Page Text
________________
જીવ–અધિકાર.
[ પ્રથમ
• ઉપયોગ ' શબ્દની વ્યુત્પત્તિ-અથ પ્રજ્ઞાપનાની શ્રીમલયગિરીય ટીકા (૩૧૨ પત્રાંક) માં જે નીચે મુજબ આપ્યા છે, તે પણ આ વાતની સાક્ષી પૂરે છે.
उपयुज्यते - वस्तुपरिच्छेदं प्रति व्यापार्यते जीवोऽनेनेत्युपयोगः "
.
.
અર્થાત્ જેના વડે જીવ વસ્તુના પરિચ્છેદ પ્રતિ વ્યાપાર કરે છે-પ્રવૃત્ત થાય છે તે ‘ઉપયાગ’ છે. કહેવાની મતલખ એ છે કે ઉપયાગ આત્માના એક પ્રકારના પરિણામ છે. એનુ’ ખીજુ' નામ · ચૈતન્ય ’ છે, ‘ ચૈતન્ય ’ એટલે ‘ જ્ઞાન અને દશન ’; અર્થાત જ્ઞાન અને દČન એ ચૈતન્યના પર્યાયા છે, જે જાતનું જ્ઞાન યાને દન સંપાદન કરવુ હાય તેને અનુકુળ ખાહ્ય અને આભ્યન્તર નિમિત્તે મળતાં ‘ જ્ઞાન-ઉપયાગ ’ કે ‘ દર્શન-ઉપયાગ ’ થાય છે, આ ઉપરથી જોઇ શકાય છે કે ઉપયાગના જ્ઞાન–ઉપચેગ ચાને ‘ સાકાર ’ ઉપચેગ અને દન-ઉપયોગ યાને ‘નિરાકાર’ ઉપયેગ એમ એ મુખ્ય ભેદો પડે છે. છદ્મસ્થાને આ બને ઉપચેગ એક જ વસ્તુ પરત્વે વધારેમાં વધારે અન્તર્મુહૂત સુધી જ હાઇ શકે છે અને તેમના સંબન્ધમાં જ્ઞાન-ઉપચાગના સમય દર્શીનઉપયેાગના કરતાં સંખ્યેય ગણા છે; જ્યારે કેવલીઓને ( સર્વજ્ઞાને ) તે તે અને ઉપયેગા એકેક સમયના જ હોય છે.
પર
Cs
ઉપયાગવાદ
જીવને એક સમયમાં કેટલા ઉપયાગ હોઇ શકે ?—
એક જ સમયમાં જીવને એકથી વધારે ઉપયોગ ડાઇ શકે નહિ (પરંતુ ક્રિયા તા હાઇ શકે) આ વાતની વિશેષાની નિમ્નલિખિત ગાથા સાક્ષી પૂરે છેઃ——
“ ?-વિસપયત્તા, પોષવિરોફ્િળો હું સમયે ? । समए दो उवओगा, न होज किरियाण को दोसो ? ॥ ३७३ ॥ [ શ્રફળ-વિસનેપ્રયત્નો પરસ્પરવિરોધિનો વયં સમયે ? ।
समये द्वावुपयोग न भवेतां क्रियाणां तु को दोषः ? ॥ ]
૧ “ આથમ્યો નવગ્ય સ્થાત, પ્રવૃત્યતનું તેમ ।
નમોનમુહૂર્ણાન્ત-મત્તથાસવિધ ચત: ફા’-લાકપ્રકાશ, વ્યલાક, સ` ૩ અર્થાત્ નવ સમયેાથી માંડીને અંતદૂત'ની શરૂઆત થાય છે અને તે મુદ્દતમાં જ્યાં સુધી એક સમય એા ડાય ત્યાં સુધી છે. આ અંતર્મુ દૂત'ના અસંખ્ય પ્રકારો પડે છે. કહેવાની મતલબ
.
એ છે કે નવ સમયથી માંડીને બે ઘડી ( ૪૮ મિનિટ )માં એક તદ્ભૂત ' કહેવામાં આવે છે. સમય ’ એ જૈન શાસ્ત્રના અર્થ સમમાં સૂક્ષ્મ કાળ-વખત થાય છે. એક સેકંડમાં અરે તેા અસંખ્ય સમયે પસાર થઇ જાય છે. સમય કરતાં કાષ્ઠ વખત છે, એ સૂક્ષ્મતમ છે એ અવિભાજ્ય છે.
Jain Education International
સમય એા એટલા બધા કાળને પરિભાષિક શબ્દ છે અને એને
આંખ મીચીને ઊન્નાડીએ તેટલામાં સૂક્ષ્મ કાળ નથી, એ છેલ્લે સૂક્ષ્મ
૨ આ ગાથા પ્રજ્ઞાપનાની વૃત્તિ (૨૬૪ પત્રાંક )માં દૃષ્ટિગાચર થાય છે.
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 004886 |
| Book Title | Arhat Darshan Dipika |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Mangalvijay, Hiralal R Kapadia |
| Publisher | Yashovijay Jain Granthmala |
| Publication Year | 1932 |
| Total Pages | 1296 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 26 MB |