Page Text
________________
કલાસ ]
આત દર્શન દીપિકા.
૧૧૪૩
પ્રરૂપણ કરી શકાય તેમ છે. તેમાં પ્રથમ સંયમ-દ્વાર વિચારીએ. પુલાક, બકુશ અને પ્રતિસેવનાકુશીલ પાંચ પ્રકારના સંયમ યાને ચારિત્ર પૈકી સામાયિક અને છેદેપસ્થાપનીયમાં વર્તે. કષાયકુશલ આ બે ઉપરાંત પરિહારવિશુદ્ધિ અને સૂમસં૫રાય ચારિત્રમાં વર્તે એટલે કુલે એ ચાર ચારિત્રમાં વતે. નિન્ય અને સ્નાતક યથાખ્યાત ચારિત્રમાં વર્તે.
કૃત-દ્વાર–
પુલાક, બકુશ અને પ્રતિસેવના-કુશીલ એ ત્રણેનું ઉત્કૃષ્ટ શ્રુતજ્ઞાન દશ પૂર્વ પર્યન્તનું અને કષાયકુશીલ તેમજ નિગ્રન્થનું ચીર પૂર્વ સુધીનું હોય છે. સ્નાતકને શ્રુતજ્ઞાન હતું જ નથી, કેમકે તેઓ તે સર્વજ્ઞ છે અને કેવલજ્ઞાનની વિદ્યમાનતામાં બાકીનાં છાભસ્થિક જ્ઞાન હોય જ નહિ. પુલાકનું જઘન્ય શ્રુત નવમા પૂર્વગત “આચારવતુ' નામના ત્રીજા પ્રકરણ પર્યતનું હોય છે. બકુશ, કુશીલ તેમજ નિગ્રન્થનું જઘન્ય કૃત આઠ પ્રવચનમાતા જેટલું હોય છે. સ્નાતક માટે જઘન્ય કૃતને વિચાર જ અસ્થાને છે. પ્રતિસેવના-દ્વાર–
મૂળ ગુણરૂપ પાંચ મહાવ્રત અને વિલેજનવિરમણ એ છ માંથી કોઈ પણ વતનું રાજા વગેરેના બળાત્કારથી પુલાક ખંડન કરે છે, નહિ કે પિતાની મેળે. કેટલાક આચાર્યના મત પ્રમાણે તેઓ ચતુર્થ વ્રતના જ વિરાધક છે. ઉપકરણ–બકુશ ઉપકરણેમાં આસક્ત બની તેની ટાપટીપ કરે છે અને શરીર-બકુશ શરીરમાં આસક્ત બની તેની શોભા વધે તેવાં કાર્ય કરે છે. પ્રતિસેવના-કુશલ મૂલ ગુણેની વિરાધના કરતા નથી, કિન્તુ ઉત્તર ગુણોની કંઈક વિરાધના કરે છે. કષાય-કુશીલ, નિગ્રન્થ અને સનાતકને તે વિરાધના હતી જ નથી.
તીર્થ-કાર
બધા તીર્થકરનાં તીર્થમાં યાને શાસનમાં પાંચ પ્રકારના નિર્ચ હેય છે-મળી આવે છે. આ સંબંધમાં કેટલાકનું માનવું એમ છે કે પુલાક, બકુશ અને પ્રતિસેવના-કુશીલ એ ત્રણ તે તીર્થ માં નિત્ય હોય છે અને બાકીના કષાય-કુશીલાદિ તીર્થમાં પણ હોય અને અતીર્થમાં પણ હોય. લિંગ-દ્વાર–
લિંગ યાને ચિહન (૧) દ્રવ્ય-લિંગ અને (૨) ભાવલિંગ એમ બે જાતનું છે. તેમાં દ્રવ્ય-લિંગથી રજોહરણ, મુખવઝિકા વગેરે સમજવાં અથત લિંગ એ વિશિષ્ટ વેષાદિ બાહ્ય સ્વરૂપ સાથે સંબંધ ધરાવે છે. ભાવ-લિંગથી જ્ઞાન, દર્શન અને ચારિત્ર સમજવાં. પાંચે નિગ્રન્થામાં ભાવ-લિંગ તે હોય છે જ, પરંતુ દ્રવ્યલિંગ તે એ બધામાં હોય પણ ખરું અને ન પણ હોય કદાચિત રજોહરણાદિ હોય અને કદાચિત ન હોય, આ સંબંધમાં મરુદેવાનું ઉદાહરણ વિચારી લેવું.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 004886 |
| Book Title | Arhat Darshan Dipika |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Mangalvijay, Hiralal R Kapadia |
| Publisher | Yashovijay Jain Granthmala |
| Publication Year | 1932 |
| Total Pages | 1296 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 26 MB |