darzana thayuM, kemake jajumati eka, be athavA traNa vizene grahaNa kare che; sarvathA viziSTa bane tyAM abhAva nathI. sAmAnya" zabda atra thaDA paryAyavAcI che, nahi ke darzana vAcI e vAta dhyAnamAM rAkhavI. jumati ane vipulamati vacce taphAvata- jumati manarUpe pariNamela dravyane alpa pa sahita bedha che, jyAre vipulamati ghaNA paryAye pUrvakane paricheda che. jemake ke manuSya ghaTane vicAra karate haiya, te trAjumati eTaluM kahI zake ke te ghaTane vicAra kare che, jyAre vipulamati te te amuka varNana, amuka vastunA, amuka mApanA ityAdi viziSTa prakAranA ghaTane vicAra kare che ema kahI zake. vaLI vipulamati trAjumati karatAM vadhAre zuddha che. vizeSamAM jumati jJAna te kevalajJAna thAya tyAM sudhI TakI rahe e niyama nathI. AthI ulaTuM, vipulamati jJAna kevalajJAnanI prApti sudhI rahe che. avadhijJAna ane mana paryAyajJAnamAM rahelI viziSTatA avadhijJAna ane mana:paryAyajJAna bane atIndriya-pratyakSa che, tathA rUpI dravya upara prakAza pADanArAM che temaja atIta, anAgata ane vartamAna ema trikAlaviSayI che. avadhijJAnanuM kSetra mana:paryAyanA karatAM vizALa che, kemake samasta lokane bodha avadhijJAna karAvavA samartha che, jyAre mana:paryAyajJAnanuM kSetra te manuSyakSetra-aDhI dvIpa che. vaLI sarva rUpI padArthone paricacheda avadhi- jJAna dvArA thaI zake, paraMtu A vAta mana:paryAyathI bane tema nathI, kemake te te manarUpe pariNuta thayelA ja rUpI padArthonuM jJAna karAvI zake tema che. avadhijJAnane svAmI game te jIva thaI zake, jyAre mana paryAyajJAna te apramAdI munione ja thAya che. vaLI mana:paryAya avadhi karatAM vadhAre vizuddha che temaja tene viSaya paNa vizeSa sUkSma che. zrIsiddhasena divAkara ane temanA anuyAyionuM mAnavuM che evuM che ke mana:paryAyajJAna te avadhijJAnane eka prakAra che. kevalajJAna paratve ullekha karIe, te pUrve manaH paryAyajJAnanA saMbaMdhamAM eka vAta kahevAnI rahI jAya che. te e che ke manaH paryAyajJAnI jema dravya-manane pratyakSa joI zake che, tema bhAva-manane te joI zaktA nathI arthAta manarUpe pariNamelAM dravyone pratyakSa jovAne tene adhikAra che, kintu 1 avadhijJAnI atIta ( pasAra thaI gayelI ) saMkhyAtIta ( asaMkhyaya ) utsarpiNI ane avasarpiNanA padArtho jANI zake che, jyAre mana:paryAyajJAnI palyopamanA asaMya bhAga jeTalA atIta kAla-viSayaka padArtha jANI zake che. 2 jambudvIpa, dhAtakIpa ane puSkaradvIpano ardha vibhAga. 3 A hakIkata mATe juo pR0 256.
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA. 243 adhyavasAyAtmaka-mananavyApArarUpa bhAva-manane te pratyakSa joI zake nahi; kAraNa ke bhAva-mana jJAnarUpa che ane te arUpI che. arUpI-amUrta padArthone sAkSAtkAra bedha te kevalajJAnIone ja hoI zake. kevalajJAnanuM lakSaNa vicAratAM granthakAra kartha che ke sarvadravya-paryAyasAkSAtkAritvaM kevalajJAnasya lakSaNam, sklvaratustonavarivAra vA . () arthAta sarva dravya ane tenA samasta paryAne sAkSAtkAra te "kevalajJAna" che. kSetra, kALa vagere keI paNa jAtanI avadhithI A jJAna bAdhita nathI. A jJAna traNe kALanA padArthone baMdha karAve che. e vizvamAM eka paNa padArtha nathI ke jenA upara A jJAna prakAza na pADI zake. arthAta A jJAna lekamalekaprakAzaka che. A jJAna anuttama ( sottama), antima, ananya, anupama, anyanI apekSA vinAnuM, ananta, apratipAtI, vimaLa, akhila AvaraNathI mukta ane zAzvata che. kevalajJAnInI siddhi-- mImAMsakAdika darzanakAro sarvane mAnatA nathI. jaina zAstro temanI mAnyatA anucita hevAnuM siddha karavA mATe nIce mujaba UhApoha kare che- ApaNe jagatamAM joIe chIe ke kaI manuSya atizaya buddhizALI te kaIka alpa buddhimAna, keIka vidvAna te kaI bhUkha hoya che. e prakAre bhinna bhinna jAtanI buddhivALA manuSyo najare paDe che. arthAt jJAnanI taratamatA rahelI che. A uparathI e vAta siddha thAya che ke jemAM nAnA moTA padArthomAM rahelI pahoLAI, vadhatAM vadhatAM AkAzamAM vizrAnti le che arthAt vadhatI jatI pahoLAIne aMta AkAzamAM Ave che-AkAzamAM saMpUrNa paheLAI rahelI che, tema jJAnanI mAtrA paNa vRddhi pAmatI jatI keI vyaktimAM saMpUrNa vizrAma letI hovI joIe. arthAt je vyaktimAM paripUrNa jJAna-kevalajJAna hoya, tene ja "sarvajJa kahevAmAM Ave che. A sarvajJa-siddhinA samarthanamAM ema paNa nivedana karavAmAM Ave che ke caMdragrahaNAdika bhUta-bhaviSyakAlika jJAnene jagatamAM kyAMthI pracAra thaye, e jJAnene mULa prakAzaka koNa che e prazna vicAratAM te Adi prakAzakane sarvajJa mAnave paDe che. vaLI je je vastu anumAnathI siddha thAya che, te te vastu keIne paNa pratyakSa hovI joIe, A hakIkta, dhUmanA darzana dvArA anumAna pramANathI nizcita thate agni keIne paNa pratyakSa hoya ja che ethI satya kare che. te pachI prastutamAM paNa svarga, naraka, karma, paramANu, kAleka ItyAdi jJAnanA viSaye je ApaNane anumAnagamya che, te keIne paNa pratyakSa hovA ja joIe. A yuktithI paNa sarvajJanuM astitva siddha thAya che. 1 A vizeSaNanI sArthakatA mATe juo RSabhanuM spaSTIkaraNa ( pR0 68 ), 2 A saMbaMdhamAM jue caturvizatikAnuM spaSTIkaraNa ( pR0 158-159 ) temaja zrIyAkinImahArAsanuM AcAryavayaM zrIharibhakata sarvajJAsiddhiprakaraNa,
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ 244 jIva-adhikAra. [ prathama kevalajJAnanA prakAre- dravya, kSetra, kALa ane bhAvane uddezIne te kevalajJAnanA prakAre paDI zake tema nathI, paraMtu svAmitvanI daSTie vicAra karatAM enA bheda-prabheda saMbhave che, nadInA 1lma Adi sUtro pramANe kevalajJAnanA(1) 'bhavasthAnuM kevalajJAna ane (2) siddhanuM kevalajJAna ema be bhede che. vaLI bhavastha - kevalajJAnanA yoga AzrIne sagarbhavastha-kevalajJAna ane agirbhavastha-kevalajJAna ema be bheda paDe che. vaLI A paikI prathama bhedanA prathama-samaya-sacitra ane aprathama-samayasogika athavA carama-samaya-sacitra ane acarama-samaya-sagiDha evA avAMtara bheda che. evI rIte agi-bhavastha-kevalajJAnanA paNa prathama-samayogika ane "aprathama-samayAgi athavA "carama-samayAcogiDha ane 10 acarama-samAyogika ema be bhede che. A pramANe siddhakevalajJAnanA anantara-siddha ane paraMpara-siddha ema be prakAro paDe che. jemAM samaya vaDe vyavadhAna ( aMtara ) nathI te anantara che. siddhatvanA prathama samayamAM vartanAranA kevalajJAnane anantara-siddha kahevAmAM Ave che. vivakSita samayamAM siddha thayelAnI apekSAe enI pachInA samayamAM je siddha thayA hoya te para gaNAya, enAthI pachI siddha thAya te vaLI vizeSa para gaNAya. A pramANe vivakSita siddhatvanA prathama samayathI prA dvitIyAdi samayane viSe cheka ananta atIta addhA (kALa) sudhI vartanArA siddho "paraMpara-siddha' kahevAya che. emanuM kevalajJAna "paraMpara-siddha" jANavuM. A pratyekanA bheda-prabhede che, paraMtu te te 11anaMtara-siddha temaja paraMpara-siddhanAM svarUpe satyaprarUpaNa, dravya vagere anuga-dvAra dvArA kSetrAdi paMdara dvArane viSe siddhaprAbhUtamAM jema vicAravAmAM AvyAM che ane jenuM digdarzana zrImalayagirisUrie nandIsatranI vRttimAM 113mA patrathI karAvyuM che tenuM sthUla avalokana aMtima ullAsamAM ApaNe karIzuM tyAre ghaTAvI levAze. atra to uparyukta bhedonI saMkalanA nIce mujaba raju karavAmAM Ave cheH 1 bhavathI manuSya-bhava ja samaja, kemake anyatra AnI utpattine abhAva che. 2-3 jene mAnasika, vAcika ane kAyika ga-vyApAre che te " sagI ' kahevAya che; enAthI viparIta vyaktine " ayogI ' kahevAmAM Ave che. A vyakti zelezI avasthAne varelI hoya che. 4-5 prathama samaya thI kevalajJAnanI utpattine samaya samaja; A samaya pachI samaya te * aprathama samaya' samajo. 5-6 sogi-dazAne antima samaya te "carama samaya' ane e sivAyane enI pUrvenA cheka kevalajJAnanI prApti sudhInA sarva samaya " acarama samaya' che. 7-8 agatyanI utpattino samaya eTale ke zileza avasthAnI prAptino Adya samaya te * prathama ' samaya che. A sivAyanA sarva samaye 'aprathama' che ane temAM cheka zalezI avasthAnA atima samayane paNa samAveza thAya che. 9-10 'carama samaya' eTale zaleza avasthAne antima samaya samaja; e sivAyanA enI pUrvenA seve samaye-TheTha A avasthAnI prAptine samaya te "acarama' jANavA. 11 AnA tIrtha-siddha vagere paMdara bhede. aMtima ullAsamAM vicAravAmAM AvanAra che.
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] sayegi bhavastha Ata dana dIpikA. kaivalajJAna ayAgi I anaMtara siddha prathama samaya OMaprathama samaya prathama samaya kevalajJAnInI vANI~~ jemane kevalajJAna utpanna thayuM te kevalIo-jinezvarA--tI kare| bhUta temaja amRta, abhilASya temaja anabhilASya padArtha kevalajJAna vaDe ja ( nahi ke zruta-jJAna vaDe ) jANIne, temAMthI grAhakanI anuvRtti anusAra abhilApya arthA kahe che. jema te gaNadharadevane utpAdAdi tripadI kahe che tema anya jIvAne temanI ceAgyatA pramANe upadeza Ape che--prarUpaNA karavA lAcaka athanA bedha karAve che. *aprathama samaya atre e dhyAnamAM rAkhavu ke te anabhijJApya bhAvAnA nirdeza karatA nathI eTaluM ja nahi, kintu abhilASya bhAveAmAMthI paNa teo sa ardhA kahetA nathI, kemake abhilASya arthA anaMta che ane AyuSya parimita che, eTale enA ananta bhAga jeTalA prarUpaNIya padArtho upara ja teo divya prakAza pADe che. kevalI kevalajJAna vaDe ja jANe che ema je kahyuM che, tenuM kAraNa e che ke temanu 14 prathamane sthAne caramane prayAga karatAM bhedAntara sphure che. 5 AnA samarthyanAthe vicAre vizeSAnI nimna--likhita gAthAH-- kr paNNavaNijA bhAvA anaMtabhAgI u aNabhilappANaM / janaka najhALa juna anaMtamAro sucano // 4 // [ prajJApanIyA bhAvA anantabhAgastu anabhilApyAnAm / prajJApanIyAnAM punaranantabhAgaH zrutanibaddha. // ] para para 245 ! arthAta prajJApanIya ( abhilASya ) bhAve abhilApya bhAvenA anatamA bhAge che ane temAM vaLI prajJApanIya bhAvAne anaMtamA bhAga ja zrutamAM yAAyelA che. jeTalA prarUpaNIya bhAve che e badhA zrutamAM yojI zakAtA hota, teA tene jANanArAonu jJAna samAna kahevAta. kahevAnI matalaba e che ke joke badhAe cAda pUrvadharA cAda pUrvagata akSara-lAbha vaDe samAna che, arthAta akSarazrutanI apekSAe badhA cauda pUrvadharA sarakhA che, chatAM zruta-vizeSathI--kSaye pAmanI vicitratAthI te hInAdhika che. AthI karIne te cAda pUrvadharAne SaT-sthAna-patita kahyA che. eTale ke kAi utkRSTa pUrvadhara sa abhilASya vastune jANe che, temanAthI khIjAe enDru e jANe che; je sAthI echA abhilApya bhAvAne jANe che, te jaghanya cAda pUrvadhara che.
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIva-adhikAra. [ prathama jJAna atAtIta che. zrutajJAna kSApazamika che ane kevalajJAna kSAcika che. ethI jema sarvathA zuddha paTamAM thI zuddhi che ema kahevuM yogya nathI tema kevalajJAna chate zrutajJAna che ema kahevuM vyAjabI nathI. AthI karIne kevalajJAna vaDe jaNAyelA arthane vyakta karanAre zabdone samUha kevalajJAnI prabhune bhASA-paryApti vagere nAmakarmanA udayathI utpanna thatuM hovAthI vacana-yoga ja che, nahi ke zrata. A zabdo chetR -vagane bhAva-tanuM kAraNa hevAthI temane mATe te dravya-zrata che. chavAstha gaNadharAdinuM zrata-granthAnusArI jJAna ja kevalInA jJAnanI apekSAe bhAva--zrata che, paraMtu kevalInuM jJAna te bhAvakRta nathI, kemake temanuM jJAna kSAyika che, jyAre bhAva--zruta te kSApazamika che. vaLI kevalInA zabdo bolAtI vakhate kRtarUpa nathI, paraMtu e sAMbhaLanArAone zravaNa bAda bhAva--zratanuM kAraNa bane che; ethI upacArathI ene dravya-kRta kahevAmAM Ave che. athavA kevalI saMbaMdhI vacana-ga aupacArika hovAthI gauNabhUta zrata che, kemake te bhAva--zrutanuM kAraNa chevAthI apradhAna zrata che. jJAnene sahabhAva eka jIvane eka vakhate keTalAM jJAna hoI zake te prazna viSe have ullekha karavAmAM Ave che. eka ja jIvane viSe eka, be, traNa athavA cAra jJAne eka vakhate heI zake. je jIvane svabhAvathI ja samyaktva prApta thayuM hoya tene zrutajJAnanI prApti vinA paNa phakta matijJAna hoya che. A prakAranuM kathana jyAM matijJAna hoya tyAM zrutajJAna hovuM ja joIe e niyama nathI e mAnyatAnusAra samajavAnuM che. paraMtu jo ema mAnavAmAM Ave ke matijJAna ane zrutajJAna eka bIjA vinA rahI zakatAM nathI-sAhacaryarUpa saMbaMdhathI baddha che to pachI kaI paNa jIvane phakta eka ja prakAranuM jJAna saMbhavI zake nahi ema manAya. arthAt chamasthane ochAmAM ochAM mati ane zrata ema be jJAne hovAM ja joie. ahIM e paNa prazna vicAro Avazyaka che ke kevalIne pAMca jJAnane sahabhAva che ke kema? AmAM be mata che. keTalAkenuM mAnavuM ema che ke kevalajJAna thatAM chArmasthika jJAne saMbhavatA nathI arthAta kevalIne phakata eka ja jJAna-kevalajJAna hoya che. A mata pramANe eka ja prakAranA jJAnavALo jIva paNa hoI zake, kemake te jIva temanI mAnyatA pramANe kevalI che. paraMtu je bIjo mata aMgIkAra karavAmAM Ave arthAt jema sUryanA udaya daramyAna paNa caMdra, tArA, nakSatra hoya che, jo ke tene prakAza daSTigocara thatuM nathI, tema kevalajJAna prApta thatAM anya jJAna saMbhavI zake che, te te mata pramANe e kaI paNa jIva nathI ke jene ekaluM kevalajJAna heya. keI paNa jIvane be jJAna hoya te te mati ane zrata hovAM joIe. evI rIte keIne traNa hoya to te mati, bhuta ane avadhi athavA mati, zrata ane mana:paryAya hoI zake. je kaI paNa jIvane cAra jJAna hoya to tene kevalajJAna sivAyanAM bIjAM badhAM jJAna hovAM joIe. kaI paNa jIvane pAMca jJAne heI zake ke kema te vAta te ApaNe upara joI gayA. eTale e saMbaMdhamAM kaMI vizeSa kahevAnuM rahetuM nathI. A viSayanI samApti karIe te pUrve eka vAta lakSyamAM rAkhavAnI 1 juo A granthakAre nidezeluM zrutajJAnanuM trIjuM lakSaNa temaja tenuM vivaraNa (51 227-229).
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Ata darzana dIpikA. 247 e che ke eka vakhate be, traNa ke cAra jAtanAM jJAnane sahabhAva kahyo tethI ema na samajavuM ke eka ja samayamAM eka karatAM vadhAre prakAranA jJAna viSe upaga hoI zake. A pramANe upaganA svarUpa dvArA pramANunA svarUpanuM pratipAdana karyuM. have ajJAnanuM- aprAmANika jJAnanuM digdarzana karI laIe. Ane upakama karatAM granthakAra kartha che ke - dUra juthono ullavita, vAjA-nirAzAmelAtA tatra rAjA savikalparUpaH, nirAkAro nirvikalparUpaH / sAkArazcASTavidhaH, pUrvoktajJAnapaJcakA-'jJAnatrayabhedAt / tatra jJAnapaJcakaM pratipAditam / athAjJAnaM pratipAdyate ApaNe para mA pRSThamAM joI gayA tema upaganA (1) sAkAra ane (2) nirAkAra ema be prakAre che. temAM sAkAra arthAt savikalpaka upagane ATha prakAre che-pAMca jJAna ane traNa ajJAna. temAM pAMca prakAranAM jJAna saMbaMdhI te ApaNe vicAra karyo. eTale ajJAna paratve vicAra karIzuM. ajJAnane artha ane tenA prakAro kutsitaM jJAnamajJAnam , mithyaadRssttejnyaanmityrthH| tacca trividhammatyajJAna-zrutAjJAna vibhaGgajJAnabhedAt / arthAta granthakAra sUcave che tema "ajJAna" eTale "kutsita jJAna" eTale ke mithyASTinuM jJAna te " ajJAna" jANavuM. A ajJAnanA (1) mata-ajJAna, (2) zruta-ajJAna ane (3) virbhAgajJAna ema traNa bheda che. jema nIca mANasanI sobata karavAthI uttama mANasa paNa nIca gaNAya che ane kusaMgathI baTTo lAge che tema jJAna paNa mithyAtvanA vegathI " ajJAna" kahevAya che. zuM e suvidita hakIkata nathI ke- " guNA guNajJeSu guNIbhavanti, te nirguNaM prApya bhavanti dossaaH| susvAdutoyAH pravahanti nadyaH, samudramAsAdya bhavantyapeyAH // " arthAt guNanA jANakArene viSe guNa guNarUpe pariName che, jyAre nirguNa ( dUSita)nI saMgatithI te deSarUpa bane che. atyaMta svAdiSTa jaLavALI nadIo vahe che, paraMtu samudrane samAgama thatAM tenuM jaLa pIvA lAyaka rahetuM nathI. mithyAtvarUpa viSathI mUcchita che sarvajJadaSTa athAsthita vastune svIkAra karatA nathI.
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ 248 jIva-adhikAra. [ prathama ni ya-samaye eTale upayega-kAlamAM paNa temane anata paryAyavALI vastune medha nathI eTalu ja nahi, paraMtu teo amuka paryAya sivAyanA anya paryAyAnA apalApa kare che. ethI teA emanA nizcaya ane saMzaya ajJAnarUpa ja che. samyaktvarUpa amRtanuM pAna karanArA jIvAnA teA saMzaya ane anadhyavasAya paNa jJAnarUpa che, kemake saMzayathI jijJAsA thAya che ane te dvArA satya vastunA vizeSa paricaya thAya che tathA vaLI AgamanA abhiprAya pramANe saMzayAdi ajJAnanuM kAraNa nathI. kintu mithyA STine saMbaMdha temAM heturUpa che. vizeSamAM mithyADhaSTinuM ajJAna sAmAnya nathI, kintu te atizaya bhayaMkara che, kaSTakArI che; kemake temanu kahevAtuM jJAna paNa bhava-bhramaNanuM kAraNa che. 'unmattanI peThe temane upalabdhi thAya che. temanAmAM sat-asaTnA viveka paNa nathI. vaLI AvA mithyAtvIAne sarvajJabhASita yathAva sthita padArthAmAM kevaLa saMzaya ke anadhyavasAya che ema nahi, kintu satra mithyAbhiniveza hAvAthI temane temAM viSaya ja-viparIta adhyavasAya ja che. jema samyagdaSTi padArthane syAdvAda- dRSTithI jue che anekAntavAdapurarasara samaje che, tema mithyAdraSTi karatA nathI. e te ekAntavAdanu anucita avalaMbana le che. mithyASTine eTalI te akkala hoya che ke ghADA te gadheDo nathI, tema gadheDA te gheADA paNa nathI. paraMtu kudevamAM devanI buddhi, sudevamAM kudevanI buddhi ema gurU ane dha paratve paNa viparIta buddhi rAkhavAthI te manuSya ajJAnI mithyASTi kahevAya che. mithyADhaSTinAM matijJAna ane zrutajJAna ajJAnarUpa hAvAthI tene mati-ajJAna ane zruta--ajJAna kahevAmAM Ave che. vibhagajJAna-- 'bhaga' eTale 'vikalpa'. virUddha vikalpe jemAM hAya, te 'vibha'gajJAna' kahevAya che athavA avadhijJAnanA je viSaya ya--viparIta bheda te 'vibhagajJAna' kahevAya che. A pramANe ApaNe jJAnanA ATha prakArA joyA. A uparathI ema na samajavuM ke jJAnanA ATha ja prakAra che, kemake jeTale aMze ane je prakAranA jJAnAvaraNIya karmAMnA kSayApazama thayA hoya teTale aMze ane te prakAranA jJAnanA prAdurbhAva thAya. A pramANe vicAratAM te jJAnanA anaMta prakAro paDI zake tema che. chatAM paNa e badhA prakArAnA pAMca jJAnamAM ( ajJAnanI judI vivakSA na karIe te ) aMtarbhAva thai zake che. ata eva sAmAnya rIte jJAnanA pAMca prakAra batAvavAmAM AvyA che, jJAnA saMbadhI dravyAdinI apekSAe vicAra matijJAna sAmAnyathI sarvAM drance upara prakAza pADe che ane vizeSataH dezAdika bhedone jJAnanA anaMta prakAro 1 sarakhAvA tattvArthA. ( a. 1 )nuM nimnalikhita 33 muM sutraH-- sadasatoravizeSAd yadRcchopalabdherunmattavat " vizeSa mATe jAe tenI TIkA pR 113-114 ), 16
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ 249 ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA. paNa baMdha karAve che. kSetrathI tene viSaya lokAloka che arthAta leka ane alakamAM rahela padArthone matijJAnI jaI zake che. kALathI te atIta, vartamAna ane anAgata eTale saikAlika che tathA bhAvathI dayikAdi pAMce bhAva viSayaka che. zAstranA baLathI zratajJAnI sarva dravya, samagra kSetra, samarata kALa ane badhA bhAvene sAmAnya rUpe jANe che. vizeSAnI 93 mI gAthAmAM sUcavyA mujaba joke zrutajJAna kevaLa sva paryAyathI ke para paryAyathI kevalajJAnanI barAbarI karI zake tema nathI, topaNa sva ane para arthAt ubhaya paryAye vaDe vastune jANavAmAM te tenAthI utare tema nathI, tenA samAna ja che. paraMtu vizeSatA e che ke zruta parAkSa che, jyAre kevalajJAna pratyakSa che. ethI te zratanA viziSTa jJAnIne "mRtakevalI" kahevAmAM Ave che ane emaNe madhukarI-vRtti pUrvaka ANelA bhejanane sarva paNa svIkAre che. avadhijJAnI dravyathI jaghanyapaNe bhASA ane tejasanA rUpI padArthone ane vadhAremAM vadhAre te samasta sUma ane bAdara rUpI dravyane vizeSAkArathI jANe che. avadhijJAnI kSetrathI jaghanyapaNe aMgulanA asaMkhyAtamA bhAgane jANe che ane vadhAremAM vadhAre te alakAkAzamAM lokAkAza jevaDA asaMkhyAta geLAone jANI zake che. kALathI avadhijJAnI ochAmAM ochA AvalinA asaMkhyAtamA bhAgane ane utkRSTapaNe asaMkhyAta utsarpiNI ane avasarpiNI jANI zake. bhAvathI anaMta paryAe jANI zake, paraMtu dareka dravyanA anaMta paryAne te jANI zake nahi. 1 A saMbaMdhamAM A ullAsamAM AgaLa upara vicAra karavAmAM AvanAra che. 2 jema madhukara anyAnya puSpomAMthI makaranda cUsI le che arthAta eka ja phUlano samagra rasa cUsI tene nIrasa banAvavAnuM tene bagADavAnuM kArya bhamaro karato nathI, tema jinanI AjJAmAM rahelA munivare eka ja gRhasthane tyAMthI ya AhAra na letAM jude jude sthaLethI bhojana grahaNa kare che ke jethI amuka eka gRhasthane teo bejArUpa na thaI paDe, tene tyAM pAchaLa jamanArAne aDacaNa na paDe ke tene mATe pharIthI rasoI taiyAra karavI paDe. avismRti paNa A saMbaMdhamAM kathe che ke - "cared mAdhukarI vRtti-mapi mlecchakulAdapi / ekAnnaM naiva bhujIta, bRhaspatisamAdapi // " arthAta bleka kuLamAMthI paNa mAdhukarI vRttie bhikSA grahaNa karavI, ki-tuM ekanA gharathI-bhale pachI te bahaspatinA samAna kema na hoya tevAne tyAMthI paNa saMpUrNa bhejana levuM nahe. mAdhukarI vRttino " gocarI " paryAyavAcaka zabda che. gAya jema bhUmi upara ugeluM ghAsa upara uparathI carI khAya che, kintu tene samULa nAza karatI nathI tema eka gRhasthane aprIti ke saMkoca upajAvyA vinA tene tyAM khUTI na paDe tevI rIte thoDuMka bhajana tene gherathI le ane evI rIte samagra bhikSA anyAnya gRhasthane ghera pharI pharIne meLave. ke alokamAM AkAza sivAya koI anya padArtha nathI. vaLI AkAza to arUpI che eTale A jJAnanuM sAmarthya sUcavavA A asatkalpanA karavAmAM AvI che ema sahelAIthI samajAya che. 32
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ 250 jIva-adhikAra. [ prathama bAjumati mana:paryAyajJAnI manuSyakSetramAM eTale ke aDhI dvIpamAM rahelA saMsI paryApta jIe manarUpe pariNumAvelA ananta pradezavALA anaMta skaMdhane jue che. tirya-lekanA madhya bhAgathI nIce ratnaprabhA narakamAM eka hajAra yojana sudhInuM, UMcAimAM tikSakanA uparanA tala sudhInuM ane tiththu be samudra ane aDhI kapa sudhInuM tenuM kSetra che. kALathI pApamanA asaMkhyAtamA bhAga jeTalA atIta ane anAgata kALanA mane gata bhAvene te jANe che. bhAvathI sarva padArthonA anaMtamA bhAgamAM rahelA anaMta paryAne te jANe che. vipulamati dravyathI bAjumatie joyelA padArthone vadhAre skuTarUpe temaja vizeSa paryAya yukta jue che. vipulamatinuM kSetra paNa bAjumatinA karatAM pahoLAI, laMbAI ane jADAImAM aDhI AMgaLa vadhAre che. kALanI bAbatamAM banenuM jJAna sarakhuM che, jyAre bhAvamAM vipulamati vadhAre spaSTa jue che. kevalajJAnI dravyathI rUpI temaja arUpI ema samasta padArthone, kSetrathI sarva kSetrane, kALathI traNa kALanA padArthone tathA bhAvathI dravyanA sarva paryAne eka samayamAM jANe che. vividha jJAnIonI saMkhyA-- manaH paryAyajJAnInI saMkhyA sauthI ochI che. avadhijJAnIo ethI asaMkhya guNa che. tenA karatAM matijJAnI ane zrutajJAnIo adhika che. A baMne jJAnIonI saMkhyA sarakhI che. A saMkhyA karatAM asaMkhya guNa vibhaMgAnI che. tenAthI anaMta guNA kevalIo che ane tethI anaMta guNa ane paraspara tulya evA mati-ajJAnI ane zruta-ajJAnI che. pAMca jJAnene krama ane paraspara samAnatA ApaNe joI gayA tema jaina zAstromAM matijJAna, zrutajJAna, avadhijJAna, manaparyavajJAna ane kevalajJAna e kamapUrvaka pAMca jJAnenuM pratipAdana kareluM che. te A pramANe krama rAkhavAmAM keI viziSTa hetu che ke nahi e sahaja prazna thAya che. Ane uttara e che ke A kama sakAraNa che. mati ane zruta e be jJAnamAM (1) svAmI, (2) kALa, (3) kAraNa, (4) viSaya ane (5) parekSatA ema pAMca daSTie samAnatA che. arthAta mati ane zratanI A be jJAnanA svAmI eka ja che, kemake siddhAntamAM samAnatA kahyA mujaba jyAM matijJAna hoya tyAM zrutajJAna hoya che ja ane jyAM mutajJAna hoya tyAM matijJAna hoya che ja.' aneka jIvonI apekSAe A be jJAna sadA hoya che ane eka jIva AzrIne 66 sAgaropamathI kaMika adhika kALa paryata hoya che eTale ke eka jIva temaja aneka jIvanI 1 A rahyo te mudrAlekha" jattha mAnANaM tattha suyanANaM, jattha suyanANaM tattha mainANaM " [yatra matijJAnaM tatra zrutajJAnaM yatra zutajJAnaM tatra matijJAnam ]
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ ulasa. ] Ata darzana dIpika. 251 apekSAe kALanI daSTie A be jJAna tulya che. vaLI kSayopazama, Indriya ane manarUpa kAraNa paNa ubhaya jJAnamAM samAna che. A baMne jJAne sarva dravyAdi upara prakAza pADanAra hovAthI e bene viSaya eka che arthAt viSayanI daSTie te bemAM samAnatA rahelI che. A baMne jJAne Indriya ane manarUpa para nimittathI udbhavatAM hovAthI pakSa che eTale ke parokSatAnI dRSTie A bemAM tulyatA che. A pramANe A be jJAne paraspara samAna hovAthI tene upanyAsa sAthe ja thAya e nyAcya che, paraMtu ethI A baMne pAMca jJAnomAM Adya pada maLI jatuM nathI. te mATenI temanI lAyakAta te e che ke atyAra sudhI e kaI AtmA thayo nathI, che nahi ane thaze paNa nahi ke je A be jJAna prApta karavA pUrve spaSTa jJAnarUpa avadhi Adi meLavavA pAmyo hoya, pAme che athavA pAmavAne che. AthI e phalita thAya che ke pAMca jJAnamAM mati ane zrutane Adya sthAna ApavuM egya che. paraMtu e bemAM matijJAnane kema prathama pada ApyuM te jANavuM bAkI rahe che. Ane uttara zAstrakAre eka te ema Ape che ke tIrthakara-gaNadharanA kathana mujaba matijJAnapUrvaka zratajJAna che, kemake avagrahAdirUpa matijJAna thayA vinA zrutajJAnanI pravRtti thatI nathI. bIje uttara e che ke zrutajJAna paNa matijJAnanI jema indriya ane anindriyarUpa nimittathI ja udabhave che, tethI zratajJAna te eka prakAranuM matijJAna ja che-te matijJAnane viziSTa bheda ja che. AthI karIne mULa prathama ane tenI viziSTatA pachI hoya te nyAya anusAra mULarUpa matijJAna prathama ane tenA viziSTa prakArarUpa zrutajJAna pachI e kama sayuktika jaNAya che. mati ane zratanuM avAdha sAthe sAdhamya-- matijJAna ane zrutajJAnanI sAthe avadhijJAnanI (1) kALa, (2) viparyaya, (3) svAmitva ane (4) lAbhanI draSTie samAnatA-sAdhamya che. jemake aneka jIvonI apekSAe temaja eka jIvanI apekSAe Adya be jJAnene jeTale sthiti-kAla che, teTale ja avadhijJAnane che eTale AthI kAla-daSTie sAdhamya siddha thayuM. mithyAtvane udaya thatAM, pUrve samyaktvanI prAptine laIne mati ane zruta e jJAnarUpe gaNAyAM hoya te paNa ajJAnarUpa gaNAya, arthAt tene viparyaya thAya che,e vAta avadhijJAnanA viparyayarUpa virbhAgajJAnane paNa lAgu paDe che. AthI A traNa jJAnamAM viparyayathI sAdharyA che. mati ane zrutano svAmI ja avadhijJAnane svAmI bane che eTale A traNamAM svAmitvathI paNa sadharmatA che. vaLI A traNe jJAnane lAbha paNa sAthe thAya che. dAkhalA tarIke mithyAtvanA udayathI virbhAgajJAnavALA surAdine samyatva prApta thatAM traNe ajJAne jJAnarUpe pariName che. AthI A jJAnamAM lAbhathI paNa sAdhamya che. A pramANe avadhijJAnanuM tenI pUrvenAM jJAna sAthe sAmya hevAthI tene temanA pachI nirdeza kare te sthAne che. avadhijJAna ane mana:paryavajJAnamAM sAmya- avadhijJAna ane mana:paryava jJAnamAM (1) chadmasthatA, (2) viSaya ane (3) bhAva e daSTie samAnatA che. jemake avadhijJAna jema chamarathane thAya che, tema mana paryava paNa tene ja thAya 1 jue pR0 254256.
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIva-adhikAra. [ prathama che; sajJane thatu nathI.A ane jJAnA puddagalA upara ja prakAza pADanArAM hovAthI viSayanI apekSAe paNa e emAM tulyapaNu rahelu che. ubhaya jJAnA kSacApazama bhAvamAM vatatAM hovAthI bhAvanI dRSTie paNa te emAM samAnatA rahelI che. A pramANenI A be jJAnAnI samAnatA dhyAnamAM letAM samAna dharmInA sAthe samanvaya karavA samucita samajAya che. manaH5 vajJAna ane kevalajJAnanI samAnatA---- jema mana:paryAvajJAnanA adhikArI apramatta munirAja che, tema kevalajJAna paNa apramatta munivaryane ja thAya che eTale ke adhikAri--svAmitvanI draSTie A bemAM samAnatA che. ethI kevalajJAnane mana:paryAva pachI ullekha karavAmAM Ave che te nyAyya che. A pramANe kevalajJAnane a Mtima pada maLe che. bIjA badhAM jJAnAnA aMtamAM ja kevalajJAnanA lAbha thAya che, tethI tene antamAM sthAna ApyuM te rathAne che. vizeSamAM A jJAna samasta dravya temaja tenA paryAyA upara prakAza pADanAra heAvAthI te samagra jJAnAmAM ucca che, zreSTha che; athI ane antamAM ullekha karyA te vyAjakhI che. matijJAnAdimAM bhinnatA--- 25ra uparyu kta nirUpaNathI keAine ema zaMkA thAya ke matijJAnAdimAM paraspara samAnatA che eTale jJAnanA pAMca prakAro na mAnatAM tene ekaja jAtanuM mAnavu joie, te Anu samAdhAna e che ke koi e padArthamAM amuka dharmanI samAnatA jaNAya, tethI zu tene eka ja mAnavA e vyAjabI che? ema ja hAya te A brahmANDamAM evI kai vastu che ke je bIjI vastue sAthe amuka aMzamAM amuka dharmo vaDe samAnatA nahi dharAvatI hoya ? Ama chatAM vizvanI samagra vastuAne ekarUpa ja na mAnatAM tene vividha gaNavAmAM Ave che tema prastRtamAM samajavuM. A vAtanI puSTi artha e nivedana karavu jarUrI jaNAya che ke jema ghaTAkAza, paTAkAza, vageremAM sattva, prameyatva, akiyAkAritva ityAdi dharmo samAna che, chatAM lakSaNAdi bhedathI temAM bhinnatA svIkAravAmAM Ave che, tema atre matijJAnAdrimAM lakSaNa, kAya AdithI bhinnatA mAnavI nyAyasa Mgata che. matijJAna ane zrutajJAnamAM taphAvata matijJAna ane zrutajJAna eka bIjAthI pRthaka che--e emAM bheda che e vAtane prathama te e enAM lakSaNA ja kahI Ape che, kemake " manyate yogyooDanaceti mati: " e ati jJAnanu lakSaNa che, jyAre " avaLuM zrutamisyA'v '" zrutajJAnanu lakSaNa che. vaLI matijJAna zrutanuM kAraNa che, jyAre zrutajJAna enuM kAryAM che. A pramANe mati ane zrutamAM valka ( chAla ) ane zukha ( doraDA )nI peThe kAraNa--kAya--bhAva heAvAthI te e bhinna siddha thAya che. vizeSamAM indriyAnA vibhAgathI paNa A emAM aMtara che. pUrvamAM kahyu` che ke-- 1 Adya karmagranthanI svApanna vRttinA sAMtamA patramAM iyaM pUrvAntargatA gAthA ema nivedana karavAmAM AvyuM che. temaja vizeSAnI A 117 mI gAthAnuM vivaraNa karatAM zrIhemacandrAcArye paNa evA ja nirdeza karyAM che.
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________ repara ullAsa. 1 AhaMta darzana dIpikA. soTTaviTI, dArU nu vadhe tu nAnA muttUNa vvasuyaM akkharalaMbho na sesesu // " arthAta zrotrendripalabdhi (ja) te zrata che, jyAre netra vagere cAra IndrapalabdhirUpa jJAna te matijJAna che. dravya-zruta sivAya zeSa IndriyomAM akSarane lAbha te paNa zrata che. vaLI matijJAnanA 28 bhede paDe che, jyAre zrutajJAnanA cauda ke vIsa che e daSTie paNa e bemAM bhinnatA rahelI che. vizeSamAM mati-jJAna pitAnA upara ja prakAza pADI zake che, arthAta te anya jJAnenuM nirUpaNa karavA asamartha che; jyAre zrutajJAna te vaparaprakAzaka che eTale ke te pitAnA svarUpanuM temaja matijJAnAdinuM prarUpaNa karavA samartha che e vAta paNa A hakIkatane puSTi Ape che. vaLI matijJAna anakSara ane sAkSara ema ubhayasvarUpI che, jyAre zrutajJAna te sAkSara ja che, kemake avagraharUpa matijJAna anakSara che ane hAdirUpa matijJAna sAkSara che. kahevAno matalaba e che ke jene nirdeza na thaI zake evA sAmAnya mAtra pratibhAsarUpe avagraha hovAthI - 1 chAyA- zrotrendriyopalabdhirbhavati zrutaM zeSakaM tu matijJAnam / muktvA dravyazrutamakSara lAbho na zeSeSu // 2 A samAsane vigraha traNa prakAre thAya cheH (a) zrotrendriya vaDe upalabdhi ( jJAna ) te zrInipalabdhi, (A ) zrIndriyanI upalabdhi te zrotrendripalabdhi, (I) zrotrendriya vaDe jenI upalabdhi thAya te zrotrandripalabdhi. A paikI prathamanA be vigrahamAM eNndriyadvArA zabdallekha sahita upalabdhirUpa bhAvakRta sUcavAya che, jyAre trIjA vigrahamAM upaga rahita bolanArAne dravya-zrata ane upayoga pUrvaka bolanArAne dravya-zrata temaja bhAva-zrata ema baMne prakAranA zrata sUcavAyAM che. 3 atre e dhyAnamAM rAkhavuM ke jema munivarya zrImad maMgalavijaya upAdhyAya ja che e vAkyathI maMgalavijaya nAmanI vyaktimAM upAdhyAyatAnA saMbaMdhane vyavaccheda karavAmAM AvyA che, nahi ke emanA sivAya koI paNa upAdhyAya padathI alaMkRta nathI, tema atajJAna paNa zrotrendriyalabdhivALuM ja-zrotrendriyanA viSayavALuM ja che, kintu zrotrandripalabdha zrata ja che ema nahi. kemake zrotrendripalabdhi te zratajJAna hoya temaja matijJAna paNa hoya. avagraha, Ihi, apAya vagere rU5 zrotrendripalabdhithI matijJAna udabhave che, jayAre pratAnusArI DhondripalabdhithI zrata thAya che. ethI e phuTa thAya che ke zrotrendripalabdhine choDIne netra vagere cAra IndripalabdhirUpa jJAna te ja matijJAna che ema nahi, kintu avagrahAdirUpa zrotradripalabdhi paNa matijJAna che. vizeSamAM pustakAdimAM lakheluM hoya te sarve matijJAna nathI, kemake A to zabdanI peThe bhAva-mRtanuM kAraNa hovAthI dravya-mRta ja che. vaLI akSarano lAbha thAya teTalA uparathI ja te zrata na kahevAya, kemake akSara lAbha te IhA ane apAyarUpa matijJAnamAM paNa thAya che, tethI mRtAnusArI sAbhilASa vijJAnarUpa akSarane lAbha te "zrutajJAna jANavuM. tAtparya e che ke kevaLa zrondripalabdhi ja zrata che ema nahi, paraMtu A uparAMta bAkInI netrAdi indrimAM parapadezathI jina-vAyAnusArI upalabdhi akSara-lAbha thAya te paNa "zrutajJAna' che. netrAdi inidrAmAM akSaralAbha sivAyanuM amRtAnusArI avagrahAdi5 je jJAna te " matijJAna' che,
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________ 254 jIvaadhikAra. [ prathama te anakSarAtmaka che, jyAre hAdi te parAmade svarUpavALAM hovAthI te akSarAtmaka che; ane akSara vinA zabdArthAMnA paryAlAcananI upapatti nahi heAvAne lIdhe zruta tA sAkSara ja che.` avadhijJAna ane manaHpa vamAM bhinnatA-- manaHpa`vajJAna munirAjane ja hoi zake che ethI A be jJAneAmAM svAmitvanI apekSAe bheda jaNAya che. vaLI traNa jJAnavALI vyaktine mati ane zruta uparAMta A bemAMthI game te eka hAya e hakIkata paNa AnI bhinnatA sUcave che. A uparAMta manAvArUpe pariNamelAM ja dravye mana:paryAyajJAnanA viSaya bane che, jyAre samagra rUpI padArthA-anyAnya vaNAe avadhijJAnane viSaya che e paNa A benA aMtaramAM vadhAro kare che, pUrvAcAe eka eka vastune anyAnya dRSTithI carcA che-ekanA eka padArthano vicAra judA judA naya anusAra karyA che, ethI keTalIka vAra virUddha abhiprAyA joine bAla-jIvA bhaDakI UThe che; paraMtu jemaNe nayAnA abhyAsa yathaiSTa rIte karyo che temane mATe te A mArga jarA paNa bhayAnaka nathI eTaluM ja nahi, kintu temane teA A UhApohu AnaMdajanaka thai paDe che. mAla-jIvA ane prauDha jJAnIo vacce bheda paDe che tenu kAraNa e che ke amuka vastunuM zuM rahasya che e samajavuM vicArakanI dRSTine adhIna che. jevA vicAraka hoya tevuM tattva grahaNa karI zake temaja tenA nirdeza karavAnI rIti paNa adhikArInA upara AdhAra rAkhe che. prastutamAM sauthI prathama ApaNe zrutajJAna e matijJAnathI bhinna che ke nahi e jaTila prazna saMbaMdhI UhApAha karIzu te samajAze ke khAla-jIve zrutane matithI bhinna gaNe temAM aDacaNa nathI, jyAre buddhizALI tene abhinna mAne temAM kAi dveSa nathI. matijJAnamAM zrutajJAnanA aMtarbhAva-- matijJAna vaDe ja zrutajJAnanA kAryanI upapatti thai zake che, te pachI zrutajJAnane matijJAnathI pRthak ( alaga ) mAnavAnI kalpanA karavI te bya che--geravyAjabI che, ethI ja karIne te zabdathI utpanna thatA sAmAnya jJAnanA uttara kALamAM jyAre vizeSa jijJAsA thAya, tyAre tene laIne matijJAnanA apAyarUpa aMzanI pravRtti thatI hAvAthI, avagrahanI pRthak kalpanArUpa gauravadoSa atra lAgu paDI zakatA nathI, kemake zabdanuM sAmAnya jJAna ja tyAM avagraharUpa che eTale ke avagrahanI alaga kalpanAne tyAM avakAza ja kyAM rahyo ? A sabadhamAM jo koi ema dalIla kare ke zabdathI utpanna thatA jJAnamAM azabdathI utpanna thatuM ( azAbda ) jJAna ke tenI sAmagrI khaccita niyamena pratibadhaka hovAthI A kathana dUSita che, te te pAyA vinAnI dalIla che. Anu 1 Adya kabranthanI svApanna vRttinA sAtamA patramAM kahyuM che ke---- ' avagrahajJAnamanakSaraM tasyAnirdezyasAmAnyamAtra pratibhAsAtmakatayA nirvikalpasvAt; IhAdijJAnaM tu sAkSaraM; tasya parAmarzAdirUpatayA'vazyaM varNArUSitvAt 2 vighna, AvaraNu. ""
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa. ] AhaMta darzana dIpikA. 255 kAraNa e che ke azAbda jJAnamAM pratibaddhatA hovAthI pratiyogInI kaTimAM zabdamUlaka matijJAnane paNa praveza thaI zake che, eTalA mATe zrutajJAnane matijJAnathI bhinna gaNavuM te yogya nathI. Ama chatAM paNa jo A be jJAnene bhinna ja gaNavAmAM Ave to zratanizrita matijJAnanA ucachedane durghaTa prasaMga prApta thavAne. vaLI zabda-jJAnarUpa zratane avagrahAdi kamavALA matijJAnathI bhinna mAnavAne kadAgraha karavAmAM Ave to anumAna. smaraNa, taka, pratyabhijJAna vagerene paNa matijJAnathI bhinna mAnavAne atiprasaMge upasthita thaze ane pAMca jJAnene badale nava ke ethI adhika jJAnanI kahapanA karavI paDaze. kahevAnI matalaba e che ke jema zratajJAnamAM sAMvyavahArika pratyakSatAne abhAva che, tema anumAnAdimAM paNa che. te pachI zratane matithI bhinna mAnavuM ane anumAnAdi matathI bhinna na mAnavA e kyAMne nyAya ? A saMbaMdhamAM e prazna kare nirarthaka che ke avagraha vagere bhedane ja sUtramAM sAMvyavahArika pratyakSarUpa matijJAnanA bheda tarIke oLakhAvyA che ane anumAna, smaraNa, taka vagere pakSa matijJAnasvarUpI siddha che, ethI karIne jJAnAntaranI kalpanA mATe sthAna ja kyAM che? A praznane nirarthaka kahevAnuM kAraNa e che ke jemAM avagraha vagere bhede mAluma paDe tene matijJAna kahevAnuM svIkAravAmAM Ave, to zabda-jJAnamAM paNa avagrahAdine saMbhava hovAthI tene paNa pakSa matijJAna tarIke mAnavuM joIe ane na mAnIe to A te ardhajaratI nyAyanuM sevana karyuM gaNAya. zratane matithI bhinna mAnavuM joIe e saMbaMdhI dalIlemAM je ema umere karavAmAM Ave ke mati vaDe huM jANuM chuM, ane zabda sAMbhaLIne jANuM chuM e prakAranA anubhava ja A be jJAnenI bhinnatAnuM kAraNa che ke te asthAne che. kAraNa ke anumAnathI huM jANuM chuM, yAda karIne huM jANuM chuM, tarkathI huM jANuM chuM ItyAdi anubhave jagatu-prasiddha che, te anumAna vagere jJAnane pRtha jJAnAntararUpe kema na mAnavAM joIe ? Ane uttara ema Apa ke anumititva, smRti vageremAM te matijJAna barAbara vyApta che, ethI tyAM tene alaga jJAna tarIke svIkAravAnI jarUra nathI, te te lUlo bacAva che. kemake zuM zabda-jJAnamAM paNa matijJAnapaNuM vyApta nathI ke ? te otapreta che ja ane ethI karIne te zabdajJAnana-zrute pagane matijJAnathI-mati-upagathI pRthak mAnavA taiyAra thavuM te zuM ucita gaNAya kharuM? huM matijJAna vaDe jANato nathI evI pratIti pote ja jyAre zrutajJAnane matijJAnarUpe svIkAravAmAM bAdhaka che te pachI zrutane mati tarIke kema ja oLakhAvAya e prazna raju karanAre 1 6 pratiyogI "ne viparyAya " anuyogI ' che. Ane artha e che ke jeno abhAva hoya te * prativegI ' kahevAya ane jene viSe abhAva hoya te " anugI ' kahevAya. jemake " mUtaruM ghara aufen ' emAM ghaTAbhAvane pratiyogI " ghaTa " che ane anugI " bhUla ' che. prastutamAM zabda jJAna pratiyogI che. 2 "ardha" eTale aDadhI" ane "jaratI' eTale vRddhA arthAta koI nArIne aDadhI juvAna ke aDadhI gharaDI kahevI te A nyAyanuM kArya che. AvuM kathana upahAsane pAtra che, kemake jagatamAM kyAM te nArIne yuvati kahevAmAM Ave che ke jyAM te vRddhA saMbodhavAmAM Ave che, paraMtu tene aDadhI juvAna ke aDadhI DozI evA zabdothI vyavahAra thato nathI.
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________ 256 jIva-adhikAra [ prathama yAda rAkhavuM ke anumAna vaDe huM jANatuM nathI, smaraNa dvArA huM jANatuM nathI evI pratItio svayaM anumAnAdine matijJAnarUpe mAnavAmAM bAdhakatA upasthita kare che te anumAnAdine jJAna tararUpe kema na mAnavAM ? nisarga-samyakatva ane adhigama-samyakatvarUpa kAryo bhinna hovAthI tenAM kAraNarUpa matijJAna ane zrutajJAna paNa pRthaka hovAM joIe e kathana paNa eka prakAranuM sAhasa che, kemake 'nisarga ne artha svabhAva ja karavAnuM che. A vAtanI bhagavAna umAsvAti Teko Ape che. A uparathI samajAya che ke "nisarga " zabda atra svabhAvavAcI che, ethI karIne nisarga-samyatvamAM matijJAnanI kAraNutA ane adhigama-samyakatvamAM zrutajJAnanI kAraNatAnI vAta aprAsaMgika che. vizeSamAM jyAM jyAM zAstramAM zrutajJAnane matijJAnathI bhinna gaNAvyuM che te te brAhmaNa-vaziSTha nyAyane yAne gabalIva nyAyane avalaMbane che, e vAta bhUlavA jevI nathI. A UhApohane niSkarSa ApaNe mahAvAdI zrIsiddhasenanA nimna-likhita udgAra dvArA sUcavIzuM- " vaiyarthyAtiprasaGgAbhyAM na matyabhyadhikaM zrutamiti " avadhijJAna ane mana paryAyajJAnanI ektA ApaNe upara joI gayA tema zrutajJAna e eka jAtanuM matijJAna che ema kuzAgra buddhizALIe vicArI zake che. evI rIte teo mana:paryAyajJAnane paNa avadhijJAnanA eka prakAra tarIke oLakhAvI zake che. A pramANenI ghaTanA thaI zake evuM avadhijJAnanuM lakSaNa jJAnabindunA 143mA patramAM nIce mujaba ApavAmAM AvyuM che. "avadhijJAnaM rUpisamavyApyaviSayatAzAlijJAnavRtti jJAnatvavyApyajAtimattvam" - A lakSaNa dhyAnamAM Ave te mATe prathama samavyAptA eTale zuM te jANavuM joIe. jyAM jyAM sacetanatva che tyAM tyAM prANadimattva che; ane jyAM jyAM samavyApyatA prANadimattva che tyAM tyAM sacetanatva che. arthAt sacetanatva ane prANadimattvanAM kSetra sarakhAM che, e bemAMthI keinuM kSetra anyathI jUnAdhika nathI. AnuM nAma samavyApyatA che. je benAM kSetro viSama hoya te be vacce viSama1 A rahyo prazamaratigata te ullekha - * fkSAmarvpha-zaakhAjothawAdhigama ! - pArthaH irinAno, mavati niH rAmAvati | 26 rU . " 2-3 brAhmaNa kahevAthI vasiSTha paNa brAhmaNa hovAthI teno ullekha thaI ja jAya che, chatAM ALa nA bedha mATe brAhmaNane belAvo ane vasiSThane bolAve ema kahevAya che. evI rIte "go ' kahevAthI balIvaI ( baLada )ne paNa nirdeza thaI jAya che, chatAM vizeSa spaSTatAnI khAtara--bALa jIvonI muMjhavaNa TALavAne mATe bhinnatAsUcaka kathana karAya che. A kathane anukrame brAhmaNa-vasiSTha ane go-balIvaI nAmanA nyAya anusAra che. A be nyAyamAM arthanI daSTie samAnatA che.
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________ vilAsa 1 Ahata darzana dIpikA. vyApyatA che. jemake dhUma ane agni. A benAM kSetro nAnAM moTAM hovAthI atra viSama-vyApyatA che. prastutamAM jyAM jyAM rUpI sAkSAtkAra jJAnanI viSayatA che, tyAM tyAM avadhijJAnanI viSayatA che, ane jyAM jyAM avadhijJAnanI viSayatA che tyAM tyAM rUpI sAkSAtkAra jJAnanI viSayatA che. AthI e bhAva nIkaLe ke rUpI sAkSAtkAra viSayatAmAM ane avadhijJAnanI viSayatAmAM samavyAyatA che. AvI samavyApyatAthI vibhUSita jJAnamAM rahelI jJAnatvavyAkhyAtithI alaMkRta jJAna te "avadhijJAna che. jAtimAM "jJAnatvavyApya evuM vizeSaNa na ApavAmAM Ave te ekalI jJAnatva jAtine laIne matijJAna vagerene paNa te lakSaNa lAgu paDatuM hovAthI "ativyApti' nAmane deva uddabhave che. AnA nivAraNArthe "jJAnatvavyApya" vizeSaNanI AvazyaktA che. atra ema zaMkA UThAvavI ke saMyamapratyaya-avadhijJAna ane mana paryAyajJAna--sAdhAraNujAti vizeSane laIne mana paryAyajJAnamAM A lakSaNa jatuM hovAthI "ativyApti rUpa Apatti upasthita thAya che, te te asthAne che. kemake avadhijJAna-vizeSane ja mana:paryAyajJAnarUpe svIkArI A lakSaNa bAMdhavAmAM AvyuM che eTale A lakSaNa lakSyamAM ja rahe che, alakSyamAM te gayuM nathI, te pachI atra ativyApti che ema kahevAya ja kema? je lakSaNu lakSya temaja alaya ubhayane lAguM paDatuM hoya tyAM A ApattinI saMbhAvanA che. jemake zIMgaDAMvALuM janAvara te gAya kahevAya e lakSaNa bheMsa, gheTAM vageremAM paNa jatuM hovAthI atra ativyApti che. vizeSamAM kuzAgra tAkikenuM kahevuM e che ke bAhRA padArthanA AkAranuM anumAna karAvanArUM ane manarUpe pariNamelA dravyanuM arthAt mane vagaNane grahaNa karanArUM jJAna avadhijJAnAvazeSa ja che. AnuM kAraNa e che ke apramatta saMyama dvArA utpanna thayelA jJAnamAM rahelI jAnyatAvachedakatvarUpa jAtine paNa avadhijJAnanI vyApyajAti tarIke svIkAravAmAM kazo vAMdho nathI.' A pramANenA tarko sAme TakI na zakavAthI ane utsutra kahevA keI taiyAra thAya te te bhIMta bhUle che ema kahevuM paDaze. kAraNa ke zuM nayane dhyAnamAM letAM cAra prakAravALI bhASAne paNa dvividha nathI kahevAtI kahevAnI matalaba e che ke prajJApanA, dazavaikAlika vagere sUtromAM satyA, mRSA satyAmRSA (mizra) ane asatyAmRSA ema cAra prakAre bhASAne jorazorathI nirdeza karelo che, chatAM nizcaya-nayanI apekSAe satyA ane mRSA ema bhASAnA be bheda mAnavAmAM kazI hAni nathI. AvI rIte vyavahAra-nayane lakSyamAM rAkhIne pariNAmanA (1) guru, (2) laghu, (3) gurU 1 A rahI jJAnabindunA 144 mA patra-gata pati--- "nakAratu vANaghArA nAmano rAjaghA jJAnayvadhivizeSa pas, apramattasaMyamavizeSajanyatAvacchedakajAterabadhitvavyApyAyA eka (kalpanAta) kalpanAdharmIti FbhAyAtA " 2 A saMbaMdhamAM AgaLa upara vicAra karavAmAM AvanAra che. 3 juo dvitIya ullAsanuM vivecana. 33
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIva-adhikAra. [ prathama laghu ane (4) agurulaghu ema je cAra prakAre zAstramAM darzAvelA che, tene nizcaya-naya pramANe vicAra karatAM gurulaghu ane agurulaghu ema be prakAranA ja pariNAma mAnI zakAya che. vizeSamAM manda matizALIne anumAna karavAmAM pAMca avayanI apekSA rahe che, kintu pratibhAzALIne to be avaya paNa paryAnuM che e kaye samIkSaka nahi svIkAre? zuM Ane utsava kahevAnuM ke sAhasa kheDI zake ke nahi ja. te prastutamAM paNa naya-daSTie vicAra karatAM mati ane zratanI temaja avadhi ane manA paryAya jJAnenI ekatA svIkAravI emAM usUtranI gaMdha sarakhI paNa jaNAtI nathI, joke skUla buddhivALAone uddezIne ekatAne sthAne bhinnatAnuM kathana karavuM te ayogya nathI. jJAnanuM mAhAbhya ApaNe A pramANe jJAna saMbaMdhI vivecana karyuM e uparathI enI mahattA dhyAnamAM AvI haze. chatAM jJAnanuM gaurava puTa karavAnA IrAdAthI temaja ene mahimA gAvAnI abhilASAthI e sabaMdhamAM umero karavA mana lalacAya che. mANasamAdhi (maraNasamAhI) nAmanA dezamAM prakIrNakamAM jJAnane mahimA varNavela che. temAMthI vAnagarUpe atra thoDuMka pIrasIzuM. " je annANI kammaM khavei bahuAhi vAsakoDIhiM / taM nANI tihiM gutto khavei UsAsamitteNaM // 135 // " " nANeNa vajaNijjaM vajjijai kijjaI ya karaNijja / nANI jANai karaNaM kajamakajjaM ca vajjeuM // 137 // " " nANeNa savabhAvA NajjatI sabajIvalomi / tamhA nANaM kusaleNa sikkhiyavaM payatteNaM // 140 // " 1 AnuM apara nAma "maraNavibhatti ' che, ema A prakIrNakanI nimnalikhita aMtima gAthA uparathI jANI zakAya che " imAo aTTa suyAo bhASA u gahiyaM mi leta asthaao| maraNa vibhattI raiyaM piya nAma maraNasamAhiM ca // 663 // " [mebhyo'STabhyaH zrutebhyo bhAvAn tu gRhIte lezamarthataH / maraNa vibhaktI racitA dvitIyaM nAma maraNasamAdhizca // ] 2-3-4 chAyA - yadajJAnI karma kSapayati bahukAbhirvarSakoTIbhiH / tata jJAnI vibhiguptaH kSapayati ucchavAsamAtreNa // jJAnena varjanIyaM vaya'te kriyate ca karaNIyam / jJAnI jAnAti karaNa kAryamakArya ca varjayitvA / jJAnena sarvabhAvA jJAyante sarvajIvaloke / / tasmAt jJAnaM kuzalena zikSayitavyaM prayatnena //
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Ahuta darzana dIpikA 259 arthAt je kama ajJAnI puSkaLa karoDo varSe khapAvI zake, kane traNa guptithI alaMkRta jJAnI ucchvAsa-mAtramAM khapAvI zake. jJAna vaDe heyane! tyAga karAya che ane karavA lAyaka kArya karAya che. kAryane vaIne jJAnI karaNa ane kAryane ( barAbara ) jANe che. samagra jIva--lAkamAMnA save bhAvA jJAnathI jaNAya che, vAste prayatnapUrvaka kuzaLa jane tenu zikSaNa levuM. jJAnanA prabhAva pradarzita karatAM eka kavie kahyuM che ke-- " jJAnaM karmamahIghrabhedakulizaM zaMsanti mohApahaM jJAnaM bhUSaNamaGginAM varaghanaM jJAnaM jagaddIpanam / etat tacvamatazvametadaparaM jJAnena vijJAyate lokAlokavilokanaikapaTavaH syurjJAnadAnAjjanAH || " arthAt jJAna e karUpa pahADane bhedanArU vajA che ane mehane dUra karanAra tarIke enA ( bahuzrutA ) vakhANa kare che. jJAna e prANIonuM ghareNuM che; e uttama dAlata che; e duniyAne dIvo che. A tattva che, A atattva che, ema jJAnathI vizeSataH jaNAya che ane vaLI enu dAna devAthI manuSyA lAka ane aleAkanu avalAkana karavAmAM advitIya kuzaLatA pAme che. jJAna-nirUpaNa ane pramANu-vicAra--- jaina sAhityamAM jJAna-nirUpaNunI be paddhati jovAya cheH (1) Agamika ane (2) tArkika. Agamika paddhatimAM mati AdirUpe jJAnanA pAMca prakAro pADI jJAnavRttinuM varNana karavAmAM Avyu che, tArkika paddhatinA e prakAre cheH (1) pramANunA pratyakSa ane parokSa ema be bhedasUcaka ane (2) pratyakSa, anumAna, upamAna ane Agama e cAra bhedasUcaka. prathama paddhatine Amika kahevAnAM e kAraNA cheH eka tA jainetara darzanamAM niha vaparAcelA evA mati, zruta Adi jJAnavizeSavAcI nAmeA vaDe jJAnanuM nirUpaNuM ane bIjuM jaina zrutanA khAsa vibhAgarUpa ka zAstramAMnI kamaprakRtinA vargIkaraNamAM jJAnAvaraNIya karmAMnA vibhAga tarIke matijJAnAvaraNu, zrutajJAnAvaraNa ityAdi zabdonI ceAjanA, nahi ke pratyakSAvaraNa, parakSAvaraNa, anumAnAvaraNa ke upamAnAvaraNa jevA zabdanA ullekha. 1 A lekha nyAyAvatAranA gUrjara vivecananA AdhAre yojAyele che eTale tenA kartA sAkSarava 5. sukhalAlajIne huM RNI hyuM. 2 nyAyAvatAramAM zarUAtamAM joke pratyakSa ane parAkSa ema e ja pramANeAnA nirdeza che, chatAM pareAkSanA nirUpaNamAM anumAna ane Agama evA e prakArane ullekha hAvAthI eka Mdara rIte tAkikaziromaNi, zrIsiddhasena pramANanA pratyakSa, anumAna ane Agama ema uparyukta traNa prakAre svIkAre che. AvuM nirUpaNu anya kAi jaina pramANuzAstramAM jaNAtuM nathI traNa prakAreA zrIizvarakRSNanI sAMkhyakArikA ane zrIpata'jali maharSinA cAgasUtramAM varNavela pratyakSa, anumAna ane AgamanuM smaraNa karAve che.
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIva adhikAra. zuM prathama bIjI paddhatine tArkika kahevAnAM paNa e kAraNeA cheH eka te temAM yajAyela pratyakSa, parAkSa, anumAna, upamAna Adi zabdonI nyAya, bauddha Adi ajaina darzanAmAMnI samAnatAsAdhAraNatA ane bIjuM pratyakSa, parAkSa Adi samagra jJAnavRttinuM pRthakkaraNa karavAmAM rahelI tarka STinI pradhAnatA. 20 gaNadharadeva zrIsudha praNIta mULa AgamAthI mAMDIne nyAyAcAya zrIyazAvijayagaNanI kRti sudhInAM jJAnanirUpaNa paratvenA ( karmagranthane bAda karatAM) samasta zvetAMbara-digaMbara vADmayamAM ane patie svIkAravAmAM AvI che, paraMtu prathama paddhati ja prAcIna heAya ema jaNAya che, kAraNa ke jainatattvacintananI khAsa viziSTatA ane bhinna prasthAnavALA karma zAstramAM e ja Agamika paddhati svIkArAyelI che. AthI ema bhAse che ke zramaNa bhagavAn mahAvIranA svataMtra vicAranuM vyaktitva Amika paddhatimAM ja che. bIjI tArkika paddhati joke jaina vADmayamAM ghaNA jUnA kALathI pracAra pAmelI lAge che, paNa te prathama paddhatinI pachI ja anukrame dAnika saghaNu temaja tarkazAstranu parizIlana vadhavAne lIdhe ceAgya rIte sthAna pAmI hAya ema jaNAya che. mULa a'ge| paikI trIjA sthAnoMga nAmanA AgamamAM tArkika paddhatinA banne prakArone nirdeza che. bhagavatI nAmanA pAMcamA aMgamAM cAra bhedavALA khInna prakAranI tArkika paddhatinA ullekha che. zrIbhadrabAhusvAmIe dazavaikAlika (dumapuSpikAmya prathama adhyayana )nI svakRta niyuktimAM nyAyaprasiddha pAthaeNnumAnanuM ativistRta ane atisphuTa vana jaina dRSTie kayu" che e uparathI tArkika paddhatine niyuktikAranA pahelAM jaina zAstramAM sthAna maLyu haze tema chatAM 'niyuktimAM paNa, mULa aMgAmAM najare paDatI ane paddhatinA samanvaya karAyelA jaNAtA nathI. kAlakrame A kAya karavA mATe vAcakavarya zrIumAsvAti bahAra paDe che. samagra Agamanu dahana karI samasta jaina padArthone lokapriya dAnika saMskRta sUtra zailImAM sauthI prathama gUMthanAra A municacakravartI che. te tatvArthAdhinA prathama adhyAyamAM jJAnanirUpaNanA prasa Mge Agamika "paddhatinA upara tArkika paddhati ghaTAve che. jJAnanA mati, zruta ityAdi pAMca bhedo darzAvI tene tArkika paddhatinA prathama prakAramAM ghaTAvatAM teozrI kace che ke pahelAM e jJAna pareAkSa che, jyAre bAkInAM traNe pratyakSa che. tattvArthA dha. (a0 1, sU. 6)nA svApara bhASya (pR0 51)mAM "vadhiniOn '' kahI temaNe cAra pramANeAnA sUcana karyuM che temaja AgaLa jatAM "nathavArAntA" ( pR. 51 ) ema kahI temaNe cAra pramANeA apekSAnusAra-zabdanayanI apekSAe jaina darzanamAM ghaTI zake che ema paNa sUcavyu che. paraMtu pAMca jJAnene pratyakSa, anumAna ityAdi cAra pramANeAmAM sUtra ke bhASya dvArA ghaTAvavA prayAsa karyAM nathI ke jevA prayAsa prathama prakAranI tArkika paddhati mATe temaNe karyAM che. AnuM kAraNa 5. sukhalAlajI ema jaNAve che ke vAcakavaryanA mata pramANe prathama 1. vAcakazrIe prathama prakAranI tArkika pati jaina darzanane vadhAre mesatI che evI je chApa tattvArthAdhi dvArA mArI tene ja digambara virya zrIkundakuMndrAcArya majura rAkhI ema temaNe racelA pravacanasAranAM prathama prAraNathI joi zakAya che,
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Arhuta darzana dIpikA. 2} prakAranI ja tArkika paddhati jaina daza nane vizeSa anukULa che, jyAre dvitIya paddhati AgamAmAM nirdiSTa hAvA chatAM mULe e dazanAMtaranI che, joke amuka apekSAe ene jainadarzanamAM sthAna ApavAmAM harakata nathI. A pramANe sAkAra upacAga yAne jJAna viSe yathAmati UhApAha pUrNa karavAmAM Ave che, eTale have nirAkAra arthAt nivikalpaka upayAga je dana tenA lakSaNa tathA bhedo taraph najara karavAnA avasara prApta thAya che. viSayaviSayisannipAtAnantarasamudbhUtasattAmAtra viSayakA vabodharUpatvaM tarInasya rukSaLam / (4) arthAt padArthA (viSaya) ane indriyA ( viSayI )ne saMbadha thayA bAda utpanna thatA ane sattAmAtrane bedha karAvavAvALA medha te darzana' kahevAya che. A darzana pachI `avagrahArdika urdUbhave che. A dananA (1) cakSuna, (2) acakSuna, (3) adhidana ane (4) kevaladena ema cAra bhedo che. e vAta temaja AnAM lakSaNAnA sabaMdhamAM granthakAranA zabdo e che ke tacca darzanaM catuSprakAram - cakSu-racakSu-ravadhi- kevala bhedAt / satrackssurindriyvissyk sAmAnyAvabodharUpatvaM cakSurdarzanasya lakSaNam / (46) arthAt netra-indriya dvArA je sAmAnya-nirAkAra dha thAya te ' cakSuna " kahevAya che. A dana carindriya ane poMcendriya prANIne ja hoi zake. arthAt jene netra heya te badhAne A dana hAya che. acakSu zananu lakSNu cakSurvaja parendriya manoviSayakasAmAnyAvabodharUpatvamacakSurdarzanasya rukSanam / (47) arthAt netrandriya sivAyanI bAkInI indriyA tathA mana dvArA utpanna thatA sAmAnya meSane 'acakSu na' naNavuM'. A darzIna sa jIvAne hoya che. avidhadananuM lakSaNa-- avadhidarzanAvaraNakSayopazamAdivazAd vizeSagrahaNavaimukhyena rUpadravyaviSayaka sAmAnyAvabodharUpatvamavadhidarzanasya lakSaNam / (48) 1 A saMbaMdhamAM andhakAra atra kathe che ke " tato ( darzanato ) jAtamAyaM sadhvasAmAnyAdavAntara sAmAnyAkAra vishissttvstuprAda:paKUT jIm | *
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22 chava-adhikAra. [ prathama arthAt avadhidarzanAvaraNIya karmanA kSayapazAdikathI utpanna thatA temaja vizeSane grahaNa karavAmAM vimukha evA rUpidravya-viSayaka sAmAnya bedhane "avadhidarzana' kahevAmAM Ave che. avadhijJAnI temaja virbhAgajJAnI A dazananA adhikArI che. keTalAka visaMgajJAnIne avadhidarzana heya ema svIkAratA nathI. kevaladarzananuM lakSaNa kevaladarzanAvaraNakSayAdinimittavazAt traikAlikavastuviSayakasAmAnyAvabodharUpatvaM kevaladarzanasya lakSaNam / (49) arthAta kevaladarzanAvaraNIya karmanA kSayAdithI udabhavata e ane traNe kAlanA padArthaviSayaka sAmAnya bodha te "kevaladarzana" kahevAya che. A darzananA adhikArI kevalIo che. zrIsiddhasena divAkaranuM ema mAnavuM che ke kevalajJAna ane kevaladarzana ema be pRtha saMbhavatA nathI. arthAta je kevalajJAna che te ja kevaladarzana che. kevalIone prathama jJAna ane pachI darzana thAya che, jayAre anya jIvone te prathama darzana ane tyAra bAda jJAna thAya che. dazanIonI saMkhyA avadhidarzanavALAnI saMkhyA sauthI ochI che. cakSudrzanavALAnI saMkhyA AthI asaMkhya guNI che. AnAthI anaMta guNa kevaladarzanavALA che ane temAMthI anaMta karatAM paNa adhika acakSudrzanavALA che. -mana paryAyadarzanane abhAva atra keIne zaMkA thAya ke mana:paryAyadarzana ema pAMcamuM darzana kema na kahyuM? te enuM samAdhAna e che ke manaH5ryAyane viSaya jJAna ja che, ane A jJAna mananA paryAyane ja vivikta rUpe grahaNa karavAthI utpanna thAya che. vaLI atra paryAne artha vizeSa karavAne che; ane vizeSanA AlaMbanarUpa te jJAna che nahi ke dazana. AthI manaHparyAyadarzana saMbhavI zakatuM nathI. A saMbaMdhamAM Doka UhApoha kare asthAne nahi gaNAya. nandIsatranA 18 mA sUtranA nimna-likhita- " 1 davao NaM ujumai aNate aNaMtapaemie khaMghe jAgai pAsaha" 1 chAyAdrvyt RjumatiranantAnanantapradezikAn skandhAna jAnAti pazyati /
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAsa ] AhaMta darzana dIpikA. -ullekha uparathI arthAta mana:paryAyajJAna pa8 pazamathI thatuM hovAne lIdhe te jJAnarUpa hevA chatAM jyAre ahIM Rjumati dravyathI ananta pradeza anaMta ne jANe che temaja jue che ema kahyuM che te tene darzana hovAnuM sUcana thAya che. A darzana mana:paryAyadarzana kema na hoya evI zaMkA udabhave che. AnuM samAdhAna e che ke zrutajJAnInI peThe manaH paryAyajJAnI mana:paryAyajJAnanI utpatti bAda utpanna thatA mAnasa acakSudanathI jue che. eTale ke manaHparyAyajJAnIrUpa eka ja pramAtA mana:paryAyajJAnathI madravyane sAkSAt jANe che ane tene ja acakurdazanathI parokSapaNe jue che. atra keI e taka UThAve ke mati-zrutajJAna pakSa hevAthI te pakSArthaviSayaka che ane acakSurdazana matijJAnane eka prakAra hovAthI te pakSArtha viSayavALuM che, eTale zrutajJAnanA viSayabhUta meru, svarga vagere pakSa padArthamAM acakSurdazana ucita che, kemake acakSudarzanane zratanuM AlaMbana hovAthI tenI zratanA viSaya sAthe samAnatA che, kintu avadhi Adi jJAne pratyakSa hovAthI eTale ke mana:paryAyajJAna pratyakSArtha viSayavALuM havAthI parokSa arthanA viSayavALA arthAt bhinna viSayavALA acakSuzananI mana:paryAyajJAnane viSe kevI rIte pravRtti svIkArAya? to Ane javAba e che ke cAkSuSa pratyakSathI jaNAyela ghaTa vagere pratyakSa padArtha te te saMbaMdhI acakSurdazanamAM vizeSa anugrAhaka hevAthI je pakSa arthamAM acasurdazananI pravRtti mAnI zakAya che te pratyakSa arthamAM te te vizeSa karIne svIkArI zakAya tema che. A pramANe acakSudaMzanane mana:paryAyajJAnanuM anugrAhaka mAnavAthI A jJAnanA pratyakSapaNAmAM kazo virodha Avato nathI, kemake avadhijJAnI cakSudarzana ane acakSurdazana vaDe pakSa ane jue che, chatAM tenA pratyakSapaNAmAM jema virodha upasthita thato nathI, tema atra paNa samajI levuM. keTalAka AcAryonuM kahevuM ema che ke mana 5ryAyajJAnI manaH paryAya jJAna vaDe jANe che ane avadhidarzana vaDe jue che, paraMtu pUjyapAda bhASyakAranA abhiprAya mujaba te yukta nathI, kemake zAstramAM mana:paryAyajJAnIne avadhidarzana hovuM ja joIe e ullekha nathI. ulaTuM bhagavatInA AThamA zatakanA "AzIviSa nAmanA dvitIya uddezakamAM kahyuM che tema mana:paryAyajJAnIne cakSurdazana ane acazana e be athavA A uparAMta trIjuM avadhidarzana hevAne nirdeza che. vizeSamAM avadhijJAna ane avadhidarzana vinA paNa mana:paryAya jJAna saMbhave che e bhUlI javA jevuM nathI. AthI eTale ke mana:paryAyajJAnIne avadhi hovuM ja joIe evo niyama na hovAthI te avadhidarzanathI jue che ema kema manAya ? A uparathI e paNa phalita thAya che ke virbhAgadazana e avadhidarzana ja che, pAMca darzana na hovAthI tene avadhidarzanamAM samAveza karavAmAM Ave che tema manaH paryAyadarzana paNa avadhidarzanane eka prakAra che-tene temAM aMtarbhAva thAya che e kathana ajJAnamUlaka che-Agamaviruddha che. manaH paryAyajJAnI manaHparyAya 1 A rahyo te mudrAlekha - 2 bhagavatI ( za0 8, u0 2, sU0 3 )mAM kahyuM che ke " tinnA te safmavidivALo, suvA, dinarLI havA IrfmaLinAthanALo, sucanALIpaganart 1 "
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________ 264 jIva-adhikAra [ prathama dazanathI jue che ema paNa kahI zakAya tema nathI, kemake zAstramAM cakSurdazanAdi cAra prakAre ja darzAvyA che, mana:paryAyadarzanane ulalekha ja nathI. nandIsatranA upayukta (pR. 262) ullekha paratve keTalAka AcAryonuM mAnavuM ema che ke A ullekha te mana:paryAyajJAnIne avadhidarzanane saMbhava che e lakSmIne karavAmAM Ave che, eTale ke jene cAra jJAna hoya te avadhidarzanathI jue che, paraMtu jene mati, zrata ane mana:paryAya e traNa jJAna hoya te phakta jANe che, jotA nathI. prajJApanAnA trIsamA padamAM mana:paryAyajJAnane sArI rIte javA rUpa sAkAra upayogasvarUpI pazyantA kahI che te vaDe mana:paryAyajJAnI jue che ema paNa kahevAmAM Ave che. kevalajJAna ane kevaladarzana saMbaMdhI vicAra-svAtaMtrya ApaNe pR. para-58 mAM upayoga saMbaMdhI Doka nirdeza karyo che. atre e saMbaMdhamAM khAsa karIne jJAnabindunA AdhAre vizeSa vicAra karavAmAM Ave che. sauthI prathama te e ullekha kare Avazyaka samajAya che ke zvetAMbara AcAryomAM traNa pakSa cheH (1) bhagavAna zrIjinabhadragaNi ane emanA anuyAyIo-saiddhAntike kevalajJAna ane kevaladarzanane upaga kramazaH che ema mAne che; (2) prabhu zrImadbhavAdI ane emanA bhakta jane yugapat upaganI mAnyatA dharAve che; (3) na nanamaNi zrIsiddhasena divAkara ane emane cIle cAlanArA tArkike kevalajJAna ane kevadarzanane bhinna na gaNatAM eka mAne che. A pramANe (1) kamika upagavAdI, (2) yugapaTTa upagavAdI ane (3) ekavAdI ema traNa maMtavyathI bhavetAMbara zAsana zobhI rahyuM che. bAlaane ekAntavAdanI jALamAMthI bacAvanAra A maMtavyane zobhAspada kahevAM temAM kazI atizayokti nathI. A maMtavyanI ImArata jusUtra, vyavahAra ane saMgraha nayarUpa ITathI caNAyelI che, e vAta ApaNe pa5 mA pRSThamAM joI gayA chIe. AthI A saMbaMdhamAM viziSTa - vivecana tarapha have daSTipAta karavAmAM Ave che. prathama te A traNa matenA vivaraNamAM saralatA thAya te mATe kramika, yugapaTTa ane aikya evI traNa saMjJAo jI yugapa6 ane kamika vAtanI carcA raju karIe. 1 jue pR0 58-59. 2 nandIsatranI vRttimAM tAki kamaulimauli zrIsiddhasena divAkarane yugapa6 upagavAdI tarIke AlekhyA che, paraMtu te abhyapagamavAda anusAra samajavuM, nahi ke svataMtra siddhAntanA abhiprAya mujaba, kemake emane mata saMmatita ( kAda 2 )nI nimna-likhita gAthAmAM spaSTa rIte tarI Ave che - " maNapanjavaNANato NANasta ya da risaNasta ya viseso| kevalaNANaM puNa daMsaNaM ti NANaM ti ya samANaM // 3 // " [ manaHvar jJAnAtta: jJAnakya nA 4 vikag: ! - yakSane punanimiti i kAna || ] arthAta mana:paryAvajJAna sudhInAM jJAne AthIne jJAna ane darzanamAM vizeSatA che, paraMtu kevalajJAna paratve te jJAna ane darzana samAna che-emAM kaMi bheda-bhAva nathI.
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ata na dIpikA, pa yuga560--jema sUryanA prakAza ane tApanA eka kALamAM AvirbhAva thAya che, tema kaivalajJAna ane kevaladananA paNa eka kALamAM AvirbhAva thavA joie, kemake enA svabhAva ekI sAthe prakaTa thavAnA che. jayAre saMpUrNa sAmagrI vidyamAna hAya, tyAre saMpUrNa kArya thavAmAM aDacaNa hAi kharI ? jIllAsa ] *mika-sarvAMna je samayamAM jANe che te samayamAM jotA nathI athaoNt prathama samayamAM temane jJAna-upayAga ane te pachI bIjA samayamAM darzIna-upayAga ema kramika upayega che. Agama paNa A vAtanI sAkSI pUre che, kemake kahyuM paNa che ke-- " "kevalI NaM bhaMte ! imaM rayaNappabhaM puDhavi AyArehiM pamANehiM hekahiM ThANehi parivArehiM jaM samayaM jANar3a No taM samayaM pAsai ? haMtA goyamA ! " kahevAnI matalaba e che ke sarvAMga bhagavAna A ratnaprabhA pRthvIne samAna, UMcA ane nIcA AkAre, lAMbAM, TuMkA parimANu, anantAnanta pradezavALA ska MdharUpa hetuo, parimaDalAdi saMsthAnA ane ghanadhivalayAdi piravAra pUrvaka je samaye kevalajJAnarUpa upacAgathI jANe che, te samaye ja zu` kevala darzanarUpa upayogathI tene jue che, e praznanA uttaramAM prabhue uttara Apya ke nA, kemake AnA kAraNa tarIke temaNe ema nirdeza karyAM ke " sAgAre se nANe havai aNAgAre daMsaNe" " arthAt jJAna sAkAra hAya che ane darzana nirAkAra hAya che. vizeSamAM jema caturthAMzananA upayega--kAlamAM zrotra-jJAnanI utpatti thatI nathI tema jJAnApayega-kAlamAM darzane payaga sabhavatA nathI. emAM svabhAva ja kAraNa che. eTale ke vastusthiti ja evI che ke e upayAgo saMbhavatA nathI. ubhayasvarUpI viSayanI samIpa dazAmAM paNa kevalajJAna tamAma vizeSonuM ja grahaNa kare che, jyAre kevaladana sa sAmAnyanuM grahaNa kare che, A pramANene kevalajJAna ane kevaladananA svabhAva che, yugapa .A kathana ThIka nathI, kemake Ama mAnavAthI teA tIrthaMkaranI AzAtanA thAya che, kAraNa ke pratyeka padA bhayasvarUpI yAne sAmAnya-vizeSAtmaka che. te pachI sAmAnyane choDIne 1 chAyA kevalI bhadanta ! imAM ratnaprabhAM pRthvI AkAraiH pramANaiH hetubhiH saMsthAne: parivArai yasmin samaye jAnAti na tasmin samaye pazyati / danta gautama ! 2 chAyA mAruM tevuM jJAnama, anAdAra Tronam / 7 AnA jevuM sUtra prajJApanAnA 70 mA padamAM 531 mA patramAM che. A uparAMta Ane maLatA AvatA bhAvA bhagavatInA 14 mA zatakanA 10 mA uddezakamAM temaja enA 18 mAM zatakanA 8 mA uddezakamAM najare paDe che. 34
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________ }} jIva-adhikAra. [ prathama kevaLa vizeSanuM ja kevalajJAna grahaNa kare temaja vizeSane mUkIne phakta sAmAnyanu kevaladena grahaNa kare e vAta kaceA buddhizALI svIkArI zake ? kar3evAno matalakha e che ke sarvathA sAmAnyathI rahita ke vizeSathI rahita koi vastu ja nathI, ethI karIne kramika vAdIne pakSa svIkAratAM kevala jJAnIne jJAna ke dana emAMthI eke sabhavaze nahi. AnA jevI bIjI Apatti kai hoi zake ? kramika.--A vAtamAM zu mAla che ? kazA nahi, kemake zuM sarvajJa vizeSane mukhyatayA jANe ane sAmAnyane gauNurUpe joi zake e mAnyatA nyAya--saMgata nathI ke ? yugapad--ApanI yutinA vakhANa karavA mAMDI vALe, kemake eka vastune pradhAna ane gauNurUpe vileAkavI te kSayApazamatAne adhIna che. kevalIne teA kSA eka jJAna che, mATe ApanI mAnyatA Apane ja mubAraka hA. vaLI kevalajJAnamAM chAmathiMka jJAnanI vizeSatA svIkAravA jatAM te bakarU kADhatAM UMTa pesaze e kahevatanA DhAMtarUpa banaze, kemake AthI tA kevalajJAnamAM avagrahAde mAna vAnA dudhaCra prasaMga upasthita thaze. vizeSamAM Ape je upa kata sUtranA atha karyAM che te vyAjakhI nathI, enA vAstavika atha te e che ke kevalajJAna vaDe sarvajJa ratnaprabhA pRthvIne je AkAro vagere svarUpe jANe che arthAt enA jeTalA dhamAM che teTalA badhAnuM-nahi ke nyUnAdhikatu temane jJAna thAya che, tevI rItane Adha kevaladanathI temane thatA nathI, kemake dana sAmAnyavarUpI che. kramika.---Apa bhale amArI yukatanI avagaNanA karI, paraMtu amArI te e ceAkakasa mAnyatA che ke eka kAlamAM jJAnAvaraNIya ane dazanAraNIya ka rUpa e AvaraNAnA kSaya thavA chatAM upayAga te kramasara ja pravarte che ane temAM ravabhAva ja hetu che, yugapa--khUba karI. A pramANe dareka kAryamAM svabhAvane ja kAraNarUpa svIkAravAthI jo kArya siddha thai jAya tema che teA pachI bIjA kAraNeA je vidyAnA mAne che te temanI ajJAnatA haze nahi vAr ? kramika.---jevI rIte mati ane zruta jJAnAnAM AvaraNane samakAle yeApazama thAya che, paraMtu upayoga te baMnenA mika ja che tevI rIte kevalIne paNa jJAnAvaraNIya ane dazanAvaraNIya karmAne kSaya eka kALamAM thayelA hovA chatAM upayoga te kramazaH ja pravarte che. yugapa60-zrata-upayAgamAM matijJAna heturUpa hovAthI temaja zAbda jJAna vageremAM pratyakSA de sAmagrInI pra.teadhakatA (vijJakArakatA) levAthI mate ane jItanA upayegAne kapika mAnavA te ThIka 1 thIsiddhasena divAkarakRta nyAyAvatAra (blA. ra9)nA zrIdevabhakRitappina (pR, 87)mAM sAkSIrUpe nIce mujabanuM padya najare paDe che:-~~ "vikSepa na sAmArca, mayaijhurAtripALatuM | vizeSo'pi ca naivAsti sAmAnyena vinAkRtaH // "
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] AtaMta darzana dIpakA. 267 che, paraMtu kevalInA saMbaMdhamAM te jJAna ane darzananAM AvaraNone sarvathA kSaya thayelo hovAthI paraspara kArya-kAraNarUpa pratibaddha-pratibaMdhaka bhAve vagere na levAthI eka kALamAM ane upayogo mAnavAmAM kazI aDacaNa nathI. A vAtane saMmatitanA jJAnakAMDanI nimna-likhita gAthA samarthita kare che - "bhaNNai khINAvaraNe jaha maiNANaM jiNe Na saMbhavai / taha khINAvaraNijje visesao daMsaNaM nathi // 6 // " arthAta kSINa AvaraNavALA jinamAM jevI rIte avagrahAdi cAra bhedavALuM matijJAna saMbhavatuM nathI tema temanAmAM jJAna-upaganA kALathI anya kALamAM dazana-upaga ghaTI zakato nathI. kramika upayogatA matyAdi kAdu mathaka nAno sAthe ja saMbaMdha dharAve che. A vAtane anumAna paNa Teke Ape che ke kevaladarzana kevalajJAnanA samAna kALamAM ja utpanna thAya che. baMnenI eka kALamAM sAmagrI saMpUNa hovAthI tenAM phaLarUpa kAryo thavAM ja joIe eTale ke kumika upagane badale yuga56 upayoga hoya e ja ravAbhAvika che. vizeSamAM AthI viruddha mata dharAvanAre yAda rAkhavuM ke Agama paNa A maMtavyanI viruddha che. prajJApanAnA 18 mA padamAM 38rbhA patramAM kahyuM paNa che ke - *vaDhaTIT T TchA, govA ! jAti mAnavaNi" AthI karIne te zrasiddhasena saMmatitarka (kA 2, gA. 7)mAM kaLe che ke - " suttammi ceva mAI apajjavasiyaM ti kevalaM vuttaM / suttAsAyaNabhIrUhi taM ca dahavyayaM hoi // " arthAt sUtramAM te kevalajJAna ane kevaladarzanane sAdi aparyAvasita eTale ke prAraMbhavALAM paraMtu aMtarahita kahyAM che. AthI kamika upaga svIkAratAM bIjA ja samayamAM tenuM avasAna thaI javAnuM, jJAna-darzananI sa.di-anaMtatA upara pANI pharI vaLavAnuM, e vAta kramika vAdIe khAsa dhyAnamAM rAkhavI ghaTe che. e vAdIne pharIthI yAda karAvavAmAM Ave che ke avikala saM pUrNa sAmagrInI saddabhAvadazAmAM rUpa, rasa vagerene samakAle prAdurbhAva phalAdimAM jovAya che ane tyAM kamitA mATe avakAza nathI, sUryanA samakAlIna prakAza ane tApamAM kRmikatA mATe sthAna nathI ane gAyanI sAthe ugelAM zIMgaDAMmAM paNa A kalapanA azakya che tema samakAlIna kevalajJAna ane kevaladarzana mATe samajI levuM. AthI kRmika upagavAdIe dhyAnamAM rAkhavuM joIe ke kevalajJAnanA kALamAM kevaladanane 1-3 chAyA bhaNyate zrINAparaNe yathA matijJAnaM jine na sambhavati / tathA jai151 at feta | kevalajJAnI ninAM chA. gautama ! sAdikaH aparyavasitaH / sUtre caiva mAdi aparyavasitamiti kevalaM proktama / garzttana mahamaH tata tha da mati |
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________ 268 chava-adhikAra. [ prathama ane kevaladarzananA kALamAM kevalajJAnane sAva mAnyA vinA chuTake nathI. ema nahi ravIkAravAthI te bemAMthI eka paNa upayoga nahi saMbhave. A vAtane sammati ( koi 2)nI nimnalikhita gAthA puSTi Ape che - tammi kevale dasaNammi NANassa saMsbo nnthi| kevalaNANammi ya daMsaNassa tamhA saNihaNAI / / 8 // " arthAta kamika vAda svIkAratAM kevaladarzananA samaye kevalajJAnano saMbhava nathI ane kevalajJAnanA samaye kevaladazanane saMbhava nathI, ethI e sAnta siddha thAya che. vaLI, jyAre sarvajJane sAmAnya ane vizeSa upayoganAM AvaraNane sarvathA nAza thayele Apa mAne che te kevalajJAna ane kevaladarzana paikI Apa prathama konI utpatti svIkAro che? ekanA utpAdanA sadabhAvamAM bIjAne utpAda anivArya che. kadAca ekanI sAmagrI bIjAne pratibaMdhaka mAnavA prerAze te bemAMthI ekane paNa sadUbhAva raheze nahi, banane abhAva mAnave paDaze. kramika-prathama kevalajJAna ane pachI kevaladarzana utpanna thAya che ema ame bedhaDaka svIkArIe chIe, kemake vizeSAnI nimna-likhita gAthA amArA matane Teko Ape che - " savvAo laddhIo jaM sAgarova oglaabhaao| teNeha siddhaladdhI upajai taduvauttarasa // 3089 // " arthAt sAkAra upaganA lAbhathI samagra labdhio prApta thAya che, tethI atra te sAkAra upagavALAne siddha-labdhi utpanna thAya che. yugapa60-- ApanuM A kathana geravyAjabI che, kemake upayukta gAthA te labdhinA samakAlIna utpAdanI sAkSI pUre che, nahi ke kramikanI, kAmaka upaga paratve te e udAsIna che. vaLI sarvane kevaladarzanarUpa upaga kevalajJAnanA anaMtara samayamAM thAya che e hakIkata eka kSaNa (samaya) nyUnAdhika AyuSyavALA kevalInA saMbaMdhamAM kamika upaga-drayanI dhArAne nirvAha kevI rIte thavA de? kamika-jJAna-upayoga-sAmAnyamAM darzana-upaganI hetutA ame mAnIe chIe, kemake nirvikalpaka samAdhirUpa chadmastha-kAlamAM te anubhava thAya che. AthI prathama kevalajJAnanI upapatti 12 chAyA sati kevaladarzane jJAnasya sambhavo nAsti / kevalajJAne ca darzanasya tasmAt sanidhane ( kevalajJAnadarzane // sarvA labdhayo yat sAkAropayogalAbhAt / teneha siddhalabdhirutpadyate tadupayuktasya /
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________ ulAsa ] AhaMta darzana dIpikA thaI zakaze ane kevaladarzanamAM kevalajJAnanI viziSTa hetatA hovAthI dvitIya samayamAM kevaladarzana nanI upapatti mATe jarUra avakAza raheze. A pramANe kamika sAmagrIrUpa ubhaya saMpatti vaDe kramika upaga-drayanI dhArane nirvAha thavAne ane eka kSaNa nyUnAdhika AyuSyavALAomAM eka kSaNamAM kevalajJAnanI utpattine svIkAra nahi karavAthI paNa sarva jAtanI upapatti saMbhave che te zA mATe amAre kAmika upaga vAda na mAna ? yugapa6-eka kSaNa pUnAdhika AyuSyavALAomAM eka kSaNamAM kevalajJAnanI utpatti nahi svIkAravAnuM sAhasa tame karI zake tema nathI, kemake rajapurva rAja ityAdi kathanathI virodha upasthita thAya che. vaLI tevI hetutAmAM kaI paNa pramANu nathI, kAraNa ke utpanna thayeluM kevalajJAna kSAyika hevAthI tene nAza kaI paNa rIte saMbhavate ja nathI temaja tenI anupapatti mATe paNa avakAza nathI. A pramANe kramika upayoga-vAda pramANa-vikala jaNAya che ethI karIne eka kALamAM bane upayogo svIkAravA e uttama mArga che evI zrImadbhavAdI ulleSaNa kare che. eya -bhagavAna zrIsiddhasena divAkara kramika ke akramika upagavAine na svIkAratAM trIjo ja mArga grahaNa kare che. temanuM kahevuM te e che ke je jJAna che te ja darzana che. jJAna-upagathI darzana-upaga pRthaka che ja nahi, kemake baMne kAraNanI sAmagrInA sadbhAvamAM samUhanA AlaMbanarUpa utpAda ja anyatra jaNAya che, mATe pUrvokata aparidaI kalezamAM paDavAnI kazI jarUra nathI. vaLI aikyavAdarUpa pakSamAM ja kevalIne sarvajJa kahI zakAya tema che; anya pakSomAM tema karavuM azakaya che. A vAtane teo saMmatitarka ( kA 2)nI nimna-likhita gAthA dvArA praghoSa kare che - " 'jaha savvaM sAyAraM, jANai ekkasamaeNa svvnnnnuu| jujjaha sayA vi evaM. ahavA savvaM Na yANAi // 10 // " arthAta jAte-vyakti sahita dharmavALuM sAkAra jagata sAmAnya-vizeSAtmaka che. je eka samayamAM kevalI sarva sAkAra jagane jANe che te ja samagra kALamAM tenuM sarvajJapaNuM saMbhave che. athavA matijJAnanI jema te sarvane na jANe to tenI sarvajJatA ghaTI zakatI nathI. sAthe sAthe e bhUlavA jevuM nathI ke darzanamAM te sAmAnyanuM ja grahaNa karavAnI zakti che, te kaMi vizeSa upara prakAza pAddha zake tema nathI. AthI kevaladazanane kevalajJAnathI bhinna na mAnatAM je kevalajJAna che te ja kevaladarzana che ema svIkAravuM, kemake jJAnanA prakAzamAM tamAma prakAzane antarbhAva thaI jAya che. vizeSamAM jJAna vyaktasvarUpa che, jyAre darzana avyaktasvarUpI che; ethI kSINa AvarANa 1 chAyA kari sarSa rAjA gAnAra prathAmA ? | puspate sadA'pi evamathavA sarvamAnAti //
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________ cha-adhikAra. [ prathama vALA kevalImAM pRthak kevaladarzana saMbhavatuM nathI. sarvajJa jevI samartha vyaktimAM vyaktatAavyaktatA kevI rIte svIkArAya? A vAta saMmati ( ka. 2)nI nimnalikhita gAthAmAM jhaLakI UThe che - " parisuddhaM sAyAraM, aviyattaM dasaNaM annaayaarN| Na ya khINAvaraNijje jujai suviyattamavidhattaM / / 2.1 // " AthI e phalita thAya che ke sAmAnya-vizeSasvarUpa yane sAkSAtkAra karavAvALuM, ane baMne rIte eka svabhAvavALuM kevalIne jJAna hovuM joIe. - atra kaI evI zaMkA kare ke gADha be prakAranAM hovAthI grAhaka jJAna paNa be prakAranuM hevuM joIe te te asthAne che, kemake Ama mAnavA jatAM te kevalajJAnanA grAhA ananta hevAthI grAhakarUpa kevalajJAna paNa eka vyaktimAM ananta mAnavAM paDaze. viSayamAM bhinnatAo hovAne lIdhe jJAnamAM bhinnatA mAnavI e ThIka nahi. kadAca upacArathI ema mAnavAmAM Ave te vAMdho nathI, bAkI pradhAnapaNe tema karavuM jANyuM nathI. chatAM jo ema mAnavAne kadAcaMDa karavAmAM Ave to eka dIpaka anekane prakAzaka hevAthI emAM paNa anekatAnI vyartha kalpanA karavI paDaze. ( A pramANe sUryanAM saMbaMdhamAM paNa ghaTAvI levuM). vaLI jema ThaMDA ane UnA sparzamAM tenA judA judA svabhAvane laIne jema paraspara virodha che, tema eka svabhAvavALA be upayogamAM virodha nathI. dAkhalA tarIke darzana ane sparzanarUpa be zaktivALA eka devadattamAM jema virodha nathI, tema ubhaya svabhAva svarUpI eka jJAnavALA kevalImAM vireAdha nathI. jJAnapaNA ane darzanapaNAne laIne ja jJAna ane darzanamAM bhinnatA che, nahi ke dhamanA bhedane laIne. A uparathI ejyavAdI kramika ke akramika upayogavAdIne kahe che ke ApanI mAnyatA yukitavikala hevAthI vajanadAra nathI eTaluM ja nahi, paraMtu Agama paNa ApanA matane asaMgata TharAve che. AnA samarthanAthe saMmati (kA. 2)nI nimnalikhita gAthA raju karavAmAM Ave che - - grNamaurSNa vI. vaghAviza na mArU che 22 ! " arthAta kramika pakSamAM jJAna-kAlamAM adaSTa ane darzana-kAlamAM ajJAta ravIkAravAM paDe che, eTale ke kevalI jJAna-kAlamAM joI zakatA nathI ane darzana-kAlamAM teo jANI zakatA nathI. 1 chAyA niyukta karavA madadaruM nAnarry | na ca kSINAvaraNe yujyate suvyaktatA-'vyaktale // aSTamajJAtaM ca kevalI eSa bhASate sadA'pi / pazmira samaye bhopacanavikarapona smbhvti|
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Ahuta darzana dIpikA, 201 akramika pakSamAM sAmAnya azamAM ajJAta ane vizeSa aMzamAM aSTa mAnavAM paDe che eTale ke sAmAnya a Mzane jANatA nathI ane vizeSa aMzane bhagavAn jotA nathI evI paristhiti upasthita thAya che. kevalI sadA bhASaNa kare che e vAta zAstrasaMmata che te| pachI eka samayamAM jJAnathI jAgelA vizeSone ane dhanathI joyelA sAmAnyane bhagavAna ka2e che AvA vacanamAM vikalpa ApanA pakSamAM ghaTI zakaze niha. anya kALamAM anyanuM upalakSaNa hAvAthI ane viSayAMtaranI gauNutA hAvAthI vacana--vika95nI upatti thai zakaze evA khacAva thai zake tema nathI, kemake evA phUlA bacAva karavA jatAM te bhrAnta chadmarathamAM paNa AvA prayAganI ApattirUpa prasaga svIkAravA paDaze. vaLI e zRMgagrAhika nyAya anusAra jJAna ane danarUpa viSayavALA ja padArthane temanI buddhimAM anupraveza thata hAvAthI amane kazI aDacaNa AvatI nathI evA vyatha pralApa karaze! nahi, kemake ema karavA jatAM te sajJatA ja havAmAM UDI jaze. saMmati. ( kA0 2 )mAM kahyuM paNa che ke---. " apaLAya pAmato, ariTTa na addA vicALo / mi jJAnarU ni pAsapha, jja manu tti yA ropha ? || POM ||" arthAt ajJAtane jonAra ane aSTane jANanAra jue che A pramANe kevalI jyAre kai zvetA ke jANatA nathI, te paNa zuM ane jANe che paNa zu? ane temanu N sajJapaNuM kyAM rahyuM ? vaLI jJAna ane darzanane eka ( abhinna ) nahi mAnavAmAM Ave te danamAM alpa viSayatA hai|vAthI emAM anantatA saMbhavaze nahi ane AgamamAM te danane ananta kahe che. dAkhalA tarIke jue bhagavatI ( za0 5, 90 4, sU0 185 )ne nimna-likhita ullekhaH-- "aNate nA kevalissa, anaMte daMsaNe kevalissa, nivyuDe nANe kevalissa, nivDe dasaNe kevalisTa " anaMta vizeSavI sAkAra grAhaka jJAnathI sAmAnya mAtranuM avalaana karanAra dana alpa siddha thAya che mATe daza nane jJAnathI bhinna mAnanAre dhyAnamAM rAkhavuM joie ke jyAre dazana mATe pUratA viSayA ja nathI te emAM anantatA kayAMthI saMbhavaze ? AthI aya-vAda svIkAravA samucita che. eka ja kevalajJAnamAM sAmAnya aMzanI apekSAe dana-vyavahAra ane vizeSa azanI apekSAe jJAna-vyavahAra thai zake tema che. 1 gAye nA TeALAmAMthI dareka gAyanuM zIMgaDuM pakaDI pakaDIne A mArI gAya, A mArI gAya ema gAye! eLakhavI te ' zRMgAhika nyAya ' kahevAya che. 2 chAyA- jJAtuM payana adRSTa ne ardhana vijJAnanuM | kiM jAnAti kiM pazyati kathaM sarvajJatA vA bhavet ? // 3 chAyA--anata jJAnaM ruina:, amataM Ima yajhina, nivRSNa maM yatkrimaH, nivRttaM darzanaM kevalinaH /
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________ 202 jIva-adhikAra [ prathama te prathama darzana ane pachI jJAna e vAta chadamasthanA upayoga paratve suvidita che, kAraNa ke prathama sAmA yane anubhava karAya che ane tyAra bAda vizeSane anubhava thAya che. evI rIte kevadhImAM kramathI prApta thayelA bhede havA joIe; hA, eTalI vizeSatA jarUra che ke kevalImAM prathama jJAna ane pachI darzana che, kemake badhI labdhio sAkAra upayogavALAne ja prApta thAya che eTale ke kevalImAM jJAnahetuka darzana che. A pramANe kramikavAdI kahevA tatpara hoya te te tenI ajJAnatA che. kemake " ivaM to nathi vavanA " e kathana te eka kAlamAM be upaganI upapattinI nA pADe che, nahi ke samakAlamAM te benA avasthAnanI. ubhaya upaganI dhAraNamAM antarAyarUpa keI sAmagrI nahi hevAthI sahAvasthAnamAM kazuM ja nathI. vaLI avagraharUpa matijJAnane Apa darzana kahe che ane apAyarUpa matijJAnane jema jJAna kahe che tema karavAthI te matijJAna dazanarUpa banaze ane e vAta te yukti-viruddha che ane vaLI matijJAnanA 28 bhedane uccheda thaze te vadhArAmAM. atre e paNa umeravAmAM Ave che ke yathAsthita tattvanuM zraddhAna paNa samyajJAnarUpa samajavuM. samyagadarzana paNa samyajJAnanI eka prakAranI vyApya jAti hovAthI A samajaNamAM kaMI Aphata AvatI nathI. A pramANe ApaNe jJAna-darzananuM digdarzana karyuM. have jaina darzananI viziSTatAne siddha karanArA nayanA mArganuM avalokana karIe. naya-mImAMsA naya e tattvajJAnanA bhaMDArane ughADanArI suvarNanI kuMcI che, vikaTamAM vikaTa praznane sundara ane sacoTa rIte ukelanArI bArAkhaDI che, jaganA samagra vicAnayane prabhAva rAkhyuM ane vatananuM--sAmAjika ke vyaktigata baMdhAraNanA pAyAnuM nirIkSaNa karAvanArI dIpikA che, matAMtara-sahiSNutArUpa vallIne pipanArI megha-vRSTi che ane asaMteSa ane gerasamajane bahiSkAra karanArI rAjAjJA che. AvA anupama nayane jaina darzanamAM kendra-sthAna ApavAmAM AvyuM che nayanI vyApakatA eTaluM ja nahi, kintu tenI sarvavyApakatA svIkAravAmAM AvI che, e vAta zuM vizeSAnI nimnalikhita gAthA uparathI tarI nathI AvatI?-- ___ " netyi naehiM vihuNaM, suttaM attho ya jiNamae kiNci| Asajja u soyAraM, nae nayavisArao bUmA // 2277 / / " 1 chAyA - nAsti naryavihInaM sUtramarthazca jinamate kizcit / Ai tu chotAAM navAra nAvihAra gUgAta | 2 A gAthA TAMcaNarUpe anugadvAranI zrI hemacandrasUrikRta vRtti (patrAMka 17)mAM najare paDe che.
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Ata darzana dIpikA. arthAta jaina darzanamAM naya rahita kaI sUtra ke artha nathI. AthI karIne nAvizArada (nayamAM niSNAta guru )gya zrotA maLatAM nayanuM vividha prakAre kathana kare.' A pramANenA gauravavALA nayanA lakSaNa paratve pUrva munivaryonuM zuM kathana che te joI laIe, nayanAM lakSaNe- (1) nayacakasAramAM naya paratve kahyuM che ke ___ " anantadharmAtmake vastunyekadharmonnayanaM jJAnaM nayaH " arthAt anaMtadharmAtmaka padArthane viSe (eTale ke kaI paNa vastunA anaMta dharmo paikI) eka dharmanuM mukhyapaNe grahaNa te "naya " che. (2) nyAyAvatAra (le. 29 )nI TIkA (pR0 73)mAM zrIsidvarSi nayanI vyAkhyA nIce mujaba raju kare che - ___"anantadharmAdhyAsitaM vastu svAbhipretaikadharmaviziSTaM nAti-pApayati saMvedanamArohayatIti nayaH " arthAt anaMta dharmothI viziSTa vastune pitAne abhimata evA eka dharmathI yukta je jaNAve che te "naya" che. (3) A saMbaMdhamAM pramANunaya, (507, sU0 1)ne mudrAlekha e che ke - "nIyate yena zrutAkhyapramANaviSayIkRtasyArthasyAMzastaditarAMzaudAsInyataH sa pratipatturabhiprAyavizeSo nayaH " arthAta siddhAntamAM kahevA pramANa vaDe viSayarUpa banelA (eTale ke pratyakSAdi pramANethI nizcaya karAyelA) arthanA aMzarUpa ane Itara aze tarapha udAsInatA (eTale ke nahi tenuM grahaNa ke nahi tene niSedha) pUrvakane abhiprAya-vizeSa te "naya" che. 1 nayanI mahattAne lakSyamAM rAkhIne to aneka vibudhavae nayanA vivaraNanA prasaMgane jo na karatAM sAnanda vadhAvI lIdho che. 2 A uparathI e phalita thAya che ke nayarUpe gaNAvA lAyaka koI paNa Azaya-abhiprAyavicAra pratyakSa, anumAna ke anya kaI paNa pramANathI bAdhita na ja hovo joIe. amuka vicAra cta che, asaMdigdha che, doSarahita che evI pratIti pramANa dvArA thAya tyAra pachI ja te vicAra nayasamitine sabhya banI zake che. vizeSamAM A pramANe sabhya banelA vicAre potAnAthI bhinna ke virUddha vicAra sAthe jhapAjhapI karavA ke jhuMbeza UThAvavA taiyAra thavuM nahi, paraMtu pitAnuM kArya tenA tarapha udAsIna rahI bajAvavuM joie. je A pramANe nahi va te na samiti tene pitAnI samitimAMthI kADhI mUketene " nayAbhAsa nI padavI ApI tene potAnA saMgha bahAra mUkI de. 86
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________ ra74, jIva-adhikArI [ prathama (4) pravacanasAre dvAranI vRtti ( patraka 243)mAM A paratve e ullekha che ke - " madhamAM gharavanavadhA pUrvajona nivAgharagharamena dhama~na - tipAdya svabuddhi nIyate-prApyate yenAbhiprAyavizeSeNa sa jJAturabhiprAyavizeSo na arthAt aneka dharmavALI vastunuM anavadhAraNa pUrvaka nityatva vagere anaMta dharmo paikI ke eka dharma vaDe pratipAdana karI je abhiprAya-vizeSa dvArA A vastune pitAnI buddhimAM utArAya che te jANakArane abhiprAya-vizeSa "naya che. (5) anugadvAranI vRttimAM kahyuM che ke - " sarvatrAnantadharmAdhyAsite vastuni ekAMzagrAhako bodho nayaH " (6) eka sthaLe nayanuM lakSaNa nIce mujaba ApavAmAM AvyuM che - " nAnAsvabhAvebhyo vyAvRtyaikasmin svabhAve vastunayanaM nayaH" eTale ke vastunA vividha svabhAvane dUra karIne-tenI upekSA karIne tenA koI eka svabhAvane prApta karavuM te "naya' che. ( 7 ) "jJAturakhikAH butaro vA nA" e pramANe paNa nayanuM lakSaNa daSTigocara thAya che. - (8) eka granthakAra nayanuM lakSaNa nIce mujaba nirdeza che - "pramANapravRttyuttarakAlabhAviparAmarzavizeSarUpatvaM nayasya lakSaNam " arthAtuM pramANanI pravRtti pachInA kALamAM eTale ke pramANa dvArA vastune nirNaya thayA bAda tenA pratyeka dharmane vizeSa rIte vicAra kare te "naya" che. kahevAnuM tAtparya e che ke je adhyavasAya-vizeSa dvArA parAmarza karAya che tenuM nAma " naya' che.1 (9) tattvArtharAja (pR0 65)mAM nayanuM lakSaNa ema ApavAmAM AvyuM che ke- "mAnarfoDarthavizeSapadavo nathaH" arthAta pramANa vaDe prakAzita arthanA paryAnI prarUpaNa karanAra "naya che. 1 zrIprabhAnandasUri ane zrI hemacandramaNinuM naya para juo RSabha paMcAzikAnI TIkA (pR. 118-119 ). zuM kathana che te jANavA mATe
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa 1 AhaMta darzana dIpikA. 275 A uparathI vetAMbara temaja digaMbara mata pramANe nayanuM lakSaNa samajI zakAya che, paraMtu granthakAranuM e saMbaMdhamAM kevuM valaNa che te jANavuM bAkI rahe che eTale e ja dizAmAM prayANa karIzuM. emanA zabdamAM nayanuM lakSaNa e che ke - ___ anantadharmAtmakavastuni dharmAntaraudAsInyapUrvakaikadharmonnAyakAdhyavasAyavizeSarUpatvaM, anekadharmakadambakopetavastuno dharmAntaraudAsInyapUrvakaikadharmeNAvadhAraNAtmakAdhyavasAyavizeSarUpatvam, prakRtavastvaMzagrAhItarAMzApratikSepyadhyavasAyavizeSarUpatvaM vA nayasya lakSaNam / ( ) arthAta anantadharmAtmaka varatumAM rahelA aneka dharmomAMnA, anya dharmone niSedha karyA vinA arthAt te dharmo tarapha udAsIna rahIne koI eka dharma dvArA vastune nizcaya karavA rUpa adhyavasAya te "naya" che. anya zabdomAM kahIe te kei eka vastu saMbaMdhI judI judI daSTieapekSAe vicAra karavAthI je judA judA yathArtha abhiprAye bAMdhavAmAM Ave, te badhA "naya " . kahevAya che. jemake koI eka puruSa saMbaMdhI judI judI daSTie vicAra karatAM tene pitA, putra, mAma, bhANeja, kAke, bhatrIjo ItyAdi vividha rUpe mAnave te "naya" che. te puruSa potAnA putranI apekSAe pitA che, potAnA pitAnI apekSAe putra che ane vaLI pitAnA bhANeja ane bhatrIjAnI apekSAe mAmo tathA kAke che. e pramANe bAkInAM sagapaNe paNa ghaTAvI zakAya tema che. A daSTAnta uparathI samajI zakAya che ke ekanA eka puruSamAM pitRtva, putratva ityAdi aneka dharmo rahelA che. arthAt dareka vastu anaMtadharmAtmaka che. vastunA anaMta dharmo jaina zAstramAM ane prastutamAM nayanA lakSaNamAM padArthane anaMtadharmAtmaka-anaMta dharmavALA kahAo che. AthI eka padArthamAM ananta dharmo kevI rIte ghaTe che e jANavAnI sahaja utkaThA thAya. AnI tRpti mATe ApaNe tarka rahasyadIpikA (patrAMka 85-90)ne Azraya laIzuM. "anaMta eTale jene aMta cheDA) na AvI zake-jenI gaNanA na thaI zake te arthAt 'aparimita ane "dhama " eTale sahabhAvI ke kamabhAvI paryAya yAne svabhAva. AthI karIne anaMtadharmAtmaka kahe ke anekAntAtmaka kaho te eka ja che, kemake anekAntAtmaka artha aneka aMze-dharmo-svarUpethI yukta ema thAya che. vastu-mAtra-bhale pachI te cetana hoya ke jaDa anaMtadharmAtmaka che, kemake enuM jJAna pramANa dvArA thaI zake che. A sthaLe anvaya-daSTAnta maLI zake tema nathI, kemake kaI paNa varatu cetana ke jaDa vasturUpa pakSamAM samAI jAya che. ethI atra vyatireka udAharaNa maLI zake che. jemake je vastu anaMtadharmAtmaka nathI, te prameya (pramANuthI jANI zakAya tema) nathI. dAkhalA tarIke AkAzakusuma. A anumAna sarvathA deSathI rahita che. vaLI pratyakSAdi pramANe paNa A hakIkatane puSTi Ape che. 1 naya, prApaka, sAdhaka, nivaMtaka, nirbhasaka, upalaMbhaka, vyaMjaka e badhA samAnArthaka che. juo tasvArtha (a. 1, sU0 35 nuM bhASya (pR 120 ).
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIva-adhikAra. [ prathama prastuta praznane eTale ke koI paNa eka vastumAM ananta dharme kevI rIte ghaTI zake che tene uttara ApaNe eka mAtra senAnA ghaDAnA daSTAntathI ApIe. A vivakSita ghaDo pitAnAM dravya, kSetra, kALa ane bhAvanI apekSAe haiyAtI bhegave che-astitva dharAve che, jyAre bIjAnAM dravyAdinI apekSAe tenuM astitva nathI. sattva, yatva, prameyatva ityAdi dharmonI apekSAe A ghaDAne vicAra karatAM tenA sattva vagere sva paryAya ja che, kei para paryAya nathI. arthAt A ghaDo sarvadA sat ja che, kemake sattvAdi dharmo vastu-mAtramAM dravyanI apekSAe hevAthI e dharmonI apekSAe pratyeka varatu paraspara samAna che, sattva ane asatva sajAtIya che; vijAtIya mATe temAM avakAza nathI-e dharmomAM paranI kalpanA mATe sthAna nathI. A ghaDAne ApaNe vizeSa vicAra karIzuM te jaNAze ke A ghaDo pudagalanA paramANuothI baneluM che, vAstu e pagalika dravyarUpe sat kahevAya, paraMtu dharmAstikAya, adhamastikAya, AkAzAstikAya, jIvAstikAya ane kALa e paikI kaI paNa rUpe te te asat kahevAya. atra paugalikapaNuM e A ghaDAno sva paryAya che ane e paryAya dharmAstikAya, jIvAstikAya vagere anaMta para paryAyAthI chUTo (vyAvRtta) che eTale ke ghaDAno sva paryAya eka che, jyAre tenA para paryAye anaMta che. vaLI ghaDo pRthvIne banela hevAthI te rUpe-pArthivarUpe sat che, paraMtu jaLa, agni, vAyu ityAdi rUpe asat che. ahIM paNa pArthivarUpa ghaDAne sva paryAya eka che, jyAre tenA jalAdipa para paryAnI saMkhyA anaMtanI che. A pramANe AgaLa upara paNa sva-para paryAnI saMkhyA ghaTAvI levI. A pArthiva ghaTa paNa dhAturUpe sat che, paraMtu mATI vagere rUpe te asat che. dhAtumAM paNa te senAne banelo che, nahi ke trAMbu, pittaLa, ke cAMdI vagere dhAtune; vAte te senArUpe sat che, jyAre trAMbu vagere rUpe te asat che. senAmAM paNa e ghaDelA sonAne hevAthI te rUpe sat che, paraMtu ghaDyA vinAnA sonArUpe te asat che. ghaDelA senArUpe sat e A ghaDA amuka sonI (motIrAma kArIgara)nA hAthe taiyAra thayelo hevAthI te rUpe sat che, jyAre bIjA narottama vagere kArIgarenI apekSAe te asat che. vizeSamAM A ghaDele ghaDo sAMkaDA mukhavALo ane vaccethI paheLA AkAranuM hovAthI te rUpe sat che, jyAre mugaTa vagerenA AkArarUpe te asat che. uparyukata je AkArarUpe A ghaDo sat che te AkAra geLa che eTale te gaLAkAre sat heI e sivAyanA lAMbA, cerasa ityAdi AkAre asat che. vaLI ene goLAkAra paNa pitAnA ja paramANuothI banelo hovAthI te daSTie e sata che, paraMtu bIjA paramANuonI apekSAe te e asat che. A pramANe je je daSTie enuM sattva joI zakAya che te te daSTi te ene sva paryAya che, jyAre bAkInI daSTi-apekSAo enA para paryA che. A pramANe dravyanI apekSAe phakta eka ghaDAnA sva paryAye thaDA che, jyAre tenA para paryAye te anaMta che. kSetranI vicakSAe sava-- kSetranI apekSAe AnuM sattva-asatva vicArIe. kSetranI apekSAe jotAM A ghaDe trilekavatI che eTale traNe lekamAM vartavApaNuM e ghaDAne potAnA paryAya che. A paryAyane bIje kaI para paryAya hetuM nathItrilekavartI A dhaDe tiya-lekamAM hovAthI e rUpe te sata che, paraMtu
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Arhuta darzana dIpikA. 277 apeAlAka ke Urdhva -lokamAM te nahi hAvAthI te rUpe e asat che. tiya-lAkamAM paNa A ghaDA jammUThThIpamAM rahelA heAvAthI A dvIpanI apekSAe te sat che, jyAre dhAtakI vagere asa Mkhya dvIpAnI apekSAe te asat che. temAM paNa vaLI e bharatakSetramAM rahelA heAvAthI e kSetranI apekSAe sat che, jyAre airAvatAdi kSetranI apekSAe te asat che. bharatakSetramAM paNa te muMbaimAM rahelA haiAvAthI A nagaranI dRSTie te sat che, jyAre surata vagerenI apekSAe te asat che. muMbaimAM paNa te ghelAbhAinA gharamAM hAvAthI te hRSTie sat che, jyAre anyanA gharamAM rahevAnI apekSAe teA te asat che. gharamAM paNa te gharanA eka bhAgamAM rahelA heAvAthI te rUpe sat che, jyAre gharanA itara bhAgAnI apekSAe te asat che, temAM paNa e jeTalA AkAza-pradezane rAke che-avagAhIne rahyA che, te pradezeAnI apekSAe te sat che, jyAre bAkInA AkAza-pradezane te nahi rAkatA hAvAthI te rUpe e asat che. e pramANe kSetranI apekSAe bIjI ucita vicAraNA karI levI. atra e vAtanA nirdeza karIzuM ke kSetranI apekSAe ghaDAnA sva paryAyeAnI sa MkhyA alpa che, jyAre tenA para paryAyAnI saMkhyA asa khya che, kemake leAkAkAzanA kSetranA asa Mkhya pradeza che athavA manuSya-lAkamAM rahelA A ghaDA bIjA sthAnamAM rahelAM anaMta drabyAthI vyAvRtta hAvAne lIdhe tenA para pAMcA anaMta che. evI rIte ghelAbhAinA gharamAM rahelA ghaDA viSe samajI levuM. kALanI dRSTie sattva have kALanI apekSAe ghaDAneA vicAra karIzuM. A ghaDA peAtAnA dravyanI apekSAe nitya che eTale ke te hatA, che ane haze; ethI karIne tene kAithI paNa vyAvRtta na gaNI zakAya. paraMtu e A yuganA hevAthI e rUpe sat che jyAre anya atIta ke anAgata yugeAnI vivakSAe te asat che. A yugamAM paNa te cAlu varSanA heAvAthI te rUpe sat che, jyAre gayA ane AvatA vanI apekSAe te asat che. vaLI cAlu varSoMmAM paNa A ghaDA vasata RtumAM anele che. eTale e RtunI apekSAe te sat che, jyAre anya haeNmatAdinI apekSAe te asat che. temAM paNu e navIna ( tAjo ) che, mATe navIna rUpe e sat che, jyAre purANA ( jUnA ) tarIke e asat che. emAM e Aje banele! hAvAthI e rUpe sat che, jyAre gai kALa vagarenI apekSAe asat che. temAM paNa vamAna kSaNamAM te vatA haiAvAthI e cAlu paLanI apekSAe vidyamAna che, jyAre anyanI apekSAe avidyamAna che. A pramANe kALanI apekSAe ghaDAnA sva paryaMcA asa'khya che, kemake eka padArtha asaMkhya paLa sudhI TakI zake che. paraMtu jo anata kALa sudhI TakI rahevAnI kalpanA karavAmAM Ave te enA sva paryAyAnI saMkhyA anaMtanI thAya che ane para paryAcA te anaMta che ja, kemake A paryAyA te uparyukta samaya sivAyanA kALamAM vatA anaMta padArthomAM haiyAtI dharAve che. bhAvanI panAthI sattva- have bhAvanI apekSAe ghaDAnuM sattva tapAsID. bhAvathI te pILA vadhunA hAvAthI A vaNunI STie te sat che, paraMtu kALA vagere raMganI apekSAe te asat che. joke A ghaDA pILA che, paraMtu anya koi padArthInI apekSAe te khamaNeA pILA che, amunnI apekSAe traNa guNA ema vaNanI apekSAe sava
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIva-adhikAra. [ prathama TheTha amuka apekSAe te anaMta guNe pILe che. evI rIte A ghaDAmAM amuka dravya karatAM e guNI pILAza AchI che, amuka karatAM traNa guNI AchI ema TheTha amuka padArthanI pILAza karatAM aneka guNI ochI che. A pramANe pILAzanI ja STie ghaDAnA sva paryAyAnI sa MkhyA anatanI joi zakAya che. 278 jema pILA raMganI apekSAe enA peAtAnA paryAye anaMta thai zake che, tema kALA vagere vaNunI vivakSA karatAM enA para paryAye anaMta hAvAnI kalpanA thai zake che. e pramANe cha jAtanA rasa, be prakAranI gaMdha, Aha tarehanA sparzanI draSTie paNa ghaTAvI levuM. zabdanI apekSAe sattva-- k ghaTa ' evA a judA judA dezamAM judA judA zabdathI darzAvAya che. eTale 'ghaTa' a jaNAvavA mATe vividha bhASAonA bhedane lIdhe aneka zabdothI vyavahAra thAya che. A zabdonI apekSAe ghaTa sat che ane e badhA enA sva paryAya che, jyAre je zabdothI '* ghaTa 'nA bhAva jaNAvI zakAtA nathI te zabdonI apekSAe e asat che ane e badhA enA para paryAyA che. A ubhaya poMcA anaMta che. athavA upara ApaNe je je ghaTanA sva dharmo ane para dharmAM darzAvyA che, te te dharmane jaNAvanArA jeTalA zabdo che te enA sva ke para dharmanI koTimAM Ave che. sakhyAnI vivekSAe sattva-- koi dravyanI apekSAe A ghaDA pahele gaNAya, tema koinI dRSTie bIje, ema che anaMtamA paNa gaNI zakAya. A badhI sa MkhyA ghaDAnA sva dharmAM che eTale e dRSTie te sat che, jyAre je je sa MkhyAthI ene vyavahAra thai zake tema nathI, te enA para dharma che ane enI apekSAe e asat che. A badhA dharmAMnI saMkhyA anata che. anya rIte paNa Ane vicAra thai zake che. jemake A ghaDAmAM jeTalA paramANu ke palAdi rahelA che, te badhI saMkhyA enA sva dharmAM che ane e sivAyanI sakhyAo para dharmo che. e prakAre paNa sva dharmonI ane para dharmAnI sa MkhyA anatanI khane che. sayeAga-viyeAganI apekSAe sattva-- Aje anata kALathI A ghaDAnA anaMta padArtho sAthe saceAge. viyeAgeA thayA che, e badhA svadharma hAvAthI e dRSTie e sat che, jyAre je anaMta padArthA sAthe enA saMcAgA-viyeAgA thayA nathI, te saMcAgA-viceAgA enA paradhama hAvAthI enI apekSAe e asat che. parimANuAdinI apekSAe sattva-- amuka dravyanI apekSAe A ghaDA nAnA gaNAya amukanI apekSAe te meATA gaNAya. evI rIte anyAnya apekSAe te lAMbA ane Tu kA paNa gaNAya. e rIte enuM mApa anaMta prakAravu joi zakAya che. A badhAM anata mApo ghaDAnA sva dharmAM che eTale e apekSAe e sat che,
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA. ra79 jyAre je mApanI apekSAe e anya anya dravyathI judA paDe che te te mApa enA para dharmo che ane e daSTie e asat che. A para dharmo paNa anaMta che. vaLI A ghaDo ke padArthanI cheka pAse te, keIkanI eo pAse, to keIkanI ethI ocho pAse che, athavA amuka padArthathI e dUra che, enA karatAM amuka padArthathI vizeSa dUra che, athavA to amuka dravyathI te eka gAu, te amukathI be gAu ityAdi anaMta kathana e saMbaMdhamAM thaI zake che. A badhAM kathane svadharmAtmaka hevAthI enI apekSAe ghaDe sata che. vizeSamAM A ghaDe ke padArthanI apekSAe pUrvamAM, te keIkanI apekSAe pazcimamAM, te koInI apekSAe vAyavya koNamAM, te keInI apekSAe IzAna koNamAM che. e rIte dizA ane vidizAnI apekSAe paNa ghaDAnA sva paryA aneka che. kALanI apekSAo ghaDAnA sva dharmonI anaMta saMkhyA ghaTI zake che, kemake kALanA kSaNa, lava, ghauM, divasa, mahine, varSa ItyAdi ghaNA bhede che ane e bhedanI apekSAe ghaDe bIjA sarve dravyothI para-apara hoI zake che, mATe enA sva dharmo anaMta che ema kahevuM khoTuM nathI. jJAnanI vivakSAthI paNa enA svadharmo anaMta jaNAya che, kemake anaMta che ane e sarve A ghaDAne potapotAnA draSTikoNathI-matijJAnAdithI jANI rahyA che. koIne ene sarvathA - spaSTa baMdha che, te keIkane ethI ochA spaSTa, te kaIkane aspaSTa ityAdi. vaLI A ghaDo anaMtAnaMta jAtanAM sukha, duHkha, tyAga karavAnI buddhi, grahaNa karavAnI mati, taTastha (udAsIna) rahevAnI vRtti, puNya, pApa, kamane baMdha, keI prakArane saMskAra, kedha, mAna, mAyA, lebha, rAga, dveSa, meha, jamIna upara ALoTavuM, paDavuM, vega vagerenA kAraNarUpa ke akAraNarUpa hovAthI ghaTa anaMta dharmotmaka gaNI zakAya tema che. vaLI kriyAnI apekSAe paNa ghaTanA sva temaja para dharmo anaMta che, kemake UMce pheMkavuM, nIce pheMkavuM, saMkoca kare, vistAra kare, bhamavuM, jharavuM, khAlI thavuM, bharAvuM, anya sthAne laI javuM, pANI lAvavuM, pANI dharI rAkhavuM ityAdi anaMta prakAranI kriyAnA kAraNarUpa ghaDo saMbhave che. temaja je padArtho A kiyAonA kAraNarUpa nathI, tenAthI e daSTie A ghaTa judo che-e rUpe A ghaTa asat che. sAmAnyAdinI apekSAe paNa ghaTa anaMtadharmAtmaka che. jemake pUrve nivedana karyA pramANe atIta, anAgata ane vartamAna kALamAM je je vastumAtranA anaMta svaparyAya ane paraparyAye darzAvyA che te paikI keInA eka paryAya sAthe, te kekanA be sAthe, te keIkanA traNa ema TheTha keInA anaMta paryAye sAthe ghaDAnI samAnatA rahelI che. A samAnatA anaMta prakAranI che e dekhItI vAta che. vizeSa yAne vilakSaNatAnI apekSAe paNa enA svadharmo anaMta che, kemake kaI padArthathI te eka ja rIte vilakSaNa-judo hoya, te keIthI be rIte vilakSaNa, te keIthI traNa prakAre te keIthI anaMta prakAre. vaLI, anaMta padArthonI vivakSAe ghaDAmAM rahelI skUlatA, kRzatA, samatA, vakatA, sUkSamatA, AdaratA, tIvratA, cakacakATa, suMdaratA, pahoLAI, TuMkAI, nIcatA,ugratA, vizALa mukhapaNuM ityAdi eka eka guNa anaMta prakAra ne che. tethI e rIte paNa ghaDAmAM anaMta dharmo saMbhave che A ghaDo Aja anaMta kALa thayA anaMta 1 asaMkhya samaya maLIne eka "AvalikA" thAya che. anya zabdamAM kahIe to sUkSma nigodanA jIvanA javanya AyuSyana 256 mo bhAga te "AvalikA" che. 4446 46 AvalikA jeTalo kALa te "prANa kahevAya che. 7 prANu jeTalo kALa te "lava' kahevAya che, 77 lo jeTalo kALa te "muharta kahevAya che.
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIva-adhikAra [ prathama padArtho sAthe AdhAra-Adheya saMbaMdha dharAve che, mATe e apekSAe paNa enA anaMta svadharmo gaNAya tema che. vaLI, sva svAmIne saMbaMdha, janya-janakane, nimitta-naimittikane, cha kAraka, prakAzyaprakAzakane ItyAdi asaMkhya saMbaMdhanI apekSAe paNa eka ekanA anaMta dharmo ghaTe che. ahIM je ghaTanA anaMtAnaMta svaparyA ane paraparyAye kahyA che, te badhAnI utpatti, vinAza ane sthiratA anaMta kALe anaMtI vAra thayAM che, thAya che ane thaze e apekSAe paNa ghaTanA anaMta dharmo saMbhave che. A pramANe pILA raMgathI mAMDIne te ATale sudhI bhAvanI apekSAe ghaTanA anaMta dharmonuM nirUpaNa karavAmAM AvyuM che. atyAra sudhI dravya vagerenI apekSAe ghaDAnA je svadharmo temaja paradharmo darzAvyA che te ubhaya dharmonuM ekI sAthe kathana karanAra eka paNa zabda nathI, kemake zabda te kamasara ja dharmone nirdeza karI zake tema che. sUrya--candravAcI puSpadaMta jevo koI sAMketika zabda paNa yugapa-ekI sAthe AvuM kArya karavA samartha nathI, eTale ke A daSTie ghaTamAM anaMta avyakta svadharmo ghaTe che. vizeSamAM pUrvanI jema kahI zakAya (vakatavya) evA anaMta dharmothI ane 1 (a) katAM, (A) karma (kAya), (I) karaNa ke kAraNa, (I) saMpradAna, (u) apAdAna ane (9) AdhAra e che " kAraka' kahevAya che e ja kAraka chava-ajIva samasta padArtho sAthe sa ( kathaMcita tAdAmya ) saMbaMdhe sAdhaka, bAdhaka ke sAdhya rUpe pravarte che. Ano artha chuTa rIte samajAya te mATe eka udAharaNa vicArIzuM. ghararUpa kAryanA cha kArakone vicAra karIe to jaNAze ke ghaDe banAvanAra yAne kuMbhAra te 'kartA' che; ghaTa te kArya'; mATI te " upAdAna-kAraNa" ane cakra, daMDa ityAdi "nimittakAraNa'; mATInA piMDane navA paryAyanI prApti te " saMpradAna '; sthAna vagere pUrva paryAyane vyaya--nAza athata judApaNuM te " apAdAna '; ane ghaTAdi paryAyanuM AdhArapaNuM te " AdhAra '. bhavAnaMdI AtmA para cha kArakanuM cakra bAdhakarUpe kevI rIte pariNamI rahyuM che tenuM sthaLa svarUpa e che ke saMsArI AtmA vibhAva rAgAdi jJAnAvaraNIyAdi dravyarUpa karmane "kartA ' che; te rAdinI pariNatirUpa bhAva-kameM karIne jJAnAvaraNIyAdi dravya-karmane grahaNa karavA rUpa " kAya ' kare che: azaha vibhAva pariNAmarUpa bhAvAzrava te " upAdAna -kAraNa" ane hiMsAdi 18 pApasthAnakanA sevanarUpa dravyAzrava te "nimitta-kAraNu' che; azuddha kSapazamanI tathA dravya-karmanI prApti te 'saMpradAna che svadharmane aTakAve, zuddha kSapazamanI hAni ane parabhAvanuM anusaraNa e "apAdAna ' che ane anaMtI azuddha vibhAvatA tathA jJAnAvaraNIyAdi karmane rAkhavA rUpa zakitane viSe ja cetanAnI vizrAmA ane sthiti te 'AdhAra' che. A ja SakAraka cakrane jyAre sAdhaka AtmA pitAnA mULa svarUpanA AvirbhAva mATe upayogamAM le, tyAre te bAdhaka maTI sAdhaka bane che ane siddha paramAtmAne to te sAdhyarUpe pariNamyuM che. sAdhaka jIve e pramANe pitAnA AtmAne saMbodho ke he cetana ! tuM parabhAvane kartA, bhaktA ke grAhaka nathI. paraMtu huM to cidAnanda svarUpano bhagI che; tAruM kArya to anaMta guNa pariNAmika svarUpane bhogavavAnuM che, vAte vItarAganI vANInuM yathArthe pAna karI, anAdi vibhAvarUpa viSa nivArI svata saMbhArI, svaparane viveka dhArI sahajAnaMda pada prApta karavuM e ja tArU " kArya' che, tuM tenuM utpAdana kAraNa' che; tArI guNa-saMpattine tArA pradeza pradeze prakaTAvavA rUpa dAnane tuM "saMpradAnI' che, mATe anAdi azuddha pariNAmane tyajI de ane tArI sattAne AdhAra e tuM AtmaramaNatA keLava.
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Ata dAna dapikA, 28 anya padArthothI A ghaDA jude havAthI AmAM avaktavya evA anaMta paradharmone paNa samAveza thAya che. A pramANe eka ghaDAnuM dRSTAnta ApI temAM anaMta dharmo rahelA che ema jema siddha karI zakAyuM, tema padArtha-mAtra paratve eTale jIvAdi saMbaMdhI darzAvI zakAya tema che. prAsaMgika zaMkAo ane samAdhAne uparyukata vivecananA mImAMsakane kadAca e prazna pura ke je paryAye ghaDAnA potAnA che te tenA saMbaMdhI bhale kahevAya, paraMtu je para paryA che ane je ghaDAthI anya padArthomAM rahenArA che, te enA saMbaMdhI kevI rIte gaNAya? Ane uttara e che ke saMbaMdhanA be prakAre cheH (1) astitva (vidyamAnatA-haiyAtI)rUpe saMbaMdha ane (2) nAstitvarUpe saMbaMdha. jema ghaDAne ghaDAnA svaparyAya rUpa sAtheno saMbaMdha astitvarUpe che, tema tene tenA bIjA paNa svaparyAyo sAthe astitvarUpe saMbaMdha che, paraMtu jema achatA mATIrUpa paryAya sAthe ghaDAne nAritatvarUpe saMbaMdha che tema paraparyAye ghaDAmAM nahi rahetA hovAthI tenI sAthe paNa ene nAritatvarUpe saMbaMdha che. phakta e paraparyA ghaDAmAM rahetA nathI vArate ja ene saMbaMdha nAstitvarUpa kahevAya che ane e mATe ja te paraMparyAya paNa kahevAya che. vaLI, ahIM ke ema zaMkA UThAve ke jema dhana vinAne garIba mANasa dhanavAna kahevAte nathI, tema je paraparyAye ghaDAnA nathI, teo ghaDAnA zI rIte kahevAya? Ama chatAM paNa je tema kahevAmAM Ave eTale ke je vastu jenI na hoya chatAM te tenI che ema mAnavAmAM Ave te zuM lekanA vyavahArane bhaMga thaze nahi? AnuM samAdhAna e che ke jema dhana ane garIba vacce saMbaMdha te che paNa te nAstitvarUpa che tema paraparyAye ane ghaDA vacce saMbaMdha to che, kintu te nAstitvarUpa che. nAstitvarUpe saMbaMdha hovAmAM koI jAtane bAdha nathI, kemake A garIbane dhana nathI arthAt garIba ane dhana vacce nAritatvarUpa saMbaMdha che e zuM loka-vyavahAra nathI? AthI e phalita thAya che ke ghaDA ane paraparyAyo vacce astitvarUpa saMbaMdha che e kathana jema khoTuM che, tema e be vacce koI paNa prakAranAstitvarUpe paNa saMbaMdha nathI e kathana paNa asatya ja che. atra keI e taka kare ke nAstitva te abhAvarUpa-asarUpa che ane te tuccha che te evA tuccharUpa sAthe kaMIne kaze saMbaMdha hoI zake? na ja hoya; te pachI para5ryAye paNa tuccharUpa hovAthI enI sAthe ghaDAne saMbaMdha zI rIte mAnI zakAya ? kAraNa ke je kaMI turacharUpa hoya temAM koI paNa jAtanI zakita hotI nathI to pachI saMbaMdha-zakita kyAMthI hoya? vaLI, je ghaDAmAM paraparyAnuM nAstitva che, te nAstitva sAthe ghaDAne saMbaMdha mAnave te ThIka che, paraMtu paraparyAye sAthe ene saMbaMdha kema manAya ? jema ke ghaTane paTAbhAva cAne paTanA nAstitva sAthe saMbaMdha che ethI karIne ene ghaDAno saMbaMdha paTa sAthe paNa hoya evuM jovAmAM ke sAMbhaLavAmAM 1 prastuta viSayamAM vizeSa vyavadhAna thavAnA bhayathI A saMbaMdhamAM AgaLa upara yathArathAna vicAra karavAne IrAde rakhAya che.
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________ chava-adhikAra. . [ prathama AvyuM nathI. kahevAno matalaba e che ke ahIM je paraparyAnA nAstitva sAthe ghaDAne saMbaMdha hevAthI paraparyAye sAthe paNa ghaDAne saMbaMdha che ema mAnavAmAM Ave, te ghaDAne saMbaMdha paTanA naritatva sAthe levAthI tene paTa sAthe paNa saMbaMdha che evI lokavirUddha mAnyatA ravIkAravI paDaze. Ane javAba e che ke nAstitvano artha te te rU nahi hevApaNuM ema che. A jAtanuM nAstitva e varatune dharma che ane ethI e kAMI sarvathA tuccharUpa nathI. ethI karIne ene ghaDA sAthe saMbaMdha hoI zake che. enuM kAraNa e che ke ghaTa paTarUpe nathI ema kahevAmAM Avatu ghaDAnI sattA jaNAvavAmAM e ghaDe kapaDArUpe nathI. ghaDAmAM kapaDArUpe nArita che, e bhAvanI paNa khAsa jarUra paDe che. paTamAM je je guNadharmo-vabhAve che te ghaTamAM nathI- rUpe ghaTa nathI e te ghaDAne rUpe (svarUpe) ja che e hakIkatamAM A vAta rapaSTa jaNAya evI che ke ghaDe potAnuM svarUpa jaNAvatAM kapaDArUpe pote nathI e vizeSaNa-e paraparyAyanA nAstitvanI khAsa apekSA rAkhe che. ethI karIne je je guNo kapaDAnA che te paNa ghaDAnA upayogamAM AvI jAya che ane e ja rIte vicAra karatAM samajI zakAya che ke kapaDuM paNa ghaDA sAthe saMbaMdha dharAvI rahyuM che, pachI bhalene e saMbaMdha nAritatvarUpe hoya. ghaDe kapaDArUpe nathI e vAta suvidita hovAthI kapaDA ane ghaDa vacce nAstitvarUpa saMbaMdha che e niHsaMdehAtmaka kathana che. zuM leko ghaDe, kapaDuM vagere padArtho paraspara abhAvarUpa che ema kahetA nathI? A uparathI samajAya che ke kapaDA vagerenA je guNa ke dharmo che, te badhAne upaga eka apekSAe ghaDAne mATe paNa thaI zake che. vaLI e paNa dhyAnamAM rAkhavuM joIe ke jene jenI sAthe saMbaMdha hoya te badhA tenA paryAya kahI zakAya. ghaDAne ghaDAne rUpa vagere sAthe saMbaMdha che. mATe e rUpAdi jema ghaDAnA paryAya kahI zakAya tema kapaDAnA dha ke guNono paNa saMbaMdha ke apekSAe ghaDAnI sAthe levAthI e paNa ghaDAnA paryAye kahI ja zakAya. vaLI, je e kapaDA vagerenA guNa ke dharmo na hota, te ghaDAnA pitAnA ja paryAne svaparyA tarIke zI rIte oLakhAvAya? kemake jyAre pitAnuM ane pArakuM ema be pakSe hoya tyAre ja A vyavahAra thaI zake che eTale ke A guNo ghaDAnA pitAnA che ane A guNo pArakA che. A vyavahAranI apekSAe paNa kapaDA vagerenA guNe ghaDAne upayogI thaI paDe che, mATe ja e para-dharmo paNa e ghaDA sAthe saMbaMdha dharAvI zake che. vaLI e paNa bhUlavuM na joIe ke padArtha mAtra svataMtra svabhAva che, darekane svabhAva pratiniyata ( mukarara-amuka) che; vArate jyAre koI paNa padArthanuM yathArtha ravarUpa jANavuM hoya tyAre e zuM che eTaluM ja nahi jANatAM e zuM nathI te paNa jANavuM joIe eTale ke bIjA kayA kyA padArtho che ane tenA zA zA svabhAve che tene bodha hovo joIe. A prakAranA jJAna vinA kaI paNa manuSya padArthanuM vAratavika pRthakkaraNa karI zake tema nathI tema tenA pratiniyata svabhAvathI paricita thaI zakatuM nathI. AthI e tAtparya nIkaLe che ke eka ghaDAnuM vAstavika jJAna 1 atra e smaraNamAM rAkhavuM upayogI samajAya che ke je paya jemAM astitvarUpe saMbaddha hoya te paya te vastunA pitAnA gaNAya che eTale ke te svaparyA che. ane je che jemAM nAstitvarUpe saMbaddha hoya te te vastunA papayA che. A prama Ne ja 4 ane para zabda nimittano bheda ja jaNAve che, paraMtu sarvathA saMbaMdha ke asaMbaMdha jaNAvatA nathI. vizeSamAM ghaTamAM paTanA pAye nAstitvarUpe saMbaddha che eTale vyAvRttirUpe tene ghaTanA svaparyAya gaNavA te virodhAtmaka kathana nathI.
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] A ta da na dIpikA. 283 meLavavu hAya te tenAthI anya evA aneka pArthA ane tenA svabhAvenA edha meLavavA Avazyaka che. AthI karIne te je kapaDAnA guNeA ke dhamere che, te pazu kai apekSAe ghaDAnA hAi zake che ane che e kathana nirvivAda jaNAya che. bhASyakAra zrIjinabhadragaNie paNa kahyuM che ke-- " 'jesu anAesa tao, na najjae najjae ya nAesu / zirU taC te na dhammA, thaSH sArUM dhamantra ? || 486 || 3 arthAt je paryAya jANavAthI je jAya ane je nahi jANyAthI na jayAya te ghaDAnA rUpAdi dharmAMnA peThe tenA dharma kema na kahevAya ? A uparathI e paNa phalita thAya che ke je manuSya mAtra eka ja pa!dArthane enA badhA svaparyAyA ane ( etho anata guNA ) para paryAye sahita jAge che, te ja manuSya adhu jANI zake che-saMjJa che ane je manuSye svapara paryAyane ( ke je jeTalA sa dravyeAnA paryAya che teTalAne ) jANe che te eka padArthane vAstavika rIte jANe che. AthI karIne AcArAMgasUtra( a 3, 0 4, pR0 117)mAM kahyu paNa che ke "je evaM jANai, se savvaM jANai / je savvaM jANai se egaM jANai arthAt je ekane jANe che te badhu jANe che ane je badhuM jANe che te ekane jANe che. A vivecana uparathI pratyeka vastu anaMtadharmAtmaka chaeN e kathana TADhA paDAranI gapa nathI, paraMtu yukti pUrvaka siddha thatI ane atra jaNAvyA pramANe thayelI hakIkata che ema vidvAn pAThaka jarUra svIkAraze evI AzA rahe che eTale prastuta dizAmAM viharavAmAM Ave che. nacAnI anaMtatA-- ApaNe 273mA pRSTamAM joi gayA tema jayA2e naya e abhiprAya-vizeSa che arthAt vastumAM jeTalA dharmAM rahelA che te badhAne lagatA jeTalA abhiprAye teTalA nayA kahevAya che, teA pachI dareka vastu anaMtadharmAtmaka haiAvAthI zu nacenI saMkhyA ananta nahi hovI joie ? A praznanA 1 gayA---- ye ajJAteSu tato na jJAyate jJAyate ca jJateSu / kathaM tasya te na dharmA ghasya rUpAdidharmA iva / // tt 2 chAyA ya ekaM jAnAti sa sarva jAnAti / yaH sarva jAnAti sa pa jAnAti / 3 A bhAvArtha nimnalikhita padyamAM daSTigocara thAya che: ;}. ekIbhAvaH sarvathA yena dRSTaH sarve bhAvAH sarvathA tena dRSTAH / sarvebhASAH sarvathA yena dRSTA, pakkI bhAvaH sarvathA tena dRSTaH //
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________ 284 chavaadhikAra [ prathama uttara e che ke kharekhara nayanI saMkhyA ananta che. e vAtane tArkikacakacUDAmaNi zrIsiddhasena divAkara paNa sammatinI 144mI gAthA dvArA samarthita kare che, kemake temaNe kahyuM che ke " 'jAvaiyA vayaNapahA, tAvaiyA ceva haMti nayavAyA" jAvaiyA nayavAyA, tAvaiyA ceva parasamayA // arthAta jeTalA vacana-mAge che teTalA naya-vAda che ja-nayAtmaka vacane che. evI ja rIte jeTalA naya-vAde che eTalA ja para samaye-anyAja darzane che. nayanA bheda-prabhedane vicAra karIe te pUrve e khAsa dhyAnamAM rAkhavAnI jarUra che ke yathArtha abhiprAya na che, paraMtu jo teo pitapotAnI maryAdAnuM daya eTale zuM? ullaMghana kare che te mAnanIya nathI arthAta pitAnA matanuM maMDana karavA uparAMta anya matane niSedha karavA-tenuM khaMDana karavA tatpara thAya te te naya maTIne "kunaya bane che. AthI karIne te nayanA lakSaNamAM "anya dharmo tarapha udAsIna" e zabda upara bhAra mUkavAmAM AvyuM che. jo ke kunaya paNa vastu upara prakAza nAkhavAmAM nayathI utare tema nathI, te chatAM paNa tene "kunaya', "durnaya" ke "nayAbhAsa' kahevAmAM Ave che tenuM kAraNa e che ke e dvArA maLelA jJAnane sarvAza mAnavArUpa bhUla karavAmAM Ave che arthAta te bIjA yathArtha abhiprAye--nAne tiraskAra-niSedha kare che ane tema karIne ekAntika bane che. A pramANe je naye pitAnA maryAdA-kSetranI bahAra jaI anyane utArI pADavA prayAsa kare eTale ke eka bIjA sAthe sahakAra nahi rAkhatAM paraspara nirapekSa bane tene durnayana ilkAba maLe che. A saMbaMdhamAM paMcAzatanuM nimnalikhita padya prakAza pADe che - ___ " niHzeSAMzajuSAM pramANaviSayIbhUyaM samAseduSAM vastUnAM niyatAMzakalpanaparAH sapta zrutAsaGginaH / audAsInyaparAyaNAstadapare cAMze bhaveyurnayA zvedekAntakalaGkapaGkakaluSAste syustadA durnayAH // " arthAt pramANane viSaya thayela temaja samagra aMzothI yukta evI vastuonA niyamita aMzanI kalpanA karavAmAM-amuka aMzane vicAra karavAmAM tatpara tathA anya aMze prati udAsInatA rAkhavAmAM parAyaNa temaja kRtane saMga karanAra sAta no che, paraMtu je ekAntarUpa kalaMkanA kAdavathI te na malina bane, te te (naya maTIne) dunaya thAya. 1 chAyA - yAvanto bacanapathAstAvantazcaidha bhavanti mayavAdA yAvanto nayavAdAstAvamtava parasamayAH / / ra, A pR. 273 temaja 275. . . . . . .
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA 285 zrIratnaprabhasUrikRta stuti-dvAtrizikAnuM nimnalikhita padya paNa A vAtanI sAkSI pUre cheH" aho citraM citraM tava caritametanmunipate ! svakIyAnAmeSAM vividhaviSayavyAptivazinAm / vipakSApekSANAM kathayasi nayAnAM sunayatAM / vipakSakSeptRNAM punariha vibho ! duSTanayatAm // " arthAt he munIzvara ! tAruM A caritra ahe AzcaryakArI che. kemake he prabhu! tuM vividha viSayanI vyApakatAne vaza thayelA temaja vipakSa (virUddha pakSa)nI apekSA rAkhanArA evA A (tArA) pitAnA nayane tuM "sunaya' kahe che, jyAre vipakSane tiraskAra karanArA nayane tuM atra "durnaya" kahe che. A saMbaMdhamAM zrI padmasAgara gaNikRta pajJa nayaprakAzastavavRttimAMthI cheka paMktione ullekha kare asthAne nahi lekhAya. ' durnayavAkyaM heyaM, nayavAkyaM copekSyaM, pramANavAkyaM tUpAdeyam " (pR0 3); arthAta saptabhaMgI-nayanuM nirUpaNa vAya dvArA thAya che. A vAkyanA (1) durnaya-vAya, (2) naya-vAkya ane (3) pramANa-vAkya ema traNa prakAre che. temAM durnaya-vAya tyAjya che, naya-vAkaya upekSA karavA lAyaka che ane pramANa-vAkya grahaNa karavA gya che. vizeSamAM pramANa vAkya sakalAdezAtmaka che, naya-vAkya vikalAdezAtmaka che, jyAre durnaya-vAkya te nathI sakalAdezAtmaka ke nathI vikalAdezAtmaka; e te heya havAthI ene bahiSkAra karavAmAM Ave che. A bhAvasUcaka paMktio nIce mujaba che - " ityuktaM sakalAdezasvarUpam ; ayaM ca pramANavAkyAparaparyAya eva / .... vikalAdezasya sakalAdezavaiparItyaM tu nayavAkyAtmakatvenaibhireva kAlAdibhiraSTabhiH kRtvA bhedagrAhakatvAdeva / durnayavAkyaM tu na sakalAdezAtmakam , nApi vikalAdezAtmakam , kintu sarvathA heyatvAd bahiSkRtameSa / " (pR08) A dhyAnamAM Ave te mATe ApaNe sakalAdeza ane vikalAdezanuM svarUpa vicAravuM joIe, kintu grantha-gauravanA bhayathI tema na karatAM nyAyakusumAMjalinuM spaSTIkaraNa (pR. 181-185, 188-1962), samabhaMgIpradIpa (pR. 37-39) ane pramANunaya0 (pa. 4, sU. 43-47) jevA uttarottara vizeSa jijJAsAvALAne bhalAmaNa karavAmAM Ave che. atra te A traNa prakAranAM vAkyonAM lakSaNe vicAravA basa thaze. 1 sAmAnya rIte je vipakSa ( zatru )nI apekSA rAkhe-tene Azraya loke Ape te duSTa gaNAya che, jyAre je zatru sAthe saMbaMdha na rAkhe tene pitAthI dUra rAkhe te sajajana che. atre ethI viparIta hakIkata che ane ethI ja karIne A vAta Azcaryajanaka hovAnuM kavirAja sUcave che.
Page #365
--------------------------------------------------------------------------
________________ 286 chava-adhikAra. [ prathama " pramANavAkyaM tu yugapatsakaladharmagrAhi vAkyam :- ( puu06)| avAjo kSAra rasthAmaMaiTa vAyAM nArAyaNa" (pR. 1) " aparadharmApalApenaikadharmagrAhi vAkyaM durbhayavAkyam " (pR. 6) / arthAt nayavAkya-garbhita pramANa-vAkaya samagra dharmonuM eka sAthe grahaNa karanArUM vAkaya che; anya dharmonA grahaNane viSe upekSA karanAruM ane eka dharmanuM grahaNa karanAruM vAkaya "naya-vAya" che; apara dharmone a5lApa karavA pUrvaka eka dharmanuM grahaNa karanAruM vAkya 'naya-vAkaya che. paramahaMta kumArapAla narezvaranA pratibaMdhaka zrI hemacandrAcArya kRta anyAganuM nimnalikhita padya zuM sUcave che? " sara na thAta hiti tripas, gIta kunaniyamamA yathArthadarzI tu nayapramANa-pathena durnItipathaM tvamAsya // 28 // " arthAta dareka vastu sApa ja che e kathana "dunati' (durnaca) che, vastu sat che e kathana naya che ane vastu kathaMcita sata che e kathana "pramANu" che. A pramANe traNa prakAre vastune nirNaya thAya che. vAstavika vastune nirIkSaka e tuM naya ane pramANanA mArga vaDe durnayamAgane dUra kara. A vivecana uparathI sunaya ane durnaca eTale zuM te dhyAnamAM AvyuM haze, paraMtu sAthe sAthe eTaluM umeravuM bAkI rahe che ke durnaya, naya ane sunaya evI traNa kalpanAone te digaMbare svIkAra kare che, nahi ke zvetAMbara ema zrImalayagirisUri nimnalikhita ulekha dvArA sUcave che - "nayo dunayaH sunayazceti daigambarA vyavasthA, na tvasmAkam ; naya-durnayayorAvizeSAt ." paraMtu A sUcana uparyukta bhAvArthathI virUddha jatuM dekhAya che, eTale ke tArAcAryo paNa traNa kalpanAe svIkAratA hoya ema lAge che. sunaya athavA jene ApaNe sAmAnya rIte naya tarIke oLakhAvIe chIe ane have pachI paNa karIzuM tenuM yathArtha svarUpa lakSyamAM Ave te mATe jema ApaNe nayAbhAsane thoDe ghaNe aMze vicAra karyo tema nayamAM ane pramANamAM zuM taphAvata che te jANavuM Avazyaka che eTale enI paNa 57 skUla rUparekhA avakIe. 1 pramANa-vAkyanI jema naya vAkyane viSaya no ja che.
Page #366
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] bAhata darzana dIpikA. 287 .. pramANu ane nayamAM taphAvata- e te suvidita hakIkata che ke dareka pravRttimAM nirNAyaka ane grAhaka ema be prakAranI zaktinI pradhAnatA che. nirNAyaka zakita padArthanA nirNa tarapha dhyAna Ape che, jyAre grAhaka zakti e nirNayane kamasara vyavahArarUpa ApavAmAM pravRtti kare che. A zaktione anukrame zAsakAree "pramANa" ane "naya"nI saMjJA ApI che. anya rIte vicAratAM joI zakAya che ke IndrijenI madadathI ke madada vinA utpanna thayeluM jJAna jyAre koI vastu upara yathArtha prakAza pADe chetene sunizcaya karAve che tyAre te "pramANa" kahevAya che, jyAre pramANa dvArA prakAzita thayelI vastune zabda dvArA bIjAne jaNAvavA mATe te vastunA viSayamAM je mAnasika vicAra-kriyA thAya te nA" kahevAya che arthAt zabdamAM utArAtI ke utAravA yogya jJAna-kiyA te "naya che, jyAre tene puregAmI cetanA-vyApAra te "pramANa che. A uparathI samajI zakAya che ke pramANanI peThe naya paNa jJAna che eTale ke pramANa ane naya e bane jJAnanAM rUpAMtara che, chatAM e bemAM bhinnatA che. jemake pramANu nirapekSa yAne svataMtra che, jyAre naya sApekSa yAne parataMtra che, kemake pramANe pitAnA sAmarthyathI potAne bacAva karI zake che, jyAre nayane te potAnuM rakSaNa karavA mATe pramANane Azraya le paDe che. kahevAnI matalaba e che ke pramANa vastu-svarUpane nirNaya kare che, jyAre naya te A pramANe pramANe karelA nirNaya upara jIve che. A vAtanuM nayanAM lakSaNe (juo pR0 273-274) samarthana kare che. pramANa ane naya vaccenI bhinnatA e enA vyutpatti-artha uparathI paNa joI zakAya che. jemake pra+mAna=je jJAna vaDe "pra"eTale abrAntapaNe vastunuM "mAna" eTale prakAzana (nirNaya) thAya te pramANa". nI+a=naya temAM "nI" eTale pramANa dvArA jANelI varatane bIjAnI arthAta chotAnI matimAM pahoMcADavAnI kriyA ane "a" eTale karanAra vaktAne mAnasika vyApAra A uparAMta pramANa ane nayamAM e taphAvata che ke naya pramANanA aMzarUpa che, jyAre pramANa nAyarUpa azonA samUharUpa che eTale ke te aMzI che, kemake pramANa vyApAramAMthI ja naya vyApAranI dhArAo prakaTe che. vaLI A bene viSaya thanArI vastu jeke eka ja che, chatAM tenA bhAnanI rIta judI judI hovAthI pramANa ane nayamAM viSaya-bheda spaSTa che. anya zabdomAM kahIe te bhAnamAM amuka vizeSatAonI mukhyatA hovA chatAM jyAre uddezya ane vidheyanA vibhAga sivAya ja vastu bhAyamAna thAya tyAre te pramANane viSaya che ane jyAre vastu udezya-vidheyanA vibhAga pUrvaka bhAse tyAre te nayane viSaya che. A vAta dhyAnamAM Ave te mATe ApaNe eka udAharaNa vicArIzuM. ApaNuM najare kaI eka gheDe Ave tyAre amuka kada, amuka raMga ItyAdi tenI vizeSatAo pradhAnapaNe bhAse che paNa te vakhate e vizeSatAonuM prAdhAnya hovA chatAM abhirUpe anya vizeSatAo sahita samagra gheDe ja cAkSuSa jJAnane viSaya bane che. te vakhate kAMI tenI amuka vizeSatAo bIjI vizeSatAo karatAM chuTI paDI bhAsatA nathI. mAtra amuka vizeSatAo dvArA te A ghaDo ja akhaMDitapaNe AMkhane viSaya bane che (AthI ja jJAnane viSaya banate gheDo ane dharmAtmaka viSaya bane che) e ja pramANane viSaya thavAnI rIta che. pramANane viSaya
Page #367
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIva-adhikAra. [ prathama anela e gheADAnu jJAna bIjAne zabda dvArA karAvavu hAya tyAre e gheADAnI amuka vizeSatAone anya vizeSatAothI buddhi dvArA-kalpanA vaDe chUTI pADI vaktA kahe ke e gheADA amuka AkArane che, amuka kadanA che, amuka raMganA chaeN ityAdi. A vakhate vakatAnA bauddhika vyApAramAM ke zrotAnI jJAna--kriyAmAM gheADA bhAsamAna heAvA chatAM te gauNa pada bhAgave che, jyAre tenI judI pADI darzAvavAmAM AvelI vizeSatAo pradhAna pada bhAgave che. tethI ja e vakhate jJAnanA viSaya banatA gheADA amuka aMzaviziSTa viSaya bane che. e ja nayanA viSaya thavAnI rIta che. " ApaNe 284mA pRSThamAM joi gayA tema jyAre nayeAnI saMkhyA aNita che, te te kevI rIte samajI zakAya evA prazna udbhave che.AnA uttara e che ke kuzAgra buddhizALI jaina munivarAe A gaNanAtIta nayAnA samUhane saMkSipta paddhatie be, madhyama paddhatie sAta ane vistRta padmatie (A sAtenA seA seA bhede eTale) 700 nayeAmAM vibhakta karyAM che. A traNa paddhati paikI atra prathamanA benA ja vicAra karIzuM, kemake mArA temaja mArA jevA jijJAsunA durbhAgye sAtase prakAra upara prakAza pADanAra samazatAra nayacakra adhyayana granthanA viccheda thayA che, jyAre nAgamAdi eka eka nayanA khAra mAra bhedonuM bhAna karAtranAra dvAdazAr nayacakra amudrita dazAmAM hAya sava janane prApya nathI. sakSipta vargIkaraNu asaMkhya naceAne nizcaya--naya ane vyavahAra-naya ema e vagomAM vaheMcI zakAya che athavA tenA nizcaya-nayanA sAdhanarUpa dravyArthi ka ane paryAyA ika ema be vibhAgAmAM vibhakta karI zakAya che. A vAtanI nimna-likhita gAthA sAkSI pUre cheH--- * bhivayavALavA, sUcimameTA vALa suMvALuM / picchayasAhaNaheU, davvapajjatthiyA muNaha || " A uparAMta tenA jJAna--naya ane kriyA naya ke a--naya ane zabda-naya evA paNa e vargIkaraNA thai zake che. nizcayanayAdi parAmarza -- 6 tAttvika--pAramArthika ane grahaNa karanArA naya ' nizcayanaya ' yAne ' pAramArthika ' naya che, jyAre laukika-vyAvahArika ane grahaNa karanArA naya * vyavahAra-naya' che. dravyane viSaya karanAra naya te 'drArthi ka-naya' che, jayAre paryAya tarapha vizeSa dhyAna ApanAra naya'paryAyAthi'ka' 1 chAyA nizcayavyavahAranayau mUlabhedau nayAnAM sarveSAm / nizcaya sAdhana hetUn dravyaparyAyArthikAn jAnIdhvam ||
Page #368
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Ata darzana dIpikA, 289 : che. 1 jJAnanuM gaurava pratipAdana karanArI naya te 'jJAna-naya ' che. jyAre kriyAnI mahattA siddha karavA mathatA naya te 'kriyA-naya' che. vizeSataH a tarapha STi phreMkanArA naya te 'a-naya' che, jyAre mukhyatve karIne zabda tarapha najara karanArA naya te 'zabda--naya' che. 1 atra kAne zaMkA thAya ke dravyArthika ane paryAyAkinI peThe gurNAka evu paNa vargIkaraNa thavuM joie, kemake jaina zAstramAM dravya, guNa ane paryAya e traNa sattAne sAthe prayoga thayelA jovAmAM Ave che ( dAkhalA tarIke jue anuyAganu 121mu` sUtra ), te enu samAdhAna e che ke paryAyathI guNa ane paryAya e ubhaya samajavAnA che, kemake sahabhAvI paryAyanuM nAma ja guNa che. vaLI e prazna paNa saMbhave che ke jyAre dravyAne ja paryAya che te pachI dravyArthi ka ane pA~yArthi ka evA e bhedo kevI rIte paDI zake ? AnA uttara e che ke dravya ane paryAyanA svarUpanI vivakSAmAM kaMika vizeSatA che. ( paryAya pariNAmarUpa che tyAre dravya pariNAmisvarUpa che ) jemake rAhunuM mastaka emAM kaMcita chaThThI vibhaktinA abheda che. vizeSamAM paryAya dravyathI paNa sUkSma che. kemake eka dravyamAM anaMta pAyA rahelA che. vaLI dravya vadhatAM paryAya paNa vadhe che, kAraNa ke pratyeka dravya AzrIte saMdhyeya ke asa`dhyeya avadhane pariccheda che; paraMtu paryAyanI vRddhi thatAM dravyanI vRddhi thAya paNa kharI ane na paNa thAya. vizeSAmAM kahyuM paNa che ke-- k bhayaNApa khetta - kAlA parivaDDhatesu davSa - bhAvesu / davve vaDaDhA bhAvo bhAve davvaM tu bhayaNijaM // 619 // [ mananayA kSetra-jJAau vardhamAnodrekca-mAyoH / dravye vardhate bhAvo bhAve dravyaM tu bhajanIyama // ] vaLA kSetrathI paNa anaMta guNu' dravya che. AnA samanAthe nivedana karavAnuM ke-- vittavisesehiM to dantramaNaMtaguNiyaM parasehi / davvehiM to bhAvo saMkhaguNo'saMkhaguNio vA // k [ kSetra vizeSaistato dravyamanantaguNitaM pradezaH / dravyaistato bhAvaH sakhyeyaguNo'sakhyeyaguNitI vA // ] AthI vistRta vivecana to nandInI TIkAmAM che, kintu ATalAthI paNa dravya ane pAya svarUpanI apekSAe bhinna che ema samajAyu haze; ane ethI karIne vyArthi ka ane paryAyAdhika ema e bhede pADavA te samucita che evI pratIti thai haze. vizeSamAM e paNa yAda rAkhavuM ke svabhAvathI bhinna evAM dravya ane paryAyane paraspara melApa thatA heAvA chatAM e pratyeka pAtapeAtAne nathI. kahyuM paNa che ke-- pRthakabhAva cheDatAM " akhoLuM vinaMtA vitA gaumAsa ( mana | melaMtA vi a NicaM sagamagabhAvaM na vi jahaMti // [ anyonyaM pravizantAM dadato'vakAzaM anyonyasya / milanto'pi ca nityaM svakasvakabhAvaM nApi jahati // ] kAi vaLI evI dalIla kare ke vastunu vicAravAmAM AvatuM kAi paNa svarUpa kayAM te sAmAnya haze ke kyAM tA vizeSa haze eTale samagra nayAnA 'sAmAnyagrAhI' ane * vizeSagrAhI ' ema e vibhAge pADavA joie te A paNa asthAne che, kAraNa ke dravya ane paryAyathI sAmAnya ane vizeSa atirikta-bhinna nathI. enuM kAraNa e che ke ApaNe 181mA pRSThamAM je gayA tema sAmAnyanA UrdhvatA sAmAnya ane tirthaMkasAmAnya ema e bhedo che. A paikI UrdhvatA sAmAnya te dravya ja che, jyAre tirthaMk--sAmAnya prativyakti samAna pariNAmarUpa hAi vyaMjana-poya ja che, kemake pravacanamAM sthULa, kAlAMtarasthAyI zabdonA samruta-viSayane vyaMjana-paryAya' kahela che. vizeSamAM vizeSa te| visadazatA vivalakSaNI hAi paryAya ja che. 37
Page #369
--------------------------------------------------------------------------
________________ 290 jIva-adhikAra. [ prathama nizcaya-naya ane vyavahAra-nayane samavatAra- samyagdazanarUpa rathanAM be cakra samAna A be nAnI sthaLa vyAkhyA ApaNe upara joI gayA. atra ane vizeSa bodha thAya te mATe Antarika tatvanuM nirUpaNa karanArA nizcayanaya ane bAhya tattvanuM nirUpaNa karanArA vyavahAra-nayanuM samyagdarzana, samyajJAna ane samya-cAritra pa ratnatrayInuM astitva. sacadazanAdinI utpatti. liMgane vaMdana ane samyakaSTinI vyAkhyA saMbaMdhI zuM kathana che tenuM digdarzana karIe. nizcaya-naya pramANe samyagdarzana, samyajJAna ane samya-cAritrarUpa tripuTI eka bIjAthI vikhuTI rahI zakatI nathI, samyagdarzanAdinI emAMthI ekano paNa nAza thatAM bAkInAnA rAma ramI jAya che, haiyAtI arthAt A paikI kaI ekane sAva saMbhavatuM nathI. jyAM ekane sabhAva jaNAto hoya, tyAM bIjAM be hevI ja joIe ema nizcaya-nayanuM kathana che. vyavahAra-naya pramANe to samyaka-cAritranI gerahAjarImAM paNa samyagdarzana ane samyajJAna saMbhavI zake che. AgamamAM kahyuM paNa che ke " 'nicchayanayassa caraNassuvadhAe nANadasaNavaho vi| ravAparavaNa 3 , fmaghA = mA " 1 A upamA asthAnIya nathI, e vAta sahasAvadhAnI zrImunisuMdara carivare racelA upadezacatnAkaranA caturtha ( aMtima ) aMzanA sAtamA taraMganA prAraMbha ( patrAMka 223 )mAMnAM nimnalikhita padyo pUravAra karI Ape che - "lahiUga mohajayasiri-micchaha jA siddhipurabare gaMtuM / akkhayasuhamaNubhaciuM, tA varadaMsagarahaM bhayaha // 1 // sua-varaNavata hajuto, Avassaga-dANamAipatthayaNo / nicchayavavahAracako, dasaNarahu nei jaNu riddhi // 2 // " ilacyA mohajaya zriya micchata yadi siddhipuravaraM gantum / akSayasukha manubhavituM tarhi varadarzanarathaM bhajasva // zrata-caraNavRpabhayukta Avazyaka-dAnAdipathyadanaH / nizaja-hAtha karaM dina | ] arthAta mehanA vijayarUpa lakamIne meLavIne jo tame uttama siddhi-puramAM javA temaja akSaya sukhane anubhava karavA IcchatA he, te danarUpa ! rathane bhaje. sabhyajJAna ane samya-caritrarUpa baLathI yukta, (cha) Avazyaka, dAna vagare rUpa pAtheya (bhAthA)vALA tathA nizcaya ane vyavahAra ( naya )25 cakavALe darzana-rathe manuSyane Rddhi prApta karAve che. 2 juo upadezaratnAkaratI patta vRttinA 223 mA patragata nimnalikhita paMkitao:" samyagdarzanasya jJAnasya cAritrasya caikatarasya nAze zeSobhayasyApi. " 3 chAyA niSathanA (1) cALavghAre jJAna-nikoviI vyavahArasya tu caraNe hRte bhajanA tu zeSayoH /
Page #370
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA. arthAt cAritrane upaghAta thatAM jJAna ane darzanane paNa vadha thaI ja jAya che ema nizcaya -naya kahe che, jyAre vyavahAra-naya pramANe cAritrane nAza thatAM zeSane nAza thAya paNa khare ne nahi paNa thAya. samyakatva ane jJAnanI utpattinA saMbaMdhamAM nizcayana-nayanuM kahevuM e che ke je samyakRtva ane jJAna sahita hoya tene te upanna thAya che, jyAre vyavahAra-nayanuM kathana e che ke je enAthI rahita hoya tene e utpanna thAya che. anya zabdomAM kahIe te vyavahAra-naya pramANe mithyASTi temaja ajJAnI samyakatva ane jJAnane pAme che, teo enA pratipadyamAnaka che, jyAre nizcaya-naya anusAra samyagdaSTi ane jJAnI samyaktva ane jJAnanA pratipadyamAnaka che. vyavahAra-nayanuM mAnavuM e che ke je thayeluM vidyamAna (haiyAta) hoya te pharIthI thatuM nathI ane keIthI karAtuM paNa nathI. dAkhalA tarIke prathama taiyAra thayelo ghaDo pharI bIjI vAra karAto nathI. Ama chatAM je karAyeluM pharI karAya te kriyA cAlU ja raheze ane kriyA baMdha na rahevAthI kArya paNa cAlu ja raheze-te kadApi pUruM nahi thAya. AthI prastutamAM matijJAnanI prAptimAM paNa avasthA deSa upasthita thaze. vizeSamAM kareluM paNa karAya che ema svIkAravAmAM ghaTAdi kArya utpanna karavAmAM caka-bhramaNa vagare kiyA - niSphaLa jaze, kemake te kriyAnuM kArya te prathamathI ja vidyamAna che. vaLI nizcaya-naye svIkArelA satkAryavAdamAM pratyakSa virodha paNa che, kemake pahelAM mATInA piMDa vagere rUpa avasthAmAM ghaTAdi kArya avidyamAna hoya che ane e kArya te kuMbhAranA vyApAra bAda thatuM jaNAya che eTale pUrve nahi thayeluM thatuM jaNAya che. AthI karIne vidyamAna kArya utpanna thAya che e kathana yukti-saMgata nathI. A uparAMta A nayanuM kathana e che ke kiyA-kAla ane nikA ( samApti )-kAlamAM bheda che. kemake utpanna thatA ghaTAdi kAryane kriyA-kAla asaMkhyaya samayane jaNAya che tethI karIne je samaye ghaTAdi kAryane prAraMbha thAya che te ja samaye te utpanna thAya che ema nahi, kintu mATI lAvavI, cAka upara tene mUkavI tenA zivaka, thAsa, keza vagare kiyA thayA bAda ghaNA kALe ghaTAdinI utpatti thAya che. kahevAnI matalaba e che ke kiyAnA prathama samaye ja kArya utpana thatuM hoya te te tyAM jaNAvuM joIe, paNa te vakhate te te tyAM daSTigocara thatuM nathI. dAkhalA tarIke ghaTarUpa kArya zivaka, sthAsaka, keza, kuzala vagerenA samaye jaNAtuM nathI, kintu ghararUpa kAryane lAMbe kiyAkAla pUrNa thayA bAda eTale ghaTane lagatI sarva kriyAnI pUrNAhutimAM te kArya najare paDe che. AthI e phalita thAya che ke kriyA-kAlanA aMtamAM ja kArya vidyamAna hoya che, nahi ke te pUrve A saMbaMdhamAM nizcaya-nayane abhiprAya e che ke nahi thayeluM kArya abhAvarUpa hovAthI AkAza-puSpanI jema thatuM nathI. je AkAza-pupanI peThe abhAvarUpa avidyamAna kArya paNa utpanna thatuM hoya te gadheDAne zIMgaDAM paNa thavAM joIe, kAraNa ke abhAva te AkAzapuSpamAM ane AmAM samAna che. AthI kareluM karAtuM nathI, e vAta yukti-vikala jaNAya che. vaLI 1 AnuM kAraNa e che ke jJAna ane darzananI, cAritranA sAdhanarUpe ja tAvika svarUpavALI avasthiti che; cAritranA abhAvamAM artha-kriyAne abhAva hovAthI paramArthathI asatyatA uddabhave che. 2 AmAM e hetu rahe che ke kAryAne abhAvamAM paNa kAraNa hoya che. jemake aMkurarUpa kAryathI rahita evAM bInuM astitva, dhUmarUpa kAryanI vimukha dazAmAM paNa agninI haiyAtI.
Page #371
--------------------------------------------------------------------------
________________ 292 jIva-adhikAra. [ prathama nitya kriyArUpa deSa satkAryavAdamAM che ema kahevuM nirarthaka che, kemake zuM asatkArya-vAdamAM te nathI ke? arthAta avidyamAna kArya karAya che ema mAnanAre kriyA cAlU rahe che sadA kriyA kayAM jAo e vAta ravIkAravI paDaze, ane tema thatAM kei paNa avidyamAna kArya utpanna thaze nahi. vizeSamAM vidyamAna kAryanuM karavApaNuM te kathaMcit paryAya-vizeSathI saMbhave che. lekamAM paNa paryAya-vizeSa dhAraNa karavAnI apekSAe vidyamAna AkAzadamAM karavApaNuM kahevAya che. jemake avakAza kara, pITha kara ityAdi. avidyamAna kAryamAM te kaI paNa prakAranI karaNutA saMbhavatI nathI. vaLI pUrve nahi thayeluM thatuM jovAya che ema kahevuM e sAhasa che, kemake tadanusAra gadheDAnuM zIMgaDuM paNa pUrve avidyamAna che te zuM te utpanna thatuM jaNAya che ke ? vizeSamAM kriyA-kAla loba che e kathana paNa gerasamajane AbhArI che. spaSTa zabdomAM kahIe to dareka samaye utpanna thatA paraspara vilakSaNa aneka kAryone jevAM ke mATI khUMdavI, tene ekaThI karavI, guNemAM bharavI, te guNone gadheDAnI pITha upara mUkavI, kuMbhAravADe AvatAM tene pAchI utAravI, mATImAM pANI nAkhavuM, tene masaLIne tene piMDa kare, te piMDa cAka upara mUke, cAka pherava-bhAva, tenA zivaka, sthA, keza vagere AkAre banAvavA e badhAM kAcaeNne-kiyA-kAla lAMbo jaNAya temAM chellI kiyAnA samaye thanArA ghaTane zuM lAge vaLage? vaLI prAraMbhamAM kArya jaNAtuM nathI eTale ke mATI, cakra, kuMbhAra vagere sAmagrInI pravRttinA prathama samaye ghaTa kema jaNAtuM nathI ema kahevuM te ajJAna che, kAraNa ke prAraMbhanA prathama samaye kaMI ghaDa AraMbhAyo nathI ke te jaNAya anya kAryanA AraMbhamAM anya kArya na jaNAya e svAbhAvika che, kemake zuM paTarUpa kAryanA prAraMbhamAM anya kAryarUpa ghaTa jaNAya che ke? AthI zivakAdinA kALamAM paNa ghaTa na jaNAya te yukta ja che, kemake zivakAdi kaMI ghaTa nathI. temaja kicAnA aMtamAM kArya jaNAya te paNa vyAjabI che, kAraNa ke anya samaye AraMbheluM kArya anya samaye jaNAya temAM zI navAI ? atre e dhyAnamAM rAkhavuM ke samaya niraMza hovAthIe jaghanya kALa hovAthI-enA vibhAga nahi paDI zakatA hovAthI kriyA-samaye karAtuM kArya karAyeluM ja che.je karAyeluM hoya te vidyamAna ja che, mATe vidyamAna ja karAya che, avidyamAna karAtuM nathI. , vaLI jamAlinI jema A matanI avagaNanA karavAmAM Ave-je samaye karAtuM hoya bhagavatI nAmanA caturtha aMga ( za0 1, u 1 )ne prAraMbhamAM kahyuM paNa che ke" calamANe calie, udI rijamANe udIrie jAva Nija rijamANe Nijarie" [ ja ta5, 3rarthakALamurja vAvat nirNamAne rima ]. ra kAbara sAhitya mujaba zrIvIrane kevalajJAna prApta thayuM tyAra pachI cauda varSe zrAvasti nagarImAM jamAli AcArya bahurata ninava thayA. emanA pachI be varSa tivyagupta nAmanA nihanava thayA. prabhunA nivANa bAda bIjA cha nina thayA. A paikI antima-AThamA ninava tarIke beTika ( digaMbara )no nirdeza karavAmAM Ave che. A badhAnAM manta, tene nirAsa vagere hakIkata vizeSA ( gA. 2304-2620 )mAM najare paDe che. nihanava-vAdanI mananIya carcAnA darzana te uttarAdhyayana a 3 )nI vAdivetAla zrI zAMtisUrikata * ziSyahitA ' nAmanI vRtti ( patrAMka 153-180 )mAM thAya che.
Page #372
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhyAsa ] AhaMta darzana dIpikA. 293 te ja samaye kareluM na mAnIe ane nahi karAyeluM vartamAna samaye je karAtuM mAnIe te te vartamAna samaya vItyA bAda kevI rIte karAya? kemake te samaya nAza pAmato hovAthI vidyamAna ja che ane anAgata kALa paNa anutpanna hovAthI vidyamAna che tethI atIta ane anAgata kALe paNa kevI rIte kArya thAya ? na ja thAya e dekhItuM che. vizeSamAM sarva kriyA-samaya kiyamANa kArya karavAne) kALa che. A daramyAna kriyamANa vastu (kAya) nathI, kintu kiyA baMdha thayA pachI je taratane samaya te samaye kRtakAla ( kArya-kAla) che ema mAnanArA vyavahAra-nayanA bhaktane ema paNa pUchI zakAya ke tamArAthI kriyA vaDe kArya karAya che ke kiyA vinA? jo kriyAthI kArya karAya che te pachI kriyA ane kArya bhinna bhinna kALe kema mAnI zakAya ? kheranA lAkaDAmAM chedananI keyA ane khAkharamAM tenA kAryabhUta cheda thAya che eTale ke khera chedatAM khAkhara chedAya che ema kahevuM zuM zebhApada che ? vaLI kriyA-kAle kArya thatuM nathI, paraMtu pachIthI thAya che e kathanathI to nibhaMgiNa kriyA sarva anarthanuM mULa Thare che, kemake jyAM sudhI kriyA pravarte che tyAM sudhI kArya utpanna ja thaI zakatuM nathI-utpanna . thatA kAryamAM kiyA vighabhUta bane che. AnA bacAva tarIke evI dalIla karavI ke kriyA ja kArya kare che, kintu kiyAnA uparama thayA bAda kAryanI utpatti che, te te nirarthaka che, kemake kAryane kiyA sAthe e ze virodha che ke jethI kiyA kArya kare che chatAM kiyA-kAlamAM kArya utpanna na thatAM tyAra bAda thAya che ? vaLI kriyAnI samApti thayA pachI thanAruM kArya kiyAnA AraMbha vinA kema thatuM nathI ? zuM kiyAne anAraMbha ane uparama arthathI eka nathI ? kahevAnI matalaba e che ke kriyAne abhAva kiyAnA AraMbhanI pUrve temaja tenA uparamamAM ema ubhaya sthaLe samAna che eTale kriyAnA AraMbhanI pUrve paNa kArya utpanna thavuM joIe. kriyA vinA kArya thAya e pakSa svIkAre te mUrkhatA che kemake ema mAnavAthI te ghaTAdi kAryo kAraNabhUta kriyA vinA thavAM joIe. vaLI svAdhyAyAdi sakiyA je sAdhujane siddhi mATe sAdhe che te sarva nirarthaka thaze. kAraNa ke kriyA vinA ja sarva thAya che kintu tenA uparama bAda nahi e vAta yukita-saMgata jaNAya che. kriyA-kAla ane niSThA-kAlamAM kaMI bheda nathI. je kArya utpanna karanArI AraMbhelI kriyA uttara kALamAM paNa thatI hoya te anavasthA deSa uddabhave paNa ema nathI, kemake kAryane utpanna karanAra kiyA kAryanI pUrve paNa nathI tema pachI paNa nathI, paraMtu te samakAle ja che, tene te je samaye AraMbha thAya che te ja samayamAM tenI pUrNAhuti paNa thAya che. pratisamaya anyAnya kArya thAya che. A badhAnI paraMparAthI vimukha rahI amuka kAryanI IcchAvALI vyakti te kAryamAM sAdhanarUpa paraMtu tapa nahi evI judI judI kriyAne paNa tenI kriyA tarIke gaNe che ethI ja kriyA-kAla dIrgha jaNAya chebAkI vastutaH pratyeka kAryo ane tenI kiyA samakAlIna che eTaluM ja nahi paraMtu te ekasamayI che. vandanamya liMga vyavahAranaya pramANe dravya-liMga vandanIya che, jyAre nizcaya-naya pramANe bhAva-liMga
Page #373
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 jIva-adhikAra. [ prathama vandanIya che, A saMbaMdhamAM rUpya (rUpiyA) ane TaMkanuM udAharaNa vicArIe. rUpsa e bhAva-liMga che ane TaMka e dravya-li'ga che. temAM azuddha rUpya ane viSamAhitAkSara yukta Taka e pahelA bhAgo che, A caraka vagerene lAgU paDe che, kemake temanAM drazya-liMga ane bhAva-liMga ane azuddha che. azuddha rUpya ane samAhita akSaravALu Taka e bIjo bhAMgA che ane tenA udAharaNa tarIke pAstha ( pAsasthA )nA nirdeza thaI zake che, kemake temanuM bhAva-liMga azuddha cheH zuddha rUpya ane viSamAhitAkSara TaMka nAmanA tRtIya bhaMganA udAharaNarUpa pratyekabuddha che, ke jemaNe antamu`DUta mAtra kALa sudhI dravya-liMganuM grahaNa karyuM nathI. zuddha rUpya ane samAhitAkSara karUpa catu bhaMganA dveSTAntarUpa suzIla sAdhuo che. kahevAnI matalaba e che ke uparyukta traNa bhAMgAmAM nirdiSTa rUpya accheka--anikala hAvAthI tenI akriyAnA abhilASI tenu grahaNa karatA nathI, kintu cAthA bhAMgAmAM nirUpitane ja upAdeya gaNe che, tema paraleAkAthI puruSAe traNa bhAMgAmAM sUcavelI vyaktine vandana na karatAM caturthAM bhaMgasUcaka bhAvalagathI gabhita dravyaliMgadhArI zramaNane vandana karavu'ceAgya che. Avazyaka-niyuktinI nimna-likhita gAthA A saMbaMdhamAM divya prakAza pADe cheH-- 814E zrja visamAyivara na vi (a) to dene / duhaM pi samAge rUvo cheyattaNamuveha | 1138 / / rupa patyabuddhA TaMkaM je liMgadhAriNo samaNA / davvasta ya bhAvassa ya cheo samaNo samAogo (? ge ) / / 1139 / / 93 . nizcaya--nayanA mate sarUM prarUpelAM tattvAne viSe yathA zraddhA te ' samyakatva ' che . ane enAthI vibhUSita vyakti te ' samyagdaSTi ' che. vyavahAranayanA abhiprAya pramANe te miccAtvanAM kAraNeAnuM pratyAkhyAna karanArA ane samyaktvanAM kAraNeAnuM grahaNa karanArA 'samyagdaSTi' kahevAya che. samyagdaSTinI vyAkhyA A uparathI nizcayanaya ane vyavahAra-nayanuM svarUpa samajAyuM haze. A enu jaina darzanamAM zuM sthAna che tenu sthULa avaleAkana dravya-liga rahita pratyekabuddha paNu vantanIya nathI e kathanathI thAya che. vizeSa mATe pravacanasAre dvAranI TIkA ( patrAMka 281 )mAM sAkSIrUpe ApelI nimna--likhita gAthA vicArIzuMH-- 1-2 9:411 rUpyaM TadakaM viSamAhitAkSaraM nApi (ca) rUpyakarachekaH / dvayorapi samAyoge rUpyakasvamupaiti // vyaM pratyeAyuA: ra, ye niSaNika amaLA: 1 dravyanya na vasya ca cheTha pramaza: samAyo // 3 mA gAthA bhagavatInI TIkAmAM hovAnA ullekha jJAnasAranI jJAnamajarI nAmanI
Page #374
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Ahata darzana dIpikA. ""jai jiNamayaM pavajjaha tA mA bavahAranicchayaM suyaha / hAranaocche titthuccheo jao'vassaM || " arthAt jo jina-matane tame svIkAratA hA, te! vyavahAra ke nizcaya e emAMthI ekane paNa tyajI dezeA nahi; kemake vyavahAra-nayanA uccheda thatAM tInA jarUra uccheda thavAnA. madhyama vargIkaraNu-- jaina zAstramAM nayeAnA sAmAnya rIte (1) negama, (2) saMgraha, (3) vyavahAra, (4) anusUtra, (5) zabda, (6) samabhirUDha ane ( 7 ) evabhUta ema sAta prakAra pADavAmAM AvyA che. zrIsiddhasena divAkara jevA prakhara tArkika sAta nayAnA antarbhAva tA cha naya mAne che, paraMtu e vAta yukti-vikala nathI; kemake sAmAnyagrAhI naigamanA sa MgrahamAM ane vizeSagrAhI negamanA vyavahAramAM antarbhAva thai zake che ane tema thatAM nayAnI saMkhyA chanI Thare che. vaLI keTalIka vAra nayAnI saMkhyA pAMcanI paNa gaNAvavAmAM Ave che, paraMtu te paNa sayuktika che, kAraNa ke te vakhate zabdamAM samalirUDha ane evabhUtane samAveza karI levAmAM Ave che, vizeSamAM A pAMca prakAra paikI nagamanA saMgraha ane vyavahAramAM antarbhAva karatAM nayAnI sa MkhyA cAranI siddha thAya che. vistRta vargIkaraNa~~ draSyArthi ka ane paryAyAthika ema be prakAranA nayA paikI pratyekanA sA sA bhedo thAya che te draSTie nayeAnA 200 bhedo, upayukta gaNAvela nayAnA cAra, pAMca, cha ane sAta prakAro paikI pratyekanA sA sA gaNatAM anukrame 400, 2500, 600 ane 700 bhedo thAya che. ethI paNa AgaLa vadhI javuM hoya te asaMkhya bhedo paNa paDI zake che, kemake vizeSAmAM kahyuM paNa che ke TIkA ( patrAka 102 )mAM che. vastAtranI svapana nRttamAM ( pR. 19 ). 285 1 chAyA yadi jinamataM pratipadyadhvama, tarhi mA vyavahAra nizcayau mucata / vyavahAra nayocchede tIrthocchedo yato'vazyam // gheADA pheraphAra sAthe A gAyA TAMcaNurUpe zrIbhAvaprabhasUrie jainadharmIApI che. jIe zrIAgamAThyasamiti dvArA prakAzita madIya AvRtti 2 sarakhAve pravacana0 ( patrAMka 243 )nI nimna-likhita gAthA-- "" " vaheto ya sAco satta nacamA pati paryaM tu / rIo vi ca ApaNo paMceya sacA macALa tu | 848 || [ ekaikazca saptavidhaH sapta nayazatAni bhavanti parva tu / dvitIyo'pi ca AdezaH pazcaiva zatAni nayAnAM tu // ]
Page #375
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2 % jIva adhikAra [ prathama jAvaMto kyaNapahA tAto vA nayA vi sddaao| te caiva paramamayA sambhattaM samudiyA sabve // 2265 // " arthAt jeTalA vacananA mArgo-prakAra che, teTalA ekAMtavAcI zabdAtmaka na para samaya-ajaina dezane che, jyAre anekAMtavAcI - svAdu" parathI lAMchata te sarve naye ekatrita thatAM samyakatvayathArtha darzana che. atra keIne zaMkA thAya ke paraspara virodhI na ekatrita thatAM samyakatva kema saMbhave? zuM teo jaina darzanarUpa kalAne teDI pADavA nA prayAsa kare? A praznano uttara zrIvinayavijayagaNinA zabdomAM ( nayakaNikAmAM ) e che ke " sarve nayA api virodhabhRto mithaste sambhUya sAdhusamayaM bhagavan ! bhjnte| bhUpA iva pratibhaTA bhuvi sArvabhauma pAdAmbuja pradhanayuktiparAjitA drAk // 22 // 12 arthAt jema mahemAhe pratispardhI evA nRpe (A) pRthvI upara (cakravartIne hAthe) yuddha-racanAmAM hAra khAI jatAM satvara cakavartInA caraNa-kamalane bhaje che tema he prabhu! paraspara vidhi dharAvanAra evA paNa e nA ekaThA maLIne ApanA sundara siddhAntane bhaje che. A uparathI vAcaka-vargane naya" eTale zuM temaja tenA keTalA prakAre che te viSe cheDo ghaNe khyAla Avyo haze, paraMtu nayanA dravyathakAdi vargIkaraNa paikI pratyekanuM je lakSaNa granthakAre ApyuM che tene svAda le bAkI rahI jAya che eTale e dizAmAM prayANa karIzuM. 1 chAyA mari gutharetAvato vA navA zata: || te caiva parasamayAH samyakatvaM samuditAH sarve // 2 sarakhAvo vizeSAnI nimnalikhita 2267 mI gAthAH "sabve sati sammaM cegavanAo nayA viruddhA vi / bhiccavavahAriNo iva rAodAloNavasavattA // " [sarva sameya nti samyakatvaM cakavazato nayAdhiruddhA api / bhatya..vyavahAriNa iva rAjodAsInapazavaH // 1
Page #376
--------------------------------------------------------------------------
________________ 297 ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA. nAnA aneka prakAre je baLuM vargIkaraNa paddha zake che, te paikI granthakAre dravyArthika ane paryAyArthika e bene ja nIce mujaba ullekha karyo che - sa ca dvedhA-dravyArthika-paryAyArthikabhedAt / A benAM lakSaNe anukrame ema bAMdhavAmAM AvyAM che ke prAdhAnyena dravyamAtragrAhyadhyavasAyavizeSarUpatva dravyAdhikasya dravyArthikanuM lakSaNa kSaNam (12) utpAda-vinAzAdiparyAyamAtragrAhyadhyavasAyavizeSarUpatvaM pryaayaarthikparyAyArthikanuM lakSaNa e kSaNam (ra) arthAta mukhyatve karIne dravyamAtranuM grahaNa karanAra adhyavasAya-vizeSa te dravyArthika naya " che, jyAre utpatti, vinAza ityAdi paryAyamAtranuM grahaNa karanAra adhyavasAya-vizeSa te paryAyAcika naya che. A benA bhedone nirdeza karatAM granthakAra kartha che ke- tatra dravyArthikanedhA-naigama-saGgraha-vyavahArabhedAt / pryaayaarthikshcturdhaa-Rjusuutr-shbd-smbhiruuddai-vmbhuutbhedaat| eTale ke dravyArthika nayanA (1) naigama, (2) saMgraha ane (3) vyavahAra ema traNa 1-2 A benuM svarUpa vizeSataH dhyAnamAM Ave te mATe pariNAmanI vyAkhyA mATe prathama dravyAki nayanuM zuM kahevuM che te sthAnAMganI TIkAnA 474 mA patramAM TAMcaNurUpe ApelA nimnalikhita loka dvArA joIe - " pariNAmo yAntaragamanaM na ca sarvathA vyavasthAnama / sarvathA vinAza: rftLAmarAdikAmadaH | " arthAta pariNAma e kaMI sarvathA arthAntaranI prApti ke vyavasthA nathI. vaLI tadana vinAza e paNa pariNAma nathI. A vyAkhyA tenA jANakArone ISTa che. paryAyArthika naya pramANe enuM svarUpa anantara zloka raju kare che: -- rAkha nArA: vi3moDAsA 4 papaiyataH | thAiri rforry: gas Btru ghaDanAra che " arthAta sata paryAyarUpe nAza ane asata paryAyarUpe utpatti te payayArthika naya pramANe kharekhara dravyano pariNAma kahevAya che.
Page #377
--------------------------------------------------------------------------
________________ 298 jIva-adhikAra [ amara bhede che, jyAre paryAyArthika nayanA (1) ajusava, (2) zabda, (3) samadhirUDha ane () evabhUta ema cAra prakAre che. dravyArthikAdi nAnA peTAvibhAga para mata-bheda- rAjusatra nayane dravyArthika gaNa ke paryAyArthika e saMbadhamAM siddhAnika ane tArkika vacce matabheda che. joke atra darzAvela granthakArane vicAra to tAkikenI paddhatine anusare che, siddhAtike te anusUtrane paNa dravyArthika naya tarIke ullekha kare che. ethI karIne siddhAnikonI mAnyatA mujaba naigamathI RjusUtra sudhInA cAra na dravyArthika che, jyAre zabdAdi bAkInA no paryAyAthika che. A vAta napadezanA nimnalikhita padyamAM jhaLakI UThe che - tAdhikaort traNa melA, zAMghA bhAIno natA. aittiLanAM vatavArA, thArthatA pare ! 28 I " digaMbara sampradAya tarapha najara karIzuM te zrIvidyAnandasvAmIne mata paNa tAki kenA matane maLa Avate jaNAze, kemake tatvArthableka (pR. 268)mAM teo kaye che ke hA to viphaLa, vya-roja dhyArthI vyavahAra, vArthatatatsaH 2 " artha-nayAdi paratve ekatA- A uparathI koIne e sahaja jijJAsA thAya ke zuM artha-naya ane zabda-nayanA saMbaMdhamAM paNa mata-bheda che te AnuM samAdhAna e che ke A bAbatamAM te saiddhAnika ane tArkika ekamata che eTaluM ja nahi, kitu zvetAMbara ane digaMbara saMpradAnuM paNa aikya jevAya che. kemake tatvArthasleka (pR0 274)mAM kahyuM paNa che ke tatra trattAvArthanA karatA trADa nA , viSArthano rA: " arthAt naigamathI mAMDIne RjusUtra sudhInA cAra na "artha-naya" gaNAya che, jyAre zabda ane vAgyAtha viSayaka evA bAkInA traNa na "zabda-naya" manAya che, dravyArthikAdinA naigamAdi prakAronAM lakSaNe vicArIe te pUrve dravyArthika ane paryAyArthika nayanA je daza daza bhede jene zAstramAM daSTigocara thAya che ane jene nirdeza granthakAre karyo nathI, tenuM ApaNe digdarzana karI laIe. dravyArthika nayana daza prakArozrI jasAgarakRta dravyAnugatarkaNuM anusAra enAM nAme tathA sthala svarUpa ApaNe vicArIe. temAM sauthI prathama dravyanAM lakSaNe ApaNe dravyanAM lakSaNe 150 mA pRSThamAM joI gayA chIe te uparAMta e saMbaMdhamAM je judI judI rIte ullekha thaI zake che tenI noMdha levI atra Ava
Page #378
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa 1 Ahuta dAna dIpikA. 19 (4 zyaka che, je ' sat ' hAya ' dravya ' kahevAya che. temAM " karavAnlR thaya-ka -dhrauvyavuAM sat cha evuM ' 'sat ' tu lakSaNa tattvArthAdhi. ( a0 5, sU0 29 )mAM che. arthAt utpatti, vinAza ane dhruvatAthI je yukta hAya te 'dravya ' che, A adhyAyanA 37 mA sUtramAM * muLAyavat dravyuM " ema paNa kahyu che eTale ke guNu ane paryAyeAthI je yukta hAya te ' dravya ' che. athavA guNunA Azrayane ' dravya 'kahevAmAM Ave che. ema uttarAdhyayananA nimna--likhita sUtrathI jaNAya cheH-~~ A pramANe dravyanuM svarUpa vicArI ApaNe ko~pAdhinirapekSa zuddha dranyArthi ka naya nAmanA prathama prakAranuM avaleAkana karIe. saMsArI jIvAne paNa siddha kahevA e A nayanuM kartavya che. kemake A naya karmAMnI upAdhinI darakAra karatA nathI. AthI nigeAdanA jIvA paNu siddha che ema e kahe che. "" * muLAna Alamo chyuM " ( a. 28, gA. 6 ) akAMpAdhi zuddha dravyA cika naya sattAgrAhaka zuddha dravyAthika naya---- prathama prakAramAM utpAda, vyaya ane dhruvatA e traNenI mukhyatA rahelI che, paraMtu A prakAramAM phakta dhruvatAnI mukhyatA che, jayAre utpAda ane vyayanI gauNutA che. jemake paryAya pratikSaNa pariNAmI che,' paraMtu traNe kALamAM sattA avicaLa che. AthI A naya dravyane nitya gaNe che. 1" sIdati - svakIyAn guNaparyAyAn vyApnotIti sat e pramANenu jJata'nuM lakSaNa dravyAnuyAga ( pR. 66 )mAM che. 2 chAyA guNAnAmAbhayo dravyam / 3 sarakhAve byasaMgrahanI nimna-likhita gAthA---- ( maggaNaguNaThANehi ya caudasahi davaMti taha asuddhaNayA / viSNeyA saMsArI sabbe suddhA hu suddhaNayA // 13 // [ mArgaNAguNasthAnezca caturdazabhirbhavanti tathA'zuddhanayAt / nijJeyA: sattAriLa: santra sudAH sahu cuvanayAt // ] arthAt 14 mAgaNA ane 14 guNasthAnakrAe karIne azuddha naya thAya che. sarve saMsArI zuddha naya anusAra zuddha jAvA. 4 kahyuM paNa che ---- " .. anAdinidhane dravye, straparyAyAH pratikSaNam / kumAmi nimanti, najAro che $1 99 arthAt anAdi-ananta dravyamAM tenA paryAye pratikSaNa jaLamAM taraMgAnI peThe utpanna thAya che ane kSaya pAme che.
Page #379
--------------------------------------------------------------------------
________________ 300 jIvaadhikAra [ prathama AtmAne A naya nitya mAne che; devAdi paryAyathI uddabhavatI AtmAnI anityatA tarapha e udAsIna che. bhedakalpanAnirapekSa ( abhinna) zuddha dravyArthika naya dravya je je bhinna dharmathI yukta chetemAMthI abhinna dharmonI mukhyatA ane bhinna dha meMnI gaNatA A naya svIkAre che. eTale ke guNa-paryAyathI yukata te dravya" kahevAya che, e vyA khyAmAM guNa ane paryAe dravyathI bhinna che te paNa guNa ane paryAne dravyathI bhinna na gaNatAM je dravya che te ja guNa che, je dravya che te ja paryAya che ema A naya pratipAdana kare che. kapAdhisApekSa azuddha dravyArthika naya je vakhate je dravya je bhAvamAM pariNameluM hoya te vakhate te dravyane tanmaya mAnavuM e A nayanuM kArya che. arthAt A naya upAdhi tarapha vizeSa lakSya Ape che. jemake krodha, mohAdi karmonA udaya samaye AtmA krodhAdimaya levAthI-te rUpe pariNamelo hovAthI tene krodhI, mugdha ema kahevalekhaMDane goLo agnimAM tapI rahelo hoya, tyAre tene lekhaMDa na kahetAM agnirUpa kahe. A nayane laIne te bhagavatIsUtra (za0 12, u0 10, sU0 467)mAM temaja prazamarati (le. 200-201)mAM 'ATha prakAranA AtmA gaNAvyA che. 1 A AThe prakAranuM varNana zrI abhayadevasUrie bhagavatInI TIkAnA ( pa89 mAM patramAM ) nIce mujabanAM sAkSIbhUta padyo dvArA sUcavyuM che - kIkAnAM gAmA, jaH Hemniri siArata | naH ninAM puna: sarvotrAnAm | 2 jJAnaM samyagdRSTe-darzanamatha bhavati sarvajIvAnAm // cAritraM ghiratAnAM tu, sarvasaMsAriNAM voryama // 2 // " arthAta ( 1 ) dravyAtmA sarva jene ( 2 ) kaSAyAtmA sakaSAyIne-kavAyanA udayavatI chone, (3) gAtma sagI jane, ( 4 ) upagAtmA sarva jIvone, ( 5 ) jJAnAtmA samyagdaSTine, ( 6 ) darzanAtmA sarva jIvone, ( 9 ) cAritrAtmA viratizALI jIvone ane ( 8 ) vIryAtmA sarva jIvone heya che. kahevAnuM tAtparya e che ke guNa-paryAyanA pAtrarUpa jene kadApi vinAza nathI-je traNe kALamAM sthira ( dhruva ) che, te " dravya-AtmA' kahevAya che. A sarve jIvone che. AtmA anAdi kALathI kaSAyamahanIyathI lipta che. e karmanA udayathI AtmA krodhI vagere bane che. AthI dazamAM guNasthAnaka sudhInA cho " kaSAya-AtmA ' kahevAya che, ( 11 me guNasthAnake kaSAyanI sattA rahelI che, paraMtu tenA udaya mATe tyAM avakAza nathI ). jyAM sudhI mAnasika, vAcika ane kAyika yoga pravarte, tyAM sudhI jIva " vegAtmA ' kahevAya. AthI karIne temAM guNasthAnaka sudhInA sarva jIvo " cogAtmA' che. dareka jIvane thoDuM ghaNuM paNa jJAna che, paraMtu jyAM sudhI te samaphata pAme nahi, tyAM sudhI te ajJAna gaNAya che. AthI samyagdaSTi AtmAo " jJAnAtmA ' kahevAya. eTale ke cethAthI te caudamAM guNasthAna sudhInA che " jJAnAtmA ' che. ( ahIM jJAnAvaraNIya karmanA kSayopazama ke kSayanI vivakSA nathI. ) sAmAnya ugarUpe darzana dareka jIvane hoya che. eTale samagra jI " darzanAmA' che. siddha paNa "darzana-AtmA'
Page #380
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Ahata darzana dIpikA. utpAda-vyaya-sApekSa sattAgrAhaka azuddha dravyArthika naya-- pratyeka dravya utpAda, vyaya ane dhruvatA ema traNethI yukta che, mATe AmAM A naya keIne mukhya ke gauNa na gaNatAM A sarvene samAna gaNe che. eka samaye je je haiyAta che, te badhAe mukhya che e A nayane mata che. ethI karIne te dravyane utpAdAditrayAtmaka mAne che. jemake kaTaka vagerene utpAda-samaya te ja keyura vagerene vinAza-samaya che ane A samayamAM suvarNanI trikAla-abAdhita sattA te che ja. ethI utpAdAdi sarvane A eka sarakhuM sthAna Ape che. bheda-kalpanA-sApekSa azuddha dravyArthika naya A naya vastutaH abhinna guNa ane guNImAM bheda mAne che. jemake A bhikSukanuM pAtra che e chaThThI vibhaktinA prayogavALA vAkyamAM bhikSuka ane pAtra bhinna che tema jJAnAdi AtmAnA guNa che e vyapadezamAM chaThThI vibhaktine pravega hovAthI AtmA ane jJAna judA che. A naya guNa ane guNImAM kalpita bheda mAne che, nahi ke svAbhAvika 'avaya dravyArthika naya- A eka svabhAvavALo naya che. A naya dravyane guNasvabhAva, paryAyasvabhAvI ema judA judA svabhAvavALuM na mAnatAM guNa ane paryAya paNa svabhAva che e daSTie tene abhina gaNa dravyane eka svabhAvavALuM mAne che. jenI haiyAtImAM je hoya te anvaya" che. jemake amuka kabugrIvAdi AkAra hoya to ghaDo hoya ane ghaDo hoya te amuka kanugrIvAdi hoya; A je paraspara saMbaMdha te "anvaya" che. ahIM dravya paratve guNa-paryAyarUpa svabhAva hoya te ja dravya kahevAya ane dravya hoya te guNa-paryAyarUpa svabhAva hoya che. A pramANe je pararapara avinAbhAvI saMbaMdha kahe te anvaya dravyArthika naya che. A kAraNathI te dravyanuM jJAna thatAM A artha-bodhathI enA guNa ane paryAnuM paNa jJAna thAya che. che. sAkAra ane nirAkAra upayoga dareka jIvane hoya che, vAte samasta che " upaga-AtmA ' che. cAritramohanIya karmanA kSapazama, upazama ane kSayathI udbhavatA cAritrathI yukta AtmA 'cAritra-AtmA' kahevAya. pAMcamA guNasthAnathI te teramAM guNasthAna sudhInA Ivene A ilkAba ghaTe che. siddho " cAritraAtmA' na kahevAya. vIrya e AtmAno guNa che. te sarva kevomAM kSApazamika ke kSAyika bhAve dareka saMsArI jIvamAM eche vatte aMze che ja. AthI sarva saMsArI jI " vIrya-AtmA ' kahevAya. A upAdhithI mukta cha mukta che. A ATha prakAre kaMi sarva vana vibhAga nathI. e te apekSAnusAra-avasthA pramANenA bhede che. ethI karIne te siddha jIvana kaSAya-AtmA, yoga-AtmA, vIrya-AtmA ane cAritra-AtmA tarIke nirdeza thaI zakato nathI. 1 nayapradIpanA 99 mA patramAM dravyArthika nayanA daza prakAre sUcavyA che, paraMtu temAM A pramANene krama nathI. tyAM te Ane A sthAna ApeluM che.
Page #381
--------------------------------------------------------------------------
________________ 202 chava-adhikAra. [ prathama svadravyAdi grAhaka dravyArthika naya- A nayanuM e kathana che ke pitAnA dravya kSetra, kALa ane bhAvane je baMdha karAve te dravya" che; eTale ke dravya svadravyAdi-catuSTayana bodha karAvanAra che. padravyAdi grAhaka dravyArthika naya jema ghaTAdi sva dravyAdinI apekSAe sata che, tema te para dravyAdinI vivakSAe asata che. A nayanuM ema kahevuM che ke dareka dravya para dravyanA asatu bhAvane bedhaka che. AthI dareka dravya para dravyanA asat bhAvavALuM che. paramabhAvagrAhI vyArthika naya- A naya padArthanA parama--asAdhAraNa guNane pradhAnatA Ape che. jemake AtmAmAM jJAna, darzana, cAritra, vIrya vagere aneka guNa che, chatAM anya dravyothI ene bheda jaNAvavA mATe jJAna mukhya hevAthI-enA sarva svabhAvamAM jJAna utkRSTa hevAthI AtmA jJAnavAnuM che ema e kahe che, nahi ke darzanavAnuM athavA cAritravAna ItyAdi. A pramANenA dravyArthika nayanA daza bhede ane tenuM svarUpa digaMbara matAnuyAyI zrIdevasenakRta nayacakramAM varNavela che, paraMtu AthI dravyArthika nayana daza ja bhede che ema na samajavuM. A te upalakSaNa-mAtra che. arthAt keIe ema kahyuM ke dahIMnuM kAgaDAthI rakSaNa karavuM ethI ema na samajavuM ke bilADI ke kUtarAthI tene vinAza thavA de. kahevAnI matalaba e che ke atra jema bilADI, kUtarA vagere upalakSaNathI ghaTAvI levAnA che tema A daza prakAro uparAMta anya prakAre che e dhyAnamAM rAkhavuM. A saMbaMdhamAM dravyAnuyoga (a) 8)mAM kahyuM paNa che ke - TrA meTAvitra, saMnti yuvakSaTI. na jamaveta putra, parezArthano vara | 20 | '' vizeSamAM jema kamarUpa upAdhinI apekSA rAkhanAra jIva-bhAvane grahaNa karavAvALA nayane dravyArthika nayane eka prakAra gaNe che tema chavanA saMganI apekSA rAkhanArA pudgalabhAvane grahaNa karAvanAra nayane paNa nirdeza kare joIe. A pramANe jo jIva-saMga-sApekSA pudagalabhAva grAhaka nayane pRthaka svIkAravAmAM Ave te evI rIte nAnI saMkhyA vadhatI ja jAya. vaLI prasthaka vagerenAM udAharaNo dvArA taigamAdi nAnA azuddha, azuddhatara, azuddhatama zuddha, zuddhatara, zuddhatama evA je bheda anuyogamAM sUcavyA che tene samAveza thAya te mATe paNa uparyukta daza bheda upalakSaNa-mAtra che ema svIkAravuM samucita che. azuddha vagerenA atarbhAva mATe saMgrahAthe ame upacAra karyo che ane e upacAra upanaye bane che ema kahevAnuM sAhasa karazo nahi, kemake A upanayo nathI, paraMtu naye che ema anugaTa spaSTa rIte nivedana kare che. vizeSamAM e vAta dhyAnamAM levA jevI che ke upanaya kaMI navIna vastu nathI, kemake ene
Page #382
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Artata darzana dIpikA. vyavahAra nayamAM samAveza thAya che e vAtane tattvArthAdhi (a. 1, sui 35)mAM ApelA nIce mujabanA vyavahAra nayanA lakSaNathI puSTi maLe che. " samudAyavyaktAkRtisattAsajJAdinizcayApekSam / lokopacAraniyataM vyavahAraM vistRtaM vidyAt // 3 // " vizeSamAM nayanA bhedone jo upanayo mAnavAmAM Ave te pramANunA bhedane upapramANunI saMjJA ApavAne prasaMge upasthita thaze. arthAta "ghagvyavasApa jJAna pramA" e lakSaNavALA ane jIvanA viziSTa guNa tarIke suprasiddha jJAnarUpa pramANunA eka deza tarIke je matijJAnAdi che ane vaLI A matijJAnanA eka dezarUpa je avagrahAdi che tene upapramANu kahevAM paDaze. paryAyArthika nayanA cha prakAre (1) anAdi nitya zuddha paryAyArthika naya- A nayanA udAharaNa tarIke meru parvata, ratnaprabhA vagere pRthvIono nirdeza thaI zake tema che. kemake AnA pudagalamAM anya saMkrama thaye ane thAya che, paraMtu tenuM saMsthAna zAzvata rahyuM che ane raheze. kahevAnuM tAtparya e che ke meru parvata pugala-skaMdharUpa hovAthI puddagalanA svabhAva anusAra pratisamaya enA paramANuomAM parivartana thAya che-keTalAka khare che ane keTalAka maLe che, paraMtu skaMdha to jevo ne te ja kAyama rahe che. A daSTAMtamAMne meru parvata pudagalane paryAya che ane te kevaLa pudagalane ja banelo che, vAstu e zuddha paryAya kahevAya che. vaLI meru parvatarUpa dravya anAdi kALathI che-zAzvata che. AthI ene anAdi nitya zuddha paryAya kahI zakAya che. (2) sAdi nitya zuddha paryAyArthika naya- jema deva, mAnava vagere jIvanA paryAya che, tema siddha paNa jIvane paryAya che. sarva karmAne kSaya thatAM A paryAya udabhave che eTale enI Adi che. Ane kadI nAza thanAra nathI eTale e nitya che. vaLI A paryAya jIvane ja banelo che, emAM ke anya padArthanuM mizraNa nathI, ethI e zuddha che. A pramANe jIvane siddharUpa paryAya sAdi, nitya ane zuddha Tharyo. 1 sarakhA dravyAnuyoga (pR0 237 )gata nimnalikhita padyaH " kavaThTha guNo vizeSa, naM mAtara sutaH | jJAnaM hi mithyAtvatamovinAze, bhAnuH kRzAnuH pRthukarmakakSe // 8 // " 2 nayapradIpanA 09 patramAM paryAyanI vyutpatti nIce mujaba ApI che - juti-3rapa65-3vfz fift g srcrafa Tu : ! " 3 saMsArI jIva AtmA ane pudagalarUpa kamane paryAya che. arthAta bene yoga thatAM A paryAya uddabhave che, vAte e azuddha paryAya che. e uparathI paNuM zuddha paryAyano artha samajAze.
Page #383
--------------------------------------------------------------------------
________________ 304 jIva-adhikAra [ prathama (3) utpAda-vyaya grAhaka anitya zuddha paryAyArthikanaya paryAye pratisamaca utpanna thAya che ane vinAza pAme che eTale ke te anitya che. A paryAnI mukhyatAe vastune vaturUpa kahevI te A nayanuM kArya che. anya vijAtIya paryAyanA saMgane abhAva hevAthI te zuddha paryAya kahevAya che. (4) sattAsApekSa nitya azuddha paryAyArthika naya dareka padArtha pratyeka samayamAM utpAda, vinAza ane sthiratA (sattA) e traNe lakSaNavALo che. A vAkyamAM padArthanI mULa sattAne nirdeza che, paraMtu paryAyanuM zuddha svarUpa na batAvyuM, kemake te te sattAnA ullekhanA abhAvamAM ghaTe che. AthI A paryAya azuddha che. (5) karmopAdhinirapekSa nitya zuddha paryAyArthika naya- saMsArI jIvane paryAya siddhanA jevuM che. A kathana A nayane AbhArI che, kemake atra saMsArI jIvamAM kamarUpa upAdhi hovA chatAM tenI virakSA nahi karatAM jJAna, darzana jevA zuddha ane nitya paryAyanI vivakSA karavAmAM AvI che. kahevAnuM tAtparya e che ke jema lIlA lAkaDAne saLagAvatAM dhUmADo utpanna thAya che te agninI upAdhi che, tema saMsArI jIvane lAgelAM karmo paNa upAdhirUpa che, te kaMI AtmAnA guNarUpa nathI. (6) kapAdhisApekSa anitya azuddha paryAyArthika naya-- uparyukta prakAramAM upAdhinI vivakSA karavAmAM AvI nathI, paraMtu atra ethI viparIta hakIkata che. A naya anusAra kahI zakAya che ke saMsArI jIne janma-maraNarUpa vyAdhi che. atra janma-maraNa kamarUpa upAdhinI apekSAe che. arthAt A paryAya kamarUpa saMgane AbhArI che. eTale A vartamAna paryAya anitya che ane karmanA saMgane lIdhe e azuddha paNa che. zrIdevasenanA mata pramANe nava naye nayacakramAM tenA kartA zrIdevasena nagamAdika sAta nane dravyArthika ane paryAyArthika nayAmAM antarbhAva na karatAM tene bhinnarUpe mAne che. arthAt emanA mata pramANe nAnI saMkhyA navanI che. vizeSamAM teo sadabhUta vyavahAra, asabhUta vyavahAra ane upacarita asadabhUta vyavahAra ema traNa upana mAne che). A saMbaMdhamAM dravyAnuyoga (a. 8)nA upanya padyamAM nIce mujabanA uddagAra kADhe che - " ityAdyanekaviSayAMzca nayAn vihAya __saMkSipya tAMzca vacasA'pyadhikAn vidhaay| bAlAvabodhana kRte kila devasena stayAjhanAvI rAkhyam | 26 | >> arthAta aneka viSayavALA nizcaya ane vyavahAra svarUpI nayane paDatA mUkI, A be
Page #384
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA. 305 nane upacAra padathI saMkeca karI ane vaLI vacanAMtarathI adhika nAnI racanA karI bAlajIne chetaravAne mATe devasene vItarAga mArgathI vimukha prapaMca Adaryo. eTale ke zrI jasAgara te A adhika kalpanAne sarvajJa matathI viruddha gaNAtA hoya ema jaNAya che, joke A adhyAyanA prAraMbhamAM te temaNe ema nivedana karyuM che ke " yadyapIhArthabhedo na tasyA'smAkamapi sphuTam / tathApyutkramazailyA'sau dahyate cAntarAtmanA // 9 // " arthAt je ke amAre ane enA ( zrIdevasenanA ) kathanamAM athanI daSTie bhinnatA nathI te paNa arthanI samAnatA ane zabdanI asamAnatArUpa utkama zelIthI-viparIta paribhASAthI aMtaramAM vinA kAraNa saMtapta che. vizeSamAM teo A adhyAyanA 11 mA ane 12 mAM leke dvArA ema paNa prazno uThAve che ke paryAyArthika ane dravyArthika ane jyAre zrIdevasena naigamAdi sAta nathI bhinna mAnI nAnI saMkhyA navanI batAve che to sAmAnya ane vize paryAyarUpa arpita ane anarpita e bhedene svIkArI na agyAra che evI kema prarUpaNa karatA nathI? zuM saMgraha ane vyavahAra nayamAM apita ane anarpitane aMtarbhAva karatA hovAthI teo tene judA mAnatA nathI ? ema hoya te naigamAdi cAra na mAM dravyArthikane ane bAkInAmAM paryAyArthikane samAveza karavAmAM temane zo vAMdho che? jene aMtarbhAva thatuM hoya tene vinA kAraNuM pRthak ulekha te piSTapeSaNa na kahevAya che? upanayenuM digdarzana- nayanI samIpamAM rahenArAne "upanaya" kahevAmAM Ave che. AnI saMkhyA traNanI che. temAM prathamanuM nAma sadabhUta vyavahAra che. je paryAya satuM hoya te " sabhUta" ane je dvArA vyavahAra karAya te "vyavahAra" kahevAya. A be zabdo dvanda samAsa karatAM "saddabhUtavyavahAra" zabda bane che. A sadabhUta vyavahAravALo upanaya dharma ane dharmamAM bhinnatA svIkAre che ane enI zuddhatA ane azuddhatAne avalaMbIne enA zuddha ane azuddha ema be prakAre pADe che. sabhUta eka dravya ja che, emAM bhinna dravyanA saMyoganI apekSA nathI. vyavahAramAM to bhinna dravyanA saMganI apekSA rahelI che. A saMsAramAM kevalajJAna AtmAne guNa che. je kevalajJAna che te AtmAne zuddha guNa che. vAte A zuddha saddabhUta vyavahAranuM udAharaNa che. evI rIte A lekamAM mati 1 A viSaya dravyAnuyoga- ne AdhAre yojavAmAM AvyuM che. 2 naya-pradIpanA 10ramAM patramAM AnuM lakSaNa ema sUcavAyuM che ke - zuddha gunagukhinaH sunnauardrathamavAthai surata thavA: I " 3 uparyukta graMthamAM A bene anupacarita saddabhUta vyavahAra ane upacarita saddabhUta vyavahAranAM udAharaNa tarIke oLakhAvela che. vizeSamAM A be prakAranA sadabhUta vyavahAranAM lakSaNe tyAM anukrame nIce mujaba ApyAM che - 39.
Page #385
--------------------------------------------------------------------------
________________ 30 jIva-adhikAra. [ prathama jJAnAdi AtmAnA guNurUpa che e azuddha sadbhUta vyavahAranuM udAharaNa che, kemake matijJAna e AtmAne azuddha guNa che, e AvaraNaviziSTa che. ( 1 ) `guNu-guNI, ( 2 ) paryAya--paryAyI ( dravya ), ( 3 ) svabhAva-svabhAvI, ( 4 ) *kAraka-kArakI, ( 5 ) prakriyAkriyAvAnuM, ( 6 ) saMjJA-sa'zI, ( 7 ) jAti-kti, ( 8 ) nitya dravya-vizeSa e badhA eka dravyAnugata bhedo che.| A saMbaMdhamAM naya-pradIpanA 102mAM patramAM ullekhyuM che ke " guNaguNinodravya paryAyayoH saJjJAsaJjJinoH svabhAvatadvatoH kArakatatorbhedAd bhedakaH sadbhUtavyavahAraH " nyAdinA upacArathI para dravyanA pariNAmanA saMsargathI utpanna thanArA upanaya ' asadbhUta vyavahAra ' che. jemake zuddha sphaTika maNi jevA jIva che. A kamanA paMcavarNAdi raudra pariNAma che. A pariNAmanA saMbaMdha jIva-pradezAnI sAthe kama-pradezanA saMsaga rUpa che. A dvitIya prakAranA upanayanA nava bhedo paDe che ane te nIce mujabanA nava jAtanA upacArone AbhArI cheH-- ( 1 ) dravyamAM dravyane, ( 2 ) guNamAM guNane, ( 3 ) paryocamAM paryAcanA, (4) dravyamAM guNanA, ( 5 ) dravyamAM paryAyane, ( 6 ) guNamAM dravyane, ( 7 ) guNamAM paryAyane, (8) paryAyamAM dravyane ane ( 9 ) paryAyamAM guNane. A pratyekanuM svarUpa deSTAnta dvArA vicArIe. (1) jIva pudgalarUpa che. atra jIva dravya che temaja pudgala paNa dravya che. upacArathI asadbhUta vyavahArathI ( nahi ke paramAtha thI ) jIvane pudgala mAnavAmAM Ave che.atra kSIra-nIrane nyAya ghaTAvavA. eTale ke dUdhamAM jaLa maLatAM te dUdha gaNAya 6. nirupAdhiguNaguNinAbhedako'nupacaritasadbhUtavyavahAraH sopAdhi guNaguNinorbheda viSaya upacaritasadbhUtavyavahAraH 1 rUpa vagere guNe ane ghaTa guNI, 2 vIMTI, kaMdarA vagere paryAya ane sAnuM e paryAyI ( jemAM paryAya rahe che te ). 7 jJAnAdi svabhAva ane ene dhAraka jIva svabhAvI. 4 cakra, daMDa vagere kAraka ane kuMbhAra e kArakI ( kArakavAn ). 5 lakhavA vagerenI kriyA ane lekhaka kriyAvAn. 6 A guNu-guNI ityAdi upanayanA ardhAM jANavA. vizeSamAM avinAzI avasthAmAM avayava vagere yathAkrama avayavI AdinA Azraye rahe che, paraMtu vinAzI avasthAmAM te anAzritapaNe rahe che. 7 A saMbaMdhamAM dravyAnuyAga0 ( pR 100 )mAM kahyuM che ke-- 16 ,, asadbhUtavyavahAro dravyAderupacArataH / parapariNatizleSa-janyo bhedo navAtmakaH // "
Page #386
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa 1 Ahuta darzana dIpikA. che ane dUdha tarIke e mizraNane ALakhAvatAM jaLane paNa dUdhanI saMjJA maLI jAya che tema pudgala sAthe jIvano saMbadha thatAM jIvane pudgalarUpe oLakhAvAya che. !!!! ( 2 ) rUpAdi guNamAM guNunA ArApa. jemake bhAva-lezyAmAM dravya-lezyAnA upacAra. bhAva-lesyA e AtmAnA arUpI guNu che ane kRSNa, nIla vagere pudgalanA guNA che. A bhAva- lesyAne kRSNa, nIla ityAdi rUpe je oLakhAvavAmAM Ave che, te pudgalathI utpanna thayelI dravya-lezyArUpa guNanA upacAra che. 306 ( 3 ) Atma-draSyanA manuSyAdri paryaMcAnI samAna hAthI gheADA vagare paryAya-saMgha che. (4) huM gora ( gorA ) chuM. AmAM huM e Atma-dravya che ane gerA e pudgalane guNa che. eTale ke atra dravyamAM guNane Aropa che. ( 5 ) huM dehadhArI chu. dehasahita havu e puddagalanA paryAya che. ( 6 ) A je gora jaNAya che te AtmA che. eTale ke goratArUpa pudgala-dravyanA guNanA upara Atma-dravyanA AreApa che. ( 7 ) dehuM AtmA che. deharUpa pudgalanA paryAya paratve apaulika-pugalabhinna Atma dravyanA upacAra che. ( 8 ) matijJAna zarIra che. ahIM matijJAnarUpa AtmAnA guNu paratve zarIrarUpa pudgalanA paryAyanA Arepa che. ( 9 ) zarIra matijJAna che. asadbhUta vyavahAranA traNa prakArA asadbhUta vyavahAranA svajAti, vijAti ane ubhaya jAti AzrIne traNa bheda che. paramANu bahu pradezathI yukata che e prathama prakAranuM udAharaNa che. joke paramANu niravayava che eTale ene pradezA sa'bhavatA nathI, chatAM paNu paramANunI bahu pradezeAnI saMsarga-siddha jAti che, jemake e paramANuonA skaMdha, traNanA skaMdha ityAdi, A vAtane lakSyamAM rAkhIne AvA vyavahAra thai zake che. matijJAna smRtizALI che arthAt matijJAna mUta ( AkArathI yukta) che. e dvitIya prakAranu udAharaNa che. matijJAna mUta viSayaka lAka, manaskAra vagerethI utpanna thatu hAvAthI matijJAnane bhUta kahyuM che, vAstavika rIte teA matijJAna AtmAnA guNa hAvAthI e apaulika che. apaudgalika matijJAnamAM mUrtimAna pudgala-guNanA upacAra che. ane A upacAra cetana dharmathI vijAtIya evA pudgaNu-guNa paratve che. matijJAna jIva ane ajIva viSayaka che e tRtIya prakAranuM udAharaNa che. ahIM jIva te
Page #387
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIva-adhikAra. [ prathama matijJAnanI svajAti che, kemake AtmA jJAnasvarUpI che. ajIva e matijJAnanI vijAti che. joke A ghaTa che evuM jJAna matijJAnAdinA viSaya che, chatAM paNa te vijAti che, kemake emAM cetana ane jaDanA viSaya--viSayIbhAva nAmanA uparita saMbaMdha che. 308 eka upacAra dvArA bIjA upacAranuM vidhAna karanArA upanaya ' uparita asadbhuta vyavahAra 'nA nAmathI oLakhAya che ane e pUrvota trividha upanayanA trIjo prakAra che. AnA nija jAti ane para jAtinI apekSAe be bhedo che. huM putrAdi chuM e prathama bhedasUcaka udAharaNa che. ahIM huM e AtmAnA svaparyAya che ane putrAdi e paraparyAya che. huM putrAdi chuM e saMba'dha-kalpanA che. vaLI A putra, mitra, kalatra khadhAM mArAM che e kathanamAM 'mArAM' e upacArajanita upacAra che. eTale ke potAnA vInA pariNAmarUpa putra hAvAthI te sva AtmAnA eka bheda che, A pramANe putrAdi--bheda- viziSTa hAvA chatAM temAM para MparArUpa hetuthI abhinnatArUpa sabaMdhanA Arepa karavAmAM AvyA che. putrAdi nija zarIranA paryAyarUpa hovAthI svajAti che. huM vastra vagere chu ane vastra vagere mArAM che e bIjA prakAranuM udAharaNa che. atra huM e saMbadhIvAcaka che ane vastra vagere saMbaMdhavAcaka che, vastra vagere mArA che emAM vastra vagere pudgalanA paryAya che. vastrAdi bhAjya che, jyAre AtmA bhAga karavAvALA che. pava MtA uparanA krIDA--sthAna vagere huM chuM ane e mArAM che. A svAti-vijAti-upacarita-asadbhuta vyavahAra che. nagamanAM lakSaNA-- deza samagragrAhyadhyavasAya vizeSarUpatvam, sAmAnya-vizeSo bhayAbhyupagamaparAdhyavasAyavizeSarUpatvam, pratyakSAdipramANairghaTapaTAdivastUnAM pRthakpRthakkaraNanimittAva bodhAnusArivacana vizeSarUpatvam, lokArthani bodhaviSayakuzalAdhyavasAya vizeSarUpatvam saGkalpayonirUpatvam, vicitraparicchedakatvaM vA naigamasya lakSaNam / ( 53 ) arthAt dezagrAhI temaja samagragrAhI adhyavasAyanuM nAma ' naigama " che. athavA sAmAnya ane vizeSa e ubhayanA svIkAra karavAmAM tatpara adhyavasAya te ' naigama ' che. athavA pratyakSa vagere pramANA dvArA ghaTa, paTa ityAdi padArthAne pRthaka pRthak karavAmAM nimittarUpa jJAnane anusaranArU vacana ' negama ' kahevAya che. athavA leAkAnA beAdhaka ( jIvAdi ) viSayAne viSe kuzaLa adhyavasAya 1 sarakhAvA nayapradIpanA 101mA patramAMnA nimnalikhita ullekhaH-~~ nino-tripaH, tatra maLyo nainamaH ' (1
Page #388
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa 1 Ahuta darzana dIpikA. 309 te ' nagama ' che. saMkalpanI utpattirUpa naya te * nAgama ' che. athavA vicitra jJAnagrAhI naya te * nagama " che. A saMbaMdhamAM ApaNe vizeSa vicAra karIe te pUrve uparyukta lakSaNAnA samanAthe vizeSA. nI nimna-likhita gAthAo joi laieH~~ " 'gAI mANAI sAmannobhayavisesanANAI / je tehi miNai to 'gamo' Nao gamANo tti // 2186 // loga nibohA vA nigamA tesu kusalo bhavo vA'yaM / * kADhyA na nemoDopA * meLo - tena // 2287 || ' kahevAnI matalakha e che kera sattArUpa sAmAnya, geAtva, vRkSatva, azvatva ityAdi ( sAmAnya ane vizeSa ema ubhaya svarUpI )* apAntarAla sAmAnya temaja nitya dravyamAM rahela aMtya svarUpavALA vyAvRtti AkAra buddhinA kAraNarUpa vizeSA' ( ke je paNa apekSAnusAra sAmAnya che ) tene grahaNa karanArA aneka jJAna vaDe je vastune svIkAre che te ' nagama ' naya che. A uparathI samajAya che ke naigama naya ekajJAnagrAhI nathI, paraMtu anekajJAnagrAhI che-vicitra paricchedaka che. vaLI leAkamAM rahelA padArthone jANavAnI aneka rItiA che. A badhAmAM kuzaLa naya te ' naigama ' naya che. AthI e phalita thAya che ke vastunA bedha thavA mATe je eka ja prakAranA mArganuM avalaMbana na karatAM vividha mArgonuM grahaNa kare che, jenA kheAdhaprada mArgo--game anekavidha che te ' naigama ' che. A uparathI ' naigama 'nI nIce mujabanI vyutpatti sArthaka Thare cheH-- " naike gamA-bodhamArgA yasyAsau naigamaH, pRSodarAditvAta niruktavidhinA AzA hoH / '' 1 chAyA naikAni mAnAti sAmAnyomaya vizeSa jJAnAni / ya tainiti tato naugamo nayo naikamAna iti / lokArtha nibodhA vA nigamAH teSu kuzalo bhavo vA'yam / athavA yat naigamato'nekapathA naigamastena // 2-4 A nagamanayanI uttarAttara vizuddhatA sUcaka che. AnA prathama prakAra nivikalpa mahAsattA nAmanA che. te kevaLa sAmAnyavAdI hAvAthI azuddha che; gAva, vRkSavAdi bIjo prakAra sAmAnya vizeSa svarUpI hAvAthI zuddAddha che; ane vizeSavAdI trIjo prakAra zuddha che. A pramANenI kramazaH vizuhatA vasati, prasthaka ane grAmanAM udAharaNA vizeSa spaSTa samajAze. jIe pR- 31ra-713. 5 samAna AkAra, guNa ane kriyAvALA tathA eka dezamAMthI gayelA ane AvelA evA paramANuomAM A paramANu AnAthI bhinna che evA prakAranI je yAgIonI buddhi thAya che anya vizeSa ' nA nAmathI oLakhAya che. tenu kAraNa
Page #389
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvaadhikAra. [ prathama vastune arthAt 'gama' eTale mAga", jene eka jAtanA mA-dhamAM nathI arthAt aneka rIte mAne che te ' naigama ' kahevAya che. naigama vastune bahu ja vizALa hRSTithI avalAke che eTale ke vastugata sarva prakAranA sAmAnya ane samagra jAtanA vizeSa dharmAM vacce khAsa karIne pRthakatA jotA nathI arthAt sAmAnya dharmane vizeSa dharmothI judA pADatA nathI. dAkhalA tarIke, kerI ema kahevAthI A phaLamAM rahelA khAsa-vizeSa dharmonu ApaNune bhAna thAya che eTaluM ja nahiM paraMtu te uparAMta anya phaLamAM paNa je kerIgata dharma-sAmAnya dharma che. tene paNa medha thAya che, arthAt negama naya sAmAnya ane vizeSa ema banne dharmAMnA bedha karAve che. naiyAyika ane vaizeSika daza nakAza negama nayane anusare che kharA, paraMtu bA naigama naya temanA hAthamAM jatAM te duya thaI jAya che. naigamAbhAsa bane che, kemake te ekAntataH te nayane mAne che. naiyAcikA paNa e vAta te kkhala kare che ke dareka vastumAM sAmAnya ane vizeSa ema ubhaya dharmo rahelA che, paraMtu sAmAnyamAMthI vizeSa ane vizeSamAMthI sAmAnya dhama upajAvI zakAya tema nathI ema te kahe che. AthI temanI mAnyatA jaina mAnyatAthI judI paDe che ane tema hAvAnuM kAraNa ApaNe joie chIe tema e che ke te sAmAnya ane vizeSane sarvathA bhinna mAne che, jyAre jaino te tene sApekSa mAne che, jainonu kahevuM teA ema che ke sAmAnya te ja vizeSarUpa ane vizeSa te ja sAmA nyarUpa banI zake che. naigamAbhAsa nagamanA traNa prakArA-- ( 1 ) madbhaya gocara, ( 2 ) dhamidhaiyagAcara ane ( 3 ) dhami gocara emanAgamanA traNa prakAre paDe che. temAM prathama prakAranuM kahevuM e che ke eka guNathI bIjA guNane 'pRthak mAnA. jemake "caitanyamAmAMna che arthAt AtmAmAM sat caitanya dharma che. AmAM caitanyathI sattAne dhama yagAcara pRthak mAnavAmAM AvI che. caitanya vizeSa dharma che, sattA sAmAnya dhama che. dhami dbhayagAcara- dvitIya prakAra e vastu vacce bhinnatA jue che. jemake " vastupAvavat dravpam " 1 nayapradIpanA 101mA patramAM AnuM lakSaNa nIce mujaba ApyuM che!---- dharmAdInAmaikAntika pArthakayAbhisandhirnaigamAbhAsa: arthAt dhama yugalanI, dravya-yanI ane dravya-paryAyanI aikAntika pRthatA svIkAranArA adhyavasAya * nagamAbhAsa' kahevAya che. - rdhathI vyaMjanaparyAya samajavAno che, jyAre dharmAMthI dravya samajavAnuM che. caitanyarUpa vyaMjana--paryAya vizeSya hAvAthI tenI vikSA mukhya che, jyAre sat vizeSaNa heAvAthI te gauNu che. *k
Page #390
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] mAhata darzana dIpikA, 311 eTale ke vastu ane paryAya yukta dravya che. ahiMyA vastu ane tenA paryAyane bhinna gaNavAmAM AvyA che. dhama dhami gocara--- tRtIya prakAra guNu ane guNI vacce bhinnabhAva svIkAre che. kSaLamAM muvI viSathAsasto nava" arthAt viSayAsakta jIva eka kSaNa vAra sukhI che. sukhI manuSya ane sukha e e vacce bhinnatA batAvavAmAM AvI che. negamanA prakArAntarA - naigamanA ( 1 ) bhUta naigama, ( 2 ) vata mAna naigama ane (3) bhaviSyad naigama ema paNa traNa bhedo paDe che. thai gayelI vastune vartamAna tarIke bhUta nagama svIkAravI, te ' bhUta naigama ' che. mahAvIra prabhu nirvANa pAmyA te Aja dIvALInA divasa che. A daSTAntamAM mahAvIranA dIpamAlikAne AjanI dIvALImAM upacAra karavAmAM Avye che nirvANuM-kalyANakanI atIta eTale ke bhUtane vamAnamAM upacAra che. vartamAna naigama---- je kriyA vamAnamAM zarU thaI nathI chatAM tene vatamAnarUpe vyavahAra karavA te vartImAna naigama ' che. arthAt AmAM anAgata-bhaviSyat kALanA vamAnamAM upacAra che. jemake Aje padmanAbha prabhunA nirvANanA divasa che, hajI padmanAbhanuM nirvANa thatAM te ghaNAM varSonI vAra che chatAM te nirvANu Aje che ema je kahevu te ' vamAna naigama ' jANavA. bhaviSyad nAgama-- thanArI vastune thai kahevI te bhaviSyad naigama che arthAt atra bhaviSyata kALanA bhUtakALamAM upacAra samajavA. jemake ceAkhA radhAi na gayA hAya tA paNa te radhAi gayA ema kahevuM te A nayanu kArya che. sAmAnya ane vizeSa sabadhI jaina mAnyatA---- ApaNe joi gayA chIe tema jaino sAmAnya ane vizeSane paraspara sApekSa mAne che. 1 dravyarUpa dharma vizeSya che eTalI enI atra mukhyatA che, jyAre vasturUpa dharmAM vizeSaNurUpa hAvAthI tenI gauNatA che. 2 viSayAsakta jIva e vizeSya che ane sukharUpa paryAya e vizeSaNa che. eTale prathamanI pradhAnatA ane dvitIyanI gauNatA samajI zakAya che. 3 paraspara nirapekSa mAnavAthI sAmAnyane vizeSapaNuM ane vizeSane sAmAnyapaNuM prApta thAya
Page #391
--------------------------------------------------------------------------
________________ 31ra jIvaadhikAra. [ prathama eTalu ja nahi kintu tenI vyAkhyAmAM paNa pharaka rahelA che. jemake gAya vagere padArthanI kharI, khAMdha, pUchyuM, zIMgaDAM vagere je samAna paryAya che te ' sAmAnya ' che; nahi ke nitya, niravayava, akriya, sarvAMgatAdi dhama yukta hoya te ' sAmAnya ' che. vaLI A gAya vagere padArthanA kALAza, dhoLAza ityAdi asamAna ( visardeza ) paryAya te vizeSa che. vizeSamAM A sAmAnya ane vizeSarUpa paryAya padAtha thI ekAntataH bhinna ke abhinna nathI; padAthI te kaMcit abhinna che ane pararUpAdi vaDe kathaMcit bhinna che. ajaina mAnyatA pramANe sAmAnya ane vizeSanAM lakSaNA svIkAratAM nIce mujaba doSo udbhave che ema bhASyakAranu kahevu che. jIe vizeSA. ( gA0 2193-2202 AnA sAra e che ke A gAya che, A gAya che ityAdi sAmAnya jJAna ane sAmAnya vacana te sAmAnya hetupUrNAMka che ane paramANumAM A paramANu AnAthI pRthak che evuM vizeSajJAna ane vacana vizeSahetuka che evI e mAnyatA svIkAravAmAM Ave te gAvAdi sAmAnya padArthomAM A sAmAnya che, A sAmAnya che. evAM jJAna ane vacananI temaja vizeSa padArthomAM A vizeSa che, A vizeSa che evAM jJAna ane vacananI pravRttimAM ze| hetu che evA prazna udbhave che. sAmAnya-vizeSathI AnI pravRtti che ema kahevAya tema nathI, kAraNa ke sAmAnyamAM bIjI sAmAnya nahAya ( niHsAmAnyAni mAmAnyAni ) ane vizeSamAM bIjo vizeSa na heAya. AthI jo A bhUlabharelI mAnyatAne na pheravatAM ema kahevAmAM Ave ke anya sAmAnya sivAya viSacabhUta je gAdi sAmAnya padArtha che tenAthI sAmAnya jJAna ane vacana pravarte che temaja anya vizeSanI apekSA rAkhyA vinA tenA te ja vizeSathI vizeSa jJAna ane vacana pravarte che te te sAmAnyajJAna, sAmAnyavacana, vizeSajJAna ane vizeSavacana e badhAM panimittaka gaNAze, kintu ekAnta sAmAnya-vizeSa nimittaka nahi gaNAya. naigama nayanI uttarAttara vizuddhatA-- A saMbadhamAM jaina zAstromAM (1) vasati, ( 2 ) prasthaka ane ( 3 ) grAma e traNa udAharaNA ApavAmAM Ave che. te paikI prathama udAharaNa tame kyAM vasatinu udAharaNa rahe che! e praznanA sparza kare che. AnA uttara ema apAya ke huM:lAkamAM rahuM chuM. vaLI prazna sphure ke lekamAM kyAM ? Ane javAba ema apAya ke tig--leAkamAM. A pramANenI pranettarAvalI nIce mujaba sabhave che: che. jemake paramANuomAM rahelA anya vizeSane uddezIne A vizeSa che, A vizeSa che evu kathana a nyanI sAthe sAmAnya jJAna ane sAmAnya vacananA hetu che ethI karIne vizeSa paNa sAmAnya kahevAze; paraMtu vizeSamAM sAmAnya nathI hatu tenuM zuM ? vaLI sattArUpa sAmAnya paNa gAvArdikathI muddhi ane vacanamAM bhinnatA utpanna kare che eTale te paNa vizeSa yu. 1 sarakhAve vizeSA0 nI nimnalikhita gAthA ~ " tamhA vatthUNaM ciya jo sarisA pajjao sa sAmannaM / jo visariso viseso sa mao'NatyaMtaraM tatto // " [ tasmAd vastUnAM khalu yaH sadRzaH paryAyaH sa sAmAnyam / yo visadRzo vizeSaH sa mato'narthAntaraM tasmAt // ]
Page #392
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA. 313 tiyaMga-kamAM kayAM? manuSya-kSetramAM. manuSya-kSetramAM kyAM? jaMbudvIpamAM. tyAM kayAM ? bharata kSetramAM, bharatakSetramAM kayAM? muMbaI ilAkAmAM. muMbaI ilAkAmAM kayAM ? muMbaImAM. muMbaImAM kayAM ? bhUlezvaramAM. bhUlezvaramAM kayAM? bhagatavADImAM. bhagatavAmAM kyAM? navI cAlImAM. navI cAlImAM kyAM? trIje mALe. trIje mAle kayAM? 43 mA aMkavALI koTImAM. tyAM kyAM? AkAza-pradezamAM. kayA AkAza-pradezamAM ? jyAM AtmA che tyAM. A uttarottara vizaddhatA sUcaka prakAre che ane te naigama nayane mAnya che. prasthakanuM udAharaNa anAja mApavAne mATe lAkaDAnuM banAveluM pAtra "prasthaka' kahevAya che. AvuM pAtra banAvavA mATe keI suthAra jaMgalamAM lAkaDuM kApate hoya ane tene pUchavAmAM Ave ke bhAI! tame zuM kare che? te enA pratyuttaramAM te kahe ke prasthaka kApuM chuM. A lAkaDuM kApIne tene khAMdhe caDAvIne te ghara bhaNI jatuM hoya evAmAM ke tene pUche ke tamArI khAMdhe zuM che te te kaheze ke prasthaka. A pramANe A lAkaDAne cIratAM, ghaDatAM, chelatAM, suMvALuM karatAM 'mAna " taiyAra thatAM anAja te mApatuM hoya te veLA paNa-A saghaLI avasthAomAM te Ane 'prasthaka" tarIke oLakhAve che. A prakAranA tenAM kathane uttarottara vizuddhatAthI aMkita nigama nayane anusare che. grAmanuM udAharaNa- sImA parvatanI jamIna te gAma; athavA prajAthI yukta ghara-bagIcA-vAva-maMdira vagere rUpa je killA sudhIne bhAga te gAma; athavA kevaLa prajAne samudAya te gAma; athavA ke mukhya puruSa te gAma. A nigama naya anusAranI kalpanAo che. saMgrahanuM lakSaNa sAmAnyavastusattAsaGgrAhakAdhyavasAyavizeSarUpatvam , negamAyupagatArthasaGgrahapravaNatve sati adhyavasAyavizeSarUpatvaM vA saGgrahasya kSamA "(54) arthAt sAmAnyarUpa je vastunI sattA che, tene grahaNa karavAmAM tatpara evA adhyavasAyavizeSane "saMgraha" kahevAmAM Ave che. athavA te nigamAdika nA dvArA jANelA arthano saMgraha karavAmAM kuzaLa e adhyavasAya paNa "saMgrahu" kahevAya che. A lakSaNagata "saMgraha-pravaNatva" eTale zuM te vicArIe te pUrve saMgrahanA lakSaNa paratve vizeSAmAM nimna likhita ulekha joI laIe - 40.
Page #393
--------------------------------------------------------------------------
________________ 314 66 jIva-adhikAra. 'saMgahaNaM saMgiNhai saMgijjhate va teNa jaM bheyA / to saMgaho tti saMgahiyapiMDiyatthaM vao jassa arthAt sAmAnyarUpe samagra padArthAne ekatrita karavA te ' saMgraha ' che; athavA sAmAnyarUpe sava vastuone je ekaThI kare che te ' sa'graha ' che; athavA jethI samasta bhedo sAmAnyarUpe ekaThA karAya te ' saMgraha ' che; athavA sagRhIta piDita avALu' jevu vacana hoya te ' saMgraha ' che. sagRhIta ane piNDitanA arthA-- uparyukta lakSaNa samajavA mATe saMgRhIta ane piNDita eTale zuM te jANavuM joie. A sabadhamAM vizeSA. nI nimna--likhita gAthAo prakAza pADe cheH-~-~~ huM 2. saMgahiyamAgahiyaM saMpiMDiyamegajAimANIyaM / saMgahiyamaNugamo vA vairego 'piMDiyaM' bhaNiyaM / 2204 // ahava mahAsAmannaM saMgahiyapiMDiyatthamiyaraMti / savvavi se sAnanaM sAmannaM savvahA bhaNiyaM // 2205 || " saMgrahapravaNutvanA a arthAt sAmAnyane abhimukha grahaNa karAyeluM DAya te 'saMgRhIta 'che ane eka jAtine prApta thayeluM te ' piNDita " che. ( AvA prakAranuM saMgRhIta-piNDita arthAvALu' vacana te saMgraha naya che. ) athavA samasta vyaktiomAM anugata sAmAnyanuM pratipAdana karavuM te ' saMgRhIta ' che ane ethI vyatireka-parapaNAne nirAsa karanAra evA vizeSanu pratipAdana karavuM te * paNDita ' che. ( AthI anugama-vyatirekavALu vacana te saMgraha naya che ). athavA sattArUpa mahAsAmAnya te ' saMgRhIta ' che ane geAtva, gajatva ityAdi avAMtara sAmAnya te piDita ' che. ( AthI parasAmAnya ane apara sAmAnya athavALuM vacana te saMgraha naya che. ) athavA jenAthI sa vizeSo bhinna nathI evu` sava rIte sAmAnya vacana abhidheyapaNe saMgraha nayanuM kathana che, A saMbaMdhamAM granthakAra kathe che ke~~ 1 chAyA-- ,, // 2203 OM chAyA sagrahaNaM saGgRhNAti saGgRhyante vA tena yad bhedAH / tasmAt saGgraha iti saGguhItapiNDitArthaM vaco yasya // [ prathama gRhItamAgRhItaM sampiNDitamekajAtimAnItam / saGgRhItamanugamo vA vyatirekaH piNDitaM bhaNitam // athavA mahAsAmAnyaM saGgRhItapiNDitArthamitaraditi ! sarvavizeSAnanyaM sAmAnyaM sarvathA bhaNitam //
Page #394
--------------------------------------------------------------------------
________________ 315 ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA. saGgrahapravaNatvaM nAma tanniyatabuddhivyapadezajanakatvam , saGagRhItapiNDitArthAbhyupagamaparAdhyavasAyavizeSarUpatvaM vA / (55) tatra saGgrahItaM sAmAnyAbhimukhagrahaNagRhotaM mahAsAmAnyaM vA; piNDitaM vivakSitaikajAtyuparAgeNa pratipipAdayiSitaM sAmAnyavizeSarUpasvaM vetyrthH| arthAta "saMgrahapravaNatA thI tene viSe mukarara buddhino utpAda athavA te saMgRhIta pihita arthane svIkAramAM tatpara adhyavasAyavizeSa samaja. temAM "saMgRhIta eTale sAmAnyane abhimukha grahaNathI grahaNa karAyeluM che athavA mahAsAmAnya; ane "piDita" eTale apekSita eka jAtinA AvaraNa pUrvakanuM pratipAdana athavA sAmAnya ane vizeSarUpatA. saMgrahanaya vizeSa dharmonI AkAMkSA borDa daIne sAmAnyarUpe vizvane jue che. sAmAnya prakAre vastuone ekatrita karI A naya kathana kare che. jemake badhA zarIramAM eka ja AtmA che paraMtu kahevAnI matalaba e che ke pratyeka zarIramAM AtmA jUde tevA chatAM te AtmAomAM samAnatA rahelI hevAthI te samAnatAne udezIne A kathana karavAmAM AvyuM che. sAMkhya ane advaitavAdIonA hAthamAM A naya jatAM te dunaya bane che saMgraha nayanA be bheda- A nayanA (1) sAmAnya-saMgraha ane (2) vizeSa-saMgraha ema be bheda paDe che eTaluM ja nahi. kintu (1) para-saMgraha ane (2) apara-saMgraha ema paNa sAmAnya-saMgrahAdinAM enA be prakAre paDe che. temAM dharmAstikAyAdi sarva dravye aviudAharaNe rAdhI che-paraspara vireAdha rahita che e sAmAnya-saMgrahanuM udAharaNa che (A kathana yuktisaMgata che, kemake eka dravyanA sarbhAvamAM chae dravyanI prApti thAya che ). sarve jIve paraspara vireAdharahita che e vizeSa-saMgrahanuM daSTAnta che. ( A kathana paNa sayuktika che, kAraNa ke joke saMsArI ane mukta ema jIvanA be mukhya bhede ane saMsArInA deva, nAraka, tiryaMca ane mAnava ema cAra bhede, temAM vaLI tiryaMcanA IndriyonI apekSAe pAMca bheda hovAthI jI sabheda che-bhinna che, chatAM samagra jIvemAM caitanya hovAthI-sarve cha cAra bhAva-prANane dhAraNa karatA hovAthI teo paraspara avirodhI che). AthI e phalita thAya che ke samasta vizeSathI rahita ane sattva, dravyatva ItyAdine grahaNa karavAnA svabhAvavALA sAmAnya-mAtrane grahaNa karanAro parAmarza saMgraha che. tevI rIte ekIbhAvathI piddhabhUta vizeSa rAzine grahaNa karanAre arthAta pitAnI jAtithI je daSTa tathA ISTa che e dvArA saMpUrNa vizeSane eka rUpathI grahaNa karanAra parAmarza saMgraha che. AnA parasaMgrahAdi bhedane
Page #395
--------------------------------------------------------------------------
________________ 316 chava-adhikAra. { prathama vicAra karIzuM te jaNAze ke azeSa vizene viSe udAsInatA rAkhanAra ane sattAmAtrane zuddha dravya mAnanAra naya "parasaMgraha" kahevAya che. AnuM udAharaNa samagra brahmADa eka che" e che. samasta saMsAramAM satapaNuM eka ja che, emAM kaMI vizeSatA nathI eTale sadvapatAnI apekSAe akhila vizva eka che ema kahevuM cheTuM nathI. parasaMgrahanuM svarUpa vizeSa dhyAnamAM Ave te mATe parasaMgrahAbhAsa eTale zuM temaja tenuM udAharaNa vicArIe. sattAdvaitane svIkAra karanAra ane samagra vizeSane nirAza karanAra "parasaMgrahAbhAsa' kahevAya che. "sattA e ja tatva che, enAthI pRthabhUta vizenuM darzana nahi thatuM hovAthI', e AnuM udAharaNa che. A dunayanuM sevana advaitavAdIoe karyuM che ema jainonuM kahevuM che. apara saMgrahanuM lakSaNa ane tenAM udAharaNa dravyatvAdi avAntara sAmAnyane mAnanAra paraMtu tenA bhedane viSe gajanimIlikAne AdhAra lenAra arthAt AMkha mIMcAmaNuM karanAra "apasaMgraha che."dharmAstikAyAdi chae dravya eka che, dravyatvamAM abheda hevAthI" e AnuM udAharaNa che. ahIM dravyatvarUpa sAmAnya jJAnathI abhedarUpe chae dravyanuM ekatAnuM saMgrahaNa thayeluM che, jyAre dharmAstikAyAdinI vizeSatAo tarapha AMkha mIcAmaNAM karavAmAM AvyAM che. A saMbaMdhamAM cetanya ane anyanA paryAyAmAM ekatA che, evuM bIjuM udAharaNa raju karI zakAya. caitanya eTale jJAna ane enAthI viparIta te acaitanya. A benI vizeSa vivakSA na karatAM dravyatva svarUpe e bemAM abheda-buddhi saMbhave che. aparasaMgrahAbhAsa- dravyavAdinI pratijJA karanAra paraMtu tenA vizene apalApa karanAra jemake dravyatva ja tatva che, dharmAstikAyAdi dravya nathI evI nihanavatAne sevanAra "apasaMgrahAbhAsa" kahevAya che." 1 sarakhA nayapradIpanA 101mAM patragata upAdhyAyajInuM kathanaH- " moSaviSayAtoSe manamAnaH zudramAM rAtramafmagajanaH saMgha" A ja paMkita dravyAnuyegamAM 89 mA pAnAmAM paNa najare paDe che. 2 nayapradIpa ( patra 102 )mAM enuM lakSaNa nIce mujaba che - sattAtaM sthaLa: savizeSAna nirAvakSAratAna: " 3 aparasaMgrahanA lakSaNa paratve e ullekha che ke " dravyatvAdIni avAntarasAmAnyAni mantrAnastadbhedeSu gnnnimiilikaamvlzvamAnaH punaraparA : ! " 1 kahyuM che ke" caitanyamanubhUtiH syAt , satkriyArUpameva ca / kriyA manovacaHkAyairandhitA vartate dhruvama / " nayapradIpa (patra 102)mAM kahyuM che ke8 vAriphaM itijJAAnaH taSiAnuM nidAnatAmara I"
Page #396
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa 1 vyavahAranuM lakSaNa---- Ata na dIpikA, saGgrahagRhItavastuno bhedAntareNa vibhajanaparAdhyavasAya vizeSarUpatvam, laukikavyavahAraupayikAdhyavasAya vizeSarUpatvaM vA vyvhaarsva jALam / ( pur ) 317 arthAt saMgraha naya dvArA grahaNa karelI vastuno bheda dvArA vibhAga pADavAmAM tatpara evA adhyavasAyane ' vyavahAra naya ' kahevAmAM Ave che. lAkamAM temaja vyavahAramAM upayeAgI evA adhyavasAya paNa 'vyavahAra' kahevAya che. paryaMta khaLe che, rastA Ave che ityAdi upacArAno A nayamAM aMtarbhAva thAya che. leAka-vyavahAra tarapha A nayanu valaNa che. A naya khAsa karIne vizeSa dharmonu ja avaleAkana kare che. cArvAkA A naya pramANe vartana kare che, paraMtu teA khIjA nayAno nirAsa kare che tethI temano naya nayAbhAsa bane che. vyavahAranA bhedo saMgraha nayanA je bhedaka viSaya che tenA darzakane ' vyavahAra ' kahevAmAM AvatA hAvAthI A nayanA paNa saMgrahanI jema e prakAreA paDe cheH (1) sAmAnya saMgrahabhedaka vyavahAra ane (2) vizeSa saMgrahabhedaka vyavahAra. temAM jIva ane anna dravya che e prathama prakAranuM udAharaNa che, jyAre jIva saMsArI ane mukta ema be prakAranA che. e dvitIya prakAranuM udAharaNa che. vyavahArAbhAsanu lakSaNa~~ 46 yaH punarapAramArthika dravyaparyAyavibhAgamabhipreti sa vyavahArAbhAsaH " " arthAt je avAstavika rIte dravya ane paryAyanA vibhAgA pADe che te vyavahArAbhAsa che. jemake cArvAka dana. 1 ahIM cetanasvarUpI jIva ane acetanasvarUpI ajIva e e saMgraha sAmAnyanA viSaya hAvAthI e khene dravya evI eka ja saMjJA ApavAmAM AvI che. A vAta yukitavikala nathI, kemake drave che, te te paryAyAmAM jAya che evA je traNe kALamAM anugAmI padAne aza che, te sarvatra anugata hAvAthI 'dravya' kahevAya che. jIva dravya paNa deva, mAnava, siddha evA pAMcAne prApta kare che, paraMtu cetana varUpatA samagra paryAyAmAM anugata che. evI rIte ajIva mRttikA, suvarNa vagere dravya paNa bruTa, kuMDaLa ityAdi paryAyAmAM prApta thAya che, kintu mRttikA tathA suvarNa aMza sarvatra anugata che. ethI dravya evuM padma jIva ane ajIva ubhayavAcaka che. 2 cetanatArUpa dharmathI yukta veA anata che. ene saMsArI ane siddha e vizeSa vyavahAra che. dravya-sAmAnyamAM je vizeSa dravya jIva che, e jIva sAmAnya dravyamAM sasAritva ane siddhatva e vizeSa vyavahAra che, 3 jIe nayapradIpanuM 102 muM patra.
Page #397
--------------------------------------------------------------------------
________________ 318 jIva-adhikAra. [ prathama A uparathI nigama, saMgraha ane vyavahAranuM svarUpa dhyAnamAM AvyuM haze. A traNa na paratve eTaluM umeravuM Avazyaka samajAya che ke nigama ane vyavahAra e be naye azuddha dravyAnubhavika hovAne lIdhe azuddha che, jyAre saMgraha naya zuddha dravyavAdI hovAthI zuddha che. naigama ane vyavahAranI azuddhatA tathA saMgrahanI zuddhatA anugadvAranI vRttigata nimnalikhita ullekha A vAtanI sAkSI pUre che - " naigamavyavahArarUpo'zuddhaH, katham ? yato naigama-vyavahArau anantayaNukAyanekanyattyAtmakaM kRSNAyanekaguNAdhAraM trikAlaviSayaM cAvizuddha dravyamicchataH; saGgrahazca paramANvAdisAmAnyAdekaM tirobhUtaguNakalApamavidyamAnapUrvAparavibhAgaM nityaM sAmAnyameva dravyamicchatyeva; tacca kilAne katAbhyupagamakalaGkenAkalaGkitatvAt zuddhaM tataH zuddhadravyAbhyupagamaparatvAt zuddhamevAyamiti " arthAta nigama ane vyavahAra anaMta dvayANakAdi aneka vyaktimaya, kRSNa vagere aneka guNenA AdhArabhUta, trikAlaviSayI ane azuddha dravyanI abhilASA rAkhe che, jyAre saMgraha te paramANu ItyAdi sAmAnyamAMthI eka jene guNa-samUha tibhAvane pAme che evA, pUrva ane apara vibhAgo jemAM astitva dharAvatA nathI evA, nitya, sAmAnya ja dravyane Irache che. A dravya anekatAnA aMgIkArarUpa kalaMkathI akalaMkita hovAne lIdhe zuddha che ane AvA zuddha dravyane svIkAra karavAmAM saMgraha naya tatpara hovAthI e zuddha che. A pramANe ApaNe dravyArthika nayanA nagama, saMgraha ane vyavahAra e traNe prakAre vicAryuM. have paryAyArthika nayanA jusUtra, zabda, samabhirUDha ane evaMbhUta e cAra bhedene vicAra karIzuM. jusabanuM lakSaNa pratyutpannagrAhyadhyavasAyavizeSarUpatvamRjusUtrasya lakSaNam / (57) 1 AnuM bIjuM nAma Rjuzruta' paNa che. A hakIkata temaja A nayanA lakSaNa upara vizeSAnI nimnalikhita gAthA pUrNa prakAza pADe che - " ujju ruju suyaM nANamujjusuyassa so'ymujjusuo| suttaya thA jamujju vatthu teNujjusutto ti|| 222 // " [ te jJAna guRtaya roDa mRguRtaH | sUtrayati vA yaju vastu tena RjusUtra iti // ] arthAta aju eTale avaka ( saraLa ) ane zrata eTale badha; AthI jene saraLa baMdha hoya te hajuzruta' kahevAya che. je vastune saraLa rIte kathe che te "jAsUtra che.
Page #398
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA. 319 pratyutpannagrAhI adhyavasAya bAjusUtra" naya kahevAya che. arthAt A lakSaNa samajAya te mATe pratyutpannagrAhitya eTale zuM te jANavuM. tene nirdeza karatAM granthakAra kartha che ke- atItAnAgatasambandhAbhAvavyApyogantRtvaM vartamAnakAlikAtmIyavastvabhyupagamaparAdhyavasAyavizeSarUpatvaM vA pratyutpannagrAhitvam / (58) arthAt atIta ane anAgata e be kALa sAthe saMbaMdha nahi dharAvanAra arthAta vartamAnakAlika AtmIya vastune grahaNa karavAmAM tatpara evA adhyavasAyane pratyutpannagrAhI" kahevAmAM Ave che, A naya vartamAnakAlika padArthanA paryAyane mukhyataH gave che. bauddha svIkArele naya anusUtra nayAbhAsa che, kemake temanI mAnyatAnusAra sadAsthAyI dravya keI che ja nahi. rajIsUtranA be bhe- anusUtranA (1) sUkSma ane (2) sthala ema be prakAro paDe che. temAM sUkSma jusUtra kSaNika-eksamayI paryAyane mAne che, jyAre skUla gajusUtra vartamAna manuSyAdi paryAyane svIkAre che, kintu atIta ke anAgata nArakAdi paryAne mAnatuM nathI. vyavahAra naya te trikAlavartI paryAne grAhaka che eTale enI sAthe A sthUla trAjusUtranI saMkaratAne prasaMga khaDe thatuM nathI, kemake bhUta ane bhaviSyarUpa kuTilatAnA deSathI ajI (saraLa) kevaLa vartamAna kSaNasthAyI paryAya mAtrane grahaNa karavAne je nayane mukhya IrAde che te "jusUtra" kahevAya che. A pramANe ApaNe beMgamAdi cAra prakAranA artha-nane vicAra karyo. eTale zabdAdi traNa prakAranA zabda-naya tarapha daSTipAta karIe. zabdanuM lakSaNa davAghArthivaritradhAra vivara-jAmena minnArtha grAhyadhyavasAyavizeSarUpatvam, bhAvamAtrAbhidhAnaprayoja kaadhyvsaayvishesssvara vA rAhya sAm ! (2) arthAt zabdamAMthI nIkaLatA ane mukhyatve karIne grahaNa karanAra ane liMga, vacana ane kALanA bhedathI zabdane bhinna mAnanAro adhyavasAya " zabda-naya' kahevAya che. athavA nAma, sthApanA, dravya ane bhAva e cAra nikSepamAMthI phakta chellA arthAt bhAva-nikSepane ja kahevAmAM nimittabhUta adhyavasAya te "zabda-naya' che. trAjusUtra cAre nikSepane grahaNa kare che. anusUtranI mAphaka A nayane paNa vartamAnakAlika dharma ja iSTa che. A zabda-nayanI pUrvenA naigamAdi cAra namAM pahelA traNa nikSepanuM prAdhAnya che. jIva, AtmA, prANI e navA zabdane eka ja artha che ema A nA naya kahe che. arthAt A naya paryAnI mitratAne dhyAnamAM letA nathI. keTalAka
Page #399
--------------------------------------------------------------------------
________________ 320 jIvaadhikAra. [ prathama vaiyAkaraNa A nayanuM ekAntataH sevana kare che ane ethI e naya temanA hAthamAM jatAM zabdAbhAsa bane che. RjusUtra ane zabda nayamAM aMtara- bAjusUtra pratyutpanna avizeSita ghaTane sAmAnyathI mAne che, jyAre zabda naya te te ja ghaTane vizeSita mAne che. eTale ke A bemAM e taphAvata che ke jusUtra naya bhinna bhinna liMga ke vacanavALI vastune vizeSatArahita mAne che, jyAre zabda nayanI mAnyatA ethI judI che. A vAta dhyAnamAM Ave te mATe nayapradIpanA 103 mA pRSa tarapha najara karIzuM. tyAM zabda-nayanuM nIce mujaba lakSaNa ApeluM che- "zAstra-jAma-hi-gr-y- vmenA mAtra gatI ira AnA arthAt kALa, kAraka, liMga, saMkhyA, puruSa ane upasarganA bhedathI paryAya mAtra rUpa arthane je baMdha thAya che te "zabda-naya" che, kAla-bheda- sumeru hato, ane Daze. ahIM kALanI trividhatArUpa bhinnatAne laIne sumerumAM paNa zabda-naya bheda mAne che, jyAre dravyatvanI apekSAe temAM je abhinnatA rahI che tenI e upekSA rAkhe che. kAraka-bheda- te kuMbha kare che, tenAthI kuMbha karAya che e kAraka-bhedanuM udAharaNa che. liMga-bheda- "taTaH"e narajAti, "taTI' e nArIjAti ane "taTe" e nAnyatarajAtinAM rUpa che. A traNa jAtiomAM-liMgamAM zabdanA svarUpane bheda hevAthI arthamAM paNa bhinnatA che ema zada-nayanuM kathana che. saMkhyA-bheda- dArAH" ane kalatra e baMne ekAryavAcI zabdo che, chatAM prathama bahuvacanamAM che ane dvitIya ekavacanamAM che. anya udAharaNa tarIke Apa: ane jalane ullekha thaI zake. puruSa-bheda- - ri, je, thena vAghani, ra di jAti, yAtatte vitA, e AnuM udAharaNa che. " pAse 2 mApaNe hvA" e sUtrathI A puruSa-vyavasthA prahAsa ja che.
Page #400
--------------------------------------------------------------------------
________________ 321 ullAsa ] Ata darzana dIpikA. upasarga bheda AnA udAharaNa tarIke raMtidatta, avatare ullekha karAya che. zabda-nayane jusUtra pratye AkSepa trAjusUtrane zabda-naya pUche ke bhAI sAheba! jyAre tame kALamAM bhinnatAne laIne padArtha mAM bheda-bhAva mAne che, te liMga, vacana ItyAdinA bhedathI padArthamAM bhinnatA thAya che e vAta kema svIkAratA nathI? AvI rIte prazna pUchanAra zabda-naya prati enAthI vizuddha e samabhirUDha naya kaTAkSa kare che ke he doDhaDAhyA! zabdamAM pharaka paDatAM arthamAM bhinnatA zamnaya Ave che, e vAta to sAcI che ne ? te pachI liMgAdimAM bhinnatA prati upasthita thatAM arthamAM bheda paDyo che ema kabUla karanArA tame samabhirUTanI zabdamAM bheda paDatA arthamAM paNa bhinnatA uddabhave che, e vAta vakrokti kema svIkAratA nathI? A prazna uparathI samabhirUDhanA svarUpanI kaMIka jhAMkhI thaI haze. chatAM tenuM spaSTa jJAna thAya te mATe ApaNe enuM lakSaNa granthakAranA zabdomAM joI laIe. vyutpattibhedena bhinnAnAM ghaTa-kuTa-kumbhAdiparyAyavAcyArthAnAM bhedAbhyupagamaparAdhyavasAya vizeSarUpatvam, bhAvamAtrAbhidhAnaprayojakatve sati paryAyazabdAntarAsakramaNAbhyupagamaparAdhyavasAyavizeSarUpatvam , sajJAbhedaniyatArthabhedAbhyupagamapAdhyavasAya vizeSarUpatvaM vA smbhihRhastha kSam (60) arthAta "dhaTa, kuTa, kumbha vagere paryAnI vyutpattimAM pharaka hovAne lIdhe e paryAne artha paNa bhinna che ema svIkAravAmAM tatpara evA adhyavasAya-vizeSane "samabhirUDha" kahevAmAM Ave che, athavA bhAvamAtrane grahaNa karanAra hovA chatAM bIjA paryAyavAcaka zabdanA saMkramaNane nahi aMgIkAra karanAre e adhyavasAya " samabhirUDha' kahevAya che. athavA saMjJA nAmane bheda paDatAM tene niyata artha paNa badalAya che ema mAnavAmAM tatpara adhyavasAya te "samabhirUDha" samaja. 1 viziSTa ceSTAvALo padArtha te "ghaTa ' che. 2 kuTilatAne vegavALo padArtha te " kuTa ' che. 3 kutitapaNe pUrNa hoya te " kubha ' che. ja indra, zaka, puraMdara evuM anya daSTAnta paNa ApI zakAya. rAthanAijha, gyAta pura: e pramANe AnI vyutpattie che. AL nAra,
Page #401
--------------------------------------------------------------------------
________________ 322 jIva-adhikAra [ prathama zabda ane artha vacce niyata saMbaMdha mAnanArAo A nayane anusare che. je je ghaTa vagere saMjJA che te te saMjJAne ja A samabhirUha anusare che, kemake te saMjJAtarathI vimukha che, ane te ja saMjJA yathArtha che. AnuM kAraNa e che ke ghaTAdi saMjJA kuTAdirUpa saMjJAMtaranA arthamAM vimukha hevAthI "ghaTa" zabdathI je artha vAcya che, te artha kuTa, kuMbha vagere zabdathI vAcya nathI. je ghaTAdi vastune murAdi vastumAM saMkrama thAya to saMkarAdi deze uddabhave. jemake ghaTAdi arthamAM paTAdi arthane paNa saMkrama thatAM A ghaTa che ke paTAdi vastu che e saMzaya thAya athavA ghaTAdimAM paTAdine nizcaya thavAthI viparyaya thAya athavA paTAdikamAM ghaTAdine nizcaya thavAthI ghaTa-paTAdi arthanI bhinnatA UDI jaI tenI ekatA thaI jAya ane mecakamaNinI peThe ghaTe, 5vagere padAthenI saMkIrNatA thAya samabhirUnI mAnyatA evI che ke ghaTa, kuTa, kuMbha, kaLaza vagere zabdo paTa, staMbha ityAdinI jema bhinna bhinna pravRtti-nimittavALA hovAthI te bhinna bhinna arthanA vAcaka che. kahevAnuM tAtparya e che ke jema vAcaka zabdanA bhedathI ghaTa, paTa, staMbha vagere zabdothI vAcca ghaTAdi padArtho bhinna che tema ghaTa, kuTa vageremAM vAcaka zabdane bheda che, mATe kuTa, ku bha, kaLazane ghaTathI abhinna na gaNI zakAya, kemake eka arthamAM aneka zabdanI pravRtti hoI zake nahi. ghaTa, kuTa ItyAdi zabdathI vAcya arthone bheda mAnavo joIe, kemake zuM zabda-naya dhvaninA bhedane lIdhe to li vacana ItyAdine laIne bhinna evA ghaTAdi zabdothI vAcya arthomAM bheda nathI mAnato ke? samAse paratve samabhirUnI mAnyatA dhamastikAya, adharmAstikAya, AkAzAstikAya, pagalAstikAya ane jIvAstikAya A pAcenA deza-pradezanI kalpanAmAM A naya SaSThI tapurUSa samAsa mAnatuM nathI, paraMtu karmadhAraya mAne che. keIkane kaMTha samAsa ghaTe che, paraMtu rAjAne puruSa te rAjapuruSa e pachI tapuruSa samAsa A nayane mAnya nathI. evaMbhUtanuM lakSaNa vyaJjanArthavizeSAnveSaNaparAdhyavasAyavizeSarUpatvam, vizeSeNa zabdavAcyArthakriyAgrAhyadhyavasAyavizeSarUpatva, vyutpattyarthAndhayaniyatArthabodhakatvAbhyupagantRtva vaivambhUtasya lakSaNam / (61) arthAt zabdanA arthavizeSane zodhavAmAM tatpara adhyavasAya "evaMbhUta" kahevAya che. khAsa karIne, zabdathI udabhavatA artha pramANe kriyA thatI hoya tyAre ja te vastune te zabdathI vyavahAra thaI zake ema svIkAranArA adhyavasAyane "evaMbhUta" kahevAmAM Ave che. jemake zabdathI je gAya gamanakriyA karatI hoya te ja gAyane vyavahAra thaI zake, nahi ke bIjI sUtelI ke beThelI gAyanA, ema A naya mAne che.
Page #402
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] nagama nayAdinI uttarAttara vizuddhatA prasthaka paratve nAgama nayanuM zuM kathana che te ApaNe 313 mA pRSTamAM joi gayA chIe. chatAM saMgrahAdi naceAnAM kathanA atra tapAsatI veLA tenA savistara vicAra karavA asthAne nahi gaNAya. A ta na dIpikA. prasthakanuM udAharaNa magadha dezamAM prasiddha evA eka prakAranA dhAnyanA mApane * prasthaka 'kahevAmAM Ave che. A prasthakane mATe lAkaDuM kApavA koi puruSa kuhADA laIne jaMgalamAM jatA hAya tyAre tene koi pUche ke tame kyAM jAo che te avizuddha nAgama naya pramANe te ema kahe ke huM prasthaka mATe jAuM chuM'. kharI rIte enA gamananuM kAraNa prasthaka mATe lAkaDuM meLavavAnu che, nahi ke prasthaka; chatAM kAraNamAM kAryanA upacAra thatA hai|vAthI temaja vyavahAra evA prakAranA heAvAthI te Ama kahI zake che. pachI te jaMgalamAM jaine prasthaka banAvavA mATe jhADane chedatA hAya tevAmAM tene koI pUche ke tame zuM chedo che| te e pahelA karatAM vizeSa zuddha evA nAgama nayane anusarIne kahI zake ke prasthaka chaMdu chuM. ahIM paNa pUrvanI jema kAraNamAM kArTInA upacAra ane vyavahAranA vicAra karI levo. atra kASThanA prasthaka pratinA kAraNu-bhAvanI AsannatA haiAvAthI vizuddhatA jANavI. e pramANe uttarottara vizuddhipUrvakanAM naigama nayanAM kathana 313 mA pRSThamAM sUcavyA mujaba samajI levAM. Akhare e mANasa prasthaka nAmanuM mApa banAvI rahe tyAM sudhI taigama naya pravarte che. vyavahAra nayane paNa pUrvokta kathana mAnya che. arthAt vyavahAranaya paNa naigama naye ApelA abhiprAya Ape che. A be naryA avizuddha hAvAthI prasthakanA kAraNane teo prasthaka tarIke oLakhAve che, kemake temane peAtAnA kAnA akAraNa-kAlamAM aniSpanna prasthaka paNa iSTa che. sa'graha naya te dhAnyathI pUrNa rIte vyApta evA prasthakane prasthaka tarIke mAne che; aniSpanna prasthaka mAne tA ativyAptinA prasaMga khaDA thAya ema enu' kahevuM che. 323 RjIsUtra naya pramANe niSpannasvarUpI ane aM-kriyAnA kAraNarUpa prarthaka te prasthaka che eTaluM ja nahi, kintu tenA vaDe mapAtuM dhAnya vagerene paNa te prasthaka gaNe che. zabdAdi nace bhAvapradhAna hAvAthI bhAvaprasthakanI ja abhilASA rAkhe che. upayAga te bhAva che, eTale te upayegane temaja tenA upayegavALAne tee vasatinuM udAharaNa~~~ vasati eTale AdhAratA. uttarottara zuddha evA naigamanAM kathane pramANe leAka, tiya glAka, jamRdvIpa, bharatakSetra, dakSiNA, muMbai ilAkA, muMbai zahera, bhUlezvara, bhagatavADI, navI cAlI, tenI eka koTaDI sudhI samajavu, ativizuddha nAgama naya pramANe je gharamAM viSeAdhacandra rAja vase che tene vasati kahevAmAM Ave che. AdhAratA e kai AdhArasvarUpI ke sacAgasvarUpI nathI. ane rIte gRhanA khUNAnI jema leAkamAM paNa eka kSetratA hAvAne lIdhe tenI vizeSatA nathI, tethI ahIM vizuddhinI taratamatA zI ? atra prarthaka nyAyanI jema gauNu ane mukhya viSayaka vizeSa nathI. prasthaka pratyenA prasthaka gaNe che.
Page #403
--------------------------------------------------------------------------
________________ 324 jIva-adhikAra. [ prathama A pramANenu kathana satya che. vadhanA saMcAgarUpa paryAyarUpe pariNamela gRha-kANurUpa kSetra akhaMDa kSetrathI dharmanI bhinnatAne laine pRthaka karAyelu che. kramasara guru, gurutara viSayamAM abheda upacArathI tenI vizuddhimAM apakaSa thavAnA saMbhava che. anyathA leAkamAM huM vasuM chuM e annacanI ja u5patti thai zake tema nathI. samagra lekamAM kai viSeAdhane nivAsa nathI. vaLI upacAra vinA samasta leAkarUpe rUDha leAka-padathI prApta dezanI upasthiti paNa nathI, saMgrahanaya tA sastAraka upara ArUDha thayelAne ja vase che ema mAne che. kemake enA abhiprAya pramANe te anya tene vAsA ghaTatA ja nathI. vaLI A naya nAgamanI jema upacArane Azraya ApatA nathI. ethI karIne mULamAM jhADa vAMdarAnA saMcAgavALuM che e kathanamAM paNa enA mata pramANe mULathI abhinna evuM jhADa vAMdarAnA saMcAgavALu che e artha karavAnA che. anusUtra naya te je AkAza-pradezane avagAhIne viSedha rahelA che tene ja vasati tarIke svIkAre che arthAt je viSeAdhanI avagAhanA che te AkAza-khaMDamAM ja te rahe che, ema mAne che. sastArakamAM tenI vasatine svIkAra karavAthI te gRha kaNAdimAM paNa tenI vasati svIkAravAne prasaMga prApta thAya che. saMstArakathI acchinna AkAza-pradezomAM te sastArakanuM ja avagAhana che, nahi ke viAdhanu'; eTale tyAM paNa vasati ema na kahI zakAya. sastArakamAM, gRha-kANumAM ityAdi sthaLe je viSeAdhanI vasati che evA je vyavahAra karavAmAM Ave che te pratyAsatti doSane laIne bhrAnta chaeN, vivakSita AkAza-pradezamAM paNa vartamAna samayamAM ja viSedhanI vasati che, nahi ke atIta athavA anAgata samayeAmAM; kemake A samayenuM astitva ja kayAM che ? pratisamaya caLa upakaraNutAne lIdhe AkAza-pradeza mAtranI avagAhanAnA saMbhava hAvAthI zabda, samabhirUDha ane eva bhUta naye te peAtAnA AtmAmAM ja vasati mAne che; anyatra anyanI vasatine saMbhava nathI, kemake saMbaMdhanA abhAva che. temaja asabanDrunA AdhAra-Adheya bhAga mAnavAnA atiprasaMga prApta thAya che,1 pradeza paratve nayAnuM kathana-- nagama naya pramANe dharmAstikAya, adharmAstikAya, AkAza, jIva ane ( pudgala dravyanA nizcayarUpa ) ska MdhA temaja A pAMcenA be ke tethI adhika pradezanA banelA dezanA ema chanA pradezeA che. 1 A sabaMdhamAM anuyogadvAranA sa. 145nI vRttimAM zrImalayagiri kathe che ke anya anyatra vRttine ayeAga hAvAthI sarva svasvarUpamAM vase che ema na mAnIe te anyatra vartanAra anya sathI tyAM vase che ke dezathI evA e prazno UThe che. prathama pakSa svIkArIe to tenA AdhAra vyatirekI svakIya rUpathI apratibhAsananA prasaMga upasthita thAya che. jemake sastArakAdi AdhAranuM svarUpa sathI tyAM rahe che, kintu tenA vyatirekathI te upasabdha nathI. e pramANe devadatta paNa satrathI tyAM AdhIyamAna hai!i tavyatirekarUpe upalabdha nathI. bIjo pakSa maMjUra karIe te vaLI pUrvanI jema be prazno saMbhave che. sathI mAnatAM dezIne dezarUpa Apatti ane dezathI mAnatAM vaLI be prazno sabhave. Ama thatAM anavasthArUpa dUSaNa udbhave. eTale sarvAM potapotAnA svabhAvamAM ja vase che ema mAnavuM sArUM che.
Page #404
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA. 325 saMgraha nayanuM kathana e che ke chanA pradeza kahevA te yukta nathI. pAMcanA pradezo che ema kahevuM joIe, kemake dezanA pradeza e kathana asaMgata che. vyavahAramAM paNa jema keI kahe ke mArA kare gadheDo kharIdyo te te nakara mAro hovAthI e gadheDo paNa mAre che. evI rIte ahIM paNa dezane dravya sAthe saMbaMdha hovAthI dezanA pradeza te dravyanA pradeza gaNAya. atre e paNa dhyAnamAM rAkhavuM ke A pAMca dravya che ane enA pradeza che e kathana avizuddha saMgraha nayanuM jANavuM kemake avAMtara dravyamAM te sAmAnyAdine svIkAra kare che. vizuddha saMgraha naya te dravyanI bahalatA ke pradezanI kalpanA e bemAMthI ekane paNa IcchatuM nathI. kemake sarvanI ja, vastunA sAmAnyapaNe aMgIkAra thayele hovAthI ekatA che. pAMcanA pradezo che e kathana vyavahAra naya svIkAravA nA pADe che. jema ke pAMca puruSanuM sAdhAraNa hiraNyAdi hoya che, tema ja dharmAstikAyAdi pAMca dravyono kaI sAdhAraNa pradeza hota te Ama kahI zakAya. paraMtu dravya dravya pradezanI bhinnatA hovAthI A kathana karI zakAya tema nathI. tethI karIne pAMca prakAranA pradeza che ema kahevuM joIe. kemake dravya- - lakSaNarUpa AzrayanI paMcavidhatA che. bAju sUtra Ama kahenAra vyavahArane paNa AvakAra Apato nathI. je paMcavidha pradeza che ema kahevAya to dharmAstikAyAdi pratyeka dravyane pradeza paMcavidha samajavAnI bhUla thAya. dharmanA pradeza hAya ItyAdi pAMca vibhAgethI pradezanI bhajanA che ema kahevuM joIe. A pramANe vadanArA jusUtrane zabda naya kathe che ke pradezane bhAjya kahevAthI te dharmAstikAyane pradeza kadAcit adharmAstikAyane pradeza thAya ane adharmAstikAyane pradeza dharmAstikAyane pradeza thAya, kemake A pramANenI bhajanAthI niyatatA UI jAya che. ethI karIne dharmAtmaka pradeza che ityAdi kahevuM joIe, atra koI prazna kare ke A pradeza sakaLa dharmAstikAyathI avyatirita heI dharmAtmaka kahevAya che ke jema sakaLa juvAstikAyanA paka dezarUpa eka jIva dravyathI avyatirita hoI tene pradeza jIvAtmaka kahevAya che tema eka dezathI Avyatirita hoI tema kahevAya che? papje bane" arthAta te pradeza dharma che eTale ke sakala dharmAstikAyathI atirita che. jIvAstikAyane viSe paraspara bhinna ja anaMta jIva-dravya che. ethI karIne je eka jIva-dravyane pradeza che te samasta jIvAstikAyanA eka dezanI vRtti ja heI jIvAtmaka kahevAya che. atra te dharmAstikAya eka ja dravya che tethI sakala dharmAstikAyathI atirikata ja hoI teno pradeza dharmAtmaka kahevAya che. adharmAstikAya ane AkAzAstikAya mATe paNa ema ja cejanA karI levI. jIvAstikAyane viSe te "kare te grao nonI arthAta jIva pradeza che eTale jIvAstikAyAtmaka pradeza che. te pradezane jIva che. "" zabda atra dezavAcI hevAthI sakala chavAstikAyanA eka dezanI vRtti e artha thAya che. A pramANe skandhAmaka pradeza tene skaMdha che, kemake skaMdha-dravyanI anaMtatA che.
Page #405
--------------------------------------------------------------------------
________________ ka26 jIva-adhikAra. [ prathama AnA saMbaMdhamAM samabhirUDhanuM kahevuM e che ke dharma pradeza che. te pradeza dharma che e kathana sayuktika nathI. enuM kAraNa e che ke atra be samAse thAya che?--(1) tapuruSa ane (2) karmadhAraya. jo "dharma"zabdathI saptamI samajIe te saptamI tapurUSa ane prathama samajIe to karmadhAraya thAya che. atre e zaMkA uThAvavI asthAne che ke atra be vAkanI saMbhAvanA che tene badale be samAsenI vAta kahI te asaMgata che, kemake samAsAraMbha vAkyomAM samAsane upacAra karAya che. athavA alaku samAsanI atra vivekSA che. A pramANe atra e samAsa mATe sthAna hovAthI kayA samAsavALuM kathana che te samajAtuM nathI. tapurUSa samAsa pUrvakanuM kathana che ema te kahI zakAya tema nathI, kAraNa ke emAM e deSa udabhave che ke dharmane viSe pradeza che emAM bhedanI Apatti che, jemake kuMDAmAM bora. vaLI pradeza ane dezI e be judA jaNAtA nathI. vaLI abhedamAM paNuM saptamIne prayoga jovAya che, jemake ghaTamAM rUpa A pramANe baMne prakAre najare paDatA hovAthI saMzayarUpa deSa Ave che. je karmadhAraya samAsa svIkAravAmAM Ave te vizeSatApUrvaka kathana karavuM joIe ke dharma ma ATha eTale samAnAdhikaraNa karmadhAraya thAya. atra vaLI e prazna saMbhave che ke A pradeza samagra dharmAstikAyathI avyatirikta hoI samAnAdhikaraNarUpe tene nirdeza karAya che ke eka dezavRtti hAI karIne tema thAya che? Ane uttara e che ke ekadezavRttithI nahi, bAkInuM kathana pahelAnI jema ghaTAvI levuM. A saMbaMdhamAM evabhUtanuM kathana e che ke pradezArirUpe dharmAstikAyAdikane vasturUpe svIkA ravI gya nathI. kemake deza ane pradeza jevI koI cIja nathI; kemake akhaMDa vastu ja upayogamAM Ave che. vaLI pradeza ane pradezI bhinna che ke abhinna ? jo bhinna hoya te tevI upalabdhi kema thatI nathI? je abhinna kaheze te dharma ane pradeza eka bIjAnA paryAyarUpa karaze, kemake baMnene viSaya eka ja che. vaLI ekI sAthe be paryAnuM uccAraNa nirarthaka che. kadhAdinA saMbaMdhamAM nAnA abhiprAyo vizeSA nI 296 mI gAthAthI mAMDIne te ra977 mI sudhImAM krodha, mAna, mAyA ane lebha paikI ke rAga tarIke ane kene TheSa tarIke kayo naya nirdeza kare che tene je vicAra karavAmAM Avyo che tenA AdhAre kahIzuM ke aprItirUpa jAtivALA krodha ane mAnane saMgrahanaya dveSa kahe che, jyAre prItirUpa jAtivALAM mAyA ane lebhane e rAga kahe che. kaIka abhilASApUrvaka parane ThaganArI mAyAne prayoga thAya che ane A abhilASa te prItisvarUpI che. eTale ethI mAyA paNa rAga che. kahevAnI matalaba e che ke rAga e prItisvarUpa che, jyAre dveSa aprItirUpa che. A rAgadveSa krodhAdithI atyaMta bhinna nathI, paraMtu tene abhiprAya anusAra aMtarbhAva thAya che. krodha te aprItisvarUpa che e vAtanI kene pratIti nathI ? vaLI mAna paNa pArakAnA guNene sahana nahi karI zakanAre hevAthI aprItirUpa che. A pramANe krodha ane mAna apramAtmaka hovAthI te dveSa che. lebha abhivyaMgasvarUpI hovAthI prItirUpe suprasiddha che eTale e rAga che. 1 nigama nayane saMgraha ane vyavahAramAM samAveza thato hovAthI enA abhiprAyanI jarUra nathI.
Page #406
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] A ta darzana dIpikA. vyavahAra naya krodha, mAna ane mAyA e traNene dveSarUpa ThagavAmAM kAma lAge che eTale e paNa krodha ane mAnanI peThe dravya upArjana karavAmAM je mUrcyAtmaka lAbha thAya che te parane jyAre anyAyathI upArjana karavAmAM mAyAdi kaSAyane saMbhava ema vyavahAra nayanu' mAnavu che, RjusUtrano e abhiprAya che ke krodha to niyamena aprItyAtmaka che, pApadhAtaka che eTale ane te dveSa tarIke gaNavA te kharAkhara che. mAna, mAyA ane lAbhanA saMbaMdhamAM ekAnta nizcaya nathI, kemake upacega-kAla anusAra tenI rAga ke dveSa tarIke gaNanA thAya che. jemake svaguNAmAM bahumAnarUpe jyAre mAna pravatA hoya te samaye mAna rAga che, paraMtu paranA guNamAM dveSa upayogarUpe jayAre mAna vicaratA heAya tyAre tenI matsaratAne laine te dveSa gaNAvavA cAgya che. evI rIte paranA upaghAta mATe yeAjavAmAM AvatAM mAyA ane lAbha dveSa che, anyathA te rAgarUpa che, eTale ke sva zarIra, dhana, svajana vageremAM mUrchAtmaka kALe te rAgarUpa che ane mUrchAtmaka Asakti kaheA ke rAga kahA te eka ja che. vizeSamAM RjusUtra naya vamAna eka samayagrAhI hovAthI eka samacamAM e upacegA mATe avakAza nathI. AthI jyAre prItirUpa upayega heAya tyAre aprItirUpa upayAga mATe saMbhAvanA nathI ane jyAre aprItirUpa upayoga pravartatA hoya tyAre prItirUpa upayAga mATe sthAna nathI. AthI e phalita thAya che ke prItirUpa upayAga--kAle mAna, mAyA ane lAbhane rAga gaNavA te yukta che, jyAre aprItirUpa upayega-kAle temane dveSa gaNavA te nyAyasa Mgata che, zabdAdi nayatrikanI e mAnyatA che ke kaSAye cAra nahi paNa e ja che, kemake mAna ane mAcAne krodha ane lebhamAM khuzIthI atarbhAva thai zake che, jemake mAna ane mAyAmAM je parane upaghAta karavArUpa adhyavasAyA che te aprItirUpa hAvAthI krodha che, jyAre je peAtAnA guNAnA utkarSa mATe upayogamAM Ave che te mUrchAtmaka hAvAthI lAbharUpa che. AthI e niceADa nIkaLe che ke krodhanI tA dveSa tarIke gaNanA karavI, jayAre mAna, mAyA ane lAbhamAM je mUrcyAtmaka anurajana athavA je mUrchAtmaka upayoga che te rAga che ane A traNamAM je aprItsAtmaka upaceAga che te dveSa che. A samagra kathananA sAra nIce mujaba tAravI zakAya che:-~-~ krodha mAna naya kaMpa pa dveSa deza saMgraha vyavahAra RjIstra za samaDha eva'bhUta 33 39 3ra4 mAne che, kemake mAyA bIjAne parApaghAtanuM kAraNa che. nyAyathI upaghAtaka nahi hovAthI rAga che, hAvAthI te ja lAbha dveSarUpa che, drupa deza The. rA. mAyA rAga pa ke. rA leAbha rAga rAga-dveSa hUM. rA. ke. rA.
Page #407
--------------------------------------------------------------------------
________________ u28 cha-adhikAra, { prathama jJAna paratve nayanuM maMtavya zabdAlAparUpa nAma-jJAna, siddhacaka vageremAM sthApeluM sthApanA-jJAna, upaga vinAnuM bhaNatara e dravya-jJAna ane upayogane pariNAma e bhAva-jJAna ema je jJAnanA cAra prakAre paDe che tenA saMbaMdhamAM sAte nAnuM zuM kathana che te paratve upadezaprAsAdanuM 306 muM vyAkhyAna (106 muM patra) prakAza pADe che. naigama naya pramANe bhASAdine skaMdha jJAna che. saMgraha naya anusAra abheda upacArane laIne sarve je jJAna che. vyavahAra nayanI mAnyatA mujaba pustakAdi jJAna che. RjusUtranA mata pramANe tenA pariNAmane saMkalpa te jJAna che. athavA jJAnanA heturUpa vIrya, AtmA, kSapazamara banelI jJAnanA vyavahAranI pravRtti ane vartamAna dhanyathArtha temaja ayathArtharUpa ubhaya jJAna e anukrame A cAra nAnI mAnyatA mujaba jJAnane artha che. zabda naya pramANe samyagadarzana pUrvaka yathArtha bodharUpa, kAraNa ane kArya vaDe sApekSa. svaparaprakAzaka ane syAdvAdathI yukta jJAna che. saMmabhirUDha naya anusAra samasta jJAnanA vacananA paryAyanI zaktinI pravRttirUpa jJAna che. evaMbhUta naya pramANe varatutaH kevaLajJAna jJAna che. uttarottara nAnI aha5 viSayakatA- sattA mAtrarUpa viSayavALA saMgraha nathI negama nayanuM kSetra vizALa che, kemake bhAva temaja abhAva e baMne enA viSaye che. sadbhuta vastu (bhAvarUpa vizeSa)ne prakAza karanArA vyavahAra nayathI saMgrahanuM kSetra meTuM che, kAraNa ke saMgraha samagra savizeSa samUhane jaNAve che. vartamAna viSayanuM avalaMbana karanArA trAjusUtrathI vikAlika padArthonuM avalaMbana karanArA vyavahAranuM kSetra vizALa che. kAlAdi bhedethI bhina ane upadeza karanArA zabdathI tenA viparIta vedaka arthAta kAlAdirUpathI arthane bhinna nahi mAnanArA jusUtra nayanuM kSetra adhika vistAravALuM che. kevaLa kAlAdi bhedee karIne ja zabdanuM kSetra anusUtra karatAM nAnuM che ema nahi, kintu satsavarUpAdithI apita (yukta ) evA ghaTanA kathaMcit ghaTa che, kathaMcita ghaTa nathI e prakAranA bhaMgo pUrvaka bhAva-ghaTane jusUtra svIkAra kare che e paNa jusUtra nayanA kSetranI adhikatAnuM eka kAraNa che. joke A pramANe saMpUrNa sAta bhAgethI yukta vastune te syAdvAdIo ja kahe che tepaNa jusUtre kahelA A pramANenA svIkAranI apekSAe anya bhaMgathI viziSTa baMdha thAya che ema mAnavAmAM kazI aDacaNa nathI. zabdanA paryAyane viSe arthane bheda IcchanArA samabhirUDhathI zabdanuM kSetra vizALa che, kemake te samabhirUDhane viSane anuyAyI che. pratyeka kriyAmAM bhina bhinna arthane jANanArA evaMbhUtathI samabharUDhanuM kSetra moTuM che, kemake e evaMbhUte svIkArelA arthathI anyathA arthanuM pratipAdana kare che. ( juo jainatarkaparibhASAnuM 128 muM patra.) nane samavatAra- naigamA inaya pUrvaka "daSTivAda" nAmanA bAramA aMgamAM samasta vastuonI prarUpaNA che, paraMtu hAlamAM mauDhanacika evuM kAlika zuta hovAthI temAM tene samAvatAra thatuM nathI. 1 kAla-praNAdi vidhi vaDe bhaNatuM agiyAra aMgarUpa samagra zrata 'kAlika zrata' kahevAya che,
Page #408
--------------------------------------------------------------------------
________________ 329 ullAsa 1 AhaMta darzana dIpikA. mahAbuddhizALI chellA daza pUrvadhara zrI AryasUri ja sudhI kAlika zratane anuga pRtha na hato, kemake te samaya paryanta te zrotA ane vaktA sateja buddhivALA hatA. vizeSamAM A samaya sudhI dareka sUtramAM caraNakaraNAnuga, dharmakathAnuga, gaNitAnuga ane *vyAnuyoga e cAre anuyAga vistAra sahita varNavatA hatA. juo zrIjinaprabhasUrikRta q3nAma gAthAnuM "vivaraNa A pachI zrI ArakSitasUrie jJAnabaLathI bhaviSyamAM mAnavIo mati, medhA, dhAraNA vageremAM asamartha thaze ema jANa A cha upara upakAra karavAnA hetuthI kAlikAdi zratanA vibhAge anugo ane "na paNa judA karyA-tene gepavyA. AthI pRthar bhAgamAM ekeka sUtre ekeka anuga batAvAya che, bAkInA traNa batAvAtA nathI. eTale tyAM nAnA samavatAranI bhajanA che ema samajavuM. 1-4 AcArAMga vagere kAlika zrutane prathama caraNakaraNAnuga ' kahela che. RSibhASita, - uttarAdhyayana vageremAM moTe bhAge nami, kapila pramukha maharSionI dharma-kathAo che, ethI Ane bIje "dharmakathAnuga ' gaNavAmAM Ave che. sUryaprajJapti, candraprajJapti vageremAM sUrya, candra, graha, nakSatra vagerenI gati ityAdi saMbaMdhI gaNita pradhAna pada bhagave che, tethI tene " gaNitAnuga ' kahevAmAM Ave che. samagra daSTivAdamAM pUrva pakSa, uttara pakSa vaDe jIvAdi dravyanuM pratipAdana che, ethI karIne temaja emAM sonuM, rUpuM, maNi, metI vagere dravyanI siddhi varNavelI che, vAstu e " dravyAnuyoga 'nA nAmathI oLakhAya che. 5 A vivaraNa meM saMpAdana karela ane zreSThi de. lA. je. pu. saMsthA taraphathI prasiddha thayela aSTalakSArthI vagere anekArthI sAhityamAM chapAyeluM che. juo pR. 127-133. 6-8 AnA anukrame avadha-zakita, pATha-zakti ane avavAraNa-zakti e artha che. 9 nonI vyAkhyA atizaya gUDha arthavALI che. te sukhethI grahaNa karI zakAya te mATe tene alaga karyo. bIjAM aparigAmI, atipariNAmI ane pariNAmI evA traNa prakAranA ziSyonA anuprArthe nayana ide vibhAga karavAmAM AvyuM che. kahevAnuM tAtparya e che ke jemAM alpa buddhivALA che, jeo agItArtha che ane jeo jina-vacananuM rahasya samajyA nathI evA zikhyAne 6 apariNAmI ' kahevAmAM Ave che. AvA ziSya, mAtra jJAna ja kalyANakArI che athavA te kevaLa kriyA ka9yANakArI che ema mithyAva bhAvane pAme. jeo ativyApti ityAdi vaDe jina-vacanamAM apavAda daSTivALA hoya temane * atipariNAmI ' jANavA. AvA ziSyo amuka nayanA AdhAre karelA kathanane ja pramANu tarIke gaNI le. jeo jaina siddhAnta sArI rIte samajyA hoya teo "pariNamI' kahevAya che. teo kaMI pUve gaNAvelA be prakAranA ziSyonI jema mithyAvI bane evo saMbhava nathI, paraMtu vistRta vyAkhyA karatI veLA darzAvelA sUkSma ati sUkSma bhede teo prahaNa karavA samartha nathI. A vAtane lakSyamAM rAkhIne nayana vibhAga karyo che. 10 joke A pramANe thI Arya rakSitarie anuge ane na gepavyA tene apalApa karyo, chatAM temane jamAli pramukhanI jema niva tarIke ulalekha na thaI zake, kemake temaNe anuga ane tayone abhAva kahyo nathI temaja mithyAtva bhAvathI paNa tenuM gepana karyuM nathI, kintu pravacananA hitArthe ja temaNe tema karyuM che. 4.
Page #409
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIva-adhikAra. [ prathama nikSepane nayamAM samAveza nAma, sthApanA, dravya ane bhAva e cAra nikSepa paikI prathamanA traNa ja vyArthika nayane abhimata che, jyAre bhAva e ja nikSepa paryAyArthika nayane abhimata che dravyArthika nayanA saMgraha ane vyavahAra ema be bheda che, kemake sAmAnyagrAhI ane vizeSagrAhI ema be prakAranA nigamane anukrame saMgraha ane vyavahAramAM aMtarbhAva thAya che e suvidita hakIkata che. paryAyArthika nayanA jusUtrAdi cAra bheda che e zrIsiddhasena divAkarane mata che, jyAre pUjyapAda zrIjinabhadragaNi kSamAzramaNanA abhiprAya pramANe zabdAdi traNa bhede che. A vAtanuM vizeSAnI nimnalikhita gAthA samarthana kare che - " 'nAmAitiyaM davahiyassa bhAvo ya pajjavaNayassa / saMgahayavahArA paDhamagassa sesA ya iyarassa // 75 // " namaskAra-nikSepane vicAra karatI veLAe te vizeSA nI 2847 mI gAthAnA nimnalikhita " 'bhAvaM ciya saddaNayA sesA icchaMti savvaNikkheve " -pUrvArdha dvArA sUcavAyuM che ke zabdAdi traNa na zuddhapaNAne laIne bhAvane ja Icche che, jyAre trAjusUtrAdi cAre naye avizuddhatAne lIdhe cAre nikSepane Icache che. AthI e spaSTa karavuM Avazyaka samajAya che ke 75 mI gAthAmAM zrI siddhasena sUrivaranA mata pramANe trajusUtrane paryAyAstika naya tarIke nirdeza karAyo che, jyAre A gAthA dvArA te bhASyakAra pitAne mata jAhera kare che. anusUtra nAma ane bhAva e be nikSepane ja Icche che ema matAMtara che, paNa te yukta nathI, kemake trAjusUtra dravyane mAne che, paraMtu te dravyane juduM Icchato nathI evI anugonA 14 mAM sUtramAM nimna-likhita paMkti dvArA uddaghoSaNA che: --- - " 'ujjusuasa ego aNuvautto Agamao ega davAvassayaM puhattaM ne uttao arthAt RjusUtra nayanA mata pramANe upayogazUnya evA ghaNA hoya te paNa saMgraha nayanI mAphaka RjusUtranA mate paNa eka ja AgamathI vyAvazyaka che ane jusUtra ghaNuM anupayogI vakatAomAM paNa judApaNuM Icchato nathI. vaLI A naya sthApanA-nikSepane paNa mAne che, kemake piMDa avasthAmAM kaDuM, kaMdore ityAdi AkArathI rahita suvarNAdi dravyane, thanArA kuMDalAdi paryAyarUpa vastunA rUpe jyAre A naya mAne che te viziSTa indrAdi kathananA hetubhUta iMdrAdi 1-ka chAyAnAma:niSi kUvAditA mApakSa pavanathI | majhagraha-vyavahArau prathamakasya, zeSAzca itarasya // bhASametra zabdanayA: zeSA icchanti sarvanikSepAna / RjumUtrasya eko'nupayukta AgamataH eka dravyAvazyaka pRthakatvaM necchati iti /
Page #410
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa | Ahata darzana dIpikA. 331 AkAra yukta sthApanAne te kema na mAne ? kemake dekhelI vastune Ama nathI ema na kahevAya. matalaba ke je ya anAkAra evA dravyane bhAvahetuka mAnIne savIkAre, te naya sAkAra sthApanAne na mAne ema bane ja nahi vaLI IndrAdi saMsAmAtrarUpa, tenA arthathI rahita, IndrAdi zabdathI vyavahAra karAtA nAmane icchanAro A nA bhAva-kAraNutAnI avizeSatA hevAthI nAma ane sthApanAne kema na icache ? tene svIkAra kare e ja nyAcya che, kemake IndranI mUrtirUpa dravyathI viziSTa tadAkAra rUpa ane sthApanAne indranA paryAyarUpa bhAvane viSe tAdAmya-saMbaMdha rahe che. vaLI tyAM vAcya-vAcakarUpa saMbaMdhathI saMbaddha e prakAranI nAmanI apekSAthI atyaMta samIpa kAraNatA rahelI che. keTalAkanuM kahevuM ema che ke saMgraha naya sthApanA sivAyanA traNa nikSepane Icche che, paraMtu te ThIka nathI; kemake e te svIkAravuM ja paDaze ke saMgrahika, asaMgrahika, anarpita bhedavALe ke paripUrNa nigama sthApanAne Icche che, kAraNa ke saMgraha ane vyavahAranuM anyatra dravyArthikamAM sthApanAnA svIkArarUpe sUcana che. temAM prathama ullekhamAM saMgrahane viSe sthApanAnA svIkArane prasaMge upasthita thAya che, kemake saMgraha nayanA matanI saMgrahika naigama nayanA matathI vizeSatA che, bIjA ulekhamAM vyavahArane viSe sthApanA svIkAravI paDaze, kemake asaMgrahika nagama nayanA matanI vyavahAra nayanA matathI bhinnatA nathI. trIjA ullekhamAM nirapekSa saMgraha ane vyavahArane viSe sthApanAne asvIkAra hovA chatAM e benuM milana saMpUrNa nagamarUpa hevAthI sthApanAne asvIkAra kare paravaDe tema nathI. kemake vibhAgamAM nahi rahelA evA nagamathI pratyeka prati eka eka bhAganuM grahaNa thAya che. vaLI saMgraha ane vyavahArane nagamamAM aMtarbhAva thato hovAthI sthApanAne svIkAravA rUpa tenA matane paNa aMtarbhAva thaI ja jAya che. kemake ubhaya dharma svarUpI viSayane pratyekane viSe apraveza hovA chatAM sthApanArUpa eka dhamane praveza sayukitaka che. sthApanAne sAmAnya ke vizeSarUpe svIkAra karavA mAtrathI saMgraha ane vyavahAranA bhede ghaTI zakaze te bhUlavuM nahi. jIvanuM anya lakSaNa upagavAna padArthane jIva kahevAmAM Ave che te vAta te ApaNe 26 mA pRSThamAM vicArI gayA. A uparAMta jIvanuM bIjuM lakSaNa paNa ApI zakAya tema che. A saMbaMdhamAM granthakAra kartha che ke aupazamikAdibhAvapaJcakAnyatamayuktatvaM jovasya lkssnnm| (62) arthAtu pazamikAdi pAMca "bhAmAMthI kaI paNa bhAvathI yukta padArthane "jIva" kahevAmAM 1 * bhAva ' eTale zuM te samajAya te mATe paDazati nAmanA cothA karmacantha (gA. 64)nI zrI devendrarika ropA vRttinI nimnalikhita pati raju karavAmAM aAve che -
Page #411
--------------------------------------------------------------------------
________________ 732 jIva-adhikAra. [ prathama Ave che. A lakSaNa kharI rIte jotAM yathArtha nathI, te ativyAti deSathI grasta che; kemake audayika ane pariNAmika bhAve te ajIvamAM paNa rahelA che. paraMtu e vAta satya che ke javamAM pAMca bhAve saMbhavI zake che, jyAre ajIvanA saMbaMdhamAM te audayika ane pariNAmika A be ja bhAva astitva dharAve che. A saMbaMdhamAM prasthakAranuM savinaya dhyAna kheMcatAM temaNe je khulAso karyo hate te nIce mujaba temanA zabdomAM raju karavAmAM Ave che - audayika bhAvanA gati, kaSAya vigere je bhede gaNAvavAmAM Ave che te bhede pudagalemAM bIlakula ghaTI zakatA nathI, kAraNa ke gati, kaSAya vagerene udaya te jIvene ja hoya che, vaLI bhavyapaNuM, abhavyapaNuM, jIvapaNuM e bhede paNa jIvamAM ja ghaTI zakavAnA, ajIvamAM nahi. prakAratarathI, upalakSaNathI athavA vyutpattithI pariNAmikane artha rUpAntara karavAmAM Ave ane te artha bhale pudgalene paNa lAgU paDe, paraMtu sUtrakAra (zrIumAsvAti)nA batAvavA pramANe te A bhede jIvane ja lAgU paDI zakatA hevAthI tene "atI lakSaNanI gaNanAmAM levAmAM kaI paNa jAtane vAMdho nathI ane AvI rIte vicAra na karatAM sthaLa daSTie vicAra karavAmAM Ave te pathamika vagere bhAve paNa jIvamAM ghaTI zakavAnA nahi, kAraNa ke pathamika avasthA paNa kajanya che ane karma te pIgalika che, mATe tenI paNa zA mATe jIvanA svatattvanI keTImAM gaNanA karavI ? pAMca bhAnAM nAmo- uparyukta pAMca bhAvonA nAma anukrame (1) pathamika, (2) kSAyika, (3) sApazamika, (4) audayika ane (5) pAriNAmika che. * fafphaphetufH rAto vA javAnAM tattadhrAtA mayanAni mafmagmAhifmaH pariti mAyA: " athota viziSTa kAraNone laIne athavA potAnI meLe javAnuM te te rUpe thavuM te athavA upazama vagere paryAthI je thAya che te " bhAvA" kahevAya che. 1 sAmAnya rIte lakSaNo be prakAranAM hoya che...( a ) tastha lakSaNa ane (A ) atastha lakSaNa. je lakSaNa lakSyane viSe svarUpabhUta hoI anyanI vyAvRtti kare te " tastha lakSaNa' kahevAya che. jemake upagavAna padArtha jIva kahevAya, uSNu sparzavAna pugala agni kahevAya ityAdi. A lakSaNo jIvAdimAM rahIne ja anyanI vyAvRtti karAve che. je lakSaNa layamAM kAyama na rahevA chatAM paNa lakSyane paricaya karAve ane sAthe sAthe bIjAnI vyAvRtti paNa karAve te " atastha lakSaNa" kahevAya che. jemake devadatta raMDavALo che, jaTAvALe tapasvI che ityAdi. A lakSaNa chavane viSe upaganI jema kAyamane mATe rahetAM nathI, paraMtu layarUpa devadatta ane paravIne baMdha karavA uparAMta alabhUla cava vagerenI bAvRtta paNuM rUDI rIte karI che.
Page #412
--------------------------------------------------------------------------
________________ GAAsa] AhaMta darzana dIpikA pathamika bhAvanuM lakSaNa-- mohanIya karmopazamaprabhavatvam , udorNasya kSaye sati anudorNasya ca upazame sati vipAka-pradezavedanarU gadvividhasyApyudayasya viSka. mbheNa nirvRttirUpatvaM vaupamikasya lakSaNam / (63) arthAt mehanIya kamane upazama thavAthI-tene rokI rAkhavAthI utpanna thate bhAva "pazamika " bhAva kahevAya che. je mehanIya kAma udayamAM AvyuM hoya tene kSaya thayA bAda ane je mehanIya karma udayamAM nahi AvyuM hoya tene rokI rAkhyA pachI utpanna thato ane vipAkavedana tathA pradezavedana ema be prakAranA (mehanIya karmana) udayane sarvathA aTakAva karanAra bhAva "pazamika' bhAva kahevAya che. pradeza ane vipAkathI je karmane udaya thAya che tenuM viSkamaNa paNa aupazamika bhAva kahevAya che.' sAyi bhAva sakSA-- jJAnAvaraNAdikarmakSayaprabhavatvaM kSAyikasya lakSaNam / (64) arthAta jJAnAvaraNIya vigere karmone kSaya thavAthI utpanna thato bhAva te "kSAyika " kahevAya che. karmone AtyaMtika ucheda te "kSaya " che. ene paNa "kSAyika " bhAva kahevAmAM Ave che. A kSAyopabhi ( mizra) ud aay sarvaghAtispardhakAnAmudorNasya kSaye'nudorNasya copazame sati dezaghAtispardhakAnAmudayarUratvam , pradezodaye satyapi anubhAgaM samuddizya udorNasya kSaye'nudIrNasya ca viSkambhitodayarUpatvaM vA kSAyopazamikasya lakSaNam / (65) 1-2 sarakhAve lokaprakAzagata bhAva-lekanAM nimnalikhita padya - " yaH pradezavipAkAbhyAM, karmaNAmudayo'sya yat / viSkambhaNaM sa pa'caupa-zamika stena vA kRnaH // 7 // ayaH syAt karmaNAmAtya-ntikocchedaH ma eSa yH| athavA tena nirvato, yaH sa 'nAyika' iSyate // 8 // " tavAdhanI zrIsiddhasenamaNikata vRtti ( pR. 178 )mAMnI nimnalikhita paMktione nirdeza kare anAvazyaka nahi gaNAya:-- " tatropazamanamupazamaH karmaNo'nudayalakSaNAvasthA bhasmapaTalAvacchannAgnivat , saH prayojanamasyetyaunazamikastena mA sirthataH / tathA tadanyantAsya yAt sa kSayaH, sa prayojanamasya tena vA nirvatta iti kSAyikaH / "
Page #413
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIva adhikAra. | prathama arthAta 'saghAti sva kAmAMnA je sparSIka udayamAM AvyAM hoya tene kSaya karyAM pachI ane je udayamAM na AvyAM hoya tene upazamAvI daine--sattAmAM rAkhI mUkyA bAda dezaghAti spardhA kanA udaya thatAM je bhAva utpanna thAya te ' kSAceApamika ' bhAva kahevAya che. pradeza( vedanarUpa) udayanI AvismRta dazAmAM arthAta amuka konA pradeza-udaya thatAM, vipAka(vedanarUpa) udaya daramyAna je 25 kA udayamAM AvyAM hAya tene nAza karavAthI ane je uddayamAM nahi AvyAM hAya tene rAkI rAkhavAthI je bhAva utpanna thAya te 'kSAyeyamika ' bhAva che. 334 A lakSaNa samajAya teTalA mATe prathama spardhakanuM svarUpa jANuvu jarUrI che, paraM'tu te saMbadhamAM granthakAra svayaM 344mAM pRSThamAM prakAza pADe che. Adayika bhAvanuM lakSaNa karmaNAM vipAkena bhavarUpatvam karmavipAkAvirbhAvaprayojanarUpa atafone lakSaNam / ( 66 ) . arthAt kanA vipAkathI je anubhava karavA te ' auyika ' bhAva che. athavA kavipAkane AvirbhAva karavAmAM eTale ke kamane vipAkadazAmAM lAvavAmAM je bhAva kAraNabhUta hAya tene ' oyika 'bhAva samajavA, ka-vipAkanA AvirbhAvathI utpanna thatA bhAvane paNa audicaka ' kahevAmAM Ave che.pa C pAriNAmika bhAvanuM lakSaNa " jIvAdInAM svarUpAnumatraM prati prahvobhAvarUpatvaM pAriNAmikasya sakSam / ( 67 ) arthAt jIvAdi padArthAnA svarUpane anubhava karAvavAmAM je bhAva abhimukha hoya tene pAriNAmika ' bhAva jAve. pUrvokta bhAvenI jema atra prayojana ke nivRtta zabdanA prayoga 1--2 AtmAnA mULa guNenAM ghAtaka spardhakane jyAre dezavirati gRhastha dharmanA guNeAnAM ghAtaka Ave che. sAti ! spardhA kahevAmAM Ave che, spardhakAne dezadhrAti ' spardhA kahevAmAM 6 sarakhAvA bhAva-leAkaprakArAnuM nimna-likhita padyaH-~~ " ca: karmAM vipAnA-maya: sojo mavet / sauyado gayo, nivrutta tena yA tayAM // 6 // " 4-5 tattvArthAdhinI zrIsiddhasenagaNinI vRtti ( pR. 139 )nI nimna likhita pati A hakIkatanuM samarthana kare che " karma vipAkAtritra udayaH tatprayojanastannirvRto yA audayiko bhAvaH /
Page #414
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Ahuta darzana dIpikA, 35 thai zake nahi arthAt jenu' pariNAma pratyeAjana che te pAriNAmika athavA pariNAmathI nivRtta te pAriNAmika ema kahevAya tema nathI, kAraNa ke ema karavA jatAM teA jIvatva, bhavyatva ane abhavyatvane sAdi mAnavAnA anucita prasaM'ga prApta thAya che. pariNAmane praceAjana mAnavAthI pU avasthAmAM jIva hatA nahi ema mAnavuM paDe. evI rIte nivRtta pakSamAM paNa doSa udbhave. AthI pAriNAmikamAM rAkSasAdinI jema vArthika pratyaya samajavA ema bhAva-leAka-prakAzanuM kathana che, jyAre anuyogadvAranI zrImalayagirisUriSkRta vRttinA 114 mA patramAM te " pariNamanaM - tena tena rUpeNa vastUnAM bhavanaM pariNAmaH, sa eva tena vA nirvRttaH pAriNAmikaH " evA ullekha che. pAMca bhAvAnI utpatti~ pAMca bhAvA paikI prathamanA traNa bhAvA kanA ghAtathI uddabhave che. a dhyAnamAM rAkhavuM ke kamanA ghAta sathI ane dezathI ema be prakAre che. sarvathI ghAta peAtAnA vIryanI apekSAne adhIna che, jayAre dezathI ghAta te sakama AtmAnA prayAgathI utpanna thAya che, jema dArUnA madathI gIta, nRtya, hAsya vagerenA prAdurbhAva thAya che tema ceAtheA bhAva pAte upArjana karelA karmAMnA udayathI uddabhave che jayAre pAMcame bhAva te ninimittaka che. A pAMca bhAvA uparAMta keTalAka vedaka nAmanA chaThTho bhAva paNa mAne che, tenuM lakSaNa granthakAra ema Ape che ke anantAnubandhimidhyAtvamizrajAnAM kSaye sati smykrvpunyjkSaya raLavaramamaye cAmapurve jayaM varca kSanam / (68 ) arthAt anantAnubandhI kaSAya, mithyAtva-mehanIya ane mizra meAhanIyanA pujanA nAza thayA pachI samyaktva-mehanIyanA pujanA kSayarUpa kAryAMnA antima samayamAM A pujamAMthI te samaye bAkI rahelA carama pudgalanA je vedanarUpa anubhAva thAya te vedaka 'bhAva che. keTalAka Ane kSAceApazamika bhAvamAM ja atarbhAva kare che. sAnnipAtika bhAva keTalAka granthakAro vaidakane badale sAnnipAtika bhAvane chaThThA tarIke gaNAve che. enu lakSaNa darzAvatAM zrImalaya(gagarasUri anuyoga nI vRttinA 122 mA patramAM kahe che ke-- 1 jue tattvArthAdhinI bRhad vRtti { bhA. 1 pR. 140 ). 2 sarakhAve| bhAvaleAkaprakAzane nIce mujabanA lAka: ~~~ " varnAmena nivRtta, vRtti vAgha na samayet / sanyAM nitau mAai, navachAtre: prasajjaa || 28 || '
Page #415
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIva- adhikAra. [ prathama "eSAmevaudayikAdibhAvAnAM dvayAdimelApakaH sa eva tena vA nirvRttaH sAnnipAtikaH" arthAt A audicakAdi bhAvA paikI be, traNu ityAdi bhAvAnA ekatra meLApane-saMcAgane sannipAta kahevAmAM Ave che. e athavA enAthI uddabhavatA bhAva 'sAnnipAtika'kahevAya che. jainatattvapradIpanA kartAe A bhAvanA nirdeza karyAM nathI tenuM kAraNa ema samajAya che ke teo mukhya bhAvA tarapha ja lakSya Ape che, ethI temaNe A sAMyeAgika bhAvanI upekSA karI che, paraMtu ApaNe teA prasa MgeApAtta enu digdarzana karI laie. sAnnipAtika bhAvanA prakArA 336 aupamikathI mAMDIne pAriNAmika sudhInA pAMca bhAvA paikI babbe babbe, traNa traNa, cAra cAra, ane pAMce sAthe letAM anukrame radaza, daza, 'pAMca ane eka eTale ke kule 26 bhedo thAya che. A paikI kevaLa cha bheda jIvAmAM aviruddha rIte sabhave che; bAkInA vIsa bhedo te prarUpaNA pUratA ja che.' arthAt dvikasa'cAgajanya daza bhedo paikI kSAyika-pAriNAmika nAmanA eka bheda, trikasa ceAgajanya daza bhedeAmAMthI kSAyika-auDhayika-pAriNAmika ane kSAyeApazamikaaudacika-pAriNAmika e be bhedo, catuSkasa ceAgajanya cAra bhedomAMthI kSAyika-kSAye pazcamikapAriNAmika--audayika temaja 1degaupamika- kSAyApazamika-pAriNAmika-auyika e e bhedo 1. samiti saMhatarUpatayA, nIti niyataM patanaM gamana prekatra vartanaM sannipAtaH " --SaDazIti ( patra 153 ) 2-4 AnAM spaSTa nAma mATe jIe bhAva-leAka-prakAzanAM 9mAthI 91mA sudhInAM po. 5 A saMbaMdhamAM tattvArthAdhinI vRtti ( pR. 137 )mAM je nIce mujaba lakhyuM che. tenA Azaya samajAtA nathI ema zrIvinavijaya bhAva-lokaprakAzanA 94 mA padyanI vyAkhyAmAM sUcave cheH-- tatraikAdaza virodhitvAdasambhavatastyakA vikalpAH paJcadazopAttAH prazamarato mambhavinaH, "SaSTazca sAnnipAtika ityanyaH paJcadazabhedaH" iti (prazama0 pa0 197) vacanAt." k 6 siddAnAM jJAna, darzanAdi kSAyika che ane temanuM jIvatva pariNAmika che. eTale A drikasayeAgajanya bheda siddo ja paratve dhaTe che. 7 sarvajJAne viSe kSAyika jJAnAdi, auyikI manuSya-gati ane pariNAmika vAdi sabhave che. 8 gati AzrIte AnA cAra bheda paDe che. jemake naraka-gati paratve kSayApazamika indriyo, auyikI narkagati ane pArimika jIvavAdi 9 A cAre gatimAM sabhave che eTale menA cAra prakAza paDe che. jemAM naraka gati AzrIne kSAyika samyaktva, kSAApazamika indriya, pAriNAmika jIvadi ane auyikI naraka--gati. 10 AnA paNa gati-catuSTaya AzrIte cAra prakAreA paDe che. jemake naraka-gatine lakSyamAM letAM aupamika samyaktva, kSAyeApazamika ndriyA, pAriAmika vatva ane audiyakI naraka-ti,
Page #416
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Ardrata darzana dIpikA, ane pacakasa ceAgajanya 'eka bheda eTale eka dara cha bheda sabhave che. bhAvAnA krama~~ anuyAgadvAra (sa. 126)mAM auyika, aupamika, jJAyika, kSAyeApazamika, pAriNAmika ane sAnnipAtika evA krama najare paDe che, jyAre kama graMtha vageremAM te 332 mA pRSThamAM nirdezela krama dekhAya che, paraMtu e lAghavane laine-kALa, svAmI vagerenI taratamatAne AbhArI che ema bhAva-lAkaprakAzanA 24mA padyanA vivecanamAM sUcavAyu che, aupazamika bhAva alpakAlika ( AMtii ka ) ane alpasvAmika che, vAste enuM prathama nirUpaNa karavAmAM Ave che. kSAyika bhAva aneka bhedavALA, dIgha kALavALA ane aneka svAmIvALA hovAthI aupazamika pachI ene sthAna ApavAmAM ALyuM che. 37 je kAraNathI kSAyeApazamika bhAvanA kSAyika pachI nirdeza karAyA che te ja kAraNeAthI auyikanA kSAre pamika pachI ullekha karAyeA che. bhUri kamanA yAgane lIdhe temaja svAmInI sAdharmAMtAne laine kSAApamika pachI auyikane sthAna apAya che. pUrvanA cAra bhAvAthI atyaMta bhinna hAvAne lIdhe temaja viSayanI vizALatA hovAne lIdhe audicaka bhAva pachI pANiAmikane nirdeza karAya che. aupazamikAdi bhAvAnA avAMtara prakAro--- have upayukta aupazamikAdi pAMca bhAvAnA anukrame e, nava, aDhAra, ekavIsa ane traNa arthAt ekaMdare 53 bhedone vicAra karavAmAM Ave che. temAM prathama aupamika bhAvanA je aupazimaka samyaktva ane aupazamika cAritra ema be bheda paDe che tenu lakSaNa pUrvaka svarUpa vicArIe. aupazamika samyaktvanuM lakSaNa-- mithyAtvAnantAnubandhikarmaNAM prdeshvipaakodyvisskmmruuptvmoprAnijasanyastrasya ikSaLam / (61 ) arthAta mithyAtva( mAhanIya ane anantAnubandhI karyAM ( kaSAye )nA pradeza -udaya temaja vipAka-udayane rokI rAkhanArA bhAvane ' opazamika samyakatva ' jANavuM. 1 upazama-zreNimAM rahelA manuSyamAM ja A bhava sabhave che, kemake je Ayika samyagdaSTi manuSya upazama zreNi pAme che tene aupazcimaka cAritra, kSAyika samyaktva, kSAyeApamika ndriya, auyikI manuSya gati ane pAriNmaka jIvava ane bhavyatva hAya che. 2 A chanA avAMtara bhedo padara che. jemake kiyegaja eka, trikasayeAgaja be bheda paikI prathamanA eka ane dvitIyanA cAra, catuSkasa gaja ane bhedanA cAra, cAra eTale ke eDa ane pacakasayAgaja eka 1+1+4+4+4+1 maLatAM paMdara thAya che. 43
Page #417
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIva-adhikAra [ prathama nArakAdine opazamika samyaktvanI prApti narakanA jIvane temane janma thayA pachI aMtamuhUrta kALa vItyA bAda A samyakatva prApta thaI zake. pUrva bhavonuM smaraNa, devatArUpI mitronuM Agamana ane teNe Apele upadeza, tIvra vedanAne anubhava e pahelI traNa naraka sudhInA jIvone samyakatva utpanna thavAmAM bAhya kAraNe che, jyAre A traNe kAraNemAMnA madhyama sivAyanAM be kAraNe bAkInI cAra narakanA jIva AzrI samajI levAM. tiyAnA saMbaMdhamAM AvuM samyakatva janma pachI cArathI ATha divasa sudhImAM saMbhavI zake che ane jAtismaraNa jJAna, upadeza ane tIrthakaranI mUrtinuM darzana e A samyakatva meLavavAnAM bADhA sAdhana che. manuSya jamyA pachI ATha varSe AvuM samyakatva meLavI zake ane tenAM kAraNe tiyacanA saMbaMdhamAM bata vavAmAM AvyAM te ja che. narakanA jInI mAphaka devatAone paNa temanA janma pachI aMtamuhUrta kALa vItyA bAda A samyakatva saMbhavI zake che. enA saMbaMdhamAM A samyakatva thavAnAM kAraNomAM uparyukta traNa kAraNe uparAMta devatAnI divya zakitanuM darzana paNa eka kAraNuM che. A vAta bAramA devaka sudhI ja ghaTe che; preyakavAsI devatAonA saMbaMdhamAM te maraNa ane upadeza e be ja kAraNe che. atra je pazamika bhAvane prathama bheda darzAvAya che temAM graMthi bhedavAthI utpanna thatA temaja upazama zreNimAM ArUDha thayelAne udbhavatA e baMne prakAranAM pathamika samyaktva mATe avakAza che. opazamika cAritranuM lakSaNa ___ cAritramohanIyopazamaprabhavatvaM aupazamikacAritrasya lakSaNam / (70) arthAt cAritra-mehanIya kamanA upazamathI utpanna thate bhAva pathamika cAritra" che. kSAyika bhAvanA nava bhedo kSAyika bhAvanA (1) samyakatva, (2) cAritra, (3) jJAna, (4) darzana, (5) dAna, (6) lAbha, (7) bhega, (8) upabhega ane (9) vIrya ema nava bheda che. tenA anukame lakSaNe pratipAdana karavAmAM Ave che.
Page #418
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] sAyika samyaktva Ahuta darzana dIpikA. sata kakSayaprabhavatvaM kSAyikasamyaktvasya lakSaNam / ( 71 ) arthAt cAra anantAnubandhI kaSAyA ane traNa prakAranA dazana-meAhanIya (samyakatva, samyakatvamithyAtva ane mithyAtva )e sAtenA kSayathI utpanna thatA bhAva kSAyika samyaktva ' kahevAya che. 6 kSAyika cAritra-- 339 cAritramohanIyakSayaprabhavatvaM kSAyikacAritrasya lakSaNam / ( 72 ) arthAt cAritramehanIya ka`nA sarvAMze kSaya thavAthI utpanna thatA bhAva ' kSAyika cAritra ' che. Ane ' yathAkhyAta cAritra ' kahevAmAM Ave che. kSAyika jJAna-- sakalajJeyagrAhitve sati samastajJAnAvaraNakSayaprabhavatvaM kssaayikjJAnasya kSanam / ( 73 ) ' arthAta samasta jANavA lAyaka ( raeNjJeya ) padArthone grahaNa karanArA temaja sakaLa jJAnAvaraNIya karmInA kSayathI utpanna thatA bhAvane ' kSAyika jJAna ' kahevAmAM Ave che. AnuM khIjuM nAma ' kevalajJAna " che, kSAyika darzana-~~ sakaladarzanAvaraNakSayaprabhavatvaM kSAyikadarzanasya lakSaNam / (74) arthAt samasta danAvaraNIya karmonA kSaya thatAM je bhAva utpanna thAya che, te ' kSAyika darzana ' che, Anu apara nAma ' kevaladana ' che. 1 khoTI ane kharI zraddhAnuM mizraNa te ' samyaktva-mithyAtva ' che. 2 Ane atha ema na karavA ke duniyAmAM bIjA padArthA haiyAta che, paraMtu te jANavA lAyaka nathI. paraMtu je je padArtha astitva dharAve che, te badhAne jJeya ' saMjJA lAgu paDe che. 3 kSAyika jJAna te ja kevalajJAna che; kemake e jJAna kSAyika bhAve ja pragaTe che. e pramANe kSAyika darzana sArU samajI levuM.
Page #419
--------------------------------------------------------------------------
________________ kitori kSAyika dAna ya-adhikAra. ekasmAdapi tRNAmAt tribhuvana vismayajanakaM yadarthino yathepsitapradAtRtvaM ( na jAtucit pratihantRtvaM ) tat kSAyikadAnasya lakSaNam / ( 76 ) marthAta eka ja tRNu ( taNakhalA )nA agra mAtrathI tribhuvanane viramaya pamADe tevI rIte yAcakane rAteSa pamADavAnI zakti te ' kSAyika jJAna ' che. sAyika lAbha | prathama azeSalAbhAntarAyakSayA icintyamAhAtmyavibhUtyAvirbhAvakatvaM kSA vijAmaya kSaLam ! ( 76 ) arthAta lAbhAntarAya kanuM sa MpUrNataH nikandana thatAM je acintya mAhAtmya--vibhUti utpanna thAya che tenA AvirbhAvane ' kSAyika lAbha ' jANavA. kSAyika bhAga-- " samastabhogAntarAyakSayaprabhavatve sati yatheSTasukhAnubhAvarUpatvaM kSAyika bhogasya lakSaNam / ( 77 ) RRrthAt samasta bhAgAntarAya karmanA kSaya thavAthI je yathe sukhane anubhava thAya te kSAyika bhAga ' che. A kSAyika bhAga tIrthaMkaranA sabaMdhamAM puSpavRSTi ityAdi prAtihA nA kAraNabhUta che. kSAyika upabhAga--- upabhogAntarAyakSayaprabhavatve sati viSayasampadi satyAM tathottaraguNaprakarSAt tadanubhavarUpatvaM kSAyikopa bhogasya lakSaNam, upabhogAntarAyakSayaprabhavatve saticchatracAmarAdiprAtihAryAdInAM punaH punarupabhujyamAnattraM vA / ( 78 ) arthAt upabhogAntarAya karmanA phAyathI utpanna thanAra ane viSaya-saMpattinI vidyamAna dazAmAM paNa dattara guNanA praka thI leAkeAttara saMpattine je upabhAgarUpa anubhava thAya te 'kSAyika upabhe!ga' 1 e nyAyakusumAMjali ( pR. 37 ).
Page #420
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ) Arhuta dAna dIpikA, 341 kahevAya che. athavA upabhegAMtarAya karmanA kSaya thatAM chatra, cAmara, siMhAsana ityAdi prAti hA nA pharI pharIne je upabhega karAya te ' kSAyika upabhAga ' che. bhAga ane upabhAgamAM taphAvata-- jenuM eka ja vAra sevana thai zake-je eka ja vAra bhAgavAi zake te 'bhAga' kahevAya che, jemake bhAta vagere anna, puSpanI mALA, tAMbUla, vilepanA, una, dhUpa, snAna, pAnAdi. pharI pharIne jenuM sevana thai zake-jenA bhAga bhegavI zakAya te * upabhAga ' che. jemake vastra, alakAra, gRha, gADI, vADI, lADI, zayana, Asana, ityAdi. A vAtanA samarthAMnArthe yogazAstranI svApanna vRttinA 157 mA patragata nIce mujabanA lAka upasthita karavAmAM Ave cheH 46 sakRdeva bhujyate yaH sa bhogosnnagAdikaH / punaH punaH punarbhAgya, upabhogo'GganAdikaH // 5 // 33 sAyika vIya vIryAntarAyakSayaprabhavApratihatazaktivizeSarUpatvaM kSAyikavIryasya rukSam ! ( 76 ) arthAt vIryAntarAya kanA nAzathI udbhavatI apratihuta zakti te ' kSAyika vIya ' che. kSAyika jJAnAdi pAMcanAM anya lakSaNA nIce mujaba granthakAra darzAve che:-- dAnAntarAyAtyantakSayaprabhavatvaM kSAyikadAnasya lakSaNam / (80) sAyika jAmAntarAyAsyantakSayapramaA kSati hatjhAmaNyarukSanam / (8) dAnAdinAM moLAntAcArahastakSayapramavatraM kSAvimonazya jakSaLam / (82) upabhogAntarAyAtyantakSayaprabhavatvaM kSAyikopabhogasya lakSaNam (83) kSakSaNa vIryAntarAyAtyantakSayaprabhavatvaM kSAyikavIryasya lakSaNam / ( 84 ) anya C arthAt dAnAntarAya karmAMnA Atyantika kSayathI uddabhavatA bhAva te' kSAyika dAna 'che. lAbhAntarAya karmInA sarvathA vinAzathI prakaTa thatA bhAva te kSAyika lAbha ' che. bhAgAntarAya kanA saMpUrNa sahArathI je bhAvanA AvirbhAva thAya che te ' kSAyika bhAga ' che. upaleAgAntarAya karmAnA sarvA Mge kSaya thatAM je bhAva udbhave che te ' kSAyika upabhAga ' kahevAya che. vIyaoNntarAya kanA sarvAMge nAza thatAM je bhAva prakaTe che te ' kSAyika vIya ' kahevAya che. *
Page #421
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34ra chava-adhikAra [ prathama sApazarmika bhAvanA 18 bheda - have kSApazamika bhAvanA 18 bhedane adhikAra kahevAmAM Ave che. mati Adi cAra prakAranAM jJAna, traNa ajJAne, cakSurdarzanAdi traNa darzane, dAnAdi pAMca labdhi, samyakatva, cAritra ane dezavirati e 18 bhede che. mati vagere kSApazamika jJAna matijJAnAvaraNAdikSayopazamaprabhavatvaM kSAyopazamikajJAnastha lakSa. nam. (8) arthAta matijJAnAvaraNIya, zrutajJAnAvaraNIya, avadhijJAnAvaraNIya ane mana:paryayajJAnAvaraNIya karmanA kSapazamathI uddabhavatA bhAve-jJAne kSApazamika jJAna" kahevAya che. mati-ajJAnAdi- kutsitajJAnarUpatvaM tAdRzAjJAnasya lakSaNam / (86) arthAta jJAnathI viparIta te ajJAna, jemake matijJAnathI viparIta te mati-ajJAna, zratajJAnathI ulaTuM te zruta-ajJAna ane avadhijJAnathI uMdhuM te vibhaMgajJAna. A traNe ajJAna kahevAya che. cakSudarzanAdi kSApazamika darzana- darzanAvaraNakSayopazamajanyatvaM kSAyopamikadarzanasya lakSaNam / (87) arthAt darzanAvaraNIya karmanA pazamathI uddabhavatA bhAvane "kSApazamika darzana jANavuM. cakSudarzana, acakSurdarzana ane avadhidarzana e traNa kSApazamika darzana che, jyAre kevaladarzana te kSAyika darzana che. dAnAdi kSApathamika labdhi antarAyakarmakSayopazamajanyatvaM kssaayopmikdaanaadilbdherlkssnnm| (9) arthAta antarAya kamanA kSapazama dvArA unna thate bhAva "kSApazamika labdhi' kahevAya che. te pAMca che -(1) dAna, (2) lAbha, (3) bega, (4) upaga ane (5) vIrya.
Page #422
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] labdhi paratve zakA---- pUrve dAnAdi pAMca labdhione kSAyika gaNAvI ane atra pharIthI tene kSAyeApamika gazAvI te zu yukta che ? A praznanA uttara e che ke antarAya karmAMnA kSayathI ane kSayApazamathI ema ane rIte labdhie utpanna thAya che. temAM pUrvokta atarAya karmonA kSayajanya che, jyAre atreAtA kSaye pazamajanya che. vizeSamAM kSAyika labdhi sarvajJAne ja hAya che, jyAre kSAye pazamika labdhie chadmasthAne ja hAya che. sAcApazamika samyaktva anantAnubandhi- mithyAtvayoH sarvaghAtispardhakAnAmudIrNasya kSaye'nudIrNasyopazame ca dezaghAtinAmudaye ca sati jAtaM yat tattvArthazraddhAnaM tadrUpatvam udIrNasya kSaye'nudIrNasya copazame sati azuddhapujasya pradezodaye sati zuddhasya tasya vipAkodayarUpatvaM vA kssaayopshmiksanyAsa hakSaLam / ( 82 ) " Ardrata darzana dIpikA, d arthAt anantAnubaMdhI kaSAya ane mithyAtva e baMnenAM saghAtI spa kAmAMnAM je spaSTa ka udayamAM AvyAM hoya tene kSaya karIne ane udayamAM na AvyAM hAya tenA upazama karIne dezaghAtI spardhakanA udaya daramyAna pannAne viSe je zraddhA utpanna thAya che te zraddhAne ' kSAyeApazamika samyaktva ' kahevAmAM Ave che. anantAnubaMdhI kaSAya ane mithyAtva-mehanIyamAMthI je uyamAM AvelAM tenA kSaya pachI ane hRdayamAM na AvelAMnA upazama thayA pachI azuddha ( mithyAtva ) pujanA pradeza-udaya daramyAna zuddha pujanA vipAka udayane ' kSAyeApamika samyaktva' kahevAmAM Ave che. kSAyeApazamika cAritranuM lakSaNa-- dvAdazakaSAyANAmudIrNasya kSaye'nudIrNasyopazame ca sajjvalananokapAyayoryathAsambhavamudaye ca sati sAvadyayogebhyaH sarvathA nivRttipariNAmarUpatvaM kSAyopazamika vAritrasya lakSaNam, athavA antarAyasarvaghAtispardhakAnAmudIrNasya kSaye'nudIrNasyopazame ca dezaghAtispardhakAnAmudaye ca sati sarvaviranipariNAmarUpatvaM tat / ( 90 ) 33 khAra kaSAyamAMthI arthAt anaMtAnubaMdhI, apratyAkhyAnI ane pratyAkhyAnI evA traNa prakAranA cAre kaSAyamAMthI je kei kaSAya udayamAM AvyA hoya teneA nAza karyo pachI ane je
Page #423
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIva-adhikAra [ prathama uDhayamAM na AvyA hoya tene aTakAvI rAkhIne, saMjavalana kaSAya temaja nava kaSAya emAMnA keIne paNa yathAyogya udaya rahete chate sAvadya gomAMthI sarvathA nivRtta rahevA rUpa je pariNAma te kSApazamika cAritra" jANavuM. athavA antarAyanAM sarvaghAtI spardhake mAMthI je udayamAM AvyAM hoya tene khapAvI daIne ane udayamAM na AvyAM hoya tene upazama karyA pachI dezaghAtI spardhakemAMthI kaI paNa udayamAM hevA chatAM paNa sAvadya gothI sarvathA nivRtta rahevA rUpa pariNAmane paNa "kSApazamika cAritra" kahevAmAM Ave che. dezaviratinuM lakSaNa kaSAyASTakasarvaghAtispardhakAnAmudorNasya kSaye'nudIrNasyopazame ca pratyAkhyAnAdidezaghAtinA yathAsambhavamudaye ca sati dezato viratilakSaNapariNAmarUpatvaM dezaviraticAritrasya lakSaNam / ( 91) arthAt anantAnubaMdhI ane apratyAkhyAna krodhAdi kaSAyarUpa ATha kaSAyenAM sarvaghAtI spardhakamAMthI je spardhake udayamAM AvyAM hoya tene nAza karIne ane je spardhake udayamAM na AvyAM hoya tene rokI rAkhIne pratyAkhyAnAdika dezaghAtI spardhakomAMnAM kaI paNa udayamAM AvyAM hoya te dizAmAM dezathI viratirUpa pariNAma thAya che te pariNAme dezavirati" athavA "gRhasthadhama' kahevAya che. spardhakanuM lakSaNa- avibhAgaparicchannakarmapradezAnubhAgapracayazreNikramahAnivRddhirUpatvaM ghauMvarNa akSam (12) arthAta jenA ekathI be vibhAga na thaI zake evA kapradezamAMnA rasanA samudAyanI vRddhi ane karma pradezonI saMkhyAmAM ghaTADo je kama-skaMdhamAM thAya te skaMdhane kSApazamika bhAvanA lakSaNamAM nidezela "spardhaka" jANavuM. A lakSaNanuM rahasya samajI zakAya teTalA mATe spardhakane saMkSepaH vicAra karavAmAM Ave che. spardhakanuM svarUpa dhAre ke AtmAe eka samayamAM eka kama skaMdhane grahaNa karyo. A kama skaMdhamAM ochAvattI rasavALA aneka paramANuo (pradeze) rahelA che. AmAM je paramANu ApaNane alpa jJAnIne ochAmAM ocho rasa yukta lAge te paramANunA rasamAM paNa parama bhegI taratamatA 1 AvA karmadhAmAMthI aneka spardhaka banI zake che ethI karIne spardhA kathI karmAskaMdhane eka vibhAga samaja.
Page #424
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] A tadana dIpikA, 345 nue che. jo te pAtAnI mati anusAra tenA aneka bhedo pADe, te te rasAze rasa jIveAnA karatAM ananta zu thAya. A pramANe kalpelA vibhAgomAMthI je je paramANuemAM parama cegInI buddhi anusAra ochAmAM AA rasa hoya tevA samAna jitanA paramANunA eka samudAya te prathama vaNA samajavI, A prathama vaNAnA dareka paramANumAM jeTalA rasa che tenAthI eka aMze vadhAre rasa je paramANuomAM hoya tenA ja samudAya karavAmAM Ave, te te samudAyane bIjI vaNA jANavI. A pramANe eka eka sAMza vadhatA hoya evA paramANunA samudAyA ( vaNA) eTalA banAvavA ke jethI karIne e samudAyAnI--vaNAonI saMkhyA abhavyanI saMkhyA karatAM anaMta guNI ane siddhonI sakhyAnA anantame bhAge thAya. A pramANe banAvelI vaNAonA samudAyane spardhaka ' kahevAmAM Ave che. C atra e vAta dhyAnamAM rAkhavI ke trIjI vaNAonI apekSAe prathama vaNAmAM paramANunI saMkhyA vezeSa che, paraMtu tenA dareka pramANamAM rasa te zeDA che. vizeSamAM zrIjI vaNAnA samarata rasa karatAM prathama va NAbata rasa AA che. A pramANe uttarAttara vA pUrva pUrva vaNAnI apekSAe paramANunI saMkhyAmAM utaratI che, paraMtu tagata rasamAM caDhiyAtI che, chellI vagaNAnA dareka paramANumAM prathama vaNAnA paramANu karatAM ananta guNA rasa rahelA che. upara sUcavyA mujaba prathama spIka banatAM uttarAntara eka eka aMzathI vadhatA rasa adhika rasa maLe che. eTale tevA rasavALA ane che. evI rIte trIjAthI mAMDIne maLe tema nathI, kintu sarva jIvothI ana MtaguNA rasAMza paramANuthI prathamanI mAphaka vicAra karatAM bIne paka cheka anaMta spardhaka sudhI samajI levu. kSAceAmika bhAva temaja tenA bhedonAM lakSaNA vicAratAM spardhakane ullekha karavAmAM AvyA hatA. tethI A saMbadhamAM gADuMka vivecana umeravuM Avazyaka samajAya che, pratyeka karmanAM anaMtAnaMta rasa-spardhA haiAya che. temAM kevalajJAnAvaraNa, kaivaladarzonAvaraNa, anaMtAnuLa'dhI, apratyAkhyAna ane pratyAkhyAna evA trividha cAre kAyA, mithyAtva ane nidrA e vIsa saghAtI prakRtinAM sarva rasa-spardhA kA saghAti ja hoya che. bAkInI 25 ghAtiprakRti ane dezadhAtInAM je rasa-spardhA catuHsthAnIya temaja tristhAnIya che te paNa saghAti ja che. A paikI krizanIya padha kAmAMthI keTalAMka sadyAti ane keTalAMka dezaghrAti che. je ekarathAnIya rasapA che. te te dezAti ja che. temAM atijJAnAvaraNa, zrutajJAnAvaraNu, avadhijJAnAvaraNa ane pavajJAnAvaraNa thaIzanAvaraNu, acakSu nAvaraNa ane adhi danAvaraNa, sajavana kodha, mAna, mAyA ane lAbha, pAMca matarAya, ane puveda e sattara prakRtinA eka, be, traNa, ane cAra sthAnavALA so baMdha AzIne prApta thAya che, kemake zreNinI pratitti pUrve A prakRtinA ekasthAnIya dvisthAnIya, tristhAnIya ke catuHsthAnIya rasane baMdha thAya che. koNinI pratipattine vadhe te nitti bAdara-ahvAnA sadhyeya bhAgeA vyatIta thayA pachI spardheta vAttarottara vA vA'sminniti spardhakama e spardhakane nyurpAtta-artha AthI caratA thAya che. 44 "1
Page #425
--------------------------------------------------------------------------
________________ 346 jIva-adhikAra [ prathama atyaMta vizuddha adhyavasAyane laIne zubhapaNuM hovAthI A prakRtione eka sthAnIya rasane baMdha che. bAkInI zubha athavA azubha prakRtie baMdha AzrIne visthAnIyathI mAMDIne catuHsthAnIya rasavALI maLe che, paraMtu eka sthAnIya rasavALI te maLatI nathI ja. anya zabdomAM kahIe te sattara pravRtione choDIne hAsyAdi azubha prakRtine ekarathAnIya rasa bAMdhavA egya zuddhi apUrva karaNa, pramattApramattane hatI ja nathI. anivRtti bAdara-addhAnA saMkheya bhAga pachI ekasthAnIya rasanA baMdhane egya ane parama prakarSane pAmelI zuddhi jyAre thAya che, tyAre tene baMdha thato nathI. vaLI jema zreNinA ArahaNane viSe anivRtti bAdara-addhAnA saMkheya bhAge gayA pachI atyaMta vizuddhine lIdhe matijJAnAvaraNadine eka sthAnIya rasane baMdha nathI, tema kRpaka-zreNinA ArohaNane viSe carama, dvicarama Adi samayamAM vartatA sUmasaMpAyanI atizaya vizuddhatAne laIne kevalabrika (kevalajJAna ane kevaladarzana)ne saMbhavatA bandhane ekasthAnana rasa baMdha kema nahi evI zaMkA na karavI, kemake svalpa paNa kevaladdhikane rasa sarvaghAtI che, ane sarvaghAtIonA jaghanya padane viSe paNa dvisthAnIya rasane ja saMbhava che. zubha prakRtionI paNa atyanta zuddhimAM vartanAra catuHsthAnIya ja rasa bAMdhe che, tenAthI manda, mandatara vizuddhimAM te tristhAnIya ke visthAnIya ane saMkalezAddhamAM vartanAra to zubha prakRtie ja bAMdhe nahi, te tene viSe tagata rasanA sthAnakanI ciMtA zA mATe karavI ? atisaMkilaSTa mithyASTine viSe narakagati prAyogya vaikriya, tejasa vagere je zubha prakRtio baMdha pAme che tene paNa te prakAranA svabhAvane laIne jaghanyathI paNa dvisthAnIya ja rasa baMdhAya che, nahi ke eka sthAnIya. atra kaI prazna kare ke saMkalezanA utkarSathI utkRSTa sthiti mAtra thAya che, te je adhyavasAye vaDe zubha prakRtinI utkRSTa sthiti thAya che te ja adhyavasAye vaDe ekasthAnIya rasa kema na thAya te ane uttara e che ke atre prathama sthitithI mAMDIne samayanI vRddhi vaDe asaMkheya sthiti-vizeSe thAya che ane vaLI ekeka sthitimAM asaMkheya rasa-spardhaka-saMghAta che. tethI karIne utkRSTa sthiti baMdhAtAM pratyeka sthiti-vizeSamAMnA asaMkhyaya je rasa-spardhakasaMghAta-vizeSe che, te badhA dvisthAnIya rasanA ja saMbhave che, nahi ke ekasthAnIya; zubha prakRtionA utkRSTa sthiti-baMdhane viSe paNa eka sthAnIya rasane baMdha nathI.' A pramANenI vastu-sthiti hovAthI, jyAre dezavAti evAM avadhijJAnAvaraNAdi kamanAM sarvaghAti rasa-spardhake vizuddha adhyavasAyane laIne dezadyAtirUpe pariNata thatAM nAza pAme 1 kahyuM paNa che ke - "ukosaTiI ajjhatrasANehiM egaTANio hoi / subhiANa taM na jaM Thii asaMkhaguNimA u annubhaagaa||" / utkRSTasthitiH adhyavasAyaiH ekasthAnikA bhavati / zubhikAnAM tad na yat sthitiH asakhya guNikAstu anubhAgAH // ]
Page #426
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Ahata darzana dIpikA. 347 che, vaLI dezaghAti evAM rasa-spardha kene viSe je atinigdha hoya tene rasa ocho thAya che, temaja tadantargata keTalAMka rasa-spardhake ke jene udayAvalimAM praveza thayo che tene kSaya thAya che, ane bAkInAne vipAkodayanA viSkabharUpa upazama thAya che, tyAre AtmAmAM avadhijJAna, manaH paryAyajJAna, cakSudarzana ItyAdi kSApazamika guNa prakaTe che. kahyuM paNa che ke - "Nihaesu savvaghAirasesu phaDesu dezaghAINaM / jIvassa guNA jAyaMti ohimaNacaka khumaaiiaa||" arthAta nAza thatAM eTale dezaghAtirUpe pariNata thatAM avadhijJAnAvaraNadinAM keTalAMka dezaghAti rasa-spardhakonA upazamathI ane keTalAMka dezaghAti rasaspardhakenA udayathI kSayapazamathI anuviddha dayika bhAva pravarte che. ethI karIne ja udaya pAmatA aMzanA kSapazamanI vRddhithI vardhamAna avadhijJAnanI utpatti che. vaLI tyAre avadhijJAnAvaraNAdinAM sarvaghAti rasa-spardhake vipAkaudayane pAme che tyAre tadviSaya audayika bhAva kevaLa pravarte che. kevaLa avadhijJAnAvaraNIyanAM sarva - ghAti rasa-spardhakonA keIka vAra dezaghAtipaNAne lIdhe, keIka vAra viziSTa guNanI pratipattithI ane keIka vAra enA vinA paNa pariNAma thAya che, kemake avadhijJAnanA bhavapratyaya ane guNapratyaya e be bheda suprasiddha che. mana:paryAyajJAnAvaraNIyane pariNAma te viziSTa saMyama apramAda vagerenI pratipattine viSe ja che, kemake tathAvidhasvabhAvIonA ja baMdhanakAlamAM tenuM baMdhana che. vaLI cakSudarzanAvaraNAdine paNa pariNAma te te indriya paryApti Adigya sAmagrI vaDe che. matijJAnAvaraNa, zrutajJAnAvaraNa, acakSurdazana ane aMtarAya e prakRtiomAM te sadAe dezaghAtI evAM ja rasa-spardhakone udaya che, nahi ke sarvaghAtione. tethI karIne sarvadA ja te prakRtionA audayika ane kSApazamika e be bhAve saMmizra maLe che, nahi ke phakta audayika. A pramANe paMcasaMgrahanI mULa TIkAmAM kahyuM che. A saMgata tyAre bane che ke jyAre ema svIkArAya ke je adhyavasAya vaDe A prakRtinAM savaghAti rasa-spardhake che te adhyavasAya vaDe dezadyAti karI zakAya che, Ama na mAnIe te badhunI samIpa lavAyelAM evAM matijJAnAvaraNAdi dezaghAti rasa-spardhakane saMbhava anivRtti bAdara-addhAnA saMkheya bhAge jatA rahyA pachI ja hevAthI tenI pahelAM matijJAnAdinA abhAvane prasaMge upasthita thAya che. A pramANe abhAva thatAM tenA baLathI labhya tadavasthAne lAbha ghaTI zakaze nahi ema anyAzrayanA ApAtathI matijJAnAdine mULathI abhAvane prasaMga khaDo thaze. e pramANe matijJAna, dhRtajJAna, acakSurdazana ItyAdine kSApazamitarUpe ullekha karavAthI sarvaghAti rasa-spardhakanA udayane viSe tenA lAbhane abhAva hovAthI ane dezadyAti rasa-pardhakane pUrve baMdha nahi hovAthI, mAtra adhyavasAyathI sarvaghAtinuM dezAtirUpa pariNamanane asvIkAra thatAM sarve ne tene lAbha 1 chIyA - nihateSu sarvaghAtiraseSu spardheSu dezaghAtinAm / jIvasya guNA jAyante'vadhimanazcakSurAdikAH //
Page #427
--------------------------------------------------------------------------
________________ 348 -adhikAra [ prathama maLaze nahi ema samajavuM. atra koI ane prazna kare che je ayavasAyathI e che te adhyavAsAyathI ukta sarvaghAti rasa-raspardhakone dezaghAtapaNe pariNAma thAya che te pUrva avasthAmAM tenA baMdhane viSe zuM prayojana che te tene ema pUchavAmAM Ave che ke zuM prayojananI kSatinI bhItine laIne sAmagrI kArya utpanna karatI nathI e sA tae kahevA mAMgo cho ? ne ema hoya te prajana pUrNa hovA chatAM majabUta daMDa vaDe gherAyeluM cakra pharaze nA huM, tethI karIne prakRtimAM hetunA samudAyathI ja sarvaghAti rasa--spardhakanA baMdhanA upAyarUpa adhyavasAya vaDe tenA baMne viSe. temaja te te adhyavasAyathI sarvadA tenA dezaghAti pariNAmana viSe paNa bAdhakane abhAva che, tethI karIne jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa ane aMtarAyanA vipAka -udayamAM paNa pazamanI avirUddhatA che. mehanIya karmanI to miyAtva, anantAnubaMdhI khAya vagere prakAtinA udeza-udayamAM kSApathamika bhAva aviruddha che, nahi ke vipAka-udayamAM, kema ke te prakRtie pI sarva dhAtipaNAne laIne tenAM rasa-spardhakane tathAvidha adhyavasAya dvArA paNa dezaghAtarUpa pa rANumAvavuM azakya che. rasanA dezadyAtirUpe pariNAmamAM tAdamyathI dezaghAtinI prakRtinA hetutvanI ka9panA che te prakRtiomAM vipAka-udayana viSkanI kalpanA te sarvaghAta --pardhakonA kSadhazameka samyakatva vagere labdhine kahenArA siddhAntanA baLathI kSayapazamanI anyathA anupattine lIdhe ja tathAvidha athavasAyathI samajavI. kevalajJAnAvaraNa ane kevadazanANunA vepAka-udayana vakaeNbha mATenI agratAmAM svabhAva ja zaraNe che ema kAcA kahe che. hatune rAmabhAvathI ja tene abhAva che. tenA hatapaNuthI adhyavasAyanI kalpanA karatI veLA tenA kSetrane have 69panA te yukata che, tethI mithyAtvAdi prakRtinA vipAka-udayane viSe kSedhazamane saMbhava nathI, ketu tenA pradeza-udayane viSe che. vaLI sarvaghAti rasa-pardhakanA pradeza paNa sarvavane nA nAte guNavALA che. jethI karIne tenA pradeza-udayane viSe paNa pazamane saMbhava keva rIte che ema na kahevuM, kemake te sarvaghAti rasa-spardhakanA pradeza ke jene avyavasAya-vazeSa vaDe ja che ke na anubhAvavALA banAvelA virala vidyamAna dezaghAti spardhakone viSe Atarika praveza thayo che. nA mAM thAzata vabaLane prakaTa kasvAnuM sAmarthya nathI. mAtve Adi bIra kapAyAthI rAhata avaziSTa mahanIya pravRtionA pradeza-udayamAM ke vipAka-udayamAM kSArazama aviruddha che, keHke e teo dezaghAtinI che. temAM sarvaghAtirasanA dezAtirUpa pariNAmane vache sAvane anugA adhyavasAya-vizeSane kAraNarUpa samajavuM. kintu te prakRti abava udayavALI che, ethI karIne tenA vipAka-udayanA abhAvamAM kSApazarmika bhAvane AraMbho thatAM, pradezodayavALI te hovA chatAM te jarA paNa dezaghAtine nathI. vipAka-udaya vate che tyAre te kSa paza meka bhAvanA saMbhavane viSe jarAka malinatA karanArI hovAne lIdhe te prakRti . ghAnI bane che. A praraNe kSayopazamanI prakriyA TUMkANamAM darzAvI che. vizeSa jijJAsu te karmaprakRtinI sahAmahopAdhyAya zrIyazovijayakRta TIkA jevI. dayikanA ra1 bhedo-- AmAnI eka prakAranI kaluSitatArUpa dAyika bhAvanA nakasa prakAre che-4 gati, 4 kaSAya, 3 liMga, mithyAtva, ajJAna. ApaNuM, aniyatapaNuM ane 6 lezyA. AnA - anukrame lakSaNe nirdezatAM graMthakAra kartha che ke
Page #428
--------------------------------------------------------------------------
________________ Arhuta darzana dIpikA, gatinAmakamA vivakSitabhavAd bhavAntaragamanayogyatvaM gate aMkSaLam : ( 12 ) ullAsa arthAt gatinAma--karmanA udayane lIdhe amuka bhavathI bhavAntaramAM javAnI je yAgyatA prApta thAya che tene ' gati kahevAmAM Ave che, kaSAyanuM lakSaNa cAritramohadayAt kaluSita bhAvarUpatvaM kaSAyastha lkssnnm| (94) arthAt cAritramehanIya karmanA udayathI utpanna thatA kaluSita bhAvane * kaSAya ' kahevAmAM Ave che. liMganuM lakSaNa-- ' dodayajanyatve sati maithunecchArUpatvaM liGgasya lakSaNam / ( 95 ) arthAt vada-mAhanIya karmanA udayathI utpanna thatI saMsAra-sevananI icchAne ' liMga ' samajavu, mithyAdarzananuM lakSaNa atattva tattvabuddhirUpataM mithyAdarzanasya lakSaNam / ( 96 ) arthAt atattvamAM tattvanI buddhi karavI te ' mithyAdarzana ' kahevAya che. ajJAnanuM lakSaNlR- farasodaye sati atrajJAnarUpatvamajJAnasya lakSaNam / (97) : ajJAna sakhA arthAt mithyAtva-meAhanIya karmanA udayane lIdhe utpanna thatA atattvajJAnane dhavAmAM Ave che. asiddhanuM lakSaNa mayapramANandraya kSam / ( 18 ) arthAt karanA udayane ' AsaddhapaNuM... ' kahevAmAM Ave che. asayatanuM lakSaNa-- 349 apratyAkhyAnAvaraNAyAdikaSAyodaye sati sAvadyayogAd virata bhavarUpatvamasaMyatasya lakSaNam / ( 99 )
Page #429
--------------------------------------------------------------------------
________________ 750 jIva-adhikAra. [ prathama arthAt apratyAkhyAnAvaraNIya vigere kaSAyanA udaya daramyAna utpanna thatA ane sAvadha vegathI nivRtta nahi thanArA bhAvane "asaMyatatva" kahevAmAM Ave che, lezyA-vivaraNa leyAnuM lakSaNa- manoyogapariNAmajanyatva lezyAyA lakSaNam , kRSNAdidravyasAcivyAd AtmanaH pariNAmavizeSarUpatvaM vA / (100) arthAt mAnasika vyApArathI utpanna thatA pariNAma-adhyavasAyane vezyA kahevAmAM Ave che athavA anya zabdomAM kahIe te kRSNAdi dravyanA saMbaMdhathI utpanna thatA AtmAnA pariNAma-vizeSane "lesyA jANavI. leyAne vyutpatti-artha ri-jIte nAtamA karmaLA sArati sevA" arthAt je dvArA AtmA sAthe kamane AleSa thAya che te vezyA evI vyutpattivALI vezyAnA kRSNa, nIla, kAta, teja, padma, ane zukla ema cha bhede che. have prathama te vizuddhinI taratamatAne lakSamAM rAkhIne pADavAmAM AvatA vezyAnA cha bhedanA anukrame lakSaNe vicAravAmAM Ave che. 1 digaMbarIya sAhitya paikI gammatasAranA chavakAsaDa ( gA. 488-555)mAM A viSayane sthAna ApavAmAM AvyuM che. 2 sarakhA zrIcarSi mahattarasUrikRta paMcasaMgrahanI bImalayagiririe racelI vRttinA dazamAM padyagata nimna-likhita paMkita --- " surfazerfjagArAnAH mAsumar: rftLAkavirAjaH --zAririNAtta, rforkho ya mAramAra ! jafa gAyu, " ' phA pravartate ' ' AvazyakanI zrIharibhadrIya vRttinA 645 mA patramAM pramANarUpe nirdezeluM temaja uttarAdayayananI zrIzA ta vRttinA 6pa6 mA patramAM avataraNarUpe ApeluM A ja padya dravyalokaprakAza ( sa. 3 )mAM ra84 mA kalekarUpe najare paDe che. 3 A kaNAdi da yogAntargata samajavA, kemake ene meganI sAthe anvaya temaja vyatireka e saMbaMdha che. jemake tyAM sudhI yoga che tyAM sudhI lesyA che. yoganA abhAvamAM ayogI avasthAmAM yA hotI nathI.
Page #430
--------------------------------------------------------------------------
________________ 351. ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA. kRSNa lesyAnuM lakSaNa kRSNadravyasAcivyAd phalAdanecchayA mUlAd vRkSonmUlanapariNAmatulyapariNAmarUpatvaM kRSNalezyAyA lakSaNam / (101) arthAt kaI puruSa phaLa khAvAnI IcchAthI mULathI te phaLadrupa vRkSane ukhe nAMkhavA je saMkalpa kare te pariNAma AtmAmAM kRSNa dravyanA saMbaMdhane-sAnidhyane laIne thAya te tene "kRSNa lehyA " jANavI. nIla lezyAnuM lakSaNa noladravyasAcivyAt phalAdanecchayA mahAzAkhApAtanapariNAmatulyapariNAmarUpatvaM nIlalezyAyA lakSaNam / (102) arthAt phaLa khAvAnI IcchAvALA puruSane phaLadAyI vRkSanI mahAzAkhAne pI nAMkhavArUpa je bhAvanA nIla dravyanA samAgamane laIne thAya tene "nIla lehyA " jANavI. kAta lezyAnuM lakSaNa kApotavarNadravyasAcivyAt phalAdanecchayA prshaakhaapaatnprinnaamtuthapariNAmaDhaNa jAtarAyat RkSAt aa (103) arthAt koI vyaktine phaLa khAvAnI abhilASA thatAM tene phaLadAyI vRkSanI prazAkhA-DAMkhalI kApI nAMkhavAne vicAra thAya tenA je AtmAmAM kApata varNavALA dravyanA saMbaMdhathI utpanna thata pariNAma "kAta lezyA' kahevAya che. tejaleyAnuM lakSaNa raktavarNadravyasAcivyAt phalAdanecchayA gucchasandohacchedanapariNAmatulyapariNAmarUpatvaM tejolezyAyA lakSaNam / (104 ) arthAta phaLanuM bhakSaNa karavAnI vAMchA thatAM te phaLadAyI vRkSanA gucchonA samUhanuM chedana karavA rUpa vicArane maLatuM AvatuM ane rakta varNavALA dravyanA saMsargathI utpanna thatA pariNAmane tejalezyA" kahevAmAM Ave che. pamalethAnuM lakSaNa pItavarNadravyasAcivyAt phalAdanecchayA phlocchednprinnaamtulypariNAmasTara vannarathANA jakSAmA (20)
Page #431
--------------------------------------------------------------------------
________________ 352 jIva-adhikAra. [ prathama arthAta phaLane AhAra karavAnI IcchA thatAM phaLone teDavA je AtmAmAM pIta vaNanA dravyanA saMbaMdhathI utpanna thato pariNAma "padamalezyA jANavI. zukala leyAnuM lakSaNa zuklavarNadrapasAnidhyAt phalAdalecchayA patilaphala grhnnprinnaamtulyaranA parve suvarajharavAjA pAm ! (206) arthAta phaLane khAvAnI IcchA thavAthI jamIna para paDelAM phaLane grahaNa karavA jeva, AtmAmAM zukala varNavALA dravyanA saMbaMdhane lIdhe utpanna thato pariNAma te "zukala lehyA " jANavI. lezyA paratve daSTAMte A lesthAnA svarUpa viSe vadhAre vicAra karavAmAM Ave te pUrve siddhAntamAM je be dRSTAMte sUcavAyAM che ane jemAMnA ekanuM kRSNa lehyAdinA lakSaNomAM nirdeza karAve che tene ullekha karavAmAM Ave che. keIka che manuSya mArgamAM bhUlA paDavAthI meTI aTavImAM jaI caDyA. tyAM temane bhUkha lAgavAthI cAre bAju teo khAdya padArthanI tapAsa karavA lAgyA. Ama tema pharatAM pavanathI jhUlatA evA pala vaDe vaTemArgune jANe lAvatuM na hoya tema eka phaLadrupa jambavRkSa temanI najare paDayuM. te joIne temAMthI eka puruSa be ke jo A vRkSane mULamAMthI ukheDI nAMkhavAmAM Ave te ApaNane sukhethI ISTa bhejana maLe. A sAMbhaLIne bIje belI UThyo ke AvA miTA jhADane samULa nAza karavAnI zI jarUra che? tenI moTI DALIo kApI nAMkhavAthI ApaNuM kAma sarI zake tema che. eTale trIjAe kahyuM ke moTI DALIone ugatAM te pAchI keTalI badhI vAra lAgaze vArate nAnI nAnI DALIo ke je phaLathI bharelI che te ja pAe. A pramANenI vAtacita sAMbhaLIne cotho belyo ke DALIo pADavAnI kaMI jarUra nathI; ApaNe gurachAonA samUhane teDIe eTale temAM ugelAM phaLa khAvAthI ApaNane tRpti maLaze. tyAre pAMcamA bole ke ApaNane gucchAonI AvazyakatA nathI, paraMtu phaLanI jarUra hovAthI tene ja te. eTale chaThTho belI UDyo ke A pramANe kArya karIne khAlI phekaTa jhADane nAza karavAnI he te jarUra dekhatA nathI. A pRthvI para paDelAM phaLa khAvAthI ApaNI bhUkha maTI jaze. A cha mANasenA pariNAme te anukrame kRSNAdi lehyA che. A saMbaMdhamAM bIjuM daSTAnta e che ke eka divasa kUra karma karavAmAM AnaMda mAnanArA cha cora eka gAma lUTavAne jatA hatA. teo paraspara vArtAlApa karavA lAgyA. temAMthI eka care kahyuM ke Aje ApaNI najare je prANI paDe tene mAra, pachI bhale te bepage hoya ke cepage hoya. e sAMbhaLIne bIjAe kahyuM ke copagAM janAvare ApaNuM zuM bagADyuM che ke tene mAravA ?
Page #432
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA. 353 ApaNane te manuSya sAthe virodha hovAthI temane nAza kare. tyAre trIjAe pitAne abhiprAya ema darzAvyo ke strIhatyA e eka ghara pA5 che, vAte phakta puruSane ja mAravA. pachI traNee thAne pUchayuM ke tAre A bAbatamAM zuM mata che tyAre te kahevA lAge ke bicArA hathiyAra vinAnA puruSone mAravAnI zuM jarUra che, mATe zastradhArI puruSane ja saMhAra kare. atyAra sudhI pAMcame mahAmahenate zAMti jALavI rAkhyo hato tenAthI have rahevAyuM nahi eTale teNe kahyuM ke nAsatA evA zastradhArI puruSone mAravAthI ApaNane kaze phAyade nathI, vAte temAMthI je sAmA yuddha karavA taiyAra thAya temane ja mAravA. Ama kahI rahyA bAda teNe chaThThAne mata pUchaLyo. teNe te sApha kahyuM ke huM tamArAmAMnA keInA paNa matane maLatuM thatuM nathI. eka te para dravyanuM haraNa karavuM-cerI karavI e ja mahApAtaka che te pachI prANi-hatyAnuM pAtaka mAthe vahorI levAthI ApaNI zI gati thaze? ApaNe kaye bhave chuTIzuM ? vAste ApaNe te dhana ja levuM. A pramANe chae cAree je potapotAnA vicAro raju karyA te cha prakAranI kRSNAdi vezyA jANavI. kyA jIvane kaI kaI leyAo hoI zake?-- pRthvIkAya, aSkAya ane vanarapatikAya chane temaja bhavanapati ane vyantarane (deva ane devIone) kRSNa, nIla, kApata ane tejasa ema cAra lezyAo saMbhave che, jyAre tejarakAya, vAyukAya, hIndriya, trIndriya, caturindriya, saMmUcchima tiryaMca paMcendriya temaja saMmUrNima manuSyone tathA nArakIone kRSNa, nIla ane kApata ema traNa ja vezyAo saMbhave 1 A dRSTAMta gammasAranA chavakArDanI 506mI ane 507mI gAthAomAM paNa jovAya che - 2 sarakhA " kiNhA nIlA kAU teU lesA ya bhvnnvNtriyaa| joisasohammIsANa teulesA muNeyacA // 1 // kappe saNaMkumAre mAhide ceva baMbhalopa ya / epasu pamhalesA teNa paraM sukkalesA u / / 2 / / puDhavI Au vaNassA bAyarapatteya lesa cattAri / gambhaya tiriyana resuM challesA tinni sesANaM // 3 // " [ kRSNA nIlA kApotI taijasI lezyA ca bhavanavyantarANAm / rottikASaEjJAna: tenoTethAPSr: jJAta thAH || 6 || kalpe sAnatkumAre mAhendre caiva brahmaloke ca / pateSa pAlezyA tataH paraM zuklalezyA tu // 2 // praSTavyavanaspativAdarapratyekAnAM lezyAH catasraH / garbhajatiryaGanareSu SaD lezyAH zeSANAM tisrH||3|| taka | nArakI saMbaMdhI nIcenI gAthA- "kAya dosu taIyAe~ ma siyA nIliyA ca utthIe / paMcamiyAe mismA kaNhA tatto paramAhA / / " [ kApotIyostutIyasyAM zizrA nI canuparzam / pazcamyAM mizrA kRSNA tataH paramakRSNA // ]
Page #433
--------------------------------------------------------------------------
________________ 354 jIva-adhikAra [ prathama che. garbhaja tiryaMca paMcendriya ane garbhaja manuSyanA saMbaMdhamAM chae lesthAo saMbhavI zake che. tiSka deva ane devIone temaja saudharma ane IzAna devalekavAsI jIvone temaja tamAma vaimAnika devIone tejalezyA che. sAnakumAra, mahendra, ane brahmaleka kalpanA dene padamalezyA ane tyAra pachInA bAkInA badhA devane phakta zukala leDyA ja che. lezyA paratve a5-bahatva zukala lephsAvALA che sauthI thoDA che, kemake keTalAka paMcendriya tiryaMcamAM, manuSyamAM temaja lAntakAdi devemAM tene saddabhAva che. padamalezyAvALA che AthI saMkhyaya guNa che, kemake AvA javemAM keTalAka paMcendriya tiryaca, manuSya ane prathamanA traNa kalpanA dene samAveza thAya che. atra keIne zaMkA thAya ke A hakIkata te vyAjabI lAgatI nathI, kAraNa ke lAntakAdi deve karatAM te sAnakumArAdi traNa kalpavAsI devenI saMkhyA asaMkhyAtaguNa che. AnuM samAdhAna e che ke zukala lephsAvALA paMcendriya tiryaMca nI jaghanya saMkhyA vicArIe to paNa te jIvonI saMkhyA asaMkhyAta sanaskumArAdi traNa kalpavAsa karatAM asaM khyAta guNI che. A vAtane dhyAnamAM laIne pamalezyAvALA jInI saMkhyA vicAravAmAM Ave te pachI upalI hakIkata asthAne lAgaze nahi. padamalezyAvALA cha karatAM tejalezyAvALA jI asaMkhya guNa che, kemake tejalezyA te bAdara pRthvIkAya, apakAya pratyeka vanaspati, saMkheya guNa paMcendriya tiryaMca ane manuSyo, bhavanapati. vyantara, jatiSka, saudharma ane aizAna devAmAM saMbhave che. AthI ananta guNA jI (siddhanA cho) alezya-lezyarahita che. AthI kApatalezyAvALA prANIo anaMta guNa che, kemake siddhanA karatAM vanaspatikAyanA jIvo ananta guNA che. AthI nIlezyAvALA jI adhika che ane tenA karatAM vaLI kRSNalezyAvALA jIvonI saMkhyA vizeSa che. lezyAonA varNAdinuM svarUpa - lezyAonA varNAdikano vicAra karIe te pUrve e dhyAnamAM rAkhavuM agatyanuM che ke lesthAnA dravya-lezyA" ane "bhAva-lehyA" ema be bhede paddha zake che, kRSNAdi lezyAne yogya je dravya tene "dravya-lezyA samajavI ane AvAM dravyanA sAnidhyathI AtmAmAM utpanna thatA bhAvanepariNAmane "bhAva-lezyA" jANavI. A varNAdine vicAra dravya-lezyAne ja AzrIne ghaTI zake che. temAM kRSNa lesthAne varNa varSA RtunA megha, aMjana, khaMjana, kAjala, gavala (bheMsanuM zIMgaDuM), ariSThaka, keDilA (keyala), bhramara, bhramarAvalI, gajakalabha che hAthInuM baccuM), kRSNa kezara, kaNa azaka ityAdinA raMgane maLatA Ave che. nIla lesthAne varNa bhaMga, bhaMganAM pIMchAM, cAsa, cAsanA pIMchAM, pipaTa, pipaTanAM pIMchA, zyAma vanarAjI, kabUtara tathA meranI garadana, baladevanAM vastra, nIla kamala, nIla azoka ItyAdinA raMga jevo che. kApata lezyAne vaNa khadiranAM jhADane sAra, atasInAM temaja vRntAkanAM phUla ItyAdine maLatuM Ave che. tejalezyAno varNa te mANijya, ugata sUrya, saMdhyA, paravALAnA aMkura ityAdinA lAla raMga karatAM caDe tema che. suvarNa, caMpi ityAdi
Page #434
--------------------------------------------------------------------------
________________ ulAsa ] Ahata darzana dIpikA. 355 vastunA raMganI sAthe harIphAI karI zake te parmalezyAno varNa che. zaMkha, candra, gAyanuM dUdha, dahIM, samudra phINa ItyAdinA raMga karatAM paNa vadhAre veta varNavALI zukla lehyA che. kRSNa lesyAne rasa kaDavI tuMba, lIMbaDAnAM phaLa, lIMbaDAnI chAla, ityAdinA rasane paNa haThAvI de tema che. nIla glezyA rasamAM te pIpara, Adu, maracAM, gajapIpara ityAdine chatavAne samartha che. kApota lesthAne rasa kAcAM bIjorAM, kaTha, bora, phaNasa ItyAdinA rasa karatAM caDe tema che. pAkI kerInA rasa je rasa tejalesthAne che. paddamalesthAne rasa to drAkSa (dAkha), khajura, mahuDA vagerenA Asa temaja caMdraprabhAdi madirAne paNa harAvI de tema che. zula lesyA sAkara, geLa, khAMDa, zera ityAdine madhuratAmAM to bAjue mUkI de che. prathamanI traNa vezyAe atidurgadhavALI-marelI gAyanA muDadA karatAM paNa kharAba vAsavALo che, jyAre bAkInI chellI traNa lesyAo atisugaMdhavALI che. vaLI prathamanI traNa lezyAono sparza ThaDe ane lukho che temaja teo saMkilaSTa heI - karIne durgati ApanArI che, jyAre chellI traNa lesthAone sparza Une ane cikaNe che temaja teo asaMkilaSTa hoI sugati denArI che. vaLI vizeSamAM prathamanI traNa lezyAo aprazasta ane malina che, jyAre chellI traNa prazasta ane nirmaLa che. leyAonI sthiti- pratyeka vezyAnI jaghanya ane utkRSTa ema be prakAranI sthiti che. temAM pratyekanI jaghanya sthiti te aMtarmuhUrtanI che, jyAre kRSNAdi vezyAnI utkRSTa sthiti anukrame 33 sAgarepama uparAMta be aMtamuhUta, daza sAgarepama uparAMta eka palyopamanA asaMkhyAtamA bhAga, traNa sAgaropama upakAMta eka palyopamanA asaMkhyAtamAM bhAga, be sAgarepama uparAMta pApamanA asaMkhyAtamA bhAga, daza sAgaropama uparAMta be aMtarmuData ane tetrIsa sAgaropama uparAMta be aMtarmuhUta jeTalI che. leyAonI utkRSTa sthiti- pahelI lezyAnI utkRSTa sthiti sAtamI narakanI utkRSTa sthitine anulakSIne batAvAya che. dhUmaprabhAnA prathama prataragata narakanA utkRSTa AyuSyane lakSmIne bIjInI ane e pramANe zailAnA prathama prataramAM vasatA nArakanA utkRSTa AyuSya AzrIne trIjInI, IzAna devalekavAsI suranA utkRSTa AyuSya vicAratAM cothInI, brahmalekanA devanA utkRSTa AyuSyane lakSyamAM rAkhatAM pAMcamInI ane anuttara suranA parama AyuSyane avalaMbIne chaThThInI utkRSTa sthiti darzAvAya che. 1 eka aMtamudataM pUrvanA bhava saMbaMdhInuM jANavuM ane bIjuM AgaLanA bhAva saMbaMdhInuM samajavuM.
Page #435
--------------------------------------------------------------------------
________________ 356 nArakAdinI leyAonI sthiti-~ nAraka, sura, manuSya ane tiya cA paratve Ane vicAra karIzuM' te jaNAze ke kApeAtI lephsAnI jadhanya sthiti daza hajAra varSAnI prathama naraka 'ghamA'nA prathama prastaranA nArakanA AyuSyanI apekSAe samajavI, jyAre traNa sAgarApama uparAMta lyeApamanA ama ceMya bhAga jeTalI parama sthiti tRtIya naraka 'zailA'nA prathama prastara AzrIne jANavI. kApatInI utkRSTa sthiti te nIlAnI laghu sthiti samajavI ane te 'zailA'nA prathama prastara sabaMdhI che. nIlAnI parama sthiti daza sAgaropama uparAMta pace pamanA asaMkhyAtamA bhAga jeTalI che ane te naraka 'riSThA'nA prathama prastara AzrIne che. nIlAnI utkRSTa sthiti jeTalI kRSNa lesyAnI laghu sthiti che. kRSNa lesyAnI 33 sAgarApama jeTalI utkRSTa sthiti naraka 'mAghavatI'nI parama sthiti AzrIne che, jIva--adhikAra. bhavanapati ane byatA AzrIne kRSNa, nIla ane kApAta lezyAonI sthiti ( kemake vaimAnika ane jyAtiSkamAM ene sa'bhava nathI ) e che ke kRSNa lesyAnI jaghanya sthiti daza hajAra varSAnI che, jyAre pakSepamanA asaMkhyAtamA bhAga jeTalI enI utkRSTa sthiti che. A utkRSTa sthitimAM eka samaya umeratAM je sthiti Ave te temanI nIla lephsAnI jaghanya sthiti jANavI. patyeApamanA asaMkhyAtamA bhAga jeTalI enI utkRSTa sthiti che, paraM'tu te kRSNa lesyAnA utkRSTa sthitithI adhika che. nIla laizyAnI utkRSTa sthiti karatAM kApAtI lezyAnI laghu sthiti eka samaya jeTalI vadhAre che. A lesyAnI utkRSTa ( guru ) sthiti palseApamanA asaMkhyAtamA bhAga jeTalI che. bhavanapati, vyantara, jAtiSka, saudharma ane IzAna devalAkavAsIomAM tejalezyA ane tyAra pachI brahmaleAka sudhI padmalezyAnA ane lAMtaka pachInA devalAkamAM zukla lesyAne sadbhAva che. bhavanapati ane byatA AzrIne tejolezyAnI laghu sthiti daza hajAra varSanI che. bhavanapati paratve teolesyAnI utkRSTa sthiti eka sAgarApamathI kaMika adhika che, jyAre vyaMtarAnI paDyeApamanI che. jyAtiSkAnI tejolezyAnI jaghanya sthiti palcApamanA AThamA bhAga jeTalI che, jayAre enI utkRSTa sthiti eka palyApama uparAMta lAkha varSoMnI che. vaimAnikAne lakSmIne teolesyAnI laghu sthiti eka paceApamanI che, jyAre utkRSTa sthiti e sAgaropama uparAMta paLye pamanA asaMkhyAtamA bhAga jeTalI che. AmAM eka samaya umerIe te padmalezyAnI laghu sthiti thAya, yAre enI utkRSTa sthiti te daza sAgarepamanI che. AmAM eka samaya umerAtAM zukala lesyAnI jaghanya sthiti udbhave che, jyAre enI utkRSTa sthiti te 33 sAgarApamanI che. manuSyeA AzrIne zukala lephsAnA vicAra mAjue rAkhatAM tiya cA ane manuScAmAM je je lezyAo che te badhI aMtarmuhUtanI jaghanya sthitivALI che. manuSyanI zukala lezyAnI jaghanya sthiti aMtarmuhUnI che, jayAre utkRSTa sthiti karADa pUrva varSAmAM nava varSa jeTalI AchI ke lagabhaga nava varSa jeTalI ochI athavA karADa pU varSa uparAMta ATha varSothI kaiMka adhika kahevAya che. [ prathama 1 sthAnAMganI zrIabhayadevasUriSkRta vRttinA 44 mA patramAM kahyuM che ke kaSAyane pariNAma hAya tyAre lezyAne pariNAma che, nahi ke lesyAnA pariNAma haiAya tyAre kaSAyanA pariNAma heAya che; kemake
Page #436
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Ahata darzana dIpikA. 357 leyAonuM parAvartana deva ane nArakanI lezyAne viSe vairyanuM udAharaNa ane tiryaMca ane manuSyanI lezyA paratve rAtA vastranuM udAharaNa ghaTAvI levuM. jema vividha sUtranA prayogathI verca maNi athavA japA vagere puSpanA sAnnidhyathI paNa vividha varNone dhAraNa karavA chatAM pitAnA svarUpane tyajatAM nathI tema bhAvanA anta sudhI avasthita rahenArI deva ane nArakenI vezyAo dravyAMtaranA upadhAnathI vividha AkArane pAme che, kimaMtu sarvathI pitAnA svarUpane te tyAga karatI nathI. AthI karIne te bhAvanA parAvartanathI nArake ane devane chae vezyAo hevAnuM pUrva sUrioe kahyuM che. A rahyuM te kathana - "'suranArayANa tAo davalesA avaDhiyA bhaNiyA / bhAvaparAvattIe puNa esuM huMti challasA // " vizeSamAM AvI paristhitine laIne te duSTa vezyAvALA nArakane paNa tejalezyAdinA saMbhavavALA samyakatvano lAbha thAya che. temaja zrI vIra paramAtmAne upasarga karanArA saMgama ke jene tenI vaimAnika gati jotAM telezyA hovI joIe tenAmAM kRSNa lezyAdithI utpanna thanArA vIranA upasarganuM kArya najare paDe che. rAgathI AkSapta paTanI jema tiryaMca ane mAnanI lezyAomAM svasvarUpanA sarvAzI tyAga pUrvaka parAvartana thAya che ane AthI karIne te tiryacAnI ane mAnavenI lezyAonI utkRSTa sthiti aMtamuhUrtanI jaNAya che. leyAonA pariNAma- meTe bhAge A lezyAone pariNAma traNa prakArane, nava jAtane, sattAvIsa tarehane ema traNa traNa guNe cheH jaghanya, madhyama ane utkRSTa ema traNa prakArane pratyekanA pitAnA sthAnanI taratamatA AzrIne nava jAtane ane tenA traNa traNa bheda karatAM jatAM anya bhedavALa. lezyA-pariNAmanA prathama ke aMtima kSaNamAM kaI paNa jIvanuM maraNa thatuM nathI, paraMtu chelluM aMtarmuhUrta bAkI rahela hoya tyAre athavA prathama aMtamuhUrta pasAra thaI gayA bAda maraNa thAya che. temAM vaLI aMtima aMtamuhUrta avaziSTa rahela hoya tyAre devI ane nArakInuM ane prathama aMtamuhUrta vyatIta thaI gayA bAda manuSya ane tiryaMcanuM maraNa thAya che. jenA kaSAye kSINa thaI gayA che tevA mAnavane paNa kiMcityuna pUrva keTi jeTalI sthitivALA zukala lesthAnI pariNati hoya che. kahyuM paNa che ke " muhuttaddhaM tu jahannA ukosA hoi puvvkiiddiio| nauf fate jhaLA nArA surakSA che ?" [ muhUrtAdhaM tu jaghanyA utkRSTA bhavati pUrvakoTayaH / nathamidanA jJAtakathA zu karAyA: ] 1 chAyA suranArakANAM tA dravyalezyA avasthitA bhaNitAH / bhAvaparAvRttyA punareSu bhavanti SaT lezyAH //
Page #437
--------------------------------------------------------------------------
________________ 758 jIva-adhikAra. [ prathama lezyAnI utpati- jeo kaSAyanA niSpadane leNyA mAne che temanA mata pramANe kaSAya nAmanA mahinA udayathI A lezyA utpanna thAya che. jemanuM mAnavuM e che ke ATha karmonA pariNAmarUpa lezyAo che, temanA matamAM asiddhatvanI jema, ATha karmanA udayathI AnI utpatti che. jeo vezyAne vegane pariNAma mAne che temanI mAnyatA pramANe traNa roganA janaka karmanA udayathI e utpanna thayelI che. lezyA zI vastu che?-- ApaNe 354mAM pRSThamAM jaI gayA tema vezyAnA dravya-lehyA ane bhAva-lezyA evA be prakAro paDe che. temAM dravya-lezyAnA svarUpa paratve mukhyatve karIne cAra mata-bheda najare paDe cheH (1) kama-vargaNuthI banela, (2) karma-niNaMda, (3) ga-pariNAma ane (4) gAntargata dravya. (1) uttarAdhyayananA 34 mA leNyA-adhyayananA TIkAkAra vAdivetAla zrI zAMtisUri matAMtara darzAvatAM 651 mAM patramAM kahe che ke - " ane svAda- zarorzAvatu pRthara vAdAra karmacaTniciAni pAse thALati ' ! " arthAta keTalAka ema kahe che ke lehyA-dravya karmavargaNAnAM banelAM che ane jema kAmaNa zarIra ATha karmothI bhinna che tema e paNa ATha karmothI bhinna che. . (2) karmaniSyanarUpa arthAt baMdha tA karmanA pravAharUpa lezyA-dravya che e vAta 650 mA patramAM nIce mujabanA zabda dvArA darzAvAI che - puravahu thAcakSatti- nikyo rephayA ' . arthAta guruo te ema kartha che ke vezyA e kamane niSpada che, kemake legyAe kamanI sthitinA kAraNe che. prazamaratimAM kahyuM paNa che ke - " tAH kRSNanIlakApotataijasIpa zuklanAmAnaH / ja va vavasthA rAkhavaparithativiSAcA II 28" eTale ke te kRSNa, nIla, kAta, tejasa, pAma ane zukla nAmanI vezyAo varNanA baMdhanAdaDhIkaraNanA AleSanI piThe karmabaMdhanI sthitinuM vidhAna karanArI che. A mata para zrIvinayavijaya upAdhyAya lokaprakAza (sa. 3, le. 92-97) dvArA kartha che ke lesthAne kamane nisya ja mAnave te ThIka nathI, kemake ema mAnavAthI te te kayA
Page #438
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] - AhaMta darzana dIpikA. 359 karmane nisyaja che e savAla UbhuM thAya che. jo yathAyega AThe karmonA nisTandarUpa Ane mAnIe te cAra karmovALA agImAM paNa Ane saMbhava mAnavo paDe. jyAre agIo paratve ghAti-kamanA kSayathI temane zyAo mAnI nathI te te sagi-kevalIone paNuM nahi saMbhave. vaLI yuganuM pariNAmapaNuM mAnatAM lezyAonI kAraNutA pradeza-baMdha AzrIne che, kintu kamanI sthiti AzrIne nathI, kemake kahyuM paNa che ke- " 'jogA payaDipaesaM ThiiaNubhArga kasAyao kuNai " arthAta yogo prakRti-pradezabaMdha kare che jyAre kaSAya sthiti-anubhAgabaMdha kare che. A pramANenI zaMkAnA samAdhAnAthe kahevAnuM ke keIe paNa lezyAo kama-sthitinuM kAraNa che e svIkAra karyo nathI, kemake kaSAyane ja kama-sthitinA kAraNe kahelAM che. vizeSa mAM kaSAomAM antargata thaI lezyAo kaSAyanI puSTi karanAra hovAthI tasvarUpa ja hoI anubhAga prati kAraNe che. AthI karIne vicit vezyAone anubhAganI kAraNatArUpa kahevAmAM Ave che te temaja zrI zivazarmAcArya kRta zataka graMthamAM kaSAne anubhAganA kAraNarUpa kahevAmAM Ave che te baMne vAta ghaTe che, kemake kaSAyanA udayane puSTa karanArIlezyAo paNa upacArathI kaSAyarUpa che. A saMbaMdhamAM vAdivetAla zrI zAMtisUrinuM kathana e che ke vezyAne yoganA pariNAmarUpa mAnavAthI prakRtipradezabaMdhanI hetutA ja saMbhave ane kamanI sthitinI kAraNatA na saMbhave, paraMtu vezyAne kamanA nispandarUpa mAnavAthI te karmanI sthitinA kAraNutA jarUra saMbhave; kemake jyAM sudhI kaSAyone udaya hoya che tyAM sudhI nispandane sadabhAva hevAthI karma-sthitinI hetatA paNu yuktisaMgata che. ethI karIne ja upazAnta-meha ane kSINa-mehamAM kamabandhane saddabhAva hovA chatAM sthitine saMbhava nathI. kahyuM paNa che ke " 'taM paDhamasamaye baddhaM bIyasamaye veiyaM tattiyasamaye nijipaNaM " arthAta pahelA samayamAM te bAMdhyuM, bIjAmAM levuM ane trIjAmAM tenI nirjarA karI. jo karmanA niyaMdarUpa lezyA mAnIe te samucchinnakriya zukla dhyAna dhyAnAranAM cAra 1 chAyA tho: prakRtti rijarAsumA vAdaH kRti | 2 sarakhA prazamaratinuM nimnalikhita 5ghaH ' tatra pradezabandho yogAt tadanubhayanaM kaSAyavazAt / sthitipAkavizeSastasya bhavati lezyAdhizeSeNa / / 37 // " arthAta te cAra prakAranA baMdhane viSe pradeza-baMdha yogathI thAya che. te pradezabaddha karmane anubhAva (vipAka) kapAyathI thAya che. sthiti vizeSa temaja pAka-vizeSa lesmA-vizeSathI thAya che. 3 chAyAtt prathamasamaye baddhaM vitIyasamaye veditaM tRtIyasamaye nirjINam /
Page #439
--------------------------------------------------------------------------
________________ 360 jIva-adhikAra. [ prathama karmonA sadUbhAvane viSe tenA niyaMdane saMbhava hevAthI lezyAne sadabhAva kema nahi e prazna UThe che. ema jo hoya to tene uttara e che ke je nisyadayukta hoya tene niyaMda hovo joIe e niyama nathI, kemake kadAcit nisyadayukta vastuomAM paNa tathAvidha avasthAmAM tene abhAva jovAya che. vaLI agIne ganA pariNAmane abhAva hovAthI lesthAnA pariNAmane abhAva che. ethI lesyA e emane pariNAma ja che ema kahevuM ThIka nathI, kemake sUryAdinA abhAvamAM razmi vagere detA nathI. vaLI te tapa ja nathI. kAraNa ke kahyuM paNa che ke - " yaca candraprabhAdyatra, jJAtaM tajjJAtamAtrakam / prabhA pudgalarUpA yat , tad dho nopapadyate // " arthAt je candraprabhA vagere pudgala-dravyo che te ahIM kevaLa dRSTAMtarUpa che. prabhA pudagala-dravyarUpa che, paraMtu te dharmarUpa nathI. tethI dharmanI upapatti nathI. arthAt dharmanA prakaraNamAM dravyanuM udAharaNa ApavuM ucita nathI. (4) lezyAo e gAntargata dravya che, kemake sagIpaNAnI sAthe lezyAono anvayavyatireka saMbaMdha che; kemake yoga hoya tyAre lehyA hoya che ane yoga na hoya tyAre lezyA hatI nathI. AthI e yogarUpa nimittavALI lezyA siddha thAya che, kintu te yogAntargata dravyarUpa che ke yoganimittaka karma dravyarUpa che e jANavuM bAkI rahe che. ganimittaka karma vyarUpa to manAya tema nathI, kemake ganimittaka karma dravyarUpa hoya te kyAM to te ghAtakamaMdravyarUpa hoya ke aghAtikarma-dravyarUpa hoya. temAM sogikevalIne viSe ghAtakarmane abhAva hovA chatAM vezyA saMbhave che eTale prathama pakSa UThe jAya che temaja agikevalImAM aghAtikamane sadabhAva hovA chatAM lezyAne abhAva che eTale bIje pakSa UDI jAya che. AthI e gAntargata dravyarUpa siddha thAya che. jyAM sudhI kaSAya che tyAM sudhI temanuM astitva che. ane teo enA udayane piSe che. bIjA yogAntargata drAmAM paNa kaSAyanA udayathI gecara evuM upavRMhaNanuM sAmarthya jovAya che. jemake yogAntargata pita dravyanuM kodhanA udayane uddIpta karavApaNuM che. krodhI atizaya pittavALo hAya. karmanA udayane viSe bAhya drAmAM paNa e pramANe sAmarthya jovAya che te yogAntargata drAmAM evuM sAmarthya kema na hoya ? jJAnAvaraNa ane nidrArUpa darzanAvaraNanA udayane viSe madirA ane dahIM vagere temaja tenA kSapazamane viSe brAhmI temaja vacA (vaja) kAraNarUpa che. A pramANe kaSAyane uddIpta karanArI vezyA hovA chatAM kaSAyonI sAthe tenI ekarUpatA nathI, kAraNa ke akaSAyane viSe lezyAnA abhAvane prasaMga prApta thAya che. lezyAne kama-niNaMda mAnavI e ThIka nathI ema darzAvatAM prajJApanAnA 17mA lezyApadanI TIkAmAM zrImalayagirisUri kathe che ke kama-niNaMda eTale zuM kamakalaka ke karmacAra? karma kalaka ema te kahevAya tema nathI, kemake tenI asAratAne laIne utkRSTa anubhAgarUpa bandhanA hetutAnI anupapattine prasaMga Ave che, kalaka asAra hoya che ane asAra hoya te utkRSTa anubhAga-baMdhane hetu kevI rIte thAya ? ane lezyA te utkRSTa anubhAga-baMdhanAM paNa kAraNo che. je karmaniNaMda
Page #440
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Ahuta darzana dIpikA. 361 eTale kamane sAra ema kahevAmAM Ave to kayA kamane sAra samaja e prazna kure che. yathAga AThe karmone e sAra che ema to kahevAya tema nathI, kemake zAstramAM AThe karmonA anukrame vipAke darzAvyA che, kintu kaI paNa karmanA vipAkarUpe vezyAne ullekha nathI. AthI karmasArarUpa pakSa ame kevI rIte svIkArIe tethI karIne pUrvokta eTale gavargaNa-antargata svataMtra dravyarUpa lezyA che e pakSa uttama hevAthI te aMgIkAra karavA lAyaka che ane vaLI zrIharibhadrasUri pramukha vibudhavaroe ene svIkAra karyo che. A pramANe zrImalayagirisUrinuM maMtavya che. zrIvinayavijaya paNa AgamanA dehanarUpa lokaprakAza (sa. 3, le. 285) dvArA A matane grAhya gaNatA hoya ema jaNAya che. vAdivetAla zrI zAMtisUri to karyo mata zreyaskara che ene ullekha na karatAM, niSkarSarUpe eTaluM ja kahe che ke - " taravuM punaH rino vitti che bhAva-lezyAnA bhede- bhAva-lezyA saMkleza ane vegane anugata AtmAnA pariNAma-vizeSarUpa che. AnA vizuddha ane avizuddha ema be prakAre che. akaluSita dravyanA saMparkathI utpanna thatA AtmAnA pariNAmane "vizuddha vezyA " jANavI. AnA paNa be bhede che:-(1) kaSAyenA upazamathI utpanna thatI ane (2) kaSAyanA kSayathI udabhavatI. ekAnta vizuddhine laIne Ama kahevAya che, anyathA kSAyopathamikI paNa zukala temaja te ja sa ane parUpa vizuddha lezyA saMbhave che. avizaddha bhAva -lezyAnA rAgaviSayaka ane SaviSayaka ema be bhede che. AmAM kRSNa, nIla ane kApata lezyAne samAveza samaje. saMkalezanA mandratama, madatara, manda, tIvra, tIvrata, tIvratama vagere aneka prakAra hovAthI vastutaH bhAva-lezyAnA asaMkhyAta prakAro paDe che, chatAM saMkSepathI zAstramAM enA cha prakAra darzAvyA che ke jenAM svarUpa mATe ApaNe be jAtanAM udAharaNe 35ra mA ane 353 me pRSThamAM joI gayA. vezyA-dravyanA je uparyukta mate darzAvyA che te sarve anusAra teramA guNasthAnaka sudhI bhAva-lezyAne sadUbhAva samajavo, A hakIkata gammasAranA jIva-kAMDanI paNa nimna -likhita gAthAmAM najare paDe che - " 'ayado tti cha lessAo, suhatiyalessA hu desvirdtiye| tatto suvA senA, manoTi para tu . varU? 9 1 chAyA asaM yata iti SaDa lezyAH zubhatri kalezyA hi dezaviratatrike / tataH zakkA lezyA ayogisthAnamalezya tu //
Page #441
--------------------------------------------------------------------------
________________ 362 jIva-adhikAra [ prathama tatvArthAdhi (a. 2, sU. 6)nI sarvArthasiddhi nAmanI digaMbarIya TekAmAM temaja gammaTasAramAM anya sthaLamAM kaSAyanA udayathI raMjita evI yoga-pravRttine bhAva-lezyA kahI che. A kathana anusAra te dazamAM guNasthAna paryata lezyAne saddabhAva samajAya, kintu apekSA pUrvakanuM A kathana hovAthI pUrvokta kathana sAthe Ane virodha AvatuM nathI; kemake pUrvakathanamAM kevaLa prakRti-pradeza-bandhanA nimittarUpa pariNAmane lezyarUpe gaNavAmAM Avyo che, jyAre A kathanamAM sthiti-anubhAga vagere cAre jAtanA baMdhanA nimittabhUta pariNAmane leNyA gaNavAmAM Avela che. darzanAMtaramAM leNyA-sadaza vicAremaharSi zrIpatajalikRta yogadarzananA caturtha pAdanA nimnalikhita- " karmAzuklAkRSNaM yoginastrividhamitareSAm // 7 // -sUtramAM chAnA bhAvanI zuddhi-azuddhine lakSamAM rAkhIne tenA cAra vibhAga pADavAmAM AvyA che. TIkAkAra jaNAve che ke e to suvidita vAta che ke samudAyarUpe karma catuSpA che -(1) kRSNa; (2) zukala-kRSNa, (3) zukala ane (4) azula-akRSNa. temAM kRSNa kama duSTamAM hoya che. zukla-kRSNa kama e prAptinA bAhya sAdhanethI labhya che. A vibhAgagata kamanI latentdepositne saMgraha anyane IjA ke lAbha karavAthI thAya che. jeo pavitra graMtha vAMce che ane dhyAna dhare che temane zukala karma hoya che, kemake A kamane mukhya Indriya sAthe ja saMbaMdha che vaLI bAha sAdhana upara e AdhAra rAkhatuM nathI temaja bIjAne Iksa karavAthI e utpanna thatuM nathI. azukala-akRSNa karmanA adhikArIo saMnyAsIe ja che ke jemanA aMtarAye nAza pAmyA che ane jemanuM zarIra paNa carama che gIone-saMnyAsIone ja azula kama hoya che. tenuM kAraNa e che ke emaNe sArAM phaLane paNa saMnyasta karela che temaja temane emAMnuM kazuM nathI ethI temane akRSNa karma che. bAkI badhA jemAM avaziSTa traNa karmone saMbhava che. mahAbhArata (12, 286)mAM jIvanA varNanA cha prakAra varNavyA che. te paNa nedha karavA lAyaka hakIkata che. jema jIvenA AMtarika bhAvanI malinatA ane vizuddhatAnI taratamatAne laIne jaina 1 " bhAvalezyA kaSAyodayaraJjitA yogapravRttiriti kRtvA audayikItyucyate. " 2 sarakhA java-kAMDanI nIce mujabanI gAthAH " jogapauttI lessA, kasAya udayANuraMjiyA hoh|| tatto doNNaM karja, baMdhacaukaM samuddiSTuM / / 489 // " [yogapravRttilezyA kaSAyodayAnaraJjitA bhavati / tato dvayoH kArya bandhacatuSkaM samuddiSTam // ]
Page #442
--------------------------------------------------------------------------
________________ ulAsa ] AhaMta darzana dIpikA. 363 darzanamAM che vezyAo darzAvavAmAM AvI che tema makhalI gesAlaputranA matamAM enA jevA che vibhAgo pADavAmAM AvyA che. A vibhAgo kamanI zuddhi-azuddhine lakSyamAM rAkhI kRSNa, nIla vagere cha vaNene AdhAre jAyA che. enuM varNana dIghanikAya-sAmaggalasuttamAMthI nIce mujaba maLI Ave che - kRSNa, nIla, lahita, pita, zukala ane atizukla evI cha jAtione temAM nirdeza che. kRSNa jAti ( kamhAbhijAti) tarIke gheTAnA ghAtake, vAgharIo, zikArIo, mAchIe, cAre, cora-ghAtake, daregAo temaja duSTa kArya karanArA bIjA janene paNa nirdeza che. nilAbhijAtimAM bhikhu ( bauddha sAdhuo?)ne aMtarbhAva thAya che. A bhikhuo pitAnI cAra jarUriyAtamAM kAMTA besIne khAya che. arthAt te kaMTaka-vRttika che. lehitAbhijAtithI jaina sAdhuene-nigane nirdeza karAya che. gozAlaka A sAdhuone eka vadhArI tarIke oLakhAve che. pUrvokta be jAti karatAM A sAdhue zukala che-UMcuM sthAna bhogave che. enA karatAM paNa acelakanA-gozAlakanA bhakta janone-zrAvakane UMce darajaje che ane tene halidrAbhijAtimAM aMtarbhAva thAya che. zuklAbhijAtimAM gepAlakanA sAdhuone-AjIvika bhikSuone samAveza thAya che. e pUrvokta cAre jAtio karatAM ucca cheH nanda, vaccha, kisa, saMkicha ane makhkhaligosAla sauthI chellI paraMtu badhAthI zreSTha, uccamAM ucca evI atizukalAbhijAtinA che. kahevAnuM tAtparya ema jaNAya che ke gozAlaka temaja enA mukhya ziSya sauthI ucca koTinA-atizuklAbhijAtinA che. bhikhuo, nirgo ane AjIvikA anukrame nIla, lohita ane zakala abhijAtinA che. tyAre bAkI badhA mana kayAM te sArA yAne narasA che eTale ke jeo gozAlakanI AjJAmAM vate che teo halidrAbhijAtinA che ane jeo enI AjJAnI avagaNanA karanArA che teo kRSNabhijAtinA che. A uparathI eka vakhate bauddha, jaina ane AjIvika sAdhuonuM jabaruM jora hoya ema jaNAya che. teo agragaNya gaNAtA hoya ema lAge che. dilhInA azokanA staMbha uparane nimnalikhita ullekha A vAtanuM samarthana kare che. 'maju mANIvihu nipu" A pramANe ApaNe lezyA saMbaMdhI thoDe ghaNe UhApoha karyo che. A prakaraNane vizeSa na laMbAvatAM have nimnalikhita paMktinI neMdha laI viramIzuM. = nara tare vAvajha" arthAt je lesthAmAM jIva maraNa pAme che te lezyA sahita te utpanna thAya che. I mail Corpus Inscription Iudicarum Plate XX i Rien 247 vi4 lITIo. 2 chAyAvara brigere sAtha 3vgvA
Page #443
--------------------------------------------------------------------------
________________ 364 pAriNAmika bhAvanA traNa bhedI-- kamanA udaya, upazama, kSayeApazama ke kSayathI nahi udbhavatA, kintu anAdisiddha AtmadravyanA astitvathI ja siddha evA pAriNAmika bhAvanA ( 1 ) jIvatva, (2) bhavyatva ane ( 3 ) abhavyatva ema traNa prakAre paDe che. temAM jIvanAM lakSaNA te ApaNe 26 mA temaja 331 mA pRSThamAM vicArI gayA chIe. AthI atra bAkInAM enAM lakSaNAnA nirdeza joi laie. bhavyanuM lakSaNa-- siddhigamanayogyatvaM bhavyasya lakSaNam / ( 107 ) arthAt mAkSe javAnI ceAgyatA je jIvamAM hAya te ' 'bhavya ' kahevAya che. abhavyanuM lakSaNa-- ddhigamanAyo pallamamaghyastha hakSaLam / ( 9 ) arthAt mAkSe javAnI je jIvamAM lAyakAta nathI te ''abhavya ' kahevAya che. pAriNAsika bhedonI saMkhyA paratve vicAra jIva---adhikAra. pAriNAmikanA traNa ja bheda che ema nahi, kintu ethI adhika che A vAta te A granthakAra paNa nimna-likhita pati dvArA nirdeze cheH 66 etadvyatiriktA anye'pi bahavastasya bhedAH santi, te'pi vRtyAdigranthAda vilokanIyAH, vistarabhayAdatra noktAH " [ prathama arthAt A uparAMta bIjA paNa enA bhedo che, paraMtu vistAranA bhayathI tenA nAmeAllekha atra karavAmAM AvyA nathI. jene e jANavAnI icchA heAya teNe tattvArthavRtti vagere granthA jovA. atra e umeravu' paDaze ke kharI rIte vicAratAM graMtha-gauravanA bhayanI khAtara ja nahi, kintu pAriNAmikanA anya bhedo jIvanA asAdhAraNa bhAvarUpa nahi hovAthI parantu e te ajIvamAM paNa saMbhavatA haiAvAthI enA atra nirdeza na karAya teA te yukti-saMgata vAta che. chatAM jijJAsAnI tRpti mATe ApaNe te eTaluMja umerIzuM ke astitva' anyatva, kartRtva, bhAtRtva, guNavattva, stuti-caturvizatikAnuM spaSTIkaraNa ( pR. 4-2 ), 1-2 A e saMbaMdhI vizeSa mAhitI mATe jIe
Page #444
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA. 365 asarvagatatva, anAdikarmasaMtAnabaddhatva, pradezavatva,arUpatva,nityatva ema aneka bhede pariNAmika bhAvanA che.astitva e bhAvane sattAsvarUpI maulika dharma che. jema astitvAdinI rUparekhA ke AtmAmAM jJAnAdinI sattA. A pramANene sattArUpa dharma paramA guomAM paNa che. anyatva eTale eka bIjAthI judApaNuM. jemake zarIranuM AtmAthI, eka paramANunuM bIjAthI vagere. katRtva eTale keganA prayoganA sAmarthyathI udabhavatI zubha azubha karmonI racanA. pitAnA pradezamAM rahelA zubhAzubha karmanI katAthI bhestatva te svataH siddha thAya che. sUryakAMta maNine sUryanAM kiraNo sAthe saMgama thatAM agni prakaTe che temaja caMdrakAMta maNine caMdranAM kiraNo sAthe saMga thatAM te drave che. A ajIva padArtha AzrIne katRtva samajavuM. geLa,madirA vagerene viSe bhestRtva suprasiddha che. jemake Ane goLa khAdhe. krodhAdi athavA jJAnAdi guNae karIne jIvamAM guNavattava che. paramANuomAM paNa eka varNatA vagerene laIne A guNa che. cAmaDI sudhInA dehamAM saMsArI AtmA rahele che ethI emAM asavaMgatatva che. mukta AtmA potAnA pUrva bhavanA dehathI trIje bhAge hIna avagAhanAvALA hovAthI temAM paNa asarvagatatva che. paramANumAM paNa e pramANe asavaMgatatva ghaTAvI levuM. jenI Adi nathI evAM karmanI - saMtatithI viTalAyele saMsArI jIva saMsAramAM rakhaDe che. ethI emAM anAdikamasantAnabaddhatva che. kAmaNa zarIra paNa anAdi karmanA pravAhathI yukta che eTale emAM paNa A bhAva raheluM che. kAkAzanA pradezanA parimANa jeTalA AtmA temaja dharmAstikAyAdi che eTale temAM pradezavattva che. AtmA temaja AkAza rUparahita che eTale emAM arUpatva che. jJAnAdinA sadubhAvathI AtmA nitya che ethI emAM temaja dravyarUpe AkAzAdi nitya che ethI emAM niyatva raheluM che. A pramANe ApaNe bhAvanuM prakaraNa pUrNa karIe te pUrve e neMdha karavI Avazyaka samajAya che ke aupazamikathI mAMDIne te pAriNamika sudhInA bhAve AtmAnuM svarUpa che eTale ke saMsArI athavA siddha kaI paNa AtmA hoya to enA sarva paryAe A pAMca bhAvamAMthI kaIne kaI bhAvavALA jarUra rahevAnA. ajIvamAM ukta pAMca bhAvavALA paryAne saMbhava nathI tethI e pAMce ajIvanuM svarUpa thaI zakatA nathI ane ethI to granthakAre jIvanuM je anya lakSaNa darzAvyuM che te yathArtha hevAne temaNe khulAso karyo che. uparanA pAMca bhAve eka vakhata badhA jIvamAM hoya che ema mAnavuM bhUlabhareluM che. mukata jImAM kSAyika ane pariNAmika e be ja bhAve hoya che, jyAre saMsArI jemAM ke traNa bhAvavALA, keI cAra bhAvavALa te kaI pAMca bhAvavALA hoya che, kintu be bhAvavALe ke saMsArI jIva nathI. AtmAnA svarUpa paratve jaina darzananI itara dazanethI vizeSatA spaSTa karavAnuM kArya A bhAva -prakaraNa kare che kemake ApaNe 33 mA pRSThamAM joI gayA tema taiyAyika, sAMkhya ane vedAMta darzane 1 je paryAya audayika bhAvavALA che te "vaibhAvika' che ane bAkInA cAre bhAvavALA payA svAbhAvika che.
Page #445
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIva-adhikAra [ prathama AtmAne 'kUTastha nitya mAne che. arthAt emAM teo ke pazu jAtane pariNAma svIkAratA nathI. jJAna, sukha, duHkha vagere pariNAme puruSanAM nahi, paraMtu prakRtinAM che evI mAMgenI mAnyatA che. vaizeSika ane naiyAyika dazane je kennAnAdine AtmAnA guNa tarIke mAne che chatAM AtmAne te teo ekAMta nitya-apariNAmI gaNe che. navIna mImAMsakone mata vaizeSika ane naiyAyikene maLato Ave che. bauddha dazana AtmAne ekAMta kSaNika arthAt "niraya pariNAmenA samUharUpe svIkAre che. jaina darzananI te mAnyatA e che ke jema jaDa padArthomAM phUTastha nityA ke ekAMta kSaNikatA nathI, kintu pariNAmI nityatA che tema AtmA paNa pariNAmI nitya che. ethI karIne te jJAna, sukha vagere paryAco AtmAnA ja samajavA joIe. AtmAnA badhA paryAya eka ja avasthAvALA nartha kintu anya anya avasthAmAM maLI Ave che. paryAyanI bhinna bhinna avasthAe bhAva" kahevAya che ane AtmAnA paryAye vadhAremAM vadhAre pAMca bhAvavALA hovAthI te pAMcane jaina zAstrakAroe nirdeza karyo che. have jenA bheda-prabhedane vicAra karavAmAM Ave che. tene nirdeza karatAM granthakAra sa ca jIvo dvedhA, mukta-saMsAribhedAt arthAt jIvanA be prakAra che:-(1) mukta ane (2) saMsArI. temAM muktanuM lakSaNa e che ke - 1 haDAnA game teTalA ghA paDe chatAM jema eraNa sthira rahe che temAM kazuM parivartana thatuM nathI tema deza, kALa AdinA vividha pheraphAro thavA chatAM je vastumAM jarA paNa pheraphAra na thAya tene phUTastha nitya ' kahevAmAM Ave che. 2 judI judI kSaNamAM sukha, duHkha echuMvatta bhinna viSayanuM :1.na Adi je pariNAmo anubhavAya che te pariNAme mAtra mAnavA ane te badhA vacce akhaMDa svarUpa che. sthira tavenuM ne hovuM te ja " niranvaya pariNAmena pravAha ' che. juo paM. sukhalAlajI kane tavArthanuM vivecana (pR. 89). 3 mULa vastu traNe kALamAM sthira rahyA chatAM deza, kALa vagere nimatta pramANe temAM pheraphAra thave te "pariNAmI nityatA ' che. 4 AtmAne paNa pariNAmI mAno e jaina darzananI viziSTatA che. bAkI paramANu vageremAM pariNAma-vAda te vaizeSike, sAMkhya vagere svIkAre che. 5 A hakIkata 61mAM pRSThamAM ra nava dhA-saMdiffkamAna rUpe nirdezAI gaI che. ahIM tene pharIthI ullekha prakaraNanA uthAna nimittaka hoya ema samajAya che. vizeSamAM pUrvenA nirde zamAM "saMsArI 'ne 'siddha' karatAM prathama nideza karyo che te tatvArthanuM anukaraNarUpa che ane ethI karIne tatvArtharAjanI nimna likhita---- " saMtArigrahaNamAdau bahavikalpattrAt tatparyakatvAcca svasaMvedyatvAccca " -paMkti tene paNa lAgu paDe che. arthAta gati vagere jevA vikalpa se sArI che eTalA siddhanA nathI te sUcavavA mATe, saMsArI e siddhanI pUvavasthA che te darzAvavA vAte temaja gati vagere pariNAmane anubhava na hovAthI saMsArI saMvedya che, jyAre siddha atyaMta parokSa hovAthI anubhava gama nathI eTale temAM saMva nathI e batAvavA mATe saMsa' para paDatu na khavAmAM AvyuM che.
Page #446
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa 3 Ata darzana dIpikA. sarvakarmavini tvaM muktatvasya lakSaNam / (109) arthAt sarva karmathI rahita javane "mukta' kahevAmAM Ave che. saMsAranuM lakSaNa nIce mujaba cheH-- mithyAvAdinimitto pAjitakarmayazAdAtmano bhavAntaraprAptirUpatvaM saMsAritva RkSaNam' (220) arthAta mithyAtvAdika nimitta dvArA upArjita karelAM kamane lIdhe je jIvane bhavAntaramAM javuM paDe tene "saMsAra" kahevAmAM Ave che. prakArAMtathI enA bheda pADatAM graMthakAra kartha che ke saMsArI jovo dvividhaH-samanaskaH, amanaskazca / tatra pUrvoktamanolakSaNayuktaH samanaskaH, tadrahito'manaskaH / arthAt saMsArI jIvanA be bhede thaI zake che. jemake "samanaska ane amaraka. temAM pUrve (24 mA pRSThamAM) darzAvI gayA tevA lakSaNathI yukta manavALo jIva te "samanaka' gaNAya ane tevuM mana na hoya te jIva "amanaka' gaNAya. samagra jIvone saMsArI temaja siddhane samanaka ke amanakanI keTimAM aMtarbhAva thaI zakatA nathI e darzAvavA 6 saMsArI " zabdano prayoga karyo che. vizeSamAM samasta jIvonA A be chede che ema mAnavA koI tavAthano upalaka draSTie abhyAsa karanAra prerAya to te yuti temaja zAstrathI viruddha che. mukana jIve amanaska che e vAta sAcI che. paraMtu sarve saMsArI cha kaMI samanaska ja ke amanakaja nathI; te paikI keTalAka jI amanaska che, jyAre keTalAka ja samanaska che. AthI jyAre prathama jInA saMsArI ane mukta evA be bhede darzAvyA bAda samanaka ane amanaskana vibhAga samagra jIne anulakSIne sUcavavAmAM Ave te sAmAnya rIte badhA saMsArI jIvone samanaska ane badhA mukta jIne amanaska samajI levAya ane tema karavuM te ucita nathI ja. vaLI tattvArthanI bRhadavRtti (pR. 156), tavArtharAja ( pR. 87) temaja tavAthazloka (pR. 3ra3) A be bhede saMsArInA ja che ema dalIla pUrvaka udyoSaNa kare che. jemake bRhadavRttimAM kahyuM che ke sUtrakAra zrIumAsvAti mAnakararA:( a. 2, sU 11) evuM sUtra samAsarUpe nirdezya che, vArate te saMsArIone ja AzrIne che. nahi ke muktane. je muktone paNa e lAgu paDatuM hota te samAsarUpe tene nirdeza na karatAM pakSanA jamanAzra' e pRthak ulekhateo karata ke je ulekha pUrvanA "mArA muIA " ( a. 2, su 10 ) sUtramAM atra je "mukta' pada prathama mucavAyuM che temAM icchA sivAya koI hetu jaNAtuM nathI. samAsamAM alpa akSaravALuM pada pUrve mUkavuM joIe e niyamathI zuM Ama karAyuM haze ? 1 prathama samanarakane nirdeza karavAnuM kAraNa abhyahi tatva che kemake tyAM samagra karaNe che.
Page #447
--------------------------------------------------------------------------
________________ 368 cha-adhikAra [ prathama temaNe karyo che. vizakalIbhUta (pRthaka rUpe) ullekha na karatAM je saMhatarUpe ullekha karyo che tethI te pUrvokta bhedo paikI game te ekanA ja vizeSaNa rUpa samajavuM ucita che. A be bheda muktone viSe te saMbhavI zakatA nathI eTale te saMsArInA ja mAnavA yuktisaMgata che. saMsAritraFstharati'( a. 2, sU 12) A sUtramAM 'saMpArikA: 'ne pUrva sUtra sAthe keTalAka saMbaMdha yoje che. vaLI keIka to saMsArijA, traNatharart, mananA manaHT: ema traNa sUtre ane te paNa A pramANenA kramapUrvaka nirdeza che, paraMtu te samucita jaNAtuM nathI. A saMbaMdhamAM tatvArtharAja (pR. 87)nuM kathana e che ke yathAsaMkhya prasaMga Azrone je A be bheda samagra jIvenA che ema mAnavAmAM Ave te sarve saMsArI jIne samanaka mAnavA paDe ane ema te mAnI zakAya tema nathI. vaLI atra pRthak yojanA karI che, ethI paNa e bhede saMsArIne uddezIne hevAnuM samajAya che; nahi te saMsArano muira tamanarAkanarA evuM eka akhaMDa sUtra sUtrakAra jata ane tema nathI karyuM eTale IrachAnusAra saMbaMdha che. dravya-mana ane bhAva-mananAM lakSaNa saMbaMdhI zAstrokta pATha- 261 mA pRSThamAM ApaNe dravya-mana ane bhAva-mananAM je lakSaNa joI gayAM chIe tenuM nandI-adhyayananI cUrNinI nimna-likhita paMkitao samarthana kare che - 15 maNapajjattinAmakammodayato jogge maNodace vettuM maNatteNa pariNAmiyA davvA davamaNI bhannai / 2. jIvo puNa maNapariNAmakiriyAvaMto bhAvamaNo / kiM bhaNiyaM hoi ? maNadavvAlaMbaNo jIvassa maNaNavAvAro bhAvamaNo bhaNai / " arthAta mana:paryAminAmakarmanA udayathI gya mane-dravyane grahaNa karIne manarUpe pariNumAvelAM dravya "dravya-mana" kahevAya che ane jIvane kiyAvaMta mana-pariNAma te "bhAva-mane che. kahevAno matalaba e che ke jIvane mana-dravyanA AlaMbanarUpa manana-vyApAra te "bhAva-mana' che. AlaMbane kahevAnuM kAraNa e che ke jema paga ane cAlavAnI zakita hovA chatAM bahu gharaDo mANasa lAkInA TekA vinA cAlI zakatA nathI tema bhAva-mana hovA chatAM jIva dravya-mana sivAya paSTa vicAra karI zakato nathI. A kAraNathI dravya-mananI mukhyatA mAnI enA bhAva ane abhAvanI apekSAe samanaska ane amanaka evA be bhede karyA che. 1-2 chAyA manaHparyAptinAmakadiyAda yogyAni manodravyANi gRhItvA manamtvena pariNAmitAni dravyAni dravyamano bhavati / jIvaH punarmana:pariNAma kiyAvAn bhASamanaH / kiM bhaNitaM bhavati / manodravyAlambano jIvasya mananavyApAro bhAvamanA bhaNyate /
Page #448
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA. bRhadavRttimAM kahyuM che tema je cha dravya-mana ane bhAva-mana ema baMnethI yukta hoya teo "samanaka" che, jyAre je je kevaLa bhAva-manathI yukta hAya-mana 5ryAptikaraNathI , nirapekSa upayoga mAtrathI yukta hoya teo " amanaska" che. AthI e vAta spaSTa thAya che ke, amanaska jIne dravya-mana nathI, jyAre samanaska jIne dravya-mana to che ja eTale ke sama. . naska ane amanaska e be bhede dravya-mananI apekSAe pADavAmAM AvyA che. atre e dhyAnamAM rAkhavuM ke asaMsInI jema dravya-mana vinA bhAva-mana na hoya paraMtu jinezvaranI jema bhAva-mana vinA dravya-mana hoya e lokaprakAza ( sa 3)mAM temaja prajJApanAnI zrImalayagirisUrikRta vRttinA patramAM ullekha che. AthI e phalita thAya che ke keTalAka saMsArI jIne kevaLa dravya-mana che, jemake jinezvarane, keTalAkane kevaLa bhAva-mana che, jemake ekendriyathI mAMDIne asaMjJI paMcendriyanA jIne, ane keTalAkane dravya-mana ane bhAvamana bane che. AthI bRhada vRttinA kathanane lakSyamAM letAM e prazna upasthita thAya che ke jinevara jevAne zuM samanaska gaNavA? pRthvIkAyathI mAMDIne te caturindriya sudhInA jIvane mana hatuM ja nathI-teo dravya-manathI rahita che. paMcendrimAM paNa badhAne dravya-mana nathI. enA deva, nAraka, manuSya ane tiryaMca evA cAra vibhAgo paikI pahelA be vibhAgomAM te badhAne mana hoya che, jyAre chellA be vargo paikI phakta jeo gaja che temane ja mana hoya che. AthI e tAtparya nIkaLe che ke garbhaja tirya, garbhaja manuSya, nArake ane devone ja dravya-mana heya che, bAkInA jIvone dravya-mana hetuM nathI. atra kaI zaMkA kare ke kRmi vagerene paNa sUkSma mana hoya che ane e vAtane jJAnabindune 144 mA patragata ulekha Teke Ape che, paraMtu e dhyAnamAM rAkhavuM ke eka ke jeTaluM dhana hovAthI dhanika ke eka gAya hovAthI govALIo kahevAya nahi tema sUkSma mana hevAthI samanaska na gaNAya. ema e ja ullekha saMpUrNa vicAratAM javAya che. AthI e phalita thAya che ke atra kRmi vagerene je mana hoya che tethI teo ISTa vastu tarapha pravRtti ane aniSTa vastuthI nivRtti kare che, paraMtu temanI te kriyA kevaLa 1 " dravya cittaM vinA bhAva-cittaM na syAdasa jhivat / vinA'pi bhAvacittaM tu, dravyato jinapad bhavet // 577 // " / 2 " mAgamano vinarsfja kAmanI mati, yathA mArA raji: 3 A rahyo te saMpUrNa ullekha - "hi ja rAjawrfkavrfrazdAmAmerAta tapridadaM jJAnati#iftytr nindhastadA dvIndriyAdInAmapoSTAniSTa pravRttidarzanAt tajanakasUkSmasaGkalpajananapariNatadravyaviSayamapi mana:paryAyajJAnamabhyupagantavyaM syAt , ceSTAhetoreva manasastadagrAhyasvAta / na ca tena dvIndriyANAM samanaskApattiH, kapardikAsattayA dhanitvasyeva, ekayA gavA gomavasyeSa, sUkSmeNa manasA samanaskatvasyApAdayitumazakyatvAt / "
Page #449
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIva-adhikAra. [ prathama deha-yAtrAne ja upayAgI che, ahiMyA te puSTa mananI vivakSA che ke nimitta maLatAM jenAthI deha- yAtrA uparAMta bIjo paNa vicAra thai zake, jenAthI pUrva janmanu' smaraNu suddhAM thai zake eTalI vicAranI ceAgyatA ke jene zAstrakArA 'saMpradhAraNa sa'jJA"nA nAmathI oLakhAve che te jenAmAM hAya te samanaska cAne manavALA jANavA 370 * sAina: mumanA evA tattvArthAdhi. (a. 2)nA 25 mA sUtramAM paNa 'saMjJA zabdathI A saMjJAnuM, nahi ke AhArAdi sAmAnya saMjJAnuM sUcana che. saMpradhAraNa saMjJA e kAya che ane mana enuM kAraNa che, vAste amuka jIva manavALA che ke mana vagaranA te tenAmAM A saMjJA che ke nahi tenA upara AdhAra rAkhe che. saMsAriNo dviprakArAH, sa sthAvara bhedAt / arthAt saMsArI jIve nA ' trasa ' ane ' sthAvara ' ema be bheda che. temAM trasa ane sthAvaranAM lakSaNA nIce mujaba che:---- trasanAmakarmodayajanya samprAptavRttivizeSarUpatvaM trasasya lakSaNam / (111) sthAvaranAmakarmodayajanya samprAptavRttivizeSarUpatvaM sthAvarasya lakSaNam / ( Lra ) arthAta trasa-nAma-karmAMnA udayavALA jIvA ' trasa ' ane sthAvara-nAma-kanA udayavALA jIvA 4 sthAvara ' jANavA. 1 trasAnuM liMga spaSTa heAvAthI tenuM sukhethI grahaNa thai zake che e sthAvaranI pUrve sthAna ApavAmAM Avyu che. tattvArtharAja0 (pR. 88)mAM A trasagrahaNamAdAvalpActaratvAdabhyarhitatvAcca "" 99 arthAt trasa zabdamAM sthAvara karatAM echA akSarA heAvAthI temaja vizeSa upayogayukta hAvAthI ene pahelu sthAna ApavAmAM AvyuM che. 2 A bhedathI ema na samajavu ke badhA trasa jIvA samanaska che, jayAre badhA sthAvara ve! amanaska che. alabata pRthvIkAyathI te vanaspatikAya sudhInA vA ke jeta 'sthAvara' nAma-kamanA udaya che te badhA tA amanaska che ja, paraMtu bAkInA jIvo paikI keTalAka samanaska che, jyAre keTalAka amanaska che. 3-4 tattvArthAdhinI vRtti (pR. 158)mAM kahyuM che ke parispaSTasukhaduHkhecchAdveSAdiliGgAkhakhanAma karmodayAt zrasAH, aparisphuTasukhAdiliGgAH sthAvaranAmakarmodayAt sthAvarAH / AthI samajAya che ke trasa ane sthAvAnI pichAna karavAnuM sAdhana e che ke trasa jIveAmAM du:khane che|DI devAnI ane sukhane prApta karavAnI pravRtti spaSTa dekhAya che, jyAre sthAvaramAM tevI pravRtti aspaSTa jaNAya che. rr darzAvavA mATe - trasa 'te saMbaMdhamAM kahyuM che ke dw
Page #450
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA. 891 trasa jInA be bheda - trasa jIvenA vaLI be bheda che-(1) gativasa ane (2) lakhyitrasa. granthakAranA zabdomAM kahIe to- vasA dvividhAH, gatitrama-labdhitrasabhedAt / / svataMtra gativALA jIvene "gatitrasa" ane sukha-duHkhanI IcchAthI gati karanArA jene "labdhitrasa" kahevAmAM Ave che. A pramANe vyAkhyA karatAM gati-trasanA tejaskAya ane vAyukAya ema be prakAre paDe che ane labdhi-trasanA (1) kandriya, (2) trIndriya, (3) caturindriya ane (4) paMcendriya ema cAra bheda paDe che, jyAre sthAvaranA pRthvIkAya, akAya ane vanaspatikAya ema traNa bheda paDe che. A hakIkata granthakAra nimna-likhita zabdo dvArA darzAve che - gativratA vadhA, "teno-vApurAtuM dAtrAcaturvidhA, - hi-tri-catuH-paJcendriyabhedAt / sthAvarA strividhAH, pRthvy-'c-nnsptibhedaat| sthAvara ane vyasanI vyAkhyAmAM matAMtare- kayA jIne sthAvara ane kayA jIvene trasa gaNavA e bAbata matabheda jovAmAM Ave che. tAvArthasUtra vagere upara pramANe samajutI Ape che, jyAre keTalAka pRthvIkAya, aSkAya, tejaskAya, vAyukAya ane vanaspatikAya arthAta ekendriya jIne " sthAvara" ane bethI pAMca indriyavALA 1 "basa'nuM lakSaNa upara mujaba sUcavyA pachI A pramANene trasanA be bheda pADavA zuM ucita che e sahaja prazna udbhave che. Ane uttara e che ke e vAta sAcI che ke "gati-trathI sUcavavAmAM AvanArA tejaskAya ane vAyu-kAya vratanA pUrvaka lakSaNa pramANe to trasa nahi, kintu sthAvara ja che; paraMtu zrIndriyAdi trasanI sAthe tejaskAya ane vAyukAyanuM gatinI apekSAe sAdaspa joI temane gati- trasa kahelA che eTale A kevaLa upacArathI ja trasa che. 2-3 je jIvanuM zarIra tejasu athata agni heya te " tejaskAya ' chava kahevAya che. e pramANe je jIvanuM zarIra pRthvI hoya te " pRthvIkAya' chava jANavA. A pramANe aSkAya, vAyukAya ane vanaspatikAya zabda ghaTAvI levA. I ! " trAnniDatara thAH " arthAta jyAM agni hoya tyAM vAyu hoya che e pramANenA paMcasaMgrahanI prasiddhi pramANe patta vRttinA 16mA patramAM ullekha che. AthI agni ane vAyunuM sAhacarya siddha thAya che. eTale e bena sAthe nirdeza karAya che. temAM vaLI agni vAyu karatAM sthaLa che tethI tene vAyu karatA pUrve sthAna ApavAmAM AvyuM che. 5 A bheda trasa ane sthAvarane pUrvokata lakSaNe vicAratAM ghaTI zakatA nathI, kintu zAnIyA: dAvAda ", " lenanakriya jJAtIti karA: " evA sthAvaranA ane trasanA vyutpatti-artha AzrIne ghaTe che.
Page #451
--------------------------------------------------------------------------
________________ ? * ka72 chava-adhikAra. [ prathama jene "trasa " gaNe che. A uparathI joI zakAya che ke e vibudhe trasa zabdathI "labdhitrasa" ' ja samaje che. je ApaNe "rathAvara" zabdathI tene vyutpatti-artha e karIe ke - ____"uSNAdyabhitApe'pi tatsthAnaparihArAsamarthAH santastiSThantItyevaMzIlA: sthAvarane >> arthAt garamI AdithI paritApa pAmavA chatAM paNa te sthAna chIne anyatra javAmAM - asamartha hovAthI tyAM ja rahe che te "sthAvara" kahevAya te tejaskAya ane vAyukAyane ApaNe "sthAvara" saMjJA ApI zakIe nahi. paraMtu sthAvarane vyutpatti-artha na karatAM tene pAribhASika zabda tarIke gaNIe arthAta sthAvarane artha "sthAvaranAma-kamanA udayavALA jIvo ema karIe te pachI pRthvIkAya, aSkAya, tejaskAya, vAyukAya ane vanaspatikAya e 'pAMcane "sthAvara" kahevAmAM vAMdho nathI. kintu sAthe sAthe e dhyAnamAM rAkhavuM ke ema karatI vakhate trasa zabdane paNa pAribhASika zabda gaNavo paDaze eTale ke "trasa-nAma-karmanA udayavALA che te trasa ema samajavuM paDaze. jyAre "sthAvara" zabdathI tene vyutpatti-artha samajavAmAM Ave, tyAre pRthvIkAya, aSkAya ane vanaspatikAya chene ja sthAvara kahI zakAya ane bAkInA badhA ja "trasa" gaNI zakAya. Ama thatAM "trasa" zabdathI tejasakAya ane vAyukAya che temaja be IndriyathI mAMne pAMca Indriya yukta cha samajavA ane "sa" zabdane vyutpatti-artha e kare ke " santi-abhisandhipUrvakamanabhisandhipUrvakaM vA Urdhvamadhastiyak calantIti trasAH" 1 A pAMca sthAvarone A pramANeno krama rAkhavAmAM ze he che e darzAvatAM tattvArtha ja pR. 89) jotAM samajAya che ke pRthvI hoya to jaLanuM kuMbha vagere dvArA, agninuM zarAva vagerethI ane vAyunuM carmadhaTa vagerethI sukhapUrvaka grahaNa thai zake che A mATe sauthI prathama pRbIne ullekha karyo che. vaLI vimAna, bhavana, prastara ityAdi pariNAmane bhajanArI hovAthI pRthvI skUla mUrti che. snAna vagere kriyAmAM jaLane upakAra che. pAka, zeSa, prakAza e tejane upakAra che, kheda ane svedane dUra karavA rUpa vAyune upakAra che. azana, AcchAdana, vasana vagere vanaspatinA upakAranAM phaLe che. paraMtu jaLa vagerenA upakAra paNa pRthvInI vidyamAna dazAmAM ja saMbhave che, eTale A badhAnA upara paNa pRthvIne - upakAra che ane ethI karIne paNa ene Adya sthAna ApavuM ucita samajAya che pRthvI e jaLano AdhAra che ane jaLa e Adheya che. ethI karIne temaja pRthvIne vinAza karanAra hovAthI agni je pRthvIne virodhI che tenuM vyavadhAna karavAnuM kAma paNa jaLa kare che ethI paNa ene pRthvI pachI sthAna ApavAmAM AvyuM che. pRthvI ane jaLano agni paripAka hetu hovAthI ene trIjuM sthAna apAya che. vAyu - agnine upakAraka hovAthI ene agni pachI sthAna apAya che. vanaspatinA prAdurbhAvane viSe pRthvI vagere 3. nimittatAne pAme che. vaLI pRthvI vagerenA karatAM vanaspati anaMtaguNI che ethI paNa ene aMtima sthAna apAyuM che.
Page #452
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Ahata darzana dIpikA. 373 arthAt anya zabdomAM kahIe te gati-vasa ane labdhi-trasa ema trasa jIvonA be bheda paDe che. sthAnAMga nAmanA trIjA aMganA upAMgarUpa jIvAjIvAbhigamamAM te trasanI trasa ane dArika trasa ema be bheda pADelA che. trasa' zabdathI tejaskAya ane vAyukAya ane "dArika vasathI dvIndriyathI paMcendriya parvatanA cha samajAvavAmAM AvyA che. gati-trasa ane labdhi-trasa para matAMtara- A pramANe ApaNe sthAvara ane trasa saMbaMdhI mata-bheda joyA. vizeSamAM gati-trasa ane labdhi-trasa paratve paNa mata-bheda che. AcArAMganI niyuktimAM gati-vasa ane labdhi-trasane artha upara pramANe karavAmAM AvyA nathI, paraMtu ethI viparIta hakIkata che. tyAM "gatitrasa' zabdathI kondriyathI paMcendriya sudhInA cha samajAvavAmAM AvyA che ane labdhi-vasathI tejaskAya ane vAyukAya samajAvavAmAM AvyA che. arthAt jene ApaNe ahIM labdhi-trasa kahyA che tene e niyuMkitamAM "gati-rasagaNAvyA che ane jene ApaNe atra "gati-trasa' kahyA che tene e sUtramAM labdhi-trasa" evuM nAma ApyuM che. A mata-bhedanuM kAraNa paNa gati ane traNa zabdone ko artha kare te hovuM joIe ema lAge che. sthAvaranA bhedanA kramanI sakAraNutA granthakAre sthAvaranA pRthvIkAya, aSkAya ane vanaspatikAya evA traNa prakAre pADyA che. temAM pRthvIkAyane Adya sthAna ane vanaspati-kAyane aMtima sthAna kema ApavAmAM AvyuM che e sahaja prazna udbhave. Ane uttara avAjIvAbhigama ( sU. 10)nI zrImalayagirisUrikRta vRttinA navamA patramAMthI ema maLI Ave che ke pRthvI e sarva bhUtane AdhAra che. vAste pRthvIkAyikane prathama nirdeza karavAmAM AvyuM che. tyAra pachI tene viSe pratiSThita evA aSkAyikane ullekha karavo te vyAjabI che ane jyAM jaLa hoya tyAM vanaspati hoya e saiddhAntaka vastunA pratipAdana mATe aplAyika pachI vanaspati-kAyikano nirdeza kare e susaMgata hovAthI tene akAya pachI eTale aMtamAM ullekha karAyo che. 1 A rahyo te ulekha - "duSihA khalu tasajIvA laddhitasA ceva gahatasA ceva / laddhIya teubAU teNa'higAro ihaM nathi // 153 // " [ fgfgSA: a sTafSatranAka pativrattAka | ladhyA tejovAyU tenAdhikAra iha nAsti / ] 2 pRthvI-kAya kahe ke pRthvIkAyika kahe te eka ja che. kemake kahyuM paNa che ke "pRthvIkAyA para pRthvIkAyikAH, ArSatvAt svArtha ikapratyayaH " / 3 A pramANe akAyika ane vanaspati-kAyika mATe paNa samajI levuM. 4 " jaratha karuM tA thaf " [ x 1Dha ta thanama ].
Page #453
--------------------------------------------------------------------------
________________ 374 jIva-adhikAra [ prathama jIva saMsArI tra sthAvara gati-traNa labdhi-trasa pRthvIkAya aSkAya vanaspatikAya "tejaskAya vAyukAya kIndriya trIndriya caturindriya paMcendriya sUkSma bAdara sUkSama bAdara sUkama bAdara sUma bAdara paryApta "aparyApta bAhya sUkSma (nagara) pratyeka sAdhAraNa (nimeda) A koThAmAM labdhi-trasanA sthAvara ane gati-trasanI peThe sUkSma ane bAdara ema be bheda pADyA nathI tenuM kAraNa e che ke e cha bAdara ja che. atra kaI zaMkA kare hIndrayAdi jI evA sUkSma paNa che ke je sUkSmadarzaka yaMtra dvArA joI zakAya che ane keTalAka te ethI paNa vizeSa sakSama havAne saMbhava che te Ane bAdara kema kahevAya ? Ane uttara e che ke loka vyavahArathI je sUkSma hoya tene sUkSma kahevA ema jaina zAstranuM mAnavuM nathI. e zAstra pramANe te vAstavika rIte je cha sUmanAmakarmanA udayavALA che tene ja "sUkama kahevAmAM Ave che. vaLI A sUkSama chAnI e paNa viziSTatA jaNAya che ke evA aneka jIvonA zarIro ekatrita 1-3 A traNanA paNa sUkSama ane bAdara ema be bheda paDe che e vAta zAstrasiddha che. 'hiMdatatvajJAnano itihAsa' e graMthanA lekhaka zrIyuta narmadAzaMkara devazaMkara mahetA bI. e. nA khAna bahAra A vAta rahI gayelI jaNAya che. ethI te e graMthanA pUrvArdha pR. 202+ )mAM ene nirdeza karAyo nathI. e pramANe phakta trasa ( labdhi-traNa )nA ja temaNe paryApta ane aparyApta evA be bheda pADayA che te paNa temanI bhUla che. 4-5 AvA bheda bAdara pRthvIkAya temaja akhAyAdika saMsArI jIvana paNa samajI levA. 6 pratyeka vanaspatikAya to bAdararUpa ja che. jyAre sUma vanaspatikAya ke jene sUkSma nigoda temaja sakSama anaMtakAya paNa kahevAmAM Ave che te sAdhAraNa ja che.
Page #454
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Ata darzana dIpikA. 375 piMDita thavA chatAM teo daSTigocara thatA nathI, jyAre zrIndriyAdikanI bAbata ethI viparIta che arthAta tenA dehe ekaThA maLatAM teo nayana-gacara bane che. pRthvIkAyanA bheda-prabheda- pRthvIkAyanA sUma pRthvIkAya ane bAdara pRthvIkAya ema be bheda paDe che. sUkSma pRthvIkAya samasta lekavartI che, jyAre bAdara pRthvIkAya to amuka ja sthaLamAM-bhAgamAM che. (atra e dhyAnamAM rAkhavuM ke A sUkSmatva, bAdaratva ApekSika nathI, kintu karmodayajanita che.) A sUma pRthvIkAyanA paryAya ane aparyApta ema be bheda paDe che. bAdara pRthvIkAyanA lUNa ane khara ema be bhede che. laNe kahetAM cUrNita leNanA jevI mRdu pRthvI samajavI. AvI pRthvI jenuM zarIra che tene "kSaNa bAdara pRthvIkAya" jI jANavA. khara kahetAM kaThina evI pRthvI jenuM zarIra che tene "khara bAdara pRthvIkAya" samajavA. blakSaNa bAdara pRthvIkAyanA bheda- A zlaphaNa bAdara pRthvIkAyanA vaLI sAta bhede che-(1) kRSNa mRttikA (kALI mATI), (2) nIla mustikA (bhUrI mATI), (3) lehita mRttikA (AtI mATI), (4) hAridra mRttikA (pILI mATI), (5) zukala mRttikA (sapheda mATI), (6) pADu mRttikA (amuka dezamAM utpanna thatI dhULarUpa mATI) ane (7) panaka-mRttikA (nadI pramukhamAM pUra AvyA pachI tene kAMThe je kSaNa, mRdu e kAdava rahI jAya che te). khara bAdara pRthvIkAyanA prakAro - khara bAdara pRthvIkAyanA mukhyatve karIne cAlIsa bhede che. jemake, (1) zuddha pRthvI, (2) zakarA, (3) vAlukA (retI), (4) upala (pASANu, patthara ), (5) zilA (devakula pIThAdika banAvavAmAM upayogI patthara), (6) lavaNa (mIThuM), (7) USa (khArI jamIna), (8) lokhaMDa, (9) tAMbuM, (10) kalAI (trapu), (11) sIsuM, (12) rUpuM, (13) senuM, (14) vaja ( hIre), (15) haritAla, (16) hiMgaleka, (17) manaHzilA (manazILa), (18) pAre, (19) aMjana (AMkhamAM AMjavAne surame, ItyAdri), (20) paravAlA, (21) abarakha (azvapaTala), (22) abhramizrita vAlukA, (23) gameghaka, (24) rucaka, (25) aMka, (26 ) sphaTika, (27) lehitAkSa, (28) marakata, (29) masAragalla, (30) bhujamecaka, (31) IndranIla, (32) candana, (33) garika (gerU ), 1 AhArAdi pudagalone grahaNa karavA temaja pariNumAvavA rUpa je AtmAnI zakti te "paryApti' kahevAya che. paryApti cha che, paraMtu dareka jIvane chae cha hovI joIe e niyama nathI. paraMtu kayA jIvane keTalI hovI joIe e bAbatano niyama che. AthI je jIvane jeTalI paryApti hovAnuM zAstramAM kahyuM che teTalI paryApti te prApta kare tyAre ja te "paryApta kahevAya; nahi kare tyAM sudhI te "aparyApta' kahevAya.
Page #455
--------------------------------------------------------------------------
________________ 376 jIva-adhikAra [ prathama (34) haMsagarbha, (35) pulaka, (36) saugandhika, (37) candrakAnta, (38) veDUrya, (39) jalakAnta ane (40) sUryakAnta. A samasta prakAranA bAdara pRthvIkAyikanA paNa paryApta ane aparyApta ema be bheda paDe che. aSkAyanA avAMtara bheda- apakAyanA sUkSama ane bAira evA be bhede che ane A pratyekanA paryApta ane aparyApta evA avAMtara bhede che. A paikI bAdara aSkAyanA esa, hima, karA, dhumasa, 'haratanu-jaLa, *zuddha jaLa, zItaLa jaLa, uSNa jaLa, khArUM jaLa, khATu jaLa, lavaNa-udaka, 'vAruNa-udaka, "kSIra-udaka, kSeda-udaka, rasa-udaka, "ghane dadhi ityAdi aneka bhede che. tejaskAyanA bheda- tejarakAyanA paNa sUma tejaskAya ane bAdara tejasakAya ema be bheda paDe che, ane vaLI e banenA paryApta ane aparyApta ema be bhede che. te paikI bAdara tejarakAyanA ulakA, taNakhA, javALA, aMgArA, alAta (kelasA)ne agni, zuddha agni, vIjaLI, sUryakAntAdithI utpanna thata agni, araNi Adi kASTa ghasavAthI utpanna thate agni, vajAne agni vagere bhede che. vAyukAyanA prabheda- vAyukAyanA sUkSama vAyukAya ane bAdara vAyukAya ema be prakAra che. A pratyekanA vaLI paryApta ane aparyApta evA be bhede che. temAM bAdara vAyukAyanA daze dizAnA vAyuo, ubrAmaka, 11utkalika, maMDalika, 19guMjAvAyu, jhaMjhAvAta, "saMvartaka, vanavAta, zuddha vAta ItyAdi prabhedo che. vanaspatikAyanA bheda-prabhede vanaspati-kAyanA sukama ane bAdara ema be bhede paDe che. A baMnenA vaLI paryApta ane 1 pRthvIne bhedIne tRNunA agra bhAga vagere upara rahenAruM pANI. 2 aMtarikSathI paDeluM athavA nadI vagerenuM jaLa. 3 svabhAvathI UnA pANInA kuMDa vagerenuM jaLa jemake bhagavatI ( phI 2, 5, sU. 113 )nA 141mA patramAM ullekha karAyelA sthaLanuM jaLa. 4-8 lavaNa, vAruNa, kSIra, IkSarasa ane puSkaravara samudranAM jaLo anukrame samajavAM, 9 ratnaprabhA vagere sAta pRthvInA AdhArarUpa ghADuM jaLa, 10 anavasthita rIte vAta vAyu, 11 jema samudramAM kola thAya che tema je vAyunA mo. jAo retImAM spaSTa jaNAya te pavana. 12 mULamAMthI je goLa pharate vAte hoya te vAyu. 13 avAja karata-susavATa karate vAyu. 14 meghanI vRSTi sahita vAta hoya te athavA Akare vAyu. 15 taNakhalA vagerene upADI uDAvanAro vAyu. 16 ratnaprabhA vagere sAta pRthvIo paikI pratyekanI nIce rahelo ghana pariNAmavALe ane vanodadhinA AdhArabhUta vAyu. 17 zItaLa, sukhAkArI ane maMda maMda vAte pavana.
Page #456
--------------------------------------------------------------------------
________________ ulAsa ] AhaMta darzana dIpikA. 377 aparyApta evA bheda che. bAdara vanaspatikAyanA pratyeka ane sAdhAraNa evA be bhade che, jyAre sUkama vanaspatikAya te sAdhAraNa ja che. eka zarIramAM eka eka jIva alaga alaga hoya te pratyeka zarIra kahevAya che, jyAre jemAM anaMta cha heya te "sAdhAraNa zarIra kahevAya che. pratyeka bAdara vanaspatikAyanA bAra bhede che -(1) Amra vagere vRkSo, (2) veMgaNa vagere guccha, (3) navamAlikA, jAI vagere gulma, (4) caMpakAdi latAo, (5) tuMbaDI, darAkha pramukhanI vela, (6) zeraDI vagere parvo, (7) dU, darbha vagere ghAsa, (8) sopArI, khajUra vagere valaya, (9) taMdulAyaka vagere maharitakI, ( 10 ) vIsa prakAranAM - 1 camaka vRkSanA phaLamAM eka bI che ke vadhAre e vicAratAM vRkSanA ekabIjayukta phaLavALAM ane anekabIjayukta phaLavALAM ema be prakAre pADavAmAM AvyA che. jAMbu, lIMbaDe, AMbo e prathama prakAranAM jhADe che, jyAre keka, dADama, phaNasa vagere bIjI jAtanAM jhADa che. bhagavatI nAmanA pAMcamA aMgamAM sUcavyA mujaba vRkSane traNa bhede paNa paDe che. jemake zagaranI peThe anaMta jIvALAM jhADa; koTha, AMbAnI mAphaka asaMkhya jIvovALAM jhADo; ane tADa, tamAla vagerenI jema saMkhyAta chavavALAM jhADe. vRkSanuM mULa bhUmi sAthe saMbaddha hoya che, kaMda ene AzrIne rahelo che, thaDa kaMda AzrIne rahela che ema bI sudhInAM sarve avayava eka bIjA sAthe joDAyelAM che. 2 latA eTale zuM te nimnalikhita paMkti uparathI jaNAya che - " yeSAM skandhapadeze vivakSitorvazAkhAvya tirekeNa anyat zAkhAntaraM tathAvidhaM paristhUraM na nirgacchatIti te latAH " -chavAchavAnI vRttinuM ra6 muM patra arthAta jenA thaDanA pradezane viSe vivakSita UMcI DALI choDIne tevI bIjI DALI nIkaLatI nathI te * latA ' kahevAya che. 3 jIvADyA ( sU. 20 ) pramANe mukhyatve karIne latAe ATha che ane velo cAra che, jyAre enA avAMtara bhede anukrame AThase ane cArase che; paraMtu tenAM nAmo koI paNa jana graMthamAM hajI sudhI mArA jevAmAM AvyAM nathI. 4 jenI chAla valayanA AkAranI hoya che tene "valaya " kahevAmAM Ave che 5 haritakI kahe ke lIlotarI kahe te eka ja che ane enA (a) jaLamAM utpanna thatI, ( A ) sthaLamAM utpanna thatI ane (I) ubhayatra utpanna thatI ema traNa prakAre che. 6 enA nAme pravacanasAroddhAra (ThA. 156 )nI nIce mujabanI mAthAmAM maLI Ave che - * pannA vAvalaM taka ja rAtti thI paTTIma | koddava aNuyA kaMga rAlaya tila mugga mAsA ya // 1004 // ayasi harimaMtha tiuvaha nipphAva siliMda rAyamAsA ya / ikUkha masUra tuvarI kulattha taha dhannaya kalAyA // 1005 // " 48
Page #457
--------------------------------------------------------------------------
________________ 378 jIva-adhikAra [ prathama dhAnya, (11) kamaLa vagere jalaha ane (12) bhUmiTa vagere phrahaNa. sAdhAraNa ane pratyeka vanaspatikAyanAM lakSaNe sAdhAraNa vanaspatikAya kahe, anaMtakAya kahe ke sUkama nigada kahe te eka ja che. je vanaspatikAya chanI AhAra-nihAra, udghAsa-nivAsa, zarIra-niSpatti ane vyutkAntirUpa kriyAo ekI sAthe-samakAle thAya che te che "sAdhAraNu-vanaspatikAya " kahevAya che. AnuM viziSTa lakSaNa e che ke (1) mULa, (2) kaMda, (3) thaDa, (4) chAla, (5) zAkhA, (6) pravAla, (7) patra, (8) phUla, (9) phaLa ane (10) bIja e daza sthAnane je jIva AzrIne samAna bhaMga thAya te "sAdhAraNa" vanaspatikAya kahevAya che. dravyaprakAza (sa. 5, ple. 16)mAM kahyuM paNa che ke " mUlAdidazakasyeha, yasya bhaGgaH samo bhavet / anantajIvaM tad jJeyaM, mUlAdidazake khalu // " [ pAravAri vaturvarAtiH cakA pUET: zAstro trIH igii kodrayA aNukAH kaGaga rAlakAH tilA muddA mASAzca // atasI harimanthAnipuTikA niSpAvA: zilindA rAjamASAzca / ikSavo masUrAstuvaryaH kulasthAstathA dhAnyakaM kalAyAH // ] arthAta java, ghauM, zAli, vrIhi, sAThI cokhA, kedarA, aNuka (maNicaNuM ), kAMga, rAlaka, tala, maga, aDada, alasI, kALA caNa, tripuTaka, vAla, maTha, coLA, ITsa (baraTikA), masUra, tuvera, kaLathI, dhANuM ane goLa vaTANuM e covIsa dhA che. 1 A bAra bhedane badale saMkSepathI AnA cha prakAro paNa paDe che. A vAtane AcArAMganI niyaMtinI nimna-likhita gAthA prakAzita kare che - " aggabIyA mUlabIyA khaMdhabIyA ceSa porabIyA ya / bIyaruhA samucchima samAsao vaNasaInIvA // 130 // " [ sAthInA kUvInA vagara jIvIjhAi bIjarUhAH sammUcchimAH samAsato banaspatijIvAH // ] arthAta koTaka vagere agra bIjavALI ( arthAta agra bhAga utpattinA kAraNarUpa che evI ), keLa, kamaLa vagere mULamAM bIjavALI ( eTale ke mULamAMthI utpanna thatI ), zakI vagere thaDamAM bIjavALI, zeraDI vagere parvamAM bIjavALI, zAli vagere bIjarUha, temaja paviAnI, zRMgATaka : sIMgaDAM ), sevAla, taNa vagere saMmaSThima ema cha prakAranI vanaspati che. A hakIkata abhidhAnacintAmaNi (kA, 4, . 266-267)mAM paNa najare paDe che. 2 AnAM sthULa svarUpa mATe juo RSabhapaMcAzikAnuM spaSTIkaraNa (pR. 101-102 ). 3 bIjanA yoni-bhUta ane anibhUta evA be bheda vagerenuM svarUpa dravya-lokaprakAza (sa. 5 )mAM 49mA paghathI zarU thAya che,
Page #458
--------------------------------------------------------------------------
________________ ulAsa ] AhaMta darzana dIpikA. temAM sama-bhaMganuM lakSaNa vanaspatisamatimAM nIce mujaba darzAvAyuM che " 'khaDiAicunnaniphAiyAi vattIi jAriso bhaMgo / savvattha samasaruvo keAratarIitullo vA // ittha puNa viseso'yaM samabhaMgA hu~ti je sayAkAla / te ciya aNaMtakAyA na puNo je komalatteNaM // " . arthAta khaDI vagerenA cUrNathI banAvelI vATane bhAMgavAthI athavA kayArAnA tara bhAMgatA je bhaMga thAya te " samabhaMga" che. atre e vizeSatA che ke je sarvadA samAna bhaMgavALA che te ja anaMtakAya che, nahi ke je komalatAne laIne evA che te. mULa vagere daza sthAne pakI pratyekamAM judA judA ja hoya te "pratyeka vanaspatikAya kahevAya che. dravya-loka-prakAza(sa. 5)mAM kahyuM paNa che ke - " yatra mUlAdidazake, pratyaGgaM jantavaH pRthak / panAmasyA-ratanuM pravido | 2 je jIva mULarUpe pariName che te ja jIva prathama patrarUpe pariName che; kizalaya vagere kaMI mULa jIvanA pariNAmanA AvirbhAvarUpa nathI. ugate e pahele aMkUra sAdhAraNa vanaspatikAya che, paraMtu athAga vadhate te pratyeka paNa hoya. kahyuM paNa che ke- "jo vi ya mRle jIvo so vi ya patte paDhamayAe tti / savvo vi kisala pro khalu uggamamANo arNatao bhaNio // " kahevAno matalaba e che ke bIjane jIva athavA koI anya jIva, bIjamAM mULarUpe utpanna thaIne vikasita avasthA kare che. tyAra bAda anantarabhAvI kisalaya-avasthAne anaMtakAya jIve ja utpanna kare che. pachI emanuM AyuSya pUrNa thatAM te jIve nAza pAme che tyAre e ja jIva-bIjane jIva anaMta kAcikenA dehane pitAnA prAthamika aMgarUpe grahaNa karI prathama patra thAya tyAM sudhI tenI vRddhi karyA kare che. 1-2 chAyA khaTTikAdicUrNa niSpAditAyA vA yAvazo bhagaH / sarvatra samasvarUpo kedAratarIkatulyo vA // atra punarvizeSo'yaM samabhaGgA bhavanti ye sadAka lam / te eva anantakAyA na punarye komalatvena // yo'pi ca mule jIvaH so'pi ca patre prathamatayA iti / so'pi kizalayaH khalu udgacchan anantako paNitaH //
Page #459
--------------------------------------------------------------------------
________________ 389 jIva-adhikAra [ prathama AcArAMganA vRttikAra prathama patrane artha pRthvI, jaLa ane kALanI apekSAvALI bIjanI vikasita avasthA ema kare che, kemake e prathama utpanna thAya che. mUkSama ekendriya nuM sthAna ane tenI saMkhyA sUphama pRthvIkAya, sUkSma aplAya, sUma tejarakAya, sUma vAyukAya ane sUkSama vanaspatikAya e pAMce samagra lekamAM sarvatra che. arthAt cauda 2jajupramANuka lekamAM evuM ke sthAna nathI ke jyAM A sUkSma ekendriya na hoya. AkhA lekamAM rahelA sUkSma pRthvIkAyathI mAMdhane te sUma vAyu-kAya sudhInA jIvonI saMkhyA asaMkhyAtanI che, jyAre sUphama sAdhAraNa vanaspatikAyanI saMkhyA anaMtanI che. vistArathI kahIe te sarvathI ochA sUkama tejaskAya che. enAthI sUma pRthvIkAya, sUkSama aSkAya ane sUkSama vAyukAya anukrame adhika adhika che. nigodanA cha sUma vAyukAya karatAM asaMkhya guNa che, kemake goLa goLa teo asaMkhya che vaLI A karatAM paNa anaMta guNa sUnama vanaspatikAyanA jIve che. vanaspatinI sacetanatA A zIrSaka joIne keI prazna kare ke pRthvIkAya, akAya, tejaskAya ane vAyu-kAyane viSe jIva che e siddha karyA vinA ekAeka vanaspatinI sacetanatAne kema vicAra karAya che te ene uttara e che ke vanaspatinuM jIvatva siddha karavA mATe je yuktio raju karavAmAM AvanAra che te skUla daSTivALAone-bAla chane paNa jhaTa gaLe utare tevI che, jyAre pRthvIkAyAdi paratvenI yuktio eTalI sugama nathI eTale ke je yuktio dvArA vanaspatimAM sacetanatva siddha karAze te anusAra pRthvIkAyAdinI sajIvatA hevAnI pratIti sahelAIthI thaI raheze. e hetuthI prathama vanaspati AzrIne vicAra karavAmAM Ave che. A saMbaMdhamAM AcArAMga (a. 1, u.5, sU. 46), tarka rahasyadIpikA (patra 62-65), lokaprakAza (sa. 5, le. 3ra-45) vagere graMtha prakAza pADe che. tyAM kahyuM che ke jhADanA mULamAM jaLanuM siMcana karavAthI enAM phaLa vageremAM rasa spaSTapaNe dekhAya che, vAte vanaspatimAM udghAsane sabhAva che, kemake ene abhAva hoya te rasa UMce prasare nahi. dAkhalA tarIke ApaNAmAM-manuSyamAM ucchavAsane lIdhe ja rasano prasAra thAya che, jyAre mRtaka vageremAM ucchavAsano abhAva hovAthI tyAM rasano saMcAra thato nathI. A pramANe anvaya vyatirekathI. rasane prasAra vanaspatimAM ucchavAsa siddha kare che. kemake vyApaka vinA vyApya hotuM nathI. vaLI ucazvAsa e AtmAne dharma che e nirvivAda vAta che ane dharma dharma vinA saMbhava nathI eTale vanaspati sacetana hovAnuM siddha thAya che. jema manuSyanA dehamAM utpatti-dhama che tema vanaspatinA zarIramAM paNa che. AthI vanaspati sacetana che. vizeSamAM jema manuSyanuM zarIra balarUpe, kumArarUpe, yuvakarUpe ane vRddharUpe dekhAya che ane tema hovAthI te spaSTapaNe cetanAvALuM manAya che tema vanaspatine deha paNa e cAre avasthAo anubhave che. jemake ketakanuM jhADa. vaLI jema manuSyane deha niraMtara judI judI
Page #460
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA. 381 dazAone anubhavatA vadhe che tema aMkrUra, kizalaya, zAkhA ItyAdi avasthAo vaDe sUcavAya che tema jhADa paNa vadhe che. AthI paNa enAmAM jIva che. vaLI vRkSane saMkeca, vikAsa vagere saMjJAo paNa che. ethI enAmAM sacetanatA siddha thAya che. vanaspatimAM anya jIvonI jema AhArAdi daze saMjJAo che e vAta AgaLa upara vicAravAmAM AvanAra che. atre e vAtane ja nirdeza kare prastuta samajAya che ke jema manuSyanA zarIramAM jJAnane saMbaMdha che tema vanaspatinA zarIramAM paNa jJAnane saMbaMdha che. jemake khIjaDe, vazula, agathi, AmalI, kaDI vagere vanaspatio sUIne jAge che, mATe ja emAM jJAnanuM astitva anumanAya che. vaDa, pIpaLo ane lIMbaDo ityAdi jhADAnA aMkAe varSA RtunA meghanI gajenAtho ane zItaLa vAyunA sparzathI ugI nIkaLe che eTale ke e vanaspatiomAM zabda pArakhavAnI ane sparzane oLakhavAnI zakti paNa rahelI che. vaLI jyAre pagamAM jhAMjharavALI denmatta strI pitAnAM kamaLa caraNathI azoka vRkSane prahAra kare che-tene lAta mAre che tyAre ja tene pAMdaDAM ane phUle Ave che. jyAre ke juvAna lalanA phaNasanA jhADane AliMgana de che tyAre tene viSe phUle ane pAMdaDAM uge che. jyAre bakulanA jhADa upara khuzabedAra dArUne kegaLA karavAmAM Ave che tyAre tene viSe puche ane - patrone prAdurbhAva thAya che. tilakanA jhADa pratye kaTAkSa pUrvaka daSTi pheMkavAthI te pAMdaDAM ane phalethI vibhUSita bane che. vizeSamAM pAMcamA svaranA udgArathI zirISanAM ane virahakanAM le kharI paDe che. vaLI sUrya-kamalo savAre, gheSAtakInAM pupe sAMje ane caMdra-kamale caMdranA udaya thayA bAda khIle che. lajAmaNI vagerenA ropAo hAtha aDakatAM ja saMkeca pAmI jAya che. vaLI amuka vanaspati amuka RtumAM ja phaLa Ape che. A badhI vizeSatAo vanaspatimAM jJAna hovA vinA saMbhavatI nathI ane jJAnanuM astitva eTale caitanyanI haiyAtI. ata eva vanaspatinI sacetanatA siddha thAya che. vaLI jema AkhA zarIranI cAma utAratAM gadheDe marI jAya che tema samagra chAla utAratAM jhADa marI jAya che. A uparAMta jema mAnava-zarIra chedAtAM sUkAI jAya che tema vanaspatine deha paNa pala, puSpo chedatAM sUkAI jato jovAya che. A yuktithI paNa vanaspatinuM sajIva7 anumanAya che. vizeSamAM jema manuSyane dehada thAya che tema vanaspatine paNa IcchArUpa dehada thAya che, kemake temane dehada pUrNa thatAM teo phaLe che, nahi te teo sUkAI jAya che. vizeSamAM jema manuSya-deha azAzvata che-vinazvara che tema vanaspatine deha paNa che, kAraNa ke enuM daza hajAra varSanuM utkRSTa AyuSya che. A uparAMta jema mAnamAM tatamatA che tema vRkSomAM paNa che. jemake eraMDA jevAM keTalAka jhADa nIca che, jyAre AMbA jevAM jhADe UMca che, keTalAMka kAMTAvALAM che te keTalAMka kemaLa che keTalAMka kuTila che te keTalAMka saraLa che, keTalAMka kada nAnAM che to keTalAMka UMcAM che, keTalAMkanA varNa, gaMdha, rasa ane sparza AnaMdajanaka che to keTalAMkanA ethI ulaTA che; keTalAMka viSa jevAM che ke keTalAMka amRta jevAM che, keTalAMka ukaraDAmAM uge che, to keTalAMka suMdara ughAnamAM uge che. keTalAMka dIrgha AyuSyavALAM che te keTalAMka zastra prahAra thatAM satvara maraNane zaraNa thAya che. A pramANenI vividhatA karmonA saddabhAva vinA saMbhavatI nathI. jemake ghaDArUpa kArya kartA kuMbhAra che tema A karmo kAryarUpa hovAthI tene kaI kartA hai joIe. AthI vanaspati sacetana hovAnuM spaSTapaNe anumAna thAya che. vaLI manuSyane rega thAya che ane te yogya davA karavAthI maTe
Page #461
--------------------------------------------------------------------------
________________ 382 jIva-adhikAra [ prathama che tevI hakIkata vanaspatine paNa lAgu paDe che, vAste te sacetana che. jema mAnavane ISTa saMgathI AnaMda ane aniSTa vAtAvaraNathI glAni thAya che tema ISTa AhArAdi maLatAM vanaspati prakRti bane che, jyAre aniSTa AhArAdi maLatAM te karamAvA lAge che. vaLI jema ApaNane AghAtapratyAghAta thAya che tema ene paNa thAya che. AthI paNa vanaspatinI sacetanatA siddha thAya che. A pramANenI yukti-prayuktio jaina zAstromAM raju karavAmAM AvI che. vanaspatimAM ApaNI jema lAgaNIone sadabhAva che e vAta pravega dvArA siddha karI ApavAnuM Adya ane AdaraNIya mAna te A bhArata-bhUminA bhUSaNarUpa, jagavikhyAta sara prophesara jagadIzacaMdra bejhane ghaTe che, A saMbaMdhamAM citramayajagat (va 7, aM. 1, pR. 17-19)mAM "vanaspati ane prANa" e lekha paNa manana karavA jevuM che eTaluM umerI ApaNe have pRthvI-kAyAdinI sacetanatAnA saMbaMdhamAM jaina zAstra je yuktione nirdeza kare che te vicArIe. pRthvIkAyanuM sajIva - aze mAMsanA aMkUne utpanna kare che e enI sajIvapaNAnI nizAnI che tema mIThuM, paravALAM, patthara vagere rUpa pRthvI potAnA jevA bIjA aMkure utpanna karavAnI zaktivALI che, vAste te paNa sacetana che. atra keIema zaMkA UThAve ke paravALAM vagere te kaThaNa che, vAte ene sajIva mAnI na zakAya te e asthAne che, kemake zuM mAnava-zarIramAM rahelAM hADakAM vagere kaThaNa hovA chatAM sajIva nathI ke ? athavA to enuM samAdhAna e che ke jema pazunA dehamAM rahelAM zIMgaDAM, sAsnA vagere jIvavALAM che tema pRthvI, pANI, agni, vAyu ane vanaspati e badhAM jIva-zarIre che, kAraNa ke e baMne eka sarakhI rIte chedaya che, bhedAya che, bhagavAya che, pheMkAya che, suMdhAya che, cakhAya che ane sparzAya che. samagra saMsAramAM je kAMI pudgala-dravya che te sarve keI ne kaI jIvanAM zarIra che; ethI karIne pRthvIne jIva-zarIra kahevAmAM kazuM vAMdho nathI. pRthvImAM chekAvApaNa vagere dharmo daSTigocara thatA hovAthI tene apalApa karI zakAya tema nathI, vAste e ja dharmo vaDe enI sacetanatA sAbIta thAya che. jema ApaNuM hAtha, paga vagerene saMghAta sacetana che tema zastra vaDe nahi haNAyelI 1 spaSTa zabdomAM kahIe te manuSyanA zarIrane rogo thatAM jema pILAza, peTanuM vadhI javuM, sojo caDa, pAtaLApaNuM, AMgaLAM vagerenuM vAMkApaNuM temaja kharI javApaNuM thaI jAya che tema vanaspatinA zarIrane paNa e jAtanA rogo thatAM phUla, phaLa, pAMdaDAM chAla vageremAM e ja prakAranA vikAro thaI jAya che. e badhAMno raMga badalAI jAya che, e badhAM kharI paDe che ane vakhate vakhate emAMthI pANI paNa kare che. vaLI jema davA khAvAthI mAnavane deha nIrogI bane che, enAM gumaDAM vagere rUjhAI jAya che tema vanaspatinA dehane paNa auSadhanuM siMcana ke eno lepa karavAthI te ja jAtano phAyado thAya che. vizeSamAM jema manuSyanuM zarIra rasAyana vagerenA sevanathI baLa ane kAMtithI vibhUSita bane che tema vanaspatinuM zarIra paNa AkAzamAMthI paDatA jaLa vagerenA siMcanathI vizeSa rasavALuM bane che. khAsa vanaspatione mATe eka vRkSAyurveda lakhAyeluM che.
Page #462
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA. 383 saMghAtarUpa pRthvI vagere sajIva che, jyAre jema zastra vaDe haNAyelA-zarIrathI judA paDI gayelA ApaNuM hAtha, paga nirjIva che-acetana che tema zastrathI haNAyelI pRthvI vagere nirjIva che. aSkAyanuM sacetana-- jema hAthInA dehanA mULa kAraNarUpa pravAhI kali sacetana che tema zastrathI nahi haNAyeluM jaLa paNa sacetana che. atra prazravaNa (mUtra)nuM udAharaNa ApI hetune vyabhicArI siddha karI zakAya tema nathI, kemake e te zastrathI AghAta pAmela che. vaLI jema iMDAmAM rahelo pravAho rasa sacetana che tema pravAhI jaLa paNa sajIva che. vizeSamAM jaLarUpa hovAthI hima vagere kaI kaI sthaLe bIjA jaLanI jema sajIva che. aSkAyanI sajIvatAnA saMbaMdhamAM e paNa dalIla karAya che ke jema svAbhAvika rIte utpanna thatuM deDakuM sajIva che tema kavacit jamIna badatAM khedatAM svAbhAvika rIte nIkaLatuM jaLa sajIva che athavA jema keTalIka vAra vAdaLanA vikAramAM potAnI meLe utpanna thayeluM ane paDatuM mAchaluM sacetana che tema AkAzamAM raheluM pANI paNa sacetana che. vizeSamAM jema manuSya-dehane ThaDe sparza chava-hetuka che tema jaLamAM jaNAto ThaMDo sparza paNa chavahetuka che. AvI aneka dalIla vaDe pRthvInI peThe jaLanI sajIvatA ghaTAvI levI. tejaskAyanI sajIvatA- jema rAtre AgIo kIDo ( khadyota ) pitAnA zarIra-pariNAmathI prakAza Ape che ane e prakAza jIva-zaktinuM pratyakSa phaLa che tema aMgArA vageremAM rahelo prakAza paNa chavanA - gathI ja thayelo che. vaLI jema manuSyanA zarIre Avelo tAva jIva-saMgI manAya che tema aMgArA vageremAM rahelo tApa paNa chava-saMgI ja mAna ayukta nathI. atre e khyAlamAM rAkhavuM ke sUrya vagerene prakAza paNa jaina zAstra pramANe jIva-saMgI ja che, mATe e viSe paNa kaze vadhe naDe tema nathI. vizeSamAM jema AhAra levAnA pramANa anusAra manuSyanA dehamAM vadhaghaTa thAya che temaja ane teja hetuthI prakAzamAM paNa vadhaghaTa thatI hovAthI e prakAzane paNa manuSyanA dehanI peThe jIvasaMgI mA joIe. A prakAranI aneka yuktio vaDe agnimAM jIva hovAnI sAbItI raju karI zakAya tema che. vAyukAyanI sAtmaktA jema koI camatkArika zaktine lIdhe devane deha daSTigocara thatuM nathI paraMtu te sacetana che ane vidyA, maMtra, aMjana vagerenA prabhAvathI kaI siddha manuSyanuM zarIra najare jaNAtuM nathI chatAM te sajIva che e ja pramANe vAyunuM zarIra najare jaNAtuM nathI te paNa e deva ane siddhanA dehanI jema sacetana che. jema paramANu atyaMta sUkSama hovAthI najare paDato nathI ane baLela
Page #463
--------------------------------------------------------------------------
________________ 384 jIva-adhikAra [ prathama pattharane TukaDe Une lAge che, paraMtu temAM arina dekhAtuM nathI tevI ja rIte vAyumAM raheluM rUpa paNa atizaya sUkama hovAthI te ApaNI najare jaNAtuM nathI. jema gAya, azva vagere pazuo pitAnI ja maLe eTale ke keInI paNa preraNA vinA vAMkA vAMkA ane game te tarapha aniyamitapaNe cAle che tema vAyu paNa pitAnI ja meLe vAMke vAMke ane game te tarapha aniyamita rIte vAte hovAthI gAya, azva vagerenI jema jIva-saMgI che. jIva ane pugalanI gati 'anuzreNi hovAthI paramANu paNa vAMko vAMke gati kare che, paraMtu te te niyamita rIte ja evI gati karatA hovAthI e vAta kAMI vAyune lagatI hakIkatamAM khalela pahoMcAI zake tema nathI. e prakAre zastrathI kaI prakAranA AghAtane nahi pAmelo vAyu sacetana che ema samajI levuM. A pramANe ApaNe pRthvIkAyAdinI sacetanatA siddha karanArI vividha yuktio vicArI. A samagra TuMkAmAM paraMtu talasparzI ulekha dazavaikAlikanI zrIharibhadrasUrikRta vRttinA 139 mA patramAMnI nIce mujabanI paMkitaomAM maLI Ave che - " sAtmakA vidrumalavaNopalAdayaH pRthivIvikArAH, samAnajAtIyAkarotpattyupalambhAt , devadattamAMsAGkaravat / " " kAma karuM, nivAtAmavilAsanmavAta, tAvatA che " kAtmaf, mArAmAM vRddhinAta, vAvatA " " sAta vana, 3pariti[fa] niritavirAmanAta, norata >> " sacetanAstaravaH, sarvatvagapaharaNe maraNAt , gardabhavat / " labdhisenA cAre bhede Indriya-mImAMsAnI saMkhyAne adhIna che eTale have ApaNe indriyanA lakSaNane vicAra karIe. indriyanuM lakSaNa- indriyAzraya nirmANAGgopAGganAmakarmodayena janitA yA''tmano labdhistadUpatvamindriyasya lakSaNam, AtmalitvaM vA / (113) arthAt IndriyanA AzrayabhUta evAM nirmANa-nAmakarma ane aMgopAMga-nAma kamanA udayathI utpanna thatI AtmAnI labdhine "Indriya" kahevAmAM Ave che. IndriyanuM lakSaNa AtmAnuM 1 A vAta AgaLa upara vicAravAmAM AvanAra che.
Page #464
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Ahuta darzana dIpikA. 385 liMga ema paNa ApI zakAya che. cAmaDI, jIbha, nAka, AMkha ane kAna e pAMca indriyA che ane temAMnI dareka indriyanA ' dravyendriya ' ane ' bhAvedriya ' ema be prakAro che, temAM vaLI ' nivRCtti ' ane ' upakaraNa ' e dravyendriyanA ane 'labdhi ' ane ' upayega'e bhAvendriyanA anukrame e bhedo che. temAM nivRtti-indriyanuM lakSaNa e che ke nirmANAGgopAGganAma karmanimittakatve sati karmavizeSa saMskRta karNazaSkulyAdisvarUpazarIrapradezarUpatvaM nirvRttIndriyasya rakSaNam / (114) arthAt nirmANa-nAma-kama ane aMgopAMga nAma-kama rUpa nimittavALA tathA kavizeSathI saMskArita thayela kaN zakuli ( orfice of the ear ) Adi zarIranA pradeza-vizeSane nivRtti-indriya ' jANavI. nivRtti eTale AkRti. A nivRtti-indriyanA paNa Abhyantara ane bAhya ema be bhedo che. temAM Abhyantara-nivrutti-indriyanuM lakSaNa nIce mujaba cheH-- 1 samRddhau ' indati - lokottara samRddhimAn bhavatIti indra-AtmA, tasya liGgamitIndriyam " " arthAt ' indriya ' zabda inheM ' dhAtu parathI banelA che ane enA a` che, je leAkeAttara samRddhimAna hoya te indra ' arthAta 'AtmA' kahevAya ( indriya ' che eTale ke AtmAnu` indriya liMga che evA a siddha thayA. nimna-likhita gAthA samarthita kare cheH - 66 ( . iMdo jIvo savyovala dvibhogapara mesarattaNao / sottAhameyamidiyamiha talliMgAibhASAoM // 2193 // [ indro jIvaH sarvopalabdhibhogaparamaizvaryatvAt / zrotrAdibhedamindriyamiha talliGgAdibhAvAt // ] kettara samRddhimAn' thAya che. AthI krUtu liMga te A hakIkatane vizeSanI kahevAnI matalaba e che ke AvaraNanA abhAva thatAM jIva sava vastune jANe che, arthAt tene sa` upalabdhirUpa azvayanA yAga che. vaLI vividha bhAvAmAM bhamatA tene anekavidha upabhoga thAya che. AthI samajAya che ke sarva upalabdhi ane sava upabhAganA paraaizvaryane laine jIva indra H kaDuAya che. AthI e indranuM liMga te indriya ' kahevAya. indra vaDe dekhAyela ke sajAyela vastu te pagu indriya ' kahevAya. A indriyanA kAna vagere pAMca bhede che. 1 wr 2 ekendriyAdika vyavahAranuM kAraNa dravyendriya che, nahi ke bhAvendriya. ema na hoya teA bakulanu jhADa ke jeNe manuSyanI mAphaka sarva upalabdhi che tene paMcendriya gaNavuM paDe arthAt te ekendriya kaheva nahi. atra e umarIzuM ke sa` jIve labdhi-ndriya vaDe poMcendriya che, bendriyanI sakhya anusA ekendriyAdi che ane tIrthaMkarane paNa upayAga tA eka ja indriyanA hAya che eTale upayoga-ndriya AzrIne sarva jIve ekendriya che. 49
Page #465
--------------------------------------------------------------------------
________________ 386 jIva-adhikAra. [ prathama 'pratiniyatacakSurAdisaMsthAnenAvasthitAnAM zuddhAtmapradezAnAM yA vRttistadrUpatvamAbhyantara nivRttalakSaNam / ( 115) arthAta netra vagere cokakasa saMsthAnamAM rahelA zuddha AtmAnA pradezanA AkAra-vizeSane Abhyantara nivRtti-indriya" samajavI. have bAhya-nivRtti-IndriyanuM lakSaNa vicAravAmAM Ave che. te e che ke- teSvevAtmapradezeSu vardhakosthAnIya pudgalavipAkinirmANanAmakarmaNA racita tve sati indriyavyapadezabhAg yaH pratiniyatasaMsthAnavAn karNazakulyAyAkAravizeSasta drapatvaM bAhyanivRtterlakSaNam / (116) arthAt uparyukta Atma-pradezamAM rahela, sutAra tulya ane pudagalamAM rahIne phaLa ApavAvALA evA nirmANa-nAma-karmathI racAyele, "indriya" evA nAmathI vAcya tathA vizeSarUpe mukarara karelA saMsthAnavALo e je karNazakuli Adi AkAra-vizeSa te "bAhA-nivRtti-Indriya" che. kahevAno matalaba e che ke zarIranA upara spaSTapaNe dekhAtI pudagala-kaMdhanI viziSTa racanA te bAhya-nivRtti-Indriya che. manuSya, azva ItyAdinI apekSAe A vividha prakAranI che arthAt eno AkAra sarva jI AzrIne eka sarakhe nathI, jyAre atyaMtara-nivRtti-Indriya te pratiniyata AkArUpa hevAthI sarva jInI te samAna che-temAM vividhatA nathI. upakaraNa-indriyanuM lakSaNa graMthakAranA zabdamAM e che ke - dvirUpAyA api nivRtte yat kartRko paka rassadrUpatvam , khaDgasthAnIyAyA bAhyanirvatryA taddhArAsa mAnasvacchatarapudgalAtmikA AntaranivRtti 1-2 sarakhA tatvArtharAja (pR. 9. gata nimnalikhita ullekha - " dha TANA winufpatAnAM vizudvArAmaiviAnAM tanizaazudriyasaMsthAnA[mArA]fe tArAM vRtti mAtA uttiH | " sevAmAyikaavavma ja; pratinintaidha ja nA thAya wittAvaLA vizey: gTUaran: 1 1 1 utti : ' 3 dAkhalA tarIke manuSyanI kanidrayanI bAhya AkRti ( kAna ) be cakSuenI bAjumAM A velI che. A kAne laMge che ane UMcA nIcA bhAganI yukata TIpa je. che, jayAre gheDAnI kaNendriyanI bAhya AkRti nIcethI pahelI ane uparathI ghaTatI jatI, aNIdAra cheDAvALI ane vaLI gayelA paDavALAM nenI bAju upara rahelI che.
Page #466
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA. 320 stasyAH zaktivizeSarUpatvam, nirvartitasyAnugrahAnupaghAtAbhyAmupakArakAritvaM vA upakaraNendriyasya lakSaNam / (117) arthAt bAhya ane AtyaMtararUpa baMne prakAranI nivRtti-Indriya upara upakAra karanArI Indriya " upakaraNa-Indriya" kahevAya che. athavA AnuM lakSaNa e paNa che ke khaDjhanA samAna bAhya-nivRtti-IndriyanI jevI ane vizeSa karIne svaccha pudgalarUpa evI Abhyatara-nivRttiindriyane zaktivizeSa te "upakaraNa-indriya" che. athavA nirmANa vagere nAma-karma vaDe racAyelI nivRtti-IdriyanA upara anugraha ane upaghAtathI rakSaNarUpa upakAra karanArI indriya "upakaraNa- Indriya " che. AnA paNa nivRtti-IndriyanI peThe bAhya ane AtyaMtara evA be bhede che. atre e dhyAnamAM rAkhavuM ke graMthakAre upakaraNa-indriyanAM lakSaNe sUcavatAM prajJApanAvRtti ane AcArAMga-vRttinAM AtyaMtara-nivRtti-Indriya paratve paraspara virodhI lakSaNane mAnya rAkhyAM che, jo ke AtyaMtara-nivRtti-indriyanuM lakSaNa te AcArAMga-vRtti anusAre ApyuM che. kemake Abhyantara-nivRtti-Indriya e atizaya nirmaLa pularUpa che e abhiprAya prajJApanAne vRttikArane che, jyAre e Indriya zuddha Atma-pradezarUpa che e vAta AcArAMga-vRtti sAthe (temaja tatvArtharAja sAthe) maLatI Ave che. 1 indriyane viSaya grahaNa karavAmAM upakAra karanAra zakti-vizeSa te "upakaraNa-Indriya che, jemake zrotrendriyanI zravaNa-zakti ane rasanendriyanI AsvAdana-zakti e pramANe navatara vistarAI (pR. 60 )mAM sUcavAyuM che. 2 " upakaraNaM khaDgasthAnIyAyA bAhya nirvatteryA khaDgadhArAsamAnA svcchtrg4rapUerfmA pUratA nivRttiH tA: rA#ivita: " -prApanAnI zrImalayagiririkRta vRttinuM ra83 muM patra. 3" nivartyate iti nirvattiH / kena nivartyate ? karmaNA / tatra utsedhAgulAsakhyeyabhAgapramitAnAM zuddhAnAmAtmapradezAnAM pratiniyatacakSurAdIndriyasaMsthAne nAvasthitAnAM yA vRttiH (sA abhyantarA nirvRttiH| teSvevAtmapradezeSu indriyavyapadezabhAga yaH prati. niyatasaMsthAno nirmANanAmnA pudgalacipA kinA barddhakIsaMsthAnIyenAracitaH karNazaka. lyAdi vizeSaH aGgopAGganAmnA ca niSpAdita iti bAhyA nirvattiH / tasyA patra nivRtte. dvirUpAyA yenopakAraH kriyate tadupakaraNam / tacca indriya kArya samartha, satyArmA anupahatAyAM masUrAkRtirUpAyAM nirvRttau tasyopaghAtAt na pazyati / tadapi nivRttiva diSaI " A pramANene AcArAMga (a. 2, uM. 1, su. 17 )nI zrI zIlAMkarikRta vRttinA 104 mA patramAM ullekha che, jyAre nahi jevA pheraphAravALA pATha lokaprakAza (sa. 7) 476mAM loka pachI sAkSirUpe AlekhAyelo najare paDe che.
Page #467
--------------------------------------------------------------------------
________________ 388 jIva-adhikAra. [ prathama A pramANe ApaNe bendriyanA bhedanAM lakSaNAdi vicAryA. have bhAvendriyanA labdhi ane upayogarUpa be prakAre paikI prathama prakAranuM eTale ke labdhi-indriyanuM lakSaNa graMthakAranA zabdomAM joI laIe - 'zrotrAdiviSayakaM yajjJAnaM tadAvaraNIyakarmaNA yaHkSayopazamavizeSastadrUpatvaM, gatijAtyAdinAmakarmanimittakatve sati tadAvaraNIyakarmakSayopazama janitatvam , yannimittAdAtmA dravyendriyanivRtti prati vyApAra jAta tadna ve vA RnidrA kSaNam ! (48) arthAta kaNadika indriyane je zabdAdi viSaya che te saMbaMdhInA jJAnanA AvaraNane kSayapazamavizepa te "labdhi-Indriya" kahevAya che. gati, jAti ityAdi nAma-karmo jenAM kAraNarUpa che e, te te IndriyaviSayaka jJAnanA AvaraNarUpa kamane kSaye pazama "labdhi-Indriya" kahevAya che. AnI trIjI paNa vyAkhyA thaI zake che, jemake je sAdhana dvArA AtmA dravyendriyane racavAne vyApAra kare che te sAdhanane labdhi" kahevAmAM Ave che. upaga-indriyanuM lakSaNa e che ke- "svasvalabdhyanusAreNa viSayeSu ya Atmano vyApAra vishessstdruupvimupayogeniyastha kSaNam (16) arthAt pitApitAnI kSapazamarUpa labdhi anusAra eTale ke je indriyanI je labdhi hoya te pramANe viSayane viSe thato AtmAne vyApAra te "upayoga-Indriya kahevAya che. A pramANe IndriyanA je bhedene ApaNe vicAra karyo tene saMkalanAtmaka baMdha thAya te mATe A hakIkata nIce mujaba cheThaka dvArA raju karIe - 1 upakaraNa-indriyanA be bhedonAM lakSaNe graMthakAre nirdezyA nathI temaja kaI graMthamAM paNa te mArA jovAmAM AvyAM nathI. 2, 5 sarakhA prajJApanAnI pIlayagiririkRta vRttinA 293 ma patragata ullekha - didha: iidravAhinagr: ResariaaN taNAkSatharsphAma, 36 naH jo mafje sucanA jAramai atri: " 3 "jIMdaSajJananA jIrAnA ja vRttivAnAdAramar zthe nirNatti prati vyApriyate tannimitta Atmano manaHsAcivyAdarthagrahaNaM prati vyApAra upyogH|" -- AcArAMga vRttinuM 105 muM patra. 4 sparza, rasa, gadha, rUpa ane zabda e sparzana, rasana, ghANa, netra ane zretra indriyanA anukrame viSe jANavA.
Page #468
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] sparzana nivRtti rasana kabsendriya Arhuta darzana dIpikA. indriya ' prANa upakaraNa labdhi netra mAtha bhAyendriya kaNuM Abhya tara AchuM Abhya tara A kAThAmAMnA sarva bhedonAM udAharaNA kAi sthaLe jovAmAM AvatAM nathI. je kai najare paDe che te e che ke zrAdrendriya AzrIne kapaTikA ( kAnapApaDI ) e bAhya nivRtti-indriya che, jyAre netrandriya AzrIne AMkhanA DoLA tevA gaNAya che. AMkhanAM popacAM e netrandriya viSayaka bAhya-upakaraNa-indriya che, jyAre AMkhanu kRSNe zveta maMDaLa e AbhyaMtara-upakaraNa-indriya che. upayAga 329 A pramANe ApaNe indriyanA je bheda-prabhedanA vicAra karyAM, tenA sArAMza tattvArthasUtranA vivecana ( pR. 105 )mAM nIce mujaba maLI Ave cheH pAMce indriyAnA dravya ane bhAva rUpe khae bheda thAya che. pudgalamaya jaDa indriya xcendriya che; ane Atmika pariNAmarUpa indriya bhAvendriya che. dravyendriya nivRtti ane upakaraNa ema be prakAranI che. zarIranA upara dekhAtI indriyAnI AkRtie je pudgala--ska MdhAnI viziSTa racanAo che te nivRtti-Indriya che ane nivRttiindriyanI bahAra ane aMdaranI paulika zakti ke jenA vinA nivRtti-indriya jJAna peDhA karavAne asamartha che te upakaraNendriya che. 1 pana- indriya viSayaka dravyendriyanA nivRtti ane upakaraNa evA be bhedo paikI prathamatA, bIjI indriyAnI peThe AbhyaMtara ane bAhya evA be bhedo nathI, eTale ke phakta AbhyaMtara-nivRttipAnendriya che, kintu bAhya-nivRtti-sparzanendriya nathI. AthI sparzanendriyanA pAMca avAMtara bhede ane bAkInI cAre indriyAnA cha cha avAMtara bhedo vicAratAM RSinA kule 29 prakAro paDe che. 2 upakaraNa-ndriya ane AbhyaMtara-nivRtti-ndriya vacce zakti ane ziktamAna jevA saMbaMdha che eTale e apekSAe e baMne eka ja che, kintu Abhyata-nivRtti-ndriyanA sadbhAva hAvA chatAM jyAre upakaraNa-indriya byAdi vaDe parAdhAta pAme che. tyAre viSyanuM. jJAna thatuM nathI e dRSTie e bhinna che.
Page #469
--------------------------------------------------------------------------
________________ chava-adhikAra, [ prathama bhAvendriya paNa labdhi ane upaga rUpe be prakAranI che. matijJAnAvaraNIya karma Adine pazama je eka prakArane Atmika pariNAma che te labdhi-Indriya che; ane labdhi, nirvatti tathA upakaraNa e traNenA maLavAthI je rUpa Adi viSayene sAmAnya ane vizeSa bodha thAya che te upayoga-indriya che." upayoga-Indriya matijJAna tathA cahyuzana, acahyuzana Adi rUpa che. matijJAnarUpa upayoga jene bhAvendriya kahela che te arUpI-amUrta padArthane jANI zakto nathI; rUpI padArthone jANe che kharo, paraMtu enA badhA guNa-paryAne jANI zakatuM nathI; phakta sparza, rasa, gaMdha, rUpa ane zabda paryAne ja jANI zake che. labdhi-inDiyAdine prApi-kama - labdhi-Indriya hoya tyAre ja nivRtti, upakaraNa ane upaga hoI zake che. evI rIte nivRtti prApta thaye chate ja upakaraNa ane upayoga saMbhave che, ane upakaraNa prApta thaye chate ja upayogane saMbhava che. AthI e phalita thAya che ke labdhi vinA nivRtti hotI nathI; nivRtti vinA upakaraNanI haiyAtI nathI, ane upakaraNanI gerahAjarImAM upayoga nathI. vaLI AthI e paNa sUcavAya che ke pUrva pUrva indriya prApta thaye chate ja uttara uttara indriyanI prAptine saMbhava che, paraMtu e niyama nathI ke uttara uttara indriyanI prApti thaye chate ja pUrva pUrva indriyanI prApti thAya. A svakalakalipata nivedana nathI, kintu te AcArAMganI vRttinA 104mAM patramAM zrI zIlAMkasUrie nimnalikhita zabda dvArA darzAvela hakIkatane sArAMza che - __ " satyAM labdhau nirvRttyupakaraNopayogAH, satyAM ca nivRttau upakaraNopayogI, satyupakaraNa upayoga iti / " indriyanI saMkhyA ane tenAM nAme darzAvatAM graMthakAra kartha che ke tAni cendriyANi pazcadhA, sparzana-rasana-ghrANa-cakSuH-zrotrabhedAt / arthAta (dravya-) Indriyo pAMca cheH cAmaDI, jIbha, nAka, AMkha ane kAna. atre e dhyAnamAM rAkhavuM ke cAmaDI e sparzanendriyane AdhAra che-enuM sthAna che, nahi ke e pite spazanendriya che. e pramANe jIbha vagere mATe paNa samajavuM. spaSTa zabdomAM kahIe - 1 kharI rIte jotAM upayoga e labdhi, nivRtti ane upakaraNa e traNa samaSTinuM kArya che. paraMtu atra kAryamAM kAraNano upacAra karIne temaja zabdArthane saMbhava hovAthI ene paNa "I saMjJA ApavAmAM AvI che. A vAta tavArtharAja ( pR. 91 mAM nIce mujabanA zabdomAM maLI Ave che - " 3vyogastha zAriridraya thavzAnuvvuttarati cenna, jaLadhamaeNrA jA. TSa zArthanamakAza " 2 prajJApanA nAmanA cethA upAMganA paMdaramA pada (sU. 201)mAM sUcavyA mujaba draendriyo ATha cheH be kAna, be AMkha, be nasakorAM, eka jIbha ane eka tvacA.
Page #470
--------------------------------------------------------------------------
________________ ulAsa ] Ata darzana dIpikA. 391 te samagra zarIramAM uparanA temaja aMdaranA bhAgamAM AtyaMtara-nivRtti-5nendriyanA Atmapradeza vyApI rahelA che athavA cAmaDInA bahAranA temaja aMdaranA bhAgamAM atyaMtara-nivRttisparzanendriyanA paramANuo che. A indriya abarakhanA paDanA jevI che. tvacAnI bahAranuM ane aMdaranuM paDa juduM nathI, mukhanI aMdara je jIbha dekhAya che tenA upara ane nIcenA bhAgamAM rasanendriyanA paramANuonuM eka ja 5Da patharAI raheluM che. e paDa vaDe jIbha upara mUkelA khArA, khATA padArthane anubhava thAya che, nahi ke dekhAtI jIbha vaDe. evI rIte dekhAtI nAkanI pilANumAM uparanA bhAgamAM prANendriyanI je atyaMta AkRti che te ja gaMdharUpa viSayane grahaNa karI zake che. netramAM kIkInI andara negendriyanI je sUkSama atyaMtara AkRti rahelI che te rUpanuM grahaNa karI zake che, nahi ke AMkhanI kIkI. karNapapaiTikAnA pilANamAM kaNendriyanI je sUkSama atyaMtara AkRti che te zabdanuM grahaNa karI zake che, nahi ke kAnapApaDI. kahevAnuM tAtparya e che ke sthAnarUpa bAhya-nivRtti-Indriyo che, jyAre viSayane grahaNa karavAnuM kArya karanArI AtyaMtara-nivRtti-Indriyo kare che ane atra tene ja ullekha karAyo che. athavA ema paNa kahI zakAya ke pratyeka IndriyanA labdhi, nivRtti, upakaraNa ane upayogarUpa cAra cAra prakAranI samaSTi e ja sparzanAdi eka eka pUrNa indriya che. e samaSTimAM jeTalI khAmI teTalI ja indriyanI apUrNatA samajavI. indriyanA kramanI sakAraNutA sparzana, rasana, ghANa, netra ane zrotra e pramANe indriyane kama goThavavAmAM e hetu samAyela che ke samasta (saMsArI) ne sparzanendriya che ( AthI joI zakAya ke jene sparzanedriya hoya te saMsArI jIva jANo ) arthAt e Indriya sarva jIva viSayaka che. ethI kramazaH dareka indriyanuM kSetra ochuM thatuM jAya che. vaLI A kama indriyanI vRddhi kevI rIte thAya che te paNa sUcave che. pRthvIkAya, akAya, tejaskAya, vAyukAya ane vanaspatikAya e pAMce ekendriya jANavA, kemake temane eka ja spazanarUpa Indriya che. kRmi, zaMkha, jaLa ityAdi dvIndriya che. temane 1 atra " kSetra ' zabdathI zuM samajavuM tene spaSTa baMdha thAya te mATe eTale ullekha karIzuM ke samasta vizvamAM kaNendriyanI saMkhyA sauthI ochI che, kemake paMcendriya jIve thaDa ja che. nendriyanI saMkhyA adhika paraMtu bamaNAthI kaMIka ochI che. dhrANendriya ethI vizeSa adhika che. rasanendriya ethI paNa adhika che; ane sparzanendriyanI saMkhyA te anaMta guNI che; kemake sAdhAraNa vana spati anaMta che. je kSetrano artha IndriyathI avagADAyelA AkAza-pradeza samajavAmAM Ave te tavArtha rAja0 ( pR. 81 )mAM sucavAyuM che tema sauthI ochA pradeza netranA che, enAthI saMkheya guNa kAnanA che, enAthI adhika nAkanA che, jIbhanA pradeza asaMkheya guNa che ane tvacAnA anaMta guNa che. A uparathI kei ema kahe ke A hisAbe te kAnano aMtamAM nirdeza na karatAM AMkhane nirdeza karavo joIe te eka rIte e vAta satya che, paraMtu kAna sauthI vadhAre upakArI hovAthI teno aMtamAM ullekha karAya che,
Page #471
--------------------------------------------------------------------------
________________ 392 jIva-adhikAra [ prathama sparzana ane rasana ema be indriyo che. kIrtha, kuntha, mAMkaDa, kAnakhajUrA pramukha jene A be indri uparAMta prANendriya hovAthI teo trIndriya kahevAya che. bhamarA, mAkhI, vIMchI, macchara ityAdikane A traNa Indriye uparAMta netrarUpa ceAthI indriya hoya che ane tethI temane caturindriya tarIke oLakhAvavAmAM Ave che. matsya, uraga, pakSI, pazu, nArakI, devatA ane manuSyo paMcendriya che, kemake temane karNa parvatanI pAMce Indriya che, indriyonI saMkhyA- sAMkhya darzana pramANe te IndriyanI saMkhyA pAMca nathI. e darzanamAM te hAtha, paga vagerene paNa Indriya tarIke ulalekha karavAmAM Ave che. AthI indriyanI saMkhyA pAMca gaNavI ke kema e prazna udbhave che. enuM samAdhAna e che ke e darzanamAM paNa jJAnendriya te pAMca ja ane te paNa sparzanAdi mAnela che. hAtha, paga vagerene te teo "karmendriya "nA nAmathI saMbaMdhe che ke jenAthI jIvanayAtrAne upayogI AhAra, nihAra, vihAra ityAdi kriyAo thaI zake che. vizeSamAM jJAnane je hetu hoya-jenAthI jJAnano lAbha thaI zake tene ja "indriya" kahI zakAya, nahi ke ceSTA-vizeSanA nimittane A pramANe arthAt jenAthI mukhyatayA jIvanayAtrAne upayogI jJAna thaI zake te ja jJAnendriyane Indriya gaNI jaina darzanamAM indriyanI saMkhyA pAMcanI batAvAI che, bAkI ceSTA-vizeSanA nimittane indriya gaNatAM tenI saMkhyAne kaI niyama raheze nahi; kemake jeTalI ceSTA teTalAM nimitte ane pachI teTalI Indra, AtyaMtara-nivrutti-IndrinAM saMsthAne - ApaNe 386 mA pRSThamAM joI gayA tema Abhyantara-nivRtti-Indriyane AkAra sarvatra eka sarakhe che ane ema hovAne lIdhe te enAM saMsthAnene nizcaya karI zakAya che. AthI have ApaNe dareka Abhyantara-nivRtti Indriyane AkAra vicArIe. sparzanendriya (cAmaDI)ne AkAra judA judA jIva AzrIne vividha prakArane che, kemake je jIvanuM jevuM zarIra hoya tevA AkAranI te che. rasanendriya (jIbha)ne AkAra astrA, kharapaDA (surama) je che dhrANendriya 1 kevaLa bahAranI cAmaDI ja sparzanendriya nathI, kintu zarIranI aMdaranI pilANI AsapAsanI cAmaDI paNa sparzanendriya kahevAya che. e ja radiya zarIravyApI che, AthI karIne te arthAta zarIra pradezanI aMdara sarvatra sparzanendriya hovAthI zItaLa jaLa pItI veLA aMdara zItaLa saMparzano anubhava thAya che. A vAtanuM prajJApanAnA mULa TIkAkAranA nimnalikhita mulAlekha vaDe samarthana thAya che - "sarvapradezaparyantavartitvAt tato'bhyantaro'pi zaSisyopari tvagindriAdhya mAthAkuvgghaDatarapirAMta nAnuvaH '' 2 dareka jIvanI sparzanendriyano bAhya ane Abhyantara Akara sarakhe che ema pUrvAcAryoe kahyuM che. AnA samarthanamAM ema kahI zakAya ke je tema na hoya arthAta bAhya ane Abhyantara AkA? jAde hoya to te sparzanendriyane amuka cokkasa AkAravALI batADI zakAya. A saMbaMdhamAM dravyaleka prakAzanA 36 mA patramAM e graMthanA saMzodhaka Agama dvArakA zrIsAgarAnaMdasUrie nIce mujabanuM TippaNu raju karyuM cheH "ajANavAmAM mAnatA rAja() merANAmati ! "
Page #472
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] huta dana dIpikA, ( nAka )nA AkAra atimuktaka puSpane temaja kAhala ( vAdaeNitra-vizeSa )ne maLatA Ave che. nevendriya ( AMkha )nI AkRti masUra nAmanA dhAnya sarakhI che. zrotrendriya ( kAna )nI AkRti kadambanA puSpa jevA mAMsanA geALA samAna che. A pramANe pratyeka indriyanA AkAra pratiniyata hAvAthI ene pratyeka indriyanI vyAvRttinA sAdhanarUpa gaNI graMthakAra sparzanAdi indriyAnAM lakSaNlRA nIce mujaba a pe che:~ vividhAkRtijarUM svarAnendriyaNya kSaLam / (20) kSuraprasamAnasannivezarUpatvaM rasanAyA lakSaNam / ( 121 ) atimuktaka puSpa samAnAkRtirUpatvaM ghrANendriyasya lakSaNam / (122 ) masUradhAnyasa mAnAkRtirUpatvaM cakSurindriyasya lakSaNam / (123) kadambapuSpAbhamAMsagolakarUpatvaM zrotrendriyasya lakSaNam / (124) A lakSaNAnA a pUrvakta vivecanamAM AvI jatA hAvAthI te atra ApavAmAM AvatA nathI. 393 indriyonA viSayA-~~ spa, rasa, gaMdha, vaNu ane zabda e anukrame sparzanendriyAdanA viSayeA che. A viSaye eka bIjAthI sarvathA bhinna nathI temaja mULa dravyarUpa paNa nathI, paraMtu eka ja dravyanA--tattvanA judA judA azA-paryAyeA che. A viSayanuM sthAna alaga nathI, paraMtu te badhA tenA aMzInA sava vibhAgeAmAM eka sAthe rahe che, kemake e badhA eka ja dravyanA avibhAjaya paryAyA che. enA vibhAga kevaLa buddhi dvArA karI zakAya che ke je indriyAthI thAya che. atra e dhyAnamAM rAkhavuM ke pratyeka bhautika-polika dravyamAM sparzoda samagra paryAye che, paraMtu temAMthI jeTalA utkaTa hAya teTalAnA edha indriyane thAya che. jeTalA anutkaTa avasthAmAM hAya che te indriyagrAhya thatA nathI, paraMtu tethI tenuM astitva ja nathI ema na ja kahe. vAya. vaLI A sparzodinI utkaTatA, anutkaTatAnA vicAra indriyanI paTutA tenI grahaNa-zakti upara AdhAra rAkhe che, kemake eka jAtanA prANIomAM paNa indriceAnI paTutAnI vividhatA DhaSTigAcara thAya che. vizeSamAM indriya game teTalI paTu hoya tApaNuM te peAtAnA grAhya viSaya sivAyanA anya viSayAnA bAdha karavA samatha nathI. AthI e vAta spaSTa thAya che ke pAMce indriyAnA pAMce viSayA niranirALA che-asa'kINuM che-pRthaka pRthaka che. 50
Page #473
--------------------------------------------------------------------------
________________ 394 jIva-adhikAra [ prathama . sparzanendriyane viSaya pIgalika padArthamAM rahelA snigdha, rUkSa, zIta, uSNa, mRdu, karkaza, guru ane laghu e ATha prakAranA sparza jANavA pUratuM che. utkRSTathI nava yajana dUra rahelA padArthonA temAMthI nIkaLelA keTalAka pugalo AvI sparzanendriyane aDake che, tethI ATale badhe cheTe rahelA padArthone sparza te badha karAvI zake che. ethI vizeSa dUra rahelA padArthomAMthI nIkaLI AvelA sparza-yukta yugalo svabhAve aAgya hoya-tenI sparzatA atyaMta anukaTa banI jatI hovAthI te spazanendriyane grAhya thatA nathI. jaghanyathI aMgulanA asaMkhyAtamA bhAga jeTalA cheTethI AvelA viSayane e baMdha karAve che. rasanendriyane viSaya padArthomAM rahelA tIkhA, kaDavA, mIThA, khATA ane tRpA e pAMca jAtanA rasa jANavAne che. e paNa sparzanendriyanI jema utkRSTata nava jana dUra rahelA ane jaghanyataH aMgulanA asaMkhyAtamAM bhAga jeTalA dUra rahelA padArthanA rasane bodha karAvI zake che. dhrANendriya viSaya sugaMdha ane durgadha jANavAne che. viSaya-grahaNa mATenA enA kSetranI jaghanya ane utkRSTa maryAdA sparzanendriyanA jeTalI che. nendriya viSaya kALuM, lIluM, pILuM, rAtuM ane dhoLuM ema pAMca tarehanuM rUpa (varNa) che. e dvArA vadhAremAM vadhAre lAkha pejana dUra rahelA padArthane joI zakAya che. A te nisteja padArtha AzrIne samajavuM bAkI caMdra, sUryAdi tejasvI padArtho 21 lAkhathI paNa kaMika adhika aMtare hoya te paNa tenA rUpane A Indriya dvArA baMdha thAya che. jaghanyataH e aMgulanA saMkhyAtamA (nahi 1 atra darzAvavAmAM AvatuM viSayanA kSetranuM mApa AtmAgula anusAra samajavuM pramANAMgulathI tenuM mApa gaNavuM joIe ema svIkAratAM te hAlane samaye te bag moTuM thaI paDe. ulledhAMgulathI mApatAM paNa vadhe Ave che. jemake utsadhAMgula vaDe mApatAM nava yojana pahoLI ane bAra yojana lAMbI evI nagarImAM eka sthaLe vagADelI bhaMbhAne sarva sthaLonA loke zI rIte sAMbhaLI zake ? AthI koI ema prazna kare ke aneka lAkha jana jevaDA devavimAnamAM ghaMTAno nAda suro sarvatra sAMbhaLe che e hakIkta te pramANagula, AtmAgula ke utsadhAMgula koI paNa rIte mApatAM baMdhabesatI AvatI nathI tenuM zuM ? Ane uttara bIjA upAMganI TIkAmAM ema sUcavAyo che ke - meghanA samudAyanA dhvaninI jema gaMbhIra ane madhura zabdavALI temaja eka ejananA parimaMDaLavALI " susvarA ' nAmanI ghaMTA traNa vakhata vagADatAM " sUryAbha' nAmanA vimAnamAM rahelA mahelonA zikhara upara paDelI zabda-vagaNanA pudgale mAMthI uchaLI rahelA lakSabaddha pratidhvaniothI -paDachaMdAethI e vimAna pUrAI jAya che. kahevAnI matalaba e che ke ghaMTAne bahu ja josathI vagADIe to emAMthI je zabda-pudagalo nIkaLe enA pratidhvanithI sarva dizAmAM ane vidizAomAM paNa e aneka lakSa janana mAnavALuM vimAna divya pramANa vaDe baheruM banI jAya che. 2 snigdhAdi sparze to prApta padArthanA ja anubhavI zakAya ema samajAya che. 3 eka lAkha jananuM pramANu prakAzanIya vastu AzrIne che, nahi ke prakAzaka AzrIne. AthI to 462002 yojana dUrathI sUryane kakara saMkrAntimAM ahIMnA manuSya jue che, jyAre utkRSTa divase "puSkaravara" dvIpanA pUrva-pazcime rahenArA manuSyo 2134pa37 janane aMtare udaya ane asta pAmatA sUryane joI zake che. juo vizeSAnI gA. 345, 347,
Page #474
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA. 395 ke uparyukta indriyonI peThe asaMkhyAtamAM bhAga) jeTale dUra rahelA padArthanA rUpa upara prakAza pADe che. e karatAM vadhAre samIpa rahele padArtha A indriya dvArA joI zakAto nathI. dAkhalA tarIke atyaMta najIka rahelI AMkhanI kIkIne ke ene viSe ja rahelA aMjana ke melane e dvArA baMdha thatuM nathI. kaNendriya viSaya sacitta, acitta ane mizra ema vividha zabda che. vadhAremAM vadhAre bArayejana dUrathI AvelA zabdane ane ochAmAM ochA aMgulanA asaMkhyAtamAM bhAga jeTale dUra rahelA zabdane e grahaNa karI zake che. kaI Indriya prApakArI che?-- jaina darzana pramANe netra sivAyanI cAre Indriya prApyakArI che. ene prApta arthanuM jANapaNuM che e grAhya viSayo sAthe saMyukta thaIne ja ene grahaNa kare che. e cAra maMdakamika jJAnadhArAnuM kAraNa che, vAste e cArane ja vyaMjanAvagraha che. netra ane mana saMga vinA ja - kevaLa yogya saMnidhAnathI athavA yogyatAnA baLathI pitapotAnA grAhya viSacane jANe che. AthI e baMne aprApyakArI gaNAya che ane e bane padukamika jJAnadhArAnuM kAraNa che. spaSTa ane baddha-spaSTa padArthonuM grahaNa- A hakIkta spaSTapaNe samajAya te mATe atra thoDuMka vivecana umeravuM Avazyaka samajAya che. jemake laMgaDA mANasane cAlavA mATe jema lAkaDInI apekSA rahe che tema jJAnAvaraNAdi karmothI AtmAnuM citanya AvRta thayeluM hovAthI tene jJAna utpanna thavAmAM indriye ane mananI madadanI jarUra paDe che. badhI indriya ane manane svabhAva eka sarakho nathI. spazanendriya, rasanendriya ane prANendriya e traNanI zakti kaNendriyanI zakti karatAM maMda che. eTale A cAre prApakArI hovA chatAM-prApya arthane grahaNa karavAnI lAyakAta cAremAM hevA chatAM kaNendriya pRSTha padArthanuM grahaNa kare che, jyAre sparzanAdi traNa Ini baddha-pRSTa 1 sajIva padArthamAMthI udabhavato zabda che " sacitta " che. jemake jIve bolelo zabda. 2 nirjIva vastumAMthI prakaTa thato zabda te acitta che. jemake eka ghaDA sAthe bIjo dhaDa athaDAtAM utpanna thato zabda. 3 jIvanA prayatnathI nirjIva padArthamAM ubhava zabda te mitra che. jemake moTethI vagADAtI vAMsaLIne. 4 prasaMgavazAt ApaNe pAce IndriyonA kule 23 viDyo joI lIdhA. jemake sparzanendriyanA 8 sparza, rasanendriyane 5 rasa, dhrANendriyana. ra gaMdha, nendriyanA 5 varNa ane endriyanA 8 zabdo 5 bauddha darzana pramANe netra ane karNa sivAyanI indriyo prApyakArI che, jyAre niyAyika, vizeSika, mImAMsaka ane sAMkhya darzanamAM badhI indri prAyakArI mAnI che. 6 Ama-pradezarUpa thaI gayeluM dravya "baddha ' kahevAya che ane zarIra upara rajanI jema cuMTeluM te "skRSTa ' kahevAya che.
Page #475
--------------------------------------------------------------------------
________________ 396 jIva-adhikAra. [ prathama padA ne grahaNa kare che. AthI te| kahevAya che ke zabda saMbhaLAya e sparzI thayethI, rUpa dekhAya e vagara spaDye ane sparza, rasa ane gaMdhano anubhava thAya te addha-dhRSTatAne lIdhe. sparzanAdi traNa indricA ddha-pRSTa padAne ane kaNendriya pRSTa padArthane grahaNa kare che, evA je A cAra indriceA paratve bheda jaNAya che tenu kAraNa e che ke eka teA kaNendriyanI zakti sparzanAdithI adhika che temaja sparza, gaMdha ane rasa viSayaka padArthAM zabdAtmaka padArtho karatAM ochA che, mAdara che ane abhAvuka ( vAsita karavAnA svabhAva vinAnA che. AthI e vAta spaSTa thAya che ke sparzodi dravya-samUhanI apekSAe zabdasamUha bahu sUkSma che ane e zabda-samUha Asanna zabda-ceAgya byane abhivAsita kare che. vAste e nivRtti-indriyamAM dAkhala thai upakaraNa-indriyane mAtra sparzIne paNa satvara svageAcara jJAna pedA kare che. jJAna-dhArAnA kramA-- A uparathI ApaNe joi zakIe chiye ke badhI indriyAnA svabhAva eka sarakhA nathI. ethI karIne teA enA dvArA thatI jJAna-dhArAnA prAdurbhAvanA kramamAM paNa bhinnatA rahelI che. eTale ke e kramanA mada ane paTu evA e vibhAgeA paDI zake che, grAhya viSayanI sAthe te te viSayanI grAhaka upakaraNa-indriyanA saMyeAga ke je ' vyaMjana ' kahevAya che te thatAM ja ma kramamAM jJAnanA AvirbhAva thAya che zarUAtamAM jJAnanI mAtrA eTalI badhI AchI hoya che ke ethI * A kaiMka che ' evA sAmAnya bAdha paNa thatA nathI, paraMtu jema jema viSaya ane indriyane saMcAga puSTa thatA jAya che tema tema jJAnanI mAtrA vadhatI jAya che ane vakhata jatAM jJAna-mAtrA eTalI badhI puSTa bane che ke enAthI ' A kaiMka che ' evA viSayanA sAmAnya edha yAne arthAvagraha thAya che. A arthAvagraha vyaMjanAvagrahanA eka chelle puSTa aMza ja che, kemake emAM viSaya ane indriyanA sAganI apekSA rahelI che, arthAvagraha thayA bAda e dvArA sAmAnyarUpe jANelA viSarcane vizeSarUpe jANavAnI icchA ( IhA ), vizeSane niSNuya ( apAya ), e nicanI dhArA ( dhAraNA ), e dhArAthI utpanna thatA saMskAra ane e saskArathI udbhavatI smRti e badhA jJAna-vyApAra thAya che; paraMtu A IhArdi jJAna-vyApAramAM viSaya ane indriyanA saMcAganI anivAya apekSA nathI ja. 1 netrandriya paNa pRSTa padArthone grahaNa kare che ema mAnavuM yukti-yukta nathI; kemake nahi te agnine zvetAM ja AMkha baLI javI tee ane kAcanA vAsaNamAM raheluM jaLa te pAtrane bhedIne bahAra AvI netramAM tenA praveza thai javuM joie, e pramANe jaina zAstrao dalIla kare che. 2 AthI teA e avyaktatama, avyaktara ane avyakta jJAna kahevAya che, 3 A pramANenI paristhiti hAvA chatAM ekane vyaMjanAvagraha ane bIjAne arthAvagraha kahevAmAM Ave che. tenuM kAraNa e che ke arthAvagraharUpa jJAnAMzathI utpanna thatA viSayanA medha jJAtAnA dhyAnamAM AvI zake che, jyAre vyaMjanAvagraha nAmanA dIdha jJAnavyApAra uttare.ttara thavA chatAM paNa te eTale alpa heAya che ke enAthI arthAvagraha jeTale paNa khAdha thatA nathI.
Page #476
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA. 397 vaLI 59 kramamAM paNa upakaraNa-indriya ane viSayanA saMganI apekSA nathI eTale ke A kamamAM Indriya sAthe grAhya viSayane saMga thayA vinA ja jJAna-dhArAne prAdurbhAva thAya che. ene A aMza arthAvagraha che ane aMtima aMza smRtirUpa dhAraNa che, jyAre IhAdi jJAna-vyApAranI pravRtti maMda kramanI mAphaka che. vyaMjanAvagrahane aMge naMdIsavamAM zarAva (zakorU)nuM udAharaNa ApeluM che te ApaNe atra vicArIe eTale maMda kamanI jJAna-dhArAnA AvirbhAva mATe Indriya ane viSayanA saMganI apekSA rahelI che e vAta spaSTapaNe samajAya. bhImAMthI taratanA bahAra kADhelA ane ekadama rUkSa evA zarAva upara jaLanuM TIpuM nAMkhyuM hoya te tene zarAva tarata ja zoSI le che ane vaLI te paNa eTale sudhI ke tenuM nAma-nizAna suddhAM jaNAtuM nathI. A pachI paNa eka eka karI nAkhelAM aneka jaLanAM TIpAMone e zarAva zoSI le che, paraMtu AgaLa jatAM eka evo samaya Ave che ke jyAre te zeSavAnuM kArya karI zakatuM nathI ane e zarAva pANIthI bhIMjAyeluM ApaNI najare paDe che. A pUrve paNa enAmAM bhInAza hatI, paraMtu jyAre jaLanuM pramANa vadhyuM ane zarAvanI zeSavAnI zakti ochI thaI gaI tyAre bhInAza daSTigocara thaI ane aMdara nahi zeSAyeluM jaLa enA uparanA taLamAM ekaThuM thaI najare paDayuM. evI ja rIte koI UMghatA mANasane ghATe pADavAmAM Ave te thoDAka samaya sudhI te te bUme nakAmI jatI jaNAya che, paraMtu jyAre paugalika zabda pUratA pramANamAM kAne paDe che eTale te jAgRta thavA mAMDe che ane e zabdane sAmAnyarUpe jANyA bAda tenI vizeSatAone te jANavA prayAsa kare che. A krama jAgatA manuSyane paNa lAgU paDe che, paraMtu te eTalI zIvratAvALe che ke sAdhAraNa lekenA te khyAlamAM Avato nathI. paTukamika jJAna-dhArA mATe darpaNanuM daSTAnta raju karAya. darpaNa sAme ke padArtha Ave ke tarata ja enuM pratibiMba pI jAya che ane te dekhAya che. Ane mATe paNanI sAthe pratibiMbita vastunA sAkSAt saMganI jarUra rahetI nathI; phakta pratibiMbane grahaNa karanArA darpaNa ane pratibiMbita thanArI vastunuM egya sthaLamAM savidhAna Avazyaka che. A rIte AMkhanI sAme koI raMgIna vastu AvI ke cogya sannidhAna hoya to te tarata ja dekhAya che, paraMtu te mATe netra ane vastunA saMyoganI jarUra nathI ke jevI rIte kAna ane zabdane saMyoga apekSita che. A uparathI Indriyo dvArA kevI rIte jJAna thAya che te ApaNe joyuM. atre e khyAlamAM rAkhavuM ke eka sAmaTA so patro vIMdhI nAMkhavAnuM abhimAna e kevaLa brAnti che tema ekI sAthe pAMce IndriyanA viSayanuM grahaNa thAya che ema mAnavuM bhUlabhareluM che. sarva IndriyonA viSe manano zIdhra yoga thato hovAthI AvI brApti thAya che.
Page #477
--------------------------------------------------------------------------
________________ 398 jIva-adhikAra. [ prathama darpaNadinuM darzana darpaNane jenAra manuSya darpaNane jue che, potAnA dehane jue che ke pratibiMba (paDachAyA)ne jue che? Ane uttara prajJApanA (pR. 15, sU. 17)mAM ema sUcavAya che ke manuSya darpaNane te jue che ja ane vaLI pratibiMbane paNa jue che; kintu pitAnA dehane te jete nathI, kemake te te potAnA AtmAne viSe rahe che. taravAra, maNi, dUdha, pANI, tela vagerene jenAranA saMbaMdhamAM paNa A pramANenI hakIkata samajavI. atre e dhyAnamAM rAkhavuM ke pratibiMba e chAyA-pudagalAtmaka che, sarva aindrayika padArtha razmi yAne chAyA-pudgalanI peThe sthaLa che temaja vadhaghaTanA svabhAvavALe che. sarva sthULa vastuonI chAyA paDe che. vacce kaI padArtha AvI jAya tyAre temaja vastu svayaM atizaya dUra hoya te darpaNa mAM tenuM pratibiMba paDatuM nathI. AthI chAyA-pudagalanuM astitva siddha thAya che. chAyA-pudagale sAmagrI anusAra pariName che. abhAsvara padArthane viSe divase paDelI chAyA zyAma hoya che, jyAre rAtre kRSNa hoya che. bhAsvara padArthane viSe to te potAnA dehanA varNavALI hoya che. indriyanuM parimANa pAMce IndriyanI jADAI eka aMgulanA asaMkhyAtamA bhAga jeTalI che, jyAre enI laMbAI--pahoLAI te eka sarakhI nathI. eTale ke pAMca indrio paikI karNa, netra ane nAkanI laMbAI-pahoLAI eka aMgulanA asakhyAmAM bhAga jeTalI che, jIbhanI laMbAI-pahoLAI aMgulapRthatva jeTalI arthAt bethI nava aMgula jeTalI che ane sparzanendriyanI potAnA deha jeTalI laMbAi-pahoLAI che. jema zarIranuM mAna utsadhAMgulathI samajavAnuM che tema spazanendriyanI laMbAI-pahoLAInuM mApa paNa e vaDe samajavuM, jyAre bAkInI cAranI labAI-pahoLAInuM mApa AtmAgulathI jANavuM; sarva indriyanI jADAI to use dhAMgulathI mApavAnI che. A uparathI indriyanI laMbAI-pahoLAI mApatI veLA je mApamAM taphAvata batAve che tenuM zuM kAraNa che e sahaja prazna thAya. ene uttara e che ke dAkhalA tarIke jIbhanuM mApa utsadhAMgulathI kADhavAmAM Ave te traNa gAunA manuSyane ane cha gAunA hAthIone viSayajJAna thAya nahi; kemake potapotAnA dehanA pramANamAM jIbha hoya che ane utsadhAMgulathI tenuM mApa samajatAM te tenI paheLAI atizaya apa-hajArame bhAge Ave. indriyonA paramANu vagerenI saMkhyA- pratyeka Indriya anaMta paramANuonI banelI che ane e darekanI avagAhanA asaMkhya AkAza-pradeza jeTalI che, joke temAM nyUnAdhikatA che. A hakIkata temaja pUrve vicArelI keTalIka bAbate nimna-likhita keThaka dvArA raju karavAmAM Ave che - 1 kahyuM paNa che ke --- * sAmA u diyA chAyA abhAsuragatA nirmi tu kAlAbhA / nA caitra mAnunayA kahevA pULAkanA che ? | " | zyAmA tu divA chAyA'bhAsuragatA nizi tu kaalaabhaa| sA ceva bhAsuragatA svadehavarNA jJAtavyA // ]
Page #478
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] indriyanAM nava dvAra saMbaMdhI yaMtra kace indriyanuM | jADAI nAma | prAcakArI jaghanyathI keTale utkRSTathI keTaluM che ke 1 dUrathI viSaya dUrathI viSaya grahaNa viSaya aprAkArI grahaNa kare? ! grahe ? avagAhanAnuM keTalA a5- | pradezanI ndriyanI bahatva | avagAhanA ?! saMkhyA spazana utsadhAMgulI svadehapramANe ne asaMgeya bhAga AmAMgulapRthatva | AtmAgulane . nava jana ! baddha rasanAthI jenAthI prAkArI | asaMkhyaya che (AtmAMzulathI ) | pRSTa saMkhyaya guNa | asakhya guNa bhAga ghANathI | ghANathI asaMkhya guNA asaMkhya guNa rasana Ata darzana dIpikA. AmAMgulane asaMkhyAta bhAga zrotrathI | zrotrathI - saMkheya guNa asaMkhya guNaT ghaNuM aprApyakArI AtmAgulane eka lAkha yeAjanathI aspaSTa sarvathI ochI sarvathI ochA saMkhyaya adhika avagAhanA | pradeza bhAga ! ( AmAMgulathI) prAkArI ! AtmAgulane bAra jane | pRSTa netrathI ! netrathI asaMkhyaya | ( AtmAMgulathI ) saMkhyaya guNa saMkhyaya guNo bhAga karNa 398
Page #479
--------------------------------------------------------------------------
________________ 400 sana eTale zu ? jaina danamAM manane nAindriya ' ke anindriya ' zabdathI bedhavAmAM Ave che, Anu kAraNa e che ke e paNa sparzInendriyAdinI peThe jJAnanuM sAdhana che ane ethI karIne e paNa indriya gaNAya, kintu rUpAdi viSayAmAM pravRtta thavA mATe tene netrAdi indriyAnA AdhAra levA paDe che. A parAdhInatAne laIne ene indriya jevu e avAcaka ' naindriya ' athavA * anindriya ' nAma ApavAmAM Ave che. ApaNe mananA dravya-mana ane bhAva-manarUpa be bhedo temaja tenAM lakSaNA 261 mA temaja 367 mA pRSThamAM vicArI gayA chIe. emAM atra eTale umero karavA Avazyaka samajAya che ke tattvArthanI bRhavRtti (pR 157)mAM mana:paryAptirUpa karaNanA pudgalA ke je AtmAnA sava pradezAmAM vanArA che tene paNa apekSAe ' dravya-mana ' kahyA che. ayeAgIne dravya-mana hAvAnu... je kahevAya che te manAvArUpa nahi, paraMtu mana:paryAptirUpa saMbhave che. jIva-adhikAra. mananuM sthAna zvetAMbarA mananuM sthAna saMpUrNa zarIra mAne che, jyAre diga MbarA ( dravya ) manane ATha pAMkhaDIvALA kamaLanA jevA AkAravALA hRdayamAM raheluM mAne che. A sabaMdhamAM vetAMbarAnI dalIla e che ke zarIranAM judAM judAM sthAnamAM rahenArI indriyA dvArA grahaNa karAtA samasta viSaceAmAM mananI gati thAyache, vAste te zarIramAM satra vata mAna che ema mAnyA vinA A hakIkata saMbhavatI nathI. spaSTa zabdomAM kahIetA samagra bAhya-AbhyaMtara zarIra vyApI sparzanendriyathI sava pradeze spa-jJAna thAya che, ethI karIne naiyAcikAnI jema manane aNurUpa mAnavuM ke digaMbarAnI peThe tene niyata dezastha mAnavuM ucita nathI; kintu tene AtmAnA sava pradezA vyApI mAnavuM [ prathama 1 joke indriyanuM prakaraNa pUrNa thai gayuM che chatAM mana indriya jevuM hAvAthI, vaLI maitrendriya sAthe aprApyakAritvanI bAbatamAM e maLatuM AvatuM DhAvAthI temaja have pachInA ' saMjJA ' praka raNanA mana sAthe saMbaMdha hAvAthI e viSe atra thADA ghaNA UhApADa karavAmAM Ave che. ** 2 anindriya 'nA bIjo artha 'ndriyathI rahita' arthAt 'siddha' ema paNa thAya che, paraMtu te atra aprastuta che. 3 A saMbaMdhamAM tattvArtharAja0 ( pR. 90 )mAM ema kahyuM che ke-- " yathA cakSurAdIni pratiniyata dezAvasthAnAni na tathA mana ityanIndriyaM tat arthAt jema netra vagere indriyonAM sthAnA mukarara che tema mananuM sthAna mukarara nathI, vAste te 'anindriya' kahevAya che. tattvAthanI gRhavRtti ( pR. 172 )mAM teA evA ullekha che ke-- anindriyaM mano'bhidhIyate rUpagrahaNAdAva svatantratvAdasampUrNatvAdanudara kanyAbat indriya kAryAkaraNAdU vA'pyaputravyapadezavat ,, arthAt rUpanA grahaNa vageremAM mana parAdhInatA bhAgavatu` hAvAthI temaja anudara kanyAnI jema te asaMpUrNa hAvAthI te anindriya ' kahevAya che. athavA putra hovA chatAM jenA putra putra tarIkenI pharaja batAvatA nathI te aputra kahevAya che tema indriyanuM kAya nahi karI zakatuM hAvAthI mana * anindriya' kahevAya che.
Page #480
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Ata darzana dIpikA. samucita che. kahevAno matalaba e che ke kaMganI pravRtti te AtmAnA sarve pradezamAM saMbhave che ethI karIne amuka bhAgamAM rahelA manathI te kArya saMbhavatuM nathI, vAste tenuM netrAdinI jema amuka khAsa sthAna na mAnatAM tene sarvavyApI mAnavuM ucita samajAya che. manano viSaya - manane viSaya zo che e hakIkta upara tattvArtha (a 2)nuM nimnalikhita bAvIsamuM sUtra prakAza pADe che - cutamaniyAmAM arthata anindriya-manane viSaca zrata che. atre e dhyAnamAM rAkhavuM ke manathI mati ane zruta ema bane jJAna thAya che, paraMtu mati karatAM zratanI mukhyatA hovAthI atra ene nirdeza karAye che. vastu-sthiti evI che ke sparzanAdi pAMca indriyathI phakta matijJAna thAya che. vaLI e bAhya Indriyo kevaLa mUta padArthonA upara prakAza pADe che ane te paNa aMzataH; jyAre jJAnanA AMtarika sAdhanarUpa ane ethI karIne "aMtaHkaraNa"nA nAmathI paNa oLakhAtuM temaja netranI peThe aprApyakArI evuM mana mUrta temaja amUrta ema vaibhaya jAtanA padArtho upara ane te paNa tenA aneka paryAye upara prakAza pADe che. AthI e vAta spaSTa thAya che ke sparzanediyAdinI jema manane viSaya maryAdita nathI. mananuM kArya vicAra karavAnuM che. Indri dvArA grahaNa karAyelA temaja nahi karAyelA viSayamAM vikAsa-gyatA pramANe te vicAra karI zake che. A vicAra e ja buta che. AthI te upara kahyuM che ke anindriyane viSaya zrata che. mana dvArA pahelavaheluM je sAmAnyarUpe vastunuM grahaNa thAya che ane jemAM zabda-arthanA saMbaMdhane, AgaLa pAchaLanA anusaMdhAnane ane vikalparUpa vizeSatAne abhAva che te "matijJAna" che. enI pachI utpanna thanAra ane upayukata vizeSatAthI aMkita vicAra-pravAha te zrutajJAna" che. kahevAnuM tAtparya e che ke mana dvArA utpanna thayela jJAna-vyApAranI dhArAmAM prAthamika a5 aMza matijJAna che ane pachIne adhika aMza thata-jJAna che. A pramANe mana jo ke baMne prakAranAM jJAnanuM sAdhana che chatAM temAM spaSTa ane vizeSagrAhI evA zruta-jJAnanI mukhyatAne lakSmIne mananA viSaya tarIke ene ullekha karAyo che. kharI rIte vicAratAM ekendriyathI caturindriya sudhInA sarve jIve, paMcendriya pachI saMmUcchima jIvenI peThe asaMjJI ja che, paraMtu tenI upekSA karI paMcendriya paratve ja graMthakAra nIce mujaba nirdeza kare che - 1 manane kaMI agamya nathI, kemake jayAM mata jAya che tyAM Aje paNa jAya che. AmA mana sAthe jAya che, mana indriya sAthe jAya che ane indriya khetI viSaya sAthe jAya che; paraMtu A krama atizaya zIdhra che. 6]
Page #481
--------------------------------------------------------------------------
________________ 402 jIva-adhikAra. [ prathama paJcendriyA dvidhA, saMDya-saMjJibhedAt arthAt paMcendriyanA saMsI ane asaMjJI ema be bheda paDe che. A samajavAne sAru saMjJI eTale zuM te jANavAnI jarUra rahe che. saMgInuM lakSaNa sudIrghAtItArthasmaraNazIlatve sati 'kathaM nu nAma kartavyam' ityAgAmyarthacintanaprayojakatvaM saMjJino lakSaNam / (125) arthAta ghaNA lAMbA samaya upara banelI vAtane yAda karI rAkhavAnI zakti temaja have zuM karavuM e prakAranI bhaviSyanA artha saMbaMdhI vicAra karavAnI zakita je jIvane hoya te saMsI" kahevAya che (AnuM bIjuM nAma samanaska che). AvI zaktirahita je jIva hoya te "asaMzI" kahevAya che ( ene ja "amanaka" paNa kahevAmAM Ave che ). saMjJAne vyutpatti artha- ___ "saMjJAyate-samyaka paricchidyate pUrvopalabdho vartamAno bhAvI ca padArtho thavA nA saMjJA ? arthAt pUrvopalabdha (atIta), vartamAna temaja bhAvI (anAgata) padArtha viSe je dvArA rU rIte jJAna (paricacheda) thAya te 'saMjJA jANavI. "saMjJA eTale "viziSTa manavRtti'. saMgI keNa, asaMgI keNI prathama te saMjJI, asaMsI ane saMsI-asaMsI (nahi saMjJI ke nahi asaMjJI) ema jInA traNa bhAMgI paDe che. temAM kayA jIvamAM keTalA ghaTe che tenuM digdarzana karIe. nArako saMsI ke asaMsI hoI zake. je nArake saMjJImAMthI utpanna thayA hoya (pUrva bhavamAM saMzI hoya) te saMzI jANavA; bAkInA asaMjJI samajavA. emAM saMsI no asaMzI e trIjo bhAMga ghaTI zakatuM nathI, kemake teo te bhavamAM kevalajJAnI thaI zake nahi, kAraNa ke teo cAritra grahaNa karI zake tema nathI. e ja pramANe asurakumArAdi daza prakAranA bhavanapati temaja vyaMtaro viSe samajavuM. manubemAM traNe bhAMgA ghaTe che, kemake je garbhaja manuSya che te saMsI che, je samUcchima che te asaMsI che ane je kevalI che te saMjJo-asaMjJI che (kAraNa ke je ke teo manedravyanI sAthe saMbaMdhamAM Ave che, chatAM te dvArA kaMI temane trikAlika padArthane baMdha nathI, paraMtu sakala jJAnAvaraNIya ane dazanAvaraNIya karmono kSaya thayela hovAthI temane pitAnA AtmA dvArA padArthane sAkSAtkAra thAya che arthAta bhAva-manane abhAva hovAthI teo saMsI kahI zakAya nahi temaja sarvajJa hevAthI teo asaMjJI paNa kahevAya tema nathI, tethI temane saMjJI
Page #482
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA. 403 asaMjJI kahevA te ja ISTa-zreyaskara che.) paMcendriya tiryaMcamAM je saMmUrchAima hoya te asaMsI ane je garbha ja hoya te saMjJI jANavA. teo ne saMjJo-ne asaMjJI hoI zake nahi. tika ane vaimAnika deve te saMjJIja che; e sivAyanA be bhAMgAe temanA saMbaMdhamAM ghaTatA nathI. kemake asaMjJImAMthI temanI utpatti saMbhavatI nathI temaja teo tenA te bhavamAM kevalI paNa banI zake tema nathI. ekendriya asaMsI ja che, kemake temanAmAM prAyaH sarvathA mane vRttine abhAva che. dvIndriyathI caturindriya sudhInA jIvanamAM ke jemane "vikasendriya" kahevAmAM Ave che temanAmAM viziSTa manevRttine abhAva hovAthI teo paNa asaMjJI ja che. TUMkamAM Ane sAra e che ke sarve saMmUcchima che asaMjJI ja che ( ane ekendriyathI caturindriya sudhInA sarve jIve te saMmUrNima ja che); kevalI sivAyanA je garbhaja che te saMjJo che; je upapAtaja che te saMjJI athavA asaMjJI che; jyAre siddhinA jIvo te saMjJI-naasaMgI ja che. A jAta prajJApanA (sU. 315)nI nIcenI gAthA uparathI paNa joI zakAya che " neraiyatiriyamaNuyA ya vaNayaragasurAi sapaNI'saNNI ya / vigaliMdiyA asaNNI jotisavemANiyA saNNI / / " [ nairayikatiryak paJcendriya )manuSyAzca vanacara( vyantara )asurAdayaH saMjJino'saMjJinazca / vikalendriyAH (dvitricaturindriyAH) asaMjJinaH jyotiSkavaimAnikA: Dinara ! ] saMjJAnA dIrghakAlikI vagere traNa prakAre- saMjJA " zabdane je pramANe artha karavAmAM Ave te pramANe tenA prakAro pADI zakAya. AvI rIte vicAra karatAM saMjJAnA (1) dIrghakAlikI, (2) hetuvAdikI ane (3) daSTivAdikI ema traNa prakAre paDe che. ApaNe je saMjJInuM lakSaNa 402mAM pRSThamAM joI gayA temAM je saMjJAne vicAra karyo che te 'dIrghakAlikI' saMjJA jANavI; kemake e saMjJA dvArA jIva ghaNA lAMbA kALanA atIta thaI gayelA padArthane yAda kare che tathA have zuM karavuM ema bhaviSyakALanA arthanuM ciMtana kare che, A saMjJA de, nArake ane garbhaja chene hoya che. je saMjJA dvArA prANI ISTa-aniSTane vicAra karI ISTa arthamAM pravRtti kare ane aniSTa arthathI nivRtta thAya te saMjJA hetuvAdikI jANavI. A saMjJA dvArA jIva taDakA-chAMyaDAne Azraya le che arthAta jyAre sUryanA prakhara tApathI jIva tapta thAya che, tyAre te chAMyaDAmAM javA vicAra kare che ane jyAre sakhta havethI TharI jAya che, tyAre uSNatA meLavavA taDake jAya che athavA agnine Azraya le che. AvI saMjJA hIndriyathI mAMDIne samasta saMmUrchAima jIne hoya che. trIjI saMjJA daSTivAdane upadeza denArI che ane te chadamastha samyagadaSTione ja hoya che. vaLI te zrutajJAnarUpa che.
Page #483
--------------------------------------------------------------------------
________________ 404 jIva-adhikAra [ prathama saMjJAnA be bheda saMjJAnA jJAnarUpa saMjJA ane anubhavarUpa saMjJA ema be bheda paNa paDe che. temAM jJAnarUpa saMjJAnA pAMca (eka eka jJAnarUpI eka eka saMjJA) ane anubhavarUpa saMjJAnA cAra prakAre che. A anubhavarUpa cAra saMjJA ke je prANImAtrane hoya che te bIjI kaI nahi paNa (1) AhAra saMjJA, (2) bhaya-saMsA, (3) maithuna saMjJA tathA (4) parigraha saMjJA jANavI. AhAra-saMjJA sudhAvedanIyathI utpanna thayelI ane bAkInI traNa saMjJAo mehanIyo utpanna thayelI jANavI prANIne kSudhArUpa vedanAne laIne AhAra karavAnI abhilASA thAya te "AhAra-saMjJA" kahevAya che. bhaya-trAsarUpa je anubhavAya te "bhaya-saMjJA jANavI. vedanA udayathI utpanna thayelI je viSaya-sevanarUpa IcchA che te mathuna-saMjJA jANavI. lobhanA udayathI utpanna thayelI saMjJA "parigraha-saMjJA che. A saMjJAo ekendriyane anAgarUpa temaja avyakata che. nArake vageremAM maithunAdi saMjJAvALAnI saMkhyA nAraka chamAM mithuna saMjJAvALA che sauthI ochA che. ethI AhAra, parigraha ane bhaya saMjJAvALA anukrame eka ekathI saMkhyAta guNa che. tiryamAM paragraha saMjJAvALA ja sarvathI alpa che. ethI maithuna, bhaya ane AhAra saMjJAvALA anukrame saMkhyAta guNa che. manuSyamAM bhaya saMjJAvALAnI saMkhyA sauthI ochI che. ethI AhAra, parigraDa ane mithuna saMjJAvALA anukrame pUrvApara saMkhyAtaguNA che. devemAM AhAra saMjJAvALA sauthI ochA che. ethI bhaya, maithuna ane parigraha saMjJAvALA anukrame saMkhyAta saMkhyAtaguNa che. bhagavatI (za, 7, 9. 8, sU. 26)mAM te sarva ane daza saMjJA gaNavelI che. pravacanasAradvAramAM paNa kahyuM che ke - - " "AhArabhayapariggahamehuNa taha kohamANamAyA y| komona saghaLA rA navA 5 124 . " 1 kevalajJAnarUpa saMjJA kSAyikA che, jyAre bAkInI matijJAnAdirUpa sattA lApazamikA che. 2 sthAnAMga (sthA. 4, u. 4, sa. 356 mAM paNa kahyuM che ke " vattA ror gro-rTTArataort, mANA , duLa lair, vftwTTasaghaLA " [ 7 : saMjJA ghagar:ArdArasaMzA, makaraMjJA, meghura ', paripradasaMjJA ! ] 3 jIvAjIvAbhigamanI zrImalayagiririkRta vRttimAM te cAre sattA mehanIyanA udayathI udbhave che ema kahyuM che. 4 chAyA -- sAmAgizanAni tathA auSamAnara | lobhaughalokAH sajJA daza avetAH sarvajovAnAm //
Page #484
--------------------------------------------------------------------------
________________ 405 ulAsa ] AhaMta darzana dIpikA. arthAt (1) AhAra, (2) bhaya, (3) parigraha, (4) maithuna, (5) krodha, (6) mAna, (7) mAyA, (8) lebha, (9) leka ane (10) gha e daze daza saMjJAo sarva jIvone hoya che. A badhI saMjJAo ekendriyane paNa hoya che. A vAta vRkSanA daSTAMtathI siddha karavAmAM Ave che. e daSTAMta nIce pramANe che - vRkSane jaLane AhAra hoya che, teo bhayathI saMkeca pAmI jAya che temaja vaLI velIo temane pitAnA taMtuo vaDe vIMTe che. AthI temane anukrame AhAra, bhaya ane parigraharUpa traNa saMjJAo che ema joI zakAya che. strInA AliMganathI kurubaka vRkSa phaLe che, AthI tene maithunasaMjJA hovAnuM anumAna thaI zake che. kekanadane kaMda kodhathI huMkAra zabda kare che, rUdaMtI nAmanI vela mAne karIne kare che, mAyAne lIdhe vela pitAnAM phaLane DhAMke che ane bilapalAsa nAmanuM jhADa lebhe karIne nizAna upara pitAnAM mULIA sthApe che. A uparathI vRkSane kodha, mAna, mAyA ane lebharUpa bIjI cAra saMjJAo hovAnuM siddha thAya che. rAtrie kamalo saMkecAI jAya che ane velIe mArga zodhavAne vRkSa upara caDe che. emAM leka ane e saMjJA kAraNabhUta samajAya che. 1 zRMgAratilakamAM paNa kahyuM che ke - mA ! kAkavaM to dikarAnoH kimu mukhamadirecchuH kepI nI hRdisthaH / tvayi niyatamazoke yujyate pAdadhAtaH funfmati kAsAt rAa zAjidUje " arthAta kAI lalanA pitAnA patine parihAsa karatAM kamaLa vacano dvArA kahe che ke he saubhAgyazALI ! tuM te mAruM kurabaka jhADa che chatAM kema AliMgana karavAne utsuka nathI ? tuM mArA hRdayamAM raheluM kesaranuM jhADa che, chatAM tuM mArI mukha-madirAnI kema abhilASA rAkhatuM nathI ? tuM nakakI azoka vRkSa che, AthI huM tane pAdaprahAra kare te yukta (ja) che. 2 sarakhAvo rukakhANa jalAhAro saMkoaNiA bhapaNa saMkAyaM / niataMtuehi veDhA vallI rukhe pariggaheNa // itthipariraMmaNeNaM kuruvagataruNo phalaMti mehuNe NNe) / taha koanadassa kaMde huMkAra muha koheNaM // mANe jharai ruaMtI chAyai ballI phalAI mAyAe / lobhe billapalAsA khiti mUle nihANuvari // rayaNIe saMkoo kamalANaM hoi loga laNNAe / ohe caittu maggaM caDaMti rukkhesu vallIo / / [ vRkSANAM jalAhAraH saGkocanikA bhayena saGkucitam / nijatantukeSTayati vallI vRkSAn parigraheNa // strIparirambhanena kurubakataraSaH phalanti maithune / tathA kokanadasya kando huGkArAn muzcati krodhena /
Page #485
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIva-adhikAra. pravacanasArAdvAranI vRttinA 273 mAM patramAM tA ema lakhyuM che ke " tathA matijJAnAvaraNa karmakSayopazamAt zabdAdyarthagocarA sAmAnyAvabodhakriyA oghasaJjJA, tadvizeSAvabodhakriyA lokasaJjJA :9 406 arthAt matijJAnAvaraNIya karmanA kSaceApazamathI zabda vagere Rne gAcara ane sAmAnya evI bedha-kriyArUpa 'Aghasa'jJA' che, jyAre te saMbaMdhI vizeSa jJAnakriyArUpa 'lAka saMjJA' che. AthI evo niSkarSa nIkaLe che ke darzona-upayAgarUpa 'Asa'jJA' che. jyAre jJAna-upayAgarUpa 'leAkasaMjJA' che. AvA ja abhiprAya sthAnoMga ( sthA. 1, 3. 3 sU. 753 )nA TIkAkAra zrIabhayadevasUrinA che, paraMtu AcArAMga (a. 1, u. 1)nA TIkAkAranA mata tA e che ke~~ " oghasaMjJA tu avyaktopayogarUpA vallIvitAnArohaNAdiliGgA, lokasaMjJA svacchandaghaTitavikalparUpA 'laukikAcaritA, yathA- na santyanapatyasya lokAH, zvAno yajJA, viprA levA, nALA vitAmA, ninAM pakSavArtana game phasvAdyiAH" --AcArAMganI vRttinAM 12-13 patra arthAt vallInA samUhane arahAdarUpa avyakta upayAga te ' AdhasaMjJA 'che, ane svacchaMdathI karelA vikalparUpa le!kApacAravALI 'lAkasa'jJA' che; jemake aputranI (zubha) gati nathI, kUtarAo yakSarUpa che, brAhmaNA devarUpa che, kAgaDAo pitAmaharUpa che ane merAne pAMkhanA phaDaphaDavAthI utpanna thatA vAyu vaDe ga` rahe che ityAdi. AcArAMgamAM te upayu ta daza saMjJA uparAMta (1) meha, (2) dharma, (3) sukha, (4) duHkha, (5) jugupsA ane (6) zAka ema vaLI bIjI paNa cha saMjJAo kahI che. punarjanmadyotaka ullekhA-- [ prathama punarjanma mAnanArAne aMtarAlagati paratve je je praznanA upasthita thAya che. tenA have graMthakAra uttara sUcave che, paraMtu te dizAmAM ApaNe prayANa karIe te pUrve punarjanmane viSe paurvAMtya ane pAzcAtya vicArakAnI zI mAnyatA che tenuM vihaMgama-dRSTie avaleAkana karI laie. mAne kSarati rudantI chAdayati vallI phalAni mAyayA / lobhe bilvapalAzAH kSipanti mUle nidhAnopari // rajanyAM saGkocaH kamalAnAM bhavati lokasaJjJayA / oghe carituM mArga caTamti vRkSeSu ballayaH // ] 1 " oghasajJA darzanopayogaH, lokasaJjJA jJAnopayogaH 2 'rogopacaritA' evA pATha-bheda che. jIe dravyaleAkaprakAzanuM 35 muM patra. --sthAnAMga-vRttinuM 505 muM patra.
Page #486
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA. 407 hiMdu dharma-sanAtana dharmao-vedika, jaina ane bauddha e traNe darzananA anuyAyIo punarjanma mAne che. taravajJAnanI khANarUpa eTaluM ja nahi kintu tenA kendrasthAnarUpa ane vaLI ethI karIne te samasta duniyAnA gurunA paNa guru tarIke paMkAyelI ane paMkAtI ApaNuM A mAtRbhUmimAM vasatA pratyeka hiMdune AtmAnI amaratA viSe saMdeha nathI ema kahevAmAM Ave te te atizayokti nathI. caMdramaulI jhuMpaLamAM vasanAra kaNabInI rageragamAM paNa punarjanmanI mAnyatAnA aNuo rahelA che. atyAre hiMdusthAnamAM rahetI muslima ane khristi jevI keTalIka prajA punarjanmanA siddhAntane mAnatI na hoya te e judI vAta che. punarjanmavAdane AvirbhAva bhAratavarSamAM thayo che ane teno saMcAra "grIsa vagere pAzcAtya dezamAM pAchaLathI thayo che ema ItihAsae dAkhalA dalIlothI pUravAra karI ApyuM che. A siddhAntane prAdurbhAva kayA kaSivarane hAthe prathama thaye tene nirNayAtmaka uttara ApavA jeTalAM sAdhana nathI, paraMtu Arya darzananA upalabdha sAhitya tarapha najara karIzuM to jaNAze ke A siddhAnta vaidika kALathI te pracalita che ja. dAkhalA tarIke yajurvedamAM enuM sUcana thayeluM che. etareyopaniSada, kopaniSad vagere tene spaSTa nirdeza kare che. bhagavadgItA, "manu 1 sarakhAvo yajurveda (12)nA nimnalikhita 36mA ane temAM suktaH " ar agdha saupIranu ja sannAtha punaH " 'prasatha bhasmanA yonimapazcca pRthivImagne / saMsRjya mAtRbhiSTvaM jyotiSmAn punarAsadaH // " 2 sarakhA aitareya upaniSadu ( a. 5 )nI nimnalikhita paMktiH " mo'syAyamAtmA puNyebhyaH karSabhyaH pratidhIyate'thAsyAyamitara AtmA kRtakRtyo vayogataH prati sa itaH prapanneya punarjAyate tadasya tRtIyaM janma // 4 // " 3 sarakhAvo kaTha-upaniSadanA dvitIya adhyAyagata pAMcamI vallIne nimnalikhita ulekha - hanta ta idaM yakSyAmi, guhyaM brahma manAtanam / nar Hri srcra AranA mavati nautaw ! ! 6 //. yonimanye prapadyante, zarIratvAya dehinaH / / sthANumanye'nusaMyanti, yathAkarma yathAzrutam // 7 // " ja vicAre bhagavaddagItA (a. 2 )ne nIce mujabanA suprasiddha leka:'vaanaaNsi jIrNAni yathA vihAya navAni gahaNa ni naro'parANi / sajA kura, for fars w yani saMgati navani ho | 22 | " 5 e manusmRti ( a. 1 )nAM nimna-likhita padya - "si yag #f, mUtAnarfig #fktA | nata tathA yo'bhidhAsyAmi, kramayogaM ca janmani // 12 // " sADarsifa mUravA, vo thasg for | mamAvizati saMsRSTa-stadA mUrti vimuJcati // 56 // "
Page #487
--------------------------------------------------------------------------
________________ lava- adhikAra [ prathama vAte! smRti, mahAbhArata, mArkaMDeya maLI Ave che. A Aya bhUmimAM A purANa vageremAM ThAma ThAma punarjanmanI siddhAnta keTale badhe AdaraNIya thai paDayo hate tenA khyAla raghuvaMza vagere kAvyA jelAthI paNu Avaze. vizeSamAM A samadhamAM 408 1 sarakhAvA mahAbhAratanA vataSanA 183mA adhyAyanAM nimna-likhita padyo AyuSo'nte prahAyedaM, kSINaprAyaM kalevaram / sambhavatyeva yugapad yonau nAstyantarA bhavaH // 78 // tatrAsya svakRtaM karma cchAyevAnugataM sadA / phalatyatha sukhA vA, duHkhArho vA'tha jAyate // 76 // 2 vicArA mA taiya purANanAM nimna-likhita padyoH-- 3 kavikulakirITa kAlidAsa dhruvaMza ( sa. 9 ) mAM ithe che } "ratismarau nUnamimAtrabhUtAM rAjJAM sahasreSu tathAhi bAlA / gateyamAtmapratirUpameva, mano hi janmAntarasaGgatijJam // 15 // 39 A kAvyanA caudamA sarganu nimnalikhita padya paNa punarjanma upara prakAza pADe che: --- sA'haM tapaH sUryaniviSTadRSTi-rU prasUtezvaritaM yatiSye / 39 bhUyo yathA me jananAntare'pi tvameva bhartA na ca viprayogaH // 66 // mahAkavi bhAravi kirAtArjunIyanA 11mA sanA nimnalikhita padya dvArA punarjanmanuM sUyana ure che: 66 66 "" zatru mitrakalatrANAM viyogaH saGgamastathA / prAtaro trividhaH dRSTAH, pitaro vividhAstathA || anubhUtAni saukhyAni duHkhAni ca sahasrazaH / bAndhavA bahavaH prAptAH pitarastu pRthagvidhAH // bhRtyatAM dAsatAM caiSa, gato'smi bahuzo nRnnaam| svAmitvamIzvaratvaM ca daridratvaM tathAgataH // pitRmAtRsuhRdabhrAtR - kalatrAdikRtena ca / tuSTaH sakRt tathA dainya-mazrundhautAnano gataH // evaM saMsAracakre'smin bhramatA lAta ! saGkaTe / jJAtametanmayA prAptaM, mokSasamprAptikArakam // 29 " abhitastaM pRthAsUnuH, snehena paritastare / avijJAte'pi bandhau hi, baLAt prahalAdate manaH // 8 // " kavirAja mA zizupAlavadha ( sa. 1 )mAM punarjanmasUcaka evA ullekha kare che H-- balAbale pAdadhunA'pi pUrvavat, pravAdhyate tena jagajigISuNA / satISa yoSitprakRtiH sunizcalA, pumAMsamabhyeti bhavAntareSvapi // 72 // " kavivara hu deve nAgAnaMda nATaka ( )mAM punarjanmadyotaka nimna-likhita padya gUthyuM che: -- 16 saMrakSatA pannagamadya puNyaM mayA'rjitaM yat svazarIradAnAt / bhave bhave tena mameva bhUyAt, paropakArAya zarIralAbhaH // "
Page #488
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Ata darzana dIpikA. pAzcAtya prAcIna temaja Adhunika vicArake paikI keTalAka punarjanma mAne che e paNa seMdhavA jevI hakIkata che. 1 IsvIya chaThThI zatAbdI pUrve bhAratavarSamAM AvI A deza pAsethI punarjanmane siddhAMta svIkArI gayelA pAthegorAsa (Pythagoras) punarjanmane transmigration of soul thI nirdeza che. A saMbaMdhamAM emanA udgAra e che ke All things are but altered, nothing dies, And here and there the unbodied spirit flies, By Time and force or sickness disposed And lodges where it lights in man or best." athota pratyeka padArthamAM parivartana thAya che, kiMtu koIne paNa (sarvA ze ) nAza thato nathI. vaLI kALa, baLa ke mAMdagIne laIne azarIrI banela AtmA ahIM tahIM vihare che ane manuSya ke pazu tarIke pachI avatare che. A mAnyatAne kavIzvara zekasapIre (Shakespeare) "Merchant of Venice" nAmanA nATakamAM gUMthI che. prAcIna dArzanikenA ziratAja pleTa ( Plato ) punarjanmane svIkAra kare che, kemake temaNe " The soul always weaves her garment anew." arthAta AtmA sadA pitAne mATe navAM navAM vastro vaNe che. A bhAva bhagavaddagItA (a 2 )nA bAvIsamAM kokanA pUrvArdhamAM najare paDe che. juo pR. 407. vaLI A tattvavettAna e paNa udagAra che ke "The soul has a natural strengtb which will hold out and be borne many times." athata AtmAnI eka evI sargika zakti che ke je TakI raheze temaja je vAraMvAra dhAraNa karAze. arvAcIna vicArakAmAM zepanahera (Schopenhauer) ke jeo upaniSadene Azaka che teo kaye che ke "I have also remarked that it is at once obvious to every one who hears of it (rebirth) for the first time." arthAta meM e paNa nivedana karyuM che ke je koI pahelI vAra punarjanma viSe sAMbhaLe che tene te ekadama spaSTa dekhAya che. punarjanma paratve dhuma ( Hume )nuM kathana e che ke " Metempeychosis is the only theory of the soul to which Philosophy can hearken, since what is incorruptible must b3 ungenerable." arthAta punarjanma e ja eka e Atma-siddhAMta che ke jene tattvajJAna sAMbhaLI zake, kAraNa ke je akSaya hoya te ja anutpAla heya. 5.
Page #489
--------------------------------------------------------------------------
________________ 410 ' chava-adhikAra ( [ prathama A pramANe ApaNe A bhArata temaja grIsa vagere dezanA vicArakena, punarjanmanuM samarthana karanArA ulekhe joyA. have enI pratIti karAvanArI-punarjanmane siddha karanArI keTalIka yuktionuM digdarzana karI laIe - zrIgautama maharSi praNIta nyAyasUtra (3-1-19)mAM kahyuM che ke "Urdhvamapi dehabhedAdavatiSThate / kutaH / pUrvAbhyastasmRtyanubandhAt jAtasya harSabhayazokasampratipatteH / " arthAta dehanA nAza pachI paNa AtmA UMce rahe che. zAthI ? pUrva (janma)nA abhyAsanA maraNanA vegathI utpanna thayelA (bALaka)mAM harSa, bhaya ane zokanI pratipatti hovAthI (AtmA maraNa pachI paNa rahe che arthAta te nitya che ). A sUtranA bhASyakAra mahAmuni vAtsyAyana karyo che ke - " jAtaH khalvayaM kumArako'smin janmani agRhIteSu harSabhayazokahetuSu harSabhayazokAn pratipadyate liGgAnumeyAn , te ca smRtyanubandhAt utpadyante, nAnyathA; smRtyanubandhazca pUrvAbhyAsamantareNa na bhavati, pUrvAbhyAsazca pUrvajanmani sati, nAnyathA, iti sidhyatyetat-avatiSThate'yamUrdhva zarIrabhedAditi / " arthAta ( taratane) janmele A kumAra ke jeNe A janmamAM harSa, bhaya ane zokanAM kAraNene anubhava karyo nathI tene viSe paNa pratyakSapaNe harSa, bhaya ane zaka jaNAya che. A harSa, bhaya ane zoka smaraNanA vegathI utpanna thAya che, nahi ke anyathA. vaLI maraNane anubaMdha pUrva (janma)nA abhyAsa vinA hetuM nathI. vizeSamAM A pUrva abhyAsa pUrva janmanuM astitva hoya te ja saMbhave che, nahi ke anyathA. AthI karIne e siddha thAya che ke bhautika dehanA vinAza pachI paNa AtmA rahe che. A uparAMta vadhAre khUbIdAra ane khAtrIlAyaka pramANa nyAyasUtra (3-1-2)mAM nIce mujaba maLI Ave che -. " pArAdApattAta, tathAnisApAta 1 hAtha, AMkha vagerenI izAratathI ke dhImethI moM vaDe sITI vagADI mAtA jyAre bALakane bolAve che tyAre te varSanI praphullita thAya che, ane jyAre mAtA tenAthI dUra jAya che tyAre te ravA mAMDe che. 2 "purAri prema : "-nyAyasUtra ( 1-1-19): punarjanmanI siddhi ane sAthe sAthe A sarANa avasthA ane AtmAnI anAditAnI paNa siddhi nItA 7 jAnA ' e nyAyasUtra (3-1-25) ane tenuM bhASya jovAthI jaNAze.
Page #490
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA. 411 arthAta pUrve karelA AhAranA abhyAsathI janmatAM (bALakane) stana-pAnanI icchA thatI hevAthI (punarjanma siddha thAya che ). kahevAno matalaba e che ke bALakane janma thatAM keInA paNa zIkhavyA vinA te stanapAna kare che. AmAM kaI paNa nimitta hoya to te tenA pUrva janmane abhyAsa che. je tema na hoya te A janmamAM to bhUkha lAge tyAre bhejana karavuM je e, mAtAnA stanane amuka rIte cUsavAthI dUdha maLaze ItyAdi jJAna keI paNa zALAmAMthI te le tyAra pachI tenI te dizAmAM pravRtti thavI joIe. paraMtu vastusthiti evI to nathI ja eTale je punarjanmanI siddhi thAya che. jeo punarjanma mAnatA nathI temane uddezIne eka sthaLe kahevAmAM AvyuM che ke temanAM taratanAM janmelAM nAjuka bALakane paNa bhaya ane zeka satAve che tenuM zuM kAraNa? pUrva janma te teo mAnatA nathI ke pUrva bhavanA pApa-karmanuM A phaLa che ema teo kahI zake. vaLI temanAM baccAone garbhavAsa paNa na hovo joIe, kemake tyAM to atizaya duHkha che eTale ke temanAM bALako AkAzamAMthI addhara avataravAM joIe. je muslima ane khristio punarjanmane svIkAratA nathI temanA mata mujaba pegaMbara hajarata mahamada ane Izvara putra jIsasa krAIsTa mAtAnA garbhamAMthI prakaTa thayA te eka apavAda ja hai joIe, chatAM teo AvA apavAdane cAlu rAkhe te kevI navAI ! zuM temaNe potAnAM bALako mATe janma dhAraNa karavAnI navI yukti nahi zodhavI joIe ke? A aMtamAM punarjanmane nahi mAnanArAe e paNa khyAlamAM rAkhavuM joIe ke dehanA paramANuomAM pratisamaya parivartana thayA kare che, are vaijJAnike kahe che tema te sAta varSamAM dehanAM sarva avayave navAM thaI jAya che. A pramANe sAta varSamAM pratyeka paramANumAM vizrutirUpa parivartana thaI dehanAM avayamAM nUtana paramANune prAdurbhAva thAya che ane tema chatAM dehI-e dehamAM vasanArA AtmAnuM astitva kAyama rahe che. AthI zuM e phalita thatuM nathI ke dara sAta sAta va dehanA avayavomAM sarvAgINa parivartana thavA chatAM jyAre AtmAnA astitvane aDacaNa AvatI nathI to pachI 'mRtyurUpa deDanA parivartanathI AtmAnuM astitva sadAne mATe UI jAya che ema mAnavuM e mUrkhAI che? - A pramANe ApaNe punarjanma paratve Doka vicAra karI lIdhuM che eTale have ene svIkAranAra darzana sAme kayA kayA prazna upasthita thAya che tenI TuMkamAM nedha karI tenA uttaronuM paNa digdarzana karavuM prastuta jaNAya che, paraMtu tema karavA pUrva jIvanA saMsaraNa paratvenuM graMthakAranuM nIce mujabanuM kathana joI laIeH 1 mRtyuno artha kaMI AtmAne ucheda nathI, paraMtu jema ApaNe koI gharamAM bhADe rahetA hoIe ane te ghara kAraNavazAta khAlI karI anyatra rahevA jaIe tema eka deha chaNuM zIrNa thatAM temAM vasanAra AmA prasaMgAnusAra anya dehamAM praveza kare e ja mRtyuno artha che. eTale ke pUna deTanI sAtheno AtmAne viga e " mRtyu " che.
Page #491
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIva-adhikAra. [ prathama jIvAnAM saMsaraNaM dvedhA, dezAntara-bhAvAntaraprAptibhedAt / / arthata jIvonuM saMsaraNa dezAntara-prAptirUpa ane bhAvAMtara-prAptirUpa ema be prakAranuM che. temAM dezAMtara-prAptinuM lakSaNa e che ke ye jIvAH pUrvazarIraparityAgapUrvakaM dezAntaraM gatvA janmAntaraM prApnuvanti teSAM dezAntaraprAptirUpaM saMsaraNam / ( 126 ) arthAta je je pUrva zarIrane tyAga karI anya dezamAM jaI janme che temanuM saMsaraNa dezAntara -prApti "rUpa che. bhAvAMtara-prAptirUpa saMsaraNanuM lakSaNa to e che ke__ye puna tAH santaH svazarIra eva kRmyAdibhAvanotpadyante teSAM mAvAtaizi saMtaram aa (27) arthAt je marIne pitAnA (enA e ja) dehamAM karamIyA vagere rUpe utpanna thAya che temanuM saMsaraNa "bhAvAntara-prApita " rUpa che. AthI e niceDa nIkaLe ke je cha maraNa pAmIne tenA te zarIramAM utpanna na thatAM anyatra utpanna thAya che te dezAMtara-mAsirUpa saMsaraNa che ane enA adhikArI te saMmUcchima, garbhaja ke papAtika game te hoya, jyAre bhAvAMtarasaMkramaNane artha marIne tenA te zarIramAM utpanna thavuM e che eTale enA adhikArIo saMmUriSThama ja hoya ema samajAya che. punarjanmane svIkAra karanArA samagra darzananI sAme, bhale ne pachI te dehavyApI AtmavAdI jaina darzana che ke sarvavyApI AtmavAdI vedAntAdi darzane ho-aMtarAlagati viSayaka nimnalikhita pAMca prakane upasthita thAya che - (1) janmAMtara mATe temaja mekSa mATe paNa) jyAre jIva gati kare che tyAre tene sthaLa deha nahi hevAthI te kevI rIte prayatna kare che? (2) gatizIla padArtha kayA niyamathI gati kare che ? (3) gati-kriyAnA keTalA ane kayA kayA prakAre che ane je kaI kaI gati-kriyAnA adhikArI che? (4) aMtarAlagatinuM jaghanya temaja utkRSTa kAlamAna keTaluM keTaluM che ane te kayA niyama anusAra che? 1 AnI mAhitI mATe juo 117 muM lakSaNa.
Page #492
--------------------------------------------------------------------------
________________ 43 ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA. (5) aMtarAlagati daramyAna jIva AhAra kare che ke nahi? ane je na karato hoya te ochAmAM ochA ane vadhAremAM vadhAre keTalA vakhata sudhI te anAhAraka rahe che ? ane A kAlamAna kayA niyama mujaba che ? aMtarAlagatinI dvividhatA aMtarAlagati be prakAranI cheH (1) Rju ane (2) vaka. A hakIkata nIcenA zabdo dvArA graMthakAra darzAve che - jIvasya gatidhA, Rju-vakrabhedAt / temAM RjugatinuM lakSaNa e che ke sAmAcitimavikRgnkSA (28) arthAta je gati karavAmAM eka samaya lAge tene "trAju gati " samajavI. je utpatti-deza samazreNivALo hoya te jIva tyAM rAju gati vaDe eka samayamAM ja jAya che. vaLI te ja bhavamAM siddha thanAra arthAt sthaLa ane sUkSma dehane sadAne mATe tyAga karI muktie ja janAra chavanI ekSagamana vakhatanI gati bAju ja che eTale ke te jIvane vaka gati nathI. A uparathI joI zakAya che ke saMsArI jIne arthAt saMsAramAM janma maraNanI pIDAthI bAdhita chane aju ane vakra e bemAMthI game te prakAranI gati hoI zake che ane e gati 'deza, kALa vagere upara AdhAra rAkhe che. A hakIkata graMthakAra nIce mujaba darzAve che - tadbhavasidhyamAnasya jIvasya RjjI eva gatiH, anyeSAM tu dezakAlAdikamapekSya bhjnaa| have vaka gatinuM lakSaNa vicArIzuM to jaNAze ke dehAntaropAdAnAya parabhavaM prati prasthitAnAM jantUnAM kuTilagamanarUpatvam , zarIrAntaranimittabhUtabhavAntaravakragamanarUpatvaM vA vakragate kSaNam (22) arthAt anya zarIrane grahaNa karavAne sAru parabhava tarapha javAne nIkaLelA chanI kuTila gatine athavA anya zarIra mATe kAraNarUpa evA bhavAMtarane uddezIne karAtuM vaka gamana te 'vakra gati samajavI. vakra gatine 'vigraha-gati" paNa kahevAmAM Ave che ane A vAstavika che, kemake 'vigraha 1-3 dezathI utpatti-sthala ane "kALathI bhavAMtara-saMkramaNarUpa maraNu-kAla samajAya che, paraMtu vagerethI zuM samajavuM te jANavuM bAkI rahe che.
Page #493
--------------------------------------------------------------------------
________________ 414 cha-adhikAra. ( prathama eTale 'vakratA yAne vAMka. uparyukta vivecanamAMthI tAtparya e nIkaLyuM ke je gati karavAmAM eka ja samaya lAge te "ju gati ane eka karatAM vadhu samaya lAge te "vakra gati jANavI. A vaka gati cAra prakAranI che -(1) ekavigrahA, (2) dvivigrahA, (3) trivigraha ane (4) caturvigrahA; arthAta ekavigraha gati karanAra jIvane be samaya lAge che, dvivigraha gati karanArane traNa samaya, trivigrahA gativALAne cAra ane caturvigraha gatiyukta prANIne pAMca samaya lAge che. A pramANenI hakIkata dravyalokaprakAzane AdhAre lakhavAmAM AvI chetavAtha-bhASya (pR.186)mAM te lakhyuM che ke gati cAra ja prakAranI che-(1) avigraha arthAt eka samayavALI, (2) ekavigrahA arthAta be samayavALI, (3) ddhivigraha arthAt traNa samayavALI ane (4) trivigraha arthAt cAra samayavALI. pratighAta temaja vigrahanA nimittane abhAva hovAthI A karatAM vadhAre samayavALI gati saMbhavI zakatI nathI. have prastuta viSayane vizeSa vicAra karIe te pUrve e dhI laIe ke saMsArI ane te Rju ane vakra e bemAMthI game te eka gati hoI zake che. kintu temAM paNa e dhyAnamAM rAkhavuM ke cAra prakAranI vigraha-gati paratve evo niyama che ke je trasa jIva marIne paNa trasa tarIke utpanna thanAra hoya te jIvanI be vigraha paryanta ja vakagati jANavI arthAt tene aju, ekavigraha ane dvivigrahA e traNamAMthI game te eka gati hoI zake, paraMtu trivigraha ke caturvigrahA gati heI zake nahi; jyAre je sthAvara jIva marIne sthAvara tarIke utpanna thanAra hoya tene uparyukata pAMca prakAranI gatimAMnI kaI paNa gati hoI zake. prastutamAM dhAro ke ApaNI pAse eka piTI che. A peTIne cha bAjuo che. temAM eka upalI, eka nIcalI ane cAra AjubAjunI. upalI bAju kakhagagha che ane nIcalI bAju cachajajha che. e pramANe bIjI cAra bAjuo paNa ghaTAvI levI. have jIva eka bhavathI anya bhava karavAmAM samazreNi ja gamana kare che, nahi ke vizreNi. dAkhalA tarIke ka thI nIkaLela chava kha, gha, athavA ca para Ave te te samazreNi haju gati thaI. te ja pramANe kha thI nIkaLe kAga,cha, ga thI nIkaLela khAghaja; gha thI nIkaLela ga,kajha; ca thI nIkaLela ka, cha,jhacha thI nIkaLela kha,ca,ja; ja thI nIkaLela ga,cha,jha; ane jha thI nIkaLela ghaca ja para jAya to te paNa samazreNi aju gati samajavI. A sivAyanI arthAt ka thI nIkaLela jIva kha,gha athavA ca sivAya anyatra jAya to te gati vakragati jANavI (e pramANe kha,gha vagerethI nIkaLanArA jIvonA sambandhamAM samajavuM) ane ema gamana karavAmAM eka samaya karatAM vadhu samaya joIe. AthI sutarAM joI zakAya che ke A gamana aju gati anusAra hoI zake nahi. have dhAre ke ka thI nIkaLela jIva ga javA mAMge che te te ka thI saDasaDATa karate ga jaI zake nahi ane 1 sarakhA tatvArtha-bhASya (pR. 182 ) 1 vigho tikang gratttAritarijInatam ! " 2 vadhAremAM vadhAre pAMca samayavALI gati che.
Page #494
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA 415 tethI ja karIne tene eka karatAM vadhu samaya lAge arthAta prathama te ka thI kha athavA ka thI gha jAya ane pachI kha thI athavA gha thI ga jAya. A pramANe tene be samaya lAge. A vAtane anya zabdamAM kahIe te ema kahI zakAya ke eka jIva Urva lekanI pUrva dizAmAMthI cavIne-nIkaLIne adholekanI pazcima dizAmAM javA nIkaLyo che te te prathama te eka samayamAM samazreNi pramANe gamana karI nIce jAya che ane tyAra bAda bIjA samayamAM svasthAne pahoMcI jAya che. A gati ekavigraha dvisAmAyikA arthAta eka vakavALI be samayanI vakra gati jANavI. have ApaNe dvivigraha trisAmayikA gatine vicAra karIe. dhAre ke eka jIva ka thI nIkaLI ja jAya che te tene traNa samaya lAgaze. jemake te ka thI kha, kha thI ga ane ga thI ja jAya; athavA ka thI kha, kha thI cha ane cha thI ja jAya; athavA ka thI gha, gha thI ga, ga thI ja; athavA ka thI gha, gha thI jha ane 4 thI ja; athavA ka thI ca, ca thI cha, cha thI ja athavA ka thI ca, 2 thI 4 athavA jha thI ja jAya. A uparathI samajI zakAya che ke A traNa samayavALI gati che. atre dhyAnamAM rAkhavuM ke jIva ka thI anyatra gayA sivAya ja jaI zakato nathI. temaja kathI kha, kha thI ga ane ga thI ja javAne badale ga thI gha ane gha thI jha ane jhathI ja jAya ema bane nahi. kemake jema bane tema ochA samayamAM gamana thavuM joIe ane tene sArU sauthI TUMko mAge grahaNa karavAne che ane te upara batAvyuM te ja che. nahi ke ka thI kha, kha thI ga, ga thI gha, gha thI 4 ane 4 thI ja. AnI A vAta anya rUpe vicArIe. jemake eka jIva Urdhva dezanA agnikeNamAMthI nIkaLI adhe dezanA vAyavyakoNamAM jAya che. prathama te te eka samayamAM nIce utare, tyAra bAda bIjA samayamAM pazcima dizAmAM ane trIjA samayamAM vAyavyakoNamAM jAya. traNa jenI AthI vadhu samayavALI athavA vadhu vigrahavALI gati saMbhavI zake nahi, paraMtu sthAvara jIvenI gati AvI athavA AthI vadhAre samaya yA vigrahavALI hoI zake arthAta tenI gati ekavigrahA. dvivigrahA, trivigrahA athavA caturvigrahA eTale ke e samayagALI, traNa samayavALI, cAra samayavALI ane pAMca samayavALI paNa hoya che. cAra samayavALI gatine vicAra karIzuM te jaNAze ke eka samayamAM jIva trasanADInI bahAranA adhelakamAMnI vidizAmAMthI dizAmAM jAya che. bIjA samayamAM vasanAlamAM praveza kare che trIjA samayamAM UMce jAya che ane cothA samayamAM karIne trasanADImAMthI nIkaLIne pitAnA dizAviSayaka sthAne jAya che. A vAta vidizAmAMthI dizAmAM janArane uddezI kahelI che. paraMtu dizAmAMthI vidizAmAM janAro jIva prathama samayamAM nADImAM praveza kare che, bIje samaye UMce jAya che, trIje samaye nIce ane cothe samaye bahAra vidizAmAM jAya che. vaLI je vidizAmAMthI nIkaLI vidizAmAM javuM hoya te pAMca samaya lAge. jemake prathama samayamAM vidizAmAMthI dizAmAM jAya, bIje samaye nADImAM jAya, trIje samaye UMce jAya, ceAthe samaye nADImAMthI nIkaLe ane pAMcame samaye vidizAmAM jAya. digaMbarIya mAnyatA tatvArtharAja (pR. 96) uparathI jovAya che tema traNa vigrahathI adhika vigrahavALI 1 AnuM svarUpa AgaLa upara vicArAze.
Page #495
--------------------------------------------------------------------------
________________ 416 jIva-adhikAra. [ prathama gati nathI. vizeSamAM enA 97 mA pAnAmAM sUcavyuM che tema avigrahA yAne juthI mAMDIne te trivigrahA gatinI anukrame ISa-gati, pANi-muktA, lAMgalikA ane gemUtrikA evI anya Akta saMjJA che. A pratyekane artha samajAvatAM tyAM kahyuM che ke - putiriputi ja kAma ? | jotirAzidajI, tathA saMsAriNAM sidhyatAM ca jIvAnAM RjvI gtireksmyii| pANimukteva pANimuktA / ka upamArthaH / yathA pANinA tiryak prakSiptasya dravyasya gatirekavigrahA, tathA saMsAriNAmekavigrahA gatiH pANimuktA dvaisamayikI / lAGgalamiva lAGgalikA / ka upamArthaH ? / yathA lAGgalaM dvivakritaM, tathA dvivigrahA gatirlAGgalikA traismyikii| gomUtrikeva gomuutrikaa| ka upamArthaH ? / yathA gomUtrikA bahuvakA, tathA trivigrahA gatirgomUtrikA caatuHsmyikii|" arthAt dhanuSyanA vegathI prerAyelA bANanI gati jema lakSya deza sudhI sIdhI che tema pUrva zarIrajanita vegathI mAtra prerita evI saMsArInI temaja muktie jatA chanI gati sIdhI che ane te eka samayanI che. jema hAthathI tIrtho pheMkAyelA padArthanI gatimAM eka vAMka hoya che-temAM eka vAra saraLa rekhAne bhaMga thAya che tema keTalAka saMsArIonI evI gati hovAthI te ekavigraha che ane te be samayanI che, jema pUchaDAmAM be vAMka hoya che arthAt temAM be vAra saraLa rekhAno bhaMga thAya che tema je gatimAM be vAMka hoya te ddhivigrahA yAne lAMgalikA che ane te traNa samayanI che. jema gematrikAmAM ghaNA vAMka hoya che tema trivigraha gati ke jemAM saraLa rekhAne traNa vAra bhaMga thAya che te gomUtrikA che ane te cAra samayanI che. jIvanI evI kaI paNa gati nathI ke jemAM traNathI vadhAre vAMka AvatA hoya, kemake jIvanuM navuM utpatti-kSetra game teTaluM vizreNimAM heya-vaka rekhAe raheluM hoya te paNa te traNa vAMkamAM te avazya ja prApta thaI jAya che. pudgalanI lekAMta parvatanI gati Rju ja che, jyAre bIjI gati trAju hoya ke vaka paNa hoya temaja vaLI temAM keTalA vAMka hevA joIe tene kaze niyama nathI, kemake ene AdhAra preraka nimitta upara rahele che. gati mATe prayatna jema mekSe jatA jIvanI gati Urdhva samaNi pUrvaka ja che, nahi ke jarA paNa AvI pAchI arthAta tenA saMbaMdhamAM eka sarakhe niyama che te saMsArI jIna-punarjanma mATe prayANa karatA AzrIne nathI; kemake je sthAnamAM utpanna thavAnuM che te sthAna nakkI karavAmAM pUrvakRta karmane hAtha che. AthI karIne te sthAna samazreNie-pUrva sthAnanI bIlakula saraLa rekhAmAM hoya ke vizreNie-varka rekhAmAM paNa hoya. AthI samajAya che ke vAMka vaLatI veLA te jIvane khAsa prayatna kare paDate have joIe.
Page #496
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Ata darzana dIpikA. 417 A saMbaMdhamAM vastusthiti e che ke Rju gatie sthAnAMtare jatA jIvane pachI te sthAnAMtara mukti paNa kyAM na heA-navA prayatna karavA paDatA nathI kemake jyAre te pUrva zarIrane tyAga kare che tyAre tene te pUrva zarIrajanita vega maLe che ane e veganI ja madadathI-anya navIna prayatna karyA vinA dhanuSyamAMthI chUTelA khANanI peThe sIdhe ja navA sthAne te jai pahoMce che. vigrahavALI gati daramyAna tA jIvane navIna prayatna karavA paDe che, kemake pUrva zarIrajanya prayatna te jIvane jyAMthI vaLavu paDe tema che tyAM sudhI ja kAma lAge che. vaLavAnuM sthaLa AvI lAgatAM tene te prayatna maMda paDI jAya che eTale punarjanmanA pathe saMcarelA jIvanI sAthe tenA bhAthArUpa je sUkSma zarIra haiAya che te dvArA te prayatna karI AgaLa vadhe che, pAribhASika zabdamAM A sUkSma zarIrane ' kANu ' ane tajajanya prayatnane ' kANu cAga ' kahevAmAM Ave che. vakra gatie jatA jIvane sUkSma zarIra ja hAya che, tene sthULa deha hotA nathI eTale vacanayAga ane manAyeganA tene viSe abhAva che. anya zabdomAM kahIe to vakra gati daramyAna jIvane kANu zarIra sAthe ja sambandha che ane A sivAyanAM bAkInAM cAra zarIrAnA, vacananA ane mananA vyApAra ( ceAga ) sAthe tene jarA paNu sambandha nathI, arthAt A gati daramyAna jIvane ekalu kANu zarIra ja che; mukti tarapha prayANa karanAra jIvane teA eka paNu zarIra hAtuM nathI. eTale tene kANa zarIra na ja hoya e te dekhItI vAta che, kemake AThe karmano kSaya karavAthI te te ATalI hada sudhI pahoMce che. je saMsArI jIvA Rju gati kare che te jIvAne A gati daramyAna kANu zarIra teA hAya ja e svAbhAvika che; nahi te teo sa'sArI kahevAya ja kema ? kAmaNu eTale zuM ane tenu zu lakSaNa che e vAta graMthakAra nIcenA zabdo dvArA darzAve ~~ karmakRtam, karmaNo vikAraH karmaNAM samUho vA kArmaNam / sAkSAt sukhaduHkhAdyupabhogarahitatvaM kArmaNasya lakSaNam / ( 130 ) arthAt ka nuM kAryAM, karranA vikAra ke karmanA samUha te ' kANu ' che. sAkSAt sukha, duHkha vagerenA upabhAgathI rahita evuM zarIra ' kANu ' kahevAya che. jIva ane pugalanI svAbhAvika gati AkAza-pradezanI zreNi pramANe thAya che eTale ke tenI svAbhAvika gati pUrva, pazcima, uttara, dakSiNa, nIce ane upara e cha dizAomAMnI game te dizAnI samAnAntara hoya che--AkAzanA pradeze jevI rIte pUrvAda dizAmAM gAThavAyelA che tadanusAra-anuzreNi pUrvaka tenuM svAbhAvika gamana haiAya che arthAt tenI svAbhAvika gati vizreNi pramANe thatI nathI, paraMtu kei prAtighAtaka nimitta maLatAM-bAhya upAdhithI grasta thatAM tenI vAMkI gati paNa thAya che. A hakIkata temaja anuzreNinuM lakSaNa graMthakAra nIce mujaba nirdeze che: 53 ; 1 tattvArAja ( pR. 96 )mAM kahyuM che -- AkAzapradeza paMktiH zreNiH / kt ""
Page #497
--------------------------------------------------------------------------
________________ chava-adhikAra. [ prathama govAnAM jati gueniyati, viSe itannArAzAnushrenniruupenn jIva-pudgalAnAM yA gatistadrUpatvamanuzreNigatelakSaNam, AkAzapradezapanyanusAreNa gamanarUpatvaM vA / ( 131) anAhAritAnuM kAla-mAna je jIva mekSe javA nIkaLe che tene uddezIne te aMtaragati daramyAna AhArane prazna ja nathI, kemake AhArane artha sthULa zarIrane yogya pudagalanuM grahaNa e che ane mucamAna jIvane te sUkSma zarIra ja nathI to pachI sthULa zarIranI to vAta ja zI ? janmAMtara mATe prasthAna karatA jIvane lakSmIne AhArane prazna saMbhave che, kemake aMtarAlagatimAM paNa tene sUma kAmaNa zarIra che ja. vizeSamAM evA jIvane pUrva AyuSya pUruM thatAMnI sAthe ja navIna AyuSya, "gati-nAma-karma ane AnupUrvInAma-kamane yathAsaMbhava udaya thaI jAya che. atre e dhyAnamAM rAkhavuM ke punarjanama mATe prayANa karatA dareke dareka jIvane AhAra hoya che ema nathI; keTalAkane aMtarAlagatinA samaya daramyAna AhAra hoya che paNa khare ane keTalAkane nathI paNa hatuM. lokaprakAza (sa. 3)mAM kahyuM che ke - dvArA zu chawthA, sarve kArti vinA tricatuHsamayAntA syAt , tatrAnAhAritA'pi ca // 76 // " arthAta vakra gatine chIne eTale vakra gativALA saMsArI jI sivAyanA sarve chaThThama AhAraka hoya che. temAM paNa arthAt vakra gati daramyAna vaLI anAhAritA traNa ke cAra samaya sudhInI hoya. jIvasamAsamAM je nIce mujabane ulekha najare paDe che te A pramANe saMbhavatI anAhAritAne dhyAnamAM laIne karAyo hoya ema samajAya che 1 AthI karIne aMtarAlagati daramyAna saMsArI jIvane kAmeNuM zarIrathI udabhavatuM AtmapradezanuM kaMpana yAne "kAzmaNa yoga paNa avazya hoya che ja. jyAre vega che tyAre karma-pudagalanuM grahaNa paNa che ja, kemake yoga ja karma-vargaNAnA AkarSaNanuM kAraNa che. varasAda paDato hoya te vakhate phekeluM saMtapta bANa jala-binduenuM grahaNa karatuM ane temane zeSatuM cAlyuM jAya che tevI ja rIte aMtarAlagati vakhate kAmaNa yogathI caMcaLa chava karma-vagaNanuM jarUra grahaNa kare che ane e vagaNane potAnI sAthe meLavato janma-sthAnamAM jAya che. 2-3 jue caturtha ullAsa. 4 audArikAdi zArIranA poSaka AhArarUpa karma-yugalanA prahaNanuM kArya to cAlu ja hoya che. bhUla pudagalanA prahaNane abhAva che, kintu
Page #498
--------------------------------------------------------------------------
________________ 41 ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA. viggahagaimAvannA kevaliNo samuhayA ajogI y| siddhA ya aNAhArA sesA AhAragA jIvA / / 82 // " arthAt vigraha-gatine prApta thayelA che, samuddaghAta karatA kevalajJAnIo, (zeleSI avasthAmAM vartanArA) agI (kevalIo) ane siddho anAhAraka che, jyAre bAkI badhI avasthAmAM vanArA cha AhAraka che. je utpatti-pradeza samazreNie rahela hoya te prANu aju gati vaDe tyAM eka samayamAM ja jAya che ane te ja samayamAM te navIna janma saMbaMdhI AyuSya ane AhAra bhogave che." nizcaya-naya temaja vyavahAra-naya ubhayane A vAta mAnya che. kahevAnI matalaba e che ke bAju gativALA che je samaye pUrva zarIrane tyAga kare che te ja samaye nUtana janma-pradeze 1 chAyA vittinargar: karinaH rajavAtA aniSTha | vizva nA zeSA ApavA zerA: // 2- A benuM svarUpa AgaLa upara vicArAze. 4 kahyuM paNa che ke " unjugaipaDhamasamae paramadhiyaM Auya thaa''haaro| thavA paganA pAkavimAM 35 che " [ gati imAma uttamavibhAgu tathasse: I vakrAdidvitIyasamaye paramavikAyurudayameti // ] athata rAju gatinA pahelA samayamAM parabhavanuM AyuSya ane AhAra udayamAM Ave che, jyAre vaTAdi gatinA bIjA samayamAM parabhavanuM AyuSya udayamAM Ave che. A kathana vyavahAra-naya anusAra samajavuM. kemake pUrva bhavanA carama samayane, vakra gatinA pariNAmanI abhimukhatAne laIne, keTalAke vyavahArathI vakra gatine prathama samaya gaNe che; ethI karIne emanA mata mujaba bhavAMtaranA prathama samayamAM eTale ke vakra gatinA bIjA samayamAM parabhavanuM AyuSya udayamAM Ave che. nizcaya-naya pramANe vicAratAM te prANI aMtima samayamAM gatinI saMmukha hoya che te paNa pUrva bhava saMbaMdhI saMdhAta (grahaNa) ane parizATa ( tyAga ) sattAmAM hovAthI A samaya pUrva bhavono saMbhave, nahi ke gatine; kemake pUrva bhavanA zarIrane sarvIza tyAga to AgAmI bhavanA Aa kSaNamAM ja thAya che. A vAtane " mAvje rAto " [ vmaraghathaLe rA: ] e Agamano pATha paNa samarthita kare che. A ja samayamAM te AyuSyanI sAthe gati paNa udayamAM Ave che. tethI parabhavanuM AyuSya paNuM AvA samayamAM udayamAM Ave che. 5 " tyAga ne parizATa' paNa kahevAmAM Ave che ane e dArikAdi zarIranAM traNa karo paikI eka che; kemake saMpAta temaja saMghAta ane parizATana samudaya e bAkInAM be karaNe che. A saMbaMdhamAM ApaNe tapAvelI telanI tAvI ( loDhI)mA nAkhelA pUlA ( apUpaka )nuM udAharaNa vicArIe. prathama samayamAM A pUDale sarvathA tela grahaNa kare che paNa teno tyAga karato nathI; tyAra bAda te DuMka tela pIe che-grahaNa kare che ane vaLI thoDuMka tyaje che. evI ja rIte prANu utpanna thatAM
Page #499
--------------------------------------------------------------------------
________________ 420 jIva adhikAra [ prathama jai paheAMce che. temAM samayAMtara thatA nathI. ethI karIne Rju gativALA saMsArI jIvA AhAraka ja che; temane mATe anAhiratA nathI ja; kemake Rju gatine samaya eTale kyAM te tyAga karelA pUrva bhavanA zarIra dvArA grahaNa karelA AhAranA samaya che ke kyAM te navIna utpattisthAnanA grahaNa karelA AhAranA samaya che. vigraha-gatimAM anAhAritAnu kAla-mAna-- have vigraha-gati daramyAna jIva keTalA samaya pata AhAraka yA anAhAraka hoya che tenA ullekha karIe. A vAta prathama teA nizcaya-naya pramANe tapAsIe. nizcaya-naya pramANe ekavigrahA gati karanArA jIva eka samaya anAhAraka, dvivigrahA gati karanAra jIva e samaya anAhAraka, trivigrahA gati karanAra jIva traNa samaya anAhAraka ane caturvigrahA gati karanAra jIva cAra samaya anAhAraka heAya che, kemake A sarva gatimAM jIva chellA samayamAM AhAra kare che, arthAt potAnuM sthAna prApta karyA pachI te AhAra kare che, AnuM kAraNa e che ke nizcaya-naya pramANe te bhAvi(thanArA) bhavanA pUva samayamAM pUrva zarIranI sAthe saMbaMdha nahi hAvAthI temaja thanAra zarIranI aprAptine lIdhe AhAra hAtA nathI. vyavahAra -naya pramANe te ekavigraDA gati daramyAna eka paNa samaya anAhAraka nathI arthAt banne samaya AhAraka che. dvivigrahA gati daramyAna eka samaya anAhAraka samajavA, jyAre trivigrahA gati daramyAna e samaya anAhAraka ane caturjiMgrahA gati daramyAna traNa samaya anAhAraka jANavA.' Anu' kAraNa e che ke vyavahAranayanI apekSAe te vakra gatimAM jIva pahelA ane chellA ema banne samayeAmAM AAhAraka thAya che; bAkInA--vacalA samayeAmAM ja anAhAraka che. kahevAnI matalaba e che ke pahelA samayamAM te zarIrane cheDe che prathama samayamAM utpatti-dezamAM rahelA pudgalenuM sarvathA praNa ja kare che, tyAra bAda khIjA samayathI mAMDIne te bhava paMta grahaNu ane tyAga e baMne kAryo kare che arthAt sadhAta pizATana cAlu hAya che.-pachIthI AyuSya samApta thatAM bhAvi AyuSyanA Adya samayamAM parezATana ja thaya che. arthAt pUrva zarIranA pudgaleAnA tyAga ja thAya che, nahi ke grahaNa. atra e noMdha karavI Avazyaka samajAya che ke audArika, vaikriya ane AhAraka zarIrAne viSe traNe karaNA che. bAkInAM e tejasa ane kArmANa zarIremAM sadA sadhAta-parizArUpa eka ja karaNa che, kemake e ane anAdi hAvAthI emane kevaLa sadhAta hateA nathI ane kevaLa parizAya te! mekSagAmIe paratve ja sabave che. 1 kahyuM paNa che ke -Tu-ti-23-vAsu dugasamayetu paramAdAro !dugakkAisu samaya: iga-do tinni u aNAhArA // [ eka-dvi-tri- caturvakrAsu dvikAdisamayeSu parabhavAhAraH / dvikrAdiSu samayA ekadvitrayastu anAhArAH // ] ; arthAt eka vakra ( vigraha ) vALA, khe vakravALI, traNa vakravALI ane cAra vakravALI emAM anukrame khIjA, trIjA, ceAtha ane pAMcamA samayamAM parabhavane ADAra DrAya che. divakrA gatiemAM anukrame eka, be ane traNa samayeA anAhAraka che. yy gativagere
Page #500
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA. 421 ane e ja samayamAM te zarIrane yogya evA pudgalene jIvanA vegane lIdhe tema-AhAra karIne grahaNa kare che ane AvI rIte audArikAdi pugalanuM je grahaNa karavuM te AhAra levAthI jIva prathama samayamAM AhAraka gaNAya che ? vaLI chellA samayamAM te te utpatti-dezamAM AvI paDe che te vakhate te bhavane yogya evA paramANuone te cuthAsaMbhava AhAra kare che. AthI joI zakAya che ke ekavigrahA arthAt be samayavALI gatimAMnA bane samaye AhAraka che; temAM te eka paNa samaya anAhAraka nathI. nizcaya-naya ane vyavahAra-naya pramANe Ama bhinnatA Ave che tenuM kAraNa e che ke nizcaya-naya ema mAne che ke jayAre eka manuSya eka kAryamAM atyanta vyagra hoya tyAre te bIjuM kArya karI zakatuM nathI. AthI prastutamAM jyAre jIva zarIrane choDavA rUpa vyApAramAM lIna thaI gayo hoya, te samaye A zarIranI sAthe navA pudgalene saMbaMdha karAvavA rUpa arthAt jene anya zabdomAM kahIe te AhAra karavA rUpa kArya te kevI rIte karI zake ? eTale ke te samayamAM te anAhAraka che. vyavahAra-nayanI mAnyatA e che ke jene je kArya karavAnuM hoya te te te game te prakAre jarUra kare ja. AthI e bhAva nIkaLe ke je samayamAM te zarIrane choDavA rUpa kArya karI rahyo hoya te ja samayamAM te anya pudagalene grahaNa paNa kare che arthAt AhAra kare che, kemake je pudgalene pite zarIrathI alaga karavA mAge che tene tema karavAmAM prathama tene tenuM zarIra sAthe saMbaMdha karAvavo paDe che ja (kAraNa ke alaga karavAnI A ja rIti che ) ane AnuM bIjuM nAma "AhAra che. A vivecanane sAra sahelAIthI samajI zakAya teTalA mATe nIce mujaba cheThA ApavAmAM Ave che. gati | kala-mAna nizcaya naya pramANe vyavahAra naya pramANe anAhAra samaya anAhAra samaya 1 samaya ekavigrahA dvivigraha trivigrahA 4 . catuvi graho AhAra-mImAMsA punarjanma mATenI aMtarAlagati daramyAna AhAra saMbhave che ke nahi e prazna ApaNe vicArI joye, paraMtu AhAranuM lakSaNa graMthakAranA zabdamAM jANavuM bAkI che eTale te joI laIe. 1 AnA svarUpa mATe juo pR. 422. 2 dvivigrahAdi gatimAM paNa sarvatra A ja pramANe prathama samaye AhAra jANu.
Page #501
--------------------------------------------------------------------------
________________ 422 chavaadhikAra [ prathama AhAranuM lakSaNa 'audArikAdipudgalAnAmAdAnarUpatvamAhArasya lakSaNam / (132) arthAt audArika vagere pudagalenuM grahaNa te "AhAra " che. A AhAranA (1) ojasu, (2) lema ane (3) kavala ema traNa bhede paDe che e hakIkata graMthakAra nIce mujaba nirdeze sa cAhArakhividhaH, ojo loma-kAvalikabhedAt / A bheda samajAya te mATe ApaNe traNenAM lakSaNe jANavA joIe. temAM e AhAranuM lakSaNa e che ke taijskaarmnnyogenaudaarikaadishriiryogypudrlaanaamaadaanruuptvnANApaMca RkSaNam' (22) arthAta taijasa ane kAmaNa zarIrenA yogathI dArikAdika zarIrane yogya evA pudagalene grahaNa karavA te "ojasU-AhAra" che. loma-AhAranuM lakSaNa tvagindriyAdidvArA zarIropaSTambhakapudralAnAdAnarUpatvaM lomaahArA grAmA (234) arthAt sparzanendriya Adi dvArA zarIrane puSTa karanArA pudagalene grahaNa karavA te "lemaAhAra " kahevAya che. kavala-AhAranuM lakSaNa mukhe kavalanikSeparUpatvaM kAvalikAhArasya lakSaNam / (135) 1 tatvArtharAja0 (pR. 97)mAM AhAranuM lakSaNa nIce mujaba ApeluM che- * kALAM zALat vNInAM nAjukAdaLanAkAra." arthAta tejasa ane kArya zarIra to saMsAranA ucchada payaMta pitAne yogya pudagalone upacaya karatA hovAthI e sivAyanAM audArika, vaikriya ane AhAraka e traNa zarIrane temaja AhAranI abhilASA vagerenA kAraNarUpa cha paryApine yogya pudgalanuM prahaNuM te " AhAra ' che. - 2 "Adi' zabdanI sArthakatA zI rIte che te jANavuM bAkI rahe che, joke A pramANe * Adi ane prayoga te lokaprakAza ( sa. 3, . 1123 )mAM paNa che.
Page #502
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Ahata darzana dIpikA. 423 arthAt mukhamAM bhejana vagerenA keLIo mUkIe te "kavala-AhAra" jANa. zAstramAM AnuM nAma "prakSepa -AhAra sUcavAyuM che.' eka dehane choDIne aju yA vakra gati dvArA utpatti-sthAne jaI prathama samaye tejasa ane kAmaNa yoga vaDe manuSya ke tiryaMca tarIke janma lenAra chava audArika zarIrane cogya ane deva athavA nAraka tarIke janmanAra jIva kriya zarIra egya pagale avirahitapaNe grahaNa kare che-ene AhAra kare che. tyArabAda dvitIyAdi samayamAM zarIrane prAraMbha thavAthI dArika ke vaikiyathI yukta evA taijasa ane kAmaNa go vaDe-mizra yogo dvArA zarIranI niSpatti jyAM sudhI na thAya tyAM sudhI ( arthAt aMtamuhUrta kALa sudhI ja) svazarIra yogya pagale grahaNa karyA kare che. A pramANenuM pudagalanuM grahaNa te "eja AhAra jANa. "ojas' zabdanA traNa arthe thAya che. (1) dehane egya pudagale arthAt utpatti-dezamAMnA AhAra-gya pagale (2) tejasa kAya ane (3) tejasa kAyakRta AhAra A vAta lokaprakAza (sa. 3)nA nimnalikhita kaleka uparathI jaNAya che " sarvocA gANA, no reDhApu ! ojo vA taijasaH kAya-stadrUpastena vA kRtaH // 1125 // " 1 jue pR. 424. 2 sUtrakRtAMga-niktimAM kahyuM paNa che ke " goLa ( re ?) dAi AhAra maLatAM nIko - temAM huM kolef rs rIra nijatI | 27 . " [ kone (tejana ?) mA Apati anatAM kAra | tena paraM mizrena yAvata zarIrasya niSpattiH // 3 A hakIkata zrIzIlAMkarine mAnya che, paraMtu e saMbaMdhamAM matAMtara paNa che e vAta temaNe racelI sUtrakRtAMganI vRttinA 343mA patramAMnI nimnalikhita paMkti uparathI jaNAya che tejasena kArmaNena ca zarIreNaudArikAdikAdizarIrAniSpamizreNa ca ya AhAraH sa sarvo'pyojA( ja AhAra iti / kecid vyAcakSate-audArikAdizarIraparyAptyA paryAptako'pIndriyApAnabhASAmanaHparyAptibhiraparyAptakaH zarIreNAhArayan ojA. ( 1 )Ara ri gRhane, tasutAruM tu javA-ev( ne )fkaLa ja Aurt: ka nAdAra jIta " arthAta tejasa temaja kArmaNa zarIra vaDe audArika vagere zarIranI niSpatti sudhI mizra yoga vaDe je AhAra karAya che te badhe " ojas' AhAra che. keTalAka ema kahe che ke audArikAdi zarIra - paryAptithI paryApta kintu indriya-paryApti, prANapAna-paryApti, bhASA-paryApti temaja manaH-paryApti paratve aparyApta e jIva zarIra dvArA je AhAra kare che, te "ojasu-AhAra che; tyAra bAda tvacA vaDe sparzanendriya dhArA karAte AhAra " loma-AhAra ' che,
Page #503
--------------------------------------------------------------------------
________________ 424 jIva-adhikAra. [ prathama evI rIte lema ( rUvAMTI) vaDe karAte AhAra te "lema-AhAra' che, jyAre kavalanA prakSepa pUrvaka AhAra te "kavala (prakSepa)-AhAra" che. kayA jIvane kayo AhAra hoya che?-- sarve aparyApta che eja AhArI jANavA. paryApta jIvonA saMbaMdhamAM phakta lemaAhAra ane kavala (prakSepa-) AhAra saMbhavI zake che. temAM ekendriya, deva ane nArakane kavala-AhAra nathI, kemake ekendriya jIvane moTuM nathI te pachI Ave AhAra temane saMbhave ja kayAMthI? vaLI nArake ane devatAo te vaikiya zarIdhArI hovAthI temaja temanA svabhAvane laIne temane kavala-AhAra saMbhava nathI. AthI spaSTa thAya che ke A jIvane lema-AhAra ja che. bAkInA jIvane lema-AhAra ane kavala-AhAra bane che. vizeSamAM e dhyAnamAM rAkhavuM ke " manobhakSaNa "rUpa AhAra te sarva devatAone ja che.' mana vaDe potAnA 1 sarakhAvo sUtrakRtAMganI niyuktinI nimnalikhita mAthAo: " sarIreNoyAhAro tayAya phAseNa loma aahaaro| v arg gr karaza tg nAyarA || 17? " [ rogamAdAra: rajA na kowigrr; | kSevrNA : kunaH afsTa mavati jJAta: | ] " yAda rIvA rathe jhagT pass | pattanA 4 stro pahere Dhora (ti ) nAyakA che 272 " [ amArA rAH swafa jJAtadA: | paryAptAzca lomni prakSepe bhavanti jJAtavyAH // ] "pagidiyadevANaM neraiyANaM ca nasthi pakkhevo / tenA para saMsArasthAna vaLe che 27 | " ekendriyadevAnAM nairayikANAM ca nAsti prakSepaH / zeSANAM prakSepaH saMsArasthAnAM jIvAnAm // 1 temaja " HIT fif 3 nezakutry Ra semANaM AhAro lome pakkheva zrI ceva // " [lomAhArA pakendriyAstu nerayikasuragaNAzcava / - zALAmaiArA ghaf gutaus ] " AyAhArA maNabhakkhizo va nave vi suragaNA hoti / tenA vaMti navA sTore 1ra 4o jaila che ' [ gamArA manamakSiAe Dara kurAna mAlata | zeSA bhavanti jIvA lo mabhi: prakSepatazcaiva // uparyukta 173 mI gAthAnI vyAkhyA karatAM zrI zIlAMkarie matAMtara darzAvatAM kahyuM che ke jIbha vaDe je sthaLa AhAra zarIramAM naMkhAya che te ' prakSepa-bAvAra ' che; je nAka, AMkha ane kAna vaDe upalabdha che ane je dhAturUpe pariName che te " eja AhAra ' che; ane je kevaLa sparzanendriya dvArA upalabdha che ane je dhAturUpe jAya che te " loma-AhAra " che.
Page #504
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA. 425 zarIrane puSTa kare evA je pugalene grahaNa karavAthI tRpti pUrvaka parama saMtoSa utpanna thAya che te muddagalenuM grahaNa karavuM te "mane bhakSaNa AhAra jANa.' Agika ane anAgika AhAra A vividha prakAranA AhAramAM ka AhAra Abhegika yAne Abhega-nivartita che ane ka anAgika cAne anAga-nivartita che tene vicAra karIe, " Abhega-nivartita eTale mAre AhAra kare che evI IcchA pUrvaka banAvela; ethI viparIta te "anAganivartita jANo. varSA RtumAM vadhAre vakhata laghuzaMkA mATe javuM paDe che te temAM pracuratara mUvArirUpa abhivyaMgya (mAlUma paDatA) pudgalarUpa je AhAra che te anAga-nivartita jANa. devA sivAya bAkInA jIvane ojasu-AhAra anAbhega-nivaniMta che. sarve ane tema-AhAra anAmega-nivartita che. paraMtu eTaluM dhyAnamAM rAkhavuM ke nArakenA saMbaMdhamAM te Abhega-nivartita paNa hoI zake. kavala-AhAra temaja mane bhakSaNarUpa AhAra te Aganivartita ja che. A pramANenI hakIkata prajJApanAnI zrImalayagirisUrikRta vRttinA pa11 mA patramAM ApelI che, jyAre dravyalokaprakAza (sa. 3, le. 1129)mAM te ema kahyuM che ke eja AhAra anAbhega-nivartita ja hoya che ane lema-AhAra te Aga-nivartita paNa che. temAM vaLI ekendriyane lema-AhAra anAbhega-nivartita ja che, kemake saMgrahaNInI vRttimAM kahyuM che ke atizaya thI ane apaTu evI manedravyanI labdhivALA ekendriyane AbheganuM maMdapaNuM hevAthI temane AhAra vastugate anAgathI ja nipajele jaNa. prANI anAmega-nivartita AhAra anusamaya avirahitapaNe jIve tyAM sudhI kare che. Abhega-nivartita AhAra paratve A niyama nathI. AhAranA sacirAdi traNa prakAra AhAranA sacitta, acitta ane mizra (sacitta-acitta) ema paNa prakAre paDe che. AmAM devatA ane nArake je AhAra kare che te acitta ja che, kemake vaikiya zarIrane puSTi Ape evA ja puddagalo teo grahaNa kare che, ane e pudagale te acitta ja saMbhave che. bAkInA che ke jemane dArika zarIra che temane A traNa prakAranA AhAramAMthI game te AhAra saMbhavI zake che. AhAra mATenI dizA- ka jIva keTalI dizAmAM AhAra kare che te vicArIe. joke ekaMdara rIte dizAo 1 sarakhAvo prajJApanA-vRttinA 50mA patragata nimnalikhita ullekha - manomakSAcakSaNo dAdara: gha thare che tathASiSAvijAta janatA dArapussttijnkaa. pudgalA abhyabahiyante yadabhyaharaNAnantaraM tRptipUrvaH paramasantoSa upjaayte|" 2 Abhaga, Alecana, abhisadhie badhA samAnArthaka che. 3 AnA artha mATe juo pR. 432. 4 AnA svarUpa mATe juo pR. 446, $4
Page #505
--------------------------------------------------------------------------
________________ 426 jIva-adhikAra. [ prathama te pUrva, pazcima, uttara, dakSiNa, upara ane nIce ema cha che. chatAM paNa keTalIka dizAmAM lekAkAzane abhAva hovAthI ane tyAM elekAkAza AveluM hovAthI tyAMthI-te dizAmAMthI AhAra haI ja kema zake? kAraNa ke akAkAzamAM te pugalane abhAva che. alakAkAzanA sabhAvane laIne AhAra-dravyonI je skUlanA thAya che tene "vyAghAta' kahevAmAM Ave che. kaI paNa prakArane vyAghAta na thAya te chae dizAne AhAra hoya ane vyAghAta thAya to traNa, cAra ke pAMca dizAne AhAra hoya, je ekendriya jIva adhalokanA sauthI nIcenA agnikeNanA nikuTamAM raheluM hoya te jIvanI nIce pUrva ane dakSiNa dizAmAM alakAkAza AveluM hovAthI te jIvane traNa ja dizAne AhAra saMbhave che. e pramANene AhAra pAMca jAtanA sUkSama ekendriya temaja 'bAra vAyukAya jIvone hoI zake. je ekendriya jIva adhelokamAM pazcima dizAmAM raheluM hoya tene nIcenI temaja dakSiNa dizAmAM vyAghAta pahoMce arthAta tene A sivAyanI cAre dizAne AhAra hoI zake che. , je ekendriya jIva bIjI naraka AdinA prastara (pAthaDA)mAMnI Urva ane pazcima dizAne anusarIne rahelA hoya tene phakta dakSiNa dizAmAMthI ja AhAra maLI zake nahi; nIcethI te maLI zake. AthI tene pAMca dizAne AhAra saMbhave che, je jIva vasanADImAM rahelo hoya tene te chae cha dizAne AhAra hoI zake. AthI joI zakAya che ke ochAmAM ochA traNa dizAne AhAra te jIvane che ja. atra kaI prazna uThAve ke traNa karatAM ochI dizAne AhAra na hovAnuM zuM kAraNa te AnuM samAdhAna e che ke kAkAzanuM svarUpa ja evuM che ke tene kaI paNa bhAga e nathI ke jyAM traNa dizAthI ochI dizAnI prApti thAya. dravyAdi apekSA pUrvaka AhAra-vivaraNa- . dravyathI AhAra ananta pradezAtmaka hoya che, kemake saMkhyAta ke asaMkhyAta pradezevALA sakaMdho jIvane grahaNa karavA lAyaka nathI-te tene grahaNa karI zakatuM nathI. kSetrathI A AhAra asaMkhyAta AkAza-pradezane avagAhIne rahe che. kAlathI te jaghanya, madhyama ane utkRSTa sthitivALe che bhAvathI te AhAra varNa ane rase karIne pAMca pAMca jAtane, gaMdhe karIne be jAtano ane sparzI karIne ATha prakArano che. ;' 1. uparyukta nikuTamAM bAra vAyukAya ja hoya che, kintu bAkInA bAdara ekendriya hatA nathI e vAta bhagavatI ( za0 34, u0 1 mU0 85 )nI vRttinA 961 ma patraNetanI nimna- likhita paMkti parathI joI zakAya che.- " 6 rakAma re vAra: gfari-swifkra-saina-vanarAta na tti, pUjAtuM jazafpa utta, rAka vAyuvati ! " ra ba 3rNAvo jaufchAmanAthari fthati: " | arthAta AhArane thogya banelA che tadarUpe jyAM sudhI rahe te kALane " sthiti ' kahe che.
Page #506
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA. 47 AtmAnA pradeza je kSetromAM rahelA hoya tenI bahAra rahelA pudagalone paNa AtmAnA pradezo sAthe sparza te ghaTI zake che te AthI e prazna udabhave che ke AtmAnA pradeze je kSetramAM hoya te ja kSetramAM rahelA AhAra-pudagalane jIva grahaNa kare che ke te kSetramAM nahi rahelAne paNa te grahaNa kare che? AnA javAbamAM samajavuM ke AtmA-pradezane avagAhIne ja rahelA pu6galene jIva AhAra kare che. vaLI A pudagale paNa aMtara rahita-vyavadhAna rahita avagAhIne rahelA hovA joIe; paraMparAe avagAhI rahelA pudagale cAle tema nathI. vizeSamAM AvA pudgalene paNa te AnupUrvI pUrvaka ja AhAra kare che. have anAhAranuM lakSaNa graMthakAre je nIce mujaba raju karyuM che tenI noMdha laI ApaNe A prakaraNa pUrNa karIzuM. tAdRzAhArAbhAvarUpatvamanAhArasya lakSaNam / (136 ) arthAt ojasa, lema ane kAvalika e traNe jAtanA AhArane abhAva te "anAhAra che. janmanI AlocanA pUrva bhavana sthala deha choDyA pachI aMtarAlagati dvArA kevaLa kAmaNa zarIranI sAthe utpatti-kSetramAM AvIne navIna bhavane cogya sthUla dehane anukULa pulanuM paheluM pariNamana karavuM te "janma" kahevAya che. janmanA traNa prakAro pUrva bhava samApta thatAM saMsArI chava pitAnAM karmo anusAra navIna bhava dhAraNa kare che arthAta te na janma le che. AthI karIne badhA jInA janma eka sarakhA nahi hovAthI (1) saMmUchana, (2) garbha ane (3) upapAtathI ema enA traNa bhede paDe che. A vAta graMthakAra nIce mujaba nideze che - sammUcchimaga papAtabhedAt janma tredhA / temAM mUrNimanuM lakSaNa e che ke - garbhasAmagrI vinA samudbhUtarUpatvaM sammUcchimasya lakSaNam , lokatraye yathAyoga dehAvayavaviracanarUpatvaM vA / (137) . 1 je jema rahelA hoya tema tene bahAra karavA athata eka zreNimAM je pugalo hoya tene eka pachI eka ema anukrama vAra, amukane choDIne bIjAnuM grahaNa na karavA pUrvaka AhAra kare te " AnupUva pUrvaka ' AhAra che. 2 AzrayanuM grahaNa AzrIne traNa bheda samajavA.
Page #507
--------------------------------------------------------------------------
________________ 428 jIva-adhikAra [ prathama arthAt garbhanI sAmagrI vinAnI utpatti te saMmUcchima" janma kahevAya che. athavA layamAM yegyatA anusAra dehanAM avayanI racanAne paNa saMmUcchima" janma kahevAmAM Ave che.' zukrazoNitasammilanAdhArapradezavattvaM garbhasya lkssnnm| ( 138) arthAta zuka ane zoNitanA saMmelananA AdhArarUpa pradeza "ga" kahevAya che. A garbhamAM utpanna thanAra chava 'garbha ja kahevAya che. kSetraprAptimAtranimittakaM yajanma tadrUpatvamupapAtajanmano lakSaNam , garbhasammUchimaprakArarAhityena jAyamAnatvaM vA / (139) arthAta je utpattinuM kAraNa phakta kSetra ja che te upapAta' janma kahevAya che. athavA garbha ane saMmUpicchama sivAyane janma te "upapAta" janma che. samUcchanAdi janmanuM spaSTIkaraNa- graMthakAre janmanuM lakSaNa zuM che te darzAvyuM nathI temaja vaLI saMmUcchima-janmanuM eka lakSaNa je nirdoryuM che te garbha-janmanuM lakSaNa samajyA bAda samajAya tevuM che. vizeSamAM 35pAtajanmanAM be lakSaNe paikI bIjuM lakSaNa saMmUchana-janma eTale zuM te jANyA pachI samajAya tevuM che. AvI paristhitimAM saMmUchana-janma ane upapAta-jama viSe spaSTa baMdha thAya te mATe ApaNe tatvArthanI bRhada vRtti (pR. 18-190)nuM avalaMbana laIe. tyAM kahyuM che tema 1 tasvArtharAja (pR. 98)mAM "saMpUcchana' eTale zuM te samajAvatAM kahyuM che ke - " triSu lokepUrvamadhastiryak ca dehasya samantato mUrchanam-avayavaprakalpanam " athota Urdhva-loka, aleka ane tiryagarloka ema vividha lokane viSe badhI bAjuthI dehanA avayavanI racanA te " saMmaIna " che. 2 sarakhA tattvArtharAja (pR. 98)ne nimnalikhita ullekhaH " vana rAjanitaf-fmai masi na karya:" arthAta je sthAnamAM zukra ane zoNitanuM mizraNa thAya che te " garbha ' kahevAya che. athavA tyAM kahyuM che tema " mAtropabhuktasyAhArasyAtmasAtkaraNAda garaNAda garbhaH " eTale ke mAtAe khAdhela AhArane AtmasAta karanAra-tene mizrita karanAra " garbha' che. 3 mULa paMktio nIce mujaba che - "janma ca zarIradvayasambandhitvenAtmano yaH pariNAmaH, atastat sammUcrchanajanma utpattisthAnavartipudgalajAlamanupamRdha na prAdurasti, kiNvAdyupamardanAt surAjanmavat, piSTakiNvodakAdInAmupamardanAt surAyA janma dRSTam, tathA bAhyapudgalAnAmAdhyAtmikAnAM
Page #508
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ahuta darzana dIpikA. 429 ullAsa zarIra-yugalanA saMbaMdharUpe AtmAnA je pariNAma che te ' janma 'kahevAya che. ethI karIne piSTa kiSna, jaLa vagerenA upamana vinA jema surAnA janma thatA nathI tema utpatti-sthAnamAM rahelA pudgalanA samUhanuM upamana karyA vinA samUna-janmane prAdurbhAva thatA nathI. AthI e lita thAya che ke bAhya temaja AdhyAtmika pudgaleAnA upama nathI je janma thAya che te ' saMmUna " kahevAya che. lAkaDAnI chAla, pAkAM phaLA vagerene viSe utpanna thatA kRmi vagere jIvA te ja lAkaDuM, phaLa vageremAM rahelA pudgalene petAnA zarIrarUpe pariNamAve te khAdya puddagalanA upamanarUpa janma jANavA, evI rIte jIvatI gAya vagerenA dehamAM upajatA kRmi vagere jIvA e jIvatI gAya vagerenA zarIranAM avayavAne grahaNa karI tene peAtAnA deha tarIke parizumAve te AdhyAtmika pudgalanA upamanarUpa janma samajavo. ga janma strInI yonimAM ekadama avatarIne jIva zukra ane zANitanu, mAtAe karelA AhAranA rasanI puSTirUpe je grahaNa kare che te ' garbhajanma ' kahevAya che. upapAta-janma-- pracchannu-paTa ( cAdara )nI upara rahelA ane devadRSyanI nIce rahelA arthAt e enA vaca. gALAmAM rahelA pudagalAne vaikriya zarIrarUpe pariNumAvavA te devaviSayaka upapAta-janma che. atra e dhyAnamAM rAkhavu` ke pracchada-58 ke deva-dUSyanA pudgalAne zarIrarUpe pariNamAvavAmAM AvatA nathI temaja atra zukrAdi puddagalAnu paNa grahaNa nathI, kintu A aupapAtika janmamAM prativiziSTa kSetranI prApti ja nimitta-kAraNa che. evI rIte nArakonI ceAni narakanIvamaya bhIMtane viSe rahela, atizaya saMkINu mukhavALu niSkuTa ( gAma ) che. atra vaikriya zarIranA pugalAne grahaNu karIne sthaLanI sa MkINa tAne laine kacaDAtA nArA vAmaya narakatalamAM jaLamAM phreMkelA pattharanI peThe mahAvegathI paDe che. vopamardanA yajanma bhavati tat sammUcrchanajanma vyapadizyate, bAhyapudgalopamardanalakSaNaM tAvad yathA kRmyAdInAM kASThAdiSu, kASThatvakUphalAdiSu jIvAH kRmyAdayaH samupajAyamAnAH tAneva kASThaphalatvagvartinaH pudgalAn zarIrIkurvanta upajAyante, tathA jIvadravAdizarIreSu kRmyAdayaH prAduHSyantastAneva jIva dravAdizarIrAvayavAnAdAya svazarIratayA pariNatimApAdayantItyAdhyAtmikapudga lopamardana lakSaNa meta janma, pratyakSaM caitat prAyastatra grtaadyuphacheH / 1 kazuM paNa che ke-- devasaya NijaMsi devadasaMta ripa aMgulAsaM khejaibhAgamettApa sarIrogA hajAe aGgulAsahakhyeya bhAga mAtrayA ' uvava jai / [ devazayanIye devadRSyAntarite 3papadyate ! ] zarIrAvagAhanayA
Page #509
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIva-adhikAra. [ prathama : A uparathI sa'mUnAdi traNa prakAranA janmamAM zI vizeSatA che te dhyAnamAM AvI haze. chatAM madamatine paNa te samajAya te mATe eTaluM nivedana umerIzuM ke strI-puruSanA sacAga sivAya ja utpatti-sthAnamAM rahelA pedArika pudgalAne zarIrarUpe pariNamAvavA te ' saMmUnajanma ' che; srIpuruSanA saMcAgathI udbhavelAM zukra ane raktanA pudgalAne dArika zarIrarUpe pariNamAvavA te ' garbha-janma ' che; ane strI-puruSanA saMbaMdha sivAya utpatti-sthAnamAM rahelA vaikriya pudgalAne vaikriya zarIrarUpe pariNamAvavA te ' upapAta-janma 'che. AthI samajAya che ke ga'-janmamAM strI-puruSanA sa'ceAganI apekSA rahelI che, jyAre bAkInA be janmamAM tenI apekSA nathI ja, vizeSamAM samUna ane upapAta a ane janmamAM joke A pramANe strI-puruSanA saMyoganI jarA paNa apekSA nathI ane e STie e bemAM samAnatA che, chatAM sasUnamAM audArika puddagalAnuM ane upapAtamAM vaikriya puddagalAnuM grahaNa che e hakIkatathI paNa e enI bhinnatA samajAya che. 430 atra e dhyAnamAM rAkhavu ke keTalAkanI mAnyatA evI che ke samUna e eka ja sAmAnyataH janma che; garbha ane upapAta tA enAM viziSTa svarUpo che, samUchi`ma manuSkAnAM utpatti-kSetro-- ekendriyathI caturindriya sudhInA jIvA samUcchima che eTaluM ja nahi, paraMtu paMcendriyanA cAra bhedo paikI manuSya ane tiya cAmAM paNa keTalAka sa'mUrcchima che, arthAt manuSya ane tiya-cAnA gA~ja ane samUcchima evA be prakAro che. temAM samUmi manuSyA 256 aMtaradvIpamAM, 15 kasabhUmimAM ane 30 akamabhUmimAM ema 101 prakAranA kSetro uparAMta (1) viSTAmAM, (2) mUtramAM, ( 3 ) zleSmamAM (4) kamAAM, (5) vamanamAM, ( 6 ) pittamAM, (7) aAhImAM, (8) zukramAM, ( 9 ) mRta kalevaramAM, ( 10 ) parUmAM (11) strI-puruSanA sacAgamAM, ( 12 ) vIca - srAvamAM (13 ) zaheranI merImAM temaja ( 14 ) sa apavitra sthaLeAmAM te utpanna thAya che. sa'mUrcchanAdi kramanA hetu-- samR na-janya zarIra atyaMta sthaLa hAvAthI tenA prAraMbhamAM ullekha karAyA che. gabhaja zarIra vaikriya zarIra karatAM vizeSa sthULa che eTale garbhane upapAta karatAM prathama sthAna apAyuM che. vaLI gaja ane opapAtika karatAM samUrcchanaja jIve alpa AyuSyavALA che, ethI karIne ene zarUAtamAM nirdeza karAyA che. vizeSamAM ga-janma ane upapAta-janmanAM kAryAM ane 1 sarakhAvA tattvArthInI bRhad vRtti ( pR. 190 )gata nimna-likhita paMktiH-- " apare varNayanti-sammUcrchanamevaikaM sAmAnyato janma, taddhi garbhapapAtAbhyAM vizeSyata iti / "" 2 AnAM nAmeA mATe juo zrIvijayalabdhisUriSkRta vairAgyarasamajarInuM mArU spaSTIkaraNa ( pR. 271 ). 3 juo 172 muM sAcuM.
Page #510
--------------------------------------------------------------------------
________________ ulAsa | AhaMta darzana dIpikA. 431 kAraNe pakSa che, jyAre saMmUchana-jananuM kAraNa mAMsAdi pratyakSa che ane tenuM kArya je zarIra che te paNa ubhaya lekamAM pratyakSa che, vAste saMmUcchanane sauthI prathama ullekha karAyo che. garbha-janmanI niSpatti saMmUcchanA janmathI kAla-pra thAya che. AthI karIne saMpUrNana pachI garbhane nirdeza karAya te nyA che. saMmUchanaja ane garbhaja karatAM upapAtajanuM AyuSya vizeSa hovAthI papAtikane aMtamAM nirdeza karAya te samucita che. A pramANe tattvArtharAja (pR. 98)mAM sUcavAyuM che, jyAre tavArthanI bRhadavRtti (pR. 190)mAM e nirdeza che ke pratyakSa temaja bahu svAmIvALuM hovAthI saMmUrachanane prAthamika ullekha karAyo chepratyakSa dArika zarIra sAthenA sAdhammane laIne tyAra bAda garbhane ullekha karAya che, ane svAmInA vaidhamyane lakSmIne upapAtane tyAra pachI ullekha karAya che. ni-pAcana janmane mATe keIka sthAna te hovuM ja joIe. pUrva bhavanA zarIrane nAza thayA bAda jesthAnamAM pahela vahelAM sthaLa deharUpe pariNumAvavA mATe grahaNa karelA pudgala kAmaNa zarIranI sAthe tapAvelA loDhAmAM jaLanI jema samAI jAya che te sthAna "ni" kahevAya che. AthI samajAya che ke yoni e AdhAra che ane janma e Adheya che, | graMthakAranA zabdamAM e che ke tajasakArmaNazarIravanto jantava audArikAdizarIrayogyaskandhasamudAyena yatra sthAne yujyante tAdRksthAnarUpatvaM yonerlakSaNam / (140) arthAta taijasa ane kAmaNa zarIravALA che je sthAnamAM audArikAdi zarIrane yogya evA skaMdhA sAthe joDAya che, te sthAnane ni" kahevAmAM Ave che. A ja vAta zrImalayagirisUrie prajJApanAnA navamAM padanI TIkAmAM (225 mA patramAM) karelA nIcenA vyutpatti-artha parathI paNa joI zakAya che -- " "yu mizraNe' yuvanti-tejasakArmaNazarIravantaH santa audArikAdizarIraprAyogyapudgalaskandhasamudAyena mizrIbhavantyasyAmiti yoniH-utpattisthAnama, auNAdiko niprtyyH|" 1 sarakhA tatvArthanI bRhada vRtti ( pR. 191)gata nimnalikhita paMktiH-. " ayamAtmA pUrvabhava zarIranAze tadanu zarIrAntaraprAptisthAne yAn pudgalAn zarI. rArthamAdatte tAn kArmaNena saha mizrayati tamAyaHpiNDAmbhograhaNavaccharIranirvatyartha bAhya pudgalAn yasmin sthAne tat sthAnaM yoniH / " 2 tasvArtharAja (pR. 99)mAM kahyuM paNa che ke --- " nigarAno vizeSa ura vaita , rAdhemerA koipatti. I ''
Page #511
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIva-adhikAra. // prathama A ceAni traNa prakAranI cheH-( 1 ) saMvRta, ( 2 ) vidyuta ane ( 3 ) mizra. temAM saMvRta ceAninAM lakSaNA e che ke---- 432 divyazayyAdivad vastrAdyAvRtasthAnarUpatvaM jantutpatyAdhAravatve sati parakSyamANasthAnavizeSarUpatvaM vA saMvRtayonerlakSaNam (141 ) " arthAt divya zayyA vagerenI mAphaka vastrAdikatho DhaMkAyelA utpatti-sthAnane savRta ceni kahevAmA Ave che, anya zabdomAM kahIe teA jIvanI utpattinA AdhArabhUta eva temaja adRzya ( spaSTa rIte na jaNAtA ) sthAnane 'savrata ceAni" kahevAmAM Ave che. vidyuta ceAninu lakSaNa-- jantUtpattyA dhAravattve sati spaSTamupalakSyamANasthAna vizeSarUpatvaM vivRlayonerjhekSaLam / ( 242 ) C arthAt jIvanI utpattinA AdhArabhUta temaja ( jalAzayAdinI peThe ) spaSTa rIte dekhAtA evA sthAna-vizeSane 'vivRta-ceAni' jANavI. saMvRta-vidyuta yAninuM lakSaNa-- bahirdRzyamapyadRzya madhyaM jantUtpattisthAnaM mizrayonerlakSaNam / ( ??? ) arthAta ( strInA garbhAzayanI peThe ) jenA bahAranA bhAga dekhAtA hoya paraMtu aMdaranA bhAga gUDha haiAya evA jIvanA uttpatti-sthAnane ' saMvRta-nivRta ' eTale ke ' mizra ' ceAni jANavI. jemake gaja tiya ca ane gaja manuSyeAnI ceAni mizra che, kemake je strI garbhAvatI hoya tene ga dekhAtA nathI, chatAM tenA uttarAtinI vRddhi dvArA tenu' anumAna thai zake che. yAninI anya rIte trividhatA sacitta, acitta ane sacittAcitta (mizra) ema paNa cAninA traNa bhedo paDI zake che. temAM 'sacitta yAninuM lakSaNa nIce mujaba cheH-- 1 AnA aM tattvArtharAja0 ( pR. 99 )mAM nIce mujaba samajAvAye! che:-- " AtmanaH -caitanyasya pariNAmavizeSazcittaM tena saha vartanta iti cittAH " arthAt AtmAne eTale caitanyane pariNAma-vizeSa te'citta ' che. tenI sAthe vanArA * citta ' kahevAya che.
Page #512
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA. 433 jIvapradezaiH sahAnyonyAnugamasvIkRtajovadehAdirUpaM yajantUtpattisthAnaM tat sacittayonerlakSaNam, jIvapradezaiH saha sambandharUpatvaM vA (44). athaoNt jIvanA pradezonI sAthe ekameka thaI gayele evA jIvatA jIvane dehAdika bhAga ke jyAM jaMtuo utpanna thaI zake tene "sacitta ni" kahevAmAM Ave che. athavA jIvanA pradeze sAthe saMbaMdha dharAvanArI ni "sacina" kahevAya che. dAkhalA tarIke jIvatI gAyanA zarIramAM utpanna thatA kRmi vagere nI sacitta ni che. acitta yoninuM lakSaNa- zuSkakASThAdirUpaM yajantUtpattisthAnaM tat, sarvathA sajIvapradezasambandharahitatvaM vA'cittayonerlakSaNam / ( 145) arthAt jIvanA utpattisthAnarUpa sUkuM lAkaDuM vagere "acitta ni' kahevAya che. athavA jIvanA saMbaMdhathI sarvathA rahita evA utpatti-sthAnane "acitta yoni" jANavI. sacirAcitta ninuM lakSaNa- ubhayasvabhAvarUpatvaM mizrayonelakSaNam / (146) athati uparyukta ubhaya svabhAvavALI nine sacittAcitta jANavI. bIjI rIte paNa A saMbaMdhamAM vicAra karI zakAya tema che. jemake garbhaja manuSya ane tirthanI yonimAM zukra ane zeNitanA pagale hoya che. AmAMthI je pudgale AtmasAt karAyelA che-Atma-pradezo sAthe saMbaddha che te sacitta samajavA; bAkInA acitta jANavA; athavA zukra e acitta che ane zeNita e sacitta che. temAM jyAre sacitta ane acitta pudgalenuM mizraNa thAya tyAre te sacittAcitta yAne mizra kahevAya che. sparzanI apekSAe ninI vividhatA- vaLI sparzanI apekSAe paNa eninA traNa prakAre paDe che. jemake je zIta sparzavALI peni hoya te "zIta" eni, uSNu sparzavALI ni hoya te "uSNu yoni ane zItaSNa sparza vALI ni te "zItoSNu" kahetAM "mizra' jANavI. A hakIkata graMthakAra nIce mujaba nirdeze che - zItasparzavattve sati jantUtpattisthAnarUpatvaM shiityonerlkssnnm|(147) uSNasparzavattve sati jntuutpttisthaanruuptvmussnnyonerlkssnnm|(148) 65
Page #513
--------------------------------------------------------------------------
________________ 434 jIva-adhikAra [ prathama .. zItoSNapariNAmavattve sAta jantRtpattisthAnarUpatvaM mizrayone kSaNam (41) saMvRtAdi ninA adhikArI - cAre prakAranA devatA, nArakI ane ekendriya jIvanI yoni saMvRta che. kIndriyathI mAMDIne caturindriya sudhInAM prANIonI ( vikasendriyonI) temaja saMmUrNima tiryaMca paMcendriya ane samUri manuSyanI ni vivRta hoya che, kemake temanAM jalAzayAdirUpa utpatti-sthAna spaSTa joI zakAya che. garbhaja tiryaMca paMcendriya ane manuSyanI ni saMvRta-vivRta che, kemake garbhanuM svarUpa saMvRtavivRta che. saMvRtAdi nivALA jIvonuM a5bahutva saMvRta-vivRta nivALA che sauthI thaDA che. tethI asaMkhyaya guNa vivRta nivALA che. ethI ananta guNa ani (siddha) che ane ethI paNa ananta guNA saMvRta nivALA che (kemake vanaspatinI saMskRta ni che ane tenI saMkhyA anaMtanI che ). acittAdika eninA adhikArI - nairayikanAM upapAta-kSetre kaI paNa jIvathI parigrahIta nathI tethI temanI ni acitta che. atra keIne zaMkA utpanna thAya ke jyAre sUkSma ekendriya jIve sarva lekane vyApIne rahelA che, tyAre A vAta kema saMbhavI zake ? AnuM samAdhAna e che ke jene te che lekavyApI che, chatAM temanA pradezanI sAthe u5pAta-kSetranA pugale anyonyAnugama saMbaMdhathI saMbaddha-ekameka thaI gayA nathI tethI A hakIkata ghaTI zake che. A pramANe asurakumArAdi bhavanapati, vyantara, tiSka ane vaimAnikenI ni paNa acitta che. ekendriyathI caturindriya sudhInA cho temaja saMmUcchima tiryaMca paMcendriya ane saMmUrNima manuSyanI arthAt sarve saMmUcchima jInI ni sacitta, acitta ane mizra ema traNa prakAranI saMbhave che. garbhaja tiryaMca paMcendriya 1 sarakhA sthAnAMga-vRttinA 122 mA patragata nimnalikhita avataraNa: " pagidiya neraiyA saMvuDajoNI havaMti devA ya / vigali diyANa vigaDA saMkhuDaviyaDA ya gambhaMmi // " [ gf narikrA: saMtAno mArita kAma ! vighikAii (ni:) fthatA saMvRttavivRtA 2 ja (jJAtAnaY) ] 2 sthAnAMga-vRttinA 22 mA patramAM TAMcaNarUpe kahyuM paNa che ke " aJcittA khalu joNI neraiyANaM taheva devANaM / mInA ja gamavANa tividA koLI 2 senari H " [ acittA khalu yoni rayikANAM tathaiva devAnAm / mizrA ja marmavatInAM triviSa: nizva story , 1 -
Page #514
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA. 435 ane garbhaja manuSyanI yoni te mizra ja che, kemake je sthAnamAM teo utpanna thAya che tyAM zukrazANitAdi acitta pudgale che.' acittAdi denikanuM apabahatva- sauthI ochA chava sacittAcitta nivALA che, ethI asaMgeya guNa acitta nivALA che; ethI anantaguNa anika che, ane tethI paNa anantaguNa sacirA nivALA che (kemake nigehanA chanI sacitta ni che ). zItAdi leninA adhikArI narakanA jIvanI (narayikenI ) yoni zIta ke uSNa hoya che, paraMtu te zIteNu hAtI nathI. "ratnaprabhA", "zarkarA prabhA ane vAlukAprabhA" e traNa pRthvIomAM je narayikanAM upapAta-kSetre che te badhAM zIta sparzarUpa pariNAme pariNuta che jyAre e sivAyanAM bAkInAM badhAM kSetro te uSNasparzarUpa pariNAme pariNamelAM che. AthI tyAM rahelA zIta nivALA narayika uSNa vedanA anubhave che. paMkaprabhAmAMnAM upapAta-kSetramAMnAM ghaNAMkharAM kSetro te zIta sparzarUpa pariNAme pariNamelAM che, jyAre thoDAM ja kSetro viparIta pariNAmavALAM che.je prastomAM (pAthaDAomAM)-je narakAvAsamAM zIta sparzarUpa pariNAmavALAM upapAtakSetro che tyAM arthAta te prastAmAM bAkInAM badhAM uSNa sparzathI yukta che. e ja pramANe je narakAvAsamAM upapAta-kSetra uSNaspazI che tyAM bAkInAM badhAM kSetro zIta-sparza che. AthI "paMkaprabhA mAM vasanArA zIta nivALA narayike uSNa vedanA anubhave che, jyAre uSNa nivALA alpasaMkhyAbaddha narayike zIta vedanA bhagave che. AthI ulaTI hakIkata "dhUmaprabhA" saMbaMdhI jANI levI. 'tama prabhA" ane "tamastamaprabhA " mAM te sarva upapAta kSetro uSNaspazI che, jyAre e sivAyanAM bAkInAM badhAM kSetro zItaspazI che. AthI karIne e be chellI pRthvIgata uSNu yoni vALA narayike zIta vedanA bhagave che. bhavanavAsI, garbha ja tiryaMca paMcendriya, garbha ja manuSya, vyantara, ti, ane vaimAnikanAM upapAta-kSetre zIteNu sparzavALAM hovAthI temanI ni zItoSNa ja che. te ekAMte zIta ke ekAMte uSNa nathI. digaMbara mata pramANe-tattvArtharAja0 (pR. 10 ) anusAra keTalAka devonI ni zIta ane keTalAkanI uSNu che. pRthvIkAya, akAya, vAyukAya, vanaspatikAya, kImiya, trIndriya, 1 prajJApanAnI vRttinA 226 mA patramAM kahyuM che ke " garbhavyutkrAntikatiryapaJcendriyANAM garbhavyutkrAntikamanuSya kA (ca) ytrotputtaratAjittA maf ifLatAkrUjAH ratAti zrA te niH " 2 akAya sivAyanA ekendriya eve prajJApananI vRttimAM ullekha che, paraMtu te citya che; tejaskAya sivAyanA" ema joIe kemake AgaLa jatAM vRttikAra pate tejaskAyamI ni uSNa che ema kaLe che. vizeSamAM sthAnAMganI vRttinA 12mA patramAM nIce mujabI gaya. najare paDe che :
Page #515
--------------------------------------------------------------------------
________________ 43 jIva-adhikAra [ prathama caturindriya, saMmRmi tiryaMca paMcendriya temaja saMbhUmi manuSyanAM utpatti-kSetro traNe sparzevALa hovAthI temanI ni paNa traNa prakAranI saMbhave che. tejaskAyanI ni uSNa ja che. zItAdi nivALA jInuM a5bahutva zItoSNa nivALA jIvonI saMkhyA sauthI ochI che, tethI asaMkhyaya guNa uSNu penivALA che; enAthI ananta guNA anika che; ane tenAthI ananta guNa zIta nivALA che (kemake samasta anantakAyanI A ni che). have kayA jIvane kaI ni hoya che te kaika dvArA raju karIe te pUrve manuSyanI strInI ninA AkAra paratve phannata, vaMzIpatra ane zaMkhAvata ema je traNa bhede paDe che tenA svarUpanuM dizAvakana karI laIe. je ceni kAcabAnI pIThanI jema UMcI hoya te " pharmonnata ni" kahevAya che. AvI nimAM uttama na utpanna thAya che. vAMsanAM saMyukta be patre jevA AkAravALI ni te "vaMzIpatra yoni" samajavI. zaMkhamAM jevA Avata (cakaraDA) hoya che tevA AvatavALI ni "zakhAvata yoni" jANavI. A ni te nakkI garbhavinAzaka che. strIratna sAdhAraNa rIte cakavartIne paraNe che. enI zaMkhAvarta ni che. A ni garbhavarjita che arthAta te dvArA saMtAna utpanna thAya nahi, kemake atyaMta prabala kAmAgnine laIne te nimAMnA garbhe nAza pAme che. arihaMta, cakavatI, vAsudeva tathA baladevanI ( arthAta 163 zalAkA puruSomAMnA prativAsudeva sivAyanI) mAtAonI ni kUrmonnata jANavI. bAkInI sarva strIonI yoni vaMzIpatra che. " sIosiNajoNIyA sabve devA ya gbbhvkkNtii|| usiNA ya teukAe daha Nirae tiviha sesANaM // " [ zItoSNayonikAH sarve devAzca garbhavyutkrAntikAH / uSNA ca tejaskAye dvidhA niraye vividhAH zeSANAm // ] AthI ema paNuM samajAya che ke aplAyanI yoni paNa traNe jAtanI che eTale ke te kevaLa zIta nathI ke jevI mAnyatA naiyAyikAnI hovAnuM kahevAya che. 1 atre e dhyAnamAM rAkhavuM ke bahu che temaja jIvasaMbaddha pagalo A nimAM Ave che, garbharUpe utpanna thAya che, sAmAnyataH temaja vizeSataH vRddhi paNa pAme che, paraMtu ahIMthI temanI niSpatti thatI nathI. juo prajJApanA-vRttinuM 228 muM patra. 2 "kurumati ' e nAmathI prakhyAta strI-ratnanA hAthanA sparzathI leDhAnuM pUtaLuM paNa dravI gayuM e zAstramAM ullekha che. 3 24 arihaMte, 1ra cakravartI, 9 vAsudeva, 9 baLadeva ane 9 prativAsudeva ema 63 nI saMkhyA samajavI.
Page #516
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA. 477 mAnavI mahilAnI ceni- strIonI nAbhinI nIce be nAo hoya che. A nAvane AkAra vikasvara puSpamAlA je che. enI nIce adhamukhe rahelI keza (phADA)nA AkAra jevI yoni che. A ninI bahAra Amra-maMjarI (AMbAnI mera) jevI mAMsa-maMjarIo hoya che. RtukAlamAM te mAMsamaMjarIomAMthI zeNita kare che. AmAMthI zeNitanA keTalAka biMduo kezAkAra nimAM dAkhala thaI tyAM rahe che. pAchalathI vIrya sAthe mizrita thaelA te biMduone AhAra karato thako jIva tyAM utpanna thAya che. A zukra ane zeNitanA pudagalamAMthI je pugalene nie nija rUpa karyo che, te sacitta yA mizra che; ane ethI viparIta che te acitta che. keTalAkenuM ema paNa mAnavuM che ke zeNita sacitta che, zu acitta che ane e be bhegA thAya te mizra che. tatvArtha (a. 2, su33)nI bRhada vRtti (pR. 192)mAM darzAvelA matAMtara pramANe te zeNita ane zukra ane acitta che, jyAre yoninA pradeza sacitta che.' 436mA pRSThamAM sUcavela keka nIce mujaba che - che , zIta nijAkAya sivAyanA yoni T || peni jIva vikalendriya ane agarbhajo saMskRta sacitta uSNa ekendriya || bila lAvyA che pacendriya tiryaMca ane manuSya ekendriya , , zIta , , zItAgaNa >> >> >> , , zItaSNa , acitta uSNa ekendriya ane nAraka ,, acitta uSNa , , sIta| tejakAya sivAyanA , , , zIta de ane tejaskAya , , zItaLu * sivAyanA ekendri , , zItaSNa sacittAcitta uSNa pAMce ekendri , sacittAcitta uSNa , , zIta tejakIya sivAyanA , , zIta ekendri >> , zItaSNa vivRta , zItaLu 1 A mata tattvArtharAjane paNa che ema enA 10gyA pRSThagata nimnalikhita paMktithI samajAya che - " garbhajA ye jIvAste mitrayonayo veditavyAsteSAM hi mAturudare shukrshonnitcitta, tamai fuSatA miSama "
Page #517
--------------------------------------------------------------------------
________________ 438 ceni saMvRttavidyuta sacitta uSNa zIta ,, y "" "" >> zIteAkhyu acitta uSNa zIta ,, jIva phAi nahi "" ,, "" jIva-adhikAra. ceni saMvRtativRta acitta 12 ,, zItAN sacittAcitta uSNa "" " 1 sarakhAve sthAnAMga-vRttinA 385mA patragata nimna--likhata paMktiH - pota-varNa saddanasA: potAyi yA-RidisthAjJAtA: '' jIva kAi nahi ,, [ prathama zIta gaja tiryaMca paMcendriya zItANuM ane garbhaja manuSya aDajAdi A yAni sagrahA-- sthAnoMga ( a. 7, 3. 3, sU. 543)mAM sUcavyA mujaba cAnienI sAta prakAre vahe caNI thai zake che. jemake (1) aMDaja, (2) pAtaja, (3) jarAyuja, (4) rasaja, (5) saMsvedaja, (6) sa'mUrchAima ane (7) udbhijja. e aMganA AThamA adhyayananA prathama uddezakamAM te AnI vaheMcaNI ATha prakAre thAya che ema kahyu che ane temAM A sAta uparAMta upapAtajane vibhAga umerelA jovAya che. A AThe vibhAganu sthULa svarUpa vicArIzuM teA jaNAze ke je iMDAmAMthI pedA thAya te 'aMDaja kahevAya che, kemake Dano artha 'iMDu" che. sApa, ghA, kRkalAza (kAkaDA ?), gareALI, magara, kAcabA, zizumArAdi matsya temaja cakalI, kabutara, haMsa, cASa, popaTa, gIdha, bAja, pArevA, kAgaDA, meAra, TiToDI, pagalu ane malAkA ityAdi lemapakSIe aDaja che, peAta eTale vastra; tenI jema utpanna thatA jIvA 'peAtaja' kahevAya che. athavA te pAta eTale vahANu; temAMthI utpanna thatA jIvA 'pAta" gaNAya che. A jIvA khuDhDhA aMge pedA thAya che, temane prasava zuddha che, te jarANuthI lapeTAine ke IMDAmAMthI pedA thatA nathI. udAharaNa tarIke hAthI, sasalu, uMdara, menA ( sArikA ), nALIo, zallaka, vAvillApaka temaja jalukA, valguli, bhAraDa, pakSivizAla vagere ca pakSIone ullekha karI zakAya tema che. je jarAyumAM pedA thAya--jarANumAM rahelA hAya-je jarAyuthI vIMTalAyelA hAya te 'jarAyuja' kahevAya che. temAM jarAyu e eka jAtanuM jALa jevu'AvaraNa che ke je mAMsa ane leAhIthI bharelu hAya che ane jemAM pedA thanArU' baccuM' lapeTAi raheluM hoya che. Ane leAkA 'Ara'kahe che. AvI rIte janmanArA tarIke ApaNA jevA manuSya, gAya, bheMsa, bakarI, gheTu, gheADA, gadheDA, UMTa, mRga, camara ( eka jAtanuM "" 2 tattvArtharAja0( pR. 101 )mAM menA ane popaTa tene aMDaja gaNyA che, jyAre tattvArtha-bhASyamAM menAne pAtaja ane popaTane aMDaja gaNela che. 3 ' zrAvidh 'nA artha teA * zAhuDI ' thAya che ane ' lApaka ' ne badale lAvaka hAya tA tenA atha khikAlI ' thAya che.
Page #518
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ! AhaMta darzana dIpikA. 439 haraNa), bhuMDa (Dukkara), gavaya, siMha, vAgha, rIMcha, citte, kUtare, ziyALa, bilAvigere prANIone nirdeza karI zakAya che, A saMbaMdhamAM jue tattvArtha (a. 2, sU. 34)nuM bhASya (pR. 193). chAza, dahIM, kAMjI, tamana vagerene viSe vAyu-kRminA jevA AkAravALA atyaMta sUkSama je jIva utpanna thAya che te "saja" kahevAya che. "saMsveda eTale "parase', ethI utpanna thatA che "saMdaja' che. jemake mAMkaDa, ju. saMmUcchanathI banelA te "saMmUchima' che. udAharaNa tarIke kRmi, kIdha, mAkhI vagere. ubhi eTale bhUmine bhedavuM. AthI karIne bhUmine bhedIne utpanna thatA che "umijAja' kahevAya che. dawta tarIke pataMgIuM, khaMjana vagere. ninI gaNatrI onI saMkhyA anaMtanI che eTale enAM utpatti-sthAne yAne nio paNa anaMta hevI joIe ema kahevAya tema nathI, kemake jInA sAmAnya AdhArarUpa leka paNa asaMkhya pradezAtmaka ja che temaja vaLI vizeSa AdhArarUpa evA narakanAM niSphaTa, deva-thA temaja pratyeka ane sAdhAraNa jaMtunAM zarIra paNa asaMkhya ja che. AthI karIne je anaMta hovA chatAM penio anaMta, kema hoI zake ? AthI ke ema kahe ke bhale nionI saMkhyA anaMtanI na ha, kintu te asaMkhya hovI joIe to te vAta paNa zAzvasaMmata nathI. kAraNa ke sarvananI draSTi anasAra varNAdinI samAnatAne lakSyamAM laIne ghaNI nione paNa eka ja gaNavAmAM Ave che ane te pramANe vicAratAM anaMta jIvonI nionI saMkhyA 84 lAkhanI ja Thare che. A kathana paNa vistAranI draSTie samajavuM; bAkI anya apekSA pramANe vicAra karatAM saMkSepathI pUrvokta saMvRtAdi nava bheda thAya che. AthI e lakSyamAM rAkhavuM ke 84 lAkha to ninI saMkhyA che, nahi ke saMsArI jInI. evI ja rIte e vAta paNa dhyAnamAM levA jevI che ke e kaMI niyama nathI ke eka yonimAM eka ja jIva utpanna thAya, AthI te jaina zAstramAM kahyuM che ke eka ja nimAM aneka kulo hoya che. jemake chANarUpa nimAM kRmi-kula, kITa-kula, vRzcika-kula ema aneka kule che eTale ke chANamAMthI kami. kITa. vIMchI ema aneka cha janme che. athavA te chANamAMthI utpanna thayelA vIMchIonA rAtA vagere vaNe AzrIne aneka jAtanAM kule che. AthI te ni ane kulane bheda darzAvatAM pravacanasAroddhAranI vRttinA 287mAM patramAM kahyuM che ke - "yonirjIvAnAmutpattisthAnaM, yathA vRzcikAdergomayAdi, kulAni tu yoniprabhavANi" arthAt "ni" eTale jIvanuM utpatti-sthAna, jemake vIMchI vagerenuM chANa vagere ane kula eTale yonimAM utpanna thatuM. 1 A uparathI jaNAya che ke " ubhijaja ne artha atra " vanaspati ' nathI.
Page #519
--------------------------------------------------------------------------
________________ pRthvIkAya 40 ceAni ane kulakoTinI saMkhyA-- jema ceAninI eka dara saMkhyA 84 lAkhanI che tema kula-keATinI sakhyA eka karoDa ane sADIsattANu lAkhanI che. A hakIkata pRthvIkAyAdi AzrIne nIce mujaba cheH-- ceAninI saMkhyA. kula-keTanI saMkhyA akAya tejaskAya vAyukAya pratyeka vanaspatikAya sAdhAraNa vanaspatikAya dvIndriya trIndriya caturindriya tiya ca paMcendriya manuSya nAraka jIva deva kule jIva-adhikAra. 7 "7 27 "" 10 14 2 * r 14 4 4 lAkha *8 ', "" "" "" "" "" "" 34 ,. 29 .. .. 2 "" { 12 lAkha 7 3 7 28 7 . 9 [ prathama 12 5 "" "" "" 17 "" 27 jalacara 12 i pakSI (khecara) 12 ceApagAM pazu(sthalacara)10,, ura:parisarpa 10 bhrujarisa ' . 26 1971 33 1-2 jema ane jAtanI vanaspatikAyanI yoninI sakhyA judI judI maLe che tema kula keATinI saMkhyA maLatI nathI. evI ja rIte tiya ca-paMcendriyanA pAMce prakArAnI kula-kATinI sakhyAne jema pRthak pRthak ullekha maLe che. tema e pAMce prakArAnI yAninI saMkhyAnA judA judA nirdeza jovAmAM AvatA nathI. rU digaMbara mata pramANe ceAninI kule sakhyA 84 lAkhanI ja che. vaLI pRthvIkAyAdinI ceAninI 33 23 32 ,, "" ,,
Page #520
--------------------------------------------------------------------------
________________ 441 ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA. yonionI zubha-azubhatA A pramANe yoninuM prakaraNa samApta karIe te pUrve AcArAMga-vRttimAM maLI AvatI vizeSatA neMdhI laIe. te e che ke 84 lAkha zItAdi niomAM keTalIka zubha che ane keTalIka azubha che. jemake asaMkhyAta AyuSyavALA manuSyanI, saMkhyAtAdi AyuSyavALA cakravatIonI ane tIrthaMkara-nAma-zetravALAnI zubha yoni jANavI. temAM paNa vaLI jAti-saMpannanI zubha yoni ane bIjAnI azubha jANavI. deve paikI 'kibiSAdinI azubha ane bAkInAnI zubha jANavI. paMcendriya tiyAmAM azva-ratnanI ane gaja-ratnanI zubha ane bAkInAonI azubha jANavI. uttama varNavALAM ratna vagere ekendriyanI zubha coni samajavI. sAthe sAthe e paNa umerI laIe ke devendra, narendra (cakavatI), dharmendra (tIrthakara ) ane anagAra sivAyanA cha anaMta vAra saMsAramAM rajhaLe che. garbha-janmAdinA svAmI- janmane vicAra karatI veLA sAthe sAthe ApaNe janma mATenA viziSTa sthAne yAne nio saMbaMdhI digdarzana karyuM. paraMtu kayA janmanA keNa svAmI che te vAta jANavI rahI gaI che eTale - e viSenI hakIkata ApaNe nIce mujaba dhI laIe - deve ane nArakane upapAta-janma hoya che; pAMca jAtanA ekendriyone, traNe vikasendriyone ane agaja paMcendriya evA tiryaMcane temaja manuSyone saMmUcchana-janma hoya che, ane bAkInA tiryaMca paMcendriya ane manuSyane garbha-janma hoya che. temAM garbha-janmanA (1) jarAyuja, (2) aMDaja ane (3) pitaja ema traNa prakAre che. A vAta graMthakAra nIce mujaba nideze che - jarmanA dhA, zarArtha-Dave-motA ! A hakIkata pUrepUrI lakSyamAM Ave te mATe ApaNe garbhajanA traNa prakAranAM lakSaNo graMthakAranA zabdomAM avalokIe. saMkhyA paNa prAyaH upara mujaba ja che. phera eTalA pUratA che ke sAdhAraNa vanaspatikAyanI cauda lAkha yoni na gaNAvatAM tyAM nitya nigadanI sAta lAkha ane anitya nigodanI sAta lAkha enio gaNuvAI che. je jIvo trasa-bhAvane yogya thayA nathI, che nahi temaja thaze nahi teo " nitya nigoda ' kahevAya che, jyAre je jI trasa-bhAvane prApta thaI cUkyA che athavA thaze teo " anitya nigoda ' kahevAya che. vanaspati-kAyanI je daza lAkha yonio gaNAvI che te nitya nigoda temaja anitya nigAda sivAyanAnI gaNavI che eTale A hakIkata pratyeka vanaspatikAya sAthe maLI rahe che. A saMbaMdhamAM tatvArtharAja0 (pR. 100 )mAM nimnalikhita avataraNa najare paDe che - " NiccidaradhA du satta ya taha dasa vilidipasu chacceva / suraNirayatiriya pauge coddasa maNue sadasahassA // " [ nityetaradhA dviH sapta ca tarau daza vikalendriyeSu SaDeva / suranirayatiryakSu catvAri caturdaza manuje zatasahasrANi || ] 1 juo 187muM lakSaNa. 58 *
Page #521
--------------------------------------------------------------------------
________________ 442 jIva-adhikAra. [ prathama jarAyujanuM lakSaNa- jAlavat prANiparivaraNarUpatve sati vitatamAMsazoNitarUpatvaM karAyorjakSaNam (2pa0) tatra sAtatva vAyunasya pAm (12) arthAt jIvanI cAre tarapha jALanI mAphaka AvaraNarUpe patharAyelA mAMsa ane zeNitane jarAyu" kahevAmAM Ave che ane emAM utpanna thanAra che "jarAyuja' kahevAya che. apsajanuM lakSaNa nekhatvaksadRzopAttakAThinye sati zukrazoNitaparivaraNarUpaM yad maNDalaM tadrUpatvamaNDasya lakSaNam / (152) tatra jAtatvaM cANDajasya hRkSaNam (zarU) arthAta zukra ane zaNitanuM baneluM ane nakha ane cAmaDI jevuM kaThina evuM jIvanI AsapAsanuM maDaLa "anDa" (iMDuM) kahevAya che ane e aDamAM utpanna thanAra chava "ahaja' kahevAya che. patajanuM lakSaNa te vAta tanastha akSaNam (24) arthAta pitamAM utpanna thAya te pitaja jANavA. tija' zabdanI yathArthatA tattvArtharAja (pR 101)mAM ema kahyuM che ke "pitaja e pATha ayukta che, kemake athabhedane abhAva che, kAraNa ke pitamAM ke utpanna thatuM nathI. AnA uttara tarIke ema kahevuM ke AtmA pitaja che te te ThIka nathI, kAraNa ke pitarUpe pariNamelA AtmAne ja pita' kahevAmAM . Ave che eTale "pita" e kaI AtmAthI pRthaka padArtha nathI. A hakIkata samajAya te mATe tinuM lakSaNa A graMthamAM je nIce mujaba ApyuM che te vicArIeH "kriti rivara mantare ripUvagha niritamAtra gva rispndsaamoplkssitH potH|" 1-2 sarakhA tatvArtharAja (pR. 100-101 )gata nimnalikhita paMktio - "yajAlavat prANiparivaraNaM vitatamAMsazoNitaM tajarAyurityucyate / / yatra khalu nakhatvaksahazamupAttakAThinyaM zukrazoNitaparivaraNaM maNDalaM tdnnddmityaakhyaayte|"
Page #522
--------------------------------------------------------------------------
________________ 443 ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA. arthAta koI paNa jAtanA AvaraNa vinAne, paripUrNa avayavavALe, nimAMthI nIkaLatAnI sAthe ja parispaMdanI zaktivALe jIva "pita kahevAya che. A saMbaMdhamAM tattvArthanI bRhadavRtti (pR. 17)mAM te e ullekha che ke-- " potA eva jAtA iti potajAH-zuddhaprasavA, na jarAvAdinA veSTitA iti yAvat / atra ca ' anyeSvapi dRzyante / iti vacanAt DaH, apare tvetacchandavyutpattibhItyA ' jarAyavaNDajapotAnAM garbhaH' ityabhidhIyate sUtramAhitanaipuNyAstat sarvathA ta evAvayanti sUriviracitanyAsamanyathA kartum , vayaM tu prakRtAsaraNameva kurmH|" upapAtanA be prakAra che -(1) devepAta ane (2) nArake papAta. temAM devepapAtanuM lakSaNa vicArIe. devadRSyAntaritadevazayanIye jAyamAnatvaM devopapAtasya lakSaNam / (25) arthAta divya vasathI AcchAdita evI deva-zayAmAM utpanna thanArA ivene janma papAta' jANa. nArakepapAtanuM lakSaNa te e che ke- saMvRtagavAkSakalpatvena sthiteSu nArakotpattisthAnarUpaniSkuTeSu gAyamAnara nArApAtazya kSam (padda) arthAta guNa gokhalAnA AkAra jevA ane nArakanA utpatti-sthAnarUpa evA niSphaTamAM utpanna thatA ne janma "nArake papAta" kahevAya che. deva vagerene janma - devatA marIne tarata ja deva yA nAraka tarIke utpanna thAya nahi temaja nAraka paNa marIne deva yA narakagatimAM jAya nahi. manuSya ane tiryaMca marIne cAra gatimAMnI game te gatimAM jaI zake. paNa ahiMA eTaluM khAsa dhyAnamAM rAkhavuM ke lAgalagaTa manuSya marIne manuSya tarIke sAtathI vadhAre vAra utpanna thaI zake nahi. vizeSamAM A banAva bane e atidurlabha vAta che, kemake eka vAra manuSya tarIke utpanna thavuM e paNa kaMI bALakane khela nathI. vaLI pAchA manuSya tarIke janma meLava e te mahApuNyanA udayanI apekSA rAkhe che. vizeSamAM sarva janmamAM manuSya janma uttama kahyo che, kemake e ja janma dvArA mukti maLI zake che. manuSya-janmanI durlabhatA
Page #523
--------------------------------------------------------------------------
________________ 444 chava-adhikAra. [ prathama batAvavA zAstramAM daza dekhAte ApavAmAM Ave che te viSe vicAra karavAthI manuSya-janma sArthaka karavAnI preraNA maLe che. mukta jIve pharIthI saMsAramAM janma le nahi ema jaina zAstranuM mAnavuM che. A vAtanuM samarthana ApaNe aMtima bhAgamAM karIzuM. A prasaMge te eTaluM ja kahevuM basa che ke nimnalikhita maMtavyo sAthe jaina zAstra saMmata nathI " yadA yadA hi dharmasya, glAnirbhavati bhArata / abhyutthAnAya dharmasya, tadA''tmAnaM sRjAmyaham // " -bhagavadgItA (a. 4, le. 7) temaja " jJAtino dharmatIrtha, vArtA para paNa gatvA''gacchanti bhUyo'pi, bhavaM tIrthanikArataH // " zarIra-nirUpaNa zarIranA pAMca prakAre- janma e zarIrane ja prAraMbha hevAthI enA pachI zarIranuM varNana karavAmAM Ave che. zarIradhArI jI anaMta che ane e pratyekanuM zarIra bhinna bhinna che eTale vyaktigata zarIrane vicAra karatAM tenI saMkhyA anaMtanI thAya che, paraMtu kAryakAraNa vagerenI samAnatAne lakSyamAM rAkhIne saMkSepathI jaina zAstramAM zarIra pAMca prakAranAM gaNAvyAM che -(1 (3) AhAraka, (4) taijasa ane (5) kAmaNa. A pAMca zarIranAM svarUpa samajAya te mATe prathama to ApaNe tenAM graMthakAre raju karelAM lakSaNe vicArIe. dArika zarIranuM lakSaNuM- - udAraiH sarvotkRSTapudgalairjAyamAnatvam , audArikazarIraprAyogyavargaNAbhirjAyamAnatvam , sarvazarIrApekSayA svabhAvatastuGgasvarUpatvaM vauvArivArIkaraNa RkSAt (257) arthAta udAra eTale sarvotkRSTa pudagalonuM baneluM zarIra te 'AdArika kahevAya che. athavA hArika 1 juo vairAgyarasamaMjarInuM spaSTIkaraNa (pR. 12-15). 2 " te gfsa " e pramANenI " zarIra ' zabdanI vyutpatti che. AthI karIne keAI ema kahe ke ghaTa, paTa vageremAM paNa vizIrNatA rahelI che te te paNa "zarIra' kahevAze te te kathana yukti-saMgata nathI, kemake zarIra-nAma-karmanA udayane temAM abhAva che. 3 sarakhA taravArtha (a. 2, sU. 36 )- " saurA -dikarA-chadAra-taisara-jJAnAni na " temaja prajJApanAnuM 14 muM sUtra " unna karI guttA, - gi fig Igg sekag " [paJca zarIrANi prajJaptAni, tadyathA-audArikaM dhaikurvika AhArakaM tejasaM kArmaNam / /
Page #524
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Ardrata darzana dIpikA. 445 zarIrane ceAgya evI vargaNAthI anelu zarIra te 'AdArika' che. athavA badhAM zarIronI apekSAe svAbhAvika rIte ucca svarUpavALu zarIra te 'dArika' che. aidArika zabda 'udAra' uparathI banelA che. tenA atha * pradhAna ' yAne ' mukhya ' thAya che, A pradhAnatA pUjya tIthaMkara temaja gaNadharadevanA dehanI kAMtine AzrIne rahelI che, kemake temanA dehanI kAMti jevI kAMti tA 'anuttara' vimAnanA devAnI paNa nathI. vaLI A zarIra sarvottama che, kemake e zarIra dvArA ja mukti meLavI zakAya tema che. A uparAMta bIjAM badhAM zarIrA karatAM enu mAna vadhAre ( eka hajAra ceAjana karatAM kaMika vizeSa ) heAvAthI ene 'Arika' kahevAmAM Ave che. ( atra e dhyAnamAM rAkhavuM ke bIjA badhAM zarIra paikI vaikriya zarIrathI papAtika sahaja vaikriya samajavuM ke jenuM mApa te 500 dhanuSyAnu che; kemake nahi teA uttara vaiSkriya zarIranuM mAna teA lakSa ceAjana heAi zake che. ) vaLI svalpa pradezanuM anela heAvAthI te ghana nathI-virala pradezI che urala ' che. AthI karIne temaja bheDanI mAphaka bRhat hAvAthI paNa A zarIra 'dvArika' kahevAya che. vaLI mAMsa, hADakAM vagerethI banelu hAvAthI A zarIra 'ArAla' kahevAya che ane tethI karIne te 'dArika' kahevAya che. nIce lakhelI gAthAo A vAtanuM samana kare cheH " tatthodAramurAlaM uralaM orAlameva viSNeyaM / orAliyaM ti paDhamaM paDuca titthesarasarIraM // 1 Avazyaka niyukitamAM kahyuM paNa che ke 21 savvasurA jai rUvaM aMguTTapamANayaM viDabvejjA / jiNapAyaMguhaM para Na soie taM jahiMgAlo // 969 // [ sarvasurA yadi rUpamaGgaSThapramANakaM vikurvIran / jinapAdAGguSThaM prati na zobhate tad yathA'GgAraH // ] - rthAta devA divya zakti vaDe aMguThA jevaDuM rUpa viSuve te te aMgArAnI peThe jinezvaranA aMguThA AgaLa ze|ze niha. ' " TAMETSIR(T)anuttarA (ca) gAya pavitrAsuvahA / maMjiyA tA DhoLA chaThThALayA mathe chellA || 270 || '' [ TNTIISEIT(RT)nuttarA: (2) cAN yana(2)driSAsu(te) hA: / maNDalikA tAvat hInAH SaTsthAnagatA bhave zeSAH // ] arthAt tI karanA rUpathI gaNudhara, AhAraka zarIrI, anuttara vimAnavAsI deva, traiveyakavAsI deva, devaleAkavAsI deva, bhavanapati, vyaMtara devA, cakravartI, vAsudeva, baLadeva ane malika rAjAe ekathI anaMta guNu hIna rUpavALA che ane bAkInA cha sthAnagata che arthAt tee anata bhAga, asaMkhya bhAga 3 asaMkhyeya bhAga hIna athavA sa`khya guNA, asaMkhya guNA ke anaMta guNA hIna che. 2 chAyA-- tatrodAramurAla muralamorAlameva vijJeyam / orAlikamiti prathamaM pratItya tIrthezvarazarIram //
Page #525
--------------------------------------------------------------------------
________________ 446 chava-adhikAra [ prathama 'bhaNNai ya tahorAlaM vittharavaMtaM vaNassaI pappa / pagaie nasthi aNNaM ehamittaM visAlaM ti // uralaM thevapaesovaciyaM ti mahallagaM jahA bhiNDaM / maMsaTTiNhArUbaDaM orAlaM samayaparibhAsA // " TUMkamAM kahIe te audArika zarIra evuM che ke jenI utpatti bAda temAM vadha-ghaTa ane pariNamana saMbhave che eTaluM ja nahi, kintu enAM grahaNa, bhedana, chedana ane dahana paNa thaI zake tema che. vaikiya zarIranuM lakSaNa aNutva-mahattva-sUkSmatva-sthUlatvAdivividhakriyAkaraNasamartharUpatvam , vaikriyaprAyogyavargaNAbhirjAyamAnatvaM vA vaikriyasya lakSaNam / (158) taccaupapAtikalabdhinimittakatvAnyatararUpatvam / arthAt je zarIra nAnuM, moTuM, sUma, sthaLa ema vividha prakAranuM karI zakAya te "vaikriya" jANavuM. athavA vaikriya zarIrane cagya evI vagaNAothI baneluM zarIra 'vaikriya che. A (prathama lakSaNagata) vaikriya zarIra aupapAtika labdhithI udbhavatA vekiya zarIrathI anya che. uttara kriya zarIra 'samudaghAtathI utpanna thAya che, jyAre svAbhAvika vaikriya tevuM nathI. paraMtu uttara vakriyanA pudgalenA jevI jAtanA pudgalathI te banatuM hovAthI ene upacArathI "vaikiya " kahevAya athavA dArika zarIrathI vilakSaNa kriyAvALuM zarIra te kriya' ema paNa vakriyanI vyutpatti hovAthI e vaikiya kahevAya. juo jIvasamAsanI vRtti (pR. 37). kahevAno matalaba e che ke nAnAnuM meTuM, meTAnuM nAnuM, ekanuM aneka, anekanuM eka, dazyanuM adazya, adazyanuM dazya, khecaranuM bhUcara, bhUcaranuM khecara, sthalacaranuM jalacara, jalacaranuM sthalacara, apratighAtInuM pratighAtI, pratighAtInuM apratighAtI evI vikriyA ( vividha-viziSTa kriyA) karavAmAM samartha zarIra te "vaikriya jANavuM. 1 chAyA bhaNyate ca sathaurAlaM vistAravantaM vanaspati prApya // prakRtyA nAstyanyametAvanmAtraM vizAlamiti / uralaM stokapradezopacitamiti mahatkaM yathA bheNDam / mAMsA-'sthi-snAyubaddhamorAlaM samayaparibhASA / 2 AnA svarUpa mATe juo pR. 452. 3 vikriyAne artha " vinAza ' paNa thAya che paraMtu vinAza te audArikAdi pAMce zarIro paratve saMbhave che, kemake vAraMvAra upacaya, apacaya temaja ucchedane e zarIramAM saMbhava che. AthI karIne vaiyi zarIranI vyAkhyA karatAM " vikriyA ' zabdane A artha na karatAM vividha kriyA e artha kara prastuta che. tanyArtharAja (pR. 107 )mAM vikriyAne A artha sUcavyA bAda evo ullekha
Page #526
--------------------------------------------------------------------------
________________ 447 ullAsa ] Ata darzana dIpikA. AhAraka zarIranuM lakSaNa sUkSmapadArthasaMzayavyavacchedAdikAraNapUrvakaM zratakevalinAkRtatve sati vizuddhatarapunalaghaTanAtmakatvam, zubhapariNAmavattve vizuddhadravyopacitatve ca sati avyAghAtarUpatvamAhArakazarIrasya lakSaNam / (159) arthAt sUkama arthane viSe saMzaya utpanna thavAthI tenuM nirAkaraNa meLavavA mATe zrutakevalIe vizeSataH vizuddha pudagalanuM banAveluM zarIra "AhAraka samajavuM. athavA zubha pariNamavALuM, vizuddha dravyothI baneluM temaja *avyAghAtI evuM zarIra "AhAraka" kahevAya che. taijasa zarIranuM lakSaNa uSNatAliGgatve sati bhuktaahaarprinnmntejoleshyaadisaadhnsmrthkaravAmAM AvyuM che ke vividha kriyArUpa vikriyAnA (a ) ekatva-vikriyA ane (A) pRthakatvavikiyA evA be bheda che. temAM " ekatva-vikriyA'thI potAnA zarIrathI apRthak rUpe siMha, vAgha, hasa vagere jAtanI vikiyA jANavI, jyAre " pRthatva-vikriyA 'thI pitAnA zarIrathI pRthakarUpa prAsAda, maMDa5 ityAdi vikriyA samajavI. bhavanavAsI, vyaMtara, tiSka temaja kalpavAsI devAmAM baMne prakAranI vikriyA che. sarvArthasiddha sudhInA vaimAnikane viSe prazastarUpa ekatva-vikriyA ja che. nArakanA saMbaMdhamAM trizaLa, cakra, taravAra, mugara, kuhADI vagere aneka Ayudhe e ekatva-vikriyA che, nahi ke pRtharvavidiyA; sAtamI narakamAM mahAgAkITa pramANu lAla kuMthurUpa ekava-vikriyA che, kintu aneka praharaNarUpa vikriyA ke pRthakatva-vikriyA nathI. mora vagere tiryaMconA kumArAdi bhAva prativiziSTa ekava-vikriyA che, nahi ke prathaphatvavikiyA. manuSyanuM tapa, vidyA vaDe pradhAnatva hovAthI temane viSe prativiziSTa ekatva-pRthakRtva vikriyA che. 1 jIvAbhigamanI vRttinA 14 mA patramAM avataraNarUpe kahyuM paNa che ke "karja mi samupapanne suyakevaliNA visiTTaladdhIe / kaM patha marikA mati " Aer' te tu " r waa naEAje chatAranA virAchAdA | yadatrAhiyate bhaNatyAhArakaM tat tu // ] arthAta koI kArya AvI paDatAM zrutakevalI viziSTa labdhi vaDe je zarIra atra race che te " AhAraka ' kahevAya che. 2 cauda pUrvanA jANakAra. 3 * -nirvire iti sadArAmU " evI AhArakanI vyutpatti che. 4 A zarIra keIthI rokAtuM nathI temaja te kaIne rokatuM nathI. 5 sarakhA jIvAbhigamanI vRttinA 14 mA patragata avataraNa: " savvassa umhasiddhaM rasoiAhArapAkajaNagaM ca / teSAddhinimitte ja "seja' to mAthuM !"
Page #527
--------------------------------------------------------------------------
________________ 448 jIva-adhikAra. [ prathama rUpatvam, tejaHzarIraprAyogyavargaNAdravyairjAyamAnatvaM vA tejasazarIrasya stram (60) arthAta uSNutArUpa cihnavALuM, khAdhelA AhArane pacAvanAruM temaja tejalezyAdi mUkavAmAM kAraNabhUta evA zarIrane taijasa jANavuM. athavA te tejasa zarIrane vegya vagaNAnAM dravyathI baneluM zarIra "tejasa" kahevAya che. kAmaNa zarIranuM lakSaNa karmaparipAkata AtmapradezaiH sahAnyonyAnugatAH santo ye pudgalAH zarIratayA pariNamanti tadrUpatvam, kArmaNazarIraprAyogyavargaNAdravyairjAyamAnatvam, indriyanimittakazabdAdyupalabdhiviSayakopabhogajananAbhAvarUpatvaM vA kArmaNazarIrasya lakSaNam / (161) athata kamanA paripAkane laIne AtmAne pradezanI sAthe ekameka karAyelA pudagalanuM baneluM zarIra "kAmaNa" jANavuM. athavA kAmaNa zarIrane yogya vargaNAnAM dravyothI baneluM zarIra "kAmaNa che. athavA IndriyarUpa nimitta dvArA thatI zabdAdinI upalabdhi viSayaka upabhegathI rahita evuM zarIra "kAmaNa che. zarIranI pRthatA- audArika, vaikriya ane AhAraka zarIrane aMge pAMga hoya che-Indrio ane avayavo hoya che, jyAre kAmaNa ane tejasa zarIre aMge pAMgathI rahita che. e uparathI A zarIranI bhinnatA joI zakAya che. vizeSamAM pAMce zarIre pitApitAne yogya evI vagaNathI banelAM che. eTale ke darekanI vargaNa judI judI che ethI paNa e pAMcenI pRthaktA samajAya che. / sarvasya USmasiddhaM rasAcAhArapAkajanakaM ca / tejasalabdhinimittaM ca tejasaM bhavati jnyaatvym|| ] arthAt sarvane uSNutA vaDe siddha, rasAdi AhArane pacAvavAvALuM ane tejalabdhinA nimittabhUta zarIra te taijasa' jANavuM. 1 AnI prabhA zaMkhanA jevI cheta hoya che. vizeSamAM AnA nisaraNAtmaka ane aniHsaratmaka ema be bhede che. temAM dArika, vaikriya ane AhAraka zarIranI aMdara rahenArUM ane dIptinA kAraNarUpa evuM tejasa zarIra anisaraNAtmaka che, jyAre jIvanA pradezanI sAthe saMparkavALe ane bahAra nIkaLIne bALavAnA padArthane bALIne pAchuM AvanAruM evuM ugra cAritravALA atyaMta krodhAtura muninuM tejasa zarIra nisaraNAtmaka che. juo tattvArtharAja (pR. 108).
Page #528
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] kAmaNu zarIranI audArikAdithI bhinnatA 1 417mA pRSThamAM graMthakAre kANuM zarIranuM lakSaNa sUcavatAM kahyuM che ke karmonuM kAryAM ke karmInA samUha e 'kANu' kahevAya che. AthI karIne audArikAde zarIrA paNa kanu kArya hAvAthI te paNa ' kANu ' kahevAya ane tema thatAM pAMca bhede ghaTI zakaze nahi evI zaMkA uddbhave. AnuM samAdhAna e che ke audArikAdi zarIrA mATe pratiniyata karyuM che eTale teo kANu zarIrathI pRthak che. vaLI mATInAM banelAM ghaDAo, zakarAM vageremAM joke mRthirUpa kAraNunI avizeSatA che chatAM saMjJA, svalakSaNatA vagerenA bhedothI te jema judAM judAM che tema audvArikAdi zarIrAmAM kama janyatArUpa kAraNanI avizeSatA DAvA chatAM saMjJAdi bhedane laine temanAmAM bhinnatA che. vaLI kANu zarIranI praNAlikA vaDe audArikAdinI niSpatti che . eTale ethI karIne kArya-kAraNarUpa bhedane lIdhe sat zarIrA kAmaNu kahevAya nahi vizeSamAM jema naisasika (vAbhAvika) pariNAmathI bhIMjAyelA geALamAM cAMTelI dhULa rahe che tema ka`ne viSe audArikAdinu vaisika upacayathI avasthAna che eTale paNa audArikAdinI kAma`NuthI bhinnatA che. kAmaNanI sanimittatA A ta darzana dIpikA, jenu` kazuM nimitta hAtu nathI te gadheDAne zIMgaDAMnI jema asat che, A pramANe kANu zarIra nimitta rahita hAvAthI te asat che ema jo kahevAmAM Ave te te vyAjamI nathI, kAraNa ke jevI rIte dIpaka pote ja potAnA upara prakAza pADatA haiAvAthI prakAzya temaja prakAzaka che tevI rIte kArmAMNu pAte peAtAnu nimitta paNa che ane nimittI paNa che. vaLI kANu nimitta rahita che e kathana asatya che, kAraNa ke mithyAtvAdi tenAM kAraNeA che. vizeSamAM je animittaka hAya tenA nAza paNa na thAya e yuktithI kANane ahetuka gaNIne tenA nAza na thatAM mAkSanA prasa'ganA abhAva che ema kahevAtu paNa have sAhasa thai zakaze nahi. A pramANe pAse savaLe na paDate joi kANu zarIranuM astitva na svIkAranAra ema dalIla kare ke, emAM zarIranA vizaraNarUpa dharmAMnA abhAva che, vAste te zarIra nathI te temAM kaI dama nathI; kemake emAM pratisamaya vadhaghaTa thatI rahe che eTale temAM vizaraNutA che ja, kANa zarIrane sauthI prathama nirdeza karavA joie, kemake dArikAdinuM te adhiSThAnarUpa che evI dalIlanI sAme e dalIla che ke te anumeyarUpa che, vAste tenA Adya nirdeza karavA 1 khAvA * kampravigAro kammaNa maDuviha vicittakampa niSpannaM / savveti sarIrANaM kAraNabhUtaM muNeyacvaM // 449 dw [ zarmathiyAra: kArmajJatrivicitra,maMttipannam / sarveSAM zarIrANAM kAraNabhUtaM jJAtavyam // ] arthAt kanA vikAra te ' kANu ' che, ADa jAtanAM vicitra karmothI baneluM ane samasta zarIranA kAraNarUpa ane jAvuM. 57
Page #529
--------------------------------------------------------------------------
________________ 450 jIva adhikAra. [ prathama vAstavika nathI. jema ghaTAdi kAryoMnI upalabdhithI paramANunu anumAna karAya che tema dvArikAdinI upalabdhithI kANunuM anumAna thAya che, kemake kAryanuM liMga kAraNa che. vizeSamAM AthI jenuM kAryAM bhUta hAya tenuM kAraNa paNa bhUta hAvuM joie e niyama anusAra kANunI mUrtatA paNa siddha thAya che. zarIra saMbaMdhI kAraNa-vizeSa-- audyArika zarIra sthUla pudgalAnuM baneluM che, jyAre AkInAM cAre zarIre anukrame sUkSma sUkSma pudgaleAnAM banelAM che. arthAt audArika zarIra karatAM vaikriya zarIra sUkSma, tenA karatAM AhAraka sUkSma, AhAraka karatAM tejasa ane tejasa karatAM kANu zarIra sUkSma che.1 AthI audArika zarIra badhAM zIrAmAM sauthI vadhAre sthUla ane kANu zarIra sauthI vadhAre sUkSma che ema niceADa nIkaLyA. audArika zarIra sthUla pudgaleAnuM baneluM che, tethI te ApaNe e zarIrane AMkha vaDe joi zakIe chIe. bAkInAM zarIre sUkSma heAvAthI te ApaNane adazya che. A kAraNane lIdhe jIva utpanna thatA temaja mRtyu pAmatA paNa dekhAtA nathI, kemake joke te taijasa ane kAmhaNu zarIrAthI AvRta che tepaNa te zarIrA atisUkSma hAvAthI ApaNe tene joi zakatAM nathI. atra sthUla ane sUkSma zabdothI zuM samajavuM evA sahaja prazna udbhave. AnA uttara e che ke racanAnI zithilatA te 'sthUlatA' che, jyAre enI saghanatA te * sUkSmatA ' che. eTale A kaMi parimANusUcaka zabdo nathI. zithilatA ane saghanatAnA AdhAra paulika piraNAma upara rahelA che. jemake lAkhaMDanA piMDamAM bahu pradeza hAvA chatAM tenuM piramANu alpa che, jyAre rUnA DhagalAmAM alpa pradeza hovA chatAM tenuM parimANu vadhAre che-te vadhAre jagyA roke che. AthI samajAya che ke parimANamAM alpa hAvA chatAM paNa jyAre pudgalA zithilarUpe pariName che tyAre te ' sthUla ' kahevAya che; ane parimANumAM bahu heAvA chatAM jyAre teo saghanarUpe pariName che- uttarAttara gADha thatA jAya che tyAre teo ' sUkSma ' kahevAya che. dAkhalA tarIke sarakhA parimANuvALA bheDa (bhiDA)nA ane hAthInA dAMtane ApaNe vicAra karIzu te jaNAze ke bhi'DAnA dAMtanI racanA zithila che, jyAre hAthInA dAMtanI racanA enAthI gADha che. AthI piramANu samAna hovA chatAM bhiDAnA dAMtanI apekSAe hAthInA dAMtanuM paugalika dravya adhika che. vizeSamAM atra e paNa dhyAnamAM rAkhavuM ke sthUla ane sUkSma zabdo ApekSika ( ( relative) che eTale ke audArika zarIrathI vaikriya zarIra sUkSma che, paraMtu AhAraka zarIranI apekSAe te te sthUla che. A rIte AhAraka zarIra pUrvavartI zarIranI apekSAe sUkSma hovA chatAM taijasa ane kANu zarIranI apekSAe sthUla che. zarIrAnA pradezonI saMkhyA-- odArika zarIranA pradezo karatAM asakhya 1 A kAraNathI te audArikane prathama sthAna, + navAthI avRtti (pR. 198)mAM pradeza guNa pradeze vaikriya zarIranA che; vaikriya vaikriyane tyAra bAda ityAdi krama yojAyA che. artha sUcavatAM kahyuM che kemaka
Page #530
--------------------------------------------------------------------------
________________ ulAsa ] AhaMta darzana dIpikA. zarIranA pradezothI asaMkhya guNa AhAraka zarIranA pradezo che, tejasa zarIranA pradeze AhAraka zarIranA pradeze karatAM anaMta guNa che; ane kAmaNuM zarIranA te vaLI enAthI eTale tejasa zarIranA pradezathI paNa anaMta guNA che. A uparathI samajAya che ke uttarottara zarIranuM AraMbhaka dravya pUrva pUrva zarIra karatAM parimANamAM adhika che, chatAM pariNAmanI vicitratAne laIne uttarottara zarIra pUrva pUrva zarIra karatAM nibiDa, nibiDatara yAne sUkSma, sUkSamatara banatuM jAya che. paramANuothI banelA je kaMdhethI zarIranI racanA thAya che te ja skIdhe zarIranA AraMbhaka dravya che. jyAM sudhI eka eka paramANu pRthaka pRthaka hoya che tyAM sudhI enAthI zarIranuM nirmANa thatuM nathI, kintu jyAre anaMta paramAzuo ekatrita thaI paramANu-paMja yAne kaMdha bane che tyAre tenAthI zarIra bane che. dArika zarIranA AraMbhaka skaMdhethI vaikiya zarIranA AraMbhaka asaMkhyAta guNa che arthAt audArika zarIranA temaja vekiya zarIranA AraMbhaka skaMdhe anaMta paramANuonA banelA che. chatAM paNa anaMta saMkhyA anaMta prakAranI hovAthI vaikriya zarIrane skaMdhagata paramANuonI anaMta saMkhyA audArika zarIranA skaMdhagata paramANuonI anaMta saMkhyAthI asaMkhyAta guNI che. A pramANe - bAkInAM zarIra paratve vicArI levuM. zarIrenAM pramANu - AhAraka sivAyanAM sarve zarIranuM jaghanya pramANa aMgulanA asaMkhyAtamA bhAga jeTaluM che, jyAre AhArakanuM jaghanya pramANu eka hAthamAM kaMIka ochuM che.' audArika zarIranuM utkRSTa pramANa yAne A dehanI vadhAremAM vadhAre UMcAI eka hajAra yojanA karatAM kaMIka vizeSa che. e pramANe kRtrima vekiya zarIranuM pramANa eka lAkha rojana uparAMta cAra AMgaLa che. AhAraka zarIra eka hAthanuM hoya che. kevalI bhagavAnanAM tejasa ane kAmaNa " pravRddho dezaH pradezaH, anantANu kaskandhaH pradezo'vAbhidhIyate " sarvArthasiddhimAM te ene bartha paramANu karyo che, kiMtu e artha vAstavika nathI ema bRhatikAra nimnalikhita zabda dvArA sUcave che - " punaH parezar: vbAyo inta, satharamavAra." 1 samavAyAMgamAM kahyuM paNa che ke" AhAragasarIrasta jahanneNaM desUNA rayaNI, ukkoseNaM paripuNNA rayaNI" [ AhArakazarIrasya jaghanyena dezonA ra niH, utkRSTena paripUrNA raniH] 2 A hakIkata pratyeka vanaspati-kAya AzrIne samajavI. "svayaMbhUramaNa" samudranA sabhya AzrIne paNa A vAta ghaTe che ema jIvasamAsanI vRtti ( pR. 36 ) uparathI jaNAya che. 3 A vAta garbhaja manuSyakRta vaikriya zarIranI apekSAo jANavI. vicAre zrIviSNakumAranuM caritra,
Page #531
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaMpara jIve--adhikAra [ prathama kAkAza jevaDAM moTAM hoya che. te vakhate enI UMcAI zarIre teo samughAta kare tyAre 1 kayA kevalIo samudaghAta kare ane te kevI rIte kare ene vicAra aMtima ullAsamAM karIzuM. ahIM te eTaluM ja nivedana karIzuM ke " samuhUvAta mAM ekIbhAvavAcI , prAbalyavAcI hatu ane gati tathA saMhAravAcaka vAta zabdo che. Atma-pradezane bahAra kADhavA e artha gati-pakSane samajavo, jyAre karma-pudgaleno vinAza kare-tenuM parizATana karavuM e saMhAra-pakSane artha jANa. kAlAMtare bhogavavAnA hoya evA karma-pugalene paNa tarata baLa vAparIne-udIraNA vaDe A kavIne khapAvI nAMkhavA e samudita artha che. bhAvArthathI te samudRghAta eTale gatipariNAma vizeSa samaja. amughAtanA ekaMdara je sAta prakAro che temAM kevali-samudhAta chelo che. enI pUrvenA che chadmastha AzrIne che. A chanAM nAme anukrame ( 1 ) vedanA-janya, ( 2 ) kaSAyajanya, ( 3 ) maraNAMtika ( maraNarUpa aMtavALA ), ( 4 ) vakriya, ( 5 ) AhAraka ane ( 6 ) tejasa che. A che aMtarmuhUrta jeTalA kALanA che, jyAre kevali-samughAta ATha samaya che. A che pikI chevaTanA cAra samuddhA sAthe to prastuta prakaraNane saMbaMdha che ja eTale ene te vicAra karavo ja joIe. sAthe sAthe bAkInA benuM paNa pUla avalokana karI levuM sarvathA aprAsaMgika nahi lekhAya ema mAnI chaenI nIce mujaba AchI rUparekhA AlekhavAmAM Ave che: ( 1 ) vedanAthI vyAkuLa banelo AtmA anaMta paramANuo vaDe vIMTAyelA evA pitAnA Atma-pradezane zarIrathI bahAra kADhI, khabhA vagerenAM aMtarone temaja mukha vagere pAka bhAgone te vaDe pUrIne, laMbAI ane pahoLAIthI pitAnA deha jeTalA kSetrane avagAhI-vyApI aMtarmuhUrtA sudhI rahe ane e daramyAna asAta-vedanIya karmanA purAtana ghaNuM aMzanuM zAsana kare-kheravI nAMkhe. AnuM nAma vedanA samuddhAta ' che. ( 2 ) evI rIte kaSAyathI AkuLa vyAkuLa banele jIva potAnA pradezathI mukha vagere chidrone pUre ane tene pUrvanI peThe vikSepIne potAnA deha jeTalA lAMbA pahoLA kSetramAM vyApI kaSAyamohanIya karmanA ghaNuM aMzanuM zATana kare ane sAthe sAthe hetu pUrvaka anya aneka aMzonuM grahaNa kare (kemake, nahi te mokSa prAptine prasaMga AvI jAya che. AnuM nAma " kaSAya-samuddhAta' che. - ( 3 ) aMtarmuharta jeTaluM AyuSya bAkI rahyuM hoya tyAre maraNAMtathI duHkhI thato nava mukhAdi chidrone pitAnA Atama-pradeze vaDe pUre ane jADAi ane pahoLAImAM potAnA zarIra jeTalA ane laMbAImAM jaghanyathI aMgulanA asaMkhyAtamAM bhAga jeTalA ane utkRSTathI eka dizAmAM upatti sthAna sudhI asaMkhyAta yojana jeTalA kSetrane vyApI aMtamuhatamAM mRtyu pAme. A pramANe maraNa-samudaghAtane pAmelo jIva AyuSya-karmanA ghaNA pudagalonuM zAtana kare, paraMtu navA na grahaNa kare. atre e vizeSatA che ke koIka jIva eka ja maraNAMtika samudaghAta vaDe narakAdimAM utpanna thAya che ane tyAM AhAra kare che temaja zarIra paNa bAMdhe che, jyAre keIka jIva samuddhAtathI nivRtta thaI svazarIramAM AvI pharIthI samudraghAta karI tyAM utpanna thAya che. A saMbaMdhamAM juo bhagavatI ( za , u. 6, saM. 245 ). (4) vaikriya-samuddaghAtane pAmele vaikriya zaktivALe jIva karmathI AvRta evA Atmapradezane zarIrathI bahAra kADhI, jADAI ane pahoLAimAM potAnA deva jeTa ane laMbAImAM saMkhyAta jana tene daMDa banAvI pUrve upajita kriya-zarIra-nAma-kamanA aMzanuM zAtana karatA vikriya zarIrane yogya evA skaMdhane samudraghAta kare che. AnuM nAma " vaikriyasamudyAta ' che. uttara kriya rUpa dhAraNa karavAnI jayAre jarUra paDe tyAre A samuhnAta karAya che.
Page #532
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Ahata darzana dIpikA. kAkAzanA jeTalI eTale cauda rajajunI hoya che. zarIranI avagAhanA AhAraka zarIranI avagAhanAnA pradeze sauthI ochA che. enAthI saMkhya guNa pradezamAM utkRSTa dArika zarIra avagAhIne rahe che. e pradezo karatAM saMkhya guNa pradezamAM utkRSTa kriya zarIra avagAhIne rahe che. ahaMta prabhu samuddaghAta kare tyAre tenAM banane zarIre lokAkAzanA tamAma pradezane avagAhIne rahe che. anya jInA saMbaMdhamAM te maraNa-samuddaghAtanA samaye tejasa ane kAmaNa zarIre utpatti-sthAna sudhI lAMbAM hoya che; bAkInA samaye te pitatAnAM zarIra ( 5 ) tejasa-samudaghAtane prApta thayelo ane tejalezyarU5 zaktivALo chava vakriyanI peThe karmathI vIMTAyelA evA potAnA Atma-pradezane zarIrathI bahAra kADhIne tene svazarIranA jeTalo jADo temaja pahoLA tathA saMkhya jana lAMbo daMDa banAvI pUrve bAMdhelA tejasa aMzanuM zAsana karI ane anya egya aMzane grahaNa karI tejolesyA mUke. AnuM nAma " tejasa-samuddaghAta ' che. ( 6 ) cauda pUrvadhArI AhAraka labdhivALA muni Atma-Adeze vaDe pitAnA zarIranA jeTale jaDo ane pahoLA temaja saMkhya yojana lAMbe daMDa banAvI purAtana AhAraka-pugalone kheravatA ane anya yogya yugalone grahaNa karatA AhAraka zarIra banAve. A " AhAraka-samuddaghAta ? kahevAya che. vedanAdi sAta samudaghAtamAM anukrame asAtavedanIya-karmacAritramohanIya-karma, AyuSya-- karma, vaikriya-zarIra-nAma-karma, tejasa-zarIra-nAma-kama, AhAraka--zarIra-nAma-karma ane vedanIya, nAma tathA gotra e trividha karma, pradhAna pada bhogave che. nArakane viSe tejolibdhi, AhAraka-labdhi ane sarvajJatAno abhAva hovAthI temane prathamanA cAra, asurakumArAdi daze bhavanapatione pahelA pAMca, vAyukAya sivAyanA ekendriya temaja vikandriyane prAthamika traNa, vAyukAyikane Adya cAra, paMcendriya tirtha"ca pikI keTalAkane telabdhi hovAthI prAthamika pAMca, manuSyone sAte sAta ane vyaMtara, tika temaja vaimAnikane pAMca samudate saMbhave che. eka jIva AzrIne vedanAdi cAra samududhAte anaMta vAra, AhAraka-samudhAta te vadhAremAM vadhAre cAra vAra ( ane cothI vAra AhAraka zarIra racanAra te ja bhavamAM mokSe jAya che ane kevalisamuddaghAta eka ja vAra hoya che. 1 AMkhanA palakArAmAM eka lAkha yojana janAra deva cha mahinAmAM jeTaluM aMtara kApe tene * rajA ? kahevAmAM Ave che. A vAtanI nimnalikhita gAthA sAkSI pUre che " joyaNalApamANaM nimesa mitteNa jAi ja devo / chammAseNa ya gamaNaM egaM 'rajjaM' jiNA biti||" / yojanalakSapramANaM nimeSamAtreNa gacchati yada devaH / SaNmAsena ca gamanamekAM rajjaM jinA vadanti // 1 eka hajAra bhAranA mApavALA khUba tapelA lekhaMDanA gaLAne parAkramI deva jerathI nIce ke to te geLA ghasAte ghasAto caMDa gatie Ava Ava cha mAsa, cha dina, cha prahara ane cha ghaDImAM jeTaluM aMtara kApe te aMtarane "raja' kahevAmAM Ave che ema ratnasaMcayanI gAthAo uparathI jaNAya che.
Page #533
--------------------------------------------------------------------------
________________ 45re chava-adhikAra [ prathama (dAraka ke vaikriya) jevaDAM hoya che. vaLI maraNatika samudraghAtane pAmelA jIvonI kAmaNa zarIranI avagAhanA ekendriyAdi prANIonA tejasa zarIra jevI hoya che. kemake A be zarIre sahacArI che. maraNAMta-samughAta vakhate sarve nA tejasa zarIranI avagAhanA pitAnA dehanA jeTalI jA ane pahelI hoya che. maraNAMtika samudaghAta vakhate ekendriya jIvonA tejasa zarIranI avagAhanAnI laMbAImAM phera che, kemake te ochAmAM ochI aMgulanA asaMkhyAtamAM bhAga ekendriyanI jeTalI ane vadhAremAM vadhAre lekanA eka cheDAthI bIjA cheDA avagAhanA sudhInI che; kAraNa ke ekendriya jInI utpattine A pramANe saMbhava che. A apekSA pramANe vicAratAM sAmAnyapaNe jIvanI tejasa avagAhanA lekanA eka cheDAthI bIjA cheDA sudhInI kahI zakAya che. vilendriyanI tejasa avagAhanA vikalendriya jIvonA tejasa zarIranI avagAhanA jaghanyathI aMgulanA aMsakhyAtamA bhAga jeTalI che, jyAre utkRSTathI te tiryakAMta sudhInI che, kemake vikasendriyane saMbhava tiraMga - lekamAM ja che. sAthe sAthe e vAta paNa dhyAnamAM laIe ke ardha-lekamAM alakanA gAmanI vAvo vageremAM temaja Urdhva-lekamAM "pAMDuka" vananI vAva vageremAM vikasendriyane saMbhava che te utkRSTa avagAhanA agrAma ane "pADuka " vanathI lokAMta sudhInI kahI zakAya tema che. nArakenI tejasa avagAhanA nArakenI tejasa avagAhanA jaghanyapaNe eka hajAra ejanathI kaMIka adhika che. "lavaNu" samudranI cAre dizAmAM cAra pAtAlakalaza che. e kaLazo pRthvImAM eka lAkha yojana avagAhIne 1 svasthAna AzrIne samajavo. 2 jenAthI koI dIpa ke samudra vIMTAyele nathI e " jaMbu' dvIpa jema sarva kI ane samadranI madhyamAM che tema enI vaccovacca eka lAkha yojana jeTale UMco "meru parvata Avelo che. traNa kAMDavALA A parvata traNe lokamAM avagAhIne rahelo che ane e eka ekathI UMyAM evAM bhadrazALa, naMdana, saumanasa ane pAMDuka e nAmanAM cAra vanothI gherAyelo che. * pAMDuka ' vana sauthI UMcuM che ane te " meru ' parvatanI Toca upara AveluM che. ene AkAra valaya jevo che. " mera ' parvatane mULamAM valaya-parikSepI je " bhadrazAla ' vana che tyAMthI 500 jana UMce bIju tevA AkAranuM naMdana ' vana che. tyAMthI 62500 jana UMce caDhIe eTale gaLakAra "saumanasa ' vana Ave che. tyAMthI 36000 ejana UMce caDhatAM "pAMDuka' vana Ave che. A vanamAM tIrthakarane snAtra-mahotsava karAya che. 3 meru' parvatanI pratyeka dizAmAM 95000 yojana jeTalA "lavaNuM samudrane avagAhIne ekeka pAtAla-kalaza' che. ene AkAra aliMjara je-moTA kuMbha jevo che pUrva, dakSiNa, pazcima ane utta ramAM AvelA pAnAla-kalazenAM nAme anukrame laDavAmukha ke valayamunA, keyU5 keyUra, ke ketuka, cUpa ane Izvara che,
Page #534
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA. 455 rahelA che. temanI vajAmaya ThikkarikA-ThIMkarI (kuDaca) eka hajAra yojana pramANuka che. AthI karIne nizcaLa rahelA e kaLazamAM (temaja laghu kaLazamAM) ekadama nIcalA trIjA bhAgamAM kevaLa vAyu che, vacalA trIjA bhAgamAM jaLa ane vAyu be che ane uparanA trIjA bhAgamAM kevaLa jaLa che. sImantaka vagere narakamAM rahelo koIka nAraka pAtAlakalazanI samIpamAM rahIne maraNAMtika samudaghAta kare te e pAtAlakalazanA kuDacane bhedIne e kalazanA vacalA ke nIcalA trIjA bhAgamAM mAchalA tarIke utpanna thAya; kemake ethI AgaLa tiryaMca ke manuSyane saMbhava nathI ane naraka marIne tiryaMca ke manuSya sivAyanI gatimAM janme tema nathI ja. nArakenI tejasa avagAhanA utkRSTapaNe nIce cheka sAtamI naraka sudhI che, kemake emane pitAnA sthAnane viSe rahevAne saMbhava che; tirya dizAmAM eka "svayaMbhUramaNa" samudra sudhI che, kAraNa ke tyAM nArakenI masyarUpe utpattine saMbhava che; ane UMce cheka "pAMDuka vananA jaLAzaya sudhI che, kemake ethI UMce manuSya ke tiryaMcane saMbhava nathI. paMcendriya tiryaMcanI taijasa avagAhanA- paMcendriyanI taijasa avagAhanA jaghanyathI temaja utkRSTathI vikasendriyanI samAna jANavI. jyAre AnA adhiSThAyaka devonAM kramavAra kAla, mahAkAla, valaMba ane prabhaMjana e nAmo che. pratyeka pAtAlakalaza mULamAM temaja mukhamAM daza hajAra yojana vistIrNa (viSkavALo) che, jyAre madhyamAM eka lAkha yojana vistIrNa che. A pramANenA cAra pAtAla-kalazanAM aMtaromAM bIjA nAnA pAtAla-kalaze che. tenI kale saMkhyA 78 84 che, kemake pratyeka pAtAla-kalazanA parivArarUpe 1971 laghu patalakavaze che A pratyekanAM mULano, madhyano ane mukhane vijhaMbha anukrame se, hajAra ne se yojana che, jyAre tenI bhUmimAM avagAhanA hajAra yojananI che ane tenI ThikkarikA daza ye jananI che. jagatanA tathAvidha svabhAvane laIne e vakhate makarara karelA vakhate divasamAM be vAra ja meTA nAnA badhA kalazomAM sauthI nIcalA temaja tenI uparanA tribhAgamAM bahu moTA, Urdhva gamanazIla temaja prabaLa zaktivALA vAyukAya che utpattine abhimukha thAya che ane tyAra bAda kSaNamAM saMcchimarUpe utpanna thAya che. pachIthI te calita thaI paraspara athaDAya che, kSobha pAme che ane UMce Ama tema patharAya che. Ama thavAthI bIjA vAyuone temaja jaLane AghAta pahoMce che ane tethI jaLa UMce uchaLe che. A pramANe nIcalA ane madhya tribhAgamAM rahelA vAyue bha pAmatAM teo UMcenA jaLane bahAra kADhe che ane tethI "zravaNa" samudramAM vRddhi thAya che. paraMtu vAyuo zAMta thatAM pharIthI pAchuM te jaLa tenA sthAnamAM AvI rahe che eTale pAchI hAni thAya che. A pramANe lavaNa" samudramAM vRddhi-hAni thAya che. caudasa, AThama, amAsa ane pUnamane divase emAM khAsa vizeSatA jaNAya che. - 1 " ratnaprabhA' nAmanI pRthvImAM Avela A narakAvAsa che. 2 ApaNe je lokamAM vasIe chIe e tiryaMga-lokamAM AvelA samudramAM A chellAma chello ane sauthI moTo samudra che. enA pachI jema kaMI samudra nathI tema koI dIpa paNa nathI
Page #535
--------------------------------------------------------------------------
________________ 456 manuSyanI tejasa avagAhanA-- manuSyanI taijasa avagAhanA jaghanyataH a'gulanA asaMkhyeya bhAga jeTalI che, jyAre utkRSTathI te manuSya-kSetrathI leAkAMta sudhInI che. devAnI taijasa avagAhanA-- jIva-adhikAra. 7 bhavanapati, vyaMtara, jayeAtiSka ane pahelA e * saudharma ane IzAna 'devalAkanA deveAnI taijasa avagAhanA jaghanyathI aMgulanA asaMkhyAtamA bhAga jeTalI che, kemake ratnanAM AbhUSaNA vageremAM mamatvanI buddhithI tene viSe pRthvIkAyAdirUpe temanA janmanA saMbhava che, jyAre utkRSTathI temanI tejasa avagAhanA nIce cheka trIjA narakanA pRthvI-tala sudhInI jANavI,kemake tyAM gayelAmAMnA keTalAkanuM tyAM maraNu thavAno saMbhava che; tiyaCga dizAmAM cheka ' svayaMbhUramaNa 'nA aMtima cheDAnI vedikA sudhI jANavI, ane Uce cheka 28 ISaprAgmArA ' pRthvInA uparanA taLiyA sudhInI jANavI. A pramANe kahevAnu kAraNa e che ke eTale sudhI ja pRthvIkAyAdinI utpattinA , sabhava che. * avagAhanA trIjA ' sanatkumAra 'thI te sahasrAra ' devalAkavAsI devAnI tejasa jaghanyathI agulanA asaMkhyAtamA bhAga jeTalI che. kemake sanatkumArAdi deve nakkA gaja manuSya ke gaja tiya ca tarIke ja utpanna thAya che. temanI ekendriyAdarUpe utpattine saMbhava ja nathI. AthI A devA paikI kAi maMdarAcala ( ' meru ' paMta ) uparanI vAva vageremAM jala-kIDA karavA gayelA tyAM AyuSyanA kSayathI pAtAthI atyaMta najadIka pradezamAM matsyapaNe utpanna thAya. A pramANe jaghanya avagAhanA saMbhave che. athavA te koika sanatkumArADhi deva pU saMbaMdhavALI manuSyanA lavamAM bhAgavelI mahilAne viSe meha pAmI enA avAcya pradezamAM peAtAnA avAcya a'zane nAMkhI tene AliMgana karatAM mRtyu pAmI e strInA ja garbhAmAM utpanna thAya teA enI paNa ATalI jaghanya avagAhanA sa'bhave che. " * , sanatkumAra 'thI te ' sahasrAra' sudhInA devalAkanA devAnI utkRSTa avagAhanA nIce cheka pAtAlakalaza ' nA vacalA trIjA bhAga sudhI hAya, kemake tyAM matsyAne saMbhava che; tiyaMg dizAmAM cheka ' svaya'bhramaNa ' samudranA cheDA sudhI hAya ane UMce cheka 'acyuta' nAmanA khAramAM devalAka sudhI heAya, kemake koika sanatkumArAdi deva 'acyuta' devaleAkamAM vasatA koi mitra-devanI nizrAthI tyAM jAya ane tyAM maraNa pAme. maiM prathama ' . 1 ' puSkara ' dvIpamAM enI barAbara madhyamAM zaheranA killAnI jema gALAkAre * mAnuSAttara pata Avelo che. A pata manuSya lAkane gherIne ubhe che. AnI pUrvatA samagra bhAga arthAta ' jaMbu ' dIpa, dhAtakI ' dvIpa ane 'puSkara' dvIpane aDadhA bhAga eTale aDhI dvIpa e 'manuSyakSetra' gaNAya che, kemake eTalA bhAgamAM ja manuSyanI utpattine saMbhava che. 2 AnA svarUpa mATe jIe| aMtima ullAsa
Page #536
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] A ta na dIpikA. 457 ' Anata 'thI te ' acyuta ' sudhInA devaleAkanA devAnI jaghanya taijasa avagAhanA eka aMgulanA asakhyAtamA bhAga jeTalI hoya. tra kei prazna UThAve ke 'Anata' vagere devalAkanA devA te manuSya tarIke ja utpanna thAya che ane manuSya tarIkenI utpatti tA manuSya-kSetramAM ja sabhave che eTale A hakIkata kevI rIte sa Mgata thAya che ? Ane uttara e che ke manuSye bhAgavelI peAtAnI pUrva bhavanI vallabhAne avadhijJAnathI jANIne tenA taraphanA premathI kheMcAine te tenI samIpa AvI tenI sAthe viSaya-bhAga karatAM maraNa pAmI tenA ja garbhamAM utpanna thAya.' AnatAdinA devAnI utkRSTa avagAhanA nIce adheAgrAma sudhI hAya che, tig dizAmAM manuSya-kSetra paryaMta ja heAya che, ane UMce acyuta ' devalAka sudhI hoya che, kemake e devalAkamAM rahetA mitranI nizrAthI tyAM gayelAnuM tyAM maraNa sabhave che. ' acyuta ' devaleAkanA devAnI Urdhva avagAhanA peAtAnA vimAnanA zikhara paryaMta hAya che, kemake svaccha dapaNe tyAM gayelA keTalAkanuM tyAM maraNu saMbhave che. ' traiveyaka ' ane ' anuttara 'vimAnanA devAnI tejasa avagAhanA jaghanyathI peAtAnA sthAnathI te vidyAdharanI zreNi sudhI che, kemake vidyAdharAnI zreNithI AgaLa manuSyeAnA saMbhava nathI ane traiveyakAdinA devA ahIM Ave asaMbhavita vAta che. e devAnI utkRSTa tejasa avagAhanA nIce adheAgrAma sudhI, tiyaMga dizAmAM manuSya-kSetra sudhI ane UMce peAtAnA sthAna sudhI che, zarIrAnI sthiti-- audyArika zarIranI jaghanya sthiti aMtarmuhUtanI che, jyAre enI utkRSTa sthiti 33 sAgare pamanI che. vaibhAvika cAne kRtrima vaikriyanI jadhanya sthiti aMtarmuhUtanI che ( jemake keTalAka khAdara paryApta vAyukAyanI), jyAre enI utkRSTa sthiti paratve matAMtA che, jemake *jIvAbhigama pramANe *kRtrima vaikriyanI utkRSTa sthiti nAraka paratve aMtamuhUtanI, tiryaMca 1 AnatAdi devaleAkanA devA mukta mana vaDe ja viSaya sevanArA haiAya che. tee daivIete paNa kAya--pa karatA nathI ane vaLI temane kAma kSINa che chatAM temanI je A prakAre viDa MbanA thAya che tethI kAmadevanI jaiyatA siddha thAya che. sAthe sAthe vinAzakAle viparItabuddhiH ' e vAkaya pazu caratA thatu' jaNuAya che temaja karmAMnI vicitratA paNa jovAya che. 2 vidyAdharA strI sahita ' naMdIzvara ' dvIpa sudhI Ave che temaja kAmathI vila banI tyAM viSaya--sevana paNa kare che, paraMtu manuSya kSetranI bahAra garbhamAM manuSya utpanna thatA nathI. 3 sarakhAveza-- aMtamuttaM narapasu hoi cattAri tiriyamaNupasu / devesu addhamAso ukkosa viDavaNAkAlo // [ antarmuhUrtaM narakeSu bhavati catvAri tiryaGmanuSyeSu / deveSu ardhamAsa utkRSTo vikurvaNAkAlaH // ] 4 A uparathI kayAM kayAM zarIrA kRtrima che ane kayAM janmasidda che evA sahaja 58 prazna
Page #537
--------------------------------------------------------------------------
________________ 458 jIva-adhikAra [ prathama ane manuSya paratve cAra aMtarmuhUrtanI ane devenI eka pakhavADIAnI che. bhagavatImAM te vAyunI, saMsI tiyacanI temaja saMjJo manuSyanI paNa kRtrima kriyanI utkRSTa sthiti eka aMtamuhUrtanI kahI che. sUtrakRtAMga (a. 5, u. 2)mAM kahyuM che tema A narakamAM aMtarikSane viSe rahe, mahAduHkhadAyaka, eka zilAne ghaDele, lAMbe, vekiya temaja paramadhArmika vikule e eka parvata che. tenI upara hAtha TekavIne caDhatA nArakane sahastra muhUrta sudhI haNavAmAM ane saMtApavAmAM Ave che. atra paramAdhAmike vikalA A parvatanI ardha mAsathI adhika sthiti kahI cheeTale AmAM kharI vAta zuM che te te kevalI jANe. AhArakanI jaghanya temaja utkRSTa ema ubhaya sthiti aMtamuhUtanI che. taijasa ane kAmaNa zarIranI sthiti pravAhanI apekSAe anAdi che. bhavya ane siddhi maLatAM e bene abhAva kahevAthI temane uddezIne e sAMta che, jyAre abhavya AzrIne beu anaMta che. A jaghanya sthiti samajo ke utkRSTa samaje te eka ja che. zarIranuM a5-bahu AhAraka zarIranI saMkhyA sauthI ochI che, kemake ene kavacita ja saMbhava che. vaLI jyAre e hoya che tyAre jaghanyathI te eka ke be hoya che ane utkRSTathI nava hajAra hoya che. vekiya zarIrenI saMkhyA AhArakathI asaMkhya guNa che, kemake e zarIranA svAmIe asaMkhya che. vaLI dArika zarIronI saMkhyA AthI paNa asaMkhya guNI che. atre e dhyAnamAM rAkhavuM ke udabhave. Ane uttara e che ke kAzmaNa ane tejasa zarIra to nathI janmasiddha ke nathI kRtrima. eTale ke te janmanI pachI paNa thAya che ane chatAM anAdi saMbaddha che. AhAraka zarIra te kRtrima ja che e dekhItI vAta che ane enI utpatti AhAraka-labdhine AbhArI che. vaikriya zarIra janmasiddha ane katrima ema baMne jAtanuM che. janmasiddha vaikriya zarIra u5pAte--janma dvArA utpanna thatA evA devo ane nArakane ja hoya che. kRtrima vaikriya zarIranuM kAraNu labdhi che. A labdhi paNa be prakAranI che: eka tapathI prApta ane bIjI janmathI siddha. temAM tajanya labdhi keTalAka ja garbhaja manuSya ane tiryaMcane ja saMbhave che. bIjA prakAranI labdhi keTalAka bAdara vAyukAya jene viSe saMbhave che. audArika zarIra janmasiddha che ane e zarIranA adhikArI garbha temaja saMpUna-janmathI pedA thatA manuSya ane tiryaMce che. ahIM labdhijanyane artha utpatti samajavo, nahi ke prayAga. vaikriya ane AhArakanI jema tejasanI utpatti labdhithI nathI. bAkI eno prayoga labdhithI zakya che ane e apekSa e bhale e kRtrima kahevAya enI koNa nA pADI zake tema che ? 1 " vetAlie nAma mahAmitApe, egAyae pavvayamaMtalikkhe / hRiti tathA vasu2jA , sarasAi muddattathart 2 || "-upajAti [ ve kriye nAma mahAbhitApe ekAya te parvate'ntarikSe / hanyante tatra bahukrUrakarmANaH paraM sahasrANAM muhUrtakAnAm // ] 2 atra jaghanyathI ane utkRSTathI evA be bheda pADavAnI jarUra nathI, kemake asaMkhyAtanA asaMkhyAta prakAre che. A pramANe anyatra paNa ghaTAvI levuM.
Page #538
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa 3 Arhuta darzana dIpikA, joke enA svAmIonI saMkhyA anaMtanI che, kemake enA svAmIomAM sAdhAraNa vanaspatikAyanA ke jeo zarIre zarIre anata che temane paNa samAveza thAya che chatAM temanAM zarIra tA asakhyAta ja che, audArika zarIronI saMkhyAthI anaMta guNAM taijasa ane kANu zarIra che. A baMnenI sa MkhyA sarakhI che, kemake dareka saMsArIne e ane hoya che. zarIranA viraha-kAla-- eka jIva AzrIne audArika zarIrane jaghanyathI viraha-kAla eka samayane che, jayAre utkRSTathI te 33 sAgaropama uparAMta eka aMtamuhUtanA che. vakriya zarIranu jaghanyathI AMtarU aMtarmuhanuM che, jyAre utkRSTathI te vanaspatinI kAca-sthiti jeTaluM eTale ke AvalikAnA asakhyAtamA bhAga jeTalA pudgala-parAva jeTalu che. AhArakanuM jaghanya aMtara aMtarmuhUtanuM che, jyAre enuM utkRSTa aMtara adha pudgala-parAvata jeTalu che, kemake cAritranI pharIthI prApti thavAmAM utkRSTathI ATalA vilaMba sa Mbhave che. kAmaNu ane taijasa ArIrAnA saMbaMdhamAM aMtara nathI. aneka jIvA AzrIne AhAraka sivAyanAM cAra zarIra paratve viraha-kala na hAya; AhAraka zarIrane uddezIne jaghanyathI viraha-kAla eka samayanA che, jyAre utkRSTathI te cha mahinAnA che,' joke jIvasamAsa pramANe te te va-pRthaktvanA che. kyAM zarIrA apratighAtaka che?-- tejasa ane kAmaNu zarIranI gati askhalita che eTale ke teo leAkanA eka cheDAthI bIjA cheDA sudhI vagara aTakAyate (apratighAtapaNe) jai zake che. game tevI vastumAMthI paNa tee pasAra thai jai zake che. AkhA leAkamAM koi paNa sthaLe teo pratighAta pAmatAM nathI. vajra jevI kaThina vastumAM paNa e praveza karI zake che. bhUta vastunA mRta vastuthI pratighAta thAya che, paraMtu A niyama sthULa padArthA AzrIne che. sUkSma vastu pratighAta pAmyA vinA ja dareka sthAne praveza karI zake che e vAta lADu-piMDamAM thatA agninA pravezathI suvidita che. AthI atyaMta sUkSma evAM taijasa ane kAmaNu zarIronI samasta leAkamAM askhalita gati hAya te temAM zI navAi che ? vaikriya ane AhAraka zarIra paNa keTaleka aMze apratighAtaka kahI zakAya; kemake trasa 1 krAi cAritrI vaikriya zarIra karI sthitinA kSayane lIdhe aMtamu tuM jIvI avigraharUpe anuttara vimAnamAM utpanna thAya e AzrIne A kathana che. 2 ekanA eka kAyamAM mRtyu pAmIne karI karIne utpanna thatAM jeTalA samaya jAya te kAya--sthiti " kahevAya che. 3 sarakhAve.. 459 65 AhAragAI loe chammAsA jA na holi kiyAI / ukkoseNaM niyamA pakkaM samayaM jahantreNaM // " [ AhArakANi loke SaNmAsAn yAvanna bhavantyapi kadAcit / utkarSeNa niyamAdekaM samayaM jaghanyena // ]
Page #539
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIva-adhikAra [ prathama nA sudhImAM tene rekanAra keI nathI; phakta trasa-nAnI bahAra teo jaI zake nahi. A pramANe temanI gati sarvatra akhalita nahi hevAthI tatvArthasUtra (a. 2, su. 4 )mAM tejasa ane kArmANa zarIrene ja apratighAtaka tarIke ullekha che. zarIranAM prajane dharma-adharmanuM upArjana, sukha-duHkhane anubhava tathA kevalajJAna ane mokSanI prApti e dArika zarIranAM prayojana che. eka rUpa ke aneka rUpa dhAraNa karavAM, sUkSma ke sthaLa AkRti dhAraNa karavI, AkAza-gamana karavuM, saMghane sahAyatA karavI ityAdi kAryo vaikriya zarIra dvArA thaI zake che. sUkama artha paratve upasthita thayela saMdehanuM nirAkaraNa, jinezvaranI RddhinuM avakana ItyAdika kArya karavAmAM AhAraka zarIrane khapa paDe che. e A pramANenA prazasta uddezathI banAvAtuM hovAthI niravadhe che. zApa de, anugraha kare, bhojanane pacAvavuM ityAdi kAryo 'tejanA vikArarUpa ke tejomaya evA tejasa zarIra para AdhAra rAkhe che. sarva zarIrenA kAraNarUpa kAmaNu zarIra anya bhavamAM gamana karavAmAM kAma lAge che. atre e dhyAnamAM rAkhavuM ke zarIranuM mukhya prayojana upabhega che ane te kaIne kaI rIte pAMce zarIre paratve saMbhave che. AthI kaI zaMkA kare ke A kathana te tattvArtha (a. 2) nA "nidabhAmatya e 45 mA sUtrathI viruddha jAya che, te te samajapherane AbhArI che. sAmAnya rIte 'upagane artha e che ke kaNendriyAdi dvArA zubha, azubha zabda vagere viSayonuM grahaNa karI sukha-duHkhane anubhava karavo, hAtha, paga vagere avayave dvArA dAnAdi zubha kamane ke hiMsAdi azubha karmane baMdha kara, bAMdhelAM zubha ke azubha karmonA phaLane sAre ke mAThA atubhava kare temaja zubha anuSThAna dvArA kamanI nirjarA karavI e che. TUMkamAM kahIe to sukha-duHkhane bhegavavAM, karma bAMdhavAM, kama bhegavavAM ane tenI nirjarA karavI e upabhoga che. A upabhega dArika, vaikiya ane AhAraka zarIra paratve sahelAIthI ghaTe che, kemake teo Indriya ane avayathI yukta che. tejasa zarIra indriya ane avayavathI rahita hovAthI enA saMbaMdhamAM Avo upabhoga ghaTato nathI chatAM ene nirupabhega kahevAmAM AvatuM nathI tenuM kAraNa e che ke e -zarIrane pAcana-zakti ane anugraha vagere kAryomAM upayoga thAya che ane tema thatAM e dvArA sukha-du:khane anubhava, kamane baMdha vagere thAya che. kahevAnI matalaba e che ke sAkSAt tejasa zarIra paratve dArikAdi zarIrane lAgu paDatA upabhego nathI, paraMtu evA upabhegonuM taijasa zarIra kAraNa hovAthI aupacArika rIte tene sepabhega kahyuM che. AvI bArIkAIthI vicArIzuM te samajAze ke kAmaNa zarIra e sarva zarIrenuM mULa che eTale anya zarIrenA upabhega te enA ja gaNI zakAya ane tema thatAM ene paNa paga kahI zakAya. AthI samajAyuM haze 1 " atizAse " ! 2 juo zrIviSNakumAranuM caritra. che juo tatvArtha (a. 2, se. 49 )nuM bhASya (pR. 214).
Page #540
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Ardrata darzana dIpikA, 461 ke anya zarIranI sahAyatA vinA kANu zarIra dvArA sAkSAt rIte audArikAdi zarIrathI sAdhya upabhAga saMbhavatA nathI ethI ja ene nirupabhAga kahyuM che; bAkI paraMparAthI upabhAgAnuM e sAdhana che enI kANu nA pADI zake tema che ? AthI e phalita thAya che ke sAkSAt kANu zarIra dvArA sukha-duHkha bhAgavAya nahi, kama baMdhAya nahi, kama bhegavAya nahi ane karmAM nire paNa nahi. A hakIkata 130 mA lakSaNa dvArA 417 mAM pRSThamAM sUcavAi gai che. A saMbaMdhamAM tattvA rAja0 (pR. 106)mAM kahyuM che ke indriya dvArA zakhvAhinI upalabdhi te 'upabhAga'che ane AvA upabhAga kANu zarIrane sabhavatA nathI tethI te'nirupAga' kahevAya che. vigrahagati daramyAna indriyanI upalabdhi hovA chatAM, dravyendriyanI nivRttinA abhAva hAvAthI zabdAdi viSayanA anubhavanA abhAva thatAM kANu 'nirupabhAga'kahevAya che. taijasa zarIra cAgarUpa nimittavALuM paNa nathI eTale upabhAganA vicAra karatI veLA ene khyAla rAkhavA aprastuta che. tattvArthanI bRhad vRtti ( pR. 195 )mAM kahyu' che ke jyAre uttara guNanI pratItivALI labdhi utpanna thAya che, tyAre rASarUpa viSathI dhamadhamAyamAna thayele prANI geAzAlakanI mAphaka zatru, grAma ityAdine bALIne bhasma karavA mATe teolezyAnA upayAga kare che ane jo te prasanna thayA hAya te| zItalezyAnA upayAga kare che. A uparathI joi zakAya che ke teolezyAthI nigraha ane zItalesyAthI anugraha karI zakAya che. zarIrAnA adhikArI sarve ti`ca ane samagra manuSyAnuM (gaMja temaja saMmUnaja jIvAtu) zarIra audArika che. devA ane nArakAnu' ( upapAta-janma dhArIonu ) zarIra vaikriya che. AhAraka zarIranA adhikArI cauda pUrva dhArI sAdhuo ja che. vaLI teo paNa eka bhavamAM vadhAremAM vadhAre be vAra e racI zake. 'taijasa ane kANu zarIranA adhikArI te samasta saMsArI jIvA che. vaikriya zarIranA sabaMdhamAM samajavu' ke devA ane nArakAne janmathI je zarIra hAya che te svAbhAvika jANavuM, te sivAyanuM tIrthaMkaranA kalyANakAdi prasaMge banAveluM uttara vaikriya zarIra 1 sarakhAve pravacanasArAddhAranI nimna-likhita gAthAH-- " cattAri ya vArAo caudasapubbI karei AhAraM / saMsArammi basato egabhaye donni vArAo / / 1582 | ' [ caturaccha vArAMpraturApI jItyADhAraM( 21 ) I saMsAre vaneka dvau bArau // ] 2 AnI mAhitI mATe jue stuticatuvi tikA ( pR. 30-33 ). 3 8 traiveyaka ' ane anuttara * vimAnavAsI devAne uttara vaikriya zarIrahetu nathI, kemake temane evuM zarIra banAvavAnuM kazuM kAraNa paDatu nathI.
Page #541
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIva-adhikAra. [ prathama vaibhAvika jANavuM. deva ane nAraka sivAyanA anya je tathAvidha labdhizALI hoya te temane paNa vaikriya zarIra saMbhavI zake che. AvuM zarIra keTalAka bAdara paryApta vAyukAya jene hoya che. vaLI saMjJI tiryaMca temaja pacendriya paNa evuM zarIra prApta karI zake. zAstrokta vidhi pramANe tapa karIne je prANIoe labdhi upArjana karI hoya, te prANIo tejasa zarIra dvArA telazyAnuM temaja zItalezyAnuM kAma kADhI zake che. zarIrane viSaya (gati) dArika zarIranI utkRSTa tika gati "caka giri sudhI che. A hakIkta "jaghAcAraNa muni AzrIne jANavI; vidyAcAraNa temaja khecara ( vidyAdhare)ne AzrIne te utkRSTa 1 sarakhA prajJApanAnI vRttinA 416 mA patragata nimnalikhita avataraNa: "tiNhaM tAtha rAsINaM veubdhiyaladdho ceva nathi, bAyarapajatANaM pi sNkhejimArA " [ ami ava6 phInAM vai zvika jAti, vArasAyafNAnAM sAtamAmAtrAgAma ! ] arthAta aparyApta sUkSma vAyukAya, paryApta sUkSma vAyukAya ane aparyApta bAdara vAyukAya e traNane vaikriya labdhi nathI temaja vaLI phakta saMkhyAta bhAgavALA paryApta bAdara vAyukAyane paNa nathI; e sivAyanA paryApta bAdara vAyukAyane ja e labdhi che. 2 juo zrIbhaktAmarastotranI pAdapUrtirUpa kAvyasaMgrahane prathama vibhAga' (pR. 77- 79 ). 3 atra zarIrathI zarIradhArI samajavA. 4 e teramA " caka' dvIpamAM Avelo parvata che. 5 atizaya sahita javA AvavAnI je zakti te " cAraNa-labdhi' kahevAya che. AvI ludhdhizALI vyaktionA ( ra ) aMdhAcAraNuM ane ( 2 ) vidyAcAraNa evA be vargo paDe che. kaLiyAnI jALanA tAMtaNAthI banAvela puTaka-taMtuo ( lutAtaMtu nI madadathI ke sUryanAM kiraNanI sahAyatAthI baMne jaMdhAe AkAza-mArge je cAlI zake te " jaMdhAcAraNa' kahevAya che. atizaya pUrvaka niratara akrUmanI tapazcaryA karavAthI A labdhi prApta thAya che. AvI labdhithI yukta aMdhAcAraNa muni eka pagale ahIMthI teramA ' caka ' dIpe jaIne tyAMnAM cityane vaMdana karI, tyAMthI pAchA pharatAM bIjA pagale AThamA " naMdIvara' dIpe AvI tyAMnAM cityane vaMdana karI tyAMthI trIje pagale jyAMthI gayA hoya tyAM pAchA Ave. A tirya-gamana AzrI samajavuM. Urdhva dizA AzrIne te baMdhAyAraNa ahIMthI eka pagale " pAMDuka ' vanamAM jaI tyAMnAM cityone vaMdana karI, tyAMthI pAchA pharatAM bIje pagale "naMdana ' vanamAM AvI, tyAMnAM cityane vaMdana karI, trIje pagale jyAMthI gayA hoya tyAM pAchA Ave. 6 kaI vivakSita AgamarUpa vidyAnI mukhyatAe gamanAgamana karanAra " vidyAcAraNa ' kahevAya che. AvI zakti meLaAvA mATe yathAvidhi atizaya pUrvaka niraMtara cha6nI tapazcaryAnI AvazyakatA che. AvI labdhithI yukta vidyAcAraNa muni eka Dagale " mAnuSottara ' parvata upara jaine tyAMnAM caityane vaMdana kare, tyAMthI bIje pagale "naMdIzvara' dvIpe jaI tyAMnAM cityane vaMdana kare ane tyAMthI trIje pagale jyAMthI gayA hoya tyAM pAchA Ave. A tiryaMga-gamana samajavuM, Urva-gamana mATe to ema kahevAya che ke pahele pagale teo "naMdana' vana jAya ane tyAMnAM cetyAne vaMdana karI bIje pagale pAka vana
Page #542
--------------------------------------------------------------------------
________________ u9lAsa ] ahaMta darzana dIpikA. 463 tiyaMka gati naMdIzvara dvIpa sudhInI samajavI traNemAMthI game tenuM utkRSTa Udhva gamana te pAMDuka vana sudhI ja batAvavAmAM Ave che. vekriya zarIranI gati asaMkhyAta dvIpa-samudra parvata samajavI. AhAraka zarIranI gati "mahAvideha kSetra sudhI jANavI. tejasa ane kAmaNanI gati te leka paryata jANavI, kemake A zarIre te bhavAMtaramAM paNa prANInI sAthene sAthe jAya che. tejasa zarIranI anAditA paratve mata-bheda- tavArtha (a. 2, sU. 43)nA bhASya (pR. 200 )mAM zrIumAsvAti nideze che tema keTalAka AcAryo nayavAdanI apekSAe ema kahe che ke ekaluM kAmaNa zarIra ja AtmA sAthe anAdi saMbaMdhavALuM che. taijasa zarIra te labdhinI apekSA rAkhe che ane A labdhi kaMi so keIne hotI nathI, kintu keIkane ja hoya che. A saMbaMdhamAM zrI siddhasenagaNikRta bhASyAnusAriNI TIkA (pR. 22-202) jovAthI vizeSa prakAza paDe tema che. grantha-gauravanA bhayathI ahIM te enA sArAMzarUpe eTaluM ja nivedana karavuM basa thaze ke RjusUtra nayane avala bane mAM jaI tyAMnAM cane vaMdana karI, trIje pagale tyAMthI pAchA pharI jyAMthI gayA hoya tyAM pAchA Ave. A hakIkata prajJApanAnI vRtinA 425 mA patramAM avataraNarUpe ApelI gAthAonA AdhAre raju karI che. 1 lekanA aleka, madhyama-loka ane Urdhva-loka evA traNa vibhAgo che ( AnI AkRti, ucAI vagerenA varNana mATe juo 4Sabha-paMcAzikAnA spaSTIkaraNanuM pAMcamuM pAnuM). te paikI madhyama-laka ke jene tiryagarlokapaNa kahevAmAM Ave che temAM asaMkhya dvIpa ane samudro che. A badhA dvIpe ane samudronI vacce vacce " jaMbudvIpa ' Avela che. ane jo ApaNe ghaMTInA paDanI upamA ApIe te ene cAre bAjue vIMTIne rahelA " lavaNu' samudrane ghaMTInA thALAnI upamA apAya. A samudra " dhAtakI khaMDathI veSThita che. e dhAtakI' khaMDa ' koledadhithI, "kAledIdha' puSkarathI, ane 'puSkara" "puSkaroda' samadrathI veSThita che. A samudra pachI anukrame "varuNuvara ' dvIpa, " varuNada' samudra, * kSIravara" dIpa, " kSIrada ' samudra, dhRtavara' dvIpa, " gheda " samudra, * IkuMvara ' dvIpa ane "Iznada' samadra che. "dakSada' samadra pachI 8 naMdIzvara' dvIpa che eTale e AThame cheAnA pachI " naMdIzvaroda' che. AnA pachI je nAmane dIpa che te ja nAmane samudra che ane vizeSamAM chellA "svayaMbhUramaNuM' samudrane cheDIne bAkI badhA samudronAM pANInA svAde kaDInA rasa jevI che. naMdIzvaroda bAda aruNuvara, aruNAvAsa, kuMDalavara, zaMkhavara, ane rucakavara e pramANenA dvIpa te te nAmanA samudrathI khata che. A pramANe anuyAgadvAranI cUrNi (pR 35)mAM kahyuM che eTale e pramANe "cakavara' dvIpa terame che; anuyAgadvAra ( su. 103 ) pramANe te te agyArame che. 2 " cakavara" dvIpa sudhInAM nAmo te ApaNe joyAM, kintu dvI ane samudro asaMkhyAta hovAthI te sanAM nAmano ullekha azakaya che eTale e paikI keTalAMkanAM ja nAma sUcavAya che. jemake * cakavara ' dIpa pachI asaMkhya dIpe ane samudro mUkyA bAda "bhujagavara' dvIpa Ave che. enA pachI paNa asaMkhya dvIpa ane samudro mUkyA bAda " kuzavara ' dIpanA darzana thAya che. tyAra bAda evI rIte vicAratAM kacavara' dvIpa Ave che ane tyAra bAda cheka aMtamAM "svayaMbhUramaNa ' dvIpa che. 3 jue stuti-caturvizatikAnuM spaSTIkaraNa (pR. 36 ).
Page #543
--------------------------------------------------------------------------
________________ 414 jIva-adhikAra. [ prathama matAMtara ubhavatA hoya ema jaNAya che. vaLI AvI mAnyatAvALAnuM e kathana che ke labdhi vinA paNa AhArane pacAvavAnI je zakti jovAya che te kAmaNa zarIrane lIdhe ja che, kemake zarIra kamane lIdhe uSNa che. vaLI kAmaNa zarIramAM aneka zaktio rahelI che ane ethI karIne e vizvakarmAnuM anukaraNa kare che. A pramANe kAmaNa zarIra taijasa zarIranuM kAma bajAve che te e apekSAe kAmaNa zarIrane "tejasa" paNa kahevAmAM Ave to paNa temAM kazo vAMdho Avato nathI. zarIra ane AtmAne saMbaMdha tejasa ane kAmaNa zarIre AtmAnA jANe parama zatru hoya che ja) tema tene pIcho choDatAM nathI, kemake e zarIre AtmAnI sAthe anAdi kALathI saMbaMdha dharAve che. atra keIne evI zaMkA UThe ke jyAre A zarIre AtmA sAthe anAdi kALathI saMyukta che to pachI e zarIrane sarvathA nAza kema thaI zake ane jyAre tene nAza na thAya te pachI muktinI to vAta ja zI? AnA samAdhAnamAM samajavuM ke koI paNa kama--vyakti AtmAnI sAthe anAdi kALathI saMyakta nathI, kemake AtmA sAthe pratikSaNe navAM navAM karma baMdhAtA jAya che ane junAM pAnAM kharatAM jAya che. paraMtu pRthaka pRthak karmanA saMgane pravAha AtmA sAthe anAdi kALathI saMbaMdha dharAve che. kahevAnI matalaba e che ke jema amuka jhADa amuka bIjamAMthI utpanna thayuM, te bIja vaLI amuka jhADamAMthI utpanna thayuM, te amuka jhADa vaLI amuka bIjamAMthI utpanna thayuM ema vicAratAM arthAta kArya-kAraNurUpa saMbaMdhanI sAmAnya vivekSA karatAM bIja ane jhADa vacce anAdi saMbaMdha che, kintu A bIjamAMthI jhADa thayuM, A jhADanuM te bI hatuM ema vizeSa apekSAe vicAratAM e bene saMbaMdha sAdi che, tema tejasa ane kArpaNa zarIrane pharI pharIne thanArAM nimitta ane naimittikanI saMtatinI apekSAe anAdi saMbaMdha che, jyAre vizeSa apekSAe sAdi saMbaMdha che. atre e dhyAnamAM rAkhavuM ke sAdi ke anAdi saMbaMdha ekAMtathI nathI. keI paNa jIvane kAmaNa zarIra sAthe ekAMtathI sAdi saMbaMdha nathIkemake AtyaMtika zuddhithI vibhUSita AtmAne abhinava zarIra sAthe kAraNa vinA saMbaMdha hoI zake ja nahi. vaLI ekAMtathI sAdi saMbaMdha thaye e svIkAratAM mukta chane paNa ekAeka zarIra prApta thAya ane tema thatAM temanA muktatva upara pANI pharI vaLe. vaLI taijasa ane kAmaNane ekAMtathI anAdi saMbaMdha paNa nathI, kemake je tema hoya te tene kadApi nAza na thAya, jemake AkAza ekate anAdi che te tene nAza nathI. AthI e phalita thAya che ke je bhAvAtmaka padArtha vyaktirUpe anAdi hoya tene ja nAza thato nathI, jemake paramANune. A uparathI joI zakAya che ke AtmAnI sAthe dareka karma-vyaktine saMbaMdha AdimAna che. keI karmavyakti AtmAnI sAthe sarvadA sthAyI rahetI nathI. jyAre A bAbata che, tyAre prabaLa zukla dhyAna dvArA karmane samULa nAza thAya e mAnavAmAM vAMdhe rahe che ?
Page #544
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA. 465 ane vaikiya zarIranI sAthe to AtmA te ja bhavamAM saMbaMdha che de che. AhArakane utkRSTa kALa aMtamuhUrta che eTale e te eka bhava sudhI paNa AtmA sAthe saMbaMdha rAkhatuM nathI. AthI karIne pravAha rUpe AtmA sAthe anAdi saMbaMdha jALavanArAM te taijasa ane kArmANa zarIre ja che. ekI vakhate kayA jIvane keTalAM zarIra hoI zake?-- muktAvasthAmAM jIvane kaI paNa kALe eka paNa zarIra nathI. tatvArthanI bRhadavRtti(pR.203)mAM sUcavAyuM che tema keTalAka AcAryane e paNa mata che ke aMtarAlagati daramyAna kevaLa kAmaNa zarIra hoya che, kemake tejasa zarIra labdhi-janya che ane e labdhinuM paNa maraNa thatAM maraNa thAya che. temanA A mata pramANe ema kahI zakAya ke saMsArI jIvane ochAmAM ochuM eka zarIra hoI zake ane te paNa jyAre te sa sArI jIva Rju gati ke vaka gati dvArA bhavAMtara karato hoya tyAre samajavuM. 'sAdhAraNa mAnyatA anusAra tejasa ane kAmaNa zarIranuM saMsArI jIva sAthe anAdi sAhacarya vicAratAM bhavAMtara daramyAna saMsArI jIvane A be ja zarIre hoya che. A sivAyanI avasthA daramyAna zarIra-paryApti pUrNa thayA bAda manuSya ane tiryaMcane tejasa, kAmaNa ane dArika e traNa zarIre hoya che, jyAre deve ane nArakone tejasa, kAmaNa ane vaikiya e traNa zarIra hoya che. paraMtu atre e dhyAnamAM rAkhavuM ke zrutakevalI pramukha apramatta guNasthAne vata. nArA munIzvarene taijasa, kAmaNa ane dArika zarIra uparAMta AhAraka zarIra paNa hoya che. arthAta ekaMdare temane cAra zarIre saMbhavI zake che. vaLI yathAyogya labdhizALI jIva (devatA ane nAraka sivAyanA)ne tejasa, kAmaNa ane dArika e traNa uparAMta ethuM vekiya zarIra haI zake. A uparathI sAra e nIkaLe ke kaI paNa kALe kaI paNa jIvane vaikriya temaja AhAraka e be zarIra eka sAthe saMbhavI zakatAM nathI. ane tema hovAthI kaI paNa samaye keI paNa jIvane pAMce pAMca zarIre hoI zake nahi; arthAt vadhAremAM vadhAre cAra zarIre (ane 1 sarakhA prajJApanA (pa. 21 )nuM nimnalikhita ra76 muM sUtra - " jassa teyagamarIraM tassa kammagasarIraM NiyamA atyi, jasta vi kammagasarIraM tassa vi teyagasarIraM NiyamA asthi / " yasya tejasazarIraM tasya karmaka kArmaNa)zarIraM niyamAdasti, yasyApi kArmaNazarIraM tasyApi taijasa zarIraM niyamAdasti / ] 2 jema traNa zarIre zarIra-paryApta bAda saMbhave che, tema cAra zarIra e paryAptithI paryApta thayA bAda saMbhave che. 3 sarakhA prajJApanAnA 27 mA sutragata nimnalikhita paMktiH " jasta veubdhiyasarIraM tassa AhAragasarIraM nasthi, jasta bi AhAragasarIraM taka ki ve vicArI ja ! " . [yasya vairvikazarIraM tasyAhArakazagIraM nAsti, yasyApyAhArakazarIraM tasyApi vaikurvikazarIraM nAsti / 69
Page #545
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIva-adhikAra. [ prathama te paNa tejasa, kAmaNa, audArika ane kriya athavA taijasa, kAmaNa, dArika ane AhAraka) jANavAM, AthI e sAra nIkaLe che ke tejasane anAdi saMbaMdhavALuM mAnatAM (1) tejasa-kAzmaNa, (2) taijasa-kAmaNa-dArika, (3) taijasa-kAmaNa-vekiya, (4) tejasa-kAzmaNa-dArikavaikiya ane (5) tejasa-kAzmaNa-dArika-AhAraka ema pAMca vika che, jyAre matAMtara pramANe (1) kAmaNa, (2) kAraNudArika, (3) kAmaNa-vaeNkriya, (4) kArmaNa-dArika-kriya, (5) kAmaNa-dArika-AhAraka, (6) kArpaNa- tejasa-dArika-vaikriya ane (7) kAmaNa-tejasa-dArika-AhAraka ema sAta vikalpa che. atre e dhyAnamAM rAkhavuM ke vaikiya ane AhAraka labdhine prayoga samakAle saMbhavate nathI, kemake vekiya-labdhinA prayoganA samaye ane labdhithI zarIra banAvI lIdhA pachI paNa niyamathI pramatta dazA hoya che. AhAraka zarIranA saMbaMdhamAM AvI hakIkata nathI, kemake ene praga to pramatta dazAmAM hoya che, kiMtu e zarIranI niSpatti bAda zuddha adhyavasAyane saMbhava hovAthI apramatta dazA pravarte che. AthI e paNa spaSTa thAya che ke pAMce zarIre ekI sAthe hatAM nathI e kathana AvirbhAvanI apekSAe che. bAkI zaktirUpe te e pAMce heI zake che, kemake AhAraka labdhivALA munivarane kriya labdhi paNa saMbhave che. vizeSamAM jema eka ja pradIpane prakAza eka sAthe aneka padArtho upara paDe che tema eka ja jIvanA pradeza ane zarIranI sAthe akhaMDitapaNe saMbaddha hoI zake che. AthI te eka ja samayamAM eka jIvane traNa ke cAra zarIra sAthe saMbaMdha ghaTI zake che. AhAraka zarIranuM viziSTa svarUpa--- AhAraka zarIra saMbaMdhI TuMkamAM hakIkata jo ke 47mA pRSTamAM ApavAmAM AvI che, chatAM e zarIranuM svarUpa lagAra vizeSataH jeI jaIe. AhAraka zarIranA adhikArI sAdhu ja che. zAstranA avagAhana dvArA jemaNe Ama auSadhAdakanI Rddhi saMpAdana karI che teo athavA jemaNe * AhAraka"--labdhi prApta karI che teo ke cAraNa munio athavA mana:paryAvajJAnIo AhAraka zarIra karI zake che. te prakAza (sa. 3)mAM kahyuM paNa che ke bhojJArna kAranit -u#rdArabrija 200 che " 1 taravArthanI bRhadavRtti ( pR. 204 )mAM kahyuM paNa che ke - " saMyataH karoti baikiya liyamata evaM prasastadA bhavati, uttarakAlaM ca tAM digg nAkana mardAjhaf gusaMt fisri: nivRtta hAruM 7 niyamana ghA. pramatto bhavatItyasmAt svAmivizeSAda vakSyamANAnna labdhidvayamekasyaikadeti, AhArakalabdhimupajIvanApa zubhAdhya basAyatvAdapramatta iti / "
Page #546
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA. 467 AkAza ane sphaTikanA jevA zuddha pudagalenA banelA ane anuttara vimAnanA devethI paNa adhika kAMtivALA A zarIrane prabhAva adabhuta che. atigUDha temaja atIndriya viSayamAM jyAre gIzvarane sarvajJa bhagavAna pAsethI khulAse meLavavAnI jarUra paDe che, tyAre athavA te tIrthakaranI apUrva addhi jovAnuM kutUhaLa utpanna thAya che tyAre athavA anya koI kAraNasara teo vicitra prakAranAM divya paramANu-paMjanuM pUtaLuM banAve che. A pUtaLuM " AhAraka zarIra" kahevAya che. e zarIra eka hAtha jeTaluM UMcuM hoya che. A zarIra dvArA teo sarvajJa deva pAse pahoMcI potAnI zaMkAnuM samAdhAna meLave che. A badhuM kArya vijaLInA karatAM paNa vizeSa jhaDapathI karI levAmAM ve che. A zarIra dvArA tIrthakarane jotAM ja dehanuM nivAraNa thaI jAya che ane kArya pUruM thatAM e zarIra pAchuM je sthaLamAM dArika zarIrane bAdhA na pahoMce evI rIte nyAsanI jema rAkhyuM hoya tyAM Ave che. pachI gIvara mAgI lAvelA upakaraNanI jema AhAraka zarIrane tyajI daIne Atma-pradezane upasaMhAra karI jaladI dArika zarIramAM dAkhala thaI jAya che. jo ke audArikAdi zarIranA baddha ane mukta evA bheda pATha tenI saMkhyAne vividha jIva AzrIne vicAra karI zakAya tema che, paraMtu graMthanuM kalevara vadhI javAnA bhayathI te atra na ApatAM anuyAgadvAra (sU. 142) jevA temaja tenA TuMka sAra mATe atyAre mAre hAthe saMpAdana thatA nyAyAnidhi paMjAba kesarI zrI vijayAnaMdasvarakRta navatatvasaMgraha (pR. 7-8) jovA bhalAmaNa che. eTale A pramANe zarIra saMbaMdhI ApaNe je UhApoha karyo che tene sAra " nimna-sUcita kaThA dvArA raju karI A prakaraNa pUrNa karIzuM. 1 juo pR. 445. 2 vAbhigamanI vRttimAM TAMcaNarUpe kahyuM che ke - " pANidaya ridhimaNasuhamapayatyA vagAha heuM baa| saMsayavoccheyatthaM gama jiNapAya mUlaMmi // { frLAnaqkramavsara kA | saMzayavyucche dArtha gamanaM zinAvamUle // / arthAta jIvadayA, ( tIrthaMkaranI ) RddhanuM darzana, sumi padArtha samajagyuM ke saMzayanuM nirAkaraNa jevA prasaMge jinezvara pAse javAmAM AhAraka zarIra upara thAya che. pravacanasAroddhAramAM A gAthA thoDAka pheraphAra sAthe najare paDe che. jue 273 muM tA. ka sarakhA pravacanasAroddhAranI vRttinA 445 mAM patragata nimnalikhita paMktiH- rinitiyoganaH punara vareja revAM 1 mi[ rdarA ramAvAIbuddhyaa nyAsakavanikSiptaM svapradezajAla yabaddhaM bayasthamAte, tato yAcilopakaraNabad vimucyAhArakamupasaMhRtyAtmapradezajAlaM drAgaudArikamedhAnapratizata /
Page #547
--------------------------------------------------------------------------
________________ 418 kAraNAdita 11 vizeSatA pUrvaka zarIranuM yaMtra. zarIranuM kAraNakRta | pradeza | svAmI | viSaya | prayajana | utkRSTa | keTalA | sthiti a65- | aMtara | utkRSTa | nAma vizeSa | (eka ! (gati) avagAhanA AkAza bahutva (aneka jIva aMtara (pugala- 1 & dhamAM ) (UMcAI)|pradezamAM ?! AzrIne) (eka jIva pariNAma) AzrIne) dArika atyaMta ne abhavyathI| sarva | UMce- | dharma | eka hajAra AhArakathI jaghanya- vekiyathI 33 sAgarasthaLa anaMta guNA, tiryaMca | paMDuka vana adharmanuM | janathI saMkhyAta aMtarmuhuta asaMkhya pama uparAMta pudagale siddhatho | ane sarva | sudhI | upArjana, kaMika guNa | utkRSTa- | guNa aMtamuhUrta anaMtame | manuSya | tiryaku- mokSanI adhika 3 pApama. bhAge racaka parvata prApti sudhI | ityAdi kriya audArikathI dArikathI save de, asaMkhya | eka, eka lAkha dArikathI mULa kriya asaMkhya | 0 AvalikAnA sUma, ! asaMkhya sarve nAraka,dvIpa ane aneka rUpe, jana siMkhya guNa ja gha0 daza | asaMkhyAAhAraka guNu keTalAka bA- samudra | AkAzaga- uparAMta hajAra varSaT tamAM bhAga | karatAM dara paryApta sudhI mana, saMghanI cAra u0 tetrIsa jeTalA vAyukAyuM, ' sahAyatA | AMgaLa sAgarepamAM pudgalagarbhaja | vagere uttara vaikiyA parAvartA tiyaca, ga jagha0 aMtabhaja manuSya muhUrta u0 ardhamAsa | AhArakI vaikriyathI ! vaikriyathI . keTalAka mahAvideha sUkSma saMza- eka hAtha | asaMkhya jagha0 temaja 9000 jagha0 eka ardha sUkSma, taja- asaMkhya [ pUrvadhArI | sudhI yanuM nivAraNuM u aMta! kaIka vAra samaya u0) pudgalasathI sthULa guNa | manuSya : I cAdi. cha mAsa | parAvartA tejasa AhArakathI AhArakathI sarva saMsArI lekanA zApa, | saMpUrNa | vaikriyathI | bhavyane | anaMta sUma, kAma anaMta | jI eka cheDAthI anugraha, | kAkAza, asaMkhya anAdi sAMta NathI sthaLa guNa | bIjA sudhI pAcana (cauda raja guNa | abhavyane ( parabhava ! nI UMcAI) anAdi jatAM ) anaMta kAmaNa taijasathI ! taijasathI bhavAMtaramAM sUrma, anaMta gati atyaMta guNa sUkSma jIva-adhikAra. [ prathama
Page #548
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA. A pramANe ApaNe zarIra viSenuM vivecana joyuM. have liMga saMbaMdhI vicAra karIe. liMga-vicAra puruSa-liMga, strI-liMga ane napuMsaka-liMga ema liMganA traNa prakAre che. AthI karIne A apekSAe paNa jIvanA traNa bhede pI zake che. puruSa-liMganuM lakSaNa- 'mehana-kharatA-dADhya-zauNDIrya-zmazru-dhRSTatAdicihnavattvaM puruSaliGgasya sUkSaNamA (). arthAta puruSa-ci, kaThoratA, daDhatA, parAkrama, dADhI, dhRSTatA ItyAdi cine puruSaliMgasUcaka che. sI-liMganuM lakSaNa- 'yoni-mRdutA- sthairya-mugdhatA-stana-klIvatAdicihnavatvaM nIliGgasya strakSaNa () arthAta ni, ke maLatA, asthiratA, mugdhatA, stana, kAyaratA ItyAdi cine sI-liMganAM sUcaka jANavAM. napuMsaka-liMganuM lakSaNa 'mohAnalasudIptatve sati stana-imazru-kezAdibhAvAbhAvasanvitasvaM napuMsalica DhakSA (hUka) * sarakhA sthAnAMga-vRttinA 106mA patra gata nimnalikhita pan: " dina dattA sArI, DIje raja pawtA. strIkAmiteti lihAni, sapta puMstve pracakSate // " 2 " ityAdi 'thI strInA samAgamanI abhilASA samajavI. 3 sarakhA sthAnAMga-vRttinA 16mA patramAM ApeluM nIce mujabanuM avataraNa: " yonirmadutvamasthairya, mugdhatvaM klIyatA stanau / / puMskAmiteti liGgAni, sapta bItve pracakSate // " * " ityAdi thI puruSanA samAgamanI abhilASA jANavI. 5 sarakhA sthAnAMganI vRttinA 106mA patramAMnuM nIce mujabanuM avataraNa - " stanAdizmazrukezAdi-bhAvAbhAvasamanvitam / naja # kuer: gA- jamakufpAna ! "
Page #549
--------------------------------------------------------------------------
________________ 470 jIva-adhikAra. [ prathama arthAt mahAgnithI pradIpta temaja stanAdithI yukta hoya paraMtu dADhInA keza vagerethI rahita vyaktine napuMsaka samaja. "veda" kahe ke "jAti" kaho ke " liMga" kaho e badhuM ekArthaka ja che, kemake veda, jAti ItyAdi liMganA paryA che. A liMga pAne veda dravya ane bhAva ema ubhaya svarUpI che.' temAM dravya-vedano artha amuka padAlika A te che ke je nAma-karmanA udayanuM phaLa che. evI rIte bhAva-vedane artha mAnasika vikAra che ke je mohanIya karmanA udayanuM phaLa che. dravya-vedanI sAthe sAdhya-sAdhana athavA piSya-paSakane saMbadha dharAvanAra bhAva-veda paNa traNa prakArano che. jemake jethI puruSane strI saMsarga sukhanI icchA thAya te " bhAva-puruSa-veda', jethI strIne puruSanA saMsarga-sukhanI abhilASA thAya te bhAva- strI-veda ', ane jethI puruSa ane strI e baMnenA saMsarga-khara kAmanA thAya te " bhAva-napuMsaka-veda" kahevAya che. A traNa bhAva-vede tRNAgni, gemayAgni, nagara-dAhAIgna saMdaza jANavA. kahevAno matalaba e che ke puruSa vedane vikAra sauthI ochA vakhata jhudhI rahe che, strA-vedane vikAra enAthI vizeSa kALa sudhI ane napuMsaka-vedane vikAra enAthI paNa vadhAre samaya sudhI rahe che ke je vAta A traNa dawtethI darzAvAya che. jema ghAsa jaladIthI saLagI zake che tema te olavAI paNa jaladI jAya che tevI rIte puruSa-vedane vikAra tenI viziSTa zarIra-racanAne laIne satvara prakaTa thAya che temaja satvara zAMta paddha jAya che. strI-vedanA vikAra chANAnA agni jeve ( ane digaMbaramata pramANe aMgArA jevo ) che ke jenI viziSTa racanAne lIdhe te jaladI prakaTa thate dekhAtuM nathI temaja jaladI zAMta paNa thato jovAmAM Avato nathI. napuMsaka-vedane vakAra nagara baLatuM hoya tenA jevo che ( digabara-mata pramANe tapAvelI iMTano je che ) ke je dAha bahu ja samaya pachI zAMta thAya che. ratnasaMcayamAM napuMzaka yAne paDakana e mujaba cha lakSaNo darzAvyA che - ' mahilAmahAyA larabannabheo, mohA mahaMsa mahuyA ca vANI / laddayaM mumaphezaya ba, eya:Ni cha paMga lAvaNANi // 327 / / " [ mahilA svabhAyaH svaravarNabhedA moho mahAn madhurA ca vANI / zabdaka mUtramaphenaka na etAni SaTU paNDakalakSaNAni // ] arthAta ( 1 ) nArInA jevo svabhAva, ( 2 ) vara ane vaNamAM bhinnatA, ( 3 ) atizaya meha, (4) mIThI vANI, ( ) zabda sahita mUtra tathA (6) phINa rahita mUtra e napusakanAM cha lakSaNa che. puruSa, strI ane te taka e traNenAM lakSaNa mATe sthAnAMganI vRttinA 106mA patramAM nIce mujabanuM padya uddata karAyeluM che-- " itara rAva brAM thA, majJa: : mRtaH | samaya jatAM , tada mAva navuM varSa che ' 1 kAvya-lokaprakAza ( sa. 7, le. pa8 mAM A uparAMta veSarUpa paNa liMga gaNAvyuM che. 2 tattvArtharAja0 | pR. 110 )mAM A traNane tRNagni, aMgAra ane daNikAgninI upamA ApelI che.
Page #550
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA, 471 - devo puruSaveda ane strI-veda ema be ja vedavANA che, ane viSe napuMsaka-veda hete nathI; nAraka ane saMmUcchima napuMsaka vedI ja che, jyAre bAkInA badhA ja traNe vedathI yukta che. AyuSya-mImAMsA jenA vaDe jIva vivati bhavamAM amuka kALa para TakI zake che te AyuSya " kahevAya athavA jenA vaDe jIva nakkI parabhavamAM jaya che te "AyuSya kahevAya. athavA vivakSita bhavamAM jeTalA kALa sudhI jIva rahe te " AyuSya" kahevAya, AyujhA be bIjuM kaI nathI paNa AyuSyakame che. e pogalika che eTale e pugalanA samUhathI jIva jIve che. tenAthI karIne AyuSyanA (1) dravya-AyuSya ane (2) kAla-AyuSya ema be bheda paDe che. jemAM tela vinA dIva baLI zakato nathI tema AyuSyanA pudagala vinA jIva jIvI zakato nathI. A AyuSya-kamanA pugalo te "dravya-AyuSya " che. dravya-AyuSyanI sahAyatAthI jIva je amuka kALa sudhI jIvI zake che te kALane "kAla-AyuSya" kahevAmAM Ave che, prajJA panAmAM Ane " sthiti-AyuSya tarIke oLakhAvyuM che dravya-AyuSya pUrNa karyA vinA keI paNa jIvanuM kadI paNa mRtyu thayuM nathI ane thaze nahi. AyuSyanA jeTalA paramANu e jIve baMdhana-kAle ghaNu karyo hoya te paikI pratyekane vipAka-anubhava thayA vinA jIvanuM maraNa thatuM nathI. A samagra muddalene kSaya karyA pachI ja jIva anya gatimAM jaI zake che. eka paNa paramANu kSaya kara bAkI hoya tyAM sudhI jIvane vivakSita bhavamAM rahevuM ja paDe che. kAla-AyuSyanI vAta ethI judI che, kAla-AyuSyamAM te seMkaDo varSonI sthiti upArjana karI hoya chatAM aMtamuhUrtamAM paNa maraNa nIpaje ema banI zake che. eTale ke A AyuSyamAM te akAla-mRtyu mATe avakAza che arthAtu apavatanA mATe sthAna che. AthI e phalita thAya che ke dravya-AyuSya pheraphArathI rahita che, jyAre kAla-AyuSya apavatanIya ane anapavatanIya ema ubhaya prakAranuM che. ubhaya prakAranuM che. dara , ; , bhAvI janmanA AyuSyanuM nirmANa vartamAna samayamAM thAya che. te apavatanIya ke anapavartanIya che tene AdhAra pariNAmanI taratamatA upara rahelo che. AyuSya bAMdhatI veLA pariNAma je maMda hoya te AyuSyane baMdha zithila thAya che. AthI zastrane AghAta vagere bAhya nimitta maLatAM baMdha-kAlanI kAla-maryAdA ghaTe che eTale ke baMdhanA samayanI sthiti pUrNa thayA pahelAM je te zIdhra bhagavAI jAya che-pitAnI niyata kAla-maryAdA samApta thayA pUrve ja aMtamuhUta mAtramAM ja bhegavAI jAya che. A pramANe jene bhega-kAla baMdha-kAlanI sthitinI maryAdAthI ochA hoya te "apavatanIya AyuSya" kahevAya che. enAthI ulaTuM je AyuSya AMdha nI veLA pariNAma patetra hoya te AyuSyane gADha baMdha thAya che. ethI zAnA AghAta jevA bAhya nimitto maLavA chatAM baMdha-kAlanI kAla-maryAdA ghaTatI nathI eTale bAMdhelI AyuSya-sthita pUrNa thayA bAda je jIva 1 laDAI, marakI vagere bhayaMkara Aphata samaye keTalIka vAra saMta nava yuvAnonuM acAnaka maraNa nIpaje che, jyAre maraNomukha duzAe pahocelA gharaDA ane e ApanamAM paNa jIvatA rahI jAya che e banAvathI sahu koIne akala-mRtyu che ke nahi evo prazna udbhave Ane uttara tA. ane nA ema ubhaya prakAre jaina darzanamAM maLI Ave che . . . . . . . . . ' +;." che ke : 6
Page #551
--------------------------------------------------------------------------
________________ 472 jIva-adhikAra. [ prathama maraNa pAme che. A pramANe jene bhega-kAla baMdha-kAlanI sthitinI maryAdAnuM jarA paNa ullaMghana karatA nathI te AyuSya "anapavatanIya " kahevAya che. atre e dhyAnamAM rAkhavuM ke zaane AghAta vagere nimittAnuM prApta thavuM te "upakrama" che, bhale pachI enI asara thAya ke nahi. AthI samajAya che ke apavatanIya AyuSya upakramathI yukta yAne sepakrama ja che, jyAre anaparvanIya AyuSya sepakrama paNa hoya ane nirupakrama paNa hAya arthAta e AyuSyanI sthiti-maryAdAne AghAta pahoMcADe evAM bAhya nimitte prApta thAya kharAM ne na paNa thAya, paraMtu AvAM nimitte maLavA chatAM anapavartanIya AyuSya niyata kAla-maryAdAnI pahelAM pUrNa thatuM nathI. AthI e sArAMza nIkaLe che ke apava nIya AyuSyavALAne zaAdi kaIne keI nimitta maLI ja rahe che ke jene laIne tenuM akALa mRtyu thAya che, jyAre anapavartanIya AyuSyavALAne game tevAM prabaLa nimittenuM sannidhAna hoya te paNa tenuM akALa maraNa thatuM ja nathI. AthI AyuSya-bhedanI nIce mujaba sthApanA thaI zake che - AyuSya apavatanIya anapavatanIya sepakama pakrama nirupakrama A pramANe banenA svabhAvamAM bheda paDavAnuM kAraNa ApaNe upara joI gayA tema pariNAmanI taratamatA-adhyavasAyanI tIvratA-maMdatA che. A hakIkata paratve tatvArthanI bRhadavRtti (pR. 219)mAM kahyuM che tema AyuSya-baMdha vakhate AyuSya-baMdha gya adhyavasAya atizaya tIvra hoya te AyuSyanAM grahaNa karAyelA pagale amuka amuka bhAgamAM ghaNA ekatrita-piMDita thaI javAthI e AyuSyane pudagala-samUha abhedya arthAt bhedAya nahi e bane che, jyAre maMda adhyavasAya pUrvaka grahaNa karAyelA AyuSyanA pudgala chUTA chavAyA vaheMcAI javAthI te bhedya bane che yAne enA upara upakramanuM jora cAlI zake che. jemake atyaMta gADha banI UbhA rahelA manuSyonI hAra abhedya che, jyAre zithila rIte goThavAyelA manunI hAra bhedya che. athavA kheDuta je triphaNImAMthI khetaramAM dhAnya vAve che tenI naLInA chidra dvArA nAMkhelAM bIje vaDe uSpanna thayeluM dhAnya khIcakhIca hovAthI temAM pazuone praveza zakya che, jyAre chUTAM chavAyelAM verAyelAM bIthI upara thayela dhAnya virala hovAthI temAM pazuone sahelAIthI praveza thaI zake che. 1 aMdhaka AcAryanA ziSyone ghANImAM pIlI mArI nAMkhavAmAM AvyA hatA. A joIne keTalAka emanA maraNane apavartanIya gaNe, paraMtu vastu-sthiti tevI nathI; kAraNa ke upakrama phakta kaSTakArI nIvaDe, kintu AyuSyanI niyata kAla-maryAdAne jarA paNa AMca lagADI zake nahi ja-ethI AyuSyane mata na ja Ave; A evo bhAsa thAya e judI vAta che.
Page #552
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4113 ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA zaMkA ane samAdhAna mAdhAna- ApaNe joI gayA tema dravya-AyuSyamAM kaze pheraphAra thatuM nathI, kintu kAlaAyuSyamAM avatanA thAya che eTale AyuSya-karmanA pudgalenuM vartana eka prakAranuM ane tenI sthitinuM vatana anya prakAranuM jovAya che te enuM zuM kAraNa che evI jijJAsA udbhave che. spaSTa zabdomAM kahIe te prazna e che ke AyuSyanA sarva padugalone kSaya thAya ane enI sthitine kSaya bAkI rahI jAya e kema bane ? Ane uttara e che ke jema koDiyAmAM pareluM tela dIvAnI moTI ti karavAthI zIdhra baLI jAya che tyAre sarva telane kSaya thayA chatAM A dIvo zeDa vakhata ja banyo ema kahevAya che tema AyuSyanA sarva pudgala kSaya thavA chatAM amuka vyakita bahu oche vakhata vIte akAle maraNa pAmI e vyapadeza karAya che. ' dhAre ke ApaNI pAse eka 25 hAthanI lAMbI derI che. Ane eka cheDethI saLagAvIe te tene baLatA jeTale vakhata lAge tenA karatAM tenuM zuMchaLuM karI tene saLagAvavAmAM Ave te tene baLI rahetAM e cha vakhata lAge. evI rIte AyuSyanA pudgale pahelA samaye, bIjA samaye, trIjA samaye jema kSaya pAmatA jAya che te ja anukama pramANe je A pudgalene kSaya cAlu rahe te mAno ke je eka puruSa 100 varSa jIvI zake tema che, tene jIvana-dIpaka ene badale thoDA vakhata pachI Avo kama na rahetAM pahelA karatAM vadhArenA vadhAre pudgalene pratisamaya kSaya cAlu rahevAthI aMtamuhUrtamAM paNa elavaI jAya. AthI saMpUrNa so varSa pUrA thayA pahelAM se varSa jIvanArane deha paDyo ema khuzIthI kahI zakAya. AthI tenA dravya-AyuSyane kSaya thaI gaye, paraMtu tenI sthitine kSaya bAkI rahI gaye ema sukhethI kahI zakAya. . A saMbaMdhamAM eka bIjuM udAharaNa vicArIe. dhAro ke ApaNuM pAse kAcI (barAbara nahi pakavelI) gaLI che. emAMthI pANI dhIre dhIre TapakI jAya che. evAmAM ekAeka temAM phATa paddha jAya te jeTalA vakhatamAM pANI khalAsa thaI jAya tenA karatAM Ama thavAthI pANI zIdhra vahI jaya e dekhItI vAta che. tevI ja rIte apakva ( zithila baMdhavALA) AyuSya mATe samajavuM.. , A viSaya vizeSa spaSTa thAya te mATe hajI bIjA udAharaNe vicArIe. dhAro ke eka ghAsanI gaMjI pI che. temAM eka bAjuethI nAnI sarakhI caNagArI mUkI tene saLagAvIe. AthI te cINagArI ghAsane krame karIne bALatI bALatI AkhI gaMjIne svAhA karI jaze, paraMtu temAM vilaMba vadhAre lAgaze. enA karatAM e ghAsanI gaMjIne zithila ane chuTIchavAI banAvI cAre bAjIthI tene saLagAvavAmAM Ave to te ekadama jaladI baLI jaze. keTalIka vAra ema bane che ke ekane eka dAkhale be rIte thaI zake che. temAMnI eka rIta lAMbI ane bIjI TuMkI hoya che. AthI kuzaLa gaNitajJa jeTalI vakhatamAM e dAkhala karI zake tenA karatAM mati-maMdatAthI lAMbI rIte dAkhalo karanArane vadhAre vAra lAge e svAbhAvika che. AvI ja rIte dhAro ke ApaNI pAse sarakhAM bhIMjavelAM be dhotI che, AmAMthI ekane 60.
Page #553
--------------------------------------------------------------------------
________________ 474 jIva-adhikAra, [ pradhyama barAbara chUTuM karIne sUkavIe ane bIjAne vALeluM ne vALeluM sUkavIe te jaNAze ke chUTuM kareluM chetIuM jaladI sUkAI jaze, jyAre vALelA chetIAne sUkAtAM vAra lAgaze. atra bane dhotIAmAM jaLanuM parimANa samAna hovA chatAM temaja zeSaNa-kriyA paNa eka sarakhI hovA chatAM dhAtIonA saMkoca ane vistArane laIne ene sUkAi javAmAM vilaMba ane zIvratAne pharaka paDe che. e ja rIte samAna parimANanA-sarakhA pudgalavALA anapartanIya ane apavartanIya AyuSyane bhegavavAmAM phakta vilaMba ane zIghatAne ja taphAvata che. AthI e vAta paNa phuTa thaI haze ke niyata kalamayAnI pUrve AyuSyane kSaya thatuM hovA chatAM kRtanAza, akRtAgama ane niSphaLatA e deze mATe sthAna rahetuM nathI, kemake je A yuSya-kamanA pudagale lAMbA kALe bhegavI zakAya tema hatA te ja eka sAthe bheLavI levAya che. vipAda-anubhava thayA vinA ene koI paNa bhAga AtmapradezathI chUTato nathI. AthI kRtakarmane nAza ke baddha karmanI niSphaLatArUpa dezanuM astitva vaMdhyA-putranA jevuM che. vaLI kama anusAra mRtyu paNa Ave che ja, ethI karIne akRta karmanA AgamananA deSane mATe paNa avakAza ja rahetuM nathI. AyuSya vadhArI zakAya ke?-- atra kaIne evI zaMkA thAya ke jema upakrama dvArA apavatanIya AyuSyavALAnI jIvanaderI TukI thai zake che tema zuM keinA AyuSyanI sthiti vadhI zake kharI? vastusthiti evI che ke jyAM sudhI AyuSyanA pagale astitva dharAve che tyAM sudhI ja jIva jIvI zake che. ene kSaya thaI gayA bAda eka samaya paNa chaMdagI laMbAvavAne cakavata, svargane samrA ke tIrthakara deva paNa samartha nathI ja. paraMtu hA, ema banavA joga che ke keI upakama lAgatAM AyuSya tUTI javAne je prasaMga AvI paDyo hoya temAMthI bacI javAya e upAya jAtAM jIva marate baco gayo ema laukika daSTie kahI zakAya. eTale ke oSadhAdikanA sevanathI jIve potAnuM AyuSya vadhAryuM ema vyavahArathI manAya; bAkI vAstavika rIte te te vadhAreluM na ja kahevAya. praratata graMthakAre AyuSyanA apavartanIya ane anapavartanIya evA be prakAre pADayA nathI, kintu siddhAnta temaja lokaprakAza vagere graMthanA kartAonI peThe temaNe AyuSyanA saMparkama ane nirupakama e ja be bhede pADyA che ane tenAM lakSaNe ApyAM che. paraMtu tatvArtha (a, 2, sU. 5ra)mAM sUcavelA apavatanIya ane anapavartanIya e be bhedane sopakrama ane nirupakamanI sAthe saMbaMdha dha e sUtranA vRttikAra zrI siddhasenagaNivare je khulAso karyo che tethI A viSayane vizeSataH spaSTa baMdha thAya che e vAtane lakSyamAM laIne atyAra sudhI ATaluM spaSTIkaraNarUpe umerI have graMthakAranA kathana tarapha daSTipAta karavAmAM Ave che. AyuSyanA be prakAro sovAnAmAvA, totrama-nAmevAta !
Page #554
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIllAsa ] arthAt seApakrama ane nirupakrama ema sa'sArI jIvanA be bhedo paDI zake che. sApakrama AyuSyanuM lakSaNa AgamoktAdhyavasAnAdyAyuH kSayakAraNairbahukAlena bhogyaM yadAyurarUpakAlena bhujyate tadrUpatvam, bandhakAle zakyApavartanasvarUpa zithila bandhanena yadAyuddhaM tadpatvaM vA sopakramAyurlakSaNam / ( 165 ) Ata dAna dIpikA. 45 AyuSyanA e prakAre che. AthI A apekSAe paNa arthAt cira kALe bhagavAya rahe tema hAya evA je AyuSyane zAstramAM pratipAdana karelAM adhyavasAyAkrika AyuSyanA kSayanAM kAraNeA dvArA apa kALamAM bheAgavI nAMkhavA jevu banAvI zakAya te ' sApakrama AyuSya ' kahevAya che. athavA te anyakAlamAM jenuM baMdhana dUra karI zakAya evA zithila bandhanathI bAMdhelA AyuSyane ' sekrama ' jANavu. A hakIkata kevaLa apavanIca AyuSyane lAgu paDatI heAvAthI sApakrama AyuSyanI e paNa vyAkhyA raju karIzuM ke je AyuSyanA aMta samaye upakrama vidyamAna hoya te ' seApakrama ' che. nirupakrama AyuSyanuM lakSaNa-- yad gADhanikAcanena bandhakAle'zakyApavartanasvarUpakrama vedyphlkAyurveduM tapUchyuM nirupama- rukSaLam / ( 9 ) arthAt je gADha nikAcita karma dvArA anya-kAlamAM bAMdhelu hoya ane ethI karIne jenu andhana dUra na karI zakAya ane jenuM phaLa krame karI bhAgavavu' paDe tema hoya te 'nirupakrama AyuSya' samajavu'. A saMdhamAM ema kahevu' ThIka jaNAya che ke je AyuSyanA kSaya upakrama vinA ja-upakramanI avidyamAna dazAmAM thAya che te 'nirupakrama' che. nirupakrama AyuSya teA anapavatanIya ja che, upakramAnI sakhyA vagere-- sApakrama AyuSyanA lakSaNamAM adhyavasAyAdi upakrama viSe ullekha karAyelA heAvAthI enI saMkhyA vagerenu` sthaLa avalAkana karI levu prAsa'gika samajAya che. enI saMkhyA temaja enAM nAme darzAvatAM Avazyaka niyuktimAM kahyuM che ke-- 66 jhavANa nimitte AhAre veyaNA parAghAe / phAse ANApANU sattavihaM jijjhae AuM / / 723 / / " 1 chAyA adhyavasAye nimitte (mati) AhAre vedanAyAM parAghAte / sparze AnaprANayoH (nirodhe ) saptavidhaM kSIyate Ayu // 2 bRhata-saMgrahaNI ( gA. 331 )mAM 'miksapa' evA pA-bheTuM che,
Page #555
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIva- adhikAra. [ prathama arthAt (1) adhyavasAya, (2) nimitta, (3) AhAra, (4) vedanA, (pa) parAghAta, (6) sparza ane (7) zrvAsAvAsa e sAta prakAre AyuSya kSINa thAya che. adhyavasAya-upakramanA traNa bhede-- adhyavasAya traNa prakAranA cheH (1) rAga-janya, (2) sneha-janya ane (3) bhaya-janya. temAM eka yuvati atizaya rUpavAna yuvakane joi tenA upara mAhita thai gai, paraMtu pelA yuvaka jyAre cAlyeA gayA tyAre tenA uparanA rAgathI te jhurI jhurIne maraNa pAmI.' A rAga-janya adhyavasAyarUpa upakrama jANavA. kAi sAvAha paradezathI peAtAne ghera AvavA nIkaLyeA. evAmAM te ghera AvI paheAMce te pahelAM enA mitrAe enI patnInA premanI parIkSA karavA khAtara ene ghera jai tene khabara ApI ke tArA pati gujarI gayA che. A sAMbhaLI patinA premane vaza banelI te pramadAnA prANa paraleAka sidhAvI gayA. sAvAtu ghera AvyeA tyAre potAnI prANapriya patnIne marelI jANI teNe paNa snehane lIdhe deha tyAga karyAM. A sneha-janya adhyavasAyarUpa upakrama che. zrIkRSNa vAsudevanA putra gajasukumAle dIkSA grahaNa karI tyAre tenA sasarA sAmila brAhmaNe pAtAnI putrIne chate dhaNIe raDAyalA jevI jANIne krodhamAM ne krodhamAM gajasukumAla munivaranA mastaka upara dhagadhagatA aMgArA cUkavyA ane tenA prANa lIdhe. paraMtu jyAre nagaramAM zrIkRSNane praveza karatA teNe dIThA tyAre bhayanA mAryAM te paMcatva pAmyA. A bhaya-janma adhyavasAyarUpa upakrama che. nimitta-upakrama-- lAkaDI, cAbUka, koraDA, zastra vagerene AghAta ke viSa-pAnathI maraNa thAya te nimittaupakramajanya maraNu samajavu. AhAra-upakrama-- atizaya alpa ke ekadama bahu, bahu bhAre ke iMka lakhu, vikArI ke ahitakArI evuM bhAjana karavAthI je maraNa thAya te AhAra-upakramane AbhArI che. 1 A kAmanI dazamI dazA che. bhagavatI ( mU. 504 )nI vRttimAM kahyuM paNa che ke-- " ciMte daTTumicchA dIhaM nIsasaha taha jare dAhe / mattaaroyaga mucchA ummAya na yANaI maraNaM // [ cintayati draSTumicchati dIrghaM niHzvasiti tathA jvaro dAhaH / bhaktArocakatvaM mUcrchA unmAdo na jAnAti maraNam // ] arthAt (1. ciMtana karavuM, (ra) jovA icchA rAkhavI, (3) dIdha ni:zvAsa mUkavA, (4) tAva AvavA, (5) dAha thavA, (6) bhojana upara aruci thavI, (7) mUrchA AvatI, (8) unmAda thavA, (9) bhAna jatu' rahevu temaja (10) maraNa thavu e kAntI daza dazAe che.
Page #556
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA. vedanA-upakrama- zULa vagere atyaMta pIDAthI je maraNa thAya te vedanA-upakrama-janya samajavuM.. parAghAta-upakrama UI khAImAM, kUvAmAM ke nadImAM pa javAthI thatuM maraNa parAghAta-upakramathI thayeluM jANavuM. sparza-upakrama sApa, vIMchu vagere jherI jAnavarane sparza thatAM-tenA karaDavAthI tenuM jhera caDI je maraNa thAya temAM sparza-upakramane hAtha gaNAya. AnaprANa-upakama ghaNA vArasa levAthI ke taddana rokI rAkhavAthI nIpajatuM maraNa AnaprANa-upakramane laIne thayeluM jANavuM. upara je nimitta-upakramane ulekha karyo che targata nimitta aneka prakAranuM saMbhave che. AcArAMganI vRttinA 103 mA patramAM sAkSI rUpe nedhelI nimnalikhita Avazyaka-niryuktinI gAthAomAM nIce mujaba te gaNAvAyAM che - ___" 'daMDa kasa sattha rajjU aggI udagapaDaNaM visa vaalaa| sIuNhaM arai bhayaM khuhA pivAsA ya vAhI ya // 725 // muttapurIsanirohe jiNNAjiNNe ya bhoyaNe bhuso| 1 keTalAkanI evI mAnyatA hoya ema jaNAya che ke jIva amuka zvAsocchavAsa pUrA karyA vinA marato nathI. AthI karIne maraNa samaye je vadhAre vAvAsa bAkI rahyA hoya ane vakhata ocho hoya to te jaladI jaladI zvAsa le che ane tema karI zvAsocchavAsanI pratiniyata saMkhyA pUrI kare che. prakRti vagere graMthamAM kahyuM che ke atizaya du:khIne zvAsocchavAsa ghaNuM hoya che ane enI AyuSya-kamanI nirjarA paNa ghaNI hoya che. A pramANenA kathanane anulakSIne upara mujabanI mAnyatA upasthita thaI hoya ema bhAse che; bAkI e mAnyatA zAstrokta jaNAtI nathI. kemake zAstra pramANe te AyuSya-karmanA pudagalanI saMkhyA nakkI thayelI hoya che, nahi ke zvAsocchavAsanI. vaLI labdhi-aparyApta jenA AyuSyane aMta zvAsocchavAsanA vyApAra vinA thAya che eTale AyuSyanI sAthe zvAsocchavAsanA vyApAranI vyApti nathI. bAkI jIva jIve tyAM sudhI zvAsocchavAsa levA mUkavAno te vyApAra kare che e vAtanI temaja A vyApAra AyuSyanI udIraNAmAM heturUpa saMbhave che e hakIkatanI to bhAgye ja keI nA pADaze. 2 chAyA daNDaH kazA zastraM rajjura gnirudakapatanaM viSaM vyAlAH / zItoSNamaratibhayaM kSudhA pipAsA ca vyAdhizca // mutrapuroSanigedho jIrNo'zoNe ca mojane bhushH|.
Page #557
--------------------------------------------------------------------------
________________ 478 cha-adhikAra. [prathama dhaMsaNa gholaNa pIlaNa Aussa uvakamA ete // 726 // " arthAt lAkaDI, cAbUka, zara, deraDuM, Aga, pANImAM paDavuM, jhera, sApa, ThaMDa, garamI, arati, bIka, bhUkha, tarasa, rega, mUtra ane vikAnuM rokANa, bahuzaH jIrNa-ajIrNa bhejana, gharSaNa, ghalana ane pIlana e AyuSyanA upakrame che. A uparathI e paNa spaSTa samajAyuM haze ke upakrame e parajanya ja nathI, paraMtu te svajanya paNa saMbhave che. pakramAdi AyuSyanA adhikArIo - kayA jIvanuM AyuSya sepakrama hoya che ane kayA jIvanuM AyuSya nirupakrama hoya che ene uttara AvazyakasUtranI zrIharibhadrasUrikRta TIkAnA 274 mA patramAM avataraNarUpe raju karAyelI ane zrAvaka-rajJaptimAM mULarUpe nirdezAyalI nimnalikhita gAthAo pUro pADe che - " devA neraiyA vA asaMkhavAsAuyA ya tirimnnuyaa| uttamapurisA ya tahA carimasarorA ya niruvakamA / / 74 / / mesA saMsAratthA bhaiyA 'niruvakamA va itare vaa| sovakkamaniruvakkamabhedo bhaNiyo samAseNaM / / 75 // " athata devenuM, nArakanuM, asaMkhyAta varSanA AyuSyavALA tiryaMcAnuM, asaMkhyAta varSanA AyuSyavALA mAnavanuM, uttama puruSanuM temaja caramadehanuM AyuSya nirupakrama che, jyAre bAkInA saMsArI jIvonuM AyuSya sopakama paNa hoya ane nirupakrama paNa hoya. A pramANe saMkSepathI AyuSyanA sepakrama ane nipakrama ema be bhedanuM kathana karAya che. gharSaNaM gholanaM pIDanamAyuSa upakramA pate // devA nairayikA bA'saGkhyavarSAyuSazca tirykmnujaaH| sarakagiSa tathA camarAja nirAkavi: A. zeSAH saMsArasthA bhaktA nirupakramA vA itare vA / sopakramanirapakramabhedo bhaNitaH samAsena / 2 bhAvaprajJaptimAM " zoSaNakSama ga re vA' e pATha-bheda che. 8 AvA manuSyo yugalike ja che ane teo 15 karma-bhUmi, 30 akarmabhUmi ane 56 aMtarIpa ema 101 kSetromAM ja game tyAM utpanna thAya che. A sivAyanAM kSetramAM-aDhI dIpanI bahAranA dIpasamudramAM tiyA jema saMbhave che tema manuSya utpanna thatA nathI. 4 carama eTale chelluM ane deha eTale zarIra. AthI caramadeha eTale chellA zarIravALA eTale ke have pachI nahi janma dhAraNa karanArA, kintu A vivakSita dehano kSaya thatAM sIdhA mele janArA cho. A te bIjA koI nahi, paNa uttama puruSonI jema manuSya ja che.
Page #558
--------------------------------------------------------------------------
________________ kliAsa ] Ata darzana dIpika. lokaprakAza (sa. 3, le. 97)mAM uttama puruSane badale zalAkApuruSane ullekha che ane te paNa vaLI tresaThe tresaTha hoya ema samajAya che, kemake tyAM kaI jAtane viziSTa nirdeza nathI. je AyuSya nirupakrama che te anapavartanIya ja che e vAta ApaNe 475mAM pRSThamAM joI gayA chIe eTale nirupakrama AyuSyanA jeo adhikArI che teo anAvartanIya AyuSyanA ja adhikArI che, paraMtu anapavatanIya AyuSya te se kama ane nirupakrama ema ubhaya prakAranuM hovAthI enA je je adhikArI hoya te te badhA nirupakrama AyuSyavALA ja che ema na kahI zakAya. chatAM paNa anAvartanIya AyuSyavALA koNa che te prazna vicAre asthAne nathI. eTale enA uttara mATe tattvArtha (a. 2)nuM aMtima sUtra-bAvanamuM sUtra nIce mujaba raju karavAmAM Ave che - " aupapAtikacaramadehottamapuruSAsaGkhyeyavarSAyuSo'napavAyuSaH " arthAt aupapAtika (deva ane nAraka), caramazarIrI, uttama puruSa ane asaMkhyAta varSa jIvanArAAnuM AyuSya anapavartanIya (ja) che.A sarva jIvonuM AyuSya nirupakrama hevAnuM 478mA prakamAM sacavAI gayuM che. A saMbaMdhamAM matAMtara jovAya che. jemake tattvArthanI bRhadavRtti (pR. 221)mAM matAMtara darzAvatAM kahyuM che tema keTalAkane e mata che ke tIrthakaro ane devenuM maraNa sopakrama nathI, te te nirupakrama ja che, jyAre bAkInAnuM maraNa ubhayathA saMbhave che. AthI to asaMkhyaya varSa jIvIonuM paNa AyuSya saMpakama hoya ema phalita thAya che ane e vAtane karmaprakRtinA udaya-adhikAranI 16mI gAthAnI TIkA paNa samarthita kare che, kemake tyAM sUcavyA mujaba akarmabhUmimAM janmelA tiryaMca ane manune viSe traNa pApamanA AyuSyavALo chava utpanna thaIne tarata atyaMta alpa aMtamuhUrtanA AyuSyane chevane bAkInA aMtamuhUta jeTalA ochA traNa palyopamanA AyuSyane saMkSepI le che. 1 " uttama ' zabdathI bhASya ( pR 220 )mAM tIrthaMkara, cakravartI ane ardhacakravartIne nideza karAyo che; bahata TIkA (pR. 221 )mAM A uparAMta gaNadhara vagerenuM paNa sUcana karAyuM che temaja " ardhacakravartI 'nI vyAkhyA karatAM vAsudeva ane baladevane paNa nirdeza karAyo che; ane tacvArtharAja (pR. 111)mAM "uttama' zabdathI cakradhara (cakravartI) vagerenuM grahaNuM karAyuM che. vizeSamAM tyAM "carama zabdane uttama 'nA vizeSaNarUpe nirdeza karAya che, kemake nahi to enA mata mujaba aMtya cAvatA balavane temaja anya vAsudeva kaNanuM AyuSya apavartanIya hatuM, te kathanane sUtra sAthe AthI vAMdhA Ave. bahata TIkAkAranuM kahevuM te e che ke sUtramAM " uttama' zabda che ke nahi te saMdigdha vAta che, kemake enI vyAkhyArU 5 bhASyamAM tene nirdeza nathI, jyAre pUrve te " uttama degthI tIrthaMkarAdi sacavAyAM che. vaLI jeo caramazarIrI hoya teo te uttama pu che ja, ke jeo uttama puruSa che teo caramazarIrI heya paNa kharA ane na paNa hoya. 2 A rahI te gAyAH ' addhAjogukkose badhittA bhogabhUmigesu lhuN| savvAppajIviya bajAtta oSaTriyA dohN||" [ addhAyogotkarSe badhyA bhogabhUmikeSu laghu / sAhivIfkahe vihADakartanA hAtha ] ke
Page #559
--------------------------------------------------------------------------
________________ 486 jIva-adhikAra. [ prathama - tattvArthanA bhASyakArano abhiprAya te e che ke pAtika ane asaMmeya varSa jIvI jI nirupakrama anAvartanIya AyuSyavALA ja hoya che, jyAre caramazarIrI saM5kama anapavartanIya ane nirupakama anAvartanIya AyuSyavALA hoya che. A sivAyanA badhA mAna ane tiya sepakrama apavartanIya, sepakrama anapavartanIya ane niSpakama anapavartanIya AyuSya. - vALA hoya che. atra bhAgyakAre uttama puruSanA AyuSya viSe kaze nirdeza karyo nathI e navAI jevuM che; bAkI temaNe racelI manAtI zrAvakaprajJaptinI kamI gAthAmAM uttama puruSanuM AyuSya nirupakrama che e spaSTa ullekha che. enA TIkAkAra zrIharibhadrasUri "uttama puruSa "tho cakravartI vagerene ane "caramazarIrathI tIrthaMkarAdine nirdeza kare che, AyuSya aMdha pahelA, bIjA, cethA, pAMcamA, chaThThA ke sAtamAM guNasthAnaka vartI jIvane AyuSyane baMdha che. enI AgaLanA guNasthAnamAM jIvane pariNAma eTale sthira temaja zuddha hoya che ke tyAM AyuSyanA baMdha mATe avakAza nathI. deve, nAraka tathA asaMkhyaya varSanA AyuSyavALA tiryaMce ane manuSya, cha mAsanuM AyuSya 2 avaziSTa rahetAM niyamena parabhavanuM AyuSya bAMdhe che ema tatvArthanI bRhada vRtti (pR. 219)mAM kahyuM che. bhagavatI (za. 14, u. 1, sU. pa02)nI vRttinA 633 mA patramAM kahyuM che te pramANe te vadhAremAM vadhAre cha mAsa bAkI hoya tyAre ane ochAmAM oche aMtamuhUrta eTale kALa avaziSTa hoya tyAre nArako parabhavanuM AyuSya bAMdhe che. bAkInA ja pitAnA AyuSyane trIje, navamo ke sattAvIsame bhAga bAkI rahe tyAre nizcaye parabhavanuM AyuSya bAMdhe che. ekendriya sudhInA che temaja nirupama AyuSyavALA paMcendriya ja niyamena trIjo bhAga bAkI rahetAM AyuSyane baMdha kare che, jyAre sopakama AyuSyavALA paMcendriyo mATe A niyama nathI. temane mATe sattAvIsamA bhAga sudhI AyuSya-baMdhane avakAza che. A pramANenI hakIkata taravAthanI bRhad vRtti (pR. 219)mAM che. zrIzyAmAcAryane paNa A ja mata che, kemake temaNe 1 A rahI e gAthA - " kA kA kA avaMzararphaka ja tikig kAjapurA tA kati 4 nidarAmAM che " [devA nairayikA vA'saGakhyavarSAyuSazca tirya kUmanujAH / uttamapuruSAzca tathA caramazarIrAzca nirupakramAH // ] 2 jeTaluM AyuSya bAkI rahe parabhavanuM AyuSya baMdhAya teTalA kALane " abAdhA-kAla kahevAmAM Ave che. A abAdhA-kAla pUro thayA bAda AyuSya udayamAM Ave che. che A nirupama AyuSyavALA che ema navatavistarArtha : pR. 96)mAM ullekha che.
Page #560
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Arhuta dRna dIpikA, " "siya tibhAge siya tibhAgatibhAge siya vibhAgatibhAgatibhAge " lAprakAza (sa. 3, zlA. 88-89) pramANe teA seApakrama AyuSyavALA sarve jIvA chevaTanA aMtarmuhUtamAM paNa AyuSyanA baMdha kare che ane matAMtara pramANe te sattAvIsamA bhAgathI paNa AgaLa cheka chellA aMtarmuha sudhI tribhAganI kalpanA karAya che. sthitinI dvividhatA---- sthiti e prakAranI cheH--( 1 ) bhava--sthiti ane ( 2 ) kAya-sthiti. temAM bhava-sthiti kaheA ke AyuSya kahe! te eka ja che. kAya-sthiti eTale te pRthvI vagere cha kAyA paikI game te eka kAyamAM phrI phrIthI lAgalAgaDha utpanna thatAM jeTale samaya vyatIta thAya te. A baMnenA vividha jIvA AzrIne vicAra karI zakAya tema che, paraMtu tene viziSTa vicAra karI zakAya te mATe nAraka vagerenA peTAvibhAge jANavAnI jarUra che eTale te vAta gati-prakaraNamAM vicArIzu kyA jIvane keTalA prANa hoya che ?-- A pramANe ApaNe A prathama adhikAramAM pAMca indriyA, mana, zarIra ane AyuSya saMbadhI yathAsAdhana vicAra karyAM. eTale sa'sArI jIvanA je daza prANA gaNAya che te paikI zvAseAeAsa ane vacana-khaLa e e viSe ja vizeSa vicAra karavA mAkI rahI jAya che, paraMtu te prasaMgAnusAra karI laizu, atra te kayA jIvane keTalA prANa hAya che tenu' digdana navatattvanI nimnalikhita gAthA dvArA karI laie. 41 " paNidiyattibalUsA - sAU dasa pANa cau cha saga aTTha / idutticariMdINaM, asannisannINa nava dasa ya // 7 // " arthAta pAMca indriyA, traNa khaLa ( yAga ), zvAseAsa ane AyuSya e daza prANA che te paikI ekendriyane sparzInendriya, kAya ala, AyuSya ane zvAsocchvAsa e cAra prANa, dvIndriyane che arthAt A uparAMta rasanendriya ane vacana-bala, trIndriyane A uparAMta ghrANendriya ema sAta, caturindriyane A uparAMta netrandriya eTale kule ATha, asI paMcendriyane A uparAMta kaNendriya eTale badhA maLIne nava ane sI paMcendriyane A uparAMta mana heAvAthI daza prANa che. 481 1-2 chAyA syAt tribhAge syAt tribhAgavibhAge syAt tribhAgavibhAga tribhAge / paJcendriyatribalocchvAsAyuSi daza prANAH catvAraH SaTU saptASTau / eka dvi-tri- caturindriyANAmasaJjJisaJjJinAM nava daza ca //
Page #561
--------------------------------------------------------------------------
________________ 482 jIva-adhikAra. [ prathama gati-vicAra gatinI apekSAe jIvanA cAra bhede paDe che. te gatie narakagati, tiryaMga (tiyaca)gati, manuSya-gati ane deva-gatinA nAmathI oLakhAya che. narakagatinuM lakSaNa azubhatarAzubhatamalezyAdipariNAmavattve sati narakagatinAmakoMdayarUpatvaM narakagaterlakSaNam / (167) arthAta azubhatara athavA azubhatama lehyAdi pariNAmavALA narakagatirUpa nAma-kamanA udayane narakagati" jANavI. naraka' zabdanI vyutpatti 'naraka zabdanI vyutpatti e rIte tatvArtharAja (pra. 110)mAM darzAvAI che. jemake __ "zItoSNAsavadyodayApAditavedanayA 'narAn kAyanti-zabdAyanta iti nara. kANi athavA pApakRtaH prANina AtyantikaM duHkhaM nRNanita-nayantIti narakANi " arthAt zata, uSNa temaja asAta vedanIyanA udayathI AvI paDelI piDAthI manuSyane je bUma paDAve che te "naraka che athavA pApI jIvo atizaya duHkha prati jyAM jIvene laI jAya che te naraka che. ekaMdara jaina darzana pramANe sAta narake che ane tenAM ghama, vaMzA, zailA, aMjanA, STiA, mAghavyA ane mAghavI e pramANe anukrame nAme che. AnI sAthe saMbaMdha dharAvanArA che nAraka" kahevAya che. nArakenI legyA paratve ApaNe 353-356 mA pRSThamAM vicAra karI gayA che. nArakone kSetrajanya, parasparajanya ane paramadhAmikakRta ema traNa prakAranI vedanA bhegavavI paDe che tenuM sthULa svarUpa zrI caturvizatijinA. (pR. 118-119)mAM AlekhAyeluM che. A vividha vedanA paikI paramadhAmiMkakRta vedanAnuM gIrvANa girAmAM vRttabaddha varNana temaja tenuM bhASAMtara RSabhapaMcAzikA (pR 14-145)mAM apAyeluM che. vizeSamAM tyAM nArakAvAsanI temaja ratnaprabhAdi bhUminA prastonI saMkhyA tathA nArakanA dehanA mAna viSe paNa AchI rUparekhA derAyelI che eTale ahIM badhAnI punarAvRtti na karatAM Avazyaka hakIkatonI noMdha karavAmAM Ave che. sauthI prathama 1 "imarthanaruithkSaNAni jAyaffja vRtti-nAratotti : " 2 vAmana-purANamAM 21 narakane nirdeza che; enAM nAmo mATe juo zrIcaturvizatijinAnandastuti (pR. 117-118 ). 3 A nAmo tavArtha (a. 3, su. 1)nA bhASya (pR. 233) anusAra jANavAM. jIvasamAsanI bAramI gAthA pramANe chaThTho ane sAtamI narakanAM nAme madhavatI ane mAdhavatI che. enI TIkAmAM chaThThInuM nAma "madhA paNa sUcavAyuM che.
Page #562
--------------------------------------------------------------------------
________________ ulAsa ] Ata darzana dIpikA. 483 te "ghama vagere narake je bhUmimAM Avela che tenAM arthAta enAM gotronAM ratnaprabhA, zarkarA prabhA, vAlukAprabhA, paMkaprabhA, dhrumaprabhA, 'tama:prabhA* ane *mahAtama:prabhA ema anukrame nAme che e vAtane ullekha karIe. A sAta bhUmionuM viziSTa svarUpa vicArIzuM to jaNAze ke "meru parvatanI samatala bhUminI nIcenA navase yojana pachIne bhAga ke jene AkAra UMdhA karelA zakerA je eTale nIce nIce vistIrNa eve che tevA adhalekamAM e AvelI che. A sAte bhUmio samazreNimAM AvelI nathI, kintu teo eka bIjAthI nIce nIce che. vaLI A pratyeka bhUmine AyAma ane vikhaMbha paNa eka sarakhA nathI, paraMtu nIce nIcenI bhUmi paratve te adhika adhika che eTale ke pahelI "ratnaprabhA" nAmanI pRthvInI laMbAI ane paheLAI karatAM bIjI "zarkarA prabhA' nAmanI pRthvInI laMbAI ane paheLAI aSika che ema cheka sAtamI "mahAtama prabhA' sudhI samajI levuM. A hakIkata A sAte bhUminA AyAma ane viSkabhanA nIce mujabanA parimANu uparathI jaNAI Ave che - ratnaprabhA' AyAma ane viSkabhathI eka rajaju jeTalI, "zarkarAmabhA" aDhI rajaju, vAlukAprabhA cAra rajaju, "paprabhA' pAMca rajA, "dhUmaprabhA cha rajaju, 'tamaprabhA sADA cha rajaju ane "mahAtamaprabhA sAta rajaju jeTalI che. sAta bhUmionI jADAI- A bhUmionI jADAI te kramazaH ghaTatI jAya che. jemake pahelI bhUminI jADAI 180008 jana jeTalI, bIjInI 132000, trIjInI 128000, cothInI 120000, pAMcamInI 118000, chaThThonI 116000 ane sAtamInI 108000 jananI che. A pramANe upara uparanI bhUmithI nIce nIcenI bhUminuM bAhulya ochuM hovA chatAM ene viSka ane AyAma adhika adhika hevAthI enuM saMsthAna chatrAtichatranA jevuM eTale ke uttarottara vistIrNa pRthutara che. vizeSamAM A sAta bhUmio eka bIjAne aDakIne rahelI nathI, kintu eka bIjAnI vacce vizALa aMtara che. A aMtaramAM ghodadhi, ghanavAta, tanavAta ane mahAtamobhUta AkAza kramavAra nIce nIce che eTale ke pahelI naraka bhUminI nIce ghodadhi, enI nIce ghanavAta, ghanavAtanI 1 "tamas' no artha aMdhakAra thAya che ane "prabhA'ne artha prakAza thAya che. AthI AvuM nAma yogya nathI evI koI zaMkA uThAve to te asthAne che, kemake atra "prabhA'no artha 'dIpti' nahi, kintu pitAnuM ja teja athavA svarUpa evA karavAno che 2-3 keTalAka Ane "tamA' ane 'tamastamA" e nAmathI paNa vyavahAra kare che. juo jIvasamAsanI vRtti (pR. 13). 4 AmAM "ISata prAbhArA' nAmanI puthvI umeratAM samagra lokanI ATha bhUmie thAya che.
Page #563
--------------------------------------------------------------------------
________________ 484 jIva-adhikAra. [ prathama nIce tanavAta ane tanavAtanI nIce AkAza che. A AkAzanI pachI bIjI naraka-bhUmi che. A pramANe cheka sAtamI bhUmi sudhI badhI bhUmionI nIce A kamapUrvaka ghane dadhi vagere rahelA che. A pramANe je sAta bhUmio paikI pratyekanI nIce je ghane dadhi che tenI jADAI eka sarakhI eTale vIsa vIsa hajAra yojana jeTalI che. paraMtu ghanavAta, tanuvAta ane AkAza saMbaMdhI AvI sthiti nathI. arthAt je ke sAta dhanavAta ane sAta tanuvAtanI jADAI sAmAnyataH asaMkhyAta jana pramANe che chatAM te badhe sarakhI nathI eTale ke prathama bhUminI nIcenA ghanavAta ane tanavAtanI asaMkhya jana jADAIthI bIjI bhUminI nIcenA ghanavAna ane tanavAtanI jADAI adhika che. e pramANe bAkInI bhUmio mATe temaja AkAza paratve paNa samajI levuM. ratnaprabhA vagere nAmanI sahetukatA- pahelI bhUmimAM ratnanI adhikatA hovAthI ene ratnaprabhA " kahevAmAM Ave che. e pramANe zarkarA eTale kAMkarAnI pradhAnatAne lakSmIne bIjIne "zarkarAmabhA , vAlukA eTale retInI bahalatAne lIdhe trIjane vAlukA prabhA", paMka eTale kAdavanI pracuratAthI cethIne "paMkaprabhA', dhUma eTale dhUmADAnI vizeSatAthI pAMcamIne "dhUmaprabhA', tama eTale aMdhakAranI mukhyatAne laIne chaThThIne "tamaprabhA " ane mahAtama eTale ghora aMdhakAranI adhikatAthI sAtamIne "mahAtamaprabhA" kahevAmAM Ave che. ratnaprabhAnA traNa kAMDa ratnaprabhA bhUminA traNa kAMDa yAne vibhAga che. pahelA kAMDamAM ratnanI adhikatA che. emAM seLa jAtanAM rane hevAthI e seLa prakArane gaNAya che. e sauthI upara che ane enI jADAI 16,000 jananI che. enI nIcenA kAMDamAM kAdavanI bahulatA che ane tenI jADAI 84,000 jananI che. AnA AdhAre pahela kAMDa che. enI nIcenA trIjA kAMDamAM pANInI bahulatA che ane tenI jADAI 80,000 jananI che. enA AdhAre bIjo kAMDa rahela che. traNe kAMDAnI jADAIne saravALe 1,80,000 ejanane Ave che ke jeTalI "ratnaprabhA" nI jADAI che. A pachInI bAkInI eka paNa bhUmimAM AvA kAMDe nathI, kemake emAM zarkarA, vAlukA vagere che je je padArtho che te badhI jagyAe sarakhA che. narakAvAsAnuM svarUpa- rana prabhAmAM AvelA " sImaMtaka' narakavAsathI mAMDIne te mahAtama prabhAgata 'apratiSThAna" narakAva sa sudhInA badhA narakAvAso charAnA jevA vAnAM taLiyAMvALA che, kintu e badhAne AkAra kaMI eka sarakhe nathI. keIkane AkAra goLa, te keIkane trikeNa, te vaLI keIkane catuSkoNa che. vaLI keTalAka hAMkalA jevA te keTalAka leDhAnA ghaDA jevA che. A pramANe narakAvAsonI AkRtimAM bhinnatA che. 1 tanAtanI jema tanedadhi jevo ke padArtha nathI. 2 juo RSabha paMcAzikA (pR. 141-142).
Page #564
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Ata darzana dIpikA. 485 prastaronI saMkhyA- - prastara (pratara) je mALavALA gharanAM taLiyAM jevA che te dareka bhUmimAM che. temAM prathama bhUmimAM tera prastarA che ane tyAra pachInI dareka bhUmimAM babbe ochA che eTale sAtamI bhUmimAM eka ja prastara che. vaLI A pratyeka bhUmigata prastomAM paNa aMtara che. arthAt ratnaprabhAnA tera prasta paikI pahelA ane bIjA vacce avakAza yAne AMtarUM che. A AMtarAmAM keI nArakane nivAsa nathI, paraMtu tenuM nivAsthAna te pratara ja che ke je darekanI jADAI traNa traNa hajAra jananI che. nArakenA pariNAma vagere- sAte bhUmiomAM varNa, gaMdha, rasa, sparza, zabda Adi aneka jAtanA pIgalika pariNAme uttarottara adhika adhika azubha che. evI ja rIte e bhUminAM zarIra paNa azubha nAmakamanA udayathI azubha varNa, gaMdha, rasa, sparza, zabda ane saMsthAnavALA temaja adhika adhika azuci ane bIbhatsa che. duHkhathI chUTavA mATe ane sukha meLavavA mATe nArake vaikiya labdhione prayoga kare che, paraMtu temane pAso avaLo ja paDe che ane tethI teo vizeSa duHkhI thAya che. A pramANe nArako niraMtara azubha pariNAma, devuM ane vikiyAvALA che. vizeSamAM emanI vezyA paNa niraMtara azubha hoya che ane emanI vedanA kamakamATI upajAve tevI bhayaMkara hoya che. naraka-gatinA adhikArI asaMjJI prANI marIne pahelI narakamAM utpanna thaI zake che, paraMtu enAthI AgaLanI narakamAM utpanna thaI zakato nathI. evI rIte bhujaparisarSa pahelI be naraka sudhI, pakSI traNa sudhI, siMha cAra sudhI, uraH parisarSa pAMca sudhI, strI cha sudhI, matsya ane manuSya sAta sudhI utpanna thaI zake che. A uparathI joI zakAya che ke tiryaMca ane manuSya ja narakamAM utpanna thaI zake che. deve temaja nAraka marIne tarata ja tyAM utpanna thatA nathI. e niyama AthI sacavAI rahe che. Agati pahelI traNa narakamAMnA cha manuSyajanma pAmI tIrthaMkara-pada paNa meLavI zake che, cAra narakanA je manuSyajanma prApta karI nirvANa-pada paNa pAmI zake che, pAMca narakanA che manuSya-gati pAmI sarvavirati prApta karI zake che. cha narakanA cha dezaviratine lAbha meLavI zake che ane sAta narakanA cha samyakatvane lAbha laI zake che. nArakanuM AyuSya dareka gatinA jenI rithati yAne AyuSya-maryAdA jadhanya ane utkRSTa ema be prakAranI zAstramAM batAvavAmAM Ave che. temAM sAta nArakenI utkRSTa sthiti anukrame 1, 3, 7, 10, 17, 22 ane 33 sAgarepanI che, jyAre pahelI nArakanI jaghanya sthiti daza hajAra varSanI che ane bIjIthI te sAtamI bhUmiomAMnA nArakanI jaghanya sthiti pUrva pUrvanI utkRSTa sthiti jeTalI 1-2 enA svarUpa mATe juo (pR. 486).
Page #565
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIva-adhikAra. [ prathama che eTale ke bIjInI jaghanya sthiti pahelInI utkRSTa sthiti jeTalI eTale eka sAgaropamAM jeTalI che ityAdi. tiya gatinuM lakSaNa - tiryaggatinAmakarmodayarUpatvaM tiryaggatelakSaNam / (168) arthAta tirya-gati-nAma-karmanA udayane "tiga-gati' kahevAmAM Ave che. tiyaca-vicAra- atra tiryaMca zabdathI manuSya, deva ane nAraka sivAyanA badhA saMsArI che samajavAnA che. AthI karIne IndriyanI apekSAe enA ekendriyadi pAMca bhede paDe che. temAM ekendriyathI caturindriya sudhInA chAnuM svarUpa ApaNe pUrve vicArI gayA chiye. atra paMcendriya tiryaMcanA vibhAgo AzrIne vicAra kare prastuta samajAya che. AnA (1) jalacara, (2) sthalacara ane (3) khecara (pakSI) ema traNa vibhAgo che. temAM jalacaranA saMmUskima ane garbhaja evA be peTA vibhAge che. temAM vaLI A pratyeka peTAvibhAganA paryApta ane aparyApta ema be prakAre che. sthalacaranA catuSpada (pagAM jAnavara ) ane parisapa ema be bhede che. temAM vaLI parisarSanA uraga (peTe cAlanArA) ane bhujaga (hAtha vaDe cAlanArA) ema be avAMtara bhede che. A pramANenA sthalacaranA catuSpadAdi prakAranA temaja becaranA jalacaranI jema cAra cAra bheda ghaTAvI levA. Ane sArAMza nIce mujaba raju karI zakAya - paMcendriya tiryaMca jalacara sthalacara khecara ma garbhaja catuSpada parisarSa saM. aparyApta paryApta a50 50 saM. ga. uraMga bhujaga apa. 5. apa pa. apa. 5. apa. 5. saM. ga. saM. ga. a5, 5. a5. 5. a5. 5. a5. 5. 1 Ama hovAthI nAraka, mAnava ane devanI peThe lokane viSe enuM ke khAsa kSetra na : e te samaya nA badhA bhAgamAM che.
Page #566
--------------------------------------------------------------------------
________________ 487 ullAsa ] Ata darzana dIpikA, jalacaranA avAMtara bhe- jalacarAdinA saMkSepathI A pramANe prakAre paDe che, jyAre vistArathI vicAratAM jalacaranA (1) matsya, (2) kacchapa (kAca), (3) grAha, (4) magara ane (5) zizumAra ema pAMca bhe paDe che. temAM vaLI majyanA aneka prakAre che. jemake timi, tamiMgala, taMdula-masya, rohita-masya vagere. kacchapanA hADakAM ane mAMsanI bahalatAne uddezIne asthi-kacchapa ane mAMsa kacchapa evA be prakAro che. grAhanA (1) dilI, (2) veDhaga, (3) muddhaya. (4) pulaka ane (5) sImAkAra ema pAMca prakAre che, magara be jAtanA che-(1) sIMgara ane (2) madumagara. zizumAra te eka ja jAtanA hoya che. catuSpadAdinA peTAvibhAga catuSpadanA (1) eka kharIvALA pagavALA, (2) be kharIvALA pagavALA, (3) "gaMdha jevA pagavALA ane (4) lAMbA nakha(nahera)vALA pagavALA ema cAra prakAre che. evI rIte ura parisarpanA paNa (1) ahi, (2) ajagara, (3) "AsAlika ane (4) mahAraga ema cAra 1 ene svarUpa mATe juo haSabha-paMcAzikA (pR.139-141). 2 AnI vizeSa mAhitI mATe juo prajJApanA ( ru. 23 ) temaja lokaprakAza (sa. 6, lo. 6pa-67). 3 A jIvonI kharI bhinna nathI-TI nathI-ekatra saMdhAyelI che ane teo vAgoLatA nathI. prajJApanA ( sa. 34 )mAM sUcavyA mujaba ghoDe, khaccara, gadheDa, kaMdalaka, Avartaka vagere udAharaNarUpe raju karAya che. 4 UMTa, baLada, gavaya, rojha, bakare, pADe, mRga, sAbara, sUra, me, zarama, camara, karaMga, vagere. A jIvonI kharImAM vacce phaTa che ane teo vAgoLe che. 5 prajJApanAnI vRtti pramANe sonInuM eka jAtanuM upakaraNa, eraNe; jyAre uttarAdhyayananI vRtti pramANe pAnuM bIjakeza. 6 hAthI, geDe vagere. 7 siMha, vAgha, tarasa, dIpaDo, citta, rIMcha, ziyALa, bilADI, kutaro, zikArI kUtarA, sasaluM vagere. 8 sarponI vividha jAte vagere mATe juo citramayajagata (va. 12, aM. 7)ne sarvenuM sAmrAjya' nAmane lekha 9 A saMmami prANI che- e garbhaja hetuM ja nathI. vaLI enI utpatti manuSya-kSetranI bahAra hotI nathI, temAM paNa vaLI lavAdadhi ane kAlodadhimAM ene saMbhava nathI. vaLI akarmabhUmimAM paNa ene mATe sthAna nathI. e te kevaLa paMdara karmabhUmimAM ane yugalikenA samayamAM pAMca mahAvidehamAM, cakravartI, vAsudeva jevA rAjAonI senAnA nAza vakhate temaja nagara, gAma, beTa vagerenA vinAza samaye enI nIce saMmUchanI utpanna thAya che. utpatti samaye enA zarIranI avagAhanA
Page #567
--------------------------------------------------------------------------
________________ 485 jIva-adhikAra. [ prathama prakArA che. temAM vaLI ahinA 11vI~kara ane mukulI evA e bhedo che ane A pratyekanA aneka peTA-bhedo che. ajagaranA bhedo nathI. evI rIte AsAlikanA paNa nathI. maheraganA te aneka prakAra che. bhujaparisanA aneka prakAra che. jemake nALiyA, pamAMzusa, dara, garALI, chaThThuM dara, seraDA, ghA, pratilAdikA, seha, sala, sara'Da, sAra, khAra, chIravirAliyA vagere. krUkta agulanA asaMkhyAtamA bhAga jeTalI heAya che, paraMtu vadhatI vadhatI te cheka bAra yAjana jevaDI lAMkhI thAya che. enI jADAi ane paheALAi paNa te pramANe vadhe che. ( A pramANenA zarIranA utkarSane laIne jIvasamAsamAM ene dvIndriya tarIke oLakhAvela che, paraMtu tenI satyatA tA kevalI jANe ). e ajJAnI che, asanI che ane mithyAdaSTi che. sAsvAdana--samyakdI paNa nadhI aMta dUmAM ja e maraNa pAme che ane enu je sthaLe mRtyu thAya che tyAM enA zarIra jevaDA khADA paDI jAya che. A khADe jANe kSudhAtura rAkSasinI DhAyanI ema emAM cakravartI jevAnI senA, nagara vagere samApta jAya che. 1 dardI eTale phebru; jenA dehanI AkRti pheNavALI hAya te * darthaMkara ' che, jyAre jenI AkRti pheNa vinAnI hrAya-pheNa banAvavAnI zakti vinAnA te ' mukulI ' che. , 2 darvIkaranA AzIviSa, dRSTiviSa, udmaviSa, bhAgaviSa, gviSa, lAlAviSa, ucchvAsaviSa, niHzvAsaviSa, kRSNe sarpa, sveda sarpa, kAdara vagere bhedo che. jenI dADhamAM jhera hoya te - AzAviSa kahevAya che. 'jam' dvIpa jevaDA zarIrane jheravALuM banAvavAnI enAmAM zakti che. A te enuM sAmarthya darzAve che, bAkI AvaDuM zarIra hetu nathI temaja kAi AzIviSe AvI rIte pAtAnuM jora ajamAvyuM nathI tema kA ajamAvaze paNa nahi. jenI dRSTimAM jhera heAya te dRSTiviSa '; jevuM jhera bhayaMkara che. te uviSa ': jenA bhAgamAM--zarIramAM jhera DAya te ' bhAgavizva '; jenI tvacAmAM-camaDImAM jhera hAya a. gniSa '; mukhamAMthI paDatI lALamAM jheravALA te ' lAlAviSa '; jenA ucchvAsamAM jhera hAya te 'ucchvAsaviSa '; ane jenA niHzvAsamAM jhera haeNAya te * ni:zvAsaviSa ' 3 mukulInA aneka prakArA prajJApanA ( sU. 35 )thI jANavA. atra te ullekha karavA basa thaze. . 4 kAi AMgaLa jevaDA, kAi ethI nava AMgaLa sudhInA, kASTa vitasti ( vaeNta ) arthAt bAra AMgaLa jevaDA, krAi rihna ( hAtha ) jevaDA, kAi kukSi jevaDA, kASTha dhanuSya jevaDA, kAi gAu jevaDA, kAi yeAjana jevaDA, sA yeAjana jevaDA ane cheka hajAra yeAjana jevaDA paNa heAya che. arthAt eka AMgaLathI mAMDIne te hajAra yeAjana sudhInA maheAraga che. A maheAraganI utpatti manuSya-kSetramAM nathI. enI utpatti jaLamAM nahiM kintu bhUmi (sthaLa) upara che. tema chatAM te sthaLa upara temaja jaLamAM cAvI zake che. geAnasa 'nA 5 Azraya jevI vAta che ke aMgrejImAM paNa enuM e ja magUjha ( mungoose ) nAma che. e eka jAtane nALiyeA che. 6 A temaja AnA pachInA zabdonA gujarAtI artha jANavAmAM nathI; A nAme prajJApanA (sa. 35) mAM sUcavAyAM che,
Page #568
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Ata darzana dIpikA. becaranA cAra bheda- becara (pakSI)nA cAra prakAro che?--(1) came pakSI, (2) lemapakSI, (3) samudagapakSI ane (4) kavitatapakSI. AmAMnA pahelA be prakAranA aneka bheda che, jyAre bAkInAnA bheda nathI temaja temanuM astitva paNa manuSyalakamAM nathI. tiyanI bhava-sthiti- pRthvIkAyanI utkRSTa bhava-sthiti oghathI cAne samudAyanI apekSAe ra2000 varSanI che, jyAre mRdu pRthvInI utkRSTa bhava-sthiti 1000 varSanI, kumAra-mRttikAnI 12000 varSanI, retIrUpa pRthvInI 14000 varSanI, manaHzilAnI 16000 varSanI, zarkarA-pRthvInI 18000 varSanI ane patthara jevI khara pRthvInI 22000 varSanI che. akAya, tejaskAya, vAyu-kAya, pratyeka vanaspati-kAya ane sAdhAraNa vanaspatikAyanI utkRSTa bhava-sthiti anukrame 7000 varSonI, traNa ahorAtranI, 3000 varSonI, 10000 varSonI ane aMtamuhutanI che. A badhA ekendriya bAdara samajavA, kemake sarve sUkSma ekendriyanuM utkRSTa AyuSya aMtamuhUrtAnuM ja che. dvIndriyanI, trIndriyanI ane caturindriyanI utkRSTa bhava-sthiti anukrame 12 varSa, 49 divasa ane 6 mahinA che. tiryaMca paMcendriyanA saMmUriSThama ane garbhaja evA be bhede che. te paikI samUmi jalacara, catuSpada, uraga, bhujaga ane khecaranI utkRSTa bhava sthiti anukame "pUrva kaTivarSa, 84000 varSa, 53000 varSa, 42000 varSa ane 72000 varSanI che, jyAre garbhaja jalacara, catuSpada, uraga, bhujaga ane becaranI utkRSTa bhava-sthiti pUrva ke2i varSa, traNa pApama, pUrva koTi varSa, pUrva keTi varSa ane papamanA asaMkhyAtamA bhAga jeTalI che. sarve tiryaMca jInI jaghanya bhava-sthiti te aMtarmuhUrtanI ja che. zrIranazekharasUri laghukSetrasamAsamAM nimnalikhita gAthA dvArA keTalAMka cepaga janAvaronuM AyuSya sUcave che - 1 camatmaka pAMkhavALA te " carmapakSI ' kahevAya che. enAM nAmo prajJApanA ( sU. 36 )mAM temaja lokaprakAza ( sa. 6, lo. 10 3 )mAM che. jemake vazuli ( vaDavAguLa, vA galuM ); cAmAM cIDiyuM, bhAraMDa, samudra-vAyasa ( dariyAno kAgaDa ), pakSivirAlika vagere. 2 rUvAMTIvALI pAMkhavALAM pakSIo " lemapakSI " kahevAya che. enAM paNa nAma prajJApane ( sU. 36 )mAM temaja lokaprakAza ( sa. 6, lo. 89-10 2 )mAM che. jemaka, kalasa, kabutara, Dhaka, kaMka, kurala, cakravAka, kera, krAMca, sArasa, kakiMjala, kUkaDe, tItara, lAvarI, hArita, kevela, cAtaka, khaMjana, gIdha, samaDI cakalo, bAja, sArikA, zatapatra, bharadvAja, kuMbhakAra, durga, ghuvaDa, dATyUha vagere temaja 438mA pUchamAM sUyelAM nAme 3 uDatI veLA paNa jenI pAMkhe dAbaDAnI jema bIDAyelI hoya che te " samugapakSI " kahevAya che. 4 uDatuM na hoya tyAre sthira beThuM hoya tyAre paNa jenI pAMkha vistarelI heya-baDAyelI na hoya te " vitatapakSI' che. 5 ATale sudhInA AyuSyavALI saMkhyAta AyuSyavALo gaNAya che, 6 A yumalikanI apekSAe samajavuM. 62.
Page #569
--------------------------------------------------------------------------
________________ 90 jIva-adhikAra. [ prathama " 'maNuAusamagayAI, hayAi cauraMsajAi attuNsaa| gomahisuTTakharAI, parNasa sANAi dasamaMsA // 98 // iccAi tiracchANa vi pAyaM savAraesu sAritthaM / / taiyArasesi kulagaranayajiNadhammAiuppattI // 99" arthAta manuSyanA AyuSya jeTaluM AyuSya hAthI, siMha, aSTApada vagerenuM hoya. enAthI ceAthe bhAge ghoDA vagerenuM hAya. bakarAM, gheTAM, ziyALa vagerenuM AThame bhAge, gAya, bheMsa, haraNa, UMTa, gadheDA vagerenuM pAMcame bhAge ane kUtarA vagerenuM dazame bhAge AyuSya che. A pramANe tiyAcanA AyuSya prAyaH sarva ArAomAM sarakhA hoya. trIjA ArAnA aMtamAM kulakaranI nIti, jinadharma, bAdara agnikAya vagere utpanna thAya. prANIonuM vartamAnakAlamAM AyuSya A paMcama kAlamAM keTalAMka prANIo prAyaH vadhAremAM vadhAre keTalA varSa jIve te hakIkata nIce mujaba koThA dvArA raju karavAmAM Ave che - jIva | varSa varSa | jIvana varSa jIva kAcA 1000. haraNa 24 sArasa samI 50 hAthI 120 gadheDo garoLI vAgola siMha 100 geDa 20. uMdara 2 | bapaiyA | 9 vAgha kUtare gheTuM | sUDo 12 suvara 50. bakarI sasaluM 14 sa 120 -ghoDo ziyALa koMca | mAchaluM ! 1000 gAya 25 bilA 12 maragho garoLI baLada huM sa bagale vIMchI bheMsa kAgaDe ghuvaDa | 50 | kAkIDA UMTa gIdha cIbarI jukaMsArI : | 1 chAyA-r7saryHarmarf ifka tarApassifma magiA jo--3pr viaaH cAra rAmarAH | ityAdi tirazcAmapi prAyaH sarvArakeSu sadRzam / tatIyArazeSe kulakaranayajinadharmAdhutpattiH // 2 enA svarUpa mATe juo RSabha-paMcAzikaoN (pR.38-39 ).. 7 juo jainahitopadeza bhA. 1 (pR. 111-112 ),
Page #570
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA. tiyanI kAyasthiti - sUma nigadanA chanI kAya-sthiti traNa prakAranI che -(1) anAdi anaMta, (2) anAdi sAMta ane (3) sAdi sAMta. je jIve kadApi anAdi sUkSama nigadamAMthI nIkaLyA nathI ane nIkaLavAnA paNa nathI temanI kAya-sthiti anAdi anaMta che. e anaMta puddagala-parAvata jeTalI che. jeo anAdi sUma nigodamAMthI hajI bahAra nIkaLyA nathI paraMtu bhaviSyamAM nIkaLanAra che, temanI sthiti anAdi sAMta che. A sthiti paNa anaMta pudagala-parAvarta jeTalI che, kemake anAdi sUkSma nigodarUpa avasthAmAM emane jeTale kALa gayA te anaMta che ane keTalAkane te bhAvi-kAla paNa anaMta che. vyavahAra-rAzimAM AvIne pharIne jeo sUkSma nigodamAM jAya che, temanI kAya-sthiti sAdi sAMta che. enuM mApa kALathI asaMkhyAta utsarpiNI-avasarpiNI che. kSetrathI vicArIe to kAkAza jevaDA asaMkhya AkAza-khaMDanA pradezamAMthI pratyeka samaye ekeka pradeza laI letAM jeTalAM kAla-cakro vyatIta thAya teTalI enI kAya-sthiti che. A kAla-cakro asaMkhya che, kemake jaina darzana pramANe kSetra kALa karatAM sUma che, kAraNa ke aMgula pramANe AkAza-zreNinA AkAza-pradezanI saMkhyA asaMkhya utsarpiNInA kSaNe (samaye ) jeTalI thAya che. sUkSma pRthvIkAya, sUkSma aSkAya, sUkama tejaskAya ane sUkSma vAyukAyanI kAya-sthiti kALathI temaja kSetrathI eTalI ja ane eghathI vicAratAM sUphamapaNAmAM eTalo ja hoya. prasaMgataH eTaluM umerIzuM ke AvalinA asaMkhyAtamA bhAgamAM jeTalA samaye che teTalA pudagala-parAvarta jeTalI utkRSTa kAca-sthiti ekendriyapaNAmAM, tiryacapaNamAM, asIpaNAmAM, vanaspatipaNAmAM ane napuMsakapaNAmAM che. pRthvIkAya, aSkAya. tejaskAya, vAyukAya ane pratyeka vanaspatikAya e pAMca jAtanA bAdara chanI temaja bAdara sAdhAraNa vanaspatikAya paikI darekanI euthI utkRSTa kAyasthiti 92 kaDAka sAgarepanI che. eka AgaLanA asaMkhyAtamA bhAgamAM jeTalA AkAza pradeza rahelA che te paikI samaye samaye ekeka kADhatAM jeTalI utsarpiNI-avasarpiNI thAya teTalI bAdara vanaspatinI kAya-sthiti che. vaLI sUkamatva ke bAjaratvanI vivakSA karyA vinA je nigadanI eghathI kAya-rithati vicAravAmAM Ave to te aDhI pAgala-parAvatanA che, pRthaka pRthaka vicAratAM paryApta bAdara pravIkAyanI utkRSTa kAyasthiti 1,76,000 varSonI che, kemake utkRSTa AyuSyavALo pRthvIkAya jIva vadhAremAM vadhAre ATha bhava sudhI utkRSTa AyuSyavALA pRkAya tarIke utpanna thAya. e pramANe paryApta bAdara evA aSkAya, tejaskAya, vAyukAya ane vanaspatikAya chanI utkRSTa kAyasthiti anukrame 56,000 varSa, 24 divasa, 24,000 varSa ane 80,000 varSanI che. A sarva jIvane labdhi-aparyAptanI daSTie vicAra karIe te temanI utkRSTa kAya-sthiti aMtamuM DUtanI che. paryApta hIndriya, trIndriya ane caturindriyanI utkRSTa kAyasthiti anukrame saMkhyAta varSonI, saMkhyAta divasanI ane saMkhyAta mahinAonI che. saMmUcchima tiryaMca paMcendriyanI utkRSTa kAya 1 A pramANe bhAvi-kAla anaMta hovA chatAM teno aMta Ave che. e uparathI A anaMtano sAMketika artha jANo bAkI rahe che.
Page #571
--------------------------------------------------------------------------
________________ * jIva adhikAra. [ prathama sthiti sAta pUrva ke2i varSanI che, kemake utkRSTa yAne pUrva koTi varSanA AyuSyavALA saMmUrNima jalacara tarIke lAgalagATa vadhAremAM vadhAre sAta vAra utpatti saMbhave che. A jalacara AThamI vAra tiryaMca tarIke utpanna thAya to te asaMkhyAta varSanA AyuSyavALA gabhaMja tiryaMca tarIke ja jame ane tyAMthI marIne deva ja thAya. garbhaja tiryaMca paMcendriyanI utkRSTa kAya-sthiti traNa popama uparAMta sAta pUrva koTi varSanI che. jemake, saMkhyAta AyuSyavALA garbhaja tiryAne viSe eka pUrva koTi varSa sudhI jIvanArane sAta vAra lAgalAgaTa janma saMbhave che. AThamI vAra jo te temAM utpanna thAya to te asaMkhyAta AyuSyavALo ja thAya ane enI utkRSTa sthiti traNa pApamanI hoya ane te marIne deva-gatimAM ja jAya. manuSya gatinuM lakSaNa manuSyagatinAmakarmodayarUpatvaM manuSyagatelakSaNam / ( 169) arthAta manuSa-gati-nAma-kamane udaya manuSya-gati' kahevAya che. manuSyanA be vibhAgo - - manuSyanA Arya ane pleccha ema be vibhAgo paDe che, e hakIkata graMthakAra nIce mujaba nize che - manuSyA dvividhAH, Arya-mlecchabhedAt / Arya ane svecchanAM lakSaNe hiMsA'satyAdiheyadharmAd dRgebhavanazIlatvamAryasya, tadviparItasvarUpatvaM tu mlecchasya lakSaNam / (170-171) arthAta hiMsA, asatya ityAdi heya dharmathI dUra rahevAnA ravabhAvavALAne 'Arya' samajavA, jyAre ethI viparIta lakSaNavALAne "myuccha' jANavA. AryanA bheda-prabheda- AryanuM lakSaNa ApaNe vicAryuM eTale have AryanA prajJApanA (pa. 1, su. 37)mAM 1 A zabdanI vyutpatti prajJApanA (5 1, se. 10)nI vRttinA papamA patramAM nIce mujaba ApelI che - " AjAdU-vaSaut jAta-vAta kavipheraristhA " tasvArtharAja0 (pR. 142 )mAM te te nIce mujaba sUcavAI che - * guja : driya aa-suse if; . "
Page #572
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA. batAvelA prakAre tarapha najara karIzuM to jaNAze ke prathama te AyanA trAddhi-prApta ane addhiprApta evA be bheda paDe che. temAM vaLI RddhiprApta AryanA tIrthakara, cakravartI, baladeva, vAsudeva, vidyAdhara ane cAraNa ema cha prakAre che. addhiprApta AryonA kSetra-Arya, jAti-Arya, kulaArya, kama-Arya, zilpa-Arya, jJAna-Arya, bhASA-Arya, cAritra-Aya ane darzana-Arya ema nava bheda paDe che. temAM Arya-dezamAM utpanna thayelA "kSetra-Arya kahevAya che. prazasta ibhya jAtimAM janmelA "jAti-Arya kahevAya che. ugra, bhaga, rAjanya, IkvAku, jJAna ane kuru kuLamAM janmelA "kula-Aya" kahevAya che. vastra, sutara, kapAsa, mATInAM vAsaNu vagereno vyApAra karanAra kama-Arya kahevAya che. darajI, sALavI, chatrI banAvana 2, mazaka banAvavAvALA (datikAra), kAThapAdukA (pAvI) banAvanArA, sAdI banAvanArA ItyAdi "zi9pa-Aya ' kahevAya che. jemAM ardhamAgadhI bhASA bole che teo "bhASA-Arya kahevAya che. jJAnavALA jJAna-aya, dazanavALA 'dazanaArya ane cAritravALA baicAritra-Aya" kahevAya che. kSetra-Aryo karmabhUmimAM ja utpanna thAya che. A karmabhUminuM lakSaNa e che ke smygdrshnaadiruupmokssmaargjnyaatRtvopdessttrtvaadonaamutpttisthaanparavuM vargamUrjhakSaNam I (272) athava samyagadarzanAdika ekSa-mArganA jANakAra temaja tenA upadezaka pramukhanA utpattisthAnane karmabhUmi kahevAmAM Ave che. kRSi, masI ane asine jyAM vyavahAra hoya te karmabhUmi jANavI ane bAkI badhI bhUmi "akarmabhUmi samajavI. 1 AnA svarUpa mATe juo stuti-caturvizati (pR. 209216). 2 tasvArtharAja0 (pR. 143 )mAM te Rddhi prApta AyanA buddhi, kriyA, vikriyA, tapa, baLa, auSadha, rasa ane kSetra AzrIne ATha bheda pADavAmAM AvyA che. AnA vaLI avAMtara bheda paNa tyAM darzAvavAmAM AvyA che. 3 tasvArtharAjIta ( pR. 142 mAM Ane badale pAMca bheda che. jemake kSetra-Arya, jAtiArya, karma-Arya, cAritra-Arya ane darzana-AryA. karma-AryanA je mukhya ane avAMtara bhede tyAM darzAvAyA che te noMdhavA jevA che, paraMtu graMtha-gauravanA bhayathI te tyAMthI ja joI levA bhalAmaNa karAya che. ke AnI saMkhyA " bharata kSetra AzrIne 2pAnI che e dezamAM ja tIrthakara, cakravartI, baladeva ane vAsudevane janma thAya che, mATe to e "AryAdeza kahevAya che. A pratyeka dezanA temaja tenI rAjadhAnInA nAma mATe juo vairAgyarasa (pR. 270). 5 aMbaSTha, kaliMda, vaideha, vedaMga, harita ane cuMcaNa ema cha jAtanI ibhya jAtio che. 6 Abhinibodhika vagere pAMca jJAna AzrIne enA pAMca bhedo paDe che. 7 AnA sarAga darzana-Arya ane vItarAga darzana-Arya e be mukhya prakAro che temAM prathamanA nisarga ci, upadeza-ci ityAdi daza bheda che ( juo pR. 125-126 ), jayAre bIjAnA upazAMtakaSAya ane kSINu-kaSAya evA be mukhya bheda che. vaLI A pratyekanA avAMtara bheda paNa che. juo prajJApanA 1 5. 1, su. 37 ) 8 sAmAyika vagere pAca cAritro AzrIne enA pAMca mukhya prakAra paDe che. e pratyekanA avAMtara bheda paNa che. juo prajJApanA ( 1 , sU. 37 )
Page #573
--------------------------------------------------------------------------
________________ 494 jIva-adhikAra. kama bhUmi ane akama bhUmionI sa MkhyA---- jam, dhAtakI ane puSkarA e aDhI dvIpamAMnAM pAMca bharata, pAMca airAvata, ane pAMca mahAvideha e paMdara kSetrA ka`bhUmimAM gaNAya che. mahAvidehamAM Avela rauttarakuru ane devakuru te aka bhUmi gaNAya che, kemake emAM 'haimavata vaSa, paSraNyavata vaSa, hara varSe, ane ramyaka va e kSetrAnI peThe yugala-dharmAM hovAne lIdhe cAritrane kadApi saMbhava nathI. AthI samajAya che ke pAMca uttarakuru, pAMca devakuru, pAMca haimavata, pAMca hari, pAMca ramyaka ane pAMca hairaNyavata ema trIsa akama bhUmi che. vaLI 56 a MtaradvIpe| paNa legabhUmi yAne akabhUmi gaNAya che. kama bhUmimAM paNa " Aya-dezAmAM jeo rahe che teo ja 'Aya' kahevAya che. eTale kabhUmimAMnA bAkInA bhAgamAM rahenArA paNa akamabhUminA rahevAsInI peThe 'mleccha' gaNAya che. manuSyAnI saMkhyA paryApta gaCja manuScAnI jaghanya saMkhyA pAMcamA varga ane chaThThA varganA guNAkAra jeTalI che. eka vivakSita rAzine tenAthI ja guNatAM je guNAkAra Avete 'vaga' kahevAya che. ekanA varga eka ja Ave che, temAM kai vRddhi thatI nathI; vAste jaina dazanamAM Ane vaga tarIke gaNavAmAM AvatA nathI. enA varga 22 yAne cAra thAya che. A pahele va che. ene va24 yAne seALa te bIjo varga che. enA vaga 28 cAne 256 te trIjo varga che.enA vaga yAne 211 yAne 65536 te ceAthA che. ane varga 232 yAne 4294967296 te pAMcamA che, ene vaga 264 yAne 18446744073709551616 te chaThTho varga che. pAMcamA ane chaThThA varganA guNAkAra 26 yAne 792281625142643370593543950336 Ave che. ane A pUrvokta jadhanya sa MkhyA che. A 1129 AMkaDAnI 2kama pUrva ane pUrvAMgathI darzAvI zakAya ane tema thatAM te 11 koTAkoTi, 22 lAkhakADhi, 84000 keTi, 800 keTi, 10 kADhi, 8195356eTalA pUrva, 2170707 pUrvAMga ane 1 AnA cha paDa vagerenI mAhitI mATe jue stuti-catuvi RtikA ( pR. 198-199 ). 2-3 A e kSetrAmAM sadA vasipa gItA prathama Are pravarte che. enA sthULa svarUpa mATe jIe vairAgyarasa. ( pR. 269 ). [ prathama 4-5 mA emAM sadA avasarpiNInA trIjA ArA jevA pramAva che 6-7 A emAM sadaiva avasarpiNInA bIjo ArA pravarte che. 8 devakuru ane uttarakruru sivAyanA mahAvidehanI jema A aMtaradvIpomAM haMmezAM ceAthe! A te che. 9 pratyeka bharata ane pratyeka airAvatamAM 25aa Aya dezo che eTale pAMce bharata ane pAMce erAvatane vicAra karatAM AdezAnI saMkhyA 255 nI thAya che. vaLI pratyeka mahAvidehanA trIsa trIsa vijayA paNa A deza che eTale 255 AdezA uparAMta 160 vijayAne paNa A deza tarIke nirdeza karAya che. 10 AthI samajAya che ke 26 ne ethI 96 vAra bhAgI zakAya. AthI te| A saMkhyAne 96 chedanavALI gaNavAmAM Ave che. sarakhAve anuyAgadvAra ( sU. 142 )gata gAvirANI ' ullekha. (0 chakhaka chaitralog x = 96 log 2 = 98 x. 30103 28-89888 .. the in- tegral part oonsists of 29 digits. 11 4 = 26 ...
Page #574
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA. 8350336 che. A 29 AMkaDAnI saMkhyAne triyamalapada ane caturyamalapadanI vacamAMnI gaNI che.' temAM be be varga "yamala-pada kahevAya che. cha vargane samudAya "triyamalapada ane ATha vargane samadAya "catayamala' kahevAya che. anya zabdomAM kahIe te ATha ATha AMkaDAnI saMkhyA te yamalapara, 24 AMkaDAnI saMkhyA te triyamalapada ane 32 AMkaDAnI saMkhyA te caturyamalapada che. AthI joI zakAya che ke 29 AMkaDAnI saMkhyA triyamalapadathI vadhAre ane caturyamalapadathI ochI che, kemake te chaThThA varga 4 ane sAtamA varga 228 nI vacce che. saMbhUmi manuSyanI jaghanya saMkhyA eka, be ke traNa che, jyAre utkRSTa te asaMkhyAta che. saMmUcchi temaja garbhaja manuSyanI maLIne utkRSTa saMkhyA kALathI asaMkheya avasarpiNI- utsarpiNInA samaya jeTalI che. eka pradezavALI zreNirUpa aMgula jeTalA kSetramAM jeTalA pradezo che tenA prathama vargamUlane tenA trIjA vargamUlathI guNatAM je zazi Ave teTalA kSetra-khaMDene eka samayamAM samagra manuSya maLIne apaharI le. ATalI tenI kSetrathI saMkhyA che. "Nineteenth Century" (ogaNIsamI sadI) e nAmanA mAsikanA I. sa. 124 nA mAnA aMkamAM 335 mA prakamAM pRthvInA judA judA vibhAgonuM kSetraphaLa ane tenI janasaMkhyA nIce mujaba ApelAM che - vibhAga kSetra cerasa mAIla aMdAja saMkhyA eziyAniyA 34, 50,000 yuropa 37, 50, 000 40, 00, 00, 000 dhruva pradeza 50, 00, 001 dakSiNa amerikA 68, 70, 00 0 3, 80,00,000 12, 70, 00, 000 uttara amerikA AphrikA eziyA 1, 15, 00, 000 18, 10, 00, 000 1,70, 00, 000 1 anuyoga-dvAra ( sU. 142 )mAM kahyuM che ke " survje magar as eart of I tijamalapayassa uvariM caujamalapayassa heTThA // " [ sgvje manuSya saMdarA: saMdajAtA: hoTa: I triyamalapadasyopari caturyamalapadasyAdhaH // ] 2 dhAre ke 256 e eka saMkhyA che. ene prathama vargamUla 16 che. bIje 4 che ane trIjo 2 che. temAM prathama vargamUla ane trIjA vargamalane guNAkAra 32 Ave che. te pramANe atra samajavuM.
Page #575
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIva-adhikAra. [ prathama manuSyanI sthiti- saMmUcchima manuSyanI temaja aparyApta yugalikanI jaghanya temaja utkRSTa bhavasthiti aMtamuhUtanI che, jyAre garbhaja manuSyanI utkRSTa bhavasthiti traNa pApamanI ane jaghanya bhavasthiti aMtamuhUrtanI che. kSetrAdi AzrIne vicAratAM manuSyanuM AyuSya nIce mujaba che - manuSya jaghanya utkRSTa devakuvAsI paryApta ne 3 palyopamathI kaMIka nyUna | 3 papama , uttarakuru , hari , ramyaka , ! 2 palyopamathI kaIka nyUna che haimavata che ,, | 1 palyopamathI kaMIka nyUna | haraNyavata aMtaradvIpa che ? papamanA asaMkhyAtamA bhAgathI palyopamane asaMmeya bhAga kaIka nyUna mahAvideha ka , aMtamuhUrta pUrva ke2i varSa * papama airAvata , che 1 manuSyanA garbhanI jadhanya bhava-sthiti aMtamuhartanI che, jyAre utkRSTa te bAra varSanI che. ( jemake siddharAjanI ). utkRSTa kAya-sthiti vIsa varSanI che, kemake koI mahApApI jIva bAra varSa garbhamAM rahI maraNa pAmI pharIthI tyAMne tyAM garbharUpe bAra varSa rahe; jyAre jadhanya te aMtarmuharta bhagavatI ( za. 2, u. 5 )mAM kahyuM paNa che ke "maNussIgabbhe NaM bhaMte ! maNussIgabbhe tti kAla o keciraM hoi?| goyamA ! jahanneNaM aMtImuhuttaM, ukkoseNaM bArasa saMvaccharAI (suu.101)| kAyabhavatthe NaM bhaMte ! kAyabhavatthe tti kAla o kevaJciraM hoi / goyamA ! jahanneNaM aMtomuhataM, ukkoleNaM caubbIsaM saMbaccharAI ( yu. 202 ) " manuSyagarbho bhadanta ! manuSyagarbha iti kAlAta kiyAciraM bhavati ? / gautama! jaghanyena antamuhUrtama, utkarSeNa dvAdaza saMvatsarANi / kAyabhavastho bhadanta ! kAya bhavastha iti kAlAt kiyacciraM bhvti?| gautama! jaghanyena antarmuhartama, utkarSeNa caturvizatiH saMvatsarANi / / 2 yugalike AzrIne A pramANe che. bAkInA garbhaja manuSyanI te ukai bhavasthiti pUrva keTi varSanI ja che. 3 palyopamana asaMkhyaya bhAga. 4 avasarpiNInA pahelA bIja ararA AzrIne.
Page #576
--------------------------------------------------------------------------
________________ 487 Salm ] Ata darzana dIpikA. vAtinu sakSa prAyazaH zubhatarAdilezyAdipariNAmavatve sati devagatinAmakarmodayarUpatvaM devagaterlakSaNam / ( 173) arthAta ghaNuM karIne te zubhatarAdika besyArUpa pariNAmavALe devagatirUpa nAmakamane utha 'vizati' 4vAya che. jenA cAra bhe- niya yAne utpatti sthAna pAzrIna vanA yA2 542 54 cha:-(1) 'manapati, (2) 20yanta2 athavA vAnamaMta2, (3) nyAti04 ane (4) 'vaimAnita. bhavanapatinuM lakSaNa devagatinAmakarmodaye sati bhavananivAsazIlatvaM bhvnpterlkssnnm| (174) arthAta jemane viSe devagatirUpa nAmakamane udaya hAya temaja bhavanamAM rahevAne jemane svabhAva hoya teo "bhavanapati deva" samajavA. baMtaranuM lakSaNa devagatinAmakarmodaye vividhapradezeSu nivAsazIlatve sati aniyatagatipracArarUpatvaM vyantarasya lakSaNam / ( 175) 1- A cAranI vyutpatti anAme nIce mujaba che - " bhavaneSu vasantIti bhavanavAsinaH / " "vividhamataraM-bhavananagarAdhAsarUpo'vakAzo yeSAM te vyantarAH, athavA vigata. mantaraM-vizeSo manuSyebhyo yeSAM te vyastarAH, yadivA vividhamantaraM-zailAntaraM kandarA. ntaraM banAntaraM vA AzrayarUpaM yeSAM te vyantarAH / vanAnAmantarANi banAntarANi, teSu bhavA vAnamantarAH / paSodarAditvAdubhayapadAntarAlavI mAgamaH / " ___" dhotayanti-prakAzayanti jagaditi jyotIMSi-vimAnAni, teSu bhaSA jyoti. kAH, yadivA ghotayanti-ziromukuTopagahibhiH prabhAmaNDalakalpaiH sUryAdimaNDalaiH prakAzayantIti jyotiSo-devAH sUryAdayaH, jyotiSa eva jyotiSkAH / " * vividhaM mAnyante-upabhujyante puNyavadbhirjIvairiti vimAnAni, teSu bhavA baimAnikAH / " 63
Page #577
--------------------------------------------------------------------------
________________ 498 jIva-adhikAra [ prathama arthAt jemane viSe devagatirUpa nAmakarma udayamAM AvyuM hoya tathA vividha pradezamAM vasavAnA svabhAvane laIne jemanI gati acekasa heya teo "vyantara " kahevAya che. tiSkanuM lakSaNa- devagatinAmakarmodaya sati prakAzasvabhAvarUpatvaM jyotiSkasya kSan(76) arthAt devagatirUpa nAmakarmane jemane vize udaya thayuM hoya ane jene prakAzamaya svabhAvavALA hoya teo "tiSka " jANavA. vaimAnikanuM lakSaNa vimAne bhavanazIlatvaM vaimAnikasya lakSaNam / ( 177 ) arthAt vimAnamAM utpanna thatA deve "vaimAnika' kahevAya che. A pramANe ApaNe devatAnA cAra prakAre joyA, paraMtu bhagavatI (za. 12, u. 9 sU. 461 )mAM to dravyadeva, naradeva, dharmadeva, devAdhideva ane bhAdeva ema devanA pAMca bhede batAvavAmAM AvyA che, paraMtu tethI kaze virodha upasthita thato nathI, kemake je devapaNe utpanna thanAra che te jIva " dravya-deva" kahevAya che; cakravartIne "naradeva" kahevAmAM Ave che; sAdhuene "dharma-deva" tarIke oLakhAvavAmAM Ave che, tIrthakare devAdhideva kahevAya che; ane upayukta bhavanapati pramukha devatAo "bhAvadeva" kahevAya che. arthAta upara jaNAvelA devanA cAra prakAre se bhAdevanA jANavA. bhAva-denA 356 bheda- prathama te ApaNe bhAva-devanA 356 avAntara bhede vicArIzuM. temAM bhavanapatinA 10, paramadhAmikanA 15, vyaMtaranA 15, tiSkanA 10 ane vaimAnikanA 38 bhede maLIne 178 bheda thAya che. A badhA devanA paryApta ane aparyApta ema be prakAre vicAratAM devatAnA 356 bhede paDe che. bhavanapatinA prakAro asurakumAra, nAgakumAra, vidyutakumAra, suparNakumAra, agnikumAra, vAta(vAyu)kumAra, svanita(megha)kumAra, udadhikumAra, dvIpakumAra ane dikakumAra ema bhavanapatinA daza bheda jANavA. 1 sarakhA- " mAnagifsoDakunAjafagurfaSattarAnitafSIvikA ! " -tattvArthAdhi (a. 4, su. 10 ) nternational
Page #578
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Ata darzana dIpikA. 49 asurakumAramAM parama adhamane sevanArA paMdara prakAranA paramadhArmika devatAne samAveza thAya che ke jeo aneka jAtanuM pApa karI mRtyu pAmI aDagelika tarIke janme che. bhavanapationAM nivAsasthAne - jabU" dvIpamAM AvelA "sumeru" parvatanI nIce enA dakSiNa ane uttara bhAgamAM tirachA aneka kaTAkeTi lakSa jana sudhI bhavanapatio rahe che. asurakumAra moTe bhAge AvAmAM ane kavacit bhavanamAM rahe che, jyAre nAgakumAra vagere te moTe bhAge bhavanamAM ja 1 (1) aMba, (2) aMbarISa, (3) zabala, (4) zyAma, (5) raudra, (6) uparaudra, (7) asipatra, (8) dhanu, (9) kuMbha, (10) mahAkALa, (11) kALa, (12) vaitaraNI, (13) vAluka, (14) mahAghoSa ane (15) khararavara e 15 prakAra che. pahelA paramAdhArmika nArakane UMce laIne pachADe che.. bIjo bhaThThImAM pakAvI zakAya evA emanA TukaDA kare che. trIje emanAM AMtaraDAM, hadaya vagerene bhede che. cotho emane kApe che. pAMcamo bhAlA vageremAM emane parAve che. cho emanAM aMgopAMgane bhAMge che. sAtame taravAranA jevA AkAravALAM pAnuM vana ( asivana ) banAve che. AThame dhanuSyamAMthI choDelAM ardhacandrAdi bANa vaDe emane vIMdhe che. navamo emane kuMbhAdimAM pakAve che. dazama emanA kSa mAMsanA khaMDone khAMDIne temane khavaDAve che. agyAramo emane agnakuMDa vageremAM pakAve che bAramo ukaLatAM lehI ane parU vagerethI bharelI "vetaraNI ' nadI race che. teramo " kadaMba' pu5nA AkAravALI retImAM emane je che. caudame tyAMthI nAsI chUTavAne prayatna karanArAne moTethI bUma mArIne reke che. paMdaramo vajana kAMTAne lIdhe bhayaMkara evA " zAmalI " vRkSa upara emane caDhAvIne kheMce che. 2 "siMdhu nadI "lavaNa" samadrane jayAM maLe che tyAMthI dakSiNa dizAmAM 55 yojane eka vedikA AvelI che. temAM 12 yojananA pramANuvALI eka bhayaMkara jagyA che. tyAM AgaLanA samudranI UMDAI TA jananI che temaja tyAM 47 atizaya aMdhArI guphAo che. A guphAomAM prathama saMhananavALA, mahAparAkramI temaja madha, mAMsa ane mahilAnA bhegane viSe laMpaTa evA jalacara manuSyo rahe che. emane raMga kALe che ane sparza kaThaNu che temaja emanI daSTi ghora, bhayAnaka che. emanI kAyA 12 hAthanI che ane emanuM AyuSya saMkhyAta varSanuM che. A trAsadAyaka sthaLathI 31 yojana dUra, samudranI vacce aneka manuSyanI vastIvALA "ratnadIpa nAma dvIpa che. ahIMnA manuSyo pAse vajanI banAvelI ghaMTIo che. e ghaMTIone teo madya ane mAMsa vaDe lIMpe che temaja e anicha vastuo emAM nAkhe paNa che. mA ane mAMsathI bharelAM TUMbaDAMenAM vahANa bharIne teo pelA jalacara manuSyo pAse jaI temane lalacAve che. teo lobhanA mAyo temanI pAchaLa pAchaLa Ave che ane krame krame pelI ghaMTIe mAM paDe che. agnimAM pakAvelA mAMsane temaja junA maghane teo be traNa divasa sukhethI khAya eTalAmAM te taddIpavAsIe zastrabaddha subhaTa sAthe AvI ghaMTIone cAlatI karI temane cotaraphathI gherI le che. atidUHsaha ghaMTIo eka varSa paryata pheravavAmAM Ave che, paraMtu pelA jalayaranAM hADakAne jarA paNa " ca AvatI nathI, kintu A bAra mahinAmAM bhayaMkara duHkhane sahana karatA teo maraNa pAme che. tyAra bAda rano meLavavAnI icchIvALA ratnadIpavAsIo A jalacarInA aMDagalakane camarInA pUchaDAnA vALathI guMthIne tene baMne kAnamAM laTakAvI samudramAM praveza kare che. A aMgelakane laIne 'kulIrataMtu 'matsya vagere temane eja karI zakatA nathI. A pramANenI hakIkata mahAnizIthanA cothA adhyayanamAM che.
Page #579
--------------------------------------------------------------------------
________________ chava-adhikAra. [ prathama vase che. AvA moTA maMDapa jevA che ane te, "ratna prabhA' nAmanA pRthvI-piMDamAMthI UMce ane nIce eka eka hajAra yojana che daIne bAkInA 18,000 ejana jeTalA madhya bhAgamAM dareka sthaLe che. bhavane te ratnaprabhAmAM nIce 90,000 jana parimANa bhAgamAM ja che. A bhavane bahArathI goLa, aMdarathI caturastra ane taLiye puSkarakarNikA jevAM che. asurakumArAdinAM ci - kumAranI mAphaka javAmAM manahara temaja sukumAra hevAthI "kumAra" tarIke oLakhAtA bhavanapatie mRdu, madhura gativALA ane krIDAzIla che. daze prakAranA bhavanapatinAM cihna vagere svarUpa-saM. patti janmathI ja pitapatAnI jAtimAM judI judI che. jemake asurakumArane mugaTamAM cUDAmaNinuM cihana hoya che, nAgakumArane nAganuM, vighukumArone vajAtuM, suparNakumArane garuDanuM, agnikumArene ghaDAnuM, vAyukumArane ghaDAnuM, svanitakumArene vardhamAnanuM, udadhikumArane siMhanuM ane dikumArone hAthInuM ci hoya che. juo tasvAthanuM bhASya (pR. 282). vyaMtaranAM nivAsa-sthAne- samagra vyaMtaro Urva-leka, tirya--leka ane anleka ema traNe lokamAM bhavane ane AvAsamAM vase che. potAnI marajIthI ke bIjAnI preraNAthI teo vividha sthaLe jAya che. keTalAka te manuSyanI sevA paNa kare che. vividha jAtanA parvamAM, guphAomAM temaja vanenAM AMtarAMomAM teo vase che. AthI te teo "vaMtara' kahevAya che. vyaMtaranA 105 bheda- pizAca, bhUta, yakSa, rAkSasa, kinnara, jiMpuruSa, maheraga ane gaMdharva ema vyaMtaranA mukhya ATha bhede che. enAM cihane anukrame kadaMba, sulasa, vaDa, khaTvAMga, azaka, caMpaka, nAga ane tuMbaru che. *khavAMga sivAyanAM bAkInAM cihna vRkSa-jAtinAM che. A badhAM cihane emanAM AbhUSaNa vageremAM heya che. pizAcodinA avAMtara bheda che. jemake svabhAvathI ja manahara rUpavALA, 1 saMgrahaNI (gA ra )mAM to udadhikumArane ghoDAnuM ane vAyukamArane te magaranuM cihana sUcavela che. 2 zarAvanI joDI. 3 sarakhAvo- " kArattara: vijAgisorAkASarSakSakSaramUafjarAnA " tatvArthAdhi. ( a. 4, su. 11 ) 4 jogIo beparavALe daMDa rAkhe che te
Page #580
--------------------------------------------------------------------------
________________ 501 ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA. saumya darzanavALA, ratnonAM AbhUSaNethI zaNagArela Doka ane hAthavALA pizAcanA '16, saumya, mukhavALA, uttama rUpavALA, vividha jAtanA vilepana vALA evA bhUtanA 69, mastaka upara mugaTa dhAraNa karanArA, gaMbhIra, rakta haTha, nakha, hAtha paganA taLiyA, tAla ane jIbhavALA, manahara dazanavALA, mAnenmAna pramANuvALA dehavALA temaja vividha prakAranAM AbhUSaNothI vibhUSita evA cakSanA 13, lAla ane lAMbA laTakatA heThavALA, suvarNanA zRMgAravALA temaja bhayaMkara darzanavALA evA rAkSasanA *7; dedIpyamAna mugaTavALA temaja suzobhita mukhAkRtivALA evA kinnaranA 10 manahara mukha ane hAthavALA tathA vicitra prakAranI mALA ane vividha vilepanavALA evA kiMgurunA 10; mahAvegavALA, moTA zarIravALA tathA vividha jAtanAM alaMkAravALA evA mahAraganA 10; ane priya darzanavALA, uttama svaravALA, mastake mugaTa ane kaMThe hAra dhAraNa karanArA evA gAMdharvonA 12 ema badhA bhede maLIne vyaMtaranA 87 1 (1) kuSmAMDa, ( ra ) paTaka, ( 3 ) jeva, (4) Armaka, (5) kAlaka, (6) cakSa, ( 7 ) acokSa, ( 8 ), mahAkAla, (9) vanapizAca, ( 10 ) tuSNika, ( 11 ) tAlapizAca, ( 12 ) mukharapizAca, ( 17 ) deha, ( 14 ) mahAvideha, ( 15 ) mahAdeva ane ( 16 ) adhastAraka e 16 bhede che. tattvArtha ( a 4, sa. 12 )nA bhASya(pR. 284)mAM " mahAde'ne ulekha nathI; tyAM paMdara ja bheda sUcavAyA che. 2 (1 ) surUpa, ( ra ) pratirUpa, (3) atirUpa, (4) bhUtattama, (5) skabdika ( skendikAkSa ), ( 6 ) mahAvega, ( 7 ) mahAaundika, ( 8 ) AkAzaga, ane (9) pratiSThana e 9 bhede che. 3 (1 ) pUrNabhadra, (2 ) mANibhadra, ( 3 ) zvetabhadra, ( 4 ) haribhadra, (5) sumanabhadra, ( 6 ) vyatipAtikabhadra, ( 7 ) sarvatobhadra, ( 8 ) subhadra, ( 9 ) yakSettama, ( 10 ) rU5yakSa, ( 11 ) vanAhAra, ( 12 ) vanAdhipati ane (13) manuSya-yakSa e 13 bhedo che. 4 ( 1 ) viddha, (2) bhIma, (3) mahAbhIma, ( 4 ) rAkSasarAkSasa, ( 5 ) vinAyaka, ( 6 ) brahmarAkSasa ane (7) jalarAkSasa e 7 bheda che. 5 (1) kinnara, ( 2 ) rUpALI, (3) hadayaMgama, ( 1) ratipriya, (5) ratizreSTha, (6) kiM puruSa, (7) manorama, (8) anindrita, (9) kiM puruSottama ane ( 10 ) kinnarottama e 10 bheda che. 6 ( 1 ) sapuruSa, (2) puruSottama, (3) yazasvAna,(4) marudeva (mahAdeva ), (5) mata, (6) me...bha, (7) mahApuruSa, (8) atipuruSa, ( 9 ) puruSa ane ( 10 ) puruSavRSabha e 10 bheda che. 7 ( 1 ) bhujaga, ( 2 ) bhogazALI, ( 3 ) mahAkAya, ( 4 ) atikAya, ( 5 ) bhAvaMta, (6) skandhazALA, ( 7 ) mahezvakSa, (8) merukAMta, (8) mahAvega ane ( 10 ) manorama e 10 bheda che. 8 (1) hAhA, ( ra ) , ( 3 ) tuMbarava ( tuMba ), ( 4) nArada, (5) RSivAdika ( 6 ) bhUtavAdika, ( 7 ) kAdaMba, ( 8 ) mahAkAdaMba, ( 9 ) raivata,( 10 ) vizvAvasu, ( 11 ) gItarati ane ( 12 ) gItayaza ema 12 bheda che.
Page #581
--------------------------------------------------------------------------
________________ 52 jIva-adhikAra. [ prathama bhede thAya che. AmAM nIce mujabanA 18 bheda umeratAM enA 105 prakAro thAya che. jemake sthAnAMga (sthA. 2, u. 3)mAM sUcavelA (1) aprajJaptika, (2) paMcaprajJaptika, (3) kaSivAdita, (4) bhUtavAdita, (5) kaMdita, (6) mahAjaMkita, (7) kUSmAMDa ane (8) pataka ( pataMga?) ema ATha bhede che. temAM vaLI pApamanA AyuSyavALA, sarvadA pramudita, kIDA karanArA, maithuna sevanArA temaja svachaMdAcAra vadhatuM jatuM hovAthI te bhakanA nAmathI oLakhAtA evA paNa deve che. AnA nIce mujabanA daza prakAre che ane teo tiryalokamAM AvelA vicitra, citra, camaka samaka, kAMcana vagere upara vase che - (1) anarjubhaka, (2) pAnajuMbhaka, (3) vastrArjubhaka, (4) vezmabhaka, (5) zayyAjuMbhaka, (6) puSachuMbhaka, (7) phalajuMbhaka, (8) "puSaphalajuMbhaka, (9) vidyArjubhaka ane (10) avyaktabhaka. AmAMnA annAdi ATha bhake anna vagerenI hAni-vRddhi karanArA che. | ( tiryam) jAMbhaka devomAM anugraha karavAnI temaja zApa devAnI ema ubhaya prakAranI zakti che. teo krodhAtura hoya teve vakhate jene emanuM darzana thAya te apakIti ane anarthane bhAgI bane che, paNa jyAre teo khuza hoya tyAre temanuM darzana thAya te vairasvAmI munirAjane maLI hatI tema vidyA ane kIti maLe. juo bhagavatI (za. 14, uM. 8, sU. 533) nuM 654 muM patra. 1 sarakhA pravacanasArenI nimnalikhita gAthA -- " aNapanniya paNapatriya isivAiya bhUyabAie ceva / kaMdiya taha mahakaMdiya kohaMDe ceva payage ya // 1131 / / " [ aAjJAikA: gugra fSakAritA matakAritatra | # ttaetathA madAnita. swAi ghera jatAtha ] 2 "kRmatte- ra sAritA joinA ti jhummara " a " devakuru ' kSetramAM " zItadA ' nadInI baMne bAjue 'citrakUTa ' ane "vicitrakUTa " nAmanA parvata che. tevI rIte " uttarakura'mAM " zItA ' nadInI baMne bAjue " yamaka ' ane " samaka' nAmanA parvata che. " uttarakuru 'mAMnI " zItA' nadI sAthe saMbaMdha dharAvanArA nIlavata vagere pAMce hadonA pUrva ane pazcima taTa upara daza daza " kAMcanagiri ' che eTale Ama ekaMdara se kAMcanagiri thayA. evI rIte zItAdA' nadI sAthe saMbaMdha dharAvanAra " niSada ' vagere pAMca mahAdA AzrIne se * kAMcanagiri ' che. 4 vagerethI 170 kSetre dIrdha vijayArdha samajavAM. 5-6 bhagavatInI vRttinA 654mA patramAM zrI abhayadevasUri sUcave che tema maMtrajabhaka ane adhipatijabhaka evAM A benAM nAmAMtare najare paDe che.
Page #582
--------------------------------------------------------------------------
________________ 503 ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA. tiSkanA daza prakAro sUrya, candra, graha nakSatra ane *prakIrNaka tArA ema tiSkanA pAMca bhedo che. temAM paNa sthira ane cara evA darekanA be be prakAre gaNatAM ekaMdara rIte jeSThinA daza prakAra thAya che. tiprakAzamAna vimAnamAM sUrya vagere rahe che, tethI teo "tiSka" kahevAya che. e badhAnA mugaTamAM prabhAmaMDaLa jevuM ujajavaLa ci hoya che; sUryane sUryamaMDaLa jevuM, caMdrane caMdramaMDala jevuM ItyAdi. vaimAnika denA prakAro - vaimAnika e nAma kevaLa pAribhASika che, kemake vimAnathI cAlatA evA to anya nikAyanA devo paNa che. A vaimAnika denA kapa panna ane kalpAtIta evA be bheda paDe che. je kalpamAM rahe che te "kalapepapanna" che ane je kapanI bahAra che te "kapAtIta" che. kapanna dezamAM sevya-sevaka bhAva che, paraMtu kapAtItamAM tema nathI; tyAM to badhA svataMtra che. teo badhA indra jevA hevAthI ahamindra" kahevAya che. keIka kAraNasara manuSya-lekamAM javAnuM thAya to te kAma kapapapananuM ja che; pAtIta to potAnA sthAnane choDIne kayAMya jatA nathI. A badhA vaimAnika eka sthAnamAM vasatA nathI temaja tirachA paNa nathI, kintu eka bIjAnI upara upara rahe che. 1 eka eka caMdrane parivAra 88 graha, 28 nakSatro ane 6675 kaTAkeTi tArAno che. 2-3 graha ane nakSatronAM nAmo mATe juo zrIbhakatAmara kAvyasaMgraha ( bhA. 2 )nAM pR. 61-62, 72. 4 prakIrNaka tArA kahevAno matalaba e che ke bIjA keTalAka tArAonuM bhramaNa niyamita nathI: koIka vAra teo sUrya, candranI nIce te koika veLA tenI upara paNa cAlyA jAya che. jyAre teo sUryanI nIce cAle che tyAre te sUryanI nIcenA daza yojana pramANuvALA jyotiSkankSetramAM cAle che. jyotiSka-cakranA kSetrano " AraMbha "meru'nA samatala bhUmibhAgathI 790 yojananI UMcAithI thAya che. tenI UcAi 110 ejananI che. tiryam dizAmAM to tenuM parimANuM asaMkhyAta dvIpa, samudra paryaMtanuM che. 5 sarakhAvo" jayotidAdA sUramaNa prArakSaswIkatArana '' -- tatvArthAdhi. (a. 4, sU. 12 ) 6 manuSyalokanI bahAranAM sUrya vagere jyotika vimAna sthira che, kemake e vimAna svabhAvathI eka jagyAe ja kAyama rahe che, Ama tema gati karatAM nathI Ane laine to enI lesyA ane lakSa yojana pramANuka prabhA paNa ekarUpe sthira che eTale ke tyAM rAhu AdinI chAyA na paDavAthI tiSThAno svAbhAvika pILo raMga jevo ne te kAyama rahe che. vaLI A vimAne sthira hovAthI tyAM udaya ane asta mATe paNa avakAza nathI. 7 " mAnaSottara' parvata sudhI manuSya-loka che. lokamAM AvelA jyotiSka sadA gatizILa che. emanuM bhramaNa "meranI ' cAre bAjue thAya che. joke loka-maryAdAnA svabhAvathI ja jyotiSka vimAno sarvadA pitAnI meLe ja phare che, chatAM viziSTa samRddhi prakaTa karavAne arthe temaja Abhiyogya nAma-karmanA udayathI krIDAzIla keTalAka devo e vimAnane upADIne phare che. 8 sarakhAvo -- " #vvvat: jAtItAya ! " -tatvArtha ( a. 4, sU. 17 )
Page #583
--------------------------------------------------------------------------
________________ 504 jIva-adhikAra. [ prathama kalpapapananA bAra prakAre saudharma, azAna, sanakumAra, mahendra, brahmaleka, lAMtaka, mahAzukra, sahasAra, Anata, prAkRta, AraNa ane ayyata e bAra devakane laIne kalpapapananA bAra bhede paDe che. kapAtIta nA prakAro - kalpAtItanA mukhya be bheda che -(1) raiveyakamAM utpanna thayelA ane (2) anuttaramAM utpanna thayelA temAM preyaka nava che ane anuttara vimAna pAMca che. A pramANe saMpUrNa gaNatrI karatAM vaimAnika denA 12+13=26 bhede thAya che. AmAMnA prathamanA cAra anuttara vimAnamAM utpanna thayelA deve be bhava manuSyanA karIne mekSe janArA arthAt dvicarima che, jyAre pAMcamA anuttaramAM janmelA deve ekAvatArI-ekacarima-tyAMthI cyavane manuSya thaIne te ja bhavamAM mekSe janArA che. vaimAnika devanAM vimAnI saMkhyA- pahelA devalekamAM 3ra lAkha, bIjAmAM 28 lAkha, trIjAmAM 12 lAkha, cethAmAM 8 lAkha, pAMcamAmAM 4 lAkha, chaThThAmAM 50 hajAra, sAtamAmAM 40 hajAra, AThamAmAM 6 hajAra, navamA-dazamAmAM 400 ane agyAramA-bAramAmAM 300 vimAne che. nava raiveyakamAM ekaMdara 318 che. jemake sudarzana, suprabuddha ane mane rama e traNa greveyakamAM kula 111, sarvabhadra, suvizAla ane sumana e traNamAM ekaMdara 107, ane saumanasa, prItikara ane Aditya e traNamAM 180 vimAne che. anuttara vimAne pAMca che. A pramANe sarve maLI kula 8497023 vimAne che.* 1 A devaloke yAne vimAno pikI pahelAM be paMcavaNa che; bIjA be kRSNa sivAyanA varNa vALAM, tyAra pachInAM be kRSNa ane nIla sivAyanA traNa varNavALAM, tyAra bAda be pILA ane zveta raMganAM, ane tyAra pachInAM badhAM zveta che; A saMbaMdhamAM sthAnAMga ( sthA. 2, u. 3 )nI vRttinA 85 mA patramAM bRhatasaMgrahaNInI nIce mujabanI gAthA avataraNarUpe maLI Ave che - " sohamme paMcavannA pakkagahANI u jA shssaa| ro te suer gr te gf y rfm RrUra che " [ saudharma paJcavarNAni ekaikahAnistu yAvat sahasrAraH / dvau dvau tulyau kalpau tena paraM puNDarIkANi // ] 2 adhastana-adhastana, adhastana-madhyama, adhastana-uparItana, madhyama-adhastana, madhyama-madhyama, madhyama-uparItana, uparItana-adhastana, uparItana-madhyama ane uparItana-uparItana e nava greveyakanAM sthAna nonAM nAma jaNAya che, kemake enAM nAme to "sudarzana' vagere che. A nava sthAnane greveyaka kahevAnuM kAraNa e che ke teo lokarUpa puruSanI grIvA ( Doka )ne sthAne rahelAM che athavA te grIvAnA AbharaNabhUta teo che. 3 sauthI uttara-pradhAna hovAthI anuttaranA nAmathI oLakhAtAM A pAMcanAM nAme anukrame vijaya, jayanta, jayanta, aparAjita ane sarvArthasiddha che. 4 A dareka vimAnamAM eka eka sihAyatana yAne catya che. nava greveyaka ane pAMca
Page #584
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ]. Ata darazana dIpikA. 585 saMdharmAdinuM sthAna ticakranI upara asaMkhyAta jana caDhayA bAda "merunA dakSiNa bhAgathI upalakSita AkAza-pradezamAM "saudharma " kalpa Ave che. enI upara paraMtu enI uttara dizAmAM "ezAna" karu5 che. "saudharma thI asaMkhya jana UMce samazreNimAM " sAnakumAra' kapa che, jyAre ezAna nI bahu UMce samazreNimAM "mahendra" kalpa che. A benI vacce paraMtu e baMnethI UMce "brahmaloka" kalpa che. enA upara eka bIjAthI UMce " lAMtaka', " mahAzukra ane sahastrAra" e traNa kare che. enI upara "saudharma" ane "aizAna "nI mAphaka "Anata" ane "prANata" ema be kapa che. enI upara samazreNimAM "sanakumAra" ane "mAhendra"nI jema " AraNa" ane " acuta ka9pa che. rajaju athavA khaMDuka pramANe vicAra karIe te lekanA madhyathI upara cha khaMDukanA uparanA bhAgane viSe eTale lokanA madhyathI deDha rajA jeTalI UMcAIe prAthamika be kape che. vaLI tyAMthI cAra khaMDaka uparanA bhAgane viSe eTale lokanA madhyathI ahI rajaju UMce bIjA be kalapo che. tyAMthI cha khaDakamAM bIjA "brahmaleka' Adi cAra kape che. eTale ke lekanA madhyathI " sahu sAra" cAra rajaju UMce che. tyAra bAda cAra khaMDune viSe "Anata thI "azruta" sudhInA cAra kapa che. eTale ke lokanA madhyathI " azruta' pAMca rAjanI UMcAIe che, ApaNe vaimAnikanA 26 prakAre joyA temAM je traNa prakAranA kiTibaSika ane nava jAtanA kAMtika umeratAM enA bhedanI saMkhyA 38 nI thAya che tenuM svarUpa have vicArIzuM. kilibaSikanA traNa prakAro- prathama prakAranA deve 'saudharma " ane "aizAna" kalpanI adhaH (nIce), bIjA prakAranA "sAnakumAra" ane "mahendra kalpanI nIce ane trIjA prakAranA "lAMtaka" ka5nI nIce rahe che. A traNa prakAranA kibiSikenAM utkRSTa AyuSya anukrame traNa pApama, traNa sAgaropama ane tera sAgaropama che. A deve caMDALa jevA che. temane aspRzya gaNavAmAM Ave che ane anya deve temane tiraskAra kare che. anuttaranAM 323 vimA sivAyanA dareka vimAnamAM sabhA-maNDapa che. bAra devalokanA 8496700 camAM sabhA-macchapanA hisAbe darekamAM 180 jina-biMba hovAthI ekaMdara bAra devalokamAM 1529406 000 jina-biMba che. nava raiveyaka ane pAMca anuttarAnAM 23 cityomAM sabhA-maNaka nahi hovAthI, dareka cayamAM 120 jinabiMba hovAthI ekaMdara 38760 jina-biMba thAya che. A pramANe vaimAnikomAM 152944760 jina-biMba che. 1 { khaMDuka ' eTale rajAte ce bhAga. eno vizeSa mAhitI AgaLa upara vicAramAM AvanAra lekinA svarUpamAthI maLaze. ra zrI mahAvIra prabhune bhANeja ( jAmeya ) temaja jamA ( jAmAtR ) e jamAli trIjA prakAranA kiTibaSika tarIke utpanna thayuM che, 64
Page #585
--------------------------------------------------------------------------
________________ 506 jIva adhikAra. [ prathama lekAMtikenuM svarUpa brahmaka" nAmanA pAMcamA devalekanI cAre dizA, cAre vidizA ane madhya bhAgamAM vasavAne kAraNe lokAMtikanA nava prakAre paDe che. jemake pUrva--uttara (IzAna) khUNAmAM sArasvata, pUrvamAM Aditya, pUrva-dakSiNa (agni) khUNAmAM vahuni, dakSiNamAM aruNa, dakSiNa-pazcima (naiRtya) khUNAmAM gadatoya, pazcimamAM tuSita, pazcima-uttara (vAyavya) khUNAmAM avyAbAdha, uttaramAM 2sasata ane madhyamAM ariSTa nAmanA lokAMtika de rahe che. emanAM vimAno : "kRSNarAjI paikI babbenA AMtarAmAM temaja e sarvanA madhyamAM AvelA che. A dave viSaya-tithI vimukha che tethI temane "devarSi kahevAmAM Ave che. temanAmAM kaI keIthI meTuM nAnuM nathI eTale e badhA svataMtra che. emanuM utkRSTa AyuSya ATha sAgaropamanuM che. jinezvaranA niSkramaNa samaye eTale teo gRhano tyAga karI dIkSA aMgIkAra kare te veLA emanI pAse AvI "vu , gura" zabda uccArI teo pratibodha karavA rUpa pitAnI pharaja bajAve che. A deve ekAvatArI che. arthAta ahIMthI avIne manuSya tarIke utpanna thaI teo kSe jAya che. A pramANe zrI pradyumnasUrikRta vicAra sAra (gA. 123)mAM ullekha che, jyAre pravacanasAre (gA. 1447)mAM temaja "ladhistaMtra pramANe teo sAtame ke AThame bhave mekSe jAya che. A devenI saMkhyA 24455 athavA matAMtara pramANe 226377 nI darzAvAya che. bhavanapati vagerenA IndrAdi bhe- A pramANe ApaNe bhavanapati pramukha denA vividha prakAro joyA have bhavanapati ane vamAnika denA anya rIte je daza daza bhede paDe che tene temaja vyantara ane jyotiSkanA je ATha ATha bhede paDe che tene vicAra karIe. uparyukta daza bhede bIjA keI nahi paNa nIce mujaba jANavAH 1 digaMbara saMpradAya pramANe ATha kAntike che. tyAM " mata'ne ullekha nathI juo tArtharAja (mR. 173 ). 2 AnuM bIjuM nAma "Agneya ' che. juo pravacanasAranI vRttinuM 421 muM patra. 3 keTalAka Ane " rijha 'nA nAmathI oLakhAve che. 4 AnAM nAme tathA svarUpa mATe juo vairAgyarasa (pR. 242-243 ). 5 A rahyo e ulekha - " sampadacu mA caukaya aahaarguvsmgjinngnnhraaii| ni ameNa tabhavasivA sattaTramadhehiM logatI // " sarthArthacyutAzcatuSkRtAhArakopazamaka jinagaNadharAdayaH / nirena tannakaNikA: sAmAjiar: I ] (6 juo zrIgajasAra munivarakRta daMDakaprakaraNa (pR. 8),
Page #586
--------------------------------------------------------------------------
________________ 506 ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA. (1) Indra, (2) sAmAnika, (3) trAyazciMza, (4) pASA, (5) AtmarakSaka, (6) lokapAla, (7) anIka, (8) prakIrNa ka, (9) Abhigika ane (10) kilbiSika. A daze bheda bhavanapati ane vaimAnika devanA jANavA vyantara ane jatiSkanA te lokapAla ane trAyazciMza sivAyanA bAkInA ATha bhedo jANavA. indranuM lakSaNa devagatinAmakarmAdaye satyAdhipatyazAlirUpatvamindrasya lakSaNam / ( 78). arthAt jene viSe devagatirUpa nAmakarma udayamAM AvyuM hoya ane je devatAomAM svAmitva bhAgavato hoya tene "indra kahevAmAM Ave che. sAmAninuM lakSaNa devagatinAmakarmodaye satyAdhipatyAbhAve ca satIndrasamAnardikatvaM sAmAni jaya akSaNam (71) arthAta jene viSe devagatinAmakamane udaya hoya ane devene adhipati nahi rahevA chatAM paNa jenI IndranA jeTalI Rddhi hoya te "sAmAnika" kahevAya che. trAyazinuM lakSaNa- indrasyaiva mantri-purohitasthAnAdhirUDhatvaM trAyastriMzasya lakSaNam / (280) arthAta indranA ja pradhAna ke purahitanI padavI jene maLI hoya te trAyaaiMza kahevAya che. pArSadanuM lakSaNa rudrava vavazyathAnI vArSathastha RkSaNaHI (282) : arthAta indranA ja mitrane "pArthagha' kahevAmAM Ave che. lokapAlanuM lakSaNa- indrasyaiva ArakSikArthacarasthAnAdhirUDhatvaM lokapAlasya lakSaNam / (282) arthAta IndranA koTavAlane-devalekanI rakSA karavAne arthe pharanArA devane kapAla" kahevAmAM Ave che.
Page #587
--------------------------------------------------------------------------
________________ 508 chava-adhikAra [ prathama AtmarakSakanuM lakSaNa indrasyaiva zirorakSasthAnAdhirUDhatvamAtmarakSakasya lakSaNam / (183) atha indranA mastaka vagere zarIranA bhAgonuM rakSaNa karanArA de "AtmarakSaka (aMga rakSaka ) kahevAya che. anIkanuM lakSaNa indrasyaiva senAsthAnAdhirUDhatvamanIkasya lakSaNam / (184) arthAt IndranI senAne "anIka' kahevAmAM Ave che. prakIrNakanuM lakSaNa- indrasyaiva paurajanasthAnAdhirUDhatvaM prakoNakasya lakSaNam / (185) arthAt IndranI prajAne-raiyatane 'prakIrSaka tarIke oLakhAvavAmAM Ave che. AbhigyanuM lakSaNa va rAtarathAnAdhi4DhavAmiyogyaW RkSaNam (186) arthAta IndranuM dAsatva karanArA de Abhigya (Abhigika) kahevAya che. kibiSikanuM lakSaNa suyaeNvArAvasthAnAviharavuM hiahya akSaNam ! (287) arthAt anyanA jevuM kAma karanArA IndranA deva "kilbiSika kahevAya che. indronI saMkhyA bhavanapatinA 20, vyaMtaranA 16 ane vAnavaMtaranA 16 ema maLIne 132, tikenA 2 ane vaimAnikanA (kapapapananA) 10 indro ema kula 64 indro che. 1 jaMbudvIpaprApti (sa. 33)mAM seLa ja kahyA che, paraMtu enI prameyaratnamaMjUSA nAmanI vRttimAM je khulAse Ave che te noMdhavAthI A zaMkA dUra thaze. kAlAdi indra mahaddhika che, jayAre aNupanI (aprajJanika) vagerenA indro a5 RddhivALA che eTale ahIM mukhyane ja ullekha karyo che. bAkI vyaMtaranA indronI saMkhyA batrIsanI che e vAtane to sthAnAMga (sthA. 2, 3. 3) paNa samarthita kare che. tema chatAM jo bArIkAIthI vicArIzuM te Avazyaka niryukti vageremAM prativAsudevane uttama puruSa tarIke gaNyA che, jyAre samavAyAMgamAM tene nirdeza na karatAM 54 ja uttama pura gaNAvyA che. 2 A to vetAmbara-saMpradAya pramANe vAta karI. digambara saMpradAya pramANe te indro se che. jemake bhavanapatinA 40, vyaMtaranA 32, tikanA 2, vaimAnikanA 24, eka nara-indra (cakravatI) ane eka tiya ca indra (siMha).
Page #588
--------------------------------------------------------------------------
________________ u9lArA | ramata darzana dIpikA. pa09 A samasta Indra samyakuvazAlI che ane te jinezvaranA pAMce kalyANakamAM rasa pUrvaka bhAga le che. A idrone nikAca AzrIne vicAra karIzuM to jaNAze ke bhavanapati ane vyaMtara e be nikAmAM be be i-dro che, jyAre bAkInA nikAmAM be be i nathI. A sUcita karavI tattvArtha ( a. 4, sU. )mAM kahyuM che ke " paryAH '' . bhavanapatinA daze prakAranA devAmAM temaja vyaMtara nikAyanA soLe prakAranA devAmAM be be indra che. tiSkamAM to sUrya ane caMdra ja indra che. A asaMkhyAta che, ethI e nikAyamAM indranI saMkhyA asaMkhyAtanI che, chatAM jAtinI apekSAe bena gaNavAmAM Ave che. vaimAnika nikAyamAM te prAyaH pratyeka kalapamAM eka eka indra che. indronAM nAme-- vistArathI vicAra karIzuM te mAlUma paDaze ke asurakumAramAM camara ane bali, nAgakumAremAM dhAraNa ane bhUtAnaMda, vidyakumAramAM hari ane hari ha, suparNakumAromAM veNudeva ane veNadArI, agnikumAremAM agnizikha ane agnimANava, vAyukumAramAM vilaMba ane prabhajana. dvIpakumArImAM pUrNa ane vasiSTha, svanitakumAromAM suSa ane mahAghoSa, udadhikumAromAM jalakAMta ane ja prabha ane dikakumAremAM amitagati ane amatavAhana, aMtara nikA. AzrIne kinnaranAM kinnara ane jiMpuruSa, kiM puruSamAM sapuruSa ane mahApuruSa, mahAmAM atikAya ane mahAkAya, gAMdharvomAM gItarati ane gItayaza, cakSemAM pUrNabhadra ane mANibhadra, akSara mAM nIma ane mahAlIma, bhUtemAM pratirUpa ane apratirUpapizAmAM kAma ane mahAkALa, aprajJaptimAM sannihita ane samAna, paMcaprajJAMtamAM dhAtA ane vidhAtA, jAvAditamAM RSi ane RSipAla, bhUtavAditamAM Izvara ane mahezvara, uMtimAM suvatsa ane vizAla, mahAkaMditamAM hAsa ane hAsati, kUSmAMDamAM veta ane mahAta ane patakamAM pataka ane patakapati; tiSka nikAyamAM sUrya ane candra; vaimAnika nikAyamAM saudharma kalpamAM zaka, aizAnamAM IzAna, sAnaphumAramAM sanaskumAra, mahendramAM mAhendra, brahmalokamAM brahmA, lAMtakamAM lAMtaka, mahAzakamAM mahAka, sahastrAmAM sahasAra, Ana ane mANata e be kapanA prANata nAmane eka Indra, AraNa ane ayyata e be kalAne adyuta nAmane eka Indra. deva saMbaMdhI pravIcAra-vicAra -- pravIcAra eTale viSaya-sevana". A viSaya-sevananA pAMca prakAre paDe che. jemake keTalAka deve kAyasevI, keTalAka spezasevI, keTalAka rUpasavI, keTalAka zabdaseva ane keTalAka manasevI che. atre e khAsa dhyAnamAM rAkhavuM ke dareka deva viSayanuM sevana karato nathI. jemake nava raiveyakanA 6 kalAka ane badale ' arvAca9 ' ! meM ave che. - sthAnAMga ( rU. 2, che ke kema Ane badale cheSa rane hArUpa che.
Page #589
--------------------------------------------------------------------------
________________ 510 chava-adhikAra. [ prathama ane pAMca anuttara vimAnanA deve viSaya-sevanathI hita (apravIcArI) che, kemake teo alpa saMlezavALA hovAthI svastha ane zAMta rahe che. bhavanapati. vyantara, tiSka, saudharmavAsI ane ezAnavAsI de kAyasevI che arthAta teo pitAnA bhavanamAM vasanArI devIo sAthe zarIra vaDe maithunakriyA kare che. saMkilaSTa karma ane tIvra anurAgavALA hovAthI teo manuSyanI mAphaka kAmabhogamAM lIna thaI jAya che. sAnakumAra ane mahendra spazasevI che eTale ke teo sparza mAtrathI viSaya seve che. brahmaleka ane lAMtakavAsI de rUpasevI che eTale ke teonI viSaya - vAMchanA phakta devInuM rUpa jevAthI ja tRpta thaI jAya che. mahAzuka ane sahastrAra devalokamAM vasanArA de zabdasevI che, kemake devInA madhura svarane zravaNa thatAM ja temanI kAma-abhilASA zAMta thaI jAya che. avaziSTa Anata vagere cAra devalokanA devA mAtra mana vaDe ciMtavavAthI viSayane dhAraNa karanArA che-teo mana sevI che. atre e khyAlamAM rAkhavuM ke bIjA svarga sudhI ja devoonI utpatti che. ethI uparanA svargamAM temanI utpatti nathI ane AThamA svargathI AgaLa to temanI gati paNa nathI. AthI karIne jyAre trIjA vagere svarganA deve viSaya-vAsanAne adhIna bane che tyAre temane vaiSayika sukha mATe Atura ane te mATe pitA tarapha AdarazIla jANI devoe svayaM tyAM pahoMcI jAya che. tyAM pahoMcatA veMtaja enA hAtha vagerenA sparzamAtrathI trIjA ane cothA svarganA devAnI kAmalAlasA pUrNa thaI jAya che. emanuM zaNagAreluM mane vedhaka rUpa joIne pAMcamA ane chaThThA svarganA suranI kAma-vAsanA tRpta thai jAya che. evI rIte enA suMdara saMgItamaya zabdanA zravaNamAtrathI sAtamA ane AThamA svarganA deve vaiSayika AnaMda meLavI le che. devIonI AThamA svargathI AgaLa gati nahi hovAthI navamAthI bAramA svarga sudhInA vibudhe devIonA ciMtana-mAtrathI kAmasukhane anubhava karI le che. bAramA svargathI uparanA devAmAM kAma-lAlasA nathI, teo zAMta che. eTale emane devIonA ciMtana dvArA paNa kAmasukha bhegavavAnI abhilASA thatI nathI. tema chatAM teo anya devethI adhika saMtuSTa ane sukhI rahe che. AnuM kAraNa dekhItuM che, kemake jema jema kAmAgninI prabalatA hoya che tema tema cittanA kalezanI adhikatA rahelI hoya che; ane jema jema A kalezanI atizayatA che tema tema tene zAMta pADavA mATenA viSayabhoganI taratamatA rahelI che. bIjA svarga sudhInA suronI apekSAo upara uparanA svargamAM rahenArA suranI viSayavAsanA maMda hoya che, ethI emanA saMbaMdhamAM cittane saMleza paNa ochA hoya che ane saMtoSavRtti adhika che ane tethI ja viSaya-tRptinAM sAdhana paNa a5 kahyAM che. AthI te uttarottara devAnuM sukha nIce nIcenA devenI apekSAe adhika mAnavAmAM Ave che. uparyukta vivecanamAM je vividha prakAranA pravIcArano ullekha karyo che tenAM lakSaNo graMthakAra nIce mujaba nirdeza che - sparza-pravIcAranuM lakSaNa- sparzaviSayakamaithunavyavahArarUpatvaM sparzapravIcArasya lkssnnm| (188)
Page #590
--------------------------------------------------------------------------
________________ ulAsa ] Ahuta darzana dIpikA, 511 arthAta sparza saMbaMdhI maithunane vyavahAra te sparza-pravIcAra che. rUpa-pravIcAranuM lakSaNa rUpaviSayakamaithunavyavahArarUpatvaM rUpapravIcArasya lakSaNam / (189) arthAta rUpa saMbaMdhI mithunane vyavahAra te "rUpa-pravacAra" che. zabda-pravIcAranuM lakSaNa zabdaviSayakamaithunavyavahArarUpatvaM zabdapravIcArasya lkssnnm| (190) arthAta zabda saMbaMdhI mithunane vyavahAra te "zabda-pravIcAra" che. manapravIcAranuM lakSaNa manoviSayakamaithunavyavahArarUpatvaM manaHpravIcArasya lkssnnm| (191). arthAta mana saMbadhI maithunane vyavahAra te "manaHpravIcAra " che. uparyukta vivecana uparathI e vAta spaSTa thAya che ke pahelAM be svargonI ja devIo sAthe trIjA vagere svarganA deve viSaya-sukha anubhave che. te A paikI game tenI sAthe game te deva pravIcArane vyavahAra kare che ke kema e prazna udabhave che. Ane uttara tatvArtha (a. 4, sU. 9)nI bRhad vRtti ('. ra79)mAMthI nIce mujaba maLI Ave che - prathama be devalokanI gaNikA jevI aparigrahIta devIo sAthe sanaskumArAdi devalokavAsI deve viSayasevana kare che. "sIdhama vAsI devIonuM AyuSya jaghanyathI eka pAma jeTaluM ane utkRSTathI pacAsa pAma jeTaluM che, jyAre "aizAnavAsI aparigrahIta devIonuM AyuSya jaghanyathI pApamathI kaMIka adhika (sAtireka) ane utkRSTathI paMcAvana palyopama jeTaluM che. A paikI je saudharmavAsI apsarAonuM AyuSya poSama uparAMta eka samayathI mAMDIne te daza pApama sudhInuM che teo badhI "sAnakumArIvAsI devene bhegavavA lAyaka che; jemanuM AyuSya daza pApama uparAMta eka samayathI mAMne visa popama sudhInuM che te brahmalekavAsI devane bhAgya che, jemanuM AyuSya visa papama uparAMta eka samayathI mAMne trIsa papama sudhInuM che teo mahAzukavAsI dene bhegavavA yogya che; jemanuM AyuSya trIsa palapama uparAMta eka samayathI mAMDane cAlIsa pApama paryatanuM che teo "khAnata'kalpavAsI devane parigya chejemanuM AyuSya cAlIsa pepama uparAMta eka samayathI mAMDIne te pacAsa palyopama sudhInuM che teo "AraNa" kalpavAsI dene bhegavavA lAyaka che. A to "saudharma devakanI asarAonI vAta thaI. "aizAna" kaHpavAsI apsarAo paikI te jemanuM AyuSya sAtireka palyopama uparAMta eka samayathI mAMDIne 1 enI uparanA kalpavAsI de tathAvidha svabhAvane laIne A devIo sAthe pravIcAranI jAe icchA rAkhatA nathI.
Page #591
--------------------------------------------------------------------------
________________ 512 athava-adhakAra. [ prathama paMdara palyopama sudhInuM che. teo " mahendra" kalpavAsI devene bhAgya che; jemanuM AyuSya paMdara palyopama uparAMta eka samayathI mAMDIne pacIsa pApana sudhInuM che teo " lAMtaka " kupavAsI devene bhogavavA yogya che, jemanuM AyuSya pacIsa popama uparAMta eka samayathI mAMne pAMtrIsa palyopama sudhInuM che te sannAra" upavAsI devene cagya che. jemanuM AyuSya pAMtrIsa popama uparAMta eka samayathI mAMDIne pistAlIsa papama sudhInuM che. teo prANanuM ka9pavAsI devAne bhogya che; jemanuM AyuSya pitAlIsa papama uparAMta eka samayathI mAMDIne paMcAvana pelyAma sudhInuM che te "cuta" upavAsI dene bhAgya che. je sIdhamavAsI devIonI sthiti palyopama uparAMta eka samayathI mAMDIne sAta papama sudhInI che teo "sIdhama kalpavAsIonA parigraharUpa che. aizAna kalpavAsI devIo paikI te jemanI sthiti sAtireka palyopama uparAMta eka samayathI mAMDIne nava palyopama sudhInI che teo e kapavAsI devenA parigraharUpa che. A saMbaMdhamAM baha-saMgrahaNa ane tenI TIkA vicAratAM e vizeSatA jaNAya che ke sanakumAra di devene ratinI abhilASA thatAM je aparigRhIta devIe "sahastrAra" payaMta jAya che temanAM utpatti-vimAne judA ja che, temAM deve utpanna thatA nathI. AvAM utpatti vimAnanI saMkhyA "sIdhama ane "aizAna" AzrIne anukrame cha lAkha ane cAra lAkhanI che saudharmavAsI devIo paikI jemanuM AyuSya barAbara eka palyopamanuM che te saudharmavAsI ja denA upabhegane yogya che. evI rIte ezAnavAsI devIo paikI jemanuM AyuSya barAbara sAtareka popamanuM che teo e ja kalpanA denA upabhoga mATe regya che. vaLI manaHpavIcAra mATe egya devIo pitAnA sthAnamAM rahIne ja e vyavahArogya bane che. prajJApanA (pa. 34) tarapha daSTipAta karatAM e jANakAnuM maLe che ke kAyapravIcArathI manuSyanI peThene pravIcAra samaja: rapa pravacArathI hacuM bana, stana madana. haste Uru, - jaghana ityAdine saMsparza jANa: rUpa-pravIcArathI komeddIpaka evA rUpanuM darzana eTale ke savi lAsa daSTi-vikSepa, aMga-upAMganuM nirIkSaNa, anuroga vyakta karanArI ceSTAonuM avalokana jANavAM zabda-pravIcArathI icchita devInAM gIta, hAsya, vikAramaya bhASaNa, na pura vagerene dhvani vagerenuM zravaNa samajavuM: manaHpravIcArathI mAnasika vikArathI uttejita paraspara UMcA nIcA mananA saMkalpa pUrvakane pravIcAra samajavo. vizeSamAM spardhAdi pravIcAra mATe upasthita thatI derIo udAra, gArita, mane rU, manehara ane mane rama evuM uttara kriya rUpa dhAraNa kare che. jemAM mAnavI strIne mAnavI puruSa sAthe bhega bhegavatAM zukra-pugalanA saMkramaNathI sukha upaje che te devIone paNa devena zuka-pudugalathI sukha upaje che. A muddale vaikriya zarIrAntargata hovAthI garbha janaka nathI, kintu te zrotrendriyathI mAMDIne sparzanendriyarUpe pariName che. A pariNamana i, kAMta, anna, pRhaNIya ane subhaga che. pauMda viSayaka pracAra paratve zukanuM saMkramaNa drivya prabhAva pUrvaka samajavuM. bhagavatI ( 14. u. da)mAMthI bAra devakanA i-ndronA pravIcAra viSayaka hakIkata maLe che. jemake zakrane "sudharmA " sabhA bhoga-sthAna che, chatAM te eka moTA cakra tA jevuM sthAna vikuve
Page #592
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA. 513 che, kemake "sudhamAM " sabhAmAM "mANuvaka staMbhane viSe DAbhaDAmAM jinezvaranAM asthi che ane tenI pAse kAya-pravIcAra karavAthI AzAtanA thAya. A cakavALA sthAnanI upara barAbara ramaNIya bhUmibhAga ane enA barAbara madhya bhAgamAM eka bhUSaNarUpa suMdara prAsAda vikrvAya che. AnI upara bhAga pada ane latAonAM citrAmaNathI suzobhita banAvavAmAM Ave che. A prAsAdAvataMsakane aMdara bhAga paNa darzanIya hoya che. Ane viSe eka maNipIThikA racavAmAM Ave che ane enA upara devazayAnI vikavaNA thAya che. A zayyAmAM zaka pitAnI mahiSIo sAthe bhega bhogave che. A pramANe IzAna Indra mATe samajI levuM. sanakumArAdinA saMbaMdhamAM maNipIThikAnI upara zasyAne badale eka moTuM siMhAsana vikurtAya che. ahIM A Indro sAmAnikAdi parivAra sahita cakrAkAra sthAnamAM praveza kare che ane pitAnA parivAranA dekhatAM paNa spardhAdi bhega bhagave che. zaka ane IzAna Indro parivAra sahita AvA sthAnamAM jatA nathI, kAraNa ke teo kAyasevI che ane parivAra samakSa kAya-praticAraNa sevavuM te lajajAspada ane anucita che. devenuM AyuSya- de marIne tarata ja pharIthI deva tarIke utpanna thatA nathI. eTale nArakanI peThe enI paNa kAyasthiti ane vyavasthiti pRthaka pRthaka nathI. bhavasthiti be prakAranI che -(1) jaghanya ane (2) utkRSTa kayAM deva-devIne te keTalI keTalI che te nIce mujabanA keDA dvArA raju karavAmAM Ave che - deva-vizeSa jaghanya AyuSya utkRSTa AyuSya 1 sAgarepama 10,000 varSa dakSiNArdha asurendra camara , asura deva , , , devI uttarArdha arendra bali , asura deva che ke devI dakSiNArdha nAga vagerenA nava Indro papama 1 sAgarethI kaMika adhika 10,000 varSa kA patye 1 ) che. nAga vagere nava jAtanA deva 10,000 varSa 1 , che , vagere nava jAtanI devI | 65.
Page #593
--------------------------------------------------------------------------
________________ 516 jIva-adhikAra. [ prathama deva-vizeSa jaghanya AyuSya utkRSTa AyuSya u. nAga vagerenA nava indro che , vagere nava jAtanA deva 10000 varSa 2 palyothI kaMika nyUna 1pa0 , , vagere nava jAtanI devI 1 thavA che . vyaMtara deva devI 10 candra 1 pa0 uparAMta eka lAkha varSa candranA prajA-deva sUrya 1 pa0 uparAMta 1000 varSa sUryanA prajA-deva vAM pa0 grahanA adhipati 150 graha deva nakSatra adhipati be palyo. nakSatra deva tArA adhipati palane AThama bhAga | 50 sAdhika 1 tattvArtha (a. 4, su. ka1 )mAM A pramANe che; bRhatasaMgrahaNI ( gA. 5) pramANe te be palyopamathI kaMIka ochuM che. 2 zrI, hI, dhati, kIrti, buddhi ane lakSmInuM AyuSya eka popamanuM che evuM kathana sAMbhaLIne vyaMtarIonuM utkRSTa AyuSya eka popamanuM keTalAka sUcave che, paraMtu e temanI AgamanI anabhijJatA prakaTa kare che, kAraNa ke prajJApanA sUtrathI e maMtavya viruddha jAya che. vaLI saMgrahaNInI TIkAmAM zrIharibhadrasUri sUcave che tema zrI, hI vagere devIe te " bhavanapati ' nikAyanI che. A pramANe pravacanasAranI vRttinA 334 mA patramAM ullekha che 3 zrIvijayodaya sarikata daMDaka vastarArtha ( pR. 118-112 )mAM Ane badale temaja have pachInA jyotiSka denA saMbaMdhamAM 10000 varSanuM AyuSya sucavAyuM che. te bhrAnta ullekha jaNAya che.
Page #594
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA. pa15 deva-vizeSa jaghanya AyuSya utkRSTa AyuSya tArA devI pArane AThamo bhAga patra sUryanI IndrANI sUryathI ardha sUryanI prajA-devI candranI IndrANI candrathI ardha candranI prajA-devI grahAdhipatinI devI grahathI ardha grahanI devI nakSatrAdhipatinI devI nakSatrathI ardhana nakSatranI devI tArAdhipatinI devI. pa0ne AThame bhAga | tArAthI ardha tArA devI adhakibiSika 1 papama 3 papa0 zake Indra 2 sAgare saudharmavAsI deva 1 pattha0 7 50 saudharmavAsInI parigrahItA devI aparigrahItA ,, 50 IzAna Indra 2 sAgarethI adhika 1-2 ethI kaMika vizeSa ema pravacanasAre 0 ( gA. 1142 ) thI samajAya che. 3 traNe jAtanA kibipikanA AyuSyane sAmAnya rUpe nirdeza bRhatasaMgrahaNI ( gA. 186)mAM che ane te utkRSTa AyuSya sAthe maLato Ave che. jaghanya AyuSya mATe daMDakavistarAthasivAya koI AdhAra maLyuM nathI.
Page #595
--------------------------------------------------------------------------
________________ 516 cha-adhikAra [ prathama deva-vizeSa jaghanya AyuSya utkRSTa AyuSya 1pathI adhika ra sAgarothI adhika ezAnavAsI deva , pari devI 9 palyA. 55 che apari0 , madhyakibiSika 2 sAgara 3 sAgare0 sanatakumAra Indra ke vAsI deva 2 sAgare mahendravAsI , thI adhika 7 sAgarathI adhika brahmalekavAsI ,, 7 sAgara che [ 10 sAgaro0 nava lekAMtikavAsI, UrdhvakibiSika lAMtakavAsI deva 10 , mahAzuke che. 14 . 17, sahastrAra che , 17 >> 18 mAnata che , 18 ka. prANata , 95 19 , 20 che. 421 AraNuM ; 7 2deg ; ayuta ) 22 , 1 A temaja e pachInA ADa kapanA indronuM AyuSya utkRSTa ja che. bhAhanuM sAta sagarepamathI adhika che., 2 3 tavArtha ( a. 4, sU. 37, 42 ) pramANe anukrame 20 ane 10 sAgaropama che, exyAre A ullekha to bahutasaMgrahaNI ( gA. 12, 19 ) anusAra jANu. 4-5 tasvArtha ( a. 4, su. 37, 12 ) pramANe 22 ane 20 sAgaropama che, jyAre bRhatasaMgrahaNI gA. 12, 14)mAM Ama ullekha che.
Page #596
--------------------------------------------------------------------------
________________ ulAsa ] AhaMta darzana dIpikA. 517 deva-vizeSa jaghanya AyuSya utkRSTa AyuSya pahelA greveyakavAsI deva 22 , 23 . bIja 5 ? 23 . trIjA ka >> 24 5 cAthA che ? 25 26 . pAMcamAM 27 che. chaThTha ) >> >> 27 , sAtamAM 9 ka >> AThamAM ke che 29 5 30 30 55 31 ) navamAM A i jha vijayAdi cAra anuttaravAsI devI 131 sarvArthasiddhavAsI 232 33 , jIva-saMkhyA-kulaka judI judI apekSAe jIvanA judA judA prakAre paDe che. jemake cetanAtmaka padArthanI apekSAe-upaga AzrIne sava ne eka ja vibhAgamAM samAveza thaI jAya che. karmanA baMdhana-mecananI apekSAe samasta jIvonA saMsArI ane mukta evA be vibhAgo paDe che. mukta jInI vAta paDatI mUkIne atra saMsArI jInA avAMtara bhede vicArIzuM te jaNAze ke trasa ane sthAvara ema saMsArI jInA be bheda paDe che. vyavahArI ane avyavahArI ema paNa 1-2 samavAyAMga pramANe jaghanya AyuSya 32 sAgaropama che ane e aMga, prajJApanA, tAvArtha ( a. 4, sU. 42 )nuM bhASya tathA saMgrahaNI pramANe utkRSTa AyuSya 33 sAgaropama che. 3 anAdi sukama nigodamAMthI eka vAra paNa bahAra nIkaLI jeo pRthvIkAyAdi vyavahArane pAmyA che te vyavahArI' che , pachI bhale karmanI vicitratAne laIne teo pAchA sukSma nigodamAM utpanna thayA hoya ke thAya, jeo anAdi sUkSma nigAdamAM thI kadI bahAra nIkaLyA nathI evA jI adhyavahArI' kahevAya che. je jAtibhavyuM che te to kadApi nIkaLavAnA paNa nathI. A cho AzrIne 'darI jAtamRta nyAya eTale ke guphAmAM ja jamyA ane guphAmAM ja maryA e nyAye lAgu paDe che.
Page #597
--------------------------------------------------------------------------
________________ 518 jIva-adhikAra [ prathama jInA be prakAro paDe che. vedanI apekSAe IvenA puruSa-veda, strI-veda ane napuMsaka-veda ema traNa bhede paDe che. bhavya, abhavya ane jAti-bhavya evA paNa saMsArI jIvanA traNa bhede che. gatinI apekSAe naraka, tiryaMca, manuSya ane deva ema cAra bheda paDe che. vaLI puruSa-veda, strI-veda, napuMsaka veda ane aveda ema paNa cAra prakAre che. indriyanI apekSAe ekendriya, hIndriya, trIndriya, caturindriya ane paMcendriya ema pAMca bheda che. kAyanI apekSAe pRthvIkAya, akAya, tejakAya, vAyukAya, vanaspatikAya ane trasakAya ema cha bheda paDe che. kRSNAdi lezyAnI apekSAe paNa cha bhede thAya che. sUkSma ekendriya, bAdara ekendriya, hIndriya, triIndriya, caturindriya, asa zipa cendriya ane saMjJapaMcendriya ema jIvanA sAta bhedA thAya che. sUkama payata ekendriya, sUkama aparyApta ekendriya, bAdara paryApta ekendriya, bAdara aparyApta ekendriya, dviIndriya, trIndriya, caturindriya ane paMcendriya ema jInA ATha vibhAgo paDI zake che. athavA pAMca jJAna ane traNa ajJAnanI apekSAe ATha prakAre paDe che. aMDajAdika bhedathI trasa jInA ATha prakAra paDe che. temAM sthAvara umeratAM jInA nava bhede thAya che, athavA pAMca prakAranA ekendriya, traNa jAtanA vikalendriya ane paMcendriya ema paNa jIvanA nava prakAre thAya che. athavA nArake napuMsaka hovAthI temane eka bheda, tiryaMca ane manuSyamAM traNe veda hovAthI e pratyekanA traNa traNa bhede ane denA strI ane puruSarUpe be bhede maLatAM saMsArI chonA nava prakAre thAya che. pAMca prakAranA ekendriya, traNa jAtanA vikalendriya ane saMjJI ane asaMjJI ema be prakAranA paMcendriya maLIne jIvanA daza bhede thAya che, jyAre puruSa-vedI, strI-vedI ane napuMsaka-vedI ema paMcendriyanA traNa bheda gaNatAM jIvanA agyAra bhede thAya che. pRthvIkAyAdika cha kAyanA jIvana paryApta ane aparyApta ema babbe bheda pADatAM jIvanA bAra bheda paDe che. pAMca prakAranA ekendriyanA paryApta ane aparyApta ema be be bhede vicAratAM 1 vizvamAM astrota ( niIva ) ane suta ( sajIva ) ema be prakAranA padArtho che. temAM sasrotanA ustrota ( vRkSAdi ), tirthaka strota ( prANI ) ane arvAka strota evA traNa piTAbhede che. A pramANe jIvanA traNa prakAre citramayajagata ( va. 8, a. 1, pR. 24: )mAM sUcavAyA che. 2 jeno veda upazamita hoya ke kSapita heya te avedI. AthI karIne " aveda thI anivRttibAdarAdi bhavastha samajavA. Ane artha siddha paNa thAya che ane tema karatAM A samagra jIvanA cAra prakAra samajavI. 3 AmAM anindriya arthAta siddha umero karatAM sarva chAnA cha prakAre paDe che. 4 AmAM akAya yAne siddhano umero karatAM samasta chanA sAta bhede thAya che. 5 A bhedamAM alezya eTale siddha umeratAM sarve nA sAta vibhAgo thAya che. 6 jue pR. 438-439. 7 A pramANe lokaprakAza (sa. 4, . 7)mAM nirdeza che, jayAre A ATha prakAre samagra saMsArI jIvana che ema pravacanasAroddhAranI vRttinA 54 mA patramAM ullekha che. AthI te e kRttikAra A pratyekanA payota ane aparyApta ema be be bheda sUcavI jIvana soLa bheda pADe che.
Page #598
--------------------------------------------------------------------------
________________ - darekanA ullAsa ]. Ata darzana dIpikA. ekendriyanA daza bheda thAya che. enI sAthe vedanI apekSAe traNa jAtanA tra gaNatAM jIvanA tera bhedo thAya che. 517 mAM pRSThamAM gaNavelA jIvanA sAta bhedenA paryApta ane aparyApta ema darekanA be be bheda pADatAM athavA cauda guNasthAnaka AzrIne jIvanA cauda prakAre thAya che. vedanI apekSAe saMbhavatA nava prakAranA paMcendriya, sUkSama ekendriya, tathA paryApta ane aparyApta ema be prakAranA bAdara ekendriya ane traNa prakAranA vikasendriya ema maLIne jIvana paMdara prakAro thAya che. kendriyathI paMcendriya sudhInA tirtha arthAt paMca prakAranA tiryaMce, manuSya, devatA ane nArakI e pramANe jIvanA je ATha prakAra thAya che e darekanA paryApta ane aparyApta ema be be bhede gaNatAM jIvanA seLa vibhAge paDe che. pAMca prakAranA ekendriya, traNa prakAranA vikalendriya ane vedanI daSTie gaNAvelA nava prakAranA paMcendriya ema mAnIne jIvanA sattara bheda thAya che. upara gaNAvelA nava prakAranA jIvana paryApta ane aparyApta ema be bhede pADatAM jIvanA aDhAra prakAre thAya che. sUkSama ekendriya, bAdara ekendriya ane traNa prakAranA vikasendriya e pAMcenA paryApta ane aparyApta ema be be bhede gaNatAM je daza bhede thAya che tenI sAthe paMcendriyanA nava bhedo gaNatAM jIvanA ogaNIsa bheda thAya che. 517 mA pRSThamAM gaNAvelA daza prakAranA jIbha paryApta ane aparyApta ema be be bheda pADatAM ekaMdara jIvonA vIsa bhede thAya che. pAMca ane ane pAMca bAdara ema sthAvara ( ekendriya )nA daza bhede thAya che; A darekanA paryAaparyApta ema be be prakAre gaNatAM thAvaranA vIsa bhede thAya che, AmAM trasane eka ratAM jIvanA ekavIsa bhede thAya che. pa17 mA pRSThamAM sUcavelA jIvanA agyAra bhemAM ke paryApta ane aparyApta ema be be prakAre gaNatAM jIvanA bAvIsa bheda thAya che. 24 AzrIne jIvanA 24 bheda thAya che. jemake nArakena eka, bhavanapatinA daza, pRthvIkAyAdi ekendriyanA pAMca, vikalendriyanA traNa, tiryaMca paMcendriya, manuSya, vyaMtara, jatiSka ane vimAnika e pratyekano eka eka. prathvIkAyathI mAMDIne te vAyukAya sudhInA jInA temaja sAdhAraNa vanaspatikAyanA sUkSma ane bAdara ema be be bhede maLI daza ane AmAM pratyeka vanaspatikAya ke je bAdara ja che tene eka bheda umeratAM ekendriyanA agyAra bheda thayA. AmAM vikasendriyanA traNa bhede ane paMcendriyanA saMsI ane asaMnI evA be bheda umeratAM ekaMdara seLa bheda thAya che; A pratyekane paryApta ane aparyApta evA be be bheda pADatAM ekaMdara batrIsa bhede thAya che? nAkanA sAta bhede, bhavanapatinA daza, vyaMtaranA aTha, jyAtiSkanA pAMca, kalpapapannanA bAra, raiveyakanA nava ane anuttaranA pAMca ema badhA maLIne vaikriya zarIradhArInA 56 bhedamAM manuSyane ane tiryaMcane eka eka bheda umeratAM 58 bheda thAya che. A pratyekanA paryApta ane aparyApta ema be be prakAro pADatAM 116 bhedo thAya che. 32 bhede ApaNe gaNAvI gayA te paikI paryApta saMsI ane aparyApta saMkSI evA paMcendriyanA be bhedo bAda karIe ane temAM A 116 bheda umerIe to 146 bhede thAya che. be prakAranA saMgI bAda karvAnuM kAraNa e che ke e te 116 bhedamAM AvI jAya che spaSTa zabdomAM kahIe te ekendriyanA 11 bheda, vikalendriyanA 3, paMcendriya AzrIne asaMjJI paMcendriyane eka ane saMsI 1 AnA artha mATe juo navatatvasaMgraha ( pR. 5 ).
Page #599
--------------------------------------------------------------------------
________________ 50 jIva-adhikAra, [ prathama paMcendriya paikI nArakanA, 7 devanA 49 ane manuSya ane tiryaMcane eka eka ema maLI 73 bhede thAya che. e pratyekanA paryApta ane aparyApta ema be be vibhAge vicAratAM 146 bhede thAya che. A pramANenA 146 jAtanA chamAM keTalAka bhavya, saMgama deva jevA keTalAka abhavya, gazAlaka jevA keTalAka dUrabhavya ane keTalAka sabhavya che. A pramANe vicAratAM 584 bheda thAya che, che sAdhAraNa rIte jInA 563 bheda gaNAvAya che te nIce mujaba che - ekendriya- 11 sadA para anekanA temaja vikasendriyanA traNa bhede paikI darekanA paryApta ane apavApta ema be be bhede, paMcendriya pachI sAte nArakanA paryApta ane aparyApta ema be be NatAM cauda, tiryaMca paMcendriyanA jaLacara, sthaLacara, becara, ura parisarpa ane bhujaparisarpa che ke pAMca vibhAgo paikI pratyekanA saMbhUmi ane garbhaja temaja enA vaLI paryApta ane apa thavA bheda pADatAM 20, 15 karmabhUmi, 30 akarmabhUmi ane 5 aMtaradvIpa e 101 kSetranA temAthIchama manuSyo ke je aparyApta ja hoya che temaja e 101 kSetranA garbhaja manuSyo ke je paryApta bheda pi 'aparyApta ema ubhaya prakAranA che tene vicAra karatAM manuSyanA 303 temaja devanA 99 kaka pada thah darekanA paryApta ane aparyApta ema be be bhede vicAratAM 198 bheda ema badhA maLI * *AvA bhede thAya che. , nAnA ne asaMnI A uparathI samajI zakAyuM haze ke vivakSAnusAra jIvanA aneka bhede pAI zakAya tema che, kemake vyakti pramANe te jIvanA ananta prakAra paDe che e vAta bhUlavA jevI nathI. A pramANe jayAre jIvanA vividha prakAre paDe che tyAre te sarvane ullekha paNa thaI zake nahi. vividha prakAranA chanAM sthAne - (1) sUkSma aparyApta ekendriyanuM sthAna samagra kAkAza che. (2) sUmi paryApta - ekendriyanuM paNa e ja sthAna che. (3) bAdara aparyApta ekendriyanuM sthAna lekane asaMkhyAta bhAga che. (4) bAira paryApta ekendriyanuM sthAna paNa e ja che. (a) pRthvIkAyanuM sthAna sAta narake, siddhazilA, pAtAlakalazenI ThIkarIo, bhavanapatinAM bhavane, narakAvAsanI bhittio ane bhUmitala, vimAne, parvata, bhUmikUTa, jagatIo, vedikAo, vijayAdi dvAre, ATha kRSNarAja, dviIpa vagere che. (A) jaLanuM sthAna ghane dadhio, samudra, pAtAlakalazenA udara-bhAga, bhavane ane vimAnanI vAvIe, dahe, nadI, sarovara, kuvA, jalAzaya vagere che. (I) agninuM sthAna "mAnuSattaraparvata sudhInA aDhI dvIparUpa manuSya-lekamAM che, paraMtu yugalika kSetramAM bAdara agni thatuM nathI. (I) vAyunuM sthAna ghanavA ane tanavA, pAtAlakalazanA udara-bhAgo, bhavane, vimAne, niSkaTa ityAdi che. jyAM jyAM pilANa heya tyAM tyAM te che. (u) vanaspatinuM sthAna 1 atra " bhavya' thI siddhi-gamananI yogyatAvALA cha samajavA. 2 AnA vRttAnta mATe juo vIra-bhaktAmara (pR 38-43 ). 3-4 bhavyanI vizeSatA AzrIne A be bheda jANavA.
Page #600
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Ata darzana dIpikA. para1 tiryagalokamAM, bhavanenAM ane vimAnanAM vane, bAgo vagere sthaLa che. (5-10 ) cha prakAranA vikasendriyanuM sthAna lekane asaMkhyAtamo bhAga che, UrvakamAM "meru parvatanA zikhara sudhI, adhelokamAM "adhogrAma" sudhI ane tiryazlekamAM sarvatra jalAzayamAM ane sthaLamAM emanI utpatti che. (11-12) asaMjJI paMcendrinuM sthAna lekane asaMkhyAta bhAga che. (a) asaMjJI tiryaMca tirya-lokamAM badhe sthaLe ane Urdhva-lekamAM me nA zikhara sudhI ane alakamAM adhogrAma sudhI che. (A) asaMjJI manuSya manuSya-lokamAM jyAM jyAM manuSyanI vastI hoya tyAM tyAM che. (13-14) saMjJI paMcendriyanuM sthAna lekane asaMkhyAtame bhAga che. (a) devenuM sthAna ratnaprabhA" pRthvI, jyotiSkanAM vimAne, saudharmAdi kapa temaja kavacit tiryalokane paNa keIka bhAga che. (A) nArakenuM sthAna ratnaprabhAdi sAta pRthvIo che. (I) tiryaMcanuM sthAna asaMzI tiryaMcanI jema che. (I) manuSyanuM sthAna manuSya-kSetra che. chava, pudgala vagerenuM alpabadutva jInI saMkhyA sauthI ochI che. enAthI pudagalo anaMta guNa che; kemake paramANu, kripradezika, tripradezika vagere pRthaka pRthaka dravya che. vaLI sAmAnya rIte vicAratAM A dravyo traNa jAtanAM che -(1) prayoga-pariNata, (2) mizra-pariNata ane (3) visasA-pariNata. temAM prayogapariNata dravyonI saMkhyA paNa na karatAM anaMta guNa che, kemake eka eka saMsArI jIva jJAnAvaraNIyAdi karmanA anaMta pugala-skaMdhethI AvRta che. ethI karIne praga-pariNata dravyothI mizra-pariNata anaMta guNa che ane vizvasA-pariNata enAthI paNa anaMta guNa che. eTale pachI pudagalo chathI anaMta guNa che ema kahevuM jarA e khoTuM nathI ja. enAthI addhA-samaye anaMta guNa che, kemake eka paramANunA paNa dravya, kSetra, kALa ane bhAvanA saMbaMdhathI anaMta bhAva-samaya upalabdha che. e pramANe bAkInA paramANuo temaja dvidezAdika skaMdhe mATe samajI levuM. anaMta samaya pasAra thaI gayA ane anaMta pasAra thaI jaze eTale puddagalethI samaye anaMta guNa che e hakIkata nirvivAda kare che. enAthI sarva dravyonI saMkhyA adhika che, kemake pUrvokta saMkhyA te kevaLa samAnI hatI, jyAre AmAM te e uparAMta samArata jIva-dravya, sarva pudgala dravya temaja dharma, adhama ane AkAzarUpa dravyone paNa samAveza karAya che. enAthI sarva pradeza anaMta guNa che, kemake ekalA alakAkAzarUpa dravyanA pradezo bIjAM dravyanA pradezathI anaMta guNA che. enAthI samagra paryAye anaMta guNA che, kemake ekeka AkAza-pradezamAM anaMta agurulaghu paryAne sadbhAva che. pAMca gati AzrIne jInuM apaha-- jIvonuM alpabahu vividha daSTie vicArI zakAya che. temAM pravacanasArovanA 263mAM dvAramAMthI e hakIkata maLI Ave che ke manuSyonI saMkhyA sauthI ochI che, kemake temanuM pramANa saMkheya keTI keTI che. enA karatAM nAraka asaMkhya guNa che, kAraNa ke aMgulamAtra kSetranA pradezanI rAzinA pahelA vargamULane enA trIjA vargamULe guNatAM jeTalI pradeza-rAza thAya teTalI ghanIkRta lekanI eka eka pradezavALI zreNione viSe jeTalA AkAza-pradeza che teTaluM nArakenuM 66
Page #601
--------------------------------------------------------------------------
________________ para2 jIva-adhikAra, [ prathama pramANa che. enAthI devA asaMkhya guNA che, kemake, nyatA temaja ceAtike e ane prataranA asakhyeya bhAgamAM rahela zreNigata AkAza-pradezanI rAzi jeTalA che. enAthI siddho anaMta guNA che, kemake kALa anaMta che ane cha cha mahine teA koine koi mekSe jAya che ane tyAM ja rahe che, kemake mukta jIvAnu punarAgamana nathI ja. enAthI tiya cA anata guNu! che; kemake anaMta kALe paNa siddhanI saMkhyA nigeAdanA anaMtamA bhAga jeTalI che, temAM vaLI tiya ca-gatimAM tA asaMkhyeya nigAdo che ane vaLI pratyeka nigeAdamAM siddhanA karatAM anata guNA jIvanI rAzi che. nairayikAdi AThanu' alpamahtva sauthI ochI saMkhyA mAnavI strIonI che, kemake tenu' pramANu sabhyeya koTI koTI che. enA karatAM manuSyA asaMkhya guNA che. ahIM manuSyAthI sabhUmi manuSyA paNa samajavAnA che; kemake atra vedanI avivakSA che; ane samUmi manuSyeAnI sa MkhyA asaSyanI che. enAthI nairicakA (nArA) asaMkhya guNA che, kemake manuSyeAnI utkRSTa sakhyA zreNinA asa'dhyeya bhAgamAM jeTalI pradeza-rAzi hAya teTalI che, jyAre nArakeAnI tA pUrve kahI gayA teTalI che. enAthI tiya gU-ceAnika strIe asaMkhya guNI che, kemake tenuM pramANa prataranA asabhyeya bhAgamAM rahelI asaMkhya zreNimAM jeTalI AkAza-pradezanI rAzi che teTaluM che. enAthI devA asaMkhya guNA che, kemake asaMkhya zuNA pratAnA asaMkhyeya bhAgamAMnI asaMkhyeya zreNigata AkAza-pradezanI rAzinI saMkhyA jeTaluM tenuM parimANa che. enAthI devIe saMdhyeya guNI che, kemake te batrIsa guNI che, enAthI siddho anaMta guNA che ane tiya cA tA enAthI paNa anaMta guNA che, phAyanI apekSAe apabahusra sakAyanI sa MkhyA sauthI alpa che, kemake dvIndriyAkrika ja trasa che tejaskAya ethI asabhyeya guNA che, kemake tenu pramANu asaMkhya leAkAkAzanA pradeza jeTaluM che. enAthI pRthvIkAya -adhika che, enAthI aSkAya vizeSa che ane enAthI paNa vAyukAya vadhAre che, enAthI akAyika ( siddha ) anaMta guNA che. enAthI vanaspati-kAyanI saMkhyA adhika che, kemake tenuM pramANa anaMta lAkAkAzanA pradezanI rAzi jeTaluM che. enAthI sakAyanI saMkhyA vadhAre che, kemake temAM pRthvIkAyikAdinA paNa samAveza thAya che. indriyanI vivakSAe apabahutva sauthI ochA pacendriyA che, enAthI caturindriya, zrIndriya ane dvIndriya anukrame adhika adhika che. anindriyA ( siddho ) dvIndriya karatAM anata guNA che. enAthI ekendriyanI saMkhyA anata guNI che. enAthI sendriya ( indriyavALA ) jIvAnI saMkhyA vadhAre che. jIvAnuM 98 belanuM mATu' ahapa-mahatva-- samagra jIva AzrIne alpa-mahutvane vicAra prajJApanA (5. 3, sU. 93 ). mAM, pa`casa'grahanI 99 mI gAthAmAM temaja lAkaprakAza ( sa. 10, zve. 97124 )mAM karavAmAM Avye che. enA AdhAre Anu svarUpa atra AlekhavAmAM Ave che. jemake
Page #602
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] A tadana dIpikA, para 3 sauthI alpa saMkhyA garbhaja manuSyeAnI che. enAthI saMkhya guNI ( sattAvIsa adhika sattAvIsa guNI ) ga`ja mAnavI mahilAo che. ane enAthI anukrame asaMkhya guNuM paryApta khAdara agnikAya ane anuttara vimAnanA de che. enAthI anukrame sakhyAta guNA saMkhyAta guNA traNa USNa caiveyakanA vAsI, traNa madhyamatraiveyakanA vAsI, traNa adhetraiveyakanA vAsI, 'acyuta' kalpanA, 'AraNu' kalpanA, 'prANata'- kalpanA ane 'Anata' kalpanA ema sAta jAtanA devA che. 'Anata' kalpanA devAthI anukrame asaMkhya asaMkhya guNA evA cauda prakAranA jIvo che: mAghavyAnA nArA, mAghavInA nAke, sahasrAranA deva, mahAzukranA deve, riSTAnA nAraka, lAMtakanA devA, aMjanAnA nArako, brahmaleAkanA devA, zailAnA nArakA, mAhendranA devA, sAnatkumAranA devA, vazAnA nArako, samUmi manuSya ane aizAnanA devo. aizAnavAsI devothI e kalpanI devIe sakhyAta guNI ( batrIsa adhika khatrIsa guNI ) che. ane enAthI saMkhya guNA 'saudharmAM' kalpavAsI devo ane enAthI sakhyAta guNI e kalpanI devIe che. A devIethI asakhyaguNA bhavanapatinA devA che. enAthI sa`khyeya (32) guNI bhavanapatinI devI che. enAthI asaMkhya guNA gharmonA nArA che ane vaLI enAthI paNa asabhya guNA tiryaMca pacendriya nara-kheMcare che. AnAthI anukrame saMkhyAta sa`khyAta guNA nIce mujabanA tera prakAranA jIvo cheH-- (1) tiyA~ca paMcendriya nArI-precara, (2) tiya`ca paMcendriya nara-sthalacara, (7) tiryaMca paMcendriya nArI-sthalacara, (4) tiyaca paMcendriya nara-jalacara, (5) tiya`ca 5'cendriya nArI-jalacara, (6) vyatara deva, (7) vyaMtara nikAyanI devIe, (8) yetika deze, (9) jAtika nikAyanI devI, (10-12) tiyA~ca paMcendriya evA napu Msaka khecara, sthaLacara ane jaLacara temaja (13) paryApta caturindriya. AnAthI sajJI temaja asajJI paryApta pacendriya adhika che ane enAthI paNa adhika paryApta dvIndriya ane paryApta zrIndriya che. AnAthI aparyApta paMcendriya asaMkhya guNA che ane aparyApta evA caturindriya, trIndriya ane dvIndriya anukrame AthI vizeSa vizeSa adhika che, AnAthI asakhya asaMkhya guNuA nIcenA mAra prakAranA jIvo cheH-- (1) paryApta pratyeka vanaspati, (2) paryApta bAda nigeAda (sAdhAraNu vanaspati), (3) paryApta khAdara pRthvIkAya, (4) paryApta bAdara akAya, (5) paryApta bhAdara vAyukAya, (6) aparyApta khAdara tejaskAya, (7) aparyApta pratyeka vanaspatikAya, (8) aparyApta khAdara nigeAda, (9) aparyApta aMdara pRthvIkAya, (10) aparyApta khAdara apkAya, (11) aparyApta bAdara vAyukAya ane (12) aparyApta sUkSma tejaskAya, AnAthI aparyApta sUkSma pRthvIkAya, aparyApta sUkma akAya ane aparyuMpta sUkSma vAyukAya anukrame adhika adhika che. AnAthI sakhyAta guNA paryApta sUkSma tejaskAya che. enAthI anukrame adhika adhika payota sUkSma pRthvIkAya, paryApta sUkSma akAya ane paryApta sUkSma vAsukAya che. enAthI asaMkhya guNA aparyApta suma nigeAda che ane enAthI sakhyAta guNA paryApta sUkSma nigeAda che. enAthI anukrame anaMta anata guNu! abhaLye, patita samyaktvI,
Page #603
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIva-adhikAra, [ prathama siddha ane paryApta bAdara vanaspatikAya che. AnAthI vaLI oghataH bAdara paryApta vizeSa adhika che ane enAthI asaMkhya guNa aparyApta bAdara vanaspatikAya che. enAthI adhika aparyApta bAdara jIve che ane vaLI ethI paNa sAmAnyataH bAdara vizeSa che. AnAthI paNa vaLI asaMkhya guNA sUkSma aparyApta vanaspatikAya che ane enAthI paNa adhika sAmAnyataH sUkSama aparyApta jIvo che. enAthI saMkhyAta guNa sUkSama paryApta vanaspatikAya che. enAthI anukrame adhika adhika nIce mujaba cauda prakAranA jIve che - (1) sUphama paryApta, (2) sUma, (3) bhavya, (4) nigoda, (5) vanaspati, (6) ekendriya, (7) tiryaca, (8) mithyAdaSTi, (9) avirati, (10) kaSAyI, (11) imatha, (12) sagI, (13) saMsArI ane (14) samasta jI. chAnI gati-Agati devAnI gati saMkhyAta AyuSyavALA eTale karmabhUmimAM utpanna thayelA vadhAremAM vadhAre keTi pUrva varSanA AyuSyavALA labdhi-paryApta paMcendriya garbha tiyAmAM temaja karmabhUmimAM janmelA ane vadhumAM vadhu keTi pUrva varSanA AyuSyavALA labdhi-paryApta garbhaja manuSyamAM, sarvatra utpanna thatA ladhiparyApta bAdara pRthvIkAya, labdhi-paryApta bAdara akAya ane labdhi-paryApta 'bAdara pratyeka vanaspatikAyamAM ema pAMca daMDakamAM ja devanI utpatti che; kemake deve marIne aparyApta thatA nathI temaja deva tarIke ke nAraka tarIke utpanna thatA nathI temaja vikasendriyamAM tejaskAya ke vAyukAryamAM utpanna thatA nathI. atre e vizeSatA che ke bhavanapatithI te ezAna " kalpava sI de ja A pAMca sthAne mAM utpanna thAya che. "sanakumArathI te "sahasAra" sudhInA de pUrvokta garbhaja tiryaMca ke garbhaja manuSyamAM ja utpanna thAya che. "AnatathI mAMDIne te "sarvArthasiddha" mAM vasanArA deve phakta karmabhUmimAM saMkhyAta AyuSyavALA paryApta garbhaja manuSyamAM ja janme che. devAmAM Agati- paryApta paMcendriya tiryaMca ane paryApta paMcendriya manuSya ja cAre prakAranA devAmAM jAya. atra vizeSatA e che ke 10 jAtanA bhavanapati, 15 prakAranA paramadhAmika, 16 jAtanA vyaMtare ane 10 jAtanA jaMbhaka ema 11 prakAranA dezamAM 101 prakAranA labdhi-paryApta manuSya, yugalika catuSpadAdi pAMca jAtanA garbhaja labdhi-paryApta tiryaMce temaja pAMca jAtanA saMmUcchima 1 A saMbaMdhamAM paNa keTalIka vizeSatA che. jema ke deva zAli vagere jAtanAM dhAnyanAM puSpa, bIja ane phaLamAM utpanna thAya che, kiMtu mUlAdi saptakamAM unna thatA nathI. AvI vizeSatAnI mAhitI mATe juo bhagavatI ( za, 21-22 ),
Page #604
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA. 525 ladhi-paryApta tiryaMca eTalA ja jIve upaje. 10 prakAranA jetika tathA "saudharma" kalpamAM aMtaradvIpa sivAyanAM 45 kSetranA manuSyo ane pAMca jAtanA gabhaMja tiryanI ema 50 jAtanA chanI utpatti che. "aizAna" ka5mAM A pacAsamAMthI pAMca himavaMta ane pAMca haraNyavata e daza kSetranA yugalika manuSya ane yugalika tiryaMca sivAyanA 40 prakAranA cha AvI upaje che. paMdara karmabhUmimAMnA saMkhyaya varSa jIvI paryApta garbhaja manuSya, pAMca devaku, ane pAMca uttarakuru e daza kSetranA yugalika tiryaMca ane yugalika manuSya tathA saMkhyAta varSanA AyuSyavALA pAMca jAtanA garbhaja tiya ema trIsa prakAranA cha adha: kilibaSika tarIke janme. saMkheya varSa jIvI temaja labdhi-paryApta evA paMdara karmabhUminA garbhaja manuSya temaja A vizeSaNothI viziSTa pAMca jAtanA garbha ja tiryaMce eTale ke A pramANenA vIsa prakAranA cha trIjAthI AThamA ka5 sudhImAM upaje. pUrvokta vizeSaNavALA paMdara karmabhUmimAM utpanna thayelA manuSya "AnatathI sarvArthasiddha sudhInA 18 jAtanA devalokamAM upaje. nAranI gati- nArake marIne labdhi-aparyApta na thAya. ratnaprabhAdi narakanA jI labdhi-paryApta saMkhyaya varSa jIvI garbhaja paMdara karmabhUmimAMnA manuSyamAM temaja e ja vizeSaNavALA garbhaja pAMca prakAranA tiryaMca paMcendriyamAM jAya arthAt AnI vIsa prakAranI gati che. narakamAM Agati- paryApta saMkheya AyuSyavALA garbhaja tiyacetemaja e ja vizeSaNavALA garbhaja manuSya sAte narakamAM jAya. A pramANenI sAmAnyathI Agati che. vizeSathI te paMdara karmabhUmimAM janmelA manuSya, pAMca jAtanA garbhaja tirya, pAMca jAtanA saMmUrchAima che ema pacIsa prakAranA labdhi-paryApta pahelI narakamAM janma, yugalika manuSya temaja yugalika tiryaMca narakamAM na janma. teo te deva tarIke ja upaje. paMdara karmabhUmimAM janmelA manuSya temaja pAMca jAtanA garbhaja tiya ema vIsa prakAranA cha bIjI narakamAM utpanna thAya. paMdara karmabhUmimAM utpanna thayelA manuSya temaja bhujaparisarpa sivAyanA cAra jAtanA garbhaja tiryaMca ema 19 prakAranA labdhiparyApta che trIjI narakamAM janma. paMdara karmabhUmimAM janmelA temaja gabha ja jalacara, garbhaja sthalacara ane garbhaja ura parisarpa e 18 jAtanA cha cathI narakamAM janma. paMdara karmabhUmimAM janmelA manuSyo temaja garbhaja jalacara ane garbhaja sthalacara e sattara prakAranA cha pAMcamI narakamAM utpanna thAya. paMdara karmabhUmimAM utpanna thayelA manuSya temaja gaja jalacara ema seLa prakAranA jIve chaThThI narakamAM janma. paMdara karmabhUmimAM utpanna thayelA mAnava-puruSa ane garbhaja jalacara ema seLa prakAranA cha sAtamI narakamAM jame. tiryaMcanI gati-Agati- pRthvIkAya, aMkAya ane vanaspatikAya che je pRthvIkAyathI te caturindriya sudhInA temaja gabhaMja tiryaMca ane garbhaja manuSya ema daza sthAnamAM jAya. A cha karmabhUmimAM
Page #605
--------------------------------------------------------------------------
________________ para jIva-adhikAra prathama janmelA trIsa jAtanA manuSyo, 101 jAtanA saMmUrNima manuSyamAM ane pRthvI vagere nava padamAM yAne 48 jAtanA tiyAmAM ema 179 jAtanA je paikI janme. paraMtu yugalika tarIke janma nahi. tejasakAya ane vAyukAyanI gati manuSya-gati sivAya uparyukta 48 prakAranA tiryaMcAmAM che. 48 prakAranA tiryaMce, 101 jAtanA saMmUrchAima manuSya, karmabhUmija paryApta temaja aparyApta ema 30 jAtanA manu, 15 paramadhArmika, 10 bhavanapati, 16 vyaMtara, 10 juMbhaka, 10 tiSka, saudharma ane aizAnavAsI de temaja adhakibiSika e pramANenA 243 prakAranA che labdhi-paryApta evA pRthvIkAya, akAya ane pratyeka vanaspatikAyamAM AvI upaje. aparyApta evA pRthvIkAya, akAya pratyeka vanaspatikAya temaja sarva sAdha raNa vanaspatikAyamAM te 48 tirya, karmabhUmija 30 manuSya ane 101 saMmUrchAima manuSya upaje. pRthvIkAyAdi 10 padamAMthI nIkaLI jIve tejaskAya ane vAyukAyamAM upaje. 101 saMmUciThThama manuSya, karmabhUmija 30 manuSya ane 48 tiryaMca e 179 jAtanA jIva tejasakAya ane vAyukAryamAM AvI zake che, paNa yugalike AvatA nathI. vilendriyanI gati temaja Agati pRthvIkAya vagere traNa daMDakanI peThe 179 chava-bhedanI jANavI. garbhaja tiryanI gati ane Agati sarva jIva-sthAnamAM che. paraMtu vizeSatA e che ke paryApta garbhaja jalacara AnatAdi 18 devaloka sivAyanA para7 jIva-sthAmAM janme; paryApta garbhaja ura parisarpa A 18 devaleka temaja chaThTha ane sAtamI naraka sivAyanA pa23 jIva-sthAnamAM janma; garbhaja paryApta catuSpada parvokta 18 devaloka temaja pAMcamI, chaThThI ane sAtamI naraka sivAyanAM sthAnamAM eTale pa21 jIva-rathAnamAM upaje, garbha ja paryApta khecara pUrvokta 18 devaloka temaja cothIthI te sAtamI sudhInI cAra narake sivAyanAM eTale ke pa19 jIva-sthAnamAM janme; garbhaja paryApta bhujaparisarSa pUrvokta 18 devaleka temaja trIjIthI sAtamI sudhInI narake sivAyanAM 517 jIva-sthAnamAM janma saMmUrNima pAMca jAtanA tiryaMca paMcendriya jatiSka ane vaimAnika sivAyanA 51 deva tarIke, pa6 aMtaradvIpamAM, prathama narakamAM, karmabhUmija 30 jAtanA manuSyamAM, 11 prakAranA saMmUcchika manuSyamAM temaja 48 jAtanA tiryamAM paryAptapaNe temaja aparyAptapaNe upaje, 10 aparyApta tiryaMca paMcendriya karmabhUmija 30 jAtanA manuSyo, 101 jAtanA saMmUrNima manuSya ane 48 prakAranA tiyAmAM upaje. pAMca jAtanA paryApta gaja tiryaMcamAM 101 saMmUrNima manuSya, karmabhUmija 30 manuSya, 48 tiryaMca, 15 paramAdhArmika, 10 bhavanapati, 1 vyaMtara, 10 juMbhaka, 10 jatiSka, 3 kilbiSika, 9 lokAMtika, 8 ka95 ane 7 narakanA cha AvI jame. pAMca jAtanA aparyApta garbhaja tiryaMcamAM 101 saMmUrNima manuSya, karmabhUmija 30 manuSya ane 48 tiryace AvI upaje. 10 saMmUrNima tiryaMca paMcendriyamAM 101 samRmi manuSya, karmabhUmija 30 manuSya ane 48 tiryace AvI upaje.
Page #606
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] manuSyanI gati gabhareMja paryApta paMdara kama bhUmija manuSyA 563 bhedo paikI kAi paNa jAtanA jIva tarIke janme. paryApta 30 aka bhUmija manuSya, 10 bhavanapati, 16 vyaMtara, 15 parasAdhArmika, 10 jaMbhaka, 10 yAtiSTha, adhaHkilbiSika, saudhama ane aizAna e 9 prakAre janme, paryApta pa6 a'taraDhIpaja manuSya 51 jAtanA devA paikI janme. aparyApta gaCja manuSya temaja aparyApta samUiima manuSya-101 kSetrAnA adhaipta manuSyA 48 tiya ca, 30 krama bhUmija manuSya ane 101 sa'mUrchAima manuSyAmAM upaje. manuSyamAM Agati-- advaita dAna dIpikA. 15 kabhUmi ja manuSya, agnikAya ane vAyukAya sivAyanA sUkSma temaja khAdara ekendriya, traNe jAtanA vikalendricA, sa* prakAranA tiya ca paMcandriyA, 101 samUcchi.ma manuScA, 99 jAtanA deva ane pahelI cha narakanA jIve paMdara kama bhUmija gabha ja paryApta manuSya tarIke janme, 15 kama bhUmija paryApta manuSya ane pAMca jAtanA gabha ja paryApta tiryaMca 3 aka bhUmija mAnava tarIke janme, 15 kama bhUmija paryApta manuSya ane 10 paryApta tiya''ca paMcendriya pada aMtaradvIpamAM mAnava tarIke upaje. 101 sa'bhUmi manuSya, tejazkAya ane vAyukAya sivAyanAM badhAM tiya cA ane 15 kamabhUmija manuSya bAkInA sarvAM manuScAmAM upaje. " tti 16. vam, va, vasyodyudhiyun-praviya-nainAcAryazrIvijJayadharmasuuriishvrcrnnaarvindbhRnggaaymaannen nyAya tIrtha - nyAyavizAradIpanAmadhAriNA pravartakazrImaGgala vijayena viracitasya zrIjainatattvapradIpasya jIvAdhikAravarNananAmA prathama ullAso'nuvAdAdipUrvakaH samAptaH // 527 Associated member of the Asiatic Society of Bengal.
Page #607
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya ullAsa- ajIva " adhikAra ApaNe navamA pRSThamAM joI gayA tema padArthanA jIva ane ajIva evA be mukhya vibhAgo che. temAM jIvanuM svarUpa kahevAI gayuM eTale have ajIvanuM svarUpa vicAravAmAM Ave che. temAM sauthI prathama tenuM lakSaNa joI laIe. ajIvanuM lakSaNa upayogAbhAvAvattvamajIvasya lakSaNam / ( 192) arthAta upaga yAne cetanathI rahita padArthane "ajIva' kahevAmAM Ave che. A uparathI samajAya che ke A jIvanuM virodhI bhAvAtmaka tatva che; kevaLa ajIvanA abhAvAtmaka nathI ane ene artha +Ara je jIva nahi peTAvibhAge te ajIva evo thAya che. jemAM mULathI ja jANapaNuM hatuM nathI, jene punarjanma hotuM nathI, je pApa, puNya ke kaI prakAranA kamane karate nathI ane tenA phaLane paNa bhagavate nathI e je jaDarUpa bhAva che tenuM nAma achava" che. A ajIva padArthanA arUpI ane rUpI ema be vibhAga pADavAmAM AvyA che. temAM arUpInA dhamastikAya (dharma), adharmAstikAya ( adharma), AkAzAstikAya ( AkAza) ane kAla ema cAra peTAvibhAgo che, jyAre rUpIne pudgalAstikAya (pudagala) ema eka ja vibhAga che. A pramANe badhA maLIne pAMca ajIva padArtho che ane emAM jIvarUpI padArtha umeratAM ekaMdara jagamAM cha padArtho yAne dravyo che. dhamastikAyAdine kama- arUpanA cAra piTAvibhAgomAM dharmAstikAyane prathama sthAna, adhamastikAyane dvitIya sthAna ityAdi krama rAkhavAmAM e hetu samAyeluM che ke dharmAstikAya ane adharmAstikAya e baMne leka ane alekarUpa vyavasthAnA kAraNabhUta hovAthI temane prathama nirdeza karavAmAM Ave che. temAM paNa vaLI dharmAstikAyane prathama sthAna ApavAnuM kAraNa e che ke te mAMgalika che. tyAra bAda tenA pratipakSIne sthAna ApavAmAM AvyuM che. leka ane aleka baMnene vyApIne rahelA AkAzAstikAyanuM ane tyAra pachI samaya, kSetra ityAdi vyavasthAnA hetubhUta kAlanuM digdarzana karAvavAmAM AvyuM che te nyAo che. dharmAstikAyAdinA samAsa vagere para vicAra dharmAstikAya' zabda dharma, asti ane kAya e traNa zabdane baneluM che. temAM jIvAnAM pudgalAnAM ca svabhAvata eva gatipariNAmapariNatAnAM tatsvabhAvadhAraNAt poSavidu dha" arthAta svabhAvathI ja gatirUpa pariNAme pariNata thayela che ane pudgalene gatirUpa svabhAvane je dhAraNa kare che je che te dharma" kahevAya che. asta-zAka, teja jAvA
Page #608
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Ata darzana dIpikA, 529 sAta mahitAvA-prANaghAtaka arthAta "arita" eTale "pradeza" ane "kAya" eTale saMghAta yAne "samUha. AthI "astikAya eTale "pradezane saMghAta. dharmANAkistAArca pofetAtha, A uparathI joI zakAya che ke dharmAstikAya e karmadhAraya samAsa che ane ene artha dharmarUpa pradezone saMdhAta ema thAya che. AthI karIne samagra evA dharmAstikAyane avayavI dravya samajavuM kemake avayavI e avayavonA tathAvidha saMghAtane pariNAma-vizeSa ja che, nahi ke avayathI pRthaka ke anya padArtha che. dAkhalA tarIke taMtuo ja AtAna ane vitAnarUpa saMghAta-pariNAmane prApta thatAM paTa" kahevAya che; enAthI atirikta ke paTa nAmane padArtha nathI. anyatra paNa kahyuM che ke " tantvAdivyatirekeNa, na paTApalambhanam / lantvAdayo viziSTA hi, paTAdivyapadezinaH // " dharmAstikAyanA pratipakSane "adharmAstikAya' kahevAmAM Ave che. "HvAnAM pujAnAM ca svabhAvata eva sthitipariNAmAriNatAnAM tatpariNAmopaSTambhako'dharmaH" arthAt sthitirUpa pariNAmane prApta thayelA che ane pudgalenA sthitirUpa pariNAmamAM temane je madada kare che te adhama che. u TRAvaritAza adhahitAya eTale A paNa "karmadhAraya samAsa che. A-samantAt sarvANyapi dravyANi kAzante-dIpyante'tra vyvsthitaaniityaakaaphAma, attara-vApAM lAvoritAra, AkAzatata tathA rAti arthAta "AkAza' zabdano artha e che ke jyAM sarve dravya dIpI rahyAM che-AvI rahyAM che te 'AkAza" kahevAya che. astikAya eTale pradezone saMghAta. AkAzarUpa pradezane saMghAta te "AkAzAstikAya jANu. purazcAttAritA puraskAritApa e uparathI pudgalAstikAya paNa dharmAstikAyAdinI peThe karmadhAraya samAsa che ema samajAya che. 1 sthAnAMganI zrI abhayadevasUrikRta vRttinA 19 mA patramAM astikAyano artha nIce mujaba Apelo che - " maetA uttarAno nita, samavana mArina mathasuta neti mAtA, ato'sti ca te pradezAnAM kAyAzca-rAzaya iti, astizabdena pradezAH kvaciducyante, tata tevi kAyA maetA : " 2 A vyutpatti-artha jIvAjIvAbhigama nI vRttinA pAMcamA patranA AdhAre sUcavAyo che. 3 paMcaliMgInI zrIjinapatisurikana TIkAnA 90 mA patramAM e dI vyutpatti nIce mujaba sucavAI che - -16 afmana drArA 45. " 67
Page #609
--------------------------------------------------------------------------
________________ 530 ajIva-adhikAra. [ dvitIya have pAMca prakAranA ajIva tattvanA graMthakAre nirdezelAM lakSaNa pUrvaka vizeSataH vicAra karIe te pUrve ' padA ' eTale zu' arthAt padAtha'nuM sAmAnya lakSaNa zuM che te joi laie, padArtha nu lakSaNa-- '3svArthaya-prInthayurtha vArtha hakSaLam / ( {KT ) arthAt dareka padArthoM utpAda, vyaya ane probya e traNe dharmothI yukta che--tadAtmaka che. evA koi paNa padArtha A pRthvI upara nathI ke je utpAda, vyaya ane dhrauvya e traNa dharmothI viziSTa na heAya. kahevAnI matalaba e che ke je A traNa dhamathI rahita hoya te padAthaeN ja nathI. mukta AtmAmAM paNa A vAta ghaTI zake che, kemake tene paNa jJAtR-svabhAve navA navA jJeyamAM pariNamavApaNuM dareka samaye raheluM che. pratyeka padAtha mAM che a'za che. te paikI eka aMza evA che ke je bhUta, vartamAna ane bhAvi e traNe kALamAM zAzvata che, jyAre mIjo aMza sadA azAzvata che. zAzvata aMzane uddezIne pratyeka padAtha dhrauvyAtmaka yAne sthira kahevAya che, jayAre AzAzvata aMzane lakSmIne te utpAda-- vyayAtmaka cAne asthira kahevAya che. A ane zA upara DhaSTi rAkhyA vinAnuM kathana eka taraphI che, jayAre ane zAnI bAjue dRSTi ApavAthI paTTAne pUrNa ane vAstavika edha thAya che. uparyukta lakSaNa pUrepUruM samajAya te mATe utpAda, vyaya ane dhrauvyanuM svarUpa samajI levuM Avazyaka hAvAthI te dizAmAM prayANa karAya che. utpAdanu lakSaNa svajAtitvAparityAgapUrvaka pariNAmAntaraprAptirUpatvamutpAdasya lkssnam / ( 14 ) arthAta svajAtine-mULa dravyanA parityAga karyAM vinA padAtha je anya pariNAmane prApta kare che te pariNAmAntara ' utpAda ' kahevAya che. A utpAdanA be prakAra che- svanimittaka ane parimittaka. vyayanuM' lakSaNa-- svajAtitvA parityAgapUrvaka pUrvapariNAma vigamarUpatvaM vyayasya lakSa nam / ( 11 ) 1 sarakhAveza-- tr utpAda - vyaya - dhrauvyayuktaM sat 13 2 padArtha, dravya, sat e badhA ekAka che. --tattvA ( a. 5, s 29 )
Page #610
--------------------------------------------------------------------------
________________ 531 ullAsa ) Ahuta darzana dIpikA. arthAt svajAtinA tyAga karyA vinA--mULa dravya kAyama rahevA pUrvaka je pUrva pariNAmanA nAza thAya che te ' vyaya 'kahevAya che. A vyayanA e prakAra cheH-svanimittaka ane parinimattaka. dharmAstikAya, adharmAstikAya, AkAzAstikAya ane kAlamAM je utpAda ane byayarUpa pariNAme thAya che te svanimittaka che, jyAre ka'nA paripAka e parimittaka che. zrAvyanuM lakSaNa-- svajAtisvarUpeNa vyayotpAdAbhAvarUpatvam, svjaatitvruupennaanugtaratve vA prAyamya rukSaLam / ( 16 ) arthAt svAtirUpathI jemAM utpAda ane vyayaneA abhAva hoya tene ' dhrauvya' kahevAmAM Ave che, anya zabdamAM kahIe te svajAtirUpe jenA saMbaMdha barAbara sacavAi rahetA hoya te * probya ' samajavu, utpAda, vyaya ane dhrauvyanI spaSTa samaja mATe udAharaNa dvArA ene vicAra karIe. dhAro ke ApaNI pAse eka sAnAnA kadorA che. A ka dvArA bhAMgIne ApaNeM kaDI anAvI. A pramANe jyAre kaMdore bhAMgIne kaDI banAvI tyAre korArUpa avasthA badalAi gai, paraMtu mULa dravyarUpa sAnu jevuM ne tevuM ja rahyuM che arthAt ka MdorAnuM saMpUrNa suvarNa kaDImAM mAjuda che. AmAM sAnuM pAte svajAti je senApaNuM tene tyAga karyA sivAya arthAt potAnA mULa dravyarUpa anvayInA parityAga karyA vinA kaMdorAnA AkArarUpa eka pariNAmane tyAga karIne kaDInA AkArarUpa pariNAmAntarane prApta thayuM. te ' utpAda " samajavA; kaDhI utpanna thatAM suvarNatvanA tyAga karyA sivAya pUryAM pariNAmarUpa kaMdorAnA je nAza thayA te ' vyaya ' samajavA; ane kadorA bhAMgIne kaMThI banAvI tepaNa suvarUpa dravya te anvayirUpe vidyamAna che arthAt anvacirUpe tenA nAza thayA nahi ane thaze paNa nahiM, AnuM nAma 'dhrobya' samajavu', jaina dRSTie padAnu` svarUpa A uparathI e phalita thAya che ke padArtha yAne sattA svarUpa paratve jaina dananI viziSTa mAnyatA che, kemake e darzana pramANe koi paNa padAtha phakta samagra phrUTastha nitya ke kevaLa niranvaya vinAzI nathI temaja enA amUka bhAga phUTastha nitya ane amuka bhAga pariNAmI nitya athavA koi bhAga tA mAtra nitya ane koi bhAga kevaLa anitya hoya ema paNa sabhavatuM nathI. enA mata pramANe te dareke dareka padAtha-bhale pachI te cetana hoya ke jaDa, mUta hoya ke amUta, sthUla DeA ke sUkSma-utpAda, vyaya ane dhrauvya ema trisvarUpI che. AthI e vAta paNa spaSTa thAya che ke sAMkhya darzananI peThe kevaLa jaDa prakRtine pariNAmI nitya na svIkAratAM jaina dazana AgaLa vadhe che ane te cetanane paNa pariNAmI nitya mAne che ane A enI aneka viziSTatAo paikI eka che. A saMbaMdhamAM tattvArtha sUtranA vivecaka paM. sulAlajI kathe che ke---
Page #611
--------------------------------------------------------------------------
________________ 132 jIva-gadhikAra. [ dvitIya " badhAM tattvAmAM vyApakarUpe pariNAme-nityatvavAdanA svIkAra karavA mATe mukhya sAdhaka pramANu anubhava che. sUkSma dRSTithI jotAM koi evuM tattva anubhavamAM nathI AvatuM ke je phakta ariNAmI hoya, athavA mAtra pariNAmarUpa hAya. khAdya, Abhyatara badhI vastu pariNAmI nitya mAlUma paDe che; jo badhI vastuo kSaNika mAtra hoya te pratyeka kSaNamAM navI navI vastu utpanna thavA tathA naSTa thavAne lIdhe temaja ene koI sthAyI AdhAra nahAvAne lIdhe e kSaNika pariNAmaparaMparAmAM sajAtIyatAnA anubhava yAre paNa na thAya, arthAta pahelAM kAi vAra joyelI vastune pharIthI jotAM ja * A te ja vastu che ' evu' pratyabhijJAna thAya che te kAi paNa rIte na thAya, kemake prabhijJAnane mATe jema enI viSayabhUta vastunuM sthiratva Avazyaka che. temaja draSTA AtmAnuM paNa sthiratva Avazyaka che. e rIte jaDa athavA cetana tattva mAtra je navakAra hoya te e ane tattvAnA mizraNarUpa jagatamAM kSaNakSaNamAM dekhA detI rvAivadhatA kayAre paNa utpanna na thAya. ethI ja pariNAmI nityatvavAdane jaina dana cuktisaMgata mAne che, " jue pR. 242-243, AthI e vAta pazu spaSTa thAya che ke samasta kabyA pAtapetAnI jAtimAM sthira rahetAM chatAM paNa nimitta anusAra temAM utpAda ane vyayarUpa parivartana thayAM kare che. ethI ja karIne pratyeka padArthamAM mULa jAtidravyanI apekSAe dhrauvya ane pariNAmanI apekSAe utpAda ane vyaya e ane sughaTita thavAmAM koi jAtanA virodha mATe sthAna rahetuM nathI. A samagra vivecanamAMthI sArAMza e nIkaLe che ke saMpUrNa sat padAtha ne-brahmane kevaLa dhruvanitya ja mAnanAra vedAnta-aupaniSada zAMkara matathI, sat padAne niranvaya kSaNika-kevaLa utpAdavinAza zIla svIkAranAra auddha dazanathI, puruSarUpa satne kevaLa dhruva-phrUTastha nitya ane prakRtirUpa sattne pariNAmI nitya ema nityAnitya mAnanArI sAMkhya daSTithI tema ja aneka sat padArthAMmAMthI paramANu kALa, AtmA vagerene phrUTastha nitya ane Ta, paTa vastra, vibhUSaNa vagerene utpAdanyayazIla-nitya mAnanAra vaizeSika ane naiyAyika danathI. jaina darzana jUduM paDe che, kemake enI mAnyatA anusAra potapAtAnI jAtine na cheDavI e ja gadhA padArthonu dhrauvya che ane pratyeka samayamAM judA judA pariNAmarUpe utpanna thavuM' ke vinAza pAmavA e ene utpAda-vyaya che. A probya ane utpAda-yayanu cakra dravyamAtramAM sadA trikAlAbAdhitapaNe pravarte che. A cakranA paMjAmAMthI koi chaTakyuM nathI, chaTakatuM nathI ane chaTakaze paNa nahi. atra e vAtane spaSTa nirdeza karavA Avazyaka samajAya che ke je vastu kAi paNa kALamAM, phAi paNa sthaLamAM ke i paNa rIte astitva dharAvatI na hoya arthAt je vAMjhaNInA putranI peThe sarvathA asata hoya temAM pAchaLathI haiyAtI dharAvavAnI ceAgyatA eTale sarUpatA AvI zakatI nathI. evI vastumAM paNa haiyAtI dharAvavAnI lAyakAta AvI zakatI hoya to sasalAnAM zigaDAM paNa koi vakhata haiyAtI dharAvavAne ceAgya thavAM joIe, AkAzakusumamAMthI paNa kei vakhate sugaMdha AvavI joie temaja vAMjhaNInA putrane paNa lagna-mahAtsava thavA joIe, paraMtu ema thatuM koinA jovAmAM ke jANavAmAM nathI eTale e anumavayI viruddha vAta che. vizeSamAM ahIM je utpatti vagere viSe UhApADa karAya che te koi paNa vastumAM pAchaLathI
Page #612
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Ardrata darzana dIpikA, AvatA nathI, e te vastunA dharma ja che-vastunI sAthe ja sadA rahenArA che-vastuthI kAMi sathA judA judA nathI. eTale ke dharmI ane dhama vacce bhedAbheda che. AthI karIne je utpAda vagere dharma che te zu pahelAM asata rahetA padArthanA che ke sat padArthonA che e praznane mATe sthAna rahetuM nathI temaja ' je vastumAM haiyAta rahevAnA dhama rahelA ja che te vastumAM pharIthI utpatti vagerenI kalpanA karavI anucita che, kemake ema karatAM te anavasthA udbhave che ' evA dUSaNa mATe paNa atra avakAza nathI. 533 atra e dhyAnamAM rAkhavu ke kAi paNa padArtha peAtAnuM pAtApaNu gumAvatA nathI ane emAM navu pAtApaNuM AvatuM nathI. arthAt mULa dravyanI apekSAe kai paNa padArthInA utpAda ke vinAza thai zakatA nathI, kadApi mULa drabyune nAza thatA nathI; mATe je parivartana thAya che te AkAra paratve ja che. utpatti ane vinAza e kevaLa AkAra-vizeSanAM ja che, nahi ke mULa vastunAM. AthI e siddha thAya che ke utpatti, progya ane vinAza e traNe dharmAM svabhAva-siddha che. koi paNa padAthanA AtyaMtika nAza thatA nathI. padArthonA kAi AkAra-vizeSane nAza thatAM ema na ja kahI zakAya ke te padArthanA sarvAMge nAza thayA che. A nAzano atha eTalA ja che ke pUrva AkAravizeSanA tyAga thayA ane nUtana AkAra-vizeSanI utpatti thai. AthI e vAta khAsa lakSyamAM rAkhavA jevI che ke koi paNa padArtha sarvathA navIna utpanna thatA nathI ke sa MthA naSTa thatA nathI. mULa dravyatA AkAra-vizeSanI utpattinA samayamAM temaja enA vinAza-kAlamAM paNa sthira chevidyamAna che. dravyanI nityatA ane paryAyanI anityatA---- utpAda ane vyayane paryAyanA nAmathI ane probyane dravyanA nAmathI jaina darzanamAM sa MkhedhavAmAM AvyA che. eTale vastune-padArtha ne dravya-paryAyAtmaka kahevAmAM Ave che. 'dravya' svarUpa sadA nitya ane 'paryAya' svarUpa sadA anitya che. AkAra e paryAya che eTale e anitya che. AthI dravyarUpe padAnI nityatA ane AkArarUpe padArthanI anityatA spaSTa thAya che. A hakIkatane maharSi pataMjali mahAbhASyanA pazupazAhnikamAM nimna-likhita zabda dvArA samarthana kare cheH-~~ " dravyaM nityamAkRtiranityA / suvarNa kadAcidAkRtyA yuktaM piNDo 1 dhama ane dharmI e be vacce kAka apekSAe bhinnatA che, teA kAika apekSAe abhi nnatA che. jo e vacce sarvathA judAi ke sarvathA ekapaNuM mAnavAmAM Ave te e batanA dhadhirUpa bhAva ja ghaTI zakaze niha. jo dharmAMne dhIbI taddana pRthak mAnavAmAM Ave te eTale ke dAkhalA tarIke AtmA ane jJAna e ene dhaTa ane pAnI peThe sarvathA bhinna mAnIe te nAno dharmI AtmA ja chaeN, kintu ghaTa ke paTa nathI ema kahI zakAze nahi. arthAt amuka dharmanA amuka ja dharmI che e vyava hAranA ane vyavasthAnA uccheda thaze. vaLI A ene sarvathA abhinna mAnavA e paNa yukti-saMgata nathI, kemake ethI teA kramanA sa thatAM dharmonA paNa rAma ramI javAnA, eTale kaeNprastutamAM utpAda ane vyayarUpa dharmanI atityatA-asattA vicAratAM dharmanu--mULa dravyanu astitva ja UDI javAnuM,
Page #613
--------------------------------------------------------------------------
________________ 134 dvitIya bhavati, piNDAkRtimupamRdya rucakAH kriyante, rucakAkRtimupamRdya kaTakAH kriyante, kaTakA kRtimupamRdya svastikAH kriyante / punarAvRttaH suvarNapiNDaH / punaraparayA''kutyA yuktaH khadirAGgArasadRze kuNDale bhavataH / AkRtiranyA cAnyA ca bhavati, dravyaM punastadeva AkRtyupamardena dravyamevAvaziSyate / " ajIva-adhikAra. arthAta dravya--mULa padAtha zAzvata che, jyAre AkRti-AkArarUpa paryAya azAzrvata che. AkArathI yukta suvarNa kadAcit piDarUpa bane che. A piMDarUpa AkAranuM upamana (nAza) karIne rucaka (mahAra) banAvAya che. rucakanA AkAranA vidhvaMsa karI kaDAM banAvAya che. kaDArUpa AkAranA nAza karI svastika ( sAthIA ) banAvAya che. vaLI ane gALIne pharI suvarNa nA pi' banAvAya che ane vaLI enA AkAra-vizeSanuM upamana karI khakttiranA aMgArA sarakhAM kuMDaLe banAvAya che. AthI phalita thAya che ke AkRtimAM te uttarAttara parivana thayAM kare che, kintu tema chatAM paNu- AkRtionA saMhAra thavA chatAM paNa dravya te tenu' te ja che; AkRtinA vinAza thavA chatAM dravyanA astitvane jarAe AMca AvatI nathI. A saMbaMdhamAM mImAMsaka krenanA prakAMDa paMDita pAsAramizra zAsradIpikAmAM kathe che ke-- " ato na dravyasya kadAcidAgamo'pAyo vA, ghaTapaTagavAzvazuklaraktAdyavasthAnAmevAgamApAyau / Aha ca ravi tiromAva-dharmavyAdhi pat | tad dharmI tatra ca jJAnaM, prAg dharmagrahaNAd bhavet // tathA ca - yAdRzamasmAbhirabhihitaM dravyaM tAdRzasyaiva hi sarvasya guNa eva mite, na thavam | " arthAt mRttikArUipa dravyanA kadApi utpAda ke nAza thatA nathI, kintu enA rUpa, AkAra vagerenA utpAda ane nAza thAya che. AcAya kumArila bhaTTe kahyu' paNa che ke utpAda ane nAzarUpa dharmAne viSe je anvayarUpathI upalabdha che je anusmRta che te dharmI che, jemake kALA, rAtA vagere rUpAne viSe temaja piMDa, kapAla vagere AkArAne viSe anusmRta evuM mRttikArUpa dravya dhama che. kahevAnI matalaba e che ke mRttikA-piDanA nAza ane ghaTanI utpatti temaja kRSNa vaNu nA vinAza ane rakta varNanI utpatti thavA chatAM mRttikArUpa dravyano barAbara anubhava thAya che. je mRttikA piMDarUpa AkAramAM STigocara thatI hatI te mRttikAnA paMDane nAza thatAM te mRttikA ghaTarUpe priMgAcara thai, eTale mRttikArUpa dravya te AbAda jaLavAi rahyuM, vaLI dhanA grahaNanI pUrve je saMbaMdhI jJAna thAya te dharmI che, jemake AchA aMdhArAmAM rUpAdinA grahaNanI pUrve ja je ghaTarUpa dravyanuM grahaNa thAya che te dhamI che. vizeSamAM A saMbaMdhamAM eka prAcIna vidvAnanuM kathana e che ke
Page #614
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Ata darzana dIpikA. 535 dravyanA svarUpamAM bhinnatA upasthita thatI nathI, kintu tenA guNamAM ja bheda uddabhave che.' prastuta prasaMgane samarthita karanArI hakIkata maharSi zrIpataMjali yogadarzana (vibhUtipAda sU. 11)nA zrIvyAsadevapraNIta bhASyamAMnI nimnalikhita paMkitamAM maLI Ave che - tatra dharma gharviLi vartamAnakAvatItAnAtivartamAney mAvAnythaatvN bhavati, na dravyAnyathAtvaM; yathA suvarNabhAjanasya bhittvA'nyathA kriya. mANasya bhAvAnyathAtvaM bhavati, na suvarNAnyathAtvamiti / " arthAt jema caka, svastikAdi aneka jAtanA AkArane dhAraNa karavA chatAM paNa suvarNa piMDa pitAnA mULa svarUpane parityAga karato nathI eTale ke rucakAdi bhinna bhinna AkAro upasthita thavA chatAM suvarNa asuvarNa banI jatuM nathI, kintu ene AkAra-vizeSa ja anyAnya svarUpane dhAraNa kare che, tema dharmamAM rahevAvALA dharmone ja anyathA bhAva thAya che eTale ke bhinna bhinna svarUpa parivartana thAya che, nahi ke dhamarUpa dravyane. pratyeka padArthamAM utpAdAdi traNa dharmo- A pramANe dharmonA utpAda ane vinAza ane dharmanA prauvyane lakSmIne pratyeka vastu utpatti, prauvya ane vinAza e traNa dharmothI anusmRta che ema kahevAmAM kazo vAMdhe rahe che ke ? nahi ja evA uttaranI AzA rahevA chatAM A vAtane vizeSataH skuTa karavA mATe be traNa bAbatane ullekha karIzuM. sauthI prathama te madhyasthabhAvanA apUrva pradIpaka bahuzruta zrIharibhadra sUrIzvarakRta zAstravArtAsamuccaya (sta 7)nA nimnalikhita kalekanI neMdha laIe - ghaTanagivarSotha, nAririti varSa . zokapramodamAdhyasthya, jano yAti sahetukam // 2 // " A padyano Azaya spaSTa rIte samajAya te mATe dhAre ke traNa manuSyo sonInI dukAne gayA. temAMthI ekane suvarNanA ghaDAne khapa hatuM, bIjAne suvarNa mugaTa hatA ane trIjAne kevaLa sonuM joItuM hatuM. A traNe jaNa dukAne pahoMcyA tyAre sonI suvarNanA ghaDAne bhAMgIne mugaTa banAvatuM hatuM. A joIne suvarNanA ghaTanA abhilASIne zeka thaye, jene mugaTanI AvazyakatA hatI tene AnaMda thaze ane jene suvaNane khapa hatuM tene harSa ke zeka e bemAMthI eke 1 A vivecana zAstradIpikAnI zrIsudarzanAcArya kRta TIkAnA, 5. haMsarAjapraNIta "darzana aura anekAntavAda 'nA 11 mA pRSamAM ApelA avataraNane AbhArI che. 2 sarakhA paddanasamuccayanA 91 mAM patragata avataraNa:-- " pradhvaste kalaze zuzoca tanayA maulau samutpAdite putraH prItimuvAha kAmapi napa zizrAya madhyasthatAm / pUrvAkAraparikSayastadaparAkArodayastada dvayA dhArasyaika iti sthitaM trayamayaM tavaM tathApratyayAt // "
Page #615
--------------------------------------------------------------------------
________________ 536 achava-adhikAra. [ dvitIya na thaye-te te madhyaratha-bhAvamAM rahyo. A pramANe traNene judA judA bhAva utpanna thayA e ja hakIkata zuM batAvI ApatI nathI ke pratyeka padArtha utpAta, vyaya ane prIvyathI anugata che? atre e khyAlamAM rAkhavuM ke utpAda ane vyaya e baMne samakAlIna che. je ema na hoya te arthAt ghaTanA vinAza-kalamAM mukaTanI utpatti na svIkArAya te ghaTArthIne zeka ane mukuTAthane harSane saMbhava durghaTa che. evI ja rIte ghaTa, mukaTa vagere paryAthI je suvarNa-dravya atirikta na hoya te suvarNArthImAM madhyarathabhAva saMbhave ja kevI rIte ? AthI jyAre A pramANenA traNa bhAva daSTigocara thAya che te utpAdAdi dharmavrayAtmaka pratyeka vastu che ema mAnavuM yuktisaMgata, vyavahArasiddha, anubhava-saMmata ane pramANa anurUpa jaNAya che. A pramANe ApaNe jaina daSTi kevI yukitapUrvaka utpAda, vyaya ane dhrauvyathI yukta pratyeka padArthane mAne che te joyuM. sAthe sAthe mImAMsaka darzananA pAragAmI kumArila bhaTTa paNa A hakIkatane upayuMkata ja yukti dvArA samarthita kare che te jANIne tene AnaMda nahi thAya? mImAMsAklokavAtikamAM teo kathe che ke - " "aImAnavAmaze ja. : pitte tA. tadA pUrvArthiHzokaH, prIticApyuttarArthinaH // 21 // raq ghara, tarAr tu trayAtmavAn ! notpAda-sthiti-bhaGgAnA-mabhAve sthAna matitrayam // 22 / / na rAzana vinA , nona vinA mua! thi vi madhye, tene sAmAnyanAtA raphA" A saMbaMdhamAM bIjuM udAharaNa zAstravArtAva( rU. 7)nA nimna-likhita padyamAM sUcavAyuM cheH " "vatratA ja tatta, na ghoni tritA | agoramavato nobhe, tasmAd vastu prayAtmakam // 3 // " 1 vardhamAnane bhAMgIne jyAre caka banAvAya che tyAre vardhamAnanA arthane zeka ane cakanA abhilASIne harSa thAya che. suvarNanA khapalALAne to makha-bhAva rahe che. tethI padArtha traNa dharmothI yukta che. utpatti, sthiti ( dhauvya ) ane vinAzanA abhAvamAM te tranuM prakAranI buddhi na hoya. nAza vinA zaka nahi, utpatti vinA sukha nadi ane sthiti vinA madhyasthatA nahi. tethI karIne sAmAnya niyatA che. 2 prakADa pAhitya ane apUrva pratibhAthI vibhUSita zrIyazovijaya adhyAtmapaniSamAM " 3rAnna mana, nai sutarA : | zaraNAtu rathanuM jJAna, dAdA 17oja ? ko"
Page #616
--------------------------------------------------------------------------
________________ 537 ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA. kahevAnI matalaba e che ke dUdhamAMthI baneluM dahIM sarvathA dUdhathI bhinna nathI; e kaI navIna ja vastu utpanna thaI nathI, kemake dahIM e te dUdhane eka prakArane pariNAma che. vaLI dharUpe nAza pAmI dahIMrUpe utpanna thayele padArtha paNa dUdhanI jema "gorasa" kahevAya che eTale ke "gerasa" e dUdha ane dahIM ubhayanI saMjJA che. AthI karIne e vAta vyAjabI che ke jeNe dUdhane tyAga karyo hoya te dahIM khAI zake ane dahIMne jeNe tyAga karyo hoya te dUdha pI zake, paraMtu jeNe gerasane tyAga karyo hoya te dahIM ke dUdha bemAMthI ekenuM sevana na ja karI zake. A vyAvahArika niyamathI dUdharUpa nAza, dahIMrUpa utpatti ane gorasarUpa dravya ema traNa dharmothI viziSTa padArtha pratIta thAya che. eTale jaina darzanamAM "tripadI nA nAmathI oLakhAtA nimnalikhita mananIya mudrAlekhanuM samagra brahmAMDamAM sAmrAjya sthapAya che - " 'upajjei vA vigamei vA dhuvei vA " A pramANe A hakIkatane jaina temaja ajaina draSTithI tapAsyA bAda sujJa pAThaka vastune trayAtmaka mAnavA kheMcAze nahi tema chatAM hajI kaI prAcIna pramANunI AvazyaktA bAkI rahetI - hoya te niruktakAra zrIyAka muninA uddagAranI nIce mujabaneMdha laIe - mAvikA mAntIti vAcchA--i(2) kArti, (2). hita, (2) viparite, (ka) vardhate, (1) pakSI, (2) vinarAtatiA * jAyata iti pUrvabhAvasya AdimAcaSTe / astIti utpannasyAvadhAraNam / vipariNamate iti apracyavamAnasya tatvAd vikAraH / vardhate iti svAGgAbhyuccayaM sAMyogikAnAM vArthAnAm / apakSIyate iti anenaiva vyAkhyAtaH pratilomam / vinazyatIti aparabhAvasyAdimAcaSTe / " arthAta vALaMyaNi AcArya padArthonA cha vikAra-pariNAme nizAkare che-(1) kAya e pada pUrva bhAva-utpanna thayelA padArthane prAraMbha sUcave che. (2) ati e pada utpanna thayelAnI sthiti darzAve che (3) viramati e padathI vastumAM anya vikAra utpanna thavA chatAM tene nAza thato nathI e sUcana karAyuM che. (4) dhare e padathI aneka padArthonA saMgathI utpanna thatI vRddhi sUcavAI che. (5) pakSIyata e padathI ethI viparIta hakIkatanuM pratipAdana karAyuM che. (6) vinarathati e padathI apara bhAva-bhAvAMtara-rUpAMtaranI zarUAta darzAvAI che. A pramANenI vastu-sthitinuM vilana karavA chatAM je haThapUrvaka padArthane utpAda, vyaya ane dIvya svarUpa mAnavA taiyAra nathI ja te vyaktine e prazna pUchavAmAM Ave che ke ghaDAne jyAre 1 chAyA turAine kA kinAre ghA ghAvate vA | 68
Page #617
--------------------------------------------------------------------------
________________ 538 ajIva-adhikAra. [ dvitIya mudagara vagere saMhArAtmaka sAmagrI dvArA vinAza thAya che tyAre zuM te ghaDe tenA pitAnA eka bhAge karIne nAza pAme che ke samagrapaNe eTale te savathA naSTa thAya che ? je Ane uttara ema sUcavAya ke e ghaDe pitAnA eka bhAge nAza pAme che te te kathana samucita nathI, kemake je ghaDe eka bhAge nAza pAmate hoya te ghaDe phUTI jatAM te AkhAne ja vinAza na thavuM joIe, paraMtu jyAre ghaDo phUTe che tyAre kaMI paNa prAmANika manuSya ema kadApi kahetuM nathI ke ghaDAne eka bhAga nAza pAme. sau kaI ema ja kahe che ke AkhA ghaDAne nAza thayo. AthI prathama pakSa svIkAratAM jaga-prasiddha vyavahArane a5lAya karavAnuM kalaMka vahoravuM paDaze. have je ema kahevAmAM Ave ke ghaDo phaTatAM tene sarvAze nAza thAya te te phUTI jatAM ThIba ane mATI je najare paDe che te na rahevI joIe, paraMtu ghaDe kUTatAM ThIba ane mATI rahe che e anubhava-siddha hakIkata che eTale A pakSa paNa dUSita che. AthI ema mAnyA vinA chUTake ja nathI ke ghaDo ghaDArUpe nAza pAme che, ThIbarUpe utpanna thAya che ane mATIrUpe sthira rahe che. A vyaktine ApaNe e paNa pUchIzuM ke jyAre ghaDo utpanna thAya che tyAre zuM te eka bhAge utpanna thAya che ke sarvAze? prathama pakSa svIkAravAthI te jaga-prasiddha uktine anAdara karavAne prasaMga khaDo thAya che, kemake evuM te keI kahetuM nathI ke e ghaDo enA eka bhAge utpanna thayo che, leka-vyavahAra to e ja che ke ghaDe pUrepUre utpanna thayo che. AthI je bIjo pakSa svIkAravA taiyAra thatA he to te paNa dhUmADAnA bAcakA bharavA jevuM che, kemake je ghaDAnI sarva prakAre navIna utpatti thaI hoya to temAM mATInI pratIti na ja thavI joIe ane thAya che e te jagajAhera vAta che. AthI sAcI hakIkata te e che ke jyAre ghaDe utpanna thAya che tyAre te ghaTarUpe utpanna thAya che, mATInA piMDarUpe nAza pAme che ane mATIrUpe sthira rahe che. Ama chatAM je jAtane anubhava sArA jagatane thatuM hoya te jAtanuM padArthanuM svarUpa na mAnavAmAM Ave te vastunI vyavasthA mATe sthAna ja nahi rahe, mATe je anubhava thAya che tevuM ja varatunuM svarUpa mAnavuM e nyAyapurarasara che. vizeSamAM ema mAnavAthI ja e paNa vyavasthA ghaTI zakaze ke je vastu nAza pAmelI che te ja kaI apekSAe nAza pAme che ane nAza pAmaze, je vastu utpana thayelI che te ja keI apekSAo utpanna thAya che ane thaze temaja je vastu sthira rahelI che te ja keI apekSAe sthira rahe che ane raheze. je kaI prakAre nAza pAmyuM che te ja kaI prakAre utpanna thayuM che ane rithara rahyuM che, je koI prakAre nAza pAme che te ja kaI prakAre utpanna thAya che ane sthira rahe che ane je kaI prakAre nAza pAmaze te ja kaI prakAre utpanna thaze ane sthira raheze. A pramANe padArtha mAtra aMdara ane bahAra badhethI utpatti, sthiti ane vinAza e traNa dharmothI otaprota che. A pramANe vastumAtra dharmavrayAtmaka che ane e ema che vAste te te haiyAtI dharAvavAnI lAyakAta dharAvI zake che. je je padArtha e traNa dharmothI rahita che tenAmAM zazaganI peThe kadApi haiyAtI dharAvavAnI lAyakAta heI zakatI nathI, chetI nathI ane haze nahi. arthAta A traNa dharmonI hAjarI ja vastunI sadgapatAnuM mukhya lakSaNa che. vaLI je padArtha A traNa dharmothI viziSTa che te ja padAthe sattva, yatva, prameyatva ItyAdi anaMta dharmothI yukta
Page #618
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa 1. Ata darzana dIpikA. 539 hoI zake che temaja je padArthamAM AvA anaMta dharmo na hoya tenAmAM A traNa dharmo paNa nathI ja ane ethI te kevaLa abhAvAtmaka ja che. arthAta te AkAza-kusuma je che. utpAda, vyaya ane prIvyano paraspara saMbaMdha utpAda, vyaya ane drauvya e traNe vAnAM paraspara bhinna che ke abhinna che e prazna atra vicAravAmAM Ave che. je traNe sarvathA eka bIjAthI bhinna che ema kahevAmAM Ave te eka ja padArthamAM e traNenI upapatti zakya nathI. AthI ja e traNane sarvathA abhinna mAnavAmAM Ave te traNa vAnAM evI saMjJA nirarthaka Thare. eTale AvI anucita mAnyatA na dharAvatAM jaina darzana e traNene kathaMcit bhinna ane kathaMcit abhinna mAne che. jema eka ja ghaDAmAM rahenAra rUpa, rasa, gaMdha ane sparza paraspara bhinna che tema eka ja padArthamAM rahenArA utpAda, vyaya ane prIvya paraspara pRthaka che; kemake e traNenAM svarUpo eka bIjAthI judAM che. jemake utpAda eTale astitva dhAraNa karavuM, dhrauvya eTale kAyama rahevuM ane vyaya eTale astitvane tyAga kare. A uparathI ema mAnavA taiyAra na thavuM ke utpAdAdi paraspara nirapekSa che arthAt temane eka bIjAnI garaja nathI. vastu-sthiti e che ke e traNenAM svarUpa-lakSaNe paraspara tadana bhinna che, chatAM e traNe eka bIjA vinA jIvI zakatA nathI. prIvya ane vyaya vinA utpAda rahI zakatuM nathI; prIvya ane utpAda vinA ekale vyaya TakI zakatuM nathI; ane utpAda ane vyaya vinA dhrauvya TakI zakate nathI. eTale ke e traNe paraspara sApekSa heI eka padArthamAM rahe che. ethI karIne te kaI paNa padArthane eka sAthe A traNa dharmothI yukta kahevAmAM harakata AvatI nathI. A uparathI e vAta spaSTa thAya che ke padArtha utpatti ane vinAzathI yukta hovA chatAM sthitizIla che, temaja sthitithI yukta hovA chatAM utpAdazIla temaja vyayazIla che. AthI karIne pratyeka padArthamAM A traNe dharmo abAdhitarUpe potapotAnI sattAne anubhava karAve che; e paikI ekano paNa apalApa karavo te anyAya che. je utpattine apalApa karavAmAM Ave te vinAzana kaI artha ja nathI. AthI utpatti svIkAratAM vinAza paNa svIkAravo ja paDe. ane e be svIkAratAM enA AdhArarUpa sthiti paNa mAnyA vinA cAle nahi. A pramANe jaina temaja ajaina daSTine mAnya padArthanA vyApaka svarUpanA yathAmati UhApohanI pUrNAhuti karI dharmAstikAyAdinAM graMthakAre sUcavelAM lakSaNane nirdeza karavAmAM Ave che, dharmAstikAyanuM lakSaNa - dimAvataH sacaratAM nava-puskAnAM nAnA-nAdiig mANA 1 bhagavatI (za. 13, u. 4, su. 481 )mAM kahyuM che ke - "paw #gi maMte ! #ii kALa fk gvattati ? | mA ! dhAraNA jIvANaM AgamaNagamaNabhAsummesamaNajogAvayajogAkAya jogA je yAvanne taha pagArA calA bhAvA savdhe te dhammasthikA pavataMti, gahalakkhaNe NaM dhammasthikAe /
Page #619
--------------------------------------------------------------------------
________________ 54che. 404-f542. [tIya manovacaHkAyayogAdiSu monAnAM pAnIyamiva yadApekSitakAraNaM tadrUpatvam , gatirUpeNa pariNatAnAM jIva-pudgalAnAM gatau yadApekSitakAraNaM tadrUpatvaM vA dharmAstikAyasya lakSaNam / ( 197) arthAta mAchalAMone gati karavAmAM jema pANI madada kare che tema svAbhAvika rIte gati karanAra jI ane pudagalonI gamana-Agamana vagere ceSTAmAM temaja bhASA, mana, vacana ane kAyanA vyApAra vageremAM madada karanArA apekSA-kAraNarUpa padArthane "dharmAstikAya" tarIke oLakhAvavAmAM Ave che. athavA gatirUpa pariNAmane prApta thayelA jIva ane pudagalenI gatine viSe ApekSita kAraNarUpa je padArtha che te "dharmAstikAya kahevAya che. samAstiyanu sakSa 'svabhAvataH sthitimatAM jova-pudgalAnAM pAnthAnAM chAyAsthalamiva zayana-niSadana-sthAnAlambanAdiSu yat sAdhAraNanimitta tadrUpatvam , sthitirUpeNa pariNatAnAM jIva-pudgalAnAM yadApekSitakAraNaM tadrUpatvaM vA'dharmAstikAyasya lakSaNam / ( 198) arthAta svAbhAvika rIte sthiti karanArA jIva ane pudagalane sUvA, besavA, sthira rahevA tathA AlaMbanAjika kAryomAM, musApharone vizrAma levAmAM jema chAyA madada kare che, tema madada karanArA-sAdhAraNa kAraNarUpa padArthane "adhamastikAya" kahevAmAM Ave che. anya zabdomAM kahIe te sthitirUpa pariNAmane prApta karelA jIva ane puddagalanI sthiratAne viSe je ApekSita kAraNarUpa che te "adharmAstikAya" kahevAya che. [dharmAstikAyena bhadanta ! jIvAnAM kiM pravartate ? / gautama! dharmAstikAyena jIvAnAmAgamanagamanabhASonmeSamanoyogavacoyogakAyayogA ye cApyanye tathAprakArAzcalA mAvA. sadhai te dharmAstikAye (sati pravartante, gatilakSaNo dharmAstikAyaH / ] 1 "ahammatyikApaNaM jIvANaM kiM pavattati ? / goyamA ! ahammasthikApaNaM jIvANaM ThANa nisIyaNatupaTTaNa maNassa ya pagattImAvakaraNatA je yAvanne tahappagArA thirA bhAvA samve te ahammatthikApa pavataMti, ThANalakkhaNe NaM ahammatthikAe / " -sa0 sU. 483 [adharmAstikAyena jIvAnAM ki pravartate / gautama ! adharmAstikAyena jIvAnAM sthAna niSIdanatvagvartanAni manasazca pakatvIbhApakaraNatA ye cAnye tatprakArAH sthirA bhAvAH sarva te'dhastikAye pravartate, sthAnalakSaNo'dharmAstikAyaH / ]
Page #620
--------------------------------------------------------------------------
________________ 541 yAsa] Ahata darzana dIpikA, AkAzAstikAyanuM lakSaNa- 'avagAhamAnAnAM padArthAnAmavakAze zarkarA-banyordugdhA-'yogolakavad hetutAdhArakatvamAkAzasya lakSaNam / ( 199) arthAta jema dUdha sAkarane ane lokhaMDane gaLe agnine avakAza Ape che, tema avagAhanAnI apekSA rAkhanArA padArthone avakAza ApavAmAM kAraNabhUta padArtha "AkAzAstikAya" ghaDavAya . pulAstikAyanuM lakSaNa 'grahaNa-dhAraNAdipariNAmavattve sati rUpAdimattvaM rUpAdisaMsthAnapariNAmarUpatvaM vA pudgalAstikAyasya lakSaNam / ( 200) arthAta grahaNa, dhAraNa ItyAdi pariNAmathI yukta ane rUpI e padArtha "pudagalAstikAya" jANa. athavA rU5 vagere saMsthAnanA pariNAmavALo padArtha "yugalAstikAya" kahevAya che. 1srmaav| la sU. 481-- " AgAsasthikAraNaM bhaMte ! jIvANaM ajIvANa ya kiM pavattati ? / goyamA ! AgAsa sthikAe NaM jIvadavyANa ya ajIvadamvANa ya bhAyaNabhUpa / egeNa vi se punne dohi vi punne sayaM pi mApanjA / koDisapaNa vi punne, koDisahassaM pi mApanjA // 1 // aSagAhaNAlakkhaNe NaM AgAsa sthikAe // " [ AkAzAstikAthena bhadanta ! jIvAnAmajIvAnAM ca kiM pravartate / / gautama ! AkAzAstikAyo jIvadravyANAmajIvadravyANAM ca bhAjanabhUtaH-ekenApyasau parNo dvAbhyAmapi pUrNaH zatamapi mAyAt / koTizatenApi pUrNa: koTisahasramapi mAyAt , avagAhanAlakSaNa AkAzAstikAyaH / ] 2 sarakhA bhagavatI ( sa. 481 )gata nikha-likhita ullekha . poggala sthikAe NaM pucchA, goyamA ! poggala tthikApaNaM jIvANaM orAliyaveDabdhiya-AhAra-teyA-kammapa soiMdiya-cakkhidiya-ghANidiya-jibhidiya-phAsidiyamaNajoga-prayajoga-kAyajoga-ANApANaNaM ca gahaNaM parattati, gahaNalakkhaNe NaM poggala. sthikAe / " [ pudgalAstikAye pRcchA, gautama ! pudgalAstikAyena jIvAnAmaudArika-vai kriyASShAraka-tejasa-kArmaNAnAM zrotrendriya-cakSurindriya-ghrANendriya-jihavendriya-sparzanendriyamanoyoga-vacoyoga-kAyayogAnaprANAnAM ca grahaNaM pravartate, grahaNalakSaNaH pdlaastikaayH||
Page #621
--------------------------------------------------------------------------
________________ ajIva-adhikAra. 142 kAlanuM lakSaNa-- viziSTa maryAdAvacchinnordhvAdho'rdhatRtIyadvopAbhyantaravatinAM svata eva pariNamatAM jIvAdidravyANAM yadapekSAkAraNaM hakSaLam / ( 202 ) tadrUpatvaM kAlasya [ dvitIya arthAt jema magalAnA prasavamAM meghagarjanA apekSA-kAraNa che, tema viziSTa maryAdAthI yukta aDhI dvIpamAM vasanArA temaja potAnI meLe ja pariNata thanArA jIvAdika drabyAnA pariNamanamAM je nimittarUpa padArthaM che te ' kAla ' kahevAya che. kAraNanI trividhatA A pramANe ApaNe dharmAstikAyAdikanAM lakSaNA joyAM, paraMtu tene yathArtha khyAla Ave te mATe prathama teA kAraNanA (1) 1pariNAmI, (2) nimitta ane (3) ni taka ema je traNa prakAza paDe che tenuM Tvigdarzana karI laie. A mATe ghaDAnu' udAharaNa vicArIe, mATI e ghaDAnuM pariNAmI-kAraNa che, kemake mATI pAte ja ghaDAnA AkAramAM pariName che-palaTAi jAya che. lAkaDAnA TukaDA, cAkaDA vagere ghaDAnAM nimitta-kAraNeA che; kemake e nimitta sivAya ghaTA banAvI zakAtA nathI, kuMbhAra e ghaDAnu nita ka-kAraNa che, kAraNa ke e ghaDAneA banAvanAra che. vizeSamAM nimitta-kAraNanA e bhAga cheH----( 1 ) nimitta-kAraNa ane ( 2 ) apekSA--kAraNa, je sAdhanAmAM prAceAgikI ane naisasikI (svAbhAvika) ema baMne jAtanI kriyAo thatI hoya te 'nimitta-kAraNa' kahevAya che, jyAre jemAM kevaLa naisasikI ja kriyA thatI hAya te * apekSA-kAraNa ' kahevAya che. anya zabdomAM kahIe te nimitta-kAraNeAmAM je sAdhAraNa nimittA che. tenuM nAma -' apekSA-kAraNa ' che. : prastutamAM jIvanI ane pugalanI gatimAM tene gatirUpa pariNAma e pariNAmI-kAraNa che. jIva ane pudgalA gatinA saMcAlaka hAvAthI te jAte nitaka-kAraNa che. mA vagere sAmAnya nimitta-kAraNa che, ane dharmAstikAya gatinA pariNAmane puSTa karanAra heAvAthI e asAdhAraNa nimitta--kAraNa che yAne apekSA-kAraNa che. evI rIte jIvanI ane pudgalanI sthitimAM tenA sthitirUpa pariNAma e pariNAmI kAraNa che, jIva ane puddagalA tenA nika kAraNarUpa che ane adharmAstikAya tenu apekSA-kAraNa che, gati ane sthiti saMbadhI apekSA-kAraNanI tapAsa---- jaina darzana sivAya anya koi danamAM dharmAstikAya ane adharmAstikAya evA e padArtho svIkArAyA nathI, teA pachI AvA vicitra padArthA mAnavA te zuM yukti-vikala hakIkata 1 Ane ' upAdAna ' paNa kahevAmAM Ave che.
Page #622
--------------------------------------------------------------------------
________________ 543 sAsa ] Ahata darzana dIpikA, nathI ? vizeSamAM jIva ane pudagala e pite ja gati ane sthitinAM pariNAmi-kAraNe che, te pachI dharmAstikAya ane adharmAstikAyanI zI jarUra che kemake tenAM kAryo te anyathAsiddha che. Ane uttara ema sUcavAya che ke jemAM jJAnanI utpattimAM netra vagere sahakArI-kAraNe che, tema gati ane sthitinI utpatti joke pariNAmi-kAraNarUpa evA jIva ane pudgalene ja AbhArI che, te paNa sahakArIrUpe temAM A be padArthonI apekSA rahelI che. A uttaranA saMbaMdhamAM e prazna UThAvAya che ke je dharmAstikAya ane adharmAstikAyanI sahakAritAnI draSTie garaja rahetI hoya te zuM pRthvI, pANI, agni, vAyu ke AkAzanI kalpanA karavAthI e kAma nahi sare? Ane uttara paMcaliMgInI TIkAnA 91mA patramAM ema apAya che ke pRthvI vagerenA abhAvamAM paNa AkAzane viSe pakSIo vagerenI gati ane sthiti jovAya che eTale pRthvI vagerenI te sahakAritA svIkArAya tema nathI. AnA bacAvamAM ema kahevuM ke AkAzamAM sthaLa pRthvI 1 mA 2the| bhUsa-46: " nanu yadi jIva-pudgalebhya pava gatisthitI bhavatastadA kRtaM dharmAdharmAbhyAM, - satkAryasyAnyathAsiddheH iti cet tanna jIva-pudgalebhyaH pariNAmikAraNebhyo gatisthityorutpAde'pi jJAnotpattau cakSurAderikha tAbhyAM sahakAritayA dharmAdharmAstikAyayorapyapekSaNAta / na ca kSiti-jala-tejasA tatra sahakAritvaM vAcyaM, nityAyabhAve'pi viyati pakSiNAM pavanodabhUtarUtAdInAM ca gatisthityorupalambhAt / nanu piyati sthUla kSityAcabhAve'pi sUkSma kSityAdisambhavAt tadapekSayaiva tatra pakSyAdInAM gati-sthitI bhaviSyataH iti cet na, evaM tarhi sUkSmAkSityAdInAM tatra gatisthityorabhAvaprasAH, tadIyagatisthityostatrApekSAkAraNAntarAbhAvAta, ata eva na vAyorapya pekSAkAraNatA, tasyApyapekSAkAraNAntarAbhAvena gati sthityorabhAvaprasaGgAt , tasmAd yayorna gatvA sthitiH sthitvA ca na gatistannimitte jIva-padralAnAM gati-sthitI, na ca dharmAdharmAstikAyAbhyAmanyastAdazaH mityAdiSu kazcidapyasti // nanaktasvarUpAbhAvAta kSityAdInAM mA bhUt kAraNatvaM, tadyogAccAkAzasya tada bhaviSyati iti cet na, lokAlokavibhAgAbhAvaprasagAt , yatra hi jIva-pudgalAnAM gati-sthitI staH sa loka itarastu aloka iti lokAlokavyava AkAzanimittatve tu gati-sthityoraloke'pi tadbhAvaprasaGgena lokatva prAptyA'lokavArtA'pyucchidheta, ata patra puNya-pApayorapi na tadapekSAkAraNatvaM, svadehabyApakAtmagatatvena niyatadezasthayorapi puNya pApayoH pudgalAnAM gatisthitikAraNatve'sambaddhatvAvizeSAta. tanmahimnava teSAM loka vAloke'pi gatisthitiprasamAt, tathA cAlokasyApi lokatva.. mApadyeta, muktAtmanAM ca puNyapApAbhAdhena itaH karmakSayena muktI gacchatAM gatestanna sthitezcAbhAvaprasaGgAt , nApyAloka-tamasostada pekSAkAraNatvama, advi tamo'bhAve'pi rajanyAM cAlokAbhAve'pi gati sthitidarzanAta , na ca yadabhAve'pi yad bhavati tat tasya kArya nAma, tasmAt kSityAdInAmapekSAkAraNatvAbhAvAda vyApakayordharmAdharmAstikAyayoreva jIvapadralagatisthitI prati apekSAkAraNatvamiti sthitam / na caivaM sati sarvadA jIvAdInAM gatisthitiprasaGga iti vAcyaM, sadA sAnnidhye'pyetayoH svayaM gatisthitipariNatAnAmeSa jAvAdInAM gati sthityupaSTambhakatvAt , tathA ca prayogaH-jIva pudgalAnAM gatiH sAdhA. raNavAnimittApekSA, gatitvAta, ekasarojalAzritAnAM prabhUtamatsyAdInAM gativat / "
Page #623
--------------------------------------------------------------------------
________________ 544 achava-adhikAra. [ dvitIya vagerenA abhAva che, kintu sUkSma pRthvI vagere vidyamAna che eTale enI apekSAe ja pakSI vageranI gati ane sthiti thAya che te te vyAjakhI nathI; kemake sUkSma pRthvI vagerenI tyAM gatisthitinA abhAvane prasaMga khaDA thAya che, kAraNa ke temanI gati ane sthitimAM anya apekSAkAraNanA abhAva che. A kAraNathI vAyune paNa apekSA-kAraNarUpe svIkArAya tema nathI, kemake tenuM paNa koi anya apekSA-kAraNu nahi hAvAthI tenI gati ane sthitinA abhAva mAnavA paDaze, AthI karIne jenI gayA pachI sthiti nathI ane je sthira heAi gatizIla nathI te ja jIva ane pudgalanI gati ane sthitinAM nimitta-kAraNeA che. ane AvA padArtho teA dharmAstikAya ane adharmAstikAya sivAya anya koi nathI. pRthvI vagerenuM upara sUcavyA mujakhanuM svarUpa nahi hAvAthI te apekSA-kAraNarUpe na svIkArAya te bhale, kintu mAkAza te apekSA-kAraNarUpe manAya e dalIla paNa pAyA vinAnI che, kemake Ama mAnavAthI te leAka ane aleAka jevA vibhAganuM astitva UDI jaze. jyAM jIva ane pudgaleAnI gati ane sthiti sa'bhave chete 'lAka' che ane bAkInA vibhAga 'alAka' che evI leAka ane alekanI vyavasthA che. AkAzane nimitta mAnavAthI te aleAkamAM paNa gati ane sthitinA sadbhAva hAvAthI te paNa leAka ja gaNAze eTale aleAkanuM nAma nizAna paNa nahi rahe. have jo puNya ane pApane apekSA-kAraNarUpe sUcavavAmAM Ave te te sUcanA paNa asthAne che, kemake e cheteA svadehavyApI ane Atmagata hAvAthI amuka bhAgamAM rahenArAM che ane tema chatAM je te gati ane sthitimAM apekSA-kAraNarUpa gaNAya te leAka ane aleAka jevI vyavasthA upara pANI phrI vaLe. vaLI mukta jIvAmAM puNya ane pApanA abhAva hAvAthI kanA kSaya thatAM te ahIMthI muktie jai zakaze nahi temaja tyAM sthiti paNa karI zakaze nahi. vizeSamAM prakAza ke aMdhakArane paNa apekSA-kAraNarUpe svIkArI zakAya tema nathI, kemake divasanA aMdhakArane abhAva hAvA chatAM ane rAtre prakAzano abhAva heAvA chatAM gati ane sthiti saMbhave che. amukanA abhAva hAvA chatAM jyAre koi eka vastu upalabdha thAya tyAre te vastu tenuM kArya na ja gaNAya e dIvA jevI spaSTa hakIkata che. AthI sAra e nIkaLe che ke pRthvIthI mAMDIne te aMdhakAra pata koi paNa apekSA-kAraNarUpa nathI; e mATe teA dharmAstikAya ane adharmAstikAya ja pratiniyata che. AthI ema mAnavAnI bhUla na karavI ke dharmAstikAya ane adharmAstikAyanuM sadA sAnnidhya hAvAthI jIva ane pudgalane mATe sadAne vAste gati ane sthiti nirmANa thayAM che, kemake gatirUpa ke sthitirUpa pariNAmane pAmelA jIva ane pudgalanA te pariNAmane kevaLa A tA sahAyakArI che. dAkhalA tarIke eka sarovaramAM aneka mAchalAM vasatAM hoya temAMthI koi ekane gati karavI hoya te tene jaLanI apekSA rahe che, paraMtu e jaLanuM sadA sAnnidhya hAvAthI anya mAchalAMnI marajI nahi hAvA chatAM temane gati karavI paDe ja ema te nathI ja, AthI e vAta spaSTa thAya che ke jIva ane pudgaleAne pAchaLathI dhakko mArIne ke temane AgaLathI kheMcIne gati-kriyA karAvavAnuM kArya dharmAstikAyanuM' nathI ja; gati-kriyA mATe java ane pudgala pAte ja samatha che. A tA jema pakSIne uDavAmAM vAyu ane netrane jovAmAM prakAza apekSArUpa kAraNarUpa che tema gati-kriyAmAM apekSAkAraNarUpa che,
Page #624
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] avagAha ApanAra dravya avagAha ApanArUM dravya AkAza ja che. eTale ke pratiniyata AkAravALAM evAM jIvApti dravyarUpa avagAhakonA e avagAhyane viSe sadbhAva che. dharmAstikAya ane adharmAstikAya lAka-vyApI hAvAne lIdhe lAka-saMsthAnarUpe temanI AkRti pratiniyata hovAthI tee avagahaka che, nahi ke avagAhI. AkAza anata che eTale enA kei mukarara AkAra nathI, vAste te avagAA ja che, AthI karIne je eka sAthe jIvAdi dvavyenI avagAharUpa kriyAmAM sAdhAraNa nimittakAraNa che te AkAza che. pRthvI vagere avagAha ApanArA padArtho hovA chatAM AkAzane te kAma sAMpavu te anucita che ema kahevu vyAjabI nathI, kAraNa ke pRthvI vagerenA abhAvamAM pazu pakSI, deva vagerenI AkAzamAM avagAhanA jovAya che. pavanane paNa avagAhya kahI zakAya tema nathI, kemake te atipramaLa hAI jIvADhi drabyAnA avagAhamAM pratibaMdhaka che. jemake, jyAre josalera pavana phUMkAtA hAya che tyAre hAthIonI paNa gati skhalita thAya che. AvI paristhitimAM tRNArdikanI tA vAta ja zI karavI ? je pratimadhaka hoya te avagAhanu' nimitta thai zake nahi eTale pavana pratima dhaka hovAthI te avagAhanuM nimitta banI zakate nathI. A kAma prakAza, aMdhakAra, puchyuM ke pApathI paNa sa'bhavatuM nathI; kemake pRthvI vagerenI peThe teo avyApaka hAvAthI te te avagAhaka che, nahi ke avagAhya. AthI karIne avagAhanA kAryoMmAM te nimittarUpa nathI. vaLI bhIMta jevA pratikha'kAnA abhAva avagAhanuM nimitta che ema paNa kahevAya tema nathI, kemake kevaLa abhAvarUpa padAtha mAM kAi paNa jAtanI zakti nahi hAvAthI tenAmAM avagAha ApavAnI paNa zakti nathI ja. AthI e siddha thAya che ke avagAha ApavAnuM sAmarthya te AkAzamAM ja rahelu che. A saMbaMdhamAM nyAyAnusAra prayAga nIce mujama cheH-- A ta dazana dIpikA, 66 jIvAdidravyANAM yugapadavagAhaH sAdhAraNavAhyanimittApekSaH, yugapadavagAhatvAt, ekasarovartimatsyAdInAmavagAhavat / " astikAyAnI saMkhyA-- : je padAtha kevaLa eka pradezarUpa ke eka avayavarUpa na haiA samUharUpa che te ' astikAya ' kahevAya che. A vyAkhyA anusAra astikAya pAMca cheH-(1) jIvAstikAya, (2) dharmAstikAya, (3) adharmAstikAya, (4) AkAzAstikAya ane (5) pudgalAstikAya. keTalIka vAra astikAya zabdanA prayoga karavAmAM AvatA nathI eTale te samaye A pAMcane 'jIva, dharma, adhama, AkAza 545 1 jIva, dharma, adhama ane AkAza e cAra te pradezapracayarUpa che, jyAre pudgala avayavarUpa temaja avayavapracayarUpa che. 2 AkAza ane pudgala e be padArtho te vaizeSika, che, jIvAstikAyane jIva ' sanAthI ane AkAzAstikAyane ALakhe che. 69 nyAya, sakhya vagere darzanane paNa mAnya AkAza 'nA nAmathI anya da nakAre
Page #625
--------------------------------------------------------------------------
________________ 54 ajIva-adhikAra. [ dvitIya ane pudgala e sajJAthI vyavahAra karAya che, kAlane kAlAstikAya tarIke na oLakhAvavAnuM kai A kAraNa nathI, kemake sauthI prathama to kAla e vAstavika dravya che ke nahi te saMbaMdhamAM matabheda che ane vaLI jee ene vAstavika dravya gaNe che-tattvarUpa mAne che teo paNa ene kevI eka pradezAtmaka mAne che, kintu pradezanA samUhurUpa mAnatA nathI. eTale kAla e kharekharU dravya hAya tApaNa tenI kadApi astikAya tarIke gaNanA thaI zake tema nathI. jIvAstikAyAdi paratve gerasamaja-- advaita matanA staMbharUpa zrIza MkarAcArye jIvAstikAyanA svarUpa samajavAmAM thApa khAdhI che ema brahmasUtra ( 2-2-34 ) upara racelA temanA bhASyanI nimna-likhita pakti kahI Ape che: " anantAvayavo jIvastasya ta evAvayavA alpe zarIre saGkuceyurmahati ca vikaseyuriti / " arthAt jIva ananta avayavavALA che. enA te ja avayavA alpa zarIramAM sarkAcAi jAya che ane meATA zarIramAM vikAsa pAme che. kr jIvanA pradeza asaMkhyAta che " evA jaina graMthAmAM spaSTarUpe ullekha hovA chatAM jIvanA ananta avayavo che AvuM pratipAdana zrIzaMkarAcArya kema karyu haze te samajAtu nathI, kemake jIvanuM AvuM svarUpa kAi paNa jaina graMthamAM STigocara thatuM nathI. dazanazAstronA mArmika vidvAna gaNAtA zrIvAcaspatimizra zAMkara-bhASyanI peAte 1 pudgala kai pudgalAstikAya e jaina darzananA ja pAribhASika zabda che; anya dazanAmAM ene badale prakRti, paramANu vagere zabdo jovAya che. 2 sarakhAve| tattvA ( a. 5 )nAM nimnalikhita Adya ane dvitIya sUtreA:" annIcaracA dharmA--DadhaI-5'ArA-purUhA / jjAni nIvAAE | "" 3. vaidika dharmAMrUpa dIpakanI jyaMti jhAMkhI paDI javA AvI hatI eTaluM ja naddhi paNa nirvANu dazAne varavAnI taiyArImAM hatI tevI sthitimAMthI tene khacAvI lai tene sataeN karanArA mahApuruSa tarIke emanuM nAma suprakhyAta che. emane hAthe vaidika dharmanI AzAtIta pragati thai. emaNe prasthAnatrayIrUpa upaniSad, bhagavadgItA ane brahmasUtra upara bhAgyeA racyAM che. itihAsanenI bahumati pramANe emane jIvanakAla i. sa. 988 thI . sa. 820 nI lagabhagane che. 4 emane nRga patinA samakAlIna mAnavAmAM Ave che. arthAt tee| vikramatI navamI zatAbdImAM vidyamAna hatA e jAtanA methika brAhmaNa hatA. bhAratIya vaidika sAhityanI vRddhi ane zebhAmAM emane hAthe vadhArA thayA che, kemake emaNe zAkara-bhASya upara bhAmatI nAmanI TIkA, sAMkhyakArikAnI sAMkhyatatva'muThThI nAmanI vyAkhyA, cAga-bhASya upara tattvavizAradI vyAkhyA, zrImAna udghAtakAre racelA nyAyavAtika upara tAtkaTIkA, zrIyuta maMDanamizrakRta vidhivivekatI nyAyakaNikA nAmanI TIkA, zrIkumArilabhaTTanA vicArane sparza karanAra tattvakhindu, nyAyasUcI vagere aneka amUlya graMtha racyA che.
Page #626
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] A ta darzana dIpikA, 567 racelI bhAmatI nAmanI TIkAmAM nIce mujabane bhrAntimUlaka ullekha kare che e khedajanaka hakIkata che:-~ " jIvAstikAya stridhA - baDo mukto nityasiddhayeti / pudralAstikAyaH poDhA - pRthivyAdIni catvAri bhUtAni sthAvaraM jaGgamaM ceti / arthAt jIvAstikAyanA traNa prakAro che--(1) buddha, (2) mukta ane(3) nitya-siddha, pudgalAsti kAyanA cha bheda che:-pRthvI, jaLa, agni ane vAyu e cAra bhUtte temaja sthAvara ane jaMgama, zAMkara-bhASya upara nyAyanirNaya nAmanI TIkA racanArA zrIAna Mdagiri e TIkAmAM nIce mujabane avAstavika ullekha kare che e zaiAcanIya khInA che:~~~ " jIvAstikAyastredhA - baDo mukto nityasiddhayeti / tatrAn muniforest itare kecit sAdhanairmuktAH anye baddhA iti bhedaH / pudgalAstikAyaH poDhA - pRthivyAdIni catvAri bhUtAni sthAvaraM jaGgamaM ceti / " arthAta jIvAstikAyanA baddha, mukta ane nityasiddha ema traNa bhedo che. temAM ana muni e nityasiddha che; jyAre bAkInA jIvA paikI keTalAka sAdhanAthI mukta che ane keTalAka baMdhAyelA che. puddagalAstikAyanA cha prakArA che: pRthvI vagere cAra bhUtA temaja sthAvara ane jaMgama. zrIJAna'dagirinA samakAlIna gaNAtA zrIgovidAna dasvAmI zAMkara-bhASyanI svanimi`ta ratnaprabhA nAmanI TIkAmAM A bhUlane dRDha kare che, kemake temaNe tyAM kahyuM che ke-- ' jIvAstikAyastrividhaH - kazvijjIvo nityasiddho'I- mukhyaH kecit sAmpratikamuktAH kecid vaddhA iti / pudgalAstikAya: SoDhA pRthvyAdIni calAri bhUtAni sthAvaraM jaGgamaM ceti / 13 1 hiMdu tattvajJAnanA itihAna ' e graMthanA uttarAdhanA 216 mA pRSTamAM A saMbaMdhamAM kahyuM che ke-- "( brahmasUtra uparanA zAMkarabhASya upara khUnAmAM nRnu' avicchinna prasthAna bhAmatIthI zarU thAya che. naga rAjAnA samayamAM thayelA maithila paMDita vAcaspatimitra ( 976 ) zAMkarabhASya upara peAtAnI patnIe karelI sevAnI smRtirUpe tenA nAmanI bhAmatI sanAvALI TIkA lakhI che. A TIkA dhaNI apU bhAvane prakaTa karanArI ane bhASyanA samAna camatkRtivALI che. bhAmatInI bhUmi upara amalAna'de (1247- 1260) " kalpataru " ugADayeA che ane te kalpatanA parimala pNa dIkSite ( 1para0 -1593 ) prasarAvyA che. " 2 bhagavadgItA upara emaNe TIkA racI che ane te AnaMdagiranA nAmathI prasiddha che, vikranI caudamI sadInA uttarAdha e emanA samaya gaNAya che. 3 AnA a` prAya: upara mujaba che.
Page #627
--------------------------------------------------------------------------
________________ 548 achava-adhikAra. [ dvitIya sArvadezika pratibhAzALI vAcaspatimizranA prakAMDa pANDitya taraphanA pakSapAtane laIne nyAyanirNaya ane ratnaprabhAmAM bhUle utarI AvI haze ema kadAca manAya, kintu jemanI vividha darzanemAM avyAhata gati che evA zrIvAcaspati mizra temaja "jagadaguru" nA birudadhArI zrIzaMkarasvAmI jevA dhuraMdhara vidvAnane hAthe paNa pUrvokta hAsyAspada ullekha kema thayA haze te kaLAtuM nathI. AzcaryAtIta vAta te e jaNAya che ke A sAdhana-saMpanna yugamAM paNa-jyAre jaina darzananA maulika graMtha mudrita dazAmAM upalabdha thAya che tyAre paNa ane te paNa vaLI tenuM avalokana karyA bAta e darzananI rUparekhA AlekhanAra sAkSara tarIke paMkAtA zrIyuta narmadAzaMkara devazaMkara mahetA bI. e., "hiMda tattvajJAnane itihAsa" e nAmanI temanI kRtinA pUrvArdhanA 105 mA pRSThamAM nIce mujaba ullekha kare che - kAlane bAtala karI zeSa rahelAM divyApI eTale nAnAM moTAM thAya tevAM che. kAya vinAnAM dravyone atikAya evuM nAma ApavAmAM Ave che. astikAya eTale vastu che (gaNita) e jenA saMbaMdhamAM nirdeza thAya ane je pradeza kanArAM ( IT ) hoya te. astikAya eTale padArtha kahIe te cAle. pudgala amUta; bAkInAM dravya mUrti che. eTale skUla AkRtivALAM che." jyAre bhAratIya vidvAno A pramANe bhIMta bhUlatA hoya ema lAge tyAre pAzcAtya paMDi. 1 jana darzananI samAlocanA karatAM temanAthI A ja eka bhUla thaI hoya to darzanAMtarIya siddhAntanA viSayamAM bhrama thavo chamachu puruSa AzrIne sAhajika hovAthI te kSetavya gaNAya ki jena darzananA mULa pAyArUpa eTaluM ja nahi paNa tenA paryAya tarIke gaNAtA evA anekAMtavAdane prativAda yAne enuM khaMDana paNa enA vAsatavika svarUpane anurUpa nathI e kharekhara vadhAre paDatI hakIkata che. anekAMtavAdanuM ja svarUpa jenA darzanane abhimata nathI evuM eka kAlpanika svarUpa UbhuM karI tenuM khaMDana karavAthI zuM lAbha? anekAMtavAda jevA sarvamAnya gaNAvA lAyaka siddhAntanI avahIlanA karanArAo paikI ziyanuM sUtra upara bhASya lakhanArA, pUNe amedavAdI zroza karAcAryanA mAyAvAdanuM khaMDana karanAra tarIke prathama gaNAtA, anirvacanIya vAdane prativAda karanArA, pUrNatayA bhedabhedavAdanA anuyAyI ane vikramanI dazamI zatAbdInA pUrvArdhamAM vidyamAna zrIbhAskarAcAryanuM temaja viziSTAdvaitanA pradhAna AcArya, prathAnatrayI upara vizada bhASya lakhanArA ane i. sa. 1017 thI lagabhaga I. sa. 1137 sudhInA samayamAM astitva dharAvanArA zrI rAmAnuja svAmInuM paNa nAma najare paDe che enuM zuM kAraNa haze tenI gaveSaNa karavA bahuzrutene mArI sAdara vijJapti che. 2 A to jaina darzana paratvenI temanI anabhijJatAne eka namUno che. AvA vizeSa namUnAeno ullekha karavAnuM A rathaLa nathI. AkAza, lokAkAza, alakAkAza vagerenuM je citra temaNe AlekhyuM che te jotAM koI paNa sahudaya taTastha sAkSaranuM dila dubhAyA vinA raheze nahi. prastutamAM ApaNe eTaluM ja IcchIzuM ke " gujarAta varnAkayulara sosAITI ' taraphathI bIjI AvRtti prasiddha thAya tyAre " jaina darzana' saMbaMdhI samagra lekhanuM yogya parimArjana thAya tevo prabaMdha karavA tenA saMcAlake kapA kare ane " hiMda tatvajJAnane itihAsa mAM je prazaMsApAtra ujajavaLa vibhAgo che tene kalaMkita karanAra A bhAganI malinatA dUra kare.
Page #628
--------------------------------------------------------------------------
________________ 549 ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA. tenI khalanA viSe nirdeza karI AvA brAnta vicAra viSe vizeSa ullekha ane tenI samAcanA na karatAM tenA upara hAla turata te paDade pAva AgaLa vadhavuM ucita samajAya che. kALane svataMtra padArtha na gaNatAM tene A graMthakAra aupacArika gaNe che eTale ekaMdara mULa padArthonI saMkhyA pAMcanI che. A pAMcenA sAmAnya tathA vizeSa dharmanuM nirUpaNa karavAthI emanI vacce rahelI samAnatA ane asamAnatA najare paDe arthAt emanuM parasparanuM sAdhamya- vedhamya spaSTa thAya ethI e dizAmAM prayANa karIe. pAMce dravya che e apekSAe ja emanAmAM sAdhamya che ema nahi, kintu e pAMce nitya ane avasthita (sthira) paNa che e daSTie paNa emanAmAM samAnatA che. temAM nityanuM lakSaNa graMthakAra nIce mujaba nize che - pariNAmAntarApattau satyAmapyanvayino'zAdapracyutarUpatvaM nitytvzya lakSaNa . (202) arthAt anya pariNAmane prApta thavA chatAM paNa jenA anvayI (mULa) aMzane vinAza na thAya te - nitya kahevAya che. avasthitanuM lakSaNa ema sUcavAyuM che ke - kadAcidapi paJcabhUtArthatvaM na vyabhicaratItyevaMrUpatvamavasthitasya RkSaNam (202) arthAta pAMcanI saMkhyA ke bhUtArthatvanI sAthe jene kadApi vyabhicAra thatuM nathI te "avasthita kahevAya che. bhUtAthatva eTale svatatva athavA asaMkhyaya pradeza temaja anAdi pariNAmane svabhAva evo artha karave. jenA darzana keI paNa padArthane phUTastha nitya ke sarvathA anitya mAnatuM nathI; ethI karIne te padArthane nitya uparAMta avasthita evuM vizeSaNa apAya che. pitAnA svarUpane tyAga na kare e "nitya che, jyAre pArakAnA svarUpane prApta na karavuM e "avasthitatva che. anya zabdomAM 1 ApaNe 34 mA pRSThamAM joI gayA tema tasvArtha (a. 1, se. 30 )mAM nityanuM lakSaNa nIce mujaba che - " tannAvAyAyaM niyama | " arthAta je enA bhAvathI-potAnI jAtithI yuta na thAya te " nitya ' che. 2 sarakhA tattvArtha ( a. pa, se. 3 )nA bhASya (pR. 3rara )gata ullekha - ___" avasthitAni ca, na hi kadAcit paJcatvaM bhUtArthatvaM ca vyabhicaranti / " ka sarakhA tatvArthanI bRhad vRtti (pR. 323)gata nimnalikhita paMkti "anyonyAvabandhitAyAM satyAmapi dharmAdIni na svatakha-bhUtArthatvaM vaizeSikaM lakSaNamativartante ... / athavA'saGkhyeyAdipradezAnAdipariNAmasvabhAvatA vA bhUtArthatA mUrtatA'sUrtatA gheti / "
Page #629
--------------------------------------------------------------------------
________________ 550 ajIva-adhikAra. [ dvitIya kahIe te pitA potAnA sAmAnya ane vizeSa svarUpathI kadApi cuta na thavuM e "nityatva" che, jayAre pitatAnA svarUpamAM kAyama rahevA chatAM paNa bIjAnA svarUpane prApta na thavuM e " avasthitatva che. dAkhalA tarIke jIvarUpa tattva pitAnA dravyAtmaka sAmAnya svarUpane temaja cetanAtmaka vizeSa svarUpane kadApi tyajI detuM nathI e enuM nityatva che, jyAre ukta svarUpane tyAga karyA vinA paNa ajIva-tatvanA svarUpane prApta karatuM nathI e enuM avasthitatva che. evI rIte dharmatatvanA saMbaMdhamAM e pitAnA dravyAtmaka astitvAdirUpa sAmAnya svarUpathI ke gatinimittatArUpa vizeSa svarUpathI kadApi Tyuta thatuM nathI e enuM nitya che, jyAre dharmAstikAya maTIne te bAkInA keI dravyarUpe pariNamatuM nathI e enuM avasthitatva che. e pramANe anya ta mATe samajI levuM. AthI joI zakAya che tema avasthitatvathI e phalita thAya che ke dravyonI saMkhyAmAM jUnAdhikatA mATe avakAza nathI; jagat sadA paMcAstikAyAtmaka ja che. tavArtharAja (pR. 17) pramANe te pratyeka padArthanA pradezanI saMkhyA pratiniyata rahe che tenuM paNa A dvArA sUcana thAya che. dravyane nitya kahIne vizvanI zAzvatatA sUcavI che ane avasthita kahIne emanA paraspara saMkara-mizraNa mATe avakAza nathI e sUcita karyuM che. arthAt badhAM dravya parivartanazIla rahevA chatAM paNa potapotAnA svarUpamAM sthita che ane eka sAthe rahetAM chatAM paNa eka bIjAnA svabhAvathI-lakSaNathI askRSTa rahe che. ethI kalene te A vizva anAdi-anaMta paNa che ane tenAM mULa tonI saMkhyAmAM kadApi phera paDato nathI. jema nityatva ane avasthitatva e be guNe dareka dravyamAM samAna che eTale e daSTie paraspara sAdhamya che tema A pratyeka pRthaka hevAthI kaI vyAvaka dharma paNa have joIe-kaI vaidhamyasUcaka guNa have joIe ema anumAna karAya te te sAcuM che, kemake yugalanuM bAkInAM dravyothI vaidhamya sUcavanAra guNa rUpitva che. spaSTa zabdomAM kahIe te pudgala e rUpI dravya che, jyAre bIjuM badhAM arUpI che. atra arUSitvathI kaMI svarUpane niSedha sUcavavAmAM AvatuM nathI, kemake dharmAstikAyAdi drabdhane svarUpa te avazya che ja. tema chatAM je teo svarUpathI rahita che ema mAnavAmAM Ave te te zazazRMganI mAphaka kevaLa abhAvAtmaka ja dravya Thare. AthI karIne ahIM arUpitvathI rUpa yAne matine niSedha karAyo che. eTale ke pudgala mUta che, jyAre bAkInAM dravyo amUrta che. mUrtithI rapa vagere saMsthAna-pariNAma samaja athavA te rUpa, rasa, gaMdha ane sparzane samudAya jANo. nendriyathI grahaNa karAte guNa rU5 che. rUpanuM rasa vagere sAthe sAhacarya che eTale rUpa, mUrti ke mUtatvane artha indriyagrAhya guNa thAya che. pudgalenA guNe IndriyagrAhyA che, vAstu pudgala mUrta che-rUpI che. e sivAyanuM bIjuM kaI dravya ke tene koI paNa guNa indriyagrAhya nathI, vAte te amUrta yAne arUpI che. atra paramANu vagerenA draSTAMtathI vyabhicAra AvatuM nathI; kemake joke paramANu vagere atisUkSama aneka dravyuM ane tenA guNe Indriya-gocara thatAM nathI, chatAM paNa temanI viziSTa pariNamanarUpa ava sthAmAM teo jarUra ja indriyo dvArA grahaNa thavAnI yogyatA prApta kare che. eTale te atIndriya hevA chatAM paNa rUpI athavA mUrta ja che. athavA te vastutaH paramANu paNa rUpAdithI sUkta ja che, je ke ApaNI jevA chamasthane tene sAkSAtkAra zakya nathI. dhamastikAya, adhamastikA, AkA
Page #630
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Aha ta darzana dIpikA, 551 zAstikAya ane jIvAstikAya e cAra drabyAmAM te sajJanI dRSTie paNa rUpanA asabhava che. vaLI te kAi paNa avasthAmAM indriyagrAhya bane tema nathI ja. AthI karIne ene 'arUpI' evI saMjJA apAya che. atra e umerIzuM ke pudgala-dravya bhUta hAvAthI enA gruhyA temaja varyAMyA ' gurulaghu ' kahevAya che, jyAre mAkInAM dravyo amRta hAvAthI enA guNNA ane paryAyA kahevAya che. agurulaghu jIva ane pudgala e ane vyaktirUpe aneka che temaja te kriyAzIla pazu che, jyAre bAkInAM traNa dravyeA eka eka che temaja te niSkriya che. eTale ke ekavyaktitva ane niSkriyatva e e dharma dharmAstikAya, adharmAstikAya ane AkAzAstikAyanuM sAdha sUcave che ane jIvAstikAya ane pudgalAstikAyanuM vaidha sUcave che. atra niSkriyatvathI kriyA-mAtranA niSedha samajavAnA nathI, kintu kevaLa gati-kriyAnA marhiSkAra samajavAnA che; kemake pratyeka padAthamAM utpAda ane vyayarUpa paryAya-pariNamana tA jaina dRSTine saMmata che, A saMbaMdhamAM graMthakAranuM zuM kahevuM che te dhyAnamAM Ave te mATe temaNe nIce mujaba sUcavelA kriyAvattva ane niSkriyatvanAM lakSaNA joi laieH-- karmabandhanibandhanaceSTA vizeSarUpatvam, nimittadvayApekSatve sati dravyasya dezAntaraprAptihetubhUta paryAyavizeSarUpatvaM vA kriyAvatvasya jakSaLam / samAvavayaM niyivava kSanam / ( 204-2016 ) arthAt karmanA baMdhanA kAraNarUpa evI ceSTA te ' kriyA ' che athavA e nimitto maLatAM dravyanA dezAMtaranI prAptimAM kAraNarUpa je paryaMca udbhave che te ' kriyA ' che. AvI kriyAnA jemAM abhAva hAya te 'niSkriya' kahevAya che. ApaNe upara joi gayA tema jIva ane pudgalA sivAyanAM traNa dravyo eka eka vyaktirUpa che, jyAre jIva ane pudgalanI saMkhyA te vyaktirUpe ana MtanI che. A vAtane anulakSIne graMthakAra kathe che ke-- dravyaM dvedhA - adravyaM dravyam, anekadravyaM dravyaM ca / yasya samAna-jAtIya dravyAntaraM nAsti tadadravyaM dravyamucyate / yasya samAnajAtIyadravyAntaraM samasti tadanekadravyaM dravyaM kathyate, yathA jIva- punalau / arthAt dravyanA dravyarUpa ane anekadravyarUpa ema e prakAza paDe che. temAM je dravyanu' samAna 1 atIndriya paramANu ane atIndriya dharmAstikAyAdi vacce A tAvata che.
Page #631
--------------------------------------------------------------------------
________________ 55ra achava-adhikAra. [ dvitIya jAtivALuM anya dravya na hoya te "adravya dravya' kahevAya che, jemake dharma, adharma ane AkAza; jyAre jenuM samAna jAtivALuM anya dravya heya te "anekadravya dravya' kahevAya che, jemake jIva ane pugala dravyanuM anya lakSaNa dravya kahe ke padArtha kahe te eka ja che ane enuM lakSaNa A ullAsanA prAraMbhamAM 530mA pRSThamAM sUcavAI gayuM che, chatAM atra dravyane nirdeza karatI veLA tenuM anya lakSaNa paNa saMbhave che e vAta dhyAnamAM AvavAthI graMthakAra tene nIce mujaba ullekha kare che - guiAryAyavaravuM dravyahya akSaNapUT ( 206). arthAta je guNa ane paryAyathI yukta hoya te dravya" kahevAya che. A lakSaNa yathArtha samajAya mATe guNa ane paryAyanAM lakSaNe teo nIce mujaba sUcave che - samAvirAM guhya sRkSA (207). kramabhAvitvaM paryAyasya lakSaNam / ( 208 ) arthAta jenI utpatti dravyanI sAthe ja che, te "guNu kahevAya che, jyAre jenI utpatti krama anusAra che te paryAya' kahevAya che. dravya, guNa ane paryAyanuM svarUpa pratyeka dravya pariNamanazIla hovAthI pratisamaya nimitta anusAra bhinna bhinna rUpe pariName che. A pramANe dravyamAM pariNAma utpanna karavAnI je zakti che te "guNa" kahevAya che; ane e zakti dvArA je pariNAma utpanna karAya che te "paryAya" kahevAya che. eTale ke guNa e kAraNa che ane paryAya e kArya che. dareka dravyamAM zaktirUpa anaMta guNa rahelA che. A guNe vastutaH mULa dravyathI tema ja eka bIjAthI avibhAjya che-abhinna che. pratyeka guNarUpa zaktinA judA judA samayamAM thatA saikAlika payayonI saMkhyA anaMtanI che. dravyanA temaja enA aMzarUpa zaktienA utpAda ane vyaya nahi thatA hovAthI te nitya yAne anAdi-anaMta che, kintu badhA paryAye pratisamaya utpanna ane naSTa thatA hovAthI te vyaktinI apekSAe anitya yAne sAdi sAMta che, joke pravAhanI apekSAe te te paNa anAdi anaMta che. vizeSamAM kAraNabhUta eka zakti dvArA dravyamAM thatA kAlika paryAya-pravAha sajAtIya che. dravyamAM anaMta anaMta zaktiethI tajajanya paryAya -pravAha paNa anaMta ja ekI sAthe cAlu rahe che. bhinna bhinna zaktijanya vijAtIya paryAye eka samayamAM eka dravyamAM maLI Ave che kharA, kintu eka zakti janya bhinna bhinna samayabhAvI paryAye eka dravyamAM eka samayamAM letA nathI. AtmA dravya che, kemake enAmAM caitanya vagere anaMta guNe che, jyAre jJAna, dazanarUpa
Page #632
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA. vividha upayoga vagere enA anaMta paryA che. evI rIte pudgala paNa dravya che, kemake enAmAM rUpa vagere anaMta guNe che ane nIla, pIta vagere vividha varNa vagere anaMta paryA che. jema AtmA caitanyarUpa zakti dvArA upayogarUpa pariNAmane prApta thAya che tema pudagala rUpa-zakti dvArA bhinna bhinna nIla, pIta vagere pariNAmane bhaje che. vaLI jema caitanya-zakti Atma-dravyathI ane Atmagata anya zaktiothI pRthaka thaI zakatI nathI tema rUpa-zakti pudagala-dravyathI ane tagata anya zaktiothI alaga thaI zakatI nathI. jJAna, darzana Adi bhinna bhinna samayavartI vividha upayogonA vaikAlika pravAhanA kAraNarUpa eka caitanya-zakti che ane e zaktinA kAryarUpa paryAya-pravAha upayogAtmaka che. evI rIte pugamAM paNa kAraNabhUta eka rUpa-zakti che ane nIla, pata Adi vividha varNa-paryAyane pravAha te enuM kArya che. AtmAmAM upayogAtmaka paryAya-pravAhanI peThe sukha-duHkhanA vedanarUpa paryAya-pravAha, pravRttirUpa paryAya-pravAha vagere anaMta paryAya-pravAha eka sAthe cAlu rahe che. AthI emAM caitanyanI mAphaka tene sajAtIya paryAya-pravAhanI kAraNabhUta AnaMda, vIrya vagere eka eka zakti mAnavAthI anaMta zaktio siddha thAya che. evI rIte pudagalamAM rUpanA paryAyanA pravAhanI jema rasa, gaMdha, sparza vagerenA anaMta paryAnA pravAhe sadA cAlU rahe - che. AthI pratyeka sajAtIya pravAhanI kAraNabhUta eka eka zakti mAnavAthI pudgalamAM rUpazaktinI jema rasa, gaMdha, sparza vagere anaMta zaktio siddha thAya che. AtmAmAM caitanya, AnaMda, vIrya vagere zaktionA bhinna bhinna vividha paryAye eka samayamAM udbhave che, paraMtu eka ciMtanyazaktinA, AnaMda-zaktinA ke vIrya-zaktinA vividha upaga-paryAya, vividha vedanA-paryAye ke vividha parAkrama-5ryA eka samayamAM udabhavatA nathI, kemake pratyeka zaktine eka samayamAM te eka ja paryAya vyakta thAya che. A pramANe pudagalamAM pazu rUpa, rasa, gaMdha, sparza vagere zaktionA bhinna bhinna vividha paryAya eka samayamAM udbhave che, kintu dAkhalA tarIke eka rUpa-zaktinA nIlAdi vividha paryAye ke eka rasa-zaktinA kaTu vagere bhinna bhinna paryAye eka samayamAM thatA nathI. jema AtmA ane pudagala e baMne dravya nitya che tema enI cetanyAdi ane rUpAdi zaktio paNa nitya che, paraMtu caitanyajanya upayoga-paryAya ane rUpajanya nIlAdi paryAya nitya nathI, kintu te sadA utpAda ane vinAzazIla hovAthI vyaktizaH anitya che, joke upayoga-5ryAya-pravAha ane rUpa-paryAya-pravAha te saikAlika hevAthI nitya che. anaMta guNane akhaMDa samUha te ja dravya che. tema chatAM AtmAnA citanya, AnaMda, vIrya vagere parimita guNenI ja sAdhAraNa buddhivALA chama kalpanA karI zake che; badhA guNe temanI kalpanA-gamya nathI. evI rIte pudagalanA paNa rUpa, rasa vagere keTalAka ja-parimita ja guNe kalpanAmAM Ave che, nahi ke badhA. AnuM kAraNa e che ke AtmA athavA pudagala dravyanA samasta prakAranA paryAya pravAhe viziSTa jJAna vinA jANI zakAya tema nathI. je je paryAya-pravAha sAdhAraNa buddhi vaDe ya che, tenA tenA kAraNarUpa guNane vyavahAra karAya che. AthI e guNa vikasya che. AtmAnA citanya, cAritra, AnaMda, vIrya vagere vikala ane pudgalanA rUpAdi vikaladhya guNa vicAra ane vANImAM avatarI zake che; bAkInA badhA avika9ya che ane te te kevaLa kevaligamya che.
Page #633
--------------------------------------------------------------------------
________________ ajIva-adhikAra. [ dvitIya vaikAlika anata paryAye ane temanA eka eka pravAhanA kAraNarUpa eka eka zakti ( guNa ) evI anaMta zaktionA samUha dravya che e kathana bhedasApekSa samajavu. abhedya dRSTie vicAratAM te| paryAya pAtapeAtAnA kAraNarUpa guNusvarUpI che ane guNu dravyasvarUpI che. AthI karIne dravya guNa-paryAyAtmaka ja kahevAya. koi paNa dravyamAM jeTalA guNNA hAya te adhA tenI ja mAlIkInA hAya tema nathI. arthAt pratyeka dravyamAM keTalAka sAdhAraNa eTale khInna adhAM dracemAM hoya tevA ane keTalAka asAdhAraNa arthAt tenAM sivAyanAM drabyAmAM na heAya tevA guNA DhAya che. AnA nirdeza karIe te pUrve e nivedana karavu' anAvazyaka nahi gaNAya ke ATale sudhInu dravyanu svarUpa tattvArthasUtra ( a, 5, sU. 37 )nA vivecanane AbhArI che, 558 dravyeAnA sAmAnya guNA-- ( 1 ) 'astitva, (2 ) vastutva, (3)TM dravya, (4)4 prameyatva, (5) 'agurulaghutva, ( 6 ) pradeza, ( 7 ) cetanatva, ( 8 ) acetanatva, (9) mRtatva ane ( 10 ) amRtva e daza guNA paikI ATha ATha guNA pratyeka dravyamAM hAya che, kemake tyAM te kAi paNa dravya cetana hAi zake ke jaDa temaja te mRta hoya ke amUta eTale A pramANenA be guNA uparAMta temAM astitvAdi cha guNA rahelA che. dravyAnA vizeSa guNA ( 1 ) jJAna, ( 2 ) deza`na, ( 3 ) sukha, (4) vIya, ( 5 ) sparza, ( 6 ) rasa, ( 7 ) gaMdha, ( 8 ) va, (9) gatiotutva, (10) sthitihetutva, ( 11 ) avagAhanahetutva, ( 12 ) vata'nA hetutva, ( 13 ) cetanatva, ( 14 ) acetanatva, ( 15 ) mUtva ane ( 16 ) amUva e dravyeAnA seALa vizeSa guNA che. A paikI jIvamAM pahelA cAra temaja 13 mA ane 16 mA e aMkavALA e ema ekaMdara cha guNA che; pudgalamAM pAMcamAthI AThamA sudhInA temaja caudamA ane paMdaramA ema kule cha guNA che, dharmAstikAyamAM 9, 14 ane 16 e akavALA traNa guNA che; adharmAstikAyamAM 10, 14 ane 16 e aMkavALA traNa, 'AkAzAstikAyamAM 11, 14 ane 16 e akavALA traNa, ane kALamAM 12, 14 ane 16 e aMkavALA traNa guNA che. dravyAnA sAmAnya ane vizeSa svabhAvA ( 1 ) 1.astitva, (2) 11nAstitva, (3) nityatva, (4) anityatva, (5) 12ekatva, 1 sadbhutatA / vyavadvAra. 2 sAmAnya-vizeSAtmakatA; jAti-vyaktipaNuM. 3 peAtAnA paryAyane prApta thavuM te dravya che ane A eno bhAva che. 4 pramANunA viSayarUpa hetu te.pa sUkSma, vacanathI ageAcara, kevali--gamya ane AjJAtrAla evA A guNa che. 6 A anubhavarUpa che ane sakriyArUpa che; kriyA nakkI mana, vacana ane kAyAmAM anvita thai varga che. 7 jIe pR 176 8 cetanAdi cAra guNNAne te! upara sAmAnya tarIke oLakhAvyA che, chatAM enA atra vizeSa tarIke ullekha karave! te zu' vyAjabI che ? A praznanA uttara e che ke svAtinI apekSAe A guNA sAmAnya che, jyAre vijAtinI dRSTie te e vizeSa che. 9 svabhAvane guNu ane paryAyAmAM aMtarbhAva thayeAA samajavA, nahi teA dravyanA lakSaNamAM tenA pRthak ullekha thAta. 10 svabhAvathI, 11 parabhAvathI. 12 vividha dharmAMnA AdhAra haiAvAthI eka svabhAvatA,
Page #634
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Arhuta darzana dIpikA, 55 (6) 1anekatra, (7) bheda, (8) abhedyatva, (9) 4bhavyatva, ( 10 ) Skha mukhyatva ane ( 11 ) paramatva e agyAra sAmAnya svabhAvA che, jyAre ( 1 ) cetanatva, ( 2 ) acetanatva, ( 3 ) mRtatva, ( 4 ) amRta, ( 5 ) ekapradezatla, ( 6 ) anekapradezatva, ( 7 ) vibhAvatva, ( 8 ) ( zuddhatva, ( 9 ) azuddhatva ane ( 10 ) uparitatva e daza vizeSa svabhAvA che. guNa ane svabhAvamAM taphAvata-- atra svabhAva tarIke jenA ullekha karyA che te paikI keika te guNa tarIke paNa gaNAvela che eTale e be vacce saMthA taphAvata hoya ema teA jaNAtuM nathI, paraMtu jenA guNu temaja svabhAva tarIke eTale ke ubhaya keTamAM ullekha thayA nathI, te tarapha draSTi pheMkatAM A emAM kaiMka aMtara hAya ema bhAse che. A uparathI phalita thatA anumAna paratve eTalu ja nivedana karavAnuM ke svabhAva guNa ane paryAyathI pRthaka nathI, enA A bemAM aMtarbhAva thAya che, para`tu vizeSatA e che ke guNa guNImAM ja che-guNumAM rahetA nathI, jyAre svabhAva guNa ane guNI e manemAM rahe che, kemake guNa ke guNInI je pariNati che te ja ' svabhAva ' che. jItrAdinA svabhAvAnI saMkhyA uparyukta svabhAvA paikI jIva, dharmAstikAya ityAdinA keTalA keTalA svabhAvA che te nimnalikhita padya uparathI joi zakAya cheH---- "viMzatimnayAH hyu-nIya-puruSomaMtaH / dharmATInAM joirA sku, he padmanA mrutAH || '' arthAt jIva ane pudgala e pratyekanA ekavIsa ekavIsa svabhAvA che, jyAre dharmAstikAya, adharmAstikAya ane AkAzAstikAya e traNenA seALa seALa ane kALanA padara svabhAvA che, eTale ke dharmAstikAyAdi traNamAM cetanatva, mUtva, vibhAvatva, azuddhatva ane upacaritatva e pAMca svabhAvA nathI, jyAre kALamAM A pAMca uparAMta bahupradezatva paNa nathI. pudgalAdinA pradezeAnI saMkhyAnA nirdeza karIe te pUrve enA skadhAdi vibhAgAnuM avaleAkana karI laIe. temAM ' skaMdha' zabdanA arthe dhyAnamAM Ave te mATe prajJApanAnI vRttimAM je nimna-trikhita vyutpatti ApI che te vicArIeH skandanti-zuSyanti pudgalacitraTanena dhIyante ca puSyanti pudgalacadaneneti skandhAH " 1 jema saddabhAvI svabhAvenA ekarUpe AAdhAra (samAnAdhikaraNatA) te eka vabhAva che tema ekamAM aneka svabhAvanA sadbhAva te anekasvabhAvatA che. jemake mR ttakAnA sthAsa vagere aneka dravya-pravAha che. 2 sa'jJA, sa'khyA vagerenA bhedathI guNa, guNI, paryAya, paryAyInA bheda 3 abheda vRtti je lakSaNu che te abheda bhAvanA che. 4 aneka kAryaM kAraNu zakti je avasthita dravya che tenA AvirbhA. 5 traNe kALamAM para dravyo sAthe maLeluM haeNravA chatAM para svarUpAkAra na banavuM te. huM je dravyamAM je pAriNAmika bhAva pradhAna che te paramabhAva svabhAva che, jemake jJAnasvarUpI Atma 7 dravyamuNu paryAyanA rAsa'mAM zuddhatvane ullekha che, jyAre pratyuttaramAM eka pradezane nirdeza che.
Page #635
--------------------------------------------------------------------------
________________ papa6 ajIva-adhikAra. ( dvitIya arthAta pudgalanA vicaTanathI-vikherAI javAthI je sUkAI jAya che ane pugalanA caTanathI-bharAvAthI je piSAya che te "kaMdha" kahevAya che. A uparathI samajAya che ke pugala sivAya anya dravyanA skaMdhe hoI zake nahi. AthI te mahApuruSae dharmAstikAyAdi dravyamAM "sakadhara ne vyavahAra svIkAryo nathI. paraMtu je keTalAka mAne che te apekSA anusAra samajavo. jemake navatatvanI nIce mujabanI grH- SH-DaDajA, tittimezA tava mAM i. khaMdhA desa paesA, paramANu ajIva caudasahA // 8 // " -zrIdevendrasUrikRta AThamI gAthAnI vRttimAM dharmAstikAyAdinA ske dhAne nirdeza che. jemake dharmAstikAya, adharmAstikAya ane AkAzAstikAya e pratyekanA sakaMdha, deza ane pradeza ema traNa traNa prakAre che, emAM kALane eka bheda ane pudgalAstikAyanA skaMdha, deza, pradeza ane paramANu ema cAra bhede umeratAM ajIvanA cauda bhede thAya che. cIDa rajaju pramANAtmaka samagra lekane vyApIne rahele vajAkAra e je dharmAstikAya che te "dhamastikAya-rakaMdha" jANa. cId rajaju jevaDAM saMpUrNa lekane vyApta karI rahelo ane vajAnA AkAravALe je adharmAstikAya che te "adhamastikAya-raka dha" samaje. anaMta jana pramANane AkAzane je geLA che te AkAzAstikAya- skaMdha" jANa. dhamastikAya akhaMDa dravya hovAthI ke ene vibhAga jude paDI zakatuM nathI te paNa tenA kalpita vibhAgane "deza" saMjJA ApI zakAya. jema AkAza akhaMDa dravya hovA chatAM ghaTAkAza, paTAkAza ItyAdi khaMDa-AkAzane vyavahAra karAya che tema dharmAstikAya paratve ghaTadharmAstikAya, paTadhamastikAya e vyapadeza saMbhave che eTale ke ghaTadharmAstikAyAdi dharmAstikAyanA deze che. deza, khaMDa ane vibhAga e ekAWka che ane skaMdhanI apekSAe te ja skaMdhane tenAthI jUna vibhAga te deza che. AthI karIne saMpUrNa dharmAstikAyanI apekSAe eka pradezathI nyUna dharmAsti " e 1 vAcakavarya zrIumAsvAti tavArtha ( a. 5, sU. 25 )nA " : eSA sUtra dvArA pudgalanA aNu ane aMdha evA be bheda pADe che, nahi ke dharmAstikAyAdinA. 2 chAyA dhamaf-sSama-sswAzaifzvamevAsadaivAsa | 3 juo navatatvasAhityasaMgrahane dvitIya vibhAga (pR. 8). vaLI avaloke dravyaleka. prakAza (sa. 2, le0 50 )gata nimnalikhita ullekha " navatattvAvacUrau tu caturdazarajjvAtmake loke sakalo'pi yo dharmAstikAyaH sa H rakSA kare che " 4 nAnAmAM nAnA aMgulanA asaMkhyAtamA bhAga jevaDA jIvathI mAMDIne te meTAmAM moTA cauda rajanuM pramANuka loka jevaDA cha "jIvAstikAya-a ' jANuvA.
Page #636
--------------------------------------------------------------------------
________________ papa7 ulsAsa ] AhaMta darzana dIpikA kAya, be pradezathI nyUna dhamastikAya ema cheka be pradezavALA dharmAstikAya sudhInA asaMkhya vibhAgo buddhithI kalpI zakAya. eTale ke pratibaddha dezanI (juo pR. 558) apekSAe "dharmAstikAyadeza" evI saMjJA saMbhave che. A pramANe adharmAstikAya mATe temaja jIvAstikAya mATe paNa samajI levuM. AkAzAstikAyanA anaMta pradeza hevAthI enA asaMkhyane badale anaMta vibhAge buddhithI kalpI zakAya. temAM eka pradezathI nyUna evA AkAzAstikAyathI mAMDIne dvidezI AkAzAstikAyasudhInA buddhi dvArA kapelA sarva vibhAga "AkAzAstikAya-deza" kahevAya. navatatvanA zrIabhayadevasUrikRta bhAgamAM dezanuM svarUpa darzAvatAM kahyuM che ke " 'logahavvaM jaM taM, neyaM dhammatthikAyasannAe / deso puNa tasseva, ya vivakkhayA hoi ahAI // 31 // " arthAt (mAchalAMone jema jaLa apekSAkAraNarUpa che tema gati-pariNAmanI saMmukha rahelA jIva ane pudgalenI gatimAM kAraNarUpa, asaMkhya pradezavALA temaja ) lekane vyApIne rahelA evA dravyane "dharmAstikAya" jANavuM. e dravyanI ja apekSA AzrIne karAyelA aDadhA vagere vibhAge te "deza" che. jenA kaI paNa hisAbe bhAga na thaI zake e eTale ke nivibhAga temaja mULa dravya sAthe saMlagna e je dravyano aMza te 'pradeza" kahevAya che. pradeza" eTale prakRTa deza yAne utkRSTa vibhAga. pradeza karatAM kaI paNa nAne vibhAga kadApi hoI zake nahi athata chellAmAM chelle-aMtima vibhAga te pradeza che. dharmAstikAyAdine e buddhi dvArA kapela vibhAga te tene "pradeza" samaja. A pramANe ApaNe dharmAstikAyathI mAMDIne te AkAzAstikAya sudhInAM traNe dravyanA traNa traNa bhede vicAryA. ApaNe pa46mA pRSThamAM joI gayA tema kALa e pradezanA samudAyarUpa nathI, matAMtara pramANe te e dravya ja na9, e te pAMca dravyanA vatanAdi paryAyarUpa che eTale ke aupacArika dravya che te pachI ene viSe skadha ane dezanI ka95nA saMlavatI ja nathI. have pudagalAstikAyanA skaMdhAdi cAra bheda viSe UDAha karIzuM. temAM e vAta te suvidita che ke kaI paNa padArthane AkhA bhAga ke je aneka aNuM maLIne thayA hoya te te padArthane "aMdha" che. aneka aNu maLIne ema kahevAthI paramANune rakaMdha kahevAne anucita prasaMga Ubhe thatA aTakI jAya che. akhaMDita modaka, akhaMDa mauktika e kaMdhe che. AthI AkAzanA eka pradezathI mAMDIne te tenA asaMkhya pradeza-saMpUrNa AkAza jevaDI avagAhanAvALA DhipradezI, tripradeza yAvata anaMtapradezI pudagala-vibhAgo pudagala-kaMdha" kahevAya che. 1 chAyA lokadravyaM yat tat kSeyaM dharmAstikAyasa'jJayA / dezaH punastasyaiva ca vivakSayA bhavattha diH //
Page #637
--------------------------------------------------------------------------
________________ ajIva-adhikAra. [dvitIya pulanA sabaMdhamAM e vizeSatA noMdhavA jevI che ke pudgalanA prathama AkhA bhAga kalpelA hAya temAMthI keTalAka bhAga chUTo paDI gayA te tene paNa 'skaMdha' kahevAya. jema AkhuM jhADa e 'ska'dha' kahevAya che tema enAM mULiyAM, pAMdaDAM, thaDa vagerene paNa ' skaMdha ' kahI zakAya. vaLI A thaDarUpa ska MdhamAMthI thAMbhale banAvavAmAM Ave te te paNa 'ska'dha' kahevAya. evI rIte koi pahADamAMthI chUTI paDelI meATI zilA ja 'skaMdha' kahevAya ema nathI, kintu tenA kaTakArUpa pattharo paNa 'ska'dha' kahI zakAya. A pramANe pudgalane viSe te amuka kalpelA ska MdhamAMthI chUTA paDelA athavA te tenI sAthe sabaMdha jALavI rahelA evA dvipradezAtmaka sudhInA vibhAgo 'skaMdha ' nAma dhAraNa karI zake tema che, kemake pudgala AzrIne kadha ane dezarUpa saMjJAo paraspara apekSita DeAvAthI aniyamita che. saMbaddha hoya tyAM sudhI amuka kalpita bhAgane deza mAnavA samucita che. 51 ApaNe 556mAM pRSThamAM joi gayA tema dharmAstikAyAdinA spadhA pratibaddha dezavALA ane apratibaddha dezavALA ema ubhaya svarUpI che. spaSTa zabdomAM kahIete jema eka meAdakamAMthI amuka bhAga kADhI laIe te avaziSTa bhAga saMpUrNa medakanI apekSAe 'deza' kahevAya tema phAi meAtI khaMDita thayuM hoya te tenA bAkInA bhAga sa'pUrNa mULa metInI apekSAe ' deza ' gaNAya. trIjA udAharaNa tarIke pattharanA vicAra karIe te te bhAMgatAM tene truTelA bhAga prathamanA akha`Dita pattharanI apekSAe ' deza ' tarIke oLakhAvAya. A pramANe chuTavAthI banelA deza te ' apratibaddha deza ' kahevAya, jyAre ska MdhamAMnA koi paNa bhAga khaMDita thayA vinA buddhi dvArA tenA pALeA vibhAga, aDadhA vibhAga ityAdi je vibhAgA kapAya te vibhAgo ' pratibaddha deza ' kahevAya.' A dezarUpa saMjJA eka pradeza nyUna evA anaMtapradezIthI mAMDIne te cheka dvipradezI vibhAgane lAgU paDI zake temaja e saMjJA ana'tapradezI saMpUrNa skaMdhathI mAMDIne te cheka tripradezI skaMdha sudhInA sa` skaMdhe paratve ghaTI zake . alabatta dvipradezI skaMdha AzrIne AvI saMjJA saMbhave nahi e dekhItI vAta che, kemake e ska MdhanA vibhAga karavA jatAM mane vibhAgo chUTA na paDatAM saMlagna rahe ane tenI buddhi dvArA kalpanA karAya teA te * pradeza " kahevAya, paraMtu AvA vibhAgane ' deza " teA na ja kahevAya, kemake dezanA avibhAjya bhAgane te 'pradeza' kahevAmAM Ave che, ane Ane jo deza kahIe teA pradezanA pradeza nahi hAvAthI ' pradeza ' sa'jJAnA lApa thAya. mULa dravyathI pradeza jeTale je vibhAga chuTA paDe tene ' pradeza ' tarIke na oLakhAvatAM ' paramANu ' tarIke oLakhAvavAmAM Ave che. puddagalAstikAya sivAyanA kAI paNu astikAyanA pradeza mULa dravyathI kAi paNa upAye judA pADI zakAya tema nathI eTale ' paramANu ' evI saMjJA mATe pudgalanA ja janma-siddha haka che; e te ene mATe ja pratiniyata karelI ( reserved ) vastu che. A pramANe pudgala ane khIjA dravyo vacce taphAvata hAvAnuM kAraNa e che ke puddagala rUpI che-bhUta che, jyAre mAkInAM drabyA arUpI che--amRta che; ane amUrtanA svabhAva kadApi 'Dita na thavuM kintu sadaiva akhaMDita rahevu' e che. pudgalarUpa dravya mUta che ane mUrtInA khaMDa paNu hAi zake che; kAraNa ke saMzleSa dvArA bhegA thavAnI ane vizleSa dvArA chuTA thavAnuM baLa mRta dravyeAmAM 1 A pramANenI kalpanA zrIvijayAyasUrie navatattvavistarA ( pR. 114 )mAM karI che.
Page #638
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA. 559 najare paDe che. A taphAvatane laIne pudagala-kaMdhanA nAnA moTA badhA aMzene "avayava kahevAmAM Ave che. avayavane artha jude thato aMza e thAya che. atra kaI ema kahevA taiyAra thAya ke paramANunA vibhAga thaI zakatA nathI ethI karIne te amUrta dravya kahevAya to te asaMbaddha pralApa che, kemake te pudgalarUpa hovAthI-rUpI hevAthI te mUta" ja che, joke paramANunuM parimANa sauthI nAnAmAM nAnuM hovAthI enA vibhAga mATe avakAza rahetuM nathI, e jAte ja svabhAvathI kevaLa avibhAjya aMza che. vizeSamAM e dhyAnamAM rAkhavuM ke dravya-vyaktirUpe ja paramANunA vibhAga paDatA nathI, bAkI paryAyarUpe te tenA jarUrI vibhAgo paDe che--ane paryAyarUpa aMze che ja; kemake eka ja paramANu vyaktimAM rUpa, rasa, gaMdha vagere aneka paryAya che ane te badhA e dravyanA bhAvarUpa aMze ja che. ethI karIne eka paramANu-vyaktine dravya-paramANu eka ja devA chatAM enA bhAva-paramANuo (paryAye) te aneka che ja, A pramANe ApaNe ajIvanA cauda prakAre joyA. have kayA dravyanA keTalA pradeza che ityAdine ullekha karI, jIvanA pradezanA saMkeca ane vikAsa paratve graMthakAra je ullekha kare che tenI neMdha laIzuM. javAstikAyAdinA pradezonI saMkhyA pradeza e e sUkSmamAM sUkSma aMza che ke enA bIjA aMgenI kalpanA karavA sarvajJa paNa samartha nathI. AthI te A "niraMza aMza' kahevAya che. pAMca astikA paikI pratyekanA AvA niraMza aMzenI yAne pradezonI saMkhyA eka sarakhI nathI, paraMtu bhinna bhinna che. jemake jIvAstikAya, dharmAstikAya ane adharmAstikAya e pratyekanA pradezanI saMkhyA asaMkhyAtanI che, jyAre AkAzAstikAyanA pradezanI saMkhyA anaMtanI ane pudagalAstikAyanA pradezanI saMkhyA saMkhyAtanI, asaMkhyAtanI, anaMtanI ane anaMtAnaMtanI paNa che. kahevAnI matalaba e che ke dhamastikAya ane adhamastikAya vyaktirUpe eka eka ja che. e bane dravya eka evA akhaMDa skaMdharUpa che ke jenA asaMkhyAta avibhAjya sUkSamatama aMzenI kevaLa buddhi dvArA kalpanA karAya che, paraMtu e paikI eka paNa Avo aMza mULa dravyathI judo paDI zake tema nathI. jIvAstikAya te vyaktirUpe eka nahi paNa anaMta che. pratyeka jIva-vyakti eka akhaMDa vastu che ane dharmAstikAya ane adharmAstikAyanI peThe enA asaMkhyAta pradeza che. AkAzAstikAya dhamastikAyAdinI jema vyakti rUpe eka ja che. e bIjAM badhAM dravyothI maTe che. enA jevaDo paNa kaI anya padArtha nathI. e evaDo mATe skadha che ke enA pradezanI saMkhyA anaMtanI che. puddagalAstikAye dharmAstikAyAdinI jema vyakti rUpe eka ja nathI. evI te aneka bhinna bhinna vyakti hevAthI e sarvanA parimANamAM taphAvata che. A pramANenI pagala-skaMdhanI aniyatatA hovAthI arthAta dharmAstikAyAdinI peThe te niyatarUpa nahi hevAthI keI pudagala-rakaMdha
Page #639
--------------------------------------------------------------------------
________________ achava-adhikAra. [ dvitIya be pradezane, te kaI traNane ema kaI saMkhyAta pradezane, vaLI kaIka asaMkhyAta pradezane, kaIka anaMta pradezane ane keIka to anaMtAnaMta pradezane paNa hoya che, anaMtAnaMta paramANuene banela ane anya padagala-skonI apekSAo sothI moTo e pudagala-skaMdha " acitta mahAdha' kahevAya che ane enA ja pradezonI saMkhyA anaMtAnaMtanI che. dravyanAM sthiti-kSetre - jagata paMcAstikAyarUpa che. AthI e prazna pure che ke A pAMca astikAne keI AdhAra yAne sthiti-kSetra che ke nahi? je hoya te te A pAMcethI bhinna che ke A pAMcamAM kaI eka dravya bAkInAM dravyanA AdhArarUpa che? Ane uttara e che ke AkAza e AdhArarUpa che ane bAkInAM dravya AdheyarUpa che. vizeSamAM AdheyarUpa cAra dravyo paNa saMpUrNa AkAzamAM rahetAM nathI. teo te AkAzanA amuka parimita vibhAgamAM ja rahe che. AvA je vibhAgamAM teo rahelA che te vibhAgane "kAkAza" kahevAmAM Ave che. lekane artha ja pAMca astikAya che, je ke ghaNI vAra ethI kevaLa jIne samUha samajavAmAM Ave che. 1lakAkAzanI bahAra cAre tarapha kevaLa anaMta AkAza vidyamAna che. emAM AkAza sivAya anya ke padArthanuM astitva nathI temaja ke anya padArthanA gamana ke rithati mATe sthAna nathI. AvA AkAzanA vibhAgane "akAkAza kahevAmAM Ave che. atre e dhyAnamAM rAkhavuM ke jema manuSya-kSetrane bAkInAM kSetrethI vibhakta karanAra "mAnuSettara" parvata che tema kAkAzane alokAkAzathI vibhakta karanAra ke pahADa, koTa ke divAla nathI, kintu A be vibhAgonI kalpanA buddhine AbhArI che-dharmAstikAya ane adharmAstikAya dravyanA saMbaMdhathI che. jyAM e be dravyanuM ane ata eva jIva ane pudgalanuM paNa astitva nathI te AkAza "alaka che ane bAkIne "ka" che. jIva, dharma ane adharma e traNa dravyonI peThe joke pudagalanuM sthiti-kSetra kAkAza ja che; te paNa pudagalanA parimANanI vividhatA AzrIne tenuM sthiti-kSetra ekarUpa nathI, kintu judI judI jAtanuM che. eTale ke pugala kAkAzanA eka pradezamAM, te kaI bemAM che to kaI cheka saMpUrNa kAkAzanA asaMkhya pradezamAM paNa rahe che. anaMtAnaMta paramANuvALe acitta skaMdha paNa lekAkAzanA asaMkhyAta pradezomAM raheluM che. AthI e vAta spaSTa thAya che ke pudgalenA AdhArabhUta kSetranA pradezanI saMkhyA AdheyarUpa pugala-dravyanA paramANuonI saMkhyAthI khUna ke barAbara hoI zake che, paraMtu tethI adhika te hetI nathI ja. ethI karIne eka paramANu eka sarakhA AkAza-pradezamAM rahe che. drayaNuka yAne be paramANune banela pudagala be pradezomAM temaja eka pradezamAM paNa rahI zake che. evI rIte vyaka skaMdhe traNathI mAMDIne eka pradeza sudhImAM rahI zake che. e pramANe caturaNukathI saMkhyAtANuka rakaMdhe mATe ghaTAvI levuM, asaMkhyAtAka skadha eka pradezathI mAMDIne te vadhAremAM vadhAre pitAnI barAbaranA asaMkhyAta saMkhyAvALA pradezamAM rahI zake che. anatANuka temaja anaMtAna tAluka raka che paNa ekathI laIne adhikamAM adhika asaMkhyAta pradezavALA kSetramAM rahI zake che. eTale ke pratyeka asaMkhyAtA 1 juo dazavaikAlikasUtranI zrIharibhadrasUrivarakRta vRttinuM 83muM patra.
Page #640
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA. luka mATe asaMkhya ja pradeza hovA joIe e niyama nathI. vaLI anaMtANuka ke anaMtAnaMtANuka mATe te anaMta pradezavALA kSetranI jarUra nathI ja. enI sthiti mATe vadhAremAM vadhAre lekAkAzanA asaMkhyAta pradeze paryApta che. A pramANe anaMtAnaMta mUta pudagala kAkAzamAM samAI jAya che tenuM kAraNa tenI sUmarUpe pariNamavAnI zakti che. jyAre A zaktine upayoga thAya che tyAre anaMtAnaMta paramANu ane anaMtAnaMta skaMdha tyAM sthAna prApta karI le che. jemake eka ja sthAnamAM hajAra dIvAone prakAza paraspara vyAghAta pAmyA vinA samAI jAya che. pudgala mUrta hovA chatAM jyAre sUkSamatva-pariNAmarUpa avasthA bhagavatuM hoya che tyAre te keIne vyAkhyAtarUpa nIvaDatuM nathI temaja tene paNa kaI vyAghAta pamA zakatuM nathI. e te jyAre pudgala sthala bhAvamAM pariNata hoya che tyAre ja vyAghAta mATe avakAza rahe che. A pramANe ApaNe jIva sivAyanAM cAra dravya mATenA AdhAra-kSetra viSe yathAmati vicAra karyo che eTale have jIva viSe paNa vicAra karI laIe. sauthI prathama te be vAta dhyAnamAM rAkhavA jevI cheH (1) jaina daSTi anusAra jIvanuM parimANa AkAzanI jema sarvavyApaka nathI ke paramANunI peThe ANu jevaDuM paNa nathI eTale ke te madhyama che; ane (2) jIvanI saMkhyA eka nahi paNa anaMtanI che. A pramANe jyAre madhyama parimANavALA ja che eTaluM ja nahi, paNa jyAre zarIrAchina chanA parimANamAM nyUnAdhikatA che te pachI temanAM AdhArabhUta kSetranA rimANamAM paNa nyUnAdhikatA hoya e dekhItI vAta che; alabatta, samagra jI - rozanI apekSAe te jIva-dravyanuM sthiti-kSetra saMpUrNa lekAkAza ja che. AthI e prazna udbhave che ke eka jIva-dravyanuM AdhAra-kSetra nAnAmAM nAnuM ane moTAmAM moTuM keTaluM hoI zake che ? jaina zAstra Ane uttara e Ape che ke eka jIvanuM sthiti-kSetra nAnAmAM nAnuM aMgulanA asaMkhyAtamAM bhAga jevaDuM ane moTAmAM moTuM te saMpUrNa lokAkAza jevaDuM hoI zake che. meTAmAM moTuM kSetra te kevali-samuddaghAta AzrIne ja che e vAta ApaNe 45ramAM pRSThamAM joI gayA chIe. A uparathI e vAta phalita thAya che ke jIva-dravyanuM nAnAmAM nAnuM sthiti-kSetra aMgune asaMkhyAtamA bhAga jevaDA kAkAzanA khaMDa jeTaluM che ke je samagra kAkAzane eka asaMkhyAmAM ja bhAga che. je jIvanuM AvaDuM kSetra che tenuM ja kAlAMtare athavA e ja samayamAM ke anya kaI jIvanuM AdhAra-kSetra AthI bamaNuM, traNa gaNuM ke vadhatAM vadhatAM kyAreka asaMkhyAta gaNuM paraMtu kAkAzanA te saMkhyAmAM bhAva jevaDuM hoya che; kevali-samuddaghAta AzrIne te samagra lokAkAza jeTaluM hoya che. jaina darzananuM maMtavya e che ke pratyeka jIvanA pradezonI saMkhyA asaMkhyAtanI che. A asaMkhyAtanA judA judA asaMkhyAta prakAre atrena samajatAM te sarva jI AzrIne pradezanI cUMkhyA eka sarakhI ja samajavAnI che. arthAt pradezanI saMkhyAnI apekSAe te badhA ja sarakhA ja che. 1 A saMbaMdhamAM bhagavatI (2 13, u. 4, sU. 481)nI vRttinA 608mAM ane 60 :: patramAM ema paNa kahyuM che ke auSadhInA mahimAthI eka karyuM pramANa pArAmAM se karNa jeTaluM senuM ya che ane tema chatAM enuM vajana eka karSathI vadhAre thatuM nathI. vaLI auSadhInA samarthyathI 5 rAte ane sonAne chuTA pADatAM se karyuM jeTaluM sonuM ane eka karSa jeTalo pAro maLI rahe che, A hakIkata. Adhunika vaijJAnika dRSTie kevI rIte saMgata thaI zake te vicAravA jevuM che,
Page #641
--------------------------------------------------------------------------
________________ 512 acha-adhikAra [ dvitIya Atma-pradezonI saMkhyA asaMkhyAta hovAthI te AMkaDAthI na darzAvI zakAya, kintu papamAdinI peThe te tenuM svarUpa AlekhI zakAya temaja vaLI je asaMkhyAtanA mukhya nava prakAre che te paikI tene amuka prakAra che ke amuka be prakAranI vacce tene samAveza thAya che eve te jarUra nirdeza karI ja zakAya tema che tete viSe A kaze ullekha che ke? jo na hoya te samagra jI tulya pradezavALA che ema mAnatA khecAvuM paDaze. eTale ke pratyeka jIvanA pradeza asaMkhyAta che eTalA pUratI ja samAnatA hoya, paraMtu asaMkhyAtanI vividhatA AzrIne temAM vividhatA upasthita thatI hoya evuM sUcana thaze. vizeSamAM kInA Atma-pradezanI saMkhyA asaMkhyAtanI che temaja kuMjaranA ane vaLI kevali-samudaghAta veLA AzrIne kevalInA Atma-pradezanI saMkhyA paNa asaMkhyAtanI che. AthI e zaMkA paNa udbhave ke je samuddaghAta-avasthA daramyAna kevalajJAnInA Atma-pradezanI saMkhyA kIDInA Atma-pradezanI saMkhyAnI barAbara ja hoya te pradezanuM parimANa aniyata Thare che eTaluM ja nahi paraMtu "pradeza" e vyavahAra asatya nahi te aupacArika jarUra ja jaNAya che, kemake kevalInA eka eka pradezanA kInA eka eka pradeza jevaDA te keTalA aMze kalpI zakAya. 1 saMkhyAnA ekaMdara traNa vibhAgo che -(a ) saMkhyAta, ( A ) asaMkhyAta ane (I) anaMta. temAM saMkhyAtanA ( a ) jadhanya, (A) madhyama ane (i ) utkRSTa ( sarakhAve Adhunika gaNitanI " Alef-zero ' nAmanI saMjJA ) e traNa, asaMkhyAtanA (a) pariNa, ( A ) yukta ane (4) asaMkhyAta e traNa, ane anaMtanA (a) parita, (A ) yukta ane te che ) anaMta e traNa peTA vibhAgo che. vaLI asaMkhyAta ane anaMtanA pratyeka peTAvibhAgane jadhanya, madhyama ane utkRSTa ema traNa traNa bhede che AthI saMkhyAnA kule 21 bhede paDe che. A paikI sarva jaghanya ane utkRSTa saMkhyAmAM pratiniyata hovAthI eka eka prakAranI ja che, paraMtu madhyama saMkhyAe tevI nathI. madhyama saMkhyAtanA saMkhyAta, madhyama asaMkhyAtanA asaMkhyAta ane madhyama anaMtanA anaMta bhedo che. nava prakAranA asaMkhyAtanAM nAme nIce mujaba che - ( 1 ) jadhanya parita asaMkhyAta, ( 2 ) madhyama paritta asaM), (3) utkRSTa paritta asaM0, (4) jaghanya yukta asaM0 (5) madhyama yukta asaM0, ( 1 ) utkRSTa yukata asaM0, ( 7 ), jadhanya asaMkhyAta asaM0, ( 8 ) madhyama asaM. asaM0, ane (9) utkRSTa asaM asaM. atre e dhyAnamAM rAkhavuM ke prAcIna grIkanI peThe (see IHistory of Mathematics by Smith vol. IT p. 26 ) jaina daSTi pramANe ekanI saMkhyAnI gaNanA ja nathI. ekane mATe " rUpa ' saMjJA vaparAya che. A vAta zvetAMbara temaja digaMbara ubhayane mAnya che. juo cotho karmacI { gA. 78 ) temaja gomaTano jIvakAMDa ( gA. 108 ane 110 ) tathA pravacanasAranA yAdhikAra (gA, 74 ): nI TIkA. be e "jaghanya saMkhyAta' che. traNathI mAMDIne te utkRSTa saMkhyAtathI eka nyUna sudhInI sarva saMkhyAo madhyama saMkhyAta ' kahevAya che. utkRSTa saMkhyAmAM eka umeravAthI je saMkhyA Ave te jadhanya para asa khyAta' kahevAya che. A temaja asa khyAtanA bIjA prakAre dhyAnamAM Ave che ? ukacha saMkhyAtanuM svarUpa jANavuM joIe, paraMtu hAla turata te tene vicAra karavA mAMDI vALI ane pariziSTamAM tenI rUparekhA AlekhavAnI AzA rAkhI atra viramavAmAM Ave che. enI jijJAsune anAgadvAra ( su, 146 ), ethe kama graMtha ( gA. 71-8 ) temaja lokaprakAza ( sa 1 ) jevA bhalAmaNa che. vizeSamAM The Jaina Gem Dictionary ( jaina ratnakeSa ) nAmanA pustaka (5. 140-141 )mAM A hakIkata aMgrejImAM raju karAyelI che te paNa vicAravA jevI che.
Page #642
--------------------------------------------------------------------------
________________ ulAsa ] AhaMta darzana dIpikA. 56 3' vaLI siddhonI avagAhanA eka sarakhI nathI arthAt eka hAthe ane ATha AMgaLathI mAMne te 333 dhanuSya, 1 hAtha ane ATha AMgaLa jeTalI temAM taratamatA rahelI che. e uparatho ema zaMkA uddabhave ke pratyeka siddhanA Atma-pradezanI saMkhyA tulya mAnavA jatAM te pradezanuM parimANa aniyata jaNAya che. ane je tene niyata mAnavuM hoya to pudagalanA pradezonA AdhArakSetra mATe jevI vicitratA svIkArAI che tevI atra svIkAravI paDaze-arthAta ke jIvane eka Atma-pradeza eka AkAza-pradezamAM sthita che te kaIka te be AkAza-pradezamAM ane keIka te vaLI traNa ema vadhatAM vadhatAM asaMkhyAta AkAza-pradezamAM. A pramANenI zaMkAone sarvaze savistara uttara ApavAnuM anna zakya nathI eTale TUMkamAM tenuM samAdhAna sUcavIzuM. kaI paNa jIvanA pradezanI saMkhyA kAkAza, dharmAstikAya ke adharmAstikAyanA pradezo jeTalI ja asaMkhyAta hovAthI pratiniyata che eTale e saMkhyAmAM vadhaghaTa saMbhavatI ja nathI. atra asaMkhyAtanA nava prakAramAMthI karyo prakAra samaje te viSe kaI spaSTa ullekha jaNAtuM nathI. cethA karmagranthanI gA. 81-83 vicAratAM te navamuM asaMkhyAta te nathI ja, paraMtu enAthI keI utaratuM asaMkhyAta hovAnuM sUcana thAya che. have pradezanA parimANane vicAra kara rahyo. temAM pradezanuM lakSaNa paramANunI sarva sUkSma ApekSika avagAhanA che ema tattvArthabhAgya (pR. 329)mAM sUcavAyuM che. saMsArI jIvanA kAmaNagane laIne pradezanI avagAhanAmAM pharaka paDe che. siddhanA jInI pradezanI avagAhanAne AdhAre te pUrva bhavanA mAnaSika zarIranI avagAhanA upara rahelo che eTale ke enI avagAhanA enAthI trIje bhAge hIna hoya che, kemake manuSya-zarIramAM trIje bhAge polANa che. ene cogane niSedha karI muktie jatI veLA Atmapradeza dvArA pUrI devAmAM Ave che. AnAthI pradezanI ochI avagAhanA karavAnuM sAmarthya anaMta vIryazALI kevalImAM paNa nathI. eTale A avagAhanAthI ochI avagAhanA siddha dazAmAM hoya ja nahi. AnAthI vizeSa avagAhanA karavA mATe kaI prayojana nathI eTale A avagAhanA kAyama rahe che. AthI samajAya che ke siddhanI avagAhanA pUrva pUrva zarIranI avagAhanAthI re hovAthI sarva siddhonI avagAhanA eka sarakhI saMbhavatI nathI. ApaNe 560 mA pRSThamAM joI gayA tema pudgalanA pradezanI saMkhyA jeTalI ja enA AdhAra-kSetranA pradezanI saMkhyA hovI ja joIe e niyama nathI. ulaTuM anaMtAnaMta paramANuonI ke ene banela kaMdhanI avagAhanA eka pradeza jeTalI paNa saMbhave che. A pramANe vicAratA te jIvanA avagAhanA-kSetranA pradezonI saMkhyAmAM vadhaghaTa thatAM jIvanA pradezanI saMkhyA kAyama na rahI zake ema kahevAya tema jaNAtuM nathI. vizeSamAM jIva vastutaH te amUrta ja che, paraMtu kamanA saMbaMdhanI daSTie te mUta che. eTale ke pratyeka jIvanA pradezonI saMkhyA tulya hovA chatAM kamarUpa upAdhi AzrIne tenI ava gahanAmAM bhinnatA upasthita thAya che. anya zabdomAM kahIe te tulya pradezavALA eka jIvadravyanA parimANamAM kAla-bhedathI je nyUnAdhikatA jaNAya che athavA judA judA jIva- dranAM parimANamAM eka ja samayamAM je jUnAdhikatA daSTigocara thAya che tenuM kAraNe anAdi kALathI jIvanI sAthe lAgelAM ane anaMta aNu-pracayarUpa kamane saMbaMdha ja che. karmane utha sadA eka
Page #643
--------------------------------------------------------------------------
________________ ditIya pa64 ajIva-adhikAra. sara rahetuM nathI eTale ene saMbaMdhathI dArikAdi je anya zarIra prApta thAya che te paNa kama anusAra nAnAM moTAM hoya che. dharma, adhama ane AkAza e traNa dravya paNa jIvanI jema amUrta che, chatAM jema jIvanI avagAhanAnA parimANamAM parivartana thAya che tema A dravyamAM thatuM nathI tenuM kAraNa svabhAva-bheda ja saMbhave che. jIva-dravyano svabhAva ja e che ke kAmaNaga mujaba nimittAnusAra tenA parimAzumAM vadha-ghaTa thAya che. jema khullI jagyAmAM rAkhelA pradIpanA prakAzanuM kSetra amuka parimANanuM hoya che, paraMtu jyAre ene eka oramAM rAkhavAmAM Ave tyAre tene prakAza e oraDI pUrato ja banI jAya che ane vaLI jo ene eka hAMDImAM rAkhIe te teTalA kSetramAM ene prakAza phelAI rahe che tema jIva-dravya paNa saMkeca-vikAsazIla che eTale zarIra anusAra enA parimANamAM saMkecavikAsa thAya che. jIvanA pradezanA saMkeca ane vikAsanI maryAdA ApaNe pa61mA pRSThamAM joI gayA chIe tema chavanA pradeza saMkecAtAM te aMgulanA asaMkhyAtamA bhAga jevaDe nAnuM banI rahe che. ethI nAne te thatuM nathI arthAt lekAkAzanA asaMkhyAta pradezarUpa asaMkhyAtamA bhAgathI nAnA vibhAgamAM eTale ke AkAzanA eka pradeza upara ke be, traNa, cAra ema gheDA ja pradeza upara te samAI zakatuM nathI, evI ja rIte kevalisamughAta vakhate saMpUrNa vikAsa daramyAna te saMpUrNa lekekAzane vyApI rahe che, paraMtu ethI vadhAre vistRta kSetrane te avagAhI zakatuM nathI. A pramANenI paristhiti sakAraNa che; kemake saMke canI maryAdA kAmaNa zarIra upara AdhAra rAkhe che ane koI paNa kArmANa zarIra aMgulanA asaMkhyAtamA bhAgathI nAnuM saMbhavatuM ja nathI; ethI karIne jIvanA pradezonuM saMkeca-kArya AthI AgaLa vadhI zakatuM nathI-AnAthI vizeSa nA jIva bane ema thaI zakatuM nathI. vikAsanI maryAdA mATe be kAraNe samajAya che. eka te gati vinA vikAsane kaze artha ja nathI, arthAt kAmaNa zarIrarUpa upAdAnajanya gati vinA vikAsa thaI zakatuM nathI, vikAsa e gatinuM kArya che ane gati dharmAstikAyarUpa ApekSita kAraNanI apekSA rAkhe che. vAte lekAkAzanI bahAra ke jyAM dharmAstikAyane abhAva che tyAM vikAsa mATe sthAna nathI. AthI vikAsanuM kSetra kAkAza jevaDuM ja hoI zake che, ethI vadhAre te nahi ja. vaLI pratyeka jIvana pradezanI saMkhyA lokAkAzanA pradeze jeTalI ja che eTale vadhAremAM vadhAre vikasita dazAmAM jIvana pratyeka pradeza AkAzanA eka pradezane vyApIne raDe che, nahi ke che athavA adhikane. ApaNe upara joI gayA tema jIvanA pradezane saMkeca ane vikAsa thatuM hovAthI te hAthInA zarIramAM rahelo jIva kartavazAtu jyAre kIDA tarIke janme che tyAre te evaDA nAnA zarIramAM samAI jAya che; ane kIDAnA zarIramAM rahele jIva karmavazAt jyAre kuMjara tarIke utpana thAya che tyAre te evaDA moTA zarIramAM phelAI jAya che. A pramANe saMkoca ane vikAsa pitapatAnuM kArya kare che. enAM lakSaNa paratve graMthakAranuM zuM kahevuM che te joI laIe. temAM pradeza sahAranuM lakSaNa teo ema nize che ke - 1 sa mAnya rIte jIva ochAmAM ochI asaMkhyAta AkAza-pradezone avagAhIne rahe che, thI ochA pradeza upara te rahI zakato nathI; paraMtu eka AkAza-pradeza upara nigodane eka chava ja nahi paNuM anaMta jI saMpUrNataH rahI zake che.
Page #644
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Ahata darzana dIpikA. 565 kArmaNazarIranimittavazAd gRhItasUkSmanAmakarmAnuvartanarUpatvam , karmavazAd gRhItasUkSmanAmakarmAnusaraNarUpatvaM vA pradezasaMhArasya kSavi (202) arthAt kAmaNa zarIrarUpa nimittane laIne grahaNa karAyelA sUphama-nAma-karma pramANenuM vartana "pradeza-saMhAra' kahevAya che, anya zabdomAM kahIe to karmane vaza thaI grahaNa karAyelA sUphama-nAma-kamane anusaravuM te "pradeza-saMhAra" che, pradeza-saMhAra kahe ke pradezane saMkeca kaho te eka ja che. prathamanA deha karatAM nAnA dehamAM samagra Atma pradezanuM avagAhana e Ane artha che. pradeza-visarganuM lakSaNa kArmaNazarIranimittAd bAdaranAmakarmAnusaraNarUpatvaM pradezavisargasya phalAma ( 20 ) arthAta kAmaNa zarIrarUpa nimittane laIne bAdara-nAma-karmane anusaravuM te "pradezavisarga' kahevAya che. Ano artha pradezano vikAsa che. eTale ke prathamanA zarIra karatAM moTA zarIrane vyApIne samagra Atma-pradezanuM avagAhana te pradezane "vikAsa" che. A saMbaMdhamAM AcArAMganI niyuktimAM kahyuM che ke " 'saMkuciyaviyasiyattaM eso jIvassa hoi jIvaguNo / - ghare triomAM vaghaNaaviguni 7ra | >> arthAt sogivIrya saddhavyane laIne pradezanA saMhAra ane visarga dvArA AdhAravazAt pradIpanI peThe jIva saMkecAya che ane vikAsa pAme che. A pramANenA saMkeca ane vikAsa e jIvanA AtmarUpa guNa che. kevali-samuddaghAta AzrIne te te bahu (lekAkAzanA jeTalA) pradezavALa hovAthI samagra leka vyApI thaI zake che. A pramANe ApaNe jIvanA pradeza saMbaMdhI prakaraNa pUrNa karIe te pUrve tiSyagupta nAmanA bIjA ane baTuka rahagupta nAmanA chaThThA nirNayanA vaktavyanuM ane tenI mImAMsAnuM digdarzana karI laIe. tiSpaguNanuM maMtavya zramaNa bhagavAna mahAvIrane kevalajJAna prApta thayuM tyAra pachI soLa varSe "rASabhapuramAM yAne "rAjagRha" nagaramAM jIva-prAdezika daSTi uddabhavI. caudapUrvadhara zrImAna vasu nAmanA AcAryanA tiSyagupta ziSyane eka divasa Atma-pravAda" nAmanA pUrvamAMnA nimna-likhitaAlApakanA artha viSe vipratipatti thaI 1 chAyA-rajitavikasitAreka jIva mAta kI zuLaH | pUrayati hanta lokaM bahupradezasvaguNena // 2 dravya, guNa, karma, sAmAnya, vizeSa ane samavAya e cha padArthonI prA5NuM karavAthI temaja enA gotranuM nAma " uluka ' hovAthI e SaDalaka kahevAya che.
Page #645
--------------------------------------------------------------------------
________________ ajIva-adhikAra ( dvitIya " 'ege bhaMte ! jIvapaese jIve tti vattavvaM siyA ? no iNaDhe smjhe| evaM do, tinni, jAva dasa, saMkhejA, asaMkhejjA bhaMte ! jIvaparasA jIva tti vattavvaM siyA ? no iNahe samaTe / egapaesUNe viNaM jIve no jIve tti vattavvaM siyA / se keNaM aTeNaM ? jamhANaM kasiNe paDipunne logAgAsapaesatulle jIve jIve tti vattavvaM siyA / se teNaM aTeNaM / ' arthAta he bhagavana! jIvana eka pradezane jIva kahevAya ? nA, e artha yogya nathI. tyAre zuM jIvanA be, traNa yAvata daza, saMkhyAta, asaMkhyAta pradezane jIva kahevAya ? nA, e artha paNa vyAjabI nathI. jIvanA sarva pradezamAMthI phakta eka pradeza e che hoya te paNa te jIva kahevAya nahi, kemake saMpUrNa kAkAzanA pradeza jeTalA jIvanA pradeza hoya te ja jIva kahevAya. mithyAtvanA udayathI tiSyagupta Ane kharA artha samajI na zakyo. te ema samajo ke eka, be yAvata eka pradeza nyUna hoya te paNa jIva na kahevAya; vAte je chellA pradeza vaDe jIva pUrNa thAya che te pradeza ja jIva che, te sivAyanA pradeza chava nathI. gurue A anucita mAnyatAnuM nirasana karavA kahyuM ke he tiSyaguma! jyAre tuM jIvanA prathama pradezane jIva mAnato nathI to tArAthI antima pradezane paNa jIva na kahevAya, kemake e pradeza paNa bIjA pramAdi pradezanA jevA ja pariNAmavALo che. vaLI antima pradeza asaMkhyAta pradezanI saMkhyAne pUrNa kare che, paraMtu Adya pradeza tema karato nathI evI vizeSatA mATe sthAna nathI, kemake dareka pradeza vivakSita saMkhyAnI pUrti kare che. tema chatAM antima pradezane jIva mAnavAmAM Ave te pachI pratyeka pradezane jIva mAnavAne prasaMga prApta thAya ane ethI dareka jIvamAM asaMkhyaya jIvAtmAo mAnavA paDe; athavA jema tArI samaja pramANe antima sivAyanA pradezamAM jIvane abhAva che tema atima pradeza ke je parimAdinI apekSAe bAkInA pradezo sAthe maLato che temAM paNa jIvane abhAva mAnave paDaze eTale kaI paNa pradezamAM jIvatva manAze ja nahi. AthI sajIva jIva nijIva gaNAze. vaLI antima pradeza sivAyanA anya pradezamAM jIva dezathI che, jyAre antima pradezamAM te sarvathI che-saMpUrNa jIva che ema paNa kahevAya tema nathI; kemake prathamAdi pradeza je ja antima pradeza hovAthI temAM paNa dezathI ja jIva ghaTI zakaze. vizeSamAM antima pradezamAM saMpUrNa jIva mAnatAM pratyeka pradezamAM tema mAnavuM paDaze. A uparAMta AlApakamAM antima sivAyanA pradezomAM jIvana niSedha che ema huM mAne che te asthAne che, kemake antima pradeza paNa eka ja hovAthI emAM paNa chavane niSedha karAya ja che. vaLI je tuM Agamane pramANurUpa gaNatA hoya to sarve saMpUrNa jIvana pradezane ja tyAM jIvarUpa gaNyA che e vAta bhUlI na jA. eka taMtu paTane upakArI che-tenA vinA paTa saMpUrNa na kahevAya, paraMtu tema chatAM te eka taMtu jema saMpUrNa paTa 1 chAyA-mahatta ! tArA ta tha thAta ? no garama samarthaH / evaM dvau trayo yAvad daza saGkhyeyA asaGkhyeyA bhadanta ! jIvapradezA jIva iti vakalyaM syAta ? no ayamarthaH samarthaH / ekapradezono'pi jIvo no jIva iti vaktavyaM syAta / atha kenAthana ? yataH kRtsnaH paripUrNI lokAkAzapradezatalyo jIvo jIva iti basavyaM syAt / atha tenArthena /
Page #646
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa 1 Ata darzana dIpikA. na kahevAya, kintu sarve samudita taMtuo ja paTa kahevAya tema jIvane eka pradeza te chava na kahevAya, paraMtu tenA sarve samudita pradezo ja jIva kahevAya. vizeSamAM je tuM "evaMbhUta naya pramANe vicAra karavA mAMgato hoya te e naya anusAra deza ke pradeza vastathI bhinna nathI eTale deza ke pradeza vastarUpa ja nathI. ethI karIne te saMpUrNa pradezAtmaka jIva mAna. vaLI gAma banyuM ityAdi nyAye eka dezane paNa samagra vastunA upacArathI saMpUrNa tuM mAnatA hoya che e pramANe atima sivAyanA bAkInA pradezamAM paNa upacArathI jIva svIkAra athavA e upacAra paNa kaIka nyUna pradezamAM thAya, kintu mAtra antima pradezamAM ja jIva che e upacAra na thAya, jema DAka taMtuothI nyUna paTamAM paTane upacAra karAya che paNa eka ja taMtumAM te upacAra karAtA nathI tema atra samajavuM. te A pramANe gurue ziSyane ghaNuM ghaNuM samajAvyuM, paraMtu te baMdha na pAme tyAre tene gaccha bahAra karavAmAM Avye. te vihAra karate karato eka divasa "AmalakalpA" nagarIe jaI pahoMcyA. tyAM mitrazrI nAmanA zrAvakanA hAthe te pratibodha pAmyuM. A prasaMga ema banyuM ke tiSyagurU A zrAvakane tyAM bhikSArthe gayA. tyAM, bhejya bhejana, pAna, vyaMjana, vastra darekane samUha AgaLa dharI temAMthI eka eka avayava tiSyaguptane teNe Ape. AthI tiSyagute kahyuM ke zuM tuM amArI mazkarI kare che? mitrazrIe javAba Apyo ke Apane mata e che ke anya avayava ja avayavI che, eTale jo Apane siddhAnta sAce che te A mazkarI kema kahevAya ane je te asatya hoya te pachI kahevuM ja zuM? A uparathI pratibodha pAmatAM tiSyagute zrAvakanI kSamA yAcI ane tema thatAM zrAvake saMpaNa bhAye bhojana ApI temanA bhaktipUrvaka satkAra karyo. pachIthI A munirAja potAnA gurudeva pAse gayA ane temanI AjJA pALavA lAgyA. rehaguNanI ninavatA- - zrI mahAvIranA nirvANa bAda 544 varSe "aMtaraMjIkA" nagarImAM vairAzika daSTi utpanna thaI. A nagarImAM balazrI nAmane rAjA rAjya karatuM hatuM. tyAM "bhUtagRha" nAmanuM citya hatuM. tyAM zrIguma AcAryanA ziSya rehagupta pozAla parivrAjakanI ghoSaNAne pratiSedha karyo ane tene vAdamAM harAvyuM. teNe parivrAjakane kevI rIte parAsta karyo tenuM potAnA guru AgaLa nivedana karatAM kahyuM ke parivrAjake jIva ane ajIva evI be rAzi grahaNa karI eTale meM "jIva" evI trIjI rAzi grahaNa karI girelI vagerenA chedAyelA puMchaDA vagerenA daSTAMtathI e pakSanuM khaMDana karyuM. A sAMbhaLIne gurue kahyuM ke teM parivrAjakane harAvyA e ThIka karyuM, paraMtu ene harAvyA pachI sabhA samakSa tAre ema kahevuM joItuM hatuM ke A trIjI rAzi amArA jaina mata anusAra nathI, e te apasiddhAnta che ane parivrAjakane parAbhava karavA mATe ja meM enI prarUpaNa karI hatI. vAste tuM pharIthI tyAM jA ane lokone jaNAva ke A te apasiddhAnta che. rehagupta tema karavA nA pADI ane ulaTa guru sAthe te nIce mujaba vAdavivAda karavA lAgyo - ' zabdano prayoga dezane niSedha karavA mATe thAya che, kintu sarvane niSedha karavA mATe thatuM nathI; ethI karIne jIva eTale jIvane eka deza samaja, kintu jIvane sarvathA abhAva samajavo nahi. AthI girolInuM pUchaDuM, manuSyanA chedAyela hAtha vagere avaya ItyAdi jIva ane ajIvathI vilakSaNa che eTale ke e avayave jIvana vibhAgarUpa hevAthI te jIva to kahevAya ja nahi tema te chUTA paDayA pachI uchaLatA hovAthI ajIva paNa na ja kahevAya. A pramANe te jIva ane ajIvathI vilakSaNa lakSaNavALA hovAthI jIva ja kahI zakAya.
Page #647
--------------------------------------------------------------------------
________________ 568 achava-adhikAra. ( dvitIya vaLI prajJApanA vageremAM arUpI ajIvanA dharmAstikAyAdi je daza bhede gaNAvyA che temAM dharmAdinA dezane pRthak vastu tarIke gaNAvela che. je ema na hoya te daza bhede ghaTI zake nahi. atra dharmAdinA deza mULa dravyathI vastutaH abhinna hovA chatAM paNa jyAre anna bhinna gaNAvAyA che te girelInuM pUchaDuM vagere chedAIne pRthaka thayela hovAthI tenI bhinna tarIke gaNanA karavI ja joIe. tadanusAra e avayava ne jIva ja kahevAya. vizeSamAM samabhirUDha naya paNa chavanA pradezane jIva ja kahe che. A vAtanI anugadvAra (sU. 14pa)gata nimna-likhita paMkti sAkSI pUre che - " 'jai kammadhAraeNaM bhaNasi to evaM bhaNAhi-jIve ya se paese ya re savAre nonI ." A uparathI joI zakAya che ke jema gharane eka deza "ghara" kahevAya che tema chavanA pradezarUpa eka deza "najIva" che. ane A hakIkatane te Agama paNa samarthita kare che, A pramANenA rehagumanA pakSane pratikAra karatAM gurue kahyuM ke jyAre tuM Agamane pramANarUpa gaNe che te kaI paNa AgamamAM-sUtramAM tejIva evI trIjI rAzi gaNAvI ja nathI, sarvatra jIva ane ajIva evI be ja rAzi gaNAvI che. jemake sthAnAMga (sthA. 2, 3, 4, sU. 1 5)mAM kahyuM che ke- te rANI padmarA, taMtratA-zIvarAja re zIkAra jevA che arthAt be rAzi kahelI che. jemake jIva ane ajIva anugadvAra (sa. ) paNa AnuM samarthana kare che. tyAM kahyuM che ke "vizALa maMti ! raDyA pannA? govA ! kuvA pAsA, taMjahA-jIvadavvA ya ajIvavyA ya" arthAta he bhagavan! dravya keTalAM kahelAM che ? he gItama! dravya be jAtanAM kahelAM che, jemake jIva-dravyo ane ajIvandrauttarAdhyAnasUtra (a. 36, gA. 2) paNa A hakIkatane puSTi Ape che, kemake tyAM kahyuM che ke- jIvA ceva ajIvA ya esa loe viyaahie|" vizeSamAM dharmAstikAyAdinA deza je gaNAvAya che te deza temanAthI bhinna nathI, kintu kevaLa vivakSA anusAra ja te dezane bhinna kapelA che. giLI vagerenuM pUchaDuM ke manuSyanA avayave chedAI judA paDyAM hoya te te avaya jIva ja che, nahi ke ne jIva; kemake mULa zarIra ane e avayanI vacce jIvanA pradezane saMbaMdha che. A svakapolakalpita kathana nathI, paraMtu bhagavatI(za. 8, u. 3, sU. 325)mAM A spaSTa "pATha che.vaLI jema pradIpanI razmie bhIMta 1-4 chAyA-di karmadhArA maLati tata parva mAnava za tA svapradezo nojIvaH / dvau rAzI prajJaptau, tadyathA-jIvarAzizcaivAjIvarAzizcaiva / ktidhipAIna arajata ! wifba ? nautama ! viSAni vartta tA-ravyaanni cAjIvadravyANi ca / jIvAzcevAjIvAzca 1Sa loko vyAkhyAtaH / - 5 A rahyo e pAThaH aha bhaMte ! kumme kumbhAliyA gohe gohAvaliyA goNe goNAvaliyA maNusse maNussAvaliyA mahise mahisAvaliyA eesi NaM duhA vA tihA bA saMkhejahA vichinnANaM meM aMtarAte viNaM tehiM jIvapapasehi phuddaa?| haMtA phuraa| purise NaM bhaMte ! te aMtare
Page #648
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Ahata darzana dIpikA. jevA mUta padArthanA saMyogathI grAhA thAya che, kintu te AkAzamAM prasarelI hoya te te grAhA thatI nathI tema bhASA, uchUvAsArirUpa jIvanAM lakSaNe vaDe jIva zarIramAM jaNAya che, kintu aMtarAlamAM tenAM lakSaNe ke te jaNAtAM nathI. vizeSamAM deha rahita evA mukta AtmAne, sUma nigodanA jIvane temaja kArmaNa vegavALA jIvane, jJAnAtizayadhArI AtmA sivAya anya kaI jIva joI zaka nathI. A uparAMta bhavAMtarAlavatI jIvanI peThe aMtarAlavatI jIva-pradezane agni, zastra vagere vyAghAta pahoMcADI zakatAM nathI. vaLI jema AkAza abhUta, akRta, ghaDAnI ThIba vagerenA jevA vikAra rahita ane vinAza-kAraNethI para hovAthI ene vinAza thato nathI tema chavanA TukaDe TukaDA thaI nAza thato nathI. he rohagusa! je jIvana pradezane zastrAdi vaDe nAza mAnavAmAM Ave te kaI vakhata jIvane paNa sarjAze vinAza thAya, kemake jene eka aMza nAza pAme che te ghaTAdanI peThe anukrame sarvAze nAza pAme che, vAte A mAnyatA ucita nathI. jenA mata pramANe vidyamAna chavAdine sarvathA nAza ane avidyamAna khapuSpAdine sarvathA utpAda saMbhavato ja nathI. AthI te bhagavatI (za. 5, 7, 8, sU. 222)mAM kahyuM che ke janana hastheNa vA pAdeNa aMguliyAe vA salAgAe vA kaTreNa vA kaliMceNa vA AmusamANe vA saMmuptamANe vA AlihamANe vA bilihamANe vA annayareNa yA tikkheNaM sasthAjApaNaM mAJchiramANe yA viJchidamANe vA agaNikApaNaM vA samorahamANe teti jIvapapasANaM kiMci AvAhaM vA vivAI vA upAyaha chavicchedaM vA kare / / No tiNane raja, ne hu taraNa sara mA " [ atha bhadanta ! kUrmaH karmAvalikA goSA godhAvalikA vRSabho vRSabhApalikA manuSyo manuSyAvalikA mahiSo mahiSApalikA pateSAM dvidhA yA triSA vA sakhyeyadhA'pi chinnAnAM yAnyantarANi tAnyapi tainIvapradezaH spRSTAni / hanta spRSTAni / puruSe bhadanta ! tAnyantarANi hastena thApAdena vA'gulikayA vo zalAkayA thA kASThena vA kSudrakASThena vA Amazana vA saMmazana vA Alikhan vA vilikhan vA'nyatareNa vA tIkSNena zakhajAtena Achinchan vA vicchindana yAgnikAyena vA samupadahan teSAM jIvapradezAnAM kiJcid AvAdhAM vA vyAyAdhAM votpAdayati chavicchedaM vA karoti / na so'rthaH samartha, ma rAhya rAti ] arthAta he bhagavana ! kAca, kAcabAnI zreNI, godhA (gha), godhAnI zreNi, manuSya, manuSyanI zreNi, mahiSa (pADo), mahiSanI zreNi-e badhAnA be, traNa ke saMkhyAtA khaMDa karyo hoya to temanI vacce bhAga zuM jIva-pradezathI pRSTa (spardhAyelo) hoya ? he gautama ! hA, pRSTa hoya. he bhagavana ! keAI purUSa ( te kAcabA vagerenA khaMDonA ) vaccenA bhAgane hAthathI, pagathI, AMgaLIthI, saLIthI, lAkaDAthI ane nAnA lAkaDAthI sparza karato, vizeSa sparza karate, tenuM thoDuM vizeSa AkarSaNa karato athavA tene koI paNa tIkSaNa zastranA samudAyathI cheda, vizeSa chedato, agni vaDe bALate, te chava-pradezane alpa ke adhika pIDA utpanna kare che tenAM avayavonuM chedana kare ? he gautama ! e artha yathArtha nathI, kemake jIva-pradeza upara zaka asara karatuM nathI. 72.
Page #649
--------------------------------------------------------------------------
________________ 570 ajIva-adhikAra" [ dvitIya - 1dvALa mete ! vaheMti, DhAti, mavadviSA? gayA! no vahUti, no drAraMti, gavadiyAarthAt he bhagavan! ja vadhe che, ghaTe che ke jeTalA che eTalAne eTalA ja rahe che? gatama! cho nathI vadhatA ke nathI ghaTatA, kintu jeTalA che eTalAne eTalA ja kAyama rahe che. A pramANenI paristhiti hovAthI pradezane nAza mAnave te jina-matane tiraskAra karavA barAbara che. vaLI jIvane nAza mAnatAM te mekSane abhAva siddha thavAne, kemake jIvane ja jyAre abhAva thAya tyAre mukti kenI thAya ? temaja mokSane abhAva thatAM dIkSA vagere nirarthaka Thare temaja anukrame samagra jIne vinAza thatAM saMsAranI zunyatA thAya, temaja zubhAzubha karmo bhegavanAra keI na rahe te hevAthI kRtanAza doSa lAge; vAte jIvane khaMDazA nAza mAne e agya vAta che. . vizeSamAM girilI vagerenA zarIrathI judA paDelA je pucchAdi vibhAgane nAza thate jaNAya che te vibhAga dArika zarIrane che, nahi ke jIvane; kemake jIva te amRta che eTale enA keI paNa rIte vibhAga paDe nahi. vaLI jema keI pudgala-skaMdhamAM anya pudgala-skaMdhane aMza AvIne maLe che ane temane keIka khaMDa chuTe pa anyatra paNa jAya che tema eka jIvamAM bIjA jIvane aMza AvIne maLe ane tene keI aMza chUTe pI jAya arthAt e pramANe jIvane saMghAta-bheda dhamavALo mAnIe te tenA aMzane nAza thatAM saMghAta-saMbaMdha thavAthI tene sarvathA vinAza nahi thAya ema paNa kahI zakAya tema nathI. enuM kAraNa e che ke ema karavAthI te sarva jIvone paraspara sAMkyathI sukhAdi guNanI saMkaratA prApta thaze. spaSTa zabdomAM kahIe te jyAre eka jIvane zubhAzubha karmathI yukta e aMza anya jIvanI sAthe joDAya tyAre tenA sukhAdi guNa anyane prApta thAya ane anya jIvane aMza tenI sAthe saMbaddha thAya tyAre te anyane sukhAdi guNa ene prApta thAya. A pramANe savajIne paraspara sukhAdinuM sArtha thAya ane tethI karIne kRtanAza ane akRtAgama e be do uddabhave vArate jIvane pudagaMlanI peThe saMghAta-bheda dharmavALo mAnI zakAya tema nathI. A pramANe A mAnyatAne doSagrasta jANI he rahaguma ! je tuM ema kahevA icchatA hoya ke jema dharmAstikAyathI abhinna evA tenA dezane dharmAstikAya' kahevAmAM Ave che tema jIvathI abhinna evA jIvanA dezane neva" kahevAya che te vAta vyAjabI nathI. kemake ema mAnavAthI jIvanA pratyeka pradezane "ne jIva" mAnave paDaze ane ethI eka ja jIvamAM asaMkhyAta ne jIva thaze ane jIvane te sarvathA ane bhAva thaze. A hakIkata AjIvane paNa lAgU paDaze. jemake dharmAstikAyAdi, caNaka skaMdha ane ghaTAdi ajImAM dareka jIvane eka deza hovAthI te te pradeza "achava" kahevAze. AvI rIte paramANu paNa pudgalAstikAyarUpa ajIvanA dezarUpa hovAthI te paNa ajIva" kahevAze. AthI sarvatra ajIvane abhAva thaze ane tenI jagyAe " ne ajIva " prApta thaze. AvI pari 1 chAyA- jIrA mata ! haM te rIvaraphreDajitaH ? pautama ! nA varSane no
Page #650
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Ahuta darzana dIpikAM. ' sthitimAM te' je rAjasabhAmAM jIva, ajIva ane neAjIva evI traNa rAzi siddha karI batAvI tene badale neAjIva ane nAajIva ema be rAzio mAnavAnA vAre Avaze. vaLI huM pUrve kahI gayA tema pucchAdi avayavA chedAvA chatAM paNa temAM jIvanAM purAdi lakSaNA jaNAtAM hAvAthI te jIva che, para Mtu neAjIva nathI; chatAM tuM kadAcaDI banI ema kahetA hAya ke e jIvanAM avayaveA che vAste e ' nAjIva ' ja kahevAya te e nyAya anusAra ajIvanA dezane paNa 'neAjIva' mAnavA paDaze ane tema thatAM traNa rAzine badale jIva, ajIva, nejIva ane nAajIva evI cAra rAzie tAre svIkAravI paDaze. vizeSamAM ajIva-skaMdhathI chUTA paDelA deza jAti ane liMgathI ajIvanA samAna che, vAste te ajIva ja kahevAya, nahi ke nAajIva evI tArI dalIla niraka che; kemake jo ema ja hAya teA jIvanA dezamAM jIvanAM liMgeAnI samAnatA heAvAthI tene jIva ja kahevAya, nahi ke ' nAjIva '; chatAM tu jo Ane ' neAjIva ' kahe te| ajIvanA dezane tAre ' nAajIva ' kahevA paDaze ane ema thatAM traNane badale cAra rAzio mAnavI paDaze. haeNve samalirUDha naya jIvanA pradezane 'nAjIva' kahe che ema tu kahI rahyo che tenA khulAsA pazu sAMbhaLa, samabhirUDha jIvanA dezane ' jIva ' mAnatA nathI, paraMtu e te ' samAnAdhikaraNa ' samAsa svIkAre che. jema nIla kamalamAM nIla e vizeSaNu ane kamala e vizeSya vacce abhedyatA che tema jIva ane pradeza vizeSaNa ane vizeSyanA abheda pUrvaka che. AthI karIne girAlIthI chUTuM paDeluM tenuM pUchaDuM nAjIva' na kahevAya, kemake temAM rahelA jIvanA pradeze teA jIvathI bhinna nathI. vaLI neAjIva mAnavA chatAM samabhirUDhane jIva ane ajIva uparAMta nAjIva trIjI rAzirUpe samata nathI. vaLI negamAdi naceA paNa AvI adhika rAzi icchatA nathI, athavA mAnI laie ke tArA kahevA mujaba sabharUDha jIvanA dezane nAjIva mAnatA hAya tepaNu te kevaLa eka nayanI mAnyatA hAvAthI mithyAtva che, kemake je savanayAtmaka vacana che te ja samyaktva che. tethI jo tu sarvanayAtmaka jina-matanA aMgIkAra karatA hAya, tA jIva ane jIva evI e ja rAzinA svIkAra kara. A pramANe AcAye rAhaguptane ghaNuM ghaNu` ekAMtamAM samAvyuM, paraMtu jyAre teNe pAtAnA mithyAbhinivezane tilAMjali na ja ApI tyAre anya jane enA bhramAtmaka vacanAthI udhe" mAge na dorAya te mATe rAjasabhAmAM jai enI sAthe cha mahinA sudhI vAdavivAda karI gurue ene niruttara karyAM. dharmAstikAyAdinuM dravyAdino apekSAe svarUpa-- dharmAstikAyAdikanuM svarUpa dravya, kSetra, kAla, bhAva ane gujhu e pAMca prakAre have vicAravAmAM Ave che, temAM dravyanI apekSAe dharmAstikAya eka dravyarUpa che, leAkAkAza paryaMtanu enu kSetra che, 1 kazuM paNa che ke~~ 1 * dharmAdharmavitvAt sarvatra ca jIvapulavicArAt / nAlokaH kazcit syAnna ca saMmatametadAryANAm // tasmAda dharmAdharmAvaSagADhau vyApya lokalaM sarvam / pavaM hi paricchinnaH siddhayati lokastadavimunyAt // 99
Page #651
--------------------------------------------------------------------------
________________ pa72 ajIva-adhikAra dvitIya kAlathI e zAzvata che-anAdi anaMta che, bhAve karIne varNa, rUpa, rasa, gandha ane sparzathI rahita che, AkRtithI e vajAkAra che ane gatimAM sahAyaka thavuM e eno dharma che-guNa che. adharmAstikAca dravya, kSetra, kAla, bhAva ane AkRtinI bAbatamAM te dharmAstikAyane jedAra che; paraMtu dharmamAM te enAthI judA paDe che, kemake sthiti karavAmAM sahAdhya karavI e ene dharma che. AkAza dravyanI apekSAe eka che, paraMtu dharmAstikAya ane adhamastikAyanA astitva-nAstitvanI apekSAe kAkAza ane alakAkAza ema e be prakAranuM che. AkAza kSetrathI kaleka pramANuvALuM hovAthI anaMta che, paraMtu kAkAzanI apekSAe asaMkhyAta kSetravALuM che. kAlanI vivikSA vaDe te zAzvata che. bhAvathI e rUpAdikathI rahita che. avagAhanA-padArthane avakAza Ape e ene dharma che. lokAkAzane AkAra supratiSThita sarakhe che, jyAre alakAkAzane AkAra pokaLa geLA je che, kemake emAM lekAkAza jeTalI temAM pilANa che. juo bhagavatI (za. 11, u. 10, sU. 1420) temaja lokaprakAza (sa. 2,le 26). jIvAstikAya dravyathI anaMta che. eka jIva AzrIne jaghanyathI aMgulanA asaMkhyAtamA bhAga jeTaluM ane utkRSTathI samagra lekakAza jevaDuM enuM kSetra che. samagra jIva AzrIne enuM kSetra saMpUrNa kAkAza che. kAlathI e zAzvata che. bhAvathI varNAdi rahita, guNathI jJAnadazanAdi sahita ane AkRtithI dehAkAra athavA kevali-samudaghAtanI apekSA e leka jevuM che. pudagalanI dravyanI draSTie vivekSA karIe te te anaMta dravyAtmaka che, kemake A saMsAra. mAM aneka pudagale che. A pudagalone kAkAzamAM ja saddabhAva hovAthI tenuM kAkAza jeTaluM kSetra che. kAlathI te zAzvata che. bhAvanI apekSAe te varNAdikathI-rUpa, rasa, gabdha ane sparzathI yukta che. guNathI te grahaNarUpa guNathI yukta che, kemake cha dravyamAM koInuM paNa prahaNa thaI zakAtuM hoya te te pudagalanuM ja che. athavA pUraNa-galana e ene svabhAva che. AkRtithI te dIdha, vikeNa, caturanna, vartAla ane parimaMDaLa je che arthAta enI AkRtio vividha jAtanI che. kAla dravyathI eka, kSetrathI aDhI dvIpa pramANu, kAlathI anAdi anaMta, bhAvathI varNAdithI rahita, guNathI vartAnAdi lakSaNathI lakSita ane AkRtithI avaktavya che, kemake e aupacArika dravya hovAthI ene amaka AkAra che ema kahI zakAya tema nathI. arthAta je dhamastikAya ane adharmAsisakAya vibhu-sarvavyApaka heya te jIva ane pudagalone sarvatra saMcAra thAya ane tema thatAM aloka jevuM kaMI rahe nahi. ane e hakIkata te Ane iSTa nathI, tethI samasta lokAkAzane jApta karIne dharmAstikAya ane adharmAstikAya rahelA che. ane A pramANe A baMne dravyo avibhu hevAthI loka siddha thAya che. 1 A rahyo e ulekhA" mag ii mare ! jiMbaMdi #re ? nAnA ! vinodira pare " [ ga mata saMracanaH gharaH ? nautama zavinodazAnaH paas I ] 2 AkRtinuM bIjuM nAma " saMsthAna' che. enA pAMca prakAranuM svarUpa A u9lAsamAM AgaLa upara vicArAze,
Page #652
--------------------------------------------------------------------------
________________ 577 ullAsa ] Ata darzana dIpikA, jIvAdithI thate upakAra- jIva eka ekanA upara svAmI, sevaka ityAdi rUpe upakAra kare che, paraMtu ajIva upara e kaze upakAra karato nathI. te kaI paNa ajIva-dravyanA kAmamAM Avato nathI, jyAre pAMce ajIva dravya jIvanA upayogamAM Ave che eTale teo te jIvanA upakArI che. dharmAstikAya jIva ane pudgalenA upara temane gati karavAmAM sahAyaka banI upakAra kare che, jyAre adharmAstikAya temane sthiti karavAmAM madadagAra banI upakAra kare che. AkAza chava, dharmAstikAya, adharmAstikAya ane pudgalene avagAhanA dvArA upakRta yugala e pitAnA pariNAmarUpa zarIra, bhASA, mana, prANa, apAna, sukha, duHkha, jIvana ane maraNa dvArA jIva upara upakAra kare che. kAla e vartana, pariNAma, kriyA, paratva ane aparatva dvArA jIvAdi upara upakAra kare che. A uparathI ApaNe pratyeka dravyanuM zuM zuM kArya che te jANI zakIe chIe. jemake jagatamAM gatizIla ane gatipUrvaka sthitizIla evA jIva ane ajIva evA je be ja padArtho che tenI gati ane sthitimAM anukrame nimitta thavuM e dharmAstikAya ane adharmAstikAyanuM kArya che. dharma, adharma, jIva ane pudagala e cArene potAnAmAM sthAna ApavuM--avakAza ApavAmAM nimitta thavuM e AkAzanuM kArya che ( jyAre avakAza meLave e dharmAdinuM kArya che). zarIra, vANI vagere aneka padagalika kAryo paikI keTalAMka evA che ke je dvArA jIvanA upara anugraha thAya che ke tene nigraha thAya che. joke vatana vagere kAryo yathAsaMbhava dharmAstikAyAdinAM che, chatAM paNa e sarvamAM nimitta thavAnuM kArya kAlanuM che eTale vartanAdinuM kAlanA upakAra tarIke atra sUcana karAyuM che. A pramANe jyAre pratyeka dravyanuM kArya pratiniyata ane viziSTa che te te te kArya dvArA paNa te te dravyanuM lakSaNa darzAvI zakAya che. tAvArtha (a. 5, sU. 17-22)mAM A mArga grahaNa karAya che, e hakIkata enAM nIce mujabanAM sUtro kahI Ape che - atithijudo ghaNonA / mArAhyAvakA. zArIvaangmnHpraannaapaanaaH pudgalAnAm / sukhaduHkhajIvitamaraNopagrahAzca / parasparopagraho jIvAnAm / vartanA pariNAmaH kriyA paratvAparatve ca kAlasya / ' hajI ApaNe dharmAstikAyAdi paratve vizeSa vicAra karIe te pUrve pudagalAdinAM kAryonuM svarUpa joI laIe. temAM zarIra ane mana saMbaMdhI ghaNuM kharuM kahevAI gayuM che. ahIM te phakta eTale nirdeza karIzuM ke dArikAdi badhAM zarIre pugalanAM banelAM che. kArpaNa zarIra atIndriya che tepaNa jema jalAdinA saMbaMdhathI dhAnyAdine pAka taiyAra thAya che tema dArikAdi mRta dravyanA saMbaMdhathI kAmaNa zarIra sukha-duHkhAdi vipAka Ape che eTale e paNa pagalika ja che.
Page #653
--------------------------------------------------------------------------
________________ 574 ajIvaadhikAra. [dvitIya labdhirUpa temaja upayAgarUpa bhAva-mana pudgalanA upara AdhAra rAkhatu hAvAthI pongalika che. jJAnAvaraNa temaja vIryaMntarAyanA kSApazamathI tathA vaLI aMgopAMga-nAma-karmanA udayathI mane vaNAnA je skadhA guNa ane dveSanA viveka, smaraNa ityAdi kA mAM abhimukha evA AtmAnA sAmarthyanA uttejaka ane che--AtmAne madada kare che te dravya-mana' che, bhASAnA e prakAza cheH--( 1 ) bhAva--bhASA ane ( 2 ) dravya-bhASA, vIryAntarAya, matijJAnAvaraNa ane zrutajJAnAvaraNanA kSaye pazamathI temaja aMge pAMga-nAma -karmanA udayathI prApta thatI zakti te 'bhAva-bhASA' che. pudgalanI apekSA rAkhatI hovAthI e paulika che. bhAva-bhASArUpa zaktithI alaMkRta AtmA dvArA prerita thaine vacanarUpe pariNamatA bhASA-vaNAnA skaMdha dravya-bhASA ' che. A be bhASA paikI dravya-bhASAnu` lakSaNa graMthakAra nIce mujaba darzAve cheHbhaassaanaapaaditbhaassaa'ii dravyasantatirUpatvaM bhASAyA lakSaNam / 6 ( 212 ) arthAt bhASArUpe pariNata thayelAM ane bhASAne cAgya evAM dravyanA samUhane ' bhASA ' kahevAmAM Ave che. bhASA ane bhASA-ceAgamAM bhinnatA che, e vAta samajAya te mATe bhASA-yAganuM lakSaNa graMthakAra nIce mujaba Ape cheH------ bhASApravarttakatve sati jantuprayatna vizeSarUpatvaM bhASAyogasya rukSam / ( 222 ) arthAt bhASAnI pravRtti karAvanArA jIvanA byApArane ' bhASA-cega ' jANavA. prANanuM lakSaNa-- kauSThacaprabhavacchravAsalakSaNo yo vAyustadrUpatvaM prANasya lkssnnmaiM / ( 223 ) arthAt koThAmAMthI utpanna thayelA ucchvAsarUpa vAyune ' prANa 'kahevAmAM Ave che. prANa eTale zuM te pUrepUrUM samajAya te sArU ucchvAsa eTale zuM te joi laie. ucchvAsanuM lakSaNa ucchvAsatvenApAditA yA dravyasantatistasyAH punrvyaapaarkrnnrojavamuvAlaya jALam / ( 224 ) arthAt ucchvAsarUpe pariNata thayelAM dravyanA samUha dvArA je zvAsa levA rUpa vyApAra yAmAM Ave che te ' ucchvAsa ' kahevAya che, d d kar
Page #654
--------------------------------------------------------------------------
________________ 575 ulAsa ] AhaMta darzana dIpikA. apAnanuM lakSaNa - _antaHkriyamANo yo bAhyavAyustasya punniHshvaasruuptvmpaanca kSArA (22) arthAta je aMdara laI javAyele bahArane vAyu niHzvAsarUpe pAche kaDhAya che te vAyu "apAna' kahevAya che. bhASA ane mananI peThe prANu ane apAnane vyAghAta ane abhibhava thAya che. AthI zarIranI jema A cAre pagalika che. sukhanuM lakSaNa sAtavedanIyodayAdAtmanaH prasannatAnurUpatvaM sukhasya lakSaNam / ( 222) arthAta sAtavedanIya karmanA udayathI utpanna thatA AtmAnA prasannatArUpa pariNAmane sukha" kahevAmAM Ave che. atre e dhyAnamAM rAkhavuM ke A kaMI vAstavika-muktinA sukhanuM lakSaNa nathI, paraMtu A te pacArika-sAMsArika sukhanI vyAkhyA che. atra sAtavedanIya karma e aMtaraMga kAraNa che, jyAre dravya, kSetra vagere bAhya kAraNa che. duHkhanuM lakSaNa asAtavedanIyodayAdAtmanaH saGklezarUpatvaM duHkhasya lkssnnm| ( 127) arthAta asAtavedanIya karmanA udayathI utpanna thatA AtmAnA saMkalezarUpa pariNAmane duHkha" saMbodhavAmAM Ave che. atre asAtavedanIya e aMtaraMga kAraNa che, jyAre dravya, kSetra ityAdi bAhya kAraNa che. jIvitanuM lakSaNa - AyurnAmakarmodayAt prANasyAvyuparamarUpatvaM jIvitasya lakSaNam / (228). arthAta AyuSya-nAmakarmanA udayathI (dehadhArI) AtmAnI sAthe je prANune (ane apAnane ) saMbadha cAlu rahe che te saMbaMdha "jIvita" tarIke oLakhAya che. maraNanuM lakSaNa AyurnAmakarmocchedAt prANasya vyuparamarUpatvaM maraNasya lakSa
Page #655
--------------------------------------------------------------------------
________________ pa76 achava-adhikAra. [ dvitIya arthAta AyuSya-nAmakarmane ucheda thatAM (dehadhArI) AtmAnI sAthenA prANunA (ane apAnanA) saMbaMdhane je nAza thAya che te nAzane "maraNa" tarIke oLakhAvavAmAM Ave che. sukha, dukha, jIvana, maraNa vagere paryAye jemAM utpanna thAya che kharA, paraMtu tenI utpatti pudagala dvArA thatI hovAthI e badhA ja prati pugalanA upakAra manAya che. vartanAnuM lakSaNa-- 'sAdisAntAdilakSaNasthitI yena kenacit prakAreNa dravyANAM yad vartanaM tadrUpatvaM vartanAyA lakSaNam , athavA svayameva vartanazIlAnAM padArthAnAM prayojakatvam , athavA 'pratidravyaparyAyamantItaikasamaya sattAnusmRtiparavam (220) arthAta sAdisAntAdika cAra sthitiomAMnI keI paNa sthitimAM dravyonuM vartavuM te "vatanA" jANavI. athavA potapotAnA paryAyanI utpattimAM) pitAnI meLe ja pravartana karanAra padArthone ( nimittarUpe) je preraNA kare che te "vartana " che. athavA dareka dravya-paryAyanI aMdara prApta thatI eka samayavALI je potAnI sattA che tene anubhava kare te "vanA che. kaI paNa vartanA eka samayathI vizeSa vakhata sudhI TakatI nathI. arthAta pratisaya pratyeka vartanA dareka dravya-paryAyanA parivartana pAme che. AthI karIne te vartanane "paryAya yAne parAvRtti tarIke oLakhAvavAmAM Ave che. pariNAmanuM lakSaNa 'dravyasya svajAtitvAparityAgena parispandetaraprayogajanyaparyAyasvabhAvarUpatvaM pariNAmasya lakSaNam , athavA 'dravyANAM prayogavisrasAjanyanUtanatvapurAtanatvAdirUpA yA pariNatistadpatvam / ( 221) 1 jemake caMdana vagere pugala-dravyanA sparzathI sukha, kAMTA vagere paulika dravyanA saMsarga tho du:kha, AyuSya-pugalanA sadbhAvathI jIvana ane enA abhAvathI maraNa thAya che. 2 sarakhA kAla-lokaprakAzanuM nimnalikhita padya: - thALAM sAvinAtA-ai: fewaaN catumahi ! thatu nagi pkALa, vartane ' vartana ' fi ! | " 3 jue tasvArthanI bahavRtti ( pR. 349 ). 4 sthiti cAra prakAranI che-( a ) sAdiyAna, ( A ) sAdiananta, ( 6 ) anAdisAta ane (i ) anAdiananta, juo pR. 119 5 sarakhA tattvArtha ( a. 5 . 22 )nI bRhad vRtti ( pR. 35 ). ka sarakhA kAla-lokaprakAzagata nimnalikhita padyaH sUkvALAM viutA, kovijJaarfat | nATyakatA , " : " hItiMtaH + 8 = "
Page #656
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Ata darzana dIpikA. arthAt pitAnA jAtitvane tyAga karyA vinA-mULa svarUpane kAyama rAkhavA pUrvaka parispada ke aparisparUpa pragathI utpana thayela dravyanA paryAyane pariNAma kahevAmAM Ave che. athavA prayoga ane vizvasA dvArA utpanna thatI navInatA ane purAtanatArUpa dravyanI pariNaMti pariNAma" kahevAya che. A uparathI phalita thAya che ke prayatnathI, svabhAvathI ke ubhayathI dravyamAM je navApaNuM ane junApaNuM utpanna thAya che te pariNamanane pariNAma" kahevAmAM Ave che. A pramANe dravyamAM jIrNatA maTIne udabhavatI mUnArUpa ane nUtanatA maTIne udabhavatI purAtana tArUpa paravRtti te paryAya' kahevAya che, kemake kaI paNa dravya sadaiva jUnuM ke navuM rahetuM nathI. ' A paryAya pitAnI jAtine tyAga karyA vinAne ane dravyanA parispada ke aparispaMdarUpa che, A pariNAmarUpa paryAya pUrva avasthAnI nivRttirUpa ane uttara avasthAnI utpattirUpa che. A pariNAma jIvamAM jJAnAdi ane krodhAdirUpa che; pudagalamAM kRSNa, pIta vagere varNAdirUpa che, ane dhamastikAyAdi dravyamAM agurulaghu guNanI vadhaghaTarUpa che. kriyAnuM lakSaNa- anavasthitAdikArthAnAM bhuuttv-vrtmaantv-bhvissytv-vishissttcessttaavirovaraa jiyArA akSaNam (222) arthAta anavasthita vagere padArthonI bhUta kALamAM thayelI, vartamAna kALamAM thatI ane bhaviSya kALamAM thanArI ceSTAne "kriyA " kahevAmAM Ave che. A artha kAla-lokaprakAza anusAra samaja. tattvArtha (a, 5, sU. 22)nA bhASya (pR. 352) pramANe te kiyAne artha "gati" che. atra gatithI dravyenI potapotAnI pravRttine viSe gamana e artha karavAthI vizva mATe sthAna rahetuM nathI. kriyAne artha "parispada " paNa sUcavAya che. tattvArthabhASya (pR. 352)mAM sUcavyA mujaba kriyAne artha gati svIkArI A graMthakAra tenA bhAgyamAM niteza karyA mujaba (1) praga-gati, (2) visasA-gati ane (3) mizragati ema traNa prakAre pADe che. A rahyA temanA zabdoH gatistredhA, prayoga-vitrasA-mizrabhedAt / A traNa prakAranI gationuM svarUpa dhyAnamAM Ave te mATe ApaNe enAM graMthakArakRta lakSaNe vicArIe. temAM prayoga-gatinuM lakSaNa e che ke 1 gati-pariNatinA baLane laine pudgala eka ja samayamAM eka lekAMtathI bIjA ja kAMta sudhI jaI zake che. 78
Page #657
--------------------------------------------------------------------------
________________ 178 ajIva-adhikAra. [ dvitIya ata pariNAmaprayukta zarIrAhAravarNagandharasasaMsthAnaviSayakatvaM prayoga gatenuM kSanam / ( 222 ) arthAta jIvanA pariNAmathI prerita evAM zarIra, AhAra, vaNu, gaMdha, rasa ane saMsthAna ( kRti ) dvArA kazatI gati te ' prayAga-gati ' jANavI. arthAt paranA prayatna dvArA utpanna thayelI gati te ' prayAga-gati ' che. visA-gatinuM lakSaNa atrendradhanuH pariveSAdirUpavicitrasaMsthAnaviSayakatvaM vistrasAgate. OMkSanam / ( 224 ) arthAt vAdaLAM, indra-dhanuSya AphrikanI vicitra AkRti sAthe saMbaMdha dharAvanArI gati te vizvasA--gati ' jANavI arthAt svabhAve utpanna thayelI gati te * visrasA--gati ' che. miagatinuM lakSaNu-- prayoga visrasAbhyA jIvaprayogasahacaritA cetanadravya pariNAma kumbhastambhAdiviSayakatvaM mizragaterlakSaNam / ( 225 ) arthAt prayAga ane visA e ubhaya dvArA jIvanA vyApAranI sahAyatAthI athavA svabhAvathI acetana dravyanA pariNAmarUpa je kumna, stambha vagere paratvenI gati che te 'mizra-ti' jANavI. gatinuM digdarzana-- * gati kahA ke gamana kahA ke prApti kahA te eka ja che. AnA dezAMtara ane paryAyAMtara AzrIne e bheda che. jemake huM muMbaithI surata gayA e dezAMtaraviSayaka gati che, jyAre mane krodha caDayo e paryAyAMtaraviSayaka gati che. A laukika udAharaNA thayAM. A saMbaMdhamAM lAkAttara udAharaNA anukrame e che ke paramANu eka samayamAM leAkanA eka cheDAthI khIje cheDe jAya che; ane AtmA vividha adhyavasAye prApta kare che. gati-zabdanA prayeAga keTalI rAte thAya che tenA uttara tarIke ( 1 ) prayAga--gati, ( 2 ) tata-gati, ( 3 ) baMdhana-chedana-gati, ( 4 ) u5pAta-gati ane ( 5 ) vihAyA-gati ema gatinA pAMca bhedo prajJApanA ( 5. 16 )nA 205mA sUtramAM batAvAyA che. temAM paMdara prakAranA prayAga vaDe mana vagerenA pudgaleAnI gati te prayAga-gati ' jANavI. A dezAMtara prAptirUpa gati samajavI, kemake jIva vaDe vyApAra karA 1 satya, asatya, satyamRSA ane asatyAmRSA e cAra jAtana mananA ane e cAra jAtanA vacananA prayAgA ema AThe vyApArI ane audArika, audvArika-mizra, vaikriya, vaikriya mizra, AhAraka, mAhAraka-mizra ane phAga ema cAyanA sAta prayAgA ema kule paMdara che.
Page #658
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA 59 yelA satya mana vagere pudgalenuM yathAyoga alpa ke bahu dezAMtaragamana thAya che. "tata" eTale vistIrNa". je grAma ke sanniveza javA mATe kaI eka vyakti nIkaLI hoya te jyAM sudhI tyAM na pahoMce tyAM sudhInI vacamAMnI mArgamAM ekeka pagaluM mAMDavA (pAdanyAsa) pUrvakanI tenI gati "tatagati che. A paNa dezAMtara prAptirUpa che eTaluM ja nahi jitu ene praga-gatimAM aMtabhava paNa thaI zake che, kemake pAda-nyAsa e zarIrajanya prayoga che. baMdhananA chedanathI uddabhavatI gati te "baMdhana-chedana-gati jANavI. jIve tyajI dIdhelA zarIra AzrIne athavA te zarIrathI vicuta thayelA jIva AzrIne A samajavI kitu kezanA saMbaMdhanA vicachedathI je oraDAnA bIjanI gati thAya che te na samajavI, kemake te te vihAgatine eka bheda che. 'upapAta" eTale "prAdurbhAva kSetra, bhava ane bhavanI apekSAe enA traNa prakAre paDe che. temAM kSetrathI AkAza samajavuM ke jyAM nArakAdi cha, siddha temaja pugale rahe che. bhava eTale karma janya saMsAra samaja. bhavathI karmanA saMgathI rahita padArtha eTale siddha ke pudgala samajavA. AkAza dvArA gati te "vihAgati che. ene upAdhinI apekSAe sattara prakAra paDe che. enAM nAma ane svarUpa nIce mujaba che - (1) pRzagati. eka paramANu bIjA paramANune sparza karate-enI sAthe saMbaMdhane anubhava karato gati kare te "pRza-gati che. AnAthI viparIta gati te (2) "aspRza-gati' DahevAya che. A pramANe prajJApanA-vRttimAM ullekha che. sthAnAMga-vRtti pramANe te prayatna-vizeSa dvArA kSetra pradezanA sparza pUrvakanI gati te "pRza-gati che, jyAre ethI viparIta te "amRAgati" che. AvI gati daramyAna eka paramANu paraspara saMbaMdhane anubhava karyA vinA gati kare che. eka samayamAM lekanA eka cheDAthI bIje cheDe janArA paramANunI gati AvI che. (3) upasaMpadyamAna gati. anyane Azraya laIne karAtI gatinuM A nAma che. dAkhalA tarIke dhana sAthavAhanA avalaMbana pUrvakane zrIdhamaSasUri vihAra.' AnAthI viparIta lakSaNavALI gati (4) "anupasaM5vamAna" kahevAya che. (5) pudgala-gati. eka samayamAM cauda rAjaloka sudhI je pugalanI gati thAya che te "pudagala-gati' che, (6) maMDUka-gati. deDakAnI mAphaka phUdatA kUdatA javuM te "maMDukagati che. (7) nAva-gati. meTI nadIomAM vahANa jema cAle che tema gati karavI te "nAva-gati' che. (8) naya-gati. naigamAdi sAta nAnI potapotAnA matanI puSTi athavA paraspara sApekSa evA sarva nA dvArA pramANathI abAdhita vastunI vyavasthA te "naya-gati che. (9) chAyA-gati. gheDe, hAthI, nara, kinnara, mahAraga, gaMdhava, vRSabha, ratha, chatra vagerenI chAyAne anusarIne ke tenA AdhArapUrvaka gamana karavuM te chAyA-gati" che. (10) chAyAnupAta-gati. chAyA-paDachAye puruSane anusare che, nahi ke puruSa tene. eTale ke chAyAnI AvI gati te "chAyAnupAta-gati" che. (11) lezyA-gati. tiryaMcAdi jenI nIlAdi vezyAnAM dravya maLatAM kRSNAdi leAnuM tapa pariNamana te "lezyA-gati" che. (11) vezyAnupAta gati. je vezyAnAM dravyanA grahaNa pUrvaka jIva mare che, te ja vezyA sahita te utpanna thAya che. A pramANe vezyAnA anusaraNa 1 juo zrIamaracandrasUrikRta pahmAnaMda mahAkAvya (sa 2, le. 17-292 )nI madIya AvRtti ( pR 15-39 ). . 2 sarakhA prajJApanAnA 105 mA sUtragata nimna-likhita ulekha - " jalesAI damyAI pariyArasA kAlaM kre| tallesesu upayajati / " [ yAni pArA ( kI vazAI lAIna mAjhA |
Page #659
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( dvitIya * * * achava-adhikAra. pUrvakanI gati te lazyAnupAta jANavI. (12) udizya pravibhakta gati. amuka AcAryAdine uddezIne tenI pAse javuM te A gati che. (14) catupuruSapravibhakta gati. (15) vaka-gati. vAMkI gatinuM A nAma che. enA cAra prakAra che -(a) ghaTTanatA, (A) staMbhanatA, (I) zleSaNatA ane (I) patanatA. khaMja-laMgaDA ke kheDAtA cAlavuM te prathama prakAra che. Deka vagere akkaDa rAkhIne cAlavuM te bIjo prakAra che. Uru vagerene jAnu sAthe saMbaMdha thAya tevI rIte cAlavuM te trIjo prakAra che. cAlatAM cAlatAM pI javAya te cothe prakAra che. A cAre prakAranI gatie jIvanI IcchA viruddha ane aniSTa hovAthI ene "vakagati" kahevAmAM Ave che. (16) paMkagati. kAdavamAM ke UMDA jaLamAM keIkane Teke laI gamana karavuM te "paMka-gati" che. baMdhanathI mukta thatAM je gati thAya te (17) "baMdhanavimecana-gati che. dAkhalA tarIke atyaMta pAkI gayelI kerI vagerenuM enA baMdhanathI mukta thaI visA dvArA-nirvAghAtapaNe nIce pI javuM te AvI gati jANavI. paratvanuM lakSaNa- . kA . pUrvabhAvitvaM paratvasya lakSaNam / ( 226) ' arthAta pUrve thavApaNuM te "paratva" kahevAya che. aparatvanuM lakSaNa. . . . rAjAvirAmavararAya DhAmA (227) arthAt pAchaLathI thavApaNuM te aparatva" kahevAya che. 4. atre e dhyAnamAM rAkhavuM ke je paravAparatvane kALanA paryAyarUpe ane ata eva javAdinA upakAraka tarIke gaNAvavAmAM Ave che te prazaMsAkRta ke kSetrakRta nahi paraMtu kAlakRta che. anya zabdomAM kahIe te paratvAparatvanA traNa prakAra cheH-(1) prazaMsAkRta, (2) kSetrakRta ane (3) kAlakRta. temAM AhaMta dharma para che-uttama che, jyAre vAmamArga apara che-hIna che-adhama che, e prazaMsAkRta paratvAparatva che. eka ja dizAmAM rahelA be padArtho AzrIne je kara hoya 'tene para kahe ane pAse hoya tene apara kahe e kSetrakRta paratvAparatva che. chatva ane kanikala asaka paravAparatva e kAlakata che. eTale ke soLa varSanI sthitivALAnI apekSAe ethI adhika sthitivALuM ( dAkhalA tarIke so varSa jeTaluM junuM) dravya para che, jyAre se varSanI apekSAe seLa varSanI sthitivALuM dravya apara che. juo tasvArtha-bhASya (pR. 353). A pramANe ApaNe ajIva padArtho dvArA jIva upara je je upakAra thAya che tenuM digdarzana karyuM. sAthe sAthe e upakAranAM lakSaNa pUrvaka tenuM svarUpa paNa vicAryuM. kAlane paNa vatanAdi dvArA jIva upara upakAra thAya che tenI paNa noMdha lIdhI. AthI kAla saMbaMdhI jaina temaja ana daSTie vizeSa uhApoha kara prAsaMgika samajAya che. temAM prathama te jaina daSTi anusAra
Page #660
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA. 581 kAlanA neyika ane vyAvahArika evA be bhede paDe che tene ullekha karIe. dravyanA vatanAdi paryAye te "naizcayika kAla" che, jyAre ticakranA paribhramaNathI utpanna thatuM ane samaya, Avali, muhUrta vagere dvArA nirdezAte kAla "vyAvahArika " che. vaLI taikSayika kAla te leka ane alaka ubhayatra vyApta che, jyAre vyAvahArika kAla te kevaLa aDhI dvIpamAM ja che. athavA vartamAna eka samaya e RjusUtra nayanI apekSAe "nezcayika kAla" che, kemake kevaLa vatamAna samaya vidyamAna che, jyAre bhUtakAla naSTa thaI gayela hovAthI ane bhaviSyakAla te hajI utpanna thayele nahi hovAthI e baMnenA samaye avidyamAna che. A avidyamAna samaya vyAvahArika kAla" che. A hakIkata kAla-lokaprakAzamAM jaMbadvIpanA vRttikAranA abhiprAya tarIke nIce mujaba darzAvAI che - * vartamAnaH punarta-brAnaivAna batAvavA asau naizcayikaH sarvo-'pyanyastu vyAvahArikaH / / 196 // " vetAMbara mata pramANe vastutaH te kAla e dravya ja nathI, kintu chAdi dravyamAM vata. - nAdi paryAya sAdhAraNa rIte levAthI upacArathI kAla e paryAyAmAM upakAraka gaNAtuM hovAthI ene dravya kahevAmAM Ave che eTale ke e aupacArika dravya che. atra keIne zaMkA thAya ke jyAre nezcacika kAla dravyanA vartanAdi paryAyarUpa che ane tema hovAthI te jIvanA paNa paryAyarUpa che te paryAya ane paryAthInI abhinna vyAkhyA karI ene chava gaNu joIe, jyAre ene te ApaNe atyAra sudhI ajIva tarIke oLakhAvI rahyA chIe te zuM yogya che? Ane uttara e che ke vata. nAdi paryAya e jIva temaja achava ema ubhaya AzrIne levAthI vaizcayika kAla jIvarUpa paNa ane achavarUpa paNa che, kintu jIva-dravya karatAM ajIva-dravyonI saMkhyA anaMta guNI hevAthI bahulatAne lakSyamAM rAkhIne kAlane sAmAnyataH ajIva tarIke nirdeza karAya che, A hakIkatane nimnalikhita sUtra samarthita kare che - zimAM maste ! zatti ghaNu?! mA ! vIrA vi banavA jevA " vyAvahArika kAlanuM svarUpa vyAvahArika kAlathI zuM samajavuM tene spaSTa nizAnavatatvanI nimnalikhita gAthAmAM karAyo che - " 'samayAvalI muhuttA, dIhA pakkhA ya mAsa varisA ya / bhaNio paliyA sAgara, ussappiNisappiNI kAlo // 13 // " 1 jue pR. para1. 2-3 chAyAkiI mAta! dANa ti rAjAne jotA ! vIrANIvADA samaya AvalikA muhUrtA divasAH pakSA va mAsA varSANi ca / maNiH : pAnA upakaraNI hAra .
Page #661
--------------------------------------------------------------------------
________________ 582 achavaadhikAra | [ ditIya arthAta samaya, AvalikA, muhUta, divasa, pakhavADiyuM, mahine, varSa, papama, sAgaropama, utsarpiNI ane avasarpiNI ( temaja kAla-caka) e sarva vyAvahArika kAla che. samaya paratve to paramA pRSThamAM ApaNe vicAra karI gayA chIe. chatAM ahIM enA saMbaMdhamAM eTaluM umerIzuM ke kaI sazakta yuvaka pitAnA saMpUrNa sAmarthya vaDe bhAlAnI tIvra aNI vaDe kamaLanAM se patrane bhede te upalaka daSTie ema lAge ke eka sAmaTAM badhAM patro teNe vadhyAM, paraMtu vAstavika rIte eka patrane bhedIne bhAlAnI aNI dvArA bIju patra te bheTe teTalAmAM asaMkhyAta samaya pasAra thaI jAya che. A saMbaMdhamAM bIjuM kazuM vastranuM udAharaNa ApI zakAya che. jemake eka tadana jINuM zIrNa vastrane phADatI veLA te jhaTa phATI gayuM evI sAmAnya mAnyatA che, paraMtu kharI rIte te ekeka tAMtaNune tuTatAM asaMkhyAta samaye vItI jAya che. vizeSa zuM kahevuM ? AMkhane eka palakAre thAya eTalAmAM paNa asaMkhyAta ne pasAra thaI jAya che. vaLI sarvajJa samayanA svarUpanA jANakAra hovA chatAM tene nideza ravA asamartha che, kemake ATale vakhata te samaya kahevAya eTaluM teo kahe teTalAmAM paNa asaMkhya samaya pasAra thaI jAya. A uparathI samaya keTale sUkSmatama che te samajAyuM haze. tAvika daSTi anusAra je samayanI vyAkhyA tatvArtha (a. 4, sU. 15)nA bhAgya (pR. 292)mAM nIce mujaba maLI Ave che te mananIya che - "paramasUkSmakriyasya sarvajaghanyagatipariNatasya paramANoH svAvagAhanakSetravyatikramakAla: samaya ityucyate paramaduradhigamo'nirdezyaH / " asaMkhya samaye maLIne eka AvalikA thAya che. 1, 67, 77, 216 AvalikA maLIne eka caMdra-muhUrta thAya che. AthI muhUrtAnA saMbaMdhamAM e vAtane ullekha kare prastuta samajAya che ke enA be prakAre cheH-(1) caMdra muhUrta ane (2) sUrya-muhUrta. A pramANe muhUtanA be prakAre paDe temAM Azcarya jevuM kazuM nathI, kemake vyAvahArika kAlanI gaNanA sUrya ane caMdranI gatine AbhArI che. 13 caMdra-muhUrta maLIne eka sUrya--muhUta thAya che ane 30 caMdra-muhUta maLIne eka sUryadivasa thAya che. A trIsa muhartonAM judAM judAM nAme che ane sUryodayathI mAMne te nIce mujaba che - (1) ruka, (2) zreyasa, (3) mitra, (4) vAyu, (5) sumIta, (6) abhicaMdra, (7) mahendra, (8) balavAna, (9) pakSama, (10) bahusatyaka, (11) aizAna, (12) tastha, (13) bhAvitAtmana, (14) vaizravaNa, (15) vAruNa, (16) AnaMda, (17) vijaya, (18) vizvasenaka, (19) prAjApatya, (20) upazama, (21) gaMdharva, (22) agnivezyaka, (23) zatavRSabha, (24) AtAvAna, (25) amama, (26) aruNavAnuM, (27) bhIma, (28) aSabha, (29) sarvArtha ane (30) rAkSasa. sUryamuhUtane vyavahAra jagatamAM pracalita nathI, lokika temaja lokottara gaNanAmAM paNa pracalita vyavahAra te caMdramuhUtane ja che. muhUrtanI peThe divasanA paNa be prakAra cheH-(1) sUrya-divasa ane (2) caMdra-divasa, sUrya-divasanuM bIjuM nAma "ahorAtra che ane te
Page #662
--------------------------------------------------------------------------
________________ ulAsa ] AhaMta darzana dIpikA. 583 30 caMdramuhUrta yAne 60 ghaDI eTale che. caMdra-divasanuM bIjuM nAma "tithi che ane te 2016 caMdramuhUrta jeTalI che. tithine AdhAra caMdranA kSaya ane enI vRddhi upara rahelo che. amuka sthAnamAM sUryanuM prathama darzana te " udaya" che ane tenuM adazana te "asta" che. sUryanA udayathI te asta sudhInI tenI kiyAthI divasane vyavahAra karAya che, jyAre enA astathI te udaya sudhInI kriyAthI rAtrine vyavahAra karAya che. dina-rAtrine trIsamo bhAga te muhUrta che. ane paMdara dina rAtri e "pakSa yAne "pakhavAyuM" kahevAya che. eka pakhavADiyAmAM sUrya saMbaMdhI 15 dina ane 15 rAtri Ave che. temAM paMdara dinanAM nAmo jaMbudvIpa prajJapti (sU. 15ra)mAM nIce mujaba ApelAM che - (1) pUrvAga, (2) siddhamarama, (3) manahara, (4) yazobhadra, (5) yazadhara, ( 6 ) sarvakAmasamRddha, (7) indramUrdhAbhiSikta, (8) saumanasa, (9) dhanaMjaya, (10) arthasiddha, (11) abhijAta, (12) atyazana, (13) zataM jaya, (14) anivema ane (15) upazamAM jema A catuSmaharAtmaka dinanAM vividha nAme che tema catubaharAtmaka paMdara rAtrinAM, nAma nIce mujaba che - (1) uttama, (2) sunakSatrA, (3) elApatyA, (4) yazodharA, (5) saumanasA, (6) zrIsaM. bhUtA, (7) vijayA, (8) vaijayaMtI, (9) jayaMtI, (10) aparAjitA, (11) IcchA, (12) samAhArA, (13) tejA, (14) atitejA ane (15) devAnaMdA, devAnaMdAnuM bIjuM nAma "nirati paNa che. A pramANe ApaNe sUrya-dina ane sUrya-rAtrinAM nAme ullekha karyo. have dina-tithi ane rAtri-tithinAM nAmo joI laIe. temAM dina-tithinAM nAme nIce mujaba che - (1) naMdA, (2) bhadrA, (3) jayA, (4) *tucchA ane pUrNa. rAtri-tithinAM nAme anukrame (1) ugravatI, (2) bhagavatI, (3) yazomatI, (4) sarvasaddhA ane (5) zubhanAmA che. atra keI prazna kare ke dina-tithi ane rAtri-tithinI saMkhyA te paMdara paMdaranI che chatAM atra pAMca pAMca nAme ja kema ApyAM che te tene uttara e che ke ekamane divase je tithi che e ja nAmavALI tithi chaThane divase temaja agyArasane divase paNa che eTale ke ekanA eka nAmavALI tithi pakhavADiyAmAM traNa traNa che. spaSTa zabdomAM kahIe te ekama, chaTha ane agyArasane divase dina-tithi "naMdA ane rAtri-tithi 'ugravatI' jANavI. e pramANe pAMca pAMca divasane aMtare tenI te tithi samajavI. 1-3 tikaDakanI zrImalayagiririkRta vRttinA 60 mA patramAM Ane badale sarvakarmasamRddha', "agnivaya ' ane "saumanasI ' e nAma che. 4 AnuM bIjuM nAma " riktA' paNa che.
Page #663
--------------------------------------------------------------------------
________________ achava-adhikAra, [ ditIya paMdara ahorAtranuM eka "sUrya-pakSa kahevAya che, jyAre paMdara tithionuM eka "caMdra-pakSa kahevAya che, paraMtu loka-vyavahAra pramANe pakhavADiyAthI caMdra-pakSa samajavAmAM Ave che. bahula pakSa ane zukla pakSa ema be pakSo che. pAMca prakAranA mahinA- be pakSa maLIne eka mAsa yAne mahine thAya che ane tenA pAMca prakAre che-(1) 30 ahorAtrane eka sAvanamAsa, tumAsa yAne kamaramAsa; (2) 3. aherAtrane eka sUryamAsa; (3) 29 ahorAtrane yAne 30 tithine eka cAMdramAsa; () 2 ahorAtrane eka nakSatramAsa; ane (5) 31; ahorAtrane eka abhivardhitamAsa. leka-vyavahAramAM cAMdra-mAsa pracalita che. cha sUryamAsanuM yAne 183 aherAvanuM eka "sUryAyana thAya che. te dakSiNAyana ane uttarAyaNa ema be jAtanuM che. 132 ahorAtranuM eka "caMdrAyana thAya che, paraMtu lekamAM sUryAyana vizeSa pracalita che. bAra mAsanuM eka varSa thAya che. AnAM nAme laukika ane lettara ema be prakAranAM che. temAM zrAvaNa, bhAdrapada, Azvayuja (Azvina), kAtika, mArgazIrSa, poSa, mAgha, phAlgana, caitra, vaizAkha, jayeka ane ASADha e laukika nAma che, jyAre abhinaMdita, pratiSThita, vijaya, prItivardhana, zreyAna, ziva, zizira, himavAna, vasaMta, kusumasaMbhava, nidAgha ane vanaviraha e anukrame zrAvaNAdinAM kensara nAme che. juo jaMbudvIpaprApti (sa. 152). varSanA pAMca prakAre- jema mAsanA pAMca prakAre paDe che tema pratyeka mAsathI bAra guNA evA varSanA pAMca prakAre che-(1) 360 ahorAtranuM eka sAvana varSa, RtuvarSa yAne karmavarSa (2) 366 ahorAtranuM eka saravarSa, (3) 354 ahorAtranuM eka cAMdravarSa, (4) 321 ahArAtranuM eka nakSatra, ane (5) 3834 aherAtranuM eka abhivardhita varSa. abhivadhita varSamAM tera cAMdra-mAsa Ave che. pAMca varSa-cAMdra, cAMdra, abhivardhita, cAMdra ane abhivardhita nAmavALA ema pAMca saMvatsare maLIne eka "yuga thAya che. badhA maLIne AnA 1930 aherAtra eTale pAMca sauravarSa thAya che. vIsa yuga maLIne eka varSazata, daza varSazata maLIne eka varSa sahasa ane se varSa sahasa maLIne eka lAkha varSa thAya che. 1 aMdhakAranI baddalatA hovAthI A nAma sArthaka che. lokamAM ane kRSNa pakSa' kahevAmAM Ave che. 2 gesnAthI dhavalita hovAthI A nAma caritArtha thAya che. 3-4 jayotiSkaraDakanI TIkAnA 59 mA patramAM pratika ane hemavAna evAM nAma sUcavAyAM che. jyAre upara ApelAM nAme ja baLIpanI zrIzAnticandrakata vRtti anusAra che,
Page #664
--------------------------------------------------------------------------
________________ Bal ] AhaMta darzana dIpikA. jaina zAstramAM sAmAnya gaNitanI peThe 118 aMka sudhInI ja saMkhyAnAM nAma nathI, paraMtu 194 athavA matAMtara pramANe 250 aMka sudhInI saMkhyAonAM nAma che. te nAma anusAra 1 mema, za, sI, CM2, 6A 6 // 2, sAma, sAbha, 417, 6 , amana, pa, nikharva, mahApadha, zaMku, jaladhi, aMtya, madhya ane parArdha e enAM nAmo che : " 2 A saMkhyAmAM 54 AMkaDA ane 140 mIDAM che 75826325307301024157673565875949841218869848080183241 54 mA 57 140 bhI bhUI ase jabUddha prajJapti, sthAnAMga (sthA. 2, u. 4 95), mAthura vAcanAne anusaranAra anuyAgadvAra (sa. 137) ityAdi pramANe zIrSaprahelikAnuM A svarUpa prApta thAya che. 3 A saMkhyAmAM 70 aMka ane 180 zUnya che. 18755179551125954 90 0969481343977079746549426 1977777476572573457186816 e 70 a kaDA paMchI 180 mIDAM mUkIe eTale jayotiSka raMDaka pramANenuM zIrSakahelikAnuM svarUpa prApta thAya che. 3 A rayo me Br:"puSvANa sayasahastaM / pukhya calasIguNaM bhave layaMgabhiha hamegaM / tesi pi sayasahassaM culasIguNaM layA hoha // 64 // [ pUrvANAM zatasahasraM caturazItiguNaM bhavati latAmiha / teSAmapi zatasahasraM caturazItiguNaM latA bhavati / ].. tatto mahAlayANaM culasI ceva sayasahassANi / maliNaMgaM nAma bhave patto bocchaM samAsegaM // 65 // [ tato mahAlatAnAM caturazItireva zatasahasrANi / nalinA nAma bhavati ito vakSye samAsena // ] naliNa mahAnaliNaMgaM havA mahAnaliNameva nAyavyaM / / paumaMgaM taha paDarma tatto ya mahApaumaaMgaM / / 66 / / [ nalinaM mahAnalinAGgaM bhavati mahAnalinameva jJAtavyama / pamA tathA padmaM tatazca mahApanAma // ] havA mahApaumaM ciya tato kamalaMgameSa nAyabbaM / kamalaM ca mahAkamalaMgameva parato mahAkamalaM // 6 // [bhavati mahApadmameva tataH kamalAnameva jJAnavyama / kamalaM ca mahAkamalAmeva parato mahAkamalam / ] kumuyaMga taha kumuyaM tatto ya tahA mahAkumuyaaMga / tatto parato ya mahAkumuyaM taDiyaMga boddhavvaM // 68 / / / kumuvA tathA kumudaM tatazca tathA mahAkumudAAma / tataH paratazca mahAkumudaM truTitAcaM boddhavyam // ] tuDiya mahAtuDiyaMgaM mahatuDiyaM aDaDaMgamara prN| " parato ya mahAraDaaMga tatto ya mahAaDaDameva // 69 // [truTitaM mahAtruTitAGga mahAtruTitaM aDarAkamAI param / paratazca mahAraDAGgaM tatazca mahADaDameva // ]
Page #665
--------------------------------------------------------------------------
________________ 586 achava-adhikAra [ dvitIya varSonI saMkhyAnAM nAmo sUcavAtAM hovAthI ApaNe ene ulekha karIzuM. emAM 84 lAkhane pUrvIga' saMjJA apAyelI che. evI rIte 84 lAkha pUrvogane pUrva' kahevAmAM Ave che, 84 lAkha pUrvane "guTitAMga nAma ApavAmAM Ave che ane ATalA varSonuM AyuSya A avasarpiNInI apekSAe prathama tIrthakara zrISabhadevanuM hatuM e jaina zAstramAM ullekha che, 84 lAkha truTitAMga maLIne eka truTita thAya che. e pramANe nIce mujabanI saMkhyA eka ekathI 84 lAkha guNI che 'truTita, aDaDAMga, aDaDa, avavAMga, avava, hUhukAMga, haka, utpalAMga, utpala, padhAMga, padha, nalinAMga, nalina, arthanipUrAMga, arthanipUra, ayutAMga, ayuta, nayutAMga, nayuta, prayutAMga prayuta, cUlikAMga, cUlikA, zIrSaprahelikAMga, ane zIrSaprahelikA. A pramANenAM nAme jaMbadvIpaprApti (sU. 18)mAM ApelA che. pUrvadhara vAlabhya prAcInatara AcArya kRta jyotiSkaraMDaka pramANe te pUrva, latAMga, latA, mahAlatAMga, mahAlatA, nalinAMga, nalina, mahAnalinAMga, mahAnalina, pAMga, paddha, mahApadyAga, mahApa, kamalAMga, kamala, mahAkamalAMga, mahAkamala, kumudAMga, kumuda, mahAkumudAMga, mahAkumuda, truTitAMga, truTita, mahAgruTitAMga, mahAgruTita, aThaDAMga, aDaka, mahAaDaDAMga, mahAaDaka, UhAMga, Uha, mahAUhAMga, mahAUha, zIrSaprahelikAMga ane zIrSaprahelikA evAM nAme che, jabuddhIpaprAptinI upAdhyAya zrIzAticandagaNikRta ratnamaMjUSA nAmanI vRttinA 9ramA patramAM kahyuM che tema zIrSaprahelikA sudhInAM varSo jeTalA kAla-mAnathI, keTalAka ratnaprabhAgata nArakenuM, bhavanapationuM, vyaMtarenuM temaja suSamaduHSama ArAmAM saMbhavatA narenuM ane tiryAnuM AyuSya mapAya che. AnAthI paNa adhika kALa ke jenuM svarUpa sarSapa-catuSkalyanI prarUpaNAthI sUcavAya che te paNa saMkheya kALa che, kintu anatizAyIo ane vyavahAra karI zake tema na hevAthI te kahyuM nathI.' zIrSaprahelikAthI adhika kALa upamA dvArA darzAvAya che, jyAre zIrSaprahelikA sudhIne kALa gaNitacara AyuSya-sthiti saMbaMdhI che. UhaMgaM pi ya UhaM havA mahalaM va UhaMga ttto| mahAUhaM havA hu sIsapaheliyA hoi nAyavyA // 70 // [ UhAmapi ca UhaM bhavati mahata ca UrakaM tataH / mahohaM bhavati tu zIrSaprahelikA bhavati jJAtavyA // patthaM sayasahassANi culasII ceva hora gunnkaarii| pakkekami uThANe aha saMkhA hoha kAlaMmi // 71 // " pakaikasmistu sthAne'tha sakhyA bhavati kAle // ] 1 Avo bhAvArtha sthAnAMga ( sthA. 2, u. 4. sU. 5 )nI zrIabhayadevasati vRttinA 87mA patramAM paNa najare paDe che.
Page #666
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] A ta darzana dIpikA, 587 kAlanA atIta, vartamAna ane anAgata e pramANe jema traNa prakAro paDe che. tema enA saMkhyAta, asaMkhyAta ane anata evA paNa traNa prakArA paDe che. temAM sakhyAta kAlanuM svarUpa ApaNe joyu. je kALanI gaNanA thai zake tema nathI, kintu je upamA dvArA darzAvI zakAya che te asaMkhyeya kAla che. enA palseApama, sAgaropama vagere bheda che. enAM svarUpe te ApaNe 78mAthI 82 sudhInAM pRSThamAM joi gayA chIe. anata kAlanA atha e che ke te asakhyAta karatA adhika che ane vaLI samagra kAla AzrIne vicArIe te jenA ata AvatA nathI te anaMta kAla che, vyAvahArika kALanA vibhAgAnI salanA nIce mujaba rajI karI zakAya tema cheH- nivibhAjya kAla 9 samaya jaghanya yukta asaMkhya samarcA 256 AvalikA 222332 AvalikA 2 ucchvAsa 1033 bhava 7 prANa 7 sTeka 38aaaa lava 2 ghaDI 77 lava 65,536 kSullaka bhava 1,67,77,216 AvalikA 3703 prANa 2 ghaDImAM eka samaya eche = = RE - = = = = 1 = = = = = = = 1 samaya jadhanya aMtarmuhUta 1 AvalikA 1 kSullaka bhava 1 ucchvAsa athavA 1 niHzvAsa 1 prANa 77 22 1 stAka 1 lava 1 ghaDI ( nAlikA ) 1 cadrasuta 19 ,, ,, 29 "" 1 jue SaDazIti nAmane cethe| kI ( gA. 78 ) athavA kAla-lAprakAza "" "" 1 utkRSTa aMta hata ( mhA, 210 ). 2 sthAnAMga ( sthA. 2, 3. 4, su 95 )mAM temaja ja bUThThIpaprajJapti ( sU. 18 )mAM A saMbaMdhamAM kahyuM che ke-- .dusse aLAilsa, niTiksa taMtuLo | page pANanIdAse, vana ' tALu ' tti 3 I ' [ hRSTasyAnavaglAnasya nirupakliSTasya jantunaH / pI 30Ata(yu)ni:zvAsa paNa 8 prALa' phyucatte ] arthAta huSTa-viSAdathI rahita, ghaDapaNathI mukta, kSudhAdi vaDe adRSTa-duLa nahi evA prANInA eka ucchvAsa ane eka ni:zvAsa maLIne jeTalA kALa thAya te prANu' kahevAya che.
Page #667
--------------------------------------------------------------------------
________________ 588 achava-adhikAra [ dvitIya 3o caMdramuhUrta 1 prahara ghI 13 caMdramuhUrta 1 sUryamuhUrta 30 (caMdra)muhUrta 1 ahorAtra 8 prahara 15 ahorAtra 1 pakSa 2 pakSa 1 mAsa 2 mAsa 1 Rtu 6 mAsa 1 ayana 3 tuM 2 ayana 16 Rtu 5 sauravarSa 1 yuga 84 lAkha varSa 1 pUrvAga 84 pUrvAga 1 pUrva asaMkhya varSa 1 popama 10 koTAkoTi pApama 1 sAgaropama 10 ,, sAgaropama = 1 utsarpiNI athavA 1 avasarpiNI 1 kAla-caka 1 utsarpiNI ane avasarpiNI = ,, ,, anaMta kAla-caka = 1 pudagala-pAvata 20 e che A pramANe ApaNe jene daSTie vyAvahArika kAlanuM svarUpa joyuM ane temAM 84 nA saMkhyAnI pradhAnatA avalokI. bhAratIya vaidika kAlagaNanAmAM te sAmAnya rIte 6 ane 60 e be ke vadhAre mahattvanAM che. AnI pratIti thAya te mATe nIce mujabanuM keka avakIe - 60 paLa = 1 ghI = ahorAtra 60 arAtra = 1 Rtu ( 6 Rtu = 1 varSa 60 varSa = 1 saMvatsara-cakra 6 saMvatsara-cakra-1 divya varSa = 360 mAnava varSa 1 prAvRTa, varSa, zara, hemanta, vasata ane grISma ema cha Rtuo che. tiSkaraDakamAM " pAusa yAsAraso sarao hemaMta vasaMta gimhA yA epa khalu chappi uU jiNavaradiTThA mae siTThA // 26 // " prAvRddha varSA rAtra: zarada hemanto vasanto grISmazca / pate khalu SaDapi tamo jinavaradizA mayA ziSTAH // 1
Page #668
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] satya yuga = 400 + 3000 + ,, tretA = dvApara = ki = 1000 + 2000 + "" "" Ahuta darzana dIpikA. divya varSa divya varSa saMdhyA divya varSAM sadhyAMza krinca varSa 400 300 200 100 cAra yuga = 14320002 mAnava varSa 1000 divya yuga = = + + + + = 40. 300 200 100 = = 4800 = = 12000 divya varSa = 1 ddivya yuga ( mahAyuga ). 1 brahmadina athavA 1 brArAtri. 4320000000 mAnava va 1 manvaMtara. 171 dibya yugA (catu 714 saMdhisahu manvaMtara gI) = 1 brahmadina athavA 1 kalpa. 1-4 sarakhAve! manusmRti ( a. 1 )nAM nimnalikhita padyoH" camAcAMdu: pannAni, thaLamAM tu hAM cunam / tasya tAvacchatI sandhyA sandhyAMzazca tathAvidhaH // 69 // itareSu sasandhyeSu, sasandhyAMzeSu ca triSu / jApAcana thasente, sannAni sAni 2 || 73 || yadetat parisakhyAta - mAdAveva caturyugam / etad dvAdazasAhasraM devAnAM yugamucyate // 71 // devikAnAM yugAnAM tu, sahasraparisaGkhyayA / pramAmadoruM, tAmasI rAtriya 2 | 72 || 31 = 1728000 * 1296000 3600 2400 = 864002 1200 = 432000 thavA uparAMta cAre yuganA ekatrita kAlanA trIjo bhAga vyatIta thAya che. 5 AthI karIne eka pUrva varSImAM 1, 63, 73, 333 evI cAre yuganI pUrNa parAvRttio 6-7 sarakhAvA sUryasiddhAMta ( a. 1 )nA nIce mujabanA zlokA:~ yugAnAM saptatiH saikA, 'manvantara' mihocyate / kRtAbda saGkhyA tasyAnte, 'sandhiH' prokko jalaplave // 18 // sasandhayaste manavaH, kalpe jJeyAzcaturdaza / sapramANa: yApArI, sandhi: padmayA: mRtaH // // itthaM yugasahasreNa, bhUtasaMhArakArakaH / Aro prAima pro, rArthI taya tAkatI ra0nA ' vee mAnava va 1 8 kRta, zvetA, dvApara ane kali e cAra caraNeA che. dareka yugane eka yugacaraNu ' kahevAmAM Ave che, jyAre e cAre ekatrita thatAM jeTalAM varSoM thAya che eTalA kALane Ave che. pratyeka yuga caraNune bArame| bhAga saMdhi ' kahevAya che. mahAyuga kahevAmAM sAva, 9 vAya'bhU, svAreAcik, uttama tAmata, raivata, cAkSuSa, vaivasvata, brahma sAva dharma sAvarNa, stra sArpaNuM, raugya sArvANuM ane bhautika sA`i e 14 ' dakSa sA, manvaMtarI che.
Page #669
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIva-adhikAra. [ dvitIya kAlanuM' prakaraNa ApaNe A pramANe pUrNa karIe te pUrve 5. sukhalAla saMghavInA 'bhAratIya denAnI kALatattva sadhI mAnyatA ' nAmanA lekhamAMthI mananIya 5ktio uSkRta karavI Avazyaka samajAya che, kemake A lekha dvArA kALanA sabaMdhamAM ArcAnA vicAra prAcIna samayamAM kevA hatA ane temAM vakhata jatAM kevu ane kaiTaluM parivartana thayuM te jANI zakAya tema che. A vicAryA bAda jaina mAnyatAonA samanvayanA paNa gheADA ghaNA UDApeAha karIzuM. 290 " eka ja kSetra ke dezanI a Mdara jude jude vakhate temaja bhinna bhinna dezeAmAM eka ja vakhate Rtu-bheda ane kArya -bheda dekhAya che. A dekhAtAM prAkRtika sthULa ane sUkSma e badhAM parivatanA mAtra tApa-kramanI cUnAdhikatA ane vAtAvaraNanI-havApANInI bhinnatA upara ja avalabelAM nathI, paNa tenu kai khAsa kAraNa DAvuM joie. enuM kAraNu mAnyA sivAya prAcIna kALanA leAkeAnI buddhi parivata nAnA khulAsA karI zakatI nahi ane tethI ja jUnA jamAnAmAM kAla-tattva upara vicAra thavA lAgyA ema A lekhaka mahAzaya jaNAve che. bhAratIya darzInanA ( 1 ) vaizvika, ( 2 ) auddha ane ( 3 ) jaina ema traNa vibhAgeA pADI zakAya che. temAM vaidika sAhityanA mULa AdhAra vedo ane upaniSado che. vedo ane upaniSadomAM tattva-vicAraNAnAM chUTAM chavAyAM bIja che, paraMtu temAM e vicAraNAoe spaSTa, kramabaddha ane sayuktika danAnuM rUpa prApta karyuM" nathI; tethI ja kAla-tattvane lagatI cAkkasa mAnyatAo AmAMthI maLatI nathI.r A mATe dazana-kALa tarapha vaLavuM joIe ane dArzanika sAhitya tapAsavuM joie. vaizvika darzananA sthUla rIte cha vibhAgeA pADavAmAM Ave cheH-( 1 ) vaizeSika, ( 2 ) nyAya, ( 3 ) sAMkhya, ( 4 ) yAga, ( 5 ) pUrva sImAMsA ane ( 6 ) uttaramImAMsA, kAla-tattvanI mAnyatAne spaSTa samajavA mATe A cha darzanene be vargAmAM vaheMcavA jarUrI jaNAya che. prathama vargamAM vaizeSika, nyAya ane pUrva sImAMsA' ane bIjA vargImAM bAkInAM 1 A lekha purAtattva ( va 1, a. 1, pR. 18-24 )mAM chapAyelA che. * 2 kAla zabdanA prayAga mATe upaniSad vAkya keAza jovAthI kauzItika, chAMdAgya, bRhadAraNyaka, zvetAndhatara, maitri vagere upaniSadAmAM aneka sthaLe prasaMge prasaMge kAla zabdane ullekha thayelA jaNAze, paraMtu e prasa MgeA vAMcanAra ane vicAranAra A matane maLatA thaze. 3 pUrva mImAMsA darzana karmakAMDa viSayaka vaidika tionI vyavasthA ane upapatti karatu` hovAthI te jJAnapradhAna uttaramImAMsA ( vedAMtadana )nA mA sarala kare che. ethI karIne tame enuM pUrvAMga cAne nikaTavartI dana gaNAya che. bAkI prameyanI bAbatamAM teA e be vacce uttara dhruva ane dakSiNa dhruva jeTalu aMtara che. jemake pUrvamImAMsA AtmAnu anekatva svIkAre che, paramANu vagere jaDa dravyAne svataMtra mAne che, ekSamAM naiyAyikAnI peThe buddhi vagere guNAne nAza ane AnA abhAva mAne che, tyAre uttara mImAMsA pradhAnapaNe eka ja AtmA agara brahmane vAstavika svIkArI, te sivAyanA samasta prameyezane mAyika gaNe che ane mekSamAM akhaMDa AnaMda mAne che. pUrva` mImAMsA prameyonI bAbatamAM vaizeSika ane nyAya darzInane ja pradhAnapaNe anusare che dAkhalA tarIke tapAse tenI indriya sabaMdhI mAnyatA. jue A saMbaMdhamAM jeminisUtra ( a. 1, pRA. 1, adhi. 4, sU. 4 )nI zAdIpikAnuM 35 mu` pRSTha.
Page #670
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA. traNa eTale sAMkhya, ga ane uttara mImAMsAne samAveza karAya che. pahelA vargane svataMtra kAlavAdI ane bIjAne asvataMtratAlavAdI tarIke oLakhAvIzuM. * vaizeSika darzananA praNetA zrIkaNAda traSie kAla-tattva saMbaMdhI cAra sUtre racyAM che. temAM prathama sUtramAM kAla-tatvane svataMtra sthApita karavA temaNe keTalAMka liMge varNavyAM che. teo kahe che ke amuka vyaktithI amuka vyakti jayeSTha che agara kaniSTha che tevI pratAtinuM mukhya kAraNa temaja vividha kAryomAM thatI yaugapA, cira ane kSipra pratItinuM mukhya kAraNa keI svataMtra tattva hovuM joIe. A svataMtra tava te "kAla" che. pachInAM traNa sUtramAM kAla-tavane dravya, nitya, eka ane sakaLa kAryonA nimitta tarIke oLakhAvavAmAM AvyuM che. nyAya darzananA praNetA zrIgatama trASie kaNadaRSinI peThe pitAnA paMcAdhyAyI sUtramAM kaI paNa sthaLe kAla-tatvane siddha karavA ke tenuM svarUpa darzAvavA kaze ullekha karyo nathI. tenuM kAraNa e che ke e RSi pitAnA darzanamAM pradhAnapaNe pramANanI ja carcA kare che ane prameyanI bAbatamAM vaizeSika darzanane anusare che, a. 2, A. 1, sU. 23 mAM dizA ane kAlane nimittakAraNarUpe varNavI kAla-tava paratve pite vaizeSika mAnyatAne maLatA che ema temaNe sUcana karyuM che. pUrva mImAMsAnA praNetA zrI mini RSie potAnAM sUtramAM kAla-ta paratve kazo ullekha karyo nathI. enuM kAraNa e che ke temanuM pradhAna uddezya karmakAMDa saMbaMdhI vaidika matrenI vyavasthA karavAnuM che. chatAM pUrva mImAMsAnA prAmANika ane samartha vyAkhyAkAra pArthasAthe mizranI zAsadIpikA uparanI TIkA nAme yuktisnehaprapUraNa siddhAntacadrikAmAM paM. rAmakRSNa kAla-tatvane aMge mImAMsaka mata darzAvatAM vaizeSika darzananI ja mAnyatAne svIkAra karyo che. phakta teo e darzanathI eTalI ja bAbatamAM judA paDe che ke vaizeSike kAlane parokSa mAne che, jyAre mImAMsake tene pratyakSa mAne che. - sAMkhya dazanamAM svataMtra ane mULa tattva tarIke kevaLa prakRti ane puruSane ja niza che. AkAzadizA ane mane paNa e kazanamAM prakRtinA vikAre manAya che. jethI karIne e 1 bIjA vargamAM sAMkhya sAthe yogane rAkhavAnuM kAraNa e che ke yoga darzana sAMkhya darzananAM ja prameya svIkAre che. te baMne vacce je bheda che te kevaLa upAsanA ane jJAnanI gauNa-padhAnatA paratve che. uttara mImAMsA re ke sAMkhya darzanathI AtmA vagere prameyanI bAbatamAM tadana juduM paDe che. chatAM kAlanI mAnyatAmAM te baMne eka che. 2 A rahyAM e vizeSika darzana (adhyAya 2, Ahunika 2 )nAM cAra sUve - " aparasminnaparaM yugapazciraM kSimiti kAlalikAni / / dravyatvanityatve vAyunA vyAkhyAte / 7 / tavaM bhAvena / 8 / nityeSvabhAvAdanityeSu bhAvAta kAraNe dAdAjIta 5 1 ! " 3 caukhambA sirijha (pR. 254)mAM A rahyuM e sUtra - virAjAzAzakaze praNAma !"
Page #671
--------------------------------------------------------------------------
________________ 592 achava-adhikAra.' [ dvitIya darzanamAM "kAla" nAmanuM koI svataMtra tatva nathI. e darzana anusAra kAla e eka prAkRtika pariNamana mAtra che. prakRti nitya chatAM pariNamanazIla che. A sthaLa ane sUkSama jaDa jagata prakRtine vikAra mAtra che. vikAra ane pariNAmanI paraMparA uparathI ja vizvagata sarva kAlasAdhya vyavahAranI upapatti sAMkhya darzana karI le che. e hakIkata sAMkhya darzananA mULa sUtramAMthI ja tarI Ave che. yogadazananA praNetA maharSi zrIpataMjalie pitAnAM sUtramAM kAla-tatvanA svarUpa para svalpa paNa sUcana karyuM nathI, kintu e darzananA prAmANika bhAgyakAra zrIvyAsa RSie trIjA pAThanA bAvanamAM sUtranI vyAkhyA karatAM kAla-tatvanuM spaSTa svarUpa AlekhyuM che ane te barAbara gadarzanamAnya sAMkhya darzananA prameyane baMdhabesatuM che. teo kahe che ke muhUta, prahara, divasa vagere laukika kAla-vyavahAre buddhikRta nAnA moTA vibhAgo upara avalaMbelA che. kSaNa e vAstavika che, paNa te mULa tatvarUpe nahi; mAtra koI paNa mULa tattvanA pariNAmarUpe te satya che. je pariNAmane buddhithI paNa bIje vibhAga na thaI zake tevA sUkSmAtisUkSama pariNAmanuM nAma "kSaNa che. e vAtane spaSTa karatAM teo kathe che ke eka paramANune pitAnuM prathama kSetra che bIjuM kSetra prApta karavAmAM jeTalo vakhata vIte che te ja vakhatanuM arthAta paramANune parimANa-dezane atikramakaravAmAM pasAra thatA vakhatanuM nAma "kSaNa che. A rIte jotAM kSaNa e mAtra kriyAnA avibhAjya aMzane saMketa che. yoga darzanamAM sAMkhya darzanane saMmata jaDa prakRti tava ja kriyAzIla manAyeluM che. tenI kriyAzIlatA svAbhAvika tene kriyA karavAmAM anya tatvanI apekSA nathI. tethI yoga darzana ke sAMkhya darzana kriyAnA nimitta-kAraNa tarIke vaizeSika darzananI peThe kAla-tatvane prakRtithI bhinna-svataMtra svIkAratuM nathI, e bAbata barAbara sAbIta thAya che. uttara mImAMsA vedAMta darzana yA paniSada darzananA nAmathI prasiddha che. enA praNetA - maharSi zrIbAdarAyaNe kaI paNa sUtramAM kAla-tattva paratve spaSTa ullekha karyo nathI, paNa e daza nanA mukhya vyAkhyAkAra zaMkarAcAryuM mAtra brahane ja mULa ane svataMtra tatva svIkArI anya sUkSma ke sthaLa jaDa jagatane mAyika agara te avidyAjanita sAbIta karela che. tethI ja zAMkara vedAntane siddhAnta saMkSepamAM eTale ja che ke "rahma satya nA vidhyA. * A siddhAnta pramANe kevaLa kAla ja nahi, paNa AkAza, paramANue tanI svataMtratA mATe paNa sthAna nathI. joke vedAMta darzananA anya vyAkhyAkAre jevA ke rAmAnujAcArya, niMbAkAcArya, madvAcArya, 1 " yAtrAghAraSyi : " -sAMkhya pravacana (a. 2, se. 12 ). 2 A saMbaMdhamAM juo hiMdatatvajJAnano itihAsa ( uttarArdha, pR. 147), rA. rA. nArAyaNa zAstrInA aMgrejImAM lakhAyelA lekhanA citramayajagata ( va 6, aM. 1, pR 36 )mAM ApelA anuvAda uparathI te nIce mujabanI hakIkata phalita thAya che - samaya i. sa. pUrve cho ke ata zaMkarAcAryakRta zArIrika bhASya janma i. sa. pUrve 59 viziSTAdvaita vijJAna mizrakRta brahmasUtra bhASya i. sa. no AThamo saMke zrIkaMTha zivAyAyaMta i-zivanI pradhAnatA
Page #672
--------------------------------------------------------------------------
________________ ujAsa ] AhaMta darzana dIpikA. ane vallabhAcArya AtmAnuM svarUpa, jaganI satyatA ke asatyatA ItyAdi keTalIka sudAnI bAbatamAM zAMkara siddhAntathI judA paDe che te paNa kAla-tattva svataMtra nathI e bAbatamAM te teo badhA ekamata che. bauddha dazananuM sAhitya vizeSa jovAmAM AvyuM nathI. je kaMI thoDuMka jovAmAM AvyuM che te uparathI atyAre eTaluM ja kahI zakAya ke bauddha matamAM kAlane svataMtra tattva mAnavAmAM Avela nathI. jaina darzanamAM svataMtra kAla-tatvanI mAnyatA ane asvataMtra kAla-tattvanI mAnyatA ema ubhaya svIkArAI che. joke vakhata jatAM jaina sAhitya bhAratavarSanA dareka bhAgamAM phelAyuM ane puSTa thatuM gayuM te paNa tenAM utthAnanAM bIja te paramAtmA mahAvIranA zAsananI apekSAe pUrva dezamAMnA magadha " pradezamAM ja ropAyelAM saMbhave che. uparyukta vaidika cha darzanakAranA sUtrakAra paNa moTe bhAge " magadhanI samIpanA "mithilA dezamAM ja thayelA. jaina darzana ane vaidika darzanenI kSetra viSayaka ja samAnatA che eTaluM ja nahi kinta kAla paratve -- paNa temaja che. temanI samAna kAlInatA paNa nizcita che. A samAna kSetratA ane samAna kAlInatAne prabhAva jaina sAhityamAM upalabdha thatA kAla-tattva saMbaMdhI pUrvokta baMne pakSethI vadhAre spaSTa thAya che. vetAMbara prAcIna sAhityamAM bhagavatI ( za 25, 3, 4, sU. 734), uttarAdhyayana (a, 28, gA. -8), jIvAbhigama, prajJApanA (pa. 1, sU. 3) vagere AgamAM kAla paratve uparyukta baMne pakSene ulalekha che. digaMbara prAcIna sAhityamAM pravacanasAra ( a. 2, gA. 46-47)mAM svataMtra kAla-tattvane eka mAtra pakSa che. vetAMbara madhyakAlIna sAhityamAM vizeSAvAyaka bhASya (gA. 926 temaja 2068), dharmasaMgrahaNI (gA. 3ra), tAvArtha (a. 1, se. 38-39)nI bRhavRtti (pR. 429-432) vageremAM ukta baMne pakSene nirdeza che. digaMbara madhyakAlIna sAhityamAM sarvArthasiddhi, tatvArtharAja pR. 243-444) I. sa. ne 11 mo saMke viziSTata rAmAnujAcAryata brahmasUtra-viSNunI pradhAnatA janma i. sa. 1917 madhyavartI dharaNanuM baladevAcAryata , (geviMdabhASya) zrI bhAskarAcArya kRta . sa. 11 me sika zrIpatikRta zivanI pradhAnatA janma i. sa. 1772 i. sa. 12 me sake zrImadvAcAryata (dvaitamASya ) -viSNunI ,, janma i. sa. 1119 zuddhAdvaita zrIvallabhAcArya kRta (aNubhASya ) dvaitAdvaita zrIniMbAkAcArya kRta ( vedAnta pArijAsaurabha ) zrIzukabhagavata pAdAcArya ( zukabhASya, sarva vedAMta mImAMsA bhASya athavA bhAgavata dharma ) dUta on
Page #673
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 194 ajIva adhikAra. maiM dvitIya ane tattvA zrloka ( pR. 439-440 ) ema tattvArthanI traNa TIkA, gAmmaTasAra vagere graMthAmAM svataMtra kAlavAcI eka ja pakSa jaNAya che. zvetAMbara arvAcIna sAhityamAM dravyaguNaparyAyanA rAsa ( DhAla dazamI ), yuktiprAdha (pR. 187-199), lokaprakAza vageremAM ukta baMne pakSA peASAyelA che. vaidika danamAM svIkArela kAla saMbadhI pUrvokta baMne pakSe jaina darzanamAM che eTalA pUratI e mane daInAmAM samAnatA hovA chatAM svarUpanI khakhatamAM jaina dana vaidika darzanathI taddana juduM paDe che. vaizvika svataMtra kAlapakSa jyAre kAlane eka, vyApaka ane nitya mAne che, tyAre jaina svataMtra kAla-pakSamAM cAra judI judI mAnyatAo che. pahelI mAnyatA kAlane aNumAtra ane eka svIkAre che. bIjI mAnyatA mujaba kAla eka tattva che, paraMtu te aNumAtra na heAi manuSyakSetra pramANu che. trIjI mAnyatA anusAra kAla-tatva eka che kharUM, paNa te aNumAtra ke manuSyakSetra te pramANa na hAi lekavyApI che. ceAthI mAnyatA pramANe kAla-tatva eka nahi paNa asaMkhya che ane te badhAye paramANu mAtra che. A chellI mAnyatA ekalA digaMbara saMpradAyamAM che, jayAre bAkInI pahelI traNa zvetAMbara saMpraDhAyamAM najare paDe che. vaidika asvata Mtra kAlapakSa pradhAnapaNe prakRtinA pariNAmane agara vedAMtanI draSTie mAyika vilAsane ke brahmAvivatane ' kAla ' kahe che, jyAre jaina asvata Mtra kAlapakSa cetana ane acetana e baMnenA pariNamanane ' kAla ' kahe che. sAMkhya ane cega danA cetana tattvane phrUTastha nitya mAnatA haiAvAthI temanA mata pramANe kevaLa prakRti ja pariNAmI che ane tethI ja temanA mata pramANe prAkRtika pariNAma ja ' kAla ' che. vedAMta STi anusAra jagat mAyika agara brAnA vivarUpa che tethI e draSTie kAla e eka mAyAvilAsa agara te brahmavivata che. jaina da"na cetana ane acetana anene vAstavika ane pariNAmI mAnatuM hAvAthI enA mata pramANe tA cetana ane acetana baMnenA paryAya--pravAhu ' kAla ' manAya che. 1 jIe jIva-kA ( gA. 568-580; 586-590 ). * 2 asAdhAraNu taiyAyika upAdhyAya yoAvijayanI A apUrvakRti che. AnI bhASA gUjarAtI che ane te sAdA rAsArUpe racAyelI che, chatAM temAM dravyAnuyAga ane nyAyanA gaDhana * viSaya phrAMsI ThAMsIne bharele che. AtI upayaiAgitA jone te zrIbhAjasAre AnA bhASAMtara tarIke gIrvANu girAmAM dravyAnuyAgata NA racelI che. A baMne prathA mudrita che. 3 meAgala samrATTa akabaranA samakAlIna zrIhIravijaya sUrIzvaranA satAnIya prakANDa paNDita zrIkRpAvijayanA ziSyaratna upAdhyAya zrImeghavijayanI A kRti che. pradhAnapaNe mevANArasIya digaMbara matanA khaDanarUpa che. emAM dravyaguNa paryAyanA rAsanI peThe zvetAMbara ane digaMbara e ane saMpradAyeAnI kAla saMbaMdhI samagra mAnyatAo vicArapUrvaka varNavAyelI che anenA kartA samakAlIna che ). A graMtha * zrIRSabhadevajI kesarImalajI' zvetAMbara saMsthA ( ratalAma ) tarakathI TuMka samaya upara prasiddha thayA che. 4 jue pR, 608,
Page #674
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] AhaMta darzana dIpikAM. kAla saMbaMdhI jaina mAnyatAone samanvaya- vetAMbara ane digaMbara saMpradAyo vacce je keTalIka hakIkate paratve matabheda che temAM kALane paNa samAveza thAya che. A saMbaMdhamAM yuktiprabodhanI paNa vRtti (pR. 187-198) viziSTa prakAza pADe che eTale prastutamAM tene sArAMza atra raju kare Avazyaka jaNAya che. addhA kahe ke kALa kahe te eka ja che. tenA be prakAre che-(1) 'paryAyarUpa ane (2) dravyarUpa. . temAM prathama prakAra pAMca astikAne vartanArUpa pariNAma ja che, kintu te anya dravya nathI. A hakIkata vizeSAmAM nIce mujaba nirdezAI che - " ja vattanAirUvo kAlo davvANa ceva pnjaao| to takaraNaviNAse kIrai kAlovayAro u // 926 // " arthAta je vatanAdirUpa kAla che te dravyane paryAya che-pariNAma che. tethI te dravyanA parikama ane vinAzamAM kAlanA parikama ane vinAzane upacAra karAya che. anya dravyamAM rahelA paryAyane kAla kahevAthI dravyane lepa thaze ema kaI kahe che te ThIka nathI, kemake vartanArUpa kAryane viSe kAla-dravyarUpa kAraNane upacAra che. gempasAranI vRttimAM paNa ema ja ullekha che. 1 paMcAstikAyamAM kahyuM che ke - " kAlo pariNAmabhavo pariNAmo dbykaalsNbhuudo| doI esa sahAvo kAlo khaNabhaMguro Niyado // 107 // kAlo ti ya vavadeso sambhAvaparUvago havadi Nicco / 3ccutI ane hIdaMta TrA 208 . pade kAlAgAsA dhammAdhammA ya puggalA jiissaa| labhaMti davyasaNaM kAlassa duNasthi kAyattaM // 109 // " kAlaH pariNAmabhavaH pariNAmo dravyakAlasambhUtaH / yoreSa svabhAvaH kAlaH kSaNabhaGguro niyataH // kAla iti ca vyapadezaH sadbhAvaprarUpako bhapati nityaH / utpannapradhvaMsI aparo dIrghAntarasthAyI / / pate kAlAkAze dharmAdhau ca pudgalA jIvAH / labhante dravyasamjJAM kAlasya tu nAsti kAyatvam // ] 2 chAyA jo kartA : kAco jUTharrs gas: . tasmAt tatkaraNa vinAze kriyate kAlopacArastu / / - 5 * zrI kaSabhadevajI kezarImalajI vetAMbara saMsthA ' ( ratalA ma ) taraphathI i. sa. 1928mAM prasiddha thayela prAyaktiprabodhamAM Ane badale sarvatra gomasAra evo ullekha che te temaja tyAM sUcavela gAthAnA aMke paNa cinya jAya che. AthI ahIM meM zrIyuta jagamaMdaralAla jainInI AvRtti anusAra A graMthanA nAma ane mAthAnA aMkeno nirdeza karyo che temaja mAthAo paNa e mujaba ja ApI che.
Page #675
--------------------------------------------------------------------------
________________ palavaadhikAra maiM dvitIya khIjA prakArane arthAt dravyarUpa kAla aDhI dvIpa ane e samudra AzrIne che. anata samayarUpa che. sUrya'nI kriyAthI te vyakta thAya che ane vanAdi anya dravyanA pariNAmanI apekSAthI rahita che. vizeSA0nI nimna-likhita gAthA Anu samarthAMna kare cheH-- vaLI te 596 (L 'sUra kiriyAvisiho godohAi kiriyAsu niravekkho / aDAkAlo bhannai samayakkhettammi samayAI || 2035 // * arthAt sUrya nI kriyAthI viziSTa yAne anubhavAtA, gAdoha vagere kriyAonI apekSAthI rahita ane samaya-kSetramAM je samayAdirUpa che. tene ' aTThA-kAla 'kahevAmAM Ave che. A ja atha gAmmaTanI nIcenI gAthAmAM jovAya che:-- 64 vavahAro puNa kAlo mANusakhettahi jANidavvo du / joimiyANaM cAre vavahAro khalu samANo tti // 577 // 4 vartImAna kAla kharekhara eka samayane che. samagra jIva-rAzithI temaja samasta pudgalarAzithI anaMta guNA kAla che e kathana mukhya kAlanA saddabhAvanuM prarUpaka che. te mukhya kAla nitya che, jyAre bIjo vyAvahArika kAla utpAdya ane vinAzazIla che. AthI karIne dravya-kAlanA vyavahAra manuSya-kSetramAM ja che, yAtiSThAnI gatine viSe niyamitapaNuM ane ghaTikAo vagere mAnathI e yukta che. A kathana "vetAMbara saMpradAya anusAra jANavuM. 2 " candrasUryAdi kriyAviziSTo'rddha tRtIya dvIpa trisamudrAntarvartI addhAkAlaH samayAdilakSaNaH evA ullekha Avazyaka-vRttimAM che. 13 2-3 chAyA sUrya kriyAviziSTo godohAdikriyAsu nirapekSaH / addhA kAlo bhaNyate samayakSetre samayAdiH // vyavahAraH punaH kAlo mAnuSakSetre jJAtavyastu | jyotiSkANAM cAre vyavahAraH khalu samAna iti // 4 gAmmaTamAM kahyuM che ke-- "6 bahAro ya viyappo bhedo taha pajao ti payaTTo / bahAra aTTATThidI hu vaSahArakAlo du // 572 // [ vyavahArazca vikalpo bhedastathA paryAya iti ekArthaH / vyavahArAvasthAna sthitirhi vyavahArakAlastu // " 5 Avazyaka-niyuktinI 631mI ane vizeSAnI 2031mI gAthAmAM kahyuM che ke-- ceyaNamaceyaNassa va davvasta ThiI u jA caDavigappA | so hoi daoskAlo ahavA daviyaM tu taM caiva // " [ cetanasyAcetanasya ca dravyasya sthitistu yA caturvikalpA / sA bhavati dravyakAlo'thavA dravyaM tu tacaiSa // ] d.
Page #676
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa 1 Ahata darzana dIpikA. pahela A ja hakIkata vAcakavarya zrIumAsvAtie tattvArthanA pAMcamA adhyAyamAM sU. 38- 40 dvArA ane ceAthA adhyAyamAM rasa. 14-15 dvArA darzAvI che. AthI karIne ja 'bharatakSetra ane bharata cakravartInI jema parasparanI apekSAne laine kSetra ane kAla e anenu' 'samaya' evuM nAma samucita che. anna evI zaMkA uThAvavI ke samaya paryAyarUpa hovAthI kAlane 'dravya-samaya' evu nAma ApI na zakAya te te asthAne che, kemake zvetAMbara ane digaMbara ema ubhaya saMpradAyAne A hakIkata tA iSTa che. jemake tattvadIpikA nAmanI pravacanasAranA jJeyatattvAdhikAranI 40 mI gAthAnI vRtti (pR. 196)mAM zrIamRtacandre kahyuM che ke-- 66 anutpannAvidhvasto dravyasamayaH, utpannapradhvaMsI paryAyasamayaH " arthAt dravya-samaya utpAda ane vinAzathI mukta che, jyAre paryAya-samaya e ethI yukta che. 4589 mI temaja 1585 mI gAmaTTanI gAthAmAM kAlAne dravyarUpe kema kahyA nathI e prazna sAcA che, kemake 'kAlANu' zabdathI paNa 'dravya-samaya' sUcavAya che. bhagavatI ( za. 20, u. 5, 'sU. 670)nI vRttinA 788 mA patramAM kAla-paramANune 'samaya' kahyo che. matAMtarIyAe AnI vyAkhyAmAM sUcavyA mujaba Ane atha ema che ke devAdi cetana aneka dhAdi acetana draSyeA vagerenI je sAdi sAnta vagere cAra vikalpAvALI sthiti che tenuM nAma ' dravya-kAla ' che, kemake te sthiti dravyane paryAya che; athavA paryAya ane paryAyayInI abheda trivakSA karIe teA sacetana acetana dravya e ja kAla che. A pramANe kAla be prakAranA che. 1-2 A rahyAM e sUtreAH-- ra mukhapatra kyama | 28 / jAnaAE | 20 | sonasanamaH | 20 | " merupradakSiNA nityagatayo nRloke / 14 / taskRtaH kAlavibhAgaH | 15 | " 3 jIe pR. 600. ** chASA tr " logAgAsapadese pakkeke je TTiyA hu ekkekA / rayaNANaM rAsI iva te kAlANU muNeyavyA // 589 // " [ lokAkAzapradeze ekaikasmin ye sthitAH khalu ekaike / ratnAnAM rAziriva te kAlANavo jJAtavyAH // " poggalavANaM puNa payapadesAdi hoti bhajaNijjA / pakkeko du padeso kAlANUNaM dhuvo hodi // 585 // pudgaladravyANAM punarekapradezAdayo bhavanti bhajanIyAH / ekaikastu pradezaH kAlANUnAM dhruvo bhavati ] huM A sUtra temaja tenA artha dvArA paramANu paratve viziSTa prakAza paDe tema huAvAthI te samagra atra nIce mujaba ApavAmAM Ave che: 5 66 " viSe maMte ! paramANu vajranA ? goyamA ! caDavo paramANu 10 saM-j paramANu khetaparamANu kAlaparamANu bhAvaparamANu / daorparamANu NaM bhaMte ! karavihe pa0 ? goyamA ! cauThina pa0 taM0-acche je abhejje aDajjhe agejjhe / khettaparamANU NaM bhaMte ! ka0 ? go0 ! cauThihe pa0 taM0 - aNaddhe amajjhe apadeze avibhAime / kAlaparamANU pucchA, go0 ! caDa0 pa0 0 abanne agaMdhe arase aphAse / bhAvaparamANU NaM
Page #677
--------------------------------------------------------------------------
________________ paTe ajIva adhikAra ( dvitIya je kAla-paramANunI saMkhyA asaMkhyAtanI mAnI che te ThIka nathI, kemake tethI dravyatvane vyAghAta thAya che; kemake je je dravya che te kyAM to eka che ke jyAM te anaMta che. A ja hakIkta uttarAdhyayanasUtra (a, 28)mAM nIce mujaba nirdezAI che - " dhammo ahammo AgAsaM, davvami ekekamAhiyaM / __ aNaMtANi ya davvANi, kAlo poggala jaMtavo // 8 // " arthAt dharmAstikAya, adharmAstikAya ane AkAza e ekeka dravya gaNAvAyuM che, jyAre kAla, pudagala ane jIva e pratyeka dravyanI saMkhyA anaMtanI che. pratyeka AkAza-pradezamAM ekeka kAlaNa svIkAranAra digaMbarane uddezIne kahevAmAM Ave che ke ema mAnavAthI dravyanI peThe ene paNa tirya-pracaya mAnave paDaze ane te vAta te ISTa nathI, kemake ethI te maTTanI nimna-likhita gAthA sAthe virodha Ave che - mare ! 0 ? jo ! 40 0 -jannataMte kaMpanIne kamaMte jANa kare tevuM te 2 ri nAka kif '' Ane bhAvArtha e che ke paramANu (a) dravya-paramANu, (A) kSetra paramANa, (I) kAlaparama Na ane (I) bhAva paramANu ema cAra prakAro che temAM dravyarUpa paramANu te dravya-paramANu kahevAya che. atra vadi bhAvonI vivaphA nathI, paraMtu kevaLa dravyavatI vivekSA che. kSetra-paramANuthI bAkAzapradeza' samajo. "kAla-paramANuthI "samaya" samajavo. "bhAva-paramANueTale "paramANu ja. batra varNAdi bhAvanI pradhAnatA jANavI. dvavya paramANunA svabhAva AzrIne cAra bhedo che: -(a) achedya, ( A ) abhea ( 4 ) adAtha ane (I) agrAhya zastra vagerethI jema latAnuM chedana thAya che tema dravya-paramANunuM chedana nahi thatuM hovAthI te bova' che. soya vaDe jema cAmaDuM bhedI zakAya che tema dravya paramANunuM bedana nahi thatuM hovAthI te "abhedya' che. dravya paramANu sUkSma hovAthI te agni dvArA bALI zakAtuM nahi hovAthI te "adAhya" che. sUkSma hovAne lIdhe hAtha vagere vaDe tenuM grahaNa nahi thaI zake tema hovAthI te agrAhya" che. kSetra paramANunA paNa cAra prakAre che -(a) anaha, (A) adhya, (4) apradeza ane (I) avibhAgima. samAna saMkhyAvALA avayano abhAva hovAthI anaddha', viSama saMkhyAvALA avayayone abhAva hovAthI "amadhya', avayavano abhAva hovAthI niraza hAi karIne "apradeza ane avibhAgathI nivRtta hAi karIne "avibhAgama' arthAta ekarUpa athavA enA vibhAga nahi thaI zakatA hovAthI "avibhAgama' kahevAya che. kAla-paramANunA paNa cAra prakAra che -(a) avarNa yAne rU5 rahita, (A) agaMdha yAne gaMdha vinAne, (i) asa yAne rasathI vimukha ane (I) aspa yAne sparza vagarane. bhAvaparamANunA (a) varNavAna, (A) rasavAna, (i) gaMdhavAna ane (I) sparzavAna ema cAra prakAre che. 1 chAyA dharmo'dharma AkAzaM dravyamekaikamAhitam / anantAni ca dravyANi kAlaH putlA jantavaH // 2 je dravyanA ghaNA pradezo hoya temAM A saMbhave che achata pradezanA samUhanuM nAma - tiyapha-pracaya ' che. evI rIte aneka samasyAnuM nAma * UrvanA pracaya ' che ju e pravacanasAratA tattAdhikAranI 19mI gAthAnI vRtti ( 'dara-2 & *
Page #678
--------------------------------------------------------------------------
________________ lAsa ] AIti darzana dIpikA pika " davaM chakkamakAlaM paMcatthIkAyasaNNidaM hodi / thANe rAjayo kahA nathi ni piTTi + 20 | arthAt kAla-dravyane viSe pradezane pracaya nathI. pradeza-pracaya nahi hevAthI tirya-pracaya nathI ema kaheze nahi; kemake ethI te pudagalanA saMbaMdhamAM paNa tene abhAva mAnave paDaze, kAraNa ke pradezamAtrapaNuM e apradeza che evuM lakSaNa tyAM paNa lAgu paDe che. vaLI pugalanuM dravyathI apradezava che, kintu paryAyathI aneka pradezatva che, jyAre kAlanI bAbatamAM tema nathI e kathana yukti-saMgata nathI, kemake prasaMganuM karaNa arthAt sAdhana bIjuM che. enuM kAraNa e che ke dhUmADAnA abhAvane laIne parvata agni rahita hevAnA prasaMgane viSe dharmanA abhAvamAM dharmanA abhAvanI pratIti thAya che. arthAta keI eka puruSa dhUmADAnA abhAva dvArA parvatane viSe agnine abhAva siddha karavAnA prasaMgamAM keIka dharma tyAM na hoya eTale agni paNa tyAM nathI evuM kathana raju kare to te jema yukti-saMgata na gaNAya tema prastuta mAM tirya-pracayanA prasaMgane viSe samajavuM. AthI tiryaka-pracayanA prasaMga para ATaluM kathana basa thaze. vaLI A samayadranI anaMtatAne laIne paNa tulya nathI, kemake enI anaMtatA te atIta ane - anAgatanI apekSA anusAra che. uttarA ( a )mAM kahyuM paNa che ke "mera saMjas [gvA raoNrti dA] . 1 chAyA- gavmAruM jAtivAdarti jAti ! kAle pradezapracayo yasmAnAstIti nirdiSTama // 2 bhAvanA-saMgraha( . )mAM kahyuM che ke kAlanA (a) paramArtha kAla ane (A) vyavahAra-kAla ema be bhede che. temAM prathama bhedathI kAla-paramANuo samajavA ke jeo paraspara pratibaMdhathI rahita che, ekeka AkAza-pradezane viSe ekekanI vRtti dvArA samagra lokavyApI che ane mukhya temaja aupacArika pradezanI kalpanAne abhAva hovAthI niravayava che. temAM dhamastikAya vagere cAra dvavyane viSe temaja pugalakaMdhane viSe mukhya pradeza-kalpanA che, jyAre pracaya-zakitanA saMbaMdhane laIne paramANuone viSe upacAra-kalpanA che. kAla-paramANuone viSe te bemAMthI ekane paNa saMbhava nathI. vaLI A kAla-paramANuone viSe vinAzanA hetune abhAva hovAthI teo nitya che, pariNAma cha dravya paryAya vartanane hetu hevAthI anitya che. rUpane abhAva hovAthI amUrta che. jIvanA pradezanI jema, anya pradezamAM saMkramaNa karI zake tema na hevAthI niSkriya che. A pramANenuM paramArtha-kAlanuM svarUpa che. vartana dvArA mukhya kAle kAla e vyavahAra prApta karyo che, pariNumAdi lakSaNothI yukta, koIka apekSAe keka sthaLe parichinna, aparicchinna evA mukhya kAlanA paricchedamAM kAraNarUpa temaja bhUta, vartamAna ane bhaviSyata ema traNa jAtane je pari. gAyaka heAya te "vyavahAra-kAla' che. jema vRkSanI paMktine anusaranAra nalinacaMdrane AzrIne ema kahI zakAya che ke e amuka vRkSa pAse Avyo, amuka vRkSa pAse Ave che ane amuka vRkSa pAse Avaze tema kAla-paramANuone anusaratAM be vartamAna paryAyane anubhava karatAM hoya tyAre tene uddezIne paNa bhUtAdi trividha vyavahAra saMbhave che. ahIM e dhyAnamAM rAkhavuM ke jeke pugala-paramANu pradeza mAtra hovAthI amadezI che tepaNa melanarUpa zaktine laine te aneka pradeza che. kAlamAM te paraspara maLavArUpa zaktine abhAva hovAthI e te apradezI ja che; emAM te yugalanI peThe aupacArika saMpradezatA paNa nathI.
Page #679
--------------------------------------------------------------------------
________________ achava-adhikAra [ dvitIya AnI vRttimAM vAdivetAla zrI zAMtisUrie paNa kahyuM che ke kAlanI anaMtatA atIta ane anAgatanI apekSAe che. bhagavatI(za. 13, u.4, sU 482)nI vRttinA 610mAM patramAM zrI abhayadevasUri paNa A ja vAtanA samarthanarUpe kahe che ke dharmAstikAyane eka pradeza je kAla-samayethI spaSTa (sparza karAyelI hoya to te kAla-samaye khazcita anaMta che, kemake kAla-samaye anAdi che. kahevAno matalaba e che ke maMda gatie eka AkAza-pradezathI anya pradeza jatA paramAyunA atikramaNanA pariNAma sAthe samAna je kAlavizeSa che te kAla padArthanA sukama vatanarUpa je che te "samaya" kahevAya che. te paryAya ja che, kemake te utpanna thAya che temaja tene nAza paNa thAya che. vaLI A paryAya kaMI dharma, adhama, AkAza, pudagala ane jIvana paryAya nathI, kemake tenAthI te A vilakSaNa che. AthI karIne jene e paryAya che te anvayI kAla "dravyasamaya" kahevAya che. A dravya-samaya niraMtara anyAnya samayanA paryAyanI utpattirUpa che. vizeSamAM e dhyAnamAM rAkhavuM ke atra pudagalanI peThe anaMtatA ISTa nathI ke jethI tiryapracaya saMbhave. arthAt chavAdi pAMca dravyomAM te bahu pradeza hevAthI ane te pradeze paraspara milanazIla hevAthI temAM te tirya-pracaya che, paraMtu kAlanA saMbaMdhamAM tema na hovAthI ene aMge tiryakapracayane saMbhava nathI. AvI rIte samayathI viziSTa vRttinA pracayarUpa Urva-pracayane prasaMga paNa samajI le, kemake samayanI viziSTatAnI Apatti che ane e Apatti ISTa nathI, kemake enA nizcayathI bAkInAM dravyone paNa nizcaya thAya che. A vAtanI pravacanasAra(a. 2, gA. 42)nI *vRtti (pR. 190) sAkSI pUre che, kemake tyAM kahyuM che ke bAkInAM badhAM dravyanA dareka paryAyamAM samaya-parivartananI kAraNutA kAla-dravyanA vartanA nAmanA guNane AbhArI che. ane samaya viziSTa vRttimAM te kAraNotara dvArA sAdhyapaNuM hovAthI pitAnI meLe ja bIjA dharmAdi pAMca dravyamAM parivartananI kAraNutAne asaMbhava hovAthI kAla pArizeSya anumAnathI siddha thAya che. ethI karIne kAla paratve kAlANane svIkAra karavA jatAM te samayanI viziSTatAne prasaMga prApta thAya che, kemake bAkInAM dravyanI peThe pratyeka samayamAM samayaparyAyadhAripADyuM che. vetAMbara mAnyatA pramANe to A doSa mATe paNa avakAza nathI, kemake samaya-pracayatArUpa ja kAlanI Urva-pracayatA che. bAkInAM AkAza vagere dravyamAM samayanI apekSAe arthAntaratA hovAthI samayathI viziSTa vRttinA pracayarUpa Urtha-pracaya hAya. jema dIpakanA prakAzapaNAmAM paraprakAzayuktatA rahelI che tema kAla pote samayamaya hovAthI ene aMge samaya-viziSTatA saMbhavatI nathI. tema chatAM jo ema nahi svIkAravAmAM Ave to anavasthA deza upasthita thAya che. Urdhva-pracaya te traNa kaTine spazata hevAthI emAM sAMzatA che 1 pravacanasAranA zeyatattAdhikAramAM kahyuM paNa che ke " badiSadado taM desaM tassama samao tado paro puruSo / jo attho so kAlo samao upaNNapaddhaMsI // 17 // " [ sipAtarad re tAH ramatataH : crvaH | yo'rthaH sa kAlaH samaya utpanna pradhvaMsI // ] 2 " thariAM kavitA kAvattiyaM, kALAtalAyakAta, samayaviziSTAyA vRtteH svatasteSAmasambhavAt kAlamadhigamayati / "
Page #680
--------------------------------------------------------------------------
________________ ulAsa ] AhaMta darzana dIpika. ane e sAMzatAne laIne dravya-vRttithI sarva dravyamAM e anivArita che. AvI paristhitine lIdhe enI paNa pravAha-rUpatAe karIne atIta, anAgata ane vartamAna ema traNa kaTi viSayarUpa hevAthI nitya Atma-lAbharUpa Urva-pracaya saMbhavata kenAthI rokAya tema che ? kAvana vartanArUpa pariNAma pitAnI meLe ja saMbhave che, nahi ke anya dravyathI. puddagalAdinA upara avagAha dvArA jema AkAzano upakAra che tema potAnA upara paNa pitAne che, kemake sarva padArthanA AdhArarUpa hovAthI ene pitAne paNa avagAha anyane viSe nathI; kemake upAdhyAya zrIgaMgezakRta cintAmaNi nyAyazAstramAM paNa vRttine niSedha che. evI rIte A kAlane paNa vartanArUpa pariNAma svataH ja che, kemake para dravyane e upakAraka che. A vAtane gomaTanI nimnalikhita gAthA temaja tenI vRtti samarthita kare che - " vittaNahed kAlo vattaNaguNamaviya davvaNicayesu / kAlAdhAreNeva ya vaTuMti hu sabadavANi // 567 // " svaparyAyanI nivRtti prati potAnI meLe ja pravartana karatA evA dharmAdi dravyamAM bAhya upagrahane abhAva hovAthI tavRttinA asaMbhavane lIdhe tenA pravatanane jJApaka kALa che. e rIte vartAnA e kAlane upakAra che ema samajavuM. atrafna ne artha e che ke je dravya-paryAya pravarte che tene vayitA kAla che. AthI karIne kAla kriyAthI yukta che ema mAnavAne prasaMga khaDe thatuM nathI, kemake ziSya bhaNe che ane upAdhyAya jaNAve che ityAdinI peThe tenA nimitta mAtrane viSe paNa hetatA ane katRtA dekhAya che to pachI kevI rIte tene nizcaya karAya che? samayAdithI upalakSya je kriyAvizeSa che tene samaya arthAta samaya vagerenI kriyA dvArA niSpA je pAkAdi tene viSe kAla e jene Arepa karAya che te mukhya kAlanuM astitva sUcave che, kemake gauNa e mukhyanI apekSA rAkhe che. kAlarUpa AdhAravALA ja sarva dravyo che arthAta pitAnA paryAye dvArA teo pariName che. AthI karIne kAlanI ja pariNAma-kriyA temaja enA paratvAparatvarUpa upakAro gaNAvAya che. vaLI tyAM ja dharma, adhama ityAdi dravyonA agurulaghu guNonA cha sthAna patita vRddhi ane hAnirUpa pariNAmane viSe mukhya kAla ja kAraNarUpa che. pariNAmI bIjA kAlane svakAlane hetu mAnavAthI anavasthArUpa TUSaNa udbhavaze temaja vaLI pitAnI ja kAraNatAne viSe bIjAM dravyane viSe paNa hetatA svIkAravI jatAM to kAla-dravyamAM anarthatAnI Apatti Avaze e pramANe kahevuM ThIka nathI. enuM kAraNa e che ke jema adharmAstikAyanI bIjAnI sthitimAM hatA mAnavA uparAMta tenI potAnI sthiratAmAM paNa tene hetu mAnavAmAM kazI aDacaNa nathI temaja vaLI jema dIpaka svaraprakAzaka hovAthI te prakAzamAM paNa pote kAraNarUpa che eTaluM ja nahi paNa para tu upara paNa prakAza pADavAmAM kAraNarUpa che tema prastutamAM kAla paNa pitAnI ane anyanI pravRttimAM kAraNarUpa hovAthI ene svaparanA pravartaka tarIke 1 chAyA- vartanAtuH kAlo vartamAguNamayedi dravyanicayeSu / twASAtra 4 vartaka vas sarvatra thALa ! 76
Page #681
--------------------------------------------------------------------------
________________ }02 ajIva adhikAra. [ dvitIya svIkAravAmAM kaze vAMdhe nathI. A vAta bhAvanAsaMgrahamAM spaSTapaNe samajAvAi che. vaLI AphripurANamAM paNa kahyuM che ke "vartana rakSA thAjo, vartamA vaparAyA / thayArUM gunAvai:, parinetRtvayonanA / ' arthAt kALa e vanAsvarUpI che ane va'nA e svaparanA Azraya karavAvALA paryAya che, yathAyAga guNA ane paryAyA dvArA pariNatimAM hetupaNAnI ceAjanA vicArI levI. kAla khIjAnA pariNAmamAM heturUpa na heAvAthI kAlamAM dravyapaNu paNa kevI rIte AvI zakavAnuM ? kemake je guNu ane paryAyathI yukta hAya te dravya kahevAya che evA dravyanA lakSaNumAM paNa nava navA paryAyanI AvazyakatA svIkArelI hAvAthI pariNAmarUpa paryAya sivAya dravyapaNuM paN vandhyAputra samAna thai paDavAnuM. kadAca kaheze ke nava navA paryAye te ame paNa jarUra mAnIe chIe te pachI tevI mAnyatAmAM anya hetune zodhavA paDaze, mATe ApanI mAnyatA ucita nathI. " muLavayovavat dravya ' evuM je dravyanuM lakSaNa tavA ( a. 5, sU 37 )mAM AMdhavAmAM AvyuM che. te paNa kAlane aMge samajavAnuM nathI, kemake jo te lakSaNu kAlamAM paNa ghaTAvavAnuM hota teA vizrva evu bhinna sUtra racavAnI zI jarUra hatI ? vAste upayu kta lakSaNu kAla sivAyanAM bIjA dravyeA AzrIne jANavuM. athavA to A lakSaNu tamAma dravyane uddezIne hAvAthI bhale kAlane mATe paNa hA, kemake khIjA dravyeAmAMvatanA hetutArUpa guNu dvArA dhArApravAhI guNuparyaMcavattAnA kAlamAM svIkAra thai zake tema che, kAraNa ke anyAnya samayAdi poMcA vaDe tenA tevA svabhAva che. e dhyAnamAM rAkhavuM ke samayAdi pA~ya mukhya dravya samayarUpa kAla-dravyathI judA paNa nathI tema ekarUpa paNa nathI, paraMtu te bhedAbhedasvarUpI che. je samaya nava navA paryAyarUpa che te ja samaya tenA uttaravattI pudgalAdi drabyAmAM vanA kAraNarUpe je samaya che tenI apekSAe "dravyarUpa che ane te paNa uttara samaya trIjA samayanI apekSAe dravyarUpa che. A pramANe dravya ane paryAyamAM samAnAdhikaraNatA hAvAthI enuM bhedAbena svarUpa siddha thAya che. A saMbaMdhamAM ghaTanuM udAharaNa vicArIzuM te jaNAze ke ghaTarUpa paryAyanI apekSAe mATImAM dravyapaNuM che ane e mATImAM paNa pArthiva paramANu vagerenI apekSAe pA~yapaNuM che. kahyuM paNa che ke-- " cadrAM pApavidyuta, paryAyA vyagitAH / ka kadA kena kiMrUpA, dRSTA mAnena kena vA 1 // " 1 A saMbaMdhamAM vicArA AphripurANa( 5, 3)nuM nimnalikhita padyaH-~ " thato vivartamAnAnAM, soDAmAM maMtrataMttaH / yathAsvaM guNaparyAyaiH, ato'nAnyonyasamplavaH // 5 // " arthAt potAnI meLe pravRtti karatA evA padArthonA, kAla yathAyAgya guNa paryAya dvArA pravaka che. ethI karIne paraspara enA sa'plava thatA nathI. 2 A padyanuM mULa sthaLa jANavAmAM nathI. bAkI enI prAcInatA tA tattvArthInI bRtti (pR. 378)mAM avataraNurUpe e najare paDatu. hAvAthI samajI zakAya che.
Page #682
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Arhuta darzana dIpikA, 603 arthAta dravya paryAyeAthI rahita che ane paryAcA drabyAthI mukta che e bInA koi paNa sthaLe kAI kAlamAM kAi svarUpavALA koi paNa pramANathI koie paNa joi che kharI ? kAlano parama nikRSTa arthAt khArIkamAM bArIka yAne sUkSmamAM sUkSma vibhAga ke je 'samaya' kahevAya che, temAM paNa dravyapaNuM barAbara rahelu che. AthI karIne te " anaitAni tha yAni (juo pR pa8) ityAdi Agamekta ullekha sayuktika Thare che. "utpArthapAyu sa e lakSaNu paNa samayA i paryAyAnI paMktione viSe utpAda ane vinAza tA spaSTa saMbhavatA hAvAthI temaja kAlamAM dhruvatA heAvAthI barAbara ghaTe che. jemake je puruSa pUrva samayamAM kAnI apekSA rAkhe che te tenA nAzarUpa uttara samayanI utpatti jovAthI zAkAtura ane che, jyAre bIjo puruSa ke je uttara samayanA utpAdane mATe Atura che te tenA utpAda joi khuzI thAya che; ane je puruSane kAla-sAmAnyanI yAne phakta kAlanI ja jarUra che te tene viSe madhyasthatA anubhave che. AthI kAlamAM utpAdAdi tripuTI barAbara siddha thAya che. AthI karIne te samayAdi paryAyetu anvayI dra* eka ja pratIta thAya che ane e tA asiddhAnta che, kemake hamaNAM ja ApaNe upara siddha karI gayA tema agamamAM kAlamAM anaMta dravyatA svIkArAelI che evI jo koi zaMkA UThAve teA te asthAne che; kemake samaya-paryAyamAM mukhyatAne lIdhe dravya-sajJA mAnavAmAM arthAt samayane kAla-dravya mAnavAmAM koi jAtanA vAMdheA nathI. AthI ja paramAtha -kAlane goNurUpe ane vyavahAra-kAlane mukhyarUpe samayAvaTI mujuttA" e pramANenu Agamika kathana oLakhAvI rahyuM che. vaLI leAkamAM paNa janmelA bALakane uddezIne tene janmyAne Aje mahinA thayA evu' kahevAya che, nahi ke kALa thayA che ema kahevAya che. 1 bhAvanA-samahumAM kahyuM paNa che ke~~ " paramArthakAle bhUtAdivyavahAre gauNo vyavahArakAle tu mukhya, zamatra vahuno kena ! paramArthakAlena kAraNabhUtena SaD dravyANi parAvartante kAryarUpANi teSAM dravyANAM paricchedakAH samayAdayaH dravyasyaikaH paryAya ekaH samayo dvitricatuH sakhye yA sakhyeyAmantraparyAyakalApA vitricatuH saGkhyeyAsaGkhyeyAnantasamayAH / " vizeSamAM pravacanasAranA jJeyatatttAdhikArano nimna likhita~~ * '' " samao vu appadeso padasamettassa dantranAdasta / do so vaTTadi padesamAgAsadavtrasta // 43 // [ samayastva pradezaH pradezamAtrasya dravyajAtasya / vyatipatataH sa vartate pradezamAkArAdravyasya // ] --gAyanI vyAkhyAmAM kahyuM che. tema samaya kAla dravya che. vaLI e apradeza che, kemake e kevaLa pradezarUpa che, vaLI joke kAlAe asaMkhyAta che te paN pudgala-paramANuonI peThe paraspara maLavA rUpa zaktine tenAmAM abhAva che, tethI tenAmAM pradezatA che. e kAlAjI pradeza mAtrarUpa pudgalaparamANunA samayarUpa paryAyane prakaTa kare che. 2 jIgmA pu, 581. A gAthA thoDAka pherAra sAthe vizeSamAM 2036mI gayAae najare paDe che.
Page #683
--------------------------------------------------------------------------
________________ 64 ajIva adhikAra. [ dvitIya vizeSamAM sathA ekatA mAnavAthI paNa apasiddhAntatAnA prasaMga upasthita thatA nathI, kemake uttAnI vRttimAMnA " jAnAdA ' e ullekhamAM temaja tavA mAMnA sTicce e ullekhamAM ekavacananA prayAga paN uparyukta mAnyatAthI ja saMgata thAya che. nahi tA jema nIyAmra", "rUpiyA; pu" AvA prakAranAM be sUtra ( bIjA ane cAdhA) jema pAMcamA adhyAyamAM vAcakavarya ceyAM che tema te kAla AzrIne paNa bahuvacananA prayoga karata. ane tema te temaNe karyuM nathI e vAta te| zvetAMbara ane digaMbara ema ubhaya sapradAcA svIkAre che. vaLI niSkriyatAthI pazu ekatA siddha thAya che ja. A vAtanu' bhAvanA- saMgrahanA nimnamnalikhita ullekha samana kare cheH--- dravyaikatvaM jIvAdiSvanyatamadravye, kSetrakatvaM paramANvavagADhapradezaH, areervaM abhedasamayaH, bhAvaikatvaM mokSamArgaH " 4: arthAt dravyanI ekatAthI jIvAdi koi eka dravya, kSetranI ekatAthI paramANu dvArA avagAhana karAyelA pradeza, kAlanI ekatAthI abhedya samaya ane bhAvanI ekatAthI mokSa-mAga samajaveA, vizeSamAM te anaMta samaya pravAharUpa che; kemake e vizeSaNa che, nahi ke vizeSya, Ama mAnavA jatAM deza, pradezanA saMbhava hovAthI kAlamAM astikAyatA svIkAravI paDaze evA bhaya rAkhavAnI jarUra nathI, kemake dravya-samayeAnA eka bIjA sAthe saMgama thatu nathI. temaja temanI ekatA saMtati ja dvArA che. A ja hakIkata ceAthA kama graMtha( gA. 69)nI vRttinA 156 mA patramAM zrIdevendrasUri nIce mujaba darzAve cheH-~~ kAlasya vastutaH 'samayarUpasya nirvibhAgatvAt na dezapradezasambhavaH, ata evAstikAyatvAbhAvo bodhyaH " 66 arthAt vAstavika rIte samayarUpa kAlanA vibhAgA nahi paDatA haiAvAthI tene viSe deza, pradezanA saMbhava nathI. e ja kAraNathI temAM astikAyatAnA abhAva samajavA, joke atIta, anAgata ane vamAna ema kAlanI trividhatA che teApaNu atItaneA nAza thayele hAvAne laine ane anAgata utpanna nahi thayelu' hAvAthI aa mAnika samayanA ja ullekha karavAmAM Ave che. A vAtanA nirdeza anuyAgadvAra ( sU. )nI vRttimAM paNa nIce mujaba najare paDe che:-~~ "C addhA kAlastadrUpaH samayodvAsasyo nirvibhAgatvAvAsya na dezaprade zasambhavaH, AvardhalikAdayastu vyavahArArthameva kalpitA tataH pUrvasamayanizedhenaivottara samayasadbhAvena samudayasamityA asambhavAt " 1 A saMbaMdhamAM jue pR 182. bhAvanA-saMgrahamAM samayanuM lakSaNa darzAvatA kahyuM che ke jaghanyagatipariNatasya paramANoH strAvagADhAkAzapradeza vyatikramakAlaH niruddho niSibhAgaH samayaH / r parama
Page #684
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa 1. Ahata darzana dIpikA. arthAt addhA eTale kAla. te svarUpI je samaya te "addhA-samaya" kahevAya. eTale samayanuM nAma ja kAla samajavuM. emAM nirvibhALatA hovAthI ene viSe deza, pradezane saMbhava nathI. AvalikA vagerenI kalpanA te vyavahArane ja artha che; ki tuM vastu tyA vicAra karIe te pUrva samayanA nirodhathI ane uttara samayanA saddabhAvathI saMmelanarUpa milanano ja abhAva che eTale vAtamAnika samayarUpa kAla sivAya bIje kaye bAkI rahyo ? vaLI kAlAne dravya mAnanArAnA matamAM paNa ratnanI rAzinI upamA dvArA te svarUpAne laIne A ja vAta phalita thAya che. A pramANe aneka te eka che ane eka te aneka che, evo syAdvAdane suMdara siddhAnta siddha thAya che. Agamane jo ane kAre" ityAdi ullekha paNa A vAtane pUravAra kare che, kemake dharma, adharma ane AkAza e traNe dravya ekeka che, e kathana parasparanA sparza yAne saMbaMdhanuM ane ethI anyane paraspara saMparza na thavo evuM A sUcana kare che. atra parasparathI traNe dravya samA vAM. e traNane te paraspara sparza barAbara che ja, kemake jyAM eka AkAza-pradeza che tyAM ja dharmAritakAya temaja vaLI adharmAstikAyane paNa ekeka pradeza raheluM che, paraMtu ethI anya e je kAla tene A traNa sAthe speza saMbhava nathI." have je kAlANuM paNa heta te A traNanI jema tenA paNa spazane sUtramAM jarUra nirdeza karAta, paraMtu ulaTuM tenA aspIno ullekha che. jethI karIne ka lANuM dravyarUpa nathI e siddha thAya che. AthI pudgalaparamANunI peThe pradezarUpe emAM anaMtatAnI kalpanA na karavI, kemake dravyonA svabhAvamAM bhinnatAne laIne bhinnatA svIkArAyelI che. je svabhAvamAM bheda hovA chatAM ekatA mAnavA jaIzuM te sAta jagata eka ja dravyarUpa che ema kahevA taiyAra thavuM paDaze. vAte velAsvarUpI kAla guNa ane paryAya dvArA sAdhya samaja. ane e ja kAla-dravya samayakSetramAM che, nahi ke anya kemake samaya-kSetramAM ja samaca, AvalikA vagerene vyavahAra karAya che. kahyuM paNa che ke - * javArA- catajJA a ra rAI na ghutra " arthAt samaya, AvalikA, pakSa, mAsa, tu, ayana e saMjJAvALA kAlanuM astitva manuSya-kSetramAM ja che; enI bahAra kaI paNa sthaLe nathI ja, e manuSya-kSetranI bahAra te pAMca astikAnA paryAyarUpa pariNAmika kAla ja samaje e ja kAlane "kAlANuM' kahevAmAM Ave che. AthI karIne bIjI koI vastunuM nAma kAlANa na samajavuM, kemake kAkAzamAM asaMkhya pradeza hovAthI kAlAzunI saMkhyA paNa asaMkhyAtanI ja samucita rIte mAnI zakAya tema che. kinta kAlANune kAla-dravya mAnavAnI bhUla karavI nahi. A pramANe kAlaNane svataMtra kAla-dravya tarIke nahi svIkAravAthI lakamAM rahelA dharmAstikAya, adharmAstikAya ane AkAzAstikAyanA pariNAmanI utpatti kevI rIte thaze evo prazna 1 juo pR. 599. 2 juo pR 198.
Page #685
--------------------------------------------------------------------------
________________ huM huM ajIva-adhikAra. [ dvitIya UThAvavA niraka che, kemake cakrakIlikA nyAyathI tattvA lAka0( pR. 444)mAM darzAvela aleAkAkAzanA pariNAmanI mAphaka samaya-kSetranA madhyamAM rahelA kAla-dravya vaDe paNa enAthI bAhya vastunA pariNAma ghaTI zake che. jemake devAmAM keTalAka ekeka pakhavADiye ucchvAsa le che ane hajAra hajAra varSa AhAra le che. e kathanane laIne tyAM paNa vyavahAra-kAla paricchedaka che. e vAta sAcI; para'tu AthI tyAM koika vyavahAra-kAla che ema na mAnavu; kemake deva-leAkamAM vyavahAra-kAla nathI ematA zvetAMbarA ane digaMbarA ane mAne che ja. A udAharaNanI peThe samaya-kSetramAM rahelA kAla-dravya dvArA sarvatra kAla-paryAya pariNAmane pAme che. AthI vaLI e paNa siddha thayu ke cegazAstramAMnAM nimna-likhita padyo kAlANune dravyarUpe pUravAra kare che e mAnyatA anucita cheH-- t lokAkAzapradezasthA, bhinnAH kAlANavastu ye / mAvAnAM parivartAya, mukhyaH vAha' ( sattvate // 8' I jyotiHzAstre yasya mAna-mucyate samayAdikam / su 'vyAyATMi; vAha, hrA-TrimirAmataH II.86 II navajIrNAdibhedena yadamI bhuvanodare / padArthAH parivartante tat kAlasyaiva ceSTitam // 87 // vartamAnA atItatvaM bhAvino vartamAnatAm / vALa: pratiSacatte, ghAjIdAvikavitA | 88 | R arthAt lAkAkAzanA pradezAmAM rahelA je kAlAjIe bhinna che ane padArthAMnA parivatanamAM je upayegI che te kAlANuone ' mukhya kAla ' kahevAmAM Ave che, jenuM mAna yAtiSu zAstramAM samacArUipe nirde zAsu' che te ' vyAvahArika kALa ' che ema kAlanA jANakAronA mata che. navIna, jINu ityAdi bheda dvArA je A padArtho leAkamAM parivartanazIla bane che te kAlanI ja ceSTA jANavI. je vatamAnakAlika che te atItapaNAne pAme che ane je bhAvikAlika che te vamAnapaNAne pAme che e pramANenA je padArthamAM piraNAmA thAya che te kAlanI krIDA samajavI. A zleAkAmAMnA 85mA zleAkamAM je kAlANuonuM paraspara bhinnarUpe pratipAdana karavAmAM AvyuM che te kAlANuo paryAyarUpa samajavAnA che; eTale ke ethI paryAyarUpa kAla samajavAnA che, nahi ke dravyarUpa; kemake dravyasvarUpI kAlane te anata samayarUpa evu' vizeSaNa ApavAmAM 1 jema cakramAM rahelI khIlI ArAmAM nahi hovA chatAM paNa ArAnI sAthe saMbaMdha rAkhe che tema atra samajavu. 1 2. tyAnAM pAMda tAro trAsalaadi AdAro '' [ sevAnAM pAyakAta:, pAlavaA; ]
Page #686
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA oche. Avela che ane AgamamAM paNa anaMta dravyarUpe tene ullekha paNa che. je anaMta samayathI dravya-samaye mAnavAmAM Ave te bAdha Ave che, eTale e vAta yukta nathI. spaSTa zabdomAM kahIe te kAlANuone dravyarUpa mAnavAmAM te tenI saMkhyA asaMkhyAtanI phalita thAya che ane e vAta te digaMbarone paNa mAnya che. te pachI tene dravyarUpa mAnavAmAM toDanArA e kathana kevI rIte baMdhabesatuM thaze te vicAraNIya che. kadAca ema kahevAmAM Ave ke AdipurANa(5. 3)nA nimnalikhita " bhavAyuHkAyakarmAdi-sthitisaGkalanAtmakaH / so'nantasamayastasya, parivarto'pyanantadhA // 13 // " --padya anusAra anaMta samayatvathI ame anaMta samayaparyAyatva mAnIe chIe te e vAta ThIka nathI, kemake jyAre tamAma dravyamAM anaMta paryAyatA to che ja, te pachI kAlane evuM vizeSaNa ApavuM nirarthaka siddha thAya che, vAste lokAkAzanA pradezomAM temaja puddagala-paramANuomAM je samayavizeSatA che te ja kAlANuM che, nahi ke kaI bIjuM dravya. A pramANe mAnavAthI 85mAM zlekamAM "mulya vAra: varta" ema je kahyuM che tenI sAthe virodha Ave che evI zaMkA je kaI UThAve to tenuM samAdhAna e che ke A ThekANe kAlathI kAla-dravya samajavAnuM nathI, kintu AthI bIje kaI sUkSama paryAya nathI e vAta layamAM rAkhavAnI che temaja AthI "mukhya" zabdane pravega paryAyanI apekSAo che, nahi ke dravyanI apekSAe e hakIkata paNa dhyAnamAM rAkhavAnI che. A vAtane gammaTa0 (gA. 589) paNa Teke Ape che, kemake te kAlANuo che ema tyAM kahyuM che, nahi ke dra.' AthI ja te pravacanasAra (a. 2, gA. 46)mAM temaja tenI vRttimAM kAlane ekavacanamAM prayoga karavAmAM Ave che. A pramANenA vivecanathI keI ema kahevA taiyAra thAya ke samaya-kSetramAM paNa ema ja che, tyAM dravyanI kalpanAnI zI jarUra che to te asthAne che, kemake ubhaya saMpradAyanA pravacana namAM cha dravya aMgIkAra karelAM che. have koI nIce mujabane pUrva pakSa raju kare che te paNa araNyarudana je nirarthaka che - pUrva pakSa-kAla-dravyane abhAva mAnavAthI samaya-paryAyanI vizeSatA anya dravyane viSe niSkAraNa thaze. vaLI kevaLa saMtatirUpe anvayI evA kAla-dravyanA sAdhanamAM paNa te nihetuka ja raheze, kemake samAne paraspara saMgama thato nathI. A uparAMta jIvamAM paNa dravyapaNuM AvI ja rIte mAne, kemake svayaM vizakalita (chuTA 5 cela) jJAna-kSaNamAM ja dravyatA che ane ema svIkAravAthI bauddha mata aMgIkAra thaI jaze. A pUrva pakSa pAyA vinAne che ema nIcenA uttara pakSa dvArA darzAvAya che 1 juo pR. 57, 2 jue pR. 603,
Page #687
--------------------------------------------------------------------------
________________ ajIva-adhikAra. ( dvitIya A pramANe vicAratAM te pradezothI atirikta evA AkAzane paNa artha kriyAkAritAne laIne anupalaMbha thavAne ane tema thatAM tyAM paNa ekatAne saMbaMdha che paNa te baMdhabesate nahi thAya. vaLI tavArtha (apa)nuM " kAra Na che e pAMcamuM sUtra temaja uttarAra (a. 28, gA. 8)nI sAthe paNa virodha Ubhe che. tethI karIne dravyanA svabhAvanA bhedane laIne ja bhinnatA mAnavAno sateSa pakaDave te iSTa che ane tethI karIne nAhakanI khetI khetI kalpanAo karavAthI zuM phAyade? vizeSamAM jAti vagerenI mAphaka saMtatine dravya-samayathI kathaMcit abheda che. vaLI vastupaNane svIkAra karate hevAthI kaI paNa jAtanI aDacaNa AvatI nathI temaja vaLI boddha mata aMgIkAra karavAne prasaMga paNa upasthita thatuM nathI, kemake vasturUpa saMtati akSaNika che-kSaNika nathI. AthI karIne ja kAla-dravyamAM saMtati mAtra dvArA ekatAne svIkAra karavAnA AzayathI tathA vastutaH vizakalita dravya-samayenI anaMtatA hovAne lIdhe baMne vAta siddha thAya che. A vAta tatvArtha (a, pa, sU. 1-2 ) dvArA darzAvelI che. uparyukta tatkAthanA sUtramAM kAla-dravyanuM acetananI gaNanArUpa drAmAM grahaNa karavAmAM AvyuM ja nathI temaja vaLI " vAkya " e sUtra dvArA anubaMdha paNa barAbara che. A pramANenI je be bAbate vAcakavarSe sUcavI che te AdipuraNu( pa. 3)nA nimnalikhita parvamAM najare paDe che - rita jAvanagnta-nnArI vivAre. pahagrfchavAd, sumirra mta; ! " arthAt astikAmAM tenI gaNanA nahi hovAthI te (kAla) nathI ema keTalAka mAne che. A dravyamAM tenuM sUcana karAyeluM hovAthI temaja te vAta yuktisaMgata hovAthI e che paNa kharo. have e zaMkA raju karavAmAM Ave che ke kAlAne vyarUpa nahi mAnavAthI te bIjA dranI mAphaka kAlamAM leka paryata vyAptapaNuM nahi ghaTI zake, A vAta amane ISTa che ema vetAMbarathI kahI zakAya tema nathI, kemake kAvatuM lekavyAdhitva kave para graMthamAM prasiddha che. dAkhalA tarIke vicAre uttarA (a.)nI gAthA temaja lokanAlAciMzikAnI nimnalikhita gAthA - varuNATAghAThiyA-vicArapuranA rogo uppattinAsadhuNa-dharUnAi chdvdhpddipuno||2||" vaLI je vartanAthI A (kAla) siddha karI zakAya tema che te vanA paNa padArthonI tyAM ja che vAste ka lane niSedha kema karAya? Ane uttara e che ke kAla sarvatra che e vAta kharI che, paraMtu kSaNika, samarUpa paryAyavALo ane vya-samayanA pravAharUpa e je addhA kAla che tene 1 chAyA-- vairAnnarathArathita vidAyujanarattA : | utpattinAzadhruvaguNadharmAdiSadravyapratipUrNaH // 2 //
Page #688
--------------------------------------------------------------------------
________________ kalAsa ] Ahata darzana dIpikA. ja ame niSedha karIe chIe; bAkI dravya-paryAyarUpa AyuSya-kAla temaja dravya-kAlanA prayogathI utpanna thate upakama-kAla te badhA lekamAM che ema ame jarUra kabUla karIe chIe. vizeSamAM samaya-kSetramAM jema addhAkAla che tema enI bahAra paNa e heta te gata vagere vibhAge hevA joIe, kemake e enuM kArya che. kadAca kaheze ke uttarAnI vRttinI nimnalikhita yadamI zItavAtAtapAdayo bhuvana bhogyA bhavanti tavazya namISa naiyatyena hetunA kenApi bhavitavyaM, sa ca kAla" -paMkti dvArA samaya-kSetranI bahAra paNa Rtu vagere vibhAgone nirdeza karAyo che te te kathana paNa ThIka nathI, kemake "bhuvanabhAgyane artha bhuvanane bhegavavA lAyaka e che. ethI karIne samaya-kSetranI bahAra no bhAga thoDoka ja AvI jAya che ? vaLI kevaLa yegyatAthI paNa je kAryasiddhi mAnavAmAM Ave te aneka deze uddabhave e vAta jyAM sAkSarone samajAvavI paDe tema che ? vizeSamAM tyAM tuM vagerene niSedha che e vAtanI zrIranazekharasUrikRta kSetrasamAsanI nIce mujabanI paMkti sAkSI pUre che - " nadyo hRdA ghanA pAdarAgnirjinAdyuttamapuruSA narajanmamRtI kAlo muhUrta. prahara-dina-rAtri-varSAdikaH AdizabdAt candra-sUryapariveSAdayo manuSyakSetraM muktvA parato na bhavanti" / arthAt nadIo, hade, megha, bAdara agni, jina pramukha uttama puru, manuSyane janma ke temanuM maraNa, muhUrta, prahara, divasa, rAtri, varSa vagere kALa temaja caMdra, sUrya vagerene pariveSa ityAdi manuSya kSetra cheDIne anyatra nathI. vaLI vyavahAra-kAla te manuSya kSetramAM ja che e vAta bane saMpradAyane mAnya che ane vyavahAra nizcayathI sarvathA bhinna hoI zake nahi, kemake bAhara pAvo vyavahAranA viSayarUpa che. ethI bhinna dravyane nizcayanuM avalaMbana che tathA vaLI nizcaya ane vyavahAramAM temaja tenA viSayomAM bhedabheda mAnave te prAmANika che. AthI e phalita thAya che ke jene jyAM vyavahAra che tyAM ja tene nizcaya paNa che. evo niyama hovAthI vyavaDAra-kAlanI mAphaka nizcaya-kAla paNa samaya-kSetramAM ja jANa. kadAca kaI ema prazna kare ke jema nizcaya-kAla samaya-kSetranI bahAra paNa che tema vyavahAra-kAla kema na hoya te e asthAne che, kAraNa ke samaya-kSetranI bahAra dravyarUpe te kAla che ja nahi, kintu je che te paryAyarUpe che. vaLI uttarAnuM upayukata vAkya pazu dravya-kAlanuM sUcana karatuM nathI. paryAya-kAlanuM e avalaMbana letuM hoya te temAM amane kazI hAni nathI. AthI tAtparya e nIkaLyuM ke samaya-kSetramAM vyAvahArika dravya-kAla samaja ane enI bahAra 1 A zItaLa vAyu, Apa vagere bhuvanane bhegavA lAyaka padArtho che to temanuM kaI pratiniyata kAraNa hevuM joIe ane te kAla che-e sivAya anya koI heI zake nahi. 2 jue pR. 35, 77
Page #689
--------------------------------------------------------------------------
________________ achava-adhikAra. [ dvitIya vastunA paryAyarUpa kAla samaje. vizeSamAM vyavahAra-kAlanI peThe nizcaya-kAla paNa samaya-kSetramAM ja che ema kAtrizikA kahI rahI che. gAmamAM brAhmaga vagere cAra varNa vase che enI mAphaka atra upacAra ja samAja, kemake brAhmaNe kaMI AkhA gAmane vyApta karIne rahetA nathI; AnuM prayojana te sAthe rahevA pUratuM ja che, tema chatAM jo Ama nahi mAnavAmAM Ave te digaMbara matamAM paNa virodha Avaze, kemake paMcAritakAmAM kahyuM che ke " 'mamavAo paMcaNNaM samao ti jiNuttamehiM papaNataM / so ceva havai loo tatto amio aloo khaM // " arthAta pAMca astikAne samudAya te "samaya" che evI jinezvarIe prarUpaNa karI che. e ja leka che ane ethI amita (agaNita) alekarUpa AkAza che, atra pAMca aritakAyonuM anya gavyavachedarUpa phala A gAthA dvArA ivanita thatuM hevAthI chaThThA kAlarUpa dravyane to niSedha ja thavAne. AnA bacAvamAM je ema kahevAya ke sthAnAMtarathI nirNaya kare te ahIM paNa e nyAya lAgu paDe che. athavA te samaya-kSetranI bahAra rahela vastunA pariNAmarUpa sthiti-kAlamAM "cakakIlikA nyAyathI aMdara rahela addhA-kAla nimittarUpa che, arthAt addhAkAla che nimitta jemAM e "bahuvrIhi' samAsane Azraya levAthI kazI aDacaNa nahi Ave. ethI e kAlamAM lekavyApitA che, kemake sAkSAt rUpe kAladravya samaya-kSetranuM atikramaNa kare che ema mAnavA jatAM te samaya-kSetra ane asamaya-kSetra evI vyavasthA ja ghaTI zakaze nahi ke je vAta spaSTa rIte prajJApanAnI vRttimAM nirdezAyelI che. ApaNe 555mAM pRSThathI te papalsA pR8 sudhImAM dharmAstikAyAdinA skaMdhAdi para vicAra karI gayA. e prasaMge pugalanA paNa rakaMdha, deza, pradeza ane paramANu viSe thoDoka UhApoha karyo. atra pudagalanA dhAdino lakSaNa pUrvaka vicAra karavAno che te tene tulanAtmaka draSTie khyAla AvI zake te mATe ApaNe dharmAdinA skaMdha ItyAdinI saMkhyA vagerenI hakIkata nIce mujaba kaThA dvArA raju karI AgaLa vadhIzuM - 1 chAyA__ samavAyaH paJcAnAM samaya iti jinottamaiH prajJaptam / sa para bhavati lokastato'mito'lokaH kham // 2 ghara zabda traNa prakAre avadhAraNa arthane darzAve che -' a ) ayogavyavachedaka, ( mA ) anyagabava chedaka ane (i ) atyantAgavyavaccheda. A traNa prakArane anukrame vizeSaNa, vizeSa ane kriyA sAthe saMbaMdha che. A traNene lagato vizeSa vicAra anna na karatAM dvitIya prakArane uddezIne thoDuMka kathana karIzaM; vizeSAthane saptabhaMgIpradIpa (pR. 45-47 ) jevA bhalAmaNa che. anya yoma-vizeSyathI bhina je padArtha hoya tenI sAthe tAdAtma dhAraNa karavuM e anya gaAva chedanuM kArya che. (khilA tarIke " 1 : " arthAta ajuna ja dhanurdhara che, emAM " arjuna ' e " vizeSya' che ane enAthI bhinna je duryodhana vagere che tenI sAthe dhanurdharatAnA tAdAmyane ghara kare che arthAta ajunamAM ja dhanurdharatA che; bIjAmAM che ja nahi. A pramANe ka zabda bIjAmAM rahelA dhanurdharatAnA dhogane dUra karyo.
Page #690
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA astikAya. kaMdhenI saMkhyA. dezanI saMkhyA pradezanI saMkhyA. paramANunI saMkhyA. jIvAstikAya 0. ! anaMta eka jIva AzrIne eka jIva AzrIne (jI anaMta hovAthI) (pita nA pradezanI | asaMkhya. saMkhyAthI be nyUna) sarva jIva maLIne asaMkhya. anaMta. sarva jIva AzrIne anaMta. dharmAstikAya eka asaMkhya. asaMkhya ( pitAnA pradezanI saMkhyAthI be nyUna). adharmAstikAya AkAzAstikAya anaMta. anaMta ( pitAnA pradezanI saMkhyAthI be nyUna). pudgalAstikAya! anaMta anaMtAnaMta. anaMtAnaMta, ( pudagale anaMta hovAthI ). eka skaMdha AzrIne | anaMta. sarva aMdha AzrIne anaMtAnaMta. pudagala-skaMdhanuM lakSaNa prAyo grahaNAdAnAdivyApArasamartharUpatvaM skandhasya lakSaNam , athavA varNAdimatvabaddhatvayoH satoH suukssmvaadrprinnaamprinntiruupRvapU(228) arthAt prAyaH je dvArA levA ApavAnuM kArya karI zakAya te "kaMdha" jANu. athavA je varNAdithI yukta ane baddha heI karIne paNa sUkSma ke bAdara pariNAmarUpa pariNatithI yukta hoya tene skaMdha" jANo. A pramANenA rakaMdhanA lakSaNa parathI joI zakAya che ke skadhanA pariNAma anusAra be prakAre paDatA hovA joIe ane vastu-sthiti paNa temaja che eTale ke kaMdhanA sUma ane bAdara ema be bhede che. temAM sUkSma skadhanuM lakSaNu graMthakAra ema jaNAve che ke -
Page #691
--------------------------------------------------------------------------
________________ re achava-adhikAra ( dvitIya catuHsparzA dimattve sati sUkSmapariNAmapariNatirUpatvaM suukssmskndh4 akSaNam I (21) arthAt cAra sparza vagerethI yukta temaja sUma pariNAmane pAmele e rakaMdha "sUkama kaMdha' kahevAya che. bAdara skadhanuM lakSaNa e che ke - aSTaparzAdimattve sati bAdarapariNAmapariNatirUpatvaM bAdaraskandhasya rakSaNam ! (230). arthAta AThe ATha sparze vagerethI yukta temaja bAdara pariNAmane pAmelo e skaMdha bAdara skaMdha' kahevAya che. A uparathI e phalita thAya che ke sUma skaMdha indriya-grAhya nathI, jyAre bAdara skaMdha IdriyagrAhya che. vaLI A baMne lasaNa tarapha daSTipAta karatAM sparza uparAMta pratyeka prakArane kaMdha rasa, gaMdha ane varNathI paNa yukta che e vAta Adi' thI sUcavAI hoya ema samajAya che. ane tema ja karavuM yukta che, kemake jaina darzana pramANe to dareka pudagala-pachI te skaMdharUpa hoya, dezarUpa haya, pradezarUpa hoya ke paramANurUpa hoya -spa, rasa, gaMdha ane vaNathI yukta che ja. A hakIkatanuM tattvArtha (a. 5)nuM nimnalikhita sUtra samarthana kare che - AthI karIne e vAta paNa spaSTa thAya che ke A saMbaMdhamAM jaina darzana vaizeSika darzanathI juduM paDe che, kemake vaizeSika darzanamAM te pRthvI vagere mUta dravya-pugalene samAnarUpe sparza, rasa, gaMdha ane varNa e cAra guNothI yukta mAnyAM nathI arthAt pRthvone sparzAdi cAra guNothI yukta, pANIne gaMdha sivAyanA traNa guNothI yukta, tejane dviguNa eTale sparza ane varNathI yukta ane vAyune te kevaLa sparza guNavALo mAnela che. vaLI vaizeSika darzana manane paNa caturguNAtmaka mAnatuM nathI. jenA daSTi anusAra pRthvI, pANI, teja, vAyu, mana e badhAM puNalarUpe samAna che eTale e pratyeka sparzAdi cAra guNothI yukta che. vizeSamAM e hakIkata paNa noMdhavA jevI che ke jaina darzanamAM jIva ane pudagala e eka bIjAnA paryAyarUpa nathI arthAt jema bIDha darzanamAM pudgalane jIva arthamAM vyavahAra karAya che te vAta jaina daSTine saMmata nathI. AvI udaSaNa zrIumAsvAti tattvArtha (a. 5, su 22)nA bhASyamAM nimnalikhita paMkti dvArA kare che - punita ja tannArIvA nIvAra gharamANane . " 1-2 A saMbaMdhamAM juo 5 615-616.
Page #692
--------------------------------------------------------------------------
________________ udayAsa ] Arhuta darzana dIpikA, 13 'bhagavatI ( za. 20, 3. 2. sU. 664 ) mAM to 'yugasa' zabdano bhavanA paryAya tarI ullekha karAyelA jovAya che. A saMbaMdhamAM enA TIkAkAra zrIabhayadevasUri kahe che ke-- 1 A rahyu e sUtraH -- " dhammatthikAyasta NaM bhaMte ! kevaiyA abhivayaNA pannattA ? / goyamA ! aNegA abhivayaNA pa0, taMjahA dhammera vA dhammratthikAyeti vA pANAvAyaveramaNAi vA musAvAyaveramaNeti evaM jAba pariggaddaveramaNeti vA kohavivegeti vA nAva micchAdaMsaNasallavivegeti vA IriyAsamitIti vA bhAsAsamie esaNAsamira AyANabhaMDa mattanikkhevaNa0 uccavArapAsavaNa khe lajala siMghANapAriTThAvaNiyAsamitIti vA maNaguttIti vA baiguttIti vA kAyaguttIti vA je yAghanne tahappagAza savve te dhammatthikAyasta abhivyaNA / adhamAtthikAyasta NaM bhaMte! kevatiyA abhiSayaNA pa0 ? / goyamA ! aNegA abhivayaNA pa0, taMja hA - adhammeti vA adhammatthikApati vA pANAibApati vA jAba micchAdaMsaNasalleti vA IriyA assamitIti vA jAva uccArapAsa baNajAba pAridvAvaNiyA astamitIti vA maNaaguttIti vA vaha aguttIti vA kAya aguttIti vA je yAvanne tahRppagArA savve te adhammatthikAyasta abhinayaNA / AgAsatthikAyasta NaM pucchA, goyamA ! aNegA abhivayaNA pa0 taM0 AgAseti vA AgAsatthikAyeti vA gagaNeti vA nabheti vA sameti vA visameti vA khaheti vA viheti vA boyoti vA vivareti vA aMbareti vA aMbarasetti vA chiDeti vA jhatireti maggeti vA trimuheti vA addeti vA triyadeti yA AdhAreti vA bhAyaNeti vA aMtarikkheti vA sAmeti vA uvAsaMtareha vA phalihei vA agama va anaMteti vA je yAvanne tahappagArA sacve te AgAsa tthikAyasta abhivayaNA / jIvatthikAyasta NaM bhaMte! kevatiyA abhivayaNA e0 ? goyamA ! aNegA abhivayaNA pa0, taM0 jIveti vA jIvatthikAyeti vA bhUpati vA satteti bA vinnUti vA ceyAti vA jeyAti vA AyAti vA raMgaNAti vA hiMdupati yA poggaleti yA mANaveti vA kattAti vA vittAti vA japati vA jaMtuti vA joNiti vA sayaMbhUti vA sasarIrIti vA nAyapati vA aMtarAti vA je yAvanne tahapapagArA savve te jAva abhivayaNA / poggatthikAyasta NaM bhaMte! pucchA, goyamA ! aNenA abhiSayaNA pa0 saM0-poggaleti vA poggalasthikAyeti vA paramANuyogAleti vA durapasipati vA tipaesipati vA jAva asaMkhejjapapasipati vA anaMtapapa sipati vA je yAba0 sa0 te pogagalatthikAyasta abhivayaNA / sevaM bhaMte ! 2tti // 19 AnA bhAvArtha e che ke he bhagavan ! dharmAstika.yanAM keTalAM abhivayane. ( pA~yA ) jaNA ve ? he gautama! ( khenAM ) aneka abhiyAna che. dharma, dharmAstikAya, prANuAtipAtaviramaNu ( ahiMsA ), mRSAvAdaviramaNu ( satya ), e pramANe yAvat.parizcaMdaviramaNu apariyaDa ), zrIdha-vive yAvata mithyAdarzanazAsyaviveka, harSAsamiti, apAtramiti, bheSazA samiti, mAdAnabhAMDamAnikSepAsamiti, uccAraprama(zuzrleSmaparijhDa nikAsamiti, manegupti, vacanagupti, kAyazupti temaja anya paNa je tayAdhi (cAritradhAcI che te badha dharmAstikAyanAM abhivayane che evI rIte adharmAstikAyanAM abhivacatA tarIke adhama, avAstikAya prANAtipAta ya:vat mithyAdarzanazalya, noM--asamiti yAt uccaraprAvaNa pariSnA nika-samiti, mana-gupti cayana-gupti ne DAya--guptino nirdeza che. AkAzAstikAyanAM abhivacanA tarIke AkAza, AkAzAstikAya gagana, nAs, ( nIyA ane
Page #693
--------------------------------------------------------------------------
________________ achava-adhikAra [[ dvitIya 'pUraNAd galanAca zarIrAdInAM pudgalaH" athota zarIrAdinAM pUraNa ane galana thatAM hovAthI jIva " pudgala" kahevAya che. A pramANe jyAre jaina daSTie baMdhabesate artha TIkAkAra sUcave che te pachI zuM e daSTine mAnya na rAkhatAM vAcakavarya A sthaLanuM paNa bIddha daSTie ja avakana karatA haze ke kema e jANavuM bAkI rahe che.' UMyAno abhAva hovAthI ) sama, ( durgama hovAthI ) viSama ( bhUmi khodavAthI ke teno tyAga karavAthI utpanna thatuM hovAthI ) khaDa, vilAyasa athavA ( jene viSe kArya karAya che te ) viDa, ( vivikta svabhAvazIla hovAthI ) vIci vivara, ( mAtAnI jema jananazIla hovAthI aMbA eTale ja , tenuM dAna karatuM hovAthI ) aMbara, aMbarasa, chidra, zuSira, mArga, ( mukha vagere to abhAva hovAthI ) vimukha, ( jenAthI javAya che te ) a atha che ( jenAthI atikramaNa karAya che te ) ada, athavA vya, AdhAra, mana, bhAjana, aMtarIkSa, (zyAma varNavALuM hovAthI ) zyAma, ( avakAzarUpa a tarAvALuM hovAthI) avakAzAMtara, (sphaTika jevuM nirmaLa hovAthI) sphaTika, (gamanakriyAthI rahita hevAthI) agama ane ( aMta rahita hovAthI ) anaMtano ullekha che. AvI rIte jIvAstikAyanA saMbaMdhamAM jIva, jIvAstikAya, bhUta, , vinuM, (pu bhalene caya-saMgraha karanAra hovAthI ) cetu atha cetayita, ( karma-zatrune jItanAra heva thI ) jetu, Atmana, (rAgathI yukata hovAthI raMgaNa, (gamanazIla hovAthI) hiMDuka, pudgala, mAnava (navIna nahi arthAta purANuM , kad, vikatuM athavA vikayitu, ( atizaya gamanavALe hovAthI ) jagata , jaMtu, ( anya utpAdaka hovAthI ) ni, svayaMbhU, sazarIrina (kamanA) nAyaka ane aMtarAtmana evA paryAyavAcI zabda che. puda galAstikAyanA pudagala, pu galAstikAya, paramANapUgala, thripradezika, sipradeza ka yAvata asaMkheyapradezika, anaMtapradezika satyAdi abhivacano che. A pramANe prastuta vibhAga mAtra ja na ApatAM saMpUrNa sUtra temaja teno artha ApavAnuM eka kAraNa to e che ke dhAMstakAyAdine badale dharmAdine prayoga thay zake che e je ulekha ApaNe 545mA ane 546mAM pRimAM karI gayA chIe tene TakA maLe che. bIjuM kAraNa e che ke dharmAstikAyAdinA payo jANavA maLe che. trIjuM kAraNa dhamAMritakAyAdinA paryAye saMbaMdhI vyAkaraNatIrtha 5. bahecaradAse jainadarzananA A vAda (pR. 82 temaja 85)mAM je nIce mujabanAM TipaNe ApyAM che te vicAra : vAnI taka maLe che ke jeno upaga A u9lAsamAM AgaLa upara karavA vicAra che. "A uparanA ullekhamAM spaSTa prakAre dhamastikAya ane prANAtipAta-viramaNa-ahiMsA vagerenI samaparyAyatA jaNAvI che ane tethI ja surakArane A zapa, dhamostikAya ane ahiMsa vigereno sarakhe bhAva jaNAvavAne heya-te 5zu kaLAI Ave che. arthAta jyAre A sUtramAM dhamastikAya viSe AvA prakArano ulalekha che tyAre A sUtra, bIjAM sUtra ane bIjA graMmAM dhamastikA viSe eka jaDa dravya hevAnI vyAkhyA paNa ThekaThekANe maLyA kare che. ethI e be vyAkhyAmAM kaI vyAkhyA rItasaranI ane avikata che e hakIkata te bahu tene kheLe che." 5. 85 mAM Apelu TipaNuM lagabhaga zabdazaH AvuM ja che, phera mAtra e che ke dhamastika ne badale adhamastikAyane ane prANAtipAta vira paNa ahiMsAne badale prANAtipAta-hiMsAne ullekha che. 1 A saMbaMdhamAM prastuta graMthakAra zrI maMgalavijayanuM kathana nIce mujaba che -- pravRttinimitta na letAM atra vyutpattinimittarUpa arthanuM avalaMbane ja pUrvokta ulekhamAM samajavuM. ema karavAthI koI paNa jAta aDakazuM nathI. bhamarAna umAsvAti te pratinimittarUpa arthane laIne tenuM nirAkaraNa kareluM che eTale keSTha pazu asaMgata vAta che ja nahi. ''
Page #694
--------------------------------------------------------------------------
________________ uccAMsa ] Ardrata darzana dIpikA, 615 ( AnA uttaranI vizeSajJAnI pAsethI AzA rAkhatA ApaNe hAla turata te prastutane vicAra karIe. jyAM jyAM rapaza hAya che tyAM tyAM rasa, gaMdha ane rUpa (va) paNa hoya che e pramANenu' cArenuM sAhaca hAvAthI sUkSma skaMdha ane bAdara ska MdhanA lakSaNeAmAM spardhAgni 'thI karAtu sUcana te| samajAyu', paraMtu sUkSma ska MdhamAM cAra paryAM ane bAdara skaMdhamAM ATha DhAya che te kayA kayA te jANavuM bAkI rahe che. 394mA pRSThamAM sparzanA ATha prakAreAnI ane sAthe sAthe rasanA pAMca, gadhanA che ane vanA pAMcanI je noMdha lIdhI che te pAchI smaraNa-paTa upara lAvI mUkIzuM' teA jaNAze ke spazanA cikAsavALA (snigdha), lUkhA ( vRkSa ), ThaMDA ( zIta ), UnA ( uSNa ), narama ( mRdu ), khaDakhacaDA ( karkaza ), bhAre ( guru ) ane halakA ( laghu ) ema ATha prakAre che. A paikI prathamanA cAra spatA sUkSma skaMdhamAM ( ane paramANuomAM paNa ) hAya che, jayAre AThe ATha sparzI tA phakta khAira skaMdhamAM ja hAya che, A AThe sparzImAM ambenA cAra yugalA eka ekanA pratispardhI che; jemake snigdha ane rUkSa, zIta ane uSNa ityAdi. AthI evA sahaja prazna udbhave che ke paramANumAM temaja sUkSma kadhamAM je cAra sparzI kahyA che te kevI rIte saMbhave che. temaja vaLI bAdara kadhamAM te AThe sparzInA sadbhAva sUcavAya che te pazu kevI rIte ghaTe che, kemake paraspara virAdhIoneA sAthe nivAsa kema heAi zake ? AnA uttara e che ke jema paramANumAM eka samayamAM te snigdha ane zIta, snigdha ane uSNa, rUkSa ane zIta ke rUkSa ane uSNu ema be ja sparze hAya che ( tathA vaLI eka samayamAM game te eka rasa, eka varNa ane eka gaMdha hoya che!) tema sparzInI khabatamAM sUkSma skaMdha mATe samajI levuM; mAdara skaMdha mATe teA ethI judI hakIkata che. sattAnI apekSAe te mAdara kadhamAM AThe sparzI che; bAkI prakaTatAnI dRSTie teA cAra ja hAi zake che; kemake e e virodhInA eka eka yugala evA cAra yugaleAmAMthI game te eka eka hAya. arthAt enA seALa vikalpA saMbhave che. jemake (1) rinagdha, zIta, mRdu, guru, (2) snigdha, zIta, mRdu, laghu, (3) snigdha, zIta, karkaza, guru, (4) snigdha, zIta, karkaza, laghu; (5) rUkSa, zIta, mRduM, guru, (6) rUkSa, zIta, mRdu, laghu, (7) rUkSa, zIta, karkaza, guru; (8) rUkSa, zIta, karkaza, laghu; (9) snigdha, 1 bhagavatI ( za. 20, 34, sU 69 )mAM kahyuM paNa che ke -- paramANupoggale NaM bhaMte ! kativanne katigaMdhe katirase katiphA se pannatte ? goyamA ! panne zaidhe pagale TuvhAle pannatte / " [ paramanuvRrttatno mata ! ttiSa: katigandhaH katirasaH katisparzaH prajJaptaH ? gautama ! ekavarNa ekagandha ekaraso dvisparzaH KIT: ! ] tr A kathana AvirbhAva ( prakaTatA )nI daSTie samajavuM; khAkI tirAbhAva ( pracchannatA )nI apekSAe tA paramANumAM pAMce varNa che. anya zabdomAM kahIe te eka paramANumAM prakaTapaNe pAMca varNo paikI game te eka ja va hAya, jyAre sattArUpe te pAMce heya. dAkhalA tarIke kAi kALA raMgA paramANu hAya te palaTane bAkInAM varSoMmAMthI anya kAi vaNu rUpe utpanna thAya. e pramANe eka paramANumAM pAMce varNa anukrame palaTA palaTAte AtribhAva ane tiAbhAvane pAme che. vaLI vaNu mAM parivartana thavAmAM jadhanya eka samaya ane utkRSTathI asaMkhya samaye pasAra thai jAya che.
Page #695
--------------------------------------------------------------------------
________________ ajIva-adhikAra [ dvitIya uSNa, mRdu, guru, (10) nigdha, uSNa, mRdu, laghu, (11) snigdha, uSNa, karkaza, guru, (12) snigdha, uSNa, karkaza, laghu, (13) rUkSa, uSNa, mRdu, guru, (14) rUkSa, uSNa, mRdu, laghu, (15) rUkSa, uSNa, karkaza, guru; ane (6) rUkSa, uSNa, karkaza, laghu. - A pramANe ApaNe sUphama skaMdha ane bAdaza skaMdhamAM sparzanI daSTie je bheda che tene vicAra karyo. varNa, rasa ane gadhanI apekSAe te temAM kaze bheda nathI, kemake varNadinA samagra prakAro A baMne prakAranA skadhamAM te saMbhave che eTaluM ja nahi paNa e hakIkata para mANune paNa lAgu paDe che. dezAdanI saMkhyA - ApaNe tattvArtha (a. 5, sU. 25)ne" 3LavaH pAzca w e sUtra tarapha najara karIzuM te jaNAze ke sUtrakArane pugalanA aNu ane skaMdha evA be ja vibhAge vivakSita che eTale ke abaddha-asamudAyarUpa ane baddha-samudAyarUpa ema pudagalanA teo be ja vibhAgo pADe che. A graMthakAra ( zrImaMgalavijaya ) te pugalanA A be vibhAgo uparAMta deza ane pradeza eTale ke ekaMdara cAra vibhAga pADe che, jo ke tema karavAmAM temane pUrva maharSione Teke che. vivakSAnI bhinnatAne laIne A pramANe pudagalanA prakAronI saMkhyA bhinna jaNAya che temAM caNuka yAne dvipradezI skaMdha AzrIne te pa58mA pRSThamAM sUcavyA mujaba deza evI saMjJA ghaTI zakaze nahi. bAkI caNaka skadhanA eka vibhAgarUpa je te hoya te te apekSAe e deza che eTale ke caka skaMdhane e deza che. caturAka skaMdha AzrIne spaNuka ane kayaNuka evA be dezo che. ema paMcAka kaMdha AzrIne dezanI saMkhyA traNanI che. evI rIte dazANuka skaMdhanA ATha deza che ane anaMtANuka aMdha AzrIne anaMtamAM be ochA eTalA deze che. koI paNa kaMdhanA pradeza ane paramANunI saMkhyA sarakhI che ane te jeTalA paramANuone skaMdha hoya tenA jeTalI che. eTale ke yamuka dhamAM be pradeza ane be paramANuo. caNaka traNa pradeza ane traNa paramANuo ane anaMtANuka rakadhamAM anaMta pradeza ane anaMta paramANuo che. AthI samajAya che ke skaMdha eka hovA chatAM tenA paramANunI saMkhyA ethI adhika che. have A uparAMta skaMdha ane paramANumAM taphAvata kaI kaI bAbatamAM che te neMdhI laIzuM. paramANu e pudgalane nivibhAjya vibhAga che; enAthI nAne bhAga saMbhava nathI; enA Adi, madhya ane aMta e teija che. kaMdha te ethI moTo che ane enA vibhAgo pI zake che. paramANa abaddha che. jyAre ska baddha samudAyarUpa che. paramANune pradeza nathI, kemake te jAte ja eka pradezarUpa che, jyAre 1 AnuM kAraNa samajAvatAM jena takanA svayaMbhU samra, zrIyazavijayakRta thAyAnI sAkSararatna zrI vijayanemisUrikRta " taprabhA' vivRtimAM kahyuM che ke dezapradezayostu skandhasambaddhatva eva tattvaM, asambaddhatve tu sa eva degaH pRthakaskandhavyapadezamaznute, pradezacANuvyapadezam / " 2 A prazna vicAravAthI paramANu ane sUkSma skaMdhamAM rahelI bhinnatA samajaze.
Page #696
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Ahuta darzana dIpikA. rakaMdhane te ethI mAMDIne te anaMta sudhInI saMkhyAvALA pradeza che. vAstavika rIte paramANa e ja pudgala che, jyAre skaMdha te vyavahArathI-upacArathI pudgala kahevAya che. paramANu kAraNarUpa ja che, jyAre skaMdha kArya ane kAraNa ema ubhayasvarUpI che. AthI karIne te paramANu "aMtya dravya kahevAya che ane e nitya che ke paramANunI utpatti bheda dvArA ja che, kemake e keI dravyanuM kArya nahi hovAthI enI utpattimAM keI be dravyanA saMghAtane saMbhava ja nathI, jyAre kaMdhanI utpatti siMghAta, bheda ke ubhaya dvArA ema traNa rIte saMbhave che. paramANu atIndriya ja che, jyAre skaMdha atIndriya temaja indriya-grAhya paNa che. anya zabdomAM kahIe te paramANu acAkSuSa ja che, jyAre skadha te acAkSuSa ane cAkSuSa ema ubhaya prakArane che. vaLI aMtya "sUphamatva paramANumAM ja ghaTe che, jyAre ApekSika sUkSamatva ane bAdaratva 1 prazamaratimAM zrIumAsvAtie kahyuM paNa che ke - " tAriphAvata sAvanakatA : vALyAH | vmag affarmy mAnava: 20 | " arthAta be pradeza thI mAMDIne te anata pradeza sudhInA kaMdhe che. paramANu dravya-avayanI apekSAe pradeza rahita che, paraMtu varNAdi guNonI - avayavonI daSTie saMpradeza che. juo prazamaratinI TIkAne 17 muM patra ( je. dha. pra sa. ). 2 cha dravyomAM jIva ane pragala e be dravyo 9 vibhAvasvabhAvI che. jIvanA devatva, narAzi svabhAve jema vibhAvika che tema skaMdha, deza e pudgalanA svabhAva vibhAvika che-e paramANunA vikArarUpa che. juo navatavistAranAtha (pR 116 }. 3 dha pitAnuM kAraNayanI apekSAe kArya che ane pitAnA kArya-drayanI ape. kSAe kAraNa -5 che. jemake dipradeza che. e paramANu vagerenuM kArya che ane tripradezAdi kAraNa paNa che. "kAraNameva tadantyaM sUkSmo nityazca bhavati paramANuH / gravi digpha: 8% " 5 saMkhyAta ke asaMkhyAta nahi paNa anaMta paramANuo bhegA maLe to paNa te dRSTigocara na thAya, kintu jyAre teo bAdara pariNAmane bhAre tyAre ja temano banele skaMdha daSTigocara thAya eTale ke paramANuo atyaMta sukSma che. aneka sumipara gAma skaMdho ekaThA maLe-apagra kAkAza jevaDuM e badhAnuM kada bane te paNa jyAM sudhI sUTama pariNAmane baDhato bAdara pariNAmane teo na bhare tyAM sudhI teo paNa acAkSuSa ja che. paramANuo paramANu-avasthAmAM te na sUkSma pariNAma che ke na bAda pariNamI; jyAre skaMdhamAM te baMne pariNAme saMbhave che ane e vAta to sUma kaMdha ane bAdara kaMdhanAM lakSathI sacavAI paNa che. juo pR. 612. 18.
Page #697
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ ditIya 618 achava-adhikAra. temaja aMtya bAdara- e skaMdhamAM ja saMbhave che. paramANunuM jJAna IndriyathI thaI ja zakatuM nathI. enuM jJAna te Agama ke anumAna gamya ja che. paramANunuM anumAna kArya hetuthI mAnavAmAM Ave che. je je pIgalika kArya najare paDe che te te sakAraNa hoya che. e rIte je aMtima adazya kArya hoya che tenuM paNa kAraNa hovuM joIe. te kAraNe bIjuM kaI nahi paNa paramANu che. AthI ene "aMtima kAraNa" paNa kahevAmAM Ave che. vizeSamAM speza, rasa, gaMdha ane vaNe e cAra dharmo-paryA kaMdhamAM paNa che, paraMtu zabda, baMdha Adi paryAya te skaMdhamAM ja che. jema paramANumAM che tema sUkama skaMdha ane bAdara kaMdhamAM kevaLa sattArUpe sparzanI saMkhyAmAM ja bheda che ema nahi, paraMtu pariNAmanI apekSAe paNa bheda che. e pariNAmethI atra bIjA keI nahi paNa sUmatva ane bAiratva samajavAnA che. A pariNAmarUpa bhedanI mukhyatA te sUkSama kaMdha ane bAdara skadha evAM dhanAM be nAme ja kahI Ape che. vizeSamAM atra dhyAnamAM rAkhavuM ke pradezonI saMkhyAnI daSTie sUkSma skaMdha ane bAdara kaMdha ema skaMdhanA be bheda pADI zakAya tema nathI; kemake A pratyeka prakAranA skaMdhamAM bethI mAMDIne te anaMta jeTalA pradeza saMbhave che. eTale ke ema paNa bane ke anaMta pradezavALo kaMdha sUkSma paNa hoya, jyAre ethI bahu ja theDA pradezavALa dha bAdara hoya. dArika, vaikriya ane AhAraka vargaNAmAM ATha sparzI hoya che eTale e te bAdara skaMdhe che. enAthI AgaLanI tejasAdi vagaNAomAM zItAdi cAra ja sparze che ane teo sUrmapariNAmI che eTale ke tejasa, bhASA, prANApAna (zvAsocchavAsa ), mana ane kAmaNa e sUma skaMdhe che. 1 caNakAdi madhyavartI skaMdhanuM sUkumata temaja sthUlatva ApekSika che, kemake paramANunI apekSAe teo rathala che, jayAre enAthI moTA skaMdhanI apekSA e teo sUkSma che. aMtya bAdara acina mahAsaMdhamAM ja saMbhave che, kemake enAthI koI moTe paigalika skaMdha nathI. juo 238 muM lakSaNa 2 karmaprakRti ( gA. 18-20 )nI zrImalayagiririkRta TIkA ( patra 13)mAM kahyuM paNa "tatraudArika zarIraprAyogyA vargaNA anantAnantaparamANvAtmakAH paJcavarNA kriAthar vzvA majhaT | ghauM vaivi-siArAjIrAvanA mana nA draSTavyAH / tejasazarIraprAyogyA ghargaNAH paJcavarNA dvigandhAH pazcaramAzcatuHsparzAH / tatra mRdula ghurUpau dvau sparzAya sthitau, anyau tu dvau spazauM snigdhoSNau snigdhazIto rUmASNo rUkSazItau vA / evaM bhASA-prANApAna-mana:-karmaprAyogyA api vargaNA kagst: "
Page #698
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa | acitta mahAkadhanuM svarUpa A skaMdha sauthI meTAmAM meoTI avagAhanAvALA thAya che,kemake te samagra leAkAkAzane vyApIne eka samaya rahe che. Ama chatAM paNa te acAkSuSa che,2 A lokapramANa thanArA acitta mahAkadha ATha samayanI sthitivALe che. arthAt pudgaleAnA svAbhAvika pariNAmathI, nahi ke jIvanA prayAga vaDe utpanna thatA acitta mahAka dhanA samudghAta kevala-samuddAtanI peThe ATha samayamAM samApta thAya che,pa keli-samuddhAtanI jema pahele samaye iDa, bIje samaye kapATa, trIje mathAna, ceAthe mathAnanA Arhuta darzana dIpikA, 1 kailisamudmAtamAM jIvathI adhiSThita anetAnata kra` pudgalamaya skaMdha hoya che. A pa - mahudha ' kahevAya che, paraMtu te rAdhiSThita heAvAyo citta gaNAya che. bAkI A citta mahAsyuMdha ane acitte DArka dha ane cethA samayamAM saMpUrNa leka pramANa kSetramAM vyApI jAya che temaja e baMnenA samuddhAtanI sthiti paNa mA samayanI che. vaLI pAMca varSoM, e gadha, pAMca rasa ane cAra spa e seLa guNurUpa anubhAva paNa baMnemAM samAna che. A pramANe A ane mahAkadhAmAM kSetra kAla ane anubhAva e traNe dRSTie samAnatA che asamAnatA kevaLa citta-acittanI apekSAe che. 2 pravacanasAre|0 ( ga. 1301 )nI vRttimAM ' rakadha ' zabdanI vyutpatti darzAvatAM kahyuM paNa che ke - if skandanti - zuSyanti dhIyante ca puSyanti vicaTanena saGghAtena ceti skandhAH - anantAnantaparamANupracayarUpA mAMsacakSuryAhyAH kumbha-stambhAdayaH, tadagrAdyA acittamahAskandhAdayo'pi / '' 3 zrIdevendrasUriSkRta navatattva prakarasunI nimna-likhita gAthAmAM kahyuM paNa che ke-~~ " acittamahAkhaMdho logasamANo ya aTThalA mahao / poggala gAgAro saMvAsaMkhaTTiI sesA // 19 // ', [ cittamaaAjo ho mAnadhAinAviH / putro'nekAkAraH sakhyAsalya sthitiH zeSaH // ] 619 4 samuddhatatA e prakAza che--( 1 ) jIva sabaMdhI ane ( 2 ) ajIva saba'dhI. prathamanA sAta prakAra che. jue pR. 452--453. A vAta daDaka prakaraNamAM nIce mujaba darzAvAi che:-~~~ " saMkhittayarA u mA sarIramogAhaNA ya saMghayaNA / sannAsaMThANakasAyalesiMdiya dusamudghAyA // 3 // ', [ saMkSiptatarA tviyaM zarIramavagAhanA ca saMhananAni / saJjJAsaMsthAna kaSAya lezyendriya dvisamuddghAtAH // ] 5 dravyalAkaprakAza ( sa 3 mAM kahyuM paNa che ke.. 6: yosvya cittamaddAskandhaH, samudghAto'styajIjaH / ainAmaci laoNpi, jJeya: samatU naH || 277 || pudgalAnAM parINAmAda, visrasotthAt sa jAyate / ami: samayeAMta-samAto nisaravat // 278 ||
Page #699
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22 0 achava-AMdhakAra. [ dvitIya aMtaranI pUrti karI lekavyApI thavuM, pAMcame aMtaranuM saMharaNu, chachuM maMthAnanuM saMharaNa, sAtame ka pATanuM saMharaNa ane AThame daMDanuM saMharaNa karI ravabhAvastha aMgulanA asaMkhyAtamAM bhAga jevI avagAhanAvALo thAya. A acitta mahAkadhamAM pazaghAtarUpa svabhAva nathI. jo e hota te parAghAta svabhAvavALA bhASA-dravyanI peThe e traNe samayamAM lekavyApI banata, keTalAke A acitta mahAkaMdhane satkRSTa pradezavALe mAne che, paraMtu te yukti-yukta nathI, kemake utkRSTa avagAhanAvALA citta mahAtkaMdhanuM paraspara pitAnI vargaNuo sAthe avagAhanA ane sthiti e be daSTie sarakhApaNuM che temaja temAM cAra jAtanA sparze che. prajJApanA (pa. 5) mAM kahyuM che ke -- " 'ukosogAhaNAe vi evaM ceva ? navaraM liie vi tulaM " uhaNa avagAhanAvALA to acitta mahAtkaMdha che, jyAre utkRSTa pradezavALA kaMdhanuM avagAhanA ane sthitinI apekSAe asaMkheya bhAga, saMkheya bhAga, saMkheya muNuM, asaMkhya guNuM ema cAra jAtanuM sthAna-patana che temaja temAM AThe ATha sparze che. A saMbaMdhamAM prajJApanAnA pAMcamA paryAya' nAmanA padamAM kahyuM paNa che ke kourfakA mate ? jevA vanavA vaghAra? | bAinar! aNaMtA // se keNaTeNaM bhaMte ! evaM buccai ? / godhamA! ukkosapaesie ukkosapaeliyassa dabaTTayAe tulle, pae sahAzAe vi tulle, ogAhagahAe cauDhANavaDie, anyriginlekTi na chApavA " arthAta utkRSTa pradezavALA ()nA keTalA paryAye he bhagavana ! kahelA che? tama! anaMta kahelA che. he bhagavan! ema kevI rIte kahevAya che ? he gatama! utkRSTa pradezavALA kaMdha utkRSTa prAdezika sAthe dravyanI apekSAe ane paryAyanI daSTie tulya che, avagAhanAnI vivakSAe caturAnapatita che ane varNa vagere ATha rupa dvArA padhAnapatita che. A uparathI ukaSTa avagAhanAvALe acitta mahAtkaMdha utkRSTa pradezavALAthI atyaMta vilakSaNa hoya ema jaNAya che. ethI karIne utkRSTa pradezavALA mahArako anya hevAnuM phalita thAya che. bhagavAna zrIharibhadrasUri paNa kahe che ke - 1 utkRSTAvagAhanayA'pi evamena ? nagara sprityA'pi tulapam / 1 ka pa dAnAM maphata ! tethI, 1 1: GjJaHi: ? : nAtaja : ratA: ll mAta! evamucyate / gautama ! utkRSTapradeza utkRSTa padezikasya drvyaarthtathA 1ra vaDa, 17 tathA ratha:, zrI keT na thatA 2T: tha TrttA1:, vaca pdsthaanptitH|
Page #700
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Ata darzana dIpikA. 621 " gAmeva sarvojhadArtA kRti cit vyAja, na caitAvattikSAzru have acitta mahAka vargaNAne cheDeka vicAra karI laI A viSaya paDato mUkIzuM. acitta mahAkuMdhavargaNAthI e pudgala-ska dha samajavAne che ke jemaNe visasA-pariNAmane laIne TaMka, phaTa, parvata ityAdino Azraya lIdhe che temaja jaghanya, utkRSTa vagere jemanA aneka bhedo paDe che. zatavRcUNimAM kahyuM paNa che ke-- * mahAyajaNA TaMkakUDatahapakyAiThANesu / je pogalA samassiyA mahakhaMdhA te u dhucaMti // " temAM jaghanya acitta mahArakaMdha vargaNa eTale cothI dhruva zUnya utkRSTa vagaNanI uparanI eka paramANa jeTalA adhika paramANuvALa kaMdha samajo. be paramANu jeTalI adhika saMkhyAvALA paramANuvALo skaMdha te bIjI vargaNa samajavI A pramANe ekeka adhika paramANu dvArA adhika kaMdharUpa vagaNA tyAM sudhI vicAravI ke chevaTe utkRSTa acitta mahArUMdhavagaNa Ave. jaghanya vargaNAthI utkRSTa vaNA asaMkhya guNa adhika che. atra guNakAra palyopamanA asaMkhyaya bhAga eTale jANa. je vakhate makAnI prasutA hoya che te vakhate tathAvidha svabhAvane laIne A mahAskaMdhavargaNAonI saMkhyA ochI hoya che, ane jyAre trasakAyanI alpatA hoya che tyAre A vargaNonI saMkhyA puSkaLa hoya che. e vAtane nirdeza karatAM zatakavRhasRSTimAM kahyuM " "tattha tAsakAyAsI jammiza kAlaMmi hoMti bahugo ya / ghaart afma rajA ave thovA | jammi puNa hoi kAle rAmI tasakAiyANa thovo u / mahakhaMdhavagaNAo tahiM kAle hoMti bhugaao|" 1 thayo-nAna mahArakandhavargaNaH kRtatadhAparvatAdisthAneSu / ye pudgalA: samAzritA mahAsvAdhAste tUcyante // 2 ane varUpa A gaLa upara A kalAsamAM viyAravAmAM AvanAra " vagaNa ' prakaraNamAMthI joI levuM. 3 jue karma prakRtinI TIkAnuM 15muM patra. 4 chAyA - tatra sakAyarAzisprizca kAle bhavati ghahakazca / mahAskandhArgaNAstasmizca kAle bhaveyuH stokAH // yasmina punarbhavati kAle rAziyasAyikAnAM stokastu / mahAskandhavargaNAstasmin kAle bhavanti bahukAH //
Page #701
--------------------------------------------------------------------------
________________ 622 ajIva-adhikAra | dvitIya pulanA lakSaNetmaka pariNAmo zabda, aMdhakAra, udyota, prabhA, chAyA ane tapa e dvArA pudgale oLakhAya che ane varNa, gaMdha, rasa ane sparza e puNenAM lakSaNe che, ema navataravanA nimna likhita padya uparathI jaNAya che - navAravo-mAjhAvAtari bane vAjA baMdha raNA Hiaa, purANA tu strAva . ?? ' vizeSamAM A dazane pudgalanA pariNAmo tarIke paNa oLakhAvavAmAM Ave che ema navatatvasAhityasaMgraha (bhA. 2)nA 12mA pRSTagata avasUrinI nimnalikhita paMkti uparathI samajAya che - "zAdhAradyottamAchalAitapavAsavarNo te puranAnA purakSA vati mAva: dravyalokaprakAza (sa. 11. le. 22-23)mAM to (1) baMdhana (baMdha), (2) gati, (3) saMsthAna, (4) bheda, (5) varNa, (6) gaMdha, (7) rasa, (8) sparza, (9) agurulaghu ane (10) zabda ema dasa pariNAme gaNAvAyA che. A uparathI joI zakAya che ke pudagalanA dasa pariNAmethI amuka ja pariNAme samajavAnA che ema nathI, paraMtu enA aneka pariNAmo paikI judI judI vivakSAe amuka saMkhyAmAM pariNAma gaNAvAya che. tAvArtha (a. pa, sU. 23-24)nI bRhat TIkA (pR. 356) tarapha najara karatAM jaNAya che ke pudgalenA sparza, rasa, gaMdha ane varNa e cAra ja dharmo nathI, kinta zabda, baMdha, saumya, sthaulya, saMsthAna, bheda, aMdhakAra, chAyA, Atapa ane udyota ema bIjA dasa dha paNa 1 chAyA zabdAndhakArodyotaprabhAcchAyA''tapaizca / varNo gandho rasa: sparzaH pudgalAnAM tu lakSaNam // ( purAnAM sAviSa, pariNAmoDA kare ! kalpanA zatinAma, saMsthAnAha tathA para: | rara ? bhedAkhyaH pariNAmaH syAta , varNagandharasAbhidhAH / paDazu: phAi, parija mA hAthI I zarU ! " 3 pudgalanI peThe jIvanA paNa dasa pariNAme che ema prajJApanAnA pariNAma-pada uparathI jaNAya che. ( 1 ) gati, (2) Indriya, (3) kaSAya, (4) vezyA, ( 5 ) yoga, ( 6 ) upaga, ( 7 ) jJAna, (8) darzana, ( 9 ) cAritra ane ( 10 ) veda e jIvanA dasa pariNAme che. A gati-pariNAma vagere prAyogika che- karmarUpa upAdhithI janya che, kid svAbhAvika nathI.
Page #702
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa 1 Ahuta darzana dIpikA, 623 che. A zabdAdi dharmane pudgalanA pariNAma tarIke oLakhAvelA che. A uparathI pariNAmenA nAmA ane sa MkhyAne nirdeza pratyeAjakanI vivakSAne adhIna che e hakIkata spaSTa thAya che. prastutamAM graMthakAra te zabda, khadha, saumya, sthaulya, sasthAna, bheda, aMdhakAra, chAyA, Atapa ane udyota ema dasa prakArane skaMdha che ema sUcave che. A rahyo e ullekhaH sa cAro rASA, rA?-saumya-sthaulya-saMsthAna-meTsamara-chAyA-Dato cotametAt / anya zabdAmAM kahIe te zabdAdi dasane skadhanA dharma tarIke A graMthakAra svIkAre che. AthI e prazna sphure che ke zuM A vAta ucita che, kemake ApaNe upara joi gayA tema e tA pudgalanA dharma che. eTale ke paramANu ane skaMdha baMnenA hAya ema nathI lAgatuM ? Ane uttara nakAramAM che. A vAta tattvAtha ( a 5 )mAM 23mA ane 24mA sUtra ema be dA racavAnA kAraNathI spaSTa thAya che. vizeSamAM A vAtane tattvArtharAja. TakA Ape che, kemake tyAM 234mA pRSThamAM kahyuM che ke " sparzAdayaH paramANUnAM skandhAnAM ca bhavanti, zabdAdayastu skandhAnAmeva vyaktirUpeNa bhavanti / saukSmyavarjA ityetasya vizeSasya pratipattyarthaM pRthag yogakaraNam / saukSmyaM tu antyamaNuSveva ApekSikaM skandheSu / yadyevaM saukSmyagrahaNaM pUrvasUtra eva kartavyam ? iha kAraNaM sthaulyapratipakSapratipattyartham " arthAt spa, rasa, gaMdha ane vaNu e pariNAme te paramANu temaja ska Mdha ema ubhayanA hoya che, jyAre zabdAdi te vyaktirUpe phakta dhAne ja DAya che. saumya sivAyanA pariNAmenI A vizeSatA sUcavavA mATe e sUtreA judAM racAyAM che. aMtya saumya paramANuone ja viSe hoya che, jyAre ApekSika saumya ska MdhAne ja viSe DAya che. AthI e prazna udbhave che ke ema hAya tA pachI pUrvI ( 23mA ) sUtramAM ja saumyanA ullekha karavA joitA hatA ne ? Ane uttara e che ke sthaulya e saukSyanA pratipakSI che e vAtanuM pratipAdana karavA mATe A pramANe ceAjanA karavAmAM AvI che.1 1 sUtrAnI pRthak racanA mATe tattvA rAja0 (pR. 275)mAM e paNa kAraNa darzAvavAmAM Avyu che ke AthI sparzIda vagerenI ekajAtIya pariNAmanuM sUcana karAya che. spaSTa zabdomAM kahIe te dAkhalA tarIke kani spa` te mRduM, laghu, guru pratyAdi sparUpe na pariNamatAM bamaNA, traNa guNA, cAra guNA yAvat ataMta guNA kaThina sparUpe pariName che. e pramANe mRdu vagere sparzI mATe samajavu. AvI rIte kAi tikta rasa hAya tA te peAtAnI A tiktata jAtinA kadApi tyAga karateA nathI eTale ke enI tiktatAnuM pramANa joe te anata guNuM ke ana tame bhAge thAya, paraMtu e madhurAdi rasarUpe te na ja pariName. e ja pramANe gaMdha ane varNa mATe samajavu. AgaLa jatAM tyAM ema paNanirdezAyuM che ke jyAre cegadazAmAM kaThina spardhA mRdurUpe pariNamatA jaNAya che tyAre pazu te petAnI kaThina sparUpa jAtino tyAga karyAM vinA mRdu sparUpe ja vinAza ane utpAda anubhavatA pariName che, -
Page #703
--------------------------------------------------------------------------
________________ 624 ajIva-adhikAra. [ dvitIya zabdanA dasa prakAre sthAnAMga (sthA. 10, u. 3)nA 705 mA sUtramAM nIce mujaba zabdanA dasa prakAre darzAvAyA che -- panIhAri 1 piDime 2 lukkhe 3, bhinne 4 jarite 5 it| dIhe 6 rahasse 7 puhutte 8 ta, kAkaNI 9 khiMgviNissare 10 // " arthAt (1) niharI-ghaMTanA avAjanI jema ghoSathI yukta zabda, (2) piDama-piMDathI nivRtta-drakAnA dhvaninI jema zeSa rahita, (3) rUkSa-kAgaDA vagerenA je zabda, (4) bhinna-kaDha vagerethI grasta vyaktinA je zabda, (5) jarjarita athavA jharjharita, (6) dIrgha-dIgha vaNathI Azrita athavA meghanA zabdanI jema dUra sudhI saMbhaLAya te zabda, (7) hasva-hasava vaNathI Azrita athavA viNA vagerenA zabdanA jevo laghu zabda, (8) pRthakatva-aneka prakAranA vAritranA gane viSe yamala zaMkha vagerenA je svara, (9) kAkaNa-sUma kaMTha gIta dhvani, (10) kiMkiNI svara-ghaMTaDane dhvani. zabdanA bheda-prabheda ghaMTA ane lAlAnI jema saMghAtathI utpanna thatA ane vaMza-dalenI peThe vibhinna thatI veLA utpanna thatA ema dvividha utpattivALA zabdanA bhASA-zabda ane ne!ASA-zabda ema mukhya be prakAre che. temAM bhASAparyAtirUpa nAma-kamanA udayavALA jIvane zabda te "bhASA-zabda" che, bAkInA zabda "bhASA-zabda" che. bhASA-zadanA akSara-saMbaddha ane akSara-saMbaddha evA be peTAvibhAge che. varNavyaktithI yukta zabda te "akSara-saMbaddha che, jyAre ethI viparIta te * nAakSara- saMbaddha che. nobhASA-zabdanA be bheda cheH-(1) Adya-zabda ane (2) ne Adyazabda, Atadha eTale paTa vagere vAditra ene davani "AtAdya-zabda kahevAya che, jyAre vaMzasphoTa vagerene avAja ne AtAdya-zabda kahevAya che. Ateva-zabdanA tata ane vitata evA be avAMtara bhede che. vaLI A pratyekanA ghana ane zaSira ema be be prakAro che. je tanvI, vadha vagerethI baddha AtA te tata" che. te piMjanikA vagerenI jema ghana ane vINA, paTaDa vagerenI A uparathI ema samajAya che ke sparza, rasa, gaMdha, ane varNanA mukhya mukhya bhede e paramANuonA svabhAvarUpa hAI paramANuo svabhAva ja judA judA che. eTale keI paramANu sadAne mATe kaThina ja che, to koIka mRdu ja, koIka sugaMdhI te keka durgadhI eTale ke pamANAnI (4542 45 arthAta 200 judI judI jAto hovAnI kalpanA thAya che. A hakIkata zvetAMbare ne abhISTa heya ema jaNAtuM nathI. 1 chAyAnirdhaarii piNDimo rUkSI bhinno jajaritaH ( jhajharitaH iti / dIrgho husvaH pRthaktvazca kAkaNI kingkinniisvrH|| 2 AnA mukhyatve karIne 49 prakAra che, juo rAjamaznIyasUtra (su. 23).
Page #704
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] A tadaza na dIpikA, 25 jema zuSira heAya che. tatathI vilakSaNa lakSaNathIyukta ' vitata ' che. eTale tantrI vagerenA zabdanI emAM samAveza thatA nathI. bhANukanI peThe e dhana heAya che ane kAhala vagerenI jema te suSira hAya che. A pramANe sthAnAMga ( sthA. 2, 6, 3 )nA 81mA sUtramAM kahyuM che. A sabaMdhamAM sthAnAMga ( sthA. 4, u. 4 )nu nimna-likhita-- --padya paNa nAMkhI laizuM, nAtAla-zabdanA bhUSaNa-zabda ane nAbhUSaNa-zabda ema be avAMtara bhedo che. nUpUra vagere alaMkArAnA zabda te 'bhUSaNu-zabda' che. jayAre je zabda bhUSaNujanya na heAya te 'nebhUSaNuzabda' che. nAbhUSaNu-zabdanA vaLI e bhedo cheH-(1) tAla-zabda ane (2) lattikA-zabda, tAla eTale hastatAla. lattikA eTale kaeNsikA ( kAMsA ) ke jene Ate gharUpe nirdeza karAyeA nathI tenA zabda te ' lattikA zabda ' che athavA pANi ( paganI pAnI )nA prahArathI utpanna thA avAja te ' lattiyA-zabda ' che. A pramANe zabdanA je peTA-vibhAgeA paDe che tenI sakalanA nIce mujaba AlekhI zakAyaH---- bhASA zabda akSara-saMbaddha "tataM vInAAi jhairya, vitataM vaTaTAmi / ghanaM tu kAMzyatAlAdi, vaMzAdi zuSiraM matam // " zabda nAakSara-samadraM dhana tata AtAdya-zabda vitata nAbhASA-zabda zuSira ghana zuSira ne AtAdya-zabda bhUSaNa-zabda nebhUSaNa-zabda de-maaNph=k-paa- tAla-zabda lattikA zabda zabdanA cha prakAro-- tattvA ( a. pa, sU. 24 )nA bhASya ( pR. 356 )mAM sUcavyA mujaba zabdanA (1) tata, (2) vitata, (3) dhana, (4) zuSira, (5) saMghaSa ane (6) bhASA ema cha bhedo che. A e 79
Page #705
--------------------------------------------------------------------------
________________ achava-adhikAra. [ dvitIya bheda agaja zabdanA che ema enI bRhadavRtti (pR. 360)mAM ullekha che. eTale ke tyAM sUcavyA mujaba bhASA-vargaNAnA pugalanA eka prakAranA viziSTa pariNAmarUpa zabdanA nimitta anusAra vividha bhede paDe che. temAM prayoga ane sasika evA be mukhya prakAre che. temAM jIvanA prayatnathI udbhavatA zabdane "prAgaja" samaje, jyAre je svAbhAvika rIte jIvanA ke keInA paNa prayatna vinA ja utpanna thatA zabdane "vesasika" jANa. vAdaLAMonI garjanA vagere vesTasika che. prAgaja zabdo paikI "tata" e cAmaDAthI maDhelA mRdaMga, paTaha vagere vAdyone zabda che. "vitata e tAravALAM vINA, sAraMgI, trisarikA vagerene dhvani che, kAMsAnA pAtra, kASTha, zalAkAdithI uddabhava zabda te "dhana che. jemake ghaMTa, jhAlara vagerene zabda, kuMka mArIne vagADAtAM vAMsaLI, zaMkha, baMsI vagere vAdyone zabda te "zuSira' che, karavata, lAkI vagerenA saMgharSaNathI utpanna thatA zabda "saMgharSa' kahevAya che. manuSya vagerenI vyakti ane pazu paMkhI vagerenI avyakta belIo te "bhASA" che. zabdanA traNa bhedo- avAja, nAra, dhvani e badhA zabdanA paryAya che. A zabdanI (1) sacitta, (2) acitta ane (3) mizra ema traNa prakAre paDe che. temAM jIvathI mukha dvArA uccArAte zabda te sacitta zabda" che. be pattharo aphaLAtAM je avAja thAya che te "acitta zabada' che. jIvanA prayAsathI mRdaMgAdikamAMthI je dhvani nIkaLe che te 'mizra zabda" che. ahIM mizra bheda vyavahAra mAtrathI jANo. A uparAMta zabdanA zubha ane azubha evA athavA vyakta ane avyakta ema vivakSA anusAra bhede pI zake che. karNane priya zabda te "zubha " samaje, jyAre kaNane kaTu jaNAya te azubha' zabda jANu. manuSya, popaTa vagerene zabda te "vyakta" gaNave, jyAre zrIndriyAdithI 1 tavArtharAja ( pR. 270-271 ) pramANe zabdanA bhASAtmaka ane abhASAtmaka evA be mukhya prakAra che. temAM bhAvAtmaka zabdane akSarIkRta (varNAtmaka) ane akSarIkRta ( avarNAtmaka ) evA be prakAre che. temAM akSarIkRta zabda zAstrane abhivyaMjaka che ane saMskRta temaja ethI viparIta bhedane laine Arya ane svecchanA vyavahAranuM kAraNa che. akSarIkRta zabda hIndriyAdinA atidAya jJAnasvarUpane pratipAdanamAM heturUpa che. A sarva zabda prAyogika (prAgaja) che. abhASAtmaka zabdanA prAyagika ane vastrasika ema be bhede che, temAM meghajanya zabda vaiRsika che, jyAre prayogajanA tata, vitata, ghana ane sauSira ema cAra prakAre che. temAM cAmaDAthI AcchAdita evAM puSkara, bherI, dara ( eka jAtanuM vAditra ) vagerethI utpanna thato ni te tata" che. tAranI banelI vINA, suSA vagerethI utpanna thate avAja te "vitA' che. tAla, ghaMTa vagerenA abhighAtathI uddabhava zabda te "ghana' che, vaMza, zaMkha vagere nimittarUpa zabda te sauSira' che, AthI joI zakAya che ke tarArthanA bhAgyamAM je saMgharSa rU5 zabdano eka prakAra gaNu po che tene atra pRthapha ullekha nathI. temaja teno zemAM aMtarbhAva thaI zake tema che te paNa sUcavAyuM nathI. ethI zuM ema mAnavuM ke e bheda tanyArtharAja nA kartAne mAnya nathI ?
Page #706
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Ahata darzana dIpikA. 627 paMcendriya tiryaMca parvatanA cha paikI jene jene zabda spaSTa akSarAtmaka na hoya tene "avyaktI' mAna. zabdanI utpatti ATha sparzavALA ane ata eva bAdara pariNAmavALA evA pugala-ska e zabdonuM utpatti-sthAna che, jo ke zabda pite te cAra sparzavALo ane sUkSma pariNAmavALe pugala-skaMdha che. ATha pazavALA ane bAdara pariNAmavALA yugala-skaMdhamAMthI jIvanA yathAyogya prayatna vaDe athavA ravAbhAvika rIte-e skaMdhamAM ke vikAra thavAthI e skadhamAM rahelA bhASA-vagaNane egya evA pudgale zabdarUpe pariName che ane A bhASA vargaNa caturpazI che. vizeSamAM zabdanI utpatti oDhArika, vaikiya ane AhAraka e traNe deha dvArA jIva kare che, paraMtu tejasa ke kAmaNAdi kaI paNa kaMdhamAMthI enI utpatti saMbhavatI nathI. vaLI pattharAdi ajIva drAmAMthI zabda utpanna thAya che te ajIva dravya paNa nirjIva dArika deha ja jANavAM. keNa ke zabda sAMbhaLe che?-- zabda-dravyathI Akhe loka vyApta che. vakatAe vacana-gathI zabdarUpe cheDelo dravyasamUha te "bhASA " che athavA je belAya te "bhASA che. bhASAmaNimAM rahelo zrotA kaI vaktAne athavA anya bherI vagerene je zabda sAMbhaLe che te 'mizra zabda" che. ane vidizAmAM ra. hele zrotA ke je "vikreNi " paNa kahevAya che te mULa zabda-dravya vaDe vAsita bIjA dravya mAtrane mAM maLe che, paNa mULa zabda-drone sAMbhaLI zakato nathI. zreNi eTale AkAza-pradezanI paMkita. A paMktio lekanA madhyamAM bolanArAnI pUrva, pazcima, uttara, dakSiNa, upara ane nIce ema che e dizAmAM hoya che. bhASAnI sarakhI dizAe ja AkAza-pradezanI paMktirUpa samazreNi te "bhASAsamazreNi" kahevAya che. vaktAe choDelAM zabda-dravya ane e zabda dravya vaDe bhAvita yAne vasita thayelAM vaccenAM bIjA zabda-dravya e baMne maLIne mizra zabda kahevAya che. evA mizra zabdane samaNimAM rahele zrotA sAMbhaLe che, paraMtu kevaLa vAcaka zabdone arthAta vaktAe zabdapaNe choDelA zabda-dravyone ke kevaLa vArya zaradone arthAt mULa zabda- vaDe vAsita thayelAM evAM vaccenAM zabda-bene te sAMbhaLI zakato nathI. vaktAe zabdapaNe cheDelAM zabda-dravyathI ke bherI vagerenAM zabda-dravyothI vacce rahelA zabda-gya pudagalemAM zabdarUpe pariNamelAM je zabda-vargaNAnAM pudagala dravyo che te "vAsita zaba" kahevAya che. AvA vAsita zone ja vizreNimAM rahele zrotA sAMbhaLe che, paraMtu vaktAe cheDelAM zabda-dravya te sAMbhaLatuM nathI, kemake te dravyo te zreNi anusAra gati karatAM hovAthI vizreNimAM-vidizAmAM jatAM nathI. vaLI e zabda-dravyone vizreNimAM gamana karavA mATe bhIMta vagerene pratighAta paNa nimittarUpa banI zakatuM nathI, kemake e pratighAta DhephAM vagere sthala dravyone vidizAmAM javAmAM nimittabhUta banI zake che, paraMtu zabda-dravya to sUkSama hovAthI ene mATe kaI pratighAta nimittabhUta thaI zake tema nathI.
Page #707
--------------------------------------------------------------------------
________________ 628 acha-adhikAra. [ dvitIya kahevAnI matalaba e che ke vaktAe choDelAM zabda-dravyanI te zreNi anusAra gati thAya che. vaLI e zabda-dravyone pratighAta thato nathI-ene khalanA pahoMcatI nathI, kemake zabda-dravya eTalAM badhAM sUkSama che ke bhIMta vagere tenA pratighAtaka banI zake tema nathI. vizeSamAM zabda je samayamAM nIkaLe che tyAra pachInA samayamAM e zabda-dravyamAM zravaNa-janaka zakti rahetI nathI. arthAt zabdo nIkaLe tyAra pachInA samayamAM zabdarUpe-bhASA-pariNAmarUpe rahetA nathI, kemake bhASyamANa hoya te ja bhASA che; bhASA-samaya pachInI ke pahelAnI bhASA te bhASA nathI. joke cAra samaye leka bhASA vaDe pUrNa thAya che te paNa temAM e dvitIyAdi samayamAM bhASA dravya vaDe vAsita thayelAM dravyone ja bhASApaNuM prApta thAya che. A pramANenAM kAraNone lIdhe vaktAe mUkelAM zabda-dravyane vidizAmAM rahele zrotA sAMbhaLatuM nathI, paraMtu e zabda-dravya vaDe vAsita thayelAM bIjA zabda-dravyane ja sAMbhaLe che. jyAre vaktAe cheDelAM bhASA-dra prathama samaye (sava) dizAmAM ja (lekAMta paryata) jAya che, ane eka samaya pachI te bhASApaNe teo rahetAM paNa nathI te e zabda-dravya vaDe vAsita thayelAM zabda-dravya bIjA samaye vidizAmAM jAya che ema thayuM. AthI karIne dizAmAM ane vidizAmAM rahelA zrotAone judA judA samaye zabda saMbhaLAvo joIe ane tema na thatAM ekI sAthe ja zabda saMbhaLAya che te tenuM zuM kAraNa che? A praznano uttara e che ke vastutaH zreNi ane vizreNimAM rahelA zrotAone judA judA samayamAM ja zabda saMbhaLAya che, paraMtu samaya atisUkSama hevAthI A bheda kaLA nathI. bhASA-vyanA grahaNa ane visarjana paratve vega-vicAra- kayA roga dvArA bhASA-dravyanAM grahaNa temaja visarjana thAya che ane te kevI rIte thAya che tene have vicAra karavAmAM Ave che. vegane artha vyApAra che. enAM apara nAme karma ane kriyA che. A yuganA (1) kAyika, (2) vAcika ane (3) mAnasika ema traNa prakAre che. temAM kAya-ga vaDe sarve belanArAo zabda-dravyanuM grahaNa kare che ane vacana-ga vaDe tenuM visarjana kare che. zarIranA dArika vagere pAMca prakAre hevAthI kAya-ganA paNa pAMca prakAre paDe che, paraMtu temAM atra kAya-gathI dArika, vaikriya ane AhAraka e traNa ja samajavAnA che, ke je dvArA vacana-dravya grahaNa karAya che. A traNane ja atre ullekha karavAnuM kAraNa e che ke dArikAdi traNa zarIramAM ja jIvanA pradeza heya che; bAkInAM taijasa ane kAmaNa e be zarIramAM Atma-pradeze nathI, jo ke tejasa ane kArmANa zarIra Atma-pradezamAM hoya che.' 1 AthI karIne bhikSanuM pAtra ityAdinI peThe jIva ane tenA pradezane bheda na samajo. eTale ke jema bhikSathI bhikSanuM pAtra bhinna che tema AtmA kaMi Atma-pradezathI bhi-na nathI. vaLI A uparathI AmAM pradeza rahita che ema mAnanArAonA matanuM paNa nirayana thayuM samajavuM. jemake paganA taLiyA sAthe saMbaMdha dharAvanArA Atma-pradezo mastaka sAthe saMbaMdha dharAvanArA Atma-pradezathI bhinna che ke abhinna ? jo bhinna mAnIe to jIva saMpradezI kahevAze-bhinna bhinna cha eka mAnavA paDaze ane je abhinna mAnIzuM te zarIranAM sarva avaye ekarUpe he vAM joIe. kemake Ama-pradeza abhinna hovAthI teo badhA maLI javA joIe.
Page #708
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA. 629 juo vizeSA) (gA. 374)nI vRtti. audArikAdi zarIragata jIva-pradeza vaDe belavAne abhiprAya ItyAdi sAmagrI prApta thatAM bhASA-dra ane samUha grahaNa karAya che ane te vaDe vakatA bole che, paraMtu aparyApta dazAmAM ke bolavAnI IcchA na hoya tyAre ke belatuM nathI. vacana-veganuM svarUpa- have vacanagano vicAra karo rahyo, A saMbaMdhamAM be vikalpa hure che -(1) vaktAe mUkela bhASA-vyanA samUhurUpa vAcA te "vacana-yoga" che ke (2) e bhASA-dravyanA samUhane mUkavAmAM kAraNabhUta kAyAne vyApAra te "vacana-oga" che yogane artha te zarIra ane jIvane vyApAra thAya che ane bhASA kaMI jIvanA vyApArarUpa nathI. e te rasa, gaMdha vagerenI peThe pugalanA pariNAmarUpa che, jyAre jIvanA vyApArarUpa ga te pudagalanA pariNAmarUpa nathI. vaLI bhASA vaDe kaMI paNa mUkAtuM nathI, ulaTI e jAte mUkAya che. je kama heya te karaNa na thAya. ahIM bhASA mUkAya che, vAte bhASA ja karma che, tethI karIne bhASAne vacanaga tarIke svIkArI zakAya tema nathI. je bIjA vikalpathI kAyAnA vyApArane vacanaga kahIzuM te kAya-yoga vaDe zabda mUkAya che ema kahevuM joIe, nahi ke vacana-ga vaDe. bIjA vikalpanuM samAdhAna e che ke kAyAnA vyApAra-vizeSe ja ma ga ane vacanaga che, paraMtu kAyAnA sAmAnya vyApAra te ma ga ane vacana-ga nathI, kemake dehadhArI jIvane kaI paNa avarathAmAM kAya-gane abhAva nathI, sarva avasthAomAM tene sadbhAva ja che; kevaLa azarIrI siddhine ja kAyaga nathI. mATe bhASA nIkaLatI vakhate vacana garUpa viziSTa prakArane kAya-ga ja che. je A pramANe viziSTa prakArano kAyaga ja maneyega ane vacanayoga che te pachI e mane-ga ane vacana-ganI kathA zA mATe karavI? Ane uttara e che ke je ke sarva sthalemAM kAya-ga anugata che topaNa je gavaDe mane-dravyanuM grahaNa thAya che te "mane-ga" ane jenA vaDe vacana-dravyanuM grahaNa karAya che te "vacana-ga" kahevAya che. temAM je kAya-gavaDe vacana mUkAya che te "vacana-ga" che ane je kAya-gavaDe mane-dravyane citanamAM upayoga karAya che-manana karAya che te "mane-ga" che. A pramANe eka kAyaga ja upAdhinA bhedathI traNa prakArane che; bAkI vastugatyA te sarvatra kAya-ga ja che. kAya-ga vaDe ja te te vacana ane manane cagya pudagala dravya grahaNa karAtAM hovAthI zvAsocchavAsanI peThe mane-ga ane vacana-ga paNa kAya-ga ja che. genI saMkhyA ava keI prazna UThAve ke sarvatra kAya-gapaNuM samAna hovA chatAM jema mane ane vacana-gane kAya-gathI judA gaNyA che tema zvAse zvAsane paNa kAya-gathI judo gaNI
Page #709
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6 30 ajIva-adhikAra. [ dvitIya tene ceAthA yAga tarIke zA sArU na svIkAravA joie ? zvAseAcchvAsanI mukhyatAe zvAsocchavAsa mUkavAmAM paNa jIvanA byApAra svata Mtra che te tene paNa judo rAga kema na mAnavA ? vaLI je e mAnyatA ayeAgya ja hAya tA mane-cAga ane vacana-cegane kAya-ceAgathI judA gaNI temane mATe ceAga evI saMjJA zA sArU rAkhavI ? eTale ke satra kAya-yeAga samAna hAvAthI kacAM te eka kAya--ceAga ja mAnaveA ke katyAM te upAdhinA bhedathI cAra ceAge mAnavA. AnA uttara e che ke laukika ane leAkeAttara vyavahAranI siddhi mATe ja mane cena ane vacana-ceALane kAya-cegathI judA gaNyA che ane zvAsAsane judo gaNyA nathI. vaLI jema vacana-ceAga ane mano-ceganAM phaLe! kAya-yAgathI judAM jaNAya che. arthAt svAdhyAya karavA, khIjAne pratIti karAvavI vagere vANInuM phaLa che temaja dharmAM-dhyAna, cintana vagere mananuM phaLa che, tema zrvAsocchvAsanuM phaLa kAya-yAgathI judu' jaNAtu nathI tethI zvAseAAsane kAya-yAgamAM antarbhAva karAya che. A jIve che evI pratIti utpanna karavArUpa phaLa ke zvAsocchvAsanuM che, paraMtu jo eTalA uparathI ene judo cAga gaNIe te doDavuM, vaLagavu vagere vyApAra paNa bhinna gaNAya ane tethI te te kriyAone paNa judA judA cepa mAnavA paDe. vAste viziSTa vyavahAranA aMgabhUta ane anyane pratIti karAvavAnA phaLarUpa mane yAga ane vacana-yAga hovAthI e ene kAya-yAgathI bhinna gaNyA che ane zvAseAcchvAsane tema gaNyA nathI. athavA te manecega ane vacana-cAga ane svataMtra che. kAya-yoga vaDe gratuNu karelAM vacana dravyanA samUhapa sahakAri-kAraNu dvArA zabda belavA mATe je jIvanA vyApAra che te ' vacana-cega ' kahevAya che, ane kAyayeAga vaDe grahaNa karelAM mane-dravyanA samUhurUpa saDakAra-kAraNu dvArA vastunA cintana mATe je jIvane vyApAra che te ' manA-cAMga 'kahevAya che. A lakSaNAmAM ke zabda nIkaLatI vakhate ane cintana karatI veLAe kAyAne vyApAra che. tepaNa tene ahIM nirdeza karavAmAM AvyeA nathI; paraMtu vacana-dravya ane matA-dravyanI mukhyatAe jIvanA vyApAra kahyo che tethI -vacana-yAga ane mana-cega e ane svataMtra che ema jANavuM, paraMtu viziSTa kAyayeAgarUpa che ema na samajavu, bhASA-dravyanA grahaNa ane visarjananA samaya sabaMdhI mata-bheda jema eka gAmathI bIjI' gAma antara rahita hAvA chatAM ' grAmAtara ' kahevAya che athavA eka puruSathI khIjo puruSa paNu antara rahita hAvA chatAM puruSAntara ' kahevAya che, tema eka samayathI pachInA trIjo samaya attara rahita hevA chatAM ' samayAntara 'kahevAya che. atra samayAntarathI A pramANe samajavAnu che. pratyeka samayAMtare bhASAnA pudgalAnuM grahaNa karAya che ane tenuM visarjana thAya che. keTalAkanI mAnyatA evI che ke ekeka samayanA aMtare grahaNa ane visarjana thAya che. zrIjinabhadraNa A mAnyatAne aceAgya gaNe che ane te mATe kAraNa darzAvatAM kathe che ke Ama mAnavAthI te| vicchinna AvalIrUpa dhvani prApta thAya arthAt aMtare aMtare chUTI paDelI ratnAvalInI mAphaka zabda ane tenuM zravaNa prApta thAya. vaLI aMtare a Mtare grahaNa karavAnA samacAmAM sane saMbhaLAya nahi. vizeSamAM nIce mujabanA prajJApanA (5. 11) nA 'aNusamayavirahiyaM niraMtaraM giNhai " e sUtra sAthe vizadha Ave. arthAt dareka '
Page #710
--------------------------------------------------------------------------
________________ usAsa ] Ata darzana dIpikA 631 samaye avirahitapaNe niraMtara grahaNa kare che. AthI karIne dareka samaye nisaga ( visarjana)nuM pratipAdana thayeluM samajavuM; kemake grahaNa karelAne bIjA samayamAM avazya tyAga tha joIe. atra e prazna saMbhave che ke prajJApanA (5. 11)nA nimna-likhita "saMtaraM nisii, no niraMtara nisiraha; egeNaM samayeNaM giNhaha, egeNaM samayeNaM nisirai" sUtrane bhAvArtha sAntara mUke che, nirantara mUkate nathI, eka samaye grahaNa kare che ane eka samaye mUke che" e pramANene vicAratAM antara sahita mUkavAnuM Agamakta jaNAya che tenuM kema? Ane uttara e che ke A sUtrane artha viSayanA vibhAga pUrvaka samajavAne che. arthAt tyAM je aMtara sahita mUkavAnuM kahyuM che te bhASA-dravyane grahaNa karavAnI apekSAe kahyuM che; kemake prathama samaye grahaNa kareluM bhASA-dravya prathama samayamAM na ja nIkaLe, paraMtu bIjA samayamAM nIkaLe che, evI rIte bIjA samayamAM grahaNa karela bhASA--dravyanuM trIjA samayamAM visarjana thAya - che. A pramANe grahaNa karavAnI apekSAe tyAga aMtara sahita che, kemake nahi grahaNa karelAno tyAga saMbhavato nathI, paraMtu samayanI apekSAe niraMtara che. kAraNa ke dvitIyAdi sarva samayamAM tyAga heya che ja. A uparathI koI ema karavA taiyAra thAya ke jema tyAga grahaNanI apekSAe aMtara sahita che tema grahaNa paNa tyAganI apekSAo aMtara sahita ja hovuM joIe te e kathana samucita nathI; kemake grahaNa svataMtra che, jyAre tyAga te parataMtra che, kemake tyAga grahaNane adhIna che-grahaNa karyA pachI tyAga thAya che, paNa tyAga karyA sivAya grahaNa na thAya evo niyama nathI, kemake prathama samaye tyAga sivAya paNa grahaNa thAya che. A pramANe grahaNu vAdhIna che ane tyAga parAdhIna che, tethI "saMtaruM niti " artha barAbara saMgata thAya che. "no niraMtare niyamita thI e sUcavAya che ke niraMtara tyAga thAya nahi temaja grahaNa ane tyAga e baMne yugapatuM saMbhavatAM nathI paraMtu pUrva samaye grahaNa ane uttara samaye tyAga thAya che. "je samaje , niriphane bhAvArtha e che ke prathama samaye grahaNa ja thAya che, tyAga thato nathI; dvitIyAdi samayathI AraMbhIne tyAganI pravRtti thAya che ane chellA samaye kevaLa tyAga thAya che eTale ke pahelA samaye kevaLa grahaNa, chelA samaye kevaLa tyAga ane vacalA samayamAM grahaNa ane tyAga baMne thAya che, kemake eka samayamAM be upagane niSedha che, nahi ke be ke tethI vadhAre ) kiyAone. bhASA-dravya vaDe saMparNa lekanI vyApti mATenuM kAla-mAna prayatnanI tIvratA ane maMdatA pramANe bhASAne lekamAM vyApta thavAmAM vakhata lAge che. jemake kaI hadayanA rogathI maMda prayatnavALa vaktA bhASA-dravyane bhedyA vinA tene mUke che eTale
Page #711
--------------------------------------------------------------------------
________________ 632 achava-adhikAra. [ dvitIya ke te abhinna bhASA-dravya mUke che, jyAre keI nI regI tIvra prayatnavALa vaktA grahaNa ane tyAganA prayatna vaDe bhASA-dravyane bhedIne-tenA sUkama TukaDA karIne mUke che. abhinna bhASAasaMkhyAta avagAhanA-vargaNuM paryata jaIne bhedAya che ane saMkhyAta jana gayA pachI e dravyomAMthI bhASA-pariNAma nAza pAme che ethI A dravyo lekAMtane sparzI zakatAM nathI. bhinna dravya sUkSama ane ghaNAM hovAthI anaMtaguNI vRddhi pAmIne lekAMtane sparze che.-chae dizAomAM lekAMta paryata jAya che ane parAghAta dvArA vAsanA-vizeSathI je dravyamAM bhASA-pariNAma utpanna thayo hoya tevI bhASA vaDe avaziSTa saMpUrNa lekane pUrNa kare che. A uparathI e hakIkata paNa phalita thAya che ke manda prayatnavALa vaktAe mUkelAM dravya te lokanA asaMkhyAtamA bhAge ja hoya che, kemake daMDAdinA kramapUrvaka e dravya vaDe leka pUrAte nathI. leka pUravAne mATe te mahAtIvra prayatnanI apekSA rahelI che. bhale pachI te kArya traNa samayamAM thAya, cAra samayamAM ke pAMca samayamAM thAya, keTalAkanuM kahevuM ema che ke traNa samayamAM samagra leka bhASA-dravyathI pUrAya che. jemake lakanA madhya bhAgamAM rahelA keI mahAprayatnavAna vaktAe mUkelAM bhASA-dravyo prathama samayamAM ja chae dizAmAM jAya che-cha daMDarUpa thaI rahe che, kemake jIva ane sUkSma pudgalanI gati zreNine anusAra hoya che. chae dizAmAM gayelA daMDarUpa dravyo bIjA samayamAM cAre dizAmAM zreNi anusAra vAsita drAthI phelAIne cha maMthAnarUpa thAya che. A daMDa ane maMthAna jeke laMbAImAM to lekAMtasparzI hoya che te paNa vaktAnA mukhamAMthI nIkaLela hovAthI jADAImAM cAra aMgulAdi pramANavALA hoya che. A pramANe e lekanA asaMkhyAtamA bhAge ja che. ethI ema bedhaDaka kahI zakAya che ke cAda rajaju jeTalA UMcA lokanA asaMkhyAtamA bhAge pahelA ane bIjA samaye leka-vyApinI bhASAne asaMkhyAta bhAga ja hoya che paraMtu ethI vizeSa heta nathI, trIjA samaye manthAnanAM - AMtarAM pUrAvAthI sarva leka bhASA-dravyathI pUrNa thAya che. svayaMbhUramaNa" samudranA chellA cheDAvALA kAntathI eTale ke alokanI atyaMta najIka rahIne belanArAnA athavA "trasa-nAnI bahAra cAra dizAmAMthI kaI paNa dizAmAM rahIne belanArAnA bhASA-dravyathI cAra samayamAM samagra leka pUrNa thAya che. jemake "svayaMbhUramaNa" samudranA pazcimataTa AgaLanA lokAntamAM rahIne athavA " basanA nI bahAra pazcima dizAmAM rahIne bolanArAnAM bhASA--Le prathama samayamAM cAra aMgulAdi jADAIvALo ane eka rajaju lAMbA daMDarUpa thaI tioM " svayaMbhUramaNa" samudranA pUrva taTavarta kAnta sudhI jAya che. tyAra - 1 ekeka bhASA-dravyanA je kaMdha che tenA AdhArarUpa evo asaMkheya pradezavA kSetra vibhAga te " avagAhanA ' kahevAya che. AvI avagADanAno samUha " avagAhanA-vargaNa " kahevAya che. eTale ke anaMta bhASA-dravyanA skaMdhanA AdhArabhUta kSetravizeSarUpe avagAhanAone samudAya te " avagAhanAvaNa' che. 2 trasa-nADInI bahAra trasa ja na hovAthI tyAM koNa bole evI zaMkA jarUra atra udabhave, paraMtu enA nirasanAthe sUcavavAnuM ke eka te A pramANe vizeSA ( gA. 385 )nI vRttimAM ullekha che ane bIjuM A kalpanAnI dRSTie ghaTI zake tema lAge che.
Page #712
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa 1 AhaMta darzana dIpi. bAda bIjA samayamAM A daMDamAMthI upara nIce cauda rajA lAMbe ane pUrva pazcima ti eka rajajunI pahoLAIvALe parAghAtathI vAsita dravyane daMDa thAya che. ane lekanA madhyamAM rahI belanArAnAM bhASA-dravyanA dakSiNa ane uttara dizAmAM parAghAtathI vAsita dravyanA cAra aMgu lAdi jeTalA jADA ane eka rajaju paheLA evA be daMDe nIkaLIne " svayaMbhUramaNa" samudranA dakSiNa uttaravata lekAnta sudhI jAya che. Ama hovAthI cAra aMgulAdi jADuM ane eka rajaju jeTaluM paheluM evuM sarvatra lekanA madhyamAM geLa chatpara thAya che. A pramANe thayA pachI trIjA samaye UMce nIce rahelA daMkamAMthI cAre dizAmAM phelAyelo parAghAtathI vAsita dravyena samudAya maMthAnarUpe pariName che ane lokanA madhyamAM rahelA, dareka bAjue eka rajaju jeTalA phelAyelA chatvarathI upara nIce phelAyelo vAsita dravyane samUha samagra trasa-nAne pUrI de che. Ama thatAM upara nIce rahela daMDa ane maMthAna bhAve saMpUrNa trasa-nA pUrAya che. ATaluM kSetra e lekane saMkhyAtamo bhAga che ane tethI karIne cAra samayanI vyAptinA trIjA samayamAM le, kanA saMkhyAmAM bhAge sarvaka vyApinI bhASAne paNa saMkhyAta bhAga hoya che ema phalita thAya che. cothA samayamAM maMthAnanAM AMtarAM pUrAtAM bhASA-dravya sarva lekamAM vyApe che. traNa-nAnI bahAra kaI paNa vidizAmAM rahIne bolanArAnA bhASA-dravyathI saMpUrNa leka pUrAtAM pAMca samaya vyatIta thAya. prathama samayamAM vidizAmAMthI nIkaLelAM bhASA-dravyo lekanADI yAne trAsa-nAnI bahAra dizAomAM Ave, ane bIjA samayamAM leka-nADImAM praveza kare. bAkInA traNa samayane lagatI hakIkata cAra samayanI vyApti anusAra ghaTAvI levI. trIjA samayamAM lekanA saMkhyAtamA bhAge bhASAne saMkhyAmAM bhAga hoya che, kemake A pAMca samayanI vyAtimAM daMDa-samayathI tene asayeya bhAga hevApaNuM kaheluM che. jethI samayamAM lekanA saMkhyAmAM bhAge bhASAne saMdhyAta bhAga hoya che ane pAMcamA samayamAM te maMthAnanAM AMtarAo pUrAtAM bhASA-dravya sarva lekamAM vyApI jAya che. niryuktikAranA kathananI saMgati- A pramANe bhASA-dravya dvArA loka-vyAptine vicAra pUrNa thayele gaNIe te pUrve e saMbaMdhamAM keTalIka zaMkAo ane tenAM samAdhAno raju karavA Avazyaka samajAya che. niyuktimAM mAtra cAra samaye ja samagra leka bhASA-vyathI pUrNa thAya che ema kahyuM che, jyAre ApaNe te traNa ane pAMca samayanI paNa vAta karI gayA te zuM te anucita nathI ? Ane uttara e che ke jema trAjavAnI dAMtane vacamAMthI pakaDatAM tenA Adya ane antima baMne cheDAnuM grahaNa thaI jAya che tema prastutamAM paNa cAra samayarUpa madhyanuM ghaDaNa karavAthI enA Adhavata traNa samayanuM ane aMtavata pAMca samayanuM paNa grahaNa niyuktikAre karyuM ja che ema samajavuM, 1 vizeSAnI TIkAnA 223mA patramAM A zabda vaparAya che, paraMtu teno artha dhyAnamAM Avato nathI. 2 AnuM bIjuM nAma " trasa nADI" che.. 3 cAra samayane vigraha hovA chatAM bhagavatInA "mahAbaMdha' udezakamAM 1Nu samayano vigraha kahyo che e hakIkata atra udAharaNarUpe vicArI levI. 80
Page #713
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34 achava-adhikAra ( dvitIya kemake sUtranI pravRtti vicitra prakAranI che kaI vAra sUtramAM AMzika grahaNa hoya che ane kaI vAra saMpUrNa vaLI keI veLA kAraNavazAt kama rahita sUtronI cejanA hoya che te koIka veLA kama sahita. cAra samayanI loka vyAtinA saMbaMdhamAM matAMtara cAra samayanI loka-vyApti viSe e matAMtara che ke kevali-samudaghAtanA kamathI eTale ke pahelA samayamAM daMDa, bIjAmAM kapATa, trIjAmAM maMthAna ane cothA samayamAM samagra leka vyApta thAya che. zabda-dravya mATe A ayukta che ema jaNAvatAM bhAgakAra kartha che ke Ama mAnavAthI te sarva dizAomAM mizra zabda saMbhaLAya nahi. kAraNa ke kevali-samadaghAtamAM prathama samaye UMce ane nIce daMDa thAya che. A daMDa bhASA-dravya paratve mAnatAM UMce ane nIce ja mizra zabda saMbhaLAya, kintu pUrva, pazcima, uttara ane dakSiNa e cAra dizAomAM na saMbhaLAya; kemake e dizAemAM, vidizAnI mAphaka vaktAe mUkela dravye jatAM nathI, kinta parAghAtathI vAsita dravya ja saMta LAya che. AthI bhASAsamazreNithI je zabda saMbhaLAya te mizra hoya e kathana sAthe vireja Ave che. Ama chatAM paNa vivAdanI khAtara A vAta ravIkArI laIe te paNa ethI cAra samayamAM leka-vyApti na thatAM traNa samayamAM thAya che ema ravIkAravuM paDaze, kemake bhASA-dravyamAM vAsanArUpa svabhAva hovAthI te daMDa upara nIce jatAM sAmAnyathI cAre dizAmAM za gya dravyane vAsita karIne zabda-pariNAmavALAM kare che ane tyAra pachI bIje samaye maMthAna karIne trIjA samayamAM aMtara pUrNa karIne leka pUrNa kare che. kevali samudraghAta karanArA sarvajJa te bhopagrAhI cAne aghAtI karmanA vazathI ke svabhAvathI ja bIjA samaye maMthAnane badale kapATa kare che. A kevali-samudaghAtamAM Atma-pradeza ja svarUpe lekane pUrNa kare che, paraMtu temAM keIne parAghAta ke vAsanA nathI. ethI ja bIjA samaye maMthAna na thatAM kapATa ja thAya che. vaLI kevali-samudaghAta e te jIvane vyApAra che. acitta mahAtkaMdha jIvanA vyApAranuM pariNAma nathI te paNa tene uddezIne bIje samaye je kapATa ullekha karAya che tenuM kAraNa e che ke e dravyamAM bhASA-dravyonI peThe parAghAtarUpa svabhAva nathI. eTale anya dravyamAM svapariNAma utpanna karavAne teo samartha nathI, paraMtu potAnA pudagale vaDe ja lekane pUrNa kare che. je emAM parAghAtarUpa svabhAva hato te A acitta mahArakaMdha paNa traNa samayamAM (nahi ke cAra samAmAM) lekane pUrNa karata. keTalAkanI evI mAnyatA che ke bhASA-dravyane prathama samayamAM Urdhva dizAmAM daMDa thAya che, bIjA samayamAM tyAM ja maMthAna thAya che ane adizAmAM daMDa thAya che, trIjA samayamAM Urdhva dizAnA maMthAnanAM aMtara pUre che ane adizAmAM maMthAna thAya che ane pachI cothA samayamAM adizAnA maMthAnanAM aMtara purAtAM samasta leka bhASA-dravyathI vyApta bane che. AvI hakIkata AgamamAM kaI paNa sthaLe jovA jANavAmAM nathI eTale e Agamaviruddha jaNAya che. vaLI e 1 A kAraNathI ja acitta mahAtkaMdhanI ane zabda-pugalonI trisAmayika vyAptimAM viSamatA rahelI che.
Page #714
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa 1 Arhuta daza na dIpikoDa 635 ke yukti rahita paNa che, kemake zreNi anusAra gati karavAnA svabhAvavALA pudgalA zuM eka ja dizAmAM gati kare ? vaktAnA mukha, tAlu vagerenA prayatnathI A pramANe gati thAya che ema kahevu niraMka che, kAraNa ke koi veLA vaktA vizreNi saMmukha rahIne vizreNi tarapha bhASAnA pudgalene prere te tethI vidizAmAM paNa e pudgalA jAya. vaLI ema thatAM paha vagerenA zabda-pudgale mATe cAra samayanA niyama paNa sacavAi nahi rahe, kemake evA puddagale vaktAnA prayatnathI nirapekSa hAvAthI game tema gati kare, A pramANenI hakIkata vizeSA. ( gA, 35 ) temaja tenI vRttine AdhAre atra ApavAmAM AvI che. zabdanu pAlika~ zabda e pudgala dravyanA pariNAma che. enA A pariNAma enI bhUtatAne AbhArI che. mUtta zabdanA be arthAM thAya cheH-(1) asa`gata parimANuthI sahita ane (2) rUpAdithI yukta. ApaNe atra mUtte zabdathI rUpAdithI yukta samajavAnuM che. arthAt ApaNe ema sAtrIta karIzu' ke zabda mUtta che. jema pIMpaLa vigere vastue dravyAntaranA vaikArika saMcegathI vikRta mAluma paDe che, tema zabda paNa kaTha, mastaka, jIbha, dAMta, tALavu, hA ityAdi dravyAntaranA vikArathI vikRta thata dekhAya che; tethI zabda paNa pIMpaLanI mAphaka mUtta siddha thAya che. vaLI jyAre DhAla, nagArAM, tabalAM, tAsAM vagere vagADavAmAM Ave che tyAre nIcenI bhUmimAM kapa thAya che, AnuM kAraNa bIjuM kaMi ja nahi, paraMtu zabdamAM rahelI mUrttatA che. vizeSa zaMkha vagerenA pracarDa zabdo kAnane baherA karI zake che. Avu sAmarthya adbhUta AkAzamAM nathI. vaLI phUMkyA pachI kAIka sthaLe athaDAtAM jema patthara pAchA paDe che tema zabda paNu pAche| paDe che eTale e bhUta che, arthAt jema paryaMta sAthe athaDAyelA patthara abhidhAta-pratighAtane pAme che, tema zabda paNu abhighAta-pratighAtane pAmatA heAvAthI pattharanI mAphaka e mUtta hAvA joie. vizeSamAM zabdanA paDaghA paNa paDe che. vaLI zabda Atapa (taDakA)nI peThe jayAM tyAM jai zake che. agaranA dhUpanI peThe e phlAi jaI zake che, taNakhalAM ane pAMdaDAMnI jema vAyu ene preraNA karI zake che. dIvAnI jema e sa dizAmAM prasarI jAya tevA che. temaja jema sUryaMnI hAjarImAM tArAonA prakAza dabAI jAya che tema bIjA meoTA zabdo AgaLa nAnA zabdo dukhAi jAya che. Atho zabda e pudgalanA pariNAma che ema phalita thAya che ane zabda e AkAzanA guNu che ane AkAzanuM e ja liMga (nizAnI) che evI vaizeSika darzananI mAnyatA asaMgata Thare che, zabdamAM rUpAdinu astitva zabda e pudgala che ema ApaNe siddha karI gayA tA zabdamAM rUpa, rasa, gandhu ane sparza e cAre hAvAM joie. zaMkhanA kaTakAmAM jema rUpa mAlUma paDe che, tema zabda je rUpI hAya tA temAM rUpa dekhAvuM joie ane te dekhAtuM te nathI, vArate te rUpI nathI evI zaMkA koine thAya teA tenuM samAdhAna e che ke bUjhAi gayelA dIpakanI zikhAmAM rUpa vidyamAna che, chatAM te dekhAtuM
Page #715
--------------------------------------------------------------------------
________________ ajIva-adhikAra. ( ditIya nathI paNa ApaNe tene abhAva mAnatA nathI te te ja pramANe zabdanI bAbatamAM samajavAmAM vAMdhA jevuM dekhAtuM nathI. vaLI paramANamAM rUpAdi guNone sadbhAva hovA chatAM paNa temAM rUpa jovAmAM AvatuM nathI tethI tene abhAva hovo joIe ema mAnavuM jema nyAyavirUddha che, tevI ja rIte zabdamAM sUkSamatA hovAne lIdhe tenAmAM rUpa daSTigocara na thAya te tenAmAM rUpane abhAva che ema mAnavuM bhUla bhareluM che. zabdanA svarUpa saMbaMdhI vividha mAnyatAo- keTalAka zabdane pradhAna (prakRti)ne vikAra mAne che, paraMtu te samucita nathI; kemake pradhAnanuM astitva ja siddha nathI. kAraNa ke A saMbaMdhamAM temaNe mAnela Agama sivAya anya keI pramANa nathI ane e Agama te vivAdagrasta che. chatAM paNa "suNata gurjanaH" e nyAya anusAra samAdhAnAMtara sUcavavAmAM Ave che. jemake jyAre pradhAna nitya, niravayava ane niSkriya che te pachI anityAdi svarUpe enuM pariNamana kema saMbhave ? atra keI AnA bacAva tarIke ema kahe ke pradhAnanA vikArarUpa vijJAna sakriya jovAya che ane je vastu pratyakSasiddha hoya tene apalApa zakya nathI te A kathana paratve eTaluM ja nivedana karavAnuM bAkI rahe che ke vijJAna prakRtine dharma ja siddha thaI zakato nathI-e vijJAna kaMI pradhAnanA vikArarUpa nathI. vaLI sarva pradhAnapaNe jJAnarUpe pariNamatuM nathI, kemake te jaDa vastunA guNarUpa che, jemake aMdhakAra. bAkI e sakriya che e vAta sAcI che. vaLI caitanya ane vijJAna vacce kathaMcit abheda mAnavAmAM Ave te kaMI harakata jevuM nathI. kemake tAre jJAnate gugate ItyAdi prayoga paNa najare paDe che eTale temaNe kahelI upalI hakIkata yukti-yukta nathI. vizeSamAM A caitanya AtmAne vijJAnarUpa svabhAva che. vaLI mUrti vagere dharmothI rahita hovAne lIdhe mukta AtmAnI peThe ane kapelA AtmA ane aMtaHkaraNanI pratibiMbanA udayanI kAraNutA paNa saMbhavI zakatI nathI." zabda saMbaMdhI vaizeSika mata ane tenuM nirasana- vaizeSika mata pramANe zabda, saMkhyA, parimANa, pRthakRtva, savega ane vibhAga e guNa che ane temAM paNa vaLI zabda e khAsa AkAzane guNa , kemake zabdamAM ekadravyavattA che. eka Azraya dravya vaDe dravyavattA te "ekadravyavattA kahevAya che athavA te eka dravya jene Azraya che te "eka-yavat " kahevAya che ane tene bhAva "ekadravyavattA " che. A pramANenI zabdamAM ekadravyavattA hevAthI e dravya nathI. vaLI e acAkSuSa pratyakSa hovAthI arthAt e AMkha vaDe joI zakAto na hovAthI e karma (kiyA ) paNa nathI. AthI karIne e guNa che, kemake vaizeSika darzana pramANe kaI paNa vastune samAveza dravya, guNa ke karmamAM the ja joIe. vaLI A zabda nitya nathI paNa kSaNika che, kemake pahelAM UMce uccAraNa karAya che; sattvanI haiyAtImAM liMgano abhAva che, kAraNu-sAmagrInI pahelAM svarUpane lAbha hato nahi paraMtu pachIthI svarUpane lAbha thAya che temaja zabdanA abhivyaMjaka vastune paNa abhAva che. enuM kAraNa e che ke abhivyaMjaka hoya tyAre kAraNujanya vikAra na thAya, kemake pradIpAdi divya maNi vagere svarUpI vyaMjakanI saMnidhimAM ghaTanA parimANunuM anuvidhAna arthAta kArya jovAmAM AvatuM nathI. abhi- 1 juo tarArthanI. bRhad vRtti ( 340 341 ).
Page #716
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa 1 Ahata darzana dIpikA. 637 vyaMjakane bheda hovA chatAM paNa teTale ja ghaTaka che. zabdane viSe te a5, madhya vagere bheda jovAya che. jemake bherI vagerenA saMyogathI zabdanI niSpattine, veNu, parva vibhAgathI temaja zabadathI paNa zabdanI niSpattine kalejonI zreNinI peThe saMbhava che, vAste pRthvI, jaLa, agni ane vAyu e sparzavALAM dravyone paNa A kaMI guNa nathI, kemake akAraNa guNanuM pUrvApaNuM hovAthI jema zuci (ta) zaMkhamAM kAraNa guNa pUrva dhavala rUpa jovAya che ane te nAza pAmatAM paNa te prakAranuM rUpa kakaDAomAM jaNAya che tema bherI vagerenA zabdo bherI vagerene vinAza thatAM tenA avayane viSe jaNAtA nathI. tethI karIne zabda e kAraNa guNa pUrvaka nathI. vaLI je sparzavALA padArthane guNa zabda hoya to jyAM sudhI te sparzavALAM dravyo che tyAM sudhI rUpa vagerenI mAphaka te pahe joIe, paraMtu te upalabdha thatuM nathI, tethI karIne ayAvat dravyabhAvitAne laIne zabda e pRthvI vagereno gaNa nathI. Azraya sivAya anya sthaLamAM upalabdhi hovAne lIdhe zabda e sparzavALAM dravyano guNa nathI. zaMkha ane vadanane saMyoga jayAM che tyAMthI anya dizAmAM rahelA zrotAone zabda upalabdha thAya che. rUpa jevA sparzavad guNe te AzrayathI anyatra upalabdha nathI, vAte zabda e sparzavALAM dravya guNa nathI. vaLI bAhya Indriya dvArA pratyakSa anubhavAte hevAthI - e AtmA, mana, dizA ke kAlane paNa guNa nathI eTale ke pArizeSya anumAnathI e AkAzane guNa siddha thAya che. arthAt anupalabhyamAna AkAzanuM e liMga che. A pramANe vaizeSikane pUrva pakSa kevaLa tenI vAcAlatAnA pradazanarUpa che, temAM kazuM tattva nathI ema jaino mAne che, kemake zabda mUta che e vAta te yuktio dvArA ApaNe joI gayA chIe. AthI mUrta zabdae amUrta AkAzane guNa kevI rIte ghaTI zake? kemake rUpa vagere AkAzanA guNe che e vyavahAra kaI paNa rIte zobhAspada nathI, kintu pugalone ja tevA prakArane pariNAma zabda nAmathI oLakhAvAya che eTale ekadravyavarghane abhAva che. pariNAma ane pariNAmIne abhinna mAnatAM zabda dravyarUpa bane che ane be bhinna mAnatAM zabda guNarUpa Thare che. AthI karIne ekAtika anityatAne pakSa UI jAya che, kemake samagra padArtho dravya ane paryAya ema ubhaya svarUpavALAM che, A pramANe vicAratAM te zabda e keIka rUpe AkAzane paNa guNa manAya ema je kahevAya te vivakSA anusAra tema mAnavAmAM anekAMtavAdIne kazI aDacaNa nathI. dravyanA kevaLa pariNAmarUpa hovAthI kamanI acAkSuSa pratyakSatA paNa asiddha che. jo keIka prakAre zabdane kSaNika gaNavAmAM Ave te te siddhasAdhyatA che. badhI rIte zabdane kSaNika svIkArIe to daSTAMtano abhAva che. vaLI enuM sarave paNa kaMIka pugalarUpAdi AkArathI che eTale sarvane viSe liMgane abhAva che e hakIkata asaMbaddha che. kAraNarUpa sAmagrI vaDe anya AkAranuM avasthAna thAya che. ethI UbhA rahelA, beThelA ke sutelA puruSanI peThe abhUta AtmalAbha asiddha che arthAt sarvathA asat svarUpamAM Atma-lAbhane prAyaH asaMbhava jANa. zabdanA paryAyarUpa ene AvirbhAva che ema kahevuM nirarthaka che, kemake e to ApaNe keTalI vAra kahI gayA chIe ke vastu kevaLa paryAyarUpa nathI, paraMtu dravya temaja paryAya ema baMne svarUpavALI che. vaLI abhivyaktine aMge je dUSaNe udabhave che te ekAMta pakSamAM saMbhave che, nahi ke nityAnityarUpa anekAnA pakSamAM, daMDa vagere mAravAthI utpanna thayelA bherI vagere pudagala zabda, rUpa vagerethI yukta hovA chatAM paNa sUma hovAne lIdhe kAraNaguNapUrvaka hevA chatAM jaNAtA nathI. AvI hakIkata olavAI gayelA dIpakanI zikhAnA rUpa
Page #717
--------------------------------------------------------------------------
________________ 678 achava-adhikAra ( dvitIya vagerenI mAphaka temaja gaMdhanA paramANune viSe vyavasthita rUpanI peThe jANavI. sarvadA e zabda nAmanA paryAyane prAdurbhAva heta nathI, kemake pittAdinA prakopanI peThe e dravya, kSetra, kAla ane bhAvanI apekSA rAkhe che. bherI vagere Azraya dvArA nisaratA kaMdho zabda-paryAyane tyAga karyA vinAnA hoI anya dizAmAM rahelA zretAone paNa grAhA bane che temAM navAI jevuM nathI. pitAne ghAta thatuM hovAthI zabda-pariNAma anyatra jaNAto nathI kinta tathAvidha AkAravALA paramANu ene viSe ja tenI avasthiti che. vaLI AdhyAtmika zabda te kAya-ga vaDe grahaNa karAyelA zabda-vargaNAne yogya e rakaMdhane je pariNAma te vacana-ga che. ane vaLI te paNa praga dvArA pheMkAyelo rUpAdivALe pudgala-saMghAta ja che, jyAre bAhya zabda te aneka prakArane che ane tenI utpatti saMgharSa vagerene AbhArI che. vaLI zabdane nitya mAnanArA vaizeSika jo ema kahe ke zabdatvanI piThe zabda nitya che, kemake temAM zrAvaNatA rahelI che ane kRtakatva to anityatvanI sAthe vyApta che, mATe viruddhAvyabhicAritva barAbara che to e kathana paNa ThIka nathI, kemake nitya temaja anitya ema bane svabhAvavALA sarva padArtho che ema mAnanArAne kazo vAMdho nathI. vaLI anekAntavAdInA matamAM nityatA ane anityatA AzrIne virodha nathI, kemake tyAM virodhanuM svarUpa ghaTatuM ja nathI. vizeSamAM virodha be jAtane che-(1) vadhyaghAtakasvarUpI ane (2) asahAvasthAnarUpI. temAM sApa ane neLiya, agni ane jaLa ityAdine eka kAlamAM saMga thatAM dvitvanI peThe aneka AzrayarUpa hovAthI je virodha thAya che te prathama prakArane che. saMga thayA vinA jaLa agnine zAMta karI zakatuM nathI. chatAM jo tema mAnIe te trilokamAM agninA abhAvane prasaMga khaDo thaze. saMyogarUpe kSaNa mAtra avasthiti hovAthI pAchaLathI ekanA karatAM bIjAmAM baLa vizeSa hoya che. A pramANenI nityatA ane anityatAnI eka kSaNa mATe paNa ekane viSe vRtti che ema anekAMtavAdIo svIkAratA nathI. vAstu vadhyaghAtakarUpa virodha mATe avakAza nathI. asahAvasthAnarUpa vireAdha paNa nathI. ThaMDA ane unAne phaLane viSe ane vRntanA saMga ane vibhAgane kerIne viSe zyAmatA ane pItatAne eka vastumAM ekakAlIna vRtti nathI, kintu ekanuM pUrve aritatva che, jyAre bIjAne utpanna thavArUpa svabhAva che eTale e utpana thaI pUrvane avarodha kare che. dAkhalA tarIke kerInI pILAza enI kALAzane virodha kare che. AvI hakIkata nityatA ane anityatAne lAgu paDatI nathI, kemake pUrvakAlIna nityatAne utpanna thatI anityatA vaDe nAza karAya che ema mAnavA jatAM te nityatA jevI cIja raheze ja nahi, kemake temAM adhuvatA AvatI hovAthI te adhruva che. vaLI pratibadhdha pratibaMdhakarUpa virodha mATe paNa anekAntavAdamAM sthAna nathI; kemake eka AtmadravyamAM eka vakhate dharma ane adhama baMne saMbhave che. AmAM ekanI gItA ane bIjAnI pradhAnatA mAnavA anekAMtavAdI taiyAra che, kemake dravya ane paryAyamAM eka bIjAnI gaNatA ane pradhAnatA rahelI ja che. vaLI vaizeSikane paNa kAlamAM ane dravyamAM dharma ane adharma svIkAravA ja paDe tema che; nahi te pratibadhdha pratibaMdhaka bhAva ja nahi saMbhave. AthI nityatA ane anityatA vacce vidhi hoya to te kevaLa vANa pUrata che vaLI vizeSa vyakti) sAmAnyathI atyanna bhinna che e jaina mata nathI. ethI karIne nAdanI vRddhi para che e kathananuM nirasana thAya che. nAda meTe,
Page #718
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Ata dana dIpikA. 39 madhya ane nAnA che, nahi ke zabda evuM je zakhare kahyuM che te ThIka nathI, kemake zabdamAM ja tevA prakAranI ceAgyatA rahelI che. tIvra, ma, madhya prayatnanI bhinnatAne laine mahAn zabda alpa ane madhya pazu ane che, ethI karIne samAnAdhikaraNatArUpe zabdane ja vyavahAra karAya che. zabda sivAya anya koi vastu zrotrane grAhya nathI. nAda e zabdanA dhama che ema kahevA jatAM te e nAdane zabdathI bhinna ke abhinna svIkAravA paDaze ane e bemAMthI eka paNa pakSa dUSaNathI mukta nathI je zabdane pradhAna ( prakRti )ne pariNAma mAne che temaNe paNa zabda sAmAnya ane vizeSathI yukta temaja mRta svIkAravA paDaze; nahi tA tenA karelA vyavahAra uDI jaze. vaLI jee zabdane zretrendriyanA viSayarUpa temaja upAtta ane anupAtta e mane mahAbhUta hetuvALAM kahe che teo paNa ene kevaLa vizeSarUpa mAnI zake tema nathI; kemake kAraNa vinAnA vizeSa AkAza kusumanI sugaMdhInI mAphaka peAtAnA svarUpane kadApi prApta karI zakatA nathI ane ekAMta kSaNikatA te daSTAMtanA abhAva hAvAthI atyaMta durlabha samajavI. AthI e vAta siddha thai ke viziSTa pariNAma dvArA grahaNa karAyela zabda pudgala-dravyarUpa ja che, zabdanu lakSaNa-- "vivakSAvazAdanvayavyatirekAbhyAM pradhAnaguNabhAvatayA sAmAnyavizeSato'rthasyAbhidhAyaka pratyarthaniyatasaGgatavarNAdivibhAgavaddhva nirUpatvaM rAmya jIkSanam / ( 232 ) arthAt vivakSAne laine anvaya vyatireka dvArA pradhAna ane gANu ema bane bhAvathI sAmAnya ane vizeSa yukta ane kahevAvALe ane dareka anA pratipAdanamAM niyamita rUpe saMgata evA varNAdika vibhAgavALA dhvani ' zabda ' kahevAya che, anAdi vRddha paraMparAnA saMketanI prasiddhine laine dareka atha pratiniyata che, parasparanI apekSAthI peAtAnA abhidheyanI ekAtha kAritAne laine saMgatatA che ke je hakIkata zikhikA upADanArAne lAgu paDe che, dhvani ja zabda che--zrotragrAhya che ema na mAnatAM smATa tema che ema zAlAturIya mata anusAra vaiyAkaraNa mAne che. dhvanine uccAra thatAM te kharekhara sphoTanA abhiSyaMjaka bane che ane ethI abhivyakatathI anI pratIti thAya che, paraMtu A mAnyatA ThIka nathI, kemake temAM anityatArUpa Apatti Ave che, kemake mUla krIla-jaLanI peThe sphATanI abhivyayamAnatA che. temaja pradIpAdinI jema anI pratItinI hetutA che. pradIpAdinI nityatA mAnatAM te| dRSTA 1 A lakSaNa tattvArtha( a. 5, sU. 24 )nI bRhavrutti ( pR 357 )nI nimnalikhita paMkitane zabdazaH maLatu Ave che eTale enA uparathI ja caiAjAyeluM jaNAya che:-- "vikSAtrarAndhacatiSThAmAM pradhAnatuLamAtratA sAmAnya vizeSato'rthaM syAbhidhAyakaH pratyartha niyata saGgatavarNAdivibhAgavAn dhvanireva zabdaH / 2 va pada, vAkaca e badhA vibhAgo che. ', 3 thAMbhaleA, raeNAcaDa, vAlA, kANI ityAdi enA vividha arthI che.
Page #719
--------------------------------------------------------------------------
________________ 40 ajIva-adhikAra. [ dvitIya *tanA abhAva upasthita thAya che. vaLI dhvani skoTane vyakta karatA nathI, kemake gadhanI jema teo acAkSuSa pratyakSatAvALA che. ethI karIne nirUpa zabda smRtinuM kArlR che. samasta zabdo pUrva vyutpanna saMketane adhIna hAvAthI anu' pratyAyana che. tyAra maMda pUrva upalabdha athanA anusmaraNathI zabda-vijJAna smA` che, vizeSamAM zabdArtha kai anya apeAha mAtra nathI, kemake vidhinI apekSAthI rahita evA vyatirekanI atra aprasiddhi che temaja vyatirekathI rahitanI anupalabdhi che. paraspara sApekSa evA anvaya ane vyatireka vaDe satra atu jA huM vApaNuM hAvAthI vyatirekanI ja pradhAnatA che ema kahevuM vyAjabI nathI A vAta zrIdattaka bhikSuke nIce mujaba sUcavI cheH-- HH arthAntarApohaM hi svArthaM kurvatI zrutirabhidhatta ityucyate / 15 arthAt jema vRkSa zabda avRkSa zabdanI nivRtti svAdamAM karatA vRkSarUpa khetAnA arthanI pratIti karAve che ema jema kahevAya che tema nivRttiviziSTa vastu te zabda che, nahiM ke nivRtti mAtra. nivRtti mAtra vastu te anulakSaNIya che, kemake gadheDAnA zIMgaDAnI tIkSNatAdinA vadhu nanI peThe te avasturUpa che. atra pUrve vidhithI ghaTatu grahaNa karI pachIthI anya apeAha kare che ema nathI, vaLI anya apeAha karyAM bAda ghaTane kAlanA bheda pUrvaka grahaNu kare che ema pazu nathI. kramasara grahaNane viSe tA atyaMta hasvatAne temaja kSaNikatAne lIdhe sabhAvAne viSe. dhvanine viSe temaja jJAnane viSe e vyApArAnuM anusthAna yukta nathI. jo A vAta saMtAnathI saMgata bane che ema kahevAmAM Ave te te ayukta che, kemake satAna avasturUpa che. e pramANe te ghaTanuM grahaNa ane anya apeAha e ane samakAle siddha thAya che. dAkhalA tarIke sUryanA svabhAvane laine sUryanA udaya thatAM aMdhakArane nAza ane svarUpanuM prakAzana thAya che. A pramANenI paristhiti hAvAthI abhidheya sAmAnya temaja vizeSa che e vAta icchA viruddha paNa anya apeAhu zabdA vAdIne svIkAravI paDaze. anvaya ane vyatirekanI samAnakakSatAne laIne vidheya paNa pradhAna ja hA, kemake e sAme grahaNa karAyelA dhava ane dviranI peThe be arthAne viSe ekanI gauNutAnI kalpanA samucita che. anvayanI pradhAnatA svIkAratAM prayatnAna tarIyakatA abhyApta sapakSatAvALI hAi anityatA jaNAve che. kahyuM paNa che ke vyApta sapakSa jaNAve che, nahi ke avyApta sapakSa. eTalu te kahevu ja paDaze ke anvayathI nirapekSa vyatireka atha jaNAvatA nathI temaja vaLI vyatirekathI nirapekSa anvaya paNa anu pratipAdana karavA asama che. paraspara sApekSatAne viSe zimikA upADanArAnI peThe satra pradhAnatA che athavA kadAcita vivakSA anusAra eka bIjAnI gauNutA ane pradhAnatAnI kalpanA karAya che. 'dvAdazazatikA A vAtane samarthita kare che, kemake tyAM kyuM paNa che ke je kai kahevAyuM hAya te zuM aprAsaMgikanA atha che ke pratiSedha ? e teA kevaLa pratiSedha che, kintu e vastunA koika bheAgArthIntaranI nivRtti dvArA leAkamAM jaNAya che. jemake zIMgaDA hAvAthI te azva nathI. vaLI vizeSa athI AkSipta nathI, kemake tene sAkSAt ullekha karAya che. jema sAmAnya kahevAya che tema vizeSa paNa kahevAya 1 jue tattvArthanI bRhad vRtti ( pR. 357 ).
Page #720
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] A ta dana dIpikA 64 che, ethI anna ubhayane mukhya kahevu'. AthI karIne abhidheya sAmAnya ane zeiSa ema ubhaya svarUpI che. anyanA bheda-prabhedA paraspara AzleSarUpa anyanA saMbaMdhamAM bhagavatI ( za. 8, u. 9 ) suMdara prakAza pADe che, enA AdhAre atra thoDAka UhApoha karIzu. sauthI prathama te e vAta noMdhI laie ke banya nA vaiSThasika ane prAyeAgika e be mukhya bheTa che. jIva ane zarIranA sabaMdha, lAkaDI ane lAkhanA saMbaMdha vagere je saMbaMdheAmAM prayatnanI apekSA rahelI che te sarva saMbadhA 8 prAye gika anya ' kahevAya che, jayAre vijaLI, vAdaLAM, meghadhanuSya ityAdinI racanA ke jemAM prayatnanI apekSA nathI, kintu je svabhAvajanya che te * vaisasika anya ' che. TuMkamAM kahIe te| jIvanA prayAgathI karAtA anya te ' prAyogika ' che, jyAre svabhAvasaMpanna anya te ' naisasika ' che. temAM vizvasA-andhanA sAdi ane anAdi ema be prakAra che. temAM vaLI sAdi vaisika anyanA ( 1 ) anyana-pratyaya, ( 2 ) bhAjana-pratyaya ane ( 3 ) pariNAma-pratyaya ema traNa avAMtara bhedo che. snigdhAdi guNurUpa nimitta dvArA dvipadezikathI mAMDIne te anatapradezika paramANuenA je anya thAya che te ' andhana-pratyayika ' jANavA. arthAt dracakAdi skaMdhanA viSama snigdhatA vaDe, viSama rUkSatA vaDe ane viSama snigdha-rUkSatA vaDe badhana-pratyayika sADhi vaisa sika bandha thAya che.1 A anya jaghanyathI eka samaya sudhI ane utkRSTathI asaMya utsarpiNI avasi`NI sudhI rahe che. bhAjana eTale AdhAra ane pratyaya eTale nimitta; AthI AdhArarUpa nimitta dvArA thatA anya ' bhAjana-pratyayika ' jANavA. eka bhAjanamAM rahelI junI miDherA je rahyAna ( ghaTTa ) ane che tema ja junA gALanA ane junA cAkhAnA je pi'Da thAya che te ' bhAjanaprayika anya che. A anya jadhanyathI antarmuhUta sudhI ane utkRSTathI asaMkhya kAla sudhI rahe che. " pariNAma eTale rUpAMtara, pariNAmarUpa nimitta dvArA je anya thAya te pariNAma-pratyayika ' jANavA vAdaLAMo, 2 bravRkSA, saMdhyA, gAMdhava nagarA, 1 AnI vizeSa mAhitI mATe 2 vAdaLAMnA jhADa jevA ghATane che ane enA agra bhAga dahIMnA jevA che. bRhatsaMhitA ( pR. 432 ). : 3 aDadhA AthamelA ane aDadhA ugelA sUryane lIdhe jyAM sudhI AkAza aspaSTa rahe che, teTaleA vakhata sa MdhyA ' kahevAya che. divasa ane rAtrinI saMdhi ( sAMdhAnA bhAgane sakhyA' kahevAmAM Ave che ane e jyoti ( tArA ) dekhAtAM pUrI thAya che. e bRhatsaMhitA ( pR. 4ra6). anuyogadvAra ( sU. 126)nI maladhArIyazrIhemacandra-kRita vRttinA 121mA patramAM zyAma, nIla vagere raMganI vAdaLAMnI pariNati te ' sadhyA ' che ema kahyuM che ane te atra prAsaMgika che. 4 vAdaLAM upara paDatAM sUryanAM kiraNone lIdhe AkAzamAM thato nagarane dekhAva 'gAMdhanagara ' kahevAya che. e dhALu, lAla, pILu ane kALu hAya che-aneka raMganu ane AkAravALu e heAya che temaja vaLI patAkA, dhA ane tArAthI vibhUSita DhAya che. jIeA bRhatsaMhitA ( pR. 478 ). 81 jue pR. 674-677. abhrakSa ' ke ' mezvatara ' kahevAmAM Ave che. e vRkSa nIla e ne tAMkanAro ane AkAzanI vacce heAya che. juo
Page #721
--------------------------------------------------------------------------
________________ jara ajIva-adhikAra. maiM dvitIya * ulkApAtA, digdADhA, gajAravA, vijaLI, dhULanI vRSTi, cUpa, jayazneAddIptA (cakSAdIptaka), dhUmikA, mahikA, rajanA udghAta, caMdragrahaNA, sUrya grahaNA, caMdra-pariveSa, sUrya-pariveSa, praticaMdrA, 1degpratisUryAM, indradhanuSya, 11udakamaya, 1kaSiddhasita ane 17ameghAnA 'pariNAma-pratyayika' anya che. A jaghanyathI eka samaya ane utkRSTathI cha mahinA paryaMta rahe che. ( 1 ) dharmAstikAyanA anyAnya anAdi visasA-bandha, ( 2 ) adharmAstikAyane a nyAnya anAdi visasA-andha ane ( 3 ) AkAzAstikAyano anyAnya anAdi vizvasA-nya ema anAdi visrasA-anyanA traNa prakAra che, dharmAstikAyAdinA pradezeAnA paraspara je anAdi viSasA-manya che te atra vivakSita che. A traNe jAtanA banyA 14deza-anya che, kintu sava-andha nathI. dharmAstikAyanA pradeze parasparanA 1 svanAM sukhAte bhAgavIne paDatA AtmAenAM rUpA ' ulkA ' kahevAya che. tenA dhiSNa, ulkA, azani, vidyuta ane tArA ema pAMca prakAro che. jIe gRhasahitA ( pR. 455 ). A hakIkata jaina danane mAnya nathI. anuyaeNAganI vRttimAM AkAzamAMthI paDatA samumi agni tarIke Ane ALakhAvela che te atra vivakSita che. 2 bhaDakA jevI dizAonu nAma * digdAha ' che. te pI hAya tA rAjAne bhayarUpa, agninA raMganA hAya to dezanA nAzarUpa, ema enA raMgA pramANe enAM judAM judAM kaLA che. jue chu, sa'. (pR. 439). anya dizAmAM mULamAM chedAyelI agninI jvALAthI vyApta AkAza ema anumAM kahyuM che. 3 sandhyA chedAvaraNa eTale cUpa evA atha AvazyakamAM paNa che ema anu. vRttikAra kahe che. 4 AkAzamAM dekhAtA agni-pizAcA. 5 lUkhI temaja chUTIchavAi dhUmADAnA jevI atranI racanA. 6 snigdha tathA dhana evI medhanI racanA. e cIkaNI ane dhana hAvAthI te jamIna upara paDatAM sAdhAsa vagere rUpe jAya che. cha rajasvalA dizA eTale dhULathI vyApta dizA. 8 thADAMka vAdaLAMvALA AkAzamAM pratibiMba pAmelAM sUrya ane caMdranAM kiraNA vAyu dvArA maMDaLarUpe pariNamI je aneka vaNu ane vividha AkArane dhAraNa kare che te pariveSa' kahevAya che. jue mR. saM. (pR. 466). 9 utpAta vagere sUcavanAra khAte candra. e pramANe pratiya mATe paNa samajavuM. 10 keTalIka vAra sUryanA udayathI mAMDIne te eka prahara paMta sUryanI AsapAsa thADAM vAdaLAM jAmelAM hoya che, tyAre te vAdaLAMnuM kuMDALu sUryanAM kirAne laine khIjA sUrya jevu dekhAya che. AnuM nAma ' prati` ' che. AvA prati nA arata samaye paNa jovAya che. e mR. sa. (pR. 48). 11 mAchalAM jevA AkArano megha ' udakamatsya 'kahevAya che. e mR. sa. (pR. 4ra9). anu vRtti pramANe te indradhanuSyanA khaDAvuM nAma udaka-matsya ' che. 13 sUryanAM je kiraNo AkAzamAM badhe pasarI gayelAM hoya che, tathA vaLA dhoLAM, saraLa (sIdhAM) ane akhaMDa temaja snigdha hAya che te ' amedha ' kahevAya che. e kiraNe dRSTinA sUcaka che. jIe chu. sa. (pR. 4ra9). A pramANenA ullekhA vArADIsahitA ke bRhatsaMhitAmAM che ema bhagavatInA 5. ecaradAsakRta anuvAda ( kha. 2, pR. 111-12 )mAM sUcavAyela che. 14 " dezadho thA bandho yathA kSIranIrayoH " , riTinama, ...dhRtaH lAmanA vadha: saryuM arthAt salikA ane kiTakAtA baMdha te ' deza-bandha ' che, jyAre dUdha ane jaLanI jema sarvAMge anya te sarva-anya ' che.
Page #722
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] AhaMta darzana dIpikAM. 147 saMparza pUrvaka rahelA hovAthI temane deza bandha ja che, nahi ke sarva-banya. tema chatAM je sarvaanya mAnavAmAM Ave eka pradezamAM bIjA pradezane aMtarbhAva thAya ane tema thatAM dharmAstikAya eka pradezarUpa thAya. A pramANe adharmAstikAya ane AkAzAstikAya mATe paNa samajI levuM. A traNenA anya anAdi visasA-bandha sarvakAlIna che -samagra kAla sudhI rahe che-zAzvata che. prAdezika bandhanA prakAro ApaNe 6 1mA pRSThamAM joI gayA tema jIvanA pradezono ke dArikAdi dehanA pudagalena je bandha thAya che te "prAyogika " che, AnA traNa prakAre che -(1) anAdi aparyavasita ( anaMta), (2) sAdi aparyavasita ane (3) sAdi saparyavasita (sAnta). temAM asaMkhyAta pradezavALA jIvanA je ATha madhya pradeza che- rucaka " pradezo che tene anAdi aparyavAsita badhe che, kemake jyAre jIva kevali-samudaghAtanA samaye lokone vyApIne rahe che tyAre paNa te tevI ja sthitimAM rahe che, bIjA pradezamAM te viparivartana thatuM rahevAthI tene baMdha anAdi aparyavasita nathI, kintu sAdi saparyavasita che. tenI sthApanA : : A cAra pradezanI upara bIjA cAra pradeza AvelA che e prakAranI che. e pramANe samudAyathI ATha pradezone baMdha kahela che. te ATha pradezamAM paNa koI paNa eka pradezane tenI pAse rahelA be pradeza ane upara ke nIce rahelA eka pradeza sAthe ema traNa traNa pradeza sAthe anAdi aparyAvasita bandha che, eTale ke kaI uparanA pratAno eka pradeza vikSita hoya te tenI pAronA be pradeza sivAyane eka pradeza temaja tenI nIceno eka pradeza choDIne bAkInA nIcenA prataranA be pradezo vyavahita hevAthI tene saMbaMdha saMbhava nathI, e pramANe nIcenAM prataranA pradezo mATe samajI levuM. A pramANenI cUrNikAranI vyAkhyA che. TIkAkAnI vyAkhyA te durbodhyA hovAthI atra tene parihAra karAve che ema zrI abhayadevasUra bhagavatInI vRttinA 398mAM patramAM kaLe che. ATha madhya pradezene cheDIne bAkInA pradezone bandha sAdi che, kemake temAM parivartana thAya che. A pramANe prathama bhaMga (bhAMga) samajo anA' saparyAvasaMta evo bIjo bhaMga ane lAgu paDI zakato nathI, kemake na hi saMbaddha ATha jIva-pradezamAM parivartanane avakAza nahi hovAthI bandhanI saparyAvasitAnI upapati zakya nathI have trId sAda aparyAvasita bhaMgane vicAra karIzuM te jaNAze ke siddhanA jIva-pradezano bandha A prakArano che, kemake zelezI avasthAmAM sthApita karelA pradezo, siddhapaNAmAM paNa tevAne tevA ja rahe che. cothA bhaMgarUpa sAdi saparyavasita bandhanA cAra bhedo che:-(1) AlApana-badha, (2) AlIna-bagha, (3) zarIra--bandha ane (4) zarIra praga-banya. AlApa' eTale deraDuM vagere. deraDA vagere vaDe thata tRNadine ba te "AlApana-badha' che. arthAt ghAsanA, lAkaDAnA, pAMdaDAMnA, palAyana ane velAnA bhArAone AlApana-badha che. vaLI netaranI vela, chAla, vAdharI, doraDAM, vela, kuzA ane DAbha AdithI AlApana-bandha thAya che. A bandhane jadhanya kAla aMtamuhUrtane ane uka saMkhyAta kAlane che, eka padAthane bIjA padArthanI sAthe lAkha vagere dvArA je bandha thAya che te "AlInababdha che. A AlIna-bandhanA cAra bhede che -(1) bhaleSNAbadha, (2) uccaya-banya, (3) samuccaya-bandha ane (4) saMhananabandha zikhare, kuTTine ( pharasabaMdhIone), stane,
Page #723
--------------------------------------------------------------------------
________________ 44 ajaiva-adhikAra. [ dvitIya prAsAdone, kASThAne, cAmaDAMneA, ghaDAone, kapaDAonA ane sAdaDIone cUnA vaDe, mATI vaDe, kAdava vaDe, zleSa ( vajralepa ) vaDe, lAkha vaDe, mINa vagere zleSaNu dravyA vaDe thatA anya 'zleSaNA-anya' che. A bandha jadhanyathI tatkRta ane utkRSTathI sa MkhyAta kAla sudhInA che. ghAsa, lAkaDAM, pAMdaDAM, tuSa, bhusu', chANa, kacarA, rAkha vageraMnA DhIlAnA je UMcA banya te ' uccaya-anya ' che. A jaghanyathI atarmuhUta ane utkRSTathI sa MkhyAta kAla "ta hAya che. thAya che kuvA, taLAva, nadI, kaha, vAva, puSkariNI, dadheikA, gujAlikA, sarAvI, sAvarAnI zreNi, meTA sarAvarAnI hAra, bilanI 5kti, devakula, sabhA, paraba, stUpa, khAie, parighA, killAo, kAMgarA, arakA, daravAjA, geApura teAraNa, prAsAda, ghara, zaraNa, leNu ( gRha-vizeSa ), hArTA, zIMgADA jevA AkAranA mArgo, trikamA, catuSkamA, catvaramA, caturmukhamArga, rAjamA vagerene cunA, kacarA ane zrleSa ( vajralepa )nA samudAya vaDe je banya thAya che te ' samuccaya-anya ' che. AnI jadhanya ane utkRSTa sthiti uccaya-anya jeTalI che. : sahanana madhanA che. upabhe cheH-(1) deza-sahunana ane ( 2 ) sarvAM-sahanana. koi vastunA dezathI-aMzathI kAi vastunA dezane-aMzane paraspara saMbaMdharUpa anya te ' dezasahanana anya ' che, jyAre sarvotrya saMbaMdharUpa anya te ' sasahananabandha ' che. gADAnAM aMgenuM ekatra andhana te prathama prakAra che, jayAre dUdhamAM jaLane baMdha te dvitIya prakAra che. vistArathI kahIe te gADA, ratha, cAna ( nAnI gADI ), ryuSya, hAthInI aMbADI, `aDDapalANu, zibikA ane usyantamAnI temaja leADhI, leADhAnA kaDAyA, kaDachA, Asana, zayana, rataMbha, mATInAM vAsaNA, pAtra, vividha upakaraNA ityAdi padArthanA je saMbaMdha thAya che te ' dezasahanana-anya ' che. A jaghanyathI aMtamuhUta kAla sudhI ane utkRSTathI sakhyAta kAla sudhI rahe che. samudghAta karatI veLA vistArelA ane sakAcI dIdhelA jIva-pradezeAnA sakha dhathI taijasADhi zarIranA pradezane je saMbaMdha che te 'zarIra-manya' che. keTalAka Ane badale 'zarIri-gandha'nA nirdeza kare che ane tenuM lakSaNa ema sUcave che ke samRghAta karavAmAM vikSipta jIva-pradezeAnA sa`kAcane viSe je anya che te 'zarIri-andha' che. zarIra-mandhanA (1) pUrvaprayAgapratyayika ane (2) pratyutpannapracaMgapratyayika ema be prakAro che. vedanA, kaSAyAti "samudghAtarUpa jIvanA vyApArarUpa nimittane laine thayelA jIva-pradezonA eTale ke tAzrita tejasa kANu zarIranA pradezanA anya te prathama prakAra che. vamAna keli-samrudghAtarUpa jIvanA vyApArathI thayeAA taijasa kANu zarIranA anya Ct: / 1 vakra sAriNI ke goLa puSkaraNI, 2 killAnI ke nagaranI vacamAMnA rastA. 3 " saGgataH- ucca yApekSayA viziSTatara uccayaH samuccayaH, sa etra bandhaH samuzcaya * gAllu ' dezamAM prasiddha be hAtha pramANa vedikAthI yukta ja pAna. 5 puruSa pramANa ja pAna-vizeSa; japAna eTale sukhAsana, eka jAtanI zibikA. 7 zarIranI bahAra chatranA pradezane prakSepa. huM eka jAtanuM vAhana
Page #724
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA. 645 te dvitIya prakAra che. arthAta kevali-samudraghAta vaDe samudraghAta karatA ane e samudraghAtathI pAchA pharatA, vacce maMthAnamAM vartatA kevalajJAnI anagAranA tejasa ane kAmaNa zarIrene je banya thAya te dvitIya prakAra che. samuddaghAtathI nivRtta thatI veLA kevalInA chava-pradezo saMdhAtane pAme che. ane e pradezane anusarIne taijasAdi zarIranA pradezane paNa bandha thAya che zarIra-bandhane sthAne jeo zarIri-anya mAne che temanA mata pramANe paNa AnA pUrva prAgaja ane pratyutpannaprayogaja ema be prakAro che. temAM zarIrathI bahAra prakSepelA tejasa ane kAmaNanA paramANuo anya samAghAtane viSe pharIthI saMkecAya tyAre je baMdha thAya te pahelA prakAra che. bIjA prakAranI vyAkhyA tejasa kArmaNanA AzrayarUpa hevAthI tejasa kAmaNa zarIripradezano baMdha ema artha karavo. atre e dhyAnamAM rAkhavuM ke Atma-pradezane vistAra thatAM tejasa ane kAmaNa zarIreno paNa viratAra thAya che, jyAre AtmA--pradezane saMhAra ( saMkeca) thatAM e be zarIrene paNa saMghAta (saMkeca) thAya che. juo dravyalekaprakAza (sa. 11, le. 42 ). zarIrapraga-bandhanA pAMca zarIra AzrIne pAMca prakAre che. vaLI temAM dArika-zarIra-prayogabandha vagerenA avAMtara bhede paNa che, paraMtu grantha--gauravanA bhayathI te anna na ApatAM bhagavatI (za. 8, u. 9, sU. 348-352) jevA vizeSArthIne bhalAmaNa che. tatvArtharAja pramANe badhunA prakAra tatvArtharAja (pR. 232-233:) tarapha najara karatAM jaNAya che ke e graMthamAM paNa vaisika ane prAyogika ema bandhanA be ja prakAre sUcavAyA che. vaLI tyAM paisasika banA sAdi ane anAdi evA be avAMtara prakAre paNa nirdezAyA che. sinagdha rUkSa guNarUpa nimittavALa ane vidyuta , ulkA, jaladhArA vagere viSayaka banyA te sAdi "sasika banyuM che. anAdi sisika bandhanA nava prakAro che. jemake dharmAstikAyababdha, dharmAstikAyadesabandha, dharmAstikAyapradeza banya temaja adharmAstikAya ane AkAzAstikAya paratve AvA traNa traNa bheda. samagra padArtha dharmAstikAya kahevAya. ene aDadhe bhAga deza kahevAya ane arvArdha (caturthAza) pradeza kahevAya evI atra vyAkhyA che te vicAraNIya jaNAya che. kAlanA paramANuone viSe paNa niraMtara paraspara vilejano abhAva hovAthI ene bandha paNa anAdi che. jIvanA pradeze saMhAra ane visarSaNazIla rahevA chatAM temane paraspara viga na thatuM hovAthI temane anya anAdi che. dharma, adhama, kAla ane AkAzane viSe paraspara viyegane abhAva hovAthI e badhAnA baLe paNa anAdi che. vividha jene paNa itara dravyanI sAthe anya sAmAnya rIte vicAratAM anAdi che. pudagala-dravyo paikI mahAkaMdhAdine badhe paNa sAmAnyataH anAdi che. puruSanA kAyika, vAcika ane mAnasika saMgane pravega kahevAmAM Ave che. progarUpa prajanavALo banya prAyogika che, enA ajIvaviSayaka ane jIvAjIvaviSayaka ema be bhede paDe che. ekalA ajIva padArthone je baMdha te avaviSayaka prAyogika baMdha
Page #725
--------------------------------------------------------------------------
________________ ajIva-adhikAra. [ ditIya jANa jemake lAkI ane lAkho saMbaMdha jIvAjIvaviSayaka prAyogika bandhanA prathama te kamabaMdha ane karmabaMdha ema be prakAre paDe che. jIva yathAyogya karma banAvavAmAM kAma lAge evA pudgale grahaNa kare che ane te pugalone je baMdha thAya che te "kama-baMdha" jANa, ne kamabaMdha dArikAdi viSayaka che. karmabaMdha ATha jJAnAvaraNAdi prakAra che. karmabaMdhanA te Alapana, Alepana, saMzleSa, zarIra ane zarIra ema pAMca prakAre che. ratha, zakaTa ityAdikane sAMkaLa, deraDA vagerethI bAMdhavA te Alayana -anya" jANe, bhIMta, prAsAda vagerene mATInA piMDa, IMTa vagere dvArA thato bandha te 'Alepana-badha" jANu. lAkha ane lAkaDAne badhe "saMzleSa-abdha che. zarIra baMdhanA dArikAdi pAMca prakAre che ane enA avAMtara prakAre paMdara che. zArIri-baMdhanA anAdi ane sAdi ema be bhede che. temAM rucakanI peThe rahelA jIvanA ATha madhya pradezane anAdi baMdha che, jyAre bAkInA pradezane sAdi che, kemake kama nimittane laIne te saMharaNa ane visarSaNazIla che. A pramANe bandhanA sabaMdhamAM ApaNe bhagavatI temaja tattvArtharAjanAM kathane jayAM. have A paratve A graMthakAranuM zuM kathana che te avakIe, teo paraspara AleSarUpa bandhanA traNa prakAro pADe che -(1) prAyogika, (2) vaiRsika ane (3) mizra, prAyegika bandhanuM lakSaNa- jIvavyApAraghaTitatve sati zarIrAdiviSayakaparasparAzleSarUpatvaM jovazvastha stram ! (232) athaoNta jIvanA prayatnarUpa nimittathI banelA zarIra vagerenA bandhane "prAgika " kahevAmAM Ave che, eTale ke A bandhamAM prayatnanI apekSA rahelI che. vaisasika baMdhanA be bheda- vaisika bandhanA sAdi ane anAdi ema be prakAra che, temAM sAdi vaisika 'badhanuM lakSaNa e che ke 1-2 karma ane nekama vacceno taphAvata darzAvatAM tatvArtharAja (pu. 233)mAM kahyuM che ke- * AmaLAbena vaLe cita ta , tA H1 7 Team mUlakAraNam / tadudayApAditaH pudgalapariNAma AtmanaH sukha duHkhavalAdhAna hetuH, audArikazarIrAdiH ISat karma nokamatyucyate " arthAta yoganA abhAvarUpa AtmAnA pariNAma dvArA je karAya che te karma' che. te jIvane svataMtra karavAmAM mULa heturUpa che. tenA udayathI prApta thate polika pariNAma jIvane sukha, du: kha, baLa vagerenA AdhAnamAM kAraNabhUta che. audArika zarIra vagere DuM kama "nAkarma' kahevAya che..
Page #726
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Ahuta darzana dIpikA. 447 vidyut-ukAgni-abhra-indradhanurAdiviSayakaviSamaguNavizeSapariNatapariNAmaprabhavaskandhapariNAmarUpatvaM sAdivistrasAbandhasya lakSaNam / ( rU3). arthAt vIjaLI, ukApAtano agni, megha, meghadhanuSya vagere padArtha viSayaka tathA viSama guNanI vizeSatAthI pariNata thayelA evA pariNAmavizeSathI utpanna thayela je skaMdharUpa pariNAma te sAdi vaisika banya" jANo. anAdi vaisasika bandhanuM lakSaNa paDaghaf-sswArA-vimAna-puNaviSayatvamanAvinnatA9I kSaNam ! (24) arthAta dharmAritakAya, adharmAstikAya, AkAza, vimAna, meru ItyAdi padArtha viSayaka banya anA vesTasika bandha jANa . mizra baMdhanuM lakSaNa- - prayogavilasAbhyAM jIvaprayogasahacaritAcetanadravyapariNatastambhakumbha diviSaya kaviSama guNavizeSapariNatapariNAmaprabhavaskandhapariNAmarUpa. tvaM mizrabandhasya lakSaNam / ( 235) atha pracAga ane vizvasA e ubhaya dvArA, jIvana vyApAranI madadathI acetana dravyarUpe pariNamelAM rastA bha, kulma vagere drA sAthe saMbaMdha dharAvate ane viSama guNavizeSathI pari. zata thayele e je kaMdharUpa pariNAma te "mizra bandha" jANa. A pramANe ApaNe sAmAnyataH traNa prakAranA ba dhanAM lakSaNe jeyAM. temAMthI tAtparya e nIkaLe che ke vaiRsika banyamAM ravabhAva ja kAraNa che, prAyogika bandhamAM jIvane prayatna ja kAraNarUpa che ane mizra badhamAM uparyukta baMne hetubhUta che. vaLI IndradhanuSya, vAdaLAM vagere vaiRsika bandhanA viSaye che (anya zabdomAM kahIe te indradhanuSAdikanA baMdhe vaisika badho jANavA ); dArikAdika zarIre, jatu, kASTha ItyAdika prAyogika banA viSaye che; ane ratabha, kuSNa, paTa vagere mizra bandhanA viSayo che. A upathI e vAta paNa thAya che ke prastuta graMthakAre bhagavatI ke tatvArtharAja pramANe bandanA be bheda na paDatAM traNa bhede darzAvyA che, ane tema karIne teo tavArtha (a, 5, sa, 25 )nA kAvya (pR0 360)ne anusaryA che ane vaLI e traNa bhedenAM lakSaNo tAvArthanI bRhad vRtti (pR. 360) mujaba prAyaH akSarazaH jyAM che. ' '
Page #727
--------------------------------------------------------------------------
________________ achava-adhikAra. ( dvitIya - saumya eTale sUkSamatA. enA anya ane apekSika ema be prakAre che. temAM anya sabhyanuM lakSaNa e che ke- paramANuviSayakasvamantyasokSamyasya lakSaNam / ( 236 ) arthAt paramANunI sUkSamatA te anya sUkSmatA' jANavI. eTale ke je sUkSamatAthI sUkSmatAne anta AvI jAya che-jenA karatAM vadhAre sUkSamatA hoI zake nahi te sUkSamatA "anya sUphamatA" kahevAya che, apekSika semyanuM lakSaNa- (227) arthAta dvacakAdi sakaMdhanA pariNAmanI apekSA rAkhanArI sUtA "Azika sUkSamatA " jANavI. arthAt lIMbu karatAM bera nAnuM che, bera karatAM caNe mAne che, caNa karatAM rAI nAnI che A pramANenI sUkSamatA te "ApekSika samitA" kahevAya che. somyanI mAphaka sthaulya (latA)nA paNa anya ane apekSika ema be prakAre che, temAM anya sthAthanuM lakSaNa e che ke - acittamahAskandhapariNAmarUpatvamantyasthaulyasya lakSaNam / (238) arthAta acitta mahAkadha viSayaka eTale ke acitta mahAkadhamAM rahelI latA te "anya sthalatA" jANavI. acitta mahAska dha koI paNa vastu vadhAre sthala nathI; e sauthI vizeSa sthala che. A pramANe sI thI sUphama vastu paramANu che, jyAre sauthI sthUla vastu acitta mahAnya che; bAkI bIjI vastuo te apekSA apekSA pramANe sUma ane bhUla kahI zakAya. jemake bera e sUma paNa che tema sthava paNa che; paraMtu e vAta judI judI apekSAe, nahi ke eka ja apekSAe saMbhave che. anya zabdomAM kahIe to bora e rAI vI meTuM (sthUla) che, jayAre e lIMbuthI nAnuM (sUkSama) che. bora rAIthI moTuM che e ApekSika sthalatAnuM daSTAMta che, jyAre e lIMbuthI nAnuM che e ApekSika sUmata nuM utAharaNa che. A uparathI ApekSika cUlatAnuM svarUpa samajAyuM te haze, chatAM tenuM nIce mujabanuM lakSaNa joI laIe - -javarI-jhAismADaDakvariSadarAmAAirarthogha
Page #728
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Ata darzana dIpikA. arthAt caNuM karatAM bera moTuM che, bora karatAM AmaLuM meTuM che, AmaLA karatAM kerI meTI che. A pramANenI sthalatA te " ApekSika skUlatA jANavI. A uparathI phalita thAya che ke je sUkSamatA ane sthalatA baMne eka ja padArthamAM bhinna bhinna apekSA anusAra paNa ghaTI zake nahi te "aMtya che, ane je apekSA-bhedane laIne ghaTI zake te "ApekSika" che. vaLI jemAM ApekSika sUkSamatA rahelI che temAM ApekSika sthalatA paNa rahelI ja che. jemake bora AmalAnI apekSAe sUkSama che, paraMtu caNAnI apekSAe te sthala che. A pramANe jeke eka ja vastumAM ApekSika skUlatA ane ApekSika sUkSamatA e be viruddha paryA hoI zake che, te paNa aMtya sUkSamatA ane aMtya pUlatA e baMne eka ja vastumAM keI paNa rIte saMbhavatI ja nathI. saMsthAnanuM lakSaNa rozvAghAvirovara saMthAnA akSaNan (ra4) . arthAta lAMbI, TukI ityAdi AkRtione "saMsthAna" kahevAmAM Ave che. A saMsthAnanA (1) ItthabhUta ane (2) anitthabhUta ema be prakAre che. temAM IrghabhUta saMsthAna eTale amuka niyamita AkAra samajo ane anitthabhUta saMsthAna eTale meghAdinA je aniyata AkAra jANa. anya zabdomAM kahIe te je AkAranuM keI niyatarUpe nirUpaNa thaI zake-jenI anya keInI sAthe tulanA karI zakAya te atyaMbhUta saMsthAna che, jyAre enAthI viparIta lakSaNavALuM saMsthAna te anitthabhUta che. temAM IndhabhUta saMsthAnanA pAMca prakAre che--(1) parimala, (2) vRtta, (3) vyasa (trikeNa), (4) caturastra (catuSkoNa) ane (5) Ayata (dIrtha). A pAMce saMsthAne anukrame valaya, kuMbhAranA cakra, zIgeDA (zRMgATaka), kulphikA ane daMDa sAthe sarakhAvavAmAM Ave che. parisaMDalAdi prathamanAM cAra saMsthAnA pratara ane ghana ema babbe bheda paDe che, jyAre chellAnA arthAt pAMcamA "Ayata saMsthAnanA zreNi, pratara ane ghana ema traNa bheda paDe che. temAM ghana eTale dIrdhatA, vibha ane bAhalyathI yukta pratara eTale bAhalyathI rahita arthAta dIrghatA ane viSkabhathI yukta ane zreNi eTale viSka ane bAhalyathI rahita paraMtu dIrghatAthI yukta. vaLI "parimaMDala" sivAyanAM bAkInAM bIjAM badhAM saMsthAnA ojasapradeza ane "yugmapradeza 1 A saMsthAnane zarIranA cha prakAranAM saMsthAne sAthe kazo saMbaMdha nathI, kemake atra ajIva parigrahItano adhikAra che. 2-3 paramANuono samUha kevaLa bahAranA bhAgamAM maMDaLanI peThe rahele hoya, paraMtu vacamAM cUDInI peThe pilANu hoya te "parimaMDala-saMsthAna" che, jyAre jeno vacalo bhAga paNa kuMbhAranA cAkanI jema bharelo hoya ane je goLAkAra hoya te "vRtta-saMsthAna" che. 4-5 ojasa eTale ekI arthAta jene be vaDe na bhAgI zakAya tevI saMkhyA; ane yuma eTale bekI athavA be vaDe bhAgI zakAya tevI saMkhyA. eTale ke viSama ane sama saMkhyAnAM A anya nAmo che. 82
Page #729
--------------------------------------------------------------------------
________________ 650 . achava-adhikAra. [ dvitIya ema be prakAre paDe che, jyAre parimaMDaLa kevaLa yugmapradeza che. A pramANe ekaMdara rIte parimaMDalanA be bhede, vRtta, astra ane caturastra e darekanA cAra cAra, ane AyatanA cha ema saMsthAnA vIsa bhedo paDe che. A darekanuM svarUpa nIce mujaba vicAravAmAM Ave che - saMsthAna ityabhUta anityajita | parimaMDala | vRtta | | cusa racatarasa Ayata ghana prata2 ghana pratara zreNi ghana prata | | | | | | | | eja pradeza yugmapradeza o. pra. yu. pra. o. pra. yu.pra. o. pra. yu.pra. e.pra. yu.pra. (1) pratara parimaMDala saMsthAna A yugmapradeza pratara parimaDala saMsthAna vasa paramANunuM baneluM che ane te paikI dareka paramANu eka eka AkAza-pradeza rekIne rahela hovAthI A saMsthAna ekaMdara vIsa AkAza-pradeza avagAhIne rahe che. jemake cAre dizAomAM cAra cAra paramANuo ane cAre vidizAomAM eka eka paramANu sthApavAthI A saMsthAna bane che. (2) ghana parimaMDala saMsthAna- A saMsthAna cAlIsa paramANuonuM baneluM che ane te cAlIsa pradeza avagAhIne raheluM che. uparyukta vasa paramANuonI upara evA bIjA vIsa paramANuo sthApavAthI A saMsthAna bane che. (3) eja pradeza pratara vRtta saMsthAna A saMsthAna pAMca paramANuonuM baneluM che ane te pAMca pradezane rokIne raheluM che. jemake eka paramANu madhyamAM sthApavAthI ane pUrvAdi cAra dizAomAMnI dareka dizAmAM AnI AsapAsa eka eka mUkavAthI A saMsthAna bane che." 1-2 vRttanI jema A benA paNa bhede ane upabheda samajI levA. 3 0 0 0 0 iiii
Page #730
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA, 651 (4) yugmapradeza pratara vRtta saMsthAna A saMsthAna bAra paramANuonuM baneluM che ane tenI bAra pradezanI avagAhanA che. jemake cAra AkAza-pradezamAM "caka-pradeza sarakhA AkAravALA cAra paramANuo aMtara vinA sthApyA bAda temanA parikSepa pUrvaka cAre dizAomAM babbe paramANuo sthApavAthI A saMsthAna bane che.' (5) eja pradeza ghana vRtta saMsthAna A saMsthAna sAta paramANunuM baneluM che ane e eTalA ja pradeze rokIne raheluM che. jemake eja:pradeza pratara vRtta saMsthAnamAMnA pAMca paramANuonI madhyamAMnA eka paramANunI upara temaja nIce eka eka paramANu mUkavAthI A saMsthAna bane che. (6) yugmapradeza ghana vRtta saMsthAna A saMsthAna batrIsa paramANuonuM baneluM che temaja e eTalA ja pradezane avagAhIne raheluM che. jemake yugmapradeza pratara vRttamAMnAM bAra paramANuonI upara bIjA bAra paramANuo sthApavA ane tenA madhyanA cAra paramANuo upara cAra paramANuo mUkavA ane prathamanA bAra paramAzuonA madhyanA cAra paramANuonI nIce cAra paramANuo gaThavavA. ema karavAthI A saMsthAna, bane che. (7) eja pradeza pratara aisa saMsthAna A saMsthAna traNa paramANuonuM baneluM che ane te traNa pradeza vyApIne rahela che. jemake be paramANuone zreNibaddha goThavI temAMnA ekanI nIce eka paramANu sthApavAthI A saMsthAna bane che. (8) yugmapradeza pratara vyastra saMsthAna A saMsthAna cha paramANuothI niSpanna che ane te cha pradeze rokIne rahe che. jemake prathama te zreNibaddha traNa paramANuo sthApI temAMnA prathamanA be paramANuomAMnA pahelAnI nIce be paramANuo ane bIjAnI nIce eka paramANu mUkavAthI A saMsthAna bane che.' (9) eja pradeza ghana vyastra saMsthAna A pAMtrIsa paramANuonuM bane che ane e eTalA ja pradeza reke che. jemake zreNibaddha
Page #731
--------------------------------------------------------------------------
________________ }para jIva-adhikAra. [ dvitIya pAMca paramANue mUkayA bAda enI nIce anukrame cAra, traNa che ane eka paramANu mUkIne padara paramANuonA pAMca 5ktinA pratara banAvavA. A prataranI dareka paMktimAMnA chevaTanA paramANuo sivAyanA dareka paramANu upara eka eka paramANu sthApI dRza paramANuone pratara racavA. A prataranA upara evI rIte cha paramANuonA ane tenA upara traNa paramANuonA ane vaLI tenA upara eka paramANunA pratara banAvavA. Ama karavAthI A saMsthAna bane che.' (10) yugmapradeza ghana vyasa saMsthAna-- A saMsthAnamAM cAra paramANue che ane te cAra pradeza AzrIne rahela che. jemake AjaHpradeza pratara vyasanA traNa paramANuomAMnA game te eka paramANu upara eka paramANu mUkavAthI A sasthAna ane che. (11) Aja pradeza pratara caturasra saMsthAna-- A nava paramANuonuM bane che ane te nava pradezo rAke che. jemake zreNibaddha traNa paramAzuonI eka paMkti banAvI tenI nIce evI be paMktio banAvavAthI A sa MsthAna bane che. (12) yugmapradeza pratara caturasa saMsthAna-- AmAM cAra paramANu che ane te cAra pradeza vyApIne rahela che. jemake khambe paramANuAvALI e paktie ekanI nIce eka ema ' rucaka 'nA AkAre sthApavI. ' 2 . 7 . . . O O . deg . u . . . . . O ... p . 3 O cha . . 0 0 O . O . n O . d d
Page #732
--------------------------------------------------------------------------
________________ 653 ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA. (13) eja pradeza ghana catura saMsthAna- A saMsthAna sattAvIsa paramANuonuM bane che ane enI eTalA ja pradezonI avagAhanA che. pUrvokta eja pradeza pratara caturastranA nava paramANuomAM darekanI upara temaja darekanI nIce eka eka paramANu sthApavAthI A saMsthAna bane che. (14) yupradeza ghana caturaDha saMsthAna A saMsthAnamAM ATha pradeza rAkIne rahelA ATha paramANuo che. yugmapradeza pratara caturastranA cAre paramANuonI upara eka eka paramANu sthApavAthI A saMsthAna bane che. (15) eja pradeza zreNi Ayata saMsthAna AmAM traNa paramANuo traNa pradezo AzrIne rahelA che. zreNibaddha traNa paramANuo sthApavAthI A saMsthAna bane che.' (16) yugmapradeza zreNi Ayata saMsthAna AmAM be pradezane aMtara vinA AzrIne rahelA be paramANuo che. (17) eja pradeza pratara Ayata saMsthAna- A paMdara pradezanI avagAhanAthI yukta paMdara paramANuonuM baneluM che. jemake, pAMca pAMca paramANuonI eka evI traNa paMktio gaThavavAthI A saMsthAna bane che. (18) yugma pradeza pratara Ayata saMsthAna cha pradezanI avagAhanAvALA cha paramANuonuM A saMsthAna che. jemake traNa paramANuothI yukta eka paMktinI nIce eka paMkti goThavavI. (19) eja pradeza ghana Ayata saMsthAna A saMsthAnamAM pIstAlIsa paramANuo che ane e eTalA ja pradeze avagAhIne rahelA che, jemake eja pradeza pratara AyatanA paMdara paramANuonA darekanI upara temaja nIce eka eka paramANu gaThava. (20) yugmapradeza ghana Ayata saMsthAna- bAra pradezo AzrAne rahelA bAra paramANuonuM A saMsthAna baneluM che. jemake yugmapradeza
Page #733
--------------------------------------------------------------------------
________________ 654 ava-adhikAra [ dvitIya pratara AyatanA cha paramANuomAMnA dareka upara eka eka paramANu ge|Thavatra thI A AkAra thAya che. uparyukta saMsthAna paratvenI bAbatAnA saMbaMdhamAM dravyaleAkaprakAza (sa. 11)mAM avataraNarUpe ApelI uttarAdhyayana-niyuktinI nIcenI gAthAo sAkSI pUre che.-- "parimaMDaleya vaTTe tase cauraMsa Ayae ceva / ghaNapayara paDhamavajjaM ojapaese ya jumme ya // paMcaga bArasagaM khalu sattaga battIsagaM ca vaTTammi | tiya chakkA paNatIsA cattAri ya hoMti taMsammi // nava caiva tahA cauro sattAvIsA ya aTTha cauraMse / tiga duga pannaraseva ya chacceva ya Ayae hoMti // paNayAlA vArasagaM taha ceva ya Ayayammi saMThANe / vIsA cattAlIsA parimaMDale ya saMThANe | " A pramANe ApaNe pAMca prakAranA itthabhUta saMsthAnanA avAMtara prakAro joyA. atra je saMsthAnA AzrIne paramANuonI saMkhyA darzAvAi che te jaghanya samajavI; utkRSTa te anata paramANuo hoya ane e vaDe banelAM saMsthAnAnI avagAhanA asakhya AkAza-pradezeAnI che. vaLI bIjA madhyama paramANuvALAM sasthAne paNa che. bhagavatImAM kahyuM che tema pirama'DArike pAMca saMsthAnAmAMnA che ke te karatAM adhika sasthAne maLIne anitthabhUta sa MsthAna thAya che ane tevuM saMsthAna siddhonuM hAvAnuM kahevAya che. joke eka ja padmAmAM be saMsthAne sabhavatAM nathI chatAM kaDachI vagerenI peThe bhinna bhinna azAne laine tema sa'bhave. lehanu dakSaNu 'ekatvadravyapariNAma vizleSarUpatvaM bhedasya lakSaNam / ( 241 ) parimaNDalaM ca vRttaM vyasraM caturasramAyataM caiva / dhanapatarau prathamavarjeSu ojaH pradezAni yugmAni ca // paJcakaM dvAdazakaM khalu saptakeM dvAtriMzatka ca vRtte | trikaM SaTkaM paJcatriMzat catvArazca bhavanti vyase // nava caiva tathA catvAraH saptaviMzatizcASTau caturasre / trikaM dvikaM paJcadazaiva ca SaT caivAyate bhavanti / paJcacatvAriMzat dvAdazakaM tathA caitra cAyate saMsthAne / viMzatizcatvAriMzat parimaNDale ca saMsthAne || 2 srnnaav| tattvArthanI vRtti ( pR. 362 ) zata nimna-simita paMkti: pakatvadravya pariNatitrizleSAM bhedaH / 1 chAyA- 66
Page #734
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Ata darzana dIpikA 655 arthAta ekatva viSayaka dravyanA vizleSarUpa pariNAma-vizeSane bheda kahevAmAM Ave che. A bhedanA pAMca prakAre che-(1) otkArika, (2) caNika, (3) khaMDa, (4) pratara ane (5) anutaTa. lAkaDAM vagerene phADavAM, baheravAM, patthara cIravA te " kAraka bheda" jANo. ghauM vagerene daLIne leTa banAvava-kaNa kaNarUpe tenuM cUrNa karavuM te "coNika bheda" che. ghaDA vagere ne kaTakA karavA te " khaMDa-bheda" samajavo. abarakha (annapaTala), bhejapatra vagerenAM paDa kADhavA te pratara-bheda" che. vAMsa, zerI vagerenI chAla utAravI te " anutaTa-bheda " che. tavArtharAja (pR. 233) pramANe bhedanA cha bheda che - (1) utkara, (2) cUrNa, (3) khaDa, (4) cUrNikA, (5) pratara tathA (6) ANacaTana. A be matAMtaramAM phera eTale che ke jene ApaNe upara UtkArika ane carNika tarIke oLakhAvI gayA tene "utkara" ane "cUrNa" tarIke atra oLakhAvavAmAM Ave che eTale e te kevaLa saMjJAmAM bheda che. cokhA, dALa vagerene kaDavAM (khAMDhane cheDA ukheDavAM) te " cUrNikAleda" che. tapAvelA loDhAnA gaLA upara hathoDA mArIne temAMthI taNakhA kADhavA te "anucaTanabheda" che. prajJApanA (pa. 11, sU. 170)mAM temaja dravyaprakAza (sa. 11, le 107-108)mAM bhedanA khaMDa, pratara, cUrNikA, anutaTikA ane 'utkarikA ema pAMca nAme darzAvavAmAM AvyAM che. AmAM kevaLa zAbdika daSTie bhinnatA jovAya che, kemake e pAMcenuM svarUpa AlekhatAM tyAM kahyuM che ke leDhAnA, kalaInA (trapunA), tAMbAnA, sIsAnA, rUpAnA ane sonAnA kaTakAone je khaMDa khaMDe bheda te "khaMDa-bheda" che. vAMsaDAone, netarane, nalane, keLanAM thaDane ane abarone je prata pratare bheda te " pratara-bheda" che. talanA, magana, aDadanA, pIparanA, marInA ane suMThanA cUrNa (leTa)ne je bheda te "cUrNikA-bheda" che. phavAone, taLAvo, kahone, vAne, puSkariNIone, vAMkI ke sIdhI nadIone, pahA nadIone, sarovarone, sarovaranI hArane ane nIkevALI sarovaranI hArene je bheda te "anutaTikA-bheda che. mUSane, " mane, talanI ziMgane, aDadanI ziMgane ane eraMDAnAM bIjane je phUTIne bheda thAya che te 'utsarikA-bheda che." 1 zratakevalIne eka ghaDAmAMthI hajAra ghaDA ityAdi karI dekhADavAmAM A bheda ja kAma lAge che. juo bhagavatI ( za. 5, u. 5, sU. 200 ). ra aMdarathI poluM ane bANanA jevA AkAravALuM ghAsa. ke artha dhyAnamAM AvatA nathI; eka jAtanuM anAja haze. 4 eka jAtanuM anAja, - 5 A samagra vAta saMkSepathI raju karatAM zrImAlayagiriri 2 67 mA patramAM kahe che ke loDhAnA TukaDAnI peThe je bheda che te khaMDa' bheda, bhojapatranA bhedanI peThe je bheda che te "prata bheda, paDelA voTanI pake je verAi jAya te "cUrNikA' bheda, zeraDInI chAlanI peThe je bheda che te 'anutaTikA' bheda ane nnayAgharSaaa arthAta kheMcavAnI (?) peThe je bheda che te 'utsarikA' bheda che. A saMbaMdhamAM vicAro tavaprabhAnA 200mA patragata nimna-likhita gAthAo - " khaMDehi khaMDabhedaM payarabbheyaM jahabbhapaDalassa / / cuNNaM cuNiyabheyaM aNutaDiyaM vaMsavakkaliyaM // " [ ao avmeTuM vrata mehaM cADavTaTyA ! cUrNa cUrNikabhedamanutaTitaM vaMzavalkalitam // ]
Page #735
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 bhASAnA pudgalAnA pAMca prakAranA bheda-- prajJApanAnA 11mA pada tarapha daSTipAta karatAM jaNAya che ke bhASAnA pudgalA ( 1 ) khaMDa, ( 2 ) pratara, ( 3 ) cUrNikA, ( 4 ) anuTikA ane ( 5 ) utkarikA ema pAMca rIte bhedAya che. lAkha DanA khaDanI jema bhASAnA khaDa hoya e prathama prakAra che. abarakhanA pudgalanI peThe bhASA khelyA pachI bhedAya te khIjo prakAra che. ghauMnA leTanI jema bhASA khelyA bAda bhedAya te trIjo prakAra che. sarAvaranI zreNinI jema zreNi thaIne bhASA bhedAya te cAthA prakAra che, maga aDadanI phaLI sUkAtAM temAMthI jema dANA uchaLe che tema bhASA bhedAya te pAMcame prakAra che. A pAMca prakAranA bhedonu' alpamahutva evuM darzAvavAmAM Ave che ke khaMDa-bheda 5 anaMta guNA, pratara 4 anaMta guNA, cUrNa 3 anaMta guNe, anuti 2 anaMta guNNA ane utkarikA sauthI thoDA che. ajIva-adhikAra. aMdhakAranuM' lakSaNa-- dRSTipratighAtakAritve sati pulapariNAmarUpatvaM tamaso lakSaNam / ( 242 ) arthAt jovAmAM harakata karanArA pudgalanA pariNAma te adhakAra ' che. A lakSaNu uparathI ema joi zakAya che ke aMdhakAra pudgala che. tyAre zuM ene keTalAka leke padArtha ja gaNatA nathI ane tejane abhAva gaNe che te khAtu che? hA e khATuM che ane tenI sAbitI nIce mujaba che ema jaina graMthA sUcave che, adhakAra zyAma ane zIta che. arthAt te rUpavAna temaja sparzAvAnu che. ApaNe pUrva joi gayA tema je je spavAn hAya temaja je je rUpavAna hoya te padA pudgala che. A nyAyathI ema siddha thAya che ke aMdhakAra rUpI temaja sparzIthI yukta hAvAthI te dravya che. vaLI netranI sAthe aMdhakAranA sayAga thatA heAvAthI paNa te dravya Thare che. A uparAMta e dekhItI vAta che ke kAi paNa vastu kAi paNa sthaLe che ke nahi te jANavuM hAya tA prakAzanI jarUra paDe che. dAkhalA tarIke atra kuMbhanA abhAva che ke ni e viSe mAhitI meLavavAmAM prakAzane khapa paDe che, kemake gharamAM aMdhArU hoya te vastu hAya tepaNu jANI zakAya nahi. prakAza hoya te ja chAtI ThokIne kahI zakAya ke te vastu gharamAM che ke nahi, A pramANe jyAre aMdhakArane tejanA abhAva mAnavAmAM Ave, te e abhAvane paNa jovAne prakAzanI jarUra paDavI joie ane hakIkata te ethI ulaTI che; kAraNa ke prakAzanA abhAvamAM ja-ajavALAnI gerahAjarImAM ja aMdhakAranA dana thaI zake che. A uparathI t duMdubhi ( buMdaMsi ? ) samArohe bheye ukkariyA ya ukkeraM / vIsasapayogamIsaga saMghAya vi ogavividagamo // [......... samAroDhe meT sarikA = kahram | fararprayoga mizraka saGghAtaviyoga vividhagamaH // ] - TalAkathI taiyAyiko samajavA. [ dvitIya
Page #736
--------------------------------------------------------------------------
________________ ulAsa ] AhaMta darzana dIpikA. 657 samajI zakAya che ke aMdhakAra e tejane abhAva nathI, paraMtu e dravya che-padUgala che. A prasaMge ema dhyAna kheMcavuM nirarthaka nahi gaNAya ke dIpikAdikanI sAmagrI maLatAM aMdhakAranA pudagale prakAzarUpe pariName che ane te sAmagrIne abhAva thatAM pAchA aMdhakArarUpa banI jAya che. chAyAnuM lakSaNa prakAzAvaraNanimittakatve sati pudgala pariNAmarUpatvaM chAyAyA akSaNam (ra43) arthAt prakAzanA AvaraNamAM nimittarUpa pudgalanA pariNAmane 'chAyA' kahevAmAM Ave che eTale ke prakAza AvRta thatAM chAyA uddabhave che. A chAyAnA be prakAra che. jemake darpaNa vagere svaccha vastuomAM mukhanA varNa, AkAra jevAne tevA dekhAya che te eka varNAdivikAra pariNAmarUpa chAyA che, jyAre pRthvI vagere asvaccha vastuo upara je kevaLa paDachAyo paDe che te bIjI pratibimbarUpa chAyA che. A baMne chAyA pratibimbarUpa te che ja, paraMtu prathamamAM AkArAdine je spaSTa baMdha thAya che te bIjAmAM thatuM nathI e vizeSatA che. A chAyAnA taddavarNAdi vikArane lIdhe ane pratibimba mAtra grahaNane lIdhe be bheda paDe che. arpaNa vageremAM mukhAdikanuM je pratibimba daSTigocara thAya che te chAyA-pudagalane pariNAma che, nahi ke e bhrama che, kemake bhrama te jJAnAMtara-grAhya che arthAta ajJAna-janya che ane A te tema nathI. te uparAMta, rogarahita cakSuvALA sarvene kaMI ekI vakhate bhrama saMbhavate nathI ane sarva ke pratibimba jue che. AthI pratibimba e bhrama che ema mAnavuM e ja bhrama che arthAtu chAyA e pudgala siddha thAya che. vaLI sarva pudgala-dravyanA chAyA-pudagalo te pratyakSa dekhAya ja che. | sarva sthaLa indriyagocara padArthonI mAphaka kiraNa caya-apacaya (vadhaghaTa) dharmavALA che ane teo chAyA-pudagalenI zreNirUpa che. yathAvidha sAmagrI maLatAM chAyA-pudagalo vicitra pariNAmI bane che. jemake, Atapa AdikathI yukta ane abhAsvara vastuonI sAthe kiraNane saMbaMdha thatAM temane AkAra te abhAsvara vastuonA je thAya che ane temane varNa zyAma bane che. dAkhalA tarIke ApaNe taDake ( Ata5), cAMdaraNI ( snA ) ke dIvAnuM ajavALuM jyAM heya eve sthaLe UbhA rahIe te ( abhAsvara evI) pRthvI upara ApaNuM je ane zyAma varNane AkAra paDe che. AnuM nAma pratibimbarUpa chAyA che. A te ApaNe abhAsvara dravyanI sAthe saMbaMdha dharAvanAra pratibimba (chAyA)ne vicAra karyo. paraMtu je ApaNe ApaNuM mukha khaDjha (taravAra), Adaza (darpaNa) ItyAdi bhAsvara (tejasvI) padArthomAM joIe te mukha (mULa vastu)nA jevA viSNu ane AkAravALe pratibimba (chAyA) pratyakSa mAluma paDe che. 88
Page #737
--------------------------------------------------------------------------
________________ 658 ajIva-adhikAra [ dvitIya ApanuM lakSaNa tApasvedAdinimittakatve sati uSNasparzAdirUpatvamAtapasya lkssinA (144) arthAt tApa, paraseve (8) vagerenA kAraNabhUta temaja uSNa sparzathI yukta pudagala Ata5" kahevAya che. udadhotanuM lakSaNa- candrakAntakhadyotA diviSayakatve sati muurtdrvyvikaarruuptvmudthoca sTAgam (24) arthAta candrakAnta, khadyota (Agi kIDe) ItyAdi viSayaka mUrta dravyanA vikArane udyota' kahevAmAM Ave che. anya zabdomAM kahIe to candrakAnta, khata vagerenA prakAzane "udyota" tarIke oLakhAvavAmAM Ave che. A uparathI ema phalita thAya che ke sUrya vagereno upaNuM prakAza te "Apa" che, jyAre caMdra vagerene zItaLa prakAza te "udyota" che. 622mAM pRSThamAM ApaNe pugalanA daza pariNAmane ullekha karI gayA chIe te paikI varNAdi viSe ane khAsa karIne agurulaghu paratve kathana karavuM bAkI che eTale enuM digdarzana karI laIe. rUpanA sAdhAraNa rIte be artho thAya che -(1) AkAra ane (2) varNa. atra rUpane artha 1 candrakAnta e eka jAtanuM ratna che ane caMdrano udaya thatAM te kare che. vArAhI saMhitA-bRhata saMhitA(a. 79)mAMnA nimna-likhita- * nIrakata-jAtA-pArA-vaSaries | paisUrya-pura-vimasTaka-jAvakafkha-nnati-ziSThAtA: | ka | sauSiA -gaNelA-ha-mAnI4-gujthAH | akSaift-sttara-saMthakA-muA-ghaNAAni || huM che " -paghamAM A maNinuM nAma najare paDe che. vAvAbhigama(saTIka)nA 244mA patramAM ratnonI judI judI jAtane nirdeza che, paraMtu temAM Ano ullekha nathI; bAkI prajJApanA(pa. 1)nA 15mA sUtramAM je ratnanA prakAro gaNAvyA che temAM te "caMdraprabha' tarIke Ano nirdeza jevAya che. prajJApanAmAM jaNAvelAM maNionAM nAmomAM keTalAMka te ratnonAM nAma jovAya che ethI ema samajAya che ke maNi ane ratna e be judA judA padArtho nathI. amarakozanA dvitIya kacchanA 13 mA zlokamAM kahyuM paNa che ke " paranuM maNiH ".
Page #738
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa Arhuta darzana dIpikA. 6 59 * vazuM ? samajavAnA che ane tenA pAMca avAntara bheda che. kAjalanA jevA kALA ( kRSNa ), gaLInA jevA bhUrA ( nIla ), hiMgaLAkanA jevA lAla ( aruNu ), seAnAnA jevA pILA ( pIta ) athavA haLadaranA jevA pILA ane zaMkhanA jevA sapheda ( veta ). A pramANe jaina darzana pramANe varNanA pAMca mukhya bhedo che. A kRSNAdi varNo paikI pratyekanA anaMta prakArA che, jemake eka aMza kRSNa, be aMza kRSNe ema anaMta aMza kRSNe A kRSNAdi varNamAMthI kai paNa va paramANu-pudgalanA guNa che, paraMtu kRSNAdi vaNu pAte bhedanI apekSAe pudgala nathI, vAste va e pudgalanuM guNurUpa lakSaNa che. svAbhAvika paramANue pAMce varSoMthI yukta che. eTale ke sattAthI emAM pAMce varyAM rahelA che, jyAre prakaTapaNe te kRSNAdi paikI game te eka vaNu che. je paramANu kRSNu vaNuvALA hAya tenA kRSNa vaNu badalAine raktAdi anya varNa thavAmAM javanyathI eka samaya ane utkRSTathI asaMkhya samaye pasAra thai jAya che. A pramANe paramANumAM pAMce varNo badalAtA rahe che eTale ke koi vakhata koi amuka varNanA AvirbhAva hoya ane bAkI bIjAnA tirAbhAva DAya te kAi veLA bIjA ja varNanA AvirbhAva hoya ane bAkInAnA tirAbhAva hAya, atizayajJAnIo paramANumAM pAMce varNI joi zake che. A paramANuothI anelA skaMdhAmAM jo amuka eka varNanI mukhyatA hAya te vyavahArathI te te vavALo kahevAya che, paraMtu mAranA pIchAMnI jema jo temAM aneka varNInI pradhAnatA dRSTigocara thatI hoya teA te citra vaNu vALA kahevAya che nizcaya-draSTie te anaMtapradezI kA pAMce vaNu vALA che temaja svAbhAvika pudgalemAM paNa pAMca ja vaNu che. khAkInA varSAM teA sAnnipAtika jANavA arthAt temanI utpatti eka bIjAnI echAvattA pramANamAM meLavaNIne AbhArI che. Adhunika vaijJAnika lAla, pILA ane vAdaLI e traNane ja mukhya varNa ( Colours ) gaNe che. emanI mAnyatA mujaba te lAla ane pILAnA mizraNarUpa nAra'gI, pILA ane vAdaLInA mizraNurUpa lIle| ane vAdaLI ane rAtAnA mizraNarUpa jAtruDA temaja A traNa raMgAnA mizraNarUpa kALA raMga che. vaLI A traNa sAnnipAtika ra MgA, kALA raMga temaja traNa mULa ra MgA e badhA ( sAte ) maLIne sapheda raMga thAya che. A pramANenI safeda raMganI utpattinI mAnyatA sAthe jaina dana saMmata thatuM nathI. vAMnA pariNAma eka guNA zveta vaNunA adhika guNA kRSNa va sAthe saMcAga thatAM zveta varNa kRSNarUpe pariName che, eka guNA kRSNa varNanA adhika guNA veta varNa sAthe saMbaMdha thatAM kRSNa vaNu zveta. rUpe pariName che. eka guNA zveta vaNunA eka guNA kRSNa vaNuM sAthe samaiga thatAM kApAta vaNu rUpa pariNAma udbhave che. e pramANe pAMca varSAM niranirALA hoya te tenA pAMca ( c, ) bhedo che. akhenuM mizraNa thatAM daza ( c ) temaja traNa traNanu mizraNa thatAM pazu daza ( 5c ) prakAza paDe
Page #739
--------------------------------------------------------------------------
________________ achava-adhikAra [ dvitIya che. cAranA mizraNathI pAMca (1c ) ane pAMcenA mizraNathI eka (Sc) bheda paDe che. A pramANe badhA maLIne 31 ( , ) bhaMga thAya che.* vaizeSika dazana pramANe rUpanuM svarUpa rUpa (varNa ) netragrAhya che ane pRthvI, jaLa ane agni e traNane ja viSe che. temAM pANInA paramANuone viSenuM temaja agninA paramANuone viSenuM rUpa nitya che, jyAre pRthvInA paramANuone viSenuM rUpa anitya che, kemake agninA saMgathI e nAza pAme che. sarva kAryone viSe kAraNarUpa pUrvaka rUpa utpanna thAya che. drayakAdi kAryo utpanna thayA bAda temAM rUpanI utpatti thAya che, kemake Azraya rahita evA kAryarUpanI utpattine abhAva che temaja kAryarUpa vinAzane AzrayarUpa vinAza ja hetu che. kArya-dravyane nAza pahelAM thAya che ane tyAra pachI rUpane nAza thAya che. zIdhra bhAvane laIne kramanA grahaNa mATe avakAza nathI. kAcA ghaDAne agni sAthe saMyoga thavAthI ghaDAne AraMbha karavAvALA paramANuomAM kriyA utpanna thAya che. tyAra pachI A kriyA dvArA ghaDAne vibhAga thAya che ane pachI saMgane nAza thAya che. e saMyegane saMpUrNa vinAza thaI rahyA pachI jyAre svataMtra paramANu rahe che tyAre paramANumAM agninA saMgathI uddabhavatI uSNatAne laIne zyAma rUpa vagere nAza pAme che ane ethI vilakSaNa evA lAla rUpa vagere utpanna thAya che. pachIthI bhegI lokenA adaSTanI apekSAthI 1 A hakIkatane pUrvAcArya kRta nIce mujabanI gAthAo samarthita kare che - "jA kAlagamegaguNaM sukillayaM pi ya havija bahuya guNaM / pariNAmijA kAlaM sukkeNa guNAhiya guNeNa // 1 // mA sukkila megaguNaM kAlagadavvaM tu bahuguNaM jAya / pariNAmijA kAlaM sukkeNa ( ? sukaM kAleNa guNAhiyaguNeNaM // 2 // jai sukaM egaguNaM kAlandavaM pi pakkaguNameva / kAvoyaM pariNAmaM tulaguNatteNa saMbhavaha // 3 // g is fsa thai saMkoud 7 svftLarut | pakkattIsaM bhaMgA savve vi ya te muNeyavyA // 4 // " [ yadi kAlakamekaguNaM zukmapi ca bhaved bahuguNam / pariNamyeta kAla zuklena guNAdhikaguNena // yadi zuklamekaguNaM kAlakadravyaM tu bahuguNaM yadi ca / pariNamyeta zukta kAlena guNAdhikaguNena / yadi zuklamekaguNaM kAlakadravyamapi ekaguNa preva / kApota: pariNAmastulyaguNena sambhavati // pavaM pazcApi varNAH saMyogena tu varNapariNAmaH / ghafa6 maFI: heMDa te jJAtavA: ] ( 2 Adhunika rasAyaNa zAstra pramANe jaLa raMga vinAnuM ( colourless ) che.
Page #740
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa | Arhuta darzana dIpikA, 661 utpanna thayelA pAkajanya paramANumAM kriyA utpanna thAya che ane tyAra bAda paraspara sacAga thavAthI phreMcaNukAdinA kramathI ghaTAdvirUpa kAyadravyanI utpatti thAya che. A pramANe sava Mtra rUpAdinu parAvana samajI levuM ema vaizeSika darzana nirdeze che. rasanu' svarUpa-- jindriyanA viSayarUpa rasanA pazu rUpanI jema pAMca prakAza cheH-(1) maracA vagerenI mAphaka tIkhA ( tikta ), (2) nAgara ( suMTha )nI mAphaka kaDavA ( kaTu ), (3) kAcA kADhanI mAphaka tA ( kAyita ), (4) AMbaLAnI mAphaka khATA ( amla ) ane (5) sAkaranI mAka mIThA ( madhura ).` A uparAMta anya inakAro lavaNu nAmanA chaThTho rasa paNa mAne che, paraMtu tattvArthanI bRhad vRtti ( pR. 356 )mAM sUcavyA mujaba keTalAko Ane madhura rasamAM aMtarbhAva kare che, arthAt madhura rasanA peTAmAM e AvI jAya che ema kahe che, jyAre keTalAke pAMca rasanA mizraNarUpa ane gaNe che. keTalAka graMthAmAM tiktanA artha kaDavA ane kaTunA a tIkhA sUcavAyeaA najare paDe che, vizeSamAM mAravADamAM ghaNe sthaLe kaDavA padArthane tIkhA ane tIkhA paTTAne kaDavA kahevAne vyavahAra che. ema kahevAya che. rasa sabadhI vaizeSika mAnyatA-- pRthvI ane jaLa sivAya anyatra rasa nathI A rasa jivA-grAhya che ane te jIvana sabaMdhI puSTi, baLa, AragyatA vageremAM nimittarUpa che. vizeSamAM pRthvImAM khATA, kaDavA, tIkhA, khArA ane madhura ema pAMce jAtanA rasa che, paraMtu pANImAM ekaleA madhura rasa che. pRthvInA paramANune viSe rahelA rasa anitya che, jayAre pANInA paramANugata rasa nitya che. gandhanuM svarUpa ghrANendriyanA viSayarUpa gandhanA be prakAre cheH-( 1 ) caMdana, attara vagerenI jema sugaMdhI ane ( 2 ) lasaNa, kAMdA vagerenI jema dudhI. keTalAka sAdhAraNa evA gandhanA trIjo prakAra mAne paraMtu te ThIka nathI ema tattvArthanI bRhavRtti (pR. 3pa6 ) sUcave che. vaizeSika dazana paNa gaMdhanA A ja be prakAro mAne che, paraMtu ene samagra pudgalAnA guNurUpe na svIkAratAM kevaLa teo ane pRthvInA guNa mAne che, ane te paNa vaLI anitya. sparzanuM svarUpa - nendriyanA viSayarUpa sparzanA ATha prakAza cheH ( 1 ) agninI mAphaka UnA 1 zleSmane zAMta karanAra, zleSmanA bheda karavAmAM kuzaLa, khAvAnI rucine aTakAvanAra, AzravaNane bhIMjavanAra ane AnaMdane vadhAranAra e pramANe pAMca rasanA guNe anukrame tattvAMnI bRd vRtti ( pR. 356 )mAM sUcavAyA che.
Page #741
--------------------------------------------------------------------------
________________ achava-adhikAra. [ ditIya (3uSNa), (2) mRNAla (kamaLanI nALa), barapha ItyAdinI mAphaka thaDe (zata), (3) haMsarutamoranA pIMchAnA je kamaLa (mR6), (4) pattharanI mAphaka kaThina, kaThera yAne karkaza (*khara), (5) ghInI mAphaka cikaNe (pasnigdha), (6) rAkhanI mAphaka lUbe (rUkSa), (7) vajanI mAphaka bhArI (guru) ane AkaDAnA rUnI mAphaka halaka ( 'laghu ). A uparathI e vAta suspaSTa thAya che ke snigdhatA ane rUkSatA e baMne spazavize che. nikRSTa (jaghanya) snigdhatva ane utkRSTa snigdhatvanI vacce temaja jaghanya rUkSatva ane utkRSTa rUkSatvanI vacamAM anaMtAnaMta aMzene taphAvata che. dAkhalA tarIke pANI karatAM bakarInA dUdhamAM vizeSa snigdhatA (cIkAsa) che. enA karatAM gAyanuM dUdha vadhAre snigdha che; vaLI enAthI bheMsanuM ane bheMsanA karatAM uMTanuM' ema uttarottara adhika snigdhatA rahelI che, jyAre pUrva pUrvane vicAra karatAM adhika rUkSatA rahelI che. evI rIte dhULa karatAM tuSanA kaNiyA vadhAre rUkSa che ane enAthI kAMkarA vaLI vadhAre rUkSa che. A pramANe uttarottara rUkSatAnI adhikatA che, jyAre pUrva pUrva vastumAM snigdhatAnI adhikatA che. ApaNe 617mAM pRSThamAM joI gayA chIe tema paramANamAM joke prakaTapaNe eka ja vaNa, eka ja rasa ane eka ja ganya hoya che to paNa sparza te be hoya che. A kathanane tatvArtha (a. 5, sU. 23)nI bRhada vRtti (pR. 356) temaja enA bhAga (pR. 36pa)gata avataraNa paNa samarthita kare che, paraMtu vRhat zatakamAM to laghu ane mRdu smaza avasthita mAnyA che-parAvRtti pAmyA vinA rahenArA svIkAryA che. AthI paramANumAM eka samayamAM be ja nahi paNa cAra sparza prakaTapaNe hoya ane egyatAnI daSTie cha hoya e anya mata jovAya che, paraMtu A mAnyatAne pahelAnA jeTalA Teke hoya ema jaNAtuM nathI. speza saMbaMdhI vaizeSika dRSTi- vaizeSika darzana pramANe sparzanA zIta, uSNa ane anuSNuzIta ema traNa prakAra che. tvacA-IdriyathI enuM pratyakSa bhAna thAya che. pRthvI, pANI, agni ane vAyu A cAra dravya sparzavALAM che. kaThina, kamaLa e kaMI sparzarUpa nathI, paraMtu saMgavizeSa che. pRthvInA paramANugata sparza anitya che, jyAre pANI, agni ane vAyunA paramANuo viSene sparza te nitya che. agurulaghunuM svarUpa 258 mA pRSamAM pariNAmanA cAra prakAra sUcavyA hatA te paikI A eka che. spa, rasa, gaMdha ane varNanI peThe AnA avAMtara bheda nathI, kemake kahyuM paNa che ke - 1 mRdutA ane pAka karanAra. 2 vizadatAkArI ane staMbhanazIla. 3 unnati svarUpI 4 namanazIla nahi te. 5 saMga thatAM saMgIonA baMdhanuM kAraNa. 6 evI rIte abandhanuM kAraNa. 7 adhegamananA kAraNarUpa. 8 prAyaH Urva-gamana ane tiryaMga-gamananA heturUpa, 9 nahi zIta ke nahi uSNa.
Page #742
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Aeta darzana dIpika. "agurulahupariNAme NaM bhaMte kaivihe paNNatte ? goyamA ! egAgAre paNNatte" arthAta agurulaghu pariNAmanA keTalA prakAre kahyA che ? gatama! eka ja prakAra kahyo che. Avo pariNAma paramANuothI mAMne te sUma anaMtapradezikane viSe jANa. A pariNamanI vyavasthA evI che ke je dravya UrdhvagamanazIla haI guru nathI temaja adhogamanazIla heI ladhu nathI te agurulaghu che. jemake atyaMta sUkSma bhASA-dravya. AnAthI viparIta pariNAma te 'gurulaghu" kahevAya che. 258 mA pRSThamAM ApaNe joI gayA chIe tema nizcaya-naya pramANe te A pramANenA be ja prakAro che, jyAre vyavahAra-naya pramANe laghu, guru, gurulaghu ane agurulaghu ema cAra prakAro che. dIpaka, dhumADo vagere laghu ( halako) che, patthara guru (bhArI) che, vAyu gurulaghu che ane AkAza, paramANu vagere agurulaghu che. je laghu hoya te Urdhva-gamana kare che, je guru hoya te adhe-gamana kare che, je gurulaghu hoya te tiryaMga-gamana kare che ane je agurulaghu hoya te UMce, nIce, ke tirya dizAmAM gamana na kare athavA te e sarva dizAmAM gati kare che. juo vizeSA (gA. 659-660)nI vRtti. je dravya UMce athavA tiryaMga dizAmAM pheMkAvA chatAM svabhAvathI ja adhedizAmAM gamana kare te dekhuM vagere guru dravya gaNAya che. evI rIte anyatra ghaTAvI levuM. nizcaya-naya pramANe te kaI paNa dravya sarvathA guru nathI ke sarvathA laghu nathI; kemake teDuM vagere guru svabhAvavALuM che te paNa para prayogathI tenI Urdhva gati saMbhave che eTale e ekAte guru svabhAvavALuM na gaNI zakAya. evI rIte bASpa vagere laghusvabhAvazIla che, paraMtu hastanA tADanAdi vaDe te adhogAmI bane che, vAte te ekAte laghu nathI. A lokamAM je kaMI sthaLa vastu che te sarva gurulaghu che, jyAre bAkInAM badhAM dravyo agurulaghu che. spaSTa zabdomAM kahIe to aSTasparzI bAdara evuM rUpI dravya ja (pudagala) gurulaghu hoya che, ane sUkSama, catuHsparzI pagale tathA amUta AkAzAdika dravya agurulaghu hoya che. vizeSamAM dArika, vaikriya, AhAraka ane tejasa dravya (pudagale) gurulaghu che, jyAre udghAsa, kAmaNa dravya, mana ane bhASA e pudagala-dravya agurulaghu che. 1 chAyA-- mAhag5riNAmo maphata ! #tiSa: prAtaH ? pautama ! ghAhAra: . 2 A pramANenuM vivecana nimnalikhita ullekhone AbhArI che?-- '' guruyaM la huyaM ubhayaM nobhaya miti vAvahAriyanayasta / davvaM leTuM dIvo ghAU dhomaM jahAsaMkhaM // 69. // " gurukaM laghukamubhayaM nobhaya miti vyAvahArika nayasya / dravyaM leSTu dIpo vAyuyoma yathAsaGkhyam // ] * nicchaya o samvaguruM saghalahaM vA na vijapa daLavaM / bAyaramiha gurula huyaM agurulahaM sesayaM davvaM / / 660 //
Page #743
--------------------------------------------------------------------------
________________ achava-adhikAra. [ dvitIya vyavahAra-nayavAdIne AkSepa ane tenuM samAdhAna vyavahAra nayavAdInuM mantavya ApaNe 663mAM pRSThamA joI gayA tema e che ke dravyanA laghu Adi cAra prakAre che, eTale ke ekAnta ke I paNa padArtha laghu ke guru nathI evuM nizcaya-nayavAdInuM kathana ene mAnya nathI. AthI e nizcayavAdIne ema pUchavA prerAya che ke jyAre ApanA mata mujaba ekAnta guru ke ekAnta laghu ke dravya nathI ja te jIvanuM Urdhvagamana ane pudagalanuM adhe-gamana zAthI thAya che? laghukamI nuM "sIdhama ' devakAdimAM Urdhva-gamana ane gurukamanuM sAtamI narakAdimAM adhegamana temaja pudgalanuM paNa prAyaH 1a kAntathI Urdha-lokAnta sudhInuM ane Urva-kAntathI adha-kAnta sudhInuM gamana kyAM siddhAntathI ajAyuM che ? zuM A adhe-gamana ane Urdhvagamana padArthomAMnI gurutA ane laghutA siddha karatAM nathI ? kahevAnuM tAtparya e che ke lehagalakAdinA adhe-gamanamAM gurutA kAraNa che, dIpakalikAdinA Udhva-gamanamAM laghutA kAraNa che, pavanodinA tiyaMga-gamanamAM gurulaghutA kAraNa che, ane AkAzAdinA avasthAnamAM agurulaghutA kAraNa che, kemake "Anata" vagere devavimAne AkAza-- pratiSThita che, vAstu nizcaya-nayavAdIe laghu Adi cAre prakAranI vastu mAnavI joIe. A saMbaMdhamAM nizcaya-nayavAdIne bacAva e che ke a-gamanAdimAM laghutAdi kAraNarUpa nathI; kemake gatipariNAma, sthiti pariNAma temaja vIrya vaDe tene atikrama thAya che. phuTa zabdomAM kahIe te atizaya laghu paramANuonuM Urva--gamana na thatAM adhe-gamana thAya che tyAre temAM adhogatirUpa pariNAmanI vizeSatA kAraNarUpa che. evI rIte atizaya guru (sthUla) dhUmrAdinuM [ nizcayAt sarvaguru sarvalaghu vA na vidyate dravyam / bAdaramiha gurulaghukamagurulaghu zeSakaM dravyam // ] masTiya-- AhAraja-te guru karavA | kammaga-maNa-bhAsAI eyAI agurulahuyAI // 658 // " [ sauriziyA-SAraka-teraNAni ahajUni dazaifLa | ardha-mo-mApavIni panaraydukAna che ] A pramANenI gAthAo vizeSAmAM najare paDe che. bhagavatInI vRttimAM nIce mujabanI paNa be gAthAo jovAya che?-- " nicchayao sadhaguru saghalahaM vA na vijae daLavaM / vavahArao u jhujai bAyarakhaMdhesu nannesu // agurulahu cauphAsA arU vidabdhA ya hoti nAyavvA / sesA u aTThaphAsA gurula huA niccha yanayama // " [ mizcayAta sarva guru sarva laghu vA na vidyate dravyama / vyavahArAta tu yujyate bAdaraskandheSu nAnyeSu // agurulaghUni catuHsparzAni arUpidravyANi ca bhavanti jJAtavyAni / zeSANi tu aSTasparzAni gurulaghukAni nizca yanayasya // ]
Page #744
--------------------------------------------------------------------------
________________ ulAsa ] Ata darzana dIpikA. a-gamana na thatAM Urdhvagamana thAya che tyAre temAM UrdhvagatirUpa pariNAmanI vizeSatA hetubhUta che. A pramANe prabaLa adhogatirUpa pariNAmathI paramANugata laghutAne ane prabaLa UrdhvagatirUpa pariNAmathI dhUmrAdigata gurutAne atikrama thAya che. prabaLa rithatirUpa pariNAma vaDe paNa Avo atikrama thAya che. "Anata vagere vimAne, siddhizilA' vagere atizaya guru padArthonuM aAgamana thatuM nathI; ethI agamanamAM gurutA kAraNarUpa che e kathana upara pANI pharI vaLe che, ane prabaLa sthiti pariNAma ja temanI gurutAnuM atikramaNa karI sthiratAmAM kAraNarUpa thAya che ema siddha thAya che vaLI atizaya sUkSma zarIravALe mahAvIyavALA deva meTA parvatane upADI zake che te paNa zuM batAve che ? e ja ke jo gurutA ardhagatinuM kAraNa hoya to e parvata potAnI gurutAthI mahAvIryazALI devane dabAvI nIce ja cAlyo jAya vaLI hasta-tADanathI laghu bApAdinI UrdhvagatimAM viparyaya thAya che e paNa vIryane AbhArI che. AthI e phalita thAya che ke Urdhva--gatimAM laghutA ke a-gatimAM gurutA ekAMte kAraNarUpa nathI, kemake jema adhika vaya bhArI ane halakA padArthanI gatimAM viparyAsa kare che tema adhika gati ane sthitinA pariNAma paNa gurutA ane laghutAnuM ullaMghana kare che. AvI paristhitimAM kaye sujJa jana adhogati AdinI siddhi mATe gurutAdi cAra prakAre mAnavAne dAgraha rAkhe? yuktisaMgata che te e che ke sarva sthUla vastuo gurulaghu che, jyAre bAkInI sUmi ane amUrta sarva vastuo agurulaghu che. pugalanA pa30 bheda- ApaNe vicArI gayA tema pudgalanA pAMca varNa, pAMca rasa, be gaMdha, ATha sparza ane pAMca saMsthAna che. dhAro ke eka kALA vaNano pudagala lIdhe, je te sugaMdhI hoya to tene anya prakAranI jevI joIe tevI sAmagrI maLatAM te durgadhI banI zake. e pramANe tenAM rasa, sparza ane saMsthAnamAM paNa pheraphAra thaI zake te dekhItI vAta che. A pramANe kALA varNanA pugalanA 5 rasa, 2 gaMdha, 8 5za ane 5 saMsthAna AzrIne vIsa (pa+2++5=ra' ) bhede paDe che. e pramANe bIjA dareka vAgavALA pudagalanA saMbaMdhamAM samajavuM. arthAta pAce vaNenA 100 bheda thayA. e pramANe pAMce sona temaja pAMce saMsthAnA se se bheda thAya che. evI rIte eka sugaMdhI pudgalane vicAra karatAM jaNAze ke tenA 5 varNa, pa rasa, 8 sparza ane 5 saMsthAnanI apekSAe trevIsa (23) bheda paDe che. arthAta baMne gaMdhanA 46 bhedA thayo. eka zIta sparzavALA pudagalanA saMbaMdhamAM vicAra karIzuM to jaNAze ke enA pa varNa, 5 23, 2 gaMdha ane 6 sparza kemake zIta 5zana grahaNa karela hovAthI temAM upaNa sparzano abhAva che ) ane 5 saMsthAna AzrIne trevIsa (23) bhede paDe che. arthAta badhA sparzInA maLIne 184 bheda paDe che. Ama ekaMdara 100+100+100+46+184=30 bhedo paDe che. A bheda "pathira" nyAya AzrIne kahelA che. bAkI te tAratamyane vicAra karatAM ananta bhede pI zake che. 84
Page #745
--------------------------------------------------------------------------
________________ achava-adhikAra. [ dvitIya - A saMbaMdhamAM be vAta tarapha khAsa khyAla ApavAnI jarUra che. temAMnI eka te e che ke jyAre amuka sparzavALA pudagalanA bhedane vicAra karyo tyAre te ane tethI viparIta sivAyanA bAkInA cha e sparzone bhAMgAmAM umero karyo. A pramANe amuka varNa yukta, rasa yukata, gaMdha yukata ke saMsthAna yukta padagalanA saMbaMdhamAM vicAra na karyo arthAta tenA bhAMgAe umeravA mAM AvyA nahi temAM kaMI kAraNa hovuM joIe. te e che ke joke bAdara skaMdhamAM eka vakhate sarve varNo, rasa, ane gaLe che ane ethI temAMthI amukane vicAra karatI veLA bAkInAnI apekSAe bhAMgA ghaTI zake tema che chatAM te ja bAdara skaMdhamAM vyavahAra-daSTie eka ja varNa mAnavAmAM Ave che arthAta bAkInA varSo pratipakSI-virodhI gaNAya che. e ja pramANe rasa ane gandhanA saMbaMdhamAM samajI levuM. saMsthAna te ekI vakhate eka ja hoya che eTale e paratve vicAra karavAnuM rahetuM nathI. sparzanA saMbaMdhamAM te lekamAM paNa tenAthI eka ja spazane pratipakSI gaNI bAkInAne tema gaNyA nathI. jemake zItane pratipakSI uSNa ja; nahi ke karkaza, mRdu, guru, laghu, snigdha ke rakSa. bIjI vAta e che ke A pa3 bheda punaruktithI mukta nathI, kemake dhAre ke eka kuSNavANI pudagalane vicAra karatI veLA tenA vIsa bheda pADyA ane temane eka bheda e thaye ke te pudagala khATA rasane, durgadha vALe, uSNu saparza yukta ane parimaMDala saMsthAnavALo che. Ane A bheda rasa, gaMdha, sparza ke saMsthAnanI apekSAe bheda pADatAM pharIthI gaNavAmAM AvyuM che. ajIvanA pada - puddagalanA uparyukta 530 bhemAM dharmAstikAyanA skaMdha, deza ane pradeza e traNa bheda temaja adharmAstikAya ane AkAzAstikAyanA paNa evA traNa traNa bhede temaja kAlane eka bheda ema daza prakAranA arUpI ajIvane bhedo temaja dravya, kSetra, kAla, bhAva ane guNanI apekSAe dharmaadhama, AkAza ane kAla e pratyekanA pAMca pAMca prakAre eTale ekaMdara vIsa prakAre pUrvokta 530+ 10 mAM umeratAM ajIvanA kule pa60 bhedo thAya che, bauddha darzana ane ska- AryabhUmirUpa eka ja sthaLamAM uddabhavela vividha dArzanika sAhityamAM amuka zabdanuM sAmya najare paDe e svAbhAvika hakIkata che. dAkhalA tarIke "pudgala" zabda. bauddha darzana ane "jIva arthamAM prayoga kare che, jyAre jaina darzana ene acetana padArtha tarIke svIkAre che. A eka anya zabda " skaMdha che. jenA darzananuM A saMbaMdhamAM zuM kahevuM che te ApaNe joI lIdhuM. 1 bhagavatI ( za. 8, u. 10, sU. 361 )mAM kahyuM che ke jIva pugalI paNa che ane pudgala paNa che. jema ke puruSa chatra vaDe chatrI, daMDa vaDe daMDI, ghaTa vaDe ghaTI, paTa vaDe paTI ane kara vaDe karI kahevAya che tema jIva paNa zrotrAdi pAMca Indriya AzrIne " pugalI ' kahevAya che, jyAre jIvane AzrIne "pugala' kahevAya che. siddho pudgalI nathI, paraMtu puddagala che. vaLI A AgamanI vRttinA 4ra4mA patramAM " kudraDha rfta rakSA karavA tataetogAta iti " evo ullekha paNa che. AthI zuM " pudagala' zabdano jIva artha jaina daSTine paNa saMmata hoya ema nathI bhAsatuM ?
Page #746
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa | Ata dAna dIpikA, }}cha atra khauddha darzananA vaktavya tarapha uDatI najara phai'kIzu. eka sthaLethI anya sthaLe gamana karavAnA svabhAvavALA athavA vivakSita bhavathI anya bhava prati gamanazIla evA sacetana ke paramANuparicayarUpa acetana padAtha 'skaMdha ' kahevAya che.` A skaMdha duHkhanA kAraNarUpa heAvAthI kAraNamAM kA nA upacAra mAnI ene duHkharUpa gaNavAmAM Ave che, A skaMdhAnA ( 1 ) vijJAna-ska Mdha, ( 2 ) vedanA-kaMdha, (3) saMjJA skaMdha, (4) saMskAra-skaMdha ane (5) rUpa-kadha ema pAMca bheda che. temAM bALaka ke mUgA manuSyanA jevu... prAthamika AlAcanAtmaka jJAna--nivikalpa jJAna te 'vijJAna-skaMdha kahevAya che, pUrve karelAM kane laine duHkha, sukha ke ubhayarUpe vedanAneA anubhava te vedanA--skaMdha' ke kahevAya che. jemAM nAma, jAti, guNu, kriyA vagerenI kalpanA thai zake evuM savikalpa jJAna te ' sa'jJA--ska'dha ' kahevAya che. puNya, pApa vagere dharma-samudAya te ra'saMskAra-ska dha ' kahevAya che. pRthvI, jaLa, agni, vAyu ane AkAza e pAMca dhAtu temaja rUpa, rasa, gaMdha, spa ane zabda ityAdi ' rUpa-ska Mdha ' kahevAya che. pudgalanA ska Mdha, deza, pradeza ane paramANu evA je cAra bhede 557 mA pRSThamAM ullekha karyA hatA te paikI kevaLa kadhanu lakSaNa temaja tenuM svarUpa ApaNe ATale sudhI vicAryuM. have dezanu lakSaNa granthakAranA zabdamAM nIce mujaba raju karavAmAM Ave cheH-- pUrvottarazna chele vimAnaghavanATyuM verAya kSanam / (246) 1 taka rahasyadIpikAnA dazamA pRSThamAM kahyu paNa che ke-- " saMsaranti sthAnAt sthAnAntaraM bhavAda bhavAntaraM vA gacchantItyevaM zIlAH saMsAriNaH, skandhAH, sacetanA cetanA vA paramANupratrayavizeSAH 1 2 saMskAra jAgRta thatAM pUrva anubhavela viSayanuM smaraNa thAya che. 3 A cArenuM svarUpa zrIdevaguptasUriSkRta navatattvaprakaraNanA zrIabhayadevasUrie racelA bhASyamAM nIce mujaba AlekhAyu' che: 44 39 dupadesAI anaMta-papaliyaMtA u poggalA khaMdhA / tesiM ciya savibhAgA bhAgA desa tti nAyavvA // 35 // te caiva nivtribhAgA, hoti parasa tti puggalA je u / khaMdha pariNAmarahiyA, te paramANu tti niTThiA // 36 // | dvipradezAdhanantapradezikAntAstu pudgalAH skandhAH / teSAmeva savibhAgA bhAgA deza iti jJAtavyAH // .. te eva nirvibhAgA bhavanti pradeza iti pudgalA ye tu / skandhapariNAmarahitAste paramANuriti nirdiSTAH // ] * arthAt dvipadezikathI te anaMtapradezika sudhInA pudgalA ' skaMdha ' che. tenA vibhAga bhAge te deza ' jANavA. enA nivibhAga bhAgarUpa pudgala te pradeza ' che. skaMdha pariNAmathI rahita te ' paramANu kahevAya che. vizeSamAM A cArenI saMkhyA anaMta anaMtanI che. paramANu skaMdhatA AraMbhaka che, skaMdhanA kAraNarUpa che ane e saMdhathI ad che. pradeza to skaMdhane nivibhAga pratibaddha azu che.
Page #747
--------------------------------------------------------------------------
________________ achava-adhikAra. [ dvitIya arthAt pUrve kahelA (svarUpavALA ) skaMdhane ja kalpanA dvArA sUcavAte vibhAga "deza" kahevAya che. je skaMdha paratve dezanI kalapanA thaI zake tenA pradezanI saMkhyA ochAmAM ochI traNanI hevI joIe. e vAtane atra pharIthI IsAra karI ApaNe pradezanuM lakSaNa granthakAranA zabdamAM nIce mujaba noMdhI laiza - uparyuktadezasambandhakatve sati avibhAgabhAgavizeSakalpanArUpatvaM varAchA DhakSaNam I ( ra47) arthAt uparyukta dezanI sAthe saMbaMdha dharAvanAre ane jenA eka paNa vibhAganI kalpanA paNa thaI zake nahi evA pudagalane "pradeza" kahevAmAM Ave che. pradeza ane paramANumAM dravyanI daSTie phera nathI, paraMtu e be vacce te avasthA-bheda che. arthAt mULa dravyanI sAthe saMyukta pradeza ja tenAthI vikhUTo paDatA "paramANu"nA nAmathI oLakhAya che. AthI te graMthakAra paramANunuM lakSaNa nIce mujaba nidaza cheH varNAdimattve sati parasparAsaMyuktapradezamAtrarUpatva prmaannaarlkssnam (ra48) arthAt varNa vagerethI yukta paraMtu paraspara saMlagna nahi evA pradeza jevaDA dravyane "paramANu kahevAmAM Ave che. paramANu e kaMdhane sauthI nAnAmAM nAna vibhAga che. enAthI nAna vibhAga kalpanAne paNa viSaya banI zakato nathI. A vAtane lakSyamAM rAkhIne paramANunuM lakSaNatara nIce mujaba praWkAra taraphathI sUcavAya che - varNAdimattve sati sakalabhedaparyantatitva paramANo lkssnnm| (249) arthAta varNAdithI yukta hoI karIne je dravya samagra vibhAgonI sImArUpa che te "paramANu" kahevAya che. arthAt jene kaI paNa rIte vibhAga thaI zake ja nahI te paramANu kahevAya che. e nAnAmAM nAnuM kada che. A lakSaNamAM temaja enI pUrvenA lakSaNamAM kArigara saMta kahIne pulane ja paramANu hoya che-e sivAyanA anya koI paNa dravyane paramANune saMbhava nathI e vAtanuM sUcana karAyuM che. 1 juo pR. 11. 2 pUrva 558 mA pRSThamAM e hakIkata nirdezAI gaI che.
Page #748
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ata dAna dIpikA, ullAsa ] skaMdha ane paramANunI utpatti-- kadha ane paramANumAM kai kai khAbatamAM bhinnatA che ene ApaNe 616 mA pRSThathI 618 mA sudhImAM vicAra karI gayA chIe. ahIM utpattinA kAraNanI dRSTie enA vicAra karavAmAM Ave che. A saMbaMdhamAM granthakAranu kahevu e che ke~~ skandhasyotpattinimitaM bhedasaghAtAdayo bhavanti, paramANunimittaM H tu meT / arthAt skaMdhanI utpattimAM bheda, sadhAta vagere kAraNarUpa che, jyAre paramANunI utpattimAM phakata bheda ja kAraNarUpa che. atra ' vagerethI ' bheda ane saghAta e bane samajavAnA che. kahevAnI matalaba e che kadha yAne avayavI dravyanI utpatti traNa prakAre saMbhave che. koi skaMdha kevaLa sadhAtathI-ekatArUpa pariNAmathI utpanna thAya che. kAi kevaLa bhedathI utpanna thAya che; ane kaMika bheda ane sadhAta e bane nimitta dvArA utpanna thAya che. vizakalita avasthAmAM rahelA arthAt chUTA chUTA rahelA e paramANuonA maLavAthI jayAre dvipradezika ska'dha bane che tyAre e skaMdha 'sa MghAta-janya' kahevAya che. evI rIte traNa, cAra, sa`khyAta, asaMkhyAta, anata ane cheka anaMtAnaMta paramANuonA maLavAthI je tripradezika, catuSpadezika, sa MkhyAtapradezika, asaMkhyAtapradezika, anaMtapradezika ane anatAna tapradezika skaMdhA utpanna thAya che te badhAe * saMghAtajanya ' jANavA, kAIka parvatane bhedIne tenA nAnA nAnA pattharo banAvavAmAM Ave te A patthararUpa skaMdhA ' bheda-janya ' samajavA, arthAt kAika meTA skaMdhanA tUTavAthI je nAnA nAnA ska MdhA ane che te sa ' bheda-janya ' che. e paNa anaMtAnaMta-pradezAtmaka kaMdhathI mAMDIne te dvipradezAtmaka sudhI saMbhavI zake che. keAi skaMdha bhedAtAM utpanna thatA vibhAga jo anya koi dravya sAthe maLe-pachI bhale te dravya paramANurUpa hAya ke ska MdharUpa hAya ane tethI je navA skaMdha ane te 'bheda-saMghAta-janya' gaNAya che. AvA kadhA paNa dvipradezAtmakathI te anatAna tapradezAtmaka sudhInA sa Mbhave che. bheda-saMghAta-janya dvipradezAtmaka koMdha kevI rIte bane che tenA vicAra karatAM samajAya che ke kAi be pradezavALA ke ethI vadhAre pradezavALe kadha tUTatAM temAMthI eka paramANu alaga paDI jAya ane te bIjA vizakalita paramANu sAthe maLe ane tema thatAM dvipradezathI kadha bane. A uparathI joi zakAya che ke dvipradezika skaMdhathI mAMDIne te anatAna tapradezika 66 1 A hakIkata tattvA ( a. 5 )mAM nIce mujaba darzAvAi cheH ~~~~ te saghAtamemukhya udyante / 2 / medrAyanuH / 27 / 2 sadhAtajanya tripradezika kadhanI utpatti be rIte cheH (a) vizakalita avasthAgata traNa paramANuona! maLavAthI te bane athavA teA (A) dvidezika skaMdha ane eka paramANu maLIne e bane. e pramANe adhika pradezavALA skaMdhA mATe samajI levu. 3 sauthI moTAmAM moTA ana tAnatapradezI kadha bhedajanya hAi zake nahi, kemake enAthI ,, 16 39
Page #749
--------------------------------------------------------------------------
________________ ajIva-adhikAra [ dvitIya sudhInA samagra skadhAnI utpatti trividha saMbhave che, paraMtu ethI game te koI eka skaMdha traNe prakAre utpanna thaye ja che ema sarvathA kahevAya nahi. dAkhalA tarIke cAkSuSa dha kevaLa bheda-saMghAtajanya ja che. paramANu e kaI paNa dravyanuM kArya nathI eTale enI utpattimAM saMghAta mATe avakAza ja nathI. ethI e te bheda-janya ja saMbhave che, paramANu keinuM kArya nathI e daSTie ja enI nityatA che, paraMtu je enI utpatti atra darzAvI che e daSTie-paryAyanI daSTie e anitya che. keIka veLA skaMdhanA avayarUpa banI sAmudAyika-saMbaddha avasthAmAM paramANuonuM rahevuM ane keIka vAra rakadhathI judA parva vizakalata avasthAmAM rahevuM e paramANuonI avasthA-vizeSa che-e enA paryAya che. paramANunI vizakalita ja avasthA skaMdhanA bhedathI udabhave che eTale paramANunI utpatti kahevAne Azaya eTalA ja pUratA che ke vizakalita avasthAvALe paramANu bhedanuM kArya che, nahi ke zuddha paramANuM. A vivecana uparathI joI zakAya che ke paramANunA be prakAra che. eka svAbhAvika zuddha paramANu ane bIje bhedajanya paramANu. temAM prathamanA temaja dvitIya prakAranA paramANune sAmAnyarUpe lakSaNomAM aMtarbhAva thaI gayA che. atra bhedajanya paramANunuM pRthaka lakSaNa graMthakAranA zadamAM ullekhazuM ---- snehasaukSayavigame sthitikSaye ca sati dravyAntareNa bhede svabhAva. gatyA dvayaNukaskandhabhedenopajAyamAnatvaM bhedajanyANolakSaNam / (250) arthAta snigdhatA ( cikAsa) ane rUkSatA ( lukhAsane nAza thatAM ane sthitine kSaya thatAM anya dravya vaDe bhedatAM svAbhAvika gati dvArA prayANuka kaMdhanA bheda pUrvaka utpanna thatuM divya "bhedajanya aNu kahevAya che. kaMdhanA be bheda- skaMdhanI utpattinAM kAraNe AzrIne jema skaMdhanA traNa bhede paDe che tema anya vivakSA anusAra-STigocaratAnI daSTie tenA cAkSuSa ane acAkSuSa evA be prakAro paDe che. cAkSuSa eTale netrathI grAhya-joI zakAya che ane acAkSuSa eTale netrathI agrAhya-joI zakAya nahi e. cAkSuSa skaMdha ane acAkSuSa kaMdhanAM lakSaNe je graMthakAre sUcavyAM che te joI laIe eTale enAM svarUpe ApaNA dhyAnamAM Ave. koI moTo skaMdha nathI ke jenA tUTavAthI e bane; paraMtu Avo kAI skaMdha hoya evo ullekha jovAmAM Avyo nathI. samAna koTinA bIjA skaMdhe hoya evuM te samajAya che. juo pR. 1 AnA svarUpa mATe juo pR. 671. 2 sarakhA tavAI ( a. 5 )nuM nimnalikhita 28 muM sUtra - meka-zAtAjAM vAsue: " 3 sarakhAvo taravArthanI bRhada vRtti ( pR. 371 ).
Page #750
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA. 671 havata ghaa frivazeSaparva ni cArarara ra ta rAkSuSaprinnaambhaaktve ca sati bhedasaGghAtAbhyAM samupajAyamAnatvaM cAkSuSaskandhasya lakSaNam ; athavA bhede sani anyasaGghAtAntarasaMyoge sati sUkSmapariNAmoparamatve ca sati sthUlatayA jAyamAnatvam / (51) pUrvoktAd viparItarUpatvamacAkSuSasya lakSaNam / ( 252) arthAt pitAnI meLe ja pariNAma-vizeSane pAmele, bAdara, cAkSuSa pariNAmathI yukta ane bheda temaja saMghAta e ubhaya nimitta dvArA utpanna thayele skaMdha cAkSuSa skaMdha' kahevAya che. athavA (koI moTA skaMdhathI) bhinna thaI ane anya skaMdhanI sAthe saMbaddha thai sUkSama pariNAmanA nAza pUrvaka pUlarUpe utpanna thatA skaMdha "cAkSuSa" che. AnAthI viparIta svarUpavALe kaMdha 'acAkSuSa che. bheda ane saMghAta e ubhaya nimittathI utpanna thanArA sarva kaMdhe cAkSuSa ja hoya e niyama nathI, kemake e ubhaya nimitta dvArA acAkSuSa skaMdhanI paNa utpatti saMbhave che. AthI karIne an ga...cAkSuSaurviAmAnya ra mata e paMktine lakSaNamAM sAkSAt ullekha karavAmAM AvyA che. vaLI e paNa khyAlamAM rAkhavuM jarUrI che ke anaMta paramANuo maLavAthI je skaMdha utpanna thAya te cAkSuSa ja hoya ema nathI. e cAkSuSatva te bAdara pariNAma vinA saMbhavatuM nathI. bheda zabdanA be artho thaI zake che: (1) skaMdhanuM bhedAvuM eTale ke emAMthI aNuonuM alaga thavuM, ane (2) pUrva pariNAmane vinAza thaI bIjA pariNAmanuM utpanna thavuM. prathama arthane dhyAnamAM rAkhI ApaNe vicArIzuM te jaNAze ke je skaMdha sUkSama hovAne lIdhe acAkSuSa hate te nimittavazAt sUthama pariNAmane tyAga karIne bAdara (sthUla) pariNAmathI yukta banavAthI cAkSuSa thaI zake che. Ama thavAmAM bheda ane saMghAta bane kAranI apekSA rahelI che. jyAre kaI skaMdhamAM sUmasvarUpa pariNAmanI nivRtti pUrvaka skUlatvarUpa pariNAma utpanna thAya che tyAre keTalAka paramANuo e kaMdhamAMthI chUTA paDI jAya che ane keTalAka navA paramANuo AvI maLI jAya che. arthAt sUkSmatatvarUpa pariNAmanI nivRtti thaI je sthUlatvarUpa pariNAma utpanna thAya che temAM saMghAta eTale paramANuonuM AvI maLavuM e ja kAraNa nathI; evI ja rIte kevaLa bheda eTale ke paramANuonuM chUTA pI javuM e ja kAraNa nathI, paraMtu A baMne-saMghAta temaja bheda apekSita che. bAdaravarUpa pariNAma vinA keI paNa skaMdha cAkSuSa banI zakatuM ja nathI; ethI atra bheda ane saMghAta e ubhayathI cAkSuSa skaMdha bane che ema kahyuM che. 1 juo tatvArthanI bahadu vRtti ( pR. 372 ).
Page #751
--------------------------------------------------------------------------
________________ kara ava-adhikAra. [ dvitIya bhedanA bIjA atha pramANe vicAra karatAM jaNAya che ke jayAre koI skaMdha netrathI grahaNa karI zakAya tevA Adara pariNAmane bhaje che tyAre te acAkSuSa maTI cAkSuSa bane che. A pramANenA parivatanamAM - sthUlatvarUpa pariNAma Avazyaka che ane e pariNAmane vaLI viziSTa saghAtanI-anata aNunI apekSA rahelI che, kevaLa sUkSmatvarUpa pariNAmanI nivRtti pUrvaka navIna sthUlatvarUpa pariNAma dvArA acAkSuSa ska Mdha cAkSuSa banI zakatA nathI ane kevaLa viziSTa paramANuonI anaMta saMkhyA paNa e kAma karI zakatI nathI, kintu bhedarUpa pariNAma ane pUrvokta sa MkhyArUpa saghAta e mane nimitta maLatAM acAkSuSa skaMdha cAkSuSa bane che. A pramANe cAkSuSa skaMdhanI utpattimAM bheda ane saMghAta ene kAraNarUpa che, kintu kevaLa bheda ke kevaLa saMghAta kAraNarUpa nathI, jyAre acAkSuSa skaMdhanI utpatti te traNe rIte sabhave che-( 1 ) kevaLa bhedathI, ( 2 ) kevaLa saMghAtathI ane ( 3 ) bheda ane saMghAta ubhayathI. A uparathI 1paNa cAkSuSa ane acAkSuSa skaMdha vaccenA taphAvata samajI zakAya che. cAkSuSa skaMdhagata cAkSuSa * padathI joke caturthAMatAnA ja medha thAya che tepaNa atra A pattathI aindriyaka atha eTale ke samasta indriyAthI grAhya evA lAkSaNika madha paNa apekSita che. AthI e vAta phalita thAya che ke skarSanA endriyaka ane atIndriya evA e prakAre che. temAM samagra atIndriya skaMdhAnA andriyaka ska MdhA banavAmAM bheda ane saghAta e bane hetuo rahelA che. pudgalanA pariNAme vividha prakAranA che. enI A pramANenI amaryAdita vicitratAne laIne jema atIndriya ska Mdha bheda ane sadhAta e che nimitto maLatAM andriyaka bane che tema ceAgya nimitta maLatAM aindriyaka skaMdha atIndriyarUpe paNa pariName che, eTaluM ja nahi paNa pariNAmanI vicitratAne lIdhe te adhika indriyathI grahaNa karAtA skaMdha alpa indriyAthI grahaNa karI zakAya tevA paNa bane che. dAkhalA tarIke hiMga, mIThuM jevA padArthI-ska' spana, rasana, trANu ane netra e cAre indriyAthI grAhya che, paraMtu te pANImAM maLI jatAM phakta ceAthI grahaNa karI zakAya che. rasana ane prANa e e ja indri A graMthakAra mATe bhAge tattvA nI racanAne anusare che eTale atra aprAsaMgika jaNAtI evI hakIkata te raju kare che. e khIjI koi nahi paNa e tattvAtha ( a. 5. su. 29-31 )nA bhAvArUpa che. jemake utpAda, vyaya ane dhruvatAthI je yukta hoya te padAtha kahevAya che evA padArthanA lakSaNanA ApaNe 530 mA pRSThamAM nirdeza karI gayA chIe. vaLI A lakSaNagata utpAdAhinA lakSaNAnA paNa ApaNe 530 mA ane 531 mA pRSThamAM ullekha karI gayA chIe. athavA probyanuM lakSaNa te nityatva lakSaNanA kathanathI kahevAi ja gayuM che. vaLI utpAda ane vyayanAM lakSaNAnI leAkeAne pratIti hAvAthI temaja tene viSe sAmAnya nirdeza paNa 535 mA pRSThamAM 1 bIjI rIte paNa ane skaMdhAmAM taphAvata che. jemake acAkSuSa skaMdhamAM sUkSma pariNAma che, jyAre cAkSuSamAM Adara pariNAma che. prathama prakAranA skaMdha caturagrAhya che, jyAre bIjo cakSuodyuM che. 2 jue tattvArthInI bRhad vRtti ( pR. 373 ). 3 jue pR. 549,
Page #752
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Ata darzana dIpikA. 673 thaI gayela hovAthI vizeSa jijJAsuone uddezIne eTaluM kathana karIzuM ke arpita ane anapita dvArA paNa utpAdAdine vyavahAra siddha thAya che. temAM arpita ane anarpitanAM lakSaNe darzAvatAM granthakAra kartha che ke ___ anekadharmAtmakavastuno vivakSitena kenacid dharmeNa prApitaprAdhAnyarUpatvamarpitasya lakSaNam / athavA kizcidvastuviziSTAbhidhAnApitatva sati sadvyavahArasAdhakatvam / athavA zabdapariprApitavyavahArarUpatvam / mukhyavyavahArarUpatvaM vA ( 253) pUrvoktalakSaNAd viparItarUpatvamanarpitasya lakSaNam / athavA zakhavyavahAra4gharam . (24) arthAt aneka dharmovALI vastune keIka vivakSita dharma dvArA je pradhAnatA prApta thAya te "api" kahevAya che. athavA keIka vastune viziSTa nAma apAtAM te zuddha vyavahAranA sAdhanarUpa bane che AnuM nAma paNa "arpita che. athavA zabda dvArA je vyavahAra yogya thAya che te kiMvA mukhya vyavahAra te "arpita" kahevAya che. AnAthI viparIta lakSaNathI yukta te "anapita" che eTale ke gauNa vyavahAra te "anapita" kahevAya che. pratyeka padArtha aneka dharmAtmaka che, kAraNa ke arpita eTale ApaNA yAne apekSAthI eka jAtanuM svarUpa siddha thAya che, jyAre anarpita eTale ana5NA eTale anya apekSAe ethI viruddha svarUpa siddha thAya che. paraspara viruddha paraMtu pramANasiddha-apekSAbhedathI siddha evA satva, asattva, nityatva, anityatva, ekatva, anekatva vagere dharmone samanvaya jIvAdi samagra vastuomAM abAdhita che; vAstu pratyeka padArthane anekadharmAtmaka mAnavAmAM Ave che. pratyeka padArthane aneka rIte vyavahAra karAya che, kemake arpaNAthI yAne pradhAna bhAve ane arpaNAthI yAne apradhAna (gauNa) bhAve vyavahAranI upapatti ( siddhi) thAya che. apekSAbhedathI siddha evA aneka dharmo ekI sAthe pratyeka padArthamAM vidyamAna hovA chatAM prayojana anusAra kyAreka ekanI te kyAreka bIjAnI-viruddha dharmanI paNa vivekSA hoya che. AthI jyAre je dhama vivakSita hoya tyAre te pradhAna gaNAya che ane bIjA gauNa gaNAya che. A hakIkata samajAya te mATe ApaNe je kamane kartA che te ja enA phaLane bhaktA che e kathana tapAsIe. A karmanI ane tenAthI udbhavatA phaLanI samAnAdhikaraNatA batAvavI hoya te veLA AtmAmAM dravya-daSTie siddha e nityasvarUpa dharma apekSita che. e samaye paryAya-daSTie siddha evo ene aniyatva dharma apekSita nathI eTale atra nityasvarUpa dharma pradhAna che, jyAre anityasvarUpa dharma apradhAna che, katRtva-kAlanI AtmAnI je avasthA che e ja avasthA letRtva-kAlamAM nathI. A pramANene karma ane phaLanA samayane avasthA-bheda jyAre kyAM kArya
Page #753
--------------------------------------------------------------------------
________________ 674 achava-adhikAra. [ dvitIya tyAre paryAya-daSTie siddha evo anityasvarUpa dharma vivakSita che, kintu dravya daSTie siddha AitvarUpa dharma apekSita nathI. eTale ke atra anityatvanA pratipAdananuM prAdhAnya che, jyAre nityatvanA pratipAdananI gaNatA rahelI che. A pramANe vivakSA ane avivakSAnA kAraNe kyAreka AtmA nitya ane kyAreka anitya kahevAya che. jyAre A baMne dharmonI vivakSA ekI sAthe thAya che tyAre baMne dharmonuM samakAle pratipAdana thaI zake evo koI zabda nahi hovAthI e daSTie AtmA "avaktavya " kahevAya che. vivakSA, avivakSA ane sahavivakSAne laIne upara darzAvela (1) AtmAnuM nityatva, (2) AtmAnuM anityatva ane (3) AtmAnuM avaktavyatva e traNa vAkya-racanAo paikI paraspara akhenA ane traNenA mizraNathI (1) nitya-anityatva, (2) nitya-avaktavyatva, (3) anitya-avaktavyatva ane (4) nitya-anitya-avaktavyatva evI bIjI cAra vAkya-racanAo udbhave che. A pramANenI kula sAta vAkya-racanAonA samudAyane "saptabhaMgI' kahevAmAM Ave che. AmAM prathamanAM traNa vAkyo ane khAsa karIne prAthamika che te mULarUpa che. - jema bhinna bhinna daSTie siddha nityatva ane anityatvane laIne vivakSA anusAra ke eka vastumAM upayukta saptabhaMgI ghaTAvI zakAya che tema bhinna bhinna daSTie siddha paraMtu paraspara viruddha jaNAtAM evAM bIjAM sarva-asatva, ekatva-anekatva, vAcyatva-avAccatva vagere dharmayumene laine anyonya saptabhaMgIe ghaTADI zakAya tema che. AthI ja karIne eka ja vastupratyeka padArtha aneka dharmAtmaka gaNAya che temaja aneka prakAranA vyavahArane viSaya paNa manAya che. trilika bandha- 1 . pudagalenA paryAya-vizeSarUpa je daza pariNAme ApaNe 622mA pRSThamAM ullekha karI gayA chIe te tarapha najara karIzuM te jaNAze ke anya paNa eka jAtane paugolika pariNAma che. A bandhanA vajasika ane prAyogika evA be bhedane ane vaLI temAM prathamanA bandhanapratyayAdi traNa upabhedene paNa 641 mA pRSThamAM nirdeza karatI veLAe AgaLa upara bandhapratyaya saMbaMdhI vizeSa vicAra karavAnuM sUcavyuM hatuM te e viSaya atra hAtha dharavAmAM Ave che. sAga ane bandha vacce taphAvata- I' " saMga ane badhA vacce zuM taphAvata che e A prastuta viSayane aMge jANavuM Avazyaka hovAthI e paratve prakAza pADanArI tavArthanI bRhada vRtti (pR. 368)gata nimna-likhita paMkti avataraNarUpe atra raju karavAmAM Ave che - " sainnaIortvaghAzinA saMjo, para punarogawArijAna: Inv athata chUTA chavAyelA rahelA avayavonuM aMtara vinAnuM avasthAna (jemake talapApaDamAM talane) te saMga" che, jyAre avayavonuM paraspara avayava-avayavirUpe pariNamana-ekatvarUpa pariNAmaabheda vRttirUpe avasthAna te "badhe " che. AthI samajI zakAya che ke drayaNukAdi kaMdhonI
Page #754
--------------------------------------------------------------------------
________________ ulAsa ] AhaMta darzana dIpikA. phaN utpattimAM paramANuone pArasparika saMga uparAMta e paramANuomAM viziSTa snigdhatA, rUkSatArUpa guNanuM astitva apekSita che. vaLI e ja paramANuone bandha saMbhave che ema nahi, paraMtu aneka-anaMtAnaMta paramANuone paNa bandha zakya che. skaMdha ane paramANune paNa banya thAya che. avayanA bandha e sAmAnya nirdeza karIza jethI uparyukta badhI jAtanA avayane aMtarbhAva thaI zake. bandhanI dvividhatA- bandha kahe ke zleSa kahe te eka ja che ane tenA sadaza ane visadaza ema be prakAre che. temAM snigdha avayavane snigdha avayava sAthene bandha ane evI rIte rUkSa avayavane rUkSa avayava sAthe bandha te "sadaza badha" kahevAya che, jyAre snigdha avayane rUkSa avayava sAthe levuM te "visaTaza ba" kahevAya che. paraspara nahi maLelA evA paramANuone bandha kevI rIte thAya che te vicAravAmAM Ave che. paramANuomAM kyAM te cikAsa (snigdhatA) ane kyAM to lukhAsa (rUkSatA ) rahelI hoya che. jaghanya guNavALA-aMzavALA snigdha ane rUkSa paramANuone baMdha thaI zakato nathI. arthAt eka guNI snigdhatAvALA paramANane eka guNI rUkSatAvALA paramANu sAthe baMdha thata nathI. vaLI, eka guNI snigdhatAvALA paramANuno eka guNI snigdhatAvALA paramANu sAthe, be guNI snigdhatAvALA paramANune be guNa nigdhatAvALA paramANu sAthe, traNa guNa snigdhatAvALA paramANune traNa guNI snigdhatAvALA paramANu sAthe ema anaMta guNI sinagdhatAvALA paramANane ananta guNI snigdhatAvALA paramANunI sAthe baMdha thaI zakatuM nathI. e pramANe rUkSatAvALA paramANuonA saMbaMdhamAM paNa samajI levuM. uparyukta vivecanane sAra e che ke eka paramANu jeTale aMze snigdha hoya teTale ja aMze bIje paramANu snigdha hoya te baMdha thaI zake nahi temaja eka paramANu jeTale aMze rUkSa hAya teTale ja aMze je bIjo paramANu paNa rUkSa hoya te paNa te bene baMdha saMbhava nathI; kemake bane sarakhI zaktivALA hovAthI paraspara paristhati thaI zake nahi. A vAtane te laukika nyAya paNa Teko Ape che, kAraNa ke e te suspaSTa vAta che ke jyAre sarakhA sAmarthyavALA be male laDatA hoya tyAre e bemAMthI keI keIne haMphAvI zake nahi arthAta hAra-jItanuM pariNAma tyAre AvI zake nahi. paraMtu eka paramANu jeTale aMze nigdha hoya eTale ja aMze bIje paramANu zna hoya to e paramANuone baMdha thaI zake che. vaLI be aMzavALA rUkSa paramANane be aMzavALA sinagdha paramANu sAthe baMdha saMbhave che. eTale ke snigdha ane rUkSa paramANuone baMdha thavAmAM samAna aMzatA vacce AvatI nathI A uparAMta vaLI, baMne paramANa rUkSa hoya tevA athavA baMne paramANu snigdha hoya tevA 1 jema zarIranA avayavone viSe jaghana nikRSTa che tema anya je nikRSTa hoya te "jaghanya " kahevAya che. athavA jadhanane viSe utpanna thayelo nikRSTa gaNAya che tema anya je nikRSTa hoya te "jaghanya kahevAya che. juo tasvArtharAja8 ( pR. 241 ) temaja tattvArthInI baha6 vRtti (pR. 421 ).
Page #755
--------------------------------------------------------------------------
________________ achava-adhikAra. [ dvitIya paramANuomAM je be athavA adhika aMzane phera hoya te te baMnene baMdha ghaTI zake che. anya zabdamAM kahIe te be guNI snigdhatAvALA paramANune cAra guNa ke tethI vadhAre snigdhatAvALA paramANuDe baMdha thaI zake che. e pramANe rUkSa paramANuonA saMbaMdhamAM vicArI levuM. A samagra vivecana nIce mujabanAM tattvArthasUtra (a. 5)nA sU. 33-35 saMbaMdhI para bhASya ane tenI bRhad vRttine anusare che. Tumy7nA junA sAAnA durthadhAgirnAM tu" vaLI bRhada vRttikAra 425mA prakamAM sUcave che tema A hakIkata AcArya zrI Arya yAmakRta praNApanAnA teramA padagata nimnalikhita gAthA sAthe saMgata thAya che - "Niddhassa NideNa duyAhieNa, lukkhassa lukkheNa duyaahienn| giddhassa lukheNa uvei baMdho, jahaNNavajo visamo samo vA // " A gAthAnA pUrvArdhamAM 34 mAM ane 35 mA sUtrane bhAvArtha AvI jAya che ane uttarArdhamAM 33 mA sUtrane temaja enI pUrvenuM " nirakSaravA vadha" e 3ramAM sUtranA bhAvArthane samAveza thaI jAya che. atre Azcaryajanaka ghaTanA te e che ke uparyukta traNe sUtre temaja bhASA-daSTie jarUrI evA sAmAnya parivartana pUrvakanI prajJApanAnI gAthAne digaMbara paraMparA svIkAre che eTale ke sUtra-pAThamAM akSarazaH sAmya hovA chatAM tAMbara ane digaMbara saMpradAyamAM atha-bheda che. khAsa karIne e traNa bAbatene aMge che -(1) jaghanya guNa paramANu eka saMkhyAvALo hoya tyAre baMdha thAya ke nahi, (2) pAMtrIsamAM sUtragata "Adi padathI traNa, cAra ityAdi saMkhyA samajavI ke nahi, ane (3) A sUtranuM baMdha-vidhAna kevaLa sadaza avayane lAgu che ke nahi - bRhada vRtti pramANe baMne paramANuo je jaghanya guNavALA hoya te ja tene baMdha thate nathI, paraMtu eka jaghanya guNavALo hoya ane bIjo madhyama ke utkRSTa-jaghanyatara guNavALo hoya te visadaza baMdha te saMbhave ja che, paraMtu sadaza baMdha mATe be aMzanI adhikatA joIe. sarvArthasiddhi vagere badhI digaMbarIya TIkAo pramANe te baMne paramANuo jaghanya guNavALA hoya to tene baMdha na thAya eTaluM ja nahi, paNa bemAMthI eka paNa jaghanya guNavALe heya te baMdha saMbhave nahi, pachI bhalene bIje be aMza to zuM paNa anaMta aMza jeTalI adhika snigdhatA ke rUkSatAthI yukta hoya. 1 chAyA " snigdhasya snigdhena dvikAdhikena rukSasya rukSeNa dvikAdhikena / snigdhasya rUkSeNopaiti bandho jaghanyavanoM viSamaH samo bA // 2 " Niddhasma NiddheNa durAhieNa lukakhassa lukheNa durAhieNa / / Niddhassa lukakheNa udhedi baMdhI jahaNNavajo visame same vA // "
Page #756
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Arhuta darzana dIpikA 677 : ( 2 ) bRhavRtti pramANe "viyA muLAnAM tu" e sUtramAMnA * Adi' padathI traNa, cAra ityAdi saMkhyA paNa samajavAnI che. AthI ja e vRttimAM kai eka paramANuthI bIjA paramANumAM snigdhatA ke rUkSatAnA aMza che, traNa ke cArathI mAMDIne anaMta sudhI adhika hAya tepaNa badha mAnavAmAM AvyeA che; alabatta phakta eka aMza adhika hoya tA baMdha manAyeA nathI. digabarIya vyAkhyA mujaba teA phakta be aMzanI adhikatA hAya to ja baMdha mAnavAmAM AvyA che. eTale ke dAkhalA tarIke be aMza snigdhatAvALA paramANunA cAra aza snigdhatA vALA paramANu sAthe ja baMdha sabhave che; nahi ke pAMca, cha ke tethI vadhAre aMza haiAya tepaNu. ( 3 ) bRhavRtti pramANe che, traNa ityAdi aMze adhika hoya tApaNu je baMdhanuM vidhAna che te saDhaza avayavAmAM--snigdha snigdhamAM ke rUkSa rUkSamAM ja lAgu paDe che. spriMga barIya vyAkhyA anusAra tA e vidhAna asAza avayavAnA baMdhane paNa lAgu paDe che. arthAt e guNA snigdha paramANunA cAra guNA ja rUkSa paramANu sAthe 'dha sabhave che, nahi ke pAMca, cha ke tethI adhika guNA rUkSa paramANu sAthe, A pramANe a-bhedane laine upasthita thatI hakIkata nIce mujaba koThA dvArA darzAvIzu ke jethI A vivecana barAbara dhyAnamAM Ave. zrIsiddhasenANukRta vRtti pramANe anya paramANunA aze 11jaghanya + janya +ekAdhika + dvacadhika + tryAdi adhika 3 * 33 "" ,, vasasaMdeza deza " nathI nathI che. 27 che. ,, 27 paramANunA azo deza 5 jadhanyetara + samajaghanyatara nathI che + ekAdhika + dvacaSika + tyAdi adhika,, 7 < "" 23 ?? "" 29 saMdeza "" visa che 1 taratamatAvALI snigdhatA temaja rUkSatArUpa pariNAmeAmAM je pariNAma sauthI ochAmAM eche eTale ke avibhAjya azavALA hAya te * jadhanya aMza ' kahevAya che. A sivAyanA bAkInA badhA azA jadhanyetara' jANavA. AthI janyetaramAM madhyama temaja utkRSTa e baMne prakAranA azenA aMtarbhAva thAya che, je pariNAma sauthI adhika hAya te ' utkRSTa ' jANavA, jyAre jadhanya ane utkRSTanI vacamAMnA badhA pariNAmeA ' madhyama ' jANavA. eka aMzane ' janya ', meTAmAM meTA anatAna tane 'utkRSTa' ane ethI mAMDIne te meTAmAM moTA anaMtAna MtathI eka nyUna e zAne 'madhyama' samajavA. 2 jadhanya aza eTale eka aza. AthI ' ekAdhika 'thI enAthI eka aMza vadhAre eTale " ke azA jANavA dhika 'thI traNa ane tyAdi adhikathI cAra, pAMca ema samajavA. ,, ,, 3 ane taraphanA gAnI samAna sa MkhyA te ' sama ' che. AthI jyAre jadhanyetara 'thI e aMze vikSita hAya tyAre samajadhanyetaranA artha e aMza che, ekAdhika jadhanyetaranA ardhAM traNa azA che, dhika jadhanyetaranA a cAra aze che ane tyAdi jadhanyetarane atha pAMca, cha, ema cheka anaMtAna ta sudhInA aMza che,
Page #757
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ dvitIya 178 azva-adhikAra. sarvArthasiddhi vagere anusAra bandha vasaparamANunA guNa (aMze) paramANunA guNo (aMze) 1 jaghanya + jaghanya nathI | 2 ,, + ekAdhika | 3 , + dvAdhika 4 , + cAdi adhika 5 jaghanyatara + samajAjetara nathI nathI 6 , + ekAdhika 7 , + dvAdhika , che | 8 ,, + Adi adhika, nathI nathI spazadi pariNAmenI vyavasthA bandha e pariNAma-vizeSa che. e snigdha avayavane viSe rakSarUpa anya pariNAmathI ApAgha che. ethI karIne e prazna udbhave che ke paramANuomAM je sparzAdi pariName che temaja skaMdhane viSe je zabdAdi pariNAme che te zuM nitya che-sarvadA vyavasthita che ke avyavasthita che eTale ke eno prAdurbhAva thayA pachI te nAza pAme che? kahevAnuM tAtparya e che ke paramANuo ekatrita thaI DhipradezAdi skaMdharUpe 2 pe pariName che. AthI je paramAgata sparzAdi pariNAma ane skaMdha viSayaka zabdAdi pariNAmo vyavasthita hoya to tenI vyavasthitatAne laIne e pariNAmone sarvadA utpAda ke vinAza na hoI zake, ane e utpAda ane vinAza vinA snigdha ane rUkSa paramANuonA pariNAmane abhAva hovAthI kevI rIte kavaNukAdi skaMdha banI zake ? athavA kaMdhene viSe sparzAdi ke zabdAdi pariNAmomAMthI ekanI ja nityatA che ema ja kahevAmAM Ave te bAkInA pariNAmanI nityatAne abhAva thaze. AthI karIne je pariNAmane aniyata mAnavAmAM Ave te te ISTa che arthAta ApekSika daSTie nityatva mAnavAmAM Ave te kaI aDacaNa nathI ane ethI badhI upapatti thaI zake che. pUrva pariNAmanA tyAga pUrvaka uttara pariNAma svIkArAtAM anya sparzAdi temaja anya sparzAdi zabdAdi kSetra, kAla, dravya ane bhAvanA pariNAmavizeSa bane. AthI samajAya che ke vastu yathA5riNAmI che. tene te ja paramANu dravyatvAdi jAtirUpa svabhAvane tyAga karyA vinA anya sparzIdirUpa guNane prApta kare che. evI rIte ene e ja skaMdha dravyatvAdi jAtirUpa svabhAvane tyajI dIdhA vagara anya zabdAdi guNane pAme che. sparzAdi sAmAnyane tyAga karyA vagara paramANuo sparzadivizeSane bhaje che. AthI karIne paramANuonA sparzomAM avasthitatA rahelI che. potAnI zaktinI paTutAne bhajanArA pariNAma jevA ke maracuM, mIThuM, hIMga vagere ukALelI chAza vagere pari 1 anyane potAnA samAna banAve te "pariNAmaka' kahevAya che. athavA pariNamanane yogya padArthanA aMzanI saMkhyAne pitAnA aMzanI saMkhyArUpe pariNumAve te " pariNAmaka ' che.
Page #758
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Ardrata darzana dIpikA, 67 hyumanazIla vastune pAtAnA jevI manAve che. dahIM, goLa vagere padArthA pariNamanarUpa zaktinA svabhAvane laine paraspara pariNAmanA kAraNarUpa che. pUrva padArthanI eka taraphathI pariNamana-zakti paTutAnI atizayatAne AbhArI che. A pramANe pariNAmane laine spardhAdi temaja zabdAdi guNA anavasthita che. anyanA samaye pariNati-- snigdhatA ke rUkSatA aMzanI samAnatA hoya tevA sthaLamAM sadeza madha tA thatA ja nathI; visadaza thAya che eTale ke dAkhalA tarIke e aMza snigdhatAvALA avayavAnA che aza snigdhatAvALA avayava sAthe adha zakaca nathI, paraMtu e aMza rUkSatAvALA avayava sAthe khadha thAya che. A baMdha thAya tyAre dravya, kSetra, kAla ane bhAva pramANe kAika veLA snigdhatA ja rUkSatAne peAtAnA rUpe-snigdhatArUpe badalI nAMkhe che ane koika vAra rUkSatA ja snigdhatAne nija rUpe arthAt rUkSatArUpe pariNamAve che. A pramANenI hakIkata A graMthakAra sUcave che ane te tattvArtha a. 5 )nA nimna--likhita 36mA sUtrane anusaratI cheH-- bandhe samAdhiko pAriNAmikau / " digabarIya vRttiomAM Ane madale nIce mujabanA pATha cheH-- "anyeSio pALiAmiDo !'' 4 66 dvigaMbara mAnyatA e che ke samAMza sthalamAM saddeza baMdha ja zakatra nathI ema nahi, paraMtu videza mATe paNa avakAza nathI, kemake eka sama vijAtIya khIjA samane potAnA svarUpamAM badalI nAMkhe e vAta iSTa nathI; phakta adhika-be aMza jeTalI adhikatAthI yukta pAtAnA svarUpamAM hInane pheravI nAMkhe eTaluM ja iSTa che. zvetAMbara mAnyatA pramANe be aMza jeTalI ja adhikatA ema nahi, para`tu ethI vadhAre adhikatA hoya tepaNa sadeza temaja visadeza ubhaya prakAranA badhA saMbhave che. ane adhika aMza hIna ( alpa ) aMzane potAnA svarUpamAM badalI nAMkhe che. jemake pAMca aMza snigdhatAvALA paramANu traNa aza snigdhatAvALA paramANune peAtAnA svarUpamAM badalI nAMkhe che eTale ke traNa aMza snigdhatA paNa pAMca aMza snigdhatAnA saMba MdhathI pAMca aMzarUpe pariName che. sabaMdhamAM kastUrInA aMzathI vyApta evA vilepananuM unnAharaNa vicArI levu. A a'za A tA sadaza baMdhanI vAta thai. have visardeza baMdhanI vAta karIe. pAMca aMze snigdha paramANunA traNa aMze rUkSa paramANu sAthe baMdha thatAM eka te e rUkSatAne snigdhatArUpe pariNumAve che eTalu ja nahi paNa tenA aze peAtAnA jeTalA manAve che eTale ke traNa jeTalI rUkSatA pAMca aMza pramANuka snigdhatAnA saMsargathI pAMca aMza jeTalI snigdhatArUpe pariName che.
Page #759
--------------------------------------------------------------------------
________________ achava-adhikAra | dvitIya guNanuM svarUpa-- ApaNe 552 mA pRSThamAM sahabhAvI paryAya tarIkenuM guNanuM lakSaNa vicArI gayA chIe. atra svarUpAtmaka lakSaNa granthakAra nIce mujaba nideze che ane tema karavAmAM teo tatvArtha (a.5, sU. 40)ne anusare che - 'dravyAzrayatve sati nirguNatvaM guNasya lakSaNam / (255) arthAta je dravyane ( sadA ) Azraya karanAra temaja nigaNa ( guNathI rahita) che te "guNa" kahevAya che. sthiti (dhrauvya)rUpa aMza te dravya che. ane je pariNAma-vizeSane sadA AzrayarUpa che te "guNa" che. eTale ke pariNAma-vizeSarUpa guNanA pariNamananuM kAraNa te " dravya kahevAya che. jJAnAdi temaja zuklAdi guNane viSe bIjA guNe nathI, ethI A guNe "nirguNa" kahevAya che. dravyathI avyatiriktapaNe A guNanI utpatti che. vaLI jaina darzana pramANe dareka vastu bhedabheda svarUpI che eTale guNa ane guNI vacce sarvathA bheda nathI te vAta dIvA jevI spaSTa hoI tenuM pramANa kathana karavuM paDaze ke? jyAre jIvAdi dravya ja jJAnAdirUpe pariName che tyAre tAdAbhyane laIne guNonuM bhinna svarUpa nathI ja zuddha dravyArthika nayanI apekSAe te dravyathI guNa ananyatama che, paraMtu paryAyArthika naya pramANe guNanuM pRtharUpe astitva che, kemake temAM paryAyanI pradhAnatA rahelI che, te pachI vidyamAna guNene nirguNa kema kahI zakAya ? Ane uttara e che ke atyaMta zuddha dravyArthika naya pramANe te gaNe ja nathI te pachI enI ananyatamatA mATe avakAza ja kayAM ro? A uttara ThIka nathI, kemake guNe nathI ema nahi kahetAM, dravyathI te pRtharUpe nathI ema kahevuM joIe. jyAre dravya zvatarUpe pariName che tyAre te kRSNarUpe nathI ethI guNanI niguNatA spaSTa jaNAya che. guNa ane dravyanA svarUpa saMbaMdhI vaizeSika daSTi- vaizeSika darzana (1-1-16) pramANe guNanuM lakSaNa nIce mujaba che - "dravyAzrayyaguNavAn saMyogavibhAgeSyakAraNamanapekSa iti guNalakSaNam / " arthAta dravyane Azraya karIne rahela, nirguNa temaja saMga ane vibhAgamAM apekSA rahita rahevA chatAM je kAraNa na thAya te guNa che. uttarAdhyayana (a, 2 )nI nimnalikhita- -------- -- - - 1 " mULAjA nir Tr: ! " 2 AthI guNu e " Adheya " gaNAya che ane dravya " AdhAra " gaNAya che. 3 A zabda ja guNa ane paryAyanI bhinnatAno pratipAdaka che. kemake payoyo paNa guNanI peThe dravyane ja Azraya karanArA che temaja vaLI nirguNa paNa che. e be vacce phera eTalo ja che ke guNa nitya hovAthI e hamezAM dravyane Azrita che, jyAre paryAya utpAdazIla ane vinAzazIla hovAthI dravyamAM sadA rahetuM nathI. 4 guNomAM vaLI bIjA guNe mAnavA jatAM anavasthArUpa deva upasthita thAya che, vAte sadA dravyaniSTa zaktirUpa temaja paryAyanA janakarUpa guNone nirguNa mAnavAmAM AvyA che.
Page #760
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA. 681 ju nA vaM, ghaniSar Tri lakSaNaM pajavANaM tu, ubhao assiyA bhave // 6 // " -gAthAmAM eka dravyane Azrita che te guNa che" eTaluM ja kahyuM che. tatvArthamAM A uparAMta zrIkaNude sUcavela guNanA lakSaNamAMne "nirguNa" e eka aMza vadhAre che, jyAre sauthI vadhAre umere zrIkaNude nirdezelA guNanA lakSaNamAM jovAya che, kemake emaNe racelA vaizeSika darzana (1-1-5) pramANe e lakSaNa nIce mujaba che - " kriyAguNavat samavAyikAraNamiti dravyalakSaNam" arthAta je kriyAvALuM, guNavALuM ane samAyikAraNarUpa hoya te dravya che. AthI joI zakAya che ke zrIkaNude sUcavelA dravyanA lakSamAM guNa uparAMta kiyA ane samavAyakAraNatAne sthAna ApavAmAM Avela che. tattvArtha tarapha najara karIzuM te jaNAze ke temAM uttarAdhyayanamAM sUcita guNapadane sthAna ApavA uparAMta vaizeSika sUtragata "kriyA' zabdanI jagyAe jaina darzanane suprasiddha paryAya zabda yojI dravyanuM lakSaNa "vat tham" evuM bAMdhavAmAM AvyuM che ke jene A graMthakAra svazailI anusAra vAvI le che. A pramANe guNa paratve gheDuMka vivecana karyuM. have granthakAra pariNAmane uddezIne kathana kare che te guNa temaja pariNAma e baMne paryAya-vizeSa hovAthI paryAyone lakSmIne papara mA vagere pRSThamAM je kaMI kahevAmAM AvyuM che temAM nIce mujaba cheDeka umere karI ApaNe AgaLa vadhIe. paryAyanI vyutpatti nyAyAlakanI tattvaprabhA nAmanI vivRtinA 203 mA patramAM paryAyanuM lakSaNa nIce mujaba apAyeluM che?-- " paryetyutpattiM vipattiM cApnoti paryavati vA vyApnoti samastamapi dravyamiti paryAyaH paryavo vA" 1 chAyA TLATuro TUkAyA guII: / lakSaNaM paryavANAM tu ubhayogazritA bhaveyuH / / 2 sarakhA na pradIpanA 99mAM patragata nikha -likhita paMktiH " paryeti utpAdamutpatti vipattiM ca prApnotIti paryAyaH / ' 86
Page #761
--------------------------------------------------------------------------
________________ 682 achava-adhikAra. [ ditIya arthAta je utpattine temaja vipatti (vinAza ne pAme che athavA je samagra dravyane vyApta kare che te paryAya" yAne paryava kahevAya che. temAM kamabhAvI paryAyane paryAya evI je saMjJA apAya che tene uddezIne prathama vyutpatti che, jyAre bIjI vyutpatti sahabhAvI temaja kramabhAvI ema ubhaya prakAranA paryAyane eTale guNane temaja paryAyane ema bannene lAgu paDe che. sahabhAvI paryAya yAne guNanuM svarUpa te ApaNe yathAsAdhana pUrve vicArI gayA chIe. AthI kramabhAvI paryAya paratve atra thoDAka vicAra karIzuM. sauthI prathama te e vAta noMdhIzuM ke A paryA dravya-paryAya ane guNa-paryAya evA be prakAre che. A vAtanA samarthanAthe vAdivetAla zrI zAMtisUrie nidezelI paryAya (paryAva)nI nIce mujabanI vyutpatti raju karIzuM- vari-sarvattA thaig TLag Raafz-mzanIti parvavAda " manuSyatva, aMdhatva ityAdi dravya-paryAyanAM udAharaNo che, jyAre buddhi, nIlAdi varNa guNaparyAyanAM udAharaNa che. paryAyanA bAra bheda paryAyane guNanA vikArarUpe paNa nirdeza karI zakAya tema che. vizeSamAM paryAnA svAbhAvika ane ethI viparIta lakSaNAtmaka vaibhAvika ema be prakAre che. jIva-dravya AzrIne vicAratAM nara, nAraka ityAdi cAra gatirUpa athavA 84 lAkha jIva-nirUpa paryAye vaibhAvika che, jyAre agurulaghutvAdi paryAye svAbhAvika che. vaLI A pratyekanA anaMta, asaMkhyAta ane saMkhyAta bhAga guNa-vRddhi vaDe traNa temaja anaMta, asaMkhyAta ane saMkhyAta bhAga guNa-hAni vaDe traNa ema cha cha prakAre paDe che eTale ke paryAyanA bAra bheda paDe che. vyaMjana-paryAya ane artha-paryAya svabhAva ane vibhAvanI apekSAe paryAnA jema be prakAre paDe che tema vyaMjana ane arthanI daSTie paNa enA be prakAre saMbhave che. temAM skUla temaja kAlAMtarasthAyI e zabdone saMketaviSayaka paryAya te 'yaMjanaparyAya che. AthI joI zakAya che ke "tirya-sAmAnya vyaMjanaparyAya ja che. keTalAkane vyaMjana paratve evo mata che ke vyaMjanane yAne vyaktine artha, pravRtti ane nivRttinA kAraNurUpa ane jaLa lAvavA vagere artha kriyAkAritva che. AvA prakAranI arthIkiyA 1 AthI nIce mujabanuM padya caritArtha thAya che:-- " anAdinidhane dravye, svaparyAyAH pratikSaNama / unma janti nimajanti kulakallolabajale // " 2 juo 5paramAthI zarU thatAM pRSTho. 3 juo nayapradIpanuM 98muM patra. 4 { pratifja suhA vfzffaH '' evuM AnuM lakSaNa che,
Page #762
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA. ' 683 kAritAthI lakSita paryAya te vyaMjana-paryAya " che, jyAre sUkama vartamAna kAlavata paryAya te "artha-paryAya che. AthI nIce mujabanuM- ___ "bhUtatvabhaviSyattvasaMsparzarahitazuddhavartamAnakAlatvAvacchinnaM vastusvarUpamarthaparyAyaH" -lakSaNa caritArtha thAya che. vizeSamAM ekatva, pRthakatva, saMkhyA, saMsthAna, saMga, vibhAga, navatva, purANatva ItyAdi paryAya-vizeSa je jANavA. kahyuM paNa che ke - " egattaM ca puhattaM ca, saMkhA saMThANameva ya / siMkonA gha vimAna 5, vakavi tu satra | " vyaMjana-paryAyanA cAra prakAro vyaMjana-paryAyanA svabhAva ane vibhAva temaja dravya ane guNanI daSTie (1) svabhAva-dravya-vyaMjana-paryAya, (2) svabhAvaguNa-vya jana-paryAya, (3) vibhAva-dravya-vyaMjanaparyAya ane (4) vibhAva-guNavyaMjana-paryAya ema cAra prakAro paDe che. jIva AzrIne A cAre prakAre vicArIzuM te carama zarIrathI kiMcit nyUna evA zuddha asaMkhya pradezAtmaka siddha bhagavAna e prathama prakAranuM daSTAMta che. anaMta jJAna, anaMta darzana, anaMta sukha ane anaMta vIryarUpa anaMta catuSTaya e dvitIya prakAranuM udAharaNa che. evI rIte yati pramukha trIjA prakAranuM ane mati vagere cothAnuM udAharaNa che. pudagalanA saMbaMdhamAM avibhAgI pugala-paramANuo, varNa, gaMdha ane rasanA prakAre paikI eka eka temaja avireAdhI evA be sparzI, kacaNukAdi ane rasa, rAtara, gaMdha, gaMdhAtara vagere anukame cAra jAtanAM udAharaNa che. pariNAmanuM svarUpa- judA judA darzana pramANe pariNAmanI vyAkhyA judI judI che. jemake bauddha darzana e vastu mAtrane kSaNasthAyI-niravaMya vinAzI mAnatuM hovAthI enA mata pramANe pariNAmane artha utpanna thaI sarvAze nAza pAma e che eTale ke nAza thayA bAda tattvano eka aMza paNa kAyama na rahe e thAya che. naiyAyika vagere bhedavAdI dazane ke jemAM guNa ane drAkSanI ekAMta bhinnatA svIkAravAmAM AvI che temanI mAnyatA mujaba sarvathA avikRta dravyamAM guNonuM utpanna thavuM ane e guNene nAza thavo e pariNAmane artha che. jaina darzana bhedabhedavArI hovAthI pariNAmenA uparyukta arthathI nirALe ja artha 1 ahIM ekatvathI saMkhyAthI vyatirikta evI sAmAnya pariNati samajavI. jemake bhinna bhinna paramANuomAM A eka ghaTa che evI pratIti. 2 juo nayapradIpanuM 99 muM patra.
Page #763
--------------------------------------------------------------------------
________________ 684 achava-adhikAra. [ dvitIya e mAnya rAkhe te svAbhAvika che. e dazanane sUtrarUpe saskRtamAM gUthanArA tarIke Ava gaNAtA bhagavAna uma svAti ane artha nIce mujaba sUcave che - " tAvaH jAmA " ( a. pa, sU 41 ) arthAt "te thavuM eTale ke pitAnA rUpamAM sthira rahI utpanna thavuM temaja nAza pAmave. enuM nAma "pariNAma che. A darzana pramANe kaI paNa dravya ke guNa sarvathA avikRta rahI zake nahi. atra vikRtane artha e che ke anyAnya avasthAone prApta karavI, paraMtu tema chatAM pitAnI mULa jAtine kAyama rAkhavI-pitAnA zuddha svarUpane tyAga thavA na de. AthI e vAta dhyAnamAM AvI haze ke dravya hoya ke guNa hoya e pratyeka potapotAnA svabhAvane tyAga karyA vinA ja pratisamaya nimitta anusAra judI judI avasthAone bhaje che. A pramANenI anyAnya avasthAe te dravya ane guNanA pariNAmo " kahevAya che. jIva manuSya, pazu, pakSI, deva ke dAnavarUpe utpanna thAya, kintu e bhinna bhinna avasthAone prApta thatuM hovA chatAM paNa tenAmAM jIvatva tevuM ne tevuM ja kAyama rahe che. AthI manuSyatva, pazutva e jIvanA pariNAmo kahevAya che. evI rIte jIvanA ananya guNarUpa cita ca jJAnarUpa sAkAra upayoga rUpe hoya ke darzanarUpa nirAkAra upagarUpe haiya, 5Ta viSayaka jJAna hoya ke ghaTaviSayaka jJAna hoya, paraMtu e badhA upagamAM cetanya AbAda jaLavAI rahe che, ethI e upage caitanyanA pariNAme gaNAya che. pudgala dvANukarUpa hoya ke caNaka vagere rUpe hoya, paraMtu e avasthA daramyAna enuM pudagala sarvathA kAyama rahe che; vAte dvaghaNukAdi avasthAo e pudagalanA pariNAma gaNAya che. evI rIte pudagala dheLAza tyajIne kALAza vagerene dhAraNa kare, paraMtu e rUpAMtara daramyAna enuM varNatva kAyama rahe che-keine kaI varNarUpe te te akhaMDita rahe che, vAste dhoLAza, kALAza - ItyAdi avasthAo e varNa ( rUpa)nA pariNAmo che. A pramANe pariNAmanA svarUpanI pIThikA raju karI have thakAranA zabdamAM e pari manuM lakSaNa nIce mujaba upasthita karavAmAM Ave che ke jethI e samajavAmAM vizeSa pari. zrama na paDe - jIvAdipadArthAnAmavasthAhArApattirUpatvaM pariNAmasya lakSaNam , "svabhAvaH dAtaravastra vA ! (2pa6) arthAta jIvAdika padArthonI avasthAmAM pheraphAra thaze eTale ke e padArthonuM rUpAMtara thavuM te 'pariNAma " kahevAya che. AthI samajAya che ke pariNAma e anya bhAvanI prApti che. pariNAma, svabhAva, svatava e badhA samAnArthaka zabda che, 1 sarakhAvo taravAtha-bhASya ( pR. 437 )gata nimnalikhita paMkti" dhadInAM dravyANAM yathoktAnAM ca guNAnAM svabhASaH svatattvaM pariNAmaH / "
Page #764
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] AhaMta darzana dIpika. sAdi ane anAdi pariNAma- pariNAmanA sAdi ane anAdi ema be prakAre che. dharmAstikAya, adharmAstikAya, AkAza ane kAlane pariNAma jIva-bhavyatvAdinI peThe anAdi che. jema saMsAra anAdi che tema dharmAdi dravyane pariNAma paNa anAdi che. kemake dharmAdi dravya vinAne leka kadApi hate ja nahi. A pramANe dharma, adhama, AkAza ane kAla e cAra anAdi pAriNAmika bhAvane viSe jANavA. pudagala-dravya te dayika temaja pariNAmika e be bhAvane viSe jANavuM. temAM paramANu e anAdi pAriNAmaka bhAva che, jyAre ghaNukAdi, azva, indradhanuSya vagere sAdi pariNAmika bhAva che, ane meru vagere zAzvata padArtho te anAdi pariNAmika che. paramANuone vaNa rasa ItyAdi pariNAmika bhAva che; skaMdhano te cakAdinA saghAtarUpa pariNAma audayika bhAva che. jIva te cha e bhAvamAM varte che. temAM yoga ane upaga e be enA pariNAmika bhAve che. yoganuM lakSaNa e che ke- pudgalasambandhAdAtmano vIryavizeSarUpatvaM yogasya lakSaNam / (257) arthAta pugalanA saMbaMdhane laIne AtmAmAM je zakti-vizeSa utpanna thAya che te "ga" kahevAya che. 1 "meruM' jevA zAzvata parvata, zAzvata maMdira temaja zAzvatI pratimAo skaMdhanA dekhAvathIAkArathI nitya che, paNa pugala-dravyarUpe anetya che; kemake e zAzvata skaMdhamAMthI pratisamaya anaMta pugala paramANuo kharI paDe che-judA paDI jAya che ane vaLI anaMta navA pudagala-paramAe AvI maLe che. 2 sarve ajIva padArtho pAriNamika bhAvamAM vate che eTaluM ja nahi, paNa ananta paramANuvALA skaMdhe te audayika bhAvamAM paNa varte che. zarIranAma-karmanA udayathI janita dArikAdi zarIrarUpe audArikAdinA skaMdhano ja udaya che. 54 us fpakA: evo artha karIe tyAre te kamaskaMdharUpa ajIvone viSe audayika bhAva thAya che. jemake krodhanA udayamAM karma--skaMdhAno udaya che. A pramANe vicAratAM te karma-kaMdha Azrita pAmikAdi bhAva paNa ajIvone viSe saMbhave che, paraMtu te atra vivakSita nathI. AthI karIne ja keTalAka achavone pariNAmika ja bhAva svIkArAya che. jAo karmaprakRtinuM 158 muM patra. 3 sarakhAvo prazamaratinI nimnalikhita gAthA ane tenI TIkAgata ullekhaH A jagawfkAdA: giri relA udayapariNAmirUpaM tu sarvabhAvAnugA jIvAH / / 209 / / rA-nAsiriNAmamAM -sSaff-sT-8Arathaifja sarakAra vartante jIvabhavya svAdivat / ... pudgaladravyaM punaraudayike bhAve bhavati pAriNAmike ca / paramANuH paramANuriti anAdipAriNAmiko bhAvaH / AdimatpAriNAmikastu dvayaNakAdirabhrendradhanurAdizca / varNarasAdipAriNAmikamtu paramANunAM skandhAnAM caudayiko mApa: _jAvaMtapafiAmati "
Page #765
--------------------------------------------------------------------------
________________ ajIva-adhikAra. [ dvitIya A pramANe ApaNe pariNAmanuM prakaraNa pUrNa karIe te pUrve tattvArtha ( a. 5. sU. 42-44)nA bhAvane anusarIne A graMthakAre karelA nimnalikhita sa ca parimANo dvadhA, anAdisAdibhedAt / tatra rUpiSu AdimAn; dharmAdi dravyeSu anAdimAn / -ullekhane sUkama daSTie vicAra karavo Avazyaka samajAya che. jenA kALanI pUrva koTine abhAva che ane ethI karIne te sarvajJa paNa jenI amuka samayathI zarUAta thaI che ema na kahI zake te "anAdi kahevAya che. jenA kALanI pUrva keTi che arthAt jene zarU thayAne Aje amuka vakhata thayo ema kahI zakAya te "sADhi yAne "AdimAna" che. A pramANenA anAdi ane AdimAnanA artho atyAre paNa suprasiddha che. je A ja arthe prastutamAM vivakSita hoya to tattvArthanuM kathana susaMgata thatuM nathI, kemake hara kaI padArtha rUpI ke arUpI-vastutaH badhAM dravyamAM anAdi ane AdimAnuM evA bane jAtanA pariNAme rahelA che. pravAhanI apekSAe anAdi ane vyaktinI apekSAe AdimAna pariNAma pratyeka padArthamAM barAbara ghaTAvI zakAya che. pratyeka dravyamAM dvividha pariNamene saMbhava pratyeka dravyamAM keTalAka pariNAme anAdi ane keTalAka AdimAna che e vAtanuM tatvArthanI bRhada vRtti (pR. 438-439) samarthana kare che. jemake dharmAstikAyanI asaMkhyayapradezavattA, kAkAzavyApitA, amUrtatA, gati karanAranI gatinA apekSAkAraNarUpe agurulaghutA ItyAdi enA anAdi pariName che. adhamastikAmAM paNa A badhA pariNAmo che paraMtu enI agurulaghutA sthitizIlanI - sthitinA apekSA kAraNarUpe che. jIvamAM paNa A pariName che, paraMtu te apekSA kAraNathI rahita jANavA. vaLI e uparAMta jIvatva, bhavyatva, abhavyatva ityAdi paNa anAdi pariName che. anaMtapradezatA, amUrtatA, agurulaghutA, avagAhanazIlane avagAhana ApavuM ityAdi AkAzanA anAdi pariNAme che. kAlanA vartAnAdi pariNAme anAdi che. pudagalamAM vyatva, mUtva, sarva vagere anAdi pariName che. pitAnI IcchAthI gati karavAne pravRtta thayelI vyaktine gati karavAmAM dharmAstikAya sahayatA kare che. A upagrAhakavarUpa dhamane paryAya (pariNAma) pUrva hato nahi, kemake uparyukata 1 "anAuifari fusa dimAna ! jo ropu ! " 2 amuka vastunI anaMtakALathI zarUAta thaI che ema kahevAthI e vastu sAdi karatI nathI; kemake A te rUpAMtarathI anAditvanuM ja sUcana che. 3 A saMbaMdhamAM A granthakAra sUcave che ke " tAvArthano ullekha vyAvahArika prasaMgane anusarate samajavAne che; bAkI vastutaH darekamAM pAramArthika dRSTie te baMne pariNAme rahelA ja che, mATe jarA paNa asaMgatatAnI saMbhAvanA ja nathI. "
Page #766
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Ata darzana dIpikA. 687 vyakitamAM te samayamAM gatinA pariNAmane abhAva hato, paraMtu e vyaktimAM gati-pariNAma uddabhavatAM dhamatikAyamAM e vyakti paratvenuM upagrAhakatva utpanna thayuM eTale e pariNAma AdimAna karyo, vaLI gati-pariNAmathI pariNata thayelI vyakitanA gati pariNAmane aMta AvatAM upagrAhakatvane paNa aMta AvI jAya che. A pramANe A pariNAmanA utpAda ane vinAza thatA hovAthI e AdimAna che. evI rIte adharmAritakAya sthitirUpa pariNAmane pAmelAne sthiti karavAmAM upagraharUpe pariName che, ethI ene paNa A pariNAma AdimAna che. AkAza avagAhanAzIlane avagAhanA ApavArUpa pariNAmane prApta kare che eTale ene A pariNAma AdimAna che. kAla vRtta (bhUta), vartamAna ityAdi pariNAmathI AdimAnuM che. be paramANuo visasA dvArA dvathANuka rakaMdhane prAraMbha kare che tyAre dvayaNuka skaMdharUpa pariNAma AdimAnuM che. A pramANe prAyogika temaja vaisika pariNAme viSe ghaTavI levuM. AthI bRhad vRttikAra 439 mA pRSThamAM sUcave che tema jeo rUpI padArthomAM ja AdimAna pariNAma hoya che ema mAne che ane amRta evA dharmAdimAM hotuM nathI evo Agraha rAkhe che teo bhIMta bhUle che, kemake AvA kadAgrahIonA pakSamAM arUpI dravyanA paryAyanA AzrayanA vyavahAranA lepane laIne utpAdAdi lakSaNane aga hevAthI pariNAmane abhAva che. ane apariNAmitAne lIdhe dharmAdinA svabhAvane nirdhAra thaI zakaze nahi, kemake teo jAte utpAda ane vyayarUpa pariNAmathI rahita che. - A vivecana uparathI e vAta sujJa pAThakane jarUra niHsaMdigdhapaNe samajAI haze ke dareka dravyamAM ubhaya pariNAme rahelA che. Ama chatAM sUtrakAra AvAM saMdigdha sUtro race ane bhAgya dvArA te saMdigdhatAne nirasana karavAno prayAsa paNa na kare temaja digaMbarIya vRttiomAM A traNa sUtrane sUtrarUpe sthAna ja na apAya paraMtu enI pUrvenAM sUtramAM atra sUcaveluM upara mujabanuM vivecana raju karAya e hakIkata zuM arthasUcaka nathI ke ? sUkSmadarzI, saMgrAhaka ane vidyAvAridhi zrIumAsvAti pariNAmane Azraya-vibhAga darzAvavAmAM truTi AvavA de e vAta ja manAya tevI nathI. ethI evI kalpanA karAya che ke anAdi ane AdimAnathI zrIumAsvAtine Aje sarvatra prasiddha evA A zabdonA artho ja vivakSita nahi hoya. banavA joga che ke emaNe je artho apekSita che te bRhaduvRttikAranA samaya pUrve ja bhUlAI gayA hoya. pratyeka zabdane ekane eka artha sadA raheto nathI. dAkhalA tarIke pAkhaMDanA arthamAM pUrva kAlamAM adhamatAnI gaMdha paNa na hatI, jyAre atyAre e zabda DhoMgI, daMbhI saMnyAsIne mATe jAya che. AvI paristhitimAM anAdi ane AdimAnanA Agama-pramANu-grAhA evA ane pratyakSa-grAhya evA artho vivakSita haze ema tatvArthasUtranA vivecaka sUcave che. temanuM kahevuM ema che ke "dharmAstikAya, adharmAstikAya, AkAzastikAya ane jIvAstikAya e arUpI dravyone pitAne pariNAma anAdi eTale AgamapramANu-grAhya che ane pugalane pariNAma AdimAna arthAt pratyakSagrAhya che. tathA arUpI 1 thIsiddhasenagaNi. 2 juo anugadvAra ( sa. 85 ).
Page #767
--------------------------------------------------------------------------
________________ achava-adhikAra [ dvitIya hovA chatAM paNa jIvanA yoga-upAMgarUpa pariNAma AdimAna barthAta pratyakSa-grAhyA che t enA zeSa pariNAma AgamagrAhya che. A saMbaMdhamAM mAruM namra maMtavya e che ke jaina darzanamAM Agama-grAhya ane tarka-grAhya ema be jAtanA padArtho svIkArAyA che te vAta atra vivakSita che. pratyakSa-grAhyathI vyAvahArika pratyakSagrAhyatA vIkArIe to ene artha tarkagrAhyatA karI zakAya. zeSamAM AgamagrAhya padArtho kevaLa Agama-grAhya ja che ema nathI, kemake tyAM Na keTaleka aMze yuktio mATe avakAza che ja. kahyuM paNa che ke "gup viThTho kathA " arthAt zuddha zAstrane yuktithI sAthe virodha nathI. vizeSamAM paMcaliMgInI bRhada vRttinA 2mA patramAM avataraNarUpe e paNa umerAyuM che ke " Agamacopapattizca, sampUrNa dRSTikAraNam / atIndriyANAmarthAnAM, sadbhAvapratipattaye // " granthakAre anAdi ane vAdimAnuM pariNAma paikI ekenuM lakSaNa darzAvyuM nathI eTale temane anAdi ane AdimAnanA suprasiddha artho ja vivakSita havA joIe ema samajAya che. dvitIya ullAsa granthakAranA vaktavyanA anuvAdanI daSTie AthI pUrNa thAya che, paraMtu atyAra sudhImAM karelI pratijJAnA nirvAha mATe temaja sUkSma ane gahana viSayanA abhilApanI jijJAsA thoDI ghaNI tRpta thAya te mATe ajIva padArthone aMge keTaluMka vivecana pariziSTarUpe umerI tRtIya ullAsamAM praveza karIzuM. sauthI prathama pagalAstikAya sabaMdhI vicAra karIzuM. "puddagala' zabdane vyutpatti-artha-- pudagala zabda pUnne pAr dhAtunA saMyogathI banyo che. AnI niSpatti darzAvatAM tatvArtharAja (pR. 190 )mAM AvA saMganA udAharaNa tarIke " "zavAyane ramazAna " evI paMkti raju karavAmAM AvI che. pUrUne artha pUraNa karavuM maLavuM e thAya che, jayAre 1 chAyA- purUcADavaH vAnamaH | 2 taravArthanI brahavRtti ( pR. 438 )mAM AnI vyAkhyA nIce mujaba darzAvAI che - " janmAdivinAzAntavizeSasaMspRSTaH svarUpa sAmAnya vizeSadharmAdhikArI tadbhAvalakSaNaH pariNAma AdimAn bhavati / " 3 dAkhalA tarIke vicAre 621 mAM pRSThamAM dhruva-vagaNAnA svarUpano " vagaNA ' prakaraNamAM nirdeza karavAnI pratijJA. " zALAnAM rAca ramaza:, gujravAta ' A pramANeno ullekha abhidhAnacitAmaNinI svapajJa vRttinA 394mAM pRSThamAM che. 4 % kAna naM zar SitvarAta " A pramANeno ullekha abhidhAnacintAmaNinI pajJa vRttinA 394mAM pRSThamAM che.
Page #768
--------------------------------------------------------------------------
________________ udalAsa ] Ata darzana dIpikA 189 ja ne artha gaLavuM-kharI paDavuM-judA paDavuM e thAya che. AthI te tatvArthanI bRhadavRtti (pR. 316)mAM sUcavAyuM che ke " pUraNAd galanAca pudgalAH saMhanyamAnatvAd visaMhatimattvAca " AthI pUraNa ane galana svabhAvavALAM be 'pAgala' kahevAya che ema phalita thAya che. paramANumAM pUraNa ane galana kriyAne abhAva che, kemake te avayavathI rahita che eTale ene "pudagala" kema kahevAya e kaI prazna uThAve te e para tatvArtharAja (pR. 190)mAM e uttara ApavAmAM Avyo che ke guNanI apekSAe arthAt rUpa, rasa, gaMdha ane sparzarUpa guNenI mAtrAmAM vadhaghaTa thatI hovAthI pUraNa ane galanarUpa kriyA paramANumAM barAbara ghaTI zake che, ethI paramANune pAgala kahevAmAM kazo vAMdhe nathI. A uparAMta tyAM ema umerAyuM che ke paramANamAM uddagalanI saMjJAne vyavahAra aupacArika che.' pAgala zabdanI vyutpatti bIjI rIte paNa saMbhave che. e darzAvatAM bRhadavRtti (pR.316)mAM nIce mujabane ulalekha karAya che "puruSa vA gilanti puruSeNa vA gIryante iti pudgalAH, mithyAdarzanAdihetuvartinaM pumAMsaM badhnanti veSTayantIti giraNArthaH, itaratrAdAnArtho giratiH, puruSeNAdIyante kaSAyayogabhAjA karmatayeti pudgalAH" arthAt je puruSane gaLe che athavA je puruSathI gaLAya che te "pudagala' che. mithyAdazana vagere hetuothI yukta jIvane bAMdhavA-vIMTavA e "giraNa zabdano artha che. anya sthaLamAM ene grahaNa e artha karavAmAM AvyuM che. tyAM kaSAyarUpa yogathI yukta puruSa dvArA kamarUpe je grahaNa karAya che te "pudagala' che ema samajavuM. A saMbaMdhamAM tattvArtharAja (pR. 190)mAM nIce mujaba ullekha che 'pumAMso-jIvAH taiH zarIrAhAraviSayakaraNApakaraNAdibhAvena gilyanta dati puchA." pacaliMgInI bUDAvattinA 93mA patramAM pudagalanI vyutpatti nIce mujaba sUcavAI che: " pUryante-aparAparaparamANvAdisaGghaTanena sthaulyapariNAmamApAdyante tadvighaTanena ca galanti-hasantIti niruktavidhinA pudgalAH" 1 "kapAta japa pUjana mASikAta mUkavA rUpe 11 paramANuSu pudgalatvopacAraH / " 2 A vyutpatti paramANune lAgu kema pADavI te mATe guNanI apekSA ke upacArane Azraya le.. 87
Page #769
--------------------------------------------------------------------------
________________ achavaadhikAra ( dvitIya arthAtu anyAnya paramANu vagerenA saMghaTanathI-saMleSathI je sthUla pariNAmane prApta kare che ane e paramANu vagerenA vikaleSathI jene hAla thAya che te "pudgala" che. A vyAkhyAne paNa upalaka daSTie vicAra karatAM te paramANune pudagala saMjJA ghaTI zakatI nathI, paraMtu sUma daSTie vicAratAM ema jarUra kahI zakAya ke paramANune paNa bIjA paramANu ke kaMpanI sAthe maLavAnuM ke tenAthI judA paDavAnuM hovAthI "pudagala' saMjJA paramANu paratve sAvartha Thare che. navatatvavistarArtha (pR. 122-123) tarapha daSTipAta karatAM samajAya che ke tyAM te paramANu e ja vAstavika pudagala che ane skaMdha, deza ane pradeza te enA vikArarUpa che eTale kaMdhAdine viSe "pudgala saMjJA aupacArika che e spaSTa nirdeza che. AvI hakIkata anyatra jevAmAM nahi Avela hevAthI e zabdazaH nIce mujaba raju karAya che - tathA pUraNa (pUrAvuM-maLavuM) ane galana (gaLavuM-jharavuM-vikharavuM-chUTA paDavuM) dhama yukta je padArtha te pudgala dravya kahevAya. ahiM paramANu e ja pudagala dravya che. e paramAyune skaMdharUpe maLavA gya, ane skaMdhathI vikharavA-chUTA paDavArUpa dharma hovAthI paramANu te pudgala kahevAya che. dareka paramANu maLavA ane vikharavAnA dharma pALe che. paramANuo jyAre paspara maLe che tyAre aMdha bane che, ane chaTA paDe che tyAre punaH paramANu ja rahe che. e pramANe paramANuo vAraMvAra dvidezI, tripradeza, yAvata anaMtapradeza skaMdharUpe pariName che (maLe che), ane te skaMdhethI chUTA paNa paDe che. tyAM kaI paNa eka paramANu jaghanyathI 1 samaya ane utkRSTathI asaMkhya samaya sudhI paramANurUpe chUTe rahe che, tadanaMtara avazya skaMdharUpa pari Name che. e paramANune jaghanya utkRSTa kALa kahyo. punaH e paramANu jyAre skaMdhamAM lAge che tyAre "pradeza" evI saMjJAthI oLakhAya che. punaH paramANuothI banelA skadha-pradeza-ane pradezarUpa vikAre paNa pugala ja kahevAya che." A avataraNa uparathI e vAta to samarthita thAya che ke pUraNa galanarUpa svabhAva svAbhAvika rIte paramANamAM che ane ethI ene puddagala tarIke bedhaDaka vyavahAra karI zakAya tema che eTale ke e mATe upacArAdine vicAra karavo Avazyaka nathI. pudagala' zabdanI niSpatti- pudgala" zabda pUra ane rASTra e be dhAtu uparathI banelo che. temAM pUra e divAdi AtmapadI, gvAdi paramaipadI ane "curAdi ubhayapadI che. pUraNa karavuM, tRpta karavuM e enA artho che. e pramANe jU e 'gvAdi paraupadI ane "curAdi AtmapadI che. gaLavuM, jharavuM, kharavuM, paDavuM, vikharAvuM ItyAdi enA artho che. pugala zabdanI niSpatti be rIte saMbhave che -(1) uNAdi gaNuthI ane (2) pRSodarAdithI. temAM prathama prakAra paratve A graMthakAra nIce mujaba prakAza pADe che - " pUryate-saMhatIkriyate visaMhatIkriyate vA pUrNIkriyate sammIlyate yasmAditi pura auNAdikAtpratyaye sati DIvAt Tilope pud; galyate gAlyate vA 1-5 juo sArasvata Adaza ( dhAtu-saMkhyA 1342-1344 ane 500-501 ).
Page #770
--------------------------------------------------------------------------
________________ 691 ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA. jItte vijayate-pRthA khUNe ya jAte ja sAhiti T Toja (Ni0 --18) ti gha- kRta purAdi ," pugalanuM lakSaNa ApaNe pugalanuM lakSaNa pa41 mA pRSThamAM vicArI gayA chIe te paNa e saMbaMdhamAM vizeSa prakAza pADatuM lakSaNa zrIdevendrasUrikRta navataravapakaraNanI nimna-likhita gAthA pUruM pADe che - " upacayaavacayaAyANa-mokUvara sagaMdhavanamAIthaM / chAyAyavatamamAINa, lakSaNaM puggalANaM tu // 16 // " [ kapAvavAnamAranarNamhimA chAyA''tapatamaAdInAM lakSaNaM pudgalAnAM tu // ] pudagala' zabdanI vyutpatti sUcavatAM giraNane artha grahaNa e nirdeza karAyo che temaja enA A granthakAre bAMdhelA lakSaNamAM "grahaNa" zabda agrasthAne che te jotAM temaja pugala ja dravya evuM che ke jenuM grahaNa thaI zake che te vicAratAM grahaNarUpa guNathI yukta padArtha te pugala' che ema pudagalanuM lakSaNa ejI zakAya ane nyAyAlakanA 17mA patramAM te e hakIkata "prabhuvi gadhyam " evA ullekha pUrvaka raju karAI che; anyatra paNa "guno paUT " e pATha maLI Ave che. vaLI khuda AgamamAM -bhagavatI (za. 13, u. 4)nA 481 mA sUtramAM " bhAI or msthiorg 9 evo spaSTa nirdeza che. pudagalanA dravya-apradezAdi ane dravya-sapradezAdi bheda ane tenuM apabahatya-- apradeza pula kaho ke paramANu kahe te eka ja che. AnA temaja enAthI viparIta sapradeza pudagalanA paNa dravya, kSetra, kAla ane bhAva AzrIne cAra cAra bhede che. prAyaH je paramAgao paraspara saMlagna nathI te dravyathI. apradeza" kahevAya che. jeo AkAzanA eka eka pradezamAM avagAhIne rahelA che ane pitAnA kSetrane jemaNe tyAga karyo nathI teo " kSetrathI apradeza' kahevAya che. jyAre jyAre pitAnA kSetrane chevane anyatra kSetramAM pudagalo (paramANuo) saMcare che ane pratyeka sthAnamAM eka samayanI sthiti kare che tyAre teo "kAlathI apradeza" kahevAya che. je paramANuo vaNathI eka guNa zyAmatA vagere, gadhathI eka guNa suvAsitatA vagere, rasathI eka guNa tiktatA vagere, sparzathI eka guNa rUkSatA ane eka guNa uSNutA vagerethI viziSTa hoya che teo "bhAvathI apradeza che. A pramANenA apradeza pudagAthI viparIta pagale te "sapradeza yugale" che. jemake be ke tethI adhika paramANuo paraspara maLelA hoya te te padArtha te "dravyathI sapradeza pudgala" che. je drayaNukAdi skaMdhe AkAzanA be, traNa 1 chAyA- ghATakSaNaH purAtA:
Page #771
--------------------------------------------------------------------------
________________ achava-adhikAra ( ditIya ItyAdi pradezane avagAhIne rahelA che teo "kSetrathI sapradeza yugala" che. jemanI sthiti be samayathI mAMDIne te asaMkhyAta samaya sudhInI che teo "kAlathI sapradeza pudagala' che. jemanA vaNa vagere dviguNathI mAMne te anaMta guNa paryata che te badhA "bhAvathI sapradeza pudgala" che. bhAva-apradeza yugalenI saMkhyA sauthI ochI che. enAthI kAla-apradezanI saMkhyA asaMkhya guNI che. enAthI asaMkhya guNI dravya-apradezanI che ane enAthI paNa asaMkhya guNI kSetra-apradezanI che. enAthI kSetra-sapradezanI saMkhyA asaMkhya guNI che. enAthI dravya-sapradezanI saMkhyA adhika che. enAthI kAla-sapradezanI saMkhyA vadhAre che. ane vaLI enAthI paNa bhAvasapradeza pudgalanI saMkhyA adhika che. juo vicArapaMcAzikA ( gA. 46-48). apAdgalika ane parNalikano vicAra- samasta dravyone apagalika ane pagalika ema be vibhAgamAM vibhakta karI zakAya tema che. temAM apagalikanA (1) dharmAstikAya, (2) adharmAstikAya, (3) AkAza, (4) jIva, (5) kAla, (6) kSAyika, (7) sAsvAdana ane (8) pathamika ema ATha upabhede che; jyAre padgalikanA (1) dArika, (2) vakriya, (3) AhAraka, (4) tejasa, (5) dhvani (zabda), (6) mana, (7) usa-niHzvAsa, (8) kAmaNa zarIra, (9) karma, (10) chAyA, (11) aMdhakAra, (12) anaMta vargaNA, (13) Atapa, (14) mizra kaMdha, (15) acitta mahAkadha, (16) vedaka samyaktva, (17) kSApazayika samyakatva ane (18) udyota ema aDhAra upabhede che." 1 A temaja A pachInA bane upabhede samyaktvanA prakAre jANavA. 2 A temaja enI pachInA traNe upabhede zarIranA prakAre samajavA. 3 skaMdhanA nAma-skaMdha, sthApanA-skaMdha, dravya-skaMdha ane bhAva-skaMdha evA cAra prakAro paDe che. skaMdha' padamAM upayoga rahita evo vaktA AgamathI dravya-skaMdha che. noAgamathI dravya kaMdhanA 1zarIra-dravyakaMdha, bhavya zarIra-dravyaskaMdha ane tadubhaya vyatirikta dravyaskaMdha ema traNuM prakAra che. temAM vaLI zarIra ane bhavya zarIrathI vyatirikta dravyaskaMdhanA sacitta, acitta ane mizra evA traNa bheda che. dipadAdi, dipradezAdi ane sanyanA agra dezAdi e AnA anukrame udAharaNa che. spaSTa zabdomAM kahIe te be pagavALA che jemake manuSya, popaTa, menA vagere "dipada sacitta dravya-rakaMdha' che. dADama, Amra, bIjorA vagere " a5da sacitta dravya-skaMdha ' che. gAya, bhesa vagere cAra pagavALA pazuo catuSpada sacita dravya-rakaMdha' che. be pradezothI mAMDIne te anaMta pradeza sudhInA cho te acitta dravya dha' che. hAthI, ghoDA, ratha, pAyadaLa, taravAra, bhAlA vagerenA samudAyarUpa sainyane Agale, pAchalo ke vacalo bhAga te mizra dravya-skaMdha che. gAma, nagara vagere paNa mizra dravya-skaMdha che. A pramANenuM vivecana vizeSA ( gA. 85-896 )mAM temaja tenI vRttimAM che. temAM je mizra dravya-skaMdhanuM svarUpa ApeluM che te atra mizraaMdhathI vivakSita hoya ema jaNAtuM nathI. ahIM te acita mahAtkaMdha pUrvene mizrarakaMdha vivakSita che ke jenuM svarUpa "vargaNAnuM svarUpa ' e zIrSaka heThaLa 717 mAM pRSThamAM vicAravAmAM AvanAra che. ( 4 A vivecana vijayavimalagaNikRta vicArapaMcAzikAnI nimnalikhita gAthAone AbhArI che--
Page #772
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA pudgalenI calana-kriyA dareka pu lamAM kaMpavuM vagere dharmo zAzvata nathI, paraMtu kAhAcika che arthAta ke kaI veLA ja tene udaya hoya che. paramANu-pugala kadAca kaMpe, vizeSa kapa cAvat pariName ane kadAca na kape yAvat na pariName. dvidezika skaMdha be bhAgavALe che, mATe e be pradezavALA skaMdha paratve traNa vika che -(1) kadAca kaMpavuM, (2) kadAca na kaMpavuM ane (3) kadAca eka bhAga vaDe kaMpavuM ane eka bhAga vaDe na kaMpavuM. evI rIte tripradezika skaMdhanA saMbaMdhamAM pAMca vikalpa che. jemake (1) kadAca kaMpa, (2) kadAca na ka5, (3) kadAca eka bhAga kaMpe ane eka bhAga na kaMpe, (4) kadAca eka bhAga che ane be bhAgo na kare ane (5) kadAca be bhAge kaMpe ane eka bhAga na kapa. cAra pradezavALA skaMdhamAM cha vikalpa che. temAM pAMca vika upara mujabanA jANavA ane be bhAganuM kaMpana ane be bhAganuM akaMpana e chaThTho vikalpa jANo. e pramANe pAMca pradezavALA AMdhathI mAMDIne te anaMta pradezavALA skaMdha sudhInA dareka skaMdha mATenA vika vicArI levA. paramANu vageremAM zastra-pravezAdi- paramANu-pudgala taravAranI dhArane athavA astarA (znara)nI dhArane Azraya kare-avagAhIne rahe, paraMtu e dhAra upara rahevA chatAM e chedAya ke bhedAya nahi; kemake enA para zastra cAlI zake nahi-emAM zastra praveza karI zake nahi, arthAt je zastra praveza karI zake te pachI e paramANu ja na kahevAya. vaLI agnikAyanI vacamAM praveza karavA chatAM paramANu baLe nahi. puSkarasaMva" nAmanA mahAmeghanI vacce vacce praveza karavA chatAM e bhI na thAya. A hakIkata Dhipradezika skaMdhathI mAMDIne te asaMkhyapradezika sudhInA skaMdhane lAgu paDe che, kemake e badhAne pariNAma sUkSama che. anaMta pradezavALA kaMdhe paikI keTalAkane pariNAma sUkSama hoya che ane keTalAkane bAhara hoya che. temAM jene pariNAma bAdara che temAM zastra praveza karI zake eTale taravAra NewASAnAnA, navAM kADho ja arsi Rs | rANAyA 3safmAM, sapunar tu pathari 28 . orAliya gheubdhiya, AhAraga teyasaM jhuNI (ya) maNI / ussAsaM nissAsaM kammaNa kammANi chAya tamo // 29 // ghaggaNa anaMta Ayava, missaphUkhaMdho adhittmhbNdhii| dheyaga khAoSasama, ujjoya puggala sue bhaNiyaM // 10 // " [ sirfari jI : zAstratha sAthas | sAsvAdanamaupazamikamapaudgalikAni tvetAmi // sauerfi jivanArA saijJa safma () kanaH ! aSANa niHzvAsa maffja dazA samaH | bagaMNAnantakamAtapo mizraskandho'cittamahAskandhaH / ghedakaM kSAyopazamamuddyotaH pudgalaH zrute bhaNitaH // ] 1 be kaTakA thAya. 2 cIrA jevuM paDe. 3 puSparAvartana
Page #773
--------------------------------------------------------------------------
________________ 694 athava-adhikAra" ( dvitIya vagerenI dhArane Azraya letAM tenA be kaTakA thAya, temAM cIrA paDe. vaLI agni tene bALI zake, mATe megha tene bhIMjavI zake, "gaMgA" jevI mahAnadInA pravAhamAM te AvatAM pratikhkhalana pAme ane udAvata yA jalabiMdu pratye praveza karatAM tyAM te nAza pAme. e bhagavatI (za, 5, 6, 7, sU. 214). paramANu vagerenA vibhAga paramANu-pugala ardha rahita, madhya rahita ane pradeza rahita che eTale ke e sArdha nathI, *samadhya nathI ke rasapradeza nathI. be pradezavALe skadha sArdha che ane pradeza che, paraMtu samadhya nathI. traNa pradezavALa skadha samadhya che ane saMpradeza che, paraMtu sArdha nathI. cAra, cha, ATha ema bekI saMkhyAvALA pradezothI yukta raka che mATe dvipradezika skaMdha anusAra jANI levuM eTale ke teo anartha nathI, samadhya nathI ane apradeza nathI. pAMca, sAta, nava ema ekI saMkhyAvALA pradezathI yukta skaMdhe traNa pradezavALA skadhane A bAbatamAM anusare che arthAt teo anardha che, paNa amadhya nathI temaja apradeza nathI. saMkheya pradezavALe skaMdha kadAca sArdha hoya, amadhya hoya ane saMpradeza hoya; ane kadAca anartha hoya, samadhya hoya ane saMpradeza hoya. A pramANenI hakIkata asaMkhyaya pradezavALA temaja anaMta pradezavALA skaMdhane paNa lAgu paDe che. paramANu vagerenI paraspara sparzanA- (1) eka bhAga (deza) vaDe bIjA eka bhAgane, (2) eka bhAga vaDe bIjA aneka bhAgone, () eka bhAga vaDe AkhA bhAgane, (4) aneka bhAga vaDe eka bhAgane, (5) aneka bhAga vaDe aneka bhAgane, (6) aneka bhAge vaDe AkhA bhAgane, (7) AkhA vaDe eka bhAgane, (8) AkhA vaDe aneka bhAgane, (9) AkhA vaDe AkhAne ema sparzanAnA *nava vikapa che. temAM chellenavamo e eka ja vikalpa paramANune lAgu paDe che, kemake e bhAga rahita che ane ethI bAkInA vikapane emAM asaMbhava che. eka paramANu bIjA paramANune navamA vikalpa anusAra spaze che tethI be paramANuonI ekatA thaI jaze ane tenI ekatA thavAthI judA judA paramANuonA vegathI ghaTa vagere rasakaMdhe 1-2 je skaMdhanA pradezo sama saMkhyAvALA-bekI saMkhyAvALA hoya te " ardha sahita ' thAne " sAdha" kahevAya che, je skaMdhanA pradezanI saMkhyA viSama hoya-ekI hoya te samadhya" yAne "madhya sahita" kahevAya che. eTale ke je skaMdha sama pradezavALo hoya te sAdha che ane amadhya yAne madhya rahita che, jyAre viSama pradezavALe aMdha samaya che ane anardha yAne ardha bhAgathI rahita che. 4 saMskRtamAM te nIce mujaba darzAvAya - (2) rezana pheza6 , (2) zera sevAna, (3) rezana sarjana, () H merAna , (9) jevI herAna, (2) he ra6 (7) sarkaMga sezana, (8) sarveda
Page #774
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa 1 Ahuta dAna dIpikA. 5 ane che te nahi bane evI zaMkA uThAvavI niraka che; kemake navamA vikalpanA atha evA nathI ke e paramANu paraspara maLI jAya che, paraMtu enA atA e che ke e paramANuo eka bIjAnA spaza pAte samasta svAtma vaDe kare che, kemake paramANumAM a vagere vibhAga nathI eTale paramANuo ardha vagere bhAga vaDe sparzI zakatA nathI. vaLI ane paramANuonA svarUpamAM judAi hAvAthI te enI ekatA thatI nathI eTale ghaTADhi padmAnA abhAvanI Apatti mATe avakAza rahetA nathI. dvipradezika kadhane sparzItA paramANunA sabaMdhamAM sAtamA ane navamA e e vikalpA mATe sthAna che. eTale ke sava vaDe eka bhAgane spaze athavA teA sa vaDe sane spaze. jemake jyAre dvipradezika kadha AkAzanA e pradezane avagAhIne rahelA hoya tyAre paramANu te skaMdhanA dezane sa` vaDe arthAt peAtAnA samasta AtmA vaDe sparze che, kemake paramANunA viSaya te skaMdhanA dezanA ja che arthAt AkAzanA e pradezamAM rahelA kadhanA dezane ja paramANu sparzI zake che, kAraNu ke paramANunI avagAhanA eka ja pradezanI che, jo dvipradezika skaMdha sUkSmatAne laIne AkAzanA eka pradezane avagAhIne rahelA hAya te paramANu peAtAnA samagra AtmavaDe te skaMdhanA samasta AtmAne sparze che, tripradezika kadhane spadegtA paramANuMnA saMbaMdhamAM chellA traNa vikalpo ghaTe che. temAM jyAre tripradezika skaMdha AkAzanA traNa pradezeAmAM rahelA hoya tyAre paramANu pAtAnA samagra AtmA vaDe e skaMdhanA eka dezane sparze che. jayAre tripradezika skaMdhanA e pradeza eka AkAzapradezamAM sthita hoya ane bAkInA pradeza khIjA eka AkAza-pradezamAM rahelA haiAya tyAre tA eka AkAza-pradezamAM rahelA e paramANuone sparzavAnuM sAmarthya eka paramANumAM hAvAthI peAtAnA badhA vaDe e e dezAne sparze che. jyAre tripradezika skaMdha AkAzanA eka ja pradezamAM sthita hAya tyAre paramANu te samagrane potAnA samasta AtmA vaDe sparze che. A pramANenI hakIkata cAra pradezavALA, pAMca pradezavALA ema cheka anata pradezavALA kaMdhanA sabaMdhamAM ghaTAvI levI. dvipradezika skadha paramANune kevI rIte sparze che enA have vicAra karIzuM. jyAre dvipradezika kadha AkAzanA e pradezeAmAM rahelA hAya tyAre peAtAnA eka deza vaDe paramANunA samagra AtmAne sparze che eTale ke eka bhAga vaDe sarvane sparze che. eTale trIjo vikalpa ghaTe che. jyAre dvipradezika kadha eka ja AkAza-pradezamAM rahelA hAya tyAre e peAtAnA samagra AtmA vaDe paramANunA samagra AtmAne sparze che eTale ke navamA vikalpa upasthita thAya che. 1 A vikalpa eka AkAza-pradezamAM rahelA pridezika skaMdha paratve paNa saMbhave che. ema kahevAya nahi, kramake tyAM dvidezika skaMdha pAte ja avayavI che paNa e kASTanA aza ke deza nathI. eTale paramANu badhA vaDe A skaMdhanA e dezeAne aDake che ema kahevAya ja kema ? tripradezika dha paratve Ama kahevAya che tenu kAraNa e che ke traNa pradezanI apekSAe ene sparza thatAM eka pradeza bAkI rahe che; arthAt tenA je e paramANue eka AkAza-pradezamAM rahelA che te bane, judA AkAzapradezamAM rahela tenA eka paramANunA azA che. deza che ane eka paramANu e be dezane sparze che.
Page #775
--------------------------------------------------------------------------
________________ achava adhikAra, ( dvitIya dvidezika & anya dvidezika phekaMdhane pahelA, trIjA, sAtamA ke navamA vikalpa anusAra sparzI zake. jyAre baMne Dhipradezika skaMdha paikI pratyeka babbe AkAza-pradezamAM rahela hoya tyAre parapA eka bhAga vaDe eka bhAgane sparze che. eTale ke ahIM prathama vikalpa che. jyAre eka ddhipradezika skaMdha eka AkAza-pradezamAM rahele hoya ane bIje dvidezika sakaMdha be AkAza-vadezamAM rahelo hoya tyAre dvitIya aMdhane eka deza prathama sakaMdhanA sarva bhAgone sparzI zake che eTale eka dezathI sarvane sparze che e trIjo vikalpa saMbhave che temaja sarva vaDe dezane sparze che e sAta vikalpa paNa lAgu paDe che, kemake eka AkAza-pradezamAM rahele ddhipradezika sekaMdha pAtAnA samagra AtmA vaDe anya kripradezika skaMdhanA eka dezane spaze che. jyAre baMne dvidezika skaMdha ekeka ja AkAza-pradezamAM rahelA hoya tyAre navame vikalpa uddabhave che. kripradezika kapa tripradezika skaMdhane prathamanA traNa temaja chevaTanA traNa ema kule che vika pUrvaka sparzI zake che. A pramANe cAra pradezavALA, pAMca pradezavALA, cAvata anaMta pradezavALA skaMdhane ddhipradezika sakaMdha A cha vikalpa mujaba sparzI zake che. te tripradezika skaMdha paramANune trIjA, chaThThA ane navA vikalpa mujaba spa, kripradezikane pahelA, trIjA, cothA, chaThTha, sAtamA ane navamA vikalpa anusAra spaze, tripradezikane nave vikalpa mujaba sparza catura pradezikane, paMcapradezikane, yAvat anaMtapradezikane paNa nave vikalpa anusAra spaze. catuprazika rakaMdhathI mAMDIne te anaMtapradezika skaMdha sudhInA keI paNa skaMdhanA paramANu vagere sAthenA sparza mATenA vikalpa A tripradezika skaMdha mujaba jANavA. paramANu vagerenI sthiti paramANunI temaja Dhipradezika skaMdhathI mAMne te anaMtapradezika kaMpanI paNa jaghanya saMsthiti eka samaya sudhInI che, jyAre utkRSTa saMsthiti asaMkhya kALanI che. eka AkAza-pradezamAM raheluM pudagala-dravya jyAM hoya tyAM athavA anya sthAnamAM jaghanyathI eka samaya sudhI ane utkRSTathI AvalikAnA asaMkhyaya bhAga sudhI sakapa rahe. e pramANe yAvat AkAzanA asaMkhyaya pradezamAM sthita pudgala mATe paNa jANavuM. eka AkAza-pradezamAM avagAhela pugala jaghanyathI eka samaya ane utkRSTathI asaMkhyaya kALa sudhI niSkapa rahe. e pramANe cheka asaMkhyayapradezAvagADha pudagala mATe paNa jANavuM. pudgala eka guNe kALo jaghanyathI eka samaya sudhI ane utkRSTathI asaMkhya kALa sudhI rahe, e pramANe cAvata anaMta guNu kALA pudgala mATe jANavuM. e pramANe bAkInA varNa, gaMdha, rasa ane sparza yAvata anaMta guNa rUkSa pudgala mATe jANavuM. e pramANe sUkSama pariNAmane bhajelA temaja bAdara pariNAmane bhajelA yugala mATe jANavuM, e pramANe azabda-pariNata pudgala mATe
Page #776
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Ardata darzana dIpikA. paNa jANavuM. zarada-pariNata pudgala te jaghanyathI eka samaya sudhI ane utkRSTathI AvalikAnA asaMkhya bhAga sudhI rahe. paramANu-pugelAdi ane aMtarakAla- je pugala paramANurUpe che tene paramANapaNuM tyajI daI dhAdhirUpe pariNamI pAchuM paramANupaNuM prApta karavAmAM ochAmAM ochA eka samaye ane vadhAremAM vadhAre asaMmeya kALa lAge. anya zabdomAM kahIe te jyAre paramANunuM paramANupaNuM cAlyuM jAya tyArathI mAMne pharI vAra paramANupaNe tenuM pariNamana thAya tyAM sudhI bhUtapUrva paramANune je aparamANapaNe rahevuM paDe che temAM vadhAremAM vadhAre asaMkhyAta kALanuM AMtaruM che. athaoNt prathama bIjI bhAvinI paramANurUpa avasthA e benI vacce je kALa che te "aMdha-saMbaMdha-kAla' kahevAya che ane te utkRSTathI asaMkhyAta che. Dhipradezika sadhane bAkInA sakaMdharUpe pariNamavAne kALa ane paramANurUpe thavAne kALa te aMtarakALa che. e jaghanyathI eka samayane che; utkRSTathI te te anaMta che, kemake bAkInA sarva aMdhe anaMta che ane e pratyeka skaMdhanI utkRSTa sthiti prasaMgeya kALanI che. e pramANe tripradezikAdika che mATe samajI levuM. eka AkAza-pradezamAM rahele sakaMpa pudagala kaMpato aTake ane pharIthI kaMpavA mAMDe teTalAmAM jaghanyathI eka samaya ane utkRSTathI asaMkhya kALa vyatIta thAya. e pramANe yAvat asaMkhyapradezasthita skaMdha mATe paNa samajI levuM. eka AkAza-pradezamAM sthita niSkapa pugala pitAnI niSkapatAne tyajI sakapatA dhAraNa karI pharIthI niSkapatA prApta kare teTalAmAM jaghanyathI eka samaya ane utkRSTathI AvalikAne asaMkhyaya bhAga lAge. A hakIkata cheka apaMkhya pradezamAM sthita yugalone paNa lAgu paDe che. je niSkapane kALa che te sakaMpane aMtarakAla che, ethI karIne sakaMpane utkRSTa aMtarakAla asaM. khyAta samayane kahevAya che. vaLI je kaMpane kALa che te niSkapane aMtarakAla che; eTalA mATe te niSkapane utkRSTa aMtarakAla AvalikAnA asaMkhyAtame bhAge che. "varNa, gaMdha, rasa, sparza, sUkSama pariNata ane bAdara pariNata yugalane je sthiti-kAla che. te ja ene aMtarakAla che, kemake je ekanI avasthiti che te bIjAnuM aMtara che ane tenuM utkRSTa mAna asaMkhyaya kALanuM che. je pudagala zabdarUpe pariNamela hoya tene tyajI pharIthI zabdarUpa pariNAmane prApta kara 1 eka guNa kolakatva ( eka guNI kALAza ) vagerenuM aMtara eka guNI kALAza vagerenA, kALanA jeTaluM ja che, paraMtu diguNa kAlavAdinI anaMtatAne laIne aMtarakAla anaMta nathI ema vacana-prAmANyane laIne dhyAnamAM rAkhavuM. 88
Page #777
--------------------------------------------------------------------------
________________ ajIva--adhikAra. dvitIya vAmAM tene ochAmAM ochA eka samaya lAge ane vadhAremAM vadhAre asaMkhya kALa joie. azatuM-- pariNata pudgalane peAtAnA azabda-pariNatatvarUpa svabhAva sUkI pAche te ja svabhAva prApta karatAM jadhanyathI eka samaya ane utkRSTathI AvalikAnA asa Mkhyeya bhAga jeTalA kALa lAge. dravyasthAnAyu vagere-- . draSya eTale pudgala-dravya, sthAna eTale enA paramANu, dvipradezika vagere rUpe bheda, Ayur eTale sthiti. pudgala-dravyanA paramANu vagere bhedanI sthiti te ' dravya-sthAnAyu ' che; athavA dravyanuM aNutvAdi bhAve je avasthAna te ' dravya-sthAnAyu ' che. puddagalenA avagAhanAthI thayelA kSetranA eTale AkAzanA bhedanI sthiti athavA eka pradezAdi kSetramAM puddagalAnuM je avasthAna te ' kSetra--sthAnAyu ' che. e pramANe avagAhanA-sthAnAyu ane bhAva-sthAnAyu ghaTAvI levA. avagAhanA ane kSetramAM taphAvata-- atra je kSetra-sthAnAyu ane avagAhanA-sthAnAyu ema be bhedo darzAvyA che. tenu kAraNu e che ke avagAhanA ane kSetramAM taphAvata che, amuka mApavALA sthAnamAM pudgalenuM je avagAhIpaNu -rahevApaNuM-vyApavApaNuM te ' avagAhanA ' kahevAya che. puddagalAthI je vyApta DhAya te 8 kSetra ' kahevAya che. vivakSita kSetrathI anya koi kSetramAM paNa pudgaleAnu te kSetranA mApa pramANe rahevu te ' avagAhanA ' kahevAya arthAta pudgalAnA peAtAnA AdhAra sthaLa samAna je eka prakAranA AkAra che te avagAhanA che ane pudgalA jemAM rahe te ' kSetra ' che, dravyasthAnANu vagerenuM apahRtva-- kSetrasthAnAyu sa.thI alpa che. enAthI avagAhanAsthAnAyu, dravyasthAnAyu ane bhAvasthAnAcu uttarAttara asakhya guNa che. Anu kAraNa nIce mujaba cheH---- kSetra amUta che ane ethI ja emAM pudgaleAnA viziSTa baMdhanA kAraNarUpa cIkAza vagere nathI. AthI karIne pudgaleA eka ja kSetramAM lAMkhA vakhata sudhI rahetA nathI. A kAraNathI kSetra-sthAnAyu sa`thI cADu' che. eka kSetrathI anya kSetramAM gayelA pudgalanuM paNa tenuM te ja mAna cira kAla paryaMta rahe che ane vaLI jo avagAhanAnA nAza thAya teA kSetranI bhinnatA spaSTa che. pudgalonA kSetrAvasthAna-kAla arthAt amuka kSetramAM niyata rIte rahevAnA kALa avagAhanA ane niSkriyatAthI avakhaddha che. anya zakhkhAmAM kahIe te pudgalanI jyAre kAi paNa amuka jAtanI avagAhanA hAya ane vaLI te pudgala pete niSkriya hAya arthAt halana-calanathI rahita hAya AvyA che. 1 pudgaleAnA zyAmatA vagere je dharmo che te atra ' bhAva ' zabdathI darzAvavAmAM
Page #778
--------------------------------------------------------------------------
________________ zailAsa ] AhaMta darzana dIpikA. tyAre ja pudagalanuM kSetrAvasthAna niyata hoya che, anyathA enuM kSetrAvasthAna saMbhavatuM nathI. A pramANe jyAre pAgalonuM kSetrAvasthAna avagAhanA ane niSkriyatAne adhIna che tyAre avagAhanA mATe ethI viparIta hakIkata che arthAt avagAhanA kSetramAtramAM niyata nathI-avagAhanA-kAla zreDhAvasthAnakAla mAtrathI saMbaddha nathI, kAraNa ke kSetraddhAnA abhAvamAM paNa avagAhanA hoya che. AthI karIne kSetrAddhA karatAM avagAhanAddhA asaMkhya guNa che. saMkecathI athavA vikecathI (vikAsathI) arthAta saMkaDAI javAthI ke phelAI javAthI avagAhanA uparata thAya che-te nivRtta thAya che, paraMtu jeTalA pudagale pahelAM hatA eTalA badhA ja pugalanuM lAMbA vakhata sudhI avasthAna saMbhave che eTale ke avagAhanAnI bhale nivRtti thAya, paraMtu ethI kaMI dravyanI nivRtti thatI nathI, paraMtu jyAre dravyanI amuka prakAranI nivRtti thAya che tyAre avagAhanAnI nivRtti avazya thAya che. vizeSamAM pudgalenA saMghAta vaDe ke tenA bheda vaDe te pudgalene je skaMdha pahelAnA jevI avagAhanAvALo nahi, paraMtu saMkSipta-staka-alpa avagAhanAvALe thAya che te skadhamAM tema thayA bAda dravya-anyathA upasthita thAya che eTale ke pUrve je sthitimAM te dravya hatuM te sthitie te skaMdhamAM dravyanuM rahevuM thatuM nathI ane tema - thavAthI te dravyonI avagAhanAne cekasa nAza thAya che. kadAca kaI ema kahe ke saMghAtathI to pagane skaMdha saMkSipta thatuM nathI te tema nathI, paNa saMghAta thayA bAda pudgalone sUkSamatara pariNAma thAya che. saMghAtathI pudagalane skaMdha TuMka thatAM avagAhanAne nAza thAya che, kemake saMkeca ane vikeca sivAyanI sthitimAM avagAhanAddha dravyamAM saMbaddha che eTale jyAre dravya saMkecathI ane vikecathI mukta hoya tyAre temAM avagAhanA saMbaddha che, paraMtu jyAre saMkeca ane vikeca hoya tyAre dravyamAM avagAhanA saMbaddha hetI nathI. arthAta vRkSatvamAM khadiratva rahe che tema saMkoca ane vikAcanA abhAvamAM dravyamAM avagAhanA rahe che, paraMtu tenI vidyamAna dazAmAM dravyamAM avagAhanA rahetI nathI. A pramANe dravya ane avagAhanAnI sahacaritA aniyata che, paraMtu dravya saMkeca ane vikeca mAtramAM saMbaddha nathI eTale saMkeca ke vikeca hoya ke na hoya te paNa dravya te kAyama ja rahe che. A pramANe dravyamAM aniyatapaNe avagAhanA saMbaddha che. dravyanA saMbaMdhamAM ethI ulaTuM che. arthAta jema khadirapaNumAM vRkSapaNuM saMbaddha che tema saMkoca ane vikeca dvArA avagAhanAne nAza thayA bAda paNa dravyanI nivRtti thatI nathI. AthI ja dravyasthAnAyu avagAhanAsthAnAyu karatAM adhika che. drabhAddhA sadA saMghAta-baMdhanI ane bheda-baMdhanI pAchaLa cAlanArI che ane guNaddhA kaMI saMdhAtAddhA ane bhehAddhA mAtramAM saMbaddha nathI. arthAt saMghAta ane bhedarUpa be dharmo dvArA thatA saMbaMdhane dravyoddhA anusare che, kemake e dravyoddhA saMghAtAdi na hoya tyAre ja hoya che ane saMghAtAdi hoya tyAre te hetI nathI. guNaddhiA mAtra saMghAta ane bhedanA kALamAM saMbaddha nathI, kAraNa ke saMghAtAdi vidyamAna hoya te paNa guNanuM anuvartana thAya che. kahevAnuM tAtparya e che ke jema sApha karelA paTamAM zvetAdi guNe che. tema saMghAtAdi dvArA dravyane uparama thAya te paNa paryAyanI sattA rahe-guNanuM avasthAna rahe ane je sarva guNone
Page #779
--------------------------------------------------------------------------
________________ ajIva adhikAra. [ dvitIya uparama thAya te| te dravya rahetuM nathI ane avagAhanA paNa manuvatI nathI. AthI e vAta spaSTa thAya che ke pAMcAnu avasthAna cirakAla sudhInu che, jyAre dravyanuM avasthAna acira kAla sudhInu' che, vaLI dravyamAM guNeAnI ahulatA hevAthI saguNAne nAza thatA nathI ane tenuM anyatva thAya che te paNa ghaNA guNAnI sthiti rahe che. AthI karIne bhAvasthAnAyu dravyasthAnAyu karatAM vizeSa che ema phalita thAya che. 7.00 1 A samagra vivecana bhagavatI ( za. 5, u. cha, su. 218 )nI vRttimAMnA 236 mA patragata nimna-likhita avataraNAne AdhAre meM yeAjyuM che. A avataraNarUpa paMdara gAthAne zrIrasi'hari paramANukhaNDaSatrizikA tarIke oLakhAve che, (c [ kSetrAvagAhana dravyabhAvasthAnAyuralpabahukatve / stokA asaGkhya guNitAstisrazca zeSAH kathaM jJeyAH ? // ] 66 khettogAddaNadavvebhAbaTTANA appabahutte / thobA asaMkhaguNiyA tini ya sesA kahaM neyA ? // "" khettAmuttattAo teNa samaM baMdhapazcayAbhAvA / to poggalANa thovo khettAvadvANakAlo o // "" [ kSetrAmUrtatvAt tena samaM bandhapratyayAbhAvAt / tataH pudgalAnAM stokaH kSetrAvasthAna kAlastu // ] " aNNakakhettagayassa vi taM ciya mANaM ciraM pi saMbhava ( saMdharai ) | ogAhaNAnA se puNa khettaNNattaM phuDaM hoi // " [ anyakSetragatasyApi tadeva mAnaM ciramapi sambhavati ( sandharati ) / avagAhanAnAze punaH kSetrAnyatvaM sphuTaM bhavati // ] " ogAhaNAvabaddhA khettaddhA akkiyA'yabaddhA ya / na u ogAhaNakAlo khettaddhAmeta saMbaddho // " [ avagAhantAvabaddhA kSetrAddhA'kriyA'vabaddhA ca / na tu avagAhanAkAlaH kSetrAddhAmAtra sambaddhaH // ] " jamhA tattha'NNattha ya sa cciya ogAhaNA bhave khetta / tamhA khettaddhA'vagahaNaddhA asaMkhaguNaH // 35 "( "" [ yasmAt tatrAnyatra ca sA etrAvagAhanA bhavet kSetre | tasmAt kSetrAAto'vagAhanAddhA'saGkhyaguNA // ] saMkoya trikoNa va ubara miyAe'vagAhaNAe vi / tattiyamettANaM viya ciraM pi dabbANavatthANaM [ sahakocena vikrocena vA uparatAyAmavagAhanAyAmapi / tAvanmAtrANAmeva ciramapi dravyANAmatrasthAnam // ] saMghAyameyao vA davyovarame puNAi saMkhitte / miyamA lakStrogAhaNAra nAlI ne saMdeho // 21 11
Page #780
--------------------------------------------------------------------------
________________ khAsa] AhaMta darzana dIpikA. 701 [ saghAtabhedato vA dravyoparame punaH saMkSipte / niyamAt tadravyAvagAhanAyA nAzo na sandehaH // ] " ogAhaddhA damve saMkoyavikoyao ya avabaddhA / na u davaM saMkoyaNadhikoyaNamittaNa saMbaddhaM // " : avagAhanAvA dravye saGkocavikoMcatazcAvabaddhA / / na tu dravyaM saDkocanavikopanamAtreNa sambaddham // 1 " jamhA tattha'NNattha va davvaM ogAhaNAe taM ceva / imbaddhA'saMkha guNA tamhA ogAhaNaddhAo // " [ yasmAt tatrAmyatra vA dravyamavagAhanAyAM taccaiva / dravyAdvA'saGkhyaguNA tasmAdavagAhanAkhAtaH // ] " saMghAyabheyao yA dabbovarame vi pajapA sati / taM kasiNaguNavirAme puNAi davvaM na ogAho // " [ saGghAtabhedato vA dravyoparame'pi paryavAH santi / tat kRtsnaguNavirAme punadravyaM na avagAhaH // 1 " saMghAyabheyavaMdhANuvattiNI niccameva davaddhA / nau guNakAlo saMghAyabheyamettaddhasaMbaddho // " [ saGghAtabhedabandhAnuvartinI nityameva dravyAddhA / na tu guNakAlaH saGghAtabhedamAtrAddhasambaddhaH // ] ... " jamhA tattha'NNattha ya davdhe khettAvagAhaNAsuM ca / te ceva panjavA saMti to tadaddhA asaMkhaguNA // " [ yasmAt tatrAnyatra ca dravye kSetrAvagAhanAsu ca / __ ta eva paryavAH santi tatastadaddhA'saGkhyaguNA // ] " Aha aNegato'yaM dabovarame guNANa'vatthANaM / guNavippariNAmammi ya vyaviseso ya Negato // " [ Aha anekAnto'yaM dravyoparame guNAnAmadhasthAnam / guNavipariNAme ca dravya vizeSazca naikAnta: // ] .." vippariNayammi dabve kammi guNapariNaI bhave jugavaM / kammi vi puNa tadavatthe vi hoi guNA pariNAmI ( ? guNa vippriinnaamo)||', [ vipariNate dravye kasmin guNapariNatirbhaveda yugapat / / kasminnapi punastadavasthe'pi bhavati guNA: pariNAminaH (guNavipariNAmaH).] " maNNai saccaM kiM puNa guNavAhullA na sadhaguNanAso / dabdhassa taNNatte vi bahutarANaM guNANa ThiI // " [ bhaNyate satyaM kiM punarguNabAhulyAt na marvaguNanAzaH / draSyasya tadanyatve'pi tarANAM guNAnAM sthitiH // ]
Page #781
--------------------------------------------------------------------------
________________ 702 ajIva-adhikAra. [ dvitIya paramANunI sparzanA saMbadhe sAtenI zaMkA- ApaNe 159mA pRSThamAM joI gayA tema paramANunI avagAhanA eka AkAza-pradezanI che, jyAre tenI sparzanA sAta pradezonI che; kemake cha dizAmAM rahelA cha pradezane temaja je AkAzapradezane e paramANu rokIne rahe che te ema e sAta pradezane sparze che. A saMbaMdhamAM sIMgatenuM kahevuM e che ke je paramANune viSe cha dizAnI sparzanA svIkAravAmAM Ave te tenI ekatA naSTa thAya che, kemake atra e be prazno saMbhave che ke zuM je svarUpa pUrvaka paramANu pUrva vagere kaI dizA sAthe saMbaddha che te ja svarUpa pUrvaka zuM te pazcima vagere anya kaI dizA sAthe saMbaddha che ke anya svarUpa pUrvaka je A baMne dizAonI sparzanA eka ja svarUpa pUrvaka svIkArIe te A pUrva dizA sAthe saMbaMdha che, A pazcima dizA sAtheno saMbaMdha che evA vibhAga ghaTI zakaze nahi, kemake sarvatra svarUpanI ekatA che. A pramANe vibhAgone abhAva thatAM cha dizAnI sAthenA saMbaMdhanI vAta havAmAM ucha jaze. bIjo vikalpa svIkAravAthI arthAta je svarUpathI paramANune pUrva dizA sAthe saMbaMdha che te svarUpathI nahi paraMtu anya svarUpa pUrvaka ene pazcima vagere vizA sAthe saMbaMdha che ema mAnavAthI paramANu cha svarUpavALo gaNAze ane tema thatAM ekatAnA cUrecUrA thaI jaze, kemake kahyuM paNa che ke - himAmeva jJAti, jAvaM ." A saugata vAtanuM pratividhAna e che ke atra paramANu-dravya Adi, madhya, anya ItyAdi vibhAgothI rahita, niraMza ane eka svarUpa mAnavAmAM AvyuM che, ethI sAMza vastuone lAgu paDanArA pUrvokta be vikalpa mATe atra avakAza nathI. vizeSamAM kadApi vijJAna-santAnane viSe vivakSita ke vijJAnarUpa kSaNa pitAnA janakarUpa pUrva kSaNanuM kArya che ane svajanya uttara kSaNanuM kAraNa che evI je sIgatenI mAnyatA che te saMbaMdhamAM e prazna uThAvI zakAya tema che ke je svarUpathI e pUrva kSaNanuM kArya che te ja svarUpathI e uttara kSaNanuM kAraNa che ke anya kavarUpathI prathama pakSa svIkAratAM te jema pUrva kSaNanI apekSAe kAya che tema uttara kSaNanI apekSAe paNa e kArya ja manAze. athavA te jema uttara kSaNanI apekSAe e kAraNuM che tema pUrva kSaNanI apekSAe paNa e kAraNa gaNaze, kemake enuM svarUpa abhinna che-eka ja che. bIjo pakSa svIkAravA jatAM enI sAMsatA mAnavAne durdhara prasaMge upasthita thaze. AnA bacAvamAM saugata ema kahe ke niraMza e vijJAnarUpa kSaNa akAryarUpa temaja akAraNarUpa che ane je jevo ene vyApAra che te te ene vyapadeza karAya che, kintu tenA svarUpamAM anekatA nathI te A uttara paramANu AzrIne paNa ApI zakAya tema che. jemake paramANu dravyarUpe niraMza ja che ane te 1 juo anugadvAranI zrImaladhArIya zrIharicarita vRttinAM 62 mA ane 63 mA pa. 2 vibhAgothI yukta.
Page #782
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Ardrata darzana dIpikA, prakAranA acintya pariNAmavALA DhAvAthI, cha dizAonI sAthe niraMtarapaNe rahelA hAvAne lIdhe tenA 5zaka kahevAya che, nahi ke aAAthI enI keAi sparza'nA che.` dvaSaNukAdika skaMdhAnI niSpatti tathA avayA ane avayavInA bhedAbheda dvacakSuthI mAMDIne anatANuka sudhInA skaMdhA che. A skaMdhenI niSpatti pAriAmika kAraNarUpa paramANune AzArI che. vizeSamAM e skaMdhA viziSTa pariNAmathI pariNata che ane sAvayava che. paramANuo ja 'heMcaNakAdi krama dvArA skaMdharUpe pariName che, paraMtu paramANuothI alaga utpanna thaIne dvacakSukAdi ska MdhA 'samavAya' sabadhathI paramANuomAM joDAtA nathI. ethI karIne tA jainA avayavAthI avacavIne atyaMta bhinna mAnatA nathI, kintu kacita bhinna mAne che; kemake ekAnta-bheda mAnavA jatAM avayava ane avayavI evA vyavahAra ja kai rIte thai zakaze nahi. A saMbaMdhamAM nIce mujabanI yukti raju karavAmAM Ave che. ekAnta--bhedavAdIne pUchavAmAM Ave che ke ekAnta-bhedamAM avayavI ane avacava evA byapadeza kayA saMbaMdhathI mAnA che ? tAdAtmyathI ke tadutpattithI ? temAM tAdAtmya mATe tA avakAza nathI, kemake e tA vastunA svarUpathI nyArUM ja nathI, teA AvA sa`thA ekAnta-bhedamAM tenuM sthAna ja kacAMthI sabhave ? have rahyo ta'tpatti nAmanA sabaMdha. e pazu atra ghaTI zakatA nathI. e tA tyAre ja ghaTI zake ke jyAre avayavIthI avacavAnI utpatti mAnavAmAM AvatI hoya. avayavIthI avayavA bhale utpanna na thAo,kintu sabaMdha emAM rahevAvALA hAvAthI avacavInA avayavA ema jevI rIte vyavahAra karAya che tema avayavAnA avayavI evA vyavahAra paNa thAya ane e vyavahArane laIne avayavAthI avayavInI utpattimAM tatkrutpattirUpa saMbaMdha ghaTI zakaze ema kahevu niraka che; kemake ethI tA agnithI jema dhUmADA pRthak jaNAya che tema avayavAthI avayavInI pRthak upalabdhi mAnavAne prasaMga khaDA thAya che, mATe tadutpattirUpa saMbadha paNa avayavI ane avayA evA vyavahAramAM nimitta banI zake tema nathI. kadAca kahezo ke saMcAgane laIne evA vyavahAra thAya che te te paNu ucita nathI, kemake avayava ane avayavInA vyavahAramAM sacaiAga tA napuMsaka jevA che; chatAM tema mAnavAnI haTha karaze| teA yAda karAvavu paDaze ke kuMDAmAM mAra evA sthaLamAM saMcAga kAma karI zake che ke jyAM judApaNuM hAya, paraMtu avayAthI avayavInI jyAM kadApi pRthaka upalabdhi ja nathI tyAM sa McAga kevI rIte mAnI zakAze ? AnA uttara tarIke kadAca kahezo ke evA vyavahAramAM ' samavAya ' kAraNarUpa che te te vAta paNa ThIka nathI, kemake temAM aneka vikaTa prazno udbhave che, jemake samavAya eTale zu' ayuta siddhimAM Azraya-AzrayIrUpa bhAva ? jo ema mAnaze| te| ame tamane pUchIzuM ke ayuta siddhi zI cIja che? zuM e acuta siddhi avayava-avayavInI siddhirUpa che, niSpattispa che ke pratItirUpa che ? vaLI " ayuro " evA dvivacanavALA prayAgamAM ayuta zI vastu che ? e be saMbaMdhIomAM abhinna deza ane abhinna kAlamAM rahevApaNArUpa che ke ekamAM abhinna deza kAlamAM rahevApaNArUpa che ? ayutanA a saMbadhI prathama vikalpa te 1 A saMbaMdhamAM vicArA pR. 707-708, Gog z
Page #783
--------------------------------------------------------------------------
________________ ajIva adhikAra. [ dvitIya anAdaraNIya che, kemake taMtuemAM paranI apekSAe 'pRthaka dezapaNuM hAvAthI, avayaveAnI pUrve ja paTanI niSpatti hAvAne lIdhe pAchaLathI taMtuethI e niSpanna thayu ema kema kahevAya ? kemake enI niSpatti te pahelAM thaI cUkI; have kenI AkI rahI ? bIjo pakSa paNa grAhya nathI, kemake paDhathI alaga ane pAchaLathI taMtuonI pratIti thatI hAvAthI temaja paTamAM ta'tuothI aspRyag dezapaNAne laine pahelAM upalabdhi thatI hAvAthI paTa najare paDacA pachI ja A pRddhamAM taMtue che evI pratItineA utkraya thavAnA. kadAca ema mAnaze ke apRthaga deza kAlavALA emAMthI ekanu nAma ' amruta ' che ane enI siddhi, niSpatti ke pratIti thAya che te te mAnyatA paNa ThIka nathI. enuM kAraNa e che ke temAM paNa avayavarUpa taMtuonI niSpattithI ke pratItithI paTathI judI ja pUrvokta nyAya vaDe sAmAnya puruSoe mAnelI hAvAthI kAi eka paTamAM tatuthI ayutasiddhine saMbadha che ema kahevu joie ane ema mAnavAmAM te ekane laine Azraya-AzrayibhAvarUpa samavAya evuM nAma kema ja apAya ? AvI rIte vicAra karatAM cAre vikalpo paikI eka paNa dvArA ayuta siddhi ityAdi dvArA lakSaNanI ja jyAre anupapatti che te lakSyarUpa samavAyanI te upapatti kathAMthI ja saMbhave ? 9X ane paSTapaNAne prApta thayelA taMtue paTathI apRthaka che ane e ta Mtuone ame ayuta siddha ' kahIe chIe arthAta viziSTa pariNAmane pAmela paTathI tatue ayuta siddha taMtuothI paTa amruta siMddha che, mATe lakSaNanI upatti barAbara che ane tema thatAM lakSyanI paNa upapatti thAya che teA e kathana paNa asaMgata che; kAraNa ke AvA prakAranuM amruta siddhatva taMtu ane paTanA abheda vinA ghaTI zake ja nahi. vaLI AthI teA e paNa siddha thayu ke tatu ane paTanA abheda che, kemake taMtuonA pariNAma vizeSa ja paTa che. evuM sAmAnyAdhikaraNa saMgata thAya che. e hakIkata jainane te kacit abhISTa che teNu e sathA abhinna padArthono Azraya-AzrayirUpa bhAva ja saMbhavatA nathI. kahevAnI matalaba e che ke Ape mAnele Azraya-AzrayirUpa bhAva ja ghaTatu nathI, kemake sa thA bhedavAdInA mata pramANe teA bane jayAM savathA judA hoya tyAM ja Azraya-Azrayi bhAvarUpa ayuta siddhinuM lakSaza ghaTI zake, nahi ke anyatra; arthAt amruta siddhinuM lakSaNa Azraya-mAzrayibhAvarUpe je bAMdhavAmAM AvyuM che te savathA abhedamAM kema ghaTI zake, kemake te te emAM rahenArUM che; mATe AthI karIne paNa ayuta siddhinuM lakSaNa siddha thaze nahi. evA paNa khacAva thai zake tema nathI ke paTa taMtue sivAya khIjA krAi AzrayanuM avalaMbana letA na hAvAthI apRthaka Azraya-AzritatArUpa amruta siddhi mAnavAmAM amane kazI aDacaNa nathI; kemake samavAyarUpa saMbaMdha dvArA, bhinna evA taMtu ane paTanA paraspara sa MzleSa siddha karavAnA tA ApanA prayatna che ane e sa'leSa te saMbaMdhathI pUrve paNa ayuta siddha ityAdi jaNAya che. temaja vaLI svarasasazliSTa evA avayava ane avayavInA sadveSa karavAnA mahAnA heThaLa vizleSa karanAra samavAyathI zuM lAbha ? te chatAM jo Ama mAnaze| tA itaretara
Page #784
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] AhaMta dAna dIpikA 705 AzrayarUpa Apatti khI thaze. jemake te be ayuta siddha vacce samavAyarUpa saMbaMdha che ane e saMbaMdhane laine ayuta siddhi che. - A taMtuomAM paTa che evI abAdhita je pratIti che jemAM nimitta che evA saMbaMdhathI jyAre samavAyanI pratIti manAya che to pachI te samavAya kema na mAna? vaLI kuMDAmAM dahIMnI jema evA udAharaNa pUrvaka anumAna pramANa paNa samavAyane siddha kare che. A pramANenuM kathana asaMgata che, kemake atra saMbaMdhathI zuM saMga mAne che ke samavAya? temAM saMga te avayava -avayavibhAvamAM kaIne paNa abhISTa nathI ja, kemake e te dravya dravyamAM ghaTI zake. have rahyo samavAya. temAM te daSTAntane ja abhAva hovAthI vyApti kevI rIte banI zake ? ane vyApti vinA anumAna kyAMthI saMbhave? ane enA abhAvamAM pramANa zUnya samavAyane kayo samIkSaka svIkAre ? jema ekAnta- abheda ghaTI zakato nathI tema ekAta-bheda paNa ghaTI zakato nathI e vAtane have ullekha karIzuM. avayava ane avayavIne sarvathA bhinna mAnavAmAM vartamAna avayavI, puSpanI mAlAmAM derAnI jema eka bhAga vaDe rahe che ke vAsaNamAM rAkhela AmraphalanI mAphaka te samastapaNe rahe che? A pramANe be ane upasthita thAya che. temAM prathama pakSa te mAnI zakAya tema che ja nahi, kemake avayava sivAya anya kaI paNa eka deza che ja nahi. vaLI avayavamAM eka bhAgathI vatavAmAM bIjA bAkI rahelA vibhAge kayA avayavomAM rahe che tene uttara ApI zakAze nahi, vAte A pakSa grAhya nathI. sarvarUpa vaDe eka ja avayavamAM avayavI rahe che. e pakSa paNa mAnya thaI zake tema nathI, kemake ema mAnavAmAM te bIjA avayavo to avayavInA avakAza vinAnA rahevAnA. vAte AvI vicitra mAnyatA keNa svIkAre ? eka deza ane sarvarUpa e be sivAya anya kaI prakAra nathI te pachI avayavomAM avayavInA rahevA viSe vAta ja zI karavI? kadAca kahezo ke pUrva, pazcima vagere dizAonA saMbaMdha dvArA bIjA paramANuo sAthe saMbaMdha dharAvatA eka paramANunI eka bhAga yA sarvarUpa sivAya paNa jema vRtti mAnavAmAM Ave che tema avacamAM avayavanI vRtti paNa mAnI zakAya, te e kathana paNa yukti-vikala che; kemake niravayava pudagalarUpa paramANune bIjAmAM vRtti hovAne ja asaMbhava che. AvI paristhitimAM paramANunuM udAharaNa raju karI ISTa siddhine mATe prayAsa kare te baherA AgaLa gIta gAvA barAbara, AMdhaLAne darpaNa dekhADavA samAna ke araNyamAM rudana tulya nirarthaka che. A hakIkata yukti dvArA puSTa karavAmAM Ave che. jemake avayathI yukta kuMDA ane bAranA ke taMtuo ane paTanA AdhAra-Adheya bhAvanA vyavasthApaka saMga ke samavAyane Apa vRtti kahe che, paraMtu samavAya je kaI padArtha ja nathI ane saMyoga mAne te ucita nathI, kemake paramANunA bIjA paramANunI sAthe nIcenA ane uparanA saMbaMdhane laIne saMgamAM AdhArapaNuM banavuM kaThina che. enuM kAraNa e che ke bhAre hovAthI nIce paDatAM beronuM kuMDuM AdhAra che ema kahI zakAya ane e be Adheya che ema kahI zakAya, paraMtu nIce rahele agurulaghu guNavALo paramANu upara rahelA agurulaghu guNavALA paramANune 'kuMDabarI nyAyathI sthiti ApI zakatuM nathI. te 89
Page #785
--------------------------------------------------------------------------
________________ 709 ajIva-adhikAra. [ ditIya pachI ekamAM AdhAratA ane bIjAmAM AdheyatA kayAMthI saMbhave ? e to kevaLa gurutva guNamAM ja saMbhavI zake. AvI paristhitimAM asatya daSTAMta raju karI avayamAM avayavInI vRtti siddha karavA prayAsa kare te zuM zobhAspada che? vaLI paramANuonI sthitine te kaI paNa pratibaMdhaka nathI. enI sthiti te svabhAvasiddha che. hA, e vAta sAcI che ke paramANune paraspara saMsparza hovAthI tene saMga thAya che, paraMtu AdhAra-AdheyarUpa saMbaMdha te temAM svane paNa ghaTatuM nathI. ekAnta bheda pUrvaka avayavomAMthI avayavInI utpatti svIkAravA jatAM karaMDiyAmAM rahelA taMtumAMthI utpanna thayelA paTane telatAM nIcA namavuM ItyAdi vizeSa dvArA, AraMbhaka tattvanA gurutvathI enA gurutvanI adhika pratIti thAya, kemake kAraNanI gurutA karatAM kAryanI gurutA adhika mAnavAmAM Ave che. kAryamAM anya gurutva nathI ema to kahI zakAya tema nathI, kAraNa ke tema karavAthI te kAraNanA guNa pUrvaka kAryamAMnA guNe che e mAnyatAne lepa thAya che. paTa vagerene viSe lAgela dhULanI rajanA samUhanA gurutvanI peThe kAyanuM gurutva hevA chatAM te alpa hevAthI tenI pratIti thatI nathI ema paNa kahevAne avasara nathI, kemake dhULanI rajanA samudAyanI gurutAnI alpatArUpe paNa apratItinI upapatti che. avayanI apekSAe avayavInI atimahattA hovAthI tenuM gurupaNuM keNa nivArI zake tema che ? ethI te je avayavImAM rajanI bahalatA che te avayavIne telatAM tenA gurutvamAMnI adhikatA pratIta thAya che. tethI karIne A pramANe avayathI avayavInI kathaMcit abhedatA siddha thAya che. vaLI e vAtane nIce mujabanuM anumAna pramANa paNa Teko Ape che - avayathI avayavI kathaMcit abhinna che, kemake dravyatva hovA chatAM pRthak AzrayanI anAzritatA rahelI che. je jethI bhinna na hoya temAM dravyapaNuM rahevA chatAM te bIjA Azrayane - viSe Azrita na hoya. jemake ghaDAthI kapaDuM. vaLI ekAntathI abheda paNa nathI; kemake ekasthalatArUpe ene pratibhAsa thAya che, prAvaraNa, ThaMdhane dUra karavI vagere kriyAo karAya che, eka bhAganA AkarSaNa ane dhAraNathI samastanuM AkarSaNa ane dhAraNu jovAya che, taMtuo paTamAM che e vaLI vyavahAra karAya che, temaja A taMtuothI paTa banaze ItyAdi kArya-kAraNabhAvarUpa vyavahArane laIne paNa avayathI avayavanI kathaMcita bhinnatA rahelI che. A pramANe jeno avayavI ane avayavo vacce kathaMcita abheda ane kathaMcita bheda mAne che. 1 " avazasSayaka kathaffpanna:, prati vRthAyAnAtikArI yaH punaryasmAd bhinno nAsau dravyatve sati pRthagAzrayAnAzritaH / yathA ghaTAt paTa iti dAridI . " 2 dravyatva hovA chatAM ema kahIne paravAdIe avayavAdithI ekAnta bhedarUpe svIkArelAM ane pRthaka AzrayathI anAzrita evo jAti, guNa, kriyA vagere dvArA vyabhicArane khaDo thato prasaMga Ubho thavA dIdho nathI.
Page #786
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Ahuta darzana dIpikA, atra ema DahApaNa DALavA taiyAra thazeA nahi ke bheda ane abhedatA paraspara viruddha hAvAthI te baMne eka ja sthaLamAM kevI rIte ghaTI zake, kemake je vAta pratyakSasiddha hAya tyAM praznane mATe avakAza ja kacAM rahyo ? vaLI e paNa kema bhUlI jAge che ke Ape paNa dharmImAM sarva abhrAnta che ane prakAramAM cAne dhama mAM te viSaya che evA kathanathI eka ja viSaya cajJAnamAM bhrAntatA ane abhrAntatArUpa e viruddha dharmonA yAga mAnyA che ? ata eva avayavethI bhedane laine avayavImAM ekatA ane abhedane laine anekatA paNa jarUra ghaTI zakavAnI. ekAMtathI ekatA mAnavAmAM te sthUla padAtha mAM grahaNu, agrahaNa, kepa, akapa, rAga, arAga, AvaraNa, anAvaraNa ityAdi viruddha dharmanA saMsaga thavAthI avayavImAM bhinnatAneA prasaMga upasthita thavAnA. tema chatAM paNa abheda mAnazeA te samagra vizvanI ekatA svIkAravAnI Apatti AvI paDaze. vaLI ekatva ane anekatvathI sa'lagna avayavIne viSe viruddha dharmAMnA Aropano saMbhava nathI; avayavAthI abhedane laine pratyeka avayavarUpapaNA vaDe anekatAmAM ane bhedane laIne ekapariNAmavizeSatAne laine ekamAM keTalAka avayavAnA dazanathI ke tenA ka MpanathI, samagra avayacAnA adana vaDe ane kaMpana vaDe tenA grahaNa-agrahaNanI temaja kapana-akapananI upapatti kharAkhara thavAnI. evI rIte rAga-arAga ityAdinI paNa anekatva-ekatvathI aviruddhatA samajI levI, grahaNa-agrahaNa itya krinA avirAdha pratipAdana karavA mATe je ekatva ane anekatvanI vyavasthA karAyelI che te emAM paNa paraspara virAdha hovAthI tenA ekatra samAveza nahi thai zake evI zakA asthAne che, kemake A hakIkta pramANupuraskara che. jemake vivAdanA sthAnarUpa skaMdha aneka paNa che, kemake te avayavAthI abhinna che, je eka hoya te avayavAthI bhinna heAya. jemake te ja eka sthala pariNAmavALe paTa. A anumAnamAM hetunI asiddhi ke draSTAMtanI sAdhyavikalatA paNa nathI, kemake avayavAne AzrIne bheda-abheda pUrve siddha karela che. 707 atra kei evI dalIla kare ke A avayava ane avayavIne lagatA tamAma UhApAha paramANunI siddhi vinA AkAza-kusumanA samAna che teA tenA nirasanArthe paramANunI siddhinA prasaMga hAtha dharavAmAM Ave che, temAM prathama pUrva pakSa nIce mujaba raju karAya cheH-- aneka dizAomAM vatA evA bIjA paramANu enI sAthe saMyukta evA . ja paramANu anya sAthe eka dezathI joDAya che ke saMpUrNa rUpathI ? paramANumAM dezapaNuM ja nathI eTale prathama vikalpa mATe sthAna nathI; ane tema chatAM temAM dezapaNuM mAnavAmAM Ave te te paramANu ja na kahevAya. dvitIya vikalpa paNa anAdaraNIya che, kemake bIjA paramANunI sAthe tenA saMcAganA prasaMga rahetA nathI; kemake jayAM eDamAM ja saceAga samApta thayA tyAM bIjAnI sAthe te kevI rIte saMyukta gaNAya ? ata eva paramANu kharekhara vidyamAna padA hai!ya te cha dizAmAM vata MtA paramANuAnI sAthe tenA saMcAga hAya, kemake cha dizAmAM vavAvALAM drabyA sAthe ghaTa vagere saMyukta thayelA jovAya che. jo A ghaTAdanI peThe paramANune cha dizAmAM rahelA anya paramANuo sAthe sayukta mAnavAmAM Ave te temAM SaDazatA AvavAnI ane AvI SaDazatA upasthita 1 cha vibhAga hovApaNuM.
Page #787
--------------------------------------------------------------------------
________________ 108 ajIva-adhikAra. [ dvitIya thatAM paramANu jevI cIja ja rahevAnI niha ane e pramANe paramANunA abhAva thatAM avayava ane avayavInI carcA nakAmI mAthAkUTa samAna thai paDavAnI. uttara pakSa tarIke have paramANunA nirAkAra chanA ceAganuM samAdhAna upasthita karavAmAM Ave che. jemake prathama tA ame Apane pUchIe chIe ke ' eka kALamAM chanI sAthene cega ' ethI Apa zu' kahevA icche che ? zu' ethI cha paramANuonI madhyamAM rahelA paramANunI sAthenuM samAnadezatva sUcaveA che ke yugapata saMbaMdha sUcaveA che ? ane te yugapat sa MbadhanA artha saMcAga karI che ke samavAya ? yugapat SaDceAgathI samAnadezatA sUcavatA huM te te kaMi bahu mATI mAkhata nathI, kemake sUkSma pariNAmavALA paramANunI chanI sAthe te zuM paNa chaseAnI sAthe are kareADAnI sAthe samAnadezatA svIkAravAmAM amane (jainone) jarA paNa aDacaNa nathI. kadAca kahezeA ke mUrtImAM samAnadezapaNu mAnavuM e virAdhAtmaka kathana che te te vAta paNa ThIka nathI, kemake khUNArUpa AkAza-pradezamAM ghaNA dIvAonI prabhA ane pavana vagere sthUla avayavIenI samAnadezatA temaja tapAvelA lekhaMDanA piMDa vageremAM lAkhaDa ane tejanI samAnadezatA jovAya che eTale paramANunA saMbaMdhamAM samAnadezatA mAnavAmAM kaze| vAMdhA nathI. AthI kadAca ema kahevA tatpara thaze ke ethI te paramANumAM cha azatAnI Apatti AvavAnI tA e kathana samucita nathI; kemake chaenI samAnadezatAne laIne madhya paramANunI sAthe cha dizAnA saMcAgane ja abhAva che. huMve bIjo pakSa paNa grAhya nathI, kemake saMyeAgavAdIone padArthAMnA aMzadvAraka saMcALa iSTa nathI, para Mtu temane svarUpa dvAraka sayAga mAnya che, chatAM paNa a'za dvArA saMceAga mAnavA jaze te niraza evA AkAzAdikamAM tenA abhAvanI Apatti AvavAnI. ethI karIne jema AkAzAkrinA svarUpathI saMcAga che tema eka paramANunA bIjA paramANuonA svarUpathI saMceAga mAnavAmAM kazI aDacaNu jaNAtI nathI. trIjo pakSa tA vicAravAnI jarUra ja nathI, kemake e pakSa te vAdI ke prativAdI emAMthI ekene mAnya nathI. paramANuonuM milana ane skaMdhAnA bheda- e paramANu ekarUpe ekaThA thai zake ane tema thatAM tene dvipradezika skaMdha thAya, je 1 A pramANenu A samagra vivaraNa pa'liMgInI bRhad vRtti anusAra atra Alekhyu* che. nAnAdvaitavAdanA nirasana mATe ane pudgalanI siddhi arthe je UhApASa tyAM karavAmAM AvyA che tene A eka bhAga che; avaziSTa bhAganA sArAMzanA jijJAsune vairAgyarasamAMjarInu mArU' spaSTIkaraNa ( pR0 380-393 ) jovA bhalAmaNa che. te vivaraNa temaja A e baMne prastuta graMthakAranI kRpAnuM phaLa che, kemake mArI vinati anusAra Avazyaka vibhAgane temaNe anuvAda lakhI mAlyA hatA ke je me' mArI zalImAM atra raju karyo che.
Page #788
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa Arhuta darzana dIpikA, enA bheda thAya teA tenA be vibhAge thAya-eka tarapha eka paramANu-pudgala rahe ane bIjI tarapha bIjo paramANu-pudgala rahe.1 traNa paramANu-pudgalA ekarUpe ekaThA thai zake ane tema thatAM tenA tripradezika koMdha thAya. jo enA bheda thAya teA tenA be ke traNa vibhAgeA thAya. jo be vibhAga thAya te eka tarapha eka paramANu-pudgala ane bIjI tarapha eka dvipradezika kadha rahejo traNa vibhAgo thAya te te traNa pRthaka pRthaka paramANu-pudgala rahe. cAra paramANu-pudgale ekarUpe ekaThA thai zake ane tema thatAM tene catuSpadezika skaMdha thAya. enA o bheda thAya teA tenA be, traNa ke cAra vibhAgA thAya. jo e vibhAgA thAya te eka taraph eka paramANu ane bIjI tarapha tripradezika skaMdha;' athavA tA e dvipradezika skadhA rahe.pa jo traNa vibhAgeA thAya te eka tarapha e chUTA chUTA paramANue ane eka tarapha dvipradezika skaMdha rahe. jo cAra bhAga thAya teA judA judA cAra paramANu rahe. A pramANe pAMca paramANu ekaThA thatAM paMcapradezika ska'dha thAya. jo tene bheda thAya ta tenA be, traNa, cAra ke pAMca vibhAgo thAya, jo tenA be vibhAgA thAya tA eka bAju eka paramANu ane bIjI bAju catuSpradezika skaMdha rahe; athavA eka tarapha dvipradezika skaMdha ane eka tarapha tripradezika skadha thAya. jo tenA traNa vibhAge thAya teA eka tarapha be chUTA chUTA paramANue ane eka taraph tripradezika skaMdha thAya athavA eka tarapha eka paramANu ane eka tarapha judA judA be dvipradezika kadhA thAya. jo tenA cAra vibhAga thAya te eka tarapha judA judA traNa paramANuM ane eka tarapha dvipradezika skaMdha thAya. jo tenA pAMca vibhAgA thAya te judA judA pAMca paramANu thAya. e pramANe cha, sAta, ATha, nava, Iza, sa MkhyAta, asa MkhyAta ane anaMta paramANuo mATe paNa ghaTAvI levuM. grantha-gauravanA bhayathI e samasta hakIkata atra spuTa rUpe raju karavAmAM AvatI nathI, paraMtu tenA jijJAsune bhagavatI ( za. 12, u. 4, sU. 445) jovA bhalAmaNa che. paramANu-pudgalanI zAzvatatA, azAzrvatatA, caramatA ane acaramatA-- dravya-a rUpe paramANu--pudgala zAzvata che, jyAre vaNu-paryAyAdi rUpe e azAzvata che, eTale ke paramANu-pudgala kacit sAzvata che ane kathaMcit azAzvata che, vaLI paramANu-pudgala dravyanI apekSAe carama nathI paNa acarama che. kSetrAdezathI te kadAcita carama che ane kadAcita acarama che. kAlAdezathI te kadAca carama che ane kadAca acarama che. bhASAdezathI te kaMcit carama che. ane katha'cit acarama che. spaSTa zabdamAM kahIe te je 5 1 6 708 * 3 7 | || | | | | Y
Page #789
--------------------------------------------------------------------------
________________ 710 ajIva-adhikAra. [ ditIya paramANu vivakSita pariNAmathI rahita thaIne pharIthI te pariNAmane pAmaze nahi te paramANu te pariNAmanI apekSAe "carama" kahevAya che, jyAre je paramANu pharIthI te pariNAmane pAmaze te apekSAe e "acarama " kahevAya che. dravyanI apekSAe te paramANu acarama ja che, paraMtu carama nathI ja; kemake dravyathI-paramANu-pariNAmathI rahita thayele paramANu saMghAta-pariNAmane prApta karI kAlAMtare pharIthI paramANu-pariNAmane jarUra ja pAmaze. kSetranI apekSAe vicAratAM ema kahI zakAya ke je kSetramAM kevalajJAnIe kevali-samuddaghAta karyo che ane tyAM je paramANu rahele che te samudraghAtane prApta thayelA kevalajJAnInA saMbaMdharUpa viziSTatAvALA paramANu kaI paNa samaye te kSetrane Azraya nahi kare eTale A daSTie te carama che. vizeSaNa rahita kSetranI apekSAe paramANu pharIthI te kSetramAM avagADha thazevAste e apekSAe e acarama che. kAlanI daSTie vicArIe te kSetranI peThe paramANu kathaMcit carama ane kathaMcita acarama che. jemake je pUrvAhaNAdi kAlane viSe je kevalajJAnIe samuddaghAta karyo te kAlane viSe je paramANu rahe che te paramANu te kevali-samughAtathI viziSTa te kAlane kadApi prApta nahi kare, kemake te kevalI mokSe javAthI pharIthI samudraghAta karavAnA nathI; vAste A daSTie paramANu kAlathI carama che; bAkI vizeSaNa rahita kAlanI apekSAe te e acarama che. bhAvathI paramANu kadAcita carama ane kadAcit acarama che. jemake kevali-samuddaghAtanA samaye je paramANu je varNAdi bhAva-vizeSane prApta thayo hate te paramANu te vivakSita kevali-samuddaghAta viziSTa varNAdi pariNAmanI apekSAe carama che, kemake kevalane mekSa thavAthI te paramANu pharIthI te viziSTa pariNAma pAme te saMbhava ja nathI. A pramANenI hakIkata atra bhagavatI(za. 14, u. 4, sU. 512-513)nI cUrNinA AdhAre ApelI che. pulAstikAyanA pradeza paratve ATha prazna- pudagalAstikAyane eka pradeza (paramANu) zuM dravya che, dravyadeza che, dravya che, dravyadeza che, dravya ane dravyadeza che, dravya ane dravyadeza che, dravya ane dravyadeza che ke dravyo ane dravyadeza che ? ane uttara e che ke e kathaMcita dravya che arthAta jyAre anya dravyathI te asaMbaddha hoya tyAre te dravya che. jyAre tene anya dravya sAthe saMbaMdha hoya tyAre te dravyadeza che. bAkInA vikalpone ene viSe abhAva che, kemake paramANu eka hovAthI ene AzrIne bahutva temaja dvika-saMga mATe avakAza nathI. pudagalAstikAyanA be pradezonA saMbaMdhamAM A ATha vikalpa pikI pahelA pAMca ja ghaTe che. jemake jyAre e be paramANuo dvipradezika skaMdharUpe pariNamela hoya tyAre te dravya che. jyAre dvaSaNuka kaMdhapaNune pAmelA ja te be paramANuo dravyAntara sAthe saMbaMdha dharAve che tyAre te dravya-deza che. jyAre te baMne paramANuo judA judA hoya tyAre trIjo vikalpa ghaTe che. vaLI jyAre kayaNuka skaMdhapaNAne pAmyA vinA pravyAntara sAthe teo saMbaMdha dharAve che tyAre e vikalpa 1 guNa ane paryAyathI yukta te dravya. juo bhagavatI (za. 8, u. 10, sU. 357)nI vRtti. 2 dravyanA avayava.
Page #790
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Ahuta darzana dIpikA. 711 ghaTe che. jyAre e paramANue paikI eka jIMdA haiAya ane bIjo anya dravya sAthe sabaddha hoya tyAre pAMcamA vikalpa ghaTe che. pudgalAstikAyanA traNa pradeza AzrIne pahelA sAta vikalpa sabhave che, paraMtu AThame sabhavatA nathI. jyAre e traNe tripradezika skadharUpe pariNamela Aya tyAre prathama vikalpa, tridezika skadharUpe pariNata thai dravyAntara sAthe te sabaddha Aya tyAre bIjo, vaLI jyAre e traNe chUTA chUTA hoya athavA te te traNa paikI e caNukarUpe pariNamela DAya ane eka pluTo hoya tyAre trIjo, jyAre e traNe skadhabhAvane na prApta thayelA hAi dravyAntara sAthe samRddha hAya tyAre athavA teA te paikI e cakarUpe pariNamela hoya ane eka pluTo hAi dravyAntara sAthe saMbaddha hAya tyAre ceAthA, jyAre te traNa paikI e *caNukarUpe pariNamela hoi chUTo hoya ane eka Te paramANu dravyAntara sAthe saMbaddha hoya tyAre athavA teA eka paramANurUpe pRthak hAya ane bAkInA e cakarUpe pariNamela hoi dravyAntara sAthe sa Mbaddha hoya tyAre pAMcame; jyAre traNa paramANuo paikI eka kevaLa chUTA hoya ane be DhacaNukarUpe na hoya paraMtu dravyAntara sAthe saMbaddha hoya tyAre chaThTho, traNa paikI jyAre e chUTA chUTA hoya ane bAkInA eka dravyAntara sAthe samRddha hoya tyAre sAtame ema prAthamika sAta vikaiA sabhave che. AThamA vikalpa mATe avakAza nathI, kemake traNa pradezeA paikI e alaga hAya ane te drazye| tarIke gaNAya tyAre avaziSTa eka ja paramANu rahevAthI dvavyadeza mATe sthAna che, paraMtu te eka ja hAvAthI dravyadezeA mATe sthAna nathI. Ama chatAM e dravyadezA mATe jyAre sthAna meLavAya che, tyAre bAkI eka ja paramANu rahetA haiAvAthI dravyA mATe avakAza rahetA nathI eTale kUbyA temaja dravyadeze e AThame vikalpa traNa paramANuo AzrIne koi paNa rIte saMbhavI zakatA nathI. alabatta e cAra ke tethI vadhAre paramANuonA samadhamAM jarUra saMbhave che. eTale ke cAra ke tethI adhika paramANue AzrIne AThe gADha vikalpe ghaTI zake che. paramANunI sattA ityAdi-- eka paramANu kathaMcita AtmA che--sata che-vidyamAna che ane kathAcita e anAtmA cheasata che-avidyamAna che; kemake paramANu e peAtAnA AdezathI arthAt svarUpathI vidyamAna che, jyAre paranA AdezathI-pararUpe e avidyamAna che. vaLI e peAtAnA temaja paranA AdezanI dRSTie, nahi ke anya koi dRSTie e avaktavya che. kripradezika kadha paratve cha bhAMgA-- kripradezika kadhane viSe e skaMdha (1 ) katha'cit AtmA che, ( 2 ) kathaMcit nAAtmA che, ( 3 ) kathaMcit avaktavya che, (4) kathaMcit AtmA che ane kathaMcita nAAtmA paNa che, ( 5 ) kathaMcit AtmA che ane kathaMcit avaktavya paNa che, ane ( 6 ) kaMcitne AtmA che ane katha'cit avaktavya paNa che ema cha bhAMgAo ghaTI zake che. AmAM prathamanA traNa bhAMgA sakaLa kadhanI apekSAe thAya che, jayAre bAkInA traNa bhAMgA dezanI apekSAe che dvipadezaka
Page #791
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 ajIvaadhikAra. [ dvitIya ska Mdha he vAthI tenA eka dezanI svaparyAya vaDe sarUpe vikSA karIe ane khIjA dezanI para pA~ca vaDe asarUpe vivakSA karIe te e dvipradezika skaMdha kathacita AtmArUpe ane kacit anAtmArUpe hAya arthAt eka dezanI apekSAe saddabhAvaparyAyanI vikSAthI e vidyamAna che ane khIjA eka dezanI apekSAe asaddabhAva-paryAyanI vivakSAthI e sAthe sAthe avidyamAna paNa che. jo eka dezanI sva paryAya vaDe sarUpe vivakSA karIe ane bIjA dezanI sad ane asad e ubhayarUpe vivakSA karIe teA e AtmarUpa ane avaktavya kahevAya. jo e dvipradezika kadhanA eka dezanI para paryAya vaDe asarUpe vivakSA karIe ane bAkInA eka dezanI sad ane asad e ubhayarUpe vivakSA karIe te te neAtmA ane avaktavya kahevAya. kathacita AtmA, AtmA ane avaktavya e pramANenA sAtame bhAMgeA kSetra sabhavatA nathI, kemake dvipradezika dhanA e ja maMzA che. hA, tripradezikAdi kadhA AzrIne e bhAMgeA jarUra saMbhave che eTale A sAte bhAMgA mATe avakAza che, tripradezika skaMdha Azrone kula tera bhAMgA thAya che. temAM pUrva kahelA sAta bhAMgAmAMthI prathamanA traNa sakaLa skaMdhanI apekSAe thAya che ane pachInA khIjA traNa bhAMgAnA ekavacana ane huvacananA bhedathI traNa traNa vikalpA thAya che. ane sAtame bhAMgA eka ja prakAranA che. spaSTa zabdomAM kahIe te enA tera bhAMgA nIce mujaba cheH-~~ tripradezika skaMdha (1) peAtAnA AdezathI AtmA che, ( 2 ) paranA AdezathI nAAtmA che, ( 3 ) ubhayanA AdezathI--AtmA ane nAthyAtmA e ubhayarUpe avaktavya che, ( 4 ) eka dezanA AdezathI-sadbhAva-paryAyanI apekSAe ane eka anya dezanA AdezathIasadbhAvaparyAyanI apekSAe e AtmA ane nAAtmArUpa che, ( 5 ) eka dezanA AdezathI sadbhAva-paryAyanI vikSAe ane dezAnA AdezathI asadbhAva-paryAyanI vivakSAe e mAtmA ane nAAtmArUpa che (ekavacana ane bahuvacana), ( 6 )dezAnA AdezathI sadbhAva--paryAyanI apekSAe ane bAkInA dezanA AdezathI asadbhAva-paryAyanI apekSAe e AtmAo tathA neAtmArUpa che (bahuvacana ane ekavacana), (7) dezanA AdezathI sadbhAva-paryAyanI apekSAe ane dezanA AdezathI sadbhAva ane asadbhAva e ubhaya paryAyanI apekSAe e AtmA che tathA AtmA ane neAtmA e ubhayarUpe avaktavya che, ( 8 ) dezanA AdezathI sadbhAva-paryAyanI apekSAe ane dezAnA AdezathI bhaya paryAyanI vivakSAe e AtmA tathA AtmAo ane neAtmAe e ubhayarUpe avaktavyeA che, (9) dezeAnA AdezathI sadbhAva-paryAyanI apekSAe ane bAkInA dezanA AdezathI tenA ubhaya paauyanI vivakSAe AtmAe tathA AtmA ane neAtmA e ubhayarUpe avaktavya che, ( 10 ) dezanA AdezathI asadbhAva-paryAyanI vikSAe ane bAkInA dezanA AdezathI ubhaya paryAyanI apekSAe e nAthyAtmA tathA bhAtmA ane nAtmArUpe avaktavya che, ( 11 ) dezanA AdezathI sadbhAva -paryAyanI apekSAe ane dezeAnA AdezathI tadrubhaya paryAyanI apekSAe e nAAtmA temaja AtmA tathA nAcyAtmAo e ubhayarUpe vaktavyeA che, ( 12 ) dezAnA AdezathI asadbhAva-paryAyanI apekSAe ane dezanA bhAdezathI taduMbhaya paryAyanI vivakSAe neAtmA temaja AtmA ane rAAtmA e
Page #792
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA. 713 ubhayarUpe avakatavya che ane (13 ) dezanA AdezathI sadabhAva-pavayanI apekSAe, dezanA AdezathI asadbhAva-paryAyanI apekSAe ane dezanA AdezathI tadubhaya paryAyanI vivakSAe e kathaMcit AtmA, ne AtmA temaja AtmA ane AtmA e ubhayarUpe avaktavya che. catuSpadezika skaMdhane viSe paNa tripradezikanI mAphaka jANavuM, paraMtu tyAM tera nahi paNa ogaNIsa bhAMgAo thAya che. temAM prathamanA traNa bhAMgAe sakaLa kaMdhanI apekSAe thAya che, jyAre bAkInA cAra bhAgAnA pratyeke cAra cAra vikaTa thAya che. e pramANe paMcapradezika skaMdhane viSe bAvIsa bhAMgAo thAya che. temAM prathamanA traNa bhAgA sakalAdezarUpa che-sakala skaMdhanI apekSAe thAya che, tyAra pachInA traNa bhAMgAnA pratyeke cAra cAra vikalapa thAya che ane sAtamA bhAMgAnA sAta vika9pa thAya che. trikasaMganA maLa ATha bhAM thAya temAM ahIM prathamanA sAta bhAMgA grahaNa karavA, kemake chellA bhAMgAne atra saMbhava nathI. e pradezAdikane viSe saMbhave che AthI karIne te dezAdikathI mAMne te cheka anaMtapradezika skaMdha sudhInA ska paratve tevIsa tevIsa bhAMgA thAya che. *vagaNanuM svarUpa sajAtIya vastuone samudAya te, "vargaNa " kahevAya che. samUha, varga, rAzi e badhA enA paryAye che. prastutamAM ApaNe pudagalane uddezIne Ane vicAra karavAno che. eTale sajAtIya pudagala-paramANunA samudAyarUpa vagaNanI dravya, kSetra, kAla ane bhAva e cAra daSTipUrvaka vyavasthA zI che te joI laIe. pudgalAstikAyane yathArtha bedha thaI zake mATe A pramANe vagaNano vibhAga javAmAM AvyuM che. A saMbaMdhamAM vizeSA (gA. dakara )mAM sUcavela daSTAnta ane upanayanuM ApaNe digdarzana karIzuM. A "bharata kSetramAM " magadha dezamAM kRcikaNa nAmane gRhapati vasate hate. e ghaNI gAne svAmI hatA. AthI hajAra, daza hajAra vagere saMkhyAne eka e samudAya TheravI te te samudAya judA judA gavALane pALavA mATe teNe A hato. koI koI vAra A badhI gAo bhegI maLI jatI tyAre pitapatAnI gAye nahi e LakhI zakavAthI govALo mAMhe mAMhe laDatA hatA, temane kazuo patAvavA mATe kRcikaNe gAmAMthI kALI, peLI rAtI, kAbarI ema judA judA raMganI gAyanuM eka eka TeLuM eka eka govALane soMpyuM. Ane upanaya e che ke tIrthakara e gAyanA samUhanA svAmarUpa che, enA ziSe te govALa samAna che ane pudagalAstikAya te gAnA samUha tulya che. kAkAzanA samagra pradezamAM rahelA eka eka chaTA paramANune samudAya te pahelI 1 enA spaSTa nirdeza mATe juo bhagavatI (za 12, 6, 10, sa. 469). 2 AnA keTalAka prakArano nAmollekha ApaNe 83mAM pRSThamAM karI gayA chIe. 90
Page #793
--------------------------------------------------------------------------
________________ 714 ajIva-adhikAra. [ dvitIya `paramANu-vaNA ' che, samarata leAkAkAzanA pradezamAM rahelA e e pradezavALA kAnA samUha te khIjI vaNA che. e pramANe tripradezI ka dhAnA samUha te trIjI vA che ane catupradezI skaMdhAnA samudAya te ceAthI vaNA che. A pramANe eka eka pradezanI vRddhie cheka sa`khyAtapradezI skadhAnI saMkhyAtanA saMkhyAta prakAra hovAthI sakhyAta vaNNAe che. tyAra bAda eka eka pradezanI vRddhi pUrNAMka asakhyAtapradezI skadhAnI asa`khyAta vaNAme che ane tyAra bAda ekeka pradezanI vRddhi pUrvaka anaMtapradezI kadhAnI anaMta vAlme che ke je audArika zarIrane grahaNa karavA yAgya nathI, kemake e va NuAo joie te karatAM ochAM dravyeAnI banelI che temaja tene pariNAma joie teTaleA sUkSma nathI. A vA pachI ekeka pradezanI vRddhie tathAvidha viziSTha pariNAmarUpe pariNamelI evI anaMtapradezI. ska MdhAnI anaMta vargaNAo che ke je audArika zarIrane grAhya che. eTale ke audArika zarIranI racanAmAM A vargaNAA upayAgI che. * abhavyathI anaMta guNA ane siddhanA anaMtamA bhAga jeTalA paramANuonA samudAyarUpa je vaNuA audArika zarIrane niSpanna karavA mATe grahaNu prAyeAgya che te ' jadhanya vaNA ' kahevAya. enAthI eka paramANu adhika hoya evA ska MdherUpa trIjI grahaNa prAyeAgya vaNA jANavI. e paramANu adhika hAya evA skaMdharUpa trIjI grahaNu prAyeAgya vaNA samajavI. e pramANe ekeka paramANu adhika skadharUpa vaNA vicAratAM chelle audArika zarIrane niSpanna karavA mATe cAgya evI utkRSTa vaNA thAya. jaghanya vaheMNAthI utkRSTa vaNA vizeSa adhika che. A vizeSatA paNa audArika prAceAgya jaghanya vargaNuAnA anaMtamA bhAga jeTalI che. audArika zarIra grahaNa prAyeAgya vAthI eka paramANu adhika skaMdharUpa vaNA 'audArika agrahaNa prAyeAgya jaghanya vaNA' jANatI. tethI eka paramANu adhika ska MdharUpa bIjI agrahaNa prAyeAgya vaNA samajavI. e pramANe ekeka paramANu adhika ska MdharUpa vagaNuAe tyAM sudhI kahevI ke jayAM sudhI utkRSTa agrahaNu prAyeAgye vaNA thAya. jAnya agrahaNa prAyeAgya vaNAthI 1 ' vA" zabda samudAyavAcaka che; ethI karIne ekeka paramANune viSe je 'vA' zabda kahyo che te aneka paryAyanA AreApanI apekSAe samajavuM. arthAt paramANusvataH eka hAvAthI enAmAM samudAyitvane abhAva che, mATe samudAyavAcaka vaNA zabdane paramANu sAthe prayoga karavA anucita che evI za'kA uThAvanAranu ema samAdhAna karavAmAM Ave che ke paramANumAM aneka prayogonA saMpAta che-emAM aneka paryAyAne avirbhAva thai zake tevI yogyatAne sadbhAva che; vAste vA ' zabda paramANu sAthe sayukta karI * paramANu-vA ' kahI zakAya. vizeSamAM A hakIkatane mahAmahopAdhyAya zrIyazAvijaya " meLayocamAyAca " evA ullekha pUrvaka samarthita kare che. zrIdevendrasUri eka ja paramANune ' paramANu-va aa ' kahetA nathI, kintu sa paramANunA samudAyamAM ' vA' zabda kahe che eTale tyAM te| A prazna mATe avakAza ja rahetA nathI. : < * 2 tajAtIyarUpa va`NA asaMkhya nathI, paraMtu anaMta che. 3 A badhI vaNAe alpa paramANuvALI ane sthUla pariNAmavALI hovAthI jIvane grahaNa karavA lAyaka nathI.
Page #794
--------------------------------------------------------------------------
________________ ulAsa ] AhaMta darzana dIpikA. 715 utkRSTa agrahaNa prAgya vagaNa anaMta guNuM ane e guNAkAra abhavyathI anaMta guNa athavA siddhathI anaMtamAM bhAga pramANa jANo. A pramANe ekeka pradezanI vRddhi pUrvakanI paraMtu audArika zarIrane ayogya evI anaMta vaNAo che. A vargaNAo ghaNuM paramANunI banelI hovAthI temaja vadhAre paDatA sUkSama pariNAmavALI hovAthI dArika zarIrane grahaNa karavA lAyaka nathI. vaLI A vagaNa vikriya zarIrane paNa ayogya che, kemake tenI daSTie e DAM paramANu-dravyonI banelI che tema ja ene pariNAma joIe teTale sUkSama na hoI e cho che eTale ke skUla che. A vargaNA dArika zarIra yogya vargaNAonI samIpa hovAthI e "dArikane agrahaNa prAyogya" kahevAya che. audArika zarIrane udezIne utkRSTa agrahaNa prAgya vargaNAthI eka adhika paramANuvALA skaMdharUpa je vagaNA te vaikiya zarIranI niSpattine vegya jaghanya varga jANavI. be adhika paramANuvALA aMdhArUpa vargaNa te vaikriya zarIra prAgya bIjI vargaNa jANavI. e pramANe vicAratAM chevaTe vaikriya zarIra grahaNa prAgya utkRSTa vargaNa thAya. AthI eka paramANunI adhikatAvALA skaMdharUpa "vaikriya agrahaNa prAyogya jaghanya varga Na" jANavI. be paramANu jeTalI adhikatAvALA skadhArUpa bIjI agrahaNa prAyogya vagA jANavI. e pramANe ekeka paramANunI adhikatAvALA skaMdharUpa vagaNae vicAratAM chevaTe utkRSTa agrahaNa prAgya vaNA Ave che. A badhI vargaNAo vekiya zarIrane temaja AhAraka zarIrane paNa ayogya che, kemake vaikiya zarIra mATe joIe tenAM karatAM emAM vadhAre paramANuo che ane pariNAmanI vizeSa sUkSamatA rahelI che, jyAre AhAraka zarIra AzrIne emAM ochA paramANuo che temaja tene pariNAma paNa joIe teTale sUkSama nathI. vaikriya zarIra saMbaMdhI utkRSTa agrahaNa prAyogya vargaNAthI eka adhika paramANuvALA karUpa je vargaNuM te "AhAraka zarIra prAgya jaghanya vargaNa" jANavI. dArikAdinI peThe AhAraka zarIra prAgya utkRSTa vagaNa ghaTAvI levI. tyAra bAda eka paramANunI adhikatAvALA kadhArUpa je vargaNA che te agrahaNa prAca jaghanya vargaNa jANavI. ekeka paramANunI adhikatAne vicAra karatAM Akhare agrahaNa prAgya utkRSTa vargaNuM Ave che. cUrNikAranA mata pramANe dArika, vaikeya ane AhAraka zarIra grahaNa prAgya vargaNAnI vacamAM agrahaNa prAgya vagaNamAM nathI. kSamAzramaNa zrIjinabhadragaNi te che ema svIkAre che ane e hakIkata upara mujaba ApaNe vicArI lIdhI. AhAraka zarIrane agrahaNa prAgya utkRSTa vargaNAthI eka paramANunI adhikatAvALA kaMdharUpa je vargavyuM che te tejasa zarIra prAgya jaghanya vargayuM che. vizeSamAM upara mujaba tejasa zarIra grahaNa prAgya utkRSTa varga Na temaja tejasa zarIrane agrahaNa
Page #795
--------------------------------------------------------------------------
________________ 716 ajIva-adhikAra. [ dvitIya prAgya jaghanya ane utkRSTa vargaNAo ghaTAvI levI. A pramANe bhASA, zvAcchavAsa ane mana vargaNAone ekeka paramANunI vRddhie vadhatI dareka vargaNAnI ayogya gya ane agya ema traNa traNa prakAranI anaMtI vagaNuo samajI levI. mana saMbaMdhI utkRSTa agraNa vargaNAthI eka adhika paramANuvALA skarUpa jaghanya kama prAgya vagaNa jANavI. che je pudagala dravyane jJAnAvaraNAdhirUpe pariNumAve che te karma prAyogya vargaNa che. utkRSTa kama prAgya vagaNa upara mujaba samajI levI enA pachI eka paramANunI adhikatAvALA ka dharUpa jaghanya dhruva acitta dravya-vagaNa che. utkRSTa dhruva acitta dravya-vargaNa pahelAnI jema vicArI levI. A badhI dhava acitta dravya-vargaNuo lokamAM sarvadA vidyamAna hoya che; A vargaNAo paikI kaI utpanna thAya che ane keIka nAza paNa pAme che, paraMtu kaMI paNa kALe A leka A vargaNAothI rahita saMbhavato ja nathI, ethI enuM A nAma sArthaka thAya che. vizeSamAM A vargaNAo temaja have pachI vicAravAmAM AvanArI adhuvAdi sarva vargaNAo jIva vaDe agrahaNa yogya che, kemake e badhI atizaya bahu dravyonI banelI che temaja tene pariNAma paNa atizaya sUma che; ethI koI paNa jIva ene kArikAdi bhAve kadApi grahaNa karI zake tema nathI. AthI enuM acittapaNuM paNa caritArtha thAya che dhruva gaNa pachI adhruva, zUnyatara ane anyAtara evI anaMta vaNAo che. tyAra bAda cAra pravAsaMtara ane cAra zarIra-vagaNA che temaja te upara mizravaNa ane acitta mahAskaMdha che. utkRSTa dhruva acitta vargaNAthI eka adhika paramANuvALA skaMdharUpa jaghanya adhuva acitta dravyavargaNa che. enI utkRSTa vagaNa pahelAnI mAphaka ghaTAvI levI. A badhI adhuva vargaNAo tathAviSa pIgalika pariNAmanI vicitratAne laIne kavacita lokamAM na hoya ema paNa bane che. ethI te "aprava" kahevAya che." adbhava vagaNa pachI ekeka pradezanI vRddhie vadhatI atI zUnyAMtara vargaNAo che. e vargaNAo e keka pradezanI vRddhi vadhatI sadA hotI nathIkeIka vAra e vargaNAomAM vacce vacce ekeka pradezanI vRddhi tUTI jAya che eTale ke niraMtara ekeka pradezanI vRddhivALI A vagaNuo sadA nathI; ethI to e "zUnyAMtara vagaNAo' kahevAya che. enA pachI ekeka pradezanI vRddhi vadhatI azUnyAMtara vargaNAo che. e vargaNAo te lekamAM niraMtara ekeka pradezanI vRddhie vadhatI upalabdha thAya che; emAM kadApi vRddhi tUTatI nathI, ethI 1. audArikathI mAMDIne kAmaNa sudhInI badhI vargaNAo paNa sarvadA lokamAM vidyamAna che; ethI e paNa "dhruva vargaNA" kahevAya che. - 2 karma prakRti pramANe Ane "sAntara nirArA" paNa kahevAmAM Ave che, kemake A vargaNAomAM eka ekanI vRddhinI prAAimAM koI koI kALe Ti AvI jAya che, tethI vargakhAgata ekAtAra vRddhino akAmAM ra paDI jAya che ane ema thatAM e vagaNAo sAntarapaNe prApta thAya che.
Page #796
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa 1 Ata dAna dIpikA, 717 te enu nAma sAthaka che. A anyAMtara vaNA pachI sarvakAlabhAvinI ane ekAttaravRddhivALI evI cAra dhruvAnatara vaNAo che. pahelI, bIjI, trIjI ane ceAthI dhruvAna tara vAo paikI pratyekanI sakhyA anaMtanI che. dhruva vaNAe je pahelA kahevAi gai che tenAthI A vagaNuAo judI che, kemake A vizeSa sUkSma pariNAmavALI temaja adhika dravyathI banelI che. upara kahelI cAra dhruvAnatara vaNAnI upara darekane keke pradezanI vRddhivALI anaMta vAtmaka cAra zarIra-traNA che. A vaNAe bheda ane abhedanA pariNAmathI audArikAdi zarIrAnI ceAgyatAnI saMmukha hAvAthI athavA tA mizra skaMdha ane acitta mahAska dhanI mUttinI yAgyatAne saMmukha hAvAthI e * zarIra-va`NA ' kahevAya che. anaMtAnaMta paramANuethI banelA, kaMika sUkSma pariNAmane ane kaMika bAdara pariNAmane saMmukha thayelA skaMdha te * mizra kAMdha kahevAya che. A saMbaMdhamAM vizeSA. mAM kahyuM paNa che ke-- 44 ra ' saMdhadugadeha joggataNeNa vA devagaNAti / sumo daragayabAyara pariNAmo mIsayakakhaMdho // 642 || " ka prakRti tarapha najara karatAM samajAya che ke utkRSTa adhruva acitta dravya-vaNAthI eka paramANunI adhikatAvALA skaMdharUpa 'jadhanya prathama dhruva zUnya vaNA' jANavI. e pramANe ekeka paramANunI adhikatA vicAratAM 'utkRSTa prathama dhruva zUnya vaNA' prApta thAya che. je va NuA koi paNa kALe lekamAM upalabdha na hoya, paraMtu uparanI vaNAonI bahulatA jaNAvavA vAste ja jenI prarUpaNA karAya che te ' dhruva zUnya va.NA ' kahevAya che. utkRSTa prathama dhruva zUnya varga - NAthI eka adhika paramANuvALA skaMdharUpa vaNA te ' jaghanya pratyeka zarIri dravya-vaNA ' jANavI. utkRSTa pratyeka zarIridravya vaLyA pachI eka paramANu adhika ka dharUpa 'jaghanya dvitIya dhruva zUnya vaNA' che. utkRSTa dvitIya dhruva zUnya pachInI vA te ' jaghanya bAdara nigeAda 1 A cAre dhruvAnaMtara vaNAe jyAre eMkrAttara vRddhivatI che te enA cAre bhede zAthI paDe che? Ane uttara racavAya che ke e cAra vaNAemAM ja nira Mtara ekAttara vRddhi hoya che ane aMtarALamAM te vRddhi tUTI jAya che tyAre ja judI vaNAnA AraMbha thAya che. athavA vruddhina tUTe tApaNa kaMika varNAdi pariNAmanI vicitratA te bhedanA Ara MbhamAM kAraNa che. 2 chAyA-- " skandhadvikadehayogyatyena vA dehavargaNA iti / sUkSmo daragatabAdarapariNAmo mizraskandhaH || ' 3 pratyeka zarIrI jIveAnA yathAsabhava aiArikAdi zarIra-nAma-kane viSe pratyekamAM visrasA pariNAmathI ekaThA thayelA je sava jIvathI ana ta guNA pudgalA te pratyeka zarIri dravya--vargINA ' kahevAya che.
Page #797
--------------------------------------------------------------------------
________________ 718 achava-adhikAra [ ditIya "vargaNa" jANavI. evI rIte utkRSTa bAdara nigoda vagaNa pachI jaghanya tRtIya dhruva zUnya vargaNA, utkRSTa tRtIya dhruva zunya varga | pachI jaghanya sUkSma nigoda vagaNa, utkRSTa sUkSama nigoda vagaNa pachI jaghanya caturtha prava zUnya vargaNa ane utkRSTa caturtha dhruva zUnya vaNAthI anaMtara jaghanya mahAkaMdha vagaNA che. jaghanya mahAtkaMdha vargaNAthI utkRSTa mahAtkaMdha vagaNA asaMkhya guNI che. vagaNunA svarUpa-kathanamAM bhinnatA vargaNAnI prarUpaNAmAM bhinnatA pazu javAya che. jemake paramANuthI mAMDIne te anaMtapradezika skaMdha sudhInI anaMta vagaNae dArika dehane agraha prAyogya che. tadanaMtara ekeka paramANunI adhikatAvALA ka dharUpa anata vargaNAo ene grahaNa yogya che. tadaaMtara anaMta vagAo ene ayogya che. tadanaMtara varga e vaikriya zarIrane ayogya che ityAdi, AthI jIvane grahaNa prAgya ATha vagAone traNa traNa rUpe vicAratAM 24 vaNAo thAya che. atra be grahaNa vargaNAnA madhyamAM vastutaH eka ja agrahaNa vargaNuM che, paraMtu ene je ardha bhAga je dehAdinI samIpamAM hoya te dehAdinA nAmanI vivakSA e eka ja agrahaNa varmAne be nAmathI atra prarUpI che. A pramANe ApaNe dravya-vaNAone vicAra karyo. have kSetrAdi-vargaNAnuM svarUpa vicArIe. kSetra-vargaNAno kama dravya-vargaNAthI viparIta che. eTale ke ekeka paramANuM ane drazyazukAdithI mAMDIne anaMtANuka ska dha sudhInA je kaMdhe eka AkAza-pradezane avagAhI rahelA che te sarvanI pahelI vargaNA jANavI. drayaNukAdikathI anaMtANuka sudhInA je kaMdhe be AkAza 1 bAdara nigoda jIvonA audArika, tejasa ane kAmaNa e traNa nAma-karmane viSe pratyeka sarva jIvathI anaMta guNA je pugale vaiRsika pariNAma vaDe ekatrita thAya che ( eTale nigoda-jIvana traNa zarIrane AzrIne rahe che, paraMtu nigoda jIva tene grahaNa karato nathI ) te bAdara nigada-vagaNA" kahevAya. keTalAka bAdara nigoda chone joke alepa kALa sudhI vaikriya ane AhAraka zArIrarUpa nAmakama paNa saMbhave che te paNa prathama samayathI ja te be nAma-karmanI udalanA ( saMkramaNa-karaNavize ) thatI hovAthI atyaMta asAra che mATe atra e be deharUpa nAma-karmanI vivakSA karI nathI. te zabdomAM kahIe to je cho prathama vakriyanAmakarmanA baMdha karIne maraNuM pAmI bAdara sAdhAraNuM vanaspatikAya tarIke utpanna thAya te jIvone bAdara nigedarUpa bhavamAM paNa vaikriya-nAma-karmanI sattA hoya vaLI je apramatta munie apramatta guNasthAne AhAraka-nAma-kamane baMdha karyo hoya ane phI pramAdane vaza thai, sAtamA apramatta guNasthAnakathI paDI yAvata prathama guNasthAne AvI kALa karIne bAdara nigodamAM utpanna thAya te bAdara nigoda chavamAM paNa aparyApta avasthAmAM tene AhAraka karmanI sattA saMbhave. AhAraka- satakanI ulanA kharI rIte jotAM aviratipaNAnA prathama samayathI hoya che, paraMtu uThThalanA-kAla palyopamanA asaMkhyAtamA bhAga jeTalI hovAthI bhAdara nigodamAM paNa bhava prathama samayathI udavalanA pratipanna bhAvanI apekSA hoya che. 2 je pudgale TaMka ( sudra giri ), phUTa ( zikhara ), parvata (mahAgiri ) ityAdine AzrIne rahelA che te " mahAtkaMdhe " kahevAya che,
Page #798
--------------------------------------------------------------------------
________________ ulAsa ] AhaMta darzana dIpikA. 719 pradezane avagAhIne rahelA hoya tenI bIjI paNa ema ekeka AkAza-pradezanI vRddhi saMkhyAta pradezane avagAhIne rahelA kaMdhenI saMkhyA ane asaMkhyAta pradezane avagAhIne rahelAnI asaMkhyAta vargaNa jANavI. AnI pachInI asaMkhya pradezanI avagAhanAvALI vargaNAo kama grahaNane cogya che ema jaina darzana nideze che. tyAra pachI alpa paramANuothI banelI sthUla pariNAmI ane bahu AkAza-pradezane avagAhIne rahelI ekeka AkAza-pradezanI vRddhie vadhatI karmane agrahaNa yogya evI asaMkhya vargaNAo che. tadanaMtara e ja pramANe ekeka AkAzapradezanA avagAhanI vRddhi vadhatI manane agrahaNa yogya evI 5Na asaMkhya vargaNue che. pachI manane yogya evI vargaNAo paNa asaMkhya che. vaLI tyAra bAda eTalI ja vagaNa ene agrahaNa yogya che. e pramANe zvAsocchavAsa, bhASA, tejasa, AhAraka, kriya ane hArika vargaNAonA agrahaNayogya, grahaNagya, ane agrahaNayogya evA darekanA traNa traNa bheda (dravya-vagaNAthI viparIta paNe ) kSetrathI jANavA. kAla-vargaNAnuM svarUpa amuka vivakSita pariNAmathI sAmAnyapaNe je paramANu athavA kaMdhe eka samayanI sthitivALA hoya te sarvanI eka vargaNa jANavI. e rIte ekeke samayanI vRddhie saMkhyAta samayanI sthitivALA paramANu vagere muddagala-dravyonI saMkhyAtI vargaNAo che ane asaMkhyAta sthitivALAnI asaMkhyAta vargaNAo che. eka samayathI mAMDIne te asaMkhyAta samayanI sthiti uparAMta adhika sthiti pudgalenI-kaI paNa yugalanI che ja nahi bhAva-vagaNuonuM svarUpa ekaguNa kRSNavarNavALA je paramANu ane skaMdha hoya te sarvanI eka vagaNa, e pramANe dviguNa kRSNa varNavALA paramANu vagerenI bIjI vargaNA, triguNa kRSNa varNavALAnI trIjI, e pramANe ekeka guNa vRddhie saMkhyAta guNa kRSNa varNavALAnI saMkhyAta vargaNA, asaMkhyAta guNa kRSNa varNavALAnI asaMkhyAta ane anaMta guNa kRSNa varNavALAnI anaMta vargaNA che. A pramANe bAkInA cAra varSe AzrIne temaja be prakAranI gaMdha, pAMca prakAranA rasa ane ATha jAtanA sparzo, ema sarva maLI vIsa bhedo para dareka bhedanI upara mujaba vargaNAo ghaTAvavI. gurulaghu paryAyavALI ane sthUla pariNAmathI yukta vastuonI eka vargaNa ane aguru laghu paryAyavALI ane sUkSama pariNAmathI yukta vastuonI bIjI vargaNa ema be ja vagaNae che; kemake gurulaghu ane agurulaghu paryAyenA bAdara ane sUkSama ema be ja vargo che. A pramANe bhAga-vagaNAdithI samagra pudagalAstikAyanuM grahaNa karAya che. dhamastikAyAdinA paryAya 614 mA pRSThamAM ApaNe dharmAstikAyAdinA paryAne ulekha karI gayA chIe temaja
Page #799
--------------------------------------------------------------------------
________________ kare 0 achava-adhikAra [ dvitIya paM. becaradAse uThAvelI zaMkA paNa tyAM raju karI che. atre e zaMkA saMbaMdhI UhApoha karavAmAM Ave che. temAM sauthI prathama te prastuta graMthakAra (zrI maMgalavijayanuM nIce mujabanuM kathana nedhI laIe - A sthaLe dharmAstikAya vagerenA je paryAya batAvavAmAM AvyA che tethI dharmAstikayAdinA rUDhi-artha na samajavA. paryAnA mukhya be bheda che. eka artha paryAya ane bIje vyaMjanaparyAya. atra "dharmAstikAya" zabdamAM rahele je "dhama" zabda tenA vyutpatti-arthane laIne dhama" zabyunA prANAtitavirati vagere aneka paryAyo samajavA. Ama karavAthI koI paNa jAtanI bhramita jene Apatti mATe avakAza raheze nahi. kaI kaI ThekANe dharmAstikAyane badale dharmane prayoga paNa levAmAM Ave che. te padanA eka deza ( bhAga mAM padanA upacArane AbhArI che. jemake " satyabhAmA nA badalAmAM " satyA nA athavA "bhAmAM ane prayoga karAya che. je kevaLa vyutpatti artha ja mAnavAmAM Ave te "go " zabdane vyutpatti-artha gamanakiyAvALo thatuM hovAthI manuSya, tiyaca, nAraka ane deva e tamAmane "ga" zabdathI vyavahAra kare paDaze, kAraNa ke sarva gamana-kriyA kare che, ane beThelI, sUtelI vagere avasthAvALI gAyamAM paNa gAyane vyavahAra nahi thaI zake, mATe rUDhi-artha, yaugika artha vagere artho paNa mAnavA joIe. vizeSamAM A ThekANe sUtrakArane Azaya dharmAstikAyAdithI tenI vyutpattinimittavALA paryAne jeTale saMcaya thAya teTale batAvavA pUratuM ja che; nahi ke pravRttinimittane laIne 1 TuMkamAM yaugika ane rUDha ema zabdo be prakAranA che. temAM kuMbhAra, dhobI vagere yaugika zabdo che, jyAre gAya, ghoDe vagere rUDha zabda che. ghaDA vagere taiyAra kare te "kuMbhAra '; ane paisA laIne kapaDAM dhave te dhobI'. ahIM ghaDA vagere taiyAra karavAnI ane dhavAnI kriyA e ja kuMbhAra ane bebI zabdanI vyutpattinuM nimitta che arthAta e zabda evI kriyAne lIdhe ja sAdhita thayA che ane tethI ja e kriyA evA zabdanI vyutpattinuM nimitta kahevAya. saMskR zabdo laine vicAra karavo hoya te kuMbhakAra, rajaka vagere zabdomAM ghaTAdi nirmANarUpa, vastra prakSAlanarUpa ityAdi kriyAne vyutpatti-nimitta samajavuM joIe. kahevAnI matalaba e che ke yaugika zabdamAM vyutpattinuM nimitta e ja tenI pravRttinuM nimitta che athata yaugika zabdade AzrIne vyutpati-nimitta ane pravRtti-nimitta bhinna bhinna nathaM rUDha zabdanI vAta ethI nyArI che. evA zabda vyutpatti pramANe vyavahAramAM AvatA nathI, paraMtu rUDhi pramANe teno artha thAya che. gAya, ghoDe vagere zabdanI vyutpatti khAsa thatI nathI ane kadAca koI kare topaNa teno vyavahAra to chevaTe vyutpatti pramANe nahi, paraMtu rUDhi pramANe ja thate jovAya che. amuka amaka jAtanI AkRti, jAti e ja gAya, ghoDo vagere rUDha zabdonA vyavahAranuM nimitta che, tethI te te Akati ke jAti evA zabdanuM vyutpatti-nimitta kahevAya che. vizeSamAM yaugika zabda vizeSaNarUpa hoya tyAM vyutpatti-nimittavALo artha bhAva-nikSepa jANo ane rUDha zabda jAtinAmarUpa hoya tyAM pravRttinimittavALA artha bhAva-nikSepa samajavo.
Page #800
--------------------------------------------------------------------------
________________ 721 AhaMta darzana dIpikA. atra paryAya batAvavAmAM pravRtti che. arthAta dharmAstikAyanA paryAnI gaNanAmAM dharmAstikAyane je eka deza dharma che tenuM vyutpatti-nimitta laIne ja dharmanI sAthe ahiMsAdi paryAnI gaNanA samajavI. e vAta pUrepUrI khyAlamAM rAkhavA jevI che ke jyAre dareka zabdanuM pravRttinimitta bhinna hoya che, tyAre vyutpattinimitta te tethI avazya juduM hoya che. A baMne eka mAnI pravRti karanAra manuSya " he nA pAna nAzapati >> e vAkyane caritArtha karI Ape che. vaLI atra keTalAka paryAye dharmAstikAyane ekadezIya je dhama " zabda che tene uddezIne samajavA, kemake "dhama ' zabdanA e badhA arthomAM ghaNAkharA artho lAgu paDe che, mATe "dhama " zabdane laIne ja samajavA, nahi ke dharmAstikAyane laIne. chevI rIte adharmAstikAya vagere mATe paNa jANI levuM. " A kathananI vAstavikatA tapAsavAnuM kArya vizeSajJo mATe rahevA daI huM te atra mAre namra abhiprAya raju karIza. atra "abhivAi' zabdane je prayoga karavAmAM AvyuM che te khAsa dhyAna kheMce che, kemake anarthAtaravAcI zabe gaNAvatI veLA paryAya zabdarUpa saMskRta rUpAMtaravALo "pApa" zabda vaparAyele ghaNe sthaLe najare paDe che. "amitha' zabdane anyatra prayoga karavAmAM AvyuM che evuM eke sthaLa jovAmAM ke jANavAmAM nathI, vAste e zabdane paryAya je sAmAnya artha na have joIe e taka hure che. bIjuM, A saMbaMdhI vicAra karatAM ema paNa bhAse che ke sUtrakArane Azaya kevaLa jaina paryAye ja sUcavavAne nathI. paraMtu anyAnya darzanakAre ene je kaI zabdathI vyavahAra karatA hoya tenI paNa netra levAnuM jaNAya che. dAkhalA tarIke AkAzAstikAyane zyAma e paryAya zuM batAve che? TIkAkAra kALA va vALuM AkAza hovAthI te zyAma kahevAya e khulAso raju kare che, paraMtu AkAza e arUpI ho sAthI tene zyAmavarNa jaina daSTie kahevAya ja kema ? AthI e paNa saMbhAvanA thAya che ke jIvanA paryAya tarIke je "pudagala" zabdanI neMdha levAmAM AvI che te bauddha dazanakAranI mAnyatA sUcavavA pUratI che arthAt bauddhe jIvane "pudagala" zabdathI vyavahAra kare che e darzAvavA mATe che, joke navIna kanI pUratA ane purAtana karmonA galanarUpa vinAzakatA saMsArI " AtmAmAM ghaTatI hovAthI ene "pudagala kahevAmAM jaina daSTi saMmata che.' vaLI 666 mA pRSThamAM joI gayA te draSTie paNa saMsArI jIvanA paryAya tarIke pudagalane niza thaI zake tema che. 1 vAcakavarSe 'pugala' zabdano artha tantrAntarIyo jIva sUcave che ema je kahyuM che te saMbaMdhamAM prastuta graMthakAranuM eka TippaNu ApaNe 614 mA pRSTamAM joI gayA chIe. hamaNA temaNe e paratve nIce mujabano vadhAro sUcavyo che - A ThekANe khAlI yaugika paryAno, garUTano ke rUDhano nirdeza nathI, mATe koI paNa jAtanI zaMkAne avakAza nathI; kemaka vAcakavartha te cha nuM lakSaNa upayoga batAvela che, nahi ke yaugika paryA. teno pAribhASika jIva paryAyavAcI pudagala zabda na hoI zake ene laIne tatrAntarIya e ullekha che." 91
Page #801
--------------------------------------------------------------------------
________________ 722 ajIva-adhikAra [ dvitIya paramANunuM pratighAtitva paramANune parvata, pANI ke agni pratighAta karI zake nahi eTale ke e daSTie e apratighAtI che, paraMtu e traNa prakAre pratighAtI paNa che. jemake (1) vimAtra snigdhatA-rUkSatA vaDe paramANune anya paramANuo sAthe saMbaMdha thatuM hovAthI e "baMdhanapariNumi-pratighAtI" kahI zakAya. (2) alekamAM dharmAstikAyane abhAva hovAthI kAtathI AgaLa dharmAstikAyane paramANu upara upakAra nahi hevAthI paramANu le kAnamAM jaIne haNAya che-athaDAya che eTale ke e "upakArAbhAva-pratighAtI" che. (3) visasA pariNAma pUrvaka vegathI gati karatA paramANune vegavALI gati vaDe sAme Avate bIje paramANu aTakAve che. AthI karIne paramANu vega-pratighAtI" paNa kahI zakAya che. A pramANe eka ja paramANumAM pratighAtitva ane apratighAtitvarUpa viruddha dharmonuM yugala raheluM che, chatAM sthaLa daSTie vicAratAM te paramANu apratighAtI ja kahevAya. jema zabdAdi pugale sAmAnya rIte apratighAtI hovA chatAM vAyu ItyAdi vaDe temAM pratighAta saMbhave che tema apratighAtI paramAmAM paNa upara sUcavI gayA tema traNa rIte prativAta saMbhave che. AthI sAra e nIkaLe che ke je dravyo apratighAtI gaNAvAmAM AvyAM che te sarvathA apratighAtI ja che ema nahi, paraMtu amuka amuka apekSAe vicAratAM te pratighAtI paNa kahI zakAya tema che. cha dravyonI nityatA ane anityatA- dharmAstikAya arUpI, acetana, akriya ane gatisahAyaka e cAra guNa vaDe temaja rakaMdharUpa paryAya vaDe ema pAMca prakAre nitya che, jyAre deza, pradeza ane agurulaghu e traNa paryAya vaDe anitya che. adharmAstikAya arUpI, acetana, akriya ane sthitisahAyaka e cAra guNa vaDe temaja skaMdharUpa paryAya vaDe ema pAMca rIte nitya che, jyAre deza, pradeza ane agurulaghu e traNa paryAya vaDe anitya che. AkAzAstikAya arUpI, acetana, akriya ane avagAhasahAyaka e cAra guNo ane skaMdharUpa paryAya ema pAMca prakAre nitya che, jyAre deza, pradeza tathA agurulaghu e traNa paryA vaDe anitya che. pudagalAstikAya rUpI acetana, sakriya ane pUrNa galana milana vikharaNa ema cAra prakAre nitya che, jyAre varNa, gaMdha, rasa ane sparza e daSTie e anitya che. kAla arUpI, acetana, akriya ane vartAnAdi lakSaNa e cAra guNe vaDe nitya che, jyAre atIta, vartamAna, anAgata ane agurulaghu e cAra paryAya vaDe anitya che. jIvAstikAya jJAna, darzana, cAritra ane vIrya e cAra guNa ane arUpI, anavagAha ane avyAbAdha e traNa paryAya ema sAta prakAre nitya che, jyAre eka agurulaghu paryAya vaDe e anitya che. 1 A hakIkata tasvArtha (a, pa., mu. 26 nI bRhad vRtti ( pR0 368 )nA AdhAre ApavAmAM AvI che. 2 juo adhyAtmasAra praznottara (pR. 187-188 ).
Page #802
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa , AhaMta darzana dIpikA. A te nizcaya-daSTie vAta thaI. sarvadA eka ja avasthAmAM rahenAra zAzvata padArtha nitya ane vinAzI padArtha anitya kahevAya e rIte vicArIe to jIva-dravya anitya che, kemake manuSyatvAdi koI paNa eka avasthAmAM kAyama nahi rahetAM e manuSya maTIne deva thAya, deva maTIne tiryaMca thAya, tiryaMca maTIne nAraka thAya ema enI vividha avasthAo saMbhave che. je padArtha nitya heya te anAdi anaMtame bhAge hoya. siddhapaNuM sAdi anaMtame bhAge hevAthI anitya che.' pudgala-dravya paNa anitya che, kemake paramANurUpa maTIne te sakaMdharUpe pariName che. te zyAma varNane chevane pIta vaNane bhaje che. A pramANe temAM aneka parivartana thayAM kare che. zAzvata maMdire, zAzvata pratimAo ane zAzvata "meru' vagere padArtho paNa skaMdha athavA AkArarUpe zAzvata che; bAkI che te azAzvata che arthAta e padArtho racaMdhanA dekhAvathI nitya che, paraMtu e kidhe je pudagala-dravyanA banelA che te pudgala dravya nitya nathI, kemake e zAzvata skaMdhamAMthI paNa pratisamaya anaMta pudgala-paramANuo kharI paDe che ane vaLI aneka navA AvI maLe che ke jethI enuM aMdhatva ane AkAra jevAM ne tevAM rahe che. dharmAstikAya, adharmAstikAya, AkAzAstikAya ane kAla e cAra dravye te nitya che, kemake emAM pUrvokta vinazvara - svabhAvane abhAva che. dhamastikAyAdinuM astitva jIva rUpa vinAne che paraMtu enA upagarUpa guNa pratyakSapaNe jAte levAthI enuM astitva svIkAravAmAM vAMdho Avato nathI, paraMtu acetana evA dhamasitakAya ane adharmAstikAya sarvathA arUpI hovAthI enI sattA zI rIte svIkArAya? A praznano uttara e che ke je cIja pratyakSapaNe na dekhI zakAya evI hoya e na ja hoya e kaMI niyama nathI, kemake A vizvamAM anupalabdhinA be prakAra che arthAt padArthonuM na sAMsati ane dekhAvuM be jAtanuM che. eka te padArtha taddana na hovAthI na dekhAya anupalabdhinAM ATha ane bIjuM padArtha vidyamAna hovA chatAM na dekhAya. padArtha sadarUpa hovA chatAM na dekhAya tenAM nIce mujaba A kAraNe che-- (1) keI paNa padArtha ghaNe dUra hoya te te dekhAtuM nathI. jemake keI musAphara cAlate cAlate bahu dUra cAlyA jAya che te jovAmAM na Ave. AthI ApaNuthI ema kaMI kahevAya ke enI haiyAtI ja nathI? evI rIte samudrane sAmA kinAre baha ra hovAthI na dekhAya eTale zuM e nathI ema kahevAya ? A be udAharaNa dezAtidruratAnAM che. kAlAtiddaratAnA udAharaNa tarIke ApaNuM thaI gayelA pUrvajonI anupalabdhine vicAra karI zakAya. evI rIte svAbhAvAtiratAnA daSTAMta tarIke ApaNe pizAca vagerene joI zakatA nathI ene nirdeza thaI zake. 1 siddhapaNuM anAdi kALanuM nathI, kemake vyakita AzrIne tenI Adi che, joke tene aMta nathI. 2 juo pR. 685. 3 A rahyo ullekha - rita sAmAjUighavArajano najAr aSAnAhafSakAta rakhAnA 4 ! "
Page #803
--------------------------------------------------------------------------
________________ ajIva adhikAra. meM daMtIya ( 2 ) je vastu ghaNI pAse heAya te paNa joi zakAtI nathI. jemake AMkhamAM mAMjela jana. 724 ( 3 ) indriyo naSTa thayelI hAvAthI vastu haiyAta DAvA chatAM te jANI ke joI zakAtI nathI, jemake aMdha janA rUpa raMga joi zakatA nathI ane baherA avAja sAMbhaLI zakatA nathI. (4) mana asthira hoya tA tethI paNa vidyamAna vastune bedha thatA nathI. jemake krAi dhanura bANu calAvavAmAM vyagra hoya ane enI pAse thaine eka meATu' saraghasa pasAra thaI jAya chatAM tene khabara na paDe. te zu tethI saraghasanuM astitva ja uDI gayeluM gaNAya? athavA tA pAgala manuSye ghaNI vastuo jANI zakatA nathI te zu tethI e vastuonA sarvathA abhAva manAya ? ( 5 ) je vastu atyaMta jhINI hAya-ekadama bArIka hoya te paNa joI zakAtI nathI. jemake khAphanA trasareNuo, paramANuo, dvaNukA, nigAdo vagere. paNa AthI kaMi A vastuenI sattA ja na mAnavAnI koi bhUla kare ? ( 6 ) kAi vastu vacce AvatAM haiyAtI dharAvatI vastu dekhAtI nathI. jemake bhIMta ADe AvatAM tenI pAchaLa rahelA padArtho joi zakAtA nathI. vaLI keTalIka vAra matima kratAne laIne ApaNe keTalIka spaSTa vAta paNa jANI zakatA nathI, paraMtu ethI e vAta ja nathI ema na kahevAya. evI rIte ApaNA kAna, ApaNI Doka ane pITha, ApaNlR mAthuM temaja caMdranA khInne bhAga e badhuM kAika kAraNasara ApaNe joi zakatA nathI, paraMtu ethI kaMi tenA astitva upara pANI pharI vaLatuM nathI. vaLI agAdha samudranuM pANI keTaluM UMDuM che tenuM mApa sAmAnya mAnavathI na kADhI zakAya teA zu ethI enu mApa ja nathI ema zuM kahevAya ? e pramANe kai vastu ApaNe yAda na AvatI hAya teA tethI karIne zuM te vastunI satta uDI jAya che ? ( 7 ) vadhAre tejavALA padArthanI hAjarImAM echA tejavALA padArtho joi zakAtA nathI. jemake sUryanI hAjarImAM tArAo ane graheA najare paDatA nathI, paraMtu ethI kai te haiyAta ja nathI ema keNu kahe ? vaLI padArtho DAvA chatAM ghAra adhArAne laine DhekhAya nahi, paraMtu zu tethI tenuM astitva naSTa thAya che ? ( 8 ) keTalIka vAra sarakhApaNAne laine vastu judI tAravI zakAtI nathI. jemake maganA DhagalAmAM maganI muThThI nAMkhyA bAda ane talanA DhagalAmAM talanI muThThI nAMkhyA pachI e nAMkhelI ja muThThI ApaNe judI pADI zakatA nathI, paraMtu e uparathI muThThI nAkhI ja nathI ema kaMi manAya ? vaLI, pANImAM mIThuM ke sAkara nAMkhyA pachI te temAM bhaLI jAya che. ethI ApaNe e mIThAne ke sAkarane pAchA prApta karI zakatA nathI tethI ema *ce sujJa mAne ke pANImAM mIThuM ke sAkara nAMkhela ja nathI?
Page #804
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA. 725 A pramANe hayAtI dharAvatI vastu paNa uparyukta ATha kAraNe paikI kaIkane lIdhe dekhAtI nathI, tema dharmAstikAyAdi padArtho paNa vidyamAna hovA chatAM tathAvidha svabhAvane laIne ApaNuM draSTie paDatA nathI ema mAnavuM ucita gaNAya, nahi ke tenI sattAne abhAva mAnava samucita lekhAya. vaLI A dharmAstikAyAdi padArtho chamasthane daSTigecara nathI kintu sarvarane to te che ja AthI paNa enuM astitva svIkAravuM joIe. vizeSamAM paramANu daSTigocara nathI, kitu te dvArA banelI vastuone laIne enI sattA svIkArAya che tema udhamastikAyanI gatizIla padArthane gamana karavAmAM sahAyaka banavuM, adharmAstikAyanI sthitizIla padArthane sthiti karavAmAM sahAyatA karavI ane AkAzanI avagAhanA ApavI ItyAdi pravRttio thatI hovAthI tenuM astitva svIkAravAmAM jaina daSTie kazo bAdha jaNAtuM nathI. dizAonuM svarUpa- bhagavatI (za. 10, u. 1, sU. 394)mAM dizAonuM svarUpa nIce mujaba sUcavAyuM che pUrva dizA e javarUpa che, kemake tyAM ekendriyAdi je rahelA che ane e ajavarUpa paNa che, kAraNa ke tyAM dharmAstikAyAdinA dezarUpa ajIva padArtho paNa rahelA che. A pramANe pazcima, dakSiNa ane uttara e traNa dizAo mATe temaja Urdha-dizA temaja adhe-dizA mATe paNa samajI levuM. 1 pakSIne uDavAmAM AkAza, netrane bAhya vastu dekhavAmAM sUryAdine prakAza, khetI karavAmAM kheDutane varasAda, bhikSakane sthiratA karavAmAM sArAM sadAvate, besI javAnI irachAvALAne jamIna ane saMsArano tyAga karatA puruSane tyAgamAM sadupadeza jema nimittarUpa che tema dharmAstikAya gatinA pariNAmavALA jaDa ke cetanane gati karavAmAM nimittarUpa che-apekSAkAraNa che. vaLI bhASA, ucchavAsa, mana vagere pugalanuM grahaNa dharmAstikAya vinA gatinA abhAve na thaI zake, mATe jIvanI bhASA, ucchavAsa vividha yoga ityAdirUpa caLa kriyAomAM dharmAstikAyane upakAra che. 2 jema mAchalAne sthira thavAmAM dIpa ane uDatA pakSIne sthira thavAmAM jhADa, jamIna ke parvatanuM zikhara upakArI che tema besavAmAM, UbhA rahevAmAM, AlaMbanamAM-kaI vastune dharI rAkhavAmAM, cittanI sthiratAmAM ityAdi sthira kAryomAM adhamastikAyane upakAra che. 3 AkAza vastumAtrane avakAza ApavAmAM nimittarUpa che ane enuM svarUpa paNa avakAza ke avagAha che. atra koI prazna uThAve ke jyAre avagAharU5 guNu jema AkAzamAM che tema pudagalAdimAM paNa che te pachI avagAha e kevaLa AkAzane ja guNa kema kahevAya ? jema be AMgaLIone saMga e baMne AMgaLIono dharma che tema avagAharUpa guNa AkAzamAM temaja pugalAdimAM paNa hovAthI e kevala AkAzano guNa na gaNAya. A praznano uttara e che ke jeke avagAharUpa guNa AkAzamAM temaja pagalAdimAM che te paNa AkAzamAM avagAha maLI zakatA hovAthI AkAza pradhAna che ane pudagalAdi dravyo te AkAzamAM avagAha meLavatAM hovAthI te avadhAna che-gauNa che, mATe A sthaLe pradhAna evA AkAzanA avagAha dharmane ja lakSyamAM rAkhIne AkAzane ja avagAhamAM upakArI gaNavAmAM AvyuM che. juo tarahasyadIpikAnuM 69 muM patra.
Page #805
--------------------------------------------------------------------------
________________ achava-adhikAra. ( dvitIya (1) pUrva, pUrva-dakSiNa (agni ke ), (3) dakSiNa, (4) dakSiNa-pazcima, (naiRta keNu), (5) pazcima, (6) pazcima-uttara (vAyavya keNu), (7) uttara, (8) uttara-pUrva (IzAna koNa), (9) Urva ane (10) adizA ema dizAonA daza prakAra che. e dazanAM aindrI, AgneyI, cAmyA, naitI, vANI, vAyavyA, semyA, aizAnI, vimalA ane temAM e. anukrame nAme che. A sarva nAmo guNanipanna che. jemake re dizAne svAmI Indra che te "andI dizA" kahevAya che. e pramANe agni, yama, niti, varuNa, vAyu, sema ane IzAna deve jenA svAmI che te AgneyI vagere kahevAya che, Urdhva dizA prakAzathI yukta hovAthI ene "vimalA " kahevAmAM Ave che ane adhe-dizA aMdhakArathI yukta hovAthI ene "tamA' kahevAmAM Ave che. dizAone AkAra gAvanI UMdha je che arthAt gAne uMTaDe UMce karI gADIne UMdhI rAkhavAthI je AkAra jovAmAM Ave te Ane AkAra che, jyAre vidizAone muktAvalI je che ane Urdhva-dizA ane che-dizAne te sUcaka jevo che.' endrI dizA jIvarUpa, jIvanA dezarUpa, jIvanA pradezarUpa, avarUpa e jIvanA dezarUpa ane ajIvanA pradezarUpa che. temAM je jIve che te avazya ekendriyathI paMcendriya payatanA temaja anindriya ( siddha) che. temAM je jIvanA deze che te avazya ekendriya jIvanA keze che thAvat anindriyanA deze che. temAM je jIva-praveze che te paNa avazya ekendriya jIvanA pradeze che cAvat anidhei chavanA pradeza che. vaLI je ajIve che te be prakAranA kahyA che. rUpi-ajIva ane arUpi-ajava. temAM prathamanA (1) aMdha, (2) kaMdha-deza, (3) skadha-pradeza ane (4) paramANu-pudgala ema cAra prakAre che. arUpi-ajIvanA sAta prakAro kahyA che -(1) dharmAstikAyarUpa dharmAstikAyane deza, (2) dharmAstikAyanA pradeze, (3) ne adharmAstikAyarUpa adharmAstikAyane deza, (4) adharmAstikAyanA pradeza, (5) ne bAkAzAstikAyarUpa AkAzAstikAyane deza, (6) AkAzAstikAyanA pradeza ane (7) addhAsamaya. AgneyI dizA jIvarUpa nathI, kemake dareka vidizAne vyAsa eka pradezarUpa che ane eka pradezamAM jIvana samAveza thato nathI, kemake tenI avagAhanA asaMkhyapradezAtmaka che. A AgneyI dizA nejavarUpa jIvanA deza ane jIvanA pradezarUpa che, achavarUpa che, AjIvanA deza 1 kahyuM paNa che ke " sagaduddhisaMThiyAo BAdisAmI havaMti cattAri / muttAvalISa cauge do ceva ya hoti syaganibhe // " [ afthata varit mArisa rasanna che muktAvalIva catasrAva eSa ca bhavato rucakanibhe // 1 2 prAcI dizA akhaMDa dharmAstikAyarUpa nathI, paraMtu tenA deza ane asaMkhyAta pradezarUpa che; vAte te nodhamastikAyarUpa che. A pramANe noadhamastikAyarUpa che ityAdi samajI levuM. ..:
Page #806
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Ahata darzana dIpikA. rUpa che ane jIvanA pradezarUpa paNa che. temAM je jIvanA deze che te avazya ekendriya jIvanA dezo che athavA ekendriyenA reze ane dvIndriyane deza che athavA e kendriyonA deza ane dviIndriya nA deze che athavA ekendrinA deza ane dvIndriyanA dezo che athavA ekendriyanA deze ane trIndriyane za che ityAdi atra traNa vikalpa jANavA. e pramANe cheka anindriya sudhI traNa vikalpa jANavA. temAM je jIvana pradeza che te avazya ekendriyonA pradezo che, athavA ekendrinA pradeza ane hIndrinA pradeza che. e pramANe sarvatra prathama bhAgA sivAya be bhAMgA jANavA. A pramANe cheka anindriya sudhI jANavuM. have je ajIve che te rUpI ane arUpI ema be prakAranA che ane temAM prathamanA kaMdhAdi cAra ane dvitIyanA ne dharmAritakAyAdi sAta prakAre che. vidizAomAM jIvo nathI, mATe sarvatra deza viSayaka vikalpa jANe. * endI dizA mATe kahyuM te sarva kathana pAmyA, vANI ane somyA mATe paNa jANavuM. vaLI je hakIkata AgneyI dizA paratve kahI te saMpUrNa hakIkata naDatI, vAyavya tathA aizAnI mATe paNa jANI levI. vimalA dizAmAM jema AgneyImAM jIvo kahyA tema che ane andImAM ajI kahyA tema aje jANavA. e pramANe tamA dizAne viSe paNa jANavuM. paraMtu ene uddezIne e vizeSatA che ke tyAM arUpi-acha cha prakAranA che, kAraNa ke tyAM addhAsamaya nathI. daza dizAonA ugama-sthAnAdi bhagavatI (za. 13, u. 4, sU. 479-480)mAM daze dizAone uddezIne A sivAyanI bIjI keTalIka hakIkata ne pelI che. jemake " jaMbUDhIpamAMnA "meru parvatanA barobara madhya bhAgane viSe "ratnaprabhA" pRthvInA ratnakAMDanA uparanA ane nIcenA kSudra (sarva karatAM laghu) evA be prataro che. ene viSe tiyakanA madhya bhAgarUpa ATha pradezane rucaka rahe che ke tyAMthI enTrI vagere dizAo nIkaLe che. endrI kriyAne uddezIne nIce mujabanA sAta prazno vicArI zakAya che - (1) e dizAnI AdimAM zuM che ? (2) e kyAMthI nIkaLe che? (3) enI AdimAM keTalA pradeza che ? 4) keTalA pradezanI uttarettara vRddhi thAya che ? (5) te keTalA pradezanI che ? ( 8 ) eno aMta kayAM che? (7) te kevA AkAranI che ? Ane anukrame uttara e che ke enTrI dizAnI AdimAM "caka" che, e caka thI nIkaLe che, enI AdimAM be pradeza 1 samayano vyavahAra gatimAna sUryanA prakAra upara avalaMbita che . e gatimAna sUryano prakAza tamAne viSe nathI, mATe tyAM addhAsamaya nathI. vaLI jeke vimalAne viSe paNa gatimAna sUryane prakAza nahi hovAne lIdhe samayanA vyavahArane saMbhava nathI te paNa "meru" parvatanA sphaTika-kAMDane viSe gatimAna sUryanA prakAzano saMkrama thatuM hovAthI tyAM samaya-vyavahAra hoI zake che.
Page #807
--------------------------------------------------------------------------
________________ 8 ajIva adhikAra. [ dritIya che, e e pradezanI uttarazattara vRddhi thAya chaeN, lAkane AzrIne te asaMkhyAta padezavALI che ane aleAkane AzrIne te anaMta pradezavALI che, leAkane AzrIne Adi ane aMtathI yukta che ane alAkane AzrIne sAdi ane anaMta che, leAkane AzrIne e suraja-mRdaMganA AkAranI che ane alekane AzrIne gADAnI udhanA AkAranI che, AgneyI dizA AzrIne vicAratAM tyAM ema kahevAyu che ke enI AdimAM rucaka che, e rucakathI nIkaLe che, enI AdimAM eka praddeza che, e eka pradezanA vistAravALI che. te uttarazattara vRddhithI rahita che, leAkane a zrIne te asaMkhya pradezavALI che, jayAre alekane AzrIne e Adi anata pradezavALI che, leAkane AzrIne e Adi temaja aMtathI yukta che, jyAre aleAkane AzrIne te sAdi ane anata che. ene tUTI gayelI mAtInI mALAnA AkAranI kahelI che. aindrI dizAnI peThe jANavI, ane naiRRtI vagere videizAo yAmyA, vagere vaMzA AgneyInI peThe jANuMvI. * vimalA " dizAnI AdimAM rucaka che. e rucakathI nIkaLe che. tenI AdimAM cAra pradezo che. te e pradezanA vistAravAlI che. te uttarAttara vRddhithI rahita che. e leAkane AzrIne asaMkhyAta pradezavALI che, jyAre alAkane AzrIne ana tapradezAtmaka che. vaLI e lAkane AzrIne Adi ane aMta sahita che, jyAre aleAkane AzrIne e sAdi ane anata che. ene rucakanA AkAre kahelI che. ' tamA ' dizA mATe A ' vimalA ' dizA pramANe samajI levuM, dizAonI AkAza dvArA upapatti-- A pramANe ApaNe dizAonuM prakaraNa pUrNa karIe te pUrve eka vAta noMdhI laie ke putra, pizcama ityAdi vyavahAra je dizArUpI dravyanuM kAya manAya che tenI upapatti AkAza dvArA thai zakatI hAvAthI jaina dana vaizeSika darzananI peThe dizAne AkAzathI vataMtra dravyarUpe svIkAratuM nathI. astikAya-niSadanAdi koi phrUTAgAra zAlA hAya tene aMdara ane bahArathI lIMpI hAya, cAre taraphthI DhAMkelI DAya ane tenAM bAraNAM baMdha karI te zAlAnA barAbara madhya bhAgamAM jaghanyathI eka, be, traNa ane utkRSTathI eka hajAra dIvA saLagAve, teA te dIvAonu teja paraspara maLIne, paraspara sparza karIne cAvat eka bIjA sAthe ekarUpa thaIne rahe, jema kei paNa puruSa te dIvAnA tejamAM (zikhAmAM) besavAne, yuvAne, UbhuM rahevAne, nIce besavAne ane ALe TavAne zakti mAn na thAya, paraMtu anaMta jIvA tyAM avagADha rahelA haiAya che tema ' dharmAstikAya, adharmI sta 1 gAstanAkAra arthAt gAyanAM AMcaLanA jevA AkAravALA ATha rucaka pradezathI * vijaya ' daravAjA tarapha jyAM ' bharata 'kSetranA sUrya uge che te tarapha che e pradeze vadhatI pUrva dizA nIkaLelI che.
Page #808
--------------------------------------------------------------------------
________________ udAsa ]. Ata darzana dIpikA. 728 kAya ane AkAzAstikAyane viSe kaI paNa puruSa besavAne, suvAne, UbhuM rahevAne, nIce besavAne ke ALoTavAne samartha nathI, paraMtu e sthAne te anaMta cha avagADha-rahelA che. pudgalAstikAya paratve AthI viparIta hakIkata che arthAta e rUpI achavakAmAM besavAne suvAne yAvata ALoTavAne kaI paNa zaktimAn che.' kAkAzamAM rahelA jIva-pradeze lokanA eka AkAza-pradezamAM je ekendriya thI mAMDIne te paMcendriya sudhInA chanA prateze temaja anindriyanA pradeza che te zuM paraspara baddha che, a nya pRSTa che yAvata anyonya saMbaddha che ? vaLI zuM te badhA paraspara eka bIjAne kAMI paNa AbAdhA (pIDA ) ke vyAbAdhA ( vizeSa pIDA) utpanna kare temaja avayavane cheda kare ? Ane uttara bhagavatI (za. 11, u. 10, 422)mAM ApatAM nirdezAyuM che ke e artha yathArtha nathI. jema zRMgAranA AkAra sahita suMdara veSavALI ane saMgItAdine viSe pravINatAvALI kaI eka nartakI hoya ane te seMkaDo manuSyothI bharelA raMgasthAnamAM batrIsa prakAranA nATake paikI kaI eka prakAranuM nATaya dekhADe che te prekSake animeSa dRSTithI cotarapha jue. e prekSakonI daSTi cAre bAjuthI tenA viSe paDelI hoya te paNa tethI te nartakIne kAMI paNa bAdhA ke vyAbAdhA utpanna na thAya temaja tenA avayavane cheda na thAya temaja vaLI te nartakI te prekSakanI daSTiene kAMI paNa bAdhA ke vyAbAdhA utpanna na kare temaja tenA avayane cheda na kare te pramANe jIvanA pradezo mATe samajI levuM. eka AkAza pradezamAM chava-pradezAdinI saMkhyAnuM a5bahatva lokanA eka AkAza-pradezamAM anaMta jIvonI avagAhanA hovAthI ekeka AkAzapradezamAM anaMta jIva-pradeze che. lokamAM sUkSma anaMta jIvAtmaka nigodo, pRthvI vagere sarva jIva asaMgeya samAna che. tenA e keka AkAza-pradezamAM anaMta jIva-pradeza che. temAM "jaghanya pade rahelA jIva-pradeza sauthI cheDA che, tenA karatAM sarva jI asaMkhyAta guNA che, ane tenA karatAM paNa utkRSTa pade rahelA jI vizeSataH adhika che. juo bhagavatI (za. 11, u. 10, sU0 423). 1 juo bhagavatI ( za. 13, u. 4, su. 485). 2 juo bhagavatI (za. 7, u. 10, sU. 305 ). 3 jue rAjapramIya sUtranA para mAthI te 54 mA payatanAM pa. 4 juo bhagavatI ( sU. 423 )nI vRttinuM para7 muM patra. 5-6 AnA svarUpa mATe vicAro nimnalikhita gAthA " tattha puNa jahannapayaM logaMto jattha phAsaNA tidisi / chaddisimukkosapayaM samattagolaMmi NaNNattha // " [ tatra punarjaghanya padaM lokAnto yatra (golake) sparzanA triSu vikSu / SaTasu dinu utkRSTapadaM samasta gole nAnyatra // ] arthAta janya pada lokAMtamAM che ke jyAM golakane viSe nigoda-dezothI traNa ja dizAmAM sparzane hoI 92
Page #809
--------------------------------------------------------------------------
________________ majIva-adhikAra. dharmAstikAyAdinI eka eka pradezanI spanA---- dharmAstikAyanA eka pradezanI jaghanya pade dharmAstikAyanA traNa pradeze sAthe spanA che. A jaghanya pada leAkAntanA niSkuTa AzrIne che-lAkanA aMtamAM AvelA kANune viSe hAya che. te bhUminI najIka eraDAnA khUNAnI peThe jANavu.ra tyAM rahelA dharmAstikAyanA pradeza eka uparanA ane enI pAsenA dharmAstikAyanA e pradeza vaDe pRSTa che. utkRSTathI te dharmAstikAyanA pradeza uparanA, nIcenA ane cAre dizAmAM rahelA ema dharmAstikAyanA cha pradezAthI spaSTa che. dharmAstikAcanA eka pradezanI jaghanya pade adharmAstikAyanA cAra pradeze sAthe ane utkRSTa pade sAta sAthe spanA che; kemake jaghanya vivakSAmAM eka upara rahelA, e bAjue rahelA ane eka tAdharmAstikAyanA pradezanA sthAnamAM ja rahelA ema cAra adharmAstikAya-pradezo sAthe dharmAstikAyanA eka pradezanI sparzanA che, jyAre utkRSTa pade cha dizAmAMnA cha ane dharmAstikAyanA pradezamAM rahelA eka ema ekaMdara adharmAstikAyanA sAta pradezeA sAthe dharmAstikAyane pradeza spaSTa che, leAkrAntamAM paNa alAkAkAzanA pradezeA vidyamAna hovAthI AkAzAstikAyanA sAta pradezA sAthe dharmAstikAyanA pradezanA sparzI che. anata jIvAnA anaMta pradeze eka dharmAstikAyanA pradezanI bAjumAM temaja traNa krizA vageremAM vidyamAna hAvAthI dharmAstikAyano pradeza jIvAstikAyanA anaMta pradezAthI pRSTa che. e pramANe pudgalAstikAyanA paNa anata pradezathI e pRSTa che. ahvAsamaya te samayakSetramAM ja che eTale dharmAstikAyanA eka pradeza kadAcit enAthI pRSTa hoya ane kadAcit na paNa hAya. jyAre e sRSTa DAya tyAre te anaMta addhAsamayeAthI pruSTa hAya, kemake aDhAsamA anAdi che athavA tA va`mAna samayathI salagna anaMta drabyA te ' anaMta samaya" kahevAya che. 130 [ dvitIya adharmAstikAyane pradeza jaghanya pade cAra ane utkRSTa pade sAta dharmAstikAyanA pradezothI pRSTa che. vaLI adharmAstikAyanA pradeza jaghanya pade traNa ane utkRSTa pade cha adharmAstikAyanA pradezeAthI pRSTa che. AkAzAstikAyanA, jIvAstikAyanA ane pudgalAstikAyanA pradezA sAthenI temaja addhAsamaya sAthenI adharmAstikAyanA pradezanI spazanA dharmAstikAyanA pradezanI spanAnI peThe samajI levI. AkAzAstikAyanA eka pradeza dharmAstikAyanA pradezathI kadAcit pRSTa hAya ane 4cita na paNuM hAya. jyAre e sRSTa hAya tyAre e jadhanya pade dharmAstikAyanA eka, be, traNa ke zake che, kemake bAkInI dizAe alAkathI AvRta che. vaLI e sparzenA khaDagAlane viSe ja hoya che. vizeSamAM je gAlakane viSe chae dizAmAM nigeAda-dezAthI sparzanA hoya che. tyAM utkRSTa pada che. te samasta paripUrNa` gAlakamAM hAya che, nahi ke anyatra; arthAt khaDageAlakamAM heAtI nathI. vaLI saMpUNa gAlaka lAka madhyamAM ja hoya che, 1 A lekha bhagavatI ( za. 13, u. 4, sU. 482-483 )nA AdhAre yojAyA che. 2 3 lAka AzrIne sRSTa. 4 alAka AzrIne aspRSTa, kemake alAkamAM dharmAstikAyanA abhAva che,
Page #810
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA. cAra pradezathI ane utkRSTa pade sAta pradezothI pRSTa hoya. lekanA antamAM rahelA dharmAstikAyanA eka pradeza vaDe alakAkAzanA agra bhAgamAM vatata pradeza spaSTa hoya ane vakagata AkAza-pradeza dharmAstikAyanA be pradezothI spaSTa hoya.vaLI je alakAkAzanA pradezanI bhAgaLa (agra bhAgamAM) nIce temaja upara dharmAstikAyanA pradeza che te dharmAstikAyanA traNa pradezothI pRSTa che.' kAntanA khUNAmAM rahele je AkAza-pradeza che te tene viSe avagAhIne rahelA (tadAzrita) dharmAstikAyanA pradezathI temaja uparanA ke nIcenAthI spaSTa che temaja be dizAmAM rahelA e pramANe dharmAstikAyanA cAra pradezathI pRSTa hoya. vaLI je AkAzane pradeza nIce, upara be dizAmAM rahelA temaja ene viSe ja avagAhIne rahelA dharmAstikAyanA pradezothI spaSTa heya te AkAzapradezanI dharmAstikAyanA pAMca pradezanI sAthe sparzanA che. e pramANe je AkAza-pradeza upara, nIce, traNa dizAmAM rahelA temaja ene viSe avagAhIne rahelA dharmAstikAyathI spaSTa che te AkAza-pradeza dharmAstikAyanA cha pradezathI pRSTa che. jenI traNa dizAne badale jenI cAre dizAmAM dharmAstikAya heya te uparyukta AkAza-pradeza dharmAstikAyanA sAta pradezathI spaSTa che. - AkAzAstikAyanA eka pradezanI adharmAstikAyanA pradeza sAthenI spazanA dharmAstikAyanA pradeza sAthenI sparzanA sAthe sarvathA maLatI Ave che. eTale te pramANe ghaTAvI levuM arthAt jyAM jyAM dharmAstikAya zabda vAparyo che tyAM tyAM adharmAstikAyane prayoga karavo. lokAkAzamAM rahelo AkAzapradeza ke alokAkAzamAM rahele AkAza-pradeza hoya te che dizAmAM rahelA cha AkAza-pradezathI pRSTa che. AkAzAstikAyane amuka pradeza chavAstikAyanA pradezathI pRSTa heya paNa khare ane na paNa hoya. je e kAkAzane pradeza heAya te te jIvAstikAyanA pradezothI spaSTa che ane jo e alakAkAzane pradeza hoya te tyAM jIva nahi hevAthI te jIvAstikAyanA pradezathI pRSTa nathI. e pramANe ja AkAzAstikAyanA pradezanI yugalAstikAyanA pradeza sAthenI temaja addhAsamaya sAthenI sparzanA samajI levI. javAstikAyane eka pradeza dharmAstikAyanA temaja adharmAstikAyanA ochAmAM ochA cAra cAra pradezothI ane vadhAremAM vadhAre sAta sAta pradezothI spaSTa che. jIvAstikAyane eka pradeza AkAzAstikAyanA sAta pradezathI pRSTa che, jIvAstikAyane eka eka pradeza eka eka AkAza-pradezane viSe kevali-samughAta samaye ja hoya che; anya sAMsArika avasthA daramyAna te 3 lokAntanA khUNAne AzrIne , kemake eka uparano ke nIcena, be dizAmAM rahelA ane eka te ja pradezane avagAhIne rahela ema cAra.
Page #811
--------------------------------------------------------------------------
________________ 732 ajIva-adhikAra. [ dvitIya jIvanA eka karatAM vadhAre pradezeA ane keTalIka vAra tA asaMkhya pradeze eka ja AkAza-pradeza avagAhIne rahe che. jIvAstikAyanA pradeza, puddagalAstikAyanA pradeze temaja addhAsamayeAnI sAthenI enI spazanA dharmAstikAyanI peThe samajI levI. pudgalAstikAyanA eka pradeza keTalA dharmAstikAyanA pradeze| vaDe sparzAyelA hAya ityAdi praznAnA uttara jIvAstikAyanA eka pradeza paratve upara kahyuM tema ghaTAvI levA. leAkAntamAM dvipradezika skaMdha AkAzanA eka pradezane avagADIne rahelA che teApaNu pratidravyavATuM praveza" arthAt te pradezane pratidravyanI avagAhanA hoya che. e naya pramANe avagAhanAnA pradeza eka chatAM paNa tene bhinna mAnavAthI e skaMdha ethI pRSTa che. vaLI enI upara ke nIce je pradeza che te paNa upara mujabanA nayanA matathI be pradezathI pRSTha che, ane pAsenA e aNue eka ekanA sparzI kare che. A pramANe dvacaNuka koMdha jaghanya pade dharmAstikAyanA cha pradezeAthI pRSTa che,jo upara pramANenA nayane na svIkArIe tA dvaNukanI jadhanya pade dharmAstikAyanA cAra pradezA sAthe spanA che. A pramANe cUrNikAranu kahevu' che vRttikAranuM kathana te e che ke atra je e bindu che tene e paramANuo jANuvA. temAM A taraphanA paramANu A taraphanA dharmAstikAyanA pradezathI ane pelI taraphanA paramANu pelI tarapha rahelA dharmAstikAyanA pradezathI pRSTha hoya. e pramANe e pradezo tathA vaLI je e pradezAmAM e paramANuonI sthApanA karavAmAM AvI che. tenI AgaLanA be pradezeAthI te pRSTa hAya ema ekar cAra thayA. ane e / avagADha hAvAthI spaSTa ja che-e avagADha pradezanI spanA hAya eTale kule cha pradezanI spanA hoya.1 phreMcaNuka koMdha utkRSTa pade dharmAstikAyanA mAra pradezeAthI pRSTa hAya che. e pradezeAnI avagAhanAvALA heAvAthI e pradeza, e uparanA, be nIcenA, e be pUrva ane pazcima bAjunA ane dakSiNa ane uttara bAjunA ekeka maLIne kula khAra pradezanI sparzanA samajavI.` DhacaNuka skaMdhanI adharmAstikAyanA pradeza sAthenI sparzanA dharmAstikAyanA pradezA sAthenI enI sparzanA mujaba che. heMcaNuka ka'dhanI AkAzAstikAyanA khAra pradeza sAthe spazanA heAya che. atra jaghanya pada mATe avakAza nathI; kemake leAkAMtamAM paNa AkAza-pradezA rahelA che. dvacaluka skaMdha ( temaja myaNukAdi ska MdhA paNuM ) jIvAstikAyanA temaja pudgalAstikAyanA anaMta pradezeAthI pRSTa che. A skaMdha samaya-kSetranI bahAra hoya te aTThA samaceAthI pRSTa nathI; ane jo samaya-kSetramAM hAya te te anaMta addhAsamayeAthI pRSTa che. syANuka koMdha jaghanya pade dharmAstikAyanA temaja adharmAstikAyanA ATha ATha pradezothI temaja utkRSTa pade sattara sattara pradezAthI pRSTa che. pudgalAstikAyanA traNa pradezane eka pradezane avagAha hAvA chatAM pUrvokta naya pramANe avagADha traNa pradeza uparanA ke nIcenA te traNa traNa 1 r AmAM uttara ane dakSiNutA ekeka meLavatAM khAra thAya che.
Page #812
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa | A ta da na dIpikA. pradeza ane bAjunA che e pramANe dharmAstikAyanA ATha pradezanI sparza'nA thai. AkAzAstikAya AzrIne te utkRSTa pada che, kemake te satra vidyamAna che eTale myaNuka AkAzAstikAyanA sattara pradezeAthI pRSTa hAya. caturaNuka, paMcANuka, SaDaNuka, satANu, aSTANuka, navANuka ane dazANuka kAnA saMbaMdhamAM dharmAstikAyanA jaghanyathI pradezeA anukrame 10, 12, 14, 16, 18, 20 ane 22 che, jyAre utkRSTathI 22, 27, 32, 37, 42, 47, ane para che. atra e niyama che ke jadhanya padmamAM vivakSita paramANunI saMkhyAthI bamaNA ane e adhika eTalA sparzaka pradeza che. arthAta eTalA pradezeAnI spanA hAya che, jyAre utkRSTa paTTamAM vikSita paramANunI saMkhyAthI pAMca guNA ane e adhika spaSka pradezeA che. dAkhalA tarIke dazANuka AzrIne jaghanya pade 10x2+2=22 spaSTa pradeza che, jyAre utkRSTa pade 1045+ra=para che. 73 sakhyAtANuka skaMdhanA jadhanya pade dharmAstikAyanA bamaNA sakhyAta vattA be pradeza sAthe ane adharmAstikAyanA paNa eTalA ja pradeza sAthe spanA che, jyAre utkRSTa pade pAMca guNA vattA e eTalA dharmAstikAyanA, adharmAstikAyanA temaja AkAzAstikAyanA pradeze sAthe spazanA che. jIvAstikAyanA ane pudgalAstikAyanA anaMta anata pradezathI e sRSTa hAya. ahAsamayathI e kadAca pRSTa hoya ane kadAca na hoya; jo hAya teA te anaMta samaye vaDe sparza karAyelA hAya. asaMkhyAtANuka mATe saMkhyAtane badale satra asaMkhyAta samajI levuM. anatANuka mATe paNa upara mujaba vicArI levu'. atra vizeSatA e che ke jema jaghanya padane viSe uparanA ke nIcenA avagAha-pradeza aupacArika che tema utkRSTa padane viSe paNa jANavu', kemake avagAhathI nirupacarita anaMta AkAza-pradeze hAtA nathI paNa asaMkhyAta hAya che, kAraNa ke leAka paNa asa MkhyAtapradezAtmaka ja che. addhAsamayanI dharmAstikAyanA sAta pradeza sAthe spAnA che. atra ahAsamayathI vartamAna samayathI viziSTa samaya-kSetramAM rahelA paramANu samajavA; anyathA addhAsamayanI dharmAstikAniA sAta pradeze sAthe spardhAnA nahi sabhave. vaLI atra jaghanya padma nathI, kemake addhAsamaya manuSya-kSetramAM rahelA che, ane jadhanya pada mATe leAkAMta AzrIne ja sthAna che. ane leAkAntane viSe kALa nathI. ahAsamayathI viziSTa paramANu-dravya dharmAstikAya je pradezamAM avagAhIne rahela che tyAM ja avagAhIne raheluM che, jyAre mAkInA tenI cha dizAmAM dharmAstikAyanA cha pradeze rahelA che eTale karIne enI dharmAstikAyanA sAta pradeza sAthe spanA che. e pramANe adharmAstikAya ane AkAzAstikAyanA paNa sAta sAta pradezAthI e pRSTa che, jIvAstikAyanA tA anaMta pradeze sAthe enI sparzanA che,kemake eka pradeze paNa te anaMta che.vaLI eka ahAsamaya pudgalAstikAyanA anaMta pradezeAthI temaja ana'ta ahvAsamayeAthI pRSTa che. addhAsamayathI viziSTa aNu-drazya e atra ahvAsamaya che. te eka ahrAsamaya pudgalAstikAyanA anaMta pradezAthI pRSTha che, kemake eka dravyanA sthAnamAM temaja bAjumAM anaMta pudgaleAnA sadbhAva che. vaLI e ahAsamaya ana'ta ahvAsamayeAthI pRSTa che, kAraNa ke aDhAsamayathI viziSTa evAM anaMta aNu#byA paNa atra addhAsamaya tarIke vikSita che ane e aNudrabyAnA e ahAsamayanA sthAnamAM
Page #813
--------------------------------------------------------------------------
________________ 734 achava-adhikAra [ dvitIya temaja tenI bAjumAM paNa sabhAva che. A samagra vivecana dhyAnamAM Ave te mATe e sarva hakIkta nIce mujaba cheThA dvArA raju karavAmAM Ave che - dharma adharma AkAza jIva | addhA samaya dharmane pradeza | '3,6 47 anaMta anaMta che ke anaMta adhamane pradeza 4,7 kAkAzane "1-6, deza alakAkAzane pradeza jIvane pradeza 47 I anaMta | ke anaMta pAgalane eka 4,7 pradeza be pudagalanA pradeze 6,12 6,12 pugalanA traNa 8,17 8,17 pradezo , pudagalano - siMkhyAta82+2siMkhyAta82+2) khyAta pradeza saMkhyAtaw5+rasiMkhyAta85+2 pudgalanA asaM0 42+ rasaM0 42+ra... asaM0 45rUra asaMkhyAta pradezeasaMha 45+raasaM0 45+2] che pugalanA asaM0 42+raasaM0 42+2. asaM45+2 anaMta pradeze asaM0 45+raasaM0 452 >> aA samaya anaMta 1 jadhanya pade. 2 utkRSTa pade 3 o bhagavatI-vRttinuM 611 muM patra,
Page #814
--------------------------------------------------------------------------
________________ 75 ulalAsa ] Ata dazana dIpikA. dharmAstikAyAdi dravyanI sparzanA samagra dharmAstikAya dravya eka paNa dharmAstikAyanA pradezathI spaSTa nathI, kemake samagra dhamastikAya dravya AzrIne A vAta vicArAya che ane e samagra dharmAstikAyathI atirikta dharmAstikAyanA pradezane abhAva che, A saMpUrNa dharmAstikAya adharmAstikAyanA asaMkhya pradezathI pRSTa che, kemake adharmastikAyanA pradezanuM sthAna dharmAstikAyanA pradezanA sthAnathI anaMtara-aMtara rahita che. vaLI A dharmAstikAya AkAzAstikAyanA asaMkhya pradezathI pRSTa che, kemake dharmAstikAyanuM pramANa asaMkhyapradezAtmaka kAkAza che. jIva ane pudagalane te anaMta pradezathI e pRSTa che, kemake tene vyApIne dharmAstikAya rahela che temaja jIva ane pudagale anaMta che. dharmAstikAya addhAsamayathI kadAca pRSTa paNa hoya ane kadAca askRSTa paNa heya. je e spaSTa hoya te te anaMta samayethI spaSTa heya. e pramANe adharma mATe ghaTAvI levuM. AkAzanA saMbaMdhamAM e dhyAnamAM rAkhavuM ke ene amuka bhAga dharmAstikAyAdinA pradezathI spaSTa paNa che ane amuka bhAga aspaSTa paNa che. temAM enA je bhAga spaSTa che te dharma ane adharmanA asaMkhya pradezathI ane jIvAdinA anaMta pradezathI pRSTa che. A hakIkata vizeSa na laMbAvatAM ene niSkarSa nIce mujabanA keThA dvArA pradarzita karavAmAM Ave che - saMpUrNa dravya dharma | adharma { jIva | pudagala pudagala addhAsamaya AkAza asaMkhya pradeze asaMkhya pradeza) anaMta dharmAstikAya anaMta pradezo anaMta pradeza adhamastikAya asaMkhya pradeze AkAzAstikAya skRSTa asaMkhya pradeza javAstikAya che asaMkhya pradeza pudagalAstikAya , anaMta pradeze aAsamaya anaMta pradezo 1 nirupacarita addhAsamaya eka ja che. atItane nAza thayelo hovAthI ane anAgata utpanna nahi thayela hovAthI tene abhAva che, ethI karIne enI anya samaya sAthe sparzanA nathI.
Page #815
--------------------------------------------------------------------------
________________ achava-adhikAra. [ dvitIya dharmAstikAyAdinI avagAhanA- jyAM dhamastikAyane eka pradeza avagADha hoya-rahelo hoya tyAM dharmAstikAyane bIje eke pradeza avagADha nathI, paraMtu adharmAritakAyane eka, AkAzAstikAyane eka, vAstikAyanA anaMta ane pudagalAstikAyanA anaMta pradeza avagADha hoya che. addhAsama atra kadAca avagADha hoya, ane kadAcit avagADha na hoya; je avagADha hoya te anaMta addhAsama avagADha heya. jyAM adharmAstikAyane eka pradeza avagADha hoya tyAM dharmAstikAyane eka pradeza avagADha hoya; jyAre adharmAstikAyane te eka paNa nahi. bAkI badhuM dharmAstikAyanI peThe jANavuM. jyAM AkAzastikAyane eka pradeza avagADha hoya tyAM dharmAstikAyane eka pradeza kadAca avagADha hoya ane kadAca na hoya; je hoya to eka hoya. e pramANe adharmAstikAya mATe samajavuM. AkAzAstikAyane tyAM eke pradeza na haya, jIvAstikAyanA pradeze tyAM kadAca avagADha hoya ane kadAca avagADha na hoya. je hoya te anaMta hoya. e pramANe addhAsamaya paryata ghaTAvI levuM. jayAM jIvAstikAyane eka pradeza avagADha hoya tyAM dharma, adharma ane AkAza e traNene ekeka pradeza avagADha hoya. vaLI pudgalanA anaMta pradezo ane anaMta addhAsamaye tyAM avagADha hoya. A hakIkata pudgalAstikAyanA eka pradezanA gavagADha-dvArane paNa lAgu paDe che. jyAM pugalAstikAyanA be pradeza avagADha hoya tyAM dharmAstikAyane kadAca eka pradeza avagADha hoya ane kadAca e hoya; kemake je e pudagalAstikAyanA be pradeze eka AkAza-pradezane avagAhIne rahe te tene viSe eka dharmAstikAyane pradeza avagAhIne rahevuM ane jo te be AkAza-pradezane avagAhIne rahe to tyAM be dhamastikAyanA pradeza rahe, A pramANe adharma ane AkAza mATe paNa samajI levuM. jIva, pugala ane addhAsamaya sa badhe jema dhamastikAyanA pradezanI vaktavyatAmAM kahyuM che tema pagalAstikAyanA pradezanI vaktavyatA viSe jANavuM. jayAM pagalAstikAyanA traNa pradeze avagAhIne rahelA hoya tyAM dharmAstikAyanA kadAca eka. kadAca be ane kadAca traNa pradeza avagADha hoya. e hakIkata adharma ane AkAzane paNa hAga paDe che. jIvAdi AzrIne te be pugala-pradeze mATe je upara kahyuM te ahIM paNa ghaTe che. e pramANe jyAM pudagalAstikAyanA saMkhyAta pradeze avagADha hoya tyAM dharmAstikAyane kadAca eka pradeza, kadAca be, yAvat kadAca saMkhyAta pradeze avagADha hoya. pudagalAstikAyanA asaMkhyAta pradeze avagADha hoya tyAM dhamanA kadAcit eka, kadAcita be ema cheka asaMkhyAta pradeza avagADha hoya. jyAM pudagalAstikAyanA anaMta pradeze avagADha hoya tyAM paNa dhamanA kadAca eka, kadAca che. ema cheka asaMkhyAta pradeza avagADha hoya. jyAM eka addhA-samaya avagADha hoya tyAM dharma adhama, ane AkAza e pratyekane ekeka pradeza ane jIva tathA pudgala e darekanA anaMta anaMta pradeza avagADha hoya. vaLI addhAsama paNa anaMtanI saMkhyAmAM avagADha hoya A samagra vivecanane sArAMza nIce mujaba cheThaka dvArA raju karavAmAM Ave che -
Page #816
--------------------------------------------------------------------------
________________ u9lAsa 1 Ahata darzana dIpikA. 737 dharma-pradeza adhama-pradeza AkAza-pradeza chava-pradeza yugala | pradeza addhAsamaya dhane 1 pradeza 0 anaMta | anaMta) ke anaMta adharmane 1 pradeza) | | ke anata AkAzane 1 pradeza 1,1 , anaMta ,anaMta che, anaMta jIvane 1 pradeza 1 | anaMta | anaMta che, anaMta pudgalane 1 pradeza 1 0, anaMta pagalanA be pradeza 1,2 0, anaMta 1,2 yugalanA saMkhyAta pra. 12. saMkhyAta 12 *** saMkhyAta saMkhyAta 0, anaMta pugalanA 1,2 1,2 - ] 1,2,*** asakhya ta pra. | asaMkhyAta | asaMkhyAta 1 asa khyAta 0, anaMta pudgalanA anaMta pra. 2 | 9 | , anaMta addhAsamaya anaMta jyAM eka samagra dharmAstikAya dravya avagADha hoya tyAM dharmAstikAyane eka pradeza 2halA ne hAya; bAkI adhama, AkAza, jIva ane pudagala e pratyekanA te anukrame asaMkhyAta, asakhyAta, anaMta ane anaMta pradeza avagADha hoya, vizeSamAM anaMta addhA samaye paNa avagADha hAya. jyAM eka akhaMDa adharmAritakAya dravya avagADha hoya tyAM adharmAstikAya eka pradeza na hoya; bAkI badhuM upara mujaba samajavuM. AkAzAdinA saMbaMdhamAM dharmanI peThe jANavuM. temAM svasthAnake eke pradeza na hoya, parasthAnake dharma, adharma ane AkAza AzrIne asaMkhyAta pradeze jANavA, jyAre jIva, pudgala ane addhAsamaya Azrone anaMta jANavA. AnA sArAMza mATe 735 mA pR8 upara ApeluM karNaka kAmamAM laI zakAya; phakta AkAzAstika ya pRSTa ema lakhyuM che temAMthI spaSTa zabda kADhI nAMkhI vicAravuM joIe. 98.
Page #817
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya ullAsa-Asrava adhikAra atyAra sudhI ApaNe jIva ane ajIva e be mukhya tanuM svarUpa vicAryuM. have Asrava nAmanA trIjA tatva viSe A prakaraNamAM ullekha karavAmAM Ave che, Asavane atha- jema keI sarovaramAM nALA dvArA cikhuM ke gaMdu pANI dAkhala thAya che tema jIvamAM sAro ke naThArAM karma dAkhala thAya che. arthAt jIva e sarovara che, pAMca Indriye vagere enA nALAM che ane kama e pANI che. ApaNe je zubha ke azubha karma karIe te karmarUpa jaLa indriyAti nALA dvArA jIvamAM dAkhala thAya che. sArAM karmanA AsavathI puNya baMdhAya ane naThArAM karmanA, AsavathI pApa baMdhAya. Asava ane saMvaramAM bheda- Asrava eTale garanALuM ane saMvara eTale DhAMkaNa. AthI jaina darzanamAM kamanuM upArjana karavAnAM kAraNene-je dvArA jIvane viSe kama dAkhala thAya tene " Asava ' kahevAmAM Ave che, jyAre tene AvatAM aTakAvanArAM kAraNe ne "saMvara' kahevAmAM Ave che. Asava e karmanA baMdhane hetu che eTale ke enAthI kama baMdhAya che, jyAre saMvarathI kamane baMdha thatuM aTakI jAya che. jema sarovaramAM garanALAM vaDe jaLa dAkhala thAya che ane je dvArA jaLane praveza thAya tema hoya te dvAra baMdha karavAmAM Ave te sarovaramAM jaLa bharAtuM aTakI jAya che tema jIvane sarovara gaNutAM temAM AsathI kamarUpa jaLa bharAya che ane saMvAthI kamarUpa jaLa temAM bharAtuM aTakI jAya che. Asava e heya tattava che, jyAre saMvara upAdeya che; kemake Ajhava e saMsAranuM kAraNa che, jyAre saMvara e mokSanuM kAraNa che. e dhyAnamAM rAkhavuM ke puNya ane saMvaramAM aMtara che, kemake puNya e zubha karmanA baMdhanuM kAraNa che, jyAre saMvarathI te jIvanA zubha ke azubha keI paNa jAtanA karmanuM Agamana ja aTakI jAya che te pachI baMdhanI to vAta ja zI karavI ? A uparathI samajAyuM haze ke jIvane viSe kamenuM vahevuM te 'Asava' che. jema gAmanuM meluM jaLa nALAMmAM thaIne taLAvamAM vahe che ane te taLAvanA nirmaLa jaLane malina kare che tema indriye, tenA viSaye vagere nALAmAM thaIne kamarUpa jaLa jIvarUpa taLAvamAM vahe che ane enA asalI svarUpane bagADe che. vastra bhInuM hoya ane dhULa uDatI hoya te jema te vastra upara ceTI jaI ene malina kare che tema kedhAdi duSTa vRttiothI raMgAyelA AtmArUpa vastra sAthe A vRttio dvArA Avela karmarUpa raja coMTI jAya che ane te ene vikRta banAve che. 1 vahevA arthavALA zu dhAtune mA upasarga lagADI A. zabda banAvAya che.
Page #818
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Arhuta darzana dIpikA 739 AsavanuM svarUpa vizeSa dhyAnamAM Ave te mATe eka bIjuM' udAharaNa vicArIe. nadImAM ke samudramAM vahANu jatu hoya ane temAM eka chidra paDe te te dvArA pANI temAM dAkhala thAya ane e chidrane DhAMkavA mATe prayatna na thAya te AgaLa jatAM vahANa DUbI jAya. evI rIte saMsArarUpa sAgara tarI javA mATe nIkaLelI jIva-naukAmAM viSayAdi chidra paDe tA e viSayAdi chidro dvArA temAM karUpa jaLa dAkhala thai naya ane kAlAMtare e jIva-naukAne DUbADI de, paraMtu jo e chidronuM saMvararUpa DhAMkaNa banAvAya teA jIva-naukA sahIsalAmata pele pAra paheAMcI jAya. kAMzayAdi sAthe AsavAdinu sa'tulana~-~~ maharSi zrIpata MjalikRta yAgadazana tarapha najara karIzuM te| A hakIkta sAthe sarakhAvI zakAya evuM kathana dvitIya pAdanAM nimnalikhita sUtra pUrU pADe che ema jaNAzeH---- tr zamUlaH karmAzayo dRSTAdRSTajanmavedanIyaH / 12 / " sati mUre tadbhivALI bAspAyuoMLA: / 33 / " " te hAvatavajana: punaHputaMtuvAd| 14 / jha 6: arthAt ka vAsanAnuM mULa leza che ane te A janma temaja AgAmI janmamAM bhagavAya che. jayAM sudhI A mULarUpa kleza hoya che tyAM sudhI tenA vipAka tarIke janma, AyuSya ane bhAge che. A janmAdi sukhakAraka ane sa'tApakAraka che, kemake te anukrame puNya ane pApanAM phaLarUpa che, anya zabdomAM kahIe te kleza dvArA karmAzaya vitra thAya che eTale ke e phaLe che. rAga, dveSAdvirUpa kleza hAya te| mana, vANI ane zarIranI kriyAe jAti, AyuSya ane leAgarUpa ravipAkAne pragaTa kare che. jenA rAgAdi leze. indra thayA che. tenA karmAMzaye vipAkane utpanna karatA nathI. mendra darzananA * Asava ' saMbaMdhI vicAra # ' auddha darzana pramANe koi paNa vastu sthira nahi hovA chatAM sthira vastune svIkAra karavAnA 1 avidyA cittarUpa nadIne DaheALanAra hovAthI sAMkhyayAga ene ' kaleza ' tarIke oLakhAve che. 2-3 kama' dvArA utpanna thanArA je dharma-adharma cittamAM aSTarUpe rahe che tene karmAMzaya ' kahevAmAM Ave che. A Azaya ' vAsanApurI ' athavA ' apUrva kAza' paNa kahevAya che. A dhodharUpa bIjA liMga zarIrane amuka prakAranA sthULa AyatanamAM janma Ape che. e sthULa AyatanathI amuka vakhata sudhInI sthitinuM nirmANa kare che eTale AyuSya race che. ane e AyatanamAM AyuSyanA avadha paryaMta sukha-duHkhane bhAga avidyAmAM gucAyelA jIvane karAve che. karmAMzayanAM bIjA A pramANe je jAti vagere pariNAmeA prakaTa kare che te pariNAmAne ' viSAka ' kahevAmAM Ave che. *
Page #819
--------------------------------------------------------------------------
________________ 40 Asava-adhikAra | tRtIya anAdi doSa te 'avidyA' kahevAya che. A vidyAnAM je nimittA pariNAmeAnAM preraka bane che tene ' Asava ' kahevAmAM Ave che. Asava ' eTale mada utpanna kare evA rasa. A AsavanA ( 1 ) kAma-Asava, ( 2 ) bhava-Asava, ( 3 ) daeNSTi-Asava ane ( 4) avidyA-Asana ema cAra prakAra che. zabdAdi viSayAne prApta karavAnI vAsanA, icchA ke rAgane ' kAmAsava' kahevAmAM Ave che. paMcaka dhamAM eTale sacetana daihamAM jIvavAnI icchAne ' bhavAsava 'kahevAmAM Ave che. bauddha dRSTithI viparIta dRSThi sevavAnA vegane ' RcAsava ' kahevAmAM Ave che. asthira athavA anitya padArtha samudAyamAM sthiratA athavA nityatAnI buddhine ' avidyAsava ' kahevAmAM Ave che. AsavA e avidyAnA sAmAnya vikAra che, jyAre kleza e viziSTa vikAra che. auddha danagata Asavanu A svarUpa temaja jaina danagata : AsravanuM` upara mujabanu svarUpa dhyAnamAM lai pre. yakAkhI evA abhiprAya jAhera kare che ke AsavanA mULa atha jaina darzanamAM vizeSataH najare paDatA hAvAthI jaina darzana bauddha dazanathI prAcIna che. A ullAsanI pIThikArUpe ATaluM nivena karI ApaNe prastuta graMthakAranA vaktavyane anusarIzuM'. temAM sauthI prathama temaNe nirdezeluM Asravanu' lakSaNa nIce mujaba raju karavAmAM Ave cheH kAyavAGmanaH kRtazubhAzubhakarmAgamanarUpatvamAlavasya lakSaNam / ( 258 ) arthAt zarIra, vacana ane mana dvArA je zubha ke azubha karyAM karavAmAM Ave che te karmAMnA Aga 1 sAMkhya yogamAM vidyAnAM rAga, dveSa, asmitA ane abhinavezarUpa cAra pA~ gaNAvAyA che te A sAthe keTaleka aMze maLatA Ave che. 2 dharma ane nItinA vizvakASa ( Encyclopedia of Religion and Ethics )nA 11 mA pustaka ( Volume )mAM prasiddha thayelA jaina darzana ( Jainism ) nAmanA lekha (pR. 47ra)mAM A pAzcAtya vidvAne kahyuM che ke-- * Now these terms (asrch, samvara and nirjara) are a8 old as Jainism. For, the Buddhists have borrowed from it the most significant term asrava; they use it in very much the same sense as the Jains, but not in its literal meaning, since, they do not regard the kirma as subtle matter, and deny the existence of a soul into which the karma could have an < influx * Thus the same argnment serve3 to prove at the same time that the karma theory of the Jains is an original and integral part of their system and that Jainism is considerably older than the origin of Buddhism. '
Page #820
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Ahata dAna dIpikA 741 mananA hetune " Asrava" kahevAmAM Ave che. anya zabdomAM kahIe te je vyApArothI-je kAyika, vAcika ane mAnasika pravRttiothI karmanuM Agamana thAya te vyApAne-pravRttione Asava' kahevAmAM Ave che. tasvArtha (a. 6, sU. 1-2)mAM paNa kahyuM che ke - jAgavAkyanA nor: ! mAravA arthAt zarIra saMbaMdhI, vacana saMbaMdhI ane mana saMbaMdhI je kama (kriyA, pravartana, vyApAra) te "ga" kahevAya che ane e vega Asava-kamane saMbaMdha karAvatuM hovAthI "Asava" kahevAya che. A yuganA zubha ane azubha ema be prakAre che. temAM zubha ga te sukhAnubandhI che ane te puNyane Asrava che-baMdha-hetu che, jyAre azubha ga duHkhAnubandhI che ane te pApane Asava che. anya zabdomAM kahIe te prANAtipAtAdika viSayathI nivRtta ane dharmadhyAnAdikamAM pravRtta evA yugane "zubha ga" ane prANAtipAtAdika viSayamAM pravRtta ane Ata tathA raudra sthAne Azraya lenArA yogane "azubha yoga" kahevAmAM Ave che. karma ane yoganAM lakSaNe zarIra, vacana ane mana dvArA AtmAne karma sAthe vega yAne saMbaMdha thAya che. temAM karmanuM lakSaNa te sarva karmanI utpattimAM kAraNarUpa kAmaNunA lakSaNathI samajAya che ane varyAtarAya karmanA kSapazamathI uddabhavatA paryAya vaDe AtmAne saMbaMdha te "ga" che. A vAta granthakAra nIce mujaba niHze che - karmaNo lakSaNaM tu sarvakarmamarohakAra NatvaM kArmaNasya / ( 259 ) yogasya tu vIryAntarAyakSayopazama janitena paryAyeNAtmanaH samba. vavuM DhakSAmA (rahR0) Aga kAyika, vAcika ane mAnasika ema traNa jAtane che. temAM kAya-veganuM lakSaNa e che ke - 1 keTalAka AstrAvanA bhAvAjhava ane vyAstrava evA be vibhAgo paDe che. karmanA AgamanamAM kAraNarUpa eTale ke karmano AtmAmAM praveza thavAmAM hetubhUta AtmAne pariNAmane "bhAvAtsava" kahevAmAM Ave che, tyAre A pariNAma dvArA je karmo AtmAmAM praveza kare che, te karmo " dravyAstrava" kahevAya che. bhAvAstavane mithyA che. avirata, pramAda, kasAya ane joga evA pAMca peTAvibhAge pATha-- vAmAM Ave che. 2 prANAtipAta eTale hi sI. 3 jana zAstra pramANe tene cAra prakAra che-(a) pAd, (A) roda, (I) dharma ane (I) zala. e dhyAne viSe vizeSa hakIkata sArU juo 'chako ullAsa.
Page #821
--------------------------------------------------------------------------
________________ 742 Asava-adhikAra LT vatIya gamanAgamanAdikriyAhe tukatve sati kAyAtmapradezapariNAmarUpatvaM vAyo RkSaNam (ra6) arthAta javuM, AvavuM ItyAdi kriyA karavAmAM kAraNabhUta e zarIradhArI AtmAne je pariNAma te "kAya" jANa. temAM kAyanuM lakSaNa darzAvatAM graMthakAra kartha che ke - paddalaghaTitatve sati Atmano nivAsarUpatvaM kAyasya lakSaNam / ( raddara) arthAta pudagalanuM baneluM evuM jIvanuM nivAsasthAna te "kAya" kahevAya che. vAgyAganuM lakSaNa bhASAyogyapudgalAtmapradezapariNAmarUpatvaM vAgyogasya lakSaNam / ( raddara) arthAta bhASAne lAyaka pudagale ke je Atma-pradezanA pariNAmarUpa che te "vAga" kahevAya che. maneyeganuM lakSaNa - mananayogyapudgalAtmapradezapariNAmarUpatvaM manoyogasya lakSaNam / (2hUka). arthAt manana karavAmAM sAdhanabhUta evA je pudgale Atma-pradezanA pariNAmarUpa che te "maneyoga" kahevAya che. trividha ganAM lakSaNe dhyAnamAM Ave te mATe eTaluM umerIzuM ke varyAntarAyanA kSapazama ke kSayathI temaja pudgalenA AlaMbanathI thate Atma-pradezane paripabda yAne kaMpanarUpa vyApAra te "ga" che. AnA AlaMbana anusAra kAyika, vAcika ane mAnasika roga ema ganA traNa prakAre paDe che. spaSTa zabdomAM kahIe te dArikAdi zarIra-vargaNanA pugalenA AlaMbanathI je yoga pravarte che te kAya-ga" yAne "kAyika yoga" che. matijJAnAvaraNa, akSarapzatAvaraNa ItyAdi karmonA zopazamathI AMtarika vAglabdhi utpanna thatAM vacana-vargaNAnA AlaMbanathI bhASA pariNAma tarapha abhimukha evo je Atma pradezane parispada thAya che te vAga" yAne "vAcika yoga" che. ne Indriya matijJAnAvaraNanA pazamarUpa AMtarika mane ladhi utpanna thatAM mane vagaNanA AlaMbanathI manaH pariNAma tarapha abhimukha e je Atmapradezane paraspada thAya che te " mane ga" yAne "mAnasika ega" che. 1 siddhanA Atma-pradezo niSkapa che arthAta yoga rahita che; eTale Asava ane ethI karIne baMdha mATe paNa tyAM avakAza nathI,
Page #822
--------------------------------------------------------------------------
________________ 743 ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA, jema jalAzayamAM jaLa vahevaDAvanArAM nALAM vagerenAM mULa athavA dvAra Asava-vahananuM nimitta thavAthI 'Asrava kahevAya che tema ga ja javarUpa sarovaramAM thatA kama-vagaNanA AsavaNanuM nimitta hevAthI arthAt ga dvArA ja AtmAmAM karmavagaNAnuM AsavaNa yAne kamarUpa saMbaMdha thatuM hovAthI te pega " Asava' kahevAya che. AsavanA vibhAgo ane peTAvibhAge Asava (bhAvAsava)nA zubha ane azubha ema be mukhya bhede paDe che. A pratyekanA kAyika, vAcika ane mAnasika ema traNa traNa bheda paDe che. temAM mAnasika zubha AsavanuM lakSaNa e che ke-- maitryAdivAsa nAvAsitamanAkRtazubhakarmAgamanarUpatvaM maansikmAtrAhya DhakSaNam ! ( ) athaoNta maitrI vagere cAra bhAvanAothI bhAvita thayelA mana dvArA je zubha karmonuM Agamana thAya tene "mAnasika zubha Asava' kahevAmAM Ave che. mAnasika azubha AsavanuM lakSaNa kaSAyaviSayAkrAntamanaHkRtAzubhakarmAgamanarUpatvaM maansikaashubhaaavazya kSaNam . ( radda ) gathatu kaSAyanA viSayethI kaluSita thayelA mana dvArA je azubha karmonuM Agamana thAya che tene mAnasika azubha Asava" jANo. vAcika zubha AzravanuM lakSaNa samyagjJAnAzritavAkRtazubhakarmAgamanarUpatvaM zubhavAcikAtravasya kSaNam (267) arthAta samyajJAnane AzrIne belAyelAM vacana dvArA je zubha karmonuM Agamana thAya tene "vAcika zubha Asava jANu. 1 maitrI, pramoda, karaNa ane mAdhyastha e cAra bhAvanAo che. A cArenuM svarUpa A ullAsamAM AgaLa upara vicAravAmAM AvanAra che. 2 " kaSyante-hiMsyante paraspara masmin prANina iti kaSaH-saMsAraH, tmyntenadawfmIrava ti kags: " arthAta jemAM prANIo paraspara hiMsA kare-duHkhI thAya te " ' yAne "saMsAra'. je dvArA kathanI prApti thAya te " kaSAya '. kapAyanA krodha, mAna, mAyA ane lobha ema cAra prakAro che,
Page #823
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1944 Asava-adhikAra. ( tIya [ tRtIya vAcika azubha AvanuM lakSaNa mithyAjJAnaviSayakavAkRtAzubhakarmAgamanarUpatvaM vAcikA shubhaavastha DhakSaNam ! (268) arthAta mithyAjJAna viSayaka vacane dvArA je azubha karmonuM Agamana thAya tene "vAcika azubha Asava' jANa. kAyika zubha AsavanuM lakSaNa suguptazarIre sati zarIrikRtazubhaceSTA vizeSAt shubhkrmaagmntraparva vizumAvastha RkSaNam ( ra ) arthAta zubha vyApAramAM joDelA zarIra dvArA prANIthI karAtI zubha ceSTAothI je zubha karmonuM Agamana thAya te "kAyika zubha Asava" kahevAya che. kAyika azubha AsavanuM lakSaNa- satatArambhijantughAtakazarIrikRtAzubhakarmAga manarUpatvaM kaayikaagumAstravaNa cAnsa (270), arthAta hamezAM AraMbha-samAraMbhamAM racI pacI rahenArA temaja prANInA ghAtaka evA jIve zarIra dvArA karelI je kriyA azubha karmonA AgamanarUpa bane te "kAyika azubha Asrava samaja. azubha karmanAM kAraNe atre e dhyAnamAM rAkhavuM ke kaSAya, viSaya, vega, pramAda, avirati, mithyAtva, AddhyAna, raudra dhyAna ityAdi azubha karmonAM kAraNo che. A uparathI e vAta spaSTa thAya che ke yoganA paNa zubha ane azubha ema be prakAre paDe che. temAM zubha yoganuM lakSaNa e che ke - 1 baMdhanAM kAraNe tarIka kapAya, yoga, pramAda, avirati ane mithyAtva e pAMcane cothA ullAsamAM ullekha thaze temaja enuM vistRta svarUpa tyAM vicArAze. e saMbaMdhamAM atra saMkSepamAM taka rahasyadIpikAnA 72 mAM patra anusAra eTaluM ja kahIzuM ke krodha mAna, mAyA ane lebha e cArene saMga karavA enuM nAma " kaSAya' che. tana, vacane ane mananI pravRtti karavI enuM nAma " yoga ' che viSayo sevavA, madha pIvuM vagerenuM nAma " pramAda " che. hiMsA vagere azubha kriyAnI pravRttiothI na aTakavuM enuM nAma " avirati " che. kevaLa nAmadhArI, deva, guru ane dharmane sAcA deva, sadaguru ane satya dharmarUpe mAnavA tenuM nAma " mithyAtva ' che.
Page #824
--------------------------------------------------------------------------
________________ (745 ullAsa ] Ata darzana dIpikA. sukhAnubandhirUpatvaM zubhayogasya lakSaNam / ( 271) athata sukhane anubaMdha karAvanAre vyApAra "zubha yoga kahevAya che. azubha ganuM lakSaNa - suvAnuzvivasvamazumonA RkSaNapU(272) arthAta duHkhanA anubaMdha karAvanArI pravRtti te "azubha ga" che. A be prakAranA yogenAM anya lakSaNe paNa nIce mujaba nidezI zakAya tema che - prANAtipAtAdiviSayakanivRttizIlatve sati dhrmdhyaanaadyaashryruuphave sumonA kSaNam (ra72 ) prANAtipAtAdiviSayaka pravRttizIlatve sati aartraudrdhyaanaashryrakAratvamajhumazAstha kSArA (274). arthAt hiMsA vagerene lagatI nivRttirUpa temaja dharma dhyAna ane zukula dhyAnanA Azraya rUpa e vyApAra te "zubha yoga" che, jyAre hiMsAdikanI pravRttirUpa ane Arta dhyAna temaja rIdra dhyAnanA AzrayarUpa e vyApAra te azubha ga" che. egonI zubhatA ane azubhatAne AdhAra- kAyAgAdi traNe go zubha paNa hoya che ane azubha paNa hoya che. temanI A zubhAzubhatAne AdhAra bhAvanAnI zubhAzubhatA upara rahelo che. eTale ke zubha bhAvanA pUrvaka yAne zubha udezathI pravRtta ga zubha che ane azubha bhAvanA pUrvaka cAne azubha IrAdAthI pravRtta yoga azubha che. AthI e vAta spaSTa thAya che ke kAryanI upara arthAt karmabaMdhanA zubhAzubhatva upara yoganuM zubhAzubhatva AdhAra rAkhatuM nathI, kemake ema mAnavA jatAM te badhA bhege azubha ja kahevAze, kAraNa ke AThamA vagere guNasthAnakamAM paNa azubha jJAnAvaraNIyAdi karmonA baMdhanuM kAraNa thAya che. azubha kAyika vagere cha gonAM dAMte - hiMsA, corI, abrA ItyAdi kAyika vyApAra azubha kAyavega che, jyAre dayA, dAna, brahmacarya ityAdi kAyika pravRttio zubha kAyayoga che. asatya vacana, sAvadya bhASaNa, mithyAbhASaNa, karkaza vacana ItyAdi azubha vAga che, jyAre nirava evuM satya bhASaNa, mRdu tathA sabhya vacana ItyAdi zubha vAgyeAga che. anya jIvanA ahitanuM, vadhanuM ke evuM aniSTa ciMtana e azubha mane ga che, jyAre anyanuM bhaluM karavAnuM vicAra, bIjAne utkarSa thato joI prasana thavuM ItyAdi zubha mAga che.
Page #825
--------------------------------------------------------------------------
________________ Asrava adhikAra. [ tRtIya zubhAzubha ganAM kAryo- 271mA ane 272mA lakSaNomAM zubha yoganuM kArya sukhane anubaMdha yAne puNyaprakRtine baMdha ane azubha yoganuM kArya duHkhane anubaMdha yAne pApa-prakRtine baMdha che ema je sUcavAyuM che te tatvArtha (a) 6)nA nimnalikhita trIjA cothA sUtrane anusare che - zubha guthA " "azubha giv >> paraMtu atre e prazna jarUra upasthita thAya che ke je pramANe azubha yoganA samaye pahelA vagere guNasthAnakenI jJAnAvaraNIyAdi badhI puNya-prakRtione ane pApa-prakRtione yatha saMbhava baMdha hoya che te ja pramANe zubha yoganA samaye paNa chaThThA vagere guNasthAnamAM puNya, pApa prakRtione yathAsaMbhava baMdha hoya che ja; te pachI zubhayogane puNya-baMdhanA hetu tarIke ane azubha yogane pApa-baMdhanA hetu tarIke alaga alaga nirdeza kare kevI rIte vyAjabI gaNAya? Ane uttara e che ke 271mA ane ra72mA lakSaNemAMnuM kathana ane uparyukta sUtragata vidhAna mukhyatA ane anubhAga-baMdhanI apekSAe vicAravAnAM che. spaSTa zabdomAM kahIe te saMkulezanI-kaSAyanI maMdatAnA samaye thate pega zubha ane saMlezanI tIvratAnA samaye te cena azubha kahevAya che. zubha roganI tIvratAnA samaye puNya-prakRtionA anubhAga (rasa)nI mAtrA adhika ane pApa-prakRtitionA anubhAganI mAtrA alpa niSpanna thAya che, jyAre azubha ganI tIvratAnA samaye ethI viparIta hakIkata che arthAt e samaye pApa-prakRtine anubhAga-baMdha adhika ane puNya-prakRtine anubhAga-bandha alpa hoya che. emAM zubha gathI utpanna thatA puNya-anubhAganI je adhika mAtrA hoya che tenI pradhAnatA svIkArIne zubha ane puNyanA baMdhakAraNa tarIke atra nirdeza kare che. evI rIte azubha yegathI uddabhavatA pApa-anubhAganI je adhika mAtrA hoya che tenI mukhyatA mAnIne azubha gane pApanA baMdhakAraNa tarIke atra nirdeza karAyo che. arthAta lekanI mAphaka zAstramAM paNa pradhAnatA pUrvaka vyavahAra karavAne suprasiddha niyama hevAthI zubha gajanya pApAnubhAganI alpa mAtrA ane azubhaga janya puNyAnubhAganI alpa mAtrAnI upekSA karavAmAM Ave che. AmravanA prakAratarathI bheda AsavanA sAMparAyika ane karyA pathika ema paNa be prakAra paDe che. A be prakAre 1 " prAdhAnya pherA mAnita ". jemake hiMdamAM hiMdIonI mukhyatA hovAthI temanuM saMkhyAbaLa anya aMgreja, IMca, Daca vagere karatAM adhika hovAthI A hiMda hiMdIne deza gaNAya che. ' joke emAM aMgreja vagere bIjI keme paNa vase che. 2 " sAMparAyika' zabda " saMparAya" uparathI baneluM che. saMparAyano "sabarasAt jamA sAma7: tArAcaH " arthAta " AtmAne cAre bAjuthI parAbhava" evo artha tarapArtharAja (pR. 248)mAM sUcavAyo che.
Page #826
--------------------------------------------------------------------------
________________ 947 ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA. AmravanA svAmInI vividhatAne AbhArI che. sakaSAya jIvone sAMparAyika Asrava hoya che, jyAre akaSAyane iryApathaviSayaka yAne airyApathika hoya che. pahelAthI dazamA guNasthAnaka sudhInA cha sakaSAya che, jyAre agyAramAthI te caudamAM sudhInA akaSAya che. sApAyika AsavanuM lakSaNa- sakASAyikatri vadhayogakRtakarmAgamanarUpatvaM sAmparAyikAsravasya lakSagam / athavA saMsAraparibhrAntikAraNakatve sati yathAsambhavaM trividha yogakRtaka gamanarUpatvam / ( 275) arthAt kaSAyathI yukta jIvanA traNa prakAranA vegathI uddabhavatAM karmonA Agamanane "sAparAyika Asava" jANa. anya zabdamAM kahIe to saMsAra paribhramaNanA kAraNarUpa kAyika, vAcika ane - mAnasika e trividha gemAMnA yathAyegya utpanna thatAM karmonA Agamanane "sAparAyika Asava , samaja. pathika AsavanuM lakSaNa- akaSAyakRtatvaMdvisamayasthitikatvayoH satoryathAsambhavaM trividhayogakRtakarmAgamanarUpatvA pathikasya lakSaNam / ( 276) arthAta kaSAya rahita jIve karelA ane be samayanI sthitivALA evA, traNa prakAranA yogemAMthI yathAsaMbhava yoga dvArA uddabhavatA sAtavedanIya karmanA Agamanane "aiyaMpathika Asava' kahevAmAM Ave che. sAMparAyika ane aiyaMpathika karma- sAMparAyikAdi karmanA Aso sahelAIthI samajAya te mATe sAMparAyika kama ane Ipatha - karmanuM svarUpa daSTAMta dvArA vicArIzuM jema havAthI uDelI raja bhInA cAmaDA ke vastra upara paDe to tenI sAthe te coMTI jAya che tema yoga dvArA kheMcAyeluM je karma kaSAyanA udayanA kAraNane laIne AtmAnI sAthe saMbaddha thaIne sthiti kare che te kama "sAMparAyika' che. A karma AtmAne saMparaca karavAmAM arthAt tene parAbhava karavAmAM potAnuM baLa ajamAve che. kerI bhIMtanI upara lAgelA lAkaDAnA goLAnI peThe cagathI AkarSAyeluM je karma kaSAyanA udayane abhAva hovAthI AtmAnI sAthe saMskRSTa thatAM veMta ja alaga thaI jAya che te "Ipatha-karma che. A kamane aiyaMpathika kahevAnuM kAraNa e che ke e karma kaSAya na hovAthI phakta IryA yAne gamanAgamanAdirUpa yoga dvArA baMdhAya che. 1 juo karmasta( gA. 12 )nI TIkA,
Page #827
--------------------------------------------------------------------------
________________ 748 Asava-adhikAra [ tRtIya kaSAyanI maMdatA ane tIvratA anusAra sAMparAyika karma ochI vastI sthitivALuM thAya che ane yathAsaMbhava zubhAzubha vipAkanuM kAraNa paNa bane che, paraMtu kaSAyathI rahita jIva trividha roga dvArA je aMryApathika karma bAMdhe che te kaSAyanA abhAvane laIne nathI vipAkanuM kAraNa banatuM ke nathI be samayathI adhika sthitine prApta karatuM. AthI e phalita thAya che ke traNe prakAranA vega samAna hovA chatAM paNa je kaSAyanI gerahAjarI hoya te upArjita karmamAM sthiti ke rasane baMdha thatuM nathI kemake sthiti ane rasa e ubhayanA baMdhanuM kAraNa kaSAya ja che. AthI mumukSu janee saMsAravRkSanI kharekharI jaDarUpa kaSAyane ja bhasmIbhUta karavA joIe. A samagra vivecanamAMthI niSkarSa e nIkaLe che ke je kAyArika vyApAra kaSAya yukta baMdhamAM kAraNabhUta hoya te vyApAra sAMparAyika karmanA Azra che, jyAre je kAyAdika vyApAre dvArA akaSAyI-kaSAyarahita baMdha thAya te vyApAra airyApathika karmanA Aza che. have sAMparAyika AsavanA bheda vicAravAmAM Ave che. temAM Indriya, kaSAya, agratA ane kriyA ema tenA cAra mULa bheda che. A darekanA anukrame pAMca, cAra, pAMca ane pacIsa bhe paDe che, arthAta tenA ekaMdara ogaNacAlIsa prakAre thAya che. IndriyanuM svarUpa te ApaNe joI gayA chIe. kedha, mAna, mAyA ane lebha che cAra kaSAya che. enuM vizeSa svarUpa AgaLa upara vicAravAmAM AvanAra che. samagra karmonI jALarUpa haMsAdi avate che. e avratane viSe pravRtti thatAM Amravane viSe pravRtti thAya che ane enAthI nivRtta thatAM AsavathI nivRtti thAya che. A hiMsAdinA lakSaNe A ullAsamAM have pachI vicArAze. hAla turata te kriyAnA paccIsa bhedanAM nAme galthakAre enAM ApelAM lakSaNanA krama anusAra nIce mujaba joI laIe. - (1) samyakRtva-kriyA, (2) mithyAtva-kriyA, (3) samAdAna-kiyA, (4) pazikI-kriyA, (5) praga-kriyA, (6) parigraha-kriyA, (7) mAyApratyayika-kriyA, (8) 1 jeke indriyanI pravRtti, avrata ane kriyAnuM baMdhanA kAraNarUpa yAne AsravarUpa thavApaNuM rAga-deSa upara ja avalaMbI raheluM che ane ethI karIne vAstavika rIte rAga-dveSa arthAt kavAya ja sAMparAyika karmanuM baMdha-kAraNa che, te paNa kaSAyathI alagarUpe indriya, atrata ane kriyAne je sAMparAyika AsavarUpe atre ullekha karAyo che te kaSAyajanya kaI kaI pravRtti vyavahAramAM mukhya bhAga bhajave che, saMvaranA abhilASIe kaI kaI pravRttine rokavI joIe ane te mATe kAnA upara dhyAna ApavuM joIe eno syuTa bodha thAya te vAste karAyela che. 2 sarakhA tattavAtha( a. 7 )nuM nimna-likhita sUtra - viSANAlikAH jJAviMzatisAdAH pkA mA ! " 3 atra indriyathI enI rAgadveSa pUrvakanI pravRtti samajavI; kemake kevaLa svarUpa mAtrathI koi paNa indriya karma-baMdhanuM kAraNa thaI zakatI nathI ane indriyonI rAga dveSathI rahita pravRtti paNa kama-baMdhano hetu thaI zakatI nathI. joke A IpathikI kriyA sAMparAdhika kamano Asava nathI topaNa atra badhI kriyAo kapAya ja prerita hovAne lIdhe tene sAMparASika kamastrava tarIke oLakhAvI che te bahulatAnI apekSAe jANavuM arthAta prAyaH tema samajavuM.
Page #828
--------------------------------------------------------------------------
________________ 749 ullAsa ] Ahata darzana dIpikA apratyAkhyAna-kriyA, (9) kAyika-kiyA, (10) adhikaraNa-kriyA, ( 11 ) prASika-kriyA, (12) pAritApanikI-kriyA, (13) prANAtipAta-kriyA, (14) rASTi kI-kiyA, (15) sparzana, pratyayika-kriyA, (16) pratItya-kiyA, (17) sAmate patipAtikIkiyA, (18) svahastakI-kiyA, (19) nisarga-kriyA, (20) vidyAraNa-kriyA, (21) Anayana-kriyA, (22) anavakAMkSa-kiyA, (23) anAbhega-kriyA, (24) Arazmika kriyA ane (25) mithyAdazana-kriyA A pacIsa kriyAonuM svarUpa dhyAnamAM Ave te mATe pratyekanuM lakSaNa vicAravAmAM Ave che. temAM samyaktva-kriyAnuM lakSaNa e che ke jinasiddhagurvAdInAM pUjAnamaskAravastrapAtrAdipradAnarUpavaiyAvRtyAbhivyaGgatve sati samyaktvapravardhanakatvaM samyaktva kriyAyA lakSaNam / ( 277). arthAta jinezvaranI pUjA, siddhane namarakAra, guru pramukhanuM vastra, pAtra vagere ApavArUpa kavaiyAvRjya ityAdi cihanethI spaSTa rIte mAluma paDatI (arthAta deva, guru, citya ane zAstranI pUjApratipattirUpa) ane samyakatvanI puSTi karanArI evI kriyAne "samyakatva-kiyA" kahevAmAM Ave che. A kriyA cethAthI 10mAM guNasthAnaka sudhIne chane heya che. atra samyakatvathI zuddha daranamehanIya (samyakatva-mehanIya)nAM ilikane anubhava samaja. A samyaktva bIjuM kaMI nathI paNa e prazama, saMvega, nirveda, anukazmA ane Astikya e lakSaNethI lakSita (jANI zakAya) evI jIvAdika padArtha viSayaka zraddhA che. jinezvaranuM puSpa, dhUpa, pradIpa, cAmara, chatrAdika yaMgya sAmagrI dvArA pUjana, siddhane namaskAra, AcArya, upAdhyAya ane sAdhuone vasa, pAtra, anna, pAna, zayyA ItyAdi vastuo ApavArUpa temanuM vaiyAvRjya e cihanethI sUcita ane vaLI samyaktvarUpa sadabhAvanI piSaka, sAtavedanIya baMdhanA hetubhUta temaja devAdika gatimAM prAptinA kAraNarUpa evI samyaktva-kriyA che ema tavArtha (a. 6, sU. 6) nI bRhada vRtti (pR. 11 ) uparathI joI zakAya che. AthI viparIta kiyAne mithyAtva-kriyA' jANavI. mithyAtva-kriyAnuM lakSaNa samyaktva kriyAviparItapravRttirUpatvaM mithyAtvakriyAyA lakSaNam / (378). 1 A 25 kriyAonAM nAmo amuka ja kramavAra hovAM joIe evo niyama hoya ema jaNAtuM nathI. vizeSamAM A krama zAnA AdhAre saMthakAre pasaMda karyo che te samAnatuM nathI. 2-3 AnAM lakSaNe A ullAsamAM AgaLa upara ApavAmAM AvyAM che.
Page #829
--------------------------------------------------------------------------
________________ 7pa0 Aava-adhikAra. [ tRtIya arthAt uparyukta samyakatva-kiyAthI ulaTA prakAranI pravRttirUpa kriyA te "mithyAtva-kiyA" jANavI. mithyAtvanI puSTi karanArI A kriyA trIjA guNasthAnaka sudhI saMbhave che. mithyAtva-mehanIya kamanA udayathI sarAga deva, abrahmacArI guru, kuzAstra vagerenI thatI stuti, upAsanA e mithyAtva-kiyA" che. AnA abhigRhIta, anabhigrahIta ane saMdigdha ema traNa prakAre che. jemake 1363 pAkhaDIonI kiyA te prathama prakAra, keI amukane deva tarIke svIkAryA vinAnI prANIonI kriyA te bIje prakAra ane jina-pravacanane viSe eka akSara jeTale paNa saMdeha dharAvanAra vyaktinI kiyA te trIjo prakAra che. samAdAna-kriyAnuM lakSaNa - yogatrayakRtapudgalAdAnarUpatvaM samAdAnakriyAyA lakSaNam / athavA yoganirvRttisamarthapudgalagrahaNarUpatvam / (279) athaoNt traNa prakAranA vega dvArA ATha prakAranA karma-pudgalene grahaNa karavArUpa kiyA te "samAdAna-kriyA " jANavI. athavA te yogane banAvavAmAM samartha evA pudgalenuM grahaNa karavuM te samAdAna-kriyA" che. A lakSaNa tatvArtharAja ( pR. 249)nI nimpana-likhita "vIryAntarAyajJAnAvaraNakSayopazame sati aGgopAGgopaSTambhAdAtmanaH kAyavAGmanoyoganivRttisamarthapudgalagrahaNaM vA saMyatasya sataH aviratiM pratyabhimukhaM samAdAna kriyA" -paMktigata prathama vikalpane anusare che. ene dvitIya vikalpa artha e che ke tyAgI hovA chatAM avirati prati abhimukha rahevuM te "samAdAna-kriyA che, A vikalpamAM sUcavAyela bhavavRtti taraphanuM jhUkavuM e samAdAna-kriyA che evuM A kriyAnuM lakSaNa tatvArthanI bRhadavRttinA dvitIya vibhAga (pR. 12 )mAM nirdezAyuM che. vizeSamAM tyAM anyanA matarUpe ema paNa umerAyuM che ke A samAdAna-kriyA be prakAranI che. jenAthI viSaya grahaNa karAya te "samAdAna " eTale "Indriya' e saMbaMdhI deza-upaghAtaka ke sarva-upaghAtaka vyApAra te samAdAna-kiyA" che. jenA vaDe AThe karmone samudAya baMdhAya tevA prakAranI indriyane vyApArate "sAmudAyikI kiyA che. samAdAna-kiyAne badale keTaleka sthaLe A nAma sUcavAyuM che. A kriyA Inidraya avatavALA jI sAthe saMbaMdha dharAvatI hovAthI e prAce pAMcamAM guNasthAnaka sudhI hoya che. eyapathikI kriyAnuM lakSaNa IryApathakarmakAraNarUpatvamairyApathikI kriyAyA lakSaNam / (280) 1 AnuM svarUpa caturtha u9lAsamAM vicArAze. 2 juo navatara prakaraNanA bhASyanuM 31muM patra,
Page #830
--------------------------------------------------------------------------
________________ vy`y ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA. arthAta IryApatha karmanA kAraNarUpa kriyAne "eNryA pathikI kriyA " jANavI. IryA eTale gamana-Agamana ane patha eTale mArga. gamanAganarUpa kAyAga ane upalakSaNathI vacanaga ane mane. e kamane AvavA mAge che. A saMbaMdhI akaSAyika pravRtti te aiyapathikI kriyA che. A kriyA baMdhAtI ane vedAtI ema be prakAranI che. temAM prathama samaye baMdhAtI ane bIje samaye vedAtI che. vizeSamAM A kriyA agyAramA, bAramA ane temAM guNasthAnake rahelA akaSAyI jIvane yogamAtrathI ja hoya che, A yogane laIne baMdhAtuM sAtavedanIya karma manahara varNa, rasa, gaMdha ane sparzavALuM paraMtu atyaMta rUkSa hoya che jethI karIne prathama samaye e baMdhAya che ane bIje ja samaye enuM vedanA thAya che arthAta e nirjare che. AthI karIne A IryApatha karmanI sthiti mAtra be samayanI ja che. atre e umeravuM Avazyaka samajAya che ke aSAyI jIvane kevaLa sAtavedanIya karmane ja baMdha hoya che; e sivAya anya karmanA baMdha mATe avakAza nathI. yega-kriyAnuM lakSaNa dhAvAvalaganAdirUpakAyavyApAraparuSAnRtAdirUpavAgvyApArAbhidrohAdirUpamanovyAgaraviSayakapravRttirUpatvaM prayogakriyAyA lakSaNam / (28) arthAta dhAvana, vaganAdika kAyika vyApAra, kaThora ane asatya bhASaNa vagere jevA vAcika vyApAra ane IrSA, droha, abhimAna ItyAdi rUpa mAnasika vyApAra te "praga-kriyA " jANavI. arthAta gamana, Agamana ItyAdi ceSTAne lagatI sakaSAya pravRttine "praga-kriyA " samajavI. A kriyA zubhAzubha sAvadya yogavALAne hovAthI pAMcamI guNasthAnaka sudhI prAye hoya che. parigraha-kriyAnuM lakSaNa- __sacittAdidravyeSu mameti mamatvakaraNarUpatvaM parigrahakriyAyA lkssnam ! (282) arthAta sacitta, acitta ane mizra evAM dravyane viSe "A mArUM" e prakAranA mamatvanA kAraNarUpa kriyA te "parigraha-kriyA " jANavI. vizeSamAM dhana, dhAnyAdinuM upArjana karavAmAM ane tenuM rakSaNa karavAmAM mUccha rAkhavI te "parigraha-kriyA che. A kiyA jIva-pArigrahika ane achavapArigrahika ema be prakAranI che. temAM dhAnya Dhora, dAsI vagere sacetana dArthone saMgraha kare te pahelA prakAra che, jyAre vastra, bhUSaNa vagere acetana padArthone saMgraha kare te bIjo prakAra che. 1 devuM. 2 vaLagavuM.
Page #831
--------------------------------------------------------------------------
________________ upara Asava-adhikAra [ tRtIya A uparathI e phalita thAya che ke je kriyA parigrahane nAza na thavA mATe karAya te parigrahikI" che. A kriyA parigrahanA atyAgI chane heya che eTale e pAMcamA guNasthAnaka sudhI heya che. mAyAmatyayika-kriyAnuM lakSaNa- dAmbhikavRttitayA manovAkkAyAnAM pravRttau prerakatvaM maayaaprtyyiziyAthA DhakSaNam ! (283). athata dAMbhika vRtti pUrvakanI mAnasika, vAcika ane kAyika pravRttine viSe preraNArUpa kiyA te mAyApratyayika-kriyA che. mokSanA sAdhanarUpa jJAna, dazanAdinA viSayamAM ThagAI karavI te paNa "mAyA-kriyA che. chaLa prapaMcathI uddabhavatI A kriyAnA be prakAre che. aMdarathI duSTa bhAva heya, paraMtu bahArathI zuddhatAne DALa kare e pramANe pitAne bhAva viparIta paNe dekhADave te "AtmabhAvavaMcana-mAyApratyayikI kriyA " kahevAya che ane e prathama prakAra che. jUThI sAkSI pUravI, beTe lekha lakhI Apa ItyAdi kriyA parabhAvavaMcana-mAyApratyacikI kriyA kahevAya che ane e bIjo prakAra che. prajJApanA (sU. 284)mAM A kriyAne sAtamA guNasthAnaka sudhI ja kahI che. mAyAehanIya karmanA udayanI apekSAe te e navamA guNasthAnaka sudhI saMbhave, paraMtu atra mAyAnI pravRttirUpa kriyA gaNAvI che ane evI pravRtti te sAtamA guNasthAnaka sudhI ja saMghAdikanA kAraNane lIdhe prajJApanAmAM kahelI che. AThamA ane navamA guNasthAnamAM mAyA udayarUpe hoya, paraMtu pravRttirUpe naheya. apratyAkhyAna-kriyAnuM lakSaNa- cAritramohanIyodaye sati sAvadyayogAdiSu prvRttiruuptvmprtyaayAriyAMyA akSaNam (284) arthAt cAritramehanIya kama udayamAM AvatAM saMyamanA vighAtaka sAvadya (pApamaya) AcaraNamAM pravRtti thavI te "apratyAkhyAna-kiyA" jANavI. kahevAnI matalaba e che ke heya vastuomAMaviratimAM pravRtta rahevuM arthAta saMyamaghAtI karmanA prabhAvane laIne pApa-vyApArathI nivRtta na thavuM te A kriyAnuM lakSaNa che. eTale ke A kriyAmAM saMyamaghAtaka kaSAyAdinA pratyAkhyAnane abhAva che. je padArthanA upayogane jyAM sudhI tyAga karAyo nathI tyAM sudhI je atyAgavRtti saMbaMdhI kama prApta thAya che te "apratyAkhyAna-kriyA che. AnA be prakAre paDe che-sajIva padArthone tyAga na kare te "jIva-apratyAkhyAnikI kriyArUpa prathama prakAra che, jyAre ajIva vastuone
Page #832
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA. 53 tyAga na karavo te "ajIva-apratyAkhyAnikI kriyArUpa dvitIya prakAra che. A kriyA avirati ne ja hoya che eTale e cothA guNasthAnaka sudhI ja hoya che. gata bhavamAM je zarIrano tyAga karyo hoya temaja jIvanAM ghAtaka evAM je je zastro taiyAra karyo hoya te te kamIne Asava jIvane A bhavamAM paNa lAgu paDe che, vAste kauna dharmanA mAge saMcaranAre pUrva bhAgamAM taiyAra karelAM sAdhane saMbaMdhI upasthita thatA Asavane tyAga kare joIe. vaLI je je vastuo svane paNa upabhegamAM AvanAra na hoya temaja je sarvathA aprApya hoya tevI vastuone paNa tyAga kara joIe; kemake jyAM sudhI e tyAga na karAya tyAM sudhI te saMbaMdhI kamabaMdha AtmAne niraMtara vatI rahyo che. kAyika-kriyAnuM lakSaNa - vAdaviroSaad #rfriyA RkSA (285) arthAta kAyanI ceSTA te "kAyika-kriyA' jANavI. duSTa bhAvathI prayatna kare, kaI kAma- * vAsanAne mATe udyama kare te "kAyikI kriyA che. A be prakAranI che. mithyASTi temaja avirati samyagdaSTi jIvonI uThavuM, besavuM, cAlavuM, sUvuM, uMcakavuM, mUkavuM ItyAdika kriyAo je kamabaMdhanA kAraNarUpa heI sAvadya che te "anuparata kAyikI kriyA " kahevAya che ane e atra nidezela prathama prakAra che. azubha gavALA ane indriyanA iSTa vize maLatAM harSa (rati) ane aniSTa viSaye prApta thatAM zoka (arati) thAya te indriya saMbaMdhI kriyA temaja anindriya saMbadhI arthAt azubha mananA saMkalpa dvArA mukti-mArga tarapha duvyavasthita evA pramatta muninI kAyika kriyA e baMne "duprayukta kAyikI kiyA" kahevAya che. A kAyikI kriyA kaSAyanA udayavALA sarva kAyogI chane hoya. emAM pahelI jAtanI kAyikI kriyA avirata sudhInA ane eTale ke cothA guNasthAna sudhI ane bIjI anupayegI munine paNa eTale ke chaThThA guNasthAna paryata heya. vicArasAra (?)mAM te A kriyA dazamAM guNasthAnaka sudhI kahelI che, paraMtu sthAnAMga ane prajJApanAmAM te chaThTha guNasthAnaka sudhI kahelI che. adhikaraNa-kriyAnuM lakSaNa- khaDgAdinirvartanarUpatvamadhikaraNakriyAyA lkssnnm| ( 286) arthAta taravAra vagere zae banAvavAM te " adhikaraNa-kriyA " che. jethI AtmAnuM durgati prati prasthAna thAya-jene laIne AtmA narakAdi gatine adhikArI bane te "adhikaraNa" kahevAya che. jIva-ghAta thAya tevuM AcaraNa ke khadi zastra adhikaraNa che. pitAne deha paNa hiMsAnuM sAdhana banI zakatA hovAthI adhikaraNa che. Ane A 1 avirata, viratithI rahita, 95
Page #833
--------------------------------------------------------------------------
________________ u54 Asava-adhikAra [ pratIya lagatI kiyA te "adhikaraNa-kriyA che. A kriyA bAra kaSAyanA udayavALA jIvane heya eTale navamAM guNasthAnaka sudhI hoya, enA (1) nirvartana-adhikaraNa-kriyA ane (2) saMjana-adhikaraNa-kriyA ema be bhede che. temAM vaLI mULa guNa ane uttara guNa evA prathama prakAranA be avAMtara prakAre che. dArikAdi zarIranuM niSpAdana (racavuM) te mUlaguNanirvatAdhikaraNa-kriyA che. hAtha, paga vagere avayanuM nirvatana te "uttaraguNanirvatanAdhikaraNa-kiyA" che, athavA taravAra, bhAle vagere taiyAra karavAM te "mUlaguNanirvatanAdhikaraNa-kriyA " che, jyAre evAM zastrone ujavaLa karavAM, tIkSaNa banAvavAM, tenI dhAra kADhavI ane tema karI pANI caDhAvI hatyA karavA mATe taiyAra karavAM te "uttaraguNanirvatanAdhikaraNa-kiyA " che. pahelAM taiyAra karelAM dhanuSya vagere hathiyAranAM ane paraspara joDavAM te "saMjanAdhikaraNa-kriyA che, prASikI kriyAnuM lakSaNa mArarthava vikipAyA akSaNam (287) arthAta matsaratAnA kAraNarUpa kriyA te "prASikI kriyA" che. AnuM bIjuM nAma "prAdeSikI kriyA che. kodhAdinA AvezathI A kriyA uddabhave che, vAste e navamAM guNasthAnaka sudhI hoya. prajJApanAmAM cAre kaSAyene rAga-dveSarUpe gaNelA che te apekSAe cAre kaSAdayI jIvane paNa e kriyA saMbhave che. A kriyAnA be bhede cheH (1) jIva-prAaSikI ane (2) acha- prASikI. temAM putra, patnI, pADosI vagere cha upara dveSa karavA pUrvakanI kiyA te prathama bheda che, jyAre pitAne pIDA karatA evA kAMTA, patthara vagere ajIva padArtha upara dveSa thAya te bIje bheda che. pAritApanikI kriyAnuM lakSaNa suaovAnastraparva tivinivAra kriyApA rakSaLA (28) arthAta pitAnI jAtane ke parane satAvavA (pitAne ke pArakAne ) pIDA utpanna karavI te "pAritApanikI kriyA " jANavI. A kriyA bAdara kaSAyanA udayavALA ne hoya eTale ke navamAM guNarathAna sudhI hoya. A kriyAnA svahasta pAritApanikI ane parahasta-pAritApanikI ema be bhede che. temAM putra, patnI vagerene viyoga thatAM pitAne hAthe mAthuM pheDavuM, chAtI kuTavI ItyAdi rUpe athavA bIjAnA zarIrane tema paritApa (saMtA5) upajAva te prathama prakAra che. A kriyA bIjAne hAthe karAvatAM te bIjA prakAranI gaNAya. A saMbaMdhamAM navataprakaraNanA bhASyanA 3rama patramAM evuM kathana che ke putrAdikanA viyogathI duHkhI thate jIva pitAne ke pArakAne hAthe pitAnI chAtI kuTe, mAthuM UDe to te "svapAritApanikI kriyA che ane je putra, ziSya vagerene tADana-tarjana kare che te "papAritApanikI kiyA" che,
Page #834
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] prANAtipAta-kriyAnuM lakSaNa-- pramattayogAt prANAtigatarUpatvaM prANAtipAtakriyAyA lakSaNam / ( 281 ) arthAt pramatta vyApArane laIne (apavatanIya AyuSyavALA jIvanA) prANAnA nAza karavA te 'prANAtipAta-kriyA' che. A kriyA avirata jIvAne hAya che eTale ke e pAMcamA guNutthAna sudhI hAya che. vizeSamAM jIvane ghAta thAya te ja A kriyA lAge, nahi tA nahi. AnA paNa be prakAra che. paryaMtanA zikhara uparathI paDIne maravuM, zasrAdi vaDe ApaghAta karavA, nadI vageremAM DUbI maravu, Aga lagADI baLI maravu', peAtAne hAthe ke pArakAne hAthe peAtAnA prANa gumAvavA te 'svaprANAtipAtakriyA" rUpa prathama prakAra che; jayAre mAha, lAbha ke kAdhanA AvezathI peAtAne hAthe anyanu khUna karavuM ke pArakA pAse khUna karAvavu te ' paraprANAtipAta-kriyA 'rUpa bIjo prakAra che. AnA bAhya svahi'sA ane Abhyatara vahiMsA ema paNa be prakAre paDe che ema prastuta graMthakAra sUcave che. temAM zasrAdi dvArA peAtAnA bAhya prANAnA peAtAne hAthe nAza karavA te prathama prakAra che, jyAre mAhanIyAdi karmo dvArA aMtarAtmAne pratisamaya saMsAra sAthe bAMdhatA rahevuM-tene gurukarmI anAvavA te dvitIya prakAra che. Ahuta darzana dIpikA; dArdikI kriyAnuM lakSaNa- azvAdicitrakarmakriyAdarzanArthe gamanarUpatvaM dASTikyA: kriyAyA GkSaNam| ( 260 ) paMpa arthAt gheADA vagere citra kamane jovA mATe javu` te ' dAqhikI kriyA ' samajavI. rAga pUrNAMka rUpa jovAnI vRtti te A kriyA che, sarAga dRSTithI sacetana padArthane dekhatAM jemake rRpAdinA nagaramAM praveza, mallAnu' yuddha, sAMDhamArI vagerenuM darzana karatAM je kriyA lAge te 'jIva-danakriyA ' che, jyAre rAgA cittathI devakula, sabhA, paraba, jalAzaya vagere ajIva padArthA prati daiSTipAta karavA e ' ajIva-inakriyA ' che. A kriyA sakaSAyI netrandriyavALA jIvAne hAya arthAta e dazamA gurusthAna sudhI saMbhave che. sparzanapratyayika kriyAnuM lakSaNa-- rAgAdinA jIvAdInAM spRzato yA kriyA tatkaraNarUpatvaM sparzapratyakikriyAyA lakSaNam / ( 291 ) ? arthAt rAgAdi pUrvaka jIvAdinA sparzI karavA te * spanapratyayika kriyA ' che, jyAre e viSe pUchaparacha karavI te ' pRSTikI kriyA che. A pramANe tra be kriyAe ekatra raju karAya
Page #835
--------------------------------------------------------------------------
________________ 756 Asava-adhikAra [tRtIya che tenuM kAraNa e che ke dughiAnA smRSTika ane pRSTikA ema saMskRtamAM be rUpAMtara thAya che ane tenuM anna sucana che. juo navatattvaprakaraNanA bhASyanuM 33 muM patra. A spazana-kriyAnA paNa be prakAre che. jemake strI, puruSa ke napuMsakanA aMgane rAga, TheSa ane meDathI grasta jIvane hAthe thate sparza te "jIva-sparzana kiyA " che, jyAre mRganA roma, vastra vagere ajIva padArthanA rAgAdi pUrvaka spazarUpa kiyA te "ajIva-spazana kriyA" che. e pramANe jIva ane ajIva saMbaMdhI sarAga pRcchanA te anukrame "jIva-pRSTikI" ane "achavapRSTikI " kriyA che. A kriyA sarAga jIvane hovAthI e dazamAM guNasthAnaka sudhI saMbhave che. pratItya-kriyAnuM lakSaNa jIvAdInAzritya yA kriyA tatkaraNarUpatvaM pratItyakriyAyA lakSa. jam ! (222) arthAta jIva-ajIva AzrIne karAtI je kiyA kamanA upAdAnarUpa che te "pratItya-kriyA' jANavI. anya prANInA nimittathI rAga-dveSa thAya te "jIva-mAhityakI" ane thAMbhalA sAthe mAthuM aphaLAtAM, bAraNAnI Thokara vAgatAM ema ajIva viSayaka nimitta maLatAM je rAga TheSa udbhave te "ajIva-pratityakI kriyA' jANavI. A pramANe A kriyAnA be bheda che. Ane pratyaya-kiyA" paNa kahevAmAM Ave che. navAM pApakArI adhikAraNene uddezIne potAnI buddhi anusAra te taiyAra karavAM e AnuM lakSaNa che ema tasvAthanI bRhad vRttinA dvitIya vibhAga (pR. 12) uparathI jaNAya che. navatavaprakaraNanA bhASyanA trIsamAM patra pramANe pUrvanA pApamAM upAdAna-kAraNarUpa adhikaraNane zrIne udbhavatI kriyA te "prAhityakI' che. sAmanepanipAtikI kriyAnuM lakSaNa ___ harSavazAdazvarathAdikaM zlAghayato yA kriyA tatkaraNarUpatvaM sA. mitta nivAraNAra zivAyA rakSaNam (223). arthAt harSane vaza thaIne ghaDA, ratha vagerenI prazaMsA karavI te "sAmatepanipAtikI kriyA " che. samantAeTale cAre bAjuthI ane upanipAta eTale AvI maLavuM. je kriyA dvArA cAre bAjuthI loko AvI bhegA thAya te "sAmatopanipAtikI kriyA che. AnA paNa be prakAre che. keI sAre gheDa, hAtho vagere lAvyuM hoya ane te jovA mATe leke ekaThA maLe tyAre tenI prazaMsA thatI sAMbhaLI tene mAlIka rAjI thAya ane ke kheDa khAMpaNa kADhe te gusse thAya. A pramANe 1 " pADucciyA ya kiriyA iti pratItya pUrva pApopadAnakAraNamAzritya niSpannA
Page #836
--------------------------------------------------------------------------
________________ 7pa7 ullAsa 1 Ata darzana dIpikA. sacetana padArtha para lekenuM bheguM maLavuM ane te dvArA rAga-dveSanI puSTi thavI te prathama prakAranI "jIvasAmatipanipAtikI' nAmanI kriyA che. evI rIte pradarzana vagere ajIva padArtho jovA bhegA thayelA lekane mukhe prazaMsA ke nindA sAMbhaLI zagI ke dveSI banavuM te "avasAmajopanipAtikI" nAmanI bIjA prakAranI kriyA che. moTe bhAge AvI kriyArUpa Asrava kautuka dekhADanAra, khela tamAzA karanArA cho paratve saMbhave che eTale ke AraMbhAdinA atyAgI ne A Asava heya arthAt e pAMcamAM guNasthAnaka sudhI hoya che. tAvArtharAja (pR. 250) temaja tatvArtha (a. 6, sU. 6)nI vRtti ( 12 ) pramANe strI, puruSa, pazu vagerene javA AvavAnI jagyA upara mala, mUtra vagerene tyAga kare te "samatAnupAtana-kriyA " che. pramatta saMyatanA bhejana, pANI vagere AchAdita na hoya tyAre saMpAtima jaMtuonA cAre bAjunA upanipAtathI te jatuone nAza thAya. A kiyA " sAmatepanipAtikI" kahevAya che ema samayasAranI jJa TIkAnA 16 mAM pUTha uparathI jaNAya che. vaLI ghI, tela vagerenAM vAsaNo ughADAM rAkhavAthI temAM trasa jevo AvIne paDe; ethI je kiyA lAge tene paNa atra, samAveza samaja. svAhastikI kriyAnuM lakSaNa svahastagRhItajI vAdinA jIvaM mArayato yA kriyA tatkaraNarUpatvaM vAritakathAH zivAyA akSaNam I (ra14) arthAta pitAne hAthe grahaNa karela jIvAda dvArA jIvane haNavA rUpa kiyA karavI te "svAhastikI kriyA che. pitAne hAthe ja jIvane ghAta kara vagere kriyA te "svAhastikI kriyA kahevAya che. tenA be prakAre che. sajIva padArtha vaDe pitAne ke pArakAne haNavA te jIva-svAhastikI ane pitAnA hAthamAM rahelA taravAra vagere ajIva padArtha dvArA tema karavuM te ajIva-svAhastika kiyA ema be prakAre jANavA. tItara jevA koI jIvane pitAnA hAthamAM rAkhI te dvArA bIjA jIne marAvavA ke bilADI dvArA uMdarane marAva ene paNa A kiyAmAM samAveza thAya che. A kiyA pAMcamA guNasthAna sudhI saMbha che. tatvArtharAja (pR. 250) pramANe te je kriyA bIjAne karavAnI hoya te pita karI levI tenuM nAma "svAhastikI kriyA che. A vAtane tAvArthanI bRhada vRtti (bri. vi. pU. 13) samarthita kare che. 1 A rahyo e ullekha -- " pramattasaMyatAnAM bhaka nAdAvanAcchAdita sampAtimasatyAnAM samantAdu pnipAsa thavA "
Page #837
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ vatAya 7pa8 Asava-adhakAra. nisarga-kriyAnuM lakSaNa yantrAdinA jovAjIvAn nisRjato yA kriyA tatkaraNarUpatvaM naisargikyAH kriyAyA lakSaNam / athavA 'pApAdAnAdinA prvRttivishessaayugamAravam ! (22) arthAt yaMtra vagere dvArA jIva ane ajIvane dUra karavA rU5 kriyA te athavA pApanA grahaNa dvArA je pravRttine svIkAra kare te "naisargikI (naiSTikI) kriyA " samajavI. arthAta pApakArI pravRttine mATe anumati ApavI te A "nisarga-kriyA " che. prathama lakSaNa anusAranI A naisagikI kriyAnA be prakAre che. yaMtra vagere dvArA kuvAdimAMthI jaLa kADhavuM te jIva nisargakrayArUpa prathama prakAra che, jyAre dhanuSyamAMthI bANa phUMkavuM, baMdukamAMthI geLI choDavI ItyAdi achavanisarga-kriyArUpa dvitIya prakAra che. athavA suputra ke suziSyane kADhI mUkavA te prathama prakAra che, jyAre eSaNIya (nirdoSa) AhAradine tyAga kare te dvitIya prakAra che. A kriyA pAMcamA guNasthAnaka sudhI hoya che. vidAraNa-kriyAnuM lakSaNa- acAritavAna ghArAnaparavaM virAtriAghA graMkSaLA (266) arthAt anya karelAM pApane eTale ke kukarmone prakAza kare te "vivAraNa-kriyA' jANavI. kahevAnI matalaba e che ke keinA achatA dUSaNane prakAza karI tenI pratiSThAne nAza kare te "vidAraNa-kriyA che. jIva ke ajIvanuM vidAraNa karavuM te paNa A kriyAnuM lakSaNa che eTale e daSTie enA be bheda che. Ane badale vaitANikI kriyAne paNa keTaleka sthaLe ullekha che. vitAraNa eTale ThagavuM, chetaravuM te. kapaTa pUrvaka thatI kriyA te "tAraNikI kriyA che. enA be bhede che. jemake jIva saduguNI hoya te paNa ThagavAnA IrAdAthI tene durguNa kahe athavA enI kahelI vAtamAM mIThuM maracuM bhabharAvIne vAta karavI eTale sAMbhaLanArane UMdhI ja rIte samajAve te "jIvatAraNikI kriyArUpa 1 sarakhA tatvArtharAja (pR. 250 )gata nimnalikhita paMktiH-- * vAlAbhArikRttivizeSAjyanujJA nikriyA ! " ghaNuM vakhatathI pravartelA papadarzita pApakArI kAryamAM bhAvathI anumati ApavI te sRSTinI' kriyA che e navatAprakaraNanA bhASyanA trIsamA patramAM ullekha che. 2 AnuM apara nAma "naiSTikI " paNa che. nisarjana eTale kADhavuM, pheMkavuM, tyAga karavo.
Page #838
--------------------------------------------------------------------------
________________ 7pa0 ullAsa ] Ata darzana dIpikA. prathama prakAra che. ajIva vastunA je guNa ke deza na hoya te chatAM chetaravAnI buddhie te kahevA te "achava-tAraNikI " kriyArUpa bIjo prakAra che. marmaghAtaka vacane uccAravAM, khATuM kalaMka caDhAvavuM ke jethI sAmAnuM hadaya bhedAya, kaLa paDe evI beTI khabara ApavI, taravArathI be bhAga karavA ItyAdi kAryothI A kriyA saMbaMdhI AzrAva lAge, A kriyA bAdara kaSAyanA udayavALAne hoya eTale ke e navamAM guNasthAna sudhI hAya. Anayana-kriyAnuM lakSaNa AnayanaM samuddizya svaparaiH kriyAkaraNarUpastramAnayana kriyAyA kSaNam ! (217) arthAt kaI vastu lAvavAnA uddezathI pitAnI meLe ke anya dvArA te mATe je pravRtti karavI te "Anayana-kiyA" che. maMgAvelI vastu sajIva ke nijIva heya te pramANe "jIva-AnAthanI " ke "ajI-AnayanI 'nA nAmathI A kriyA oLakhAya che eTale A pramANe enA be prakAre che. navatatvaprakaraNanA bhAgamAM enA svarUpa paratve kahyuM che ke A kriyA jinezvaranI AjJAnA ulaMghana pUrvaka pitAnI buddhithI sajIvAdi padArthone maMgAvavAthI lAge. e pAMcamAM guNasthAna sudhI heya. A kriyAne badale "AjJA vyApAdikI kriyA ane tatvArtharAja (pR. 250)mAM ullekha che. cAritramehanA udayathI niyama pALI zakAya tema na hovAthI jinapraNIta zAthI viruddha prarUpaNA karavI te A kriyAnuM lakSaNa che. A saMbaMdhamAM evuM paNa kathana najare paDe che ke jIvane AjJA karatAM "jIva-AjJAnikI' ane ajIvane AjJA pharamAvatAM ( jAdugara jevAne) "achava-AjJAnikI" kriyA saMbhave. anavakAMkSa-kriyAnuM lakSaNa jinoktakartavyavidhiSu prmaadvshto'naadrruupsvmnvkaangkssdivAyA kSaNam (18) arthAt jinezvare prarUpelAM kAryonI vidhimAM (sava paranA hitane viSe) pramAdane vaza thaI anAdara kare te "anavakAMkSa-kriyA " jANavI. dhUrtatAthI zAstrokta vidhine anAdara kare ene paNa A kriyAmAM samAveza thAya che ema tattvArtharAja (pR. 250 ) uparathI jaNAya che. pitAnA ke pArakAnA hitanI apekSA vinA A leka ane paraleka ema ubhaya leka viruddha corI, parastrIgamana ItyAdi AcaraNe
Page #839
--------------------------------------------------------------------------
________________ 760 Asrava adhikAra. [ tRtIya karavAM te sva-anavakAMkSA ane para-anavakAMkSA ema e prakAranI kriyA che. emAM khAdara kaSAyane udaya nimittarUpa DaeNAvAthI e navamA guNasthAnaka sudhI hAya che.` anAbhAga-kriyAnuM lakSaNa-- adRSTvA'pramRjya ca bhUmau vastrapAtrAdyAdAnanikSepAdirUpatvamanAbhogika kriyAyA lakSaNam / athavA upayogarAhityena kriyAyAM prvRttijAnavaram ! ( 266 ) arthAt joyA vinA ane bhUminu pramArjana karyAM vagara vasra, pAtra vagerene levA mUkavArUpa kriyA karavI te * anAlegika kriyA ' jANavI. anavekSita ane apramArjita sthaLa upara zarIra rAkhavuM te paNa A kriyAnuM eka aMga che, athavA upayoga vagara kriyA karavI te paNa 'anAleAgika kriyA' che. anAbhAga eTale upayAga rahitapaNu upayAga vinA pramAnAdi karyA vinA vastra, pAtra ityAdi levAM mUkavAM te 'anAyukta AdAna-kriyA' che, jayAre upayAga rahitapaNe prama nArdi karI vastrAdinI le mUka karavI te ' anAyukta pramAna kriyA' che. A kriyA jJAnAvaraNu karmInA udayathI sakaSAyI jIvane hAya che eTale e dazamA guNusthAnaka sudhI saMbhave che. AraMbhika-kriyAnuM lakSaNa-- chedana-bhedana- tADana tarjanAdi karmaviSayaka prvRttikrnnruuptvmaarmbhyiAyA hakSaLam / (300) arthAt chedana, bhedana, tADana, tarjana ityAdi kriyA viSayaka pravRtti te ' Araki kriyA ' jANavI. dAkhalA tarIke pRthvIkAyAdi jIvAnA upaghAta karanAra khetI AdinA AraMbha karavA, ghAsa vagere iMdavAM ityAdi AraMbhika kriyA ' che. bhAMgavA, phADavA ane ghAta karavAmAM pote jAte rasa levA ane anyanI tevA prakAranI pravRtti joine rAjI thavu te 'Ara'bha--kriyA' che ema tattvArAja (pR. 250)mAM sUcavAyuM che. jIvanI ghAta karavA rUpa pravRtti te 'jIva-AAraMbhikI' ane citra vageremAM AlekhelA jIvane dhAta karavA rUpa pravRtti te ' ajIva-AraMbhikI kriyA ' che. mithyAdanakriyAnuM lakSaNu-- arhatapravacanoktamArgAd viparItamArge satataprayANapUrvaka kusAdhuku devAcarita RvAyA anumodanarUpatvaM mithyAdarzana kriyAyA lakSaNam / ( 302 ) sUcave che, ' 1-2 A vicAraNIya che, kemake guNazreNimAM pramAda hAtA nathI ' ... ema prastuta graMthakAra
Page #840
--------------------------------------------------------------------------
________________ 761 ulAsa ]. Ata darzana dIpikA. arthAta jina-pravacanamAM prarUpelA mArgathI sadA viparIta raste javuM temaja sAdhu, kudeva vagerenI kriyAnuM anumodana karavuM te "mithyAdarzana-kriyA" jANavI. jina-pravacanathI viparIta zraddhAna karavuM, viparIta prarUpaNa karavI ityAdine A kriyAmAM samAveza thAya che. kahevAno matalaba e che ke mithyAtvIne anukULa pravRtti karavA ke karAvavAmAM rasa letI vyaktine tuM ThIka kare che ityAdi kahI prazaMsAdi dvArA tene mithyAtvamAM daDha karavI te "micyodazanakiyA' che. anyatra AnuM svarUpa juduM ja jaNAya che. jemake vizvamAM je vastuo je svarUpe vidyamAna hoya tene te svarUpe na mAnatAM tethI viparIta rUpe mAnavI te "micchAdarzana-pratyayikI kriyA " che. AnA be prakAre che. jemake vidyamAna padArthone sakarUpe mAne, paraMtu tenA keTalAka guNa paryAyane viparIta rUpe mAne. dAkhalA tarIke keTalAka dArzanike AtmA dehavyApI che ema mAnavA chatAM AtmA aMguThAnI parvarekhA pramANa vyApta che athavA kevaLa eka taMdula jevaDe ja che e pramANe nyUna mAne ane keTalAka AtmA sarvavyApI che, pAMcase dhanuSya jeTaluM che ityAdi rUpe adhika mAne te "UnAtirikta mithyAdarzana pratyayikI kriyA che. jemAM vidyamAna padArthane sarvathA niSedha kare- jemake AtmA che ja nahi ema mULamAM ja kuhADo lagAve tenI A mAnyatA "tadvayatirikta (te bethI judI) mithyAdarzana-pratyayakI kriyA "nA nAmathI oLakhAya che. A kriyA samyakatva-mehanIya sivAya darzana-SakanA udayathI hAya, mATe A trIjA guNasthAna sudhI heya. pacIsa kriyAonA nAmolekhane krama- prastuta granthakAre pacIsa kiyAonAM nAmane nirdeza karyo nathI, paraMtu temaNe eka pachI eka kriyAnuM lakSaNa nirdezya che. e uparathI phalita thato kama ApaNe 748mA temaja 74mA pRSThamAM joI gayA chIe. A krama kayA granthane AdhAre jAya che te samajAtuM nathI. navatatvaprakaraNa (gA. 22-24)mAM te nIce mujabane kama jovAya che:-- (1) kAyikI, (2) AdhikaraNikI, (3) prASika, (4) pAritApanikI, (5) prANAtipAtikI, (6) AraMbhikI, (7) pArigrahikI, (8) mAyApratyayikI, (9) mithyAdarzanapratyayikI, (10) apratyAkhyAnikI, (11) daSTikI, (12) spaSTikI (athavA pRSTiko), (13) prAhityakI, (14) sAmate nipAtikI, (15) suSTikI (athavA naizvikI), (16) svAhastikI, (17) AjJApanikI, (18) vedAraNikI, (19) anAgikI, (20) anavakAMkSA--pratyacikI, (21) prAyogikI, (22) sAmudAyikI, (23) *premikI, (24) "heSikI ane (25) airyApathikI. 1-2 A konI konI mAnyatA che tene nAme lekha mArA jevAmAM Avyo nathI. 7 cAra anaMtAnubaMdhI kaSAya, mithyAtva-mehanIya ane mizra mehanIya. 4-5 A bene badale zrIgaMdhahastI munirane samyaktva-kriyA ane mithyAtva-kriyAno ullekha 96
Page #841
--------------------------------------------------------------------------
________________ 762 Asava-adhikAra. [ tRtIya A paikA pahelI ATha kriyAonAM nAma 22 mI gAthAmAM, tyArapachInI AThanAM 23 mImAM ane bAkInI navanAM 24 mImAM ApelAM che, tatvArtha (a. 6, sU. 6)nA svapajJa bhAgya (pR. 11 ) tarapha daSTipAta karatAM jaNAya che ke tyAM pAMca pAMca kriyAonAM pAMca paMcake che. jemake (1) samyatva, (2) mithyAtva, (3) proga, (4) samAdAna ane (5) IryApatha; (6) kAya, (7) adhikaraNa, (8) pradeSa, (9) paritApana ane (10) prANAtipAta, (11) darzana, (12) sparzana, (13) pratyaya, (14) samantAnupAta ane (15) anAga (16) svahasta, (17) nisarga, (18) vidAraNa, (19) Anayana ane (20) anavakAMkSA (21) AraMbha, (22) parigraha, (23) mAyA, (24) mithyAdarzana ane (25) apratyAkhyAna. prajJApanAnA bAvIsamA padamAM navataravaprakaraNagata kAyikIthI apratyAkhyAnikI sudhInI daza ja kriyAo pAMca pAMcanAM be paMcaka tarIke gaNAvAyelI che. sthAnAMgamAM bIjA sthAnanA pahelA uddezakamAM-sAThamA sUtramAM babbe kriyAonAM agyAra yuene nirdeza nIce mujaba cheH (1) kAyikI ane AdhikaraNikI; (2) prASikI ane pAritApanikI, (3) prANAtipAnikI ane apratyAkhyAnikI; (4) AraMbhikI ane pArigrahikI; (5) mAyApratyayikI ane mithyAdarzanakhatyayikI, (6) daSTikA athavA daSTinI ane puSTikA, pRSTinI, smRSTikA athavA pRSTinI; (7) prAtatyakI ane sAmatepanipAtikI; (9) svAhastikI ane naSTikI; (9) AjJAnika athavA Anayana ane vAriNI, (10) anAgapratyayA ane anavakAMkSapratyayA; ane (11) premapratyayA ane deSapratyayA. AsavanA kara bhedanuM sUkSma avalokana thaLa daSTie AsavanA ghaNAkharA bheda bhinna na jaNAtAM eka sarakhA jaNAya che. jemake Indriya-AsavamAM nendriya viSayaka dASTikI kriyA ane sparzanendriya viSayaka pRSTikI kriyAne aMtarbhAva thAya che. cAre kaSAye premikA, kaeNSikI, prAASikI ane mAyA-pratyayikI kriyAomAM yathAgya aMtargata thAya che. pAMce ane sAmAnya rIte vicAra karatAM apratyAkhyAnikI kriyAmAM ane vizeSa vicAra karatAM prathama hiMsArUpa A vratane prANAtipAtikI kriyAmAM ane pAMcamA aparigraharUpa avratane pArigrAhikI kriyAmAM samAveza thaI zake che. traNe je paikI kAyAga karyo che. A samyaktva-kriyAno svAmI sAmAnya rIte sarAga chava hovAthI Ane atra premikA' arthAta 1 premapratyaya' kahI che. evI rIte mithyAtva-kriyAnA abhigRhIta, abhiniviSTAdi mithyAdaSTi svAmI hovAthI ene atra * deSikI ' yAne ' SapratyayA ' kahI che. A pramANe navatavaprakaraNanA bhASyanA 31mA patramAM ullekha che. 1 ra79 mA satramAM prathama paMcakane ane 284 mA sUtramAM dvitIya paMcakane nirdeza che. 2 taravArthamAM 39 bheda sUcavAyA che, jyAre navataravaprakaraNanA bhASya (gA. 78 )mAM 42 sUcavAyA che.
Page #842
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] AhaMta darzane dIpikA. 763 kAyikI kriyAmAM ane bAkInA be ego prAyogikI kriyAmAM aMtargata thaI zake che. A pramANenI hakIkata vaLI keTalIka kriyAone paNa lAgu paDe che. jemake prAyogikI kriyAmAM kAyikIne aMtarbhAva thAya che. prASikI ane zreSapratyayikI eka jaNAya che. A pramANe sthUla avalekana anusAra te Asava-tatvanA kara de paraspara bhinna jaNAtA nathI, paraMtu sUkama daSTie vicAratAM temAM bheda spaSTa rIte jaNAya che. jemake nendriyane Asava Indriyanimittaka che, jyAre dASTikI kriyAne Asava te kiyAnimittaka che ItyAdi. juo navataravaprakaraNanA bhASyanuM upAdhyAya zrIyazodevakRta vivaraNanuM 36 muM patra. sthAnAMga ( sthA. 2, u. 1, sU 60 )mAM sarva kriyAone kamapugalanA grahaNanA kAraNanI mukhyatAne lakSyamAM rAkhIne ajIva-kriyAo kahI che, jyAre vicAra sAra (?)mAM jIvanA pariNAmanI pradhAnatAnI apekSAe jIva-kriyAo kahI che ane jIvanI tattvazraddhAna, mithyAtvabhAva, mizrabhAva ane sabhyatvabhAve pariNati e jIva-kriyA gaNavAyelI che. . gati AzrIne AsavanA bheda- naraka-gatimAM airyApathikI kriyA sivAyanA sarva eTale 41 bheda hoya che. aiyapathikI kriyA kevaLa nimittaka che ane e yoga kaSAyathI rahita evA avAramA guNasthAnathI yathA khyAta cAritranA saddabhAve hoya che. AvuM cAkhyAta cAritra nArakane heya nahi, mATe ene airyApathikI kiyA saMbaMdhI Asava paNa na hoya. arthAt nArakane pAMca Indriya, cAra kaSAya, pAMca avrata, traNa vega ane covIsa kiyA ema ekatAlIsa Asava-bhede heAya. tirya-gatimAM temaja devagatimAM paNa A ja pramANe 41 bhede hoya che. manuSya-gatimAM betAlIse betAlIsa hoya che, kemake e gatimAM te yathAkhyAta cAritra hoya che, anya gatimAM ene saMbhava ja nathI indriya AzrIne AsavanA bheda- ekendriyamAM trIsa bhede saMbhave che. dArSi kI kriyA nendriyavALA jIvane heya. prAtIyakI, AyanikI, sAmatapanipAtikI ane AjJA agikI e cAra kriyAo dIrghakAlikI saMjJAvALA vacanagIne heya. ekendriyamAM netra-darzana ane vacanagane abhAva che eTale A pAMca kriyAone temAM abhAva che. vaLI uparyukta kAraNa anusAra aryA pathikI kiyAne paNa temAM bhAva che. indriya-AsavamAM kevaLa sparzanendriya saMbaMdhI ja Asava che ane trividha vegamAM kevaLa kAyAga viSayaka ja Asrava che. eTale ke Indriya-Asava 1, kaSAya-Asava 4, -Asava 1, avrata-Asava 5 ane kriyA-Asava 19 ema kule 30 Aave che. zrIndriyamAM A uparAMta rasanendriya-Asava ane vacanogaAsava e be vadhAre hoya eTale badhA maLIne 32 Asa 1 sthAnAMga ( sU0 60 )nI TIkAnA 40mA-41mA patramAM kahyuM paNa che ke "da lai zaviDaLassSArarAvakSavADajAgiar,-... zA sajIva gi : tAriNItA nI vavArakAvALA zAriti ! '
Page #843
--------------------------------------------------------------------------
________________ 764 Asrava-adhikAra. || AtIya che. trIndriyamAM A uparAMta dhrANendriya-Asava hoya eTale ekaMdara 33 Aso che. caturindriyamAM A 33 uparAMta nendriya-Asava ane dASTi kI kriyA e be vadhAre Aso hoya arthAt kula 35 che. paMcendriyamAM garbhaja manuSyane badhA (42) A heya. kAya AzrIne Asava-bhedo pRthvIkAya, aSkAya, tejarakAya, vAyukAya ane vanaspatikAya ekendriya kahevAthI e pratyekane trIsa trIsa Asa heya. tra-kAsamAM manuSya AzrIne betAlIsa hAya, jyAre bAkInA jemAM yathAyoga ghaTAvI levA. indriya saMbaMdhI AsavanI zubhAzubhatA Indriya pAMca hevAthI e saMbaMdhI Asrava paNa pAMca hoya te svAbhAvika che. temAM zItAdi ATha sparze paikI pitAne je anukULa jaNAya tevA spezavALA padArthane viSe rAgI bane arthAta ethI rAjI thAya ane je pratikULa jaNAya tene viSe dveSa dhAraNa kare eTale ke ethI nArAja thAya, e pramANenI jIvanI pravRtti te sparzanendriya viSayaka Asava che. A Asava zubha rane che. temAM jinadevanA snAtra vakhate, guru temaja lAnanI vaiyAvRtya karatAM ke dharmanAM upakaraNane sparza thatAM AnaMda pAme e prazasta Asava che, jyAre strI, putrAdinA saMsArapaSaka pazathI rAjI thavuM e aprazasta Asava che. anukULa rasavALA padArthane viSe prIti dhAraNa karavI ane pratikULa rasavALA padArtha upara dveSa dhAraNa kare te rasanendriya viSayaka Asava che. AnA paNa zubha ane azubha ema be bhede che. temAM pAMca prakAranA svAdhyAye vAte, deva ane gurunI stuti karavA sArU ke guru vagerenI bhaktinA nimittathI anna pAnanI parIkSA karavA jIbhane upayoga kare te zubha Asrava che, jyAre deha TakAvI rAkhavA mATe nahi, paraMtu lahejatanI khAtara manahara rasavatI (bhajana) jamAvI te azubha Asava che. attara jevA sugaMdhI padArtho maLatAM rAjI thavuM ane lasaNa jevA durgadhI padArtha maLatAM nAkhuza thavuM e dhrANendriya saMbaMdhI Asava che. AnA paNa pUrvanI jema be bhede che. temAM prabhunI pUjAnI sAmagrI jevI ke caMdana, barAsa, kasturI, kuMkuma, kusuma, aguru ItyAdi padArthonI sugaMdhathI rAjI thavuM te zubha Asava che, jyAre mAthAmAM nAMkhavAnAM sugaMdhI tela ke vividha jAtanAM attare jevA saMsAravardhaka padArtho maLatAM khuzI thavuM te azubha Asava che. manahara raMga, rUpa ane AkAravALA padArthone joIne rAjI thavuM ane ethI viparIta jAtanA padArthone joIne nArAja thavuM te nendriya saMbaMdhI Asava che. AnA paNa zubha ane azubha ema be prakAre che. temAM jinezvaranI pratimA, guru, saMgha, zAstra, dharmasthAna ityAdinuM darzana te zubha Asava che, jyAre kAminInAM aMge pAMga, nATaka, khela, tamAsA vagere jovAM te azubha Asava che, nAya ane dharmopadeza, AnAM lakSaNa mATe jIe 1 vAcana, pracchane, anuprekSA, cho uralAsa, For Private & Personal use only
Page #844
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa 1 Ahuta darzana dIpikA. 765 kAnane priya evA sacittAdi trividha zabdo sAMbhaLIne rAga dhAraNa karavA ane kaThAra evA zabdo kAne paDatAM dveSa dhAraNa karavA te kzendriya viSayaka Asrava che. enA paNa e prakAro che. temAM prabhunA guNagrAma, gurunuM saMkIrtana, dharmAdezanAnuM zravaNu ityAdi prazasta kAryomAM zravaNendriyane joDavI te zubha Asrava che, jyAre vezyAnAM gAyana, jalasA vagere saMsAranI puSTi karanArAM sAdhanAmAM kaNendriyane tallIna banAvavI te azubha Asrava che. A uparathI sAra e nIkaLe che ke pAMca indriyanA trevIsa viSayeAnI anukULatA ke pratiphUlatAne vaza na thatAM pudgalanA vividha prakAranA svabhAva che evI bhAvanA pUrNAMka taTasthatA keLavavI arthAt na te rAgane adhIna thavu` ke na tA dveSane; kemake Ama karavAthI ja indriyA samadhI kamanuM Agamana thatuM aTake ane kanu rAkANu thai muktinA mArga mAkaLA thAya, kaSAya saMbaMdhI AvAnI zubhAzubhatA-- kAdi cAra kaSAyeA paikI je kaSAya prazarata bhAve vatA heAya te zubha Asrava che, jyAre je aprazAMta bhAve vatA hoya te azubha Asava che; ane koi paNa bhAvamAM na vatA hoya te saMvaranA udaya thAya che. deva, guru ke zAsananA irAdA pUrvaka vidhvaMsa karanAra upara gusse thavuM paDe ke duvinIta ziSyane sanmAge doravavAnA zubha hetuthI tenA tarapha krodha karavA paDe te prazasta krodha che, jyAre saMsAravardhaka padAnA nAza karanAra upara gusse thavu, dAkhalA tarIke koi unmAge jatAM aTakAve evA hiteSI upara gussA karavA te aprazasta krodha che. peAtAnA zreSTha dharmo vagerene mATe magarUrI rAkhavI te prazasta mAna che, jyAre namana karavA ceAgya janAne na namavuM te aprazasta mAna che. zikArIthI mRganA jIva bacAvavA tene apalApa karavA, rAgIne kaDavAM auSadha pAtI veLA tene hitabuddhithI chetaravA, aneka upAya karavA chatAM dIkSAnA sAcA abhilASIne tenu kuTuba rokI rAkhe te e kuTuMbanI jALamAMthI tene cheADAvavA je prapaMca karavA paDe te vagere prazasta mAyA che, jyAre dhana meLavavAnI icchAthI grAhakane ThagavA, kuTuMbanI vRddhi mATe kapaTa sevavuM vagere aprazasta mAyA che. jJAna, darzana, cAritra, vinaya, vaiyAvRttpAdinAM upakaraNA vagere mATe je lAbhavRtti rAkhavI te prazasta lAbha che, jyAre dhana, dhAnya vagerene viSe Asakti rAkhavI te aprazasta lAbha che. 1 peAtAnI sevA karAvavAnA irAdAthI sAdhu khaTapaTa karIne kAne soMsAramAMthI cheDAvI dIkSA t Ape aa tema karanAra sAdhuno Asrava azubha che, jyAre chUTanAra mumukSu hAya to tene Asrava zubha che. sA vidyA yA vimuktaye athavA jaina darzana pramANe jJAnanya hatuM virati: ' e mudrAlekhane anulakSIne ema kahI zakAya che ke bhaviSyamAM sAro saMsAra nibhAvanAra-calAvanAra thAya evA irAdAthI putrAdine apAtuM zikSaNa te azubha Asrava che, jyAre ene kaSTaka medha thAya te e jJAna dvArA e saMsAranI jALathI chUTA ya mekSamAge sAMcare evA hetuthI ene apAtuM zikSaNa ane jarUra paDe to evA zubha irAdAthI karavAmAM AvatAM tenAM tADana, tarjana tyAdi zubha Asava che, dd CC
Page #845
--------------------------------------------------------------------------
________________ 766 Asrava adhikAra. [ tRtIya kahevAno matalaba e che ke kaI paNa kaSAya pitAnI malina vAsanAne tRpta karavA mATe sevAya arthAt e svArtha buddhinuM kartavya hoya to te aprazasta kaSAya che ane ethI azumA Asrava udbhave che; paraMtu jo emAM Atma-dhamanI unnati e preraka baLa hoya te te kaSAya prazasta che ane e zubha Asava che. AthI samajAya che ke saMsAranI unnati ane abhivRddhi e lakSyabindu pUrvakanuM kaSAyanuM sevana te azubha Ave che, jyAre Atmonnati, satya dhamanI prabhAvanA ItyAdi layathI kaSAya sevAya te te zubha Azrava che. atre e umeravuM Avazyaka samajAya che ke A te vastusthitinuM pratipAdana che. ethI kaMi prazasta kaSAya sevavAne upadeza che ema na samajavuM kemake mekSamArganI prApti te kevaLa aprazasta kaSAyanI ja nivRttinI nahi, paraMtu prazasta kaSAyanI paNa nivRttinI apekSA rAkhe che. saMsAramAM jeo aprazasta kaSAyane sevI rahyA che temanI dizAmAM palaTe thAya teTalA pUratuM A sUcana che. amuka guNasthAnaka sudhI nahi pahoMcelA cha prazasta kaSA seve te kaIka aMze nIbhAvI levAya; paraMtu e TALavA paDaze ja eTaluM to temaNe paNa svIkAravuM ja joIe ane tema karavA mATe temaNe kaTibaddha thavuM ja joIe. yoga saMbaMdhI AsanI zubhAzubhatA- Ata ane raudra dhyAna e mAnasika azubha yoga che, jyAre dharma ane zula dhyAna e mAnasika zubha ga che. A cAra che, A strIlaMpaTa che ItyAdi aprazasta vacana yAne azubha vAcika ga che, jyAre deva, guru vagerenA guNane varNavAda e prazasta vacana arthAt zubha vAcika roga che. dharma-kAryamAM zarIrane joDavuM te prazasta kAyama che, jyAre viSaya seva, jugAra khelo ityAdi aprazasta kAyathega che. prazasta yoga e zubha Asava che, jyAre aprazasta ega e azubha Asava che, paraMtu e sAMparAyika Asava kahevAya te mATe temAM rAga, dveSa hovA joIe. atra saMbaMdhI AzvanI zubhAzubhatA zAsanadrohI, saMghAdikane nAhaka satAvanAra vagerene zikSA karavI paDe te hiMsArUpa avatane zubha Asava che, jayAre pitAne herAna karanArane svArtha-buddhithI vinAza kare te e avratane azubha Asrava che. A pramANe asatyAdi paratve ghaTAvI levuM. karmabaMdhanI vizeSatAnAM kAraNe- A pramANe ApaNe sAMparAyika AsavanA bhedene vicAra karyo. have A uparyukta bhedamAM tIvra bhAva, maMda bhAva, jJAta bhAva, ajJAta bhAva, vIrya ane adhikaraNanI taratamatA Ane vizeSatA rahelI che tene ullekha karIzuM; arthAt Indriya-vyApAra, prANAtipAta, 1 vicAre muniratna zrIviSNukumAre karelI namucine zikSA. 2 je chava-ajIva padArtha AzrIne AtmA tItrAdika bhAvamAM-pariNAmomAM pravarte che te jIvaajIva padArtho te AtmAnA arthAta tItrAdika bhAve pariNata thayela AtmAnA sAMparAyika kamanA kAraNarapa thAya che,
Page #846
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Avata darzana dIpikA, 7}G samyaktva-kriyA ityAdi Azrava ( baMdha-kAraNa ) samAna hAya tApaNu tajajanya ka-madhamAM tIvra bhAvAdi dvArA vizeSatA uddabhave che. kahevAnI matalaba e che ke ekanI eka kriyA e manuSyA kare, para Mtu temanA tIvra bhAvAdikamAM je bhinnatA hoya te| AsravAmAM paNa bhinnatA Ave che. utkRSTa pariNAma te tIvra bhAva, jaghanya pariNAma te mada bhAva, upacega pUrNAMka jANI joine prANAtipAtAdi kriyA karavI te jJAta bhAva, upayoga vagara-ajANatAM prANAtipAtArdi kriyA thAya te ajJAta bhAva, sva parAkrama te vIya ane zastrAdika adhikaraNa te adhikaraNa, bAhya dRSTie aMdha-kAraNA samAna hovA chatAM paNa pariNAmanI tIvratA ane mahatAne laIne kamama dha bhinna bhinna prakAranA thAya che. A saMbaMdhamAM ApaNe eka dRSTAMta vicArIe. e puruSA eka ja mahilA tarapha DhaSTipAta karI rahyA che. temAM eka durjana che ane bIjo sajjana che. AthI sajjana ane dunanA 4aMdhamAM pharaka paDe te svAbhAvika che, kemake duna je Asakti pUrvaka tenA tarapha jue che tevI malina Asakti pUrNAMka sajjana jotA nathI. jJAta ajJAta bhAvamAM pazu bAhya pravRtti samAna DAvA chatAM karma-aMdhamAM bhinnatA upasthita thAya che. jemake eka manuSya haraNane haraNa samajI khANuthI tene vIMdhI nAMkhe ane kho koi manuSya nirjIva padArtha upara mANu tAke ane bhUlathI haraNa vIMdhAI jAya te A emAM bhUlathI haraNanA prANa haranArAne jevA kama-aMdha thAya tenA karatAM samaja pUrvaka-khAsa irAdAthI haraNane mArI nAMkhanArAnA kamabaMdha utkaTa thAya che. nyAya--maMdiramAM paNa khUna saMbaMdhI cUkAdo ApatI veLA khAsa irAdA pUrvaka Ama karavAthI sAmAnA jIva jaze evu' jANavA chatAM jeNe khUna karyu hoya tene je zikSA karavAmAM Ave che tenA karatAM ekanA hAthamAMthI taravAra paDI 1 AthI tA hevAya che ke upayoge dhama, kriyAe karyuM ane pariNAme badha. vizeSamAM maitrAyaNI upaniSanA cothA prapAr3akamAM kahyuM paNa che ke-- " mana tra manuvALAM, jALuM caNamokSayoH / bandhAya viSayAsaktaM, mukayai nirviSayaM smRtam // 11 // vaLI pariNAmanI vicitratAne laine te je Asrava che te pariNava yAne nirAnuM kAraNa che ane je nirAnuM kAraNa che te Asrava che ema khuda AcArAMga jevA agragaNya Agama ( a. 4, u. ra, sU. 130 )mAM nimna-likhita paMkti dvArA sUcavAyuM cheH-- " je AsavA te paristavA, je paristavA te AsavA; je aNAsavA te aprirakSayA, maiM apaunnayA che. aAttA / ', [ ce AAstraya raste patritrA:, thai trivAste javA; cainAvavA teMnnivA:, caiDannivAADanAstrAH | ]
Page #847
--------------------------------------------------------------------------
________________ 768 Asava-adhikAra. [ tRtIya jAya ane ethI anya marI jAya te A pramANe jIva-hatyA karanArane ochI zikSA karavAmAM Ave che. vIrya yAne zakti-vizeSa paNa karmabaMdhanI bhinnatAnuM kAraNa che. jemake jorAvara vyakti jeTalI sahelAIthI ane utsAhathI kArya karI zake teTalI sahelAIthI ke utsAhathI nibaLa vyakti te kArya na karI zake e banavA joga che. eTale ke sevA, dAna, upavAsa ityAdi zubha kArya athavA hiMsA, corI vagere azabha kAryo karavAmAM sabaLa karatAM nirbaLane zubhAzubha karmA-baMdha maMda hoya che. evI ja rIte adhikaraNa eTale ke zastrAdinI tINatA, ugratAdi anusAra karmabaMdhamAM pharaka paDe che. jenI pAse sAmAne mAravA mATe netaranI soTI hoya tene sAmAne mAratAM jevo kamabaMdha thAya tenA karatAM jenI pAse lokhaMDanI pelI vALI DAMga hoya ane tenAthI te anyane mAre tyAre tene je karma-baMdha thAya tenI tIvratA adhika che. e pramANe baMka vagere zo mATe samajI levuM. arthAt jema vaya vadhAre hoya ane zAstranI ugratA adhika hoya tema Aveza vizeSa hoya ema sAmAnyataH kahI zakAya. - A pramANe che ke bAhA AsonI samAnatA hovA chatAM paNa karma-baMdhamAM je asamAnatA upasthita thAya che, enA kAraNarUpe atra adhikaraNa, vIrya ItyAdinI vizeSatAne nirdeza karAyo che, te paNa kamabaMdhanI vizeSatAnuM khAsa kAraNa kASAyika pariNAmanI tIvratA maMdatA ja che. vizeSamAM je sattAna-pravRtti, ajJAna-pravRtti ane vIryanI vizeSatAne karmabaMdhanI taratamatAnA hetu tarIke nirdeza karAve che te kASAyika pariNAmanI vizeSatA dvArA ja jANa A pramANe vicAratA karmabaMdhanI vizeSatAmAM zarUpa adhikaraNanI vizeSatAnuM je nimittarUpe kathana karAyuM che te paNa kASAyika pariNAmanI tIvratA ane maMdatA dvArA ja samajavuM. adhikaraNanA bheda- ApaNe 766mA temaja 767mAM pRSThamAM jaI gayA tema je adhikaraNanI vizeSatAne laIne karmabaMdhamAM vicitratA uddabhave che te adhikaraNanA be bheda paDe che -(1) jIva-adhikaraNa ane (2) achava-adhikaraNa. A bannenA dravyAdhikaraNa ane bhAvAdhikaraNa ema banne bhede che. temAM dravyAdhikaraNanA chedanAdika daza ane bhAvAdhikaraNanA eka ne ATha bhede che. A sarvanuM svarUpa dhyAnamAM Ave te mATe keTaluMka vivecana umeravAmAM Ave che. zubha ke azubha game te prakAranuM kArya karavAmAM jIva ane ajIva e baMnene khapa paDe che. ekale chava ke ekale ajIva kAMI paNa karI zake tema nathI. A rIte tatvArtha (a. 6, sU. 8)mAM kahyuM paNa che ke adhikaraNa chavarUpa temaja avarUpa che arthAta jIva ane ajIva bane adhikaraNa arthAt karma-baMdhanA sAdhana, upakaraNa ke zastra tarIke oLakhAvAya che. A baMne jAtanAM adhikAraNe paikI pratyekanA dravya ane bhAvanI apekSAe be be prakAre paDe che. jIvarUpa 1 " ayikavi GIvArIkA"
Page #848
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Ardrata darzana dIpikA 19} & vyakti ke ajIvarUpa padAtha dravyAdhikaraNa che, jyAre jIvagata kaSAyAdi pariNAma temaja ca vagere ajIva padArthanI tIkSNatA ( dhAra )rUpa zakti vagere bhAvAdhikaraNa che eTale ke paramANu ityAdi mULa padAtha dravya-ajIvAdhikaraNa che, jyAre jIvanI zubhAzubha pravRttiomAM sahAyaka khanatuM mUta dravya je je avasthAmAM vatamAna hoya che te badhuM bhAva-ajIvAdhikaraNa che. tattvA ( a. 6, sU. 8 )nI bRhad vRtti ( pR. 16 )mAM sUcavAyu' che tema dravyAdhikaraNa chedana, bhedana, beTana, vizasana, uttpanthana, yantra--abhighAta ityAdirUpa che. dravya--adhikaraNanA have je daza bhedo darzAvAya che tethI daza prakAranA zastro jANavAM, tenAM lakSaNe vicArIe. temAM sauthI prathama chedana-adhikaraNanu lakSaNa joizu tA te e che ke-- pANipAdAdInAM parazvAdinA chedana karaNarUpatvaM chedanAdhikaraNasya kSama / (202) arthAt parazu ( kuhADI ) vagere zasra vaDe javAnA hAtha, paga ityAdine kApavA, chedavA. te ' chedana-adhikaraNa ' che, dahana-adhikaraNanuM lakSaNa-- sacetanAcetanAnAM vahninA dAharaNarUpatvaM dahanAdhikaraNasya rukSanam / ( 302 ) C arthAt sajIva ane nirjIva padArthAne agni dvArA khALavA te * hahana-adhikaraNa ' che, mAraNa-adhikaraNanuM lakSaNa sacetanAnAM viSAdiprayogeNa mAraNarUpatvaM mAraNAdhikaraNasya rukSanam / ( 304 ) arthAt viSa vagerenA prayAgathI jIvAne mAravA mAraNu-adhikaraNa ' che, lavaNa--adhikaraNanu lakSaNa lavaNena pRthvIkA yAdInAmupaghAta karaNarUpatvaM lavaNAdhikaraNasya rukSanam / ( 206 ) arthAta lavaNu dvArA pRthvIkAyAdi jIvAne upaghAta karavA te ' lavaNa-adhikaraNuM ' jANavuM. 6 ' 1 Ane atra ApelA krama tattvArthInI bRhad vRtti (dvi, vi. pR 16-17)ne anusare che. 97
Page #849
--------------------------------------------------------------------------
________________ cha9che. Asava-adhikAra, [ tRtIya sneha-adhikaraNanuM lakSaNa ghRtatailAdisnehena pRthvIkAyAdInAmupaghAtakaraNaM snehAdhikaraNasya lAkha (rU06). arthAt ghI, tela vagerenI cikAsa dvArA pRthvIkAyAdi chavene pIDA karavI te "neha-adhikaraNa che. kSAra-adhikaraNanuM lakSaNa- kSAreNa sakalasvagmAMsAyapakartanarUpatvaM kSArAdhikaraNasya lakSaNam / (37) arthAt khAra dvArA samasta cAma, mAMsa vagerene kApavAnuM kAma karavuM te "kSAra-adhikaraNa jANavuM. abhya-adhikaraNanuM lakSaNa- AranAlAyamlena pRthvIkAyA|paghAtakaraNarUpatvamamlAdhikaraNasya kSaNam (rU08) arthAta kAMjI, rAba vagere jevI khATI cIjo dvArA pRthvIkAyAdine upaghAta kare te "amlaadhikaraNa" che. anupayukta mane dhikaraNadinA lakSaNe- anupayuktaH san manovAkkAyAdinA yAM yAM ceSTAM nivartayati tayA tayA karma badhyata ityevaM rUpatvamanupayuktamanovAkkAyAdhikaraNasya DhApAm (rU06). arthAta upaga rAkhyA vinA mana, vacana ane zarIra dvArA je je kAryo karatAM kama-baMdha thAya tene tene anukrame anupayukta maneDadhikaraNa, vAgadhikaraNa ane kAyAdhikaraNa jANavAM. A pramANe dvavyAdhikaraNanA daza re joyA. have bhAvAdhikaraNa paratve vicAra karavAmAM 1 tavAIrAja0 (pR. 253 )mAM paNa prAyaH A ja daza bhede che, joke tenA kramamAM pharaka che; kemake tyAM kahyuM che ke" takumAjika viSa- na-kSart-4dhuat- dA-nni gujyA -manovomekA"
Page #850
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Ahata darzana dIpikA. Ave che. temAM bhAvAdhikaraNamAMnA "bhAva" zabdano artha AtmAne tItrAdika pariNAma kare. A rUpa adhikaraNanA saMraMbha, samAraMbha ane AraMbhanI daSTie traNa prakAre, ga-dathI e pratyekanA traNa traNa prakAre, vaLI kRta, kArita ane anumatanI apekSAe e pratyekanA traNa traNa bheda ane vaLI e bheda paikI darekanA kaSAyanI vivakSAe cAra prakAre che eTale ke AnA 3834344=108 bheda paDe che. temAM saMrabhanuM lakSaNa nIce mujaba che - prANAtipAtAdiviSayasaGkalpAvezarUpatvaM saMrambhasya lakSaNam / (rU20) arthAta prANAtipAtAdika paratvenA saMkalpanA Avezane "sara bha' jANa. samAraMbhanuM lakSaNa prANAtipAtAdiviSaya kasAdhanasannipAtajanitaparitApanAdirUpavaM sabhAmaya kSaNam ! (22) arthAt prANAtipAtAhika saMbaMdhI pravRtti karavAmAM je sAdhanenI AvazyakatA hoya tene ekatrita karAtAM joIne paritApa pAma te "samAraMbha" kahevAya che. AraMbhanuM lakSaNa prANAtipAtAdirUpakriyAnivRttirUpatvamArambhasya lakSaNam / (312) arthAt prANAtipAtakrirUpa je kriyA karavI te "AraMbha " jANo. uparyukta traNe lakSaNe tatvArtha ( a. 6, su. )nA bhAgya (pR. 19)gata nIce lakhelA kalekamAM AvI jAya che " 'sarambhaH sakaSAyaH, paritAphnayA bhavet samArambhaH / ArambhaH prANivadhaH, trividho yogastato jJeyaH // " 1 prajJApanAnI vRttimAM 447 mA patramAM avataraNarUpe enA TIkAkAra zrAlayagirisarie " saMraMbho saMkappo paritAvakaro bhadhe smaarNbho| AraMbho uhavato suddhanayANaM tu samvesi // " [ saMrambhaH saGkalpaH paritApakaro bhavet samArambhaH / sAja : gunAno tu raheMsi ( wtama ) A ] 2 Ano artha e che ke kaSAyathI yukta je yoga te "saMraMbha" che; paritApa thavAthI je saMraMbha thAya te "samAraMbha' che; ane prANIono vadha te "AraMbha" che, ema traNa prakArano yoga jANu.
Page #851
--------------------------------------------------------------------------
________________ 772 Ava-adhikAra | tIya - A uparathI sarjAya che ke kaI paNa kAryanI saMkalpAtmaka sUkSma avasthAthI mAMDIne te te kAryanI pUrNAhuti thAya tyAM sudhImAM traNa avasthAo thAya che. jemake kaSAyathI prerAIne jIvanI hiMsA vagere kArya karavA mATenA prayatnanA AvezarUpa saMraMbha, e kArya karavA mATe sAdhanene ekatrita karavArUpa samAraMbha ane chevaTe prakaTa rUpe te kAryane karavArUpa AraMbha ema traNa avasthAo thAya che. - A saMraMbha, samAraMbha ane AraMbha e traNe adhikAraNenA mana, vacana ane kAyA e traNa gonI apekSAe traNa traNa bhede paDe che. eTale kule manaHsaMraMbha, vacanasaMraMbha, kAyasaMraMbha; manaHsamAraMbha, vacana-samAraMbha, kAya-samAraMbha; mana AraMbha, vacana-AraMbha ane kAya-AraMbha ema nava bheda thayA. A darekane vaLI karavuM, karAvavuM ane anumodavuM ema traNa traNa bheda pADatAM sattAvasa bhedo thAya che. A darekanA kAdha, mAna, mAyA ane lobha e cAra kaSAya vaDe karIne cAra cAra bheda pADatAM ekaMdara 108 bhede thAya che. jemake krodhakRta manaHsaMraMbha, mAnakRta manaHsaMraMbha, mAyAkRta mane saMraMbha ane lebhakRta manaHsaMraMbha e cAra ane kArita tathA anumatanA cAra cAra bheda maLIne ekaMdara manaHsaMraMbhanA bAra bhede thayA. e pramANe vacana-saMraMbha ane hAya-saMraMbhanA bAra bAra bheda paDe che. arthAta saMraMbhanA ekaMdara chatrIsa bhede paDe che. evI rIte samAraMbha ane AraMbhanA paNa chatrIsa chatrIsa bhede paDe che. A uparathI joI zakAya che ke bhAvAdhikaraNanA ekaMdara 108 bhede che. badhA maLIne ATalA ja bhede patra zake tema che ema mAnavuM iSTa nathI, kemake A saMbaMdhamAM vizeSa vicAra karIe te vadhAre bhede pI zake che. jemake kedhAdika cAre kaSAyomAMnA darekanA AgaLa upara kahevAmAM AvanArA anantAnubalpi, apratyAkhyAna, pratyA khyAna ane saMjavalana ema cAra cAra bhedanI pRthak pRthak apekSA karatAM uparyukta 108 bhedanA 432 bheda thAya che ane tenA paNa vaLI svapratiSThita, anya pratiSThita, ubhayapratiSThita ane apratiSThita ema cAra cAra bheda vicAratAM ekaMdara 1728 bhedo paDe che. A pramANe jIvAdhi-karaNane dravya ane bhAva e bane rUpe vicAra karyo. have prasaMganupAtta achAdhikaraNane paNa ane daSTie vicAra karavAmAM Ave che. achavAdhikaraNanA nirvatanAdi bheda- achavAdhikaraNanA cAra mukhya bhede che -(1) nirvatanA, (2) nikSepa, (3) saMga ane (4) nisarga emAM nirvastanAnA arthata racanAnA mUlaguNanirvanA ane uttaraguNanirvatanA evA be bhede che. temAM vaLI mUlaguNanirvatanAnA pAMca prakAranAM zarIre, vacana, mana, prANu ane apAna e bhede che ane uttaraguNanirvatanAne kANa, purata, citrakama ityAdi bhede che. e pramANe nipAdikanA pazu avAntara bhedo che, paraMtu tenuM avalokana karIe te pUrve nirvatanAnA bhedonA svarUpa para granthakAranuM nimna-likhita kathana dhI laIe - 1 tAvArtha ( a. 6. su. 9)mAM artha saMmati darzAvavI evo thAya che, Ane badale " anumata " zabda najare paDe che. ene
Page #852
--------------------------------------------------------------------------
________________ (usAsa Ahata darzana dIpikA. 773 'audArikazarIraprAyogyavargaNAvyanirmApitaM yadaudArikasaMsthAna tat prathamasamayAdArabhya mUlaguNanirvartanAdhikaraNaM bhavati, karmabandhanimittatvAt / tAdRzodArikasthAGgopAGgakarNavedhAvayavasaMsthAnAdikaM tu mUlApekSayottaraguNanirvartanAdhikaraNaM bhavati / evaM vaikriyazarIraprAyogyavargaNAdravyairnirmApitaM yad vaikriyasaMsthAnaM tat prathamasamayAdArabhya mUlaguNanirvartanAdhikaraNamAtmano bhavati, karmabandhanimittatvAt / tasyaivAGgopAGgakezanakhadantAdikamuttaraguNanirvartanAdhikaraNaM bhavati mUlApekSayA / AhAraka zarIraprAyogyavargaNAdravyairnirmApitaM yadAhArakasaMsthAnaM tat prathamasamayAdArabhya mUlaguNanirvartanAdhikaraNaM bhavati / tasyaivAGgopAGgAdikamuttaraguNanirvartanAdhikaraNaM bhavati mUlApekSayA / zItoSNAdizaktibhAjaH zApAnugrahakAriNaH tejasasyApi taijasazarIraprAyogyavargaNAdravyainirmApitaM yat taijasazarIrasaMsthAnaM tat prathamasamayAdArabhya mUlaguNanirvartanAdhikaraNaM bhavati / evaM kArmaNasyApi jnyeym| vAGmanovargaNAdravyanirmApitaM yad vAGmanaHsaMsthAna tadapi mUla. guNanirvartanAdhikaraNaM bhavati, tathA prANApAnaprAyogyavargaNAdravyairnimApitocchvAsaniHzvAsAvapi mUlaguNanirvartanAdhikaraNe bhavataH / arthata dArika zarIrane yogya vargathArUpa dravyothI baneluM je dArika saMsthAna te prathama samayathI mAMdhane (te tenI avasthiti paryata) mUlaguNanirvatanA-adhikaraNa che, kemake te karmabaMdhanuM kAraNa che. A dArika zarIranA karNavedhAdi avaya-aMgopAMgane mUlaguNanI apekSAe uttaraguNanirvatanA-adhikaraNa samajavAM. e pramANe vaikriya zarIrane yogya vargaNArUpa dravyathI baneluM vaikiya saMsthAna paNa prathama samayathI mAMDIne mUlaguNanirvatanA-adhikaraNa" kahevAya che, jyAre e zarIranA keza, nakha, dAMta vagere aMge pAMga mUlaguNanI apekSAe uttaraguNanirvatanA-adhikaraNa" kahevAya che. e pramANe AhAraka zarIrane sArU samajI levuM. zItalezyA, tejalezyA mUkavAmAM sAdhanarUpa (tathA khAdhelA AhArane pacAvavAmAM kAraNarUpa) temaja zApa ane anugraharUpa kAryamAM upayogI evA taijasa zarIrane yogya vagaNa-dravyathI 1 saramAyA tatvAnI vRttinA dvitIya pilA ( 5. 21 ).
Page #853
--------------------------------------------------------------------------
________________ 774 Asava-adhikAra [ tRtIya baneluM tejasa zarIrarUpa saMsthAna te prathama samayathI mAMDIne mUlaguNanirvatanA-adhikaraNarUpa thAya che. e pramANe kAmaNa zarIranA sabaMdhamAM ghaTAvI levuM. A be zarIrane aMgopAMga naDi hevAthI e saMbaMdhamAM uttaraguNanirvatanA-adhikaraNa kahevAmAM AvatAM nathI. pitAne cagya evI vargaNa-dravyathI banelAM vAkU-saMsthAna, manaHsaMsthAna, prANa (ucchavAsa)saMsthAna ane apAna ( niHzvAsa)saMsthAna paNa mUlaguNanirvatanA-adhikaraNarUpa thAya che. A paratve paNa taijasa ane kArmaNa zarIranI peThe uttaraguNanirvana-adhikaraNa mATe avakAza nathI. A pramANe mUlaguNanirvatanA-adhikaraNa saMbaMdhI vicAra karyo. have uttaraguNanirvatanAadhikaraNanA bhede paikI kASTakamarUpa uttaraguNanitanA-adhikaraNanuM lakSaNa vicArIzuM - kRtrimapuruSAdInAM nirmANakaraNarUpatvaM kaasstthkmruupottrgunnnirvtnAdhArAhya stram (32) arthAt lAkaDAne puruSa vagere banAvavuM te "kASThakamarUpa uttaraguNanirvatanA-adhikaraNa" kahevAya che. pustakSmarUpa uttaraguNanirvatanA-adhikaraNanuM lakSaNa- sUtracIvarAdinA grathitakRtrimaputrakAdinirmANakaraNarUpatvaM pustakarmanirvasanAdhikaraNasya lakSaNam / ( 314 ) - arthAta sUtara vaDe ke kapaDA vaDe kRtrima putalAM guMthIne banAvavAM te "pustakarmarUpa uttaraguNa nirvatanA-adhikaraNa" kahevAya che. citrakamarUpa uttaraguNanirvatanA-adhikaraNanuM lakSaNa citrakarmakaraNarUpatvaM citrakarmanivartanAdhikaraNasya lkssnnm| (315) athata citrakarmamAM je sAdhanabhUta hoya tene citrakarmarUpa uttaraguNanirvatanA-adhikAraNa jANavuM. e pramANe leyakama, patrane chedIne kArya karavuM, jalakarma, bhUmikama, zastro banAvavA ItyAdi kAryo viSe paNa samajI levuM. A pramANe nirvatanAnA mukhya be bheda temaja tenA avAMtara bhedone yathAmati nirdeza karI e prakaraNa pUrNa karIe te pUrve A saMbaMdhamAM tavAthanA vivecana (pR. 278)gata nimnalikhita ulekha joI laIe - pugaladravyanI je audArika Adi zarIrarUpa racanA aMtaraMga sAdhana rUpe jIvanI zubhAzubha pravRttimAM upayegI thAya che te mUlaguNanirvatanI ane pudgala dravyanI lAka, pathara
Page #854
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] bahuta darzana dIpikA p Adi rUpe je racanA bahiraMga sAdhanarUpe jIvanI zubhAzubha pravRttimAM upayAgI thAya che te uttaraguNa nivaMtanA che, " nikSepAdhikaraNanA bheda- apratyavekSita, duSpramArjita, daizika ane anAbhAgika e cAra nikSepAdhikaraNanA avAMtara bhedo che. temAM pratyavekSita nikSepAdhikaraNanuM lakSaNa e che ke-- apratyavekSita bhUpradeze nikSepyavastra divastuno nikssepkrnnruuptvmprathaAkSitanikSevAdhijarAya akSaLam / ( 16 ) arthAt pratyavekSaNa karyAM vagara eTale ke kharAkhara avaleAkana karyA vinA ja bhUmi-pradezamAM mUkavA lAyaka vAdi vastune sUkavI te ' apratyavekSita nikSepa-adhikaraNa ' kahevAya che. arthAt jamIna upara ke anya koi Adheya upara kharAkhara joyA vinA vastu mUkavI e AnA artha che. dupramArjita nikSepAdhikaraNanuM lakSaNa -- duSpramArjita bhUpradeze nikSepya vastrAdivastuno duSpramArjitarajoharaNenApramArjitena vA nikSepakaraNarUpatvaM duSpramArjita nikSepAdhikaraNasya rukSam / ( 327 ) arthAt rajoharaNathI bhUminu' barAbara athavA bilakula pramAna karyAM vinA mUkavA lAyaka vasra vagere cIjone tevA sthaLamAM mUkavI te * duSpramArjita nikSepa-adhikaraNa ' kahevAya che. eTale ke AdheyanuM pratyavekSaNa karyuM" hAya, paraMtu sArI rIte sAphasUpha na karyu hAya tevA Adheya upara kei vastune mUkavI. te A adhikaraNanA atha che, dezika nikSepAdhikaraNanuM lakSaNa-- apramArjite duSpramArjite vA deze nikSeSyavastuno nikSepakaraNarUpatvaM deza nikSepAdhikaraNasya lakSaNam / tathA caikataH supramArjitamanyato'pramArjitaM duSpramArjitaM vA sahasA zaktyabhAvAd vA taMtra nikSepanaLa pherAnikSepittaLam / ( 18 ) arthAt apramA`ita ke duSNamAjita bhUmimAM nikSepTa (mUkavA lAyaka) vastune mUkavI te 'deza 1 anya sthaLe zika ne badale ' sahasA ' nAmanA bheda ApyA che.
Page #855
--------------------------------------------------------------------------
________________ 776 Asava-adhikAra, [ tRtIya nikSepa-adhikaraNa" kahevAya che. Ane sAra e che ke eka bAjue suMdara rIte pramAjiMta ane bIjI bAjuthI apramArjita athavA te jaladIthI yAne zaktinA abhAve karIne jema tema sApha karela sthaLamAM vastu mUkavI te "deza-nikSepa-adhikaraNa" che. nikSepadhikaraNane A prakAra anyatra jovAmAM AvatuM nathI. tatvArtha-bhASyamAM temaja taravArtharAjamAM paNa Ane badale sahasAnikSepAdhikaraNane ullekha che. AdheyanuM pratyakSaNa ane pramArjana karyA vagara ja utAvaLathI enA upara ekadama vastu mUkavI e ene artha che. anAgika nikSepakiraNanuM lakSaNa- anupayogapUrvakapratyavekSite supramANite vA deze nikSepyavastuno nikSepakaraNarUpatvamanAbhogikanikSepAdhikaraNasya lakSaNam / ( 319) arthAt upayoga vinA joyelA athavA sApha karelA sthaLamAM mUkavA lAyaka cIjane mUkavI. te "anAgika nikSepAdhikaraNa" jANavuM. have sajanAdhikaraNane adhikAra kahevAmAM Ave che. temAM "sAjana' eTale mizraNa karavuM arthAta saMga e ene artha che. A saMjananA be bheda che -(1) bhakta pAnasaMjanAdhikaraNa ane (2) upakaraNa-saMjanAdhikaraNa. bhakta pAna-saMjanAdhikaraNa eTale anna, jaLa vagere vastuone ekatrita karavI. e ja pramANe upakaraNa-saMjanAdhikaraNa eTale kaI paNa kArya karavAmAM je sAdhananI jarUra hoya tene ekaThAM karavAM. A saMbaMdhamAM zrIvijayadharmasUrikRta dharmadezanA (pR. 261)mAM kahyuM che ke " jema dUdhamAM sAkara meLave che tema bhejanAdi anya vastumAM anya vastune meLApa adhika svAdane mATe kare te anapAna-saMjanAdhikaraNa 2 temaja vastrAdikamAM raMgaberaMgI kera lagAvavAthI athavA caMdaravAnI mAphaka eka vastranI sAthe bIjA vastrane sAMdhe karavAthI je adhika zabhA mAlama paDe tema daMDa, pAtrAdikamAM raMga lagADe te upakaraNa-saMjanAdhikaraNa che. " . " nisargAdhikaraNanuM ravarUpa vicAratAM jaNAze ke enA mana-nisargoSikaraNa, vaNa nisargAdhi karaNa ane kAya-nisargAdhikaraNa ema traNa prakAre che. temAM avya "nisarga' zabdathI utsarga, tyAga samaja. mane nisagadhikaraNanuM lakSaNa manastvena pariNatamanovargaNAdravyANAM cintanAdidvArA tyAgakaraNarUpatvaM manonisargAdhikaraNasya lakSaNam / ( 320) arthAta manarUpe pariNamelAM mane vargaNarUpa dravyane citanAdika dvArA tyAga kare te "mane-nisarvAdhikaraNa" che.
Page #856
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Ata darzana dIpikA. vAnagadhikaraNanuM lakSaNa ____ bhASAtvenAgaditavacanavargaNApudgalAnAmupadezAdibhistyAgakaraNarUpa. tvaM vAgnisargAdhikaraNasya lakSaNam / (321) arthAta bhASArUpe pariNamela vacanavarga zAnA pudagalene upadezAdika vaDe tyAga kare te vA-nisargAdhikaraNa" kahevAya che. atre upadezathI zAstrane upadeza na samaja, kemake svachaMda pravRttine atra adhikAra che ane e vAtanI tavArtha (a. 6, sU. 10)nI bRhadavRtti (pR. 22 ) sAkSI pUre che. kAyanisargAdhikaraNanuM lakSaNa zastrapATanAgnijalapravezodvandhanaviSaprayogAdibhiH zarIrasya tyAgakaraNarUpatvaM kAyanisargAdhikaraNasya lakSaNam / ( 322) arthAt zastra vaDe chedana, agniveza, jalapraveza, phAMsa khAva, jhera pIvuM ityAdi prayogo dvArA zarIrane tajI devuM te "kAya-nisargAdhikaraNa" kahevAya che. kahevAnI matalaba e che ke pramatta dazAthI zarIrane ayatanA pUrvaka chUTuM mUkavuM, vacanane niyamamAM na rAkhavAM ane manane vaza na rAkhavuM e nisargAdhikaraNanA anukrame kAyikAdi traNa prakAre jANavA. adhikaraNane samagra viSaya satvara khyAlamAM Ave te mATe enA bheda-upabhede vRkSarUpe nIce mujaba raju karIe - adhikaraNa jIva-adhikaraNa ajIva-adhikaraNa saMbha samAraMbha AraMbha nirvatanA nikSepa saMga nisarga | | kAyika (vAcika mAnasika mUlaguNa uttaragu bhakta pAna upakaraNa kAya vacana mana kRta kArita anumata apratyekSita dubramajita sahasA anAgika krodha mAna mAyA lAbha 1-2 kAyikanI peThe vAcika ane mAnasikanA paNa traNa traNa bhedo temaja e pratyekanA kRtanI peThe cAra cAra bheda ghaTAvI levA. 3-4 kRtanI mAphaka AnA paNa krodhAdi cAra cAra prakAre samajI levA. 98.
Page #857
--------------------------------------------------------------------------
________________ 778 Asrava-adhikAra. [ tRtIya have anya viSayane vicAra karIe te pUrve eka be bAbate khAsa lakSamAM rAkhavAnI jarUra che. te e che ke bAhya vyApAranI apekSAe mane-nisargAdhikaraNane achavAdhikaraNa tarIke gaNAvavAmAM Avela che ane e ja pramANe zarIrAdika viSe samajI levuM. vaLI jyAre AtmAnA vyApAra mAtrane ja jIvAdhikaraNamAM gaNavAmAM Ave tyAre te mUlaguNanirvatanAdhikaraNamAM zarIra vagerene khAlI AkAra ja gaNu. sAMparAyika kamanA jJAnAvaraNIyAdi ATha prakAre che. sAMparAyika karma eka che, chatAM tenA phaLamAM to avazya bhinnatA rahelI che. A vAta kevI rIte yathArtha che evo keIne saMdeha utpanna thAya che te svAbhAvika che. A zaMkAnA samAdhAnAthe nIce mujabanuM uddAharaNa raju karavAmAM Ave che - eka prakArane AhAra khAvA chatAM jyAre te AhAra jaThara (peTa)mAM jAya che tyAre te jema rasa (mahAdhAtu), rudhira (lohI), mAMsa, medas (carabI), majajA (hADakAMnI carabI), asthi (hADakAM), zukra (vIrya) ane mala (purISa) ema ATha prakAre pariName che tevI ja rIte eka prayoga dvArA arthAt samudAna-karaNa dvArA grahaNa karela kama paNa Azrava-bhedasvarUpI hovAthI prakRti (svabhAva)ne prApta karIne ATha prakAre pariName che. mULa prakRtie ATha che (1) jJAnAvaraNIya, (2) darzanAvaraNIya, (3) vedanIya, (4) mohanIya, (5) AyuSya, (6) nAma, (7) gotra ane (8) aMtarAya." have ATha prakAranI prakRtine AzrIne AsavanA je bhede paDe che tenuM digadarzana karAvavAmAM Ave che. sAMparAyika karma ATha prakAranuM che te zuM sava karmanA ATha ja Ave che ke kaMIka vizeSatA rahelI che ? Ane uttara e che ke joke badhI kama prakRtinA baMdhAraNa samAnyarUpe yoga ane kaSAya ja che te paNa prakRtivizeSane AzrIne AsavamAM bhinnatA uddabhave che. AthI karIne kaSAyajanya aneka prakAranI pravRttiomAMthI kaI kaI pravRtti kayA kayA karmanA baMdhanuM kAraNa thaI zake che ene ApaNe vicAra karIzuM. temAM jJAnAvaraNIya ane darzanAvara@yanA Asa tarIke pradoSa, niva, mAtsarya, attarAya, AsAdana ane upaghAtane ulekha "zAstramAM karavAmAM Avyo che. A Asa dvArA A be karmo baMdhAya che. A pratyekanuM svarUpa samajAya te mATe e darekanuM kramazaH lakSaNa graMthakAranA zabdomAM joI laIe. 1 " fzAyare vIghena detufmana vAdana : " " mAre " --prathama kamagraMthanI vRttinuM bIjuM patra. 2 A sAta dhAtuo che. A uparAMta keTalAka roma, tvacA ane snAyune paNa dhAtu gaNI enI saMkhyA dazanI dazaoNve che. 3 karmono svabhAva e prakRtine artha che. 4 A AThe saMbaMdhI vizeSa vivecana have pachI karavAmAM Avaze. 5 sarakhA tatvArtha (a. 6 nuM nimnalikhita agyAramuM sUtraH " tatpradoSanihUnavamAtsaryAntarAyAsAdanopaghAtA jJAnadarzanAvaraNayoH " /
Page #858
--------------------------------------------------------------------------
________________ AhaMta darzana dIpikA, ullAsa ] pradoSanuM lakSaNa jJAnisAdhvAdInAM jJAnasAdhakapustakAdInAM ca pratyanIkatvenAniSTAcaraNarUpatvaM, jJAnajJAniviSayakAntarikAprItikaraNarUpatvaM vA prdossca kSam (rUrarU) arthAta jJAnI evA sAdhu pramukhane temaja jJAnanA sAdhanarUpa pustakAdika pratye vairabhAvathI aniSTa AcaraNa karavuM te athavA anya zabdomAM kahIe te jJAna ane jJAnI tarapha AMtarika aprIti hevI te "pradeSa kahevAya che. A uparathI samajI zakAya che ke jJAna, jJAnI ke jJAnanAM sAdhane pratye dveSa-bhAva rAkhe te "jJAna-pradeSa" che, jyAre darzana, darzanI ke darzananAM sAdhana tarapha dveSabhAva rAkhave te "dazana-pradeza che. ninavanuM lakSaNa na mayA tatsamIpe'dhItamityapalApakaraNarUpatvaM nihnavasya lkssnnm| (rUra4). arthAt ekanI pAse abhyAsa karyA pachI huM kyAM tenI pAse bhaNyo chuM e apalApa kare te ninava" kahevAya che. ochA jJAnavALA pAse abhyAsa karyo hoya chatAM pitAnI prazaMsA mATe moTA vidvAna pAse bhaNyo che ema jaNAvavuM e paNa nihUnavANuM che. vizeSamAM kaI jJAnAbhilASI tatvajJAna saMbaMdhI prazna pUche tyAre tene uttara AvaDato hovA chatAM huM jANatuM nathI ema kahevuM athavA te jJAnanI sAmagrI keI mAge ane te pAse hoya chatAM te mArI pAse nathI ema kahevuM te paNa "jJAna-nihanava" che. e pramANe "dazana-ninava" mATe ghaTAvI levuM. mAtsaryanuM lakSaNa dAnAhe'pi jJAne kutazcit kAraNAdayogyApAdanarUpatvaM mAtsaryasya RkSapAm (rU25) arthAta ke manuSyane jJAna ApavuM eTale ke tene bhaNAva egya hoya chatAM paNa kaMIka bahAnuM kADhIne tene agya kahe te mAtsarya" kahevAya che. anya zabdomAM kahIe te pite rUDI rIte abhyAsa karI pAkuM jJAna meLavyuM hoya ke je anyane ApavA jevuM hoya tema chatAM teno ke grAhaka adhikArI maLe tyAre paNa tene na ApavAnI kaluSita vRtti dhAraNa karavI te " mAtsarya " che.
Page #859
--------------------------------------------------------------------------
________________ 780 antarAyanuM lakSaNa jJAnAdhyayanAdInAM vyavaccheda karaNarUpatvamantarAyasya lakSaNam / Asava-adhikAra. ( 326 ) arthAt jJAnanA abhyAsa vageremAM ( kaluSita bhAve ) khalela pahoMcADavuM te ' antarAya ' che. AsAdananuM lakSaNa-- manovAvAM jJAnasya varganajavallamAsAnaNya jAnam| (327) arthAt mana ane vacana dvArA jJAnanA tyAga karavA te 'AsAdana' che. tattvA rAja0 (pR0 256) pramANe teA koi anyane jJAnanuM dAna karI rahyo hoya tyAre vANI ane zarIrathI tenA niSedha karavA enu nAma ' AsAina ' che. A rahyo e ullekhaH-- 4 (6 vAkkAyAbhyAM jJAnavarjanamAsAdanam - kAyena vAcA ca paraprakAzajJAnasya varjanamAsAdanaM veditavyam / ,, [ tRtIya upaghAtanuM lakSaNa prAtajJAnATInAM roSonnAvana16muvAtasya akSaLam / (28) arthAt prazasta jJAna, jJAnI vageremAM doSA na heAya chatAM e doSo kADhavA te ' upaghAta ' kahevAya che. arthAt koi vyakti zuddha prarUpaNA karI rahI hoya chatAM peAtAnI avaLI matine AgaLa karI te vyaktimAM ke tenI prarUpaNAmAM achatA doSo prakaTa karavA te ' upaghAta ' che. AsAdana ane upaghAtamAM tAvata ' AsAdana ane upaghAtamAM zAphera che e saMbaMdhamAM tattvA rAja0 (pR. 256 )mAM kahyuM che ke chate jJAne tenA vinaya na karavA, bIjA upara tenA prakAza na pADavA, tenA guNAnI prazaMsA na karavI e AsAdana ' che, jyAre jJAnane ja ajJAna samajIne tenA nAza karavA kaTibaddha thavuM e ' upaghAta ' che. ' atra e spuTa karavu` Avazyaka samajAya che ke uparyu kta pradoSa, nirNa ityAdinA jyAre jJAna, jJAnI ke tenAM sAdhana sAthe saMbaMdha hoya tyAre tenA jJAna-pradoSa, jJAna-nitra ityAdi rUpe nirdeza karAya che; paraMtu jyAre e ja pradeASAdinA dazana yAne sAmAnya bAdha, dezanI ane tenAM sAdhana sAthe saMbaMdha heAya tyAre tenA darzana-pradoSa, dazana-nitra ityAdi rUpe nirdeza thAya che. AthI jJAnAvaraNIya ane dazanAvaraNIya e bane karmonA jyAre AsavA eka ja che te pachI
Page #860
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Ahuta darzana dIpikA. 781 A e karmAMne judAM na gaNatAM eka ja gaNavAM joIe e kathana asthAne che ema phalita thAya che. vizeSamAM tattvArtharAja. (pR. 256 )mAM sUcavAyA mujaba AnuM kAraNa e paNa che ke kaTha vagerenA saMcAga-vibhAganI tulyatA hai|vAthI vacananA sAdhaka ane rUkamAM bheda nahi udbhavatA hAi jyAM upadeza karAyeA che tyAM asAdhakatAne laine vacanavarASa upasthita thAya che. vaLI e ene tulya mAnavA chatAM vacana svapakSanuM ja sAdhaka che, ane parapakSanu tA dUSaka ja che eTale sAdhakatA ane dUSakatArUpa dharmanI ekatA siddha thatI nathI. vaLI kAraNeAmAM samAnatA hAvA chatAM tenAM phaLAmAM bhinnatA jovAya che. jemake mRttikArUipa samAna hetuvALA zarAva, ghaTa vagerenI bhinnatA AmAlage pAlaprasiddha che. vaLI A e karmImAM abheda mAnavA e AgamathI viruddha che. A pramANe vacanavirodha, TaTa vyAdhAta ane AgamagyAghAtarUpa kRSaNA bAdhA na kare eTalA ja mATe kaMi A be kamAM bhinna mAnyA nathI, paraMtu e mane AvaraNe naSTa thatAM ekI sAthe sUryaMmAM pratApa ane prakAzanu' sAhacaya jovAya che tema kevalIne viSe kevalajJAna ane kevaladaza nanu' sAhacaya' ghaTI zake che. A pramANe ApaNe sAMparNAyaka jJAnAvaraNu ane danAvaraNa karyAM AzrIne vicAra karyA. have vedanIya karmIne uddezIne vicAra karavAmAM Ave che. temAM prathama asAtavedanIyanA AsavAnA ullekha karIzuM. duHkhI thatA temaja zAka, tApa, Akrundana, vadha ane pariMdelana karanArA jIva asAtavedanIya ( asavedya ) kama khAMdhe che arthAt sva, para ke ubhayamAM rahela duHkha, zeka, tApa (pazcAttApa), Akandana, vadhu (hiMsA ) ane paradevana e asAtavedanIya kanA AsavA chaeN, mA hakIkata tavA ( a. 6 )nA nimnalikhita khAramAM sUtramAM jhaLakI UThe cheH "duHkhazokanApAkrandanavadhaparidevanAnyAtmaparobhayasthAnyasadyastha / 59 A barAbara samajAya mATe e pratyekanuM lakSaNa graMthakAra sUcave che. temAM duHkhanuM lakSaNa e che ke-- 'asAvedanIyodaye sati dravyAntaropanipAtAbhimataviyogA. niSTazravaNAdibhirAtmano yaH poDAlakSaNaH pariNAmastadrUpatvaM duHkhasya rukSanam / ( 326 ) 1 mane viSe tA arthAt jJAnAvaraNa ane darzanAvaraNathI AvRta vyaktine viSe te jJAna ane darzana samakAle sabhavatAM nathI. udAharaNa tarIke jaLanI sAthe samaveta agnine viSe pratApa ja sabhave che, nahi ke prakAza; ane pradIpane prakAza ja hoya che, nahi ke pratApa. 2 ahIMthI mAMDIne te paridevana pa tanAM lakSaNA tattvA ( a. 6, sa. 13 )nI bRhad vRtti( pR. 25 )nA akSarazaH anukaraNurUpa che.
Page #861
--------------------------------------------------------------------------
________________ Asava-adhikAra. [ tRtIya arthAt asAtavedanIya karmanA udaya thatAM aniSTa vastunA sa MyAgathI, iSTa vastunA viceAgathI ke mAThA samAcAra sAMbhaLavAthI evA prasa Mge AtmAne je pIDA utpanna thAya che te ' duHkha ' jANavuM. AmAM bAhya ke AMtarika game te nimitta hAi zake. , zAkanuM lakSaNa-- 782 anugrAhakasnehAdivyavacchede sati cittasya vaiklavyarUpatvaM zokasya rukSanam / ( 20 ) arthAt upakAra karanArA snehI vagerenA vicAga thatAM cittamAM je vikalatA udbhave che te x zAka ' kahevAya che. arthAt hitaiSInI sAthenA saMbaMdha tUTI jatAM je kheda thAya che te ' zAka ' che. tApanuM lakSaNa-- paribhavAdinimittakasaJjAtAvilAntaHkaraNasya tIvrAnuzaya prinnaamparUM tApastha rukSagam / ( 332 ) arthAt apamAnAdika kAraNane lIdhe antaHkaraNamAM je tIvra saMtApa thAya te ' tApa ' kahevAya che. AkraMdanuM lakSaNa paritApajanyAzrunipAtAGgavikAravilApAbhivyakta karaNarUpatvamA 1 kSanam / ( 332 ) arthAt paritApane laine udbhavela AMsunI dhArA, " kantu * che. TuMkamAM mAlUma paDanArI vastu te rahevu te ' AphranjIna ' yAne varSanuM lakSaNa lakSaNuH * ' Akrantu ' che. pramattayogAt prANiprANaviyojanarUpatvaM vadhasya lakSaNam / (333) arthAt pramatta ceAga dvArA eTale ke bedarakArIthI prANInA prANa levA te ' vadha ' samajavA. agamAM vikAra, vilApa ityAdi cihnAthI kahIe te gadgada svare AMsu sAravA sAthe 1 sarakhAyA vidyAmAta". zrIumAsvAtikRtatattvArthaM ( a. cha, sU. 8 )gata hiMsAnuM " " pramatayogAt prANavyaparopaNaM hiMsA |
Page #862
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ ullAsa paridevananuM lakSaNa Ardrata darzana dIpikA. saGkalezapravaNazvasvaparAnugrahecchApravaNatve sati anukampAprAyatvaM pativanasya kSanam / ( 334 ) GK arthAt saMkalezamAM kuzalatA temaja sva paranA upara upakAra karavAnI icchA pUrvakanI anukaMpA utpanna kare evI vRtti te ' paridevana ' che, viyeAgI pAtranA guNA yAda AvavAthI utpanna thatu karuNAjanaka rudana te ' paridevana ' che ema anyatra sUcavAyu che. A pramANe 'du:khAdi pAtAne karavAM, paramAM utpanna karavAM athavA bannemAM utpanna karavAM e pramANenA asAtavedanIya kanA AsavAnuM svarUpa ApaNe joyuM. have sAtavedanIya kama'nA AvAnuM svarUpa joi laie. paraMtu te pUrve vratAdi asAtavedanIyanA adhaka che e bhrAnti ane tenA nirasanane vicAra tattvArAja0 ( pR. 259-260 ) anusAra karI laie. kahevAnI matalaba e che ke koika evI dalIla kare ke jyAre duHkha, zAka, tApa vagere nimitto peAtAnAmAM ke anyamAM utpanna karavAthI te asAtavedanIya kramanAM aMdhaka thAya che tA pachI lAca, upavAsa, trata ane khIjA paNa evA niyamedu:khadAyI hAvAthI te paNa asAtavedanIyanAM khadhaka thaze eTale evI paristhitimAM karyo| sujJa jana vrata, niyamAnu' anuSThAna karavA taiyAra thaze ? balke te tenA tyAga karavA ja zu' prayatna nahi kare ? A praznAtmaka dalIlanA pratyuttara e che ke pUrvokta duHkhAdi sAmAnya rIte udbhave tyAre te AsravarUpa nathI; kintu jyAre te krodhAdi AvezathI utpanna thayelAM DhAya, AtmAnI kaluSita vRttithI ra'gAyelAM hoya tyAre ja te Asrava bane che. sAcA tyAgI (saMnyAsI) ke tapavI game tevAM ugra vrata ke kaThora niyamA pALe tepaNa tene asAtavedanIya kanA baMdha thatA nathI tenAM e kAraNeA che. pahelu kAraNa e che ke kharA tyAgI ke tapasvI game tevuM kaThAra vrata pALIne je duHkha vahAre che temAM krodha ke anya tevI malina, duSTa vRtti nimittarUpa nathI; paraMtu tema karavAmAM savRtti ane satbuddhinI preraNA ja kAraNabhUta che. vaLI kaThaNa tratA svIkAryA bAda game tevA vikaTa, duHkhada prasaMgamAM paNa temanAmAM krodhAdi kaSAyA ke saMtApa vagerenA saMcAra thatA nathI; ethI karIne e prasaMgo temane mATe baMdhaka banatA nathI. bIjuM kAraNa e che ke sAcA saMnyAsIonekharA tapasvIone kaThiNu tAnu ane kaThAra niyamAnu pAlana karavAmAM ulaTA AnaMda Ave che, teeA vAstavika prasannatA anubhave che. tethI A prasaMgomAM temane mATe duHkha, zeka, saMtApa vagerenA saMbhava rahetA nathI. e te suprasiddha vAta che ke ekane je prasaMgathI duHkha thAya te ja prasaMgathI anyane paNa duHkha ja thAya evA te kAi trikAlAbAdhita niyama nathI. AthI karIne 1 atra AdithI zAka vagere pAMca nimitto ja na samajatAM tADana, tarjana vagere paNa ghaTAvI zakAya tema che,
Page #863
--------------------------------------------------------------------------
________________ 784 vyAsava-adhikAra. [ tRtIya sAcA tyAgIne viSama vratAdi pALavAmAM `mAsika rati hAvAthI emane mATe e tAdi duHkharUpa na hAi sukharUpa ja che ane mataeva e kaThora vratAdi paNa temane mATe te asAtavedanIya karmonAM gaMdhaka nathI ja, vizeSamAM jema kei dayALu vaidya vADhakApathI koine duHkha anubhavavAmAM nimittarUpa banavA chatAM karuNAnI vRttithI prerAyelA DeAvAthI te pApanA bhAgI thate nathI eTaluM ja nahi, paNa kadAca vADhakApa karatAM daradI marI paNa jAya tApaNuM teNe khUna karyuM che ene tenA upara Aropa sUkI zakAtA nathI tema sAMsArika duHkhane aMta ANavAnI abhilASAthI tenA upAyAnA prasannatA pUrvaka upayoga karanArA tyAgI paNa temanI vRttine lIdhe pApama dhaka gaNAya nahi. have ApaNe prastuta viSaya pAchA hAtha dharIzu' eTale ke sAtavedanIya kaeNmanA kayA kayA AsravA che tenA uttara vicArIzu. bhUta ane vratI upara anuka Mpa rAkhavI arthAt sarva jIvA upara dayA rAkhavI ane aNuvratadhArI temaja mahAvratadhArInI bhakti karavI, dAna devu', sarAga saMyama (rAgayukta cAritra) vagere yAga upara dhyAna ApavuM, kSAnti ( kSamA ) dhAraNa karavI ane zaucanuM sevana karavu e badhA sAtavedanIya karmAMnA RRAsrave che arthAta e dvArA satavenIya ( sadya ) kama athAya che. 1 tattvArtharAja0 ( pR tr pure bane vA svajane jane vA, pra (prA) sAdazRGge drumakoTare bA || priyA nAike'tha zilAtale vA, manorati saukhyamudAharanti // " arthAt zahera ke jaMgala, svajana ke parajana, mahelanI agAsI ke jhADanI bakhola, priyAnA aMka ke pattharanI sapATIne viSenI maneAtine * sukha ' kahevAmAM Ave che. * 260 )mAM avataraNarUpe kahyu che ke-- 2 AyuSya karmanA udayamAM vartatA, vartanArA ane vaDhelA evA ekendriyathI mAMDIne paMcendriya sudhInA jIvA ' bhUta ' kahevAya che. eTale ke uttarAdhyayananI vAdivetAla zrIzAMtisUrikRta vRtti ( tRtIya vibhAga )nA 584 mA patramAM nimnalikhita-- # : , zabda --padya dvArA prANI, bhUta, jIva ane sattva vacce Indriya, trIndriya, caturindriya AtmA te * prANa kahevAya che, vRkSA ' bhUta ' kahevAya che, paMcendriyA ' jIva ' kahevAya che ane bAkI badhA AtmA ' sattva ' kahevAya che evA je bheda darzAvAyA che te atra vivakSita nathI. atra te - bhUta jIvanA paryAyarUpe samajavAne che. eTale ke ethI harakrAi sacetana padArthanA nirdeza samajavAnA che. 3 vagere ' zabdathI dezaviratirUpa cAritra, akAmanirjarA ane bannatapa samajavAM. 4 sarakhAve| tattvA ( a. 6 )nu nIce mujabanu' teramuM sUtraH-- " prAnA ditriSasuproi, mUtaAE tarava: vRttA: / navA pazcandriyA (cA:, kovA: savA sIrItAH | '' bhUtavatyanukampA dAnaM sarAgasaMyamAdiyogaH kSAntiH zaucamiti sadyasya / 31
Page #864
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] tInu lakSa"-- - vratAmila=nya valle tratino rukSanam / ( rUrUpa ) arthAt vratanA saMbadhathI yukta eTale ke jeNe vrata grahaNa karyuM hoya te ' vratI 'kahevAya che. anukaMpAnuM lakSaNa-- parapIDAmAtmIyAM kurvANasyAnugrahArdrIkRtAntaHkaraNasya cAnu-pazcAt parakIyaduHkhadarzanAnantaraM hRdayakampanarUpatvamanukampAyA lakSaNam / ( 38 ) Ahuta dAna dIpikA arthAt khIjAnA duHkhe du:khI thanArA ane tenA upara anugraha karavAne mATe jenuM hRdaya Adra thayu' che ( pIgaLyu' che ) evAnA aMtaHkaraNamAM pArakAnuM duHkha joyA bAda je ka Mpana thAya che te 'anuka'pA' kahevAya che. A anuka`pA e prakAranI cheH-( 1 ) bhUtaviSayaka ane ( 2 ) tiviSayaka, hRdayanA kapanarUpa je krayAtmaka anukapA che te ' 'bhUtaviSayaka anukaMpA ' samajavI, jyAre guNIne viSe bhaktirUpa anukaMpA te ' RtiviSayaka anukaMpA ' jANavI, dayA ane bhaktimAM taphAvata-- atra 'anuka'pA' zabda bhUta temaja vratI baMnene uddezIne vaparAyA che; paraMtu bhUta AzrIne tenA atha dayA, karuNA karavAnA che, jayAre vratI AzrIne bhakti karavAnA che. jina-Agama, jina-maMdira, jina-pratimA temaja e traNanA upAsaka sAdhu, sAdhvI, zrAvaka ane zrAvikA A sAta bhaktinAM kSetra che, jayAre anAtha, azaraNu, dIna vagere dayAnAM kSetra che, yA mATe pAtrApAtratA jovAnI rahetI nathI. e jovI paNa na ja joie, kemake e jovA jAya te| dayA mATe avakAza ja na rahe. bhaktinI vAta ethI nyArI che. emAM pAtrApAtratA jarUra jovI joie, eTale ke pAtranI parIkSA ane hRdayanA bahumAna pUrvaka bhakti thaI zake che, jayAre du:khInA duHkhane dUra karavAnI icchA pUrNAMka tene anAdinuM dAna devuM te ' krayA ' che, 1 pArakAnA duHkhane potAnuM mAnavAthI je lAgaNI utpanna thAya te A 2 alpAMze vratadhArI hA ke soMze vratadhArI hA, enA upara vizeSa prakAre te AnA artha che. 785 * 3 A samyagdaSTi che, dezavirati che ke sarvavirati che ? enA AcAra vicAra kevA che ? enAmAM evA kayA guNa che ke jethI enI bhakti karAya ? A pramANenA UhApASa e parIkSAne atha che. 99 anukaMpA ' che. anuka MpA karavI
Page #865
--------------------------------------------------------------------------
________________ 786 Asrava adhikAra . [ qtIya dAnanuM lakSaNa 'svaparAnugrahArtha svakIyasya vastuno'tisarjanarUpatvaM dAnasya DhApAm (rU37). arthAt svaparanA upara upakAra karavAne arthe pitAnI vastune tyAga kare eTale ke te anyane ApI devI te "dAna" kahevAya che. sarAganuM lakSaNa saMjvalanalobhAdikaSAyo rAgaH, tatsahavartitvaM sarAgasya lakSaNam / (38) arthAta saMjavalana lebhAdi kaSAya te "rAga" che. A rAga jenAmAM hoya te "sarAga' kahevAya che. saMyamanuM lakSaNa vacamahAgratayuttara laMcamaca RkSaNa () arthAta ahiMsAdi pAMca mahAvate te "saMyama che. sarAgasya saMyamaH sraagsNymH| mUlottaraguNasampallAbhAyubhayabhAja iti yAvat / arthAt sarAga vyaktine je saMyama te athavA rAgathI yukta saMyama te "sarAga saMyama' kahevAya che. mUla ane uttara guNanI saMpattinA lAbhathI je yukta hoya te "saMyamI" che. ganuM lakSaNa 'niravadyakriyAnuSThAnarUpatvaM yogasya lakSaNam / ( 340) arthAta pAparahita kriyA karavI te "ga" che. saragasaMcamAri saMbaMdhI ga te sarogasaMcamAri yoga che. 1 sarakhAvo tattvArtharAja (pR. 260 )gata nimnalikhita paMDita - "sArA kAnuwdavujAsitA rAma " 2 juo tasvArthanI bRhada vRttine ditIya vibhAga (pR. 26). 3 tasvArtharAja0 (pR. ra60 nI nIce mujabanI paMktinI A chAyA che " niyaoffjovAnu yoH "
Page #866
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Ahuta darzana dIpikA, sarAga kahevAnI matalaba e che ke saMsAravRkSanA mUlarUpa lAzane dUra karavA tatpara banI saMyama svIkAryA bAda paNa je rAganA saMskArA kSINu na thAya te tyAM sudhInA saMyama te sacama ' che. thoDA saMyama svIkAravA te ' saMcamAsacama ' che. AthI te Ane ' dezavirati ' paNa kahevAmAM Ave che, svecchAthI nahi paraMtu parata trapaNe je bhAgAnA tyAga karAya te ' akAmanirA che. vAstavika jJAna vagara mithyAdgaSTi agnipraveza, jalapatana, chANunuM bhakSaNa, anazana vagere je tapa kare che te ' khAlatapa 'che. jue tattvArAja ( pR. 260 ), sarAga sacamathI mAMDIne te bAlatapa sudhInI sa kriyAne anna sarAgasa yamAciAgarUpe nirdeza che. : zrAntinu lakSaNu-- 'dharmapraNidhAne sati manovAkkAyaiH krodhanigraharUpatvaM, uditakrodhasya kathaJcid vaiphalyApAdanarUpatvaM, krodhodayanirodharUpatvaM vA kSAteIkSaLam / ( 41 ) arthAta dhama dhyAnamAM lIna thaine mana, vacana ane kAcA vaDe krodhane nigraha karavA eTale ke krodhane kANumAM rAkhavA te ' kSAnti ' yAne ' kSamA ' che. ucamAM AvelA krodhane kAika prakAre viphaLa karI nAMkhavA arthAt tene vaza thai anucita kArya na karavuM te ' kSAnti ' che. A sivAya kruSane udayamAM ja na AvavA devA enu nAma paNa ' kSAnti ' che. roAcanuM lakSaNa qlq lobhakaSAyaraktAramavAsasaH santoSavAriNA vimalatApAdanarUpatvaM zauvastha akSaLam / ( rU42 ) arthAt lAbharUpa kaSAyathI raMgAyela AtmArUpa vasrane sateSarUpa jaLa vaDe nimaLa karavuM te 'zauca' che. A zocanA dravya-zoca ane bhAvazauca ema be prakAro paDe che. temAM dravya-zaiAcanu kSakSaNa e che ke sneha gandhale portanApavartanaprAsukajalAdinA shriirshuddhikrnnvarlDa vyazAstra akSaLam| ( rUo3) 1 jue tattvA ( a. 6, sa. 17 )nI bRhad vRtti ( pR. 26 ). 2 jI tavAya'nI bRhad vRttinA bIjo bhAga ( pR. 26 ).
Page #867
--------------------------------------------------------------------------
________________ 788 Asava-adhikAra. tatIya arthAt tela, sugaMdhI pravAhI padArtha, lepa, udavartana, apavartana, nijIva (acitta) jaLa ItyAdi vaDe zarIrane zuddha karavuM te " dravya-zauca' che. bhAva-racanuM lakSaNa akuzalapravRttiniruddhamanovAkAyasya caraNatapo'nuSThAyinazca prAyo nirjarAphalarUpatvaM bhAvazaucasya lakSaNam / ( 344) arthAta azubha pravRttithI mana, vacana ane kAyAne je alaga yAne mukta rAkhe che ane je cAritra, tapa ItyAdinuM paripAlana kare che te vyaktinAM anuSThAne "bhAva-zauca' jANavAM ane prAya tenuM phaLa nirjarA che. sAtavedanIyanA bhUtavrati-anukaMpAdi uparAMta anya Asa uparyukta sAtavedanIya karmanA Asa uparAMta bIjA paNa Ave che. jemake "saMyamosaMyama ( dezavirati), bAlatapa, akAmanirjarA, dharma upara anurAga, dharmanuM zravaNu, zIla, vrata, pauSadha, upavAsa, tapasvI ane glAnanuM vaiyAvRtya, mAtApitAnI bhakita (sevA), siddhone namaskAra, cityanI pUjA, zubha pariNAma ItyAdi. 1 zarIrane sApha karanArUM sAbu jevuM dravya-vizeSa; e "utsAhana ' paNa kahevAya che. 2 dravyavizeSa. 3 juo tasvArthanI bRhad vRttine bIjo bhAga (pR. 26 ). 4 saMyamasaMyama, bAlatA ityAdi zabdanI vyAkhyA A ja ulAsamAM AgaLa upara ApavAmAM Ave che. 5 mAtApitAnI bhakti e dharmanI yogyatA meLavavAnuM sAdhana che. yogazAstranA prathama prakAzanA pacAsamAM padhamAM " mAtApi goTha gT " e ullekha A vAtane samarthita kare che. vaLI zrIyAkinImahattarAsu nuM zrIharibhadrasUrivardhakRta "pitRbhakti-aSTaka' khAsa mananIya che. vizeSamAM A saMbaMdhamAM manasmRti ( a. 2 )nAM nimnalikhita padho paNa manana karavAM jevAM che. " tayonityaM priyaM kuryAda, AcAryasya ca sarvadA / / teSveva triSu tuSTeSu, tapaH sarva samApyate // 228 // asi sari , " meM tapa " kurta | na tairabhyananujJAto, dharmamanyaM samAcareta // 229 // ta eSa hi trayo lokA-sta eva traya AzramAH / / ta eva hi trayo vedA-sta evoktAlayo'gnayaH // 20 // athata mAtA, pitA ane dharmAcAryane priya thAya evuM kArya sadA karavuM. e ja traNanI tuSTimAM sarva tapa samAI jAya che. e tripuTInI sevA e " parama tapa ' kahevAya che. emanI anujJA vinAne dharma Acaravo nahi. e ja traNa (svarga, pRthvI ane pAtAlarUpa) traNa leka che, e ja traNa (brahmacaryAzrama, gRhasthAzrama ane vAnaprasthAzramarUpa ) traNa Azrama che, e ja traNa ( ga, yajusu ane sAmarUpa ) traNa veda che ane e ja traNa (AhavanIya, gApatya ane dakSiNarUpa ) traNa agni che.
Page #868
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Ahata dezane dIpikA have mehanIya kamanA AstronuM pratipAdana karavAmAM Ave che. temAM mehanIya karmanA dazanamehanIya ane cAritramehanIya ema be bheda paDatA hovAthI A karmanA Asana paNa tathAvidha be prakAre paDe che. temAM darzana mehanIya karmanA A nIce mujaba che - kevalajJAnI, zrata, saMgha, dharma ane (cAra prakAranA) devane avarNavAda kare te darzanamehanIya karmanA Asave che, arthAta e dvArA darzana mehanIya karma baMdhAya che. A vAta pUrepUrI samajAya teTalA mATe prathama avarNavAdanuM lakSaNa nIce mujaba raju karavAmAM Ave che - ... rAgadveSamohAvezAt sadbhute vastuni dossodbhaavnruuptvmvrnnvAca kSAr (38) arthAta rAga, dveSa ane mehane vaza thaIne sadabhUta vastumAM asadabhUta deSa kADhavA te avarNavAda' kahevAya che. kevalInuM lakSaNa "sakalajJAnAvaraNakSayasamudbhUtasamastajJeyaviSayakAvabodharUpatve sati sAkSAdarthaparicchedicetanAparyAyarUpatvaM kevalasya, tadvattvaM ca kevalino kSaNam (rU46) arthAta samasta jJAnAvaraNIya karmonA saMpUrNa kSayathI utpanna thata sakala seya padArtha viSayaka bedha ke je sAkSAt arthane pariccheda karAvanAra cetanArUpa paryAya che te "kevalajJAna" kahevAya che, ane jene kevalajJAna thayuM hoya te "kevalI " kahevAya che. 1 sarakhA tattvArtha (a. 4)nuM nIce mujabanuM 14 muM sUtraH " kevalizrutasaGghadharma devAvarNavAdo darzanamohasya / " 2 rAga ane dveSamAM joke mohane aMtabhAva thaI jAya che, te paNa sAmAnya buddhivALAne tenI vizeSatA darzAvavA mATe ene atra pRthapha ullekha karAya che. 3-4 juo tasvArthanI bRhad vRttine ditIya vibhAga (pR. 27 ). 5 jeke kevalajJAnanuM lakSaNa eka vAra prathama ullAsa (pR. 243)mAM AvI gayuM che, chatAM tene tAjI karavAne arthe temaja " kevalI ' zabda samajAvatAM tenI jarUrIAta jaNAvAthI pharIthI tene atra graMthakAre ullekha karyo che ema samajAya che,
Page #869
--------------------------------------------------------------------------
________________ 74 0 zruta lakSaNa-- tIrthaGka ropadiSTatve zrutattva kSanam / ( 347 ) AsravaadhikAra. sati buddhadhatizayavadgaNadharaizvadhAritarUpatvaM arthAt tI kare upadeza dvArA prakAzelAM ane asAdhAraNa buddhizALI gaNudharAe racelAM zAstrone ' zruta ' kahevAmAM Ave che. maiM tRtIya A zrutathI tA agapraSTi zrutanA nirdeza thayA. avavAda te samagra zruta AzrIne sabhave che eTale 'aMgakhAjI zruta paNa atra upalakSaNathI ghaTAvI levAnuM che, vaLI have pachI rajI thatu upAMganuM` lakSaNu paNa e vAtanuM sUcana kare che. aMganuM lakSaNa tIrthakarAdinAmaka moMdayavartitIrtha karAdinA proktruuptvmnggaakhyzrutasya jIkSanam| (348) arthAt tI kara-nAmaka nA jemane viSe udaya thayA hAya tevA tItha kare, gaNadhara-nAmakane jemane viSe udaya thayA DhAya evA pratibhAzALI mahAnubhAvAe je zruta prakAzyuM hoya te 8 'ga' kahevAya che. ( 1 ) AcAra, ( 2 ) sUtrakRta, ( 3 ) sthAna, (4) samavAya, ( 5 ) vyAkhyAprajJapti ( bhagavatI ), ( 6 ) jJAtAdharmakathA, ( 7 ) upAsakadazA, ( 8 ) a'takRzA, ( 9 ) anuttarApapAtikadazA, (10) praznavyAkaraNa, ( 11 ) vipAkasUtra ane ( 12 ) dRSTivAda e bAra agA che, 1 sarakhAvA tavA rAja0 ( pR. 261 )gata matanuM lakSaNu. 2 A vAtanI puSTimAM vicArA Avazyaka ( saTIka )nA 68 mA patragata nIcenI gAthAH " atthaM bhAsaha arihA suttaM gaMthati gaNaharA niDaNaM / sAsaNassa hiyaTTAe tao suttaM pavattaI // 92 // ,, [ artha mAtraneDona sUkuM anti gaLadharA nipunam / zAsanasya hitArthaM tataH sUtraM pravartate // ] arthAt tI kare atha kahe che ane gaNarA zAsananA hitane mATe nipuNa sUtra gurtha che. tyAMthI sUtranI pravRttinA prAraMbha thAya che. 3-4 AnA svarUpa mATe jIe ( pR. 275 ).
Page #870
--------------------------------------------------------------------------
________________ 796 ulAsa ] Ahata darzana dIpikA, upAMgAdinuM lakSaNa 'aGgArthAnuvAditvamupAGgAdInAM lakSaNam / ( 349) arthAt aMganA arthanA anuvAdarUpa zruta upAMga vagere nAmathI oLakhAya che. (1) papAtika, (2) rAjaprakrIya, (3) chavAbhigama, (4) prajJApanA, (5) caMdraprajJapti, (6) sUryaprajJapti, (7) jaMbUDhIpaprannatti, (8) nirayAvali, (9) kapAvalaMsikA, (10) puSpikA, (11) puSpacUlikA ane (12) vadvidazA e bAra upAMge che. saMghanuM lakSaNa sAdhusAdhvIzrAvakazrAvikAlakSaNacAturvarNyarUpatvaM saGghasya lkssm (rU50) arthAt sAdhu, sAdhvI, zrAvaka ane zrAvikArUpa cAra varNonA samUhane saMgha " kahevAmAM Ave che. *cAtuvaryAnA be artho che -(1) samyaktva, jJAna, saMvara ane kaparUpa cAra varNone-guNone viSe udabhaveluM te; ane (2) sAdhu, sAdhvI, zrAvaka ane zrAvikArUpa cAra bhedene samudAya. A hakIkata tasvArthanI bRhad vRtti (ki. vi.)nA ra7 mA pRSThagata nimnalikhita ulalekhane AbhArI cheH___" catvAro varNAH sAdhusaMyatI( sAdhvI )zrAvakazrAvikAkhyAH / vaya'nte iti varNA-bhedAsteSu catuSu varNaSu bhavazcAturvaNaH saGgho gaNaH / athavA samyaktvajJAnasaMvaratapAMsi catvAro varNA-guNAstadbhavazcAturvarNaH, caturNI varNAnAmayaM (vA) cAturvarNaH saGghaH, na tu sugataziSyANAM bhautAnAM vaa|" zrIsaMghanuM svarUpa ane tenuM pUjyatva zrIsaMghanuM mananIya svarUpa naMdIsUtranI upaghAta (gA. 4-17)mAM AlekhAyeluM che ane enuM vistRta vivecana zrImalayagiriri jevA dhuraMdhara TIkAkArane hAthe thayeluM che. A prasaMge saMdhane nagara, cakra, ratha, padha, caMdra, sUrya ane merunI upamAo ApI sUtrakAre zrIsaMghanA Abehuba guNakItanarUpa varNana raju karyuM che. vaLI zrIsaMghane pacIsamA tIrthaMkara tarIke niza karAya che, kemake e tIrthakara samAna che. enuM anya nAma tIrtha paNa che ane e atipUjanIya che. 1 A kathana tatvArtha ( a. 6, sU. 14)nI bRhadavRtti (pR. 27) anusAra che. 2 vagerethI prakIrNa ke, mUla, chedasUtro vagere samajavA. A paikI keTalAkanAM nAma mATe juo pR. 794. a " joradApaMcanIti zASaka" arthAta arihaMtanAM vacane je sAMbhaLe te zrAvaka. vizeSa mAhitI mATe juo vairAgyarasamaMjarInuM mAruM spaSTIkaraNa (pR. 302 ). 4 tatvArtharAja (pR. 261 ) pramANe samyagdarzanAdi traNa ratnanI bhAvanAmAM tatpara evA cAra prakAranA zrAvaNe ( sAdhu )nA samudAyane "saMdha' kahevAmAM Ave che,
Page #871
--------------------------------------------------------------------------
________________ 72 bhAva-adhikAra [ tRtIya 6 e pUjya kATinI vastu che emAM be mata nathI. zrItItha karadeva pachI pUjyatAnI keTimAM zrIsaMgha mUkAya che, zrItIrthaMkaradevanI gerahAjarImAM zrIsa'dha e ja kalyANurUpa che. jinezvaranI AjJAnI ArAdhanA e ja enuM jIvana-sUtra che, je samudAya jinezvaranI AjJAnA irAdA pUrNAMka utthApaka hAya, virAdhaka DAya, ucchedaka DAya te zrIsaMdha nahi, paraMtu te * hADakAMnA mALA " che ane enu pUjana te paramAtmAnI AzAtanArUpa che. evI ja rIte je vyakti-bhale pachI te gItA gaNAtA muni hoya, paraMtu jo te sAcA saMghanI mithyAbhinivezathI avagaNanA kare.tA te vyaktimAM jainatva hAvAnI paNa vyavahAra-nayanI apekSAe teA zaMkA rahe che ane tevAne karAtu namana paNa bhavabhramaNanuM kAraNa che. 1 zrIharibhadrasUrie sodhaprakaraNanA guru-adhikAramAM kahyuM paNa che ke " ammApiyasAriccho sivagharathaMbho ya hoi jiNasaMgho / jiNavara ANAvakjho sappuSva bhayaMkaro saMgho // 122 // assaMgha saMgha je bhaNati rAgeNa ahava doseNa / cheo bAmUdattaM pacchittaM jAyapa tesiM // 123 // kAUNa saMghasadda avyavahAraM kuNaMti je kei / papphoDiasauNi aMDagaM va te huMti nissArA // 124 // tesiM bahumANaM puNa bhaktIpa diti asaNavasaNAi / dhammo si nAUNaM gAthA paMti ttimaM khANaM // 125 // saMghasamAgamamiliyA je samaNA gAravehiM kajjAI / sAhijjeNa karatA so saMghAo na so saMgho // 126 // je sahajje baTTA ANAbhaMge pavaTTamANANaM / maNaSAyakApahiM samANadoSaM tayaM biMti // 127 // ANAbhaMgaM dahuM majjhatthA Nu dRSaMti je tusiNA / ahiaNumo jAe tesiM ciya hoi vayalovo // 128 // [ mAtApitRsadRzaH zivagRhastambhazca bhavati jinasaGghaH / jinavarAjJAbAhyaH sarpa iva bhayaGkaraH saGghaH // asaGgha saGgha ye bhajanti rAgeNAthavA doSeNa / chedo vyAmUDhatvaM prAyazcittaM jAyate teSAm // kRtvA saGghazabdamavyavahAraM kurvanti ye kecit / prasphoTita zakunikANDakamiva te bhavanti niHsArAH // teSAM bahumAnaM punarbhaktyA dadatyazanavasanAdi / dharma iti jJAtvA gAthA AyAntIti mahakhAnAm / saGghasamAgama militA ye zramaNA gAraveNa kAryANi / sAhayyena kurvantaH sa saGghAto na sa saGghaH // yaH sAhAyye vartate ajJAbhaGge pravartamAnAnAm | manovAkkAyaiH samAnadoSaM taM buSanti / / AjJabhiGgaM dRSTvA madhyasthA nu tiSThanti ye tUSNIkAH / avidhyanumodanayA teSAmapi bhavati vratalopaH // ]
Page #872
--------------------------------------------------------------------------
________________ 983 ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA. atra e khAsa yAda karAvavuM ghaTe che ke jinazAsanamAM mAtra nAmanI ja pUjA nathI, kintu guNanI viziSTatAnI pUjA che eTale ke jaina zAsanamAM guNanAM ja nAma, sthApanA vagere pUjanIya che. AthI te zrIharibhadrasUrivara kahe che ke AjJAmaya cAra hoya te paNa te pUjya saMgha che. cAra lAkha hoya te vAMdho nathI eTale vadhAremAM vadhAre cAra ja joIe ema paNa nathI. cAranI te ochAmAM ochI saMkhyA che eTale ke jinAjJAdhAraka eka sAdhu, eka sAdhvI, eka zrAvaka ane eka zrAvikA hoya to e cAra vyaktione samUha paNa vAstavika saMgha che ane e tIrthakaranI peThe pUjAya che. dharmanuM lakSaNa abhyudayApavargaheturUpatvaM dharmasya lakSaNam / ( 351) arthAta AtmAnI kramika unnati pUrvakanI muktinA hetune "dharma " kahevAmAM Ave che. devanuM lakSaNa devagatinAmakarmodayavartirUpatvaM devasya lakSaNam / ( 352) arthAta devagatirUpa nAmakarmane jene viSe udaya thayo hoya te deva" kahevAya che. A pramANe ApaNe kevalI vagere zabdonAM lakSaNe jayAM. AthI have A pratyekanA avarNavAda para vicAra karIzuM. temAM sauthI prathama kevali-avarNavAdanuM lakSaNa avalekIe- kavalAhArAbhAvarUpatva-digambarasva-samavasaraNabhUmyapkAyAdyArambhA. numoditva-duSkaraduHkharUpamArgopadezitvAdikathanarUpatvaM kevalyavarNavAdasya kSaNam I ( rU53). arthAt kevalIo kAvalika AhAra karatA nathI, teo nagna phare che, samavasaraNamAM rahelA pRthvIkAya, jalakAya vagere jenI virAdhanA (pIDA)nA anumodaka che, duSkara ane duHkharUpa mArganA upadezaka che ityAdi prakAranuM temane uddezIne kathana karavuM te "kevali-avarNavAda " che. A kathana tatvAthanI bRhadavRtti (hi. vi)nA ra7 mA pRSThagata nimnalikhita paMkitanA bhAvArtharUpa che - 1 AnA lakSaNa mATe juo pR. 47. 2 AnA svarUpa mATe juo stuticaturvizatikA (pR. 281-299 ) temaja zrISabha. paMcAzikA ( pR. 253-256 ). 3 sarvajJa hovA chatAM muktinI prApti mATe sarala upAyo na darzAvatAM AcarI na zakAya tevA durgama upAyo zA mATe batAvyA evo prazna avarNavAda che. 1 100
Page #873
--------------------------------------------------------------------------
________________ 794 Asrava-adhikAra. [ tRtIya " digambaratvAd vigatatrapAH kramopayogabhAjaH samavasaraNabhUmAvapkAyabhUmyArambhAnumodinaH sarvopAyanipuNA api duSkaradurupacAramArgopadarzina ityAcavarNodbhAsanam / " tatvArtharAja (pR. 262)mAM kevali-avarNavAdanuM svarUpa samajAvatAM kahyuM che ke - "piNDAbhyavahArajIvinaH kevaladazAniharaNA alAbUpAtaparigrahAH kAlabhedavRttajJAnadarzamAH kevalina ityAdivacanaM kevaliSvavarNavAdaH" athata kevalIo piMDarUpa (kAvalika) AhAra vaDe jIvanArA che, kevali-avasthAmAM nihAra (malamUtrane tyAga) kare che, taMba (vagere) parigrahadhArI che, kAla-bheda pUrvaka jJAna ane darzanathI vibhUSita che arthAt kramika upagavALA che ItyAdi kathana kevali-avarNavAda che. kevalIone kavalAhAra nathI e digambara mAnyatA che. A kathana yuktivikala temaja zAstravirUddha che ema vetAmbaro mAne che. A bAbatamAM baMne pakSavALA tipitAnAM mantane kevI rIte siddha kare che te vicAravuM anAvazyaka nahi gaNAya chatAM tenuM yathAyogya nirUpaNa karavA jatAM prastuta zRMkhalA khaMDita thavAne bhaya raheto hovAthI e saMbaMdhI pariziSTarUpe vicAra karavAne IrAde rAkhI hAla turata te AgaLa vadhavAmAM Ave che. zruta-avarNavAdanuM lakSaNa mAMsabhakSaNamadyapAnAdInAmanavadyAbhidhAnarUpatvaM, avidagdhaprAkRtabhASAnibaddhAdikathanadvArA janasamudAyeSvaprItyutpAdakatvam, kevalikavalAhArAbhAvAdikathanarUpatvaM vA zrutAvarNavAdasya lakSaNam / ( 354 ) arthAta mAMsanuM bhakSaNa karavuM, madirAnuM pAna karavuM ityAdi kAryo pApajanaka nathI ema kahevuM te zuta-avarNavAda che. vaLI jaina zAstra avidagdha-asaMskArI aziSTa janenI 1 A kavalAhAra-vAdanuM vivecana spAdaratnAkara ( pari. 2, se. 27)mAM temaja tarahasyadIpikAnA pa3mA ane 54mA patramAM najare paDe che. zrIyazavijayagaNikRta adhyAtmamata parIkSAmAM paNa enI vistRta carcA che. vaLI jaina sAhitya saMzAdhaka ( naM. 2, aMka 3-4 )mAM mudrita zrIzAkaTAyanAcAryaviracita " strImukti-kevalibhukti " prakaraNamAM e saMbaMdhe carcA che. 2 zratathI aMgapraviSTa ane aMgabAhya evA je be bheda 235 mA pRSThamAM sUcavI gayA chIe te to jJAnane vyavasthitarUpe saMgrahIta karavAvALAM zAstronA bheda jANavA. bAkI zAstro aneka hato, aneka che, aneka bane che ane aneka banaze; e badhAM zratajJAnamAM AvI ja jAya che. navAM banelAM ane banatAM zAstro zuddha buddhi ane samabhAva pUrvaka racAyelAM hovAM joIe. vartamAna kAlamAM jenA upara jaina zAsanano mukhya AdhAra che evAM zAstrone " Agama' kahevAmAM Ave che ane tenI saMkhyA 45 nI vicArasAra ( pR. 78 )mAM gaNAvAI che. jemake 790mA pRSThamAM gaNAvela 12 aMgo paikI dRSTivAda sivAyanAM 11 aMge, 12 upAMge (juo pR. 791) tathA vaLI dvIpasAgaraprajJapti, ka5(sUtra, nizItha,
Page #874
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Arhuta darzana dIpikA, 75 prAkRta bhASAmAM racAyelAM che ema kahI leAkamAM te zAstra upara aprIti karAvavI temaja kevalajJAnI kavalAhAra karatA nathI evu kathana karavuM te paNa ' zruta-avavAda ' che. * atra je zruta-avarNavAdanuM svarUpa AlekhAyuM che temAMnA prathama vikalpa tArAja.( pR. 262 )ne anusare che, dvitIya vikalpa tattvArthInI bRhad vRtti ( dvi. vi. rR. 21 )ne anusare che, jayAre tRtIya vikalpa e bemAMthI eke graMthanA AdhAre na yAjatAM granthakAra peAtAnI buddhi anusAra rajI karela hAya ema jaNAya che. AnI pratIti thAya te mATe prathama tattvArAja0 ( rR. 262 )tu kathana ane tyArabAda tattvArthInI bRhavrutti (pR. 21)nuM kathana anukrame nIce mujaba atra upasthita karavAmAM Ave cheH~~~ " mAMsamatsyabhakSaNaM madhusurApAnaM vedanArditamaithunopasevA rAtribhojanamityevamAdyanavadyamityanujJAnaM zrute'varNavAdaH / " 4 " avidagdhaprAkRtabhASAnibaddhaM vratakAyaprAyazcittapramAdopadeza punaruktatAbahu kutsitApavAdaprAyamityevamAdyavarNodbhAsanaM zrutajJAnasyeti / " dazAzruta( skaMdha ), vyavahAra, uttarAdhyayana, RSibhASita, dazavaikAlika, Avazyaka, tadulavaicArika, caMdrakavedhya, gaNividyA, nirayavibhakti, AturapratyAkhyAna e prakINuM kA, temaja gaNudharavalaya, devendranarakendra stava ), maraNavibhakti, dhyAnavibhakti,pAkSika sUtra, nadIsUtra, anuyAgAra ane devendrastava. A AgamAnuM saMkSipta svarUpa zrIjinaprabhasUriSkRta siddhAntAgamastavamAM najare paDe che, 1 jaitAnAM age-upAMgA adhamAgadhI bhASAmAM racAyelAM che ke nahi e bAbata matabheda che. 2 upalakSaNathI A vAta, sAkSarIya paddhatithI ane vid-bhAgya zabdamAM gUMthAyelA saMskRta graMthAne paNa lAgu pADI zakAya arthAta kAi ucca prakAranA saMskRtamAM lakhAyelA graMtha viSe evA abhiprAya ApavA ke AnI zailI atikliSTa che, vAkayaracanA jaTila che ityAdi to te abhiprAya zrutajJAnanA ava`vAda tarIke gaNI zakAya. bAkI vastusthitinuM anAveza pUrvakanuM kathana e avaNu vAda nathI ja; ene teA sAcA ane zuddha nirUpaNurUpe vadhAvI levu joie. vizeSamAM kAi suMdara graMthanI ( pachI te gujarAtI bhASAmAM hoya ke hiMdImAM, kha'gALImAM, kAnaDImAM, urduOmAM ke aMgrejImAM hoya tenI } dveSabhAvathI kaDavI samAlAcanA karavI e paNa zrutajJAnanA vaNu vAda ja che. 7 mAMsa khAvuM, mAchalAMnuM bhakSaNa karavuM, madhanuM sevana karavuM, dArU pIvA, vedanAthI vyAkuLa thatAM pravIcAra sevavA ke rAtre bhojana karavuM emAM pApa nathI evI avajJA te zrutajJAnanA avavAda che. 4 abhaNa lokonI prAkRta bhASAmAM zruta racAyelu che, emAM vrata, kAya ( ? ), prAyazcita ane pramAdanA upadezanI punaruktinA bahulatA che arthAt e vividha vratA, niyamA, prAyazcitto vagerenAM nakAmAM ane kaTALA bharelAM vaNutAthI bharapUra che temaja vaLI e zruta duSTa apavAdothI lagabhaga bharelu che ema kahevu e zruta-jJAnanI niMdA che.
Page #875
--------------------------------------------------------------------------
________________ 796 aisaMva-adhikAra tRtIya saMgha-avarNavAdanuM lakSaNa paJcAgnikaSTAsahiSNutva-gavAdyapUjanAdirUpatvaM, kAkazukazRgAla. sArameyAnAM samudAyo'pi saGgha iti kathanarUpatvaM vA sngghaavrnnvAvastha akSaNamA () arthAt saMgha paMcAgni kaSTa sahana karI zakato nathI, gAya vagerenI pUjA karatuM nathI evuM saMghane uddezIne kahevuM te athavA kAgaDAo, pipaTe, ziyALIAo ane kUtarAone samudAya paNa "saMgha" che ItyAdi kathana karavuM te "saMgha--avarNavAda" jANa. paMcAgni kaSTa sahana karavuM e nirarthaka che e hakIkata 375 mA lakSaNanA vivaraNamAM vicArIzuM. atra te pUjana ayukta che ema jeno zA kAraNathI mAne che tene ullekha karIzuM ane tyAra bAda saMyami-saMgha--avarNavAda ane gRhastha-saMgha-avarNavAdanAM lakSaNe vicArIzuM. pUjananuM nirasana* e te suprasiddha vAta che ke gAya vijhA jevI apavitra vastu paNa khAI jAya che, pitAnA putra baLada sAthe paNa vyabhicAra seve che ane keTalIka vAra te pitAnAM zIMgaDAM vaDe prANIone mAre paNa che te AvI gAyanI ke pUjA kare ? dUdha dvArA gAya jagatanA upara upakAra kare che vAste tenuM pUjana karavuM joIe koma je dalIla karavAmAM Ave to temAM khAsa vajana jevuM nathI, kemake zuM bheMsane paNa te upakAra nathI? ane jyAre tema che te pachI gAyane ja pUjavI ane bheMsane nahi e jyAre nyAya kahevAya vArU? vaLI je ema kahevAmAM Ave ke gAya te aneka tIrthaSionuM ane devenuM sthAna che to ema kahenArA javAba Apaze ke teo zA mATe gAyanuM vecANa, dehana ane prahAra vagere kriyAo kare che ke karAve che athavA tene aTakAvavAne prabaMdha nahi karI tene anumodana Ape che ? A pramANe bhegazAstra (pra. 2, le. 7)nI vRtti (le. 14-16)mAM kahevAmAM AvyuM che. e ja bhAvArtha nyAyakusumAMjalinA caturtha stabaka (le. 21-23)mAM najare paDe che. 1 A sAmAnyarUpe saMdhane avarNavAda che ema tavArtha (a. 1, se. 14)nI bRhad vRtti (pR 28 ) uparathI jaNAya che. 2 " yA pazuLthamaznAti, svaputraM ca vRSasyati / zRGgAdi bhinatI jantUna , sA bandhA'stu kathaM nu gauH 1 // 14 // payaHpradAnasAmaryAda, vanyA cenmahiSI na kim ? / vizeSo dRzyate nAsyAM, mahiSIto mamAgapi // 15 // rathAne tIrthafjavAna, sarSafirf nahi ! viThThI re suNase ja, te jai tataH ? A da ka ?
Page #876
--------------------------------------------------------------------------
________________ che ulAsa ] AhaMta darzana dIpikA. saMyami-saMgha-avarNavAdanuM lakSaNa locAdikaSTakAriNo bAhyazaucarahitA prAgadattAdAnAd bhUyo'pi duHkhitA bhaviSyantItyAdi kathanaapatvaM saMyamisaGghAvarNavAdasya lkssnnm| ( rU56) arthAta jaina sAdhuo kaTakArI lecAdi kare che, bAhA zauca (eTale dravyasnAna)thI rahita che, pUrve nahi dAna dIdheluM te chatAe atyAre anyanI vastu grahaNa kare che, vAste AthI paNa vadhAre duHkhI thaze e prakAre saMyamIo (jaina sAdhuo)ne viSe bolavuM te "saMyami-saMgha-avarNavAda" jANa. A saMbaMdhamAM tattvArthanI bRhad vRtti (ki. vi. pU. ra7)mAM nIce mujaba ulalekha che " sAdhavastAvat sacittAdyAbhavadvyavahAraparAyaNAH paripelavabAhyazaucAcArA janmAntarakRtakodayajanitakezollaJcanAtApanaduHkhAnubhavinaH kalahakAriNo'sahiSNavaH prAgadattadAnA bhUyo'pi duHkhitA eva bhaviSyantItyavarNodbhAvanam " arthAta jena sAdhuo te sacittAdithI uddabhavela vyavahAramAM tatpara hoya che, bAhA zauca-AcArathI vimukha rahe che, pUrva janmamAM karelAM azubha karmonA udayathI temane kezane leca, AtApanA vagerenuM duHkha anubhavavuM paDe che, teo kachuA karanArA che, temanAmAM sahanazIlatA nathI, temaNe pUrve dAna dIdhuM nathI ane atyAre paNa teo detA nathI eTale bhaviSyamAM teo pharIthI duHkhI thaze ityAdi sAdhu saMbaMdhI kathana te "sAdhu-avarNavAda che. sAdhvI-avarNavAda paNa A ja pramANe che. * tavArtharAja (pR. 262)mAM A saMbaMdhamAM nIce mujabane nirdeza jevAya che - " ete zrava(ma ?)NAH zUdrAH asnAnamaladigdhAGgA azucayo digambarA nirapatrapA ihaiveti duHkhamanubhavanti paraloke kutazca sukhina ityAdi vacanaM so'varNavAdaH " arthAt A sAdhue zudra che, teo snAna karatA nathI, temane deha melathI lipta che, teo apavitra che, teo vastrarahita che-nAgA che, teo atyaMta nirlajaja che, temanAM AvAM AcaraNene lIdhe) A lekamAM ja teo duHkha anubhave che te paralekamAM te kyAMthI ja teo sukhI thavAnA che ityAdi kathana te "saMgha-avarNavAda" che. 1 " saMyamI 'thI sAdhu temaja sALI bane samajavAM.
Page #877
--------------------------------------------------------------------------
________________ Asava-adhikAra. * tRtIya dvigaMbara saMpradAyanA sAdhue sa thA nagna avasthAmAM rahe che, jayAre zvetAMbara saMpradAcanA sAdhue kAma jeTalAM vastrothI deha DhAMke che. ubhaya saMpradAyanA sAdhuo snAna karatA nathI temaja dha lAbhanA dvAna sivAya anya sAMsArika dAna detA nathI. vee gRhastha-saMgha-avarNavAdanuM lakSaNa-- zrAddhazrAvikAnAM na dharmArtha snAnam, na ca dvijAtibhyo dAnam, na ca gavAM gehe pUjanamityAdikathanarUpatvaM gRhasthasaGghA varNavAdasya rukSanam / ( 357 ) arthAt zrAvaka ( zrAddha ) ) ane zrAvikA dhane arthe snAna karatAM nathI, brAhmaNAne dAna ApatAM nathI eTale ke snAna, dAna jevI ziSTa pravRtti AdaratAM nathI, ghera gAyanI pUjA karatAM nathI ityAdi gRhastha viSayaka kathana te ' gRhastha--saMdha-avarNavAda ' che. dha-avaLu vAdanuM lakSaNa nAstyeva dharmaH pratyakSapramANAviSayatvAdityAdikathanarUpatvaM manaHparikalpitaguNahInAdikathanarUpatvaM vA dharmAvarNavAdasya lakSaNam ! ( 18 ) arthAt dharma pratyakSa pramANunA viSaya nahi hAvAthI e dvArA enu astitva siddha nahi thatu' hAvAthI te che ja nahi ema kahevu' athavA te marajI mujaba tenA guNNAnI ochI kIMmata AMkavI te ' dhama -avaMvAda ' che. spaSTa zabdomAM kahIe te ahiMsA jevA mahAn kramane viSe evA udgAra kADhavA ke ahiMsAthI manuSya jAtinuM ane A bhAratabhUminuM adhaHpatana thayuM che," te te 'dhama-avaNu vAda" che. vyApAramAM sAcu kheAlIe te kamAi rahyA e paNu evu ja udAharaNa che. 1 ' ityAdi'thI prapA ( parakha ) vagere taiyAra karAvavAnuM pApakArI kAya jaina gRhasthA karatA nathI, teo rikeza jevA cAMDAla che, emanA gharanA AMgaNenA daravAje gAyanuM zIMgaDuM dATavuM joie ema samajavuM. A hakIkatane zrAvaka-zrAvikAnA avarNavAda paratvenA tattvAnI bRhad vRtti ( dvi. vi. pR. 27 )gata nimna-likhita pAThe samata kare che:-- 64 na snAnaM dharmArthameSAmU, na ca dvijAtibhyo dAnama, na prapAdikaraNam, harikezakalpAH khalvete, gozRGgameSAM geddAGgaNadvAri nikhAyatAmityAdyavarNaprakAzanam / " 2 8 gRhastha 'thI zrAvaka ane zrAvikA ubhaya samajavAM. 3 AvA bhrAntimUlaka, ardhadagdha vicArAnuM nirasana karavAnI have jarUra rahetI nathI, kemake mahAtmA gAMdhIe hAlamAM upADelI ahiMsAtmaka laData ja tenA pUro radI ApI zake tema che.
Page #878
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA dharma pratyakSa pramANane viSaya nahi hovAthI te che ja nahi evuM cArvAkAdinuM kathana che. tatvArtharAja (pR. 262)mAM dharma-avarNavAdanuM svarUpa samajAvatAM ema kahevAyuM che ke jinezvare upadezelo kSamAdi daza prakArane dhama nirguNa che, tenA upAsaka marIne asura thAya che e pramANenI uSaNa te "dharma-avarNavAda" che, deva-avarNavAdanuM lakSaNa parasparapravIcArAH khalu devAH, SaNDhavadapare balavanto'lpabalavantaM devamabhiyujya maithunaM sevante ityAdikathanarUpatvaM, zukrazoNitabalyupahArAzino devA ityAdikathanarUpatvaM vA devAvarNavAdasya lakSaNam / ( rU52). arthAta deve paraspara pravIcAra kare che, jabarA de sAMDhanI mAphaka nabaLA tenI sAthe jorajulamathI viSayasevana kare che, e prakAranuM kathana temaja teo zuka (vIrya), zeNita (lehI) ane balidAnAdirUpa upahAranA bhakSaka che ityAdi kathana te "deva-avarNavA" che. avarNavAdanuM svarUpa vizeSataH khyAlamAM Ave te mATe tenA pratispaddhi varNavAdanuM digadarzana karIe. sauthI prathama tIrthakarane varNavAda vicArIe. A saMbaMdhamAM sthAnAMga (sthA. 5, u 2)nI vRttinA 322 mA patramAM kahyuM che ke 1 " ityAdi 'thI devanAM netra stabdha che, indra ahalyAne jANe che, indrane hajAra bharA thayA hatA ane tenA dehane cholI nAMkhavAmAM Avyo hato vagere samajavuM. A kaMi mArA gharanuM kathana nathI, paNa enI tasvArthanI bahatti ( di. vi. pR. 28 )gata nimnalikhita ullekha sAkSI pUre che - " parasparapravIcArAH khalu devAH SaNDhavata / apare balavanto'lpabalaM devamabhiyujya maithunamAseSante stabdhalocanapuTAstathA'tyantAsa tadoSaprakhyApanazukrazoNitabalyapahArAzino devAH / ahalyAyai jAra indraH kRnabhagasahasraH chAtraidharSita ityAcaziSTavyavahArAvaghoSaNaM devAnAmavarNavAdaH " vaLI devo ahayA vagerene viSe Asakta che, teo madirA ane mAMsanuM sevana kare che e pramANenuM deva paratve kathana te tene avarNavAda che ema tatvArtharAja ( pR. 242)nI nimnalikhita paMkti kahI rahI che: . " surA mAMsaM copasevante devAH ahalyAdiSvAsa ktacetasaH ityAcAghoSaNaM deSAvarNaSAdaH / "
Page #879
--------------------------------------------------------------------------
________________ Asrava-adhikAra. [ svatIya 'pirAmarInodA, sadava tivaNanA pUjA acaMtasacakyaNA, sivagaigamaNA jayaMti jiNA // " arthAt jemaNe rAga, dveSa ane meha upara vijaya meLavyuM che, jeo sarvajJa che, jemanI indroe pUjA karI che, jemanuM vacana atyaMta satya che ane jeo ziva-gatine pAmanArA che te jine jayavaMtA vate che. dhamanA varNavAda para nimnalikhita gAthA raju karAya che - ||shvtthupyaasnnsuuro aisayarayaNANa sAyaro jyd| savvajayajIvabaMdhurabaMdhU duviho vi jiNadhammo // " arthAt (samagra) padArtha upara prakAza pADavAmAM sUryanA samAna, atizayarUpa ratnane sAgara ane samagra jagatanA sarva ne snehI bAMdhava e jaina dharma ke je (sAdhu-dharma ane gRhastha-dharma ema) be prakArane che te vijayI vate che. AcAyanA varNavAda upara nIcenI gAthA prakAza pADe che - " tesiM namo tesiM namo bhAveNa puNo vi tesi ceva nmo| ... aNuvakayaparahiyarayA je nANaM deMti bhavvANaM // " arthAta upakAra dvArA traNa nahi karAyelA evA anya jIvonA (paNa) kalyANane viSe Asakata - evA jeo bhone jJAna Ape che temane bhAva pUrvaka namaskAra hejo, temane pharI pharIne praNAma heje, temane vAraMvAra vaMdana heje. - saMghanA varNavAda saMbaMdhI nimna-likhita gAthA udAharaNarUpe atra nirdezathI basa thaze - ' 1-3 chAyA-- vitarajALA: sarvajJAtinAtha7117: ! atyantasatyavacanAH zivagatigamanA jayanti jinAH // vastuprakAzanasUryo'tizayaratnAnAM sAgaro jayati / sarvajagajIvavandhurabandhuddhividho'pi jinadharmaH // tebhyo namastebhyo namo bhAvena punarapi tebhya eva nmH| anupakRtaparahitaratA ye jJAnaM dadati bhavyebhyaH / /
Page #880
--------------------------------------------------------------------------
________________ 801 ullAsa ] Ata darzana dIpikA. " eyami pUiyaMmi natthi tayaM jaM na pUhayaM hoI / bhuvaNe vi pUaNijo na guNI saMghAo jaM anno // " arthAt jenuM pUjana thatAM evuM bIjuM kaMI pUjanIya nathI ke jenuM pUjana karavuM rahI jatuM hoya eTale ke enuM pUjana thatAM sarva ke pUjanIyanI pUjA thaI ja jAya che; kemake saMdha sivAya anya koI guNI rolekyamAM vanda nathI. devane varNavAda dhyAnamAM Ave te mATe nIcenI gAthA dhI laIe - " devANa aho sIlaM visayavisamohiyA vi jiNabhavaNe / accharasAhiM pi samaM hAsAI jeNa na kariti // " arthAta viSayarUpa jherathI moha pAmelA hovA chatAM deva jinabhavanane viSe apsarAo sAthe hasavA vagerenI kriyA karatA nathI, vAte emanuM zIla AzcaryakAraka che. kevalI AdinA avarNavAda para UhApoha- joke AthI dazanAmahanIya kamanA Asa saMbaMdhI kathana pUrNa thAya che te paNa kevalI Adine aMge je avarNavAdane ubhaya saMpradAyamAM ullekha che tene lagatA keTalAka muddAone UhApoha kare Avazyaka samajAya che. sauthI prathama te avarNavAdane artha ja vicArIzuM. varNane artha atra zlAghA che, prazaMsA che. AthI avarNane artha "nindA thAya che. ethI karIne avarNavAda eTale keIne viSe nindAtmaka vacana uccAravuM e thAya che. arihaMtAdikanA avarNavAda para sthAnAMga (sthA. 5, u. 2, sU. 4ra6 )mAM ullekha che, paraMtu enuM svarUpa e mULa aMgamAM nathI. tasvArtha temaja tenA pajJa bhASyamAM paNa A ja prakAranI sthiti jovAya che. A bhASyanI pachInA vetAMbarIya ane digaMbarIya sAhityamAM sAMpradAyikatvane sthAna che eTale kevalajJAnI pramukhanA avarNavAdamAM eka saMpradAyane tenuM ja svarUpa ISTa hoya tethI viparIta svarUpanuM pratipAdana te avarNavAda che ema eka bIjA mAne che ane manAvavA prayAsa kare che. dAkhalA tarIke kevalI bhajana kare e vAkya vetAMbara saMpradAya pramANe avarNavAda nathI, paraMtu vastusthitinuM pradarzana che, jyAre digaMbara saMpradAya anusAra e avarNavAda che, kemake ema kahevAthI kevalInuM apamAna thAya che, temanI AzAtanA thAya che. AvI paristhitimAM baMne jaina saMpradAye jene avaNa vAda gaNe evuM svarUpa darzAvavA meM prayAsa karyo che. 1-2 chAyA patasmin prajite nAsti tatkaM yanna prajitaM bhavati / bhuvane'pi pUjanIyo na guNI saGghAd yadanyaH / / devAnAmaho zIlaM viSaya viSamohitA api jinabhavane / apsarobhirapi samaM yena hAsyAdi na kurvati // 101
Page #881
--------------------------------------------------------------------------
________________ 802 Asava-adhikAra [ tRtIya vaLI atra e paNa prazna vicArIzuM ke jyAre kavetAMbara ane digaMbara ubhaya saMpradAyane zramaNavarga snAna karatuM nathI te jaina sAdhue snAna nathI karatA ema kahevuM emAM ze avarNavAda che ? Ane uttara e che ke je e bAhya zaucanA custa himAyatI hoya ane adhikArInI maryAdA temaja AMtarika zaucanI mahattAthI ajJAta hoya temanI AgaLa A kathana karavuM e jaina munienI beTI hAMsI karAvavA jevuM che, vAste e daSTie A avarNavAda gaNAya. vizeSamAM jaina munio snAna nahi karatA hovAthI temanA zarIramAMthI kharAba vAsa mAre che ema kahI temane gaMdA cItaravA e te avarNavAda khare ne? vastu jevI hoya tevI prarUpaNa karavI enI keI nA pADe tema nathI, paraMtu tema karavAmAM satyanA nirUpaNa sivAya kaI prakArane svArtha ke malina Azaya na ho joIe; kemake svArthIdi sAdhavA mATe uccAreluM satya vacana paNa asatya ja che e bhUlavuM na joIe. have cAritramehanIya karmanA ArsanuM pratipAdana karavAmAM Ave che. temAM cAritramehanIyanuM lakSaNa e che ke kaSAyAdimohanIyodayajanyAtisaMkliSTapariNAmarUpatvaM caaritrmohnavarA kSaNam (rUdda) arthata kaSAya vagere mohanIya karmanA udayathI utpanna thato saMkalezAtmaka pariNAma te cAritramehanIya che. A cAritramehanIyanA udayathI uddabhavato jIvane saMliSTa pariNAma cAritramehanIya baMdhane hetu che. A cAritramehanIya karmanA kaSAyamehanIya ane nekaSAyamehanIya ema be prakAre che. temAM pite kaSAya seva ke anyamAM te prakaTAva agara te kaSAyane vaza thaI tuccha pravRttio karavI te kaSAyamahanIya karmanA Ave che. nekaSAyamahanIya kamanA (1) strIveda, (2) puruSada, (3) napuMsakaveda, (4) hAsya, (5) rati, (6) arati, (7) zeka, (8) bhaya ane (9) jagasA ema nava bhede paDatA hovAthI nekaSAyamahanIya karmanA AsavanA paNa strIvedaAsava, puruSaveda-Asava ema nava prakAre paDe che. graMthakAra A pratyekanuM svarUpa lakSaNa dvArA sUcave che. temAM strIvedanA AsavanuM lakSaNa evuM darzAve che ke - zabdAdiviSayeSu gAryAlutvAnRtavAditvavakratAparadAraratipriyatAdikaraNarUpatvaM strIvedAsravasya lkssnnm| ( 361) arthAta zabdAdi viSayane viSe atyaMta Asakti, IrSyALupaNuM, asatya bolavuM, vakratA, parIne viSe anucita prIti ItyAdi vRttio vedanA Ave che. A kathana tattvArtha (a. 6, 1 tattvArtha (a. 6, sU. 15 )mAM kahyuM paNa che ke "kaSAyodayAt tIvrAtmapariNAmazcAritramohasya / "
Page #882
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA. '803 sU. 15)nI bRhad vRtti (pR.28)ne anusare che, jyAre tattvArtharAja (pR. 162) pramANe atyaMta gusso, atizaya abhimAna, IrSyA, jUThuM bolavuM, khUba ThagavAnI vRtti, pravRddha rAga, paradAragamanane viSe Adara ane bhAminInA hAva-bhAva viSe Asakti e strIvedanA Ave che. A pramANenA strIvedAdinA A sevavAthI strIvedAdirUpa karma baMdhAya che. puruSavedanA AsavanuM lakSaNa- mandakrodhakaSAyAdinA svadAraratipriyatA'vakratA'norSyAlutvasatyavAditvAdibhavanarUpatvaM puruSavedAsravasya lakSaNam / ( 360) . arthAta maMda kodharUpa kaSAya vagere dvArA pitAnI patnIne viSe saMtoSa, saralatA, IrSAne abhAva, satya bolavuM ItyAdi puruSavedanA Asavo che. napusakavedanA AsavanuM lakSaNa tIvrakrodhAdinA pazUnAM vanirlAJchanamuNDanastrIpuruSaviSayakAnAsevanazIlavataguNadhAriviSayakamaithunasevanecchAtIvaviSayAnuSaGgitAdikaraNarUpatvaM napuMsakavedAtravasya lakSaNam / ( 361) arthAt tIvra krodha vagerene vaza thaIne, pazuone vadha, nirlI chana (nAka, kAna vagerenuM chedana), temaja muMDana tathA strI ane puruSa saMbaMdhI kAma-sevana, zIlavratadhArI ane guNI vyakti sAthe viSaya-sevananI IcchA, viSayane viSe atyaMta Asakti vagere naMpusakavedanA Ave che. hAsya-mehanIyanA AsavanuM lakSaNa- utprAsanadInAbhilASitRkandapopahAsanabahupralApahAsazIlatArUpatvaM hAsyamohanIyAsravasya lakSaNam / ( 362) arthAta (satya dhamanI) ThaThThAmazkarI karavI, garIba ke dInanI majAka karavI, kAmavRddhi viSayaka upahAsa, bahu bakabakATa ane hasavAnI Teva e hAsyamehanIya karmanA Asrava che. rati-mahanIyanA AsavanuM lakSaNa vicitraparikroDanabahuvidharamaNapoDAbhAvaprItijananAdikaraNarUpatvaM ratimohanIyAtravasya lakSaNam / ( 363) 1 Ane badale guhya IndriyanuM vyaparapaNa evo tatvArtharAja (pR. 263)mAM nirdeza che.
Page #883
--------------------------------------------------------------------------
________________ 804 Asava-adhikAra. [ tRtIya arthAt vicitra krIDA, aneka jAtanu ramaNa, pIDAnA abhAva, prIti utpanna karavI vagere ratimAhanIya karmAMnA AsravA che. vrata, niyama ityAdi cagya akuzene viSe aNagamA e paNa A kanA AsavarUpa che. ati-mAhanIyanA AsravanuM lakSaNa-- paraparibhAvAdikaraNena monovAavasya hALam / ( 264 ) arthAt khIjAnuM apamAna karavuM, ratinAM sAdhanenA vinAza karavA, pApamaya AcaraNa karavuM vagere aratimAhanIya kanA AsravA che. khIjAone becenI upajAvavI, nIca mANusanI seAkhata karavI e paNa AnA AsraveA che, zAka-mAhanIyanA AsavanuM lakSaNa zokotpAdanazocana paraduHkhAviSkaraNAdirUpatvaM zokamohanIyA savarapa rukSanam / ( 5 ) arthAt dilagIrI utpanna karavI, pAte zAkAtura rahevu', anyanA duHkhane prakaTa karavuM vagere zAkamAhanIya kramanA Asrave che. bhaya-mAhanIyanA AsavanuM lakSaNa rativinAzapApazIlatAbhavanarUpasvamarati bhayotpAdana nirdayatva trAsanAdikaraNarUpatvaM rukSanam / ( 366 ) arthAta bhaya utpanna karavA eTale anyane DarAvavA ke pote Daravu', kRratA dAkhavavI, trAsa pamADavA ityAdi bhacameAhanIya kanA Asrave che. bhayamohanIyAstravasya jugupsA-meAhanIyanA AsavanuM lakSaNa kuzalakriyAcArapratipAdanapravaNe saddhameM jugupsAdikaraNarUpatvaM jIllAmohanIyAavasya rukSaLam / ( rU67 ) arthAt kalyANakArI kriyA ane hitakArI AcAranuM pratipAdana karanArA sAcA dharmane viSe ghRNA karavI te jugupsA-meAhanIya karmanA Asrava che.
Page #884
--------------------------------------------------------------------------
________________ 805 ulAsa ] Ata darzana dIpikA. parama dharmazALI munivaranI nidA karavAthI, dhamane abhimukha janane aMtarAya karavAthI, madirA, madha, mAMsanA sevanarUpa aviratinI prazaMsA karavAthI ane anyamAM kaSAya ane nekaSAya utpanna karavAthI cAritrane guNanAM upaghAtaka evAM kaSAya-mehanIya ane kaSAyamohanIya karmo jIva bAMdhe che. have AyuSya-kamanA baMdhanAM kAraNe yAne Aso darzAvavAmAM Ave che. temAM AyuSyanA cAra prakArene lIdhe enA paNa nAraka-AyuSya-Asava ItyAdi cAra prakAro paDe che. temAM nAraka-AyuSya-AsavanuM lakSaNa e che ke anavaratakaNDanakhaNDanatADanatarjanapeSaNIcullIkAdibahvArambhavyA * pArabaddhatve sati bahuparigrahecchArUpatvaM nArakAyurAvasya lakSaNam / (368) arthAta niraMtara kaMDana, khaMDana, tADana, tarjana tathA ghaMTI, cUle vagerenA bahu AraMbhavALAM kAryo karavAthI temaja puSkaLa parigrahanI IcchA rAkhavAthI nArakanuM AyuSya baMdhAya che. arthAta jyAre AraMbha ane A vastu mArI che evI parigrahanI vRtti arthAta huM ane mAlIka chuM evI manevRtti atizaya tIvra hoya ane hiMsAdimaya ghAtakI kAryonI pravRtti, raudra dhyAna vagere satata cAlU rahe te te nAraka-AyuSya-kamane Asrava thAya che. tiyaca-AyuSya-AsavanuM lakSaNa cAritramohodaye sati AtmanaH kuTilarUpatvaM tairyagyonAstravasya rakSaNam (rU) arthAt cAritramehanIya kamane udaya jyAre vartate heya tyAre udabhavate AtmAne prapaMcarUpa) kuTila pariNAma te tiryaMca-AyuSya-kamane Asava che. eTale ke AthI tiryaMca-AyuSyakamane baMdha thAya che temaja vaLI mithyAtvane AdhAra levAthI, enI puSTi karavAthI, adharmane upadeza ApavAthI, parigraha sevavAthI, duSTa kAryo karavAthI, nIla glezyA ane kApita lezyarUpa aniSTa pariNAma vaDe AtaM dhyAna karavAthI, unmArganI prarUpaNa karavAthI, sanmArgane nAza karavAthI, aticAra lAge tevI rIte vrata ane zILa pALavAthI ane apratyAkhyAnarUpa kroya vagere kaSAya karavAthI jIva tiryaMca-AyuSya-karma bAMdhe che. 1-2 sarakhA tatvArtha ( a. 6 )nAM nIce mujabanAM 16 mA ane 17 mA suda - " vAvAyamari dauM sAravAyu : " mAthA tenag | " ke dharmatatvanA upadezamAM dharmanA bahAnA heThaLa adharmane svArtha buddhithI pracAra karavo e kaTilatA che, mAyA che, daMbha che ane e tiryaMca-AyuSyano Asrava che.
Page #885
--------------------------------------------------------------------------
________________ Asava-adhikAra [ tRtIya manuSya-AyuSya-AsavanuM lakSaNa svabhAvamArdavArjavAlpecchArambhAdikaraNarUpatvaM mAnuSAyurAstravasya hRkSaNam ! ( rU70), arthAt svAbhAvika (eTale ke keInA kahyAthI nahi ke ADaMbararUpe nahi evI) mRdutA, akRtrima saralatA, a5 abhilASa (parigraha) ane a85 AraMbha ItyAdi manuSya-AyuSya-karmanA Aso che. eTale ke A dvArA manuSya-AyuSya-kamane baMdha thAya che. vaLI vAyukArAjinA samAna pratyAkhyAnakaSAya, svabhAvanI madhuratA, lekayAtrAne viSe udAsInatA, deva ane gurunuM pUjana, zIlavrata, atithisaMvibhAga, kApatAdi lezyAnA pariNAma ane dharmadhyAna e dvArA chava manuSyanuM AyuSya bAMdhe che. A pramANe nAraka tiryaMca ane manuSya e traNe AyuSyanA judA judA baMdha hetuo ApaNe vicArI gayA. A uparAMta zIla ane vratathI vimukha rahevuM te nAraka, tiryaMca ane manuSyanA AyuSyanA baMdhanuM sAmAnya kAraNa che arthAt zIla ane vrata nahi pALanAra prANI deva-gatimAM janma laI zake nahi, kAraNa ke zIlavAna ane vratI ja jIva deva tarIke utpanna thaI zake che. AthI e phalita thAya che ke niHzIlatA ane nirvatatA nAraka, tiryaMca ane manuSya e traNe AyuSyanA sAmAnya baMdhahetu che.* devaAyuSya-AsavanuM lakSaNa "sarAgasaMyamasaMyamAsaMyamAkAmanirjarAbAlatapazIlavatAdInAM madhye'nyatamakaraNarUpatvaM devAyurAstravasya lakSaNam / ( 371 ) 1 sarakhA tatvArtha ( a. 6 )nuM nikha-likhita 18 muM sUtra - " alpArambhaparigrahatvaM svabhAvamArdavArjavaM ca mAnuSasya / " 2 ahiMsA, satya ityAdi pAMca mukhya niyamo "trata' kahevAya che. A vratanI puSTi mATe ja pALavAmAM AvatAM bIjAM upavato jevAM ke traNa guNavrata ane cAra zikSAtrata e " zIla ' kahevAya che. 3 A viSe A ullAsamAM AgaLa upara vicAra karavAmAM AvanAra che. 4 sarakhAvo tavAI ( a. 6 )nuM nimnalikhita ogaNIsamuM sUtraH "ni zIvratairavaM ja kAma ! " - digaMbara saMpradAya pramANe A sUtrano artha e che ke zIla rahita hovuM ane vrata rahita hovuM e baMne nArakAdi traNa AyuSyanA stro che; temaja vaLI bhogabhUmi (akarmabhUmi)mAM utpanna thayelA manuSyanI apekSAe niHzIlatA ane nirvatatA e deva--AyuSyanA paNa Astro che. A pramANe A sUtramAM deva-AyuSyanA Asrava je digaMbarIya paraMparA pramANe samAveza thAya che te vAta tavAI-bhASyamAM jaNAtI nathI, kintu enI bahavRtti ( pR. 31 )mAM vRttikAra vicAra pUrvaka bhASyanI e nyUnatA jANI laI tenI pUrti Agama pramANe karI levA sUcave che. sarAgasaMyamasaMyamAsaMyamAkAmanirjarAbAlatapAMsi devasya / "
Page #886
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Ata darzana dIpikA. (07 arthAta sarAga saMyama, saMyamasaMyama (dezavirati), akAma nirjarA, bAlata5, zIlavrata ityAdi paikI game te deva-AyuSya kamane Asava che eTale ke e dvArA deva-AyuSya-karmane baMdha thAya che, A hakIkata purepurI samajAya te mATe sarAga saMyamAdinuM svarUpa khyAlamAM AvavuM joIe; ethI karIne graMthakAra A pratyekanuM lakSaNa sUcave che. temAM sarAga saMyamanA lakSaNane nirdeza karatAM teo kaye che ke- saMjvalanalobhalakSaNarAgasahavartitve sati sAvadyayogaviratirUpatvaM RiAsaMyamaya RkSaNam aa (372) arthAt pamaya pravRttionuM saMjavalana bharUpa rAga hevA pUrvaka viramaNa te "sarAga saMyama" che. arthAt pApakArI vyApAranA tyAgarUpa saMyamamAM kevaLa saMjavalanarUpa lebha ja lAMchanarUpa hoya te te "sarAga saMyama" kahevAya che. eTale ke saMjavalana lobharUpa kaSAyathI utpanna thayela rAganA udayamAM sAvadya gathI je virati thAya te "sarAga saMyama" che. saMyamasaMyamanuM lakSaNa dezataH prANAtipAtAdibhyo nivRttirUpatvaM saMyamAsaMyamasya lkssnnm| (372). arthAt aMzataH prANAtipAtAdi avatathI nivRtta rahevuM te "saMyamasaMyama che. eTale ke hiMsA, asatya vagere duSTa kAryothI sarvathA dUra na rahetAM keTalAMkathI ja dUra rahevA pUrato saMyama ane keTalAMkathI dUra na rahevA pUrate asaMyama jyAre pravartate hoya tyAre te "saMyamasaMyama kahevAya che. AmAM eka bhAgathI virati hovAthI te "deza-virati" paNa kahevAya che. AmAM eka bhAgathI avirati paNa che ane ethI ene "deza-avirati" tarIke paNa oLakhAvAya tema che, paraMtu AvI prathA nathI. vizeSamAM sthala daSTie ahiMsAdi vratanuM pAlana hevAthI e " aNuvrata' paNa kahevAya che. juo tatvArtha (a, 6, sU. 20)nI bRhad vRtti (pR. 32). akAma nijArAnuM lakSaNa- bhogopabhogAdInAM nirodhecchayA abhAve'pi pAratantryeNa nirodhakaraNarUpatvaM, anupayogapUrvakapApapudgalaparizATakaraNarUpatvaM vA akaamnirnavA kSaHI ( rU74). arthAta bhoga ane upabhegane nahi rokavAnI IcchA hovA chatAM parAdhInatAne lIdhe tene nirodha kara-tene rokavA te "akAma nijaro jANavI. athavA upayoga vinA pApa-karmanA pudagalane nAza kare te "akAma nirjarA samajavI.
Page #887
--------------------------------------------------------------------------
________________ Asava-adhikAra, [ tRtIya kahevAnuM tAtpa e che ke parataMtrapaNe athavA teA anusararaNanI khAtara je ahitakara pravRttinA ke AhAra vagerenA tyAga karavA te ' akAma nirjarA ' che, AthI kanuM parizATana thAya che, paraMtu tema thAe evI abhilASA pUrvakanI ane te mATe yeAla upAyanA phalarUpa A pravRtti nathI. anAyAse-svAbhAvika rIte-sthitinA paripAka thayelA hAvAthI aniSTa karmAnu' je parizATana thAya te * akAma nirjarA ' che, jyAre upayega pUrNAMkanuM abhilASA anusAra karavAmAM mAvatu kanuM parizATana te ' sakAma nirjarA ' che, : 808 bhAlatapanuM lakSaNa lokottara niravadya kriyAnuSThAnarahitatve sati laukikAbhigatakriyAnuSThAnayuktatvam, mithyAtva sahacaritarAgadveSAdiyuktasya janasya dharmAya paJcAgnyAdisevanAdikaraNarUpatvaM vA bAlatapaso lakSaNam / ( 375) arthAt leAkeAttara temaja pAparahita kriyA na karatAM laukika kriyAo karavI te * bAla-tapa ' che. athavA mithyAtvanI sAthe rahelA rAga, dveSa ityAdithI yukta manuSyanAM, dharmane mATe karAtAM paMcAgni kaSTanA sevanAdirUpa kAryA ' Ala-tapa ' kahevAya che. AnA niSa e che ke mithyAjJAnathI ra'gAyelA AzayavALA jIvA bALakanI peThe hita ahitanA vivekathI vimukha haiAya che, vAste temane atra khAla' kahyA che. AvA jIvAnI jalapraveza, agnipraveza, parvatanA zikhara uparathI paDI maravuM, apApAta karavA, viSanuM lakSaNa ityAdi dehadamanarUpa tapazcaryA te ' mAla-tapa kahevAya che. TuMkamAM kahIe te mAlatapa eTale ajJAna ka. dehadamana ane baidya dRSTi A prasaMge bauddha dharmAMnA prakhara abhyAsI pre. dharmAnada kAsInuM vaktavya raju karavuM asthAne nahi lekhAya, kemake e uparathI A sa MbaMdhamAM temane zuM abhiprAya che te jANavAnuM maLI zake che. temanuM vaktavya ' tapa ' evA zIrSaka heThaLa sughASA mAsikanA khAsa aka ( Azvina vada amAvAsyA, 1984 )mAM prasiddha thayeluM che. emAMthI atra prastuta patine nIce mujaba utArA karavAmAM Ave cheH-- " bauddha dharmo evA tapanA virAdha kare che ke je tapa mAtra zarIrane IMDarUpa hAya ane je dvArA zArIrika, vAcika ke mAnasika saMyama na sadhAtA hoya te tapa sarvathA vRthA che, te tapane bauddha zAstramAM * kAcadaMDa kahevAmAM Avela che. evA kAyadaMDa tA majurA ghaNA kare che. jelamAM paNa kedIe ghaNA kare che, muslIma loko paNa evuM ja tapa kare che. rAmana ketheAlika ( Roman Catholic ) le! tapa karavAnA dahADAmAM mAMsAhAra nathI karatA paNa mAchalIne
Page #888
--------------------------------------------------------------------------
________________ vilAsa 1 AhaMta darzana dIpikA. AhAra kare che. e leke ema mAne che ke je vastu zIthI pedA thAya che te khAvAmAM mAMsAhAra che. mAchalI te jalamAM pedA thAya che mATe khAvAmAM bAdha nathI. ane mAchalI khAvI leya te piSanI cIThI meLavI khAya che kAraNa ke pipanA hAthamAM svarganA daravAjAnI kuMcIo che ema teo mAne che. A badhI kAyadaMDanI viDaMbanA che ... A ja jAtanuM tapanuM viDaMbana razIyana carca (Ruasian Church )mAM paNa cAle che. tyAM strIo ane puruSa jananendriyane paNa kApI nAkhe che. A rIte bhinna bhinna dezamAM mAtra kAyadaMDa ja cAlI rahela che. TolasToye ( Tolstoy ) khUba tapazcaryA karI che paNa e tapazcaryA TelasToyanA vAcika ane mAnasika saMyamanA piSaNarUpa hatI mATe ja ApaNane e anukaraNIya che. tapamAM dehanuM daMDana te raheluM ja che paNa je daMDana saMyamanuM piSaka heya te upAdeya gaNAya che ane evA ja tapanuM bauddha dharmamAM samarthana che. mahAvIra svAmInuM tapa paNa emanAM prajJA, medhA, smRti, vIrya ane saMjamanuM piSaka hatuM, ethI ja e tapa prakhyAta thayeluM che..." paMcAgni kaSTanuM svarUpa (1) annAhAryapacana, (2) gApatya, (3) AhavanIya, (4) sabhya ane (5) AvasathIya e pAMca pavitra agni gaNAya che. A pAMcane prastutamAM saMbaMdha che ke nahi te jANavuM bAkI rahe che. laukika daSTie te cAre bAju lAkaDAM saLagAvI tenI dhuNI sahana karavI temaja sUryane prakhara tApa veTha e "paMcAgni kaSTa' kahevAya che ane A tapa saMyamanI puSTimAM anupayegI hovAthI e bAlatapa gaNAya che. zIlavatanuM lakSaNa dezataH sarvathA vA brahmacaryapAlanarUpatvaM, paradArANAM tu sarvathA varjanarUpatvaM zIlavatasya lakSaNam / ( 376) arthAt aMzathI ke saMpUrNa rIte brahmacaryanuM pALavuM te "zIlavata" che. emAM parAgamanane te sarvathA niSedha ja che. eTale ke viSayasevana mATe avakAza hoya te te svakArasevana pUrata ja che ane tenAthI paNa nivRtta thavAya te vaLI teTale aMze zIlavatanI vizeSatA che. A pramANe ApaNe deva-AyuSya-kamanA sarAgasaMcamAhi Ave vicAryA. A uparAMta bIjA paNa Ave che ema tatvArthanI bRhad vRtti(ddhi, vi. pR. 33)nA nimnalikhita ullekha uparathI jovAya che 1 Pope yAne khristionA vaDA dharmaguru. 102
Page #889
--------------------------------------------------------------------------
________________ 810: Asava-adhikAra. [ tRtIya __ " 'kalyANamitrasamparkadharmazravaNagauravatapobhAvanApAtradAnamaraNapratyAsannavartizItatapanalezyApariNAmAvyaktasAmAyikAvirAdhitasamyagdarzanAdi ca daivAyuSa AsravA iti / " atra jema samyakatvano ullekha che tema digaMbarIya saMpradAyamAM paNa che, kemake " rAjapa0 >> e sUtra pachI " racava ra evuM juduM sUtra umerI tyAM e. vAtane nirdeza karAyela che. e saMpradAya pramANe A sUtrane artha e thAya che ke samyatve e sIdharmAdi kaha5vAsI denA AyuSyane Asava che. tattvArthane bhAgyamAM e vAta nathI, paraMtu enI bRhada vRttimAM ene ullekha che ke je ApaNe hamaNA ja upara joI gayA, : nAma-kamanA azubha ane zubha evA be prakAre che. AthI azubha nAma-karmanA temaja zubha nAma-karmanA Asa judA judA hoya temaja eka bIjAthI viparIta hoya e svAbhAvika che. temAM yogavakratA, visaMvAdana ItyAdi azubha nAma-karmanA Avo che arthAta e dvArA azubha nAma-kamane baMdha thAya che. gavakatAnuM lakSaNa kAyavAGmanolakSaNayogasya kuTilatayA pravRttirUpatvaM yogvkrtAyA akSaNa ( rU77) arthata zArIrika, vAcika ane mAnasika vyApAranI kuTilatA te gavakratA" che. kuTilatA eTale ciMtavavuM kaMi, bolavuM kaMI ane karavuM kaMi te arthAt vicAra, vANI ane vartanamAM ekarUpatA nahi te. visavAdananuM lakSaNuM- anyathA tivAna sUpara viraMvAranau RkSaNam (rU78) arthAt jevuM jenuM svarUpa hoya tenAthI viparIta rUpe tenuM pratipAdana karavuM te "visaMvAdana' che. be nehIo vacce bheda paDAva te paNa "visaMvAdana" kahevAya che. 1 Ane artha evo che ke hitakArI mitranI sabata, dharmanuM zravaNa ane tenuM gaurava, ( sAcI ) tapazcaryA, (zuddha ) bhAvanA, pAtrane viSe dAna, maraNasamIpavatI zItalesyA ane te jelezyAnA pariNAme, avyakta sAmAyika, avirAdhita samyaktva ityAdi deva-AyuSya-karmanA Aso che, 2 tatvArtha (a. 6, se. 21 )mAM kahyuM paNa che ke - " yojavAtA utaraMvAra vAsumadhu rAja | "
Page #890
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] ceAgavatA ane visaMvAdana vacce bheda taddana dIpikA, caiAgavakratA ane visaMvAdanamAM adhikArI AzrIne taphAvata che. arthAt joke e baMnenu svarUpa samAna che, chatAM svapara AzrIne temAM pharaka paDe che. eTale ke peAtAnA saMbaMdhamAM mana, vacana ane zarIranI pravRtti judI paDatI haiAya tyAre e 'ceAgavakratA' kahevAya che ane jo khajAnA viSayamAM tema thatu hAya teA e ' visa'vAdana ' kahevAya che. jemake kai ceAgya mAge saMcaratA hAya tApaNu tene ADuM avaLuM samajAvI khATe mArge caDAvavA e visaMvAdananu kAya che. 211 zubha nAma-kanA AvA azubha nAma-kanA AsravAthI viparIta che arthAt yAgAjava ane savAdana e zubha nAma-karmInA AsavA che. ceAgAva eTalemana, vacana ane zarIranA vyApArAnI saralatA yAne trividha pravRttinI ekarUpatA, sa'vAdana eTale be vacce bheda paDayo hAya te dUra karI te e vacce ekatA karAvavI athavA tA koi UMdhe mArge jatA hAya tene sIdhe mAge DhAravavA. tIrthaMkara-nAma-kamanA AsavA dezanavizuddhi, vinayasaMpannatA, zIlavrata paratve anaticAra, jJAnarUpa upayoga, saMvega, thAzakti tyAga, yathAzakti tapa, samAdhi, vaiyAvRttva, arihaMta, AcAya, bahuzruta temaja zAstranI bhakti, AvazyakanI aparihANi, mAtra prabhAvanA, pravacanavatsalatA ityAdi tItha kara nAma-kanA AsavA che arthAt e dvArA tIrthaMkararUpa nAma-kama maMdhAya che. A hakIkata pUrepUrI dhyAnamAM Ave te mATe A pratyeka mahetunuM graMthakAra lakSaNa nirdeze che. temAM darzanaviddhinuM lakSaNa e che ke-- jinoktatattvaviSayaka samyagdarzane niHzaGkitatvAdyaSTAGgasevana rUpa darzanavizuddhesTezanam / ( 371 ) arthAt jinezvare prakAzelAM tattvA saMbadhInI sAcI zraddhAne viSe zaMkArahitapaNuM' ityAdi ATha aMgonuM sevana te 'danavizuddhi ' che. anya zabdomAM kahIe teA vItarAge prarUpelAM tattvA upara nima`La ane sacATa ruci te ' daza`navizuddhi ' che. danavizuddhinAM AThe aMgA yAne dazananA ATha AcAro-- ( 1 ) niHza Mkitatva, (2) niSkAMkSatva, ( 3 ) nivicikitsA, ( 4 ) amUDhaSTitA, ( 5 ) 1 sarakhAve! tattvA ( a, 6 )nuM nimna-likhita 23 muM sUtraH-- k darzana vizuddhirvinayasampannatA zIlavrateSvana ticAro'bhIkSNaM jJAnopayogasaMvegau zaktistyAgatapasI sahayasAdhusamAdhivaiyAvRzya karaNa mahedAcArya bahuzruta pravacanabhaktirAvazya kA parihANirmA prabhAvanA pravacanavatsalatvamiti tIrthakRtvasya / 2 8 AcAryI-cAlecata pratyAcAra: '' arthAt jenuM AcaraNa karAya--je sevAya
Page #891
--------------------------------------------------------------------------
________________ Asava-adhikAre. [ ntIya upakhaMhaNa, (6) sthirIkaraNa, (7) vAtsalya ane (8) prabhAvanA. temAM nizakitatva eTale zaMkA rahitapaNuM. niSkAraNa ekAMta upakArI, rAga, dveSa ane mehathI sarvathA mukta banelA temaja anaMta jJAnanA dhAraka (sarvasa) evA jinezvare je kahyuM che e sAcuM ja che ane emAM zaMkA mATe avakAza nathI ja e daDha vizvAsa e samyagdarzanane nizaMkitva nAmane pahele AcAra che. samyakatva mehanIya kamanI muMjhavaNathI zaMkA thAya, paraMtu te zaMkA tattvane hRdayamAM utAravA mATe thAya-vastune samajavA vAste thAya, nahi ke yathArtha tattva pratyenI zraddhAthI, te tene khAsa vadhe nathI. arthAta kevaligamya ane Agamagamya padArtho na samajAya te temAM mArI matinI maMdatA che ema vicAravuM, paraMtu jinezvare prarUpela tattva viSe zaMkAnI najare na javuM. arthAta jinezvare kahyuM emAM te pheraphAra hoI zake ja nahi e acaLa vizvAsa te niHzaMkitva che. zrIvItarAga deva dvArA prarUpita mata sivAyanA matanI abhilASAne abhAva te niSNAMkSatva che. jinezvararUpa devAdhideve pharamAvelAM anuSThAnenuM phaLa maLaze ke nahi evA sadehane abhAva te "nirvicikitsA che. mUDha eTale mUrkha. amUha eTale mUkhe nahi te yAne catura, vicakSaNa. jenI daSTi keI paNa sthaLe muMjhAI ke gabharAI na jAya te "amUDhadaSTi." e trikAlAbAdhita jJAnanA dhArake kahelAM vacanane dIrdha daSTie vicAra kare ane tene barAbara samaje. te " AcAra' che. A AcAranA nAma, sthApanA, dravya ane bhAvanI dRSTie cAra prakAre paDe che. temAM jJazArIra, bhavya zarIra ane tathatiriktarUpa dravya-AcArathI zuM samajavuM te samajAvavA mATe AcArAMganI TIkAnA pAMcamA patramAM avataraNarUpe zrI zIlAMkasUri kathe che ke hAni kALa Dhola vAyA vivAda " [ rkhASASA(bApanA) kAlAzikSagraturfkoSIni ! ni thAna ja sUkAvAra vinAnIf I ]. arthAta nahAvuM, dhovuM, vAsavu ane zIkhavuM e sukAryamAM avirodhI evAM je dravya lokamAM che tene tuM divyAcAra" jANa. bhAva-AcAranA laukika ane lokottara ema be prakAro che. temAM pAkhaMDIo dvArA karAtaM paMcarAtrAdika anuSThAne te lAkika bhAva-AcAra che, jyAre jJAna, darzana, cAritra, vIrya ane tapa e pAMca lokottara bhAva-AcAra che. atra lokottara darzana-AcArane prasaMga che. 1 taravArtharAja (pR. 265 )mAM Ane badale " sthitikaraNa ne ullekha che. 2 sarakhAvo * umaraNaji niziva nikitinA agiI ! __ upavahathirIkaraNe vacchallapabhAvaNe aTTha // " [ pirAti zikSita jijiriNArathi ! upasthirIkaraNe dhAtsalyaprabhAdhane aSTau // ]
Page #892
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Ahuta darzana dIpikA, 813 jaina zAsanamAM je kai guNavAna hAya, zuddha guNanA pUjArI hAya, zuddha guNane prakAzaka hAya tenI khulle dile ane mukta kaThe praza'sA karavI te dazananA ' upagRhaNu ' nAmanA pAMcame AcAra che. guNInI prazaMsA karavAthI guNInA guNamAM vRddhi thAya che ane jagata guNane pAme che. A sthaLe e umerIzuM ke guNAbhAsanI prazaMsA na thAya, kemake ethI te unmAnI puSTi thAya ane tema thatAM piraNAme mithyAtvanuM jora vadhatAM samyaktvane AghAta pahoMce. vaLI je guNu pariNAme suMdara na hAya, paraMtu zarUAtamAM ja teve jaNAtA haiAya athavA je anya dazanIyamAM hAya tenI prazaMsA na karatAM hRdayamAM tenI anumAdanA karavAmAM harakata nathI ema sUcavAya che. vItarAganA zAsanane pAmelA paraMtu e mArgathI patita ke zithila thatA jIvane-pachI te sva hAya ke para tene sthira karavA te ' sthirIkaraNa ' che. . prabhunA mArgoMmAM rahelA dharmAtmA pratye bhakti bharyAM prema yAne sAdhamika pratyenA hRdayane umaLako te ' vAtsalya ' che. A vAtsalyamAM karuNA ke anukaMpA nathI, paraMtu bhakti che. karuNA tA hIna pAtramAM hoya; samAna ke ucca pAtrane viSe teA bhakti hoya. pratyeka jIva zrIjinazAsana pratye AkarSAya tevI prazaMsApAtra pravRtti te ' prabhAvanA ' che. vinayasaMpannatAnuM lakSaNa samyagjJAnAdau tadvatsu cAdarakaraNarUpatve sati maannivRttikrnnApaNaM vinayasampannatAyA hakSaNam / ( 380 ) arthAt samyajJAnAdinA temaja samyajJAnI pramukhane abhimAnanA tyAga karavA. pUrNAMkanA AdarasatkAra te ' vinayasaMpannatA ' che, A samajAvatAM graMthakAra kathe che ke vinIyate- apanIyate'STaprakAraM karma yenAsau vinayaH, tena sampanno vinayasampannaH, tasya bhAvo vinayasampannatA / arthAta je dvArA ATha prakAranuM karmAM dUra karAya te ' vinaya ' che. e vinayathI yukta te * vinayasapanna ' ane ene bhAva te ' vinayasa pannatA ' vinayanA ( 1 ) jJAnavinaya, ( 2 ) inavinaya, ( 3 ) cAritravinaya ane (4) upacAravinaya ema cAra prakAra che. vinaya vastutaH guNurUpe te eka ja che, paraMtu viSayanI bhinnatAnI dRSTie enA atra cAra prakAra pADavAmAM AvyA che. 1 tattvArthaM ( a. 9, krU, 23 )mAM kahyuM paNa che ke-- " nAmavANotha 33
Page #893
--------------------------------------------------------------------------
________________ 814 Asava-adhikAra [ tRtIya jJAnavinayanuM lakSaNa kAlAkAlAdhyayanAnadhyayanabahumAnopadhAnAdikaraNarUpatvaM jnyaanvinayaca kSamA ( rU81 ) arthAta yogya kALe bhaNavuM, ayogya kALe na bhaNavuM, jJAnanuM bahumAna sAcavavuM ane upadhAnAdi anuSThAna karavAM te "jJAna-vinaya" kahevAya che. arthAta jJAna meLavavuM, tene abhyAsa cAlu rAkha temaja tenuM vismaraNa thavA na devuM e jJAnane khare vinaya che. jJAnanA ATha AcAra- (1) kAla, (2) vinaya, (3) bahumAna, (4) upadhAna (tapa), (5) anihunavatA, (6) vyaMjana, (7) artha tathA (8)tadubhaya arthAt vyaMjana ane artha e be ema ATha jJAna-AcAra che. jaina pravacanamAM je kAle-je avasare je bhaNavAnI AjJA heya te ja kAle-te ja avasare te ja bhaNavuM te "kAla-AcAra" che. jJAna ane jJAnI pratye vaMdanAdi ucita vyavahArarUpa vinaya sAcava te "vinaya-AcAra" che. jJAna ane jJAnInuM niraMtara aMtaraMga prema pUrvaka sanmAna karavuM te 'bahumAna-AcAra" che. je je sUtra bhaNatAM je tapa karavAnuM hoya, je cogo vahana karavAnA hoya te te karavA pUrvaka jJAnanI ArAdhanA karavI te "upadhAna-AcAra" che. jemanI pAse pite bhaNyA hoya ke bhaNata hoya temane guru tarIke oLakhAvavAmAM AMcake khAve nahi-temane apalApa na kare te "anihanavatA-AcAra" che. sUtra, akSara ke zabdane zuddha uccAra kare, tene zuddha pATha kare te "vyaMjana-AcAra" che. sUtra, zabda ke akSarane zuddha artha kare te "artha-AcAra" che. sUtra ane zabdanA zuddha uccAra karavA temaja tene zuddha pATha kare ane enA artha viSe paNa tema karavuM te " tadubhaya-AcAra" che. darzana-vinayanuM lakSaNa- niHzaGkaniSkAGkSAdi bhavanarUpatvaM darzanavinayasya lkssnnm| (382) arthAta jinamatane viSe zaMkA rahitapaNuM, niSkAMkSA ItyAdi "darzana-vinaya' kahevAya che eTale ke tatvanI yathArtha pratItirUpa samyagarzanathI calita na thavuM, tatvane aMge upajatI zaMkAonuM sazeSana karI niHzaMkatA keLavavI vagere kArya "darzanavinaya nAM aMgo che. cAritra-vinayanuM lakSaNa samitiguptipradhAnAcaraNarUpatvaM cAritravinayasya lkssnnm| (383) arthAt je AcaraNamAM samiti ane guptinI mukhyatA hoya te AcaraNa cAritra-vinaya" kahevAya che. 1 AnA svarUpa mATe juo pAMcamo u9lAsa.
Page #894
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Ahata darzana dIpikA (15 upacAra-vinayanuM lakSaNa abhyutthAnAsanapradAnAjalathAdikaraNarUpatvamupacAravinayasya lkssmA (284) arthAta keI paNa saguNa vaDe pitAnAthI zreSTha hoya tevI vyakti Ave tyAre UbhA thavuM, tene Asana ApavuM, hAtha joDI tene vaMdana karavuM vagere aneka prakArane egya vyavahAra sAcava te upacAravinaya" che. zIla saMbaMdhI anaticAranuM lakSaNa utsargApavAdAtmakasarvajJapraNItasiddhAntAnusAritayA zIlavataviSaya kAnuSThAnarUpatvaM zIlaviSayakAnaticArasya lakSaNam / ( 385) arthAta utsarga ane apavAda evA baMne mArgonA nirUpaNa pUrvakanA ane sarvare racelA evA siddhAntamAM darzAvelI vidhi mujaba zIlavrata pALavuM te zIlavata saMbaMdhI anaticAra che. atra zIlathI ahiMsAdi mUla guNarUpa vrata ane te pALavAmAM upayogI evA abhigraha vagere niyamo samajavA. A baMnenA pAlanamAM jarA paNa pramAda na sevA e zIlavata viSayaka anaticAra che. uga ane apavAda- utsarga eTale sAmAnya vidhi ane apavAda eTale sAmAnya niyamamAM parivartana.' dAkhalA tarIke sthAnAMga (sthA. 5, u. 2, sU. 422)mAM kahyuM che ke "gaMgA" jevI mahAnadIo ke senabhadra jevA no bAha ane je ghA vaDe tarI javAnuM ke hAlamAM besIne tene pele pAra javAnuM sAdhuo ane sAdhvIo mATe ucita nathI. A utsarga-mAga che. A saMbaMdhamAM apavAda-mArga tarIke ema nirdezAyuM che ke rAjA taraphathI upadravane bhaya hoya ke dubhikSa ityAdi kAraNa maLe te tema karavAthI saMyamamAM bAdhA AvatI nathI. vizeSamAM pAMca samiti e apavAdarUpa che, jyAre traNa gupti e utsagarUpa che e hakIkata paNa ApaNe AgaLa upara uttarAdhyayana sUtra (a. 24)nI TIkAnA 514 mA patranA AdhAre vicArIzuM. 1 prazamarati ( gA. 143 ) nI TIkAmAM kahyuM che ke - "nicoDa uparayvAra sattait a fjafSa . " arthAta nizcaya, avadhi ane apavAda e samAnArthaka che, jyAre utsarga, vyavahAra ane vidhi e samAnArthaka che.
Page #895
--------------------------------------------------------------------------
________________ 816 Asava-adhikAra [ tRtIya jaina darzana tarapha najara karIzuM te jaNAze ke e manamAM aneka prakAranAM sUtra che. temAM vidhi, udyama, varNaka, bhaya, utsarga, apavAda tathA utsarga ane apavAda e ubhaya viSayaka ema cha prakAranAM sUtre mukhya che. prastutamAM chellA be ja prakAra AzrIne vicAra karIzuM. temAM apavAda-sUtro mATe bhAge chedagraMthamAM che. enA udAharaNa tarIke nimnalikhita padya raju karIzuM- " jayA labhijA niuNaM sahAyaM, guNAhiyaM vA guNao samaM vaa| iko vi pAvAI vivajayaMto, viharija kAmesu asajjamANe // " anya udAharaNa mATe juo sthAnAMga-vRttinuM 315 muM patra. nIce mujabanuM padya utsarga ane apavAda e ubhayAtmaka sUtranuM daSTAMta pUruM pADe che- " adakSAmA, sanma dizAsiva vo ghArI.. tabbhAvammi u vihiNA, paDiyArapavattaNaM neyaM // " utsarga e sAmAnya kathana che, jyAre apavAda e vizeSa kathana che. AthI jaina darzanane jANakAra kevaLa utsarganuM ke kevaLa apavAdanuM avalaMbana na le arthAt bemAMthI ekane ja pramANa rUpe na svIkAre, paraMtu baMnene sarakhuM vajana Ape. upadezapadamAM kahyuM paNa che ke 1 kahyuM paNa che ke" vihi ujjama bannaya bhaya ussagga'vavAya tadubhayagayAI / suttA bahuSihAI samae gNbhiirbhaavaaii||" vidhivayamo varNako bhayamutsago'pavAdaH tadubhayagatAni / sUtrANi bahuvidhAni samaye gambhIrabhAvAni // 1 2-3 chAyA yadA labheta nipuNaM sAhAyyaM guNAdhikaM yA guNataH samaM vA / pako'pi pApAni virjayana vihareta kAmeSu amajan / AtadhyAnAbhAve samyak adhyAsitavyo vyAdhiH / tadbhAdhe tu vidhinA praticArapravartanaM jJeyama // 4 zrIAtmAnaMda graMtharatnamAlAnA trIsamA ratna tarIke vi. saM. 1970mAM prasiddha thayela zrI zAMtirisaMkalita dharmaratnaprakaraNa (gA. para)nI svopA vRttimAM kahyuM che ke rAmajI , sAkAre viSamajAte " 5 vicAra prazamaratinI nimnalikhita gAthAo - " yajJAnazIlatapasAmupagrahaM nigrahaM ca doSANAm / kalpayati nizcaye yat tat kalpyamakalpyamavazeSam // 143 //
Page #896
--------------------------------------------------------------------------
________________ 817 Bal ] AhaMta darzana dIpikA. " 'unnayamavekkha iyarassa pasiddhI unnayassa iyraao| iya annonnapasiddhA ussaggavavAya do tullA // 783 // " arthAta UMcA parvata vagerenI apekSAe nIcA pRthvItala vagerenI ane nIcA sthAnanI apekSAe UMcA sthaLanI prasiddhi thAya che. e dRSTAMtathI utsaga ane apavAda sarakhA baLavALA gaNAya che. utsaga ane apavAdanuM lakSaNa upadezapadamAM ema sUcavAyuM che ke - davvAdiehiM juttassussaggo jaduciyaM aNudvANaM / rahiassa tamavavAo uciyaM ciyassa na u tassa / / 784 // " arthAta zuddha annAnAdinI gaveSaNArUpa anuSThAna te "utsarga che, jyAre dravyAdithI rahita sAdhune paMcakAdi parihANathI tathA prakAranA annAnAdi AsevanArUpa anuSThAna , te 'mA ' che. vizeSamAM upadezapadamAM kahyuM che ke - " ussaggavavAyANaM jahaTiyasarUvajANaNe jatto / kAyanvo buDimayA suttaNusAreNa NayaNiuNaM // 781 // " arthAta sAmAnyarUpe jaNAvela vidhi 'utsarga kahevAya che ane vizeSa vidhi apavAda gaNAya che, tethI utsarga ane apavAdanA satya svarUpane jANavA mATe buddhimAne nizIthAdi AgamAM yat punarupaghAtakaraM samyaktvajJAnazIlayogAnAm / tat kalpyamapyakalpyaM pravacanakutsAkaraM yazca // 144 // kizcicchaddhaM kalpyamakalpyaM syAdakalpyamapi kalpyam / . piNDaH zayyA vastraM pAtraM vA bhaiSajAdyaM dhA // 15 // dezaM kAlaM kSetra puruSamavasthAmupa(puruSAvasthopa?)yogazuddhapariNAmAn / prasamIkSya bhavati kalpyaM naikAntAt kalpyate kalpyam // 146 // " 1-3 chAyA unnatama pekSyetarasya prasiddhirunnatasyetarasmAt / tyanyonyaprasiddhau utsargApavAdau dvau tulyau / dravyAdi karyuktasyotsargo yaducitamanuSTAnam / rahitasya tadapavAda ucita cetarasya na tu tasya / utsargApavAdayoryathAsthitasvarUpajJAne yatnaH / kartavyo buddhimatA sUtrAnusAreNa naya nipuNam // 103
Page #897
--------------------------------------------------------------------------
________________ 812 Asava-adhikAra. [ tRtIya jaNAvela naigamAdi nayavicAranA sArane jANavA prayatna karavA. vaLI anekAntavAdAtmaka jaina zAsanamAM utsarga ane apavAda mATe paNa nIce pramANe SaDlagI kapavAmAM Avela cheH-- ( 1 ) `utsa, ( 2 ) apavAda, ( 3 ) utsargAvAda, ( 4 ) apavAdotsaga, (5) utsageTsa ane ( 6 ) apavAdApavAda. 2utsanA dRSTAnta tarIke vicArA nimnalikhita gAthAH-- 66 ' jattha tthIkarapharisaM kareMti arihA vi kAraNe jAe / taM niccharaNa goyamA ! jANijjA mUlaguNahINaM // ,, arthAt yAM arihaMta paNa kAraNa prasaMge strInA sparza kare tene nizce karIne huM gaitama ! mULa guNuthI rahita jANavA. AvI paristhitimAM bIjAne mATe te kahevu' ja zu' ? " na vi kiM ci aNunnAyaM paDisiddhaM vA vi jiNavariMdehiM / muttuM mehuNabhAvaM na taM vinA rAgadosehiM // " arthAt maithuna-kAya rAga athavA dveSa sivAya banI zakatuM nathI, vAste prabhue maithuna-bhAvane cheDIne kaMi paNa AjJArUpe kahyuM nathI temaja koi vastune niSedha paNa karyAM nathI. apavAdanA udAharaNa tarIke AdaniyuktinI nimnalikhita gAthA raju karIzuM"-- " savvattha saMjamaM saMjamAo appANameva rakkhijjA / 5. muha avAyAo puNo visohI na yAviraI // 46 // " arthAt satra sayamanuM rakSaNa karavuM, saMyamathI paNa AtmAnI rakSA karavI; kAraNa ke hiMsAdi doSathI te mukta thavAya che ane tIvra tapa vagerethI pharIthI vizuddhi thAya che; para Mtu te hiMsAdi kAyathI " tu pratama, sarvatratama " A vAkya pramANe aviratipaNuM prApta thatuM nathI. " 1 utsa-sUtra e pramANe e prakAranAM sUtronAM udAharaNA mATe jIe abhidhAnarAjendra ( bhA. 7, pR. 93-940 ). 2 utsarganA viziSTa svarUpa mATe jIe abhidhAnarAjendra bhA. 2, pR. 1166-67 ). 3-5 chAyA-- yatra svIkarasparza kurvantyarhanto'pi kAraNe jAte / tAn nizcayena gautama ! jAnIyAt mUlaguNahInAn nApi kiJcidanujJAtaM pratiSiddhaM vA'pi jinavarendraiH / mumbA maithunabhAvaM na sa vinA rAgadveSAbhyAm || sarvatra saMyamaM saMyamAdAtmAnameva rakSet / mucyate'tipApA (tA) t punarvizuddhi cAviratiH //
Page #898
--------------------------------------------------------------------------
________________ 819 ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA. kalpacUrNimAM kahyuM che ke - " 'ussagge avavAyaM AyaramANo virAhao bhnnio| avavAe puNa patte uslagganisevaNe bhayaNA // " arthAt utsa-mArgamAM apavAdanuM AcaraNa kare te virAdhaka gaNAya, paraMtu apavAdamAM utsaganI sevanAnI bhajanA samajavI. " ussagge patte ussaggavihI kAyavvo, avavAe patte avavAyavihijayaNA kAyavyA " arthAta utsargamAM usaga-vidhi kare, paraMtu apavAda prApta thaye apavAda-vidhinI yatanA karavI. A pramANe utsargamAM apavAda ane apavAdamAM utsarga sevavAnuM mahAnizItha sUtramAM kahela che. utsargamAM utsarga AzrIne mahAnizIthamAM kahyuM che ke- " puNa goyamA ! mehuNaM taM egateNaM na niyau na bADhaM na tahA AU teU samAraMbhaM savvahA savvappayArehi saMjae vivajijjA muNI // " arthAta he gatama! maithuna ekAMte niyata nathI temaja aSkAya ane tejaskAyanA samAraMbhane saMyamI munie ene sarvathA tyAga karavo joIe. apavAdamAM apavAda mATe sthAnAMganA 417 mAM ane 437 mA sUtre jevAM. emAMthI prastuta viSaya saMbaMdhI bIjI paNa vizeSa mAhiti maLe tema che. A Sa bhaMgI anusAra keI vakhate bhayaMkara ApattinA prasaMge samaya jANanAra puruSa strIprasaMga kare te mAtra AlecanAthI zuddha thAya che, paraMtu strI prasaMga na karavA chatAM strIne je sthAna Ape-viSaya lelupatAthI tenuM pratipAdana kare te anaMta-saMsArI samaja. zAstramAM " itthIpasaMga jaivi hu, kaiyAvi kuNati bhagavayA ThANesu / sohii tANa suddhI, Tha(u ?)viti te dIhasaMsArI // " 1-4 chAyAutsrge'pvaadmaacrn virAdhako bhaNitaH / apavAde punaH prApte utsarganiSevaNe bhajanA // utsarge prApte utsargavidhiH kAryaH, apavAde prApte'pavAdavidhiyatanA kartavyA / yat punagautama ! maithunaM tadekAntena na niyataM na bADhaM na tathA aptejaH samArambha sarvathA sarvaprakAraiH saMyato vivarjayed muniH / strIprasanaM yadyapi khalu kadAcit kurvanti bhagavatA sthAneSu / zaast r3 ?)"tti te saMerf: .
Page #899
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ tRtIya 820 Asava-adhikAra. jJAne paganuM lakSaNa pratikSaNaM vAcanApracchanA'nuprekSA''mnAyadharmopadezairabhyasanakaraNarUpatvamabhokSaNaM jJAnopayogasya lakSaNam / (386) arthAt pratikSaNa vAcanA, prarachanA anuprekSA, AmnAya ane dharmanA upadeza dvArA jJAnane abhyAsa kare te "abhIlaNa jJAnega" jANa. TuMkamAM kahIe te tAvika jJAnane viSe sarvadA jAgRta rahevuM te "abhIkSaNa jJAne paga" che. vAcanA vagerenuM svarUpa vAcanA, pracchanA, anuprekSA, AmnAya ane dharmopadeza e svAdhyAyanAM pAMca aMge che.' jJAna meLavavA mATe, tene niHzaMka, vizada ane paripakava banAvavA vAte temaja tenA pracAra arthe je prayAsa karavo paDe che te badhAne svAdhyAyamAM samAveza thAya che. A svAdhyAyanA abhyAsa zailInA krama anusAra vAcanAdi pAMca bheda pADavAmAM Ave che. temAM zabda ke arthane prathama pATha le te "vAcanA" che. jijJAsA tRpta karavA mATe, zaMkA dUra karavA vAste ke vizeSa pratIti karavAnA irAdAthI prazna pUchavA te "pracchanA " che. zabda, pATha ke tenA arthanuM manathI ciMtana karavuM te anuprekSA che. zIkhelA pAThanA uccAranuM zuddhi pUrvaka punarAvartana karavuM te "AmnAya che yAne parAvartana" che. pote je vastu jANI hoya tenuM rahasya anyane samajAvavuM te "dharmopadeza' che athavA te dharmanuM kathana karavuM te "dhamopadeza" che. saveganuM lakSaNa - janmajarAmaraNAdiklezarUpasaMsArAt pratikSaNaM bhyprinnaamruuptvmamI saMvejastha rakSaNam ( rU87) arthAta janma, ghaDapaNa, maraNa ItyAdi kalezarUpa saMsArathI pratyeka kSaNe bItA rahevuM te "savega " che. kahevAnuM tAtparya e che ke sAMsArika bhege ke je zarUAtamAM sukhada jaNAya che, paraMtu je pariNAme duHkhada che tenI lAlasA na rAkhatAM tenAthI DaratA rahevuM te "abhIkSaNa saMvega" che tyAganuM lakSaNa vidhigvaikupAtrAnArja tyAnastha RkSAt (rU8). 1- A pAMcenAM lakSaNo cho ullAsamAM ApavAmAM AvyAM che. ke tavArtha (a, 9, sU. 25)mAM kahyuM che ke * kAvanAA nADA nAkaSaisit | "
Page #900
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa 1 A tadana dIpikA, 21 arthAt vidhi pUrvaka supAtrane dAna devuM' te ' tyAga ' che. prastutamAM yathAzakti tyAganA adhikAra che eTale tenA artha e samajavA ke jarA paNa zakti geApaLyA vagara supAtrane viSe AhAradAna, jJAna-dAna ityAdi dAnA viveka pUrvaka karavAM. tapanuM lakSaNa-- amaMtApananuM tavaso hakSaLam / ( 21 ) arthAt kane tapAvavAM te ' tapa ' che. prastutamAM jarAe sAmarthya chUpAvyA vinA viveka praka dareka jAtanI sahanazIlatA keLavavI te ' yathAzakti tapa ' che. samAdhinuM lakSaNa-- samyagjJAnAdInAmAdhArasya saadhvaadiruupsngghsyopdrvaabhaavotpaanarupaNaM samAyeIkSanam / ( 310 ) arthAt sabhyajJAna vagerenA AdhArarUpa sAdhu pramukha sadhanu' upadravathI rakSaNa karavuM-teo svastha rahe tema karavu` te ' samAdhi ' che. vaiyAvRttvanuM lakSaNa sAdhUnAM prAsukAhAropadhizayyA bheSajAdinA vizrAmaNakaraNaM vaiyaavRyaNa kSam / ( 322 ) arthAt acitta AhAra, upakaraNa, zayyA, auSadha ityAdi dvArA munionI sevA karavI te 8 ( suni-) vaiyAvRttva ' che. kAi paNa guNavAna muzkelImAM AvI paDe tyAre tenI muzkelI dUra karavA mATe ceAgya prayatna karavA te vaiyAvRttvanuM sAmAnya lakSaNa che. prastutamAM saMghanuM samAdhikaraNa ane sAdhunu vaiyAvRttvakaraNa ke ubhayanu' samAdhikaraNu ane vaiyAvRttvakaraNa vivakSita che. bhaktinuM lakSaNa---- arhadAcArya bahuzrutapravacaneSu ythaasmbhvmaashyshuddhipuurvkaanuraagjIvaNaM maoIzanam / ( rU12 ) arthAt tI kara, AcAya, bahuzruta ane zAstrane viSe sa Mbhava anusAra 'zuddha AzayathI anurAga rAkhavA te ' tItha karAdinI bhakti ' che atyaMta vizuddha bhAvathI abhigamana, vaMdana, pUjana, upAsanA tathA vidhi ane krama anusAra adhyayana ane zravaNa e bhakti che. 1 sAcI niSThA yAne dAnatathI. 2 sAmA levA javuM.
Page #901
--------------------------------------------------------------------------
________________ 822 Asava-adhikAra [ tRtIya AvazyakAparihAzinuM lakSaNa- sakalasAvadyaviratirUpasAmAyikAdyAvazyakAnAM divasarAtrAbhyantare avazyatayA kartavyAnuSThAnarUpatvaM, SaDAvazyakAnAM yathAkAlakaraNarUpatvaM vAM sAvaraghavArihANenTaMkSaNam (rU23). athatu samagra sAvadya gothI nivRttirUpa sAmAyikAdi cha AvazyakanuM divase temaja rAtre avazya anuSThAna karavuM te "AvazyakAparihANi" che. anya zabdomAM kahIe te che Avazyaka paikI je Avazyaka samaya hoya te AvazyakanuM anuSThAna na choDavuM te AvazyakAparihANi" che. Avazyaka artha ane tenA adhikArI je kriyA avazya karavA lAyaka che te Avazyaka kriyA " kahevAya che. A kriyA adhikArInI bhinnatA AzrIne judI judI paNa hoI zake. dAkhalA tarIke eka manuSya kAMcana ane kAminIne sarvasva mAnI laI te meLavavAmAM potAnI zakti kharacavI Avazyaka samaje che, jyAre anya manuSya tenA saMgathI bacavA mATe buddhi ane baLane upaga kare Avazyaka samaje che. AthI karIne Avazyaka kriyAnA svarUpane vicAra karIe te pUrve tenA adhikArI koNa e prazna vicAra jarUrI jaNAya che. sAmAnya rIte jenA be vibhAgo paDI zake che-(1) aASTi ane (2) bahidaSTi. je nisargika ane ata eva zAzvata sukhanI prApti mATe vicAra ane prayatna kare - che eTale jenI daSTi AtmAmAM ramI rahI che arthAt jenI vRtti AdhyAtmika che te "annadraSTi che. je jIva paugalika bhega, upalega mATe tanateDa prayAsa karI rahyo che arthAta je jaDa pagalanI zodhamAM ane prApti arthe AtmAne bhUlI gayo che te bahirdaSTi che. prastutamAM ApaNe antardaSTirUpa adhikArI AzrIne ja Avazyaka kriyAone vicAra karavAnuM che. A adhikArI keI paNa jaDa vastunA mehamAM na sapaDAtAM tenAthI bacavA prayAsa kare che. AmAM phalIbhUta thavA mATe te je upayogI kriyAone Azraya le che te Avazyaka kriyAo che. ata8STi jIva kudaratI sukha yAne AtmAnaMdane anubhava meLave te pUrve samyakatva, caitanya, cAritra ityAdi guNe teNe prApta karavA joIe. AvA guNothI vibhUSita jIva je Avazyaka kriyAo kare te tenA samyaka tyAdi guNene puSTa kare che. AthI e tAtparya nIkaLe che ke je kriyA samyakatvAdi guNone khIlavavA sArU avazyaka karavA lAyaka heya te Avazyaka kriyA che. A upaga pUrvaka karavAnI kriyA che. A kriyA AtmAnA guNone suvAsita karanAra hovAthI eTale ke tene phelAvo karanAra hovAthI "AvAsaka" kahevAya che.' 1 juo vizeSa0 (gA. 875).
Page #902
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Arhuta darzana dIpikA, 23 vizeSA. ( gA. 872 )mAM sUcavAyuM che tema bhAvazyaka, avazyakaraNIya, dhruva, nigraha, vizAdhi, adhyayanaSaTka, varga, nyAya, ArAdhanA, mA vagere samAnArthI zabdo che eTale ke e AvazyakanA pAMce che. vaiki darzanamAM AvasyakanuM sthAna 'nitya kama" zabde lIdhela jovAya che. AvasyakanuM mahattva ApaNe upara joi gayA tema Atmika guNAnA vikAsamAM sAdhanabhUta kriyA te Avazyaka che eTale mumukSu jana enA jarUra ja satkAra kare. saMpradAya anusAra enA bhedo saMbhave che e hakIkata dhyAnamAM letAM joi zakAya che ke vaizvika sa MpradAya jeTaluM mahatva ' saMdhyA 'ne, pArasIe * khAra* deha avastA ' ne, yupIane 'prAthanA' ne ane musalamAnA 'namAjha'ne Ape che, teTalu mahattva tA jarUra jaino Avazyakane Ape che ja; balke tethI adhika te Ape che. Avazyaka kriyAnA cha vibhAgA ane tenuM sevana-- sthULa DhaSTie Avazyaka kriyAonA cha vibhAgA pADavAmAM AvyA cheH--( 1 ) sAmAyika, ( 2 ) catuvi'zatistava, ( 3 ) vandana, ( 4 ) pratikramaNa, (5) kAryAtsarga ane ( 6 ) pratyAkhyAna. zvetAMbara saMpradAya sAyaMkAle, prAtaHkAle, pakhavADiyAne aMte, cAturmAMsane ate ane varSInI Akhare alaga ke samudAyamAM puruSa-va ane strI-varga ekatrita thai kramAnusAra jema cha e Avazyaka kare che te prakAre karavAnI paddhati ane rUDhi digaMbara saMpradAyamAM jaNAtI nathI. spaSTa zabdomAM kahIe tA digaMbara sapradAyamAM muniparaparA virala ane vicchinna prAyaH che. eTale munio mATenuM AvazyakanuM vidhAna kevaLa zAstrAmAM che, paraMtu vyavahAramAM nathI. vaLI diga'khara zrAvakAmAM paNa zvetAMbara zrAvakAnI peThe AnuM sevana jaNAtu nathI. vizeSamAM diga'khara samAjanA brahmacArI, pratimAdhArI vageremAM paNa mAtra sAmAyika-pATha karavAnA pracAra che. vyavasthita paddhati pUrNAMka chae Avazyaka karavAnA niyamita pracAra te mAtra zrvetAMbara sa`pradAyamAM ja jovAya che. vaLI e paNa nivedana karavuM Avazyaka samajAya che ke digambara saMpradAyamAM daivasika, rAtrika, pAkSika, cAturmAsika ane sAMvatsarika epAMca prakAranA AvazyakavidhAnanI prasiddhi zvetAMbara jevI nathI--ucchinnaprAya che. cha AvazyakanI praNAlikA-- Avazyaka kriyAnI vidhi cUrNinA kALa karatAM paNa prAcIna jaNAya che, kemake tenA ullekha zrIharibhadrasUri jevA suvihita ane pratiSThita AcArya' petAnI AvazyakavRttinA 790mA patramAM karyAM che. mUrttipUjaka zvetAMbara saMpradAyanI sAmAcArI saba MdhI Avazyaka kriyAnAM sUtronA temaja vidhinA je ullekha A vRttimAM che temAM kathA pheraphAra karavAmAM AvyeA nathI arthAt 'sAmAyika' Avazyaka eTale pratikramaNanI sthApanAthI mAMDIne pratyAkhyAna paryaMta cha e AvazyakanAM sUtra ane vidhinA krama tene te ja che. pratikramaNanI sthApanA pahelAM caityavaMdana karavAnI ane pratyAkhyAna pachI stavana vagere khelavAnI je prathA sakAraNu dAkhala karavAmAM AvI che te cAlu che arthAt
Page #903
--------------------------------------------------------------------------
________________ 824 Asrava adhikAra [ tRtIya mUrtipUjaka zvetAMbara saMpradAyamAM te Avazyaka sUtra ane vidhine kama Aja sudhI prAcIna pramANe ja cAlyo Ave che, joke sthAnakavAsI (amUrtipUjaka) zvetAMbara saMpradAyanI vAta judI che. paM. sukhalAlajI sUcave che tema A sthAnakavAsI saMpradAyamAM keTalAM sUtromAM kApakUpa karavAmAM AvI che tema te kriyAnI prAcIna vidhimAM paNa kApakUpa karavAmAM AvI che. sAmAyikAdinuM svarUpa rAgadveSane vaza na thatAM samabhAvamAM rahevuM arthAt madhyasthabhAva rAkha eTale ke anya jene pitAnA samAna gaNavA te "sAmAyika che. juo Avazyaka-niyukti (gA. 1032) A sAmAyikanA (1) samyakatva-sAmAyika, (2) zruta-sAmAyika ane (3) cAritra-sAmAyika ema traNa bheda che, kemake samyakatva, zruta ane caritra e traNa ja samabhAvamAM sthira rahevAmAM sAdhanarUpa che. cAritra-sAmAyikanA deza ane sarva ema be prakAro che. temAM prathama prakAranuM sAmAyika gRhasthAne hoya che, jyAre bIjA prakAranuM sAdhuone hoya che. juo Avazyaka-niryukti ( gA. 79). samatA, samyakatva, prazasta, zAnti, suvihita ItyAdi zabda sAmAyika zabdanA samAna arthavALA che eTale ke e enA paya che. juo Avazyaka-niryukti (gA. 1033). 1 " AovamA paradukkhamakaraNaM rAgadosamajhatthaM / nAirrdati tarasAda mA mArAmai | 2012. '' [ AtmopamayA paraduHkhAkaraNaM rAgadveSamAdhyasthyam / jJAnAdidhikaM tasyAtmani protanaM bhAvasAmAdau // 1 sAmAyika sabhyatve cAritra sava 3 "sAmAvaraM ca tivihaM sammatta suyaM tahA caritaM ca / duSi rela anarvmAriyuM vera che "-vizeSA. gA. 2673 [sAmAyikaM ca trividhaM samyaktvaM zrutaM tathA cAritraM ca / vividhameva cAritramAgArikamanAgArikaM caiva // ] 4 " samayA sammatta pasattha saMti suvihia suhaM aniMdaM ca / / aduguMchiamagarihi aNavaja mime vi egaTThA // 1033 // " [samatA samyaktvaM prazastaM zAntiH suvihitaM sukhamanindA ca / adurgaJchitamagarhitamanavadyamime'pi pakArthAH ]
Page #904
--------------------------------------------------------------------------
________________ 825 ulAsa ] Ata dAna dIpikA. caturvizatistava- sarvaguNasaMpanna AdarzarUpa vIsa tIrthaMkaranI stuti karavI te "caturvizatistava' che. AnA dravya ane bhAva ema be bhede che. puSpAdi sAtvika sAdhana dvArA tIrthakarenuM pUjana te vyastava che (ke jene paNa praznavyAkaraNamAM saMvararUpe gaNela che.), jyAre temanA vAstavika guNonuM dhyAna ke kItana te "bhAvastava che.' adhikArivizeSe dravyastava paNa gRhasthane ghaNe lAbha karanAra che e hakIkata Avazyaka saTIka (pR.492-43)mAM vistArapUrvaka nirdezAyelI che. vadana je kAyika, vAcika ke mAnasika pravRtti dvArA pUjya ke gurujana prati bahumAna prakaTa karI zakAya te "vadana" kahevAya che. citi-kama, kRti-kama, pUjA-karma ityAdi enA paryA che. juo Avazyaka-niyukti (gA. 1103). vajananuM vAstavika svarUpa dhyAnamAM Ave te vAte keTalIka hakIkata jANavI joIe. jemake kene vaMdana karavuM yogya che arthAta vanda keNa heI zake?. temanA keTalA prakAra che? avane vandana karavAthI kayA de udabhave che? vandana karatI veLA kayA kayA doSa dUra karavA joIe ? vanda keNuM - dravya ane bhAva baMne prakAranA cAritrathI yukta munivara ja vandana karavA lAyaka che.* AcArya, upAdhyAya, pravaka, sthavira ane ratnAdhika e pAMca prakAranA muni vadhe che. je dravyaliMga (bAhya veSa ane kriyA) ane bhAvaliMga (Atma-jAgRti) paikI game te ekathI ke ubhayathI rahita che te avanta che. vanya ane avandanA saMbaMdhamAM nIce mujabanI sikkAnI caturbhAgI suprasiddha che.' jema cAMdI zuddha hoya paraMtu tenA upara chApa barAbara na hoya te te sike cAlatuM nathI 1 " nAma ThavaNA davipa bhAve a thayasta hoi nikkhevo / davyathao pupphAi saMtaguNukittaNA bhAve // 191 // ( bhA.) -Avazyaka-vRttinuM 492 muM patra. [nAma sthApanA dravya bhASazca staSasya bhavati nikSepaH / dravyastaSaH puSpAdiH sadaguNotkIrtanaM bhASaH // 1 2-4 anukrama vAra sarakhAve Avazya-niktinI 110 mI, 1185 mI ane 1138 mI gAgAgA
Page #905
--------------------------------------------------------------------------
________________ 826 Asava-adhikAra [ ntIya tema je bhAvaliMgathI yukta hoya, paraMtu dravyaliMgathI rahita hoya tevA pratyekabuddhAdine vandana karI zakAtuM nathI. jema cAMdI azuddha heya, kintu tenA uparanI chApa barAbara hoya te paNa te sikakA cAlatuM nathI tema dravyaliMgathI yukta hoya paraMtu bhAvaliMga na hoya to tevA pArthasthAdi pAMca prakAranA kusAdhuone vandana karavuM ucita nathI. cAMdI azuddha ane vaLI chApa paNa barAbara na hoya te te siddha kazA kAmamAM AvatuM nathI tema je dravyaliMga ane bhAvaliMga ema ubhaya liMgathI rahita hoya te sAdhu sarvathA avanta che. cAMdI zuddha hoya ane sAthe sAthe enA uparanI chApa paNa barAbara hoya te te sikake grAhya che tema je dravyaliMga ane bhAvaliMga baMnethI vibhUSita hoya te ja kharekhara vA che. avantane vadana karavAthI zuM phaLa?-- avAne vandana karavAthI tema karanArAne karmanI nirjarA thatI nathI ke kIrti paNa maLatI nathI; kintu e vandana asaMyamAdi doSanA anumodanarUpa banavAthI tene kamabaMdha ja thAya che.' vaLI avandane vandana karavAthI vandana karanAra ja dUSita bane che ema nahi, paraMtu guNa puruSa dvArA pitAne vandana karAvavAthI asaMyamanI vRddhi dvArA avandanuM paNa adha:patana thAya che. vandana samaye TALavAnA batrIsa jenuM atra varNana na karatAM Avazyaka-niyukti (gA. 1297-1211) joI levA bhalAmaNa che. pratikamaNa- pramAda yAne ajAgRta dazAne lIdhe jIva azubha ga (vyApAra) kare te tene pharIthI zubha coga prApta karAvavo te "pratikramaNa" che. temaja azubha yogane tyajIne uttarottara zubha gamAM vartavuM enuM nAma paNa " pratikramaNa" che. Avazyaka sUtranA 551 mA patramAM kahyuM " svasthAnAd yat parasthAnaM, pramAdasya vazAd gataH / tatraiva kramaNaM bhUyaH, 'pratikramaNa 'mucyate // prati prati vartanaM vA, zubheSu yogeSu mokSaphaladeSu / niHzalyasya yateyaMt , tad vA jJeyaM 'pratikramaNAm // " athaoNt pramAdane vaza thayela AtmA pitAnA sthAnathI parasthAnane viSe gayo hoya tene tyAMthI pAchA pheravI pitAnA sthAnamAM lAve te "pratikramaNa kahevAya che. zalyathI rahita evA muninuM mokSarUpa phaLa denArA zubha yogane viSe vAraMvAra vartana te paNa pratikamaNa" jANavuM. 1-2 anukrame sarakhAvo Avazyaka-niyuktinI 1108 mI ane 1110 mI gAthAo,
Page #906
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ahuta darzana dIpikAM. 87 Avazyaka-niyukti ( gA. 1233 )mAM sUcavyA mujaba praticaraNa, pariharaNa, vAraNu, nivRtti, nindA, gA~ ane zeAdhi e pratikramaNanA paryAyAtmaka zabdo che. dareka paryAnA paramA samajAya te mATe ekeka zabdanI vyAkhyA upara eka eka maneArajaka ane asarakAraka dRSTAMta paNa e niyukti ( gA, 1242 )nI vyAkhyAmAM Apelu' che.ra ullAsa ] pratikramaNanA sAmAnya artha pAchA pharavu' eTale eka sthitimAMthI pharI mULa sthitimAM Avavu' eTaleA ja che, AthI azubha yAganA tyAga karI zubha ceAgane prApta karI pharI azubha cegamAM AvavuM' te paNa ' pratikamaNu ' kahI zakAya. mA mATe te Avazyaka-vRttinA papara mA patramAM sUcavyA mujaba pratikramaNanA prazasta ane aprazasta evA be bheda paDe che. prastutamAM prazasta pratikamaNanA ja ullekha samajavA, kemake atra antardaSTino ja adhikAra cAle che. pratikramaNanA prakAro-- pratikramaNanA daivasiSTha, rAtrika, pAkSika, cAturmAsika ane sAMvatsarika e pAMce bheda prAM cIna ane zAstrasaMmata paNa che, kemake dhamadhura'dhara zrIbhadrabAhusvAmIe paNa ene nirdeza Avacaka--niyukti ( gA, 1247)mAM karelA che. vaLI pratikramaNanA kAla-bhedanI draSTie traNa prakArA paNa kahyA cheH (1 ) bhUtakALamAM lAgelA DhASAnI AlecanA karavI, ( 2 ) savaranA sevana dvArA vamAnakALanA doSathI khacavuM, ane ( 3 ) pratyAkhyAna dvArA bhaviSyakALanA doSone rAkavA. vizeSamAM pratikramaNanA dravya ane bhAva ema be prakAre che. je kriyA lAkone batAvavA mATe karavAmAM Ave te ' dravya-pratikramaNa ' che. vaLI doSanu pratikramaNa karyA pachI paNa te te doSanu vAraMvAra sevana karavuM te paNa 'dravya-pratikramaNa ' che. A dravya-pratikramaNa taiya che, upAdeya nathI; kemake dravya-pratikramaNathI Atmazuddhi thavAne badale dhRSTatA dvArA aneka dASAnI puSTi thAya che." mithyAtva, avirati, kaSAya ane aprazasta ceAga e cAranuM pratikramaNa te vAstavika pratikramaNa che. eTale ke mithyAtvanA tyAga karI samyaktva prApta karavuM, avirati tajIne virati aMgIkAra karavI, kaSAyane tilAMjali ApI kSamAdi guNA prakaTAvavA ane sa'sAravardhaka vRttine tyajI daI AtmasvarUpa prApta karavuM. A bhAva-pratikramaNa che ane e ja upAdeya che. kAyAtsaga -- dhama' ke zukla dhyAna mATe ekAgra citta karI zarIra uparathI mamatAne tyAga karavA te 'kAcA paDikamaNaM paDiyaraNA pariharaNA vAraNA niyatI ya / niMdA garihA sohI paDikamaNaM aTThaddA hoi || 1933 // [ pratikramaNaM praticaraNA pariharaNA vAraNA nivRttizca / nindA gardA zodhiH pratikramaNamaSTadhA bhavati // | 2 A saMbaMdhamAM jue pratikramaNagabha hetu. 3 jIe Avazyaka-vRttinuM 551 su" patra. 4 vicAra| kuMbhAra ane kSullaka sAdhu saMbaMdhI udAharaNuM. 1 *
Page #907
--------------------------------------------------------------------------
________________ (28 Asava-adhikAra. [ tRtIya tsarga che. enI yathArthatAmAM vadhe na Ave te mATe gheTakAdi 19 de dUra karavA joIe. A denA nivAraNa pUrvakanA kAyotsargathI deha ane buddhinI jaDatA dUra thAya che, kemake e dvArA vAyu vagere dhAtuonI viSamatA dUra thaI pariNAme buddhinI maMdatA haThI jAya che ane vicArazaktine vikAsa thAya che. vizeSamAM anukULa ane pratikULa sagAmAM samabhAva rAkhavAnI zakti prApta karavAnuM yAne sukhaduHkhatitikSA keLavavAnuM A uttama sAdhana che. vaLI kAyatsarga dvArA bhAvanA ane dhyAnanA abhyAsane puSTi maLe che temaja kAryotsarga daramyAna aticAranuM ciMtana rUddha rIte thaI zake che. A pramANe kAryotsargathI aneka lAbhe thatA hovAthI e mahattvanI kriyA che. kAyotsarganI aMdara levAtA eka selphasanuM kAlapramANu 32 akSaranA eka blekanA eka caraNanA uccAranA kAlapramANa jeTaluM che. pratyAkhyAna pratyAkhyAnane artha "tyAga" che. vastuonA be prakAre heI AnA paNa be prakAre che. spaSTa zabdomAM kahIe to tyAga karavA lAyaka vastuo dravya ane bhAva ema be jAtanI che. temAM dhAnya, dhana, vastra ityAdi bAhya vastuo dravyarUpe che, jyAre ajJAna, asaMyama, kaSAya ItyAdi bhAvika pariNAmarUpa Antarika vastuo bhAvarUpe che. dhAnyAdi bAhya vastuone tyAga paNa 1 juo Avazyaka-niyuktinI 1546 mI gAthA. 2 Avazyaka-niryuktinI 1546 mI ane 1547 mI gAthAmAM gaNAvyA mujaba te nIce pramANe che - (1) ghaTaka deva-ghoDAnI jema vAMke page UbhA rahevuM. ( 2 ) latA de-pavanathI jema vela hAle tema vAraMvAra kaMpavuM. (3) staMbha deSa-thAMbhalAne ke bhIMtane aDhelIne UbhA rahevuM. (4) mAla doSa-uparanA mALe mAthuM aDakAvI rahevuM. (5) zabarI doSa vastrathI rahita bhIlaDI jema guhya bhAga upara hAtha rAkhe tema e bhAga upara be hAtha rAkhavA. ( 6 ) vadhU -navapariNIta vadhUnI peThe nIcuM mAthuM rAkhavuM. ( 9 ) nigaDa deSa-beDI ghAlyAnI mAphaka paga pahoLA rAkhavA athavA be paganI pAnI meLavavI. ( 8 ) laMbottara deja-nAbhithI upara ane nIce jAnu sudhI cela56 ( vastra ) paheravuM. (9) stana deSa-stanane DhAMkavAmAM Ave che tema DAMsa vagerenA bhayathI hRdayane calapaTTAdi vaDe DhAMkavuM. ( 10 ) udhi doSa- gADAnI udhanI peThe paganA be aMguThA meLavIne pAchalI pAnInA bhAga tarapha baMne paga vistAravA. ( 11 ) saMyati doSa-mahAsatInI peThe baMne khabhAne vastrathI DhAMkavA. ( 12 ) khalaNa doSaghoDAnA cekaDAnI peThe rajoharaNu vAMkuM rAkhavuM. ( 17 ) vAyasa deSa-kAgaDAnI peThe AMkhanA DoLA Ama tema pheravavA, netrathI cALA karavA. (14) kapittha deSa-bhamarAnI bIkathI kAThanI peThe vastra karavuM eTale ke paheravAnA vastrane geTa karI be paganI vacce rAkho, vastra saMkelI levuM. ( 15 ) zirakaMpa deSakhUba mAthuM dhUNAvavuM. ( 16 ) mUka de--mugAnI mAphaka huM huM karavuM. ( 17 ) jamarAMgulI deza-navakAra ke logassa gaNavA mATe bhamara ke AMgaLI halAvavI. ( 18 ) vAruNI doSa-dArU pIdho hoya tenI jema baDabaDavuM. (19) prekSA-kAraNa vinA vAMdarAnI mAphaka Ama tema heTha halAvavA.
Page #908
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Ahata darzana dIpikA. 829 ajJAna vagere bhAva-vastuonA tyAga mATe bhAva pUrvaka karavuM joIe, kemake je dravya-tyAga bhAvatyAga pUrvaka bhAva-tyAga mATe karAtuM nathI te tyAga AtmAnA guNanI prApti ke tenA vikAsa mATe kAmamAM Avato nathI. Avazayaka-vRttinA 847 mA patramAM kahyuM che tema zraddhA, jJAna, vandana, anupAlana, anubhASaNa ane bhAva e chae zuddhiothI yukta pratyAkhyAna zuddha che. AvA pratyAkhyAnathI Atmika guNanI prApti temaja vikAsa thato hovAthI ene "guNadhAraNa" paNa kahevAmAM Ave che, kemake e dvArA aneka guNa prApta thAya che. pratyAkhyAna karavAthI Asavane nirodha thAya che ane saMvarane udaya thAya che. saMvarathI tRSNAne saMhAra thAya che ane e saMhArathI avarNanIya samabhAva prakaTe che ke jenA vaDe kramazaH mokSanI prApti thAya che.' cha Avazyaka kriyAnA saMbaMdhamAM enA kamanI svAbhAvikatA ane upapatti, e kriyAonuM nizcaya-daSTie ane vyavahAra-daSTie mahattave vagere ghaNuM kahI zakAya tema che, paraMtu hAla turata te granthagauravanA bhayathI e paratve UhApoha na karatAM tenA jijJAsune paM. sukhalAlajIe racela "navakAra maMtra yA paMcaparameSThi ane Avazyaka pratikamaNanuM rahasya"nAmaka nibaMdha ke je sughoSAnI bheTarUpe prasiddha thayela che te joI levA bhalAmaNa che. mArga prabhAvanAnuM lakSaNa mAnaM parityajya samyagdarzanAdimArgasya karaNakAraNopadezadvArA kArA mAmAvALA DhakSaNam (rU54) arthAta abhimAnane tyAga karI samyagdarzanAdirUpa mekSanA mArganuM AcaraNa karIne yA karAvIne upadeza dvArA tene prakAza kare eTale ke e mArgane pote jIvanamAM utArI ane bIjAne tene upadeza ApI teno prabhAva vadhAro te " mAga-prabhAvanA che. pravacana vAtsalyanuM lakSaNa arhacchAsanAnuSThAyinAM zrutadharabAlavRddhatapasvizaikSakaglAnAdInAM saMyamAnuSThAnazrutAdhyayanAdyarthaM vastrapAtrabhaktapAnAdipradAnaM, dravyabhAvataH sAdharmikasnehakaraNarUpatvaM vA pravacanavAtsalyasya lakSaNam / (395) staMbhadoSa ane kuSyadevane temaja bhamaradoSa ane aMgulISane paNa judA gaNIe to kula 21 de thAya. A deSo paikI AThama, navame ane agyArame e traNa deSa mahAsatI sAvIne na lAge, kemake temane deha te vastrathI AvRta hoya ja. A traNa doSa uparAMta vadhUdoSa zrAvikAne na lAge. A dejonI vizeSa mAhitI mATe juo caiyavaMdaNamahAbhAsa ( ga. 478-496 ). athavA zrI jJAnavimalasUrikRta enI sajajhAya. 1 juo Avazyaka-niyukti ( gA. 1594-1596).
Page #909
--------------------------------------------------------------------------
________________ Asrava-adhikAra. [ tRtIya arthAta jinevaranA zAstrane anusaranArA zratadhara, bALa, vRddha, tapasvI, zikSaka ( navIna dIkSita), plAna vagere munione saMyama pALavA mATe temaja zratane abhyAsa karavA mATe vastra, pAtra, AhAra, jaLa vagere pUrAM pADavA te "pravacana-vAtsalya" che. athavA dravyathI ane bhAvathI ema baMne prakAre (jema gAya vAcharaDA upara niSkAma prema rAkhe che tema) sAdhamika upara sneha rAkhe te " pravacana-vAtsalya" che. A pramANe ApaNe tIrthaMkaranAmakarmanA Asane vicAra karyo. eTale ke zubha kArya karavAthI tIrthakara thavAne suvarNa vega prApta thAya te ApaNe atyAra sudhI vicAryuM. AnA sArAMzarUpe eka vAta neMdhI A prakaraNa pUrNa karIe. tIrthakara-nAma-karmanI apUrva cAvI tIrthaMkaranAmakane nikAcita baMdha thAya te mATe anupama bhAvanAnI jarUra che. A bhAvanA te kaI te darzAvatAM zAstrakAra kartha che ke- " yo bhAvI bhagavastIrthakRt sa aupazamikAdyanyatamasamyaktvAvAptau satyAM sakalasyApi saMsArasyAdimadhyAvasAneSvatyantaM nairguNyamavadhArya mahAzayastathAbhavyatvavizeSayogata evaM cintayati-aho citrametat yat satyapi pAramezvarapravacane sphurattejasi duHkhaparItacetaso jantavaH saMsAragahane mahAmohAndhakAraviluptasatpathe mUDhamanaskA uccaiH paribhramanti, sadahametAn ataH saMsArAdanena pravacanena yathAyogamuttArayAmIti / evaM ca cintayitvA sa mahAtmA sadaiva parArthavyasanI karuNAdiguNopetaH pratikSaNaM parArthakaraNapravardhamAnamahAzayo yathA yathA pareSAmupakAro bhavati tathA tathA ceSTate / tata itthaM sattvAnAM tatkalyANasampAdanenopakAraM kurvastIrthakaranAma samupAyaM paraM sattvArtha sAdhanaM tiirthkrsvmAnati | " arthAt je jIva bhaviSyamAM bhagavAna tIrthakara thanAra hoya che te mahAzaya aupazamikAdi samyaka paikI game te eka samyakatva pAmIne temaja prAraMbhamAM, madhyamAM ke antamAM samagra saMsAranI atizaya nirguNatA (asAratA)ne nizcaya karIne te prakAranA bhavyatvanA yogathI ema vicAra kare che ke ahe A eka Azcarya che ke parama Izvara (zrI jinezvara devAdhideva)nuM kurAyamANa tejavALuM pravacana vidyamAna hovA chatAM duHkhathI vyApta cittavALAM prANIo mahAmeharUpa aMdhakArathI jene viSe sanmArga vilupta thayA che evA gahana saMsAramAM manavALAM 1 samAna dharma pALanAra, jainadharmI. Master-key.
Page #910
--------------------------------------------------------------------------
________________ ulAsa ] AhaMta darzana dIpikA banI atyaMta bhamyAM kare che te huM emane A (jaina) pravacana dvArA yogyatA mujaba A sa sArathI pAra utArUM. e pramANe ciMtavIne e sarvadA parArthavyasanI, karuNAdi guNothI vibhUSita temaja pratikSaNa paramArtha karavAnA vadhatA mahAna ozavALA mahAtmA jevI jevI rIte anya jIve upara upakAra thAya tevI tevI pravRtti kare che. ane ene laIne A pramANe kalyANanA saMpAdana dvArA prANIo upara upakAra karatAM teo tIrthaMkaranAma-karmanuM rUDI rIte upArjana karI prANIenA paramArthanA sAdhanarUpa tIrthaMkarapaNAne pAme che. ava varNavelI A uttama bhAvanA tIrthaMkaranAmakane meLavavAnI ane tene nikAcita karavAnI-vA jevI majabUta karavAnI anupama cAvI che. gotra-karmanA nIca ane ucca evA be prakAre che eTale enA AsanA paNa be bhe che. temAM AtmaprazaMsA, asadabhUta guNanI uddabhAvanA vagere, paranindA, saddabhUta guNonuM AcchAdana ityAdi nIca netrakamanA Atma che arthAta e dvArA jIvane nIca gotrakamane baMdha thAya che. Atma-prazaMsAnuM lakSaNa bhUtAbhUtaguNAnAmAtmanaiva prakhyApanarUpatvamAtmaprazaMsAyA lkssnnm| (32) arthAt pitAnAmAM guNo hoya ke na hoya te paNa pitAnAmAM te guNe che evI jAte baDAI hAMkavI te "AtmaprazaMsA che. asadaguNabhAvananuM lakSaNa abhUtaguNodbhAvanarUpatvamasadguNodbhAvanasya lakSaNam / (397) arthAta je guNe na hoya te guNe che ema kahevuM te asaddaguNabhAvana" che. para-nidAnuM lakSaNa guNavatAmapi pareSAM guNApahavanadvArA apalApakaraNarUpatvaM, bhUtAnAmabhUtAnAM vA parakIyadoSANAmudbhAvanarUpatvaM vA paranindAyA akSaNan (318) 1 A bhAvanAmAM saMsAranI asAratA taravarI rahI che temaja paropakAranI bhAvanAnI uccamAM ucca kakSAno emAM samAveza thAya che. vAstavika paropakAra e eka evI vastu che ke emAM Amika upakAra to AvI ja jAya che-paranA upakAramAM potAnA upara upakAra te rahele ja che. 2 sarakhA tavArtha ( a. 6 )nuM nIce mujabanuM 24 muM sUtraHche tArafnarAkAMse tarALAchA joine ja nIcaeNkahyA"
Page #911
--------------------------------------------------------------------------
________________ (32 Asava-adhikAra. [ svatIya arthAta guNI evA anya jajonA guNene apavana dvArA apalApa kare te "nindA " che. athavA te pArakAmAM doSa hoya ke na hoya te paNa tenA deSa kADhavA te "pArakAnI nijA " che. AthI e phalita thAya che ke sAcA ke beTA dene dubuddhithI prakaTa karavAnI vRtti te " nindA" che, jyAre moTA ke nAnA guNone prakaTa karavAnI vRtti te prazaMsA " che. guNAcchAdananuM lakSaNa vidyamAnaguNAcchAdanarUpatvaM guNAcchAdanasya lakSaNam / (399) arthAt sadabhUta guNene DhAMkavA te "guNAcchAdana " che. eTale ke bIjAmAM je guNa hoya tene DhAMkavA ane te kahevAne avasara hoya chatAM dveSathI te na kahevA te paranA saddaguNanuM AcchAdana che. have AtmaprazaMsAdinAM lakSaNomAM prazaMsA, AcchAdana vagere je zabda ejAyA che tenAM lakSaNe vicAravAmAM Ave che. temAM prazaMsAnuM lakSaNa e che ke - guNodbhAvanecchArUpatvaM prazaMsAyA lakSaNam / (400) arthAta guNene prakaTa karavAnI icchA te "prazaMsA che. AcchAdananuM lakSaNa - pratibandhahetusannidhAne sati anubhUtavRttitArUpatvamAcchAdanasya rakSA (40) arthAta prati matta hoya tyAre vastune prakaTa na karavI tenuM ja AcachAdana' che. ubhAvananuM lakSaNa- pratibandhakAbhAve prakAzavRttitArUpatvamudbhAvanasya lkssnnm| (402) arthAta pratibaMdhakanA abhAvamAM vastune prakAzamAM lAvavI te "uddabhAvanA che. 'paraprazaMsA, AtmaniMdA vagere temaja pUjya vyaktio pratye namra vRtti, "anutyeka ( nirabhimAnapaNuM) ItyAdi ucca gotrakarmAnA Ave che. arthAt e dvArA jIva ucca gotrakama bAMdhe che. 1 bIjAnA guNo jevA. 2 pitAnA de jevA. 3 vagerethI pitAnA doSone prakaTa karavA rUpa asadaguNodbhAvanA ane pitAnA vidyamAna guNone DhAMkavA rU5 svaguNuchAdana samajavAM.. 4 jJAna, vaibhava vageremAM bIjAthI caDhiyAtApaNuM hovA chatAM tene lIdhe abhimAna na karavuM te " anuseka ' che.
Page #912
--------------------------------------------------------------------------
________________ ulAsa ] 833 AhaMta darzana dIpikA. namra vRttinuM lakSaNa vinayapravaNatvaM nIcairvRttelakSaNam / ( 403) athaoNt vinaya karavAmAM tatparatA e "nIcaivRtti" yAne "namra vRtti che. anusekanuM lakSaNa garvAbhAvakaraNarUpatvamanutsekasya lakSaNam / ( 404 ) arthAta abhimAnane abhAva yAne nirabhimAnatA te anutyeka che, kemake ullekane artha abhimAna" che. ucca gotranuM lakSaNa- nocairgotralakSaNAbhAvatve sati vinayapravaNatApUrvakagarvAbhAvAdi- . #Ara varavamutra RkSaNam (40) arthAt nIca gotrakamanA lakSaNane jemAM sarvathA abhAva hoya ane sAthe sAthe vinaya sAcavavAmAM tatparatA pUrvaka nirabhimAnanAM kAryo karAtAM hoya te "ucca gotrakamanuM lakSaNa che. aMtarAyanA Asa dAna, lAbha, bhaga, upalega ane vIryane viSe vidana nAMkhavuM te aMtarAyakamanA Asa che. arthAt dAnAMtarAya, lAbhAMtarAya ItyAdi dvArA jIvane aMtarAyakamane baMdha thAya che. aMtarAyanuM lakSaNa dAnAdInAM vighnakaraNarUpatvamantarAyasya lakSaNam / (406) arthAta dAnAdine viSe khalela pahoMcADavI te "aMtarAya" che, eTale ke keIne dAna karatAM, keIne kAMI meLavatAM ke keInA bhega, upabhoga vageremAM aDacaNa karavAnI vRtti rAkhavI te "aMtarAya che. AnI iyattA A pramANe ApaNe sAMparAcika kamanI dareka mULa prakRtinA je judA judA Aso gaNAvyA te upalakSaNarUpa samajavA kemake A uparAMta paNa bIjA pratyeka prakRtinA Aso che. jemake ALasa, pramAda, mithyapadeza vagere jJAnAvaraNIya karma ke darzanAvaraNIya karmanA Asa che, joke e pUrve gaNavAyA nathI. evI ja rIte azubha prayogo vagere asAtavedanIya karmanA Asava che. 105
Page #913
--------------------------------------------------------------------------
________________ 834 Asava-adhikAra [ tRtIya "ATsanA vibhAgane hetu- tatvArthane anusarIne prastuta graMthakAre pratyeka mULa prakRtinA judA judA Asa gaNAvyA che. AthI e prazna upasthita thAya che ke dAkhalA tarIke zuM jJAna pradeSAdi gaNAvela Astra kevaLa jJAnAvaraNIya karmanA ja baMdhaka che ke e sivAyanAM anya karmanA paNa te baMdhaka che? je eka kama prakRtinA Asa anya karmaprakRtinA paNa baMdhaka hoya te dareka prakRtinA niranirALA Aso gaNAvavAnuM kazuM kAraNa jaNAtuM nathI-e varNana badhuM nakAmuM samajAya che, kemake game te eka karmaprakRtinA je Asare che te bIjI kamaprakRtinA paNa Ave che ja. ema te kahI zakAya tema nathI ke kaI eka karmaprakRtinA gaNavela Ave te phakta te ja karma prakRtinA Ave che, nahi ke bIjInA; kemake ethI zAstrIya khAdha udbhave che. zAstrane niyama evo che ke sAmAnya rIte AyuSya sivAyanI sAte karmaprakRtione baMdha samakAle thAya che. A niyama mujaba jyAre jJAnAvaraNIyane baMdha thatuM hoya te veLA paNa bIjI vedanIyAdi cha prakRtino paNa baMdha thAya che, ema mAnavuM paDe che. Asava te eka eka karmaprakRtine eka samaye hoya ane baMdha te te karmaprakRti uparAMta bIjI paNa avirodhI kamaprakRtiene te vakhate thAya. eTale amuka Asa amuka karma prakRtinA ja baMdhaka che e pakSa zAstrIya niyamathI bAdhita thAya che AthI prakRti dITha Asane vibhAga pADavAne zo hetu che e prazna jarUra udbhave che. Ane uttara e che ke ahIM je Asana vibhAga darzAvavAmAM AvyuM che te anubhAgabaMdhane uddezIne cAne rasa-baMdhane AzrIne samajavAnuM che. arthAta koI paNa eka kamaprakRtinA AsavanA sevananA vakhate te kamaprakRti uparAMta anya paNa karma prakRtione baMdha thAya che. A zAstrIya niyama kevaLa pradezabaMdhane ja uddezIne samajavAne che, nahi ke anubhAgabaMdhane udde zIne. kahevAnuM tAtparya e che ke A sevAno vicAra e pradezabaMdhanI apekSAe nathI, kintu anubhAga-baMdhanI apekSAe che. ethI eka sAthe aneka karmaprakRtione pradezabaMdha mAnavAne lIdhe pUrvokta zAstrIya niyama abAdhita rahe che temaja prakRti vAra gaNavela Ave, mAtra te te kamaprakRtine anubhAgabaMdhamAM ja nimitta hevAthI atra darzAvela Asravene vibhAga paNa abAdhita rahe che-saprajana kare che. jo ke A pramANenA uttarathI zAstrIya niyamanI saphalatA ane prastuta AsavanA vibhAganI sahetatA jaLavAI rahe che, tema chatAM eTalI vizeSatA dhyAnamAM rAkhavI ghaTe che ke anubhAgabaMdhane AzrIne AmravanA vibhAganI je sakAraNutA siddha karAI che te paNa mukhyapaNAnI apekSAe samajavuM. eTale ke jJAnapradeSAdi AstranA sevananA vakhate jJAnAvaraNIya karmanA anubhAgane baMdha mukhyapaNe thAya che ane te vakhate baMdhAtI anya karma prakRtionA anubhAgane baMdha gaNapaNe thAya che. ema te mAnavuM muzkela che ke eka samaye eka ja karma nA anabhAgano baMdha thAya che ane bIjI prakRtinA anabhAgane baMdha thato ja nathI. kemake je samaye jeTalI kamaprakRtiene pradezabaMdha vega dvArA saMbhave che te ja samaye kaSAya dvArA teTalI 1 juo tatvArthasUtranuM vivecana (pR. 294296 ).
Page #914
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ]. AhaMta darzana dIpikA. 35 prakRtine anubhAgabaMdha paNa saMbhave che. tethI mukhyapaNe anubhAgabaMdhanI apekSAe AsavanA vibhAganuM samarthana jaNAya che. e sivAya anya kaI rIte samarthana saMbhavatuM hoya te vidvAna pAThaka te jaNAvI mane upakRta karaze. - 784mA vRSThamAM sAtavedanIya karmanA AsavanuM pratipAdana karatI veLA bhUtaviSayaka anukaMpA ane vatIne viSe anukaMpA e ullekha karyo hate te vrata eTale zuM, vratanuM svarUpa zuM che ItyAdi jijJAsAnI tRpti arthe vratanA virodhI avratanA svarUpanuM prathama atra nirUpaNa karIzuM ke jethI vrata ane vratInuM svarUpa vizeSataH samajAya. hiMsA, asatya, teya (corI), abrahma ane mUcha (parigraha) e avrata che ane ene AcaranAra prANI cAritramehanIya karma bAMdhe che. sauthI prathama ApaNe hiMsAnuM svarUpa vicArIzuM to jaNAze ke "hiMsA" zabdo hana" arthavALA hiMsi dhAtu uparathI bane che. AthI kaI prANIne haNa, mAra e hiMsAne artha thAya che. bhAratIya RSi-munioe hiMsAnI spaSTa vyAkhyA karatAM kahyuM che ke - " jJAvighAghanazvArA athavA " ghafigvarAdhanA iiaa " arthAta prANIonA prANane viyoga karavA mATe je pravRtti thAya te "hiMsA " che athavA prANIne duHkha devA mATe je prayatna yAne kriyA karAya te hiMsA che. prastuta graMthakAra hiMsAnuM lakSaNa nIce mujaba niHze che - . kaSAyAdipramAdapariNatAtmanA kAyAdikaraNavyApArapUrvakaprANavyaparopaNarUpatvaM, pramatta kartRkayogamAzritya prANavyaparopaNarUpatvaM,'pramAdayuktayogamAzritya prANavyaparopaNarUpatvaM, dveSabuddhayA'nyasya duHkhopAna parva vA dilAyA akSaNam aa (407) arthAta kaSAya vagere pramAdarUpe pariNamela AtmA dvArA zarIrAdi karaNanI pravRtti vaDe thatuM prANune nAza te hiMsA " che. athavA pramatta kartAnA vegane AzrIne thatuM prANune nAza te "hiMsA " 1 sarakhAvo tasvArtha ( a. 7)nuM nimnalikhita sUtra - izaranAra bALaka utA | 8 | "
Page #915
--------------------------------------------------------------------------
________________ Asrava-adhikAra. [ tRtIya che. athavA pramAdathI yukta evA rogane avalaMbIne thato prANune nAza te "hiMsA " che. athavA te zreSa-buddhithI anyane duHkha utpanna karavuM te "hiMsA " che. * hiMsAnA vividha prakAre- hiMsAnA dravya-hiMsA ane bhAva-hiMsA arthAt vyAvahArika hiMsA ane naiRRyika hiMsA evA be prakAre che. vizeSamAM pratyekanA sva ane para ema be be bhede che. vaLI hetuhiMsA, svarUpahiMsA ane anubaMdhahiMsA ema enA traNa prakAra paNa paDe che. sarva pratipAdana karelI dhArmika kriyA karatAM svAbhAvika rIte thaI jatI hiMsA te "svarUpahiMsA che. svArtha-buddhithI karavAmAM AvatI hiMsA te hetu-hiMsA" che ane e rasa pUrvaka karAya te te "anubaMdha-hiMsA che. A saMbaMdhamAM vizeSa vicAra karIe te pUrve dravyahiMsA ane bhAvahiMsAnA svarUpa viSe UhApoha karIzuM, kemake hiMsAnA svarUpa upara jhAkhe ane aspaSTa prakAza paDavAne badale AthI jhagajhagatA ane spaSTa prakAza paDavAno saMbhava che. prANene nAza ane hiMsAne paraspara saMbaMdha pitAnA ke pArakAnA prANane nAza yAne pite pitAnA prANa gumAvavA ke anya keIne jIva le eTalA pUratuM ja kArya hiMsA nathI; kemake jyAre duHkha devAne bhAva hoya te ja evuM kArya hiMsA gaNAya. kahevAno matalaba e che ke kerI (kevaLa) dravya-hiMsA hiMsA kahevAya nahi vizeSamAM kevaLa prANaviyegane hiMsA te zuM paNa dravya-hiMsA paNa kahI zakAya nahi; kemake prANaviyega e svataH dravya-hiMsA nathI, paraMtu e duHkharUpa dravya-hiMsAnuM kAraNa hevAthI kAraNamAM kAryane upacAra karI e dravya-hiMsA kahevAya che. tattvArtharAja (pR. 275 )nI nimnalikhita paMktiomAMthI A dhvani nIkaLe che - " syAnmataM prANebhyo'nya AtmA, ataH prANaviyoge na AtmanaH kiJcid bhavatItyadharmAbhAvaH syAt iti, tanna, kiM kAraNam ? tad duHkhotpAdakatvAt; prANavyaparopaNe hi sati tatsambandhino jIvasya duHkhamutpadyate ityadharmasiddhiH " arthAta AtmA te prANathI pRthaka che ethI karIne prANene viga thavA chatAM paNa AtmAne kazuM 1 hiMsAnA lakSaNa upara nimnalikhita padya prakAza pADe che - " paJcendriyANi trividhaM valaM ca, ucchvAsa niHzvAsamathAnyadAyuH / prANA hIre majAkaat-si fasti "fktA ' . '' 2-3 bhAva-hiMsAnI sAdhaka evI bAhya pravRttio athavA dravya-prANono vinAza te " dravyahiMsA " che, jyAre evAM nimitta dvArA rAgAdika utpanna thAya ane tethI bhAva-prANAno je nAza karAya te " bhAva hiMsA' che.
Page #916
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Ahata darzana dIpikA. 837 (nukasAna) thatuM nathI, vAste e prANuvi adhama na gaNAya. A dalIlane uttara e che ke A kathana yuktiyukta nathI; kemake prANuviyega thatAM AtmAne duHkha thAya che, tethI adharma yAne pApa siddha thAya che. A uparathI e vAta spaSTa tarI Ave che ke dravya-hiMsA duHkharUpa che ane prANaviyega e duHkhanuM sAdhana che, ethI e paNa dravya-hiMsA " kahevAya che. A dravya-hiMsA paNa bhAvahiMsA vinA "hiMsA " gaNAya nahi. hiMsAnA lakSaNanI mImAMsA prastutamAM hiMsAnA lakSaNanI pUti be aMzethI thayelI che. eka aMza te "pramata ga" che yAne madirApAna, viSayAsakti, vikathA, nidrA, kaSAya ItyAdi pramAdarUpe pariNamela AtmAnA kAyika, vAcika ane mAnasika vyApAre che, ane bIjo aMza praNavyaparapaNa che yAne prANane viyAga arthAta vinAza che. A pramANenA be aMzamAM prathama aMza kAraNarUpe che, jyAre bIje aMza kAryarUpe che. ethI e niSkarSa nIkaLe che ke je prANavadha"pramatta egane lIdhe ja thAya te ja hiMsA" che. keIne duHkha devuM ke koInA prANa levA enuM nAma " hiMsA che evI suprasiddha ane sau keI samajI zake tevI hiMsAnI vyAkhyA na karatAM temAM pramatta garUpa je aMza umeravAmAM AvyA che te sakAraNa che, ane te nIce mujabanA traNa praznone uttara pUruM pADe che - (1) ahiMsAnA pakSapAtIo paNa jIvana te dhAraNa kare che ane e jIvana e keIne keI prakAranI hiMsA vinA nIlI zake tema nahi hevAthI temanA taraphathI paNa hiMsA thAya che te zuM e hiMsA deSarUpa nathI ? (2) jyAM sudhI ahiMsAnA himAyatIo bhUla ane ajJAna jevI sAmAnya mAnuSI vRttione adhIna che tyAM sudhI temanAthI paNa bhUlathI ke ajANapaNe keInA prANane nAza thavAne saMbhava che. zuM A prANanAza hiMsAdeSa tarIke gaNAya che ? ( 3 ) keTalIka vAra ahiMsaka vRttivALA manuSya keIne bacAvavA ke tene sukhI karavAnA irAdAthI prayatna kare che ane pariNAma ethI viparIta Ave che eTale ke sAmAnA rAma ramI jAya che te AvI paristhitimAM e prANunAzanI hiMsAdeSamAM gaNatrI thAya kharI ? AnA uttara tarIke sauthI prathama te e ja nivedana karavuM Avazyaka samajAya che ke ke paNa prakAranI kAcikAdi pravRtti dvArA keInA prANane nAza thAya ke tene duHkha upaje eTale te hiMsA deSarUpaja che ema na kahI zakAya; kemake A prANunAza ke duHkhapradAnanI pAchaLa kevI manedazA rahelI che, kevI bhAvanA piSAyelI che te tapAsIne ja tevI hiMsAnA SapaNuM ke 1 yazastilaka (u. pR. 335 ) mAM kahyuM paNa che ke sA kriyA kA'pi nAstIha, yasyAM hiMsA na vidyate / vigere pat st-5 nAitharger |
Page #917
--------------------------------------------------------------------------
________________ ka che 838 Asava-adhikAra. [ tRtIya adoSapaNAne nirNaya karI zakAya. arthAta rAgadveSathI udbhavatI kaluSita vRtti ke bedarakArI. cAne pramAda jevI azubha, aniSTa ane zudra bhAvanAthI ja je prANunAza thAya ke je duHkha devAya te ja hiMsA deSarUpa che, jyAre AvI bhAvanA vinA thayela prANanAza ke duHkhapradAna e bAhya dRSTie hiMsA gaNAvA chatAM deSarUpa gaNAya tema nathI. A rIte hiMsA ane ahiMsAnI vyAkhyAmAM sUkama daSTie vicAra karatAM deSarUpa hiMsAne phakta prANanAza eTale ja artha na karatAM pramatta ega e mahatvane ane khAsa Avazyaka aMza emAM umero joIe ane thayuM paNa temaja che e hakIkata spaSTa thAya che. A uparathI kadAca kaI evA prazno uThAve ke pramatta yoga vinA ja prANunAza thAya te zuM te hiMsA kahevAya ke nahi? ane pramatta ega hovA chatAM je prANanAza na thavA pAmyA hoya te te hiMsA gaNAya ke nahi? vaLI je A baMne hiMsA gaNAya te te hiMsA pramatta yogathI uddabhavela prANunAzarUpa hiMsAnI kaTimAM Ave ke nahi? Ane uttara e che ke kevaLa prANunAza sthala hoI dazya hiMsA te che ja ane kevaLa pramatta yoga e sUkSma hoI adrazya jevuM che. A pramANe A baMnemAM dazyatA ane adazyatAne bheda hovA uparAMta bIjo eka mahattvane taphAvata che ke jenA upara hiMsAnuM deSapaNuM ane tenuM adeSapaNuM avalaMbita che. prANanAza e dekhItI rIte hiMsA hovA chatAM te doSa ja che evo ekAntika niyama nathI, kemake enuM deSapaNuM parAdhIna che. hiMsAnuM deSapaNuM hiMsakanI malina vRttine adhIna che. je A vRtti yAne bhAvanA malina hoya te tene lIdhe thayele prANunAza doSa che ja; ane je bhAvanA tevI na hoya te e prANanAza Sa nathI ja. AthI karIne te zAsakAroe AvI hiMsAne " dravya-hiMsA" athavA "vyAvahArika hiMsA" kahI che. pramatta adhnannapi bhavet pApI, nighnannapi na pApabhAka / amadAnavirALa, caNA dhIrada che " arthAta A jagatamAM evI eke kriyA nathI ke je hiMsAthI mukta hoya, paraMtu ahIM mukhya ane AnaSagaka ( gauNa ) bhAvanI vizeSatAthI taphAvata paDe che eTale hiMsA ane ahiMsAnI vyavasthA A bhAve upara nirbhara che. eka manuSya bIjAnA prANano ghAta na karavA chatAM paNa hiMsAnA pariNAmane vaza thayelo hovAthI pApI che-hiMsaka che, jyAre bIjo anyanA prANune vinAzaka hovA chatAM hiMsAnA pariNAmathI alipta he pApane bhAgI nathI-ahiMsaka che. dAkhalA tarIke mAchI jyAre mAchalAM pakaDavA mATe jALane hAthamAM laIne jato hoya che tyAre tenA pariNAma hiMsaka hovAthI te samayamAM te bAhya hiMsAno bhAgI na hovA chatAM hiMsAnA pariNAmanI mukhyatAne laIne hiMsaka che jyAre kheData khetara kheDavAmAM ane khetI saMbaMdhI anya AraMbhamAM pravRtta hAI bAtha dRSTie hiMsaka hovA chatAM aneka jIvonA prANa levAnI tenI bhAvanA nahi hovAthI e vyavahArathI ahiMsaka che. AthI e paNa phalita thAya che ke gRhastha jIvananirvAha mATe khetI kare che te nibhAvI levAya tema che. arthAta ke temAM hiMsA rahelI che, paraMtu eno nirvAha e sivAya azakya prAya hevAthI laukika vyavahAramAM te hiMsAne bhAgI Tharato nathI. 1-2 jethI hRdaya kamaLa maTI kaThora bane ane skUla jIvananI tRSNa vadhe te hiMsAnuM devuMpaNa che ane jethI hRdayanI kaThoratA ghaTI komalatA vadhe, sahaja premabhAva prakaTe ane AMtarika jIvanamAM jarA paNa khalela na pahoMce te hisAnuM adeSapaNuM che.
Page #918
--------------------------------------------------------------------------
________________ ulAsa ] Ata darzana dIpikA. garUpa je sUkSama bhAvanA che te jAte ja deSa rUpa hoI tenuM deSapaNuM svAdhIna che arthAt tenA devapaNane AdhAra sthala prANunAza ke bIjI koI vastu nathI. sthUla prANunAza na paNa thayo hoya ke keIne duHkha na paNa devAyuM hoya, balake ulaTuM tema karavA jatAM sAmAnuM jIvana laMbAyuM hoya ke tenA sukhamAM vadhAro thayo hoya te paNa je tenI pAchaLanI bhAvanA kaluSita hoya te te ekAnta deSa ja gaNavAnI, ethI karIne AvI bhAvanAne zAstrakAroe bhAva-hiMsA " yAne "nizcaya-hiMsA" kahI che. AthI samajAya che ke dravya-hiMsAne artha eTalo ja che ke tenuM deSapaNuM bAdhita che, jyAre bhAva-hiMsAno artha eTale ja che ke tenuM deSapaNuM trikAla-abAdhita che. ATalA vivecana pachI e bhAgye ja kahevAnI jarUra rahe che ke bhale la daSTi na jaI zake paraMtu tAvika rIte pramattAga ja pramattayogajanita prANunAzanI keTimAM AvatI hiMsA che. kevaLa prANanAzane te A kaTimAM sthAna maLe tema nathI.' A saMbaMdhamAM upAdhyAya zrIyazovijaya dhamaparIkSA nAmanA pite racelA graMthamAM kahe che te joI laIe. teo e nirdeza kare che ke jeo ema mAne che ke je kevalajJAnInA hAthe vegane lIdhe jyAre paNa jIvavadha thaI jAya tene ame kevalajJAnI na mAnIe teo - asatyabhASI che, kemake gavALA manuSyane hiMsAne saMbhava anivArya che ane evI hiMsA azakya parivAranI keTinI gaNAya che. hiMsAne saze tyAga to te ja karI zake ke jeNe pitAnAM mana, vacana ane tananI tamAma pravRttione aTakAvI dIdhI hoya ane A manuSya zarIradhArInI dazAmAM hoI zake ja nahi eTale upara mujabanI mAnyatA dharAvanAranA kahevA pramANe te saMsAramAM jIvatA evA pavitramAM pavitra zarIradhArI mATe paNa ahiMsaka" zabdane vyavahAra na ja thaI zake arthAt teramA guNasthAna sudhI vegonuM astitva che eTale upara mujabanI mAnyatA pramANe tyAM paNa hiMsA rahevAnI. paraMtu A mAnyatA vyAjabI nathI, kemake hiMsAnI vyAkhyAmAM prANuvyaparepaNu karatAM pramatta yoga agrasthAna bhegave che eTale ke pramatta ega pUrvakane je prANavadha tenuM ja nAma kharekharI hiMsA che. AthI e hakIkata paNa phuTa thAya che ke jemanAM vicAra, vANI ane vartana pavitra che te manuSyo ahiMsA dharmanA pAlaka ane dhAraka che e kathana jJAnIone mAnya che. jo upara kahyA mujaba pramatta yoga e ja hiMsAnA deSapaNAnuM mULa bIja hoya te hiMsA 1 puruSArthasiddhayupAyamAM kahyuM paNa che ke " aprAdurbhAvaH khalu rAgAdInAM bhavatyahiMseti / teSAmevotpattirhiseti jinAgamasya sakSepaH // 44 // yuktAcaraNasya sato rAgAdyAdhezamantareNApi / mAri gag fharA prAirvivors cha | " arthAta rAgAdinA prAdurbhAvano abhAva te " ahiMsA " ja che, jyAre rAmAdinI utpatti e " hiMsA ' ja che e jaina siddhAntano sArAMza che. upaga pUrvaka AcaraNa karato va rAgAdi AvezathI rahita hoya ane tenAthI prANane nAza thaI jAya te te hiMsA nathI ja.
Page #919
--------------------------------------------------------------------------
________________ 840 Asrava-adhikAra. [ tRtIya eTale pramatta ceAga evI ane eTalI ja hiMsAnI vyAkhyA na karatAM temAM prANunAza evA aza zA sArU umerAyA che evI sahaja za'kA udbhave che. Anu samAdhAna e che ke pramatta yeAga e ja tAtvika daSTie hiMsA che, paraMtu samudAyamAM tene tyAga ekAeka ane mATe bhAge azakaya jevA che. ethI ulaTI sthiti prANunAzanI khAkhatamAM che; tenA tyAga sAmudAyika jIvananI svasthatA mATe ISTa che ane vaLI te mATe bhAge zakaya paNa che. pramatta ceganA tyAga karavA jeTalI tAkAta na prApta karAi hoya chatAM skUla prANunAzanI vRtti ochI thai hAya tepaNa ghaNI vAra sAmudAyika jIvana sukhamaya ane zAMtimaya bane che. vaLI ahiMsAnA vikAsakrama pramANe paNa prathama sthUla prANunAzanA tyAga ane pachI dhIre dhIre pramatta yoganA tyAga samudAyamAM sabhave che. AthI AdhyAtmika vikAsanA sAdhaka tarIke pramatta ceAgarUpa hiMsAnA ja tyAga ISTa hovA chatAM sAmudAyika jIvananI dRSTie hiMsAnA svarUpamAM sthUla prANanAzane sthAna ApI tenA tyAgane paNa ahiMsAnI keTamAM samAveza karAya che. hiMsAnA svarUpanuM pratipAdana gahana che, tethI punarAvRtti thatI hoya te te doSane vaheArI laine paNa e saMbaMdhamAM kSamAzramaNa zrIjinabhadra gaNiratna pramukha munIzvarAnAM kathanAne sArAMza praznottara paddhati pUrvaka rantu karIzuM. pra. A saMpUrNa leAka jIvAthI vyApta che; tethI leAkamAM vasatA prANI dvArA kAine koi rIte jIvaghAtanA saMbhava che ja; mATe je prANI jIvaghAta kare te hiMsaka ja kema na gaNAya? arthAt A saMsAramAM evA koi prANI maLI ja na zake ke je savathA ahiMsaka hAya-kAi paNa jIvane tene hAthe ghAta na thatA haiAya. AvI paristhitimAM leAkamAM rahenArA prANI mATe ahiMsA dharmanA vyavahAra ja zakaya nathI teA pachI kAi paNa ahiMsA pALe ja zI rIte ane ethI ene upadeza paNa kyAMthI vyAjakhI gaNAya ? u. A ApanA prazna hiMsAnI vyAkhyAnI anabhijJatA sUcave che; kemake jo Apa ema kahevA icchatA hai| ke je kAi prANI jIvaneA ghAta kare che te hiMsaka ja che ane je tema karatA nathI te ahiMsaka ja che te ApanI e mAnyatA bhUlabharelI che. vaLI jo Apa evA abhiprAya dharAvatA haiA ke je prANI sathA nirjIva sthaLamAM rahetA hAya te ahiMsaka ja che ane je jIvAthI vyApta evA A leAkamAM rahetA DhAya te hiMsaka ja che te te abhiprAya paNa vyAjakhI nathI. AnuM kAraNa nIce mujama cheH-- vAstavika rIte tA duSTa vRttithI ja janma pAmatI jIvaghAtanI pravRtti 'hiM'sA' kahevAya che, jyAre adRSTa vRtti yAne zubha bhAvanAthI udbhavatI AkasmikI prANaghAtanI pravRtti paNa hiMsAnI keTimAM gaNAvAtI nathI, kintu ulaTI tene 'ahiMsA' gaNavAmAM AvI che. ATalA mATe tA keTalAka jIvA je dekhAvamAM khAdya dRSTie jIvAtathI nivRtta jovAya che, paraMtu je a MdarathI milana bhAvanAthI vyApta che te kharI rIte ' hiMsaka ' gaNAya che, jyAre keTalAka jIvA khAhya dRSTie hi'saka jaNAtA hovA chatAM suvaidhanI peThe temanI zubha bhAvanAnA ceAge * ahiMsaka ' gaNAya che.
Page #920
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA. 841 A uparathI e sutarAM siddha thAya che ke dareka chavaghAtaka hiMsaka ja che ane nahi haNanArA badhAe ahiMsaka ja che e baMne kathane dUSita che. kharI hakIkata te e che ke haNanAro paNa tenI vizuddha vRttine lIdhe ahiMsaka che, jyAre nahi haNanArA chatAM paNa tenI azubha vRttine lIdhe hiMsaka che. A rIte prANInI duSTa ane aduSTa (zubha) vRtti dvArA thatI eka ja prakAranI prANaghAtanI pravRtti paNa hiMsA ane ahiMsA ema be koTinI nakkI thAya che. AvI paristhitimAM sUkSama chathI khIcakhIca vyApta evA A lokamAM rahenAra prANI ahiMsaka jIvana gALI zakaze ane nirjIva sthaLe (joke evuM kaMI sthaLa ja nathI) rahete jIva hiMsaka paNa banI zakaze e ni:saMdigdha hakIkata che. vaLI hiMsA ane ahiMsAnuM svarUpa A pramANenuM hevAthI ahiMsAnuM pAlana zakya che-azakya che ane ethI ene upadeza Ape susaMgata che ja e viSe have zaMkA saMbhavI zake ke ? pra. pite aduSTa vRttivALo hoya ane chatAM para ghAtaka bane e to ThIka paNa evAne oLakhavAnI kaI nizAnI che? u0 hA, te mATe nizAnI che. jemake jenAM mana, vacana ane tana yAne vicAra, vANI ane vartana saMyamabaddha haya, je vivekI hoya, je belavAmAM, cAlavAmAM, khAvAmAM, pIvAmAM, vastu levAmAM temaja mUkavAmAM pUrepUre sAvadha heAya eTale AvI pravRttione Acarate chate mitrIbhAvane jALavavAmAM sadA jAgRta hoya te jIvathI kadAca anya jIvane ghAta thaI jAya te paNa te ahiMsaka ja che. AthI viparIta vRttivALe jIva cAne jenAM citta,vacana ane zarIra saMcamita na hoya, je avivekI hoya, bIjA nA rakSaNa mATe je bedarakAra hoya, je ahiMsA vRtti tarapha durlakSya dharAvate heya, TuMkamAM jenI pravRtti sAvadhAnatA vinAnI, bIjA jIvanI kALajIthI vimukha heya athavA maitrI bhAvanA sAthe nAmane paNa saMbaMdha na dharAvatI hoya te kadAca bAhya daSTie anya jIvane ghAta na kare te paNa te hiMsaka ja che. AnuM kAraNa e che ke kevaLa dekhAtA bahAranA jIvane ghAta e kaMI hiMsaka gaNavAnuM kharekharUM kAraNa nathI. pra. dekhItI rIte hiMsaka hovA chatAM ahiMsaka kahevAya e te navAI jevI vAta che. te A saMbaMdhamAM vizeSa khulAso karaze ? u0 belAzika. prANInI je azubha bhAvanA che-je ene duSTa pariNAma che e ja kharekharI hiMsA che. A azubha pariNAmanI sAthe keTalIka vAra maraNaghAtanI pravRtti heya paNa kharI ane keTalIka vAra na paNa hoya. paraMtu jyAre ane jyAM sudhI jenAmAM azubha pariNAma astitva bhagave che tyAre ane tyAM sudhI te te jarUra ja hiMsaka che; pachI bhale te prANaghAtanI pravRttine Acarate hoya ke na paNa Acarato hoya. arthAt bAhya daSTie hiMsA jaNAtI hAya-dekhIte aparanA prANune nAza thato hoya paNa je A kAryanI pAchaLa pelI azubha vRtti na hoya te te ghAtaka kaMI hiMsAnI pravRtti mAtrathI hiMsaka na kahI zakAya. A uparathI e vAta paNa spaSTa thAya che ke ahiMsaka ane hiMsaka zabdone pravega te te manuSyanA zubha 106
Page #921
--------------------------------------------------------------------------
________________ 842 Asrava-adhikAra. [ ntIya ane azubha pariNAma upara ja avalaMbita che, nahi ke e manuSyanI bAhA pravRttinI apekSA rAkhe che. pra. tyAre zuM ema samajavuM ke dekhIte jIvane ghAta e hiMsA nathI ja u nahi. ema kema manAya ? jo jIvaghAtane prajaka-niSpAdaka-sAdhaka azubha pari@Ama ja hoya te te trikAle paNa hiMsA ja che, ane jo jIvaghAtane prAjaka e azubha pariNAma na ja hoya te te kadApi hiMsA na ja gaNAya, manAya ke kahevAya. A hakIkata khAsa gaNudhara, tIrthakarane paNa saMmata che. pra. jyAM javaghAtanI pravRtti hoya tyAM vaLI zubha pariNAma saMbhave ja kema? jIvaghAtakanI pravRtti ja e eka evA prakAranuM jhera che ke jenI sAthe zubha pariNAma rahI ja nahi zake, vAste A hakIkata udAharaNa ApI Apa samajAve te ja gaLe utare. u0 A saMbaMdhamAM aneka udAharaNa ApI zakAya tema che. jemake zabda, rUpa, rasa, gaMdha, sparza vagere je je viSa ApaNA jevA azubha ke azuddha daSTivALA jene mATe viSayavAsanAnA piSaka gaNAya che tenA te ja zabdAdi viSaye zubha ke zuddha daSTivALA saMte mATearihaMta, AcArya, upAdhyAya ane sAdhujane mATe tevA nathI ja gaNAtA. arthAt eka manuSya zabdAdi viSane sevato hoya ke balake na paNa seva hoya te paNa pitAnI azubha daSTine laIne te viSayI bane che temaja viSayI kahevAya che, jyAre bIjo puruSa tenA te zabdAdi viSayane sevo hovA chatAM paNa mAtra tenI zubha draSTine lIdhe viSayI nathI banato temaja viSayI nathI kahevAte. evI ja rIte eka manuSya paranA jIvanane nAza karato hoya ke tema na paNa karato hoya paraMtu tenI azubha bhAvanAne laIne te saMhAraka ja-hiMsaka ja manAya che; jyAre bIjo manuSya paranA prANane saMhAra karate hoya te paNa tenI zubha vRttine lIdhe asaMhAraka-ahiMsakaja gaNAya che. A pramANe chavaghAtanI bAhya pravRtti sAthe zubha pariNAmanI dhArA paNa vahetI hoya che, paraMtu e yAda rAkhavuM joIe ke AvI sthiti samagra prANImAM hatI nathI. e te ApaNe 841mA pRSThamAM je nizAnIo darzAvI gayA chIe te badhI jemAM maLI Ave temAM ja saMbhave che. arthAta AvI vyaktio virala che ane tethI ja ApaNe temane ahoniza agaNita vAra vaMdana heje. A pramANe ApaNe vizeSA (gA. 1763-68)ne sArAMza vicAryuM. have zrIharibhadra sUrIzvaranA kathanane sAra raju karIe. hiMsAne pratipakSa te "ahiMsA " arthAt ahiMsA eTale jIvanA atipAtane abhAva. hiMsAnuM svarUpa te ApaNe joI gayA tema pramatta ega pUrvakanuM prANuvyaparapaNa che. je prANavyaparepaNu pramAda, viSaya ane kaSAya pUrvakanuM hoya che tenuM ja 1 A paratve taravAtha ( a. 7 )nA AThamA sUtranI vyAkhyA ema paNa vicArAya ke pramAda eTale kAma, krodhAdi vikAra, prANa eTale AtmAnA viveka vagere svAbhAvika guNo ane vyaparopaNa eTale ghAta; arthAta krodhAdi vikAronA yogathI AtmAnA vivekAdi guNeno ghAta te " hiMsA" che.
Page #922
--------------------------------------------------------------------------
________________ ulAsa ] AhaMta darzana dIpikA. 843 nAma "hiMsA " che. sAmAnya rIte vicAratAM hiMsAnA dravya-hiMsA ane bhAva-hiMsA ema be mukhya bhede paDe che. dravya-hiMsA eTale mAtra prANenuM vyare paNa; ane bhAva-hiMsA eTale azubha pariNAma. pAtranA bhedane laIne hiMsAnA cAra prakAre paDe che. jemake (1) kaI pAtramAM dravyahiMsA ane bhAvahiMsA baMne hoya che; (2) koImAM kevaLa dravyahiMsA hoya che eTale bhAvahiMsA hatI nathI; (3) keImAM mAtra bhAvahiMsA hoya che arthAt dravyahiMsA rahetI nathI; ane (4) jemAM dravyahiMsA paNa na hoya ane bhAvahiMsA paNa na hoya evuM pAtra, A ceAtho bhaMga zarIradhArI chava AzrIne zUnya che, kemake evuM te eka paNa zarIradhArI pAtra nathI. A cArenAM udAharaNe nIce mujaba che(1) dravyahiMsA ane bhAvahiMsAne sahabhAva eka zikArInI vRtti mRgane mAravAnI che ane bANa pheMkIne te tene mArI paNa nAMkhe che. A sthaLe ubhaya prakAranI hiMsA rahelI che. anya daSTAMta tarIke potAnA mahApApanA udayane lIdhe kasAIo atyaMta malina adhyavasAya dvArA gAya, bheMsa vagerenI katala kare che tyAre temanA azubha pariNAmane laIne A dravyahiMsAnI sAthe sAthe bhAvahiMsAnA paNa teo bhAgI bane che, kemake temanAmAM kUra pariNAmarUpa bhAvahiMsA che ane gAya vagerenA prANanA nAzarUpa dravyahiMsA che. (2) mAtra dravyahiMsA hAlatAM cAlatAM, khAtAM pItAM, sUtAM besatAM ke evI ke anya kriyA karatAM saMta jana dvArA je anya prANIne ghAta thAya temAM mAtra vyahiMsA ja che, paraMtu bhAvahiMsA nathI ja, kemake temanI vRtti zubha che. A saMbaMdhamAM anya graMthomAM paNa sUcavAyuM che ke sAvadhAna saMtanI cAlavA vagere kriyAthI kaI cha jaMtu marI jAya te paNa temanI zubha vRttine laIne A prANaghAtathI temane sUkSma paNa baMdha thatuM nathI, kAraNa ke e saMta apramAdI che ane baMdha vA hiMsA te pramAdIne ja lAge che. A saMte te bIjA keI nahi paNa kSINameha guNasthAne ArUDha thayelA kevalajJAnIo che. 1 kahyuM paNa che ke zarIra uSAta mA vA, dhruvaM far swifjanaH | sA prANavyaparope'pi, pramAdarahitasya na // " 2 dazavaikAlikanI TIkAnA 24 mA patramAM avataraNarUpe kahyuM paNa che ke " uccAliyaMmi pAe iriyAsamiassa saMkamAe / gAyakojha rinI marina te nAnAnat II. ma ya tassa taNimitto baMdho suhamo vi desi o samapa / namhA so apamatto sA ya pamAo tti nididA // " [ uccAlite pAde IyAsamitena saGkramaNArtham / jyApadyata kuliGgI mriyeta taM yogmaasaac||
Page #923
--------------------------------------------------------------------------
________________ 844 Asava-adhikAra. [ tRtIya jemaNe mehanIya karmane sarvathA nAza karyo che tevA kevalI mahAtmAonI hAlavA cAlavAnI, paga upADavA mUkavAnI ItyAdi pravRtti daramyAna, emane hAthe kAyAganI capalatAne lIdhe kabutara, kukaDA, tItara ke baTeranA baccAnA prANane vinAza thaI jAya athavA to animeSa dazAnA abhAvane laIne svAbhAvika rIte AMkha mIMcAya ughaDe tevI temanI pravRtti daramyAna temanA dvArA anya jIne AghAta pahoMce to ethI teo dravyahiMsAnA bhAgI bane che, paraMtu mohanIya karmane kSaya thayela hovAthI azubha pariNAmane-pramAdane temanAmAM sarvathA abhAva hovAthI ane zubha pariNamane temanAmAM pUrepUro sadabhAva hovAthI temane viSe bhAvahiMsA mATe sthAna ja rahetuM nathI. temanA zubha adhyavasAyane laIne IryA pathika kama sivAyanA bIjA koI kamane baMdha temane saMbhavate ja nathI; kemake mithyAtva, avirati, pramAda ane kaSAya jevAM nimittone nAza karyA bAda te teo A ucca dazAne pAmyA che. eTale AvAM azubha nimittathI je sAMparAyika kamane baMdha saMbhave che te nimittone ja temaNe jaDamULathI ukheDI nAkhyAM che. AvI paristhitimAM temane viSe dravyahiMsA ja saMbhave, nahi ke bhAvahiMsA, e svAbhAvika hakIkata che. A saMbaMdhamAM prastuta graMthakAranuM e sUcana che ke jyAre kharI rIte hiMsAnuM lakSaNa ja AvA sthaLamAM caritArtha thatuM nathI te pachI ene dravyahiMsA evuM paNa nAma kema ja apAya ? kemake kevalI paramAtmAmAM nathI saMbhava pramAdane ke pramAdajanya rogone.jeo chaThTha guNasthAnamAM vatatA hoya temane AraMbhika ane mAyApratyayika e baMne kriyAo saMbhave che, paraMtu je vakhate teo Isamiti pUrvaka upayoga rAkhIne gamanAgamana karatA hoya ane tevA samayamAM temane hAthe temanA yoga dvArA kaI jIvanI virAdhanA thaI jAya te paNa te dravyahiMsA samajavI, kemake te vakhate e mahAtmA jANI joIne pramAda sevatA nathI, temaja emanA adhyavasAya paNa A samaye saMkilaSTa hotA nathI. vizeSamAM sAtamAthI agyAramAM guNasthAne vartatA apramatta avasthAvALA mahAnubhAvone viSe kevaLa dravyahiMsAno saMbhava che ema eka daSTie kahI zakAya. A mahAtmAone na ca tasya tannimitto bandhaH sUkSmo'pi dezitaH samaye / yataH so'pramattaH sA ca pramAda iti nirdiSTA // ] yogazAstra (pra. 1, zlo. 36)nI svapajJa TIkAmAM paNa kahyuM che ke kaI jIve ke mare paNa je manuSya ayatAcAra, asaMyamI ane azubha vRttivALo che tene te hiMsA lAge ja che, jyAre je manuSya yatanAzIla che tene mAtra hiMsA dvArA kaze baMdha thato nathI. zrIyazavijayakRta dhamaparIkSA (svIpa vivaraNa )mAMthI paNa AvI ja matalabano sUra nIkaLe che, kemake enA 185 mA pRSThamAM kahyuM che ke " 4: purata: prANAtipAta nivRtta na jJAnAnosfu "voifma' asbudhyamAno'pi gItArthatayA dravyakSetrAdhAgADheSu pralambAdigrahaNena hiMsAM karoti, yadvA na jAnAti paramapramatto vikathAdipramAdarahita upayuktaH san yat kadAcit prANyupaghAta karoti tatrApyadhyAtmasamA cittapraNidhAnatulyA nirjarA sajAyate " arthAta je manuSya virata che-saMyamazIla che te A pravRtti sadoSa che ema jANatA hoya chatAM tevI sadeSa pravRttine Acare te paNa tene nijara thAya che paNa baMdha thatA nathI. vaLI je manuSya apramAdI che eTale jenI vRtti pramAda, viSaya, kaSAya ane vikathAthI vimukha che te manuSya yatanAzIla chatAMya vagara naye, anaytAM koI jAtane prANavadha kare te tene nirjarA hoya che, paraMtu baMdha hoto nathI.
Page #924
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa 1 Arhuta darzana dIpikA, 845 viSe mAyApratyayika kriyA rahelI che, paraMtu tene upayega teo kevaLa zAsananI hIlanA thatI aTakAvavA mATe kare te temanA adhyavasAya sakilaSTa nahi hAvAthI temanA hAthe thatI hiMsA paNa dragRhiMsA ja che. e vAta sAcI che ke temaNe kaSAyAnA sarvAMze kSaya karyAM nathI eTale temane IrcApathika kaMbaMdha saMbhavatA nathI, paraMtu temanA kaSAcA atimaMda hAvAthI temanA adhyavasAya tIvra rasavALA temaja sakliSTa na heAvAthI temane sAMparAyika kabadha paNa tadna mada rasavALA che ane atizaya sa`kliSTa pariNAmathI mukta che eTale ke te nahi jevA sAMparAcika kabaMdha che. phalita thAya che ke jemaNe peAtAnA saMpUrNa rIte apramatta avasthAmAM che, yugamAtra daSTi joIne cAlyA jatAM te bhagavatI ( za. 1, 3. 3, sU.1 37 ) uparathI e AtmAne zubha bhAvanAthI vAsita karyAM che arthAt je jemane viSe pramAdanA kadApi saMcAra thavAnA saMbhave nathI hAya tevAmAM temanA paga nIce kukaDA, kabUtara, tItara, baTera jevanu khaccuM uDatAM uDatAM akasmAt AvI caDe ane te AvA ceAgIzvaranI kAyagatinI capalatAne laine marI jAya tA teve samaye A ceAgIzvarane kevaLa ceAga ja nimitta hAvAthI IrSyApathika ja ka lAge, nahi ke sAMpAyika; kemake jemanA krodha, mAna, mAyA ane lebhanA sathA uccheda thayA che temane Iryopathika ja kama sa'bhave che. pra. kSINumeha kevalIne te| sarvAMdA upayega haiAvAthI yugamAtra STipUrvaka joIne cAlavu e hakIkata temanA saMbadhamAM kevI rIte ghaTI zake? mATe zu' e koi anyane lAgu paDatI hAvI na joie ? u, rAtrika pratikramaNamAM khAmaNA (kSamApanA) vakhate 'ambhu A' sUtramAM 'mane pANe vagere pAThanI mAphaka tamAma sAdhuonA gamanAgamanamAM AvA prakAranI IrSyAsamitinI zailI darzAvelI hAvAthI atra paNa te zailI kha'Dita na thAya teTalA pUrate A nirdeza che. bAkI vastugatyA yugamAtra sRSTi ema kahevAnI kazI jarUra jaNAtI nathI. (3) mAtra bhAvahiMsA-- kroi mANusa AchA aMdhArAmAM vaLelu doraDuM' joI te tene sarpa samaje ane ene mAravA 1 " aNagArasta NaM bhaMte ! bhAviappaNI purao yugamAyApa peddApa-rIyaM rIyamANasla pAyassa ahe kukkuDapoe vA vaTTapopa vA kuliMgapopa vA pariAvajjejjA tasta NaM IribhAvahiA, na saMpararAiA; jasta NaM kohamANamAyAlomA savvasthA bucchinnA tasta NaM IriyAvahiA havA ti / 33 [ anagArasya bhadanta ! bhAvitAtmanaH purato yugamAtrayA prekSyamANasya gacchataH pAdasyAdhaH kurkuTapoto vA vartakapoto vA kuliGgapotovA paryApaceta ( mriyeta ) tasyeyapathikA na sAmparAyikA, yasya krodhamAnamAyAlomA: sarvathA vyucchinnAstasyairthApathikA mathannIti | ]
Page #925
--------------------------------------------------------------------------
________________ 846 Asava-adhikAra. [ tRtIya prerAya temaja e deraDAnA kaTake kaTakA karI nAMkhe te AmAM bahAranA prANane ghAta nathI, chatAM enI azubha vRttine lIdhe e bhAvahiMsA gaNAya ja. vizeSamAM A saMbaMdhamAM ApaNe taMdula matsyanuM udAharaNuM vicArIzuM. A masya cokhAnA dANA jevA hoya che ane mahAmarachanI pAMpaNamAM te utpanna thAya che. mahAmacacha keTalAMka mAchalAM gaLI jAya che ane tenI sAthe thoDuMka pANI tenA mukhamAM dAkhala thaI jAya che. A pANIne te bahAra kADhe che tyAre tenA dAMtene viSe pilANa hovAthI temAMthI pANI sAthe gaLI javAyelAM keTalAMka nAnAM nAnAM mAchalAM paNuM nIkaLI jAya che. A joIne A taMdula matsya evI raudra bhAvanA bhAve che ke jo huM mahAma7 heuM te eke mAchalAne AvI rIte nIkaLI javA na dauM, paraMtu badhAne svAhA karI jAuM. Ave tene dAruNa adhyavasAya te ja bhAvahiMsA che ane tenI ugratAne lIdhe te e marIne sAtamI narake sidhAve che. joke A taMdulamasya keIne mArato nathI arthAt ene hAthe keInA prANane AghAta pahoMcatuM nathI, chatAM enI raudra bhAvanA e bhAvahiMsA gaNAya che ane te tIvra sAMparAyika karmanA baMdhanuM kAraNa bane che. (4) dravyahiMsA temaja bhAvahiMsAne abhAva Ane artha e che ke dravyathI paNa hiMsA nahi ane bhAvathI paNa hiMsA nahi. AvI sthiti zarIradhArI prANIo mATe azakaya che. dazavaikAlikanI TIkAnA 24 mA patragata nimnalikhita paMkti AnI sAkSI pUre che - nAmatu ti | " A saMbaMdhamAM e umeravuM paDaze ke zrIyazovijayakRta dharmaparIkSA (pR. 209)mAM e vaiullekha che khare ke je sAdhu-saMtanAM mana, vacana ane kAyanI zuddhi hoya te bhAvathI paNa hiMsA karato nathI temaja dravyathI paNa hiMsA karatuM nathI, paraMtu A kathana zuddhinI pradhAnatAne anulakSIne rahevuM joIe ema bhAse che. A uparathI e phalita thAya che ke dravyathI paNa ahiMsaka evA te caudamA guNasthAne ArUDha thayelA, sarvasaMvararUpa ane zelezI avasthAne varelA jIvanmukta paramAtmA che temaja paramukta azarIrI siddha paramAtmA che. hiMsAnA A cAre bhaganI sthala vyAkhyA TuMkamAM ema raju karAya ke apramatta coga dvArA thate prANane viga te "vyahiMsA, pramatta yoga dvArA thatuM prANane viyega te dravya-bhAva-hiMsA, 1 jue RSabha paMcAzikAnuM spaSTIkaraNuM (pR. 139-14 ). 2 juo zrI haribhadrasurikRta hiMsASTakanA svapajJa bhASyanuM pAMcamuM patra. 3 " na prayatA mANasa manAvAzazzva sAkSaH "
Page #926
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA, 847 pramatta avasthA daramyAna tIvra raudra dhyAna dvArA anya jIvane duHkhI karavAne ke tene mAravAne kevaLa vicAra kare paraMtu tene amalamAM na mUke te bhAvahiMsA ane sarvasaMvararUpa avasthA te sarvathA ahiMsA che. hiMsAnA saMkalpI Adi cAra prakAre - digaMbara saMpradAya mujaba (1) saMkalpI, (2) AraMbhI, (3) udyoga ane (4) virodhI ema hiMsAnA cAra prakAre che. temAM niraparAdhIne hAthe karIne IrAdApUrvaka jANa bUjhIne prANa le ke tene duHkha devuM te "saMkalpI hiMsA che. jemake kasAIne hAthe thate pavadha. raI karavAmAM, AvavA javAmAM vagere kriyAomAM upaga pUrvaka pravRtti karavA chatAM je hiMsA thAya che te 'AraMbhI hiMsA che. vyApArAdi kAryomAM je hiMsA thAya che te "ughogI hiMsA che. dAkhalA tarIke anAjane vyApArI ema Icchate nathI ke anAjamAM kIDA paDe ane mare ulaTe te sAvadha rahe che te paNa temAM kIDA paDe che ane mare che. eTale ke ane uddezIne A hiMsA "ugI hiMsA" che. AtmarakSA yAne AtmIya rakSAne vAste je hiMsA karAya te "virodhI hiMsA" che. gRhastha mATe sthAvara jIvonI hiMsAne tyAga zakya nathI. te kevaLa trasa jIvenI hiMsAne tyAga karI zake tema che. vaLI temAM paNa trasa jevo AzrIne upayukta cAra prakAranI hiMsAmAMthI te kevaLa saMkalpI hiMsAno tyAgI banI zake tema che. khetI, laDAI vageremAM thatI hiMsA te saMkalpI hiMsA nathI. ethI karIne ahiMsArUpa ANuvratadhArI e kArya karI zake. A vratanuM nirdoSa pAlana bIjI pratimAmAM karAya che ane khetI vagereno tyAga AThamI pratimAmAM karAya che evI digaMbara mAnyatA che. dareka jaina gRhastha kaMi pratisamaya AThamI pratimAmAM heta nathI. jenoe je khetInuM kAma choDI dIdhuM che te tenA jainatvane AbhArI nathI, kintu te temanI vyApArI buddhine adhIna che ema sUcavAya che. dakSiNa prAMtamAM jainone keTalAka bhAga te hajI khetI vaDe jIvananirvAha kare che. gRhasthAzramamAM saMbhavatI hiMsAnA be vibhAgo paNa pADI zakAya che. jemake AraMbhajanya ane anAraMbhajanya. temAM AraMbhajanya hiMsAthI khAMDavuM, daLavuM, rasAI karavI vagere guhikarmonAM anuSThAna temaja AjIvikAthe dravyanuM upArjana samajavAM. A hiMsAne tyAga gRhasthajIvananI daSTie prAyaH azakya che. anAraMbha janya hiMsA gRhasthone yogya evA AraMbhane chIne bAkInA mAnasika, vAcika ane kAyika saMkalpa dvArA thanAra trasa jInA ghAta sAthe saMbaMdha dharAve che. AnuM bIjuM nAma "saMkalapI hiMsA" che. 1 zrI amitagatie upAsakAcAramAM kahyuM paNa che ke 'hiMsA dvedhA proktA''rambhAnArambhajavato dakSaiH / gRhavAsato nivRtto dhA'pi trAyate tAM ca // gRhavAsasevanarato mandakaSAyapratitArambhaH / ArammajAM sa hiMsAM zaknoti na rakSituM niyamAt // "
Page #927
--------------------------------------------------------------------------
________________ exe hisAnA phaLanI vicitratA---- keTalIka vAra hiMsA dekhAvamAM gheADI hAvA chatAM tenA phaLanI bahulatA jovAya che, jyAre keTalIka vAra hi MsA ghaNI thaI hoya ane tenuM vipAkarUpa phaLa alpa anubhavAya che. kAika veLA hi'sAnu' tarata ja phaLa bhAgavavu' paDe che ane kAi vAra te ghaNA lAMbA kALe bhegavavu paDe che. keTalIka vAra ema paNa bane che ke hiM'sA ekAda vyakti kare che ane phaLa aneka bhAgave che, jyAre keTalIka vAra hi`sA aneka vyakti kare che ane phaLa eka jaNu bhAgave che. A hakIkatane hiMsAnI vividhatA ane vicitratA sAthe sabaMdha hAvAthI ene viSe paNa atra thADAka UhApAha karIzuM. mAsava-adhikAra. alpa abhinivezane vaza thai, pramAdane adhIna banI jamAli jevA nivee bhAvaprANanA tyAgarUpa alpa hiMsA sevI, paraMtu dIrgha saMsAraparibhramaNurUpa ghaNA du:khaneA temane anubhava karAvavAvALI te nIvaDI. A prathama prakAra che. aneka manuSyeAnA saMhAra karanAra hraprahArI jevAne temanI hiM'sAnu phaLa kevaLa lekinaDhA ane alpa tADana tana jeTaluM ja maLyu. A dvitIya prakAra che. A uparathI e sUcita thAya che ke evA kaMi niyama nathI ke ghaNA jIvAne mAravA rUpa hiMsAnuM phaLa tIvra narakAdi du:kha ja che. vastusthiti te e che ke pramAdanita tIvra ane duSTa adhyavasAya pUrvaka je hiMsA karAi hoya te prAyaH narakAdinA asahya duHkhanA anubhava karAve che. raudra dhyAnane anukULa evA kaThora hRdaya pUrvaka atizaya sakliSTa adhyavasAyane sevIne aneka trasa jIveAnA prANatyAgarUpa je hiMsA karAya che tevu phaLa keTalIka vAra teA A leAkamAM paNa tarata ja bhAgavavuM paDe che, dAkhalA tarIke cha khaMDa sAdhavAnI icchAvALA kANika narezvarane narakarUpa phaLanI prApti pUrve A lAkamAM ja vaNumete maravuM paDayuM. vamAna kALamAM karelI hiMsA koika veLA vartamAna kALamAM paNa phaLa Ape che. jemake je vakhate sunde upasundane mAryAM te vakhate upasunde sundane mAryAM, vaLI kAlAMtaramAM paNa hiM'sAnuM mULa bhAgavAya che. [ tRtIya hiMsA eka jaNa kare che ane tenu phaLa ghaNA bhagave che ema paNa bane che. udAharaNa tarIke pAlaka maMtrIe daka munIzvaranA 500 ziSyAne ghANImAM pIlIne mArI nAMkhyA ane tenA dAruNu vipAkanA--tenA bhayaMkara phaLane AkhA deza bhAgI banyA. vizeSamAM sAMba, pradyumna vagere yAdavAe dvaipAyana RSine herAna karyAM ane tenu kaTu phaLa dvArikAnI samagra prajAne cAkhavu. paDayuM. 1 sarakhAvA---- koDAkoTIguNo vA huja viSAgo bahutaro vA 19 [ koTAkoTiguNo vA bhaveda vipAko bahutaro vA ] k
Page #928
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA. 844 ghaNA cha hiMsA kare ane phaLa ekane bhogavavuM paDe evuM paNa kadAcita bane che. jemake, aparAdha leke kare ane tenuM phaLa tenA nAyakane bhegavavuM paDe, vaLI keTalIka vAra eka vAra karelI hiMsAnuM phaLa eka ja vAra bhogavavuM paDe che ane keIka veLA ghaNI vAra. jemake zrImahAvIra svAmIe tripaSTa vAsudevanA bhavamAM zayyApAlakanA kAnamAM sIsuM tapAvIne reDAvyuM hatuM tenuM phaLa e zayyApAlaka aneka bha karI jyAre govALIo thayo tyAre prabhune udayamAM AvyuM arthAt temane A phaLa ghaNA lAMbA vakhate ane te paNa vaLI eka ja vAra bhegavavuM paDayuM. vizeSamAM hiMsAnuM phaLa na paNa bhegavavuM paDe arthAta ethI karmabaMdha na paNa thAya jemake zrIviNakumAra jevAe zAsananI rakSA mATe namucinA prANa lIdhA chatAM e hiMsA temane kamabaMdhanuM kAraNa na banatAM nirAnuM kAraNa banI.' hastitApasavAda sUtrakRtAMgamAM je vividha vAde upalabdha thAya che te paikI hastitApasavAdanuM svarUpa atra AlekhavuM prAsaMgika samajAya che. A AgamanA 403 mA patramAM A saMbaMdhamAM e ullekha che ke dayA pAlavA mATe keTalAka A pramANe kahe che ke bAkI badhA nI dayA paLAya e mATe varSe varSe eka eka moTA hAthIne bANa vaDe mArIne ame amAre nirvAha karIe chIe. A jAtanI hiMsA karanArAne niryuktikAra ane TIkAkAra "hastitApasa"nA nAmathI oLakhAve che. A matanuM nirasana AgaLa upara vicArIzuM. 1 A samagra vivecanano sArAMza AcArya zrI amRtacaMdra nIce mujaba dize cheH avidhAyApi hi hiMsA hiMsAphalabhAjanaM bhavatyekaH / kRtvA'pyaparo hiMsAM hiMsAphalabhAjanaM na syAt // ekasyAlpAM hiMsAM dadAti kAle phalamananyam / anyasya mahAhiMsA khalvaphalA bhavati paripAke // kasyApi dizati hiMsA hiMsAphalamekameva phalakAle / anyasya caiva hiMsA dizatyahiMsAphalaM vipulam // hiMsAphalamaparasya tu dadAtyahiMsA tu pariNAme / itarasya punahisA dizatyahiMsAphalaM nAnyat // avabudhya hiMsya-hiMsaka-hisA-hiMsAphalAni tavena / nirathama pUjanaittirazAzA cakAtAM fsA II " atra A badhAM pavano artha na lakhatAM kevaLa chelAno ja lakhIzuM, kemake bAkInAne atha lagabhaga upara AvI gayo che. aMtima padano artha e che ke jenI hiMsA karAya che te " hiMsya ' gaNAya che. A hiMsya keNu che, hiMsA karanAra keNu che, hiMsAnuM zuM svarUpa che, hiMsAnAM phaLo kevAM che ene vAstavika badha meLavIne sadA yathAzakti hiMsAne tyAga karavo joIe. 2 juo sUtrakRtAMganuM 386 muM patra. 3 jue sUtrakRtAMganuM 404 muM patra, 107
Page #929
--------------------------------------------------------------------------
________________ 850 Amrava-adhikAra [ qtIya asatyanuM lakSaNa- ___kaSAyAdipramAdapariNatAtmanA sadbhUtanihavAsadbhUtodbhAvanarUpatvaM, pramattayogamAzritya sadbhAvapratiSedharUpatve sati asadbhAvo mAvanA parva vAisacazya kSamA (408). arthAta kaSAyAdi pramAdarUpe pariNamela AtmA saddabhUta vastune apelApa kare ke asabhUta varatunuM uddabhAvana yAne prakAzana kare te te "asatya che. athavA pramatta yoganA AlaMbana pUrvaka saddabhAvane niSedha karI abhAvanuM ubhAvana karavuM te "asatya che. jIva nathI, paraka nathI e pramANenuM pratipAdana te "sadabhAvane a5lApa" kahevAya che. A AtmA zyAmAnaMdala jevaDe che athavA te aMguThAnA peravA (pa) jeTalo che evAM kathana te "asadabhAvanuM uddabhAvana" che. zAstramAM jene niSedha karAco hoya evA vacananA anuSThAnarUpa gahane paNa tyAga kare ucita che. saddabhUta padArthanI pratIti karAvanArUM arthAta satya evuM vacana paNa je hiMsAthI yukta hoya te te asatya ja che. A kAraNane lIdhe hiMsAthI bacavA mATe mRSAvAdane (temaja asteyAdine) tyAga karavAne upadeza apAyo che. tema (corI)nuM lakSaNa - paraparigRhItadhanadhAnyAdInAmAkAntyA cauryaadilkssnnshaastrprti1 A kathana kyAnuM che te khyAlamAM AvatuM nathI. 2 " sAmAna: puro ja sAbita " evo ullekha mahAnArAyaNa upaniSadanA 16 mA khaMDanA trIjA zlokamAM che. 3 sarakhA sthAnAMga (sU. 235)nI zrIabhayadevasUrikRta vRttigata nimna-likhita avataraNa: " eka ciya pattha vayaM nihi, jiNavarehiM sabvehi / pANAyAyadhiramaNamavasesA tassa rakkhaTTA // " [ pasis hiMe nirava rae. prANAtipAtaviramaNamavazeSANi tasya rakSArthAni // ] arthAta sarve jinezvaree prANAtipAta viramaNa ( ahiMsA )rUpa eka ja vratano nirdeza karyo che; bAkInAM ( satya, asteya, brahmacarya ane aparigraharUpa ) vrate te enI rakSA mATe che. arthadIpikAnA 40 mA patramAM avataraNarUpe apAyeluM nimnalikhita padya paNa atre noMdhI laIzuM- SajJALa thavA dIti ko da ta i . paDhamaSayarakkhaNaTThA korAta vayAI sesaaii||" [ dhAnyAnAM rakSaNArthA kurvanti vRttayo yathA tathaivAtra / prathamavatarakSaNArtha kurSanti vratAni zeSANi //
Page #930
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA SiddhaniSedhAcaraNena vA grahaNarUpatvam , kaSAyAdipramAdakaluSitabuddhayA parakIyAdattatRNAdirUpadravyajAtasyAdAnarUpatvaM vA steyasya lakSaNam / ( 401) arthAt anyanI mAlIkInAM dhana, dhAnya ItyAdinuM AkramaNa dvArA grahaNa karavuM te " teya' yAne "cArI che. athavA corI vagere jevAM zAstramAM niSedha karAyelA AcaraNathI anyanAM dhana, dhAnyAdinuM grahaNa karavuM te "cerI" che. athavA kaSAyAdi pramAdane lIdhe buddhi kaluSita thavAthI pArakAnA tRNu (jevA bInakIMmatI) vagere padArthonuM tenA ApyA vinA-tenA mAlIkanI rajA vinA grahaNa karavuM te "cArI che. Ane zAstrakAre "adattAdAna'nA nAmathI oLakhAve che. eTale ke aNudIdhuM levuM te "cArI che. adattAdAnanA cAra prakAre (1) svAmi-adatta, (2) jIva-adatta, (3) tIrthaMkara-adatta ane (4) guru-adatta ema adattanA cAra prakAro che. je vastune je svAmI heya-mAlIka hoya tenI paravAnagI vinA te vastu levI te "svAmi-adattAdAna che ane te vastu te "vAmi-adatta che. jemake sonuM vagere. jIve rAjIkhuzIthI nahi ApelI vastu svIkAravI te "jIva-adattAdAna" che ane te vastu "jIvaadatta" che. jemake sacitta phaLa vagere, kemake te phalAdinA jIve pitAnA prANa tene ApyA nathI. tIrthakare niSedha karelI vastunuM grahaNa te "tIrthakara-adattAdAna" che ane te vastu "tIrthakaraAdata che. jemake AdhAkadi AhArane tIrthakare niSedha karyo che te enuM grahaNa karanAra sAdhu tIrthakaraadattAdAnane bhAgI che. evI rIte aprAsuka, anaMtakAya, abhajya padArtho te gRhastha AzrIne tIrthaMkara-adatta che. gurue je vastu levA mATe AjJA na ApI hoya te vastu levI te "guru-adattAdAna che ane te vastu "guru-adatta che. jyAdi padArtha sarvathA zuddha hoya, paraMtu gurunI anujJA vinA je te grahaNa karAya te te "guru-adatta" che. abrahmanuM lakSaNa kaSAyAdipramAdapariNatAtmano mohodaye sati cetanAcetanasrotasorAsevanarUpatvaM, mohodayajanitarAgapariNAmavazAt parasparaM svayameva 1 adatta eTale nahi ApeluM; ane AdAna eTale grahaNuM. 2 sarakhA tatvArtha (a. 7)nuM nimnalikhita dazamuM sUtra " adattAvA sevA " 8 jue arthadIpikAnuM 70mu patra.
Page #931
--------------------------------------------------------------------------
________________ 85ra agniva-adhikAra [ svatIya vA''zleSajanitasukha mupalabhamAnayoH stropuMsovilakSaNasaMyogavizeSarUpatvaM vA, uditavedayoH strI puMsoH parasparaM svayameva vA vilakSaNasaMyogapUrvakazarIrAzlaSe sati rAgapariNAmarUpatvaM vA'brahmaNo lakSaNam / (410) athata mahanIya karmanA udaya daramyAna kaSAyAdi pramAdarUpe pariNamela AtmA sajIva ane nirjIva strotasanuM sevana kare te "abrahma" che. athavA mehanIya karmanA udayathI utpanna thayelA rAgarUpa pariNAmane lIdhe paraspara AliMgana karavAthI ke potAnI meLe guhya avayavanA sparzathI sukha pAmanArAM strI ane puruSanA vilakSaNa saMgane "abrahma" kahevAmAM Ave che. athavA vedanIya karmanA udayavALAM strI ane puruSane paraspara athavA te pitAnI meLe vilakSaNa saMyoga dvArA zarIrane AzleSa thatAM je rAgarUpa pariNAma utpanna thAya te "abrA" kaheva ca che. parigrahanuM lakSaNa...: savittAcittamizradravyeSu mamatvalakSaNatRSNArUpatvaM, pramattayogamAzritya bAhyAbhyantaradravyeSu 'mameti mamatva bhAvalakSaNemU rUpatvaM, pramattayogAnuvRttisAmarthyAd bAhyAbhyantaratRSNArUpatvaM, bAhyAbhyantaradravyasyArjanarakSaNasaMskArAdivyApAraviSayakatRSNArUpatvaM vA parigrahasya RkSaNam (ra) arthAta sacitta, acitta ane mizra (sacittAcitta) evA traNa prakAranAM dravyane viSe mamatArUpa tRSNa te "parigraha" che. athavA pramatta egane lIdhe bAhya ane AtyaMtara dravyane viSe mArApaNurUpa mUccha rAkhavI te "parigraha che. athavA pramatta yoganI anuvRttinA baLathI bAhya ane AtyaMtara dravyanAM upArjana, rakSaNa, saMskAra vagere jAtanI pravRtti saMbaMdhInI tRSaNa te parigraha" che. tRSNa jema ISya azAMtine utpanna kare che tema tRSNa paNa azAMtinI utpAdaka che, eTaluM ja 1 mA e "mRtyu' che ane e "zAzvata brahma che. A pramANene bhagavadagItAne saMdeza hiMdu dharmanuM kendra che. enI dharI upara saghaLA AcAra vicAra ghUme che, 2 tasvArtha (a. 7)mAM bAramA sUtrape kahyuM che ke "lUka rivrArA "
Page #932
--------------------------------------------------------------------------
________________ 857 ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA nahi paNa sAthe sAthe e azAMtinI vRddhi paNa kare che. tRNA upara yogya aMkuza na rakhAya te enAyege jarUrIAte vadhatI jAya ane pariNAme azAMtinI javALA romera phelAI jAya eTale ke niraMkuza IcchAone adhIna bananArI vyakti pitAnA jIvananI AdaraNIya ane anupama zAMtine IrAdA pUrvaka nAza kare che. asateSanI bhAvanA enI azAMtinI citAne saLagatI ja rAkhe che ane emAM enuM sarvasva hemAya che ane pariNAme enA duHkhane pAra raheto nathI. jIvanane zAMtimaya ane sukhada banAvavA mATe tRSNAnA vegane roka joIe ane tema kadAca zarUAtamAM na bane te e veganI dizA to jarUra pheravavI ja joIe. ema na thAya ane kevaLa tRSNArUpa nadInA pUramAM ja taNAvAnuM cAlu rahe te pitAnA AtmAnI adhogati mATe jarAe zaMkA rahetI nathI, eTaluM ja nahi paNa jagatane e pravRtti trAsadAyaka nIvaDe che ane ethI jagatanA tamAma javAnA kalyANanI anupama bhAvanA te prakaTayA pahelAM ja marI jAya che. parigrahanA prakAre parigrahaNa karAya te "parigraha che. enA 6, 9 ane 64 ema judI judI apekSA anusAra prakAre paDe che. juo dazavaikAlikanI niyukti (gA. 249). AnI 250 mI gAthA mujaba gRhasthanA artha rUpa parigrahanA (1) dhAnya, (2) rana, (3) sthAvara, (4) dvipada, (5) catuSada ane (6) dhAtu ema cha prakAre che arthAt tyAM artha-parigraha sAmAnyapaNe cha prakArane kahevAyeluM che. enA avAMtara sele vicAratAM enA 64 prakAre paDe che. jemake dhAnyanA cAvIsa prakAra, ratnanA covIsa prakAra, sthAvaranA traNa, dvipadanA be, catuSpadanA daza ane dhAtune eka (24+24+3+2+1+1=64). A pikI dhAnyanA vIsa prakAre te ApaNe 377 mA temaja 378 mA pRSThamAM jaI gayA chIe. tyAM ApelI gAthAo dazavaikAlika-nirya ktinI 252 mI ane 253 mI gAthA sAthe prAyaH akSarazaH maLatI Ave che, ane te A niyuktimAMthI udhUta karelI jaNAya che. vIsa prakAranAM ratnonAM nAma dazavaikAlika-niryukti (gA. 254-255)mAM nIce mujaba ApelAM che - 2 dhammo esuSAdro asthasta baubdhiho u nikkheSo / oheNa chaviha'ttho carasahiSiho vibhAgeNaM // " [dharma eSa upadiSTo'rthasya caturvidhastu nikSepaH / moja fasItufchafSo vimA (f ) ] " jAni jA ghAyara nA thAya to e ja ! moheNa chaviha'stho eso dhIrehiM pannatto // " [ pAzvAmi ratna chApa upa japsge si odhena Saddhidho'rtha eSa dhIraiH prAptaH // ] riyaNANi caumdhIsa sussnnnntutNbryylohaaii| sosagahiraNNapAsANabAramaNimosiapavAlaM // 254 // *
Page #933
--------------------------------------------------------------------------
________________ 854 Asava-adhikAra. tRtIya (1).sonuM, (2) kalAI, (3) tAMbu, (4) rUpu, (5) leTuM, (6) sIsuM, (7) hiraNya ( rUpiyA vagere), (8) pASANa ( vijAtIya ratna), (9) vA (hIra ), (10) maNi ( jAtivaMta ratna), (11) metI, (12) paravAlA, (13) zaMkha, (14) tiniza ( eka jAtanuM jhADa), (15) aguru, (16) caMdana, (17) vastra, (18) UnanAM vastra, (19) kASTha (zrIparyAdinAM phaLa vagere), (20) carma (siMha vagerenuM cAmaDuM), (21) hAthI vagerenA dAMta, (22) camarI vagerenA vALa (keza), (23) gaMdha ane (24) pipalI vagere dravyaSadha. sthAvaranA (1) bhUmi yAne kSetra, (2) gRha ane (3) vRkSane samUha ema traNa prakAre che. dvipadanA (1) cakArabaddha ane (2) mAnuSa ema be prakAre che. temAM prathama prakArathI gAya vagere samajavuM, jyAre dvitIya prakArathI dAsa, dAsI vagere samajavAM. - catuSpadanA (1) gAya, (2) bheMsa, (3) UMTa, (4) bakarI, (5) gheTI, (6) "azva, (7) azvatara (khaccara), (8) 'gheDa, (9) gadheDe ane (10) hAthI ema daza bhede che. tAMbAne kaLaza vagere vyaktirUpe aneka prakAranuM mukhya che, paraMtu tene atra eka ja gaNela che. saMkho tiNisAgurucaMdaNANi vatthA milANi kaTThANi / taha cammadaMtavAlA gaMdhA daghosahAhaM ca // 255 // ". [ karanAra vAsaH suvaE--aw-17-sToni | sItA- fo-rism-z-vja-di-kAjAni || a: sinizA-Dazukra- nAni -Damir fryif tathA tra-ta-ar Saa sU paSani 1 | ] 1 AnA ( a ) setu, ( A ) ketu ane ( cha ) setuketu ema traNa prakAra che. araghAdi dvArA je kSetramAM jaLa pUruM pADavAmAM Ave te "setu-kSetra', meghanI vRSTithI jyAM pAka thAya te "ketukSetra" ane baMne jAtanAM jaLathI jyAM pAka thAya te "setu-ketu-kSetra" kahevAya che. 2 AnA ( a ) khAta, ( A ) ucchita ane ( cha ) ubhayasvarUpI ema traNa bhedo che. bhayarA vagere " khAta ', prAsAda vagere uskRita ane beyarAnI uparanAM gRha vagere " khAta-uskRita ' jANavAM. 3 nALiyera vagerenI vADIe. 4 vAhIka vagere dezamAM utpanna thayelA jAtivata. 5 ajAtivata. ko' , , , , , ,
Page #934
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Ata darzana dIpikA. (55 parigrahanA nava prakAra- (1) dhana, (2) dhAnya, (3) kSetra, (4) vAstu, (5) rUpu, (6) sonuM, (7) kuSya, (8) dvipada ane (9) catuSpada ema parigrahanA nava prakAre paNa sUcavAyA che; kemake uparanA 64 prakA ne AmAM aMtarbhAva thAya che ane ethI te zrAddhapatikamaNusUtra (vaMditu sUtra)nI 18mI gAthAmAM parigraha parimANanA nava aticAra gaNAvyA che. atra kuyathI rUpu ane senuM e be dhAtuo sivAyanI kAMsuM, le, tAMbu, kalAI ane sIsuM e dhAtuo temaja mATInAM vAsaNa, kASTha, haLa, gADAM, zastra, tathA mAM, mAMcI vagere gRhapazkara (rAcaracIluM) samajavAM. dvipadathI dAsa, dAsI, haMsa, mera, mara, popaTa, sArikA, cakara, kabUtara vagere samajavAM. parigraha parimANa vratanI sArthakatA- - gharamAM so rUpiyAnA paNa phAMphAM hoya ane A vrata letI veLA lAkha rUpiyAne niyama levAya eTale pachI eTalA meLavavA mATe IcchAnI vRddhi thatI rahevAne saMbhava che te pachI A trata levAthI zuM lAbha? Ane uttara e che ke sarve saMsArI jIvane IcchAnI vRddhi te sadA pahelethI che ja. A saMbaMdhamAM nami rAjarSinuM nimnalikhita kathana sAkSI pUre che - ..... "suvaNNaruppassa ya pavvayA bhave, siA hu kelAsasamA asaMkhayA / narassa luddhassa na tehiM kiMci, icchA hu AgAsamA annNtiaa||" arthAta kharekhara senAnA tathA rUpAnA kailAsa jevA asaMkhya pahADa hoya te paNa lebhI janane tethI kAMI tRpti thatI nathI, kemake IcchA nakkI AkAza jeTalI anaMta che. AthI karIne aparimita IcchAne parimita banAvavI te lAbhakAraka che, kemake jeNe A parigraha parimANurUpa vrata lIdhuM nathI tenI IcchAnI kaMI sImA nathI eTale tenI IcchAnI vRddhinI gati apratihata ane akhkhalita che, jyAre A vratane grahaNa karelAnI IcchAnI te avadhi che, tenI vRddhi maryAdita banI che, kAraNuM adhika IcchA mATenuM dvAra tene mATe te baMdha che. A pramANe vratInI IcchAne vega aTakavAthI te saMtoSI jIvana gALI sukhI bane che. AvI paristhitimAM paNa A. vatane asArthaka keI gaNe-khare ? 1 AnA cAra prakAra che. jemake gaNI zakAya te " gaNima '; sopArI, nALiyera vagere. teLI zakAya te dharima '; geLa, ghI vagere. mApI zakAya te " meya '; kApaDa, jamIna vagere. parIkSA karavA lAyaka hoya te " pArichedya '; mANeka, motI vagere. 2 dhAnya ugAvavAnuM sthaLa. 3 dhara, gAma vagere. 4 "dhaNadhana khittavatthU ruppasubanne a kadhi aparimANe / kupA 3cupaMkhI pUhika vize padayaM | " [ SaSA kSetradAna thagvaLayow #camrimA | " dvipadacatuSpadayoH pratikramAmi devasikaM sarvam // ] 5 chAyAsuvrnnraupyyoshc parvatA bhaveyuH syAta khalu kailAsasamA asahakhyeyAH / narasya lubdhasya na taiH kizcit icchA khalu AkAzasamA'nantikA // . .
Page #935
--------------------------------------------------------------------------
________________ 56 parigraha eTale zuM ?-~~ mUrchA e ja parigrahanuM kAraNa che. e na hoya tA dhana, dhAnya vagere hAya tApaNa te parigraha nathI. kahyu' paNa che ke-- Asava-adhikAra. " aparigraha eva bhaved vastrAbharaNAdyalaGkRto'pi pumAn / mamakAravirahitaH sati mamakAre saGgavAn nagnaH // " [ tRtIya arthAt vastra, AbhUSaNa vagerethI vibhUSita puruSa jo mamatAthI mukta hAya tA te parigraha vinAnA che, jyAre mamatAvALA puruSa nagna haiAya tepaNa te parigrahathI yukta che, AthI dhyAnamAM rAkhavuM ke saMyamamAM sahAyaka evAM vastra, kAMkhamaLa, pAipreAMchana ( rajoharaNa) vageremAM paNa jo mamatA hAya tA te parigraha che ja ane tene viSe nimA~matva hAya te te parigraha nathI ja. pAMca atratAnuM avalAkana-- hiM'sAthI mAMDIne te parigraha pa`tanA pAMca atratAnuM svarUpa upalaka draSTie vicAratAM juduM jaNAya che, paraMtu bArIkAithI vicArIe teA temAM koi khAsa bheda jaNAtA nathI, kemake e pAMce atratAnA--e pAMca mahAdoSAnA doSapaNAnu kAraNa rAga, dveSa ane meha che. A tripuTI ja hiMsAdi malina vRtionu viSa che; ane ethI ja e vRttie doSarUpa gaNAya che--annata tarIke oLakhAya che. AthI karIne koi prazna kare ke A pramANe jyAre rAga, dveSa ane mAhu ja doSarUpa che teA pachI doSa tarIke hiMsA vagere pAMca ke ethI nyUnAdhika bhedo vaNu vavAnuM zu kAraNu che ? AnA uttara e che ke rAga, dveSa ane mAha e ja vAstavika rIte mukhyapaNe doSa che . ane e dveSathI viramavu' e eka ja mukhya mata che, chatAM rAga vagerenA tyAga karavAnA upadeza ApapavAnA haiAya tyAre tajajanya pravRttio samajAvIne ja te te pravRttie ane tenA preraka rAgAdine tyAga karavAnuM kahI zakAya. sAmAnya rIte janasamAja sthUla dRSTivALA hoi tene mATe bIjo krama zakaya ke iSTa nathI. rAgAdeithI thatI agaNita pravRttio paikI hiMsA, asatya ityAdi mukhya che. ane e ja pravRttie mukhyapaNe laukika ke pAralaukika ( AdhyAtmika ) jIvanane pholI khAya che; vAste e hiMsA vagere pravRttione pAMca vibhAgeAmAM vibhakta karI pAMca doSo yAne avrata tarIke varNavavAmAM AvI che. samaya ane kSetra AzrIne AnI saMkhyA ane nAmeAmAM bheda hovAne pUrNa saMbhava che, eTale enA mAhamAM na taNAtAM e bAbatamAM kaThThAgrahI na banatAM eTaluM ja mukhyapaNe samajI levu joIe ke e dvArA rAgAdi doSanA tyAganuM ja sUcana che. AthI karIne hiMsA vagere pAMca DhASAmAM kayA doSane mukhya ke gauNa gaNavA, kaceA paheleA tyAga karavA lAyaka che ane kayA pachI evA prazna mATe sthAna ja rahetuM nathI. arthAt hiMsAdi doSAnI vizALa vyAkhyAmAM asatyAdi adhA doSo samAi ja jAya che. evI ja rIte asatyAdi ke cArI vagere koI pazu doSanI vizALa vyAkhyAmAM badhA doSonA aMtarbhAva thai ja jAya che. A ja kAraNane lIdhe ahiMsAne mukhya dha
Page #936
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Ardrata darzana dIpikA, 857 mAnanAra hiMsArUpa doSamAM asatyAdi badhA doSonA tyAga jue che. evI rIte satyane parama dhama mAnanAra asatyamAM bAkInA badhA DhASA ghaTAvI kevaLa asatyanA ja tyAgamAM bAkInA hiMsAdi badhA doSonA tyAga jue che. e pramANenI brahmacarya, satASa vagere mukhya dhama mAnanArAnI STi rahelI che ane rahevI ja joie; nahi te zuM tene mAthe anekAMta jevI pavitra cIjanuM khUna karyAnA AreApa na mUkAya ? vratanA atha hi'sA, asatya, cArI, abrahna ( maithuna) ane parigrahathI nivRtta thavuM tenuM nAma 'vrata' che ema tattvAtha ( a. 7 )nA nimnalikhita Adya sUtra uparathI jaNAya che: " hiMsAnRtasteyAbrahmaparigrahebhyo viratirvratam / ,, atra joke hiMsAdi doSAnI nivRttine vrata' kahyuM che, paraMtu emAM satpravRttinA aMza rahelA ja che eTale ke vrata e kevaLa niSkriyatA nathI. arthAt tanI nivRtti ane pravRtti ema be bAjue che ane bane bAju lakSya ApavAthI ja vrata pUrNa bane che. satkAryamAM pravRtta thavAya te mATe tenA virodhI asatkArya thI nivRtta thavuM ja joie, e vAtane lakSyamAM rAkhIne nivRttinI khAjInu dyotana karavAmAM Avyu che. A pramANe nivRtti sevavAthI ApAApa satkAmAM mana, vacana ane kAyAnI pravRtti karavAnA mArga meAkaLA thAya che. viratinuM lakSaNa-- hiMsApicAzravariyA jANyuM vitehekSanam / ( 12 ) arthAt hiMsA, asatya, cArI, abrahma ane parigraharUpa pAMca AzravAne tyAga te 'virati' kahevAya che. A vikRtinA dezavirati ane savirati ema be prakAre che. anya zabdomAM kahIe te alpa aMze virati te ' aNuvrata ' che, jyAre sarvAMge virati te ' mahAvrata ' che. tyAga-mAga nA abhilASI DhASAthI nivRtta thavA prayAsa seve che, paraMtu badhAnA tyAga ekasarakhA hAtA nathI ane e vikAsakramanI dRSTie kharekhara svAbhAvika che. AthI karIne ahIM hiMsAdi DhoSAnI gheADI ane ghaNI e badhI nivRttine vrata mAnI tenA TuMkamAM e bhedo pADavAmAM AvyA che. joke atra DhoSanI nivRttine dekhItI rIte virati yAne vrata gaNyuM che, chatAM temAM satpravRttine aMza AvI ja jAya che; kemake vratanI nivRtti ane pravRtti ema e bAjue che ane anenuM sevana e ja vratanI pUrNAhuti che. anya zabdomAM kahIe te asatkAryAMthI nivRtta thavAnuM vrata eTale tenAM virAdhI satkAryane viSe trividha pravRtti; ane satkAryoMmAM pravRtta thavAnuM vrata eTale tenAM virodhI asatkAryAMthI nivRtta thavAnI hAkala. A pratyekanA hiMsAdi AzravA zrI pAMca prakAro paDe che. temAM dezathI prANAtipAtaviratinuM lakSaNa e che ke-- 1 pAkanI rakSA mATe jema vADa hoya che tema ahiMsA sivAyanAM tra| ahi'sArUpa AtmakhetInA pAkanI vADarUpa hAvAthI ahiMsAne mukhya ane bAkInAM vratAne gauNa gaNavAmAM Ave che. 108
Page #937
--------------------------------------------------------------------------
________________ mANava adhikAra. [ tRtIya enaM mArayAmIti saGkalpaviSayaka hisAyAH parityAgarUpatvaM dezataH kALAtivAstaviteOkSaLama ( 213 ) eve arthAt Ane huM mArUM e prakAranA irAdA pUrvaka (niraparAdhI nirapekSa jIvanI ) je hiMsA thAya te hiMsAnA tyAga karavA te ' prANAtipAtaviramaNurUpa dezivarita ' che, ahiMsA ane anekAnta-- prANAtipAtavirati kaDA, prANAtipAtaviramaNa kahe ke ahi'sA kahe| te eka ja che, A ahisAnA yathAcita pAlana mATe anekAnta STinI AvazyakatA rahelI che. je manuSya ahiMsAnuM pAlana karavA taiyAra DAya tenI dRSTi, tenA AcAra-vicAra vagerenuM anekAnta kendra hovuM joie. enI dharI upara tenI vicArasaraNI ityAdi ghume te ja lAbha che. A apekSAe ahiMsA ane anekAntane eka bIjAnA paryAya gaNI zakAya; kemake anekAntanA atha e che ke ApaNAthI bhinna vicAra, zinna AcAra, bhinna daSTi ke anya keAI viSaya paratve bhinnatA anya satyazeAdhakamAM najare paDatAM jarA paNa gusse na thatAM tenI sAthe samabhAva rAkhavA. tenA tarapha paNa premapUrvaka vartana karavuM eTale ke ahiMsAtmaka lAgaNI rAkhavI.' A saMsAramAM raganI, jAtinI, sa'pradAyanI, gacchanI, vidhividhAnanI ityAdi jeTalI jAtanI bhinnatA che te sa bhinnatAonA samanvaya karavAne mATe--tene ekatArUpa sUtramAM zu'thavAne mATe anekAnta STinA AvirbhAva che. anekAntAtmaka vicArathI satra premanA saMcAra thAya che; maitrI, pramAda kAruNya ane mAsthya e cAra divya ane AtmAne khAsa upayeAgI bhAvanAonI vRddhi thAya che; ane tema thatAM uttarAttara cittanI zuddhi thAya che ane citta zuddha thatAM nija ( peAtAnu' ) ane jinanuM tAdAtmya prakaTe che, ahiMsAnI cattubha gI-- ahiMsAnuM lakSaNa dazavaikAlikanI zrIharibhadrasUriSkRta vRttinA 24mA patramAM sUcavAyu' che apramattatayA zubhayogapUrvakaM prANAvyaparopaNam " arthAta apramattapaNe zubha cega pUrNAMka daza prANAnA anuccheda cAne bacAva te ahiMsA' che. A ahiMsAnA cAra bhaMgA cheH-( 1 ) dravyathI temaja bhAvathI, ( 2 ) dravyathI paraMtu bhAvathI nahi, ( 3 ) dravyathI nahi para`tu bhAvathI ane (4) dravyathI paNa nahi ane bhAvathI paNa nahi. 66 1 janatAnA hRdayanA amRtarUpa, samAjanI saMvinI auSadhIrUpa ane jJAnayeAgIonI parama vibhUtirUpa evA premanI be bAju che:-( a ) ahiMsA ane ( 2 ) anukaMpA. enI khIjI bAju sevAnI jananI che.
Page #938
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa 1 ahiMsAnA prakAro - trasa ane sthAvara jIvA paikI sthAvaranI yatanA pUrvaka kevaLa nirapekSa ane niraparAdhI trasa jIvAne sa'kalpa pUrNAMka nahi mAravAnA pariNAmavazeSane 'dezathI prANAtipAtaviramaNa' yAne ' sthUla prANAtipAtavirati ' kahevAmAM Ave che. eTale ke A dezathI ahiMsA che, jyAre sa` prakAresaMpUrNatayA ahiMsAnuM pAlana te sarva ahiMsA ' che. arthAt koika aMzamAM ahiMsAnu pAlana te ' deza-arhiMsA " che, jyAre tenuM sarvAM'zuM pAlana te ' sa` ahiM sA ' che. - . ahiM'sAnA sthUla ahiMsA ane sUkSma ahiMsA, svarUpa-ahiMsA ane paramAtha--ahiMsA, dravya--ahiMsA ane bhAva-ahiMsA ema vividha rIte e be prakAro paDe che. temAM koi jIvanA sarvAMge jAna na le te ' sthUla ahiMsA ' che, jyAre jIvane kAi paNa rIte kaleza na pahoMcADavA te ' sUkSma ahiMsA ' che. kaI paNa jIvane ApaNA zarIra dvArA hAni na pahoMcADavI te ' dravya-ahiMsA ' che, jyAre samagra jIvAnA hitanI bhAvanA bhAvavI te ' bhAva--ahiM'sA ' che, A hakIkata svarUpa-ahiMsA ane paramAtha ahiM'sAne paNa lAgu paDe che, ahiMsAnI anyAnya vyAkhyAo Aha tadaza na dIpikA, pAta jala yogasUtra ( pA. 2, sU. 30 )nA bhASyakAra zrIvyAse ahiMsAnu lakSaNa nIce mujaba nirdezyuM cheH-- tatrAhiMsA sarvathA sarvadA sarvabhUtAnAmanabhidroha: 66 66 arthAt badhI rIte, badhA samayeAmAM badhA ( tamAma ) jIvAnI sAthe adrahapaNe vartAva karavA yAne premabhAva rAkhavA te ' ahiMsA ' che. IzvaragItAnuM nimnalikhita padya A vAtane spaSTa kare cheH karmaNA manasA vAcA, sarvabhUteSu sarvadA / gaddezanananuM moLA, 'diva' paramarvimiH / / 859 ,, dd arthAt sadA zarIrathI, manathI ane vacanathI sarva jIvAne viSe apIDAtmaka bhAva rAkhavA eTale ke koi paNa jIvane kadApi tanathI, manathI ke vacanathI phleza na paheAMcADavA-duHkha na devuM. tene maharSi Ae ' ahiMsA ' kahI che, : ahiMsAnI AvazyakatA-- A saMsAramAM koI jIva duHkhane cahAtA nathI, sau koI sukhanI icchA dharAve che teA jema je du:kha ApaNane aniSTa che tema te anyane paNa DhAvu ja joie; ane ethI ja anyane duHkhI karavAnA ApaNane tala mAtra adhikAra nathI ja. A hakIkata zrIhemacaMdra sUrIzvara nIce mujaba nileze cheH
Page #939
--------------------------------------------------------------------------
________________ 80 Asava-adhikAra. " bAmavat sarvabhUteSu, jIvatuche priyAviye / cintayannAtmano'niSTAM hiMsAmanyasya nAcaret // arthAt jema ApaNA AtmAne sukha priya che ane duHkha apriya che tema saM prANIone che; ethI karIne jema ApaNane mATe hiMsA aniSTa samajAya che tema anyane paNa te aniSTa che ema vicArIne anyanI hiMsA na karavI. A ja vAta zramaNa bhagavAna mahAvIre svamukhe ( AcArAMgamAM leAkavijayamAM ) nIce mujaba prakAzI cheH-- " satve pALA vicAyA, suAyA, TuriSTA, aLiyavajJA, viSanIviLo, lIvikAmA, naththati natriya viSe | i arthAt sarva jIvAne AyuSya priya che, koi maravAne cahAtu' nathI, sarve sukhanA abhilASI che, badhAne duHkha pratikULa che, vadha sarvane apriya che, jIvana sarvAMne priya che, sarva jIvavAnI icchA rAkhe che ane sane jIvana vahAluM che; vAste kAi paNa jIvane mAravA ke kaSTa devu na joie. ahiMsAnuM AcaraNa zA mATe Avazyaka che tene uttara AnA karatAM vadhAre sacoTa ane satASakAraka samagra brahmAMDamAM maLe tema che ke 1 sarakhAve smRtigata nimnalikhita paghaH-- 66 dd gRhasthanI savA vasA yA jIvAnA sthaLa ane sUkSma ema be prakAro paDatA heAvAthI prANavadhanA paNa be prakAro paDe che. temAM atra sthULathI dvIndriyAdi jANavA ane sUkSmathI pRthvIkAyAdi pAMca khAdara ekendriya jANavA, nahi ke sUkSmanAmakarmAMnA udayavALA ekendriye; kemake evA ekendriye tA sa leAkamAM vyApta che ane teo te petAnA AyuSyane kSaya thAya tyAre ja mare che eTale temanA vadha mATe avakAza nathI." sAdhuo ane prakAranA vadhathI nivRtta DAvAyI temanI jIvadayA vIsa vizvA (vasA)nI che. gRhastho kevaLa sthULa prANi-vadhathI nivRtta che; kemake pRthvI, jaLa vagerene viSe niraMtara smAra'bhajanya pravRttimAM teo magna rahe che. eTale sUkSma prANivadhathI teo nivRtta prANA yathA''tmano'bhISTA, bhUtAnAmapi te tathA / Atmaupamyena bhUtAnAM dayAM kurvIta mAnavaH // * tRtIya 3 je manuSya ahiMsAnuM sa MpUrNa pAlana na karatAM kASTaka aMze ja gRhastha, zrAvaka, upAsaka, aNuvratI ke dezavatI tarIke nirdeza karAya che. 4 juo artha dIpikAnuM 78 mu patra arthAt prANa jema potAne vahAlA che tema bhUtamAtrane paNa che; vAste manuSya potAnA dAkhalA lai bhUtAnI yAne samagra jIvAnI dayA karavI joie. " 2 chAyA-- sarve prANAH priyAyuSaH sukhazAtA duHkhapratikUlA apriyavadhAH priyajIvino jIvikAmAH sarveSAM jIvitaM priyam / pAlana kare che tenA
Page #940
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Arhuta darzana dIpikA 861 rahI zakatA nathI. AthI temanI dayA sAdhuethI aDadhI eTale daza vasAnI gaNAya. anya zabdomAM kahIe te trasa ane sthAvara e khanenI dayA na pALI zakatAM gRhastha kevaLa trasanI ja pALI zake tema che eTale vIsa vizrvAmAMthI aDadho aDadha dayAnA teo bhAgI che. sthUla yAne trasa jIvana vadha paNa saMkalpajanya ane Ara'bhajanya ema be prakAranA che. temAM saMkalpa pUrvaka jANI joine Ane heNuM evA mananA saMkalpathI utpanna thatI hiMsAthI gRhastha nivRtta thai zake che; Arabhajanya hiMsAthI te khacI zakatA nathI, kemake zarIra ane kuTuMbanA nirvAha mATe tene khetI karavA jevAM AraMbhamaya kA paNa karavAM paDe che ane evAM kAya karatAM dvIndriyAdi jIvAne tene hAthe nAza thAya che. AthI pAMca vasA jeTalI jIvadayA ene mATe rahI. saMkalpajanya hiMsA paNa aparAdhI ane nahi aparAdhI AzrIne e prakAranI che. temAM niraparAdhInI hiMsA karavAthI gRhastha nivRtta che, nahi ke aparAdhInI. AthI enI jIvadayA ahI vasA jeTalI saMbhave. niraparAdhInA vadha paNa sApekSa ane nirapekSa ema be prakAranA che. temAM nirapekSathI e bacI zake, nahi ke sAthekSathI; kemake niraparAdhI evA baLada, pADA vagere vAhanane viSe temaja bhaNavAmAM ALasu evA putrAdine viSe tene sApekSa vadha, adhAdi sevavA paDe che. AthI e sava vasA jeTalI ja dayA pALI zake che. arthAt saMkalpapUva ka yAne jANI joine niraparAdhI nirapekSa trasa jIvAnI hiMsA na karavA 1 dharamAM cer cerI karavA peTho hoya te tene charAdA pUrvaka mArI haThAvave| paDe, hiMsaka janAvarA kADhI khAvA Ave te tene mAravA paDe, kUtarU' karaDavA AvyuM... hAya to tene lAkaDI mArI pAchu haThAvavuM paDe, kAi badamAsa strInI lAja lUTavA taiyAra thayA hAya teA tene hAtha dekhADavA paDe ane rAjAnA sainyamAM nAkarI hAya tA tenI AjJA thatAM hiMsA karavI paDe. A pramANe gRhastha sAparAdhI sthUla hiMsAthI mukta thai zakatA nathI. 2 baLada vagere upara ApaNe bejo mUkIe chIe ane tee barAbara na cAle te temaNe ApaNuM kazuM bagADavuM na heAvA chatAMtee niraparAdhI hovA chatAM ApaNA svAtI khAtara ApaNe tene mArIe chIe. evI rIte ApaNA zarIrane kAi bhAga saDI gayA hAya-temAM kIDA paDavA hAya ane te dUra karavA ApaNe davA lagADIe tyAre kavazAt evA saDelA bhAgamAM utpanna thayelA z2IDAee ApaNA kazA aparAdha na karelA hovA chatAM e davAthI temaneA nAza thavAmAM ApaNe kAraNabhUta banIe chIe. 3 hiMsAnA vividha prakAro~~ sthAvara ( sUkSma ) hiMsA saMkalpajanma trasa ( sthUla ) sAparAdhI Arabhajanya ApakSa niraparAdhI nipekSa
Page #941
--------------------------------------------------------------------------
________________ 862 Asrava-adhikAra. [ svatIya rUpa sthUla prANAtipAtaviramaNa vratanA teo adhikArI che. AthI ema na samajavAnuM ke teNe vizeSa dayA pALavA prayatna ja na kare. e to jyAM sudhI teNe saMsAranA sarva prakAranA meha ane pralebhanane sarvathA tyAga karavA jeTalI Atmazakti khIlavI nathI tyAM sudhI te keTalI dayA pALI zake tenuM A nirUpaNa che. gRha-vyavahAra calAvatI veLAe paNa enI mane vRtti te ahiMsAnA vizeSa pAlana tarapha ja rahevI joIe. jeTale aMze bane teTale aMze svArthane tyAga karavA teNe tatpara banavuM joIe. pitAnA svArthanI khAtara te kaI paNa jIvanAM tADana, tarjana, chedana, bhedana, Akrozana vagere kalezakArI vyavahArathI teNe alipta rahevuM ja joIe. hA, kuTuMba, samAja, deza ke dharmanA rakSaNa mATe kadAca sthaLa hiMsA karavI paDe te ethI enA sthaLa vratane hAni pahoMcatI nathI. arthAt gRhasthane je sthaLa hiMsAnI chuTa maLelI che te pitAnA svArthanI ke viSayatRSNAnI pUrti mATe nathI ja, paraMtu e parArthaka che. AthI e vAta spaSTa thAya che ke jainatva svIkAravAthI gRhastha rASTranA kAmane rahetuM nathI ane te bhArabhUta bane che e mAnyatA pAyA vinAnI che, kemake evuM hitakara rASTranimittaka kArya nathI ke je aNuvratavArI gRhastha na karI zake. tIrthakarenuM jIvana janmathI ja AdarzajIvana che, te paNa zrI zAMtinAtha, kuMthunAtha ane aranAthe te yuddha karIne cha khaMDo upara vijaya meLavyo temaja vaLI zrI neminAthe paNa yuddhamAM bhAga lIdhA. prathama cakravartI bharata ke jemanuM vairAgyavAsita jIvana suprasiddha che teNe digaMbaro mAne che tema prANadaMDa jevI ghAtaka vyavasthA paNa dAkhala karI hatI. ahiMsAnuM gaiArava - A "bhAratabhUminA brAhmaNa, boddha vagere sarva dharmoe ahiMsAdevInI ArAdhanAne ucca 1 e vAta nisaMdigdha che ke AtmAne zAzvata AnaMda maLe te mATe saMsAranA sarve baMdhanethI te mukta thavo ja joIe ane e mATe ahiMsAnuM savagIya pAlana parama Avazyaka che, chatAM paNa dareka prANInuM teTaluM gajuM nahi hovAthI pitapatAnI yogyatA ane zakti anusAra teNe dayA pALavA prayatnazIla thavuM ja joIe e A kathanano niSkarSa che; ethI te zAstrakAroe adhikArI anusAra ahiMsAnA prakAranuM varNana karyuM che.. 2 dIna, hIna ane zubha AzayavALA upara prahAra karavo te jema hiMsA che tema dezanA zatru sAme bAtha bhIDavAmAM pAchI pAnI karavI te paNa gRhasthanI dRSTie hiMsA che-anyAya che. vaLI anyAyano pratirodha karavo ja joIe, kemake e gRhasthanuM jIvanasUtra che. jo anyAyane aTakAvavAmAM na Ave te dharma, karma, samAja ane sRSTinI vyavasthA bagaDI jAya. vaLI A pratirodha thAya to ja durbaLAnA upara gujarate sitama ocho karI zakAya ane e dvArA kathaMcita temane abhayadAna ApI zakAya ke je dubaLAnA AtmavikAsa ane utthAnanuM aMga bane. AthI e dhyAnamAM rAkhavuM ke adhikAranI lolupatA, aviveka, manovida ke ucchaMkhalatAne adhIna thaI durbaLAne satAvavA e pApa che-hiMsA che-anyAya che; bAkI zubha bhAva pUrvaka koI jIvane du:khamAMthI mukta karavA mATe tenA upara anucita julama gujAranArane hAtha batAvavAmAM gRhasthatA kalaMkita thatI nathI, paraMtu ulaTI te vadhAre jhaLakI UThe che. nirarthaka-svArthamUlaka vadhane gRhasthane sApha sApha niSedha che e A nirUpaNano sArAMza che. arthAta gRhastha jema bane tema jIvahiMsAnA tyAga mATe pUra upayoga rAkhavo, pramAdane dUra rAkhavA prayatna karavo, baLataNa, chANAM vagere joI khaMkherIne vAparavAM, daza ThekANe caMdaravA bAMdhavA, pANI gALIne vA52vuM ityAdi.
Page #942
--------------------------------------------------------------------------
________________ ulAsa ] AhaMta darzana dIpikA sthAna ApyuM che; kemake ahiMsAnuM sarvaze pAlana e AtmAnI saMpUrNa ane sAcI utkAti che. AthI te sarva RSi, muni, mahaMta, sAdhu, saMta, saMnyAsIe ahiMsAnuM mahatva ane upAdeyatva svIkArI tenI tArIpha karI che te paNa e kahevuM paDaze ke A mahanIya ane upAdeya tatvane jevuM sUma, gahana, vizALa ane AcaraNIya jaina dharme batAvyuM che tevuM anyatra batAvela nathI. jenA dazana anusAra ahiMsA e khAsa mahattvanI cIja che. e ene uttama ane aTala siddhAnta che. e enuM lAkSaNika aMga che." e jainonuM jInasUtra che. emAM puruSatvanI parAkASThA che. AvI paristhitimAM jaina dharmanA pravatakAe je ene carama sImA sudhI pahoMcADI dIdhela hoya to temAM Azcarya nathI. AzcaryanI vAta te e che ke AvuM ucca keTinuM svarUpa kevaLa vANanA vilAsarUpa nathI rahyuM, paraMtu e pravartake e-e jagapUjya mahAtmAoe tevuM AcaraNa karyuM che ane tema karIne vizvanI sAme eka adabhuta ane anukaraNIya Adarza pUrA pADe che. ahiMsA vinA satyanI dha asaMbhavita che. ahiMsAnuM mAhAmya ora ja che. AthI atra eTaluM ja umerIzuM ke A dayALu devInI samyaga ArAdhanAthI kahevuM paDaze ke jyAre AtmA paramAtmA banI zake tema che te pachI pararAjyanI gulAmIthI-anya rASTrIya parataMtratAthI chuTavAmAM A rAmabANa ilAja nivaDe ja ema kahevAmAM ane mAnavAmAM kene jarAe saMkeca saMbhave ? vaLI ahiMsAtmaka vAtAvaraNa naisargika vairane mahAta karavAmAM paNa pAchuM paDe tema nathI. cogadarzanamAM kahyuM paNa che ke 1 je janme che te mare che athavA koI anya prANI ene mArI nAkhe che ke prakRti enI jIvanalIlA saMkelI le che. eka prANI jaMgalI dazAmAM bIjA prANInuM khUna karavAthI paNa Darate nathI. AvI sthitine lIdhe " navo kAyadai vanam " arthAta eka jIva anya jIvanA jIvanano AdhAra che e vAkya racAyuM hoya ema jaNAya che. badhAM prANIomAM manuSya zreSTha che, kemake enAmAM mAnasika ane zArIrika ema ubhaya prakAranuM baLa che. AthI je uparanA vAkyane durupayoga karavA dhAre te manuSya sauthI vadhAre karI zake. e pitAnA svArthanI khAtara evI paNa hiMsA Acare ke je anivArya ke Avazyaka na hoya eTaluM ja nahi, paraMtu prANisamAja ane mAnavasamAjanI zAMtine paNa bAdhaka nIvaDe. AvI hiMsA Atmika unnatimAM vighnarUpa bane emAM te kahevuM ja zuM ? AvA vicArathI pratyeka dharmamAM vadhatA ochA aMzamAM hiMsAnA tyAgane ane ahiMsAnI ArAdhanAne upadeza apAcele jovAya che. A pramANe sarvadharma mAnya ahiMsAne mATe " vrkho parya: " e mudrAlekha jAya che te svAbhAvika ja che. 2 anyane ThagIne meLavAtuM svAtaMtrya ke svarAjya e sAcI sAtvika sattA nathI, paNa mAyika AsurI che. AvI samajaNathI te hiMdusthAna e rAkSasI mahatvAkAMkSAnuM balidAna banyuM nathI. 3 ahiMsAno mArga jeTalo sIdho che eTale ja sAMkaDe che. bajANiyA je dorI upara eka najara rAkhI cAlI zake che tenA karatAM paNa ahiMsAnI dorI pAtaLI che; jyAM asAvadhAnatA jarA paNa AvI ke adhaHpatana avazya thAya 4 manipuraMdara zrIharibhadrasUrie kahyuM paNa che ke " thararo vartate kadina, pato na thase | nAstyanyapIDanaM kizciJ-'jainadharmaH sa ucyate // " arthAta jyAM svAdAda ( vijayI ) vartI rahyo che, jyAM pakSapAtano abhAva che ane jene viSe anyane jarA paNa duHkha devA mATe sthAna nathI te " jaina dharma " kahevAya che.
Page #943
--------------------------------------------------------------------------
________________ Asava-adhikAra. [ tRtIya jJAtient tarannidhau tailyA 2-31 kahevAno matalaba e che ke je manuSya ahiMsAnuM sarvAge ane vAstavika rIte pAlana kare te tenI AgaLa jherI vAtAvaraNa khAMDa khAya che. arthAta te pitAnI AsapAsanA vAtAvaraNa upara evI ane eTalI badhI umadA asara kare che ke sApa ane evAM bIjA jherI che paNa tene herAna karatA nathI-bake karI zakatA nathI. ema kahevAya che ke AsAInA seMTa kansisa (St. Francis)ne Avo anubhava thayo hato. je ApaNe ApaNe prema ApaNu kahevAtA zatru upara evI rIte DhaLIzuM ke tenA saMskAra upara tenI sthAyI asara paDe che te paNa ApaNane cahAvA lAgaze. TuMkamAM ahiMsAnI aMtima ane atizaya AdaraNIya bhUmikAe ArUDha thayelA mahAnubhAvanA caraNamAM samagra jagatuM ALoTe che, joke temanI te tevI bhAvanA kadApi hatI ja nathI ane hoya te te mahAtmA zAnA ? aMtamAM AnA gauravane aMge eTaluM ja nivedana karIzuM ke aihika ane pAralaukika sarva duHkhene maTADavAmAM ane sAcA ane sanAtana sukha arpavAmAM ciMtAmaNi, kAmadhenu, kalpalatA vagerene samudAya enI AgaLa pANI bhare che. ahiMsAnuM vyApakatva keTalAka dharmomAM ahiMsA-tattva kevaLa kAyika che, jyAre jaina dharma ethI AgaLa vadhe che ane te paNa eTale sudhI ke enI ahiMsA vAcika ane mAnasika ja na rahetAM Atmika banI jAya che. vaLI keTalAka dharmamAM ahiMsA manuSya paryata ane kavacit pazu, paMkhI paryata ja upadezAyelI che, jyAre jaina darzanamAM ahiMsAnI sImA ja nathI, enuM kSetra samagra sacarAcara tati che, jene ahiMsA te vizvanI peThe amaryAdita ja che-anaMta che ane AkAzanI mAphaka samagrapadArthavyApinI che. jene ahiMsA paratve gerasamaja- jaina ahiMsAnA yathArtha svarUpathI anabhijJa janee enA saMbaMdhamAM aneka AkSepe raju karyA che. keIka ene avyavahAryA kahe che, keIka ene anAcaraNIya mAne che, keI ene AtmaghAtinI gaNe che, koI ene rASTranAzinI tarIke oLakhAve che, keI ene dezanI parAdhInatAnA preraka baLa tarIke ulalekhe che ane koI ene prajAne niHsava ane nivIrya banAvanArUM sAdhana mAne che, paraMtu niSpakSapAtI vicArakane jarUra jaNAze ke ahiMsAnuM vAstavika svarUpa samajavAnI tasdI na levAyAthI-tene pUrNa paricaya na maLavAyAthI ja AvA brAnta vicArone janma thayo che. dezabhakta paMjAbakesarI svargastha lAlA lajapatarAya jevA jaina ahiMsAnuM svarUpa samajI zakyA nahi e khedane viSaya che. mahAtmA gAMdhIne tene sacoTa uttara Ape paDayo. 1 A dharmamAM anya karelI hiMsAnA anumodanane paNa niSedha che arthAta pite hiMsA karavI nahi. anya pAse karAvavI nahi temaja keIe karelI hiMsA anumodavI paNa nahi, e ene mudrAlekha che.
Page #944
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA. 865 thoDA vakhata upara pautya sAhityanA prakhara abhyAsI ane jaina darzana tathA jaina muniethI paNa keTaleka aMze te paricita evA jI. ke. narImAna paNa AnuM svarUpa samajI zakayA nahi ema emaNe gAMdhIjI upara lakhela lekha kahI rahyo che. AvI paristhitimAM sAmAnya manuSya enuM svarUpa samajavAmAM thApa khAya te tene deSa kSetavya ja lekhAya; chatAM A pramANe brAnta vicAronuM vAtAvaraNa jAmatuM jAya teve samaye e saMbaMdhamAM thoDAka UhApoha karyA vinA kema cAle ? e vAta sAcI che ke jene ahiMsAnI ke maryAdA nathI ane enuM pAlana atiduSkara che, chatAM ethI ema mAnavAnuM kAraNa nathI ke je ke ahiMsA pALavA mAge che tene jIvanakriyA sameTI levI paDe ane niSTha banavuM paDe arthAt jIvanavyavahAra ane ahiMsAnuM pAlana e kaMI paraspara viruddha hakIkata nathI ke jethI ahiMsAnuM pAlana eTale AtmaghAta karavAnI nAbata samajavI ucita gaNAya. A saMbaMdhamAM spaSTIkaraNarUpe eTaluM umerIzuM ke e vAta te sau koI svIkAraze ke ahiMsAnA pravartakee enuM AcaraNa sarvoge potAnA jIvanamAM utAryuM hatuM. vaLI pUrNarUpe ahiMsA pALavA chatAM teo ghaNA varSo jIvatA rahyA hatA temaja A divya AdarzathI temaNe vizvane vibhUSita karyuM hatuM. vizeSamAM A Adarzane atyAra sudhImAM aneka mahAnubhAvee jhIlyo che ane tema chatAM temane mATe AtmaghAta karavAne prasaMga ja upasthita thayo nathI. AthI e vAta nirvivAda jaNAya che ke jenI ahiMsA avyavahAya paNa nathI tema AtmaghAtaka paNa nathI ke enA pAlana arthe AtmaghAta anivArya che. ema chatAM pitAne kakke nahi choDanArI vyaktine uddezIne atra eTaluM ja kahIzuM ke mahAtmA gAMdhIe prarUpela asahakArane rASTranAzaka ane niSphaLa darzAvanAra phUTela Dhala jeTalI paNa tenA kadAgrahanI kiMmata nathI, kemake anubhava ane AcaraNathI e vAta ni saMdigdhapaNe siddha thaI gaI che ke ahiMsAtmaka asahakAranI yojanA, nathI AvyavahArya ke nathI rASTranAzaka, alabatta, e kharuM che ke je svArthane jatuM karavA na Icchate hoya tene mATe te asahakAra temaja ahiMsAnuM pAlana e baMne vAte avyavahAryA che. paraMtu e bhalavuM na joIe ke svArthane tyAga karyA vinA ane dekhItA sukhane jalAMjali ApyA vinA rASTrane ke AtmAno uddhAra azakaya ja che. jemAM rASTrane svataMtra ane sukhI banAvavA mATe sarvasvanuM arpaNa Avazyaka che, pUrepUrA bheganI jarUra che tema Adhi, vyAdhi ane upAdhithI AtmAne mukta karI tene saMpUrNa sukhI banAvavA mATe paNa sarva pIgalika sukhane jatAM karavAM ja joie. AthA e phalita thAya che ke jenA ahiMsA keI paNa rIte avyavahAya ke AtmaghAtaka nathI ja, bAkI svArthaparAyaNa ane mAjazekhamAM masta banelA cho ethI viparIta mAnyatA dharAve te judI vAta che. evI temanI mAnyatA temane ja mubAraka che. have jenI ahiMsA uparano bIjo A5 tapAsIe cAne jena ahiMsAthI bhArata parAdhIna banyuM che ane enI prajA nirvIrya banI che e ApanI tathyAtagyatA vicArIe. A Aropa mUkanArA ema kahe che ke ahiMsAnA pracArathI lokomAM zaurya jatuM rahyuM, kemake hiMsA 109
Page #945
--------------------------------------------------------------------------
________________ Asava-adhikAra [ svatIya karavAthI pApa lAge che evI bIkathI lokoe mAMsAhAra che ane ethI karIne mAMsanA bhakSaNathI uddabhavatuM zArIrika baLa ane mAnasika zIya temaNe gumAvyuM. vaLI A ahiMsAne pracAra thavAthI temAMthI yuddhanI bhAvanA naSTa thatI gaI ane ethI paradezI TeLAo sAme Takkara jhIlavAnuM temaNe mAMDI vALyuM, ane tema karIne evA videzI ane vidharmI janenA gulAma banavAne mArga temaNe meka karyo. AnA pratyuttara tarIke nivedana karavAnuM ke samucita samIkSaka A kalpanAone nitAMta yuktivikala ane satyathI vimukha mAnyA vinA nahi rahe, kemake A kalpanAonuM mULa ajJAnatA ane anubhavazUnyatA che. jeo AvI kalpanAo kare che teo bhAratanA itihAsathI anabhijJa che ema jaNAya che temaja vaLI teo mAnavasamAjanI paristhitithI paNa aparicita che ema samajAya che. bhAratanI parataMtratAnuM kAraNa ahiMsA nathI ja, kinatu akarmaNyatA, ajJAtatA, asahiSNutA ane adekhAI che ane e sarvanuM mULa hiMsA che e vadhArAmAM. bhAratane prAcIna ItihAsa pikArI rahyo che ke jyAM sudhI "ahiMsA devInA pUjArIo mojuda hatA, jyAM sudhI ahiMsApradhAna dharmonI caDatI rahI tyAM sudhI prajAmAM zaurya, zAMti, sukha ane saMtoSanI nyUnatA na hatI. ahiMsA dharmanA mahAna pracAraka maurya samrATa azoka ane caMdraguptanA samayamAM zuM bhAratane deha parataMtratArUpa jaMjIrathI jakaDAyeluM hatuM ke ? ahiMsA dharmanA custa anuyAyI tarIke kadaMba, pallava ane cAlukaya vaMzanA rAjAo suprasiddha che. zuM emanA rAjya daramyAna keI paracake bhAratane satAvyAnI ItihAsa sAkSI pUre che ke ahiMsAnA anugAmI cakravartI samrATa zrIharSa hatA. zuM emanA samayamAM bhAratanI svataMtratAne keIe kacaDI hatI ema kahevAya tema che ke? zuM dakSiNanA rASTrakUTa vaMzanA narendra ameghavarSanI ane gujarAtanA caulukya vaMzanA bhUpAla kumArapAlanI ahiMsAnI ArAdhanAthI dezanI svataMtratAne AghAta pahoMcyo hato ke? ItihAsane akhaMDa abhyAsa to dAMTha pITI rahyo che ke bhAratavarSIya A narezvaranA rAjya-samayamAM bhArata deza aspRdayanA zikhara upara hate. kahevuM paDaze ke jyAM sudhI bhAratamAM jaina dharma ane bauddha dharmanuM jora rahyuM, jyAM sudhI e dharmone rASTrIya dhama gaNavAnuM mAna maLatuM rahyuM tyAM sudhI bhAratamAM zAMti ane saMpatti pUrNatayA virAjatI hatI. vizeSamAM ahiMsAnA parama upAsaka rAjAoe aneka yuddho khelyAM, aneka zatruone parAjita karyA temaja aneka duSTa janene daMDayA. zuM AvI sthitimAM paNa ahiMsAnI upAsanAne dezanI parAdhInatAnuM ane niHsattvatAnuM mULa kahevuM e sajajanene zobhe? jeo gujarAta ane rAjaputAnAnA yathArtha ItihAsathI suparicita che teo te jANe che ja ke dezane svataMtra, samunnata ane surakSita rAkhavAmAM jainoe kevo ane keTale phALo Ape che. je vakhate gujarAtane rAjyakArabhAra jainonA hAthamAM hatuM, je samaye mahAmAtya, maMtrI, senApati ane keSAdhyakSa vagere moTA moTA hoddAo upara jene hatA te vakhate gujarAtanuM ezvarya anupama hatuM. gujarAtanA itihAsamAM daMDanAyaka vimalazAha, mahAmAtya udayana ane bAhaDa, maMtrI muMjAla, pradhAna zAMtu, vastupAla, tejapAla, AbhUla ane jaganuM jevuM sthAna che tevuM bIjA keTalAnuM che? bake samagra bhAratanA ItihAsamAM ahiMsA dharmanA parama upAsakonA jevA parAkramInI joDa maLavI muzkela che ema kahyA vinA cAlaze ke ? je dezamAM ahiMsAnuM nAma nizAna paNa nathI, jyAM mAMsanA avicchinna AhAra vinA
Page #946
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA. 67 anya AhAra nathI, jyAM hiMsArUpa setAnanuM sAmrAjya che ane hatuM te zuM svataMtratA, satvazIlatA vagerenA udAharaNarUpa che ke ? romana sAmrAjyanI paDatInuM kAraNa zuM? tuka prajAnuM adhaHpatana zAthI thayuM hatuM ? AyarlenDane keTalA e varSe paryata parAdhInatAnI be paherI rAkhavI paDI hatI tenuM mULa zuM? murAla sAmrAjyanA saMcAlakoe kyAre hiMsArUpa rAkSasIthI chUTavAne prayatna karyo hato ke jethI temane nAmazeSa thavAne vAro Avyo? AthI zuM ema mAnavAne pUratuM kAraNa nathI maLatuM ke dezanI rAjanaitika unati ane avanatine AdhAra hiMsA ane ahiMsAnI upara avalaMbita nathI, paraMtu rAjakartAonI kAryadakSatA ane kartavyaparAyaNatAne adhIna che? hA, eTaluM jarUra ja umeravuM paDaze ke prajAnI naitika unnati ane avanatinA pAyA ahiMsA ane hiMsA che. ahiMsAnI bhAvanAthI prajAmAM sAtvika vRttine vikAsa thAya che ane jyAM sAtvika vRtti vikase che tyAM satva nivase che. vaLI satvazALI prajAnuM ja jIvana zreSTha ane AdaraNIya gaNAya che, jyAre savahIna prajAnuM jIvana kaniSTha ane anAdaraNIya manAya che. je satvathI vimukha che te prajAmAM vAstavika saMpatti ane svataMtratAnI AzA AkAzapuSpanA samAna che. AthI e phalita thAya che ke prajAnI naitika unnatimAM ahiMsAno agragaNya ane ajaba phALo che. naitika unnatinI sAme bhautika unnati keI hisAbamAM nathI. A mudrAlekhane anusarIne bhAratavarSIya prAcIna zaSi-munioe prajAne nItimaya jIvana gALavAne vizeSataH upadeza Ape che. yuropIya prajAe naitika unnati karatAM bhautika pragatine ucca sthAna ApyuM ane hajI Ape che ane ethI tenAM kaTu phaLa pote cAkhyAM che ane anyane cakhADyAM che temaja hajI cAkhe che ane cakhADe che. samagra vizvamAM sAcI zAMti ane vAstavika svataMtratA sthApana karavA mATe manuSyanuM jIvana nItimaya hovuM ja joIe ane tema thAya te mATe ahiMsA jevA mahAtattvane yathArtha rIte samajI tenuM AcaraNa thavuM ja joIe. ahiMsA e zakti, zAnti, zauca, kSamA, dayA, prema, sahiSNutA, nirlobhatA vagere aneka saddaguNonI jananI che. enA AcaraNathI manuSyanA hRdayamAM pavitratAne saMcAra thAya che, vera viredhanI bhAvanAne vinAza thAya che ane vizvabaMdhutAne vikAsa thAya che. je prajAmAM e bhAva vilase che ane vikase che tenA ekathanuM sAmrAjya sthapAya che ane "saMpa tyAM jaMpa" e kahevata anusAra te prajA abhyadaya ane svAtaMtryanI parAkASThAe pahoMce che. AvI paristhitimAM ahiMsa e dezanI avanatinuM kAraNa che ema kahevA ko buddhizALI hAma bhIDaze? balake te pitAnI buddhine sadupayoga karI ema kahevA zuM nahi lalacAya ke ahiMsA e dezanI sAcI unnatinuM ajoDa ane amegha sAdhana che ? mahAvIra jevA paramAtmAo cagya, sukhI, udAra ane parama zuddha jIvananuM yatheSTha ane saMpUrNa rahasya meLavI ja zakayA hatA. je ApaNe A vipakAraka upadezakane paMthe cAlatA zIkhIzuM ane e na bane tepaNuM ahiMsA, satya, brahnacarya vagere sAtvika guNanA prabhAvamAM ApaNA pUrvajonI je acaLa zraddhA hatI ane je ApaNe atyAre ghaNI kharI gumAvI dIdhI che te paNa keLavIzuM, te e ApaNe deza pharIthI tenuM nivAsasthAna banaze ja emAM jarA paNa saMdeha nathI.
Page #947
--------------------------------------------------------------------------
________________ 868 Asava-adhikAra. [ ntIya ahiMsAnA pAlana mATe pUrNa avakAza- ApaNe 836 mAthI 839 mA sudhInAM pRSThamAM joI gayA tema hiMsAnA dravyahiMsA ane bhAvahiMsA ema be prakAro che. temAM dravyahiMsAne bhAvahiMsA sAthe saMbaMdha hovAthI-e enA phaLarUpa hevAthI ene "hiMsA" gaNI che, paraMtu ethI ema mAnavAnuM kAraNa nathI ke dravyahiMsA thAya tyAre bhAvahiMsA thayelI ja hoya. A pramANe je vyahiMsAthI bhAvahiMsAnuM astitva svataMtra na heta to jaina darzana pramANe kaI paNa ahiMsaka banI ja na zakata ane vaLI nimnalikhita padyagata zaMkAnA samAdhAna mATe paNa sthAna raheta nahi tu vastu-rAjA ratuvera dA jantumAlAkule loke, kathaM bhikSurahiMsakaH ? // " arthAt jaLamAM jaMtu che, sthaLamAM jaMtu che, AkAzamAM paNa jaMtu che, A pramANe jyAre samagra leka jaMtuonI zreNithI vyApta che te bhikSu (muni) ahiMsaka kevI rIte hoI zake? A zaMkAnuM samAdhAna nIce mujabanuM padya pUruM pADe che * " hukama pratijo , binA zU I ye zakyArate vivaya'nte, kA hiMsA saMyatAtmanaH // " arthAta sUkSama che (ke je adazya hoya che te)ne pIDA karAtI nathI. vaLI sthaLa (bAdara) jImAM jenI rakSA karI zakAya tema che tenI rakSA karAya che. te A pramANe vartanArA saMyamI AtmAne kevI rIte hiMsa lAge ? AthI e vAta spaSTa thAya che ke je AtmA hiMsA karavAne * 1 Ane badale nIce mujabane zloka paNa najare paDe che - " nIkAH thare vIrA, gI: vagar | __ jvAlAmAlAkule jIvAH, sarva jIvamayaM jagat // " * 2-3 e bhAgye ja yAda karAvavuM paDaze ke jaina daSTi pramANe manuSya, pazu, pakSI, kIDI, maMkaDA uparAMta pRthvI, jaLa, agni, vAyu ane vanaspatimAM paNa jIva che. mATInA DhephAmAM kIDI vagere jIvajaMtuo hoya che te uparAMta mATInuM Dhapu' jAte pRthvIkAyika jIvonA zarIranuM piMDa che. evI rIte jaLanA bindumAM sUkSmadarzaka yaMtra dvArA je jaMtuo jevAya che te trasa che uparAMta e jaLa svayaM jalakAyika jIvonA zarIranuM piMDa che. e pramANe agnikAyAdi mATe samajI levuM. AvuM vivecana pArasI dharmanAM vistA pustakamAM paNa najare paDe che. jema jainomAM pratikramaNane nirdeza che tema pArasIomAM prAyazcitta-kriyAne ullekha che. enI vidhimAM evo nirdeza che ke dhAtu-upadhAtuno meM je durthavahAra ( aparAdha ) karyo hoya tene huM pazcAttApa karuM chuM. jamInane je aparAdha karyo hoya teno huM pazcAttApa karuM chuM. pANI athavA pANInA anya prakAranA meM je aparAdha karyo hoya tenuM huM prAyazcitta karuM chuM. vRkSa ke vRkSanA anya bhedane meM je aparAdha karyo hoya tenuM huM prAyazcitta karuM chuM. mahetA, AphatAba, baLate agni vagereno meM je aparAdha karyo hoya tenuM huM prAyazcitta karuM chuM.
Page #948
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Arhata darzana dIpikA, Le bhAva rAkhatA nathI, kintu jIvAnA rakSaNa mATe tatpara che. tenAthI kadAca dravyahiMsA thai jAya te paNa te hi'saka gaNAtA nathI. AthI te kahyu paNa che ke " viyojayati cAsubhirna ca vadhena saMyujyate // arthAt prANAnA viyAga karavA chatAM hiMsAnA pApanA te bhAgI banatA nathI. hiMsAnuM pApa te tyAre ja lAge ke jyAre te yatnA pUrvaka pravRtti na karatA hAya, nimnalikhita padma A vAtanI sAkSI pUre cheH-- 66 'maradu va jiyadu va jIvo ayadAcArassa NichidA hiMsA / payadassa Natthi baMdho hiMsAmetteNa samidassa || ,, arthAt ayanAcAra pUrNAMka pravRtti karanArane hAthe jIva cAhe mare ke jIve, tApaNu tene jarUra ja hiM'sAnu pApa lAge che, jayAre je yatnAcAra pUrvaka pravRtti karatA hAya tene yuAthe tema chatAM prANInA vadha thai jAya teApaNa tene pApa lAgatuM nathI, pApane baMdha thatA nathI. A sabaMdhamAM zrI AzAdharakRta sAgaradharmAmRtanuM nimnalikhita padya rantu karavuM ucita samajAya che: "viyA nItei joke, te can doDaghyamokSata ? / ardharaat bandha-mokSau cennAbhaviSyatAm // " arthAt jyAre leAka jIvAthI khIcAkhIca bharelA che tyAre jo khadha ane mekSanA AdhAra kevaLa bhAva upara avalaMkhita na heAta tA kANu meAkSa prApta karI zakata ? A pramANe jyAre nainI ahiMsA bhAva upara nirbhIra che te pachI tene avyavahA kahevAnu` kAi sujJa sAhasa kare ke ? ane kadAca tema kare teA te sujJa kahevAya kharA ? ahiMsAnuM svarUpa-- A uparathI samajAyu' haze ke nakArAtmaka svarUpamAM ahiMsAnA zabdArtha ' mAravuM nahi ' evA thAya che, para`tu temAM ghaNeA agAdha atha samAyelA che. nakArAtmaka svarUpamAM ene vizALa atha koi paNa jIvane manathI paNa hAni paheAMcADavI nahi evA thAya che. anya zabdomAM kahIe te kuvicAra mAtra hiMsA che ane tenAthI mukta rahevu' te ' ahiMsA ' che. je peAtAne ApaNA zatru mAnatA hoya tene viSe paNa anudAra vicAra na dharAvavA e ahiMsAnA pAlananu eka aMga che, ahiMsAnA upAsakane zatru hoi zake ja nahi tethI ' jene ApaNe zatru mAnatA hoya ' evA pratyeAga na karatAM upara mujaba vAkayanI racanA karavAmAM AvI che. ahiMsAnuM bhAvAtmaka rUpa ja A vAta spaSTa karI rahyuM che ke vizvavyApI prema ane anahada audAya e enu svarUpa che. AthI zatru upara 1 A padya kAMika pheraphAra sAthe yAgazAstranI svApanna vRttinA 44 patramAM avataraNarUpe rajI karAyeluM che. enI chAyA nIce mujaba che:-- mriyatu vA jIvatu vA jIvo'yatAcArasya mizzrayena hiMsA | prayatasya nAsti bandhI hiMsAmAtreNa sametasya //
Page #949
--------------------------------------------------------------------------
________________ 870 [ svatIya Asava-adhikAra. paNa prema-bhAva rAkhavAnI dIkSA A ahiMsA devI ApI rahI che, anyAya karanAranA zarIrane paNa nukasAna pahoMcADavAnI vAtane sarvAgIya ahiMsA nA pADe che, e te haste mukhe anyAya sahana karI javAno ja upadeza Ape che. TUMkamAM kaI paNa sajIva vastu tarapha vera-bhAva na have e zuddha ahiMsA che. samasta prANInuM kalyANa vAMchavuM e enuM sakriya rUpa che. kriyAtmaka ahiMsAmAM satya ane nirbhayatAne avazya samAveza thaI jAya che temaja emAM svamAnanuM kadI paNa lIlAma thatuM nathI. manuSya premapAtra vyaktine chetarI zakatuM nathI. vaLI te tenAthI bIte nathI ke te tene bIvaDAvate nathI; kemake abhayadAna e te ahiMsA samrAjJInA rageragamAM vahe che. je pite bhayabhIta che te anyane abhayadAna ApI zakatuM nathI, mATe nirbhayatA e ahiMsAnI eka bAju che. arthAt ahiMsAnuM pAlana ane bhIrutA e be sAthe rahI zakatAM nathI. ahiMsAnA pAlana arthe viziSTa ane atyaMta zIryanI AvazyaktA rahelI che. senikanuM zaurya paNa A zaurya AgaLa pANI bhare che. IgarlaeNnDanA eka jANItA bahAdura senApati ane dharmaniSTha geDana (Gordon)nA pUtaLAnA hAthamAM mAtra lAka ja ApavAmAM AvI che, kintu je sainikane rakSaNa mATe eka lAkInI paNa jarUra jaNAya teTale aMze tenI sainikatAmAM nyUnatA che. sAce sinika mRtyune paNa vadhAvI le che, tenAthI te jarAe Darate nathI. mahAtmA gAMdhI te tyAM sudhI kathe che ke je maraNanI bhItithI kharo ke kheTa bhaya AvatAM nAsI jAya che, chatAM je haraghaDI ema Icche che ke bIje ke puruSa ja DarAvanAra puruSane nAza karI bhayane dUra kare te jaina dharmanA pracAraka mahAvIrane ke buddhane ke vedane anuyAyI heI na zake." juo gAMdhIzikSaNa (bhA. 2, pR 29), - dayA, akrodha, mAna, abhayatA, sahanazIlatA e ahiMsAnA naisargika AbhUSaNo che khuda satyAgrahane pAye ahiMsA dharma che. AnuM pAlana karanArane e yAda rAkhavuM ghaTe che ke jenA prati ahiMsaka vRtti rakhAya te paNa tevI ja vRtti tatkAla rAkhaze ema nathI. jema jema pAlanamAM pUrNatA AvatI jAya tema tema tema banavA pUrato saMbhava che. AvI paristhitimAM ahiMsA dharmanI avagaNanA karavAnuM ke tene maryAdita karavAnuM sUcavanAranI buddhine kevuM vizeSaNa ApavuM te pAThaka svayaM vicArI leze. vaLI e spaSTa karavuM asthAne nahi lekhAya ke ahiMsAdevInA svarUpamAM kyAMye vera vALavAnI vRttine sthAna ja nathI. e to apakArane badale upakArathI vALavAne divya maMtra 1 ahiMsAnI be bAju che. pote kAinI hiMsA karavI nahi te eka bAju ane nibaLaasahAyanuM rakSaNa karavuM ane anyAya-adharmanI sAme thavuM te bIjI bAju. vizeSamAM ahiMsAnA kha pAlakamAM anekavidha duHkha sahana karavAnuM sAmarthya hovuM joIe. 2 vera vALavuM e te svachaMda che. emAM saMyamane ghAta thAya che, ane saMyama vinA ahiMsA nathI. vaLI vera e eka jAtane jaMgalI nyAya che. vera levAmAM mANasa potAnA duzmana sAthe sarakho thaI jAya che, jyAre tene jato karavAthI te tenAthI UMcI kakSAne prApta kare che. vizeSamAM je mANasa sAmA upara manamAM vera rAkhe che te pitAnA ghA vagara rUjhAyelA-lehI ane parUthI kharaDAyelA rAkhe che, jyAre je kSamA dhAraNa kare che-ahiMsAnuM pAlana kare che tenA ghA rUjhAI jAya che ane sau sArAM vAnAM thAya che.
Page #950
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Ahuta da na dIpikA, 1 ApaNA kAnamAM phUMkI rahI che. vizeSamAM verabhAvathI karelI sajA sahana karavA paDela duHkhanI apekSAe kadAca ThIka hAya tApaNu te tevI sajA karanAra upara ja pAchI vaLe che. hAthanA karyA haiye vAge che. anyAyanuM auSadha kadI e anyAya hoI zake ja nahi. anyAyathI anyAyanuM kAyaDuM na ukelAtAM te vadhu gu'cavAya che. " jaise ke paisA" nA kahevAtA nyAyamAM evI garbhita mAnyatA rahelI che ke sAmenA mANasa, ApaNAmAM paNa tenA jevuM karavAnI zakti ane icchA che ema mAne che tyAre ApaNane anyAya karatA Dare che ane tethI aTake che. keTalIka vAra Ama khane che. kharUM, paraMtu saravALe nyAyanuM devALuM nIkaLe che; kemake 'AMkhanI sAme AMkha ane dAMtanI sAme dAMta e purAtana kALathI cAlatA AvelA prayAga atyAra sudhImAM asaMkhya manuSyeAe ajamAvI joyA che, chatAM hajI sudhI anyAya thatA aTakathA nathI, eTalu ja nahi paNa pazcimanA dUraMdezI lekhako paNa kahI rahyA che tema yuropa Azcaryajanaka zodho ane sAkSaratAmAM ghaNuM AgaLa vadhelu hAvA chatAM tyAMnA leAkeAmAM verabhAva, hiMsA ane anyAya ochA thayA nathI. TukamAM ApaNe prahAra sAme prahAra karIe te ApaNuM vartana ahiMsA-dhane bhraSTa karanArU Thare, eTalu ja nahi paNa ApaOA mitranI ke kahevAtA zatrunI anucita pravRtti upara paNa rASa karIe te teTale darajaje ApaNe ApaNA ahiMsAdhamanA pAlanamAM pAchA paDIe. AthI e yAda rAkhavuM ke ahiMsAnA saMpUrNa himAyatIe ane ArAdhake tA potAnA ke pArakAnA kAyathI ke pachI daivika zaktithI paNa zatrune hAni paheAMcADavAnA, tene raMjADavAnA ke tenA kAMTo kADhavAno svapne paNa vicAra na karavA; nahi te tenu vrata khaMDita gaNAyA vinA nahi ja rahe. bAibala ( Bible )nA nimnalikhita vAkacamAMthI paNa e ja divya dhvani nIkaLI rahyo cheH-- Ye have hear that it hath been said, An eye for an eye and a tooth for a tooth; But I say unto you, That ye shall smite thee on thy right cheek, Matthew, eh. V; 88-39. AthI sArAMza e nIkaLe che ke savathA ahiMsA pALavAnA dAvA karanAra potAnu ahita karanAra upara paNa gusse paNa na thai zake, tenuM khurU' paNa na citavI zake teA tene gALa kema i zake ke tenA sAmu' hAya tA zAnA ja upADI zake? eNe tA samabhAve badhu` sahana ja karavu joie. 8 rasa'sAramAcaka ' mata ane tenuM nirasana-- resist not evil: but whosoever turn to him the other also "St. sa'sArameAcaka matanuM svarUpa e che ke jenuM pariNAma suMdara hAya tenI zarUAta apriya hAya tApaNu te pramANe anya sAthe vartavuM joie. dAkhalA tarIke auSadha khAtI veLA kadAca te kaDavuM lAge, paraMtu tethI pariNAme rAganA nAza thatA heAvAthI jema rogIne auSadha ApavuM 1 sarakhAve! Exodus ( ch. 12; 25 ) gata nimnalikhita vAkayaH---- " An eye for an eye and a tooth for a tooth, '' 2 jue na'dIsUtranI zrImalayagiririkRta TIkA ( patra 13-15 ).
Page #951
--------------------------------------------------------------------------
________________ 872 Asava-adhikAra. [ pratIya ucita che tema duHkhI thatA jene temanAM duHkhathI mukata karavA mATe temanI hatyA karavI te sthAne che. spaSTa zabdomAM kahIe te kRmi, kITa, pataMga, macchara, cakalI, kaDhIA, atyaMta daridra, AMdhaLA, pAMgaLA ityAdi prakAranAM duHkhI prANIo pApakarmanA udayathI saMsArasAgaramAM DUbelAM rahe che, vAte temanAM pApane nAza karavA mATe ane tema karIne temane uddhAra karavA mATe papakAra karavAmAM advitIya evA janAe temane jarUra ja mArI nAMkhavAM, kemake temane saMhAra karatI veLA temane ghaNuM ja duHkha thAya che ane e tIvra vedanAnA abhibhAvane laIne teo pUrve bAMdhelA pApakarmanI vAraMvAra udIraNA karI karIne tene haThAvI kADhe che. atra koI pUche ke zA AdhAre ema kahevAya ke temane saMhAra thatI veLA tIvra vedanAnA anubhava dvArA teo pApakamanI udIraNa karI tene pratikSepa kare che? ulaTuM ema na kahevAya ke evA samaye teo Ata, raudra dhyAna dhyAIne pahelAM karatAM paNa vizeSataH pApakamane baMdha kare che ? Ane uttara saMsAracakapaMthI ema Ape che ke jaina darzana je narakanuM svarUpa Alekhe che te vicArI juo. kahevAno matalaba e che nArako niraMtara paramadhAmika devene hAthe tADana, bhedana, utkatana, zaLIne viSe AropaNa ItyAdi aneka prakAranA AghAtane sahana karatI veLA tema ja A davenI gerahAjarImAM paraspara utpanna karela tIvra vedanAne anubhavatAM ane raudra dhyAna dhyAtAM chatAM pUrve bAMdhela kamane kSaya kare che ja ane nahi ke ethI adhika pApakarma bAMdhe che, kemake nAraka mATe nArakanA AyuSyanA baMdhane saMbhava nathI, kAraNa ke nAraka marIne nAraka tarIke utpanna thaI zake ja nahi. vaLI jemanI hatyA karAya che teo te veLA raudra dhyAna dhare che, ethI te temanAM pUrvakRta ghaNAM pApane kSaya thaI jAya che, kemake te samaye temane pariNAma tIvra saMkalezarUpa hoya che. vizeSamAM jyAre temane viSe tIvra saMkalezane abhAva hoya che tyAre paramadhAmika deve paNa temanAM kamane kSaya karavA samartha thatA nathI; tethI raudrAdi dhyAna utpanna karAvanArA ghAtaka haNAtAM prANIonA upakArI ja che. A pramANenI paristhitimAM jeo duHkhI chane nAza karavAmAM upekSA seve che ke anyane tema karatAM niSedhe che teo mahApApI che. jeo pUrve upArjana karelAM puNyakarmanA udayathI sukha bhogavI rahyA che temane na mArI nAMkhavA joIe, kemake tema karavAthI temane sukhane viyega thAya ane te apakAra che; kAraNa ke anyanA kalyANane viSe tatpara jane para apakAra thAya te saMraMbha seve nahi. A pramANenuM saMsAracaka mata che. AnuM nirasana have vicArIe. popakAra tenuM nAma che ke je AtmAne upakArI hoya. anyonya hatyA karavAthI pitAnA upara zuM upakAra thAya che te che saMsAracaka ! tuM kahIza? zuM ethI puNyakamane baMdha thAya che ke pApakamano kSaya thAya che? prathama pakSa te saMbhava nathI, kemake ethI te anyane aMtarAya thAya che. jemake je e jIne mArI nAMkhavAmAM na Ave to te cha anya duHkhI ne mArIne tArA mata pramANe puNyanuM upArjana kare. ane tuM mArI nAMkhe eTale parane vadha karI temane je puNya maLanAra hoya temAM e hatyA puNyanA upArjanane viSe aMtarAyarUpa bane che. vaLI puNyanA upArjanamAM aMtarAya 1 mahAtmA gAMdhIne hAthe je vAchaDAnI hatyA thaI hatI ane ethI navajIvana vageremAM je " vAchaDA prakaraNa ' janma pAmyuM hatuM tene vicAra karatAM mahAtmAjI abrAnta hatA ema mAnavA mArI a5 mati nA pADe che. mArA namra abhiprAya pramANe teo ahiMsAnuM saMpUrNa svarUpa samajyA na hatA.
Page #952
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Arhuta dRni dIpikA, 293 karanAra puNya upArjana karatA nathI e te dekhItI vAta che. vizeSamAM huM saMsAramAcaka ! hatyA puNyanA upAnamAM aMtarAyarUpa TharatI hAvAthI enuM pariNAma suMdara che ema paNa tuM je kahe che te anucita Thare che. have jo karma kSayarUpa bIjo pakSa tu grahaNa karatA haiAya teA te paNa vyAjabI nathI, kemake huM saMsAramAcaka ! zu' te kama sakAraNa che ke niSkAraNa che. jo sakAraNa haiAya te zuM ajJAna tenu kAraNa che, ahiMsAthI te uddabhave che ke te hatyAthI uddabhave che ? ka ajJAnahetuka che ema teA manAya tema nathI, kemake ajJAnarUpa hetukatAne viSe hiMsAthI nivRtta thavAno saMbhava nathI. zuM tuM e nathI jANatA ke je doSa je nimittathI uddabhavatA hoya te doSa te nimittanA pratipakSanI ja ArAdhanAthI dUra thAya che ? jemake kharaphathI udbhavatI ThaMDInA pratikAra agnithI zakaca che, prastutamAM ahiMsA e ajJAnanA pratipakSarUpa che teA pachI ajJAnahetuka karmInI nivRtti hiMsAthI kevI rIte thAya ? jo tuM kamane ahiMsAjanya mAnavA rUpa bIjo vikalpa svIkArIza tA tethI paNa tAza dahADA vaLavAnA nathI; kemake ema mAnavAthI te mukta jIvAne aMge paNa kamanA adhanA prasaMga khaDo thaze, kAraNa ke teo ahiMsaka che. have jo kane hiMsAjanya gaNavA taiyAra thaiza tA tenI hiMsAthI ja nivRtti kevI rIte sabhave ? zuM tuM e bhUlI jAya che ke jenI jenAthI utpatti hAya tenAthI ja tenI nivRtti zakaya nathI ? dAkhalA tarIke ajINune laine utpanna thayela ga maTADavAmAM ajINuM sAdhanarUpa nathI ja. tethI ame kahIe chIe ke jIvanA ghAta karIne utpanna karAvela karmAMnI nivRtti mATe ahiMsAnu sevana e rAmabANa auSadha che. AthI jo kama ahetuka che ema have kahevA tuM taiyAra thatA hAya teA te paNa niratha ka che; kemake ahetuka vastu khaviSANunI jema hAtI ja nathI, teA evuM ahetuka krama ke jenuM astitva ja nathI tene dUra karavA mATe jIvahatyA karavAnA prayAsa tAre zA sArU karavA joie ? jo tuM ema kahevA icchatA hAya ke AkAzanI jema ahetuka vastu paNa che te jema AkAzanA nAza azakaya che tema tenA jevA karmone paNa nAza azakaya che eTale ene mATe aphaLa prayAsa kANu kare ? arthAt prANivadha karavA iSTa nathI, vizeSamAM huM sa MsArameAcaka ! je te pUrva ema kahyu` ke pUrva bhavamAM utpanna karela puNya karmInA udayathI je sukha anubhavatA hAya temane na mAravA joIe te kathana paNu tArA mata 110 1 kahyuM paNa che ke " tamhA pANiva hova jiyassa kammassa khavaNaheUbhI / vahaviraI kAyavyA saMvararUpa tti niyameNaM // [ tasmAt prANivadhopArjitasya karmaNaH kSapaNahetoH / vadhaviratiH kartavyA saMvararUpeti niyamena //
Page #953
--------------------------------------------------------------------------
________________ 84 khAsa adhikAra. [ tRtIya pramANe vyAjabI na gaNAya, kemake puNya ane pApanA kSayathI mukti maLe che. tethI jema anyanAM pApane nAza karavA mATe tuM tenI hatyA karavA pravRtta thAya che tema tenAM puNyane nAza karavA mATe paNa tAre pravRtta thavuM joIe ane te te tema karavA nA pADe che. pApanuM phaLa duHkhane anubhava che tethI mArI nAMkhavAthI duHkha utpanna thAya eTale pApane kSaya zakya che, paraMtu puNyanuM phaLa sukhane anubhava che te dukha utpanna karavAthI tene kSaya kevI rIte saMbhave ? temAM sukhane anubhava karAvavA rUpa phaLavALA kamane kSaya sukhanA anubhavanI utpattithI ja zakya che e jo. bacAva karavA tuM lalacAtuM hoya te te dhUmADAnA bAcakA bharavA jevuM che. enuM kAraNa e che ke je puNya devagatimAM bhegavavAnuM hatuM te manuSyAdi bhavane aMta ANavAthI ulaTuM samIpa Ave che ane e pramANe pratyAsanna baneluM puNya thaDA kALamAM bhagavAI jAya tevuM bane che, tethI karIne A pramANe puNyanA kSayane paNa saMbhava hevAthI hatyA karavAthI puNyane kSaya kema na mAna? kadAca tu ema kahIza ke hatyA karyA pachI viziSTa devabhavamAM vedavAmAM AvanAra puNyano udaya saMdigdha che, kemake keIne tyAM pApano udaya paNa saMbhave che, tethI puNyane anubhava karanArAnI hatyA karavI ucita nathI, AvI paristhitimAM anyatra nizcaya kema karAya ? tyAM paNa sadeha kema nahi? zuM ema na kahevAya ke teM gaNAvela duHkhathI pIDAte heAya tevAne paNa mAravAthI te tene narakanA duHkhane anubhava karavo paDaze, jyAre tene je nahi mArI nAMkhavAmAM Ave te kadAca aneka Ivene mArIne te puNya upArjita karI viziSTa devAdi bhavane bhAgI bane; vAte duHkhIene paNa nAza karavo te tAre mATe yukta nathI. jyAre A bAbata che tyAre hatyA karavAnuM pariNAma suMdara Avaze ke nahi e saMdeha rahevAthI hetu saMdigdha ane anekAntika paNa kare che. vaLI teM je jaina darzanamAMnA nArakanA svarUpanuM daSTAMta raju karavAnI hAma bhI te paNa tArI anabhijJatA pUravAra karI Ape che, kemake e darzana pramANe A hakIkata nIce mujaba che - paramAdhArmika dee utpana karela ke paraspara utpanna karela duHkhathI pIDAtA nArakene atizaya vedanA thatI hovAthI teo saMmugdha banI jAya che ane ethI paratra atyaMta saMleza nathI. jemake A duniyAmAM paNa je manuSyane lAkI vagerenA sakhata phaTakA vAgyA hoya ane tenI atyaMta vedanAthI teo vyAkuLa banyA hoya tyAre temanI saMmUDha dazAmAM paratra atyaMta saMkuleza jovAta nathI. AthI karIne tathAvidha tIva saMkalezanA abhAvane laIne nArakane viSe nutana ane puSkaLa pApanA upacaya mATe avakAza raheto nathI. A sAMbhaLIne te saMsAramecaka! tuM je evA nirNaya upara AvatuM hoya ke saMmoha mahAna upakArI che, kemake saMmahine vaza thavAthI anyatra atyaMta saMkaleza mATe sthAna rahetuM nathI ane tIvra vedanAne lIdhe pUrve bAMdhelAM pApane kSaya thAya che, temaja vaLI saMmeha krUra vyApArathI uddabhave che tethI hiMsaka mahAna upakArI che te te tArI buddhinuM prakaTa lIlAma che, kemake hiMsake pArakAne pIDA utpanna karanAra hovAthI temane viSe kilaSTa karmanA baMdhane saMbhava che. vaLI pA5nA kAraNarUpa paranA pIDana sivAya anya keI kAraNa hoya ema amane lAgatuM nathI ane je hoya te mukta jIvone paNa pApane
Page #954
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Ahata daOna dIpikA. pe adha lAgu paDaze, kemake teo ahiMsaka che. vAste huM bhAI ! tuM samaju thaIne paNa zA mATe manathI paNa anyane mAravAnI bhAvanA bhAve che ? hAthI jevAnA nAzathI jIvana-- jyAre A jagamAM eka jIva khIjA jIvanuM jIvana che arthAt kAI nahi ne koi jIvane mAryAM vinA te AhAra asaMbhavita che ane AhAra vinA jIvana azakaya che te nAnAM nAnAM prANIone na mAratAM hAthI jevA eka moTA prANIne mArIe teA ze! khAdha e prazna have vicArIzuM. arthAt A pramANenA ' hastitApasa-vAda ' ke jene viSe ApaNe 84mA pRSThamAM ullekha karI gayA chIe tenA nirasananuM atra avaleAkana karIe. zarUAtamAM ja e nivedana karIzu ke hAthIne mAravAthI anya jIvAne nahi mAravA jeTalA pApabaMdha aTakI jaze e mAnyatA bhUla bharelI che; kemake hAthInA mAMsamAM pratikSaNa jIvAtpatti thatI raheze ane e mAMsa jeTalA vakhata silakamAM raheze tyAM sudhI navA navA jIvA utpanna thatA raheze ane tenA nAza icchAe ke anicchAe paNa e mAMsanA upara jIvanArane hAthe thaze ane tenA pApanA bhAgI te khanaze; vAste A tA AlAmAMthI nIkaLIne cUlAmAM paDavA jevuM kRtya che. jema raMkanA karatAM rAjAnuM puNya vizeSa che tema rakanA karatAM rAjAnuM maraNu vizeSa zeocanIya che. vaLI kAi raheMkanu khUna kare ane koi rAjAnuM khUna kare teA pahelA karatAM bIjo vizeSa aparAdhI gaNAya. arthAt jema jema puNyaprakRtinI taratamatA rahelI hAya che tema tema te puNyazALI jIvAne mAravAmAM pApanI uttarottara vRddhi rahelI che. A pramANe vicAratAM samajAze ke ekendriya jIvA karatAM puNyaprakRtimAM dvIndriya AgaLa vadhelA che te tenA nAzamAM vizeSa pApa raheluM che, e pramANe trIndriya, caturindriya ane paMcendriya mATe samajI levu. eTale ke paMcendriyanA vadha e sauthI vadhAre pApajanaka che. AthI karIne puNyazALI pacendriyane mArI mahApApanA bhAgI banatAM aTakavuM e samucita kAryAM che. anya zabdomAM kahIe te jema puNyanI vRddhine laine sAmagrIo vadhatI maLe che tema tenA vinAza vizeSa pApanA hetu che. vaLI bhAvanI kaluSatA paNa emAM vadhAre rahelI che. koi jhADanI chAla utArAya ane koi 'cendriyanI cAmaDI utArAya A emAM bhAvanI bhinnatA nathI rahelI ke ? AthI e vAta spaSTa thAya che ke hAthI jevA prANInA nAza yukta nathI. vaLI jema ane tema apa AraMbhathI calAvI levAnI kANu nA pADe che ? dezathI mRSAvAdaviratinuM lakSaNa-- kUTasAkSidAnAdirUpasthUlamRSAvAdaparityAgarUpatvaM dezato mRSA vAvite MkSaLam / ( 464 ) arthAt khoTI sAkSI pUravI ityAdi sthULa asatyano tyAga karavA te ' mRSAvAdaviramaNurUpa vaiziveti ' che.
Page #955
--------------------------------------------------------------------------
________________ Asava-adhikAra. eve asatyanu svarUpa asatyanuM svarUpa sahelAithI samajAya te mATe zrIumAsvAtie tattvA ( a. 7, sa. 9)mAM je asatyanI vyAkhyA nIce mujaba rajI karI che te nAMdhI laieH-- [ tRtIya samiyAnamantram | R arthAt asat kahevuM te amRta che yAne asatya che. Ane sakucita atha na karatAM vizALa atha karIzuM. tA jaNAze ke asata ci'tana ane asat AcaraNane paNa AmAM samAveza thAya che. jema hiMsAnI vyAkhyAmAM pramatta ceAga pada che tema asatya, adattAdAna, abrahma ane parigrahanI vyAkhyAmAM paNa pramatta ceAga e panu anuvartana samajI levu'. abrahmanA saMbaMdhamAM A anuvartIna hAvA chatAM tenA upayAga karAtA nathI, kemake atra pramattanu grahaNu niratha ka che. juo tattvArthInI bRhad vRtti ( dvi. vi. pR. 78-79 ). A uparathI e phalita thAya che atra ' asat ' zabdanA traNa arthA grAhya che. (1) je padAya haiyAta DAya tenI haiyAtInA sathA inkAra karavA, ( 2 ) padArthInA astitvanA taddana niSedha na karatAM tevu je svarUpa hoya tenAthI tene judA svarUpa vALu' darzAvavu' te; ane ( 3 ) je satya chatAM parane duHkha utpanna kare evA durbhAvavALuM gahita. udAharaNu dvArA A vAta spaSTa karIzu. pAse paisA hAya chatAM leNadAra mAge tyAre mArI pAse kaMi nathI ema kahevu e prathama prakAranu asata che. paisA haiAvAnI hA pADavI, paraMtu leNadAra te na meLavI zake tevI cAlAkI vAparavI te bIjo prakAra che. abhaNa ke aNasamajune halakA pADavAnI vRttithI tene tevA kahevA te trIjo prakAra che. ajANatAM atizayAkti thai jAya, peAtAnI meTAinAM aNugAM phUMkAi jAya ke peAte kAi sArU kAya kayuM" hAya tenA vaNunamAM rasa AvI jAya teA e badhAmAM asatyanI chAyA che eTale e zuddha satya nathI ja, jema tADInA jhADa nIce besIne dUdha pInAra leAkamAM tADI pInAra gaNAya, kemake temAM zaMkA mATe sthAna rahelu che tema asatyanI chAyAvALA satya viSe samajavuM athavA tA jema dUdhamAM kacaro paDe tA te dUdha melu' gaNAya tema nirdoSa vacanA sAthe asatya bhaLe tA tA tenuM mUlya ghaTe. savathA asatya khelanAranuM mUlya teA khATA sikkA jeTaluM paNa nathI. dezathI steyaviratinuM lakSaNa--- parakIya parilaghutRNakASThAdidravyANAM ptitvismRtaadiruupaannaamnaajJAna paNaM TerA sTevite kSanam / ( 5 ) 1 jema ahiMsArUpa aNuvratanu' svarUpa AlekhatAM sAthe sAthe a'isArUpa mahAvratanu paNa AlekhAyu tema atra paNa samajavuM,
Page #956
--------------------------------------------------------------------------
________________ 877 ullAsa ] Ahuta darzana dIpikA, arthAt khIjAnI taNakhalA ke lAkaDA jevI taddana halakI kiMmatanI cIjo paNa rastAmAM paDI gai hAya ke koi bhUlI gayela DAya tA te pazu na levI te ' sTeyaviramaNurUpa dezavirati ' che. A vratamAMthI aparigraharUpa vrata udbhave che, kemake aparigrahamAM na joitI vastune kevaLa saMgraha che, jyAre A asteya vratamAM enA upayoganA samAveza thAya che. AthI asteya vratanA upAsakoe nIcenI e khAkhatA tarapha pUrNa lakSya Apavu joieH ( 1 ) koi paNa vastu meLavavA mATe tIvra lAlasA na rAkhavI. ( 2 ) jyAM sudhI lAlacupaNuM dUra na thAya tyAM sudhI peAtAnI lAlacanI vastu pAte ja nyAyane mAge meLavavI ane tevI khIjAnI vastu hAya tA te tenI paravAnagI vinA levAnA vicAra sarakhA paNu na karavA. dezathI abhrahmaviratinuM lakSaNa-- svadAra santoSapUrvakaM paradArANAM vidhavA - sadhavA vezyA knyaa-lkssnAnAM sarvadhA varjhanaDhavaNaM vejJo'vra visehekSanam / ( 46 ) ' arthAt peAtAnI patnIne viSe sataSa rAkhavA paraMtu save parastrInA-pachI te nidhanA DeA, sadhavA hA, vezyA hai| ke kanyA hai, tenA sathA tyAga karavA te '- abrahmaviramaNurUpa deziveti ' che, 'brahmacaya'nuM digdarzana-- prAcayanuM svarUpa dhyAnamAM Ave te mATe enA pratipakSI temaja meAtanI mulAkAta karAvanAra 1 A paNa AMzika brahmacaya che, kemake gAzI para nArI kA nA trAcArI " e kahevata AnuM samarthana kare che. " 2 pa2A cAsau zrI 7 para zrI arthAt peAtAnI patnI tarIkenA sabaMdha vagaranI strI. athavA vasya zrI parastrI arthAt khIjAtI strI, A pramANe parastrInA be arthAM thatA hovAthI parastrI 'thI kumArikA, khIjAtI strI temaja vezyA e traNenuM grahaNa zakaya che. t 3 parastrInA saMga karavA karatAM hAra vAra ApadhAta karavA AvakAradAyaka che. temAM paNa AnA sa`ga karavA vicAra sarakhA paNa karavA te jIvatA sApa sAthe ramavA barAbara che. kahyuM paNa che ke darzanAt harate cittaM, sparzanAda harate balam / maithunAta harate vIrya, vezyA sAkSAddhi rAkSasI // arthAt vezyAnuM dana citta hare che, enA sparzathI khaLa harAya che, che, kAraNa ke vezyA e sAkSAt rAkSasI che. vaLI ene prema sthAyI nathI; kintu paisAne cahAya che, nimnalikhita vAkaya enI sAkSI pUre cheH-- 19 196 ). 16 enA saMgathI vIya harAya e puruSane cahAtI nathI, * Prostitutes love money but not men. 4 AnI AchI rUparekhA mATe jIe. vairAgyarasama jarInu mArU spaSTIkaraNa ( pR. 193 33
Page #957
--------------------------------------------------------------------------
________________ 878 Asrava-adhikAra [ pratIya abrAhamanuM digdarzana karavuM Avazyaka samajAya che. abrahma kahe ke maithuna kahe te eka ja che. maithuna eTale mithunanI pravRtti ane mithuna eTale sAmAnya rIte puruSa ane pramadAnuM yugala. ahIM AnAthI vistRta artha karavAnI jarUra che. yugala eTale kevaLa puruSa ane pramadAnuM ja jeDuM nahi, kintu vanitA vanitAnuM, puruSa puruSanuM ane te paNa sajAtIya ke vijAtIya eTale pazu, pakSI vagere bhinna bhinna jAtinuM paNa samajavuM. AvA yugalamAM kAmavikAra utpanna thatAM tenAthI thatI mAnasika, vAcika ke kAyika pravRtti te "mathuna" yAne "abrahma che. A saMbaMdhamAM sUkSma vicAra karIzuM te samajAze ke jyAM yugala na hoya, paraMtu kevaLa strI ke puruSa jAtinI ekalI eka ja vyakti hoya ane jo te vyakti kAmarAganA Avezane vaza banI jaDa vastunA AlaMbanathI ke pitAnA hastAdi avayanI madadathI azuddha AcaraNa kare che te paNa "mathuna' ja che arthAta kAmarAgathI udbhavatI kaI paNa ceSTA te "maithuna " che. Ane "abrahma" kahevAnuM kAraNa che ke enA sevanathI sadaguNane vikAsa aTakI jAya che, eTaluM ja nahi paNa saguNone hAsa thavA sAthe dene puSTi maLe che, kemake brahmane phalitArtha e che ke enA pAlana ane anusaraNathI saddaguNonI vRddhi thAya, ahiMsAnuM pUrNa pAlane brahmacaryA vinA azakya che, brahmacaryane artha jananendriya paratve saMcama eTalo ja nathI. Indriya mAtrane tenA vikArothI rokavAne sakriya nizcaya e ene vizALa artha che. TUMkamAM kahIe to trevIse prakAranA viSaye paikI keIne paNa viSe Asakti nahi rAkhavI e ene phalitArtha che. A prayatnamAM phalIbhUta thavAya te mATe prathama svAdendriya upara kAbu meLavavuM joIe yAne jIbhanA svAdane vaza na thavuM, paraMtu deha TakAvavAne ja artha AhAra le ane te paNa bane teTale aMze nIrasa ane kaMIka e cho; mAdaka padArthone te sarvathA tyAga ja kare, kemake ethI vikAra utpanna thavAne saMbhava che. je kAnathI vilAsanI vAta sAMbhaLe, AMkhathI vikArajanaka vastu juve, jIbhathI vikAre tejaka vastunA svAda cAkhe, hAthathI vikArapaSaka vastune sparza kare ane jananendriyanA vikArane nirodha karavA mathe tene agnimAM hAtha nAMkhyA pachI nahi dAjhavAnA prayAsa karanAranI kaTimAM mUkI zakAya. manane vaza karavuM bahu muzkela che, ethI prathama zarIrane hAthamAM rAkhavuM. e kabaje thatAM mAnasika pravRttio upara kAbu meLavo sahelo thaI paDaze, vAte ja kAyika kuceSTAnA nirodhane sthala daSTie " "brahmacarya * gayuM che bhegavilAsamAM magna rahenArAne satya jagyAne ane Izvarane sAkSAtkAra thayAne eke dAkhale A bhUmaMDaLane atyAra sudhIne itihAsa pUre pATha zake tema nathI te zA sArU bhegavi 1 brahmacArIe jema bane tema alpAhArI banavuM, mitAhArI to te hevo ja joIe. 2 be traNa vakhata trAva " arthAta brahma yAne AtmAne viSe vicAravuM-ramavuM e " brahmacarya ' che. ATalI hada sudhI pahoMcavAne mATe vayanirodhanI prathama jarUra che, vAste A daSTie vIryanirodhane pazu-kAyika kuceSTAnA nidhane suddhAM bahAcarya " evuM nAma apAya che.
Page #958
--------------------------------------------------------------------------
________________ ulAsa ] AhaMta darzana dIpikA. 819 lAsanI khAtara zarIranA rAjArUpa vIyane gumAvavuM ane tema karI zarIrane tenA rasasathI vimukta karavuM? Ane badale e ja vIyane upaga IzvaranI upAsanA ke AtmaramaNatA mATe karAya te A bhavaphere paNa saphaLa thaI jAya. vizeSamAM je pUrNa brahmacArI che tene mATe A duniyAmAM kazuM ja asAdhya nathI te pachI brahmacarya pALanArane zArIrika ane mAnasika zakti maLe e kahevAnI jarUra kharI ? AtmAnI unnati karanAra pravRttine chevane je tenI avanati karanAra pravattine seve che te vyabhicArI che, kemake AtmaramaNatA sivAyanI anya sau kaI pravRtti prAya: vyabhicAra ja che. ArogyanI ananya cAvIrUpa brahmacaryanI AvazyakatA varNavatAM mahAtmA gAMdhI karI brahmacarya avasthA te chelI saMnyasta avasthA jevI ja che. A tadana vAstavika che, satyanuM pAlana, brahmacaryanuM pAlana e sAmAnya dharmo che. gRhasthAne mATe paNa brahmacaryanuM pAlana e dharma che. A dhama kevaLa saMnyAsIne mATe nathI, sagRhasthane mATe che. A sAdA niyama na pALate hAca te sahastha ja nathI. A saMsAramAM, hiMdu saMsAramAM temaja musalamAna saMsAramAM, je ApaNe egya rIte rahevuM hoya, svataMtrapaNe rahevuM heya, keinA gulAma na thavuM hoya te A ApaNuM sauthI paheluM kartavya che. brahmacaryanuM pAlana nahi karanAra vyakti manuSya maTe che. pazu te svabhAve brahmacaryanuM pAlana kare che. tene svAda nathI, tene Indriyane vilAsa nathI, pazu maryAdita rahe che; eTale brahmacaryanuM pAlana nahi karanArane ghaNI veLA pazunI upamA ApavAmAM Ave che emAM pazunuM apamAna raheluM che." 1 De. melavIla kItha ( Keith ) M. D. lakhe che ke " The seed is marrow to the bones, food for your brain, oil for your joints and sweetness to your breath." 2 jema zeraDIne kelamAM pIlavAthI tene rasa bahAra nIkaLI jatAM mAtra tenA kucA ja bAkI rahI jAya che tema zarIrarUpa zeraDImAMthI vIryarUpa rasa nIkaLI jatAM zarIra zeraDInA kUcAnI jema nIrasa banI jAya che. athavA te dahIMmAMthI ghI nIkaLI jatAM pAchaLa chAzarUpa pANI ja rahe che tema zarIrarUpa dahIMmAMthI ghI rUpa vIrya nIkaLI jatAM pAchaLa chAzarUpe pANI ja rahe che. juo adhyAtmatavAlAka ( pR. 390 ). vizeSamAM eka ratibhAra ratine mATe eka maNathI vizeSa baLa paLamAM gumAvAya enA jevI bIjI koI mUrkhatA haze ke ? 3 " zIlane mahimA ' e zIrSaka heThaLa vairAgyarasamaMjarI (gu. 4, . 106 )nA spaSTIkaraNa (pR. 173-174 )mAM brahmacaryano prabhAva meM varNavyo che te tyAMthI joI levo. 4 gasUtranA ditIya pAdanA 38 mA sUtramAM kahyuM che ke " jAtig vIrcaDhAma " 5 juo gAMdhIzikSaNa (bhA. 2, pR. 47-48 ).
Page #959
--------------------------------------------------------------------------
________________ Asrava-adhikAra.. [ pratIya vizeSamAM lagna e paNa kevaLa viSayasukha meLavavA mATe yojAyela nathI. phakta vaiSayika sukha bhogavavA mATe je paraNe che te pazu karatAM paNa hIna che. kevaLa prajAnI utpattinI khAtara sevAtu mithuna laukika draSTie kathaMcit sahya che. aMtamAM e umeravuM anAvazyaka nahi gaNAya ke hIrane meLavatAM pRthvInAM AMtaraDAMmAM hajAre majurane gaMdhAI rahevuM paDe che ane tyAra pachI paNa parvata jeTalI kAMkarIomAMthI eka muThThI jeTalA hIrA hAtha Ave che te brahmacarya pALanArA hIrAne zodhavAne sArU keTale prayatna kara paDe tene javAba trirAzI mAMDIne vicArI levuM. A uparathI jaNAze ke brahmacArIo virala che ane ethI ja huM A virala vibhUtione pUrNa bhAvathI anekazaH vaMdana karuM chuM. svadArateSa parastrInA tyAga pUrvaka potAnI patnIthI saMtuSTa rahevuM e che ke Ane sAmAnya artha che, chatAM tene viziSTa artha e che ke svastrImAM paNa atyaMta Asakti rAkhavA pUrvakanuM tenuM sevana gRhasthane kalaMkarUpa che. strI sAthe paNa maryAdA pUrvaka vyavahAra karavo joIe arthAta te rajasvalA, sagarbhA ke rogagrasta hoya tyAre paNa tenA tarapha dhasavuM ane tenI IcchA viruddha tenA upara baLAtkAra gujAro e gRhasthacita brahmacaryanA zikhara uparathI gabaDI paDavA barAbara che. vaLI gRhastha RtukALamAM strIne samAgama karo tyArabAda nahi. temAM paNa ekAdazI, catuzI, amAvAsyA, pUrNimA, paMcamI vagere tithie te khAsa karIne viSayasevanathI vegaLA rahevuM. vizeSamAM ochAmAM ochuM eka divasanuM te AMtaruM rAkhavuM ja joIe. je divase paNa viSayasevanathI vimukha rahI zakatA nathI teo kharekhara pitAnI jAtanA kaTTara duzmana che. jeo eka ja rAtamAM ekathI vizeSa vAra svapatnI sAthe paNa viSayasevanamAM pravarte che tevA mAnavapizA mATe kyAM sudhI dilagIrI darzAvI zakAya? TUMkamAM gRhastha viSaya sevananI pravRttine bahu ja niyamita banAvavI ke jethI vIrya puSTa thAya ane tenA phaLa tarIke udbhavatuM saMtAna tejasvI, buddhizALI ane majabuta bane temaja duniyA upara bhArarUpa nirmAlya prajA vadhatI aTake. 1 je divasathI garbha rahe te divasathI mAMDIne saMtAnotpatti thAya ane te saMtAna stanapAna choDIne khorAka khAvAnI zarUAta kare tyAM sudhI puruSe brahmacarya pALavuM ja joie. 2 RtustrAvanA divasathI soLa rAtri parvatanA samayane " RtukALa' kahevAmAM Ave che. temAM prathama traNa divasa te viSayasevana mATe sarvathA vajanIya che. e divasomAM paNa brahmacarya nahi pALanAranA duSkRtya jevuM eke nitva kRtya nathI.
Page #960
--------------------------------------------------------------------------
________________ 881 ulAsa ] Ahata darzana dIpikA. dezathI parigrahaviratinuM lakSaNa- ___ dhanadhAnyAdikadravyANAM parimANakaraNaM dezataH prigrhvirteDhaMkSan (47) arthAta paiso Take, anAja ityAdi vastuonuM parimANa karavuM-amuka saMkhyA paryata ja tenuM grahaNa karavuM te "parigrahaviramagurUpa dezavirati " che. parigraha eTale mUccha yAne Asakti. vastu nAnI ke moTI hoya, kiMmatI hoya ke najIvI hoya, jaDa hoya ke cetana hoya, bAhya hoya ke atyaMtara hoya, temAM Asakta thaI javuM ane vivekane Thokare mArIne tenI pAchaLa taNAI javuM te "parigraha" che. satyazodhaka tema ahiMsaka parigrahadhArI na bane. te te kha5 jeTalI ja vastu rAkhe, nAhakane saMcaya na kare, vaLI kharA sudhArAnuM lakSaNa paNa e ja che ke jema bane tema sAduM jIvana gALavuM. kharI sabhyatAnA abhilASIe parigrahane ghaTADe karavuM joIe. e sAcI vAta che ke abhyAsathI mANasa potAnI hAjatemAM ghaTADe karI zake che. jema jema parigraha e che karAya tema tema sukha, saMtoSa ane ArogyanI vRddhi thAya che. vizeSamAM kevaLa kAyika ja parigrahane tyAga karavAnuM nathI, paraMtu vAcika ane mAnasika parigraha paNa tyAjaya ja che. je vicAra ApaNane IzvarathI vimukha rAkhe ane sanmArge jatAM vidanarUpa bane te ajJAna che ane tene magajamAM sthAna ApavuM te paNa "parigraha" che. sarvaviratinuM lakSaNa- hiMsA'satyasteyAbrahmaparigrahalakSaNAnAM pazcAnAmAzravANAM sarvathA varnane savitertakSAt (28) arthAta hiMsA, asatya, corI, abrA ane parigraha e pAMca A ne sarvathA tyAga te "sarvavirati che. A pAMca AzranA sarvathA tyAgane ahiMsA vagere pAMca mahAvrata paNa kahevAmAM Ave che. arthAt ahiMsAnI sarvIze virati te ahiMsArUpa mahAvata che ityAdi. A pAMca 1 ajJAnanA svarUpa paratve bhagavadgItA (a. 13 )nuM kahevuM e che ke * magAramajJAnanirAlaM, sarayajJAnArtharAja pata parimiti roja-majJAnaM vasato thA che ? " 2 ahiMsA viSe yathAmati UhApeha ApaNe pR. 857-875 mAM karI gayA chIe eTale atra eTaluM ja umerIzuM ke nyAyakusumAMjali (rU. 4, pR. 232-'35)mAM AnI dhULa rUparekhA aMgrejI bhASAmAM meM AlekhI che. vizeSamAM dareka dharma ke saMpradAya ahiMsA yAne dayAnI tArIpha kare che, paraMtu nirmaLa dayAnA svarUpathI kANu sArI ane sAcI rIte paricita che tenuM digdarzana karAvavA zrIvIrastuti (pR. 246-247)mAM meM prayAsa karyo che, 111.
Page #961
--------------------------------------------------------------------------
________________ 880 Asrava-adhikAra. [ tRtI mahAvate sthira rahe te mATe e pratyekanI pAMca pAMca bhAvanAo bhAvavAnI che. temAM ahiMsArUpa prathama mahAvratanI pAMca bhAvanAo nIce mujaba che - (1) Isamiti, (2) mane gupti, (3) eSaNa samiti, (4) AdAnanikSepaNa samiti ane (5) AtipAnabhejana. bhAvanAnuM tAtparya- A pratyekanuM lakSaNa vicArIe te pUrve bhAvanAnuM sAmAnya svarUpa samajI laIe. koI paNa vrata lIdhuM eTale beDo pAra thaI gayuM ke tenuM yatheSTa phaLa maLI ja gayuM ema nathI, paraMtu kharI hakIkata te e che ke enA paripAlana mATe khAsa kALajI rAkhavI joIe. e vratathI bhraSTa na thavAya te mATe vratane anukULa pravRttio sevAvI joIe, tema thAya te ja grahaNa kareluM vrata jIvanamAM UMDuM utare ane tenuM yatheSTa ane paripUrNa phaLa maLe. A pramANenI pravRtti ke je vatane TakAvI rAkhavAmAM upayogI nIvaDe tema che tene atra "bhAvanA " kahevAmAM AvI che. AnI sthaLa draSTie gaNatrI karI pratyeka mahAvratanI pAMca pAMca bhAvanAo che ema atra nizAyuM che. A bhAvanAo anusAra barAbara vartana karavAmAM Ave te uttama auSadha jema guNakArI nIvaDe che tema jarUra ahiMsAdi mahAvatenuM grahaNa tenI A bhAvanAo pUrvaka pAlana karanArane te suMdara, sarvAgIya ane sumane phaLa ApyA vinA rahe tema nathI ja. I-samitinuM lakSaNa- lokAtivAhite sUryAMzucumbite mArge janturakSaNArthamAlokya samyaggamanalakSaNapravRttirUpatvamIryAsamiterlakSaNam / ( 419) arthAta je mAge thaIne lokenI Ava jA thatI hoya ane jenA upara sUryanAM kiraNo paDatAM hoya tevA mArgamAM jaMtunA rakSaNathe joI joIne rUddha rIte gamana karavA rUpa pravRtti sevavI te Isamiti" che. kahevAnI matalaba e che ke svaparane pIDA na thAya tevI rIte yatanA pUrvaka gati karavI te "Isamiti" che. samyaka pravRttirUpa samitinA (1) Isamiti, (2) bhASAsamiti, (3) eSaNasamiti, (4) AdAnanikSepaNasamiti ane (5) utsarga samiti 1 pAtaMjala yogasUtranA dvitIya pAdamAM Ane nirdeza che. dAkhalA tarIke juo pR. 879. atre e vAta zrIyazovijayaNinA zabdomAM raju karavAmAM Ave che: " rahyAtti sahya, vAta ! ratnopasthAnasadvIrya-lAbho janaranusmRtiH // " -21 mI tAtrizikA
Page #962
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA. ema pAMca prakAre che. A pratyekanuM lakSaNa temaja tenuM viziSTa svarUpa te pAMcamA ulalAsamAM vicArIzuM. kAyAdika vyApAranuM zAstrokta vidhi pUrvaka niyamana te "gupti" che. enA (1) mane gupti, (2) vacanagupti ane (3) kAyamurti evA traNa bhede che. A pratyekanuM svarUpa lakSaNa pUrvaka pAMcamA ullAsamAM vicArAze, atra te kevaLa mane guptinuM lakSaNa raju karAya che: ArtaraudradhyAnapracAranirodhapUrvakadharmadhyAnAdipracArarUpatvaM, samastakalpanAjAlavimuktirUpatve sati samatvapratiSThApUrvakAtmaramaNatArUpaM vA manopuNekSaNam (ra0). arthAt A dhyAna ane raudra dhyAna e be duryono virodha karIne dharmadhyAna ane zukala dhyAna e be zubha dhyAnane viSe pravRtti karavI te "managupti" che. athavA samagra kalpanAnI jALane tyAga karI AtmamaMdiramAM samatAnI prANapratiSThA karavA pUrvaka AtmAmAM ramaNa karavuM te "managupti che, arthAta ke manane azubha dhyAnamAM na joDatAM tene zubha dhyAne lagADavuM te mane gupti " che. eSaNa-samitinuM lakSaNa- dvicatvAriMzadbhikSAdoSavarjanapUrvakAnnapAnAdInAM gvessnnruuptvmevANamitekSaNam (22) arthAt bhikSAnA 42 deSanA tyAga pUrvaka zuddha AhAra, pANInI gaSaNA karavI te "eSaNAsamiti" che. eTale ke annapAnanuM gaSaNa, tenuM grahaNa ke tene upayoga e traNe jAtanI eSaNamAM deSa na Ave te mATe sAvadhAnatA rAkhavI te "eSaNa-samiti" che. bhikSAnA 4ra - vicArasAra (pR. 72-73)mAM bhikSA saMbaMdhI 42 denuM varNana che. temAM saLa udgama-doSe che, seLa utpAta-de che, ane daza eSaNa-de che. (1) AdhAkama, (2) dezika, (3) pUtikarma, (4) mizra jAta, (5) sthApanA, (6) prAkRtikA, (7) prAduSka 1 tavA ( a. 9, sU. 4 )mAM kahyuM che tema " sAthonanago uttaH " arthAta cogeno prazasta nigraha te " gupti " che. A uparathI e sArAMza nIkaLe che ke guptimAM duSTa pravRttiono niSedha pradhAna pada bhogave che, jyAre samitimAM zubha pravRttionuM sevana mukhya bhAga bhajave che.
Page #963
--------------------------------------------------------------------------
________________ 884 Asava-adhikAra. [ tRtIya raNa, (8) krIta, (9) prAmitya, (10) parivartita, (11) abhyAhata, (12) ubhina, (13) mAlA pahuta, (14) Acchigha, (15) aniSTa ane (16) adhyavapUraka, e saLa piDa-ugama-de che. seLa utpAta-do . (1) dhAtrI, (2) dUtI, (3) nimitta, (4) AjIva, (5) vanapaka, (6) cikitsA, (7) krodha, (8) mAna, (9) mAyA, (10) lebha, 11) pahelA ane pachI saMstava, (12) vidyA, (13) maMtra, (14) cUrNa, (15) vega ane (16) mUla kama e e utpAta viSayaka seLa de che. daza eSaNa-de - (1) zaMkita, (2) zrakSita, (3) nikSipta, (4) pihita, (5) saMta, (6) dAyaka, (7) unmizra, (8) apariNata, (9) lipta ane (10) chadita e daza eSaNA saMbaMdhI de che. bhikSA saMbaMdhI kara denuM spaSTIkaraNa- udgama eTale utpatti, AhAranI utpatti saMbaMdhI je de che te "ugama-doSa' kahevAya che. zarUAtathI zuddha AhAra hoya chatAM dhAtrI vagerene laIne je deze utpanna karAya te utpAta-doSa' jANavA. AhAra vihoravA (levA) jatAM zaMkita vagere nI tapAsa karatAM je deSa jaNAya te "eSaNA-deSa che. 16 ugama-donI rUparekhA- (1) AdhAkarma-amuka sAdhu mATe mAre A bhaktAdi rAMdhavuM che ema sAdhune uddezIne je rasoI karavAmAM Ave che. (2) zika-prathama pitAne mATe athavA te svajanAdine aMge taiyAra karela odana, medakAdine pharIthI amuka sAdhu sAdhvIne ApavAnA irAdAthI rAMdhavAmAM Ave che. A deSanA aneka prakAra che. jemake ATalA mANasanI raI karavI che ema vicArI pAchaLathI ATale bhAta ApavA karavA mATe vadhAre nAkhuM ema ciMtavI nAMkhe te Agha-dezika ane vivAha vagere prasaMge vadhelAmAMthI ApavA mATe vibhAga karate vibhAga-dezika. A vibhAge dezika paNa udiSTa, kRta ane kama ema traNa bhedathI vibhakta thAya che. temAM pitAne mATe taiyAra karela azanAdikamAMthI dAna karavA mATe je juduM kADhavuM te "uddiSTa, je vadhelA cokhA vagerene saMskRta karI karabArUpe banAvavuM te "kRta '; ane je vivAha vagere prasaMge vadhelA lADavA vagerene bhikSAcarone ApavA mATe pharIthI geLa ghI nAMkhI rAMdhavAmAM Ave te " karma'. vaLI A traNenA paNa
Page #964
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA uddeza, samudeza, Adeza ane samAdeza ema cAra cAra bheda paDe che. je koI saMnyAsI ke gRhastha bhikSAcara Avaze tene ApIzuM ema kahapavuM te "uddeza', mAtra veSadhArIone ApIzuM ema ciMtavavuM te "samudeza", zAkya vagerene ApIzuM ema dhArI bhojana banAvavuM te "Adeza', ane khAsa jaina sAdhuone ja ApIzuM evA IrAdAthI taiyAra karAvavuM te "samAdeza che. kahyuM paNa che ke- jAtigata rahI ma sa .. samaNANaM AesaM niggaMthANaM samAesaM // " (3) pUtikarma-AhAra te zuddha hoya chatAM apavitra AdhAkadi AhAranA avayavanA sparzathI tene vikRta kare te. (4) mizra jAta-kuTuMba tathA sAdhu pramukhane uddezI ekatra je pAka karAya te. (5) sthApanA-sAdhuone ApavAnI buddhithI je vastunuM keTalAka samaya sudhI judA ThekANe sthApana karAya te. (6) prAkRtikA-jema ke I ISTa janane bheTazuM apAya che tema bahumAnapUrvaka je sAdhuene ApavuM te. e prAbhUtikAnA pANa bAdara ane sUkSma ema be bhede thAya che. jemAM meTe AraMbha heya te "nAdara " che ane jemAM thoDe AraMbha hoya te "sUkSama che. A darekanA paNa uzvakaNa ane avazvaSkaNa ema be be vikalpa thAya che. pitAne ghera AvelA lagnAdi prasaMge sAdhuone temAMthI vaherAvI zakAya evA IrAdAthI muhUrtIdi najIka kaDhAvI potAnA prasaMga pahelAM AraMbha karAva te "avazvaSkaNa" che, jyAre evA je IrAdAthI muhUrta laMbAvavuM te "uvaSkaNa" che. (7) prAduSkaraNa-dIvA vagere karIne athavA bhIMta vagere pAne ke bArI mUkIne aMdhAruM dUra karI ajavALuM karavuM ke jethI sAdhu AhAra laI zake te. 1 A samagra hakIkatanI saMkalanA nIce mujaba che - auzika eka vibhAga uddiSTa kama uddeza samudeza Adeza samAdeza 2 chAyA yAvatkamuddezaM pAkhaNDinAM bhavet samuddezam / zramaNAmAmAdezaM nirgranthAnAM samAdezam //
Page #965
--------------------------------------------------------------------------
________________ 886 Asrava-adhikAra. [ tRtIya (8) krIta-vecAtuM laI ApavuM te. AnA cAra prakAre che-(1) AtmadravyakIta, (2) AtmabhAvakrata, (3) padravyakata ane (4) parabhAvakota. pitAnA paisAthI kharIdela, pitAne mATe vecAtuM lIdhela, pArakAnA paisAthI vecAtuM lIdhela ane bIjAne mATe kharIdela e enA anukrame artho che. (9) prAmitya-tane pAchuM ApIzuM ema kahI koInI pAsethI udhAra laIne ApavuM te. (10) parAvartana-sAdhuone vaherAvavAnA irAdAthI kharAba vastu bIjAne ApI tene badale sugaMdhI ghI vagere sArI vastu levI te. (11) abhyAhata-sAdhuone ApavAnA irAdAthI temanI sAme lAvela AhAradi. enA paNa pracchanna, prakaTa, svagrAmaviSaya, paragrAmaviSaya ema aneka bhede thAya che. sAdhu na jANe te rIte lAvavuM te "pracchanna", dekhItI rIte lAvavuM te "prakaTa', je gAmamAM sAdhu hoya te ja gAmamAMthI lAvavuM te "svagrAmaviSaya " ane bIjA gAmathI lAvavuM te paragrAmaviSaya". A sivAya kSetraviSaya, gRhaviSaya, AzIrNa, anAcINuM temaja jaghanya, madhyama ane utkRSTa ema paNa bhedo paDe che. (12) ubhinna-maNa, chANu yA lAkha vagerethI barAbara baMdha karela-mudrita karela vAsaNanI mudrAne ukhevane temaja bAraNuM vagere ughADane sAdhunA nimitte AhAra vagere vastu lAvavI te. (13) mAlApahata-je zIkA vagere uparathI cIjo utAratAM paga lapasavAne bhaya raheto hoya tyAMthI utArI ApavuM te. atra "mAlA" zabdathI ' ucca pradeza" samajavo. enA paNa cAra bheda thAya che. jemake (1) UrvemAlApahata, (2) adhemAlApahata, (3) ubhayamAlApahata ane (4) tiryakramAlApata. atre e dhyAnamAM rAkhavuM ke dAdara ke nisaraNI ke pagathIA vagere caDhavAne je hoya te sthAnathI lAvela vastu mAlApahata gaNAya nahI. vizeSamAM A bhedanA jaghanyAdi upabhedo saMbhave che. (14) Achidya--putra yA kara vagere pAsethI temanI IcchA viruddha jhuMTavI laIne sAdhune ApavuM te. (15) aniSTa-vastunA mAlIke rajA nahI ApI hoya te. AnA paNa (1) sAdhAraNa-niSTa, (2) cellakA-nisRSTa ane (3) jadukA-nigruSTa ema traNa bheTa che. temAM bahu jananI sAmAnya vastu AjJA vagara ApavI te "sAdhAraNa-niSTa', mAlIke narene ke khetara vageremAM kAma karatA mANasone ApI dIdhela-mekalAvela bhaktAdi temanI anujJA sivAya ApavAM te celakA-niSTa'; ane hAthInI AjJA sivAya mahAvata je Ape te "jakA-niSTa che. (16) adhyavapUraka-prathama pitAnA aMge ane pachI kArpaTikAdine uddezIne umerelA bhaktAdimAM pharIthI sAdhuone AvelA jANI temanA mATe taMdulAdi umeravAM te.
Page #966
--------------------------------------------------------------------------
________________ 887 u9lAsa ] AhaMta darzana dIpikA. 87 16 utpAta-donuM svarUpa - (1) dhAtrI- bALakane dhavaDAvanAra, ramADanAra dhAvamAtAne yogya kArya karI karAvIne je bhaktAdi meLavAya te. (2) dUtI-paraspara saMdeza kahIne je piMDa upArjana karAya che. (3) nimitta-atIta, anAgata, zubha, azubha nimitta kahI meLavelo piMDa. (4) AjIva-bhikSA levA jatAM pitAnAM tathA jene ghera gayA hoya tenAM jAti, kula, gaNa, karma temaja zi95 vagerene prakAza karI je AhArAdi meLavAya te. (5) vanapaka-bhikSA ApanAra gRhastha jene bhakta hoya tene pote paNa bhakta hevAne dekhAva karI je AhArAdi meLavAya te. (6) vicikitsana-davA dArU batAvIne je meLavAya te. (7) krodha-sAdhunA krodhathI mAraNa, uccATana, zApa vagerethI DarIne ke tenI vidyAno prabhAva, tenuM sahasadhipaNuM temaja rAjakulamAM vallabhapaNuM jANI je bhaktAdi apAya te. (8) mAna- huM sAdhuone evI vastuo lAvI khavaDAvIza te mane teo labdhidhArI jANaze ema mAna pUrvaka lAvavuM te. (9) mAyA-kaI sAdhu vidyAthI rUpa badalI kapaTathI je meLave te. (10) lebha-siMhakezarIyA vagere mAdakane lebha karI meLavAya te. (11) pUrva pazcAsaMstavamAtAnAM mAtA, pitA, sAsu, sasarA vagerenI ApyA pahelAM ke pachI stuti karavA pUrvaka meLavAya te. (12) vidyA-vidyAnA prayogathI camatkAra dekhAva AhAra meLave te. (13) maMtra-maMtranA prayogathI je piMDa meLavAya te. (14) cUrNa-mAMkhamAM aMjana vagere karIne adazya banI AhAra meLavo te. (15) yoga-page lepa karI je piMDa meLavAya te. (16) mUla karma--garbhastaMbhana, garbhAdhAna, akSatanitvakaraNa, kSatanitvakaraNa vagere saMsAravRddhinA mULarUpa karma karI je piMDa meLavAya te. 10 eSaNa-donuM vivaraNa- (1) zaMkita-AdhAkarmAdi doSa devAnI je AhAramAM zaMkA paDatI hoya te. (2) prakSita-pRthvI vagere sacitta vastuthI viMTAlela padArtha, hAtha, ke pAtra heya te. (3) nikSita-sacitta vastu upara mUkela hoya te. (4) pihita-sacitta vatuthI DhAMkela-heThala AhAra ane upara sacitta hoya te. (5) saMhita--je na ApavA jevI vastu hoya te dUra pheMkI daIne apAya te. 1 sarakhAvo manusmRti ( a. 6, . pa0 ).
Page #967
--------------------------------------------------------------------------
________________ 888 Asrava-adhikAra. [ tRtIya (6) dAyaka-vRddha, azakta, napuMsaka, kaMpArIvALA, tAvavALA, AMdhaLA, bAlaka, dArUThayA, unmatta, hAtha kapAyelA, paga kapAyelA, baMdhanamAM paDelA, pAdukA paherelA evA dAtA pAsethI ke khAMDatI, daLatI, bharaDatI, kAMtatI, rUne lohatI, pIMjatI, pilatI, dahIM mathatI, khAtI, garbhavatI, nAnA baccAvALI, chakAyanI virAdhanA karatI ane kai yukta evI dAtrI pAsethI je AhAra levAya te "dAyaka-duSTa" kahevAya. (7) unmazra-sacitta vastumAM meLavelI vastu hoya te. (8) apariNata-mAsuka-nijIva nahI thayelI vastu hoya te. (9) lipta-hAtha, pAtra yAne bhAjanane jene lepa thAya evI vadha, dahIM vagere vastu nahI levI, paraMtu vAla, caNa vagere jene lepa nahI thAya tevI vastu grahaNa karavI. A utsargamArga che. zaktinA abhAve athavA niraMtara svAdhyAyAdimAM joDAyela hovAne lIdhe lepakArI vastu paNa grahaNa karavI kalpe che. eve vakhate dAtAne hAtha lepa rahita hoya ane pAtra lepathI yukta hoya, dAtAne hAtha lepathI yukta hoya ane pAtra zuSka hoya ItyAdi je aSTabhaMgI thAya che tene vicAra karI gya heya te grahaNa kare. (10) chadrita-sacitta, acitta temaja mizramAM nAMkhela vastu paNa sAdhune grahaNa karavA cogya nathI. deza, kALa, puruSa avasthA, upagazuddhi ane pariNAmane sArI rIte joIne kaI vastu kape che, anyathA keI vastu ekAMtathI kalpatI nathI. TUMkamAM je jJAna, zIla ane tapane nakakI sahAya kare temaja ajJAnAdi doSane dUra kare te "kaccha" ane tethI viparIta bIjuM badhuM "aka9pya" samajavuM. vaLI je samyakatva, jJAna ane zIla vagere cAritranI pravRttine upaghAta kare te tathA zAsananI laghutA kare te kaccha chatAM paNa akathya che. AhAra, zamyA, vastra, pAtra ane auSadhAdi kaI vastu zuddha ane kamya heya te paNa akastha thAya ane akathya heya te kacca paNa thAya; mATe zayyA, vasa, pAtra, AhAra vagere je kaMI kaNyAkaya kahyuM che te kALa, kSetra, pramANu, pathya, dravya, AtmabaLa vagerene barAbara vicAra karI te sarve cAritrahanI rakSAnimitte muni vApare che; tethI kacyAkaya vidhine jANanAra, gItArthanizrita ane vinayazIla muni deSathI malina lekamAM paNa lepa rahita varte che, jema kAdavamAM raheluM kamaLa kAdavathI levAtuM nathI tema dharmopakaraNa vaDe zarIrane dhAraNa karanAra sAdhu paNa adharmathI levAto nathI. AdAnanikSepaNu-samitinuM lakSaNa - audhikaupagrAhikopadherAdAna nikSepayorAgamAnusAreNa pratyavekSaNapramArjanalakSaNasamyakpravRttirUpatvamAdAna nikssepnnsmiterlkssnnm| (422)
Page #968
--------------------------------------------------------------------------
________________ ulAsa ] AhaMta darzana dIpikA arthAt dhika ane grAhika upakaraNone letA mUkatI veLA AgamamAM batAvelI vidhi anusAra avalokana ane prayojana rUpa zuddha pravRtti karavI-avalokana ane pramAjana dvArA yatanA rAkhavI te "AdAna-nikSepaNu-samiti" che. ghika ane aupagrAhika upakaraNanuM svarUpa sAdhu tathA sAdhvIo saMyamanA nirvAhAthe je zuddha vastra, pAtra vagere upakaraNanuM grahaNa kare te "upadhi' kahevAya che. e upadhinAM (1) upadhi, (2) upagraha, (3) saMgraha, (4) pragraha, (5) avagraha, (6) bhaMDaka, (7) upakaraNa ane (8) karaNa evA ATha paryAya oghaniryukti( gA. 666)mAM jaNAvavAmAM AvelA che. odhika upadhi ane aupagrAhika upAdhi ema upadhinA be bheda paDe che. je sarvadA dhAraNa karavAmAM Ave te "odhika" kahevAya che, jyAre je kAraNuprasaMge saMyamanA nirvAha mATe grahaNa karAya te "pagrAhika kahevAya che. A darekanA paNa gaNanA ane pramANathI be be bheda paDe che. temAM eka, be vagere evI jenI gaNatrI thaI zake te "gaNanA-upadhi" kahevAya che, jyAre eka hAtha lAMbu, be hAtha lAMbuM ema je mApI zakAya te "pramANa-upadhi' kahevAya che. audhika upadhi sthavirakalpI sAdhu, sAdhvI ane jinakalpI sAdhunA AcArane aMge ochA " vattA pramANamAM hoya che. tene keTalI hoya te ghaniyuktinI nIcenI gAthA kahI rahI che?-- "vArasadavAruM, kavi . ajANaM pannavIsaM tu, ao uDaM uvaggaho // 671 // " arthAta jinakalpIne 12, vikalpIne 14 ane AryAne 25 upaNi hoya che. A uparAMta saMyamanA nirvAha mATe je kaMI upakaraNe hoya te pajhAhika jANavAM. daMDaka, yaSTikA ane DhiyaTikA A sarvane mATe grAhika che, jyAre camakRtichabaDakA, camakeSa, camata, carmacchedaka, ane, cilimilI (maccharadAnI) vagere sarva vastuo gurune mATe ja pagrAhika che. sastAraka (saMthAre), utta5TTaka vagere paNa pajhAhika che. upalakSaNathI bIjI paNa je vastuo kAraNuprasaMge levI paDe te sarva paNa opagrAhika samajI levI. have prathama jinakalpikane uddezIne odhika upAdhinAM nAma vicArIzuM. temAM prathama gaNanAthI te nIce pramANe cheH-(1) pAtraka, (2) pAtrabaMdhana (jheLI), (3) pAtrakezarikA (nAnI pUMjaNI), (4) paTalaka (paDalA), (5) rajastrANa, (6) gucchaka, (7) *pAtrakasthApana, (8-10 ) ka5 (traNa pracchAdaka ), ( 11 ) rajoharaNa ane (12) mukhavastrikA. 1 chAyA fjanA gAyA jaurfja (pAnita) thavidhaturaMzafjanaH | AryANAM paJcaviMzatistu ata UrdhvamupagrahaH // 2 saMthArAnA upara A pAtharavAmAM Ave che. ethI pakSadikAnuM rakSaNa thAya che; kemake e na hoya to kaMbalamaya saMsmAraka ane zarIranA saMdharSaNathI padikAnI virAdhanA thAya. che AnuM bIjuM nAma " pataMgraha ' che, kemake gRhasthanA hAthamAMthI paDatI azanAdi vastu, e dvArA grahaNa karAya che. ; bhajana karatI veLA je kapaDA upara pAtro rAkhavAmAM Ave che te.. 112.
Page #969
--------------------------------------------------------------------------
________________ Asrava-adhikAra. [ tRtIya sthavirakalpikane aMze uparokta bAramAM mAtraka ane molapakaka e be vadhAre umeravA eTale temane kule cauda upakaraNa heya. sAdhavInAM ra5 upakaraNa jinakalpikanA upara kahelAM bAra uparAMta (1) mAtraka, (2) kamaThaka, (3) avagrahAnaMtaka, (4) paTTaka, (5) andhaka, (6) calanikA, (7) abhyantaranivasanI, (8) bahinivasanI, (9) kaMcuka, (10) upakakSikA, (11) vaikakSikA, (12) saMghATikA ane (13) kaMdhakaraNI ema ekaMdara sAdhvIone pacIsa upadhi hoya che. jinakalpika sAdhu, virakalpika sAdhu ane AryA yAne sAdhvI A traNenAM upakaraNe paNa jaghanya, madhyama ane utkRSTa ema traNa prakAranAM saMbhave che. jinakalpikane utkRSTa 4 upadhi, madhyama 4 ane jaghanya 4 heAya che; sthavirakalpika sAdhune 4 jaghanya, 6 madhyama ane 4 utkRSTa upadhi hoya che, ane ArthIone jaghanya 4, madhyama 13 ane utkRSTa 8 upadhi dareka upakaraNanuM pramANu (1) pAtraka-traNa veMta ane cAra AMgalanI paridhivA ane eka veMta jeTalA cADAvALuM arthAt paheluM temaja AhAra pANI lAvavA mATe upayogI evuM lAkaDAnuM, mATInuM ke tuMbanuM pAtraka rAkhavuM. dALa vagere pravAhI padArthathI yukta padanAdi khAtAM sAdhu-sAdhvIne kSudhA zAMta karavAmAM sahAyaka nIvaDe teTalA pramANanuM pAtra madhyama gaNAya che. AthI hIna te jaghanya jANavuM ane vizeSa te utkRSTa samajavuM. anya rIte vicAratAM unALAmAM be cAra gAuthI AvelA sAdhunI, je pAtra cAra AMgaLa UnathI bhareluM hovA chatAM eTale eTaluM UNuM hovA chatAM tRSA zamAvI zake te "madhyama pAtra gaNAya che. AthI hIna te jaghanya ane vizeSa te utkRSTa samajavuM. dareka sAdhue te pitAnA pramANunAM ja pAtro rAkhavAM, paraMtu je vaiyAvRtya karanAra (darekanI gocarI lAvanAra) heya te yAcela, AcAryo Apela naMdIpAtra (mATuM pAtaruM) rAkhe ke jethI aTavI utaratAM ke dukAnamAM upadha thatAM kAma lAge. (2) pAtrabaMdhana--jene gAMTha vALatAM pUNa carasa thAya tevI rIte pAtra (bhAjana )nA kada pramANe e heI zake. gAMThanA cheDA bane bAju cAra cAra AMgaLa rahe tevuM A hevuM joIe, (3) pAtrakezarikA, (4) gucchaka ane (5) pAvasthApana-A traNenuM mApa eka veMtane cAra AMgaLa hoya che. vizeSamAM pAtrakasthApana ane gucchaka e be UnanAM hoya che. (6) paTalaka-traNa paDe ekaThAM karAtAM jemAMthI sUryanAM kiraNe dekhAya nahIM tevAM ghaTa, sUtarAu vastranAM, majabUta temaja suMvALA banAvavAM. te paNa unALAmAM traNa, ziyAlAmAM cAra 1 A saMbaMdhamAM vizeSa mAhitI mATe juo eghaniryukti ( gA. 67ra-673, 678 ).
Page #970
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] AhaMta darzana dIpaka. 891 ane comAsAmAM pAMca ema ochAM vattAM rAkhavAM. aDhI hAthanI laMbAI ane chatrIza mAMgaLa yAne deDha hAthanI pahoLAI e tenuM pramANa jANavuM. anya zabdomAM kahIe te gocarI jatI veLA jeTalA pramANanA paTalathI pAtrakonuM temaja zarIranuM khabhA sudhInuM AcchAdana thAya teTaluM AnuM mApa samajavuM. (7) rajasANa-pAtrakanA mApa jeTaluM enuM mA5 jANavuM. (8) ka95-oDhatAM khabhA upara rahI zake teTalA pramANanuM eTale ke sADA traNa hAtha lAMbuM ane aDhI hAtha vistAravALuM A hAya che. badhAM maLIne be sUtaranAM ane eka UnanuM ema traNa kalpa hoya che. (9) haraNa-AnuM bIjuM nAma "dharmadhvaja " che. A batrIsa AgaLa lAMbuM hoya che, temAM 24 AMgaLanI dAMDI ane 8 AMgaLanI dazIo samajavI. athavA A be nAnAM moTAM hoya te paNa ekaMdara rIte rajoharaNa 32 AMgaLanuM hovuM joIe. (10) mukhavastrikA-eka veMta ane cAra AMgaLanI athavA mukha pramANanI ke jenAthI (kA vagere kADhatAM) gaLAnI pAchaLanI bAjue gAMTha vALI zakAya. ( 11 ) mAtraka (taraNI)-dALa, bhAta vagerethI bharela evuM pAtra ke jemAM rahele AhAra be gAuthI AvelA sAdhu eka ja sthAne khAI zake. (12) celapaTTaka-yuvAna sAdhuone 4 hAtha pramANane ane vRddhAne be hAtha pramANane (13) saMstAraka ane (14) uttarapaTTaka--A bane aThThAvIsa AgaLa pahelAM ane aDhI hAtha lAMbAM hoya che. AryAnAM upakaraNanuM pramANu zarIranA nIcenA bhAganAM cha upakaraNe ane uparanA bhAganAM pAMcamAMnAM ghaNAMkharAMnuM mApa to darekanA zarIranA kada pramANe samajavuM. saMghATikA cAra hoya che. temAM eka be hAtha pahoLI. e traNa hAtha pahoLI ane eka cAra hAtha pahoLI hoya che. te paikI be hAthavALI upAzrayamAM hoya tyAre oDhavA mATe kAmamAM levI, traNa hAthavALIne gocarI vagere jatAM AvatAM upayoga kare; ane thAra hAthavALI kAraNuprasaMge snAna karatAM tathA samavasaraNa (vyAkhyAna Adi)mAM besavA jatAM paheravAnA upagamAM levI ema zAstra pharamAve che. kaSakaraNI--corasa, cAra hAtha lAMbI, cAra paDa karI khabhe nAkhI zakAya te muja. banI jANavI. upadhi rAkhavAnuM prajana- (1) pAtraka-bhajana karanAra sAdhu pAtra rahita havAthI SayanI virAdhanA kare, tethI tenA rakSaNArthe temaja bALa, vRddha, plAna vagerenI bhakti karavA mATe teo pAtraka rAkhe. (2) pAtrama-dha - pAtranA rakSaNArthe. (3) pAtrasthApanaka- raja (dhULa) vagerethI rakSaNa karavA mATe. (4) gucachaka-pAtra upara bAMdhavA sArU.
Page #971
--------------------------------------------------------------------------
________________ Asava-adhikAra. ' [ tRtIya (5) pAtrakezarikA ( pAtramukhasika yAne cilamilikA)-pAtranuM pramArjana karavA mATe pAtramAM e rAkhavI. atyAre A "aravalI" tarIke oLakhAvAya che. (6) pAtrasthaganaka (pahelA)-pAtra ughADAM rahetAM puSpAdi sacitta varatu, retI, pakSIonI aghAra, sacitta pRthvIkAya vagere pAtramAM paDe tenA rakSaNa mATe. (7) 'rajastrANu-pAtranA rakSaNa mATe, vRSTinA jaLathI rakSaNa karavA mATe. (8) prachAdaka-TADha, tApa nivAraNArthe, lAnAdinA rakSaNa mATe. (9) rajoharaNa yAne eka-pramArjana mATe, sUkSma bAdara chavonI rakSA mATe temaja jainanI nizAnI tarIke. (10) mukhavastrikA-saMpatima reNu, temaja saMpatima jaMtu belatAM ke kAjo vagere kADhatAM mukhamAM praveza thavA na pAme teTalA mATe temaja sUtrAdi vAMcatAM thuMkathI tenI AzAtanA na thAya te vArate. (11) naMdIpAtra (meTuM pAta)-AcAryAdinA vaiyAvRttvArthe. (12) calapaTTaka-vikRta indriya na dekhAya te mATe, vA (pavana) lAgavAthI zUnya na thaI jAya te mATe, lajajA heya tenA saMkecanA nivAraNArthe, skUla liMga joI keI hAMsI vagere kare tenAthI bacavA mATe, suMdara strI jovAthI liMgane udaya thAya, athavA sAdhunA suMdara liMgane je kaI strIne vedaya thAya te tenA rakSaNa mATe. (13) saMstAraka--zayananA samaye bichAvavA mATe. (14) sAdhvIonuM dareka upakaraNa mATe bhAge zIlanA rakSaNArthe heya che. atra jaNAvelAM sarva upakaraNemAMthI je je upakaraNa dhAraNa karavAthI jJAnAdinI puSTi thAya te ja upakaraNa che; bAkInAM te pratisevana karAtAM (vagara kAraNe dhAraNa karatAM) yatanA vagaranA sAdhune adhikaraNarUpa bane che. eghaniryuktimAM kahyuM paNa che ke - " jaM jujjai upakaraNe, uvagaraNaM taM si hoi uvagaraNaM / atiregaM ahigaraNaM ajato ajayaM pariharaMto // 741 // " AlekitamAnajananuM lakSaNa pAtramadhye gRhItazuddhapiNDasya cakSurAdinA pratyavekSaNIyatve sati punaH sAmpAtikajIvarakSaNArtha pratizraya mAgatya divA prakAzavatpradeze 1 DagalAne mele thatuM aTakAvavA mATe jema astara vaparAya che tema pAtranuM dhULathI rakSaNa karavA mATe A kAmamAM Ave che, 2 AnA abhAvamAM zuddha bhUmi upara sUnArA sAdhune hAthe paNa pRthvIkAyAdine upama thavAno saMbhava rahe che temaja nAhaka zarIre dhULa lAge che. 3 chAyA yad yujyate upakaraNe upakaraNaM tad bhavati upakaraNam / atirekamadhikaraNamayatamAnasya ajayaM pariharataH //
Page #972
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Ahata darzana dIpikA. 893 sthitvA supratyavekSaNapUrvakaM paanaannlkssnnprvRttiruuptvmaalokitpaanmanarazya kSaHI (22) arthAta netra vagere dvArA barAbara joIne pAtramAM zuddha piMDanuM grahaNa karyA bAda upAzraye AvIne prakAzavALA sthaLamAM pAtrane mUkIne sAMpAtika chanA rakSaNArthe sArI rIte tene pharIthI avalokana karavA pUrvaka divasa chatAM lAvelI vastu pIvI ke khAvI te "Alekitapanabhojana" che. eTale ke eka te khAvA pIvAnI vastu barAbara joI vicArIne levI ane vaLI lIdhA pachI paNa barAbara jaI tapAsIne ja te divase khAvI ke pIvI te 'Alekita pAnabhejana" kahevAya che, satyanuM gaurava ' mahAbhArata vageremAM satyanuM gaurava varNavAyuM che. jemake se kuvA khodAvavA karatAM eka vAva khodAvavI vadhAre sArI che. te vAva khodAvavA karatAM eka yajJa caDhe che. se yajJa karatAM eka putra zreSTha che ane se putra karatAM paNa satya zreSTha che, kemake satya e brahma (veda) che ane tapa che. je satya che te dharma che, je dharma che te prakAza che, je prakAza che te sukha che; je jUTha che te adharma che, je adharma che te aMdhakAra che, je aMdhakAra che te duHkha che. vizeSamAM satya e jJAna ane cAritrane pAyo che. vArate jeo satya bole che temane caraNanA 2jathI A pRvItala pAvana thAya che. satya sukhano jharo che. jyAre asatya e ajJAna ane duHkhano khADo che. satya e sIdho ane tejasvI mAga che, tyAre asatya e aMdhArI galI che. pramatta rogane tyAga, mana, vacana ane kAyAnI ekarUpatA ane duSTa bhAvanAne avakAza e satyanAM AbhUSaNe che. vaLI zuddha satya akhaMDa che, sarvavyApaka che ane avarNanIya AnaMdanuM dhAma che. mana, vacana ane zarIrathI je satya ja seve che te sarvajJa bane che ane mukti mahilA tenA kaMThamAM varamALa Aropa che. jenAM jIvana satyamaya che te zuddha sphaTika ratna samAna che; tenI AgaLa eka dhabhara paNa asatya TakI zakatuM nathI. satyavAnA vacanamAM eTaluM badhuM baLa hoya che ke tenI asara sAMbhaLanAranA upara prAyaH thayA vinA rahetI nathI. satyane jaya ja che. satya svayaMprakAza che ane svayaMsiddha che. satya e ahiMsAdi devIonuM kriIDAsthAna che. satya ke je pAMca yamo paikI eka che enA gauravanI rekhA mArA jevA pAmara vizeSa zuM Alekhe eTale satyavaktAone sAdara praNAma karI ATalethI viramavAmAM Ave che. 1 " vagere "thI sparzanendriya samajavI ema graMthakAra sUcave che. 2 AthI phalita thatA rAtribhejanaviramaNa viSe AgaLa upara vicAra karAze. 3 juo rDo. suphathankare saMpAdana karela AvRtti (Adi parva, a. 69, ble. 21 ). 4 zrIpataMjalikRta gasUtranA ditIya pAdanA 30 mA sUtramAM kahyuM che ke - " nArAzakAra thai "
Page #973
--------------------------------------------------------------------------
________________ 94 satyarUpa mahAvratanI pAMca bhAvanAo ( 1 ) 'AleAcita bhASaNa, ( 2 krodha-pratyAkhyAna, ( 3 ) leAbha-pratyAkhyAna, ( 4 ) bhaya-pratyAkhyAna ane ( 5 ) hAsya-pratyAkhyAna e satyarUpa dvitIya mahAvratanI pAMca bhAvanAo che. Asava-adhikAra. ----- AlAcita bhASaNanuM lakSaNa-- asadbhUtArthapratipAdanavirodhapUrvaka prANiprANAnupaghAtakAri vacanarUpatvaM samyagAlocana pUrva kavacanalakSaNapravRttirUpatvaM vA Alocita - mAvaLasya kSaLam / ( 424 ) f tRtIya arthAt asabhUta ( avidyamAna) padArthanA pratipAdanane aTakAvanArU ane prANIonA prANane hAni na pahoMcADanArU evuM vacana uccAravu te ' AlAcita bhASaNa ' che. TukAmAM kahIe te sArI rIte vicAra karyAM pachI khelavuM te ' AleAcita bhASaNa ' che. krodha-pratyAkhyAnanuM lakSaNa mohanIya karmodayaniSpannAprItilakSaNadveSapUrvakavacananirodharUpatvaM jonizcitavacanapratyAyAnastha rukSaLam / ( 426 ) arthAt mehanIya kA~nA udayane lIdhe udbhavela aprItirUpa dveSa pUrvaka vacane na khelavAM te * krodhanizrita vacananuM pratyAkhyAna ' che. krodhanA AvezamAM jUThuM' belAi javAnA pUrepUrA saMbhava che, vAste e avasthA daramyAna mauna sevavu' eTale satya vratanuM paripAlana sugama thai paDe e Anu' tA' che. lAbha-pratyAkhyAnanuM lakSaNa samastavyasanaikarAjirUpamohanIya karmodayAvirbhUtarAgapariNAmodaye sati vicitraprakArecchA viSayakavacananirodharUpatvaM, rAgamohanIyapariNAmodaye sati vitathabhASI bhavatIti satyamanupAlayato jIvasya vitathAkAravaJcanalakSaNapariNAmaparityAgarUpatvaM vA lobhnishritvcnprtyaasthAnakSya kSam ! ( 426 ) 1 tattvA ( a. 7, sU. 3 )nA bhASya ( pR. 45 )mAM Ane khale anuvIcibhASaNa * tA nirdeza che. *
Page #974
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] A ta da na dIpikA ma arthAt sava ApattinI advitIya zreNirUpa mAnIya karmAMnA udayathI prAdurbhAva pAmelA rAgarUpa pariNAmanA udaya daramyAna vicitra jAtanI icchA thatAM je vacanA uccArAya tenA nirodha karavA te athavA teA rAgarUpa meAhanIya pariNAmanA udayamAM jIva asatya khelavA prerAya che, vAste eve samaye satya vrata pALavAvALA jIva je asatyanA temaja bIjAne ThagavAnA pariNAmano tyAga kare che te * leAkSanizrita vacananuM pratyAkhyAna ' che. bhaya-pratyAkhyAnanuM lakSaNa-- aihikAmuSmikAdibhedabhinna saptavidhabhaya mohanIyodaye sati anRtabhASaNaM sulabhaM bhavati, tatastatpratyAkhyAnarUpatvaM bhynishritvcnbrahmANyAnasya jIkSanam / ( 427 ) arthAt A leAka saMbaMdhI, paraleAka saMbadhI ema `sAta jAtanA bharUpa mAhanIya krama udayamAM AvatAM jUThuM khelavAnuM mana thAya che, mATe tene nirodha karavo te * bhayanizcita vacananu pratyAkhyAna ' che. hAsya-pratyAkhyAnanuM lakSaNa hAsya mohodaye sati parihasan pareNa sArdhamalIkamapi brUyAditi takSmaNyAhavA javaa hAsyanizcitavacanaprasthAzthAna" sakSam / (48) arthAt hAsyarUpa mehanIya karmanA udayamAM hasatAM hasatAM anyanI sAthe asatya bhASaNa thai jAya; vAste tene tyAga karavA te ' hAsyanizrita vacananuM pratyAkhyAna ' che, A samagra vivecanamAMthI sAra e nIkaLe che ke krodha, leAbha ke bhayane vaza thatAM ke mazkarI karatAM prAya: asatya khelAya che, vAste satya vratanA abhilASIe krodhAkrikanA tyAga karavA te zreyaskara che. anya zabdomAM kahIe teA rAga, dveSa ane meha e asatyanI imAratanA pAyA che, vAste e pAyAne ja majabUta thavA na devA ke jethI satya vratane AghAta paheAMce asteya vratanI pAMca bhAvanAo-- ( 1 ) AleAcitAvagraha-yAcana, ( 2 ) abhINAvagraha-yAcana, (3) ATaluM e akasmAd-bhaya, AjIvikA--bhaya, maraNa-bhaya 1 haleAka- bhaya, paraleAka-bhaya, AdAna- bhaya, ane apakItti-bhaya. ra kazuM paNa che ke rAgAd vA dveSAd vA mohAd vA vAkyamucyate hyanRtam / yasya tu naite doSAstasyAnRtakAraNaM kiM syAt ? // ,, hu tattvArthI ( a. cha, sU. 3 )nA bhASya ( pR 46 )mAM Ane badale anuvIcyavagrahacAcananA ullekha che. (
Page #975
--------------------------------------------------------------------------
________________ tet Asava-adhikrAra. I tRtIya pramANenA avagrahanu avadhAraNa, ( 4 ) sAdhamika pAsethI avagrahanuM yAcana ane (5) jJAtipAnabheAjana e trIjA mahAvratanI 'pAMca bhAvanA che, barAbara vicAra karIne ja vAparavA mATe avagrahanI arthAt sthAnanI mAgaNI karavI te prathama bhAvanA che. devendra, rAjA, gRhapatti, zayyAtara, jenI jagyA mAgI lIdhI heAya te sAdharmika ema aneka prakAranA svAmIe saMbhave che. temAMthI je svAmI pAsethI je sAdhana mAgavu' vadhAre ucita jaNAya tenI pAsethI te mAgavuM. eka vAra ApyA bAda te sthAnanA mAlIke te sthAna pAchu lIdhu hAya tepaNu rAgAdika kAraNane laine khAsa jarUra jaNAya te te sthAna mATe tenA mAlIka pAse tene phleza na thAya tevI rIte tenI vAra vAra mAgaNI karavI te khIjI bhAvanA che. mAlIka pAsethI mAgatI veLA ja avagrahanuM parimANa nakkI karavuM te trIjI bhAvanA che. peAtAnA karatAM pahelAM bIjA samAna dharmavALAe arthAt anya sAmike koI sthAna mAgI lIdhu' hAya ane peAtAne te sthAnanA upayAga karavAnA prasaMga AvI paDe te sAdhamika pAsethI ja te sthAnanI mAgaNI karavI te ceAthI bhAvanA che. vidhi pUrvaka anna, pAna meLavI gurune khatAvI temanI paravAnagI meLavyA pachI ja tenA upayAga karavA te pAMcamI bhAvanA che. brahmacarya vratanI pAMca bhAvanAo---- ( 1 ) strI, pazu ane napu'sakathI sasakta zayana ane AsananuM vana, ( 2 ) rAgayukta kathA-vajana, ( 3 ) maneAharendriyAlAka-vana, (4) pUrvakRtatAnuramaNa-vana ane ( 5 ) praNItarasabhAjana-vana e cAthA mahAvratanI pAMca bhAvanA che. temAM prathama bhAvanAnuM lakSaNa e che ke-- khopazuSaNDhaka saMsaktavezmani zayyAsanAdivarjanarUpatvaM mAvanArA akSam / ( 426 ) arthAt strI, pazu ke napu Msaka dvArA sevAyelA gharamAM sUvA, besavA vagerenA tyAga karavA te prathama bhAvanA che. kahevAnI matalaba e che ke brahmacaya pALanAra puruSe ke pramadAe peAtAnAthI vijAtIya vyakti dvArA sevAyelA zayana ke Asanane tyAga karavA te prathama bhAvanA che. brahmacArI puruSa strI sAthe ane brahmacAriNI strIe puruSa sAthe rAga pUrvaka kAmeddIpaka vAto na karavI te bIjI bhAvanA che. brahmacArIe peAtAthI vijAtIya vyaktinAM kAmavaka avayava na jovAM te trIjI bhAvanA che. prAcaya svIkAryAM pUrve je kAmakrIDA karI DAya te yAda na karavI te ceAthI bhAvavA che. kAmane sateja karanArAM rasavALAM khAnapAnane tyAga karavA te pAMcamI bhAvanA che. prathama huM AAnAM lakSaNA graMthakAre raju karyA' nathI, paraMtu tenA bhAvArtha samajAvyeA che. 2 A paikI pUrva pUrva Adhya che ane uttara uttara khAdhaka che ema vicArI je tene mAlIka hAya tenI pAsethI ja te avagraha yAne mukAma mATe yAcanA karavI
Page #976
--------------------------------------------------------------------------
________________ ulAsa ] mAhata darzana dIpikA. 87 aparigraharUpa mahAvratanI pAMca bhAvanAonuM samuccayAtmaka lakSaNa-- paJcendriyArthAno sparzarasagandhavarNazabdAnAM manojJAnAM prAptI gAyasya varjane sati amanojJAnAM teSAM prAptau dveSavarjanarUpatvamA kizcanyalakSaNapaJcamavatabhAvanAyA lakSaNam / (430) arthAt pAMca IndriyonA sparza, stra, gaMdha, varNa ane zabdanI anukULa sAmagrI maLatAM temAM Asakti na rAkhavI temaja pratikULa maLatAM tene viSe dveSa na dhAraNa kare arthAt rAga pedA kare tevA sparza, rasa, gaMdha, varNa ane zabdamAM na lalacAvuM ane dveSa utpanna kare evA sparzAdimAM guse na karavo te akiMcanarUpa pAMcamA mahAvratanI anukrame mane jJAmaneksaspeza samabhAva, manesAmane jJarasasamabhAva ItyAdi pAMca bhAvanAo che. sarvArthasiddhi pramANe ahiMsAdinI pAMca pAMca bhAvanAo sarvArthasiddhi ( pR. 201)mAM, A prastuta granthanA 882 mA pRSThamAM gaNAvelI ahiMsAnI pAMca bhAvanAo paikI eSaNasamitine badale vacanaguptine nirdeza che. satyanI pAMca bhAvanAo te enI e ja che. (1) zUnya gRha, parvatanI guphA, vRkSanAM kaTara vageremAM rahevuM te zUnyAgArAvAsa, (2) pArakAe tyajelA gRhamAM nivAsa te vimecitAvAsa, (3) anyane uparAdha kare te paraMparAdhAkaraNa, (4) bhikSAnI zuddhi ane (5) A mArUM che tathA A tAruM che e pramANene sAdharmika sAthe avisaMvAda te saddharmAvisaMvAda ema arateya vratanI pAMca bhAvanAo che. ApaNe 896 mA pRSThamAM cethA mahAvratanI je bhAvanAo gaNAvI gayA chIe temAMnI pahelI bhAvanAne badale sarvArthasiddhimAM pitAnA zarIranA saMskAranA tyAgarUpa bhAvanAne ullekha che. pAMcamA vratanI bhAvanAe te ApaNe A pRSThamAM darzAvI gayA te ja che. ahiMsAdinI puSTirUpa anya bhAvanAone prastAva ahiMsAdi vratanuM pAlana karavAmAM kaMI khalela na pahoMce te mATe jema e pratyeka vratanI 1 sarvArthasiddhimAM A bhAvanAo zrI umAsvAtikRta sUtrarUpe darzAvAI che, jyAre vetAMbarIya saMpradAya pramANe e sUtra zrI umAsvAtinAM racelAM nathI, paraMtu zrIpUjyapAde ke anya koI digaMbara munivare jelAM gaNAya che. e sUtro nIce mujaba che - " vAkmanoguptIryAdAnanikSepaNasamityAlokitapAnabhojanAni paJca / 4 / koSalomabhIrutva hAsyapratyAkhyAnAnyanuvIcibhASaNaM ca pazca / / / zanyAgAravimocitAvAsaparoparodhAkaraNabhakSya zuddhisaddharmAvisaMvAdAH paJca / 6 // strIrAgakathAzravaNatanmanoharAGganirIkSaNa pUrvaratAnusmaraNa vRSyeSTarasasvazarIra Hiti: paDyuM . ! manokAmanojendriya viSayarAgadveSavarjanAni paJca / 8 / "
Page #977
--------------------------------------------------------------------------
________________ Amrava-adhikAra [ tRtIya pAMca pAMca bhAvanAo upayogI che tema bIjI paNa evI keTalIka bhAvanAo che ema tatvArtha (a. 7, sU. 4-7) uparathI jaNAya che. Ane atra kramazaH vicAra karavAmAM Ave che. je vastune ApaNe tyAga kare ucita samajIe te vastu hAnikAraka hevI joIe, nahi te tene tyAga karavAthI zuM lAbha ? vaLI jene tyAga karAya tenA denuM kharuM dazana thavAthI ja te tyAga TakI zake. AthI karIne ahiMsAdi tranI sthiratA sArU hiMsAdimAM zA zA de rahyA che tenuM nirIkSaNa karavuM joIe. A devadarzana be rIte saMbhave che. eka to A leka AzrIne ane bIjuM paraleka AzrIne. hiMsA vagere aniSTa pravRttio AcaravAthI je aihika ApattionAM vAdaLAM pitAnA upara ke anyanA upara caDhI Ave che tene sadA khyAla rAkhave te ahika devadarzanarUpa prathama prakAra che. vaLI hiMsAdithI je pAralaukika aniSTatAnA aMkure phaTI nIkaLe che tenuM niraMtara bhAna rAkhavuM te pAralaukika draSadazanarUpa bIjo prakAra che. A baMne jAtanA saMskAronI puSTi karavAthI ahiMsAdi vratanuM pAlana vizeSataH daDha bane che, vAste e saMskArane atra bhAvanArUpe nirdeza karAce che. hiMsAnAM phaLa- pratyeka vratane aMge kevI bhAvanA bhAvavI hitakara che te vAta tavArtha (a. 7, sU. 4)nA bhASyamAM suMdara rIte darzAvAyI che. tenA AdhAre prastuta graMthakAra kahe che ke hiMsA karanArane covIse kalAka uga rahe che. vaLI te sarvadA vera bAMdhavAmAM rokAyelA rahevAthI tene A lokamAM ja vadha, baMdhana vagere saMkaTo bhegavavAM paDe che. vaLI paralokamAM azubha deha ane azubha aMgopAMganI tene prApti thAya che temaja te nindanIya gatine bhAjana bane che. AthI hiMsA na karavI te zreyaskara che. asatyanAM phaLe- jUThuM bolanArAne ke vizvAsa karatuM nathI, vaLI A duniyAmAM ja te jIbhanuM chedana vagere kaSTane bhAgI bane che. palakamAM azubha aMge pAMga ane durgatine te bhAjana bane che, mATe asatyane tyAga kare temAM kalyANa raheluM che. steyanAM - pArakAnA dravyanuM haraNa karanArA upara keIne bharoso rahetuM nathI. corI karatA pakaDAtAM abhighAta, vadha ane baMdhana tathA hAtha, paga, kAna ane nAkanAM chedana ane bhedana temaja tenI saghaLI mAlamilakatanuM haraNa ItyAdi Aphate tene A lekamAM veThavI paDe che. vaLI paralokamAM * 1 "jiMerffsags cAvAkAnA kuNA | maitrIkoravAigmaadhysthyaani satvaguNAdhikavizyamAnAvineyeSu / jagatkAyasvabhAvau ca saMvegavairAgyA mA "
Page #978
--------------------------------------------------------------------------
________________ * ullAsa ] Ahata darzana dIpikA 899 tene azubha a'gopAMganI prApti thAya che ane tenI durgati thAya che. AthI karIne adattAdAnathI viramavuM e uttama che. abrahmacayanAM phLA-- abrahmacArInu citta vibhramathI ubhrAnta rahe che. prakINa indriyavALA maThThonmatta hAthInI jema te nirakuza kare che ane meAhanA AvezamAM kAryAM-akAryanuM bhAna bhUlI jAya che ane tema thatAM evu eke azubha kAca` nathI ke je te karatA nathI. parastrInuM sevana karavAthI A leAkamAM e strInA sagAM sabaMdhI sAthe tene vera baMdhAya che. vaLI liMganuM chedana, baMdhana, drazyanuM haraNa ityAdi kaSTA sA tarIke tene bhegavavAM paDe che. paraleAkamAM tenI icchA viruddha te azubha agApAMganA ane ninva gatinA bhAgI thAya che. AthI karIne brahmacarya pALavuM' e zreyaskara che. parigrahanAM phaLA-- jema eka pakSI hAthamAM mAMsanI pezI laine jatA hoya ane te mAMsAhArI anya pakSInI najare paDe te te anya pakSI pelAnI pAsethI mAMsanI pezI khUMcavI le tema parigrahadhArI puruSanA dravyane cAra vagere harI le che. vaLI parigrahamAM Asakta vyaktine dhana kamAvavAmAM, tenuM rakSaNa karavAmAM temaja te kharacavAmAM atizaya trAsa veThavA paDe che. vizeSamAM jema agni baLataNathI kadI tRpta thatA nathI tema parigrahanI uttarAttara vRddhithI paNa tene sASa maLatA nathI; tenA lAbhanA thAbha rahetA nathI. A pramANe te asatuSTa rahetA heAvAthI tene kA - akAya nA viveka rahetA nathI. vaLI DhAke ene leAbhIe kahI ninde che paraleAkamAM te azubha magApAMgavALA janme che temaja ene azubha gati maLe che. mAvA kAraNane lIdhe hAklezakArI parigrahanA tyAga karavA te kalyANakArI mAga che. A pramANenI mahAtrA paratvenI bhAvanA uparAMta hi'sAdi duHkharUpa ja che, emAM sukhanA chAMTA paNa nathI evI pratipakSIya bhAvanA paNa bhAvavI joie; kemake huMya pravRttiomAM duHkhanAM danarUpa bhAvanA keLavAi hAya tA ja enA tyAga vizeSa Take; vAste hiMsAdi doSAne duHkharUpa ja mAnavAnI vRtti keLavavAnA zAstrakAra upadeza Ape che. temAM duHkhathI e samajavAnuM che ke aniSTa saMcAga e enuM nimitta che, zArIrika ane mAnasika pIDA e enu svarUpa che ane Apatti e ja enA aMta che. Avu' duHkha koi paNa jIvane priya nathI, kemake te vadha, baMdhana, chedana ityAninA heturUpa che. AthI e philata thAya che ke hiMsAdi duHkharUpa ja che. kahevAnI matalaba e che ke jema anna prANunu kAraNa hAi tene ' prANa ' kahevAmAM Ave che tema duHkhanA kAraNurUpa hi MsAdine viSe te duHkha ja che evA upacAra karAya che athavA prANunu kAraNu annapAna che ane e jema annapAnanuM kAraNa dhana che, vAste dhanane ' prANa 'kahevAmAM Ave che tema hiMsAdi sAtavedanIya kanu kAraNa che, ane asAta vedanIya karmAM duHkhanuM kAraNu che, ethI karIne duHkhanA kAraNanA kAraNarUpa hi'sAdine upacArathI ' duHkha ' kahI zakAya che.
Page #979
--------------------------------------------------------------------------
________________ Asava-adhikAra. - I tutIya jema vadhanI pIDA mane apriya che tema e sarva jIvene paNa apriya che, vAste hiMsA karavI nahi. jema kaDavAM vacane, asatya AkSepa ItyAdi sAMbhaLatAM mane kheda thAya che tema anya ne paNa thAya ja; vAte jUThuM bolavuM nahi. vaLI jema mane ISTa dravyane viyega duHkhadAyI che tema anyane paNa che, mATe keInI cIja laI levI nahi. jema mArI patnIne parAbhava thate joI mArA AtmA kakaLI UThe tema bIjAne paNa tenI patnInI evI dazA thatI joI duHkha thAya ja, vAte parastrIgamana tyAjya che. jema mane parigrahanI aprApti, te prApta thayA pachI tene vinAza vagere sAle tema anyane paNa te dukhadAyI che; vAste parigrahaviramaNa uttama che. A pramANe hiMsAdine viSe duHkhanuM cintana karavuM. atra keIema prazna UThAve ke kemalAMgInAM manahara avayane sparza sukhakArI che, chatAM ahIM tene duHkharUpe kema gaNAvyo che te ene uttara e che ke e vedanAnA pratIkArarUpa che. jema eka gumaDuM thayuM hoya ane te phaTI jAya tyAre hAza kahI sukha anubhavAya che tema A che, paraMtu temAM vAstavika sukha nathI ema maharSio pharamAve che. vaLI uparyukta ahiMsAdi mahAvatemAM sthiratA saMpAdana karavAne mATe maitrI vagere cAra bhAvanAo paNa bhAvavI joIe. anya zabdomAM kahIe te maitrI, pramoda, kAruNya ane mAdhya zya yAne upekSA e cAra bhAvanAo kaI paNa sadaguNa keLavavAmAM atyaMta sahAyaka hevAthI atra ahiMsAdi mahAvratanI sthiratA saMpAdana karavAmAM te khAsa upayogI thaI paDe tema che ema kahevuM te atizakti gaNAya kharI ke ? A cAra bhAvanAone viSaya amuka aMze jude jude che eTalA mATe te te viSayamAM e bhAvanA keLavAya te ja yaSTa pariNAma Ave vAstu e bhAvanAo sAthe ene viSaya paNa jude jude darzAvAya che. maitrI bhAvanAnuM lakSaNa- kRtakAritAnumativiziSTayogairanyeSAM bAdhAnutpattiviSayakacintanarUpatvaM, 'kenApi pApaM na kartavyaM, ko'pi duHkhI mA bhavatu, sarveSAM ca muktirbhavatu ityAkAracintanarUpatvaM vA maitrIbhAvanAyA lakSaNam / (jarUrI) arthAt kaI paNa jIvane huM pIDA karIza nahi, karAvIza nahi ane kaI vyakti pIDA karatI hoya te huM tenI anumodanA karIza nahi e prakAranuM cintana te "maitrI-bhAvanA jANavI. athavA te kaI paNa pApa na kare, koI paNa jIva duHkhI na thAo, sarva jIvene mukti maLe e pramANenuM cintana te "maitrI-bhAvanA " samajavI. maMtrIne viSaya prANi -mAtra che eTale ke A bhAvanAne viSaya samagra prANi-gaNu che. e sarva jIvane AzrIne keLavI hoya to ja dareka jIva prati ahiMsaka, satyavAdI ItyAdi tarIke 1 juo pR. 90,
Page #980
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA. vartI zakAya. TUMkamAM kahIe te mitrI eTale paramAM pitApaNAnI buddhi.. AthI ja te pitAnI paDe parane duHkhI na karavAnI IcchA ke vRtti e enuM khAsa lakSaNa che. AvI sthitimAM kaI upara verabhAva raheto nathI temaja aparAdhanI kSamA karavAnI bhAvanA udabhave che. vaLI AnAthI samagra brahmAMDa sAthe kharekhara sahuddabhAva keLavAya che. jeTalA cha jagamAM che e badhA pratye niSkAmabhAve-keI paNa jAtanA svArthanI AkAMkSA vinA-kevaLa paramArtha vRttithI-upakArane badale meLavavAnI paNa IcchA rAkhyA vagaranI je prIti te "maitrI " che. A bhAvanA bhAvatI veLA sva ke parane, mitra ke duzamanane, uttama ke adhamane, moTA ke nAnAne ke e koI paNa jAtane bhedabhAva rAkhavAne nathI. vaLI ayakAra karanArAnuM paNa bhaluM ciMtavavAnuM che. kaTTA zatrunuM paNa bhUMDuM cintavA mATe atra avakAza nathI. jAna levA AvelA zatrunuM paNa zubha thAo evI akhaMDita bhAvanA bhAvavI emAM AnI sAthekatA samAyelI che. AvI ja bhAvanAthI otapreta banela bhavya jIva evI uSaNA karI zake ke - ni savAre, sare navA varSa mittI me savvabhUesu, dherai majjha na keNai // " -dig sUtra gA. 49 arthAt huM sarva ne khamAvuM chuM-temanA aparAdhane mApha karuM chuM. samagra che mArA aparAdhane mApha kare (evI mArI temane vinati che). mAre sarva jI sAthe mitratA che, mAre keInI paNa sAthe duzamanAvaTa nathI. AvI anupama maitrI-bhAvanAthI vAsita banele jIva jagatamAM e dvare pITAvI zake ke- " rAkhatu sarvajJAti, tiniti manu mUchALA doSAH prayAntu nAzaM, sarvatra sukhI bhavatu lokaH // " -bRhacchAtistava arthAt samasta vizvanuM kalyANa thAo, prANIonA samUha eTale ke sarva che paranA kalyANanA rAgI bane, (duniyAnA tamAma) de nAza pAme ane sarvatra loka sukhI che. hAlamAM A bhAvanAnuM darzana durlabha che. atyAre te pitAnA kSaNika lAbhane mATe bIjAne game tevuM nukasAna karatAM paNa keTalAka manuSya acakAtA nathI. svArtha AMdhaLe che e vAta sAcI che, paraMtu pitAne alpa svArtha sAdhavA jatAM AsapAsanAne balake samagra vizvane ethI kevuM ane 1 chAyA kSamayAmi sarvajAvAn sarve jIvAH kSAmayantu me ( durukRtam ) / maitrI me sarvabhUteSu vairaM mama na kenacit //
Page #981
--------------------------------------------------------------------------
________________ Asava-adhikAra. | tRtIya keTaluM nukasAna pahoMce che temaja e kAryathI pitAne AgaLa upara kevAM duHkhadAyI pariNAme bhegavavAM paDaze tene talamAtra vicAra te teNe karavo joIe. tema thatAM jeTaluM bane teTale svAthadhatAne tyAga thavAthI jagannA sarva jene sukhI jovAnI tenAmAM utkaMThA prakaTaze. bIjA ApaNA mitra che te pachI temanA sukhe sukhI ane duHkhe duHkhI thavAnI ApaNI pavitra pharaja che evI saMbhAvanA jAgRta thaze ane e bhAvarUpa jaLathI zreSarUpa agni upazAMta thaI jaze ane vaLI sarva jI tarapha samabhAva prakaTa thaze temaja e samabhAva vRddhi pAmatAM muktinAM dvAra ApoApa ene mATe khullAM thaI jaze. ameda-bhAvanAnuM lakSaNa- samyagjJAnatapo'dhikasAdhujaneSu parAtmobhayakRtapUjAjanitasarvendriyAbhivyaktamanaHpraharSalakSaNapramodarUpatvaM, samyagjJAnAdiguNAdhikasAdhujane. Su prasannamukhAditayA'bhivyajyamAnAntarikabhaktirAgarUpatvaM vA prmodbhAvanAthA DhakSaNam (jarUrI) arthAta ApaNA karatAM zuddha jJAna ane tapamAM adhika evA sAdhujanene anya, pite ke ubhaye karele satkAra joIne sarva Indriya dvArA manamAM harSarUpa AhalAda dhAraNa kare te pramA-bhAvanA che. anya zabdomAM kahIe te samyajJAnAdi guNomAM caDhiyAtA evA sAdhujanene viSe prasanna mukhAdi dvArA Antarika bhaktirAga rAkha te "prada-bhAvanA " che. arthAt prameha-bhAvanA eTale potAnAthI je je adhika guNI hoya te sarvane viSe kaI paNa bhedabhAva vinAnI hAdika prasannatA yAne tene gya satkAra. keInA paNa guNa joIne AnaMda pAma-duzmananA paNa guNa joIne rAjI thavuM e A bhAvanAnuM hArda che. 1 zAstravArtA samuccaya( sta. 1 )mAM kahyuM paNa che ke << nI mAgathatI nirja, mAM va: prajJAvane ! * to mArA rata-beMgifsvarif | 8 | " 2 saMbedhasitterImAM kahyuM paNa che ke " seyaMbaro vA AsaMbaro yA, buddho ahava anno vA / samabhAvabhAviyappA lahaI mukkhaM na saMdeho // 2 // " F sAro lADakavA vA kunnaDathaat2 vA | samabhAvabhAvitAtmA labhate mokSaM na sandehaH // ]... arthAta tAMbara che ke digaMbara che, buddha no anuyAyI ) ho ke anya koI ( saMpradAyI ) ; paraMtu jo teno AtmA samabhAvathI bhAvita che- tenA AtmAmAM samabhAva virAje che te tene mokSa maLanAra ja che emAM jarA paNa zaMkA nathI. . . . . . . . . .
Page #982
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Ahata darzana dIpikA jyAM jagatanuM bhaluM jovAnI ja buddhi nathI tyAM A bhAvanAnI haiyAtI ja saMbhavatI nathI. ' anyane ghaNI vAra potAnAthI caDhiyAto ane janane adekhAI utpana thAya che. AvI adhama, vRttine jyAM sudhI nAza na thAya tyAM sudhI ahiMsAdi TakI zake ja nahi temaja guNanA pakSapAtI banI zakAya ja nahi; vAte adekhAIne lepa karavA mATe Atma-kSetramAM pramoda-bhAvanA rApavI joIe, A bhAvanAne viSaca samasta jagat nathI, kintu adhika guNavAnuM ja che, kemake tenA pratye ja asUyA, ISya, matsara vagere duvRttio thavAne saMbhava che. pramoda bhAvanAne prabhAva je te nathI. e keLavAya te dhAreluM kAma pAra paDe ja. jemake amuka vyakti jJAna, guNa, ke kaLAmAM ApaNA karatAM vadhAre AgaLa vadhela hoya, vadhAre pravINa hoya te tene jotAM ApaNA utsAhamAM vadhAre thAya che, kemake kALA mAthAne mAnavI zuM na karI zake e kahevata tene viSe caritArtha thatI jovAya che. A pramANe enA dvArA ApaNe utsAha vadhe eTale aMze ApaNe enA traNa gaNAIe. AvI paristhitimAM e upakArakanI IrSyA karAya te mANasAI rahI ja kyAM kharI rIte te je pade e ArUDha thayela hoya te pada prApta karavAnI ApaNAmAM ApaNe vRtti keLavavI joIe, je mAge te caDha hoya tenuM avalaMbana levuM joIe. ane tema karI tenA samAna thavA prayAsa kara joIe; nahi ke kaI paNa rIte tene utArI pADavA mATe adekhAI ke dveSane Azraya le jaIe, kemake ethI te sAmAnuM adha:patana thAya ke na paNa thAya, paraMtu AvI malina vRttine vaza thanAranuM to thAya ja, kAraNa ke A vRttio Ata ane raudra dhyAnanI piSaka hoI karmabaMdhanuM kAraNa bane che ane durgatine AmaMtraNa Ape che. AthI sAra e nIkaLe che ke jene mANasa tarIke khapavuM hoya tene te bIjAne, ucca pade vibha=", Sita thayela joI AnaMda ja mAnava ghaTe, kAsaNya-bhAvanAnuM lakSaNa klizyamAneSu anugrahAtmakapariNAmarUpatvaM kAruNyabhAvanAyA hRkSaNam (zarU). arthAta phaleza pAmatA eTale ke duHkhI thatA cha upara anugraha karavAne pariNAma te "kAyabhAvanA" che, keIne pIDAte joI hRdayamAM dayA na jAge te ahiMsAdi te TakI ja na zake, 1 A Atmika zAMtine saMhAra karanAruM eka asAdhAraNa zastra che. je jIva pArakAnuM sukha jevAnI tAkAta dharAvatA nathI tene zAMti kayAMthI maLe ? vicAra karIzuM te . samajAze ke jagatamAM cAlI rahelA upadravAnI jaDa " ISyo ' che, bIjAne sukhI joI je baLe tenI azAMtinI hada kayAM rahI? bIjAnI zAMti joIne muMjhAte jIva zAMti na ja meLavI zake. je jIva potAnA svarUpane prApta karavA ane temAM sthira rahevA prayAsa kare te tene svataH zAMti maLI jAya; kemake zAMti e kaMi kharIdavI paDe ke ochItI lAvavI paDe tevI vastu nathI. e mATe keIne pUchavuM paDe tema paNa nathI. e te pitAnI pAse ja che. eno akhUTa khajAno AtmAmAM mojuda ja che. - 2 pArakAnA guNone sthAne doSa dekhADavA te " asUyA ' che, jyAre pArakAnA guNe sahana na karavA te " IrSyA ' che,
Page #983
--------------------------------------------------------------------------
________________ Asava-adhikAra. [tRtIya vAte A bhAvanA e vratanA saMrakSaNa mATe-enI sthiratA mATe Avazyaka che. ene viSaya mAtra duHkhI ja che, kemake anugraha ke sahAyatAnI apekSA anAtha, duHkhI ke dInane ja rahe che. AthI e sUcita thAya che ke ApaNAthI guNamAM, jJAnamAM, saddavartanamAM ke anya keI ucca keTinI abhISTa ane AdaraNIya vRttimAM ke utaratuM hoya te tenA tarapha tiraskAranI najare jevuM emAM ApaNI zebhA nathI. jeo durvyasanI che ane jeo durAcArI che teo nItinI daSTie laMgaDA che; vAte jema laMgaDA kUtarA vagere janAvarene joIne ApaNe tene tiraskAra ke tenI niMdA na karatAM tenA tarapha dayAnI najare joIe chIe tema duvyasanI vagere jene tarapha paNa ApaNe dayAnI draSTie dekhavuM joIe. ane te tene sudhAravA prayAsa kare joIe; kemake sarvajJa sivAya keNa deNathI sarvathA mukta che? ApaNAmAM paNa kyAM deSa nathI? vAstu dUSita jana tarapha tiraskAra karavo ghaTate hoya to te ApaNI jAta upara ja kayAM nahi ? vizeSamAM jyAM anyanuM duHkha ke ajJAna dUra karavAnuM azakaya hoya tyAM madhura ane zAMta vacana te javAM ja mAdhyazca-bhAvanAnuM lakSaNa krUrakarmalakSaNAvinIteSUdAsInatAlakSaNAtmapariNAmarUpatvaM maadhydhyA kALA (2) arthAta ghAtakI kAryo karanArA temaja vinaya rahita evA cha pratye udAsIna bhAva rAkhavo te "mAdhya-bhAvanA che. dareka sthaLe ane dareka vakhate kevaLa pravRtyAtmaka bhAvanAo ja sArthaka thatI nathI; keTalIka vAra te taTasthatA dhAraNa karavAthI ja ahiMsAdi vrate nabhI zake tema hoya che, eTale ke taTasthatA kahe ke upekSA kahe ke mAdhya kahe e ja ahiMsAdi tenA rakSaNa mATe keTalIka vAra Avazyaka ane upayegI thaI paDe che. jyAre taddana jaDa sarakAranA ane kaI paNa vastu grahaNa karavA mATe sarvathA nAlAyaka pAtra maLe te tene sudhAravA bhale mitrabhAve prayatna kare, sudhare te ThIka; prayatna karyA chatAM nirguNa, durgaNI ke guNahIna pAtra na ja sudhare te tenuM nasIba ema vicArI tenA tarapha udAsIna vRtti rAkhavI, paraMtu koi na kara 1 A uparathI e phalita thAya che ke pramoda temaja kAruNya e paNa maitrInI peThe eka prakArano prema che, arthAta mokSa meLavavAmAM sAdhanabhUta premanA viSaya AzrIne traNa vibhAgo pADI zakAyaH ( 1 ) ucca jIva tarapha prema, ( 2 ) samAna jIva prati prema ane ( 3 ) utaratI paMktinA jIva prati prema. temAM prathama prakArano prema te " pramAda' kahI zakAya. evI rIte tRtIya prakArano prema te kAraNya' gaNI zakAya. dvitIya prakAranA premane zuM nAma ApavuM te vicAraNIya che, kemake tene viSaya maitrInA jeTaluM vyApaka nathI ke mAdhyathyanA jeTalo saMkucita nathI. 2 duniyA jeTalI garIbAIthI duHkhI che tenA karatAM premabharyA vacananA abhAvathI te vizeSa
Page #984
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa AhaMta darzana dIpikA. ke dudhdhana na sevavuM. prathamathI ja samajAtuM hoya ke tene sudhAravAnA prayAsanuM phaLa moTA mIThAM jevuM ja AvanAra che te tene sudhAravAne vicAra ja mAMDI vALI tenA tarapha taTasthatA keLavavI; kemake jaganA tamAma jIvene sudhAravAne ApaNe IjAro lIdhe nathI, eTaluM ja nahi paNa tema karavA ApaNe te zuM, khuda tIrthakare paNa samartha nathI. abhavyane bhavya banAve e jema azakaya kArya che tema tevA kAryamAM saphalatA na ja maLe, paraMtu tethI kaMI tevI bhAvanA bhAvanAra vyaktinI bhAvanAnuM sAphalya naSTa thatuM nathI e dhyAnamAM rAkhavuM. AthI samajAya che ke vicArabheda ke sAMpradAyika mAnyatA paratve aghaTita kadAgraha jaIne paNa ApaNe uzkerAI na javuM. ApaNI pharaja che tevA unmAgIne paNa mitra-bhAvathI dalIle pUrvaka samajAvavAno prayAsa karavA pUratI ja che; nahi ke tenI jhATakaNI kADhavI ke tenI nindA karavI. A mAdhyagya bhAvanAne viSaya agya-avinIta pAtra ja che e kahevAnI have jarUra rahetI nathI. maitrI vagere bhAvanAone prabhAva--- A cAra bhAvanAothI raMgAyela eka raMka je Atmika AnaMdanI jhAMkhI karI zake te moTA zahenazAhane ke cha khaMDanA mAlIka cakavartIne paNa durlabha che evuM AnuM mAhAbhya che. vizeSamAM A bhAvanAo dharmadhyAnane puSTa karavAmAM rasAyananI garaja sAre che. A saMbaMdhamAM yogazAstranA cothA prakAzamAM kahyuM paNa che ke " maitrInAtha-nAghavyani jinacetA dharmadhyAnamupaskartu, taddhi tasya rasAyanam // 117 // " A prakAzanA 122mA padyamAM te tyAM sudhI sUcavAyuM che ke A bhAvanAo vaDe AtmAne bhAvita karanAra mahAmati vizuddha dhyAnanI truTelI saMtatinuM A dvArA anusaMdhAna karI zake chetene sajIvana banAvI zake che. maitrI vagere cAra bhAvanA saMbaMdhI bahuzrutenuM vaktavya maitrI vagere cAre bhAvanAone prAthamika ullekha jaina sAhityamAM tatvArtha (a. 7, sU. 6)mAM najare paDe che. enAthI prAcIna keI graMthamAM e viSe ullekha mArA jovAmAM AvyuM nathI. tyArabAda yAkinImahArAsUnuM zrIharibhadrasUrivare dharmabindu (a. 3)nA 53 mA patramAM enI neMdha lIdhI che. tyAM kahyuM che ke1 sarakhAvo zrIbhatRharikRta nItizatakanuM nimnalikhita padya - " ajJaH sukhamArAdhyaH, sukhataramArAdhyate vizeSajJaH / jJASTravirSa, waist nAM ja rAti rU. " 2" aramAne mAvajafma-mara nAmirif I truTitAmapi saMdhatte, vizuddhadhyAnasantatim // 122 // " 3 "marIjhamomAni thagrifSaNirAmAjis "
Page #985
--------------------------------------------------------------------------
________________ Asava-adhikAra, [ tRtIya "tapa nAripu maithyAni titiA" AnuM vivaraNa karatAM e patramAM vivaraNukAra zrImunicandrasUri kathe che ke"varatinittA maitrI, kunAzinI tathA vALA parasukhatuSTirmuditA, paradoSopekSaNamupekSA // " arthAta paranA kalyANanuM cintana te mitrI, paranA duHkhane vinAza karanArI bhAvanA te "karuNA", paranA sukhathI sateSa te "muditA " ane paranA de tarapha lakSya na ApavuM te "upekSA' che. A uparathI maitrI vagere cArenuM lakSaNa samajAyuM haze. AthI tenA bhede upara prakAza pADanArAM nimnalikhita padyo raju karAya che - " upakArisvajanetarasAmAnyagatA caturvidhA maitrI / mohAsukhasaMvegA'nyahitayutA caiva karuNA tu // mukhamAtre sakhetAvanubandhayute pare ca muditA tu| karuNA tu bandhanirvedatattvasArA yupekSeti // ' arthAta upakArI, anupakArI, svajana ane parajana saMbaMdhI ema sAmAnya rIte maMtrI cAra prakAranI che. karuNA e moha, asukha, saMvega ane anyanA kalyANuthI yukta che. kevaLa sukhI ane zubha hetuvALA arthAta uttama sAmagrIvALA temaja anubandhathI yukta evA parane viSe bhaktirAgarUpa karuNA te muditA yAne pramAda che, jyAre upekSA to bandha ane nirveda tattvanA sArarUpa che. A cAra bhAvanAonA viSayanuM nimnalikhita padya viziSTa vetana kare che - mana maitra vAriripu, komana ! juLig zeSatA bhavArttidIneSu kRpArasaM sadA-'pyudAsavRttiM khalu nirguNeSvapi // " kalikAlasarvajJa zrI hemacandrasUrie bhegazAstramAM A bhAvanAonA svarUpanA nirUpaNAthe caturtha prakAzamAM ApelAM nimnalikhita padyo mananIya hAI kaMThastha karavA lAyaka che - " mA kArSIt ko'pi pApAni, mA ca bhUt ko'pi duHkhitaH / mucyatAM jagadapyeSA, matimaitrI nigadyate // 118 // 1 tatvArtha (a. 7, su. 6 ) je divya prakAza pADe che tenuM A pratibimba jaNAya che. 2 sarakhAvo- __ "sarve'tra sukhinaH santu, sarve santu nirAmayAH / sarve bhadrANi pazyantu, mA kazcid duHsamApnuyAt // "
Page #986
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA. apAstAzeSadoSANAM, vastutatvAvalokinAm / guNeSu pakSapAto yaH, sa 'pramodaH ' prakIrtitaH // 119 // dIneSvArteSu bhIteSu, yAcamAneSu jIvitam / pratikAraparA guja, 'jANa =vidhI che120 | nA nirA, revatAkruSi , tana" mAdhyamurita rahyA arthAta keI paNa jIva pApa na kare, kaI paNa prANI duHkhI na thAo, A jagata(nA sarva cho rAga, dveSathI) mukta thAo. A prakAranI buddhi te mitrI kahevAya che. jemanAmAMthI hiMsAdi samagra de dUra thayA che ane je vastunA svarUpane jenArA che te mahApuruSonA zama, dama, gAMbhIrya, vairya vagere uttama guNane viSe guNapaNane je pakSapAta te "prama' kahevAya che. dIna, duHkhI, bhayabhIta temaja (mRtyunA mukhamAM sapaDAyelA heI) jIvananI yAcanA karatA jene te te duHkhamAMthI mukta karavA mATe gya upadeza dvArA ke saMga anusAra anna, pAna, vasa, Azraya, auSadha vagerenI sahAyatA dvArA sukhI karavAnI buddhi te kAruNya' kahevAya che. samyagamya, bhakSyAbhaya, peyApeya, kartavyAkartavya ityAdi vivekathI vimukha ane ethI karIne te kara karmo karanArA. niHzaMkapaNe sadeva ane sugaranI nindA karanArA ane pote dhaSita hovA chatAM potAnI baDAI hAMkanArA jI dharmadezanA mATe-zIkhAmaNa mATe agya jaNAtAM temanA upara gusse na thatAM temanI upekSA karavI te "mAdhyacya" kahevAya che. ebhyAdi bhAvanA ane rAmAyaNa gavAsiSTha rAmAyaNamAM zrIvasiSTha maharSi evo nirdeza kare che ke-- " pandho hi vAsanAbandho, mokSaH syAd vAsanAkSayaH / vAsanAstvaM parityajya, mokSArthitvamapi tyaja // mAnasIrvAsanAH pUrva, tyattavA viSayavAsanAH / maizyAdibhAvanAnAmnI-gRhANAmalavAsanAH / / tA apyantaH parityajya, tAbhivyaMharannapi / uttarAttitamane, mA vibhAgavAranA che tAmapyantaH parityajya, manobuddhisamanvitAm / zeSe sthirasamAdhAno, yena tyajasi taM tyaja // " 1 vinaya, vaMdana, stuti, vaiyAvRnya ityAdi dvArA A pakSapAta vyakta karAya che.
Page #987
--------------------------------------------------------------------------
________________ et Asava-adhikAra. maiM tRtIya arthAt vAsanAthI thayelA badha te 'badha' che, jyAre vAsanAnA vinAza te 'mAkSa' che. tu vAsanAnA tyAga kara ane e tyAgamAM sAdhanarUpa je mekSanI abhilASA che tene pazu tyajI de. prathama viSaya-vAsanAnA tyAga kara ane tyAra bAda mAnasa vAsanA tyaja. A pramANe A malina vAsanAnA tyAga karI maigyAdi bhAvanA nAmanI nima`La vAsanAene tuM grahaNa kara. vaLI e nimaLa bhAvanAone pazu aMtaramAMthI tyAga karI ane bahArathI te| e bhAvanA pUrNAMka vyavahAra kAyama rAkhI Asakti rahita banI rUcinmAtravAsanAvALA thA. vizeSamAM eTalethI ja na aTakatAM ene paNa aMtaramAMthI tyajI daIne eka pagaluM AgaLa vadha, ema vadhatAM paramAtmArUpI je avazeSa-para vastu che te AvI UbhI raheze ane enI samatAmAM sthira thai javuM e parama avasthA che. e dazA prApta thatAM e dazA mATenuM sAdhana niraMka thavAthI tenA tyAga kara. tema karavA mATe khAsa pracAsanI jarUra nathI, kemake parama dazA prApta thatAM te ApoApa kharI paDaze A upadeza uparathI sAdhana-krama nIce mujaba tAravI zakAya cheH-- ( 1 ) bAhya milana vAsanAne tyAga; ( 2 ) Antarika malina vAsanAnA tyAga, ( 3 ) niLa vAsanArUpa maitryAdinuM grahaNu; ( 4 ) sadvicAra ane vivekarUpa jJAnadazAmAM ene laya; ane ( 5 ) viveka-jJAnanA paramAtmanA sAkSAtkAramAM eTale ' sama ' ane zeSa ( para ) padmAnA vijJAnamAM laya cAne sthira samAdhi A pAMca bhUmikAo paikI prastutamAM ApaNe madhya yAne trIjI bhUmikA sAthe saMbaMdha che. AnI eka bAjue mAhya ane AMtarika vairAgya che, jayAre bIjI bAjue apara ane para jJAna rahelAM che. A pramANe maigyAdi bhAvanAnuM grahaNa e satu nAbhisthAna che ane dehalI-dIpaka-cAya pramANe e ane tarapha prakAza pADe che. eka taraph A trIjI bhUmikA vairAgyane ramaNIya, rAcaka ane sAka banAve che, jyAre bIjI tarapha e paramAtmAnA aparAkSa jJAnane sulabha ane samucita karI Ape che. maigyAdi bhAvanAo ane yAgadazana~~ zrIpataMjali maharSie A maitrI vagere bhAvanAnuM svarUpa ane prayAna yogadarzananA prathama pAdanA nimnilikhita 33 mA sUtra dvArA raju karyuM che?---- " 1-2 leAka ke zarIranI vAsanA te ' viSaya-vAsanA ' che, jyAre daMbha, da` vagere AsurI saMpatti te * mAnasa--vAsanA ' che. athavA teA zabdAdi viSayeAnA bhAgakAlamAM utpanna thatA saMskAra te * viSaya-vAsanA ' che, jyAre e viSaye prati kAmanAnA kAlamAM udbhavatA sa'skAra te ' mAnasa-vAsanA ' che. viSaya-vAsanA sthUla ane bAhya che, jyAre mAnasa-vAsanA sUkSma ane AMtarika che. 3 " cinmAtravAsanA eTale mana-buddhi caitanyanA vicAra, viveka ityAdi jJAnAtmaka vyApAra, je vaDe amuka kA ucita che, amuka nathI evI viveka dRSTi prApta thAya che, tathA maigyAdi bhAvanAna AcAra anya preraNA, andha Aveza ( blind impulses ) maTI jJAnasvarUpa ( rational insight ) bane che, "- pro. mAnadezakara khApubhAi dhruvakRta * Apaze. dhama ( pR. 214 ). 4 uMbarA upara mUkelA dIvAnI peThe. 9
Page #988
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Ahata darzana dIpikA. 909 ___" maitrIkaruNAmuditopekSANAM sukhaduHkhapuNyApuNyaviSayANAM bhAvanAtazcittaprasAdanam " athata sukha, duHkha, puNya, ane apuNya (pApa) viSayaka, evI maitrI, karuNA, muditA ane upekSAnI krame karIne bhAvanA bhAvavAthI 'cittaprasAda prApta thAya che -nimeLa AnaMda maLe che. spaSTa zabdomAM kahIe te sukhI jIvemAM A sarva sukha te mArAM ja che e prakAranI maitrI bhAvanA udbhavatAM rAganI nivRtti thAya che ane rAganI nivRtti thaI eTale varSA Rtu gayA pachI zaradda RtunI nadI jema nirmaLa thAya che tema citta nirmaLa thAya che. vaLI duHkhane anubhava thatAM ane thayA bAda AvuM duHkha mane kadI na heje evI dukhaviSayaka je vRtti utpanna thAya che tenuM nAma "zreSa' che, kAraNa ke zrIpataMjali sUcave che ke "sutA;AthI seka: *, jyAM sudhI duzamana, vAgha vagere che tyAM sudhI duHkhane saze dUra karavuM azakya che. - ja kAraNathI duHkha utpanna thAya che te sarvane nAza thave zakya nathI, tethI e heSa sadA hRdayane bALe che. paraMtu mArI mAphaka anyane paNa duHkha na thAo e prakAre duHkhI cha prati je karuNAnI bhAvanA 2khAya te vairyAdi dveSanI nivRtti thAya ane tema thatAM citta prasanna thAya. A 1 sukhI, duHkhI ema na kahetAM sukha, duHkha e je atre ullekha karAyo che te padArthanI bahulatA sUcavavA uparAMta vyaktinI gauNatA darzAvavA mATe che. cittaprasAdathI AnaMda temaja enA kAraNarUpa nirmaLatA e ubhaya atra vivakSita che; kemake prasAdanA nirmaLatA ane AnaMda e baMne artho saMskRtamAM svIkArAyelA che. A cittaprasAda je sAdhe te " yogI ' che. 3 AnA spaSTIkaraNa tarIke zrIvyAsa bhASyarUpe nIce mujaba nirdeza kare che- " as crunaDu guNavrg me mAna, sutevu jaLAM, guthAna : muditAM, agzapkSAnuM ! " arthAta sukha ane saMbhogane prApta thayelA sarva jene viSe mitrI nAmanI bhAvanA, dukhIone viSe karUNA, puNyazALIone viSe muditA ane pApIone AzrIne upekSA bhAvanA rAkhavI. 4 maitrI bhAvanAthI asUyA, IryA vagere doSanI paNa nivRtti thAya che. mitrIne lIdhe pArakAnuM sukha paNa potAnuM ja thaI rahe che te evI paristhitimAM asUyAdine saMbhava ja zI ? 5 AnuM kAraNa e che ke cittane malina karanArA je cAra padArtho che temAM rAga te eka che; deSa, puNya ane pApa e bAkInA traNa che. 6 anya duHkhI che, huM kevo sukhI chuM evA bhAvamAMthI udabhavatA ahaMkAranI paNa kahyuM bhAvanAthI nivRtti thAya che. atra ahaMkArathI zuM samajavuM te saMbaMdhamAM bhagavaddagItA ( a. 16 )gata nimnalikhita zloka raju karIzuM- Izvaro'hamahaM bhogI, siddho'haM balavAn mukhI / 24 //
Page #989
--------------------------------------------------------------------------
________________ Asava-adhikAra [ tRtIya pramANe je rAga dveSathI citta malina bane che e baMnene rathAne anukrame mitrI ane karuNAnuM sthApana karavAthI nirmaLatA ane AnaMda maLe che. je manuSya puNyazALI che prati muditA bhAvanA rAkhe athata emanA tarapha prIti rAkhe, emanAM kRtyothI prasanna thAya ane e kRtyenI anumodanA kare te e muditA bhAvanAne laIne pite puNya kAryamAM pravarte. evI rIte je e pApI prati upekSA bhAvanA rAkhe arthAt evA jIva tarapha udAsIna rahe ane tenAM kArya tarapha aruci dhAraNa kare che e jAte pApathI nivRtti pAme ane A rIte puNyamAM khAmI na AvavAthI ane pApathI nivRtti maLatI hovAthI pacAtApanuM kAraNa rahetuM nathI ane A pramANe pazcAttApanA abhAvane lIdhe citta prasanna rahe che. megyAdi bhAvanA ane zaiddha darzana- maitrI vagere cAra bhAvanAone bauddha darzanamAM "brahmavihAranAma ApavAmAM AvyuM che ane tyAM enuM mahatva puSkaLa gavAyuM che. zrI buddhaSakRta vimuddhi-maganA navamA pari chedanuM nAma ja "brahmavihAra-nideza" rAkhavAmAM AvyuM che. Pali Text Society nAmanI saMsthA taraphathI prasiddha thayelI AvRttimAM pahelI mettA" bhAvanA paratve vistRta vivecana che, jyAre bAkInI karuNu, muditA ane upekhA e traNa bhAvanAnuM tyAM saMkSipta varNana che. prathama maitrI bhAvanA keLavAya te ja tyAra bAda karuNA mATe sthAna rahe; ema uttarottara bhAvanAo mATe samajavAnuM che. AlaMkArika zomAM kahIe te A cAre bhAvanAo e uccatama dhyAna mATenAM cAra pagathiyAM che. enuM svarUpa bahudhA jaina darzanagata cAra bhAvanAone maLatuM Ave che. graMthagauravanA bhayathI ene atra nideza karatuM nathI. ahiMsAdi mahAvatanA sthirIkaraNa mATe ApaNe upara mujaba je bhAvanAo vicArI kAyA te uparAMta jagatanA ane dehanA svabhAvarUpa be bhAvanAo paNa Avazyaka che. eTale ke ahiMsAdi TakI rahe te mATe saMvega ane vairAgyanI AvazyakatA che. enA vinA ahiMsAdi tene saMbhava ja nathI. saMveganuM bIja jagatane svabhAva che arthAt jagatane svabhAva vicAratAM saMga uddabhave che. evI rIte zarIranA svabhAvanuM nirIkSaNa karavAthI vairAgyane prAdurbhAva thAya che. athata huM rAjA chuM, zeTha chuM, mAre aneka sArA sArA bhegavavA lAyaka padArtho che, huM ucca avasthAe pahoMcI cUkyo chuM, huM parAkramI chuM, huM sukhI chuM, huM dhanika chuM, huM kulIna chuM ane mArA samAna bIjuM koNa che ? sarakhAvo A vividha prakAranA garyo sAthe jaina daSTi pUrvakanA abhimAnanA ATha prakAro. 1 juo 5. 295-314. 2 anukrame juo pR. 314-315, 316 ane 17.
Page #990
--------------------------------------------------------------------------
________________ 911, ullAsa ] AhaMta dina dIpikA. jagatanA svabhAvanuM lakSaNa utpAdavyayadhrauvyAtmakatvaM jagat, priyaviyogepsitAlAbhadAriyadaurbhAgyadaurmanasyabandhanAbhiyogAsamAdhiduHkhasaMvedanarUpatvaM,'catasUSu gatiSu jIvA nAnAvidhaM duHkhaM bhuktvA bhuktvA paribhrAmyanti, na ca kiJcinniyatamasti, jalabubudopamaM ca jIvita, vidyutprakAzavazcalA vibhUtiH ityAdicintanarUpatvaM vA jagatsvabhAvasya lakSaNam / (439) arthAta utpAda, vyaya ane prIvyathI jagata yukta che. A jagatamAM priya vastuonA viyegane ane ISTa vastuonI aprAptine temaja daridratA, durbhAgya, duSTa mana, baMdhana, nekarI cAkarI, asamAdhi ane duHkhane anubhava kare paDe che. cAre gatimAM che vividha prakAranA duHkhe bhegAvatAM bhegavatAM saMsAramAM paribhramaNa kare che. vaLI A jagatamAM kaI paNa padArtha niyatarUpe - nathI arthAt A Ane mATe ja che e niyama nathI. jIvana jaLanA parapoTA jevuM che ane vaibhava vIjaLInA camakArAnI peThe caMcaLa che. A pramANenuM cintana te jagata-svabhAvarUpa bhAvanA che. TUMkamAM kahIe te prANimAtrane ochuMvattuM dukha khamavuM paDe che; jIvana tadana vinazvara che, keI paNa padArtha sthira nathI. e pramANenA jagatanA svabhAvanA ciMtanathI saMsAra pratyene meha dUra thaI tenAthI je bhaya utpanna thAya che tenuM nAma savega che. enuM nimnalikhita lakSaNa paNa e ja kahI Ape che- saMsArabhIrutvAdicintanarUpatvaM saMvegasya lakSaNam / (440) arthAt saMsArathI DaratA rahevuM vagere saMvega che. kAyasvabhAvanuM lakSaNa anityatvAzucitvapUtigandhisvaniHsAratAdicintanarUpatvaM kaaysvAvalya jhA (42) arthAta anityatA, apavitratA, durgadha, asAratA ItyAdi kAyAnA svabhAve che. zarIranA asthiratva, azucitva, ane asArapaNanA svabhAvanuM cintana e bAhya atyaMtara viSayonI anAsaktinuM udagamasthAna che. arthAta e citanamAMthI vairAgya janme che. 1 sarakhAvo taravArtharAja, (pR. ra74 ). 2 A sthaLe Adi' zabda prakAravAcI nathI, kintu maryAdAvAcI che ema graMthakAra sUcave che. A
Page #991
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 bhAsa-aji. [tIya vairAgyanuM lakSaNa- sAMsArikaviSayavaimukhyalabdhakaSAyopazamasya bAhyAbhyantaropadhiSu anabhiSvaGgarUpatvaM, sAMsArikabhogaviSayakamUrchArahitatvaM vA vairAgyasya lakSaNam / (442) athata sAMsArika viSane viSe vimukhatA dhAraNa karIne kaSAne zAnta karI bAhA temaja atyaMtara upadhi (upakaraNe)ne viSe Asaktine tyAga kare te vairAgya che. athavA sAMsArika bhego bhegavavAnI mUrchAne abhAva te paNa vairAgya " che. A pramANe mahAvate temaja tenA paripAlanamAM upayogI evI bhAvanAone adhikAra ApaNe vicAryuM. have vratadhArInuM lakSaNa vicArIe, paraMtu te pUrve sthAnAMganA 266mA sUtramAM nizela cAturyAma temaja rAtribhUjanaviramaNa vrata viSe thoDuMka vivecana karI laie. cAturyAmanuM svarUpa prANivadhathI nivRtti, juThuM belavAmAMthI nivRtti, adattAdAnathI nivRtti ane parigrahathI nivRtti yAne sarvaviratirUpa ahiMsA, satya, aceya ane aparigraha e cArane "cAturyAma" 1 A rahyuM e sUtraH " bharaheravapasu NaM vAsesu purimapacchimabajA mamijhamaggA bAvIsaM arahaMtA bhaga. baMtA cArajAmaM dhammaM paNNati, tanahA-sabbAto pANAtivAyAo ramaNaM, evaM (sabbAto) musAbAyAo ramaNaM, savvAto adinAdANAo veramaNaM, sammAo bahiddhAdANA. [parigmahA ]o beramaNaM 1, sabvesu NaM mahAvidehesu arahaMtA bhagavaMto cAujAmaM dhamma paNNavayaMti, taM0-savvAto pANAtivAyAo veramaNa, jAva samvAto bahiddhAdAjAo beramaNaM / " [bharatarAvateSu varSeSu pUrvapazcimavarnA madhyamakA dvAviMzatirahanto bhagavantacAturyAnaM dharma prajJapayanti, tapathA-sarvAta prANAtipAtAd viramaNaM, evaM ( sarvAt ) mRSApAdAda viramaNaM, sarvAdattAdAnAda viramaNaM, sarvAda bahirvAdAnAt viramaNaM 1, sarveSu mahA. videheSu aImto bhagavansacAturyAmaM dharma prApayanti, tadyathA-sarvAt prANAtipAtAda viramaNaM yAvat sarvAda bahirvAdAnAd viramaNam / ] A uparathI e vAta paNa phalita thAya che ke sarve mahAvidehane viSe tItha karo cAra yAma35 ja dhama prakAze che. vaLI temAM cothA yAma tarIke bahiddhAdAnaviramaNa che. A paribhASA khAsa noMdhavA jevI che. A saMbaMdhamAM TIkAkAra kartha che ke bardAi -maithunaM parigrahavizeSaH bhAdAnaM ca-parigrahastayoIvakatvamathavA AdIyata ityAdAnaM-parimAdyaM Sastu tava dharmopakaraNamapi bhavatItyata Aha-bahistAda-dharmApakaraNAdU bhiryditi| " |
Page #992
--------------------------------------------------------------------------
________________ hAsa ] bAta bana dIpikA. tarIke ullekha karAya che. zrIpAzvanAthe A cArane upadeza Ape hate. kAlAMtare aparigrahane atha kevaLa kaI paNa vastune saMgraha na kare e thavA lAge, kintu kaI kaI veLA strIsaMga karavAne harakata nathI evuM keTalAka daMbhI pratipAdana karavA lAgyA. AthI zrI mahAvIrasvAmIe maithunaviratirUpa pAMcamA vratane cAra yame sAthe joDI dIdhuM. AthI cAturyAmane badale e samayathI pAMca mahAvratanuM prarUpaNa thavA lAgyuM. uttarAdhyayanasUtra (a. 23)mAM kahyuM paNa che ke jAuMjhA ja gho, je ho riviNazo . desio baddhamANeNaM, pAseNa ya mahAmuNI! // 12 // " arthAta he mahAmuni pAka je cAtuyomarUpa dharma kahyo che te ja varSamAne pacazikSArUpe upara che. dIvanikAyanA sAmakhkhaphalasuttamAM A cAturyAmarUpa dhamane cAturyAma-saMvaravAda tarIke oLakhAvyo che ane enA prarUpaka tarIke zrI mahAvIranuM nAma ApyuM che, paraMtu e bhUla che ema jaina grantha jotAM spaSTa samajAya che. cAturyAmanA saMbaMdhamAM keTalAka ema sUcave che ke zrIpAzvanAthanA vakhatamAM cAra mahAvrate hatAM tene badale zrI mahAvIre pAMca karI parivartana karyuM, te zuM te viruddha prarUpaNArUpa uchuMkhalatA na gaNAya? Ane uttara e che ke jaina zAsanamAM parivartana mATe pUrNa avakAza che, paraMtu te parivartana agya na hovuM joIe. je vAta jJAnIe niSedhelI hoya tenI pravRtti karavArUpa te parivartana na hovuM joIe, bAkI sugya parivartana mATe te jaina zAsana vikhyAta che ja. dravya, kSetra, kAla ane bhAva joIne vartavAnI AjJA e vAtanuM samarthana karI rahI che. prastutamAM bhagavAna mahAvIre joyuM ke havenA chanI pAmaratA vadhatI jAya che, ane vAta vAtamAM chaTakavAnI teo bArI zodhatA phare che. pahelAM cAra yamamAM cothuM parigrahaviratirUpa vrata hatuM. eno artha karavAmAM e vakhatanA 4jI ane prAjJa jane bhUlatA na hatA. teo samajatA hatA ke je 1 chAyA cAturyAmazca yo dhA yo'yaM pazcazibhitaH / dezito vardhamAnena pArzvena ca mahAmune ! // 2 ahiMsAdi pAMca yamane bauddha sAhityamAM "saMvara' tarIke oLakhAvela che, sthAnAMga-vRttinA 201mA patramAM uttarA0 ( e 23 )nI nimnalikhita gAthA je. avataraNarUpe ApI che te atra raju karIzuM - " ttur ast 3, paga 5 | Sur | mantrimA ujupannA u, teNa dhamme duhA kapa // 26 // rform fo 3, miri ,gurNA kappo manikAmagANa tu, suSisumo supAlae // 27 // "
Page #993
--------------------------------------------------------------------------
________________ Asava-adhikAra [ hatI. parigraha e pApa che-e asaMyamane piSaka che te strInA saMgamAM paNa pApa che ja, kemake duniyAnA badhA bAhA parigrahamAM mahilA te mahAparigraharUpa ja che. A sIdho artha na karatAM jyAre jaDa ane vakra cha strIsaMga mATenI chUTa che e artha karavA taiyAra thayA tyAre cothuM mithunaviramaNarUpa vrata umerI temane cAranAM pAMca vrata karavA paDyAM. TUMkamAM adhama janene hAthe cAthA yamanA ane durupayega thatuM aTakAvavA zrI mahAvIra prabhu e baMdhana majabUta karyuM; arthAta samucita parivartana karyuM eTale A kaMI uThTha khalatA nathI ja. AtmA asaMyamI maTI saMyamI ane evAM aneka baMdhana keI karavA mAge emAM jinAjJA bAdhita thatI nathI. te e kArya karanAra ucchakhala gaNAya ja kevI rIte? vizeSamAM zramaNa bhagavAna mahAvIre je cAra yamane badale pAMca mahAvratanI prarUpaNA karI tevI prarUpaNa bhUta, vartamAna ane bhAvi kAlanI apekSAe paNa prathama ane dvitIya nathI ja kemake dareka avasarpiNI utsarpiNImAM prathama ane carama tIrthapatinA zAsanamAM pAMca mahAvate ja prarUpAya che, jyAre bAkInA bAvIsa tIrtha patinA zAsanamAM cAra yamane ja nideza karAya che. AthI zrI pArzvanAthe pahelI vAra Ama karyuM ema paNa nathI. vaLI mahAvidehamAM sarvadA cAra yamanI ja prarUpaNa che. ajaina darzana ane pAMca mahAvate - zrIpataMjalikRta gadarzanamAM "mahAvrata" zabda najare paDe che eTaluM ja nahi paNa tenuM nIce mujabanuM mananIya lakSaNa paNa maLI Ave che - jJAtirAmapArAvAra nAma mAtrataja | 2-? " arthAt jAti, deza, kAla ane samayathI pratibaddha evA cAne para eTale ke jAti vagere zaMkhalAthI apratibaddha temaja sArvabhauma evA camo te "mahAvrata" che. spaSTa zabdomAM kahIe te mAchIo mAchalAMnI ja hiMsA kare che, nahi ke anyanI AvI je ahiMsA te jAti-avacchi che. keI ema vicAra rAkhe ke tIrthasthalamAM huM hiMsA karIza nahi te "deza-avacchinna" ahiMsA che. caturdazI jevI puNya tithie huM hiMsA karIza nahi evI ahiMsA te "kAla-ava [ pUrve jJAtu yarAnA sva: | madhyamA RjuprajJAstu tena dharmA dvidhA kRtaH // pUrvANAM durSizodhyastu caramANAM duranupAlyaH / / tho madhyamAna tu suSiro utAravA I ] arthAta pahelA tIrthakaranA ziSya Rju ane jaDa hoya che, chellAnA vaka ane jaDa hoya che, ane vacalA bAvIsa tIrthakaronA ziSyo Rju ane prazna hoya che. AthI cA-yama ane paMca mahAvata ema be prakArano dharma kahevAya che, ke vastuta: maithunano pariyaDamAM aMtarbhAva thato hovAthI dharmanI DividhatA AgamanI dRSTie te nathI ja. vaLI pahelA ane chellA tIrthaMkaranA rivyone ema kahevAmAM Ave ke tattvathI ja parigrahano tyAga karavo joIe to teo te samaja vAne ke te pramANe vartAvAne samartha nathI, jyAre bAkInA tIrthakarenA ziSyo te samajavAne temaja vartAvA samartha che.
Page #994
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Ahata darzana dIpikA. cchinna che. huM deva nimitte, brAhmaNanI khAtara hiMsA karIza, bAkI nahi evI je ahiMsA te samaya-avacchinna che. TUMkamAM sarva sthaLamAM, sarva samayamAM, sarva viSaya paratve, sarvathA ahiMsAdinuM pAlana te "mahAvata che. ekaMdara ahiMsAdi mahAvate pAMca che ke jene cAradarzana "yama" zabdathI oLakhAve che. tyAM kahyuM che ke " ahiMsAsatyAratyepabrahmacaryAparigrahA yamAH // 2-30 // " A pAMca yamanuM varNana mahAbhArata vageremAM paNa maLI Ave che, paraMtu tenI viziSTa mAhitI gadarzanamAM che. enI paripUrNatA te khAsa karIne dazavaikAlika (a. 4) vagere jaina graMthamAM ja najare paDe che. A pAMca yamone badale bauddha darzanamAM pAMca sIla (zIla)ne nirdeza karAyo che. jemake (1) prANAtipAta na kare tyAre hiMsA na karavI, (2) adattAdAna nA sevavuM yAne sArI na karavI, (3) mRSAvAda yAne asatyane tyAga kare, (4) madyapAna na karavuM ane (5) brahmacarya pALavuM. A pAMcamAM nIce mujabanAM traNa umerI "aSTAMga zIla' ne upadeza karAya che - (1) rAtrie bhajana na karavuM, (2) pupanA hAra, candana vagere sugaMdhI padArthonuM sevana na karavuM ane ( 3 ) jamIna upara kevaLa sAdI pAtharIne suvuM. A chellAM traNa zIla gRhastho mATe Avazyaka nathI, e te sadA sAmaNera yAne dIkSA grahaNa karanArAone ane bhikSuone pALavA mATe che; chatAM eTaluM yAda rAkhavuM ke upesatha, upavasaMthA yAne upavAsanAM dinemAM eTale aThavADiyAmAM eka vAra gRhastha paNa AThe zIla pALavAM joIe. A ATha zIla uparAMta bhikSuoe nimnalikhita bIjA be zIle paNa pALavAM joIe - (1) nRtya, vAritra vagerethI viramavuM ane (2) suvarNa vagere dhAtune parigraha na rAkho. A pramANenAM ekaMdara daze zIle bhikSuoe khAsa pALavAnAM che. prasaMgopAtta daza zikSAnI TuMkamAM neMdha levI anucita nahi gaNAya. te nIce pramANe che - 1 A paikI satyanuM gaurava zAMtiparva ( a. 160, . 1-26)mAM gavAyuM che. 2 AnI viziSTa mAhitI mATe juo " vizuddhimaga gata "sIlaniza" (pR. 6-58). 3 sarakhA padhavratanuM svarUpa 4 " anunAnAmi bhikabave sAmaNerAnaM dasa sikkhApadAni tesu ca sAmaNerehi sikkhitu-pANAtipAtA veramaNI, adinAdANA vairamaNI, abrahmavariyA gheramaNI, musAvAdA yeramaNI, surAmerayama jApamAda nA veramaNo, dhikAlabhojanA veramaNI, naccagItavAditayisUkadasta nA veramaNI; mAlAgandha vilepanadhAraNamaNDanavibhUsanaTTAnA veramaNI, uccApsayanamahAsayanA veramaNI, jAtarUpasjata parigahaNA gheramaNI, anujAnAmi bhikhaye sAmaNerAnaM imAni dasa sikkhApadAni, imela ca sAmaNeredi sikkhitaM / "
Page #995
--------------------------------------------------------------------------
________________ Asava-adhikAra [ gIya (1) prANAtipAta-viramaNa, (2) adattAdAna-viramaNa, (3) abrahAcarya-viramaNa, (4) mRSAvAda-viramaNa, (5) surA-mezya-madha-pramAda-viramaNa, (6) vikAlabhojana-viramANu, (7) nRtya-gIta-vAritra-viramaNa, (8) mAlA-gazva-vilepana-dhAraNu-maMDana-vibhUSaNaviramaNa, (9) uccazayana-mahAzayana-viramaNa, ane (10) jAtarUpa (suvarNa)-2jata (rukhya)parigraha-viramaNa. anyatra A saMbaMdhamAM nIce mujabane ullekha jovAya che - (1) prANAtipAta kara nahi, (2) adattAdAnanuM sevana karavuM nahi, (3) brahAcarya pALavuM (gRhastha pitAnI patnIthI sateSa mAna), (4) mRSAvAda na seva, (5) pazunya yAne cAlavuM, nidAnuM sevana na karavuM, (6) oddhatya yAne apamAna na karavuM, (7) vRthA pralApa na kara arthAt phegaTane bakavATa na karavo, (8) lobha na kare, (9) helana rAkhave ane (10) vicikitsA na sevavI yAne paramArtha paratve saMzayAtmaka najare na jevuM. zatrijana-viramaNa ahiMsArUpa prAthamika ane asAdhAraNa mahAvratanI pAMca bhAvanAo paikI " AlekitapAnajana' nAmanI bhAvanAthI rAtribhajanaviramaNanuM je sUcana thAya che te saMbaMdhI atra keTalAka UhApoha karavAmAM Ave che. rAtri janaviramaNa e ahiMsA-tamAMthI niSpanna thatAM aneka te paikI eka che eTale ke maLa vratamAMthI niSpanna thatuM e eka Avazyaka vrata che. AthI mULa vratane nirdeza karatI veLA tene ullekha karyo nathI te samucita che; kemake evAM te bIjI ghaNuM e vate che ane hoya ke jenuM udagamasthAna keI nahi ne keI mULa vrata hoya ane je vaLI Avazyaka paNa hoya paraMtu e dhyAnamAM rAkhavuM ke AvAM vatene pRthak ulalekha na karAya che tethI te vratanuM astitva UDI jatuM nathI ke tenuM gaurava bharyuM sthAna naSTa thatuM nathI. enuM astitva te mULa vatanA vyApaka svarUpamAM AvI ja jAya che. jaina darzanamAM kSatribhejanaviramaNa e prAcIna kALathI judA vrata tarIke nizAceluM che. dazavaikalika (a. 4)nA nimnalikhita AThamA sUtramAM kahyuM paNa che ke - mahAvare ide eti ! rAkhavAmo therA" arthAta he bhadanta! cha vratane viSe rAtribhejanathI viramaNane adhikAra che. athata rAtrine viSa, azana, pAna, khAdima ane svAdima e cAra prakAranA AhAra paikI kaI paNa jAtane AhAra huM jIvana paryata laIza nahi, keIne evo AhAra karAvIza nahi ke kaI karate haze te tenI anumodanA karIza nahi evI munirAja pratijJA le che. 1 chAyA athAparasmin SaSThe bhadanta ! te rAtribhojamAd viramaNam / 2 keTalAka digaMbara graMthamAM A cha aNuvrata tarIke ullekha che. 3 AnA artha vagere mATe juo 5 925.
Page #996
--------------------------------------------------------------------------
________________ ha ujAsa ] Ata ne dIpikA. rAtribhejananA vividha prakAre- tribhejananA dravya, kSetra, kALa ane bhAva e cAra apekSAe cAra bhede paDe che. temAM azanAdi e dravyathI, aDhI dvIpa ane be samudra yAne manuSyaleka e kSetrathI, rAtri vagere e kALathI ane rAga-dveSa e bhAvathI bheda samajavA. vaLI A rAtribhejananA svarUpanI daSTie paNa cAra bheda paDe che. jemake (1) rAtrie AhAra grahaNa kare temaja rAtre ja tene upaga kare, (2) rAtrie AhAra grahaNa karI divase tene upayoga kara, (3) divase AhAra lAvI rAtre khA, ane (4) divase AhAra lAvI divase khA. AmAM chellA bheda sivAyanA bAkInA tyAjya samajavA. vaLI rAtribhojanane aMge nIce mujabanI caturbhagI paNa saMbhave che. A catubhagI saMnidhinA paribhega AzrIne che. jemake sUrya ugIne AthamI gayA hoya tyAre athavA AthamyA pachI uo na hoya tyAre arthAta rAtrine viSe, rAga ane dveSathI rahitapaNe kAraNavazAta ke bhajana kare che te dravyathI rAtribhejana samajavuM, paraMtu bhAvathI nahi. huM rAtre jamuM evI abhilASAvALe bhojana na ja maLavAthI rAtre na jame te dravyathI rAtribhojana nathI, kintu e bhAvathI che. je evAne bhejana maLe ane te jame te e rAtribhejana dravyathI ane bhAvathI ema ubhayathI che. dravyathI paNa nahi ane bhAvathI paNa nahi eve cethe bhaMga zUnya che, kemake bhajana kahevAya te mATe kayAM che te dravyathI ke bhAvathI hAvuM ja joIe; bemAMthI eka rIte na hoya te bhejana ja na kahevAya eTale A bhaMga zUnya che. prathama tIrthakaranA tIrthamAM trAjI ane jaDa temaja carama tIrthakaranA tIrthamAM vaka ane jaDa ja hovAthI temanI apekSAe pAMca mahAvratanA upara A rAtribhejanaviramaNane nireza karAya che ane tema karavAne hetu e che ke e mULa guNarUpe gaNavAnuM che. bAkInA tIrthakarenA tIrthamAM trIju ane prajJa jane hevAthI temanI apekSAe vratane uttara guNa tarIke varNavavAmAM Ave che. aMdhArAmAM AhAra pANI barAbara na jaI zakAvAthI jIva jaMtune nAza thAya te mATe temaja hI karavA jatAM temAMthI thatA vividha AraMbhene laIne jaina darzanamAM rAtribhajanaviramaNa vrata yojAyuM hoya te e prazna udabhave che ke jyAM aMdhAruM paNa na hoya ane dIvAmAMthI niSpanna thatA AraMbha mATe paNa avakAza na hoya arthAta vijaLInA dIvA vagerenI jyAM sagavaDa hoya to rAtribhUjana karavAmAM vAMdhe khare? Ane uttara ema sUcavAya che ke je dezamAM uSNutAnI pradhAnatA hoya ane jyAM prAcIna DhabanA dIvA vagerenI sagavaDa hoya tyAM dekhAtI spaSTa hiMsAnI daSTie ja rAtribhojanane divasabhojana karatAM vizeSa hiMsAvALuM gayuM che. vivAdanI khAtara A vAta svIkAravA uparAMta ema paNa mAnI laIe ke kaI khAsa paristhitimAM divasa karatAM rAtrie bhajana karavAmAM vizeSa hiMsAne prasaMge upasthita thatuM hoya te paNa ekaMdara sAmudAyika draSTie ane khAsa karIne tyAgI chavanane anulakSIne te kahevuM ja paDaze ke rAtribhejana karatAM divasabhejana vadhAre lAbhadAyaka ane prazaMsApAtra che ke rAtribhejana hAnikAraka ja che, 1 A dIvAnI AsapAsa aneka sUkSma jaMtuo ekatrita thAya che e hakIkata suprasiddha che. vaLa AnA prakAzathI kaMtha vagere yakSma jIvone bacAva muzkela che. *
Page #997
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAsava-adhikAra. [ tRtIya spaSTa zabdomAM kahIe tA AreAgyanI dRSTie sUryanA prakAza caMdra, vijaLI vagerenA karatAM caDhiyAtA che. vaLI e jeTaleA akhaDa ane sAvatrika che tevA anya nathI. AthI karIne jyAM sUryaprakAza temaja itara prakAza paNa labhya hoya tyAM sUryaprakAza ja pasaMda karavA lAyaka che eTale ke rAtribheAjananA niSedha karI divasabhAjana karavuM ucita che, 12 vaLI tyAgadharmanuM mULa satASa che e dRSTie vicAratAM samajAya che ke divasanI badhI pravRttio sAthe bhAjananI pravRtti paNa sa`kelI levAya teA sArUM. ethI sataiSavRtti keLavavA uparAMta rAtrie jaTharane vizrAnti maLe, vaLI nidrA paNa sArI Ave temaja brahmacaryanuM pAlana sugama thai paDe ane ArAgyanI puSTi thAya e vadhArAmAM Aja dina sudhInA mahAnubhAvAnA-divya satAnA jIvana-itihAsa tapAsatAM paNa jaNAya che ke jAgatI kuzaLa buddhi divasabhAjana ja pasaM kare che, auddha dazanamAM bhikSuone mATe vikAsabhAjananI manAi che. arthAt temane uddezIne kevaLa rAtrieAjanaviramaNu ja nahi, paraMtu bapora pachIthI pazu AhAra levAne niSedha karAyA che. Anu kAraNa ema samajAya che ke vadhAre moDo AhAra levAthI mANasamAM ALasa bharAya che, te nidrAdhIna bane che ane tethI Izrvara-cinhana mATe--Atmika dhyAna mATe tene avakAza rahetA nathI arthAt samucita dhyAna dharavAnuM prazaMsanIya kAryAM rAtribhAjanathI paDatu mUkAya che. manusmRti ( a. 6, kalA, 55 )mAM ciMtane uddezIne eka ja vakhata mAdhukarI mATe anujJA apAyelI che. ethI phalita thAya che ke temane mATe rAtriAjananA niSedha che. A uparathI e vAta tAravI zakAya che ke kevaLa jaina danamAM ja rAtribhAjananA niSedha gRhasthAne uddezIne paNa-zrAvakone anulakSIne paNa karAyeleA che. itara dazanAmAM e niyama kevaLa bhikSuo ane yatione ja mATe cAjAyeleA che, vaLI sUrya ugyA pachI paNa e ghaDI sudhI ane enA astane be ghaDI khAkI hoya tepaNu leAjana na karavuM e vadhAre iSTa che ema A jaina krenanu mAnavuM che. kahyuM paNu che ke-- (4 1 dAkhalA tarIke mahAtmA gAMdhI tA. 17-2-31nI temanI hiMdanA vAisaraoNya lA ravin sAthenI atigaMbhIra ane mahattvapUrNa mulAkAta daramyAna, rAtribhojana na letAM hAvAthI sAMjanA cha te daza miniTe tyAMthI nIkaLI gayA. aho mukhe'vasAne ca, yo dve dve ghaTike tyajan / nizAmonanoSajJo-DanAsyasau puSpamAnanam || che 3 2 jue pR. 915. " pajJAtuM paraMtu maikSa, na prakSIta visare / bhaikSe prasako hi yati-viSayeSvapi sati // 55 // 29
Page #998
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Ahata dazana dIpikA. kandapurANamAM rudrapraNIta "kapAlamecana' ratetramAM paNa kahyuM che ke - " gNAmozanAnnitya-noTarsa (ma?)tA anastabhojano nityaM, tIrthayAtrAphalaM bhajet // " arthAta ja eka vakhata bhejana karavAthI agnihotranuM phaLa maLe che ane sUryAsta pahelAM je roja bhejana kare che tene tIrthayAtrAnuM phaLa maLe che. Ayurveda paNa rAtribhejananI viruddha pitAne mata darzAve che, kema ke tyAM kahyuM che ke-- ato naktaM na bhoktavyaM, sUkSmajIvAdanAdapi // " arthAta sUryanA gamana (asta) pachI hRdaya-kamaLa ane nAbhi-kamaLa saMkecAI jAya che vAte temaja sUkSma jI khavAI javAya tema hovAthI rAtre bhajana na karavuM joIe. aMtamAM eTaluM ja umerIzuM ke pakSIo sAyaMkAle pitAnA mALA tarapha pAchAM phare che ane keTalAka pazuo paNa pitAne sthAne AvI rAtrivAsa kare che arthAta keTalAka pazu paMkhIo paNa prAyaH rAtre AhAra letAM nathI. AthI zuM ema sUcavAtuM nathI ke manuSya jevA buddhizALI prANIo paNa rAtribhejana na karavuM joIe? - have ApaNe vatInuM lakSaNa vicArIe ke jethI ha12 pRSTamAM karelI pratijJAnuM pAlana thAya. niHzalyayuktatve sati prANAtipAtAdiviratiyuktatvaM vatino kSArA (31) arthAt zalyathI rahitapaNe hiMsAdikanI aviratine tyAga karanAra "vatI' kahevAya che. kahevAnI matalaba e che ke ahiMsAdi vrata levA mAtrathI kharA vatI banAtuM nathI, paraMtu te mATe ochAmAM ochI ane pahelAmAM pahelI eka zarata pALavAnI che te e che ke zalyane tyAga kare joIe. jema zarIramAM kAMTe kA hoya ke anya koI tIkSaNa cIja bheMkAI hoya te jIva becena rahe che eTale ke e zarIra ane manane asvastha banAvI koI paNa kAryamAM ekatAna thavAmAM khalela pahoMcADe che tema zalyarUpa mAnasika deSa paNa cittane asvastha banAve che. vAste jyAM sudhI e zalya dUra na karAya tyAM sudhI ahiMsAdi vratanA pAlanamAM pUrepUruM mana cuMTatuM nathI. A zalyanuM lakSaNa e che ke 1 AthI ArogyamAM khalela pahoMce che. jemake kIDI khavAI jatI mati kaMThita thAya che. mAkhI peTamAM jatAM ulaTI thAya che, jene laIne jalodara thAya che ityAdi. juo athadIpikAnuM 116 muM patra. 2. sarakhAvo 785mAM pRSThagata 335muM lakSaNa.
Page #999
--------------------------------------------------------------------------
________________ Asava-adhikAra [ jAma klezajvarasvarUpatve sati saMyamasvarUpabheditvaM zalyasya lakSaNam / (440) arthAta jenuM svarUpa lezarUpa javara (tAva)ne janma ApanAruM hoya ane je saMyamane nAza karanAra hoya te zalya' kahevAya che. A zalyanA (1) mAyAzalya, (2) nidAna-zalya ane (3) mithyAdazana-zalya ema traNa prakAre che, daMbha, DoLa ke chetaravAnI vRtti te "mAyA-zalya" che.' bheganI lAlasA e "nidAna-zalya" che. AnuM lakSaNa darzAvatAM granthakAra kartha che ke cakravartikezavAdInAM saubhAgyAdiguNasampadaM vilokya bhUritapaAcaritaparikheditamAnaso'dhyavasyati 'mamApi amuSya tapasaH prabhAvAdevaMvidhA bhogA bhavantu' iti cintanalakSaNanidAnakaraNarUpatvaM, mauktikasukhapratibandhapUrvakalAMsArikasukhaviSayakacintanarUpatvaM vA nidAnazalyasya akSam (44) arthAta cakravartI, vAsudeva pramukhanI saubhAgyAdi guNasaMpatti joIne, bahu tapazcaryA karavAthI khinna manavALo thayele tapasvI e adhyavasAya kare ke mArA A tapane je kaMI paNa prabhAva heya te tethI bhavAMtaramAM AvA bhego mane maLe te te adhyavasAyarUpa ciMtana "nidAna-zalya" che. athavA muktinA sukhane ADe AvanAra evA sAMsArika sukha saMbaMdhI vicAra (AkAMkSA) te "nidAna-zalya che. viSayAdinI vAsanAne vaza thaI. dhamakriyAnA phaLa tarIke paugalika padArthanI mAgaNI karavI te "nidAna" yAne "niyANuM' kahevAya che. A nidAna zubha anuSThAnane-vatane kalaMkti kare che, vArate pIgalika sukhanI IcchA ane AzArUpa nidAnane jaina darzanamAM niSedha che. A vAtane jayavIyarAya cAne prArthanA-sUtranI nimna-likhita gAthA samarthita kare che " vArijai jaivi niyANabaMdhaNaM vIyarAya ! tuha sme| tahavi mama huja sevA bhave bhave tumha calaNANaM // 2 // " arthAt che vItarAga ! jeke tArA siddhAntamAM-zAsanamAM niyANuM bAMdhavAne manAI hukama che-nidAnane niSedha che te paNa huM te niyANuM badhuM chuM ke mane tArAM caraNanI sevA bhavabhava ho. 1 A prasiddha hevAthI enuM lakSaNa graMthakAre nirdoryuM nathI. 2 chAyA bAryate yadyapi nidAmabandhanaM bItarAga ! taba samaye tathApi mama bhavatu sevA bhave bhaveSa crnnyoH||
Page #1000
--------------------------------------------------------------------------
________________ u9lAma ' AhaMta darzana dIpikA. 921 atre e dhyAnamAM rAkhavuM joIe ke jinezvaranA caraNa-sevAnI mAgaNIrUpa niyANuM, jinazAsanamAM jene niSedha karyo che tevuM nathI. eTale AthI jinAjJAne bhaMga thatuM nathI, balake tenuM pAlana thAya che, kemake A mAgaNa zAstrasaMmata che ane tenuM kAraNa e che ke emAM paugalika: vAMchanAne abhAva che. kahevAnI matalaba e che ke sthaLa daSTie yAne nidAnanA arthanA vivekathI vihIna jananI apekSAe A niyANuM che, bAkI sUkama daSTie vicAratAM-varatunuM vAstavika svarUpa vicAranAranI vivakSAe e niyANuM nathI ja. mithyAdarzana-zayanuM lakSaNa- taravAghafzraddhAnaparavaM mithyA nAthastha RkSaNam (ra) arthAt yathArtha padArthane viSe zraddhAne abhAva te "miccAdazanarUpa zaya" che. eTale satya upara zraddhA na coMTavI ke asatyane cheTe Agraha rAkhe te "mithyAtva-zalya" che. A traNa mAyAdi viSayaka zo mAnasika deSarUpa che. jema jINa javara zarIranI pAyamAlI kare che tema A zo paNa AtmAnI khuvArI kare che. e zo atyuttama anuSThAne ane vratanI dhULadhANI karI nAkhe che, AtmAne vratanA yathArtha phaLathI vaMcita rAkhe che ane mana tathA zarIrane pratikSaNa kerI khAI AtmAne svastha rahevA detAM ja nathI ke jethI te vratanA pAlanamAM ekAgra cite pravartI zake. vAste vratanA abhilASIe A zalyane AtmabhUmimAMthI ukhe bahAra pheMkI devAM joIe tene bahiSkAra kare joIe tema karyA vinA Atma-kSetra niSkaTaka nahi ja bane. vatanA be - vrata levA IcchanArI vyaktimAM bheda che, kemake pratyekamAM ekasarakhI gyatA hotI nathI. ke vadhAre vrata aMgIkAra karI zake te kaIka ochAM; kaI gharabArane tyAga karI saMnyAsa grahaNa karI zake te koI gRhasthajIvananA dharma anusAra vyatIta karI zake. A pramANe vatIonI cogyatAnA tAratamyane anulakSIne tenA agArI ane anagAra evA be bheda jaina darzanamAM darzAvavAmAM AvyA che. temAM agArane atha* ghara" thAya che. upalakSaNathI eno artha " AraMbha' karI zakAya che. A uparathI jene ghara sAthe saMbaMdha hoya athavA jenI pravRttio AraMbhamaya hoya te ' agArI" che. jene ghara ke AraMbha sAthe saMbaMdha na hoya te "anagAra" che. anagara eTale tyAgI sAdhu, sAcA saMnyAsI. je ke agArI ane anagAra e be zabdane sIdho artha gharamAM rahevuM ke na rahevuM eTalo ja che, paraMtu ethI e samajavAnuM che ke parigrahanuM sevana e agArInuM lakSaNa che, jyAre ene tyAga e anagAranuM lakSaNa che. AthI ema kahI zakAya ke araNyamAM vasato cagI je viSaya 1 sarakhA tattvArtha ( a. 7 )nuM nimnalikhita sUtra - che mArzanArtha | 24 | " 116
Page #1001
--------------------------------------------------------------------------
________________ Asrava-adhikAra. [ tRtIya tRSNanA vamaLamAM taNAte heya te bhale bAhya daSTie te "anagAra " gaNAya, paraMtu AMtarika daSTie te tene "mukhame rAma, bagalame churI, bhagata bhaye paNa dAnata burI" e kaTimAM mUkI zakAya. evI rIte saMsAranA cekanI vacce rahevA chatAM je niHspRhatA keLavAyelI hoya te te vyakti bAhA daSTie bhegI gaNAya, paraMtu AMtarika dRSTie to te anagAra ja che. dAkhalA tarIke vicAre mAtApitAnA svargagamanathI mAMDIne te niSkramaNa sudhIne zrI mahAvIrasvAmIne grahavAsa, atre e jarUra umerIzuM ke sAdhutAnI prApti mATe gRhatyAga e rAjamArga che. tIrthakare, buddho ane jagatanA bIjA paNa mahAnubhAvoe A mArge ja prayANa karyuM che. maharSi buddhe putravatsala zuddhodana pitAne, pitAnI prANapriya patnI yazodharAne, vahAlA putra rohitane ane suMdara rAjamahelane tyAga karyo hate e vAta suprasiddha che. vizeSamAM gharane meha choDyA vinA paugalika svarAjya maLavuM muzkela che te sAcI sAdhutArUpa Atmika svarAjya gharane moha rAkhe maLe kharuM? agArInuM lakSaNa- samyagdarzanasampannatve sati aNuvrataguNavatazikSAvatAnAM madhye'nyatamena kenacit sarveNa vA yuktatvaM, samyagdarzanasampannatve sati sthUlaprANAtipAtaviratirUpatvaM, pratipannasamyaktvANuvratatve sati yatibhyaH sakAzAt sAdhuzrAvakANAM sAmAcArIzravaNazIlatvaM vA'gAriNo akSaNam (ra4rU ) arthAta jeNe samyagdarzana prApta karyuM hoya ane je pAMca aNuvrata, traNa guNavrata ane cAra zikSAvrata ema zrAvakanAM bAra vate paikI game te ekathI, bethI, traNathI ke cheka badhAMthI yukta hoya te "agArI" kahevAya che. athavA jenI pAse samyagdarzAnarUpa saMpatti hoya ane je sthaLa hiMsA (vagere)thI mukta hoya te "agArI" che. athavA je samyaktvadhArI haya, aNuvrate pALato heya ane vaLI munio pAsethI sAdhu ane zrAvakanA AcAre kayA kayA che tenuM zravaNa karate hoya te "agArI" che. agArIne sAmAnya artha "gRhastha " thAya che, paraMtu atra tene vizeSa artha samaja. vAne che. eTale ke atra agArI vatIne nirdeza che arthAt agArIthI saMnyAsa na grahaNa karela kaI paNa vyakti na samajatAM jeNe bhava-nirveda, mArgAnusAritA ane samyakatva prApta karavA uparAMta ahiMsAdi vrate paikI ekAdekanuM paNa grahaNa karyuM hoya tene ava nirdeza che. A vyakti puruSa ja hevI joIe ema paNa nathI, kemake atra " agArI" zabda pAMcamA guNasthAne vatatI keI paNa vyaktine lAgu paDe che,
Page #1002
--------------------------------------------------------------------------
________________ ulAsa ] AhaMta darzana dIpaka. 623 mahAvratanA svIkAramAM saMpUrNatA rahelI che. saMpUrNatAmAM vividhatAne abhAva che, ethI emAM taratamatA mATe sthAna nathI, paraMtu jyAre te alpAMze paNa svIkAravAnAM hoya che tyAre alpatAnI vividhatAne laIne e mATenI pratijJA paNa aneka prakAranI saMbhave che. A vAtane khyAlamAM rAkhIne granthakAre judAM judAM lakSaNone nirdeza karyo che. atre e vAta khAsa dhyAna kheMce tevI che ke zrAvakanAM bAra te paikI game te eka vratane dhAraka pachI te vrata aNuvrata he, guNavata che ke zikSAtrata che te paNa te vatI agArI che ja. A hakIkatane tatvArtha (a. 7)nuM nimna likhita " aputroDArI che -paMdaramuM sUtra samarthana karatuM hoya ema jaNAya che; kemake je aNuvratadhArI heya te "agArI vatI" kahevAya che ema atra sUcavAyuM che, nahi ke je aNuvratadhArI hoya te ja " agArI" kahevAya che. anagAranuM lakSaNa dIkSAdivasAdArabhya tapazcaraNazIlatve sati sakalasAvadyayogaviratiyuktatve ca sati gurUpadezasvAdhyAyAdikaM yathAzaktikaraNazIlatvamanagArasya lakSaNam / (444) arthAta dIkSA grahaNanA divasathI je tapazcaryA kare ane gurunA upadeza anusAra, svAdhyAya vagere kAryo karavAmAM yathAzakti tatpara rahe te "anagAra' kahevAya che. A uparathI samajAya che ke aNuvratadhArI "agArI" ja che, jyAre mahAvratadhArI anagAra" che. aNuvrata saMbaMdhI vicAra- ApaNe anagAranAM ahiMsAdi pAMca mahAvate ane e pratyekanI pAMca pAMca bhAvanAo vicArI gayAM. agArInA badhAM maLIne bAra bane che. temAM dezaviratinA pAMca prakAre te pAMca aNuvrata hevAthI tenuM svarUpa paNa ApaNe tyAM joI lIdhuM. have traNa guNavrata ane cAra zikSAtratAnAM lakSaNadine prastAva karavo bAkI rahe che. e dizAmAM prayANa karIe te pUrve aNuvratane uddezIne be traNa bAbato neMdhI laIe. ApaNe A pRSThamAM joI gayA tema mahAvatemAM ja tAratamyane abhAva che, nahi ke bAkInAM vratamAM. AthI alpatAnI vividhatAne lIdhe aNuvratamAM paNa taratamatA saMbhave che, chatAM eka aNuvratanI vividhatAmAM na utaratAM sAmAnya rIte gRhasthanA 1 jue . 882-897, 2 juo pR. 9rara.
Page #1003
--------------------------------------------------------------------------
________________ 924 Asrava-adhikAra [ tRtIya ahiMsAdi vratone aNuvrata tarIke varNavavAmAM Ave che. A aNuvrate tyAganA prAthamika pAyArUpa hovAthI ene "mUla guNa" ke "mUla vata" tarIke paNa nirdeza karAya che. A mULa tratonI rakSA, puSTi ke zuddhi mATe gRhastha bIjA keTalAMka vrate svIkAre che ke jene "uttara guNa ke "uttara vata" kahevAmAM Ave che. AvAM uttara vrato TuMkamAM sAta che. temAMnAM traNane "guNavata" ane bAkInAM cArane "zikSAtrata" evI saMjJA ApavAmAM Ave che. A graMthakAre viratinA dezavirati ane sarvavirati evA be bhede pAdhi dezaviratinA je pAMca prakAre batAvyA che te sarva aNuvrata che te guNavrata ane zikSAvratane samAveza kevI rIte dezaviratimAM thAya che e prazna UThe che. tatvArtha (a. 7, sU. 2)mAM paNa alpa aMze virati te aNuvrata ane sarvAze virati te mahAvrata ema vatana be ja bheda pADelA che. te pachI guNavratAdi mATe avakAza ja kayAM rahyo ? Ane uttara mane ema hure che ke aNuvrata tarIke je rUDha zabda che te A sUtramAM apekSita nathI, paraMtu mahAvate sivAyanAM sarva vrata viratinI daSTie utaratAM hovAthI-temAM viratine aMza ocho hovAthI-mahAvratonI apekSAe nAnAM hovAthI aNuvrata tarIke atra nirdezAyAM che; eTale guNavrata ane zikSAtrate paNa A apekSAe aNuvrato ja che athavA sthUla ahiMsAdi aNuvrata e mULa vate che, jyAre digagratAdi guNa bate temaja zikSAvate uttara vate che; ethI karIne jema vRkSanA prahaNathI tenI zAkhA vagerenuM grahaNa AvI ja jAya che tema aNuvratanA spaSTa ulekhathI bAkInAM guNavratAdine nirdeza upalakSaNathI samajI levAne che. keTaleka sthaLe aNuvratane badale "anuvratane nirdeza che. A nAma paNa sArthaka che, kemake samyakatvanI prApta thayA pachI je vrate grahaNa karAya tene "anuvata" kahevAmAM jarA paNa vAMdho nathI. mULa guNone vizeSa guNa karavAvALAM ane ethI karIne te guNavatanA nAmathI oLakhAtA evAM traNa tene ulekha have karavAmAM Ave che. temAM prathama diggatanuM lakSaNa vicArIzuM. tiryagU_dhaAdidazAnAM dizAM yathAzaktigamanaviSayakaparimANAbhigraharUpatvaM digtratasya lakSaNam / (445) athAt tirthI, UMcI, nIcI ItyAdi daza dizAomAM javA saMbaMdhI parimANane zakti mujaba abhigraha dhAraNa kare te "divrata" che. kahevAnuM tAtparya e che ke tyAganI ruci anusAra pUrva, pazcima vagere badhI dizAomAM amuka amuka gAu sudhI ja gamana-AgamanarUpa parimANa nakakI karI enI bahAra gamanAgamana karavAno vicAra mAMDI vALo ke jethI karIne e bahAranAM kSetro AzrIne adhama thatuM aTake te "diggata' kahevAya che. lebhanI vRttine vadhatI jatI aTakAvavA mATe A vratanI yejanA karavAmAM AvI hoya ema samajAya che. 1 e yAda rAkhavuM ke eka rathUla ahiM ja mULa aNuvrata che. bAkInAM cAre aNuvrata, traNa guNatratA ane cAra zikSAtrate tenA pepaka hovAthI mULa aNuvratamAM A tamAmane samAveza thaI jAya che,
Page #1004
--------------------------------------------------------------------------
________________ (25 ulAsa ] AhaMta darzana dIpikA bhegopabhegaparimANa vratanuM lakSaNa azanAdi caturvidhAhAragandhamAlyAdiprAvaraNAdizayanAsanagRhayAnavAhanAdInAM bahusAvadyAnAM parityAgapUrvakamalpasAvadyAnAmapi parimANa- . karaNarUpatvaM, bhogopabhogayorvastUnAM yathAzaktisaGkhyAviSayakaniyamakaraNarUpatvaM vA bhogopabhogaparimANavatasya lakSaNam / (446 ) arthAt azana, pAna, khAdima ane svAdima e cAra prakArane AhAra, sugaMdha, puSpanI mALA vagere, vastrAdi, zayana, Asana, gRha, gADI, ghaDAdi vAhana ityAdi je vadhAre pApakArI vastuo heya tene tyAga karavA uparAMta DAM pApavALI vastuonuM paNa parimANa bAMdhavuM te "bhegepabhagaparimANa vrata" che. athavA bhega ane upabhogagya vastuomAMthI zakti mujaba amuka ja upayogamAM levAne niyama le te A vrata che. A uparathI sAra e nIkaLe che ke jemAM bahu ja adharmane saMbhava hoya tevAM khAnapAna, kapaDAMlattAM, vAsaNakusaNa, rAcaracIlAM vagerene tyAga karI ochA adhamavALI vastuonI paNa joga mATe hada nakakI karavI te A vratane niSkarSa che. cAra prakArane AhAra--- jaina darzanamAM (1) azana, (2) pAna, (3) khAdima ane (4) svAdima ema AhAranA cAra prakAre sUcavAya che. temAM bhAta, daMDaka (mAMDAM) vagere "azana" kahevAya che. drAkSApAna vagere "pAna" kahevAya che. phaLa vagere "khAdima" yAne "khAdya" kahevAya che. tAMbula, sopArI vagere "svAdima yAne "svAdya kahevAya che. azanAdinI rUpasiddhi AvazyakasUtranI vRttinA 84-850 mA patramAM nIce mujaba sUcavAI che - ma manane " caNya purANa mA rUpAnan , " pAne ityasya pIyata iti pAnam , 'khAdR bhakSaNe' ityasya ca vaktavyAdimanpratyayAntasya khAdyata iti khAdimam , ' svada svadaM AsvAdane' ityasya ca svAdyata iti svAdimaM, athavA khAdyaM svAdyaM vA / azanAdi saMbaMdhI zabda-nirUpaNa "zIdhra dhupa-vumukSA mathatIsthAnama , girnAbU rUuiiri 1 AthI mAMsa, kaMdamULa vagere abhakSya cIjo nahi khAvAnuM tema ja madirA vagere apeya vastuo nahi pIvAnuM A vratamAM AvI jAya che. vaLI jemAM aneka jIvone saMhAra karavo paDe tevA pApamaya dhaMdhAone tyAga karavo e paNa A vratane phalitArtha che.
Page #1005
--------------------------------------------------------------------------
________________ Asava-adhikAra { tRtIya lakSaNAnAM upagrahe-upakAre yad vartata iti pAnam , khamiti AkAzaM tacca mukhavivarameva tasmin mAtIti khAdimam , svAdayati guNAn-rasAdIna saMyamaguNAn vA yatastataH svAdimam / " arthAta je jaladI bhUkha zAMta kare te "azanaje IndriyAdi prANanA upara upakAra kare te pAna, je mukhanA vivararUpa AkAzane viSe mAya te "khAdima', ane je rasAdi ke saMyamanA guNone AsvAda kare te "svAdima. nirukta vicitra che e kyAM tajajJathI ajANyuM che? eTale enI pratIti arthe "ati ja roti ja amara che e eka ja udAharaNa raju karavuM basa thaze. anarthadaMDanuM lakSaNa dharmArthakAmamokSalakSaNapuruSArthAsAdhakasvamanarthadaNDasya lakSaNam / (447) arthAta dharma, artha, kAma ane mokSa e cAra puruSArtha paikI eka paNa puruSArthanI sAdhanAmAM je upayogI thaI paDe tema na hoya tevI pravRtti te "anartha-daMDa che. anya zabdomAM kahIe te jethI AtmA nirarthaka daMDAya te anartha-Da" che. anarthadaMDaviratinuM lakSaNa asatyupakAre paapaadaannimittnivRttiruuptvmnrthdnnddvirteraMkSaNam (448) arthAt je kArya karavAthI sva ane para e bemAMthI ekenA upara upakAra na thatuM hoya ane vaLI jenAthI pApa baMdhAtuM hoya tevA kAryathI alaga rahevuM te "anarthadaMDavirati rUpa vrata che. A pramANe ApaNe traNe guNavatenuM svarUpa vicAryuM. have ziSyane vidyAgrahaNanI peThe vAravAra sevana karavA lAyaka hevAthI "zikSAtrata" tarIke oLakhAtAM cAra vratanuM svarUpa AlekhIzuM. temAM prathama zikSAvrata tarIke sAmAyikane nirdeza karAya che. AnA lakSaNa uparathI joI zakAze ke A amuka vakhata sudhInuM ja vrata che, bIjA traNa zikSAvate paNa itvarakAlika che. aNuvrata ane guNavate te evAM nathI. e te moTe bhAge yAvatruthika che arthAt e to jIMdagI pacatanAM vrato che. 1 jue pR. 927, 2 zrAddhapratikamaNanI arthadIpikA nAmanI paNa vRttinA 37 mA patramAM kahyuM paNa rikANitatrANuvratAni guNanatA
Page #1006
--------------------------------------------------------------------------
________________ kara7 ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA. sAmAyikanuM lakSaNa- kAlavizeSa niyamya sarvasAvadyayogaviratirUpatvaM sAmAyikasya DhaphalAm (446). arthAt amuka kALa sudhI eTale ke be ghadha yAne 48 miniTa paryata sarva pApamaya pravRttiothI nivRtti meLavavI (ane dharmapravRttiomAM sthira thavAne abhyAsa kare) te "sAmAyika vrata che. dezavakAzika vatanuM lakSaNa pUrvagRhItabhogopabhogayordignataviSayakasya ca saGkSapakaraNarUpatvaM, sarvavrataviSayakasakSepakaraNarUpatvaM vA dezAvakAzikasya lakSaNam / ( 4pa0). arthAta pUrve grahaNa karela bhege pagaparimANurUpa vratamAM temaja diggatamAM jeTalI chUTa rAkhI hoya temAM paNa ghaTADo kare te "dezAvakAzika vrata " kahevAya che. athavA sarva vratanA viSayanI saMkhyA ochI karavI te A vrata che. paiSadha vratanuM lakSaNa - ___ aSTamyAditithi pratijJAya caturvidhAhArAdisnAnAnulepanagandhamAlyAlaGkAgadisAvadyamUlakavyApArAdyabrahmacaryAdyanyatamAnAM sarveSAM vA sarvathA niSedhe sati dharmajAgarikAparatvaM pauSadhasya lakSaNam / ( 451) arthAt AThama, caudasa, pUnama, amAsa ke bIjI kaI tithine lakSmIne cAra prakAranA AhArAdi, 1 AnA vividha artho mATe juo sthAnAMga saTIka (di. vi. )nuM 323 muM patra. 2 AnuM bIjuM nAma " dezavirati ' che ema tavArtha ( a. che)nA nimnalikhita sutra uparathI jaNAya che - fzAnathaMgrafSattinA ujavavAmarfmaLarfroff ifmairzaag | 20 | " vizeSamAM A sUtra uparathI javAya che tema bhogapabhogaparimANane badale atra upabhogaparibhegaparimANo ane vidhine badale paiSadhopavAsano nirdeza che. 3 savArthasiddhi (a. 7, se. 21) vagere digaMbara graMthomAM Ane badale prauSadhano ullekha che.
Page #1007
--------------------------------------------------------------------------
________________ 928 Asava-adhikAra, [ ztIya nAna, anulepa, sugaMdha, mAlA, ghareNAM ityAdi pASamUlaka vyApArane ane abrahmacaryAvi de paikI keIkano athavA sarvene sarvAze niSedha karavAnI pratijJA laIne dharmajAgaraNamAM tatpara rahevuM te "pISadha-vrata" che. atithisaMvibhAganuM lakSaNa- nyAyAgatakalpanIyAnnapAnAdidravyANAM dezakAlazraddhAsatkArapUrvaka parayA bhaktyA saMyatebhyaH pradAnamatithisaMvibhAgasya lakSaNam / (452) arthAta nyAyathI prApta karela ane kalpanIya evA khAdya, peya vagere padArtho deza, samaya, zraddhA ane bahumAna pUrvaka parama bhaktithI saMyamIone ApavA te "atithisaMvibhAga-vrata che. vrata ane zIlane bheda- A pramANe ApaNe bAra AtenuM sthaLa avalokana karyuM. je niyama zraddhA ane samajapUrvaka svIkAravAmAM Ave te "vrata" kahevAya che e vratane pracalita artha karatAM te bAre vratane "vrata zabdathI vyavahAra karavAmAM vAMdho nathI. bAkI tatvArtha (a. 7, 'sU. 19 ) tarapha najara karatAM tyAM A zabda mULa vatene mATe ja jAye che, eTale cAritra-dharmanA pAMca staMbharUpa ahiMsAdi mULa niyama "vrata" che, jyAre bAkInA digvirati vagere niyama enI puSTirUpa hevAthI tene "zIla" saMjJA ApavAmAM AvI che. keTalAka AgamamAM paNa "zIla" zabda jAyele che ema kure che. zrAvakanA tenA bhaMge zrAvakanAM vratanA ekaMdara 13, 84, 12, 87, 202 bhaMga (prakAre) thAya che. AnuM varNana pravacanasAradvAranA 236 mA dvAramAM, zrImAnavijayagaNikRta dharmasaMgrahamAM aNuvratAdinA adhikAramAM temaja zrAvakatabhaMga prakaraNamAM najare paDe che. e viSaya rasika temaja bodhaprada che, paraMtu granthagauravanA bhayathI hAla turata te e paDatuM mUkavAmAM Ave che. bAra tene kama vagere- sarvArthasiddhi (pR. 200 ), tatvArtharAja (pR. 270) vagere digaMbara graMthamAM 1 " vrato OM ratha mama 1 " 2 zrI jaina dharma vidyA pracAraka varga" ( pAlItANA ) taraphathI I. sa. 1905 mAM A graMtha bhASAMtara sahita prakAzita thayo hato. enAM pR. 221-239 A viSaya upara sundara prakAza pADe che. 3 zrIAtmAnaMda sabhA taraphathI 14 mA ratna tarIke A laghu pustaka vi. saM. 1968 mAM bahAra pADavAmAM Avela che. *
Page #1008
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Ahata darzana dIpikA. 929 sUcavyA mujaba keTalAka digaMbara AcAryo 'tribhejaviratine cha aNuvrata tarIke oLakhAve che e vAta bAju upara rAkhIe to sAmAnya rIte ema kahI zakAya ke zramaNa bhagavAna mahAvIranI AkhI paraMparAmAM aNuvrata (mUlaguNe)nI pAMcanI saMkhyA, tenAM nAma ane tenA kramamAM jerA e pheraphAra jaNAto nathI, paraMtu uttara guNonA saMbaMdhamAM AthI judI hakIkata jovAya che. A uttara guNo tarIke gaNAtAM zrAvakanAM vatomAM aneka janI ane navI paraMparAo che. havetAMbara saMpradAyamAM evI be paraMparAo cheH-(1) AgamAdi graMthanI ane (2) tatvArthasUtranI. prastuta graMthakAre vratane je kama rAkhe che te prathama paraMparAne anusare che. bIjI paraMparAmAM te divirati pachI upabhegaparibhegaparimANuvrata na gaNAvatAM dezavirati vratane nirdeza che, jyAre pahelImAM A dezavirati vrata sAmAyika pachI gaNAvAyuM che. A pramANe be paraMparAmAM kamabheda hevA chatAM je traNa vata guNavrata tarIke ane je cAra vrata zikSAvrata tarIke manAya che temAM kaze ja matabheda jaNAtuM nathI. digaMbara saMpradAya pramANe uttara guNenI bAbatamAM kuMdakuMda, umAsvAmi, samatabhadra, kArtikeya, jinasena ane vasunandI ema cha AcAryonI cha bhinna bhinna mAnyatAo che. AmAM kaMIka sthaLe nAmane, keka ThekANe kamane, keIka jagyAe saMkhyAne ane keIka sthaLe arthavikAsane bheda daSTigocara thAya che. salekhanane prastAva- prasaMgavazAt samyakatva, aNuvrata ityAdithI saMpanna zrAvake bIjuM zuM karavuM joIe tene nirdeza karatAM granthakAra kartha che ke kALa, saMhanana, durbaLatA ItyAdi dene lIdhe Avazyaka yAne avazya karavA lAyaka dhArmika anuSThAna karI zakAtuM nathI ema jANIne avamaudarya, upavAsa, cha6, ama ItyAdi tapazcaryA dvArA AtmAnI lekhana karI saMyama pALIne je mahAvratadhArI cAra prakAranA AhAranA tyAgane niyama laI jIvana paryaMta anuprekSArUpa bhAvanA bhAvatAM gRti ane samAdhithI yukta haiI mAraNAMtika saMkhanAne seve che te uttama artha ArAdhe che. A kathana samajAya te mATe mAraNAMtika saMkhanAnA svarUpanuM pratipAdana karavAmAM Ave che. maraNa be prakAranuM che -(1) AvI cimaraNa ane (2) samagra AyuSya-karmanA kSayarUpa maraNa. AyuSya-karmamAM ghaTADo te "maraNa" che. pratisamaya AyuSya ghaTatuM ja jAya che eTale e prakAranuM maraNa te AvI ci-maraNa" che. A "nitya maraNa" paNa kahevAya che. prastutamAM A maraNa apekSita 1 sarvArthasiddhi ( pR. 200 ) pramANe rAtribhajanaviratinI vrata tarIke pRthapha gaNatrI karavAnI jarUra nathI, kemake ahiMsAnI " Alokita pAnabhojana ' nAmanI pAMcamI bhAvanAmAM ene aMtabhava thAya che. 2 AnI vizeSa mAhitI mATe juo zrIyuta jugalakizora suckRta jainAcAryokA zAsanabheda nAmanuM pustaka ( pR. 21 ). - 3 pitAne bhUkha hoya tenA karatAM ochA AhAra levo che. 117
Page #1009
--------------------------------------------------------------------------
________________ Asava-adhikAra [ tRtIya nathI, kemake tenuM ahIM kazuM prayojana nathI. atra te sarva AyuSya-karmanA kSayarUpa maraNane prasaMga che. jethI jene aMta maraNa che, te maraNata" che. e jenuM prayojana che te mAraNAMtika' kahevAya che. zarIra, kaSAya vagere je dvArA pAtaLAM karI zakAya te "saMlekhanA kahevAya che. mAraNAMtika salekhanAnuM lakSaNa e che ke- tadbhavamaraNaprayojanatve sati samyaktayA zarIrakaSAyAdInAM tanUkaraNarUpatvaM mAraNAntikosaMlekhanAyA lakSaNam / ( 453) arthAta te ja bhavamAM maraNa thAya evA nimittane laIne yathArtha rIte zarIra, kaSAya vagerene pAtaLAM karavAM te "mAraNAMtika lekhanA" che. AnA dravya-saMlekhanA ane bhAva-lekhanA ema be bhede che. temAM dravya-saMlekhanAnuM lakSaNa nIce mujaba che - ___ sarvaviSayonmAdamUlahetusarvadhAtUnAmAhArAdityAgapUrvakazoSaNarUpatvaM dravyasaMlekhanAyA lakSaNam / (454) arthAta AhAradine tyAga karIne samasta viSayanA unmAdanA mULa heturUpa samagra dhAtuone zeSI nAMkhavI te " dravya-saMkhanA" che. bhAva-lekhanAnuM lakSaNa rAgadveSakaSAyalakSaNamohAdInAM nivAraNarUpatvaM bhAvasaMlekhanAyA DhakSaNam ( ) arthAta rAga, dveSa ane kaSAyarUpa meha vagerenuM nivAraNa karavuM te "bhAva-lekhanA " che. A uparathI samajAyuM haze ke kaSAyAdine nAza karavA mATe tene TakAvI rAkhanArI temaja tene puSTi ApanArI sAmagrIno ghaTADo kare joIe ke jethI te pAtaLA thAya. A vRttine saMlekhanA ' kahevAmAM Ave che. A vrata deha paDe tyAM sudhI levAtuM hovAthI e "mAraNAMtika saMlekhanA" kahevAya che. A vrata kevaLa sAdhuone mATe ja che ema nathI, kintu gRhastha paNa e vratanA adhikArI che. mAraNAMtika saMlekhanA ane AtmavidhamAM bhinnatA mAraNAMtika saMlekhanArUpa vrata lenAra anazanAdi dvArA pitAnA zarIrane nAza kare che te teNe ApaghAta karyo na gaNAya ? vaLI je jaina darzana ApaghAtane-vahiMsAne 1 digaMbare Ane badale " sallekhanA' zabda yoje che.
Page #1010
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] AhaMta darzana dIpikI. paNa pApa gaNe che te A vatanI bhalAmaNa kema karI zake? Ane uttara e che ke pramatta gathI thatuM prANavadha te "hiMsA " che. dekhItuM duHkha ke dekhIte prANunAza e hiMsA ja che ema nathI. e vAratavika hiMsA kahevAya te mATe emAM rAga, dveSarUpa preraka baLa hevuM joIe. saMlekhananI ArAdhanAmAM te ulaTe rAgAdine abhAva che, kemake A vratanI utpatti nirmohatA ane vItarAgatA keLavavAnI bhAvanAne AbhArI che ane e bhAvanAnI siddhinA prayAsathI ja e vrata pUrNa thAya che. A uparathI e vAta spaSTa thAya che ke A vrata hiMsA nathI, paraMtu zubha dhyAnarUpa ke zubha dhyAnanI kaTimAM mUkavA lAyaka hoI tyAgapradhAna jaina darzanamAM tene je sthAna ApavAmAM AvyuM che te sarvathA ucita ja che. vaLI tatvArtharAja (pR. 284)mAM kahyuM che temAM vividha kariyANAnI levaDadevaDamAM tatpara vyApArIne gRhane nAza ISTa nathI, paraMtu jyAre tene nAza thavAne prasaMga khaDe thAya tyAre temAMthI bacavA te prayatna kare ane chevaTe tema karavuM azakya jaNAya te e kariyaNarUpa paNyane nAza thatuM aTakAve tema vrata ane zIlane ArAdhaka aThastha paNa vrata ane zIlanA pAlanamAM sahAyakArI zarIrano nAza na ja che, paraMtu jyAre zarIrane upadravakArI prasaMga prApta thAya tyAre pitAnA guNene AMca na Ave tema vatavA prayAsa kare tema chatAM paNa je vrata, zIla ItyAdirUpa tenAM pa jakhamamAM AvI paDe tema jaNAya to te zarIrane tyAga karavA tatpara thAya. A uparathI jevAze ke maraNu e aniSTa che evI samaja pUrvaka saMlekhanA sevAya che, jyAre ApaghAtamAM te te ISTa samajI tevI pravRtti karAya che. AvI paristhitimAM saMlekhanAne ApaghAta tarIke oLakhAvavI e zuM nyApya che? vizeSamAM e paNa dhyAnamAM rAkhavuM ke jyAre jarAthI zarIra savathA jarjarita banI gayuM hoya, keI asAdhya regathI pite pIDAte heya, IndriyanuM baLa pratidina ghaTatuM jatuM hoya, ane maraNanI nobata khAtrIthI vAgI rahI hoya teve vakhate Avazyaka kriyA karavA mATe pitAne azakta banate jaI dharmanA saMrakSaNArthe khuzIthI, nahi ke anyanA baLAtkAththI zubha dhyAnamAM magna banI pitAne deha tyajavAnuM atra vidhAna che. vizeSamAM e umerIzuM ke jinAjJAthI vihita nahi karAyelI paraMtu niSedhAyelI vastunuM sevana karavuM paDe tenA pahelAM marI chUTavuM te kheDuM nathI. zIla khaMDita thAya tenA karatAM anipraveza sAra-AvuM maraNa te ApaghAta nathI ja-pIgalika padArthonI lAlasAthI ke khAlI moTAI khAtara athavA kaSAyathI prerAIne prANatyAga kare te "ApaghAta" che, paraMtu niSiddha vastunA sevananA dudhara prasaMgathI bacavA mATe pitAnA prANanI kurabAnI karavI te ApaghAta nathI, balake Atmazuddhine e upAya che. bhAvaprANunA vikAsa mATe-tene TakAvI rAkhavA mATe dravyaprANunA nAzanI bhAvanA e ISTa che, kemake bhAvaprANene saMhAra thatAM te anaMta sArI banavAne prasaMga prApta thAya che. 1 kahyuM paNa che ke " rAgAdINamaNuppA ahiMsakatteti desidaM samaye / tesiM ceduppattI hiMseti jiNehi Nidi dvA // " [ rAgAdInAmanutpAdako'hiMsAkateti dezita samaye / teSAM cedutpattihiMseti jinainirviSTA // ]
Page #1011
--------------------------------------------------------------------------
________________ Asava-adhikAra. [ tRtIya * anya zabdomAM kahIe te je kArya mATe jIvana che te kArya naSTa thavAnI aNuM upara hoya tyAre jIvana TakAvI rAkhavuM te zA kAmanuM ? e vAta kema bhUlI javAya ke AtmAnuM sAdhya zAMti ane sukha che, sukhanuM sAdhana dharma che ane dharmanuM sAdhana zarIra che-jIvana che. jyAre e jIvana dharmanuM bAdhaka banatuM jaNAya tyAre tene tyAga karI dharmanI rakSA karavI e samucita ja che. e te suprasiddha niyama che ke jyAre sAdhya ane sAdhana vacce virodha UbhuM thAya tyAre sAdhanane che-tene jatuM karIne paNa sAdhyanI rakSA karavI ja joIe. samAdhimaraNa temaja saMlekhanA e ja nIti upara racAyelAM che. vizeSamAM saMkhanAnuM munIvara zrIsamantabhaDhe nIce mujaba darzAveluM lakSaNa paNa A vAtanuM samarthana kare che - upasarge durbhikSe jarasi rujAyAM ca niSpratIkAre / para tanuvicanamAru "vanA 'mA arthAta keI upasarga (kaSTa) AvI pahoMcela heya, dukALa paDa heya, ghaDapaNa AvI lAgyuM hoya ane asAdhya roga uddabhave tyAre dharmanuM rakSaNa karavuM azakya jaNAya che te samaye dharmane rakSaNa mATe zarIrane tyAga kare tene A "sallekhanA" kahe che, atra keI prazna UThAve ke sarvajJa vinA e koNa nizcayapUrvaka kahI zake ke amuka vyakti merI ja jaze, kemake keTalIka vAra ema paNa bane che ke badhA vaidyoe je regInI sArA thavAnI AzA che dIdhI hoya te paNa sAjo thAya che. AthI saMzayAspada mRtyune nizcayAtmaka banAvanAra saMlekhanA za AtmaghAta nathI ? vaLI cikitsA cAlu rAkhavAthI regI kadAca vadhAre vakhata jIve evI saMbhAvanA che te e apekSAe paNa zuM lepanA Atmavadha nathI ? Ane uttara e che ke ApaNe sarvajJa nathI eTaluM ja nahi, kintu bhaviSyanA garbhamAM rahelI eke vAtane sunizcaya karavA samartha nathI. chatAM paNa ApaNe kevaLa prakaTa bhaviSya sAthe ja saMbaMdha dharAvanArA ja kAryo nahi, kintu yugayugajIvI kAryo paNa karatAM nathI ke ? kharI vAta te e che ke manuSya pAse jeTaluM jJAna che-jeTalI zakti che tene pUrepUro upaga karI kaI paNa kArya teNe karavuM joIe. sarvajJatA prApta na thAya tyAM sudhI kazuM na karavuM e siddhAnta svIkArAya te akarmaNyatAnuM sAmrAjya sthapAya ane A duniyAnuM astitva ja uDI jAya. AthI upalabdha zakti ane buddhine zubha pariNAmomAM uga kare anucita nathI. bIjI vAta e che ke bhautika jIvana ja jIvananAM atha ane Iti nathI. ene ja jIvana mAnanAra jIvate chatAM muelo ja che, evA aneka prasaMge Ave che jyAre madhye maratAM paNa zIkhavuM joIe. yuddhamAMthI nAsI chuTavA karatAM prANatyAgane sAcA ya vadhAre pasaMda kare che. je vastunI kiMmata 1 sarakhA -- * Twig hu pASANa ! "
Page #1012
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Ata darzana dIpikA. 933 jIvana karatAM vadhAre hoya tenI khAtara karAto prANatyAga AtmaghAta nathI, e ninda nathI, paraMtu prazaMsApAtra kArya che. A saMbaMdhamAM eka kathAnakane anya bhAga raju karIzuM. raNabhUmimAM eka rAjA ghAyala thaIne paDyo hato. tenI pativratA patnI tenI samIpa beThI hatI. dhIre dhIre tenA duzmana yavane pAse AvatA jatA hatA. A joIne rAjAe rANIne kahyuM ke he devI ! Aje tArA pAtivayanI kaThiNa parIkSA levAnI ghaDI AvI pahoMcI che. rANIe javAba Apyo ke phikara nahi, patideva! prakAze. rAjAe kahyuM ke huM jIvato zatrunA hAthamAM sapaDAuM te pUrve tuM mArA peTamAM kaTAra besI mAre prANa leje. A sAMbhaLIne rANI gabharAI gaI. paraMtu zatruone cheka pAse AvI pahoMcelA joI pitAnI marajI viruddha teNe A kAma karyuM ane tarata ja e ja kaTAra pitAnA peTamAM besIne potAnuM balidAna ApyuM. A pramANe "patihatyAmeM pativratya". nI kathAnakano aMta Ave che. A uparathI jovAya che ke evA prasaMga paNa hoya che ke je samaye jIvanano tyAga karavo ja joie. A kaMI kAyaratAnI nizAnI nathI, paraMtu prabaLa zauryanuM sakriyatna che-sAcI vIratAnuM jAjavelyamAna udAharaNa che. e vAta jarUra sAcI che ke duniyAmAM pratyeka siddhAMta athavA suMdara rIvAjane paNa durupaga thAya che, paraMtu durupayeganA DarathI sAruM kAma na ja karavuM e kyAMne nyAya ? ApaNI pharaja to bane teTalo durupayoga thatuM aTakAve e che. A uparathI e vAta paNa thaI haze ke saMlekhanA e vArthavRttinuM kArya nathI, emAM nirmalatA ane nisvArthatA rahelI che ane ethI ja ene AtmaghAta kahe te pitAnI buddhinI hararAjI karavA barAbara che. aticArano upakrama pUrvokta samyatvamUlaka bAra tene abhyAsa kare joIe. e vratanA temaja saMlekhanAvratanA pAlanamAM alanA thatAM aticAra lAge che. samyagdarzana, sthaLa ahiMsAdi bAra te temaja saMlekhanA vrata e pratyekanA pAMca pAMca aticAre che. A pratyekanuM nAma lekha pUrvaka svarUpa vicAroe te pUrve atikrama, vyatikama, aticAra ane anAcAra e cAra jAtanI khalanAo vacceno taphAvata navI laIe. keIe vrata lIdhuM hoya ke mAre amuka vastu na khAvI, tema chatAM e khAvAnI IcchA kare te "atikama che. jyAM sudhI e khAvA mATe UThe nahi tyAM sudhI atikrama che, paraMtu te mATe UThe ke tarata ja te "vyatikrama kahevAya. UThIne e cIja hAthamAM le eTale e 'aticAra" kahevAya. jyAM sudhI mukhamAM mUke nahi, khAya nahi tyAM sudhI te 1 AvI rIte bhAvanA, pariNAma ane pravRttimAM paNa pharaka che. sAmAnya abhilASA te ( bhAvanA '; utkaTa abhilASA te " pariNAma ; ane tadanusAra vartana te " pravRtti '. arthAta bhAvanA e pariNAmanI pUrva avasthA che. bhAvanA utkaTa bane tyAre pariNAmanA aMkurA de ane e mege pravRtti thAya,
Page #1013
--------------------------------------------------------------------------
________________ 934 Asava-adhikAra. [ tRtIya aticAra gaNAya, paraMtu khAvA mAMDe ke e "anAcAra' gaNAya. anAcAra thayo eTale vratane bhaMga thayo gaNAya; bAkI atikrama, vyatikrama ane aticArathI vratane bhaMga thata nathI, kitu te kalaMkita bane che. AthI samajAya che ke je jAtanI khalanAothI koI paNa svIkArela guNa malina bane ane dhIre dhIre tene hAsa thavAne vakhata Ave te khalanAo "aticAra" kahevAya che. AdhAkamane uddezIne atikramAdi catuSTayane niza karatAM sthAnAMga (sthA. 3 , 4)nI vRttimAM avataraNarUpe kahyuM che ke "mArAmaMtAhikuLamA ago Dhora | payabheyAdi vaikkama gahie taieyaro gilie // " prastutamAM aticArathI atikrama, vyatikrama ane aticAra e traNe samajavAnA che. arthAt atra atikramAdine aticAramAM antarbhAva karavAno che. Ama karavuM anucita nathI; enA samarthanAthe arthadIpikAnA caturtha patragata nimnalikhita paMkti raju karIzuM " atikramAdi cAticAre evAntarbhavati" samyagdarzana e cAritra dharmanuM mULa che. enI zuddhi upara cAritranI zuddhi avalaMbI rahelI che. ethI samyakatvanI zuddhimAM jenAthI khalela pahoMcavAno saMbhava che tenA nAma ane svarUpa ApaNe jANavAM joIe. A khalela pahoMcADanAra bhAvone pAMca vibhAgamAM vibhakta karavAmAM AvyA che eTale ke (1) zaMkA, (2) kAMkSA, (3) vicikitsA, (4) anyadaSTiprazaMsA ane (5) anyadaSTisaMstava e samyagadarzanA pAMca aticAre che. zaMkA-aticAranuM lakSaNa kevalAgamagamyeSu atyantasUkSma jinoktapadArtheSu saMzayakaraNarUpatvaM rAkRtivAraNya kSamA (4) arthAta phakta Agama-gamya ( athavA kevalajJAnagaNya ane Agamagamya) temaja atyaMta sUkSama evA jinezvare prarUpelA padArthone viSe saMdeha rAkhavo te "zaMkArUpa aticAra" che. Ata pravacananI daSTi svIkAryA bAda e pravacanamAM keTalAka sUkSama ane atIndriya padArthonuM varNana vicAratAM te padArthonA astitva ke varUpa viSe zaMkita hRdaye jevuM te iSTa nathI, kemake e padArthonI gahanatA evI che ke sAmAnya buddhi temAM ca cuprahAra karavA azakta che arthAt e te kevaligamya che-Agamagamya che. paraMtu AthI ema 1 chAyA bhASAmafkaarrfansfsavAre mArA padabhedAdau vyatikramo gRhIte tatIya tiro gilite // ".
Page #1014
--------------------------------------------------------------------------
________________ ulAsa ] AhaMta darzana dIpikA. 935 na samajavuM ke jaina tattavajJAnamAM saMzaya ane e pUrvakanA parIkSaNa mATe avakAza ja nathI. ene mATe atra pUrepUruM sthAna che, chatAM zaMkAne je atra aticArarUpe darzAvela che tene artha e che ke je padArtho tarkanI keTimAM na AvI zakatA heya-je tarkavAdathI para hAya -je tarkagamya ja na hoya tene taka daSTie kasavAne prayatna kare. A prayatna mULa vastune hAni kAraka che, kemake A prayAsa karanAra zraddhagamya pradezane buddhigamya na karI zakavAthI buddhigamya pradezane paNa tyAga karavA prerAya che ane tethI Atma-sAdhanAnA vikAsamAM khalela pahoMce che. A pramANe khalela utpanna karanArI ja zaMkA atra aticArarUpe varNavelI che; nahi ke vastunA svarUpa samajavA mATe karavAmAM Avate ane kare joIte UhApoha. niSkAraNa upakArI, rAga, dveSa ane mehathI sarvathA mukta ane anaMtajJAnanA dhAraka evA jinezvara de kadApi asatya vade ja nahi. mane je vastu samajAtI nathI temAM mArI matinI maMdatA kAraNarUpa che; vAte jinezvare je prarUpaNa karI che temAM talamAtra pheraphAra nathI ja, AvI jAtanI bhAvanA bhAvanAranuM samyakatva dUSita thayA vinA rahe, bAkI mAre gaLe utaratuM nathI eTale e vastu ja nathI e vicAra karanAra pitAne hAthe pitAnA pagamAM kuhADe mArI rahyo che ane AtmarUpa naMdanavanamAM ugela samyakatvarUpa kalpavRkSanAM mULiyAM kApI rahyo che. AthI e niSkarSa nIkaLe che ke je kevaLa Agamagamya hoya ane jene sAkSAtkAra karavA mATe kevalajJAnanI AvazyakatA hoya te padArthane viSe zraddhA rAkhavI, paraMtu tene viSe DAmADola citta na rAkhavuM kemake sAmAnya vyavahAramAM paNa zraddhA vinA eke DagaluM bharavuM prAye azakya che. kakSAaticAranuM lakSaNa ihalaukikapAralaukikabhogopabhogaviSayakAbhilASArUpatvaM kaalaativArA strakSAmA (47) arthAta A leka temaja paralokanA bhoga ane upaga saMbaMdhI IcchA rAkhavI te "kAMkSArUpa aticAra" che, aihika ane pAralaukika viSayonI abhilASA ke jene atra "kAMkSA tarIke oLa 1 Avo prayatna te " aticAra ' yAne "virAdhanA' che ane tema karanAra jinAjJAna virAdhaka che. kahyuM paNa che ke " maLa AurrNa jaiva to kahejo | didaMtiu didaMtA kahaNa vihi virAhaNAharA // " [ AjhAjhAiDartha ra vAritaH | iti zAsana pAtharavidharASaat I ] arthAta je kevaLa AjJA grAhya padArtha hoya-je maMdamatine mATe te kevaLa zraddhAgamya ja hoya tenI AjJArUpe thAne jinezvare A pramANe pharamAvyuM che e prakAre prarUpaNA karavI; ane je buddhigamya hoya-tarkagrAhya hoya tene dAkhalA dalIla dvArA nirdeza karo. AthI viparIta mArga grahaNa karavo te "virAdhanA che,
Page #1015
--------------------------------------------------------------------------
________________ Asava-adhikAra. { vatIya khAvI che te rAkhavAthI guNa-deSanA vicAra vinA sAdhaka game tyAre pitAnA siddhAntane choDI de evI sthiti UbhI thavAne saMbhava che; vAte ene atra aticArarUpa haSaNa tarIke gaNAvela che. vicikitsAnuM lakSaNa--- 'idamapyasti kiJcit ' ityAkArakavibhramarUpatvam, 'idamapya. stIdamapi, ityAkArakamativiplavarUpatvaM vA vicikitsAticArasya hRkSaNam ! (458) arthAt A paNa kaMIka che evI jAtane vizvama te athavA "A paNa ThIka che ane A paNa evA prakArane matibhrama te "vicikitsArUpa aticAra" che. jyAM matabheda ke vicArabhedane prasaMga hoya tyAM pote koI paNa nirNaya karyA vinA mAtra matimaMdatAthI ema vicAre ke A mata paNa ThIka che ane A mata paNa ThIka che evI buddhinI asthiratA te "vicikitsA' che. e samyakatvane dUSaNarUpa che, kemake AvI buddhinI asthiratA sAdhakane eka tatva upara kadApi sthira ja na rahevA de. adRSTiprazaMsA-aticAranuM lakSaNa- abhigRhItAdimithyAtvavatAM kriyAvAdyAdInAM prazaMsAkaraNam , kriyAvAdyAdipAkhaNDinAM manasA jJAnAdiguNaprakarSodbhAvana vA'nyadRSTiprazaMsAticArasya lakSaNam / ( 459) arthAt abhigRhIta vagere prakAranA mithyAtvathI vAsita kriyAvAdI pramukhanI prazaMsA karavI te anyadraSTiprazaMsArUpa aticAra" che. anya zabdomAM kahIe te kriyAvAdI vagere pAkhaMDIonA jJAnAdi guNanA prakaSane manathI paNa AvirbhAva yAne prazaMsAtmaka vicAra te paNa A aticAra che, kahevAnI matalaba e che ke jemanI daSTi khoTI hoya temanI prazaMsA karavI e dUSaNa che. anyadaSTisaMtava-aticAranuM lakSaNa kriyAvAdyAdInAM pAkhaNDinAM vacanadvArA bhUtAbhUtaguNotkIrtanarUpatvamanyaSTisaMstavAticArasya lakSaNam / (460) arthAta kiyAvAdI vagere pAkhaMnA saddabhUta ke asaddabhuta guNonuM vacana dvArA kIrtana karavuM te "anyadaSTisaMstavarUpa" aticAra che. jemanI daSTi brAnta heya arthAt jeo mithyAtvathI pallavita hoya tevA janamAM paNa 1 juo caturtha ulAsanuM vivaraNa.
Page #1016
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Ahata dAna dIpikA, L ghaNI vAra uttama vicAra, anukaraNIya tyAga ityAdi guNA haiAya che. A guNNAthI AkarSAi doSa ane guNAnA bheda karyA sivAya ja tevA janAnI prazaMsA ke paricaya karavAmAM Ave te te vivekavihIna sAdhakane potAnA mAMthI patita thavAnA prasaMga pUrA pADe, vAste evA sAdhakane uddezIne anyasRSTiprazaMsA ane anyadraSTisa'stava aticArarUpa che; bAkI madhyasthatA ane viveka pUrvaka guNane guNu ane doSane doSa samajanArA sAkAne AvI prazasA ke AvA paricaya: hAnikAraka thAya ja ema mAnavAnI keAIe bhUla na karavI, arthAta mAlajIvA AzrIne AvA pratibaMdha na rakhAya te temane hitAhitanA pUrepUro khyAla na hAvAthI teo nakalI cIja joi patita thAya. A patana TakAnavA pUratA ja AnA uddeza che, A za'kAdi pAMca aticArA paratve ApaNe pR. 133-137 mAM ullekha karI gayA chIe eTale atra e saMbadhamAM khAsa umeravA jevuM rahetu nathI. ethI A pAMce aticArA vratI zrAvaka temaja sAdhu ane mATe samAna che, kemake samyagdarzana e baMnenA sAmAnya dhama che eTalu nivedana karI A prakaraNa pUrNa karIzuM. prathama aNuvratanA pAMca aticAro-- ( 1 ) vadha, ( 2 ) madha, ( 3 ) chaviccheda, ( 4 ) adhika bhAranuM AreApaNu ane ( 5 ) annapAnanA niSa e sthUla ahiMsArUpa prAthamika aNuvratanA pAMca aticAre che, temAM vadhanu lakSaNa e che ke-- sthAvarAdInAM nAzakaraNarUpatvaM vadhalakSaNAticArasya lakSaNam / ( ACK ) arthAt sthAvara temaja trasa jIvAnA nAza karavA te ' vadharUpa aticAra ' che. krodhAgni pramaLa kaSAyanA udayathI catuSpavAhine parANI ghAMcavI, cAkhakhA vagerethI phaTakA mAravA-tenuM tADana karavu' te ' vadha ' che ema atha dIpikAnA 39 mA patra uparathI samajAya che. 'prANi-vadhanA ra43 makArA pRthvIkAya, jalakAya, agnikAya, vAyukAca, vanaspatikAya, dvIndriya, trIndriya, caturindriya ane paMcendriya ema jIvanA nava prakAreA che. temAM A pratyekanA mana, vacana ane kAyAthI vadha karAtA varSanA 27 bhedo thAya che. vaLI kRta, kArita ane anumata ema e pratyekanA traNa traNa bhedA pADatAM vadhanA 81 bhedo thAya che. vizeSamAM e pratyekanA bhUta, vamAna ane bhAvi ema traNe kAlanI apekSAe traNa traNa bheda gaNatAM vadhanA 243 bhedo thAya che. 118 1 jue artha dIpikAnuM 37 mu patra.
Page #1017
--------------------------------------------------------------------------
________________ sava-adhikArI [ 1Iya badhanuM lakSaNa sAnA bandhanarUpatvaM bandhalakSaNAticArasya lakSaNam / ( 462) arthAta trasa jIvone ISTa sthaLamAM jatAM aTakAvI temane doraDA vagerethI bAMdhI rAkhavA te baMdharUpa aticAra che. chavirachedanuM lakSaNa - vRkSAdInAM tvakchedakaraNarUpatvaM chavicchedalakSaNAticArasya lkssnnm| (zarU) arthAta jhADo vagerenI chAla (cAmaDI) chedavI te "chavicachedarUpa aticAra" che. chavi eTale zarIra athavA cAma. AthI chavicchedathI kAna, nAka, gaLuM, pUchaDu vagere avayava chedavuM te e artha paNa uddabhave che. adhika bhAranA AropaNanuM lakSaNa purusshrtyshvgomhissaadiinaamdhikbhaaraaropnnruuptvmdhikbhaaraarovatha kSaNam (464) arthAta puruSa, hAthI, gheDA, gAya, pADA vagerenA upara tenA gajA uparAMta bhAra lAda te "adhika bhAranA ApaNarUpa aticAra" che. annapAnanA nidhanuM lakSaNa- gomahiSAdInAmanapAnAdInAM pratiSedhakaraNarUpatvamannapAnanirodhalakSaNAticArasya lakSaNam / (465) arthAta gAya, bheMsa jevA keI paNa prANIne khAnapAnamAM aTakAyata karavI te "annapAnanA nirodharUpa aticAra" che. A pAMce aticArone vicAra karatAM "sarvatra krodhAdi prabaLa kaSAyanA udayathI" eTaluM kathana adhyAhArarUpe ghaTAvI levuM; nahi te aticAranI upapatti ja thaI zakaze nahi; kemake vinayAdi zIkhavavA mATe zrAvakane putrAdinuM sApekSa rIte tADana, baMdhana vagere karavuM paDe tema che. A hakIkatane cANakyanuM nimnalikhita padya samarthita kare che - " lAlanAd yahayo doSA-stADanAd bahavo gunnaaH| tasmAt putraM ca ziSyaM ca, tADayena tu lAlayet // "
Page #1018
--------------------------------------------------------------------------
________________ : ullAsa ] AhaMta darzana dIpikAM. arthAt lADa laDAvavAthI aneka deze uddabhave , jyAre tADana karavAthI ghaNA guNe saMbhave che; vAte putrane ane ziSyane mAravA, paraMtu tene lADa laDAvavA. Avazyaka-cUrNi, yogazAstranI vRtti vagere graMthamAM nimnalikhita hakIkata upayogI jaNAtI hovAthI te atra raju karavAmAM Ave che - - sauthI prathama te zrAvake evI rIte vartavuM ke putrAdi temaja dAsa, dAsI vagere kevaLa tenI AMkha joIne ja bhaya pAmI sIdhA vate. khapa hoya te evA ja nekara ke baLada vagere rAkhavA ke temane mAravA ke bAMdhavAnI jarUra na paDe ane teo maryAdAmAM rahe ane pitApitAnuM : kArya bajAve. vaLI jarUra jaNAya te paNa sApekSarUpe ja vadha baMdha kare, nahi ke anyathA.' temAM paNa mamasthAnamAM tADana na karavuM. baMdhana mATe paNa bane teTaluM lAMbuM doraDuM rAkhavuM ke je bAMdhelAM aMgenI hIlacAla baMdha na thaI jAya temaja jarUra paDe tyAre gAMTha jaladIthI chUTI zake tevI bAMdhavI. rakta gaDu vagere vikAra uddabhavatA viccheda karavo paDe te paNa dayA pUrvaka ja kare. piThAdi dvArA bhAra vahana karAvI AjIvikA calAvavI e zrAvaka mATe ucita nathI, kintu tema karyA vinA chUTake ja na hoya te pote jeTale bhAra upADI zake teTalo ja bhAra dvipadAdi upara lAdave; catuSpadane AzrIne to tenA gajA karatAM kaMIka ocho rAkha. aparAdhIne anapAnane . nirodha kare paDe che te kevaLa vacanathI karavo arthAt Aje tane khAvA pIvA nahi ApuM eTaluM kahevA pUrato te niSedha hai joIe, kintu kadI tema karavuM nahi; ane kadAca tevI zikSA paNa karavAne vAre Ave che tene jamAIne ja pote jamavuM. roga maTADavA mATe upavAsa karAvavA paDe te judI vAta che. TUMkamAM jema prathama aNuvrata malina na thAya tema vartavuM, eTale ke vadhAdi pAMca de gRhastha vratadhArIe kaMI paNa prayojana na hoya te na ja sevavA; kAraNavazAta te sevavA ja paDe tema hoya che tyAre paNa kemaLa vRttithI kAma levuM, nahi ke kaThora hRdayathI.' ' - ahIM je vadha, baMdha vagerene nirdeza che te upalakSaNAtmaka samaja, arthAta ke dhAri pUrvaka hiMsAnA kAraNarUpa maMtra, taMtra ane auSadhanA prayoga paNa aticArarUpe samajI levA. 1 corI jevo bhayaMkara aparAdha karanArAnA paNa vadha, bandha sApekSarUpe zrAvake karavA ghaTe che, nahi ke nirdayatA pUrvaka kahyuM paNa che ke "bahamAraNa abhakkhANadANaparadhaNaviloSaNAINaM / savajahanno udao dasaguNio ikasi kayANaM // tibdhayare a pose sayaguNio sayasahassakoDiguNo / koDAkoDiguNo vA huja vivAgo bahutaroM vA // " [vadhamAraNAbhyAkhyAnadAnaparadhanavilopAdonAma / sarvattAnya 3 rAjunita zarA: tAnAma che tIvratare ca pradoSe zataguNitaH zatasahasra koTiguNaH / koTAkoTiguNo vA bhaved vipAko bahutaro vA ] arthAta vadha karavo, hatyA karavI, cADI khAvI, pArakAne paiso lUTo evAM duSTa kAryo karanArAnAne thoDAmAM -De pApane udya daza guNa che; bAkI se guNa, hajAra guNe karoDa guNo ane keTaTi guNe paNa e saMbhave che.
Page #1019
--------------------------------------------------------------------------
________________ Asava-adhikAre. [ ntIya atra keI prazna UThAve ke svIkArela prANAtipAtaviratirUpa vrata akhaMDita hevAthI ane vadha, baMdha ityAdinI viratine zrAvake svIkAra nahi karela hovAthI kevI rIte vadhAdi aticAra gaNAya? Ane uttara e che ke prANAtipAtanuM pratyAkhyAna karAtAM paramArthavRttithI te nirapekSa vadha, baMdha ItyAdinuM pratyAkhyAna thaI ja cUkyuM, kemake te prANAtipAtanAM kAraNe che, AthI kaI ema zaMkA uThAve ke AvI paristhitimAM te vadhAdi rUpa AcaraNathI te vratane bhaMga saMbhave che, nahi ke aticAra, kemake niyamanA pAlanamAM kSati Ave che, te AnuM samAdhAna e che ke AMtarika vRtti pUrvakanuM ane bAhya vRtti pUrvakanuM ema trata be prakAranuM che. temAM jayAre kodhAdi AvezathI nirapekSapaNe vadhAri AcaravAmAM Ave che tyAre maraNa nIpaje nahi te paNa antavRttithI vratane bhaMga thAya che, kemake temAM niyatA ane nirapekSatA rahelI che, kintu hiMsAnA abhAvane laIne bahirvattithI te e vratanuM pAlana thayuM che. A pramANe aMzathI vratanuM pAlana thatAM hovAthI e "aticAra' kahevAya che athavA anAga, sahasAkAra ItyAdi dvArA sarvatra aticAra samajI le. dvitIya AyuratanA aticAre (1) mithyA-upadeza, (2) rahasyanuM abhyAkhyAna, (3) sahasA-abhyAkhyAna, (4) lekha ane (5) vizvastanA maMtrane bheda e bIjA aNuvratanA pAMca aticAre che. tatvArtha (a. 7, sU21)mAM sahasA--abhyAkhyAnane badale nyAsa-apahArane ane vizvasta maMtraledane badale sAkAramaMtrabhedane ulalekha che. mithyA-upadezanuM lakSaNa pApajanakopadezakaraNarUpatvaM, pareNa svayaM vA'nyasyAtisandhAna. rUpatvaM vA mithyopadezasya lakSaNam / (426) 1 kahyuM paNa che ke" ja bAramati pANata, vija mRtyu ja hatA. migadhate yaH kupito badhAdIna , karotyasau syAniyame'napekSaH // mRtyorabhASAmiyamo'sti tasya, kopA dayAhInatayA dubhamaH / levA mApapajAja, gyA "asivAra prakArita " 2 sAvadhAnatAne abhAva. 3 vagara vicAryuM kAma karavuM. 4 " fmorAradAcchAdarAjakiyAkhyAtA sAravAra " 5 mahemAMhe takarAra thAya ane tema thatAM parasparane prema tUTe te mATe eka bIjAnI cADI khAvI e Ano artha che.
Page #1020
--------------------------------------------------------------------------
________________ udhAsa ] Ata darzana dIpikA. 941 arthAta pApa utpanna thAya te upadeza Ape che athavA anya jana unmArge derAya tevuM sAcuM huM pote belavuM ke bIjA pAse bolAvavuM te "micyA-upadeza" che. rahasya-abhyAkhyAnanuM lakSaNa guhyaprakAzanarUpatvaM, rahasyenAsadadhyAropaNarUpatvaM vA rhsyaabhyaacAnaca rukSama (467) arthAta gupta vAtane ughAta pADavI te athavA rahasyamAM kheTe Apa mUke te "rahasya-abhyAkhyAna" che. rAgathI prerAIne vinoda khAtara ke daMpatIne ke bIjA sanehIone chUTA pADavA tene paNa AmAM samAveza karAya che. sahasA-abhyAkhyAnanuM lakSaNa anAlocya 'caurastvam ', 'pAradAriko'yam' itysvcnrApara tAlAppAvyAnA sTAgama (468) athata vicAra karyA vinA keIne tuM zera che, tuM vyabhicAre che ItyAdi asatya vacana kahevuM te 'sahasA-abhyAkhyAna" kahevAya che. kulekhanuM lakSaNa ___ anyasahazAkSaramudrAkaraNarUpatvaM, paraprayogAdhInatayA'nyenAnuktasyApi vacanasya lekhakaraNarUpatvaM vA kUTalekhasya lakSaNam / ( 469) arthAta (ThagavAnA irAdAthI) bIjAnA jevA akSara athavA sikkA banAvavA ke bIjAnI preraNAthI athavA te anyanA kahyA vinA paNa beTA lekha lakhavA te " phUTalekha" che. - lekha te sthaLa asatya che, tethI e kArya karanAranA vratane te bhaMga thatuM hovAthI e aticAra kema gaNAya? Ane uttara e che ke e vrata grahaNa karanAre evo bacAva kare ke meM te asatya nahi balavAnI pratijJA lIdhI che, nahi ke tevuM lakhavAnI paNa. A daSTie vicAratAM sApekSa zratadhArI mugdha buddhine uddezIne e aticAra gaNAya athavA te anAmegAdithI e aticAra kahevAya. 1 mahAra, hastAkSara ityAdi vaDe khoTA dastAvejo karavA e paNa phUTalekha che ema AthI phalita thAya che.
Page #1021
--------------------------------------------------------------------------
________________ Asava-adhikAra. [ hatAya vidhastamatvabhedanuM lakSaNa vizvAsamupagatAnAM janAnAM vicAralakSaNamantrasya prakAzakaraNaM vizvastamantrabhedasya lakSaNam / ( 470) arthAta ApaNA upara jemane vizvAsa beThA hoya tevA jae vizvAsane laIne je chUpI vAta ApaNane karI hoya te vAta prakAzamAM lAvavI te "vizvastamannabheda" che. jemanA mata pramANe rahasya-abhyAkhyAnamAM sahasA-abhyAkhyAnane atava thAya che temane uddezIne cAsa-pahArarUpa pAMcamA aticAranuM pratipAdana karAya che. A nyAsaapahAranuM lakSaNa e che ke nyAsIkRtahiraNyAdInAmapalApanaM nyAsApahArasya lakSaNam / ( 72) athata thApaNa tarIke mUkAyela suvarNa vagere apalopa kare te "nyAsa-apahAra che. eTale ke ApaNane zAhukAra dhArIne keIne paNa sAkSI rAkhyA vinA keI ApaNe tyAM dAgInA ke paisA thApaNa tarIke mUkI gayela hoya te bhUlI jAya to tenI bhUlano lAbha laI ochI vadhatI thApaNa eLavavI te banyAsa-apahAra" che. joke nyAsa-apahAra e eka prakAranI cerI che, chatAM paNa te kyAM mAre tyAM thApaNa mUkI che athavA te teM ATalI ja mUkI hatI ema vacana uccArAya tenI pradhAna vivakSA karI ane atra mRSAvAda tarIke gaNAvela che. bIjA aNabatanA aticAre (1) stana-prayAga, (2) stana-Ahata-AdAna, (3) viruddha rAjyAtikrama, (4) pratirUpaka-vyavahAra ane (5) hInASika mAnemAna e bIjA aNuvratanA pAMca aticAra che. tena-prayoganuM lakSaNa caukiyAyAM caurasya preraNAkaraNarUpasvaM ssenaprayogasya lksskhA ( 72) arthAt cArI karavA mATe cArane preraNa karAya te " tena-prAga" che. A preraNA pate karI hoya, anya pAse karAvI hoya ke temAM saMmati darzAvI hoya te te paNa tenA yoga che, e stanaprAgane vistRta artha atra samajavAne che.
Page #1022
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1% ] Ahata darana patrikA. svena-mAtRta AdAnanuM lakSaNa-- caureNAhatadravyasya sudhA krameNa vA grahaNaM stenAhRtAdAnasya rukSam / ( 273 ) arthAta cAra cArI karIne lAvelA dravyane mata levu' ke ( gheADAya ) paisA ApIne te kharIdavuM te 'stana--Ahuta--AdAna ' che. A cArImAM bhale peAtAnI preraNA ke saMmati paNa na hoya te paNa e cArInA mAla levA te eka prakAranI cArI ja che ane te lenAra paNa cAra che; kemake nIti zAstramAM cAranA sAta prakAro je nIce mujaba darzAvyA che temAM AnA paNa samAveza karAyeA cheH-- zaucaurApajo mantrI, meTsa jALavanayI | annadaH sthAnadadheti, cauraH saptavidhaH smRtaH // ,, arthAta ( 1 ) cerI karanAra, ( 2 ) ceArI karAvanAra, ( 3 ) cArI mATe masalata karanAra, (4) cArInA bhedanA jANanAra, ( 5 ) cArInA mAlanA kharIdanAra, ( 6 ) cArane leAjana karAvanAra temaja ( 7 ) tene Azraya ApanAra e badhA cAreya che arthAt e rIte ceAranA sAta prakAza che. vizeSamAM nimnalikhita padyamAM darzAvAyelI 18 prakAranI cAra-prasUti paNa zrAvake tyajavI joieH-- bel "masanuM UpADe to, rAjamAnovarovAnam / amArgadarzanaM zayyA, padabhaGgastathaiva ca // vizrAmaH pAdapatanaM, vAsanaM gopanaM tathA / vAjapa Adna zaiva, sapAkanpanA(phA ?)zakti ] | padyAgnyudakarajjunAM pradAnaM jJAnapUrvakam / etA: prasUtayo jJeyA, aSTAdaza manISibhiH // arthAt he cAra ! tu' khIza nahi kemake huM tArI sAthe bhaLIza evAM vAsyeA uccArI dhArInA kAryoMmAM cArane prAtsAhana ApavuM te (1) bhalana, ceArA maLe tyAre tenAM sukha duHkhanA prazna pUchavA e ( 2 ) kuzaLa, cArI karavAne mAkalavAne mATe hAtha vagerethI sattA karavI te ( 3 ) tA, rAjAne je dravya maLavu joIe tenA apalApa karavA te ( 4 ) rAjabhAga, cArI karanAra cArI . pAsethI bhAga maLanAra che evI apekSAe temane joi rahevuM te (5) alAkanA, cAza kayAM gayA che evu' pUchanArAne te na batAvatAM anya ja mArga darzAvavA te ( 6 ) amACna, cArane sUvA mATe pathArI ApavI te ( 7 ) zayyA, pAchaLa cApagA janAvaranA pracAra karavA ke jethI cAranAM pagalAM pakaDAI na jAya te ( 8 ) padazaMga, peAtAnA gharamAM rahevA mATe cArane rajA ApavI te ( 9 ) vizrAma, cAranuM... praNAmAdi dvArA bahumAna karavuM.te (10) pAipatana, cArane
Page #1023
--------------------------------------------------------------------------
________________ ex. mAnava adhikAra. [ tRtIya esavA khurazI ApavI te (11) Asana, cArane sattADavA te (12) gApana, khAMDa, saDaka ( mAMDA ) vagere ApavA te (13) khaDakhAdana, moTA rAjAnI jema satkAra karavA te (14) mAharAjika (), dUrathI AvelAnA thAka utAravA mATe cALavAne tela ke tene zarIre je dhULa uDI DhAya te dUra karavA mATe UnuM pANI ApavuM te ( 15 ) padyapradAna, rasAi karavA mATe agni pUrA pADavA te (16) agnipradAna, pIvA mATe ThaMDu jaLa Apavu te (17) uttakapradAna ane cArI lAvela catupadmAdri mAMdhavA mATe doraDAM ApavAM te (18) 2jIpradAna e pramANe cauraprasUtinA (18) prakAro buddhizALIoe vaNu LyA che. A sarva prasUti jJAna pUrvakanI samajavI, kemake AthI cArane uttejana maLe che ema khabara nahAvAthI jo tema karAya tA te doSane pAtra nathI, kintu aticArane pAtra tA che ja. viruddha rAjyAtikramanuM lakSaNa---- rAjyamaryAdA muhRdhyAnyaprakAreNAdAna rUpatvaM viruddhraajyaatikrmca kSaLama / ( 274 ) . arthAt rAjyanI maryAdAnuM ullaghana karIne anya kai rIte dravyanuM grahaNa karavu te ' viruddha rAjyAtikrama ? kahevAya che, peAtAnA rAjAne je duzmana hoya tevA vairirAjyamAM vyApAra mATe javuM te ' viruddha gamana ' kahevAya che ane tenA paNa atra samAveza karavAnA che. upalakSaNathI rAjAe niSedha karela dAMta, leAMkha'Da, patthara vagerenu' grahaNa paNa samajI levuM. TukamAM kahIe ta judAM judAM rAjyeAe je mAlanI AyAta ane nikAza upara aMkuza mUkavA DhAya athavA te je mAla upara dANu jakAta vagerenI vyavasthA karI DAya tenuM ullaMdhana karavAthI A viruddha rAjyAti kramarUpa aticAra udbhave che. pratirUpaka-vyavahAranu lakSaNa-- kutsitadravyasyApi suvarNarUpyAdisadRzavarNAdiyuktaM kRtvA loke suvarNarUpyA divyavahAra karaNarUpatvaM, kRtrimasuvarNAdikaM niSpAdya loke satyasuvarNAdivyavahAra karaNarUpatvaM vA pratirUpaka vyavahArasya lakSaNam / ( 271 ) arthAt halakI dhAtune paNa senA, rUpA jevI banAvIne leAkamAM tenA senA, rUpA tarIke vyavahAra karavA te ' pratirUpaka-vyavahAra ' che. athavA kRtrima suvarNa. vagere banAvIne leAkamAM tene sAcA suvarUpe vyavahAra karavA te ' pratirUpaka-vyavahAra ' che. UMcI jAtanA ceAkhAmAM gheADAka halakI jAtanA nAMkhI tene sArA tarIke vecavA, ghImAM carabInA lega karavA, dUdhamAM pANI reDI tenA pUrA paisA levA, bhaLatA resA upara raMga caDhAvI tenA kesara tarIke vyavahAra karavA. A pramANe asalane badale banAvaTI vastu calAvavI te 'pratirUpaka-vyavahAra ' che. 1. vagerethI maNi, mAtI pratyAdi samajavA,
Page #1024
--------------------------------------------------------------------------
________________ . ullAsa ] Ahata darzana dIpikA phUTa kriya-vikrayanuM lakSaNa- kUTatulamAnAbhyAM pApratAraNArtha kUTakrayavikrayalakSaNavyavahArakaraNarUpatvaM kUTa kraya vikrayasya lakSaNam / (476) arthAta pArakAne chetaravA mATe peTA kATalAM ane mApa rAkhI te dvArA kharIdI ane vecANane vyavahAra karavuM te "phaTa kaya-vikraya che hanAdhika mAnenmAnanuM lakSaNa ochAM vadhatAM mApa, kATalAM, trAjavAM vagere dvArA levaDadevaDa karavI te "hInAdhika mAnenmAna" che. arthAta ApatI veLA ochAM mApa, kATalAM vagerene upayoga kare ane letI veLA adhikane. AvAM kRtya karanAra cAra ja che.' cethA aNuvratanA aticAro - (1) anyavivAhakaraNa, (2) itvaragamana, (3) paragrahItagamana, (4) anaMgakrIDA ane (5) tIvra kAma e cothA vatanA pAMca aticAre che, sarakhA taravAtha(a, 7, sU. 23). anya-vivAhakaraNanuM lakSaNa svApatyavyatiriktasya kanyAdAnaphala lipsayA snehasambandhena vA vivAhakaraNamanyavivAhakaraNasya lakSaNam / (477) arthAta pitAnAM chokarA, chokarI sivAya bIjAne, kanyAdAnarUpa phaLanI IcchAthI ke saneha saMbaMdhane lIdhe vivAha karavo te "anyavivAhakaraNa" che, 1 nIce lakhelAM po zuM kahI rahyAM che ? e ja ke- grIna krizvina 4 2 jina-mAja ucita suda 1 krizcittA kizciJca kizciJca samAharantaH, pratyakSacaurA vaNijo bhavanti // adhIte yat kizcit tadapi muSituM grAhakajanaM mRdu te yad vA tadapi vivazIkartumaparam / pradatte yat kizcit tadapi samupAdAtumadhikaM . prapazco'yaM vRtterahaha gahanaH ko'pi vaNijAm // " arthAta lAlacathI kaMika, kaLAthI kaMika anya ja, mApathI kaMi bIjuM ja, trAjavAthI vaLI kaMika juduM ja ema kaMIka kaMIka haranAra vyApArIo pratyakSa rIte cera che. vyApArIo je kaMika zIkhe che te grAhaka jAne chetaravA mATe zIkhe che, vaLI te namra vacana uccAre che te paNa anyane vaza karavA mATe, vaLI je kaMIka Ape che te paNa vadhAre meLavavAnA irAdAthI. A pramANene vyApArIone gujarAna mATe A prapaMca kharekhara ajaba gahana che. 2 "vivArajanarfuturfrykAtAjamananItI jAmarfmaniveza:" 119
Page #1025
--------------------------------------------------------------------------
________________ Asava-adhikAra [ pratIya vivAhanuM lakSaNa. sAtavedanIyacAritramohanIyodaye sani agnidevaadisaakssipuurvkGifupara vivAhya kSan ! (278). arthAta sAtavedanIya temaja cAritramehanIya kamane udaya thatAM agni, deva vagerenI sAkSIe Arya (jaina) maMtronA uccAraNa pUrvaka (jaina vidhi anusAra) pANigrahaNa karavuM-vare kanyAne ane kanyAe varane hAtha jhAla te "vivAha" kahevAya che. jo paranAM chokarAM paraNAvavAmAM doSa hoya te teja deSa zuM pitAnI saMtatinA lagna karavAmAM nathI ? Ane uttara e che ke je pitAnAM chokarAMnA paNa lagna na kare te kuMvArI rahelI kanyA chAcArI thAya ane tema thatAM zAsananI hIlanA ane nindAne prasaMga khaDe thAya; kAraNa ke paraNelI strIo mATe prAyaH svecchAcAritvane ocho saMbhava che. vaLI dhamaMbindunA TIkAkAra sUcave che tema pitAnA paNa amuka chokarAM ja paraNAvavAM evo paNa niyama le joIe ke jethI amuka vaye te saMpUrNa brahmacarya pALavAne zubha prasaMga sAMpaDe. Ama karavAthI ajene svIkArela vAnaprasthAzramane A niyamamAM uddeza samAya che. paravivAhanI vyAkhyA paratve matabheda keTalAka AcAryonuM kahevuM e che ke paravivAha eTale pitAne vivAha bIjI vAra kare. arthAta putranI apekSAthI ke anya keI kAraNathI eka strI jIvatI hovA chatAM bIjI strI sAthe lagna karavuM te "paravivAha" che, A vivAhathI svadArateSIne aticAra lAge. strIne uddezIne ema samajavuM ke teNe pitAnA patithI saMteSa sakha ghaTe, kemake pitAnA pati sivAyanA tamAma puruSa parapuruSa ja kahevAya. itvagamananuM lakSaNuM- pratipuruSagama nazIlAyAM sAdhAraNastriyAM kiJcit kAlaM bhATipnadAnAdinA grahaNapUrvakagamanarUpatvamitvaragamanasya lakSaNam / ( 479) arthAta judA judA puruSa sAthe upabhoga karavAvALI evI sAdhAraNa strIne amuka vakhatane mATe bhADuM vagere ApIne kharIdI laI tene sevavI te jaivara-gamana" kahevAya che. - - - - 1 vagerethI sAMsArika guru samajavA. ( 2 A vivAhanA brAhma vagere ATha bhede che. juo ghamaMbindunI zrI nicaMdrasUrikRta vRttinuM cha patra.. 3 A graMthane iTAliyana bhASAmAM anuvAda thayela che. juo G. S. A. J. (vol: XXI) nAM 223 mA ane tyAra pachInAM pRSTho. L : '
Page #1026
--------------------------------------------------------------------------
________________ 947 ullAsa ] AhaMta darzane dIpikA. paragrahItagamananuM lakSaNa- . anyena svIkRtAyAM striyAM gamanarUpatvaM paragRhItagamanasya lkssnnm| (480) arthAt alpe svIkArelI strI prati gamana karavuM te "paragrahIta-gamana' che. anaMgakIDAnuM lakSaNa . yoniprajananalakSaNasthAnaM tyaktvA'nyatrAnekavidharatikaraNarUpatvaM, vedamohanIyodaye sati balavadAga jana krIDAkaraNarUpatvaM vaa'nnggvIrAyA akSaT (482). arthAtu ni ane prAnana e sthAne ne eTale strI ane puruSanA guhyA pradezene choDIne anya sthAnamAM aneka prakAranuM ramaNa karavuM te "anaMgakriIDA" che. kahevAnuM tAtparya e che ke asvAbhAvika rIte suSTiviruddha kAmanuM sevana te "anaMgakIDA" che; athavA te vedamehanIya karmanA udayamAM atizaya rAga utpanna karanArI krIDA karavI te "anaMgakrIDA" che. "anaMga" eTale "madana". tenI mukhyatAvALI parastrI sAthenI adharacuMbana, kucamardana, AliMgana ItyAti kIDA te "anaMgakIDA" jANavI. pitAnI patnI sAthe zrIvAsyAyanAdie darzAvela 84 kAma-AsananuM atRpaNe sevana, puruSa, napuMsaka vagerenuM sevana, hastakama, mATI, cAmaDA gherenAM banAvelAM kAma-upakaraNethI kIDA karavI e badhAne paNa "anaMgakrIDAmAM samAveza thAya che.. parIne cuMbana vagere karavuM e zrAvakane ucita nathI eTaluM ja nahi, paNa tenAM aMgopAMga sarAga daSTithI avalakavAM te paNa vyAjabI nathI. kahyuM paNa che ke - " 'channaMgadaMsaNe phAsaNe a gomuttagahaNa kussumiNe / nathair sAtha re hRtrivo e tae I " arthAta strIonAM DhAMkelAM avayavanA darzanane viSe, spazanane viSe, gAyanA mUtranA grahaNane viSeane kusvapnane viSe ema sarvatra yatanA karavI. kahevAno matalaba e che ke strIonI samIpa jaI tenAM DhAMkelAM aMgone jovAM ke aDakavA nahiM, kemake te rogajanaka che. kadAca te jovAI jAya . sparzAI jAya te temAM saMga na dhAraNa kare; kemake netragocara baneluM rUpane jevuM e te azakaya | * * * 1 aMgane artha che ke zarIranuM avayava thAya che, paraMtu mithunanI apekSA eno artha eni athavA mehana yAne strI ke puruSaMci thAya che. A sivAyanAM avaye te anaMga che, jemake stana, kakSA, U, mukha vagere. juo dharmabindu (a, 8 )nI TIkAnuM 39 muM patra - 2 chAyA chaatvAre dAphIne mokUjhaug suSane ! yatanAM sarvatra kuryAdindriyAvalokane ca tathA / /
Page #1027
--------------------------------------------------------------------------
________________ exe Asava-adhikAra. { tRtIya che, kintu tene viSe rAga ke dveSa na dhAraNa karavA e svAdhIna hakIkata che.' gAyanA mUtranA khapa hoya tApaNu te mATe tenI ceAninuM mana na karavuM, kintu jyAre te pAtAnI meLe pisAba kare tyAre sa grahaNa karavuM. kadAca teTalA vakhata thAlI zakAya tema na ja DaeNAya te ceAninuM mana karatI veLA te viSe Asakti na rAkhavI. sevanarUpa kuvapna je puruSane AvatuM DAya teNe vairAgya-bhAvanA ane namaskAranA paThana pUrvaka sUi javu` ke jethI evuM kharAba svapna Ave nahi. kadAca mehanIca karmAMnA tIvra udayane lAdhe tevuM svapna Ave teA tatkAla UThIne irSyApatha pratikramaNa pUrNAMka 108 ucchvAsa jeTale kAcAtya karavA. vizeSamAM indriyanA avaleAkananA prasage temaja strI sAthe khelatI veLA catanA rAkhavI. kahyuM, paNa che ke-- <6 'gujjhoruvaNakakkhoraaMtare taha thaNaMtare daTThe | sAharai tao diTThi na ya baMdhai diTThie diTThi | " // arthAta guhya bhAga, Uru, vadana, kakSA, temaja uranu' ane stananuM aMtara najare paDatAM dRSTi pAchI kheMcI levI paNa tenuM dhArI dhArIne avaleAkana na karavuM. A pramANe parastrIne anulakSmIne gRhasthe paNa brahmacaryanI OMnava prakAranI guptine dhAraNa karavI eTale zIlanI nava javADAne jALavI rAkhavI ke jethI zIlanuM rakSaNa thAya. 1 sarakhAvA " ma zakyaM rUpamadraSTuM cakSurgocaramAgatam / rAmadevI tu cau tatra, sau puSa: vi'cet // 59 2 chAyA guruvadanakSayorantare tathA stanAntare kuSTA saMharet tato dRSTiM na ca badhnIyAda dRSTyA dRSTim // 3 A navanAM nAme nimna-likhita gAthA pUrAM pADe cheH-- sahi kaha nimijidia kur3aMtara puvvakI lia paNae / amAyAhAra vibhUsaNA ya nava baMbhaguttIo // . [ vasatiH kathA niSidhendriyaM kuDayantaraM pUrvakrIDitaM praNItam / atimAtrAhAro vibhUSaNAni ca nava brahmaguptayaH // ] - 4 brahmacarya rUpa adbhuta ane atyuttama vRkSanI rakSA karanArI navavidhine atra vADanI upamA apAi che. arthAt ( 1 ) A, napusaka, pazu jyAM na heAya tyAM vase, kAraNa ke temanA hAvabhAvAdi vikArA manane bhraSTa kare tevA che. ( 2 ) strI sAthe rAgathI vAta na kare, kemake e kathA mAhanI utpattirUpa che; ekalI strIne ja ke eka ja strIne brahmacArIe dharmanA paNa ekAMtamAM upadeza ApatAM vicAra karavA. ( 3 ) strI beThI hAya te Asane puruSa be ghaDI sudhI bese nahi kemake e strInI smRtinuM kAraNuM che. ( 4 ) rAga pUrNAMka strI tarapha najara na kare, tenAM agApAMga na jue. ( 5 ) pati patnI sutAM hAya agara kAmabhAganI vAta karatAM hoya tyAM bhIMtanA AMtare rahe nahi, kemake zabda, ceSTA vagere vikArAtpAdaSTa sAmagrI che. ( 6 ) pUrve bhAgavela viSayAdine saMbhAre nahi. ( 7 ) snigdha AhAra kare nahi. ( 8 ) nIrasa evA paNa AhAra vadhAre na le. ane 9 ) zarIranI TApaTIpa paNa na kare.
Page #1028
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa 1 Ahata darzana dIpikA tIvra kAmanuM lakSaNa kAmaviSayakavRddhapariNAmarUpatvaM, kAmaviSayakaprakarSaprAptAbhinivezarUpatvaM vA yonimukhakAkSArUpasthAnAntare prajananaM nikSipya mahalAyAM caTakazcaTakAyAmiva nizcalo mRta iva Aste muhurmuhuzca khiyAmArohakaraNamityAdi kutsitaviSayasevanarUpatvaM vA tIvakAmasya lakSaNam / (482) arthAta kAmane vadhAre pradIpta karanAra pariNAma te "tIvra kAma" che. athavA kAma saMbaMdhI prakaSanI prApti mATe abhiniveza te "tIna kAma" che. athavA ni, vadana, ane kakSArUpa sthAnamAM prajanana nAMkhIne ghaNA vakhata sudhI cakalA cakalIne viSe nizcaLa mRta samAna rahe che tema rahevuM athavA te pharI pharIne strInA upara ArahaNa karavA jevuM kuviSaya-sevana te "tIvra kAma" che. TUMkamAM kahIe te vAraMvAra kAma-vAsanAne sateja karI vividha rIte kAmanI kIDA karavI te " tIvra kAmAbhilASa" che. svadArateSI vagerene keTalA aticAra?-- parInA tyAgIne (1) aparigrahItagamana, (2) ityAraparigrahItagamana, (3) anaMgakrIDA, (4) paravivAhakaraNa ane (5) tIvra anurAga (kAma) e pAMca aticAre saMbhave che, jyAre svadArasarovIne to chellA traNa ja saMbhave che, kemake pahelA be to bhaMgarUpa che. A pramANe svapuruSane viSe saMteSa rAkhavAnA bhAvavALI strIne paNa traNa ja aticAre sabhave che, athavA te pAMca. anAmegathI parapuruSa athavA brahmacArI evA pitAnA pati prati atisaraNa karatI veLA prathama aticAra lAge che. vaLI jyAre sapatnIne vAre heya tyAre tenA vArane aTakAva karI pote potAnA patine bhegave te bIje aticAra paNa lAge che; e pramANe pAMce vaTAvI levA. kahyuM paNa che ke-- " 'paradAravajiNo. paMca huti tinni sadArasaMtuDhe / itthIi tinni paMca va bhaMgavigappehiM nAyavvA // " 1 arthadIpikAnA 84 mAM patramAM kahyuM paNa che - pAkina paDatIvADa, kAraNa vinA ja pApA, mA tu amare= " 2 chAyA parabArabarjinaH paJca bhavanti ayastu pdaarsmsuhe| niyAtrayaH paza vA mAvikalpaitivyAH //
Page #1029
--------------------------------------------------------------------------
________________ Asava-adhikAra. [ tRtIya bhADu' ApIne thADAka vakhatane mATe rAkhelI vezyAne patnI samajIne tenA prati gamana karavuM te paNa eka STie ' itvaparigRhItagamana ' che. eTale A apekSAe ravadArasa MtApIne paNa bIjo aticAra saMbhave che. anAbhAgathI atikramaNa karanArane prathama aticAra paNa saMbhave che. A pramANe svadArasa tASIne paNa pAMce aticArA saMbhave che. kahyuM paNa che.ke-- 'sadAra saMtosisa iye paMca aiArA jANiavvA, na samAyariavvA " arthAt svadArasa tASIne A pAMce aticArA lAge che tema jANavu, kintu te AcaravA nahi. pAMcamA aNuvratanA pAMca aticAra ---- ( 1 ) kSetra-pramANatikrama, (2) vAstu-pramANAtikrama, (3) hiraNyasuvarNa -pramANAtikrama, ( 4 ) dhanadhAnya-pramANAtikrama ane ( 5 ) dAsIdAsa-pramANAtikrama ema pAMcamA aNuvratanA pAMca aticArA che. tannA ( a. 7, sU. 24) pramANe te pahelA benA kSetra-vAstu-pramANAtikrama tarIke ullekha che ane kuSya-pramANAtikrama vizeSamAM sUcavAyA che. A pramANe tyAM pAMca aticArIne nirdeza che, je jamIna khetIvADIne lAyaka hAya te kSetra' ane rahevA lAyaka hAya te 50 * vAstu ' kahevAya che. e khanenuM pramANa nakkI karyA bAda lAbhane vaza thai te pramANunuM ullaMdhana karavuM te ' kSetra-vAstu-pramANAtikrama ' che. aneka jAtanAM vAsaNA ane kapaDAMlattAnI maryAdA nakkI karyA pachI tenuM ulla Mghana karavuM. te kuSya-pramANAtikrama ' che. prastuta graMthakAre sUcavelAM aticArAnAM lakSaNA ApaNe vicArIe te pUrve kSetranu lakSaNa joi laieH-- 9 AkAzabhUmipatitotpanno da kaniSyAdya sasyotpattisthAnarUpatvaM kssetr1 kSanam / ( 483 ) arthAt mAkAzamAMthI paDelA ke bhUmimAMthI nIkaLelA pANI dvArA utpanna thatA dhAnyanA utpatti sthAnane 'kSetra' kahevAmAM Ave che. eTale ke varasAdanA jaLathI athavA nadI ke nALAMnA pANIthI sthaLe dhAnya uge te sthaLa ' kSetra ' kahevAya che. ApaNe 854 mA pRSThamAM joi gayA tema enA traNa prakAra che. kuvAnA pANIthI je khetarane sIMcI dhAnya pakAvAya te khetara ' setu-kSetra ' kahevAya che, varasAdanA jaLathI jemAM dhAnya pAke te khetara ' ketu-kSetra ' kahevAya che; ane jyAM varasAda ane kuvAnA pANIthI ema ane rIte pAka thAya te khetara ' setu-ketu-kSetra kahevAya che.ra 1 chAyA svadAra santoSaNa ime pazcAtizcArA jJAtavyA na samAcaritavyAH / 2 a dIpikAnA 100 mA patramAM kahyu paNa che ke 44 kSetraM sasyotpattibhUmistazca setuketutadubhayAtmakaM niSpApasasyaM setukSetram jalada niSpAdya sasyaM ketukSetram kSetrama ! 23 * d tridhA; tatrAraghaTTA dijala ubhayajala niSpAdyamasya mubhaya
Page #1030
--------------------------------------------------------------------------
________________ 51 ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA. kSetra-pramANatikramanuM lakSaNa kSetrasya yAvatpramANA pratijJA kRtA tasyA yadullaGghanaM tadrUpatvaM kssetrjhaHLAtigrAmastha kSamA (284) arthAt kSetranA pramANu saMbaMdhI je pratijJA karI hoya yAne je niyama, lIdhe heya tenuM ullaMghana karavuM te kSetra-pramANatikama" che. vAstune artha ane tenA prakAro "vAstu" zabdathI ghara, gAma, nagara vagere samajavAnAM che. temAM gharanA traNa prakAro che. jamIna khodIne tenI nIce banAvelAM bhayarAM vagere "khAta-gRha" kahevAya che. jamInathI UMce baMdhAvelA mALavALA ghara, mahela vagere "uskRita-gRha" kahevAya che. jamInanI nIce bhoMyarAM hoya ane upara mALa hoya tevAM ghara khAtecchita-gRha" kahevAya che. ( A pramANenAM traNa prakAranAM kSetra ane traNa prakAranAM ghara vagerenI je maryAdA bAMdhI hoya tene atikrama karavo te te viSayaka "aticAra" che. vAstu-pramANatikramanuM lakSaNa - vAsturUpasya yAvatpramANA pratijJA kRtA tasyA yadullaGghanaM tadrUpatvaM vArasukamALAtinA rakSaNan ( 485) arthAta vAstunA pramANa saMbaMdhI je pratijJA lIdhI hoya tenuM pramANa vadhArI te pratijJAnuM ullaMghana karavuM te "vAstu-pramANatikrama" kahevAya che. hiraNya ane suvarNane bheda- hiraNya eTale ghaDeluM sonuM ane suvarNa eTale vagara ghaDeluM enuM. keTalAka ghaDelA senAne "suvarNa" ane vagara ghaDelAne hiraNya' ema paNa kahe che. hiraNya-suvarNa-pramANatikramanuM lakSaNa hiraNyasuvarNAnAM yAvatpramANA pratijJA kRtA tasyA yadullaGnaM tdparva hirAghasuvazmALAtimA sUkSaNa (86) arthAta hiraNya ane suvarNanA pramANa saMbaMdhI je pratijJA karI tenI maryAdA bAMdhI hoya tenuM ullaMghana karavuM te "hiraNyasuvarNa--pramANatikrama" che. atre upalakSaNathI ratna, maNi, hIrA, cAMdI vagerenI mayadAne paNa atikrema ghaTAvI le.
Page #1031
--------------------------------------------------------------------------
________________ para Asava-adhikAra [ ztIya dhana-dhAnya-pramANatikramanuM lakSaNa dhanadhAnyAnAM yAvatpramANA pratijJA kRtA tasyA yadullaGghanaM tadrUpatvaM panAkhyAtrinaya kSArA (87) arthAt dhana ane dhAnyanI maryAdA saMbaMdhI pratijJA lIdhA pachI te maryAdAnuM ullaMghana karavuM te "dhana-dhAnya-pramANatikrama" che. dhanathI gAya, bheMsa, bakarI, gheTI, uMTa, ghoDo, hAthI vagere pazurUpa dhana samajavuM. dhAnyathI ghauM, cokhA, bAjarI vagere jevIsa prakAranuM dhAnya samajavuM. dhAnyanA 17 prakAro paNa che ema nIcenI gAthA uparathI jaNAya che - " 'sAlijavavIhikuvarAlayatilamuggamAsacavalaciNA / tuvarimasUrakulatthA gohumanipphAvaayasisaNA // " athata zAli, java, DAMgara, kerA, rAI, tala, maga, aDada, eka prakAranA kAMga (ALA), caNA, tuvera, masUra, kalathI, ghauM, vAla, alasI ane zaNa ema sattara jAtanAM dhAnya che. A uparathI samajAya che ke dhAnyanA aneka prakAra che, kemake judA judA dezamAM judAM judAM dhAnya saMbhave che. saMsaktaniryukitamAM kahyuM paNa che ke * sijhaNa ?)ri[ 35 varI re nAdi taNe ghA nava ceva pANayAiM tIsaM puNa khajayA huMti // " arthAta musiNanA cosaTha prakAre ane kUra eTale bhAta yAne edananA ekatrIsa jANa, pAna (peya)nA nava prakAro che ane khAdhanA trIsa che. dasIdAsa-pramANutikamanuM lakSaNa dAsodAsAH karmakarAsteSAM yAvatpramANA pratijJA kRtA tasyA yduine tadruparva rANI rAsamALAtinI kSamA (488) arthAta dAsI, dAsa eTale nekara, cAkara vagere karmacArI, enA pramANu viSe je pratijJA karI hoya tenuM ullaMghana karavuM te "dAsI-dAsa-pramANatikrama" che. zAliyabavIhikodragharAlakatilamudramASazvabalacaNakAH / tuSaityjUnya pAlanaurSADalIjhanA: 2 chAyA anarf s artifi re gAnarfka vaMza naka jAnAmi kiMa gafarfja si !
Page #1032
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA. 23 A pramANe kukha, kAMsuM, tAMbuM, sIsuM, trapu (halakI dhAtu) mATInAM vAsaNa vagere mATe paNa samajI levuM. prathama guNavratanA pAMca aticAre- (1) samRti-aMtardhAna, (2) Urva--vyatikrama, (3) adho-vyatikrama, (4) tiryaMga-vyatikrama ane (5) kSetra-vRddhi e prathama guNavrata yAne cha vivirati vratanA pAMca aticAre che. temAM smRti aMtardhAnanuM lakSaNa e che ke ativyAkulatva-pramAvavattva-matyapATavAdinA vismaraNarUpatvaM smRtyAnastha RkSaNam (481) arthAta atizaya vyAkulatA, pramAda ane buddhinI maMdatA ItyAdine lIdhe je vastunuM vismaraNa thAya che-bhUlI javAya che te "smRti-antardhAna" che. kahevAnuM tAtparya e che ke dareka niyamanA pAlanane AdhAra smaraNa zakti upara rahelo che. mati bhramathI, pramAdathI ke mehathI e zakti kuMThita thAya te niyamanuM svarUpa ke tenI maryAdA bhUlAI jAya. A pramANe udabhavatuM vismaraNa te "mRti-antardhAna" che. A aticAra te sarva vrate AzrIne saMbhave che te pachI Ane prathama guNavratanA ja aticAra tarIke kema atra gaNAvela che? Ane uttara e che ke dareka vratanA pAMca pAMca aticAra gaNAvavA che te e pAMcanI saMkhyA pUrI pADavA mATe ene atra nirdeza karAyo che. A kathananA samarthanAthe arthadIpikAnA 108mA patragata nimna-likhita paMkti raju karavAmAM Ave che - " ayaM cAticAraH sarvavratasAdhAraNo'pi paJcasaGkhyApUraNArthamatropAttaH / ". Urdha-vyatikramanuM lakSaNa- parvatataruzikharArohaNaviSayakRtaniyamasyAtikramarUpatvamUrdhvavyati - mArA hRkSaNa (20) arthAt parvata ke jhADanI Toca upara caDhavA saMbaMdhI je niyama lIdhe hAya-UMcAIne lagatI je maryAdA bAMdhI hoya tenuM (lebhAdika vRttithI) ullaMghana karavuM te "Urdha-vyatikrama" che. 1 sarakhA tatvArtha (a. 7 )nuM nimnalikhita 25 muM sUtra -- safSareasutAkSerikRaSarAjana ! " . A sUtramAM temaja zrAddhapratikramaNa sUtra vageremAM paNa graMthakAre nirdeze krama jovAtuM nathI, ethI emaNe zA AdhAre yojyo che te jANavuM bAkI rahe che. 10
Page #1033
--------------------------------------------------------------------------
________________ 954 Asrava-adhikAra, [tRtIya a-vyatikramanuM lakSaNa adholokikagrAmabhUmigRhakUpAdiviSayakakRtaniyamasyAtikramakaraNamadhodigvyatikramasya lakSaNam / ( 491) arthAta aleka, nIce rahelAM gAme, bheMyarAM, kuvA vagere AzrIne nIce javAne je niyama grahaNa karyo hoya tenuM ullaMghana karavuM te "adha-vyatikrama" che. tiya-vyatikramanuM lakSaNa tiryagyojanAdiviSayakakRtaniyamasyAtikramakaraNarUpatvaM tirygtithatima kSaNa (22) arthAta tirachI dizAmAM jeTalA jana sudhI javAne niyama lIdhe hoya tethI adhika javuM te tiya-vyatikrama" che. A traNa aticArene aMge Avazyaka-cUrNimAM kahyuM che ke jeTale UMce javAne niyama lIdhe hoya tethI vadhAre UMce ke parvatanA zikhara jevA sthaLe vAMdarA ke keI anya pakSI vA, AbhUSaNa vagere laI gayela hoya te jeNe A vrata lIdhuM che te jaI zake nahi, paraMtu te vastrAdi nIce pI jAya tyAre athavA te tyAM jaIne anya koI lAvI Ape tyAre te svIkAravAmAM tene deSa lAgatuM nathI. A pramANe kuvA vagere nIcAM sthaLe prati gamana AzrIne temaja tiyaMga- gamana AzrIne paNa vicArI levuM. kSetra-vRddhinuM lakSaNa ekato yojanazataparimANAbhigRhItAyAmanyato dazayojanaparimANAbhigRhItAyAM satyAM kAraNavazAd yojanazatamadhyAt / katipayayojanAni niSkASya dazayojaneSu prakSipya lobhAvezAd vRddhikaraNa rUpatvaM, abhigRhItAyAH kASThAyA vA lobhAvezAdAdhikyakaraNaM vA kssetrvR kSaNa (413) arthAt eka dizAmAM so jana jaI zakAya evI pratijJA lIdhI hoya ane anya dizAmAM daza jana javA jeTalI chUTa rAkhI hoya, paraMtu keI kAraNuprasaMge se janarUpa rAkhela parimANa mAMthI keTalAka ejana laIne eTaluM parimANa anya dizAnuM lebhane vaza thaIne vadhAravuM te kSetra-vRddhi" che. TUMkamAM kahIe te lebhanA AvezamAM dizAnA svIkArelA parimANamAM vadhAro
Page #1034
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Ahata daza dIpaka. kare te kSetra-vRddhi" che. Ane aticAra kahevAmAM Ave che tenuM kAraNa e che ke ekaMdara bane dizAnA parimANunuM te pAlana kare che eTalA pUratuM tenuM vrata sacavAI rahe che, paraMtu eka dizAmAM te lIdhelA parimANane atikAma thatuM hovAthI eTalA pUrate vratane bhaMga thAya che. A pramANe vratane bhaMgAbhaMga te aticAra gaNA hevAthI Ane atra aticAra tarIke ullekha karAyA che. dvitIya guNavatanA aticAre- (1) sacitta AhAra, (2) sacittasaMbaddha AhAra, (3) sacittama AhAra, (4) abhiSava-AhAra ane (5) duSava AhAra e dvitIya guNavatanA arthAta sAtamA pagaparimANurUpa vratanA pAMca aticAre che. tavArtha (a. 7, sU. 30)mAM paNa ema ja che. sacitta AhAranuM lakSaNa kandamUlaphalAdInAM bhakSaNaM sacittAhArasya lakSaNam / ( 494) arthAt kaMda, mULa, phaLa vagerenuM bhakSaNa te "sacitta AhAra' kahevAya che, atra kevaLa sacetana vanaspati ja na samajatAM sacitta pRthvIkAya vagerenuM bhakSaNa paNa samajI levuM. jene tyAga karyo hoya-je na khAvAno niyama lIdhe hoya te viSayamAM pravRtti karavAthI vratane bhaMga thAya che, paraMtu upaga rahitapaNAne lIdhe je tema thAya che te aticAra che, nahi ke vratabhaMga, e hakIkata atra paNa lakSyamAM rAkhavI. sacinasaMbaddha AhAranuM lakSaNa- ra sacetanavRkSAdinA sambaddhagundAdipakvaphalAdisacittAnta/jakakhajUrAdInAmanAbhogAdinA bhakSaNarUpatvaM sacittasambaddhAhArasya lkssnnm| (415). arthAta sacitta vRkSa vagerenI sAthe saMbaMdha dharAvanAra guMda vagerenuM (athavA te jhADa uparathI taratanAM teDela rAyaNa, jAMbu vagere) pAkAM phaLa vagerenuM, temaja sacitta bIja (ThaLiyA)vALAM khajUra vagerenuM anupayegAdithI bhakSaNa karavuM te "sacittasaMbaddha AhAra che. sacitta AhAra saMbaMdhI jeNe pratijJA lIdhI hoya te je A AhAra le te vratane bhaMga thAya, paraMtu avicArIpaNAthI je te tema kare te tene aticAra lAge. vaLI phaLa vagerenA aMdaranA bhAgamAM rahela ThaLiyA vagere sacitta bIjane huM tyAga karIza ane kevaLa uparane bIjo bhAga je acitta che te khAIza evA vicArathI phalAdinuM bhakSaNa kare tene A aticAra lAge. 1 " visAvadUmikAIs swjaasir: I " 2 ThaLiyA, goTalI vagere sacetana padArthathI yukta evAM bara, kerI vagere pAkAM phaLa,
Page #1035
--------------------------------------------------------------------------
________________ 956 mAsava-adhikAra, [ tRtIya saciramizra AhAranuM lakSaNa- ArdrakadADimavirbhaTikAdibhiH sammizrANAM pUraNAdInAM tilamizritAnnAdInAM vA'nAbhogAdinA bhakSaNaM sacittamizrAhArasya lkssnnm| (42dda). arthAta Adu, dADama, cIbhaDA vagere sacitta padArthathI mizrita pUraNa vagerenuM bhakSaNa athavA te talathI mizrita bAjarI yAne talapApI (tathA khasakhasa mizrita lADavA) vagerenuM bhakSaNa te sacittamizra AhAra" jANa. jaLa aDadhuM UnuM hoya ane aDadhuM ThaMDuM hoya eTale ke ene keTaleka bhAga sacitta hoya ane keTaleka acitta hoya tevA jaLanuM pAna karavAthI athavA te tatkALa daLelA leTamAM rahelA jhINuM dhAnyakaraNane lIdhe sacitta-acitta leTa vagerenuM bhakSaNa karavAthI A aticAra lAge. A paNa upaga-zUnyatAdine laine hoya te aticAra gaNAya, nahi te vratabhaMga. abhiSava-AhAranuM lakSaNa. anekadravyasandhAnaniSpannAnAM surAsauvIrakAdInAM mAMsaprakAra* khaNDAnAM vA'nAbhogAdinA bhakSaNamabhiSavAhArasya lakSaNam / (497) arthAta aneka vastuo ekatrita karavAthI utpanna thanArA ane mAMsanA TukaDA jevA AkAravALAM dArU, sauvIraka vagerenuM anAmegAdi pUrvakanuM bhakSaNa te "abhiSava-AhAra " che. "abhiSava" eTale Asava yAne sarvane niSkarSa, unmAdane utpanna karanArA keI paNa jAtanA eka dravyanuM ke vividha dravyanA mizraNathI utpanna thatI madirA vagerenuM sevana karavuM te "abhiSava-AhAra' che. jeno kALa vyatIta thaI gayo che evAM athANAM vagere anAgapaNe khAvAthI paNa A aticAra lAge che. madirAnuM sevana- madirA e sAta vyasane paikI eka che. enA sevanathI mANasane beTI zakti Ave che, paraMtu ene nice utaratAM zarIranuM baLa pANI sAthe kheMcAI jAya che. dArU pIvAnuM jene durgyusana lAgyuM hoya te Indriyone gulAma bane che. tene pitAnI jAtanuM, mAtApitAnuM ke kuTuMbavarganuM bhAna rahetuM nathI. enuM citta sthira hetuM nathI. enI vivekazakti haNAI jAya che ane dharma jevI vastu ja enA hRdayamAMthI khasI jAya che. dArU taiyAra karavAmAM padArtho 1 vagerethI kIDI, kuMthuA vagerethI mizrita vastu samajavI. 2 eka jAtanI kAMjI.
Page #1036
--------------------------------------------------------------------------
________________ ulAsa ] AhaMta darzana dIpikA. 857 kehavaDAvavA paDe che ane tethI aneka Ivene saMhAra thAya che. A vAta bAju upara rAkhIe te paNa enuM sevana zarIra ane AtmAnI pAyamAlI karavAmAM ekko che te bhUlI na javuM joIe. aneka pAzcAtya vidvAnona-sAkaTarano paNa mata che ke enA sevanathI zarIramAM azakti. lehImAM bagADo ane magajane bhaya udabhave che. amerikAmAM to davA tarIke paNa e na vAparavAne sapta kAya che. pazcima dezanA saMsargathI je aniSTa saMrakAre A dezamAM ghara ghAlI beThA che temAM dArU pIve te mukhya sthAna bhogave che. dArU pIve e sajajanane lAMchana lagADanArUM kArya che. Aje A badI nAbuda karavA mATe samagra bhAratavarSamAM jesara hilacAla cAlI rahI che. dArUnA sevanathI keTalI badhI hAni thAya che tene suMdara ane sacoTa pUrA e che ke zrIautama buddhe te madirAtyAgane pAMcamA mahAvrata tarIke nizela che. bauddha darzananAM prAthamika cAra mahAvate te jainonAM mahAvrata jevAM che, paraMtu jenonA parigrahaviramagurUpa pAMcamA mahAvatane sthAne e darzanamAM madirAnA sevananA niSedhane ullekha che.' madirA temaja mAMsanA prakAro - 2 madirA be prakAranI che -(1) kASThamAMthI utpanna thatI ane (2) pinTamAMthI udabhavatI. mAMsa traNa prakAranuM che-(1) jalacaranuM, (2) sthalacaranuM ane (3) khecaranuM. athavA te (1) cAmaDuM, (2) lehI ane (3) mAMsa e daSTie mAMsanA traNa prakAre che. mAMsanuM sevana mAMsAhArathI manuSyanAM zArIrika, Arthika temaja dhArmika e traNe jAtanAM jIvano pAyamAla thaI jAya che. vaLI vanaspati-AhAramAM jeTalA pramANamAM pauSTika tatva raheluM che teTaluM mAMsa-AhAramAM nathI ema Adhunika vaijJAnikanuM paNa mAnavuM che. phala-AhArathI je saumya, sAtvikatA, buddhibala ane Arogya maLe che te mAMsAhArathI maLatAM nathI. TUMkamAM kahIe to mAvA jevI sAtvika vastune mUkIne mAMsanuM bhakSaNa karavuM ane dUdhane badale dArU pIve e mANasAI nathI. jaina darzana ja mAMsanA sevanane durvyasana temaja mahAvikRtirUpa gaNI tene niSedha kare che ema nathI. mahAbhArata, manusmRti jevA ane hiMdu graMtha paNa e ja vAtanuM samarthana 1 jue pR. 915. 2 juo arthadIpikAnuM 115muM patra. 3 A mahAkAya granthanA zAMtiparvanA 64(?)mA adhyAyamAM kahyuM paNuM che ke gri mAra madhumAMra-ANa rAjAnA chUH ghasttata ta6, maita6 jey fewtta= I SI " arthAta dArU, mAchalAM, madha, mAMsa, Asava () khIcaDI ane bhAta e badhuM dhUta janoe pravartAvela che. vedamAM e vastuo khAvA pIvAnI saMmati ApavAmAM AvI nathI ja. 4 enA pAMcamA adhyAyamAM evA ullekha che ke " mAkRtvA prANinAM hiMsAM, mAMsamutpadyate kvacit / ja gha gifjavaH daya-hArAja vize | 8 | "
Page #1037
--------------------------------------------------------------------------
________________ 958 Asava-adhikAra ( vatIya kare che. islAma ane khristi dharmo paNa e ja dizAmAM prayANa kare che. duSpakva AhAranuM lakSaNa- ardhasvinnayavamudragodhUmAdInAmanAbhogAdinA bhakSaNaM duSavA. rahya DhALa (418). arthAta aDadhA raMdhAyelA java, maga, ghauM vagerenuM anAmegAdithI bhakSaNa karavuM te duSpakva AhAra" che. eTale ke adhakacaruM ke barAbara nahi rAMdhela dhAnya khAvuM te "du5kava AhAra" che. A pramANe gopabhega katanA pAMca aticAra je atra kahevAmAM AvyA che te bhejana AzrIne che. badhAM vratanA pAMca pAMca aticAra gaNAvavAnA hevAthI ahIM pAMca ja kahyA che; bAkI AvAyaka-niyuktimAM kahyuM che tema karmathI paNa aticAra lAge che." AjIvikAne arthe je sAvadya AraMbha kare tene atra 'karma "thI vyavahAra karavAmAM AvyA che. AvAM karmAdAna paMjara che. jemake (1) jhADa vagere bALIne tenA keyalA karIne vecavAnuM karma athavA ke bhADabhaMja vagerenuM agni saMbaMdhI kema te aMgArakarma, (2) vana kharIdIne te kapAvI te vecIne athavA jhADa, pAMdaDAM vagere kapAvI te vecIne gujarAna calAvavuM te vanakarma, (3)gA, gADAM vagere rAkhI tenA vaDe AjIvikA calAvavI temaja gADAM, baLada vagere vecavAM, vecAvavAM te zakaTakarma, (4) gheDA, uMTa, baLada vagere bhADe pheravavAM te bhATikakarma, (5) kuvA, vAva vagere davA, kherAvavAM, haLathI jamIna ukheDavI ItyAdi karma te Tikarma, (6) hAthIdAMta, metI vagere jyAM utpanna thatAM hoya tyAM jaI te kharIda karavAM te daMtakuvANijya,(7) lAkha, karyA, arthAta jIvonI katala karyA vinA mAMsa kadApi utpanna thatuM nathI ane prANIone vadha e svarge laI janAra nathI, vAte mAMsane tyAga karavo joIe. vaLI tyAM ema paNa umerAyuM che ke " samatA vizafear, fmArA vizI saMkA joi , sAyakati pAtA: 2 "' arthAta mAMsane mATe anumati ApanAra, mAMsanA TukaDA karanAra, prANi-vadha karanAra, mAMsane kharIdanAra, vecanAra, rAMdhanAra, pIrasanAra ane khAnAra e badhAe ghAtaka che. 1 juo karAnezarIpha surAne hajanI mI Ayata. 2 " And God said, " Behold, I have given you every herb bearing seed which is upon the face of all the earth, and every tree, in which there is the fruit of a tree, yielding seed; to you it shall be for meat" E -Genesis athata Izvare kahyuM ke juo meM tamane A duniyAnI sapATI uparanA bIjavALAM sarva ropAo. ApyA che te ane bIja ApanAra phaLada5 jhAMDa ApelAM che te tame mAMsane badale vAparaze. 3 A hakIkatanI dharmabinanI TIkA sAkSI pUre che.
Page #1038
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Arhuta darzana dIpikA, 959 haratAla vagerenA vyApAra te lAkSAvANijya, ( 8 ) ghI, goLa, tela, dArU vagerenA vyApAra te rasavANijya, ( 9 ) mera, popaTa, pazu temaja manuSyanA keza vagerenA vyApAra te kezavANijya, (10) mINa, somala vagere jherane vyApAra te viSavANijya, (11) zeraDI, tala vagere pIlavAM te trapIDanakama, (12) baLada, gheADA vagerene lAMchana ( puruSa-ciGga ) rahita karavA te nirNA'Inakama, (13) kSetrarakSaNa mATe jamInane mALavI te davadAnama, (14) sarAvara, jharA, taLAva vagerene anAja ugADavA mATe sukavI nAMkhavAM te sarAhadataDAgazeASaNa ane (15) hiMsaka jIve temaja durAcArI vyaktione peASavAM te asatIpASaNa. trIjA guNavratanA aticAro-- (1) kaiMpa, (2) kaukucca, (3) maukhaya', (4) sa'yukta-adhikaraNa, ane (5) upabhAgaadhika tva ema trIjA guNavratanA pAMca aticArI che. tavAya ( a. 7. casU. 27 ) pramANe paNa trIjA guNavratanA cAne anaMda viramaNurUpa vratanA pAMca aticAza che, paraMtu tyAM sayukta adhikaraNane badale asamIkSya--adhikaraNanA nirdeza che eTale ke atra prastuta graMthakAra tavAne na anusaratAM atha dIpikAne anusare che, kemake tyAM asamIkSya-adhikaraNane badale saMyuktaadhikaraNanA ja nirdeza che. kadanuM lakSaNa-- rAgodaye sati hAsyayuktA sabhyavAkprayogarUpatvaM kandarpasya rukSam / ( 411 ) arthAt rAganA udaca daramyAna eTale ke rAgane vaza thaI parihAsa karavA ane asabhya vacana uccAravAM te kadrupa " che. kalpanA atha ' madana ' thAya che, je parihAsa ane asatya vacana enu' kAraNa bane che.te parihAsAddhi paNa kAmAM kAraNanA upacAra karI ' kAM ? kahevAya che. zAstramAM lakhyu che ke zrAvake khaDakhaDa hasavuM nahi; kAma paDe te mAM malakAvavuM; TukamAM teNe gaMbhIra rahevu joie, kemake gabhIratA e tenA ekavIsa guNA paikI eka che. halakuM vacana 12 " akhAtaM saraH, khAtaM tu taDAgamityanayorbhedaH arthAt nahI khADheluM hoya te 'sarAvara' ane kheAdelu hAya te 'taLAva'ema A emAM pharaka che evA adIpikA 121 mA patramAM ullekha che. " 3" kandarpa kaurakucya maukharyAsa mokSyAdhikara NopabhogAdhikatvAni / " 4 (1) akSudratA ( gaMbhIratA ) (2) rUpasapannatA, (3) prakRtisaumya, (4) leAkapriyatA, (5) kAmaLa citta, (6) bhIrutA, (7) azahaMtA, (8) sudAkSiNya, (9) lAlutA, (10) dayAlutA, (11) madhyastha sAma dRSTi, ( 12 ) guNAnurAgitA. ( 13 ) satkathitva, ( 14 ) supakSayuktatA, (15) dIvazi`tA, (16) vizeSajJatA, (17) vRddhAnusAritva, (18) vinItatA, (19) kRtajJatA, (20) parahitAykAritva atha (21) labdhalakSyatA e zrAvakanA ekavIsa guNa che,
Page #1039
--------------------------------------------------------------------------
________________ Asava-adhikAra L [ tRtIya ke bIbhatsa zabda balava thI mAna jAya ane lekamAM nindA thAya, vAte tema te na ja karavuM. kakunuM lakSaNa - mohanIyodaye sati hAsyayuktAsabhyavAgvyApAropArjanapUrvakAsabhyakAyavyApArakaraNatvaM 'kaukucyasya lakSaNam / ( 500) arthAt mohanIya karmanA udayane lIdhe parihAsa ane asabhya vacananA prayoga uparAMta bhATa, bhayA ke bhAMDanI peThe asabhya zArIrika ceSTAo karavI te "kIkucya" che. AthI e phalita thAya che ke jenArane vikAra utpanna thAya tevA AMkhanA cALA ke hAvabhAva karavA te "kaumucca" che. A temane pUrvokta aticAra pramAdathI utpanna thAya che, vAstu pramAdane tyAga kare. saMparyAnuM lakSaNa asambaddhapralApitvaM maukharyasya lakSaNam / (509) arthAta ( nilajajapaNe asabhya temaja) saMbaMdha vinAne bakavATa karo te "maukharya" che. jema Ave tema chelyA karavuM e ananI khANa che. kahyuM paNa che ke " bahUnAM samavAye hi, siddhe kArye samaM phalam / ___ yadi kAryavipattiH syAt , mukharastatra bAdhyate // " arthAta keIka kArya karavA mATe ghaNuM ja ekaThA maLyA hoya temAM je te kArya siddha thAya te badhAne sarakhuM phaLa maLe che, paraMtu jo kArya siddha thAya te mukhara yAne deDhaDAhyo herAna thAya che. - mukharatA hoya tyAM pApI upadezane saMbhava rahe che, ethI A pApapadeza vratane aticAra kahevAya che. A aticArathI mukta rahenAra zrAvake mita, hita, priya ane satya vacana belavuM, kintu nirlajaja, asabhya, asatya ke asaMbaddha vacana na uccAravuM. saMyukta adhikaraNanuM lakSaNa - udukhalahalazakaTadhanUrUpAdhikaraNAntareNa saha musalaphAlayugazarAyadhikaraNAdInAM saMyogakaraNaM saMyuktAdhikaraNasya lkssnnm| (502) 1 "riNA kuNAganArijayAmA tannA jaujU !" *
Page #1040
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] A dana dIpiyA. 961 arthAt khAMDaNIne musalA sAthe, haLanA phALa sAthe, gADAnA dhAMsarI sAthe ( kuhADAnA dAMDA sAthe, ghaMTInA eka paDanA bIjA paDa sAthe ) ema eka adhikaraNanA anya adhikaraNa joDe saMcAga karavA te ' sa'yukta-adhikaraNa 'che. jenAthI AtmA narakanA adhikArI ane te * adhikaraNa ' kahevAya che; jemake musaLu, khAMDaNI vagere. sa yukta eTale athakriyA mATe taiyAra karela. athavA te upara sUcavyA mujaba anya adhikaraNathI yukta banAvela eka adhikaraNa bIjA sAthe joDelu rAkhavAmAM Ave te te joIne anya levA Ave te tene nA pADI na zakAya ane tethI phragaTamAM pApakriyAnA bhAgI banAya. jemake gADu' joDI rAkhyu hAya ane kai mAgavA Ave te tene Apavu te paDe. have levA AvanAra jo niya hAya te aLadane te khAvA na Ape athavA vadhAre bhAra bhare ke zakti uparAMta vadhAre dUra gADuM kheMcAvI jAya. Ama thatAM hisrapradAna vratanA aticAra lAge, upaleAga-adhikatvanuM lakSaNa-- yAvatsnAnAlaGkArAdibhiryasya prayojanaM tto'dhikgrhnnruuptvmupmonASivastha jIkSanam / ( 503 ) arthAt je pramANamAM snAna, alaMkAra vagerenA khapa hAya tethI vadhAre rAkhavAM te ' upabhAga-adhikatva ' che. eTale ke peAtAne mATe Avazyaka hoya te uparAMta kapaDAM, ghareNAM, tela, caMdana vagere rAkhavAM te upabhAga-adhikatva ' che. Ane deSarUpa gaNavAnu` kAraNa e che ke vadhAre hoya te mUrchA vadhe ane vaLI te vadhAre paDatI vastuonA durupayoga bIjAne hAthe thAya te tenA doSa paNa e vastuonA mAlIkane lAge, jeo sayukta adhikaraNane badale asamIkSya-adhikaraNanA ullekha kare che. te ene kayA artha kare che te sUcavavA asamIkSya-adhikaraNanuM lakSaNa nIce mujaba rajI karAya cheH-- anAlo kyAdhikaraNarUpatvama samIkSyAdhikaraNasya lakSaNam / (504) 4 arthAt joyA vinAnuM adhikaraNa te * asamIkSya-adhikaraNa ' che. A sabaMdhamAM tattvAnA vivecanamAM evA ullekha che ke " peAtAnI jarUriyAtanA vicAra karyA vinA ja jAtajAtanAM sAvadya upakaraNA bIjAne tenA kAma mATe ApyAM karavAM te ' asamIthyAdhikaraNa ' che. ' A pramANe ApaNe traNa guNavratAnA aticArA joyA. have prathama zikSAvratanA ati cArA vicArIzuM. 1 A traNane paNa upAsakadazAMgamAM 'zikSAvrata' evI saMjJA ApI che arthAt tyAM sAta zikSAtratAnA nirdeza che. jIe . hunala (Hoernle)kRta upAsakadazAMga(a. 1)nu saMskaraNa ( ? 8). 121
Page #1041
--------------------------------------------------------------------------
________________ Asrava-adhikAra. [ tRtIya (1) kAyadupraNidhAna, ( 2 ) vAg-dupraNidhAna, (3) maneA-dupraNidhAna, (4) anAdara ane (5) smRti-anupasthApana e prathama zikSAvrata yAne navamA sAmAyika vratanA pAMca aticArA che.ra kAya-dupraNidhAnanuM lakSaNu-- zarIrAvayavAnAM duSpraNidhAnasya lakSaNam / ( 505 ) arthAta zarIranAM hAtha, paga vagere avayavAnu upacAga rahitapaNe pravartana karavuM te ' kAyadupraNiyAna' che. 962 pANipAdAdInAmanabhRtatAvasthApanarUpatvaM kAya kahevAnI matalaba e che ke hAtha, paga vagere agAnu pracAjana vinA ane khATI rIte saMcAlana te sAmAyika vratanA prathama aticAra che. sAmAyika daramyAna zarIrane nizcaLa rAkhavuM, jarA paNu pote hAlavu' cAlavu' nahi; ane dhama kriyA mATe tema karavu' paDe te pramAAnukULa kSetramAM hAlavu'. TuMkamAM zarIrane zubha vyApAramAM joDavu` ane kAyika khAra keMddoSone DhALavA. vAg-dupraNidhAnanuM lakSaNa---- varNasaMskArAbhAve sati anarthAvagamarUpatvaM vAgduSpraNidhAnasya jakSaLam / ( pu. ) 1 duSTa prayAga, aniSTa vyApAra. ra tattvA ( a. 1 )mAM paNa A ja aticArA sUcavAyA che. ema enuM nimna-likhita 28 muM sUtra kahI rahyuM cheH-- 16 tags NidhAnAnAdarasmRtyanupasthApanAni / " ' 3 sAmAyikamAM paga para paga caDhAvI besavu e guru pramukhanA avinaya karavA barAbara che, ethI e dUSaNa gaNAya che. A kAya saMbaMdhI prAthamika 'AsanadoSa' che. DagaDagate Asane besI sAmAyika karavu ke vAraMvAra jyAMthI UThavuM paDe tene Asane besavu te bIjo 'calAsanadoSa ' che. sAmAyikanI kriyA saMbaMdhI kAyAtsa`mAM AMkhA cacaLa rAkhavI te trIjo 'calaSTideoSa' che. sAmAyika daramyAna koi pApakriyAM karavI ke tenI sa'nA karavI te ceAtheA ' sAvadyakriyAdoSa ' che. bhIMta vagerenuM AhiMgaNa lai besavu eTale tyAM beThelA jaMtuone nAza thAya ke tene pIDA thAya tema hAvAthI A pAMcame ' AlaMbanadoSa ' gaNAya che. hAtha, paga vagere sakrAMcavA ke paheALA karavA te chaThTho 'AkuMcanaprasAraNudoSa che. sAmAyika daramyAna aMga maraDavuM, bagAsAM khAvAM vagere kriyA te sAtamA ' AlasyadveSa ' che. AMgaLInA TAcakA phoDavA, tene vAMkI vALavI vagere AThamA mATanadoSa' gaNAya che. mela kADhavA te navamA 'maladoSa' che. gaLAmAM hAtha nAMkhI mesavu' ityAdi dazame| ' vimAsaNudoSa ' che. sAmAyika daramyAna UMghI javu, jhokAM khAvAM ityAdi agyAramA 'nidoSa' che. TADha vagerenA bhayathI vastra vaDe zarIra sa kAyavuM te bAramA vaSasa'kAsanadoSa' che.
Page #1042
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA. arthAt varNa temaja saMskAra e baMnethI rahita temaja jemAMthI artha na nIkaLe tevI vANI bolavI te vAdupraNidhAna" che. eTale ke zabda-saMskAra temaja atha vinAnI ane hAnikAraka bhASA bolavI te "vAcika duSmaNidhAna che. sAmAyika daramyAna mauna sevavuM ane na bane te dhArmika graMtha vAMcavA ke Izvara bhajana karavuM paraMtu azubha vacana na uccAravuM ane vAcika daza de TALavA. mane-dupraNidhAnanuM lakSaNa krodhalobhadrohAbhimAnAdikAryavyAsaGgajanyasambhramarUpatvaM mnosuuLadhAnastha (507) arthAt ka, lebha, droha, gava vagerene lIdhe kArya karavAmAM je brAnti thaI jAya te mane-dupraNidhAna" che, eTale ke krodhAdinA Aveza pUrvakanuM cintana te "mAnasika dupraNidhAna" che. sAmAyika daramyAna manamAM jema bane tema saMkalpa ochA karavA, manane AtmAmAM tallIna banAvavuM, saMkalpa UThe te dharma saMbaMdhI vicAra kare, paraMtu azubha vicArane sthAna na ApavuM ane e pramANe mananA daza deSa TALavA. 1 sAmAyikamAM koine TuMkAra kara, kuvacana belivuM te (1) "kuvacanadeSa'. sAhasathI avicArIpaNe vacana uccAravuM te (2) "sahasAtkAradeSa'. khoTo upadeza Apavo ityAdi te (3) "asadAropaNadeSa'. zAstranI darakAra karyA vinA vAkya balavAM te () nirapekSa deSa'. sUtrapATha TuMkamAM bolI nAMkhavA ityAdi te (5) "saMkSepade'. sAmAyika daramyAna koI sAthe kajIe kaMkAsa karavo te (6) "kalezeSa'. cAra prakAranI vikathA paikI game te ekanuM paNa sevana karavuM te (7) "vikathA'. sAmAyikamAM koInI ThaThThAmazkarI karavI te () "hAsya'. sUtrapATha ochAvatto ke azuddha bola te (9) "azuddhadeSa'. sUtrapATha zaha na bolatAM gaDabaDagoTA vALavA, pote paNa pUrUM ne samajI zake tema sUtro bAlavAM te (10) mUNamuNadoSa. A pramANe vAcika daza de che. 2 sAmAyikanA svarUpathI ajANa hoI manamAM e kutarka karavo ke AvI kriyAthI zuM phaLa maLavAnuM hatuM, ethI keNa saMsArasAgara tarI gayuM haze te e kuvikalpa (1) "avivekadoSa' kahevAya che. pite sAmAyika kare che e anyane khabara paDatAM potAnI tArIpha thaze evI IcchAthI sAmAyika karavuM te (2) "yazavAMchAdoSa" che. dhananI prAptinI abhilASAthI sAmAyika karavuM te (3) "dhanavAMchAdiSa' che. mane leke dharma gaNe che, kemake huM sAmAyika paNa tevI uttama rIte karuM chuM evuM abhimAna dhAraNa karavuM te (4) garva doSa' che. huM zrAvaka kuLamAM janmyo chuM, mane loke moTo gaNe che, vAte je huM sAmAyika nahi karIza te mArI niMdA thaze evA bhayathI tema karavuM te (5) "bhayadevuM che. sAmAyika karatI veLA tenA phaLa tarIke kalatra, putra, dhana vagerenI prApti IcchavI te (6) "nidAnadeSa' che. sAmAyikathI lAbha thaze ke nahi e kuvika9pa te (7) "saMzayadeSa' che. krodhanA AvezamAM sAmAyika karavA besI javuM ke keka kAraNathI krodhAdika vRtti dhAraNa karavI te (8) "kaSAyadeSa" che. avinayapaNe sAmAyika karavuM te (9) avinayadoSa' che. bhakti pUrvaka ke umaMgabhera sAmAyika na karavuM te (10) "abahumAnadeSa che.
Page #1043
--------------------------------------------------------------------------
________________ 964 Ajhava-adhikAra. { vatAya anAdaranuM lakSaNa HTATya viSapAnurAvaNanAhya kSan ! (108) arthAt sAmAyika karavAmAM utsAha na rAkhave te "anAdara che. eTale ke sAmAyika karavAne samaya thayo hoya chatAM tene viSe pravRtti na karavI athavA te jema tema te karavuM te "anAdara' che. smRti-anupasthApananuM lakSaNasaamaayiksy smRtAvanupasthApanarUpatvaM smRtyanupasthApanasya lakSaNam / arthAt sAmAyika saMbaMdhI samaraNane nAza te "mRti-anupasthApana che eTale ke cittanI ekAgratAnA abhAvane lIdhe ke mananI asta vyasta dazAne lIdhe sAmAyika viSenA smaraNamAM je kSati Ave te "smRti-anupasthApana" che. anya zabdomAM kahIe te nidrAdinI prabaLatAthI ke gRhAdinI cintAmAM mana vyagra havAthI ke zUnya cittane lIdhe meM sAmAyika karyuM che ke nahi athavA te A sAmAyikane samaya che ke nahi e pramANenuM vimaraNa te "smRti-anupasthApana' che. dezAvakAzika vratanA aticAra- - (1) Ayana-prayoga, (2) prakhya-pravega, (3) zabda-anupAta, (4) rUpa-anupAta ane (5) pudgala-kSepa e bIjA zikSAvatanA yAne dazama dezAvakAzika vratanA pAMca aticAre che. juo tasvArtha (a. 7, 'sU. 26). Anayana-praveganuM lakSaNa sandezakapradAnAdinA sacittAdivastUnAmAnayanamAnayanaprayogasya taikSaNam I (20) arthAta jeTalA pradezane pite niyama lIdhe hoya tenI bahAra rahelA sacittAdi padArthanI jarUra jaNAtAM vratabhaMganA DarathI pate tyAM na jatAM saMdeze kahAve ItyAdi dvArA bIjA pAse te padArtho maMgAvavA te "Anayana-praga" che. prakhya-prayAganuM lakSaNa abhigRhItadezavyatikramAd bhRtyaM preSya tvayA mama gavAdikamAneyama' iti preraNAkaraNaM preSyaprayogasya lakSaNam / ( 511) " Anayana pregpryogshbdruupaanupaatpuudrlkssepH|"
Page #1044
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] AA Mta daza na dIpikA kaMpa arthAt ( jagyAnI svIkArelI maryAdAnI bahAra rahela kei cIjane khapa paDe tyAre) dezanI svIkArelI hadanuM ullaMghana thai jatuM hAvAthI ( jAte na jatAM ke bIjA pAse te cIja na maMgAvatAM ) tuM mArI gAya vagere letA Avaje evI nAkarane preraNA karavI te ' preSya-prayeAga ' che. rAjja-anupAtanuM lakSaNa---- svagRha bhUpradeza viSaya kAbhigrahakRtAnantaramutpanna prayojane'bhyucchvA - sitAdikaraNena prabodhanarUpatvaM zabdAnupAtasya lakSaNam / ( 512 ) arthAt peAtAnAM ghara, bhUmipradeza vagere saMbaMdhI abhigraha ( niyama ) dhAraNa karyA pachI kAraNu upasthita thatAM udharasa khAIne, khAMkhA karIne ke evI kai rIte peAte che. evuM bhAna karAvavuM te ' zabda-anupAta ' che, eTale svIkArelI maryAdA bahAra rahelA koine khelAvI kAma karAvavuM hAya tyAre khAMsI, vagere dvArA avAja karIne tene pAse AvavA sAvadhAna karavA te ' zabda-anupAta ' che. vaNu-anupAtanuM -lakSaNu-- evaM rItyA svakIyavarNAdinA prabodhanarUpatvaM svAvayavapradarzanadvArA parAgamanasUcakatvaM vA varNAnupAtasya lakSaNam / ( 513 ) arthAta A pramANe ( eTale svIkArelI maryAdA bahAra rahelI vyaktine khelAvI kAma karAvavu hoya tyAre zabda na karatAM ) peAtAnuM rUpa, AkAra batAvIne ke potAnAM aMge batAvIne anyane peAtAnI pAse AvavA sUcavavuM te ' va-anupAta ' che. puddagala-kSepanu lakSaNa d kAryArthinA loSThakASThAdikaM prakSepya AgamanasUcakatvaM pugalakSepasya jakSam / ( pu?? ) arthAt koika kAraNasara Dhapu, lAkaDuM vagere phUMkIne bIjAnA Agamanane sUcavavu te 'pudgala -kSepa' che. eTale kAMkarA vagere pudgala nAMkhIne kAine peAtAnI pAse AvavA sUcanA karavI te ' pudgala-dveSa ' che. trIjA zikSAratanA aticArA~~ ( 1 ) apratyavekSita ane apramArjita bhUmimAM utsarga, (2) apratyavekSita ane apramArjita sthaLamAM AdAnanikSepa, (3)apratyavekSita ane apramArjita sastAranA upakrama,
Page #1045
--------------------------------------------------------------------------
________________ Asava-adhikAra, [ tRtIya (4) anAdara ane (5) rakRtinuM anupasthApana e trIjA zikSAtrata yAne agyAramA pauSadha vratanA pAMca aticAro che. sarakhA tatvArtha (a. 7, s 29). A paikI prathamanA traNa aticArenAM lakSaNe anukrame nIce mujaba che - uccAraprastravaNakhelasiGghANakAdInAM pratyavekSaNapramArjanAbhAvavadbhUmau parityAgarUpatvamapratyavekSitApramArjitabhUmAvutsarga lkssnnprthmaativAstha RkSaNam () yaSTipIThaphalakapAtrakambalAdInAM pratyavekSaNaM pramArjanaM cAkRtvA bhUmau grahaNanikSepakaraNarUpatvamapratyavekSitApramArjitabhUmau grhnnlkssnnaatirAhya sRkSAr (6) darbhakuzakambalavastrAdilakSaNasaMstArakasya pratyavekSaNapramArjane akR. tvA bhUmau nikSepakaraNarUpatvaM tRtIyAticArasya lakSaNam / ( 517 ) arthAta (kaI jaMtu che ke nahi e AMkhe) joyA vinAnA temaja (kamaLa upakaraNa vaDe) pramArjana karyA vinAnA sthaLamAM maLa, mUtra temaja kAna, nAka ityAdinA mela vagerene tyAga kare te "apra. tyavekSita ane apramAjita bhUmimAM utsarga che. lAka, pATiyAM, pAtra, kaMbaLa vagerenuM avalokana ane pramArjana karyA vinA ja e cIjone bhUmi upara mUkavI ane tyAMthI levI te "apratyavekSita apramArjita bhUmimAM AjAnanikSepa che. pratyavekSaNa ane pramArjana karyA vagara ja darbha, kuza (ghAsa), kaMbala, vastra vagere saMstArakanI sAmagrIne bhUmi upara nAkhavI eTale ke jeyA ane sAphasupha karyA vinA ja saMvAre kare yAne bichAnuM pAtharavuM ke Asana nAMkhavuM te "apratyakSata apramAjita saMstAranA upakrama "rUpa trIje aticAra che. sArAMza puMjaNIthI nahi pramArjana karelI ane nahi tapAselI bhUminA ullekha uparathI game tema athavA thoDeka aMze pramArjana karelI ane tapAselI bhUmi paNa samajI levI. pauSadhopavAsa vrata daramyAna dareka vastu barAbara tapAsIne ane pUrepUrI sApha karIne levI mUkavI joIe, yatanA pUrvaka cAlavuM joIe ane jema bane tema jIvanI virAdhanA na thAya tevuM 1 / apratyavekSitApramAjitotsargAdAna nikssepnstaaropkmnnaanaavrsmRtynpsthaanAni ! " 2 saMthAro, pathArI yAne bichAnuM..
Page #1046
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] A ta daza na dIpikA. 967 vana rAkhavu joie. dareka jIvanI rakSA thAya evA bhAva rAkhavA joie. AthI te zayana karavAnI bhUmi tapAsI ane pujaNIthI tene trasa jIvathI rahita manAvyA mai tyAM barAbara tapAsela ane sApha karelA saMstAraka pAtharavA. vaLI pATa, bAjoTha, ThavaNI vagere dharmAMnAM upakaraNA paNa joi pujI pramA` levAM mUkavAM. barAbara tapAselA ane nirjIva yAnamAM purISa, mUtra vagere prakSepavAM ( paraThavavAM ). 1anAdaranuM lakSaNa-- pauSadhe'nutsAha karaNamanAdaralakSaNacaturthAticArasya ( pu9 ) arthAt pauSadha vratane viSe utsAha na rAkhavA eTale ke utsAhanA abhAvathI game tema ene aMge pravRtti karavI te * anAdAra 'rUpa ceAthe| aticAra che. smRti-anupasthApananuM lakSaNa---- lakSaNam / pauSadhopavAsaviSayakapratipattirUpakartavyakriyAyAM smRtibhraMzarUpatvaM smRtyanusthApanalakSaNapaJca mAticArasya lakSaNam / ( 519 ) arthAta pauSadheApavAsa saMbadhI je anuSThAnA karavAnAM hoya tenA smaraNamAM je skhalana thAya te smRti-anupasthApana ' che. eTale ke pauSadha kacAre ane kema karavA, meM enI vidhi karI che ke nahi ityAdi hakIkata yAda na rahe te A pAMcame aticAra che. cothA zikSAvratanA pAMca aticAro-- ( 1 ) sacittanikSepa, ( 2 ) sacittapidhAna, ( 3 ) pabyapadeza, ( 4 ) mAtsaryAM ane ( 5 ) kAlAtikrama e ceAthA zikSAtratanA cAne khAramA atithisavibhAgarUpa vratanA pAMca aticArA che. tattvAtha ( a. 7 )nu' 730 suM sUtra A vAtanI sAkSI pUre che. cittanikSepanuM lakSaNa-- caturvidhAhArasyAdeyabuddhayA yavagodhUmazAlyAdiSu nikssepkrnnruuprUM cittanikSevasya kSanam ! ( 120) arthAta ( azana, pAna, khAdima ane svAdima e ) cAra prakAranA AhAranuM dAna nahi devAnI 1- A che aticArA sAmAyika maMbadhI paNa che; para'tu tyAM te sAmAyika AzrIte che, ahIM pauSadha AzrIte che eTalA ja phera che. 3" sacittanikSepa pidhAna paravyapadezamAtsarya kAlAtikramAH / "
Page #1047
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ta Asava-adhikAra. [ tRtIya buddhithI tene sacitta va, ghauM, ceAkhA vageremAM mUkI devA te * sacittanikSepa ' che. eTale ke khAnapAnanI devA ceAgya vastune na ka2e ( khape ) tevI manAvI devAnI icchAthI phAI sacetana vastumAM tene mUkI devI te ' sacittanikSeSa ' che. sacittapidhAnanuM lakSaNa-- catuvidhAhArasyAdeyabuddhayA sUraNakandapatrapuSpAdisacittena sthgnvastra vijJavidhAnastha rakSaLam / ( purao ) arthAt cAra prakAranA AhAra paikI kAi nahi ApavAnI buddhithI e ( ApavA yAgya ) AhArane sUraNa, kaMda ( ratALu ), pAMdaDAM, phUla vagere sacetana paTTAthI DhAMkI devA te ' sacittapidhAna ' che. parabyapadezanu lakSaNa-- bhikSAkAle samupasthitaM prakaTatayA'nnAdikaM pazyantaM sAdhumadeya - buddhadhA 'parakIyamato na dadAmi' iti vyapadezakaraNarUpatvaM paravyapadezastha S(nam / ( pu22 ) arthAt zikSAnA vakhate AvelA ane prakaTa rIte annAdine jotA sAdhune AhAra na ApavAnI buddhithI A te pArakuM che, tethI hu' ApI zakuM tema nathI ema kahevuM te ' parabhyapadeza ' kahevAya che eTale ke peAtAnI ApavA lAyaka annapAnAdi vastune e pArakAnI che ema kahI tenA dAnathI peAtAnI jAtane mAna pUrvaka chUTI karI levI te ' parabhyapadeza ' che. athavA teA devAnI buddhithI pArakAnI vastune paNa pAtAnI kahevI te ' parabhyapadeza ' che. vidyamAna koi vastu sAdhu mAMge te te amukanI che, vAste tenI pAse jaine mAMge ema kahevuM athavA tA avajJAthI pArakA pAse te apAvavI athavA tA mRta ke jIvatA evA anyane puNya thAya evA uddezathI ApavI te paNa parabhyapadeza che. mAtmaya nuM lakSaNa-- hrAyacuRSittana pravAnuM mAbharvasva jALam / ( purarU ) arthAt kaSAyathI kaluSita mana vaDe dAna devuM te * mAtsaryAM ' che. eTale Adara ke bahumAna vinA agara teA are A nirdhane paNa dAna dIdhuM te zuM huM enAthI gayA ema bIjAnA dAnaguNunI adekhAIthI dAna karavA prerAvu te ' mAtsaryAM ' che; kemake 'matsara' zabdanA krodha ane parasa'pattinI asahiSNutA evA be arthA che, 2 1 jue a'dIpikAnuM 175 mu patra. 2 haMma anekAsagRhamAM kahyu' paNa che ke-- LL satsaraH parasampatyamAyAM tadvati krudhi /
Page #1048
--------------------------------------------------------------------------
________________ thAya ] kAlAtikramanuM lakSaNa~~ ucito yo bhikSAkAlastamatikramya bhikSAkaraNarUpatvaM kAlAti kramaNya kSanam / ( pu24 ) Ardrata darzana dIpikA, arthAt cAgya zikSAkAlanuM atikramaNa karavuM' te ' kAla-atikrama che. eTale ke sAdhune bhikSA nahi ApavAnA irAdAthI bhikSAkAla-gocarIne samaya vyatIta thai gayA pachI bhikSA levA peAtAne ghera padhAravA vinati karavI te ' kAlAtikrama ' che. koine ka'i na devuM paDe evA AzayathI bhikSAnA vakhata na hoya te vakhate khAi pI levuM te ' kAlAtikrama ' che evA tattvArthanA vivecanamAM ullekha che, paraMtu te vicAraNIya jaNAya che. * A pramANe ApaNe zrAvakanAM samyaktvamUlaka khAra tratA paikI pratyekanA pAMca pAMca aticArA vicAryuM. AthI ema na samajavu ke darekanA pAMca pAMca ja aticArA che; A te upalakSaNurUpa kathana samajavuM. a'dIpikAnA 175mA patramAM avataraNarUpe kahyuM paNa che ke-- " paMca paMcAtiyArA 3, muttamI(mi) be pattimA / te navadhArapaTTA!( ya ? ), jiMtu te pracalana // 19 vizeSamAM A aticArAthI rahitapaNe khAra vrata pALavAM te gRhasthanA vizeSa dharma che, eTale ke A aticArene chUTavAnI khArI na samajatAM e na lAge tevI rIte vartavu joie. 122 * atra koi prazna UThAve ke vidhi pUrvaka vratAne svIkAra karanArane spA aticAra saMbhavatA ja nathI te| aticAra rahitapaNe vrata pALavAM e kathananu zu' tAtpaya che ? Ane uttara e che ke jyAre mANasa vrata le che tyAre tA te tema zuddha niSThAthI kare che-enA bhAva zuddha hoya che, paraMtu jo e samaye sattAmAM mAhanIyarUpa azubha kama hAya tA tenA udaya thatAM enA bhAva prathamanA jevA zuddha na rahe eTale ke e aticAra sevavA prerAya ane jo sattAmAM paNa azubha bIja na ja hoya te niraticArapaNe vrata paLAya. vIrya pheravavAthI aticAra upara vijaya meLavI zakAya. sAcI zraddhA zubha vicArane janma Ape che ane e satkAryane utpanna kare che. eTale ke satkAryane sAcI zraddhA khaLa ApanAra che. e 'zraddhA'devInI sahAyatAthI aticArarUpa rAkSasA dhIre dhIre palAyana karI jAya che. agninI sAthe dhUmADA nIkaLe vAste dhUmADA baMdha karavA mATe agni elavI nAMkhavA e iSTa nathI; paraMtu agnine sateja karavA e iSTa che tema zuddha vratane aticAra lAge tema che 1 chAyA pazca pazcAticArAstu sUtre ye pradarzitAH / te nAvadhAraNArthAya kintu te upalakSaNam //
Page #1049
--------------------------------------------------------------------------
________________ 870 assava-adhikAra ethI zuddha bane ja tyAga karavA prerAvuM te DahApaNa nathI, kintu jema zuddha stane puSTi maLe ane te uttarottara vizuddha banatuM jAya tevI bhAvanAo bhAvavI emAM vratadhArI manuSyanI zobhA che. paMcAzakamAM kahyuM che ke mANasane viratine pariNAma na hoya te paNa prayANa karavAthI te pariNAma udabhave che. ane prayatna na karAya te athavA azubha karmanA udayathI viratine pariNAma hoya te paNa te te dhIre dhIre nAza pAme che; vAte samyakatva pUrvaka aNuvratAdi aMgIkAra karyA bAda tenuM maraNa cAlu rAkhavuM. jemake meM A vrata zA mATe svIkAryuM che? enuM phaLa zuM che? ethI mArI unnati zI rIte thaze? enA pAlanamAM kayA kayA vinA jaNAya che? e vinne kevI rIte dUra karI zakAya? Avo UhApoha karavAthI te te vratamAM cittanI sthiratA thAya. saMlekhanAnA pAMca aticAro (1) jIvita-AzaMsA, (2) maraNa-AzaMsA, (3) mitra-anurAga, (4) sukha-anubaMdha ane (5) nidAna-karaNa e "saMlekhanA" vratanA pAMca aticAre che. jIvita-AzaMsAnuM lakSaNa vastrAdilAbhabahuparivAra darzanena lokazlAghAzravaNena caivameva zreya iti mananarUpatvaM, avazyatayA jalabubudpavina zvarazIlastha zarIrasyAvasthAnAdau gAyena prayatnakaraNaM vA jIvitAzaMsAyA lakSaNam / (525) athaoNt vastrAdine lAbha joIne, baheLo parivAra dekhIne ke lekamAM thatI pitAnI prazaMsA sAMbhaLIne jIvavuM e ja zreyakara che ema mAnavuM te "jIvana-AzaMsA " che. athavA te jaLanA papeTAnI peThe avazya vinAzazIla evA zarIrane TakAvI rAkhavA vagere mATe atyaMta Asakti pUrvaka prayAsa kare te 'jIvita-AzaMsA " che.. maraNa-AzaMsA- svakIyAnAdaraM dRSTvA 'kadA mriye'ham' iti pariNAmarUpatvaM, rogaprastatayA prAptajIvanaklezastha maraNacittasya praNidhAnaM vA maraNAzaMsAyA akSaNam (26) arthAt pitAne anAdara ( tirarakAra ) thate joIne huM kayAre jaladI marI jAuM e prakArane (adhyAtmathI rahita vyaktine) pariNAma te "maraNa-AzaMsA" che. athavA rogathI sapAyelA hAI lezamaya jIvana vyatIta karanAra maraNanI IcchA rAkhe te "maraNu-AzaMsA" che.
Page #1050
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] AhaMta darzana pikA. 971 tAtparyA keIe anazana aMgIkAra karyuM hoya te samaye aneka ane dvArA thatuM tenuM vaMdana, vividha sthaLethI thatI tenI tArIpha ItyAdi rUpe pitAnI pUjAdi vibhUti joIne lalacAI jIvana laMbAya to sAruM e pramANe je A vyakti jIvanane sahAya te "jIvana-AzaMsA " che; jyAre anazana aMgIkAra karela vyaktinI kaI darakAra na karatuM hoya, tene satkAranI vAta te bAjue rahI, paraMtu tenI khAsa jarUra pUratI paNa sAra saMbhALa na levAtI heya balake tenI niMdA thatI hoya che tethI kaMTALIne te maraNa vAche te "maraNa-AzaMsA " che, mitra-anurAganuM lakSaNa ovitamaraNasahacArimitrajaneSu yo'yaM tAdRzaH snehastaM tasyAmavasthAyAmapi na jahAtItyevamanurAgarUpatvaM, pUrva sahAcaritagaMzukroDanAdyamusmaraNe sati yaH snehaH saJjAtastasya prANAtyayasamaye'pi parityAgavi. mukharUpatvaM vA mitrAnurAgasya lakSaNam / ( 527) arthAt jIvana ane maraNa jevA prasaMgamAM paNa sAthe rahevAvALA mitrone viSe je neha heya te neha aMtima avasthAmAM paNa che nahi te "mitra-anurAga" che. athavA pUvI avasthAmAM sAthe dhULamAM krIDA vagere karyAnA smaraNathI je. saneha udabhave tene prANa-tyAganA samaye paNa cheDe nahi te "mitra-anurAga" che. mitranA upara neha e kathanathI mitranI peThe putrAdi upara ke zikhyAti uparane saneha paNa samajI le. sukha-anubaMdhana- anubhUtastriyA vizeSasmRtisamanvAhArarUpatvaM sukhAnuvandhasya lakSaNam / arthAta je strI sAthe viSaya-sukhane anubhava karyo hoya tene vizeSe karIne yAda karavAthI je sukhane anubhava karAya te "sukha-anubaMdha che. TUMkamAM kahIe te anubhavelAM sukho yAda lAvI manamAM tAjAM karavAM te 'sukha-atabaMdha" che. nidAnanuM lakSaNa - kaSTAnuSThAnarUpatapasazcAritrasya vA vikraya karaNarUpatvaM, yadyasya tapa. sazcAritrasya vA mama phalamasti tarhi janmAntare mama cakravAdInAM sukhaM bhavatu' itIcchArUpatvaM vA nidAnasya lakSaNam / ( 528)
Page #1051
--------------------------------------------------------------------------
________________ 972 Asava-adhikAra. ( tIya arthAta kaSTa pUrvaka karela tapazcaryAne ke cAritrane vecI nAMkhavuM te "nidAna" che. athavA A meM je tapa karyuM che yAne cAritra pALyuM che tenuM je kaMI phaLa hoya te te phaLarUpe mane bhavAMtaramAM cakravartI ke evI kaI vyakti jevuM sukha maLe evI IcchA karavI te "nidAna" che. A pramANe ApaNe ekaMdara 65 aticAre vicAryA. je IrAdA pUrvaka ke vakratAthI tenuM sevana karAya te tethI vrata khaMDita ja thAya eTale ke e aticAra na gaNAtAM anAcAra ja gaNAya; paraMtu je bhUlathI, pramAdathI yAne anAgathI te sevAI jAya te te aticArarUpa che. A aticArathI bacavA mATe pramAdane tyAga kara joIe. dAnanA svarUpane upakamana dharmanA dAna, zIla, tapa ane bhAva ema je prakAre che temAM dAna e jIvananA badhA sadguNene kaLaza che. enA vikAsa upara pAramArthika daSTie anya saddaguNone utkarSa avalaMbI rahele che ane vyAvahArika daSTie mAnava-samAjanI vyavasthAnI samaMjasatA avalaMbI rahelI che. A pramANe je dAnanuM mahattva che ane jene viSe "atithisaMvibhAga" vratamAM nirdeza karAye che te dAnanuM lakSaNa have nIce mujaba raju karavAmAM Ave che - . AtmaparAnugrahArthaM paramavizuddha pariNAmena svadravyANAmannapAnavastrAdInAM parityAgakaraNaM dAnasya lakSaNam / ( 529) arthAta temaja paranA upara upakAra thAya te mATe atyaMta nirmaLa pariNAma pUrvaka pitAnAM ( nyAyathI upArjana karelAM) anna, pAna, vastra vagere dravyane tyAga karavuM te "dAna" che. kAna eTale nyAyapUrvaka meLavela vastunuM anyane arpaNa karavuM te. AvA IrAdApUrvaka arpaNathI je arpaNa kare che tene temaja jene arpaNa karAya che tene paNa lAbha thAya che arpaNa karanArane pitAnA upara e upakAra che ke e vastu uparanuM enuM mamatva ochuM thAya che ane teTale aMze enI sateSavRtti ane samabhAva keLavAya che. svIkAranAranA upara e upakAra thAya che ke ethI enA jIvanayAtrAnA rathanI gati aTakI paDatI bacI jAya che, ene sukhethI jIvana-nirvAha thAya che ane tema thatAM saddaguNane vikAsa karavA mATe yatheSTha samaya ane mAnasika zAMti yAne anukULa vAtAvaraNanI ene prApti thAya che. je ke badhAM dAne dAnarUpe te prAyaH samAna ja che chatAM tenA phaLamAM taratamatA rahelI che. e taratamatAnuM kAraNa dAnadharmanI vizeSatA che. e vizeSatAne mukhya AdhAra dAna-dharmanAM vidhi, divya, dAtA ane pAtra e cAra aMgenI vizeSatA upara rahela che. temAM vidhi-vizeSanuM lakSaNa e che ke 1 86 mA pRSThamAM A lakSaNa vicArI gayA chIe chatAM prasaMgavazAta te pharIthI raju karAya che,
Page #1052
--------------------------------------------------------------------------
________________ fyf ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA. dezakAla sampacchraddhAnAdikramarUpatvaM vidhivizeSasya lakSaNam / (10) arthAta deza-saMpatti, kAla-saMpatti, zraddhA, satkAra vagere kema te vidhi-vizeSa che. temAM dezasaMpatti eTale sthAvara vagere jaMtuonA upadravathI rahita deza. eTale ke jyAM sthAvara vagere jIvone upadrava na hoya tevAM rasoDAM vagere sthAnane deza-saMpatti' kahevAmAM Ave che. kAla saMpattithI e samajavAnuM che ke rAtrine samaya nahi, paraMtu pitAne mATe banAvavAmAM Avela anAdi cAra prakAranA AhArane vAparavAne divasane cagya samaya ane temAM paNa bhejanane vAte ucita kALa arthAt jyAre pIrasanAra taiyAra hoya evI vizeSa anukULatA. vaLI atra pUrvaka ane pazcAtakamane abhAva apekSita che. zraddhA eTale guNIjanone dAna ApavAnI abhilASA. UbhA thavuM, besavAne Asana ApavuM, vaMdana karavuM vagere vinaya sAcava te "satkAra" che. satkAra sahita deza ane kALane anusarIne zraddhApUrvaka kalpanIya vastunuM dAna devuM te "vidhi che. TUMkamAM kahIe te dezakAlanI gyatAne lakSyamAM rAkhIne temaja dAnane svIkAra karanAranA siddhAntane AMca na Ave evI khapatI vastana AnaMdapUrvaka arpaNa karavuM te vidhi-vizeSa che. vaLI dAna niSkAma vRttithI apAya che te vizeSa hitakArI che, eTale dAna ApatI veLA A loka ke pAka saMbaMdhI sukhanI icchA na rAkhavI. tevI IcchA na rAkhavAthI AtmAne svAbhAvika AnaMda khIlI UThaze, kemake kharo AnaMda te ApaNI pAse je vastu hoya te bIjAnA upayogamAM Ave temAM ja che. vAstu dAna ApatI veLA dAna lenAra ApaNe upakAra mAne, duniyAmAM vAhavAha kahevAya ke parabhavamAM sukha maLe evI lAlasAmAM lapaTAvuM na joIe. dravya-vizeSanuM lakSaNa ___ annAdidravyANAmeva sArajAtiguNotkarSayogyatAsampannarUpatvaM drvyviSaya kSan ! (32). arthAt anna vagere dravyamAM paNa sAra, jAti ane guNanA utkarSanI egyatAthI yukta je dravya hoya te " dravya-vizeSa che. atra sAra eTale jemAMthI gaMdha, rasa vagere naSTa na thaI gayela hoya tevA zAli, vIhi, ghauM vagere " jAti" kahevAya che. sugaMdhI, lavaNa, sinagdha, madhura e guNo jANavA. e sArAdi je dravyamAM utkRSTapaNe heya te "dravya-vizeSa che. dAnamAM apAtI vastu evI hevI joIe ke te lenAra pAtrane tenI jIvanayAtrAmAM puSTi karanArI thaI paDe ane tenA guNanA vikAsamAM nimittarUpa bane. dAta-vizeSanuM lakSaNa pratigrahItari anasUyArUpatve sati tyAgAdau viSAdAbhAvarUpatvaM dAtRvizeSasya lakSaNam / (532)
Page #1053
--------------------------------------------------------------------------
________________ Asava-adhikAra arthAta jene dAna apAtuM hoya te vyaktimAM je guNo hoya tene deSarUpe jovAnI buddhirUpa asUyA je dAtAmAM na hoya temaja dAna detI veLA ke tyArapachI paNa jenA manamAM jarA paNa kheda na thAya te dAtA "dAtR-vizeSa che. eTale ke je dAtA zraddhA pUrvaka, bahumAna puraspara, akhinna manathI dAna dete hoya te "dAtR-vizeSa che. pAtra-vizeSanuM lakSaNa- samyagdarzanajJAnacAritrasampannarUpatvaM pAtravizeSasya lakSaNam / (533) arthAt samyaga-darzana, samyaga jJAna ane samyakra-cAritrathI yukta vyakti te "pAtravizeSa che. eTale AvI vyaktine dAna devAthI te dAnano sadupayoga ja kare, puruSArthanuM ja te apramAditapaNe sevana kare, evI A pAtranI vizeSatA che. AvA uttama pAtrane Apela dAnanuM phaLa viziSTa, viziSTatara ane viziSTatama che eTale ke ethI mekSa paNa hathelImAM AvIne UbhuM rahe che. tta i. 16. 5. paNa, vIpuSi-zAjavijJAAH -jainAcAryajanaka - sUrIzvaracaraNAravindabhRGgAyamANena nyAyatIrthanyAyavizAradopanAmadhAriNA pravartakazromala. vijayena viracitasya zrIjainatatvapradIpasya AsravAdhikAravarNananAmA tatIya ullAso'nuvAdAdiparvakaH samAptaH // ka 9
Page #1054
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturtha ullAsa- bandha ' adhikAra ApaNe gata ullAsamAM kAcika, vAcika ane mAnasika karmarUpayoga te "Asrava che evuM AsavanuM lakSaNa temaja tenA prakAranuM kathana karyuM. have "badha" adhikAranuM pratipAdana karavAmAM Ave che. temAM bAnI utpatti kaMI Akasmika nathI eTale sauthI prathama bandhanAM kAraNene nirdeza karatAM graMthakAra kartha che ke'mithyaadrshnaavirtiprmaadkssaayyogaa iti paJca bandhahetavo bhavanti / arthAta (1) mithyAdazana yAne mithyAtva, (2) avirati, (3) pramANa, (4) kaSAya ane (5) yoga ema bandhanAM pAMca kAraNe che. paraMtu e dhyAnamAM rAkhavuM ke mithyAdazanAdi pAMce badha-hetuo eka ja chavamAM samakAle saMbhavatA nathI ke je hakIkata hiMsAdi sarva pariNAme paNa lAgu paDI zake che. vizeSamAM A mithyAdazanAdi je pAMca badhu-hetuo che temAM je pUrva hetu vidyamAna hoya te uttara hetu have ja joIe; kintu uttara hetu hoya te pUrva hetu hoya paNa khare ane na paNa heya-enI bhajanA samajavI. aviratinuM pramAda ane kaSAyathI pRthakatva tatvArtharAja (pR. 27) tarapha najara karatAM samajAya che ke pramAda ane avirati e be eka bIjAnA paryAyarUpa nathI eTale ke emAM vizeSatA rahelI che, kemake tyAM sUcavAyuM che tema viratithI alaMkRta vyaktimAM paNa cAra jAtanI vikathA, cAra prakAranA kaSAya, pAMca prakAranI indriya, nidrA ane praNayarUpa paMdara prakAranuM pramAda saMbhave che. eTale ke aviratinA abhAvamAM paNa pramAdanA astitva mATe avakAza che. AthI avirati ane pramAdane eka na gaNatAM atra pRtha gaNyAM che te nyAya che. evI rIte kaSAya ane aviratimAM paNa phera che. joke baMne hiMsAdi pariNAmarUpa che, te paNa kaSAya e kAraNa che ane avirati e kArya che eTale ke kAryasvarUpa hiMsAdi aviratithI kAraNarUpa kaSAya bhinna che. A pramANe jotAM virati, pramAda ane kaSAya e traNenuM pRthaka astitva svIkAravuM paDe tema che. emAM mithyAdarzana ane roga umeratAM bahetuonI saMkhyA pAMcanI Ave che. 1 tatvArtha ( a. 8, su. 1)mAM kahyuM paNa che ke " nizAnAvitigmArAthanA kaSatA " 2 juo pR. 7ra temaja pR. 349, 3 hiMsAdi pariNAmarUpe vicAra karatAM aviratine kaSAyama aMtarbhAva zakya che. athavA te kAryamAM kAraNane upacAra karavAthI paNa aviratine kaSAyamAM samAveza karI zakAya tema che.
Page #1055
--------------------------------------------------------------------------
________________ bandha-adhikAra. [ caturtha mithyAtvAdi bandha-hetuone IndriyAdi A sAthe abheda- ApaNe tRtIya kalAsamAM Indriya, kaSAya, avrata ane kriyA ema AsavanA bhere darzAvI gayA chIe ane ahIM te mithyAtvAdi pAMcanuM banyunA hetu tarIke yAne Asava tarIke nirUpaNa karIe chIe te A bene samanvaya zI rIte thAya tene atra vicAra karIzuM. tattvArtharAja (pR. 294)mAM sUcavAyuM che tema mithyAtvane pacIsa prakAranI kriyAomAM aMtarbhAva thAya che ane pramAdane AjJA vyApAdana-kriyA ane anAkAMkSa-kriyAmAM samAveza thAya che. yogane indriyamAM ke kriyAmAM aMtarbhAva karI zakAya. avirati kahe ke atrata kahe che te eka ja che. eTale A pramANe vicAratAM mithyAtvAdi bandha-hetuo indriyAdi AstrothI judA nathI. mithyAdarzanAdinI judAM judAM guNasthAnamAM saMbhAvanA- dareke dareka guNasthAnakamAM kaMI pAMce bandhahetuo saMbhavatA nathI. phakta prathama guNasthAnamAM mithyAdarzanAdi pAMce samudAyarUpe che. bIjA, trIjA ane cothA guNasthAnamAM avirati, pramAda, kaSAya ane ega che. pAMcamAmAM dezathI avirati, pramAda, kaSAya ane yoga che. cha guNasthAnamAM pramAda, kaSAya ane yoga e traNa che. sAtamA, AThamA, navamA, dazamA ane agyAramA guNasthAnamAM kaSAya ane vega ema be che. agyAramAmAM sattArUpe kaSAya che paNa udayamAM nathI eTale tyAM paNa kaSAya-pratyAyika bandha nathI. bAramA ane teramAmAM kevaLa yoga che. caudamAM guNasthAnamAM eke banDa-hetu nathI. e te apunabandhaka che. bandhanAM kAraNonI saMkhyA parAve matAMtare prastuta graMthakAra mATe bhAge tavArthane anusare che eTale e amUlya graMthanA AThamA adhyAyanA Adya sUtramAM sUcavelA pAMca bandhanA hetuovALuM kathana teo atra raju kare te svAbhAvika che, paraMtu jaina dArzanika sAhitya tapAsatAM A uparAMta bIjI be paraMparAo paNa jovAya che eTale ke bandhanA hetuo tarIke zrIumAsvAti ane temanA anuyAyIo uparyukta pAMcane : nirdeza kare che, karmagranthakAra temaja *temane pagale cAlanArAo pramAda sivAyanA cArane eTale ke mithyAtva, avirati, kaSAya ane rogane bandhanA heturUpe nirdeza kare che ane trIjI paraMparA kaSAya ane yoga e bene ja bandhanA hetu tarIke ullekhe che.' A pramANe joke bandhanA hetunI saMkhyA paratve bheda che, paraMtu tAvika daSTie vicAratAM te kevaLa anyAnya apekSA pUrvakanAM kathana ja che, nahi ke eka bIjAne utArI ke teDI pADavAnI vRttivALAM ekAntika kathane che. eTale ke e paraspara bhinna jaNAtI paraMparAne samanvaya thaI zake tema che ane e paristhitimAM emAM saMkhyA sivAya kazo bheda ja rahetuM nathI. 1 A uparathI mithyAdarzanAdinA kamanI sakAraNatA phalita thAya che. 2 juo tattvArthasUtranuM vivecana pR. 343-344. 3 jue caturtha karmagrantha gA. 50. 4 juo paMcasaMgraha (dA. 4, gA. 1) tathA karmakArDanI gA. 786. 5 juo pAMcamo kamaprantha ( gA. 96 ).
Page #1056
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA. 977 pramAda e eka jAtane asaMyama ja che ane ethI ene kaSAyamAM ke aviratimAM aMta. rbhAva karI zakAya. A daSTithI kama prakRti vagere graMthamAM phakta cAra badha-hetuo gaNAvAyA che. vaLI bArIkIthI vicAra karatAM mithyAtva ane asaMyama e bane kaSAyanA svarUpathI bhinna jaNAtA nathI. ethI A daSTie kaSAya ane yoga e bene ja bandhahetuo gaNavAmAM kazI hAni nathI. jyAre A pramANe samanvaya karI zakAya che te savAla e Ubho thAya che ke zA AdhAre saMkhyAbhedanI jIdI judI paraMparA cAlI Ave che ? Ane uttara ema apAya che ke koI paNa kAma baMdhAya tyAre temAM vadhAremAM vadhAre prakRti, sthiti, rasa ane anubhAga e je cAra aMzenuM nirmANa thAya che tenA judAM judAM kAraNa kaSAya ane vega e be che. prakRti ane pradeza e be aMzenuM nirmANa gane AbhArI che, jyAre sthiti ane anubhAga e be aMzenuM nirmANa kaSAyane AbhArI che, A rIte eka ja kamamAM utpanna thatA prakRti Adi cAra aMzenA hetuonuM vizleSaNa karavAnI daSTie zAstramAM kaSAya ane vega e be hetuonuM kathana karAyuM che, ane AdhyAtmika vikAsanI utaratI caDatI bhUmikArUpa guNasthAnamAM baMdhAtI karmaprakRtionI taratamatAnuM kAraNa darzAvavA mATe mithyAtva, avirati, kaSAya ane yoga e cAra bandhahetuone nirdeza karAyo che. je guNasthAne bandhahetuo ukta cAramAMthI jeTalA vadhAre hoya te guNasthAne karmaprakRtione teTaluM vadhAre badhuM hoya ane jyAM e bandhahetuo ochA hoya tyAM karmaprakRtione babbe teTaluM ochuM hoya. A rIte vicAratAM e vAta spaSTa thAya che ke kaSAya ane vega e be hetuonuM kathana karanArI paraMparA koI paNa eka ja karmamAM saMbhavatA cAra aMzenA kAraNanuM pRthakkaraNa karavA mATe che, jyAre mithyAtyAdi cAra hetuonuM kathana karanArI paraMparA e judAM judAM guNasthAne mAM taratamabhAva pAmatA karmabandhanA kAraNane ukela karavA mATe che. pAMca bandhahetuonI paraMparAne Azaya te cAranI paraMparA karatAM jude jaNAtuM nathI ane je hoya te te eTalA ja pUratuM che ke jijJAsu vidyArthIone bandhahetu viSe vistArathI jJAna karAvavuM. Asava ane baMdha e be tamAM paheluM kayuM?-- ApaNe 975mAM pRSThamAM joI gayA tema mithyAdazanAdi pAMca, kamabandhanAM kAraNo che ane e bandhanAM kAraNene ja jaina darzana "Asava' kahe che arthAta mithyAtva, avirati, pramAda ane kaSAyanI sAthe saMbaMdha dharAvatI tana, vacana ane mananI pravRttio ja zubha ke azubha karmanA AgamananuM kAraNa hevAthI AsavarUpa che. A pramANe Asava kamabandhanuM kAraNa che ane karmabanya e kArya che, vAste pahelAM kAraNa ane pachI kArya hovuM joIe eTale ke pahelAM Asava ane pachI kamabandha e pramANe e be tane sthAna maLe che. paraMtu Ama mAnavA jatAM e vadhe Ave che ke anya sivAya Asava mATe avakAza ja nathI; ethI karIne pahelAM karmabandha ane pachI Asava ema svIkAravuM joIe ane tema svIkAravA jatAM te Avane karmabaMdhane hetu mAna asaMgata kare che. kemake kadI paNa pahelAM kArya ane pachI hetu e kArya-kAraNane krama heI zakato nathI. mATe Asava ane kamabandha e benAM sthAna zI rIte mAnavAM ucita che e prazna jarUra UbhuM rahe che. Ane uttara e che ke jema bIja ane jhADa e bemAM paheluM kayuM ane pachI kayuM e praznano 198
Page #1057
--------------------------------------------------------------------------
________________ ba -adhikAra. { caturtha Are Ave tema nathI, paraMtu be pravAha anAdi kAlathI vahyA kare che tema Asrava ane banthamAM paheluM kayuM ane pachI kayuM e vAtane aMta Ave tema nathI, e te pravAharUpe anAdi kAlathI niraMtara cAlU ja che. Asrava ane karmabandha e baMne pravAharUpe anAdi hevAthI enA pUrvAparane kama paNa anAdi samaja. hA eTaluM kharuM ke vartamAnakALanA Amravane hetu pUrva kALane kamabanyuM che ane thanArA karmabandhane hetu A vartamAna kALane Asava che. pUrva kALanA bandhanI apekSAe vartamAna kALane Asava kAryarUpa che ane e ja kAryarUpa Asrava bhAvi kamabandhanI apekSAe kAraNarUpa che. e ja daSTie ahIM Asavane kamabandhane hetu kahyo che, mATe Asava ane anyanA kramamAM koI jAtane vadhe ke kai prakAranI Apatti Ave tema nathI. mithyAdarzananuM svarUpa ane tenA be prakAre - have ApaNe eka pachI eka mithyAdarzanAdi bandha-hetuonI vyAkhyA karIzuM. temAM sauthI prathama mithyAdarzanano vicAra karIe. mithyAdarzana kahe ke mithyAtva kahe te eka ja che. enuM lakSaNa graMthakAra nIce mujaba niHze che - mithyAtvamohanIyakarmapudgalasAcivyavizeSAdAtmapariNAmavizeSa - rUpatvaM mithyAtvasya lakSaNam / (534) arthAt mithyAtva-hanIyarUpa kama-pudagalanI pradhAnatAne lIdhe AtmAmAM je pariNAma udbhave che te "mithyAtva" che. anya rIte vicArIe te sarva prarUpita tatvane viSe zraddhAne abhAva e "mithyAtva" che. arthAt samyagdarzana e padArthanuM vAstavika zraddhAna hovAthI enuM svarUpa samyagdarzanathI ulaTuM che. e mithyAdarzana be prakAranuM saMbhave che -(1) padArthane viSe yathArtha zraddhAnanA abhAvarUpa ane (2) ayathArtha vastunA zraddhAnarUpa. A bemAM khAsa phera eTale ja che ke paheluM taddana mUDha dazAmAM paNa hoya, jyAre bIjuM te vicAradazAmAM yAne samaju avasthAmAM ja hoya. vicArazakitane vikAsa thayA chatAM jyAre abhinivezathI kaI eka ja daSTine khoTI rIte vaLagI rahevAmAM Ave tyAre vicAradazA hovA chatAM atavanA pakSapAtane laIne e daSTi "mithyAdazana" kahevAya che. e upadezajanya hovAthI "abhigRhIta" kahevAya che. vicAradazA vikasvara na thaI hoya tyAre anAdikAlIna AvaraNanA bANane lIdhe phakta maDhatA hoya che. AvA samaye jema tavanuM azraddhAna nathI tema ataranuM paNa zraddhAne nathI. e vakhate mAtra maDhatA hoI tattavanuM azraddhAna kahI zakAya. e naisargIka hovAthI yAne upadezathI nirapekSa hovAne lIdhe "anabhigrahIta " kahevAya che. daSTi ke paMthanA badhA ekAMtika kadAgraha * abhigRhIta mithyAdazana" che. Ane saMbhava manuSya jevI vicAramAM vikasita banelI jAtimAM
Page #1058
--------------------------------------------------------------------------
________________ Gy ullAsa ] Ahata darzana dIpikAM. che, jyAre anabhigrahIta mithyAdarzanane saMbhava kITa, pataMga vagere mUcchita caitanyavALI jAtiomAM che. prastuta graMthakAre paNa mithyAtvanA abhigRhIta ane anabhigrahIta evA be prakAre sUcavyA che. temAM abhigrahIta mithyAtvanuM lakSaNa temaNe nIce mujaba niHzya che - ___ matyajJAnAdinA parikalpayato'samyagdarzanaparigrahaviSayako yo'yaM 'tadeva satyam' ityabhyupagamaH, tatpratipattyA gRhItamithyAtvarUpatvaM, matyajJAnAdinA'bhyupetyAsamyagdarzanaviSayakaparigraharUpatvaM vaa'bhigRhiitniSNAravarNa akSam (rUSa) arthAta mati-ajJAnAdi vaDe kalpanA karanArA (jane), beTA matenA samUhamAMthI A darzana ja satya che evI mAnyatA dharAve che temanI te mAnyatA "abhigRhIta mithyAtva" kahevAya che. athavA mati-ajJAnAdi vaDe grahaNa karAyela ayathArtha darzana saMbaMdhI je svIkAra te "abhigRhIta mithyAtva' che. A prakAranA mithyAtvathI vAsita vyakti "mithyAtvI" kahevAya che. zramaNa bhagavAna mahAvIranA samayamAM A upadezajanya (nahi ke naisargika) mithyAtvathI yukta evA pAkhaMDIonI saMkhyA sUtrakRtAMga (dhru. 1, 1, 12)nI 11mI niyuktimAM 363nI sUcavAI che, jyAre bauddha graMthamAM 63 ne ullekha che. abhigRhIta mithyAtvanI apekSA anusAra 1 A rahyo e ullekha " asiyasayaM kiriyANaM akkiriyANaM ca hoi culsiitii| mannAnA pattI joi 126 che " [ atyafSanA rAte ujavAyAvirAmakriyA vinA ja makara ratutiH | saMjJAnikaar: EsfgInavijAnAM ja dAviMta ] . 2 maharSi buddhanA samayamAM judA judA 63 5tho hatA ema suttanipAtanA sabhiyasuttanI ra9 mI gAthAnI nimnalikhita paMkti uparathI samajAya che - " yAni ca tINi yAni ca sahi samaNappavaditAni." [ pAra kIfja cAIna 4 diH jaagardatAni ] arthAta traNa ane sATha eTale tresaTha mata hatA. AmAM bauddha matane paNa samAveza thato hoya ema jaNAya che, kemake pAlI sAhityamAM aneka sthaLe " trAdi ridritAni " eTale bAsaTha pane ulekha najare paDe che. A bAsaTha paMthanA zramaNonA mate vigatavAra batAvavAno prayatna dIghanikAyanA pahelA brahmajAla nAmanA sUtramAM karavAmAM AvyuM che, paraMtu te kRtrima che. je samaye e sUtra lakhAyuM haze te samaye tenA racanArane buddhanA samayamAM je zramaNupaMthe astitva dharAvatA hatA tene viSe 6ranI saMkhyA sivAya bIjI mAhitI bahu ja thoDI haze ema lAge che. juo pro. rAjavADenA brahAjAlasuttanuM pariziSTa temaja purAtatva (pu. 2, pR. 242 che.
Page #1059
--------------------------------------------------------------------------
________________ Lo bandha-adhikAra. [ catu AnA (1) ajJAnavAdI, (2) kriyAvAdI, (3) akriyAvAdI ane (4) vinayavAdI ema cAra vibhAge pADavAmAM AvyA che. temAM A graMthakAra kartha che tema yuddhanA ziSya pramukha ajJAnavAdIonI saMkhyA 67 nI che. sAkalya ( zAlya ), valkula, ( mAzkela ), sAtyamugni, cArAcaNu, mAdhyandina, mAda, pippalAda ( pippalAda), bAdarAyaNa, jaimini, vastu vagerene ajJAnavAdImAM aMtarbhAva karAya che, kriyAvAdInA 180 bhedo che. temAM marIci, kumAra, kapila, UlUka, gAgya vagere kriyAvAdI che. akriyAvAdInA 84 prakAro che.pa kIla (!), kAsviddhi, kAzika vagere akriyA vAdIo che. vinayavAdInA 32 bhedo che. vaziSTa(vasiSTha), pArAzara, jAtu(ta)kaNuM, vAlmIki, rAma, satyadatta, vyAsa, ilAputra vagerene vinayavAdI jANuvA, vividha vAdA ane tenA mukhya anuyAyIonA paricayane lagatuM sAhitya-~~ A sUtreA yAne a Mgo paikI dRSTivAdamAM ja vizeSe karIne ajJAnavAda, kriyAvAda, akriyAzramaNAnu dhyeya aihika duHkhAthI mekSa meLavavAnuM hatuM, paraMtu te kevI rIte meLavavA e viSe vilakSaNa matabheda thavAthI upara jAvelA 62 matabhedya yAne pathA utpanna thayA hatA. AmAMnA keTalAka vakhata jatAM eka khIjAmAM maLI gayA. AmAMthI je cha pathA bIjA zramaNapa thAne pachavADe pADI AgaLa dhasyA hatA, te nIce mujaba cheH-~~ (1) akriyAvAda, (2) sasArazuddhivAda athavA niyativAda, (3) ucchedavAda (4) anyAnyavAda, (5) cAturyaMmasavaravAda ane (6) vikSepavAda. A chae vAdanuM svarUpa dIghanikAyanA sAma---phalasuttamAM maLe che. ene sArAMza purAtattva (pu, 2, pR. 23-247 )mAM ApelA che. vizeSa mAhitI mATe dIghanikAyanuM prA. rAjavADaeNkRta marAThI bhASAMtara (bhA. 1, pR. 56-65) temaja sAma alamuttanu pariziSTa joyu. A vAdanA pUraNa kassapa, mali gAsAla, ajitakesampala padhaAAyana, nigaThanAtaputta ane sajaya elaTThaputta e anukrame nAyakA yAne AcA hatA. mahaSi yuddhanA nirvANa pachI 950 varSe lakhAyelI adrekathA (ATha kathA)mAM A AcAryAnA puSkaLa upahAsa karAyelA che. 1 mahAtmA buddhe (1) samrAya-ii ( satkAyaSTi ), (2) vicikiA ( vicikitsA ) ane (3) sIlaota ( zIlavata ) ema je dArzanika vicAronA traNa vibhAgA pADayA che te anukrame akriyAvAda, ajJAnavAda ane vinayavAda sAthe sarakhAvI zakAya. uttarAdhyayana ( a. 18, gA. 23 ) temaja sUtrakRtAMga (1-12-4 )nA uparathI DaeN. aru evu anumAna kare che ke mahAvIranA ziSyA nivedana kare che tema mahAvIre potAnI patine kriyAvAda kahI ane bAkInAnI paddhatine akriya, aNNAna ane vinaya e traNamAM vibhakta karI, 2, 4-6 juo 979 mA pRSTagata prathama TippaNa, 3 krAMsamAM ApelAM nAmeA zuddha che. atra Apela nAmavALI vyaktionI temaja bIjInI paNa mAhitI mATe tattvA ( bhA. 2 )nI mArI aMgrejI prastAvanA jovI.
Page #1060
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Ahata darzana dIpikA. 981 vAda, IzvaravAda, niyativAda, zunyavAda, vijJAnavAda, advaitavAda vagere aneka vAdone lagatI carcA hatI. AthI karIne te dRSTivAdanI vyutpatti darzAvatAM tatvArtha (a. 1, sU. 20)nI bRha6 vRtti ( pR. 91)mAM tenA kartA zrIsiddhasenagaNie kahyuM che ke - "chInA-nmAnizAhInAM vastra pradAna thatA dagivArA A daSTivAdanA te Aje durbhAgye darzana paNa azakya che. eTale A vAde mATe Agama tarIke te 'sUtrakRtAMga joI saMtoSa mAnavo paDe che. prAcInatAmAM utaratI kaTimAM enA pachI enI niryuktine mUkI zakAya tema che. Agama jevA sanmAnya gaNutA sanmatitakamAM paNa A vAdanI jhAMkhI thAya che. vArtha (a. 8, sU. 1)nI bRhad vRtti (pR. 122-123)mAM ajJAnavAda vagere prastuta cAra vAdanuM TuMka varUpa ane tenA keTalAka anuyAyIonAM nAme nirdeza 1 ghaniryuktinI vRttinA AThamA patramAM Ane uddezIne kahyuM che ke - "kathAnuNona: varattaraparyAsTorannAH ra divAra, jAkAta anAtha sammatyAdirUpazca / " arthAta dravyAnayoga e koI paNa padArtha ( prameya )ne lagatI, zuM e sata che ke asata che, zuM e nitya che ke anitya che ityAdi carcArUpa che. A dravyAnuyogane viSaya dRSTivAda nAmanA lupta thayelA bAramA aMgamAM mukhya sthAna bhogave che. vaLI anArSa eTale atIndriya jJAnathI rahita evA zratajJAnIne hAthe racAyelA sabhyatitakamAM paNa dravyAnuyoga ThAMsI ThAMsIne bharela che. atre e nivedana karavuM anAvazyaka nahi gaNAya ke jene jene " dravyAnuyoga ' kahe che tene brAhmaNe prAyaH " tatvajJAna' kahe che ane bauddho moTe bhAge eno " abhidhamma ' zabdathI vyavahAra kare che. 2 A ditIya aMgamAM svasamayanI ane parasamayanI vistRta prarUpaNa che. emAM lagabhaga nIce mujabanA trevIsa viSaya viSe carcA che. (1) paMcamahAbhUta, (2) ekAtma, (3) tajajIva-ta7rIra, (4) akAraka, (5) AtmaSa, (6) paMcaskaMdha, (7) caturdhAtu, (8) niyati, (9) bhikSukarma, (10) kRta, (11) avatAra, (12) siddhaaroga, (13) leka, (14) subena sukha, (15) strIsaMga, (16) muktisAdhana, (17) kriyA, (18) akriya, (19) vinaya, (20) ajJAna, (21) hiMsA, (22) veda ane (23) hastitApasa. AmAMnAM keTalAMka nAma sUtrakAre, keTalAMka niyuktikAre, keTalAMka TIkAkAre ane keTalAMka mULamAM kahalA bhAva uparathI paM. becaradAse jyAM che. A dareka vAda (maMtavya)nA saMkSipta svarUpa mATe juo purAtattava ( pu. 3, pR. 115-128 ) ane ajaina darzanamAMnA evA vAdenAM nAmanirdezAdi mATe juo tavArtha (vi. 2 )nI mArI aMgrejI prastAvanA.
Page #1061
--------------------------------------------------------------------------
________________ 982 bandha-adhikAra. | caturtha che. AcAra temaja sUtrakRtanI zrIzIlAMkasUrikRta TIkAomAM temaja nayacakra, anekAntajayapatAkA ane svAdvAdaratnAkara jevA tArkika graMthomAM paNa A vAde viSe varNana maLI Ave che. pravacanasAroddhAra, tarka rahasyadIpikA vageremAM paNa AnuM citra AlekhAyeluM che. digaMbara sAhityamAM tavArtharAja (pR. 51; 294)mAM temaja tatvArthapleka (pR. 474)mAM prastuta vAde ane enA mukhya anuyAyIone nAme lekha che, paraMtu e sAhityamAM ethI prAcIna ke granthamAM e anuyAyIone paricaya hoya to te kayAM che tenI mane khabara nathI. sUtrakRtAMga ane ajJAnavAda- A vAdanA saMbaMdhamAM sUtrakRtAMga (dhru. 1, a, 1, 3, 2, gA. 14-16)mAM kahyuM che ke keTalAka brAhmaNa ane zramaNa e badhA ema kahe che ke badhAM jJAna paraspara viruddha che ane ethI e asatya che, saMsAramAM paNa je badhAM prANIo che te kaI barAbara jANatA nathI. jema Arya bhASAne nahi samajanAre myuccha kevaLa AyanAM vacanane anuvAda kare che paNa kaI samajato nathI eTale tenA hetunI apekSAthI ajJAta che tema badhA loko potapotAnI paraMparAmAM utarI AvelAM tane kevaLa anuvAda kare che, paNa ene kazo hetu samajatA nathI arthAta kaIne kaI prakArane cakkasa nizcaya thatuM nathI mATe ajJAna e ja zreya che. vizeSamAM A dvitIya aMga (zu. 1, a 12, 1 sUtrakRtanI TIkAnA 208mA ane 209mA patramAM kahyuM che ke - "eSAM ca kriyAvAdyAdInAM svarUpaM tannirAkaraNaM cAcAra TIkAyAM vistareNa pratipAditafmati ne pratawte '' arthAta kriyAvAdI vagerenuM svarUpa temaja temanA matanuM nirasana AcAranI TIkAmAM vistArathI ApeluM che eTale ahIM tene UhApoha karavAmAM AvatuM nathI. AthI e phalita thAya che ke zrIzIlAMkarie AcAranI TIkA ramyA bAda sUtrakRtanI TIkAnI racanA karI che. 2 " mAhaNA samaNA page, sabve nANaM sayaM vaye / saJcaloge vi je pANA na te jANaMti kiMcaNa // 14 // milakkhU amilakkhusta, jahA vuttANubhAsae / Na heuM se vijANAi, bhAsi ta'NubhAsae / / 15 // pavamannANiyA nANaM, payaMtA vi saya sayaM / nicchayatthaM na yAti, milakkhu Daba abohiyA // 16 // " [ vidanA: (jhAlarfSari ) thaworrH (pafarmwfthaze.) je sarve jJAnaM svakaM vadanti / sarvaloke'pi ye prANA na te jAnanti kizcana // 5: ( kAryapASAnamag ) a jhahya kathA 3jAnanamA | na hetuM tasya vijAnAti bhASitaM tadanubhASate // ebamajJAni kA jJAnaM badanto'pi svakaM svakam / nizvayArtha na jAnanti mleccha ivAbodhikAH // ] 3 Ignorance is bliss
Page #1062
--------------------------------------------------------------------------
________________ Bela ] AhaMta darzana dIpikA. gA. 2)mAM kahyuM che ke ajJAnavAdIo kuzaLa chatAM asaMstuta che, teo vicikitsAnA pArane pAmelA nathI. e akovida ake vido sAthe vagara vicAryuM beTuM bole che. sUtrakRtAMga ane kiyAvAda sUta ( zru. 1, 2ma. 12, 23 // 11)mA 4thu cha OM (jiyAvAdI ) mevAmA brAhmaNa ane zramaNe lekanuM svarUpa barAbara samajIne A pramANe kahe che ke duHkha svayaMkRta che, anyakRta nathI. sUtrakRtAMga ane akiyAvAda- satrata (zru. 1, a. 12, gA. 5-7)mAM kahyuM che ke akiyAvAdIo akriyAne kahe che. teo pote jaNAvelAM tatvamAM cokkasa nathI. keI kaMI pUche te teo kazuM kahI zakatA nathI, A be pakSavALuM che, A eka pakSavALuM che ema kahyA kare che. karmanAM cha Ayatana kahe che. abujha evA akriyAvAdIe juduM juduM kahe che. teo kahe che ke sUrya ugatuM nathI ke Athamate 1 " aNNANiyA tA kusalA vi saMtA, asaMthuyA No vitigicchtinnaa| akoviyA Ahu akoviyehi, aNANuvIittu musaM vayaMti // 2 // " [ ajJAnikAste kuzalA api santo'saMstutA na vicikittAtIrNAH / akovidA Ahurakovidairanuvicintya mRSA padanti // 1 2 " te ebamakkhaMti samiJca loga, tahA tahA(gayA) samaNA mAhaNA ya / sayaMkaDaM NannakaDaM ca dukkhaM, Ahesu vijAcaraNaM pamokkhaM // 11 // " [ te evamAkhyAnti sametya lokaM tathA tathA(gatAH) zramaNA mAhanAzca / svayaM kRtaM nAnyakRtaM ca duHkhamAhuH vidyAcaraNaM pramokSamiti // ] 3 " saMmissabhAvaM ca girA gahIe, se mummuI hoi aNANuvAI / imaM pakkha imamegapakkhaM, AiMsu chalAyayaNaM ca kammaM // 5 // te evamakkhaMti abujjhamANA, virUvarUvANi aphiriydhaaii| je mAyaittA bahave mANasA, bhamaMti saMsAramaNovadagaM // 6 // NAraco upa Na atthameti, Na caMdikSA ghaDDhati hAyatI kaa| salilA Na saMdaMti Na vaMti vAyA, vaMjho NiyaMto kasiNehu lopa // 7 // " [mammizrIbhAvaM ca girA gRhIte sa gadgaditabhASI bhavati ajnyaanvaadii| idaM vipakSamidamekapakSamAhuH SaDAyatanaM ca karma // te evamAkhyAnti abudhyamAnA virUparUpANi akriyAvAdI / ye AdAya bahavo manuSyA bhramanti saMsAramanavadagram // nAditya udeti nAstameti na candramA vardhate hIyate vaa| salilAni na syandante na vAnti vAtA vandhyo niyataH kRtsnaH khalu lokH||] 4 pAMca indriyo ane Azrava-dhAra.
Page #1063
--------------------------------------------------------------------------
________________ 54 anya adhikAra. [ catu nathI, caMdra vadhatA nathI ke ghaTatA nathI, pANI jharatAM nathI, vA vAtA nathI, samagra leAka vadhyuM ane niyata che. sthAnIMga ( sthA. 4, u. 4)mAM akriyAvAdanA nIce mujaba 'ATha prakAro sUcavAyA cheH-~~( 1 ) ekakA(eka)vAdI, ( 2 ) aNuikA(aneka)vAdI, ( 3 ) mitavAdI, ( 4 ) nimittavAdI, ( 5 ) sAya(zAzrvata)vAdI, ( 6 ) samucyeya(4)vAdI, ( 7 ) NAya(niyata)vAdI ane ( 8 ) jI-(na) sati-paraleAkavAdI, AnA prastuta akriyAvAdanA bhedo sAthe ze| saMbaMdha che te jANavu' khAkI rahe che. A sa'badhamAM koie prayAsa karyAM jANavAmAM nathI. sUtrakRtAMga ane vinayavAda---- sUtrakRta (zru. 1, a. 12, gA. 3 )mAM kahyuM che ke je A aneka vinayavAdI che. te satyane asatya samaje che, asAdhune sAdhu kahe che. vinayavAdanuM vikRta svarUpa-- sarasvatI mAsika ( va. 13, a. 1, pR. 180 )nA nIce mujabanA ullekha uparathI e jANI zakAya cheH-- " isake bAda, saba prANiyoM meM bhagavAn kI bhAvanA dRDha karane aura ahaMkAra choDane ke irAde se prANimAtra ko Izvara samajha kara Apane sASTAMga praNAma karanA zurU kiyA / jisa prANi ko Apa Age dekhate usI ke sAmane usa ke pairoM para Apa jamIna para leTa jAte ! isa prakAra brAhmaNa se le kara cANDAla taka aura gau se le kara gadhe taka ko Apa sASTAMga namaskAra karane lage. " 1 A saMbaMdhamAM juo muNDaka-upaniSad ( 2-2-10 ), kaMDa-upaniSad ( 5-15 ) ane zvetAzrvata-upaniSad ( kru-14 ). 2 dIghanikAyanA brahmajAlamuttamAM je nIce mujabanA A bhedya davAyA che. te A sAthe sarakhAvAyaH----- ( 1 ) amarA-vikSepika, ( 2 ) sasatavAdI, ( 3 ) ekaccasarasatavAdI, ( 4 ) aMtAnatika, ( 5 ) adhiccasamupantika, (6) uddhRmAdhAtanika, ( 7 ) ucchedavAdI ane ( 8 ) di%0dhammanibbAnavAdI. arthAt ( 1 ) amarAvikSepa, ( 2 ) zAzrvatavAdI, ( 3 ) ekatyazAzrvatavAdI, ( 4 ) antAnantika, ( 5 ) adhItyasamuttpanika, ( 6 ) UmAtrAtanika, ( 7 ) ucchedavAdI ane ( 8 ) dRSTadharmInirvANavAdI 3 " savaM asacaM iti ciMtayaMtA, asAhu sAhu tti udAharaMtA / jeme jaNA veNaiyA aNege, puTThA vi bhAvaM viNaIsu NAma // 3 // " [ satyamasatyamiti cintayanto'sAdhuM sAdhu mityudAharantaH / imejana vainayikA aneke pRSTA api bhAvaM vyanaiSuH nAma // ]
Page #1064
--------------------------------------------------------------------------
________________ ulAsa ] kriyAvAdInA 180 bhedI ityAdi-- kriyAvAdanA bhedonuM svarUpa yathArtha rIte samajAya te mATe ApaNe tatttA ( a. 7, sU 18 )nI vRtti ( pU. 100-101 )nA Azraya laIzu. jIva, ajIva, Asava, andha, savara, nirA, puNya, pApa ane mekSa e nava padArtho paripATI pUrvaka lakhI e darekanI nIce svataH ane parataH ema e e zabdo sthApana karavA. vaLI A dareka zabdanI nIce nitya ane anitya zabdo sthApavA ane e pratyekanI nIce kALa, svabhAva, niyati, Izvara ane AtmA ema pAMca pAMca zabdo sthApavA. A sthApanAnuM digdarzana keTaleka aMze nIce mujaba upasthita karAya cheH-- ajIva mAsava anya savara nirjarA puNya pApa mAkSa svataH jIva A ta daza na dIpikA parataH svataH nitya 1anitya nitya anitya nitya anitya paratA kALa svabhASa niyati Izvara AtmA kALa svabhAva niyati Izvara AtmA A pramANe vicAratAM jIvanA vIsa bhedo thayA. evI rIte ajIvAdi ATha padArthoM paikI pratyekanA vIsa vIsa bhedo jANavA. arthAt kule 180 bhedo kriyAvAdanA thayA. A pramANe ajJAnavAda vagerenA bhedo ghaTAvI levA, jemake ajJAnavAda mATe puNya ane pApa sivAyanA sAta padArthonA vicAra karavA. AtmAnu' astitva nahi hAvAthI nitya ane anitya evA bhedo mATe avakAza rahetA nathI. kALa, svabhAva, niyati, Izvara, AtmA ane yadRcchA ema cha daSTie pratyekane vicAra karatAM 7 x 2 x 6 = 84 bhedo ajJAnavAdanA thAya che, 25 jIvADhi padArthoM uparAMta utpattinA vicAra karatAM ajJAnikanA 67 yAne 9 x 7 + 4 prakAro udbhave che. jemake jIvAdi nava padAnA sattva, asattva, sadasattva, avAcyatva, sadavAcyatva, asadavAcyatva ane sadasaivAndhyatva ema sAta sAta vikalpe eTale eka dara 63 ane utpattinA prAthamika cAra maLI 67 jANavA. deva, rAjA, yati, jJAti, sthavira, adhama, mAtA ane pitA e AThanA zarIra, vANI, mana ane dAnathI vinaya karavA vaDe vainayikanA batrIsa ( 8 x 4 = 32 ) prakAre thAya che. have kriyAvAdanI dRSTie jIvanA vIsa bheAnu' yatkiMcit svarUpa te pUrve kAlavAdI, svabhAvavAdI, niyativAdI, izvaravAdI, yadacchAvAdInI sthULa rUparekhA AlekhavAmAM Ave che, 1 sUtrakRtanI TIkAnA 209mA patramAM A viSe thoDAka ullekha che. pravacanasArodvAra ( hrA. 206 )nI vRtti ( patra 745-347 ) paNa prakArlR pADe che, 124 AlekhavAmAM Ave AtmavAdI ane
Page #1065
--------------------------------------------------------------------------
________________ eee anya-adhikAra. kAlavAdInI mAnyatA-- samagra jagat kAlakrRta che, jagatanI samarata pravRttieA kALane ja AbhArI che, duniyAmAM je kai banAva bane che tenuM kAraNa kALa ja che ema je mAne che te 'kAlavAdI' kahevAya che. emanu kahevuM e che ke kALa vinA AMkhe, caMpA, azeAka ke anya kAi jhADa phUla, phaLa vagerethI vibhUSita anatuM nathI. saM pariNati kALa upara AdhAra rAkhe che. vaLI Rtu vagerenA vibhAgo, garbhAdhAna temaja khALa, kumAra, yauvana, vRddhatA ityAdi avasthAone paNa kALanI apekSA rahelI che, kemake pratiniyata kALamAM ja e upalabdha thAya che. spaSTa zabdomAM kahIe teA kALanI maryAdA prApta thayA vinA AMbA upara kerI AvatI nathI. vaLI ziyALAmAM ja ThaMDI paDe che, unALAmAM ja tApa paDe che ane cAmAsAmAM ja varasAda paDe che, vasaMta RtumAM ja vRkSA supavita bane che. ItyAdi vividha kAryAM pratiniyata Rtu yAne kAla-vibhAgane adhIna che. sUrya-kamaLanA vikAsa savAre ja ane saMkoca sAMje ja thAya che. raseAi paNa kAlakrama pUrNAMka ja taiyAra thAya che. mAkSa jevI atyuttama vastunI prApti paNa bhavasthitinA paripAka upara avala'khita che eTale te paNa kAlanI ja labdhi kahI zakAya. kAlanA abhAvamAM tA sarvatra avyavasthA upasthita thAya; kemake pachI game te kA game te samaye udbhave, koi jAtane duniyAmAM niyama ja na rahe ane pUrepUrI aMdhAdhuMdhI pravate ka 'sva'bhAvavAdInu matavya- A vizvamAM sarva bhAva ( padAtha ) svabhAvane vaza che ema svabhAvavAdIonuM mAnavu che. jemake mATImAMthI ghaDA ane che, nahi ke kapaDuM, evI rIte tAMtaNAmAMthI kapaDuM bane che, nahi ke 1 kAlavAdanu' vistRta svarUpa DaeN. Are Uber den stand der Indischen Philosophie zur Zeit Mahavirs und Buddhas " e nAmanA graMtha ( pR. 17-30 )mAM jamana bhASAmAM AlekhyuM che. AnA pratibiMbarUpa vaktavya * Pre-Buddietle India " pR. 199-212 ) nAmaka graMthamAM DA. kharuM taraphathI raju thayu che. ' [ caturthAM 2 dAkhalA tarIke maga cUlA upara caDAvyA ke tarata ja raMdhAi jatA nathI. 3 A saMbaMdhamAM zrIharibhadrasurie zAsravArtAsamuccayamAM kahyuM paNa che -- " na lAyatireke, "maiyAjInumAAima / yat kiJcijjAyate loke, tadasau kAraNaM kila / / 165 / kAla: pacati bhUtAni kAlaH saMharati prajAH / dAha: supteSu zatti, vAjo f4 3ratima! ! 266 // kiJca kAlAte naiva, mudraparipISyate / spAyAvisanniSAnepi. sata: hAphArsau masA // 667 | kAlAbhAve ca garbhAdi, sarvaM syAdavyavasthayA / 39 pazvetula gAya-mAtrAvela samuddhAt || 268 // 4 AnuM svarUpa DaeNnA, AAre pUrvokta jamana graMtha ( pR. 30-32 )mAM Alekhelu che, 5 jue zAsravArtA ( leA, 169-172 ),
Page #1066
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA. 987 ghaDe. svabhAva vinA kALa paNa kaMI karI zake tema nathI. jemake maga raMdhAvavA mUkyA hoya temAM je kAMgaDu maga hoya tene game teTalo vakhata sudhI cUlA upara rAkhI mUkvAmAM Ave te e caDe ja nahi raMdhAya ja nahi. vaLI mALI ke kheDuta game teTalo prayAsa kare te paNa phala-siddhi te bIjanA svabhAva pramANe ja thavAnI. A pramANe dareka cIjanuM kAraNa svabhAva ja che ema svabhAvavAdIo mAne che. niyativAdIne mata- niyati eTale bhAvibhAva. je jema banavAnuM hoya te tema bane che ja. emAM puruSArthanuMudyamanuM kaMI ja vaLe tema nathI ema mAnanArAo "niyativAdI" che. emanuM kahevuM e che ke je A niyativAda na ravIkArAya te vyavasthA upara pANI pharI vaLe. sUtrakRta (zru. 1, a. 1, u. 2, gA. 1-3)mAM A niyativAda saMbaMdhI e ullekha maLe che ke keTalAkanuM evuM kahevuM che ke badhA judA judA cha je sukha ke duHkha anubhave che athavA pitAnA sthAnathI bhraSTa thAya che e badhuM kaMI jIvanA puruSArthane lIdhe thatuM nathI. arthAta e badhAne kartA jyAre jIva pote ja nathI te ene kartA bIjo ke heya? cha e badhAM sukha duHkhane anubhava kare che te sAgatika che-niyatine lIdhe tema thAya che eTale ke jema banavAnuM hoya tema banyA kare che, emAM koIne puruSArtha, kALa, Izvara, svabhAva ke karma e koInuM kaMI cAlatuM nathI. 1 AnA svarUpanI jamIna bhASAmAM AlekhAyelI rUparekhA mATe juo 3. zrADaranI kRti (pR. 3ra-36 ). 2 " kASAya , vAiir rDho unA | vedayaMti suhaM dukkhaM, aduvA luppaMti ThANAu // 1 // na taM sayaMkaDaM dukkhaM, kao annakaDaM ca NaM ? / / suhaM vA jAvA dukkhaM, se hiyaM vA ase diyaM // 2 // sayaMkaDaM na aNNehi, vedayaMti puDho jiyA / saMgAsaM saM tathA tefe, menerikadigaM | 1 | " [ AdAd guirssnnA: 9tha lIlAH | vedayanti sukhaM duHkhaM athavA lupyante sthAnAt // na tat svayaM kRtaM duHkhaM kuto'nyakRtaM ca ? / sukhaM vA yadi vA duHkhaM saiddhikaM vA'saiddhikam / / svayaM kRtaM nAnyaivaidayanti pRthaga jovaa:| sAgatikaM tat tathA teSu ihaikeSAmAkhyAtama // ] 3 sarakhAvo " avarathamartvano mAvA, mArita matA i. mannatvaM nIlakaNThasya, mahAvizayanaM hreH||"
Page #1067
--------------------------------------------------------------------------
________________ bandha-adhikAra. [ caturtha A aMganA bIjA zrutaskaMdhamAM A vAda paratve ema sUcavAyuM che ke keTalAka zrama ane brAhmaNe ema kahe che ke je puruSa kriyAvAdanuM sthApana kare che teo temaja je puruSe akriyAvAdanuM sthApana kare che teo paNa eTale A baMne banavA kALanI yAne niyativAdanI apekSAe eka sarakhA che. arthAta kriyAnuM ane akriyAnuM kAraNa paNa niyati ja che. ApaNe 980mA pRSThamAM joI gayA tema sAmagnaphalasuttamAM A vAdane nirdeza che. tyAM ene "saMsArazuddhivAda' tarIke paNa oLakhAve che. enA nAyaka tarIke makhali gesAlanuM nAma sUcavAyuM che. jaina daSTi pramANe paNa e niyativAdI hate. enuM kahevuM e hatuM ke prANIonI apavitratAnuM kaI paNa kAraNa nathI; kAraNa vinA ja-hetu sivAya ja prANu apavitra thAya che. evI ja rIte prANIonI zuddhatAmAM paNa kaMI hetu nathI; kAraNa sivAya ja prANI zuddha thAya che. pitAnA ke pArakAnA sAmarthyathI kaMI thatuM nathI. puruSanA sAmarthyathI kaMI thatuM nathI. baLa nathI, vIrya nathI, puruSanI zakti athavA parAkramamAM paNa kaMI nathI. sarva satve, sarva che, sarva prANIo, avaza, dubaLa ane nirvAya che. te nasIba, jAti, vaiziSTa ane svabhAvathI badalAya che; ane kRSNa, nIla, lehita, hAridra, zukala ane parama zula e cha jAti paikI kaI paNa jAtimAM rahI sarva duHkhane upabhega kare che. 84 lAkha mahAka95nA pherAmAM gayA pachI DAhyA ane gAMDA baMnenAM duHkhane nAza thAya che. zIla, tapa, vrata ke brahmacaryathI aparipakva kamIne pakava karIza athavA paripakava thayelAM karmonAM phaLa bheLavIne tene nahi jevAM karI nAMkhIza evuM je kaMI kahe to tema thavAnuM nathI. A saMsAramAM sukha-duHkha parimita, pAlIthI mApI zakAya e rIte TharAvelAM che, ane te ochAM hatAM karAvI zakAya ema nathI. je pramANe sutarane daDe pheMkatAM te ukalI rahe tyAM sudhI ja jAya tema DAhyA ane mUkhanA duHkhane saMsAranA pherAmAM gayA pachI ja nAza thAya che.. IzvaravAdInI mAnyatA- A samagra jagata Izvare raceluM che. jenAM jJAna, vairAgya, aizvarya ane dharma e cAra apratihata ane anAdi che e Izvara ja ajJa ane potAnAM sukha duHkha viSe asamartha evA arthAta je bhAvo jarUra ja thanArA hoya te moTAonA saMbaMdhamAM paNa bane che temane paNa choDatA nathI. dAkhalA tarIke vicAro mahAdevanI nagnatA ane viSNunuM zeSa nAganA uparanuM zayana. A saMbaMdhamAM juo nItizatakagata devapaddhati (le. 81-90 ), 1 sarakhAvo purAtatva (pR. 2, pR. 247 )gata nimnalikhita ullekha - "nandavaracha vagere traNa Achavaka paraMparAnA mukhya AcAryo hatA. temanA niyativAdamAM ane pUraNa kAzyapanA akriyAvAdamAM bahu pharaka na hovAthI A bane paMtheno yoga thavo sahelo thayo haze. maFkhali gesAlanA dehadaMDano mArga pUraNane pasaMda hatA e paNa A uparathI siddha thAya che. " 2 enA vRttAna mATe juo Sacru Books of the East (vol, di)nI prastAvanA (pR. 29-3ra ).
Page #1068
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA. 989 jInA svarga ane narakane preraka che. A pramANene mata dharAvanAra "IvaravAdI' kahevAya che. zAsUvArtAmAM kahyuM paNa che ke-- " jJAnamapratighaM yasya, vairAgyaM ca jagatpateH / aizvarya caiva dharmazca, sahasiddhaM catuSTayam // 195 // jajJo karatu noDA-gAmanA juvAvo ! Izvaraprerito gacchet , svarga vA zvabhrameva vA ||196||--yugmm "AtmavAdIonuM maMtavya vizvamAM eka AtmA sivAya bIjuM kazuM ja nathI. jema jaLamAM aneka caMdra dekhAya che, paraMtu varatataH eka ja che tema judA judA dehamAM judA judo mAM jaNAya che, bAkI te eka ja che. A pramANe mAnanArI vyaktio "AtmavAdI" kahevAya che. yaduchAvAdInuM kathana pratiniyata kAryakAraNabhAva jevuM kaMI nathI ema kahenArA yadacchAvAdIo che. teo kahe che ke agnimAMthI agni utpanna thAya che tema "araNi" kASThamAMthI paNa thAya che; dhUmADAmAMthI jema dhUmADAnI utpatti che tema agni ane A baLataNunA saMgamAMthI paNa che; kaMdamAMthI jema keLa utpanna thAya che tema bIjamAMthI paNa ItyAdi. AvI paristhitimAM amuka kAryanuM amuka ja kAraNa che e niyama jevA nathI. cadacchA pramANe kavacit kaIka thAya che. have pAche ApaNe prastuta viSaya hAtha dharIzuM. jIvanA vIsa aMge paikI prathama bhaMga e che ke da mati javA to niyA zAstratA arthAt kAlavAdInA mata pramANe A jagatamAM svarUpathI (nahi ke paranI apekSAo eTale hasva-dIrghanI peThe sApekSika daSTie nahi) jIva zAzvata (nahi ke kSaNika) che, kemake pUrva kAla ane uttara kAlanI avasthiti che. 1 AnuM svarUpa De. zrADare jarmana bhASAmAM raju karyuM che. jue pUrvokta jarmana graMtha ( pR. 30-42 ). A uparAMta yaddacchAvAdanI paNa temaNe pR. 36-38mAM rUparekhA AlekhI che te paNa vAMcavA lAyaka che. 2 sarakhAvo trasveda (saM. 10, sU. 90, 4. 2 ) ___ " puruSa evedaM sarvaM yad bhUtaM yacca bhASyaM0 " ke vicAre brahmabindu-upaniSaddagata nimnalikhita padya " eka eva hi bhUtAtmA, dehe dehe vyavasthitaH / pakrayA thA vaipa, darathare nazvarata rA "
Page #1069
--------------------------------------------------------------------------
________________ 990 bandha-aMdhakAra [ caturtha ati jIrA ghoDani jatA e jIvane bIjo bhaMga che. "svataH 'ne badale "parataH "ne prayoga karatAM trIjo ane cotho bhaMga uddabhave che. sarve padArthonA svaravarUpane paricacheda para padArthanA svarUpanI apekSA che. jemake dIghatAnI apekSAe hasvatAnuM svarUpa ane hasvatAnI apekSAe dIrghatAnuM savarUpa. evI rIte kuMbha vagere joIne enAthI vyatirita AtmAnuM bhAna thAya che. A pramANe AtmAnA svarUpane paranA svarUpathI ja baMdha thAya che. A daSTie trIjA ane cothA bhage vicAravAnA che. jema kAlanI daSTie cAra aMge vicAryA tema svabhAva, niyati, Izvara ane AtmAnI daSTi paNa cAra cAra baMge vicAravA eTale jIvana vIsa aMge thaze. e pramANe ajavAdinA vIsa vIsa bhaMga vicAratAM badhA maLIne 180 prakAre thaze. anabhigrahItAdi mithyAtva abhigrahIta mithyAtvathI anya prakAranA mithyAtvanA anabhigrahIta ItyAdi prakAro paDe che. A badhAM paNa tannAthane viSe azraddhArUpa che. aviratinuM lakSaNa pUrvoktaviratilakSaNAd viparItarUpatvamaviratelakSaNam / ( 536 ) arthAt pUrve kahI gayelA viratinA lakSaNathI viparIta svarUpavALuM aviratinuM lakSaNa che. kaSAyanuM lakSaNa saMsAraprANinimittaparva pAthartha sUkSaNam ! (27) arthAta saMsAranI prAptinA kAraNane kaSAya " kahevAmAM Ave che. jemAM rahelAM prANIo paraspara pIThA pAme te "ka" yAne "saMsAra" kahevAya che, ane je dvArA saMsAranI prApti thAya te kaSAya che. enA krodha, mAna, mAyA ane lobha ema cAra prakAro che, coga to paMdara prakArano che. je lakSaNanI dRSTie pramAdane kaSAyAdimAM samAveza thatuM hoya te tenAM lakSaNonA kathanamAM AnuM lakSaNa AvI ja jAya che. chatAM bAlajIno mArga saraLa thAya te mATe enuM arthAta pramAdanuM lakSaNa nIce mujaba darzAvAya che 1 jue pR. 857, 2 juo enI vyutpatti mATe pR. 743. ,
Page #1070
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ahata darzana dIpikA 991 smRtyanavasthAne sati kuzaleSvanAdararUpatve ca sati yogaduSpraNidhAnarUpatvaM pramAdasya lakSaNam / ( 538) arthAta vismaraNarUpa ane puNyAnubaMdhI puNyanA kAryomAM anAdararUpa evA traNe yuganA aniSTa vyApArane 'prabhAha' vAmAM Ave che. yA pramAhanA (1) madha, (2) viSaya, ( 3) pAya, (4) 14thA bhane (5) nidrAma pAMya 4aa cha. 4hyu 55 cha :_ " 'maja 1 visaya 2 kasAyA 3 niddA 4 vigahA 5 ya paMcamI bhnniaa| ee paMca pamAyA jIvaM pADaMti saMsAre // " vaLI pramAdanA ATha prakAre paNa saMbhave che. A hakIkata upara nimnalikhita gAthA prakAza pADe che - " 'annANaM ? saMsao 2 ceva, micchAnANaM 3 taheva ya / rAgo 4 doso mainbhaMso 6, dhammami ya aNAyAro 7 // jogANaM duppaNIhANaM 8, pAo aTTahA bhdhe| saMsAruttArakAmeNaM, savvahA vajianyao // " mAt (1) mazAna, (2) saMzaya, (3) mithyAzAna, (4) 21, (5) dveSa, (9) bhati. aMza ( vibha25), (7) mana viSa manA2 ane (8) yogAnu hupraNidhAna sabha prabhA ATha prakArano che. saMsArane pAra pAmavAnI abhilASAvALAe A pratyekano tyAga karavo ghaTe kemake pramAda te zrutakevalIne paNa anarthanuM kAraNa thaI paDe che. AcArAMgamAM kahyuM paNa che ke pramattane sarva prakArane bhaya che, jyAre apramattane kaze paNa bhaya nathI-kaI taraphathI bhIti nathI. 1-2 chAyA macaM viSayakaSAyau nidrA vikathA ca paJcamI bhaNilA / pate paJca pramAdA jIvaM pAtayanti saMsAre // ajJAnaM saMzayazcaiva mithyAkSAnaM tathaiva ca / rAgo dveSo matibhraMzo dharma cAnAdaraH // yogAnAM duSpraNidhAnaM pramAdo'STadhA bhavet / saMsArottArakAmena sarvathA varjayitavyaH / 3 / 2yo the lebha: "pamattasya sampao bhayaM appamattasma na kuto vi bhayaM " [ pramattasya sarvato bhayamapramattasya na kuto'pi bhavam / 4 sarabhAvA" caudasapuThdhI AhAragA ya maNamANi vI arAgA vi / haMti pamAyaparavasA tayaNaMtarameva caugaiA // " [caturdazapUrvI AhArakAzca manojJAnI vItarAgA api / bhaSanti pramAdaparavazAstadanantarameva caturgatikAH / / ]
Page #1071
--------------------------------------------------------------------------
________________ banya-adhikAra. [ caturtha amRta AtmA ane karmanuM grahaNa ApaNe upara pramANe bandhanA hetuonuM pratipAdana karyuM. ethI keIne zaMkA utpanna thAya ke amUta AtmAne hAtha vagere nahi hovAthI tenAmAM grahaNa karavAnI zakti nathI te pachI tenA saMbaMdhamAM karmanA grahaNarUpa vyApAra kayAMthI saMbhave? AnuM samAdhAna e che ke prathama te A zaMkA ja asthAne che, kemake AvI zaMkA karanAra devAnApriya jaina prakriyAthI aparicita lAge che; kAraNa ke kayA jaina vidvAne saMsArI AtmAne sarvathA amUta mAnyo che? karma ane jIvane paraspara saMbaMdha anAdi kALane havAthI karma ane jIva baMne kathaMcit ekarUpa banelAM che. e bene tadrupa pariNAma che, kAraNa ke e baMne arthAt Atmapradeza ane karmanI vargaNAo kSIra ane jaLanI jema athavA agni ane lokhaMDanA geLAnI peThe maLI gayelAM che. arthAt AthI saMsArI AtmA kathaMcit mUrta che ja ane Avo bhUta AtmA kAmaNa zarIra dvArA karmanA grahaNarUpa vyApAra karI zake che. sakaSAyatArUpa kAraNane laIne jIva kamane yogya pudagale arthAt karmaprAgya vagaNa grahaNa kare che. AvI paristhitimAM zaMkA mATe avakAza ja raheto nathI. atra keI e prazna UThAve ke 975mAM pRSThamAM sAmAnya rIte banyanA hetune vicAra karatI veLA kaSAyane ullekha karavAmAM Avyo che ja to pachI ahIM pharIthI tene kema nirdeza karAya che? Ane uttara e che ke badhu-hetuomAM kaSAyanI mukhyatA darzAvavI che athavA te kaSAnA bhAvamAM tIvra, maMda ane madhyama Azayane anurUpa sthiti ane anubhAga thAya che e pramANene vizeSa prakArane baMdha karAvavA mATe pharIthI "kaSAya' padane nirdeza karAya che. bandhano artha- bandha eTale bandhana. kamarUpe pariNamavAne mATe yogya evA pudagalane AtmAnI sAthe meLApa te "bandha" kahevAya che. athavA te prakRti vagere dvArA AtmA baMdhAya che-parataMtra bane che te " ba" che. A bandha pudagalano pariNAmavizeSa che ane te kSIra ane nIranI ekamekatA je che. rAgAdikathI raMgAyelA evA Atma-pradeze sAthe karma-pudgalenuM AliMgana te "banya" padArtha che. sUma rIte vicArIe te mithyAtvAdi banya-hetuone lIdhe Adra banela-rAgI banela cittavALI vyaktinI sAthe, cAre bAjuthI vizeSa dvArA grahaNa karAyelI ane sUkSama, eka kSetrane viSe avagAhIne rahelI anaMtapradezAtmaka kamagya vagaNAone AleSa te " ba " che. kAmaNa zarIrarUpa pariNAmanuM lakSaNa rAgAdisnehAbhyaJjanasyAtmano'pUrvakarmagrahaNayogyatAdhArakatvaM kArmaNazarIrapariNAmasya lakSaNam / (539)
Page #1072
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA. arthAta rAgAdipa sanehathI lepAyela AtmA, nutana kamane grahaNa karavAnI je regyatA dhAraNa kare che te "kAmaNa zarIrarUpa pariNAma " samaja. jIva ane zarIranI keIka aMze ekatA hovAthI anAga (upayoga zUnya) viryathI kamabandha thAya che. kAmaNa zarIranA pudgalathI grahaNa karAyelA e bandhanA cAra prakAre che. Ane vicAra karIe te pUrve "kamabandha" saMbaMdhI keTaleka ullekha kare Avazyaka jaNAya che. karmapravAda pramANe karmabandhanI vividhatA (1) baddha, (2) baddha-pRSTa ane (3) baddha-pRSTa-'nikAcita ema traNa prakAranuM karma che. kaSAya rahitanuM aryApathika je kama hoya che te jIvanA pradezanI sAthe mAtra baddha hoya che. te sUkI bhIMta u52 nAMkhela dhULanI mUddInI jema prathama samaye baMdhAI bIjA samaye ja vedAI- bhagavAI arthAt A pramANe alpa kAlAMtaranI sthiti pAmIne jIva-pradezathI alaga thaI jAya che. keTalAMka karma baddha-skRSTa hoya che. jIva-pradezanI sAthenI kamanI kevaLa sagarUpa avasthA te "baddha che ane tenI sAthenI tapa avasthA-tadAkAra pariNatirUpa dazAte "pRSTa che. bhInI bhIMta upara paDelI bhInI rajanI peThe baddha-pRSTa kama kaMIka vadhAre kAlAMtare jIvathI alaga thAya che. keTalAMka karma baddha-pRSTa-nikAcita hoya che. uparyukta svarUpavALuM baddha-skRSTa karma tIvra adhyavasAyathI baMdhAI apavatanadi karaNane je ayogya banyuM hoya te te "baddha-skRSTanikAcita" kahevAya che. AvuM karma kAlAMtare paNa vipAkathI anubhavAyA vinA prAyaH AtmapradezathI alaga thatuM nathI. A trividha kama baMdha yathArtha rIte samajAya te mATe ApaNe senA samUhanuM udAharaNa vicArIzuM. mAtra derI vaDe vIMTIne ekatrita karela senA samUha jevuM "baddha"kama che. loDhAnA 1 AnA sthULa artha mATe juo 89 mA pRSThagata TippaNa. 2 AnuM vistRta svarUpa " karmapravAda' nAmanA AThamAM pUrvamAM hatuM. juo vizeSA ( gA. 2517) ane tenI vRtti ( patra 1006). 3 nikAcita ane anikAcita karmamAM eTalo phera che ke apavartanAdi karaNo anikAcitamAM avazyameva pravarte che, jyAre nikAcitamAM te kavacit ja-utkRSTa tapanA adhyavasAyanA baLathI ja e karaNa pravarte che. spaSTa zabdomAM kahIe te baMdhana, saMkramaNa, apAtanA, udhanA, udIraNuM, upazrAvaNuM, nidhatti ane nikAcanA e karma saMbaMdhI ATha karaNo che. emAMnA je apavatanAdi kAraNo che te anikAcita karma upara pitAnuM jora ajamAvI zake che. arthAta anikAcita kamanI sthiti ane rasamAM vadhAre ghaTADe, anya prakRtimAM saMkramAvIne pradezodaya vaDe teno kSaya, temaja potAnA svarUpe prakRtine vipAkathI . anubhava e sarva mATe anikAcita karmane uddezIne sthAna che; paraMtu nikAcita karmamAM evuM bhAgye ja thAya che; moTe bhAge to eno vipAka dvArA ja anubhava karavo paDe che. 126
Page #1073
--------------------------------------------------------------------------
________________ bandha-adhikAra, [ caturtha pATAthI sakhta mAMdhela ane tema thatAM ekatrita thayela yAnA samUha jevuM "baddha-skRSTI kama che. agnimAM tapAvI, hADAthI TIpI sarvathA ekatrita karela senA samUhanI peThe jIvanI sAthe ekameka baneluM karma "baddha-skRSTa-nikAcita karma che. jIva-pradeza ane kamane paraspara saMbaMdha - ApaNe 992mAM pRSThamAM joI gayA tema kSIra ane nIranI peThe athavA te agni ane leDhAnI jema jIva ane kamane saMbaMdha che. A pramANene tAdAmyarUpa saMbaMdha mAnavAthI arthAta chavapradeza sAthe kamane abhinapaNe saMbaMdha svIkAravAthI mokSane abhAva prApta thaze, vAte te sapekaMcukanI jema mAno yogya che. A pramANenI zrI Arya rakSitasUrinA ziSya gechAmAhile vIranirvANa pachI 584 varSe prarUpaNa karI nidbhavatA prApta karI. AnI AchI rUparekhA atra AlekhIzuM. vizeSArthIne te vizeSA nI gA. 2509 ityAdi jevA bhalAmaNa che. gAkhAmAhila ke jenI kavetAMbara sAhityamAM sAtamA nihanava tarIke gaNanA thaI che, temanuM kahevuM ema hatuM ke jema sparzamAtrathI ja saMyukta e abaddha kaMcuka sarpa sAthe saMbaMdha dharAve che tema sparzamAtrathI ja saMyukta evuM abaddha karma jIva sAthe saMbaMdha dharAve che ane Ama mAnavAmAM Ave te ja mokSa saMbhavI zake. AnA nirasana mATe AcArya zrIdurbalikApuSpamitre tenI sAthe nIce mujabane UhApoha karyo - sapekaMcukanI peThe je jIvanA upara karma spazIne ja raheluM hoya ane kSIra ane nIranI peThe saMbaddha na hoya te karma jIvanA dareka pradezane sparzIne raheluM che ke jIvanA paryanta rahelI kevaLa cAmIne ja sparzIne raheluM che e prazna UThe che. prathama vikalpa svIkArAtAM jIvanI aMdara kamane AkAzanI jema savaMgata mAnavuM paDaze eTale ke jIvane kaI paNa pradeza kama vinAne nathI ema kabUla karavuM paDaze ane A pramANe karmanuM sarvagatatva siddha thatAM kamane jIva sAthe saMbaMdha sapekacakanA je che e vAta havAmAM UDe jaze. | dvitIya vikalpane svIkAra karavAthI arthAta jema sApanI kAMcaLI tenI cAmaDIne sparzane rahelI che tema karma paNa jIvanI bahAra zarIranI cAmaDIne sparzIne raheluM che ema mAnavAthI jIva jyAre eka bhavathI bIje bhave jAya tyAre karmanuM tenI sAme anagamana nahi thAya. kemake bAda 1 pRSTa, baddha, nidhatta ane nikAcita ema cAra prakAranA baLe che te samajAvatI veLA chUTI sa, sUtrathI bAMdhelI seyo, loTAnA baMdhanathI baMdhAyelI ( sUtranA baMdhanathI baMdhAyelI chatAM kaTAI javAthI maLI gayelI ) soyo ane agnimAM tapAvI hathoDAthI TIpI nAMkhelI senAM udAharaNa raju karAya che. A uparathI baddhaskRSTa ane nidhatta vacce nikaTa saMbaMdha hoya ema lAge che, 2 dhRtapuSpamitra; vasUpuSyamitra, durbalikApuSyamitra,vijaya, phalurakSita, gechAmAhila ema zrI Arya rakSitasUrine aneka ziSyo hatA. temAM chellA cAra mukhya hatA. jema phazurakSita emanA bhAI heI sagA thatA hatA tema gojhamAhila temanA mAmA hoI sagA thatA hatA. 3 kAMcaLI.
Page #1074
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Arhuta darzana dIpikA. 95. zarIranA melanI mAphaka kama cAmaDIne ja sparzIne rahelu' che. eTale te sAthe na ja jAya e te nAnuM bALaka paNa samajI zake tevI hakIkata che. A pramANe karyuM jIvanI sAthe nahi javAthI te jIvanA meAkSa thaze. A pramANe bhavAMtara eTale meAkSa evI sthiti ubhavaze ane saMsAranA uccheda thaze. jo kanA abhAvamAM paNa vinA kAraNu saMsAra mAnavAmAM Ave te brahmacaryAdinuM phaLa paNa saMsAra ja rahe, muktAtmAene paNa sa'sAra prApta thAya ane meAkSamAM anAvAsatA thAya, vaLI te sApanI kAMcaLInI jema bahAra ja kama hAya ane aMdara na hoya te zarIramAM zULa vagere je vedanA thAya che te zAne lIdhe thAya che te jANavuM khAkI rahe che, vedanAnA kAraNurUpa kanA, zarIranI aMdara abhAva hAvA chatAM kAraNa vinA aMtara vedanA thAya che ema mAnavA jatAM te siddhanA jIvA upara paNa vedanAnu sAmrAjya sthapAze, kemake niSkAraNutA tyAM paNa samAna che. khAvA vedanAne laIne aMtaravedanA thAya che eTale daMDa vagerenA prahAra dvArA udbhavatI khAdya vedanA zarIranI a Mdara vedanA utpanna kare che. e pakSa paNa saMbhavatA nathI; kemake kreDaprahAradijanya bAhya vedanAnA abhAvamAM paNa aMtara vedanA thAya che. AthI atara vedanAnA kAraNarUpa kanA zarIranI aMdara sadbhAva che ema siddha thAya che ane ethI krama zarIranI aMdara jIvanA dareka pradeze nathI e vAta pAyA vinAnI Thare che. zarIranI bahAra cAmaDIne sparzIne raheluM kama zarIranI adara vedanA utpanna kare che ane ethI e paNa tenA kAraNarUpa che evA khacAva paNa cAlI zake tema nathI; kAraNa ke zarIranI bahAra raheluM kamA~ zarIranI aMdara vedanA kare che arthAt eka dezamAM rahelu kama anya dezamAM paNa vedanA kare che ema mAnavAthI tA anya vyaktinA zarIranA upara rahelu kama enA sivAyanI strIjI vyakitane paNa vedanA kare evI aniSTa vAta svIkAravI paDe. A saMbaMdhamAM evI dalIla karavAmAM Ave ke eka ja vyaktinA zarIranI bahAra rahelu kama zarIranI aMdara ane bahAra saMcare che, para'tu anya vyaktinA zarIragata karyuM anya vyaktimAM saMcaratuM nathI te tethI jIvanI bahAra ja krama saka cukavat sadA rahe che e mAnyatA upara pANI phrA vaLaze. vaLI kamane zarIranI a Mdara ane bahAra saMcaraNazIla mAnavAthI mRta prANInI sAthe krama bhavAMtaramAM nahi jAya; kemake je zarIranI aMdara ane bahAra saMcaraNugmIla che te ucchvAsaniHzvAsanI mAphaka bhavAMtaramAM sAthe jatu nathI. A uparathI e niSTha' nIkaLe che ke bAhya vedanAnAM abhAvamAM paNa aMtara vedanAnAnA sadbhAva hAvAthI ka madhye che. mithyAtvAdi hetune laine thatA kama`badha jema bAhya pradeze che tema madhya pradeze paNa che ane jema madhya pradeze che tema bAhya pradeze paNa che. jIvanA AkAza sAthe je avibhAga saMbadha che te saMbadhanA nAza sa MbhavatA nathI. arthAt te saMbaMdha zAzvata che. para`tu jIvaneA je ka` sAthe saMbaMdha che tenA nAza bhavya jIvA AzrIne
Page #1075
--------------------------------------------------------------------------
________________ baMdhe-adhikAra. [ caturtha saMbhave cheabhavya AzrIne saMbhava nathI. arthAta je bhavya jIvonI sAthe karmane saMbaMdha che tene, tathAvidha jJAnAdi sAmagrInA sAthe viroga thAya che ja sAmagrI na maLe te na thAya; kemake regyatA mAtrathI sarva keI amuka paryAyarUpa ja bane e kathana yuktisaMgata nathI. spaSTa zabdamAM kahIe te pratimAdirUpa paryAyane evAM lAkaDAM, patthara vagere tathAvidha sAmagrInA sadubhAve pratimArUpa thAya che ane tenA abhAvamAM nathI thatAM, e jema jagajAhera vAta che tema atra bhavya jIva mATe samajI levuM. A uparathI e phalita thAya che ke jIva ane kama paraspara avibhAgapaNe avasthita rahevAthI tene viga nathI thate e kathana anekAMtika che, kemake jema kSIra ane nIra vaccenA saMbaMdhane temaja suvarNa ane mArI vaccenA saMbaMdhane yogya sAmagrI maLatAM viyoga thAya che tema karma ane jIvanA anAdikAlIna saMgane paNa tathAvidha jJAnAdi sAmagrI maLatAM viga thAya che arthAt karmanA paMjAmAM sapaDAyela jIva mukta bane che. badhunA cAra prakAre bandhanuM lakSaNanI daSTie pratipAdana pUrNa thatAM have tene vidhAnanI draSTie vicAra karAya che. joke anya eka ja che chatAM tenA kAmamAM je bhinnatA jovAya che te apekSAe tenA prakRti vagere vibhAgo paDAya che. dAkhalA tarIke manuSya eka ja che, chatAM paNa tenA kArya anusAra tene ghAtakI, adhama ityAdi vizeSaNothI vadhAvavAmAM Ave che. bandhanA mukhya be bheda che -(1) divya-bandha ane (2) bhAva-ba. temAM tRNa, kASTa ityAdinA bandhane dravya-bandha' jANo. bhAvaanya che te dhyAnamAM Ave te mATe tenA (1) prakRti, (2) sthiti, (3) anubhAga ane (4) pradeza ema cAra bheda pADI te pratyekanuM lakSaNa raju karAya che. temAM prakRti-bandhanuM lakSaNa nIce mujaba che - anAbhogapUrvakAdhyavasAyavizeSe sati AhArapariNAmavat sthityAdilakSaNakarmapariNatirUpatvaM prakRtibandhasya lakSaNam / ( 540) arthAt upayoga vagaranA adhyavasAyanA saddabhAvamAM AhAranA pariNAmanI mAphaka sthiti ItyAdi rUpa kamane je pariNAma thAya che tene "prakRti-anya " kahevAmAM Ave che. pradeza-bandhanI jema Ane hetu paNa yuga che. A bandha karma ane AtmAnI aupacArika ekatAne pratipAdana karanAra che. 1 jema karma grahaNa karavAmAM hiMsAdi kriyAne sAphalya che tema kamane vighAta karavAmAM dayA vagere kriyAnuM sAphalya che. arthAta jema tItrAdi azabha pariNAma karma grahaNa karavAmAM heturUpa che tema tIvra di zubha pariNAma teno viyoga karavAmAM tarUpa che. 2 juo pR. 788
Page #1076
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] sthiti-anyanuM lakSaNa---- kartrA parigRhItapUrvakarmapuGgalarAzerAtmapradeze vyavasthAna vishessjavala sthitinanvastha hekSanam / ( 142 ) Ahuta darzana dIpikA, arthAt kartArUpa AtmAe svIkArelI pUrvokta kanA pudgalanI rAzi pradezamAM rahe te 'sthiti-mandha' jANavA, A bandhanA hetu krodhAdi anubhAga-anyane paNa lAgu paDe che. anubhAga-anyanuM lakSaNa-- kAlAntarAvasthAne sati vipAkavartipariNAma vizeSarUpatvaM, prayogakarmaNopAttAnAM zubhAzubhakarmaprakRtInAM tiivrmndaadynubhaavtyaa'nubhvvastuM vaDanuMmAnavaya jakSaLam / ( 142 ) jeTalA kALa sudhI jIvakaSAyA che ke je hakIkata arthAt keTalAka vakhata sudhI sthiti karyA bAda utpanna thatA vipAkavatI pariNAma te ' anubhAgaanya' samajavA. athavA teA jIvanA vyApArathI grahaNa karela zubhAzubha karmanI prakRtine ( ane upalakSaNathI sthitine ) tItra, mada ityAdi prakAre anubhava karavA te ' 'anubhAga-anya ' jANavA. A anubhAga-andha, paripakva dazAne prApta karela beranI peThe upabhoga karavA lAyaka dezadhAti, savaghAti, aghAti rUpa che temaja eka guNA, mamaNA, traNa guNA rasathI yukta che ane vaLI zubha, azubha, tIvra, mada ityAdi bhedavALA che ke je hakIkata AgaLa upara svaya' graMthakAra kathanAra che. pradeza-bandhanuM lakSaNa-- 9 svapradezeSu sati punnajArAnAM trA praveza SaNya hannanam / ( 143 ) hoLa karmapudgalasaJcayakaraNarUpatvaM yathoktanimittasadbhAve ' arthAt Atma-pradezAmAM kama-pudgalanA saMgraha karavAmAM kAraNarUpa pariNAmane ' pradeza-anya kahevAmAM Ave che. athavA te ceAgya nimitta maLatAM kaceAgya pudgalene grahaNa karavAnA je pariNAma udbhave te 'pradeza-anya' che. A vAta spaSTa rIte samajAya te mATe ApaNe lADunuM udAharaNa vicArIzuM. jemake 1 anubhAga, anubhAva, vipAka ane rasa e badhA ekAka zabdo che. A vAtanI zrIdevAna dariSkRta samatattvapra+-raNa ( pR. 35 )gata nimnalikhita ullekha sAkSI pUre cheH-- 12 " aNubhAge aNubhAve vidyAge rase tti dagaDA [ anubhAgo'nubhASo vipIko rasa ityekArthakAH )
Page #1077
--------------------------------------------------------------------------
________________ 998 bandha-adhikAra. [ caturtha suMTha vagere padArthanA banelA lADune svabhAva vAyu dUra karavAne, keIne kapha dUra karavA ane keIne pitta dUra karavAne heya che. A pramANe jema judA judA svabhAvanA lADuo hoya che tema judA judA svabhAvavALAM karmo che. dAkhalA tarIke jJAnAvaraNa karma AtmAnA jJAna-guNane AkRta kare che, ItyAdi. jema keI lADu ATha divasa sAro rahe che ane tyAra pachI tene svabhAva badalAI jAya che, keI bAra divasa sAro rahe che ane keI eka mahinA paryata sAro rahe che tema keI karma AtmAnI sAthe vadhAremAM vadhAre 20 koTAkeTi sAgarepama rahe che, keI 30 keTakeTi sAgarepama rahe che ane kaI 70 kaTArkaTi sAgaropama rahe che ane tyAra bAda AtmAthI alaga thaI te ravabhAva rahita bane che. A pramANe amuka kama kamarUpe rahevAnA kALane niyama te "sthitibanyuM che. jema keI lADu mIThe hoya, keI tI hoya ane keI kaDe heya tema keI karma zubha rasavALuM yAne enA udaya daramyAna jIvane sukha upaje tevuM hoya ane kaI kama azubha rasavALuM hoya eTale tene udaya thatAM jIvane duHkha thAya. vaLI e zubha ke azubha sa paNa kaImAM tIvra ane keAImAM maMda hoya che.' vaLI jema koI lADamAM ocho loTa hoya ane keIkamAM vadhAre hoya tema kaMI karma eAchA pradeza (ANuo)vALuM baMdhAya te keIka vadhAre pradezavALuM. AnuM nAma "pradeza-bandha" che. kahevAnI matalaba e che ke prakRti eTale kamane svabhAva, AnA (1) mULa ane (2) uttara ema be bheda che. jemake jJAnAvaraNAdi mULa prakRtio che, jyAre matijJAnAvaraNAdi uttara pravRtio che. karmanA kalavizeSane niyama te "sthiti" che. karmanI aMdara snigdhatA, madhuratA vagerene eka guNa, bamaNo ItyAdirUpa je sadUbhAva te "anubhAga" che. vaLI karmanuM 1 karmanA zubhAzubha phaLanI tIvratA ke maMdatA te " rasa " chejemake koIne koI karma sukharUpe vedAya ane koIne duHkharUpe. vaLI temAM paNa taratamatA saMbhave che. jemake koie pUrve javara saMbaMdhI asAtavedanIya karma evuM bAMdhyuM hoya ke te udayamAM AvatAM traNa divasamAM tene pathArIvaza karI nAMkhe; jyAre koike evuM tIvra na bAMdhyuM hoya paraMtu maMda bAMdhyuM hoya te tene mahinA sudhI tAva AvavA chatAM te harI pharI zake. A pramANe karmano udaya thatAM tene kevo anubhava karavo paDaze teno banya-samaye nirNaya thaI jAya che. AnuM nAma " anubhAga-babdha ' che. 2 A cAre bandha mATe kevaLa lADunuM ja udAharaNa ApI zakAya ema nathI; paraMtu dUdha, ghI vagerenAM paNa udAharaNo raju karI zakAya. jemake amuka amuka dUdha dehanI puSTimAM eAcho vattA aMze guNakArI che tema karmanA paNa bhinna bhinna svabhAva che. amuka dUdha jema amuka vakhata sudhI ja sArUM rahe tema amuka karma paNa amuka vakhata sudhI ja te karmarUpe rahI zake. amuka dUdha jema amuka tIvAdi rasavALuM che tema karma paNa samajavuM: vaLI amuka dUdha jema jUnAdhika pradezavALuM hoya che tema kama mATe paNa jANavuM. e pramANe dhI vagere aneka padArtho dvArA karmanA cAre badhe vaTAvI levA.
Page #1078
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Ata dana dIpikA. kaNUkanA jevuM dravya-parimANa te ' pradeza ' che. arthAt karmanuM pudgalanA paramANurUpe nirUpaNu te ' pradeza-anya 'che. pratyeka Atmapradeza anatAna'ta ka-avayavothI khaddha hAi pratisamaya krama bAMdhe che. ApaNe A cAre andhAnA upaleTTonA vicAra karIe te pUrve A cAre andhAnuM svarUpa barAbara samajI laIe. ApaNe joi gayA tema pudgalanI je vaNA karUpe pariNamavAnI cenyatA dharAvatI hoya tene ja saMsArI jIva peAtAnA pradeze sAthe viziSTarUpe joDI de che ane A pramANe anAdi kALathI te peAtAnI mAkSAsanna dazA pa''ta te peAtAnA adbhUta svarUpa upara pANI pherave che, kemake te mUtta kama-pudgalenuM grahaNa karI lagabhaga tadrupa manI jAya che. 999 jema dIpaka vATa dvArA telanu grahaNa karIne potAnI uSNatAthI tene javALArUpe pariNamAve che tema jIva kAyika vikArathI ceAgya pudgaleAne krarUpe paramAve che ane e ja vakhate emAM cAra aMze nuM nirmANa thAya che ke jene prakRti-anya ityAdi tarIke ALakhAvavAmAM Ave che. jemake gAya, bheMsa, bakarI vagere ghAsa khAine tene dUrUpe pariNamAve che tyAre temAM madhuratAnA svabhAva baMdhAya che; A svabhAva amuka vakhata sudhI te kAyama raheze ja . e prakAranI tenI kAlamaryAdA e ja samaye nakkI thAya che; e madhuratAmAM tIvratAdi vizeSatAo udbhave che ane e dUdhanuM paudgalika parimANunu paNu samakAle ja nirmANa thAya che. evI rIte jIva dvArA grahaNa thai tenA pradezA sAthe kSIranIranI peThe sabaddha thatA ka-pudgaleAmAM paNa cAra aMzAnuM nirmANu thAya che. temAM jJAnane AvRta karavAnA, danane aTakAvavAne, sukha ke duHkha anubhavAvavAnA, meha pamADavAnA, bhavadhAraNa karAvavAnA, viziSTa gati, jAti vagere prApta karAvavAnA, UMcatA ke nIcatA prApta karAvavAnA, ane vinnarUpa banavAne ema vividha prakAranA je svabhAvanuM karmIpudgalAmAM nirmANa thAya che te 'prakRti-andha' che. svabhAva aMdhAvA sAthe ja te svabhAva amuka vakhata sudhI te ja rUpe TakI raheze evI je kAla-maryAdA nimi`ta thAya che te sthiti-andha' che. svabhAvanA nirmANunA ja samaye temAM tIvratA, maMdatA vagere rUpe phaLane anubhava karAvavAnI je vizeSatAonu paNa nirmANa thAya che te 'anubhAva-mandha' che. grahaNa karAi bhinna bhinna svabhASa rUpe pariNamatA kama-pudgalane samUha amuka amuka parimANumAM vaheMcAi jAya che . te parimANuvibhAga pradeza-anya ' che. pradeza-mandha ka vagaNAnAM dalikarUpa che. zyA pAravAra saMsAramAM bhamatAM jIva peAtAnA sava yAne leAkAkAzapramANu asaMkhyAta pradezeA vaDe, abhacaiAthI anaMtaguNa pradeza-daLathI banelA ane sarvAM jIvathI anaMta guNA rasacchede karIne cukta, sva pradezamAM ja rahelA arthAt pote jeTalA AkAzapradeza avagAhIne rahyo hAya teTalA ja ane te ja bhAgamAM rahelA, nahi ke bahAra paNu, alabyAthI anaMta guNA para`tu siddhanI sakhyAnA anaMtamA bhAganA, ka-vaNAnA ska MdhA pratisamaya grahaNa kare che. grahaNa karyA bAda A paikI gheADAMka daLiyAM AyuSya-kamane, tethI vizeSAdhika nAma-kane ane 1 alaba, A madhya pradezeA tA sathA sadAne mATe kramathI mukta ja che.
Page #1079
--------------------------------------------------------------------------
________________ bandha-adhikAra, [ caturtha eTalAM ja gotra-kamane, ethI vizeSAdhika jJAnAvaraNane, eTalAM ja darzanAvaraNane temaja aMtarAyakamane, ethI vizeSAdhika mehanIya kamane ane tethI vizeSAdhika vedanIya karmane vaheMcI ApI svakIya AtmadezamAM kSIranIranI peThe karma-vargaNAnA kaMdhe sAthe maLI jAya che. kamadalikanI A ATha vibhAganI yojanA aSTavidha kamabaMdhaka AzrI samajavI. sAta, cha ema cAvata ekavidha baMdhakane viSe teTalA ja bhAganI kalpanA karI levI. prakRti-bandhanA bhede ane upabhede - cAra prakAranA anya paikI ApaNe sauthI prathama prakRti-bandhanA bheda vicArIzuM. enA mULa ane uttara e be mukhya bhedo ApaNe 97mAM pRSThamAM vicArI gayA. temAM A mULa bhedanA paNa ATha avAMtara bhede che arthAt mUla prakRtinA (1) jJAnAvaraNa, (2) dazanAvaraNu, (3) vedanIya, (4) mehanIya, (5) AyuSya, (6) nAma, (7) gotra ane (8) aMtarAya ema ATha prakAra che. A AThane " mUla-prakRti-bandha" tarIke vyavahAra karAya che. kamanA vividha svabhAvanA saMkSepa daSTie thatA A vargIkaraNane, vistRta rucivALA jijJAsuo AzrIne uttara prakRtirUpe bIjo prakAra sUcavAya che. jemake jJAnAvaraNanA pa, darzanAvaraNanA 9, vedanIyanA 2, mehanIyanA 28, AyuSyanA 4, nAmanA 42, gotranA 2 ane aMtarAyanA 5 bhede paDe che. A pramANe kule 97 ane nAmanA 103 bheda gaNIe te 158 ema AnA bheda thAya che. A 103 ke 158 uttara pravRtione vizeSa vicAra karIe te pUrve jJAnAvaraNadine paraspara saMbaMdha zo che tenuM digdarzana karI laIe. A saMbaMdhamAM bhagavatI (za. 8, u, 10) divya prakAza pADe che eTale enA AdhAre Doka UhApoha karIzuM. 1 zrIdevAnaMdasarita saptatattvaprakaraNa (pR. 39)gata nIce ullekha A vAtanuM samarthana kare che - " esA kammadaliassa aTThabhAgakappaNA aTThavihabaMdhagesu / ravivaMyabhu rAmAnaguLA koyathA che " [ paSA karmada likasyASTabhAgakalpanA'STavidhavandhakeSu / saptavidhAdibandhakeSu saptabhAgAdikalpanA kartavyA // ] 2 adhyavasAyavizeSathI saMsArI jIva dvArA eka ja vAra grahaNa karAyela karma-pudagala rAzimAM paNa eka sAthe adhyavasAyaviSayaka sAmarthyanI vividhatA anusAra aneka jAtanA svabhAvanuM nirmANa thAya che. e svabhAva adazya che, paraMtu enI asarane lakSmIne enI gaNanA saMbhave che. joke eka jIva paNa asaMkhya asaro anubhave che eTale enA utpAdaka svabhAvo asaMkhya ja kare che, chatAM TUMkamAM enA ATha vargo pADI zakAya che. 3 sarakhAvo tattvArtha (a. 8)nuM nimnalikhita sUtra"ghajInaSadagvaMtivanufjallA kAnUtapazvamevA vaNAma I 6 "
Page #1080
--------------------------------------------------------------------------
________________ rilAsa ] AhaMta darzana dIpikA. 1001 je jIvane jJAnAvaraNIya karma che tene avazya dazanAvaraNIya karma hoya che; ane jene dazanAvaraNIya karma hoya che tene paNa avazya jJAnAvaraNIya karma hoya che. jene jJAnAvaraNIya karma che tene avazya vedanIya karma hoya che, paraMtu jene vedanIya hoya tene jJAnAvaraNIya kadAca hoya ane kadAca na hoya. jemake chadmasthane hAya ane sarvajJane na heya. jene jJAnAvaraNaya che tene mehanIya karma kadAca heya ane kadAca na hoya, paraMtu jene mehanIya hoya tene avazya jJAnAvaraNIya hAya ja. jene jJAnAvaraNIya karma che tene AyuSya-karma jarUra hoya. paraMtu jene AyuSya-karma hoya tene jJAnAvaraNIya kadAca hoya ane kadAca na hoya. e pramANe nAma ane gotra kamanA saMbaMdhamAM paNa jANavuM. jene jJAnAvaraNIya karma hoya tene aMtarAya-kama hoya ja ane jene aMtarAya-karma hoya tene jJAnAvaraNIya paNa hoya ja. jema jJAnAvaraNIya karma uparanAM sAta karmo sAthe kahyuM tema darzanAvaraNIya karma paNa uparanAM cha karmo sAthe kahevuM ane e pramANe cAvat aMtarAya karma sAthe kahevuM. jene vedanIya che tene mehanIya kadAca hoya ane kadAca na hoya; parantu jene mehanIya che tene vedanIya avazya heya ja. jene vedanIya hoya tene AyuSya hoya ja ane jene AyuSya hoya tene vedanIya hoya ja. e pramANe nAma ane gotra AzrIne vicAra karI levuM. jene vedanIya che tene aMtarAya kadAca heya ane kadAca na hoya, kintu jene aMtarAya heya tene vedanIya heya ja. jene mehanIya che tene avazya AyuSya-kama hoya, paNa jene AyuSya-karma hoya tene mehanIya kadAca heya ane kadAca na hoya. e pramANe nAma, gotra ane aMtarAya mATe ghaTAvI levuM. jene AyuSya-kama hoya tene nAma-karma hoya ja ane jene nAma-karma hoya tene AyuSya karma hoya ja. e pramANe gotra sAthe paNa vicArI levuM jene AyuSya che tene aMtarAya kadAca hoya ane kadAca na hoya, paraMtu jene aMtarAya che tene AyuSya hAya ja. jene nAma-karma che tene gotra-kama che ja ane jene getra-kama che tene nAma-karma che ja, jene nAma-karma hoya tene aMtarAya-karma kadAca hoya ane kadAca na hoya, paNa jene aMtarAya hoya tene nAma-karma hoya ja. A hakIkata netra-kamane paNa lAgu paDe che. A vivecanane sArAMza e che ke jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, mehanIya ane aMtarAya e cAra ghAti-kama paikI mehanIya sivAya game te eka hoya te bAkInAM traNe ghAti-karmo athavA te mohanIya sivAyanAM be ghAti-karmo temaja vedanIyAdi cAre aghAti-karmo hoya ja. mohanIya hoya tyAre avaziSTa traNe ghAti-karmo temaja cAre aghAti-karmone sadbhAva che ja. vedanIyAdi 1 A hakIkata bAramA guNasthAnaka AzrIne che athata sarvajJatA prApta karavAnA najadIkanA kALane uddezIne che, kemake mohanIya kamane ucheda thayA bAda aMtamuhUrta kALamAM sarvajJatAne sAkSAtkAra thAya che. 128
Page #1081
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1002 bandha-adhikAra. L[ caturtha cAra avAti-kame paikI game te eka hoya te bAkInAM traNa ajAti-kame te hoya ja, paraMtu zAti-karmo kadAca hoya ane kadAca na hoya, je heya te moTe bhAge cAra hoya athavA traNa paNa heya. arthAt karmabaddha chavane cAra, sAta ke ATha karmo ekI vakhate heya. have uttara pravRtione vicAra karIzuM. temAM 'AMkhe bAMdhelA pATA samAna jJAnAvaraNanA pAMca bhede nIce mujaba che - (1) matijJAnAvaraNa, (2) zrutajJAnAvaraNa, (3) avadhi-jJAnAvaraNa, (4) manaparyAya-jJAnAvaraNa ane (5) kevalajJAnAvaraNa. A paikI matijJAnAvaraNanuM svarUpa spaSTa rIte samajAya te mATe graMthakAra jJAnanuM lakSaNa nIce mujaba raju kare che - sAmAnyavizeSAtmakavastuno vizeSAvabodharUpatvaM jJAnasya DhApAm (544) arthAt sAmAnya temaja vizeSa ema ubhayasvarUpI padArthane vizeSa dha yAne savikalapAtmaka bedha te "jJAna" kahevAya che. * jJAnarUpa svabhAvavALA ane prakAzarUpa AtmAnA jJAnAvaraNanA kSapazamathI utpanna thatA prakAzane "matijJAna nA nAmathI vyavahAra karavAmAM Ave che. 28 prakAranuM matijJAna je karma vaDe DhaMkAI jAya che tene "matijJAnAvaraNa kahevAmAM Ave che. A kama dezaghAti che. - karNa dvArA zabdanuM zravaNa karavAthI utpanna thate be "zrutajJAna" kahevAya che. A zrutajJAnanA AvaraNane zrutajJAnAvaraNa" saMjJA apAya che. e paNa dezadyAti che. Indriya ane anindriyanI apekSA nahi rAkhanArA, avadhijJAnAvaraNanA pazamathI utpanna thanArA ane pudgala saMbaMdhI prakAza pADanArA AtmAnA jJAnane "avadhijJAna" ane tenA AvaraNane "avadhijJAnAvaraNa" kahevAmAM Ave che. e AvaraNa paNa upalA be karmanI mAphaka dezaghAti che. mane dravyanA paryAyane sAkSAta avalaMbane, manuSya kSetramAM rahelA saMjJI paMcendriya chonAM mane dravyane grahaNa karavAvALA AtmAnA prakAza-vizeSane "manA paryAyajJAna" kahevAmAM Ave che. enA AvaraNane "manA paryAyajJAnAvaraNa" kahevAmAM Ave che. e paNa dezavAti che. ( 1 AMkhe pATo bAMdhavAthI jema koI paNa cIja dekhI zakAtI nathI-jANI zakAtI nathI tema AtmAnA jJAnarUpa netrane jJAnAvaraNa karmarUpa pATo AvI jatAM-paDado AvI javAthI AtmA kaMI paNa jANI zakato nathI, 2 juo pR. 29 ane 60. 3 juo pR. 214.
Page #1082
--------------------------------------------------------------------------
________________ ulAsa ] Ata darzana dIpikA. 100 kevalajJAnAvaraNanA kSayathI utpanna thanAra ane AtmAnA prakAzarUpa jJAnane "kevalajJAna" ane e jJAnanA AvaraNane "kevalajJAnAvaraNa" kahevAmAM Ave che. A AvaraNa to sarvaghAti che. A pramANe jJAnAvaraNanI ApaNe sthaLa rUparekhA jaI gayA. have 'pratihAranA samAna darzanAvaraNane vicAra karavAmAM Ave che. AnA (1) cakSudazana, (2) acAzana, (3) avadhidarzana, (4) kevaladazana, (5) nidrA, (6) nidrAnidrA, (7) pracalA, (8) "pracalApracalA ane 9) syAnaddhi ema nava bhede che. AtmA je vaDe jue che tene "AMkha samajavI. dareka Indriya AtmAne sAmAnya temaja vizeSa dha ApavAmAM sahAyaka che. netra-Indriyane avalaMbIne thatI sAmAnya mAtra prakAzarUpa AtmAnI pariNati tene "cakSurdazana' kahevAmAM Ave che. e dazananA ghAtakane "cakSuIzanAvaraNa kahevAmAM Ave che. A AvaraNa dezadyAti che. netra sivAyanI bAkInI Indri ane mana dvArA thatA sAmAnya bedhane "acakSurdazana' kahevAmAM Ave che. A acakSuzananA ghAtakane "acakSufzanAvaraNa kahevAmAM Ave che. A paNa dezavAti che. avadhidarzanAvaraNanA kSayapazamathI utpanna thatA darzanane avadhidarzanakahevAmAM Ave che. kevaladarzanAvaraNanA kSayathI utpana thanArA AtmAne sAkSAtkArasvarUpI sAmAnyamAtra bedha "kevaladazana" kahevAya che. avadhidarzana ane kevaladazananAM AvaraNane anukrame "avadhidarzanAvaraNa" ane "kevaladarzanAvaraNa" ema oLakhavAmAM Ave che. temAM paheluM dezavAti che ane bIjuM sarvaghAti che. nidrAnuM lakSaNa- sukhaprabodhasvabhAvAvasthAvizeSarUpatvaM, sukhajAgaraNasvabhAvasvApAvasthAvizeSarUpatvaM vA nidrAyA lakSaNam / (545) arthAta sukhethI jAgI zakAya evI "svApa-avasthA-vizeSane "nidrA kahevAmAM Ave che. 1 pratihAre yAne dvArapALe rAjasabhAmAM AvatI vyaktine rokI rAkhI hoya tyAre tene jema rAjA joI zakatA nathI athavA rAjAne dazanane mATe Atura vyakti pratihAra dvArA rAjasabhAmAM AvatAM rokAtAM rAjAnA darzanathI vaMcita rahe che tema AtmAno dekhavAno svabhAva hovA chatAM darzanavaraNa karmanA udayathI te padArtho yAne viSayone dekhI zakato nathI, rAjA vyaktine na dekhe ane vyakti rAjAne na dekhe ema ubhaya pakSamAM darzanAvaraNa kamanI saphaLatA prAcIna karmagranthane AdhAre jaNAvI che. 2-5 A cArane anukrame ladhu tA, gADha tannA, gADha nidrA ane pragADha nidrA sAthe sarakhovAya.
Page #1083
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1004 bandha-adhikAra. 1 caturtha nidrAnidrAnuM lakSaNa duHkhajAgaraNasvabhAvasvApAvasthAvizeSarUpatvaM, duHkhapratibodhasvApAvasthAvizeSarUpatvaM vA nidrAnidrAyA lakSaNam / ( 546) arthAt je vApA-avasthA vizeSamAMthI kaTe karIne jAgRta thavAya-ghaNI vAra bolAve tyAre jagAya te "nidrAnidrA' kahevAya che. pracalAnuM lakSaNa sthitopasthitasvApAvasthAvizeSarUpatvaM pracalAyA lkssnnm| (547) athata UbhA UbhA athavA beThA beThA je UMgha Ave te "pracalA " kahevAya che. pracalA pracalAnuM lakSaNa cakramaNaviSayakasvApAvasthAvizeSarUpatvaM pracalApracalAyA lkssmA (548) arthAt cAlatAM cAlatAM je UMgha AvI jAya te "pracalA pracalA' kahevAya che. syAnaddhinuM lakSaNa - dinacintitArthA''bhikAGkSA viSayakasvApAvasthAvizeSarUpatvaM, jAgrada. vasthAdhyavasitArtha saMsAdhanaviSayakAbhikAGkSAnimittakasvApAvasthAvizeSa. rUpatvaM vA styAnaddhairlakSaNam / ( 549) arthAta divasUnA ciMtavela padArthane lagatI tIvra AkAMkSArUpa viSayavALI svApA-avasthAne 'satyAnaddhi kahevAmAM Ave che. athavA te jAgRta avasthA daramyAna ciMtavela padArthane siddha karavAnI AkAMkSApa nimittavALI svASA- avarathA "ratyAdri kahevAya che. A nidrAvALI vyakti UMdhamAM ne UMdhamAM jAgatA mANasanI peThe hare phare, bajAramAM jaI vastuonuM tela vagere kare, vanamAM jaI pazuo sAthe yuddha kare ane hAthInA daMtazULa paNa kADhI lAve. jo A prathama saMhananavALI vyakti hoya te cakravartInA ceAthe bhAge enuM baLa hoya; nahi te jAgRta avasthA karatAM sAta ATha guNuM utkRSTa baLa hoya. AtmAe svAbhAvika rIte prApta karela dazana-labdhinA vinAzamAM nidrAdikanI pravRtti 1 Ane badale anyatra "ratyAna-mRddhi " zabda najare paDe che.
Page #1084
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa 1 AhaMta darzana dIpikA. 1005 thAya che ethI e "sarvaghAti" gaNAya che. cakSurdazanAvaraNAdi catuSTaya paikI prAthamika traNa prakRti dezadyA che, jyAre kevaladarzanAvaraNa sarva ghAti che. kha samAna vedanIyanA be bheda che-(1) sat athavA sAta yAne zubha ane (2) asat athavA asAta yAne azubha. madirA samAna mehanIyanA mULa to be bheda che-(1) dazana-mehanIya ane (2) cAritra-mehanIya. temAM vaLI dazana-mehanIyanA traNa prakAra che -(1) samyakatva-mehanIya yAne kSApathamika samyakatva, (2) mizra mehanIya yAne mizra samyakatva ane (3) mithyAtvamehanIya. "madana-kedrava" nyAyathI zodhela mithyAtva-yudaMgalanA zuddha pujanA udaya daramyAna, sarvajJa-prarUpita padArtho viSe je zraddhA utpanna thAya che tene "samyakatva-mehanIya" kahevAmAM Ave che. yathArtha padArthone viSe azraddhA te "mithyAva-mehanIya' kahevAya che. ardha zuddha pujanA udayamAM sAcA ane khoTA ema baMne padArthomAM sarakhI rIte je zraddhA thAya tene "mizra maha. nIya' kahevAmAM Ave che. cAritra-mohanIya be prakAranuM che-(1) kaSAya-mohanIya ane (2) kaSAya-mehanIya. temAM kaSAya-mohanIyanA cAra vibhAga che -(1) anatAnubaMdhi, (2) apratyAkhyAna, (3) pratyAkhyAna ane (4) saM jvalana anaMtAnubaMdhi-kaSAyamahanIyanuM lakSaNa... samyaktvalakSaNAtmoyaguNapratibandhako sati saMsArAnubandhanazIlatvaM, anantasaMsArakAraNatve sati mithyAtvAnubandhazIlatvaM vaa'nntaaludhiyANA mornIyA kSaNam (550) arthAta samyakatva yAne yathArtha zraddhAnarUpa Atmika guNane rokanAra ane anaMta saMsAra baMdhAvanAra-saMsAramAM sadA rakhaDapaTTI karAvavAmAM kAraNabhUta e kaSAya "anaMtAnubaMdhi-kaSAyamahanIya kahevAya che. 1 madha vaDe lepAyeluM taravAranuM tINuM pAnuM cATatAM prathama svAda lAge, paraMtu jIbha kapAtAM pariNAme pIDA ubhave tema pagalika sukha-duHkhane anubhava karAvanAruM A vedanIya kAma che, 2 jema madirA yAne dArU pIvAthI jIva paravaza ane viveka rahita banIne pitAnAM hitAhitane jANI zakatA nathI tema je jIva mehanIya karmane vaza che te vivekazanya banI AtmAnAM hitAhita pArakhI zakatA nathI. vaLI jema dArU pIdhela vyakti mAne mA paNa kahe ane patnI paNa kahe ItyAdi sAco jo bakavAda kare che tema mohanIya karmathI AvRta chava dharmane paNa dharma kahe ane adharmane paNa dharma kahe. TUMkamAM enuM vartana DhaMgaDhaDA vagaranuM hoya che-enA bolavA cAlavA upara vizvAsa rAkhI zakAtA nathI. 7 juo pR. 106.
Page #1085
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ catu. 1006 bandha-adhikAra. apratyAkhyAna-kaSAyamehanIyanuM lakSaNa - yasyodaye satyalpamapi pratyAkhyAnaM na bhavati tadrUpatvaM, deviratipratibandhakatvaM vA'pratyAkhyAnakaSAyamohanIyasya lakSaNam / (551) arthAta je kaSAyanA udayamAM alpa paNa pratyAkhyAna thatuM nathI tene athavA te je dezaviratine paNa pratibaMdhaka che te kaSAyane "apratyAkhyAna kaSAyamahanIya" kahevAmAM Ave che. "apratyAkhyAna gata "a" atra A5vAcI che, nahi ke niSedhAtmaka. alpapratyAkhyAna kahe ke "dezavirati kahe te eka ja che. e vAtane lakSmIne A kaSAyanAM be lakSaNe sUcavAyAM che. pratyAkhyAna-kaSAyamehanIyanuM lakSaNa sarvaviratilakSaNamUlaguNapratibandhakatvaM prtyaakhyaankssaaymohnIya RkSaNam (upara) arthAta sarvaviratirUpa mULa guNane rokanAra (paraMtu dezaviratine nahi rokanAra) kaSAya te pratyAkhyAna-kaSAyamahanIya kahevAya che. saMjavalana-kaSAyanuM lakSaNa- yathAkhyAtacAritrapratibandhazIlatvaM, samastapApasthAnarahitaviratibhAjo'pi yaterduHSahaparISahasannipAte sati yugapat sajvalanazIlatvaM vA sajvalanakaSAyamohanIyasya lakSaNam / (553) arthAt 'yathAkhyAta cAritrane aTakAvanAro kaSAya "saMjavalana kaSAyamahanIya' kahevAya che. athavA te sarva pApasthAnethI mukta evA ane sarvaviratithI yukta evA munine duSaha parIvaha sahana karavAne prasaMga AvI paDatAM temane je ekAeka kaSAya utpanna thAya che te "saMjavalanakaSAyamahanIya saMbedhAya che. ane sArAMza e che ke jenA vipAkanI tIvratA sarvaviratine pratibaMdha karavA jeTalI nahi paNa temAM khalanA karavA jeTalI ke tene malina karavA pUratI hoya te "saMjavalana kaSAya " che. "saMjavalana " gata sama " upasargane artha atizaya alpa karI 1 je cAritramAM eke kaSAyanA udaya mATe avakAza nathI te "yathAkhyAta-cAritra' che. 2 ( 1 ) prANAtipAta, (2) mRSAvAda, (3) adattAdAna, (4) maithuna, ( 5 ) paripraha, ( 6 ) krodha, (7) mAna, (8) mAyA, (9) lebha, ( 10 ) rAga, ( 11 ) , (12) kalaha, (13) abhyAkhyAna, (14) pazunya, ( 15 ) rati--arati, ( 16 ) para parivAra, 17 ) mAyA-mRSAvAda ane ( 18 ) miyAtrazalya ema 18 pApasthAnake che. - *
Page #1086
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA. 1007 saMjvalanane ati alpa jAjavalyamAna thanAra e artha navatatvavistArArtha (pR. 186)mAM sUcavAyo che. - anaMtAnubandhi-kaSAyathI mAMDIne te saMjavalana kaSAya parvatanA pratyeka kaSAyanA (1) kedha, (2) mAna, (3) mAyA ane (4) lebha ema cAra cAra prakAre paDe che. ghaNI vAra ema kahevAya che ke kaSAyanA krodhAdi cAra cAra prakAre che ane A pratyekanI tIvratAnI taratamatA anusAra enA anaMtAnubandhi ItyAdi cAra bheda paDAya che. game tema kahe paNa kaSAyanA ekaMdara 16 bhede thAya che e nirvivAda vAta che. A pratyekanA paNa svajAtIyAkinI apekSAe cAra cAra bhede pI zake che ane tema thatAM A krodhAdi pratyekanA seLa soLa bhede thAya che. jemake anaMtA anaMtA ke dha, apra. anatA kedha, pra. anaMtA ke, saM. anaMtA ke ItyAdi. temAM anaMtA anaMtA krodhathI pitAnA svarUpavALo atizaya ugra krodha samaje. aba0 anaMtA krodhathI apratyAkhyAna sarakhe kaMika maMda krodha samajo. pratyA. anaMtA, krodhathI pratyAkhyAna sarakhe vadhAre maMda kedha samaja ane saM0 anaMtA, krodhathI saMjavalana je atyaMta maMda krodha samaja. bAkInA dhanA 12 prakAre ghaTAvI levA. anaMtAnubalpi-dha parvatanI rAji samAna che. "parvata" eTale pattharone samUha. parvatanA eka bhAgarUpa zilAdi vibhAgane paNa upacArathI "parvata" kahI zakAya che. "ji" eTale lITI, zilAmAM je lITI yAne phATa pala hoya te phATa jyAM sudhI zilA vidyamAna rahe che tyAM sudhI rahe che, kintu te phATa te pUrve saMdhAI jatI nathI. te ja pramANe anantAnuMbaMdhi-dha paNa eka vakhata utpanna thaye te te jIvana paryata rahe che, hitu te pUrve te zAMta thato nathI. vizeSamAM e kaSAyanA udayamAM je prANInuM maraNa thAya te prANa prAyaH narake jAya che. apratyAkhyAna, pratyAkhyAna ane saMjavalana kelane bhUmirAji, vAyukArAji ane jalarAji sAthe sarakhAvI zakAya che. krodha, reSa, bhaDana ane bhApa e krodhanA paryAye che. anantAnubaMdhi, apratyAkhyAna, pratyAkhyAna ane saMjavalana mAnane sArU pattharanA, hAhakAnA ane lAkaDAnA staMbhanAM temaja tRNanAM udAharaNe ApavAmAM Ave che. mAna, stanma, garva, ubheMka, ahaMkAra, pa. mada e badhA eka ja arthasUcaka che, vAMsanI gAMTha, gheTAnuM zIMgaDuM, gAyanuM mUtra ane avalekhikA e tItrAdika bhAva yukta cAra prakAranI mAyAnAM udAharaNo jANavAM, atra avalekhikAthI dhanuSyAdikane chelavAthI je vAMkI chAla nIkaLe che te samajavI. 1 (1) anaMapa0 krodha, (2) aSa0 apa0 krodha, ( 3 ) pra. apa0 krodha, (4) saM0 akha0 krodha, ( 5 ) anaM0 pra krodha, ( 6 ) apra. pra. dedha, (7) ba0 pra. krodha, ( 8 ) saM- 20 krodha, ( 9 ) anaM0 sa0 krodha ( 10 ) ajha0 saM0 krodha, ( 11 ) praha saM0 krodha, ane ( 12 ) saM- saM0 krodha, e A bAra prakAre che. juo naSatavistarArtha (pR. 190 ).
Page #1087
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1008 bandha-adhikAra. [ caturtha cAra prakAranA lebhane sArU anukrame lAkSAnA, kAmanA, khaMjananA ane haLadaranA raMganAM udAharaNa apAya che. " kaMdhAdikanA nigrahane vicAra karatAM jaNAya che ke kSamA vaDe ke, mAdhava vaDe mAna, saralatA vaDe mAyA ane saMtoSa vaDe lebha jItI zakAya che. mithyAtva mehanIya temaja anaMtAnubandhi Adi prAthamika bAra kaSA paNa sarvaghAti prakRtio che, jyAre cAra saMjvalana kaSAye te dezadyAti che. have navanekaSAyanuM pratipAdana karavAmAM Ave che. (1) hAsya, (2) rati, (3) arati, (4) zeka, (5) bhaya, (6) jugupsA, (7) puruSa-veda, (8) strI-veda ane (8) napuMsaka-veda ema enA nava prakAre che. temAM hAsya-mehanIyanuM lakSaNa e che ke- yasyodaye sati jIvasya sanimittamanyathA vA hAsyotpattiH syAt tadrUpatvaM hAsyamohanI yasya rakSaNam / ( 554 ) arthAta je kamane udaya thatAM jIvane kAraNasara yA kAraNa vagara hasavuM Ave te hAsya-mehanIya kahevAya che. rati-mehanIyanuM lakSaNa yasyodaye sati bAhyAbhyantaravastuSu AsaktilakSaNA prItiH syAt tadrUpatvaM ratimohanIyasya lakSaNam / ( 555) arthAt je kamanA udayathI bAhya ane AMtarika padArthone viSe chavane AsaktirUpa prIti upaje te "rati-mehanIya " kahevAya che. arati-mehanIyanuM lakSaNa- yasyodaye sati zabdAdi viSayeSvaprItiH syAt tdptvmrtinonI carcA DhakSaNam (556). arthAta je karmanA udaya daramyAna (amane jJa) zabdAdi viSaya upara aprIti yAne aruci ubhave te "arati-mehanIya kahevAya che. zeka-mehanIyanuM lakSaNa___ yasyodaye sati rodanaparidevanAdilakSaNaH zokaH syAt tadrUpatvaM zokamohanIyasya lakSaNam / ( 557 )
Page #1088
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1009 ulAsa ] Ata darzana dIpikA. arthAta je kamanA udayathI sadana, vilApa ItyAdirUpa dilagIrI utpanna thAya te "ze-meha, nIya " kahevAya che. bhaya-mehanIyanuM lakSaNa yasyodaye sati trAsalakSaNa udvegaH syAt tadrUpatvaM bhayamohanIyasya RkSA (28) arthAta je karmanA udaya daramyAna trAsarUpa uga thAya te "bhaya-mehanIya kahevAya che eTale ke je kamanA udayathI jIva bhaya pAme-bIkaNa bane te "bhayamahanIya che. jugupsA-mohanIyanuM lakSaNa yasyodaye sati zubhAzubhadravyaviSayakavyalokacittaM syAt tadrUpatvaM guguNAmonIyA akSaNa () arthAta je kamanA udayathI zubhAzubha dravya jotAM citta vyalIka thAya te "jugupsAhanIya " kahevAya che. eTale ke jenA udaya daramyAna bIbhatsa vastuo jotAM chavane ghaNu utpanna thAya te jugupsAhanIya che. puruSaveda-mehanIyanuM lakSaNa udriktazleSmaNa AmlAbhilASavad yasyodaye sati anekAkArastrIviSayakopabhogAbhilASaH syAt tadrUpatvaM puruSavedamohanIyasya kSaNam (padya) arthAta prabaLa zleSmanA udaya daramyAna jema AmaLI vagere (khATA padArtha) khAvAnI IcchA thAya tema je karmanA udayathI aneka tarehanI strI viSayaka upabheganI-mI sAthenA saMgamanI abhilASA thAya te "puruSaveda-mehanIya" kahevAya che. strIveda-mehanIyanuM lakSaNa yasyodaye sati anekAkArapuruSaviSayakopabhogAbhilASaH syAt tadrUpatvaM strIvedamohanIyasya lakSaNam / ( 561) arthAt (pItanA prapathI mIThAM dravya khAvAnI abhilASAnI peThe) je karmane udaya thatAM aneka jAtanA puruSane upaga karavAnI IcchA thAya tene "veda-mehanIya' kahevAmAM Ave che. 127
Page #1089
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1010 bandha adhikAra. [ caturtha napuMsakaveda-mohanIyanuM lakSaNa- dhAtudvayodaye mArjitAdidravyAbhilASavad yasyodaye sati strIpuruSobhayaviSayakopabhogAbhilASaH syAt tadrUpatvaM napuMsakavedamohanIyasya pAm (dara). arthAt bhaleSma ane pitta e be dhAtuonA udayamAM jema mArjitAdika khAvAnI lAlasA thAya che tema jenA udayamAM strI ane puruSa ubhaya viSayaka upabheganI abhilASA thAya tene "napuMsakavedamohanIya' kahevAmAM Ave che. TUMkamAM kahIe te pauruSa-bhAvanI vikRti utpana karanAra puruSa-veda, eNa-bhAvanI vikRti utpanna karanAra strI-ve ane napuMsaka-bhAvanI vikRti utpanna karanAra napuMsakaveda che. A nava nekaSAya kaSAyanA saMsarga vinA svakArya karavAmAM asamartha che. mukhya kaSAyanA sahacArI temaja tenA uddIpaka hovAthI hAsyAdi navane "nekaSAya"rUpe vyavahAra thAya che. nekaSAyane alpa kaSAya e paryAya che. nekaSAya e dezadyAti prakRtirUpa che. A pramANe nekaSAya viSene UhApoha pUrNa karIe te pUrve napuMsaka AzrIne vicAra karI laIe. jemake napuMsakanA traNa prakAre paDe che -(1) naraka-napuMsaka, (2) tiryaga- napuMsaka ane (3) manuSya-napuMsaka. temAM naraka-napuMsakanA avAMtara bheda nathI. tiryaMcanA jaLacara, sthaLacara ane khecara e traNa bheda AzrIne tiryaMnapuMsakanA te te pramANe traNa bhedo paDe che. manuSyanA karmabhUmija, akarmabhUmija ane aMtaradvIpaja ema traNa prakAre paDatA hovAthI manuSya-napuMsakanA paNa traNa prakAre uddabhave che. A pramANe ekaMdara navuMsakanA sAta prakAre thAya che. napuMsakanA sena prakAre pravacanasArodvAra (ThA. 108)nI 177mI ane 1764mI gAthAmAM dIkSA mATe ayogya 1 " is kAja zrI, phumI rAhu ja ri ma aa sauNI takkammasevI ya, pakkhiyA pakkhie iya // 793 // " [ paNDako pAtikaH klIvaH kumbhI ISyAluka iti ca / zakunissatkarmasebIca pAkSikApAkSikaiti // ] 2 " sogaMdhie ya Asatte, dasa pae napuMsagA / saMkiliTi tti sAhUNaM, padhAveDaM akappiyA // 794 // "
Page #1090
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA. 1011 jaNAvelA napuMsaka daza prakAranA che-(1) paMDaka (2) vAtika, (3) lIba, (4) kuMbhI, (5) IrSyALu, (6) zakuni, (7) tatkamasevI, (8) pAkSikApAkSika, (9) sIMgadhika ane (1) Asakta. nizItha-cUrNi (u. 11) vagere graMthamAM (1) vaddhitaka, (2) cimpita, (3) maMtra-upahata, (4) auSadhi-upahata, (5) RSi-zasta ane (2) deva-zapta ema napuMsakanA anya cha bhede darzAvAyA che ke jeo dIkSA mATe yogya che. nimnalikhita gAthA A vAtanI sAkSI pUre che - avaDie cippie ceva mNtoshiuvhte| isisatte devasatte ya pavAvejA napuMsae // " have e samAna "AyuSya-karmane vicAra karavAmAM Ave che. naraka, tiryaMca, manuSya [ saugandhikazcAsako dazaite napuMsakAH / saMkliSTasthitiriti sAdhUnAM pravAjitumakalpitAH // ] 1 A dazenA artho mATe juo pravacana-sAroddhAranI vRtti (patra 23-232). 2 AnA artha mATe juo uparyukta vRttinuM 232 muM patra. che chAyA vaddhi tazcippitazcaiva mantrauSadhyupahato / rAsa levAya kayAnita kathA napurathA che 4 jema kedakhAnAmAM pUrAyela manuSya kedakhAnAmAMthI chUTavA icche, paraMtu nyAyAdhIze karelI zikSAnI mudata pUrI na thAya tyAM sudhI tene tyAM rahevuM paDe tema kamarUpa nyAyAdhIze AtmapariNAmarUpa aparAdha anusAra je gatimAM jeTalA kALa rahevA saMsArI jIvane pharamAvyuM hoya teTalo kALa tene te gatimAM ja IcchA na hoya te paNa rahevuM ja paDe, kintu nirNata kALarUpa AyuSya pUrNa karyA vinA anya gatimAM te jai zake ja nahi. spaSTa zabdomAM kahIe te cAra gati pakI naraka-gatinA chatyAM atyaMta duHkha paDavAthI e gatimAMthI chUTavA jarUra Icche che, paraMtu teo chUTI zakatA nathI. vaLI " anuttara " vimAnanA deva anaMta paugalika sukhane paNa vairAgya-vAsanAthI asAra jANI, cAritra grahaNa karavAnI IcchAthI manuSya-gatinI AkAMkSA rAkhe che, paraMtu AyuSya pUrNa thayA pUrve teo devagatimAMthI chUTI zakatA nathI. tiyaca-gati ane manuSya-gatinA jIvo prAyaH anyatra javAnI icchA rAkhatA nathI; ane kadAca deva-gatimAM javAnI icchA kare tepaNuM AyuSya pUruM karyA pUrve teo tema karI zakatA nathI. ethI AyuSya-kamane beDInI upamA apAya che. tene piMjara ke kedakhAnA sAthe paNa sarakhAvAya. 5 atre e dhyAnamAM rAkhavuM ke AyuSya-kama jIvana-kALanAM varSonI sImA nakkI karatuM nathI, paraMtu e te jIvana-kSetranA vistAranI maryAdA bAMdhe che. jemake taLAvamAM taravA pesanAra tene taratAM keTalo vakhata lAgaze tene najaramAM na rAkhatAM tene keTaluM taravAnuM che te upara khyAla rAkhe che tema jIvana jIvatAM keTalAM varSa jIvavAnuM che ene nahi, kinuM keTaluM jIvana-kSetra vyatIta karavAnuM che tene A karma nirNaya kare che.
Page #1091
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1012 andha-adhikAra [ caturtha ane deva sabaMdhI ema AyuSyanA cAra prakAra che. temAM 'AyuSya-ka'nuM lakSaNa e che ke bhavAd bhavAntaraM saGgacchatAM jantUnAM niyamena yadudayAgamanarUpasthaM, yasminnudite sati tadbhavaprAyogyANi sarvANi zeSakarmANi upabhogAyA'gacchanti tadrUpatvaM vA''yuSo lakSaNam / (563 ) arthAt A bhavathI anya bhavamAM jatAMprANIone je kama jarUra ja udayamAM Ave che te 'AyuSyakama ' kahevAya che. athavA je karmanA udaya thatAM te bhavane yAgya bIjA paNa sava kama upabhAgarUpe piraNata thAya che te kane ' AyuSya-ka ' kahevAmAM Ave che, naraka-AyuSyakama nu lakSaNa-- tIzItoSNAdivedanAbhUtanarakabhUmiSu yaddhetukaM dIrghajIvanalakSaNamavadhAraNaM bhavati tadrUpatvaM narakAyuSo lakSaNam / ( 564 ) arthAt tIvra, zIta, uSNa vagere vedanAnA sthAnarUpa naraka-bhUmimAM je nimitta laine lAMkhA Aja paryata rahevu' paDe tene ' na24-mAyuSyambha' vAmAM Ave che. tiya g-AyuSyakama nu lakSaNa-- yasyodaye sati prAyeNa vipAsAzItoSNAdivividhaduHkhotpattisthAneSu nivasanaM bhavati tadrUpatvaM tiryagAyuSo lakSaNam (565 ) arthAt je udayamAM AvatAM kSudhA, tRSA, ThaMDI, garamI vagere vividha prakAranAM duHkhanAM sthAnamAM mATe bhAge rahevAnuM thAya che tene * ti 'ca-AyuSyakama ' kahevAmAM Ave che. manuSya-AyuSyakama nuM lakSaNa-- yasyodaye sati prAyeNa zArIrika mAnasika sukhaduHkha nibandhanamanuyetpattiH svAt tadrUpatvaM manuSyAyuSo lakSaNam / ( 566 ) yAnI vyutpatti tattvArtha ( a.. 8, sU. 11) tI vRtti ( 5. 148 ) mAM nIce mujaba traNa prakAre sacavAi cheH " AnIyante zeSa prakRta yastasminnupabhogAya jIvenetyAyuH,... AnIyate vA'nena tadbhavAntarbhAvI prakRtigaNa ityAyuH,... Ayatate vA zarIradhAraNaM prati bandha ityAyuH ... / "}
Page #1092
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1013 ullAsa ] AIti darzana dIpikA arthAta je karmanA udayamAM ghaNuM karIne zArIrika, mAnasika sukha-duHkhanA kAraNabhUta evI manuSya-jAtimAM utpatti thAya tene "manuSya-AyuSyakama " kahevAmAM Ave che. deva-AyuSyakamanuM lakSaNa- yasyodaye sati prAyeNa sukhapracuradeveSu janma bhavati tadrUpatvaM devaaguNo rakSapAm (pa67) arthAt je kamanA udayamAM prAyaH sukhathI bharapUra evA devasthAnamAM utpatti thAya tene deva AyuSyakama " kahevAmAM che. TUMkamAM kahIe te jenA udaye deva, manuSya tiryaMca ane naraka tarIkenuM jIvana gALavuM paDe te anukrame deva, manuSya, tiryaMca ane narakanuM AyuSya che. have citArA samAna "nAma-karmanuM nirUpaNa karAya che. temAM sauthI prathama te nAma-kamanA nIce mujabanA 42 prakAre vicArIe - gati, jAti, zarIra, apAMga, dhana, saMghAtana, saMsthAna, saMhanana, sparza, rasa, gabdha, varNa, AnupUrvI, vihAgati, *parAghAta, ucchavAsa, Atapa, udyota, agurulaghu, tIrthakara, nimaNa, upaghAta, basa, bAdara, paryApta, pratyeka, sthira, zubha, subhaga, susvara, Adeya, yazakIti, sthAvara, sUkSama, aparyApta, sAdhAraNuM, asthira, azubha, durbhaga, duHsvara, anAdeya ane ayazakIti. A paikI jenA avAMtara bheda paDe che tenI pRthak gaNanA karIe te nAma 1 jema citrakAra chavanI chabI citaratAM tenA hAtha, paga ityAdinA bhinna bhinna AkAra citarI tenI chabI banAve che tema nAmakarma paNa devatva, narakatvAdi temaja saMhanana, saMghAtana ityAdi jIvanAM vividha rUpe ghaDe che. 2 AnI vyutpatti mATe juo tatvArtha (a. 8, sU. 12)nI bRhad vRtti (pR. 148). 3 gati vagere 14 prakRti " piMDa-prakRtio ' kahevAya che. ja ahIMthI mAMDIne te nimaNu sudhInI ATha prakRti " pratyeka-prakRti " kahevAya che. 5 A temaja tyAra pachInI nava prakRtione "trasadazaka ' saMjJA apAya che. 6 A temaja tyAra pachInI nava prakRtio " sthAvara-dazaka 'nA nAmathI oLakhAya che. 7 A krama zA AdhAre ja che te dhyAnamAM AvatuM nathI. tasvArtha ( a. 6, su. 12)mAM te nIce mujabano ullekha che - " gatijAtizarIrAtopAja nirmaannbndhnsghaatsNsthaansNhnnsprshrsgndhvrnnaasupUjurapatha #asarviagriAsAro ghoghAvadAthajatA: gharakArIrakaraNamANakA. zubhasUkSmaparyApta sthirAdeyaya zAMsi setarANi tIrthatvaM ca / " ,.
Page #1093
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1014 anya--adhikAra. [ catu kanA 103 bheda thAya che. jemake gatinA cAra bheda che:(1) naraka, (2) tik, (3) manuSya ane (4) deva. jAtinA pAMca prakAra che:--(1) ekendriya, (2) dvIndriya, (3) trIndriya, (4) caturindriya ane (5) 5Mcendriya. zarIranA pAMca prakAra che:--(1) audArika, (2) vaikriya, (7) AhAraka, (4) taijasa ane (5) kANu. 'gopAMganA (1) audArika, (2) vaikriya ane (3) AhAraka ema traNa bhedo che, bandhananA 15 prakAro :--(1) audArika--odAddhi, (2) audArika-tejasa, (3) odArika-kA'Nu, (4) vaikriya-vaikriya, (5) vaikriya-tejasa, (6) vaikriya-kANu, (7) AhArakaAhAraka, (8) AhAraka-tejasa, (9) AhAraka-kANu, (10) audArika-taijasa-krAma`Nu, (11) vaikriya--taijasa-kANu, (12) AhAraka-taijasa-kACNu, (13) taijasa-tejasa, (14) taijasakrANu ane (15) kANu-kANu, saghAtananA pAMca prakAra cheH-- --audArika, (2) vaikriya, (3) AhAraka, (4) taijasa ane (5) kANu, saMsthAnanA cha bheda cheH-(1) samacaturasa, (ra) nyASa, (3) sAdi, (4) vAmana, (5) kubja ane (6) huNDaka sahunananA cha prakAro che:-(1) va-RSabha-nArAca, (2) RSabha-nArAca, (3) nArAca, (4) anArAca, (5) kIlikA ane (6) sevAta spanA ATha prakAra cheH--(1) mRduM, (2) khara, (3) guru, (4) laghu, (5) zIta, (6) uSNu, (7) snigdha ane (8) rUkSa. rasanA pAMca bheda cheH-(1) tIkhA, (2) kaDavA, (3) kaSAyalA, (4) khATo ane (5) madhura, gandhanA e bhedo che--(1) sugaMdha ane (2) durgaMdha. vaSNunA pAMca prakAra cheH----(1) kALA, (2) lIlA, (3) rAtA, (4) pILA ane (5) sapheda. AnupUrvInA cAra bheda che:--(1) naraka-AnupUrvI, (2) tig-AnupUrvI, (3) manuSyabhAnupUrvI ane (4) deva-AnupUrvI. vihAceAgati e prakAranI cheH--(1) zubha ane (2) azubha. zmA hakIkata vizeSataH samajAya te mATe A nAmakamanI prakRtinAM lakSaNAnuM pratipAdana karavAmAM Ave che. temAM gati-nAmamanuM lakSaNa e che ke--
Page #1094
--------------------------------------------------------------------------
________________ u9lAsa ] Ata darzana dIpikA. 1015 yasyodaye sati vivakSitabhavAd bhavAntare jIvAnAM gamanaM syAt / takUpara tanAma akSaNam (pa68) arthAt je karma udayamAM AvatAM eka bhavathI bIjA bhavamAM jIvanuM gamana thAya te kamane gati-nAmakama' kahevAmAM Ave che, AyuSya-karmanuM je lakSaNa ApaNe 1012 mA pRSThamAM vicArI gayA tenAthI AnI zI bhinnatA che te jANavuM bAkI rahe che ema keI prazna UThAve te ene uttara e che ke jenA udaye amuka gatinuM jIvana gALavuM te "AyuSya-karma" che, jyAre sukhadukha bhegavavA yogya paryAyavizeSarUpa devAdi cAra gatio paikI game te gati prApta karAvanAra karma "gAta-karma " che. narakagati-nAmakarmanuM lakSaNaysyodye sati narakagamanarUpavaM tannarakagatinAmakarmaNo lkssnnm| (569) arthAta je karmanA udayamAM naraka prati gamana thAya te "narakagati-nAmakarma che. tiryaMga-gati-nAmakarmanuM lakSaNa yasyodaye sati tiryaggatigamanarUpatvaM tat tiryaggatinAmakarmaNo akSaNa (570). arthAta je kamanA udayamAM tiryaMcagatimAM gamana thAya te " tirya-gati-nAmakarma che manuSya-gati-nAmakarmanuM lakSaNa yasyodaye sati manuSyagatigamanarUpatvaM tanmanuSyagatinAmakarmaNo hRkSaNAmU! (572) arthAt je kamane udaya thatAM manuSya-gatimAM gamana thAya te manuSya-gati-nAma kama" che. deva-gati-nAmakamanuM lakSaNa yasyodaye sati devagatigamanarUpatvaM tad devagatinAmakarmaNo RkSaNam ! (57ra) arthAta je kamane udaya thatAM devagatimAM gamana thAya te kama "deva-gati-nAmakama" che. ekendriya jAti-nAmakarmanuM lakSaNa yasyodaye sati jIva ekendriyajAtivyavahArabhAk syAt tadrUpatvam , ekendriyasaJjJAvyapadezanimittakatvaM vA ekendriyajAtinAmakarmaNo kSamA (572)
Page #1095
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1016 anya adhikAra. [ Rtu : arthAt je karmAMnA utkraya thatAM ekendriya jAti tarIke jIvane vyavahAra thai zake te kane * ekendriya-jAti--nAmaka > kahevAmAM Ave che, jIvAnA ekendriya nAmathI vyavandvAra karAvavAmAM nimittabhUta karmone ' ekendriya-jAti-nAmakama ' samedhavAmAM Ave che. e pramANe dvIndriyajAti-nAma kama ItyAdi mATe samajI levuM, athavA te ekendriya-jAti-nAma kamA~ vagere pAMce jAtanAM nAmakarmanuM samuccayAtmaka arthAt ekendriyAdi-jAti-nAmakamanuM lakSaNa nIce mujaba cheH-- narakAdigatiSu avyabhicArisA dRzyenaikIbhUtArthAtmikA yA jAtistadvyapadeza bhAgnimittakatvaM vA ekendriyAdijAtinAmakarmaNo lakSaNam / ( 174 ) arthAt narakArtti gatimAM vyabhicAra doSathI mukta evI samAnatAne laine eka padA svarUpI evI jAtinA vyavahAramAM je nimitta DhAya eTale ke A jIva ekendriya che evA byapadeza karavAmAM je nimittarUpa hAya tene * ekendriyAdi--jAti-nAmakama - kahevAmAM Ave che. anya zabdomAM kahIe tA ekendriyatvathI mAMDIne te paMcendriyava paryaMta samAna pariNAmane * jAti-nAmaka " kahevAya che, atyanta thADA caitanyanA prAdurbhAvamAM je anubhava karAvanAra kama jAti nimittarUpa hoya te ' ekendriya-jAti-nAmakarma ' che. ethI vadhAre caitanyanA AvirbhAvamAM je jAti nimittabhUta hAya te * dvIndriya-jAti-nAmakama` ' che. A pramANe bAkInAM jAti-nAmakama mATe ghaTAvI levuM ema prastuta graMthakAra sUcave che. zarIra-nAmakarmanuM lakSaNa-- yasyodaye sati cetanasya nivAsasthAnarUpazarIraniSpattiH syAt tadrUpatvaM zarIranAmakarmaNo lakSaNam / (575) arthAt je kamanA udaya thatAM AtmAnA nivAsasthAnarUpa zarIranI prApti thAya te kama * zarIranAmakrama ' kahevAya che. 1audArika zarIranu lakSaNa-- sArasthUlapudgaladravya vargaNAnirmAtirUpatva maudArikazarIrasya lkssnam / ( 176 ) arthAt uttama ane sthULa evAM pudgala-drabyAnI vaNA vaDe banAvela zarIrane ' audArika zarIra ' kahevAmAM Ave che. 1 A temaja khInna zarIra temaja te te zarIra-nAmakarmAMnAM lakSaNAnI satulanA mATe jIA tattvA ( a. 8, sa. 12 )nI bRtti ( pR. 152 ).
Page #1096
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA. 1017 dArika zarIra-nAmakarmanuM lakSaNa-- audaarikshriirpraayogypudglgrhnnnimittktvmaudaarikshriirnaamvaLo kSamA (577). athatu hArika zarIrane yogya pudagalene grahaNa karAvavAmAM kAraNabhUta kamane "dArika zarIra-nAmakama' kahevAmAM Ave che. vaikriya zarIranuM lakSaNa vicitrazaktiyuktavaikriyavargaNAdravyanirmApitarUpatvaM vaikriyazarIrasya hRkSaNam (578) arthAta vicitra zaktivALI vekiya vargaNA vaDe banAvelA zarIrane "vekiya zarIra' jANavuM. vaikriya zarIra-nAmakarmanuM lakSaNa- ____vaikriyazarIraprAyogyapudgalAdAnanimittakatvaM vaikriyazarIranAmakarmaNo akSaNamA (171) arthAta ukiya zarIrane yogya evA pudgalene grahaNa karavAmAM nimittabhUta karmane kriya zarIranAma kama' kahevAmAM Ave che. AhAraka zarIranuM lakSaNa sUkSmArthasaMzayaccheda jinendraddhivilokanAdiprayojanasAdhanAyAtisvacchAhArakavargaNAdravyenimArpitarUpatvamAhArakazarIrasya lakSaNam / (580). arthAt sUkama padArtha paratve utpanna thayela zaMkAnA samAdhAnAthe, tIrthaMkaranI Rddhine jovAnI IcchAne tRpta karavAne mATe ke itara keI kAryanA saMpAdanane mATe atizaya svaccha AhAraka-vaNArUpa dravyathI banAveluM zarIra " AhAraka zarIra' kahevAya che. AhAraka zarIra nAmakarmanuM lakSaNa aahaarkshriirpraayogyvrgnnaadaannimittktvmaahaarkshriirnaamvarmaLa akSaNam (58) 128.
Page #1097
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1018 anya-adhikAra. [ caturthAM arthAt AhAraka zarIra banAvavAmAM je vaNA grahaNa karavI joie te vaNAne grahaNa karavAmAM kAraNarUpa kane ' AhAraka zarIra-nAmaka ' kahevAmAM Ave che. tejasa zarIranuM lakSaNa tejolezyAdisAdhanatve sati bhuktAhAraparipAkasamartharUpatvaM taijszarIratha ikSaLam / ( 182 ) arthAt tejalezyAdikanA sAdhanarUpa ane khAdhelA AhArane pacAvavAmAM kAraNabhUta evA zarIrane tejasa zarIra ' kahevAmAM Ave che. " tejasa zarIra-nAmakarmAnuM lakSaNa-- tejasazarIraprAyogyapulAdAnanimittakatvaM taijasazarIra nAmakarmaNo jakSaLam / ( 183 ) arthAt tejasa zarIrane ceAgya evA pudgalanA grahaNamAM nimittarUpa kama tejasa zarIra-nAma : krama ' kahevAya che. kAmaNu zarIra lakSaNa badarANAM kuNDamivAGkurAdInAM bIjamivAzeSakarmAdhArabhUtatve sati samarasarmapralayanasamartha vahyuM jAmanArI akSaLam / ( 184 ) arthAt kherane jema kuMDa ane akurAne jema khIja AdhArabhUta che tema samasta kamane utpanna karavAmAM samatha evA zarIrane ' kANu zarIra ' kahevAmAM Ave che. kAmaNu zarIra-nAmakamanuM lakSaNa- kArmaNazarIraprAyogyaGgalAdAnanimittakatvaM kArmaNazarIranAmakarma no jIkSanam / ( 185 ) arthAt kAmaNu zarIrane ceAgya evA pudgalAne grahaNa karavAmAM kAraNarUpa krama' ' kANu zarIra nAmakama " che. aMgApAMga-nAmaka nuM lakSaNa yasyodaye sati aGgopAGgAni nivartyante tadrUpatvamaGgopAGganAmakarma no kSanam / ( 1 )
Page #1098
--------------------------------------------------------------------------
________________ uMllAsa ] Ahata darzana dIpikA. 1018 arthAta je kamanI AvirbhAva-dazAmAM aMga ane upAMganI prApti thAya che te kamane "aMge pAMganAmakama' kahevAmAM Ave che. aMga ATha che -(1) mastaka, (2) chAtI, (3) pITha, (4) peTa, (5-7) be bAhu ane (7-8) be page A pratyeka aMganAM upAMgane vicAra karIzuM te jaNAze ke magajakapAla, kRkATikA (becI), zaMkhanA jevA AkAravALo gaLAne bhAga, lalATa, tALavuM, gAla, haDapacI, jaDabAM, dAMta, haka, bhavAM, AMkha, kAna, nAka vagere e mastakanAM aMgopAMga jANavAM. e pramANe bAkInAM sAta aMgonAM upAMgo samajI levAM. bandhana-nAmakarmanuM lakSaNa kASThAnAM jatuvad audArikAdizarIraprAyogyANAM gRhItagRhyamANapudgalAnAM yat parasparamelanalakSaNasambandhakaraNasamarthaM syAt tadrUpatvaM vaSaranAmarmaLa kSam (187), arthAta jema lAkaDAMne paraspara meLavavAmAM lAkha sAdhanarUpa che tema audArikAdika zarIrane yegra grahaNa karelA temaja grahaNa karAtA evA pudgalene paraspara ekIbhUta karavAmAM je karma samartha che te karma baMdhana-nAmakama " kahevAya che. A kama na hoya te rAkhanA banAvelA puruSanI jema zarIre asaMbaddha rahe. dArika dArika bandhana-nAmakamanuM lakSaNa- pUrvagRhotairyadaudArikapudgalaiguhyamANodArikAGgopAGgayogyapudgalAnAM parasparaM sambandho yannimittakastadrUpatvamaudArikaudArikavandhanasya lksspAm (588) 1 jue tArtha ( a. 8, su. 12 )nuM bhASya ( pR. 151 ). 2 juo taravArtha (bhA. 2 )nuM bhASya (pR. 15ra ). 3 AnAM nAmo mArA jovAmAM AvyAM nathI. 4 sarakhA nimnalikhita gAthAo - __" sIsaM uro ya udaraM, piTTI bAhU ya doNi UrU ya / ee hoti aTuMgA, khalu aMgovaMgAI sesAI // hoti uvaMgA kannA, NAsacchIhattha pAdajaMdhA ya / NahakesamaMsaaMguli oTTA khalu aNgussNgaaii||" [ zIrSamurazcodaraM pRSThaM bAhU ca dvo UrU ca / patAni bhavantyaSTAkAni khalu aGgopAkAni zeSANi // mahuvimni jaLa nAzikSitatrajhaghaNa | nakezamAMsAlaya oSThau khalU hopAnAni / / ]
Page #1099
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1020 badha-adhikAra. [ caturtha arthAta pUrve grahaNa karela dArika pudagalene grahaNa karAtA evA dArika aMgopAMga egya pudagalanI sAthe paraspara meLavI devAmAM kAraNabhUta kamane "dArika audArika banyana-nAma kama kahevAmAM Ave che. e pramANe bIjAM coda balpanone sArU samajI levuM. saMghAtana-nAmakarmanuM lakSaNa audArikAdyaGgayogyapudgalAnAM yannimitta kalaGghAto bhavati tadrUpatvaM, audArikAdizarIrANAM vivararahitAnyonyapradezAnupradezAnupravezanakatvApAdanaM yanimittakaM tadrUpatvaM, dantAlI tRNagaNamiva yat karma audArikAdipudgalAnAM samUhIkaroti tadrUpatvaM vA saGghAtananAmakarmaNo lkssnA (681) arthAta audArikAdi zarIrane cagya evA pulonA saMghAtamAM kAraNabhUta kamane "saMghAtana- nAmakarma" jANavuM. chidra rahitapaNe eka pradezane bIjAmAM praveza karAvIne dArikAdika zarIrane ekarUpa karI nAMkhavAmAM kAraNabhUta karmane paNa saMghAtana-nAma kama' kahevAmAM Ave che. athavA jema dantAlI tRNane ekatrita kare che e pramANe je kama ( hArikAdika zarIranI racanAne anukULa evA) audyArikAdika pudgalene ekaThA kare che te karma "saMghAtananAmakarma kahevAya che. saMsthAna-nAmakarmanuM lakSaNa- yasyodaye sati badhyamAnapudgaleSu AkAravizeSAvirbhAvo bhavati sadUpatvam, yannimittakaudArikAdizarIrAkAnivRttirbhavati tadrUpatvaM vA sarathAnanAmavarNanA kSaNam ! (10) arthAt je karmanA udayamAM (saMsArI) AtmAnI sAthe baMdhAtA pudgalene viSe AkAravizeSane prAdurbhAva thAya che te karma "saMsthAna-nAmakarma kahevAya che athavA audArikAdika zarIranI AkRtinI racanAmAM je kama nimittarUpa che te kama "saMsthAna-nAmakarma " kahevAya che. saMvanananuM lakSaNa - yannimittakadRDhatamAdibhedabhinnAsthivandhanarUpavizeSo bhavati tadrapatvaM saMhananasya lakSaNam / (591) 1 Ane " saMsthAna ' kahevAmAM Ave che. enA samacaturastrAdi cha vibhAge che. e saMbaMdhI mAhitI mATe vIra bhaktAmaranuM. spaSTIkaraNa ( pR. 87-88 ) jevA bhalAmaNa che.
Page #1100
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA. 1021 arthAta hADakAMnA baMdhanamAM daDhatA saMbaMdhI taratamatA utpanna karavAmAM kAraNabhUta kamane "saMhanana-nAmakarma' tarIke oLakhAvavAmAM Ave che. hADakAnA banyavizeSane yAne enI viziSTa racanAne "saMhanana" kahevAmAM Ave che. Ane " hADakAnA sAMdhAnA baMdhana tarIke oLakhAvAya. zaktivizeSa paNa * sahanana" kahevAya che A saMhanananA vA-Sabha-nArAja ityAdi che bhede che ke jene SiSe ApaNe 1014 mA pRSThamAM ullekha karI gayA chIe. "rASabha" eTale "pATo", "va" eTale "khIlI " ane "nArAca" eTale "markaTa-bandhanA je bane taraphane hADakAne baMdha." vaja-rASabha-nArA cAdi saMbaMdhI vicAra- A saMbaMdhamAM thoDuMka spaSTIkaraNa umeravuM Avazyaka samajAya che. atra khIlI ane pATAthI te prakAranA AkAranAM hADakAM samajavAnAM che. eTale ke vAthI khIlInA AkAranuM hADakuM jANavuM ane kaSabhathI pATAnA AkAranuM hADakuM jANavuM. jema vAMdarInuM baccuM pitAnI mAne hAthanI AMTI mArI majabUta rIte vaLagI rahe che tema be hADakAMnA be cheDA paraspara eka bIjAne AMTI daI majabUta rIte vaLagI rahe te "markaTabadha" kahevAya che. A uparathI nArAcane artha dhyAnamAM Avaze. prathama saMhananavALA jIvanAM hADakAM evA prakAranA hoya che ke be hADakAMnA sAMdhA je sthAne Avela hoya tyAM tenA be cheDA paraspara markaTa-bandhanI peThe vaLagIne rahelA hoya che eTaluM ja nahi paNa e markaTa-bandhanA upara hADakAne upara nIce majabUta pATe heya che. A uparAMta hADakAnI khIlI uparanA pATAne temaja cheka nIcenA pATAne vIMdhIne ane vaLI be hADakAnA cheDAone bhedIne rahelI hoya che. AthI A sAMdhe eTale te daDha bane che ke meTI zilA nIce ene cha mahinA sudhI kacaDavAmAM Ave te paNa e tUTe ke khase nahi, mAtra jIvane kaika pIDA ja thAya, AvuM apUrva saM hanana tA prabaLa puNya vinA kayAthI prApta thAya ? ane evA saMhanana vinA mekSa-gati paNa kema ja pamAya ? kaSabha-nArAca-saMhanana ane vA-rASabha-nArA-saMhananamAM eTale ja phera che ke pahelAmAM bIjAnI peThe khIlI hetI nathI. tattvArtha (a. 8, sU. 12)nA bhASya (pR. 154)mAM AnuM "ardhavarSabha-nArAca" evuM nAma najare paDe che. keTaleka sthaLe Ane badale vajAnArA-saMhananane ulekha jovAya che eTale ke markaTa-bandha, pATo ane khIlI e traNa paikI pATe nahi, bAkI bIjA be hoya che. nArAca-saMhananavALAne hADakAnA sAMdhA makaTa-bandha jevA hoya; pATe ke khIlI na hoya. ardhanArAca-saMhanAmAM eka bAju markaTa-bandha ane bIjI bAju kevaLa khIlI hoya che. kalika-saMhananamAM hADakAnA sAMdhA phakta khIlIthI ja majabUta rahelA hoya che. sevA-saMhanana ke jenuM bIjuM nAma chedaskRSTa" che temAM hADakAMnA be cheDAe ukhalamAM rahelA musaLAnI peThe kevaLa eka bIjAne sparzIne rahelA hoya che. ahIM eka hADakAne - 1 juo dravyalokaprakAza ( sa. 3, . 402 ). 2 tasvArthabhASya (pR. 154)mAM "sapATikA ' evuM nAma nizAyuM che.
Page #1101
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1022 anya-adhikAra. | catu cheDA ukhalanI jema khAbhaNavALA hoya che ane bIjo musaLAnI peThe beThelA hAya che. atyAre ApaNe bhAratanA mAnavIe jaina darzana anusAra A saMhananavALA chIe. sparzI-nAmaka nuM lakSaNa-- yodaye sati audArikAdizarIreSu kaThinatvAdisparzavizeSA vi. rbhAvaH syAt tadrUpatvaM sparzanAmakarmaNo lakSaNam / ( 592 ) arthAt je karmanA udaya thatAM audArika vagere zarIrane viSe kaThina ityAdi spa` mAlUma paDe che te ' spaza-nAmakama ' kahevAya che. gandhAdi nAmakama nAM lakSaNo-- yasyodaye sati audArikAdizarIreSu gandharasavarNavizeSAvirbhAvo bhavati tadrUpatvaM gandhAdinAmakarmaNo lakSaNam / ( 593 ) arthAt je kamanA udaya thatAM audvArikAdi zarIramAM gadhanA AviA~va thAya che te kane gadha-nAmakama', ' rasanA prAdurbhAva thAya che tene rasa-nAmakarmAM ' ane e pramANe vadhune prAdurbhAva thAya tene vaNu nAmakama` ' kahevAmAM Ave che, " 4 TUMkamAM kahIe tA vividha zarIra sabaMdhI pAMca varSA, e gadhe, pAMca rasA ane ATha spardhAMnAM niyAmaka karmAne anukrame vadhu -nAma, gadha-nAma, rasa-nAma ane spa-nAma kahevAmAM Ave che. AnupUrvI nAma kama'nuM lakSaNa-- svakIyotpattisthAne gantukAmasyAntargatau vartamAnasya vijanmavata Atmano yatkarmAvalambyotpattisthAnaM yAvannApnoti tAvadavasthAvizeSarUpatvamAnupUrvI nAmakarmaNo lakSaNam / ( 594 ) arthAt peAtAnA utpatti-sthAna prati javAne utsuka, atatimAM rahele ane janma rahita evA AtmA je kamanA AdhAra laIne utpatti-sthAna sudhI pahoMce che te antatinA kAraNabhUta kane 'AnupUrva-kama ' samajavu'. kahevAnu tAtparya e che ke devAkrika utpattisthAnamAM utpanna thavAne Atura evA ane kama-sAmarthyane laine antargatimAM rahelA evA AtmA utpattisthAnane jyAM sudhI prApta karatA nathI tyAM sudhInI te AtmAnI avasthAne antagati jANavI ane te antagatimAM rahelA ane janma rahita evA AtmAne ' mAnupUrvI- nAmaDham ' udayamAM hoya che.
Page #1102
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1023 ullAsa ] Ahata darzana dIpikA. AthI e hakIkata spaSTa thAya che ke vigraha-gati vaDe bhavAMtaramAM jatA jIvane AkAzapradezanI zreNi anusAra gamana karavAmAM je kama nimittarUpa che te AnupUrvI-nAmakama' kahevAya che. AnupUrvI eTale kSetravizeSamAM sthiti. je kamane udaya thatAM pUrva zarIranA AkArane vinAza thAya che te karma athavA te nirmANa-nAmakarmathI banelAM aMgopAMganI yathAgya vyavasthA karanArA kamane "AnupUrvI" kahevAmAM Ave che ema keTalAkanuM mAnavuM che. kahevAno matalaba e che ke pUrvokta nirmANanAma karma dvArA banAvela hasta, pArika avayave rUpa aMgo ane AMgaLIo, karNa ane nAsikAdika upAMgonI racanAnI yathAyogya goThavaNI arthAta A aMgopAMga ahiMA ja goThavavuM joIe e prakAranI goThavaNI karanAra karmane "AnupUrvI--nAmakarma' samajavuM. vihAgati-nAmakarmanuM lakSaNa- labdhizikSarddhinimittakatve sati AkAzagamananimittakatvam , AkAzaviSayakagamananimittakatvaM vA vihAyogatinAmakarmaNo lakSaNam / (15) arthAta labdhi ke zikSArUpa vyakti saMbaMdhI kAraNenA sabhAvamAM AkAzamAM gamana karavAmAM nimittabhUta nAmakarmane "vihAgati nAmakarma" jANavuM. A nAma-karmanA be prakAre che (1) zubha ane (2) azubha. haMsa, hAthI vagerenI gati te zubha vihAgati samajavI, jyAre UMTa, ziyALa vagerenI gatine azubha vihAgati jANavI. devAdikene labdhi hoya che ane te temane janma-samayathI ja heya che. zikSA dvArA meLavela trAddhi te zikSaddhi che. ucca keTinA pravacanano abhyAsa karavAvALA tapasvIone vidyAnA AvartananA prabhAvathI A addhi utpanna thAya che. A labdhi ane zikSaddhi dvArA karAtA AkAzagamanamAM kAraNabhUta kamane "vihAgati-nAmakarma " kahevAmAM Ave che. TUMkamAM kahIe te prazasta ke aprazasta cAlanuM niyAmaka karma 'vihAgati-nAmakarma kahevAya che. parAghAta-nAmakarmanuM lakSaNa paraMprati trAsapratighAtAdijanakatvam , darzanamAtreNa sabhyAnAM kSobhA. pAdakarUpatrAsajanakatve sati parapratibhApratighAtajanakatvaM vA praaghaatrAmavALo kSan ! (51%) arthAt bIjAne trAsa pamADavAmAM ane pratighAta karavAmAM kAraNabhUta kamane "parAghAta-nAma kama " jANavuM athavA je karmanA udayamAM darzana mAtrathI sabhya lekene bha utpanna karavAvALe trAsa
Page #1103
--------------------------------------------------------------------------
________________ 124 bandha-adhikAra [ caturtha thAya ane bIjAnI pratibhAne pratighAta thAya te kamane 'parAghAta-nAma karma jANavuM eTale dazana ke vANI dvArA bIjAne AMjI nAkhe evI dazA prApta karAvanAra kama te " parAghAta-nAma zvAse zvAsa-nAmakarmanuM lakSaNa- prANApAnayogyapudgalAdAnasAmarthya janakatvam, yannimittakocchavAsaniHzvAso bhavatastadrUpatvaM vocchvAsaniHzvAsanAmakarmaNo lakSaNam / (27) arthAt prANa ane apAnane yogya evA pudagalene grahaNa karanArI zaktinuM je kAraNa hoya te kamane "ucazvAsa-nizvAsa-nAmakama' jANavuM athavA jenA udayamAM ucchavAsa-niHzvAsa pedA karavAnI zakti utpanna thAya tene paNa "uglAsa-niHzvAsanAmakarma jANavuM. A uparathI sAra e nIkaLe che ke zvAsa levA mUkavAnI zaktinuM niyAmaka karma zvAsocchavAsa-nAmakarma che. A nAmakarmanA lakSaNagata prANa ane apAna saMbaMdhI vizeSa mAhitI maLe te mATe tenAM lakSaNe paNa graMthakAra raju kare che. temAM prANanuM lakSaNa e che ke UrdhvagAmisamIraNarUpatvaM prANasya lakSaNam / ( 598) athata zarIramAM je UMce javAnA svabhAvavALa vAyu hoya te "prANa" kahevAya che. apAnanuM lakSaNa- adhogAmisamIraNarUpatvamapAnasya lakSaNam / ( 599) arthAt nIce javAnA svabhAvavALe vAyu "apAna" kahevAya che. prANa ane apAna e baMne ananta pradezathI yukta evA pudagala-skaMdhanA pariNAmathI utpanna thAya che. Atapa-nAmakarmanuM lakSaNa AtapazaktijananasAmarthyanimittakatvamAtapanAmakarmaNo lakSaNam , athavA yasyodaye sati svayaM zItasvabhAvA api parAn tApayanti tAram (100). arthAta Ata5zakti utpanna karavAnA sAmarthyavALA kamane "Atapa-nAmakama' kahevAmAM
Page #1104
--------------------------------------------------------------------------
________________ vazvAsa ] AhaMta darzana dIpikA. 125 Ave che athavA je karmanA udayamAM jAte zIta svabhAvavALA hoya te jIve paNa parane paritApa utpanna kare che te karmane " Ata-nAmakarma jANavuM. anuNa zarIramAM uSNu prakAzanA niyAmaka karma tarIke athavA je kamane laIne anuNa zarIramAMthI uSNa prakAza nIkaLe che te karmarUpe AnuM svarUpa anyatra AlekhAyeluM najare paDe che. A kamane anubhava te sUrya-maMDaLamAM vasatA bAdara pRthvIkAya cha ja kare che. uta-nAmakarmanuM lakSaNa anuSNaprakAzasAmarthyajanakatvamudyotasya lakSaNam / (601) arthAta zItaLa prakAzane utpana karavAmAM samartha kamane "uta-nAmaka " jANavuM. A udyAta devAdinA uttara vaikriya zarIramAM tema ja khAtAdikamAM jovAmAM Ave che, nahi ke sUryamaMDaLa, agni vageremAM. agurulaghu-nAmakarmanuM lakSaNa- agurulaghupariNAmaniyAmakatvamagurulaghunAmakarmaNo lakSaNam / (602) arthAta agurulaghu pariNAmanA niyAmaka kamane "agurulaghu-nAmakama' kahevAmAM Ave che. Ane bhAvArtha e che ke je kamane udaya thatAM kuMthu vagere jInAM zarIre nahi guru ke nahi laghu kintu agurulaghu pariNAmane bhaje che te karmane "agurulaghu" zabdathI vyavahAra nayanA apekSAe te save dravyo petapitAnI sthiti rUpathI pariNata thAya che eTale ke nizcaya-nayathI vicAratAM te kaI paNa zarIra guru paNa nathI ke laghu paNuM nathI eTale ke kyAM che te agurulaghu che ke gurulaghu che. paraMtu vyavahAra-naya anusAra te dareka zarIra acAnya apekSAe agurulaghu, gurulaghu, laghu ane guru ema cAra prakAranuM che.' tIrthakara nAmakarmanuM lakSaNa - * yasyodaye sati tribhuvanasyApi pUjyo bhavati tadrUpatvaM tiirthkRnnaamvarmaLa rakSaNa (202) arthAta je kamane udaya thatAM jIva tribhuvana vaDe pUjAya che te kamane tIrthaMkara-nAmakama" kahevAmAM Ave che. A karma dvArA dhamatIrtha pravartAvavAnI zakti prApta thAya che. A karmane vipAka sarvajJa dazAmAM thAya che. 1 vizeSa mAhitI mATe juo pR. 62-665. 129.
Page #1105
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1026 ba-adhikAra. [ caturtha nirmANa-nAmakarmanuM lakSaNa- sarvajIvAnAmAtmIyazarIrAvayavAnAM vinyAsaniyamanimittakatvaM ninanA rakSaHI (604) arthAt sarva jIvone potapotAnA zarIramAM avayane niyamita rIte goThavavAmAM saha yaka kamane nirmANa-nAmakarma " jANavuM. A kama mahela vagere banAvavA mATe Avazyaka kuzaLatAthI yukta sutAranA jevuM che. upaghAta-nAmakarmanuM lakSaNa - - zarIrAGgopAGgAnAM yasyodaye sati anekadhopaghAtaH kriyate tadrUpatvam, svazarIrAvayavalambikAdibhiH svAvayavAnAM vighAto yannimittako bhavati tadrUpatvam, svakIyaparAkramAdyupaghAtajanakatvam, yasyodaye sati svaparakRtodvandhanAdyupaghAto bhavati tadrUpatvaM vopaghAtanAmakarmaNo lakSaNam / arthAta je kamane udaya thatAM zarIranAM aMgopAMgane upaghAta thAya te kama "upaghAta-nAmakama" kahevAya che. athavA potAnA zarIranAM lAMbAM TuMkAM avaya vaDe potAnAM ja avayane vighAta thavAmAM kAraNabhUta kamane "upaghAta-nAmakama' jANavuM. athavA pitAnA ja parAkramathI pitAne upaghAta je karma nimitte thAya te kamane "upaghAta-nAmakarma " samajavuM. athavA te je karmane udaya thatAM pote karela ke anya koIe karela ubaMdhana (phAMsA) vagere upaghAte thAya te karmane upaghAta-nAmakarma " jANavuM. basa-nAmakarmanuM lakSaNa yasyodaye sati dvIndriyAdiSutpattirbhavati tadrUpatvaM trasanAmakarmaNo akSAt (606). arthAt je kamane udaya thatAM kIndriyAdika nimAM utpatti thAya te karmane "trasa-nAmakama" jANavuM. bAdara-nAmakarmanuM lakSaNa- yasyodaye sati jIvAnAM sthUlatvalakSaNAtmakavAdaratvaM syAt 1 dAkhalA tarIke paDachabha, ceradAMta, rasaLI vagere.
Page #1106
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA. 127 tadrUpatvam, sthUlasvarUpavAdarazarIranirvartakatvaM vA bAdaranAmakarmaNo akSaNam (907). arthAta je kamane udaya thatAM jemAM bAdarapaNuM prApta thAya te karmane athavA te pUla yAne carmacakSune gecara evA bAdara zarIra banAvavAmAM kAraNarUpa karmane "bAdara-nAmakarma " jANavuM. paryApta-nAmakarmanuM lakSaNa - yanimittakAhArAdivargaNAdravyANAmAdAnapariNAmayoH zaktirutpannA tae vanAmano RkSaNam (108) arthAta je kamarUpa nimitta dvArA AhArAdika vagaNarUpa dravyamAM grahaNa karavAnI ane pariNamAvavAnI zakti utpanna thAya che te paryApta-nAmakarma jANavuM. eTale ke jenA udayathI svayegya paryApti pUrNa karI zakAya te "paryApta-nAmakarma che. A zakti pudgalanA upacayathI utpanna thAya che. juo jIvAjIvAbhigamavRttinuM dazamuM patra. A paryAptinA cha bheda cheH-(1) AhAra--paryApti, (2) zarIra-paryApti, (3) Indriya-paryApti, (4) zvAsa (prANApAna)paryApti, (5) bhASA-paryApti ane (6) mana-paryAyi. AhAra-paryAptinuM lakSaNa zarIrendriya vAGmanaHprANApAnayogyavargaNAdalikadravyAharaNakriyA * parisamAptirUpatvam , nijocitagRhItAhAravargaNAdravyANAM pRthak khalarasarUpeNa pariNatiryannimittA bhavati tadpatvaM vA''hAraparyApterlakSaNam / arthAta zarIra, Indriya, vacana, mana ane zvAsane yogya vargaNAnAM daLiyAMne grahaNa karavAnI kriyAnI parisamAptine "AhAra-paryApti" jANavI. athavA pitAne yogya evAM grahaNa karelAM AhAra-vaNAnAM dravyanA khela ane rasarUpe bhinna bhinna pariNAma thavAmAM kAraNabhUta paryAptine "AhAra-paryApti" jANavI.' zarIra-payAptinuM lakSaNa rasIbhUtAhArasya zarIrayogyA pariNatiryannimittayA bhavati tadrUpatvam , rasIbhUtAhArasya zarIrataya vinyAsakriyAparisamAptirUpatvaM vA rANIpakSam (620) 1 juo pR 1040 nuM prathama TippaNuM. 2 khala eTale maLa ane mUtrarUpa AkAranA phuvA, 3 rasa eTale sAtu dhAturUpe pariNamavA yogya jaLa jevo pravAhI padArtha, 4 juo pR. 1030 nuM trIjuM TippaNa,
Page #1107
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1028 bandha-adhikAra | caturtha arthAta rasarUpe pariNata thayelA AhArane (sAta dhAturUpe pariNumAvI) zarIrarUpe pariNuta karAvanArI zaktine "zarIra-paryAti" samajavI athavA rasarUpe pariNamelA AhAranI zarIra rUpe racanA thavAnI kriyAnI parisamAptine "zarIra-paryApti jANavI. khabarasa-pariNamana eTale zuM?-- malAdarUpa viziSTa khala te zarIra-paryApti vaDe paryApta chavane lema-bahArathI paNa na saMbhavI zake to te vakhatanA eja-AhArathI kema hoya evo prazna upasthita thAya che. vaLI jemAMthI hADakAM vagere racAya che te rasa te mAtra dArika trasa jIvane ja hoI zake che te dareka jIvane AhAra-paryApti che e hakIkata kevI rIte baMdha besatI Ave che? Ane uttara e che ke grahaNa karela pudagalo paikI je zarIrAdi mATe yogya pagale heya tene te rUpe racavA ane je te kArya mATe ayogya hoya tene alaga karavA-tyajI devA te "khala-rasa-pariNamana" kahevAya. athaoNta malAdi te khala ane hADakAM vagere jenAthI nimita thAya te sa e ja artha karavAne nathI; kemake e artha te mukhyatve karIne trasa jIvanI dArika zarIra saMbaMdhI paryAptione lakSmIne kavala-AhArane aMge samajavAne che. Indriya-paryAminuM lakSaNa dhAtutayA pariNatamAhAramindriyatayA pariNata yA zaktijanayati tadrUpatvam, tvagAdIndriyanirvartanakriyAparisamAptirUpatvaM vA indriypryaateIMkSaNam (62) arthAta dhAtarUpe pariNata thayela AhArane je zakita IndriyarUpe pariNata kare che te zaktine Indriya-paryApta jANavI, athavA te sparzendriyadikane racavAnI kriyAnI parisamAptine paNa Indriya-paryApti jANavI. prANapAna-paryAptinuM lakSaNa- prANApAnakriyAyogyapudgaladravyagrahaNanisargazaktinivartanakriyApari . samAptirUpatvaM prANApAnaparyAterlakSaNam / (612) - 1 rasarUpa banela AhArathI loma AhAra ane kala-bahAra paNa samajavA ema vicArasAra ( gA. 34 )nI TIkA uparathI jaNAya che. tvacAnI niSpatti pUrve to eja AkAra ja che. 2 anaH paryApti pRthapha nahi svIkAranAranA mate AthI pAMce inidro ane cha mana samajavuM. jue tavAI-vRtti ( bhA. 2, 5 16 ).
Page #1108
--------------------------------------------------------------------------
________________ ulAsa ] Ahata dezane dIpikA. 1029 arthAta prANapAnanI kriyA mATe gya evAM pugala-dravyone grahaNa karavAnI temaja (tene pariNumAvI avalaMbIne) tene tyAga karavAnA sAmarthyane saMpAdana karavAnI kriyAnI parisamAptine prANApAna-paryAmi " jANavI. atra prANApAna vaDe usa-nizvAsa samajavA. bhASA-paryAminuM lakSaNa bhASAyogya pudgaladravyagrahaNanisargazaktinivartana kriyaaprismaaptiruupvaM mANAvartanam ! (ghazarU) arthAta bhASAgya pudgala-dravyanAM grahaNa (bhASArUpa pariNamana, ane avalaMbana) temaja tyAga karavAnI zaktine saMpAdana karanArI kiyAnI paripUrNatAne "bhASA-paryAsi" jANavI. mana-paryAptinuM lakSaNa- manoyogyadravyagrahaNanisargazaktinirvartana kriyAparisamAtirUpatvaM mana porTalaHI (4) arthAt manane egya evAM dravyane grahaNa karavAnI temaja tene tyAga karavAnI zaktine prApta karavArUpa kriyAnI pUrNAhutine "mana paryAvita' jANavI. - paryAsinuM paryAlacana samagra vizvarUpa raMgamaMDapamAM AtmA ane zarIra e be pAtra mukhya bhAga bhajave che. temAM AtmA te ajara, amara, avinAzI, anAdi ityAdi guNavALe che, jyAre zarIra te vinAzI che. zarIranI AvI nAzavaMta avasthAthI samasta bhUmaMDaLa jANItuM che. A zarIrane laIne to saMsAra che, kemake jyAM zarIra che tyAM saMsAra che, ane jyAM zarIra nathI tyAM saMsAra paNa nathI, A hakIkata sarvane mAnya che, paraMtu enI racanAnA saMbaMdhamAM vidvAnene eka mata nathI. kAIka ene pRthvI vagere pAMca mahAbhUtAnA amuka pramANunA meLApa mAtrathI cAtuM mAne che te ke pAMca mahAbhUte uparAMta IzvarIya lIlAne paNa enI racanAmAM kAraNarUpa gaNe che. jaina maharSi e ene kamarUpa jaMjarathI jakaDAyela AtmA tevA prakAranA pudagalo vaDe race che ema mAne che. A zarIranI puSTi anukULa AhArane adhIna che; kemake e AhAra lehI, mAMsa ane chevaTe zukrarUpe pariName che ane ene aMtima vikAsa indriyarUpe thAya che. Ama thavAmAM ke zarIranI evI jAtanI yaMtra-racanAne heturUpa gaNe che to kaI zakti vizeSanAM mahattvane A AbhArI che ema jaNAve che. jaina maharSionuM A saMbaMdhamAM evuM kathana che ke A khAsa eka pudagalanI zaktine '.' 1 " jIje jarA " arthAt je utpattinI svataMttara thI zarIra che. thAya-jIrNa thAya te
Page #1109
--------------------------------------------------------------------------
________________ bandha-adhikAra || caturtha AbhArI che ane tenuM nAma "payamiTe che. eno sAmAnya artha saMpUrNa nirmANa thAya che, chatAM tene vizeSa artha jaina munivaroe nIce mujaba nide che - " pudgalopacayajaH pudgalagrahaNapariNamanahetuH zaktivizeSaH " arthAt pudagalanI vRddhithI-samUhathI udabhavate ane pugalene levAmAM temaja tene pariNAma vavAmAM kAraNarUpa zakti-vizeSa te paryApti' che. paryAptinuM lakSaNa ane tenA vividha arthonI saMgati tatvArtha (a. 8, sU. 12)nI bRhadavRttimAM 160 mA pRSThamAM avataraNarUpe ApelI ane baha-saMgrahaNI (gA. 363)nI vRttimAM prakSipta gAthArUpe nidezAlI nimnalikhita gAthA paryAptinuM lakSaNa nIce mujaba pUruM pADe che - " AhArasarIriMdiya uusaasvomnno'bhinivittii| hoi jao daliyAo karaNaM esA (pai sA)u 'pajattI' // " arthAta je dalikarUpa pugala-samUhathI AhAra, zarIra, Indriya, ucchavAsa, vacana ane mananI racanA yAne utpatti thAya che te dalikanA pitapatAnA viSayarUpa pariNamanamAM, pugala-upacayanA AlaMbanathI udbhavela zaktirUpa je karaNa kAraNabhUta che tene "paryApti' kahevAmAM Ave che. atra jIva e "ka" che, pudgala-upacaya-janya zakti te karaNu che ane pariNamana te 'kriyA che. tatvArtha (a. 8, sU. 12)nuM bhASya AhAra-paryApti vagerenAM lakSaNo vicAratI veLA kiyAnI parisamAptine "paryApti' tarIke oLakhAve che, jyAre enI vRtti "viziSTa pudagalene 1 jari + At + . 2 chAyA AhArazarIrendriyocchvAsathacomano'bhinirvRttiH / bhavati yasmAd dalikAt karaNaM eSA (pati sA) tu paryAptiH // 3 AnuM lakSaNa taravArtha-bhASyavRtti (pR. 160 )mAM nIce mujaba nizAyuM che - " zarIrendriyavAdamana:prANApAnayogyadalikadravyAharaNa kriyAparisamAptiH aahaarvaffaH |" 4 A rahyo e ulekha - patiH dUradUurserna: karka rAziH | zera karavinAdaifgrhnnsaamrthymaatmno niSpAdyate tacca karaNaM yaiH padlainirvatyaMte ne pudgalA bhAtmanA''ttAstathAvidhapariNatibhAja: 'paryApti'zabdenocyante / " arthAta paryApti e pudagalasvarUpI che ke je kato evA AtmAnuM karaNa-vizeSa che. eTale ke je karaNavizeSa vaDe AtmAne AhArAdine grahaNa karavAnI zakti udabhave che te karaNa je pudagalo vaDe bane che-racAya che-vaDAya che te AtmAe prApta karelA tathavidha pariNAmavALA pudagalone paryAptirUpe ullekha karAya che.
Page #1110
--------------------------------------------------------------------------
________________ ubhyAsa mAta darzana dIpikA, 1031 'paryApti' tarIke nirdeza kare che. prastuta graMthakAre tA. paryApta eTale zakti cAne karaNa temaja 'paryApti' eTale kriyAnI parisamApti e e ja athI~ svIkAryAM che, arthAt zaktijanaka pudgala evA atha svIkArelA jaNAtA nathI, joke (1) zakti, (2) zaktijanaka puddagala ane (3) samApti ema paryAptinA traNe arthI susaMgata che. spaSTa zabdomAM kahIe teA jIva je bhavamAM utpanna thAya che te bhavamAM jIvana zaktinA nirvAha mATe--jIvana TakI rahe ane te jIvanamAM karavA ceAgya Avazyaka kAryAM thai zake teTalA sArU tene AhAra-grahaNAdi Avasyaka kriyAo karavI paDe che. A kriyA karavA mATe je sAma utpanna thavuM jarUranu che tenu nAma 'zakti' yAne 'paryApti' che. A zaktinI utpatti pudgalasamUhanA AlaMbanathI ja-nimittathI ja udbhave che; vAste kAraNamAM kAya nA upacAra karavAthI e viziSTa pudgala-upacaya arthAt upayu kta zaktijanaka pudgala paNa 'paryApti' kahevAya che. AthI karIne te paryAptine pudgalarUpa paNa kahevAmAM Ave che. uparyukta zaktimAM nimittarUpa pudgala-samUhanI kriyAnI parisamApti tene paNa 'paaiti' kahevAya. alabatta, atra kAryoMmAM kartAne upacAra samajavA. AhAra-paryApti-- AhAra-paryAptinuM prathama lakSaNa prastuta graMthakAre tavA -bhASyane anusarIne ApeluM jaNAya che. bIjuM lakSaNa te aneka graMthAmAM STigocara thAya che. A uparAMta tattvArthanI bRhavrutti ( pR. 160 ) nIce mujabanuM tronuM lakSaNa nirdeze cheH---- AhAragrahaNasamarthakaraNapariniSpattirAhAraparyAptiH / " arthAt AhArane grahaNa karavAmAM samartha evA karaNanI eTale pudgala-samUhanI niSpatti te AhAra-paryAmi' che. zarIra-pati ane indriya-paryAsinAM e e lakSaNA paikI aMtima lakSaNa temaja bAkInI 46 1 jIvanI joke svataMtra zakti che, paraMtu te zakti siddha jIvamAM apaudgalika che, jyAre saMsArI jIvAmAM to paulika ja che, arthAt saMsArI jIvAnA sarva paulika vyApArA pudgalene avalaMbIne ja rahelA che. karma prakRti (gA. 17)nI TIkA (pR. 10)mAM kahyu` paNa che ke " prafnamitta vIryaM saMsAriNAmupajAyate' eTale ke sasArI jIvaeNAnA vIryanI utpatti dravyanA nimittathI ja che. " 2 upacaya yAne samRddha kahevAnu kAraNa e che ke utpattisthAnamAM AvelA jIva prathama samaye je pudgaleA grahaNa kare che temAM tyArabAda pratisamaya grahaNa karAtA bIjA pudgalene te umero kare che. A pudgaleA prathama samaye grahaNa karelA pudgalAnA samAgamathI tadrupa bane che. A pramANenA pudgala- samUhamAMthI je zakti utpanna thAya che te zakti temaja kAraNamAM kArya bhAvanA ArApa karavAthI te pudgala-upacaya paNa paryAptirUpa kahI zakAya che.
Page #1111
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1032 anya-adhikAra. [ sa zarIra paryAsienAM lakSaNA prastuta graMthakAre tattvArtha-bhASyanA AdhAre cAjelAM jaNAya che. paryApti ane indriya-paryAptinAM prAthamika lakSaNA tattvArtha vRtti ( pR. 160 )ne alpAMze anusaratAM jaNAya che; kemake tyAM enAM lakSaNNA nIce mujaba ApelAM che: " zarIrakaraNaniSpattiH zarIraparyAptiH / indriyakaraNaniSpattirindriyaparyAptiH / 12 arthAt zarIra-karaNanI utpatti te 'zarIra-paryApti ' che. indriya-karaNanI utpatti te ' indriyaparyApti che. prajJApanAnI vRttinA 25 mA patramAM indriya-paryAptinAM je nIce mujabanAM ke lakSaNA ApelAM che te paikI prathama sAthe A granthamAM ApeluM indriya-paryAptinuM lakSaNu vizeSataH balke sarvAMge maLatuM Ave cheH-- "yayA dhAturUpapariNamitamAhAramindriyarUpatayA pariNamamati sA indriyaparyAptiH / tathA cAyamevArtho'nyatrApi bhaGgyantareNoktaH, paJcAnAmindriyANAM prAyogyAn pudgalAn gRhItvA'nAbhoga nivartitena vIryeNa tdbhaavnynshktirindriynarvAsiH / ' arthAt ( pudgala-upacayanA AlaMbanathI utpanna thayelI ) je zakti vaDe dhAturUpe pariNamAvelA AhArane ( eTale ke banelI sAta dhAtuomAMthI keTaleAka bhAga laine tene) indriyarUpe pariNamAve te zakti ' indriya-paryApti ' kahevAya che. A aM anya prakAre anyatra sUcavAyA che. jemake pAMca indriyAna prAyeAgya evA pudgalAne grahaNa karI anAbhAga vIya vaDe ( eTale ke je kriyAmAM AtmAne spaSTa rIte jJAnApayega pravatA na haiAya tevI kriyA dvArA ) te pudgalAne indriyarUpe banAvavAnI--pariNamAvavAnI zakti te * indriya-paryApti ' che. bRha-saMgrahaNI (gA. 363)nI vRttimAM indriya-paryAptinuM lakSaNu nIce mujaba rajI karAyuM cheH-- 1 tattvArtha-bhASya ane tenI vRtti pramANe ( prathama samaye ) sAmAnyapaNe grahaNu karela pudgalAmAMthI je zarIra prAyeAgya pudgalA hAya tene zarIrarUpe sthApavAnI kriyAnI parisamApti te * zarIra-paryApti ' che. 2 bAkInI paryAptienAM lakSaNe paNa AvAM ja che. jemake prAbApAnau-muOtrAsani:zvAsa tayogyakaraNa niSpattiH prANApAnaparyAptiH / ti bhASAyogya galagrahaNa visarga samarthakaraNa niSpattirbhASAparyAmiH ! 33 arthAta prANApAna eTale ucchavAsa-niHzvAsa. enA lAyaka karaNanI niSpatti te ' prANApAna-paryApti ' che. bhASAne yeAgya evA pudgalAnAM grahaNa ane visarjana karavAmAM samatha evA karaNanI utpatti te * bhASA-paryApti ' che.
Page #1112
--------------------------------------------------------------------------
________________ 103 3 ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA. " yayA dhAturUpatayA pariNamitAdAhArAdekasya DhayostrayANAM caturNA pazcAnAM vendriyANAM prAyogyANi dravyANyupAdAyaikadvimyAdIndriyarUpatayA pariNamathya svasvaviSayeSu parijJAnasamartho bhavati sendriyaparyAptiH / " arthAta (jIva) je zaktivaDe dhAturUpe pariNAvelA AhAramAMthI eka, be, traNa, cAra ke pAMca Indriyane prAgya dravya grahaNa karI eka, be, traNa, cAra ke pAMca IndriyarUpe tene pariNumAvI te te Indriyane yogya viSaya jANavAmAM samartha thAya te zakti "Indriya-pati " kahevAya che. zvAsa-paryApi- AnuM lakSaNa prathama karmagraMtha (gA. 48 )nI vRttimAM nIce mujabanuM jovAya che - " yayA punarucchvAsaprAyogyavargaNAlikamAdAya ucchvAsarUpatayA pariNa mayya Alambya ca muJcati sA * ucchvaaspryaaptiH||" arthAt jIva, (pula-upacayanA AlaMbanathI uddabhavelI) je zakti vaDe zvAsocchavAsa egya vagaNA grahaNa karI ane zvAse zvAsarUpe pariNAvI avalaMbIne visarjana kare te zakti "udhvAsa (zvAsocchavAsa-paryApti che. A bhAvArtha aneka graMthamAM sUcavAye che. bhASA-paryAmi- AnA lakSaNa paratve aneka sthaLe nIce mujabane bhAvArtha najare paDe che - tu mANAvaLargbdha gIrA mAvatara pariNAraNa mAlmby ca muJcati sA * bhaassaapryaaptiH|" athaoNt jIva (pudagala-upacayanA AlaMbanathI utpanna thayelI) je zakti vaDe bhASAyogya vagaNane grahaNa karI, bhASArUpe pariNumAvI, avalaMbIne visarjana kare te zakti "bhASA-paryAti" kahevAya che. 1 kaI vastune ekadama choDavI hoya tyAre te vastune choDavA pUrve je kaMI prayatna karavo paDe che te prayatnane "avalaMbane kahevAmAM Ave che. A prayatna karavAthI vastu ekadama cheDI zakAya che. dAkhalA tarIke bANa pheMkavuM hoya tyAre paNacha para tene caDAvI tene pAchaLa kheMcavuM paDe che. phalaMga mAravI hoya tyAre zarIrane prathama nIcuM namAvavuM paDe che. A pramANe bANane pAchaLa kheMcavArUpa prayatna athavA aMgane saMkecAvArUpa prayatna te "avalaMbana', 'AlaMbana' ke "avakhaMbha' kahevAya che. zvAsocchavAsa, bhASA ane mananuM ekadama visarjana karavA mATe prathama prayatna kare paDe che. A prayatnanuM nAma AlaMbana' che. 180
Page #1113
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1034 banya-adhikAra. [ caturtha mana paryApti - AnA lakSaNa mATe nIce mujabanA bhAvArthavALa ulalekha aneka graMthomAM daSTigocara thAya che - ____ " yayA punarmanoyogyavargaNAdalikaM gRhItvA manastvena pariNamayya kAra muta zA "manA pati" ! " -prathama karmagraMtha ( gA. 48)nI vRtti arthAt jIva ( pudgala-upacayanA AlaMbanathI udbhavelI) je zakti dvArA mane yogya vargaNAnuM grahaNa karI, tene manarUpe pariNumAvI avalaMbIne tenuM visarjana kare te zakti "manA paryApta che. paryAptionI saMkhyA tatvArtha (a. 8, sU. 12)nA bhAgamAM manapatine ullekha nathI arthAt tyAM e sivAyanI pAMca ja paryAptione nirdeza che. paryAsinI saMkhyA che hevAnuM suprasiddha che. AthI zuM zrIumAsvAtinuM kathana zAstraviruddha mAnavuM ? ane zuM tema hovAthI prastuta graMthakAre atra temanuM anusaraNa karyuM nathI ? Ane uttara zrIsiddhasenagaNanA zabdomAM raju karIzuM. teo 160 mA pRSThamAM sUcave che ke indriya-paryAptinA kathanathI manaHparyAptino paNa ullekha AvI ja jAya che. eTale evI paristhitimAM patinI saMkhyA pAMcanI batAvAya temAM kaze vAMdho nathI-kazI usUtra-prarUpaNA nathI. atra koI zaMkA UThAve ke manane te zAstrakAroe "anindriya nI saMjJA ApI che te indriyanA grahaNathI anidriyanuM grahaNa kema saMbhave ? Ane uttara e che ke jema netra vagere Indriya viSayenuM sAkSAt grahaNa kare che tema mana sAkSAta viSayagrAhI nathI, paraMtu sukha vagerene sAkSAta grahaNa karanAruM te hovAthI e apUrNa indriyasvarUpI che. eTale tene "anindriya' kahevAmAM Ave che. vaLI mana e IndranuM arthAta AtmAnuM liMga che eTale e daSTie ene paNa "indriya" tarIke oLakhAvI zakAya. paryAptinI saMkhyA pAMcanI ja kahevAmAM evo paNa Azaya saMbhave che ke e saMkhyA to bAhya karaNanI apekSAe vicArAyelI che; mana te atyaMtara karaNa che; ethI e daSTie udbhavatI mana:paryAtine AthI kaI niSedha karAyo nathI. arthAt ryAptinI saMkhyA pAMcanI samajavI ke chanI e apekSA apekSA upara AdhAra rAkhe che ane tema hovAthI mana:paryAtino zrIumAsvAti 1 viSenA bhedanI daSTie paryApti cha prakAranI che ema prathama karmagraMtha (gA. ja8)nI vRttimAM nIce mujabano nirdeza che - "nA 2 viSamadAra hA ! "
Page #1114
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1035 ulAsa ] AhaMta darzana dIpikA. e apalApa karyo che e mAnyatA mATe sthAna ja rahetuM nathI. vaLI matAMtararUpe temaNe ene nideza bhASya (pR. 161)mAM kareluM ja che. vizeSamAM paryAptionI saMkhyA chanI na darzAvatAM pAMcanI dazavAyano eka ullekha bhagavatI ( za. 3, u. 1 )mAM maLI Ave che. atra bhASAparyApti ane mana:paryAptine judI judI na gaNatAM e bene eka ja gaNI che. Ama karavAnuM zuM kAraNa che te zrIabhayadevasUrie paNa jaNAvyuM nathI; kemake teo enI vRttimAM kaye che ke "pati -- TiArAhInAmafmatti, sa cAnyatra para 3 iha tu paJcadhA, bhASA-manAparyAptyobahuzrutAbhimatena kenApi kAraNena ektvvikSavir >> arthAt paryApti eTale AhAra, zarIra vagerenI pUrepUrI banAvaTa. bIje sthaLe e cha prakAranI kahI che. ahIM te tenA pAMca prakAre sUcavAyA che, kemake bahukRta vyaktine ISTa evA keIka kAraNathI bhASAparyAti mane mana paryAptinI atra eka ja gaNanA karAI che. jIvAbhigamanI vRttinA 24ra mA patra pramANe bhASA-paryApti ane mana-paryAtimAM ekatvanI vivakSA enA samApti-kAlanuM aMtara bAkInI patinA kALanA aMtaranI apekSAe prAyaH e che e hakIkatane AbhArI che ema nIce mujabanA ullekha uparathI jaNAya che - " navaramiha bhASAmanaHparyAptyoH samAptikAlAntarasya prAyaH zeSaparyApti( samApti kAlAntarApekSayA stokatvAdekatvena vivakSaNamiti / " paryApti saMbaMdhI yugala- ApaNe upara joI gayA tema dareka paryApti pudgala-upacayarUpa che. AthI e prazna urdubhave che ke te pudagala kayA che? Ane yathArya nirNaya te bahuzrutene adhIna che. ethI atra te tavAthanAM bhASAdine AdhAre kaMIka ullekha karAya che. prathama samaye sAmAnya svarUpe grahaNa karelAM zarIra, indri, vacana, mana ane prANApAnanAM Agamaprasiddha vagaNanA krama pUrvakanAM je 1 A rahyo e pATha--- " jANaM bhaMte ! sakke devide...tapa NaM se tItara deve ahaNoSavanayette samANe paMcavihAe pajattoe pajattibhAvaM gacchada, taMjahA AhAra ejjattIpa, sarIra-iMdiya-ANavirv7s mAsAmaLavg ... " [ gari mAra phA revendra ... tataH tithI vadhunagvjUnAgaH sana pathaviSaya pafhyA vffmaruM nahi, tathA-ghArA , zarIranidrA-mAnagroudatyA mAmA:vothA .] " 2 de ane nArake bhASA-paryApti pUrNa kare tyAra bAda eka samayamAM manaHpati pUrNa kare che. A pramANe be paryApti vacce nahi jevuM aMtara hovAthI e bene eka gaNI hoya ema lAge che. 3 rAjapakSIyasUtranI vRttinA 102 mA patramAM A ja ulekha che.
Page #1115
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ catutha 1036 bandha-aMdhakAra. daLiyAMo che te AhAra-paryAptinA pudagale samajavA. e pAMca prakAranI yogyatAvALA pudagale dArika dehadhArIne audArika vagaNanA, kriya dehadhArIne temaja uttara kriya zarIra racanArane vekiya vagaNanA, ane AhAraka dehadhArIne AhAraka vagaNAnA jANavA. uttara zarIra racatI veLAe vAyukAyane cAra ane anya jIvone cha paryAptio te zarIra AzrIne judI racavI paDe che, vArate dArikAdi traNa vargaNAnA pudgala ke je prathama samaye grahaNa karAya che te AhAraparyApti saMbaMdhI saMbhave che. prathamAdi sAmAnya svarUpe grahaNa karAyelA dArikAdi traNa vargaNAnA pudagale mAMthI jeTalA pudgalenuM bhavadhAraNIya zarIra bane che teTalA deharUpe pariNamelA muddagale zarIra-paryApti saMbaMdhI jANavA. AcArAMganI TakAmAM varNavelI zuddha AtmapradezarUpa atyaMtara nivRtti-Indriya nahi, kintu aneka zAstramAM darzAvela zuddha pudagalapradezarUpa atyaMtara nivRtti-indriyarUpa pudgale indriyaparyApti saMbaMdhI jANavA; kemake zabdAdi viSayene grahaNa karavAnuM sAmarthya e pudgalenA AlaMbana vaDe ja utpanna thAya che. bAhya nivRtti-IndriyanA pagale te zarIra saMbaMdhI ja gaNAya. prathamAdi samaye sAmAnya svarUpe grahaNa karelA pudgalamAMthI tathAvidha pariNAma pAmelA pudagale ke je AtmAne ugravAsa-kiyAmAM-grahaNa, pariNamana ane AlaMbanarUpa traNe kriyAmAM vyApAra karavAnI zakti Ape che te pudagale ucchavAsa-paryApti saMbaMdhI jANavA. zvAsozvAsa-vargaNAnA pudagale ucchavAsa-paryApti saMbaMdhI nathI; kemake parvokta paryAptienA pudagalanI peThe A paryApti saMbaMdhI pudgale paNa dArikAdi traNe bhavadhAraNIya deha vagaNanA che. prathamAdi samaye sAmAnya svarUpe grahaNa karelA pudagalamAMthI tathAvidha pariNAmane prApta thayelA je pudagalo AtmAne vacana-kriyAmAM vyApRta thavAnI zakti Ape che te pudgale vacana-paryAptinA jANavA, nahi ke bhASA-vaNAnA pugale. prathamAdi samaye grahaNa karelA pudgalomAMthI tathavidha pariNAma pAmelA je pagale AtmAne mana--kiyAmAM vyApRta thavA samartha banAve che te pugale manaH-paryApti saMbaMdhI jANavA, nahi ke mane vargaNAnA pudagale. paryApta saMbaMdhI pudgalenuM sthAna tatvArtha (a, 2, sU. 11)nI vRttinA nimnalikhita 1 taijasa ane kAzmaNa sivAyanAM traNa zarIra paikI game te eka. 2 juo pR. 38 ,
Page #1116
--------------------------------------------------------------------------
________________ u9lAsa ] AhaMta darzana dIpikA 1037 "tantra mano'bhinirvRttyai yad dalikadravyamupAttamAtmanA sAmanaHparyAptirnAmakaraNavizeSeNa sarvAtmapradezavartinA yAnanantapradezAn manovagaMNAyogyAn skandhAna cittArthamAdatte te karaNavizeSaparigRhItAH skandhA dravyamano'bhidhIyante" -ullekha uparathI samajAya che ke mana paryApti saMbaMdhI pudagale zarIramAM sarvatra vyApI che. AhAra-paryApti ane zarIra-payoti saMbaMdhI pudagale paNa zarIramAM sarvatra vyApta hevAnuM saMbhave che. Indriya-paryAptinA pudgalenuM sthAna IndriyanA sthAnanI jema amuka hoya ema jaNAya che, kemake sparzanendriyanA pudgale cAMdInA pUtaLAne caDhAvelA senAnA Dhela pramANe zarIranI upara ane madhya bhAga sivAya aMdaranA bhAgamAM pratararUpe avicchinnapaNe vyApI che. rasanendriyanA pudagale te te bAhya AkAranA sthAnamAM ja goThavAyelA che, mATe zarIramAM sarva vyApta nathI. zvAsocchavAsa-paryApti ane bhASA-paryAptinA pudgalanAM sthAne viSe spaSTa nirdeza kare azakyaprAya che. paryAptionI samAptinI kama- AhAra-paryApti ItyAdi cha paryAptio paikI je jIvane jeTalI paryAtio hoya che te jIva teTalI paryAtione samakAle prathama samaye ja prAraMbha kare che, paraMtu tenI samApti anukrame thAya che. AnuM kAraNa e che ke AhArAdi paryAptionA pagale anukrame vizeSa vizeSa sUkSma pariNAmavALA banAvavA paDe che. anya zabdomAM kahIe te jema eka zera rUmAMthI jADuM sUtara kAMtavuM hoya te te rU vaheluM pUruM thAya, paraMtu je jhINuM kAMtavuM hoya te vadhAre vAre lAge tema AhArAdi paryAptio anukrame sUkSma, sUkSmatara ityAdi pariNAmavALI hovAthI tenI samAptimAM adhika adhika kALa lAge che, jemake audArika zarIra saMbaMdhI paryAtiomAM prathama AhAra-paryAti pahele samaye ja pUrNa thAya che. tyAra pachI aMtamuhUrta kALamAM zarIraparyApti, tyAra bAda aMtarmuhUrtamAM indriya-paryApti e pramANe mana:paryApti sudhI samajI levuM. vaikriya ane AhAraka zarIra AzrIne prathama AhAra-paryApti pahele samaye ja pUrNa thAya che, bIjI zarIra-paryApti aMtamuhUta bAda pUrNa thAya che ane indriyAdi bAkInI cAra paryAptie ekeka samayanA aMtare pUrNa thAya che. S - tyAM mana racavA mATe AmAe je dalika-dravya grahaNa karyuM hoya te " manaH paryApti ' che. e mana:paryAptirUpa karaNa-vizeSa ke je sarva Atma-pradezamAM vyApta che tenA vaDe je manovargaNAne yogya anaMtapradeza skaMdhone cittane mATe AtmA grahaNa kare che te karaNa-vizeSa dvArA grahaNa karAyelA ( pagalika ) aMdha ke dravya-mana' kahevAya che e Ano artha che. 2 A saMbaMdhamAM lAkaDuM ghaDavAnuM udAharaNa paNuM raju karI zakAya tema che. jemake thAMbhalA vagere jevo sthUla AkAra banAvavo hoya-tene samarasa banAvavo hoya temAM jeTalo vakhata eka suthArane lAge tenA karatAM je suthAre e thAMbhalAno kuMbhI vagere bhAgamAM pAMdaDIo pADavA pUtaLIo racavA vagerenuM kArya mAthe lIdhuM hoya tene tema karavAmAM vadhAre vakhata lAge, joke baMnee potapotAnuM kArya eka sAthe zarU karyuM hoya. A pramANe citra, lega vagere mATe paNa samajI levuM.
Page #1117
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1038 [ caturtha badha-adhikAra. cha paryAptionI racanAnI haracanA sAthe saMtulanA-- ghara bAMdhavA mATe kASThAdi sAmagrInuM grahaNa, staMbha ane sthAnI racanA, praveza karavA mATe ane bahAra nIkaLavA mATe dvAranI racanA temaja sUvA besavA mATenA oraDAnI racanA enI sAthe paryAptionI racanA vAcakavarthe sarakhAvI che. AnA spaSTIkaraNarUpe zrIsiddhasenagaNi kathe che ke jema ghara racavuM hoya tyAre sAga vagere kASTha ItyAdi sAmagrI ekaThI karAya che tema paryAtionI racanA mATe prathama to sAmAnyapaNe te te jAtanI yogyatAvALA pudgalenuM kevaLa grahaNa karavuM paDe che. A grahaNa "AhAra-paryApti' kahevAya che. tyAra pachI gharanI sAmagrI paikI A vaDe staMbha, sthaNa vagere racAze ema vicArI te sAmagrIne tape upayoga karAya che tema AhAra-paryAmi dvArA grahaNa karelA pudgale paikI amuka pula zarIraprAgya vargaNArUpa che eTale tene tape pariNumAvI te muddagale vaDe zarIra banAvavuM te "zarIra-paryApti" che. bhIMta vagere taiyAra karatI veLA gharane keTalAM dvAra rAkhavAM. temAM pesavA mATenuM dvAra kaI dizAmAM rA nIkaLavA mATe kaI dizAmAM rAkhavuM ityAdi vicAra karI tenI te pramANe goThavaNa karAya che tema indriya-paryApti paNa AtmAnA upaganI vRtti pisavA nIkaLavAnAM dvAra sarakhI che. A hakIkata zvAsocchavAsa-paryApti ane bhASA-paryAptine paNa lAgu paDe che, kemake ucchavAsa ane bhASAmAM paNa pesavA nIkaLavA rUpa vRttinI Indriya-paryApti sAthe tulyatA ja che. dvAra banAvyA pachI A oraDe divAnakhAnA tarIke vAparavo, A zayanagRha tarIke, A snAnagRha tarIke, A bhejanagRha tarIke ema eraDAonI pratiniyata kAryarUpe pejanA karAya che tema hitanI prApti ane ahitanA tyAganI apekSArUpa lakSaNavALI mana:paryApti che. aparyApta AzrIne paryAptionI samApti - atre e dhyAnamAM rAkhavuM ke prathamanI traNa patie sarva jI avazya pUrNa kare ja ane bAkInI paryAptio pUrNa kare ke na paNa kare. AnuM kAraNa e che ke jIva A bhavamAM parabhavanuM AyuSya bAMdhyA pachI ja aMtarmuhUta A bhavamAM rahyA bAda ja maraNa pAmIne parabhavamAM utpanna thaI zake ane AyuSyane bandha indriya-paryApti pUrNa karyA vinA na ja thAya e niyama che, vAste prAthamika traNa paryAptio pUrNa karI cothI zvAsocchavAsa-paryAptinA cAlu kALamAM-tenI asamApta dazAmAM aMtamuhUrta sudhInuM AyuSya bAMdhI tadanaMtara aMtamuhUrta sudhI jIvate rahI maraNa pAme tyAM sudhI e jIvanI cethI paryApti pUrNa thaI zakatI nathI, AthI karIne sarva aparyApta che paNa prathamanI traNa paryApti te pUrNa kare ja; avaziSTa paryAtio mATe e niyama nathI. kayA jIvane keTalI paryAptie heya?-- ekendriyane AhAradi cAra, kIndriya, vIndriya, caturindriyane ane saMjJI (saMmacchi)
Page #1118
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA. 1039 paMcendriyane prAthamika pAMca ane saMjJI paMcendriyane cha (sa) paryAptio hoya che. A hakIkatanuM navatattvapakaraNanI chI gAthA samarthana kare che. A uparathI koI zaMkA UThAve ke jyAre eka ndrione, vaikriya dehadhArIne temaja AhAraka dehadhArIne paNa AhAra paryApti ane zarIraparyApti hovAnuM spaSTa ullekha che te zuM teo grahaNa karelA AhArane khala-rasarUpe pariNumAve che ane zuM te rasarUpa banelA AhAramAMthI sAta dhAtuo paNa banAve che ke ? Ane uttara hAmAM ApI zakAya tema nathI ja, kemake jaina zAstramAM A chAne khala, rasa ke sAta dhAtumaya zarIra na hovAnuM spaSTa vidhAna che, tethI A jIvane AhAra-paryApti ane zarIra-paryApti kevI rIte saMbhave che e prazna Ubhe ja rahe che. Ane uttara e che ke joke A traNene khabarasarUpa pariNamana temaja sAta dhAtumaya dehane saMbhava nathI, paNa AhAranuM grahaNa karavAnI ane te AhArane zarIrarUpe pariNAvavAnI kriyA teo kare che. AhArane grahaNa karavAnI kriyAnI parisamAptirUpa e traNene AhAra-paryApti che. *navatatva-bhAgya pramANe te AhArane grahaNa karavArUpa je zakti jIvamAM che tene "AhAraparyApti" kahI che. e AhAra dvArA prApta karelA pudgalene ekendriya saMbaMdhI hArika zarIrarUpe ke vendriya athavA AhArakarUpe pariNAvavAnI kriyAnI parisamAptirUpa e traNene zarIra- paryAdita che. je ke zarIra-paryAptinA arthamAM sAta dhAturUpe pariNumAvavAnI zaktirUpa artha aneka sthaLe daSTigocara thAya che, paraMtu e dArika zarIranI mukhyatAe ja sUcavAye hoya ema jaNAya che. je jIvanuM jevuM zarIra hoya tevuM zarIra racavAnI zakti ke tema karavArUpa kiyAnI parisamAptine "zarIra-paryApti" kahevAmAM mane te kazo bAdha jaNAtuM nathI. atre e dhyAnamAM rAkhavuM ke jIvanI jeTalI paryApti mATenI gyatA hoya teTalI te pUrNa 1 A uparathI ema anumanAya che ke indriyanI vRddhinA vikAsa anusAra paryAptionA vikAsano krama rahelo che, ekendriya AhAra laI, tene rasarUpe racI, tenuM vizeSa rUpAMtara karI yAvata zarIra rUpe ghaDe che ane zvAsocchavAsa dhAraNa kare che. vikalendriya A uparAMta bolavAnuM kAma vadhAre kare che. ane saMsIone mAnasa jJAna vadhArAmAM hoya che. 2 " AhArasarIridiya pajattI ANapANabhAsamaNe / vasa raMja chafe -virATA-DAnni-sanna che. " [ AhArazarIrendriyaparyAptaya AnaprANabhASAmanAMsi / jataH % ceka-nijharAnDararakA--sabiAnA" || 1 3 juo pR. 1028. 4 A rahyo e ullekha:-- " AhArAiggaNe jA sattI ta bhaNaMti pajattI" [ rdArA yA zaritAM mata vfa ]
Page #1119
--------------------------------------------------------------------------
________________ 140 anya-adhikAra. [ caturthAM kare tyAre ja te marI zake evo niyama nathI; kemake e hakIkata te paryApta-nAmakarma ke aparyApta-nAmakarma upara AdhAra rAkhe che. arthAt je jIve pUrva bhavamAM paryApta-nAmakarma upAjana karyuM" hAya-khAMdhyu hAya te jIva taddana'tara bhatramAM ceAgyatA pramANenI badhI paryApti pUrI karyAM pachI ja marI zake. e pramANe jeNe aparyApta-nAmakama khAMdhyu' hAya te jIva tenI ceAgyatA pramANenI badhI paryApti pUrNa karyA vinA ja maraNa pAme ( alamatta prathamanI traNa te te paNa pUrI kare che eTale ke ekendriya aparyApta jIva zvAsocchavAsa-paryApta pUrNa na karI zake ityAdi). A uparathI samajAyuM haze ke paryAptinI pUrNatA ke apUrNatAnA AdhAra nAmakama che. atra kei ema sUcave ke paryApti pUrNa thAya ke na thAya tenuM kAraNu AyuSyanI maryAdA upara AdhAra rAkhe che ema mAnavuM joie. jemake AyuSya alpa hoya te paryAptie pUchyuM thAya te pUrve maraNa thAya ane AyuSya adhika hAya te| paryApti pUrNa thayA bAda ja maraNu thAya; ane A pramANe vicAratAM nAmakarmAMjanya aparyApta-labdhi ke paryApta-labdhi mAnavAnI jarUra jaNAtI nathI te te asthAne che. enuM kAraNa e che ke joke pakSIne uDavAmAM havA, netra vaDe jovAmAM prakAza, mAchalAne taravAmAM jaLa avazya sAdhanarUpa che teApaNu pakSI vagerenI svakIya zakti vinA te te kAryAM thai zake tema nathI ja. evI rIte joke paryAptinI pUrNatA apUrNatAmAM jarUra AyuSya sahakAri kAraNa che, paraMtu paryAptie pUrNa thavAnI ke apUrNa rahevAnI ceAgyatA teA sa'sArI jIvane tathAvidha nAmakane avala bIne ja rahelI che, jema patthara josamAM mAre te kAca phUTe ane bahu dhIrethI mAre te kAca na phUTe athavA te mATInA ghaDAne sugarane ghA thatAM te phUTa ane nahi te te na phUTe e vAta sAcI, paraMtu phUTavA na phUTavAne svabhAva kaMI patthara ke mugarane adhIna nathI, e te kAca ke ghaDAnI peAtAnI cAgyatA upara ja AdhAra rAkhe che tema paryAptinI pUrNatA apUrNatA mATe samajavu labdhi-apayApta ane labdhi-popta saMbadhI payApti-- sa labdhi-aparyApta jIvAne AhArAdi traNa paryApta DAya che. ethI karIne badhA labdhi-aparyApta saMmUcchima paMcendriya tiya``ca, rasasUcchi`ma manuSya ane labdhi-aparyApta 1 ADArAdi paryAptionI racanA je kama dvArA thAya che te paryApta nAmakama bhaThThImAM mUkelA taiyAra thayelA dhaDA sarakhuM che. aparyApta-nAmakama tA nahi banelA temaja banelA paNa vinAza pAmavA cegya ghaTa samAna che. jIe tattvArthanI bRtti ( bhA. 2, pR. 162 ). 2 labdhiaparyApta samUmi manuSyane ucchvAsa-paryAptirUpa cAthI paryApti saMbhavatI nathI, kemake sarve labdhi-aparyAptAne traNa ja paryApti pUrNa thAya che evA karmagranthane mata che; para Mtu jIvavacAranI acUramAM ane lAkaprakAza sa. 7, zle cha )mAM samUdima manuSyAne sAta A prANA sUcavAyA che. vaLI saMgrahaNInI ava imAM teA nava prANanA nirdeza che. eTale ucchavAsarUpa prANu to AvI ja gayA. kintu aparyApta-nAmakama ane ucchavAsa-nAmakarratA samakALe udaya thatA hAya evA ullekha kA sthaLe jovAmAM AvatA nathI. AvI paristhitimAM labdhi-apa+pta samUcchima manuSyAne ucchvAsarUpa prANa temaja vacanarUpa prANa ucchvAsa-paryApti ane bhASAparyApti pUrNa karyAM vinA kevI rIte hoya te guMca ukelavI bAkI rahe che. vaLI A vAte nava prANA mAnatAM zuM temane paryApta gaNavA nahi paDe ke e prazna paNa udbhave che,
Page #1120
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Arhuta darzana dIpikA. 1041 ekendriyane AhAra, zarIra ane indriya e traNa paryApti tA avazya hoya che ja. labdhiaparyaMta vikalendriya, gaMja (saMjJI) tiryaMca pa Mcendriya ane gA~ja manuSyAne paNa e traNa paryAMpti tA hAya che ja. labdhi-paryAsa ekendriyAne prAthamika cAra, labdhi-paryAsa vikalendriyAne temaja labdhi-paryApta asajJI (samUmi) tiyaca paMcendriyane paNa pAMca hAya che, labdhiparyApta manuScAne, labdhi-paryApta gaja ( sannI ) tiya ca pacendriyAne, sa devene ane sa nArakAne chae paryAptie hAya che; kemake labdhi-paryApta manuSya ke tihu~ca apUrNa paryAptie maraNa pAme ja nahi temaja deva ane nAraka labdhi-aparyApta hoya ja nahi, kintu teo labdhiparyApta ja DAya eve niyama che jIvAnA paryApta ane aparyApta evA be bhedo ane tenA upabhedo je jIvA peAtAnI ceAgyatA pramANenI badhI paryApti pUrNa karyAM vinA mare te 'aparyApta' kahevAya che, yAre je jIvA te pUrNa karIne ja mare teo 'paryApta' kahevAya che. temAM A aparyAptAnA labdhi ane karaNanI apekSAe e bhedo cheH-(1) labdhi-aparyApta ane (2) karaNa-aparyApta. je jIvA svayeAgya paryAptie pUrNa karyA vinA ja-tene bhegaLyA vagara ja maraNa pAme te ' labdhi-aparyApta ' kahevAya che, jemake ekendriyane svaceAgya paryApti cAra hAya che. jo teo cAthI pUrNa karyA pUrve ja-cAlatI cAthI paryAptimAM maraNa pAme te temane labdhi-aparyaMta ekendriya tarIke oLakhAvAya. ahIM labdhi te aparyApta-nAmakarmAMnA udaya sabaMdhI jANavI. je jIva svayeAgya paryAptine pUrNa karyAM pachI ja mare evI lAyakAta dharAvatA hoya tene 'labdhi-posa' nA ilkAba apAya che. ahIM labdhi te paryApta-nAmakarmAMnA udaya saMbaMdhI jANavI. je jIve svaceAgya paryAsa pUrNa karI nathI, paraMtu pUrNa karavAnI jenAmAM ceAgyatA che ane vaLI je jarUra pUrNa karanAra ja che te jIva te apUrNa avasthA daramyAna karaNa-aparyApta' kahevAya che, jemake cAra paryAptine puchyu karavAvALA ekendriya jIva ekathI mAMDIne te traNa paryAptie pUrNa kare tyAM sudhI 'karaNa-aparyApta' gaNAya che. evI rIte svayeAgya chae paryAsi pUrNa karanArA manuSya jyAM sudhI pAMca ja pUrNa kare tyAM sudhI te 'karaNa -aparyApta' ja che. eTale ke svaceAgya paryAptiemAMthI je jIve svagya paryAptie jyAM sudhI pUrNa karI nathI tyAMsudhI te jIva 'karaNa-aparyApta' ja kahevAya che; svaceAgya paryApti je jIve pUrNa karI lIdhI hoya te jIva teTalI paryApta pUrNa karyAM bAda * karaNa-paryApta ' kahevAya che. : karaNa-aparyAptanA vizeSa vicAra karatAM jaNAze ke labdhi-aSapta ekendriya jIva zvAsAcchvAsa-paryApti vaDe karaNa-aparyApta che. vaLI e jIve bhavAMtarathI AvatAM mArgomAM A pramANe navatattvavistarA ( pR. 40 )mAM sUcavAyuM che, paraMtu sarve labdhi-aparyAptane traNa ja paryApti pUrNa thAya che evA niyama krAi karmagraMthamAM mArA jovAmAM Avye nathI. 1 samUmi manuSyA labdhi-aparyApta ja hoya ethI enA atra nirdeza karAye| nathI. 2 AthI e vAta spaSTa thAya che ke labdhi-apaJa jIva te karaNa-aparyApta ja che, 131
Page #1121
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1042 banya-adhikAra. [ caturtha, eka paNa paryAtine prAraMbha karyo nathI tyAM sudhI te e cAre paryAddhio vaDe karaNa-aparyApta gaNAya. evI rIte labdhi-paryApta manuSya bhavAMtarathI AvatAM mArgamAM chae paryaptiothI karaNa--aparyApta che. tyAra bAda AhAra-paryApti te pUrNa kare eTale pAMca paryAptiethI karaNa aparyApta gaNAya, zarIra-paryApti paNa kare eTale cArathI yAvat pAMca paryAptie pUrNa kare tyArathI te manaH paryAptinI samAptine upAsya samaya sudhI te ekathI yAne mana:paryApta vaDe karaNa-aparyApta kahevAya. karaNa eTale Indriya sudhInI traNa paryAptio. A pUrNa thatAM jIva "karaNa-paryApta kahevAya ane te pUrNa na thAya tyAM sudhI te "karaNa-aparyApta " kahevAya. evI vyAkhyA keIka karatAM jaNAya che, kemake karaNa eTale zarIra, indriya vagere svayogya paryAptio e paNa artha saMbhave che. A vAtanI lokaprakAza (bhA. 1)nAM nimnalikhita padya sAkSI pUre che - kArani rakSA-kIni nirvitAni : | te syuH karaNapayoptAH, karaNAnAM samarthanAt // nirvartitAni nAdyApi, prANibhiH karaNAni yH| hAni "rASari-te prazIrtitA // >> atra kaMI zaMkA uThAve ke lokaprakAzamAM labdhi-aparyApta che paNa avazya karaNaparyApta thaIne ja mare e je bhAvArtha kahyo che tethI zuM vidha upasthita thatuM nathI ke? AnuM samAdhAna e che ke e sthaLe karaNa-paryAptane Indriya-paryApta evo artha karavAne che; paraMtu paryAptanA labdhi-paryApta Adi-bhede paikI karaNu-paryApta bheda na samajo. vizeSamAM jyAM karaNa-aparyAptane AsvAdana-samyakatva vagere hevAnuM kahevAyuM hoya tyAM labdhi-paryAptanA bhedarUpa karaNa-paryApta paNa samajavuM, nahi ke labdhi-aparyApta saMbaMdhI. A vicAra-paMcAzikAnI nimnalikhita gAthA karaNa--paryApta ane karaNe--aparyAptanAM lakSaNe pUrAM pADe che - ___ "naja vi pUrei paraM pUrissaha sa iha 'krnnapjtto'| so puNa karaNapajatto jeNaM tA pUriyA hu~ti // 39 // " arthAt je jIve svagya paryAptio pUrI karI nathI, paraMtu je jarUra ja tema bhaviSyamAM karanAra che te jIvane 'karaNa-aparyApta" eTale zarIra ane indriyAdi vaDe aparyApta jANa; paraMtu je jIve svacagya paryAtio pUrNa karI che tene " karaNu-paryApta' jANo.. A vivecanane sArAMza e che ke je jIva labdhi-paryA che te jIva karaNa-aparyApta temaja karaNu-paryApta paNa che, kemake jyAM sudhI teNe svayogya paryAptio pUrNa karI nathI tyAM sudhI te dhakaraNa-aparyApta' tarIke oLakhAya che, paraMtu te svayeAgya paryAptio pUrNa kare ke tarata
Page #1122
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA. 1043 ja te "karaNa-paryApta" kahevAya che je labdhi-paryApta che te labdhi-aparyApta na ja hoya ane je labdhi-aparyApta che te labdhi-paryApta na ja hAya. vizeSamAM labdhi-aparyApta jIva te karaNa-aparyApta ja che; e svagya paryApti vaDe aparyApta ja che, eTale ene kadApi e pUrNa karI karaNu-paryApta banI zake tema nathI ja. A daSTie karaNa--aparyAptapaNuM samajavuM, nahi ke e bhaviSyamAM svayegya paryAsio pUrNa karaze e apekSAe. anya rIte te karaNa-aparyApta ke karaNa-paryApta e bemAMthI eke bheda labdhiaparyAptane saMbhave ja nahi. je jIva karaNa-paryApta che te labdhi-paryApta ja che, nahi ke labdhi-aparyApta ke karaNaaparyApta; kemake labdhi-paryAptatA vinA karaNaparyAptatA saMbhavatI ja nathI. je jIva karaNa-aparyApta che te labdhi-paryApta hoya ke labdhi-aparyApta paNa hoya; kemake upara sUcavyA mujaba labdhi-aparyApta te karaNu-aparyApta ja che ane labdhi-paryApta che paNa jyAM sudhI svagya paryAptio pUrNa karI nathI tyAM sudhI te te karaNa-aparyApti ja che." paryApta aparyAptane kAla-nirNaya- eka bhava AzrIne jIvane labdhi-aparyAptatA aMtamuhUrta sudhI hoya che, kemake labdhiaparyAptanuM AyuSya aMtamuhUrtathI adhika hetuM nathI e zAstrIya niyama che. labdhi-paryAptatA bhavanA prathama samayathI te anya samaya sudhI rahe, karaNa -aparyAptatA jIvane aMtamuhUrta sudhI ja hoya; kemake je e labdhi-aparyApta hoya te aMtamuhUta bAda enuM maraNa thAya ane je labdhi-paryApta hoya te aMtamuhUrta vyatIta thatAM te svayegya paryAptie pUrNa karI ja rahyo hoya ane tema thatAM karaNa-aparyApta maTI te karaNa-paryApta ja bane. karaNa - paryAptatAne kALa aMtamuhUta nyUna nija AyuSya pramANa samajavo; kemake jIva vivakSita bhavamAM gayA pachI aMtamuhUrta bAda svagya paryAptio pUrNa karI zake che ane tema thayA bAda ja te karaNa-paryApta gaNAya che. A kAraNu-paryAptatA bhava sudhI-jIvana paryaMta rahe che. kAya-sthiti-kAlanI apekSAe te labdhi-aparyAptane jaghanya temaja utkRSTa kAyasthitikAla aMtamuhUrta che. eTalA vakhatamAM jIva keTalAka bha kare. labdhi paryAptano kAya-sthiti- kAla jaghanyathI aMtamuhUrta ane utkRSTathI sAgarepama-pRthakatva che. A pramANe prajJApanAmAM kAya-sthiti padamAM ullekha che. karaNu-paryApta ane karaNa-aparyAptanA saMbaMdhamAM te bhava AzrIne je ullekha che te atra ghaTAvI le. pUrNa thayelI patio dvArA udbhavatI kriyA pratisamaya AhAra grahaNa karavArUpa kriyA athavA te grahaNa karelA AhArane khela rasarUpe pariNamana karavAnI kriyA AhAra-paryAti dvArA thAya che.
Page #1123
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1044 bandha-adhikAra [ catutha kAyAgarUpa zArIrika ceSTA arthAt zarIra dvArA AhAra grahaNAdi kArya karavAM, dhAvana, vakzana vagere kriyA karavA zaktimAn thavuM temaja zarIraprAgya grahaNa karAtA lema-AhAra athavA to vala-AhAra dvArA prApta thayelA muddagalene zarIrarUpe pariNAmAvavAnI kriyA karavI e zarIra-paryAptanI pUrNAhutinAM phaLa che. zrIzIlAMkasUri kathe che tema A paryApta pUrNa thatAM bhava-dhAraNIya deha saMbaMdhI kAya-ganI prApti thAya che. Indriya-paryApti pUrNa thatAM Indriya dvArA viSaya-dhanuM kArya thAya che. zvAse zvAsa-vargaNAne grahaNa karI, avalaMbIne mUkavAnI kriyArUpa je ucchavAsarUpa prANanI utpatti te zvAse zvAsa-paryAptine AbhArI che. bhASA-vargaNAne grahaNa karI bhASA-paryApti dvArA bhASA bolavAnI kriyArUpa vacanabaLarUpa prANa prApta thAya che. manapati pUrNa thavAthI mane vargaNAne grahaNa karI ciMtanavyApArarUpa mane baLa nAmane prANa udabhave che. A pramANe jIva jIvana paryata sevavA gya nava prANarUpa navA kAryomAM cha paryAttio parNa thatAM pravRtti karI zake che. AyuSya-prANa e kaI paNa paryAtinuM kArya nathI. athavA AhAra-paryApti AyuSya-prANane TakAvavAmAM mukhyatve karIne sahAyakArI gaNI zakAya, kemake AhAra vinA jIvana TakI zake nahi. paryAptine prAraMbha ane tenI pUrNAhuti- sarva paryAptione prAraMbha yAne te te paryApita saMbaMdhI pudagalanI racanAnI zarUAta te prathama samayathI ja zarU thAya che, kintu tenI pUrNAhuti samakAlIna nathI. prathama samaye je pugalo sAmAnya svarUpavALA grahaNa karAyA te pagalemAMthI te ja samaye keTalAka pudagalanI zarIrarUpe racanA karI, keTalAmAMthI AvyaMtara nivRtti-Indriya banAvI, keTalAkane ucchavAsakaraNarUpe racyA, keTalAkane bhASAkaraNarUpe sthApyA ane keTalAkane manaHkaraNarUpe racyA. zarIrAdi pariNamavA mATe je pudgala agya jaNAyA tene bIjA samaye tyAga karAyo. A pramANe prathama samaye pudagale grahaNa karavArUpa je zakti te grahaNa-kArya mATe pravartI te AhAra-paryAptirUpa zakti prathama samaye ja samApta thayelI gaNAya che. atra ke prazna UThAve ke pugalane AhAra te prathama samaya bAda paNa cAlu rahevAne che to prathama samaye AhAra-paryAptirUpa zaktinI pUrNAhuti thaI ema kema kahevAya te ene uttara e che ke grahaNa-kArya game teTalo vakhata cAle paraMtu grahaNazakti to grahaNa-kArya cAlu thayAnI apekSAe prathama samaye ja saMpUrNa thayelI gaNAya. e prApta thayelI zakti jeTalA kALa sudhI Take tyAM sudhI prahaNa-kArya cAlu rahe. atre e paNa prazna udbhave ke prathama samaye prApta thayelI zakti vaDe pagale grahaNa karAyA ke pudgale grahaNa karavAthI tathAvidha zaktine prAdurbhAva thayo?
Page #1124
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1045 ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA. Ane uttara e che ke prathama samaye jIvamAM prathamathI rahelI zakti vaDe pudagala grahaNa karAyelA gaNAya AthI keIema zaMkA UThAve ke je ema hoya te pudagalanA AlaMbana vaDe paryAptinI sattA manAya che te hakIkata vAMdhA bharelI Tharaze to AnuM samAdhAna e che ke e vAta satya che, paraMtu prathama samayanI grahaNa-zakti te tejasa-kAzmaNa zarIranA AlaMbanathI jIvamAM prathamathI ja hatI, paraMtu jIva jyAM sudhI utpatti-sthAne arthAt grahaNa karavA yaMgya pudgalenA sthAnamAM Ave nahi tyAM sudhI te zakti kArya karatI nathI. kinta jIva utpatti-sthAne AvatAM te zakti svakArya kare che eTale e kAraNathI prathama samaye AhAra-zakti prApta thaI gaNAya. e pramANe zarIrAdi racavAnI zakti ane zarIra racavAnI zarUAta paNa chavamAM prathama samayathI ja che, kintu te zarIrAdi svakArya jyAM sudhI sAma pUratuM na racAya tyAM sudhI zarIrAdi vaDe jIva aparyApta yAne azakta ja gaNAya. ane zarIrAdi svakArya jeTaluM racAI rahe tyAre te zarIrAdi vaDe paryApta gaNAya. spaSTa zabdomAM kahIe to zarIra jeke utpattinA prathama samayathI samasta jIvana paryaMta pratisamaya racAyA ja kare che topaNa zarIra sAmarthya pUratuM racAI rahetAM zarIra-paryApti pUrNa thaI athavA zarIra-niSpatti thaI ema kahevAya. evI rIte AvyaMtara nivRtti-indriya svakArya karI zake teTalA pUratI racAya-jIva e dvArA zravaNadibodha meLavI zake teTale aMze racAya eTale Indriya-paryApti pUrNa thaI-samApta thaI ema kahevAya. vaLI e pramANe usa vagere vagaNA paratvenAM grahaNAdi kAryo thaI zake teTalA usAdi karaNanA pudagale racAI rahe tyAre usAzi paryApti pUrNa thayelI gaNAya. pratyeka-nAmakarmanuM lakSaNa yasyodaye sati pRthak zarIraM bhavati tadrUpatvam , yannimittakaM pRthak zarIraM bhavati tadrUpatvaM vA pratyekanAmakarmaNo lakSaNam / ( 615) arthAta je karmane udaya thatAM athavA je kamarUpa nimittane lIdhe dareka jIvane pRthaka pRthaka zarIra prApta thAya te "pratyeka-nAmakarma' jANavuM. sthira-nAmakarmanuM lakSaNa dantAdInAM sthiratAsampAdakatvaM sthiranAmakarmaNo lkssnnm| (616) arthAt dAMta vageremAM sthiratA prApta karAvavAmAM kAraNabhUta kamane "sthira-nAma karma " jANavuM. athavA te jenA udayathI hADakAM, dAMta ityAdi sthira avayanI prApti thAya te sthira-nAmakama' che. zubha-nAmakarmanuM lakSaNa zubhabhAvazobhAmAGgalyAdinirvartakatvam, zarIrAdInAM ramaNIyatAjanakatvaM vA zubhanAmakarmaNo lakSaNam / (617)
Page #1125
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1046 bandha-adhikAra. . " [ catutha arthAta zubha bhAvanI zeAbhA ane mAMgalya vageremAM kAraNabhUta kane ' zubhanAmaka` ' jANavu', athavA zarIranAM aMgeApAMgamAM lAvaNyanI utpattinA nimittabhUta kamane ' zubha-nAmaka ' samajavuM'. kahevAnuM tAtparya e che ke zubha bhAva eTale pUjita thayela mastaka vagere; ane AnAthI utpanna thatI satkAra Adara namaskArAkrikarUpa zAbhA te zubha bhAva zeAbhA 'samajavI, mAMgalya eTale pavitratA; tenI nivRtti karanAra karmAMdha zubha-nAmakama` ' che. jenA udayathI nAbhinI uparanAM avayavA prazasta gaNAya che te A kama che evI anyatra prarUpaNA jovAya che. 6 subhaga-nAmanuM lakSaNa saubhAgyajanakatvaM subhaganAmakarmaNo lakSaNam / ( 618 ) arthAta saubhAgya utpanna karavAnu` kA` karanArUM karma ' subhagannAmakama` ' che. susvara-nAmakarmanuM lakSaNa-- susvaratAsampAdakatvaM susvaranAmakarmaNo lakSaNam / ( 619 ) arthAta suvaratAne prApta karAvanAra karma ' suvara-nAmakama ' che. Ardraya-nAmakarmAnuM lakSaNa-- yasyodaye sati yasya vacanaM pramANokriyate, darzanAnantaraM ca janA abhyutthAnAdikaM kurvanti tadrUpatvam yasyodaye sati sarvagrAhyavacano co mati tantraM vA AveyanAma maLo hakSaLam / (.620 ) " arthAt je karmAMnA uddayamAM jenuM vacana pramANurUpa thAya che, jenA dana thayA pachI jene lAka UbhA thaIne satkAra kare che te vyaktinA te kamane ' Adeya-nAmakama ' jANavu' athavA te je karmInI AvirbhUta dazAmAM je manuSyanAM vacane bahumAnya thAya che te manuSyanA te kane ' Aya-nAmakarma ' jANavuM'. yazakIrti-nAmaka nu lakSaNa~~ yasyodaye sati prakhyAtiguNotkIrtanaprazaMsAdikaM bhavati tadrUpatvaM parA jotinAmameLo jALam / ( dUra ) 1 jeNe ApaNA upara kazA upakAra karyA na heAya tenA upara paNa je kate lakhate premabhAva upaje che te ' subhaga-nAmakarma ' che evI anyatra vyAkhyA che.
Page #1126
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1047 u9lAsa ] AhaMta darzana dIpikA. arthAta je kamanI AvirbhAva dazAmAM prakhyAti, gurjatana, prazaMsA vagere prApta thAya te kamane "yaza-kIrti-nAmakarma" kahevAmAM Ave che. . A pramANe ApaNe tra-dazakane vicAra karyo. have sthAvara-dazaka vize ullekha karavAmAM Ave che. temAM sthAvara-nAmakarmanuM lakSaNa nIce mujaba che - sthAvarabhAvanirvartakatvam , yasyodaye sati sthAnazIlasthAvaretpattirbhavati tadrUpatvaM vA sthAvaranAmakarmaNo lakSaNam / (622) arthAta sthAvara bhAvanA nimittabhUta karmane "sthAvara-jAmakama" jANavuM. athavA je karmane udaya thatAM koI sthira svabhAvavALI sthAvara yonimAM utpatti thAya te kamane " sthAvara-nAmakama - jANavuM. sUkSma-nAmakarmanuM lakSaNa adRzyarUpasUkSmazarIranirvartakatvaM sUkSmanAmakarmaNo lakSaNam / (hararU) arthAta adazya yAne carmacakSune agocara evA sUrama zarIranI racanAnA kAraNarUpa karmane 'sUphama-nAmakama' samajavuM. asthira nAmakarmanuM lakSaNa- dantA-sthyAdInAmasthiratAsampAdakatvamasthiranAmakarmaNo lkssnnm| (dhara) arthAta dAMta, hADakAM vageremAM asthiratA utpanna karanAra karma "asthira-nAmakama " che.' aparyApta-nAmakamanuM lakSaNa... aparyAptanAmakarmodayavartitvamaparyAptanAmakarmaNo lakSaNam / (625) arthata aparyApta-nAmakarmanA udayamAM vartAvArUpa avasthA te "aparyApta-nAmakarma " che. arthAt jenA udayathI svayegya paryApti adhUrI rahI jAya te A karma che. anya zabdomAM 1 jenA udayathI jIvane asthira avayavonI prApti thAya che te " asthira nAmakarma ' che evI anyatra vyAkhyA che.
Page #1127
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1048 bandha-adhikAra. [ caturtha kahIe te piSaNa, zarIra Indriya, zvAsa, bhASA ane vicAranI zaktinA vikAsane apUrNa rAkhanAruM A kama che. sAdhAraNa-nAmakarmanuM lakSaNa anantajIvasAdhAraNekazarIranirvartananimittakatvaM saadhaarnnnaamvarNano DhakSAt aa (26). arthAta ananta jIvone je kama dvArA eka sAdhAraNa zarIra prApta thAya che te sAdhAraNa-nAmakama" kahevAya che. azubha-nAmakarmanuM lakSaNa pUrvoktazubhalakSaNAd viparItarUpatvamazubhanAmakarmaNo lakSaNam / (227). arthAt pUrve nizela zubha-nAmakamanA lakSaNathI viparIta svarUpavALuM karma "azubhanAmakama" kahevAya che. durbhAga-nAmakarmanuM lakSaNa___ daurbhAgyAdinirvartakatvaM durbhaganAmakarmaNo lakSaNam / (628) arthAta daubhAMgyAdikanA kAraNarUpa kamane "durbhAga-nAmakarma" jANavuM. dura-nAmakarmanuM lakSaNa--- duHsvaratAsampAdakatvaM duHsvaranAmakarmaNo lakSaNam / (629) arthAta svaratAne prApta karAvanAra kamane "durasvara nAmakarma " kahevAmAM Ave che. adeya-nAmakarmanuM lakSaNa yasyodaye sati yuktiyuktamapi vacanaM janagrAhyaM na bhavati tdruuptvmanAveyanAmavarmaLa akSaNam ! (620) arthAt je karmanA udaya daramyAna yuktisaMgata vacana paNa leke na mAne te kamane "anAdeya nAmakama' kahevAmAM Ave che. 1 juo pR. 1045,
Page #1128
--------------------------------------------------------------------------
________________ kalAsa ] Ata darzana dIpikA. 109 ayazakIti-nAmakarmanuM lakSaNa- pUrvoktayaza kIrtinAmalakSaNaviparItarUpatvamayazaHkIrtinAmakarmaNo kSaNam I (harU8). arthAta pUrvokta yazakIti nAmakarmanA lakSaNathI viparIta svarUpavALuM kama "ayazakIrti-nAmakama' jANuvuM. A pramANe ApaNe lakSaNa ane vidhAna dvArA nAma-kamanA svarUpane vicAra karyo. have gotra ane aMtarAya karma saMbaMdhI vicAra karavAmAM Ave che. temAM ucca-gezvakarmanuM lakSaNa e che ke Aryadeza-sujAti-kula-sthAna-satkArezvaryAdyutkarSasampAdakatvamuccai - rAjaLa DhakSaNam (ghara) arthAta Arya deza, sujAti, sukula, ucca sthAna, satkAra temaja aizvaryAdi utkarSane prApta karAvanArUM kama "ucca-getrakama " che. nIca-getranuM lakSaNa cANDAlamuSTikavyAdhamatsyapandhadAsyAdibhAvasampAdakatvaM niicaitraNa RkSaNaHI (222) arthAta cAMDALa muSTika, zikArI, macchImAra, nekara cAkara ItyAdi bhAva prApta karAvanArUM karma nIca-vikama . dAnAMtarAya-kamanuM lakSaNa yasyodaye sati pratigrAhake sannihite'pi asmai dattaM mahAphalamiti jAnatA'pi dAtavyadravyaM na dIyate tadrUpatvaM dAnAntarAyasya lakSaNam / (gharU4) arthAta je karmanA udaya daramyAna lenAra vyakti pAse hoya ane ene devAmAM mahAphaLa che ema jANavA chatAM paNa ApavA lAyaka dravya na ApI zakAya te karmane dAnAntarAya-kama" jANavuM. 1 jue . 1047. 189 * jIe
Page #1129
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1050 bandha-adhikAra. [caturtha lAbhAntarAya-karmanuM lakSaNa yasyodaye sati IpsitAvAptinaM bhavati tallAbhAntarAyasya lakSa (zarU) arthAta je karmanA udaya daramyAna abhISTa vastunI prApti na thAya te kamane "lAbhAntarAyakama' jANavuM. bhegAtarAya-kamanuM lakSaNa yasyodaye sati annapAnamAlyAdivastusannidhAne'pi bhoktuM na zakyate tadrUpatvaM bhogAntarAyasya lakSaNam / (636) athAta je karmanA udayamAM anna, jaLa, puSpanI mALA vagere vastuo vidyamAna hovA chatAM ane tene tyAga na karyo hoya te paNa tene bhega na karI zakAya te kamane bhegAntarAya-kama" samajavuM. upabhegAntarAyanuM lakSaNa yasyodaye sati strIvastrazayanAsanAdivastusannidhAne'pi tyAgA. bhAve ca sati upabhoktuM na zakyate tadrUpatvamupabhogAntarAyasya I (harU7). arthAt je kamane udaya thatAM strI, vastra, zayana, Asana vagere vastuo prApta thayelI hovA chatAM ane tyAgane abhAva hevA chatAM paNa tene upaga na karI zakAya te kamane "upagAnArAyakarma" kahevAmAM Ave che. varyAntarAyanuM lakSaNa yasyodaye sati utsAhapratighAto bhavati tadrUpatvaM vIryAntarAyasya kSam (harU8). arthAt je kamanI Avirbhata dazAmAM utsAhane pratighAta pahoMce che te kama "varyAntarAya-kama' kahevAya che. A pramANe ApaNe mULa ane uttara ema banne prakAranI prakRtionA baMdhanuM pratipAdana karyuM. have sthiti-bandhane vicAra karIzuM. rithati" eTale "avasthAna" yAne kAlanuM avadhAraNa. baMdha-kALathI mAMDIne te karmanI nirjarA jyAM sudhI na thAya te samayane sthiti kahevAmAM Ave che. vividha pravRtionI sthitine vicAra karatAM jaNAya che ke jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya, vedanIya ane aMtarAya karmonI utkRSTa sthiti 30 kaDAkI sAgaropamanI, nAma ane trikamanI utkRSTa sthiti 20 kalAke sAgara
Page #1130
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa 1 Ahuta darzana dIpikA, 1051 pamanI, AyuSyanI 33 sAgare pamanI ane meAhanIya karmInI utkRSTa sthiti 70 kaDhAkoDI sAgarUpamanI che. vedanIya karmInI jaghanya sthiti 12 muhUrtanI che ke je hakIkata tattvArtha ( a. 8, sU. 19 ) vagerene anusare che. matAMtara pramANe te-uttarAdhyayanasUtra (a. 33 )mAMnA nirdeza mujaba e aMtamuhU'nI che. jJAnAvaraNIya, dazanAvaraNIya, mehanIya, AyuSya ane aMtarAya karmInI jadhanya sthiti aMtarmuhUtanI jANavI. nAma ane gAtra karmanI jaghanya sthiti ATha muhUnI che, A pramANe sthiti--aMdha pUrNa thAya che. ethI A samagra vivecanane sArAMza nIce mujaba kAika dvArA raju karAya cheH-- 8 mUla prakRtinI sthiti ane akhAdhAkAla utkRSTa sthiti . 1 jJAnAvaraNu 30kATAkoTi sAgaropama 1 aMtarmuhUta 3000 varSa 2 danAvaraNu ka OM 4 meAhanIya 70 g ha vedanIya 5 AyuSya 33 nAma zetra 35 karavAmAM Ave che. . antarAya 30 ,, "" 20 koTAkoTi 22 , ' 33 64 - ,, 15 ,, ja%0nya sthiti utkRSTa AdhA janya abAdhA 27 25 . "" 212 muhUrta 1 aMtarmuhUta 7000 va 23 ', muhU .. 23 57 2000 ,, sAdhika pUrva kATi varSIne trIjo bhAga va 34 ,, 22 1 aMtarmuhUrta 3000 varSa 1 aMtarmuhUta 22 36 "" ,, ,, "" . 21 64 "" 37 64 1 anubhAga-anyamAM AnA ullekha AvatA haiAvAthI khAnuM paNa sAthe sAthe pratipAdana "" 2 uttarAdhyayanamAM 1 aMtamunI kahI che. vaLI akaSAyI jIvane 2 samayanI paNa hAya che. khIjI je sthitie sakaSAyInI che te aMta dUtathI ochI na hAya.
Page #1131
--------------------------------------------------------------------------
________________ 105ra bandha-adhikAra 1 catutha have anubhAga-bandhanuM pratipAdana karavAmAM Ave che. temAM anubhAgane artha vipAka" che. vividha prakAranuM pacana te "vipAka" che. karmanAM daLiyAne udayAvalimAM praveza thavo te "vipAka kahevAya che athavA te karmone viziSTa yA te vividha prakArano pAka te " vipAka' jANa. aprazasta pariNAmenI tIvratA ane prazasta pariNAmonI maMdatA athavA zubha pariNAmenI tIvratA ane azubhanI maMdatA e vividha pAka jANu. sarva karma-prakRtione upara kahyo tevo anubhava thaze te tenuM phaLa che. baMdhathI laIne abAdhA - kALane choDane samaye samaye karmanuM udayamAM AvavuM te "anubhava" kahevAya che. jemake jJAnAvaraNIya karmanuM phaLa jJAnane nirAdha karavAnuM che. e pramANe dazanAvaraNanuM darzanane nirodha e phaLa che ItyAdi. jema, je adhyavasAya vaDe, je jAtanuM karma bAMdhyuM hoya, tema te adhyavasAya dvArA te jAtane temaja anya rIte paNa te karmane vipAka thAya che. vipAka eTale rasa. A vipAkanA tIvra, manya, madhyama vagere prakAre che. kaI vakhata zubha rasa paNa azubharUpe pariName che tema azubha rasa kavacita zubharUpe paNa pariName che. tIvAdika bheda vaDe aneka prakArane A anubhAva nAmane rasa kamamAM hoya che. temAM vaLI keTalAMka karma pudagalemAM rahIne phaLa pAme che arthAta pudagalene vividha prakAre pari chAta kare che. A karmone " padagala-vipAkI" kahevAmAM Ave che. keTalAMka karme "bhava-vipAkI' che. janma lIdhA pachI zarIravALA AtmAmAM je karmano paripAka thAya che te karmane "bhava-vipAkI " kahevAmAM Ave che. keTalAMka karma "kSetra-vipAkI' che. dAkhalA tarIke Apava-nAmakarma e "kSetravipAkI " che. jJAnAvaraNadika karma "jIvavipAkI " che; kemake teo jIvamAM rahIne phaLa Ape che. phelodaya pachI thatI karmanI dazA- atra kaI prazna UThAve ke je vipAka eTale anubhAva ema hoya te anubhUta kama AvaraNanI mAphaka rahe che ke niHsAra thaIne patita thaI jAya che Ane uttara e che ke vipAkarUpa anubhavathI kamanuM nirjaraNa thAya che arthAta te karma Atmapradeza uparathI kharI paDe che-tenI sAthe saMlagna rahI zakatuM nathI. A kamanivRtti "nirjarA" kahevAya che. nirjarA, kSaya ane vedanA e paryAya che. karmanA phaLanA upaganI parisamApti sudhI rasane anubhava thAya che. A anubhavane nirja, hAni, kSaya, vinAza, karmapariNAmane vinAza yA vedanA kahevAmAM Ave che. nijaranI dvividhatA- nirjarAnA be prakAra che?--- (1) vipAka-nya ane avipAka-janya. saMsAra-samudramAM paribhramaNa karanArA AtmAnA vipAka-kAlane prApta thayelAM ane yathAyogya udayAvalikAnA pravAhamAM paDelAM evAM zubhAzubha karmonAM phaLane upabhegA thayA bAda te kamanI sthitine kSaya thaI je nivRtti thAya te arthAta te karmanuM kharI paDavuM te "vipAka-janya nija rA' jANavI. je kamane vipAka-kALa
Page #1132
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA 105rDa haju thaye na hoya ane tethI karIne udayamAM nahi Avela hoya te kamane, Apakamika kriyA dvArA prayatna pUrvaka udayAvalimAM praveza karAvavuM te "avipAka-janya nirjarA " samajavI. atre panasa ane tindukanA agra bhAgamAM rahelA phaLanA pAkanuM udAharaNa ghaTAvI levuM. A avipAkajanya nirjarAnA saMbaMdhamAM, "tapathI nirjarA thAya che e vAtanuM pratipAdana karatI vakhate vizeSa ulekha karIzuM. A pramANe anubhAga-bandhano ApaNe vicAra karyo. have pradeza-bandhanuM digdarzana karIe te pUrve anubhAga saMbaMdhI bIjI keTalIka upayukta hakIkate tarapha uDatI najara pheMkI laIe. anubhAganA artha saMbaMdhI UhApeha- anubhAgane artha ghaNuMkharA granthomAM anubhava karAyelo che. keTalAka granthAmAM zubhAzubha phaLa, keTalAkamAM tIvratA-maMdatA ane keTalAkamAM svabhAva e paNa artha sUcavAya che. apekSA pUrvaka A badhA artho ghaTI zake che. udaya-kAlamAM tIvra athavA maMda evo zubha ke azubha anubhava ApavAmAM je kAraNabhUta heya te "anubhAga' yAne "rasa" kahevAya. AthI karIne anubhAga traNa prakAranA kAryamAM kAraNarUpa cheH (1) udayanuM niyamitapaNuM karavuM, (2) jIvane anukULatA ke pratikULatA prApta karAvavI ane (3) amuka pramANamAM udayamAM AvavuM. vipAkane phaLa ApavAne prakAra tAtha (a. 8, sU. 22)mAM vipAkane artha "anubhava" sUcavAyo che. eTale ke vividha prakAranAM phaLa ApavAnuM sAmarthya te " abhAva che. spaSTa zabdomAM kahIe to baMdha thatI veLA tenA kAraNabhUta kASAyika adhyavasAyanI tIvratA ke maMdatA pramANe dareka karmamAM tIvra ke maMda phaLa ApavAnI zakti utpanna thAya che. e zakti te "anubhAva' yAne "anubhAga che ane tenuM nirmANa te " "anubhAva-bandha' yAne "anubhAga-bandha" che. anubhAva e avasara Ave phaLa Ape che, nahi ke abAdhAkALamAM. vizeSamAM dareka anubhAva pite je karmaniSTha hoya-je kamanI zakti rUpa heya te kamanI prakRti anusAra ja phaLa Ape che. arthAta jJAnAvaraNa kamane anubhAva te karmanA svabhAva pramANe ja tIvra ke maMda phaLa Ape che eTale ke te jJAnane Ata karavAnuM kArya kare che, nahi ke te darzana zaktine AvRta kare che athavA te sukha duHkha anubhavAve che ItyAdi. e ja pramANe darzanAvaraNa kamane anubhAva darzana-zaktine ochIvattI yAne maMda ke tIva prakAre AvRta kare che, paraMtu jJAnanuM AcchAdana ItyAdi anya karmonAM kAryone karate nathI. atre e dhyAnamAM rAkhavuM ke kamanI prakRti anusAra-enA svabhAva pramANe phaLa ApavAne niyama mULa prakRtione ja lAgu paDe che, nahi ke uttara prakRtiene paNa; kemake kaI paNa kamanI eka uttara prakRti pAchaLathI adhyavasAyanA baLe te ja kamanI bIjI uttara prakRtirUpe prAyaH 1 * prAyaH " kahevAnuM kAraNa e che ke keTalIka uttara pravRtio sajAtIya hevA chatAM paraspara saMkrama pAmatI nathI. dAkhalA tarIke darzana mehano cAritramoharUpe ke cAritramohane darzanamoharUpe saMkrama thata nathI. evI rIte nArakAdi AyuSyo paikI eka bIjArUpe samatuM nathI.
Page #1133
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1054 bandha-adhikAra [ caturtha badalAI jatI hovAthI prathama anubhAva te badalAyelI uttara prakRtinA svabhAva pramANe tIvra ke maMda phaLa Ape che. jemake jyAre matijJAnAvaraNa zutajJAnAvaraNAdi sajAtIya uttara prakRtirUpe pariNa-saMkrame tyAre matijJAnAvaraNane anubhAva paNa zrutajJAnAvaraNadinA svabhAva pramANe ja zrutajJAnAdine AvRta kare che. vipAkanI zubhAzubhatA- je je karma baMdhAya che te sarvane vipAka kevaLa zubha ke kevaLa azubha hetuM nathI, paraMtu adhyavasAyarUpa kAraNanI zubhAzubhatAne laIne te sarvathA zubha ke sarvathA azubha nahi hevAne lIdhe te zubha temaja azubha ema baMne prakArane nimita thAya che. adhyavasAyagata zubha aMzathI athavA sthaLa rIte kahIe te zubha adhyavasAyathI nimita thayelo vipAka zubha hoya che-ISTa hoya che-AdikArI hoya che--puNyarUpa che, jyAre azubha adhyavasAyathI nirmita thayele vipAka azubha hoya che-aniSTa hoya che-duHkharUpa hoya che-pAparUpa che je adhyavasAyamAM-je pariNAmamAM jeTalA pramANamAM saMkuleza e che hoya te pariNAme teTalA pramANamAM vadhAre zubha hoya che, ane je pariNAmamAM jeTalA pramANamAM saMkaleza adhika hoya che teTalA pramANamAM te vadhAre azubha hoya che, kemake e eke pariNAma nathI ke jene kevaLa zubha ke kevaLa azubha kahI zakAya; dareka pariNAma zubhAzubharUpa che. A pramANe pariNAmanI ubhaya svarUpatA hovA chatAM tene zubha ke azubha kahevAmAM Ave che te zubhatA ane azubhatAnI mukhyatA ane gauNatAne lakSmIne che. AthI karIne je zubha pariNAmathI puNya-prakRtiomAM zubha anubhAga baMdhAya che te ja pariNAmathI pApa-prakRtiomAM azubha anubhAga paNa baMdhAya che. evI rIte je azubha pariNAmathI pApaprakRtiemAM azubha anubhAga baMdhAya che te ja pariNAmathI puNya-prakRtiomAM zubha anubhAga paNa baMdhAya che. phera eTalA pUratuM ja che ke prakRSTa zubha pariNAmathI baMdhAte zubha anubhAga prakRSTa chevizeSa che ane azubha anubhAga nikRSTa che-e che che. evI rIte prakRSTa azubha pariNAmathI baMdhAte azubha anubhAga prakRSTa che, jyAre zubha anubhAga nikRSTa che. pradeza-bandhane vicAra- jJAnAvaraNAdika AThe kamane "nAma kahevAmAM Ave che. pratyaya eTale kAraNa A nAmapratya arthAt karmo mithyAdarzanAdika dvArA cAre bAjuthI baMdhAya che. kAyika, vAcika, mAnasika vyApAre dvArA sUma pudgalone baMdha thAya che, kintu bAdarane thatuM nathI. A sUkSma paNa ApekSika che. paramANuthI laIne ananta che paNa atisUkSama havAne lIdhe banyane nathI. anantAnanta pradezavargaNAmAM keTalIka grAhya che ane keTalIka agrAhya che, mATe sUkSma zabda jAya che. dArika, 1 prakRti-saMkramanI peThe bandhakAlIna rasa ane sthitimAM paNa adhyavasAyanA baLathI pheraphAra thAya che. arthAta tIvra rasa maMda rasarUpe ane maMda rasa tIvra rasarUpe pariName che temaja utkRSTa sthiti jaghanya ane jaghanya utkRSTa bane che. 2-3 AnAM nAmo mATe juo A ulAsano aMtima bhAga.
Page #1134
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Ata dana dIpikA. 155 vaikriya, AhAraka, vaijasa, bhASA,prANApAna ane mana e sAta vaNAne cheDIne sUkSma pariNatine prApta karela AThamI kArraNa vargANA e ja madhane yAgya che. sthULa pariNAmavALI kAi pazu vaNA ceAgya nathI. A sUkSma pariNativALI vagaNAnA paNa keTalAka pudgalA grahaNa ceAgya che ane keTalAka nathI. je AkAza-pradezAmAM jIva rahyo haiAya che. te ja pradezamAM rahelA karUpe pariNata thanAra pudgalAnA ja AtmA sAthe ma dha thai zake che, kintu bIjA kSetramAM rahelA pugale sAthe AtmAnA baMdha thatA nathI. je pradezeAmAM AtmA rahelAM DAya te ja pradezeAmAM rahelA kaceAgya pudgalA sneha guNane lIdhe AtmA sAthe cAMTI jAya che; AvI sthiti anya kSetramAM rahelA pudgaleAnI thatI nathI. vaLI je pudgalanA baMdha thAya te pudgalA sthira heAvA joie. gatimAna puddagalA tA cAlyA ja jAya ane e gatipariNAmane lIdhe temanA AtmA sAthe AzleSa thatA nathI, kAraNu ke teo vegavALA che. saM prakRtinA pudgalenA AtmAnA dareka pradeza sAthe baMdha thAya che. AtmAnA eka eka pradeza anantAnA ima pradezeAthI baddha che. asaMkhya pradezavALA AtmAnA dareka pradeza anantAnanta jJAnAvaraNIya kanA kadhathI bahu che. e pramANe AtmAne dareka pradeza danAvaraNIyAdika kathI paNa samajI levA bhASA e che ke AtmAnA dareka pradeza sAthe kavaNAne cAgya ane anantAnanta pradeza yukta evA jJAnAvaraNAdika puddagalAnA khaMdha thAya che. ka rUpa parita na thaI zakanArA pudgalAnA aMdha thatA nathI. A pramANe pradeza-madhanuM pratipAdana karyuM. have prasaMgopAtta puNya-prakRti viSe vicAra karavAmAM Ave che. ( 1 ) sAtavedanIya, ( 2 ) samyaktva--mAhanIya, ( 3 ) hAsya-meAhanIya, ( 4 ) rati-mehanIya ( 5 ) puruSa-vedya, ( 6 ) zubha AyuSya, ( 7 ) zubha nAma ane ( 8 ) zubha gAtra e ATha puNya-prakRti samajavI. sAtavedanIya kanu kAraNa jIva ane vratadhArI pratyenI anukampA che. A sivAya paNa sarAga-saMyamAdrika cAga, kSAnti ane zauca paNa tenAM kAraNeA che. tattvArthaviSayaka zraddhA te samyaktva che. te samyaktvanA paNa sajJa, zruta, saMgha ane devanA avarNavAdanA niSedha ane temanA vavAdanu vidhAna e kAraNe che, varNavAda eTale sadbhUta guNAnuM prakaTIkaraNa yAne pUjA, sevA, hAsyavedanIya . 4 1 punAtIti dukhyam " arthAt je pavitra kare te ' puNya ' kahevAya. eTale ke je kAryo karavAthI azubha kama` vaDe malina banelA AtmA dhIre dhIre paNa jarUra pavitra eTale zubha karmoMvALA thai aMtamAM meAkSagAmI bane te kAya * puNya ' kahevAya che. vaLI e puNyarUpa kAya karavAthI je zubha kama baMdhAya te zubha karma paNa * puchyuM ' kahevAya. A pramANe puNyathI puNya-kriyA ane puNya- kuLa tenu' sUcana karAya che. e baMne vacce kAraNa-kArUpa sabaMdha che, kemake puNyanI kriyAthI puNya yAne zubha ka upArjana thAya che--baMdhAya che, vAste e puNyanI kriyA te kAraNa che ane e dvArA baMdhAyeluM zubha kama te kAya che. A uparathI e phalita thAya che ke puNya eTale zubha kama temaja te zubha karmAMnA udayathI maLatu phaLa. evI ja rIte pApathI azubha kama temaja tenA udayathI maLatu phaLa samajavu. 2 sarakhAvA tattvA ( a. 8 )nu nimnalikhita sUtra: -- 46 sadvedhasamyaktva hAsya ra ti puruSavedazubhAyurnAmagotrANi puNyam | 26 | ''
Page #1135
--------------------------------------------------------------------------
________________ 156 bandha-adhikAra. [ caturthAM ka hAsyarUpe, rativedanIyanA ratirUpe ane puruSavedanIyane puruSarUpe anubhA thAya che. manuSya ane devanuM AyuSya e zubha che ema vAcakamukhya zrIumAsvAtino mata che, jyAre -prakRti pramANe te tiryaMcanuM AyuSya paNa zubha che. ucca geAtra te zubha gAtra jANuvu. gati, jAti vagere nAma-prakRtimAMthI zubha nAma-prakRti grahaNa karavI. sAtavedanIya pramukha ATha prakRtine ' puNya-prakRti ' kahevAmAM Ave che. e sivAyanI bAkI badhI * pApa-prakRtie ' che. joke eka prakAre puNya-prakRtine ApaNe A pramANe ullekha karI gayA chatAM havekhIjI rIte 4ra puNya-prakRtie batAvavAmAM Ave je te nIce mujaba cheH ( 1 ) sAtavedanIya karma, ( 2-4 ) 'tiya ca, manuSya ane deva saMbaMdhInuM AyuSya, (5-6) manuSya-gati ane deva-gati, ( 7 ) 5'cendriya jAti, ( 8-12 ) 2pAMca zarIrA, (13) samacaturasa sa'sthAna, ( 14) vajaRSabhanArAMca sa'hanana, ( 15-17) audArikAdi traNa zarIra paikI darekanuM agApAMga, (18-21) prazasta varNa, gandha, rasa ane spa, (22) nirmAjI, (23-24) manuSya temaja deva saMba MdhI AnupUrvI, ( 25 ) agurulaghu, ( 26 ) parAghAta, ( 27 ) ucchvAsa, ( 28 ) Atapa, ( 29 ) udyota, ( 30 ) prazasta vihAyeAgati, ( 31 ) trasa, ( 32 ( 33 ) paryApta, ( 34 ) pratyeka, ( 35 ) sthira, ( 36 ) zubha, ( 37 ) subhaga, ( 38 ) svara, ( 39 ) Adeya, ( 40 ) yazaHkIti', ( 41 ) tIthaMkara-nAmaka ane ( 42 ) ucca geAtra. A puNya-prakRtiothI viparIta prakRti te pApa-prakRti che ane tenI saMkhyA 82 nI che. mAdara, 1 tiyA~cA peAtAnA jIvanane sArUM samaje che ane tethI nArakAnI mAphaka maravAne puchatA nathI. AthI temanuM AyuSya puNyarUpa gaNAya che, jyAre nArAnuM pAparUpa gaNAya che. 2 A paikI joke kArmAMNu zarIra bhavabhramaNanA kAraNarUpa che chatAM eno atra puNyarUpe ullekha karAyA che tenuM zuM kAraNa ? Ano uttara e che ke sa` paulika duHkho temaja sukhA kANu zarIrane lane che. eTale paulika sukhamAM kANu zarIranI mukhyatAne dhyAnamAM letAM eno atra puNyaprakRti tarIke ullekha karAyA che. 3 ' aMgeApAMga 'thI aMga, upAMga ane agApAMga e traNe samajavAM: aMgA mastaka vagere ATha; upAMga AMgaLIo vagere ane aMgApAMga rekhA vagere, ekendriya jIveAne audArika zarIra DAya che, paraMtu tene AMkha, kAna RtyAdi upAMga yAne avayA hAtAM nathI, vAste upAMganI prApti puNyanA udayarUpa jANavI. vanaspatine zAkhA, prazAkhA, phaLa, phUla pratyAdi avayava che. chatAM enu zarIra upAMga rahita gaNAya che, kemake e dareka avayavanA adhiSThAtA jIvA judA judA che. arthAt te avayavAne mAlIka kepri eka ja jIva nathI; mATe ene upAMga rahita varNavela che, 4 AkAza na hoya teA gati karavA mATe sthAna ja rahetu nathI. eTale joke AkAza sivAya mATe AkAzavAcI krAinI paNa gati nathI chatAM gatinAmakama thI A kanI bhinnatA pratipAdana karavA . " vihAyas ' zabdano prayoga karAyA che.
Page #1136
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Ahuta darzana dIpikA, puNya-prakRtie ane pApa-prakRtionA vibhAga--- karmInA (1) ghAti ane (2) arthAta evA e mukhya bhedo che. emAM jJAnAvaraNu, denAvaraNa, mAhanIya ane aMtarAya e cAre prakAranAM ghAti-ka AtmAnA mULa guNNAnAM ghAtaka hAvAthI enI tA pAparUpe ja gaNanA karAya che. vedanoya, nAma, geAtra ane AyuSya e cAre prakAranAM aghAti-karmA zubha temaja azubha che. AthI je zubha prazasta prakRtie vizuddha adhyavasAyavALA jIva khAMdhe che tenA puNya-prakRti tarIke ane je azubha aprazasta prakRtie sakliSTa adhyavasAyavALA jIva khAMdhe che tene pApa-prakRti tarIke nirdeza karAya che. karmAMnI baMdha, udaya, udIraNA vagere je aneka avasthAo che ane jene AzrAne enA vividha bhedo paDe che te paikI atra anya--avasthA samajavAnI che; arthAt puNya ane pApa tarIke gaNAvAyelI prakRtie anyaavasthAnA che. te anyamAM jJAnAvaraNanI 5, danAvaraNanI 9, mehanIyanI 26 ane aMtarAyanI 5 ema 45 ghAti-prakRtie pApa-tattvamAM gaNAya che. vedanIyanA sAta ane asAta e che prakArA paikI asAta, geAtranA ucca ane nIca e e bhedo paikI nIca ane AyuSyanA narAdi cAra prakAro paikI naraka-AyuSya e traNane pApa-tattvamAM samAveza karAya che, nAma-karmInI 67 prakRtie paikI va-catuSka zubha ane azubha ema ane prakAre hovAthI enI 71 prakRtie gaNutAM e paikI 34 azubha prakRtiAnA pApa-tattvamAM ane bAkInI 37 prakRti AnA puNya-prakRtimAM aMtarbhAva karAya che. A! pramANe 45 ghAti-prakRtiA, vedanIyAdi traNa aghAti-kama paikI 3, ane 34 azubha nAma-kamanI prakRtie ema kule 82 ( =45+3+34 ) pApa-prakRti che, jayAre vedanIyAdi traNa aghAti-kama paikI avaziSTa 5 ane 67 zubha nAma-karmInI prakRtie ema eka dara 42 ( =5+37 ) puNya-prakRtie che. puNya ane pApane upArjana karavAnA prakAre -- saMsArI jIvanA evA eka paNa samaya khAlI jatA nathI ke je samaye e puNya ane pApa paikI eke upArjana na kare-na bAMdhe; kemake pratisamaya jIva zubha pariNAma dvArA-meAkSamAbhimukhI kASAcika adhyavasAya vaDe puNya bAMdhe che ke tyAM te azubha pariNAma dvArA-aprazasta kASAcika adhyavasAya vaDe pApa bAMdhe che. A puNya-pApa bAMdhavAnA aneka prakAre che chatAM sAmAnya rIte puNya bAMdhavAnA 9 ane pApa khAMdhavAnA 18 prakAro gaNAvAya che. temAM 133 1 kahyuM` paNa che ke " bAyAlaM pi palatthA visohiguNamukkaDassa jIvasta / bAsIimappasatthA itthukkuDa kiliTThasla // [ dvAcatvAriMzadapi prazastA vizodhiguNotkaTasya jIvasya / dvayazItira prazastA atrotkaTa saMkkiSTasya // 1056
Page #1137
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1058 anya-adhikAra. [ catutha ( 1 ) `pAtrane anna ApavuM; ( 2 ) pAtrane jaLa Apavu, ( 3 ) pAtrane sthAna Apavu, ( 4 ) pAtrane zayana Apavu', (5 ) pAtrane vasra Apavu', ( 6 ) manathI zubha vicAra karavA, ( 7 ) vacanane zubha upayoga karavA, ( 8 ) kAyAthI prazasta kArya karavuM ane ( 9 ) namaskArAdi kriyA karavI e puNya bAMdhavAnA nava prakArA che. (1) jIva-hi MsA karavI, (2) jUhu khelavu, (3) ceArI karavI, (4) viSaya-sevana karavu, (5) parigraha rAkhave, (6) aprazasta krodha karavA, (7) aprazasta abhimAna rAkhavuM, (8) aprazasta mAyA sevavI, (9) aprazasta leAbha karavA, (10) aprazata rAga rAkhavA, (11) aprazasta dveSa karavA, (12) aprazasta kleza karavA, (13) kalaMka caDAvavuM, (14) cADI khAvI, (15) harSa, zAka karavA, (16) niMdA karavI, (17) kapaTa rAkhI jUThThuM khelavu' ane (18) mithyAtva-zalyathI yukta hAvuM e pApa mAMdhavAnA 18 prakArA che. A paikI trAjavAnA eka pallAmAM mithyAtvane mUkIe ane bIjA pallAmAM bAkInAM prANAtipAtAdi 17 pApa-sthAnakA mUkIe te paNa mithyAtvavALu' pallu' nIcu rahe che. puNyanA ane pApanA be prakArA-~~ puNyAnu.MdhI puNya vaLAvA samAna che, nahi ke lUTArA samAna bheganI abhilASAthI dhama na karatAM mukti meLavavAnI icchAthI dharmAM karAya teA puNyAnubaMdhI puNya baMdhAya. muktinI abhilASAthI karAyelA dhama apUrNa hoya teA ekadama muktina maLe, kintu mukti na maLe tyAM sudhI te tenAM sAdhane pUrAM pADe, temaja prAsaMgika lAgA-upabhAge paNa meLavI Ape. sAdhya maLatAM sAdhana nivRtta thAya tema muktirUpa sAdhya maLatAM tenA sAdhanarUpa puNyAnubaMdhI puNya nivRtta thAya. jema sthAna 1 atra pAtrathI mekSamAge saMcaratA munirUpa supAtra, dharmI gRdgastha temaja anukaMpAne pAtra evA apaMgAdi jIvA samajavA. mukhyatve dha'nI buddhithI ane gauNuthI paulika sukha ane sadgati meLavavAnI icchAthI supAtrane annAdika ApavAthI azubha karmInI nirjarA thaI mahApuNya upArjana thAya, dharmI gRhasthane ApavAthI alpa nirjarA pUrvaka puNya upArjana thAya, apaMgAdi du:khI thavAne ApavAthI paNa puNya upArjana thAya. satya dharmathI vimukha janone paNa annAdi ApavAmAM jaina mata saMmata che, kemake jeneAnAM abhaMga dvAra che. ane bAraNethI krAi nirAza thane na javA joie; hA, alabatta evA vene ApavAthI puNya thaze athavA to e dharmI jIva che evI buddhi na hovI joie. yAcaka bAraNethI nirAza thai jAya to potAnA dAkSiNya-guNamAM khAmI Ave, potAnA dhama niMdAya. potAnAmAM dAna-guNa pragaTe, potAnA dharmAMnI prazaMsA thAya ane anya jIvA paNa dharmAbhimukha ane uddezathI game tene paNa dAna ApavAmAM vAMdhA nathI, lakSmI uparano mA jatA rahevAthI lakSmInI amAratA darzAvavAne tItha karAdi dIkSA lenAra uttama chavAnI peThe game te jIvane dAna Ape aa tethI puNya ja baMdhAya. 2 A 18 pApa-sthAnakA che. A paikI prazasta bhAve keTalAka sevAya te puNya baMdhAya che. temAM prazasta bhAvathI jinAjJA anusAra deva, guru ane dhama uparanA rAga samajavA, dhana vagere sAMsArika padArtha upara rAga rAkhavA e te aprazasta bhAva che. dhIre dhIre prazasta rAganA paNa tyAga karavA jethI mAkSa maLe. prathama prazasta rAga vaDe apraznatane mArI haThAva eTale svAbhAvika rIte prazasta rAgathI paNa nivRtta thavAze ane tema thatAM mekSanI prApti thaze.
Page #1138
--------------------------------------------------------------------------
________________ u9lAsa ] AhaMta darzana dIpikA. 1059 dekhADavA Avelo vaLAve tenuM kArya pUrNa thatAM cAlyuM jAya tema vaLAvArUpa puNyAnubaMdhI puNya paNa mokSa dekhAva cAlatuM thAya. pApAnubaMdhI puNya e te luTAra che ane enI utpatti bheganI ja AzAthI karAtA dharmathI udbhave che. lUTArAnA dharma anusAra pApa AtmAne svAbhAvika khajAne luTe che ane tenI adhogati kare che. pApanA paNa puNyAnubaMdhI pApa ane pAyAnubaMdhI pApa evA be prakAre che. AnA svarUpa mATe juo AThamuM pRSTha. gati pramANe puNya-prakRtione vibhAga narakagatimAM sAtavedanIya, paMcendriya jAti, vaikriya, tejasa ane kAmaNa e traNa zarIra -nAmakama, vekriya upAMga-nAmakarma, varNa, rasa, gandha ane sparza, agurulaghu, parAghAta, u sa, nirmANa, rasa, bAdara, paryApta, pratyeka, sthira ane zubha nAmaka ema 20 puNya-prakRtie saMbhave che. - tiryaMcagatimAM manuSya-trika, deva-trika, AhAraka-dvika ane tIrthaMkara-nAmakarma sivAyanI bAkInI 33 puNya-prakRtio hoya. 1 jinezvaranA janmAdi pAMca kalyANa ke prasaMge heya. 2 nAraka chAnAM zarIra dhULa dRSTie kRSNa varNAdi azubha varNa-catuSkavALAM che, paraMtu sUkSma dRSTi anusAra te e zarIramAM alpAMze zubha varNa-catuSka paNa che ja. 3 AthI e vAta spaSTa thAya che ke garbhaja-tiryaMcone samacaturastra saMsthAna saMbhave che. AvI paristhitimAM samacaturastrano vyutpatti-artha nahi karatAM enAthI ene pravRttinimittathI udabhava ane sAmudrika zAstramAM kahelAM lakSaNothI lakSita zarIrano AkAra samaja. spaSTa zabdomAM kahIe te manuSya ane deva AzrIne samacaturastra saMsthAnane nIce mujabano artha karAya che ke je vyutpatti-artha gaNAya che A saMsthAnavALe manuSya ke deva jyAre paryakAsane beThela hoya tyAre tenI DAbo paganA DhIMcathI jamaNA khabhA sudhInI laMbAI, jamaNA paganA DhIMcaNathI DAbA khabhA sudhInI laMbAI, jamaNuM DhIMcaNathI DAbA DhIMcaNa sudhInI laMbAI ane paryakAsananA madhya bhAgathI te lalATanA uparanA bhAga sudhInI laMbAI ema cAre laMbAIeAnuM sarakhuM mApa thAya. ane tema thatAM sama eTale sarakhA mApamAM che caturastra eTale cAra khUNuM jenA te samayanurastra e vyutpatti-artha cAratArtha thAya. paraMtu A atha garbhaja-tiryaMca AzrIne ghaTI zake tema nathI. vaLI jenI UMcAi 108 AmAMgula jeTalI hoya tenuM saMsthAna "samacaturastra' kahevAya che e artha paNa garbhaja-tiryaMca para baMdha besata thaI zake tema nathI, AthI zrIsarvae ghoDA, hAthI vagere gameja-tiyanA avayavonuM jevuM pramANa prakA che tevA pramANuvALAM avayanI prApti te "samacaturarsa sarathAna gaNAya. A pramANo sAmudrika zAstrane anurUpa heya ja.
Page #1139
--------------------------------------------------------------------------
________________ andha-adhikAra [ catu manuSya-gatimAM deva trika, tiya g-AyuSya ane Atapa sivAyanI bAkInI 37 puNyaprakRtie hoya. 100 deva-gatimAM manuSya--trika, tiyaMga-AyuSya, audArika-dvika, Atapa, AhAraka-dvika ane tItha'kara-nAmaka e daza sivAyanI avaziSTa 32 puNya-prakRtio hAya, jAti pramANe puNya-prakRtionA vibhAga ekendriya jAtimAM sAtavenIya, audArika, taijasa ane kANu zarIphrA, vaikriya zarIra, vaNu-catuSTa, agurulaghu, paghAta, ucchvAsa, Atapa, udghata, nirmANa, ba dara, paryApta, pratyeka, sthira, zubha, yaza ane tiya-AyuSya ema 22 puNya-prakRti sa Mbhave. dvIndriya jAtimAM sAtavedanIya, audArika-dvika, taijasa, kANu, va-catuSka, agurulaghu, parAghAta, ucchvAsa, udyota, nirmANa, tiya ga-Ayu, trasa, bAdara, paryApta, pratyeka, sthira, zubha, ane yaza ema 22 puNyaprakRtie saMbhave. trIndriya ane caturindriya jAtimAM paNa zrIndriya jAti AzrIne gaNAvelI uparyukta 22 puNya-prakRtio hAya, paMcendriya jAtimAM tapa vinAnI bAkInI 41 puNya-prakRtio hAya. 82 pApa-prakRtio---- 5 jJAnAvaraNA, huM dezanAvaraNA, masAtavedanIya, mithyAtva, 16 kaSAya, huM nAkaSAya, nAraka AyuSya, narakagati,tiya ca gati, ekendriyathI caturindriya sudhInI cAra jAtio, prathama saMhanana sivayanAM pAMca sa'hananA, paDelA saMsthAna sivAyanAM bAkInAM pAMca sasthAna, aprazasta varNa, gandha, rasa ane spa, nAraka-AnupUrvI ane tig-AnupUrvI, upaghAta, aprazasta vidvAyAgati, sthAvara, sUkSma, aparyApta, sAdhAraNa, asthira, azubha, duga, du:svara, anAdeya, ayaza:kItI, nIca gAtra ane 5 aMtarAce! ema 82 prakAranI pApa-prakRti che. 1 A kathana bAdara paryApta-labdhivALA vAyukAya AzrIne jANavu, 2-3 tiryaMca- AyuSyane puNyarUpe gaNavuM ane triya -gati ane tiryaMca AnupUrvAMne pAparUpe gavAM e kevI rIte ucita gaNAya evA jo kASTa prazna UThAve to tenA uttara e che ke je vizuddha avasAyathI baMdhAya ane zubha rasarUpe bhogavAya te 'puNya-prakRti' gaNAya che ane je sakilaSTa adhyavasAya pUrNAMka baMdhAya te 'pApa-prakRti' gaNAya che. vaLI tiya ca AyuSya je AyuSya-karmAMtA eka prakAra che te AyuSya-kama ane tiya ca-gati ane ni catupUrvI je nAma-kanA uttara bhede che te nAmaka bhinna bhinna che eTale enA badha-kAraNAmAM bhinnatA jaNAya te te svAbhAvika che.
Page #1140
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Ahata darzana dIpika. 1961 gati pramANe pApa-prakRtione vibhAga deva-gatimAM sthAvara, sUma, aparyApta, sAdhAraNa, narakatrika, napuMsakaveda, tiyaca-gati, tiryaMca-AnupUrvI, ekendriyAdi cAra jAtio, vA-bASabha-nArAca sivAyanAM bAkInAM pAMca saMhanane, samacaturasa siva yanAM pAMca saMsthAne, azubha vihAgati, duHsvara ane nIca gotra e ra7 pApa-prakRtio sivAyanI bAkInI 55 prakRtio hAya; ane jyAre tyAnaddhi-trika na hoya tyAre para prakRtio hoya. naraka-gatimAM sthAvara, sUphama, aparyApta, sAdhAraNa, pAMca azubha saMhanane, cAra azubha saMsthAne, ekendriyAdi cAra jAti, puruSa-veda, strI-veda, tiryaMca-gati ane tiryaMcaAnupUrvI e 21 sivAyanI avaziSTa 61 pApa-prakRtie saMbhave, ane je tyAnadhi-trikane udaya na gaNIe te 58 ne udaya hAya. tiryaMcagatimAM naraka-trika sivAyanI 79 pApa-prakRti hoya. manuSya-gatimAM sthAvara, suhama, sAdhAra Na, ekendriyAdi cAra jAti, tiryaMcagati, tiryaMca-AnupUrvI ane naraka-trika e 12 sivAyanI bAkInI 70 pApa-prakRtie udayamAM Ave. jAti pramANe pApa-prakRtione vibhAga ekendriya jAtimAM duHsvara, naraka-vika, puruSa-veda, veda, zrIndriya, trIndriya, caturi. ndriya, azubha vihAgati, pAMca azubha saMhanane ane huMka vinAnAM cAra azubha saMsthAne ema 19 sivAyanI bAkInI 63 pApa-prakRtio heya. kondriyamAM, trIndriyamAM ane caturindriyamAM paNa ekendriyanI jema 63 pApa-prakRtie hoya che, paraMtu zrIndriyane badale ekendriya vinA ityAdi ghaTanA samajI levI. paMcendriyamAM ekendriyAdi cAra jAti, sUma, sAdhAraNa ane sthAvara e sAta sivAyanI bAkInI 75 pApaprakRtio udayamAM hoya- "puNya ane pApanAM vAstavika ane svataMtra astitva puNya ane pApa saMbaMdhI vividha mAnyatAo che. keTalAke ema mAne che ke kevaLa puNya ja tasvarUpa che, nahi ke pApa. keTalAka kahe che ke ekaluM pApa ja tattva che, nahi ke puNya. keTalAkanI mAnyatA evI che ke puNya ane pApa e be judAM judAM tattva nathI, paraMtu "puNya-pApa" nAmanuM 1 zrI mahAvIra svAmI sAthe zrIalabhrAtAne A saMbaMdhamAM UhApoha thayo hato. AnuM viziSTa varNana vizeSAvazyakmata gaNadharavAdamAM najare paDe che. tenA AdhAre A prakaraNa AlekhavAmAM AvyuM che.
Page #1141
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1062 bandha-adhikAra. 1 caturtha sAdhAraNa eka ja tattva che. anya zabdomAM kahIe te puNya ane pApa e be mecaka maNinI peThe mizra che, eTale ke sukha-duHkhanA kAraNarUpa puNya-pApa eka ja ubhaya svarUpavALI vastu che. keTalAkanuM mAnavuM evuM che ke karma jevI koI cIja ja nathI. A jagatane sarva prapaMca je cAlI rahyo che te badhe ravabhAve karIne cAle che cAlyA kare che. A pramANenA cAra pakSo paikI ekene na svIkAratAM jainonuM kahevuM nyAruM ja che. temanI mAnyatA mujaba puNya ane pApa e be karmane bhede hAI khapuSparUpa nathI, paraMtu vAstavika padArtho che, eTaluM ja nahi paNa vizeSamAM te baMne svataMtra che. baMnenI jAti svabhAvathI judI che. eTale puNya ane pApanA saravALA ke bAdabAkI mATe sthAna nathI. spaSTa zabdomAM kahIe te eka manuSya 60 TakA puNya karyuM hoya ane 40 TakA pApa karyuM hoya te tene A baMnenuM pRthaka pRthaka phaLa bhegavavu paDe nahi ke kevaLa 20 TakA puNyanuM. evI rIte ja e manuSya 80 TakA pApa karyuM hoya to tenA puNyanuM phaLa naSTa thaI kevaLa tene 20 TakA pApanuM phaLa bhogavavuM paDe e vAta paNa jaina siddhAntane saMmata nathI. AthI e niSkarSa nIkaLe che ke jenA mata pramANe puNya ane pApa e be taddana judAM judAM paraspara saMbaMdha vinAnAM svataMtra ta che. puNya ja che, pApa nathI e pramANe ekAta mAnanArA evuM pratipAdana kare che ke jema pathya AhAranI vRddhi thatAM ArogyamAM vadhAro thAya che tema puNyanI vRddhi thatAM sukhanI paNa vRddhi thAya che. arthAta puNyanA utkarSa anusAra sukhanI vRddhirUpe chevaTe svarganuM sukha paNa maLe che. vaLI jema pathya AhArane anukrame tyAga karavAthI roga thAya che tema puNya nI hAni thavAthI sukhanI paNa hAni thAya che, duHkha thAya che. chevaTe vadhAremAM vadhAre narakanuM duHkha prApta thAya che. vizeSamAM jema pathya AhArane sarvAze tyAga karavAthI jema maraNa thAya che tema puNyane sarvAMze kSaya thatAM mokSa maLe che. puNyanA sarvathA abhAva pUrvaka kevaLa pApane mAnanArAnuM maMtavya e che ke jema apacca AhAranI vRddhi thatAM rogamAM vadhAro thAya che tema pApanI vRddhithI du:khanI vRddhi thAya che. arthAta pApanA utkarSamAM adhamatAnuM-narakanuM du:kha prApta thAya che. vaLI apathya AhArane tyAga karavAthI jema Arogya vadhe che tema pApane apakarSa thavAthI sukhanI vRddhi thAya che ane chevaTe svarganuM sukha paNa maLe che. vizeSamAM apathya AhArane sarvathA tyAga karavAthI jema parama Arogya maLe che tema pApane sarvAMze kSaya thavAthI mokSa prApta thAya che. puNya ane pApa eka ja saMkIrNa vastu che, paraMtu judI judI nathI ema mAnanArAnuM kahevuM e che ke jema mecaka-maNimAM aneka raMge hovA chatAM te eka ja vastu che, narasiMhamAM nara ane siMhanI judI judI AkRti hovA chatAM te eka ja vyakti che athavA te haratAla ke gaLI vagere varNomAMthI keI paNa be vaNethI mizra varNa jema eka ja vastu che tema A puNya ane pApa paNa ubhaya mizra eka ja vastu che. jyAre e eka ja vastu che te tenAM paraspara virodhI puNya ane pApa evAM nAma kevI rIte saMbhave e kaI prazna kare te tene uttara teo ema sUcave che ke
Page #1142
--------------------------------------------------------------------------
________________ ulAsa ] AhaMta darzana dIpikA. 1063 puNya pApathI mizra eka vastumAM puNyane aMze vadhAre hoya te te " puNya " kahevAya che ane puNyAMzanI hAni thavAthI te "pApa" kahevAya che; ane pApane aMza vadhAre hoya te te "pApa" kahevAya che ane tenI hAni thatAM te "puNya" kahevAya che. keTalAka puNya ane pApa vinA svabhAvathI ja A saMsAranI vicitratA mAne che, paraMtu te hakIkata vyAjabI nathI; kemake jo svabhAva ja saMsAranI vicitratAnuM kAraNa hoya to e svabhAva zuM kaI vastu che, niSkAraNutA che ke vastune dharma che e jANavuM bAkI rahe che. prathama vikalpa svIkArIe arthAta svabhAva kaI vastu che ema mAnIe te AkAzakusumanI peThe te kaI rathaLe upalabdha nathI temaja tene pratIti karAvanArUM kaI pramANa nathI ethI tene abhAva ja che. vaLI enI atyaMta anupalabdhi hovA chatAM e svabhAva che, paraMtu kama nathI ema zA mATe mAnavuM ? je hetu svabhAvanuM astitva siddha kare che te ja hetu karmanuM astitva paNa siddha kare tema che. vaLI apramANika svabhAvane vasturUpe svIkArAya te karmane tema zA sArU na mAnavuM ? eTale ke svabhAva e karmanuM anya nAma che ema kahevAmAM che doSa che? vizeSamAM te svabhAva ghaTanI peThe mukarara AkAravALo hovAthI kata na thaI zake. vaLI je te mUrta hoya te karma ane svabhAva e bemAM kevaLa nAmane ja pharaka che. je te amUrta hoya te upakaraNa rahita hovAthI te kartA na thaI zake. jemake AkAza amUrta hovAthI te zarIrane karanAra nathI. zarIrAdi mUrta kAryanuM amUrta svabhAva kAraNa che e mAnyatA paNa egya nathI, vArate kAryAdipaNu vaDe tene mUta mAnavuM iSTa che. have je ravabhAvane artha niSkAraNutA karavAmAM Ave te ene artha e thayo ke kAraNa vinA paNa dehAdi sarva varatuo utpanna thAya che. AthI te gadheDAnAM zIMgaDAM niSkAraNa ja che mATe te paNa hovAM joie. vaLI kArane abhAva sarvatra samAna hovAthI ekIsAthe sarva zarIrAdi utpanna thavAM joIe. vaLI e pramANe mAnavAthI te zarIrAdinI utpatti hetu vinA arthAt akasmAta thavAnI ane ema mAnavuM te ayukta che, kemake jenI utpatti akasmAta - hetu vinA hoya che te abhra vagerenA vikAranI peThe pratiniyata AkAravALuM hotuM nathI. zarIrAdi te AdivALAM temaja pratiniyata AkAravALAM che, vArate tenI utpatti Akasmika nahi gaNAya, paraMtu karmarUpa hetune AbhArI gaNAya, dehAdi ghaTanI peThe pratiniyata AkAravALAM hovAthI upakaraNavALA kartAe te racyAM che ema jaNAya che ane garbhAdi avasthAmAM karma sivAya bIjuM upakaraNa ghaTe nahi, mATe te karmarUpa hetu mAnavo sayuktika che, svabhAva e vastune dharma che e vikalpa have vicArIzuM. vijJAnAdi jema AtmAnA dharmo che tema je e amUrta AtmAne dharma hoya te AkAzanI peThe amUta hovAthI te zarIrAdinuM kAraNa thaI zake nahi. je svabhAva e kaI mUrta vastune dhama hoya to tema mAnavAmAM aDacaNa nathI, kemake karma e pudagalAstikAyano paryAya ja che ane tene tevo svabhAva che. anya zabdomAM kahIe to svabhAva e jIva ane kamane pariNAma che ane puNya ane pApanAM nAmathI oLakhAto e pariNAma kAraNathI ane kAryathI jANI zakAya tema che.
Page #1143
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1064 bandha-adhikAra. [ caturtha tatvArthasUtra, zAsa(pra. 1, le. 16)nI svapajJa vRtti, samayasAra-prakaraNa vageremAM puNya ane pApa sivAyanAM sAta tanI prarUpaNa najare paDe che. tethI e be tattvone lepa samajavAne nathI, kintu e apekSAnusAra kathana che. vaLI bhagavatI, uttarAdhyayana vagere AgamamAM paNa nava to mAnelAM che eTale puNya ane pApane tasvarUpe kaI paNa apekSAe na ja svIkAravAnI vRtti kevaLa mithyAbhinivezarUpa che ane ema hAI e vRtti piSavA jevI nathI. ra s. g6. in. vItyuviupayu-virAra-manAvArtha-bImafamSasuuriishvrcrnnaarvindbhRnggaaymaannen nyAyadhizAradopanAmadhAriNA pravartakazrImaGgala vijayena viracitasya zrIjainataravapradIpasya bandhAdhikAravarNananAmA caturtha ullAso'nuvAda diparvakaH surat |
Page #1144
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMcama ullAsa-saMvara " adhikAra navIna pudagalanA grahaNane ucheda karavAmAM nimittabhUta evA "saMvara tatvanuM have lakSaNa ane vidhAna pUrvaka pratipAdana karavAmAM Ave che. temAM saMvaranuM lakSaNa e che ke 'AsravanirodhanimittakatvaM saMvarasya lakSaNam / (639) arthAt AsavanA pratibaMdhanA kAraNane "saMvara' kahevAmAM Ave che. A saMvaranA (1) dravyasaMvara ane (2) bhAva-saMvara ema be prakAre che. temAM dravya-saMvaranuM lakSaNa nIce mujaba che - karmapudgalAdAnocchedapariNAmarUpatvaM dravyasaMvarasya lakSaNam / (60), arthAt kamarUpa pugalanA grahaNanA ucachedarUpa pariNAmane " dravya-saMvara' kahevAmAM Ave che. bhAva-saMvaranuM lakSaNa- bhavahetukriyAtyAganimittapariNAmarUpatvaM bhAvasaMvarasya lakSaNam / (24) arthAta saMsAranA heturUpa kriyAnA tyAgamAM nimittarUpa pariNAmane 'bhAva-saMvara kahevAmAM Ave che. ApaNe joI gayA tema kamanA AgamananA kAraNarUpa Asava che ane te zubha athavA azubha evA mAnasika, vAcika ane kAyika vyApAre, pAMca Indriye, cAra kaSA, pAMca avata ane 25 kiyAo ema 42 prakAre che. A Asane rokavA tenuM nAma "saMvara' che. A uparathI e phalita thAya che ke karmanA upAdAnamAM heturUpa evA pariNAmane abhAva te "saMvara" che. 1 sarakhAvo tasvArtha ( a. 9)nuM nimnalikhita A sUtra - " AjJAnika saMzaH I ? " 2 je nimitta dvArA kamano baMdha thAya te ja Asava' che. AvAM nimittonI saMkhyA 4ra nI darzAvAya che. A paikI jeTalAM nimittano virodha karAya-jeTale aMze Asavano pratibaMdha karAya teTale aMze saMvaranI utpatti samajavI. vizeSamAM AdhyAtmika vikAsano krama Ajhavanirodha yAne saMvaranA kama upara avalaMbita che; ethI jema jema saMvaranI mAtrA vadhatI jAya tema tema caDiyAtuM guNasthAna prApta 18,
Page #1145
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMvara-adhikAra. [ paMcama vaLI saMvaranA ( 1 ) sarva-saMvara ane (2) deza-saMvara ema paNa be prakAro paDe che.' temAM sUkSma ane bAdara ema baMne jAtanA kAyikAdi vyApAranA nirodhane "sarva-saMvara" jANa; ane cAritra-grahaNanA samayathI mAMne te sUkSama ane bAira yogone nirodha na karAya tyAM sudhInI avasthA te deza-saMvara" jANavI. kahevAnuM tAtparya e che ke sAmAyika vagere prakAranA cAritrane pALanArAomAM parispadapaNuM-aticAratA rahela hovAne lIdhe temanAmAM pradhAna saMvarane abhAva che, joke temaNe tatvanuM jJAna meLavyuM che temaja saMsAra-samudra tarI javAnI temanI IcchA che. AthI karIne e vAta spaSTa thAya che ke sarve pramAdanAM sthAnene jemaNe parityAga karyo che temane viSe deza-saMvara te nakkI hoya che ja. A saMvaranI prAptinA upAya tarIke gupti, samiti, dharma, anuprekSA, parISahano vijaya ane cAritrane nirdeza karAya che. A upAyanuM svarUpa ApaNe have vicArIzuM. temAM rAga-dveSanA pariNAmathI udbhavatA A ane raudra dhyAnanA adhyavasAyathI manane nigraha karanArI tema ja ehika ane pAralaukika abhilASAone vyaMga karanArI vyakti karma rokI zake che-na kama baMdha thavA detI nathI. guptinuM sAmAnya lakSaNa___ samyagdarzana jJAnapUrvakatrividhayogasya zAstroktavidhinA svAdhInamArgavyavasthApanarUpatvaM guptisAmAnyasya lakSaNam / (642) thatuM jAya. AthI e phalita thAya che ke pUrva pUrvavata guNasthAnanA A ke tajajanya baMdhano abhAva e uttarottaravatI guNasthAnanA saMvara che. kayA guNasthAnamAM kayA AsravanA nirodharUpa saMvara che, ene atre ullekha na karatAM enA jijJAsune tavArtha ( a. 9, su. 1)nI digaMbarIya vyAkhyA nAme sarvArthasiddhi jevA bhalAmaNa che. 1 sthAnAMga ( ru. 598)mAM saMvaranA sparzanendriyAdi pAMca indriye AzrI eka eka saMvara, manasaMvara, vacana-saMvara ane kAya-saMvara ema saMvaranA ATha prakAro sUcavAyA che. 2 atra je cha upAyo darzAvAyA che te navatatvaprakaraNa (gA. 21)ne anusarIne nirdezAcelA jaNAya che. bAkI A uparAMta tapa paNa saMvarano upAya che, ane e vAtanI tanAtha (a. nAM nimnalikhita sUtro sAkSI pUre che - " = greffaSanukSarvidakarA ne tArA nirna " viratArathI vicAratAM saMvaranA upAya pacha ke 69 gaNAvAya che. jemake guptinA 3, samitinA 5, dharmanA 10, anuprekSAnA 12, parISahanA 22, ane cAritranA 5 bhedo gaNatAM saMvaranA pa7 prakAro thAya che ane je tapanA 12 prakAre umerIe te 69 thAya che,
Page #1146
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Ahata darzana dIpikA 1067 arthAta samyagdarzana ane samyajJAna pUrvaka traNa prakAranA gene zAstramAM kahelI vidhi anusAra pitA potAnA mArgamAM sthApana karavA te guptinuM sAmAnya lakSaNa che. A guptinA (1) manegupti, (2) vacana-gupti ane (3) kAya-gupti ema traNa bheda paDe che. temAM maneguminuM lakSaNa nIce mujaba che - samastakalpanAjAlaparityAgapUrvakave sati samatve supratiSThitasya manaso yadAtmaramaNatArUpatvam , kuzalAkuzalasaGkalpanirodharUpatvaM vA moghurjakSaNam (zarU) arthAta sarva prakAranI kalpanAnI jALane tyAga karI manane samatAmAM supratiSThita karyA bAda je AtmaramaNatA karAya che te "mane gupti' kahevAya che. athavA kuzaLa ane akuzaLa eTale ke sArA narasA evA saMkalpanA nidhane paNa "mane gupti" kahevAmAM Ave che. temAM kuzaLa saMkalpanuM anuSThAna te sarAgasaMcamArirUpa che. akuzaLa ethI viparIta svabhAvanuM che. kuzaLamAM arthAta sarAgasaMyamAdimAM pravRttine sadUbhAva hovA chatAM saMsAranA heturUpa akuzaLane je abhAva hoya te te paNa "mane gupti" che. keganA nirodhanI avasthAmAM te sarvathA abhAvane ja mane gupti" kahevAmAM Ave che ane te samayamAM sarva kamane kSaya karavAno ja AtmAne pariNAma heAya che. vacana-kutinuM lakSaNa vAcanapracchanapraznavyAkaraNAdiSvapi sarvathA vAnirodharUpatvaM, sarvathA bhASAnirodharUpatvaM vA vAggupterlakSaNam / (644) arthAta vAcanA, pracchanA, prajanettara vagere kAryone uddezIne paNa sarvathA vANIne nirodha karavo te "vacana-gupti' jANavI. anya zabdomAM kahIe te bhASAne sarva prakAre nirAdha yAne eka paNa akSara na uccAra te "vacana-kuti" che. kAya-guptinuM lakSaNa zayanAsananikSepasthAnacaGkramaNAdiSu kAyaceSTAniyamarUpatvaM kaaygurjakSaNam aa (hakapa). 1 AnuM eka lakSaNa ApaNe 883mA pRSThamAM vicArI gayA chIe.
Page #1147
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ paMcama 168 saMvara-adhikAra. arthAt sUtAM, besatAM, (kaI vastuo mUkatAM, jatAM, AvatAM vagere kriyAomAM zarIranI ceSTAne kAbumAM rAkhavI te "kAya-gupti" che. A pramANe jeke trividha guptinAM lakSaNene nirdeza pUrNa thAya che, paraMtu e lakSaNane vizeSa vicAra karatAM managupti vagerenA je bhedo jaNAya che tene ullekha kare bAkI rahe che eTale have e dizAmAM prayANa karAya che. mane guptinA traNa prakAre A ane raudra dhyAnAnubaMdhI kalpanAnI jALane tyAga e akuzalanivRttirUpa prathama prakAranI managupti che. zAstrAnusArI, paralekasAdhaka, dharmadhyAnAnubaMdhI ane mAdhyacca pariNAmarUpa gupti e ene bIjo prakAra che. eTale ke dharma ane zukala dhyAnamAM manane parovavuM te kuzalapravRttirUpa bIjA prakAranI mane gupita che. ane kuzalAkuzala mane vRttinA nidhi pUrvaka tamAma yoganA nirAdhanI avasthA daramyAnanI AtmaramaNatA e roganirodharUpa trIjA prakAranI manegupti che. vacana-guptinA be prakAre mukha, mastaka, nayana, hAtha vagerenI arthasUcaka ceSTArUpa saMjJA vagerenA nirAdha pUrvakanuM mauna te mInAvalaMbanarUpa prathama prakAranI vacana-gupti che. vAcana, pracchana temaja praznottara vagerene viSe sukhane mukhavastrikAthI AcchAdita karI vAcAnuM niyaMtraNa karavuM te vAchaniyamanarUpa bIjA prakAranI vacana-gupti che. A be bheda dvArA vacana-guptithI sarvathA vANune nirAdha temaja samaga bhASaNa e baMne svarUpanuM pratipAdana karAya che. bhASA samitimAM te yathArtha rIte vacana-pravRtti mATe ja avakAza che; ethI vacana-gupti ane bhASA-samitinuM aMtara spaSTa thAya che. kahyuM samio niyamA gutto gutto samiyattaNammi bhynnijo| kusalavayamuIraMto jaM vaigutto vi samio vi // " arthAta je samitithI yukta che te nizcaye guptithI paNa yukta ja che, paraMtu je guNithI yukta che te samitithI yukta hoya paNa khare ane na paNa hoya; kemake kuzaLa vANune vadanAra e vAgRptithI yukta hoI bhASAsamitithI paNa yukta che ja. 1 chAyA samito niyamAda gupto guptaH samitatve bhajanIyaH / kuzalavAcamudIrayan yad vAggupto'pi samito'pi //
Page #1148
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa huM DhAya--guptinA be prakAro--- Ahuta darzana dIpikA, devAikRta upasargo ke parISahAnA prasaMgamAM paNa kAryAtsane sevatA muninA zarIranI sthiratA athavA sa cAganA nirodha samayanI kevaLajJAnInI kAyika nizcalatA te kAyika ceSTAnivRttirUpa prathama prakAranI krAya-gupti che. zAstramAM sUcavyA mujakha zayana, Asana, nikSepa, grahaNa ane cakramaNune viSe kAyAnI ceSTAne niyamamAM rAkhavI te yathAsUtra ceSTAniyamanarUpa. bIjA prakAranI kAya--gupti che. A pramANe ApaNe truptinA vicAra karyAM. have samitinA vicAra karIzuM, temAM samitinu sAmAnya lakSaNu e che ke-- sampapravRttihavayaM samiteokSaLam / ( 66 ) arthAta rUDI rIte pravRtti karavI te ' samiti ' che, A samitinA (1) iyoM-samiti, (2) bhASA- samiti, (3) eSaNA-samiti, (4) AhvAnanikSepa-samiti ane (5) utsaC-samiti ema pAMca prakAro che. temAM Iyya-samitinu' lakSaNa e che ke saMyamArthamavazyatayA sUryaloke sati sarvato yugamAtra nirIkSaNAyuktasya jIvarakSaNArthaM lokAtivAhite mArge shnaishcrnnyoryaasruuptvmIliminenDrekSanam / ( 647 ) 1069 arthAt sacama pALavAne mATe khAsa karIne sUryanA prakAza thayA bAda-sUrya ugyA pachI ( ane te Athame te pUrve ) cAre khAju yugamAtra eTale ke cAra hAtha jeTaluM kharAkhara jovA pUrvaka jIvanI rakSA mATe lAkathI ativAhita mAge` dhIme dhIme paga mUkavA te ' Irco-samiti ' kahevAya che.ra 1 sthAnAMga ( sU. 603 )mAM samitinA nIce mujaba A prakAro sUcavAyA cheH----(1) IryA-samiti, (2) bhASA-samiti, (3) eSaNuA-samiti, (4) AdAna--nikSepasamiti, (5) pArichApanikA (utsaga*)-samiti, (6) manaH-samiti, (7) vacana-samiti ane (8) kAya-samiti arthAt atra uparyuOkta pAMca samiti uparAMta bIjI traNa samitie nirdeza karAyA che. tenA atha evA sUcavAya che ke mananI kuzaLatAne viSe pravRtti te manaHsamiti, akuzaLatA viSenA nidha pUrvakanI vANInI kuzaLatA viSenI pravRtti te vacana-samiti ane zarIranA sthAnAdine viSe yAyeAgya pravRtti te kAya-samiti che. 2 sarakhAveA dAvaikAlika ( a. 5 )gata nimnalikhita gAthAoH-~ " purao junamAyApa, pehamANo mahiM vare | vato bIhariyAI, pANe ya dagamaTTiyaM // 3 // [ purato sunamAtrayA (vRSTacA) kekSamALo mA~ cavet / barjayan bIja haritAni prANinaca udakaM mRttikAma // ]
Page #1149
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMcame 1070 saMvara-adhikArI bhASA-samitinuM lakSaNa hitamitAsandigdhAnavadyArthaviSayakaniyamitabhASaNarUpatvam , nira. vadyArthabhASaNave sati satyAsatyAmRSAlakSaNayorbhASayoIyoH suutraanusAuigomavAparva vAmAvAtekSaNaH I (gha48) arthAta hitakArI, parimita, asaMdigdha ane niravagha (pApa rahita) evA arthanA saMbaMdhamAM niyamita balavuM te "bhASA-samiti " jANavI.' athavA niravadya artha viSe ullekha karatAM satyA ane asatyAmRSA evA be prakAranI sUtrane anusaranArI bhASA belavI te "bhASA-samiti" che. oSAyaM visama khANu, vijalaM parivajaya / saMda na kajhA, vijJamAne pAme che ke ' [ avapAtaM viSama sthANaM pijalaM parivarjayet / sarakrameNa na gacched vidyamAne parAkrame // ] arthAta yuga mAtra jeTaluM sAme jete ane bIjatarita ( vanaspatikAya ) temaja udaka (akAya) ane mRttikA (pRthvIkAya )ne vajete pRthvI upara vicare. je anya mAga heya te khADA jevA viSama ( UMcA nIcA), hUThA jhADavALA ane nirjaLa sthaLano e tyAga kare paNa saMkramathI eTale ke jaLa upara thaIne javA mATe kASTAdi vaDe bAMdhelA mArge na jAya. vizeSamAM yogazAstra ( ma. 1 )mata nimnalikhita padya paNa manana karavA jevuM che - lokAtivAhite mAgeM, cambite bhaasthdNshbhiH| janturakSArthamAlokya, gatirIryA matA satAm // 36 // " Ano bhAvArtha 882mAM pRSThamAM Apela I-samitinA lakSaNamAM dRSTigocara thAya che. atra mArganA kAtivAhitarUpa prathama vizeSaNathI parajanAthI virAdhita mArge jatAM munine pUchavanikAyavirAdhanA thatI nathI temaja unmArgagamana thatuM nathI e bhAva darzAvAyo che temaja bIjA vizeSaNathI rAtre javAno niSedha sUyavAyo che, kemake rAtre gamana karatAM saMpAtima jaMtunI virAdhanAno saMbhava rahe che. 1 sarakhAvo " maharaM niuNaM thovaM kajjAvaDiyaM agaviSayamatuccha / puvviM mahasaMkaliyaM bhagati ja dhammasaMjuttaM // " [ madhuraM nipuNaM stokaM kAryApatitamagarSitamatuccham / pUrva matisaGkalitaM bhaNanti yad dharmasaMyutam // ] arthAt madhura, nipuNa, alpa, kArya pUratuM, abhimAnathI rahita, tuccha nahi evuM, pUrve mati vaDe jenI saMkalanA karAI che tevuM ane dharmathI saMyukta ( evuM bhASaNa te " bhASA-samita ' che ). 2 dazavaikAlika ( a. 7)mAM kahyuM che ke " jA ya saccA na vattabvA saJcAmosA ya jA musA / jA ya buddhehiM jAiNNA Na taM bhAseja paNa // " [yA ca satyA na vaktavyA satyAmuSA ca yA mRSA / vA sunAva na ta mata ggerna ] arthAta je vANI satyA, satyAmRSA ane mRSA hoya temaja jenI buddhoe AcaraNa na karI hoya tevI vANI buddhizALIe uccAravI nahi.
Page #1150
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Ahata darzana dIpikA, 1001 cAra prakAranI bhASA- satyA, mRSA ( asatya,) satyamRSA ane asatyAmRSA ema bhASAnA cAra prakAre che. A cArenuM savistara varNana dazavaikAlika (a. 7)nI niyukti (gA. ra73, ra77)nI zrIharibhadrasUrikRta TIkAmAM najare paDe che. prastutamAM ApaNe bhAra pUrvaka e nirdeza karIzuM ke satya e sAvadya vacanarUpa hoya te te na bolavuM. mULa ane uttara guNe ja jagatamAM atyaMta zebhana che, kemake mukti-pada meLavavAmAM e dvArA asAdharaNa sahAyatA maLe che. A guNane hitakArI arthAta tene nAza nahi karanArI evI bhASA te satya bhASA che. athavA prabhue prarUpelA jIvAdi padArthone hitakArI arthAta e padArthanuM yathArtha pratipAdana karanArI evI bhASA satyA che. AnAthI viparIta svarUpavALI bhASA te asatyA yAne mRSA bhASA che. ane svarUpavALI bhASA te satyAmRSA che, ane A traNe prakAranI bhASAthI judI paDatI evI bhASA te asatyAmRSA che. A cArenAM svarUpa samajAya te mATe e pratyekanA avAMtara kSe vicArIzuM. temAM sa thI prathama satya bhASAnA daza dizA tarapha najara karIzuM. jemake (1) janapada-satyA, (2) saMmata-satyA; (3) sthApanA-satyA, (4) nAmasatyA, (5) rUpa-satyA, (6) pratItya-satyA, (7) vyavahAra-satyA, (8) bhAva-satyA, (9) yoga-satya ane (10) pampa-satyA. temAM je dezamAM je arthamAM amuka zabda rUDha hoya te ja arthamAM dezAMtaramAM paNa tene upaga kare te "janapada-satyA" che. kumuda, kuvalaya, utpala ane tAmarasa e badhAMnI utpatti kAdavamAMthI che, chatAM paNa e koIne "paMkaja" zabdathI vyavahAra na karatAM gopALa vagerene saMmata evA aravinda zabdane ja AzrIne paMkajane vyavahAra kare te saMmata-satyA che. te prakAranI aMka ke mudrAnI racanAne lakSmIne je prayoga karAya te sthApanA-satyA che. jemake ekaDAnI AgaLa be mIDAM mUkyAM che se, traNa mUkavAM te hajAra ityAdi. A aMka-vinyAsane lakSmIne samajavuM. mudrA-vinyAsa para te mRttikAdine viSe A mAsa che, A kArlApaNa che ItyAdi, athavA tIrthaMkarAdinA vika95 pUrvakanuM lepyAdi karma udAharaNurUpa jANavuM. kevaLa nAmathI satya te "nAma-satyA che. jemake keInuM nAma nehalatA hoya ane e te dhikkAranI ja mUrti hAya. athavA keInuM nAma madana hoya ane te bhAisAheba te kALA ane kadarUpA habasIne paNa haThAve tevA hoya chatAM A vyaktione snehalatA, madana ItyAdi nAmathI sabodhavI te "nAmasatya bhASA che. rUpanI apekSAe satya te "rUpa-satyA' che. jemake daMbhathI dIkSA lIdhela sAdhune-kevaLa veSathI sAdhune sAdhu kahevA te. apekSA anusAra satya te "pratItya-satyA che. jemake anAmikA e kanikAnI apekSAe lAMbI AgaLI che, paraMtu madhyamikAnI apekSAe te e nAnI che. laukika 1 A pramANe anAmikAne maTI paNa kahevI ane nAnI paNa kahevI e paraspara virodhI kathana che ema koI kahe che te tenI bhUla che; kemake nimitte bhinna hoya to kathane bhinna karAya ane , tema thatAM pachI paraspara virodhano saMbhava kyAMthI rahe vArU? hA, eka ja nimittane lakSyamAM rAkhIne jadAM judAM kathana karAya te te asaMgata saMbhave. vaLI keAI AthI ema mAnavA lalacAya ke AvI
Page #1151
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1072 saMvara-adhikAra, [ paMcama vivakSA anusAra satyA te "leka-satyA che. jemake parvata baLe che, goLI gaLe che. kanyA anudarA che ItyAdi. bhAvathI satyA te "bhAva-satyA". je varNAdi bhAva je vastumAM utkaTa hAya te vastune te ja utkaTa varNAdipe varNavavI. jemake bagalAmAM pAMca varNo hovA chatAM temAM rahela zukalatAnI utkaTatAne dhyAnamAM laIne tene sapheda varNane kahe. egathI yAne saMbaMdhathI satya te "yoga-satyA " che. jemake eka mANasa roja daMDa laIne pharate hoya ane koI dahADo tenI pAse daMDa na hoya te paNa tene daM kaho. athavA adhyApanakALe je adhyApaka kahevAvA gya hoya tene adhyApana-kALamAM paNa adhyApaka tarIke saMbodha, upamA vaDe satyA te "pamya-satyA' che. jemake taLAva samudra jevuM che ema kahevuM te. mRSA bhASAnA daza prakAre (1) krodha, (2) mAna, (3) mAyA, (4) leja, (5) prIti, (6) veSa, (7) hAsya, (8) jaya, (9) AkhyAyikA ane (10) upaghAta e dazathI nistRta (nIkaLelI) bhASA te daza jAtanI mRSA bhASA samajavI. jemake krodhane vaza thayelA mANasanI bhASA. A malina AvezamAM paNa ghaNAkSara nyAye kadAca kaMIka sAruM hoya te paNa te asatyaja che, kemake A mANasano Azaya duSTa che. athavA krodhamAM AvelA guru pitAnA ziSyane kahI de ke tuM mAro ziSya nathI to e krodhaniHsatA mRSA bhASA che. pahelAM je Rddhi na bhegavI hoya te bhogavI che evI khoTI phAsa mAravI te mAnaniHsatA mRSA bhASA samajavI. kapaTa pUrvaka je bolAya te-pachI te koI aMze sAcuM kyAM na hoya-e tamAma mAyAnitA mRSA bhASA che. vyApArI mAla vecavA mATe lebhanI khAtara ema kahe ke mane potAne ja ATalA rUpiyA beThA che te te lebhaniHsatA mRSA bhASA che. atizaya premane vaza thaI keI ema kahe ke huM tAro dAsa chuM te te premanisatA mRSA bhASA che. dveSane laIne guNavAnane paNa nirguNa kahe, vidvAnane abhaNa kahe ityAdi te SanikatA mRSA bhASA che. ThaThThA, mazkarI, hasavAmAM je belAya te hAsyaniHsatA mRSA bhASA che. bhayane lIdhe jUThuM belAya te sAyaniHsUtA mRSA bhASA che. kathAprasaMge atizayoktivALI ane asaMbhavita vAta kahevAya te AkhyAyikAnisutA mRSA bhASA che. upadhAtane laIne tuM cAra che ityAdi bolAya te upaghAtaniHsRtA mRSA bhASA che. satyAmRSA bhASAnA daza prakAro (1) utpanna, (2) vigata, (3) utpanna-vigata, (4) jIva, (5) ajIva, (6) chavAjIva, (7) anaMta, (8) pratyeka, (9) addhA (kALa) ane (10) addhAddha e paristhitimAM anAmikAnI dIrghatA temaja hasvatA e tAtvika nahi, kintu kAlpanika che te te paNa samacita nathI; kemake vastunA sahakArivyaMgyarUpa ane ethI itara dharmo che. temAM je sahakArivyaMgya35 dharma che teno sahakArI sAthe saMga thatAM e dharmanuM ApaNane bhAna thAya che. jemake jaLano saMga thatAM pRthvI gaMdhavatI che evo ApaNane bodha thAya che. kapUra vagerenA saMdhanI pratIti mATe anyanA saMparkanI jarUra rahetI nathI, kemake tenI gaMdha te kaMi sahakArivyaMgyarUpa dharma nathI. prastutamAM hasvatA ane dIdhatA e sahakAriyaMgyarUpa dharmo che, tethI sahakArIne sadabhAva maLatAM te pratIta thAya che, paraMtu ethI kaMi e dhameM kAlpanika TharatA nathI. 1 kALane avAMtara vibhAga,
Page #1152
--------------------------------------------------------------------------
________________ ulAsa ] AhaMta darzana dIpikA. 1073 badhAnI sAthe mizrita zabda joDatAM je dazabhede thAya che te satyAmRSA bhASAnA daza prakAre che. temAM kaI paNa nagaramAM jeTalAM chokarAM jamyAM hoya teTalAM na kahetAM ochAM vattAM jamyAM che evuM kathana karavuM te "utpannamizritA " nAmane prathama prakAra che e pramANe kaI gAmamAM pacIsa marI gayA hoya te daza ke pacAsa marI gayAnuM kahevuM te "vigatamizritA' che. janma ane maraNa baMnenI vAta karatAM visaMvAdI vacana uccAravuM te " utpanna vigata mizritA" che. ghaNI kIDIo jIvatI hoya ane thI marI gaI hoya tyAre A badhI kIDIo jIvatI che ema kahevuM te "jIvamizritA" che. ghaNI kIDIo marI gaI hoya ane the jIvatI hoya tyAre A badhI marI gaI che ema kahevuM te " ajIvamizritA che. A kathanamAM ATalI jIve che ane ATalI marI gaI che evI saMkhyA darzAvatAM visaMvAdI ullekha kare te "jIva jIvamizritA che. baTAkA, kAMdA vagere anaMtakAyano Dhagale paDaDyo hoya ane temAM turIA, bhIMDA vagere kaIka pratyeka vanaspatikAya hoya tyAre A badhe anaMtakAyane samUha che ema kahevuM te "anaMtamizritA che. pratyeka vanasapatikAyanA samahamAM kaIka anaMtakAya hoya tema chatAM A badhA pratyeka vanaspatikAyane ja samadAya che ema kahevuM te " pratyekamizritA" che. divasa hoya chatAM UTha, rAta paDI gaI che ema kahevuM athavA rAta hoya ane chatAM divasa ugyo che ema kahevuM te " addhAmizritA" che. savAra hoya chatAM bampara thaI che ItyAdi kahevuM te "addhAdvAmizritA" che. asatyAmRSA bhASAnA bAra - A bhASA satyA, mRSA ke satyAmRSArUpa nathI. vaLI ene vyavahAra ja hetu che. (1) AmaMtraNa, (2) AjJApanI, (3) yAcanI, (4) pracchanI, (5) prajJApanI, (6) pratyAkhyAnI. (7) icchAnulemA, (8) anabhigrahItA, (9) abhigRhItA, (10) saMzayakaraNI, (11) vyAkata ane (12) avyAkRta ema enA bAra prakAro che. temAM che vibodha ema saMbodhana karavuM te prathama prakAra che. tuM A kAma kara ema AjJA karavI te bIje prakAra che. keI pAse tuM mane amuka cIja Apa ema mAgavuM te trIjo prakAra che. koI arthane viSe samaja na paDe athavA te zaMkA rahetI hoya te tajajJa pAse tene khulAse pUcha te ceka prakAra che. ziSyane upadeza Ape ke hiMsA karavI nahi ItyAdi te pAMcamo prakAra che. mAganArAne nA kahevI te cha prakAra che. keI kaMIka kArya AraMbha karatAM koIne pUche ane te kahe ke e kAma kare, mArI anumodanA che te sAtama prakAra che. bahu kAryo karavAnAM hoya tyAre kaI kaIne pUche ke A karUM te te kahe ke tane sUjha paDe te kara te AThame prakAra che. atyAre A karavuM joIe ItyAdi kathana te navA prakAra che. jenA aneka artho thatA hoya tevA zabdano prayoga kare te dazame prakAra che. jene artha spaSTa hoya tevuM bolavuM te agyArame prakAra che. atizaya gahana arthavALuM ke avyakta akSaravALuM kathana te bArame prakAra che. 1 jemake siMdhava lAva ema kahevuM. A siMdhavanA lavaNa, gheDa vagere artho thAya che te lAvanAre zuM lAvavuM tene teNe nizcaya karo bAkI rahe che. 186
Page #1153
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1074 [ paMcama . saMvara-adhikAra eSaNA-samitinuM lakSaNa-- annapAnarajoharaNAvanIvarAdidharmasAdhanAnAM pratizrayasya codgamotpAdaneSaNAdoSavarjanapUrvakagaveSaNarUpatvameSaNAsamiterlakSaNam / ( 648) arthAta anna, pAna, rajoharaNa, pAtra, vastra vagere dharmanAM sAdhanonI temaja upAzrayanI "ugama, utpAdana ane eSaNa e trividha) SinA nivAraNa pUrvaka gaSaNA karavI te eSaNa-samiti" che. TUMkamAM kahIe te jIvana-cAtrAmAM khAsa jarUrI hoya tevAM nirdoSa sAdhanene meLavavA mATe upayoga pUrvaka pravRtti karavI te eSaNA-samiti " che. AdAnanikSepa-samitinuM lakSaNa- rajoharaNapAtracIvarapIThaphalakadaNDAdInAM nirIkSaNapramArjanapUrvakagrahaNanikSepakaraNarUpatvam, rajoharaNAdidharmopakaraNAnAmavazyatayA nirIkSya pramRjya ca grahaNanikSepakaraNarUpatvaM vA AdAnanikSepaNAsamite. snekSaNam I (pha41) arthAt jeharaNa, pAtra, vastra, pIThaphalaka, daMDa vagerenuM barAbara nirIkSaNa ane pramArjana karyA bAda te levAM mUkavA te "AdAnanikSepa-samiti" che. anya zabdomAM kahIe te rajoharaNa vagere dharmopakaraNane avazya joI pramAIne levAM mUkavA te "AdAnanikSepa-samiti" che. utsarga-samitinuM lakSaNa- ... jantuvarjitabhUmau nirIkSya pramRjya ca mUtrapurISAdInAM parityAgakaraNarUpatvamutsargasamiterlakSaNam / ( 650) - arthAta jIva jaMtu vinAnI bhUmimAM eTale ke nijIva sthaLa barAbara jaI pramAIne tyAM mUtra, maLa vagerene tyAga kare te "utsarga-samiti" che. 1 AnA anya lakSaNa mATe juo pR. 883. * 2 AnI mAhitI mATe juo pR. 883 888. 3 AnA anya lakSaNa mATe juo pR. 888. 4 dharmadhvaja, ogho. 5 pITha pAchaLa mUkavAnuM pATiyuM. 6 vagerethI zleSma ityAdi temaja bIjI paNa tyAga karavA lAyaka vastuo samajavI,
Page #1154
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Ahata darzana dIpikA 1075 A pramANe ApaNe pAMca samiti ane traNa gupti ema aSTa pravacanamAtAnuM digdarzana karyuM. have dharma saMbaMdhI vicAra karIe te pUrve samiti ane gupti vacce taphAvata che ItyAdi keTalIka hakIkta neMdhI laIe. guNimAM asalkiyAne niSedha ane sakiyAnI pravRtti e baMne mATe sthAna che, jyAre samitimAM sa&iyAnA pravartana mATe ja avakAza che. anya zabdomAM kahIe te gupti e yoganI pravRtti ane nivRtti ubhayarUpa che, jyAre samiti e kevaLa pravRttirUpa che. A pramANe samiti ane guptimAM aMtara che. vaLI gupti e utsargarUpa che ane samiti e apavAdarUpa che e vAta paNa samiti ane guptinA aMtara upara prakAza pADe che. AthI e vAta paNa spaSTa thAya che ke zraddhA ane samajaNa pUrvaka mana, vacana ane kAyAne unmArgathI rokavA ane tene sanmAge pravartAvavAM e dharma-pAlananuM Avazyaka aMga che. ethI karIne unmArganA umUlana mATe ane sanmArganA saMrakSaNa mATe satya, hitakArI ane deha vinAnuM vacana bolavuM joIe, kintu satyanA pracAra karavAnA samaye ke dharmanuM khaMDana thatuM , hoya tyAre chatI zaktie mauna sevavuM e vAstavika rIte bhASA-samitinuM ke vacana-guptinuM pAlana nathI, paraMtu e te ekendriya jevI mUgI dazA che. e te vacanaguNine daMbha keLavavA barAbara che. ene samyagdaSTi, dezavirati ke sarvaviratinI gupti tarIke na ja oLakhAvAya. guptine viSe samitine aMtarbhAva bhASA samitine vacana-guptine viSe, eSaNA-samitine mane guptine viSe ane bAkInI samitine kAyaguptine viSe samAveza karI zakAya. jue upadezaprAsAda (bhA. 4)nuM 34 muM patra. 1 cAritra e munionuM gAtra che. tenI utpatti pAMca samiti ane traNa guptine AbhArI che. varba e utpanna thayelA cAritrarUpa gAtranuM sarva upadravathI nivAraNa ane poSaNapUrvaka e ATha pAlana kare che temaja e cAritragAtra aticArarUpa melathI malina bane che tyAre e ATha tenuM saMzodhana kare che. A pramANe mAtAnI peThe janana, paripAlana ane saMzodhanarUpa kriyAo A ATha kare che, ethI ene ATha pravacanamAtA tarIke oLakhAvAya che. juo yogazAstra ( ma. 1 )ne 45 me loka. 2 sarakhA uttarAdhyayananA samiti-adhyayana nAmanA 24mA aSayanagata nilikhita gAthA - " eyAo paMca samiIo caraNassaya pavattaNe / guttI niyattaNe vuttA asumatthesu savyaso // 26 // " [ patA: panna ja ikatane | guptiniyantraNe uktA'zubhArtheSu sarvazaH // ] 3 juo pR. 81pa. A saMbaMdhamAM atra vizeSa prakAza pADavA vicAra hovA chatAM uttarAyayana ( saTIka ) vagere graMthe nahi maLI zakavAthI tema karAyuM nathI.
Page #1155
--------------------------------------------------------------------------
________________ kuM076 saMvara-dhikAra. AThe pravacanamAtAmAM dvAdazAMgInA samAveza-- Iryo-samitimAM prAthamika ahiMsA vratanA aMtarbhAva thAya che. khIjA badhAM tratA A vratarUpa sarevaranI pALa samAna heAvathI tene paNa AmAM ja aMtarbhAva zakaya che. bhASAsamiti e niravadya vacanarUpa che eTale samagra vacanaparyAyanA ane ethI karIne soMpUrNa dvAdazAMgInA emAM aMtarbhAva thAya che. e pramANe eSaNAsamiti vagere mATe vicArI levu. athavA A AThe pravacanamAtA samyakcAritrarUpa che.' cAritra e jJAna ane dana vinA saMbhavatuM nathI ane samyaga darzana, jJAna ane cAritrathI dvAdazAMgI atha'nI dRSTie bhinna nathI eTale ke dvAdazAMgInA emAM aMtarbhAva thAya che. radharmanuM lakSaNa-- durgatipatatAM jantUnAM dhArakarave sati zubhasthAne sthApana rUpatvaM dharmasya rukSaLam / ( pu? ) arthAta dugatimAM paDatAM ja tune dhAraNa karI rAkhavA pUrvaka zubha sthAnamAM tene je sthApana kare te ' dharmAM ' kahevAya che. AnA ( 1 ) kSamA, (2) mRdutA ( nirabhimAnatA ), ( 3 ) saralatA, ( 4 ) zauca ( nirbhrAlatA ), ( 5 ) satya, ( 6 ) saMcama, ( 7 ) caitapa, ( 8 ) tyAga, ( 9 ) akiMcanatA ane ( 10 ) brahmacaya ema daza prakAre che. A daza prakArane anagAra--dharma 1 yAgazAstra ( pra. 1 )mAM kahyu' paNa che ke-- k athavA pazcasamiti guptitrayapavitritam / kiM samyaktvacaritra-misyAdurbhuttivu : ph 2 AnA anya lakSaNa mATe jue pR. 73, 7 taparUpa dharmAM kanI nirjarA karavAmAM pradhAnabhUta hAi ene nirAnA upAya tarIke ullekha suprasiddha che; paraMtu enAthI savara paNa sadhAya che, ethI enA atra nirdeza karAyA che. 4 sarakhAveA tattvAtha ( a, 9 )nuM nimnalikhita sUtraH-- uttamaH kSamAmArdavArjava zauca satya saMyamata pastyAgA kizcanya brahmacaryANi dharmaH | 6 | A saMbaMdhamAM navatantraprakaraNagata nimnalikhita gAthA paNa saMtulanAthe' nAMdhI lekhoH-- "" [ paMcama " khaMtI ya maddaSa ajjava muttI tava saMjame ya boddhavve / sazcaM soyaM aciNaM ca baMbhaM ca jahadhammo // 29 // [ kSAntirmAdamArjavaM muktistapaH saMyamazra boddhavyaH / satyaM zaucamA kizcanyaM ca brahma va yatidharmaH // ] arthAta kSamA, mAva, Ava, mukti ( nilezaeNbhatA ), tapa, sayama, satya, zauya, Adicanya ane brahmacarya' ema ( darzAvadha ) yutidhama che.
Page #1156
--------------------------------------------------------------------------
________________ ulAsa ] Ahata darzana dIpikA 1037 uttama guNenA prakarSathI yukta hoya che. AnuM svarUpa samajAya te mATe A pratyekanuM lakSaNa vicArIzuM. temAM kSamAnuM lakSaNa nIce mujaba che -- krodhodayanimittanirodhakatve sati uditakrodhasya ca vivekavalena niSphalatApAdanarUpatvam, krodhanigraharUpatvaM vA kSamAyA lakSaNam / (652) arthAta dhanA udayanAM nimitene rokavA pUrvaka udayamAM AvelA krodhane vivekarUpa baLa vaDe niSphaLa kare te "kSamA " kahevAya che. anya zabdomAM kahIe to krodhane nigraha te "kSamA" che. krodhane nigraha karavAnA pAMca prakAro kronigraha eTale kSamA ane kaSTa sahana karavAnI zakti arthAt sahanazIlatA. A kSamAnA pAMca prakAre paDe che. (1) upakAra-kSamA, (2) apakAra-kSamA, (3) vipAka-kSamA, (4) vacana- kSamA ane (5) dhama-kSamA. sAmA mANase ApaNane nukasAna pahoMcADyuM hoya chatAM paNa pUrve eNe ApaNuM upara upakAra karyo che e dhyAnamAM rAkhI te nukasAna veThI levuM te "upakAra-kSamA " che. huM gusse thaIza te e mane herAna karaze evA abhiprAyathI krodha na kare te "apakAra-kSamA " che. krodhanAM phaLa atizaya kaDavAM bhogavavAM paDe che e lakSyamAM rAkhI kepa na kare te "vipAka-kSamA" che. keInAM kaDavAM vacanathI dubhAvuM nahi temaja kaIne kaDavuM vacana kahevuM nahi te "vacana-kSamA" che. sAmAne pratIkAra karavAnI zakti hevA chatAM kSamA e AtmAne dhama hAI kSamA rAkhavI e mArI pharaja che ema samajI kSamAM rAkhavI te "dharmakSamA" che. vaLI sthAnAMga ( sU. 712 )mAM nIce mujabane je ullekha maLI Ave che tenI paNa noMdha levI durasta samajAya che - kavi samAdham gche, -vaMtI, muttI, kAkA, ma, rAi, je, saMga, tave, jitA (vA), jayAre ! " [ zakiw: amAdharma: prajApathA-kSattirNajiftha mA jAi rahyuM saMyamastapastyAgo brahmacaryavAsaH / ] arthAta zramaNa-dhama daza prakArane jANavo. jemake (1) kSamA, (2) mukti (nilabhatA), (3) ajItA, (4) mRdatA, (5) laghutA, (6) satya, (7) saMyama, (8) tapazcaryA, (9) tyAga ane (50) brahmacaryavAsa, 1 kahevAnI matalaba e che ke kSamA, mRdutA vagere daza prakArano dharma ahiMsAdi mULa guNo ane sthAna, AhAra vagerenI zuddhi ityAdi uttara guNonA prakarSathI yukta hoya tyAre e yatidharma bane che; nahi te nahi, eTale ke ahiMsAdi mULa guNanA ke tenA uttara guNanA prakaSa vinAnA kSamAdi dharmo to sAmAnya dharma gaNAya; ene yatidharma tarIke na oLakhAvI zakAya. 2 AnuM eka lakSaNa 787mA pRSThamAM vicArAyuM che.
Page #1157
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1078 saMvara-adhikAra ( paMcama - tavArtha-bhAgyamAM kSamA keLavavAnA nIce mujaba pAMca prakAre darzAvyA che - (1) pite krodhanA nimittarUpa che ke nahi tene vicAra karIne, (2) krodhathI ubhavatA deze vicArIne, (3) bAla-vabhAvane lakSyamAM rAkhIne, (4) pite karela karmanuM pariNAma samajIne ane (5) kSamAnA guNe ciMtavIne. spaSTa zabdomAM kahIe te (1) keI gusse thAya tyAre tenAM kAraNanI tapAsa karavI. jemake sAmAne gusse thavAmAM je pote kAraNabhUta jaNAya te ema vicAravuM ke bhUla te mArI che, emAM e zuM jUThuM kahe che ane jo te kAraNarUpa na hoya te A bicAre aNasamaju hAI mAre deza kADhe che ema vicAravuM. (2) krodhI banatAM smRti-braza thAya che ane ethI krodhI AvezamAM AvI sAmA sAthe duzmanAvaTa bAMdhe che, tene nukasAna pahoMcADe che ke mAre che ane ema karI pitAnA ahiMsAvatane kalaMkita kare che. A pramANe krodhathI ubhavatI anarthanI AvalinuM avalokana karavuM. (3) keI pitAnI pAchaLa kaDavAM zabda kahe te ema ciMtavavuM ke aNasamaju janene e ravabhAva che. sAruM che ke te bicAre mArI sAme AvIne mArI niMdA karato nathI. je sAme AvI kaTu vacana uccAre to ema vicAra kare ke hAya, bAlajane AvA ja hoya, e to khAlI kaDavAM vacana ja saMbhaLAve che, mArate nathI eTale lAbha che. je prahAra kare te prANumukta karate nathI ema vicArI tene upakAra mAna, ane jo maraNane zaraNa banAve te paNa te dharmabhraSTa karatA nathI ema vicArI ATale lAbha te rahe che ema ciMtavI tenI bhAvadayA bhAvavI, paraMtu krodha na ja kara. A pramANe vivekabaLathI gusso Avate aTakAva. (4) ke gusso kare tyAre ema vicAravuM ke AmAM sAme te nimitta mAtra che, enuM kharUM kAraNa te mArA pUrvakRta duSkRtya ja che ane enuM A phaLa mAre bhegavavAnuM che. A pramANe pUrvakRta karmanuM ciMtana karI kSamA keLavavI. (5) kaI gusse thavAnuM kAraNa Ape tyAre gusse na thatAM ema vicAravuM ke kSamA rAkhavAthI cittanI svasthatA jaLavAI rahe che. badale levAmAM ke sAme thavAmAM je zaktine durthI thavA saMbhava che te thatuM aTake che arthAta eTalI zakti sacavAI rahe che ane tene sadupayoga karavAne prasaMga maLe che. A pramANe kSamAnA guNonuM manana karI kSamA dhAraNa karavI. madutAnuM lakSaNa yathAyogyamabhyutthAnAsanadAnAbalipragrahAdilakSaNavinayakaraNarUpave sati ahaGkArAbhAvarUpatvam, madanigraharUpatvam, mAnodayanimittanirodhakatve sati uditasya viphalatApAdanarUpatvaM vA mArdavasya RNamA ()
Page #1158
--------------------------------------------------------------------------
________________ ulAsa ] Ana darzana dIpikA. 1nI arthAta (guru vagere AvatAM) yogyatA mujaba UbhA thavuM, (temane) Asana ApavuM, aMjali joDavI ItyAdi prakAre (temane) vinaya karavA pUrvaka garvane abhAva have te "mRdutA" che. anya zabdomAM kahIe te abhimAnane nigraha te "mRdutA" che. athavA ahaMkAranA udayanA nimittane nidhi karI udayamAM AvelA ahaMkArane saphaLa thavA na de te "mRdutA" che. TUMkamAM kahIe te jAti, rUpa vagerene garva paNa sadA TakatuM nathI ema vicAravuM ane keI paNa divase enuM abhimAna karavuM nahi e mumukSune dharma che. rajutAnuM lakSaNa bhAvadoSarahitatve sati hiMsanarUpapariNAmAbhAvApAdanarUpatvam, yogasyAvakratApAdanapUrvakAvisaMvAdarUpatvam, mAyodayanimittanirodhakatve sati uditasyAstasyA viphalatApAdanarUpatvaM vA''rjavasya lakSaNam / (24) athata bhAva-daSathI nivRtta banI hiMsArUpa pariNAmanA abhAvane bhajo te "RjutA" che. athavA yoganuM saralatA pUrvaka avisaMvAda vartana te "jutA" che. anya zabdomAM kahIe te mAyAnA udayanA nimittane nirAdha karI udayamAM AvelI mAyAne phaLIbhUta thavA na devI e ajutA" yAne "saralatA" che. TUMkamAM kahIe te vicAra, vANI ane vartananI ekatA te Ave che. ene keLavavA mATe kuTilatAnA deze vicAravA joIe. zocanuM lakSaNa joke ApaNe 342 mA pRSThamAM vicArI gayA chIe, chatAM vizeSa jJAnArthe tene nIce mujaba pharIthI ulekha karAya che - dharmopakaraNarajoharaNamukhavakhikAcolapaTTakadaNDapAtrAdiSvapi gatamUrcchatvam, lobhodayanimittanirodhakatve sati uditasya vaiphalyApA. danarUpatvaM vA zaucasya lakSaNam / (655) arthAta dharmanAM upakaraNo jevAM ke e ghe, muhapatti, calapaTe, daMDa, pAtra vagerene viSe paNa mUchano abhAva te " zauca che. athavA te lebhanA udayanA nimittanI vidyamAna dazAmAM (paNa) udayamAM AvelA lobhane saphaLa thavA na de te "zauca" che. che zarIranA upara paNa Asakti na rAkhavI e "zauca' ne artha che.
Page #1159
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1080 saMvara-adhikAra. [ paMcama satya bhASAnuM lakSaNa mokSamArgArAdhanIyabhASArUpatvaM satyabhASAdharmasya lakSaNam / (656) arthAta ekSa-mArganI ArAdhanA karavAmAM anukULa thaI paDe evI bhASA te "satya bhASA che. kahevAnuM tAtparya e che ke sUtra ane Agamane anusaranArA padArthane viSe pravRtti karanArUM, arthijananA bhAvane grahaNa karavAmAM samartha, parane anugraha karanArUM, zaMkA rahita, deza ane samayane gya, nirava, jaina zAsanane viSe prazasta temaja yAcanA, pracchanA, prattara ItyAdi viSayaka vacana te satya" che. TUMkamAM kahIe te ahiMsAdine hitakArI evuM yathArtha vacana te "satya" che. vaLI lIdhelI zubha pratijJA pALavI te paNa "satya" che. satya ane bhASA samitimAM taphAvata- koI paNa manuSya sAthe belatI veLA viveka ane upaga rAkhI vacana uccAravAM te 4 bhASA-samiti" che, jyAre pitAnA samazIla sAdhu puruSo sAthenA saMbhASaNarUpa vyavahAramAM hitamita ane yathArtha vacanane prayoga kare te satya nAmane yatidharma che. saMyamanuM lakSaNa yoganigraharUpatvam, IryAsamityAdiSu pravarttamAnasyaikendriyAdiprANipIDAparihArarUpatvaM vA saMyamasya lakSaNam / (657) arthAta egane kAbumAM rAkhavo te "saMyama " che. eTale mana, vacana ane kAyAne niyamamAM rAkhavA te saMyama che. athavA I-samiti vagerenuM AcaraNa yAne pAlana karanAra ekendriyAdi ane pIDA upajAvavAmAM bhAga na le te " saMyama' che. saMyamanA 17 prakAre - pAMca sthAvare AzrIne ane cAra prakAranA trasa jIvo AzrIne saMyama ema saMyamanA nava prakAro uparAMta (1) apezya-saMyama, (2) apahRtya-saMyama, (3) prephaya-saMyama, (4) pramUjya-saMyama, (5) kAya-saMyama, (6) vA-saMyama, (7) mana-saMyama ane (8) upakaraNa-saMyama ema saMyamanA ATha prakAre che. A pramANe kule enA 17 prakAro che. saMyamanA anya rIte sUcavAtA 17 prakAre- pAMca indriyanA nigraharUpa saMyamanA pAMca prakAre, pAMca agratanA parityAga pUrvakanA pAMca prakAre, cAra kaSAye uparanA vijayarUpa cAra, ane mana, vacana ane kAyAnI viratinA traNa ema ekaMdara saMyamanA 17 prakAre thAya che.
Page #1160
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA, 1081 tapanA lakSaNane graMthakAre atra nirdeza karyo nathI, jo ke tapanA lakSaNane 821mA pRSThamAM temaja bAlatapanA lakSaNane 808 mAM praThamAM teo ulalekha karI gayA che. AthI atra eTaluM ja nivedana karavuM basa thaze ke malina vRttio upara vijaya meLavavA mATe-tene nirmULa karavA mATe je indriyadamana karAya te " tapa che. tapa eka ja hovA chatAM enI pAchaLa je bhAvanA rahelI hoya te prakAranuM tenuM phaLa maLe che. jo e bhAvanA sakAma hoya to laukika sukhanI prApti e enuM phaLa che ane jo e niSkAma hoya te pAralaukika abhyadaya yAne AdhyAtmika niyasanA sukhanI prApti e enuM phaLa che. tyAganuM lakSaNa bhAvadoSatyAgarUpatvam, satyapi vastusannidhAne samyagjJAnapUrvaka- varicAnArAparva vA thAna kSamA (58). arthAta bhAva-Sine parivAra te "tyAga' che. athavA te vastu pAse hovA chatAM samyajJAna pUrvaka tene tajI devI te " tyAga" kahevAya che. pAtrane jJAnAdi saguNa ApavA evI paNa tyAganI vyAkhyA anyatra daSTigocara thAya che. A ullekha 820 mA pRSThamAM karA paNa che. akiMcanyanuM lakSaNa bAhyAbhyantaradravyeSu mamatvAbhAvarUpatvam, dharmopakaraNAdiSvapi mUrchArAhityam, iSTAniSTazabdAdiviSayeSu vA muurchaa'bhaavruuptvmaakianyastha kSan ! (21). arthAta bAhya ke AtyaMtara padArthone viSe mamatva-buddhi na rAkhavI te "Arkinya " che. anya zabdomAM kahIe to dharmanAM upakaraNo viSe paNa mUrchAne abhAva te Aki canya che. vaLI ISTa ke aniSTa zabdAdi viSayane viSe paNa mUcchane abhAva te "AkiMcanya che TuMkamAM kahIe te kaI paNa jAtano mamatvarUpa parigraha na rAkhave te "Ardicanya' che. brahmacaryanuM lakSaNa- ____ vrataparipAlanajJAnAbhivRddhikaSAyaparipAkAthai gurukulavAsarUpatvam , navakoTiparizuddhipUrvakadivyaudArikakAmAnAM parityAgarUpatvaM vA brhmcrystha kSamA (660) arthAt vrata pALavA mATe, jJAnamAM vadhAre karavA vAste temaja kaSAyane paripAka karavA sArU guru 186
Page #1161
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1082 saMvara-adhikAra, [ paMcama kuLamAM nivAsa kare te "brahAcaryo " che. athavA nava prakAranI parizuddhi pUrvaka divya temaja hArika kAmane tyAga karAya te "brahmacarya che. AnA paripAlanamAM khAmI na Ave te mATe AkarSaka rUpa, rasa, gaMdha, sparza ane zabdanA vamaLamAM na sapaDAI javAya temaja zarIra-saMskAra vageremAM na taNAI javAya te upara pUrNa lakSya ApavuM Avazyaka che. A pramANe dazavidha yatidharmanuM prakaraNa pUrNa thAya che eTale prasaMge pAtta bhAvanA saMbaMdhI ulekha kare jaIe, chatAM tema karavA pUrve AnI sAthe kathaMcita saMbaMdha dharAvanAra dazavidha mAnavadharma tarapha uDatI najara pheMkI laIe.' majhimanikAyanA 41 mA "sAleka' suttamAM prANaghAta, adattAdAna ane vyabhicAra ema traNa kAyika, asatya bhASaNa, cA, kaThora bhASaNa ane baDabaDATa ema cAra vAcika ane padravyane lAbha, krodha ane mithyAdaSTi ema traNa mAnasika arthAta kule daza akuzala karmapatha gaNAvelA che. A dazathI nivRtta rahevuM e daza kuzaLa karma patha che. Ane zrImAna buddha eka sthaLe mAnava-dharma tarIke nirdeza karyo che. vaidika dharmagraMthomAM paNa uparyukta daza pApathI nivRtti meLavavI tene sAmAnya mAnava-dharma kahe che. nyAya-darzananA dvitIya sUtranI vyAkhyA karatAM tenA bhAgyakAra vAsyAyane paNa Ane ja nirdeza karyo che.' manusmRti (a. 12, . 2-7)mAM paNa A ja ullekha che. yAjJavadya-smRti (a. 3) paNa A ja prakAre nirdeza kare che. jayeSa zukla dazamIne "dazaharA" kahevAnuM kAraNa samajAvatAM paNa A ja pramANenAM daza pAtake ullekha karAya che ke je brahma, brahmavaivarta, rAjamArtaDa ane garuDa ema cAra purANamAM najare paDe che. vAlmaTakRta aSTAMgahRdaya (a. 2, zlo. 20-21)mAM paNa A ja daza pAtake gaNAvAyA che. mahAbhAratanA udyoga parva (a. 33)mAM vidura dazavidha dharma e meghama ullekha kare che, paraMtu te kyA tene tyAM nirdeza nathI, kintu kayA daza prakAranA mANase adhama kare che tenuM sUcana karAyuM che. 1 braha eTale gurukuLa ane caryA eTale vasavuM. gurunI adhInatA sevavA mATe gurukuLamAM nivAsa te " brahmacarya' che. athavA brahma eTale AtmIya jJAnAdi guNo ane eTale ramaNatA. AthI jJAnAdi guNamAM ramaNatA te paNa " brahmacarya ' che. * 2 viSaya-vAsanA. 3 mahAbhAratanA keTalAka ullekha AnI sAthe bahu aMze maLatA Ave che. 4 vaSAnI vizeSa mAhitInA abhilASIe purAtatva (va. 1, aMka 2 )nAM 188mAMthI 198mA payatanAM pRSTho jevAM. dharmonuM varNana che. . 5 judI judI saMkhyA darzAvanAra nipAtanA samudAyarUpa aMguttaranikAyanA dazakanipAtamAM daza - 6 AnA niSedharUpe ja daza mAnavadharmo na sUcavatAM vidhAyaka bAju paNa emaNe raju karI che.
Page #1162
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] AhaMta darzana dIpikAM. 183 A pramANe dazavidha dharmanuM svarUpa vicArAyuM. have bhAvanAnuM svarUpa kahevAmAM Ave che. temAM bhAvanAnuM lakSaNa e che ke - samyagjJAnapUrvakapadArthaparicintanarUpatvaM bhAvanAyA lakSaNam / (661) arthAta yathArtha jJAna pUrvaka padArthanuM vAraMvAra cintana karavuM te "bhAvanA che. kahevAno matalaba e che ke rAga-dveSa jevI aniTa vRttione aTakAvanAruM UMDuM ane tAtvika ciMtana te "bhAvanA che, A dvArA karmabaMdha thatuM aTake che, vAste ene saMvaranA upAya tarIke gaNAvAya che. je vizvanA ciMtanathI jIvanazuddhi vizeSataH thavAno saMbhava rahe che evA bAra viSayone pasaMda karavAmAM AvyA che ane A pratyekane "bhAvanA' kahevAmAM Ave che. A uparathI samajAze ke bhAvanAnA bAra prakAre paDe cheH (1) anitya bhAvanA, (2) azaraNuM bhAvanA, (3) saMsAra-bhAvanA, (4) ekatvabhAvanA, (5) anyatva-bhAvanA, (6) azucitva-bhAvanA, (7) Azrava bhAvanA, (8) saMvarabhAvanA, (9) nija rA-bhAvanA, ( 10 ) leka-bhAvanA, (11) bAdhidarlabha-bhAvanA ane (12) dharmabhAvanA. anitya bhAvanAnuM lakSaNa bAhyAbhyantara dravyANAM sarvasaMyogAnAM ca vizarArutAnucintanarUpatvam , bAhyAbhyantaradravyaviyoge sati jAtaM yacchArIrikamAnasikaduHkhaM tanmA bhUdityanAgatameva cintanarUpatvam , sarvasaMyogeSu vinshvrbhaavaanucintnparva vADaniyamAvanAthA RkSaNam I (ha62) arthAt bAhya ane AMtarika padArthonA temaja sarva saMgenA vinAzAtmaka svarUpanuM ciMtana karavuM te "anitya bhAvanA che. athavA bAhya ane AtyaMtara padArthane viyAga thatAM je zArIrika ke mAnasika dukha thAya che te na thAo ema pahelethI ja vicAravuM. vastumAtramAMthI A sakti ochI karI, pratyeka vastu ane tenA saMbaMdhane asthira mAnavAM te "anitya bhAvanA che. anya zabdomAM kahIe to sarva saMyogane viSe vinazvaratA ciMtavavI te "anitya bhAvanA" che. azaraNa-bhAvanAnuM svarUpa vane siMhAGkasthitamRgazizuvat svajanAdibhyo'pi trANAbhAvAnucintanarUpatvam , kSudhitasihaparAbhUtamRgazizuvajanmajarAmaraNavyAdhigraste jIve svajanAdibhyo'pi paritrANAbhAvAnucintanarUpatvam,janmajarAmaraNavyAdhipriyaviyogApriya saMyogepsitAlAbhadAridyadaurbhAgyadaumanasyAdija
Page #1163
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ paMcama 184 saMvara-adhikAra. nyaduHkhenA'bhyAhatasya jIvasya saMsArasamudre paritrAyako nAstIti cintAnurUpatvaM vA'zaraNabhAvanAyA lakSaNam / (663) arthAta jema vanamAM siMhanA meLAmAM rahelA haraNanA baccAne bacAvavA jema keI samartha nathI tema svajanAdi paNa ApaNuM rakSaNa karavA asamartha che evuM ciMtavavuM te "azaraNa-bhAvanA che. - athavA jema bhUkhyA thayelA siMhanA paMjAmAM sapaDAyelA haraNanA baccAnuM keI paNa rakSaNa karI zake tema nathI tema janma, jarA, maraNa ane vyAdhithI AkrAnta evA jIvane svajanAdi bacAvI zake tema nathI ema vicAravuM te "azaraNa-bhAvanA che. athavA te janma, ghaDa5Nu, maraNa, roga, priya vastunA viyega, aniSTa vastunA saMga, ISTa vastunI aprApti, daridratA, dIrbhAgya, dIrmanasya vagere dvArA utpanna thatAM duHkhathI pIDAtA jIvane saMsAra-samudramAM kaI bacAvanAra nathI ema ciMtavavuM te "azaraNabhAvanA che. saMsAra-bhAvanAnuM lakSaNa rAgadveSAnubhavasvarUpasaMsAre cakravajanmajarAmaraNAdirUpeNa bhramagrAnucintanarUpatvam , rAgadveSamohAbhibhUtairjantubhiranyonyAbhighAtavadhabandhAkozajanitAni duHkhAni prApyante aho kaSTarUpaH khalu saMsAra iti cintanArUpatvaM vA saMsArabhAvanAyA lakSaNam / (664) arthAt rAga-dveSanA anubhavarUpa saMsAramAM cakanI mAphaka janma, jarA ane maraNa cAlu ja rahe che e prakArano vicAra kare te "saMsAra-bhAvanA che. athavA rAga, dveSa ane mehane hAthe parAbhava pAmelA ane ekabIjA taraphathI abhighAta, vadha, baMdha ane Akroza sahana karavA paDe che ane - ethI je duHkha thAya che te uparathI e je vicAra karo ke saMsAra kharekhara kaSTarUpa che te vicAra . * saMsAra-bhAvanA' kahevAya che. A bhAvanA bhAvavAthI saMsArathI bhIti utpanna thAya che . ane e bhayamAMthI nirveda uddabhave che ane tema thatAM saMsArano tyAga karavAnuM banI ekatva-bhAvanAnuM lakSaNa , ekAkipari bhoktRtvarUpeNa janmajarAmaraNAdiklezAnucintanarUpatvam , eka evAhaM na me kazcit svakIyaH parakIyo vA vidyate eka eva jAye mriye veti cintanArUpatvaM vA ekatvabhAvanAyA lakSaNam /
Page #1164
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] A ta darzIna dIpikA. 1025 arthAt janma, jarA, maraNu vagerenAM kaSTo jIvane peAtAne ekalAne ja bhegavavAM paDe che evu' ciMtana te ' ekatva-bhAvanA ' che. athavA teA huM ekalA ja chu, mAre koi svajana ke parajana nathI, huM... ekalA ja janmyA chuM ane ekalA ja maravAnA chuM e prakAranI bhAvanA te ' ekatvabhAvanA ' che. anyatva-bhAvanAnuM lakSaNa-- zarIrAdibhyo'pi Atmano bhedAnucintanarUpatvam, anyo'haM anyaccharIramiti zarIrAtmanorbhedAnucintanarUpatvaM vA'nyatvabhAvanAyA lkssnam / ( 66 ) arthAt zarIra vagerethI AtmA bhinna che evu' citana te 'anyatva-bhAvanA' che. athavA hu' anya chuM ane mArU zarIra anya che ema AtmA ane zarIranI bhinnatAnA vicAra karavA te ' anyatra bhAvanA' che. azuci-bhAvanAnuM lakSaNa-- Ayuttara kAraNAzucitvAzucibhAjanatvAzuci pariNAmapAkAnubandha svarUpAzucitvAdirUpaM khalu zarIramiti cintnaanuruuptvmshucibhaavnaayA kSanam / ( F7 ) arthAta zarIranAM mULa temaja uttara kAraNeA azuci hAvAthI, vaLI zarIra ( jAte ) azucinu bhAjana haiAvAthI temaja pAkanA anubaMdhane lIdhe azucitAdirUpa heAvAthI zarora azuci che evuM ciMtana te * azuci-bhAvanA ' che. 6 . kahevAnI matalaba e che ke zarIranAM Adya kAraNa zukra ane zAnnuita che ane e te atyanta azucirUpa che. vaLI kavala-a.hArAdi levAtAnI sAthe ja e AhArAdi prAya: zleSmamaya banI jAya che. ane zleSmathI dravIbhUta banelA AhAra atizaya azuci che. tyArabAda pittAzayane prApta karIne pacatA AhAra khATA ane che. pachIthI vAyuthI vibhakta banI te alaga rasarUpa ane khalarUpa bane che; ane khala te mala hAi azuci che. A pramANe uttara kAraNeA azuci hovAthI zarIra paNa azuci ja che. kAna, nAka ityAdi kharekhara azucinA bhAjana che. kalala-avasthA, abuda-avasthA, pezInI avasthA, ghana-avasthA, zarIranA avayavanI avasthA, sapUrNa garbha - -avasthA, mALapaNu, juvAnI vagere dvArA utpanna thayela azubha pariNAma temaja malAdithI utpanna thayela azubha pariNAma paNa azuci hAvAthI zarIra azuci ja che. vaLI zarIra jyAre pAkI jAya che tyAre te atizaya duga dhI svabhAvavALuM mAlUma paDe che, tethI zarIra azucirUpa ja che.
Page #1165
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1086 saMvara-adhikAra [ paMcama mAnasika, vAcika ane kAyika vyApArarUpa zubha azubha karmanuM je dvArA Agamana thAya che te Asava che e vAta ApaNe pUrve arthAta 740mAM pRSThamAM vicArI gayA chIe. Azrava-bhAvanAnuM lakSaNa e che ke- zrotrAdIndriyaviSayaprasaktahariNAdivad vinipAtamapi gacchatIti cintanAnurUpatvaM kAyikAdiyogAdibhyaH zubhAzubhakarmAgamanAnucintanarUpatvaM vA AzravabhAvanAyA lakSaNam / (668) arthAta kAna vagere indriyanA viSayamAM Asakta thanAra hari vagere jema duHkhanA bhAjana bane che tema jIva paNa viSayamAM lapaTAtAM duHkhI thAya che evI bhAvanA bhAvavI te "Azrava-bhAvanA " che. athavA te kAyikAdi bhegAdi dvArA zubhAzubha karmanuM Agamana thAya che e vicAra karo te Azrava-bhAvanA " che. saMvara-bhAvanAnuM lakSaNa mahAvrataparipAla nasAhAyyIbhUtaguptyAdInAM mUlottaraguNavacintanAnurUpatvama, yadyaduNayakartRko yo ya AzravanirodhastattadupAyAnucintanarUpatvaM vA saMvarabhAvanAyA lakSaNam / (669) athata mahAvrata pALavAmAM sahAyaka murti vagerenuM, mULa ane uttara guNanI mAphaka ciMtana karavuM te "saMvara-bhAvanA che. athavA te je je upAya dvArA je je Azravane nirodha thAya tema hoya te te upAyanuM ciMtana karavuM te "saMvara-bhAvanA che. AzravanA nidhanA upAya krodhane kSamA vaDe, mAnane mRdutA vaDe, mAyAne saraLatA vaDe ane lebhAne saMtoSa vaDe nidhi karAya che. viSayone akhaMDita saMyama vaDe rokI zakAya che. traNa guptio vaDe yogane, apramAda vaDe pramAdane, sAvadha vyApAranA tyAga dvArA aviratine, samyagdarzana vaDe mithyAtvane temaja zubha ane sthira mana vaDe Atta ane raudra dhyAne rokI zakAya che. nirjarA-bhAvanAnuM lakSaNa AtmapradezAnubhUtarasakarmapudgalAnAM parizATanAnukUlacintanarUpatvam, saMsAra bIjIbhUtAnAM karmaNAmupAyAt svato vA phalavat pAkAnucintanarUpatvaM nirjarAyA lakSaNam / (670)
Page #1166
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1987 ulAsa ] Ahata darzana dIpikA arthAt Atma-pradeza dvArA je karma-pudagalene rasa anubhavAyela che te karma tyArabAda kharI paDe che evuM ciMtana karavuM te "nirjarA-bhAvanA che. saMsAranAM bIjarUpa karmo upAya dvArA ke pe tAnI meLe phaLanI mAphaka pAkI (kharI) jAya che evI bhAvanA te "nirjarA-bhAvanA che. nirjarAnA abuddhi pUrvaka ane kuzaLamULa ( upayoga pUrvaka) ema be prakAre paDe che. temAM narakAdimAM karmaphaLanA vipAkarUpa je nirjarA hoya che te abuddhi pUrvakanI nirjarA samajavI; kemake e nirjarA moTe bhAge anupayoga pUrvaka hoya che. tapa ane parISahAthI udbhavatI nirjarA te kuzalamULa che. enuM guNa dvArA anuciMtana karavuM joIe. loka-bhAvanAnuM lakSaNa paJcAsnikAyAtmakaH khalu loko na kenacinniSpAdito na vA dhRtaH kintu gagane'vasthita iti cintanAnurUpatvam, paJcAstikAyAtmakaH khalu loko vividhapariNAmayuktaH sthityutpattivyayAtmako vicitrasvabhAva iti cintanAnurUpatvaM vA lokabhAvanAyA lakSaNam / (671) arthAta A paMcAstikAyarUpa lekane kharekhara keIe utpanna karyo nathI ke keIe jhAlI rAkhe nathI, kintu e AkAzamAM raheluM che e prakAranuM cintana te "lekabhAvanA che. athavA te A paMcAstikAyarUpa leka vividha pariNAmethI yukta che, sthiti, utpatti ane vinAza ema traNa dharmothI yukta che temaja vicitra svabhAvavALo che e pramANenI bhAvanA bhAvavI te leka-bhAvanA che. lakanA-vibhAga bhagavatI (za. 11, u 1)mAM sUcavyA mujaba lekanA dravyathI (1) dravya-leka, kSetrathI (2) kSetra-leka, kALathI (3) kALa-loka ane bhAvathI (4) bhAva-loka ema cAra prakAre paDe che. temAM vaLI kSetra-lekanA (1) aleka-kSetraleka, (2) tiryapleka-kSetraleka ane (3) Urvaleka-kSetraleka ema traNa prakAre paDe che. vizeSamAM adhe lokane ratnaprabhAthivI 1 jagatanI utpatti vagere saMbaMdhI vividha mate mATe juo lAkatatvanirNaya . 4-75). - 2 bhagavatI ( . 2, u. 1 )mAM sUcavyA mujaba dravyaloka eka ane aMtavALo che. kSetraloka asaMkhya kaTAkoTi yojana jeTalo lAMbo ane paheLe che ane eno paridhi asaMkhya yojana koTakeTine che. e paNa aMtavALo che. kAla-laka dhruva, niyata, zAzvata, akSata, avyaya, avasthita ane nitya che. vaLI te aMtarahita che. bhAvaloka anaMta varNa, gaMdha, rasa ane sparza paryavarUpa che; anaMta saMsthAna paryavarUpa che. anaMta gulaghu paryavarUpa che. anaMta agurulaghu paryavarUpa che temaja aMta vinAne che,
Page #1167
--------------------------------------------------------------------------
________________ sa'vara-adhikAra. [ paMcama adhalAkakSetralAka ityAdi sAta prakAra paDe che. tiyaMgleAka asakhya prakAranA che, jemake jammUdvIpa--tiya glAkakSetraleAkathI mAMDIne te svayaMbhUramaNasamudra-tiya glAkakSetraleAka, U`lAka-kSetraleAka paMdara prakAranA che. ( 1 ) saudharmAM kalpa UrdhvalA kSetralAka yAvata ( 12 ) azruta kalpa - Udhva leAkakSetraleAka, ( 17 ) traiveyaka vimAna UrdhvalAkakSetraleAka, ( 14 ) anuttara vimAna-UrdhvaleAkakSetraleAka ane ( 15 ) ISAbhAra pRthivI-Urdhva lAkakSetraleAka, adhalAkAdinAM saMsthAna-- adheAlAka trApAnA ke UMdhA zakArAnA AkAranA, tiyA~galAka jhAlaranA AkAranA ane UvalAka UbhA mRdaMganA ke pakhAjanA AkAranA che. leAkanuM saMsthAna bhagavatI ( za. cha, u. 1 )mAM nirdezyA mujaba supratiSThaka ( `zarAva )nA AkAra jevuM che. A sUtranI TIkAnA 288mA patramAM kahyuM che tema atra zarAva-capaNIAne UMdhuM vALI tenA upara kaLaza mUkelA hoya tevuM zAva samajavuM, kemake te sivAyanA kevaLa zarAva sAthe lekasasthAnanI saDhazatA ghaTI zake tema nathI. lAkanI ATha prakAranI sthiti-- 1088 bhagavatI ( za. 1, 7. 6 )mAM leAkanI sthiti ATha prakAranI darzAvavAmAM AvI che. jemake vAyu AkAzane AdhAre rahelA che. udadha vAyune AdhAre, pRthvI ( jamIna ) uSine AdhAre, trasa temaja sthAvara jIvA pRthvIne AdhAre, ajIva padArthI jIvane AdhAre, ane sakama ka jIvA kane AdhAre rahelA che. ajIvAne jIvAe sagharelA che ane jIvAne karmAe sagharelA che. vAyunA AdhAre unnadhi ane udadhinA AdhAre pRthvI kema rahI zake enA sabaMdhamAM A uddeza divya prakAza pADe che. tyAM ema sUcavAyuM che ke koi puruSa pavana bharIne cAmaDAnI masakane phUlAve, pachI vAdharInI daDha gAMThathI te masakanuM mukha khaMdha karI le, ane enA madhya bhAgane paNa evI rIte AMdhI le. A pramANe thatAM masakamAM bharAyelA vAyunA e vibhAgeA paDI jaze ane masakanA AkAra DugaDugI samAna banI jaze. tyAra bAda masakanu` mADhuM ughADe ane tenI aMdaranA uparanA bhAganA pavana kADhI nAkhe. pachI te jagyAmAM-masakanA uparanA bhAgamAM pANI bhare ane pachI pAchuM masakanuM mukha baMdha karI vacalI gAMTha cheADI de. tema thatAM jaNAze ke upalA bhAgamAM bharelu pANI uparanA bhAgamAM ja raheze-pavananI upara ja raheze, nIce nahi jAya; kemake e pANI masakanI nIce rahelA pavanane AdhAre rahelu che. A pramANe jema pavanane AdhAre pANI upara rahe che tema pRthvI vagere paNa pavanane AdhAre rahela che. A saMkha dhamAM evuM paNa tyAM udAharaNa apAyuM che ke jema koi eka puruSa hAya ane te cAmaDAnI masakane pavana vaDe phUlAvI peAtAnI keDe bAMdhe ane pachI tAga vinAnA, tarI na zakAya tevA ane matheADA karatAM vadhAre UMDA pANImAM praveza kare tApaNu te pANInI upara uparanA bhAgamAM rahe tema atra samajavu', 1 mATInu kAThIka,
Page #1168
--------------------------------------------------------------------------
________________ kalAsa ] AhaMta darzana dIpikA. 1089 kahevAne bhAvArtha e che ke tanuvAta ane ghanavAtarUpa vAyune AdhAra AkAza che, kemake te vAyu avakAzAMtaranI upara raheluM che. AkAza te pite svapratiSThita che-te pitAnA AdhAre ja raheluM che tene bIje kaI AdhAra nathI eTale e kene AdhAre raheluM che e prazna mATe avakAza ja raheto nathI. ghanekadhi vAtane AdhAre rahe che, kAraNa ke e ghanavAta ane tanavAta upara rahele che. "ratna prabhA" vagere sAta pRthvIo ghane dadhine AdhAre rahelI che, kAraNa ke e pRthvIo ghodadhinI upara rahelI che. "ISatAmbhArA' nAmanI AThamI pRthvI te ghodadhine AdhAre rahelI nathI, kintu te AkAzane ja AdhAre rahelI che. trasa ane sthAvara che pRthvIne AdhAre rahelA che. A kathana prAyika jANavuM; kemake keTalAka che pRthvI sivAyanA AkAza, parvata ane vimAnane AdhAre paNa rahelA che. zarIrAdi pudgalarUpa ajI jIvane AdhAre rahelA che, kemaka teo jIvamAM sthita che. jo karmane AdhAre rahelA che, kAraNa ke saMsArI jIno AdhAra anadaya avasthAmAM rahelA karmapudagalanA samUha upara che. keTalAkanuM kahevuM ema che ke jIve kamIne AdhAre rahelA che eTale jIvo nArakAdi bhAve rahelA che. ajIne e saMgharelA che, kemake mananA ane bhASAdinA pudagalene e saMgharelA che. je jenuM saMgrAhya hoya che te tenuM Adheya paNa che. jemake pUDalA vaDe tela saMgrahAya che to te tela saMgrAhya paNa che ane Adheya paNa che tema sajIvo chone AdhAre rahelA che ane ane jIvoe saMgharelA che e saMbaMdhamAM ghaTAvI levuM. jIvane karmoe saMgharelA che, kemake saMsArI jI udaya prApta karmane vaza che. vaLI je jene vaza heya te temAM raheluM che. jemake ghaTanA rUpAdi guNe ghaTane vaza che; vArate te temAM rahelA ja che. e pramANe ahIM paNa AdhAra-AdheyabhAva samaja. badhi -dulabha-bhAvanAnuM lakSaNa anAdisaMsAre'nantazaH parivartamAnasya vividhaduHkhAbhihatasya mithyAdarzanAdinA pratihatamateH samyagdarzanAdivizuddho bodhidurlabho bhavatIti cintanAnurUpatvam , puNyAnubhAvena manuSyAdizubhagatiprAptAvapi tattvArthazraddhAnasvarUpabodhiratnaM durlabhaM bhavatIti cintanAnurUpatvaM vA bodhi. kurramamAvanAvA DhakSaNam (gha72) arthAta anAdi saMsAramAM anaMta vAra paribhramaNa karanArA, vividha duHkhathI grasta bananArA temaja mithyAdarzanAdithI alita thayelI mativALA jIvane samyagadarzanarUpa vizuddha bodhine lAbha atizaya durlabha che ema cintana karavuM te "dhi-durlabha-bhAvanA che. athavA te puNyanA vipAkarUpe manuSyAdi zubha gati prApta karavA chatAM tatvArthane viSe zraddhArUpa bodhiratnanI prApti thavI makela che evI bhAvanA bhAvavI te "dhi-dulabha-bhAvanA che. 1 bhagavatIsUtramAM pRthvIo dhanAdhane AdhAre rahelI che evo je ullekha che te aupacArika samajavo-pAyika jANavo ema TIkAkAre sUcavyuM che. 187
Page #1169
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1090 saMvara-adhikAra. [ paMcama dharmabhAvanAnuM lakSaNa samyaktvadvArakamahAvratasAdhakadvAdazAGgyupadiSTaguptyAdivizuddhabhUta. saMsArasamudratArakamokSaprApako bhagavatA kathitaH khalu dharmo bhavatIti cintanAnurUpatvam, yasminnAlambamAne sati jIvo bhavArNave na patati sa dharmo bhavatIti cintanAnurUpatvaM vA dharmabhAvanAyA lakSaNam / (673) arthAta samyaktvarUpa dvAravALe, mahAvratane sAdhaka, dvAdazAMgImAM jenuM vivecana karAyuM che evI gupti vagerethI vizuddha bane, saMsAra-samudrane pAra utAranAra temaja mane prApta karAvanAra e kharekhara bhagavAne kahelo dharma che ema ciMtavavuM te "dharma-bhAvanA che. athavA te jene Azraya levAthI jIva bhava-sAgaramAM paDatuM nathI te dharma che ema cintana karavuM te "dharmabhAvanA che, ( A pramANe ApaNe bAra bhAvanAnuM svarUpa vicAryuM. have parISahenuM pratipAdana karavAmAM Ave che. temAM parISahanuM lakSaNa e che ke - . samyagdarzanAdilakSaNamokSamArgAdapAracyavanaprayojanavattve sati karmanirjarAprayojanavattve ca sati kSudhAdyupadravaparISahaNarUpatvaM parISahasya akSaNamA (gha74) arthAt samyagdarzanAdirUpa mokSamArgamAMthI vinipAta na thavA denArI temaja karmanI nijAnA kAraNabhUta evA kSudhAdi upadravane sahana karavAnI zakti te "parISaha" kahevAya che. A bAvIsa prakAranuM che. jemake (1) kSudhAne, (2) tRSAno, (3) zItane, (4) uNane, (5) daMzamathakane, (6) nagnatAne, (7) aratine, (8) strIne, (9) caryAne, (10) niSasthAne, (11) zayyAne, ( 12 ) Akrozane, (13) vadhane, (14) yAcanAne, (15) alAbhane, (16) rogane, (17) tRNasparzane, (18) maLane, (19) satkArapurarakArane, (20) prajJAna, (21) ajJAnane ane (22) adarzanane sudhA-parISaha ane tuSA-parISaha- AgamamAM darzAvela vidhi mujaba, jaThara ane AMtaraDAne bALanArI bhUkhane, anekaNIya AhAranA parivAra pUrvaka yathArtha rIte sahana karanAro vratI sudhA-parISahane jIte che. e pramANe tRSA-parISaha mATe samajI levuM. uttarAdhyayana (a. 2)mAM kahyuM che ke zarIra sudhA vaDe vyApta banyuM hoya te paNa
Page #1170
--------------------------------------------------------------------------
________________ kalAsa ] AhaMta darzana dIpikA. 191 tapasvI ane parAkramI muni phaLAdi che nahi ke chedAve nahi, rAMdhe nahi ke raMdhAve nahi. kAkajaMghA vanaspatinAM jevAM bAhu, jaMghA vagere avayavo atyaMta kuza banI gayAM che ane zarIramAM ekalI na dekhAtI hoya tevuM durbaLa zarIra thaI gayuM hoya te paNa muni jarA paNa dilagIra banyA vinA saMcama-mArgamAM saMcare. ekAMte mArgamAM jate, tRSAthI vyAkuLa bane che ane mukha sukAI jatuM hoya chatAM muni jaLa saMbaMdhI zAstrokta maryAdAnuM ullaMghana na kare, AthI e phalita thAya che ke game tevI kakane bhUkha ke tarasa lAgI hoya te paNa svIkArela maryAdAnuM ullaMghana karI AhAra pANI na letAM te sudhAnI ane tRSAnI vedanAne samajAve nibhAvI levI e anukrame "kSudhA-parISaha" ane "tRSA-parISaha" che. zIta-parivaha- ghaNI sakhata ThaMdha paDI hoya tyAre jINuM vastra dhAraNa karyuM hoya te kADhI nAMkhI TADhathI bacAva karavA mATe aneSaNIya vastrAdi mATe prayAsa na kara, kintu zAstrokta vidhi anusAra eSaNAyanI ja gaSaNA karavI te zIta-parISaha jaya kahevAya; parantu je evA samayamAM agni saLagAve athavA te anyane tevI preraNA kare to te zIta-parISaha sahana karyo na gaNAya. A saMbaMdhamAM uttarA (a, 2)mAM kahyuM che ke rUkSa zarIravALA ane gAme gAma vihAra karatA munine kaI veLA bahu ja ThaMdha lAge te paNa enA bhayathI svAdhyAyAdi karavAnuM teo na cUke temaja ThaMDha dUra karavA mATe mAre makAna vagere sAdhana nathI, mArI pAse kAMbaLa vagere nathI, huM agni vaDe tApe te ThIka evuM evuM dIna cintana teo na kare. uSNu-parISaha atizaya tApa lAgatuM hoya te paNa snAna ne kare ke paMkhe na khAya, kintu e garamIne sahana karI jAya te ja te uSNu-parISahane jaya karyo gaNAya. kharekharA vatI uNutAne dUra karavA chatra vagere na dhAraNa kare. TUMkamAM kahIe te prakhara tApa veTha kintu sadeSa AcaraNa na karavuM enuM nAma uSNu-parISaha sahana karyo kahevAya. uttarA (a. 2)mAM kahyuM che ke tapI gayelI pRthvI, retI ane zilAdithI temaja tRSA vaDe utpanna thayelA dAhathI ane sUryanAM kiraNanI garamIthI saMtapta banelA muni caMdra, caMdana, pavana ItyAdi vaDe mane kyAre zAMti maLe evI dAnatA na rAkhe. vaLI uSNatAthI saMtApa pAmelA teo nAnanI abhilASA na rAkhe, zarIra upara paNa pANI na chAMTe ke vastrAdi vaDe vAyu paNa na nAkhe. dazamaza-parISaha hAMsa, macchara vagere karaDatA hoya te paNa te sthAnethI cAlyA na javuM, paMkhA vagere dvArA tene dUra na karavA-uDI na mUkavA temaja tene hAMkI kADhavA dhuNI na karavI e dazamazaka parISaha.
Page #1171
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10ra saMvara-adhikAra [ paMcama ne jaya karyo gaNAya. A saMbaMdhamAM uttarADa (a. 2)mAM sUcavAyuM che ke macchara vagere che zarIranuM mAMsa, lehI khAtA hoya te paNa udvega na karavo, temane uDAvavA nahi, manathI paNa temanA upara dveSabhAva na lAva, temane mAravA paNa nahi, kintu te tarapha bedarakAra rahevuM. nA parISaha- nAnya eTale kaMI samagra upakaraNone tyAga nathI, kintu pravacanamAM je vidhi batAvavAmAM AvI che te anusAra nagnatva te "mAnya che. utsarga ane apavAda pUrvaka odhika ane aupaDyAhika upadhine dhAraNa karanArA, pravajyAdi dvAra vaDe lakSita, AcArya, upAdhyAya, sthavira, bhikSu, ane kSullaka evA sAdhunA aneka prakAre paikI kaI paNa vibhAgamAM AvatA, mAsakalpa vihAra karanArA, alpa kIMmatanA ane jIrNaprAya vaka vaDe agra bhAgane DhAMkanArA, varnAkapa paribhega karanArA, daza prakAranI sAmAcArI sevanAra temaja ugama, utpAdana ane eSaNAnA deSathI rahita zuddha AhAra, upAdhi ane zayyAnuM sevana karanArA bhikSuo hoya che. A pramANe rUddha rIte AcAra pALanAra nAnya-parISahane parAjaya karanAra gaNuya. uttarA(a. 2) mAM kahevAyuM che ke mArAM vastra atizaya jIrNa thaI gayAM che eTale te phATI jatAM huM zeDA vakhatamAM taddana nAga banI jaIza te pachI mArI zI dazA athavA mArAM A jINuM vastra dekhIne keI gRhastha navAM Ape te ThIka evI dIna bhAvanA na bhAvavI. paraMtu je jIrNa vastra phATI jaze te mane jinakalpI jevuM alakatva prApta thaze ane je navAM vastra maLaze te sthavirakalpagata sacelakatva prApta thaze. eTale e baMne dharmane hitakArI che ema jANa muni dInatA na kare. vetAMbaratva ane digaMbaratvanuM mULa nagnaparISahane artha samajavAmAM zvetAMbara ane digaMbara saMpradAye eka bIjAthI judA paDe che. vetAMbaronuM kahevuM e che ke jinakalpI jevA viziSTa sAdhako sarvathA nagna hoya, paraMtu vikalpI jevA anya sAdhaka mATe maryAdita vastrAdinI chUTa che. alabatta A vAta upara temane mUcha na hovI joIe. digaMbaronuM mAnavuM e che ke muni evuM nAma dhAraNa karanArA samagra sAdhake mATe eka sarakhuM aikAtika nagnatvanuM vidhAna karAyeluM che. teo nagnatvane "acalaka-parISaha" paNa kahe che. pAzcAtya vidvAnoe evI kalpanA karI che ke bhavetAMbarIya matanuM mULa e prabhu pAsa nAthanI savaA paraMparA che, jyAre digabarIya matanuM mULa bhagavAn mahAvIranI avazva paraMparA che. vaLI tAMbara ane digaMbara e be nAme paNa vastra rAkhavAM na rAkhavAM uparathI ja pahayAM jaNAya che. arati-parISaha- vihAra karatI veLA ke UbhA rahyA hoya tyAre keIka vAra muninA saMyama upara aprIti
Page #1172
--------------------------------------------------------------------------
________________ ulAsa ] AhaMta darzana dIpikA. 1993 thavArUpa-kaMTALe AvavArUpa khUlanA uddabhave tyAre teo rUddha rIte dharmanI ArAdhanA karavI ja joIe evuM vicAre te temaNe arati-parISaha cha gaNAya. TUMkamAM kahIe to cAritra grahaNa karyA bAda dIkSA pALavAmAM aneka muzkelIo UbhI thatAM enAthI kaMTALavAne prasaMge upasthita thAya tyAre tema na karatAM dhIrajathI temAM rasa le te arati-parISahane jaya gaNAya. sI-parISaha kAminInAM aMga, upAMga, saMsthAna, hAsya, lavita ane vizvamAdi ceSTAne vicAra na karAya temaja kaI paNa veLA tenAM aMgopAMganuM kAmabuddhithI avalokana na karAya te strI parISaha jItyo gaNAya. kahevAnuM tAtparya che ke sAdhake potAnI sAdhanAmAM vinarUpa vijAtIya AkarSaNane vaza na thavuM. jemake kaI strI taraphathI viSayecchA pUrNa karavA mATe aneka upasargo karAya te sAdhaka puruSe te sahana karI levA, paraMtu leza mAtra vikArane vaza na thavuM-e strIne tAbe na ja thavuM. e pramANe sAdhaka strI hoya te tene puruSa-parISaha sahana kare. carcA-parISaha- gAma, zahera, kuLa vageremAM aniyamitapaNe nivAsa karanAra tathA ALasane temaja mamatAne tyAga karanAra muni dareka mahine vihAra kare to temaNe caryA-parISahane parAjita karyo gaNAya. svIkArelA dhArmika jIvanane puSTa karavAnA IrAdAthI niH saMgatA pUrvaka judAM judAM sthAne mAM vihAra kare, paraMtu koI paNa eka sthaLamAM aho na jamAva te caryA-parISahano vijaya che. A saMbaMdhamAM uttarA (a. 2)mAM kahyuM paNa che ke gRhasthAdinI sAthe rAgane pratibaMdha rAkhyA vinA muni jinAjJA pramANe eka gAmathI bIje gAma vicare. niSadhA-parISaha- " - strI, pazu ane napuMsaka je sthAnamAM na rahetAM hoya tevA sthAnamAM besIne iSTa temaja aniSTa upasargone udvega rahita paNe-samabhAve sahana karavAM te niSadyA-parISahane vijaya che. kahevAno matalaba e che ke sAdhanAne anukULa ekAMta sthAnamAM amuka vakhata sudhI Asana lagAvI beThA bAda keI bhaya AvI paDe te paNa aDALapaNe Asana upara sthira rahevuM te niSavAparISahane parAjaya che. zaNyAparIvaha- zayA, saMskAraka, paTTika ityAdinI mudatA ke kaThoratAne lIdhe UMcA nIcA pratimaya maLatAM ke upAzrayamAM dhULa ghaNI hoya ke temAM bahu zItalatA ke uSNatA rahetI hoya te paNa - 1 navatarvaprakaraNa ( gA. 27 )mAM Ane badale "naidhikI-parISaha ne ulekha che, je eno artha te upara mujaba ja che. jemake zUnya gRha, vRkSa ityAdi sthAnamAM nirbhayapaNe besavuM temaja bIjAne bIvaDAvavA nahi ke duSTa ceSTA na karavI te "nadhika-parISaha' che. ''
Page #1173
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1094 savara-adhikAra. [ paMcama udvega na dhAraNa karavA ( kintu te kaSTane samabhAve sahana karavu') te zayyA-parISahanA parAjaya che. uttarA. (a. 2)mAM kahyuM che ke anukULa zayyA ( sthAnAdi) maLatAM harSoM na karavA ke pratikULa maLatAM udvigna na thavu. Akroza-parISaha Akroza eTale aniSTa vacana. AvuM vacana jo sAcu hAya tA gusse thavAnuM kai kAraNa nathI, kemake e teA ane zikhAmaNurUpa che ane ethI upakArI che; ane jo e khATu hoya te tA krodha na ja karavA joie e dekhItI vAta che. A pramANe vanAra Adeza--paroSaha jIte che. uttarA. ( a, 2 )mAM kahyuM che ke kai suni upara Akroza kare te munie sAmu' tema na karavuM; nahi te muni paNa ajJAnInA samAna bane che, -parISaha-- vadhu eTale hAtha vaDe, lAtathI, seATIthI ke cAbuka vaDe tADana karavu' te. Avu tADanatana paNu, zarIra avazya vinazvara che ema vicArI sahana karavAthI vadha--parISaha jItAya. yAcanA-parISaha-- yAcanA eTale mAgavu' te. vajra, pAtra, anna, pAna, upAzraya vagere vastu anya jana pAse mAgatAM jo te maLI jAya teA haSa ( ke gava` ) na karavA temaja kadAca jo te na maLe tA zeka na karavA--ddIna na banI javuM. A pramANe vatavAthI yAcanA-parISaha upara vijaya meLavAya che. uttarA. ( a. 2 )mAM kahyuM che ke geAcarIe jatA munine gRhastha AgaLa hAtha dharavA yukta nathI, enA karatAM te gRhasthAzrama zreSTha che, ema muni na citave. munine dareka vastu mAgIne ja levAnI jinAjJA che. mAgyA vinA jamIna uparathI eka taNakhalu' ke dAMta khAtaravA mATe eka saLI paNa temanAthI upADI na levAya, AthI nike ke koi mATA rAjaputre dIkSA lIdhI hAya tyAre gheraghera gAcarI mATe jatAM temane apamAna paNa sahana karavAnA prasaMga Ave ane tema chatAM te samabhAve te sahana kare te ja temanu' anaticAra munivruta gaNAya, alAsa-parISahu mAgIe tyAre vastu hAya chatAM koi vakhata maLatI nathI ane kaiAi vakhata maLe che, vAste na maLe tyAre paNa sateASa mAnavA. ema karavAthI alAbha-parISaha chatAya che. kahevAnI matalakha e che ke yAcanA karavA chatAM, vastu hAvA chatAM te joitI vastu na maLe tyAre tenI prApti karatAM tenI aprAptine taparUpa gaNI vadhAvI levI ane asatASa na dhAraNa karavA. rAga-parISaha tAva, atisAra, kAsa, dama ityAdi prakAranA roga AvyA hoya tepaNu tenI cikitsA mATe pravRtti na kare, kintu pUrva kamanA A vipAka che ema citave tA rAga-parISahane jaya
Page #1174
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] mAta darzana dIpikA. 105 karyo gaNAya. gacchavAsIo te a5 ane adhika AlocanA pUrvaka ane zAstrokta vidhi anusAra roga sahana kare te paNa temaNe e parISaha cha gaNAya. tuNasparza-parISaha pilANa na rahe tema tRNa, dabha ItyAdinA upaganI, gacchamAM nahi rahenArAone temaja gacchamAM rahenArAone paNa anujJA che. temaNe zayana karavA mATe je sthaLanI AzA hoya te jamIna upara tRNa, darbha vagere pAtharI tenA upara sastAra ane uttarapaTaka mUkI sUvuM. cera upakaraNa harI gayAM hoya athavA sastAra ane uttarapaTaka bahu pAtaLAM thaI gayAM hoya ke atizaya karNa thaI gayAM hoya te paNa kaThora, kuza, darbha ItyAdi ghAsane sparza temaNe rUddha rIte sahana karI le. ema karavAthI e parISahane jaya thAya. uttarA (a 2)mAM jinakalpIne e nirdeza karAyuM che ke ( atizaya alpa ane chaNe vAvALA) rUkSa dehavALA evA tapasvI munine ghAsanA saMthArA upara sUtAM tenI aNIo bheMkAvAthI) pIDA thAya. vaLI te upara taDake paDavAthI ghaNI vedanA thAya te paNa ghAsanA bhoMkAvA vaDe pIDita banelA muni vAnI IcchA na kare. mala-parISaha rajanA parAga jeTale mela parasevAthI kaThaNa banI jAya ane zarIra upara sthira thaI jAya ane grISma RtunA tApathI utpanna thatA dhAmathI Adra banI atyaMta durgadha utpanna kare te paNa te melane tara karavAne mATe snAnAdinI IcchA na karanAra mala-parISahane jaya kare che. prajJA-parISaha1 prajJA eTale buddhine atizaya (prakarSa). AvA buddhinA ane prApta thayela hoya te paNa abhimAna na kare te prajJA-parISaha jItela gaNAya. prajJAthI viparIta evI maMda matine dhAraka huM kaMI jANatuM nathI, huM mUrkha chuM ethI badhA mAro paribhava kare che e prakAranA paritApane kamane vipAka mAnI tene sahana karanAra A parISahane jIte che. TUMkamAM kahIe te camatkArI buddhi hoya te abhimAna na karavuM ane maMda mati hoya te kheda na kara. jJAna-parISaha kutarUpa eTale cauda pUrve athavA dvAdazAMgarUpa jJAnane meM abhyAsa karyo che, huM samagra zratane paraka chuM e garva na dhAraNa karavAthI jJAna-parISaha upara vijaya meLavAya che. athavA jJAnanA pratipakSarUpa ajJAnane lIdhe AgamamAM anya jeTaluM praveza thayela hovAthI dInatA na dhAraNa karatAM A jJAnAvaraNIya karmanA udayanuM phaLa che ane e ajJAnatA pote karelAM karma samabhAve bhogavavAthI athavA tapa karavAthI dUra karI zakAya che ema ciMtavavAthI ajJAna-parISaha upara jaya meLavAya che. kahevAnI matalaba e che ke zAstrane viSe vizeSa pravIratA maLI hoya te chAkI na javuM ane na maLI hoya te tethI dIna na banI javuM. adazana-parISaha sarva pApasthAnethI huM virakta chuM, prakhara tapazcaryA paNa huM karuM chuM temaja vaLI huM 1 navatatva prakaraNa (gA. 28)mAM Ane badale ajJAna-parIvahane ulekha che,
Page #1175
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMvara-adhikAra [ paMcama nisaMgI chuM, chatAM paNa dharma, adhama, deva, nAraka vagerene huM joI zakatA nathI tethI A badhuM mRgatRSNuikA jevuM hovuM joie evo kutaka UThAva e "adarzana-parISaha" che. Ane sahana karavA IcchanAre ema vicAravuM joIe ke je dharma ane adharma e puNya ane pAparUpa hoI karmamuddagalarUpa che te tenuM astitva tenAM kArya dvArA anubhavAya che. ane je dharma ane adharma kSamA ane krodharUpa hoya te te pitAnA anubhavathI temaja AtmAnA pariNAmathI tenI haiyAtI pratyakSa rIte siddha thAya che. rati-sukhamAM atyaMta Asakta hovAne lIdhe, manuSya lekamAM AvavAnuM kaMI prayojana nahi hevAthI ane manuSyalokamAM dukhane anubhava thato hovAthI (temaja vaLI enI gaMdha sahana thavI muzkela hevAthI) deve daSTigocara thatA nathI. tIvra vedanAthI pIDAtA heI, pUrve karelAM ( duSTa) karmonA udayarUpa benA baMdhanane vaza thayelA heI ane parataMtra heI nArake ahIM kevI rIte Ave ? A bAvIsa parISahene prAdurbhAva jJAnAvaraNa, vedanIya, darzanAvaraNa, cAritra-mohanIya ane aMtarAya e pAMca kama-prakRtinA udayane AbhArI che. kene keTalA parISaha hoya?-- bhUkha, tarasa, ThaM, garamI, hAMsa maccharanuM karaDavuM, caryA, alAbha prajJA, ajJAna, zamyA, vadha, rAga, tRNasparza ane mela e cauda viSaya saMbaMdhI parISahe sUmasaM5rAyavALA ane chamastha-vItarAga yatine saMve che. atra saMpAyathI lebha nAmane kaSAya samajavo. tenA bAdara khaDe navame guNasthAne nAza pAme che. tenA sUkSama khaMDe dazamAM guNasthAnamAM hoya che. jemane A sUmasaM5rAya hoya teo zamaka ke kSApaka saMyata heya. chadma eTale AvaraNa. AthI chadmastha eTale AvaraNathI yukta, arthAta jenuM jJAna AvaraNathI yukta hoya te "chadmastha" kahevAya che. samasta mihanIya karmanA upazamathI athavA enA kSayathI jemane rAga naSTa thayo hoya teo "vItarAga' kahevAya che. chamastha-vItarAgathI agyAramAM ane bAramA guNasthAne rahelA munio samajavA. A pramANe dazamA, agyAramA ane bAramAM guNasthAne rahelA saMyamIone viSe uparyukta cauda parISaho hoya che. bAkInA ATha nathI hotA tenuM kAraNa e che ke tene udaya mahanIya karmanA udaya upara nirbhara che. ane e udaya mATe agyAramAM upazAMtamUha ane bAramAM kSINameha guNasthAnamAM avakAza nathI. dazamAM sUphamasaM5rAya guNasthAnamAM meha che kharo, paraMtu te eTale badhe ocho che ke e nathI ema kahIe te cAle; ethI e guNasthAnamAM paNa cIja ja parISahane nirdeza karavAmAM Ave che. A bhUkha, tarasa, ThaM, garamI, daMzamazaka, caryA, zayA, vadha, raMga, tRNasparza ane mala ema agyAra parISahe jinane viSe hoya che. atra jinathI kevalI samajavA. eTale ke A parISaha teramA caudamAM guNasthAnamAM saMbhave che. A hakIkatanA saMbaMdhamAM zvetAMbara ane digaMbaro vacce matabheda che. e matabheda sarvAne kavala-AhAra hoya ke na hoya tene AzrIne udbhavela che. digaMbarAnI mAnyatA evI che ke sarvajJa kavala-AhAra karatA nathI ane karI paNa zake nahi, jyAre zvetAMbaranI mAnyatA evI che ke sarvajJa paNa kavalAhAra kare che. ' ' : '
Page #1176
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ]. Ahuta darzana dIpikA. 1096 atre e umeravuM paDaze ke digaMbara paNa zvetAMbaranI jema " gvA nine " e tatvArtha (a. 9)nA sUtrane mAnya rAkhe che, paraMtu ene artha mane karatA hoya ema jaNAya che. digaMbara paraMparAmAM AnA be arthe karAyA che. (1) jinamAM kSudhA Adi agIyAra parISahe che, kemake te vedanIya ja che, paraMtu mahane temane viSe sadaMtara abhAva hovAthI sudhAdi temane vedanArUpa na thatA hoI e parISahe kevaLa opacArika che-dravya parISaharUpa che. (2) bIjI vyAkhyA pramANe "na' zabdane adhyAhAra samajI e artha karAyo che ke nimAM vedanIya kama hovA chatAM tene AzrIne rahela sudhAdi agyAra parISaha mehanA abhAvane lIdhe bAdhArUpa nahi thatA hovAthI e nathI ja. bAdarasaM5rAya nAmanA navamAM guNasthAnamAM bAvIse parISahe saMbhave che, kemake parISahanA kAraNarUpa badhAM e karmo tyAM rahelAM che. parISahene nideza munione layIne che e vAta dhyAnamAM letAM chaThThA, sAtamA ane AThamA guNasthAnamAM paNa bAvIse bAvIsa parISaha saMbhave che. A artha digaMbarIya vyAkhyA-graMthamAM " bAdaraparAya" zabdane saMjJArUpa na gaNI vizeSaNarUpa gaNI sUcavavAmAM Avyo che. parISahe, tenAM kAraNe ane te mATenAM guNasthAne saMkhyA nAma kAraNa kaye guNasthAne ? 11 sudhA, tRSA, zIta, uSNa, dezamazaka, caryA,zAmaLa, vadha, roga ane tRNasparza vedanIyanA udayathI pahelAthI teramA sudhInA prajJA jJAnAvaraNanA kSapazamathI , bAramA ajJAna udayathI adana darzanamohanIyanA udayathI pahele alAbha lAbhAMtarAyanA pahelethI bAramA sudhInAM cAritra-mehanIyana Akroza, arati, strI, niSadyA, nagnatva, yAcanA ane satkArapuraskAra e navamAM 138
Page #1177
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1098 saMvara-adhikAra, [ paMcama parISahenAM kAraNe- parISahAnAM kAraNe tarIke kevaLa cAra karmone ja nirdeza karAya che. temAM prajJA-parISaha jJAnAvaraNanA kSapazamane ane ajJAna-parISaha jJAnAvaraNanA udayane AbhArI che. jJAnAvaraNanA kSapazamathI prajJA ane jJAna uddabhave che. jyAre jJAnAvaraNa hoya tyAre tene kSapazama hoya ane jJAnAvaraNanA udayamAM aprajJArUpa nibuddhitA ane ajJAna heya. A baMne arthe kevI rIte susaMgata bane che-jJAna zabdamAMthI aprajJA e artha kevI rIte nIkaLe che evo koI prazna UThAve te tene uttara graMthakAra e Ape che ke ghaNA vANAne cA jJasiAne e dva-samAsa karavAthI jJAnAvaraNanA udayamAM aprajJA saMbhave che. dazanamehanIya karmanA udayamAM adazanarUpa parISaha ane aMtarAya karmanA udayamAM alArUpa parISaha udbhave che. cAritramohanIya karmanA udayamAM nagnatva, arati, strI, niSadhA, Akroza, yAcanA, satkAra-purarakAra ema sAta parISaha uddabhave che. temAM jugupsAnA udayathI nagnatA, aratinA udayathI arati, vedanA udayathI strI, bhayanA udayathI niSadyA, krodhanA udayathI Akroza, mAnanA udayathI yAcanA ane lAbhanA udayathI satkArapuraskAra parISaha uddabhave che. bAkInA parISaha vedanIya karmanA udayane AbhArI che. kevalajJAnIne je agyAra parISaha kahevAyA che te vedanIya karmanA ja udayanuM phaLa che. samakAle eka ja vyaktimAM saMbhavatA parISahe uparyukta bAvIsa parISaha paikI keTalAka amuka vyaktine hoya ane keTalAka amukane na paNa hoya e hakIkata ApaNe upara jaI gayA. atra ApaNe e prazna vicArIzuM ke eka ja vyaktimAM eka sAthe keTalA saMbhavI zake che. Ane uttara e che ke vadhAremAM vadhAre 19 saMbhave che; kemake bAvIsamAM keTalAka paraspara vireAdhI che. jemake zIta, uSNa, caryA, zayyA ane niSaghA. A paikI zIta ane uSNa atyaMta virodhI hoI te baMne samakALe hoI ja zake nahi. eTale ke tyAre zIta hoya tyAre ucca na hoya ane uSNu hoya tyAre zIta na hoya; bemAMthI game te eka ja hoI zake. e pramANe caryA, zayyA ane niSadyA pikI game te eka ja heI zake. A pramANe A pAMca parISaha paikI eka sAthe kaI paNa be ja ane bAkInA 17 ema maLI eka ja jIvamAM vadhAremAM vadhAre 19 parISaha saMbhave che. A pramANe ApaNe parISahAnuM kathana karyuM. have saMvaranA pradhAna haturUpa cAritranuM lakSaNa ane vidhAna pUrvaka pratipAdana karavAmAM Ave che. temAM sarvaviratirUpa cAritranuM lakSaNa ApaNe 881 mA pRSThamAM vicArI gayA chIe chatAM atra prakAratarathI te nIce mujaba raju karAya cheH sAvadyayogaviratirUpatvaM cAritrasya lakSaNam / ( 675). arthAta sAvava vyApArathI nivRtti te "cAritra' che. A nivRtti pariNAmanI vizuddhi upara
Page #1178
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Ahata darzana dIpikA. 199 AdhAra rAkhe che. enI taratamatAne dhyAnamAM laIne cAritranA (1) sAmAyika, (2) depasthApanIya, (3) parihAravizuddhi, (4) sUmasaMpAya ane (5) yathAkhyAta ema pAMca prakAra pADavAmAM Ave che. temAM rAgadveSane kSaya, kSayapazama ke upazama te "sama" ane "Aya" eTale lAbha athavA aya eTale gamana. samane Aya ke aya te "samAya". ene "taddhita" pratyaya lagADatAM enuM sAmAyika evuM rUpa bane che. rAgadveSathI virakta muninI tamAma kriyAonuM phaLa nirjarA che. sAmAyika (1) itvara ane (2) mAvajachava ema be prakAranuM che. temAM itvara sAmAyika prathama ane aMtima tIrthaMkaranAM tIrthamAM jemaNe dIkSA aMgIkAra karI hoya tevA munine dIkSA grahaNa karatI veLA apAya che. ethI zastraparijJA adhyayanAdinA jANakAra ane zraddhALu sAdhune AzrIne chedepasthApanIya cAritra sAmAyika karatAM ucca kakSAnuM hovAthI e cAritra grahaNa karAtAM sAmAyikane tyAga thaI jAya che. yAjajIva sAmAyikanA adhikArI bIjAthI trevIsamA sudhInA tIrthakaronAM tIrthamAM dIkSA lenArAo temaja "mahAvideha" kSetranA vAsI evA munio che. spaSTa zabdomAM kahIe te prathama dIkSA aMgIkAra karavI te "sAmAyika-cAritra che. AnA be prakAra che. "bharata" ane "airAvata kSetramAM pahelA ane chellA tIrthaMkaranA zAsanamAM jyAM sudhI dikSita ziSyane pAMca mahAvratane Arepa na karAya tyAM sudhInuM temanuM laghu dIkSArUpa cAritra "ilvara-sAmAyika" kahevAya che. Ane ochAmAM oche kALa cha mAsane hoya ema prAyaH jaNAya che. bharata" ane "airAvata kSetramAM madhyanA bAvIsa tIrthakaronA zAsanamAM temaja "mahAvidehamAM sarva munione dIkSA le tyArathI ja mahAvratane Arepa karAya che ane te mAvajachava sudhInuM hovAthI te cAritra "yAvaskathika sAmAyika" kahevAya che. kahevAnuM tAtparya e che ke thoDA vakhata mATe ke AkhI jIMdagI mATe je pahelavaheluM cAritra aMgIkAra karAya che-je dIkSA levAya che te sAmAyikarUpa cAritra che. che pasthApanIyAdi bAkInAM cAra cAritre paNa sAmAyikarUpa te che ja, kintu AcAra ane guNanI viziSTatAne laIne ene jude nirdeza karAya che. temAM kepasthApanIya cAritranuM lakSaNa e che ke prathamApekSayA vizuddhatarasarvasAvadhayogaviratAvavasthAnarUpatvam , vi. viktataramahAvatAropaNarUpatvam, pUrvaparyAyacchedapUrvakaparyAyAntare upasthApanarUpatvaM vA chedopasthApanIyasya lakSaNam / (676 ) arthAta sAmAyika-cAritranI apekSAe vadhAre vizuddha ane samagra sAvadya nivRttirUpa cAritrane depasthApanIya kahevAmAM Ave che. athavA pRthak pRthaka mahAvratanuM AropaNa je cAritramAM karavAmAM Ave che te chedepasthApanIya kahevAya che. athavA te je cAritrane viSe pUva paryAyane cheda thaI anya paryAyanI upasthApanA thAya tene "chedoSasthAnIya'nA nAmathI oLakhAvAya che,
Page #1179
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1100 saMvara-adhikAra. [[ paMcama A hakIkata spaSTa rIte dhyAnamAM Ave mATe eTaluM umerIzuM ke prathama jeTalA vakhata sudhI laghu dIkSA pALI te kALane dIkSAne nahi gaNave te pUrva paryAyane cheda kahevAya che upasthApanA eTale pharIthI pAMca mahAvratonI sthApanA. jyAMthI dIkSAne kALa gaNAya-dIkSA paryAyanI gaNatrI thAya evI rItanuM pharIthI grahaNa karAtuM cAritra te "che pasthApanIya' kahevAya che. ene leka "vI dikSA" tarIke oLakhAve che. A cAritra be prakAranuM che -(1) niraticAra ane (2) sAticAra. prathama ane aMtima tIrthakaronA zAsanamAM jemaNe dIkSA lIdhA bAda viziSTa adhyayane abhyAsa karyo hoya teo vizeSa zuddhinA IrAdAthI jIvana parvatane mATe pharIthI je cAritra grahaNa kare te "niraticAra chedo pasthApanIya " che. vaLI eka tIrthaMkaranA zAsananA muni temanA nirvANa bAda bIjA tIrthaMkaranA zAsananA cAritrane aMgIkAra kare te vakhate cAra ke pAMca mahAvratanuM AropaNa karAya che tene paNa niraticAra che dosthApanIya cAritrasamajavuM. mULa guNane bhaMga karanArA arthAta mahAvratanA ghAtaka evA munine viSe pharIthI je mahAvratanI ApaNuM karAya te "sAticAra chedapasthAnIya " che. A uparathI e phalita thAya che ke sAticAra cAritra prathama cAritra bhraSTa thayeluM hatuM evuM ghetana kare che. niraticAra temaja sAticAra evA baMne prakAranAM chedapasthApanIya cAritra sthita kalpamAM athavA te prathama ane aMtima tIrthakaronAM tIrthamAM saMbhave che, nahi ke jinaka9pamAM athavA te madhyama tIrthakaronA zAsanamAM. parihAravizuddhi-cAritranuM lakSaNa- sAvadyayogaviratirUpatve sati tapovizeSeNa vizuddharUpatvam , yasmin sati tapovizeSeNa sAvadyayogaviratasya vizuddhatA bhavati tadpatvaM vA parihAravizuddhicAritrasya lakSaNam / (677) athaoNta sAvagha yoganI viratirUpa cAritramAM rahIne muni tapavizeSa vaDe te cAritrane vadhAre vizuddha banAve che te cAritra parihAravizuddhi kahevAya che. bIjA lakSaNamAMthI paNa e ja dhvani nIkaLe 1 dAkhalA tarIke zrI pArzvanAthanA tIrthamAM dIkSA lIdhela kezI gaNadhara pramukha munioe zrImahAvIranA zAsanamAM praveza karatI veLA grahaNa kareluM cAritra 2 ekaMdara kapa daza cheH-( 1 ) acalaka, (2) audezika, ( ka ) zayAtara, (4) rAjapiMDa, (5) kRtikAma, (6) vana (yAma), (7) jyaka, (8) pratikramaNa, (9) mAsa ane (30) paryuSaNa. A paikI zayAtara, vrata, ceka ane kRti karma e cAra " avasthita ka95 ' gaNAya che ane bAkInA cha 'anavasthita ka95' gaNAya che. acalakAda daze kapamAM vanAre muni sthita ka5 ' kahevAya che ane kevaLa cAra avasthita kapamAM vartAnArA muni asthita kapI ' kahevAya che. 3 AnA " athAkhyAta " ane " tathAkhyAta ' evAM paNa nAmo najare paDe che.
Page #1180
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Ata darzana dIpikA. 1101 che. A cAritranA (1) nirvizyamAnaka ane (2) nirviSTakAyika ema be prakAre paDe che. temAM nirvizyamAnaka eTale bhagavAtuM ane nirviSTakAyika eTale jemaNe viziSTatapanA anuSThAna dvArA zarIrane bhegavyuM hoya te Ane spaSTa bodha thAya te mATe thoDuMka vivaraNa umerIzuM. A cAritranI vizeSatA e che ke emAM keTalIka viziSTa prakAranI tapazcaryA karavAmAM Ave che ke je hakIkata parivArane tapavizeSa e artha vicAratAM sahaja hure che. nava munione samUha hoya che. temAM eka vAcanAcArya thAya che. cAra munio tapazcaryA kare ane cAra munio emanuM vaiyAvRtya kare-emanI sAravAra kare. emAM jeo tapazcaryA karatA hoya teo te vakhate nirvizyamAnaka' kahevAya che ane e tapazcaryA pUrNa thatAM teo niviSTakAyika" kahevAya che. grISma RtumAM jaghanya tapazcaryA tarIke upavAsa, madhyama tarIke cha ane utkRSTa tarIke ama, zizira RtumAM jaghanya tarIke chaThTha, madhyama tarIke ama ane utkRSTa tarIke dazama yAne cAra upavAsa, varSA RtumAM jaghanya tarIke a6ma, madhyama tarIke dazama ane utkRSTa tarIke dvAdaza bhakta yAne pAMca upavAsa che. dareka pAraNe AcArlI hoya. sAta prakAranI zikSA paikI chellI pAMcanuM grahaNa ane temAM paNa bene abhigraha hoya. A pramANe cha mahinA sudhI tapazcaryA karyA bAda vaiyAvRtya karanArA cAra munie A ja vidhi pramANe cha mahinA tapa kare. e veLA niviSTakAyika munio e nirvizyamAnakanI sAravAra kare. temanI cha mAsanI tapazcaryA pUrNa thatAM vAcanAcArya cha mahinA sudhI tapa kare ane ATha nirviSTakAyika munio emanuM vaiyAvRtya kare. e pramANe kula 18 mahinA pUrNa thatAM A nava muni jinakalpIne mArga aMgIkAra kare athavA te pharIthI gacchamAM dAkhala thAya. A parihAravizuddhi-cAritrane aMge e dhyAnamAM rAkhavuM joIe ke A cAritra tIrthakaranI pAse athavA te temanI pAse jemaNe A cAritra lIdhuM hoya temanI pAse laI zakAya che, kintu bIjA sAmAnya munio pAse nahi. A cAritra vIsa apekSAe vicAra karI zakAya che. A visanAM nAma nIce mujaba che - (1) kSetra, (2) kALa, (3) cAritra, (4) tIrtha, (5) paryAya, (6) Agama, (7) veda, (8) kalpa, (9) liMga, (10) lezyA, (11) dhyAna, (12) gaNu, (13) abhigraha, (14) pravajyA, (15) muMDApana, (16) prAyazcitta-vidhi, (17) kAraNa, (18) niSpatikatA, (19) bhikSA ane (20) baMdha. kSetra- parihAravizuddhi-cAritra aMgIkAra karanAranuM janmakSetra pAMca bharata ane pAMca airAvata paikI game te hoI zake, kintu mahAvideha te nahi ja. parihAra-kalpa aMgIkAra karanAranuM kSetra paNa mahAvideha te nahi ja. vaLI jema jinakalpInuM saMharaNa thavAthI sarva kSetromAM temanI prApti saMbhave che tema A cAritravALA muniono saMbhava che ema na mAnavuM, kemake temanuM saMharaNa thatuM nathI. 1 (a ) asaMskRSTa ( A ) saMskRSTa, (I) uddadhRta, (I) alpapata, (3) uddagRhIta, ( 9 ) pragRhIta ane ( 8 ) ujhitadharma e sAta prakAre che. juo pravacanasAre ( gA. 738-743 ).
Page #1181
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1102 saMvara-adhikAra [ paMcama kALa- A munione janma-kAla avasarpiNIne trIjo athavA cethA temaja utsarpiNIne bIja, trIjo ke cotho Are che. saddabhAva te avasarpiNInA pAMcamA ArAmAM paNa heya. cAritra-sAmAyika ane chedepasthApanIya cAritranAM saMyama-sthAnethI cAne adhyavasAya-sthAnathI uparanAM asaMkhya lokapradezanAM jeTalAM parihAravizuddhinAM saMyama-sthAne che. A paikI game temAM vartatA jIvane A cAritra hoya che. tIrtha-- jinezvaranA zAsananI vicacheda-avasthAmAM ke tIrtha na pravartAyuM hoya tevA kALamAM AvA munio na hoya. tIrthaMkaranA pravartamAna zAsanamAM ja teo hoya paryAya- jemane gRhastha-paryAya ochAmAM ochA 29 varSane hoya ane vadhAremAM vadhAre deza Una pUrva keTino hoya ane jemano jadhanya yati-5ryAya 20 varSano ane ukaSTa deza Una pUrva keTivarSane heAya tevA muni A cAritra aMgIkAra karI zake che. Agama-navIna Agama na bhaNAya, kintu adhyayana karelane abhyAsa cAlu rakhAya. veda- A cAritranA dhAraka rI-velI na hoI zake eTale jyAM te eo puruSa-vedI hoya ke napuMsaka-vedI heya. kalpa- A cAritrazALI muni sthitakalpI ja hoI zake, nahi ke asthitakalpI. liga- dravyaliMga ane bhAvaliMga bane A cAritradhArIne hAya. lezyA- kalpa aMgIkAra karatI veLA traNa zubha lezyA hoya, paraMtu tyAra bAda cha e paNa heya. karma-pariNAma vicitra heI azubha lezyAone paNa udaya thAya, kintu te atyaMta saMkilaSTa ke cirakAlIna na hoya. dhyAna- A cAritra aMgIkAra karatI veLA dharma-dhyAna heAya. tyAra bAda Ata ane raudra dhyAna paNa hoya. tIvra karmanA pariNAmarUpe azubha yogonI utkRSTa dazAmAM ArtatA ke ridratA prApta thAya, paraMtu te prAyaH niranubaMdha hAya. gaNuM ochAmAM ochA traNa gaNu ane vadhAremAM vadhAre so gaNu aMgIkAra--kAle hoya ane tyAra bAda jaghanyathI temaja utkRSTathI seMkaDo gaNe heya, temAM puruSanI jaghanya saMkhyA 2nI hoya ane utkRSTathI 1000nI hoya, tyArapachI parihAravizuddhimAM vartatA evA puruSe jaghanyathI seMkaDo heya ane utkRSTathI hajAre hoya. praveza karanAra ane nIkaLanAra baMnenI samakAle jaghanya saMkhyA ekanI ane utkRSTa pRthakatvanI heya. -- - ( 1 A uparathI e vAta spaSTa thAya che ke jemaNe A umara pUrva dIkSA lIdhI hoya temane mATe A cAritranA dvAra baMdha che.
Page #1182
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1103 ullAsa ] Ata darzana dIpikA. abhigrahakavyAdi kaI paNa abhigraha na hoya, kemake e kalpa jAte ja abhigraharUpa che. pravajyA-keIne paNa dIkSA na Ape e ka5sthiti che, paraMtu yathAzakti upadeza Ape. muMDApana-A muni keIne suDe nahi. pravajyA pachI muMDana avazya hoya e niyama nathI, kemake ayogyane dIkSA apAI gaI hoya te pAchaLathI e ayogyatAne sAkSAtkAra thatAM muMDana na kare. prAyazcitta-vidhi-mana vaDe sUkSama aticAra lAge te paNa kharekhara caturaka prAyazcitta Ave. kAraNa A kapanuM yathAvidhi pAlana e ja karmakSayanuM nimitta-kAraNa hovAthI temane jJAnAdika bIjAM AlaMbane na hoya. arthAta A ka5 patita dazAvALo nathI ke jethI jJAnAdi AlaMbana ene sthira rAkhe, athavA je vaDe apavAda-sthAna sevavAM paDe tema heya tevuM jJAnAdi AlaMbana na hoya. nijhatikamatA-A cAritrazALI munivara zarIra-saMsakAra na kare eTaluM ja nahi kintu AMkhamAM taNakhaluM paDayuM hoya te te paNa na kADhe. prANAMta kaNa AvI paDe te paNa apavAda-mArganuM sevana na ja kare. bhikSA- trIjA pahore A cAritradhAraka gocarI ane vihAra kare bAkInA samayamAM teo kA tsarga kare. teo nidrA bahu alpa le. kadAca jaMghAbaLanI kSINatAe teo vihAra karavA asamartha hoya te paNa apavAda na seve, kinta kalpanI maryAdA barAbara sAcave. banya- parihArakalpI kalpa pUrNa thatAM pharIthI te kalpamAM athavA garachamAM praveza kare nahi te teo jinakalpI bane. pharIthI te kalpamAM athavA sthavira kalapamAM dAkhala thanAra "ilvara-parihArI " kahevAya ane jinakalpa aMgIkAra karanAra "yAvaskathika parihArI" kahevAya. sUkSmaparAya-cAritranuM lakSaNa atisUkSmasajvalana lobhakaSAyasattvaviSayakatvam , guNazreNisamA. rohaNe sati dazamaguNasthAnavatirUpatvaM vA sUkSmasamparAyacAritrasya hRkSaNamA (678) arthAt atizaya sUkSma saMjavalana bharUpa kaSAyane je cAritramAM sadabhAva hoya te cAritra sUkSama-saMpAya" kahevAya che. athavA te guNazreNimAM ArUDha thayelA ane dezamAM guNasthAnake - 1 upazama-cheraNa ke kSapakazreNie ArUDha thayelI vyakti navame guNasthAne lebharU5 kaSAyane sUkSma kare-kalAyAMzanI vagaNAone anukrame teDI pratyeka vagaNane vizeSa vyavadhAnavALI banAve ane tyAra pachI dazame guNasthAne te sUma lobharUpa kapAyane udayamAM lAvI tene bhogave.
Page #1183
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1104 saMvara-adhikAra. [ paMcama vatA muninuM cAritra te "sUkSama-parAya che. A cAritramAM koi, mAna ke mAyAnA udaya mATe alpAMze paNa avakAza nathI; phakta lebhane aMza atisUkamapaNe hoya che, "yathAkhyAta-cAritranuM lakSaNa samasta cAritramohasyopazamakSayAnyatararUpatve sati zuddhAtmasvabhA. vAvasthAnApekSArUpatvaM yathAkhyAtacAritrasya lakSaNam / (679) arthAta samagra cAritra-mehanIya kamane upazama ke kSaya thayA bAda zuddha Atma-svabhAvamAM sthira thavuM te "yathAkhyAta-cAritra" che. A uparathI samajAya che ke A cAritranA be bheda paddha zake che. jemake upazama-zreNivALA chavane agyAramAM upazAMta meha nAmanA guNasthAne mohanI upazAMtirUpa ja cAritra che arthAt saMpUrNa mohano A guNasthAne uparAma thayela che, nahi ke sattAmAMthI paNa te hAMkI kaDhAyela che. A cAritra "opazamika yathAkhyAtacAritra" kahevAya che. kSapakazivALA jIvane bAramA kSINumeha nAmanA guNasthAne mehanA sadaMtara kSayarUpa cAritra che. Ane "kSAyika yathAkhyAtacAritra" kahevAmAM Ave che. A baMne cAritramAM mohanA udayane sarvathA abhAva che eTalA puratI e benI samAnatA che; bAkI prathamamAM mehanI sattA rahelI che, jyAre bIjAmAM enI jarAe sattA nathI. vaLI pahelA cAritrano kALa aMtamuhUrtane che, jyAre bIjAne deza Una pUrva keTivarSane che. enA adhikArIo bAramAthI caudamAM guNasthAne hoya chearthAt chamastha paNa AnA adhikArI che. A cAritra aticArarUpa kalaMkathI sarvathA apUrNa che. bIjAM cAritramAM te saMjavalana-kaSAyane paNa udaya che, ahIM to te paNa nathI. A pramANe A cAritra sarva vizuddha sarvaviratirUpa heI e ja kharekharUM sAmAyika gaNAya. AvA prakAranuM cAritra sarvottama hoI samagra brahmAMDamAM prasiddha che. enI prApti thayA bAda ja ane tema thatAM jarUra ja muktinAM dvAra khulatAM thaI jAya che. A pramANe saMvaranA 57 bhedanuM varNana atra pUruM thAya che eTale pariziSTarUpe kaI gatimAM kaI jAtimAM ane kaI kAyamAM saMvaranA keTalA keTalA prakAra saMbhave che tenuM digdarzana karI A adhikAra pUrNa karIzuM. kaI gatimAM keTalA saMvara - samiti, gupti, parISaha ane yatidharma e sarvavirativALI vyaktine hoya ane narakamAM, tiryaMca gatimAM temaja deva-gatimAM ene abhAva hovAthI e traNe gatimAM kevaLa bAra bhAvanArUpa bAra jAtanA saMvarane sadbhAva che. manuSya gatimAM 57 arthAta badhA prakAro saMbhave che. 1 jevuM ( siddhAntamAM ) kaheluM che tevuM
Page #1184
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Ata darzana dIpikA. 115 kaI jAtimAM keTalA saMvara - kaI jAtimAM kayA kayA saMvaranA prakAre saMbhave che te vicArIzuM te jaNAze ke ekendriyamAM eka prakAra saMbhavato nathI, kemake sarvaviratine tyAM abhAva heI IryAsamiti Adi 45 prakAre te na ja hoya. vizeSamAM e ene maneyegane abhAva hovAthI bhAvanA mATe paNa avakAza nathI. A hakIkata kIndriya, trIndriya ane caturindriya jIvene paNa lAgu paDe che. paMcendriyamAM 57 prakAre saMbhave che. kaI kAyamAM keTalA saMvara?-- pRthvIkAyathI vanaspatikAya sudhInA cha ekendriya che eTale emane eka prakArano saMvara nathI. trasa kAyamAM garbhaja manuSyane samAveza thato hovAthI ane ene pa7 prakAranA saMvare saMbhavatA hovAthI A kAya AzrIne 57 prakAre che ema kahevAya. i. 5 5. in. vIjuwifNapurArirInApAchI kApakUa - - caraNAravindabhRjAyamANena nyAyatIrthanyAyavizAradoenAmadhAriNA pravartaka zrImAlavijayena viracitasya zrIjainatavapradIpasya saMvarAdhikAravarNananAmA paJcama ullAso'nuvAdAvipUrvakaH
Page #1185
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaSTa ullAsa- nirjarA" adhikAra have nirjarAnA svarUpanuM lakSaNa ane vidhAna pUrvaka pratipAdana karavAmAM Ave che. temAM nijAnuM lakSaNa ApaNe 1086 mA pRSThamAM vicArI gayelA nirjarA-bhAvanAnA lakSaNathI vanita thAya che, chatAM prakaraNavazAt atre pharIthI tene nIce mujaba nirdeza karAya che - - paripakvabhUtAnAM karmAvayavAnAmAtmapradezebhyaH parizATanarUpatvaM nirAzA akSaNam (680). arthAta paripakava thayelAM karmanAM avayanuM Atma-pradezathI kharI paDavuM te nirjara" che. A nirjarA tapa dvArA thAya che. tapanuM lakSaNa e che ke abhinavakarmapravezAbhAvarUpatve sati pUrvopArjitakarmaparikSayarUpatvaM tapato hRkSaNam (68) arthAta navIna karmanA pravezane jene viSe abhAva heya-je daramyAna nUtana karma na baMdhAya ane je dvArA pUrve upArjana karelAM karmane kSaya thAya te "tapa" kahevAya che. tapa karavAthI kama Atma-pradezathI vikhUTAM paDI jAya che. arthAt karmane rasa sUkAI jatAM te niraneha bane che ane tethI karIne tenuM bandhathI parizATana thAya che. uparyukta tapa karavAthI saMvara ane nirjarA ema baMne thAya che. jemake anazanAdi (bAhA ) tapa temaja prAyazcitta, dhyAna vagere ( AtyaMtara) tapa karavAthI jarUra AzavanuM dvAra baMdha thaI jAya che arthAt saMvaranI prApti thAya che, ane jINuM karma kharI paDe che eTale nirA thAya che. tapanA mukhya be bheda che -(1) bAhya ane (2) AtyaMtara. temAM vaLI bAhya tapanA (1) anazana, (2) amadarya, (3) vRttiparisaMkhyAna, (4) rasaparityAga, (5) viviktazAsana ane (6) lInatA ema cha prakAre graMthakAre sUcavyA che. A pratyekanuM svarUpa lakSaNa dvArA vicArIe te pUrve A bAhya tapanA prakAro para thoDeka UhApoha karI laIe. tatvArtha (a. 9) nA nimnalikhita " anshnaavmaudryvRttiprisngkhyaanrsprityaagviviktshyyaasnkaapara vAI tA 21 e che
Page #1186
--------------------------------------------------------------------------
________________ kallAsa ] Ata darzana dIpikA. 1107 -sUtra temaja enA bhASya uparathI joI zakAya che ke zrIumAsvAtie (1) anazana, (2) avamaudarya, (3) vRttiparisaMkhyAna, (4) rasArityAga, (5) viviktazayyAsana ane (6) kAyalezane bAhya tapa tarIke nirdeza karyo che. jJAnAditya zrIbhadrabAhuvAmIe (1) anazana, (2) unedaratA, (3) vRtti saMkSepaNa, (4) rasa-tyAga, (5) kAyaza ane (6) saMlInatA ema cha prakAranAM bAhya tapa gaNAvyAM che e vAtanI dazavaikAlika-niyuktinI nimnalikhita gAthA sAkSI pUre che " nAbUuiremri vihevaLa sA. kAyakileso saMlINayA ya bajjho tavo hoi // 47 // " uttarAdhyayana (a. 30)nI AThamI gAthAmAM vRttikSepaNane badale bhikSAcaryAne ullekha che, bAkI bIjuM badhuM te A niryuktinI uparyukta gAthA anusAra che. A uparathI e niSkarSa nIkaLe che ke prastuta graMthakAra temaja prAcIna munivare paNa anazana, avamaudarya ane rasaparityAga e traNane te bAhya tapa tarIke svIkAre che ja, uttaradhyAnamAM bhikSAcaryAne niza che, jyAre anyatra vRttikSepane niza che, paraMtu bhikSAcaryAne atha vicAratAM e baMne eka jaNAya che eTale ke anazanAdi cAra prakAre paratve te samAnatA che. bAhya tapanA chellA be prakAranA saMbaMdhamAM prastuta graMthakAra bIjA badhAthI judA paDe che, kemake temaNe viviktazayyAsanane lInatAthI sarvathA pRthagra gaNela che eTaluM ja nahi paNa viviktazayyAsanaselInatAthI vivikta-zasyAsana ane saMlInatA ema be judA judA prakAre gaNI zakAya evI paristhiti jaNAtI nathI. paraMtu viviktazayyAsanasaMlInatA te eka ja prakAranuM tapa che ema jaNAya che. AgaLa upara jaIzuM tema teo lInatAne kAyaphalezamAM aMtarbhAva kare che 1 tatvArtha bhASya (pR. 240) vicAratAM Ane badale viviktazayasanalInatA evo paNa ullekha zakaya jaNAya che. 2 chAyA anazanamUnodaritA vRttisarakSepaNaM rasatyAgaH / kAyaklezaH saMlInatA va bAcaM tapo bhavati // che A rahI e gAthA- aLasariyA fmavAra tha dariNAma | kAyakileso saMloNayA ya bajho tabo ho // " | ajarAmanofjatA mikSAra narfsyA: | kAyaklezaH saMlInatA ca bAjhaM tapo bhavati // ] 4 dazavaikAlika-niryukti ane uttarAdhyayanamAM taravALaMgata viviktazAsanane badale saMsInatAno nirdeza che, paraMtu e niryuktinI zrIhAribhakIya vyAkhyAmAM saMsInatAnA (1) indriya-saMlInatA. (2) kaSAya-saMlInatA, (3) coga saMlInatA ane (4) viviqcaryA-saMlInatA ema je prakAro
Page #1187
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1108 nijerA--AdhakAre. * eTale atre prastuta graMthakAre gaNavela bAhya tapanA cha prakAre kevI rIte saMgata gaNAya e praznane graMthakAra taraphathI khulAso meLavavo bAkI rahe che. anazananuM lakSaNa saMyamarakSaNakarmanirjarAprayojanasve sati caturthaSaSThASTamAdirUpatvaM sabhyanArAyaNa akSaNa ( 682) arthAta saMyamanA rakSaNa mATe ane nirjarAnA prayAjanAthe upavAsa, cha, ama vagere tapazcaryA karavI te yathArtha "anazana" kahevAya che. ane eTale AhAra. "a" niSedhavAcaka hoI anazanane artha e thAya che ke AhAra na le. jo A AhAra amuka vakhata sudhI ja na levAne hoya te e "I-ra-anazana" kahevAya che. emAM namukkArasI, pirasI, ekAsaNu vagerene samAveza thAya che. maraNa paryata AhArane tyAga kare te " yAvakathika anazana' kahevAya che. lekamAM Ane ja "anazana" kahevAmAM Ave che. enA pAdapapagamana vagere bhede paDe che. enA svarUpa mATe juo vairAgyasamaMjarInuM mAruM spaSTIkaraNa (pR. 207-208) TUMkamAM kahIe te amuka vakhata mATe ke jIvana paryata AhArane tyAga te "anazana che. avamaurya eTale nyUna AhAra. AhAranuM parimANa zuM che e jaNAtAM AnuM svarUpa samajAya tema hovAthI AhAranuM parimANa kahevAmAM Ave che. jemake puruSane AhAra 32 kavaLa (keLIA ) jeTalo che ane strIne 28 jeTalo che. ahIM kavaLanuM sAmAnya pramANu maraghInA IMDA jeTaluM zAstramAM darzAvAyuM che. kahevAno matalaba e che ke sukhethI jeTalo AhAra pADavAmAM AvyA che ane je cothA prakAranuM spaSTIkaraNa raju karAyuM che te jotAM saMlInatAthI viviktazAsananuM sucana AvI ja jAya che. AthI e phalita thAya che ke viviktazayyAsana kahe, viviktathayAsana-lInatA kahe ke saMlInatA kahe te kathaMcita eka ja che. 1 upavAsa karavAthI ArogyanI dRSTie zo lAbha thAya che e saMbaMdhamAM banIra meDina ( Bernarr Macfadden )kata Fasting for Health nAmano graMtha jevo ke jenA hiMdI ane gujarAtI bhASAmAM anuvAdo thayA che. 2-3 dazavaikAlikanI vRttimAM 27mA patramAM zrIharibhadrasUrie avataraNarUpe kahyuM paNa che ke " battIsa kira kavalA AhAro kucchichapUrao bhnnio| purisasta mahili Ae aTThAvIsaM ithe kavalA // kavalANa ya parimANaM kukkuDiaMDayapamANamettaM tu / jo SA avigiaSayaNo dhayaNami chuheja posattho // " [ nf=Ara siddha thayA mara: kSigo maLatA | puruSasya mahilAyA aSTAviMzatiH syuH kavalAH // paTTAmAM 4 dii sukAi jAjALamAzaM tu | thI pAkistAna kare che vizvane ].
Page #1188
--------------------------------------------------------------------------
________________ 11. - lehalAsa ] Ahata darzana dIpikA mukhamAM mUkI zakAya te "vaLa' kahevAya che. AvA 32 kavaLa karatAM puruSane tRpti thAya ane 28 karatAM strIne thAya eTale ethI adhika AhAra te na ja levAya ane le te pachI te atyAhArI gaNAya, avamaudarya yAne udarInA (1) utkRSTa, (2) "upAdha ane (3) jaghanya ema traNa bhede paDe che. temAM utkRSTa avodayanuM lakSaNa e che ke aSTakavalAbhyavahArarUpatve sati nyUnodararUpatvamutkRSTAvamaudaryasya jhakSaNa (83) arthAta ATha kaLIo jeTale ja AhAra levArUpa nyUna-udaratA te "utkRSTa avamaudarya che. upAdhi avasaidayanuM lakSaNa- dvAdazakavalAbhyavahArarUpatve sati nyUnodararUpatvamupArdhAvamaudaryasya akSam (684) arthAta bAra keLIo jeTalo AhAra levArUpa nyUna-udaratA te "upAdha-avamaudarya" che. jaghanya avamAdaryanuM lakSaNa - dvAtriMzakavalAhArasya madhye ekenonAhArarUpatve sati kicinanya. nora para nAkhyAvaryA rukSaLa (685) . arthAt batrIsa keLIo jeTalA AhArane badale eka keLIA eTale AhAra e che ke te jaghanya avamaudarya che. vRtti-parisaMkhyAnanuM lakSaNa - nikSiptacayAdInAM kulmASAdInAM ca madhye'nyatamamabhigRhya zeSasya ca pratyAkhyAnarUpatvam, bhakSyasyAgamavihitavidhinA'bhigrahakaraNarUpatvaM vA vRttivAnA RkSaNam (686) arthAta vAla, caNA, aDadanA bAkaLA vagere padArthomAMthI ekane svIkAra karI bAkI bIjA * 1 lagabhaga adhuM. 2 peTa UNuM rAkhavuM te.
Page #1189
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1110 nijarA-adhikAra. badhAne tyAga kare te "vRtti-parisaMkhyAna" che. athavA bhakSya-bhajanamAMthI AgamamAM kahelI vidhi mujaba (amuka padArtho) tyAga karavo te "vRtti-parisaMkhyAna" che. TUMkamAM kahIe te vividha vastuo khAvAnI lAlasA ochI karavI te "vRtti-parisaMkhyAna" yAne "vRtti-saMkSepa" che. rasa-parityAganuM lakSaNa- madhumadyamAMsanavanItalakSaNAbhakSyasya sarvathA parityAge sati kSIradadhiguDatailAdirUpabhakSyavikRtInAM kAraNaM muktvA'nyatra parityAge ca sati virasadravyAdiviSayakAbhigrahakaraNarUpatvaM rasaparityAgasya lakSaNam / (687) arthAta maSa, madirA, mAMsa ane mAkhaNarUpa abhakSyane sarvathA tyAga karavA pUrvaka dahIM, dUdha, goLa, tela vagere bhakSya vikRtimAMthI je khAvAnI jarUra hoya te rAkhIne bAkI bIjAne tyAga karI alpa rasavALAM dravyone (AhArArthe) grahaNa karavAne abhigraha le te "rasa-parityAga" che. viviktazayyAsananuM lakSaNa - garhita janasampAtarahitatve sati ekAntena AdhArahitasthAne shyyaasaraLatkAra viviyanArANa strakSaNam (688) arthAt nirdhA manuSyanA saMnivezathI temaja enI daSTithI dUra ane bAvA rahita evA ekAMta sthAnamAM sUvuM, besavuM te "viviktazayAsana" che. lInatAnuM lakSaNa___ zUnyAgAradevakulasabhAparvataguhAdInAM madhye'nyatamasmin sthAne samAdhyartha vyavasthAnalakSaNagAtrasaGkocanakaraNarUpatvaM lInatAyA lakSaNam / arthAta zUnya gRha, devakula, sabhA(nA maMDapa ), parvatanI guphA ItyAdi sthaLo paikI game te kaI eka sthaLamAM samAdhine mATe eTale jJAna, darzana, cAritra, tapa ane vIryanI vRddhi mATe zarIra saMkecIne rahevuM te "lInatA" che. kAyaklezanuM lakSaNa AgamAnusAreNAtmanaH kAyadvAreNa vIrAsanAyAsanajanyabAdhAsahana. rUpavaM kAyaklezasya lakSaNam / ( 690)
Page #1190
--------------------------------------------------------------------------
________________ klAsa ] Ahata darzana dIpikA. 111 arthAta pravacana pramANe AtmAnA kAryo dvArA vIrAsana vagere AsanethI udabhavatI pIDAne sahana karavI te "kAyaleza" che. kAyaklezanuM lakSaNa nIce mujaba paNa prastuta graMthakAra nize che - kAyotsargavIrAsanotkaTukAsanekapArzvadaNDAyatazayanAtApanaluzca . nAviSTapara vAyarAhya rakSAt aa (64) arthAta kAyotsarga, vIra-Asana, utkaTuka-Asana, eka pAsA bhera besavuM, daMDanI mAphaka UbhA rahevuM, sUvuM, AtApanA levI, leca kare ityAdi kaNa te kAyaphaleza " che. A pramANe kAyakalezanuM bIjuM lakSaNa raju karI ema graMthakAra niheze che ke lInatAne kAyalezamAM samAveza thato hovAthI lInatAnA lakSaNanA pRthak ulekha mATe AvazyakatA rahetI nathI. bAhya tapathI kama-nija rA anazanAdi cha prakAranAM bAhA tapathI nisaMgatA, zarIramAM laghutA, Indriyone vijaya, saMyamanuM rakSaNa, karmanI nirjarA vagere thAya che. temAM niHsaMgatA eTale bAhA ane AMtarika upAdhine viSe mamatAne abhAva. ethI mAsakalpavihAranI agyatAne abhAva thavAthI zarIramAM laghutA Ave che. A laghutAthI apraNIta zarIranA unmAdane abhAva thAya che ane ethI indri upara vijaya meLavAya che. A pramANe indriya kAbumAM AvatAM bhAta pANIne mATe jatAM caryA dvArA thanAra chavanA upavAtathI bacI javAya che ane e dvArA saMyamanuM pAlana thAya che. ethI karIne nisaMgatAdi guNenA yogathI anazanAdi tapanuM anuSThAna karanArane ane zubha dhyAnamAM rahelAne jarUra ja karmanI nirjarA thAya che eTale bAhA tapa dvArA paNa kamanI nija rA thAya che evuM pratipAdana asthAne nathI. tapazcaryAnA svarUpanI mImAMsA upavAsa, kAtsarga, kezaleca vagerene keTalAka du:kharUpa mAne che. teo e saMbaMdhamAM je dalIla kare che te temaja tenuM nirasana prabhanettararUpe atra nIce mujaba raju karAya che - pUrva pakSa-upavAsa vagere bAhA tapa duHkharUpa-asukharUpa heI koI paNa rIte te mokSanuM kAraNa mAnI zakAya nahi, kemake sudhA, taSA vagere parISaha te vedanIya kamanA udayarUpa che ane evA prakAranA karmanA udayane mokSanA kAraNa tarIke kayo buddhizALI svIkAre che anya zabdomAM kahIe te jema gAya, bheMsa vagerene sudhAdi dvArA je duHkha uddabhave che te asAtaveda 1 gAyane dahetI veLA jema besAya che tema besavuM te,
Page #1191
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1112 nirA-adhikAra.' nayanA kamanA udayarUpa manAya che tema upavAsAdi bAhA tapa dvArA utpanna thatuM sudhArirUpa duHkha paNa vedanIya kamanA udayarUpa ja manAvuM joIe, ane jyAre vastusthiti AvA prakAranI che te tene mokSanA kAraNa tarIke kevI rIte manAya ? kemake je karmanA udayarUpa hoya te mokSanA kAraNa tarIke gaNAya ja nahi. AthI e phalita thAya che ke kAyaphalezAdi bAhya tapazcaryA nirarthaka che. upavAsAdi dvArA utpanna thatA duHkhane sahana karavAvALA cha tapasvI che e pralApa paNa ghI bhara nIbhe tema nathI, kemake ema mAnavA jatAM to jagatamAM je je jIva duHkhI che te te "tapasvI' gaNAze. vizeSamAM je vadhAre duHkhI te vadhAre tapasvI manAze ane je duHkha rahita haze te "atapasvI' kahevAze. arthAta nArake atyaMta duHkhI hovAthI teo "mahAtapasvI' gaNAze ane samatA rasamAM tarabaLa yogIe dukhI nahi hovAthI teo "atapasvIo " gaNAze. A kevI vicitratA ! jemane paramAtmAnA vacanamAM zraddhA che ane jeo mamatAthI rahita che temaNe te pitAne ke pArakAne pIDA thAya tema na ja vartavuM joIe eTale ke sva ke parane pIDA upaje tevuM kArya na ja karavuM joIe, kAraNa ke duHkha thatAM Atta dhyAna udbhave che ane ethI AtmAne hAni thAya che. AvI paristhitimAM upavAsAdithI utpanna thatA duHkhane mokSanA kAraNa tarIke svIkAravuM e mUrkhatA nahi te bIjuM zuM gaNAya? uttara pakSa-yathArtha tapazcaryA duHkharUpa heI zake ja nahi ane je dukharUpa hoya tene jena pravacana tarUpe svIkAratuM ja nathI enuM prathama pratipAdana karavA mATe tapanuM lakSaNa Agama anusAra nIce mujaba raju karAya che - " 'sohu tavo kAyavyo jeNa maNo maMgulaM na ciNtei| jeNa na iMdiyahANI jeNa jogA na hAyati // tA jaha na dehapIDA na yAvi ciyamaMsasoNiyattaM tu / jaha dhammajjhANabuDI tahA imaM hoi kAyavyaM / / " 1 kahyuM paNa che ke " bhASiajiNavayaNANaM mamattarahiANaM natthi u biseso / appANammi parammi ya to bajje pIDamubhayo vi // " [bhAvita jimavacanAnAM mamatvarahitAnAM nAsti tu vizeSaH / Atmani parasmizca tato varjayet pIDAmubhayorapi / / 2 chAyA tadeSa tapaH kartavyaM yena mano'maGgalaM na cintayati / yena nendriyahAniyena yogA nahIyante // tAvad yathA na dehapIDA na cApi citamAMsazoNitatvaM tu / yathA dharmadhyAnavRddhistathedaM bhavati kartavyam //
Page #1192
--------------------------------------------------------------------------
________________ ulAsa ] AhaMta darzana dIpikA. 1113 arthAt jethI mana amaMgaLa cintana na kare-mananA adhyavasAya bagaDe nahi, IndriyenI temaja yeganI paNa hAni na thAya arthAt pUjana, pramArjana, pratilekhana, zuddha upadezanuM dAna, zubha dhyAna, svAdhyAya, zubha bhAvanA vagere saMyamanA vyApArarUpa gene khulanA na pahece, jethI zarIramAM pIDA na udbhave ane jenAthI mAMsa ane rudhira nAza na pAme temaja jenAthI vaLI dharmadhyAnanI vRddhi thAya tenuM nAma ja "tapazcaryA " che. jyAre A pramANe tapanuM lakSaNa jaina zAstramAM darzAvAyuM che te e zAstramAM batAvela kezaleca, kAyetsarga, upavAsa vagerene kA buddhizALI duHkharUpa mAnavAne kadAgraha seve? jyAre jaina zAsakAre pote ja duHkharUpa kriyAne tapa tarIke mAnatA nathI te pachI pUrva pakSa havAmAM uddha jato nathI ke ? pra. upavAsa vagere karavAthI zarIramAM duHkha thatuM nathI e vAta anubhavathI viruddha che; vAste Apa ene Ama a5lApa kare te samucita gaNAya che ? u. jevI rIte rAgIone temane rega dUra karavAnA zubha irAdAthI kaDavAM auSadha paNa pIvADAya che, kaI vyAdhi vADhakApathI ja maTe tema hoya te te mATe zastrakriyA paNa karAvavI paDe che, ane A pramANe bAhya daSTie tene kaSTa apAya che chatAM bhaviSyamAM te nIrogI banaze evI AzAe tene upacAra karanAra tene kaSTa Ape che ema manAtuM nathI tema prastutamAM paNa kamajanya baMdhanarUpa bhAvaganA nivAraNArthe zAstrokta vidhi anusAra je upavAsAdi tapazcaryA karAya che te bAhA daSTivALAne duHkharUpa bhale bhAse, kintu aMtara daSTivALAne te te tema na ja lAge; kemake e tapazcaryA to ene anaMta kAlacaka sudhInA saMsAra-paribhramaNarUpa duHkhathI choDAve che ane avyAbAdha sukhanI prApti karAvavAmAM nimittarUpa bane che. vaLI lekamAM paNa e vAta suprasiddha che ke ISTa kAryanI siddhimAM je thoDIka takalIpha veThavI paDe che, te takalIpha tarapha dhyAna apAtuM nathI. evI rIte anna paNa upavAsa vagerethI thatuM bAhya 1 A saMbaMdhamAM nIce mujabanuM udAharaNa vicArI levuM - kei eka vyApArI paradezamAM gayo. tyAM teNe aneka ratno prApta karyA. A laine te pitAne mulaka jato hato. rastAmAM eka gADha jaMgala AvatuM hatuM ane tyAM lUTArAono pUrepUro trAsa hato. AthI eNe vicAra karyo ke jo A rane laIne huM e jaMgalamAM thaIne jaiza te mane lUTI levAmAM Avaze. AthI teNe eka yukti karI. ratnonA badalAmAM kAcanA TukaDAonI eka poTalI bAMdhI lAkaDInI upara tene laTakAvI te pAgalanI mAphaka e jaMgalamAMthI pasAra thavA lAgyo. evAmAM pelA lUMTArUoe ene je ane enI piTalI khUMcavI lIdhI. te khelI te temAMthI kAcanA TukaDA nIkaLyA. gAMDAnA jevI tenI vartaNuka joI temaNe ene javA dIdho. pharI bIjI vAra kAcanI piTalI laI e A jaMgalamAM Avyo. A kerI luTArUoe tene oLakhyo ane te pAgala che ema mAnI tene hAMkI kADhyo. teNe trIjI ane cothI vAra paNa kAcanA kaTakAnI piTalI laI jaMgalamAM praveza karyo ane lUTArUoe tenA tarapha bedarakArI batAvI. pAMcamI vAra te kharekharAM ratnonI poTalI bAMdhI lAkaDIe laTakAvI jaMgalamAM gayA; paraMtu A te pelo pAgala pharI pharIne Ave che ema mAnI lUTArUoe tenI upekSA ja karI. AthI e sahIsalAmata 140
Page #1193
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1114 nija rA-adhikAra kaSTa sahana karAya to mukti jevI anupama avasthA prApta thAya tema che eTale e kaMI hisAbamAM na lekhAya; ulaTuM upavAsAdirUpa ta5 sukhanA sAdhanarUpa gaNAvuM joIe. ATalA vivecana pachI jaina kASTae je tapanI yojanA ghaDAI che te duHkharUpa ja che ema keNa kaheze? jaina zAstrane saMmata evI tapazcaryA keI kamanA udayarUpa nathI ene have vicAra karavAmAM Ave che. tattva-saMvedanarUpa mukhya jJAna, saMsAra paribhramaNanA bhayathI dUra rahevA rUpa saMga temaja kaSAya, Indriya tathA mananI vAsanAnA nirodharUpa zama e jene mukhya udeza yAne sAra che tene ja "tapazcaryA ' kahevAmAM Ave che. arthAt pradhAna jJAna, uttama saMvega ane zreSTha zAMtinI prAptinI khAtara ja tapazcaryA karavAnI AvazyakatA che; nahi ke bAhyA sAMsArika abhilASAo tRpta karavAne mATe. mehanIya karmarUpa kaSAyonA udayathI kaI paNa te zAMti maLatI nathI. vaLI tapazcaryA e paNa je karmanA udayarUpa hoya to bhavyAtmAone zAMti na maLe, paraMtu teo pUrNa zAMti bhagave che e vAta te anubhavasiddha che. AvI sthitimAM jaina tapa e karmanA udayarUpa che ema kahevAnuM sAhasa koNa kare? vizeSamAM tapazcaryA e koI karmanA udayarUpa che ema jaina zAstranuM mAnavuM ja nathI, arthAt e dayika bhAvarUpa nathI kintu te kSApazamika bhAvarUpa che ema tenuM maMtavya che. samyaktva, jJAna, savega vagere kSApazamika guNe jyAM anubhavAya che tyAM zAMti paNa anubhavAya che. e pramANe samyak tapazcaryA sevanArane zAMtine anubhava thAya che, vAste e paNa lApazamika bhAvarUpa che ema mAnavAmAM kazI Apatti jaNAtI nathI. audayika bhAva yAne kamanI udaya-avasthA kaI paNa rIte karmanA kSayarUpa mokSanuM kAraNa banI zake ja nahi. e te mAtA vadhyA je nyAya gaNAya ane jaina daSTine saMmata tapazcaryA te avyAbAdha sukhanuM kAraNa che eTale e dayika bhAvarUpa nathI ja, e vAtanI yukti ane anubhava paNa sAkSI pUre che. Agama paNa e ja vAtanuM samarthana kare che. kahyuM paNa che ke - " 'jahItha imaM navi dukkhaM kammavivAgo vi sabahAne v| khAovasamiyabhAve e yati jiNAgame bhnniaN||" arthAta A tapazcaryA duHkharUpa paNa nathI temaja te karmanA vipAkarUpa yAne udayarUpa paNa nathI, pitAnA sthAne pahoMcI gayo. A pramANe pitAnI iSTa siddhi mATe A vyApArIne vAraMvAra javA AvavA vagerene parizrama UThAvavo paDyo, paraMtu e kaSTa sukhadAyaka hoi te tarapha teNe jarA paNa aNagamo na batAvyA, kintu e kaSTa AnaMdathI sahana karI lIdhuM. 1 chAyA ...idaM nApi duHkhaM karmavipAko'pi sarvahAne / sAyopazamikabhAve te yAnti jinAgame bhaNitam //
Page #1194
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Ahata darzana dIpikA. 1115 kintu jinAgama ene kSA pazimaka bhAvarUpa batAve che. vaLI e pATha paNa maLI Ave che. jemake " 'khaMtAisAhudhambhe tavagahaNaM so ya khaovasa miyaMmi / mAva ivinigio vAro.suvarva " arthAt zAMti vagere sAdhunA dharmamAM tapazcaryAnuM grahaNa paNa kSApathamika bhAvamAM darzAvela che ane dukha te audayika bhAvamAM ja jaNAvela che. AthI e phalita thAya che ke je tapazcaryA duHkharUpa hota to jarUra tene paNa oyika bhAvarUpe nirdeza karAyo hota, paraMtu tema thayuM nathI ulaTuM ene kSApathamika bhAvarUpe ja spaSTa ullekha maLI Ave che. AvI paristhitimAM jaina tapazcaryA duHkharUpa ja che ema mAnavA karyA vidvAna prerAya ? have Abhyantara tapanA svarUpanuM lakSaNa ane vidhAna pUrvaka pratipAdana karavAmAM Ave che. temAM AtyaMtara tapanuM lakSaNa e che ke - atizayena karmanirdahanasamartharUpatvamAbhyantaratapaso lakSaNam / arthAta kamane bALavAmAM atyaMta samartha tapane "AtyaMtara tapa" kahevAmAM Ave che. AnA paNa bAhA tapanI jema cha prakAro paDe che. jemake (1) prAyazcitta, (2) vinaya, (3) vaiyAvRtya, (5) utsarga ane (6) dhyAna. A pratyekanuM lakSaNa vicArIe te pUrve bAhya ane AtyaMtara tapa vacceno taphAvata dhI laIe. e te suprasiddha vAta che ke viSayavAsanAone vinAza karavA vAste AdhyAtmika baLanI AvazyakatA che. e baLa keLavavA mATe zarIra, indriya ane manane je tApaNImAM tapAvAya che tenuM nAma "tapa" che. je tapamAM zArIrika kriyAnI mukhyatA hoya ane je pradhAnataH bAhya dravya uyara avalaMbita hAI bIjAo vaDe dekhI zakAya te "bAhA tapa" che, jyAre je tapamAM mAnasika kiyAnI mukhyatA hoya ane je pradhAnataH bAhya dravyanI apekSA nahi rAkhanAruM heI anyane daSTigocara na thAya te "AtyaMtara tapa che. AthI sAmAnyapaNe ema kahI zakAya ke bAhya tapa sthaLa ane laukika che, jyAre AtyaMtara tapa sUkSama ane alaukika che. AtyaMtara tapanI puSTi karavAmAM bAhya tapa upAgI che. ethI karIne te enuM mahatva aMkAya che. A baMne prakAranAM tapamAM samasta chULa temaja sUkama dhArmika niyamane aMtarbhAva thAya che. 1 chAyA zAntyAdisAdhadhameM tapograhaNaM tazca kssaayopshmike| 2 A saMbaMdhamAM vizeSa mAhitI mATe juo paMcaliMgInI TIkAnAM 17 3-135 patro,
Page #1195
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1116 nija rA-adhikAra prAyazcittanuM lakSaNa - bAhulyena cittazuddhijanananimittakatvaM prAyazcittasya lakSaNam / (13) arthAt moTe bhAge cittane zuddha karavAmAM nimittarUpa tapa te "prAyazcitta" che. anya zabdomAM kahIe to je vrate grahaNa karAyAM hoya temAM pramAdAdi dvArA je de uddabhavyA hoya tenuM jenAM vaDe zedhana karI zakAya te "prAyazcitta" che. enA (1) Alecana, (2) pratikramaNa, (3) tadubhaya, (4) viveka, (5) vyutsarga, (6) tapa, (7) che, (8) parihAra ane (9) upasthApana ema nava prakAre che. prastuta graMthakAre prAyaH tannAthane anusarIne graMtha race che eTala atra temaNe prAyazcittanA nava prakAre darzAvyA che. bAkI uttarAdhyayana vagere AgamemAM paNa enA daza prakAre sUcavAyA che. zrIjinabhadragaNi kSamAzramaNakRta chatakalpamAM je dakSa prakArane nAme lekha karAyo che te nIce mujaba che - " "taM dsvihmaaloynnpddikkmnnobhyvivegvossgge| tavacheyamUlaaNavaThThayA ya pAraMcie ceva // 4 // " arthAt (1) Alecana, (2) pratikramaNa, (3) tadubhaya, (4) viveka, (5) vyutsarga, (6) tapa, (7) cheda, (8) mULa, (9) anavasthApya ane (10) pArasaMcika ema prAyacittanA daza prakAra che. A uparathI joI zakAya che ke parivAra ane upasthApanane badale mULa, anavasthApya ane pArAMcika ema traNane ghaNu graMthomAM ullekha karAyo che. A pramANe je bhinnatA jovAya che tene samanvaya nava prakAranAM prAyazcittonAM lakSaNe vicAryA bAda sahelAIthI dhyAnamAM Ave tema hoI have AlocanArUpa prAyazcittanuM lakSaNa nIce mujaba raju karAya che 1 sarakhA taravArtha ( a. 9 )nuM nimnalikhita sUtra - " avanatimatadumAvavA puratafrdAjasthApanAnA 22 " 2 juo enA 30mA adhyayananI nimnalikhita gAthA - " AloyaNArihAI yaM pAyacchittaM tu dasavihaM / jaM bhikkhU vahaI sam pAyacchittaM tamAhiyaM // 31 // " [ sAvanA vilaM prAyazcitta tu yAviSama .. yada bhikSurvahati samyaka prAyazcittaM tadAhitam // ] 3 dAkhalA tarIke juo sthAnAMga (sa. 733) ane bhagavatI (2. 25, u. 7, su. 801). 4 chAyA tad dazavidhamAlocana pratikramaNobhayavivekavyatsargAH / tapazche damUlAnaSasthApyAni ca pArAzcikaM caiva //
Page #1196
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA. 17 maryAdayA guronivedanarUpatvam , pihitAkhyAnasya gar2yAdvAreNa prakAzanarUpatvaM vA''locanaprAyazcittasya lakSaNam / (694) arthAt maryAdA pUrvaka guru AgaLa (karela pApanuM) nivedana karavuM te "Alocana-prAyazcitta" che. athavA gupta rIte karela pApane nindA pUrvaka prakAza kare te "Alecana-prAyazcitta" che. nikhAlasa hadaye gurunI samakSa potAnI bhUla prakaTa karavI te A prAyazcittanuM hArda che. pratikramaNa-prAyazcittanuM lakSaNa aticArAbhimukhyaparihArapUrvakaM pApAdapasaraNarUpatvam , mithyAdukRtasaMyuktasya sataH pazcAttApapratyAkhyAnakAyotsargAdikaraNarUpatvaM vA pratikramaNaprAyazcittasya lakSaNam / (695) arthAt aticAranI saMmukhatAnA tyAga pUrvaka pApathI dUra thavuM te "pratikramaNa--prAyazcitta" che. athavA mithyA duSkRta yukta banI eTale ke pharIthI pApa nahi karavAnA AzayathI mArUM karela pApa mithyA thAo e pramANe mAphI mAgI pazcAttApa, (pharIthI A pApa nahi karuM e prakAranuM pratyA khyAna, kAtsarga vagere karavAM te "pratikramaNa-prAyazcitta che. A uparathI samajAya che ke A prAyazcittamAM be vAta samAyelI cheH (1) karelA pApane pazcAttApa karI tenAthI nivRtta thavuM; ane (2) navI bhUla na thAya-navuM pApamaya AcaraNa na karAya te mATe sAvadhAnI rAkhavI. Alocana-pratikramaNarUpa prAyazcittanuM lakSaNa- ___ AlocanapratikramaNobhayarUpatvaM tadubhayarUpaprAyazcittasya lakSa. nam (26). arthAt Alecana ane pratikamaNa e baMne prAyazcitte eka sAthe karavAmAM Ave to te tadubhaya yAne mizra prAyazcitta che. gurunI samakSa pApane prakAza kare ane karela pApa saMbaMdhI mithyA duSkata paNa ApavuM e A prAyazcittane sAra che. viveka-prAyazcittanuM lakSaNa annapAnopadhizayyAdiSu zuddhAzuddhAdivivecanarUpatvaM vivekaprAyaH cirAhya kSaNam (17) arthAt anna, pAna, upadhi, zamyA vagere vastuo saMbaMdhI zuddhatA-azuddhatA vicAravI te viveka
Page #1197
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1118 nirjarA-adhikAra. prAyazcitta che. anyatra AnI vyAkhyA evI karavAmAM AvI che ke khAna, pAna vagerene lagatI akalpanIya vastuo levAI gaI hoya te tene tyAga kare. vyutsarga-prAyazcittanuM lakSaNa- aneSaNIyAnnapAnopakaraNAdiSu praNidhAnapUrvakanirodharUpatvaM vyurangzcarastha RkSAt (18) arthAta nahi grahaNa karavA lAyaka anna, pAna, upakaraNa vagerene dhyAna pUrvaka aTakAva kare te yutsarga-prAyazcitta che. anyatra A saMbaMdhamAM ema kahevAyuM che ke ekAgratA pUrvaka zarIra ane vacananA vyApArano tyAga karavo te "yutsarga' che eTale kAya-ceSTAne tyAga karI amuka legassa gaNavA ke dhyAna dharavuM te "butsa" che. tapa-prAyazcittanuM lakSaNa graMthakAre na ApatAM ema sUcavyuM che ke tapanuM je lakSaNa pUrve (1106 mA pRSThamAM) kahevAI gayuM che te ja atra ghaTAvI levuM. AthI A saMbaMdhamAM eTaluM ja umerIzuM ke prAyazcitta tarIke nIvI vagere je tapazcaryA karAya te "tapa-prAyazcitta" che. cheda-prAyazcittanuM lakSaNa mahAvatArohaNakAlAdArabhya sajAtadivasapakSamAsasaMvatsarAdInAM madhye'nyatamasya pravrajyAkAlasyApahArakaraNarUpatvaM chedaprAyazcittasya hRkSaNam (211). . arthAt mahAvatenuM AropaNa karAyuM hoya te samayathI mAMDIne jeTalAM divasa, pakhavADiyAM, mahinA ke varSa thayAM hoya temAMthI amuka samaya dIkSA-kAlamAMthI kApI nAMkhavA te cheda-prAyazcita che. eTale ke je sAdhunA jevA deSa heya te pramANe tenA dIkSA-paryAyamAM ghaTADo kara te "cheda-prAyazcitta che. A parihAra-prAyazcittanuM lakSaNa pakSamAsasaMvatsarAdikamavadhibhUtaM kRtvA saMsarga vinA dUrataH parityAgakaraNarUpatvaM parihAraprAyazcittasya lakSaNam / (700) arthAta ( phaSita sAdhune tenA dezanA pramANamAM) pakSa, mAsa ke saMvatsara mATe saMsarga rAkhyA vinA karathI (ja) tyajI devA te "parihAra-prAyazcitta" che.
Page #1198
--------------------------------------------------------------------------
________________ ulAsa ] Ata darzana dIpikA. upasthApana-prAyazcittanuM lakSaNa punarvatAropaNarUpatvamupasthApanaprAyazcittasya lakSaNam / (701) arthAta (ahiMsAdi mahAvatane bhaMga karela vyaktine viSe) pharIthI mahAvratanuM AropaNa karavuM te " upasthApana-prAyazcitta che. A nava prakAranuM prAyazcitta deza, zakti, saMhanana, saMyamanI virAdhanA, zarIra, Indriya, jAti ane guNene utkarSa vicArone vizuddhine arthe ApavAmAM Ave che temaja AcaravAmAM Ave che. have vinayane vicAra karIe te pUrve prAyazcittAnI saMkhyA paratve UhApoha karI laIe. ApaNe 1116mAM pRSThamAM joI gayA tema prastuta graMthakAretasvAthane anusarInava prakAro sUcavyA che, jyAre anyAnya graMthakAe dazA nirdeza karyo che. A bhenuM avalokana karatAM jaNAya che ke parihAra ane upasthApanane badale anyatra mULa, anavasthApya ane pArasaMcika e traNane nideza che. temAM kaI mATe aparAdha thatAM mahAvrata pharIthI ucarAvavArUpa daMDa te "mUla-prAyazcitta" che. karelA aparAdhanI zikSArUpe je tArUpa daMDa karAyo hoya te jyAM sudhI na karAya tyAM sudhI mahAvratanI sthApanA na karavI te 'anavasthA-prAyazcitta" che. viziSTa prakArane aparAdha karanArane bAra varSa sudhI ga7 ane veSane tyAga karAvo ane zAsananI kaI moTI prabhAvanA tene hAthe thAya tyAra bAda pharIthI mahAvata ucarAvI tene ga7mAM le te "pArAMcika-prAyazcitta" che. A uparathI joI zakAya che ke che ane mUla prAyazcitte baMne kathaMcit eka che, kemake dIkSA-paryAyane aMzathI cheda te "cheda che ane sarvathA cheda te "mUla" che. AthI karIne chedanI vivakSA karAtAM mUlane chedamAM samAveza karI zakAya che. anavasthApya ane pArAMcika e baMne prAyazcittomAM amuka kALa paryata mahAvratanuM AropaNa karAtuM nathI e samAnatA che. upasthApanamAMthI mahAvratanA ApaNane ja dhvani nIkaLe che. AthI upasthApanamAM anavasthApya ane pArasaMcikane aMtarbhAva zakya che. A rIte vicAratAM prAyazcittanI saMkhyAne bheda e maulika ke tAvika kAraNane aMge nathI; e te apekSA anusAra hoya ema lAge che. vaLI zrIbhadrabAhasvAmI pachI anavasthApya ane pArAMcikane vyuccheda thaye che e daSTine dhyAnamAM rAkhIne tatvArthamAM e bene nideza na karAtAM upasthApana jevA sAmAnya zabda prayoga karAyo hoya ema paNa sUcavAya che. 1 chataka95nI nimnalikhita gAthAmAM kahyuM paNa che ke athart tathA taka-viI ja ro vi bichar .. cohasapuvvadharammI dharaMti sesA u jA titthaM // 102 // " [ anavasthApyaM tapasA tapa:pArAci ca dve api vyucchinne / caturdazapUrvadhare dharataH zeSANi tu yAvat tIrtham // ]
Page #1199
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1120 nirjarA-adhikAra [ pacha vinayanuM lakSaNa aSTavidhakarmApanayananimittakatvaM vinayarUpAbhyantaratapaso lkssnnm| (702) arthAta ATha prakAranA karmane dUra karavAmAM nimittarUpa evA atyaMtara tapane vinaya " kahevAmAM Ave che. enA viSayanI daSTie (1) jJAna-vinaya, (2) darzana-vinaya,(3) cAritra-vinaya ane (4) upacAra-vinaya ema cAra prakAro paDe che. temAM jJAna-vinayanuM lakSaNa nIce mujaba che -- jJAnazikSAbhyAsakaraNarUpatve sati jJAnena sukRtasaJcayapUrvakanUtanakarmabandhAkaraNarUpatvaM jJAnavinayasya lakSaNam / (703) arthAta jJAna, zikSA ane abhyAsa karatAM jJAna dvArA sukRtane saMcaya thAya, kintu navIna kama na baMdhAya tevuM kArya karavuM te jJAna-vinaya" che. bahumAna pUrvaka jJAna prApta karavuM ane meLaveluM jJAna bhUlI na javAya te mATe tene abhyAsa cAlu rAkhe e jJAnane khare vinaya che. ATha prakArane jJAnAcAra te paNa "jJAna-vinaya' che. jJAnanA mati vagere pAMca prakAre paDatA hovAthI jJAna-vinayanA matijJAna-vinaya ityAdi pAMca prakAre paDe che darzana-vinayanuM lakSaNa- ye bhAvA jinendraH kathitAstAMstathaiva zraddadhAti nAnyathetyaGgokArarUpatvaM darzanavinayasya lakSaNam / (704) athata jinezvarae je padArthonI jevI prarUpaNa karI che tevA ja te che evI zraddhA rAkhavI, kintu tene anyarUpe svIkAra na kare te "dazana-vinaya " che. atra "darzana' zabdathI samyagdarzana samajavuM. AcArya, upAdhyAya, sthavira, kuLa, gaNa, saMdha, sadhu, sAMgika (samanesa?) vagerene kheda na upaje tevI rIte jina-praNIta dharmanI ArAdhanA karavAthI temaja prazama, saMvega, nirveda, anukaMpA ane Astikyane saMpAdana karavAthI darzana-vinaya thAya che. TUMkamAM kahIe te tatvanI yathArtha pratItirUpa samyagdarzanathI calAyamAna na thavuM temaja je zaMkAdi uddabhave tenuM saMzodhana karI niHzaMkatAdi keLavavA prayAsa kare te dazana-vinaya" che. 1 juo pR. 813. 2 vinIyate-vizeSeNa dUrIkriyate'STavidhaM karmAneneti vinayaH / 3 guNInI bhakti paNa "vinaya " che. 4 ATha darzanAcAranuM pAlana karavuM te 5NuM " darzana-vinaya " che,
Page #1200
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] cAritra-vinayanuM lakSaNu AryaMta darzana dIpikA. aSTavidhakarmacayariktakaraNanimittakatve sati nUtana karmabandhAkaraNa 1121 rUpatvaM cAritravinayasya lakSaNam / ( 705 ) arthAt ATha prakAranA kramanA samUhane kSINu karavAmAM nimittabhUta temaja navInakarmInA aMdhane rAkavAvALA avA vinaya te ' cAritra-vinaya ' kahevAya che. anyatra AnI vyAkhyA evI karavAmAM AvI che ke sAmAyikAdi pAMca prakAranA cAritra paikI game tene viSe cittanuM samAdhAna rAkhavuMgame tenuM vidhi pUrvaka pAlana karavuM ane tenI satya prarUpaNA karavI te ' cAritra-vinaya " che. A uparathI samajAya che ke enA sAmAyika-cAritra-vinaya ityAdi pAMca prakAre paDe che, upacAra-vinayanu lakSaNa samyagdarzana jJAnacAritrAdiguNAdhike'bhyutthAnAsanapradAnavandanAnunamanAdikaraNarUpatvamupacAra vinayasya lakSaNam / ( 706 ) arthAt samyagdarzana, yathArtha jJAna, rUDuM cAritra ityAdi guNu je vyaktimAM adhika mAluma paDe te Ave tyAre UbhA thavu, tene Asana ApavuM, tene vaMdana karavu, tene namaskAra karavA ityAdi kriyA te ' upacAra-vinaya ' che. TuMkamAM kahIe tA koi paNa sadguNa vaDe jee pAtAnAthI DicAtA hoya temanI sAthe ceAgya vyavahAra rAkhavA te ' upacAra-vinaya ' che. jJAna--vinayAdi cAra vinaceA uparAMta keTalAka graMthAmAM citta--vinaya, vacana-vinaya ane kAya--vinaya ema traNa vinayAnA paNa nirdeza jovAya che, kintu e traNenA upacAra-vinayamAM aMtarbhAva thai zake tema che. vaiyAvRttva eTale sevA, sevyanA (1) AcAya, (2) upAdhyAya, (3) tapasvI, (4) zaikSaka, (5) glAna, (6) kula, (7) gaNu, (8) saMdha, (9) sAdhu ane (10) samaneAjJa evA daza prakAra paDatA hai|vAthI vaiyAvRttvanA paNa AcAya -vaiyAvRttva ityAdi daza prakAre paDe che. mukhya paNe jemanuM kArya vrata ane AcAra grahaNa karAvavAnu` hAya te * AcAya' kahevAya che. mukhyataH jee zrutanA abhyAsa karAvatA hoya te ' upAdhyAya ' kahevAya che. ugra tapazcaryA karanAra ' tapasvI ' kahevAya che. jee navadIkSita DhAya athavA jeo cAritrAcAra vagerenI zikSA meLavavA lAyaka hoya ke te mATe umedavArI karatA hAya teo ' zaikSaka ' kahevAya che. navadIkSita ziSyane cAritrAcArAdine edha karAvavA te ' ziSya-vaiyAvRttva ' che. rAga vagerethI pIDAtA sAdhu * glAna ' kahevAya che. eka ja AcAya'nI sa Mtati arthAt eka ja dIkSAcAya nA ziSya-parivAra te ' kula ' kahevAya che, jemake 'cAMdra' kula. sthaviAnI saMtatinI maryAdA te 'gaNu " che. A saMbaMdhamAM anyatra evA ullekha jovAya che ke aneka kulAnA samudAya te ' gaNu ' che. judA judA AcAryAMnA je ziSye paraspara : 141
Page #1201
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1122 nirjarA-adhikAra. " [ sahAdhyAyI heI samAna vAcanAvALA hoya temane samUha te "gaNa" kahevAya che. jaina dharmanA anuyAyIone samudAya te "saMgha" kahevAya che. AnA sAdhu ityAdi cAra bhede che. mULa ane uttara guNathI saMpanna sAdhue "samasa" kahevAya che, athavA te jJAna, darzana ane cAritrarUpa maneNa guNethI yukata sAdhuo "samasa" kahevAya che. A paratve anyatra evA niza karAyA che ke svadharma baMdhuo te "samajJa jANavA. jJAnAdi guNo vaDe samAna arthAt samAnazIla te "samasa" che. AcAryAdi dazene vastra, anna, jaLa, upAzraya, pIThaphalaka, sastAraka vagere dharma karavAmAM sAdhanabhUta sAmagrI pUrI pADavI te temanuM vaiyAvRtya hoI tema karavuM. vizeSamAM temanI zuzruSA karavI, temane auSadha joIe te ApavuM temaja jaMgala, durga vagere viSama sthaLomAM temaja upasargomAM temane sahAyatA ApavI. A pramANe temanuM vaiyAvRtya karavuM joIe. svAdhyAya eTale prazasta adhyayana. AnA zikSaNa-selInA kramane dhyAnamAM rAkhI pAMca bhera pAThavAmAM AvyA che. jemake (1) vAcanA, (2) pra7nA, (3) anuprekSA, (4) AkhkhAya, ane (5) dharmopadeza. temAM vAcanAnuM lakSaNa e che ke - ziSyAdhyApanarUpatvam, kAlikotkAlikasyAlApakapradAnarUpatvaM vA vAvAyA hRkSaNapU. (707) arthAt ziSyane zIkhavavuM te "vAcanA" che. athavA (ziSyane) kAlika ane utkAlika sUtranA AlApaka ApavA te "vAcanA' che. TUMkamAM kahIe to ziSyane satra ane tenA arthano pATha Apa te vAcanA" che. pracchanAnuM lakSaNa saMzayadarIkaraNAthai sUtrArthayoH pracchanArUpatvaM pracchanAyA lakSaNam / (708) arthAt saMzaya dUra karavAne vAte (ke viziSTa pratIti mATe) sUtra ane artha pUchavA te pracchanA" che. anuprekSAnuM lakSaNa granthArthayormanasA'bhyAsanarUpatvamanuprekSAyA lakSaNam / (709) 1 paramArthathI jJAna, darzana vagere guNene samUha te "saMdha ' che. A samUhane AdhAra sAdhu vagere che te paNa AdhArAdheyarUpa bhAve "saMgha' kahevAya che, 2 jue 5, 234-235,
Page #1202
--------------------------------------------------------------------------
________________ haralAsa ] Ahata dAna dIpikA. 1123 arthAta graMtha ane arthane manathI abhyAsa kare te "anuprekSA che. zabdapATha ke artha jenuM pahelA adhyayana karyuM hoya tene saMbhArI javuM-tenuM manathI ciMtana karavuM-tenuM rahasya vicAravuM te anuprekSA " che. AmnAyanuM lakSaNa . udAttAdighoSaparizuddhipUrvakaparAvartanarUpatvamAmnAyasya lakSaNam / (70), arthAt udAtta vagere jAtanA zeSanI zuddhi pUrvaka parAvartana kavuM te 'AmnAya che.Ane parAvartana paNa kahevAmAM Ave che. zIkhela vastunA uccAranuM zuddhipUrvaka punarAvartana e ene viSaya che. dharmopadezanuM lakSaNa zrutacAritralakSaNAtmakasya dharmasyopadezarUpatvaM dharmopadezasya lkssgama (722). athata zrata ane cAritrarUpa dhamane upadeza Ape te "dharmopadeza" che. eTale ke jANela vastunuM rahasya samajAvavuM ke kamakathA karavI te "dharmopadeza' che. yulsaga- zAstramAM kahela vidhi anusAra saMsakta ane asaMsata evAM anna, pAna, vastra, pAtra vagerene tyAga karavo te "yutsarga " che. tyAgavAnI vastunI dvividhatAne laIne AnA bAhya ane AtyaMtara ema be prakAra pADavAmAM AvyA che. temAM bAhya vyutsarganuM lakSaNa e che ke paryantakAlaM parijJAyaudhikopagrAhikopadhizarIrAdInAM prityaagrAjala jAhapuratI kSaNam (22) arthAt AyuSyane aMta samIpa Avele jANIne audhika ane aupacAhika upadhio, zarIra vagere (bAhya vastuo ne tyAga kare te "bAhya vyutsarga" che. 1 ghoSanA ( a ) udAtta, (A) anudAtta ane ( cha ) svarita ema traNa prakAre che. temAM UMcA svare bolavAmAM Ave te " udAtta ', nIcA svare belAya te " anudAtta " ane nahi ekadama uMcA ke nahi ekadama nIcA evA arthAt madhyama svare bolAya te " svarita '.
Page #1203
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1124 nijarA-adhikAra. AtyaMtara vyutsaganuM lakSaNa kAmakrodhamadaharSAdInAM parityAgakaraNarUpatvamAbhyantaravyutsargasya akSaNa (72 ) arthAta kAma, krodha, mAna, harSa vagerene tyAga kare te "AtyaMtara vyutsarga' che. vyutsarga kahe ke utsarga kahe te eka ja che. enA dravyathI ane bhAvathI ema be prakAra che. temAM dravya-utsarganA cAra prakAra che ane bhAva-utsarganA traNa prakAra che. gacchane tyAga karI jinakalpAdine aMgIkAra kare te "gaNa-utsa"" che. anazanAdi vrata laIne kAyika ceSTAne tyAga kare te "kAya-utsarga " che. anya (jina- )kalpa aMgIkAra karatAM sarvajJanI AjJA anusAra upadhine tyAga kare te "upAdhi-utsarga' che. azuddha AhAra grahaNa karelAne tyAga karavo te azuddha AhAra-utsarga' che. e pramANe cAra dravya-utsaga che. - have bhAva-utsaganA traNa prakAre vicArIzuM. jemake dhAdi kaSAyane tyAga kare te "kaSAya-utsaga " che. mithyAtvAdi bhavabaMdhananA hetuone tyAga kare te "bhava-utsarga' che. kamabandhanAM kAraNene tyAga kare te "kama-utsarga che. A pramANe ApaNe AtyaMtara tapanA cha prakAre paikI pAMcanuM svarUpa vicAryuM. have chaThThA prakArarUpa dhyAnanuM pratipAdana karavAmAM Ave che. temAM dhyAnanuM lakSaNa nIce mujaba che-- uttamasaMhananasyaikAgracintAnirodharUpatvaM dhyAnasAmAnyasya lksskam (724) arthAt uttama saMhananavALI vyakti eka padArthamAM cintAne nirodha kare te dhyAna" kahevAya che. atre uttama sahananathI vA-RSabha nArAca, aSabha-nArAca ane nArAja e traNa saMhanane samajavAM.' AvA saMhananavALAnuM ekAgra cintAnirodhanate "dhyAna" che. cintA eTale calAyamAna citta. cittane DAmADola thatuM aTakAvavuM-tene sthira karavuM te "cintAnirodha" che. eka ja padArthane viSe citta lagADavuM ane tene anyatra bhaTakavA na devuM te "ekAgra-cintanirodha" che. keI eka ja padArtha AzrIne vicAra kare te paNa dhyAna" kahevAya che. dhyAnanA lakSaNamAM uttama saMhananavALA e parathI dhyAnanA adhikArInuM sUcana karAyuM che. jenuM hanana uttama heya te ja dhyAnanA adhikArInI kaTimAM AvI zake che. enuM kAraNa e che 1 A pramANe prastuta graMthakAre sUcavyuM che, paraMtu e digaMbarIya graMthonuM anukaraNa jaNAya che, kemake tavArtha ( a. 9, sU. 27 )nA bhASyamAM temaja enI TIkA ( 5 259 )mAM to vajaRSabhanArAya, vajInAMrAca, nArAca ane ardhanArAca ema cAra saMhananavALAne uttama saMvananavALA gaNyA che.
Page #1204
--------------------------------------------------------------------------
________________ ulAsa ] AhaMta darzana dIpikA. 1125 ke dhyAna karavA mATe amuka aMze mAnasika baLa joIe ane e mAnasika baLane AdhAra amuka aMza jeTalAM zArIrika baLa upara rahelo che ane eTaluM zArIrika baLa uttama saMhananavALI ja vyaktimAM hoya che, tethI tene ja dhyAnanA adhikArI tarIke atra nidezela che. kahevAno matalaba e che ke mAnasika baLane mukhya AdhAra zarIra che ja ane zArIrika baLane AdhAra zarIranA baMdhAraNa upara avalaMbita che, tethI jeTale aMze zArIrika baMdhAraNa nabaLuM hoya teTale aMze mane baLa paNa ochuM hoya ane je Tale aMze mane baLamAM nyUnatA hoya teTale aMze cittanI ekAgratAmAM khAmI Ave. AthI anuttama saMhananavALI vyaktine dhyAnanA adhikArInI kakSAmAMthI bahiSkAra karI che-alabatta AvI vyakti thI ghaNI ekAgratA sevI zake che, paraMtu te dhyAna tarIke gaNAya teTalI nathI. chavAsthanuM ane sarvajJanuM dhyAna- koI dIpakane judI judI dizAmAMthI pavana lAgatuM hoya tyAre tenI zikhA jema asthira hoya che tevI rIte kSaNamAM eka, kSaNamAM bIjA ane kSaNamAM trIjA viSaya viSenuM cintana asthira hoya che e jJAnadhArA ekAgra hetI nathI; vAste A jJAnadhArAne vizeSa prayAsa pUrvaka aneka viSayonA viSayarUpa banAvatI aTakAvavI ane tene eka ja viSaya viSe etaprata karavI te dhyAna che. dhyAnanuM A svarUpa chamastha AzrIne ja saMbhave che, tethI AvA prakAranuM dayAne bAramAM guNasthAnaka sudhI hoya che. A plAnane prastuta graMthakAre nicaLa, sthira, adhyavasAna ane eka padArtha viSayaka sUcavyuM che. sarvane mana hetuM nathI. vaLI jemaNe sarvajJatA prApta karI che temane mAnasika vyApAra hete nathI, kAraNa ke teo sarva indrithI nirapekSa che. AthI sarvasane yogane nirodha e ja dhyAna" che. emane ekAgracintAnirodharUpa dhyAna nathI. spaSTa zabdomAM kahIe te teramA ane caudamA guNasthAnemAM dhyAna svIkAravAmAM AvyuM che kharUM, paraMtu tenuM svarUpa chamastha viSayaka dhyAnathI juduM che. temAM guNasthAnanA aMtamAM mAnasika, vAcika ane kAyika vyApAranA niradhanuM kArya zarU karAya che tyAre sthala kAyika vyApAranA nirodha pachI sUkSama kAyika vyApAranA astitva vakhate "sUkSmakriyApratipAti' nAmanuM trIjA prakAranuM zukala dhyAna svIkAravAmAM AvyuM che ane caudamAM guNasthAnakamAM saMpUrNa agI dazAmAM zilezIkaraNa vakhate "samucchinnakriyAnivRtti" nAmanuM cethA prakAranuM zukala dhyAna svIkArAyuM che. A baMne 1 Ane krama evo sUcavAya che ke bhUla kAyika vyApAranA AzrayathI vacana ane mananA pUla vyApArane sUkSma banAvavAmAM Ave che. tyArapachI vacana ane mananA sakSama vyApArane avalaMbIne zarIrano sthUla vyApAra sUma banAvAya che. tyArabAda zarIranA sUkSma vyApArane avalaMbIne vacana ane mananA sUkama vyApArano virodha karAya che ane aMte zarIranA sUkSma vyApArane paNa nirAdha karAya che,
Page #1205
--------------------------------------------------------------------------
________________ 11raka nirjarA-adhikAra dhyAne daramyAna mAnasika vyApAra mATe avakAza nathI. tema chatAM Ane paNa dhyAna' tarIke gaNAya te mATe dhyAna eTale ke ekAgracittAnirodha ja "dhyAna che ema nahi, kintu zabdano artha vyApaka daSTie vicAravAnuM che. arthAta mAtra sthala kAyika vyApArane rokavAno prayAsa te paNa dhyAna" che ane AtmapradezonI niSpakaMpatA e paNa dhyAna" che. ApaNe atra dhyAnane vyApaka artha sUcavyuM te vicAratAM e prazna upasthita thAya che ke teramAM guNasthAnanI zarUAtathI mAMDIne te tenA aMtamAM zarU karAtA ganirodha parvatanI avasthAmAM keI dhyAna hoya che kharU ane heya te te kevA prakAranuM che? Ane uttara be rIte apAya cheH (1) viharamANu sarvajJanI A dazAne dhyAnAMtarakA kahI te daramyAna keI jAtanuM dhyAna svIkAravAmAM AvatuM nathI. eTale adhyAnIpaNuM e dazAmAM kabUla rakhAya che. (2) e dazAmAM mana, vacana ane tananA vyApAra saMbadhI je sudaDha prayAsa karAya che tene ja dhyAna" tarIke oLakhAvAya che. A pramANe bAramA guNasthAna paryatanuM dhyAna te sarvajJapaNe jIvana vyatIta karanAra avasthA daramyAnanA dhyAnathI juduM che ane e teramA guNasthAnanI aMtima avasthAgata dhyAnathI paNa pRthapha che ane vaLI caudamA guNasthAnagata dhyAna te enAthI paNa nirALuM che. A pramANe dhyAnanA cAra prakAre paDe che. ajaina darzana pramANe dhyAnanI vyAkhyA- zvAsocchavAsane sarvathA rokavAno prayAsa te "dhyAna" che ema keTalAkanuM mAnavuM che. vaLI keTalAka mAtrA dvArA kAlanI gaNanAne paNa "dhyAna' mAne che. paraMtu jaina daSTi A bemAMthI ekane paNa dhyAna tarIke svIkAratI nathI. enuM kAraNa ema raju karAya che ke je zvAcchavAsane sarvathA nirAdha karAya te zarIra Take ja nahi, te chevaTe paDe; vAste dhyAnastha avasthA daramyAna paNa zvAsane saMcAra maMda ke atyaMta maMdarUpe paNa hovo ja joIe. mAtrA vaDe kAlanuM mApa karatI veLA citanI ekAgratA saMbhavatI nathI, kemake dhyAna viSayaka vastunuM dhyAna na karAtAM citta mAtrAnI gaNatarI karavAmAM rokAyeluM rahe che eTale ke AvI dazAmAM cittanI vyagratA hoI tene dhyAna"manAya nahi. dhyAnanuM kAla-parimANa- jema dhyAnanA svarUpa paratve jaina daSTi uparyukta maMtavyathI judI paDe che tema dhyAnanA 1 e, I, u vagere hasva svare pikI game te eka bolavAmAM jeTale vakhata lAge te "mAtrA kahevAya che. svara vinA kevaLa vyaMjana bolatAM jeTalo vakhata lAge te " ardha mAtrA ' kahevAya che. mAtrA ke ardha mAtrA jeTale vakhata jANuvAna mahAvaro karyA bAda bIjI kriyAone vakhata A dhArA mApa tene ' mAtrA vaDe kAlanI gaNanA ' kahevAmAM Ave che.
Page #1206
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIllAsa ] Ardrata darzana dIpikA, 1127 kAla-parimANunI bAbatamAM paNa te judI paDe che, chadmastha vadhAremAM vadhAre aMtamuhUta sudhI dhyAna dharI zake. AthI adhika samaya te dhyAna na dharI zake. tenAM kAraNa tarIke prastuta graMthakAre cAgya zaktine abhAva, mAhanIya karmanA anubhAva ane phleza ema traNanA nirdeza karyAM che, AthI e vAta spaSTa thAya che ke divasa, mAsa ke tethI adhika kALa paryaMta dhyAna TakI zakavAnI je laukika mAnyatA che te jaina draSTine mAnya nathI. jaina daSTinuM kahevu' ema che ke vadhAre vakhata dhyAna lakhAvavAthI indriyeAne upaghAta thavAnA saMbhava che ane ethI cittanI suprasannatAne badale phleza utpanna thavAnA sa bhava rahe che Atho karIne divasa, mAsa ke tethI vadhAre kALa paryaMta dhyAna dharavAnI lAka-mAnyatA jaina TruSTine mAnya nathI. jo aMtarmuhU thI vadhAre dhyAna karAyuM tenA artha eTalA vakhata sudhI dhyAnanA pravAha cAlu rahyA ke labAcA ema karAtA haiAya te te judI vAta che. arthAt kAi paNa 'AlaMbanane uddezIne eka vAra dhyAna karI pharI te ja AlaMbanatuM kaMika rUpAMtarathI ke anya Ala bananuM dhyAna karAya te te dhyAnapravAha lakhAyela gaNAya. vizeSamAM jaina darzanamAM dhyAna mATe atanu je kAlaparimANa darzAvAyuM che te masthane uddezIne che. bAkI sarvajJa ( jIvanmukta ) mana, vacana ane zarIranI pravRtti viSenA sudaMDha prayatnarUpa dhyAnane vadhAre vakhata lakhavI zake. muktivAsI jIvAne te AtmaramaNutArUpa dhyAna zAzvata che. dhyAnanA zeDhA dhyAnanA ( 1 ) Atta, ( 2 ) raudra, ( 3 ) dhama ane (4) zukla ema cAra bheTTI paDe che. vaLI A pratyekanA paNa cAra cAra bhedo che. A pratyekanuM lakSaNa have kramazaH vicArIe. temAM Atta dhyAnanuM lakSaNa nIce mujaba cheH-- zokAkrandanavilapanAdirUpatvamArttadhyAnasya lakSaNam / ( 715 ) arthAta zAka, AphranjIna, vilApa ityAdi ' Atta dhyAna ' kahevAya che. rIdra dhyAnanuM lakSaNa krUra pariNAmAdirUpatvaM raudradhyAnasya lakSaNam / ( 716 ) arthAt krUra pariNAma ityAdi * raudra dhyAna ' kahevAya che. 1 A AlaMbana te sapUNaeN dravya na heA tenA krAi eka paryAya che; kemake dravyanu cintana tenA kAine kAma paryAya dvArA ja saMbhave che.
Page #1207
--------------------------------------------------------------------------
________________ nija rA-aMdhakAra.. 1128 [ dharmadhyAnanuM lakSaNa jinapraNItabhAvazraddhAnAdinimittakatvaM dharmadhyAnasya lakSaNam / (77) arthAta jinapraNIta tatvane viSe zraddhA vagere utpanna karavAmAM nimittarUpa dhyAna dharmadhyAna kahevAya che. zukladhyAnanuM lakSaNa abAdhyAsammohAdikaraNarUpatvaM zukladhyAnasya lakSaNam / ( 718) arthAta bhASAthI vimukha ane saMmehAdithI rahita dhyAna te "zukaladhyAna" che. A pramANe ArnAdi cAra dhyAno paikI pahelAM be saMsAranA hetu che, jyAre bAkInA be mekSanA hetu che. arthAta ArtA ane raudra e dudhdhane hAI tyAjya che, jyAre dharma ane zukala e sudhyAna heI grAhya che. attine artha "pIDA thAya che. A pIDA ke duHkha je dvArA udabhave te "Ata " che. dukhanI utpattinAM mukhyatve karIne cAra kAraNe che. jemake (1) aniSTa vastune saMga, (2) pratikULa vedanA, (3) iSTa vastune viyega ane (4) bheganI lAlasA. AthI A dhyAnanA cAra prakAre paDe che. temAM prathama Arta dhyAnanuM lakSaNa e che ke ___ aniSTazabdAdiviSayANAM sambandhe sati kathaM teSAM viyogaH syAH diti cintAprabandharUpatvaM prathamArtadhyAnasya lakSaNam / (719) arthAta aniSTa zabda vagere viSayone saMbaMdha thatAM e viSayone kevI rIte viga thAya--enAthI huM kayAre chUTuM ema vicAra karyA kare te "prathama Atta dhyAna" che. A "aniSTasaMgA dhyAna" che. dvitIya A dhyAnanuM lakSaNa prakupitavAtapittazleSmasannipAtanimittairupajAtAyAH zUlazirakampa. jvarAdirUpavedanAyA viprayogArtha cintAprabandharUpatvaM vedanotthadvitIyA dhyAnasya lakSaNam / (720) arthAta kopAyamAna thayelA vAta, pitta ane zleSmanA saMnipAtarUpa. nimittathI udabhavatI zuLa,
Page #1208
--------------------------------------------------------------------------
________________ ulAsa ] AhaMta darzana dIpikA. 11ra9 mAthuM dukhavuM, tAva Ave vagere aneka prakAranI vedanAne maTADavA mATe satata vicAra kare te titIya ArtA yAna" che. A "gacintA dhyAna" che. tRtIya A dhyAnanuM lakSaNa - iSTazabdAdiviSayANAM sambandhe sati bhUyo'pi taiH saha me saMyoga eva syAnna viyoga iti cintApravandharUpatvaM tRtIyAdhyAnasya RkSamA (722) arthAt ITa za06 vagere viSane saMbaMdha thayA bAda pharI pharIne te viSayane saMga ja che kintu viga na thAo e pramANe cittana karyA karavuM te "tRtIya Arta dhyAna" che. A "iSTaviyogA dhyAna" che. caturtha A sthAnanuM lakSaNa-- kAmopahatacittAnAM janAnAM devendracakravartyAdirUpapunarbhavaviSayakasukhArtha nidAnakaraNarUpacintAprabandharUpatvaM caturthArtadhyAnasya lakSaNam / (722) athata kAmathI jemanuM mana vihavala banyuM che tevA manuSya devendra, cakravartI vagerenI Rddhi bhavAMtaramAM maLe ema nidAna kare-bhaviSyamAM paugalika sukha maLe te mATe niyANuM kare te caturtha ArtA khAna che. A "agazocAtta dhyAna" che. A dhyAna avirata, dezasaMyata ane pramattasayata e traNa guNasthAne sudhI ja saMbhave che. arthAt e cha guNasthAne paryata ja che, nahi ke enI AgaLanAM gurusthAnamAM. temAM paNa e vizeSatA che ke nidAnarUpa caturtha A yAna sivAyanAM traNa Arta dhyAne pramatta guNasthAnamAM che. juo sarvArthasiddhi (pR. 262). have raudra dhyAnanA prakAre vicArIzuM. enA paNa A dhyAnanI jema kAraNe AzrIne cAra prakAre paDe che. temAM hiMsAnubaMdhIrUpa prathama prakAranA vaidra dhyAnanuM lakSaNa e che ke - sattvavyApadanodavandhanaparitApanAdirUpahiMsAviSayakacintAprabandharUpatvaM hiMsAnubandhiprathamaraudradhyAnasya lakSaNam / ( 723) arthAta prANIone vadha karave, temanuM ullaMdhana karavuM, temane paritApa pamADavo ItyAdi 142
Page #1209
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1170 nija rA-adhikAra prakAranI hiMsA saMbaMdhI satata vicAra kare te "hiMsAnubaMdhI nAmanuM prathama raudra yAna" che. hepa vaDe jIvene bAMdhavA, haNavA vagerene vicAra karyA kare che A sthAnane viSaya che. mRSAnubaMdhIrUpa dvitIya prakAranA vaidra dhyAnanuM lakSaNa- asadbhutaghAtAbhisandhAnapravaNAnuparatatIvrabhayaGkarAzayapUrvakacintAprabandharUpatvaM mRSAnubandhidvitIyaraudradhyAnasya lakSaNam / ( 724) arthAt chane mAravAnI pravINatA pUrvaka temaja niraMtara tIvra ane bhayaMkara Azaya pUrvaka dukha devAne vicAra karyA karavo te "mRSAnubaMdhI nAmanuM dvitIya raudra dhyAna" che. jUThuM bolavAnI vRttimAM je karatA Ave che tene lIdhe je satata ciMtana thayA kare te A bIjA prakAranuM rodra thAna che ema anyatra sucavAyuM che. chaLa prapaMcAdikanA AzayathI asatya bolavAnI ane tene satya tarIke sthApavAnI ciMtA e A sthAnane viSaya che. teyAnubaMdhIrUpa tRtIya prakAranA rodra sthAnanuM lakSaNa- vyammze to virodhaviSayavistAjhavadhArava5, jemakssaayodyenaaturcetsstdvissykcintaaprbndhruuptvN vA steyAnubandhitRtIyaraudradhyAnasya lakSaNam / (725) arthAta dravyanI corI karavAnA upAyamAM manane rokavAno satata vicAra kare te "steyAnubaMdhI nAmanuM trIjuM rodra dhyAna" che. athavA lebharUpa kaSAyanA udayane lIdhe Atura cittathI te lebha saMbaMdhI vicAra karyA kare te trIjuM raudra sthAna che. kedhAdi kaSAyane vaza thaI paranuM dravyAdi harI levAne satata saMkalpa e A dhyAnane viSaya che. viSayAnubaMdhIrU5 cethA prakAranA rodra dhyAnanuM lakSaNa viSayArjanaparipAlanavyayaprayojanacintAprabandharUpatvaM viSayAnubandhi caturtharaudradhyAnasya lakSaNam / ( 726 ) arthAt viSayanAM arjana, saMrakSaNa ane vyayanAM kAraNane satata vicAra karavo te viSayAnubaMdhI nAmanuM cothuM raudra dhyAna" che. viSayanA sAdhanarUpa ghana, parivAra ityAdinA rakSaNa vagerenI satata ciMtA e A dhyAnane viSaya che. raudra dhyAna dezavirati paryata hoI zake che eTale ke pahelAM pAMca guNasthAne vartatA e dhyAnanA svAmIo che. jI
Page #1210
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa 1 mAhata darzana dIpikA, 1131 dharma dhyAnanA (1) AjJA-vicaya, (2) apAya-vicaya, (3) vipAka-vicaya ane (4) sasthAna-vicaya ema cAra prakAza che. temAM AjJAtriya-dhama dhyAnanuM lakSaNa nIce gujama cheH-- AgamArthanirNayAnucintanarUpatvam, pUrvAparavirodharahitAzeSajovahitAvahAnavadyamahArthadravyaparyApa gumphita sarvajJatraNI tAga mArthAvadhAraNa viSayakacintAprabandharUpatvaM vA''jJAvicayadharmadhyAnasya lakSaNam / ( 727 ) 6 arthAt AgamanA anA niNaeNya karavA mATe satata vicAra karavA te ' AjJAvicaya-dharmadhyAna ' che. pUrvApara vidhAdhathI rahita, samasta jIvAne hitakArI, pApathI mukta, gaMbhIra athI yukta, dravya ane paryAya vaDe zukita ane sarvajJapraNIta evA AgamanA athanA nizcaya karavArUpa cintAnA pramanya te * AjJAvicaya-dhama dhyAna ' che. TuMkamAM kahIe te sarvajJanI AjJA zI hAI zake ane te zI che enI parIkSA karavA mATe cittanI ekAgratA karavI te ' AjJAvicayadhama dhyAna ' che. anya rIte vicArIe te vItarAga kavananI je AjJA che te ja ' dharma " che evI bhAvanA pUrvaka temanI AjJAonA satata vicAra karavo te A prathama prakAranuM dharmadhyAna che. apAyavicaya-dhama dhyAnanuM lakSaNu gaurava vikathApramAda parISahAdibhiH sanmArgAdapatanAnucintanaprabandharUpazvam, mUlottara prakRti vibhAgAvitajanmajarAmaraNArNava paribhramaNaparikhinnAntarAtmanaH sAMsArika sukhaprapaJceSva pAya paricintanarUpatvam, mithyAtvAvRtacetobhiH kudRSTibhiH praNItAdunmArgAt kathaM nAmeme prANino'peyuriti cintAprabandharUpatvaM vA'pAyavicayadharmadhyAnasya lakSaNam / ( 72 ) arthAt gaurava, vikathA, pramAda, parISaha ityAdi vaDe sanmA`thI patita na thavAya te mATe ciMtana karyAM karavuM te ' apAyaviMcaya-dharmadhyAna ' che. athavA mULa ane uttara prakRtinA vibhAgathI udbhavela janma, ghaDapaNa ane marajIrUpa (bhava-)samudramAM bhramaNa karI karIne khinna thayelA AtmAe sAMsArika sukha-prapaMce apAyanAM kAraNarUpa che ema vicAryuM karavu te ' apAyavicaya-dha dhyAna che, athavA mithyAtvathI AvRta banelA-kaluSita thayelA manavALA kudRSTioe prarUpelA unmAthI A prANIe kevI rIte dUra rahe tenA satata vicAra karavA te apAyavicaya-dhama dhyAna ' che. TukamAM kahIe tA doSanA svarUpanA ane tenAthI mukti meLavavAnA cintAprabandha te A dhyAna che. rAga, dveSa vagere saMsArabaMdhananAM kAraNeA hAi e kaSTarUpa che evA vicAra e A dhyAnanA viSaya che.
Page #1211
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1132 nirjarA-adhikAra. vipAkavicaya-dhama dhyAnanuM lakSaNuM zubhAzubhakarma vipAkAnucintAprabandharUpatvam, narakatiryaGnarAmarabhaveSu karmaNAmanubhAvAnucintanarUpatvaM vA vipAka vicayadharmadhyAnasya sanam / ( 726 ) sigsang < azubha arthAta zula ane kranA vipAka viSe satata cintana te vipAkavicaya-dhama dhyAna ' che athavA naraka, tiryaMca, manuSya ane devanA bhavamAM karmonA anubhava levA paDe che e viSe satata vicAra karavA te 'vipAkavicaya-dhama dhyAna ' che. saMsthAnavicaya-dhama dhyAnanuM lakSaNa-- dravyakSetrasannivezAnugamanAnucintana prabandharUpatvam, paJcAstikAyAramakalokasya saMsthAnasvabhAvAnucintana prabandharUpatvaM vA saMsthAna vicydhame vAnastha hakSaLam / ( 730 ) arthAt dravya ane kSetra sa'badhI racanA yAne AkAravizeSanu satata cintana te 'sa`sthAnavicayadhama dhyAna ' che. athavA teA paMcAstikAyarUpa leAkanA saMsthAnanA svarUpanuM ekAgra cintana te * sasthAnavicaya-dhama dhyAna che. dhama dhyAnanA svAmIo-- apramatta, upazAMtameha ane kSINamehu e traNa guNasthAnamAM dharma dhyAna heAya che, anyatra nahi. A pramANe prastuta graMthakAre je ullekha karyo che te tattvArtha( a. 9 )nAM nimnalikhita sUtranA zabdAya ne AbhArI jaNAya :-- " AjJA'pAyavipAkasaMsthAnavicayAya dharmapramattasaMyatasya / 37 / sevAntakSI SAthayogya / 28 / '' Ane vizeSa vicAra karatAM ema samajAya che ke dharmadhyAnanA adhikArI kevaLa sAtamA, agyAramA ane bAramA guNasthAnavI ja vyakti che ema nahi, kintu AThamA, navamA ane dazamA guNasthAnAmAM paNa ene sa'bhava che, eTale ke sAtamAthI kharamAM guNasthAna pa ta e sa'bhave che. diga'kharIya saMpradAya pramANe ceAthAthI sAtamA guNasthAna pa ta ja A dhyAna sabhave che. Anu kAraNa ema darzAvAya che ke samyagdaSTine zreNinA AraMbha pahelAM ja dharmadhyAna sabhave che ane zreNinA AraMbha AThamA gurusthAnathI thatA hovAthI AThamA vagere guNasthAnamAM e dhyAna hAi zake ja nahi.
Page #1212
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Ahata dazana dIpikA. 1173 A pramANe ApaNe dharmadhyAnane vicAra karyo. have zukula dhyAnanuM pratipAdana karavAmAM Ave che. sauthI prathama te (1) pRthakatva-vitarka-vicAra, (2) ekatva-vitarka-nirvicAra, (3) sUphamakriyApratipAti ane (4) cuparatakriyAnivRtti ema je zukala dhyAnanA cAra prakAre paDe che ke jene enA cAra pAyA tarIke oLakhAvAya che tenI nedha laIe. A cArenuM svarUpa dhyAnamAM Ave te mATe kramasara pratyekanuM lakSaNa vicArIe. temAM patharghavitarkavicAra zukla dhyAnanuM lakSaNa nIce mujaba che - pUrvagatazrutaviSayakArthavyAnayogAnyonyasaGkramaNaviSayakatve sati dravyaparyAyaguNAntarasaJcAraviSayakatvam, parAlambanaM vinA nirmalazuddhAtmasvarUpAnucintanarUpatvam , jIvAjIvasvabhAvavibhASAnAM pRthakaraNe sati dravyaparyAyayoH pRthag dhyAyan san paryAyasya guNe guNasya paryAye vA saGkramaNakaraNarUpatvam, vitarkavicArapRthaktvaiH saha saMyuktaM sadISaJcalattaraGgAbdheH kSobhAbhAvadazAtulyaM yad tadrUpatvaM vA pRthkvvitrksvicaarzudhyAnastha kSaNamA (734) arthAta (cauda) pUrvamAMnA zruta saMbaMdhI artha, vyaMjana ane yuganA paraspara saMkramaNa paratve vicAra karavA pUrvaka dravya, paryAya ane guNenA saMcAra saMbaMdhI dhyAna te "pRthakatvavitarka sapravicAra zukala dhyAna" che. athavA para Azraya lIdhA vinA nirmaLa ane zuddha evA Atma svarUpanuM satata cintana te A dhyAna che. athavA jIva ane achavanA svabhAva temaja vibhAvane pRthaka pRthaka karavA pUrvaka dravya ane paryAyane alaga alaga vicAra karatAM payayane guNamAM ane guNane paryAyamAM saMkramaNa karavArUpa satata vicAra te A sthAna che. athavA vitaka, vicAra ane pRthakatvathI saMyukta banI, alpAMze capaLa taraMgavALA samudranI je akSubdha dazA che tevI dazA anubhavavI te paNa A dhyAna che. A lakSaNo barAbara samajAya te mATe eTaluM dhyAnamAM rAkhavuM ke vitakane artha "zrata ane vicArane artha "artha, vyaMjana ane yoganI saMkrAti' karAyo che.' ekavavitarka nirvicAra kula dhyAnanuM lakSaNa ekasvavitarkApravicAraiH saMyuktaM sannirvAtasthapradopatulyaM yat tadUpa. svamekatvavitarkApravicArazukladhyAnasya lakSaNam / ( 732) 1 sarakhAvo tatvArtha (a, 9)nAM nimnalikhita sUtra - " fSara puranA kava vizALAnANAnA ka6 "
Page #1213
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1134 nijarA-adhikAra. [ 54 arthAta ekatva, vitaka ane apravicArathI yukta temaja pavana nahi lAgato hoya evA dIpakanI jema sthira evuM dhyAna te "ekavitakovicArarUpa zukala dhyAna" che. sUkSmakriyApratipAti zukla dhyAnanuM lakSaNa sUkSma kriyA'pratipAtirUpatvam, niruddhayogadvayAvasthAnatve sati kevalakAyavyApAravatA yad dhyAnaM vA tat suukssmkriyaaprtipaatishukldhyAnastha RkSaNam ! (732) arthAt sUma kriyAthI je patita na thavuM te "sUmakriyApratipAti zula dhyAna" che. athavA (mAnasika ane vAcika e) be cogane niSedha karI phakta kAyika vyApAra karanArAne je dhyAna hoya che te A dhyAna che. suparatakriyAnivRtti zukla yAnanuM lakSaNa___ samucchinnakriyA'nivRttirUpatvam, zailezyavasthAnAM paJcahasvAkSarocAraNasamakAlAnAM yogatrayarahitAnAM yad dhyAnaM bhavati tad vyuparatakriyA'nivRttizukladhyAnasya lakSaNam / ( 734) arthAta kriyAnI anivRttinA ucachedarUpa dhyAna te "bhupatakriyAnivRttirUpa zukla dhyAna " che. athavA zelezI avasthAne prApta thayelA temaja traNe yogathI rahita evA (mahAnubhA) a, 6, 3, 4 ane sTra e pAMca hasva svare bolatAM jeTalo samaya lAge teTalA kAvaparimANa sudhI je dhyAna dhare che te A dhyAna che. zukla dhyAnanA nirUpaNane bhAvArtha-- cha dravyo paikI game te eka dravyamAM utpAda, vyaya, kauvya ItyAdi aneka paryAne pRthaka pRthak vicAra te vitarka. sahacarita jyAM sapravicAra hoya te "pRthakatvavikasapravicAra' kahevAya. AthI enuM e lakSaNa phalita thAya che ke- pUrvagatabhaGgikazrutAnusAreNArthavyaJjanayogAntarANAM yatra saGkrAntistatraiva nirodharUpatvaM prathamazukladhyAnasya lakSaNam / (735) arthAta (cauda) pUrvamAM ApelA bhagika zrata anusAra artha, vyaMjana ke peganI jyAM saMkrAnti thAya tyAM ja tene rokI rAkhavuM te prathama prakAranuM zula dhyAna che. arthanI vyaMjanamAM saMkrAnti ane manegathI kAyayogamAM, kAyAgathI mAMgamAM ane e pramANe vAgayegathI
Page #1214
--------------------------------------------------------------------------
________________ GhAsa ] AhaMta darzana dIpikA. 1135 maneyegamAM, vAgathI kAyayogamAM saMkrAnti thAya che. A pramANe barthavyaMjanayoga-saMkrAnti jANI levI. ekatva saMbaMdhI je vitaka hoya te "ekavitaka " kahevAya che. traNa gemAMthI eka ja yoga ane arthavyaMjana paNa eka ja hoya. AthI bIjA zukala dhyAnanuM lakSaNa evuM phalita thAya che ke- utpAdavyayadhrauvyAdiparyAyANAmekasmin paryAya niSprakampapUrvagata. zrutAnusAricetasA cintanarUpatvaM dvitIyazukladhyAnasya lkssnnm| (736) arthAta utpAda, vyaya, prauvya ItyAdi paryAye paikI game te eka paryAyanuM niSkapa ane pUrvamAM kazela zrata anusAra mana vaDe cintana karavuM te bIjA prakAranuM zukula dhyAna che. A pramANe prastuta graMthakAre zukula dhyAnanA prAthamika be prakAro paratve sUcana karyuM che, paraMtu A viSaya gahana hovAthI enI spaSTa rUparekhA AlekhavI Avazyaka samajAya che. sauthI prathama to e vAta dhyAnamAM rAkhavA jevI che ke zaphala dhyAnanA pahelA baMne prakArane Azraya eka ja dravya che. vaLI e bane pUrvadharane viSe saMbhave che. ethI e baMne savitaka dhyAne che-kRta jJAna sahita che, baMnemAM A pramANe joke vitarkanI samAnatA che, chatAM keTalIka bhinnatA paNa rahelI che. jemake pahelAmAM pRthakRtva yAne bheda rahela che, jyAre bIjAmAM ekatva yAne abheda che. vaLI pahelAmAM vicAra yAne artha, vyaMjana ane cepaganI saMkrAti rahela che, jyAre bIjAmAM vicAra mATe sthAna nathI, arthAta pahelA prakAranuM zula dhyAna savicAra che, jyAre bIjuM nirvicAra che. dhyAna karanAra pUrvadhara hoya tyAre pUrvagata zratane AdhAre kaI paNa paramANu vagere jaya ke AtmArUpa cetana evA eka dravyamAM utpatti, sthiti, nAza, mUtva, amUva ItyAdi aneka paryAnuM dravyAstikAyAdi na vaDe bhedapradhAna cintana kare ane keI eka dravyarUpa artha uparathI bIjA dravyarUpa artha upara ke eka paryAyarUpa artha uparathI anya paryAyarUpa artha paratve cintana karavA pravarte, evI ja rIte artha uparathI zabda upara ane zabda uparathI artha upara cintana karavA pravRtta thAya tema ja mAnasikAdi rogo paikI kaI paNa eka vegane tyajIne anya veganuM AlaMbana le tyAre e dhyAna "pRthakatvavitarka savicAra" kahevAya che, kemake emAM vitarkane yAne zratajJAnane avalaMbIne kaI paNa eka dravyagata paryAnA bhedane vividha daSTie vicAra karAya che ane vitarkane ja avalaMbIne eka artha uparathI bIjA artha upara, eka zabda uparathI bIjA zabda upara, artha uparathI zabda upara, zabda uparathI artha upara ane eka roga uparathI bIjA yoga upara saMkramaNa karAya che. jyAre dhyAna dharanAra zratane AdhAre kaI paNa eka ja paryAyarUpa ane AzrIne temAM ekatva yAne abhedapradhAna cintana kare ane mAnasikAdi traNa coga pikI kaI paNa eka ja coga upara nizcaLa rahI zabda ane arthanA cittananuM temaja bhinna bhinna yugamAM saMkrama karavAnuM parivartana na kare tyAre e dhyAna "ekavitakanarvi,
Page #1215
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1126 nijA--adhikAra. [ 14 cAra ' kahevAya che, kemake emAM vitakanuM avalakhana hAvA chatAM ekatvanu' pradhAnapaNuM cintana karAya che ane artha, zabda ke ceAganuM pavita`na yAne sakramaNa hetu nathI. A e prakAranA dhyAnA paikI kSedapradhAna evA prathamanA abhyAsa DhaDha thayA bAda ja bIjA abhepradhAna mATe ceAgyatA prApta thAya che. jema samagra zarIramAM vyApI gayelA sarpAdinA jherane maMtrAdi upacArA vaDe DaMkhanI jagyAe ekatrita karAya che tema samasta vizvanA bhinna bhinna viSayAmAM asthirapaNe bhaTakatA manane dhyAna vaDe koi paNa eka viSaya upara lAvI sthira karAya che. e sthiratA yAne niSTha patA majabuta banatAM jema ghaNAM baLataNA kADhI levAthI ane bAkI rahelAM khaLataNNAne saLagAvI devAthI athavA te madhAM ja maLataNA laI levAthI pradIpta thayelA agni AlavAi jAya che tema upayukta krame eka viSaya upara mana sthira thatAM chevaTe e mana tadna zAMta thai jAya che; arthAt maka Ta jevI tenI caMcaLa dazA maTIne te niSrakaMpa banI jAya che. enu pariNAma e Ave che ke jJAnanAM badhAM AvaraNAnA aMta AvI sa`jJatA prakaTe che. trIjA prakAranA dhyAnamAM zvAsocchvAsa jevI sUkSma kAyika kriyA rahelI che ane e dhyAnathI patita thavAnA sa'bhava nathI; AthI e * sUkSmakriyApratipAti ' kahevAya che. ceAthA prakAranA dhyAnamAM AvI sUkSma kriyA mATe pazu avakAza nathI. emAM te AtmapradezanuM sava thA sadAne mATe niSkapatva prakaTe che, AthI e 'samucchinnakriyA'nivRtti' kahevAya che. A dhyAnanA prabhAvathI sa` prakAranA Asrava ane madhanAM dvArA haMmezane mATe baMdha thaI jaI avaziSTa adghAti kranA vinAza thai mAkSa maLe che. A dhyAnamAM paNa trIjA prakAranI jema koi paNa prakAranA zrutajJAnanuM AlaMbana hAtu nathI ethI khaMne dhyAnA ' nirAlaMbana ' paNa kahevAya che. zukla dhyAnanA adhikArIo zukta dhyAnanA adhikArIonA be DhaSTie vicAra karI zakAya tema cheH (1) gurusthAnanI STie ane (2) ceAganI DhaSTie. temAM guNusthAnane uddezIne vicAratAM zukala dhyAnanA cAra prakAro paikI pahelA enA adhikArI agyAramA ke bAramA guNasthAne vanArA pUdhara che. AthI ema phalita thAya che ke je pUdhara na hoya ane agyArame bArame guNasthAne vatatA DAya temane te zukla dhyAna te samaye hAtu nathI, para Mtu dhama dhyAna hoya che. arthAt zuddha dhyAnanA prAthamika e bhedonA svAmI pUrvadhara DAvA ja joIe. A saMbaMdhamAM cita apavAda hoya ema jaNAya che. jemake mAtuSa munivara ane zrIRSabhadevanI mAtA marudevAne zukla dhyAna sa'bhave che. zukla dhyAnanA trIjA ane ceAthA prakAronA adhikArI kevalajJAnI che. arthAt teramA ane codamA guNasthAne va`tI virala vibhUti che. A uparathI e vAta paNa spaSTa thAya che ke pUrvadhara ke kevalI je na hoya tevA mATe zukla dhyAnanAM dvAra baMdha che. pUrvadhara mATe pahelA e
Page #1216
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Ahuta darzana dIpikA, 19 prakAra khullA che, jyAre kevalI mATe bAkInA be khullA che, agyAra aga sudhInA dhArakA tA zala dhyAnanA adhikArI ja nathI. have ceganI dRSTie vicArIzuM' tA jaNAze ke kAyika, vAcika ane mAnasika ema traNe ceAgavALI ja vyakti zukla dhyAnanA prathama prakAranA svAmI hoya che. trividha cega paikI game te eka ja ceAgavALI vyakti zukala dhyAnanA bIjA prakAranA adhikArI che. kevaLa kAyika yAgavALI ja vyakti zukla dhyAnanA trIjA prakAranA adhikArI che. ane je ayeAgI che te ja cAthA prakAranA adhikArI che. cAre prakAranA zukala dhyAnA meAkSanI prAptinA kAraNarUpa che; kemake e ANyatara tarUpa tathA savararUpa hoi navIna kanA samUhane zake che, purAtana kramanI nijA kare che ane nirvANunA mAga mAkaLA kare che, samyagdaSTi vagerenI nirjarAnI taratamatA-- samyaDhaSTinI apekSAe zrAvaka ( dezavirati ) asaMkhyeya guNI nirjarAvALA che. enAthI ( sa )viratinI asaMkhyeya guNI nirjarA che. e pramANe anatAnubaMdhiviceAjaka, dasanamAhakSapaka, mAheApazamaka, upazAMtameha, mehakSapaka yAne kSINumeha ane jina anukrame ekekathI asaMkhyeya guNI nija rAvALA che. A pramANe samyagdaSTi pramukha dezanI nirjarAnA vicAra karAyA. have vicitratAthI vibhUSita evA saMvara-cAritranA kANu kANu adhikArI che. tenuM viMgjhazana karAvavAmAM Ave che. temAM sauthI prathama te (1) pulAka, (2) akuza, (3) kuzIla, (4) nigrantha ane (5) snAtaka ema nigranthanA je pAMca prakAra paDe che tenI noMdha karI laie. atra ninya zabdanA tAttvika temaja vyAvahArika e ane atheIne lakSyamAM rAkhIne enA pAMca prakAro pADavAmAM AvyA che. jemAM rAgadveSarUpa gAMDhanA sadaMtara abhAva hoya te ' nintha' zabdanA tAttvika artha che ane evA nigranthanI koTimAM nirprantha ane snAtaka Ave che. jenAmAM rAga ane dveSanA sarvAM zeabhAva na hoya paraMtu e viSama ane bhISaNa graMthinA uccheda karavA jeNe umedavArI noMdhAvI hAya arthAta bhaviSyamAM rAgadveSanA paMjAmAMthI haMmezane mATe chUTavAnA jene maneAratha hAi te mATe thoDA ghaNA pazu prayAsa karAtA haiAya te ' nintha' e ' nigrantha' zabdanA vyAvahArika atha che. AvA nigranthanI koTimAM pulAka, bhakuza ane kuzIla e traNane sthAna che. A hakIkata pUrepUrI dhyAnamAM Ave te mATe ApaNe pAMce prakAranA nigranthAnAM lakSaNA vicAravAM joie. AthI sauthI prathama pulAkanuM lakSaNa nIce mujaba raju karAya cheH-- nirvANa hetu bhUta jinoktAgamAda paribhraSTazraddhAna pUrvaka jJAnAnusAreNa kriyAnuSThAyitve sati labdhyupajIvitarUpatvaM pulAka nirgranthasya lakSaNam / ( 70 ) 143
Page #1217
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1138 nijarA-adhikAra [ 14 arthAta nirvANanA kAraNarUpa evA jinezvare kahelA Agamane viSe akhaMDita zraddhA rAkhanArA, zruta anusAra kriyA karanArA temaja labdhithI jIvanArA nircantha " pulAka" kahevAya che. A pulAkanA (1) jJAna, (2) darzana, (3) caraNa yAne cAritra, (4) liMga ane (5) sUkSamanI apekSAe pAMca prakAre paDe che. temAM jJAna-pulAkanuM lakSaNa e che ke AvazyakAdisUtraviSayakaskhalanAdikaraNarUpatvaM jJAnapulAkasya akSam (738) arthAta Avazyaka vagere sUtramAM je nigranthane khelanA vagere thatI hoya teo "jJAna-pulAka" kahevAya che. darzana-pulAkanuM lakSaNa kudRSTibhiH saha saMstavAdikaraNarUpatvaM darzanapulAkasya lakSaNam / (731) arthAt kudaSTie yAne mithyAtvIo sAthe paricayAdi karanArA nirjanya darzana-pulAka kahevAya che. caraNa-pulAkanuM lakSaNa - mUlottaraguNapratisevanAsampAdanatvaM caraNapulAkasya lakSaNam / (740) arthAt mULa temaja uttara gunI pratisevanAne prApta thayela nigrantha "caraNa-pulAka" kahevAya che. liMga-yulAkanuM lakSaNa- pravacanoktaliGgasyAdhikaraNarUpasampAdanatvaM liGgapulAkasya lakSaNam / (72) arthAta jaina siddhAntamAM kahelA liMgane adhikaraNarUpe prApta karAvanAra nigrantha "liMga-pulAka' kahevAya che. sUkSma-pulAkanuM lakSaNa kiJcitpramAdakaraNarUpatvaM sUkSmapulAkasya lakSaNam / (742) arthAt nahi jevo pramAda karanArA pulAka "sUma-pulAka" kahevAya che.
Page #1218
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Ata darzana dIpikA. 119 A uparathI joI zakAya che ke pulAka- ninA Agamane viSe paripUrNa zraddhA hoya che, paraMtu mULa ane uttara guNemAM keIka aMze nyUnatA rahelI hoya che. bakuzanuM lakSaNa mohakSayArtha prasthitasya zarIropakaraNavibhUSAnuvartitve sati RddhizArAmarAtA vAcitare rati chevarAvajhayurva ghAnithastha gam (743) arthAta mehane hAya karavA mATe nIkaLI paDelA-udyama karanArA, zarIra temaja upakaraNanI zobhA vadhe tema vartanArA, saMpatti ane kItinI kAmanAvALA temaja zAtA gauravane Azraya karavAvAnAnA yAne sukhazIlanA cAritrarUpa vastramAM aticArarUpa DAgha lAgatAM te nigraMtha "bakuza" kahevAya che. AnA paNa pulAkanI peThe pAMca prakAre che ane te (1) Aga, (2) anAmega, (3) saMvRtta, (4) asaMvRtta ane (5) sUma e apekSAne anusarIne che. temAM A ga-bakuzanuM lakSaNa nIce mujaba che - saJcintyakAryakAritvamAbhogabakuzasya lakSaNam / (744) .. arthAta vicAra pUrvaka kArya karanAra bakuza "Abhega-bakuza kahevAya che. anAga-akuzanuM lakSaNa - sahasAkAryakAritvamanAbhogabakuzasya lakSaNam / (745) athata vicAra karyA vinA kArya karanAra bakuza "anAga-bakuza" kahevAya che. sara-akuzanuM lakSaNa- pracchannakAryakAritvaM saMvRttavakuzastha lakSaNam / (746 ) arthAta gupta rIte kArya karanArA bakuza "saMvRtta-bakuza kahevAya che. asaMvRtta-bakuzanuM lakSaNa- prakaTakAryakArisvamasaMvRttavakuzasya lakSaNam / (747)..... arthAta khullI rIte kArya karanArA bakuza "asaMvRtta-bakuza" kahevAya che. sUma-akuzanuM lakSaNa kizcitpramAdakaraNarUpatvaM sUkSmavakuzasya lakSaNam / (748)
Page #1219
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14. nija rA-adhikAra. arthAta nahi jevA pramAdane sevanArA bakuza ' sUkSma-akuza ' kahevAya che. A uparathI e vAta spaSTa thAya che ke bakuzA zarIra ane upakaraNAnA saMskArAne seve che, Rddhi ane kIrtine cAhe che, sukhazIla hoya che, sasa`ga piravAravALA che temaja cheH arthAt cAritraparyAyanI hAnithI temaja zakhala yAne aticArarUpa doSathI grasta hAya che, kuzanA ( 1 ) upakaraNu-akuza ane ( 2 ) zarIra-bakuza ema paNa be prakAre paDe che. temAM upakaraNa-akuzanu lakSaNa e che ke-- vividhavicitramahAdhanopakaraNaviSayaka bahUpakaraNa viSayakA bhilASAyuktasve sati nityaM tat prati saMskAra sevitvamupakaraNa va kuzasya lakSaNam / ( 741 ) [ 14 arthAta je makuza jAta-jAtanAM, vicitra ane bahu mUlyavALAM upakaraNA saMbadhI ghaNAM sAdhanAnI mazilASA rAkhe, ( tenA saMgraha kare ) temaja dararoja tenA saMskAro kare--tenI TApaTIpa kare te upakaraNa--akuza * kahevAya che. zarIra-akuzanuM lakSaNa ' zarIrasyAbhyaJjanodvartanasnAnAdipratisaMskAra sevitvaM zarIrabakuzasya SAR I ( 710 ) arthAt zarIranA abhyaMjana, uta`na, snAna ityAdi saMskAra karavAvALA bakuza ' zarora-bakuza kahevAya che. eTale AvA bakuzane zarIranI AAbhA karavI bahu game che ane tethI te tenI TApaTIpa kare che. kuzIla-nigranthanA ( 1 ) pratisevanA-kuzIla ane ( 2 ) kaSAya-kuzIla ema e prakAra che. temAM pratisenanA-kuzIlanu lakSaNa e che ke " mohakSayArthI prasthitasyA niyamitendriyaprayuktatve sati kathaJcit kiJciduttaraguNeSu virAdhanArUpatvaM pratisevanAkuzIlasya lakSaNam / (751) arthAta mAhano kSaya karavA mATe jemaNe prasthAna kayu" che ane je indriyAne kAbumAM rAkhavA udyamazIla che temanAthI jo uttara guNAne viSe kAika prakAre kaika virAdhanA thai jAya te te ' pratisevanA-kuzIla ' kahevAya che. A pratisevanA-kuzIlanA pazu ( 1 ) jJAna, ( 2 ) dana, ( 3 ) caraNa, ( 4 ) liMga ane ( 5 ) sUkSmanI apekSAe pAMca prakAro paDe che. temAM jJAna matisevanA-kuzIlanuM lakSaNa e che ke-
Page #1220
--------------------------------------------------------------------------
________________ AAhata darzana dIpikA, jJAnAticArasevia jJAnakuzauya rakSaLam / ( 7pura ) arthAt jJAnane viSe aticAravALA pratisevanA-kuzIla ' jJAna-kuzIla ' kahevAya che, jIllAsa darzona-kuzIlanuM lakSaNa-- darzanA ticArasevitvaM darzanakuzIlasya lakSaNam / ( 753 ) arthAt je pratisevanA-kuzIla danane viSe aticAra seve che te ' darzona-kuzIla ' kahevAya che. caraNa-kuzIlanuM lakSaNa-- cAritrAticArasevitvaM caraNakuzIlasya lakSaNam / ( 754 ) * arthAt cAritrane viSe aticAra sevanArA pratisevanA-kuzIla ' caraNa-kuzIla ' kahevAya che, liMga-kuzIlanuM lakSaNa-- vastra pAtrAdiviSayaka zAstroktamaryAdAtivartitvaM liGgakuzIlasya lkssnam / ( 711 ) 141 arthAt vajra, pAtra ityAdi saMbaMdhI zAstramAM je maryAdA darzAvAI hoya tenuM ullaMdhana karanArA pratisevanA-kuzIla ' li'ga-kuzIla ' kahevAya che. sUkSma-kuzIlanuM lakSaNa --- sUkSmAticArasevitvaM sUkSmakuzIlasya lakSaNam / ( 756 ) arthAt sUkSma aticArane sevanArA pratisevanA-kuzIla 'sUkSma-kuzIla ' kahevAya che. kaSAya-kuzIlanuM lakSaNa mUlottaraguNopeta saMyatasyApi kathaJcit saJcalana kaSAyANAmudIraNAkaraNarUpatvaM kaSAyakuzIlasya lakSaNam / ( 757 ) arthAt mULa ane uttara guNaiAthI vibhUSita paraMtu koIka prakAre sa`jvalana kaSAyanI uddIraNAthI kaluSita evA kuzIla-nigrantha ' kaSAya-kuzIla ' kahevAya che.
Page #1221
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1142 najara-adhikAra. kahevAnuM tAtparya e che ke jeo tIvra kaSAyanA kadI gulAma na bane, kintu kavacita maMda kaSAyane vaza thAya teo "kaSAya-kuzIla" kahevAya che. nigranthanuM lakSaNa vItarAgacchadmasthasve sati ekasamayAvasthAyIryApathakanimittaka ra ni baMtharA DhakSA (768). arthAta vItarAga chamastha che eTale ke bArame guNasthAne vatatA hoI eka samayanI sthiti vALA aiyapathika kamane avakAza ApanArA muni "nigrantha' kahevAya che. eTale ke jeo sarvajJa na hoya, paraMtu rAga ane SathI sarvathA alipta hoya ane jeo aMtamuharta jeTalA TUMka vakhatamAM sarvajJatA prApta karanAra hoya teo "nigrantha" kahevAya che. snAtakanuM lakSaNa prakSAlitasakalaghAtikarmapaTalatve sati sayogizailezyavasthApratipannarUpatvaM snAtakanimranthasya lakSaNam / (759 ) arthAta jemaNe samasta ghAti-kamarUpa paTalane joI nAMkhyuM che (ane tema karI jemaNe sarvajJatA prApta karI che tevA) temaja jemaNe sagI ke zelezI avasthAne prApta karI che teo "snAtaka kahevAya che. TUMkamAM kahIe te sarvajJarUpa nigrantha te snAtaka" che. lezI eTale zuM?-- A saMbaMdhamAM vizeSa prakAza paDe te mATe vizeSA, (gA. 3065-3067)ne artha vicAra samucita samajAya che. "meru" nAmanA zeleza yAne parvatarAjanA jevI acalatA je sthiratAmAM hoya te "zailezI" kahevAya che. te avasthU thA mig a " e nyAyathI AnA teNI e prAkRta rUpane artha che eTale te maharSi je avasthAmAM lesthA rahita hoya te zelezI avasthA che. athavA prAkRta saMjJAne AzrIne sthiratA vaDe je zaila yAne parvata jevA je maharSi tenI je sthiratA te paNa upacArathI "zailezI' kahevAya. athavA zIla eTale samAdhAna yAne samAdhi. te nizcaya-nayathI utkRSTa samAdhAnarUpa hovAne lIdhe sarva saMvara che. ene je Iza te zIleza ane tenI je avasthA te "zailezI" kahevAya che. pulAkAdi nigranthanI ATha daSTie samIkSA- pulAkAdi pAMca prakAranA nigranthanI (1) saMyama, (2) zata, (3) pratisevanA, (4) tIrtha, (5) liMga, (6) vezyA, (7) upapAta ane (8) sthAna ema ATha daSTie
Page #1222
--------------------------------------------------------------------------
________________ kalAsa ] Ata darzana dIpikA. 1143 prarUpaNa karI zakAya tema che. temAM prathama saMyama-dvAra vicArIe. pulAka, bakuza ane pratisevanAkuzIla pAMca prakAranA saMyama yAne cAritra paikI sAmAyika ane chedepasthApanIyamAM varte. kaSAyakuzala A be uparAMta parihAravizuddhi ane sUmasaM5rAya cAritramAM varte eTale kule e cAra cAritramAM vate. ninya ane snAtaka yathAkhyAta cAritramAM varte. kRta-dvAra- pulAka, bakuza ane pratisevanA-kuzIla e traNenuM utkRSTa zrutajJAna daza pUrva paryantanuM ane kaSAyakuzIla temaja nigranthanuM cIra pUrva sudhInuM hoya che. snAtakane zrutajJAna hatuM ja nathI, kemake teo te sarvajJa che ane kevalajJAnanI vidyamAnatAmAM bAkInAM chAbhasthika jJAna hoya ja nahi. pulAkanuM jaghanya zruta navamA pUrvagata "AcAravatu' nAmanA trIjA prakaraNa paryatanuM hoya che. bakuza, kuzIla temaja nigranthanuM jaghanya kRta ATha pravacanamAtA jeTaluM hoya che. snAtaka mATe jaghanya kRtane vicAra ja asthAne che. pratisevanA-dvAra- mULa guNarUpa pAMca mahAvrata ane vilejanaviramaNa e cha mAMthI koI paNa vatanuM rAjA vagerenA baLAtkArathI pulAka khaMDana kare che, nahi ke pitAnI meLe. keTalAka AcAryanA mata pramANe teo caturtha vratanA ja virAdhaka che. upakaraNa-bakuza upakaraNemAM Asakta banI tenI TApaTIpa kare che ane zarIra-bakuza zarIramAM Asakta banI tenI zobhA vadhe tevAM kArya kare che. pratisevanA-kuzala mUla guNenI virAdhanA karatA nathI, kintu uttara guNonI kaMIka virAdhanA kare che. kaSAya-kuzIla, nigrantha ane sanAtakane te virAdhanA hatI ja nathI. tIrtha-kAra badhA tIrthakaranAM tIrthamAM yAne zAsanamAM pAMca prakAranA nirca heya che-maLI Ave che. A saMbaMdhamAM keTalAkanuM mAnavuM ema che ke pulAka, bakuza ane pratisevanA-kuzIla e traNa te tIrtha mAM nitya hoya che ane bAkInA kaSAya-kuzIlAdi tIrthamAM paNa hoya ane atIrthamAM paNa hoya. liMga-dvAra- liMga yAne cihana (1) dravya-liMga ane (2) bhAvaliMga ema be jAtanuM che. temAM dravya-liMgathI rajoharaNa, mukhavajhikA vagere samajavAM athata liMga e viziSTa veSAdi bAhya svarUpa sAthe saMbaMdha dharAve che. bhAva-liMgathI jJAna, darzana ane cAritra samajavAM. pAMce nigranthAmAM bhAva-liMga te hoya che ja, paraMtu dravyaliMga te e badhAmAM hoya paNa kharuM ane na paNa hoya kadAcita rajoharaNAdi hoya ane kadAcita na hoya, A saMbaMdhamAM marudevAnuM udAharaNa vicArI levuM.
Page #1223
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1144 nirA-adhikAra ( 14 lezyA-dAra- pulAkane 'pIta, paddha ane zukala e traNa lezyAo heya. bakuza ane pratisevanA-kuzIlane che e lezyAo hoya. kaSAya-kuzIle jo parihAra-vizuddhi cAritra prApta karyuM hoya te temane pIta, paddha ane zukla lesyAo saMbhave che, paraMtu je temaNe sUmasaparAyarUpa cAritra prApta karyuM hoya te temane zukala lezyA ja hoya. nigrantha ane sagI snAtakane te zukala lezyA ja hoya. agI snAtaka yAne zelezI avasthAne varelA munIzvara te alezya ja heya. emane te zukala lesyA paNa na hoya. upapAta-kAra prastuta bhava chevane bhavAMtaranI prApti te "upapAta" che. pulAkanuM utkRSTa utpatti-sthAna aDhAra sAgarepamanI sthitivALuM "sahasAra" kalpa che. bakuza ane pratisevanA-kuzIlane utkRSTa upapAta "AraNa" ane "askRta" ka95 che ane tenI sthiti 22 sAgarepamanI che, kaSAya-kuzIla ane nigranthane utkRSTa upapAta "sarvArthasiddhi vimAnamAM 33 sAgaropamanI sthitivALA devAmAM che. snAtakane upapata nirvANa che. pulAkAdi cAra nigranthano jaghanya upapAta "saudharma" kalpamAM bethI nava palapamanI sthitivALA devAmAM che. sthAna-kAra atra "sthAna" zabdathI adhyavasAya-sthAna, pariNAma-sthAna temaja saMyama-sthAna sUcavAya che. kaSAyano temaja yegane nigraha e "saMyama che. kaSAya ane bheganA nigrahanI taratamatAne laIne saMyamamAM paNa taratamatA uddabhave che. ochAmAM ochA nigrahathI mAMDIne te saMpUrNa nigraha sudhImAM nigrahanA asaMkhyAta prakAre saMbhave che. AthI saMyamanA paNa asaMkhya prakAre paDe che. A badhA prakAro "saMyama sthAna" kahevAya che. emAM jyAM sudhI jarA paNa kaSAya rahelo hoya tyAM sudhI te kaSAya-nimittaka samajavAM ane tyAra bAdanAM sthAne te ganimittaka jANavAM. jyAM sudhI kaSAya che tyAM sudhI saMkaleza ane vidhio avazya hoya che, paraMtu kaSAya kSINa thatAM kevaLa vizedhi ja hoya che; saMkalezanuM nAma paNa hotuM nathI. vegane sarvAze nirodha thavAthI je sthiti prApta thAya che tene aMtima saMcamasthAna jANavuM. uttarottara saMyama-sthAnamAM kaSAyane pariNAma e che e che te jAya che, jyAre pUrva pUrvavata saMyama-sthAnamAM tenI mAtrA vadhatI vadhatI jovAya che. AthI e vAta spaSTa thAya che ke upara uparanA saMyama-sthAne vadhAre ne vadhAre vizuddha che. kevaLa ganimittaka saMyama-sthAmAM niSkaSAyatArUpa samAnatA hovA chatAM coga-nidhanI jUnAdhikatA pramANe ochI vadhatI sthiratA-niSkakapatA rahelI che. yoganirodha paNa vividha prakA 1 tejalezyA. 2 digaMbara saMpradAya pramANe cAra leyAo heya che. 3 digaMbarIya graMthamAM be sAgaropamanI sthitino nirdeza che.
Page #1224
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA, 1145 rane hAI kevaLa yoganimittaka saMyamasthAnonI saMkhyA paNa asaMkhyAtanI che. chellA saMyamasthAnamAM parama prakRSTa niSkaSAyatvarUpa vizuddhi temaja sarvottama sthiratA rahelI che ane AvuM sthAna eka ja hoya ane paNa temaja. e ajoDa sthAna meLavavA sahu kaI bhAgyazALI bane evI mArI bhAvanA che. uparyukta vividha saMcamasthAnamAMthI sauthI jaghanya saMyama-sthAne pulAka ane kaSAyakazIlanAM hoya che. e baMne tulya adhyavasAyane lIdhe asaMkhyAta sthAne sudhI sAthe ja vadhatA jAya che. tyAra bAda hIna pariNAmane laIne pulAka aTake che; teo AgaLa vadhI zakatA nathI. AthI kaSAya-kuzIla vardhamAna pariNAmane lIdhe ekalA asaMkhyAta sthAne sudhI caDaye jAya che. tyAra bAda kaSAya-kuzIla, pratisevanA-kuzIla ane bakuza eka sAthe asaMkhya sthAne sudhI AgaLa vadhe che. tyAra pachI bakaza aTake che. tyAra bAda asaMkhya sthAne cI pratisevanA-kuzIla aTake che ane tyAra pachI asaMkhyAta sthAne zrI kaSAya-kuzIla aTake che. tyAra bAda akaSAya yAne kevaLa coganimittaka sthAno Ave che. e paikI keTalAkane prApta karavAnI tAkAta ane lAyakAta nircanthamAM che. teo AvAM asaMkhyAta sthAne sevI aTake che. tyAra pachI ajoDa, aMtima, anuttama, temaja atyaMta vizuddha ane sthira evuM saMyama-sthAna Ave che. ene sevIne snAtaka nivAMza-pada pAme che. uparyukta asaMkhyAta sthAnemAM darekamAM pUrva karatAM pachInA sthAnanI zuddhi anaMta guNI che saMyama-labdhi anaMta guNa che. tfsa pa. pa. 5. pad. zIluifpAzAtradizAvarkarAjAzrInAthajUrIzvaracrnnaarvindaaymaannen nyAyatIrthanyAyavizAradoSanAmadhAriNA pravartakazrImAlavijayena vidita chInatAthIjA niSircthananAmA kaDhANo guvAhafpUrNa guru: .
Page #1225
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptama ullAsa-"mekSa' adhikAra jaina darzanamAM chavAdi sAta tane nirdeza karAyo che. A paikI ApaNe cha ne vicAra karI gayA. AthI have krama prApta sAtamA "mA" nAmanA tattvane adhikAra vicArAya che. sauthI prathama mehanIya kamane soMze kSaya thayA bAda aMtamuhUrtamAM samakAle jJAnAvaraNa, dazanAvaraNa ane aMtarAyane kSaya thatAM kevalajJAna ane kevalainane prAdurbhAva thAya che. arthAt A mehanIyAdi cAra mULa prakRtine kSaya e kevalajJAnanI utpattinA kAraNarUpa che. mekSa prApta thayA pUrve sarvAgIya upaganI utpatti jaina zAstramAM anivArya manAI che, ethI ja mikSanA svarUpanA varNananA prAraMbhamAM A sarvajJatva ane sarvadazivarUpa upaga kyA kAraNathI udabhave che tene ullekha karAya che. mehanIyAdi karmane kevI rIte kSaya karAya che e hakIkata have vicArAya che. ApaNe joI gayA chIe tema Atma-pradeza ane karma-pudagala eka bIjA sAthe maLI jAya te "baMdha" kahevAya che. (1) mithyAdarzana, (2) avirati, (3) pramAda, (4) kaSAya ane (5) pega e pAMca baMdhanAM kAraNe che. A pAMcane nAza thatAM navIna kamanuM Agamana baMdha paDe che-navIna baMdha aTakI jAya che ane nirjarA vaDe jUnAM eTale pUrve bAMdhelAM karmanuM parizATana thAya che. kahevAnuM tAtparya e che ke baMdhanA hetuone abhAva ane nirjarA e karmanA AtyaMtika kSayanAM kAraNe che. mithyAdazanAdi hetuone samyadarzana, virati, apramAda, kSamA, mRdutA, RjutA, saMtoSa ityAdi vaDe nAza karI zakAya che. Ama thatAM samyaka prakAre saMvarathI vibhUSita banela AtmAne navIna kamane baMdha thatuM nathI. vaLI jUnAM karmone te nirjarAnI pUrve sUcavelAM tapa vagere kAraNathI kSaya karAya che. A pramANe kamene AtyaMtika kSaya thatAM samasta dravya ane samagra paryAnA upara prakAza pADanAra, parama ezvarUpa ane anaMta evAM kevalajJAna ane kevaladarzananI prApti thAya che. tyAra bAda e AtmA zuddha, buddha, sarvajJa. kevalI ItyAdi nAmathI saMbodhAya che. tyAra 1 AthI samajAya che ke mohanIya karmanuM baLa sauthI vadhAre che. eTale eno AtyaMtika nAza karyA pachI ja jJAnAvaraNAdino nAza zakya bane che. 2 ATalA vakhata sudhInI avasthA "chidmastha-vItarAgatA ' tarIke suprasiddha che, 3 eka vAra bAMdhelA karmano keIka veLA te nAza thAya che ja, paraMtu e nAza AtyaMtika gaNAya te mATe te jAtanuM karma pharIthI na baMdhAya tema thavuM joIe temaja je te jAtanuM kama hajI sattAmAM hoya te tene nAza thavo joIe. AthI e phalita thAya che ke pUrvabaddha kamane temaja navA karmane bAMdhavAnI yogyatAno sarvAze abhAva te " karmano AtyaMtika kSaya ' che.
Page #1226
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] AhaMta darzana dIpikA. 1147 pachI bAkI rahelAM paraMtu pAtaLAM paDI gayelAM evAM vedanIya, nAma, gotra ane AyuSya e cAra aghAti-karmone lIdhe e AtmA vihAra kare che. A karmo paNa jyAre nAza pAme che tyAre ene samagra kamanA kSayarUpa mekSa maLe che. janma-maraNanI zaMkhalAthI e pahelI ja vAra paraMtu sadAne mATe chUTe che, kemake karmono kSayanI sAthe dArika zarIrathI rahita banelA AtmAne pharIthI janma levAnuM rahetuM nathI, kAraNa ke evuM keI kAraNa nathI temaja bhaviSyamAM paNa evuM kaI kAraNa upasthita thAya tema paNa nathI. paugalika karmanA AtyaMtika kSayanI peThe te karma sAthe sApekSa evA keTalAka bhAvene nAza paNa mokSanI prApti pUrve Avazyaka che eTale AvA bhAvene nAza paNa mokSanuM eka kAraNa che. pathamika, kSApazamika, audayika, pAriNAmika ane kSAyika e pAMca bhAve che te paikI pathamika, kSApazamika ane audayika bhAvene te sadaMtara nAza thAya che. pariNAmika bhAvanA vividha prakAro paikI kevaLa bhavyatvane ja nAza thAya che; bAkInA atitva, chatva ityAdi bhAva te mukta avasthAmAM paNa hoya che. kSAyika bhAva jeke karma sAthe sApekSa che chatAM tene mukta kazAmA abhAva nathI. AthI e avasthAmAM kSAyika samyakatva, kevalajJAna, kevaladarzana ane siddhatva hoya che. kevalI ane chamasthamAM taphAvata avadhijJAna vagere atizayathI rahita chamastha (1) dhamastikAya, (2) adharmAstikAya, (3) AkAzAstikAya, (4) deha rahita jIva (siddha), (5) paramANu-pudgala, (6) zabda, (7) gaMdha, (8) vAta, (9) amuka jina ( vItarAga) thaze ke nahi ane (10) amuka sarva duHkhane nAza karI zakaze ke nahi e daza vastuo chaghastha samagra bhAvathI arthAt sAkSAtkAra svarUpe anaMta paryAya pUrvaka na jANe, paraMtu e daze vastu kevalI to tema jANe. juo bhagavatI (za. 8, u. 2)nuM 317mu sUtra. - A paikI zabda AzrIne bhagavatI (za 5, 6, 4)nA prathama sUtramAM e vAta spaSTa karavAmAM samAvI che ke chaThThamastha manuSya zaMkhanA, raNaziMgaDAnA, zaMkhikAnA, kohalInA, DukakaranA cAmaDAthI maDhelA mukhavALA eka jAtanA vAjanA, DhelanA, DholakInA, ThakakAnA, DAkanA, DAkalAnA, 1 kevalI manuSya je prakAre aMtekarane kiMvA carama zarIravALAne jANe ane jue te prakAra chamastha mATe zakya nathI, paraMtu kevalI pAsethI ke tenA zrAvaka pAsethI, tenI zrAvikA pAsethI, tenA upAsaka pAsethI, tenI upAsikA pAsethI athavA kevalInA pAkSika -svayaMbuddha pAsethI ke tenA zrAvaka ke upAsaka pAsethI ke tenI zrAvikA ke upAsikA pAsethI sAMbhaLIne athavA pramANathI aMtarane kivA caramadehIne jANe ane jue. atra sAMbhaLavAne atha thaI kevalI pAse tenAM vAkyo sAMbhaLe te "kevalizrAvaka' jANa jayAre sAMbhaLavAnI icchA vinAno mAtra kevalInA upAsanAmAM tatpara thaI je kevalInI upAsanA kare te kevali-upAsaka jANo. 2 nAno zaMkha,
Page #1227
--------------------------------------------------------------------------
________________ 148 mekSa-adhikAra. [ sapta heraMbhanA, moTI DhakkAnA, jhAlaranA, duduminA, tAMtavALA (tata) vAjAonA, vitata vAdinA, nakkara vAjAnA ane pilAM vAjAo vagADAtAM temAMthI nIkaLatA zabdone sAMbhaLe che. vizeSamAM A zabdo kAne athaDAyA pachI chadmastha sAMbhaLe che. kaNendriyathI grahaNa karI zakAya tevA ja zabdane, nahi ke enA viSayathI dUra rahelA zabdone chamastha sAMbhaLe che. kevalI te indriyagocara banelA temaja nahi banelA tevA paNa arthAta ArAgata ane pAragata, Adi ane aMta vinAnA zabdone sarva prakAranA zabdane jANe che ane jue che, kemake kevalI te dareka dizAnI mita vastune paNa jANe che ane amitane paNa jANe che. kevalI badhI tarapha jANe che ane jue che. dareka chadmastha jIva cAritramehanIya karmanA udayathI hase che ane utAvaLe thAya che, kevalIne to A kamane udaya ja nathI eTale ene hasavAnuM ke utAvaLa thavAnuM saMbhavatuM ja nathI. chamastha manuSya dazanAvaraNIya karmanA udayathI nidrA le che ane vaLI Ubho Ubho paNa UMghe che, paraMtu A kamanI kevalIne viSe haiyAtI ja nahi hevAthI tene svalpAMze paNa nidrA saMbhavatI ja nathI. sagI kevalI "vIryasagasadravyatAne laIne sagI kevalInA hAtha vagere avayave cala (asthira) hoya che ane tema hovAthI vartamAna samayamAM je AkAza-pradezamAM hAtha, paga, bAhu ane - Urane avagAhIne rahe che te pachInA samayamAM te ja AkAza-pradezamAM hAtha vagerene avagAhIne rahevA teo samartha nathI. mukta jIvane kArya-kama sakaLa karmathI mukta banatAM ja AtmA lekanA aMta sudhI UMce jAya che athata saMpUrNa kamane ane ene avalaMbIne rahelA aupazamikAdi bhAvene nAza thatAM, eka samayamAM samakAle zarIrane viyega, sidhyamAna gati ane lekAMtanI prApti ema traNa kAryo ene hAthe thAya 1 bhagavatI ( za. 5, u. 4 )nI TIkAmAM Ano artha samajAvatAM kahyuM che ke vIyatarAya karmanA nAzathI utpanna thayelI zakti te "vIya' kahevAya che. yoga eTale mAnasAdi vyApArathI yukta. dravya eTale vidyamAna dravya, jemAM vIrya mukhya che evuM mAnasa vagere vyApArathI yukta vizvamAna je jIva-dravya te " vIryasaMyoga-dravya' kahevAya. eno bhAva te " vIrya yogadadravyatA' jANavI. vIryano sadabhAva hAya paraMtu vege (vyApAro) vinA calana na thaI zake eTalA mATe yoga zabdano prayoga karI saddhavyane vizeSita karavAmAM AvyuM che. vaLI dravyanuM je sata' vizeSaNa che te dravyanI sattAnA avadhAraNa vAste che. vIrya pradhAna, mAnasAdi vegathI yukta AtmarU5 dravya te " vIryasaMgadravya ' kahevAya athavA vIryapradhAna gagavALe evo ane mana vagerenI vaINAthI yukta te " vIrya yogadadravya' kahevAya ema bIja paNa be athe saMbhave che,
Page #1228
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] che. AthI mukta jIva te ja jAya che ane te e ke e smAta darzana dIpikA. 1149 sthAnamAM rahe che ke anyatra jAya che e praznananA paNa uttara maLI leAkAMte jaine sadAne mATe tyAM ja vase che, mukta jIvana dravyAdi apekSAe vicAr-- dravyathI mukta jIva yAne siddha eka che ane aMtavALA che. kSetrathI siddha asakhya pradezavALA che ane asakhya pradezamAM avagADha che, temaja tenA aMta paNa che. kAlathI siddha divALA che, paraMtu aMta vinAnA che. bhAvathI siddha anaMtajJAnapa`varUpa che, ana'tadarzonapa varUpa che ityAdi. arthAt dravyathI ane kSetrathI siddha matavALA che, kintu kALathI ane bhAvathI siddha aMta vinAnA che. A pramANe siddho atavALA paNu che ane aMta vinAnA paNa che. sidhyamAna gatinA hetuo-- jema prayAga, pariNAma ityAdithI utpanna thayela gatirUpa kAcanAM utpAda, prAra'ma ane vinAza eka sAthe thAya che tema jenAM karmo naSTa thayAM che ane je AzravathI rahita che tenA utpAdAdi viSe samajavu` ke kema e prazna kAi UThAve te tene uttara ema apAya che ke pUva prayAgathI, saMganA abhAvathI, baMdhananA uccheda thavAthI ane te prakAranA gati- pariNAmathI mukta jIva UMce jAya che. A hakIkta spaSTa zabdomAM kahIe te te nIce mujaba cheH-- pUrva prayAgarUpa hetu~ hAthanA daMDa yAne lAkaDI sAthe sacAga che ane krUDanA cakra yAne zAka sAthe saMcAga che. A pramANe hAtha, daMDa ane cakra eka eka sAthe saMyukta hAvAthI puruSa ( kuMbhAra )nA prayAsathI prerita thayelu* cakra, puruSa prayatnarUpa vyApAra na kare te paNa pUva prayAgavazAt kare che, kAraNu ke saMskAranA kSaya thayA nathI-pUnA saMskAra kAyama che, kriyAnA prabandhanA virAma na thavo tenuM nAma ' saMskAra ' che. AvI rIte pahelAM kamanI sAthe je saMcAga thayA hatA te saMcetranA kSaya thavA chatAM te sacAma gatirUpa kAryamAM hetubhUta ane che. A pramANe prastuta graMthakAre sUcavyu che. paraMtu hajI Ane vizeSataH sphuTa karavuM mane Avazyaka jaNAya che eTale punarAvRttinA doSa vaheArI laIne paNa pUrva prayogarUpa hetu samajAvavA huM prayAsa karU chu. jema kuMbhAre lAkaDIthI pheravelA cAka lAkaDI ane hAtha UThAvI levA chatAM pUrva prayAgane lIdhe-prathama maLela vegane baLe veganA pramANamAM pharyo ja kare che tema kathI mukta jIva paNa pUrva karma dvArA maLela Avezane lIdhe peAtAnA svabhAva anusAra Urdhva gamana kare ja che. 1 jIgmA bhagavatIsUtra ( za. 2, 3, 1 ).
Page #1229
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1150 mekSa-adhikAra. [ sapta pUrva progarUpa hetu samajAvatAM bhagavatI (za, 7, . 1 )mAM nirdezAyuM che ke jema ke eka dhanuSyathI chuTelA bANanI gati ke pratibaMdha nahi naDe te layanA saMmukha pravarte che tema pUrva pragathI karmathI mukta jIvanI gati che. saMganA abhAvarUpa hetu- ghaNI kALI mATInA atyaMta lepathI bahu lepAyeluM hoI bhAre baneluM tuMbaDuM jaLamAM naMkhAtA te taLiye jaI bese che, paraMtu jaLathI enA lepe bhInA thai dhIre dhIre dhevAI jAya ane A pramANe mATInA saMgane abhAva thAya eTale e tuMbaDuM tarata ja pANInI sapATI upara tarI Ave che tema Urdhva gatinA svabhAvavALe jIva paNa ATha prakAranA karma rUpa mATI vaDe lepAyele hAI bhava-samudramAM Dubele rahe che, ane saMsAramAM ro pacyo rahI te nIce tIra che ke UMce jAya che, paraMtu samyagdarzanarUpa jaLa vaDe tene kamarUpa lepa bhIne banI kSINa thAya che tyAre te lekAMta sudhI UMce jAya che. lekAMtathI AgaLa te kema ja nathI e kaI prazna UThAve te tene uttara e che ke gatimAM sahAyaka evA dharmAstikAyane tyAM abhAva che. jema pANImAM nAMkheluM tuMbaDuM lepathI mukta thatAM nIcuM ke tIra na jatAM sIdhI upara gati kare che ane AgaLa jaLa na hoI enI sapATI upara sthira thaI jAya che tema mukta jIva paNa lekAMte AvI sthira thAya che. A hakIkata bhagavatIsUtra (za. 7,u. 1)mAM nIce mujaba sUcavAI che - jema ke eka puruSa chidra vinAnA, nahi bhAMgelA sukA tuMbaDAne krama pUrvaka atyaMta saMskAra karIne tene DAbha ane kuza vaDe vaTe ane tyAra pachI tene mATInA ATha lepa vaDe lape, lIMpIne tApamAM sukave ane jyAre te sukAI jAya tyAre tAga vinAnA ane tarI na zakAya tevA puruSa-pramANathI vadhAre UMDA jaLamAM tene nAMkhe te e tuMbaDuM mATInA ATha lepa vaDe guru thayeluM hovAthI-bhAre thavAthI ane adhika vajanavALuM hovAthI jaLanA uparanA taLiyAne che nIce pRthvIne taLiye jaI bese, paraMtu te mATInA ATha lepane nAza thAya tyAre te tuMbaDuM pRthvInA taLiyAne tyajIne jaLanA upara AvIne rahe tema niHsaMgatAthI, nIrAgatAthI ane gatinA pariNAmathI kama rahita jIvanI gati che. banyanA uchedarUpa hetu-- jema deraDA vaDe gADha baMdhAyela ane kacakavidala vaDe ghaDelA deraDAnA bandhano uccheda thatAM Urdhva gamana jevAya che tema mukta jIva mATe samajavuM. athavA bIjIkeza, phaLa ke phalInuM baMdhana maLI gayA bADha gADha sUryanAM kiraNarUpa tApathI zeSAtAM pariNati-kAlane viSe A 1 pudagalanI jema jIva svabhAvathI ja gatizIla che; paraMtu pudagalano abhAva nIce javAno che, jyAre jIvana UMce javAne che. jIva UMce na jatAM nIce ke tIra che jAya ke gati na kare e badhe pratApa pratibaMdhaka dravyarU5 karmanA saMgane yAne baMdhanane che. A karmane saMga chuTo-enA baMdhanamAMthI e mA thayo eTale ke pratibaMdhaka na rahevAthI enA svabhAva anusAra e sIdho ce ja jAya che.
Page #1230
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Ahata daza dIpikA saMpuTane udarUpa cheda thAya. A pramANe baMdhananA chedathI eraMDA vagere phaLa bhedatAM jevI tenAM bIjanI gati thAya che, arthAt bIja udhane dUra paDe che tema atra kamane baMdha te phalAdine sthAne che. ene cheda thatAM ja mukta jIva lekAMta paryata gamana kare che, A saMbaMdhamAM bhagavatI (za. 7, u. 1)mAM e ullekha che ke jema ke eka vaTANAnI ziMga, maganI ziMga, aDadanI ziMga, siMbali (zemaLA)nI ziMga ane eraMDAnA phaLane taDake mUkayAM heya ane te sukAya tyAre te kuTIne temAMnAM bIja pRthvInI eka bAjue jAya tema baMdhanane cheda thavAthI karma rahita jIvanI gati svIkArAya che. gatipariNAmarUpa hetu-- jIva ane pudgala e be ja gatizIla che, nahi ke bIjAM dravyuM. temAM puddagale adhegauravarUpa (nIce javAnA) svabhAvavALA che ane cha UrdhvagauravarUpa ( UMce javAnA) svabhAvavALA che. prayAgAdirUpa gati kAraNa hete chate jAtiniyama anusAra svAbhAvika rIte mATInA hephAnI nIce, vAyunI tirachI ane agninI UMcI gati jovAya che tema karmanA saMgathI mukta banelA sidhyamAna jIvanI Urdhva gauravane lIdhe UMcI gati thAya che. saMsArI jIvanI te kama sAthenA tenA saMgane laIne nIcI, tirachI temaja UMcI gati thAya che. A pramANe ApaNe tatvArtha (a. 1, sU. 6)ne AdhAre prastuta graMthakAre sidhyamAna gatinA je hetuo raju karyA jaNAya che tenuM svarUpa cheDe ghaNe aMze vicAryuM. bhagavatI (za. 1, u. 1) tarapha najara karatAM nirinyanatArUpa eka bIjo hetu paNa jovAya che. A saMbaMdhamAM tyAM e nirdeza karAyo che ke jema InjanathI chuTelA dhUmADAnI gati svAbhAvika rIte pratibaMdhakanI avidyamAna dazAmAM UMce pravarte che tema karmarUpa IndhanathI mukta thavAthI kamarahita banelA sidhyamAna chavanI gati UMce pravarte che. upasaMhAra- A adhikArane temaja samagra graMthano upasaMhAra karatAM prastuta graMthakAra kartha che ke A pramANe nisarga ane adhigama paikI game te eka dvArA tattvArtha zraddhAnarUpa, zaMkAdi aticArathI 2hita temaja prazama, saMvega, nirveda, anukaMpA ane AstiSpathI abhivyakta, evA nirmaLa samyagdazanane prApta karIne ane e samyagdarzananI prAptithI vizuddha jJAna meLavIne, pramANa, naya, nikSepa ityAdi upAyo vaDe jIva ane ajIva padArthonuM temaja pAMca bhAnuM svarUpa jANIne, tathA vaLI anAdi evAM dharmAstikAyAdi dravyonAM temaja sAdi evAM indradhanuSya vagerenA sthiti, utpatti ane vinAzanA anugraha ane upaghAtanuM kAraNa jANI, sAMsArika bhAvathI vikta banI, pAMca samiti ane traNa guptithI yukta banI, daza prakAranA dharmanA anuSThAnathI temaja phaLanA dazanathI nirvANanI prApti mATenA prayAsane viSe jenI zraddhA ane saMvega vadhyAM che, jene AtmA bhAvanA vaDe bhAvita thayA che, anuprekSAo vaDe jene
Page #1231
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1152 mokSa-adhikAra, [ sasa AtmA sthira thayo che, je saMvarane laIne nisaMga bane che, je AzravanA abhAvathI, viraktatAne lIdhe temaja tRSNAthI mukta heI navIna karmanA samUhathI alita banyo che, je parISaha upara vijaya meLavavAthI, bAhya ane AtyaMtara tapazcaryA karavAthI, temaja anubhAvathI samyagadaSTi ane viratathI mAMne te jina parvatanAM pariNAma ane adhyavasAyanI vizuddhinAM bIjAM sthAnenA asaMkhyaya guNa prakaSane prApta kare che, purAtana kamanI nijerA kare che, sAmAyithI mAMDIne sUkSamaparAya parvatanAM saMyamanI vizuddhinAM sthAnenA, pulAkAdi nigranthanAM pAlana vizuddhi sthAnavizeSanI uttarottara pratipatti dvArA ghaTADe karatAM karatAM vaLI jeNe Arta ane raudra dhyAne atyaMta kSINa karI nAMkhyAM che ane jeNe dharmadhyAnarUpa vijaya dvArA samAdhinuM sAmarthya saMpAdana karyuM che te AtmA pRthakRtva vitaka ane ekatvavitarkarUpa zukala dhyAne paikI game te eka dhyAnamAM vatate vividha prakAranI labdhio meLave che. tyAra bAda tRSNAthI vimukha hovAthI temaja A labdhione viSe anAsakta hovAthI mehane kSaya karavAnA pariNAmavALe e AtmA 28 prakAranA mehanIyane samULa nAza kare che. tyAra pachI chamastha vitarAgatA prApta karI aMtamuhUrta bAda jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa ane aMtarAya e traNa kamano sarvathA nAza kare che. pachIthI saMsAranA bIjanA baMdhanathI mukta banela temaja phaLanA baMdhanarUpa mehanIyAdithI paNa mukta banele snAtaka aMdarano mela jato rahevAthI, paramezvara, jina, kevalI bane che. . tyAra bAda te vedanIya, nAma, gotra ane AyuSyane kSaya karI te karmonAM phaLanA baMdhanathI vimukta bane che. jema pUrve ekatrita karelAM Invane baLI jatAM ane navAM nahi maLavAthI agni zAMta banI jAya che tema pUrve upArjana karela audArika zarIrane viga thatAM, dehanA abhAvane laIne ane bhaviSyamAM paNa tevA hetune abhAva heI zAMta bane e AtmA sAMsArika sukhanA tyAga pUrvaka AtyaMtika, aikAntika, nirupama ane niratizaya evA nirvANunA sukhane meLave che. A pramANe prastuta graMthakAranuM vaktavya ava pUrNa thAya che, paraMtu siddhane aMge keTalIka hakIkatene ullekha kare Avazyaka temaja e paikI keTalIkanuM vivecana karavAnI pratijJA karAyelI hovAthI atra te raju karAya che. temAM sauthI prathama te prajJApanA (sU) 7)mAM sUcavyA mujaba siddhanA nIce mujabanA paMdara bhedanI neMdha karI laIe - (1) jina-siddha, (2) ajina-siddha, (3) tIrtha-siddha, (4) atItha-siddha, (5) gRhastha liMga-siddha, (6)anyaliMga-siddha, (7) valiMga-siddha, (8) strIliMga-siddha, (9) puruSaliMgasiddha, (10) napuMsakaliMga-siddha, (11) pratyekabuddha-siddha, (12) svayaMbuddha-siddha, (13) buddhaboSita-siddha, (14) eka-siddha ane (15) aneka-siddha 1 A bhede siddha-avasthA AzrIne nathI, kintu siddha thatA pUrvenI avasthAne anulakSmIne che, 2 sarakhA navatatvanI nimnalikhita 55 mI gAthA - jiNa ajiNatitthatitthA gihiannasaliMgathInaranapuMmA / patteyasayaMbuddhA buddhabohiya siddhaNikA ya // 55 // " [ jinAjinatIrthAtIrthA gRdhanyasvaliGgakhInaranapuMsakAH / pratyekasvayamvuddhA buddhabodhitasiddhAnekAca // ]
Page #1232
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Ata darzana dIpikA, 1153 siddhanA paMdara bhedanuM nirUpaNa ( 1 ) jina-siddha--tIrthakara-pada prApta karIne je je mukti pAmyA hoya teo "jina siddha" kahevAya che. jemake zrIhaSabhadeva vagere. ( 2 ) ajina-siddha tIrthaMkara-pada prApta karyA vinA je cha mekSe gayA hoya teo ajina-siddha" kahevAya che. jemake puMDarIka gaNadhara. (3) tIrtha-siddha-tIrthanI sthApanA thayA pachI jeo mukti pAmyA hoya teo "tIrtha-siddha" kahevAya che. jemake zrIgautamasvAmI pramukha gaNudhare. ( 4) atI-siddha-tIrthanI sthApanA thavA pUrve jeo nirvANa-nagara saMcaryo hoya teo "atIrtha-siddha" kahevAya che. jemake marudevA mAtA. ( 5 ) grahasthaliMga-siddha-gRhasthanA veSamAM jeo mokSe saMcaryo hoya teo "gRhasthaliMga siddha" kahevAya che. jemake marudevA, cakravartI bharata vagere. 1 pAme che ane pAmaze ema atra ghaTAvI levuM. A pramANe bAkInA cauda bhede AzrIne paNa samajI levuM. 2 atIrthapaNe be rIte saMbhave cheH (1) avasarpiNI ke utsarpiNI kALamAM prathama tIrthaMkara prabhunuM tIrtha na sthapAyuM hoya tyAM sudhI "atIrthapaNuM" kahevAya ane (2) tIrthaMkara prabhune hAtha tIrtha sthapAyA bAda te vicchinna thayuM hoya ane navuM tIrtha na sthapAyuM hoya tyAM sudhI " atIrthapaNuM ' kahevAya. maravA prathama prakAranA " atIrtha-siddha che. zrI zItalanAtha dvArA tIrtha sthapAyA pUrve zrIsuvidhinAthanA tIrthane buccheda gayo hate. eTale e daramyAnanuM atIrthapaNuM bIjA prakAranuM che. AvA kula sAta uda thayA che. juo triSaSTi( 5. 3 )nA sAtamA sargane aMtima bhAga athavA arthadIpikAnuM trIjuM patra. 3 A upathI koi evo taka UThAve ke dIkSA levAnI jarUra ja nathI, kemake gRhasthAzramamAM rahIne kevaLa kevalajJAna ja nahi paNa mukti paNa maLI zake che te te asthAne che. ahIM je gRhasthanA veSamAM muktinI prApti karI che te e hisAbe che ke je jIvane saMsAra tajI devAnI tIvra bhAvanA uddabhavI hAya, je jIva gRhasthatAne sAdhutAthI utaratI darajajAnI samajate hoya, tene eka kArAvAsa tarIke gaNute. hoya te jIvane zuddha bhAvanAnI prabaLatAne lIdhe gRhasthaliMga-dazAmAM kevalajJAna thAya ane AyuSya aMtarmada mAtra heI sAdhu-veSa grahaNa karavAno samaya na hoya te e jIva "gRhasthaliMga-siddha' gaNAya. je AyuSya adhika hoya to e gRhasthane veSa tyajI daI sAdhu-veSa aMgIkAra kare ja ema sUcavAya che. alabatta karmA putra kevalI thayA bAda cha mahinA sudhI gRhastha-veSamAM rahyA hatA e apavAda che. kahevAnuM tAtparya e che ke gRhastha paNa mokSano adhikArI che, paraMtu gujaMjALa na choDI bhAvasAdhutA paNa nahi svIkAranAra kadApi mokSe na jAya. 4 A pramANe navatattavanI 57 mI gAthAmAM ulalekha che, paraMtu zrIamaracaMdrabharita padAnaMda mahAkAvya ( sa. 18, oNo. 309 ) jotAM te temaNe muniveSa aMgIkAra karyo hato ema jaNAya che. AvI paristhitimAM temaNe gRhasthaliMga-siddha kema gaNAya e vicAraNIya che; bAkI gRhasthaliMgamAM temane kevalajJAna prApta karyuM hatuM e saMbaMdhamAM matabheda nathI. 16.
Page #1233
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1154 mekSa-adhikAra. [ sakSamA ( 6 ) anyaliMga-siddha-tApasa, parivrAjaka vagerenA veSamAM jeo mukti pAmyA hoya tene "anyaliMga-siddha" kahevAya che. jemake zrIvalacIrI. ( 7 ) svaliMga-siddha-sarva kathela rajoharaNAdi yukta jaina muninA veSamAM je me gayA hoya teo "svaliMga-siddha' kahevAya che. jemake zrIjabUsvAmI. ( 8 ) strI-liMga-siddha-strI tarIkenI nizAnIvALA dehe jeo siddhi pAmyA hoya teo "IliMga-siddha' kahevAya che. jemake caMdanabAlA. (9) puruSa-liMga-siddha-puruSapaNAnA cihnavALA dehe jeo mokSe gayA hoya teo puruSaliMga-siddha" kahevAya che. jemake zrIgautamasvAmI. (10) napuMsakaliMga-siddha- napuMsakapaNAne sUcavatI dehAkRtie jeo muktie gayA heya teo "napuMsakaliMga-siddha" kahevAya che. jemake gAMgeya. (11) "pratyekabuddha-siddha-saMdhyA samayanAM vAdaLAMnA raMge jema badalAya che tema saMsAramAM paugalika vastu kSaNabhaMgura che ema vicArI athata kaI paNa prakAranuM verAgyajanaka nimitta meLavI kevalajJAna pAmI jeo mekSe gayA hoya teo pratyekabuddha-siddha' kahevAya che. jemake karakaMdu muni. AvA chanI siddhinI prAptimAM prastuta bhavamAM gurune upadeza kAraNabhUta nathI e dhyAnamAM rAkhavuM. (12) svayaM buddha-siddha-gurunA upadeza vinA temaja keI bAhya nimitta na hovA chatAM karma 1 A uparathI e phalita thAya che ke kevaLa jena veSadhArI ja mokSanA adhikArI che ema nahi, kintu tApasAdi anya dharmIo paNa sanmArge saMcaratA hAya-bhAvacAritrI thayA hoya te tApasAdi veSamAM paNa mukti meLavI zake. paraMtu ethI ema ne samajavuM ke e tApasa-dharma paNa mekSanA kAraNarUpa che. 2 rInA traNa prakAra pADI zakAya cheH-(1) veda-zrI, (2) liMga-strI ane (3) nepathya- zrI. je vakhate puruSanA samAgamanI abhilASA vartAtI hoya te vakhate te vyakti " veda-strI' che. strInA cihanothI aMkita (vedodayathI rahita) vyakti te liMga-strI " che. puruSAdie strIne veza paheryo hoya te nepathya-strI " che. ahIM vedanA udayavALI ane mekSa na hoya e dekhItI vAta che ane nepathya apramANa che. juo prajJApanAnI vRttinuM 20 muM patra temaja nandIsara 3 A napuMsakapaNuM kRtrima heya, kemake janmanapuMsaka siddha thatA nathI. 4 AthI bhagavatInA navamA zatakamAM bhaMgAdi prazno pUchanArA gAMgeya samajavA ke bhIma pitAmaha tarIke jeo prasiddha che te samajavA ke anya koI teno nirNaya kara bAkI che. pAMDavacaritramAM te bhImane bAramA devaloke gayAno ullekha che. zrIyuta kaMvarajI sUcave che ke zrIpAzvanAthanA gaNadhara nAme gAMgeya siddha thayA che, paraMtu temaNe kai pramANu raju karyuM nathI. 5-6 pratyeka-buddha ane svayaMbuddha vacce khAsa karIne (a) badhi, (A) upadhi, I) mata ane (I) veva ema cAra apekSAe bhinnatA rahelI che ema nandIsUtranI carNi ane prajJApanAnI vRtti ( 5. 19-20 ) uparathI jaNAya che.
Page #1234
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa 1 Ardrata na dIpikA, 15 pAtaLAM paDI javAthI sasAra asAra samajAtAM ane e bhAvanA utkaTa banatAM kevalajJAna pAmI mekSe janArA ' jIvA ' svayaMmuddha-siddha ' kahevAya che, jemake kapila muni, ( 13) buddhAdhita-siddha--guru vagerenA upadezathI saMsAra asAra samajAtAM vairAgyanI tIvra bhAvanA prakaTatAM kevalajJAna prApta karI je mAkSe gayA haiAya te 'buddhAdhita-siddha * kahevAya che. ( 14 ) eka-siddha--eka samayamAM je ekalA mAkSe gayA hAya-aDhI dvIpamAMthI bIjo koI paNa jIva e samayamAM mekSe na ja gayA haiAya te ' eka-siddha ' kahevAya che. jemake zrImahAvIrasvAmI. ( 15 ) raaneka-sid- eka samayamAM eka karatAM vadhAre jIvA samakAle mAhne sacaryo hAya A saMbaMdhamAM spaSTIkaraNu Avazyaka DeA te tIce mujaba raju karAya che: anya pratyekamruddhanI ( a ) bodhi-bheda--svayaMbhuddha bhAva nimitta vinA ja jAtismaraNAdi vaDe kheAdha pAme che. teo tIrthaMkara hoya athavA na paNu DaeNAya, ( ahIM atIya karane adhikAra che. ) pratyekamuddha vRSabhAdi bAhya nimittathI medha pAme che. vaLI pratyekamuddha ekalA ja vihAra kare che. teo sAthe ke anya kASTha muni sAthe gacchavAsInI peThe ekaThA maLI vihAra karatA nathI, ( mA ) upadhi--bheda--svayaM buddhane pAtrAdi 12 prakAranI upadhi hAya. be prakAranI ane utkRSTathI prAvaraNa sivAya nava prakAranI upadhi hAya, pratyekamuddhane jadhanyathI ( 4 ) zruta-bheda-svayamruddhane zrutajJAna hoya to te pUrva-adhIta yAne pUrva bhavamAM jenu adhyayana karAyuM DhAya te jAtismaraNAdithI hAya. jo pUrva-adhIta zrutajJAna hoya to deva sAdhuveza Ape agara te guru pAse jaine pAse tenA veSa grahaNuM kare. vaLI jo teo ekalA vihAra karavAne samatha DrAya te teo tema kare, nahi to gacchamAM rahe, jo pu-adhIta zruta na heAya te| guru pAse jamaiM ja sAdhuveSa te grahaNu kare ane gacchamAM ja rahe. pratyekabuddhane aa pUrva-adhIta zruta hoya ja. temAM paNu jadhanyathI 11 aMge ane utkRSTathI daza pUrvAMmAM kaMika nyUna eTaluM pUrva-adhIta zrutajJAna heAya. (I ) svayamruddhane deva veja Ape ke te guru pAse jaIne te grahaNu kare, pratyekabuddhane deva ja veSa Ape; nahi nA teo vepa rahita hoya, avagAhanAvALA 108 jIva 1-2 eka samayamAM jadhanyathI eka jIva ane utkRSTathI madhyama mekSe jAya. jIe lokaprakAza (sa 2, zlA. 100). temAM paNa ekathI 3ra sudhInI saMkhyAvALA vene mAzrIne evA niyama che ke lAgalAgata ATha ja samaya sudhI meAkSanI prApti thAya; pachI navame samaye avazya atara paDe, arthAt krAi eka vivakSita samaye eka jIva mAkSe gayA, pachI khIje samaye khIje, trIje samaye trIjo ema ATha samaya sudhI ja sabhave che; navame samaye to kAi paNa na jAya. e pramANe e be, traNa traNa yAvat 32 jIvo lAgalAgaDha ATha ja samaya sudhI mekSe Aya; navame samaye krei na jAya. 33 thI 48 sudhInI saMkhyAvALA jIve lAgalAgaDha sAta ja samaya sudhI mekSe jAya; Ame samaye krAi pazu na jAya. e pramANe 49 thI 60 sudhInI saMkhyAvALA jIvA lAgalAgaDha cha ja samaya sudhI, 61 thI 72 sudhInI saMkhyAvALA pAMca ja samaya sudhI, 73 thI 84 sudhInI saMkhyAvALA cAra ja samaya sudhI,
Page #1235
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ sakSama : 1156 mokSa-adhikArI te te badhA ja "anekasiddha" kahevAya che. jemake zrISabhadeva pramukha '108. zuM siddhanA paMdara bheda eka bIjAthI svataMtra che - ApaNe je siddhanA paMdara bhedene upara ullekha karI gayA tene vizeSa vicAra karatAM jaNAze ke A badhA svataMtra nathI, paraMtu paraspara aMtargata thaI zake evA keTalAka te che ja. Ama chatAM je paMdarane nirdeza karAyela che te kayA kayA che mekSe jaI zake tene vizeSataH spaSTa khyAla Ave teTalA mATe che. A pramANe prajJApanAnI vRttimAM ullekha che. vAstavika rIte vicAratAM siddha paramAtmAnA babbe bheda temaja traNa traNa bhede traNa traNa rIte pI zake che. jemake siddhanA be be bhede nIce mujaba paDe che - (1) jina-siddha ane (2) ajina-siddha; (1) tIrtha-siddha ane (2) atIrtha siddha: (1) eka-siddha ane (2) aneka-siddha. siddhanA traNa traNa bheda (1) gRhasthaliMga-siddha, (2) anyaliMga-siddha ane (3) svaliMga-siddha; (1) strIliMga-siddha, (2) puruSaliMga-siddha ane (3) napuMsakaliMga-siddha (1) svayaM buddha-siddha, (2) pratyekabuddha-siddhi ane (3) buddhabodhita-siddha. A uparathI joI zakAze dareka siddhine cha cha bheda hoI zake che. jemake zrI mahAvIra svAmI (1) jina-siddha, (2) tIrtha-siddha, (3) eka-siddha, (4) svaliMga-siddha, (5) puruSa -siddha ane (6) vayabuddha-siddha che. evI rIte marudevA mAtA (1) ajina-siddha, (2) atIrtha siddha, (3) "eka--siddha, (ra) DiraviMga-siddha, (5) strIliMga-siddha ane (6) svayaMbuddha-siddha che. siddhanA svarUpanI bAra anugadvAra dvArA jhAMkhI..... ( 1 ) kSetra, (2) kALa, (3) gati, (4) liMga, (5) tIrtha, (6) cAritra, (7) pratyekabudhita, (8) jJAna, (9) avagAhanA, (10) aMtara, (11) saMkhyA ane (12) alpabadutva e bAra daSTie siddha saMbaMdhI vicAra karI zakAya tema che. joke siddhaavasthAmAM te gati, liMga vagere sAMsArika bhAva ghaTI zakatA nathI, kintu temanI pUrvakAlIna avasthAne uddezIne A bhAvo ghaTAvI zakAtA hoI tene atra vicAra karAya che. arthAta kSetra ityAdi dareka bAbatamAM yathAsaMbhava bhUta temaja vartamAna daSTi anusAra vicAraNA karAya che. 85 thI 96 sudhInI saMkhyAvALA traNa ja samaya sudhI, 7 thI 102 sudhInI saMkhyAvALA be ja samaya sudhI ane 103 thI 108 sudhInI saMkhyAvALA eka ja samayamAM mekSe jAya; pachI jarUra aMtara paDe juo prajJApanA-vRttinAM 22 mA ane 23 mA po. 1 A avasarpiNInA trIjA ArAne cheDe thISabhadevanI sAthe 108 siddha thayA e a, kSayarUpa hakIkata che. juo vicArasAra ( dA. 11 ). 2 emanI sAthe anya siddha thayAno ullekha jovAmAM nathI; ethI A pramANe sUyavAyuM che.
Page #1236
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa ] Ahuta darzana dIpikA. 1157 kSetra-dvArabhUta bhAvanI draSTie 45 lAkha ceAjana pramANavALA manuSya-kSetramAMthI ja siddha thAya. temAM paNa janmaDhaSTie vicAratAM te paMdara kama bhUmie ja paikI game tyAMthI siddha thAya. alabatta saMharaNu-STie samasta manuSya kSetramAMthI siddha thAya, vartamAna bhAvanI dRSTie badhA siddhonu kSetra Atma-pradeza ke AkAza-pradeza che. kAla-dvAra--bhUtanI dRSTie bharata ane airAvata kSetramAM utsarpiNI kALanA trIjA ceAthA ArAmAM janmelA jIvA trIjA ceAthA ArAmAM meAkSe jAya ane avasarpiNI kALanA trIjA, cAthA ane pAMcamAmAM mekSe jAya paraMtu avasarpiNI kALanA pAMcamA ArAmAM janmeleA jIva pAMcamA ArAmAM mAhne na jAya, kintu ceAthA ArAmAM janmela hAya tA jAya. vizeSamAM utsarpiNInA pahelA, khIjA, pAMcamA ane chaThThA ArAmAM saharAyela vyakti tA mekSe jAya. arthAt sa'haraNanI apekSAe te badhA kAlamAM siddha thAya che, mahAvidehamAM te game tyAre jIva mekSe jAya; kemake tyAM utsarpiNI avasarpiNI jevA kALanA vibhAga ja nathI. vartamAnanI DhaSTie siddha thavAnuM kei laukika kAlacakra nathI; eka ja samayamAM siddha thavAya che. gati-dvAra--bhUtanI dRSTie ne aMtima gati vicArIe tA cAra gatie paikI manuSyagatimAMthI ja siddha thAya che. upAntya bhava vicArIe te cAre gatimAMthI siddha thAya che, vata mAna hRSTie siddha gatimAM ja siddha thAya che. li'ga-dvAra--liMganA ( 1 ) veda ane ( 2 ) cihna ema be arthA thAya che. temAM bhUta-dRSTie vedanI apekSAe strI, puruSa ane napuMsaka e traNe vedamAMthI siddha thAya che, vata mAna-- hRSTie vedaka ja siddha thAya che. bhUta--STie bhAva-cihnanI apekSAe arthAt AMtarika ceAnyatA vicArIe tA kSAcika sabhyAdi straliMge ja yAne vItarAga liMge ja siddha thAya che. dravya-cihnanI apekSAe arthAt bAhya dveSanI dRSTie tA svaline eTale ke jaina li Mge, anya liMge temaja gRhastha--liMge paNa siddha thAya che. ja tItha-dvAra--kAi tI kararUpe ane koi atItha kararUpe siddha thAya che. atI karamAM koi tItha pravaryA pUrve, koi tItha pravartyA bAda ane koi tInA viccheda daramyAna meAkSe jAya che. cAritra-dvAra--bhUta-dRSTie eTale ke pUrva bhAvI naya mujaba a'tima samayanA vicAra karIe te yathAkhyAta cAritravALA siddha thAya che ane upAnya samayanA vicAra karIe tA traNa, cAra ane pAMce cAritravALA siddha thAya che. vartamAna-STie siddha cAritrI ke acAritrI nathI. pratyekabuddhAdhita-dvAra---pratyekabAdhita ane buddhaaidhita ane siddha thAya che. 1 ( a ) sAmAyika, ( A ) sUkSmasa'parAya ane (4) yacAkhyAta; athavA (a) sAmAyika, (A) chedepasthApanIya ane (4) yathAkhyAta. 2 sAmAyika, parihAravizuddhi, sUkSmasa'parAya ane yathAkhyAta.
Page #1237
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1158 ekSa-adhikAra, [ sakSama tIrthakara ane atIrthakara ema ubhaya prakAranA svayaMbuddha, pratyekabuddha temaja anyane upadeza ApanAra ane kevaLa pitAnuM kalyANa sAdhanAra e badhA siddha thAya che. jJAna-dvAra-bhUta-daSTie be, traNa ke cAra jJAnavALA siddha thAya che. vartamAna-daSTie te kevaLa kevalajJAnI ja siddha thAya che. avagAhanA-dvAra-avagAhanAne artha atra UMcAI samajavAno che. bhUta-daSTie tIrthakara jaghanyathI sAta hAtha jeTalI avagAhanAvALA ane utkRSTathI 500 dhanuSya jeTalI UMcAivALA mekSe jAya. sAmAnya kevalI jaghanyathI vAmana evA kurmA putranI peThe be hAthanI kAyAvALA ane utkRSTathI pAMcase dhanuSya uparAMta dhanuSyapRthatva jeTalI avagAhanAvALA siddha thAya. sAmAnya rIte ema kahevAya ke jaghanyathI aMgulapRtha0 jeTale aMze nyUna evA sAta hAthanI avagAhanAvALA ane utkRSTathI dhanuSyapRthakatva jeTalA adhika evA pa00 eTale para 5 dhanuSya pramANe avagAhanAvALA siddha thAya. vartamAna-daSTie te siddha thayA pUrve je avagAhanA hoya tenAthI be tRtIyAMza avagAhanAvALA siddha jANavA. antara-dvAra-kaI eka siddha thayA pachI tarata ja anaMtara samayamAM ja bIjA keI siddha thAya te te "niraMtarasiddha" kahevAya che. A pramANe lAgalagaTa mekSanI prApti jaghanyathI be samaya sudhI ane utkRSTathI ATha samaya sudhI che. tyAra bAda eka samaya eTale te aMtara paDe ja paDe. keI siddha thAya pachI tarata ja nahi kintu amuka kALa vItyA bAda je bIjA siddha thAya te te " sAMta-siddha" kahevAya che. A amuka kALa ochAmAM ocho eka samaya ane vadhAremAM vadhAre cha mAsa jeTale saMbhave che, saMkhyA-dvAra eka samayamAM jaghanyathI eka ane utkRSTathI 108 siddha thAya. temAM utkRSTathI Urdhva- lekamAMthI 4, adhelakamAMthI 3ra ane tilakamAMthI 108 siddha thAya. vaLI samudra AzrIne 2 ane anya jalAzaya AzrIne 3 jANavA. eka samayamAM mAremAM vadhAre ukaSTa avagAhanAvALA 2, jadhanya avagAhanovALA che ane madhyama avagAhanAvALA 108 siddha thAya. evI rIte liMga AzrIne puruSa-liMge 108, sIliMga 20 ane napuMsakaliMge 10 thAya. gRha-liMge 4, anya lige 10 ane valiMge 108 thAya. A pramANe kALa vagere mATe graMthAMtarathI jANI levuM. a5heva-dvAra- upara ApaNe je kSetrAdi agyAra bAbate vicArI gayA te pratyekane lakSmIne siddha thayelA chanuM ochA vadhatA paNa vicAravuM e A dvAranuM kArya che. jemake kSetranI bAbatamAM saMharaNa - kSetre siddha thayelA karatAM janma-kSetre sita thayelA asaMkhyAta guNa che. UlokamAM siddha thayelA
Page #1238
--------------------------------------------------------------------------
________________ ulAsa ] Ata darzana dIpikA karatAM alakamAM siddha thayelA sa peya guNa ane enAthI tiryazlekamAM siddha thayelA saMveya guNa che. sauthI ochA samudramAM siddha thayelA che. enAthI dvIpamAM siddha thayelA saMkhyaya luNA che. jemake lavaNu-samudra-siddha thaDA che. enAthI kAleda-siddha saMkhyaya guNA, enAthI paNa jabUdIpa-siddha saMveya guNa ane vaLI enAthI dhAtakIkhaMDa-siddha saMkhyaya guNA ane enAthI paNa vaLI puSkarAI-siddha saMkhyaya guNa che. kAla-kAlanA avasarpiNI, utsarpiNI ane anavasarpiyutsarpiNI ema traNa vibhAge paDe che. temAM utsapiraNamAM siddha thayelA ochA che. enAthI avasarpiNImAM siddha thayelA vadhAre che ane anavasarpiSNutsarpiNImAM eTale ke mahAvidehamAM siddha thayelA enAthI saMkhyAta guNA che. gati-je manuSya-gatimAMthI siddha thayA tenI pUrvanI gati vicAratAM jaNAze ke tiryaMcagatimAMthI AvI siddha thayelA che ochA che. enAthI manuSya-gatimAMthI, narakagatimAMthI ane deva-gatimAMthI AvI siddha thayelA jInI saMkhyA anukrame saMkhyAta guNa che. liMga-napuMsakaliMga siddha thayelA che alpa che. enAthI strIliMge siddha thayelA saMkhyAta guNa che ane vaLI puruSa-lige siddha thayelA te enAthI paNa saMkhyAta guNa che. gRhasthaliMga-siddha ochA che. ethI anyaliMga-siddha saMkhyAta guNA che ane svaliMga-siddha te ethI paNa saMkhyAta guNa che. tIrtha--atIsiddha alpa che. ethI tIrthasiddha asaMkhya guNa che. cAritra-atra pratyupannabhAvaprajJApanIya ane pUrvabhAvaprajJApanIya e baMne rIte vicAra karI zakAya tema che. temAM prathama naya pramANe cAritrI ane acAritrI siddha thAya. ahIM alpabadutva nathI. pUrvabhAvaprajJApanayanA anaMtapazcAtakRtika ane paraMparapazcAtakRtika evA be bhede che. temAM vaLI paraMparapazcAta kRtikanA vyajita ane avyaMjita ema be prakAro che. atyaMjitamAM pAMca cAritravALA siddha sauthI thoDA che. cAra cAritravALA enAthI saMkhyAta guNa che ane traNa cAritravALA te ethI paNa saMkhyAta guNa che. vyaMjitamAM pAMce cAritrane sparzI siddha thayelA aha5 che. enAthI sAmAyika sivAyanAM cAra cAritrane sparzI siddha thayelA saMkhyAta guNa che. enAthI parihAravizuddhi sivAyanAM cAra cAritrane sparzI siddha thayelA saMkhyAta guNa che. enAthI paNa chedepasthApanIya ane parihAravizuddhi e be che bAkInAM cAritrane sparzI siddha thayelA saMkhyAta guNA che. enAthI sAmAyika temaja parihAravizuddhi chodha bAkInAM cAritrane spazI siddha thayelA saMkhyAta guNa che. pratyekabuddhabodhita-pratyekabuddhasiddha cheDA che. enAthI buddhAdhitasiddha-napuMsaka saMkheca guNa che. enAthI buddhAdhitasiddha-strInI saMkhyA saMkheya guNI che. enAthI buddhabedhitasiMddha-puruSanI saMkhyA saMkheya guNI che. svayaMbuddhasiddhanI saMkhyA tatvArthabhASya ke enI TIkAmAM darzAvAyelI nathI. paraMtu siddhamAta ( gA. 103)mAM kahyuM che tema svayaMbuddhasiddha sauthI thaDA che ane pratyekabuddhAdi traNe vika enAthI saMkhyAta saMkhyAta guNa che. 1 vartamAna avasthA AzrIne ane vyatIta avasthA AzrIne. 2 nAma dvArA spaSTa karela.
Page #1239
--------------------------------------------------------------------------
________________ mokSa-adhikAra. [ sakSama jJAna-pratyutpannabhAvaprajJApanIyanI daSTie kevalajJAnI siddha thAya. pUrvabhAvaprajJApanayanI daSTi vyaMjita ane avyaMjita ema be prakAre vicArAya. temAM atyaMjitamAM be jJAna pUrvaka siddha thayelA sIthI zeThA che. cAra jJAne siddha thayelA enAthI saMkhyAta guNa che. ane traNa jJAne siddha thayelA vaLI enAthI saMkhyAta guNa che. vyaMjitamAM mati ane zrata jJAnavALA siddha sauthI thaDA che. mati, kRta, avadhi ane mana:paryAya jJAnavALA siddha ethI saMkhyAta guNA che. mati, zrata ane avadhi jJAnavALA siddha te enAthI paNa asaMkhyAta guNA che. siddhamAta (gA. 104) ane enI TIkA pramANe dvijJAnapazcAta kRta siddha sauthI zeThA che. caturgAnapazcAta kRta ethI asaMkhya guNA che ane vijJAnapazcAta kRta ethI saMkhyAta guNA che. A te atyaMjitanI vAta thaI. vyaMjitamAM matidhRtamanaH paryAyajJAnapazcAta kRta sauthI thayA che. matizrutajJAnapazcAt kRta ethI saMkhyAta guNa che. enAthI caturNAnapazcAddata asaMkhya guNA che. matidhRtAvadhijJAnapazcAt kRta enAthI saMkhyAta guNa che. avagAhanA-jaghanya avagAhanAe siddha thaDA che, ethI utkRSTa avagAhanAe siddha asaMkhya guNa che. enAthI vaLI madhyama avagAhanAvALA asaMkhya guNa che. aMtara-niraMtara ATha samaya sudhI siddha thayelA thoDA che. enAthI sAta samaya sudhI siddha thayelA saMkhyAta guNa che. e pramANe be samaya sudhI siddha mATe ghaTAvI levuM. sAMtara siddho paikI utkRSTa aMtaravALA arthAt cha mAsanA aMtaravALA siddha ochA che; enAthI jaghanya aMtaravALA athata eka samayanA aMtaravALa saMkhyAta guNa che, enAthI vaLI madhyama aMtaravALA saMkhyAta guNa che. saMkhyA-eka samayamAM 108 siddha thayelAnI saMkhyA ochI che. enAthI paNAnupUrvIe 107 thI mAMDIne te 50 sudhI siddha thayelAnI saMkhyA anata guNa che. enAthI vaLI 49 thI mAMDIne te 25 sudhI siddha thayelAnI saMkhyA asaMkhya guNI che. 24thI mAMDIne te eka sudhI siddha thayelAnI saMkhyA saMkhyAta guNa che. "siddhanA 31 guNe dezanAvaraNanA nava prakAra, AyuSyanA cAra, jJAnAvaraNanA pAMca, aMtarAyanA pAMca ane bAkInAM cAre karmo paikI pratyekanA be be ema 31 jAtanAM kamIne kSaya karI siddha banela hovAthI 31 guNethI siddho vibhUSita che; athavA parimaMDalAdi pAMca jAtanAM saMsthAne, pAMca prakAranA varNa, be jAtanI gaMdha, pAMca prakAranA rasa, ATha prakAranA sparza ane traNa veda ema 28 ne kSaya karavAthI udbhavatA 28 prakAranA guNothI temaja adehatA, niHsaMgatA ane asahatA e traNa guNethI ema kule 31 guNethI siddha alaMkRta che. tti , 55 6, paN vastuvifdhapurANavijJAnAvALIfsSajabarataLAvamAM khAna gAyatIrthAdhirAinAnapariNA pravartInakaNikA viracitasya zrIjainataravapradIpasya mokSAdhikAravarNananAmA saptama ullAso'nuvAdAdiparvakaH 1 juo pravacanasArodvAra ( gA. 1593-1594). 2 nAma-karmanA zubha ane azubha, gotra-kamanA ucca ane nIca, vedanIya-kamanA sAta ane asAta, temaja mehanIya-kamanA darzana-mehanIya ane cAritra-mohanIya, 3 punarjanmane abhAva.
Page #1240
--------------------------------------------------------------------------
________________ graMthakArakRta prazasti nAnAzAkhAprazAkhAbhiH, sphAtiM vaTa ivAddhat / chAyAM puwAna zi zarga, vimatavALarot | ra II arthAta vividha zAkhA ane prazAkhA vaDe vaDanI jema vizALatA dhAraNa karatA ane zobhAne piSate "tapa" gaNa (ga7) apUrva unnatine dhAraNa kare che.-1 pazcacakra niviDatamasA svIyagobhiheranta: zazvat prApyodayapravihataM zoSayanto jaDaugham / bhAsvanto'pi dhuvamaddhatastApalezaM janAnAM tatrAvanupamAvo mUrapa sUyarane 2II api sUriH surezasya, vidyayA yaistiraskRtaH / vAdizrIdevasUryAdyAH, zrIhIravijayAH punaH // 3 ||-yugmm arthAt jema sUrya potAnAM kiraNo vaDe gADha aMdhakAranA cAlatA () samUhane nAza kare che ane niraMtara udaya pAmIne jaLanA samUhane akhalitapaNe sUkavI nAkhe che tema pitAnI vANI vaDe gADha pApanA cAlatA () samUhane nAza karanArA, sadA udaya pAmI jaDatAnA samudAyane apratitapaNe zeSa karanArA ane A pramANe tejasvI hovA chatAM janonA tApanA lezane kharekhara nahi dhAraNa karanArAjanene jarA paNa saMtapta nahi karanArA evA apratima prabhAvALA vAdI zrIdevasUri, zrIhIravijaya pramukha puSkaLa sUrie e ( "tapa" ga7)mAM thayA che ke jemaNe surapatinA AcArya (bRhaspati)ne paNa vidyA dvArA tiraskAra karyo che-2-3 tatpaTTe kramato'bhUvan, bahuzaH sUripuvAH / zrIbuddhivijayaM yAvad, guNaratnamahodadhim // 4 // 1 prabhAvaka caritra (pR. 278-296) vageremAM emanuM jIvanacaritra AlekhAyeluM che. pramANanayatavAlo kAlaMkAra ane enA vivaraNarUpe syAdvAdaratnAkara nAmane mahAna grantha paNa emanI kRtio tarIke mazahUra che. 2 hIrabhAgya mahAkAvya, sUrIzvara ane samrA vagere graMthe emanA jIvana upara prakAza pADe che. 146
Page #1241
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 graMthakArakRta prazasti, arthAt emanI pATa upara guNurUpa ratnanA sAgara samAna zrImmuddhivijaya ( chuTerAyajI mahArAja ) paryaMta aneka sUrIzvareA anukrame thayA che.--4 varSa varSa vimarSopahita hitavacaH sphArapIyUvapUrNa harSa harSa vitarSa bahubahubhavikaprANiparSaJcakorAn / yaH zAntAtmA'nukurvannapi rajanimaNi nApa doSAkaratvaM citraM cApat kSaNenodayamana pahataM vRddhicandrastato'bhUt // 5 // arthAt vicArayukta hita vacanarUpI vistRta amRtanA samUhane varasAvI varasAvIne ane atyaMta tRSAvALA ghaNA bhavya jIvanA samUharUpa cAra pakSIone khuzI khuzI karIne, je zAntAtmA candranu anukaraNa karavA chatAM doSanA samUhapaNAne pAmyA nathI ane nahi AkI zakAya evA udaya ( unnati )ne kSaNubharamAM pAmyA che e Azcaya che. tevA vRddhicandra te ( zrImuddhivijaya pachI thayA.--pa tatpAdAmbhojasaM sevA- samprAptasampadAvaliH / tasyAnekeSu ziSyeSu, madhyamo'pi guNairmahAn // 6 // yasyAtulyayamakSamAdisahitaistattadgabhIrAgamA bhodhyA loDa mandarAdrisadRzaiH prajJAguNairvismitaH / madhyekAzi sa kAzidezanRpatiH kAzyAdivaGgAntajai vidvadbhiH saha sarvazAstranipuNairyAmArpipat sAdaram // 7 // zAstravizAradajainAcAryeti tathA vibhUSitaH padavyA / nandyAt so'yaM guru, zrImAn vijayadharmasUrIzaH // 8 // - vizeSakam arthAt temanA (eTale ke zrIvRddhicandranA) caraNakamaLanI suMdara sevA vaDe jemaNe sa*pattinI zreNi prApta karI che, jee temanA aneka zikhyAmAM madhyama hAvA chatAM guNu vaDe karIne meATA che, jemanA apratima yama ( pAMca mahAvrata ), kSamA vagerethI yukta evA ane te te gaMbhIra AgamarUpa samudranuM maMthana karavAmAM 'meru' pavata jevA prajJArUpa guNA vaDe vismaya pAmelA 'kAzI' dezanA te rAjAe kAzImAM kAzI, magALA vagere sthaLe janmelA ane samasta zAsrAne viSe pravINa vidvAnA 1 atyAre je tapAgacchIya munivarA potAnA saccAritra vaDe saMskRti ane tattvajJAna mATe majUra evI A bhArata' bhUmine pAvana karI rahyA che te paikI ghaNAkharA A muniratnanA ziSyAdi- parivArarUpa che. A mahAtmAne cAra mukhya ziSyA hatAH ( 1 ) zrImuktivijaya ( mUlacandrajI )[Nu, ( 2 ) zAMtamUrti zrIvRddhivijaya (vruddhicandra), ( 3 ) zrIvijayAnaMdasUri (AtmArAmajI) ane ( 4 ) zrInItivijaya,
Page #1242
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ata darzana dIpikA 113 nI saMmatithI "zAsavizArada jainAcArya " evI je padavI AdarapUrvaka ApI te (padavI) vaDe jeo vibhUSita banyA te A mArA guru zrIvijayadharma sUrIzvara AnaMda pAme. ziSyeSu tasya prathame munIzvarA aitihyavidyArNavapAragAminaH / jayantyupAdhyAyapadAbhizAlina indrAdizabdA vijayA guNAnvitAH // 9 // kizcApare suvihitAcaraNeSu lInA jJAnA DamannivighA kSamADamirAmA. zrIyuktaratnavijayAH kavizIrSaratnaM vAcaMyamA bahuguNAkalitA jayanti // 10 // 1 emanA jIvana-vRttAnto vividha bhASAmAM racAyA che. jemake . siTerie iTAliyana bhASAmAM, zrIyuta sanAvALAe aMgrejI bhASAmAM, zrIvidyAvijaye ane zrInyAyavijaye hiMdI bhASAmAM, zrImaMgalavijaye rAsarUpe gujarAtImAM, bhinna bhinna vidvAnoe baMgAlI, ca, jarmana, siMhalI, norvejIyana, saMskRta, marAThI ane urdU bhASAmAM ema emanAM 27 caritre 12 bhASAmAM lakhAyelAM che. A surijInI sAhitya viSayaka pravRttiomAM temaNe racelA vividha graMthanI nedha laIzuM te jaNAze ke temaNe nIce mujabanA graMthe raA che - 1 dharmadezanA gujarAtI 2 jenatattvajJAna saMskRta pramANu paribhASA saMskRta 4 jenataravadigadarzana 5 ahiMsAdigadarzana 6 puruSArtha digadarzana 7 jenazikSAdigadarzana 8 devakulapATaka gujarAtI 9 indriyaparAjayadigadarzana 10 Atmonnatidigadarzana 11 brahmacaryadigadarzana 12 devadravya sambandhI mArA vicAro 13 dharmapravacana A uparAMta temaNe bIjA pAMca grantha banAvyA che. vaLI temaNe etihAsika rAsasaMgrahanA traNa bhAga ane yogazAstra vagere maLyo saMpAdita karyA che.
Page #1243
--------------------------------------------------------------------------
________________ 114 pracakArakRta prazasti. sAhityacitsvadhigatapravarapratiSThAH zAstreSvanAratakRtapracuraprayatnAH / sadgranthagumphana kRtAnyajanopakArA vidyeti pUrvavijayA munayo jayanti // 11 // bAlye'pi ye kaThina durgamatarkagarbhAn sadgadyapadyaracanAmadhurAnanekAn / granthAn vyadhurvibudhavismayakArakAMste nyAyetiyuktavijayA yamino jayanti // 12 // gAmbhIryato jalanidhiM patimabjinInAM tejobharairgiripati sthiratAnubhAvAt / tApApahArakaraNAca jayan himAMzuM zrImAn jayantavijayo vijayaM bibhartti // 13 // niHspRhAH saGganirmuktA, devendra vijayAH punaH / ityAdyA laghavo yasya, satIrthyAH prathamAn vinA || 14 || rAjakIyaparIkSAyAM samuttIrNena yena ca / nyAyatIrthapadaM prAptaM, ' kalikAtA' pure vare // 15 // sena pravartaka padopapadena jAte saMvatsare hutavaharSinavendusaGkhye / zrImaGgalAdivijayena vinirmito'yaM granthaH paropakRtikarmaTha mAnasena // 163 // - aSTabhiH kulakam arthAt temanA ziSyeAmAM prathama temaja itihAsanA jJAnarUpa sAgaranA pAra pAmelA, ' upAdhyAya ' ( vartamAnamAM 'AcAya" ) padathI zAlatA ane guNeAthI yukta munIzvara indravijaya jayavatA varte che. vaLI khIjA ( munIzvarA jemake ) suvihita AcaraNane viSe lIna ane jJAnathI yukta 1 emaNe aMgrejI bhASAmAM "Reminiscences of Vijaya Dharma Suri " nAmanuM pustaka lakhyuM che,
Page #1244
--------------------------------------------------------------------------
________________ AhaMta darzana dIpikA 115 evA bhaktivijaya, temaja kSamA vaDe manahara, kavionA mastakane viSe maNi samAna ane bahu guNothI yukta evA muni zrIratnavijaya jayavaMtA varte che. sAhityanA jANakArone viSe jemaNe mahApratiSThA prApta karI che, zAstrone viSe jemaNe niraMtara puSkaLa prayatna karyo che temaja suMdara graMthe guMthIne jemaNe anya jane upara upakAra karyo che te muni vidyAvijaya vijayazALI varte che. bALapaNamAM-nAnI umare paNa jemaNe kaThaNa ane durbodha evA tarkothI yukta, suMdara gadya ane padyanI racanAthI manahara temaja vibudhane vismaya pamADanAra evA aneka graMtho racyA te yamI (muni) nyAyavijaya vijayI varte che. gaMbhIratA vaDe samudrane, tejanA samudAye vaka sUryane, sthiratAnA anubhavathI girirAja (meru )ne temaja tApa dUra karavA vaDe caMdrane jItatA evA zrI jayantavijaya vijayane dhAraNa kare che. spRhAthI mukta temaja saMgathI rahita evA devendravijaya che. A pramANenA (munivare paikI) prathama (zrIvijayendrasUri) sivAyanA (munivara) jemanA laghu satIcya (nAnA gurubhAI) che, ane vaLI jemaNe uttama kalakattA zaheramAM rAjakIya parIkSAmAM uttIrNa thaI "nyAyatIrtha" pada prApta karyuM, te pravartaka padathI vibhUSita temaja paropakAra karavAmAM samartha cittavALA zrImaMgalavijaye . ( vikama )saMvat 1973 mAM A graMtha racyo che.-9-16 mAnAhIzvaravainateya ! yamakrata prajJApayodaH paro mArArAmasime piro budhanato'nekAntamUH sattamaH / mAyAlAsakamAharetibhayanada avyAvalImAkali: padmAlakSya ! jarA'dayAdahanavArdadhA va AptaH zivam // 1 // - rAta 1 emanA pakSa darzana mane lAbha maLyo nathI. emanI kRti dvArA mane emanA akSara-dehane caDeka paricaya thayo che. kaha5sUvaDI, dharma mahodaya ( saMskRta ) tathA munipati rAsa ( gujarAtI ) vagere emanI kRtio che. 2 Adarza sAdhu, ahiMsA, samayane oLakhe, zANI sulasA, sUrIzvara ane samrA, terApaMtha hitazikSA, terApaMthamatazikSA ItyAdi graMthe emaNe gUMthyA che. 3 saMskAravAhI ane bhAvanAmaya vividha graMtha saMskRta, hiMdI ane gujarAtI bhASAmAM emane hAthe AlekhAyA che. jemake saMskRtamAM nyAyakusumAMjali, adhyAtmatavAloka, saMdeza, pramANaparibhASAnI TIkA, mahendra-svargArohaNa ane nyAyatIrthaprakaraNa, hiMdImAM dharmagItAMjalI, dharmazikSA ane nyAyazikSA temaja gujarAtImAM jaina darzana Adi aneka pra. A paikI nyAyakasumAMjali madIya gujarAtI ane aMgrejI anuvAda temaja spaSTIkaraNa pUrvaka meM i. sa. 1922 mAM saMpAdana karI hatI. 4 siddhAntaranikA vyAkaraNa upara siddhAntamutaTipaNu ( saMskRta ) ane AbavihAravarNana emanA racelA maLe che. vaLI kamalasaMyamI TIkAvALuM uttarAdhyayana emaNe saMpAdita karyuM che. 5 A padyanAM caraNanA anukrame trIjA, pAMcamA, bAramA ane sattaramA akSaro ekatrita karAtAM jainataravapradIpanA anuvAdakanuM nAma jaNAya che.
Page #1245
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama pariziSTa sUma ikSikA zrIyuta kuMvarajI ANaMdajIe tA. 2-7-30 ne dine nIce mujabanA-- A buka lakhavAmAM prayAsa bahu ja karyo che. zAstrAdhAra dareka sthAne ApelA che. aneka graMthe vAMcavAne badale A eka buka vAMcavAthI ghaNI garaja sare tema che. hu prayAsanI saphaLatA jouM chuM. Apane badha aneka darzanene ane jenane paNa nyAyazAstra vigerene vizALa hevAnI A buka sAkSI pUre che. A buka nathI paNa eka graMtha ja che.' -ulalekha pUrvaka lakhyuM che ke "have e buka vAMcatAM mArI buddhi pramANe mane je khalanA lAgI athavA vizeSa spaSTatA karavAnI jarUra lAgI te sthaLane nirdeza A nIce mArI buddhi anusAra karuM chuM tenI upara dhyAna ApI tenA khulAsA mane jarUra jaNAvaze." A pramANenI paristhiti hoI praznarUpe temaNe upasthita karela zaMkA ane uttararUpe tenuM samAdhAna atra raju karAya che. A prazna temaja uttara viziSTa avalokanane AbhArI hoI A pariziSTanuM nAma "sUkSma IkSikA meM rAkhyuM che. have A upakramane vizeSa na laMbAvatAM prastuta vinaya hAtha dharAya che. pra. pR. 38, pa. ra9-30 "pratisamaya A saMsAramAMthI kaI nahi ne koI jIva muktipurI jaI ja rahyo che." A lakhavuM barAbara nathI. jIva pratisamaya mekSe jatA nathI kAraNake mokSe javAyegya garbhaja paryApta manuSya saMkhyAtA che ane samaya te eka meneSamAM asaMkhyAtA thAya che." 1 vi. saMvata 1986 aSADa suda bArasanA patramAM temaNe lakhyuM che ke-- - " mane chApela phorame vAMcatA bahu ja AnaMda Ave che. zuddhi paNa bahu jaLavANI che. sthAne sthAne zAstrAdhAra ApyA che. jaina darzananuM jJAna thavA mATe eka graMtha batAvavo hoya te A batAvI zakAze kAraNa ke pAye dareka bAbata AmAM samAvI che. samyagdarzana mATe puratuM lakhavAmAM AvyuM che. " 2 zrIyuta kaMvarajI taraphathI khalanAdi paratve AvelA tamAma patro upAdhyAya zrImaMgalavijaya upara meM mokalI ApyA hatA, kemake AhaMta-dazana-dIpikAnA praphe temane hAthe vaMcAyA bAda chapAyela hoI teo e saMbaMdhamAM ze khulAso raju karavA icchatA hatA te mAre jANavuM hatuM. lagabhaga 400 pRSa sudhInA lakhANa saMbaMdhI UThAvelA praznanA je uttare temanI taraphathI mane maLyA hatA te ja atra moTe bhAge raju karAyA che.
Page #1246
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa, 1167 1158mA pRSThamAM sUcavyA mujaba sAntara siddhane viraha-kAla jaghanyathI eka samaya che. e dhyAnamAM rAkhavAthI temaja uparyukta ullekhane prAyika samajavAthI e ullekha nIbhI zake; bAkI te kaI nahi ne koI jIva cha mahine te jarUra ja mokSe jAya che e ulalekha vadhAre ucita gaNAya. AthI karIne 39 mA pRSThanI nIce mujabanI- "saMsAramAMthI cha muktipurIe jatA hovAthI saMsArI jInI saMkhyA pratisamaya ghaTatI jAya che." -navamI paMktimAMthI " pratisamaya' zabda kADhI nAMkhavuM joIe. pR 19 paM. 31 jAtibhavyanI vyAkhyAmAM "e ja avyavahAra-rAzimAMthI kaI kALe bahAra ja AvatA nathI. je bahAra Ave te mukta thavA mATenI sAmagrI temane maLe ja ane teo mukta bane ja." A pramANe umere karavAnI je sUcanA karavAmAM AvI che te saMbaMdhamAM mAre vizeSa kahevA jevuM nathI. pra. 6, paM. 13 "ATha pradeza sarvathA zuddha che' ene badale "ATha rucaka pradeze sarvathA zuddha che? evI spaSTatA khAtara karAtI sUcanA sAme mAro vAMdho nathI, pra. pra. 74, 5. 4 "Apa samyagadarzana kene kahe che ane samyagdaSTi kene kaho cho?" u. chAkramasthika samyakatva te "samyagdarzana" che ane kevalita samyakatva e "samyagdaSTi che. A artha-bheda kaI paNa vetAMbarIya AgamamAM ke digaMbarIya prAcIna graMthomAM mArA jevAmAM Avyo nathI. sauthI prathama tatvArtha (a. 1, sU. 8)nA bhASya (pra. 64)mAM ja enI prarUpaNA najare paDe che. tyAM kahyuM che ke- "allAda-saghadRSTisano thA praticiva ti? 9apAyasadvyatayA samyagdarzanam / apAya:-Abhinibodhikam , tadyogAt smygdrshnm| tat kevalino nAsti / tasmAt ma kevalI samyagdarzanI, samyagdaSTitu mavati . " pra. pR 74, paM. 7-8 "kSAyika samyakatvavALA chadmastha (asavajJa)nI samyagdaSTi sAdi sAMta che. AnuM kAraNa zuM ? ene sAMta zI apekSAe kahe che ? "samyagdaSTinuM kSetra te samasta leka jeTaluM che " e zuM apekSAe lakhela che? tame kSayopazama samakitane samyagadarzana kahe che e ApanA lakhANane bhAva che, kAraNa ke temAM sattAmAM dazanamehanIya che paNa kSAyikamAM sattAmAM nathI. vaLI te guNa AvyA pachI ja nathI te tene sAdi sAMta kema lakhela che ?" u. tatvArtha (a. 1, sU. 7)nI TIkA (pR. 59)mAM sUcavAyuM che ke chatmasthanuM
Page #1247
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1168 sUkSma IkSikA. samyakatva apAyanA sAhacaya vALu che. A apAyanA sarvajJatA prApta thatAM aMta Ave che. eTale enA sahacArI samyaktvane paNa 'ta Ave che. chAmasthika samyaktva jJAyika DAya te te pazu sAMta che e vAtanI tattvAtha ( a. 1, sU. 7 )nA bhASyagata nIce mujabanA ullekha sAkSI pUre cheH " samyagdRSTidvividhA | sAdiH saparyavasAnA sAdiraparyavasAnA ca / sAdisaparyavasAnameva samyagdarzanam // arthAt samyagdaSTi sAdi sAMta ane sAdi anata ema be prakAre che. kSAyika samyaktvavALA chadmasthanI samyagraSTi sAdisAMta che ane sayegI aceAgI kevalI ane siddhanI sabhyaSTi sAdi anaMta che. samyagdarzana tA sAdi sAMta ja che. 118 mAM pRSThamAM kSAyika samyakatvanI utkRSTa sthiti 33 sAgarApamathI kaMika adhika athavA anaMta kAlanI darzAvavAmAM AvI che te uparathI paNa kSAyika samyakatvavALA chadmasyanI sabhyaSTi sAdisAMta che e vAta spaSTa thAya che. sabhyajananuM pazanasthAna leAkanA asakhyAtamA bhAga che, jayAre samyagdaSTinu spanasthAna samagra leka che e vAta tattvArtha' ( a. 1, sU. 8 )nA bhASyamAM ApelI che. enI TIkA ( pR. 66)mAM sUcavAyuM che ke samudghAta karanArA bhavasthakevalI cAthA samayamAM samagra leAkane sparze che. A draSTie sabhyaSTinu spanasthAna samagra leAka che ema atra samajavAnuM che, atra sparzanane badale kSetranA prayAga karAyA che te e be vaccenA alpa aMtarane dhyAnamAM nahi laIne karAyA che; kemake kSetrathI phakta AdhArabhUta AkAza-pradeza ja samajAya che, jyAre sparzInathI AdhArabhUta kSetranA cAre mAjInA AkAzapradeza ke jene sparzIne Adheya rahela' che te paNa levAya che, pra. pR. 75, 5'. 5 'nisarga samyakatvanuM lakSaNa anivRttikaraNa lakhela che te anivRttikaraNa zu samakita pAmavA mATe karavAmAM AvatAM traNa karaNA paikInuM trIjI karaNa che ? zuM nisaga'- samakitamAM pahelAM e karaNa karavAnI apekSA nathI ? '' . anivRttikaraNane ja ullekha karyo che ethI kaI bIjA e karaNAnA abhAva samajavAnA nathI. anivRttikaraNanI vidyamAna dazAmAM samyaktvanI prApti thatI hAvAthI-e enu anatara kAraNa hAi enI pradhAnatA darzAvavA phakta ene ja ullekha karyAM che. 1 lAkaprakAza ( sa. 3 )nAM nimnalikhita patno A vAtanu samarthana kare cheH---- " jyeSThAStyA caupazamika sthitirAntarmuhUtiko / kSAyikasya sthitiH sAdi-ranantA vastutaH smRtA // 75 // sAdhikAH syurbhavasthatve, sA prayastriMzadabdhayaH / utkarSato jaghanyA ca sA syAdAttarmuhUtikI // 76 // 39
Page #1248
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa. 11 69 pra. pR. 78, 5.1 "popamanA svarUpa para matabheda che ema lakhyuM che to te matabhedano nirdeza A graMthamAM kayAM karyo che ?" u. 80 mA pRSThanuM trIju TipaNa jovuM. zAstrIya AdhAra joIto hoya te lokaprakAza | (sa. 1)nA 73 mAM leka pachIno ullekha vicAra. u. pR. 80, 5, 15 "bAdara addhA pApama" lakhela che tene badale "bAdara utAra popama" joIe. A sUcanA vAstavika che. "uddhAra'ne sthAne "addhA " je chapAyuM che te daSTi-doSane AbhArI che. A samagra vivecana mukhyataH bAra uddhAra palyopama AzrIne ja che. ka, pR. 80, 5. 26 "jenI trijyA yAne jIvA aDadhA jananI hoya eTale ke jene vyAsa ke viSka eka janane heya tenI paridhi sAmAnya rIte 3 jananI gaNAya che. Ama lakhyuM che te jenI jyA aDadhA jananI heya tene vyAsa eka janane zI rIte ? hoya?" 24272 ( Apte ) 2490 metent $14( The student's English-Sanskrit Dictionary)nA 346 mA pRSThamAM "Radius, 8. trikathA, navA; pArtha, vibhAI e je ullekha che tenA AdhAre A lakhAyeluM che. tapAsa karatAM mAluma paDyuM che ke atra "jIvA" e ullekha brAMta che. chavAne artha "jyA" yAne "dhanuSyanI derI thAya che. aMgrejImAM ene " chord " kahevAmAM Ave che; AthI "jIvA e trijyAne paryAya nathI. A be vacce zuM saMbaMdha che te tatvArtha (a. 3, sU. 11)nuM bhASya nideze che. A uparathI "yAne jIvA" eTalA zabdo kADhI nAkhavA joIe. e vAta siddha thAya che. pR. 81, 5. 3ra chelalI paktimAM "daSTivAda anusAra " lakhyuM che te sthAnake "daSTivAdamAM upa yegI che" ema joIe. u. A sUcanA upara keTaluM vajana ApavuM te vAcaka vicAra leze. pR. 82, 5, 9 "sUphama-papamanA " lakhyuM che tyAM "sUmauddhAra-papamanA " jaIe. u. A sUcana vAstavika che, kemake atra "uddhAra" zabda chApa rahI gayA jaNAya che. vaLI lokaprakAza (sa. 1, le. 97) A vAtanuM samarthana kare che. 1 jue tatvArtha (bhA. 2 )nI mArI aMgrejI prastAvanA ( 41 ). 147
Page #1249
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1170 sUma IkSikA. pR. 84, pa. 16 "krama pUrvaka ja vivakSita sajAtIya vargaNArUpe " lakhyuM che tyAM "sAta vargaNuM paikI eka vargaNA rUpe ' ema joIe. kAlarA e gAthA vicAravI u. A sUcanAnI sArthakatA vicAravAnuM kAma vAcakane huM soMpuM chuM. pR. 86, . 11 chevaTe eTaluM lakhavAnI jarUra hatI ke ahIM te hama dravya pudagala parAvartathI ja kAya che.' u. A saMbaMdhamAM vAcaka svayaM vicAra karI le eTaluM ja huM sUcavIza. pR. 93, 5.9 "saMyeya asaMgeya kALa sudhI paddha rahe che" ema lakhyuM che tyAM vadhArAmAM abhavya pI raheto nathI' ema lakhavuM joIe. u. A bhAva enI pachInI paMktimAMthI nIkaLe che, chatAM spaSTatAnI khAtara karAtAM A sUcana sAme mAre vAMdho nathI. pR. 100, 5. 16 "anivRttikaraNanA paNa chellA samaye " lakhyuM che, paraMtu aMtarakaraNa te paNa anivRttikaraNane ja vibhAga hevAthI anivRttikaraNane chele samaya nahi kahevAya. A vAta sAcI che, kiMtu sAthe sAthe "paraMtu aMtarakaraNanA" ItyAdivALI paMkti dvArA viziSTa nirdeza hevAthI khAsa vAMdhA bharyo ulekha jaNAtuM nathI ema upAdhyAya maMgalavijayajI sUcave che. pR. 109, 5 10 "aMtarakaraNane kALa AvalikA pramANe bAkI rahetAM adhyavasAya anusAra traNa puMjomAMthI kaI paNa eka puMjane udaya thAya che" ema lakhyuM che paNa mArI dhAraNa pramANe aMtarakaraNa pUruM thayA pachI traNa puMja paikI eka puMjane udaya thAya che ane te bhAvane pAme che. A saMbaMdhamAM upAdhyAyajI nIce mujabane uttara lakhI jaNAve che - joke ApanA kahevA pramANe ane mArI dhAraNA pramANe attarakaraNa pUruM karyA bAda ja zuddhAdi puMja udayamAM Ave che ane te vakhate ja te te bhAvane pAme che, paraMtu "sattAnI satyA " e nyAya anusAra vartamAnanI samIpamAM rahelA bhata ane bhaviSyane paNa vartamAna gaNI uparyukta lakhANa hovAthI buddhizALI che mATe te kaMI paNa zaMkAnuM sthAna rahetuM nathI, chatAM paNa je bAlajene AzrIne ApanA manamAM khUMcatuM hoya to prasaMge pAtta spaSTa karavAmAM amane te kaMI paNa aDacaNa che ja nahi." pR. 114, trIjuM TippaNa. duhari ne kRSNa vAsudevanA 5-6 bhava saMbaMdhI lakhyuM che te pramANe vicAratAM te traNe bhava manuSyanA saMkhyAnA AyuSyavALA thAya che. kSAyika samakitI utkRSTa 3-4 bhava kare che temAM te tiryaMca ne manuSyane bhava kare te jugalIAne ja kare ema che te vicAramAM leze.
Page #1250
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa 1171 Ane uttara upa vyAyajInA zomAM nIce mujaba che - vAta sapramANa hevAthI bIjuM te saMbaMdhI zuM kahI zakAya ? navIna pramANa hoya te batAvaze te eka navIna vAta jANavAmAM Avaze.' pR. 119, 5. 13 "ne 84 vaDe'ne badale "ne 84 lAkha vaDe " jaIe. u. A sUcana yathArtha che, paraMtu atra "lAkha" zabda mudraNadoSane laIne chApa rahI gaye che, kemake pUrvanuM svarUpa sAcuM huM samajyo chuM ke nahi e te vAcaka pa66 mAM pRSThagata pUrvanI vyAkhyA uparathI saheje joI zakaze. pR. 161-240 "AmAM moTe bhAge nyAyane lagate pramANa saMbaMdhI che. temAM pR. 164 thI 203 sudhI huM vAMcI gayo chuM paNa e viSayamAM mAre praveza na hovAthI te saMbaMdhI kAMI lakhI zakatuM nathI." AmAM je kaMI khalanA rahI jatI hoya te tajajJa te sUcavavA kRpA kare eTale ja * ullekha kara basa thaze. pra. pu. 192, paM. 7 "naraka, tiryaMca ane devagatimAM kSApazamika ane kSAyika be samakita ja hoya ema lakhyuM che te pathamika na hoya tenuM zuM kAraNa? zuM anAja mithyAtvI e traNa gatimAM navuM samakita na pAme? ane pAmatA hoya te zuM kSApazamika ja pAme? uttara AdhAra sAthe jarUra lakhaze." sauthI prathama te svabhAva AzrIne cAre gatimAM pazamika sabhyatva saMbhave che e vAta 120 mA pRSTha upara Apela keka jevuM. jenAthI ajANa na hoI zake. vize1mAM tatvArtha (a. 1, sU. 8)nI bRhadravRtti (pR. 63-64)mata nimnalikhita paMktio paNa vicAravI - " narakagato kSAyikakSAyopazamike syAtA, tiryaggatAvapyete, manuSyagatI trINyapi kSAyikAdIni santi, devagatau kSAyikakSAyopazamike bhavetAm // " pra. pu. 164, paM. 16-19 "pazamika karatAM kSAyikavALA asaMkhyAtaguNA kaI apekSAe lakhyA che? siddhane bheLa to anaMta guNa joIe; na bheLave te saMkhyAta guNA joIe." prathama to A vAtane tatvArtha (a. 1, sU. 6)nA bhASya (pR. 68)ne pUrNa Teko che enI neMdha laIe. pathamika samyakatvavALAthI kSAyika samyakatvI asaMkhyayaguNa che e zreNika jevA chamarathane AzrIne che. A vAta temaja anna uThAvela 1 upAdhyAyajI taraphathI je uttara lakhAine AvyA hatA te meM zrIyuta kuMvarajI ANaMdajI upara temanI jANa mATe mokalyA hatA temaja hAlamAM A prathama pariziSTanAM dvitIya veLAnAM mudraNapatra paNa mekayAM che jethI temane kaMI parivartana karavuM hoya te sugamatA rahe.
Page #1251
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1172 sUma ikSikA. bIjA ane uttara paNa uparyukta bhASyanI TIkA (pR. 68-69) pUro pADe che eTale te joI levA bhalAmaNa che. 5. 179, paM. 19 " rahIzuM ane drAkSa khAIzuM 'ne badale "rahetA hatA ane AtA hatA " ema jaIe. A sUcana vAstavika che. ethI e pramANe sudhArI vAMcavuM. A saMbaMdhamAM upAdhyAya sUcave che ke-"lakArArtha prakiyAmAM Ave ThekANe bhaviSyane prayoga karavAmAM Ave che ane artha te bhUtakAla pramANe karAya che. A vAta vaiyAkaraNathI ajANI na hoI zake." pR. 208, 5. 25 "diladubAne badale "dilarUbA' joIe." che. A mudraNadeSa heI sudhArI vAMcavuM. pR. 24, 5, 26 DhaLyA pachI 1 rahI gayuM che, . A paNa mudraNadoSa hAI riekAuM ne badale raNarivAra ema sudhArI levuM. pR. 250, 5. 3 "ratnaprabhA narakamAM eka hajAra jana sudhInuM ' ema lakhyuM che temAM "narakamAM ne badale "pRthvImAM " ema joIe, kAraNa ke A ratnaprabhA pRthvI kahevAya. naraka te tenA narakAvAsA che tyAM kahevAya. te te hajAra yojana pachI Ave. A sUcana yathArtha che, jo ke sAmAnya kathana tarIke tAdarthyane laIne upacArathI Ama kahevAmAM vAMdhA jevuM nathI, chatAM alpajJane uddezIne ullekha kare che te ratnaprabhAnA pRthvIpiMDanA pahelA hajAra ejanamAM' e spaSTa nirdeza kare joIe. pR. 253, 5, 4 TippaNano cethA aMka nirarthaka che. TippaNa ApavuM rahI gayuM jaNAya che. u, jyAre e apAyuM nathI te e aMka na joIe eTale sudhAro karI le. che. 253, paM. 2 ka. " gAthAmAM ja che te ThIka che ?" u. A daSTidoSa jaNAya che. "ra" ne badale " joIe. AthI chAyAmAM paNa dhAmo na" ne badale "maDha' ema sudhArI levuM jarUranuM che. ma, pR. 262, paM. 13 "anaMta karatAM paNa adhika"ema lakhyuM che te adhika zuM apekSAe lakhyuM che ? anaMta guNA kahyA pachI adhikapaNuM bAkI rahe che? vaLI anaMta che tyAM anaMta guNa joIe. temAMthI anaMta karatAM" ne badale tenAthI anaMta guNa adhika ema mULa lakhANumAM hatuM, chatAM mudraNadoSathI azuddha chapAyuM jaNAya che. kevaladarzanavALA karatAM paNa acakSuzanavALA anaMta guNa adhika che ema kahevAnuM tAtparya che. pR. 321, 325 ane 614 bAlabadha TAIpa ghasAyelA vAparavAthI TAIpanAM aMgo kAnA mAtrA . vagere UThayA nathI. zAhI maLI vAparavAthI jhAMkhuM chapAyuM che.
Page #1252
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa 1173 A temaja bIjI paNa mudraNAlayane lagatI bAbatamAM mudraNAlayanA adhipatinuM meM aneka vAra savinaya dhyAna kheMcyuM hatuM, chatAM te tarapha pUratuM laya apAyuM nathI enI kheda pUrvaka atre noMdha levI paDe che. pra. pR. 334, pR. 22 "dezavAti nI vyAkhyA lakhI che te barAbara nathI. mArA samajavA pramANe AtmAnA jJAnAdi guNene dezathI ghAta kare tevA spardhake "dezaghAti" kahevAya. "dezavirati (gRhasthama) nA" ne badale "dezathI" ema sudhArI levuM joIe. pra. pR. 338, paM. 7, 10 "tiyacenA saMbaMdhamAM upazama samakita janma pachI cArathI ATha divasa sudhImAM saMbhavI zake che ema lakhyuM che eTale zuM tyAra pachI AkhA bhavamAM te samakita na thAya? A te janma pachI vahelAmAM vaheluM thavAno samaya che." manuSya mATe lakhyuM che temAM paNa jamyA pachI vahelAmAM vaheluM ATha varSe thAya ema joIe." jaladImAM jaladI samyakatvanI kyAre prApti thAya tene aMge upayukta nirdeza che. eTale spaSTatA karavA mATe baMne sthaLe "vahelAmAM vaheluM" ema umarevuM prastuta samajAya che. ka, pR. 338, paM. 13 "devatAone samakita pAmavAnA kAraNamAM pIDA nArakanI jema kAraNa tarIke gaNuM che te zI rIte heya? " Ane sapramANa uttara ApavAnuM mArI pAse atyAre sAdhana nathI. vizeSamAM uparyukta traNa kAraNathI jAtismaraNa jJAna, upadeza ane tIrthakaranI mUrtinuM darzana sUcita che. AvI paristhitimAM "pIDA ne ulekha ja kyAM che ke jene aMge uttara Apa rahe? je devone pIDA ja na hoya ema praznakAra sUcavatA hoya te te temanI skUlanA che, kemake devagatimAM paNa asAtavedanIya saMbhave che. AnI bhagavatI (za. 1, u. 2)nI nimnalikhita paMkti sAkSI pUre che-- "vANamaMtara-jotisa-vemANiA jahA asurakumArA, navaraM veyaNAe pannaNANattaM-mAyimicchAdiTThIuvavannagA ya appaveyaNatarA, amAyisammadiTThIuvavanagA ya mahAveyagAtarAgA bhANiyavvA, jotisa-vemAniyA / " pra. pR. 338, paM. 15 "TvivecakavAsIne maraNa ane upadeza be kAraNu lakhyA che te tene upadeza kAraNa zI rIte hoya?" u. hAlamAM uttara ApavA mATe sAdhana haratagata nathI. eTale e vAta vAcake vicArI levI. pR. 340, 5, 5 "vAcakane saMteSa pamADavAnI zakti" lakhela che. tyA yAcakane icchita ApavA naDe saMteSa pamADavAnI zakti ema joIe. 6.
Page #1253
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1174 suma ikSikA, u, A sUcana vAstavika che. "yatheSTa ApavA vaDe" eTalA zabdo rahI gayA che. pR. 345, 5, 15 "vadhato rasa maLe tema nathI" ene badale vadhatA ravALA paramANu maLI zake tema nathI ema joie. A sUcanA mAnya che, pR. 345, 5, 23 "nidrA che te "pAMca nidrA" joIe. - "pAMce' zabda rahI gaye che, ethI e umerI le. pR. 345, 5. 24 ghAti prakRti ane deza ghAtInAM ema lakhyuM che. temAM "a" nahi joIe. A yogya sUcana che eTale te pramANe sudhAro kare. pR. 346, . 4 "hAsyAdi azubha prakRtie " lakhI che tyAM "hAsya di ATha azubha prakRtio" joIe. u. A sUcanA barAbara che. pR. 346, 5, 9 "baMdha nathI tene badale "baMdha che" ema joIe. u. saMbaMdha vicAratAM A sUcanA yathArtha jaNAya che; daSTidoSathI Ama thavA pAmyuM haze. pR. 348, paM. 34 "aniyatapaNuM' ne badale "asaMtapaNuM" joIe. u. A mudraNadeSa heI sudhAro karI le. pR. 354, 5. 15-16 "saMkhyaya guNa ne badale "saMya AyuSyavALA joIe. u. A pramANe sudhAre karo egya che. pR. 357, 5. 23 "devI'ne badale deva" joie. A mudraNadeSa heI sudhArI vAMcavuM. pR. 380, 510 "nigadanA jI" lakhyA che tyAM nigaDhanAM zarIra joIe, u. A sUcana yathArtha jaNAya che eTale " nigodanA jIvonAM zarIro" ema sudhArI levuM. 380 5. 11 "gaLe geLa" ne badale "gaLe eLe " joie. u. A mudraNadoSa hoI sudhAre kare. pra. pR. 385, 5. 2930 "tIrthakarane paNa upayoga te eka ja Indriyane hoya che ema lakhyuM che te tIrthakaranI kaI avasthAne aMge lakhyuM che? te tIrthakarane khAsa lakhavAnuM zuM kAraNa? ' Ane uttara upAdhyAyajInA zabdamAM nIce mujaba raju karAya che - "tIrthakarane paNa upaga te eka ja indriyane hoya che A vAta chadmasyaavasthAne uddezIne che, nahi ke sarvajJa-avasthAne; kemake tyAM te kSAyika upayoga ja hoya che, vizeSamAM Ane ullekha karavAnuM kAraNa e che ke jyAre tIrthakara $ $
Page #1254
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa. 115 bhagavAnane viSe paNa AvI hakIkata che te pachI bIjAne te ethI vadhAre hoya ja zAne ? A matalaba jaNAvavA khAtara tIrthakarane ullekha karAyo che." 5 390, 5, 7 " pAne ja jANI zake che ' ema lakhyuM che tyAM "amuka paryAyane ja jANI zake che ema joIe. u A bhAva uparanI paMktimAMthI spaSTa udabhave che. tema chatAM vizeSa spaSTatA khAtara je A sUcanA karAtI hoya to te saMbaMdhamAM zuM vAMdho hoya ? pR. 396, pR. 24-25"nahi tene badale tema hoya te " ema joIe. u. AnI vAstavikatA vAcaka svayaM vicArI le. pra. pU. 402, paM. 20 "nArakIne asaMjJI zI apekSAe kahyAM che ? tene pUrva bhavanA saMjJitva ke asaMnnitva sAthe zuM saMbaMdha che?" prajJApanA (sU. 315)mAM nAraka vagerene saMjJI temaja asaMjJI kahyA che. tyAM TIkAmAM apekSA saMbaMdhI khulAso jo. pra. pR. 406, 5. 10 "jo zaba zubha gativAcaka che ?" u. A zabdathI zubha leka samajavA ema jaNAya che. eTale lakSaNAthI zubha gati artha thaI zake. pra. pR. 418, 5, 12 "keTalAkane aMtarAlagatinA samaya daramyAna AhAra hoya che paNa kharo ane keTalAkane nathI paNa hatuM. A zA AdhAre lakhyuM che ? " Ane uttara e ja paThanuM cothuM TihpaNa pUruM pADe che. karmarUpa pudagalanuM grahaNa e paNa eka daSTie AhAra ja che. juo tavAtha (a. 2, sU. 32)nI bRhadavRtti (5 188). A prakAranA AhAra sivAyane AhAra na ja hoya e dekhItI vAta che. pra. pR. 424, 5, 4 "sarve aparyApta che ojas AhArI jANavA" ema lakhyuM che paNa teo zarIraparyAptie paryApta thayA pachI lema-AhAra kema na kare ? ame te utpattine prathama samaye ja eja AhAra hoya ema jANyuM che. A5 AdhAra joIne lakhaze. u. sUtrakRtAMganI 172 mI niryuktine artha vicAratAM je tatva nIkaLe te svIkAravuM. pR. 435, paM. 2 "zeNitAdi acitta pugala che temAM pudagalo pachI "paNa" zabda umere joIe. u. A sUcana barAbara che, kemake e ja puSkagata prathama TippaNa A vAtanuM samarthana kare che. mudraNadevathI "paNa" rahI gaye jaNAya che. pR. 435, paM. 14 "bAkInAM badhAM" pachI "kSetre " joIe. u. vizeSa spaSTatA mATe karAtA A sUcana sAme vAMdho nathI. pra. 439, paM. 19 "84 lAkha te eninI saMkhyA che" ema lakhyuM che tyAM "84 lAkha te ninI jAtinI saMkhyA che" ema joIe, .
Page #1255
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1176 sUkSma ikSikA, Ama kahevuM yathArtha che, kemake uparanA pariccheda ( paragraph )mAM e ja vAta nizAcelI che. daSTideSathI ke mudraNadoSathI "jAtinI rahI gayela che. pR. 43, paM. 23-24 "manuSya marIne manuSya tarIke sAtathI vadhAre vAra utpanna thaI zake nahi." ema lakhyuM tene badale sAta ATha vAra ema joIe. uparyukta lakhANa sAmAnya niyamarUpe lakhAyuM che. lAgalagATa sAta vAra manuSya tarIke janma atidurlabha che te AThamI vAra paNa e janma maLa keTale durlabha che e sahelAIthI samajI zakAya. AvI paristhitimAM e atyaMta virala banAvanI noMdha lIdhI nathI. vaLI e ullekha karavA mATe pramANarUpa pATha paNa meLavo bAkI hatuM ane hAla paNa temaja che. prajJApanAmAM e have joIe. pR. 457, 5. 17 eka paMkti ja pI gaI hoya ema lAge che. te A pramANe joIe - 3 palyopamanI che. svAbhAvika vekiya zarIranI jaghanya sthiti aMtamuhUtanI. A sUcana keTaleka aMze vAstavika che. AthI bIjI paMktinI zarUAtamAM nIce mujaba ume karI levA bhalAmaNa che - 3 papamanI che. svAbhAvika vekiya zarIranI jaghanya sthiti daza hajAra varSanI che. juo pR 468, pR. 467, 5. 8 "tIrthakarane jotAja saMdehanuM nivAraNa thaI jAya che" ema nathI. paNa AhAraka zarIrI saMdeha pUche che ne tenuM tIrthakara ke kevalI nivAraNa kare te sAMbhaLavAthI saMdeha jAya che. AmAM kevalI zabda paNa joIe. tatvArtha (a, 2, sU. 49) nI TIkA (pR. 209) jotAM samajAya che ke atyaMta gahana arthane viSe saMdeha utpanna thatAM caudapUrvadhara videhAdi kSetramAM vicaratA ari. haMta pAse dArika zarIre na jaI zakAya tema hovAthI AhAraka zarIra banAvI tyAM jaI temanA darzana-vaMdana karI saMzaya pUchI niHsaMzaya bane che. atra tIrthakara pratyuttara Ape che evuM spaSTa kathana nathI temaja sAmAnya kevalIne paNa nirdeza nathI. vizeSamAM lokaprakAza (sa. 3)mAM avataraNarUpa 125 mA padyamAM paNa "tIrthakara ane ja nirdeza che. A rahyuM e padya - " titthayarariddhidasaNasuhamapayatthAvagAhaheuM vA / saMsayavocche atthaM gamaNaM jiNapAyamUlaMmi // " atra chelalA caraNamAM "jina" zabda che. ethI "sAmAnya kevalI" samajAya, paraMtu bIjuM koI sAdhaka pramANa na maLe tyAM sudhI A vAta svIkAratAM khacAvuM paDe pR. 473, paM. 18 "sthitine kSaya bAkI rahyo ema sukhethI kahI zakAya, ema lakhyuM che. paNa sthitine kSaya dravyane (kamaMpradezane ) kSaya thaI gayA pachI rahe ja nahi, sthiti konI? te vicAraze.
Page #1256
--------------------------------------------------------------------------
________________ pR. 473, 5'. 21 a baMdha bese tevI rIte lakhAyela nathI. 3. pariziSTa. atra ' sthiti 'thI se| varSoMnI mudata evA artha karavAnA hAi uparyuCkta prazna mATe avakAza rahe che ? OM. pR. 478, 5. 26-27 yugalika mATe 101 kSetra lakhyAM che te 96 joie. pAMca bharatamAM ane pAMca airAvatamAM traNa traNa ArAmAM yugalika thAya che paNu mahAvidehamAM te yugalika thatA ja nathI tethI te pAMca kSetra Ada karavA joie. EUR. A pramANapuraskara hakIkata che tethI te svIkAravAmAM vAMdhe nathI. 4. o 480, 5. 19 " ekendriya sudhInA javA temAM sudhIthI zuM samajavuM ? " uM. * ekendriyathI carindriya sudhInA ' ema joie; ' thI caturindriya ' chUTI gayela che, pra. pu. 482, 5'. 14 'pApI jIvA atizaya duHkha prati jyAM jIvAne lai jAya che tenaraka che. A vAkyamAM lai janAra kANu samajavA ? A hakIkata zu` paramAdhAmI sUcaka che ? te laI jAya che ema kahevuM che ? " A samadhamAM ema jaNAya che ke amuka zabdo mudraNadoSathI rahI gayA che, AthI e paMkti nIce mujaba sudhArI vAMcavA bhalAmaNa che. " paDI jAya teA jeTalA vakhatamAM ' dhIre dhIre pANI TapakavAthI temAMnuM ' pANI khalAsa thai jAya0 3 EUR. 1177 148 tr pApa karanArA jIvAne atyaMta duHkha pratye je lai jAya che te * naraka ' che, " pR. 496, 5. 28 8 avasarpiNInA pahelA khIjA ArAne zrIne lakhyu che tyAM pahelA ArAne ja joIe. bIjA ArAmAM 3 patcApamanuM AyuSya hetu' nathI. 6 3. A sapramANa hakIkata hAya ema jaNAya che. eTale te pramANe sudhArI levuM. pR. 499, bIjI TippaNu, aDageAlaka viSe je hakIkata lakhI che. tenuM sthAna zAzrvata lavaNu samudramAM jamRddhIpanI jagatInI bahAra che ke jamRdvIpanI aMdara che ? jamRdvIpanI bahAra vepArInA vahANA jai AvI zake ? mati-doSane laIne uparanI saMskRta paMktinA atha samajavAmAM bhUla thai hoya ema jAya che. kharA arthAM nIce mujaba sabhave cheH-- vaLI a'DageAlakanuM zarIra tame 12aa hAthanu lakhyu che, paNa anya sthaLe 500 dhanuSyanuM vAMcyuM che. tame eka varSa' vajAnI ghaMTImAM daLAvAnuM lakhyuM che te cha mahinA vAMcavAmAM Avela che. mArA lakhANane leAkaprakAza ( sa. 8, aaa. 18-28 ) samarthana kare che. vaLI ene mahAnizIthane paNa TuMkA che ema leAkaprakAza uparathI jaNAya che. matAMtara tarIkenA nirdeza mATe pramANapurasara pAThA raju thavA joie bAkInA praznonA uttara khIjA TippaNanA prathama pariccheda vAMcatAM maLI jAya tema che,
Page #1257
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1178 sUkSma ikSikA 5504, 5. 15 "180 vimAne ene badale 100 vimAna joIe. e yuphra vAMcatAM rahI gayelI bhUla jaNAya che. u. A mudraNadeSa heI sudhArI vAMcavuM. 5. para, paM. 22 "vanaspati-kAyanI saMkhyA adhika che te anaMta guNI lakhavI joIe. u. siddha pAMcame anate che ane bAira paryApta vanaspati ItyAdi 22 varatuo AThame anate hevAthI spaSTatA khAtara karAtI A sUcanA mAnya che. pR. 558, 5. 11 "ane pachI "pudgalAstikAyanA skaMdhe pratibaddha dezavALA' eTaluM rahI gayuM jaNAya che, A vAta sAcI jaNAya che, vAte egya sudhAro karI le. 5. 560, pR. 3-4 "enA ja pradezanI' ema lakhyuM che temAM "ja" nahi joIe, kAraNa ke anaMtAnaMta pradezanI te dArikagrAhya vagaNathI zarUAta thaelI che. vaLI Ape acitta mahArDaMdha sauthI maTe che ema lakhyuM che paNa tyAra pachI tenA karatAM vadhAre paramANuvALI to ghaNI vagaNAo che ema karmagraMthAdi aneka sthaLe batAvela che. A hakIkatanI pramANutA vicArI yogya lAge tema karavuM, kemake tatvArtha (a. 5, sU. 24)mAM te acitta mahAkaMdhane sarvavyApI thaI zake te ane AtyaMtika sthUlatAvALe darzAvyo che. pR. 560, pR. 23 "to kaI cheka saMpUrNa kAkAzanA asaMkhya pradezamAM paNa rahe che." ema lakheluM che ane tenA badalAmAM acitta (mahA)dha mUkelo che, paraMtu acitta mahAskaMdha to jyAre ajIva samudaghAta thAya tyAre mAtra eka samaya ja AkhA kAkAzamAM prasarelo rahe che. bAkInA vakhatamAM to tenI avagAhanA kAkAzanA asaMkhyAtamAM bhAgarUpa asaMkhyAta pradezonI hoya che. Ane uttara upara pramANe samajI le. pR. 564, 5, 6 prakAzanuM kSetra amuka parimANanuM hAya" ema lakhyuM che tyAM " amukane badale aniyamita" hoya te ThIka. u. A sUcanA grAhA jaNAtI nathI. pR. 564, 5. 33 "anaMta jIvo saMpUrNataH rahI zake che" ema lakhyuM che tene badale anaMta chanA asaMkhya asaMkhya Atma-pradeza rahI zake che ema joIe. A sUcana egya che, kemake upalI paMktimAM sUcavyA mujaba keIpaNa jIva saMpUrNataH eka AkAza-pradeza upara rahI zake ja nahi, evI jene mAnyatA che. 5.568, 5. 20 " dravya keTalAM kahelAM che" ema lakhyuM che tene badale dravya keTalA prakAranAM kahelAM che ema joIe. mULamAM "pariNA' zabda hoI A sUcanA vAstavika che, vAste sudhArA karI le. uM, For Private & Personal use only
Page #1258
--------------------------------------------------------------------------
________________ : pariziSTa, 1179 5. 56, 5. 3 "sUkSama nigodanA jIvane" ema lakhyuM che tyAM "sUma ekendriyanA jIvane" joIe ke jethI pace sUkSmane samAveza thAya. u. A sUcana egya che, vArate upara mujaba sudhAro kare. 5. 571, 5, 6 dezane paNa " cha" mAne paDaze ema lakhyuM che tyAM "achava" ema joIe. u. A mudraNadeSa he sudhArI vAMcavA bhalAmaNa che. pra. pR. 576, paM. "AyuSyanAmakama' lakhyuM che te AyuSya nAmanA karma mATe ja che ke kema! kAraNa ke nAmakarmano uccheda thato nathI. u. atra "nAma" rAda hevAthI brAnti uddabhavI che, vAste "AyuSya-nAmakarma ne sthAne AyuSya-kama' ema vAMcavuM.. pa. 18, pR. 21-22 aMtya bAdara- acitta mahAsakaMdhamAM ja saMbhave che ema lakhyuM che paNa tema nathI. u. Ane uttara pR. pada, paM. 3-4 ne lagatI zaMkAnA samAdhAnamAM vicArAI gaye che eTale 1178mA pRSagata e sthaLa jevuM. pR. 688, paM. 2-30 A be lITIe bevAyelI che. u. tema che e kADhI nAMkhavI joIe. pR. 714, 5. 3ra saMkhyA paramANuvALI paNa anaMta che eTaluM vadhAravuM joIe. u. egya jaNAya che mATe tema karavuM. pR. 844, 5. 3-4 AMkha mIMcavA ughADavAnA kAraNathI te jagyAe keI jIvanI hiMsA thAya tene " mATe lakhyuM che? tema hoya te barAbara che. u. e hetuthI lakhAyuM che. pR. 892, 5. 14 yuddha karIne cha khaMDa upara vijaya meLavyuM " ema lakhyuM che paNa tIrthakara thanAra cakravartI jAte yuddha karatA ja nathI-temane yuddha karavuM paDatuM ja nathI. juo zrI zAMtinAthacaritra (triSaSTizalAkApuruSacaritra, parva 5). vizeSamAM mAgadhAdi dene sAdhavA mATe temane ama paNa karavA paDatA nathI. A pramANenI jyAre vastusthiti jaNAya che te e vAta svIkArI levI. rU. 1000, 5 16 "A 103 ke 158' lakhyuM che temAM "103' ne badale "7" joIe. u. A daSTideSa hoI sudhArI vAMcavuM. pU. 1007, paM. 24 tRNanAM udAharaNe" ema lakhyuM che tyAM "netralatAnAM udAharaNo - . , ema joIe 3. taravArtha (a. 8, 3, 10)nA bhASya (pR. 145)ne AdhAre udAharaNe niza
Page #1259
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1150 pR. 1008, 5, 1 ' lAkSAnAM ne badale ' kIramaja ' nA joie kImIrAga zabda che, u. u. pR. 1010, 5. 2,5. 562mA lakSaNamAM temaja enA anuvAdamAM ' mArjitArdi' lakhela che, para'tu kama graMthamAM maniA zabda che tenA atha lakhavA joie. u. sUkSma pakSikA. karAyA che. ethI 'tRNunA staMbhanAM ' ema joie. AthI uparanuM sUcana matAMtararUpa jaNAya che. pR. 1010, 5. 19 napuMsaka vedInA bhedamAM manuSya paratve kabhUmija, akama`bhUmija ane aMtaradvIpaja ema traNa prakAro lakhyA che paNa aka bhUmimAM ne aMtaradvIpamAM yugalika ja DAya che ane temAM napusakaveda hAtA nathI. A paNa matAMtara jaNAya che, kemake mArA lakhANane tattvA ( a. 8, sU. 10)nuM bhASya ( pR. 147 ) samarthita kare che. u. ' * makhiA 'ne badale ' nA ' zabda paNa che ane enuM saMskRta rUpAMtara mAnitA thAya che eTale athamAM bheda nathI. prAkRta temaja saMskRta zabdezanA atha kahI', sAkara vagerenA anelA ane sugaMdhIdAra eka khAdya padAtha evA thAya che. pR. 1012, 5. 11 ' tIvra, zIta, uSNa vagere vedanAnA sthAnarUpa 'ema lakhyuM che tyAM ' tIvra sthAnarUpa ' ema joie. evI zIta, uSNa vagere daza prakAranI kSetravedanAnA A sUcanA vAstavika lAge che eTale te pramANe sudhArI levuM. u. ' pR. 1013, 5. 17 ' saMhanana, sadhAtana AtyAdi che ' tyAM sahanana, sasthAna ityAdi joie. u. A pheraphAra khAsa Avazyaka jaNAtAnathI, para'tu ethI kai A sUcanA anucita nathI. pra. pR. 1023, 5. 49 " AnupUrvI nAma karmAMnA bIjo artha je lakhAmA che tevA a zemAM che ? AnupUrvI nAmakanA udaya vakragatimAM ja thAya che. " puthvI urjAe vakke, " vaLI kSetravipAkI prakRti tarIke cAra AnupUrvI nAmakama ja gaNAvela che. tethI khIjo arthaceAgya jaNAtA nathI. " A sUcana ceAgya jaOAtAM te svIkArI levuM. bAkI upAdhyAyajInuM kahevuM e che ke A lakhANa prAye samUcchi ma AzrIne jaNAya che. A paktio paikI sauthI prathamamAM je atha sUcavAyeA che te sarvArthasiddhi (pR.230)mAM nIce mujaba jovAya che. ! ,, pUrvazarIrAkArA ( ? ra ) vinAzo yasyodayAd bhavati tadAnupUrvyanAma bIjo a tattvA ( a. 8, sU. 12 )nA bhASya (pR. 156)mAM vAcakavarya zrIumAsvAtie matAMtararUpe sUcavyeA che. temaNe ane RceAgya kahyA nathI eTaluM ja nahi paraMtu e bhASyanI TIkA (pR. 156)mAM Amika pakSakAra zrIsiddhasenagaNie ' pravacanapravRddho ema kahe che' sUcavyu che. AthI Ane ayeAgya kahevA ke nahi te sujJa vAcaka vaya'vicArI le. '''''
Page #1260
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa. 1181 pR. 1024, 5. 11 "vAsavAsa nAmakarmanI vyAkhyAmAM "udghAsa niHzvAsa pedA karavAnI zakti" lakhela che. paNa te kAma te zvAsocchavAsa paryAptithI thAya che. A nAmakarmanuM kAma te sukhe sukhe zvAse chavAsa levAya mUkAya te che." upalI hakIkata barAbara raju thaI nathI tema chatAM je lakhANa sAme vAMdhe raju karAya che te lakhANanI puSTirUpe tatvArtha (a. 8, sU. 12)nA bhASya (pR. 157)nI nimnalikhita paMkti raju karAya che - "praannaapaanpudglgrhnnsaamrthyjnkmucchvaasnaam|" pR. 1024, paM. 14"agurulaghunI vyAkhyAmAM "je kamane udaya thatAM kuMthu vagere jenA zarIre nahi guru ke nahi laghu kintu agurulaghu pariNAmane bhaje che ema lakhela che - paNa kuMthunAM zarIra to laghu che ke je pavana vaDe uI jAya che ane bIjA bhAre zarIra je potAne paNa upADavA bhAre paDe tevAM zarIra jenA na hoya, sukhe sukhe hAlI cAlI zake tene agurulaghu nAmakarmane udaya hoya che. u. mAruM lakhANa taravArtha (a. 8, sU. 12)nI TIkAnI nIce mujabanI paMkti uparathI joyuM che - jaNa zA karAra sanIvArAmara (? davA)rInAnAbhAishriiraanni na gurUNi na laghuni svataH, kiM tarhi ? agurulaghupariNAmamevAvarundhanti tat krmaagurulghushbdenocyte|" bAkI praznakAre je nirdeza karyo che tevo nirdeza prathama karmagraMtha (gA 47) na hiMdI bhAvArtha (pR. 94)mAM najare paDe che. pR. 1025, paM. 8-10 "uddadyota nAmakarmanI vyAkhyAmAM yatinA uttara kriyamAM ane jati pInA vimAnamAM e be bAbata khAsa rahI gayela che. khAsa rahI gaI che ema kahevuM keTale aMze vyAjabI che te tatvArtha (a. 8, sU. 12)nI TIkAnA nIce mujabanA ulalekha vicArAtAM samajAze - vidyotakRta-prAzags: vorAhimA che bAkI vyAkhyAne vistRta banAvavA mATe sUcavavuM hoya te prathama karmagraMtha " ; ( gA. 46)mAM darzAvyA mujaba labdhidhArI muni jyAre vaikriya zarIra dhAraNa kare tyAre temanA zarIramAMthI anuSya yAne zItala prakAza nIkaLe che e ughAta nAmakarmane AbhArI che. caMdra, nakSatra ane tArAonA maMDaLarUpa tiSkamAMthI je zItalatA nIkaLe che te paNa A uta-nAmakarmanA udayanuM phaLa che. pR. 1038, 5. 25 "aMtamuhUrta sudhInuM AyuSya bAMdhI' ema lakhyuM che tene badale "aMta 1 zrI AtmAnaMda jaina pustaka pracAraka maMDaLa, AgarA tarAthI prakAzita....
Page #1261
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1182 sUkSma ikSikA. muhUrta sudhImAM" ema joIe, kemake AyuSya bAMdhavAne kALa aMtamuhUrta che, AyuSya te game teTaluM eTale ke aMtamuhUrtathI vadhAre paNa bAMdhI zake che. AsapAsane saMbaMdha vicAratAM jema cogya jaNAya tema ghaTAvI levuM. pR. 1041, 30-31 traNa, cAra ne pAMca paryAptio hoya che-chaThThI bAMdhatAM bAdhatAM kALa kare tyAM sudhIne ulekha che. karmagraMthane AdhAra e navataravanI bukamAM Apela che, paNa karmagraMthamAM e pramANe ulekha nathI. u. karmagraMthamAM ullekha jaNAtuM nathI e mArA lakhANane A te puSTirUpa hoI e saMbaMdhamAM vizeSa kahevAnuM zuM hoya? pR. 1070, pR. 35 "satyAvANunuM "avaktavya evuM vizeSaNa lakhavuM rahI gayuM che." u. AvuM vizeSaNa mULamAM nahi hevAthI lakhAyuM nathI. bAkI spaSTIkaraNanI daSTie e umeravAmAM vAMdho jaNAtuM nathI. pR. 1102, 5, 13 atra napuMsakavedI te kRtrima napuMsakavedI saMbhave che. u. A sUcana AnumAnika hAI enA upara keTaluM vajana ApavuM te vAcakanI munasaphInI vAta che. pra. 1119, "A pRSThanA aMtamAM nIce mujaba umeravuM-je deSa mATe sAmAnya sAdhune mULa A prAyazcitta Ave, tevA deza mATe upAdhyAyane anavasthApya ane AcAryane pArAMcika ApavAmAM Ave. chellAM be prAyazcitta upAdhyAya ane AcArya mATe ja che. A pramANe navatatvamAM vAMcela che." u. ane A prAmANika ullekha heya te vizeSa mAhitI rUpe te umeravAmAM vAMdho nathI. pra. pR. 1132, chelI paMktiomAM sAtamA guNasthAna sudhIja digaMbare dharmadhyAna mAne che to zuM teo AThamAMthI zukla dhyAna mAne che ? u. anumAna te A pramANe karAya che. sAdhaka pramANu raju karavA jevuM sAdhana atyAre mArI pAse nathI. pra. pR. 1155, paM. 8"eka siddhamAM mahAvIra svAmI lakhyA che te barAbara che, paNa ahIM te eka samaye eka siddhanI vAta che te kaze kSetranA 24mAM prabhu eka samaye siddha u. sudhama svAmIne badale mahAvIrasvAmI chapAyela che bAkI mahAvIrasvAmI je samayamAM mokSe gayA te samayamAM ja bAkInAM cAra bhArata ane pAMca airAvata kSetramAMthI paNa vIsamA cAvIsamA tIrthakara me gayA ja haze evI pUrepUrI saMbhAvanA karAya che. pR. 1156, . 30 "utkRSTa avagAhanAvALA ema vizeSaNanI jhaSabhadevanI sAthe 108 siddha thayA e lakhANamAM jarUra che. . A pramANe parivartana cAgya hoya tema karI levuM
Page #1262
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa, 1183 pra. pR. 1157, 5. 10 "saMharAyela badhA ArAmAM lakhyA che te mahAvidehamAMthI ja saMharAyela u. "mahAvidehamAMthI ja ema anumanAya che, kemake uparanI paMkti bharata ane erA vatane uddezIne che. pra. pR. 1158, paM. 8-9 " sAmAnya rIte ema kahevAya ke jaghanyathI aMgulapRthakatva jeTale aMze nyUna evA sAta hAthanI avagAhanAvAlA siddha thAya ema zA AdhAre lakhyuM che." u. taravArtha (a. 10, sU. 7)nA bhASya (pR. 310)nI nimnalikhita paMktinA AdhAre A ullekha karAye che - " avagAhanA dvividhA-utkRSTA jaghanyA ca / utkRSTA pazcadhanAzatAni dhanuHpRthaktvenAbhyadhikAni / jaghanyA sapta rtnyo'nggulpRthktvhiinaaH|" AnI TakAmAM nizAyuM che ke dhana pRthakatvathI adhika evA 500 dhanuSyanI utkRSTa avagAhanA mavI jevA jInI jANavI. tIrthakaronI utkRSTa avagAhanA 500 dhanuSyanI ane jaghanya sAta dhanuSyanI hoya che. papAtikasUtranI nimnalikhita " jIvANaM bhaMte ! sijhamANA yaraMbhi uccatte sijhaMti ? goama ! jahaNNeNaM sattarayaNIe, ukoseNaM paMcadhaNusaie sijhaMti / " -paMkti A vAtanuM samarthana kare che, kemake prakAza (sa. 2)nA 127mA zleka pachI tIrthakarane uddezIne A kathana che e pramANe nirdeza karAyo che. vizeSamAM uparyukta TIkAmAM kahyuM che tema te vAmana kUrmAputrAdinI avagAhanA jaghanya che ane te aMgulapRthakatvathI nyUna evI be hAthanI che. mArI saMmati mujaba mane ema samajAya che ke sAmAnya kevalI jaghanyathI be hAthanI kAyAvALA mekSe jAya ane tIrthakara jaghanyathI sAta hAthanI kAyAvALA mokSe jAya. sAmAnya kevalI utkRSTathI para5 dhanuSyanI avagAhanAvALA mele jAya ane tIrthakara utkRSTathI 500 dhanuSyanI avagAhanAvALA mekSe jAya, madhyama avagAhanA aneka prakAranI hovA chatAM AgamamAM cAra hAtha ane seLa AgaLanI kahelI che te sarva madhyamanA upalakSaNathI jANavI. juo lokaprakAza (sa. 2, le. 124). 525 dhanuSyanI UMcAIvALA sAmAnya kevalI siddha thAya tyAre tenI avagAhanA be tRtIyAMza ja rahe, nahi ke badale 3333 dhanuSyanI heya e ullekha siddhanI utkRSTa avagAhanAne pATha prAyika kapyA vinA saMbhava nathI, (A pATha prAyika nathI paNa nizcayika che.)
Page #1263
--------------------------------------------------------------------------
________________ hu'tadanadIpikAmAM sAkSarUpe ullekhAyelA pradhAnI akArAdi anukramaNikA, a ya aMguttanikAya aMzulasaptatikA kathA aticAramAyA atrismRti athavaveda adhyAtmatattvAlAka adhyAtmamataparIkSA adhyamasAra 39 adhyAtmapaniyA anuyAgadAramaMtra 19 . "" praznAttara Ni dvitIya pariziSTa municandasari ko atri RSi nyA. tI. nyA. vi. nyAyavijaya covijaya mahApAdhyAya patizrI kuMvaravijayajI yazavijaya sudhama svAmI 13 ,, pRphi 1082 ra co 12 249 44 259 794 5 7rara Yo 81, 153, 156, 172, 173, 182, 32, 33%, 347, 463, 467, 494, 45, 52, 58, 185, 68 39 1 A pariziSTanuM lakhANa upAdhyAya maMgalavijayajIe taiyAra karAvI mokalAvyu hatuM. aa lakhAthI mane jeTale arI mAyatA maLI DrAya teTale aMze tenA lekhakanA huM AbhAra mAnu chuM. 463 2 keTalIka vAra graMtha ke tenA kartAnA nAmeAllekha vinA avatarA raju thayuM che. AnA kSetra samAveza karI zakAyA nathI, paraMtu enA sthanirdeza tarIke pRSAMkanuM nIce mujaba sUcana karAya cheH - 22, 28, 29, 33, 34, 42, 4-48, 49, 50, 5, 61, 65-69, 71, 73, 7, 89, 108, 133, 131, 13, 141-144, 141--144, 147, 11, 12, 175, 18, 123, 186, 187, 229, 236, 25, 256, 25, 265, 269, 274, 283, 286,289, 20, 296, 299, 309-311, 316, 325, 346, 347, 357, 359, 360, 363, 379, 398, 419, 420, 426, 429, 444, 445, 44, 45, 497, 129, 555, 571, 181, 62, 605, 617, 21, 660, 682, 683, 88, 702, 706, 726, 765, 800, 801, 816, 819, 830, 83, 843, 948, 955, 856, 8, 63, 6, 869, 873, 87, 881, 895, 90, 918, 91, 132, 935, 938-940, 943, 841, 947, 948-950, 952, 96, 969, 991, 111, 103, 147, 107, 168, 13, 1112, 1114, 1115. 1014,
Page #1264
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya pariziSTa. 1185 graMtha kartA pRSThaka anupogadAravRtti malayagirisara 157, 318, 324, 35 haribhaksari 81, 2, ra74, 604, 141, 642,72 anekAntajayapatAkA 46, 982 anekArthasaMgraha ' . . . kalikAlasarvajJa hemacandrasUri 70, 174, 968 anyAgavyavaccherikA hAtrizie 6, 46, 286 abhidhAnaciMtAmaNi 50, 70, 378 svapajJa vatti abhidhAnarAjendra rAjendrasUri 818 amarakeza (nAmaliMgAnuzAsana) amaracana 70, 174, 58 aSTaka haribhadasari 788 aSTAMgahadaya vAgabhaTa 1982 aSTAdhyAyI pANini mAM AcArAMgasUtra che niyukti ', vRtti sudharmasvAmI bhadrabhAsvAmI zIlAMkari 28, 40, 406, 77, 86, 991 371, 378, 565 17, 151, 226, 227, 380, 387, 388, 90, 406, 41, 812, 982, 1036, 1944 sudhama svAmI 565 602, 6-7, 68 AtmapravAda (pUrva) AdipurANa ApaNo dharma Ayurveda AvazyakasUtra che. AnaMdapAMkara bA. prava sudharmasvAmI niyukti bhadrabAhasvAmI 909, 954 1, 65, , 145, 12, 16, 178, 284, 445, 475, 476, 504, 596, 824, 25-829, 958 67, 94, 144, 148, 153, 158, 162, 178, 22, 350, 478, 596, 780, 823, 825, 27, 829, 925 haribhakari . IvaragItA uttaramImAMsA 149 - bAdarAyaNa'
Page #1265
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1186 sAkSipe ullekhAyelA graMthanI akArAdi anukramaNikA. graMtha kata pRSAMka uttarAdhyayanasatra - sudharmasvAmI - 7, 26, 67, 7, 299, 358, 35, 362, 568, 193, 598, 199, 605, 108, 609, 680, 813, 980, 1051, 1964, 1075, 1090-1095, 1107, 1116 niyukti bhadrabAhasvAmI 654 vRtti (zikhahitA) vAdivetAla zAMtisUri 292, 350, 487, 600, 604, 9, - 682, 384, 815 upadezapada haribhadrasUri 816, 817 upadezaprAsAda vijayalakSmIsari 328, 1075 upadeza ratnAkara munisuMdarasUri 290 1 >> paNa vRtti 290 upaniSadavAkapadeza upamitibhavapaMcAkathA siharSi 134 upAsakadazAMga sudharmasvAmI upAsakAcAra amita gati (47. Aveda aSabhapaMcAzikAdinuM spaSTIkaraNa hIrAlAla rasikadAsa 44, 989 82, 3, 86, 97, 243, 178, 482, ( 444, 487, 90, 797, 846, 881 71, 274 aSabhapaMcAzikAvRtti (lalitakti) prabhAnandasUri hemacaMdragaNi 274 etareya upaniSada 5, 40 7 ejaniyaMhitA droNari 818, 889, 890, 8 92, 981 kada-upaniSada 45, 7, 9(4 kammapayaDI (karmaprakRti) zivazarmasari 87, 9, 101, 103 107, 477, 9, 185, 1 AnAM bIjAM nAme che -(a) aupaniSadarzana, (2) brahmAstra ane (3) vedAntadarzana, * A cihanAMkita graMthonuM saMpAdana-kArya anuvAdake karyuM che,
Page #1266
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya pariziSTa. graMtha pahelo pRSThoka kamapayaDI zivazarmasUri 716, 717, 97, 1056 >> cUrNi 107 i TIkA malayagirisari 93, 98, 106, 18, 21, 103 yazavijaya mahopAdhyAya 101, 114, 348 kapUramaMjarI ratnazekharasUri 13 karmajhanya TIkA devendrasUri 48, 1040 cothAnI TIkA 120, 31, 336, 604 - cotho pada2, 563, 587, 976 120 trIjo 121, 230 pahelAnI TIkA 204, 211, 229, 254, 778, 1033, 1034 76, 230 , pAMcama 102, 976 bIjAnI TIkA - 747 kaparNi 237, 819 kalpabhASya 95, 6, 110 kalpasUtravRtti (subodhikA) vinayavijaya upAdhyAya 114 kAyotsarganA doSa saMbaMdhI sAtha jJAnavimalasUri kArikAvalI vizvanAtha kirAtAjInIya bhAravi 408 kurAne zarIpha 958 kusumAMjali udayanAcArya kauzitakI-upaniSada kSetravicAra pattavRtti kSetrasamAsa ratnazekharasUri setrasamAsabRhadavRtti malayagirirAri ga garuDapurANa gAMdhIzikSaNa guNasthAnakamAroha gempasAra vyAsa mahAtmA gAMdhI - ratnazekharasUri nemicaMdra siddhAMtacakravatI 1082 870, 879 116 350, 354, 361, 362, 562, 594, 596-598, 601, 6 07 + caturvizatikAnuM spaSTIkaraNa hIrAlAla rasikadAsa 243
Page #1267
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1188 sAkSipe ullekhAyelI kathanI akArAdi anukramaNikA, graMtha kartA pRSThais hIrAlAla rasikadAsa * caturvisatijinAnanarasutinuM. spaSTIkaraNa citramayajagata cintAmaNi ceiyavaMdaNamahAbhAsa 382, 487, 518, 592 gaMgeza upAdhyAya zAntisUri chAMda-upaniSA jammIpaprajJaptisatra sudharmasvAmI 114, pa04, pa07-587 vRtti (ratnamaMjUSA) zAnticandagaNi 80, 504, 587 chata jinagiNi kSamAzramaNuM 1111, 1119 jIvavicAra-avasUri 1040 jIvasamAsa . 78, 79, 418, 454,459, 482, 488 - , vRtti hemacaMdrasUri 116, 117, 114, 446, 5, 487 chavAchavAbhigamasUtra sudharmasvAmI :... 273, 377, 457, 593, 658 malayagiriri 1, 27, 373, 377, 406, 447, 467, 529, 1027, 1035 jenataparibhASA yazavijaya mahepAdhyAya 173, 147, 148, 204, 205, , 28, 209, 328 jainadhamavarastotrApajIvatti bhAvaprabhasUri 295 jaiminisatra jaimini RSi jaina sAhitya saMzodhaka 794 jene hitepadeza sadaguNAnurAgI kapUravijaya jainAcAryokA zAsanabheda jugalakizora mukhtAra 929 jayotikaraMDaka pUrvabhUta vAlabhya prAcInatara AcArya 585, 586, 588 malayagirimari 583, 584 jJAnapaMcamI kathA kanakakuthalagaNi - 226 jJAnabina yazavijaya mahAdhyAya 57, 54, 157, 228, 256, 257, - - 26419 jJAnamaMjarI 294 jJAnasArA yazavijaya mahApAdhyAya 63, 124 1 juo pR. 1186,
Page #1268
--------------------------------------------------------------------------
________________ graMtha tattvasa maha tattvAkhyAna (pUrvAdha) tattvAza'rAvAti ka " 39 "3 33 ** " 35 "3 93 99 39 29 tattvAya zleAkavAti ka tavAya sAra tattvA sUtranuM vivecana ,, *tattvArthAdhigamasUtra "" . "" 39 "" ,, 29 "" "" "" '; d 39 ng 99 zAMtirakSita magavijaya upAdhyAya akala kaheva 33 "" 99 29 .. 39 33 ,, vijJAnandasvAmI amRtayana pa. khAla 19 "" umAsvAti vAcakamukhya kumArasvAti ,, dvitIya pariziSTa kartA .. 39 39 19 99 39 35 39 99 39 39 93 99 ,, "1 .. 93 .. ,, 39 19 .. "" . pRSThoMka nee 170 13, 21, 132 8, 4, 5, 6, 7, 148, 149, 15, 16', 16, 19, 214, 216, 234, 36-38, 300, 372, 38, 327, 290, 31, 40, 415-417, 422, 42, 431, 432, 45, 437, 438, 441, 442, 446, 448, 461, ", 2, 492, 42, 63, 5, 593, 123, 126, 45-4, 55, 675, 689, 62, 746, 750, 757- --759, 77, 36, 90, 181, 184, 784, 78, 987, 70, 71, 74, - 7895, 77, 799, 803, 82, 236, 911, 922, 931, 971, 976, 982 8, 18, 29, 16, 54, 66, 982 849 36, 28, 131, 154, 126, 34, 835, 961, 69, 76 : - 3, 26, 34, 41, 58, 61, 63, 67, 72, 37, 15, 176, 177, 248,26, 29, 367, 368, 370, 401, 444, 40, 474, 47, 48, 5, 103, 504, - 514, 116, 13, 149, 149, 556, 173, 17, 62, 6-3, 64, 68, 612, 116, 123, 69, 70, 7ra s, 19., 84, 186, 7, 74, 748, 78, 772, 778, 781, 72, 784, 789, 81, 802, 205, 8, 21deg, 211, 81, 820, 81, 831, 842, 85, 81, 81, 87, 8, 88, 901, 90, 921, 23, 24, 2927, 28, 24, 45, 5, 54, 955, 95, 962, 964, 966, 967, 975, 976, 1000, 1013, 1-51,
Page #1269
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1190 matha tattvArthAdhigamasUtra "" 29 99 31 .. 19 " 99 * "" 93 39 .. 99 199 99 * "0 19 33 ', . 99 tapa ( sudhAyAgata ) tara'gavatI taka rahasyadIpikA '' bRtti sAsirUpe ullekhAyelA prathAnI akArAdi anukramaNuikA. kartA umAsvAti vAcakamukhya sthApana bhAkha prastAvanA 33 *tattvArthAdhigamatra snApanna bhASyAdinI tapa prANa tattirIya-upaniSada taittirIya-saMhitA triSazilAkApuruSacaritra 93 ,, siddhasenagaNui "3 "3 ,, 23 39 .. 23 33 93 * 99 73 13 umAsvAti vAcamukhya "" 93 55 . 33 33 "" 27 39 93 23 33 hIrAlAla rasikakrAsa ba, dharmAMnada dAsI pAdaliptasUri guna kRtrikAlasajha phremacandrasUri yotis 1053, 1055, 1064, 1065, 106, 1076, 197, 1106, 111, 1119, 1132, 1133, 1151 8, 49, 51, 70, 111, 122, 145, 15, 158, 162, 21, 215,24, *33-336, 36, 36-201, 4., 428, 430, 431,437, 442, 45o, x1, 3, 4, 24, 49, 48deg 511, 149, 576, 593, 602, 22, {3}, {3, 4, 47, 154, 6', 662, 670, 672, 674-677, 28689, 722, 749, 750, 756, 757, 32,73, 77, 781, 787-6, 71, 743, 75-799, 803, 86, 27, 20, 276, 81, 84, 1012, 101, 101, 1028, 1040,10,1, 1032, 1034, 13, 14, 1124, 2110, 111c 162, 123, 21, 275, 303, 414, 438, 439, 4', 4*, 439, 420, 482, 500, 101, 517, 549, 563, 177, 186, 182, 625, 26, 4%0, da2, 6, 6.4, 771, 6, 8 01, 2, 81, 8, 119, 1021, 1031 1032, 1034,1035, 1078, 1107, 1124, 1167, 1168 98, 981 t: 1, 11, 275, 30, 55, 66%, 385, 44, 34, 982 44 73 41, 370 14, 1153
Page #1270
--------------------------------------------------------------------------
________________ ditIya pariziSTa. 1191 graMtha kartA pRSThaka daMDa prakaraNa daMDa vistarArtha darzana aura anekAMtavAda dazavaikAlikasUtra * niyaMti muni majasAra vijayodayasUri paM. haMsarAja yaMbhavasUri bhadrabAharavAnI 506, 619 514, 515 535 915, 916, 1069, 1070 124, 158, 201, 22, 260, 853, 117 158, 192, 22, 384, 50, 843 846, 858, 1071, 1107, 114 36, 913, 97%, 980, 984, 988 haribhadrasUri pa94 dInikAya dRSTivAda dravyaguNuparyAyano rAsa dravyasaMgraha. dravyAnugatarkaNa hAviMdadAtrizikA bAdazatikA sudharmasvAmI yazavijaya mahopAdhyAya nemicaMdrasUri bhojasAgara yazavijaya mahApApAya 299, 302, 206, 316 839, 844, 846 906, dhama dezanA dhamaparIkSA dhamaMbindu ja che vivaraNa dharmaratnaprakaraNapatti dharmavAdASTaka dharmasaMgraha dharma saMgrahaNI vijayadhamamari yazavijaya mahopAdhyAya haribhadrasUri municandra atisari haribhadrasUri mAnavijayagaNi haribhadrasUri 46, 947 816 189 28 50 nadIsUtra devardhigaNi kSamAzramaNa 172, 17, 177, 210, 214, 218, 222, 224, 244, 262, 264, 397, malayagirimUri 229, 368, 1154 158, 174, 177, 222, 225, 234, 235, 24, 264, 79, 871 nayakaNikA nacakra (dAdAra). vinayavijaya upAdhyAya devasena mahalavAdisari 303 288, 982 :
Page #1271
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAkSarUpe ulekhAyelA graMthanI akArAdi anukramaNikA. kartA 298 - 828 pRSThaka nayacakrasAra - 273 nayaprakAzastavApajJavRtti pAsAgaragaNi 285 nayapradIpa 301, 303, 305, 301, 308, 310 : 316, 317, 681-680 napadeza yazavijaya mahepAdhyAya navakAramaMtra rahasya (suvAgata) paM. sukhalAla navajIvana mahAtmA gAMdhI 87ra navataravaprakaraNa devaguptasUri 7, 75, 481, 556, 581, 619, 622, 691, 1039, 1066, 1076, 1097, 1095, 1152 abhayadevasUri 127, 128, 129, 557, 667, 750, 754, 756, 759, 762, 139 , vivaraNa yadeva upAdhyAya 763 navatattva(prakara)vistarArtha vijayasUri 8, 144, 316, 387, 480, 558, '617, 690, 1907, 104 navataravasaMgraha vijayAnaMdasUri 467, 518 navatatvasAhityasaMgraha vijayadayari papa6, 622 nAgAnaMda harSa deva 408 nita bhAska. 577 nizIthacUrNi jinadAsagaNi mahAra 1011 nItizataka bhartuhari 905, 988 nyAyakusumAMjali nyA. tI, nyAyavijaya . 167, 797 spaSTIkaraNa hIrAlAla rasikadAsa 14, 24, 37, 45, 174, 201, 285, 340, 881 nyAyadarzana gautama (akSapAda) RSi 12, 170, 191, 201 410, 590 410 A bhASya vAsyAyana 167, 410, 1082 nyAyAtrizikA siddhasena divAkara 190 nyAyanirNaya (zAMkarabhASyanI TIkA) Anandagiri 547 nyAyapraveza dignAna 166, 170, 191, 193, 200, 201 nyAyAbindu dharmakati 146, 166, 17, 12, 181, 193, 200, 201 nyAyasAra 167 TIkA , 171 nyAyAloka yazavijaya mahopAdhyAya - vivRtti (tatvaSabhA) vijayanemisara , 681 bhAsavA - - 1 ane gautamasUtra temaja nyAyasatra paNa kahevAmAM Ave che,
Page #1272
--------------------------------------------------------------------------
________________ dinIya pariziSTa. graMtha pRddhAMka 166, 176, 197, 201 nyAyAvatAra TippaNuM kartA siddhasena divAkara devabhadrasUri siddhArtha paM, sukhalAla TIkA vivecana 273 173, 259 329 pa29, 543, 688, 688, 9 08 295 jinaprabhasUri jinapatisUri haribhadrasUri caMdrarSi mahattara malayagirisUri gautama RSi abhayadevasUri 93, 101, 771, para2, 976 350 591 284 paumAbhalivaraNa paMcaliMgaTIkA paMcavastu paMcasaMgraha , TIkA paMcAdhyAyI paMcAzakavRtti paMcAzata paMcAstikAya pada-purANa padmAnaMda mahAkAvya paramANukhaMDaSatrizikA parIkSAmukha pANinIya dhAtupATha pANinIya zikSA pitRbhakita-aSTaka purAtatva puruSArtha digadarzana puruSArthasiddhapupAya pUrvamImAMsA prajJApanA sUtra vyAsa amaracaMdrasUri 595, 610 188 579, 1153 700 167, 191 mANijayanaMdI pANini 62 haribhadrasUri 134 788 590, 990, 981, 888, 1082 zA. vi. vijayadharmasUri amRtacaMdra jaimini RSi zyAmAcArya 839 56, 119, 22, 252, 264,25, 267, 38 0, 398, 403, 444, 465, 471, 480, 487-489, 492, 493, 512, 514, 517, para2, 568, 578, 579, 593, 620, 622, 30, 31, 655, 658, 676, 752, 3, 72, 115ra 50, 5ra, 58, 7, 90, 134, 360, 361, 369, 387, 388, 392, 425, 435, 436, 465, 463, 487, 492, 555, 579, 10, 655, 771, 1032, 1154, 1156 malayagirisari.
Page #1273
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1194 sAkSipe ullekhAyelA graMthonI akArAdi anukramaNikA. graMtha pratikramaNa marbha hetu prabaciMtAmaNi prabhAvacaritra pramANanayatattvAlakAlaMkAra pramANamImAMsA che svapajJavRtti pramANusamuccaya pramAlakSaNa ** * * * pravacanamAra , vRtti (tatvadIpikA) pravacanasArahAra 827 merUtuMgasUri 188 prabhAcandrasUri 1161 vAdidevasUri 29, 165, 16, 179, 180, 14, 191, 192, 196, 198, 201, 2 02, 228, 273, 285 kalikAlasarvajJa hemacandrasUri 16, 176, 191, 193, 201 176, 180, 194 diggAga kalikAlasarvajJa hemacandrasUri kundakudasUri 26 0 562, 593, 598, 600,03, 607 amRtacaMdrasUri pa97, 600 nemicaMdrasUri 83, 84, 131, 141, 152, 295, 377, 406, 465, 467, 5che, 506, 514, 515, 5ra 1,928, 982, 1010, * 1101, 1160 siddhasenasUri 78-81, 83, 114, 114, 115, 11, 12 7, 126, 133, 135, 136, 152, 274, 294, 406, 43, 465, 467, 506, 504, 518, 19,985, 1011 518 umAsvAti vAcakamukhya 66, , 256, 300, 358, 359, 617, 685, 816 haribhadrasUri 685, 815 prazastapAda 11, 200, 201 rokA prazamarati prazastapAdabhASya prazna-upaniSadda praznavyAkaraNa pranettarArdhazataka prArthanAsUtra (jayavIyarAya) sudhama svAmI 825 119 920 "cchatistava bahasaMgrahaNI vAdivetAla zAMtisUri jinabhadragaNi kSamAzramaNa malayagirisUri varAhamihira 901 475, 504, 512, 514, 516 78, 512, 514, 516, 1030, 1932 641, 642, 658 hatasaMhitA dAyaka
Page #1274
--------------------------------------------------------------------------
________________ graMtha a-purANa bindu-upani brahmavaivata -purANa yAtra '', bhagavatImaMtra "" kSa *bhaktAmarapA pUtirUpa kAvyasaMgra(bhA. 1) hIrAlAla siMkadAsa 23 (bhA. 2) dhama svAmI 39 ,, 19 ,, . bhAga dr 39 grI 39 99 bhagavatItrane anuvAda bhagavadgItA jhinikAya nimAbaha manusmRti 27 bhApati ( bhakta-parimA ) bhAmatI ( zAMkarabhASyaTIkA ) bhAvanAma para ,, marasamAhiM (maraNusamAdhi) mahAnArAyaNa-upaniSad mahAnizItha mahAbhArata 5hAnA 4 vyAsa vyAsa RSi rA karAya dinIya parici ka vyAsa 93 29 31 tuM "} "" 17 27 39 abhayadevasUri rahasya (gujarAtI bhASAMtara) uttamalAla ke. trivedI .. . 5. becaradAsa kRSNa vAcaspatimizra devasena tryAsa dhanava ma Yula 1195 45, 47, 63, 406, 27, 918, 955, 182 1082 94, 237, 120, 1020 97, 231, 503 33, 78, 82,260, 23, 265, 21, 292, 300, 335, 33, 376, 377, 406, 426, 45, 45, 492, 497, 52, 124, 539, 146, 58, 12, 583, 197, 613, 615, 633, 641, 45-47, 66, 691, 79, 11deg, 13, 21, 72, 1730, 845, 109, 135, 1064, 127-18, 111, 1147, 1149-1151, 1154 294, 300, 126, 7, 8, 561, pa6, 60, 613, 63, 64, ti, 700, 729, 734, 131, 1148 1082 ** 4 k42 45, 406, 409, 444, 502, 8para, 881, 909 168, 443 141 547 59, 63, 604 i 192 589, 78, 258 850 499, 819 362, 48, 93, 956, 1082 133
Page #1275
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1196 sANirUpe ulekhAyelA graMthanI akArAdi anukramaNikA. graMtha mArkaDeya-purANa mImAMsAdarzana mImAMsAlphokavAtika muktAvalI ( siddhAnta ) muka-upaniSada maitrI-upaniSada maitrANa-upaniSadda maitrAyaNI-upaniSadda mAkaDa api jaimini RSi kumArila bhaTTa vizvanAtha paMyAnana pRSThoka 408 172 183, 184, 170 984 767 yajurveda yazastilaka somadeva yAjJavakasmRti yAjJavalakya yuktiprabodha meghavijaya upAdhyAya , pattavRtti yuktinehapUraNa siddhAntacandrikA 5, rAmakRSNa yogadaSTisamuccaya haribhadrasUri kalikAlasarvajJa hemacaMdrasUri 44, 407 830 1082 584 595 pa91 46, 188 72, 77, 126, 187, 606, 88, 905, 906, 1070, 1075, 1076 188, 341, 796, 844, 869, 839, 1064 259, 362, 535, 592, 739, 863, 870, 882, 893, 908, 909, 914, yogazAstra ropAvRtti . gasUtra (darzana) pataMjali >> bhAgya vyAsa 'pa92, 859, 90% raghuvaMzakAbha ratnaprabhA (zAMkarabhASanI TIkA ranamaMjUSA ratnasaMcaya ratnasAra ratnAkarAvatArikA rAja praznIyasUtra kAlidAsa govindasvAmI zAticandagaNi hanidhAnasUri (saMgrahakartA) ratnazekharasUri 408 pa47 78, 586 453, 470 226 16s 624, 72 1035 1082 987. malayagirisUri rAja mAtaDa-purANa rAmAyaNa vasiSTha lapakSanI 173
Page #1276
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya pariziSTa kartA nazekharasUri graMtha laghukSetrasamAsa labdhistotra lokatatvanirNaya lakanAlAtrizikA lokaprakAza 489 50 1087 haribhadrasUri dharmaghoSasUri vinayavijaya upAdhyAya 52,74, 80, 333-37, 350, 358, 361, 369, 370-80, 787, 406, 414, 418, 422, 423, 465, 466, 470, 476, 481, 487, 489, 518, 522, 556, 562, 572, 576, pa77, 581, 587, 504, 619, 622, 65, 654, 655, 1021, 1040, 1042, ' 1155, 1168 292 , TippaNa A. AnaMdasAgarasUri 12, 189 vajasUci azvaghoSa (). 69, 642 vanarapatisaptati municandrasUri 379 vasaMta rajata mahotsava smAraka graMtha 185, 192 vasudevahiMDI saMghadAsagaNi vAcaka 114 vAdadAtrizikA siddhasena divAkara vAdASTaka haribhadrasUri 12, 19 vAmana purANa vyAsa 442 vArAhI-saMhitA vicArapaMcAzikA vijayavimalagaNi 1942 vicArazataka samayasuMdara upAdhyAya 226 vicArasAra pradyumnasUri 506, 1953, 63, 394, 883, 1156 1028 vizeSAvazyakabhAgya jinabhadragaNi kSamAzramaNa 3, 4, 8, para, 53, 5, 95, 96, 138, 139, 148-150, 153, 158, 173-15, 177, 204, 211, 214, 215, 228, 230, 231, 233, 239, 240, 245, 249, 252, 268, 272, 283, 28, 292, 295, 296, 308, 312-314, 318, 326, 330, 385, 394, 593, 595-597, 6-3, 629, 635, 664, 713, 715, 717, 822824, 840, 841, 493, 994, 101, 1142
Page #1277
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1198 sAkSara ulekhAyelA graMthanI akArAdi anukramaNikA. katAM graMtha vizeSAvazyakavRtti malavAra hemacaMdrasUri 2, 6, 138, 149, 206, 208, 2para, J visaddhimamma buddha vRkSA vRhatazataka , , vedAMgazikSA *vairAgyarasamaMjarInuM spaSTIkaraNa hIrAlAla rasikadAsa 430, 444, 493, 494, pa06, 7 8, 79, 877, 1108 191, 590, pa91, 680, 681 vaizeSika darzana kAda RSi 359 107 62 1 114 zataka zivazarmasUri takarNi , vRhasthUrNi zatapatha brAhmaNa zaMbhurahasya zAzradIpikA pArtha sAthe mizra sudarzanAcArya zAvAtasamuccaya haribhadrasUri zizupAlavadha mAla zRMgAratilaka zrAddhapratikramaNasatra (vaMdita ) vRtti (arthadIpikA) razekharasUri 535 535, 536, 92, 986, 989 408 4. 5 855, 901, 953 133, 8pa0, 851, 860, 26, 934, 937, 949, 50, 953, 957, 959, 968, 969, 1153 448, 480 111, 480 9 24 pa96, 984 umAsvAti vAcakamukhya haribhadrasUri zrAvakajJapti ,, TIkA zrAvakatratabhaMga prakaraNa vetAzvatara-upaniSada darzanasamuccaya - haribhadrasUri 5ra zrI candrasUri saMsaktanikti - saMgrahaNI , avacUrNi saMgrahaNIbujhatti devabhadrasUri 104 198, 80, 425, 515
Page #1278
--------------------------------------------------------------------------
________________ dinIya pariziSTa 1199 pRSThaka graMtha kartA sanmati (prakaraNa) siddhasena divAkara 48, 71, 228, 264, 267, 268 che , 27, 284, 981 ptatattavaprakaraNuM devAnaMdasari" 997, 1000 saptabhaMgIpradIpa nyA. ta. nyA. vi. maMgalavijaya 8, 285, 610 samavAyIga sudharma svAmI 45, 504, 517 saMbodhaprakaraNa haribhadrasUri 792 saMbodhasitterI jagokhara (jayazekhara sUri 902 samakitanA sasaTha belanI sajhAya yazavijaya upAdhyAya 140 samayasAra devAnaMdasUri 1064 pATIkA 117, 119, 757 samarAIkahA haribhadrasUri 226 samyaktvakaumudI jinaharSagaNi. 140, 145 samyaphavapradIpa nyA. tI. nyA. vi. maMgalavijaya 85, 111 samyaktvasaptati haribhadrasUri 138-140 sarasvatI (mAsika) sarvasiddhiprakaraNa haribhadrasUri 247 sarvArthasiddhi pUjyapAda 191, 2, 451, 590, 676, 678, 897, 927-929, 1066, 1129 sAgaradharmAmRta AzAdhara sakhya darzana kapila RSi sAMkhyakArikA IzvarakRSNa 172, 259 mAThara 201 sarasvata-Adarza sAMkhyasaptati IzvarakRSNa 722 siddhahema kalikAlasarvajJa hemacaMdrasUri 47, 691 siddhaprAbhUta 244, 1159, 1160 siddhAntakaumudI bhojI dIkSita 47 siddhAntacaMdrikA rAmacandra 585 siddhAntasAra pro. maNIlAla nabhubhAI dvivedI siddhAntAgamastava jinaprabhasUri 785 sUttanipAta sUtrakRtAMga sudharma svAmI - pR58, 848, 990, 981-984, 987 bhadrabAhusvAmI 423, 424, 849, 979 keTayAcAya-zIvAMkAcArya 423, 324, 849, 982, 985 sUrIzvara ane samrATa muni vidyAvijaya 1161 sUryasiddhAnta 589 ska6-purANa vyAsa 919 >> vRtti 133 979 , , niyukti
Page #1279
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1200 saca ka stuticaturvi tikAnuM spaSTIkarayu hIrAlAla rasikadAsa stutidvAtriMzikA sthAnIMga 33. .. .. .. 19 " . sIma .. SA smRti smAdAma jarI svAdAdApara mAsirUpe ullekhAyelA cainI akArAdi anuzizukA, hiMsASTAvApannabhASya hiM tattvajJAnanA pratihAsa DhArasaubhAgya ( mahAkAvya ) 39 ratnaprabhasUri krama svAmI .. Bible Fasting for Health History of Mathematics Jainism The Jaina Gem Dictionary Merchant of Venice G. S A. I. Genesis 39 17 abhayadevasUri Pre-Buddhistic India Sacred Books of the East Uber den stand der Indisoben Philosophic zur Zeit Mahavira und Buddhas ,, malTileSNamUri vArjiyasUri 3 39 pRSThAMka 18, 149, 235, 364, 46, 3, 493, 494, 793 haribhadrasuri nama dAyakama devakara mahetA devavicakSagaNi English, Italian and German works Matthew St. Bernarr Macfadden Smith Prof. Jacobi J. L. Jaini Shakespeare 285 114, 12, 15, 200, 21, 26 404, 438. 58, 109, 58, 185, 187, 24, 625, 753, 762, 763, 201, 815, 81, 95, 91, 24, 12, 1, 156, 111 16, 201, 26, 45, 406, 44 435, 38, 49, 40, 504, 129, pu, pa, 63, 72, 21, 12, 913, 927, 934 Dr. Barna Dr. Schrader * Girnale della Buiety Asiatica Italiana. e 25, 32, 34 794, 982 e 374, 147, 149, 187 1161 71 108 para 740 562 49 er' pa 580 ete ba, Taba,
Page #1280
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 14 - 12 ka 11 24 'tRtIya pariziSTa. jinatattapradIpagata temaja tenA anuvAda nAma AhutadanadIpikAgata lakSita padArthonA lakSaNasUcaka zabdanI akArAdi anukramaNikA zabda pRSTha paMkti | zabda pR4 paMkti anaMtAnubaMdhi kaSAya 1005 19 akAmanijara 807 23 anarthadaMDa akSa 174 17 anarthadaMDa virati 226 agAri 922 anantakAya 378 agurulaghu-nAmakarma 1025. 379 aMgAkhya kRta 790 378 aMgopAMga-nAmakarma 128 378 acakSurdazana 261 anarpita 674 acAkSuSa skaMdha 671 anavakAMkSakriyA 759 acitta yoni 433. anazana 1108 ajIva pa28 anAdara ajJAna 349 15 anAdi visAbaMdha 147 aMDaja anAdeya-nAmakarma 1048 atithisaMvibhAga 928 anAbhogakriyA ativyApti 27 11 anAbhoga bakaza 1139 adravya dravya 25 anAbhogika nikSepAdhikaraNa 776 adharmAstikAya para 9 12 anAhAra 4ra7. 540 anitya bhAvanA 1083 adhikabhArApaNa 978 anizritamAhi. 212 adhikaraNakriyA anIka 508 adhigama anukaMpa 785 aAdi yatima anuseka 833 anagora 927 15 | anupayuktamane vAkkAyAdhikaraNa 770 17 anaMga kIDA 947 anumAna 191 13 anayavasAya 165 28 | ja H - 8 + 8 2 da da ra - 2 1 2 3 - 342 jara 760 T 757 54 >> 17. 1 582mA pRSTha pachInA vibhAga upAdhyAya maMgalavijayajI taraphathI judo lakhAine Avela hovAthI tagata zabdonI yathAsthAne goThavaNI meM karI lIdhI hatI. A kAryamAM lekhaka mahAzaya taraphathI jeTale aMze mane sahAyatA maLI che teTale aMze huM temane RNI chuM. 161
Page #1281
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1202 tRtIya pariziSTa, zabda anuprekSA anubhAga anubhAgababdha anekadravyadravya atarAya pRSTha paMkti 549 13 209 11 27 4 20921, 24 14 850 349 - 10 ' atya saumya anya sthaulya annapAna niSedha anyatva bhAvanA aparasaMgraha aparatva apAna pRSTha paMkti | zabda 1122 23 | avarita 76 - 2 | avAya 997 avyApti 551 26 avismRti 780 2 | avirati asatya 148 3 [ asaMdigdha 648 13asaMdigdhasAhi 938 azaraNa-bhAvanA 1085 azuci-bhAvanA 316 28 azubhanAmakarma 580 13, 15 azubha yoga 575 2 azatanizcita matijJAna 1047 18 asaMyata 1024 asaMbhava 1131 asaMvRttabakuza 17 | asadaguNadabhAvana 775 asamIkSyAdhikaraNa asthira-nAmakarma ahiMsA 213 1084 2 1085 1048 75 204-6, 27 349 23 27 1138 801 961 23 1047 aparyApta-nAmakama apAyavicayadharmadhyAna apAramArthika apratyekSitanikSepAdhikaraNa 'apratyakSatApamAjioNtsarga- rU5 prathama aticAra - apratyAkhyAna kaSAya apratyAkhyAnakriyA - asphAdhikaraNa abhavya abhigRhIta mithyAtva abhiSavAhAra ayazakIrti-nAmakama aratimohanIya 1006 rama i. GUG 75ra - 20 ka70 AkAza 976 955 Arkinya Aka6 804 7 | Agama 1008 AcchAdana AjJAvicadharmadhyAna 677 8 | Atapa-nAmakarma 205 19, AtmaprazaMsA 256 18 AtmarakSaka 378 AtmA 261 24 ] >> 1122 AtmAzraya 789 2 | AdAnanikSepa para9 16; 29 541 3 1081 15 782 15 293 13 832 1131 1024 835 508 arthAvagraha arpita avagraha avadhijJAna avadhidarzana avamI . avaNuvAda 888 rUra
Page #1282
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya pariziSTa, 1203 pRSTha paMkti 127 7 pRSTha paMkti | zabda 1074 11 | AhAraparyApti 1046 16 759 7 | 964 chatvagamana 1022 148 indra sAmAnika 148 indriya 946 AdAnanikSepa-samiti Adeya-nAmakarma Anayana-kiyA Anayana-prayoga AnupUrva-nAmakarma ApekSika saumya ApekSika sthaulyA Apta Abhyantara niti 22 507 10 384 385 416 4 : h mh y 882 18 208-7, 28 169 15 br - Abhiniodhika Aliyogya Aga-bakuza Abhyantara tapasa Abhyantara vyutsarga AmnAya Ayusa AraMbha AraMbhikI kriyA Aje AtadhyAna - 2 - Arya Alekita pAnabhejana AcitabhASaNa - 386 iSagati 387 pa9 23 508 1139 I-samiti 1115 1124 1123 1022 771 uccagetra 710 ucchavAsa 1079 ucchavAsa-nivAsa 1127 utpAda 49ra 10, 26 utsarga-samiti 833 uddadyota upakaraNa 884 upakaraNa-bakuza 822 4 upakaraNendriya 740 upadhAta 1086 upacAra 780 upacAra-vinaya 47 13 129 upanaya. 447 4 | upapAta-janma 541 3 | upabhoga 763 1017 upabhogAdhitva 1017 22 | upayoga 773 11 | upayogendriya 833 10. 574 19 - 1024 6. - 530 18 1074 18 6587 387 2 1140 387 780 Ta AvazyakAparihANi aAzraya AzravabhAvanI AsAdana Astika nAstika Astika 815 1121 AhAraka 428 48 AhArakamUlagunivartAinAdhikaraNa AhAraka zarIra AhArakazarIra-nAmakarma AhArakattaraguNanirvanAdhikaraNa 51 961 388 388 - 26 25
Page #1283
--------------------------------------------------------------------------
________________ 124 tRtIya pariziSTa. upadhAtanAmakarma upabhogAntarAya upasthApana-prAyazcitta upaga-muta upAdhaMvamaudaya ubhaya prAyazcitta ubaNu yoni pRSTha paMkti | zabda 1026 11 | audArika zarIra 1050 1117 17] dArika zarIra-nAmakarma 781 aupazamika 1109 aupazamika cAritra 1117 pazamika samyakatva audArikottaraguNAdhikaraNa audArikaudArika baMdhana pRSTha paMkti 444 21 1016 22 1017 377 338 21 333 998 1019 433. Urtha vyatikrama 953 956 kajI gati sAmati-mana paryAya jJAna jusatra 493 172 349 ekavabhAvanA ekavitarka ekendriyagati-nAmakarma ekendriyajAti-nAmakama evaMbhUta kapiladarzana anusAra AtmA 413 19] karaNa 241 19. karma 318 21 | karmabhUmi kalpanA kaSAya 1084 26 | 1103 kaSAyakuzIla 1025 28 kApata vezyA kAya kAyakleza 17 kAyagupti kAyadupraNidhAna kAyanisagadhikaraNa 747 15 kAyayoga 7pa0 28 kAyasvabhAva kAyikI kriyA kAyika zubha Azrava 406 9, 27 ] kAyika azubha Azrava 423 13, 22 | kAryaNuM 25 eSaNa-samiti 1141 * 75 ' 742 1110 1111 1067 para 777 uttara eyapathika Asava aryApathikI kriyA 1953 pasaMjJA eja-AhAra 744 744 ' 417 449 741 cha73 o tpAtikI mati audayika audArikamUlaguNAdhikaraNuM 217 334 773 15 | kAmaNamUlaguNa 17. kAmaNuM zarIra 2 | >> >> 44 10 1018 15
Page #1284
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1205 za S 30 8 kAla pRSTha paMkti 333 17 343 20 342 6 342 15 342 21 343 630 213 - 17 945 954 2 351 243 tRtIya pariziSTa. pUcha paMkti | zabda kAmaMNazarIra-nAmakarma 1018 19 ] kSAyopathamika kAmaNuzarIra pariNAma kSApazamika cAritra kArmikI mati kSAyopathamika jJAna 4 | kSAyopathamika darzana kAlAtikrama kSAyopazamika dAnAdi labdhi kAvalikAhAra 422 kSApazamika samyaktva kASTakarmarUpattaraguNanirvatanAdhikaraNa 774 kSArAdhikaraNa kiribaSika 508 kSika 349 kUTa kraya vikraya kSetrapramANatikrama phUTa lekha 841 kSetraddhi kRSNa lesyA kevalajJAna kevaladarzana 262 khagajIve kevalI 989 kevalyavarNavAda 767 kIku kauTastha 'kriyA garbha janma 15 577 kriyAvandra 551 gati dhanizritavacanapratyAkhyAna 849 gatinAmakarma gaMdhAdinAmakarma kSamAM 1077 guNa kSAyika kSAyika cAritra 19 kSAyika jJAna guNAcchAdana 11 gupti sAmAnya kSAyika darzana gRhalakSaNAticAra kSAyika dAna gRhasthasaMdhAvarNavAda 341 12 gomUtrikAgati kSAyika bhaga 340 11 225 33 gabha 428, 21, 23 428 3 249 1015 1022 553 kSAnti 787 11 333 guNazreNi 102 832 1066 788 416 18 95, 18, 27 741 kSAyika lAbha * kSAyika viya. kSAyika samyakatva kSAyikopabhoga 340 7 341 13 341-11 dhrANendriya 339 340 341 15. cakSurindriya 17. 392.
Page #1285
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1206 pRi paMkti 820 cakSurdarzana 821 1106 10 caturtha A dhyAna caturtha raudra dhyAna caturthavataprathamabhAvanA caraNakuzIla caraNapulAka cAkSuSaskalpa cAritra cAritravinaya citrakamanirvatanAdhikaraNa 656 184 782 1012 484 115 954 vatIya pariziSTa. pRi paMkti zabda 261 4 | jJAnopayoga 1129 1130 21 896 1141 1138 tamam 671 taka 1098 tApa 1121 tiryagAyusa 774 tiyaMgagati tiyaMgagatinAmakarma tiyaMgadigatima 50 29 tIrthaMkunnAmakarma 50 tIvra kAma 938 tRtIya aticAra 657 tRtIya A dhyAna 9 tRtIya raudra dhyAna 1118 15 | tejalezyA 1099 tejasa tejasa zarIra tejasazarIranAmakarma 911 tejasamUlagunirvatanAdhikaraNa 1109 15 | tyAga 42 trasa 26 23 ! A trasanAmakama 318 28 trAyazi 575 1025 ma0 chavi chedAticAra chAyA chedanAdhikaraNa chedaprAyazcita chedepasthApanIya 1129 1130 351 20, 448, 1, 21 1018 1018 773 jagasvabhAva jadhanyAvamaudarya jarAyuja jAtismaraNa jIva 820 370 37 1026 507 jIvita chavitAsaMsA jugupsAmohanIya tika 10 22 | dayA 129 darzana 50 jJAna jJAnakuzIla jJAnaylAka jJAnavinaya 1009 497 498 1001 1141 1138 814 1120 darzanakuzIla darzana pulAka 2 | darzanavinaya 1141 1138 824 1120 16
Page #1286
--------------------------------------------------------------------------
________________ zabda 'vihi nItIya mAmA " .. dahanAdhikaraNa dAtuviroya dAna 39 dunathavAkaya durjaMganAmakrama duHsvaranAmakrama kupavADAra .. dAnAntarAya phrAI kaMcA dAsIdAsapramASThAtikrama daiva daini digdata dvitIya Atta dhyAna dvitIya raudra mAna dvitIya zAla khAna duHkha devagatinAmakama devAyurAzrava vAs devAvaSNu'vAda AApapAta deza TenikSepAdhikaraN dezaviraticAritra dezAvAyA * dravyaviDIya dravyoca .. " dravyama vara zAntaraprAptirUpa sasarA pRSTa whe 973 726 972 1049 755 supara 24 1128 1130 1135 11 11, 12, 13, 14, 15, 16, fc-29, 23, 16 92, 10 14 721 ek 1048 1048 958 tRtIya piica. pati 793 47 1015 806 1013 vee 443 G 775 44 927 palado 20. dezapAmanA drazya 972 787 pa 442 31 175 11 33 2 | vyApa 15 | vyapuNya 20 vyasamaya 15 dravyArthi ka naya 20 27 23 5 | dhanadhAnyaprANAtikrama dhama 7 * 23 dha kathA 3 | dharmadhyAna 12 10 '' dravyamana 13 samabhAvanA 16 vAda 3. dharmAvavAda dharmAstikAya *** ' "" 11 12 dharmopadeza dhyAna sva dhrauvya 5 19 | napusakaliM'ga 10 | napusakavaidameAhanIya 2 | napu sarvadAzrava 21 naya 23 ' pa 13 33 . na 129 pRSTha paMkti 3:17, 25 4 ' 7 24 7 150 papara 29 310 241 ste 7 7 197 297 952 923 * *k 138 1128 1090 190 72 para8 540 1123 1124 213 131 17 15 14 ' 5 3 ra 10 $ 2 5 17 13 28 3 9 >>>> D 46 17 1010 3 803 19 273, 13, 18 274 4, 9, 11, 12, 15,20 201 .
Page #1287
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1208 tRtIya pariziSTa. pRSTha paMkti 580, 3, 13 832 22 668 12 navIya narakagati narakagatinAmakarma nAma nAmanikSepa nArakAyurAva nikSepa nigamana nitya 29 18 9i68 284 316 1023 85ra 34 881 pRSTha paMkti ! zabda 286 2 | paratva 482 5 | paranindA 1015 paramANu 248 24 147 27. paravyapadeza 805 parasamaya 147 parasaMgraha 201 25 paravAta 11 | parigraha parigrahavirati 549 8 pariNAma : 971 6 | paritApanikI kriyA 920 paridevana 1002 19 parihAraprAyazcitta 1004 parihAravizuddhi 475 15 parISaha 1142 parokSa 1106 parokSa pramANa 1086 25 paryApti 158 paryApti nAmakarma 1026 3 [ paryAya 129 23 385 , ': 16 paryAya samaya paryAyAstika naya 779 parvabIjavanaspati 1049 15 palyopama pANimuktA gati pAtravizeSa 308 pApAnubaMdhi pApa 310 138 9 pAramArthika pratyakSa 758 pAriNamikI mati - 754 21 793 3 - 1118 23 - 1100 20 1000 14 175, 5, 7 ba ba 1030 1045 nityatva nidAna nidAnazaya nidrA nidrAnidrA nirupakramAyusa nigrantha nirjarA nirjarAbhAvanA nideza nimaNanAmakarma niveda - nivRtti-indriya nisaga niva nIrgotra na catti nIla zyA nigama nagamabhASA naimittika nasargikI yiA 6 303 553 i 597 75 297 7 338 23 78 4 416 351 26 277 218 21 3 334 507 padArtha che pAlezyA paragRhItAgamana 52 0 351 pArSagha - 4 | puNyAnubaMdhi pApa 25 | , puraya . 2 ). pudagalakSepa
Page #1288
--------------------------------------------------------------------------
________________ zabda gala pAvata - puruSaliMga puruSaveda puruSavedAzrava pulAkaniza nya pustakrama'nivRta'nA pRcchanA pRtha-ciMtaka sapravicAra pAta pAvara pauSadha prakI ka prakRtti prakRtibandha pracalA pracalApracalA pratikrama pratikramaNuprAyazcitta pratijJA 33 pratirUpakavyavahAra pratisevanA zIla pratItyakriyA pratyakSa pramANa pratyAkhyAna vAya pratyutyannagrAhi pratyekanAmakrama prathama Ata dhyAna prathama raudra dhyAna zukla "" pradeza "" pradezasAra prAya pramANu ". 152 93 pRSTha 83 469 1009 803 1137 774 1122 1133 442 442 926 58 chaThThuM 996 1004 1004 826 1117 201 221 944 1140 756 1006 319 1045 tRtIya pariziSTa. paMkti zabda 24 pramANuvAkaya 6 pramAda 16 prayAkriyA cha | prayAgagati 30 prayAgaanya 16 | pravacanavAsakSa 19 prama 12 prAta 21 prANa 12 5 31 8 prANuAtipAtakriyA 19 pAnApAnaparyApti 22 | prAdezikI kriyA 7 prAyazcitta 10 | preSyaprAga 22 27 28 23 bakuzani nya 20 9 22 9 bandhananAmama andhAticAra bAha bahuvidha ,, bhAdara atA pageApama uddhAra kSetra bhAdaranAmAma 20 16 23 bAdara kanya 23 bhAva tapas 20 15 bALa nivRtti ra "} 1128 1129 1134 76 Y 55 778 164 211 7 167 1,6,8,24 thAya .. 1, 3 * vyutkrA 33 33 khIjasattu vanaspati khobiMdu bhabhAvanA ma 29 pRSTha 5kti 28 991 751 178 993 829 832 134 27 574 1024 755 1028 754 11 94 1139 1119 938 213 513 21 80 81 1027 12 808 1 2 14 1, 2 19 24 11 308 1089 1081 rara hara bu ra . 23 12 ra 25 5 20 } f 10 12 1 E 10 38 8 387 7, 23 19 1123 23 23 23
Page #1289
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1210 tatIya pariziSTa. pRSTha (21 bhakti bhayanizcitavacanapratyAkhyAna bhayamehanIya paMkti ] zabda manuSyagatinAmakarma manogupti 22 mane duppaNidhAna manenisargAdhikaraNa manoga maraNa marazaMsA mAryA pRddha paMkti 1015 18 [883 1067 963 776 742 575 995 bhavanapati bhavya 1009 497 364 153 1083 bhAva ka7 bhAvanI bhAvapApa bhAvapuNya bhAvamana 743 15 u43 241 368 788 1065 412 bhAvazoca bhAvasaMvara bhAvAtaprAptirUpa saMsaraNa bhASA bhASAparyApti bhASAyegA bhASAsamiti 578 mAnasika azubha Asava zubha che mAnuSpAyurAThavA mAyApracayika kriyA mAraNAdhikAra mArga prabhAvanA mArdava mitrAnurAga mithyAtva mithyAtvakriyA milAdarzana mithyAdarzanazalya micchAmRta mithopadeza mizra gati mizra bandha mizra yoni upara cha76 829 1078 971 978 upara 749 921 17 29 12 15 1029 574 1070 6pa4 670 49 1050 bheda 20 15 48. 25 bhedajanya aNuM bhedabhAva bhogAntarAya bhogapabhoga vrata 10 925 940 20 578 13 647 11 432 433 1, 14 maMgala 1 25 / muktatva 367 25 s matijJAne 177 205 253 240 10 | mUlabIja vanaspati mRSAvAdavirati : 13 maithuna 124 378 875 852 makSa 551 mana:paryAya jJAna mana:pravIcAra manuSya-Ayusa manuSyagati 1012 492 mokSamArga mocanopAya 10 | mauna 123
Page #1290
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya pariziSTa. pRSTha paMkti | zabda 124 26 | nizritavacanapratyAkhyAna 492 17 | mAhAra mauna pleccha pRSTha paMkti 894 22 422 423 23 yathAkhyAtacAritra yama yazakIrtinAmakarma 413 ga 782 937 nuM cogavakratA ni 810 ja 25 576 1067 1999 72 1122 744 ratimohanIya rasadhAta rasanendriya rasaparityAga rahasyAbhyAkhyAna rUpakavIcAra 393 vAdi 138 1104 915 5 | vikra gati 1046 vadhAticAra varga varNAnupAta 331 vartanA 339 vAgagupti vAdupraNidhAna vAganiHsarNAdhikaraNa 803 vAga 102 vAcanA vAcikAzubhAzrava 1110 9i41 vAnamaMtara 511 vAsanA vAstupamANatikrama vidAradiyA 26 28 vidhA 377 18] 388, 7, 25 vinayasaMpannatA vinaya rU5 Abhyatara tapasa 416 viparyaya 1050 vipulamati-manaHpayajJAna 118 26 vidhivizeSa 1141 vipAkaviyadharmadhyAna 1138 16 viruddharAjyAtikrama 1110 virati 350, 5, vivAda 358 viviktazAsana 507 vivRtta yoni 1087 12 vivekaprAyazcita 406 3 | vizvasta maMtrabheda 47 210 951 75? 813 1120 165 lakSaNa latA labdhIndriya lavaNAdhikAra lAMgalikA gati lAbhAntarAya liMga liMgakuzIlA liMgapulAka lInatA lezyA 241 93 1132 844 857 180 1110 lepAla, lokabhAvanA lokasaMjJA 3 32 1117 22
Page #1291
--------------------------------------------------------------------------
________________ 112 zabda vivAdana visamAgati vidyAyAgatinAmakarma vIryAntarAya vedaka vaiyi vaizcimUlaguNaniva'ta'nAdhikaraNa vaikriyAttaragujhuniva tanAdhikaraNa vairmika mita vaimAnika ', vaiyAvanya vairAgya majana vyaMjanAvagraha antara bhUtarA vyabhicAra maya vyavahAra vyavahArAbhAsa jInsaga prAyazcita kyuparatakriyAnivRtti ti zabda 33 zabdanaya 93 pravIgAra rAdAnu pAna zarIranAmakama zarIra paryApta zarIrabaya zaya za pRSTha 810 578 228 (39 319 tRtIya pariziSTa. pati | 19 7 1023 105 << 117 335 k zubha vega 446 10 | zabavAcikAbava 773 OM zubhasyA 773 8 zakavAda 217 22 zAka 496 9 497 24 821 10 21 3 206 25 206 3, 2 497 497, 17, 18, 19 19 53. 317 317 1118 1134 919 920 zabda zAna ni sIvikAnaticAra 12 zIlatrata 19 | zamyAna 28 zubhanAmakrama 13 romenIya zauca "3 zruta 39 zrutajJAna 15 | zrutanizcita matijJAna ,, 25 23 | yogandriya 3 5 | saMyama 23 | sayamAma yama 16 | sayuktAdhikaraNa marabA savara 23 savarabhAvanA 13 | saMvRttabakuza 21 | saMvRtta yAni 320 9 | saMvega 511 965 E * f sacaya 18 | saMsArabhAvanA 11 1027 25 sAra 1140 wr 13 sasthAnanAmakama 1 sasthAnaviya pRs 433 815 808 1128 1045 745 743 352 190 782 1008 787 104} 253 256 201 204 205 227 383 786 1132 807 771 1065 19 1139 432 130 911 15 184 pakti 25 19 20 * 911 30 1, 2 9 5 e 5 27 ja 12 10. 10 ~ ~ 1 x 10 No 11 10 13 f 4 13 19 4 30 5 23 15 61 14, 25 rara 5
Page #1292
--------------------------------------------------------------------------
________________ zabda sanana saMgRhIta samava saMgrahapravaSNutva saMgrahAbAma sudhAtananAmakama sacittanikSepa sacittapidhAna sacittamizrAhAra sacittayAni cittasa bAhAra susanaya sA sakri "9 satya bhASA sanipAta sapta pA sagarbhita samaya samAdhi samArabha samArApa samiti samUcchi`ma samUcchi''ma-janma samUcchi ma-vanaspati samyAtra sabhya 39 samyaphata sabhyajJAna samyagdarzana .. 33 sarAga sarAgasayama pRSTha 1020 315 313 315 316 1020 cha e 955 433 955 1006 402 370 402 1080 336 321 para 821 771 16 378 14 14 48 tRtIya pazi paMkti zabda 25 | savirati 3 }e ra 20 73 vet 708 1 | sAgarApama 3 16 25 sAdhana 8 | sAdhAraNanAmaka 22 | soniyAnika 6 | mAma'tAniAtikI kriyA 3 | sAmAyika 2 | sAObhauma 2 ja ra ra ja chuM 19 | siddha sarvopazamanA 169 9 428 17 447 22 sahusAbhyAkhyAna 16 sukha 24 12 | sukhAnubaMdha 5 | subhaganAmaka 5 | susvaranAmakrama 17 10 11 24 sUkSma addA palyeApama udAra kuzIla ', .. ,, ,, 33 "" 71 72 14 | steya "" kriyApratipAti kSetra pakSyApama nAmakrama pulAka akuza maparAya 23 sApAma bhAyuSya dha bIja vanaspatti 24 22 stanaprayAga 19 | tenAhatAdAna 33 25 taiyaviti 10 | styAnahi 27 zrIliMga 5 ma sthApanA 7 sthAvara 7 . vedamAhanIya 1214. * The 1 18 93 18, 25 11 - 941 ra 159 1048 336 75 927 914 " 15 971 14 4 12 4 1 12 ra 1 22 9 19 ' 11 1046 21 1 1141 1634 ra 1047 1138 1139 1103 475 555 3192 942 942 20 251 2 49 27. 1004 15 469 11 1009 23 14, 14, 20, 30 370, 13, 22 ra ne 4 . 26 5 1 11 20 25 23 10 2 rara 23
Page #1293
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1214 vatIya pariziSTa pRSTha paMkti | zabda 1047 6 | RtyantardhAna 1142 12 | | svArtha 101 - 4 | svAhasti kI kriyA para paMkitA 953 8 192 17 1757 1045 344 17 sthAvara-nAmakarma snAtaka-nircanya sthitidhAta sthitibandha sthiranAmakarma spardhaka sparzanAmakama sparzanendriya spapravIcAra smaraNa smRti RtyanupasthAna hAsyanizritavacanapatyAkhyAna hAsyamahanIya hiraNyasuvarNapramANatikrama hiMsA 895 1008 15 12 122 343 510 179 210 967 951 835 22 192 13, 27 12 | hetu
Page #1294
--------------------------------------------------------------------------
________________ che. hIrAlAla ra. kApaDiyA dvArA saMpAdita anya (1) nyAyakusumAMjali gujarAtI ane aMgrejI anuvAdAdi sahita (2) zRMgArarAgyataraMgiNI anuvAdAdi (3) stuticaturvizatikA saTIka (4) caturvizatikA saTIka (5) zrI caturvizatijinAnaMdastuti saTIka (6-7) zrIbhaktAmara stotranI pAdapUrtirUpa kAvyasaMgraha bhAga 1-2 (8) zrIzanistuti vividha TIkAo saMskRta bhUmikA (10)tatvArthAdhigamasUtra ( bhAga 1-2 ) pajJa bhASya, bhASAnusAriNI TIkA temaja saMskRta ane aMgrejI prastAvanA sahita. (11) tatvArtha satra gujarAtI anuvAda sahita. (12) vairAgyarasamaMjarI gujarAtI anuvAda ane vivecana sahita. (13) padyAnaMda mahAkAvya saMskRta ane aMgrejI prastAvanAdi sahita (Gaekwad Oriental Series). (14) navatattvasaMgraha. (15) priyaMkaratRpakathA ane upasargaharastAtra pariziSTAdi sahita. (16) caturvizatibandha vividha pariziSTo sahita (17) bhaktAmara, kalyANumaMdira ane namiUNa stotre aMgrejI anuvAdAdi sahita. TuMka samayamAM prasiddha thanAra (18) aSabha paMcAzikA, varastuti vagere gujarAtI anuvAdAdi sahita. (18) anekArtharatnamaMjUSA-aSTalakSArthI vagere saMskRta prastAvanA sAthe (20) jainadharmavarastotra (21) gaNitatilaka saTIka saMskRta ane aMgrejI upodaghAta sAthe (22) caturvizatiprabaMdhanuM gujarAtI bhASAMtara (23) English translation of Viravibhuti (24) , , , Jaina darasna in preparation (24-26) A descriptive catalogue of the Jaina mss. vol. I-III, (28-39) AhaMta jIvana jyoti (bhAga 1-12 )
Page #1295
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #1296
--------------------------------------------------------------------------
________________ dr d rd == = Rdvaardvdvdd deev v5 PEEREEEZES SE 1. ERRES piNvdvdrsvrn CEREREERDRIETTE dr-srktt sstee | FEj daa vktvr joo dddrsvts'dd vdvdd dee aa Jan Education International