________________
८१७
Bal ]
આહંત દર્શન દીપિકા. " 'उन्नयमवेक्ख इयरस्स पसिद्धी उन्नयस्स इयराओ।
इय अन्नोन्नपसिद्धा उस्सग्गववाय दो तुल्ला ॥७८३ ॥" અર્થાત ઊંચા પર્વત વગેરેની અપેક્ષાએ નીચા પૃથ્વીતલ વગેરેની અને નીચા સ્થાનની અપેક્ષાએ ઊંચા સ્થળની પ્રસિદ્ધિ થાય છે. એ દૃષ્ટાંતથી ઉત્સગ અને અપવાદ સરખા બળવાળા ગણાય છે.
ઉત્સગ અને અપવાદનું લક્ષણ ઉપદેશપદમાં એમ સૂચવાયું છે કે –
दव्वादिएहिं जुत्तस्सुस्सग्गो जदुचियं अणुद्वाणं ।
रहिअस्स तमववाओ उचियं चियस्स न उ तस्स ।। ७८४॥" અર્થાત શુદ્ધ અન્નાનાદિની ગવેષણારૂપ અનુષ્ઠાન તે “ઉત્સર્ગ છે, જ્યારે દ્રવ્યાદિથી રહિત સાધુને પંચકાદિ પરિહાણથી તથા પ્રકારના અન્નાનાદિ આસેવનારૂપ અનુષ્ઠાન , ते 'मा ' छे. વિશેષમાં ઉપદેશપદમાં કહ્યું છે કે –
" उस्सग्गववायाणं जहटियसरूवजाणणे जत्तो ।
कायन्वो बुडिमया सुत्तणुसारेण णयणिउणं ॥ ७८१॥" અર્થાત સામાન્યરૂપે જણાવેલ વિધિ ‘ઉત્સર્ગ કહેવાય છે અને વિશેષ વિધિ અપવાદ ગણાય છે, તેથી ઉત્સર્ગ અને અપવાદના સત્ય સ્વરૂપને જાણવા માટે બુદ્ધિમાને નિશીથાદિ આગમાં
यत् पुनरुपघातकरं सम्यक्त्वज्ञानशीलयोगानाम् । तत् कल्प्यमप्यकल्प्यं प्रवचनकुत्साकरं यश्च ॥ १४४ ॥ किश्चिच्छद्धं कल्प्यमकल्प्यं स्यादकल्प्यमपि कल्प्यम् । . पिण्डः शय्या वस्त्रं पात्रं वा भैषजाद्यं धा ॥ १५ ॥ देशं कालं क्षेत्र पुरुषमवस्थामुप(पुरुषावस्थोप?)योगशुद्धपरिणामान् । प्रसमीक्ष्य भवति कल्प्यं नैकान्तात् कल्प्यते कल्प्यम् ॥ १४६ ॥"
१-3 छाया
उन्नतम पेक्ष्येतरस्य प्रसिद्धिरुन्नतस्येतरस्मात् । त्यन्योन्यप्रसिद्धौ उत्सर्गापवादौ द्वौ तुल्यौ । द्रव्यादि कर्युक्तस्योत्सर्गो यदुचितमनुष्टानम् । रहितस्य तदपवाद उचित चेतरस्य न तु तस्य । उत्सर्गापवादयोर्यथास्थितस्वरूपज्ञाने यत्नः । कर्तव्यो बुद्धिमता सूत्रानुसारेण नय निपुणम् ॥
103
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
