Page Text
________________
૪૫૦
જીવ અધિકાર.
[ પ્રથમ
વાસ્તવિક નથી. જેમ ઘટાદિ કાર્યોંની ઉપલબ્ધિથી પરમાણુનુ અનુમાન કરાય છે તેમ દ્વારિકાદિની ઉપલબ્ધિથી કાણુનું અનુમાન થાય છે, કેમકે કાર્યનું લિંગ કારણ છે. વિશેષમાં આથી જેનું કાર્યાં ભૂત હાય તેનું કારણ પણ ભૂત હાવું જોઇએ એ નિયમ અનુસાર કાણુની મૂર્તતા પણ સિદ્ધ થાય છે.
શરીર સંબંધી કારણ-વિશેષ—
ઔદ્યારિક શરીર સ્થૂલ પુદ્ગલાનું બનેલું છે, જ્યારે આકીનાં ચારે શરીરે અનુક્રમે સૂક્ષ્મ સૂક્ષ્મ પુદ્ગલેાનાં બનેલાં છે. અર્થાત્ ઔદારિક શરીર કરતાં વૈક્રિય શરીર સૂક્ષ્મ, તેના કરતાં આહારક સૂક્ષ્મ, આહારક કરતાં તેજસ અને તેજસ કરતાં કાણુ શરીર સૂક્ષ્મ છે.૧ આથી ઔદારિક શરીર બધાં શીરામાં સૌથી વધારે સ્થૂલ અને કાણુ શરીર સૌથી વધારે સૂક્ષ્મ છે એમ નિચેાડ નીકળ્યા. ઔદારિક શરીર સ્થૂલ પુદ્ગલેાનું બનેલું છે, તેથી તે આપણે એ શરીરને આંખ વડે જોઇ શકીએ છીએ. બાકીનાં શરીરે સૂક્ષ્મ હેાવાથી તે આપણને અદશ્ય છે. આ કારણને લીધે જીવ ઉત્પન્ન થતા તેમજ મૃત્યુ પામતા પણ દેખાતા નથી, કેમકે જોકે તે તૈજસ અને કામ્હણુ શરીરાથી આવૃત છે તેપણ તે શરીરા અતિસૂક્ષ્મ હાવાથી આપણે તેને જોઇ શકતાં નથી.
અત્ર સ્થૂલ અને સૂક્ષ્મ શબ્દોથી શું સમજવું એવા સહજ પ્રશ્ન ઉદ્ભવે. આના ઉત્તર એ છે કે રચનાની શિથિલતા તે ‘સ્થૂલતા’ છે, જ્યારે એની સઘનતા તે · સૂક્ષ્મતા ’ છે. એટલે આ કંઇ પરિમાણુસૂચક શબ્દો નથી. શિથિલતા અને સઘનતાના આધાર પૌલિક પિરણામ ઉપર રહેલા છે. જેમકે લાખંડના પિંડમાં બહુ પ્રદેશ હાવા છતાં તેનું પિરમાણુ અલ્પ છે, જ્યારે રૂના ઢગલામાં અલ્પ પ્રદેશ હોવા છતાં તેનું પરિમાણુ વધારે છે–તે વધારે જગ્યા રોકે છે. આથી સમજાય છે કે પરિમાણમાં અલ્પ હાવા છતાં પણ જ્યારે પુદ્ગલા શિથિલરૂપે પરિણમે છે ત્યારે તે ‘ સ્થૂલ ’ કહેવાય છે; અને પરિમાણુમાં બહુ હેાવા છતાં જ્યારે તેઓ સઘનરૂપે પરિણમે છે– ઉત્તરાત્તર ગાઢ થતા જાય છે ત્યારે તેઓ ‘ સૂક્ષ્મ ’ કહેવાય છે. દાખલા તરીકે સરખા પરિમાણુવાળા ભેડ (ભિડા)ના અને હાથીના દાંતને આપણે વિચાર કરીશુ તે જણાશે કે ભિ'ડાના દાંતની રચના શિથિલ છે, જ્યારે હાથીના દાંતની રચના એનાથી ગાઢ છે. આથી પિરમાણુ સમાન હોવા છતાં ભિડાના દાંતની અપેક્ષાએ હાથીના દાંતનું પૌગલિક દ્રવ્ય અધિક છે.
વિશેષમાં અત્ર એ પણ ધ્યાનમાં રાખવું કે સ્થૂલ અને સૂક્ષ્મ શબ્દો આપેક્ષિક ( ( relative) છે એટલે કે ઔદારિક શરીરથી વૈક્રિય શરીર સૂક્ષ્મ છે, પરંતુ આહારક શરીરની અપેક્ષાએ તે તે સ્થૂલ છે. આ રીતે આહારક શરીર પૂર્વવર્તી શરીરની અપેક્ષાએ સૂક્ષ્મ હોવા છતાં તૈજસ અને કાણુ શરીરની અપેક્ષાએ સ્થૂલ છે. શરીરાના પ્રદેશોની સંખ્યા—
ઓદારિક શરીરના પ્રદેશો કરતાં અસખ્ય ૧ આ કારણથી તે ઔદારિકને પ્રથમ સ્થાન, + નવાથી અવૃત્તિ (પૃ. ૧૯૮)માં પ્રદેશ
Jain Education International
ગુણ પ્રદેશે વૈક્રિય શરીરના છે; વૈક્રિય વૈક્રિયને ત્યાર બાદ ઇત્યાદિ ક્રમ યોજાયા છે. અર્થ સૂચવતાં કહ્યું છે કેમક
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 004886 |
| Book Title | Arhat Darshan Dipika |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Mangalvijay, Hiralal R Kapadia |
| Publisher | Yashovijay Jain Granthmala |
| Publication Year | 1932 |
| Total Pages | 1296 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 26 MB |