Page Text
________________
પંચમે
૧૦૭૦
સંવર-અધિકારી ભાષા-સમિતિનું લક્ષણ
हितमितासन्दिग्धानवद्यार्थविषयकनियमितभाषणरूपत्वम् , निर. वद्यार्थभाषणवे सति सत्यासत्यामृषालक्षणयोर्भाषयोईयोः सूत्रानुસાuિgોમવાપર્વ વામાવાતેક્ષણH I (ઘ૪૮) અર્થાત હિતકારી, પરિમિત, અસંદિગ્ધ અને નિરવઘ (પાપ રહિત) એવા અર્થના સંબંધમાં નિયમિત બલવું તે “ભાષા-સમિતિ ” જાણવી.' અથવા નિરવદ્ય અર્થ વિષે ઉલ્લેખ કરતાં સત્યા અને અસત્યામૃષા એવા બે પ્રકારની સૂત્રને અનુસરનારી ભાષા બેલવી તે “ભાષા-સમિતિ” છે.
ओषायं विसम खाणु, विजलं परिवजय । સંદ ન કઝા, વિજ્ઞમાને પામે છે કે ' [ अवपातं विषम स्थाणं पिजलं परिवर्जयेत् ।
सरक्रमेण न गच्छेद् विद्यमाने पराक्रमे ॥ ] અર્થાત યુગ માત્ર જેટલું સામે જેતે અને બીજતરિત ( વનસ્પતિકાય ) તેમજ ઉદક (અકાય) અને મૃત્તિકા (પૃથ્વીકાય )ને વજેતે પૃથ્વી ઉપર વિચરે. જે અન્ય માગ હેય તે ખાડા જેવા વિષમ ( ઊંચા નીચા), હૂઠા ઝાડવાળા અને નિર્જળ સ્થળનો એ ત્યાગ કરે પણ સંક્રમથી એટલે કે જળ ઉપર થઈને જવા માટે કાષ્ટાદિ વડે બાંધેલા માર્ગે ન જાય. વિશેષમાં યોગશાસ્ત્ર ( મ. ૧ )મત નિમ્નલિખિત પદ્ય પણ મનન કરવા જેવું છે –
लोकातिवाहिते मागें, चम्बिते भास्थदंशभिः।
जन्तुरक्षार्थमालोक्य, गतिरीर्या मता सताम् ॥ ३६॥" આનો ભાવાર્થ ૮૮૨માં પૃષ્ઠમાં આપેલ ઈ-સમિતિના લક્ષણમાં દૃષ્ટિગોચર થાય છે. અત્ર માર્ગના કાતિવાહિતરૂપ પ્રથમ વિશેષણથી પરજનાથી વિરાધિત માર્ગે જતાં મુનિને પૂછવનિકાયવિરાધના થતી નથી તેમજ ઉન્માર્ગગમન થતું નથી એ ભાવ દર્શાવાયો છે તેમજ બીજા વિશેષણથી રાત્રે જવાનો નિષેધ સૂયવાયો છે, કેમકે રાત્રે ગમન કરતાં સંપાતિમ જંતુની વિરાધનાનો સંભવ રહે છે. ૧ સરખાવો
“ महरं निउणं थोवं कज्जावडियं अगविषयमतुच्छ ।
पुव्विं महसंकलियं भगति ज धम्मसंजुत्तं ॥" [ मधुरं निपुणं स्तोकं कार्यापतितमगर्षितमतुच्छम् ।
पूर्व मतिसङ्कलितं भणन्ति यद् धर्मसंयुतम् ॥ ] અર્થાત્ મધુર, નિપુણ, અલ્પ, કાર્ય પૂરતું, અભિમાનથી રહિત, તુચ્છ નહિ એવું, પૂર્વે મતિ વડે જેની સંકલના કરાઈ છે તેવું અને ધર્મથી સંયુક્ત ( એવું ભાષણ તે “ ભાષા-સમિત ' છે ). ૨ દશવૈકાલિક ( અ. ૭)માં કહ્યું છે કે
" जा य सच्चा न वत्तब्वा सञ्चामोसा य जा मुसा ।
जा य बुद्धेहिं जाइण्णा ण तं भासेज पण ॥" [या च सत्या न वक्तव्या सत्यामुषा च या मृषा ।
વા સુનાવ ન ત મત ggerન ] અર્થાત જે વાણી સત્યા, સત્યામૃષા અને મૃષા હોય તેમજ જેની બુદ્ધોએ આચરણ ન કરી હોય તેવી વાણી બુદ્ધિશાળીએ ઉચ્ચારવી નહિ.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 004886 |
| Book Title | Arhat Darshan Dipika |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Mangalvijay, Hiralal R Kapadia |
| Publisher | Yashovijay Jain Granthmala |
| Publication Year | 1932 |
| Total Pages | 1296 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 26 MB |