Page Text
________________
૫
ભાષાના પુદ્ગલાના પાંચ પ્રકારના ભેદ—
પ્રજ્ઞાપનાના ૧૧મા પદ તરફ દષ્ટિપાત કરતાં જણાય છે કે ભાષાના પુદ્ગલા ( ૧ ) ખંડ, ( ૨ ) પ્રતર, ( ૩ ) ચૂર્ણિકા, ( ૪ ) અનુટિકા અને ( ૫ ) ઉત્કરિકા એમ પાંચ રીતે ભેદાય છે. લાખ ડના ખડની જેમ ભાષાના ખડ હોય એ પ્રથમ પ્રકાર છે. અબરખના પુદ્ગલની પેઠે ભાષા ખેલ્યા પછી ભેદાય તે ખીજો પ્રકાર છે. ઘઉંના લેટની જેમ ભાષા ખેલ્યા બાદ ભેદાય તે ત્રીજો પ્રકાર છે. સરાવરની શ્રેણિની જેમ શ્રેણિ થઈને ભાષા ભેદાય તે ચાથા પ્રકાર છે, મગ અડદની ફળી સૂકાતાં તેમાંથી જેમ દાણા ઉછળે છે તેમ ભાષા ભેદાય તે પાંચમે પ્રકાર છે.
આ પાંચ પ્રકારના ભેદોનુ' અલ્પમહુત્વ એવું દર્શાવવામાં આવે છે કે ખંડ-ભેદ ૫ અનંત ગુણા, પ્રતર ૪ અનંત ગુણા, ચૂર્ણ ૩ અનંત ગુણે, અનુતિ ૨ અનંત ગુણ્ણા અને ઉત્કરિકા સૌથી થોડા છે.
અજીવ–અધિકાર.
અંધકારનું' લક્ષણ—
दृष्टिप्रतिघातकारित्वे सति पुलपरिणामरूपत्वं तमसो लक्षणम् । ( ૨૪૨ )
અર્થાત્ જોવામાં હરકત કરનારા પુદ્ગલના પરિણામ તે અધકાર ’ છે. આ લક્ષણુ ઉપરથી એમ જોઇ શકાય છે કે અંધકાર પુદ્ગલ છે. ત્યારે શું એને કેટલાક લેકે પદાર્થ જ ગણતા નથી અને તેજને અભાવ ગણે છે તે ખાતુ છે? હા એ ખાટું છે અને તેની સાબિતી નીચે મુજબ છે એમ જૈન ગ્રંથા સૂચવે છે, અધકાર શ્યામ અને શીત છે. અર્થાત્ તે રૂપવાન તેમજ સ્પર્શાવાનુ છે. આપણે પૂર્વ જોઇ ગયા તેમ જે જે સ્પવાન્ હાય તેમજ જે જે રૂપવાન હોય તે પદા પુદ્ગલ છે. આ ન્યાયથી એમ સિદ્ધ થાય છે કે અંધકાર રૂપી તેમજ સ્પર્શીથી યુક્ત હાવાથી તે દ્રવ્ય છે. વળી નેત્રની સાથે અંધકારના સયાગ થતા હેાવાથી પણ તે દ્રવ્ય ઠરે છે. આ ઉપરાંત એ દેખીતી વાત છે કે કાઇ પણ વસ્તુ કાઇ પણ સ્થળે છે કે નહિ તે જાણવું હાય તા પ્રકાશની જરૂર પડે છે. દાખલા તરીકે અત્ર કુંભના અભાવ છે કે નિ એ વિષે માહિતી મેળવવામાં પ્રકાશને ખપ પડે છે, કેમકે ઘરમાં અંધારૂ હોય તે વસ્તુ હાય તેપણુ જાણી શકાય નહિ. પ્રકાશ હોય તે જ છાતી ઠોકીને કહી શકાય કે તે વસ્તુ ઘરમાં છે કે નહિ, આ પ્રમાણે જ્યારે અંધકારને તેજના અભાવ માનવામાં આવે, તે એ અભાવને પણ જોવાને પ્રકાશની જરૂર પડવી જોઇએ અને હકીકત તે એથી ઉલટી છે; કારણ કે પ્રકાશના અભાવમાં જ–અજવાળાની ગેરહાજરીમાં જ અંધકારના દન થઈ શકે છે. આ ઉપરથી
t
Jain Education International
दुंदुभि ( बुंदंसि ? ) समारोहे भेये उक्करिया य उक्केरं । वीससपयोगमीसग संघाय वि ओगविविदगमो ॥
[......... સમારોઢે મેટ્ સરિકા = કહ્રમ્ | fararप्रयोग मिश्रक सङ्घातवियोग विविधगमः ॥ ] - ટલાકથી તૈયાયિકો સમજવા.
[ દ્વિતીય
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 004886 |
| Book Title | Arhat Darshan Dipika |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Mangalvijay, Hiralal R Kapadia |
| Publisher | Yashovijay Jain Granthmala |
| Publication Year | 1932 |
| Total Pages | 1296 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 26 MB |