Arhat Darshan Dipika

SR No.: 004886
Original Sutra Author: N/A
Author: Mangalvijay, Hiralal R Kapadia
Publisher: Yashovijay Jain Granthmala
Publication Year: 1932
Total Pages: 1296
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 26 MB

Page 999

આસવ-અધિકાર
[ જામ
क्लेशज्वरस्वरूपत्वे सति संयमस्वरूपभेदित्वं शल्यस्य लक्षणम् । (૪૪૦) અર્થાત જેનું સ્વરૂપ લેશરૂપ જવર (તાવ)ને જન્મ આપનારું હોય અને જે સંયમને નાશ કરનાર હોય તે શલ્ય' કહેવાય છે. આ શલ્યના (૧) માયાશલ્ય, (૨) નિદાન–શલ્ય અને (૩) મિથ્યાદશન-શલ્ય એમ ત્રણ પ્રકારે છે, દંભ, ડોળ કે છેતરવાની વૃત્તિ તે “માયા–શલ્ય” છે.' ભેગની લાલસા એ “નિદાન-શલ્ય” છે. આનું લક્ષણ દર્શાવતાં ગ્રન્થકાર કર્થ છે કે
चक्रवर्तिकेशवादीनां सौभाग्यादिगुणसम्पदं विलोक्य भूरितपआचरितपरिखेदितमानसोऽध्यवस्यति 'ममापि अमुष्य तपसः प्रभावादेवंविधा भोगा भवन्तु' इति चिन्तनलक्षणनिदानकरणरूपत्वं, मौक्तिकसुखप्रतिबन्धपूर्वकलांसारिकसुखविषयकचिन्तनरूपत्वं वा निदानशल्यस्य અક્ષમ્ (૪૪) અર્થાત ચક્રવર્તી, વાસુદેવ પ્રમુખની સૌભાગ્યાદિ ગુણસંપત્તિ જોઈને, બહુ તપશ્ચર્યા કરવાથી ખિન્ન મનવાળો થયેલે તપસ્વી એ અધ્યવસાય કરે કે મારા આ તપને જે કંઈ પણ પ્રભાવ હેય તે તેથી ભવાંતરમાં આવા ભેગો મને મળે તે તે અધ્યવસાયરૂપ ચિંતન “નિદાન-શલ્ય” છે. અથવા મુક્તિના સુખને આડે આવનાર એવા સાંસારિક સુખ સંબંધી વિચાર (આકાંક્ષા) તે “નિદાન-શલ્ય છે.
વિષયાદિની વાસનાને વશ થઈ. ધમક્રિયાના ફળ તરીકે પૌગલિક પદાર્થની માગણી કરવી તે “નિદાન” યાને “નિયાણું' કહેવાય છે. આ નિદાન શુભ અનુષ્ઠાનને-વતને કલંક્તિ કરે છે, વારતે પીગલિક સુખની ઈચ્છા અને આશારૂપ નિદાનને જૈન દર્શનમાં નિષેધ છે. આ વાતને જયવીયરાય ચાને પ્રાર્થના-સૂત્રની નિમ્ન–લિખિત ગાથા સમર્થિત કરે છે
" वारिजइ जइवि नियाणबंधणं वीयराय ! तुह समए।
तहवि मम हुज सेवा भवे भवे तुम्ह चलणाणं ॥२॥" અર્થાત્ છે વીતરાગ ! જેકે તારા સિદ્ધાન્તમાં-શાસનમાં નિયાણું બાંધવાને મનાઈ હુકમ છે-નિદાનને નિષેધ છે તે પણ હું તે નિયાણું બધું છું કે મને તારાં ચરણની સેવા ભવભવ હો.
૧ આ પ્રસિદ્ધ હેવાથી એનું લક્ષણ ગ્રંથકારે નિર્દોર્યું નથી. ૨ છાયા
बार्यते यद्यपि निदामबन्धनं बीतराग ! तब समये तथापि मम भवतु सेवा भवे भवेष चरणयोः॥