Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ zreSThi- devacandra lAlabhAI - jainapustakodvAre - granthAGkaH 16. yAkinImahattarAsUnuzrIharibhadrasUrIzvaravinirmitaH nyAyavizArada-nyAyAcAryazrImadyazovijayopAdhyAyaviracitayA syAdvAdakalpalatAbhidhAnayA TIkayA; vibhUSitaH zAstravArtAsamuccayaH / ( etadrUpo'yaM prathamo vibhAgaH ) zAstravizArada jainAcArya zrI vijayadharmasUrIzvarapAdAmbhojabhramareNa zreSThitrikamacandrAtmajena nyAyatIrthapadavIdhAriNA paNDitaharagovindadAsena saMzodhitaH / FUNUNUNUN [ prati 500. Rs 2-0-0.] 'jhaverI nagInabhAI ghelAbhAI' ityanena ( etadbhANDAgArasyaikatamena kAryavAhiNA ) prakAzitaH / ( asyAH punarmudraNAyAH sarve'dhikArAH etadbhANDAgArakAryavAhakANAmAyattAH sthApitAH ) vIra saMvat 2440 vikramasaMvat 1970 Isu 1914. UNNYNNNNY
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ mmmmmmmmmmmmmmm khopajJavRttisamAvRto vartyati AvirbhAvayiSyate dvitIyo'zaH Printed 1 to 432 by Harakhchand Bhurabhai in the "Dharmabhyudaya" Printing Press, Benaras. Title, Preface, Index etc. printed by R. Y. Shedge in the Nirnaya-sagar Press, 23, Kolbhat Lane, Bombay, Published by Shah Naginbhai Ghelabhai Javeri, 325, Javeri Bazar, Bombay. (All Rights Reserved by Trustes of the Fund.) For Private & Personel Use Only
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ Sheth Devchand Lalbhai Jain Pustakoddhar Fun 1 Series. N). 16. PREFACE. Jain literature, comprising as it does almost all the branches that are characterestic of ancient Indian literature, holds no insignificant niche in the gallery of that literature. It is considerable even as it is at present, and was more so in former times. This is not the proper place to enumerate the great writers and their works that constitute the glory of that literature. The fact that the Jain writers had flourished in great abundance in times gone by, is evident from the vast stock of literature that has survived to this day, though it is yet in an unexplored state. Their eminence in subject matter as well as language is manifest to those who are conversant with it. Along with Indian literature at large, Jain literature too has been a participator in the unhappy #fate it met with at the hands partly of alien bigotry, and partly of mutual religious jealousy, and from the peculiarities of the climate. There was a time when there was no other alternative to secure the & very existence of such literature but that of burying it in subterranean archives. The very method employed for the safety of the works became later on instrumental in further diminishing the stock, * Jain Education 12 baryong Xi
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ SHASTRA VARTA SAMUCCHAYA 1 Jain Education Inte and that at a time when there was not the least chance of its being further enriched. Those upon whom had fallen the task of being the hereditary custodians of such collections, had inherited the traditions of their forefathers, viz., those of not suffering any part of such collection to see the rays of the Sun, lest they might be deprived of them, and the works most dear to them be destroyed by the assailants. It is very strange indeed that these traditions are alive even at this day when there is peace all round, and when the time is most propitious for the development of literature. Fire even has contributed its quota to the destruction of the records. Add to these the all round degeneration among the followers of the faith, when far from the prospects of further expansion, the faith was in imminent danger of being extinct. It was during this time that more attention was paid to the performance of external rites and ceremonies, and practically nothing was done in the direction of education and literature and the stirring up of the inner spirit of faith. It is only very recently that a practical revival of a salutary character is visible. Owing to circumstances above mentioned, the literary results of the arduous labour and the great learning of the Acharyas and the Sadhus of the faith, could not be made accessible. It may perhaps not be out of place here to give in short, the history of the fund that has led to the publication of the series. The late Sheth Devchand Lalbhai Javeri, in whose memory this fund PREFACE. inelibrary.org
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ has been inaugurated, left by his will a sum of Rs. 45,000 along with other sums to be spent in various other matters, to be devoted to some benevolent purpose. This amount was further enhanced by a sum of Rs. 25,000 set apart by Gulabchand Devchand Esq., to be spent in some good purpose in the memory of the said Sheth Devchand Lalbhai. It was at the advice of Pannias Shree Anand Sagar Gani that these sums which made the original funds in Trust, were amalgamated, and the present Trust was inaugurated. At present the funds of this Trust amount to about Rs. 100,000 the original being further enhanced by the property of "Bai Vijkore" the deceased daugther of the said Sheth Devchand Lalbhai, which was directed to be made over to this Trust by her. The object of this Trust is to devote the interest of the funds for the preservation and the development of "the Jain Shwetamber religious literature." This work was composed in the year 1055 of the Mahaveera Era and the year 585 of the Vikrama Era. The author of this small work, which consists of 700 verses, was the great impartial preceptor, Shrimad Haribhadra Acharya who has set up his ideal as follows: " mata , a felfey; yuktimadvacanaM yasya, tasya kAryaH parigrahaH." Jain Education For Private Personel Use Only ainelibrary.org
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ PREFACE. SHASTRA VARTA SAMUCCHAYA The author has dealt out equal justice to all schools of thought, which can be evidently seen from the very first expository sentence of the work, which runs as follows: . "yaM zrutvA sarvazAstreSu, prAyasttvavinizcayaH / jAyate dveSazamanaH" We have in our possession a small yet elegant commentary composed by the great Acharya himself, which we are shortly going to publish as the second part of this work. But, we present to our more thoghtful readers a lucid commentary named, 'RIETTE Tar' written by Nyayacharya Yashovijaya Upadhyaya, We had a mind to publish the biography of Shrimad Haribhadra Acharya but the want of time has forced us to give up the idea for the present. We shall, if possible, lay it before our readers in the second part of this work. We have got this work prepared by Pundit Hargovinddas Trikamchand Shah, a scholar of pity and an ex-student of the Shree Yashovijay Pathashald of Benares. We express our deep and sincere indebtedness to the following for providing us with the original manuscripts of this work : Jain Education L ainelibrary.org
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ Pannias Shree Siddhivijaya, Pannias Shree Anandsugara, Yoganishtha Shree Buddhi-Sagara and Javeri Bhogilal Tarachand a trustee of Dehla's Upashraya of Ahmedabad, and others. We are glad in laying this work before the appreciative public as "No. 16th" of our series, JAVERI BAZIR, BOMBAY. November, 1913.) NAGINBHAI GHELABHAI JAVERI, for the Trustees of The Sheth Devchand Lalbhai Jain Pustakoddhar Fund. G466354stot Jain Educat i onal For Private Personal Use Only ww.jainelibrary.org
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ For Private & Personel Use Only
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ Jain Education prastAvanA / 410104 buddhaH zuddho na zuddhodanatanayanayo nAstiko nAstadoSo no nyAyo nyAyamArgo vimalamatimatA nApi vaizeSikI dRk / prekSAkSetraM na sAMkhyaM na satatamahataM zAsanaM jaiminIyaM gambhIraprauDhatarphe vilasati sati sadvAmaye hAribhadre // 1 // etasya sAMpratamatrabhavatAM bhavatAmabhimukhIkartuM prastutasya granthasya vinirmAtA sa eva zrImAna haribhadrasUriH, yasya dvijakulalabdhajanmano'pi, abhiniviSTabuddhInAM svapne'pyasunirvahayA jJAnAbhimAnAvirbhUtayA pratijJayA 'dUSaNAnyapi tattatkAraNakalApakalitAni bhUSaNatvena pariNamante' ityabAdhitasiddhAntamiva satyApayataH samavAptabhagavadarhaddharmasya tattatprabhAvakakAryaprAdurbhAvakatayA'rhacchAsanasaudhAvaSTambhastambhatvena catuzcatvAriMzadadhikAyA pranthAnAM caturdazazatyA vidhAyakatvena ca samupalabdhAtmalAbhA sukIrtinartakI jagadraGgamaNDape'ya yAvad narInRtyate / pUrvasminnanehasi SaTtsvapi darzaneSu svasvadarzanagranthapraNayanapaddhatiradhikArivargabhedena prAyo vibhAgatrayavibhaktA'bhavaditi vibhAvyate ; - ( 1 ) gadyAkAreNa "alpAkSaramasaMdigdham 0" ityAdilakSaNalakSitasUtrasamUhazAlinI, (2) payaprakAreNAnuSTutavRndAtmanA kArikAmayI, (3) gadyapadya1 "alpAkSaramasaMdigdhaM sAravad vizvatomukham / astobhamanavadyaM ca sUtraM sUtravido viduH // 1 // " w.jainelibrary.org
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ zA0 sa0 prastA0 // 1 // mayobhayAtmA gadyabahulA padyapracurA vA prakIrNA ca / tatrAdyAyAM nijAbhISTatattvasvarUpamAtraprakAzanam prakaTatayA vA kacidaparasiddhAntA- pakarSasUcanaM vA prastUyate / dvitIyAyAM yuktisUktivibhUSitayA kiJcidvistRtapaddhatyA parAbhimatamantavyanirAkaraNam , svAbhIpsitAnAM ca teSAM sphuTIkaraNaM vidhIyate / tRtIyasyAM punarekameva kaJcit pratiniyataviSayam , bahUn vA tAn kakSAdvayavyutpannAnadhikAriNo'pekSya yAkd buddhibalodayaM parapakSapratikSepaH svapakSasiddhizca susUkSmavicArabharAvagAhinyA pratipAdanapraNAlyA prakaTIkriyate / satyapyasmin zreNitritaye prathamataH prapaThanIyAn prathamakoTipraviSTAn granthAnadhItavataH, vyutpattiM ca teSvAsAditavataH, atha ca tato'pi | vizeSamabhilaSato'dhikAriNaH samAzritya paropakArasAro'yaM granthakAro dvitIyapaddhatimalaMkurvantaM saMskRtapadyAtmakaM granthamimamanuSTupchandasAM saptabhiH zatairviniramAsta, nAma cAsya 'pramAtAraH, samavagamya granthanAno'rthazUnyatAM svapravRttipratibandhaM mA vidhiSata, pramAya vA yAthArthyamindragopAdiSvivAtathyanAmasvanyagrantheSviva granthe'smin pravRttimArabhamANAH phalAvAptiparAGmukhA mA janiSata, mA taniSata ca saMjAtAnAzvAsAstatkartari vipratArakatvakalaGkazaGkAm' iti sudUramavalokamAnaH suzakAnuSTAnayorapyarthazUnyA'yathArthayorAdvayorvyavacchedena satatamaucitImAvahat pratipannArthatathAtvAvyabhicAritvaM "zAstravArtAsamuccayaH" iti samayukta, vyabhakta ca granthamenaM stabakAkAreSvekAdazasu vibhAgeSu / etena 'etenaiva granthakRtA'nye'pi darzanaviSayamimamadhikRtyAneke'nekAntajayapatAkAdayo'dyApi pratItipathamavataranto granthA agranthiSata, iti tata eva viSayasyAsya nirNayAt piSTapeSaNamivAnukurvannayaM 1"zatAni sapta zlokAnAmanuSTupchandasAM kRtaH / AcAryaharibhadreNa zAstravArtAsamuccayaH" (sa0 11, zlo0 56) iti granthakatraiva pranthAnte pratipAdanAt / 2 yadyapi mUlapranthe khopATIkAyAM ca nAyaM vibhAga upalabdhacaraH, tathApi syAdvAdakalpalatAyAM tadvilokanena anyakRto'pi sa vibhAgo'numata iti sNbhaavyte| Mainelibrary.org Jain Education
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ Jain Education granthaH kathamiva sAphalyamakSuvIta ?' ityArekApi riktaviSayIkRtA, teSAM pranthAnAM tRtIyako TyuktalakSaNalakSitatvena vijAtIyaviSayasaMdarbhagarbhatvAt / na khalu tatropanibaddhAnyeva pratipattavyavastUnyatra pratipAdyatvenAdhyakRSata, yenAsya nirarthakatAmuktArthatAM vA saMzayIran, svapravRtti cAtra bhavantIM nirundhIran dhIrAH, atiriktAdhikAriyogyatvAdasya / idamatra kiJcid vicAryamANaM na nAma nocitIbhavitumarhati yaduta, IdRzImeva karkazatarkapariSkRtapaddhatimAdadhadbhayaH, AzrayadbhayazcArhatamatavibhinnAni tAni tAni svamatamantavyAni mAdhyamakakArikA lokavArtikAdibhyaH prabandhanibandhebhyaH sAmAnyato vizeSatazca kartRgocaraM kRtiviSayaM cakaM kamatizayaM granthe'tra vilokAmahe ? iti / vicArazcAyamatra sthalasaMkocena na vistarataH zakyAnuSThAnaH, saMkSepataH punarnirIkSitobhayagranthAnAmatha ca tATasthyamAtiSThAnAnAmayamevArhati nirbAdho nirNayaH, tathAhi -- mAdhyamakAdikartAraH svapakSasiddhimupalipsavaH parapakSapratikSepAvinAbhAvinIM ca tAM nijamanasi vinizcinvanta iva yathA tathA parapakSaprativAdameva lakSyakArSuH, akArSuzcAnyazAstrANAM tatkartRRNAM ca mahAtmanAM matsarAdhmAtamAnasA ivApazabdairdvarUpapratirUpakAdibhiravahelanAm, iti na tAdRzAdarabhAjanaM bhavanti madhyasthAnAm / ayaM punaranUnajJAnavibhavastadviparItalakSaNo vicakSaNo granthakAraH 'na hi rAgadveSopaplutamAnasairnirmIyamANo vicAraH svIkartavyatA koTimupaDhaukate' iti svahRdayamivAvirbhAvayan, anyatkurvan paradarzanamantavyAni, AdaradRSTyA vigAhamAna: paratIrthikazAstrANi, bahu manvAnazca tatpraNetRn vipazcitaH, 'anusaMdheyAni mahAtmanAM vacanAni' ityuktimAzrayan, 1 nAgArjunapraNItaH zUnyavAda nirUpaNaparo'yaM granthaH / 2 kumArilabhaTTavihito jaiminIyakatipaya sUtravyAkhyAnarUpaH pUrvamImAMsAdarzanapranthaH / 3 " yasya darzana tejAMsi paravAdimatendhanam / daddantyadyApi lokasya mAnasAni tamAMsi ca // 1 // " ityAdimAdhyamakArikATIkAkAracandrakIrtyAdibhiH praNItaiH / w.jainelibrary.org
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ zA0sa0 prastA0 // 2 // yathA paradarzanAni vigatadRSTeSTavirodhAdikalmaSANi bhavitumarhanti tathA paurvAparyeNAnusaMdadhAnaH, sacyAra tabhagavadarhadarzanasaMgatizAlIni ca tAni bhAvidadhAnaH biralamanyatropalabhyamAnAbhiryuktitatibhiH saMpAdayati nirbAdhaM svamantavyaM sidvisaudhAbhyAsadhairyadhAri saundaryabhAjA vacanavinyAsena / | pratyalazcaitannidarzanAya "evaM prakRtibAdo'pi vijJeyaH satya eva hi| kapiloktatvatazcaiva divyo hi sa mahAmuniH // " iti zlokaparyantaH sAMkhyamatAdhikAraH / / |tata AdadhAtyayaM granthaH sarveSAmapi sarvadarzanajJAnamupalipsUnAmAlokanIyatAm , Avahati vizveSAmapi dvidhAklezozinAnAM vizvasanIyatAm , arhati ca sameSAmapi taTasthAnAmupAdeyatAmiti / / yacca darzanameva sakalam , tadaMzo vA kazcana tAdRzabAdhAdyAhitatvena na kathaJcidapi saMgatimApnoti, tasya pratikSepo'pyatra tena prauDhimAnamanuvAnena tarkasaMparkeNa nirUpayAMbabhUve, yaM prajJAviSayIkurvatA madhyasthena saMkhyAvatA pranthakartuH zemuSyunmeSaM parAM stutimanupanIya na sthairyamAdhAtuM zakyate; yAvatA taditarairgranthapraNayibhiH svapakSasiddhaye viracyamAnA yuktiprabandhAH prAyaH prativAdipratipAditapratidvandvitarkopahanyamAnA doSapaGkakalakitAtmAnaH santaH prakhyApayanti tadvanthitRRNAM svAbhimatAbhinivezasahakRtaM vimalavijJAnaviraham ; satyApayanti "AgrahI bata ninIti yuktim" ityumAsvAtivAcakenocAnaM sUktam , pratApayanti cetthaM manasvinAM vitathavAdamasahamAnAni manAMsi; yathA zlokavArtike codanAsUtre SANCHAROSC // 2 // 1 AgrahI bata ninIpati yukti tatra, yatra matirasya niviSTA / pakSapAtarahitasya tu yuktiryatra, tatra matireti nivezam // 1 // 2 netumicchati na tu zanotIti dhvaniH / 3 yadAha jJAnakalazaH saMdehasamuccaye-"uktaM comAkhAtivAcakaiH" "bhaagrhii."| For Private Personel Use Only .jainelibrary.org
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ "codanA janitA buddhiH pramANaM doSavarjitaiH / kAraNairjanyamAnatvAliGgAptoktyakSabuddhivat // " hai iti zlokoktastarkastatpratidvandvinA "codanAjanitA buddhirapramA guNavarjitaiH / kAraNairjanyamAnatvAdaliGgAptoktabuddhivat // " ityanena nirasyamANaH; yathA vA "doSAH santi na santIti pauruSeyeSu cintyate / vede karturabhAvAttu doSAzakaiva nAsti naH // " ityayamapi "guNAH santi na santIti pauruSeyeSu cintyate / vede karturabhAvAttu guNAzadaiva nAsti naH // " ityanena pratihanyamAnaH / ityalaM bahunA prasaGgena / 1 kartRpuruSAzrayaguNadoSanibandhane hi zabdadhiyaH prAmANyAprAmANye jagati vinizcite, iti karprabhAve vede tabuddheH kathamiva prAmANyaM bhavet ! iti preyasya parijihIrSayA tatra puruSakartRkatvAbhAvena tadAzrayadoSANAmapi nirAdhArANAmanavasthiterdoSAbhAvanimittaM khatastatprAmANyamabhivAJchatA kumArilabhaddena tatsAdhanAya pdymidmbhihitm| etaca prativAdibhiH sugatasutAdibhirvede kartRpuruSavyAvRttau tadAzrayaguNAnAmapyabhAvena guNAbhAvakAraNakamaprAmANyamAsaJjitavadbhistameva zlokaM pratikUlatarkeNopaskRtya nirAka tam / evaM "doSAH santi." ityetadapi "guNAH santi." ityanena; "doSAbhAva eva guNaH" iti ca "guNAbhAva eva doSaH" ityetena; "guNAnAmeva saMsAre'satvam" iti ca "doSANAmeva sarvathA'bhAvaH" ityamunA tatsamAnatAM bibhratA, "bhAvAntaravinirmuktaH" iti bhavasyaivoktyAtizayaM puSNatA ca pratipakSatarkeNa pravikSipyamANam / 2 AptoktasyApi nmaa'nvyH| Jain Educatio n al For Private & Personel Use Only Urjainelibrary.org
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2 zA0sa0 ****-*- prastA0 // 3 // EHRESE ASE asmiMzca granthe svatantradarzanapravartakatvena tatsamuttejakatvena vA prasiddhAnamUn prabandhanibandhUn nAmAni grAhaM niradikSad pranthakAraH; - (1) kapilaH (sAMkhyadarzanAdipuruSaH) sta0 3, zlo0 44 / / (2) jaiminiH (mImAMsAdarzanAvirbhAvakaH ) sta0 8, zlo0 33 / / (3) dharmakIrtiH (nyAyavAditayA khyAto nyAyavArtikAdikartA uDuro bauddhAcAryaH ) sta010, lo0 24 / (4) buddhaH (tAthAgatazAsanajanakaH) sta0 6, 51, 53; sta0 11, 18 / (5) bRhaspatiH (cArvAkamatapravartayitA) sta01, zlo0 111 / (6) manuH (smRtivizeSakartA RSiH) sta0 3, 16 / (7) vyAsaH ( aSTAdazapurANIpraNAyakatayA vizruto maharSiH) sta. 1, 75, 11, 47 / pranthasyAsya darzanaviSayatvAt , tatrApi ca padyabaddhasaMdarbhatvAd nisargApatitaM kAThinyam , iti svabhyastavatAmapyaparanibandhAn nAtivyutpannaprajJAnAM janAnAmatha ca saMkSepatastadarthAdhigamamAkAGkSatAM svAbhIpsitaniSpattaye svalpamapi sahakAriNamantareNa nAnyaH kazcana saralaH panthA iti vijJAya parahitanirato granthakArastadupakArakaraNavAsitAntaHkaraNaH svayameva padArthamAtrAvabodhinI laghIyasI TIkAmapi nirmame, yA stokenaiva kAlenAsyaiva granthasya dvitIyavibhAgarUpeNa prakaTIbhaviSyantI prabhaviSyati tadavalokanamanoratharathasthitAn kRtArthayitumArthikAn kRtinaH / / sattve'pi tasyA dimAtrapradarzanapravaNatvAt , mulagranthasya punaretasyedRzAsadRzazlAghanIyapaddhatipratibaddhatvena karkazatarkasaMparkAGkitatvena cAtisUkSmagabhIrAzayaparipUrNatvAd yAthArthena bhAvArthamAtmasAccikIrSanto'pi santo na samarthIbhavanti saMpAdayitumAtmIyAbhimatamartham , ityupacikIrSamANastAn COACHCREAK Jain Education themational djainelibrary.org
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ vistarato pranthAzayamadhigamayituM vyararacat sArdhacaturdazazlokasahasramAnAM syAdvAdanirbAdha siddhAntAprAptapUrva phalAsvAdadAyakatvena yathArthanAmAM syAdvAdakalpalatAbhidhAnAM mahIyasIM TIkAM vAcakakadambakAvataMsaH zrImAn yazovijayo mahopAdhyAyaH, yasya zaizavAdeva gRhItajinapatiyativratasya nijaniSpratimapratibhAprAgbhAreNa kramazo vigAhitAgAdhapAragAgamApArapArAvArasya, dvAdaza varSANi vArANasImadhitanuSaH punaradhItaprAcya navyapraNAlIkaniH zeSadarzanasiddhAntasaMghAtasya svIyAnavadyavidyA vibhavavismitairvArANaseyavibudhavisaraiH 'nyAyavizArada' - ityAdyupanAmabhirvibhUSitaM nAma / TIkAkRta: sattAsamayastenaiva nijeSu grantheSu svayamullikhitatvena, anyairapi bahubhiH pramANairniSTaGkitatvena ca vikramAt saptadazazatAbdIpazcAdbhAgarUpo'STAdazyAzca tasyAH pUrvatano vinirNIta eva / nyAyavizAradenAnena tattadviSayAn hRdayaGgamazailyA pratipAdayanto bhUyAMso granthA viracayA 1 yathA gUrjarabhASAmaye vIrastavaneH "iMdalapuramA rahiya comAsuM dharmadhyAna sukha pAyAjI saMvat sattara tetrIzA (1733) varSe vijaya dazamI mana bhAyAjI // " 2 zrImAnavijayopAdhyAyAnAM dharmasaMprahastena parizodhitaH yathAhusta eva tatprazastIH " satarka karkaza dhiyA khiladarzaneSu mUrdhanyatA madhigatAstapagacchadhuryAH kAzyAM vijitya parayUthikaparSado'bhyA vistAritapravara jainamataprabhAvAH // 10 // tarkapramANanayamukhya vivecanena prodbodhitAdimamunizruta kevalitvAH / cakruryazovijayavAcakarAjimukhyA pranthe'tra mapyupakRtiM parizodhanAdyaiH // 11 // " dharmasaMprahanirmANasamayazca Jain Educamational "varSe diggaja guNamunicandra ( 1738) pramite ca mAdhave mAse / zuddhatRtIyAdivase yannaH saphalo'yamajaniSTa // 13 // " iti prazastipadye svayaM granthakRtA nirUpitaH / evaM "dhatte nyAyayazA yazovijayatAM zrIvAcako nAmani sAhAyyAd budha RddhinAmavimalaH saMvegamArgasthitaH " ityAdIni vibudhavimalasUriracita samyaktvaparIkSAyukAnyapi darzitaTIkA kRtsamaya saMvAdakapramANAni prasiddhAni, sthalAbhAvena tu nAtra nidarzitAni /
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastA zA. sa.INJcakrire, thairlocanagocarasaMcAribhiH kartRNAM kRtsnaviSayavyApakaM mahattvakhyApakaM ca pANDityaM svayaM paryacaiSuH, paricinvanti, pariceSyanti ca tadavagAhana kRtazramA iti nAtra bahu vaktavyamasmAkam ; yeSu sAMpratamapi mudritAkAreNa likhitAdarzarUpeNa vAmI uplbhynte||4|| (1) adhyAtmamataparIkSA saTIkA (2) adhyAtmasAraH (3) adhyAtmopaniSat (4) aSTasahasrIvivaraNam (5) AdhyAtmikamatakhaNDanaM saTIkam (6) upadezarahasyaM savRtti (7) karmaprakRtiTIkA (8) gurutattvanirNayaH saTIkaH (9) jainatarkaparibhASA (10) jJAnabinduH (11) jJAnasAraH (12) devadharmaparIkSA (13) dvAtriMzadvAtriMzikA (14) nayapradIpaH (15) nayarahasyam (16) saTIko nayopadezaH (17) nyAyakhaNDanakhaNDakhAdyam (18) nyAyAlokaH (19) pratimAzatakaM savRttikam(20) bhASArahasya TIkAsahitam (21) mArgaparizuddhiH (22) yatilakSaNasamuccayaH (23) vairAgyakalpalatA (24) SoDazakavRttiH (25) sAmAcArIprakaraNam anupalabhyamAnA api sAMpratam , asyAmeva TIkAyAM svakartRkatvena pratyabhijJAyamAnAH, itastataH zrUyamANA vaite;(1) adhyAtmopadezaH (2) anekAntamatavyavasthA (3) AtmakhyAtiH (4) caturvizatijinastutiH (5) chandazcUDAmaNiTIkA (6) jJAnasAracUrNiH (7) jJAnArNavaH - (8) tattvavivekaH (9) trisUtryAlokavidhiH (10) pAtaJjalayogasUtracaturthapAdavRttiH (11) pramANarahasyam (12) maGgalavAdaH (13) mArgazuddhipUrvArdham (14-15) latAdvayam (16) vicArabinduH (17) vidhivAdaH (18) zaThaprakaraNam (19) siddhAntatarkapariSkAraH (20) syAdvAdarahasyam -UMARRESPERMENDOREA // 4 // in Education International For Private & Personel Use Only Mainelibrary.org
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ (M kiJca, 'rahasya-padAGkitAstena zatamekaM granthAH prANAyiSata ityapi zrUyate / etacca yadi "pUrva nyAyavizAradatvabirudaM kAzyAM pradattaM budhai AyAcAryapadaM tataH kRtazatagranthasya yasyArpitam / ziSyaprArthanayA nayAdivijayaprAjJottamAnAM zizu stattvaM kiJcididaM yazovijaya ityAkhyAbhRdAkhyAtavAn // " iti tarkabhASAyA granthakadvAcameva saMvAdarUpAmanubhavad bhavecet pramANatAsaMsargi, zaknoti bhavitum / mA bhUd vA rahasyapadalAJchitAnAM | zatasya granthAnAmiyaM saMvAdaH, itarasahakRtAnAM tu teSAM granthakRtkRtagranthAnAM zatatvaM pramANadAyena kena niroDhuM tIryate / / * darzitanAmasu ca pustakeSu sarvANi gIrvANavANImalaGkRtavanti, tricaturANi tu prAkRtagAthAbaddhamUlAnyapi prAyaH saMskRtasvopajJaTIkAbhiranvitAni / etadatiriktAni TIkAkAraracitAni gUrjarabhASAyAmapyanekAni grantharatnAni stuti-caritra-vicAro-padezaprabhRtIn vividha viSayAn padyabahulena 4 gadyena sarasamupavarNayamAnAni, yAni mahAtmano'sya saMskRtAdibhASAnabhijJajanopakArakI karuNAM dezabhASAnurAgaM ca nivedayituM prabhUSNUni, adyatve'pyupalabhAmahe / yadyapyeteSu TIkAkAraraciteSu saMskRtaprAkRtagrantheSu katamazcAdimaH, katamazcAntima iti vibhAgazaH pratyekaM paurvAparyeNa vinizcayo na zakyate 1 bhASArahasyakhopajJavRttI prathamagAthApAtanikAstham-"rahasyapadAhitatayA cikIrSitASTottarazatagranthAntargatapramArahasya-syAdvAdarahasyAdisajAtIyaM prkrnnmidm"| itIdamupajIvya saMbhavataH parairuktaM zatakavidhAnaM zrutikarma / ARROCHORRORSCRCAUSA Jain Education For Private & Personel Use Only S ainelibrary.org
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ zA0 sa0 // 5 // Jain Education kartum, sarvatra viracanAsamayasya TIkAkRtA prAcIM paddhatimanusaratA'nupAttatvena tadvinigamakahetuvirahAt; itazcApyetad nirNetumazakyam uktavadakhilatagranthAnAmanAsAdanena, upalabdhavyAnAmapi kRtsnAnAM tatkRtInAM samUlacUlamavalokanAvakAzasyAsaMbhavAt, saMbhave'pi vA kenacanedantanena purAtanena yA dhIdhanenA'nAdRtatvAt, AdRtatve'pi vA tadanusaMdhAnopalabdheranupalabdhyAdiparAhatatvAt yadi hi granthagranthitRbhiH pUrvapUrvapraNItaprabandhAnAmabhisaMdhiprasaGgastaduttarottararacitagrantheSvavAptaH syAt, avAptau ca tatra nAma gRhItvAnyathA vollekhena pUrvapranthasyAnusaMdhirvihitaH syAt, tAdRzanaipuNyapUrNazca kazcidapi vipazcit tadanveSaNe prArabdhAvasitaparizramaH prAduHSyAt syAt tadA tadAzA'bhISTaphalazAlinI; etaccAsaMbhavarahitamapi na susaMbhavamiti; tathApi yadi prakRtaTIkAgrantho granthakRdbhantheSvantimatamaH syAt, na prAyazaH kiJcid bAdhakamutpazyAmaH pazyAmaH punariha sAdhakadvayam ; -- samaste'pi prastute mUlagranthe sugamatamamadhyekaM kAvyaM TIkArahitamanuktvA pratistabakaprAntaM gurvAdiparicAyakaM jaghanyata ekamapyanavadyapadyamanuktvA ca sthitimanAdadhatA TIkAgranthamenaM vidadhatopalabdhasyApi kiJcidrahasyazAlitvenAvazyaTIkanIyasyApyantyavRttatritayasya vRttyakaraNAnyathAnupapAdaH, gurvAdiprazastaH satatamaucitImaJcati prandhAntabhAge tadanupAdAnAvinAbhAvazca / sAdhakasiddhizva prabhUteSu pratnanUtaneSvantyamUlavRttatritayIvibhUSiteSvAdarzapustakeSvapi tadanupalabdhibalena saMbhAvitacarIha draSTavyetyalaM prapaJcena / asmiMzca TIkAprakANDe kApi khaNDanIyatvena, kvacit saMvAditvena, kutrApi prasaGgadAdhAyakatvena ca samupanyastA itare granthakartAraH, mahatIM saMkhyAmA khyanto grandhAzca bADhaM paricAyayanti vAcakamastakAvataMsakasya TIkAkArasyAsya paramavadhimadhigataM vividhaviSayaviSayakaM sAvagAhanaM pratibhAsAmrAjyam, saMsAdhayanti TIkAyA etasyA viSayakamanIyatAM mahattvapUrNatvaM ca paripuSNanto vizeSato jijJAsubhirAdaraNIyatAm, draDhayanti ca nipuNataramavalokinA maitihyapriyANAM prAgupavarNitagranthapraNetRsattAsamayavinirNayam iti mahopayogitAmavadhArayatA nAmanirdezaM nirdiSTAste dvitaye'pyakSarA prastA0 // 5 // ainelibrary.org
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ %A5%25 nukrameNa samuccitya viSvagbhAvenehaivAnyatra prakaTIkRtAH / ye punaH parA-'parA-'nya-kimAdibhirabhidhAbhimranthakRtA TIkAkRtA ca smRtimanAyiSata, te spaSTatayA vizeSavAcyamanabhidadhAnA na tAdRzImAvazyakatAmapekSAMbabhUvAMsa ityupekSAMbabhUvAnAH / evaM ca syAdvAdakalpalatAvibhUSitasyaitasya zAstravArtAsamuccayasya saMzodhanakarmaNi vyApriyamANaH saTIkAni yAnyAdarzapustakAni yeSAM mahAtmanAPImupAlapsi, tAni, teSAM dhanyavAdArpaNapUrvakaM nAmAni ca kRtajJatAmurarIkurvANaH prakAzayAmi; (1) prasedhakadvArA rAjanagara ( Ahmedabad ) sthasya "DelA"-bhANDAgArasya saMbandhi, prAcInam , zuddhaprAyam , dvApaJcAzatpatryAtmaka mapUrNam , kasaMjJitam / (2) munirAjazrImadbuddhisAgarANAm , purAtanam , nAtizuddham , AditaH saMpUrNamapi prathamAdarzAprAptasthAnanivezena tatsaMjJayaiva paribhASitam / prAntabhAge "15000 sarvasaMkhyA lekanapATavimo kalANamastu" ityullekhasamanvitam / (3) asmadguruvaryazAstravizAradajainAcAryazrImadvijayadharmasUrIzvarANAm , navInam , nAtyazuddham, prathamataH prArabhya dvisaptatipatrIrUpam , khasaMjJitam / (4) paMnyAsazrIvIravijayagaNInAm , na baDhazuddham , navInam , paripUrNamapi tRtIyapustakazeSAMzasthAnApannatayoparitanasaMjJayaiva parigaNitam / / "saMvat 1960 rA miti jyeSThavada 5 zanivAsare prathamapaure lipIkRtam" ityantabhAgopanyastAkSaram / (5) paMnyAsazrIsiddhivijayagaNInAm , prakAzakadvArA saMprAptam , navInam , azuddham , saMpUrNam , gasaMjJitam / (6) prakaTayitadvArA samAsAditam , navInam , azuddham , ghasaMjJitam ; prAntabhAga etadullekhAkitam - "saMvat 1961 nA varSe bhAdaravA sudi 8 zanizcare zubhaM bhavatu kalyANamastu" iti / KOREGARAA 454G Jain Educa t ional For Private Personal Use Only X oww.jainelibrary.org
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ zA0 sa0 // 6 // Jain Education (7) prakAzakadvAropalabdham, rAjanagaraDelAbhANDAgArasya prAcInam, atyazuddham, saMjJitam / tadevamimAni sapta hastAdarzapustakAni anyAni cAnuSaGgApekSitAni tAnyupayujya, atyAjyapAThabhedAnupadarzitasaMjJAbhiradhaH saMnyasya, prasaGgApAditaprAkRtapAThAn saMskRtakRtyA pariSkRtya, viSamasthalAni TippaNyAdinA vizadIkRtya, kArikAzlokAkSarAnukramaNyA vibhUSya ca mahIyasA prayAsena saMpAdite'smin savRttike granthe, urarIkurvantu nayanArpaNAyAsamamAnamAnasA manasvinaH, nipuNaM vyApArayantu manAMsi sarvadarzanatattvamupalipsavo vyutpitsavaH, sUkSmekSikayA parIkSantAM tIrthamantavyAnAM yAthArthyAyAthArthye vyutpannAH, akSuNNamutkSipantu yuktivirahakaluSitAni tAni kSapitapakSapAtA vicakSaNAH, satataM niSevantAM sanyAyapUtaM bhagavadarhadarzanasudhAsArasauhityamakSatadakSatAH kSemAkAGkSiNaH prekSAvantaH, vitanvantAM caivaM parizramamimaM mAmakInaM phalegrahim / ante, IdRzApratIkAzagrantharatnaprakAzanataH prAdurbhavantamabhrAntamAnandasaMdohaM prakaTIkRtya, tannibandhanatAmanuvAnAya zreSThi zreSThAya zrIyutadevacandrAhnAya yasya calAcalavastuto nizcalakuzalasaMsargiphalamAsAdayataH paramArthasvArthasAdhakenAnanyAdRzena vadAnyatAguNena pariNatamidaM saMpAdanaM bhavadabhimukhIkartuM samarthaH samajaniSi, anekazo hArdikAn dhanyavAdAn vitIrya, sAnunayamabhyardhya ca 'nisargadoSasahakRtAH skhalanA durnivArA:' iti | svabhAvopanatAstAH kSantuM prakRtipavitra caritrAn sajjanAn samApnoti laghIyasImimAM prastAvanAm tional zAstravizArada jainAcArya zrImadvijayadharmasUrIzvaracaraNAravindabhramarAyamANo nyAyatIrtha haragovindaH / prastA0 // 6 // vjainelibrary.org
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtAsamuccayamUlakArikANAmakArAdyanukrameNa suucii| D ar AdyapAdaH patram pArzvam AdyapAdaH patram pArzvam | AdyapAdaH patram pArzvam atatsvabhAvAt tadbhAve .... 82 1 atrApi bruvate kecit .... 66 2 agandhajananavyAvR- .... 148 2 atastatraiva yuktAsthA .... 15 1 atrApi bruvate kecit .... 355 2 agamyagamanAdInAm .... 69 1 atItAjAtayorvApi .... 399 2 | atrApi avate vRddhAH .... 387 agnijJAnajametena 253 1 atIndriyArthadraSTA tu .... 383 2 atrApi varNayantyanye azyAdijJAnameveha atIndriyArthasaMvAdaH .... 389 2 atrApi varNayantyeke 51 2 ma acetanAni bhUtAni atIndriyeSu bhAveSu .... 67 1 atrApyanye vadantyevam 294 2 ajJo janturanIzo'yam 2 ato'pi zuklaM yadvRttam .... 355 1 atrApyabhidadhatyanye 119 1 ata evAgamajJasya .... 420 1 atyantAsati sarvasmin .... 135 1 | atrApyabhidadhatyanye 215 2 | ataH kathaJcidekena atra coktaM na cApyeSAm .... 146 2 atrApyabhidadhatyanye ataH kAlAdayaH sarve atrApi puruSasyAnye .... 113 2 | atrApyabhidadhatyanye ataH pratyakSasaMsiddhaH .... | atrApi prAjJa ityanyaH .... 386 2 atha bhinmasvabhAvAni 281 154 -SCAMORECASEARCROSECREASERICA Or Morn n n nar M s s s O AU s vs lh zA0sa02 Jain Educat i onal For Private & Personel Use Only t
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ zA0 vA0 mUlakA 0 // 1 // Jain Education AdyapAdaH athAnyatrApi sAmarthyam .... athAbhinnA na saMkrAntiH .... 150 30 58 adRSTAkAzakAlAdi adRSTaM karma saMskAraH adhikAryapi cAsyeha anantadharmakaM vastu anantaraM ca tadbhAvaH anabhivyaktirapyasyAH anabhyupagamAceha anAdikarmayuktatvAt anAdibhavyabhAvasya anityaH priyasaMyogaH anityA: saMpadastItraanubhUtArthaviSayam **** .... .... .... .... .... .... 2000 ... 0000 patram pArzvam 146 2 ... 390 413 136 18 410 327 8 8 1 2 1 1 119 1 79 1 2 2 1 1 AdyapAdaH anekAntata evAtaH ante kSayekSaNAdAdau ante kSayekSaNaM cAya ante'pi darzanaM nAsya anyatve'nyasya sAmarthyam | anyathA tattvato'dvaite | anyathA dAhasaMbandhAt anyathA'niyatatvena anyathA yogyatA teSAm anyathA vastutattvasya anyadevendriyagrAhyam 1 anyadoSo yadanyasya anyAdRzapadArthebhyaH 2 2 | anye tu janyamAzritya .... .... ... .... **** .... .... .... **** .... patram pArzvam 255 210 209 126 198 305 413 84 170 62 413 411 161 196 AdyapAdaH 1 anye tu bruvate hyetat 1 anye tvadvaitamicchanti 2 anye tvabhidadhatyatra 1 anye tvabhidadhatyatra 2 1 1 1 2 2 1 1 2 2 anye vabhidadhatyevam anye tvabhidavatyevam anye tvabhidadhatyevam anye tvAduranAtheva anye punaridaM zrAddhAH anye punarvadantyevam amye vyAkhyAnayantyevam anyeSAmapi buddhacaitram anyonyamiti yadbhedam aparIkSApi no yuktA .... .... .... 134 .... .... .... .... **** patram pArzvam 107 1 276 1 54 2 95 1 213 1 398 2 2 408 219 2 67 1 312 304 78 262 62 2 2 1 2 akArAdya nukrameNa0 // 1 // jainelibrary.org
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ patram pArzvam 61 2 150 ~ 'AdyapAdaH patram apohasyApi vAcyatvam .... 414 IM apauruSeyatApyasya.... .... 384 apravRttyaiva sarvatra .... abuddhijananavyAabhinnadezatAdInAm abhiprAyastatasteSAm abhrAntajAtivAde tu amUrtAH sarvabhAvajJAH ayamevaM na cetyanyaarthakriyA yato'sau vA arthakriyAsamarthatvam arthagrahaNarUpaM yat arthAsaMnidhibhAvena | azubhAdapyanuSThAnAt .... 68 ~ SAHASRANA pArzvam _ AdyapAdaH patram pArzvam | AdyapAdaH 2 azeSadoSajananI .... .... 6 2 A. 1 | asataH sattvayoge tu .... 134 2 | AgamAkhyAt tadanye tu .... asatyapi ca yA bAhye 1 AgamAdapi tatsiddhiH .... asalyAmapi saMkrAntau Agamaikatvatastacca.... asat sthUlatvamaNvAdau AtmatvenAviziSTasya asadutpattirapyasya AtmanAtmagrahe tasya asadutpattirapyevam AtmanAtmagraho'pyatra asadutpadyate taddhi AtmA na badhyate nApi asAdhyArambhiNastena AtmA nAmI pRthakkarma .... Adisarge'pi no hetuH astyeva sA sadA kintu Adau kSayasvabhAve ca .... astvetat kintu taddhetu- .... 187 1 ArSaM ca dharmazAstraM ca .... asthAnapakSapAtazca..... .... 2 Aha cAlokavad vede 1 ahaMpratyayapratyakSe .... .... 44 1 Aha tatrApi no yuktA .... orroroom ~Mor m 0.41 Mr MrM 20NM Marrrrrrrrror 2 000 9 in Ed m ational For Private & Personel Use Only
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ zA0 vA0 AdyapAdaH patram pArzvam AdyapAdaH AyapAdaH .. patram pArzvam AdyapAdaH patram pArzvam / ubhayoHhaNAbhAve .... .... 151 1 akArAdyanukrameNa mUlakA // 2 // syAt .... kAita ekanavate kalpe .... itthaM na tadupAdAnam itthamAlocanaM cedam .... 270 ityevamanvayApattiH.... .... idAnIM tu samAsena indrapratAraNAyedam indriyagrAhyato'nyo'pi hai indriyeNa paricchinne iSTApUrtAdibhedo'smAt .... 354 iSyate na parairmohAt .... 238 Marrrrrrr . uktaM vihAya mAnaM cet .... 2 ucyata evamevaitat 1 ucyate sAMpratamadaH .... 184 utpAdo'bhUtabhavanam utpAdo'bhUtabhavanam utpAdavyayabuddhizca.... upakArI virodhI ca upadezaH zubho nityam 2 upalabdhilakSaNaprA .... 169 2 upalabdhilakSaNaprA- .... 170 upAdAnAdibhAvena.... .... 147 2 upAdeyavizeSasya .... .... 334 1 | upAdeyazca saMsAre .... 7 2 RtvigbhirmantrasaMskAraiH 1 2 ekakAlagrahe tu syAt ekatra nizcayo'nyatra 1 ekatrabaikadaivaitat .... .... 2 ekamarthaM vijAnAti 1 ekastathA paro neti .... 2 ekAntenaikarUpAyAH .... 112 1 ekAntaikye na nAnA yad .... 271 1 etacca noktavad yuktyA .... 141 2 etadapyasadeveti .... ... 210 1 etadapyuktimAtraM yat .... 70 SACROSSOCISevakAKAX 30 4 IzvaraH paramAtmaiva .... * IzvaraH prerakatvena .... .... 102 9. 1 Jain Educati o nal For Private Personal use only IMw.jainelibrary.org
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ patram pArzvam or ur V1 AdyapAdaH patram pArzvam AdyapAdaH - patram pArzvam AdyapAdaH ... etadapyuktimAtraM yat .... 121 1 evaM tatrApi tadbhAve 388 2 ka. etA vArtA upazrutya 2 evaM tajanyabhAvatve 162 2 kartAyamiti tadvAkye .... etena sarvameveti .... 2 evaM tatkalabhAve'pi 74 2 kaJabhAvAt tathA dezaetenAhetukatve'pi.... evaM na yat tadAtmAnaM 184 1 karmaNo bhautikatvena etenaitat pratikSiptam evaM nyAyaviruddhe'smin .... karmAdipariNatyAdi etenaitat pratikSiptam evaM prakRtivAdo'pi .... | karmAdestatsvabhAvatve .... etenaitat pratikSiptam evaM vedavihitApi.... kalpitazcedayaM dharmaH .... evaM guNagaNopetaH evaM vyAvRttibhede'pi kAThinyAbodharUpANi evaM ca na virodho'sti kAdAcitkamado yasmAt .... evaM ca vastunastattvam 3 evaM zaktyAdipakSo'yam kAraNatvAt sa saMtAna- .... evaM ca vyarthameveha.... evaM sati ghaTAdInAm kAla: pacati bhUtAni evaM ca zUnyavAdo'pi 2 evaM subuddhizUnyatvam kAlAdInAM ca kartRtvam ..... evaM cAgrahaNAdeva 2 evaM dhubhayadoSAdi kAlAbhAve ca garbhAdi .... evaM caitanyavAnAtmA 2 eSa sthANurayaM mArgaH .... 375 1 kAlo'pi samayAdiryat .... ARROGRESS BAR%% 22 rrrrrrrrrrrr m Var 5 Or . 9 68 Jain Educational For Private & Personel Use Only [nelibrary.org
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ -AdyapAdaH akArAdya nukrameNa zA0 vA0 patram pArzvam AdyapAdaH patram pArzvam AdyapAdaH lakiJca kAlAdRte naiva 80 2 | kliSTaM hiMsAdyanuSThAnam ..... 79 1 ghaTAdyapi pRthivyAdimUlakA01kiJca tatkAraNaM kArya- ..... | kliSTAd hiMsAdyanuSThAnAt .... kiJca nirhetuke nAze .... 194 2 kSaNasthitau tadevAsya .... 122 1 | candrasUryoparAgAdeH // 3 // kiJca vijJAnamAtratve ..... 85 2 kSaNikave yato'mISAm .... 1 65 2 cAritrapariNAmasya .... kizca syAdvAdino naiva .... kSaNikAH sarvasaMskArAH .... 415 2 cittameva hi saMsAraH .... kizcAnyat kSaNikatve vaH ..... 1 2 kSIranAzazca dadhyeva 201 2 citraM bhAgyaM tathA citrAt.... 85 kiJcid nivartate'vazyam ..... 269 1 cintAmaNisvarUpajJaH .... kRtvA prakaraNametat .... 31 1 gurvI me tanurityAdau .... lakevalajJAnabhAve ca .... 417 2 | gRhItaM sarvametena .... .... 125 1 janmamRtyujarAvyAdhi- .... 331 kriyAtizayayoge ca .... grahaNe'pi yadA jJAnam .... 211 2 janmAbhAve jarAmRtyoH kriyAhInAzca yalloke 18 1 jAtyantarAtmakaM cainam .... | kriyaiva phaladA puMsAm .... 418 1 ghaTamaulisuvarNArthI.... .... 223 223 1 1 jAtyantarAtmake cAsmin .... kriyopetAzca tadyogAt 418 1 ghaTAdi jJAnamityAdi- .... 180 1 | jJAnaM hi phaladaM puMsAm .... kliSTaM vijJAnamevAsau .... 186 1 ghaTAdyapi kulAlAdi- .... 108 1 / jJAnamapratighaM yasya Mrn rrror 163 WI0 m m m m dhAgAt .... Jain Educato For Private & Personel Use Only djainelibrary.org
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2 2 AdyapAdaH patram pArzvam AdyapAdaH patram pArzvam AdyapAdaH patram jJAnamAtraM ca yalloke .... 119 1 taM prApya tatsvabhAvatvAt .... 1961 | tattatkAlAdisApekSaH .... 87 jJAnamAtre tu vijJAnam .... 181 1 taccAstu lokazAstroktam .... 71 2 tat tadvidhasvabhAvaM yad .... 124 jJAnayogastapaH zuddham .... 10 2 tajananasvabhAvA ne- .... 24 2 tatrApi dehakartA cet .... 108 jJAnayogastapaH zuddham .... 339 2 tajjJAnaM yad na vai dhUma- .... 152 2 tatsattvasAdhakaM tad na .... 135 jJAnayogasya yogIndraH .... 340 1 | tataH sa sarvavid bhUtvA ..... 3381 tathAgaterabhAve ca.... .... 211 jJAnayogAdato muktiH tatazca duSkaraM tad na .... tathAgrahastayornaitat .... jJAnavantazca yadvIryAt tatazcAnekarUpatvAt tathAgrahe ca sarvatra .... jJAnahInAzca yalloke tatazcezvarakartRtva- .... ... tathA ca bhUtamAtratve jJAnAdeva niyogena tatastasyAviziSTatvAt ..... tathA citrasvabhAvatvAt & jJAnena gRhyate cArthaH ..... 211 2 tato vyAdhinivRttyartham .... 74 1 tathA tulye'pi cArambhe .... 52 jJAyate tadvizeSastu tato'sat tat tathA nyAyAt 2 1 tathAnyadapi yatkalpa- .... (jJeyatvavat svabhAvo'pi .... 124 2 takriyAyogataH sA cet .... 2 | tathApi tu tayoreva .... 63 tattajananabhAvatve .... .... 162 1 tatheti hanta ko nvarthaH .... 152 taM pratItya tadutpAdaH .... 138 1 tat tajjananasvabhAvam .... 150 2 tathedamamalaM brahma ..... .... mmm Mo MM 151 rrrrrrrrrrrr *%AGARSARKARUGARCARRUGGC 2 Jain Educ a tional For Private & Personel Use Only
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ zA0 vA0 mUlakA 0 118 11 AdyapAdaH tathaitadubhayAdhAratadagrahaNabhAvaizva tadanantarabhAvitva-..... tadanAsevanAdeva tadanyagrahaNe cAsya CHOOS ... .... tadanyahetusAdhyatve.... tadanyAvaraNAbhAvAt tadabhAve'nyathAbhAvaH tadarthaniyato'sau yat tadAkAraparityAgAt tadAtmakatvamAtra.... tadAbhUteriyaM tulyA taditthaMbhUtameveti tadeva na bhavatyetat .... .... .... .... **** www. www. .... .... 2000 .... .... .... patram pArzvam 231 2 171 139 103 181 73 55 153 210 154 29 123 239 130 1 1 1 1 1 1 1 2 2 1 AdyapAdaH tadeva na bhavatyetat tadarzanamavApnoti .... tad dRSTvA cintayatyevam taddezanA pramANaM cet tadbhinnabhedakatve ca - tadrUpazaktizUnyaM tat tadviparyayasAdhyatve ..... tadvailakSaNyasaMvitteH tannivRttau na copAyaH tannItipratipattyAdeH tamantareNa tu tayoH tapAhuH kSaNikaM sarvam 1 tayAhurnAzubhAt saukhyam 2 tayADurmukuTotpAdaH 1 .... .... .... .... .... **** .... .... .... patram pArzvam | 201 328 331 164 86 163 73 33 372 387 14 118 229 AdyapAdaH 2 tasmAcca jAyate muktiH ---- 1 tasmAt tadAtmano bhinnam .... 1 2 tasmAdavazyameSTavyaH 1 tasmAdavazyameSTavyaH 1 tasmAdavazyameSTavyam 1 tasmAdavazyameSTavyA 1 2 9 1 tasmAdadharmavat tyAjyaH 2 2 2 .... tasmAnnacAvizeSeNa tasyA eva tathAbhUta tasyAM ca nAgRhItAyAm tasyApyazUnyatAyAM ca .... .... .... .... .... .... tasmAd duSTAzayakaram 59 2 tasmAd yathoditAt samyak 63 tasmAd vyAkhyAnamasyedam.... 374 .... patram pArzvam 15 2 .... 57 10 14 1 2 2 53 1 127 1 161 1 2 rav on 1 374 1 86 2 136 1 216 2 1964 akArAdya nukrameNa0 118 11 w.jainelibrary.org
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ Jain Education Inter AyapAdaH tasyaite yogasAmarthyAt tasyaiva ca tathAbhAve tasyaiva citrarUpatvAt tasyaiva tatsvabhAvatva .... .... .... tasyaiva tatsvabhAvatvAt tasyaiva tatsvabhAvatvAt tasyaiva tu tathAbhAve tasyaiva tu tathAbhAve tAnazeSAn pratItyeha tena tadbhAvabhAvitvam tenAgnihotraM juhuyAt da. dagdhe bIje yathA'tyantam .... darzanaM muktibIjaM ca .... .... .... .... patram pArzvam 269 257 312 138 107 212 269 272 145 2. 2 1 32 373 423 326 1 divyadarzanatazcaiva 2 2 2 2 1 2 1 AyapAdaH 1 1 dRzyamAne'pi cAzaGkA dRSTAntamAtrataH siddhiH duHkhaM pApAt sukhaM dharmAt ..... 8 duSkaraM sarvasattvAnAm 334 383 185 69 108 dRSTeSTAbhyAM virodhAcca dehabhAgana naivAsya dehasparza | disaMvittyA dehAt pRthaktva evAsya doSANAM hA dRSTaha dravyaparyAyayorbhede .... .... .... .... **** .... .... .... .... .... patram pArzvam 21 dha. .... dharmastaccAtmadharmatvAt dharmastadapi cet satyam ...... 114 111 387 267 340 13 AdyapAdaH 1 dharmAdayo'pi cAdhyakSAH 2 1 1 2 1 2 2 1 2 1 1 1 dharmAdharmakSayAda muktiH dharmAdharmavyavasthA tu na. .... na ca mUrtaNusaMghAtaH na carte niyati loke .... na kAlavyatirekeNa na ca tatkarmavaidhurye na ca tanmAtrabhAvAdeH na ca pUrvasvabhAvatvAt na ca prakAzamAtraM tu na ca buddhivizeSo'yam na ca bhedo'pi bAdhAyai .... na ca bhrAntApi sadvAdhA .... ---- .... .... .... 2.00 **** patram pArzvam 1 sluu gyy khlii * * * * a Z : : : : S 2 1 1 2 2 2 1 1 2 2 1 2 *%*** relibrary.org
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ zA0 vA0 --AdyapAdaH patram pArzvam AdyAdaH patram pArzvam AdyapAdaH patram pArzvam akArAdya ina ca lAvaNyakArkazya- .... 31 2 na cAsyAtatsvabhAvatve .... 191 1 na tad bhavati cet kiM na 322 2 mUlakA na ca saMvedanAdyeSu .... nukrameNa 2 na cAsyAdarzane'pyadya .... 1 na tayostulyataikasya .... 152 1 na cAgamena yadasau .... 1 na cellAvaNyasadbhAva: 1 na tasyAmeva saMdehAt .... 33 1 na cAtItasya sAmarthyam .... 1 na ceha laukiko mArgaH ..... na tAdAtmyaM dvayAbhAva- .... na cApyakSaviruddhatvam .... 197 2 na caikaikata eveha.... .... 88 2 na dharmI kalpito dharmaH .... 137 2 na cApi svAnumAnena .... 212 1 na caitadapi na nyAyyam .... 213 2 na nAsti dhauvyamapyevam .... 229 2 GI na cApyatIndriyArthatvAt ..... 2 na caitad dRzyate loke ..... na punaH kriyate kizcit .... 190 na cApyapauruSeyo'sau .... 2 na caitad bAdhyate yuktyA .... 3 1 na pUrvamuttaraM ceha.... .... 154 na cAyasasya bandhasya 9 2 na caivaMbhUtasaMghAta- ..... 2 na pratItyaikasAmayam .... na cAvasthAnivRttyeha 2 na cotpAdavyayau na staH ..... na pratyakSaM yato bhAvA .... na cAsadeva taddhetuH .... 1 na cobhayAdibhAvasya .... 1 na prANAdirasau mAnam .... lana cAsau tatsvarUpajJaH .... 2 na jalasyaikarUpasya .... 1 na bhoktRvyatirekeNa .... na cAsau tatsvarUpeNa .... 18 1 na tathAbhAvinaM hetu- .... 35 1 na mAnaM mAnameveti .... 243 na cAsau bhUtabhinno yat .... 18 2 na tadgatergatistasya .... 156 2 na yujyate ca sacyAyAt .... 271 / Murarra rrrrrror MAHARASTROCIAS 05 2 Comc - For Private Personel Use Only
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ patram ..... 349 AdyapAdaH patram pArzvam | AdyapAdaH patram pArzvam AdyapAdaH narakAdiphale kAMzcit 149 2 nArthApattyApi sarvorthaH na laukikapadArthena .... 72 2 nAnA yogI vijAnAti .... 273 1 nAsato vidyate bhAvaH .... na vineha svabhAvena ... 82 1 nAnupAdAnamanyasya .... 108 1 nAsat sajjAyate jAtu .... 202 zana viviktaM dvayaM samyak .... 421 1 nAnuvRttinivRttibhyAm .... 269 2 nAsat sajjAyate yasmAt.... 198 na vRddhasaMpradAyena ........ nAnyapramANaM saMvAdAt ... 2 nAsat sthUlatvamaNvAdau na satvabhAvajanakaH .... 196 2 nAnyonyavyAptirekAnta- .... 262 1 nAsat sthUlatvamaNvAdI .... 23 na svabhAvAtirekeNa 1 nApravRtteriyaM hetuH .... 1 nAhetorasya bhavanam na svasaMdhAraNe nyAyAt .... 198 / nAbhAvo bhAvatAM yAti .... 121 1 nityatvApauruSeyatvA 1 na svasattvaM parAsattvam nAbhAvo bhAvamApnoti .... 362 niyamarthakriyAbhAvAt ... 214 na hiMsyAdiha bhUtAni ... nAbhedo bhedarahitaH / 1 nityasyArthakriyAyogaH na hetuphalabhAvazca 2 nAbhyAsa evamAdInAm .... 1 nityetaradato nyAyAt na hyuktavat svahetostu .... 409 2 nAmUrta mUrtatAM yAti .... 114 2 nityaikayogato vyakti .... 272 nAkSAdidoSavijJAnam ... 1 nAmnA vinApi tatvena .... 136 1 niyatenaiva rUpeNa .... nAtmApi loke no siddhaH 19 2 nArthAntaragamo yasmAt .... 201 1 | niyaterniyatAtmatvAt .... 85 D arrrrrrrrrrrrr R-C4%AC-%AGCANCYCLOG--501-1-54-5 37 ainima Jnin E r mational For Private & Personel Use Only
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ zA0vA0 akArAdya mUlakA0 2 1 1 nukrameNa am RECE5%A5%A55555555 AdyapAdaH patram / pAzvam | AdyapAdaH - patra 4 nivartate ca paryAyaH .... 267 2 paracittAdidharmANAm .... 390 lA niSpannatvAdasattvAca .... 409 2 paramAnandabhAvazca .... .... 423 netthaM bodhAnyayAbhAve .... 154 2 paramArthakatAnatve .... .... 399 4 naikAntagrAhyabhAvaM tat .... 181 paramArthaMkatAnave .... nako'pi yad dvivijJeyaH .... 166 2 prmaishvryyukttvaat| naitad dRzyavikalpArtha- .... 408 parAbhiprAyato hyetat 4/ naivaM dRSTeSTabAdhAyat .... 58 2 parikalpitametaccet / notpattyAdestayorakyam .... 127 pariNAmo'pi no hetuH .... nyAyAt khalu virodho yaH 264 2. pApaM tadbhinnamevAstu .... | pApAdatredazI buddhiH * paJca bAhyA dvivijJeyAH .... 165 1 punarjanma punarmRtyuH ... mA paJcamasyApi bhUtasya puruSasyoditA muktiH paJcaviMzatitattvajJaH .... 113 1 puruSo'vikRtAtmaiva .... 109 payovrato na dadhyatti .... 224 1 pUrvasyaiva tathAbhAvA .... 138 m 2004 Mo017 omov V pArzvam AdyapAdaH patram 1 pRthivyA dimahAbhUta- ..... 15 2 prakAzaikakhabhAvaM hi .... 183 1 prakRtyA'sundaraM hyevam ...... 9 prakRtyaiva tathAbhUtam .... praNamya paramAtmAnam pratikSiptaM ca yat sattvA .... 128 pratikSiptaM ca yad bhedA-.... pratikSiptaM ca yad hetoH .... pratipakSasvabhAvena... ..... pratipakSAgamAnAM ca .... pratibimbodayo'pyasya .... pratItyA bAdhyate yo yat .... 1 pratyakSasyApi tattyAjyam .... 43 1 pratyakSAnupalambhAbhyAm .... 153 2 uru . 5.0505mm MMMMMMMMMMM SAALAAMSANCS sUtasya .... Jain Educ a tional .
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAzvam AdyapAdaH / patram pArzvam | AdyapAdaH patram pAzcam | AdyapAdaH patram pratyakSAbhAsabhAve'pi .... 273 2 prAmANyaM rUpaviSaye .... 372 1 pratyakSeNa pramANena 348 bhAvamAtraM tadiSTaM cet .... 238 pratyabhijJAbalAccaitat 2 phalaM jJAna-kriyAyoge .... 4 1 gAvasyAbhavanaM yat tat .... 129 pratyekaM tasya tadbhAve .... 146 1 phalaM dadAti ceta sarvam ... 961 bhAve'pi ca pramANasya .... 295 4 pratyekamasatI teSu..... bhAve vAsyA balAdekam .... 211 pradIpAdivadiSTazcet baTharazca tapasvI ca .... bhAve hyeSa vikalpaH syAt 127 pradIrghAdhyavasAyena bandhAdRte na saMsAraH 1 bhUtAnAM tatsvabhAvatvA- .... 53 pradhAnAd mahato bhAvaH ... bahUnAmapi saMmohaH bhUtiryeSAM kriyA soktA .... 199 pradhAnodbhavamanye tu buddhAvarNe'pi cAdoSaH .... bhede tadadalaM yasmAt prabhUtAnAM ca naikatra budaivaM bhavanairguNyam .... bhogamuktiphalo dharmaH .... pramANapaJcakAvRttiH bodhamAtrasya tadbhAve bhrAntAccAbhrAntirUpA na .... 184 pramANamantareNApi .... 216 1 | bodhamAtrAtiriktaM tat .... 56 1 bhrAnto'haM gururityeSaH .... 43 pravartamAna evaM ca .... 1 brahmahatyAnidezAnuprAtibhAlocanaM tAvat .... 388 1 bruvate zUnyamanye tu .... 213 1 matijJAnavikalpatvAt .... 273 ..... M mm ~~~ Mmm M 2012urora Marrrror M 00mm MM Vorms rm or 0000m marrrrrrrr zA0 sa03 Jain Education Intern For Private & Personel Use Only www .nelibrary.org
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ BRAR akArAgha nukrameNa AyapAdaH patram pArzvam | zA0vA0 AyapAdaH ... patram paarshvm| bhAyapAdaH ... patram pArzvam mantrAdInAM ca sAmarthyam ... 385 1 mRtyAdivarjitA ceha .... 423 1 yata ekaM na satyArtham .... 389 mUlakA0 12manyante'nye jagat sarvam.... 1181 mRd dravyaM yad na piNDAdi 265 1 | yatazca kAle tulye'pi .... 88 lAmamaiva hetuzaktyA cet .... 164 2 | me mameyAtmanirdezaH .... 164 1 | yatazca tat pramANena .... 66 2 mAdhyasthyameva taddhetu| maitrI bhAvayato nityam .... yato bhinnasvabhAvatve mAnaM ceda mAnameveti .... 1 mokSaH prakRtyayogo yat .... yathA te zeta ityAdau mAnAbhAve pareNApi yathA vizuddhamAkAzam | muktiH karmakSayAdiSTA 2 yaM buddha bodhayantaH ... 1 yadi tenaiva vijJAnam muktiH karmakSayAdeva ... 72 / / yaM zrutvA sarvazAstreSu .... 1 yadi nAma kvacid dRSTa muktibhAve ca sarvaiva yaH kartA karmabhedAnAm .... 51 2 yadi nityaM tadAtmaiva .... 51 muktizca kevalajJAna- .... yaH kevalAnalagrAhi 2 yadIyaM bhUtadharmaH syAt .... muktau ca tasya bhedena .... yacedamucyate brUmaH 201 1 yad yadaiva yato yAvat muktvA dharma jagadvandyam ..... yaccoktaM duHkhabAhulya- 67 2 yannivRttau na yasyeha .... mUrtayApyAtmano yogaH ..... 1 yaccoktaM pUrvamatraivaM .... ....." 189 1 yasmAt tasyApyadastulyam ....2 mRtadehe ca caitanya- .... 31 2 / yajjAyate pratItyaika .... 146 1 yasminneva tu saMtAne .... 220 GG rrrrrrrrrrrr MMMMMrrrrrrrr tapakSa .... VY V . RERAKANGRESCRICE . 18 // 7 // Jain Education a l For Private Personal Use Only Mr.jainelibrary.org
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ Jain Education AdyapAdaH yA ca lanapunarjAta yA'pi rUpAdisAmagrI .... yAvatAmasti tada mAnam ..... yAvadevaMvidhaM naitat yuktyayogazca yo'rthasya .... ra. rAgAdiklezavargo yat rUpaM yena svabhAvena rUpAlokAdikaM kAryam yuktyA tu bAdhyate yasmAt yuvaiva na ca vRjJe'pi yenAkAreNa bhedaH kim yogyatAmadhikRtyAtha yo'pyekasyAnyato bhAvaH ..... .... onal .... .... .... .... .... .... patram pArzvam 73 144 16 71 181 107 258 266 170 139 186 147 145 1 2 2 1 2 2 1 AdyapAdaH la. lajjate bAlacaritaiH lokAyataM mataM prAjJaH loke'pi nAnyataH sthAnAt va. vaktRvyApArabhAve'pi vindhyetarAdiko bhedaH | varNAzramavyavasthApi 1 2 vastuno'nantaraM sattA 2 vastuno'nantaraM sattA .... .... **** .... .... *** **** patram pArzvam ..... 57 59 20 135 vastusthityA tathA tad yat 1 vastusthityA tayostattva 151 2 vastusthityApi tat tAdRk 389 1 vaheH zItatvavastyeva 65 375 410 355 140 141 AdyapAdaH vAcya itthamapostu 2 vApIkUpataDAgAni 9 vAyusAmAnyasaMsiddheH 1 vAsakA vAsanA bhinnA vAsanApyanyasaMbandham 2 vAsanAhetukaM yacca 2 vAmyavAsakabhAvazca 1 vAsyavAsakabhAvAccet 1 vikalpo'pi tathA nyAyAt.... vijJa naM yat svasaMvedyam 1 2 | vijJAnamAtramapyevam 1 vijJAnamAtravAdo'pi 1 vijJAnamAtravAdo'yam 1 vidyAvidyAdibhedAca **** .... .... .... .... ... .... .... .... .... patram pArzvam 401 1 354 2 32 2. 150 1 55 242 150 149 154 174 2 1 2 2. 1 213 1 169 188 1 295 2 ** % % % % 6464 jainelibrary.org
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ zA0vA0 mUlakA0 // 8 // SHAH A akArAdyanukrameNa ApAdaH patram pArzvam AdyapAdaH patram paarshvm| AvapAdaH ___ patram pArzvam viparItaprakAzazca .... 373 2 vyAkhyApyapauruSeyasya .... 374 1 | saMklezo yad guNotpAdaH .... 196 1 viparItAstu dharmasya .... 5 1 vyAdhiprasto yathA rogI ... 335 2 saMtAnApekSayAsmAkam .... 120 vibhaktedRkpariNatau saMtAnApekSayaitaccet vibhinnakAryajanana- .... 149 1 zakticaitanyayoraikyam .... 2 saMsAramocakasyApi .... virodhAd nobhayAkAraH zaktirUpaM tadanye tu .... 54 1 saMsAravyAdhinA prastaH .... 335 viziSTaM vAsanAjanma zaktirUpeNa sA teSu .... 1 saMsArAd vipramukto yat .... viziSTapariNAmAbhA zatAni sapta zlokAnAm .... 430 2 saMsArI cet sa eveti .... 256 visabhAgazaNasyAtha zabdAt tadvAsanA bodhaH ..... saMsAryapi na saMsArI .... 229 vedAd dharmAdisaMsthApi zAstrakArA mahAtmAnaH .... 1041 1 sa kSaNasthitidharmA cet .... 12 vede'pi paThyate hyeSaH zAstrAdatIndriyagateH .... 363 1 sati cAsmin kimanyena.... vyaktimAtrata evaiSAm .... 29 1 zUnyaM cet susthitaM tattvam 215 2 | sati cAsminnasau dhanyaH..... 330 / vyavasthApakamasyaivam 2 zokapramodamAdhyasthyam .... 228 sato'sattvaM yatazcaivam vyavasthAbhAvato hyevam |sato'satve tadutpAdaH vyavasthitau ca tattvasya .... 184 1 sa eva bhAvastaddhetuH .... 124 .1 | sato'sya kiM ghaTasyeva ..... 43 / / orrrrrrrrrrrrr 0 0000 . u SAHARASHAREX // 8 // Jain Education on For Private 3 Personal Use Only How.jainelibrary.org
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ mr. AdyapAdaH patram pArzvam / AdyapAdaH patram pAzvam AdyapAdaH patram pArzvam satve'pi nendriyajJAnam .... 166 2 | sarvavAcakabhAvatvAt .... 112 2 sAmagyapekSayApyevam .... 149 | satyAmasyAM sthito'smAkam 161 sarvArthaviSayaM taccet 2 sidhyet pramANaM yadyevam ..... | sadAbhAvetarApattiH 242 sarve bhAvAH svabhAvena sukhAya tu paraM mokSaH .... sa pazyatyasya yad rUpam .... 330 sarveSAM buddhijananaiH 1 sudUramapi gatveha | samanantaravaikalpam .... sahakArikRto hetoH .... saivAthAbhedarUpApi .... 295 |samayApekSaNaM ceha .... sahArthena tajjanana- .... .... 170 1 so'ntevAsI guruH so'yam / samAropAdasau neti .... sa hi vyAvRttibhedena .... stastau bhinnAvabhinnau vA ... 137 | samyak pravRttiH sAdhyasya.... sAMvRtatvAd vyayotpAdau 1 syAdetad bhUtajatve'pi .... 30 |sarvajJena hyabhivyaktAt .... sAdRzyAjJAnato nyAyyA .... |svakAle bhinna ityetat ..... sarvatra darzanaM yasya sAdhakatve tu sarvasya 2 svakRtasyopabhogastu |sarvatra dRSTe saMvAdAt .... 3882 sAdhurnaveti saMketaH ... 3741 | svakRtAdhyayanasyApi .... 385 sarvathaiva tathA bhAvI .... 138 | sAdhusevA sadA bhaktyA .... 5 2 svadharmotkarSAdeva .... ... yA sarvadvandUvinirmuktAH .... 4241 sAdhyamarthaM parijJAya .... 419 2 khabhAva eSa jIvasya .... 64 - sarvametena vikSiptam .... 167 2 sAmagrIbhedato yazca ... 147 1 | svabhAvakSaNato ghurdhvam .... 126 morom Fara & w um Marrrrrrrrr ~ ~ Rs0.19622 ~ ~ N For orr arroranorror zA0sa04 Jain Education iral For Private & Personel Use Only W w.jainelibrary.org
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ zA0vA. akArAdya mUlakA0 nukramaNa // 9 // AdhapAdaH patram pArzvam AdyapAdaH patram svabhAvo niyatazcaiva 89 1 svabhAvo bhUtamAtratve .... hanmyenamiti saMkkezAt ..... 195 svayaM rAgAdimAn nArtham .... | havirguDakaNikkAdi- .... 29 svayameva pravartante.... .... hiMsAdibhyo'zubhaM karma .... 61 svarUpamAtrabhede ca .... 28 2 hiMsAdyutkarSasAdhyatve .... 72 svasaMvedanasiddhatvAt .... svahetoreva tajjAtam .... 123 2 | hiMsAdyutkarSasAdhyo vA .... 72 vo bhAvazca svabhAvo'pi .... 87 1 hiMsAnRtAdayaH paJca .... 4 or arrrrrror pArtham | AdyapAdA patram pArzvam himasyApi svabhAvo'yam .... 65 2 2 hRdgatAzeSasaMzIti.... .... 1 hRdgatAzeSasaMzIti.... .... 387 1 hetavo'sya samAkhyAtAH .... 58 2 hetuM pratItya yadasau .... 190 2 heturbhavasya hiMsAdiH .... 333 2 hetoH syAd nazvaro bhAvaH 189 / SPECICRACCIRCTECRECRY // 9 // Jain Eduent al For Private & Personel Use Only Galww.jainelibrary.org
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ // aham / / shriihribhdrmuurivinirmitH| shaastrvaataasmuccyH| pasAyaranamasarasaphAmAkAkAkAkAkAkAkara nyAyavizAradanyAyAcAryazrIyazovijayopAdhyAyaviracitayAM syAhAdakalpalatAvRttyA samullasitaH / GEND sAmAgAramArahAikaranA ENCE aindra zreNinatAya doSahutabhuGnIrAya nIrAgatAdhIrAjadvibhavAya janmajaladhestIrAya dhIrAtmane / gambhIrAgamabhASiNe munimanomAkandakIrAya sannAsIrAya zivAdhvani sthitikRte vIrAya nityaM namaH // 11 // praNamya zAradAM devIM gurUnapi guNairgurUn / vivRNomi yathAzakti zAstravArtAsamuccayam // 2 // 1 satsu nAsIro'gresarastasmai / Jain Education Intema For Private Personal Use Only
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtA sttiikH| // 1 // PREDICATIOBAAR hAribhadraM vacaH kedaM bahutarkapacelimam ? / ka cAI zAstralezajJastAdRktantrA'vizAradaH // 3 // zramo mamocito bhAvI tathApyeSa shubhaa''ytiH| ahanmatAnurAgeNa, megheneva kRSisthitiH // 4 // iha khalu nikhilaM jagadajJAnadhvAntanirastA''lokamavalokamAnastadupacikIrSubhaMgavAn haribhadramUriH prakaraNamidamArabdhavAn / tatrA''dau pAripsitagranthasya nirvighnaparisamAptaye maGgalamAcaran prekSAvatpravRttaye'bhidheyamAhapraNamya paramAtmAnaM vakSyAmi hitakAmyayA / sattvAnAmalpabuddhInAM zAstravArtAsamuccayam // 1 // praNamyeti / atha samAptimAtre maGgalaM na hetuH, kAdambarI-nAstikAnuSThitayoranvaya-vyatirekAbhyAM vyabhicArAt / na ca svasamasaMkhyavighnasthalIyasamAptau maGgalaM hetuH, nAstikAnuSThitasthale ca janmAntarIyamaGgalAdeva ca samAptiriti vAcyam / vighnAdhikasaMkhyamaGgalasthale samAptyabhAvaprasaGgAt / na ca svAnadhika-nyUnasaMkhyavighnasthalIyatvaM nivezyam / yatra daza vighnAH, paJca ca prAyazcittena nAzitAH, pazca ca maGgalAni, tatra samAptyabhAvaprasaGgAt / na ca prAyazcittAdyanAzyasvAnadhikasaMkhyavighnasthalIyatvaM nivezyam / balavato vighnasya bahubhirapi maGgalairanAzAt , balavatA maGgalena bahUnAmapi vighnAnAM nAzAca / kizca, vighnaH samAptau vizeSaNam , upalakSaNaM vA / nAdyaH, vighnasyApi janyatvApatteH / nA'ntyaH, niyatopalakSyatAvacchedakAbhAvAditi dik / AvazyakatvAd vighnadhvaMsa eva maGgalaphalam , samAptistvasati pratibandhe svakAraNAdeva bhavati, kArIrIta ivA'vagrahanivRttau dRSTiH, HO kAdambayA~ satyapi maGgale samApyabhAvAt, nAstikAnuSThite ca maGgalAbhAve'pi samAptidarzanAdityarthaH / 2 niyatopalakSyatAvacchedakatvAdupalakSaNalakSaNasyetyarthaH / // 1 // Jain Education Intel For Private & Personel Use Only Riww.jainelibrary.org
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ Jain Educatio 'nirvighnaM parisamApyatAM ' iti kAmanApi "sevizeSaNe hi0" iti nyAyAd vighnadhvaMsamAtrAvagAhinI; ityapi mataM na ramaNIyam, maGgalaM vinApi vighnadhvaMsasya prAyazcittAdito bhAvena vyabhicArAt / na ca prAyazcittAdyanAzyavighnadhvaMse maGgalaM heturato na doSa iti vAcyam; prAyazcittAdInAmapi maGgalAdyanAzyavighnadhvaMsaM prati hetutve'nyonyAzrayAt / 'vighno mA bhUt' iti kAmanayA vRtterviprAgabhAva evaM maGgalaphalamityapi na pezalaM vacanam, prAgabhAvasyAsAdhyatvAt svata Agantukasya samayavizeSasya saMbandharUpasya tatparipAlanasyApi maGgalAsAdhyatvAt / ziSTAcAraparipAlanaM maGgalaphalamityapi vArtam, tatparipAlanasyA'dRSTadvArAbhIpsitasiddhihetutve maGgalasyaivAdRSTArthatvaucityAt, vighnamavinAzya dhairmavizeSasya samAptyahetutve vighnanAzasyaivA'vazyaka tvAcca / kiJca, ziSTAcAreNa vidhivodhitakartavyatvamanumAya maGgale pravRttireva tatparipAlanam, na sau tatphalam, kintu tajjaniketi / na cAcAraprAptAtilaGghane pratyavAyasmaraNAt pratyavAyitvaparyavasannAziSTatvazaGkAnirAsa evaM tatphalaM tatparipAlanamiti vAcyam, tAdRzazaGkAyAH ziSyAvadhAnapratipakSatve'pi samAptyapratipakSatvAt, 'kAmanAvizeSaniyatakartavya tAkasya maGgalasya tadabhAdarkaraNespi na pratyavAyaH' iti vizeSadarzanena tacchaGkAnivRttezva / tasmAd maGgalaM niSphalamiti cet // atrocyatevighnadhvaMsa eva maMGgalaM hetuH na coktavyabhicAraH, prAyazcittAdInAmapi maGgalatvAt ; 'prAripsitapratibandhakaduritanivRnyasAdhAraNakAraNaM maGgalam' iti hi tallakSaNaM parairgIyate, tatra cA'smAbhirlAghavAt 'prAripsitapratibandhaka -' iti vizeSaNaM tyajyata iti / 1 "savizeSaNe hi vidhi-niSedhaH vizeSaNamupakrAmato vizeSyAbAdhake sati" ityevaMrUpAt / 2 svasminnamyApekSakatve sati tasmin svApekSakatvamanyonyAzrayatvam / 3 ziSTAcAraparipAlanarUpasya / 1 ziSTAcAraparipAlanam / 5 pravRttiH / 6 maGgalaphalam / 7 ka. 'va tatpa' 8 kAmanAvizeSAbhAvena / 9 ka. 'la' / national
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtA saTIkaH / FoTooooo // 2 // tadidamuktamAkare- "svAdhyAyAderapi mAlatvAvirodhAt" iti / tathApi nAnena rUpeNa hetutvam , AtmAzrayAt, kintu nati- tvAdinA prAtisvikarUpeNaiva, iti vyabhicAra eveti cet / na, natyAdyabhivyaGgyabhAvavizeSasyaiva nizcayato duritkssyhetutvaat| nikAcitakarmaNazcA'napavartanIyatvAd na balavato vighnasya nAzaH; vastutaH zabdAdyAtmakanatyAdInAmapi khAvyavahitottaravighnadhvaMsahetutvAd na ko'pi doSa iti sarvamavadAtam // pare tu- vighnadhvaMsa-tatyAgabhAvaparipAlana-samAptipacayagamana-ziSTAcAraparipAlanAnAM sarveSAmevA'vinigamAd maGgalaphalatvam , tattakAmanayA ziSTAcAreNa tattatphalakatvonnayanAt "anumAnavyavasthAnAt tatsaMyuktaM pramANaM syAt" (jaimi0 1 / 3 / 15) iti nyAyena yathAcArameva zrutikalpanAt / na caikamaGgalaprayogAdanekaphalApattiH, anekaphalabodhakazrutAvuddezyasAhityAvivakSaNAt; anyathA "sarvebhyo darza-pUrNamAsau" ityatrApi tatprasaGgAt , kAdambaryAdau samAptikAmanayA maGgalAcAre mAnAbhAvAd na doSa ityAhuH // anekaphalakAt karmaNa uddezyA-'nudezya-pradhAnA-pradhAnabahuvidhaphaladazanAd naitad yuktamityapare // svato maGgalabhUta eva zAstre ziSyamatimaGgalaparigrahArthaM maGgalAcaraNam , anyathA maGgalavAkyasya zAstrabAhi ve vAkyAntarANAmapyavizeSAcchAstrabahirbhAvaprasaGge zAstrasya caramavarNamAtraparyavasAnaprasaGgAt, iti tu bhaassykaaraabhipraayH| tattvamatratyaM matkRtamaGgalavAdAdavaseyam / tasmAt saphalaM maGgalam, iti yuktaM tadAcaraNaM granthakArasyeti // ___ athAkSarArtha ucyate- paramaH kSINaghAtikarmA ya AtmA taM, praNamya bhakti-zraddhAtizayena natvA, alpabuddhInAmasaMkalitatattacchAstrArthagrahaNA'pavaNamatInAM satcAnA, hitakAmyayA'nugrahecchayA, zAstrANAM bauddha-vaizeSikAdidarzanAnAM yA vArtAH siddhAnta svasmin svApekSakatvamAtmAnayatvam / 2 phalasaMyuktam / 3 "sIsamaimaMgalapariggahatyamettaM tadabhihANaM' (gAthA 20) ityAdivizeSAvazyakabhASyAt / SOIDIOS an interna For Private Personal use only
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ Jain Education In pravAdAstAsAM samuccayamekatra saMkalanam, "kadabhihita 0" nyAyAzrayaNAt samuccitAH zAstravArtA ityarthaH, tA vakSyAmyabhidhAsyaiH nAsto dvitIyArthA'nvayaH, dravyaparakRdayAnvitasyaiva taduttarapadArthe'nvayAt pratyayAnAM prakRtyarthAnvitasvArthabodhakatva niyamasya " teSAM mohaH pApIyAn nAmUDhasyetarotpatteH " ( nyAyasU0 4 / 1 / 6 ) ityAdAveva dUSitatvAt; " pANipAdaM vAdaya" ityatra pANipAdasamAhArasyevAtra samuccayasya svAzrayanirUpitatva saMbandhenA'nvayastvanubhavA'nupArUDhatvAd na kalpyata iti dig / atrAssyapadena maGgalaM nibaddham, maGgalena svazAstrasiddhAvapi tannibandhena zrotRRNAmanuSaGgato'pi maGgalopapatteH / zAstravArtAsaMgraha thAbhidheyatayoktaH // 1 // avAntaraprayojanamapyatra yadyapi sAmAnyato'lpabuddhihitamuktameva, tathApi vizeSaprayojanAnubandhitayA nAmagrAhaM tanni deSTuM prakRtagranthamabhiSTauti yaM zrutvA sarvazAstreSu prAyastattvavinizcayaH / jAyate dveSazamanaH svarga -siddhisukhAvahaH // 2 // yamiti / yaM zrutvA tAtparyataH parijJAya, sarvazAstreSu sakaladarzaneSu, prAyo bAhulyena tattvavinizcayaH prAmANyA mAmANyaviveko jAyate / nanveva mitaradarzaneSvaprAmANyajJAnAt tatrA'niSTasAdhanatvajJAne dveSodayAt saMsArAnubandhyeva bahuzAstrajJAnamA titam ityata Aha- dveSazamana iti / prAmANyanizcaya upAdeye'rthe niSkampamavRttijanakatayaivopayujyate, itaratrAprAmANya 1" kRdabhihito bhAvo dravyavat prakAzate " / 2 pratyayArthaH / 3 anupAdeye'rthe /
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravAto PriAPSOtrA sttiikH| Secome nizcayastu tadarthapravRttipratipakSatayaiva, dveSastu mAdhyasthyapratibandhAdeva nodeti, iti na ko'pi doSAnuSaGgaH, pratyuta dAna-saMyamAdI zuddhapravRttyA svarga-siddhisukhAvaha eva sH|| . atra kazcidAha- nanu 'svarge sukham' ityatra na vipratipattirasti, siddhau tu sukhe na mAnamasti, sukhatvAvaccheda dhamejanyatvAvadhAraNAt / na ca vijAtIyAdRSTAnAM vijAtIyasukhahetutvAta , tatsatkarmaNAmevAdRSTarUpavyApArasaMbandhena taddhetutvAI vA sAmAnyato hetutve mAnAbhAva iti vAcyam , tathApi vizeSasAmagrIviraheNa mokSasukhAnutpatteH / na ca "nityaM vijJAnamAnandaM brahma" iti zrutirevA'tra mAnam / na ca nityasukhe siddha brahmAbhedabodhanam , tadbodhane ca nityasukhasiddhiriti parasparAzraya iti vAcyam / svargatvamupalakSaNIkRtya svargavizeSe yAgakAraNatAbodhavat sukhatvamupalakSaNIkRtya sukhavizeSe brahmAbhedopapatteH / yadvA, nityaM sukhaM bodhayitvA tatra brahmAbhedo vidhinaiva bodhyate na ca vAkyabhedaH, vAkyaikavAkyatvAt / na ca 'Anandam' ityatra napuMsakaliGgatvAnupapattiH, chAndasatvAt / na ca "AnandaM brahmaNo rUpaM tacca mokSe pratiSThitam" iti bhedaparaSaSThacanupapattiH, 'rAhoH ziraH' itivadabhede'pi SaSThIdarzanAt : iti vAcyam ; Atmano'nubhUyamAnatvena nityasukhasyA'pyanubhavaprasaGgAt , sukhamAtrasya svagocarasAkSAtkArajanakatvaniyamAt / na cAtmA'bhinnatayA sukhamanubhUyata eva, sukhatvaM tu tatra nA'nubhUyate, dehAtmA'bhedabhramavAsanAdoSAt , AtyantikaduHkhocchedarUpavyaJjakAbhAvAd veti vAcyam , Atmasukhayorabhede sukhatvasyA''tmatvatulyavyaktikatvenA''tmatvA'nyajAtitvAsiddheH / kiJca, evaM sarvAbhedazrutyA duHkhamapi sukhaM 1 ttvvinishcyH| 2 ita Arabhya vihitavikSiptAvAntarapUrvapakSaH "SaSThIdarzanAt " ityetatparyanto muktisukhasthApanAparaH pUrvapakSaH / // 3 // Jain Education Intel For Private & Personel Use Only hirwwjainelibrary.org
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ | syAta , siddhArthatvenAprAmANyaM cobhayatra tulyamiti cet / atrocyate- prekSAvatmavRttyanyathAnupapattireva siddhisukhe mAnam / na ca kSudAdiduHkhanivRtyarthamannapAnAdipravRttivadaMtropapattiH, tatrApi sukhArthameva pravRtteH, anyathA'svAduparityAga-svAdUpAdAnAnupapatteH, abhAve vizeSAbhAvena kAraNavizeSasyAyojakatvAt / na ca cikitsAsthalIyapravRttivadupapattiH, tatrApi duHkhadhvaMsaniyatAgAmisukhArthitayaiva pravRtteH / na ca prAyazcittavadatra duHkha dveSayoraniSTereva pravRttiriti vAcyam , tatrApyabhimatA''gAmiyodhihetukakarmakSayArthitayaiva pravRtteH / kiJca, duHkhAbhAvadazAyAM 'sukhaM nAsti' iti jJAne kathaM pravRttiH, sukhahAneraniSTatvAt / na ca vairAgyAd na tadaniSTatvapratisaMdhAnam , viraktAnAmapi prazamaprabhavasukhasyeSTatvAt , anubhavasiddhaM khalvetat / kiJca, duHkhe / dveSamAtrAdeva yadi tannAzAnukUlaH prayatnaH syAt tadA mUrchAdAvapi pravRttiH syAt / jAyata eva bahuduHkhagrastAnAM maraNAdAvapi pravRttiriti cet / na, vivekimavRtterevAvA'dhikRtatvAt / ataH suSTracyate "duHkhAbhAvo'pi nA''vedyaH puruSArthatayeSyate / na hi mUrchAdyavasthArtha pravRtto dRzyate sudhIH" // 1 // iti / 'duHkhaM mA bhUta' ityuddizya pravRtterduHkhAbhAva eva puruSArthaH, tajjJAnaM tvanyathAsiddhamiti cet / satyam , avedyasya tasya jJAnAdihAnirUpA'niSTAnuviddhatayA pravRtyanirvAhakatvAt / etena 'vartamAno'pyaciramanubhUyate' iti nirastam , tathAve. | batAyA mUrchAdyavasthAyAmapi saMbhavAt / yattu "azarIraM vA vasantaM priyA-'priye na spRzataH" iti zrutermuktau sukhAbhAva 1 prekSAvatpravRttau / 2 kSudAderiti gamyam / 3 abhimato ya AgAmI bodhihetukaH karmakSayastatprayojanatayA, bodhizabdazca samayaparibhASayA tattvAthazraddhAnavAcakaH / 4 duHkhAbhAvasya / 5 duHkhAbhAvavizeSaNam / Jain Education a nal For Private & Personel Use Only
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtA118 11 siddhiH, dvitvenopasthitayoH priyA-priyayoH pratyekaM niSedhAnvayAditi / tadasat priyA-priyobhayatvAvacchinnA'bhAvasyaivAsa viSayatvAt, dvitvasyA''khyAtArthA'nvitA'bhAvapratiyogigAmitayaivopapatteH upapAditaM caitadanyatra / na cedevam, "sukhamAtyantikaM yatra buddhigrAhyamatIndriyam / taM vai mokSaM vijAnIyAd duSprApamakRtAtmabhiH " // 1 // ityAdivacanavirodhaH / na ca zarIrAdikaM vinA sukhAdyanutpattirvAdhikA, zarIrAderjanyAtma vizeSaguNatvAvacchinnaM pratyeva hetutvAt, tatra ca janyatvasya dhvaMsapratiyogitvarUpasyezvarajJAnAderiva muktikAlInajJAnAt sukhAderapi vyAvRttatvAditi / adhikaM matkRtanyAyAlokAdava seyam, vakSyate cAvaziSTamupariSTAt // 2 // vaktavye zAstravArtAsamuccaye pUrva sarvavipratipatyaviSayAM zAstravArtAmAha duHkhaM pApAtsukhaM dharmAtsarvazAstreSu saMsthitiH / na kartavyamataH pApaM kartavyo dharmasaMcayaH // 3 // pApAdadharmAt, duHkhaM bhavati, dharmAt sukhaM bhavati iyaM sarvazAstreSu samIcInA- avipratipattiviSayA sthitirmaryAdA / ato duHkhahetutayA pApam - azubhakarmahetu, na kartavyam, sukhahetutayA saMcito'GgavaikalyAdivirahito dharmaH kartavyaH // 3 // zubhAzubhahetUnAM kartavyA kartavyatvamuktam, atha taddhetUne vAha - "pApa-dharmahetuparihArA -''sevanAbhyAM tadakaraNAdi, iti taddhetUnAha" ityapare / hiMsAnRtAdayaH paJca tattvAzraddhAnameva ca / krodhAdayazca catvAra iti pApasya hetavaH // 4 // 3 pApahetu-dharmahetvoH krameNa parihArA ''sevanayoranvayaH / 2 tasya pApahetorakaraNam, AdinA dharmakAraNasya karaNam / saTIkaH / 118 11
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramAdayogena prANavyaparopaNaM hiMsA, dharmaviruddhaM vacanamanRtam ; AdipadAd dharmavirodhena svAmi-jIvAdyananujJAtaparakIyadravyagrahaNamadattAdAnam , strI-puMsavyatikaralakSaNamabrahma, sarvabhAveSu mR lakSaNaH parigrahazca parigRhyate / atra ca "AdizabdAdavarodhe'pyanRtagrahaNaM prAdhAnyakhyApanArtham" iti vadanti, tatkhyApanaM ca prabhRti-pradhAnArthakayorAdizabdayoH kRtaikazeSayobalAdeveti pratibhAti | "Aye parokSam " (tattvArtha0 1-11) ityatrevottaratrayApekSamatrA''dyatvAmityAkSepAdevA'nRtasya prAdhAnyaM labhyata ityapare / ete pnycaa'virtiruupaaH| tattvasya yathAsthitavastuno'zraddhAnaM yasmAditi bahuvrIhyAzrayaNAt tatvA'zraddhAnaM mithyAtvam / evakAraH prsiddhyrthH| caH punrrthH| krodhAdayaH- krodha-mAna-mAyA lobhAzca catvAraH, iti-etAvantaH, yogAnAM sAdhAraNyenA'grahaNAt , viSaya-pramAdA-''ta raudrAdInAM cAtraivA'ntarbhAvAt , iti- evaMprakArA vA; pApasyA'zubhakarmaNaH, hetavaH kAraNAni // 4 // viparItAstu dharmasya eta evoditA budhaiH| eteSu satataM yatnaH samyak kAryaH sukhaissinnaa||5|| viparItAstu- ahiMsA-satyA-'steya brahmA-'parigraha samyagdarzana-kSAnti-mArdavA-ujavA-'nIhArUpAH, turvizeSaNe, eta | eva budhairahavacanAnusArigItAthaiH, dharmasya guNAH zubhAzayalakSaNasya hetava uditAH / ata eteSu dharmahetuSu, satataM nirantaraM, sukhaiSiNA kalyANakAmena, samyag vidhinA, yatnaH kAryaH, sukhopAye pravRttareva sukhotpatteH / svabhAvataH sukha-duHkhecchA-dveSava| tAmapi prANinAM sukhopAye dharma'nicchA, duHkhopAye cA'dharma evecchA khalu mohamahArAjanidezavilasitam / taduktam AdinA tIrthaGkara-gurvAgraha / 2 haribhadrapAdAH svavivaraNe iti zeSaH / 3 steyA-'brahma-parigrahANAM trayamapekSate yttt| 4 sukhecchAvatAM duHkhadveSavatAM cetyarthaH / Jain Education Int a For Private & Personel Use Only REn
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ on sttiikH| // 5 // zAkhabAto "dharmasya phalamicchanti dharma necchanti mAnavAH / phalaM necchanti pApasya pApaM kurvanti saadraaH"||1|| iti / uktahetuSu pravRtyA ca, ahiMsAdinA'virateH, samyagdarzanena ca mithyAtvasya, kSamAdinAca krodhAdInAM nivRttastanmUlakaduHkhavirahAdanivAritaH sukhAvakAzaH / 'ahiMsayA kSamayA krodhasya, brahmacaryeNa vastuvicAreNa kAmasya, asteyA-'parigraharUpeNa saMtoSeNa lobhasya, satyena yathArthajJAnarUpeNa vivakena mohasya, tanmUlAnAM ca sarveSAM nivRttiH' iti tu paatnyjlmtaanusaarinnH| tatredaM vibhAvanIyam- ahiMsAdinA mUlaguNaghAtikrodhAdinivRttAvapi, saMjvalanAdirUpakrodhAdinivRttiH kSamAdyuttaraguNasAmrAjyAdeva // 5 // ahiMsAdisaMpattinimittamevA''hasAdhusevA sadA bhaktyA maitrI sattveSu bhaavtH| aatmiiygrhmokssshcdhrmhetuprsaadhnm||6|| sadA sarvakAlam , bhaktyA bahumAnena, sAdhusevA jJAnAdiguNavRddhopAsanA, bhAvato nizcayataH, sattveSu mANiSu, maitrI pratyupakAranirapekSA prItiH / AtmIyagrahasya mamatvapariNAmasya mokSaH parityAgo yasmAd bAhyasaGgatyAga ityrthH| sa ca dharmahetUnAmahiMsAdInAM prakRSTaM phalA'yogavyavacchinnaM sAdhanam / atra 'prasAdhanam' ityekavacanena khe-tarasakalakAraNaniyatatvaM vyajyate // 6 // hiMsAdimUlAnAm / 2 vrata-zramaNadharmAdayo mUlaguNAH / 3 parISahAdyupanipAte saMyaminamapi sam ISajjvalayantIti vyutpatteviziSTrAH kodhAdayaH saMjvaHOlanazabdena samaye paribhASyante / // 5 // Jain Education inte For Private & Personel Use Only
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ H ERAPPRECIATE sAdhusevAvyApAramAha| upadezaH zubho nityaM darzanaM dhrmcaarinnaam|sthaane vinaya ityetat sAdhusevAphalaM mahat // 7 // nityaM nirantaraM, zubho niHzreyasA'bhyudayahetuH, upadezo maunIndrapravacanapratipAdanarUpaH, bhavajaladhiyAnapAtraprAyaH khalvayam , asya zravaNamAtrAdeva samIhitasiddhaH, sutarAM ca tadarthajJAnAt / tathA, dharmacAriNAmudyatavihAraparAyaNAnAM sAdhUnAM, darzanaM mukhAravindavilokanam / etadapi paramabodhilAbhahetuH, tataH kliSTakarmavigamAt / tathA, sthAne zAstroktasthale, vinayaH kara-ziraHsaMyogavizeSAdyabhivyaGgayo mAnasaH pariNAmavizeSaH / ityetat sAdhusevAphalaM mahad dharmAGgasAdhanam , upadezAdinA cAritrapatibandhakakarmakSayopazamAdinA caaritrdhrmaa'vaapteH||7|| maitrIvyApAramAhamaitrI bhAvayato nityaM zubho bhaavHprjaayte| tato bhAvodakAjjantoSAgnirupazAmyati / maitrImiti / maitrImuktalakSaNAM, nityaM sarvakAlaM, bhAvayato'bhyasyataH, zubhaH prazastaH, bhAvaH sAmyalakSaNo jAyate, yamanye 'prazAntavAhitA' ityAcakSate / tatastasmAt, bhAvarUpAdudakAt, dveSalakSaNo'gniH, upazAmyati samUlamapayAti / evaM ca zuddhopayogalakSaNadharme sAmya-dveSopazamadvArA maitryupayujyata iti phalitam // 8 // 1 pAtAlamatAnuyAyinaH / 2 yogadarzane vibhUtipAde dazame sUtre / sAdhusavAphalaM mahada sthAna zAstroktasthAna sAdhanA Jain Education in o ona For Private & Personel Use Only ENTww.jainelibrary.org
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtA // 6 // AtmIyagrahamokSavyApAramAha azeSadoSajananI niHzeSaguNaghAtinI / AtmIyagrahamokSeNa tRSNApi vinivartate // 9 // azeSANAM doSANAM hiMsA -'nRtAdInAM jananIva mAteva tRSNAyAM satyAM sakaladoSANAmavazyaMbhAvAt taduktam- "lobhamUlAni pApAni " iti / tathA, niHzeSANAM guNAnAmupazamAdInAM ghAtinI, satAM vinAzAt asatAM cotpattipratibandhAt / AtmIyagrahamokSeNa vAhyasaGgatyAgena, tRSNApi lobhavAsanApi, vinivartate viSayasaGgarUpodbodhakAbhAvAdanutthAnopahatA satI pratipakSapariNAmAbhyAsena kSIyata iti yAvat // 9 // atidezamAha evaM guNagaNopeto vizuddhAtmA sthirAzayaH / tattvavidbhiH samAkhyAtaH samyagdharmasya sAdhakaH 10 evaMprakArairguNagaNairupetaH sahitaH, vizuddhAtmA'tyantA'pAya hetukugrahamalarahitaH, sthiracitto nAstikyA'nupahatacittaHdhyavasAyaH, tatvavidbhiH, samyag - AgamoktavidhinA, dharmasya sAdhako dharmahetunirvAhAdhikArI, samAkhyAtaH / evaMvidhasyA''dita eva mArgAnusAripravRttyupalambhAt, tadarthamevA''dikarmavidhyupadezAcca / taduktaM lalitavistarAyAM granthakRtaiva- " tatsiddhayarthe tu yatitavyamAdikarmaNi, parihartavyo'kalyANamitrayogaH, sevitavyAni kalyANamitrANi, na laGghanIyocitasthitiH, apekSitavyo lokamArgaH, mAnanIyA gurusaMhatiH, bhavitavyametattantreNa, pravartitavyaM dAnAdau kartavyodArapUjA bhagavatAm, nirUpaNIyaH saTIkaH / // 6 //
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ TEE sAdhuvizeSaH, zrotavyaM vidhinA dharmazAstram, bhAvanIyaM mahAyatnena, pravartitavyaM vidhAnataH, avalambanIyaM dhairyam , paryAlocanIyA''yatiH, avalokanIyo mRtyuH, bhavitavyaM paralokamadhAnena, sevitavyo gurujanaH, kartavyaM yogapadadarzanam , sthApanIyaM tadrUpAdi ca cetasi, nirUpayitavyA dhAraNA, parihartavyo vikSepamArgaH, yatitavyaM yogasiddhau, kArayitavyA bhagavatpatimA, lekhanIyaM . bhuvanezvaravacanam , kartavyo maGgalajApaH, pratipattavyaM catuHzaraNam , garhitavyAni duSkRtAni, anumodanIyaM kuzalam , pUjanIyA mantradevatA, zrotavyAni sacceSTitAni, bhAvanIyamaudAryam , bartitavyamuttamajJAnena" iti / 'nAnivRttAdhikArAyAM prakRtAvevaMbhUtAH' iti kApilAH / 'nA'navAptabhavavipAke' iti ca saugatAH / 'apunarbandhakastvevaMbhUtaH' ityArhatAH / na cA'punabandhakasyAdhikArivizeSaNasyA'nizcaye pravRtyanupapattiriti zaGkanIyam , azAThyapUrvakaitatmayatnenaiva tannizcayAt / taduktam- "bhamo'pyetadyanaliGgo'punarbandhakaH" iti; taM pratyupadezasAphalyamiti / Adita etatpayatna evA'sya katham ?, iti cet / 'aviruddhakulAcArAdiparipAlanAdyarthitayA' iti gRhANa / ata eva samyagdarzanAdijanyavivekAbhAvAdanAbhogato'pi "sadandha0" nyAyena mArgAgamanamevA'sya' iti vadanti / vibhAvanIyaM cedaM "supta-maNDitaprabodha-darzana" nyAyeneti dig // 10 // nanu sukhArthitAniyatA prekSAvatpravRttirdharma eveti kuto niyamyate, sak-candanA-'GganAbhApAdInAmapi sukhopAyatvAt tatrApi pravRtteAyaprAptatvAt ? / ata AhaupAdeyazca saMsAre dharma eva budhaiH sadA / vizuddho muktaye,sarva yato'nyad duHkhkaarnnm||11|| 1 dharmahetunirvAhAdhikAriNaH / 2 jAnIhi / 3 ka. 'gaMga' / 4 saptamyantaM padam / 5 ka. 'nAdI' / sk-cndnaa-jaanaabhaassaadii| mAnacayAt / taduktam / ata eva samyagdarzanAdata etatpayana evA'sya SOLorial Jain Educatio n al
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtA sttiikH| . upAdeyazca grAhyazca, budhaititattvaiH, sadA duHkhadabhogAdikAlavyavacchedena, muktaye mokSArtha, vizuddho niraticAraH, dharma eva; yato'nyad dharmabhinna, sarva saka-candanA-GganA''liGganAdikaM, duHkhasAdhanaM narakAyanuvandhi / itthaM ca na tatra pravRttinyoyaprAptetyavadhAraNaucityam / na khalviSTasAdhanatAjJAnamAtra pravRttihetuH, madhu-viSasaMpRktA'nnabhojane'pi pravRttiprasaGgAta; kintu balavadaniSTAnanubandhISTasAdhanatAjJAnam, na ca tathAtvaM zRGgArAdiviSayANAmiti / nanvevamaviratasamyagdRzAM kathaM niSiddhakameNi pravRttiH / rAgAndhatayA tajanyaduHkhe balavattvApratisandhAnAditi cet / na, tatra balavaivasya niSedhavidhineva bodhAt / nyUnaduHkhajanakatvajJAnasyA'pyalasapravRttipratipanthitvavad balabaduHkhAnuvandhitvajJAnasyA'pi rAgAndhaprattAvapatipanthitvAd na doSaH, ityapi na samyaga, duHkhamAtrabhIroralasasya pravRttiphalecchAyA evA'nudayAdamatyupapatteH, atra ca rAgAndhasya dveSAnudaye'pi visAmagrIvazAdeva pravRttyanupapatteH / atha pravRttAviSTasAdhanatAjJAnameva hetuH, na tu balavadaniSTAnanubandhitvajJAnamapi, phala utkaTecchAvirahaviziSTadAkhajanakatvajJAnaM ca pravRttipratibandhakama, iti na madhu-viSasaMpRktAnabhAjane prattiH alasasya ca yadi phalecchA'sti tadA duHkhadvaSAdapakRSTA samA bA, na tUtkaTA, iti pratibandhakasAmrAjyAd na tasya pravRttiH rAgAndhAnAM ca pAradAyaryAdiphale utkaTecchAsasthAta tatra pravRttiriti cet| na, tathApi niSedhavidhisAmathyA duHkhetyutkaTatAvijJAnasya pravRttiphale utkaTecchAvighAtakatayA prakRtAnupapatteH / etena 'pravRttI samAnavizeSyatayA balavadveSasyaiva kAryasahabhAvena 1 kha.ga.pa.ca.'nyat sarvaM dh'| 2 pravRttiheturityanvayaH / 3 asyA'bhyantarIkRtAnyapUrvapakSosarapakSasya mUlapUrvapakSasya "pratyanupapatteriti cet" iti paryantena saMbandhaH / 4 kha. 'vdnvysy'| 5 'idamaniSTam ' ityAkArakasya dveSasya / Jain Education Inf o For Private & Personel Use Only
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ Jain Education In 5565 pratibandhakatvAdalasasya svalpaduHkhajanake'pi balavadveSAd na pravRttiH, rAgAndhasya ca bahuduHkhajanake'pi tadvirahAt pravRttiH' ityapAstam, niSiddhe balavadveSasyA'pyAvazyakatvAt, anyathA viSabhakSaNAdAvapi teMdupapatteH iti cet / satyam, doSamahimnaiva pAradAryAdiphalecchAvighAtasya, taMtra balavadveSasya cAnudayAd rAgAndhapravRtyupapatteH / taduktam mohamAca " jANijjai cintijjai jamma-jarA-maraNasaMbhavaM dukkham / na ya visaesu virajjai aho ! subaddho kavaDagaMThI // 1 // " iti / zAstrabodhitaM duHkhavalavameva vA karmodayadoSeNA'yodyata iti / adhikamasmatkRtA'dhyAtmamataparIkSAyAm / nanvevametAdRzakarmaNaH zAstreNA'napanayanAt tadvaiphalyamiti cet / na, anikAcitasya tasya zAstrAbhyAsanivartanIyatvAditi dig // 11 // yaduktam - anyat sarva duHkhakAraNamiti, tadeva vivecayati anityaH priyasaMyoga iheyazokavatsalaH / anityaM yauvanaM cApi kutsitaacrnnaaspdm||12|| iha saMsAre, IrSyA pratipakSAbhyuccayajanito matsara vizeSaH, tadatyayAdicintAprabhavo duHkhabhedaH zokaH, tau vatsalAvazyopanatakAraNau yatra tAdRzaH priyasaMyogo vallabhasamAgamaH, anityaH svapnasamAgatakAminIvilAsavat paryantavinazvaraprakRtiH / etena pUrva paJcAcca duHkhAnubandhitvaM priyasaMyogasyoktam | yauvanamapi kusumazaramitraM vayo'pi, kutsitAcaraNasya kAmakrIDAdigahiMtAcArasyAssspadaM mUlabhUtam, anityaM ca / / 12 / / 1 ga. 'pi pravRttyanupa' 2 kha. 'tadanupa' / 3 kha. ga. gha. ca. 'lyAda do' / 4 aGganAsaGgAdiduHkhaviSaye / 5 jJAyate cintyate janma-jarA-maraNasaMbhavaM duHkham / na ca viSayeSu virajyate'ho ! subaddhaH kapaTagranthiH // 1 // topcccccccccccccccccccco ww.jainelibrary.org
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtA // 8 // tathA- anityAH saMpadastItraklezavargasamudbhavAH / anityaM jIvitaM ceha sarva bhAvanibandhanam // 13 // tIvro duHsaho yaH klezavargoM nizitazarapravAhaparAyaNakirAtAkrAnta vikaTakAntAragamana pratikUlapavana samucchaladbahalajalaparikSubdhajaladhiyAnapAtrArohaNa- prakRtibhISaNarAjasevAdijanyaH, tataH samudbhava utpattiryAsAmetAdRzyaH saMpado'nityA vidyudvilasitavadakasmAd nazvarAH / tathA, iha jagati, sarvabhAvanibandhanaM sakalavyavahArakAraNam, jIvitaM cA'nityam / idamaihikaM duHkhamuktam // 13 // athAssmuSmikaM tadAha punarjanma punarmRtyuhIMnA disthAnasaMzrayaH / punaH punazca yadataH sukhamatra na vidyate // 14 // punaretajjanmApekSayA'grimaM janma, bIjarUpasya janmAntaranimittAdRSTasya satve'GkurarUpasya janmAntarasya prAdurbhAvAt / tathA, punarjanmani sati punarmRtyuH, janmano mRtyunAntarIyakatvAt / tathA, prAgupAttanIcairgotrAdikarmavipAkAtpunaH punazca vAraM vAraM ca, hInAdisthAnAnAmamA-dhamatarI -'dhamatamAdijAtInAM saMzraya AzrayaNaM yad yasmAt kAraNAt, ato hetoH, atra jagati, sukhaM pravRttyupayogi na vidyate, vyavahArataH pratibhAsamAnasyA'pi sAMsArikasya sukhasya bahutaraduHkhAnuviddhatvena heyatvAt nizcayatastu karmodayajanitatvAt sukhazabdavAcyatAmeva nedamAskandati / taduktaM vizeSAvazyake - 1 ga.gha.ca. 'mAdi' / 2 kha. 'rAdi' / 3 ekAdaze gaNadharavAde gAthA 33, 34, 35 / saTIkaH / // 8 //
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ "puNNaphalaM dukkhaM ciya kammodayao phalaM va pAvassa / naNu pAvaphale vi samaM paccakkhavirohiyA cevaM // 1 // jatto ciya paccakkhaM somma ! suhaM patthi dukkhamevedaM / tappaDiyArevibhiNNaM to puNNaphalaM ti dukkhaM ti // 2 // visayasuhaM dukkhaM ciya dukkhapaDiyArao tigicchi vya / taM suhamuvayArAo Na ya uvayAro viNA taccaM // 3 // " iti / ata eva vyAsa-pataJjaliprabhRtibhirapi saMsAre sukhAbhAva evoktaH / gautamenApi caikaviMzatiduHkhamadhya eva sukhaM parigaNitamiti / na ca vastubhUtasukhapratikSepAd viparyAsaH, svAbhAvikasukha-vikArarUpayoyorekapakSanikSepe viparyAsAyogAditi dik||14|| atha phalitamAhaprakRtyAsundaraM hyevaM saMsAre sarvameva yat |ato'tr vada kiM yuktA kvacidAsthA vivekinAm ? evamupadarzitaprakAreNa, hi nizcitaM, yad yasmAt kAraNAt , sarvameva priyasaMyogAdikaM, saMsAre jagati, prakRtyA svabhAvena, asundaraM balabadaniSTAnubandhISTasAdhanatvAbhAvavat / ato hetoH, atra saMsAre, 'vada' iti ziSyasaMbodhanaM vyAmohAdidoSanirAsenA'vadhAnArtham , kiM kvacit priyasaMyogAdau, vivekinAmiSTasAdhanatvAdyaze'bhrAntAnAm , AsthA pravRttyAdirUpA, tatpravarta 1 puNyaphalaM duHkhameva kAMdayataH, phalamiva pApasya / nanu pApaphale'pi samaM pratyakSavirodhitA caivam // 1 // yata eva pratyakSaM saumya ! sukhaM nAsti duHkhamevedam / tatpratIkAravibhinna tataH puNyaphalamiti duHkhAmeti // 2 // viSayasukhaM duHkhameva duHkhapratIkAratazcikitseva / tatsukhamupacArAd na copacAro vinA tathyam // 3 // 2 vizeSAvazyakapustake 'vibhatta' iti pAThaH / 3 malapustake, svopajJaTIkAyAM ca 'prakRtyam' iti samasta evaM pATho dRzyate / Foadies in Educh an inte w.jainelibrary.org
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravAtA // 9 // kavacanaprAmANyamatipattirUpA vA yuktA, na yuktati kokyarthaH // 15 // sttiikH| apavAdamAhamuktvA dharma jagadvandyamakalaGgaM sanAtanam / parArthasAdhakaM dhIraiH sevitaM shiilshaalibhiH||16|| jagatAM vandyamiSTasAdhanatvena spRhaNIyam , akalaGkapaihikA-''muSmikadoSAnanubandhinaM, sanAtanaM pravAhApekSayA'nAdinidhanam / anenA''dhunikatvazaGkAnirAsaH / paraH prakRSTo mokSaH, artho dhanam , upalakSaNAt kAmo'pi gRhyate, tatsAdhaka tantrivandhanam / anena caturvargAbhyahitatvamuktam / tathA, zIlazAlibhiH kASThAprAptabrahmacaryaistIrthakarAdibhiH, sevitamAcIrNam / anena susaMpradAyAyAtatvamuktam / etAdRvaM dharma muktvA'nyatrA''sthA nocitA, dharme tUcitaiva, doSAbhAvAditi bhaavH|| 16 // Aha tatrApino yuktA ydismygniruupyte|dhrmsyaa'pi zubho yasmAdvandha eva phalaM mtH||17 . Aha pUrvapakSI pratyavatiSThate- tatrApi dharme'pi, no yuktA''sthA, yadi samyag nirUpyate sUkSmamIkSyate, yasmAd hetoH | dharmasyA'pi zubhaH sAtAdihetuH, bandha evAbhinavakarmapudgalaparigraha eva, phalaM mata iSTaH // 17 // nanu kimetAvatA, iSTasAdhanatvasyA'napAyAt ?, ata Ahana cAyasasya bandhasya tathA hemamayasya ca / phale kazcidvizeSo'sti paartntryaavishesstH||18||||9|| " bhinnakaNThadhvaniriH kAkurityabhidhIyate" iti tllkssnnaat| 2 kha. ga. gha. ca. 'maiM no' / nyatrA''sthA nocitA, dhAmAptabrahmacaryaistIrthakadamo'pi gRhyate, tatsAdhaka Jain Education Inter For Private Personal use only nelibrary.org
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ S na cA''yasasya lohanigaDAdeH, hemamayasya ca kanakazRGkhalAdeH, bandhasya phale kazcidanukUlatva-pratikUlatvakRtaH balavatvA'balavatvakRto vA vizeSo'sti, pAratantryasya khecchAnirodhaduHkhasyA'vizeSata ubhayatra vizeSAbhAvAt // 18 // upasaMharabAhatasmAdadharmavattyAjyo dharmo'pyevaM mumukssubhiH| dharmAdharmakSayAnmuktirmunibhirvarNitA ytH||19|| tasmAt saMsAraparibhramaNajanyabalavaduHkhAnubandhitvAt , adharmavad dharmo'pi tyAjyaH, mumukSubhirmokSecchAvadbhiH, taditareSAM saMsArasukhAviraktatvena vivekAbhAvAt / balavaduHkhAnubandhitvena tyAjyatvamuktvA, iSTasAdhanIbhUtAbhAvapratiyogitvenApi tyAjyatvamAha-munibhiH pariNatapravacanaiH, dharmA-dharmayorubhayoH kSayAd muktiryato varNitA / ato'pyadharmavat tyAjyo dharma iti bhAvaH // 19 // ucyata evamevaitat kintu dharmo dvidhA mtH|sNjnyaanyog evaikastathAnyaH pupylkssnnH||20|| ucyate atra samAdhAnaM kriyate- etat pUrvoktaM dharmasya saMsArahetutvaM mokSavirodhitvaM ca, evamevA'vipatipattiviSaya eva / nanu kathamekasya mokSajanakatvaM, tatpratibandhakatvaM ca, virodhAt ?; ata Aha-kintu dharmo dharmapadavAcyaH, dvidhA dviprakAra uktaH / evaM ca dharmapadamakSAdipadavad nAnArthakam , tathA ca mokSajanaka prativandhakayorvibhedAda na virodhaH, ityanupadaM granthakRtA spaSTAkSaraireva vakSyate / dvaividhyameva spaSTayati- eko dharmaH, saMjJAnayogaH- samIcInamahatmavacanAnusAri jJAnaM gurupAratanyanimittaM saMvedanaM Sclose en Education inte For Private Personel Use Only
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtA - // 10 // Jain Education | tena sahito yogaH zubhavIyoMllAsaH / evakAraH prasiddhyarthaH / tathA, anyo dharmaH, puNyena sAtAdinA kAryeNa lakSyata iti puNyalakSaNaH // 20 // atra puNyalakSaNadharmasya suprasiddhatvAjjJAnayogadharmasya svarUpaM phalaM cAha jJAnayogastapaH zuddhamAzaMsAdoSavarjitam / abhyAsAtizayAduktaM taddhi mukteH prasAdhakam // 21 // AzaMsAdoSeNeha paralokAdiduSTAzaMsayA varjitaM tajjanyecchA'viSayIbhUtaM, zuddhaM jJAna-saMyamopabRMhitaM, tapo jJAnayoga ucyate / taduktaguNopapannaM tapo'bhyAsAtizayAt kSAyopazamikabhAvapUrvakadRDhayatnAt, vimukteH prasAdhakaM mokSasya janakamuktam ; duSTAzaMsApUkasya tapaso niSiddhatvAt, ""no ihalogadvAe tavamahiTThijjA, no paralogadvAe tavamahidvijjA" iti vacanAt ; kevalasya ca tasya viziSTanirjarAM pratyajanakatvAt, samuditAnAmeva trayANAM prakAza vyavadAnA-nAzravarUpavyApArairniHzeSakarmAbhAvopapatteH, abhyAsasya ca svajanakabhAvavRddhihetutvena tato'zubhavAsanAkSayAdvilambena phalodayAcca / aGgIkRtaM ca pAtaJjalairapyetat -" abhyAsa- vairAgyAbhyAM tannirodhaH" (pAta0 1, 12) tAH pramANaviparyaya - vikalpa-nidrA-smRtilakSaNAH paJca vRttayaH / tatra pratyakSAdIni pramANAni / viparyayo mithyAjJAnam / tadavidyA- 'smitA -rAga-dveSA'bhinivezabhedena paJcavidham / "anityA'zuci-duHkhA-nAtmasu nitya- zuci-sukhA-sstmakhyAtiravidyA" (pAta02, 5) "haMga- darzanazaktyorekAtmatevA'smitA" (pAta02, 6) "sukhAnuzayI rAgaH" tional 1 no ihalokArthatayA tapo'dhitiSThet, no paralokArthatayA tapo'dhitiSThet / 2 tapasaH / 3 ka. 'tyapratyalatvA' / 4 kha ga gha 'nA'zu' / 5 dRkzaktiH puruSaH, darzanazaktizca buddhistayorityarthaH / 6 sukhAnubhavAt pazcAcceta se zete tacchIlazcitavRttivizeSaH, abhilASa iti yAvat / saTIkaH / // 10 //
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ (pAta0 2, 7) "duHkhAnuzayI dveSaH" (pAta0 2, 8) "svarasavAhI viduSo'pi tathArUDho'bhinivezaH" / (pAta0 2, 9) pAbdajJAnAnupAtI vastuzUnyaH pramAbhramavilakSaNo'sadarthavyavahAro vikalpaH, zazaviSANam, asatpurupasya caitanyamityAdi / "abhAvamatya. yAsambanA vRttinidrA" (pAta01,10) catasRNAM vRttInAmabhAvasya pratyayaH kAraNaM tamoguNastarAlambanA vRttirnidrA na tu jJAnAdyabhAvamAtramiti bhAvaH / anubhUtaviSayAsaMpramopapratyayaH smRtiH, pUrvAnubhavasaMskArajaM jJAnamityarthaH / tAsAM nirodhaH savAsanAnAM kssyH| sa cA'bhyAsena vairAgyeNa ca bhavati / vairAgyeNa cittanadyA viSayapravAho nivAryate, samAdhyabhyAsena ca prazAntavAhitA saMpAdyate, iti dvArabhedAdubhayoH samuccayAt, ekadvArave hi brIhi-yavavad vikalpa eva syAt , na tu samuccaya iti / "tatra sthitau yatro'bhyAsaH" (pAta0 1,13) tatra draSTari zuddha cittasyA'ttikasya prazAntavAhitArUpA nizcalA sthitistadartha yatno pAnasa utsAho 'bahirmano nirotsyAmi' ityAkAraH, sa cA''vaya'mAno'bhyAsa ucyata iti / "sa tu dIrghakAla-nairantaya-satkArAsevito dRDhabhUmiH"(pAta01,14) anirvedena dIrghakAlAsevitaH, avicchedena nirantarAsevitaH, zraddhAtizayena satkArAsevito dRDhabhUmirviSayasukhavAsanayA cAlayitumazakyo bhavati, anyathA tu laya-vikSepa-kapAya sukhAsvAdAparihAre vyutthAnasaMskAramAvalyAt samAdhisaMskArANAM bhaGguratayAsdRDhabhUmireva syAt , iti kathaM tato viziSTaphalasiddhiH syAt / vairAgyaM ca dvividham - param , aparaM c| tatra yatamAnasaMjJA-vyatirekasaMjJai-kendriyasaMjJA-vazIkArasaMjJAbhedairaparaM caturdhA / tatra kimiha 1 pUrvabhavIyamaraNaduHkhAnubhavajanyo cAsanAsaMghAtaH svarasapadavAcyaH, tena rUpeNa vahanazIla ityarthaH / 2 paJcAnAM vRttInAm / 3 mUlasUtre nimittasaptamyaGgIkArAt / 4 kha. ga. gha. 'hArebyu' / Jan Education Internationa For Private Personal Use Only www.jainelorary.org
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtA- saTIkaH / 11 // sAraM ?, 'kiM cA'sAram ?, iti guru-zAstrapAratantryeNa jJAnodyogo yatamAnam / vidyamAnasvacittadoSANAM madhye'bhyasyamAnaviveke- naitAvantaH pakkAH, etAvantazcAvaziSTAH, iti cikitsAvad vivecanaM vyatirekaH / dRSTA-''nuzravikaviSayapravRtterduHkhamayatvabodhena bahiSpavRttimajanayantyA api tRSNAyA autsukyamAtreNa manasyavasthAnamekendriyam / tRSNAvirodhinI cittavRttirjJAna prasAdarUpA vazIkAraH / tadidaM mUtritam- "dRSTA-''nuzravikaviSayavitRSNasya vazIkArasaMjJA vairAgyam" (pAta0 1,15) iti / tadantaraGga sAdhanaM saMprajJAtasya samAdheH, asaMprajJAtasya tu bahiraGgam / paraMtu vairAgyaM saMprajJAtasamAdhipATavena guNatrayAtmakAt maMdhAnAd viviktasya puruSasya sAkSAtkArAdaguNazeSaguNatrayavyavahA~reSu vaitRSNyaM yat / "tatparaM puruSakhyAterguNavaitRSNyam" (pAta. 1, 16) iti mUtram / | tadantaraGga sAdhanamasaMprajJAtasamAdheH, tatparipAkanimittAcca cittopazamAtizayAt kaivalyam , iti yathAsthAnaM vyavasthApanAt / / atredamavadheyam- abhyastaM tapaH samucchinnakriyA'nivRttirUpaM dhyAnameva, tasyaiva sAkSAd mokSahetutvAt / na ca mokSahetuzuddhAtmajJAnena tasya vyavadhAnam , samakAlabhAvinorapi jJAna-dhyAnayoH pradIpa-prakAzayoriva nizcayato hetutvAzrayaNAt / tadidamabhipretyoktam " mokSaH karmakSayAdeva sa cAtmajJAnato bhavet / dhyAnasAdhyaM mataM tacca tad dhyAnaM hitmaatmnH||1||" iti / samAdhiriti ca zukladhyAnasyaiva nAmAntaraM paraiH paribhASitam / tathAhi- caturvidhastaiH saMprajJAtasamAdhiruktaH- savitarkaH, nirvitarkaH, savicAraH, nirvicArazceti / yadA sthUlaM mahAbhUtendriyAtmakaSoDazavikArarUpaM viSayamAdAya pUrvA-parAnusandhAnena, 1 kha. ga. gha. ca. 'kiM nvasA' / 2 sattva-rajaH-tamolpAt / 3 prakRteH / 4 ka. 'hAre vai' / 5 ka. 'maNyaM tat' / // 11 // LICENCHA Jain Education Into For Private & Personel Use Only hliww.jainelibrary.org
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ grahaNayorapita mUtritaM ca-01,41) iti samAe zabdArthollekhena ca bhAvanA kriyate savikalpakavRttirUpA, tadA savitarkaH samAdhiH / yadA tvasminnevAlambane zabdArthasmRtivilaye tacchUnyatvena bhAvanA pravartate nirvikalpakavRttirUpA, tadA nirvitarkaH samAdhiH / yadA'ntaHkaraNaM sUkSmaviSayamAlambya deza-kAladharmAvacchedena savikalpakavRttirUpA bhAvanA pravartate, tadA savicAraH samAdhiH / yadA cAsminneva viSaye tadavacchedaM vinA nirvikalpakavRttirUpA dharmimAtrabhAvanA pravartate, tadA nirvicAraH samAdhiriti / rajastamolezAnuviddhAntaHkaraNasattvasya bhAvanAtmako bhAvyamAnasattvodrekeNa sAnandaH samAdhiH, yatra baddhadhRtayaH pradhAna-puruSatattvAntarA'darzino videhazabdenocyante / rajastamolezAnabhibhUtazuddhasattvamAlambya bhAvanAtmakazcicchakterudrekAt sattAmAtrAvazeSatvena sAsmitaH samAdhiH, yatra sthitAH paraM puruSaM pazyanti / tadidaM samAdhidvayaM grahIta-grahaNayorapi cittavRttiviSayatayA grAhyakoTAveva nikSepAd nAtiricyate / tadidamuktam- "mUkSmaviSayatvaM | cAliGgaparyantam" (pAta0 1,45) iti / mUtritaM ca- "caturvidhA hi grAhyasamApattiH" ityaadi| "kSINavRtterabhijAtasyeva maNehItR-grahaNa-grAhyeSu tatsthatadaJjanatA samApattiH" (pAta01,41) iti samApattilakSaNam / tatsthatA tadekAgratA tanmayatA nyagbhUte citte bhAvyamAnotkarSaH sphttikopraagsthaaniiyH| nirvicArasamAdheH prakRSTAbhyAsAcchuddhasattvodeke klezavAsanArahitasya cittasya bhUtArthaviSayaH kramAnanurodhI sphuTaH prajJAlokaH praadurbhvti| taduktam-nirvicAravaizAradye'dhyAtmaprasAda" (pAta01,47) iti "RtambharA tatra prajJA" (pAta0 1,48) / RtaM satyameva vibharti bhrAntikAraNAbhAvAt , iti RtambharA, yaugikIyaM saMjJA, sA cottamo yogaH, tathA ca bhASyam aliGge pradhAne paryantaH parisamAptiyasya tadityarthaH / 2 pAtaJjalayogasUtre 'paryavasAnam' iti pAThaH samupalabhyate / Jain Educati o nal For Private Personel Use Only
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstraSAvA sttiikH| // 13 // ReceBREASOologe "AgamenA'numAnena dhyAnAbhyAsarasena ca / vidhAM prakalpayan prajJA labhate yogamuttamam // 1 // " iti / tajanyasaMskArANAM vyutthAnAdisaMskAravirodhitvAt / tatprabhavapratyayAbhAve'pratihataprasaraH smaadhiH| tatastajA prajJA, tatastatkRtAH saMskArAH, iti navo navaH saMskArAzayo vardhate, tatazca prajJA, tatazca saMskAra iti / tato yogiprayatnavizeSeNa saMprajJAtasamAdhayutthAnajAnAM ca saMskArANAM nirodhAdasaMprajJAtasamAdhirbhavati / taduktam- "tasyApi nirodhe sarvanirodhAd nirbIjaH samAdhiH" (pAta01,51) iti / tadA ca nirodhacittapariNAmapravAhaH, tajjanyasaMskArapravAhazcAvatiSThate / taduktam-"saMskArazeSo'nyaH" (pAta01,18) iti / tataH prazAntavAhitA saMskArAt / sA hyavRttikasya cittasya nirindhanAgnivat pratilomapariNAmenopazamaH, tatra pUrvaprazamajanitaH saMskAra uttarottaraprazamaheturiti / tato nirindhanAgnivaJcittakrameNopazAmyavyutthAnasamAdhiniroghasaMskAraiH saha svasyAM prakRtau lIyata iti / atra caturvidho'pi saMprajJAtasamAdhiH zukladhyAnasyAdyapAdadvayaM prAyo nAtizete / SoDazakAdiviSayopavarNanaM ca tatrAprAmANikakhaprakriyAmAtram, tatra mAnAbhAvAt, AtmaviSayakasAkSAtkAre AtmaviSayakasyaiva dhyAnasya hetutvAca / vitarkazcAtra viziSTa zrutasaMskArarUpaH, vicArazca yogAntarasaMkramarUpo grAhyaH, viziSTajJAne savikalpaka-nirvikalpakavyavasthAyogAt, paribhASAmAtrasya nirAlambanatvAt pRthakAnabhidhAnena cAtra nyUnatvam / prajJAlokazca kevalajJAnAdadhaH sacitrAlokakalpazcaturjJAnaprakarSoMttarakAlabhAvI prAtibhA'paranAmA jnyaanvishessH| RtambharA ca kevalajJAnam / tataH saMskArAzaya. ddhizcAsaMbhavaduktikA, matijJAnabhedasya saMskArasya tanmUlabhUtajJAnAvaraNakSayeNaiva kSINatvAt / atazcaramazukladhyAnAMzasthAnIyo'saM 1 "tasya prazAntavAhitA saMskArAt" iti pAtaJjalayogasUtram (3,10) / 2 prazAntavAhitA / // 12 // . For Private & Personel Use Only
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ prajJAtasamAdhina vRttinirodhArthamapekSaNIyaH, kintu bhavopagrAhikarmakSayArthamiti sUkSmamIkSaNIyam , jvaraparavazapuruSavacanaprAyANAM paratantrANAM kAkatAlIyanyAyenaiva kacidarthAvAdhAditi dig / tadevaM dhyAnarUpamevaM tapo jJAna kriyAbhyAmapRthagbhUtamapRthagbhUtatattadvayApArayogi paramayogAbhidhamapavargaheturiti niyUMDham / tatra ca dharmapadazaktirAptavAkyAdeva, svArasikaprayoge lakSaNAnavakAzAt, anyathA vinigamanAvirahAt / devArcAdau dharmajanakatvenaiva dharmapadaprayogo na tu svarasata iti cet / tathApyatra yogajAdRSprayojakatayA dharmapadaprayoga iti na vaiSamyam // 21 // . . gUDhAzayaH pRcchatidharmastadapi cetsatyaM kiM na bandhaphalaH sa yt| AzaMsAvarjito'nyepi kiMnaivaM cenna yttthaa||22 tadapi zuddhatapo'pi, dharmo dharmavyavahAraviSayaH / gRhAzaya evottarayati- iti ceta , satyaM dharmapadavyavahAraviSaya evetyarthaH / udghATitAzayaH pRcchati- bandhaphalaH karmabandhahetuH, sa dharmaH, kiM na bhavati ?; dharmavyavahAraviSayatvaM hi zubhavandhahetutvena sahacaritamupalabdham , ato jJAnayogenA'pi dharmeNa satA bandhaphalena bhavitavyamiti prsyaashyH| vyaktAzaya eva samAdhatte- yad yasmAddhetoH, sa dharmaH, AzaMsAvarjitaH, prasiddhadharmavyApakadharmAbhidhAnametat / anyo hi dharmo bandhahetuH, anyazcAnIdRzaH, ato na dharmavyavahAraviSayatvena bandhahetutvapasya, sahacAramAtreNa vyAptyagrahAt , anyathA pArthivatva-lohalekhya 1 sa. ga. gha. ca. 'NAM kaa'| 2 .ga.pa.ca.'tatata' / 3 mUla-svopajJaTIkayoH 'anyo'pi' iti pAThaH / 4 ka. 'mavya' / JainEducation Intes For Private Personel Use Only Taw.ainelibrary.org
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ sttiikH| zAstravAto- // 13 // tvayorapi tadgrahaprasaGgAdityAzayaH / idameva vyatirekAzaGkAnirAsena draDhayati- anye'pi puNyalakSaNA dharmAH, evam- abandhaphalAH, kiM na ? iti cet / yad yasmAddhetoH, tathA AzaMsAvarjitA na, abandhahetutvaniyatadharmAbhAvAbhidhAnametat / nanvidamayuktamuktam , ekasyaiva cAritrasya sarAgatva-vItarAgatvAbhyAM zubhavandha-mokSobhayahetutvasaMbhavAt / ata eva pUrvatapaH-pUrvasaMyamayoH svargahetutvaM bhagavatyAmuktam / na ca bandha-mokSajanakatAvacchedakarUpavibhedAd noktadoSa iti vAcyam, sarAgatva-vItarAgatvAtiriktatajanakatAvacchedakarUpakalpane mAnAbhAvAt / karmakSayopazama-kSayajanyatAvacchedakayoreva tajjanakatAvacchedakatvamiti cet, evaM sati zailezIsamayabhAvina eva cAritrasya mokSahetutvaparyavasAne RjumUtranayAzrayaNaprasaGgAditi cet / satyam , tadupagRhItavyavahArAzrayaNenaivetthamabhidhAnAt; zuddharjumUtranayena tu jJAna-tapasoranyathAsiddhatvam , tajjanyakriyAyA eva mokSopapatteH / yadAha bhagavAn bhadrabAhuH- "sadjusuANaM puNa nivvANaM saMjamo ceva" iti / yadvA, AzaMsAsAhitya-rAhityAbhyAM bandha-mokSajanakatAvacchedakarUpabheda evAtropavarNitaH / tathA anyaH puNyalakSaNaH" ityatrAnyapadaM ca vaidhArthakam , ato na kiJcidanupapannam / pare tu'tapastva-cAritratvAbhyAmeva mokSahetutA, saMkoce mAnAbhAvAt , sarAgatAkAlInaprazastasaGgAdeva svargotpattervastutaH sarAgatapasaH svargahetutvaM " savizeSaNe hi0" iti nyAyenaM rAgamAtra eva paryavasyati' ityAhuH / apare tu-'mokSoddezena kriyamANayostapaHsaMyamayomokSahetutvameva, svargasya cAnuddezyatvAd na phalatvam , karmAzapratibandhAca na tadA mokSotpAdaH, tato gatyantarajanakAdRSTAticchabdena vyAptiparAmarzaH, na yamanayogrUyate, kanera khapi pArthivasve lohalekhyatvAbhAvenA'vinAbhAvAbhAvAditi bhAH / 2 itaH prabhRti 'prasaGgAt ityetatparyantaH prativihitAbhyantarapUrvapakSakaH pUrvapakSaH / 3 zabda-jusUtrayoH punarnivANaM saMyama eva / 1 zlo0 20 / TAR // 13 // Jain Education Inter ROw.jainelibrary.org
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvAdarthata eva svargotpattiH' ityAhuH / sarva evaite sadAdezAH, bhagavadanumatavicitranayAzritamaharSivacanAnuyAyitvAt ityavaseyam // 22 // uktadharmadvaividhyaM zabdAntareNa tantrAntare'pi saMmatamityAha bhogamuktiphalo dharmaH sa pravRttItarAtmakaH / samyaGgmithyAdirUpazca gItastantrAntareSvapi // 23 // bhogaphala ko dharmaH, anyatha muktiphala iti zaivAH / pravRtyAtmaka ekaH, nivRttyAtmakaJcAnya iti traividyavRddhAH / samyagrUpa ekaH, mithyArUpazcAnya iti zAkyavizeSAH, AdipadAd heyopAdeyA'bhyudayaniHzreyasaparigrahaH / evaM tantrAntareSu jainAtiriktadarzaneSvapi, ayaM dvibheda uktaH / / 23 / / AgamavipratipannaM prati saMjJAnayoge kAryAnyathAnupapattiM pramANayati tamantareNa tu tayoH kSayaH kena prasAdhyate ? | sadA syAnna kadAcidvA yadyahetuka eva sH||24|| tamantareNa tu saMjJAnayogaM vinA tu, tayordharmA-dharmayoH kSayaH kena hetunA, prasAdhyate 9, na kenApi / tathAvidhahetvanupalambhAdahetuka evAyamastu sahetukavinAzasya duHzraddhAnatvAditi bauddhAzaGkAyAmAha - yathahetuka eva heturahita eva, sa dharmAsabhakSayaH, tadotpattisvabhAvatve sadaiva syAt, anutpattisvabhAvatve kadApi vA na syAt / kadAcidutpattisvabhAvatvAd na
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtA // 14 // sadaiva syAditi cet / tarhi kAlAntare'pyutpattiprasaGgaH / tadaharevotpattisvabhAvatvAd nAnyadotpattiriti cet / tarhi tattaddhetusakAzAdevotpattisvabhAvatvAdAyAtaM sahetukatvam / AkAzasya kvAcitkatvavat kAdAcitkatvamapyatra na hetuniyamyamiti cet / na, kAdAcitkatvasyAvadhiniyatatvAt / santvavadhayaH, na tu tenA'pekSyanta iti cet / na niyatapUrvavRttitvasyaivA'pekSArthatvAt, anyathA 'gardabhAd dhUmaH' ityapi pramIyeteti / adhikamupariSTAd vakSyate // 24 // phalitamAha tasmAdavazyameSTavyaH kazciddhetustayoH kSaye / sa eva dharmo vijJeyaH zuddho muktiphalapradaH // 25 // tasmAt kAdAcitkatvasya sahetukatvavyApyatvAt, avazyaM kazcit tayordharmAdharmayoH kSaye hetureSTavyo'GgIkartavyaH / ya eva cAtra hetuH sa eva zuddhaH sarvAzaMsArahitaH, muktilakSaNaphalapradaH, dharmo dharmapadavAcyaH, mantavyaH zraddheyaH // 25 // codyazeSaM pariharati | dharmA-dharmakSayAd muktiryaccoktaM punnylkssnnm| heyaM dharmaM tadAzritya na tu sNjnyaanyogkm||26|| yacca "dharmA-dharmakSayAd muktiH" ityuktam, tat puNyalakSaNaM heyaM tyAjyaM dharmam, Azritya prakRtadharmapadazaktigrahaviSayIkRtya; na tu saMjJAnayogakaM saMjJAyAM kapratyayAt saMjJAnayogasaMjJaM dharmamAzritya tena na vAdhaH / iti sarvamavadAtam || 26 // saTIkaH / // 14 //
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ pryvsitmaah| atastatraiva yuktAsthA ydismyniruupyte| saMsAre sarvamevAnyaddarzitaM duHkhakAraNam // 27 // ___ataH pUrvapakSoktayuktinirAsAt , tatraiva dharma eva, AsthA yuktA, yadi samyaga- AgamopapatyanusAreNa, nirUpyate vicAyate / pratipakSapravRttinirAsAyoktameva smArayati- saMsAre sarvamevA'nyad dharmAtiriktaM, duHkhakAraNaM kevaladuHkhamayaM, darzitam"anityaH priyasaMyogaH" ityAdinA / atredaM pataJjalimUtram- "pariNAma-tApa-saMskAra-duHkhairguNavRttivirodhAca duHkhameva sarve vivekinaH" (pAta0 2, 15) iti / rAga eva hi pUrvamudbhUtaH san viSayaprAptyA sukhaM pariNamate / tasya ca pratikSaNaM pravardhamAnatvena khaviSayAprAptinibandhanaduHkhasya duSpariharatvAt pariNAmaduHkhatA / tathA, sukhamanubhavan duHkhasAdhanAni dveSTi, tadaparihArakSamazca muhyatIti tApaduHkhatA / tathA, vartamAnasukhAnubhavaH skhavinAzakAle saMskAramAdhatte, sa ca sukhasmaraNaM, tacca rAgaM, sa ca mana:kAya-vacanapravRtti, sA ca puNyA-puNyakarmAzayau, tau ca janmAdIni', iti saMskAraduHkhatA / / evaM kAlatraye'pi sukhasya duHkhAnuSaGgAd duHkharUpatA siddhA, udbhUtasattvakAryatve'pi sukhasyA'nudbhUtarajastamAkAryatvAt svabhAvato'pi duHkhvissaadruuptaa| samavRttikAnAmeva hi guNAnAM yugapadvirodhaH, na tu viSamavRttikAnAm , ityekadodbhUtA-'nudbhUtatayA na sukh-duHkh-mohvirodhH||27|| tadevaM 'dharma eva yuktA''sthA' iti samarthitam / tasmAd muktyutpattiprakArazcAvazyavaktavyo'pi pratibandhakaziSyajijJA 1 zoka0 12 / 2 'Adhatte' ityanena saMbandhaH / PAPARRESO OR Jain Education in For Private & Personel Use Only Mai
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ | sttiikH| zAstravArtA- sAsatvAd nedAnIM vakSyate / purastAdeva cAvasarasaMgatyA vakSyata ityaah|| 15 // tasmAcca jAyate muktiryathA mRtyaadivrjitaa|tthoprissttaahkssyaamH smykshaastraanusaartH||28|| tasmAcca dharmAt, yathA yena prakAreNa, mRtirAyuHkSayaH, AdinA roga-zokAdigrahaH, tadvarjitA tadrahitA, muktinivRtiH, yathA bhavati, tathopariSTAdagre, samyaga- avirodhena, zAstrAnusArataH zAstratAtparya parigRhaya, vakSyAmaH // 28 // idAnIM tu prasaGgasaMgatyA zAstraparIkSaiva kriyata ityAhaidAnIM tu samAsena shaastrsmyktvmucyte|kuvaadiyuktypvyaakhyaaniraasenaa'virodhtH||29|| idAnIM tu samAsena saMkSepeNa, vistaratastatkaraNe tvAyuHparyavasAnAt, zAstrasya samyaktvaM prAmANyA-mAmANyAvibhAgaH, ucyate / katham? , ityAha- kuvAdinAM cArvAka-mImAMsakAdInAM yuktayazcApavyAkhyAzca kuvAdiyuktyapavyAkhyAstAsAM nirAsena balavatpramANavAdhyatva-bhrAntimUlakatvopadarzanena, avirodhatastadApAditavirodhAzaGkAnirAsAditi bhAvaH // 29 // __tatrAdau cArvAkayuktInirAcikIrSustanmatopanyAsamAha pRthivyAdimahAbhUtamAtrakAryamidaM jgt| ne cAtmA, dRSTasadbhAvaM manyante bhuutvaadinH||30|| | 1 ka. raNasya duHzakatvAt , ziSyahitAhetutvAcca shaa'| 2 'na cAramA-'dRSTasadbhAvaM' iti dvandasamAsagarbhita eva kriyAnvayI pATho muul-svopjnyttiikyornggiikRtH| BACHOICCPxICHIDD // 15 // For Private Personal Use Only Jain Education Inter wwjainelibrary.org
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ Oue idaM pratyakSopalabhyamAnaM, jagat carAcaraM, pRthivyAdIni pRthivI-apa-tejo vAyulakSaNAni yAni catvAri mahAbhUtAni tanmAtrakArya, mAtrapadenA''kAzAdivyavacchedaH / nanvAtmana eva na tathAtvam , ityata Aha-na cAtmA zarIrAtirikto'haMpatyayAlambanamasti " caitanyaviziSTaH kAyaH puruSaH" iti vacanAt / evaM bhUtavAdino lokAyatikAH, dRSTasadbhAvaM pratyakSavastuna eva pAramArthikatvaM, manyante, nA'dRSTasya, tatra mAnAbhAvAt / na hyanumAnaM tatra mAnam, vyabhicArisAdhAraNyena tasyApramANatvAt , vahvayAdisaMbhAvanayaiva tatra pravRtyupapatteH / agRhItA'saMsargakavayAdismRtirUpAyAM saMbhAvanAyAmasadviSayiNyAM paramArthasatkhalakSaNaviSayAdhyakSaviSayaviSayakatvarUpasaMvAdo'pi na saMbhavatIti cet / na, adhyakSamUlakavikalpaviSayakatvarUpasaMvAdasya sadviSayakatvarUpaprAmANyAsahacarAt kathaM tatastadabhimAnaH ?, iti cet / satyam , tathApyadhyakSamUlakAdhyakSAntarasAdhAraNasyA'dhyakSamUlakaviSayaviSayakatvalakSaNasaMvAdasyoktamAmANyasahacArAt / tathApi dRSTasAdhayeNA'numAnAprAmANyasAdhanamanumAnaprAmANyAnabhyupagame duHsamAdhAnamiti cet / satyam , sAdharmyadarzanasyodbodhakavidhayA, sAdhAraNadharmadarzanavidhayA vA'grahItAsaMsargakArthasmRtirUpAyAm , utkaTakoTikasaMzayarUpAyAM vA saMbhAvanAyAmevopayogAt / saMbhAvanAyA eva ca bahuzo vyavahArahetutvAt / ata eva na parakIyasaMdehAdipratisandhAnanimittazabdaprayogAdyanupapattiH / dhUmadarzanAt prAgapyarthasaMzayarUpA saMbhAvanA'styeva, na tu pravRttiH, iti | vyabhicAra iti cet / na, dhUmadarzanaprAkkAlInasya tasya vidhyaMze'nutkaTakoTikatvena saMbhAvanA'nAtmakatvAt / dhRmadarzanottarakAlInasyA'pi tasyAvizeSAt kathamutkaTakoTikatvam ?, iti cet / tarhi viziSyaiva dhUmadarzanAderutkaTakoTikArthasaMzayahetutva / svalakSaNazabdo vizeSaparibhASakaH / gayAM vA saMbhAvanAyanasyodrodhakavidhayA, sAdhamrpaNA'numAnAmAmA COICRORE rasAra Jain Education
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ sttiikH| zAstravArtAmAdriyatAm / // 16 // atha ' anumAnaM na pramANam' iti vAkyasya prAmANye zabdaprAmANyApAtaH, aprAmANye cAnumAnaprAmANyApAta iti cet / na, etadvAkyasya pramAkaraNatvAbhAvarUpAprAmANyaviSayatvAt , asatkhyAtisatve viziSTajJAnamAtrasyaiva bhramatvena bhramajanakatve'pyavirodhAca / na ca pratyakSaprAmANyamapyanumAnAdhInagraham , ityanumAnopagama AvazyakaH, khatAprAmANyagrahe tatsaMzayAyogAditi vAcyam : svalakSaNaviSayakatvarUpavyAvartakadharmadarzanAt , svasaMvedanena tadvayaktyAtmakasadviSayakatvanizcayAcca, nirvikalpake tatsaMzayAyogAt , savikalpakasya cAnumAnavadapramANatvAt / nirvikalpake sanmAtrAvalambanatva-svaprakAzaviSayatva-prAmANyAvagA. hitvAnAM siddhirapyanumAnAdeveti cet / na, svarUpatasteSAmapi svagrAhyatvAt , tattadrUpeNa tu saMbhAvanAviSayatvAdeva 'nirvikalpakaM sanmAtraviSayam ' iti dhiyaH 'ayaM ghaTaH' itidhItulyatvAditi dik / ata eva zabdo'pi na mAnam , parasparaviruddhArthAbhidhAyakAnAmAgamAnAM vinigantumazakyatvAt , zabdasya vAsanAmAtraprabhavatvAt , tanmAtrajanakatvAcca; anyathA'sadarthapratipAdakazabdaprayogo durghaTaH syAt / tarhi tavAgamo niSpayojanaH syAditi vet / na, paraM prati dUSaNaparyanuyogAt , parasya tadanuttaramAtreNa nigrahe ca tatsArthakyAt / ata eva "sarvatra paryanuyogaparANi sUtrANi bRhaspateH" ityabhihitam / tato'dRSTe mAnAbhAvAd nAstyAtmA / iti lokaaytikmvaadH||30|| 1 ka. 'yatva' / 2 svasaMvedanagrAhyatvam / 3 sanmAtrAvalambanatva-svaprakAzaviSayatva-prAmANyAvagAhitvAnAm / 5 cArvAkasya / Jain Education Internationa For Private & Personel Use Only
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ __ atra paramArthavAdinAmArhatAnAM matamAhaacetanAni bhUtAni na tadharmo na tatphalam / cetanAsti ca yasyeyaM sa evAtmeti caapre||31|| bhUtAni pRthivyAdIni, acetanAni caitanyAbhAvavattvena pramitAni / atazcetanA taddharmo na- bhUtasvabhAvabhUtA na / ata eva ca tatphalaM na- bhUtopAdAnakAraNajanyA na, mRdo ghaTasyeva tatsvabhAvasyaiva tadupAdeyatvAt / asti ca cetanA, pratiprANyanubhavasiddhatvAt / ato yasyeyaM svabhAvabhUtA, phalabhUtA ca; sa evA''tmA, parizeSAt , iti cA'pare jainAH // 31 // vipakSe bAdhakamAhayadIyaM bhUtadharmaH syAt pratyekaM teSu srvdaa| upalabhyeta sattvAdi-kaThinatvAdayo ythaa||32|| yadIyaM cetanA, bhUtadharmaH syAt tadA teSu bhUteSu, pratyekamasaMghAtAvasthAyAM, sarvadA- indriyaviSayasaMprayogakAle, upalabhyeta, bhUtasAmAnyadharmatve satvAdivat , bhUtavizeSadharmatve ca kaThinatvAdivat , yogyatvAditi bhAvaH, madhyagatA''dipadAdayaM vibhAgaH pratIyate // 32 // parAbhiprAyamAhazaktirUpeNa sA teSu sadA'to noplbhyte|n ca tenApi rUpeNa satyasatyeva cenna tt||33|| ORA pasAkhara For Private Personal Use Only
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravAtA // 17 // POORNOR ___ sA cetanA, teSu bhUteSu, sadA'saMghAtAvasthAyAmapi, zaktirUpeNa vartate / atastadA nopalabhyate, vyaktirUpAkrAntasyaivatIkA yogyatvAt / na ca tenApi prasiddhena zaktyAkhyenApi rUpeNa, satI cetanA, asatI; na hyanupalabdhimAtrAdabhAvaH siddhyati, kintu yogyAnupalabdhyA, na cAtra sAM'sti, tatra tadrUpAvacchinnAyAstasyA ayogyatvAditi / samAdhatte- iti cet , na tat pUrvoktam // 33 // kutaH, ityAhazakticaitanyayoraikyaM nAnAtvaM vAtha srvthaa|aikye sA cetanaiveti nAnAtve'nyasya sA yataH34 zakti-caitanyayoH sarvathA bhedAsahiSNutayaikyamabhedaH, atheti pakSAntare, sarvathA'bhedAsahiSNutayA nAnAtvaM bhedH| AdyapakSe dopamAha-aikye'bhede, sA zaktiH cetanaiva / tatazca yadi yogyA sA, tadA pAgapyupalabdhiprasaGgaH / yadi ca na yogyA, tadA paizcAdapyanupalabdhiprasaGgaH / dvitIyapakSe doSamAha- nAnAtve bhede, sA cetanA, anyasya syAd na bhUtAnAM, tadanyazaktirUpatvAt teSAm / yata evam , tato na taiditi yojanA / atha cetanAyAH svAbhinnavyaktirUpA tajjanakatAkhyA zaktiH svarUpato nirvikalpakaviSayA'pi tadrUpeNa savikalpakAgocara iti na doSa iti cet / na, vyaktacetanAyA apyuttaracetanAjanakatayA zaktirUpeNA'yogyatvaprasaGgAt / cetanAtvenaiva sA yogyA, na tu zaktirUpeNeti cet / pratyekadazAyAmapi cetanAtvena yogyatvam , cetanAtvazUnyA cetanA vA prasajediti mahat saMkaTam // 34 // // 17 // 1 yogyAnupalabdhiH / 2 saMghAtAvasthAyAH pUrvamapi / 3 saMghAtadazottarakAlam / / bhUtAnAm / 5 pUrvoktam / 5000 JainEducation inmika E-alww.jainelibrary.org
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ A NTar / HOTOO anabhivyaktatvAd nopalabhyata ityAzayaM dupayatianabhivyaktirapyasyA nyAyato noppdyte|aavRtirn yadanyena tttvsNkhyaavirodhtH||35|| anabhivyaktirapyasyAzcetanAyAH, nyAyataH paramAvicArAt , nopapadyate nA'bAdhitA bhavati, yad yasmAddhetoH, pratibandhakasamavadhAnarUpA''kRtiratrA'nabhivyaktirabhimatA, nA'nyA, anirvacanAt / prativandhazcAtra nAnyena bhUtAtiriktena, atiriktamaF. tibandhakAbhyupagame " pRthivyAdicatuSTayameva tattvam" iti svasiddhAntavyAkopAt // 35 // bhUtAnAmeva kenacid rUpeNA''vArakatvaM bhaviSyatIti, atrAhana cAsau tatsvarUpeNa teSAmanyatareNa vaa|vynyjktvprtijnyaanaad nAvRtirvyaJjakaM ytH||36|| na cAsAvAvRtistatsvarUpeNa bhUtatvAdinA bhUtasvarUpeNa, navA teSAmanyatareNa pRthivItvAdinA, pRthivI-jalAnyataratvAdinA vA / kutaH ?, ityAha- vyaJjakatvapratijJAnAt- caitanyasAkSAtkArajanakatvasvIkArAt / tattve'pyAvRtijanakatvamastu, ata Ke Aha- yato vyaJjakamAtRtirAvArakaM na bhavati, ekasya caitanyasAkSAtkArajanakatva-tajanakIbhUtAbhAvapratiyogitvayorviro dhAditi bhAvaH // 36 // MICRORIRITERARTIERREETISATBART . bhUtA'samuditAvasthAyAm / 2 bhUtAnAm / T
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtA sttiikH| kAyAkArapariNAmAbhAva evAtrA''vRtiH syAt , atrAhaviziSTapariNAmAbhAve'pi hyatrAvRtina vai|bhaavtaa''ptestthaa nAma vynyjktvprsnggtH||37|| viziSTapariNAmAbhAve'pi, hiH pAdapUraNe, vai nizcitaM, atra bhUtacetanAyAM, AvRtirna, AvArakatvasya bhAvatvavyApyatvena tathAtve tasya bhAvatA''rbhAvatvaprasaGgAt / na cA''vArakatvaM na bhAvatvavyApyam , andhakAre vyabhicArAditi vAcyam; andhakArasya dravyatvena vyavasthApayiSyamANatvAt / tucchatvAdabhAvasya nA''vArakatvamiti tathAtve bhAvatvApattirityanye / dUSaNAntaramAha- tathA, viziSTapariNAmAbhAvasya cetanAsAkSAtkArapatibandhakatve tedabhAvatvena taddhetutve gauravAd nAmA'sya viziSTapariNAmasyaiva lAghavena vyaJjakatvaprasaGgAt // 37 // na ceSTA''pattiH, ityAhana cAsau bhUtabhinno yattatovyaktiH sadA bhavet / bhede tvadhikabhAvena tattvasaMkhyA na yujyte||38|| ___ na cAsau viziSTapariNAmaH, bhUtabhinno bhUtAtiriktaH, yad yasmAdeto; tataH sadA sarvakAlaM, vyaktizcetanAsAkSA kAro bhavet , bhUtAbhinnaviziSTapariNAmasya yAvadbhUtakAlabhAvitvAt / bhede tu bhUtebhyo viziSTapariNAmasyA'bhyupagamyamAne, bhUtajanyAyAM cetanAyAm / 2 kAyAkArapariNAmavaiziSTye / 3 andhakArasya satyapyAvArakatve tejo'bhAvarUpatvena bhAvasvavyApyatvAbhAvAditi parasyAbhiprAyaH / / bhAvArakatve / 5 viziSTapariNamAbhAvatvena / 6 cetanAsAkSAtkArapratibandhahatusthe / ra For Private & Personel Use Only
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ ES adhikabhAvena catuSTayabahirbhAvena, tattvasaMkhyA na yujyate- " catvAryeva tatvAni " iti vibhAgavyAyAtaH syAt // 38 // atra parAbhiprAyamAzaGkaya parihAramAhasvakAle'bhinna ityetatkAlAbhAve na sNgtm|loksiddhaashryetvaatmaa hanta!nAzrIyatekatham // svakAle pariNAmakAle, abhinnaH pdaarthH| tato na tattvasaMkhyAvyAghAtaH / na cA'nyadA caitanyavyaktiprasaGgaH, tatkAle bhUtasya viziSTapariNAmabhinnatvena vyaJjakAbhAvAt / na caikatra bhedA-'bhedobhayavirodhaH, kAlabhedenaikatrobhayasamAvezAt / kathamanyathA pakkatAdazAyAM ghaTAdau 'ayaM na zyAmaH' ityAdidhIH / na ca tatra vizeSaNasaMsargAbhAva eva viSayaH, anuyogini saptamI vinA tadanupapatteriti dik / iti- etatprakAram , etat prakRtavacanam , kAlAbhAve na saMgatam- alIkam / na hi kAlo nAma tattvAntaramiSyate praiH| ___ atha zabda-tadupajIvipramANayorevA'nAdarazcArvAkANAm , janmUlabhUtA''tAnAzvAsAt / anubhavasiddhastvartho nApahnotuM shkyH| ata eva tAntrikalakSaNalakSitamevA'numAna pratikSipyate, todRzapratyakSavat , na tu bAla-gopAlasAdhAraNAnalAdipratipattirUpam , anyathA vyvhaaraanirvaahaat| na hi dhUmaparAmarzAt 'parvato vahnimAn' iti jJAnaM jAyamAnaM saMzayarUpaM, smRtirUpaM vA saMbhavati 'saMdehmi, smarAmi' ityananusaMdhAnAt / kizca, parAmarzasya nizcayasAmagrItvAd na saMzayahetutvam , 'parvato vahnimAn' 1 ka, ga, gha, ca. 'seba kA mUla pustake'pyayameva pAThaH2 tAntrikalakSaNalakSitapratyakSavat / Jain Education into For Private Personal Use Only AMw.jainelibrary.org
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ saTIkaH / zAstravArtA iti pUrvamananubhavAca na tAzI' smRtiH / aya 'yo dhUmavAn so'gnimAn' iti vyAptijJAnaM dhUmavattvAvacchedena vahiprakArakaM tathaiva // 19 // smRtimanumitisthAnIyAM janayati; parvatatvAMze udbuddhasaMskArasahakRtAd vA tetaH 'parvato vahimAn' iti smRtiH, yathA buddhiviSayatAvacchedakAvacchinnazaktAdapi tatpadAd niruktazaktigrahA''hitasaMskAreNa tattaddharmAvacchiAzaktyaMze ubuddhena sahakRtAt parvatatvAdiviziSTopasthitiriti cet / na, viziSyorodhakahetutve gauravAt , hetvAbhAsAdivaiphalyaprasaGgAzca / tathApyanumityabhyupagame pramANAntarapasA iti cet / na, anumititvasya mAnasatvavyApyatvAd 'vahni na sAkSAtkaromi' iti pratItegurutvAdAviva laukikaviSayatAbhAvAdevopapatteH, yuktaM caitat , anumititvAvacchinnaM prati cAkSuSAdisAmagrIpratibandhakatvA'kalpane lAghavAditi / tathAca 'idAnI ghaTaH' ityAdipratItau saMbandhaghaTakatayA, paratvAdiliGgena vA kAlasiddhiriti navyacArvAkAzaya iti cet / atrAha-lokasiddhasya kAlasyA''zraye'GgIkAre tu, 'hanta' iti khede, AtmA kathaM nA''zrIyate zraddhIyate / 'lokasiddhatvAvizeSe'pi sakalaprayojanahetorananyasAdhAraNaguNasyA''tmano'naGgIkAraH, tattadvastupariNAmAnyathAsiddhasya kAlasya cAGgIkAraH, / iti puraH parisphuratomaNi-pASANayormadhye maNiparityAga-pASANagrahaNavadatizocanIyaM vilasitamidaM devAnAMpiyasya, iti 'hanta' ityanena mUcyate // 39 // lokasiddhatvamevA''tmanaH spaSTayatinAtmApi loke no siddho jAtismaraNasaMzrayAt / sarveSAM tadabhAvazca citrkrmvipaaktH|| 1 tAdRzAnubhavapUrvakatvAt tAdRzyAH smRtaH / 2 anubhavAt / 3 sUrkhasya cArvAkasya / // 19 //
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ Jain Education Inte AtmA loke'pi zabda-tadupajIvimamANAtiriktapramANAnusAriNyapi, apibhinnakramo'tre saMbadhyate, no siddha iti na, kintu siddha eva, navdvayAdavadhAraNaM pratIyate / kutaH 1, ityAha- jAtismaraNasya bhavAntarAnubhUtArthaviSayasya matijJAnavizeSasya saMzrayAt - lokenA'GgIkaraNAt na hi bhavAntarAnubhUtArthasmaraNamanvayyAtmadravyaM vinopapadyate, zarIrasya bhavAntarAnanuyAyitvAt / bhavAntarAdAgamanA'vizeSe keSAzcideva jAtismaraNaM na sarveSAmiti kathaM vizeSaH 1, iti taTasthazaGkAyAmAha - sarveSAmabhimatavyatiriktAnAM tadabhAvazca jAtismaraNAbhAvazca, citrasya bahuvidhazaktikasya karmaNastaidAvaraNasya vipAkaH phalapradAnAbhimukhyakAlastasmAt // 40 // atraiva dRSTAntamAha loke'pi naikataH sthAnAdAgatAnAM tathekSyate / avizeSeNa sarveSAmanubhUtArthasaMsmRtiH // 41 // loke'pi - ihaloke'pi, ekato vivakSitAt sthAnAt AgatAnAM sarveSAm, anubhUtArthasaMsmRtiravizeSeNa nekSyate, kasyacidanubhUtayAvadarthasmRtiH, kasyacit katipayArthasmRtiH, kasyaciccArthamAtrA'smRtiriti vizeSadarzanAt / evaM cAtra dRSTavizeSasya citrakarmavipAkaprayojyatvAt, jAtyasmaraNamapi tatprayojyamiti siddham / atha tatra yadaMze saMskArodbodhastadaMze smaraNam, naSTacittasya ca saMskArAbhAvAd na smaraNam ityudbodhakasaMskArAbhAvenA'smaraNopapattau kiM tatpratibandhakA dRSTakalpanena ?, iti 1 saptamI, lokavizeSaNam / 2 loke / 3 jAtismaraNarUpamatijJAnAvaraNasya / 4 citrakarmavipAkaprayojyam /
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtA Des 9aa cet / satyam , uddhodhakAnAmapi smRtyAvaraNakSayopazamA''dhAyakatayaivopayogAt tasyaiva smRtyantaraGgahetutvAt ; vinA'pyuddhodhaka kSamopazamapATavAt jhaTiti smRtidarzanAt / saMskArazcotkarSataH SaSTisAgaropamasthitikamatijJAnabhedAntaHpAtI samatikrAntasaMkhyAtabhavAvagamasvarUpamatijJAnavizeSajAtismaraNArtha na prAgbhavIya upayujyate, kintu smRtisAmAnye'nubhavavyApArarakSArtha jAtismaraNaniyatehAdicatuSTayAntarbhUta eva, tathAvidhakramAnuviddhasyaiva cchadmasthopayogasya sAdhanAt , kacidapAyamAtrasya kacana dhAraNAmAtrasya ca sphuTatve'pi doSAdanyAnupalakSaNAt / yadAha bhagavAn jinabhadragaNikSamAzramaNaH- . " uppaladalasayavehe ba dubihAvattaNeNa paDihAi / samayaM va sukkasakkulidasaNe visayANamuvaladdhI ||shaa" iti / / tattvamatratyaM matkRtajJAnArNavAdavaseyam / 'bAlasya stanyapAnapravRttiriSTasAdhanatAdhIsAdhyA / sA cAnumitirUpA / sA ca vyaaptyaadismRtijnyaa| vyAptyAdismRtizca prAgbhavIyAnubhavasAdhyAH iti "vItarAgajanmAdarzana0" nyAyAd bhavAntarAnugAmyAtmasiddhiH' ityapare varNayanti / vastutaH smaraNAntarAnyathAnupapattyA'pi lokasiddha evA''tmA, zarIrasya caitanye bAlye'nubhUtasya tAruNye'smaraNaprasaGgAt , caitreNA'nubhUtasyeva maitreNa bAla-yuvazarIrayorbhedAt pariNAmabhede dravyabhedAvazyakatvAt / na copAdAnenAnubhUtasyopAdeyena smaraNAdupapattiH, chinnakarAderanupAdAnatvena cchinnakarAdeH pUrvAnubhUtAsmaraNaprasaGgAt / na ca kareNa yadanubhUtaM tat khaNDazarIropAdAnAparakiJcidavayavenA'pyanubhUtam / iti tadgatavAsanAsaMkramAd nAnupapattiriti vAcyam / pratyavayavagata1 smRtyAvaraNakSayopazamasya / 2 utpaladalazatavedha iva durvibhAvatvena pratibhAti / samakaM vA zuSkazaSkulIdazane vissyaannaamuplbdhiH||1|| Kim20 // 3 vizeSAvazyakabhASye gAtheyaM 299 / 4 issttsaadhntaadhiiH| 5 anumitiH| DOOOOOOOTOR lahAhA Jan Education International For Private Personal Use Only
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ Jain Education vijJAnabahutve'nekaparAmarzaprasaGgAt yAvadavayaveSu vyAsajyavRttitve ca caitanyasya yatkiJcidAzrayavinAze bahutvasaMkhyAyA iva vinAzaprasaGgAt ; pUrvacaitanyavirahe uttaracaitanyAnutpAdAt, paramANugatatve tadgatarUpAdivaccaitanyA'tIndriyatvaprasaGgAcca / rUpaskandhava vijJAnaskandhaikyopagamAd na doSa iti cet / na, tathApi 'yo'hamanubhavAmi, so'haM smarAmi' ityabhedA'vamarzAnupapatteH / sAdRzyena vaisadRzya tiraskArAt tathA'vamarzaH, evaM ca kSaNabhaGge smRtikurvadrUpaparamANupuJjAnAmeva smRtiniyAmakatvAd na ko'pi doSa iti cet / na, sthairya - pratyabhijJAprAmANyayorupapAdayiSyamANatvAditi dik // 41 // prakArAntareNa lokasiddhatvamAha divyadarzanatazcaiva tcchissttaavybhicaartH| pitRkarmAdisiddhezca hanta ! nAtmA'pyalaukikaH // divyadarzanatazcaiva, pAtrAvatArAdau viziSTarUpasya puMsaH spaSTamavekSaNAccaiva, 'hanta' iti khede, AtmA'pyalaukiko lokAyo na / na hi bhUtavizeSasya mantravizeSAkRSTasyA''gamanaM saMbhavati, jaDatvAt ' na vA tatra viziSTazaktiH saMbhavati ; tathA, tena divyadarzanaviSayeNa yacchiSTaM kathitaM tasyA'vyabhicArAdavisaMvAdipravRttijanakatvAdapi tathA, tannirvAhakAtizayitajJAnahetvatizayasya vinA''tmAnamasaMbhavAt ; pitRkarma varapradAnAdiphalakaiMpara lokagatapitRprItyanukUlAcAravizeSaH, AdinA viSa1 sAkalyavRtitve / 2 'AtmasiddheH' ityuttarapadena saMbandhaH / 3] bahuvrIhyantasyA'syA''cAravizeSe'nvayaH / onal
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ saTIkaH / zAstravArtA- vAlanAdiparigrahaH, tatsiddhestatphalAnyathAnupapatterapi ; tathA, tatphalanirvAhakAtizayA''zrayatayA'pyAtmasiddhaH / atra yadyapi hetutrayeNA'pyadRSTasAdhanAdevA''tmasiddhiH, adRSTaM cAlaukikam , iti lokasiddhatvaM vyAhatam / tathA'pyanAyatyA'dRSTakalpanAt // 21 // tatra zabdasyA'napekSaNAllokamasiddhakAryeNa lokamasiddhatvamityabhimAnaH / na cAtizayasya bhogyaniSThatayaivopapattiH, bhoganirvAhArtha bhogasamAnAdhikaraNasyaiva tasya kalpayituM yuktatvAt / abhihitaM cedaM "saMskAraH puMsa eveSTaH prokSaNA-'bhyukSaNAdibhiH" ityAdinA kusumAJjalI udayanenApi / ___ idamabhyupagamyoktam , vastutaH prAguktarItyA lokasiddhAzrayaNamapi cArvAkasya na yuktam , tathAhi- yat tAvaduktamanubhavasiddho'rtho nApahotuM zakyata iti / tadabhyupagamabAdhitam , anubhavasiddhasya jAtyAdivaiziSTyasyA'nabhyupagamAt / parIkSyamANasya tasyA'nupapattestadanubhavabAdha iti cet / tInugatAkAraviSayatvena viziSTajJAnamAtra eva prAmANyAbhAvanizcayAd duruddharo vyavahAravAdhaH / tesya taiyApyatvAnizcayadazAyAM saMdehasAmrAjyAt , kovyasmaraNadazAyAM tasyA'pyabhAvAd vA na tadbAdha iti cet / tathApi vizeSadarzinastava prvRttishuunytvaapaatH| dharmimAtraviSayakAd nirvikalpakAd dharmimAtraviSayiNyA eva pravRtterabhyupagamAd na doSa iti cet / tarhi yaduktamagre- 'tAntrikalakSaNalakSitamevA'numAnaM pratikSipyate, na tu svapratipattirUpaM vyavahAra pitRkarma-viSavAlanAdisiddheH / 2 kusumAJjalI prathamastabake kArikA / / 3 jAtyAdivaiziSTayasya / 4 jAtyAdivaziSTayAnubhavavAdhaH / 5 anugatAkAraviSayakaviziSTajJAnamAtrasya / 6 prAmANyAbhAvavyApyatvAnizcayadazAyAm / - saMdehasyA'pi, ubhayakoTiviSayatvAt tasya, ekasyA apyasmaraNe| 'bhAvAdityarthaH / 8 vyavahArabAdhaH / 9 tabAdhAbhAve'pi / 10 cArvAkasya / 6000099%eo For Private Personal Use Only
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturam iti, tatkiM vismRtam / kathaM ca savikalpakavyavahitasya nirvikalpasya prahRtyupayogitvam 1, iti sUkSmamIkSyatAm / atha viziSTajJAnasyApi dharmyaze, svaprakAzatvAMze ca prAmANyameva, ato dharmyazemAmANyajJAnAbhAvAt tadaMze tataH pravRtyupapattiH, zuktyAdAvidaM rajatamityAdijJAnAnAM ca viziSTavAsanopanItarajatAdyalIkadharmyavagAhitvAd vyavahAravAdhaH "sarva jJAnaM dharmiNyabhrAntam" iti pravAdazcAnupapanna iti cet / na, viziSTavAsanAsAmarthyA'vizeSe viziSTajJAnamAtrasyaiva viziSTAlIkadharmaviSayasaMbhavAt, samyag mithyAjJAnavibhAgArthametAdRzakusRSTyAdare caikatra dharmiNi prakArIbhUtadharmasatram, anyatra ca tadasatvam, ityetAvanmAtrasyaiva lAghavenA''zrayaNIyatvAt / 'idaM rajataM' ityatra purovarti rajatamanubhUyate, atastaddeze'lIkaM rajataM kalpate, satyasthale tu naivam, satyasyaiva purodRttitvAt iti vizeSAd noktAnupapattiriti cet / na, 'idam' iti viSayatAyAH kSayopazamavizeSaniyamyatayA tadanurodhenA'tiriktA'kalpanAt, anyathA'nantAlIkarajatAdyutpatti-vinAza-taddhetvAdikalpane gauravAt, ajJAtadharmiNi pravRttyanupapattezceti / adhikaM pramArahasye / yaccApyuktam- anumititvasya mAnasatvavyApyatvAbhyupagamAd na pramANAntaraprasaGga iti / tadapyasat, tadAnIM vahnimAnasasvIkAre liGgAdInAmapi mAnasApatteH / na cAcAryamata iva taMtra tejJAnamAtra iSTApatiH, evamapyucchRGkhalopasthitAnAM ghaTAdInAM tatra bhAnApatteH / na ca parAmarzAdirUpavizeSasAmagrIvirahAd na taidApattiriti vAcyam, sAmAnya sAmagrIvazAt tadApatteH / na ca ghaTamAnasatvasya parAmarzapratibadhyatAvacchedakatvAd na tadApattiH, paTamAnasatvAdInAmapi tathAtvenA'nantapratibadhya-pratibandhakabhAva1 vahnimAnasajJAne / 2 liGgAdibhAnamAtre | 3 ghaTabhAnApattiH / Jain Educationational 0000
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtA - // 22 // kalpane gauravAt, vahni-ghaTobhayAnumitijanakaparAmarzasthale vyabhicArAt, tattatparAmarzAbhAva viziSTatattatparAmarzatvena pratibandhakatve ca sutarAM tathAtvAt, sAmAnyato mAnasatvenaiva teva tatpratibaddhyatvAvacchedakatvaucityAt / na caivamanumitisAmagyyAM satyAM bhogo'pi kathaM bhavet ?, iti vAcyam, bhogAnyajJAnapratibandhakatAvacchedakatayA samAnItajAtivizeSavatAM sukha-duHkhAnAmuttejakatvAditi / adhikaM matkRtanyAyAloka-syAdvAdarahasyayoravaseyam // uktaH zaktipakSaH / / 42 / / atha kAryakSamadhikRtyAha - kAThinyAbodharUpANi bhUtAnyadhyakSasiddhitaH / cetanA tu na tadrUpA sA kathaM tatphalaM bhavet ? // kAThinyaM kaThinaH sparzaH pRthivImAtravRttiH, idamupalakSaNaM rasAdInAm, abodho'caitanyaM tadrUpANi taddharmanirUpitadharmitAzrayANi bhUtAni pRthivyAdIni / kutaH 1, ityAha- adhyakSasiddhita: 'kaThinA pRthivI, acetanA pRthivI' ityAdisatyapratyakSaviSayatvAt / caitanyasyAzcAkSuSatvAt tadabhAvo yadyapi na cAkSuSaH, tathApyupanayajanyaM mAnasaM tadadhyakSaM grAhyam / cetanA tu tadrUpA na - kAThinyA-bodhasAmAnAdhikaraNyena pramIyamANA na, ataH sA cetanA, tatphalaM bhUtopAdeyA, kathaM bhavet 1 - na ka1 anantapratibadhya-pratibandhakakalpanayA gauravAt / 2 cArvAkasya / 3 parAmarzaniSThapratibandhakatAnirUpitapratibadhyatAvacchekatvAGgIkArasyocitatvAt / 4 tadA caitanyamanukRSyate / 5 ceSTAjamyam / 6 caitanya bhAvaviSayakaM pratyakSam / saTIkaH / // 22 //
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ de todo o c olor o thacidityarthaH / tathAtve hi 'kaThino'haM, jaDo'ham' ityaadiprtiityaapttiH| atha jAyata eva 'sthUlo'haM, gauro'haM' itivat 'kaThino'ham' ityapi pratItiH, pratIyata eva ca jADyamapi, 'mAmahaM na jAnAmi' ityAdinA, iti kimApAditam ?, iti cet / / | na, 'kaThino'ham' ityAdipratItebhramatvAt , idaMtvasAmAnAdhikaraNyenA'nubhUyamAnasya kAThinyAderahatvasAmAnAdhikaraNyAyogAcca, ityupariSTAd vivecayiSyate / 'mAmahaM na jAnAmi' iti pratItizca vizeSajJAnAbhAvAviSayA, na tu jJAnasAmAnyAbhAvaviSayA, bhAvarUpAjJAnaviSayA vA, jJAnA-'jJAnayorvirodhAt , bhAvarUpAjJAnasyA'nyatra nirastatvAcceti diga // 43 // bhUtakAryatve, utpatteH prAk satcA-sattvapakSayordoSamAhapratyekamasatI teSu na ca syAd rennutailvt| satI cedupalabhyeta bhinnarUpeSu sarvadA // 44 // pratyekamasaMhatAvasthAyAM, teSu bhUteSu, asatI-avidyamAnA cetanA, naca-naiva syAt / kiMvat 1, ityAha- reNutailavad reNau tailavadityarthaH / yathA tileSu pAga vidyamAnameva tilasaMghAtAt tailamutpadyate, reNuSu tu mAgavidyamAnaM tatsaMghAtAdapi notpadyate; | tathA bhUteSu prAgavidyamAnA cetanA tatsaMghAtAdapi notpadyeta, tatsaMghAtajanyatvasya tatrA'stitvavyApyatvAditi bhaavH| ced yadi, bhinnarUpeSu- asaMhateSu bhUteSu, satI vidyamAnA cetanA; tadA sarvadopalabhyeta, tadupalambhapratibandhakanirAkaraNAt , ApAdakasAmrAjyAditi bhAvaH // 44 // 1 cetanAyA bhUtopAdeyatve / 2 etasya hetudayasya yathAkrama jJAnasAmAnyAbhAva-bhAvarUpAjJAnapratiSedhasAdhakatvam / 3 cetanAyA iti vAkyazeSaH / Jan Education For Private Personel Use Only
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtA // 23 // uktaniyame vyabhicAramAzaGkate - asatsthUlatvamaNvAdau ghaTAdau dRzyate yathA / tathA'satyeva bhUteSu cetanA'pIti cenmatiH // asadavidyamAnaM, sthUlatvaM mahattvam, aNvAdau paramANvAdau, AdinA dvyaNukagrahaH ghaTAdau- ghaTasya paramparayA kAraNIbhUte tryaNuke, yathA dRzyate cAkSupaviSayIkriyate; tathA bhUteSvasaMhatabhUteSu, asatyevA'vidyamAnaiva, cetanA'pi bhavati, sAmanyeva hi kAryotpattivyApyA, na tu tatra tadutpattau taMtra dastitvamapi tantram, "dezaniyamasyApi prAgbhAvena, viziSTapariNAmena vA'nyathAsiddheH, iti ced matiH parikalpanA, taiva // 45 // tatrocyate nA'satsthUlatvamaNvAdau tebhya eva tadudbhavAt / asatastatsamutpAdo na yukto'tiprasaGgataH // aNvAdau paramANu-dvayaNukayoH, sthUlatvaM mahatvam, asadavidyamAnaM, na / kutaH 1, ityAha- tebhya eva tryaNukakAraNatvena prasiddhebhya evA'NubhyaH, tadudbhavAt sthUlatvotpAdAt / vipakSe bAdhakamAha asato'NuSva vidyamAnasya sthUlatvasya tatsamutpAda:tebhyo'Nubhya udbhavaH, atiprasaGgato na yuktaH // 46 // 1 saMhatAvasthApanneSu bhUteSu / 2 cetanotpattau / 3 asaMhate bhUte / 4 cetanAstitvam / 5 tatsaMghAtajanyatvaM tannAstitvavyApyAmiti niyamasya / 6 cArvAkasya / saTIkaH // 23 // ww.jainelibrary.org.
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ atiprasaGgameva spaSTayati paJcamasyApi bhUtasya tebhyo'sattvAvizeSataH / bhavedutpattirevaM ca tattvasaMkhyA na yujyate // 47 // yadi trAsadapi tatrotpadyate, tadA'sattvAvizeSataH paJcamasyA'pi bhUtasyotpattirbhavet / na ceSTA''pattirityAha- evaM ca paJcamabhUtotpatyabhyupagame ca tattvasaMkhyA " catvAryeva tattvAni" itivibhAgavacanoktA, na yujyate / evaM ca dezaniyamArthamuktaniyamA'kalpane'pyasadanutpattinirvAhAya tenniyamakalpanamAvazyakamiti bhAvaH / kAraNAbhAvAdeva paJcamabhUtAnutpattiH, na tvasattvAditi cet / so'pi kutaH / asattvAditi cet / tadapi kutaH ? / kAraNAbhAvAditi cet / anyonyAzrayaH / astItidhIviSayatvAbhAvAt iti cet / na, pradhvaMsAdau vyabhicArAt / vidhi-niSedhavyavahArAviSayatvAt iti cet / na, 'paJcamaM bhUtaM nAsti' itiniSedhavyavahArasya jAgarUkatvAt / bhUte paJcamatvaM nAstIti cet / na, vikalpaviSayasyA'khaNDasyaiva paJcamabhUtasya pratiyogitvollekhAbhyupagamAt, anyathA 'iha paJcamaM bhUtaM nAsti' ityasyAnupapatteH, tadabhyupagamavirodhAcca / nanvevaM satkAryavAdasAmrAjyApattiH tathAca kAryAt prAgapi tadupalabdhiprasaGgaH / anAvirbhAvAd na tatprasaGga iti cet / na, anAvirbhAvasya nirvaktumazakyatvAt, upalambhAbhAvarUpatve tasyA''tmAzrayAt, vyaJjakAdyabhAvarUpatve ca vyaJjakAdInAM prAksattve tadabhAvA'yogAt, asacce ca tdnutptteH| kiMca, 1 bhUtasaMghAte / 2 bhUtasaMghAtajanyatvamasaMhRtatatpratyekAstitvavyApyamityevaMrUpasya niyamasya kalpanam / 3 kAraNAbhAvaH / 4 asattvam / 5 asattvamiti vAkyazeSaH / 6 pradhvaMsasya 'pradhvaMso'sti' ityastidhIviSayatvasatve'pi satvAbhAvAt / 7 saravopalambhaprasaktiH / 8 kha ga gha ca 'tvena ta N / 9 vyaJjakAdyabhAvAyogAt sadasattvayorvirodhAt / 10 vyaJjakAdyanutpatteH, nA'sat sad bhavatIti siddhAntAzrayaNAt / Jain Educationational
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ PRIO saTIkaH / pUrana zAstravArtA evamutpattipadArtha eva vilIyeta, kAryasya prAgapi sattvenA''dyakSaNasaMbandharUpataMdabhAvAt , ityubhayataH pAzA rajjuH, iti cet / // 24 // na, kathaJcit sada-satkAryavAde doSAbhAvAt , dravyarUpeNa prAksataH paryAyasya dravyarUpeNa prAgapyupalambhAt , paryAyarUpeNA''dyakSaNasaMbandharUpaparyAyotpatteH sughaTatvAcca / na cedevam , upAdAnakAraNatvameva durghaTaM syAt , samavAyanirAsena svasamavetakAryakAritvalakSaNataMdasiddheH upAdAne kAryamAgabhAvo'pi na siddhyet , pratiyogitva-vizeSaNatayoHvarUpAnatirekAt , ityanyatra vistaraH / ata eva zokyo-lUkAnAM satkAryavAde, sAMkhyAnAM cA'satkAryavAde paryanuyogA ekAntapakSanivRttyaMze phalavanta evaM taantrikairuktaaH| tathAca saMmatau babhANa vAdI siddhasenaH "je saMtavAyadose sakkolUA bhaNanti saMkhANaM / saMkhA ya asavAe tesiM, savve vi te saccA // 1 // " iti // 47 // parAbhiprAyamAzakya nirAkurutetajjananasvabhAvA netyatra mAnaM na vidyate / sthUlatvotpAda iSTazvettatsadbhAve'pyasau smH||4|| aNvAdayastajjananasvabhAvA na- asadutpAdakakhabhAvA na, tato na "tebhyo'sadutpattiH / na caitAdRzasvAbhAvye'pi paryanuyogAvakAzaH, 'vahirdahati, nAkAzam' ityAdivat svabhAvasyA'paryanuyojyatvAditi bhAvaH / iti- upadarzitAyAM, atra tasyA utpatteH / 2 kthnycitsdstkaaryvaadaamiikaarH| 3 tat- upAdAnakAraNam / 4 svarUpAbhinnatvAt / 5 bauddha-vaizeSikANAm / 6 ekAntasyaiva durnaRoyatvena pratikSeptuM jainaanaamisstteH| 7 saiddhAntikaiH / 8 yAn sadvAdadoSAn zAkyo-lakA bhaNanti sAMkhyAnAm / sAMkhyAzvAsadvAde teSAM, sarve'pi te satyAH // 1 // A9 sammatisUtre gAthA 147 / 10 aNubhyaH / 291COMESTEREST kAma kA For Private & Personel Use Only
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakRtopapattau ca, mAnaM pramANaM, na vidyate, nirvikalpakena tadagrahaNAta , tadviSayatvasya nizcayakoneyatvAditi bhAvaH / sthUla tvotpAda iSTo'bhimataH, atastadanyathAnupapattirevA'tiprasaGgabhaGgAyA'sadajananasvabhAvatvenopAdAnasyopeyahetutve mAnamiti cet / A. asau sthUlatvotpAdaH, tatsadbhAve'pi teSvaNuSu kathazcitsattve'pi, samastulyanirvAhaH / tathAca lAghavAt sajjananasvabhAvatvenevopAdAnasyopeyahetutA, na tvasadajananasvabhAvatvena // iti satkAryasiddhiH // 48 // atra kAryasya satvaM pUrvottarakAlayoH paryAyArthikanayAnusAriNaH paryAyadvAreNaivA''dizanti, dravyasya niSpannatvenA'dalatvAt, dravyArthikanayAnusAriNastu tena rUpeNa dravyasyA'nutpannatvAd dravyadvAreNaivA''dizanti / tadidamubhayAbhiprAyeNoktaM sammatau"paMccuppannaM bhAvaM vigaya-bhavissehiM jaM samaNNei, eyaM paDucca vayaNaM" iti / atra cA''AbhiprAyeNa TIkAkRtoktam-"na cAtmAdidravyaM vijJAnAdiparyAyotpattau dalaM, tasya niSpannatvAt" iti / antyAbhiprAyeNa copacayamAha granthakAraH prakRtena ca mUrtANusaMghAtabhinnaM sthUlatvamityadaH teSAmeva tathAbhAvo nyAyyaM maanaavirodhtH||49|| na ca mUrtAnAM rUpavatAmaNUnAM paramANUnAM saMghAtAt pariNAmavizeSAd bhinna sthUlatvaM, mUrtapadaM cAkSuSayogyatvanirvAhAya / iti hetoH, adaH sthUlatvaM, teSAmeva paramANUnAmeva, tathAbhAvaH kathazcidekatvapariNAmaH, nyAyyaM ghaTamAnakam , mAnAvirodhataH nirvikalpakaviSayatvasya / 2 sthuultvotpaadaavinaabhaavH| 3 pUrvottarakAlayoH kAryasya satvamiti saMbadhyate / 4 pratyutpannaM bhAvaM vigata-bhavipyadyAM yat samanveti , etat pratItya vacanam / 5 sammatisUtre gAthA 100 / 6 Ayo'nna paryAyAdhikanayaH / 7 antyo vyaathiknyH| Jain Education For Private & Personel Use Only Bad
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ / zAsavArtA saTIkaH / // 25 // doo pramANAvirodhAt , tadanyabhedena tatvasAdhanAd na hetu-sAdhyayoravizeSaH / evaM ca sthUlatvasya prAgapi dravyarUpeNa sattvaM siddham / . atreyaM prakriyA- aNUnAmevaikatvasaMkhyA-saMyoga-mahattvA-'paratvAdiparyAyairutpattiH, bhutvsNkhyaa-vibhaagaa-'nnuprinnaam-prtvaadipryaayaishcaa'nutpttiH| na ca viziSTA'Nyatiriktamavayavi dravyamasti / na caivaM vibhaktasyeva saMhatasyA'pyaNoracAkSuSatvaM syAditi vAcyam , 'nAnAkhabhAvatvena tasya tadA cAkSuSajananasvabhAvatvAt , viprakRSTa-sannikRSTeSu reNvAdiSu tathAsvAbhAvyadarzanAt , pratipattipattAraM ca prati niyamenA'natiprasaGgAt' iti bahavaH / 'vyaNukatvAdighaTakasaMyogAnAM pizAcatvAdighaTakasaMyogabhinnAnAM vaijAtyena dravyasAkSAtkAratvAvacchinnaM prati hetutvAt' ityanyatantrAnusRtAH / tathApi tantvAdipariNatAnAmaNUnAM kathaM paTAdipariNAmaH, dravyasthAnIyasya pariNAmasya dravyAntarasthAnIyapariNAmapratibandhakatvAt , anyathA'ntyAvayavini dravyAntarotpattiprasaGgAt ? iti cet / na, antyAvayavinyapi paTAdau khaNDapaTa-mahApaTAdyutpattidarzanAt , paTatvena paTA'nAdhAratvAca, 'paTe paTaH' ityapratyayAt / atha dravyA'samavAyikAraNIbhUtasaMyoganAzena pUrvapaTanAzottaramevottarapaTotpAdaH / na caikaikatantusaMyoge dvitantukAdernA tritantukAyutpattiH, punarekaikatantuviyogai tritantukAdinAze dvitantukAdyutpattiriti kalpanAgauravAd dvitantukapaTAdereva tantvantarasaMyogena tritantukAdipaTotpAdakatvamiti vAcyam dvitantukAdikrameNotpannacaturAditantukapaTasya dvitantukA'samavAyikAraNasaMyoganAzAd dvitantukAdinAzakrameNa nAzaH, antarA punardvitantukAdikrameNotpattiriti kalpanAgauravasAmyAt / paTAdijanakavijAtIyasaMyoga pati tantutvAdinA hetutvAcaH iti cet / na, vijAtIyasaMyogasya dravyahetutvAsiddheH, tatrApi hetvantarApekSAyAmavazyA''zrayaNIyena aNvAdeH / 2. saMhatAvasthAyAm / 3 cAkSuSapratyakSAjanana-jananasvabhAvatvavibhAvanAt / 5 ito 'hetutvAca' ityantaH pUrvapakSaH / // For Private 8 Personal Use Only Jain Education Intel
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ svabhAvAparanAmnA paramANugatAtizayenaiva dravyotpattisaMbhavAtH sa cAtizayaH zaktiH, anyo vA ityanyadetat / evaM ca dazatantukAdezcaramatantu saMyoga-viyogakrameNeva prathamatantusaMyoga-viyogakrameNA'pi navatantukopalabdhirnirAbAdhA, navaparyantairiva dvitIyAdibhirapi navatantubhiratizayitairnavatantukA''rambhAt / na caivaM pratilomakrameNA'nantapaTakalpanA''pattiH, dvitIyamAdAya navatantukasyeva tRtIyamAdAyAntukasyA'pi svIkartavyatvAditi vAcyamH iSTatvAt, ekAnekasvabhAvAvirodhAt, ekatantu saMyogavigamAbhivyaJjakAbhAvAdevA'STatantukAdyanupalabdheH ata eva mahati paDhe 'ekaH paTaH' iti pratItirnA'nupapannA aGgulIbhUtalasaMyogAvacchedena pANyAdyanantasaMyogAnupalabdhyAdivad vA paTAntarAnupalabdheriti dig / nanu tathApi pUrvAvasthAnAzenaivottarAvasthAbhyupagamAt tantvAdipariNAmanAzenaiva paTAdipariNAmotpatteH paTakAle tantumatItirna syAt, naSTasyA'tItavadagrahaNAditi cet / na, dvividho hi vinAzaH- prAMyogikaH, vaisrasikazca / AdyaH samudayajanita eva, antyastu dvividha:- samudayajanitaH, aikatvikaca / antyo dharmAdInAM gatyAdhAratvAdiparyAyotpAdasya tadanAdhAratvadhvaMsa pUrvakatvenAntataH kSaNadhvaMse tadviziSTadhvaMsaniyamAccopeyaH / samudayajanitazca dvibhedaH samudayavibhAgalakSaNaH, arthAntaragamanalakSaNazca / tatrA''yasya pratiyogipratipattivirodhitve'pi, antyasyA tathAtvAnupapattivirahAditi dik / / 49 / / nanu na sthUlatvaM paramANvabhinnam, guNa-guNinorbhedAt, kAraNabahutva-kAraNamahattva pracayakrameNotpannasya tesyA'vayavini - ThatvAcca / na cAvayavini mAnAbhAvaH, vilakSaNasaMsthAnAvacchedena saMnikarSAd yaddravyagataghaTatvAdigrahastattavyakterutpAda- vinAza1 prayogajanyaH / 2 svAbhAvikaH / 3 pratiyogipratipatyavirodhitvAt / 4 paTakAle tanpupratIterupapatteH / 5 sthUlatvasya / Jain Education Intional
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAkhavArtA- sttiikH| // 26 // bhedAdipratyayAnyathA'nupapacyA pRthagavayavisiddhaH / na cA''nRtatvA-'nAdRtatvAbhyAM tadbhedaH, avacchedakabhedenA'virodhAt / na cArdhAte'pyavayavinIndriyasaMnikarSasattve pariNAmAdigrahaprasaGgaH, iSTatvAt , tadgatahastatvAdijAtigrahe tu yAvadavayavAvacchedena | saMnikarSasya hetutvAt / na ca 'pANau zarIraM sakampaM, niSkampaM ca caraNe' itipratIteH sakampatva-niSkampatvAbhyAM bhedaH, tatra pANAveva kampasvIkArAt 'pANI zarIraM calati' itipratyayasya paramparAsaMbandhena pANivRttikampAvagAhitvAt / na ca kampAbhAvadhIreva paramparAsaMbandhena caraNaniSThakampAbhAvamavagAhatAmiti vAcyam , pANikarmaNaiva pratyayAdyupapattAvatiriktazarIrakarmakalpanAyAM gauravAt / na caivaM karmaNastruTimAtragatatvApattiH, sarvAvacchedenopalabhyamAnakarmavati zarIrAdau karmAbhAvopalambhaprasaGgAt / etena 'zarIra evA'stu kriyA, nAnAvayave tatkalpane gauravAt' ityapAstam , pANyAdau karmAbhAvopalambhApatteH / na ca paramparAsaMbandhasya doSatvam , caraNAdAvapi tedanApatteH, doSatvakalpane gauravAcca, ityAzaGkAyAmAhabhede tadadalaM yasmAtkathaM sadbhAvamaznute / tadabhAve'pi tadbhAve sadAsarvatra vA bhvet||50|| bhede sthUlatvasyANubhyaH sarvathA pRthagbhAve, adalaM sat tat sthUlatvaM, yasmAt kathaM sadbhAvamaznute- sattAvyavahAraM kathaM prApnuyAt ?, sarvathA dravyapRthagbhUtatve zazazRGgavadasattvaprasaGgAt / kiJca, tadabhAve'pi dailAbhAve'pi, tadbhAve sthUlatvotpAde 'abhyupa, avayavibhedaH, AvRtatvA'nAvRtatvayAviruddhadharmatvAt , viruddhadharmAdhyAsasya ca bhedanibandhanasvAt , "viruddhadharmAdhyAsaH, kAraNabhedazca bhedahetuH, mahatu sa cenna bhedako vizvamekaM syAt " iti bauddhAmnAyAditi bhAvaH / 2 tasya karmAbhAvopalambhasyA'nApatteH / 3 upAdAnAbhAve'pi / // 26 // For Private & Personel Use Only
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ Jain Education Inter gamyamAne' iti zeSaH, kAlaniyamahetvabhAvAt sadA, deza niyamahetvabhAvAcca sarvatra vA bhavet 'tat' iti yojyate / atha tryaNukAdereva mahatvapAdAnatvAd nA'dalatvam, anyAdRzamadalatvaM cA'prayojakam, samavAyena janyasattvAvacchinnaM prati tAdAtmyena dravyasya hetutvAcca nAtiprasaGga iti cet / na, samavAyanirAsAt, dhvaMsasAdhAraNyenA'pRthagbhAvena janyatvAvacchinnaM pratyeva dravyahetutvaucityAcca, ityanyatra vistaraH / pRthagavayavinyapi ca na mAnamasti, anantAvayavyAdikalpane gauravAt / kiJca, AvRtA nAnRtatvAbhyAmapi bhiyata evAsarvI, jJAnapratibandhakasaMyoga-tadabhAvarUpayorAvRtA 'nAvRtatvayorbhinnAvacchedena saMbhave'pi cAkSuSaviSayatA- tadabhAvarUpayostayovinA bhedamasaMbhavAt svarUpAvahirbhUtAyA viSayatAyA avyApyavRttitvAyogAt sakampatva-niSkampatvAbhyAmapi tathAzarIrasya niSkampatve 'pANau na calati' ityasyA'pi prasaGgAt / zarIratvAderiva pANeH karmA'bhAvAnavacchedakatvAdayamadoSa iti cet / na, caraNe kampadazAyAmapi 'pANau na calati' ityanApatteH / na ca doSAt 'pANau na calati' iti na pratIyata iti vAcyam, tAdRzadoSakalpane gauravAt / kiJca, evamuktayuktyA'grAdiniSThasaMyogAdereva vRkSAdau pratItyupapattau saMyogAderapi vyApyavRttitvaM syAt / api ca, evaM zatamASakebhyaH zatamASakA''rabdhAvayavini gurutvAdhikyAdavanativizeSaH syAt / na cAvayavinyatyantApakRSTagurutva svIkArAd gurutaradravyayoH samayoruttolane ekatra saMlagnatRNAdigurutvAdhikayAdavanativadupapattiH, tattadantyAtrayavi - nAtyantApakRSTagurutva hetutve, utkRSTagurutvapratibandhakatve ca gauravAt ityanyatra vistaraH / tasmAt kathaJcit paramANvAtmakameva sthUlatvaM paramANuSu sadevotpadyate, ityupacayena siddham // 50 // 1 sthUlatvam / 2 tadA jJAnapratibandhakasaMyogaH / 3 tacchandena cAkSupaviSayatA gRhyate / 4 AvRtatvAnAvRtatvayoH / w.jainelibrary.org
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ sttiikH| ASHRAT zAstravArtA na caivaM dravyarUpeNA'NuSu sthUlatvasyaiva pratyekAvasthAyAM bhUteSu tathAcaitanyasya sattve'pyanupapattivirahAt siddhaM naH samI- To hitam , ityatrAhana caivaM bhUtasaMghAtamAtraM caitanyamiSyate / acizeSeNa sarvatra tadvat tdbhaavsNgteH||51|| na caivaM- sthUlatvaM yathA'NusaMghAtamAtraM tathA, bhUtasaMghAtamA caitanyamiSyate cArvAkaiH / tatheSTau ko doSaH, iti taTasthAzaGkAyAmAha- avizeSeNa saMghAtAtiriktavizeSAnabhyupagamena, sarvatra jIvaccharIravadanyatrApi, tadvad bhUtasaMghAtavat , tadbhAvasaMgateya'ktacaitanyasadbhAvaprasaGgAt // 51 // tataH kim ?, ityAhaevaM sati ghaTAdInAM vyktcaitnybhaavtH| puruSAdyavizeSaH syAt sa ca prtykssbaadhitH||52|| evamupadarzitaprakAreNa, vyaktacaitanyabhAvataH, tasaH saptamyarthatvAd vyaktacaitanyabhAve 'sati' iti yojanIyam / 'evaM sati' ityanenoktArthaparAmarza tu sarvapadasya ghaTAdirevArtha iti paunaruktyaM syAt / ghaTAdInAM puruSAt- jIvaccharIrAt, na vizeSaH syAt / na cAyamapISTaH, ityAha- sa ca ghaTAdInAM puruSAvizeSazca, pratyakSabAdhitaH, ghaTAdInAmacetanatvena pratIteH // 52 // vyaktacaitanyasya / 2 cArvAkANAm / 3 ghttaadii| ghaTAdInAm / , 5 pUrvazlokasthasarvatrapaghaTakasya / HAmanAvamA Jain Education Inter For Private & Personel Use Only INEndow.jainelibrary.org
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ parAkata DOOR nanu sthUlatvamapi nA'NusaMghAtamAtram , yaNukAdAvabhAvAt , kintu 'saMghAtavizeSa eva; evaM ca caitanyamapi ghaTAdivyAvRttabhUtasaMghAtavizeSa eveti nAnupapattiH, iti zaGkateatha bhinnasvabhAvAni bhUtAnyeva ytsttH| tatsaMghAteSu caitanyaM na srvessvetdpyst||53|| atha yato bhUtAnyeva zarIrArambhakANyeva, bhinna svabhAvAni ghaTAdyArambhakasvabhAvavilakSaNakhabhAvAni / tatastatsaMghAteSu zarIreSu, caitanyaM na sarveSu ghaTAdiSuH evaM ca saMhanyamAnavizeSakRtaH saMghAtavizeSa iti bhAvaH / atrAha- etadapyasat // 53 // svabhAvo bhUtamAtratve sati nyAyAdna bhidyate / vizeSaNaM vinA yasmAd na tulyAnAM viziSTatA // yato bhUtamAtratve sati bhUtAtiriktabhedakAbhAve sati, nyAyAd yuktitaH, svabhAvo na bhidyate / kutaH ?, ityAha- yasmAt kAraNAt , tulyAnAM bhUtatvena samAnAnAM ghaTa-zarIrAdyArambhakANAM, vizeSaNaM vinA viziSTatA na bhavati; bhUtasya bhUtAntarabhedo hi na vAstavaH, kintu vibhinnadharmaprakArakabuddhiviSayatvalakSaNo bhAkta eva, vizeSaNAvacchinnavizeSyabhedAtmako vA, na ca vibhinnadharma vinA taidghATitatatsaMbhava iti bhAvaH / ata eva bhUtAntaraniSThakAryajanakAtizayA'nyA'tizayazAlitvalakSaNavaidharmyarUpo bhedo'pi nirastaH, tAdRzAtizayasya bhUtAtiriktatve tekvAntaraprasaGgAt , tadanariktatve ca svabhAvAbhedAditi dig // 54 // trynnukaadivishissttsNghaatH| 2 tena vibhinndhrmenn| 3 tasya vishessybhedsv| bhUtAntaraniSTakAryajanakAtizayA'bhyAtizayasya / 5 tathA ca " catvAryeva tattvAni" iti siddhAntavyAghAta ityarthaH / 6 tadA bhUtAni / Jain Education B o na For Private & Personel Use Only
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtAsvarUpata eva bhedo bhaviSyati, ityatrAha saTIkaH / svarUpamAtrabhede ca bhedo bhuutetraatmkH| anyabhedakabhAvetu sa evA''tmA prsjyte||55|| ___ svarUpamAtrabhede cA'viziSTasvabhAvAvacchinnabhede cAbhyupagamyamAne, bhUtetarAtmakaH- bhUtamitarayati yastAdRza AtmA / svarUpaM yasyaitAdRzo bhedaH syAd bhUtAnyatvaM syAt 'nedaM bhUtaM' iti pratItisAkSikatvAd bhUtasvarUpabhedasyetyarthaH / evaM ca bhUtAnyatvena parizeSAdAtmAsiddhiriti bhAvaH / astu tarhi anAyatyA bhedakAntaram, ityatrAha- anyabhedakabhAve tu bhUtAtiriktabhedakasattve | tu, sa eva bhedakatvenA'bhimata eva, AtmA prasajyate, samAnazuklapaTeSu rAgAdiriva; ghaTAditulyeSu zarIrAdiSu sAtmakatvenaiva vizeSAt / na ca sAtmakatvasamaniyatadharmANAmeva bhedakatvam, pratyeka vinigamanAvirahamasaGgAt / na ca sAtmakatvenApi sama tatpasaGgaH, akluptena samaM tadabhAvAt / na ca tAdRzaviziSTazarIratvenaiva caitanyopAdAnatvam, dharmigrAhakamAnena vizeSaNasyaiva caita nyopAdAnatayA siddhaH, tattvena paracaitanyanimittatvAditi niSkarSaH, tathAca na vizeSaNakRto'pi saMghAtavizeSa iti bhAvaH / vastutaH Ho zarIrapariNAminAmeva bhUtAnAM nAtmopagrahaM vinA vaicitryam , tadupagrahazca tatsahakAritvam , taccA'dRSTadvArA / tathAca zarIraM bhogasamAnAdhikaraNaguNasAdhyam , bhogasAdhanatvAt , sragAdivat , ityatra tAtparyam // 55 // kAryabhedAdeva svabhAvabhedo bhaviSyati, ityAzaGkate // 28 1 ghaTArambhaka-zarIrArambhakANAM bhUtAnAmiti zeSaH / 2 vinigamanAvirahastadA'nukRpyate / uhAhAkAra For Private & Personel Use Only
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ Jain Education Intern havi-guDa-kaNikkAdidravyasaMghAtajAnyapi / yathA bhinnasvabhAvAni khAdyakAni tatheti cet // havirghRtam, AdizabdAccAturjAtakAdiparigrahaH, tatsaMghAtajAnyapi khAdyakAni yathA rasa-vIryavipAkakAryabhedAd havirAdibhinnasvabhAvAni, tathA bhUtasaMghAtajAnyapi zarIrANi caitanyakAryabhedAd ghaTAdibhyo bhinnasvabhAvAnyupapatsyante / atra kAryabhede svabhAvabhedaH, svabhAvabhede ca kAryabheda ityanyonyAzraya iti doSe satyeva kAryabhedAsiddhiM doSAntaramAha / iti cet 'naitadevam' iti zeSaH // 56 // vyaktimAtrata evaiSAM nanu bhinnasvabhAvatA / rasa- vIryavipAkAdikAryabhedo na vidyate // 57 // yata eSAM khAdyakAnAM 'nanu' ityAkSepe, bhinnasvabhAvatA vyaktimAtrata eva vyaktibhedamAtrAdhInaiva / mAtrapadaprayojanamAharasa-vIrya-vipAkAdikAryabhedo- havirguDAdikAryarasa-vIryavipAkAdivilakSaNahetutvaM na vidyate / ayaM bhAvaH- kAraNotkarSAt kAryotkarSe'pi kAryavaijAtyasya kAraNavaijAtyAdhInatvAt khAdyakadRSTAntenA'saMhata bhUtakAryAt saMhatabhUta kAryotkarSe'pi caitanyalakSaNaM vilakSaNa kArya vilakSaNamAtmAnameva hetumAkSipatIti // 57 // zaGkate - tadAtmakatvamAtratve saMsthAnAdivilakSaNA / yatheyamasti bhUtAnAM tathA sApi kathaM na cet ? // v.jainelibrary.org
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravAtA // 29 // SINCIDIDIODHDHINDHINDHIDIOHICO DINDIDIOHDINDOODHARE tadAtmakatvamAtratve havi-guDa-kaNikkAdidravyasaMghAtAtmakatvamAtratve sati, saMsthAnAdinA, AdizabdAt parimANAdigrahaH, saTIkaH / vilakSaNA vibhinnasaMvittisaMvedyA, yatheyaM khAdyakAnAM bhinnasvabhAvatA'sti tathA bhUtAnAM bhUtakAryANAM deha-ghaTAdivyaktInA, sA'pi caitanyopAdAnatva-tadanupAdAnatvalakSaNA vibhinna svabhAvatA'pi kathaM na / atrottaram- iti cet / naitad vAcyam , vyaktimAtrata ityasya hi svarUpabhedAprayojyatvamarthaH, tatsvabhAvA''krAntavyaktistu kartRvyApArAdikAraNavizeSasamutpAdyaiva, ato nA''kasmikatvam , avizeSo vA; teva tvabhimatavyaktivizeSasyA'nutpattireva // 58 // kutaH 1, iti cet / karbabhAvAttathA desh-kaalbhedaadyyogtH|n cAsiddhamado bhUtamAtratve tadasaMbhavAt // 59 // karbabhAvAt- khAyakAnAmiva zarIrasyA'tiriktakaprabhAvAt , tathA, deza-kAlabhedAdInAm , AdinA'dRSTAdiparigrahaH, ayogato'bhAvAt / na cAsiddhamada uktavacanaM, bhUtamAtratve vizvasya bhUnakasvabhAvatve, tadasaMbhavAt kartAdyasaMbhavAt // 59 // phalitamAhatathAca bhUtamAtratve na ttsNghaat-bhedyoH|bhedkaabhaavto bhedo yuktaH, samyag vicintyatAm600 1 taccaitanyam / 2 tava cArvAkasya / RAN // 29 // Jain Education inte For Private & Personel Use Only aanw.jainelibrary.org
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ tathAca kAyabhAve ca, bhUtamAtratve- vizvasya bhUtakasvarUpatve, seSAM bhUtAnAM saMghAtabhedayoH zarIra-ghaTAdibhedayoH, | bhedakAbhAvato bhedo na yuktaH, iti samyaguktanItyA paramArthavicAreNa, vicintyatAM parAmRzyatAm // 6 // ekastathA'paro neti tanmAtratve tthaavidhH| yatastadapi no bhinnaM tatastulyaM ca tttyoH||6|| yato yasmAdApAtataH pratIyamAnAd nimittAt , eko bhUtasaMghAto dehAdirUpaH, tathA dehAdirUpatvena, aparo ghaTAdirUpaH, tanmAtratve bhUtasaMghAtamAtratve, apirgamyate, tanmAtratve'pItyarthaH, tathAvidho dehAdirUpo na, iti- etAdRzo vibhAgaH 'ucyate' iti zeSaH tadapi nimittaM, no bhinnaM bhUtAtiriktaM, tattvAntaraprasaGgAt / tatastasmAddhetoH, tayordeha-ghaTAdirUpayorbhUtasaMghAtayoH, tacca bhUtamAtratvaM ca, tulyam / ataH zarIrasya nA''tmatvamiti bhAvaH // 61 // anabhijJaH san punaH zaGkatesyAdetadbhUtajatve'pi grAvAdInAM vicitrtaa|loksiddheti sidaiva na sA tanmAtrajA na tu62 / syAdetad bhUtajatve'pi grAvAdInAM pASANAdInAM, vicitratA ghaTAdibhyo vilakSaNavarNa-sparzAdirUpA, lokasiddheti, na hi sA nAstIti vaktuM zakyate, pratyakSasiddhasyA'rthasya pratikSepA'yogAt , tathA zarIravicitratA'pyupapatsyata ityaashyH| atrAhaKo siddhaiva sA-na sA pratikSipyate, tu punaH, tanmAtrajA na- bhUtamAtrajA na // 62 // PERSacodbADa Jain Education Inten For Private & Personel Use Only PAdiw.jainelibrary.org
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ SRIROIN sttiikH| shaastrvaartaa||30|| SEARINISTRATHAMELESH kutaH ?, ityAhaadRSTAkAza-kAlAdisAmagrItaH samudbhavAt / tathaiva lokasaMvitteranyathA tdbhaavtH||63|| ___adRSTA-''kAza-kAlAdisAmagrItaH samudbhavAt tadutpAdAbhyupagamAt / tathA lokena na pratIyate, ityatrAha-tathaiva- uktavadeva, lokasaMvitteryutpannalokamatIteH / anyathA- evamanabhyupagame, tadabhAvato vicitratA'bhAvaprasaGgAt // 63 // sbailokaistthaa na pratIyata iti cet / atrAhana ceha laukiko mArgaH sthito'smaabhirvicaaryte|kintvyN yujyate kveti tvannItau coktavanna saH na ceha tattvaparIkSAyAM, laukiko'vyutpannalokamAtrAzritaH, sthito mArgaH- 'kimayamitthaM sthitaH ?' itisaMzayopArUDho'rthaH, asmAbhirvicAryate- gatAnugatikatayA tadvadeva saMdihyate / kintu 'ayamitthaMbhUto'rthaH ka yujyate ?" ityAdijijJAsAkrameNa parIkSyate / parIkSyamANazcoktavad- uktarItyA, tvannItau tvadabhyupagame, sa yathAsthito'rtho na ghaTate // 64 // atra navyanAstikAH- avacchedakatayA jJAnAdikaM prati tAdAtmyena kalpyakAraNatAkasya zarIrasyaiva samavAyena jJAnAdikaM prati hetutvakalpanamucitam / na caivamAtmatvaM jAtinaM syAt , pRthivItvAdinA sAGkAditi vAcyam , upAdhisAryasyeva jAtisAGkaryasyA'pyadoSatvAt / na ca tathApi bhUtacatuSkaprakRtitvena zarIramatiricyeta, svAzrayasamavetatvasaMbandhena gandhAdyabhA A GRAPHYAPARIPH // 30 // Jan Education inte For Private Personal use only
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ ALTRA vasya gandhAdikapratibandhakatvena tasya bhUtacatuSkaprakRtitvAyogAt , pArthivAdizarIre jalAdidharmasyaupAdhikatvAt / na caivaM parAtmarUpa-sparzAdInAmiva tatsamavetajJAnAdInAmapi cAkSuSa-spArzanaprasaGgaH, rUpAdiSu jAtivizeSamabhyupagamya rUpAnyatadvatvena cAkSuSa prati, sparzAnyatadvatvena ca spArzanaM prati pratibandhakatvakalpanAt, itthameva rasAdInAmacAkSuSa-spArzanavanirvAhAt / na coktasmaraNAnupapattiH, pUrvaghaTanAzAnantaraM khaNDaghaTe kAraNaguNakrameNa tadguNasaMkramavat pUrvazarIranAzottaramuttarazarIre pUrvazarIraguNasaMkramAt / na caivamavayavijJAnAdAvavayavajJAnAdihetutAkalpane gauravaM, phalamukhatvAt / mA'stu vA'vayavI, vijAtIyasaMyogenaiva / tadanyathAsiddheH / tathAca zarIrAntarotpAde'pi zarIratvaghaTakavijAtIyasaMyogaviziSTA'NuttisaMskArAt tAdRzasmaraNopapattiH / na ca parAtmano'pi yogyatvAt svAtmana iva pratyakSatvaprasaGgaH, tattadAtmamAnase tattadAtmatvena hetutvAtH pareSAM tu tattadAtmapratyakSatvAvacchinnaM preti hetutve vinigamanAvirahaH / kiJca, evaM saMyogasya pRthakpratyAsattitvA'kalpane lAghavam / na ca ghaNuka-paramA. NurUpAdyapratyakSatvAya cakSuHsaMyukta-maha-dudbhUtarUpavatsamavAyatvAdinA pratyAsattitve truTigrahArtha saMyogasya pRthakmatyAsattitvakalpanamAvazyakamiti vAcyam / dravya-tatsamavetapratyakSe udbhUtarUpa-mahattvayoH samavAya-sAmAnAdhikaraNyAbhyAM svAtantryeNa hetutve dossaabhaavaat| | api ca, evamudbhUtarUpakAryatAvacchedakaM dravyapratyakSatvameva, na tvAtmetaratvamapi tatra nivizata iti lAghavamityAhuH / tatrocyate DiscleTERDISE DAARAGRAMPARmarAmanagaramAthA 1kha.ga.pa.ca. 'rnnaayup'| 2 kha.ga.pa.ca. 'pratyapi he| Jain Education in For Private & Personel Use Only AY!
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtA - // 31 // Jain Education Inter mRtadehe ca caitanyamupalabhyeta sarvathA / dehadharmAdibhAvena, tad na dharmAdi nAnyathA // 65 // mRtadehe va sarvathA jIvazarIrakAlInaprakAreNa dehadharmAdibhAvena dehadharmatva-dehakAryatvAbhyAM caitanyamupalabhyeta, dehatva - deharUpAdivaditi bhAvaH anyathA yogyAnupalambhena tadabhAva eva syAt / tathAca taccaitanyaM taddharmAdi na- taddharmabhUtaM, kAryabhUtaM cana, vespi tadabhAvAt, ghaTatva-ghaTarUpAdivaditi bhAvaH / / 65 / yad yaddharmAdikaM na, tat tadbhAve na bhavati, ityatra vyabhicAramAzaGkaya samAdhatte na ca lAvaNya- kArkazya-zyAmatvairvyabhicAritA / mRtadehe'pi sadbhAvAdadhyakSeNaiva sNgteH|| 66 // naca lAvaNya-kArkazya-zyAmatvaiH zarIradharma-kAryaiH, mRtadehasacye'pi tadabhAvAd vyabhicAriteti vAcyam, adhyakSeNaiva saMgateH paricchedAt mRtadehe'pi sadbhAvAt teSAM vinA viSayaM pratyakSAyogAt // 66 // nanu rUpamAtraM tatropalabhyate, na tu balavaddhAtUpagrahajanyaM lAvaNyAdi / kiJca, uktaniyamo'pyasiddhaH, pAkajarUpAdinA vyabhicArAt, tadezatva- tatsaMkhyA- tatparimANoparyavasthApitakarparAdyapAtpratyakSopalabhyatvAdyApattibhiyA tatra paramANuparyantanAzAnabhyupagamAt / ata Aha 1 tacchabdena dehaH / 2 dehabhAve'pi / 3 caitanyAbhAvAt / 4 lAvaNyAdInAmabhAvAt / 5 lAvaNyAdInAm / saTIkaH / // 31 //
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ Sacceleroceecccccc na cellAvaNyasadbhAvo na sa tnmaatrhetukH| ata evAnyasadbhAvAdastyAtmeti vyavasthitam67 ced yadi, mRtadehe lAvaNyasadbhAvo na, tadA sa lAvaNyasadbhAvaH, tanmAtrahetuko na-dehamAtraprayojyo na, tanmAtrahetukatve tadrUpAdInAmiva tatsattve'nAzaprasaGgAt / tanmAtrahatukatvamatra tatsAmagrIsamaniyatasAmagrIkatvam , ato na tadrUpAdAvapi hetvantarasattvAdanupapattiH / astu tarhi taMtra taidA gatvaraM hetvantaram , atrAha- ata eva- taidA lAvaNyAbhAvavaccaitanyAbhAvasyA'pyanyAbhAvaprayojyatvAdeva, tAdRzAnyapadArthasadbhAvAt , astyAtmA zarIrAtiriktaM caitanyopAdAnam , iti vyavasthitaM siddham // 67 // para Ahana prANAdirasau mAnaM kiM tdbhaave'pitulytaa| tadabhAvAdabhAvazcedAtmAbhAve na kA prmaa?||6|| asau caitanyAbhAvaprayojakAbhAvapratiyogI, prANAdirna kintvAtmA, atra kiM mAnam ? / uttaravAdyAha pratibandhA'prANAdhabhAvasyaiva' iti zeSaH, tadbhAve'pi caitanyAbhAvaprayojakAbhAvapratiyogitve'pi, tulyatA- kiM mAnam ? ityarthaH / tadabhAvAt prANAdyabhAvAt , abhAvaH 'caitanyasya' iti zeSaH, tathA cA'nyathA'nupapattireva mAnamiti cet / tarhi AtmAbhAve na caitanyAbhAvaH, 'ityatra ca' iti zeSaH, kA pramA kiM pramANaM? na kiJcit , anyathA'nupapatterekatra pakSapAtAyogAditi bhAvaH // 68 // para Aha 1 tacchabdena dehaH / 2 dehe| 3 mRtAvasthAyAm / 4 prANAdisanavaM vinA caitanyasyAnuphpattiH / bAvanakSalavAla Jain Education literational For Private Personel Use Only
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtA- tena tadbhAvabhAvitvaM na bhUyo nlikaadinaa| saMpAdite'pyatatsiddheH so'nya eveti cenna tat69 saTIkaH / // 32 // tena saha prANAdinA saha, tau bhAvau- anvaya-vyatireko tadbhAvitvaM tatpatiyogitvaM 'tatra mAnam' iti zeSaH, hetutvena klRptasya tasyaiva kAryAbhAvaprayojakAbhAvapratiyogitvakalpanaucityAditi bhaavH| atrottaram- na, anvaya vyatirekapratiyogitvameva prANAderasiddhamityarthaH / kutaH?, ityAha- bhUyo maraNottaraM, nalikAdinA, AdizabdAd vastyAdigrahaH, saMpAdite'piantaHsaMcArite'pi 'vAyauM' iti zeSaH, atatsiddhezcaitanyAnutpatteranvayavyabhicArAditi bhaavH| para Aha-sa nalikAdinA saMpAdito vAyuH, anya eva na prANaH, iti na vyabhicAraH / uttaravAdyAha- iti cet, na tad yaduktametat // 69 // kutaH, ityAhavAyusAmAnyasaMsiddhestatsvabhAvaH sa neti cet| atrApi na pramANaM vazcaitanyotpattireva cet 70 vAyusAmAnyasaMsiddheH- koSThAntaHsaMcAriyAyutvaM hi prANatvam , tataH koSThAntaHsaMcAra-vAyutvayostatra siddheH kathaM na prANatvam ? iti bhAvaH / para Aha- se caitanyajananasvabhAvo na, ato na prANaH / atrAha- iti cet , atrApi caitanyajananasvabhAvatve'pi, vo yuSmAkaM, na pramANam , apratyakSatvAt tasyaM / caitanyotpattirevA'nyathAnupapadyamAnA pramANamiti cet // 70 // prANAdyabhAvasyaiva / 2 kAryamatra caitanyam / 3 mRtadeha nalikAdinA saMpAditasya prANavAyoH satve'pi caitanyasyA'sattvena 'tatsatve sattvaM' iti lakSaNasyA'nvayasthA'bhAvAdityarthaH / 4 mRtadehe / 5 nalikAdinA saMpAdito vAyuH / 6 caitanyajananasvabhAvatvasya / pUrvapakSavacanam / 8 prANAdi vinaa| // 32 // For Private & Personel Use Only
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ PASSETTA na, tasyAmeva saMdehAttavA'yaM kena neti cet / tattatsvarUpabhAvena tadabhAvaH kathaM nu cet // na, tasyAmeva caitanyotpattAveva, 'kimiyaM prANaprayojyA, utA''tmaprayojyA' iti saMdehAt / tathAcA'nyathAsiddhatvazaGkayA na taMtra kAraNatvanizcaya iti bhAvaH / AtmanyapyayaM saMdehaH, kena mAnena na, yena tatraM kAraNatvanizcayaH syAt ?, iti cet / tasya caitanyasya tatsvarUpabhAvenA''tmadharmAnuvidhAyitvena, tathA cA''tmani caitanyadharmAnuvidhAyakatvena vizeSadarzanAdanyathAsiddha| tvazaGkAnirAsa iti bhAvaH / nanvevaM prANasya caitanyopAdAnatvaM mA'stu, nimittatvaM tvaviruddhameva, tannAzAdeva ca caitanyanAzaH, AtmAbhyupagame'pi nityatvena tasya nAzA'yogAt / na ca taccharIra AtmasaMyoganAzAccaitanyAbhAvaH, 'vibhutvena tatsaMyogasyA'pi sArvatrikatvAt , caitanyopAdAnaM ca prAguktarItyA zarIrameva, iti navyanAstikasya na dUpaNam / iti cet / na, prANanAzaM vinA'pi suSuptyAdI jJAnAdinAzAd tennAzasya tannAzAhetutvAt / etena 'vijAtIyamanaHsaMyogasya nAzasyeva svapratiyogijanyatvasaMbandhena pratiyogitayA jJAnAdinAze hetutvamastu' ityapAstam, suSuptau zvAsa-prazvAsAdisaMtAnAnurodhena vijAtIyamanaHsaMyogasatvasyA'pyAvazyakatvAt / atha jIvanayatnasattvAdeva tadA zvAsa-prazvAsAdisaMtAnaH, tannAzazca prArabdhAdRSTanAzAdeva, iti tadanyanAze vijAtIyamanaHsaMyoganAzo heturiti cet / na, evaM satyAvazyakatvAt sarvatrA'dRSTanAzAdeva jJAnAdinAzAbhyupagamaucityAt / prANe / 3 saMzayasya nizcayapratibandhakavAdityarthaH / 3 saMdehAbhAvena / " Atmani / 5 ito 'na dUSaNam' iti paryantaH pUrvapakSaH / 6 tacchabdena prANaH / 5 caitanyasya / 8 vyApakatvena / 9prANanAzasya / 10 caitanyanAzAhetutvAt / Soc Join Education in For Private Personal Use Only AYTwiainelibrary.org
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ saTIkaH / zAkhavAtA- ata eva vijAtIyamanaHsaMyoge'pi na mAnamasti, adRSTavizeSaparipAkavazAdeva suSuptyAdikAle jJAnAnutpAdAta, pareNA'pi manaso 37 nirindriyapradezagamane taisya zaraNIkaraNIyatvAt / adRSTa ca dharmigrAhakamAnena pratyagAtmaniSThameva siddhamiti nAstikaH / na ca viziSTANuvRttitvameva tasya nyAyyam , anekAzrayakalpanAta ekAzrayakalpane lAghavAt , zarIratvaghaTakasaMyogasyaivA''tmatvaghaTakatvenA''tmatva-zarIratvayostulyavittivedyatvaprasaGgAcca / AtmatvaghaTakasaMyogasya bhinnatve tvAtmana eva bhinnatvaM kimiti hanta ! na rocayeH ? iti kimativistareNa ? / paraH zaGkate- nanu caitanye tadabhAvaH prANadharmAnuvidhAyitvAbhAvaH, katham ? / 'nu' iti | vitarke / 'ahamazanIyAvAn , ahaM pipAsAvAn ' ityazanIyA-pipAsayoH prANadharmayorahatvasAmAnAdhikaraNyenA'nubhavAt "anyoRANSntarAtmA prANamayazca " iti zrutezca prANasya caitanyAnabhyupagame mahAn vitarkAvasara iti bhAvaH / atrocyate- iti cet // 71 / / tidvailakSaNyasavittermAtRcaitanyaje hyym| sute tasminna doSaH syAnna na bhAve'sya maatri||72|| tadvailakSaNyasaMvitteH prANadharmasAmAnAdhikaraNyenApramIyamANatvAd naivamityupaskAraH, na hi prANadharmaH sparzavizeSAdirahatvasAmAnAdhikaraNyenA'nubhUyate, tathA'nubhUyamAne punarazanIyA-pipAse icchAtmakatvAdAtmadharmAveva, na tu prANadhauM, iti na prANa evA''tmA / astu tarhi 'kAyAkArapariNataM bhUtamAtmA' iti maulameva matam 'ahaM sthUlaH' ityAditaddharmasAmAnAdhikaraNyenA'nubhavAt iti vismRtaprAguktadoSaH zaGkate- ayam- ukto doSaH, hi nizcitaM, mAtRcaitanyaje sute putrazarIre, tasmin / pUrvapakSavAdinA / 2 vijAtIyamanaHsaMyogasya / 3 adRSTasya / 4 azanIyA bubhukSA / 5 tadA bhUtAni parAmRzyante / HISTOSTERESUB // 33 // in Education Inter HE
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ Spi suSuptiprAkkAlAnavikalpa gomayAdapi vRzcikaprAdubhavidA mAtAra mAtRzarIre'bhyupaga SAPAN caitanye'bhyupagamyamAne na syaat| na hi sutacaitanyahetocaitanyasyA'bhAvo'sti, yenA'nugatahetutayA''tmasiddhiH syAta, mAtRcaitanyasyaiva taddhetutvAt, vyavadhAnenA'pi suSuptimAkkAlInavikalpasya jAgaravikalpahetutvadarzanAt / na ca mAtRcaitanya-sutacaitanyayo(lakSaNyAd na hetu-hetumadbhAva iti sAMpatam, vRzcikAdiva gomayAdapi vRzcikaprAdurbhAvadarzanAccaitanye'pi mAtA-pitRzukra-zoNitA-'bhyAsa-rasAyanAdinAnAhetukatvAvirAdhAditi / atrAI- asya caitanyahetucaitanyasya, mAtari mAtRzarIre'bhyupagamyamAne, doSo na iti na, kintu doSa eva, mAtRniSThasya caitanyasya sutaniSThacaitanyahetutve garbhasthena bhrUNena mAtranubhUtasmaraNaprasaGgAt / kiJca, gomaya-vRzcikajanyavRzcikayo(jAtyasyA'nubhavasiddhatvena tedavacchinnayorgomaya-vRzcikayorhetutve'pi, caitanye vizeSAdarzanAt taitra caitanyameva hetuH, na tu mAtRzarIrAdikam / prajJA-medhAdivizeSe'pyantaraNatayA samAnajAtIyapUrvAbhyAsasyaiva hetutvam , anyathA samAne'pi rasAyanAdyupayoge yamajayoH kasyacit kacideva prajJA-medhAdikamiti pratiniyamo na syAt , rasAyanAzupayogasya sAdhAraNatvAt / iti na mAtRcaitanyAt sutacaitanyam / na cendriyasaMnikarSAdinaiva jJAnotpattI sAmAnyato jJAnaM prati jJAnahetutve mAnAbhAvaH, suSuptau jJAnAnutpattinirvAhAyopayogasya jJAnahetutvasiddhe, ityanyatra vistaraH // 72 // doSAntaramapyAha 'uttaram' iti zeSaH / 2 vaijAtyAvacchinnayoH / 3 caitanye / 4 yugpjjaatyoH| 5 suSuptAvapi manasaH zarIravyApitvena kakSIkRtasya sparzanAdIndriyeNa, sparzanAdezca tUlikAdinA saMnikarSasagAvAta sAkalyenendriyasaMnikarSAdeH kAraNasya satve'pyanupajAyamAnA jJAnotpattistadatiriktamarthagrahaNabyApArarUpaM jJAnAparanAmAnamupayogarUpaM hetumAkSipatIti hRdayam / manasaH zarIracyApitvaM ca rakhAkare spaSTam / For Private & Personel Use Only
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ saree zAstravArtA- na ca saMvedajAyeSumAtrabhAvenatad bhvet| pradIpajJAtamapyatra nimittatvAnna bAdhakam // 73 // // 34 // na ca saMkhedajAyeSu yukAdiSu, mAtrabhAvena svajanakastrIzarIrAbhAvena, taccaitanyamanubhavasiddhamapi bhavet / evaM ca vyabhicArAd nimittakAraNatvamapi mAtRzarIrasya naastiityaashyH| ata evAha-pradIpajJAtamapi- yathA dIpAd dIpAntaramutpadyate tathA mAtRcaitanyAta sutacaitanyamiti nidarzanamapi, pradIpasya nimittakAraNatvAt , prakRte ca tatvasyA'pyabhAvAd na bAdhakaM na pRthagAtma siddhipratikUlam / vastutaH zarIravizeSa iva caitanyavizeSe mAtRzarIrasya nimittakAraNatvasaMbhave'pyupAdAnatvasya sAmAnyata eva K kalpanA mAtRzarIrasya sutacaitanyopAdAnatvaM nAstIti / / 73 // phalitamAhaitthaM na tadupAdAnaM yujyate ttkthnycn| anyopAdAnabhAve ca tadevAtmA prsjyte||74|| itthamuktanyAyena, tad mAtRzarIraM, kathazcana kenApi prakAreNa, tadupAdAnaM sutacaitanyopAdAnaM, na yujyate / anyopAdAnabhAve ca mAtRzarIrAtiriktasutacaitanyasadbhAve ca, sa eva bhUtAtirikta AtmA, taiva prasajyate / zarIravRddhi vikArayozcaitanyavRddhivikAropalambhastu na tedupAdAnatvasAdhakaH, ajagara-sAttvikAdau vyabhicArAt , zarIrasya sahakAritve'pIndriyapATavA-'pATavAbhyAM svazabdena yUkAdi / 3 yUkAdau / 3 nimittakAraNasvasya / 4 cArvAkasya / 5 taccharIramupAdAnaM yasya caitanyasya tat tathA tadbhAvastasya sAdhakaH / PRESIDHIRIDA Sole / // 34 // animation For Private Personal Use Only
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ zarIravRddhi-vikArayozcaitanyavRddhi-vikArasaMbhavAca / indriyANyevA''tmA'stu, iti cet / na, militAnAM 'teSAM jJAnAdyAzrayatve cakSurAdizUnyasyA'pi tvAcAdhaprasaGgAt / cakSuzcAkSuSasyeva, tvagAdi ca tvAcAderevA''zyaH, iti cet / tarhi 'yo'haM spRzAmi ki so'haM pazyAmi' itipratItyanupapattiH, cakSuSA dRSTasya vastunazcakSurnAze'nyena smaraNAnupapattizca / 'cakSurAdijanyanAnAjJAnAdhiSThAna[7 mekameva nityamindriyam' ityabhyupagame tu saMjJAmAtra eva vivAdai iti dig // 74 // nanvanupAdAnaM caitanyamastu, kimAtmanA ?, ityata Ahana tathAbhAvinaM hetumntrennopjaayte|kinycid nazyati caikAntAd yathAha vyaasmhrssiH||7|| tathAbhAvinaM kAryarUpatayA bhavanazIla, hetuM vinA kimapi na jAyate, tatpariNAmakRtadravyAvasthAvizeSarUpatvAt tatpariNAmotpAdasya / na caikAntAd dravyapRthagbhAvena kizcid nazyati, tatpariNAmottaradravyAvasthArUpatvAt tadvinAzasya / na caivaM dravyameva syAt, na tUtpAda-vinAzau, kathaJcidbhinnatvasyA'pISTatvAt / tadidamuktaM sammatau "tiNi vi uppAyAI abhinnakAlA ya bhinnakAlA ya / atyaMtaraM aNatyaMtaraM ca daviyAhi NAyavvA // 1 // " atraikamatiyoginirUpitatvena, tadviziSTadravyanirUpitatvena votpAda-sthiti-vigamAnAM bhinnakAlatA, yathA ghttotpaad| indriyANAm / 2 tvAcaM spArzanam / 3 tAdRzAdhiSThAnasyaivA''haMtamate AtmapadArthatvAditi bhAvaH / 5 tacchabdenopAdAnam / 5 trayo'pyutpAdAdayo'bhinnakAlAca bhinnakAlAca | arthAntaramanAntaraM ca dravyebhyo jnyaatvyaaH||1|| 6 sammatisUtre gAthA 132 / Jain Education Intem For Private & Personel Use Only mmjainelibrary.org
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtA- saTIkaH / // 35| samaye, ghaTaviziSTamRdutpAdasamaye vA na tadvinAzaH, anutpttiprsktH| nApi tadvinAzasamaye tadutpattiH, avinaashmskteH| na ca tatprAdurbhAvasamaya eva tatsthitiH, tadrUpeNA'vasthitasyA'navasthAprasaktyA prAdurbhAvAyogAt / ato dravyAdarthAntarabhUtAste, anekarUpANAmekadravyarUpatvAyogAt / bhinnamatiyoginirUpitatvena, taidviziSTadravyanirUpitatvena vAbhinnakAlatA; yathA- kuzUlatadviziSTamannAza-ghaTatadviziSTamRdutpAda-mRtsthitInAm / ata ekarUpyeNa dravyAdanantarabhUtatvam / iti sNprdaayH| - atredaM vivicyate- utpAdAdaya AdhAratvAdivadatiriktA api, na tvAdyakSaNasaMbandhAdirUpA eva, kSaNa evA'bhAvAt / teSAM ca ghaTatvAdinA pratiyogitvam , mRttvAdinA cA'nuyogitvam , iti 'mRdi ghaTa utpannaH' ityAdidhIH / dravye tu paryAyopahitarUpeNa pratiyogitvaM, tatra cA'nuyogitAyAH pratiyoginyeva samAvezAd dravyasya nA'nuyogitvam , yathA- 'ghaTaviziSTaM mRddravyamutpannam' iti / na cAtra vizeSaNasyaivotpAdo viSayaH, viziSTasyaiva pratiyogitvAnubhavAt : itaratrAnvitasya ghaTasyotpAde'nvayAyogAcca / na ca viziSTahetukalpane gauravam , ghaTahetUnAmeva ghaTaviziSTahetutvAt / ata eva kSaNahetUnAmeva kSaNaviziSTahetutvAt sarvatrAviziSTavaisasikotpAdasiddhiH / na caivaM 'jJAnamutpannam' itivat 'AtmotpannaH' iti vyavahAraH syAt , AtmatvenotpAdApatiyogitve tu 'kambugrIvAdimAnutpannaH' ityapi na syAt , iti vAcyam : gururUpasyA'pi prakAratAdyavacchedakatvavadutpAdAdipratiyogitAvacchedakatvAt / ata eva nityAnityatvavyavahArayorapyasAMkaryam / nanvevaM 'paramANunityaH' iti vyavahAro'pi bhrAntaH tasya ghaTasya / 2 te utpAda-sthiti-vigamAH / 3 tadA bhinnapratiyogI / / utpAdAdaniAm / 5 viziSTahetukalpanAdeva / | 6 vainavikaH svAbhAvikaH / 7 vishisstthetuklpne| 8 itaH prabhRti prasaGgAt ' iti paryantaH puurvpkssH| AIMAHARASHARE Jain Education For Private & Personel Use Only
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAmasamma syAt , paramANoH paramANubhAvana nAzasyA'pyabhyupagamAt / ata evAvayavavibhAgottaraM tathotpAdapratipAdanAt , taduktam "devvaMtarasaMjogAhi keI daviyassa beMti uppAyaM / uppAyatthA'kusalA vibhAgajAyaM Na icchaMti // 1 // aNu-duaNuehiM davve Araddhe tiaNuaMti vveso| tatto a puNa vibhatto aNu tti jAo aNU hoI // 2 // " iti / (a)yuktaM caitat , prAk paramANutAsace sthUlakAryAbhAvaprasaGgAt / iti cet / na, vyAvahArikanityatAlakSaNe samudayavibhAgarUpasyaiva vyayasya pravezyatvAditi / adhikaM trimUnyAloke / ukte'rthe vyAsasaMmatimAha- yathA''ha vyAsamaharSiH, chandaHpratilomatAtrA''rSatvAd na doSAya // 75 // nAsato vidyate bhAvo nAbhAvo vidyate stH| ubhayorapi dRsstto'ntstvnyostttvdrshibhiH||76|| nA'sataH kharaviSANAdeH, vidyate, bhAva utpAdaH, asattvavyAghAtaprasaGgAt / satazca pRthivyAdeH, abhAvo'pi nAsti, zazazRGgavadasattvaprasaGgAt / ubhayorapyanayorarthayoH, tattvadarzibhiH paramArthagrAhibhiH, anto niyamaH, dRSTaH pramitaH, yad yatrotpadyate tat tatra sat , yacca yatra sat tat taniSThAbhAvApratiyogIti // 76 // , dravyAntarasaMyogebhyaH kecid vyasya avantyutpAdam / utpAdArdhA'kuzalA vibhAgajAtaM necchanti // 1 // aNu-dyaNukaivye Arabdhe jyaNukamiti vyapadezaH / tatazca punarvibhakto'Nuriti jAto'Nurbhavati // 2 // 2 sammatisUtre gAthA 135, 135 / Jain Education inte For Private & Personel Use Only FOww.jainelibrary.org
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ sttiikH| zAstravAtA- idamevA'pare'pi vdnti|| 36 // nAbhAvo bhAvamApnoti zazazRGge tthaa'gteH|bhaavo nAbhAvametIha, dIpazcenna sa savathA // 7 // nA'bhAvastuccho bhAvamAmoti- pAramArthikatvaM pratipadyate, zazazRGge tathA'gateH- bhAvatvenA'paricchedAt / bhAvo'pi pAramArthikaH, iha jagati, abhAvaM tucchasvabhAvaM, naiti / nanu dIpo bhAvarUpaH, sa cA''lokAbhAvAtmakAndhakArakharUpatAM pratipadyata iti cet / sa dIpasyAndhakArapariNAmaH, sarvathA'bhAvarUpo na, bhAsvarapariNAmaparityAge'pi dravyatvAparityAgAt / tejaso'tivinivRttirUpatA svIkRtA tamasi yA kaNAzinA / dravyatA vayamamI samIkSiNastatra patramavalambya cakSmahe // 1 // tamo dravyaM, rUpavatvAt , ghaTavat / na ca hetvasiddhiH, 'tamo nIlam' iti pratIteH sArvajanInatvAt / na cAso bhramaH, bAdhakAbhAvAt / na codbhUtarUpamudbhUtasparzavyApyam , ityudbhUtarUpavatve udbhUtasparzApattirvAdhikA, indranIlaprabhAsahacaritanIlabhAgastu smaryamANAropaNaiva tatpabhAyAM nIladhInirvAhAd gauravAdeva na kalpyata iti tatra na vyabhicAraH, kuGkamAdipUritasphaTikabhANDe bahirAropyamANapItAzraye'pi na vyabhicAraH, tatrApi maryamANAropeNaiva pItadhInirvAhAd bahiSpItadravyAkalpanAt , bahirgandhopalabdhestu vAyvAkRSTAnudbhUtarUpabhAgAntareNaivopapatteriti vAcyam : mAnAbhAvAt , prabhAyAM vyabhicArAcca / na codbhUtanIlarUpavattvamevodbhUtasparzavyApyam , na ca dhUme vyabhicAraH, tatrA'pyudbhUtasparzavattvAt , ata eva tatsaMbandhAccakSuSo jalanipAta vinivRttirabhAvaH / 2 kaNAdena / 3 asya ' iti vAcyaM ' iti paryante saMbandhaH / 4 tana dhuume| HOTO For Private Personal use only
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ Jain Education Intern iti vAcyam cakSu-dhUmasaMyogatvenaivA'zrupAtajanakatvAd dhUme udbhUtasparzAsiddheH, nIlitrasareNau vyabhicArAcca / na ca pATitapaTasUkSmAvayava iva tatrApyudbhUta sparzavattvAnumAnam, anudbhUtarUpasyodbhUtarUpajanakatAyA ivAnudbhUta sparzasyA'pi nimittabhedasaMsargeNodbhUta sparzajanakatAsaMbhavAd dRSTAntA'saMpratipatteH / api ca, trasareNorudbhUtasparzavatve tatsparzaspArzanaprasaGgaH / mahattvavizeSAbhAvAd ne, iti cet / na, ekatvavizeSAbhAvena vinigamanAvirahAt, AzrayatvAcAbhAvasya dravyAnyasattvA (ca) ca / pratibandhakatvAd nai, iti cet / na, udbhUtasparzAbhAvasyaiva tatpratibandhakatvena tatrAnudbhUtatvakalpanaucityAt / vastutaH prabhA-ghaTasaMyogAdau parAbhimatajAtisthAnIyatva grAhyatAsvabhAvAdeva na tvAcatvam iti naitAdRzapratibandhakatvakalpanamapi / ' tamasi pavanAbhivyajyamAnaH zItasparzo'pyanubhUyata eva, ata udbhUtasparzavattvamapi taMtra' iti sAMpradAyikaH / atha nIlarUpavacce tamasaH pRthivItvApattiH, nIlatvAvacchinaM prati pRthivItvena hetutvAditi cet / na, maima svabhAvavizeSasyaiva viziSTanIlaniyAmakatvAt, taivA'pyavayavanIlAdinaivA'vayavini nIlAnupapattau pRthivItvena tatsamavAyikAraNatAbhAvAt janyasanmAtrasamavAyikAraNatAvacchedakIbhUtadravyatvAbhAvAdeva nIlAdau nIlAdyanutpattinirvAhAt / atha nIlajanakavijAtIyatejaH saMyogasya jAdAvapi saMbhavAt nIlAnutpattaye nIlatvAvacchinnaM prati pRthivItvena hetutvaM kalpyata iti cet / na, tathApyupasthitavijAtIya nIlatvAvacchinnaM pratyeva taddhetutvaucityAt : vyApakadharmasya vyApyadharmeNA'nyathAsiddheH / 1 nItrisareNI / 2 'tatsparza svAdInaprasaGgaH' iti saMbadhyate / 3 tamasi / 4 zrIratnaprabhAcAryAdayo ratnAkarAvatArikAdAvityarthaH / 5 ka. 'larUpatvA' / 6 jainasya / 7 kaNaH dumatAnuyAyinaH / rAna v.jainelibrary.org
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ shaastrvaartaa||37|| sttiikH| PICS __ atha tamaso janyatve sparzavadavayavArabhyatvaM syAditi cet / na, tamasaH sparzavadavayavatvasyeSTatvAta , zakkyAkhyasyA'ti- zayasyaiva dravyajanakatvAcca / tvayA'pi ca na sparzavatvena janakatvaM kalpayituM zakyam , antyAvayavini vyabhicArAt / na cA'nantyAvayavitvamapi nivezanIyam , tasya dravyasamavAyikAraNatvaparyavasitatvAt / na ca janyadravyatvAvacchinnaM prati dravyatvena pratibandhakatvAdantyAvayavini dravyAnutpatterna doSa iti vAcyam / tathApi navyaizcakSurAdiSvanudbhUtasparzAnabhyupagamAt , tathA'hetutvAt / na ca dravyArambhakatvAnyathAnupapattyaiva tatrA'nudbhUtasparzAGgIkAra iti vAcyam / anantAnudbhUtasparzakalpanAmapekSya laghubhUtaikajAtikalpanAyA evocitatvAt / na ca mUrtatvena tathAtvam , manasi vyabhicArAt / na ca taMtra vijAtIyasaMyogarUpahetvantarAbhAvAdeva dravyAnutpattiriti vAcyam / yatkriyayA ghaTe Arambhako manasi cAnArambhakaH saMyogo janitastatkriyAjanyatAvacchedAya tatroktajAtyA''vazyakatvAt / na ca mano'nyamUrtatvena tethAtvam , gauravAt / evaM ca tAdRzajAtikalpane, vijAtIyasaMyogakalpane, nodanAtvAdInAM tadvainAtyavyApyatvakalpane, tadavacchinnakAraNakalpane ca gauravAd varamatizaya evA'natiprasakto dravyajanakaH kalpyate, iti mUkSma vibhAvanIyam / . atha tamaso dravyatve AlokanirapekSacakSuhyatvaM na syAt , dravyacAkSuSatvAvacchinnaM pratyAlokasaMyogatvena hetutvAt / na cA''lokacAkSuSe vyabhicAraH, tatrA'pyAloka-gaganasaMyogasya sattvAt / na caivaM bahalatame tamasi suvarNasAkSAtkArApati, maha vaishessikenn| 2janakatvaM kavayituM zakyam / 3 manasi / 4 vyacAkSuSatvAvacchinnaM pratyA lokasaMyogatvena hetutve / 5 suvaNasya taijasatvena vaizeSikairaGgIkArAditi bhAvaH / DOO // 37 // Join Education Intemanona For Private Personel Use Only RAriainelibrary.org
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ dudbhUtA-'nabhibhUtarUpavadAlokasaMyogatvena taddhetutvAt / na caikAvacchedenA''lokasaMyogavatyaparAvacchedena cakSuHsaMyogAcAkSuSApattiH, cakSuHsaMyogAvacchedakAvacchinnAlokasaMyogatvena taddhetutvAt / na ca cakSuHsaMyogAvacchedakAvacchinnAlokasaMyogatvena, AlokasaMyogAvacchedakAvacchinnacakSuHsaMyogatvena vA hetutvamini vinigamanAvirahaH, udyotasthapuruSasyAndhakArasthavastusAkSAtkArA'nudadayasya vinigamakatvAt / AlokasaMyogAnavacchedakAnavacchinnacakSuHsaMyogatvenApi na hetutvam , gauravAt , andhakArasthasyodyo tasthavastvagrahaNaprasaGgAcca / ata eva samavAyanA''lokAbhAvA'nyalaukikacAkSuSaM prati svAvacchedakAvacchinnasaMyogavaccakSuHsaMyuktamanaHpratiyogikavijAtIyasaMyogasaMbandhenA''lokasaMyogasya hetutvamapi na niravadyam , saMbandhagauravAt , kizcidavayavAvacchedenA''lokasaMyuktenaiva cakSuSA'ndhakAravadbhittisaMyoge'ndhakAre'pi vastugrahaNaprasaGgAJcaH iti cet / na, AlokaM vinApi ghUkAdInAM dravyacAkSuSodayAd vyabhicArAt / na ca caitrAdicAkSuSa eMva taddhetutvAd na vyabhicAra iti vAcyam / tathA'pyaJjanAdisaMskRtacakSuSAM taskarAdInAM cAkSuSe vyabhicArAt / na cA'JjanAdyasaMskRtacaitrAdicakSurjanyacAkSuSe taddhetutvam , aJjanAdInAmapi ca svAtantryeNa cAkSuSahetutvamiti vAcyam : ananugamAt , AlokAyurodhyakSayopazamarUpayogyatAyA evA'nugatatvena hetutvaucityAt / kizca, evaM cakSuSo'vacchedakatvenA'hetutvApattiH / api ca, cakSuHsaMyogAvacchinnasaMyogasaMbandhenaivA''lokatvena hetutA vAcyA, lAghavAt na ca tena saMbandhenA''lokasyA''lokavRttitvam , ityAloka eva vyabhicAraH, iti MARIRAMPIONSHIPPIRORRECEIVEDIO 1 tacchandazcAkSuSaparAmarzakaH / 2 ka, 'hA' / 3 ka. 'evaita' / 4 tatpadamAlokAnukarSakam / SB Jan Educa For Private Personel Use Only
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ ILIPPASPSS OTOS zAstravAto saTIkaH / // 38 // ramyApAra suvarNabhinnaM yat tejastadbhinadravyacAkSuSe tathA hetutA vAcyA; tathA ca lAghavAt tamo'nyadravyacAkSuSaM prati tamasaH pratibandhakatva- meva nyAyyam , maha-dudbhUtA-'nabhibhUtarUpavadAlokatvApekSayA tamo'bhAvatvena hetutve lAghavAcca / kiJca, evaM tamaso'bhAvatve tejojJAnaM vinA jJAnaM na syAt , abhAvajJAne pratiyogijJAnasyA'nvaya-vyatirekAbhyAM hetutvAvadhAraNAt / athA'veSTApattiH, AlokaM jAnatAmeva tamaHpratyakSasvIkArAt ; tadAhurAcAryAH- "giridarIvivaravartino yadi yogino na te timirAvalokinaH, timirAvalokinazced nUnaM smRtA''lokAH" iti, iti cet / na, tejaso'pratisaMdhAne'pi tamo'nubhavasya pratyakSasiddhatvAt / ___ athAbhAvasya jJAnamAtre pratyakSamAtre vA na pratiyogijJAnaM hetuH, prameyatvAdinA'bhAvagrahe, abhAvatvasAmAnyalakSaNAdhInatatpratyakSe ca vyabhicArAt / nApi tadabhAvalaukikapratyakSe tajjJAnaM hetuH, prAcAM ghaTAtyantAbhAvAderghaTAdi-tatyAgabhAva-tatpadhvaMsapratiyogitvAt , tattrayAgrahe'pyekagrahe pratyakSAta navyamate samaniyataikatvaparimANAdhabhAvasyaikamAtragrahe pratyakSAcca / atha tadabhAvalaukikapratyakSe tadabhAvayatkiJcitpatiyogijJAnatvena hetutvAd na vyabhicAra iti cet / na, tathAhetutve mAnAbhAvAt , vayAdijJAnazUnyasyA'pi saMnikRSTe idAdAvantata idaMtvAdinA'pi vahayAdyavizeSitatadabhAvalaukikamatyakSasyeSTatvAt , vahnayAdivizeSitatatpratyakSaM tu vizeSaNatAvacchedakavahnitvAdijJAnaprakArakajJAnasAdhyam, iti tejojJAnaM vinA'pi tamaHpratyakSe na doSa iti cet / na, pratiyogi cakSuHsaMyogAvacchika.sa pogasaMbandhenA''lokatvenetyarthaH / 2 ataH 'na dopaH' itiparyantaH pUrvapakSaH / 3 kha.ga.pa.ca, 'tyA ' / 4 ka. 'dinA jnyaa'| 5 kh.g.gh.c.'din'| BODOOGIRIDINEPARE // 38 // Jain Education na For Private & Personel Use Only
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnasyA'bhAvapratyakSAhetutve vinA pratiyogijJAnaM 'na' ityaakaarkprtyyaaptteH| na cA'bhAvatvasyApIdatvena grahAdApAdakAbhAvaH, prathamamabhAvA-'bhAvatvayonirvikalpake 'abhAva-' ityAkArakapratyakSApattedurvAratvAt / na cAbhAvatvamAtreNa pratyakSasyeSTatvam , 'zUnyamidaM dRzyate' ityAdipratyayAt , itthamevA'bhAvatvasya bhAvabhedasya pizAcAdibhedavad yogyasya 'ghaTo nAsti' ityAdau svarUpato bhAnamapi prAcAM saMbhavaduktikam , najullekhastu pratiyogivAcakapadaniyato na sArvatrika iti vAcyam : andhakAra iva idAdAvapi 'zUnya| midam' iti vahnayabhAvAdau pratyayApatteH / 'abhAvatvapratyakSe yogyadharmAvacchinnajJAnatvena hetutvAd nA'yaM doSaH' ityatimandam , yogyadharmANAmananugatatvAt / ghaTatvAdyanyatamatvenAnugame gauravAt , pizAcatvAdyayogyadharmAvacchinnasya grahe'pi 'pizAco nA'yam' ityaadiprtiiteshc| atha 'na' ityAkArakapratyakSavAraNAyendriyasaMbaddhavizeSaNatAyA evaM pratiyogivizeSitapratyakSahetutvam / na cendriyasya cakSu-stvagAdibhedabhinnatvenendriyasaMbaddhavizeSaNatAyAH pratiyogivizeSitapratyakSahetutve gauravAt pRthak pratiyogidhIhetutaiva yuktA / na ca taddhetutve'pi 'na' ityAkArakapratyakSApattiH, upasthitasya pratiyogino'bhAve vaiziSTyabhAne bAdhakAbhAvAt / na ca 'abhAvo na ghaTIyaH' ityAdivAdhadhIdazAyAM tadApattiH, abhAvatvAvacchedenA'bhAve tAdRzabAdhadhiya ArNatvAt ; abhAvatvasA mAnAdhikaraNyena ca taddazAyAmapi pratiyogivaiziSTyabhAnasaMbhavAt / na ca pratiyogitAsaMvandhAvacchinnapratiyogitayA'bhAve ghaTaKB vaiziSTyaviSayakatvAt , pratiyogitAsAmAnyena ghaTavAdhagrahAbhAve'pi saMyogAdisaMbandhAvacchinnapratiyogitayA 'na ghaTIyaH' iti / . ! 'iti vAcyam' ityatra saMbandhaH / Jain Education in a For Private & Personel Use Only KDal
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ sttiikH| zAstravAtA- bAdhadhIkAle saMyogAdinA ghaTAbhAvAdeH 'na' ityAkArakapratyakSApattiH, tadApi pratiyogitAsaMbandhAvacchinnapratiyogitayA ghaTasya // 39 // prakAratayA bhAne bAdhakAbhAvAt , ghaTatvAdyavacchinnaprakAratvA-'nyaprakAratvAnirUpitA'bhAvaviSayatAkapratyakSe ghaTAdidhiyo hetutvAca; anyathA ghaTAdyabhAvasya paTAdyabhAvatvAdinA grahe vyabhicArApatteH itthaM cAbhAvAMze nirvikalpakaM, 'abhAvaH' ityAkArakapratyakSaM ca na jAyate, nikhilapratiyogijJAnakAryatAvacchedakAkrAntedRzapratyakSasya yatkizcitpatiyogijJAne'saMbhavAt , yAvatpatiyogijJAnasya cA'saMbhavAt ; abhAvatvAMze nirvikalpakaM svabhAvAMza yatkizcitpratiyogiviziSTaviSayatvAt yatkiJcitpratiyogidhIsAdhyameveti nAnupapattiH, idaMtvena tamaHpratyakSaM tvanupapannam , abhAvAMze nirvikalpakavad yAvatpatiyogidhIkAryatAvacchedakAkrAtatvAt , iti vAcyam / kevalAbhAvatvanirvikalpakApatteH, abhAvasyA'khaNDatvAt / anyathA'bhAvaviziSTabuddhAvapi tanirvikalpakAyogAt / kizca, 'ghaTa-paTau na' ityAdipratyakSaM ghaTajJAna-paTajJAnAdikAryatAvacchedakAnAkrAntatayA tadvirahe'pi syAt , tatra ghaTatvapaTatva-dvitvAnAM prakAratAvacchedakatve'pi nIlaghaTAdyabhAvapratyakSe vyabhicAravAraNAya 'ghaTatvAdyavacchinna-' ityasya ghaTatvAdiparyA| sAvacchedakatAkatvArthatvenaitadoSAnuddhArAt / tasmAd ghaTatvAdiprakArakapratyakSasya lAghavAt , ghaTatvAvacchinnaprakAratAnirUpitaviSayatAkapratyakSatvameva kAryatAvacchedakam , zuddhAbhAvapratyakSaM tu pratiyogitAsaMbandhAvacchinnaprakAratAnirUpitA'bhAvaviSayatAkapratyakSa eva vizeSaNatAyA hetutvAd na bhavatIti yuktam , koTipratiyogijJAnahetutvA'kalpane lAghavAt / na ca 'abhAvo na ghaTIyaH' | iti pratyakSe vyabhicAraH, tatrApi pratiyogitAsaMbandhAvacchinna (pratiyogitAsaMbandhAvacchinna prakAratAnirUpitAbhAvaviSayatAkatvasyA'kSatatvAt / yadi caivamapi pratiyogitAmAtreNa 'dravyaM nAsti, meyaM nAsti' ityAderApattiH, tadA prakArIbhUtakizciddha Jain Education Int a For Private & Personel Use Only viww.jainelibrary.org
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicchinnatvena pratiyogitAyA vizeSaNAd na doSaH, abhAvatvanirvikalpakaM cAGgIkriyata eva, niravacchinnaprakAratAkabuddhau | niravacchinnaviSayatAkabuddherhetutvAditi cet / na, evamapi ghaTAbhAva-paTAbhAvayorubhayoH saMnikarSe ghaTAbhAvAMze pratiyogivizeSitasya, paTAbhAvAMze ca tadavizeSitasya samUhAlambanasya prasaGgAt / kizca, evamidaMtvAdinA'bhAvapratyakSaM na syAt , na syAcca 'abhAvapratiyogI ghaTaH, ityAdi / tAdRzapratyakSeSvapi pRthakAraNatvakalpane cAtigoravam / athAbhAvatvaprakArakaghaTAdyabhAvatvaviSayakapratyakSe ghaTatvAdinA ghaTAdijJAnasya hetutvam , paTAbhAvatvena ca bhUtale na ghaTAbhAvAdijJAnam , tatra paTAbhAvasyaivA''ropAta , ityAlokajJAnaM vinApIdaMtvena tamaHpratyakSa nAnupapannamiti cet / na, 'ghaTavad bhUtalam' iti jJAnottaraM 'abhAvavad bhUtalam' iti jJAnaprasaGgAt , tAdRzA'saMsargA'grahasyA''pAdakasya satvAt / kiJca, evamabhAvapratyakSe pratiyogijJAnApekSAyAM vinA pratiyogijJAnaM, jAyamAnaM tamastvaprakArakaM tamaHpratyakSa tamaso bhAvatvameva sAdhayatIti pratikUlAbhidhAnamidaM devAnAMpiyasya / evaM cA'bhAvalaukikapratyakSasya ghaTatvAdyanyatamatvaviziSTaviSabakatvaniyamAd vizeSasAmagrI vinA sAmAnyasAmagrImAtrAt kAryAnutpatte 'bhAvanirvikalpakaM, 'na' ityAkArakapratyakSaM vA, vizeSaNAdijJAnarUpavizeSasAmagrayabhAvAt / na cA'bhAvalaukikapratyakSatva-ghaTatvAdiviziSTaviSayakapratyakSatvayoppya-vyApakabhAvAbhAvAt kathaM vizeSasAmagrItvam ? iti vAcyam / kAryatAvacchedakIbhUtataddharmAzrayayatkizciyaktiniSThakAryatAnirUpitakAraNatAvacchedakaM yAvatpratyekaM tattadavacchinnasatve'vazyaM taddharmAcacchinnotpattirityevaM niyamAt ; 'taddharmavyApyadharmAvacchinnayatkizcidvyaktiniSThakAryatAnirUpita-' ityAyuktau vyAptijJAna-parA SERIES Jain Education AON anal For Private & Personel Use Only
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtA - 1| 80 || marzayoH sacce bAghadhI vi'pyanumityApatteH, taddharma (taddharma) vyApyavyApakadharmAvacchinnayatkiJcidvyaktiniSThakAryatAnirUpita- ' ityAdyuktau gauravAt, 'ghaTatvAdiviziSTavaiziSTyaviSayaka pratyakSatvasyA'bhAvalaukikapratyakSatvavyApyatattadabhAvalaukikapratyakSatvavyAkatvAt prakRtasiddhezva-' ityuktAvapi na sAdhyasiddhiH ; na vA ghaTatvAdyavacchinnaprakAratvA 'tiriktaprakAratvAnavacchinnA'bhAvatvalaukikaviSayatAvacchinnA'bhAvalaukikaviSayatAkamatyakSe, ghaTatvAtiriktadharmAvacchinnapratiyogitAsaMbandhAvacchinnaprakAratvA nirUpitatve satya'bhAvatvaviSayatvAvacchinnA'bhAva laukika viSayatAkapratyakSe vA ghaTatvAdyavacchinnaprakAratAkajJAnahetutve'pi nirvAhaH, tamoviSayatAyAstamastvaviSayatA'vacchinnatve 'bhAvatva viSayatAvacchinnatvaniyamAt tamastvasya tejo'bhAvatvAnatiriktatvAt, abhAvatvaviSayatAvacchinnaniveze gauravAt tamaso dravyatvasyaiva yuktatvAditi dik / kiJca, naisslokapratiyogi kAbhAvamAtraM tamovyavahAraviSayaH, ekAlokavatyapyAlokAntarAbhAvAt ; na vA''lokasAmAnyAbhAvaH, Alokavatyapi saMbandhAntareNa tadabhAvAt na ca saMyogasaMbandhAvacchinnatadabhAvaH, Aloke'pi tatsacvAt, nAspyAlokAnyavRttitvaviziSTatadabhAvaH, andhakAre'ndhakArApatteH na cA''lokAnyadravyavRttitvaviziSTaH se tathA~ tvadAtmanyapi tatprasaGgAt ; na ca kadAcidAlokasaMsargAtvattitvaviziSTaH se tathA, kadApyAlokasaMsarge yatra nAsti tatrApi ghoranarakAda tacchravaNAt, avatamase yAvadAlokAbhAvAcca / kiJca, etAvaddhaTakApratisaMdhAne'pi tamastvapratisaMdhAnAd ghaTatvavajjAtirUpameva tad 1. ' tamovyavahAraviSayaH' iti saMbadhyate / 2 AlokAbhAvaH / 3 tamovyavahAraviSayaH 1. saTIkaH / // 40 //
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ | nyAyyam / etena 'yAvadAlokasattvenAndhakAravyavahArastAvaniSThabahutvavizeSAvacchinnapratiyogitAkAbhAvastamaH' ityapyapAstam , bahutvasya buddhivizeSAdinA vinigamanAvirahAcca 'akhaNDAbhAva eva tamaH, akhaNDaM vA tamastvam' iti kalpayatastvatiriktatamodravyakalpane kiM jhUyate / / apica, tamaso'bhAvatve utkarSA-'pakarSA'saMbhavAdandhatamasA-'vatamasAdivizeSo'pi na syAt / na ca maha-dudbhUtA-'nabhibhUtarUpavadyAvattejo'bhAvo'ndhatamasam , katipayatadabhAvazcAvatamasam , ityAdivibhAgonyAyyaH, divA prakRSTAloke'pi tatsattvAt / na ca cchAyAyAmativyAptivAraNAya 'svanyUnasaMkhyabAhyAlokasaMvalane sati' iti vizeSaNadAnA''vazyakatvAt , tadAnIM ca bAhyAlokasya svAdhikasaMkhyatvAd na doSa iti vAcyam / tadinAtiriktA'nantadinavRttibAhyAlokAbhAvAnAmevA'dhikatvAt , tAdRzarUpApratisandhAne'pyandhatamasatvAdyanubhavAcca / etena 'rUpatvagrAhakatejaHsaMvalitastadavAntaravizeSagrAhakayAvattejaHsaMsargAbhAvo'vatamasam , rUpatvAvAntarajAtigrAhakatejaHsaMvalitaH prauDhaprakAzakayAvattejaHsaMsargAbhAvazchAyA, yAvadAlokAbhAvazcAndhatamasam' iti nirastam , jJAnagabhetayA'vatamasAdInAmacAkSuSatvaprasaGgAt , tAdRzajAtyasiddhyA tattajjJAnavizeSaparicAyitajAtivizeSaviziSTAlokanivezAsaMbhavAceti dig / kiJca, atyantAbhAvatve tamasa utpatti-nAzAdipratItInAM bhramatvaM syAt / na ca 'AlokasaMsargAbhAvasamudAya evA'ndha EASEARCH 1 ka. 'iti vi'| Jain Education Interational For Private & Personel Use Only
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ S VION zAstravArtA sttiikH| // 41 // saree kAraH, tatra rAziSviva kizcitsamudAyivyatirekaprayukta eva vinAzaH, evamutpattipratyayo'pyUhyaH' iti zazadharazarmaNo vacanaM ramaNIyam , rAziSu bahutvavizeSanAzo-tpAdAbhyAM tadAzrayanAzo-tpAdapratItyupapattAvapi prakRte tadayogAt , samUhavilakSaNamahadekotpAdAdyanubhavAcca / apica, evaM 'idaM nAlaM' ityAdidhiyAM bhramatvaM, tatra 'nedaM nIlaM' ityAdisAkSAtkAre vastusvarUpasyA'dRSTavizeSasya vA doSasya vA pratibandhakatvam , tatrA'pyaprAmANyagrahAbhAvaviziSTatejo'bhAvatvaprakArakajJAnAdInAmuttejakatvaM kalpanIyam , ityatigauravam / __yattu 'tamaso dravyatve prauDhAlokamadhye sarvato ghanatarAvaraNe tamo na syAt , tejo'vayavena tatra tamo'vayavAnAM prAganavasthAnAt , sarvatastejaHsaMkule vA'nyato'pyAgamanAsaMbhavAt' iti vardhamAnenoktam / tadasat , 'yad dravyaM yadrvyadhvaMsajanyaM tattadupAdAnopAdeyam' iti vyAptestejo'Nubhireva tatrAndhakArArambhasvIkArAt / na ca 'tejasastejasa evA''rambhakatvAdayuktametat' iti vAcyam , niyatA''rambhanirAsAditi dig / evaM tamaso'bhAvatve gtimttv-prtvaa-'prtv-vibhaagaadiprtyyaanaampynuppttiH| na ca svAbhAvikagaterAzrayagatyanuvidhAnaniyamAnupapattiH, padmarAgaprabhAyAM tathAdarzanAt , kuDyAdyAvaraNabhaGge taniyamabhaGgasya ca prabhAyAmiva cchAyAdAvapi tulyatvAt / tadidamuktam 1 ka. 'sya pra' / 2 tejo'NubhirandhakArArambhasvIkaraNam / Jain Education Inter For Private & Personel Use Only EOw.jainelibrary.org
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ SPICARRIOR " tamaH khalu calaM nIlaM, parA-'paravibhAgavat / itaradravyavaidhAd navabhyo bhettumarhati // 1 // " iti / 'tamo dravyaM, ghanatara-nikara-laharIprabhRtizabdairvyapadizyamAnatvAt , kiraNAdivat' ityapi vadanti' / 'nAvA''lokaH kintvandhakAraH' iti vyavahArAdapyAlokAbhAvAd bhinnaM tamaH, 'nA'tra ghaTaH kintu tadabhAvaH' itivad vivaraNaparatAM vinA'pi khArasikaprayogadarzanAt , apakRSTA''lokasattve'pyandhakAravyavahArAcca / ata evotkRSTAlokAbhAvo'ndhakAra iti cet / na, tadutkarSapratiyogyapakarpazAlitayaiva tamasi dravyatvasiddheH / 'tamaHpratiyogikAbhAvenaiva tejovyavahAraH, tatra tattattejojJAnaM pratibandhakam' iti zeSAnantavacanaM tvatyanAdaraNIyam , spaSTagauravAt , vyavahartavyajJAne sati, satyAM cecchAyAM vyavahAre'dhikAnapekSaNAceti dig / prAbhAkarAstu- tejojJAnAbhAva eva tamaH, nIlaM tama iti dhIstu smRtanIlimnA samamAlokajJAnAbhAvasyAsaMsargAgrahAt / ata evA''lokavad garbhagRhaM pravizataH prathamamAlokAgrahe 'nIlaM tamaH' iti dhIH, taduktam- " apratItAveva pratItibhramo mandAnAm" ityAhuH / tadapyasat , 'tamaH pazyAmi' iti pratItyA tamasazcAkSuSatvAt : jJAnAbhAvasya cA'tathAtvAt / nimIlitanayanasya ca na tamaHpratItirasti, kintvarthAntarapratItireva, anyathA 'gehe tamo'sti, navA ?' iti saMzayAnupapatteH; garbhagRhe ca tamaHpratyayo | bhrama eva, AlokajJAnapratibandhakadoSasya tatra svIkArAvazyakatvAditi die / ratnAkarAvatArikAyAM dvitIyaparicchede tamovAde zrIranaprabhasUrayaH' iti zeSaH / Jain Educa For Private Personal use only t ional
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ sttiikH| zAstravArtA kandalIkArastu- 'AropitaM nIlaM rUpa tamaH' ityAha / tanna, nIlIdravyoparakteSu vastra-carmAdiSu tamovyavahAraprasaGgAt , | "guNe zuklAdayaH pusi" (ama0ko01,5,17) ityanuzAsanena zuklAdipadajanyazuklatvAdyavacchinnamukhyavizeSyatAkazAbdabodhe puNli||42|| - kazuklAdipadazaktijJAnajanyopasthiterhetutvena 'nIlastamaH' iti prayogaprasaGgAcca / na cAtra nIlasya tamovizeSaNatvameva, anuktaliGgavizeSaNapadAnAM ca vizeSyaliGgatAyA autsargikatvAd nIlapade klIvatvamiti vAcyam / nIlasya sAmAnyatayA vizeSyatvAt , vizeSaNavizeSyabhAve kAmacArAbhidhAnasya parasparavyabhicAritadubhayaviSayatvAditi dig / 'nIlAropaviziSTastejaHsaMsargAbhAvastamaH' iti zivAdityaH / tadapi na, nIlAropAyagrahe'pi tamastvagrahAta , tAdRzatamastvAvacchinnadharmikanIlAropAyogAcceti / adhikaM vAdamAlAyAm / imAM giraM samAkarNya sakarNA jAGgulImiva / udvamantu sukhaM dhvAnte (nA)'trAbhAvatvabhramaM viSam // 1 // tasmAd na jAyate kiJcidekAntAd na ca nazyati / prasiddhaM nikhilArthAnAM trailakSaNyaM hi lakSaNam // 2 // 77 // upasaMharamAhaevaM caitanyavAnAtmA siddhaH satatabhAvataH / paralokyapi vijJeyo yuktmaargaanusaaribhiH|78 evamuktayuktyA, caitanyavAn jJAnopAdAnam , AtmA zarIrabhinnaH, siddhaH / sa ca satatabhAvataH- anAdinidhanatvAt , | paralokyapi yuktamArgAnusAribhiH- upapattisahitA''gamAnugRhItamatibhiH, vijJeyaH, AdhacaitrazarIradharmANAmavyavahitapUrvavarticaitra 42 // SRO For Private & Personel Use Only
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ zarIradharmAnuvidhAyitvAt , yuvazarIre tathAdarzanAt , anugatakArmaNazarIrasiddhyA tajjanyabhogAzrayasya paralokitvasiddheH / na ca ghaTe ghaTajanyatvasyeva zarIre zarIrajanyatvasyApi na niyama iti vAcyam , AtmanaH kriyAvatvena ceSTArUpatakriyAniyAmakazarIratvasyA''dyazarIrahetukarmANa svIkArAditi // 78 // ____ atrAha paraHsato'sya kiM ghaTasyeva pratyakSeNa na darzanam / astyeva darzanaM spssttmhNprtyyvednaat||79|| sato bhAvarUpasyA''tmanaH sataH, ghaTasyeva pratyakSeNa darzanaM kiM na bhavati ?, tathA cA'nupalabdhyA'bhAva eva tasyetyAzayaH / tatrA'nupalabdhireva nAstIti samAdhatte- spaSTaM sAkSAt , ahaMpratyayasya vedanAt- anubhavasiddhatvAt , astyeva darzanam / na cedaM na pratyakSamiti vAcyam , vyAptyAdipratisaMdhAnavirahe'pi jAyamAnatvAt , AtmatvaviziSTasyA'yogyatve sAdhyA prasiddhyA'numAnAsaMbhavAcca / etena 'tatrA''tmA tAvat pratyakSato na gRhyate' iti nyAyabhASyoktamapyapAstam / nanu yadyevamAtmA pratyakSaH, kathaM tarhi tatra zarIrAbhedabuddhiH, dharmisvarUpasya zarIrabhedasyA'pi grahAta ?, iti cet / na dharmyam, tadbhAvena tadgrahe'pi zarIrabhedaprakArakagrahAbhAvAt tadabhedabuddhyupapatteH; iti nAnupalabdhyA''tmAbhAvanizcayaH / na ca cakSurAdyanupalabdhyA tadabhAvaH, vAyvAderapyabhAvaprasaGgAt / na cA'nupalabdhimAtrasyArthAbhAvasAdhakatvam , anyathA khagRhAd nirgato varAkacArvAko na gRhamAsAdayet , putrAdibhistadadRSTyA tadabhAvasiddheH, pratyuta putra-dhanAdyabhAvAvadhAraNAcchokavikalo bahu vikrozet / tadA putrAdisace cA'nupalabdhe Jain Education Intervie For Private Personal Use Only TAsiww.jainelibrary.org
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ sttiikH| zAstravArtA- // 43 // ya'bhicArAd nArthAbhAvasAdhakatvam / atha saMnikRSTe'dhikaraNe putrAyatyantAbhAvagrahe'pi taddhvaMsAgrahAd na zoka iti cet / tathApi putrAdyupalambhahetucakSurAdyanupalambhena tadabhAvAt putrAdyanupalambhena parAvRttasya tasya mUDhatA syAt / tadidamuktam- "khagRhAd nirgato bhUyo na tadA''gantumarhati" iti / atha cakSurAdisaMbhAvanAd na tadanupalabdhyA tadabhAvasiddhiriti cet / taryAtmano'pi saMbhAvanAsatvAd na tadanupalabdhyA tadabhAvasiddhiriti paribhAvanIyam // 79 // uktapratyayo na pramA, ityAzaGkatebhrAnto'haM gururityeSa satyamanyastvasau mtH| vyabhicAritvato naasygmktvmthocyte||8|| 'ahaM guruH' ityeSa pratyayo bhrAntaH, gurutvAnAzraye'hatvavatyAtmani gurutvAvagAhanAt / yadyapi ghaTasyeva kadAcid bhramaviSayatve'pyAtmano nAnupapattiH, tathApi tatpatyayAbhAve pramANAgrAhyatvAdasatkhyAtigrAhyatvenAlIkatvamasyetyabhimAnaH / tatrocyate- satyam , uktamatyayo bhrAnta evaM tu punaH, asau prArUpo'haMpratyayaH, anyaH- 'ahaM guruH' ityAdyatiriktaH 'ahaM jAne, ahaM sukhI' ityAdirUpaH, mto'nggiikRtH| athA'sya- ahaMpratyayajanakopayogasya, vyabhicAritvato bhramajanakatvAt , gamakatvaM pramANatvaM neti / ucyate // 8 // pratyakSasyApi tattyAjyaM ttsdbhaavaavishesstH| pratyakSAbhAsamanyaccedvyabhicAri nasAdhu tt||8 1 ka. 'nAsattvAd' / 2 ka. 'pramAbhA' / 3 kha. ga. gha. 'va pu' / 4 kha. ga. pa. ca. 'mANarU' / Sreek // 43 // JainEducation ints For Private Personel Use Only
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ PPRPOORIORRIOR taIi pratyakSasyApi cakSurAderapi, tatsadbhAvA'vizeSato bhramajanakatvAvizeSAt , tat pramANatvaM tyAjyam / atha pratyakSAbhAsaM dvicandrAdipratyakSaM, vyabhicAri visaMvAdivyavahArajanakam , anyat satyaghaTAdipratyakSabhinna, tat sAdhu prArUpaM, na / tathA ca na bhramAjanakatvalakSaNaM prAmANyamabhimataM, kintu pramAjanakatvam / tacca ghaTAdipramAjananAdakSatamityAzaya iti cet // 81 // ahaMpratyayapakSepi nanu sarvamidaM smm| atastadvadasau mukhyaH samyakpratyakSamiSyatAm // 8 // 'nanu' ityAkSepe, idaM sarva-prAkprakaTitamAkUtam , ahaMpratyayapakSe'pi samam , asatyApratyayaparityAgena satyAhaMpratyayamAdAya pramANatvAvirodhAt , duSTA-'duSTakAraNajanyatvena pratyayadvaividhyAt / ataH pramANagrAhyatvAd nA'lIkatvamAtmanaH, kintu pAramArthikatvamiti vyaJjayati / ata uktasAmyAt , tadvata satyaghaTapratyayavat , asauM- 'ahaM jAne' ityAdipratyayaH, mukhyaH sabyavahArajanakaH, samyamatyakSaM pratyakSapramANarUpaH, iSyatAm- aGgIkriyatAm // 82 // nanu 'ahaM jAne' ityAdipratyayasya na bhrAntatvam , 'ahaM guruH' iti pratyayasya ca bhrAntatvam , ityatra kiM vinigamakam ?, ityata Aha gurvI me tanurityAdau bhedprtyydrshnaat|bhraanttaabhimtsyaivaasy yuktA netarasya tu // 83 // mAmalA 1 kha, ga, gha. ca. 'mANarU' / 2 ka. 'mArU' / 3 mUlapustake 'syaiva sA yu' iti pAThaH / Jain Education L a For Private Personel Use Only
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravAto // 44 // gurvI gurutvavatI, me mama tanuH, ityAdau prayoge bhedapratyayadarzanAt, abhimatasyaiva tvayA bAdhakatvenA'GgIkRtasyaiva, asya 'ahaM guruH' iti pratyayasya, bhrAntatA yuktA, tu punaH, netarasya - 'ahaM jAne' ityAdipratyayasya, tatra bAdhakA'navatArAt / atra ' SaSThyA yadyapi saMbandhamAtramarthaH, tathApi tasyA bhedaniyatatvena zarIre'haMtvavad bhedasya zAbdabodhottaramAkSepalabhyatvena gurutve madbhinnavRttitvenoktapratyaye'haMtvavyadhikaraNaprakArakatvalakSaNabhramatvagrahaH' iti vadanti / 'bhedaviziSTaH saMbandha eva paSThyarthaH, rAhoH zira ityAdau tu bAdhAd bhedAMzastyajyate' ityanye / yadyapi 'mamA''tmA' ityAdAvapi SaSThIprayogo dRzyate, tathApi gurutvAdAvevAStvavyadhikaraNatvam, anyatra klRptatvAt, idaMtvasaMvalitatvAcca ; na tu jJAnAdAvityatra tAtparyam // 83 // manvayamahaM pratyayo na pratyakSarUpaH, indriyatvenendriyajanyajJAnasyaiva pratyakSatvAt, ata evA''tmApi kathaM pratyakSavyapadezabhAg, pratyakSajJAnaviSayatayaiva viSayasya pratyakSatvavyapadezAt ? / svAtiriktajJAnaM vinA'pyaparokSatvena pratibhAsanAt pratyakSa Atmeti cet / kiM tat ?, svapratItau vyApAro vA, cidrUpasya sattA vA ? / nA''yaH, karmaNIva svAtmani vyApArAnupalambhAt / na dvitIyaH, svataH prakAzAsyogAt / ata eva na svasaMviditajJAnaviSayatvenApi tathAtvam, tadasiddheH ; siddhau vA pramANAntaraprasaGgAt / atha sarvajJAnAnAM 'ghaTamahaM jAnAmi' ityAdyAkAratvAt pratyakSeNaiva svaviSayatvasiddhiriti cet / na tatra jJAne ghaTaviSayatvagrahe'pi svasya jJAnaviSayatvAgrahAt svasya svAviSayatvena svaviSayatvA'viSayatvAt, anyathA 'ghaTajJAnajJAnavAn' ityAkAraprasaGgAt / 1 tat- svasaMviditajJAnaM, tasya / 2 'svasaMviditajJAnasya' iti zeSaH / Jain Education Intentional oooooo saTIkaH / // 44 //
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ kiJca, 'ghaTamahaM jAnAmi' iti jJAne kriyAyAH kRtervA samavAyitvalakSaNamAtmanaH kartRtvam , parasamavetakriyAphalazAlitvaM karaNavyApAraviSayatvaM vA viSayasya karmatvam , dhAtvarthatvaM kRtijanyatvaM vA jJAnasya kriyAtvamayogyatvAd na bhAsata iti na tAdRzatripuTIpratyakSAt svasaMviditatvasiddhiH, anyathA 'ghaTaM cakSuSA pazyAmi' iti vyavahArAt karaNaviSayatvamapi sidhyet / kizca, arthaviSayakatvenaiva jJAnasya pravartakatvam , na tu svaviSayatvenApi, gauravAt / tathA ca 'arthamAtraviSayaka evaM vyavasAyaH' ityabhyupagamaH zreyAn / api ca, 'ahamidaM jAnAmi' ityatredaMtvaviziSTajJAnavaiziSTyamAtmani bhAsate / na ca svaprakAze tadupapattiH, jJAnasya pUrva| majJAtatvena prakAratvAnupapatteH / na cA'bhAvatvAbhAne'pyabhAvatvaviziSTabodhAt tatra vyabhicAravAraNAya samAnavittivedyabhinna vizepaNajJAnatvena viziSTabuddhau hetutvAd na doSa iti vAcyam; yaddhi yena vinA na bhAsate tat tatsamAnavittivedyam- tadgrahasAmagrIniyatagrahasAmagrIkamityarthaH / na ca jJAnAbhAne AtmAbhAnamityasti, tadabhAne'pi 'ahaM sukhI' iti bhAnasya sarvasiddhatvAt / apica, pratyakSaviSayatAyAmindriyasaMnikarSasya niyAmakatvAt kathaM tadanAzrayasya svasya pratyakSatvam ?, kathaM vA pratyakSAjanakasya pratyakSaviSayatvam , pratyakSaviSayatAyAstajanakatvavyAptatvAt ? / na ca saMskAra-smRtyAdyupanItatattAdau vyabhicAraH, anAgatagocarasAkSAtkArajanakapratyAsatyajanyapratyakSaviSayatAyAstathAtvAt / vastuto laukikapratyakSaviSayatAyAH pratyakSajanakasvavyAptatvAt , tadajanake svasmillaukikasAkSAtkAraviSayatA na syAditi draSTavyam / tenA'nupadoktaniyame 'vidyamAnatvasAmA 1 tAdazI kartRtva-karmatva-kriyAsvarUvA tripuTI / 2 vittiAnam / 3 tacchandaH pratyakSAnukarSakaH / 4 pratyakSajanakatvavyAptatvAt / Jain Education Bonal For Private Personal Use Only ww.jainelibrary.org
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtA- sttiikH| // 45 // nyajanyapratyakSaviSaye vyabhicAravAraNAyA'nAgatatvasthAne'janakatvasya nivezAvazyakatve pratyAsatyAdibhAgamapahAyA'janakaviSa- yasAkSAtkArAnyapratyakSaviSayatAyA eva pratyakSajanakatvavyApyatvakalpane svasyAjanakatvena svaviSayatAyAM janakatvasyA'niyAmakatvena svaviSayatA na bAdhitA' ityuktAvapi na kSatiH / kiJca, laukikaviSayatvena lAghavAdindriyayogyatvAjjJAnasya parizeSAd manogrAhyatvasiddhau na svaprakAzatvam / kiJca, evamanumityAdau sAMkaryAt pratyakSatvaM jAtina syAt / na ca svaviSayatve jJAnAnapekSatvaM tattvam , na tu jAtiriti vAcyam ; ekatra jJAnApekSA-'napekSayorvirodhAt / na ca bhrame dharmaviSayakatva-dharmiviSayakatvAvacchedabhedena doSApekSA-'napekSAvadanumityAdAvapi bayAdiviSayakatva-svaviSayakatvAvacchedabhedena jJAnApekSA-'napekSopapattiriti vAcyam / doSApekSe bhrame taidanapekSA'nabhyupagamAta , dhayaMze svabhAvAdevA'bhramatvAt / kiJca, jJAnajanyatAnavacchedakaM yatkizcijanyatAvacchedakaM yadviSayatvaM, tadavacchedena tasya pratyakSatvam , iti svaviSayatvAMze | na tathAtvam , jJAnasAmagrathA jJAnatvasyaiva janyatAvacchedakatvAt , vizeSasAmagrayAM ca tasyA'tiprasaktatayaivA'navacchedakatvAt / na ca vitteravazyavedyatvAt svaprakAzatvam , no cet, yA vittirna vedyate tadadhInasattvasya viSayaparyantasyA'sattvaM syAditi vAcyam / sarvAsAM vittInAM jJAnajJAnatvenA'vazyavedyatvAt / paraprakAze'navasthAnAt svaprakAzasiddhirityapi na yuktam , svaprakAzatvasyA'pi parizeSAnumeyatayA tadanumitivaprakAzatAyA apyanumAnAntaralabhyatayA'navasthAsAmyAt, viSayAntarasaMcArAdinA pratibandhena tadbhaGgasyA'pyubhayatra sAmyAt / ityata Aha 1 pratyakSatvam / 2 tasya doSasya / 3 ka, 'tadvandhasyA' / For Private Personal Use Only
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ AtmanAtmagraho'pyatra tthaanubhvsiddhitH| tasyaiva tatsvabhAvatvAnna ca yuktyA nyujyte||4|| . AtmanA''tmagraho'pi kartR-karma-kriyAgocaratvamapi, atra prakRtAhaMmatyaye, tathAnubhavasiddhitaH svasaMviditatvAnubhavasiddhyA, tasyaiva- Atmana eva, tatsvabhAvatvAt- kartRtvAdikirmIritazaktiyogitvAt / na ca yuktyA tarkeNa, na yujyate na sAdhyate- apitu sAdhyata evetyrthH| yathA kathAyAM pravizan parasya naiyAyikaH kArayati pratIkSAm / tathA yathArthA''gamabaddhabuddhirdAsyAmi nA'syApi kimeSa zikSAm // 1 // tathAhi- 'jAnAmi' iti sArvalaukikaM jJAnameva pUrvAparajJAnakalpanAgauravasahakRtaM kartR-karma-kriyAvagAhi sat svaviSayatve pramANam , 'jJAnasyedaM jAnAmi, idaM jJAnaM jAnAmi' ityubhayAkAratvAt / etena 'svaviSayatve siddhe gauravasahakRtaM jJAnagocaratAyA grAhaka pratyakSaM svaprakAzatAyAM pramANam , tena ca mAnena tasya svaviSayatAsiddhiH, ityanyonyAzrayaH' ityapAstam / jJAnaviSayatvenA'nubhUyamAnasya lAghavAt prAcyajJAnakyasiddhau svaprakAzatAsiddheH, kAlabhedenobhayAnubhavasya zapathapatyAyanIyatvAt / nanvevaM ghaTajJAnajJAnAdyanantAkAratvaM syAditi cet / na, ghaTajJAnajJAnAdiviSayatAyA api vastuto ghaTajJAnaviSayatA'natirekAt , abhilApabhedasya vivakSAdhInatvAt / tatra cAzrayatvarUpaM kartRtvaM, viSayatvarUpaM karmatvaM, vizeSaNatvarUpaM kriyAtvaM ca kirmIritaM zavalitam / 2 asya naiyAyikasya, 'svasaMvedanavAde' iti zeSaH / Jain Educat For Private & Personel Use Only
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtA - // 46 // Jain Education yogyatvAd bhAsate, karaNAdyaMze tvayogyatvAd na sAkSAsvamiti kimanupapannam ? / paraprakAze ca jJAnasya pratyakSAnupapattiH, anuvyavasAyakSaNe vyavasAyAbhAvAt / na ca jJAnatvanirvikalpakajanyajJAnakSaNe vyavasAyasyAbhAve'pi pUrvaM tatsacvAt tadA tatpratyakSaM, tato vizeSaNajJAnAdAtmani jJAnaviziSTadhIH, vizeSaNaM ca na viziSTapratyayahetuH, tattAM vinApi tadbuddheH pratyabhijJAdarzanAditi vAcyam, pratyakSe viSayasya svasamayavRttitvenaiva hetutvAt, anyathA vinazyadavasthaghaTa-cakSuH saMnikarSAd ghaTanAzakSaNe ghaTapratyakSaprasaGgAt, jJAnasyAtItatvena 'jAnAmi' iti vartamAnatvajJAnAnupapattezca / na ca vartamAnatvena sthUla upAdhirbhAsate na tu kSaNaH, tasyAstIndriyatvAditi vAcyam, saMsargazabdAditaH kSaNasyA'pi sujJAnatvAt / kiJca, 'ahaM ghaTajJAnavAn' itivad 'mayi ghaTajJAnam' ityapyanubhavo necchAmAtreNApahnotuM zakyate; tatra ca vyavasAyasya vizeSyasyA'sattvAt kathaM tatpratyakSam / etena 'jJAnatvanirvikalpakajanyajJAne ghaTasyApyupanItasya bhAnAt tatra vartamAnatvabhAnaM sUpapadam' ityuktAvapi na nistAraH, vyavasAyapratyakSAnupapAdanAt 'ghaTaM pazyAmi' iti prayogAnupapattezca / etena 'yadi ca jAtyatiriktasya kiJciddharmaprakAreNa bhAnaniyamAjjJAnaviziSTabuddhau jJAnavizeSyakajJAnameva hetu:, tadA nirvikalpakottaramapi jJAnam, iti jJAnagrahe 'jAnAmi' iti jJAnAMze'laukike pratyakSaM sUpapadam ' ityapAstam ; ghaTacAkSuSAMze'laukikAt tataH pazyAmi' ityaprayogAt ; 'pazyAmi' iti vilakSaNaviSayatayA'nuvyavasAyavilakSaNaviSayatayA cAkSuSasya niyAmakatvena tadabhAve tadanupapatteH / na ca cAkSuSatvAMzabhrama janakadoSAd nidrAyAm 'AkAzaM pazyAmi' ityAdAvivopapattiH, 'ghaTaM pazyAmi' ityatra sarvAzapramAyA evAnubhavAt / tadidamuktaM syAdvAdaratnAkare- 'kizva, indriyajaM pratyakSa saMnikRSTe viSaye pravartate, atItakSaNavartinazca ational saTIkaH / // 46 //
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnasya manolakSaNendriyasaMnikoM na yujyate, tataH kathaM prAcInajJAne mAnasapratyakSavArtApi ? ' iti / 'vyavasAyanAzakSaNotpannavyavasAyAntare jJAnatvaviziSTabuddhiH' ityapyata evaM nirastam , taddhetozcakSuHsaMnikarSAdestadAnIM niyatasaMnidhikatvAbhAvAt , anumityuttarajJAnatvanirvikalpottaramanumityayogAt , anyatrAnumititvAbhAvAt 'anuminomi' ityanupapatteH, pUrvavyavasAyavizeSyakajJAnasya kathamapyanupapattezca / etena 'jJAnaM jJAnatvaM ca nirvikalpake bhAsate, tato jJAnatvavaiziSTayaM jJAne, jJAnavaiziSTayaM cAtmani bhAsate, iti vizeSye vizeSaNaM, tatra ca vizeSaNam , iti rItyA jJAnapratyakSatvam ' iti nirastam ; 'jJAnaM ghaTIyaM navA? iti saMdehe'pi tadbuddhiprasaGgAcca / yattu 'jJAnaM jJAnatvaM ca viziSTajJAnaviSaya eva, anuvyavasAyasya viSayarUpavizeSaNaviSayakavyavasAyasAdhyatvena viziSTajJAnasAmagrIsattvAjjJAnatvamapi tatra bhAsate, sAmagrIsattvAdaze tat saprakArakaM niSpakArakaM ceti narasiMhAkAraM tatraiva viziSTa jJAnatvavaiziSTyaM ca bhAsate, anumityAdau ca na tathA'nuvyavasAye, anumititvAbhAvAt ' iti, 'vastutastu-' iti kRtvA cintAmaNikRtoktam / tadasat, sArvatrikaprakAraM vinA kAcitkaprakArAbhidhAnasya prayAsamAtratvAt , abhAvapratyakSasya ghaTatvAdhanyatamaviziSTaviSayakatvaniyamavajjJAnapratyakSe tanniyamAbhAvAt , 'ahaM sukhI' itivat 'ahaM jJAnavAn' iti viSayavinirmuktamatIteH sArvajanInatvAt , saMnikarSakAryatAyAM viSayAntarbhAve gauravAt , jJAne nRsiMhAkAratopagame viSaye'pi tadabhyupagamaucityena syAdvAdA''pAtAcca / nRsiMhAkArajJAne jJAnatva-ghaTatvaprakAratvobhayAzrayajJAnavaiziSTyadhIna syAt , iti prasaJjanaM tu samAhita mizreNa- 'viSa BE For Private & Personel Use Only
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ saTIkaH / zAstravArtA-- yanirUpyaM hi jJAnaM, na tu viSayaparamparAnirUpyam' ityAdinA / adhikaviSayakatve'pi ca vyavasAyasya pravRttijanakatvamavi- // 47 // ruddham , iSTatAvacchedakapravRttiviSayavaiziSTyAvagAhitvena pravRttihetutvAt / na cAtra 'prameyam' iti jJAnAt pravRtyApattiH, iSTatAvacchedake tadbhinaniSThadharmAprakArakatvavizeSaNAt / na ceSTatAvacchedakamakArakajJAnasya mukhyavizeSyatayA pravRttihetutvam ; 'tad rajatam , idaM dravyam' iti jJAnAt pravRttivAraNAya pravRttiviSayavizeSyakatvAvacchedeneSTatAvacchedakamakArakatvasya vAcyatve iSTatAvacchedakavizeSyakatvAvacchedena pravRttiviSayaprakArakatvenApi hetutAyAM vinigamanAvirahAt , ubhayabuddhyoruktaMnaikarUpeNa hetutvaucityAt / yattu 'vahivyApyadhRmavatparvatavAn dezaH' iti parAmarzAt 'parvato vahnimAn' ityanumiteranudayAd bahivyApyadhumatvAvacchinnaprakAratAnirUpitaparvatatvAvacchinnamukhyavizeSyatAkanizcayatvenA'numitihetutvAt , svaprakAzanaye tu parvatasya jJAnavizeSyatvAt tadatiriktavizeSyatAnirUpitaprakAratAnAtmakatva-mukhyatvaniveze gauravam ' iti / tanna, svaprakAzyasya vyavasAyA-'nugyavasAyobhayAkAratve'pyavirodhAt , tava jJAnamAnasAdau vahnayanumitisAmagrayAdipratibandhakatvakalpane mahAgauravAt , ghaTacAkSuSe sati cAkSuSasAmagrayAM satyAM tadanuvyavasAyAnupapatteca; tadAnIM cakSurmanoyogAdiviSamakalpanAyAM mAnAbhAvAt , ghaTadarzanottaramAhatyaiva paTadarzanAt , tadA cakSurmanoyogAntarAdikalpanayA'tigauravAt / na ca mamApi svaviSayakatvaniyAmakahetukalpane gauravam , Alokasya pratyakSe AlokAntarAnapekSatvavat svabhAvata eva jJAnasya svasaMviditatvAt / astu vA sva-paraprakAzanazaktibhedaH, tathApi na gauravam , phalamukhatvAt / naiyAyikasya / 2 syAdvAdavAdinaH / // 47 // Jain Education in a For Private & Personel Use Only Pal
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ * yaccoktam- 'jJAnasya pUrvamanupasthitatvAt kathaM prakAratvam ?" iti / tanna, tasyA''tmavittivetvAt, 'ahaM sukhI' ityasyApi 'sukhaM sAkSAtkaromi' ityAkAratvAt, anabhyAsAdidoSeNa tathA'nabhilApAt / yadapi 'pratyakSaviSayatAyAmindriyasaMnikarSa eva niyAmaka:' ityuktam ; tadapi na, alaukikapratyakSaviSayatAyAM vyabhicArAt / na ca laukikatvaM viSayatAvizeSaNam, doSavizeSaprabhavapratyakSaviSayatAyAM vyabhicArAt jJAne parAbhimatalaukikaviSayatAbhAvasyeSTatvAcca / 'sAkSAt karomi' itidhIni yAmakaspaSTatAkhyaviSayatAyAM ca saMbandhavizeSeNa viSayaniSThasya pratyakSapratibandhakajJAnAvaraNApagamasya, zaktivizeSasya vA niyAmakatvamiti na kiJcidanupapannam / abhede kathaM viSayatvam 1, iti cet / yathA ghaTAbhAve ghaTAbhAvavizeSaNatvam / kiM tat ?, iti cet / svabhAvavizeSa eva / anirvacanAt tadasiddhiriti cet / na tasyA'khyAtumazakyatve'pi pratyAkhyAtumazakyatvAt / yattu 'svavyavahArazaktatvameva svaviSayatvam' iti / tanna, AtmanyatiprasaGgAt jJAnapadadAne cecchAyanupasaMgrahAt ; zakteH padArthAntaratvenA''tmAzrayaH, dvAre'pi tasyA ananyathAsiddhaniyatapUrvavRttitvajJAnavyaGgatvenA'nyonyAzrayAcceti vibhAvanIyam / yadapi 'pratyakSAjanakasya pratyakSAviSayatvaM syAt' ityuktam ; tadapIzvarAdipratyakSaviSaye gaganAdau vyabhicAragrastam / 'laukikaviSayatvenendriyagrAhyatvAjjJAnasya na svaprakAzatvam' ityapi riktayuktam, zaktivizeSeNaivendriyagrAhyatvAt, laukika viSayatvenAzvasyaivA'tIndriya ApAdyatvAt ; zaktivizeSasyaiva tanniyAmakatve tena rUpeNA'nyathAsiddhezva / etena 'jJAnamAnasAna1 tadA svabhAvavizeSarAmarzaH / 2 khaNDayitum / 3 kAryAcanyathAnupapattestatsiddhai siddhahastatvAditi bhAvaH / 4 zakteH / 5 riktaM tuccham / 6 tacchabda indriyagrAhyAnukarSakaH / taivAt, Jain Educationmational
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ shaastrvaartaa|| 48 / / bhyupagame dharmAdInAmiva tasyA'yogyatvAya mAnasasAkSAtkArapratibandhakatvakalpane gauravam' iti navyamataM nirastam / 'ayogyatvasya pratibandhakatve'vizrAmAt svarUpAyogyatayaiva tavAt' iti yauktikAH / yattu 'anumityAdau sAMkaryAt pratyakSatvaM jAtirna syAt' ityuktam ; tat tathaiva, jJAnajanyatAnavacchedakatadviSayakatvasyaiva pratyakSatvAt / tatkhaM ca svAvacchinnajanakatAzrayajJAnopahitavacitva viziSTajJAnajanyatAvacchedakabhinnatvam, ato na kiJcidaMze'laukike vahnilaukikamatyakSe vahnayaMze'pratyakSatvam, vahniviSayatvasya dhUmaparAmarzajanyatAvacchedakatvAditi bodhyam / jJAnajanyatAvacchedakatvopalakSitoddezyatAvidheyatAdyAtmakatadviSayatAnyatvaM vA tadarthaH tena 'nA'pUrvacaitratvAdiviziSTapratyakSe tadviSayatAkatvAvacchinnajanakatAzrayajJAnAprasiddhyA 'ahametatkSaNavartijJAnavAn, tatsAmagrItaH' ityanumitAvahaM viSayakatvAdinApi jJAnajanyatvAcca tardaze'pratyakSatvam' iti vadanti / vastutaH spaSTatAkhyaviSayataiva pratyakSatvam, ata eva 'parvato vahnimAn ' ityatra parvatAMze'pi spaSTatayA pratyakSatvam, iti 'vahiM na sAkSAtkaromi' itivat 'parvataM na sAkSAtkaromi' iti na dhIH / ata eva ca "spaSTaM pratyakSam " (pramANanaya 0 2,1) iti pratyakSalakSaNaM sUtritam, vivecitaM cedaM jJAnArNave / atazca svasaMviditasya pramANAntaratvaprasaGgo'pyapAstaiH / na caivaM pratyabhijJAyAstattAMze, smRtirUpatvenedaMtAMze ca pratyakSatvenopapattau smRtipArthakyena parokSamadhye parigaNanaM virudhyeteti vAcyam, vilakSaNakSayopazamajanyatvena tasyAH pRthakparigaNanAditi yuktamutpazyAmaH / adhikaM nyAyAloke / 1 tadA jJAnajanyatAnavacchedakatadviSayakatvam / 2 spaSTatvasya pratyakSalakSaNatvAt / 3 pratyakSa eva svasaMvedanasyA'ntarbhAvAdityarthaH / 4 smRteH / saTIkaH / // 48 //
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ COLORIORARPAPPAPA rAjasamaparA bodhaH khArthAvabodhakSama iha nihatA'jJAnadoSeNa dRSTa stasmAdasmAkamantarviracayati camatkArasAraM vilAsam / yeSAmeSA'pi vANI manasi na ramate svA''grahagrastatacA ___sslokA lokAsta ete prakRtizaThadhiyo hanta ! hantA'nukampyAH // 1 // 84 // nanvayamahaMpratyayo nA''tmani sAkSI, nIlAderivA'haMkArasyA'pi buddhivizeSAkAratvAt , nIlAdi-saMvidovivekAdarzanena bhedAsiddhaH karmatayA bhAnasya pUrvapUrvabhrAntinimittakatvAt , bAyArtha vinApi tadAkArasya' rajatAdibhrama eva darzanAt prAganupalambhenA'rthAbhAvasiddheH, paropalambhe mAnAbhAvAt / bhAve'pi sva-paradRSTanIlayoH sva-parasukhAdivadekatvAsiddhaH kacideva kizcidAkAraniyamasya ca svamAvasthAyAmiva jAgarAvasthAyAmapi niyatavAsanAmabodhena saMvedananiyamAdupapatteH, ityAzaGkAyAmAhana ca buddhivizeSo'yamahaMkAraH prklpyte| dAnAdivuddhikAle'pi tathAhaMkAravedanAt // 8 // na cAyaM- prakRtabuddhiviSayo'haGkAraH, buddhivizeSaH- arthavinirmuktatAhagbuddhyAkArarUpaH prakalpyate / kutaH 1, ityAhadAnAdibuddhikAle'pi tathA- 'ahaM dadAmi' ityAdipratiniyatollekhena, ahaGkAravedanAt- 'aham' ityanubhavAt : vAsanAprabhavatvePosnyavAsanAyA anyAkArA'janakatvena dAnAdivAsanAyA ahaMkArabuddhyanupapatterityAzayaH / nanu yugapadubhayavAsanAprabodhAdubha 1kha. ga. gha. ca. 'sya janAdi' / 2 kha, ga, gha, ca. 'paH parika', For Private Personal Use Only 2X5ww.jainelibrary.org Jain Education Interational
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ saTIkaH / FOR zAstravAtona yAkAropapattiriti cet / kathaM tahakAravAsanA dAnAdivAsanAprabodhaniyatakAlInaprabodhA, na tu nIlAdivAsanA ? iti vAcyam / svabhAvAditi cet / na, tathA sati tena vAsanAyA apyanyathAsiddheH / tatkAlasya nIlAdivAsanA'nurodhakatvAditi // 49 // cet / na, tatkAla evA'nyeSAM tadudodhAt / tadIyatadvAsanodbodhe tatkAlo na heturiti cet / gataM tarhi vAsanayA, tatkAlenaiva tadAkArapratiniyamAt / tasmAt tattadarthasaMnidhAnenaiva kSayopazamarUpA tattajjJAnajananI vAsanA prabodhyate; ityahaGkArasvArthaviSayatvamakAmenApi pratipattavyam / etena 'ahaMtvAdyAkArasyA'pyalIkatvameva, ekasya vijJAnasya nAnAkArabhedAyogAt / taduktam "kiM syAt sA citrakasyAM na syAt tasyAM matAvapi / yadIyaM svayamarthAnAM rocate tatra ke vayam // 1 // " iti mAdhyamikoktamapyapAstam , svarUpAnubhavalakSaNA'yakriyayA jJAnasyeva tadAkArasya, arthacitratAdhInAyA jJAnacitratAyAzca siddheriti / adhikamagre vivecayiSyate // 85 // nanu yadyevaM svataH prakAza evA''tmA, tadA sadA kiM na kartR-kriyAbhAvena prakAzate ?, ityata AhaAtmanAtmagraha tasya ttsvbhaavtvyogtH| sadaivAgrahaNaM hyevaM vijeyaM krmdosstH||6|| AtmanA-jJAnena, Atmano jJAturgrahaNe-jJaptikriyAyAM, tasya-AtmanaH, satsvabhAvatvayogataH- tAdRzajJAnajananazaktisamanvi1 svabhAvAGgIkAre / 2 gataM sUtam , alamiti yAvat / 3 kha. ga. ca, 'dIdaM kha' / // 49 // Jain Educatan Om ona
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ tatvAt , 'upapAdyamAnAyAm' iti zeSaH, hi nizcitam , evam- 'ahaM jAne' ityAdyullekhena, sadaiva suSuptyAdAvapi, agrahaNamapatisaMdhAnam , karmadoSataH- tathApatibandhakajJAnAvaraNasAmrAjyAt , jJeyam / nanvevaM tyajyatAM svaprakAzA''grahaH, indriyAghabhAvAdeva tadA'grahaNopapatteH / na ca suSuptyanukUlamanaHkriyayA''tma-manaHsaMyoganAzakAle utpannena suSuptisamakAlotpattikamanoyogasahakRtena parAmarzena suSuptidvitIyakSaNe'numityutpattiriti vAcyam / tatkAle parAmarzotpattI mAnAbhAvAt , tatsAmagrIbhUtavyAptismRtyAdeH phalaikakalpyatvAt / atha tatkAle AtmAdimAnasotpattiH / na ca vizeSaguNopadhAnenaivA''tmano bhAnamiti vAcyam : saviSayakaprakArakAtmamAnasatvasya manoyogAdijanyatAvacchedakatve gaura| vAt / na ca tvaG-manoyogAbhAvAt tadanApattiH, tesya janyajJAnatvAvacchinne'hetutvAt , anyathA rAsanAyutpattikAle tvaacotptteH| o mAnasatvAvacchinnaM prati taddhetutve ca tvAcatvAvacchinnaM prati pRthakAraNatve gauravAditi cet / na, suSuptau jIvanayoniyatnAnabhyupagamena vijAtIyamanaHsaMyogasyaivA'bhAvAt / na ca tvavikrayayA tvaG-manaHsaMyoganAze purItakriyayA purItad-manaHsaMyogarUpasuSuptyutpattI prAktanA''tma-manaHsaMyoganAzAbhAvAt tadA jJAnotpatyApattiriti vAcyam ; sarvatra manaHkriyayaiva suSuptisvIkArAt / taduktam'yadA manastvacaM parihatya' ityAdiH iti cet / na, ceSTAhetujIvanayoniyanasya tadA'vazyaM satvAt , nADyAdikriyayA'pi suSuptisaMbhavAta 'yadA manaH' ityAdyabhidhAnasya prAyikatvAt , manoyoganiSThavejAtyAvacchibahetoradRSTAtiriktasyA'darzanAta , rasanA-mana:saMyogadazAyAM tvaG-manaHsaMyogasyA'pyAvazyakatvAt / tadA tvAcapratibandhakasyA'raSTasya svIkAre cAkSuSAdisAmagrIkAle mAna 1 kha, ga, gha, ca. 'gAt tadabhAvAnA' / 2 tvaG manoyogasya / For Private Personal Use Only Shww.jainelibrary.org Jain Education
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAkhavAtA sttiikH| // 50 // halavakara sAnutpattyarthamapyetatpratibandhakAdRSTakalpanAt suSuptau tenaiva jJAnAnutpattiprativandhopagamaucityAca / kiJca, jJAnajJAnAdau viSayA- ntarasaMcArasya pratibandhakatvakalpane gauravAt , jJAnasyendriyAgrAhyatvakalpanAt , svasaMvidita-tatpatibandhakadoSakalpanAgauravamapi phalamukhatvAd na bAdhakamiti dig // 86 // upasaMharanAhaataHpratyakSasaMsiddhaH srvpraannbhRtaamym| svayaMjyotiH sadaivAtmA tathA vede'pi ptthyte||8|| | ata:- ahaMpratyayasyA'bhrAntatvAta, ayam- AtmA, sarvaprANabhRtAM pratyakSasaMsiddhaH- pratyakSapramANaviSayaH / na kevalamidamanubhavagarbhayA yuktyaiva brUmaH, kintu pareSAmAgamo'pyatrArthe sAkSI; ityAha-tathA- anubhavAnusAreNa, vede'pi AtmA sadaiva svayaMjyotiH- svasaMviditajJAnAbhinnaH, paThyate- "AtmajyotirevA'yaM puruSaH" iti / etena vedaprAmANyAbhyupagantRNAM jJAnaparokSatvavAdinAM mImAMsakAnAM matamapahastitam , aparokSatve jnyaansyaivaasiddhH| na ca jJAtatAliGgena tadanumAnam , tesyA evaa'siddheH| na ca ghaTAdeH karmatvAnyathAnupapattyA tatsiddhiH, kriyAjanyaphalazAlitvaM hi tait, na ca ghaTe jJAnajanyamanyat phalamastIti vAcyam , evaM sati 'iSTo ghaTA, kRto ghaTaH' ityAdipratIteriSTatA-kRtatAderapi siddhiprasaGgAt / kiJca, 'atIto ghaTo jJAtaH' ityAdau tadasaMbhavaH, na hyatIte ghaTe jJAtatotpattisaMbhavaH, samavAyi kAraNaM vinA bhaavkaa| tacchabdena jJAnaM gRhyate / 2 tasyA jAtatAyAH / 3 tat- karmasvam / Re // 50 // R
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ ST sakasa ryAnutpatteH / na ca taMtra jJAtatAbhrama eva, bAdhakAbhAvAt / tatra svarUpasaMbandha eva jJAtateti cet / vidyamAne'pi sa evA'stu / tvayA'pi jJAnena jJAtatAniyamArthamavazyaM tasya svIkartavyatvAt , samavAyena jJAtatAyAM viSayatayA jJAnasya hetutvAt / karmatvamapi vidyamAne ghaTe'tItaghaTa iva gauNameveti / ___ astu vA jJAtatA, tathApi na tayA jJAnAnumAnasaMbhavaH, jJAtatAyA viSayaniSThatvAt , jJAnasya cA''tmaniSThatvAt / atha samavAyena ghaTapratyakSaM saMbandhavizeSeNa ghaTaprAkaTyaM svasamAnAdhikaraNaM janayati, iti tena tedanumAnam / ata eva tadIyaprAkaTyasya nA'nyena jJAnam , viSayatayA tadIyaprAkaTyapratyakSe tAdAtmyena tadIyaprAkaTyasya hetutvAditi cet / na, tathA'pyanumityAderAsidayApatteH, parokSajJAnemAkavyasyApi padArthAntarasya svIkArApattezca / na ca pravRttyAdinA tedanumAnam , liGgA'nanugamasyA'dopatvAditi vAcyam , pravRttyAderiva jJAnasya pratyakSatve vAdhakAbhAvAt ; bAhyArthavat karmatvAnavabhAsasya kriyAtvenA'nuvedhAdupapatteH iti kimaprastutena / AtmasiddheH paraM zokAllokAH! lokAyatA''nanam / samAlokAmahe mlAnaM tatra no kAraNaM vayam // 1 // 87 // // iti cArvAkamatanirAsaH // 1 tatra-- atIta ghaTe / 2 ghaTavizeSaNamidam / 3 tadA svarUpasaMbandhaH / 4 mImAMsakena / 5 jJAnAnumAnam / Jain Education a l For Private Personel Use Only
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtA // 51 // Jain Education Intel atraiva prasaGgena vArtAntaramAha atrApi varNayantyeke saugatAH kRtabuddhayaH / kliSTaM mano'sti yannityaM tadyathoktAtmalakSaNam 88 atrApi - AtmasiddhAvapi kRtabuddhayaH- cArvAkApekSayA pariSkRtadhiyaH, eke saugatA varNayanti / kim ?, ityAhakliSTaM - klezaviziSTaM na tu bAhyAkAraM, yad nityaM mano'sti tad yathoktA''tmalakSaNam- ahaMpratyayAlambanA''tmavyapadezabhAk // 88 // atra nityatvaM tadbhAvenA'vyayatvam, kSaNavizerArupariNAmapravAhapatitatvaM vA iti vikalpya dUSayati yadi nityaM tadAtmaiva saMjJAbhedo'tra kevalam / athAnityaM tatazcedaM na yathoktAtmalakSaNam // 89 // yadi tvadabhyupetaM mano nityaM tadbhAvenA'vyayam, tadA''tmaiva tat ; atra - asmin vAde, kevalaM saMjJAbhedaH - na tvarthabhedaH / athA'nityam- dravyatayA'pi nazvaram, 'tadA' iti prAktanamAnuSajyate, tatazca - anityatvAcca, idaM manaH, na yathoktA|tmalakSaNam - yuktyA - S'gamAbhyAM yAdRzamAtmano lakSaNaM siddhaM tadvad netyarthaH // 89 // AtmalakSaNamevAha yaH kartA karmabhedAnAM bhoktA karmaphalasya ca / saMsartA parinirvAtA sa hyAtmA nAnyalakSaNaH // 90 // 1 vizRNAti tacchIlo vizarAruvinAzItyarthaH / 2 tvacchandastathAgatatanayAvAcakaH / saTIkaH / // 51 //
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ yaH karmabhedAnAM jJAnAvaraNAdInAM, kartAH karmaphalasya sukha-duHkhAdeca, bhoktA; tathA, saMsartA- svakRtakarmAnurUpanarakAdigatigAmI tathA, parinirvAtA- karmakSayakArI; hi-nizcitam , sa AtmA nA'nyalakSaNaH- parAbhimatakUTasthAdirUpaH / kartRtvAdikaM ca nAnityasyopapadyate, kAryasamaye nazyato hetoH kAryAjanakatvAt ; anyathA kAlAntare'pi kAryotpatteH prasajAt, iti na tvaMduktaM mana evA''tmA, kintvanya eva vijJAnaghanaH zAzvata iti siddham // 9 // nityatve kathamasya vaicitryam ?, ityata AhaAtmatvenAviziSTasya vaicitryaM tasya yadvazAt / narAdirUpaM taccitramadRSTaM krmsNjnyitm||91|| ____ AtmatvenA'viziSTasya- ekajAtIyasya, tasya- AtmanaH, narAdirUpaM vaicitryaM vailakSaNyam , yazAt- yasmAddheto, taccitraM KO kAryavaicitryAnarvAhakavicitrazaktikalitam , karmasaMjJitaM- karmAparanAmakam , adRSTaM sidhyati / na ca naratvAdivaicitryaM naragatyA dyarjakakriyayaiva prAgbhavIyayopapAdyatAm , kimatagaDunA'dRSTena ? iti vAcyam ; vyavahitahetoH phalaparyantavyApAravyApyatvAvadhAraNAt / tadidamuktaM nyAyAcAryairapi- "ciradhvastaM phalAyAUla na karmA'tizaya vinoM" iti / atha narAdizarIravaicitryaM tadupAdAnavaicitryAdeva, bhogavaicitryaM ca zarIravaicitryAt , zarIrasaMyogazcAkAzAdAvivA'tmanyapi, ityadRSTaM kopayujyatAm ?, iti cet / 1 saugatoktam / 2 kusumAJjalau prathamastabake kArikA 9 / Brerolates Jain Education in Jww.jainelibrary.org al
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ sttiikH| zAstravArtA-mana, zarIrasaMyogasyA''kAzAdAvapi savena tatrApi bhogApatteH / upaSTambhakasaMyogena zarIrasya bhoganiyAmakatve tu tAdRzasaMyoga prayojakatayaivA'dRSTasiddheH // 91 // // 52 // __aparathA'pi kAryavaicitryamAha[ tathA tulye'pi cArambhe sadupAye'pi yo nRnnaam| phalabhedaH, sa yukto na yuktyA hetvantaraM vinaa| tathA, tulye'pi ca- samAne'pi ca, Arambhe-kRSyAdiprayane, sadupAye'pi- akuNThitazaktikataditarayAvatkAraNasahite'pi, nRNAM- caitra-maitrAdInAm , phalabhedaH dhAnyasaMpatti-asaMpattirUpaH, svalpa-bahudhAnyasaMpattirUpo vA yaH, sa yuktyA 'vicAryamANaH' iti zeSaH, hetvantaram- kluptakAraNA'tiriktakAraNaM, vinA na yuktaH / athA''dyamavRttAvavaiSamye'pyuttarakAlaM sAmagrIvaipamyAdeva kAryavaiSamyamiti cet / na, sAmagrIvaiSamyasyApi hetvantarAdhInatvAt / / athavA, samAne'pyArambhe- ekajAtIyadugdhapAnAdau, yaH phalabhedaH-puruSabhedena sukha-duHkhAditAratamyalakSaNaH, sa hetvataraM vinA- atiriktahetutAratamyaM vinA, na yukta ityarthaH / na cAvApi kacid dugdhAdeH karkavyAdivat pittAdirasoddhodhAdupapattiH, sarvatra tadApatteH / na ca bhejapavat tathA, tataH sAkSAt sukhAditaulyAt , dhAtuvaiSamyAdaruttarakAlatvAt : pittAdirasoro dhyadhAtuvaiSamyAdivirahitadugdhapAnatvAdinA sukhAdihetutve gauravAt , adRSTaprayojyajAtivyApyajAtyavacchinnaM pratyeva dugdhapAnAdeRO hetutvaucityAceti dig // 92 // // 52 // JainEducationa l For Private Personal use only STww.jainelibrary.org
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ Jain Education In idamevAbhipretyAha tasmAdavazyameSTavyamatra hetvantaraM paraiH / tadevAdRSTamityAhuranye zAstrakRtazramAH // 93 // tasmAt - tulye'pyArambhe phalabhedadarzanAt, atra phalabhedanimittaM paraizcArvAkaiH, hetvantaramavazyameSTavyam - anAyatyA niyamenA'GgIkAryam / tadeva hetvantaram, zAstrakRtazramAH- adhyayana-bhAvanAbhyAM gRhItazAstratAtparyAH, anye- AstikAH, adRSTamAhuH / tathA cAha bhagavAn bhASyakAra: ""jo tulasAhaNANaM phale viseso, na so viNA heuM / kajjattaNao goyama ! ghaDo bva, heU a se kammaM // 1 // | " iti // 93 // parAkUtamAzaGkaya nirAkurute - bhUtAnAM tatsvabhAvatvAdayamityapyanuttaram / na bhUtAtmaka evAtmetyetadatra nidarzitam // 94 // bhUtAnAM rAjAdipariNatabhUtAnAm, tatsvabhAvatvAt - vicitra bhoga hetusvabhAvatvAt, ayaM - phalabhedaH, ityapi - cArvAkoktam, anuttaram - uttarAbhAsaH / kutaH 1, ityAha- 'yataH' iti zeSaH, 'bhUtAtmaka evAtmA na' ityetat, atra - pUrvapraghaTTake, nidarzitaM - vyavasthApitam ; AtmasvabhAvabhedazcASTAdhIna iti bhAvaH // 94 // 1 yastulyasAdhanAnAM phale vizeSaH, na sa vinA hetum / kAryatvato gautama ! ghaTa iva hetuzca tasya karma // 1 // 2 vizeSAvazyakabhASye dvitIyasmin gaNadharavAde gAthA 8 |
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravAto sttiikH| // 53 // bhUtapadasyA'gRhItavizeSasyopAdAne uttarameva vaitat , iti svAbhiprAyAdAhakarmaNo bhautikatvena yadvaitadapi saaNprtm|aatmno vyatiriktaM taccitrabhAvaM yato mtm||95|| karmaNaH- adRSTasya, bhautikatvena- paudgalikatvena, etadapi- 'bhUtAnAM tatsvabhAvatvAt phalabhedaH' ityuttaramapi, 'yadvA' iti prakArAntare, sAMprataM- samIcInam / nanvidamasaMgatAbhidhAnam , 'bhoganirvAhakasyA''tmadharmasyaivA'dRSTasya kalpanAt , taduktam- "saMbhogo nirvizeSANAM na bhUtaiH saMskRtairapi" iti / tathA, citrasvabhAvatvamapyadRSTasyA'nupapannam , tadvaijAtye mAnAbhAvAt / tatsatve karmaNAM viziSyA'dRSTahetutve gauravAcca / na ca kIrtananAzyatAvacchedakatayA tatsiddhiH, tatra dRSTatvasya svAzrayajanyatAvizeSasaMvandhenA'zvamedhatvAdighaTitasya vA tathAtvAt / anyathA 'mayA'zvamedha-vAjapeyo kRtau, mayA vAjapeya-jyotiSTomI kRtau' ityAdikIrtananAzyatAvacchedakajAtisiddhau sAMkaryasyApi saMbhavAt / astu vA tatkIrtanAbhAvaviziSTatattatkarmatvena hetutvam , ato na samUhAlambanaharigaGgAsmaraNajanyA'pUrvasya gaGgAsmRtikIrtanAd nAze harismRterapi phalAnApattiH, tajjanyApUrvayorekasya nAze'pyaparasya sattve gaGgAsmRterapi vA phalApattiH' iti naiyAyikamatasAmrAjyAt / ityata Aha yad- yasmAdettoH, tat- karma, Atmano vyatiriktaM-bhinnadravyatayA vyavasthitam / tathA, citrabhAvaM-phalavaicitryanirvA, kusumAJjalau prathamastavake kArikA 9 / hAhAsetoreoleOC // 53 // Jan Educh an intemeias
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ hakavaicitryazAli, matam- aGgIkRtam , 'pAragatAgamavedibhiH' iti shessH| 'tatra paudgalikatve idamanumAnam - adRSTaM paudgalikama, AtmAnugraho-paghAtanimittatvAt , zarIravat / na cAprayojakatvam , 'kAryaikArthapratyAsatyA tasya sukhAdihetutve tvainItyA'samavAyikAraNatvaprasaGgAt' iti vadanti / vastuto dharmA-dharmayormAnasapratibandhakatvAdikalpanApekSayA nAtmadharmatvameva kalpanIyam , ityAdikaM jJAnArNave'nusaMdheyam / tadvaicitryamapi bandhahetutvavaicivye'pi saMkramakaraNAdikRtaM pariNatapravacanAnAM sujJAnameva / pareSAmapi kIrtanAdinAzyatAvacchedakaM vaijAtyamAvazyakameva, azvamedha-vAjapeyAdighaTitasya gurutvAt , sukhavaijAtyaghaTitenA'vinigamAcca ; samUhAlambanakIrtanAcobhayoreva vaijAtyAvacchinnayo zaH; anyathA pratyekanoMzyanAzaprasaGgAt , tatra kizcitpatibandhakAdikalpane gauravAca / iti kimihA'prakRtaparagRhavicAraprapaJcena ? // 95 // atraivA'nyeSAM vArtAntaramAhazaktirUpaM tadanye tu sUrayaH sNprcksste| anye tu vAsanArUpaM vicitraphaladaM tathA // 96 // tat- adRSTam , anye tu sUrayaH zaktirUpaM- kartuH zaktyAtmakam , saMpracakSate- vyAvarNayanti / tu- punaH, tebhyo'pyanye vAsanArUpaM tat , vicitraphaladaM- nAnAvidhaphalajanakaM, tathA- uktavat , saMpracakSate // 96 // tatra mAcyapakSadUSaNaprakAraM vRddhAvAdenAha pAragato bhagavAnahan / 2 ka. 'vbhiiyaa'| 3 ka. kha. ga. 'medhaadi'| 4 kha. 'naash'| BBB-SETTERSNthAmasanamArakarAradAra Sear Jain Education For Private & Personel Use Only
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtA- // 54 // anye tvabhidadhatyatra svarUpaniyatasya vai|krtuvinaanysNbndhN zaktirAkasmikI kutH1||97|| / saTIkaH / anye tu-prAvacanikAH, atra vicAre, evamabhidadhati / kim ?, ityAha-vai-nizcitam , svarUpeNA''tmatvena niyatasyAviziSTasya kartuH, anyasaMbandham- AtmAtiriktahetusaMbandhaM vinA, zaktirAkasmikI- akasmAdutpattikA satI, kuta:kathaM bhaveta?-na kthnycidityrthH| 'zaktiyeyAtmamAtrA'janyatve sati tadatiriktA'sAdhAraNakAraNajanyA na syAta, janyA na syAt' ityApAdanaM bodhyam / / 97 // atra vizeSAsiddhimAkSipya pariharatitakriyAyogataH sA cettadapuSTau na yujyate / tadanyayogAbhAve ca puSTirasya kathaM bhavet ?98 tasyA''tmanaH kriyA supAtradAnAdikA tasyA yogataH saMbandhAt , sA zaktiH, tathA cAtmAtiriktA'sAdhAraNakAraNajanyatvameva, iti cet / tasyA''tmano'puSTau satyanupacaye sati, na yujyate 'kriyAjanyA zaktiH' iti zeSaH, yathA mRdaH puSTAveva ghaTAdijanikA zaktirbhavati, tathA''tmano'pi puSTAveva sukhAdijanikA zaktiH syAt , na tvanyatheti bhAvaH / astu tarhi puSTiH, ityata Aha- tayA kriyayA'nyeSAM karmANUnAM yogAbhAve bandhavirahe, asya- AtmanaH, puSTi:- upaSTambhakANusaMvedharUpA, kathaM bhavet / evaM ca puSTihetutayA karmasidirAvazyakItyAzayaH / yadyapi puSTiranyatra sthaulya evopayujyate, tathApi kriyayA na hetuzaktyAdhAnam , hetumAtre tatmasaGgAt ; Atmanyeva tadAghAne tu karmaNa eva nAmAntaraM tadityabhiprAyaH // 98 // For Private & Personel Use Only
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ astu tarhi ajanyavA'dRSTarUpA zaktiH, ityanUyAha-- astyeva sA sadA kintukriyayA vyjyteprm| AtmamAtrasthitAyAnatasyA vyaktiHkadAcana sA- adRSTarUpA zaktiH, sadA'styevaH kintu para- kevalam , kriyayA-supAtradAnAdikayA, vyajyate- phalapradAnayogyA kriyate, 'na tu janyate' iti 'param' ityanena spaSTIkriyate / naivaM vAcyam , yata AtmamAtrasthitAyAH- anAhakavarUpaki vyavasthitAyAH, tasyAH zaktaH, na-naiva, vyaktiH- AvaraNanivRttirUpA, kadAcana jAtucit // 99 // katham ?, ityAhatadanyAvaraNAbhAvAda bhAve vAsyaiva krmtaa|tnniraakrnnaad vyaktiriti tadbhedasaMsthitiH100 ___ tasyAH zakteranyasyA''varaNasyAbhAvAt- anAvRtAyAH zaktarAvaraNameva nAsti, kiM tarhi kriyayA tatra nivartanIyam , ARI sato nityanivRttatvAt / tathA ca kA nAmA''varaNanivRttirUpA vyaktistatra kriyayA kriyatAm ? ityaashyH| atha yadi zAzvatyAstasyAH zakteH kAryAntaraM pratyanAvRtatve'pi prakRtaphalapradAnAbhimukhyAbhAvAt tatrA''vRtatvam , ityardhajaratIyaM svIkriyate / tadApyAha- bhAve vA- tadanyAvaraNAGgIkAre vA, asyaiva- AvaraNatvenAGgIkRtasyaiva, karmatA; yatastasyA''varaNasya nirAkaraNAt , vyaktiH zaktaH, iti tayoH zaktayA ''tmanoH sakAzAd bhedasaMsthitiH- bhedamaryAdA 'asti' ityanuSajyate / evaM cAnya AtmA, 1 ka. 'te'piiti'| STOCOGEOR Jain Education int ona For Private & Personel Use Only EUnr
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravAto / / 55 / / Jain Education Intern yatra sA zaktiH anyA ca zaktiH, yA kriyayA'bhivyajyate; anyacca karma, yadAvaraNarUpaM tadA nazyati ; iti tryasiddhAvapi karmaNo nA'siddhirityabhyuccayaH; zAzvatazakterAtmA'natirekAna dvayameva vA paryavasyati / vastutaH sA zaktiryadi tadaiva kriyayA'bhivyajyate, tadA tadaiva svargotpattiH syAt ; yadi ca kriyAjanyAvaraNadhvaMsasahakRtA kAlantara eva sA phalajananI svIkriyate, tadA kimetAvatkuSTA, tajjanyadharmasyaiva svavipAkakAle phalajanakatvaucityAt ? iti smartavyam // 100 // idamevAha pApaM tadbhinnamevAstu kriyaantrnibndhnm| evamiSTakriyAjanyaM puNyaM kimiti neSyate // 101 // tat- AvArakatvenA'bhimataM kriyAntarajanyamazubha kriyAnimittakaM, pApaM bhinnameva- zaktyatiriktameva, astu / iti cet / evam - azubhakriyAjanyapApavat, iSTakriyAjanyaM vihitakriyAnimittakaM puNyaM kimiti - kuto hetoH, neSyate, ekaikAbhAvenaikAnyathAsiddhAvavinigamAt ? iti bhAvaH / / 101 / / 'vAsanaivam' iti dvitIyapakSaM nirAkartumAha vAsanA'pyanyasaMbandhaM vinA naivopapadyate / puSpAdigandhavaikalye tilAdau nepyate ytH||102|| 1 Atma-zakti-kriyArUpaM trayam / 2 ' nete' iti maulapustakaH pAThaH, jyAyAMzca / saTIkaH / / / 55 / /
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAsanA'pyanyasaMbandhaM vinA- vAsyAtiriktayogaM vinA, naivopapadyate / kutaH ?, ityAha- puSpAdigandhavaikalye yatastilAdau vAsanA neSyate / evaM ca vAsanA vAsyAtiriktasaMbandhajanyati niyamaH siddhaH // 102 // tataH kim ?, ityAhabodhamAtrAtiriktaM tadvAsakaM kinycidipytaam|muryN tadeva vaH karmana yuktA vaasnaanythaa||10|| bodhamAtrAtiriktam-vAsyajJAnabhitram, tat tasmAt, niyamAna kizcid vAsakAmipyatAm , tadeva- iSyamANam, vaH- yuSpArka, | mukhya-vastusat , karmA'stu / anyathA-paramArthasadatirikta karmA'khIkAre, vAsanA na yuktA / na hyasatkhyAtyupanItAdRSTabhedAnako hAjjJAnavAsanetyabhyupagamaH prAmANikaH, tailAdigandheSu puSpAdigandhabhedAgrahe'pi tdvaasnaaptteH| na ca tailAdivAsanAvilakSaNaiva jJAnavAsanoktasvarUpA, ato nAnupapattiriti vAcyam / tathApi jJAne'dRSTabhedagrahAd vAsanAnivRtyedAnI muktiprasaGgAt / auttarakAlikabhedAgrahamayojakadoSasattvAd nedAnI tannittiriti cet / tarhi doSAbhAvaviziSTabhedagrahAbhAco vAsaneti phalitam , dopazca tatra vAsanaivetyAtmAzrayaH / kizca, etAdRzavAsanApekSayA'vazyakalpanIyA'dRSTa evApAmANikatvakalpanApekSayA prAmANikatvakalpa| namucitamiti paribhAvanIyam // 103 / / idamevAbhipretyAhabodhamAtrasya tadbhAve nAsti jnyaanmvaasitm| tato muktiH sadaiva syAdvaiziSTayaM kevalasya n||
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtA - // 56 // Jain Education Int bodhamAtrasya - aviziSTajJAnasya tadbhAve - vAsanAtve 'aGgIkriyamANe' iti zeSaH, jJAnamatrAsitaM nAsti, sarvasyaiva jJAnasya vAsanArUpatvAt / tataH sadaivAvAsitajJAnasadbhAvAd muktiH syAt / atha viziSTaM jJAnaM vAsanA svIkariSyate, ityatrAha - kevalasya- avizeSitajJAnasya, vaiziSTyaM naH vizeSakasvIkAre coktavat tadevA'dRSTamiti bhAvaH / atha kSaNikatattajjJAnazvAharUpA vAsanA, ato nAnupapattiriti cet / na tvadIyajJAnena buddhasyApi vAsanApatteH / ekasaMtAnagAmitvena vizeSAd nAnupapattiriti cet / na, kSaNaparamparAtiriktasaMtAnasvIkAre dravyAbhyupagamaprasaGgAt, anyathA cAtiprasaGgAparihArAditi sphuTI bhaviSyatyaye // 104 // upasaMharannAha evaM zaktayAdipakSo'yaM ghaTate nopapattitaH / bandhAd nyUnAtiriktatve tdbhaavaanuppttitH||105|| evaM uktadizA, ayaM prAgupanyastaH, zaktyAdipakSa:- zakti vAsanayora dRSTamavAdaH, upapattitaH- yukteH, na ghaTate / upapattiva pratisvaM prAguktaiva / tAmeva sAdhAraNIkRtyAha - bandhAt sakAzAt nyUnatve kiJcidrandhavadavRttitve, atiriktatve ca- bandhAbhAvavadvRttitve sati tadbhAvAnupapattita:- aprasaGgA'tiprasaGgAbhyAM badhya-bandhanIya bhAvA'vyavasthAprasaGgAddhetoH / zabdabhaGgayA prAguktadoSasmaraNamAtrametaditi dhyeyam // 105 // tataH kim ?, ityAha 1 tvadIyaM sugataziSya saMbandhi / 2 sugatasya / saTIkaH / // 56 // ww.jainelibrary.org
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ tasmAt tadAtmano bhinnaM saccitraM cAtmayogi c|adRssttmvgntvyN tasya zaktyAdisAdhakam // ___ tasmAt- uktahetoH, tat- narAdivaicitryaprayojakam, AtmanaH sakAzAta, bhinna-pRthaga dravyabhUtaM na tvAtmaguNarUpam , sat- pAramArthikaM na tu kalpanopArUDham , citraM- nAnAsvabhAvaM na tvekajAtIyam , Atmayogi- AtmapradezeSu kSIra-nIranyAyenA'nupraviSTaM, na tvAtmanaH kUTasthAt pRthageva vivartamAnam , sarpakaJcukavaduparyeva vA vartamAnam / caH samuccaye / tena pravAhato'nAditvAdi samuccIyate / tasya AtmanaH, zaktyAdeH parAbhimatazaktyAdipakSasya sAdhakaM nirvAhakam , adRSTaM-karma, avagantavyaM-mUkSmadRzA paryAlocanIyam / atrocchraGkhalA naiyAyikAH- 'astu tattatkriyAdhvaMsa eva vyApAraH, kimapUrveNa / na caivaM kriyAyAH pratibandhakatvavyavahArApattiH, saMsargAbhAvatvAdinA kAraNIbhUtA'bhAvapratiyogitvenaiva tadvyavahArAt / na caivaM saMskAro'pyucchidyeta , anubhavadhvaMsenaivopapatteH, udbodhakAnAM viziSya smRtihetutvenA'natiprasaGgAditi vAcyam / iSTatvAt / na caivaM prAyazcititAdikarmaNo'pi phalApattiH, prAyazcittAdyabhAvavatkarmatvena kAraNatvAt / na caivaM dattAdattaphaloddezyakaprAyazcitte kRte pratiyogini tatprAyazcittasya niveze dattaphalAdapi phalaM na syAt , aniveze cAdattaphalAdapi phalaM syAditi vAcyam / adattaphalaniSThoddezyatayA tadabhAvasya vAcyatvAt / etena 'prAyazcittaM na narakAdipratibandhakam , AzuvinAzitvena tadutpatyavArakatvAt / nApi taddhvaMsA, prAyazcittAna 1 tadA narakAdiparAmarzaH / POORmaTara For Private Personal Use Only Jain Education intestinal HEEww.jainelibrary.org
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ sttiikH| WER zAkhavArtA-tarakArobAra ntarakRtagovadhAdito'pi narakAnutpattyApatteH / na ca tattatprAyazcittaprAgvartigovadhAdijanyanarake tattatmAyazcittadhvaMsaH, tathA prAga- janmakRtagovadhAdito'pi narakAnutpattyApatteH / 'tajanmakRta-'itiprAgvartigovadhavizeSaNe tvaprasiddhiH' ityapAstam / na caa'puurvaa||57|| 'svIkAre'GgapradhAnavyavasthAnupapattiH, pradhAnakathaMtApravRttividhividheyatvAdinA'Ggatvasya suvacatvAt' ityAhuH / / tadasat , takriyoddezenA'nyamAyazcitte kRte'pi phalAnApatteH / tattatmAyazcittAbhAvanivezAt tattatprAyazcittaviziSTA'dattaphaladhvaMsAtiriktadhvaMsasya vyApAratvAd vA nAnupapattiriti cet / tathApi tattvajJAnikriyayA bhogaapttiH| taddhvaMsAtiriktatvamapi nivezanIyamiti cet / tathApi dhvaMsasyA'nantatvena bhogaannttvaapttiH| caramabhogAnantaraM vyApArasatve'pi prAgabhAvAbhAvAdeva na phalotpattiriti cet / tarhi prAyazcittasthale'pi prAgabhAvAbhAvAdeva bhogAnutpattiriti kiM tadabhAvAdinivezena / prAyazcittavidhisAmarthya tu vijAtIyaprAyazcittAnAM vijAtIyA'dRSTanAzakatvamevocitam , AgamA'saMkocAt , lAghavAcca / etena caramabhogaprAgabhAvaviziSToktadhvaMsAdhAratAsaMbandhena kriyAhetutvamapyapAstam , vizeSyavizeSaNabhAve vinigamanAvirahAca / kiJca, takriyANAM tattatyAyazcittoddezyatvamapi tattatkriyAjanyakarmanAzecchAviSayatayaiva suSTu nirvahati, nAnyathA, ityato'pyadRSTasiddhiH / | kizca, prAgjanmakRtAnAM nAnAkarmaNAM na yogoddezyatvamasti, na ca tatastajanyaphalam , iti yogarUpaprAyazcittasyA'dRSTanAzakatvaM vinA na nirvAhaH / na ca yogAt kAryavyUhadvArA bhoga eveti sAMpratam , nAnAvidhAnantazarIrANAmekadA'saMbhavAditi / spaSTaM nyAyAloke / na ca yogasya prAyazcittatvasvIkAre bhavatAmapasiddhAnta iti vAcya : "saMvA vi ya ka. 'svsi'| 2 sarvA'pi ca pravrajyA prAyazcittaM bhavAntarakRtAnAM pApAnAm , karmaNAm / // 57 // Join Education in VAL W ww.anibrary
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ P-BUS TEP PopavvajjA pAyacchittaM bhavaMtarakaDANaM, pAvANaM kammANaM" iti granthakRtaivA'nyatroktatvAt / api ca, karmakSayArthitayaiva mokSopAye EA pravRttiAyyA, na tu duHkhadhvaMsArthitayA, duHkhadhvaMsasya puruSaprayatnaM vinaiva bhAvAt / ityapi vivecitaM nyAyAloke / ityato'pi karmasiddhiH / api ca, lokasthitirapi karmAdhInaiva, anyathA jyotizcakrAdergurutvAdinA pAtAdiprasaGgAt / na cezvarAdhInaiva, tasya nirasyatvAt / iti kimativistareNa ? / marIcirucaiH samudazcatIyaM jainoktabhAnoryadadRSTasiddhiH / nimIlya netre tadasau varAkazcArvAkadhUkaH zrayatAM digantam // 1 // 106 // // itthaM siddhamadRSTam / / athAsyaiva darzanaparibhASAjanitAn vyaJjanaparyAyAnAhaadRSTaM karma saMskAraH puNyApuNye shubhaashubhe|dhrmaadhrmoN tathA paoNzaH paryAyAstasya kIrtitAH107 'adRSTam' iti vaizeSikAH / 'karma' iti jainAH / 'saMskAraH' iti saugatAH / 'puNyA-'puNye' iti vedvaadinH| 'zubhA| 'zubhe' iti gaNakAH / 'dharmA-dhauM' iti sAMkhyAH / 'pAzaH' iti zaivAH / evamete tasya- adRSTasya, paryAyAH-vyaJjanaparyAyAH, 1 ka. janatA paa'| 2 ka. kha, ga, gha, ca 'skArAH pu'| 3 ka, kha, ga, gha. ca 'shubhii'| 4 ka, kha, ga, gha. ca 'pAzAH p'| Jain Education Interational For Private & Personel Use Only
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtA / / 58 / / / * hetavo'sya samAkhyAtAH pUrva hiNsaanRtaadyH| tadvAn saMyujyate tena vicitraphaladAyinA // 108 // kIrtitAH / samAnapravRttinimittakatvaghaTitaparyAyatvaM tu na sarvatreti bodhyam // 107 // kathamanenA''tmA saMyujyate 1, ityAha Jain Education Inter asya karmaNaH, pUrva- "hiMsAnRtAdayaH paJca" ityAdinirUpaNakAle, hiMsA 'nRtAdayo hetavaH samAkhyAtAH tadvAn tatkriyAdhyavasAyapariNataH, vicitraphaladAyinA tena karmaNA, saMyujyate- anyonyasaMbandhena badhyate // 108 // ukteSu vAdeSu kaH zreyAn 1, iti vivecayati - nevaM dRSTeSTabAdhA yatsiddhizcAsyA'nivAritA / tadenameva vidvAMsastattvavAdaM pracakSate // 109 // evam- AtmanaH karmasaMyoge svIkriyamANe, na dRSTeSTabAdhA - amUrtasyApi mUrtena sahA''kAzAdau saMyogasya darzanAt, amUrtasyApi jJAnasya brAhmI-ghRtopabhoga-madyapAnAdinA'nugraho-paghAtayoriSTatvAcca; siddhizvA'sya- karmaNaH, uktadizA'nivAritApratitarkAvAdhitamasarA / tat tasmAt kAraNAt enameva prakRtavAdameva, vidvAMsaH - madhyasthagItArthAH, tattvavAdaM - prAmANikAbhyupagamaM pracakSate // 109 // 1 prakRtastabake zlo0 4 / saTIkaH / / / 58 / / ww.jainelibrary.org
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ evakAraphalamevAhalokAyatamataM prAjJairjeyaM pApaughakAraNam / itthaM tattvavilomaM yattad na jJAnavivardhanam // 11 // lokAyatamataM- nAstikadarzanam , prAjJaiH- sUkSmekSibhiH, pApaughasya viSTakarmasamUhasya, kAraNaM jJeyam / kutaH ?, ityAhaHo yat- yasmAdetoH, ittham- uktaprakAreNa, tattvavilomaM- yathArthapadArthajJAnapratikUlam , tathA, ajJAnavivardhanam- kliSTavAsanA saMtatihetuH // 11 // ____atra dravyAsatyatvamapi nAsti, iti paroktaitadutpattiprakAradUSaNacchalenAhaindrapratAraNAyedaM cakre kila bRhsptiH| ado'pi yuktizUnyaM yatnatthamindraHpratAryate // 11 // indrapratAraNAya-vRtradAnavavyApAdanArtha hiMsAdibhItasyendrasya dharmAdyabhAvabhramamAdhAya lokasukhArtha preraNAya, idaMlokAyatamatam , 'kila' iti satye, bRhaspatiH- suraguruH, cakre / ado'pi- etadapi vacanam , yuktizUnyam- avicAritaramaNIyam / kutaH1, ityAha- yat- yasmAt , ittham- anena bRhaspatyuktamakAraNa, indro na pratAryate, divyadRSTitvAt tasyati bhAvaH // 111 // upasaMharabAha Saloeone O OR ete sTAra B For Private & Personel Use Only
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtA- tasmAdduSTAzayakaraM klissttsttvvicintitm| pApazrutaM sadA dhIrairvayaM nAstikadarzanam // 112 // saTIkaH / // 59 // tasmAt- sarvathaivA'satyatvAt , duSTAzayakara-paralokAdyabhAvasAdhanena viSayecchAmAtraparyavasAyicittAdhyavasAyanivandhanam / tathA, kliSTasattvairacintitA''muSmikA'pAyaraihikasukha evA'tyantaM gRddhairvicintitam- khecchayA prakaTIkRtam / ata eva pApazrutam- zrUyamANamapyanupaGgataH pApanibandhanaM, dhIraiH- jJAnavRddhaiH, nAstikadarzanaM sadA varNya- jJAtvA pariharaNIyam ;na tvatrAgre vakSyamANeSu vArtAntareSviva dravyAsatyatvAzaGkApi vidheyA, anyathA tAmeva cchalamupalabhya prakRtiduSTA viSayapipAsApizAcI chalayediti bhAvaH // 112 // yuktirmuktimasaraharaNI nAsti kA nAstikAnAM sarvA garvAt kimu na dalitA sA nayairAstikAnAm / dhvastAlokA kimu na jagati dhvAntadhArA bata syAt kiM nocchetrI ravikaratatirduHsahodeti tasyAH // 1 // vArtAmimAmatra nizamya samyak tyaktvA rasaM nAstikadarzaneSu / aikAntikA-''tyantikazarmahetuM zrayantu vAdaM paramArhatAnAm // 2 // // 59 // 1 apAyo duHkham / 2 danyAsatyatvAzaGkAm / PIONSzAkhAkA Jan Education Intel For Private Personel Use Only
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ iti paNDitazrIpadmavijayasodaranyAyavizAradapaNDitayazovijayaviracitAyAM syAdvAdakalpalatA bhidhAnAyAM zAstravArtAsamuccayaTIkAyAM prathamaH stabakaH / MedicichuCIALISTORICS abhiprAyaH sUreriha hi gahano darzanatati nirasyA durdharSA nijamatasamAdhAnavidhinA / tathApyantaH zrImannayavijayavijJAhibhajane na bhagnA ced bhaktirna niyatamasAdhyaM kimapi me // 1 // yasyA''san guravo'tra jItavijayapAjJAH prakRSTAzayA bhrAjante sanayA nayAdivijayaprAjJAzca vidyaapdaaH| premNAM yasya ca saba padmavijayo jAtaH sudhIH sodara stena nyAyavizAradena racite granthe matIrdIyatAm // 2 // 1 ka, ' tAnAmnyAM shaa'| Jain Education i s For Private & Personel Use Only
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ For Private & Personel Use Only
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ Jain Education Inter // arham // atha dvitIyaH stabakaH / atIpAya dIpAya satAmAntaracakSuSe / namaH syAdvAditantrAya svatantrAya vivasvate // 1 // vArtAntaramAha hiMsAdibhyo'zubhaM karma tadanyebhyazca tacchubham / jAyate niyamo mAnAt kuto'yamiti cApare // 1 // hiMsAdibhyaH - aviratyAdihetubhyaH, azubhaM pApaM karma bhavati / tadanyebhyazca viratyAdihetubhyaH, zubhaM puNyaM, tadkarma, bhavati / ayaM niyama:- pratiniyatahetuhetumadbhAvanizrayaH, kutaH kasmAt mAnAt pramANAt ? iti cApare saMdihAnA vAdinaH mAhuH / avyutpannAnAM ceyamAzaGkA dharmA-dharmapada vAcyatvAvacchinnadharmitAkA, anyathA dharmigrAhakamAneno niyamoparaktayoreva dharmA-dharmayoH siddhAvIdRzazaGkA'nudayAditi dhyeyam // 1 // 1 ka. 'tItAya' / 2 bhAsvate /
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ sttiikH| zAstravAto- idamevAbhipretya vyutpattipuraskAreNaiva smaadhaanvaartaamaah|| 61 AgamAkhyAttadanye tu tacca dRSTAdyabAdhitam / sarvArthaviSayaM nityaM vyaktArtha paramAtmanA // 2 // tadanye tu- asaMdihAnAstattvavAdinaH, AgamAkhyA mAnAt , 'niyamaM bruvate' iti vAkyazeSaH / kathametadatra mAnam ?, ityata Aha- taca- AgamAkhyaM, dRSTAdyabAdhitaM- dRSTe-TAbhyAmaviruddham / etena 'payasA sizcati' ityAderiva bAdhitatvanirAsaH / tathApi svAviSaye prakRtaniyame kathaM tad mAnam , ityata Aha- sarvArthaviSayaM- yAvadabhilASyabhAvaviSayam ; prajJApanIyabhAvAnAmanantabhAgasya zrutanibaddhatve'pi tadabhyantarabhUtayA matyA'nibaddhAnAmapi teSAM grahaNazravaNAd nAnupapannametat / kRtrimatvAt kathamIdRzametat ?, ityata Aha-nityaM-pravAhApekSayA'nAdi-nidhanam , bharatAdau vicchedakAle'pi mahAvidehe'vicchedAt / tathApyanAptoktatvAdanIdRzametat , ityAha- paramAtmanA- kSINadopeNa bhagavatA, vyaktArtha- pratipAditArtham // 2 // nanvidaM svagRhavArtAmAtram , apratyakSe pApAdau tatyAmANyagrAhakamAnAbhAvAt / ityaashngkaayaamaah| candrasUryoparAgAdestataH saMvAdadarzanAt / tasyApratyakSepi pApAdau na prAmANyaM na yujyte||3|| tataH- tadbodhitAt , candra-sUryoparAgAderarthAt- tamAzritya, iti lyablope pazcamI; saMvAdadarzanAt- avisaMvAdiprattijanakatvanizcayAt , tasya- zabdasya, apratyakSe'pi- zrotrapratyakSe'pi, pApAdau, prAmANyaM- tadvadvizeSyakatve sati tatprakArakajJAnajanakatvam , na yujyata iti na-na nizcIyata iti na, kintu nizcIyata evetyarthaH // 3 // OICEKALBERTERE: R // 61 // hotoODIOS RAND For Private & Personel Use Only IRanwjainelibrary.org
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ AMICROHDI sAsArAma AAAA parAbhiprAyamAhayadi nAma kacid dRSTaH saMvAdo'nyatra vstuni| tadbhAvastasya tattvaM vA kathaM smvsiiyte?||4|| yadi nAma kacit- candroparAgAdAvarthe, saMvAdo dRSTaH; tadA tadabhidhAyakavAkyasya prAmANyaM sidhyatu / anyatrapApAdau vastuni, tadbhAvaH-saMvAdabhAvaH, tasya pApAdyabhidhAyakavAkyasya, tattvaM vA- pramANatvaM vA, kathaM samavasIyate / / prAmANyavyApyasaMvAditvagrahAbhAvAt pApAdyabhidhAyakavAkye prAmANyanizcayo durghaTa iti smudaayaarthH|| 4 // atra samAdhAnamAhaAgamaikatvatastacca vAkyAdestulyatAdinA / suvRddhasaMpradAyena tathA pApakSayeNa ca // 5 // AgamaikatvataH- dRSTA-'dRSTasaMvAyAgamayorekatvAt , 'tasya tathAtvaM samavasIyate' iti yojanA; saMvAditvavat saMvAdijAtIyatvasyApi prAmANyavyApyatvAt / ata eva jalAdijJAne dRSTasaMvAdajAtIyatvene prAgeva prAmANyanizcayAd niSkampA prattirghaTata iti bhAvaH / Agamaikatvameva katham ?, ityAha- tacca- AgamaikatvaM ca, vAkyAdeH- vAkya-padagAmbhIryAdeH, tulyatAdinA samavasIyate / nanvidamayuktam , AgamAnukAreNa paThyamAne'nyatrApi tattulyatAsatvAt , anantArthatvAdezva durgrahatvAt / ityata 1 kha. ga. gha. ca. 'kypraa'| 2 pApAdyabhidhAyakavAkyasya / 3 tathAtvaM-pramANatvam / 4 kha. ga. gha. ca. 'na prAmA' / BreeToTOO JainEducation ima For Private Personel Use Only
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtA saTIkaH / // 62 // Aha---- suvRddhasaMpradAyena- jJAna-caraNasaMpannaguruparamparayA / nanviyamapi mithovivAdAkrAntA, suvRddhatvapramApakatvantarAnusaraNe ca tadevA''gamaikatvagrAhakamastu, ityata Aha- tathA pApakSayeNa ca- samyaktvapratibandhakakarmakSayopazamena ca / 'ayaM hi sarvatra yathAvasthitatvagrahe mukhyo hetuH, labdhIndriyarUpatadabhivyaJjakatayevA'nyopayogAt , tadabhivyaktivyApArakatayaiva 'tathA' ityanena hetvantarasamuccayAt ' iti vadanti // 5 // viparyaye bAdhakamAhaanyathA vastutattvasya parIkSaiva na yujyate / AzaGkA sarvagA ysmaacchdmsthsyopjaayte||6|| anyathA- uktarItyA saMzayAvicchede, vastutattvasya parIkSeva-sadasadvicAra eva, na yujyate; yasmAd hetoH, chamasthasyaakSINajJAnAvaraNIyasya, sarvagA- sarvArthaviSayiNI, AzaGkA jAyate // 6 // astu toparIkSaiva, ityata AhaaparIkSApi no yuktA gunn-dossaavivektH|mhtsNkttmaayaatmaashngke nyAyavAdinaH // 7 // ___ aparIkSApi- avicAro'pi, no-naiva, yuktA / kasmAt ?, ityAha- guNa-doSAvivekataH-niSkampapravRtti-nivRttiprayojakAnizcayAt / tasmAt parIkSA-'parIkSobhayAyogAt , nyAyavAdinaH larkikasya, mahat saMkaTamAyAtamityAzaGke / etena 'vaktradhI- 1 suvRddhatvapramApakahetvantaram / Man For Private Personal use only
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ pasthiteH / ata eva anumAnAdasya vizeSataH natvAcchAbdasyA'mAmANyam' ityapi nirastam, guNavadvaktRkatvena tasya prAmANyavyavasthiteH / ata eva 'anumAnAdasya vizeSaH, zAbdapramAyAM vaktRyathArthavAkyArthajJAnasya guNatvAt , iti guNavaktRpayuktazabdaprabhavatvAdeva zAbdamanumAnajJAnAd viziSyate' iti vadatAM smmtittiikaakRtaamaashyH| atredamavadhayem- ete padArthAstAtparyaviSayamiyaHsaMsargavantaH, AkAsAdimatpadasmAritatvAt 'daNDena gAmabhyAja' iti padasmAritapadArthavat, iti na zAbdasthalIyAnumAnazarIram , anAptoktapadasmArite vyabhicArAt / Aptoktatvena vizeSaNIyo o heturiti cet / na, Aptatvasya pUrva duhatvAt / ata eva yogyatAyA hetupraveze'pi na nirvAhaH, ekapadArthe'parapadArthavacarUpAyABRI stasyAH prAganizcayAt / nizcaye vA siddhasAdhanAt / AkAsApi samabhivyAhRtapadasmAritArthajijJAsArUpA' svarUpasatyeva hetuH, na tu jJAtA / yogyatAsahitA''sattirapi na niyAmikA, 'ayameti putro rAjJaH puruSo'prasAryatAm' ityatra 'rAjJaH puruSaH' iti bhAge vyabhicArAt / etena 'etAni padAni tAtparya viSayasmAritapadArthasaMsargapramApUrvakANi, AkAsAdimatpadatvAt , ityanumAnazarIre uktayogyatAyA hetuvizeSaNe'pi na siddhasAdhanam' ityuktAvapi na nistAraH / | atha tAtparyarUpA''kAsA hetupraviSTeti na vybhicaarH| na ca karmavAdI ghaTAdisaMsargasiddhAvapi karmatvAdau nirUpitatvasaMbandhena ghaTAdiprakArakabodho na jAta iti vAcyam, karmatvAdikaM ghaTAdiman , ghaTAkAsAdimatpadasmAritatvAt , 1 ataH prabhRti 'saMbhavAt' iti paryantaH pUrvapakSaH / Jain Education in For Private & Personel Use Only Howw.jainelibrary.org
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtA // 63 // Jain Education Inte ityanumAnasyApi saMbhavAt iti cet / na, anumAnAd niyatabodhAnupapatteH / zAbdAtmakavilakSaNAnumitau vyutpatterapi tantratvAd na doSa iti cet / na, vyutpatteH padasya zAbdahetutvagarbhatvAt / kiJca evaM pratyakSAdinA siddhAvapi vinaivecchAM zAbdabodhAnudayaH syAt / na ca pakSatAyA liGgabhedabhinnatvena tattalliGgakAnumitau tadahetutvAdeva nAnupapattiriti vAcyam; tathApyanvitA 'nvayavAraNAya talliGgakatadanumitau talliGgakatadanumityabhAvasya hetutvApekSayA ghaTapadajanyazAbdabodhe ghaTapadajanyazAbdabodhasyaiva pratibandhakatve lAghavAt, atiriktazAbdasiddheH / evaM padajanyaviziSTavaiziSTayabodhe padajanyavizeSaNatAvacchedakaprakArakajJAnahetutvAdinApi tatsiddhiH / api ca, ghaTAt pRthagityanvaye zAbdasamAnAkArA'numitirdurghaTA, pRthaktva pakSakAnumitAvatadvato'bhAnApatteH, tadvataH pakSatve ca tatraiva paJcamyarthabhAnApatteH / vastutaH 'nAnuminomi, kintu zAbdayAmi' iti viSayatAvizeSasiddhyA zAbdasyAtirekaH / na ca zAbdA'numitisAmagrIsamAhAre yugapadubhayotpattivAraNAyaikasAmagyAparatra pratibandhakatvakalpane gauravam; vahayAderazAbdAnumiteH, aparasya zAbdAnumitezcaikadotpattivAraNAya tavApi zAbdAnumiteH zAbdetarAnumitipratibandhakatvakalpanAvazyakatvAt ; ityanyatra vistaraH // 7 // nigamayannAha - tasmAdyathoditAtsamyagAgamAkhyAtpramANataH / hiMsAdibhyo'zubhAdIni niyamo'yaM vyavasthitaH saTIkaH / // 63 // ww.jainelibrary.org
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ Jain Education tasmAt uktopapatteH, yathoditAt- pRthak pramANatvena vyavasthApitAt samyagAgamAkhyAt- AptoktazabdAbhidhAnAt, pramANataH, hiMsAdibhyaH - hiMsA - 'hiMsAdibhyaH zubhAdIni pApa-puNyAdIni, bahuvacanAd duHkha-sukhAdisaMgrahaH ayaM niyama:niyatahetuhetumadbhAvaH, vyavasthitaH - siddhaH // 8 // etadeva bhAvayannAha - 1 | kliSTAddhiMsAdyanuSThAnAtprAptiH kliSTasya karmaNaH / yathA'pathyabhujo vyAdherakliSTasya viparyayAt // kliSTAt- saMklezabahulAt, hiMsAdyanuSThAnAt, kliSTasya- jJAnAvaraNAdiprakRtikasya, karmaNaH prAptirbhavati yathA- apathya-bhujaH- viruddha bhojino rogiNaH, vyAdheH- rogasya prAptiH / tathA, viparyayAt- akliSTA'hiMsAdyanuSThAnAt, akliSTasya - sAtavedanIyAdizubhaprakRtikasya karmaNaH, prAptirbhavati yathA- pathyabhojino vyAdhivigamAt sukhasya prAptiriti // 9 // AgamAd niyamamuktvA svabhAvAt taM vyavasthApayitumAha svabhAva eSa jIvasya yattathApariNAmabhAk / badhyate puNya-pApAbhyAM mAdhyasthyAttu vimucyte||10|| eSa jIvasya cetanasya, svabhAvo yat tathApariNAmabhAk- hiMsAdipariNataH, puNya-pApAbhyAM badhyate; mAdhyasthyAttuvairAgyAttu, vimucyate - kSINakarmA bhavati / itthaM caitadapyavazya maGgIkartavyam, anyathA 'daNDAdereva ghaTAdijanakatvam, na bemAde:iti kuta: ?' iti prazne kimuttaramabhidhAnIyamAyuSmatA ? / na ca praznasyaivAnupapattiH, 'parvate vahniH kutaH ?' ityatreva jJApakahetu tional
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 64 BOOR zAstravArtA- jijJAsayA tdupptteH| na caivaM khabhAve'pi praznApattiH, tatra vyAghAtena zaGkAyA evA'nudayAditi // 10 // sttiikH| uktamevA'GgIkArayatisudUramapi gatveha vihitAsUpapattiSu / kaH svabhAvAgamAvante zaraNaM na prapadyate ? // 11 // iha-zAstre, sudUramapi gatvA- bahUnyapi pramANAni parigRhya, upapattiSu-mUkSmayuktipu, vihitAsu-prakaTIkRtAsu, ko| vAdI, ante-bAdhakatarkopasthitau, svabhAvA-''gamau zaraNaM na prapadyate ?- svapakSasAdhanArtha balavatvena nAGgIkurute ?- sarva eva tathA prapadyata ityarthaH / bauddhanA'hetukasya kAryasya svabhAvena kAdAcitkatvasamarthanAt , mImAMsakena ca yAgIyahiMsAyAmadharmajanakatvAbhAve 'jyotiSTomena svargakAmo yajeta' ityAdivedavAkyasyaiva pramANatvenA''zrayaNAditi // 11 // paraH paryanuyuGktepratipakSasvabhAvena pratipakSAgamena ca / bAdhitatvAtkathaM hyetau zaraNaM yuktivAdinAm ? // 12 // pratipakSasvabhAvena- uktaviparItasvabhAvena, pratipakSAgamena-uktaviparItAgamaina ca bAdhitatvAta , hi-nizcitam , etauuktakhabhAvA-''gamau, yuktivAdinA- yuktipradhAnavAdinAm , na tu zraddhAmAtravatAm ; kathaM zaraNam ?- kathamarthasiddhikSamau ?- na // 64 // A kathaJcidityarthaH // 12 // COM Inin Education Inte For Private Personal Use Only
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ samAdhattepratItyA bAdhyate yo yatsvabhAvo na sa yujyte|vstunH kalpyamAno'pi vaDhyAdeH shiittaadivt|| yad- yasmAt kAraNAt , yaH svabhAvaH, pratItyA-pramANena, bAdhyate sa kalpyamAno'pi- tatsvabhAvatvena vahnayAdeH HzItatAdivajjAtyA''pAdyamAno'pi, vastunaH svabhAvo na yujyate- na sattarkaviSayo bhavati / tathAca 'vahnayAdeyASNatvAdi khabhAvaH syAt , zItatvAdyapi syAt' itivat 'hiMsAderyadyadharmajanakatvAdisvabhAvaH syAt , dharmajanakatvAdyapi syAt' iti na | bAdhakamiti bhAvaH // 13 // para AhavihnaHzItatvamastyeva, tatkArya kiM na dRzyate ? dRzyate hi himAsanne, kathamitthaM svbhaavtH||14|| baDheH zItatvamastyeva- svAbhAvikameva mRgatRSNikAdivat / tatrAha- yadi bhramAdupalabhyamAnamapi zItatvaM vahnisvabhAvaH, tadA tatkArya- tatsaGgena romAJcAvirbhAvAdi, kiM na dRzyate ? / para Aha-hi-nizcitam , himAsanne vahnau, zItakArya romAcAdi dRzyate / tatrAcArya Aha- ityaM katham ?- 'himAsanna eva vahniH zItakArya janayati, nAnyadA' iti katham / para AhakhabhAvataH, yathA daNDAdezcakrAdisaMyuktasyaiva kAryajanakatvasvabhAvaH, tathA vaherhimAsanasyaiva romAJcajanakatvasvabhAva ityarthaH // 14 // For Private & Personel Use Only
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtA - 11411 etadeva dRSTAntena draDhayati himasyApi svabhAvo'yaM niyamAdvahnisaMnidhau / karoti dAhamityevaM vahanyAdeH zItatA na kim ? | himasyA'pyayaM svabhAvo yad niyamAt - avazyaM, vahnisaMnidhau vahnisamIpa eva, dAhaM karoti, sAmIpya evAdhyaskAntavat, nAgadamanIvad vA kAryakAritvAt / iti hetoH, evam - himasya dAhajanakatvavat, vayAdeH zItatA na kiM ? kiM na svabhAvaH 1 / / 15 / / atrottaramAha vyavasthA bhAvato hyevaM yA tvabuddhirihedRzI / sA loSTAdasya yatkArya tttvttsttsvbhaavtH|| evam uktarItyA vyavasthA'bhAvataH - samyagniyAmakAbhAvAt hi nizcitam yA iha vicAre, IdRzI- svabhAvAnyathAtvakalpanAtmikA, tvabuddhiH, sA loSTAt pASANAt tvatsamIpasthe tatra tvatsvabhAvasaMkramAt / tathA, asya - loSTasya, yatkAryam - abhighAtAdikam, tat tvattaH sakAzAt loSTasamIpasthasya tava tatsvabhAvataH - loSTasvabhAvAt // 16 // , tataH kim 1, ityAha evaM subuddhizUnyatvaM bhavato'pi prasajyate / astu cetko vivAdo no buddhizUnyena sarvathA // 17 // saTIkaH / / / 65 / /
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ evam loSTasvabhAvatve, bhavato'pi lASTavat subuddhizUnyatvam- samyagbuddhirahitatvam, prasajyate; apinA loSTasyA'pi buddhiyuktatvaM syAditi prAguktaM smAryate / iSTApattAvAha astu nyAyAnugataM tathAsvabhAvatvam iti cet / tadA sarvathA buddhizUnyena bhavatA saha, naH - asmAkam ko vivAdaH 1 / evaM cAvazyaklRptaniyatapUrvavartino himAdereva romAJcAdikAryasaMbhave tatsahabhUtasya vahneranyathAsiddhatvAd na tajjanakatvam, na vA tadanurodhena zItasvabhAvatvamiti / prakRte'pyevaM vyavasthA bhAvanIyA / athaivaM kAraNatvasya svAbhAvikatve nIlAdivat sAdhAraNaM syAditi cet / syAdeva sarvaistavena pratIyamAnatvarUpamanyagrahAnadhInagrahaviSayatvarUpamapi taddhetuzaktAvastyeva, vyaJjakasvabhAve tvanyaghaTitatvAdeva nAsti / na ca parApekSatvAdalIkatvApattiH, tathAniyamAbhAvAt | abhyadhiSmahi ca bhASA rahasye ""te hoMti parAvekkhA vaMjaya muhasiNo tti Na ya tucchA / diTThamiNaM vecittaM sarAva kappUragaMdhANaM // 1 // " iti / adhikaM tadvivaraNAdava seyam // 17 // evaM pratipakSasvabhAvo nirAkRtaH / tataH pratipakSA''gamanirAkaraNe prApte'pyAgamazaraNArthaM prasaGgAd vArtAntiramutthApayati anyastvAheha siddhe'pi hiMsAdibhyo'zubhAdike / zubhAdereva saukhyAdi kena mAnena gamyate 118 1 te bhavanti parApekSA vyaJjakamukhadarzina iti na ca tucchAH / dRSTamidaM vaicitryaM zarAva karpUragandhayoH // 1 // 2 bhASArahasye gAtheyaM 30 / Jain Educationational
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAsvavArtA sttiikH| anyastu vAdI, Aha- iha-nyAye loke ca, hiMsAdibhya evA'zubhAdike siddhe'pi, zubhAdareva-puNyakarmAdereva, saukhyAdi bhavati, na pApAdeH, iti kena mAnena gamyate // 18 // atra keSAMcit samAdhAnavAtAmAhaatrApi truvate kecit sarvathA yuktivaadinH|prtiitigrbhyaa yuktyA kilaitdvsiiyte||19|| ___ atrApi- uktapUrvapakSe'pi, kecit sarvathA yuktivAdinaH- AgamanirapekSayuktipraNayinaH, bruvate / kiM bruvate ?, ityAhapratItigarbhayA- anubhavasahakRtayA, yuktyA- tarkeNa, 'kila' iti satye, etat-prAk paryanuyuktam, avasIyate- nizcIyate // 19 // tanmatamevAhatayAhu zubhAtsaukhyaM tdvaahulyprsnggtH|bhvH pApakarmANo virlaaHshubhkaarinnH||20|| te vAdina Ahuryata- azubhAt- pApakarmaNaH, saukhyaM na bhavati / kutaH ?, ityAha- tadbAhulyaprasaGgataH- sukhabhUyastvaprasaGgAt / idamapi kutaH ?, ityAha- pApakarmANo hiMsAdikAriNaH, bahavo vyAdhAdayaH, zubhakAriNaH-- hiMsAdinivRttAH sAdhuprabhRtayaH, viralAH- stokaaH| evaM ca sukhaM yadi pApajanyaM syAt , yAvatyApakatavRtti syAtH duHkhaM ca yadi puNyajanyaM syAt , puNyA'sAmAnAdhikaraNaM na syAt , iti tarkazarIraM bodhyam // 20 // a // 66 // Jain Education international For Private Personal Use Only
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ paraka atrA''pAdyaviparyayapradarzanena zuddhatvamAhanacaitadRzyate loke duHkhbaahulydrshnaat| zubhAtsaukhyaM ttHsiddhmto'nyccaapyto'nytH|| na caitat-- ApAdyamAnam , loke- jagati, dRzyate / kutaH 1, ityAha-duHkhabAhulyadarzanAt- duHkhasya puNyA'samAnAdhiPo: karaNatvadarzanAt / idamupalakSaNaM sukhe yAvatpApakartRvRttitvAbhAvasya / tataH zubhAt- puNyAt , saukhyam / ataH- saukhyAt , anyad duHkhaM cApi, ataH-puNyAt, anyataH-- pApAt , siddham / / 21 / / nedaM svatantrasAdhanam , kintvApAtataH prasaGgA''pAdanam , tacca na sAdhakam , ityanyeSAM vArtAntaramAhaanye punaridaM zrAddhA bruvata Agamena vai| zubhAdereva saukhyAdi gamyate nAnyataH kvcit||22|| . anye punaH zrAddhAH- Agame zraddhAvantaH, idaM- vakSyamANam , buvate / kim ?, ityAha-vai- nizcitam , zubhAderevao puNyAdereva, saukhyAdi phalam , ityAgamena gamyate ; kacit- kutrApi, anyataH- anyena mAnena, na gamyate // 22 // kutaH?, ityAhaatIndriyeSu bhAveSu prAya evaMvidheSu yat / chamasthasyAvisaMvAdi mAnamanyad na vidyte||23|| pAyaH- bAhulyena, evaMvidheSu- uktajAtIyeSu, atIndriyeSu- aindriyakakSayopazamA'grAhyeSu, bhAveSu, yat- yasmAt kAraNAt , Jan Education For Private Personel Use Only
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtA // 67 // chaasthasya-- akSINaghAtikarmaNaH, avisaMvAdi- aprAmANyazaGkAdivirahitam , anyat- zabdAtiriktam, mAna-pramANaM, na saTIkaH / vidyate / prAtibhAdinA yogibhistadgrahaNAt prAyograhaNam / atra ca yadyapyatIndriyArthe pUrvamAgamasya pramANAntarAnavagatavastupatipAdakatvenAhetuvAdatvam , tathApyagre tadupajIvya pramANapravRttau hetuvAdatve'pi na vyavasthAnupapattiH, AdyadazApekSayaiva vyavasthAbhidhAnAt / ato yadanyatroktam- 'Agamazcopapattizca' ityAdi, tad nAnena saha virudhyate, apUrvatvaM cAdRSTasyopapadyata iti dhyeyam // 23 // uktatakeM bAdhakamuktvA prakRtopapattimAhayaccoktaM duHkhabAhulyadarzanaM tanna sAdhakam / kacittathopalambhe'pi sarvatrAdarzanAditi // 24 // .. yacca duHkhabAhulyadarzanamuktaM tarkaghaTakatvena, tat sAdhakam - ApAdakamapi na / kutaH ?, ityAha-- kacid bharatAdau, 8 tathopalambhe'pi- duHkhabAhulyadarzane'pi, sarvatra mahAvidehAdI, adarzanAt- duHkhabAhulyAnupalambhAt / iti hetusmaaptyrthH||24|| sarvatra darzanaM yasya tadvAkyAtkiM na sAdhanam ? / sAdhanaM tadbhavatyevamAgamAttu na bhidyte||25|| ___atha yasya sarvatra- sarvakSetreSu, darzanaM- duHkhabAhulyajJAnam , tadvAkyAd duHkhabAhulyaM jJAtvA sAdhanam - uktaprasaGgasAdhanam , kiM na bhavet , ApAdyavyatirekanizcayasAmnAjyAt ?; iti cet / tat sAdhanaM bhavatyeva, tu- punaH, evam- uktaprakAreNa, // 67 // Jain Education Bona For Private & Personel Use Only
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ ople AgamAd na bhidyate, zrutAnusArimateH zrunAntarbhUtatvAt / ata eva bhavyA-'bhavyAdibhAvAnAM pUrvam , "tattha ya aheuvAo bhaviyA-'bhaviyAdao bhAvAM" iti gAthApratIkenA'hetuvAdaviSayatvamuktvA'pi "bhavio sammaIsaNa-nANa-caritta-paDivattisaMpaNNo / NiyamA dukkhaMtakaDo tti lakkhaNaM heuvAyarsa // 1 // " iti gAthayA'nantaramAgamopagRhItahetupravRttyA hetuvAdaviSayatvamuktaM bhagavatA sammatikRtA, ityavadheyam // 25 // nanvAgamenApi kathamayaM niyamo bodhanIyaH, pApAdapi sukhadarzanena vyabhicAranizcayAt ?, ityata AhaazubhAdapyanuSThAnAtsaukhyaprAptizca yA kvacit / phalaM vipAkavirasA sA tthaavidhkrmnnH26|| azubhAdapyanuSThAnAt- kSudradevatAvizeSoddezena bhUtavadhAdyAcArAdapi, yA kacit saukhyaprAptiH putraprAptyAdijanyA, sA vipAkavirasA- AyatyahitAnubandhinI, tathAvidhakarmaNaH- prAcInapApAnuvandhipuNyasya, phalam / na caivaM tatkarmA'napekSA syAt , pApajanakavyApAramapekSyaiva tasyoddezyaphalajanakatvAt , tadvipAkajanakatayA tadapekSaNAt / ata eva 'kacit' ityanena vyabhicAramUcanAt tatkarmaNastatphalajanakatvamapAstam / na caihikatattatphaloddezena tattatkarmavidhAnAdaGgAdivaikalyaprayukto vyabhicAra iti na doSa iti vAcyam : sAGgAdapi putreSTayAdeH kacit putrAdyanutpAdadarzanAt / etena 'pratibandhakAdRSTadhvaMsa evaM puDheSTayAdi 1 tatra cAhetuvAdo bhavyA-'bhavyAdayo bhAvAH / 2 sammatisUtre gAthA 140 / 3 bhavyaH samyagdarzana-jJAna-cArina pratipattisaMpanaH / niyamAt kRtaduHkhAnta iti lakSaNaM hetuvAdasya // 1 // 3 sammatisUtre gAthA 141 / Jan Education For Private Personal Use Only
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtA- // 68 // acco phalam , pratibandhakAbhAvasahakRtadRSTakAraNasamAjAcca putrAdyutpattiriti na doSaH' iti nirastam / pratikUlakarmAbhAvavadanukUlakarma- saTIkaH / No'pyavazyamapekSaNAta , tadvipAkArthameva tatkarmAnyathAsiddheH / / 26 // idameva dRSTAntena draDhayatibrahmahatyAnidezAnuSThAnAd grAmAdilAbhavat / na punastata evaitadAgamAdeva gamyate // 27 // . brahmahatyAyA nidezaH- 'tvaM brAhmaNaM vyApAdaya, tato'haM tava grAmAdi dAsyAmi' iti rAjA''jJA, tato'nuSThAnam- brahmahatyAkaraNam , tato grAmAdilAbhavat- sa grAmAdilAbho yathA prAcInapApAnuvandhipuNyAdeva, na punastata eva- brahmahatyAyA eva; tathA prakRtamapIti bhAvaH / nanu brahmahatyAyAstatphalabodhako na vidhiH, itaratra tu tAdRzavidhizravaNAd vaiSamyam , ityata Ahaetat- upapAditam , AgamAdeva gamyate- Agama eva hi hiMsAsAmAnye duHkhajanakatvaM bodhayati, tat kathaM sa eva hiMsAvizepasya sukhajanakatvaM bodhayet ? iti bhaavH| adhikamagre vivecyissyaamH| itthaM caitadavazyamupeyam , anyathA zrotriyeNApi mlecchAdikRtakarmavizeSAt phalavizeSadarzanAt kiM tatra samAdhAna vidheyam // 27 / / navAgamo'pi pratipakSAgamavAdhita evetyuktameva, ityatasteSAM nirbalatvenA'pratipakSatvamavasarasaMgatyAhapratipakSAgamAnAM ca dRSTe-STAbhyAM virodhtH| tathA'nAptapraNItatvAdAgamatvaM na yujyate // 28 // // 68 // For Private & Personel Use Only
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ pratipakSAgamAnAM- jainAtiriktadarzanAnAm, dRSTe-dhAbhyAM virodhataH- abAdhitapratyakSAdisvAbhyupagamaviruddhArthAbhidhAyakaEA tvAta , 'tathA' iti hetvantarasamuccaye, anAptapraNItatvAt- yathArthavAkyArthazUnyavaktRkatvAt , AgamatvaM- pramANazabdatvam , na yujyate // 28 // .. atrobhayahetvabhidhAne'pi dvitIyahetugrahe'pi prathama eva hetuH, ityupajIvyatvAt tasyaivAzrayaNaM yuktamityupadarzayan , tadupadarzanameva pratijAnItedRSTe-STAbhyAM virodhAcca teSAM naaptprnniittaa|niymaad gamyate yasmAttadasAveva darzyate // 29 // teSAM-vipratipannAgamAnAm, dRSTe-zAbhyAM virodhAca nA''ptamaNItatA, nAptapadasya nAkAdimadhyanivezAzrayaNAdanAptapraNItatetyarthaH; 'AptapaNItatA' ityuttaraM no yojanAt tatra kriyAnvaye tAtparyAdAptapraNItatvAbhAva iti vA'rthaH; niyamAt- vyAptibalAt, gamyate- anumIyate yasmAt , tat- tasmAddhetoH, asAveva- dRSTe-TAbhyAM virodha eva, pradarzyate- zabdena zrotRNAM bodhyate // 29 // tatrAdau maNDalatantrAdivAdimate taM pradarzayati8 agamyagamanAdInAM dharmasAdhanatA kacit / uktA lokaprasiddhena pratyakSeNa virudhyate // 30 // agamyagamanAMdInAM loka-zAstraniSiddhabhaginyAdigamana-mAMsabhakSaNaprabhRtInAm , kacit- maNDalatantrAdigranthe, dharmasAdhanatA uktA, sA lokaprasiddhana- avidaGganAdisiddhena 'bhaginyAdigamanAdikaM na dharmajanakam' ityAkAreNa zrutanizritAdimati Jain Education 9X4 Hal For Private & Personel Use Only
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtA // 69 // Jain Education Inter jJAnarUpeNa pratyakSeNa bAdhyate / na coktAgamasyaiva kiM naitad bAdhakatvam ?, iti vAcyam ; bahusiddhatvenA'syaiva balavattvAt / na ca 'zatamapyandhAnAM na pazyati' iti nyAyAd bahusiddhatvamaprayojakam, upajIvyajAtIyatvAt, anukUlatarkasahakRtatvAccetyavaseyam / ukto lokadRSTizavirodhaH // 30 // atheSTavirodhamAha-- svadharmotkarSAdeva tathA muktirapISyate / hetvabhAvena tadbhAvo nitya iSTena bAdhyate // 31 // tathA, tairvAdibhiH svadharmotkarSAdeva - svAbhimatA'gamyagamanAdidharmaprakarSAdeva, muktirapISyate, tathA ca hetvabhAvena sarvAgamyagamanAdInAM duHzakatayA tadutkarSarUpacaramahetvasaMbhavena, tadbhAvaH- muktyutpAdaH, nityaH- hetunirapekSaH syAt, najma zleSeNa anityaH-- abhavanazIlaH syAditi vA ; sa ceSTena- uktarItyA sahetukatvAbhyupagamena, bAdhyate / 'tadbhAvaH - muktisadbhAvaH, nityaH syAt, hetvabhAvena muktAnAM muktatAkSateH, tathA ceSTavAdhaH' iti granthakRdAzayaistu hiMsAdhyavasAya vizeSarUpahiM sotkarSeNa prAkarmakSayasaMbhave'pyagre tadabhAvena kSaNikatvadvArA'saMbhavAdupapAdyaH // 31 // parAbhiprAyamAha- mAdhyasthyameva taddheturagamyagamanAdinA / sAdhyate tatparaM yena tena doSo na kazcana // 32 // 1 svopaz2aTIkAyAM sthita iti zeSaH / saTIkaH / // 69 //
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ Solaleeoooooooooctore babAla mAdhyasthyameva- arakta-dviSTatvameva, taddhetuH- muktihetuH, tatparaM- prakRSTam , klezavAsanayA'kSobhyamiti yAvat, yena kAraNena, agamyagamanAdinA, sAdhyate, gamyAgamanAdiSu tulyatayA pravRtteH; tena kAraNena, kazcana na doSaH / mAdhyasthyotkarSeNa mukteH, tatsAdhanatayA cAgamyagamanAthupayogasya samarthanAditi bhAvaH / / 32 / / __ atrottarametadapyuktimAtraM yadagamyagamanAdiSu / tathApravRttito yuktyA mAdhyasthyaM nopapadyate // 33 // etadapi- anantaroditamapi, uktimAtram- yuktizUnyam , yat- yasmAt kAraNAt , agamyagamanAdiSu tathAmavRttitaH agamyagamanAditulyapravRtteH, yuktyA vicAryamANam , mAdhyasthyaM nopapadyate // 33 // kutastaryupapadyate ?, ityAha- . apravRttyaiva sarvatra ythaasaamrthybhaavtH| vizuddhabhAvanAbhyAsAttanmAdhyasthyaM paraM ytH||34|| sarvatra- gamyAgamanAdau, yathAsAmarthyabhAvataH- svaparihArasAmarthyamanatikramya, apravRtyaiva- tanibandhanaviSayadveSAta tadanicchayA, nirmamatvamAsAdya vizuddhAnAM maitryAdhupabRMhitAnAM bhAvanAnAmanityatvAdyanuprekSANAmabhyAsAd dRDhamAnasolsAhAta, paramanirmamatvaprApteH, viSayadveSasyApi vaDherdAdyaM vinAzyA'nuvinAzavad viSayecchAM vinAzya tatkAla vinAzAt tat- prAguktam , param- utkRSTam, mAdhyasthyaM bhavati yataH, ato'nyathA nopapadyata iti bhAvaH / tadidamuktaM vaziSThenApi Jan Education Intern For Private Personel Use Only
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtA 1100 11 "mAnasIrvAsanAH pUrvaM tyaktvA viSayavAsanAH / maitryAdivAsanA rAma ! gRhANA'malavAsanAH // 1 // " tatra vAsanAlakSaNamidam "dRDhabhAvanayA tyaktapUrva paravicAraNam / yadAdAnaM padArthasya vAsanA sA prakIrtitA // 2 // " / sA ca dvividhA malinA, zuddhA ca / tatra zuddhA yogazAstra saMskAraprAbalyAt tattvajJAnasAdhanatvenaikarUpA'pi maitryAdizabdairvibhaktA / malinA tu trividhA- lokavAsanA, zAstra vAsanA, dehavAsanA ceti / sarve janA yathA na nindanti tathaivAsscariSyAmi' ityazakyArthAbhinivizo lokavAsanA / asyAzvAzakyArthatva- pumarthAnupayogitvAbhyAM malinatvam / zAstravAsanA trividhA- pAThavyasanam, bahuzAstravyasanam, anuSThAnavyasanaM ceti / malinatvaM cAsyAH klezAvahatva-pumarthAnupayogitva-darpahetutvaiH dehavAsanA ca trividhA- AtmatvabhrAntiH guNAdhAnabhrAntiH doSApanayana bhrAntizca / guNAdhAnaM dvividham- laukikaM, zAstrIyaM ca / AyaM samyakzabdAdiviSaya saMpAdanam, antyaM gaGgAsnAnAdisaMpAdanam / doSApanayanamapyevaM dvividham / AdyamauSadhena vyAdhyAdyapanayanam, antyaM snAnAdinA zaucAdyapanayanam / etanmAlinyaM cA'prAmANikatvAt, azakyatvAt, pumarthAnupayogitvAt, punarjanmahetutvAcca / zuddhavAsanayA ceyaM malinavAsanA kSIyate, tathAhi sukhiSu maitrIM bhAvayatastadIyaM sukhaM madIyameveti kRtvA 'sarva sukhajAtIyaM me bhUyAt' iti cintAtmikA rAgavAsanA nivartate, duHkhiSu karuNAM bhAvayatazca vairyAdinivRtyA dveSavAsanA 1 laukika- zAstrIya rUpabhedena / saTIkaH / || 06 || 70 //
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ nivartate, tathA, puNyavatsu muditAbhAvanAt puNyA'kAraNAnuzayanivRttestadvAsanA nivartate, tathA, pApeSUpekSAM bhAvayatastatkaraNanimittakAnuzayanivRttestadvAsanA nivartata iti / tato'zuklA-kRSNa-puNyapravRtti-cittaprasAdAbhyAM paraM mAdhyasthyam / iti pAtaJjalAnA prakriyA // 34 // . parAbhiprAyamAhaA yAvadevaMvidhaM naitatpravRttistAvadeva yaa| sA'vizeSeNa sAdhvIti tsyotkrssprsaadhnaat||35|| __yAvadevavidha- sarvatrApravRttirUpam , etad- mAdhyasthyam , na bhavati; tAvadeva yA pravRttiH, sA'vizeSeNa- gamyA-'gamyAditulyatayaiva, sAdhvI nyAyyA, tasya- mAdhyasthyasya, 'utkarSaprasAdhanAt' iti hetorgamyagamanAdau pravRttiAyyeti nigrvH||35|| atrottaramAhanApravRtteriyaM hetuH kutshcidnivrtnaat| sarvatra bhaavaavicchedaadnythaa'gmysNsthitiH||36|| iyam- avizeSeNa pravRttiH, apravRtterheturna / kutaH ?, ityAha- kutazcit- kApyarthe, anivartanAt- nivRttiprayatnAbhAvAt , all yathAlAbhaM sarvatraiva pravRtteH / idamapi kutaH 1, ityAha- sarvatra viSaye, bhAvAvicchedAt- icchAnivRttyabhAvAt , anyathA-kacidicchAnivRttyaGgIkAre, agamyasaMsthiti:-- agamyavyavasthA; yaditarasmin pravRttistasyaivA'gamyatvAditi bhAvaH // 36 // POSSIODORE For Private & Personel Use Only
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtA // 71 // Jain Education In etadupacayArthamevAha taccAstu lokazAstroktaM tatraiaudAsInyayogataH / saMbhAvyate paraM tadbhAvazuddhermahAtmanaH 37 1 tacca-- agamyam, lokazAstroktaM-- bhaginyAdyeva, astu, yAdRcchikakalpanAyA aprAmANikatvAt / tatra - agamye, audAsInyayogataH- araktA-dviSTabhAvena pravRtteH, mahAtmanaH- dRDhapratijJasya, bhAvazuddheH-- ekAntavihitAnuSThAnasaMpatteH hi--- nizcitam parametad- mAdhyasthyam, saMbhAvyate, dezaviratipariNAmenA'nikAcitasya cAritramohanIyasyA'cirAdeva kSayasaMbhavAt / syAdetat icchAnirodhAd na tannivRttiH, kintu yethecchaM pravRtyA siddhatvajJAnAdeva / tato yogArthaM yathecchaM pravRttirevocitA, kA tatra gamyAgamyavyavasthA ? | maitram, yAvatsukhasiddhatvadhiyaM vinA vizeSadarzinaH sAmAnyecchAyA avicchedAt ; viziSya siddhatvadhiyastu vizeSecchAyA anivartakatvAt; anyathA proSitasyA'jJAtakAntAmaraNasya tatkAntAvalokanecchA'bhAvaprasaGgAt, asiddhaviSaye icchAyA anirodhAcca / tasmAt sAmAnyecchAvicchedaH siddhatvajJAnakRto nAsti viraktAnAm, kintu zubhAdRSTakRta eva / tacca zubhAdRSTaM viSayA'pravRtyaiva bhavati, tatpravRttyA tu tatpratikUlA'dRSTArjanAdutkaTeccheva viSaye jAyate / taduktaM pataJjalinApi - "bhogAbhyAsamanuvardhante rAgAH, kauzalaM cendriyANAm" iti / gItAsvapyuktam 1 'mahAtmanAm' iti mUlapustake pAThaH / 2 ka. 'theSTaM pra' / saTIkaH / // 71 //
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ Jain Education 44 'na jAtu kAmaH kAmAnAmupabhogena zAmyati / haviSA kRSNavartmeva bhUya evopavardhate // 1 // " iti / itthaM caitadavazyamaGgIkartavyam, pipAsAyA iva viSayecchAyAH kliSTakarmodayajanitatvena tadupazamenaiva tadupazamAt / tadupazamArthameva ca pipAsopazamArtha jalapAnasyeva maunIndrapravacanavacanAmRtapAnasya nyAyyatvAditi / adhikamadhyAtmamataparIkSAyAm // 37 // // tadevaM maNDalatantrAdyAgamo dUSitaH // atha saMsAramocakAgame'pyetadatidezamAha - saMsAramocakasyApi hiMsA yaddharmasAdhanam / muktizcAsti tatastasyA'pyeSa doSo'nivAritaH 38 saMsAramocakasyApi yad-- yasmAt kAraNAt, hiMsA dharmasAdhanam, muktivAsti 'abhyupagatA' iti zeSaH / tataHtasmAt kAraNAt, tasyA'pyeSa pUrvoktadoSo'nivAritaH, hiMsAyA dharmasAdhanatAyA lokadRSTaviruddhatvAt, tadutkarSAbhAvena muktatyabhAvaprasaGgAcca / syAdetat, tRSNAnimittaiva hiMsA na dharmahetuH, na tUpakAranimittA'pi, vyAdhitasyA''ptavaidyena dAhAdikaraNAt ; tathAca duHkhitAnAM duHkhavighAtAya hiMsAbhyupagamo na vizetsyata iti / maivam, aviratAnAM hatAnAM jIvAnAM pretyA'nanta duHkheSveva niyojanAt / kizca, evaM sukhinAmapi pApavAraNArthaM ghAtaH syAt, tathAcA'pUrvakAruNikasya tava kuTumbadhAto'pi nyAyaprAptaH / tasmAd duSTo'yamabhinivezaH / duHkhakAraNA'dharmavinAzena dharme niyojanAdeva ca kAruNikatvamupapadyate, ityArhatamataM ramaNIyam // 38 // tional
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtA dopAnivAritatvamevoktaM bhAvayati sttiikH| // 72 // muktiH karmakSayAdeva jAyate nAnyataH kvcit| janmAdirahitAyattatsa evAtra niruupyte||39|| muktiH karmakSayAdeva- janmahetupuNyA puNyavilayata evA'sAdhAraNahetoH, nA'nyataH kacid dAnAdeH, abhaya-supAtradA- 18 nAdInAmapi vyavahitahetutvAtaH janmAdirahitA-janma-maraNAyanAzliSTA, yad- yasmAddhetoH / tat- tasmAt kAraNAt, sa eva karmakSaya eva, atra prakRtasthale, nirUpyate // 39 // kiMhetuko'yam ?, iti paryanuyujyate8 hiMsAdyutkarSasAdhyo vA tadviparyayajo'pi vaa| anyaheturaheturvA sa vai karmakSayo nanu ? // 40 // tathAhi- 'nanu' ityAkSepe, vai-nizcitam , sa karmakSayo hiMsAdhutkarSasAdhyo vA syAt-hiMsottaraduHkhApanayanotkarSasAdhyo vA syAt , tadviparyayasAdhyo vA- ahiMsAdyutkarSasAdhyo vA syAt , anyahetuH- etadubhayAtiriktaheturvA syAt , aheturvA syAt / / iti catvAraH pakSAH // 40 // Adya AhahiMsAdyutkarSasAdhyatve tadabhAve na ttsthitiH| karmakSayAsthitau ca syAnmuktAnAM mukttaaksstiH41|| // 72 // PRODDERS Jain Education Interational
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ 13 Jain Education hiMsAtkarSasAdhyatve tadabhAve- hiMsAyutkarSAbhAve, na tatsthitiH - na karmakSayasthitiH, karmakSayA'sthitau ca muktAnAM muktatAkSatiH syAt // 41 // dvitIya Aha tadviparyayasAdhyatve parasiddhAntasaMsthitiH / karmakSayaH satAM yasmAdahiMsAdiprasAdhanaH // 42 // tadviparyayasAdhyatve - ahiMsAdyutkarSa sAdhyatve, parasiddhAntasaMsthitiH - anyAbhyupagamaprasaGgaH, yataH satAM - sAdhUnAm, kSayo'hiMsAdisAdhana iSTaH // 42 // karma tRtIya Aha- tadanyahetusAdhyatve tatsvarUpamasaMsthitam / ahetutve sadAbhAvo'bhAvo vA syAtsadaiva hi // 43 // tadanyahetusAdhyatve - uktobhayAtiriktasAdhyatve, tatsvarUpaM tadanyahetusvarUpam, asaMsthitam - anirvacanavAdhitaM bAdhakam / caturtha Aha-- ahetutve karmakSayasya, sadAbhAvaH syAt, utpattizIlatvAt, hi- nizcitam sadaivA'bhAvo vA syAt, anutpattizIlatvAt // 43 // , 1 kha ga gha ca 'pradhAna' / sarass
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ sttiikH| zAkhavArtA tadatra dvitIyavikalpa eva nyAyya iti drshyti||73|| muktiH karmakSayAdiSTA jJAnayogaphalaM sa ca / ahiMsAdi ca taheturiti nyAyaH satAM mtH||44|| muktiH- paramAnandaprAptiH, karmakSayAdiSTA- karmakSayajanyA'bhimatA, sa ca-karmakSayaH, jJAnayogaphalam- ratnatrayasAmrAjyajanyaH, tahetu:- tatkAraNaM ca, ahiMsAdi-hiMsAviratipariNAmAdi, iti- epaH, satAM jainAgamopaniSadvedinAm , nyAyaHsanmArgaH, mataH- iSTaH / tadevaM saMsAramocakA''gamA'sAratA pratipAditA // 44 // atha yajvanAmAgamA'sAratAM tadvadiva pradarzayatievaM vedavihitApi hiMsA pApAya tattvataH / zAstracoditabhAvepi vcnaantrbaadhnaat||45|| evam- saMsAramocakAbhimatahiMsAvat, vedavihitApi "zvataM vAyavyamajamAlabheta bhUtikAmaH" ityAdividhinaSTasAdhanatvena bodhitApi, hiMsA, tasvataH-- yuktyA vicAryamANA, pApAya bhavati / vidhivodhitatve kathamevaM syAt , ityatrAhazAstracoditabhAve'pi- prakRtavidhibodhiteSTasAdhanatAkatve'pi, vacanAntaravAdhanAt- sAmAnyataH pravRttena niSedhavidhinA'niSTasAdhanatvena bodhanAt // 45 // 1 ka. 'nyaM t'| 2 upaniSad- rahasyam / // 73 // Jan Education For Private Personel Use Only spww.jainelibrary.org
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ samasAmanA sarvAbhUtAni " iti vedavAkyasmArakayo, matam - abhISTam / kiMvat / insamabhivyAhArAdaniSTasA AMA etadeva bhAvayannAhana hiMsyAdiha bhUtAni hiMsanaM doSakRd matam / dAhavadvaidyake spssttmutsrgprtissedhtH||46|| na hiMsyAdiha' ityatrasthehazabdo'nyatra yojyaH, tathA ca 'na hiMsyAd bhUtAnIha' ityrthH| idaM ca "na hiMsyAt sarvAbhUtAni" iti vedavAkyasmArakam / iha vAkye hiMsanaM- rAga-dveSa-moha-tRSNAdinibandhanahiMsAsAmAnyam, dopakRtaniSTajanakam, spaSTam - asaMdigdhatayA, matam- abhISTam / kiMvat ?, ityAha- vaidyake dAhavat- 'dAho na kAryaH' iti vaidyakaniSedhavAkyaniSiddhadAhavat / kutaH 1, ityAha-utsargapratiSedhataH- nasamabhivyAhArAdaniSTasAdhanatve nirUDhalAkSaNikaprakRtavidhyarthasya vyutpattimahimnA niSedhyatAvacchedakAvacchedenaivA'nvayAt / etena 'naarthe liDAMnvaye kathaM dopakRttvabodhaH 1, prakRtaniSedhavidheH pApajanakatve nirUDhalakSaNAyAM ca dRSTAntAnupapattiH, iti prakRtavidhyarthaniSedhasya hiMsAtvasAmAnAdhikaraNyenAsnvayAd nAnupapattiH' iti nirastam: sAmAnAdhikaraNyenApi vidhizaGkAviraheNa sAmAnyata eva niSedhAnvayasvIkArAt // 46 // tataH kim , ityAhatatovyAdhinivRttyartha dAhaH kAryastu codite|n tato'pi na doSaH syAtphaloddezena codanAt470 ___ tato 'dAho na kAryaH' ityanena sAmAnyata eva dAhasyAniSTasAdhanatvasiddheH 'vyAdhinivRttyartha dAhaH kAryaH' iti / 1 chAndasatvAd dIrghaH, kha, ga, gha. ca. 'sarvabhU' / Jan Education Intem For Private Personel Use Only
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtA sttiikH| // 74 // codite'pi- vihite'pi, turapyarthaH, na tato'pi- dAhAt phaloddezena vyAdhinivRtyarthaM codanAt- vidhAnAd hetoH, na dopaHtApalakSaNaH syAt , kintu syAdeva // 47 // prakRte dAntikayojanAmAhaevaM tatphalabhAve'pi codanAto'pi srvthaa|dhruvmautsrgiko doSo jAyate phlcodnaat||48|| evaM codanAto'pi- kratvaGgAhiMsAvidherapi, tatphalabhAve'pi- tadbhodhitaphalabhAve'pi, dhruva-nizcitam, sarvathA'nyahiMsAtulyatayautsargikaH sAmAnyaniSedhabodhitaH, doSa:- pApalakSaNaH, jAyate, phalacodanAt- phalodezAt , tRSNAmUlakahiMsAtvenaivA'dharmajanakatvAt / nanu niSedhavidhinA'niSTasAdhanatvamAtrabodhane tato nivRttyanupapattiH, balabadaniSTasAdhanatvabodhane ca vyAdhinivRtya dAhe'pi pravRttyanupapattiH, iti vizeSaniSedhe sAmAnyavidhestaditaraparatvavad vizeSavidhau sAmAnyaniSedhasyApi taditaraparatvameva nyAyyam / avazyaM caitadabhyupeyam , kathamanyathA taivApi sAmAnyata AdhAkarmikAdigrahaNaniSedhe'pyasaMstaraNAdidazAyAM tadvidhAnam ? iti cet / na, AdhAkarmikagrahaNA-grahaNayoH saMyamapAlanArthamekoddezenaiva vidhAnAdutsargA-'pavAdabhAvavyavasthitAvapi, prakRte| 'hiMsA-yAgayorekArthatvAbhAvanotsargA-'pavAdavyavasthAyA evA'yogAt / sAmAnyaniSedhe saMkocasyA'nyAyyatvAt / taduktaM 1 tava- AItasya / 2 glAnAdyanirvAhAvasthAyAm / || 74 // on Education international For Private Personel Use Only
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ VIDIO SOCIO stutikRtA-"notsRSTamanyArthamapodyate ce" iti / pravRttistu tatra mRDhAnAM zyenAdAviva doSAdeva / ata eva sAMkhyA api sAmAnyaniSedha-vizeSavidhibodhitAnaryahetukatva-kratvaGgatvayorekatra samAvezasaMbhavAd niSiddhasyApi vihitatvasya, vihitasyApi niSiddhatvasya ca zyenAdivadupapatteH, zyenAdAviva jyotiSTomAdau rAgadveSAdivazIkRtasyaivAadhikArAjjyotiSTomAdInAM duSTatvameva pratipannavantaH / tathA mahAbhArate ___ "japastu sarvadharmebhyaH paramo dharma ucyate / ahiMsayA hi bhUtAnAM japayajJaH pravartate // 1 // " iti / manusmRtAvapi "japenaiva tu saMsidhyed brAhmaNo nAtra sNshyH| kuryAdanyad na vA kuryAd maitro brAhmaNa ucyate // 1 // " ityahiMsAyAH prazaMsayA hiMsAyA duSTatvamevoktam / tathottaramImAMsAyAmapyuktam __ "andhe tamasi majjAmaH pazubhirye yajAmahe / hiMsA nAma bhaved dharmo na bhUto na bhaviSyati // 1 // " iti / tathA, vyAsenApyuktam "jJAnapAlIparikSipte brahmacaryadayAmbhasi / snAtvA tu vimale tIrthe pApapaGkApahAriNi // 1 // dhyAnAnau jIvakuNDasthe damamArutadIpite / asatkarmasamitkSepairagnihotraM kurUttamam // 2 // , hemcndrprbhunnaa| 2 anyayogavyavacchedadvAtriMzikAyAM zlo. 11 / PROOOcto para sarala Jan Education For Private Personel Use Only w.jainelibrary.org
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ PRESPAPER zAkhavArtA sttiikH| kapAyapazubhirdaSTedharma-kAmA-'rthanAzakaiH / zamamantrahutairyajJaM vidhehi vihitaM budhaiH // 3 // prANighAtAttu yo dharmamIhate mUDhamAnasaH / sa vAJchAta sudhAvRSTiM kRSNAhimukhakoTarAt // 4 // " ityAdi / // 75 // tato 'duSTamagniSTomAdi karmA'dhikAriNApi doSAsahiSNunA tyAjyam , antaHkaraNazuddherIdRzena gAyatrIjapAdinaiva bADhamupapatteH' ityaahuH| ____ atra bhATTAH- 'na kratvarthA hiMsA'narthahetuH, vidhispRSTe niSedhAnavakAzAt , tathAhi-vidhinA balavadicchAviSayasAdhanatAbodharUpAM pravartanAM kurvatA'narthasAdhane tadanupapatteH, svaviSayasya pravartanAgocarasyA'narthasAdhanatvAbhAvo'pyarthAdAkSipyate, tena | vidhiviSayasya nAnarthahetutvaM yujyate / na hi kratvarthatvaM sAkSAdvidhyarthaH, yena virodho na syAt , kintu pravartanayaiva; pravartanA tu puruSArthameva viSayIkurvatI kacit kratumapi tathAbhAvamApanaM viSayIkaroti, ityanyadetat / puruSapravRttizca balavadicchopadhAnadazAyAM jAyamAnA na bhAvyasyArthahetutAmAkSipati, kintu yathAprAptamevA'valambate, balavadicchAviSaye svata evaM pravRtteH; svargAdau vidhyanapekSaNAt / ata eva vihitazyenaphalasyA'pi zatruvadharUpA'bhicArasyAnarthahetutvamupapadyata eva, phalasya vidhijanyapravRttiviSaya tvAbhAvAt , vidhijanyapravRttiviSayaM tu dhAtvartha karaNaM pravartanA'gAhate / sA ca nA'narthahetuM viSayIkaroti / iti vizeSavidhiKa bAdhitaM sAmAnyaniSedhavAkyaM rAga-dveSAdimUlA'kratvarthahiMsAviSayam / tena zyenA-'gniSTomayAvaiSamyAdupapannamaduSTatvam / jyoti TomAdevidhispRSTasyApi niSedhaviSayatve SoDazigrahaNasyApyanarthahetutvApattiH, 'nAtirAtre SoDazinaM gRhNAti' iti niSedhAt / tasmAd na kizcidetat' ityaahuH| // 75 // CHLORO LOCO Jain Education intaine For Private Personel Use Only Mawjainelibrary.org
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ Jain Education prAbhAkarAstu - ' phalasAdhane rAgata evaM pravRttisiddherna niyogasya pravartakatvam tena zyenasya rAgajanyamavRttiviSayatvena vidheraudAsInyAd na tasyAnarthahetutvaM vidhinA pratikSipyate / anISomIyahiMsAyAM tu RtvaGgabhUtAyAM phalasAdhanatvAbhAvena gAbhAvAd vidhireva pravartakaH, sa ca svaviSayasyA'narthahetutAM pratikSipati, iti pradhAnabhUtA hiMsA'narthaM janayati, na kratvarthA, iti na hiMsAmizritatvena duSTatvamagnISomAdeH' ityAhuH / idaM ca matadvayaM phalatastulyametra / iyAMstu vizeSo yat- prAbhAkaramate "codanAlakSaNo'rtho dharmaH" ityatrArthapadavyAvartyatvenAdharmatvaM zyenAdeH / bhATTamate tu zyenaphalasyaivA'bhicArasyA'narthahetutvAdadharmatvam, zyenasya tu vihitasya samIhitasAdhanasya dharmatvameva ; arthapadavyAvartya tu kaliJjabhakSaNAderniSiddhasyaiva, iti phalato'narthahetutvena tu ziSTAnAM zyenAdau na dharmatvena vyava hAra iti / tatra bhATTamate'bhicAraH zatruvadhAnukUlavyApAraH pAparUpa eva iti kathaM zyenasya nAnarthahetutvam ? iti vidhiviSaye'pi niSedhAvakAza evAssyAtaH, anarthaprayojakatvasyaiva lAghavena ziSTaprayogAnurodhena ca niSedhavidhyarthatve tu sutarAM tasmAdiSTasAdhanatvamAtrameva vidhyarthaH / phale utkaTecchAvirahaviziSTaduHkhajanakatvajJAnameva ca pravRttipratibandhakam iti zyena iva kratvaGgahiMsAyAmapi sAmAnyaniSedhavAkyAt pratyavAyajanakatvavodhe'pi prabaladoSamahinA phale utkaTecchAyA avighAtAt pravRttiH, iti na tatra 1 jaiminIyasUtre 1 1 2 2 pratyavAyaH doSaH pApamiti yAvat / T national
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ shaastrvaartaa|| 76 // Jain Education kratvaGgatvA-'narthahetutvayorvirodhaH, iti pratyavAyajanake'pi pravartakasyaitAdRza vAkyasyA'rthazAstratvameva, na dharmazAstratvam, iti prati pattavyam / prAbhAkaramate'pi zyenasya vidhinA phalasAdhanatvajJApanaM vinA pranRtyaviSayatvAt kathaM rAgajanyamanRtyaviSayatvam ? / pradhAnahiMsAtvena cAdharmajanakatve'nyahiMsAyA adharmajanakatvaM na syAt / rAgaprAptahiMsAtvena tathAtve'pi rAgamAptatvaM yadi vidhyajanyecchAviSayatvam, tadA zyenAsaMgrahaH, yadi cAGgavidhyajanyecchAviSayatvam, tadA zyenAGgA'saMgrahaH, gauravaM ca iti na kiJcidetat / etena 'bhATTadarzanamavalambyAbhihitam, azuddhamiti cet, na zabdAt ' iti vAdarAyaNasUtramapyapAstam / naiyAyikAstu - 'iSTasAdhanatvam, kRtisAdhyatvam, valavadaniSTAnanubandhitvaM ca iti trayameva vidhyarthaH / tatra kratvarthahiMsAyAM sAkSAd niSedhAbhAvAt prAyazcittAnupadezAcceSTasAdhanatva-kRtisAdhyatvavad balavadaniSTAnanuvandhitvamapi vidhinA vodhyate, iti na tasyA anarthahetutvam / zyenAdestvabhicArasya sAkSAdeva niSedhAt prAyazcittopadezAccAnarthahetutvAvagamAt tAvanmAtraM tatra vidhinA na bodhyate iti saMgataM zyenA-nISomayorvailakSaNyam' ityAhuH / tadapyasat, kratvaGgahiMsAyAmapi sAmAnyaniSedhAnurodhenA'narthahetutvAvazyakatvAt tatprAyazcittabodhakavedasyA'pi kalpanAt / sAmAnyaniSedha-vidhisaMkoce zakyArthatyAgena vede lakSaNApakSAzrayaNasyAtijaghanyatvAt ; anyathA 'rAtrau zrAddhaM na kurvIta ' ityatrApi navo bhedavatparatvena guNavidheH, adhikAravidhervA prasaGgAt ; 'amAvAsyAyAM pitRbhyo dadyAt' ityAdividhibodhita1 balavadaniSTAnanubandhitvam / onal |saTIkaH / // 76 //
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ Jain Education Inter zrAddhajanyatAvaccheka puNyatvA'vAntarajAtivyApakajAtyavacchinnaM prati rAtrItarazrAddhakaraNasya kAraNatvena rAtrikRtazrAddhAt phalAnutpAdasaMbhavAt / atha tatrApi vizeSaniSedhe sAmAnyavidhiH, taditaraparatvavyutpatnyA prasA natraivopapattI no bhedavatparatvaM svIkriyata iti cet / tarhi sAmAnyavidherasaMkocAnurodhena niSedhavidhau vizeSaNAbhAvamAtraviSayatvaM svIkriyatAm, vikalpa eva vA / yaistu tatra paryudAsaviSayaprApte zrAddhe rAtribhinnatvarUpaguNavidhAnameva svIkriyate, na tu rAtribhinnA'mAvAsyAtvena nimitatvam, vizeSaNa - vizeSyabhAvavinigamanAviraheNAtigauravAt / tairatrApi sAmAnyaniSedhavidhAvakratvaGgahiMsAtvena nimittatvaM parityajya RtvaGgahiMsAyAM zyena iva balavadaniSTAnanubandhitvAnvaya parityAgamAtre kiM na mano dIyate, pravRttestadvadevopapatteH ? / etena ' tena rUpeNa nimittatA''rthikI, iti na zakyArthatyAgaH' ityapAstam, arthataH kravaddahiMsAyAM balavadaniSTAnanubandhitvasyaivA'siddheH, zyena iva tatra sAmAnyaniSedhavAdhAdeva tadananvayAt ' zyene tadananvayaprayojakaM tAtparyam, RtvaGgahiMsAyAM tu na tet' iti kalpanAgaurave hiMsArasikatvaM vinA'nyasya bIjasyA'bhAvAt / anISomAdeH svargajanakatvaM zrutaM tadaGgahiMsAyA balavadaniSTAnuvandhitvaM virundhyAditi cet / zyenasyAbhicArajanakatva mapi kiM na tathA / zyenajanyA'dRSTasya zatruvadha-narakobhayajanakatvAd na virodha iti cet / tarhi tvaGgahiMsAjanyA'dRSTasyApISTAniSTomayajanakatvamaGgIkriyatAm / evaM sati puNyatva- pApatvayoH sAGkaryamiti cet / tadidaM tavaiva saMkaTam ; asmAkaM tu pApA1 tacchabdena balavadaniSTAnanubandhitvam / 2 tad- balavadaniSTAnanubandhitvAnanvayaprayojakaM taatprym| 3 taba naiyAyikasya 4 asmAkam - jainAnAm / ww.jainelibrary.org
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtA 110011 nubandhipuNyavipAkanimittatayA zyenA'grISomAdInAmiSTaprayojakatvamAtrAbhyupagame na kiJcid bAdhakam / 'yo yadgataphalArthitayA kriyate sa tadvatakizcidatizayajanakaH' iti niyamAt zatruvadhArthitayA kriyamANaM zyenajanyAdRSTaM pAparUpaM zatrAveva svIkrayata iti cet / kathaM tarhi zyenakarturnarakAvAptiH zyenadhvaMsasya zyena vyApAratAyAmanyatrA'pyadRSTocchedamasaGgAt zatruniSThapApasya ca bhogena nAzAt ? / na cAyaM niyamo'pi, karmaNaH samAnAdhikaraNasyaivA'dRSTasya janakatvAt, tattadadRSTA'nyAdRSTatvena samAnAdhikaraNakarmajanyatve gauravAt / etena zyenAt pApadvayAbhyupagamo'pi parAstaH iti na kiJcidetat / ye tu - ' zyene'pi balavadaniSTAnanuvandhitvaM na vAdhitAntrayam, na hi sA hiMsA, adRSTAdvArakamaraNoddezyakamaraNAnukrUlavyApArasyaiva hiMsAtvAt / gaGgAmaraNArthakriyamANatrisandhyastavapAThavAraNAya 'adRSTAsdvAraka -' iti vizeSaNam ; kUpakarturdaivAda kUpapatitagohiMsAvAraNAya 'maraNoddezyaka' iti / tathA ca zyenasyA'pi na niSiddhatvam' ityAhuH / teSAM hiMsrANAmapUrvA hiMsArasikatA, yayA zyenakarturapi vairimaraNaprayojakavajrapAtAdyakartRtvena ziSTatvamanumatam, anarthaprayojake'pi niSedhavidhimavRttau ca pratijJAbAdha iti / na ca taiH pApmabhihiMsAlakSaNaM svamatenA'pi suSThu ghuSTam, svajanyA'dRSTAjanyatvasya maraNavizeSaNatvaMDasaMbhavAt, kAryamAtrasyA'dRSTajanyatvAt, sAmAnAdhikaraNyenA'dRSTajanyatvaniveze ca zyenAtivyApteH / etena 'adRSTavyApAra saMbandhena svAjanyatvaM tat' ityapi nirastam, pratiyAgamativaddhazyenAtivyAptezca / na ca tatra maraNopadhAyakatvalakSaNaM maraNAnukUlatvameva na, iti nAtivyAptiriti vAcyam; khar3aghAtenA'pi yatra daivAd maraNaM tatrA'vyAptyApatteH / na ca 1 ghuServizabdanArthAdavizabdane H / saTIkaH / 11 66 11
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ Jain Education Inte tatrApi pUrNaprAyazcittAbhAvAd na hiMseti vAcyam, ardhaprAyazcittasthApi hiMsAnimittatvAt / etena 'maraNajanakAdRSTAjanakatvalakSaNaM tadvyApAravizeSaNam' ityapi nirastam itarahiMsAjanakatAdRzA'dRSTA'masiddhezva maraNoddezyakatvamapi na maraNatvamakArake - cchAsjanyecchAviSayatvam, dhanAdilipsayA hiMsAyAmativyApteH ; kintu maraNajanakecchA'viSayatvam tathA ca tvaGgahiMsAyAmativyAptiH ata eva maraNaphalakatvAbodhakavidhibodhitakartavyatAkAnyatvarUpA'dRSTA'dvArakatvAniveze'pi na nistAraH / na cAvihimAtraniveze'pi nirvAhaH pramAdakRtahiMsAyAmavyApteH vihite'pi zyenAdau tvadIyAnAmapi hiMsAvyavahArAt, anena rUpeNa pApajanakatve gauravAceti dim / tasmAt 'pramAdayogena prANavyaparopaNaM hiMsAM' iti paramarSipraNItametra hiMsAlakSaNaM samyak / atra ca pramAdayogaHyatanA'bhAvaH, yatanA ca jIvarakSAnukUlo vyApAraH, tetraM ca jIvamaraNavyApAravighaTakatvam, yugamAtrakSetre samyagnetravyApArarUperyAsamityAdinA jIvamaraNajanakacaraNavyApAra deraniSTasAdhanatvena nivartanAditi bodhyam / na ca 'maraNAnukUlavyApAreNa ' ityevAstu, kimadhikena ?, iti vAcyam / apramattahiMsAyAmativyApteH / na caivamapyanAbhogAvighaTanenA'pramattahiMsAyA hiMsAsvApattiH, zakyavighaTanatvasya vyApAravizeSaNatvAt / na caivamapyanazanAdAvativyAptiH, parajIvagrahaNe cAtmahiMsAyAmavyAptiriti vAcyam; zubhasaMkalpApUrvakatvasya maraNavyApAravizeSaNatvAt / na caivaM yAjJikAnAmapi tvaGgahiMsAyAM zubhasaMkalpAd na doSa iti vAcyam, vidhijanya mokSecchAyA eva zubhasaMkalpapadena grahaNAt / ata eva rAjyAdinidAnArthamanazanamapyAtmahiMsAM vadanti 1 tatrArthasUtre 7, 8 / 2 jIvarakSAnukUlavyApAratvaM ca / ww.jainelibrary.org
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ sttiikH| zAstravArtA- tAntrikAH / dravya-bhAvobhayahiMsAlakSaNaM caitat, karmabandhajanakatA tu prakRtipradezAvAzritya pramattayogatvena, sthiti-rasau cAzritya // 78 // 7 kliSTAdhyavasAyatvena, ityanyatra vistrH| tasmAd hiMsAyAmahiMsAtvaM samarthayatA pareSAM vedAvalambanamapi mahate'nAya ; uktaM caM" "ye cakruH krUrakarmANaH zAstraM hiMsopadezakam / ka te yAsyanti narake nAstikebhyo'pi nAstikAH? // 1 // varaM varAkacArvAko yo'sau prakaTanAstikaH / vedoktitApasacchanacchannaM rakSo na jaiminiH // 2 // " iti / vedAprAmANyaM pApakarmaNi pravartakatvAt , paraparigRhItatvAca vibhAvanIyam , iti kimatihitreNa saha bahuvicAraNayA? // 48 // tadevaM yAzikA''game dRSTe-STaviruddhatAmupadarya, anyatrA'pyatidizannAhaanyeSAmapibuddhayaivaM dRSTeSTAbhyAM viruddhtaa|drshniiyaa kuzAstrANAM tatazca sthitmitydH||49|| anyeSAmapi- AjIvakAdisaMbandhinAm , evam- upadarzitaprakAreNa, buddhyA- vicAraNayA, kuzAstrANAM- zAstrAbhAsAFol nAm , dRSTe-STAbhyAM viruddhatA darzanIyA, upadarzitajAtIyatvena sarveSAmapi teSAM duSTatvAt , taduktaM stutikRtA " hiMsAdisaMsaktapathopadezAdasarvavinmUlatayA prvRtteH|| nRzaMsadurbuddhiparigrahAcca brUmastvadanyAgamamapramANam / / 1 // " iti / aaiitsiddhaantnissnnaataaH| 2 kalikAlasarvajJahimacandrAcAryeNa / 3 yogazAstre dvitIyasmin prakAze zlo. 37,38 / 4 ayogavyavacchedadvAtriMzikAyAM shlo010| For Private Personal use only
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ tatazca-anyAgamAnA dRSTe-STaviruddhatvenA'pratipakSatvAca, iti-pUrvoktam , ada:-vaktRpratyakSa 'hiMsAdibhyo'zubhAdi' ityAdi, sthitam- amAmANyazaGkAvirahitenA''gamapramANena siddham / / 49 // tataH siddhaM pratiniyataM karma, tacca kartAramAkSipati, iti tathAtvaM svAtmana eva, iti niyamayati-. kliSTaM hiMsAdyanuSThAnaM na yattasyAnyato mtm|ttH kartA sa eva syAtsarvasyaiva hi krmnnH|| kliSTaM-raudrAdhyavasAyapUrvakam , prANighAtAdyAcaraNam / idamupalakSaNamakliSTAcaraNasya, yat- yasmAddhetoH, tasyaAtmanA, anyataH- svAtiriktavyApAravataH, na mataM- nA'bhISTam , devadattayogena yajJadattAnuSThAnAbhAvAt / tataHtasmAddhetoH, sa eva- adhikRtAtmaiva, hi-nizcitam , sarvasyaiva- svIyahitA-'hitakarmaNaH, kartA syAt , svavyApyasya karmaNaH kAraNAntarAprayojyatve sati kAraNAntaraprayojakatvalakSaNasvAtantryeNa hetutvAt / atra 'nizcayato'pRthagbhAvena svavyApyasya rAgadveSAdyadhyavasAyalakSaNasya bhAvakarmaNaH pariNAmitvalakSaNasvAtantryeNa kartRtvam ; vyavahAreNa tu saMyogavizeSeNa svavyApyadravyakarmaNi yogavyApArasvAtantryeNa kartRtvamiti vivekaH // 50 // nanu yadyAtmaiva kartA, tadA hitamevA'yaM kuryAt, nAhitam itytraahanaadikrmyukttvaattnmohaatsprvrtte|ahite'pyaatmnH praayovyaadhipiidditcittvt||51|| . nizcayanayamatamAzrityetyarthaH / 2 vyavahAranayApekSayA / Cale Jain Education in For Private Personal Use Only
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ hama zAstravArtA saTIkaH / // 79 // sa AtmA, AtmanaH-svasya, ahite'pi- hiMsAdhanuSThAne'pi,anAdikarmayuktatvAd hetoH, tanmohAt-karmajanitamauDhyAta , saMpravartate-AdareNa pravartate, pAyo bAhulyena / kiMvat ? ityAha-vyAdhipIDitacittavat- rogAkulahRdayavat / yathA vyAdhito'pathyaM jAnan , ajAnan vA bahukAlasthitikavyAdhimahimnA'pathya evaM pravartate, tathA saMsAryapi jAnan , ajAnan vA'hita eva prAyaH karmadoSAt mavartata iti bhaavH| atrAhitapravRttau kliSTaM karma hetuH, taMtra cAhitapravRtyantaram, ityanyonyAzrayo'nAdipadena na doSAyeti mUcyate; bIjA'GkarasthalIyasyA'nyonyAzrayasyotpatti-naplyapratibandhakatvenA'doSatvAdityAzayaH // 51 // ___ atra prasaGgAd vArtAntaramAha-- kAlAdInAM ca kartRtvaMmanyante'nye prvaadinH|kevlaanaaN tadanyetu mithaH sAmagr2yApekSayA 52 _ anye pravAdinaH- ekAntavAdinaH, kAlAdInAm, AdinA svabhAvAdigrahaH, kevalAnA- parakluptaheturahitAnAm, kartRtvam - asAdhAraNatvena hetutvam, manyante / tadanye tu- anekAntavAdinaH sAmagyapekSayA- sAmagrIpraviSTatvena, mithaH- parasparam , sahakArilakSaNaM kartRtvaM 'manyante' iti prAktanAnuSaGgaH / idamevA'bhihitaM sammatikAreNa "kAlo sahAva-NiyaI pubakayaM purisakAraNegaMtA / picchattaM te ceva u samAso huMti sammat // 1 // " iti // 52 // 'tatra pUrva kAlavAdimatopapattimAhaliSTe karmaNi / 2 kAlaH svabhAva-niyatI pUrvakRtaM puruSakAraNamekAntAt / mithyAtvaM ta eva tu samAsaMto bhavanti samyaktvam / 3 sammatisUtre 150 / // 79 // For Private & Personel Use Only
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ na kAlavyatirekeNa garbhakAlazubhAdikam |ytkinycijjaayte loke tadasau kAraNaM kil||53|| kAlavyatirekeNa-strI-puMsasaMyogAdijanyatvena parAbhimatasyA'pi garbhasya janma na bhavati, na hi tajjanmani garbhapariNatihetuH, apariNatasyApi kadAcijjanmadarzanAt / tathA, kAlo'pi zIto-SNa-varSAdyapAdhiH, tadvyatirekeNa na bhavati / atra kAlasthAne 'bAla' iti kacit pAThaH, tatra bAlatvaM janmottarAvasthA, sA'pi kAlavyatirekeNa na, anyathA'tiprasaGgAdityarthaH / tathA, zubhAdikaM- svargAdikam, AdinA narakAdigrahaH, yat kicilloke ghaTAdi, tadapi kAlavyatirekeNa na bhavati, karmadaNDAdisatve'pi kAlAntara eva svarga-ghaTAdyutpatteH / tat- tasmAt kAraNAt, asau kAlaH 'kila' iti satye, kAraNamanyasya tvanyathAsiddhatvAdasatyatvamiti bhAvaH // 53 // tathAkAlaH pacatibhUtAni kAlaH saMharati prjaaH| kAlaH supteSu jAgarti kAlo hi durtikrmH||54|| kAlaH bhUtAni- utpattimanti, pacati- utpannAnAM prakRtaparyAyopacayaM krotiityrthH| tathA, kAlaH prajAH saMharatiprakRtaparyAyAntaraparyAyabhAjaH karoti / tathA, kAlaH supteSu- ajanitakAryeSu parAbhimatakAraNeSu satsu, jAgarti-vivakSitakAryamupadadhAtItyarthaH / ato hi-nizcitam , kAlaH sRSTi-sthiti-pralayahetutayA duratikramaH- anapalapanIyakAraNatAkaH // 54 // Jain Education H o na For Private & Personal use only
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtA- kiJca kAlAhate naiva mudgpktirpiikssyte|sthaalyaadisNnidhaane'pi tataH kAlAdasau mtaa||55|| saTIkaH / // 80 // / 'kiJca' ityupacaye, kAlAhate- kAlaM vinA, sthAlyAdisaMnidhAne'pi, AdinA vilakSaNavahisaMyogAdigrahaH, mudgapaktirapi- mudgAnAM vilakSaNarUpa-rasAdirUpaviklUtipariNatirapi, naivekSyate / tato'so- mudgapaktiH, kAlAd matA-kAlamAtrajanyeSTA / na ca tadA mudgapaktijanakavilakSaNAgnisaMyogAbhAvAdeva tedapaktiriti vAcyam , tatrApi hetvantarApekSAvaiyAthAt , Avazyakatvena kAlasyaiva tddhetutvaucityaadityaashyH|| 55 // vipakSe bAdhakamAhakAlAbhAve ca garbhAdi sarva syAdavyavasthayA / pareSTahetusadbhAvamAtrAdeva tdudbhvaat||56|| kAlAbhAve ca-kAlasyA'sAdhAraNahetutvAnaGgIkAre ca, garbhAdikaM sarva kAryamavyavasthayA- aniyamena syAt / kutaH?, ityAha- pareSTahetusadbhAvamAtrAdeva- parAbhimatamAtA-pitrAdihetusaMnidhAnamAtrAdeva, tadudbhavAt- avilambana garbhAdhutpattiprasaGgAt / nanu kAlo'pi yadyeka eva sarvakAryahetuH, tadA yugapadeva sarvakAryotpattiH, tattatkArye tattadupAdhiviziSTakAlasya hetutve copAdhInAmevA''vazyakatvAt kAryavizeSahetutvam / iti gataM kAlavAdena, iti cet / atra navyAH - kSaNarUpaH kAlo'tiricyata eva, svajanyavibhAgapAgabhAvaviziSTakarmaNastathAtve jAte vibhAge tadabhAvApatteH, tadA'nyaviziSTakarmaNastathAtve'nanugamAt , tasya ca 1 sarvatra mUlAdarzeSu 'pIpyate ' iti pAThaH / 2 tacchabdo mujhaparAmarzakaH / kAlavAdena, itikArya tattadupAdhivi meNastathAtve 80 // For Private & Personal use only
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ tatkSaNavRttikArye tatpUrvakSaNatvena hetutvam tatkSaNavRttitvaM ca tatkSaNasyA'pyabhede'pi 'idAnI kSaNaH' iti vyavahArAt kaalikaadhaaraa''dheybhaavsiddheH| atastattatkSaNatannAzAnAM tattatpUrvakSaNajanyatvAd na kssnniktvaanuppttiH| evaM ca kSaNikenaiva kSaNena kAryavizeSajananAd nAtiriktahetusiddhiH / na ca tatkSaNa eva tantau paTAdikaM jAyate, ghaTAdikaM tvanyatra, iti dezaniyamArthamatiriktahetusiddhiH, kAcitkatvasya nitya ivA'nitye'pi khabhAvata eva saMbhavAt , kAdAcitkatvasyaiva hetuniyamyatvAt , anyatrA'nyApatterabhAvAt / kSaNasyevA'nyeSAmapi niyatapUrvavartitvAt kathaM hetutvapratikSepaH 1, iti cet / 'avazyaklupta' ityAdyanyathAsiddhisadbhAvAt / ata eva na paTatvAdyavacchinnasyA''kasmikatApatyA tadavacchinna prati hetutAsiddhiH, tadavacchinnaniyatapUrvavartitvanizcayAdevaitAvatsattve'vazyaM paTotpattiriti nizcayena kRtisAdhyatAdhIsaMbhavAt / aprAmANikavyavahArAnupapattirUpamAkasmikatvaM tu na bAdhakam , yuktaM caitat , anantaniyatapUrvavartiSvananyathAsiddhatvAkalpanena lAghavAt' ityAhuH // 56 / / // uktaH kaalvaadH|| atha svabhAvavAdamAhana svabhAvAtirekeNa grbhbaalshubhaadikm|ytkinycijjaayte loke tadasau kAraNaM kil||27|| 1 kha. ga.gha. ca. 'tvaM tatkSaNa-2 avazyakluptaniyatapUrvavartina evaM kAryasaMbhave taddhatiriktasyA'nyathAsiddhatvenA''mnAyAditi tAtparyam / Jan Education a For Private Personel Use Only
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtA // 8 // svabhAvAtirekeNa-sva pativRtya, garbha-bAla-zubhAdikaM yat kizcit- kArya, loke na jAyate, tat-tasmAt kAra- saTIkaH / NAt , 'kila' iti satye, asau svabhAvaH, kAraNaM- kAdAcitkatvaniyAmakaH, AkAzatvAdInAM kAcikatvavad ghaTAdInAM kAdAcitkatvasyetarAniyamyatvAt ; AkAzAdInAmanyatra sace tatsvabhAvatvAbhAvaprasaGgasyeva kAdAcitkatvasyA'pi gaganAdau sattve ghaTAdisvabhAvatvAbhAvaprasaGgasya bAdhakatvAt ; avadhInAM niyatapUrvavartitve'pi tadgatopakArAjanakatvenA'hetutvAt / bhavanasvabhAvatve ghaTaH sarvadA bhavediti cet / na, tadahareva bhavanasvabhAvatvAt / athavA, kAraNamiti - mukhya evA'rthaH, upAdAnasvabhAvasyaivopAdeyagatasvabhAvarUpopakArajanakasyopAdeyahetutvAt / na copakAre'pyupakArAntarApekSAyAmanavasthA, tasya svata evopakRtatvAt / daNDAdInAM daNDarUpAdInAmiva niyatA'vadhitve'pyanyathAsiddhatvam , 'daNDAd ghaTaH' iti vyavahArastu 'indhanAt pAkaH' itivadeva / / 57 // ___ idamevAhasarve bhAvAH svabhAvena svasvabhAve tathA tthaa| vartante'tha nivartante kaamcaarpraangmukhaaH|58| sarve bhAvAH, svabhAvena- svagatena hetugatena vA nimittena, tathA tathA- viziSTasaMsthAnAdipratiniyatarUpeNa, svasvabhAveAtmIyAtmIyasattAyAm , 'tileSu tailam' itivadabhivyAptI saptamI, svasvabhAvamabhivyApyetyarthaH, vartante- bhUtvA tiSThanti / atha nAzakAle nivartante- svabhAvena nAzabhAjo bhavanti / kiMbhUtAH 1 , ityAha- kAmacAraparAGmukhAH- aniyatabhAvanirapekSAH // 18 // // 81 // Jain Education Inte For Private Personel Use Only aw.jainelibrary.org
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ hetvantare kAmacArameva spaSTayatina vineha svabhAvena mudgpktirpiissyte| tathAkAlAdibhAve'pi nAzvamASasya sA ytH||59|| iha- jagati, svabhAvena vinA, tathAkAlAdibhAve'pi- pratiniyatakAlavyApArAdisAmagrIsaMnidhAne'pi, mudgapaktirapi neSyate / kutaH, ityAha- yato'zvamASasya-kaGkadukasya, sA-paktiH, na bhavati / na hyazcamASe vilakSaNAgnisaMyogAdikaM nAstIti vaktuM zakyate, ekayaiva kriyayA tattadanyavAhisaMyogAt / na cAdRSTavaiSamyAt tadapAkaH, dRSTasAdguNye tadvaiSamyA'yogAt / anyathA dRDhadaNDarnunnamapi cakraM na bhrAmyet / tasmAt svabhAvavaiSamyAdeva taidapAkaH, ityanyatra kAmacArAt svabhAva eva kAraNamiti paryavasannam / / 59 // uktadADharyAyaiva vipakSe baadhkmaahattsvbhaavaattdbhaave'tiprsnggo'nivaaritH|tulye tatra mRdaH kumbhona pttaadiityyuktimt||60|| atatsvabhAvAta- tatsvabhAvabhinnAta , tatsvabhAvarahitAd vA; tadbhAve- adhikRtakAryotpAde 'aGgIkriyamANe' iti zeSaH, atiprasaGgo'niSTaprasaGgaH, anivAritaH- abAdhitaH / kutaH?, ityAha- tulye- samAne, tatra- atatsvabhAvatve sati, mRdA kumbha eva janyate, na paTAdIti, ayuktimat-niyAmakarahitam / nanu nAtatsvabhAvatvaM tajjananaprayojakamucyate, yeneyamApattiH saMgacchate, kadukApAkaH / 2 nunnam- preritam / 3 atatsvabhAvatve mRdaH kumbhAdyapi na syAt, paTAdyapi vA syAt , avizeSAt , ityavarUpA / Jain Education Inte a
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 82 // zAstravAto- kintu sAmagrImeva kAryajanikAM brUmaH, azvamASasya ca pakti prati svarUpayogyataiva na, iti ko doSaH, iti cet / sttiikH| ___ atra vadanti- antaraGgatvAt svabhAva eva kAryahetuH, na tu bAhyakAraNam / na ca mRtsvabhAvAvizeSAd ghaTAdikAryAvizeSaprasaGgaH, 'svasya bhAvaH kAryajananapariNatiH' iti svabhAvArthatvAt , tasyAzca kAryaikavyaGgyatvAt / na cedevam , aGkurajananakhabhAvaM bIjaM prAgevAjGkaraM janayet / sahakArilAbhA-'lAbhAbhyAM hetoH kAryajananA-'janane upapatsyate iti cet / na, sahakArica krAnantarbhAvena vilakSaNavIjatvenaivAGkarahetutvaucityAt / na ca sahakAricakrasyAtizayAdhAyakatvaM tvayA'pi kalpanIyam , iti MON HAN tasya tatkAryajanakatvakalpanamevocitamiti vAcyam / pUrva-pUrvopAdAnapariNAmAnAmevottarottaropAdeyapariNAmahetutvAt , ata eva kAlavAdApravezAt / na ca caramakSaNapariNAmarUpabIjasyA'pi dvitIyAdikSaNapariNAmarUpAGarAjanakatvAd vyaktivizeSamavalambyaiva hetu-hetumadbhAvo vAcyaH, anyathA vyAvRttivizeSAnugatapathamAdicaramaparyantAGkarakSaNAt prativyAvRtti vizeSAnugatAnAM caramabIjakSaNAdikopAntyAGkarakSaNAnAM hetutve kArya-kAraNatAvacchedakakoTAvekaikakSaNapravezA-prevazAbhyAM vinigamanAvirahaprasaGgAt / tathA ca tajjAtIyAt kAryAt tajjAtIyakAraNAnumAnabhaGgaprasaGga iti vAcyam ; sAdRzyatirohitavaisadRzyenA'GkarAdinA tAdRzabIjAdInAmanumAnasaMbhavAta , prayojya-ayojakamAvasyaiva vipakSabAdhakatarkasya jAgarUkatvAditi / adhikamadhyAtmamataparIkSAyAm / tataH svabhAvahetukameva jagaditi sthitam / uktaM casvabhAvavAdina iti shessH| 2 kaaryjnnprinnteH| 3 sahakAtiriktatvena mukhyatayA'bhimate hetAviti gamyate / 4 svabhAvavAdinA / / on82 // 5 sahakAricakrasya / 6 tacchandenAdhikRtaparAmarzaH / manAmanAmanAHIGAR Jain Education in For Private Personel Use Only
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ naka "kaH kaNTakAnAM prakaroti taikSNyaM vicitrabhAvaM mRgapakSiNAM ca / svabhAvataH sarvamidaM pravRttaM na kAmacAro'sti kutaH prsnggH||1||" iti // 60 // // uktaH svabhAvavAdo'pi // atha niyativAdamAhaniyatenaiva rUpeNa sarve bhAvA bhavanti yt| tato niyatijA hyete ttsvruupaanuvedhtH||6|| niyatenaiva- sajAtIya-vijAtIyavyAvRttena svabhAvAnugatenaiva rUpeNa, sarve bhAvA bhavanti, yad- yasmAd hetoH / tato hi-nizcitam, ete- bhAvAH, niyatijA:- naiyatyaniyAmakatatvAntarodbhavAH / hetvantaramAha- tatsvarUpAnuvedhataH- niyatikRtapratiniyatadharmopazleSAt / dRzyate hi tIkSNazastrAyupahatAnAmapi maraNaniyatatAbhAvena maraNam, jIvananiyatatayA ca jIvanameveti // 61 // ___idameva sphuTamAhayadyadaiva yato yAvattattadaiva ttstthaa| niyataM jAyate, nyAyAtka etAM baadhituNkssmH1||62|| yad- ghaTAdikam, yadaiva- vivakSitakAla eva, yataH- daNDAdeH, yAvat- vivakSitAlpa-bahudezavyApi, jAyamAnaM khATakakAra Jain Education Interational
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtA - // 83 // Jain Education In dRzyate tad- ghaTAdikam, tadaiva vivakSitakAla eva tataH- daNDAdeH, tathA tAvadezavyApi loke - jagati, niyatamniyatikRtam jAyate / tato nyAyAt- tarkAt, ke etAM niyatim vAdhituM kSamaH pramANasiddhe'rthe vAghAnavatArAt, niyatarUpAvacchinnaM prati niyatereva hetutvAt, anyathA niyatarUpasyApyAkasmikatAsspatteH 1 / na ca tAvaddharmakatvaM na janyatAvacchedakam, kintvArthasamAjasiddhamiti vAcyam niyatijanyatvenaivopapattAvArthasamAjA'kalpanAt, bhinnasAmagrIjanyatayaikavasturUpavyAghAtApattezca / taduktam -- "" prAptavyo niyatibalAzrayeNa yo'rthaH so'vazyaM bhavati nRNAM zubho'zubho vA / bhUtAnAM mahati kRte'pi hi prayatne nA'bhAvyaM bhavati, na bhAvino'sti nAzaH // 1 // " iti // 62 // idameva vivRNoti -- | na carte niyatiM loke muddrapaktirapIkSyate / tatsvabhAvAdibhAve'pi nAsAvaniyatA yataH // 63 // na ca loke - jagati, niyatimRte niyatiM vinA, mudrapaktirapIkSyate dRzyate; yatastatsvabhAvAdibhAve'pi - mudrapaktijanakasvabhAvavyApArAdisattve'pi nAsau- adhikRtA muddrapaktiH, aniyatA, kintu svarUpaniyatA / na caitad naiyatyaM svabhAvaprayojyam, svabhAvasya kAryekajAtyaprayojakatvAt, atizayarUpasyA'pi tasya vizeSa eva prayojakatvAt, patyantarasAjAtya1 sarvatra mUlapustakAdarzeSu 'pIpyate iti pAThaH / saTIkaH / // 83 //
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaijAtyobhayAnuvedhasya niyatiM vinA'saMbhavAt / hetunA vyaktirevotpAdyate, ubhayAnuvedhastu tatra tatvAntarasaMvedhAditi cet / na, samavAyAdinirAsena tatsaMvedhAnupapatteH, anirAse'pi tatraiva tatsaMvedhaniyAmakagaveSaNAt / kiJca, daNDAdisattve'vazyaM ghaTotpattiriti na samyag nizcayaH, tatsattve'pi kadAcid ghaTAnutpatteH / kintu saMbhAvanaiva, iti na dRSTahetusiddhiH, 'yad bhAvyaM tadbhavatyeva' iti tu samyag nishcyH| na caiva kAryotpatteH pUrva niyatyanizcayAt pravRttirna syAditi vAcyam , avidyayaiva pravRtteH, phalalAbhasya tu yAdRcchikatvAditi dig // 63 // uktameva baadhkvipksstvenaah| anyathAniyatatvena sarvabhAvaH prsjyte| anyonyAtmakatApatteH kriyAvaiphalyameva ca // 64 // anyathA- niyatijanyatvaM vinA, aniyatatvena hetunA, sarvabhAvaH prasajyate, vyaktyavizeSAt / ca punaH anyonyAtmaka tApatteH- ghaTa-paTAdyavizeSApatteH, kriyAvaiphalyameva, siddhAyA vyaktarasAdhyatvAt / sA vyaktirasiddhaiveti cet / tattvaM nAnyabhedaH, tadagrahe'pi 'so'yam' iti tattAgrahAt / na ca tadvyaktireva tattvam , tasya tatrAvizeSaNatvAt , kintu niyatikRtadharma eva ; iti siddhaM niyatyA // 64 // // ukto niytivaadH|| 64 // / Join Education in ww.jainelibrary.org LEOA
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ sttiikH| zAstravAto atha karmavAdamAha--. // 8 // na bhoktavyatirekeNa bhogyaM jagati vidyte| na cAkRtasya bhoktA syAnmuktAnAM bhogabhAvataH65 bhoktRvyatirekeNa, jagati- carAcare, bhogyaM na vidyate, bhogyapadasya sasaMbandhikatvAt / na cAkRtasya bhoktA syAt , Ko svavyApArajanyasyaiva svabhogyatvadarzanAt / anyathA, muktAnA- niSThitArthAnAm , bhogabhAvataH- bhogaprasaGgAt // 65 // tataH kim ?, ityAhabhogyaM ca vizvasattvAnAM vidhinA tena tena yt|dRshyte'dhykssmevedN tasmAttatkarmajaM hi tt||66|| bhogyaM ca- bhogaprayojanaM ca, sattvAnAM- saMsAriNAm , tena tena- sukha-duHkhapradAnAdilakSaNena, vidhinA- prakAreNa, idaM vizva-jagata , adhyakSameva- svasaMvedanasAkSikameva, dRzyate, yad- yasmAd hetoH tasmAt kAraNAt , hi-nizcitam , tatHo jagat , tatkarmaja- bhoktRkarmajam ; jagaddhetutvaM karmaNyeva, nAnyatra, itareSAM parAbhimatahetUnAM vyabhicAritvAditi bhAvaH // 66 // tathAna ca tatkarmavaidhurye mudgpktirpiikssyte| sthAlyAdibhaGgabhAvena ytkvcinnoppdyte||6|| ___na ca tatkarmavaidhurye- bhoktRgatAnukUlAdRSTAbhASe, mudgapaktirapIkSyate / katham ?, ityAha- yad- yato hetoH, kacin- // 4 // For Private Personel Use Only
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ vivakSitasthAne, sthAlyAdibhaGgabhAvena, nopapadyate-na sidhyati / dRSTakAraNavaiguNyAdeva tatra kAryAbhAva iti cet / tarhi tadvaiguNyaM yanimittam , tata eva kAryavaiguNyaM nyAyaprAptam , 'taddhetoH' iti nyAyAt / nanvevaM niyamato dRSTakAraNApekSA na syAditi cet / na syAdeva, tathAvidhaprayatnaM vinApi zubhAdRSTena dhanaprAptyAdidarzanAt / karmavipAkakAle'varjanIyasaMnidhikatvenaiva teSAM nimittatvavyavahArAt / ata eva dRSTakAraNAnAmadRSTavyaJjakatvam ' iti siddhAtaH taduktam "yathA yathA pUrvakRtasya karmaNaH phala nidhAnasthamivA'vatiSThate / tathA tathA tatpatipAdanodyatA pradIpahasteva matiH pravartate // 1 // " iti / na ca vipAkakAlApekSaNAt kAlavAdapravezaH, tasya karmAvasthAvizeSarUpatvAt / na ca karmahetvapekSAvayAtham , anAditvAt karmaparamparAyAH // 67 // vivakSe bAdhakamAhacitraMbhogyaM tathA citraatkrmnno'hetutaanythaa| tasya yasmAdvicitratvaM niyatyAderna yujyte||6|| tathA- pratiniyatarUpeNa, citraM- nAnAprakAram , bhogyam , citrAtkarmaNo ghaTate, tasya tattatkAryajanakavicitrazaktiyogitvAt / anyathA- citrakarmAnabhyupagame, ahetutA syAt , 'citrabhogyasya' ityanupajyateH kacidudbhUtarUpameva, kaciccAnubhUta 1 teSAM dRSTakAraNAnAm / 2 sa. ga. pa. ca, 'tavya' / / citrakarmaNaH / Jain Education Intel For Private & Personel Use Only |ww.jainelibrary.org
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtA // 85 // Jain Education Inter rUpameva, paramANu sAdbhUtAnAM ca zAlyAdivIjAnAM zAlyAbaGkurajanakatvametra, iti niyame pareNA'pyadRSTasyaivA'GgIkArAt sarvatra saTIkaH taddhetutvasyaivaucityAt / nanUktameva niyatyAdeH kAryavaicitryam, ata etatpakSeNaiva pratyAsacyA pratilomakrameNa tadUpaNArthamAhatasya- bhogyasya, vicitratvam yasmAddhetoH, niyatyAdeH- niyatyAdiprayojyam, na yujyate // 68 // tathAhi niyaterniyatAtmatvAnniyatAnAM samAnatA / tathAniyatabhAve ca balAtsyAt tadvicitratA // 69 // niyaterniyatAtmatvAt ekarUpatvAt, niyatAnAM tajjanyatvenAbhimatAnAm, samAnatA syAt, tathA adRSTaprakArAnatikrameNa aniyatabhAve ca asamAnakAryakAritve ca niyaterabhyupagamyamAne, balAt- nyAyAt, tadvicitratA - niyativicitratA, syAt 'ghaTo yadi paTajanakA'nyUnA 'natiriktahetujanyaH syAt, paTaH syAt; ghaTajanakaM yadi paTaM na janayet, paTajanakAd bhidyeta' iti tarkadvayam / / 69 / / prAguktarItyA kAryavaicitrya nirvAhakatayaiva niyatyabhyupagamAd dvitIya iSTApattimAzaGkayAhana ca tanmAtrabhAvAde ryujyate'syA vicitratA / tadanyabhedakaM muktvA smygnyaayaavirodhtH||70|| na ca - naiva, tanmAtrabhAvAdeH- tanmAtrAbhAvo niyatimAtratvam, AdinA pariNAmagrahaH tato'syAH - pratiniyatakArya 11 64 11
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ Seo To janakaniyateH, tadanyabhedaka- niyatyanyabhedakam, muktvA- anabhyupagamya, samyagnyAyA'virodhataH- sattA prAtikUlyena, vicitratA syAt / / 70 // etadeva prakaTayabAhana jalasyaikarUpasya viyatpAtAd vicitrtaa| uupraadhidhraabhedmntrennopjaayte||71|| ___ jalasya, ekarUpasya- jalatvena samAnasya, viyatpAtAt- abhrapAtAdanantaram , UparAdidharAbhedam- UparetarapRthivIsaMvandhAdijanyavarNa-gandha-rasa-sparzAdivalakSaNyam , antareNa, vicitratA na dRzyate; sakalalokasiddhaM khalvetat, tathA, niyaterapyanyabhedakaM vinA na bheda iti bhAvaH // 71 // astu tarhi tadanyabhedakam , atrAhatadbhinnabhedakatve ca tatra tasyA na krtRtaa| tatkartRtve ca citratvaM tadvattasyApyasaMgatam // 72 // tadbhinnabhedakatve ca- tadbhinnaM bhedakaM yasyAstasyA bhAvastattvamiti samAsaH, niyatibhinnabhedakazAlitve niyateraGgIkriyamANa ityarthaH, tatra- bhedakatvenA'bhimate, tasyAH- niyateH, na kartRtA- na hetutA, tathAca sarvahetutvasiddhAntavyAkopaH / tatkartRtve ca-niyatarbhedakatvAbhimatahetutve ca, citratvaM- bhedakatvam , tadvat- niyativat , tasyApi- bhedakatvAbhimatasyApi, Jain Education in For Private Personel Use Only row.jainelibrary.org
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAkhavArtA- // 86 // hAhAhAkAra asaMgatam , kAraNasarUpatvAt kAryasyeti bhAvaH / etena 'tadvayaktinirUpitaniyatitvena tavyaktijanakatvam' ityapyapAstam, saTIkaH / 'taniyatijanyatvena tavyaktitvasiddhiH, tatsiddhau ca tadvayaktinirUpitatvena niyatijanyatAsiddhiH' ityanyonyAzrayAt , kAryasya kAraNatAnavacchedakatvAcca, anyathA niyatitvanivezavaiyarthyAditi dig // 72 // nanu niyatisvabhAvabhedAdeva kAryabhedo'stu, ityAzaGkayAhatasyA eva tathAbhUtaH svabhAvo yadi cessyte| tyakto niyativAdaH syaatsvbhaavaashrynnaannnu||73|| yadi ca tasyA eva-niyatereva, tathAbhUtaH- kAryavaicitryaprayojakaH, svabhAvabheda iSyate, tadA 'nanu' ityAkSepe, svabhAvAzrayaNAd niyativAdastyaktaH syAt / atha tatsvabhAvastatparipAka eveti nAnyahetutvAbhyupagama iti cet / na, paripAke'pyanyahetvAzrayaNAvazyakatvAt / anyatra paripAkadvaividhyadarzane'pi niyatiparipAkaH svabhAvAdeveti cet / ghaTTakuTIprabhAtApattiH / / uttaraparipAke pUrvaparipAka eva hetuH, AdyaparipAke cAntimAparipAka eva, ityAdirItyA viziSya hetu-hetumadbhAvAd na doSa iti cet / tai~kadaikatra ghaTaniyatiparipAke'nyatrApi ghaTotpattiH, pratisaMtAnaM niyatibhedAbhyupagame ca niyati-paripAkayovyaparyAyanAmAntaratva eva vivaadH| kiJca, evaM zAstropadezavaiyarthyaprasaktiH, tadupadezamantareNA'pyartheSu niyatikRtatvabuddherniyatyaiva bhAvAt , dRSTA-'dRSTaphala // 86 // 1 kha. ga. gha. ca. 'dRssttph'| For Private Personal Use Only ww.jainelibrary.org
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstrapratipAditazubhA-'zubhakriyAphalaniyamAbhAvazca syAt / taddhetukatvAntarbhAvitaniyamasya niyatiprayojyatve ca siddhamitaraheEN tunA, pAribhASikakAraNatvapratikSepasyA'vAdhakatvAditi dig // 73 // svabhAvAzrayaNe'pi doSamAhasvo bhAvazca svabhAvo'pi svasattaiva hi bhaavtH| tasyApi bhedakAbhAve vaicitryaM noppdyte||74|| svabhAvo'pi ca skho bhAvaH, karmadhArayA''zrayaNAt , ekapadavyabhicAre'pi tasya bahulamupalambhAt / anyabhAvapadArthabhrAntinirAsAya tadvivaraNamAha-hi nizcitam , bhAvataH- adhyakSaviSayatayA, svasattaiva ; tasyA'pi-svabhAvasya, bhedakAbhAvevaijAtyAbhAve, vaicitryaM- kAryavaicitryaprayojakatvam , nopapadyate // 74 / / ttstsyaavishisstttvaadyupgpdvishvsNbhvH| na cAsAviti sadyuktyA tadvAdo'pi nsNgtH||7|| tataH- vaicitryAbhAvAt , tasya- svabhAvasya aviziSTatvAt- ekarUpatvAt , vizvajanakatve, yugapat- ekadaiva, vizvasaMbhava:- jagadutpAdaprasaGga ne ca syAd yugapajjagadutpAdaH, bhavati, iti hetoH, sayuktyA- abAdhitatarkeNa, tadvAdo'pi- svabhAvavAdo'pi, na sNgtH| nanu svabhAvasya kramavatkAryajanakatvamapi svabhAvAdeveti nAnupapattiriti cet / na, tasyaiva svabhAvasya . siddhAmityatra bhAve ktaH / 2 tasya- karmadhArayasya / 3 sarvatrAdarzeSu pATho'yaM lekhakapramAdakRtaH pratibhAti 'na cAsau-yu' iti syAt , yuktaM syAt / bAi88 Jain Education Internationa For Private & Personel Use Only
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtA - 11 2011 | pUrvottarakAryajanakatve pUrvottarakAlayoruttarapUrva kAryaprasaGgena kramasyaiva vyAhateH, ekasyaiva svabhAvasya nAnAjAtiniyAmakatve sarvasya sarvajAtIyatvasya, ekajAtIyatvasya vA prasaGgAt / / 75 / / parAbhiprAyamAzaGkaya pariharati tattatkAlAdisApekSo vizvahetuH sa cennanu / muktaH svabhAvavAdaH syAtkAlavAdaparigrahAt // 76 // tattatkAlAdisApekSaH- tattatkSaNAdisahakRtaH saH - svabhAvaH, vizvahetuH, kAlakrameNa kAryakramopapatteriti cet / 'nanu' ityAkSepe, svabhAvavAdo muktaH syAt, kAlavAdaparigrahAt- kAlahetutvAzrayaNAt / nanu kSaNikasvabhAve nA'yaM doSa ityuktameveti cet / uktam, paraM na yuktam, ekajAtIyahetuM vinA kAryekajAtyAsaMbhavAt ; kurvadrUpatvasya ca jAtitvAbhAvena ghaTaM prati ghaTakurvapatvena hetutvasya vaktumazakyatvAt sAmagrItvena kAryavyApyatvasya vAstavikatvena gauravasyAsdoSatvAt pratyabhijJAdivAna kSaNikatvasya niSetsyamAnatvAcca / kiJca, ekatra ghaTakurvadrUpasave'nyatra ghaTAnutpatterdezaniyAmakatvAzrayaNe svabhAvavAdatyAgaH, auriat ghaTAdihetutvaM pramAyaiva prekSAvatpravRttezva; anyathA daNDAdikaM vinA'pi ghaTAdisaMbhAvanayA niSkampapravRtyanupapatteriti dig / na ca nirhetukA bhAvA ityabhyupagamenA'pi svabhAvavAda sAmrAjyam, tatra hetUpanyAse vadatovyAghAtAt; taduktam -- "na heturastIti vadan sahetukaM nanu pratijJAM svayameva bAdhate / saTIkaH / 112011
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ FOLORS BOXICIDIODICHOD athApi hetumalayAdasau bhavet , pratijJayA kevalayA'sya kiM bhavet ? // 1 // " iti / na ca jJApakahetUpanyAse'pi kArakahetupratikSepavAdino na svapakSabAdheti vAcyam : jJAnajanakatvenaiva jJApakatvAt , aniyatAvadhitve kAdAcitkatvavyAghAtAt , niyatAvadhisiddhau tattvasyaiva hetutvAtmakatvAca; anyathA 'gardabhAd dhUmaH' ityapi pramIyateti / adhikamagre // 76 // __ ata eva kAlavAdo'pi nirastaH ?, ityAhakAlo'pi samayAdiryatkevalaH so'pi kaarnnm| tata eva hyasaMbhUteH ksycinnoppdyte||77|| kAlo'pi samayAdiH- klRptadravyaparyAyarUpaH, atiriktakAlaparyAyo vA; yad- yasmAddhetoH, tataH, tata eva-samayAdeH, hi-- nizcitam , kasyacit- kasyApi, asaMbhUte:- anutpatteH, kevala:- anyAnapekSaH, so'pi-- kAlopi, kAraNaM nopapadyate, vivakSitasamaye kAryAntarasyA'pyutpattiprasaGgAt / na ca tatkSaNavRttikArye tatpUrvakSaNahetutvAbhidhAnAd na doSa ityuktameveti vAcyam , agrabhAvinastatkSaNavRttitvasyaiva phalata ApAdyatvAt , tatkSaNavRttikArye tatpUrvakSaNena hetutvam , taduttarakSaNaviziSTe kArye tatkSaNatvena vA ?, iti vinigamanAvirahAcca // 77 // SatsTo koicCHOCKEE 1 asau- pratijJA, hetupralayAt- heturahitaivetyarthaH, bhavediti pUrvapakSaH / 2 kAdAcitkatvasyaiva / 3 kha. ga. gha. ca. 'tostata e'| FESMS Jnin Education tona
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ DIRECIPE HAGATHAPAHASAN zAstravAto saTIkaH // 88 HAAHASHASAASmarAmasArapasAra doSAntaramAhayatazca kAle tulyepi sarvatraiva natatphalam / ato hetvantarApekSaM vijJeyaM tad vickssnnaiH||7|| yatazca, kAle- samayAdau, tulye'pi- aviziSTe'pi sati, tatphalaM- tatkAlajanya ghaTAdi, sarvatraiva na, tantvAdau tadanupapatteH / atastatphalaM, vicakSaNaiH- yauktikaiH, hetvantarApekSaM- kAlAtiriktadezAdihetujanyaM, vijJeyam / na ca mRdo'nyatra ghaTasyA'nApattireva, kAle hetusattve'pi deza kAryAnApatteriti vAcyam , mRdajanyatvena mRdavRttitvasyA''pAdyatvAt / mRdajanyatvaM ca janyatAsaMbandhena mRdbhinnatvam / ato na tarkamUlavyAptyasiddhiH / na ca tatsvabhAvatvAdeva tasya kAcitkatvam , phalatastatsvabhAvatvasyaivA''pAdyatvAditi dig // 78 // upasaMhAramAha-.. ataH kAlAdayaH sarve samudAyena kAraNam |grbhaadeH kAryajAtasya vijJeyA nyaayvaadibhiH||79|| ___ ataH- uktahetoH, kAlAdayaH sarve samudAyena svaskhamatyAsattyA, garbhAdeH kAryajAtasya, nyAyavAdibhiH, kAraNam-phalopadhAyakAH, vijJeyAH // 79 // idameva sphuTatarazabdenAhana caikaikata eveha kcitkinycidpiikssyte| tasmAtsarvasya kAryasya sAmagrI janikA mtaa|Ineen Jan Education Intemanona For Private Personal use only
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ iha- jagati, na ca-naiva, ekaikata eva niyatyAdeH, kacit-kApi, kiJcin- kimapi ghaTAdi, IkSyate-jAyamAnaM pratIyate / tasmAd hetoH, sarvasya ghaTAdeH kAryasya, sAmagrI- kathazcittavyatiriktA'vyatiriktahetusaMhatiH, janikA- kAryopadhAKoyikA, matA- iSTA / pUrva kAraNasamudAye kAryopadhAyakatvaniyamaH sAdhitaH, idAnIM tu kArye kAraNasamudAyopAdheyatvaniyama iti / tu tatvam / nanu kAlAyekAntapatikSepe'pyadRSTaikAntApratikSepAd na sAdhyasiddhiriti cet / na, adRSTrakAntavAde'nirmokSApatteH / mokSasya karmAjanyatvAt , AtmasvarUpAvasthAnarUpo mokSaH karmakSayeNAbhivyajyata eva, na tu janyata eveti cet / satyam , karmakSayasyaiva karma vinA'nutpatteH / svaprayojyajJAnayogasaMbandhena pUrvakamaiva tatra heturiti cet / na, sAkSAdeva tasya hetutvaucityAt / anyathA karmatvasyaiva tena saMbandhana hetutvaprasaGgAt / kiJca, dRSTakAraNAnyanatipatyA'dRSTasya kAryajanakatvAt teSAmapi taithAtvamanivAritam / tadvipAkena tadupakSaye taistadvipAkopakSayasyApi vaktuM zakyatvAt , balavattvasyA'pyubhayatra "anbhaMtara-bajjhANaM" ityAdinA mahatA | prabandhenA'nyatrA'vizeSeNaiva sAdhitatvAditi dig // 8 // 'atra kAlAdayazcatvAro'pi svAtantryeNa hetavaH' ityeke; 'kAlA-dRSTe eva tethA, niyati-svabhAvayostvadRSTadharmatvena na tathAtvam' ityanye iti matabhedamAha STARJIJ / svabhAvo niyatizcaiva karmaNo'nye prcksste|dhrmaavnye tu sarvasya sAmAnyenaiva vstunH||8|| , anatipasya- anativRtya, anullngyetyrthH| 2 ekAraNAnAm / 3 hetutvam / 4 abhyantara-bAhAnAm / 5 tathA- svAtantryeNa hetU / Jan Education Internal For Private Personal Use Only
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtA // 89 // HD anya AcAryAH, svabhAvo niyatizca, evakArasya 'karmaNaH' ityuttaraM saMbandhAt karmaNa eva dharmoM 'iti' ityadhyAhiyate, iti pracakSate- abhyupagamaprakarSeNa vyAkhyAntIti yojanA; udbhUtarUpAdivastusvabhAvahetoH svabhAvasya baDherUprajvalanAdiniyamarUpArtham, niyatezcA'dRSTa eva sviikaaraadityaashyH| anye tvAcAryAH, sAmAnyenaiva- dRSTA-'dRSTasAdhAraNyenaiva, sarvasya vastunaH svabhAvo niyatizca dharmoM, iti 'pracakSate' iti prAktanena yojanA / atra svabhAvastathAbhavyAtmikA jAtiH kAryaMkajAtyAya, niyatizcAtizayitapariNatirUpA kAryAtizayAya sarvatropayujyata iti / adhikamanyatra // 81 // iti zrIpaNDitapadmavijayasodarapaNDitayazovijayaviracitAyAM syAdvAdakalpalatAbhidhAnAyAM zAstravArtAsamuccayaTIkAyAM dvitIyaH stabakaH saMpUrNaH / / - -000abhiprAyaH mUreriha hi gahano darzanatatinirasyA durdharSA nijmtsmaadhaanvidhinaa| tathApyantaH zrImantrayavijayavijJAhibhajane na bhagnA ced bhaktirna niyatamasAdhyaM kimapi me // 1 // yasyAsan guravotra jItavijayaprAjJAH prakRSTAzayA bhrAjante sanayA nayAdivijayamAjJAzca vidyaapdaaH| premNAM yasya ca sadma padmavijayo jAtaH sudhIH sodarastena nyAyavizAradena racite granthe matidIyatAm // 2 // HO 1 ga, gha. ca. 'dRssttsaa'| O OOOOOOOHOTE // 89 // Jain Education anal Ni
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ // aham // atha tRtIyaH stbkH| sarvaH zAstraparizramaH zamavatAmAkAlameko'pi yatsAkSAtkArakRte dhRte hRdi tamo lIyeta yasminmanAk / yasyaizvaryamapaGkilaM ca jagadutpAda-sthiti-dhvaMsanaistaM devaM niravagrahagrahamahA''nandAya vandAmahe // 1 // sAmagyAmIzvaro'pi nivizata iti vArtAntaramAhaIzvaraH prerakatvena kartA kaishcidihessyte| acintyacicchaktiyukto'nAdisiddhazca suuribhiH||1|| iha- sAmagyam , kaizcit mUribhiH- pAtaJjalAcAryaiH, prerakatvena- parapravRttijanakatvena, IzvaraH karteSyate / kIdRzaH ?, ityAha- acintyA-indriyAdipraNAlikAM vinA'pi yathAvatsarvaviSayAvacchinnA yA cicchaktizcetanA, tayA yuktastadAzrayaH, tathA, anAdisiddhazca, kadApi bandhAbhAvAt / trividho hi tairbandha ucyate, prAkRtika-vaikArika-dAkSiNabhedAt / tatra prakRtAvAtmatA| jJAnAd ye prakRtimupAsate teSAM prAkRtiko bandhaH, yAn pratIdamucyate Romamaeeeeeee Jain Education in For Private Personal use only
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ BASATTA zAstravArtA sttiikH| stb03| "pUrNa zatasahasraM tu tisstthntyvyktcintkaaH|" iti / ye tu vikArAneva bhUte-ndriyA-ahaGkAra-buddhIH purupabuddhyopAsate, teSAM vaikAriko bandhaH, yAn pratIdamucyate "daza manvantarANIha tiSThantIndriyacintakAH / bhautikAstu zataM pUrNa sahasraM tvAbhimAnikAH // 1 // bauddhAH zatasahasrANi tiSThanti vigtjvraaH|" iti / iSTApUrte dAkSiNo bandhaH, puruSatatvAnabhijJo hISTApUrtakArI kAmopahatamanA vadhyata iti / iyaM ca trividhApi bandhakoTirIzvarasya mukti prApyApi bhave punareSyatAM prakRtilInatvajJAnAnAM yoginAmiva nottarA, navA pUrvA, saMsArimuktAtmanAmiva, iti nirbAdhamanAdisiddhatvam / tathA cAha pataJjali:- "kleza-karmavipAkA-''zayaraparAmRSTaH puruSavizeSa IzvaraH" iti / klezA:avidyA-'smitA-rAga-dveSA-'bhinivezAH, karmANi zubhA-'zubhAni, tadvipAko jAtyAyu gAH; AzayAH- nAnAvidhAstadanuguNA: saMskArAH, tairaparAmRSTo'saMspRSTaH, sarvajJatayA bhedA'grahanimittakA'vidyA'bhAvAt , tasyA eva ca bhavahetusarvaklezamUlatvAt / tathAca mUtram- "avidyA kSetramuttareSAM prasupta-tanu-vicchinno-dArANAm" iti / anabhivyaktarUpeNAvasthAnaM suptAvasthA, abhivyaktasyApi sahakAryabhAvAt kAryA'jananaM tanvavasthA, abhivyaktasya janitakAryasyApi kenacid balavatA sajAtIyena vijA . bauddhAH-buddhizabdAcchaiSiko'N / 2 yogasUtre 1, 25 / 3 yogasUtre 2, 4 / For Private & Personel Use Only
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ Jain Education Interle tIyena vA labdhavRttinAbhibhavAd bhaviSyadvRttikatvenAvasthAnaM vicchinnAvasthA, abhivyaktasya prAptasahakArisaMpatterapratibandhena labdhavRttikatayA svakAryakaratvamudArAvasthA / tatrAdyamavasthAdvayaM pratiprasavAkhyena nirbIjasamAdhinA hIyate, antyaM tu zuddhasatvamayena bhagavaddhyAneneti / avidyA'bhAvAt tennAzajanyaM kathaM tatvajJAnaM tesya ?, iti cet / ata eva nityaM tat, nityajJAnavAdeva cAyaM kapilaprabhRtimaharSINAmapi guruH // 1 // tadidamAha jJAnamapratighaM yasya vairAgyaM ca jagatpateH / aizvarya caiva dharmazca sahasiddhaM catuSTayam // 2 // yasya jagatpaterjJAnam, apratigham - nityatvena sarvaviSayatvAt kacidapyapratihatam / vairAgyaM ca mAdhyasthyaM ca, rAgAbhAvAdapratigham / caH samuccaye / evAM'vadhAraNe / aizvarya pAratantryAbhAvAdapratigham taccASTavidham- aNimA, laghimA, mahimA, prAptiH, prAkAmyam, vazitvam Izitvam, yatrakAmAvasAyitvaM ceti / yato mahAnaNurbhavati sarvabhUtAnAmapyadRzyaH, soNiyA / yato laghurbhavati sUryarazmInapyAlaya sUryalokAdigamanasamarthaH, sa laghimA / yato'lpo'pi nAga-nagAdimAno bhavati, sa mahimA / yato bhUmiSTasyApyaGgulyagre gaganasthAdivastumAptiH, sA prAptiH / prAkAmyamicchAnabhighAtaH, yata udaka itra bhUmAvunmajjati nimajjati / zivam yato bhUta-bhautikeSu svAtantryam / Izitvam - yatasteSu prabhava-sthiti-vyayAnAmISTe / yatrakAmAvasAyitvam1 tacchadenAsvidyA parAmRzyate / 2 IzvaratvenAbhimatasya puruSasya / 3 nAgo hastI, nagaH parvataH / 4 " smRtyarthadayezaH " // 2 / 2 / 11 // iti sUtreNa karmasaMjJAyA vikalpena pakSe SaSThI / 1
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ shaastrvaartaasmuccyH| yataH satyasaMkalpatA bhavati, yathevarasaMkalpameva bhUtabhAvAditi / dharmazca prayatna-saMskArarUpo'dharmAbhAvAdapratighaH / etaccatuSTayaM saTIkaH / sahasiddham- anyAnapekSatayA'nAditvena vyavasthitam / ata eva nezvarasya kUTasthatAvyAghAtaH, janyadharmA'nAzrayatvAditi bodhyam ||2||stvkH| . tasya kartRtve yuktimAha // 3 // ajJo janturanIzo'yamAtmanaH sukh-duHkhyoH| Izvaraprerito gacchetsvarga vA zvabhrameva vaa||3|| ayaM saMsArI jantuH, AtmanaH sukha-duHkhayorjAyamAnayoH, anIzaH- akartA, yato'jJaH-hitA-'hitapravRtti nivRttyupAyAnabhijJaH, ataH svarga vA, zvabhrameva vA- narakameva vA, Izvaraprerito gacchet , ajJAnAM pravRttau parapreraNAyA hetutvAvadhAraNAt , pavAdimavRttI tathAdarzanAt , acetanasyApi cetanAdhiSThAnenaiva vyApArAca / ata eva " mayA'dhyakSeNa prakRtiH sUyate sacarAcaram / tapAmyahamahaM varSa nigRhAmyutsRjAmi ca // 1 // " ityAgamena sarvAdhiSThAnatvaM bhagavataH zrUyate, iti paatnyjlaaH| naiyAyikAstu vadanti " kAryA-''yojana-dhRtyAdeH padAt pratyayataH zruteH / vAkyAt saMkhyAvizeSAca sAdhyo vishvvidvyyH||1||" iti / asyA'rthaH- kAryAdIzvarasiddhiH, kArya sartakama, kAryatvAta , ityanumAnAt / na ca kAryatvasya kRtisAdhyatvalakSaNasya 1 kusumAJjalI paJcame stabake kArikA / / 10||91 // SIDIOS Jain Education Intro For Private Personal Use Only
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ kSityAdAvasiddhiriti vAcyam, kAladRzyatyantAbhAvapratiyogitve sati prAgabhAvapratiyogitve sati, dhvaMsapratiyogitve sati vA sattvasya hetutvAt | pakSatAvacchedakAvacchedena sAdhyasiddheruddezyatvAcca na kAryasya ghaTAdeH sakartRtva siddhyA'MzataH siddhasAdhanam ; na vA pakSatAvacchedakasya hetutvaM doSaH, 'kAryatvaM sAdhyasamAnAdhikaraNam' iti sahacAragrahe'pi 'kArya sakatakam' iti buddherabhAvAcca / nanu tathApi sakartRkatvaM yadi kartRsAhityamAtram, tadA'smadAdinA siddhasAdhanam ; yadi ca kartujanyatvam, tadA bAghospi, jJAnAdereva janakatayA karturajanakatvAditi cet / na, pratyakSajanyatvecchAjanyatvAdinA sAdhyatAyAmadoSAt / adRSTAdvArA janyatvasya, vizeSyatAsaMbandhAvacchinnakAraNatApratiyogika samavAyAvacchinnajanyatvasya vA sAdhyatvAcca nA'dRSTajanakAsmadAdijJAnajanyatvena siddhasAdhanam arthAntaraM vA / athAss zarIrajanyatvamupAdhiH, aGkurAdau sAdhyavyApakatAsaMdehe saMdigdhopAdhitAsAmrAjyAt; tadAhitavyabhicArasaMzayenAnumAnapratirodhAt lAghavAd vyabhicArajJAnatvenaiva vyAptidhIvirodhitvAt, pakSa- tatsamayorapi vyabhicArasaMzayasya doSatvAditi cet | 'na, prakRte jJAnatvAdi kAryatvAbhyAM hetuhetumadbhAvanizcayAt, lAghavatarkAvatAre tadupAdhisaMzayasyA'virodhitvAt, anukUlatarkAnavatAra eva saMdigdhopAdhervyabhicArasaMzayAdhAyakatvAt; anyathA pakSetaratvopAdhizaGkayA prasiddhAnumAnasyA'pyucchedaprasaGgAt' ityeke / pare tu svopAdAnagocarA'svajanakA'dRSTA'janikA yA kRtistadajanyaM samatretaM janyaM svopAdAnagocarasvajanakAdRSTajanakAnyAparokSajJAna - cikIrSAjanyam, kAryatvAt / ghaTAdAvaMzataH siddhasAdhanavAraNAya tadajanyAntam, tArAkRtijanyaM yat yatsvaM tadbhi
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtA- saTIkaH / stbkH| // 3 // // 92 / / Tekarela natvaM tadarthaH; nAto ghaNukAderupAdAnagocaratAzakRtyaprasiddhyA pakSavAbhAvaprasaGgaH / tatra zabda-phUtkArAdarapakSatve saMdigdhasAdhya- katvena tatrA'naikAntikatvasaMzayaH syAt , ataH pratiyogikoTau gocarAntam zabdAdemaMdaGgAdigocaratAzakRtijanyatve'pi na svopAdAnagocaratAdRzakRtijanyatvamiti na doSaH / mantravizeSapAThapUrvakasparzajanyakAzyAdigamanasya sparzajanyA'dRSTadvArA svopAdAnakAzyagocarasparzajanakajanyakRtijanyasyA'pakSatve tatra saMdigdhAnakAntikatvaM syAt , evaM svopAdAnazarIragocarovaMcaraNAditapAkRtijanyakAlazarIrIyagaurarUpAdau tat syAt / atastarakoTau 'svajanaka'-ityAdi ; kAzyacAlanAdikaM tu svajanakA'dRSTajanakajanyakRtijanyamevetyadoSaH / dhvaMsa-gaganaikatvAdivAraNAya 'samavetam' iti, janyamiti ca / zabda-phUtkArAdau siddhasAdhanavAraNAya sAdhye gocarAntam / uktakAzyacAlanAdau tadvAraNAya 'svajanaka-' ityAdi / na ca sAdhye pakSe ca gocarAntadvayaM mA'stu, mRdaGgAdigocarakRtijanyazabdAdistu pakSabahirbhUta eva dRSTAnto'stviti vAcyam ; adRSTetaravyApAradvArA'smadAdikRtijanyatvasiddhyA'rthAntaraprasaGgavAraNAya sAdhye tannivezAvazyakatve, zabdAdAvanaikAntikatvasaMzayavAraNAya pakSe'pi tadAvazyakatvAt ; tAdRzazabdAdikartRtayApi bhagavatsiddhaye pakSe tanniveze'zataH siddhasAdhanavAraNAya sAdhye tannivezAvazyakatvAca / etena 'khajanakA'dRSTajanakAnyatvamapyubhayatra mA'stu' ityapAstam , tAdRzakAMzyacAlanAdikartRtayA'pi bhagavatsiddhyarthaM pakSe tadupAdAne sAdhye'pyAvazyakatvAt / yadi ca 'svajanakAdRSTajanakakRterna svajanakatvam , mAnAbhAvAt ' iti vibhAvyate, tadA pakSe tad nopAdeyam / sAdhye tu deyameva, anyathA sargAntarIyajJAnAdInAM vyaNukAdyupAdAnAgocaratvena ghaNukAdau siddhasAdhanAbhAve'pyuktakAMzyacAlanAdAvadRSTajanakakRtijanyatvasiddhyArthAntarApattervastugatyA svopAdAnagocarakRtijanyaM yat, tattvAvacchinnabhedakUTabattvena kAMzyacAlanAde kAhAnA EDY|| 92 // Jain Educaton International
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ Jain Education Inter rapi pakSAntargatatvAt' ityAhuH / anye tu - 'dravyANi jJAnecchA- kRtimanti, kAryatvAt, kapAlavat / sAdhyatA vizeSyatayA, hetutA ca samavAyena; pakSatAvacchedakAvacchedena sAdhyasiddheruddezyatvAd nAMzataH siddhasAdhanam / na ca vahirindriyA'grAhyatvamupAdhiH, anukUlatarkeNa detoyatAnirNaye tadanavakAzAt / na ca tritayasya militasya sAdhyatve'prayojakatvam, militatvenAhetutvAt, pratyekaM sAdhyatve jJAnecchAvaccena sAdhane sargAntarIyajJAnAdinA siddhasAdhanamiti vAcyam; militatvena sAdhyatve'pi kAryakAraNabhAvatrayasya prayojakatvAt / 'sargAdyakAlInaM dravyaM jJAnavat, kAryatvAt pakSatAvacchedakakAlAvacchedena sAdhyasiddheH' ityapyAhuH / 'kSityAdikaM sakartRkam, kAryatvAt' ityevA'numAnam, prakRtivicArAnukUlavivAdaviSayatvena ca kSityAdInAmanugamaH, sakartRkatvaM ca pratiniyatakartRnirUpitaH saMbandho vyavahArasAkSikaH ghaTAdidRSTAntadRSTaH, nityavargavyAvRtta iti nAnupapattiH ' ityapi kecit / AyojanAdapi, sargA kAlInadvayaNukakarma prayatnajanyam, karmatvAt, asmadAdizarIrakarmavat ityanumAnAt / para 1 kha. ga. gha. ca. 'didRssttH'| 2 dvyaNukArambhakasaMyogajanakaM sargAdyakAlInaparamANukamAtramAyojanam, Ayujyate saMyujyate'nyonyaM dravyamaneneti vyutpatteH idaM ca 'sAdhyo vizvavidavyayaH' iti kusumAJjalikArikAntyapAdena, tatkArikAvyAkhyAnaprArambhe'tra granthe sthitena 'IzvarasiddhiH' ityanena vA'nvIyate; evamuttaratrApi 'terapi nAzAdapi, padAdapi, pratyayataH' ityAdiSu sarvatra vijJeyam / 3 acetanatvAt paramANUnAM cetanotpAditakarmatvenaiva vAsyAdivat pravRtterabhyupagamanIyatvAt tAdRzacetanAvata eva cezvaravada vAdhyatvena svIkArAditi pUrvapakSAbhiprAyaH /
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravAtoM-mANoreva tAdRzaprayatnavattve jaDatAhAniH syAt / sttiikH| smuccyH| adRSTaM tu tatra dRSTahetvanapekSaM na hetuH, tathAtve dRSTahetUcchedApatteH karmaNa evA'nutpattiprasaGgAt / ceSTAtvamupAdhiriti cet / stvkH| / / 93 // kiM tat / prayatnajanyakriyAtvamiti cet / na, tatraiva tasyaivA'nupAdhitvAt / hitA-'hitaprApti-parihAraphalatvamiti cet / na, // 3 // 'viSabhakSaNA-'hilaGghanAdyanyApanAt / zarIrasamavAyikriyAtvaM taditi cet / na, mRtazarIrakriyAyA atathAtvAt / jIvata iti cet / na, netraspandAderatathAtvAt / sparzavadravyAntarAperaNe sati zarIrakriyAtvaM tat , zarIrapadopAdAnAd na jvalana-pavanAdikriFOR yA'tivyAptiriti cet / na, zarIratvasya ceSTAghaTitatvAt / ceSTAtvaM sAmAnyavizeSo yata unnIyate, prayatnapUrvikeyaM kriyeti | cet / na, kriyAmAtreNa tadunnayanAt / dhRterapi, brahmANDAdipatanAbhAvaH patanaprativandhakaprayuktaH, dhRtitvAt , utpatatpatatripatanAbhAvavat , tatpatatrisaMyuktataNAdidhRtivad vA / etenendrA-'gni-yamAdilokapAlapratipAdakA AgamA api vyAkhyAtAH, teSAM tadadhiSThAnadezAnAmIzvarAveze tAdRzaprayatnavattvasyaiva svAtantryapadArthatvAt , tasya ca cetanAdhiSThAnA'vinAbhAvAditi bhAvaH / 2 sargAdyakAlInabyaNukakarmaNi / A dRSTahetvanapekSamaivA'dRSTasya kAraNatve / 5 bynnukaadiinaampydRssttaadevotptterityrthH| 5 cessttaasvm| 6 paramANukriyAyAM hi prayatnavadAtmasaMyogAsamavA-EH |yikAraNakatvameva cetanA''yojitatvamiti sAdhyam, na ca tasyopAdhisvam , sAdhanavyApakatvena sAdhanAvyApakaghaTitasyopAdhilakSaNasyAnanvayAditi hRdayam / 7 ceSTAtvamiti saMbadhyate, evamuttaratrApi / viSabhakSaNAdikriyAyA ahitamaraNamApakatvAditi bhAvaH / 9tat- ceSTAtvam, evamagre'pi / etema-dhArakazyanaetatvagyutpAdamenetyarthaH / 92 / / Fel For Private & Personel Use Only
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ naiva patanAbhAvavatvAta / tathAca zrutiH "etasya cAkSarasya prazAsano gArgI, dhAvApRthivI vidhRte tiSThataH" iti / prazAsanaMdaNDabhUtaH prayatnaH, AvezastaccharIrAvacchinnaprayatnavatvameva, sarvAvezanivandhana eva ca sarvatAdAtmyavyavahAra iti / "AtmaivedaM sarvam , brahmavedaM sarvam" ityAdikam / . AdinA nAzAdapi, brahmANDanAzaH prayatnajanyaH, nAzatvAta , pATaghamAnapaTanAzavaditi / padAdapi, padyate gamyate'neneti padaM vyavahAraH, tataH, ghaTAdivyavahAraH, svatantrapuruSaprayojyaH, vyavahAratvAt , AdhunikakalpitalipyAdivyavahAravat , ityanumAnAt / na ca pUrvapUrvakulAlAdinaivA'nyathAsiddhiH, pralayena tadvicchedAt / pratyayataH-pramAyAH, vedajanyamamA vaktRyathArthavAkyArthajJAnajanyA, zAbdamamAtvAt , AdhunikavAkyajazAbdapramAvat / zruterapi, vedo'saMsAripuruSapraNItaH, vedatvAt , iti vyatirekiNaH / na ca paramate sAdhyA'prasiddhiH, 'AtmatvamasaMsArivRtti, jAtisvAta' ityanunAnena pUrva sAdhyasAdhanAt / vAkyAdapi, vedaH pauruSeyaH, vAkyatvAt , bhAratavat , ityanvayinaH / saMkhyAvizeSa:-yaNukaparimANajanikA saMkhyA, tato'pi; iyaM saMkhyA, apekSAbuddhijanyA, ekatvAnyasaMkhyAtvAta , ityasmadAdyapekSAbaDyajamyatvAdatiriktApekSAvuddhisiddhoM tadAzrayatayezvarasiddheH / na cAsiddhiH, ghaNukaparimANaM saMkhyAjanyama. janyaparimANakhAnaghaTAdiparimANavat / na vA dRSTAntAsiddhiH, dvikapAlAdiparimANAt trikapAlAdighaTaparimANotkarSAditi dig| 1 vajanakaprayatasamAnakAlImacaramakAraNanAzapratiyogItyarthaH / Jain Educat i onal
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ shaastrvaartaasmuccyH| // 94 // Porno athavA, kArya- tAtparya vede, yasya tat, sa evezvaraH / Ayojana sadyAkhyA, vedAH kenacid vyAkhyAtAH, mahAjanapari- saTIkaH / gRhItavAkyatvAt / avyAkhyAtatve tadarthAnavagame'nanuSThAnApatteH, ekadezadarzino'smadAdezca vyAkhyAyAmavizvAsaH, iti tyaakhy-stbkH| yeshvrsiddhiH| dhRtirdhAraNaM medhAkhyajJAnam , AdipadArtho'nuSThAnam / tato'pi, vedA vedaviSayakajanyadhAraNAnyadhAraNAviSayAH, // 3 // dhRtivAkyatvAt , laukikavAkyavat ; yAgAdikaM yAgAdiviSayakajanyajJAnAnyajJAnavadanuSThitam , anuSThitatvAt , gamanavat , iti prayogaH / padaM praNavezvarAdipadam , tatsArthakyAt , svatantroccArapitRzaktazrutyAdisthA'haMpadAd vA / na cezvarAdipadasya khaparatA, "sarvajJatA tRptiranAdibodhaH svatantratA nitymluptshktiH| . anantazaktizca vibhovidhijJAH peMDantaraGgANi mahezvarasya // 1 // " ityAdivAkyazeSeNa 'IzvaramupAsIta' ityAdividhisthezvarAdipadazaktigrahAt , yathA yavAdipadasya "vasante sarvazasyAnAM" ityAdivAkyazeSAcchaktigraheNa na kmvaadiprtaa| pratyayo vidhipratyayaH, tato'pi, AptAbhiprAyasyaiva vidhyarthatvAt / na hISTasAdhanatvameva tathA, 'agnikAmo dArUNi manIyAt' ityuktI, 'kutaH ?' iti prazne 'yato dArumathanamagnisAdhanam' ityuttare'gnisAdhanatvena vidhyarthavavAnumAnAnupapatteH, abhede| hetutvenopanyAsAnaucityAt , 'tarati mRtyum' ityAdau vidhivAkyAnumAnAnupapattezceSTasAdhanatAyAH prAgeva bodhAt : 'kuryAH, kuryAm' , "pitA'hamasya jagato mAtA dhAtA pitAmahaH" ityAdau / 2 'SaDAhuraGgAni' ityanyatra granthe paatthH| 3 " jAyate patrazAtanam ; modamAnAca | tiSThanti, yavAH kaNazazAlinaH" iti zeSaM pAdatrayam / AdinA 'barAhaM gAvo'nudhAvanti' ityAdi / // 94 // For Private Personal Use Only
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhAdibhayA prArthanAya yAgAdi ityAdau vaktRsaMkalpasyaiva bodhAta , AjJA-dhyepaNA-'nujJA-saMprazna-prArthanA-''zaMsAliDIcchAzaktatvasyaiva kalpanAca- ullane krodhAdibhayajanikecchA''jJA, adhyaSaNIye prayokturanugrahayotikA'dhyeSaNA, niSedhAbhAvavyaJjikA'nujJA, prayojanAdijijJAsA praznaH, prAptIcchA prArthanA, zubhecchA''zaMsA niSedhAnupapattezceSTasAdhanatvaniSedhasya bAdhAt ; balavadaniSTAnanubandhitvasyApi tadarthatve 'zyenena' ityAdAvalasasya yAgAdiduHkhe'pi balavadveSeNa 'yajeta' ityAdau vAdhAt / tata AptAbhiprAyasyaiva vidhyarthatvAt taadRshaabhipraayvdiishvrsiddhiH| zrutiH- IzvaraviSayo vedaH, tataH; 'yajJo vai viSNuH' ityAdevidhyekavAcyatayA "yad na duHkhena saMbhinnam" ityAdivat tasya svArtha eva prAmANyAt / vAkyAt-vaidikaprazaMsA-nindAvAkyAt , tasya tadarthajJAnapUrvakatvAt / saMkhyA "syAmabhUvam , bhaviSyAmi" ityAyuktA / tato'pi svatantroccArapitRniSThAyA eva tasyA abhidhAnAditi rahasyam / zrutvaivaM sakRdenamIzvaraparaM sAMkhyA-''kSapAdAgamaM loko vismayamAtanoti, na giro yAvat smaredAItIH / kiM tAvaddhadarIphale'pi na muhurmAdhuryamunIyate yAvatpInarasA rasAd rasanayA drAkSA na sAkSAtkRtA? // 1 // 3 // // itthamabhihitezvarakartRtvapUrvapakSavArtA / atha samAdhAnavArtAmAha - anye tvabhidadhatyatra vItarAgasya bhaavtH| itthaM prayojanAbhAvAt kartRtvaM yujyate katham // 4 // 1 avaziSTaM pAdatrayaM tu- "na ca prastamanantaram / abhilASopanItaM ca tatsukhaM svaHpadAspadam" iti / TAkalApa SPIDEO Jain Education Inter For Private & Personel Use Only EMjainelibrary.org
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravAto samuccayaH / / / 95 / / anye tu - jainAH, atra - IzvaravicAre, abhidadhati- parIkSante / kim ?, ityAha- vItarAgasya- vairAgyavataH, Izvarasya- pAtaJjalairabhyupagatasya, itthaM- prerakatve, prayojanAbhAvAt, bhAvataH - icchAtaH kartutvaM kathaM yujyate 1 / yo hi paramerako dRSTaH sa svaprayojanamicchanniSTaH, tato'tra vyApikAyAH phaLecchAyA abhAvAd vyApyasya paraprerakatvasyAbhAvaH // 4 // etadeva spaSTayannAha - narakAdiphale kAMzcitkAMzcitsvargAdisAdhane / karmaNi prerayatyAzu sa jantUnkena hetunA ? // 5 // saH - IzvaraH, kAMzcijjatUna narakAdiphale- brahmahatyAdau, karmaNi, kAMzcit svargAdisAdhane- yama-niyamAdau vA, Azukena hetunA prerayati ? | krIDAdiprayojanAbhyupagame rAga-dveSAbhyAM vairAgyavyAhatiH, prayojanAnabhyupagame ca tanmUlakapreraNAbhAvAt siddhAnta vyAghAtaH, ityubhayataH pAzA rajjuriti bhAvaH // 5 // zIghram, parAbhiprAyamAzaGkaya nirAkaroti svayameva pravartante sattvAzceccitrakarmANi / nirarthakamihezasya kartRtvaM gIyate katham ? // 6 // sakhAH, citrakarmaNi - brahmahatyA - yama-niyamAdau svayameva tamaH saccodrekeNa tathAvidhabuddhyaMzavyApArAvezenaiva, pravartante - kartutvenA'bhimanyante / prayojanajJAnArthaM paramIzvarApekSeti cet / iha karmaNi, nirarthakamIzasya kartRtvaM kathaM saTIkaH / stabakaH / // 3 // // 95 //
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ CHODHROOMATOT gIyate / prayojanajJAnaM hi pravartanAthamupayujyate, pravRttizca yadi svata evopapannA, tadezvarasiddhivyasanaM gRhalabdha eva dhane videzagamanaprAyam // 6 // abhiprAyAntaramAzaGkaya nirAkurutephalaM dadAti cetsarva tatteneha pracoditam / aphale pUrvadoSaH syAtsaphale bhaktimAtratA // 7 // sarva tat-- citraM karma, iha- jagati, tena- IzvareNa, pracoditam- adhiSThitaM sat , phala- sukha-duHkhAdikam , dadAtiupadhatte, acetanasya cetanAdhiSThitasyaiva kAryajanakatvAditi cet / aphale- svatazcitraphaladAnAsamarthe karmaNyabhyupagamyamAne, pUrvadopaH- pUrvoktaH svarga-narakAdiphalA'niyamadoSaH, syAt / saphale- svatazcitraphaladAnasamarthe karmaNi tvabhyupagamyamAne, bhaktimAtratA- Izvare bhaktimAtra syAt , harItakIrekanyAyAta / acetanaM cetanAdhiSThitameva janakamiti niyamastvatAdRzasyApi vnbiijsyaa'rjnntvdrshnaadsiddhH| tasyApi pakSatAyAm , anyatrApi vyabhicAriNaH pakSatAyAM niveze'naikAntikocchedaprasaGgAditi bhAvaH / / 7 / / Adisarge tasyaiva svAtantryamityAzaGkaya nirAkuruteAdisarge'pi no hetuH kRtakRtyasya vidyte| pratijJAtavirodhitvAtsvabhAvo'pyapramANakaH // 8 // For Private Personel Use Only
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ shaastrvaartaasmuccyH| saTIkaH / stavakaH / // 3 // , Adisarge'pi kRtakRtyasya- vItarAgasya, hetuH- prayojanam, na vidyate, tataH kathamAdisargamapyayaM kuryAt / / athedRzaH svabhAva evA'sya, yatprayojanAbhAve'pyAdisarga svAtantryeNaiva karoti, anyadA tvadRSTAdyapekSayaiveti / ata Aha- svabhAvo'pi- prAguktaH, apramANakaH, dharmiNa eva cA'siddhau kutra tAdRzaH svabhAvaH kalpanIyaH ? iti bhAvaH / / 8 // ___vizvahetutayA dharmigrAhakamAnena tAdRzasvabhAva eva bhagavAn sAdhyate, ityabhiprAyAdAhakarmAdestatsvabhAvatvena kizcid bAdhyate vibhoH|vibhostu tatsvabhAvatve kRtkRtytvbaadhnm||9|| karmAdestatsvabhAvatve- IzvaramanapekSya jagajananasvabhAvatve, na kizcid vibhoH- paramezvarasya, baadhyte| vibhostu tatsvabhAvatve-svAtantryeNa, anyahetusApekSatayA vA jagajjananavabhAvatve kRtakRtyatvabAdhanam , vItarAgatvavyAhateH, kAraNatayA prakRtitvaprasaGgAca / atha pariNAmitvAbhAvAd na prakRtitvam , prayojanAbhAvena janyecchAyA abhAve'pi nityecchAsattvAd na vairAgyavyAhatiH, janyecchAyA eva rAgapadArthatvAt / aizcaryamapi na janyam , kintu tattatphalAvacchinnecchaiva / sargAdau rajaHprabhRtyuddheko'pi tatra tatkAryakAritayaiva gIyata iti na kUTasthatvahAniriti cet / jalpatA girizasAdhane giraM nyAyadarzananivezapezalAm / sAMkhya ! saMprati nijaM kulaM tvayA hanta ! hanta ! sakalaM kalaGkitam // 1 // ..... JainEducation For Private Personel Use Only
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ 17 yata evaM kAryajanakajJAnAdisiddhau tadAzrayatayA buddhireva nityA sidhyet na svIzvaraH, buddhitvasyaiva jJAnAdyAzrayatAbacchedakatvAt / Atmatvasya tadAzrayatAvacchedakatve tu janyajJAnAdInAmapyAtmAzritatayA vilInaM prakRtyAdiprakriyayAH iti kimaijJena saha vicAramapaJcena ? | naiyAyikoktarItyApi nezvarasiddhiH, tathAhi - kAryeNa tatsAdhane auyAnumAne nAnukUlastarkaH, tattatpuruSIyapaTAdyarthipravRttitvAvacchinnaM prati tattatpuruSIyapaTAdimattvaprakAra kopAdAnapratyakSatvena hetutvAvazyakatvAt ; pratyakSatvena kAryasAmAnyahetutve mAnAbhAvAt ; cikIrSAyA api mavRttAveva hetutvAt kRterapi vilakSaNakRtitvenaiva ghaTatva-paTatvAdyavacchinnahetutvAt / na ca pratAviva ghaTAdAvapi jJAnecchayoranvayavyatirekAbhyAM hetutvasiddheH tatra ghaTatva-paTatvAdInAmAnantyAt kAryatvameva sAdhAraNyAt kAryatAvacchedakam, zarIralAghavamapekSya saMgrAhakalAghavasya nyAyyatvAt kRtestu 'yadvizeSayoH 0' iti nyAyAt sAmAnyato'pi hetutvamiti vAcyam; kAryatvasya kAlikena ghaTatva- paTatvAdimattvarUpasya nAnAtvAt dhvaMsavyAvRtyarthaM deyasya sattvasya vizeSaNavizeSyabhAve vinigamanAviraheNA'tigurutvAcca / na ca dravyajanyatAvacchedakatayA siddhaM janyasattvam, avacchinnasamavetatvaM vA tajjanyatAvacchedakam ; tathApi pratyekaM vinigamanAvirahAt 'yadvizeSayoH 0' iti nyAye mAnAbhAvAt / kiJca, evaM prAyogikatvameva zailAdivyAvRttaM devakulAyanuvRttaM sakalajanavyavahArasiddhaM prayatnajanyatAvacchedakamastu, vyApyadharmatvAt; idamevA'bhipretya hetu - vizeSavikalpane kAryasamatvaM sammatiTIkAkRtA nirastam / 1 bhAve ktapratyayaH / 2 sAMkhyApadenetyarthaH / 3 kArya sakartRkam kAryatvAt ityatra / 4 ka. 'tvAt /
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ ARI zAkhabAtAsamuccayaH // 97 // saTIkaH / stbkH| // 3 // yattu 'ghaTatvAdyavacchinne kRtitvana hetutve'pi khaNDaghaTAdhutpattikAle kulAlAdikRterasattvAdIzvarasiddhiH' iti dIdhiti- kRtoktam / tattuccham , asmAbhistatra ghaTe khaNDatvaparyAyasyaivAbhyupagamAt ; yuktaM caitat , pratyabhijJopapatteH, tatra sAdRzyAdidoSeNa bhramakalpane gauravAt / ata eva pAkenApi nAnyaghaTotpattiH, viziSTasAmagrIvazAd viziSTavarNasya ghaTAde vyasya kathaJcidavinAze'pyutpattisaMbhavAta , iti vyaktaM sammatiTIkAyAm / pareSAmapi svaprayojyavijAtIyasaMyogasaMbandhena tatkAle sattvAcca / na ca | vaizeSikanaye zyAmaghaTAdinAzottaraM raktaghaTAyutpattikAle prAktanaparamANudvayasaMyogadvayaNukAde zAd naivaM saMbhavatIti vAcyam / | pUrvasaMyogAdidhvaMsapUrvadvayaNukAdidhvaMsAnAmuttarasaMyogadvayaNukAdAvantataH kAlopAdhitayApi janakatvAt , tatkAle'pi kulAlAdi kRteH svaprayojyavijAtIyasaMyogena sattvAt / anyathA ghaTatvAvacchinne daNDAdihetutvamapi durvacaM syAt / daNDAdijanyatAvacchedaka vilakSaNaghaTatvAdikameveti cet / kRtijanyatAvacchedakamapi tadeveSyatAm , kRterlAghavAd vizeSyatayaiva hetutvAt / yatra daNDasya svaprayojyakapAladvayasaMyogena sattvam , na tu vizeSyatayA kulAlakRtiH, tatraiva khaNDaghaTe tatsiddhiriti cet / na, kRterapi vaprayojyasaMbandhenaiva hetutvAt , vijAtIyasaMyogatvena saMvandhatve gauravAt , ghaTatvAvacchinne vijAtIyakRtitvenaiva hetutvAcceti dik / kiJca, upAdAnapratyakSasya laukikasyaiva hetutvAt kathamIzvare tatsiddhiH ? / apica, praNidhAnAdyarthaM manovahanADyAdau pravRttisvIkArAd yaddharmAvacchinne yadarthipravRttiH, taddharmAvacchinne tatpakArakajJAnamAtrasya hetutvAt kathamupAdAnapratyakSamIzvarasya / / tasyAnumititve janyAnumititvaM vyAptijJAnajanyatAvacchedakamiti gauravodbhAvanaM tu pratyakSatve janyapratyakSatvasyendriyAdijanyatAvacche 1 ka. 'yogaadennu'| PRICORDIORAISISTER 4 // 97 // Jain Education anal LEO
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ Jain Education Inte dakatvakalpanAgauravaM nAtizete / apica, tadupAdAnapratyakSaM nirAzrayamevAstu dRSTaviparItakalpanabhiyA tu nityajJAnAdikamapi kathaM kalpanIyam 1 | abhihitazcAyamartho 'buddhizvezvarasya yadi nityA vyApikaivA'bhyupagamyate, tadA saivA'cetanapadArthAdhiSThAtrI bhavidhyati, iti kimaparatadAdhArezvaraparikalpanayA ?" ityAdinA granthena sammatiTIkAyAmapi / kiJca, evaM nAnAtmastreva vyAsajyavRtti tatkalpyatAm, svAzrayasaMyuktasaMyogasaMbandhena teSu tatkalpanApekSayA samavAyena tatkalpanAyA eva tava nyAyyatvAt / na caivaM ghaTAdibhramocchedApattiH, bAdhabuddhisattvAditi vAcyam; bAdhabuddhipratibandhakatAyAM caitrIyatvasyAvazyaM nivezyatvAt, tacca samavetatva saMbandhena caitravatvaM paryAptatvena vA iti na kiJcid vaiSamyam / api ca, 'devatAsaMnidhAnena' iti pakSeNa pratiSThAdinA svAbhedasvIyatvAdijJAnaM tadAhitasaMskArarUpaM brahmAdau svIkRtam, na ca brahmAdInAmIzvarabhedaH, bhagavadgItAvirodhAt / evaM vaiSayikasukha-duHkhAdizravaNAd dharmA-dharmAvapi tatrA'GgIkartavyau / na ca virodhaH, brahmAdizarIrAvacchedenA'nityajJAnAdisatve'pyanavacchinnajJAnAvirodhAt / ata evA'nye tu 'sa tapo'tapyata iti zruteH, aNimAdipratipAdakazrutezva dharmA-dharmAvanityajJAnAdikamapIzvare svIkurvanti iti zazadhare'bhihitam / etanmate ca bAdhAdipratibandhakatAyAmavacchinna samavetatvena caitravacvAdilakSaNacaitrIyatvAderavazyaM nivezyatvAd nAtiriktanityajJAnAzrayasiddhiH / kiJca, pravRttivizeSe icchAnvayavyatirekavat pravRttivizeSe dveSA'nvayavyatirekAvapi dRSTau duHkhadveSeNa tatsAdhanadveSe 1 naiyAyikasya / w.jainelibrary.org
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ PAGE shaastrvaartaasmuccyH| // 98 // sttiikH| stbkH| tannAzAnukUlapravRtteH kaNTakAdau darzanAta / na ca jihAsayaiva dveSAnyathAsiddhi; 'taddhetoH' iti nyAyAt; anyathA dveSapadArtha eva na syAt , 'dveSmi' ityanubhave kacidaniSTasAdhanatAjJAnasya, kaciccA'niSTatvajJAnasyaiva dveSapadena tathAbhilApAt / evaM ca kAryasAmAnye dveSasyA'pi hetutvasiddhau nityadveSo'pIzvare sidhyet / dveSavataH saMsAritvaprasaGga iti cet / cikIrSAvato'pi kiM na saH 1 / dveSa-cikIrSayostatra samAnaviSayatve karaNA-'karaNaprasaGgaH, bhinnaviSayatve ca tatkArya na kuryAdeva, iti bAdhakAd dveSakalpanA tyajyata iti cet / evamuttarakAlopasthitabAdhakena tadvAdhopagame, nityajJAnAdikalpanAgauravAdibAdhakena klupto'pIzvarastyajyatAm / etena 'pureSu purezAnAmiva jagadIzajJAnecchAdita eva tattatkAryANAM svalpatamA-'dhama-deza-kAlAdiniyamaH, vadanti hi pAmarA api- 'Izvarecchaiva niyAmikA' iti / na caivaM tattaddeza-kAlaniyatatattatkAryotpattijJAnAdita eva tattakAryAnirvAhe gataM daNDAdikAraNatveneti vAcyam / tadanumatatvenaiva daNDAdInAM ghaTAdihetutvAt / na hi daNDAdireva ghaTAderananyathAsiddhaniyatapUrvavartI, na vemAdiH, kapAlAdi samavAyi, na tantvAdikam , ityatrA'nyad niyAmakaM pazyAmaH, iti tadanumatyAdikameva / tathA, tadanumatyAdikaM na sAkSAt, kintu tattatkAraNadvArA tattatsaMpAdakam / na hi rAjAjJAdito'pi vinAMzukaM tantvAdi, vinA tantvAdikaM paTAdi' iti pAmarAzayAnusaraNasaMkrAntaM pAmarabhAvAnAM matamapAstam, rAjAjJAditulyatayezvarecchAyA ahetutvAta, sAmagrIsiddhasya niyatadeza-kAlatvasya tajjanyatAghaTakatayA tadaniyamyatvAt / anyathA tatkAlAvacchinnataddhaTAvacchinnavizeSyata 1 kha. ga. gha. ca ' jnyaa'| // 98 // Jain Education Inter For Private Personal Use Only w.jainelibrary.org
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ Jain Education I yopAdAnaniSThatayopAdAnapratyakSAditrayahetutAkalpane gauravAt, samavetatva saMbandhenezvarIyatvena tatrayAnugame'pyasaMsAryAtmatvalakSazvaratvaniveze gauravAt, pratyekamAdAya vinigamanAvirahAcca tatkAlAvacchinnatadvAvacchinnatvasaMbandhena niyatereva hetutvakalpanaucityAt, itara kAraNavaiyarthyApattezca / tadanumatadaNDatvAdinA'hetutvAt daNDAdInAM hetutvaniyamasya ca svabhAvata eva saMbhavAt, na tadarthamapIzvarAnusaraNam, anyathA tajjJAnAdestattatkAraNAnumatitve'pi niyAmakAntaraM gaveSaNIyam / dharmigrAhakamAnena tat svato niyatameveti cet / idamapi tata eva kiM na tathA 1 / vyavasthitazcAyamartho 'na cAcetanAnAmapi svahetusaMnidhisamAsAditotpattInAM cetanAdhiSThAtRvyatirekeNApi deza-kAlA-sskAraniyamo'nupapannaH, tanniyamasya svahetubalAyAtatvAt' ityAdinA granthena sammatiTIkAyAmapi / ational kiJca, etAdRzaniyAmakatvaM bhavastha - siddhAdijJAna eva iti kiM 'zipiviSTakalpanAkaSTena / tadidamuktaM hemasUribhiH - "sarvabhAveSu kartRtvaM jJAtRtvaM yadi saMmatam / mataM naiH santi sarvajJA muktAH kAyabhRto'pi hi " // 1 // iti / yuktaM caitat, "maiM jahA bhagavayA dihaM taM tahA vipariNAmaH" iti bhagavadvacanasyApItthameva vyavasthitatvAt / evaM ca " samAlocya kSudreSvapi bhavananAthasya bhavane niyogAd bhUtAnAM mitasamaya-deza-sthiti-layam / ar ! hi bhrAntiH satatamapi mImAMsanajuSAM vyavasthAtaH kArye jagati jagadIzA'paricayaH 1 / / 1 / / " 1zipiviSTho mahezaH / 2 AItAnAm / 3 yad yathA bhagavatA dRSTaM tat tathA vipariNamate /
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ shaakhvaataasmuccyH| // 99 // iti padye'pi pratipadyamevaM madIyam sttiikH| pinaSTIyaM piSTaM bhavaniyamasiddhivyasitiH svabhAvAd bhUtAnAM mitasamayadezasthitiriti / stbkH| aye ! keyaM bhrAntiH satatamapi tarkavyasaninAM vRthA yadvayApAro jagati jagadIzasya kathitaH // 1 // // 3 // iti dig / ata evA'grimANyapyanumAnAnyapAstAni / kiJca, 'dvitIyAnumAne 'khopAdAna-' ityatra svapadasya dvayaNukAdiparatve sAdhyAprasiddhiH, ghaTAdiparatve paTAdau saMdigdhA-of naikAntikatvam , svopAdAnagocaratvAdinA''pAtato'pi hetutvAbhAvato'tyaprayojakatvaM ca / tRtIye jnyaane-cchaapdopaadaanpryaasH| caturthe sargAsiddhyA paraM prati pkssaasiddhiH| paJcame tu kSityAdAvakartRkatvasyaiva vyavahArAd baadhH| vizeSAnvaya-vyatirekAbhyAM kartRtvena kAryasAmAnya eva hetutvagrahAd na bAdha iti cet / tarhi zarIra-ceSTayorapyanvaya-vyatirekAbhyAM kAryasAmAnyahetutvAt tayorapi nityayogIzvare prsktiH| atha nityazarIramiSyata eva bhagavataH / tatra 'paramANava eva prayatnavadIzvarAtmasaMyogAdhInaceSTAvanta Izvarasya zarIrANi' ityeke / 'vAyuparamANava eva nityakriyAvantastathA, ata eva teSAM sadAgatitvam' ityanye / "AkAzazarIraM brahma" iti zruteH 'AkAzastaccharIram' ityapare / ceSTAyA nityatve tu mAnAbhAvaH, nityajJAnasiddhau tu zrutirapi pakSapAtinI, "nityaM vijJAnaM0" ityAdi 1. 92 patre prathame pRSThe pakliH / / 2. 93 patre prathame pRSThe paktiH / / 3. 93 patre prathama pRSThe paktiH / 1. 93 patre prathame pRSThe paziH / 5 tathA-Izvarasya zarIrANItyarthaH / KOR99 // Jain Education Interna O ww.jainelibrary.org
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2022ISPIRRORSCOOOOOOO kA; ata eva jJAnatvAvacchedenA''tma-manoyogajanyatvaM na bAdhakamiti cet / na, IzvarasaMbandhasya sarvatrAvizeSeNa 'idamevezvarazarIram' iti niyamAyogAt ; ceSTAyA api jJAnavadekasyA nityAyAzca svIkArocityAt , uktazrutestvadabhimatezvarajJAnApakSapAtitvAcca, anyathA''nando'pi tatra sidhyet , jJAnA-''nandabhedazceti dig / AyojanAdapi nezvarasiddhiH, IzvarAdhiSThAnasya sarvadA satve'pyadRSTavilambAdevA''yANukriyAvilambAt , tatra taddhetuRO tvAvazyakatvAt , dRSTakAraNasattva evA'dRSTavilambena kAryAvilambAt , adRSTasya dRSTAghAtakatvAt , ceSTAtvasyA'nugatatvenopA dhitvAca / tadavacchinna eva hi jIvanayanavyAvRttena pravRttitvena gamanatvAdi vyApyatve tu vilakSaNayanatvenaiva hetutvAt kriyAsAmAnye yatnatvena hetutve mAnAbhAvAt , 'yadvizeSayoH' ityAdinyAye mAnAbhAvAt / dhRterapi nezvaraH siddhiH, gurutvavatpatanAbhAvamAtrasya gurutvetarahetvabhAvaprayuktasyA''mraphalAdAveva vyabhicAritvAt / prativandhakAbhAvetarasAmagrIkAlInatvavizeSaNe'pi vegavadiSupatanAbhAve taithAtvAt / vegAprayuktatvasyApi vizeSaNatve mantravizeSaprayuktagolakapatanAbhAve taithAtvAt / adRSTAprayuktatvasyApi vizeSaNatve ca svarUpAsiddhiH, brahmANDadhRterapyadRSTaprayuktatvAt / taduktam "nirAlambA nirAdhArA vizvAdhAro vasundharA / yaccAvatiSThate tatra dharmAdanyad na kAraNam // 1 // " iti / yuktaM caitat , Izvaraprayatnasya vyApakatvena samare'pi shrpaataa'naaptteH| patanAbhAvAvacchinnezvaraprayatnasya tathAtve tAza . tacchabdenA'dRSTam / 3 kha. ga. gha. ca. 'Ne ve'| 3 vyabhicAritvAdityarthaH / Jain Education anal For Private Personal Use Only al
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtA - samuccayaH / // 100 // jJAnecchAbhyAM vinigamanAvirahAt klRptajAtIyasyA'dRSTasyaiva brahmANDadhArakatvakalpanaucityAt / na cAtmA'vibhutvavAdinaH saMvandhAnupapattiH, asaMbaddhasyApi tatkAryajananazaktasya tatkAryakAritvAt, ayaskAntasyA'saMbaddhasyApi lohA''karSakatvadarzanAditiH anyatra vistaraH | prayatnasya tu vilakSaNaprayatnatvena patanapratibandhakasaMyogavizeSa eva hetutvam / brahmANDanAzaka tayApi nezvarasiddhiH, pralayA'nabhyupagamAt ahorAtrasyA'horAtrapUrvakatvavyApyatvAt / na ca varSAdinasvanA'vyavahitavarSAdinapUrvakatve sAdhye rAzivizeSAvacchinnara vipUrvakatvavadatrA vyavahita saMsArapUrvakatvamupAdhiH, rAzivizeSe varSA - dinasya hetutvena tatrAnukUlatarkeNopAdheH sAdhyavyApakatvagrahe'pyanukUlatarkAbhAvena prakRta upAdherasamarthatvAt, kAlatvasya arrror yatvAcca / karmaNAM viSamavipAkatayA yugapanirodhasaMbhavAt suSuptau katipayAdRSTanirodhasya darzanAvaraNarUpA'dRSTasAmarthyAdevopapattervalavatA'dRSTenAntarapratirodhadarzanAt : pralaye tu kathaM tAdRzAdRSTaM vinA'dRSTanirodhaH syAt ?, anyathA vanAyAsasiddho mokSaH, iti kiM brahmacaryAdiklezAnubhavena ?, ityanyatra vistaraH / etena ' AyavyavahArAdIzvara siddhiH, pratisamanvAdInAM bahUnAM vyavahArapravartakAnAM kalpane gauravAdekasyaiva bhagavataH siddheH' ityapAstam, sargAderevA'siddheH, idAnImitra sarvadA pUrvapUrvavyavahAreNaivottarottaravyavahAropapatteH / yadi tu sargAdirupeyate, tadA tadAnIM prayojya prayojakadRddhayorabhAvAt kathaM vyavahAraH 1 / atha yathA mAyAvI sUtrasaMvArAdhiSThitadAruputrakaM 'ghaTamAnaya' ityAdi niyojya ghaTAssnayanaM saMpAdya bAlakasya vyu 1 kAyapramANAtmavAdino jainasyetyarthaH / saTIkaH / stabakaH / // 3 // // 100 //
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ tpattau prayojakaH, tathezvaro'pi prayojya-prayojakaddhAbhUya vyavahAraM kRtvA''dyavyutpatti kArayati / na cAtra ceSTayA pravRttim , tayA jJAnam , tajjJAne upasthitavAkyahetutvam , tajjJAnaviSayapadArthe cA''vApo dvApAbhyAM tattatpadajJAnaM hetutvamanumAya tattapade tattadarthajJAnAnukUlatvena tattadarthasaMvandhavatvamanumeyam , evaM cA'yaM saMbandhagraho bhramaH syAt , janakajJAnasya bhramatvAt , iti vAcyam / tatve'pi viSayAvAdhena pramAtvAt , caramaparAmarzasya pramAtvasaMbhavAcca / evamIzvara eva kulAlAdizarIraM parigrahya ghaTAdi saMpradAya pravartakaH, ata eva zrutiH- "kulAlebhyo namaH, kArebhyaH" ityAdIti cet / / na, adRSTAbhAvena prayojyAdizarIraparigrahasyaiva bhagavato'yuktatvAt , anyAdRSTenA'nyasya zarIraparigrahe caitrA'dRSTA''kRSTaM zarIraM maitro'pi parigRhNIyAt / prANyadRSTena, ghaTAdivat tattaccharIrotpattiH, tatparigrahastu bhagavatastadAveza eveti na doSa iti cet / na, ghaTAdAvatathAtve'pi tadIyazarIre tadIyA'dRSTatvenaiva hetutvAt , anyathA'tiprasaGgAt / kizca, ko'yamAvezaH / tadavacchinnaprayatna eveti cet / na, tadajanyasya prayatnasya tadanavacchinnatvAt / athaivaMbhUnAs'vezAnupapattiH, tatra hi bhUtAtmanyeva caitrAyavacchedena pravRttiraGgIkriyate, anyathA mRtazarIre tadAvezAnApatteriti cet / iyamapi tavaivAnupapattiH, asmAkaM tu tatra saMkoca-vikAzasvabhAvabhUtAtmamadezAnupravezAdupapatteH / tava tvavacchedakatayA caitraprayatna pati caitrazarIratvenA'vazyaM hetutA vaktavyA, anyathA maitrazarIrAvacchedena caitrapravRttyApatteH, pANyAdicAlakapayanasatva eva puna / tava- naiyAyikasya / 2 asmAkam - jainAnAm / For Private & Personel Use Only
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravAtA- smuccyH| // 10 // saTIkaH / stbkH| stadApattivAraNAyAvacchedakatayA tatprayatne tayA tadbhAvasya hetorApAdakasya sattvAt , tattaccharIratvena tattatmavRttyAdihetutve gaura- vAt , kAyavyUhasthale'pi yogajA'dRSTopagRhItatvasaMvandhena tadAtmavattvasya sarvazarIrAnugatatvAt / / api ca, yathA kathaJcid bhUtAvezanyAyena taccharIraparigrahe jagadapyAvezenaiva pravartayet , iti vyarthamasya vedAdipraNayanam / karmavadasyApi dRSTe-TAnatilakanenaiva pravartakatvAd nAnupapattiriti cet / tarhi parapravRttaye vAkyamupadizan skheSTasAdhanatAjJAnAdikamapi kathamatipatet ?, kathaM vA ceSTAtvAvacchinne vilakSaNayatnatvena hetutvAt tadavacchinnasya vijAtIyamanaHsaMyogAdijanyatvAt tAdRzaprayatnaM vinA brahmAdizarIraceSTA?, vilakSaNaceSTAyAM vilakSaNaprayatnasya hetutvAt / atrezvarIyayana eva heturiti cet / tarhi tasya sarvatrAviziSTatvAt sarvatrApIzvaraceSTApattiH / vilakSaNaceSTAvacchinnavizeSyatayA tatprayatnasya hetutvAd nAtiprasaGga iti cet / tarhi ceSTAvailakSaNyasiddhau tathAhetutvam , tathAhetutve ca tadvailakSaNyamiti parasparAzrayaH / kiJca, svAdhiSThAtari bhogAjanakazarIrAdisaMpAdanamapi tasyaizvaryamAtrameva, iti dRSTavirodhenaiva jagatpravRttirAyAtA / etenaitat pratikSiptam " hetvabhAve phalAbhAvAta pramANe'sati na prmaa| tadabhAvAt pravRttioM karmavAde'pyaM vidhiH||1||" iti, karmaNaH kAdisApekSatvenaiva jagadetutvAt / samarthitaM ca " dharmA'dhauM vinA nAGga vinAoMna mukhaM kutaH ? / mukhAd vinA na vaktRtvaM tacchAstAraH pare katham // 1 // " / asya- Izvarasya / 2 tacchabdenezvaraH / 3 kusumAjalau tRtIye stabake kArikA 18 / // 10 // Jain Education a l For Private Personel Use Only
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ iti, zarIrasya svopAttanAmakarmahetutvAt tadvaicitryeNa tedvaicitryAt, anyathA'GgopAGgavarNAdipratiniyamAnupapatteriti, anyatra vistaraH / tasmAd mAyAvivat samayagrAhakatvam, ghaTAdi saMpradAya pravartakatvaM ca parAbhimatezvarasya mAyAvitAmeva vidyAdharavizeSasya vyaJjayati / pituriva pitrAderyugAdau yugAdIzasya jagataH zikSayA tu tathAtvaM yuktimat svabhAvata eva tIrthakRtAM paropakAritvAt ata eva "kulAlebhyo namaH" ityAdyA zrutiH saMgacchata iti yuktaM pazyAmaH / anumAne'pi siddhasAdhanaM bodhyam / pratyayAdinA tu vedaprAmANyavAdinAmApta tadvaktRsiddhAvapi nezvarasiddhi:, iti kimiha tadupanyAsena / etena kAryAdipadAnAmantaramapi prayAsamAtram / 'janyatatpramAsAmAnye tatpramAtvena guNatayA hetutvAt, AdyapramAjanakapramAzrayatayezvarasi ddhi:' iti tu mUDhAnAM vacaH, ghaTatvAdimattivizeSyatayA tatra ghaTatvAdiviSayatvenaiva hetutayA, saMskAreNaiva ghaTatvAdisaMvandhahetutayaiva vA taivApi nirvAhAt ; asmAkaM tu samyagdarzanasyaiva guNatvAt / saMkhyAvizeSAdapi nezvarasiddhiH, tevApi laukikApekSAbuddhereva taddhetutvAt mamapyapekSAbuddhereva tathAvyavahAranimittatvAt tajjanyAtiriktasaMkhyAsiddheH parimANe'pi saMghAtabhedAdikRtadravya pariNAmavizeSarUpe saMkhyAyA ahetutvAcca, dvikapAlAt trikapAlaghaTaparimANotkarSasya dalotkarSAdevopapatteriti / tasvamatratyamArhatavArtAyAM vivecayiSyate / 1 1 nAmakarma vaicitryeNa / 2 zarIravaicitryAt / 3 samayagrAhakatvam ghaTAdi saMpradAya pravartakatvaM ca / 4 kArya tAtparyamityAdinA pranthena pUrvapakSe 94 patre pratipAditam / 5 tava naiyAyikasya / 6 ArhatavAcI asmacchandaH / Jain Education tional
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ cleroiletes BhAhAhAkAra zAstravArtA- tasmAda nezvarasiddhau kimapi sAdhIyaH pramANam , navA tadabhyupagamenApi tasya sarvajJatvam, upAdAnamAtrajJAnasiddhAva- sttiikaa| smuccyH| pyatiriktajJAnAsiddheH, kAraNAbhAvAt , mAnAbhAvAceti dig // 9 // stbkH| // 102 // "saMtuSya naiyAyikamukhya ! tasmAdasmAkamevA''zraya pakSamagyam / tavoccakairIzvarakartRtAyA manorathaM saMprati pUrayAmaH // 1 // nayaiH parAnapyanukUlavRttau pravartayatyeva jino vinode / uktAnuvAdena pitA hitAt kiM bAlasya nA''lasyamapAkaroti ? // 2 // " tadidamAha| tatazcezvarakartRtvavAdo'yaM yujyate param / samyagnyAyAvirodhena yathAhuH zuddhabuddhayaH // 10 // tatazca- pAtaJjala-naiyAyikamatanirAsAca, aya- tathAvidhalokamasiddhaH, IzvarakartRtvavAdaH, param- uktaviparItarItyA, samyagnyAyAvirodhena- pratitarkApratihatatakAnusAreNa, yujyate; yathA, zuddhabuddhayaH-siddhAntopabRMhitamatayaH paramarSaya AhuH // 10 // tadvacanamevA'nuvadatiIzvaraH paramAtmaiva taduktavatasevanAt / yato muktistatastasyAH kartA syAd gunnbhaavtH||11|| // 102 // S Join Education Inter For Private Personal Use Only
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ IzvaraH paramAtmaiva- kAyAdevahirAtmano dhyAtubhinnatvena jJeyAdantarAtmanazca tadadhiSThAyakasya dhyAtudhyeyakasvabhAvatvena bhinno'nantajJAna-darzanasaMpadupeto vItarAga eva / anye tu- 'mithyAdarzanAdibhAvapariNato bAhyAtmA, samyagdarzanAdipariNatastvantarAtmA, kevalajJAnAdipariNatastu paramAtmA / tatra vyaktyA bAhyAtmA, zaktyA paramAtmA, antarAtmA ca; vyaktyA'ntarAtmA / tu zatyA paramAtmA, bhUtapUrvanayena ca bAhyAtmA; vyaktyA paramAtmA tu bhUtapUrvanayenaiva bAhyAtmA, antarAtmA ca' ityAhuH / | taduktavatasevanAt- paramAptapraNItAgamavihitasaMyamapAlanAt / yato muktiH karmakSayarUpA, bhavati; tatastasyA guNabhAvataH- rAjAdivadaprasAdaniyataprasAdAbhAve'pyacintyacintAmaNivad vastukhabhAvabalAt phaladopAsanAkatvenopacArAt , kartA syAt / ata evaM bhagavantamuddizyA''rogyAdiprArthanA / sArthakA-'narthakacintAyAM tu bhAjyametat , caturthabhASArUpatvAt , iti granthakRtaiva lalitavistarAyAmuktam / aprArthanIye kartari prArthanAyA vidhipAlanabalena zubhAdhyavasAyamAtraphalatvAditi nigarvaH // 11 // astvevaM muktikartRtvam , bhavakartRtvaM tu katham ?, ata AhatadanAsevanAdeva yatsaMsAropi tttvtH| tena tasyApi kartRtvaM kalpyamAnaM na duSyati // 12 // ___ tadanAsevanAt- taduktavratA'pAlanAdeva, yat- yasmAt kAraNAt , tattvataH- paramArthataH, saMsAro'pi jIvasya bhavati, aviratimUlatvAt tasyeti bhAvaH tena hetunA, tasyApi-saMsArasthApi, kartRtvaM kalpyamAnam- khahetukriyAviruddhavidhibodhitopA PRO WRPORATORS Jain Education Inter ww.jainelibrary.org nal
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ saTIkaH / zAstravArtA- smuccyH| // 13 // stbkH| sanAkatvapareNa kartRtvapadena bodhyamAnam , na duSyati "aGgulyagre karizatam" ityAdivad yathA kathaJcidupacAreNa vyavahAranirvA- hAditi bhAvaH // 12 // , navIdRzakalpanAyAM ko guNaH?, ityatrAhakartAyamiti tadvAkye yataH kessaanycidaadrH| atastadAnuguNyena tasya krtRtvdeshnaa||13|| ayam- IzvaraH, kartA, iti hetoH, tadvAkye- IzvaravAkye siddhAnte, 'ayaM kartA' iti tadvAkye prasiddhavAkye vA; yataH kepacit- tathAvidhabhadrakavineyAnAm , AdaraH svarasavAhizraddhAnAtmA, bhvti| atastadAnuguNyena- tathAvidhavineyazraddhAbhitradaye, tasya- paramAtmanaH, kartRtvadezanA- krtRtvopdeshH| zrotRbhAvAbhivRddhyartho hi gurorupadezaH, sA ca kalpitodAharaNenApi nirvAhyate, kiM punarupacAreNa ? iti bhAvaH // 13 / / . sAkSAdapi kartRtvaM samarthayatiparamaizvaryayuktatvAnmata Atmaiva veshvrH| sa ca karteti nirdoSaH kartRvAdo vyavasthitaH // 14 // - paramaizvaryayuktatvAt- nizcayato ghanA''nRtasyApi raveH prakAzasvabhAvatvavat karmA''vRtasyA'pyAtmanaH zuddha budaikasvabhAvatvenotkRSTakevalajJAnAdyatizayazAlitvAt , Atmaiva-jIva eva vA, Izvaro mataH- Izvarapadena saMketitaH / sa ca- jIvazca, kartAsAkSAtkartA, iti detoH, nirdoSaH- upacAreNA'pyakalaGkitaH, kartRvAdaH- IzvarakartRtvopadezaH, vyavasthitaH- prmaannsiddhH| ata // 103 // Jain Education H ann LVL anbrary 09
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ eva "vizvatazcakSuruta vizvatomukhaH0" ityAdikA zrutirapyupapadyate ; jIvasya nizcayataH sarvajJatvAt , anyathA rAgAdyAvaraNavilaye tdaavirbhaavaanupptteH| "uttamaH purupastvanyaH paramAtmetyudAhRtaH / yo lokatrayamAvizya vibhartyavyaya iishvrH||1||" ityAdikamapyupapadyate, AkRtasvarUpAdanAhatasvarUpasya bhinnatvAt / caitanyAtmakamahAsAmAnyena lokatrayAvezAd grAhyAkArakroDIkRtatvena tadbharaNAca; ityAdirItyA yathA''gamaM parAbhiprAya upapAdanIyaH / / 14 / / yataHzAstrakArA mahAtmAnaH prAyo vItaspRhA bhve| sattvArthasaMpravRttAzca kathaM te yuktbhaassinnH?|15| zAstrakArAH, prAyaH- lokAyatAdIn paralokA'bhIrUn vihAya,mahAtmAnaH- dharmAbhimukhAH, bhave- saMsAre, vItaspRhAHlokamAnakhyAti-dhanalipsAdirahitAH, sattvArthasaMpravRttAzca- yathAbodhaM paropakArapravRttAzca, anyathezapravRttyayogAt / tataH kathaM te'yuktabhASiNaH- jJAtvA viruddhabhASiNaH ? / virodhaH khalu jala-jvalanayoriva paropakAritva-viruddhabhASitvayoriti bhAvaH // 15 // tataH kim ?, ityAhaabhiprAyastatasteSAM samyag mRgyo hitaissinnaa|nyaayshaastraavirodhen yathAha mnurpydH||16|| Jain Education Inteme For Private & Personel Use Only Naamjainelibrary.org
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ shaastrvaartaa||104|| saTIkaH / stbkH| // 3 // tataH- aviruddhabhASitvAt , teSAM- paropakArArthaM pravRttAnAM zAstrakArANAm , abhiprAyaH- zabdatAtparyAtmA, samyag- vyAsaGgaparihAreNa, mRgyaH- unnayaH, hitaipiNA- mumukSuNA, nyAyazAstrAvirodhena- yuktyA-''gamabAdhA yathA na syAt tathA, na tu yathAzrutagrahaNamAtreNA''ndhye manjanIyaM manaH, anyathA 'grAvANaH plavante' ityAdizrutizravaNena gaganamevA'valokanIyaM syAt / atra parA'bhiyuktasaMmatimAha- yathA manurapi, ada:- vakSyamANam , Aha // 16 // kim ?, ityAhaArSa ca dharmazAstraM ca vedazAstrAvirodhinA / yastakeMNAnusaMdhatte sa dharma veda netrH||17|| ArSa ca-vedAdi, dharmazAstraM ca purANAdi / 'ArSa dharmopadezaM ca' iti kvacit pAThaH, tatrA'pyayamevArthaH- ArSa- manvAdivAkyam, dharmajanaka upadezo dharmopadezaH,'dharmasyezvarasya vopadezo dharmopadezasta-vedam' ityanye / vedazAstrAvirodhinA- parasparaM tadubhayAvirodhinA, tarkeNa yaH, anusaMdhatte-- tadarthamanusmarati, sa dharma veda-jAnAti, netara:- UharahitaH / tasmAdIzvarakartRtvapratipAdakaparAgamasyA'pyayamevA''zayo yuktaH, iti samyagdRSTiparigRhItatvena tatprAmANyamupapAdanIyam / dravyAsatyAbhidhAnaM cedaM granthakArasya tatpamANyAbhyupagantRzrotaparivodhArtham , evamagre'pyUhanIyam / ityevaM paTurIzvaravyatikaraH satarkasaMparkabhAga yeSAM vismitamAtanoti na manaste nAma vaamaashyaaH| asmAkaM tu sa eka eva zaraNaM devAdhidevaH, sukhAmbhodhau yasya bhavanti bindava iva svaHsanAM sNpdH||1||17|| PARERAR // 104 // Jain Education international For Private Personal use only
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ vArtAntaramAhapradhAnodbhavamanye tu manyante sarvameva hi / mahadAdikrameNeha kAryajAtaM vipshcitH||18|| ___ anye tu vipazcitaH-sAMkhyAH , iha-sAmagrIvicAre, sarvameva hi kAryajAtaM mahadAdikrameNa pradhAnodbhavaM manyante / tathAhiteSAM paJcaviMzatistatvAni, tatrA'kAraNam , akArya ca kUTasthanityacaitanyarUpa aatmaa| prakRtiracetanA, mahadAdyutpAdakAzeSazaktipracitA, AdikAraNam , pariNAminI ca / tadabhAve hi parimitaM vyaktaM na syAt , tathotpAdakahetvabhAvAt / na ca syAd bhedAnAmanvayaH, tanmayakAraNaprabhavatvaM vinA tajAtimatkAryAnupalabdheH / na ca buddhireva kAryadharmAnuvidhAyinI, asAdhAraNatvAt , anityatvAcca / na ca mahadAdihetuzaktipravRttiH syAt / na hi paTAdijananI zaktistantuvAyAdikamAdhAraM vinA pravartate / tathA, kAraNa-kAryavibhAgo'pi na syAt , mahadAdau kAryatvavyavahArasya saMbandhisApekSatvAt / na ca syAt kSIrAvasthAyAM kSIraM dana | iva pralaye bhUtAdInAM tanmAtrAdikrameNA'vivekarUpo'vibhAga iti prakRtisiddhiH taduktam "bhedAnAM parimANAt samanvayAcchaktisaMpravRttezca / kAraNa-kAryavibhAgAdavibhAgAd vaizvarUpyasya / / 1 // " iti / na cA'sadeva mahadAdikamutpadyatAm , kiM tatsamanvayArtha prakRtyanusaraNena ? iti vAcyam / asato'nutpatteH, taduktam - "asadakaraNAdupAdAnagrahaNAt sarvasaMbhavAbhAvAt / zaktasya zakyakaraNAt kAraNabhAvAcca sat kAryam // 1 // " 1 ka. 'kArya kaarnnaaNv'| 2 sAMkhyakArikAyAM kArikA 15 / 3 sAMkhyakArikAyAM kArikA 9 / Jain Education Inter For Private Personel Use Only Jainelibrary.org
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtAsamuccayaH / // 105 // saTIkaH stavakaH // 3 // asataH zazaviSANAdeH sattvasya kartumazakyatvAt , sata eva hi satkAraNam , taddharmatvAt , dRSTaM ca tileSu sata eva tailasya niSpIDanena karaNam , asatastu karaNe na nidarzanam / na ca vidyamAnapAgabhAvapratiyogitvarUpasyA'sattvasya, vidyamAnatvarUpasya ca sattvasya na virodha iti sAMpratam , lAghavAdavidyamAnatvasyaivA'sattvarUpatvAt , tenaiva sarvatrA'nugatA'sattvya vahArAt / tathA, upAdAnagrahaNAdapi sat kAryam , anyathA zAliphalArthinaH zAlibIjasyaivopAdAnam , na kodravabIjAderiti pratiniyamAnupapatteH, phalAyogasyobhayatrAvizeSAt / 'upAdAnena grahaNaM saMbandhastato'sataH saMbandhAbhAvAt' ityanye / tathA, sarvasaMbhavA'bhAvAt sat kAryam , asataH karaNe'saMbaddhAvizeSe sarva sarvasmAd bhavet , na caivam , tasmAt kArya prAgutpatteH kAraNena saha saMbaddham / yathAhu: "asattvAd nAsti saMbandhaH kAraNaiH satvasaGgibhiH / asaMbaddheSu cotpattimicchato na vyavasthitiH // 1 // " iti / / tathA, azaktasya janakatve'tiprasaGgAcchaktasya janakatvaM vAcyam , zaktizcAsya na sarvatra, tathaivA'tiprasaGgAt , kintu kvacideva, iti kathamasati kArye kAraNasya zaktirniyatA syAt , asato viSayatvAyogAt ? / tasmAt kAraNAt prAgapi zakyaM sadeva / tathA, kAraNabhAvAt- kAraNatAdAtmyAdapi sat kArya, nA'vayavI avayavebhyo bhidyate, tathApratItyabhAvAta : 'kapAlaM ghaTIbhUtam , tantuH paTIbhUtaH, svarNa kuNDalIbhUtam' ityAdipratIteH / tasmAd mahadAdikAryasyotpattaH prAgapi yatra sattvaM sA prakRtiH / tato buddhayaparanAmakaM mahattattvamutpadyate, na hi caitanyasya svabhAvato viSayAvacchinnatvam , anirmokSApatteH / nApi praka 1 kha. ga. pa. ca. 'ps'| Food // 105 // Jain Education 1 For Private Personal Use Only FDdwww.jaineligrary.org
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ tyadhInaM tat , tasyA api nityatayA taddoSAnuddhArAt / nApi ghaTAdirevA''hatya caitanyAvacchinnaH, dRSTA-'dRSTatattvAnupapatteH / na cendriyamAtrApekSo ghaTAdicaitanyAvacchedaH, vyAsaGgAnupapatteH / ato yatsaMbaddhendriyasya viSayacaitanyAvacchedaniyAmakatvam , yadyApArAcca suSuptAvindriyAdivyApAraviratAvapi zvAsa-prazvAsAdi, tad mahattatvam / tasya dharmA jJAnA-jJAna-zvaryA-'naizcarya-vairAgyA'vairAgya-dharmA-'dharmArUpA aSTau, buddhi-sukha-duHkhe-cchA-dveSa-prayatnA api, bhAvanAyAstaranaGgIkArAt, anubhavasyaiva smRtiparyantaM mUkSmarUpatayA'vasthAnAt / tasya jJAnarUpapariNAmena saMbaddho viSayaH, puruSasya svarUpatirodhAyakaH / evaM ca buddhitattvanAzAdeva puMso viSayAvacchedAbhAvAd mokSaH / bhedAgrahAcca 'cetano'haM karomi' ityadhyavasAyaH, acetanaprakRtikAryAyA buddhezcaitanyAbhimAnAnupapattyaiva svAbhAvikacaitanyarUpasya puMsaH siddheH / AlocanaM vyApAra indriyANAm , vikalpastu mAnasaH, abhimAno'haGkArasya kRtyadhyavasAye buddhaH / sA hi buddhiraMzatrayavatI, puruSoparAgaH, viSayoparAgaH, vyApArAvezazca, ityaMzAH / bhavati hi 'mamedaM kartavyam' iti buddharadhyavasAyaH / tatra 'mama' iti puruSoparAgaH, darpaNasyeva mukhoparAgaH, bhedAgrahAdatAtvikaH / 'idam' iti viSayoparAgaH, indriyapraNAlikayA pariNatibhedo darpaNasyeva mukhanizvAsahatasya malinimoparAgastAvikaH / tadubhayopapattau vyApArAvezo'pi / tatra viSayoparAgalakSaNajJAne puruSoparAgasyA'tAtvikasaMbandho darpaNaprativimbitasyeva mukhasya tanmalinimneti / tato mahattattvAdahaGkArotpattiH / bhavati hi svapnAvasthAyAM 'vyAghro'ham , varAho'ham' ityabhimAnaH, na tu 'naro'ham' ityabhimAnaH / asti ca tatra naratvaM saMnihitamindriya-manaHsaMvandhazca / ato niytvissyaabhimaanvyaapaarkaa'hngkaarsiddhiH| 1 kha. ga, gha. ca. 'shvaasaa'| PANIPPINA Jain Education Inter For Private Personal Use Only w.jainelibrary.org
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtAsamuccayaH // 106 // saTIkaH / stbkH| // 3 // tataH paJca tanmAtrANi, ekAdazendriyANi ca / paJca tanmAtrANi- zabda-rUpa-rasa-gandha-sparzAH mUkSmA udAttAdivizeSa- rahitAH / ekAdazendriyANi ca-cakSuH, zrotram , ghrANam , rasanam , tvagiti pazca buddhIndriyANi, vAk-pANi-pAda-pAyU-pasthAH pazca karmendriyANi, manazceti / paJcatanmAtrebhyaH paJca mahAbhUtAnyutpadyante, tathAhi- zabdatanmAtrAdAkAzaM zabdaguNam , zabdatanmAvasahitAt sparzatanmAtrA vAyuH zabda-sparzaguNaH, zabda-sparzatanmAtrasahitAd rUpatanmAtrAt tejaH zabda-sparza-rUpaguNam , zabdasparza-rUpatanmAtrasahitAd rasatanmAtrAdApaH zabda-sparza-rUpa-rasaguNAH, zabda-sparza-rUpa-rasatanmAtrasahitAd gandhatanmAtrAt zabdasparza-rUpa-rasa-gandhaguNA pRthivIti / taduktamIzvarakRSNena "prakRtemahAMstato'haGkArastasmAd gaNazca SoDazakaH / tasmAdapi SoDazakAt paJcabhyaH paJca bhUtAni // 1 // mUlamakRtiravikRtirmahadAdyAH prakRti-vikRtayaH sapta / SoDazakastu vikAro na prakRtina vikRtiH puruSaH // 2 // " iti / pUrva poDazakapadena paJcatanmAtrai-kAdazendriyagrahaNam , agre tu paJcamahAbhUte-ndriyagrahaNamiti vizeSaH // 18 // . imameva kramamAhapradhAnAnmahato bhAvo'haMkArasya tato'pi c| akSatanmAtravargasya tnmaatraabhuutsNhteH||19|| pradhAnAt-prakRtitatvAt , mahataH- buddhitattvasya, bhAvaH- utpattiH, abhivyaktirvA, tato'pi ca, ahaGkArasya 'bhAvaH' / / sAMkhyakArikAyAM kArikA 22 / 2 sAMkhyakArikAyAM kArikA / / 106 // JainEducatim For Private Personal Use Only www.jane brary.org
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ BKOSROICORICOOOOK ityuttaratrApyanupajyate / 'tato'pi' ityuttaratrA''vaya'te, tato'pi- ahaGkArAdapi, akSa-tanmAtravargasya-ekAdazendriya-paJcamahAbhUtAnAM bhAvaH tanmAtrAt- jAtyapekSayaikavacanAt paJcabhyastanmAtrebhyaH, bhUtasaMhatiH- paJcamahAbhUtAnAM bhAvaH // 19 // sthUlakAryamadhikRtyAhaghaTAdyapi pRthivyaadiprinnaamsmudbhvm|naatmvyaapaarjN kiJcitteSAM loke'pi vidyte||20|| ghaTAdyapi- sthUlakAryajAtam , pRthivyAdInAM mRdAtmikAnAM pariNAmAd vilakSaNasaMyogAdipariNAmAt samudbhava utpattiryasya tat , pariNAmAdeva pariNAmAntarAbhyupagamAt / vizeSamAha- teSAM- sAMkhyAnAm , loke'pi- jagatyapi, AtmavyApAraja kizcit kimapi kArya nAsti, AtmavyApArasyaivA'bhAvAt sutarAM tajjanyatvAbhAvaH / iti sAMkhyAzayavArtA // 20 // atra pratikSepavArtAmAhaanyetu bruvate hyettprkriyaamaatrvrnnnm| avicAryaiva tadyuktyA, zraddhayA gamyate param // 21 // . anye tu- asatkAryavAdinaH, bruvate-hi-yataH, etat- anupadamabhihitam, prakriyAmAtravarNanam- yadRcchAkluptaparibhAESAmAtropadarzanam , na tAttvikamevaH tat- tasmAd hetoH, yuktyA vicAryaiva, paraM kevalam , zraddhayA-vRddhoktabhaktyA, gamyateupAdIyate // 21 // 3 sarvatra pustakAdazeSvevameva pAThe'pi pUrvagranthAnurodhena 'tanmAtra' iti kArikApadAnurodhena ca tanmAtrANAM' iti pATho yuktaH pratibhAti / Jain Education anal Ad
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravAtA kutaH1, ityAha sttiikH| smuccyH| yuktyA tu bAdhyateyasmAtpradhAnaM nitymissyte|tthaatvaaprcyutau cAsyamahadAdi kathaM bhvet?223|| // 107 // ____ yuktyA tu bAdhyate, yasmAt pradhAna, nityam - apracyutA-'nutpanna sthiraikasvabhAvam, iSyate- sAMkhyairaGgIkriyate / asya- pradhAnasya, tathAtvApacyutau ca-pradhAnatvApacyutau ca, mahadAdi kathaM bhavet ?- pUrvasvabhAvaparityAgA-'pUrvasvabhAvopAdAnAbhyAmeva hetu-hetumadbhAvaniyamAt , aGgadAdipariNAmanAzenaiva kuNDalAdipariNAmotpAdadarzanAditi bhAvaH // 22 // atha nA'smAbhirapUrvasvabhAvotpattyA hetu hetumadbhAvo'bhyupagamyate, yato rUpabhedAdanityatA prasajyeta; kintvaparityaktasarpabhAvasya sarpasya kuNDalAvasthAvadaparityaktapradhAnabhAvasyaiva pradhAnasya mahadAdipariNAmAbhyupagama iti ko doSaH, yuvatva-vRddhatvAdipariNAmayorapyavasthita eva dharmiNi pUrvottarabhAvaniyamenA'vasthAsAMkaryAt , ityabhiprAyamuTTaya nirAkurutetasyaiva tatsvabhAvatvAditi cetkiM na srvdaa| ata eveti cettasya tathAtvenanu ttkutH||23||18 tasyaiva- pradhAnasyaiva, evakAreNa svabhAvAntaravyavacchedaH, tatsvabhAvatvAt- mahadAdijananasvabhAvatvAt , tathAtvA'macyutAvapi mahadAdyutpattirityupaskAraH, iti cet / tadA sarvadA kiM na bhavati mahadAdikam ?, prakRtisaMnidhAnasya sarvadA sattvAdekahelayeva jagat syAta, samathesya kaalksspaa'yogaadityaashyH| paraH pAha- ata eva- kadAcijananasvabhAvatvAdeva, na // 107 // sarvadotpattirityAzayaH / vAdyAha- iti cet , 'nanu' ityAkSepe, tasya- pradhAnasya, tathAtve- niyatasvarUpAvikRtatve, tat / Jain Education Intl For Private & Personel Use Only Delww.jainelibrary.org
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ kadAcijananasvabhAvatvam , kutaH?- ekarUpA hi prakRtiH sadaiva mahadAdi janayet , kadApi vA na janayet / tattakAlAvacchibhajananA-'jananobhayAnarUpitakasvabhAvatvAdayamadoSa iti cet / jananA-'jananayostatkAlAvacchinnatve tatsvabhAvatvam, tatsvabhAvatve ca tayostatvamityanyonyAzrayaH / svasvabhAvAdeva tayostattve ca vilInaM prakRtyAdiprakriyayeti bhAvaH // 23 // upacayamAhanAnupAdAnamanyasya bhAve'nyajjAtucidbhavet / tadupAdAnatAyAM ca na tsyaikaantnitytaa||24|| anupAdAnaM- tathAbhAvikAraNavikalam , anyasya- sarvathA tathAbhAvivyatiriktasya pradhAnasya, bhAve- saMnidhAne, anyat- ekAntA'vidyamAnaM mahadAdi, jAtucit- kadAcit , na bhavet , sarvathA'sataH sattA'yogAta , tadupAdAnatAyAM ca mahadAderabhyupagamyamAnAyAM, na tasya- pradhAnasya, ekAntanityatA, anityamahadAyabhinnatvAt / mahadAyapi sadAsatvAd nitya- meveti cet / gatA tarhi prakRti-vikRtyAdiprakriyA, muktAvapi tatsattve'padarzanaM ca / mahAdAdeH prakRtipariNAmitvena prakRtyabhinnatve'pyanityatvAdinA bheda eveti cet / tarhi bhedA-'bhedaprasaGga iti dig // 24 // sthUlakAryamadhikRtyA'pyAhaghaTAdyapi kulAlAdisApekSaM dRzyate bhvt| ato na tatpRthivyAdipariNAmaikahetukam // 25 // ghaTAdyapi- sthUlakAryajAtam , kulAlAdisApekSaM bhavad dRzyate, kulAlAdInAM tatrA'nvaya-vyatirekAnuvidhAnadarzanAt / For Private Personel Use Only
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ saTIkaH / stbkaa| / // 3 // zAstravAtoM- atastat pRthivyAdipariNAmaikahetukaM na bhavati, niyatAnvaya-vyatireko vinA tAdRzapariNAme'pi hetutAgrahAbhAvAt , tayozca kulAlAdAvavizeSAt / kAryagatayAvaddharmAnuvidhAyitvAd hetoH kulAlAdInAM na ghaTAdihetutvamiti cet / tarhi buddhigatA raagaa||108|| dayo'pi prakRtau svIkartavyAH, iti 'saiva buddhiH, bhAvASTakasaMpannatvAt , na tu prakRtiH / sthUlarUpatAmapahAya mUkSmarUpatayA te tatra santIti cet / layAdyavasthAyAM saumyaM buddhAvapi samAnam ,sUkSmatayA ghaTAdigatadharmANAM kulAlAdau kalpane bAdhakAbhAvazca / / 25 // cetane'cetanadharmasaMkrame pariNAmitvAdibAdhakam , kulAlAdidehastu ghaTAdikarteSyata evetyAzaGkayAhatitrApi dehakartA cennaivAsAvAtmanaH pRthak / pRthageveti cedbhoga Atmano yujyate katham ? // 26 // tatrApi- ghaTAdAvapi, dehaH kartA, sthUlarUpAvacchinnasya tasya kulAlAdiceSTayaivotpAdAta , iti cet / naiva, asaudehaH, AtmanaH pRthag-bhinnaH, sarvagatatvAt niSkriyatvAJca / AtmA'sarvagata-sakriyadehAt pRthageveti cet / tarhi Atmano bhogaH kathaM yujyate, sarvathA dehAd bhede tasya muktakalpatvAt , kSIra-nIranyAyena dehAbhinnasyaivA''tmano dehopanItabhogasaMbhavAditi bhAvaH // 26 // nAstyeva tattvata Atmano bhoga itISTApattyA paraH svAbhiprAyamAhadehabhogena naivAsya bhAvato bhoga iSyate / pratibimbodayAtkintu yathoktaM puurvsuuribhiH||27|| 1 saiva- prkRtiH| pharavaDasArabhara // 108 // Jain Educati on For Private & Personel Use Only
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ dehena bhIgo dehabhogastena, 'dhAnyena dhanam' itivadabhede tRtIyA, dehabhogena dehadvAreti vArthaH naiva, asya- AtmanaH, bhAvataH- tatvataH, iSyate bhogaHH kintu prativimvodayAt / yadyapyevamapi sukha-duHkhAdyantaHkaraNadharmAnuviddhasya mahata eva svato'cetanasya cetanoparAgeNa 'cetano'haM sukhI' ityAdyabhimAnarUpaJcaitanya zetAtriko bhogaH, na tu puruSasya; tathApi bhoktRbuddhisaMnidhAnAt tatra bhoktRtvavyavahAraH; tadAha pataJjaliH- "zuddho'pi puruSaH pratyayaM bauddhamanupazyati, tamanupazyannatadAtmApi tadAtmaka iva pratibhAsate" iti / kecittu buddhau puruSoparAgavat puruSe'pi buddhyuparAgaM varNayanti / na caivaM vikRtatvApattiH atAttviko parAgeNa tadayogAt / tathA cAha vAdamahArNavaH - 'buddhidarpaNasaMkrAntamarthaprativimvakaM dvitIyadarpaNakalpe puMsyadhyArohati, tadeva bhoktRtvamasya, na tu vikAropapatti:' iti / 'buddhigataprativimvAtmanyeva buddhigatabhogopasaMkramaH, vimbAtmani tu na kiJcit ' ityapare / svokte'rthe'bhiyuktasaMmatimAha yathoktaM pUrvamUribhiH- vindhyavAsyAdibhiH // 27 // kimuktam 1, ityAha puruSo'vikRtAtmaiva svanirbhAsamacetanam / manaH karoti sAMnidhyAdupAdhiH sphaTikaM yathA // 28 // puruSaH- AtmA, avikRtmAtmaiva - apracyutasvabhAva eva, acetanaM manaH, sAMnidhyAt- sAmIpyAd hetoH, svanirbhAsaMsvoparaktam, karoti / nidarzanamAha yathopAdhiH padmarAgAdiH sphaTikaM svadharmasaMkrameNa khoparaktaM karoti / na caitAvatA sa vikaroti, kintu sphaTika eva vikrIyate; tathA''tmApi buddhyuparAgaM janayan na vikaroti, kintu buddhireva vikrIyata iti bhAvaH ||28|| Jain Education Intional
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtA - samuccayaH / // 109 // Jain Education Inte tataH kim ?, ityAha vibhaktedRkpariNatau buddhau bhogo'sya kathyate / pratibimbodayaH svacche yathA cndrmso'mbhsi| 29 / vibhaktA - AtmabhinnA, IdRkpariNatiH - abhihitapuruSoparAgapariNAmA ca iti karmadhArayaH, tasyAM buddhau - antaHkaraNalakSaNAyAm, asya- AtmanaH, bhogaH kathyate, AsuriprabhRtibhiH / kiMvat 1, ityAha- yathA candramasaH - vAstavasya candrasya, pratibimbodaya :- prativimbapariNAmaH, svacche- nirmale, ambhasi - jale / / 29 / / tadidamakhilamapAkurvannAha - pratibimbodayo'pyasya nAmUrtatvena yujyate / mukteratiprasaGgAcca na vai bhogaH kadAcana // 30 // prativimvodayospi asya - amUrtatvena na yujyate, chAyAvanmUrtadravyeNaiva hi prativimvAkhyaM svAkAraM bhAsvaradravyopAdAnaM dravyamArabhyate; tathA cArSam - "sAmA udiyA chAyA abhAsuragayA NisiM tu kAlAbhA / sa ceha bhAsuragayA sadehavaNNA muNeyavyA // 1 // " iti / yuktaM caitat, anyathedaMtvAvacchedena mukhabhedagrahAbhAvAt, 'idaM mukham' iti pratIteH kathaJcidupapAdane'pi 'idaM mukha1 'vivikta' ityanyatra granthe pAThaH / 2 zyAmoditA chAyAsbhAsvaragatA nizi kAlAbhA / sA ceha bhAsvaragatA svadehavarNA jJAtavyA // 1 // saTIkaH / stavakaH / // 3 // // 109 //
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ Jain Education In prativimvam' iti pratIteH kathamapyupapAdayitumazakyatvAt mukhabhramAdhiSThAnatvarUpamukhaprativimvatvasya prAgevA'grahAt, 'Adarza mukhaprativimbam' ityAdhArA''dheyabhAvAdhyavasAyAnupapattezca / etena 'mukhe vimbatvamivA''darza eva prativimvatvaM mukhasAMnidhyadopAbhAvAdisAmagrayA'bhivyajyate' iti nirastam, bimbotkarSeNa prativimvotkarSAnupapatteH prativimvatvAgrAhakasAmagrathA evAdarza - bhramahetutvena 'ayaM nA'darzaH, kintu mukhaprativimbam' iti sArvajanInAnubhavAnupapattezca / na ca prativimbasya dravyatve sAvadhikatvAnupapattiH, prativimvadharmasyaiva mahattvavat sAvadhikatvAt / na cAzrayanAze tannAzAnupapattiH, vimbasaMnidhAnanimittajanitasya tasya tannAzenaiva nAzasaMbhavAt / na caivamanantaprativimbotpattinAzAdikalpane gauravam, sAdRzyAtiriktAnantadoSAdikalpane tatraiva gauravAt, anubhavApalApAcceti / adhikamAkare / sphaTikAdau lauhityAdikamapi padmarAgAdimUrtasaMnidhijanya eva pariNAmavizeSaH, sAkSAtsaMbandhena tatpratItau paramparAsaMbandhasyA'tiprasaktatvAt / sphaTikAdiniSThatayA lohitAzraya saMsargasya sAkSAtsaMbandhena lauhityabhramajanakatve tatra vizeSadarzanAderuttejakatve, paramparAsaMbandhena lauhityapramAniyAmakatvAdikalpane cAtigauravAt, lauhityamAtrajanakatvakalpanAyA evaM nyAyyatvAt abhibhUtA'nabhibhUtarUpayoH samAvezasyA'nubhavasiddhatvenA'virutvAt, niyatArambhanirAsAcceti, anyatra vistaraH / tasmAdAtmano buddhau vimvatayA, upAdhitayA vA'mUrtatvAd na svoparAgajanakatvam / tasve vA kathamAtmano'kAraNatvam 1 / kathaM vA taduparAgasyA'nirvacanIyasya asato vA svIkAre naupaniSadabauddhamatapravezaH 1 / etena 'nAmUrtasya prativimvAbhAvaH zakyo 1 sAMkhyasya / 2 ka. 'sve tvana' / 3 taravato bauddhapakSakakSIkAra ityarthaH /
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAsavAna samuccayaH / sttiikH| stbkH| // 3 // vaktum , amUrtAnAM rUpa-parimANAdInAM pratibimbadarzanAt , dravyasyA'pyamUrtasya sAbhra-nakSatrasyAkAzAderjAnumAtre jale dara-vizAlakharUpeNa pratibimbadarzanAca' ityuktAvapi na nistaarH| atha na puruSajanyaH puruSoparAgaH, kintu puruSabhedAgrahAdasata eva tasyotpattiH, saduparAgeNa bhAnAcca nA'satkhyAtiriti cet / gataM tarhi satkAryavAdena / buddhau sanneva puruSoparAgaH kadAcidAvirbhavatIti cet / tarhi buddhayutpatteH pUrva puruSasyAnuparaktatayA mokSaH syAt , prakRteH sAdhAraNatvenA'nuparaJjakatvAt / pUrvabuddhivAsanAnuvRtteH sAdhAraNye'pyasAdhAraNI prakRtiriti cet / na, 'buddhinivRttAvapi taddharmavAsanAnuvRttiH' ityapadarzanam / saumyAd na doSa iti cet / muktAvapi tatprasaGgaH / niradhikAritvAd naivamiti cet / tarhi sAdhikArA prasuptasvabhAvA buddhireva prakRtirastu, kRtamantarA prakRtya-haGkAra-mana:-zabdAnAmarthAntarakalpanayA; 'saiva hi tattadyApArayogAt tena tena zabdena vyapadizyate, zarIravAyuvat , ityAgamasyApi na virodha iti / svIkriyatA vA yathA kathazcit tasyAtAtviko bhogaH, tathApyanyadRSaNamityAha- mukteratiprasaGgAca- teSAM pratibimbAbhAvAt saMsAriNAmapi muktakasvabhAvatvAt , bai- nizcitam , kadAcana- kadAcidapi, bhogo na syAt / / 30 // atha yadi saMsAriNAM pratibimbodayasvabhAvaH, tadAhanaca pUrvasvabhAvatvAtsa muktaanaamsNgtH| svabhAvAntarabhAve ca prinnaamo'nivaaritH||31|| 1 saiva- buddhireva / // 110 // For Private & Personel Use Only
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ naca- navA, saH- pratibimbodayasvabhAvaH, pUrvasvabhAvatvAt- saMsAryavasthaikasvabhAvatvAt , muktAnAmarsagataH, kintu saMgata eva, anyathA nityatvakSateH, evamapi kadAcana na bhogaH, kintu sarvadaiva syAt, iti yojanA / svabhAvAntarabhAve ca- amuktasvabhAvaparityAgena muktasvabhAvotpAde ca muktAnAmiSyamANe, anivAritaH pariNAmaH, svabhAvAnyathAtvasyaiva tallakSaNatvAt / ghaTanAze ghaTAvacchinnasyAkAzasya ghaTAnavacchinnatve'pi svabhAvA'parityAgavat savAsanabuddhinAze viSayAvacchinnasya caitanyasya viSayAnavacchinnatve'pi svabhAvA'parityAga eveti cet / aho ! asiddhamasiddhena sAdhayati bhavAn , ghaTanAze'pyAkAzasya ghaTAvacchinatvasvabhAvAparityAge ghaTAkAzavyavahAraprasaGgAt / kiJca, sA buddhistamevAtmAnaM viSayeNAvacchinnatti, ityatra na kimapi niyAmakaM pazyAmaH / tasmAd buddhireva rAgAdipariNatA''tmasthAne'bhiSicyatAm / tasyA layazca rAgAdilaya eva, iti tatraiva muktiriti / yuktam // 31 // dehAt pRthaktva Atmano doSAntaramAhadehAtpRthaktva evAsya naca hiMsAdayaH kvcit| tadabhAve'nimittatvAtkathaM bandhaH zubhAzubhaH // dehAt pRthaktva eva- ekAntato dehapRthaktve, asya- AtmanaH, svIkriyamANe, na ca hiMsAdayaH kacid bhveyuH| na hi brAhmaNazarIrahatyaiva brahmahatyA, mRtabrAhmaNazarIradAhe'pi tatpasaGgAt / na ca maraNoddezAbhAvAdayamadoSaH, taduddezenApi tatpasaGgAt , 1 tacchandaH pariNAmaparAmarzakaH / 2 brahmahatyAyAH prasaGgAt , brAhmaNazarIranAzasya tatrApyavizeSAdityarthaH / 3 maraNoddezenA'pi / 4 adoSaprasaGgAt / Jain Education in For Private & Personel Use Only Oneli
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravAtA- samuccayaH // 11 // saTIkaH / stbkH| // 3 // Sotes brAhmaNAtmanastu nAza eva na, iti brAhmaNaM ghanato'pi sA na syAt / brAhmaNazarIrAvacchinnajJAnajanakamanaHsaMyogavizeSanAzAnukU- lo vyApAra eva brahmahatyeti cet / na, tAdRzamanaHsaMyogasya svata eva nazvaratvAt , sAkSAdvAtAnupapattezca / brAhmaNazarIrAvacchinnaduHkhavizeSAnukUlavyApAra eva brahmahatyeti cet / zarIrAccharIriNaH sarvathA bhede tacchedAdinA tasya duHkhamapi katham / paramparAsaMbandhena tadAtmasaMvandhAditi cet / sAkSAdeva kathaM na tatsaMbandhaH / zarIrAvayavacchedAdAtmAvayavaccheda eva hi zarIrAt pRthagbhUtAvayavasya kampopalabdhirupapadyate, nA'nyathA, prANakriyAyA api tanmAtropagrahaM vinA'bhAvAt / / nanvevaM chinnAvayavAnupaviSTasya pRthagAtmatvaprasaktiH syAditi cet / na, tatraiva pazcAdanupravezA , chinne hastAdau kampAditalliGgAdarzanAdityaM kalpanAt / na caikatva Atmano vibhAgAbhAvAcchedAbhAva iti vAcyam / zarIradvAreNa tesyApi savibhAgatvAt , anyathA sAvayavazarIravyApitA tesya na syAt , tathAca tacchedanAntarIyakazcchedo na syAt / chinnA 'cchinnayoH kathaM pazcAt saMghaTanam ?, iti cet / na, ekAntenAcchinnatvAt , padmanAlatantuvacchede'pi cchedAbhyupagamAt ?; saMghaTanamapi tathAbhUtAhaTavazAdaviruddhameva / hanta ! evaM zarIradAhe'pyAtmadAhaH syAditi cet / na, kSIra-nIrayorivA'bhinnatve'pi bhinnalakSaNatvena taddoSAbhAvAditi, anyatra vistrH| ___ tasmAd dehAdAtmana ekAntapRthaktve hiMsAdyabhAvaH, tadabhAve- hiMsAdyabhAve, animittatvAt- nimittasaMnidhAnAbhAvAt , sA- brahmahatyA / 2 ga. gha. ca. 'shriiri'| 3 yasmAccharIrAvayavaH pRthagbhUtastasmin zarIre / chinAmAvayavAnAmiti gmyte| 5 tasya- aatmnH| // 11 // Jan Education International For Private Personel Use Only
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ kathaM zubhAzubho bandhaH / atra zubhazcAzubhazceti vigrahe dvivacanApattiH, karmadhAraye ca bAdha iti zubhena sahito'zubhaM iti vyAkhyeyam / / 32 // tataH ko doSaH 1, ityAhabadhAhate nasaMsAro muktirvaasyoppdyte|ymaadi tadabhAve ca sarvameva hyapArthakam // 33 // bandhAdRte- bandhaM vinA, deva-nArakAdirUpaH saMsAro na / navA'sya- AtmanaH, muktirupapadyate, baddhAnAM karmaNAM kSaya eva hi muktiriti / tadabhAve ca- muktyabhAve ca; sarvameva, hi-nizcitam, yamAdi- yama-niyamAdikaM ghorAnuSThAnam apArthakamviparItaprayojanam / kaH khalu phalamanabhilaSanneva duSkaraklezairAtmAnamavasAdayet // 33 // parAbhimAyamAhaAtmA na badhyate nApimucyate'sau kdaacn|bdhyte mucyate cApi prakRtiH svAtmaneti cet34 asau-pratyakSasiddhaH, AtmA na badhyate-na prAkRtikAdibandhapariNato bhavati, savAsanaklezakAzayAnA bandhavena samAmnAtAnAM puruSe'pariNAminyasaMbhavAt / nApi kadAcana mucyate- mucarbandhanavizleSArthatvAt , tesya ca sarvadA'baddhatvAt / / virodhena vishessnnvishessybhaavaabhaavaadityrthH| 2 mayUravyasakAditvAd madhyamapadalopI samAsaH, zrAjinavat / 3 ga, gha, ca. 'dika' / 4 mudritamUle 'vApi' iti paatthH| 5 tasya- aatmnH| For Private & Personel Use Only
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtA- smuccyH| // 112 // sttiikH| stbkH| // 3 // kutra tarhi bandha-mokSau ?, ityata Aha-badhyate prakRtireva, svAtmanA- svapariNAmalakSaNena bandhana, mucyate cApi 'tena prakRtireva, tatraiva bandhavizleSAt / puruSe tu tAvupacaryete, bhRtyagatAviva jaya-parAjayo svAminIti taduktam "tasmAd na badhyate nApi mucyate nApi saMsarati kazcit / saMsarati badhyate mucyate ca nAnAzrayA prakRtiH // 1 // " iti / samAdhatte- iti cet // 34 // atrottaramekAntenaikarUpAyA nityAyAzca na srvthaa| tasyAH kriyAntarAbhAvAdvandhamokSau suyuktitH||35|| ekAntenaikarUpAyAH- sarvathaikasvabhAvAyAH, sarvathA nityAyAzca- sarvaiH prakAraiH pravRttirUpaikakriyAyAzca, tasyAH- prakRteH, kriyAntarAbhAvAta-nivRttikriyAyA abhAvAt , suyuktitaH- sannyAyAt , bandha-mokSau na / prakRti-puruSAnyatAkhyAtirUpo hi vyApAraH puruSasyaiva, iti tasyaiva mokSa ucitaH, na tu prakRteH, tasyAH pravRtyekarUpatvAt / puruSArthamacetanatvena vyApArAyogAcca / kizca, prakRtermuktau puruSasya svarUpAvasthAne tasyAH sAdhAraNatvAdekamuktau saMsArocchedaH, prakRtivadAtmano'pi sarvagatatvena 'ekAvacchedena muktiH, nAnyAvacchedena' ityapi vaktumazakyatvAt / 'tabuddhyavacchedena muktatvam , nAnyabuddhyavacchedena' ityapi kSINAyA buddharanavacchedakatvAdanuddhoSyam , buddhiyogena puruSasya saMsAritve tasyaiva mokSapasagAca // 35 // / svapariNAmalakSaNena bandhena / 2 tatraiva-prakRtI, baddha eva vA / 3 'te'sau na mu' iti sAMkhyakArikAyAM pAThaH / 4 sAMkhyakArikAyAM kArikA 62 / // 11 // dan man For Private Personal Use Only
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ doSAntaramapyAhamokSaH prakRtyayogo yadato'syAH sa kathaM bhvet| svarUpavigamApattestathA tntrvirodhtH||36|| mokSaH prakRtyayogaH, yat- yasmAt kAraNAt ; "prakRtiviyogo mokSaH" iti vacanAt , ato hetoH, asyAH- prakRteH, saH- mokSaH, kathaM bhavet ? / kutaH ?, ityAha- svarUpavigamApatteH- prakRtisvarUpanivRttiprasaGgAt / puruSe tu taivyApAranivRttidvArA tannivRttiyujyetApi, na tu svasmin svanivRttiH saMbhavati, ghaTe ghaTanivRttyadarzanAt , aprasaktasyApratiSedhAt / tathA, tantravirodhato'pi prakRtermokSaH katham // 36 // aitadevopadarzayannAhapaJcaviMzatitattvajJo yatra tatrAzrame rtH| jaTI muNDI zikhI vApi mucyate nAtra sNshyH||37|| paJcaviMzatitattvajJaH- prakRti-mahadAdipaJcaviMzatitattvarahasyaparijJAtA, yatra tatra-gRhasthAdau, Azrama, rataH- tattvajJAnAbhyAsavAn , jaTI-jaTAvAn , muNDI-muNDitazirAH, zikhI vApi-zikhAvAnapi, mucyate-prakRti-vikAropadhAnavilayena svarUpAvasthito bhavati, bAhyaliGgamatrA'kAraNam / nAtra saMzayaH- idamitthameva, vacanaprAmANyAt / / 37 / / 1 ka. 'pravRttya / 2 tacchabdena prakRtiH parAmRzyate / 3 etat- tantram- prakRte sAyasiddhAnta iti yAvat / For Private Personel Use Only
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtAsamuccayaH // 113 // nigamayati sttiikH| puruSasyoditA muktiriti tantre ciraMtanaiH / itthaM na ghaTate ceyamiti srvmyuktimt||38|| stabakaH / iti- etatpakAre, tantra- zAstre, ciraMtanaiH- pUrvAcAryaiH, puruSasya muktiruktaa| na ceyaM - puruSasya muktiH, ittham - uktaprakAreNa vicAryamANA, ghaTate : iti hetoH, sarva-sAMkhyoktam , ayuktimat-yuktirahitam // 38 // ___ atrApi yAvad yathopapannaM, tAvatastathAvArtAmAhaatrApi puruSasyAnye muktimicchanti vaadinH| prakRtiM cApi sannyAyAtkarmaprakRtimeva hi|39|| atrApi- sAMkhyavAde, anye vAdinaH- jainAH, puruSasya muktimicchanti prakRtiviyogalakSaNAm / prakRtiM cApi, sannyAyAt-sattarkAt , hi-nizcitam , karmaprakRtimevecchanti, buddhyAdInAM nimittatvAt / tatsamanvayazca kathaJcidAtmAdAvevopapadyate / sarvathA satkAryavAde tu sataH siddhatvenA'karaNAt , sAdhyArthitayaivopAdAnagrahaNAta , niyatAdeva kSIrAdeH sAmagyA dadhyAdidarzanAt , siddhe zaktyavyApArAt , tAdAtmye svasminniva kArya-kAraNabhAvAd viparItaM hetupazcakam / yadi kAraNavyApArAt prAgapi paTastantuSu sanneva, tadA kimityupalabdhikAraNeSu satsu, satyAmapi jijJAsAyAM nopa 1 "asadaka." iti sAMkhyakArikAyA navamyA kArikAyAM nirdiSTam ,-'asadakaraNam , upAdAnagrahaNam , sarvasaMbhavAbhAvaH, zaktasya zakyakaraNam , kAraNatAdAtmyam' ityevaMrUpamityarthaH krameNa caiteSAM paJcAnAmapi 'sataH siddhatvenAkaraNAt' ityAdinaikaikazo hetunAuna vaiparItyaM draSTavyam / // 113 // For Private & Personel Use Only
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ labhyate / anAvirbhAvAditi cet / ko'ymnaavirbhaavH| upalabdherabhAvazcet / saivaM katham !, ityAkSepe tadevottaram , iti ghaTTakuThyA prabhAtam / athopalabdhiyogyasyArthakriyAkArirUpasya viraho'nAvirbhAva iti cet / asatkAryavAdaH, tAdRzarUpasya prAgasataH pazcAdbhAvAt / vijAtIyasaMyogasya tadavacchedena sannikarSasya vA vyaJjakasyA'bhAvAd na prAgupalabdhiriti cet / tarhi tasyaiva pAgasave'satkAryApAtaH / prAk sannevA''virbhUto vyaJjaka iti cet / na, AvirbhAvasyApi sadasadvikalpagrAsAt / sthUlarUpAvacchinnasya prAgasattvAd nopalabdhiH, dharma-dharmiNoH saumya-sthaulyayozcaikatvAd nAnavastheti cet / tarhi sUkSmarUpAvacchinnasyA'hetukatve'tiprasaGgaH / prakRtimAtrahatukatve ca sthUlatAdazAyAmapi tadApattiH, aniryokSazca, iti na kiJcidetat / tasmAcchabalasyaiva | vastunaH kathaJcit sattvam , asattvaM copapattimat / tathA ca buddhayAdInAmahatvasAmAnAdhikaraNyenA'dhyavasIyamAnatvAt taddharmatayA tatraiva samanvayaH, karmaprakRtistu tatra nimittamAtramiti pratipattavyam / / 39 / / evaM ca na pUrvoktadoSa ityaahtsyaashcaanekruuptvaatprinnaamitvyogtH| Atmano bandhanatvAcca noktdosssmudbhvH||40|| tasyAzca-karmaprakRteH, anekarUpatvAta- ekAnekazavalasvabhAvatvAt , pariNAmitvayogataH- jJAnAvaraNAdivipAkapariNAmopapaneH, ekarUpatva evA'nekakAryajanakatvAsaMghavAt / Atmano'nyonyAnupravezena bandhanatvAt- svarUpatirodhAyakatvAt , upalabdhiH / 2 vyAjakatvenA''nnAtasya vijAtIyasaMyogasya tadavacchedena saMnikarSasya vetyarthaH / Jain Education Intema For Private & Personel Use Only Sarcainelibrary.org
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAkhavAtA | karmA-''tmanoyorapi bandhana-vadhyasvabhAvapariNAmAt tathopapatteH, noktadoSasyA'nirmokSAdeH samudbhavo'vakAzaH // 40 // sttiikH| samuccayaH paraH zaGkate | stbkH| // 114 // nAmUrta mUrtatAM yAti mUrta nAyAyamUrtatAm / yato bandhAdyato nyAyAdAtmano'saMgataM tyaa||4|| na amRta- rUpAdisaMnivezarahitam , mUrtatAM- rUpAdimatpariNatim, yAti-Azrayati, AkAzAdau tathAdarzanAta / tathA. mUrta- rUpAdimat , amUrtatAM- amUrtapariNatim , na, AyAti- paramANvAdiSu tatsadbhAvAsiddheH, yataH- yasmAdevaM na svaE rUpaviparyayo bhavati, ataH- asmAt , nyAyAta-niyamAt , tayA- karmaprakRtyA, Atmano bandhAdyasaMgatam // 41 // atrottaramdehasparzAdisaMvittyAna yaatyevetyyuktimt| anyonyavyAptijA ceyamiti bandhAdi saMgatam42 dehe sparzaH kaNTakAdisparzaH, upaghAtahetUpanipAtopalakSaNametat , AdinA'nugraha-hetUpanipAtasaMgrahaH, tatsaMvicyA- tajanitasukha-duHkhAnubhUtyA, yAtyeva 'amUrta mUrtatAm' iti prAktanAnuSaGgaH, iti- etat , ayuktimat- anubhavabAdhitam / ghaTAdisaMvittivad dehasparzAdisaMvittirAtmano'tanmayatve'pyupapatsyata ityata Aha- iyaM ca-dehasparzAdisaMvittizca, anyonyavyAptijAguDa-zuNThIdravyayoriva zarIrA-''tmanorjAtyantaratApattiprabhavA, pratipratIkaM tadanubhavAt , ekAbhAve'pyabhAvAca / yuktaM caitat , a- // 114 // Jain Education Internal For Private Personal use only
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ Jain Education Inte vibhAgadarzanAt, naratvAderekaniSThatve'tiprasaGgAt ; vyAsajyavRttitve ca parasyApasiddhAntaH, vyAsajyavRttijAtyanabhyupagamAt, ekAzrayatvAnubhavavirodhAt, zarIrApratyakSe'pyandhakAre naratvapratItyanupapattezca / tadidamAha bhagavAn sampratikAraH " aNNoNNANurAyANaM imaM va taM vatti vibhayaNamajuttaM / jaha duddha-pANiyANaM jAvaMtA visesapajjAyAM // 1 // " anyonyAnugatayorAtma-karmaNordugdha-pAnIyayoriva yAvanto vizeSaparyAyAstAvatsu 'idaM vA tad vA' iti vibhajanamayuktam, pramANAbhAvAt / evaM tarhi jJAnAdayo'pi dehe syuH, deharUpAdayo'pyAtmanIti cet / iSTApattiH / tadAha " ruvAipajjayA je dehe jIvadaviyammi suddhammi / te aNNoSNANugayA paNNavaNijA bhavatthammiM // 1 // " iti / 'gauro'haM jAnAmi' ityAdidhiyastathaivopapatteH, rUpAdi-jJAnAdInAmanyonyAnupravezena kathaJcidekatvA'nekatva-mUrtatvAsmUrtatvAdisamAvezAt / ata eva daNDAtmAdInAmekatvam, anekatvaM ca sthAnAGge vyavasthitam / tadAha 1 sAMkhyasya / 2 anyonyAnugatayoridaM vA tadveti vibhajanamayuktam / yathA dugdha-pAnIyayoryAvanto vizeSaparyAyAH // 1 // 3 mudritamUlAdarze sammatisUtre 'annonnANu' iti pAThaH / 4 'NiANaM' ityapi tatra / 5 sammatisUtre gAthA 47 / 6 rUpAdiparvavA ye dehe jIvadravye zuddhe / te'nyonyAnugatAH prajJApanIyA bhavasthe // 1 // 7 mudritasammatipustake 'pannAva' iti pAThaH / 8 sammatisUtre gAthA 48 /
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ shaakhvaataasmuccyH| // 115 // COISSIS "evaM ege AyA ege daMDe a hoi, kiriyAe / karaNaviseseNa ya tivihajogasiddhI vi aviruddhaa"||1|| sttiikH| nanvevamantaharSa-viSAdAyanekavivartAtmakamekaM caitanyam , bahirbAla-kumAra-yauvanAyanekAvasthAtmakamekaM zarIramadhyakSataH saMvedyatana stvkH| ityasya virodhaH, bAhyA-'bhyantaravibhAgAbhAvAditi cet / satyam , AtmabhinnatvA-'bhinnatvAbhyAM tadabhAve'pi mAnasatvA-'mAna satvAbhyAM tadyapadezAt / tadAha "Ne ya bAhirao bhAvo abbhaMtarao a atthi samayammi / NoiMdiyaM puNa pahuca hoi an taravisesoM // 1 // " sarvasyaiva mUrtA-'mUrtAdirUpatayA'nekAntAtmakatvAt / 'ayaM bAhyaH, ayaM cAbhyantaraH' iti samaye na vAstavo vibhAgaH, abhyantara iti vyapadezastu noindriyaM manaH pratItya, tasyA''tmapariNatirUpasya parApratyakSatvAt , zarIra-vAcoriva / na ca tadvadeva tasya parapratyakSatvApattiH, indriyajJAnasyAzeSapadArthakharUpagrAhakatvAyogAt / evaM ca syAdvAdoktireva yuktA, na tu parasparanirapekSanayoktivinA zrotRdhIparikarmaNAnimittam , vastuno'nekAntAtmakatvAt , tadAha 1 evameka Asmaiko daNDazca bhavati, kriyayA / karaNavizeSeNa ca trividhayogasiddhirapyavirudvA // 1 // 2 ga. gha. ca. 'yA y'| 3 mudritasammatisUtre 'dI u a'| 4 sammatisUtre gAthA 49 / // 115 // 5 naM ca bAyako bhAvo'bhyantarakazcAsti samaye / noindriyaM punaH pratItya bhavatyabhyantaravizeSaH // 1 // 6 mudritapustake 'na ya' iti pAThaH / 7 mudbhite 'taro bhAvo' iti pAThaH / 8 sammatisUtre gAthA 50 / Jain Education For Private Personel Use Only
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ Jain Education Inte "devvadviyassa AyA baMdhai kammaM phalaM ca veei / viiyassa bhAvamettaM NaM kuNai Ne ya koi veei // 1 // davvadviyassa jo ceva kuNai so caitra veyae niyamA / aNNo karei aNNo paribhuMjai pajjarvaNayassa // 2 // "jai vayaNijjaviappA saMjujjaMtesu hoMti eesu / sa sasamayarpaNNavaNA titthayarAsAyaNA aNNIM // 3 // purisajjAyaM tu pahuca jANao paNNavijja aNNayaraM / parikammaNAnimittaM dAehA so visesaM pi" // 4 // " tasmAd dehAtmano'nyonyavyAptijaiva dehasparzAdisaMvittiriti siddham / iti hetoH, bandhAdi, saMgataM yuktam, kAryAnyathAnupapatteH // 42 // na ca sahacAramAtradarzanAdukta niyamo'pItyAha mUrtayA'pyAtmano yogo ghaTena nabhaso yathA / upaghAtAdibhAvazca jJAnasyeva surAdinA // 43 // dravyAstikasyA''tmA banAti karma phalaM ca vedayati / dvitIyasya bhAvamAtraM na karoti na ca ko'pi vedayati // 1 // dravyAstikasya ya eva karoti sa eva vedayati niyamAt / anyaH karotyanyaH paribhule paryavanayasya // 2 // ye vacanIyavikalpAH saMyujyamAnayorbhavantyetayoH / sA svasamayaprajJApanA tIrthakarAzAtanA'nyA // 3 // puruSajAtaM tu pratItya jJAyakaH prajJApayedanyatarat / parikarmaNAnimittaM darzayet sa vizeSamapi // 4 // iti pAThaH / 3'ko vi ve' ityapi tatra / 4 mudrite 'veaI niamA' iti pAThaH / 5 'ano' ityapi tatra / 6 'vanaya' iti mudritasammatau / 8 'sA sama' iti mudrite pAThaH / 9 'pannAva' ityapi tatra / 10 'annA' iti mudrite / 11 sammatisUtre gAthA 51, 52, 53, 54 // 2 mudrite 'na' 7 'jaM' iti mudrite
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ shaakhvaataasmuccyH| // 116 // sttiikH| stbkH| // 3 // mRrtayApi-prakRtyA, Atmano yogaH 'saMbhavati' iti zeSaH / dRSTAntamAha- yathA ghaTena nabhasaH / ghaTena saMyuktamapi nabho na ghaTasvabhAvatA yAtIti na doSa iti cet / sa saMyogaH kiM ghaTasvabhAvaH, nabhAvabhAvaH, ubhayasvabhAvaH, anubhayasvabhAvo vA ? / AdyayorubhayanirUpyatvAnupapattiH / tRtIye ca badato vyAghAtaH, ghaTasvabhAvasaMyogavattayA nabhaso ghaTasvabhAvatvAt / caturthe tvanupAkhyatvApattiH / iti na kiJcidetat / ___ astu tarhi nabhaso ghaTAdineva karmaNA jIvasya saMbandhaH, tato'nugraho-paghAtau tu tasya nabhastradeva naH ityata AhaupaghAtAdibhAvazca- upaghAtA-'nugrahabhAvazca mUrtIyA api karmaprakRteH sakAzAt , surAdinA- surA brAhmI-ghRtAdinA, jJAnasyeva yuktaH, aGgA-GgibhAvalakSaNasaMbandhaprayojyatvAt tasyeti bhAvaH / nanu sarvamidamAtmano'vibhutve saMbhavati, tadeva cAdyApi na siddhamiti cet / na, zarIrAniyataparimANavatvenaivA''tmano'nubhavAt mUrtatvasaMzayasya jJAnaprAmANyasaMzayAdinopapatteH / na ca dravyapratyakSatvAvacchinnahatormahatvasyA''tmani siddhI tesyAvayavamahattvAdyajanyatvena nityatayA 'AtmA vibhuH, nityamahattvAt , AkAzavat' ityanumAnAt tasya vibhutvameva yuktamiti vAcyam ; nityamahattve'pyapakRSTaparimANavatve bAdhakAbhAvenAprayojakatvAt / apakRSTatve tasya janyatvApattirvAdhikA, gaganamahatvAvadhikApakarSasya bahutvajanyatAvacchedakatvAditi cet / na, paramANuparimANasAdhAraNatayA'sya kAryatAnavacchedakatvAta , truTima / upacAtAnugrahabhAvasya / 2 tasya- AtmanaH / 3 gaganamahatvAvadhikApakarSasya / FOROSER For Private Personal use only
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ Jain Education vAvadhikotkarSeNa samaM sAMkaryAt tAdRzajAtyasiddhezva; vastutaH pradIpamabhAyA ivAtmanaH saMkoca vikAzAbhyAM parimANabhedasyAsbhyupagamena sarvathA nityamahattvAsiddhezva | kathaM cAtmano vibhutve svasmin kriyAdipratItiH, tIrthagamanAderadRSTahetutva zravaNAdikaM copapAdanIyam ? / kathaM vAtmanaH sarvagatatvAt svazarIrAdanyatrApi na jJAnAdyutpAda: ? / zarIrAbhAvAditi cet / na, anyazarIrasya sattvAt / svazarIrAbhAvAditi cet / na, svasaMyuktatvena tasyA'pi svIyatvAt / svAdRSTopagRhItazarIrAbhAvAditi cet / tarhi upajIvyatvAt tadadRSTasyaiva tadajJAnAdihetutvAt tasya zarIravyApitayA''tmanastathAtva siddhiH taduktam - "yatraiva yo dRSTaguNaH sa tatra0" ityAdi / apica, AtmavizrutvavAde jJAnAdInAmavyApyavRttitvAdikalpane gauravamiti na kizcidetat / adhikaM nyAyAlokAdau // 43 // upasaMharannAha evaM prakRtivAdo'pi vijJeyaH satya eva hi / kapiloktatvatazcaiva divyo hi sa mhaamuniH||44|| evam uktaprakAreNa, hi- nizcitam prakRtivAdo'pi satya eva vijJeyaH, nAnRtaH / upapacyantaramAha- kapiloktatvatacaiva dravyArthikana yAvalamvikapilapraNItatvAccaiva / tenAvRta evAyaM vAda ukto bhaviSyatItyata Aha- hi yataH, sa mahAmuniH, divyaH- adbhutazIlAcaraNazAlI, ato nAnRtaM brUyAt iti tasyA'pyayamevAbhiprAya iti bhAvaH // 44 // 1 hemacandrAcAryaviracitAyAmanyayogavyavacchedadvAtriMzikAyAM zlo0 9 / tional
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ shaakhvaartaasmuccyH| // 117 // sttiikH| stbkH| // 3 // sAkharapaTa PRINCIDCOM hamArAsasa sAMkhya ! sakhyamidameva kevalaM manyase prakRtijanma yajagat / Atmanastu bhaNitI vidharmaNaH saMkhyameva bhjdevmaavyoH||1|| AtmAnaM bhavabhogayogasubhagaM vispaSTamAcaSTa yo yaH karmaprakRti jagAda jagatAM bIjaM jagaccharmaNe / nadyo'bdhAviva darzanAni nikhilAnyAyAnti yaddarzane taM devaM zaraNaM bhajantu bhavinaH syAdvAdavidyAnidhim // 2 // iti paNDitazrIpavijayasodaranyAyavizAradapaNDitayazovijayaviracitAyAM syAdvAdakalpalatAbhidhAnAyAM zAstravAtosamuccayaTIkAyAM tRtIyaH stabakaH saMpUrNaH // 3 // abhiprAyaH mareriha hi gahano darzanatatinirasyA durdharSA nijamatasamAdhAnavidhinA / tathApyantaH zrImannayavijayavijJAhibhajane na bhagnA cedbhaktirna niyatamasAdhyaM kimapi me // 1 // yasyAsan guravo'tra jIvavijayapAjJAH prakRSTAzayA bhrAjante sanayA nayAdivijayaprAjJAzca vidyaapdaaH| premNAM yasya ca sadma padmavijayo jAtaH sudhIH sodarastena nyAyavizAradena racite granthe matirdIyatAm // 2 // // 117 // Jan Education inte For Private Personel Use Only ww.jainelibrary.org
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ sabhAskarasarAtara // aham // atha caturthaH stbkH| yasyAbhidhAnAjjagadIzvarasya samIhitaM sidhyati kAryajAtam / surA-'surAdhIzakRtAhisevaH puSNAtu puNyAni sa pArzvadevaH // 1 // aGkArUDhamRgo harina bhujagA''taGkAya sA'suhRd niHzaGkAzca surA-'surA na ca mitho'haGkArabhAjo nRpAH / yadyAkhyAbhuvi vaira-matsarala vAzaGkApi paGkAvahA zrImadvIramupAsmahe tribhuvanAlaGkAramenaM jinam // 2 // vAtAntaramAhamanyante'nye jgtsrvkleshkrmnibndhnm| kSaNakSayi mahAprAjJA jJAnamAtraM tathA pare // 1 // anye- sautrAntikAH saugatAH, sarva- carAcaram , jagat , klezakarmanibandhanaM- rAgAdinimittam , tathA, kSaNakSayipratikSaNanazvaram , manyante / tathA, mahApAjJAH- tebhyo'pi mUkSmabuddhayaH, pare- yogAcArAH, jJAnamAtraM- kSaNikavijJAnamAtraM jagad manyante / / 1 // Sea Jain Education Interes For Private & Personel Use Only Filingr-jainelibrary.org
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtA smuccyH| sttiikH| stbkaa| // 4 // // 118 // tathAhitayAhuHkSaNikaM srvnaashhetoryogtH| arthakriyAsamarthatvAt prinnaamaatkssyekssnnaat||2|| te- saugatAH, AhuH- pratijAnate / kim ?, ityAha- sarva kSaNikamiti / atra hetucatuSTayam- nAzahatorayogata ityAdyo hetuH, arthakriyAsamarthatvAditi dvitIyaH, pariNAmAditi tRtIyaH, atAdavasthyAdityarthaH, kSayekSaNAditi turyaH, ante kssydrshnaadityrthH| atrAdyahetunA sthAyitvAsiddhau sAdhyasiddhiH, tathAhi- nAzahetubhirnazvarasvabhAvo bhAvo nAzyeta, atAdRzo vaa| Aye, prayAsavaiphalyam / dvitIye tu svabhAvaparAkaraNasya kartumazakyatvAdanAzaprasaGgaH / kiyatkAlasthAyitvasvabhAvasyaiva kAryasya hetubhirjanane ca tAdRzasvabhAvasyodayakAla ivAntakAle'pi sattvAt punastAvantaM kAlamavasthAnApattiriti / dvitIye'pyarthakriyAsamarthatvaM sthAyino nivartamAna kSaNika eva bhAve vizrAmyati; tathAhi- sthAyI bhAvaH krameNa vA kArya kuryAta , akrameNa vA ? / dvitIye, ekadaiva sarvakAryotpattiH / Aye cArthakriyAjananasvabhAvatve prAgeva kuto na kuryAt / sahakAryabhAvAditi cet / kiM sahakAritvam ?- atizayA''dhAyakatvam , ekakAryapratiniyatatvaM vA / Aye, atizayAdhAnenaiva kArakopakSayaH, atizayasya bhede ca sahakAryanupakAraH, abhede ca balAd bhinnasvabhAvatvam / dvitIye sAhitye'pi pararUpeNA'he- // 118 // JainEducation international For Private Personal use only
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ tutvAdakArakAvasthAtyAgAt kAryAnutpattireva / itarahetusaMnidhAna eva kArya janayatIti hetoH svabhAva iti ceta / tajhutpatyanantarameva svabhAvAnupaviSTatvAditarahetUna melayediti / tRtIye pariNAmasyA'nyathAbhAvarUpasya pUrvarUpaparityAgaM vinA'bhAvAt , tasya cAnubhavasiddhatvAt kssnniktvsiddhiH| caturthe'pyante kSayadarzanAt tadanyathAnupapattyA prAgapi ttsiddhiH| iha pratyakSAnupapattirmUlam , Aye tu svabhAvAnupapattiriti vizeSaH // 2 // yogAcAramataprayogamAhajJAnamAtraM ca yalloke jJAnamevAnubhUyate / nArthastavyatirekeNa tato'sau naiva vidyate // 3 // ___jJAnamAtraM ca 'jagat' iti zeSaH / cakAreNa kSaNikatvasamuccayaH / hetumAha- yad- yasmAt , loke jJAnamevA'nubhUyate, arthastavyatirekeNa nAnubhUyate, tasya jaDatvAbhyupagamAt , jJAnaviSayatAyA jJAnAbhedaniyatatvAt / tataH, asau- saMvRtisiddho'rthaH, naiva vidyate- pAramArthiko netyarthaH // 3 // atra samAdhAnavArtAmAhaatrApyabhidadhatyanye smaraNAderasaMbhavAt / bAhyArthavedanAccaiva sarvametadapArthakam // 4 // 1 kSayekSaNarUpe caturthe hetau / 2 nAzahatvayogarUpe prathame hetau| 3 saMvRtiH- kalpanA / PIGHEROSPES Jan Education Inter! For Private Personal Use Only A w .jainelibrary.org
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtA - samuccayaH / // 119 // atrApi - bauddhavAde'pi, anye- jainAH, abhidadhati- uttarayanti / kim ?, ityAha- kSaNikatve smaraNAderasaMbhavAt, bAhyArthavedanAcaiva - bAhyArthapramAnyathAnupapattyA jJAnamAtrAsiddhezcaivetyarthaH, sarvametat- dimAtreNa nirdiSTaM saugatamatadvayam, apArthakaM - niSprayojanam // 4 // smaraNAsaMbhavamupapAdayati anubhUtArthaviSayaM smaraNaM laukikaM yataH / kAlAntare tathA nitye mukhyametanna yujyate // 5 // anubhUtArthaviSayaM- jJAtArthagocaram, laukikam - AgopAdisiddham, yataH - yasmAt, kAlAntare - anubhavavyavahitotarakAle, tathA - pratiniyatarUpeNa anitye- niranvayanazvare'nubhavitari, mukhyam- abhrAntameva, etat svasaMvedanasiddhaM smaraNam, nopapadyate - anyenAnubhave'nyasya smaraNAyogAt, ' yo'hamanvabhavaM so'haM smarAmi ' ityullekhAnupapattezca // 5 // pratyabhijJApi na yujyate, ityAha- so'ntevAsI guruH so'yaM pratyabhijJApyasaMgatA / dRSTakautukeyudvegaH pravRttiH prAptireva vA // 6 // 'so'yamantevAsI' 'so'yaM guruH' iti pratyabhijJApi kSaNikatvapakSe'saMgatA, tattAviziSTA bhedasyedaMtA viziSTe'nupapatteH / na ca pratyabhijJA na pramANam, 'saiveyaM gUrjarI' ityAdau viSayavAdhadarzanAditi vAcyam; evaM sati hetvAbhAsAdidarzanAt sada1 sarvatra mUle svopajJaTIkAyAM ca 'kamudre' iti prathamAnta eva pATha AhataH / saTIkaH / stabakaH / // 4 // // 119 //
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ sahAra numAnAdInAmapyamAmANyaprasaGgAt / na cAdhyakSe pUrvakAlasaMbandhitAyA asaMnihitatvAt parAmarzAnupapattiH, antyasaMkhyeyagrahaNakAle 'zatam' iti pratIteH kramagRhItasaMkhyeyAdhyavasAyatatsaMskAravazAdupapatteH / na ca nIla-pItayoriva vartamAnA-vartamAnatvayoviruddhatvAdekatra tatparicchedarUpatvAdayaM bhramaH, ata eva tasya tAdRzAparAparaviSayasaMnidhAnadoSajanyatvamiti vAcyam / ekatra nAnAkAlasaMbandhasyA'viruddhatvAt / anyathA nIlasaMvedanasyApi sthUrAkArAvabhAsino viruddhadisaMbandhAt pratiparamANu bhedaprasaktestadavayavAnAmapi SaTyogAd bhedaapttito'nvsthaaprskteH| na ca kSaNikatvAnumAnenA'syA bAdha iti zaGkanIyam , nizcitaprAmANyakatvenA'nayairva tadvAdhAt kurvadUpatvasiddhAvupasthitavadvitvAdikaM vihAya vaDhyAdervijAtIyavadvitvAdinA hetutvavad vijAtIyadhUmatvAdinA dhUmAdeH kAryatvasaMbhAvanayopasthitadhUmatvAvacchedena kAryatvAgrahAt , tadanukUlatarkAbhAvena vyApteragrahAt , prasiddhAnumAnasyApyucchedena kSaNikatvAnumAnasyaivA'navatArAcca / ghaTe rUpAderiyoktamatyabhijJAyAM pUrvatAyA vartamAnatvenaiva bhAnAd bhramatvamityapi na vAcyam , saMnihita eva vizeSaNe vidyamAnatAyA saMsargAdinA bhAnAditi dik / tathA, dRSTakautuke'rthe, udvegaH- siddhatvajJAnakRtecchAvicchedarUpaH, asaMgataH syAt , kSaNikatamyaktyantaradarzanasyAsiddhatvAt / tathA, pravRttirapi- tadyaktiviSayiNI, asaMgatA syAt , jJAtAyA vyaktenaSTatvAt , ajJAtAyAM caaprvRtteH| tathA, prAptireva ca icchAviSayavyaktaH, asaMgatA, asyAH prAgeva nAzAt // 6 // 1 asyAH- pratyabhijJAyAH / 2 anayaiva- pratyabhijJayA / 3 kSaNikatvAnumAnayAdhAt / in Education Interation For Private Personel Use Only viainelibrary.org
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAkhavArtA samuccayaH // 12 // tathA sttiikH| svakRtasyopabhogastu dUrotsArita eva hi / zIlAnuSThAnaheturyaHsanazyati tadaiva yat // 7 // stabakaH / svakRtasya- zubhAdeH, upabhogaH-vipAkAnubhavaH, dUrotsArita eva, hi-nizcitamH pravRttabhramAdinA kathazcidupapattAvapi svakRtopabhogopapAdane na ko'pyupAya iti bhaavH| kutaH ?, ityAha- yat- yasmAt kAraNAt , yaH zIlAnuSThAnahetuH kSaNaH, sa tadeva, nazyati-niranvayanAzabhAga bhavati // 7 // para AhasaMtAnApekSayAsmAkaM vyavahArokhilo mtH| sa caika eva tasmiMzca sati kasmAnna yujyate?cks saMtAnApekSayA- bhUta-vartamAna-bhaviSyatkSaNapravAhApekSayA, asmAkam , akhilaH- aihika AmuSmikazca, vyavahAraH, mata:iSTaH / sa ca- saMtAnaH, eka eva / tasmiMzca sati kasmAd na yujyate smRtyAdiH, aihikatayopapatteH // 8 // AmuSmikamadhikRtyAhayasminneva tu saMtAne AhitA karmavAsanA / phalaM tatraiva saMdhatte kase raktatA yathA // 9 // yasminneva saMtAne-kSaNapravAhe, turAdhAnayogyatAM vizeSayati, karmavAsanA, AhitA- karmaNA janitA, phalaM- zubhA- 12an 1 asmAkaM- bauddhAnAmityarthaH /
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'zubhAdikam , tatraiva, saMghase- janayati / kiMvat ?, ityAha- yathA kAMse lAkSArasAdyAhitA raktatA karmAsa eva khaphalaM svoparaktabuddhyAdikaM janayati // 9 // atrottarametadapyuktimAtraM yanna hetu-phlbhaavtH| saMtAno'nyaH sa cAyukta evaastkaaryvaadinH||10|| etadapi- saMtAnaikyamAdAya samAdhAnamapi, uktimAtraM- yuktizUnyaM vacanam , yad- yasmAt kAraNAt , hetu-phalabhAvata:-pUrvA-'parakSaNahetu-hetumadbhAvAt , anyaH saMtAno nAsti / evamapi nAnupapattiH, khajanyatAsaMbandhenAnubhavAdeH smRtyAdiniyAmaka tvAt , pratyabhijJAyA api sa evAyaM gakAraH' ityAdAviva tajjAtIyAbhedaviSayakatayopapatteH, icchAderapi samAnaprakArakatayaiva pravRtyAdihetutayopapattezca ityata Aha- sa ca-kSaNikahetu-hetumadbhAvazca, asatkAryavAdino mate, ayukta eva // 10 // tathAhinAbhAvo bhAvatAM yAti zazazRGge tthaa'gteH|bhaavo nAbhAvametIha tdutptyaadidosstH||11|| na abhAvaH- tucchaH; bhAvatAM yAti- atucchatA pratipadyate / kutaH 1, ityAha- zazazRGge, tathA- bhAvatvena, agateHaparicchedAt / tathA, bhAvaH- atucchaH, nA'bhAvameti-na tucchatAM yAti, iha- jagati / kutaH ? ityAha- tadutpatyAdidoSata:abhAvotpattyAdidopAsanAt // 11 // Jan Education inte For Private Personel Use Only
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ samAja zAstravArtA tathAhi o sttiikH| smuccyH| saMto'sattve tadutpAdastatonAzo'pi tasya yat / tannaSTasya punarbhAvaH sadAnAze na tatsthitiH12 stbkH| V // 4 // sataH- kSaNikabhAvasya, asattve-dvitIyAdikSaNe'sace sati, tadutpAdaH- asattvotpAdaH, kAdAcitkatvAt / tataHutpAdAda , nAzopi, tasya-asattvasya; kRtakatvAt / yad- yasmAt kAraNAt / tat- tasmAt , naSTasya sataH, punarbhAvaH, tadasacanAzAdhikaraNakSaNatvasya tadadhikaraNatvavyApyatvAditi bhAvaH / nAzasya nityatvAd nadoSa iti cet / tarhi sadAnAze, na tasthitiH-prathamakSaNe'pi bhAvasya sthitirna syAt / / 12 // parAbhiprAyamAhasakSaNasthitidharmAce dvitiiyaadikssnnaasthitau| yujyate hyetadapyasya tathA coktAnatikramaH 13 saH- bhAvanAzaH, kSaNasthitidharmA- bhAva eva / ayaM bhAvaH- dvividho hyasmAkaM vinAzaH, sAMvyavahAryaH, tAttvikazca / Ayo bhAvanivRttirUpaH / dvitIyazca bhaavruupH| tatra kAryakAle kAraNanitikala Adyameva nAzamavalambate / vastuvyavasthApakastvAdya eva / etena 'kAryotpattikAla eva kAraNavinAzAbhyupagame kAraNotpAdarUpatvAt tasya sahabhAvena kArya-kAraNabhAvavyavasthotsadeta , kAraNotpAdAt kAraNavinAzasya bhinnatvAbhyupagame ca kRtakatvasvabhAvatvamanityatvasya na bhavet / vyatirikta abhAvAbhAvasya bhAvAtmakatvAditi paryavasito'rthaH / 2 asmAkam- bauddhAnAM mate / // 12 // For Private & Personel Use Only Haliww.jainelibrary.org
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ Jain Education Inter ca nAze samutpanne na bhAvasya nivRttiH iti kathaM kSaNikatvam ?" ityadhyayanAviddhakarNodyotakarAdInAmapi mataM parAstam / atrAha - iti cet / etadapi - kSaNasthitidharmakatvam hi nizcitam asya dvitIyAdikSaNAsthitau satyAM yujyate, tathA coktAnatikramaH- uktadoSAparihAraH / / 13 // idameva bhAvayati -- kSaNasthitau tadaivAsya nAsthitiryuktyasaMgateH / na pazcAdapi sA neti sato'sattvaM vyvsthitm|| kSaNasthitau - kSaNasthitirUpasyaiva kSaNasthitidharmakatvasyAbhyupagame, tadaiva dvitIyAdau kSaNa eva asya bhAvasya, asthitirna bhavati, yuktyasaMgate:- kSaNasthiti-kSaNAsthityoryuktyA virodhAt / na ceSTApattirityAha- na pazcAdapi - dvitIyAdikSaNespi, sA- asthitiH, na, tadasthiterevAnubhavAt kSaNikatva bhaGgaprasaGgAcca / na ca dvitIyAdikSaNasthitirapi nivRttirUpA saMvyavahAva, tAtvikatvAdyakSaNasthitirUpeti na doSa iti vAcyam, abhAvasyAdhikaraNAnatirekeNa dvitIyAdikSaNarUpatvAt, dvitIyAdikSaNAsthiteH / ato dvitIyAdikSaNeSu sataH ghaTAdeH asattvaM vyavasthitam - siddham / tathAca 'saMto'sacce' ityAdyuktadoSAnatikrama eva // 14 // atraivAkSepa parihArAvAha 1 1 kArikA dvAdazI / ww.jainelibrary.org
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtA- smuccyH| // 122 // .. to lAkSaNiko virodhI nAma, yato nIlasya virodhI nAlAsAptAMzca pItAdIna na tadbhavati cet kiM na sadA sattvaM tadeva yt| nabhavatyetadevAsya bhavanaM sUrayo viduH||15|| na tata- asacaM, bhavati, tucchatvAdityabhiprAya iti cet / kiM na sadA satvaM bhAvasya, tadasavAbhAvAva / para Aha pAbA para Aha- stvkH| tadeva- sattvameva, yad- yasmAta , na bhavati dvitIyAdikSaNeSu, ato na sadA sacvaM bhAvasya | anottaram, etdev-bhaavsyaa-||4|| 'bhavana, tadAtvenAsattvasya bhavana, sUrayaH- paNDitAH, viduH- jAnanti / tathAhi-nedaM bhAvAbhavanaM kAlpanikam , tathAtve bhAvasyApi kAlpanikatvApatteH, yato lAkSaNiko virodho nIla-pItAdeH parairabhyupagamyate, vastusvarUpavyavasthApakaM ca lakSaNam , tannimitto virodho lAkSaNika ucyate, bhAvapracyutizca lakSaNam , yato nIlasya virodhI nIlapacyutyA, tadvirodhe ca pItAdInAmapi tatpacyutivyAptAnAM tena virodhH| tathAca 'pramANaM nIlaparicchedakatvena pravRttaM nIlapacyuti, tavyAptAMzca pItAdIn vyavacchindadeva svaparicchedyaM nIlaM paricchinatti' ityabhyupagamaH / sa ca bhAvAbhavanasya zazaviSANaprakhyatve bhAvaviruddhatvasya pItAdivyApakatvasya bhAvAda nopapadyata iti / na ca tadabhavane tadagrahaNamAtrameva, na tu tadatiriktagrahaNam , iti na tadabhavanameva tadasasvabhavanamiti vAcyam , satyavahAraniSedhA-'sadvayavahArapravRttyostadagrahaNa-tadabhAvagrahaNanimittatvAditi dika // 15 // etadeva spaSTayannAha kAdAcitkamado yasmAdutpAdAdyasya tad dhruvam / tucchatvAnnetyatucchasyApyatucchatvAtkathaM nu yat ? // 16 // // 122 // Jain Education Intern For Private Personel Use Only
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ ada:- etadasatvam , yasmAt kAdAcitkam , bhAvakAle'sattvAt / tadasyotpAdAdi- utpAda-vinAzAdi, dhruvaMMoniyatam , yadyat kAdAcittaM tattadutpAdAdimaditi vyaapteH| para Aha- tucchatvAdasattvasyotpAdAdi neti / pariharati atucchasyApi bhAvasya, atucchatvAt kAraNAt , kathaM nu tadutpAdAdi / yad yasmAdevam , ato na prAguktam , aprayojakahetumAtreNa sAdhyAsideriti bhAvaH // 16 // para Aha tadAbhUteriyaM tulyA tannivRtterna tasya kim / tucchatAptena bhAvo'stu nAsatsatsadasatkatham ? // 17 // tadAbhUte:- tadotyattidarzanena, atucchasyotpAdAdi nyaayymityrthH| atrottaram- iyam- anubhavasiddhA tadAbhUtiH, tulyA, tucchasyApi sattvAnantaramasattvasyAnubhUyamAnatvAt / para Aha- tanivRtteH- atucchanivRtteH, na tulyA tucchasya tadAbhUtiH, atucchasyotpAdAnubhavaH pramANam , tucchasya tu nivRttyanupapatterutpAdAnubhavo na pramANamiti bhAvaH / atrottaram- na tasya kiM-natra ubhayatra saMbandhAt tasya tucchasya kiM na nivRttiH ityrthH| para Ai- tucchatApteriti, tucchena hi tuccha tApleva, tadAtmakatvAt / na tanivRttAvapi tatrAnyat kizcidApyamasti, tanivRttarapi tucchatvAt , ato na tucchasya nivRttiriti / atrottaram - na, bhAvo Jnin Education Inte nal Naiww.jainelibrary.org
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAsavArtAsamuccayaH / / // 123 // taduktaM bhavati- yayasa sAta, yenocyate- 'tucchatAnivRttAta tacchatA, evamevaitannivRttyupa 'stviti-naitadevaM yaducyate bhavatA- 'tucchena tucchatApleva, iti na tannittiH ' iti, yato bhAvo'stu tucchatA, evamevaitannivRtyupa- sttiikH| patteriti / para Aha- nAsat saditi-kathaM cAsat sad bhavati, yenocyate- 'tucchatAnivRttau bhAvo'stu ? ' ityabhimAyaH / stbkH| atrottaram- sadasat kathamiti- etaduktaM bhavati- yadyasat sad na bhavati prakRtyanyathAyogena, tataH sadasat kathaM bhavati ? // 4 // iti // 17 // para Ahasvahetoreva tajjAtaM tatsvabhAvaM yato nanu / tadanantarabhAvitvAditaratrApyadaH samam // 18 // svahetoreva-svakAraNAdeva, tat- sattvam , jAtam- utpannam , tatsvabhAvam - asadbhavanasvabhAvam , yataH- yasmAt , AM tasmAt sat asad bhavatIti na doSaH / atrottaram- nanu yadyevam , tadA tadanantarabhAvitvAt- sacAnantarabhAvitvAt , itaratrApi- asattve, adaH- etat 'skhahetorevAsat sadbhavanasvabhAvaM jAtam' iti kalpanaM, samaM- tulyayoga-kSemam // 18 // para AhanAhetorasya bhavanaM na tucche ttsvbhaavtaa| tataH kathaM nu tadbhAva iti yuktyA kathaM smm?||19|| nAhetoH- nAkAraNasya, asya- asatvasya, bhavanam / tathA, tucche- asatve, na tatsvabhAvatA- sadbhAvasvabhAvatA, niHsvabhAvatvena tucchatvavyavasthAnAt / yata evam , ataH kathaM nu tadbhAvaH- asataH sadbhAvaH ? naivetyarthaH / iti-- evam , // 123 / / Jan Education Intemen For Private Personal Use Only
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ yuktyA - nyAyena, kathaM samaM svahetoreva jAtatvAdikalpanam ? iti / / 19 / / atrottaram - sa eva bhAvastaddhetustasyaiva hi tadA'sthiteH / svanivRttisvabhAvo'sya bhAvasyeva tato na kim ? / / sa eva bhAvo yasyAgrimakSaNe'sacvam, taddhetuH asatvahetuH, tasyaiva hi bhAvasya tadA- dvitIyasamaye, asthite:abhavanAt / etena niyatAnantarabhAvitvaM hetu-phalabhAvAGgamuktaM kAryadarzanena tatkurvadrUpAnumAnamapi nirAbAdhameva, tathAvidhakSaNakurvadrUpakSAnumAne'pyasyaiva bIjatvAda kAryasAmAnye satkurvadrUpatvena tu na hetutA, mAnAbhAvAt, gauravAcca / yadi cAbhAvasya bhAvIkaraNameva tadvyApAraH, anyathAnupayogAditi saMpradAyaH, tadA kAryadarzana valAd bhAvasyAbhAvIkaraNamapi hetuvyApAraasaryaM svIkartavyamiti / adhikamaye / tathA, svanivRttiH svAtmanivRttiH svabhAvo dharmaH asya asavasya, bhAvasyeva, hetu sAmarthyAt / yata evam, tato na kiM yuktyA samaM svahetoreva jAtatvAdikalpanam 1 // 20 // upacayamAha jJeyatvavatsvabhAvo'pi na cAyukto'sya tadvidhaH / tadabhAve na tajjJAnaM tannivRttergatiH katham ? // na cAsya- asavasya, tadvidhaH- sadbhavanalakSaNaH svabhAvo'pi jJeyatvasvabhAvavadayuktaH, bhAvasvabhAvatvAbhAva eva hi tucchatvam, na tu sarvathA niHsvabhAvatvam / ata eva zazaviSANAdAvakhaNDe'pyanAdivAsanAmabhavavikalpagocaratayA jJeyatvaM Jain Education Ional
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ sttiikH| zAstravArtA- samuccayaH // 124 // // 4 // parairaGgIkRtam / jJeyatvamapi nAstyeva tatra, ityatrAha- tadabhAve-zeyatvAbhAve, na tajjJAnaM- nAsattvajJAnam / tathA ca, tabhitteHsavanivRttaH, gatiH-paricchedaH, katham / // 21 // parAbhiprAyamAhatattadvidhasvabhAvaM yatpratyakSeNa tathaiva hi / gRhyate tadgatistena naittkcidnishcyaat||22|| tat- sacAnuviddhaM vastu, tadvidhasvabhAvaM-nivRttirUpadharmakam , yad- yasmAt , tasmAt pratyakSeNa- tathAbhUtavastugrAhiNA nirvikalpena, tathaiva hi - svadharmavadeva, gRhyate paricchidyate / yata evaM, tena kAraNena, sadgatiH- sattvAnivRttigatiH / yadyapyevamapi tadadharmabhUtanivRttebhramaviSayatayApi jJeyatvasvabhAvavat kAryatvasvabhAvo viruddha eva, tathApi vastusthityA samAdhAna mAha- naitad yaduktaM pareNa- 'pratyakSeNaiva sattvanivRttihyate' iti / kutaH ?, ityAha- kacidanizcayAt- pratItyabhAvena kApyanizvayAt / yadvA, kacit sabhAgasaMtatAvanizcayAt / nizcaya eva badhyakSakalpakaH, yathA nIlAdinizcayAt tadadhyakSakalpanam , anyathA dAna-hiMsAviratiMcatasA svargapApaNazakterapyadhyakSata evAvasitenaM tatra vipratipattiH, iti tadvayudAsArthamanumAnapravartanaM, zAstraviracanaM vA vaiyarthyamanubhavet / / 22 // parAbhimAyamAzaGkayAhasamAropAdasau neti gRhItaM tattvatastu tat / ythaabhaavgrhaattsyaatiprsnggaaddo'pyst||23|| // 124 // Jain Education in a For Private & Personel Use Only
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ samAropAttulyasAdhyAropAt asau savanivRttinizcayaH, naH yathA rajatasamAropAd na zuktinizrayaH; tatvatastu tat asabhvaM gRhItam - adhyakSeNa paricchinnam tasya- adhyakSasya yathAbhAvagrahAt - pratiniyatadharmakasvalakSaNagrAhitvAt, tadbalenaiva tadutpatteH, anyadharmAnukaraNe bhrAntatvaprasaGgAt, taddharmAnanukaraNe cAnutpattereveti / atra yadyapi vastuno nivRttidharmakatva siddhAvadhyakSasya tadgrAhitvasiddhiH, tasya tadgrAhitvasiddhau ca vastunastathAtvasiddhiH, anumAne'pi pratyakSasya mUlatvAt iti sphuTa evAnyonyAzrayaH, tathA'pyutkaTadoSAntaramAha- ado'pyatiprasaGgAdasat - akiJcitkaram / / 23 // tathAhi gRhItaM sarvametena tattvato nizcayaH punaH / mitagrahasamAropAditi tttvvyvsthiteH||24|| gRhItaM sarva- trailokyam, etena- adhyakSeNa, tatvataH- paramArthataH, anizcayaH punaH sarvaviSayaH, mitagrahasamAropAtyAvad yatra nizcIyate tAvata eva tatrAropAt iti evam tasvavyavasthiteH skhalakSaNAdhyakSa svarUpopapatteH saMbhavAt / trailokyAsaMnikarSAt kathaM tadgrahaNApAdanam 1 iti cet / abhiprAyAnabhijJo'si, svalakSaNasyaiva trailokyAtmakatvApAdanAt / itaragrahapratibandhaka kalpanApekSayetarAgrahasyaiva kalpane lAghavamiti cet / tadA'satvasyApyagraha eva kalpyatAm, kiM samAropeNa tanizvayatibandhakalpanayA ? | yadvA, paramArthato'sadRzAnAmapi bhAvAnAM samAropavalena tAdRzavikalpotpAdaka darzana hetutve svayamanIlA1 nivRttidharmakatvasiddhiH / Jain Education Internal
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtA - samuccayaH / / / 125 / / Jain Education disvabhAvAnAmapi bhAvAnAM nIlAdivikalpotpAdaka darzana hetutvasaMbhavAd nirdharmakamevAstu svalakSaNam / tathAca, sarva dharmAbhAvAd niravazeSamityarthaH, naJo'mazleSAd nizcaya:- mitanizcayaH punarmitagrahasamAropAd niyatavAsanAprabodhAt iti vyAkhyeyam / vAsanApravodhaniyame'pyanubhavasyaiva niyAmakatvAd nAyaM doSa iti cet / tarhyatyantAsati viSaye kathaM vAsanAsvIkAraH / samanantarA-samanantara vikalpavibhAgArthaM vAsanAbhedasvIkArAd na doSa iti cet / so'pi kimartham ? / paramparayA saMvAdA 'saMvAdaniyamArthamiti cet / tarhi sAkSAdeva tadabhyupagamo'stu kimIdRzakusRSTyA ? iti dik / / 24 / / atraivopacayamAha - ekatra nizcayo'nyatra niraMzAnubhavAdapi / na tathA pATavAbhAvAdityapUrvamidaM tamaH // 25 // ekatra sakhe, nizcayaH, anubhavapATavAt; anyatra ca asastre, niraMzAnubhavAdapi pATavAbhAvAt na tathA-na nizcayaH, itIdamapUrva tama:- mahattamamajJAnam, niraMze ekatra pATavam, anyatra na, iti vibhAgAbhAvAt / savanizcayajananI zaktireva pATavam, asavanizcaya hetu zaktyabhAvazcApATavam, na tu tatra viSayAvacchedo'pi nivizate, yena niraMzatvavirodhaH syAditi cet / na tadviSayatvenaiva tacchaktiniyamAt; anyathA nIlAdisvabhAve'pyanAzvAsaprasaGgAt / vibhAgasaMtatA va sacvanizcayadarzanenAnubhave tacchaktikalpanAvazyakatvAccaH anyathA'tiprasaGgAt sarvAnubhave'pi mitanizcayazaktisaMbhavAditi dik / / 25 / / prastutameva samarthayati saTIkaH / stavakaH / 118 11 // 125 //
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ svabhAvakSaNato hyUz2a tucchatA tnnivRttitH| naasaavekkssnngraahijnyaanaatsmygvibhaavyte||26|| svabhAvakSaNataH- svasattAkSaNAt , Urdhvam- asimakSaNeSu, hi-nizcitam , tucchatA- tadasattvarUpA / kutaH ityAhatannittitaH- bhAvanivRtyabhyupagamAt / yata evam , ato nAsau- tucchatA, ekakSaNagrAhijJAnAt samyaga vibhAvyate- nyAyato nizcIyate, tadA tucchatAyA asattvena tadananubhavAditi bhAvaH // 26 // tataH kim ? ityAhatasyAM ca nAgRhItAyAM tattatheti vinishcyH|n hIndriyamatItAdigrAhakaM sadbhiriSyate // tasyAM ca dvitIyAdikSaNAsthitirUpAyAM tucchatAyAm , agRhItAyAM satyAm , tad-vastu, tathA- kSaNasthitidharmakam , iti na vinizcayaH, tatvena vinidhayasya dvitIyAdikSaNAsthitigrahasApekSatvAt / na ca tadgraho'pIndriyeNaiva bhaviSyati, ityAhana hIndriyaM cakSurAdi, atItAdigrAhakam- atItai dhyatparicchedakam , sadbhiH- paNDitaiH, iSyate / na ca vartamAnakSaNagrahe pUrvA'parayoradarzanAdevAbhAvagraha iti zaGkanIyam , dRzyAdarzanasyaivAbhAvagrAhakatvAt // 27 // prastutopacayamAhaante'pi darzanaM nAsya kapAlAdigateH kvacit / na tadeva ghaTAbhAvo bhAvatvena prtiititH||28|| Jain Education Intes a For Private & Personel Use Only Jww.jainelibrary.org
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtAsamuccayaH // 126 // sttiikH| stavakaH / // 4 // ante'pi-vibhAgasantatyutpattAvapi, asya- ghaTAsatvasya, kacid darzanaM na / kutaH ? ityAha- kapAlAdigateH- kapAlAdereva paricchedAt / kapAlAyeva ghaTAbhAvaH stAt , ityatrAha- na tadeva- kapAlAyeva, ghaTAbhAvaH- ghaTAsatvam / kutaH ? ityAha- bhAvatvena pratItitaH- satvenAnubhavAt / na cAsat sattvenAnubhUyate // 28 // mA bhUta kapAlAdikameva ghaTAsatvam , tathApi kapAlAdidarzanena ghaTAsattvamanumAsyata ityatrAhana tadgatergatistasya prtibndhvivektH| tasyaivAbhavanatve tu bhaavaavicchedto'nvyH||29|| na tadgateH- kapAlAdidarzanAt , tasya- ghaTAsattvasya, gatiH- jJAnam / kutaH ? ityAha- pratibandhavivekataH- kapAlAdi-ghaTAbhAvayoAptyabhAvAt / 'tAdAtmya-tadutpattibhyAmeva hi vyAptiH' iti sugatasutasya saMpradAyaH / na ca kapAle ghaTAbhAvatAdAtmyam , tadutpattiA, iti na vyAptiriti nigarvaH / astu tarhi anAyatyA ghaTAbhAvatAdAtmyameva kapAlAdau, adhikaraNAnatiriktAbhAvasya zazaviSANAprakhyatvAt , ekasyaivAkhaNDatayA pratIyamAnasya nAzasya sAMkRtikatvAt , iti pakSAGgIkAre parasyAha- tasyaiva- kapAlAdereva, abhavanatve tu- ghaTAbhavanatve tu, tunA'bhyupagamaH mucyate, bhAvAvicchedato'nyotpAdanasya nAzAvyavahAreNa kapAlarUpaghaTanAze ghaTasya tAdAtmyasaMbandhasvIkAre kapAlatayA ghaTasya pariNAme'pi ghaTa eva kapAlIbhUta ityarthapratIyamAnayA bhAvato'vicchittyA, anvayaH siddhaH / ghaTAsattvasyAkhaNDasya svIkAre tu 'zazaviSANam' ityAdAviva SaSTayarthApolocanAn syAdapyananvaya iti bhAvaH / / 29 / / // 126 // Jain Educationa l For Private Personal Use Only
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ upasaMharabAhatasmAdavazyameSTavyaMtadUrdhva tucchameva tat |jnyeyN sajjJAyate hyetadapareNApi yuktimat // 30 // ___tasmAt- uktayukteH, tardhva- kSaNasthitidharmaNaH sattvArdhvam , tad-ghaTAsattvam , tucchameva- bhAvavilakSaNameva, avazya meSTavyam- aGgIkartavyam / hi-nizcitam, etat- asatvam , jJeyaM sat-jJeyasvabhAvaM sat , apareNApi- agrimajJAnenApi, Fol jJAyate- paricchidyate, yuktimat-nyAyyametat , viSayasatve tajjJAnasaMbhavAt / tattucchatvA-tucchatvayoH prAmANyA-prAmANyayoreva prayojakatvAt , sanmAtraviSayatvarUpamAmANyAbhAve'pi bhramabhinnatvarUpasya tasyAkSayatvAceti nigarvaH / tadevamasattvasyotpAdAdi vyavasthApitam // 30 // atrAniSTApattiparijihIrSayAhanotpattyAdestayorekyaM tucche-taravizeSataH / nivRttibhedatazcaiva buddhibhedAcca bhaavytaam||31|| notpatyAdeH kAraNAt , tayoH- satyA-'sattvayoH, aikyam / kutaH ? ityAha- tucche-taratvabhedAt ; asatvaM hi / tucchasvabhAvam , satvaM cAtucchasvabhAvamiti / tathA, nivRttibhedatazcaiva- sattvasya nivRttistucchA, asattvasya tvatuccheti / / tathA, buddhibhedAca- satve 'asti' ityeva buddhiH, asattve ca 'nAsti' iti, vibhAvyatAm- vimuzyatAm , viruddhadharmAdhyA For Private & Personel Use Only
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravAto samuccayaH // 127 // Jain Education sasyaiva bhedakatvAt, anyathA nIlapItAdInAmapi bhAvatvena bhedo na syAditi / evaM tAvadabhihitaH parapakSe'niSTaprasaGgaH / / 31 / / athaitena yadapAkRtaM tadupanyasyannAha-- etenaitatpratikSiptaM yaduktaM nyAyamAninA / 'na tatra kiJcid bhavati na bhavatyeva kevalam // 32 // etena - anantaroditena prasaGgadoSeNa, etat pratikSiptaM yaduktaM nyAyamAninA- tarkAvaliptena dharmakIrtinA / kiM taduktamiti sArdhakArikAdvayamAha - na tatra- vastuni kSaNAdUrdhvaM kiJcid bhavati - vastuzabdavAcyam / kiM tarhi tat ? ityAha- kevalaM na bhavatyeva - prAkkSaNe bhavanazIlaM tadeva na bhavati, anyathA tannAzAyogAdityarthaH // 32 // nanu tad ghaTAbhavanaM yadi ghaTasvabhAvam, anIdRzaM vA / ubhayathApi ghaTApracyutiH, ghaTasvabhAvanAzakAle ghaTasyApi saccAt ghaTAsvabhAvena nAzena ghaTasvarUpApracyute, ityAdidoSopanipAtaH kathaM vAraNIyaH 1 ityata Aha 'bhAve hyeSa vikalpaH syAdvidhervastvanurodhataH / na bhAvo bhavatItyuktamabhAvo bhavatItyapi // 33 // bhAve hi vastuno bhavane, eSaH- tatvA'nyatvayoraniSTaprasaGgAdirUpaH, vikalpaH- syAt / kutaH ? ityAha- vidhe:zabdAdinA vidhivyavahArasya, vastvanurodhataH vastvAlambyaiva pravRtteH, avastuni tadabhAvAt / nanu yadyevaM kathaM tarhi 'zazaviSANamabhAvo bhavati' ityAdirvyavahAra: 1 ityata Aha- 'abhAvo bhavati' ityapyukte 'bhAvo na bhavati' ityuktam, tasya tatraiva gational saTIkaH / stabakaH / // 4 // // 127 //
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ Jain Education Inter tAtparyAt; anyathA vidhivyavahAraviSayatve tatra tucchataiva na syAt / nanu yogyopalabdhyA zazazRGgAbhAvagrahAt tatra kAlasaMvandhArthaka bhavanavidhAnamaviruddham, pratiyogivyApyetaratvavad doSetaratvasyApi yogyatAzarIre nivezAt, anyathA hadAdau vayAdi bhrAmaka doSa sakhenAnupalambhaH, tadasakhe tu na yogyatA, iti tatra vahnayAdyabhAvapratyakSamapi na syAt / na ca pratiyogyaMze bhramajanakadoSataratvaM nivezanIyam, haMdaM vahnibhrAmakadoSakAle vahniviziSTahadatvAbhAvapratyakSApatteH ; tatra tadanupalambhavighaTakadoSetaratva niveze ca ' atra pItazaGkho nAsti' ityAdAviva tatra tadvattAbhramajanakadoSAtiriktasya pratiyogini pratiyogitAvacchedakavaiziSTyAMze bhramajanakasya doSasya sanve'pi tatra tadanupalambhasyAbAdhAt / etena "duSTopalambhasAmagrI zazazRGgAdiyogyatA / na tasyAM nopalambho'sti nAsti sAnupalambhane ' // 1 // " ityudayanoktamapAstam / na ca padavatyAdyabhAvAt tAdRzazAbdavyavahArAsaGgatiriti vAcyam, padavRttyAdyabhAve'pi doSavizeSamahinA zabdAdapi tadbodhasaMbhavAt vedAntavAkyAd nirdoSatvamahimnA padavRttyAdikaM vinaiva vedAntino nirguNabrahmabodhavat ; tadAha zrIharSaH -- "atyantAsatyapi' hyarthe jJAnaM zabdaH karoti hi / avAdhAtu pramAmatra svataH prAmANyanithalAm // 1 // " iti / na caivaM tadupalambhasAmagyyAdikalpane gauravam, prAmANikatvAt; anyathA prAtItikapadArthamAtravilayApatteriti cet / 1 kusumAJjalI tRtIye stabake kArikA 3 / 2 'pi jJAnamarthe za' iti khaNDana0 mudritapustake pAThaH / 3 khaNDanakhaNDakhAye prathamaparicchede kArikA 11 | av jainelibrary.org
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravAtoM samuccayaH / // 128 // Jain Education na, doSetaratadupalambha kahetorevAbhAvAt, Aloka-manaskArAderbhAvasyaivopalambhakatvAt zabdasthale'pi zazazRGgamukhya vizeSya ke nAstitvaprakAra kazAbdavikalpa eva tattadAnupUrvyAH sAmarthya kalpanAt / na hi 'zazazRGgaM nAsti' ityatra 'zazazRGgAbhAvo'sti ' iti kasyacid vyavahAraH, kintu 'zazazRGgamastitvAbhAvavat' ityeva / na ca vyavahAraprAtikUlyena kalpanA yuktimatIti ||33|| evaM samarthite svamate paraH svayameva prasaGgadoSaM pariharannAha 'etenAhetukatve'pi hyabhUtvA nAzabhAvataH / sattvAnAzitvadoSasya pratyAkhyAtaM prasaJjanam // , etena nAzasya vidhivyavahArAviSayatvapratipAdanena nAzasyAhetukatve'pyaGgIkriyamANe hi nizcitam abhUtvAprathamabhavanarUpeNotpadya, nAzabhAvataH - anantaraM bhAvarUpatayA nAzotpatteH, saccAnAzitvadoSasyAGkurAdivat savonmajjanarUpasyAniSTasya, prasaJjanam - ApAdanam pratyAkhyAtaM - nirAkRtam // 34 // etad dharmakIrtinoktam, tacca sarve 'sato'sacce' ityAdineha dUSitameva, tathApi 'etena' ityAdi yojayannAha - pratikSiptaM ca yatsattvAnAzitvAgo'nivAritam / tuccharUpA tadA'sattA bhAvApternAzitoditA 35 pratikSiptaM caitat yadyasmAt sazvAnAzitvAgaH- bhAvonmajjanAparAdhaH anivAritam, atastadavastha eva / katham ? " 1 atraiva stava kArikA 12 / tional saTIkaH / stabakaH / // 4 // / / 168 / /
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ ityAha-tuccharUpA niHsvabhAvAtmikA, tadA-dvitIyakSaNe, asattA tasyA nAzitA nivRttiH, bhAvApteH- sattArUpapravezAta, uditA-prAk prasaJjitA // 35 // nanUktam- 'abhAve vikalpAbhAvAd na prasaGgaH' ityatrAhabhAvasyAbhavanaM yattadabhAvabhavanaM tu yt|tttthaadhrmke hyuktavikalpo na virudhyate // 36 // bhAvasyAbhavanaM yat- tuccharUpaM, tat- tadeva, abhAvabhavanam , ArthapratyayAvizeSAt , 'ghaTo nAsti' ityato 'ghaTA'stitvAbhAvabodhavad ghaTAbhAve'stitvabodhasyApyAnubhavikatvAt , ubhayathApi saMzayAbhAvAt , tAtparyabhedenobhayopapattezca / yattu- 'bhUtale ghaTo nAstItyAdau saptamyA nirUpitatvamarthaH, dhAtorAdheyatvam , tathAca bhUtanirUpitavartamAnAdheyatvAzrayatvAbhA| vasyaiva ghaTAdAvanvayaH, tathaiva sup-tiGorvacanaikyaniyamopapatteH / yadi ca 'gaganamasti' ityAdau kAlasaMbandha evA'sthAtvarthaH, tadA saptamyartho'vacchinnatvamastyarthe'nveti, 'ghaTe meyatvamasti' ityAdau tu meyatvaniSThakAlasaMbandhasyAnavacchinnatvena bAdhAt saptamyA vRttitvamAtramartha iti na doSaH, anyathA tu 'bhavanAd nirgate ghaTe 'bhavane ghaTo'sti' iti, bhavanasthe ca ghaTe 'bhavane ghaTo nAsti' iti vyavahAraprAmANyApattiH, bhavanavRttighaTasya, bhavanavRttighaTAbhAvasya ca kacit sattvAt / na ca 'jAtau na sattA' ityatrAnvayAnupapattiH, jAtisamavetattvasyAprasiddhatvAt , saMbandhAntareNa jAtivRttitvasya ca sattAyAM satvAditi vAcyam; ekArthasamavAyAdibhinnasaMbandhena vRttitve saptamyA nirUDhalakSaNAsvIkArAt' iti keSAzcid naiyAyikAnAM matam / tadasat, 'bhUtale na Jain Education Intern For Private & Personel Use Only Enaw.jainelibrary.org
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravAtAsamuccayaH stbkH| // 4 // // 129 // ghaTaH' ityAdau dvividhabodhasyaivAnubhavasiddhatvAta , bhavananirgate ghaTAdau kathaJcid ghaTAdipRthagbhUtAdheyatvaparyAyavigamenAnupapazyabhAvAt , viziSTe'stitvAnvaye vizeSaNe'pi tadanvayAta , anyathA pAkaraktatAdazAyAM 'zyAmo ghaTo'sti' itidhIprasaGgAt / kica, evaM 'vRkSe na saMyogaH' iti vyavahAro na pramANaM syAt , saMyogasya vRkSavRttitvAbhAvAta , saMyogAbhAvasya vRkSavRttitvAnvaye tu nAnupapattiH, avayavyabhedaM dezattitvaM tvAdAya tathAvidhavyavahArapravRtteH, iti vyutpAditaM nayarahasye / apica, 'jAtau na sattA' ityatrApi na suSTha samAdhAnam , 'jAtI samavAyena sattA, navA ?' ityAdipaznAnivRtteH / athAtra saptamyartho nirUpitatvaM samavetatvaM ca, tathAca 'jAtinirUpitatvAbhAvavatsamavetatvavatI sattA' iti bodhaH, anyathA 'jAti-ghaTayorna sattA' ityAdI kA gatiH, sattAbhAvasyobhayatvaparyAptyadhikaraNAvRttitvAta / ubhayavAdhikaraNadRttitvAnvaye ca 'pRthivI-tadbhinnayorna dravyatvam' itysyaapyaapttH| na caivaM 'saMyogena bhavane na ghaTaH' iti syAt , bhavanAvRttipAGgaNAdisaMyogavaiziSTrayasya ghaTe satvAditi vAcyam : ghaTAnvayisaMyogatvAvacchedena bhavanAvRttitvasyAnvaya eva tathA vyavahArAt / prakAratayA tathA| bhAnAsaMbhave'pi tadavacchinnasaMyogasya saMsargamaryAdayA bhAnAt , tathaiva sAkAGkSatvAt , 'jAtau samavAyena na gaganam' ityAdI ca natra ubhayatra saMbandhAt , jAtivRttitvAbhAvavatsamavAyavaiziSTayAbhAvavad gaganamityartha ityasmanmatapariSkAra iti cet / na, natra ubhayatra saMbandhena gacchatyapi caitre 'na gacchati' iti prayogayogyatApAdanasya tAtparyasacce iSTApatyA nirAsasaMbhave'pi O 'jAtau samavAyena na gagana-jAtI' ityasyAnupapatteH, gagana-jAtyubhayatvAvacchedena' jAtivRttitvAbhAvavatsamavAyavaiziSTayAbhAvA bhAvAta : dvitvasAmAnAdhikaraNyena taddhodhe ca 'ghaTe sattA-tadbhinajAtI na staH' ityasyApi prasaGgAt / evaM ca 'hUda-parvatayorna 190 Jain Education inta na For Private & Personel Use Only
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ bahiH' 'ziziraviziSTe parvate na vahniH' ityAdipatItyA vyAsajyavRttiviziSTadharmAvacchinnAdhikaraNatAkAbhAvAbhyupagamena ghaTavatyapi 'ghaTa-paTau na staH' ityasya 'guNe na guNa-karmAnyatvaviziSTasattA' ityasya copapAdane'pi na nirvAha iti dik / vastutaH zrutajJAnasthalIyakSayopazamapATavAt samaniyataparyAyANAmekatarabhAne'nyatarabhAnamapyAvazyakam , iti siddhaM bhAvAbhavanabhAneER bhAvabhavanabhAnam / nanu na bhAvAbhavanamevAbhAvabhavanaM, yatra kadApi na ghaTastatra tadabhavane'pi tadabhAvabhavanAditi cet / devIkaravadanAdaya| mamRtodgAraH, yena svayameva tucchatve'pyanubhavena gale gRhIto'tyantAbhAvAd nAzaM vizeSayasi / tadidamAha- yad-yasmAdevam , tattasmAt , tathAdharmake jJeyatvAdisvabhAve, tasmin- abhavane, hi-nizcitam , uktavikalpaH- tacA-'nyatvalakSaNaH, na virudhyate, tucchatayA'tyantAbhAvatulyatve'pi kAdAcitkatvena bhAvatulyatvAt / anyathA zazaviSANAdariva nityamabhAvoparAgeNaiva bhAnaM syAt , tathA ca 'ghaTAsattvaM nAsti' ityullekhaH syAt / athAstitvaM yadi sattA, tadA tathollekhe iSTApattireva ; yadi ca kAlasaMbandhastat , tadA bAdhAd na tathollekha iti cet / tahi avacchinnakAlasaMbandhAt tadevotpAdAdimattvamAyAtam , iti ghaTTakuTyAM prabhAtam / kAlpanika evAyaM nAzaH, kAlpanikameva cAsyotpAdAdikamiti na tena prasaGga iti cet / tarhi taddhaTitaM kSaNikatvamapi kAlpanikameva, iti gataM saugatasya sarvasvam // 36 // , darvIkaraH sarpaH / 2 ka. kha. pa. 'stava ta' / Jain Education in ernal For Private Personal Use Only
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ SAREE zAkhavArtAsamuccayaH // 130 // doSAntaramAha sttiikH| tadeva na bhavatyetadviruddhamiva lakSyate / tadeva vastusaMsparzAd bhavanapratiSedhataH // 37 // stabakaH / 'tadeva na bhavati' etat- yat pareNoktam , tad viruddhamiva lakSyate- vyAhatamiva dRzyate / katham ? ityAha- 'tadeva' // 4 // ityanena, vastusaMsparzAt- avikRtavastuparAmarzAt , bhavanapratiSedhataH- bhavananiSedhAt , 'bhavanamabhavanam' ityaaptteH| evaM cana niSedhamukhenaiva vidhisamAvezAt tadA sata evAsacaM vyavasthApitavAn devAnAMpriyaH / tad yadi tadA'sat syAt prAgapi tathA syAditi tatpadaparAmRSTaM sAMvRtameva niSidhyata iti cet / tarhi tadvastunastadavasthatvAd vRthaiva kssnniktaaprsaadhnpryaasH| syAdetata, ghaTanAzasya kSaNikatve'pi na pratiyogyunmajanApattiH, tannAzanAzAdiparamparAnadhikaraNatatmAgabhAvAnadhikaraNakSaNasyaiva tadadhikaraNatvavyApyatvAditi / maivam , lAghavena tadabhAvAnadhikaraNatvenaiva tadadhikaraNatvavyAptikalpanAt , sabhAgasantatau tanAzakSaNe tajjAtIyasvIkAreNa bIjAGkuravadunmajjanApattedurnivAratvAt , tannAzAdiparamparAyA durghahatvena taddhaTitakSaNikatvasya dugrahatvAceti dik // 37 // tataH siddhaM 'sato'sattve' ityAdi, ityupasaMharabAhasato'sattvaM yatazcaivaM sarvathA nopapadyate / nAbhAvo bhAvametIha ttshcaitbyvsthitm||38|| / prastutastabake kArikA 12 / CROICE Pate Jain Education actional For Private & Personel Use Only twww.jainalibrary.org
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ yatazcaivam- uktena prakAreNa, sato'sattvam, sarvathA- sarvaiH prakArairvicAryamANaM, nopapadyate, bhAvonmajanaprasaGgAt / tatazveha yaduktaM prAk- 'bhAvo nAbhAvameti' iti, etad vyavasthitam- upapannam , bhAvavicchedenAbhAvAnutpatteH, tadavicchede ca | dravyAMzAnvayAditi / atra naiyAyikAH-nanvevaM varAkasya saugatasya tUSNIMbhAve'pi na vayamidaM mRSAbhASitaM sahAmahe, bhAvabhinnasyaivAbhAvasya ghaTamAnatvAt / tathAhi- abhAvo bhAvAtirikta eva, adhikaraNasyApratiyogikatvAt , tasya ca sapratiyogikatayA'nubhUyamAnatvena tadrUpatvAyogAt / atha sapratiyogikatvaM pratiyogyaviSayakabuddhiviSayatvaM, tacca taivApi nAmAvasya, idaMtvAdinApyabhAvapratyakSAt , kintvabhAvatvasya, tasya ca mamApi tathAtvameva, ghaTavadbhinatvarUpasya tasya ghaTadhIsAdhyatvAditi cet / na, tadbhinnatvasyApi svarUpAnatirekeNApratiyogikatvAt , vastutaH pratiyogyavRttiranuyogivRttiyoM dharmastajjJAnasya pratiyogivRttitvena, ajJAtadharmagrahasya cAbhedagrahahetutvena, tasya cAtra bhedarUpasyaiva saMbhavenAnyonyAzrayAcca / na cAbhAvavyavahArArthameva pratiyogijJAnApekSA, abhAvastvapratiyogika eveti vAcyam , vyavahartavyajJAne sati, satyAMcecchAyAMvyavahArodayena tatrAdhikasyAnapekSaNAt , hasta-vitastyAdyavacchedyatvena dIrghatvagraha eva sajAtIyasAkSAtkArapratibandhakatAvacchedakatvena tAratvAdigraha eva cAvadhyapekSaNAt / na cAbhAvavRttyabhAvasyAdhikaraNAnatirekeNa sarvamidaM pratibandikacalitamiti vAcyam , abhAvasiDyuttaramupasthitAyAstasyAH , prastutastabake kArikA 11 / 2 naiyAyikasya / 3 jainasya / Jain Education Inter For Private & Personel Use Only ROMw.jainelibrary.org
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ C zAstravArtA sttiikH| stbkH| // 4 // phalamukhagauravavadadoSatvAta / na cAbhAvagrahasAmagyaiva tadupapatteH kimantargaDunA'bhAvaneti vAcyam , 'nAsti' iti dhIviSayasya smuccyH| tasyAntargaDutvAyogAt / // 131 // kica, abhAvapratyakSasya viziSTAvaiziSTyapratyakSarUpatvena mama vizeSaNatAvacchedakaprakArakanizcayamudrayaiva pratiyogitAvacche- dakAvacchinnapratiyogijJAnasya hetutvaM, na tu svAtantryeNa tavaM tu tamyavahAre tasya svAtantryeNa hetutvaM kalpanIyamiti gauravam / Ko kizca, adhikaraNAnAmananugatatvAt kathamanugatavyavahAraH / mama tu samavAya-svAzrayasamavAyAnyatarasaMbandhena sattAtyantAbhAva evAnugatamabhAvatvam , tacca svavRtyapi, iti na kizcidanupapannam / na cAtiriktAbhAvasyAdhikaraNena samaM saMbandhAnupapattiH, saMbandhAntaramantareNa viziSTapratItijananayogyatvasyaiva tatsaMbandhatvAt / nanvevaM ghaTAbhAvabhramAnupapattiH, yogyatAyAH phalaikagamyatayA tatrApi sattvAt / na ca pramAyogyatA saMbandhaH, saMbandhasattve tasyApi pramAtvAt , anyathA'nyonyAzrayAt , yogyatAyAH pratyayAviSayatvena vibhAgAbhAvAcca / atha yogyatAliGgitaM svarUpameva saMbandhaH, bhrama-pramayozca vastugatyA ghaTa-tadabhAva-tayaktyavagAhitvenaiva vibhAga iti cet / na, atIndriyAbhAvasvarUpasaMbandhe'vyAptaH / tasya viziSTajJAnAbhAvAditi cet / na, yogyatAvacchedakAvacchinnasvarUpadayasyaiva saMbandhatvAt , yogyatAvacchedakaM ca kacit pratiyogidezAnyadezatvam , kacit pratiyogidezave sati pratiyogikAlAnyakAlatvam , kvacin pratiyogitAvacchedakAbhAvavattvam / na cAtrApi matvarthasaMbandhAnuyogaH, tatrApi tAzayogyatAvacchedakAnusaraNAt / na caivamanavasthA, vastunastathAtvAt / pratyayAnavasthA tu nAstyeva, uktAvacchedaka 1 naiyAyikasya / 2 jainasya / ORPIRECTORIEDAARABohalisa |131 // Jain Education EOSH For Private Personel Use Only
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ Jain Education Inter vazvasya svarUpaparicAyakatvAt / evaM ca tAdRzasvarUpAbhAve yatrAbhAvadhIstatra bhramatvam iti kimanupapannam ? / vastutaH svasaMbandhaprakArAvacchedena yatra jJAne dharmisaMbandhaH, svasaMbaddhadharmyavacchedena vA prakArasaMbandhaH, tatra pramAtvam, anyatra bhramatvam / ata eva viziSTajJAne prakAra- dharmiNoH saMyogAdivadajJAnasyApi parasparasaMvandhatayA bhAsamAnatvAt 'idaM rajatam' iti bhrame rajatatvasya zuktI vaijJAnikasaMbandhena pramAtvam, saMyogena ca bhramatvamiti dik / atra brUmaH - naiyAyikA'smin nayavAdadIpe patan pataGgasya dazAM nu mA gAH / bauddhasya buddhivyayajaM kukIrtivisRtvaraM kajjalamasya pazya // 1 // tathAhi abhAvasya lAghavAt klRptAdhikaraNasvabhAvatve siddhe tatra sapratiyogikatvaM kalpyamAnaM tavAbhAvavRsyabhAve'nyapratiyogitvamiva tatkAle tabuddhijanitavyavahAraviSayatvAdirUpaM na bAdhakam / na cAdhikaraNasvarUpatve'nanugamo bAdhakaH, tathA satyabhAvAbhAvasyApi pratiyogyAtmakatvavilaye'pasiddhAntAt / tatra tadabhAvAbhAvatvamekameveti cet / kiM tat 1 / ghaTatvAdikamiti cet / kathamasya tatram / tena rUpeNa ghaTAdimattApratItau ghaTAdyabhAvAbhAvavyavahArAditi cet / kathaM tarhi tadasAdhAraNadharmAntarANAmapi na tathAtvam / kiJca, evaM ghaTatvAdijJAnaM pratiyogijJAnaM vinA na syAt, abhAvatvapratyakSe yogyadharmAvacchinnajJAnatvena hetutvAt, anyathA tannirvikalpakaprasaGgAt / yadi ca nirvikalpakIyaviSayatayA ghaTatvAdinA - 1 naiyAyikasya / 2 ja. 'vapra' / w.jainelibrary.org
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ saTIkaH / stbkH| zAstravArtA- 'bhAvasya pratyakSasyAbhAvatvAMze nirvikalpakasya svIkAre vizeSyatAnavacchinnanirvikalpakIyaviSayatayA vA pratyakSe'bhAvatvabhedasya smuccyH| kAraNatvAt tannirvikalpakaM vAryate, tadA ghaTatvAderapi nirvikalpakAprasaGgAt , bhAvAvRttitayoktaviSayatayA vizeSaNe caapr||132|| siddheH / astu tarhi abhAvAbhAvo'pyatirikta eva, tRtIyAbhAvAdeH prathamAbhAvAdirUpatvenAnavasthAparihArAditi cet / tI nantAbhAvAnAM tatrAbhAvatvasya kalpanAmapekSya kluptAdhikaraNeSveva varameko'bhAvatvapariNAmo'nubhUyamAnaH zraddhIyatAm / 'na hyayamabhAvaH' iti svAtanyeNa kasyApyanubhavo'sti, kintvadhikaraNasvarUpameva tattadAropa-tattatpatiyogigrahAdimahimnA tattadabhAvatvenAnubhUyata iti / atha tadabhAvalaukikapratyakSe tajjJAnasya hetutvAd na svAtantryeNAbhAvamAnam, anyapratiyogikatvenAnyAbhAvabhAnaM tu neSyate; 'prameyatvaM nAsti, prameyo na' ityAdau saMyogAdyavacchinnaprameyatvAbhAvaH, svarUpasaMbandhAvacchinnapratiyogitAkatvena tattatpameyabheda eva ca prameyatvAvacchinnapratiyogitAkatvena bhaaste| na ca tathApi taddhaTAjJAne'pi ghaTAntarajJAnAd ghaTAbhAvapratyakSe samaniyatAbhAvasyaikye ekatramArvacchinnAjJAne'nyadharmAvacchinnajJAne'pi tadavacchinnAbhAvapratyakSe vyabhicAra, tadabhAvapratyakSe tadabhAvajJAnatvena hetutvAditi na doSa iti cet / na, dravyatvAdinA tadabhAvAbhAvajJAne'pi tadabhAvApratyakSAt / tadabhAvapatiyoo gitAvacchedakamakArakajJAnatvena hetutve tu kambugrIvAdimattvasya gurudharmatayA pratiyogitAnavacchedakatvena 'kamyugrIvAdimAn na' KA iti pratyakSAnApatteH, tamaHpratyakSe vyabhicArAt , abhAve pratiyogitayA ghaTAdivAdhAnantaraM 'na' ityAkArakapratyakSApattezca / badarAdau kuNDasaMyogAdidhIkAle kuNDAdyabhAvadhIvadabhAve pratiyogitAsaMbandhAvacchinnapratiyogitayA ghaTavaiziSTyadhIkAle'pi pratiyogitAsA TH // 132 // For Private & Personel Use Only
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAnyena tadabhAvadhIsaMbhavAt / apica, etAdRzAnantapratiyogijJAnAnAmindriya-saMbandha-vizeSaNatA-rUyA-5slokAdInAM pRthaganantahetu hetumadbhAvakalpanApekSayA lAghavAdadhikaraNasyaiva ghaTAbhAvavattvena grahe kluptaviziSTavaiziSTyabodhasthalIyamaryAdayA nirvAhaH kiM na kalpyate ?; adhikaraNasvarUpAbhAvamAtrabahe iSTApatteH, abhAvatvasya ca sapatiyogikatvena pratiyogigrahaM vinA'grahAt , 'bhAvAbhAvarUpaM jagat' ityupadezasahakRtendriyeNa padmarAgatvavat tadgrahe'pISTApattervA / adhikaraNasvarUpAbhAvAbhyupagama AdhArAdheyabhAvAnupapattiriti cet / na, dharmitAkhyasyAbhedasyAdhAratAniyAmakatvAt / kIdRzamadhikaraNaM ghaTAbhAvaH' iti cet / yAdRzaM teva ghaTAbhAvAzrayaH / mema bhUtale ghaTAnayanadazAyAM ghaTAbhAvasaMbandhApagamAd 'ghaTo nAsti' iti na vyavahAraH, taiva tu tAdRzasyaiva bhUtalasvarUpasya satvAt | tatprAmANyApattiriti cet / na, tadA ghaTasaMyogaparyAyeNa ghaTAbhAvaparyAyavigamAt 'idAnI' ghaTAbhAvo jAtaH' iti sArvajanInAnubhavAt / na caivaM bhUtalAdatirekaH, paryAyAdezAdatirekepi dravyAdezAdanatirekAt , paryAyadvArA dravyavigamasyaikyapratyabhijJAnApratipandhitvAt , 'zyAma utpannaH, rakto vinaSTaH' iti vaidhaya'jJAnakAle'pi sa evAyaM ghaTaH' iti pratyabhijJAyAH sarvasiddhatvAt / etena 'evaM duHkhadhvaMsarUpamokSasyAtmAnatirekeNAsAdhyatvAdapuruSArthatvaM syAt' ityAdi bAdhakaM nirastam , Atmano'pi paryAyatayA sAdhyatvAt / parasya tu ghaTAnayanadazAyAM bhUtale ghaTAbhAvavyavahAramAmANyApattiH, bhUtalasvarUpasya saMbandhasya satvAt , tadabhAvabhramadarzanena tasya tadA na saMbandhatvamityasya vaktumazakyatvAta, uktopalakSaNopalakSitakharUpAnavacchinnasAMsargikaviSayatA , ka. sa. ga. gha. 'bddhvi'| 2 naiyAyikasya / 3 jainasya / Jain Education in For Private Personal Use Only
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAkhavA samuccayaH // 133 // saTIkaH / stbkH| // 4 // prAmANyasya bAdhajJAnAdyuttejakAprAmANyajJAnAdau niveze mahAgauravAt / na ca tadA bhUtale ghaTAbhAvasaMbandhasattve'pi tatsaMbandhA- vacchinnAdhAratAbhAvAt tadabhAvatadvizeSyakatvAvacchinnatatmakAratAkatvalakSaNamaprAmANyamakSatamiti vAcyam , dharma-dharmisvarUpAparAvRttAvAdhAratAyA apyaparAvRtteH, tAdRzAdhAratAdhabhAvakalpanApekSayA tadabhAvavigamakalpanasyaiva nyAyyatvAt / | athAbhAvasyAdhikaraNAnatireke mRdravyasyaiva ghaTaprAgabhAvatvAt tadanivRttau ghaTAnutpattiprasaGgaH, kapAlAdereva ghaTanAzatvena tannAze pratiyogyunmajanaprasaGga iti cet / na, prAgabhAva-adhvaMsayordravya-paryAyobhayarUpatvenAnupapattyabhAvAt / tathAhi- vyavahAranayAdezAd ghaTapUrvavRttitvaviziSTaM svadravyameva ghaTaprAgabhAvaH, ghaTottarakAlavRttitvaviziSTaM ca svadravyameva ghaTadhvaMsaH, pUrvakAlavRttisvAdikaM ca paricAyakam , na tu vizeSaNam , AtmAzrayAt , viziSTasyAtiriktatvenAnatiprasaGgAcca / RjumUtranayAdezAcca patiyogimAcyakSaNa evaM prAgabhAvaH, upAdeyakSaNa eva copAdAnadhvaMsaH / na ca tatpUrvo-ttarakSaNayorghaTonmajanaprasaGgaH, tatsaMtAnopamardanasyaiva tadunmajjananiyAmakatvAditi vyaktaM syAdvAdaratnAkare / atha mudgarapAtAd vinaSTo ghaTa iti pratItyA'tiriktanAzAnubhavaH, na hi bhUtalaM tadbuddhirvA tajanyA, tena vinApi tayoH sattvAditi cet / na, mudgarapAtena kapAlakadambakotpAdarUpasyaiva vibhAgajAtasya ghaTadhvaMsasya svIkArAt , taddhvaMsottaraM saMyogavizeSeNa kapAlotpattisvIkArasya kalpanAmAtratvAt , mudgarapAtajanyavilakSaNapariNAmavAn ghaTa iti prakRtavAkyArthatvAt / etenedaM vyAkhyAtam "dRSTastAvadayaM ghaTotra niyataM dRSTastathA mudgaro dRSTA karparasaMhatiH paramato'bhAvo na dRSTo'paraH / // 133 // Jan Education intona For Private Personal use only
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ tenAbhAva iti zrutiH kva nihitA kiMvAtra tatkAraNaM svAdhInA kalazasya kevalamiyaM dRSTA kapAlAvalI // 1 // " iti / atha kAlavizeSaviziSTAdhikaraNenevAbhAvAnyathAsiddhAvavayavyAderapyasiddhiprasaGga iti cet / na, kAlavizeSasya dravyaparyAyobhayarUpatvena tasyaivAbhAvAvayavyAdirUpatvasyeSTatvAt , zabalavastvabhyupagame doSAbhAvAditi dik / prAbhAkarAstu - 'ghaTavadbhUtalabuddhibhinnA bhUtalabuddhighaTAbhAvaH / na ca ghaTavati ghaTAjJAnadazAyAM tadabhAvApattiH, anyAbhAvAnabhyupagamAt , tadvyavahArasya ca pratiyogyadhikaraNajJAne yAvatpratiyogyupalambhakasace ceSTatvAt / na ca bAdhAvatAradazAyAM tadApattiH, pratiyogimattvajJAnasyaiva bAdhakatvena tadAnImabhAvavyavahArakAbhAvAt / na ca bAdhitavyavahArasya saMvAdA. pattiH, bAdhitatvenaivAsaMvAdAt / na ca pratiyogimattAnavagAhyadhikaraNabuddhi pratiyogimattAvagAyadhikaraNabuddhayorviSayatAvRttI ki kena bAdhyatAm , pramAtvasyApi sAdhAraNyAt ? iti vAcyam , abhAvavyavahArabhrama-pramAtvAnurodhena pratiyogimattAnavagAhyadhikaraNabuddharadhikaraNe viSayatayA sattve'pi ghaTAyabhAvatvena tatrAsatvAt , yathA pareSAM ghaTadhvaMsasya ghaTAtyantAbhAvatvena svAtmani satve'pi ghaTadhvaMsatvena tatrAsattvam , "ghaTadhvaMse ghaTo dhvastaH' iti pratyayAt / yadvA, vastugatyA yaH pratiyogimAn tajjJAnabhinnamadhikaraNajJAnameva tadabhAvaH, AkAzAdyabhAvastvadhikaraNasAmAnyajJAnameva / na caivamananugamaH, vRttimada-vRttimadabhAvayorlakSyayorbhedena lakSaNabhedAt / athavA, ArogyasaMbandhasAmAnye yadadhikaraNAnuyogikatva-yatpatiyogikatvobhayAbhAvastadadhikaraNajJAnatvameva tatsaMbandhAvacchinnatatmatiyogitAkAbhAvatvam' ityaahuH| tacintyam , amAvasyAdhikaraNabuddhirUpatve mukSmasya kezAderjijJAsAnupapatteH, ghaTanAzasya buddhirUpatve ca tannAze tadunma Jain Education Inter For Private & Personel Use Only Celhjainelibrary.org
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtA samuccayaH / // 134 // Jain Education Intel jjanApatteH, pratiyogimadbhinAdhikaraNasyaivAbhAvasvarUpatve lAghavAcceti / anyatra vistaraH / tasmAd bhAvapariNAma evAbhAva iti vyavasthitametat- 'bhAvo nAbhAvameti' iti // 38 // atha 'nAbhAvo bhAvatAM yAti' ityetad vyavasthApayannAha - 1 asataH sattvayoge tu tattathAzaktiyogataH / nAsattvaM tadabhAve tu na tatsattvaM tadanyavat // 39 // asataH - ekAntAsakhenAbhimatasya savayoge tvabhyupagamyamAne, tasya-asattvenAbhimatasya, tathA - niyatarUpAnuviddhabhaviSyattayA zaktiyogataH- zaktisaMbandhAt, nAsaccaM nAtyantAsacvam, tAdRzasya zazazRGgavacchaktyayogAt / mA bhUt tAdRzazaktiyoga ityatrAha - tadabhAve tu tathAzaktyabhAve tvabhyupagamyamAne tadanyavat- adhikRtavyaktibhinnavat na pratiniyatArthakriyAkAritvarUpaM satvam, niyAmakAbhAvAt // 39 // atha pratiniyatArthakriyAkAritvaM tadvyaktisvarUpameva tadvayaterutpattizva tajjananazaktimato hetuvizeSAdevaH na hyevaM satkAryApattiH, hetusvarUpAyAH zakteH prAk sakhe'pi kAryasvarUpAyAH zakterabhAvAt, ityAzaGkate - asadutpadyate taddhi vidyate yasya kAraNam / viziSTazaktimattacca tatastatsattvasaMsthitiH // 40 // prastutasya kArikA 11| saTIkaH / stavakaH / 118 11 // 134 //
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ taddhi-tadeva vastu, asadutpadyate yasya kAraNaM vidyate / tacca- kAraNaM, viziSTazaktimat- pratiniyatarUpAnuviddhakAryajananazaktiyuktam , tato hetoH, tatsattvasaMsthitiH- tadvayakteH pratiniyatasatvavyavasthA // 40 // atrottaramatyantAsati sarvasminkAraNasya na yuktitH| viziSTazaktimattvaM hi kalpyamAnaM viraajte||41|| atyantAsati- sarvathA'vidyamAne kAryanAte, kAraNasya yuktitaH-nyAyena, viziSTazaktimattvaM- pratiniyatajananasvabhAvatvam , kalpyamAnaM na virAjate, sarvathA'vadhyabhAvAt , avidyamAnavyaktInAmavadhitve'tiprasaGgAt , kathaJcidvidyamAnatvenaivAvadhitve niymopptteH||41|| para AhatatsattvasAdhakaM tannatadeva hi tadAna yt| ata evedamitthaM tu na vai tsyetyyogtH||42|| tatsattvasAdhakaM- tadvayaktyutpAdakam , tat- kAraNam , tattvameva viziSTazaktimattvam , tatkAraNavyaktitvena pUrvAvadhitvasya, tatkAryavyaktitvena cottarAvadhitvasya saMbhavAt / na caivaM gauravam , vastuto'rthasya tathAtvAditi / atrottaram-na-naitadevam , tadeva-vivakSitakAryasatvam , tadA- kAraNakAle, na yad- yasmAt , asaravAd na tatra hetuvyApAra ityAzayaH / para Ahayata evaM kArya prAgasat, ata eveda-kAraNasya tatsatvasAdhakatvam , itthaM tu-ghaTamAnaM tu, sata AkAzAderiva saadhktvaanupptteH| Jain Educati onal For Private & Personel Use Only
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ shaastrvaartaasmuccyH| // 135 // atrAha-na vai- naitadevam , sarvathA'sati tasmin , 'tatsattvasAdhakaM tat' ityatra 'tasya' ityarthAyogAt , sarvathA'sati zaza- sttiikH| zRGgAdAviva SaSThayA aprayogAt / / 42 // stvkH| // 4 // atha sattvaM na tAvat sattAsaMbandhaH, vyaktivyatirekeNa vizadadarzane tadanavabhAsAt , dRzyAdRSTau cAbhAvasiddheH / na ca | 'sat sat' iti kalpanAbuddhyA tadadhyavasAyaH, tatrApi bahiSparisphuTavyaktisvarUpAntarnAmollekhAdhyavasAyavyatirekeNa sattAkharUpAprakAzanAt , sattAyA api sattAntarayogenAsatve'navasthAnAca / nApi svarUpataH sattvam , svapnAvasthAvagate'pi padArthAtmani svarUpasadbhAvAt satcaprasakteH, parisphuTasaMvedanAvabhAsanirgrAhyatvAt svarUpasya saMnihitatvenaiva tadanubhavAt , asaMnihitatatkalpanAyAM mAnAbhAvAt 'asadidamanubhUtam' iti svamottarapratIteH, kintvarthakriyAkAritvameva tat / tathAca vidyamAnAyA api vyakteH svarUpataH savAd na 'tasya' ityanupapattiH / na hi tadA tatsatva eva tatsaMbandhavyavahAraH, atItaghaTajJAne'tItaghaTasaMbandhitvena vyavahArasya sarvasiddhatvAt / na ca zRGgagrAhikayA tatkAryavyaktihetutvAgrahAdanupapattiH, ghaTArthipravRttI ghaTajAtIyahetutAjJAnasyaiva prayojakatvAt , viziSya hetutayA ca pratiniyatavastuvyavasthiterevopapAdanAt , ityAzayavAn paraH prAhavastusthityA tathA tadyattadanantarabhAvi yt|naanytttshc nAmneha na tathAsti prayojanam 43 2 vastusthityA- Artha nyAyamAzrityaH tathA, tata-kAryasattvasAdhakam , tat- kAraNam / kutaH ? ityAha- yad- yasmAt , // 135 // tadanantarabhAvi-prakRtakAraNAnantarabhAvi, tat / pratiniyatameva kAryasattvam , nAnyad- nAnyAdRzam / tatazceha vicAre, nAmnA Jain Education anal 201
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ na prayojanamasti, atadAyattatvAd vastusiddheH, zRGgagrAhikayA tadgrahasya cAmayojakatvAditi bhaavH||43|| atrottaram nAmnA vinApi tattvena viziSTAvadhinA vinA / cintyatAM yadi sannyAyAd vastusthityApi tattathA // 44 // nAnA vinApi-zRGgagrAhikayA tadgrahaM vinApi, tattvena- Athryaiva pratItyA, viziSTAvadhinA vinA-svasaMbandhinaM bhAvinaM viziSTamavadhimantareNa, cintyatAm- mAdhyasthyamavalambya vimRzyatAm , yadi bhavati sannyAyAt- sUkSmanyAyena, vastusthityApi- uktalakSaNayA, tat- kAraNam , tathA- asataH kAryasya sattvasAdhakam ; naiva tathAsti, atyantAsacce tatsaMbandhasyaivAnupapatteH, atItaghaTasyApi tajjJAnajJeyatvaparyAyeNa satvAdeva tajjJAnasaMbandhitvAt , daNDAdau ghaTakAraNatAyA api tatparyAyadvArA ghaTasattvaM vinA durghaTatvAt / nanu jJAne ghaTAdeAnasvarUpA viSayataiva saMbandhaH, daNDe ca daNDasvarUpA kAraNataiva tathA, ghaTanirUpitvena tadvyavahAre ca ghaTajJAnasya hetutvAd na doSa iti cet / na, ubhayanirUpyasya saMbandhasyobhayatraivAnyonyavyAptatvAta anyathetarAnirbhAsavilakSaNanirbhAsAnupapatteH, viSayavizeSa vinA jJAnAkAravizeSopagame sAkAravAdaprasaGgAditi / anyatra vistrH||44|| yadi caivamapi sAdhakatvamiSyate, tadA'tiprasaGga ityAha sarakAraASTRI Jain Education Inter For Private & Personel Use Only Haliw.jainelibrary.org
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ smuccyH| || 4 // zAstravArtA- sAdhakatve tu sarvasya tato bhAvaH prasajyate / kAraNAzrayaNe'pyevaM na tatsattvaM tadanyavat // 45 // saTIkaH / ___ sAdhakatve tu tasya niravadhika evAbhyupagamyamAne, sarvasya- kAryajAtasya, tataH- kAraNAt , bhAvaH- utpAdaH, stabakaH / // 136 // prasajyate, tasyAsatsAdhakatvenAvizeSAt / upasaMharannAha- evam- uktena nyAyena, kAraNAzrayaNe'pi-kAryavizeSArtha kAraNavizeSAnusaraNe'pi, na tat- pratiniyatakAryasattvam , tadanyavat- tato'nyatreva yogyatAbhAvAvizeSAt , nAnAkAryajananInAM tattaddhetuvyaktInAM tadyaktijanakatvameva svabhAva ityasya vaktumazakyatvAt , tatsvabhAvAnupaviSTatvena tadvadeva sattvaprasaGgAcceti // 45 // doSAntaramAhakiJca tatkAraNaM kAryabhUtikAle na vidyte| tato na janakaM tasya tadA'sattvAt paraM ythaa||46|| kica, tata- parAbhipretaM, kAraNaM; kAryabhUtikAle- kAryotpAdasamaye, na vidyate, kSaNikatvAt , yata evaM, tato na janakaM tasya-kAryasya / kutaH? ityAha- tadA'satvAt- kAryabhUtisamaye'satvAt / kiMvat ? ityAha-paraM yathA- kaarnnkaarnnvdityrthH||46|| AzaGkAzeSa pariharatianantaraM ca tadbhAvastattvAdeva nirrthkH| samaM ca hetu-phalayo zo-tpAdAvasaMgatau // 47 // // 136 // Jain Education Interna For Private & Personel Use Only
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ anantaraM ca- kAraNAvyavahitottarasamaye ca, tadbhAvaH kAryotpAdo'bhyupagamyamAnaH, tatvAdeva-anantaratvAdeva, nirarthakaH, daNDAdInAM daNDatvAdinA ghaTAdivyApyatvAbhAvAt , sAmagrIpraviSTadaNDatvAdinA tathAtve gauravAt / kurvadrUpatvena tathAtve hi kSaNikatvasAdhanAzA, sA ca na pUryate, avyavahitottarasamayavRttitvasaMbandhena vyApyatve gauravAt , AnantaryamAtrasya ca kAraNakAraNasAdhAraNatvAt kSaNikatvAniyAmakatvAt , kurvadrUpakalpanApekSayA kathacidbhinnAbhinnasAmagyanupravezarUpakurvadrUpatvena He daNDAdestadaiva ghaTAdivyApyatvaucityAcetyAzayaH / tathA, samaM ca- ekakAlaM ca, hetu-phalayoH kArya-kAraNayoH, nAzo-tpAdAvasaGgatau- aghaTamAnau // 47 // tathAhistastau bhinnAvabhinnau vA tAbhyAM bhede tayoH kutH| nAzo-tpAdAvabhede tu tayorve tulyakAlatA48 tau- nAzo-tpAdau, tAbhyAM- hetu-phalAbhyAM, bhinnau, abhinnau vA sta iti pakSadvayam / tatra bhede'bhyupagamyamAne, tayoHhetu-phalayoH, nAzo-spAdau kutaH, saMbandhAbhAvAt , nAzasya nirhetukatvAbhyupagamenotpAdasya cotpadyamAnAjanyatvena tadutpatti| saMbandhasyApyabhAvAt / abhede tvabhyupagamyamAne, tayoH- kArya-kAraNayoH, vai-nizcitam , tulyakAlatA, hetunAza-phalotpAdaFor yorabhinnakAlatvAt // 48 // tataH kim ? ityAha For Private & Personel Use Only
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ shaastrvaartaasmuccyH| // 137 // na hetu-phalabhAvazca tasyAM satyAM hi yujyte| tannibandhanabhAvasya dvayorapi viyogtH||49|| saTIkaH / tasyAM ca-kArya-kAraNayostulyakAlatAyAM ca satyA, hi nizcitam , hetu-phalabhAvo na yujyate / kutaH ? ityAha- tani stbkH| bandhanabhAvasya-kArya-kAraNabhAvaniyAmakatadbhAvabhAvitvAdisadbhAvasya, dvayorapi- tayorabhinnakAlayonirUpakayoH, viyogataHabhAvAt / / 49 // parAbhiprAyamAzaGkaya pariharanAhakalpitazcedayaM dharma-dharmibhAvo hi bhAvataH / na hetu-phalabhAvaH syAtsarvathA tdbhaavtH|| ___ ayaM-'kAraNaM dharmi, nAzo dharmaH, kArya dharmi, utpAdazca dharmaH' ityAkAro dharma-dhArmibhAvaH, hi- nizcitam , bhAvataHparamArthataH, kalpitaH, nAzasya sAMvRtatvAt , utpAdasya ca kAryarUpatve'pi bhedanibandhanadharma-dharmibhAvavyavahArAnaGgatvAditi cet / sarvathA tadabhAvataH- dharma-dharmibhAvAbhAvAt , hetu-phalabhAvo na syAt , kAraNatvasyAnantaryaghaTitatvAt , tasya ca nAzaghaTitatvAditi bhAvaH // 50 // parAbhiprAyamAhana dharmI kalpito dharma-dharmibhAvastu kalpitaH / pUrvo heturniraMzaH sa uttaraH phalamucyate // FO // 137 // SHTomatalaSORKERCHOCHOT Jain Education SA For Private & Personel Use Only 1991 www.jalnelibrary.org
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharma- kAraNAdiH, na kalpitaH, tasyAdhyakSAvasitatvAt / dharma-dharmibhAvastu kalpitaH parApekSagrahatvena savikalpakaikavedhatvAt / tatra pUrvo vastukSaNo niraMzaH- dharmAntarAghaTitaH hetuH uttaraca tAdRzo vastukSaNaH phalamucyate / tatra kAlpanika kAraNatvaM kAryatvaM ca mA bhUt, vAstavaM tu dharmisvarUpamanyAghaTitaM bhavatyeva, iti ko doSaH 1 iti bhAvaH // 51 // ayottaramAha pUrvasyaiva tathAbhAvAbhAve hantottaraM kutaH ? / tasyaiva tu tathAbhAve'sataH sattvamado na sat // 52 // pUrvasyaiva bhAvakSaNasya, tathAbhAvAbhAve - phalarUpeNa pariNamanAbhAve, 'hanta' iti khede, uttaraM phalaM, kutaH 1 / tasyaiva tu kAraNakSaNasya, tathAbhAve- phalarUpeNa pariNamane'bhyupagamyamAne, asataH kAryasya satvam utpattiH, ada- etad 'vacanam, na sat-na samIcInam, vyAhatatvAdityarthaH // 52 // etenAnyadapi taduktamayuktamityAha - taM pratItya tadutpAda iti tucchamidaM vacaH / atiprasaGgatazcaiva tathA cAha mahAmatiH // 53 // 'taM pratItya-kAraNakSaNamAzritya tadutpAda:- kAryotpAdaH' itIdaM vacastucchaM- niSprayojanam ; yataH kAraNAzrayaNaM yadi pAzrayaNaM, tadoktadoSAt yadi ca tadAnantaryabhAvamAtranivandhana svabhAvAzrayaNaM, tadAtiprasaGgatazcaiva vizvasyApi tadanantara jainelibrary.org
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtAsamuccayaH // 138 // sttiikH| stbkaa| // 4 // bhAvitvena vaizvarUpyAbhAvaprasaGgAccaiva / khokta'rthe pUrvAcAryasaMmatimupadarzayati-tathAca- uktasadRzaM ca, mahAmatiH- mahAmatinAmA granthakRt , aah-||53|| tathAhi'sarvathaiva tathAbhAvivastubhAvAhatena yt| kAraNAnantaraM kAryadrAgnamastastatona tat' // 54 // sarvathaiva-kAraNatvAdiparyAyavat tadravyatayApi, tathAbhAvivastubhAvADhate- kAryakAle phalapariNAmivastusattAM vinA, kAraNAnantaraM- pratiniyatahetvavyavahitottarasamaye, kArya- pratiniyatakAryam , drAg-jhaTityeva, nabhasta:-AkAzAt- akasmAdityarthaH, yato hetorna saMbhavet , tatastat kArya na bhavedevetthaMvAdina iti bhAvaH // 54 // etadeva samarthayannAhatasyaiva ttsvbhaavtvklpnaasNpdpylm|n yuktA yuktivaikalyarAhuNA janmapIDanAt // 55 // tasyaiva- vivakSitakAryasyaiva, tatsvabhAtvakalpanAsaMpadapi- svabhAvata eva kAraNAniyamyaniyatajAtIyatvakalpanarddhirapi, | na yuktA / kutaH ? ityAha-yuktivaikalyarAhuNA- pramANAbhAvarUpasaihikeyeNa, janmapIDanAt- utpAdasyaiva dRSaNAt , hetuM vinaiva tAdRzasvabhAvakakAryotpAdAbhyupagame taM vinavArthakriyAyA api svabhAvata evopapattau tadutpAdakalpanAyA apyayuktatvAditi bhAvaH, 'krUragraheNa janmani pIDite ca na bhavati vibhUtiH' iti grahavittantravyavasthA // 55 // // 138 // FEM Jain Education national For Private & Personel Use Only
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'tasyaiva tadanantarabhavanasvabhAvatve yuktyabhAvAdAkasmikatvena kAryAnutpattidUSaNaM stroktameva saMmatigranthe prAga yojitam , athacAtiprasaGgaM sAmAnyazabdena svoktameva tatra yojayitumAha' iti kecit / vastuto ghaTakurvadUpatvena mRtpiNDa-daNDAdikSaNAnAmeva ghaTahetutvam , paTakurvadrUpatvena ca tantu-vemAdikSaNAnAmeva paTahetutvam , ityAdirItyA nAtiprasaGga ityatrAcyAhatadanantarabhAvitvamAtratastadvyavasthitau / vizvasya vizvakAryatvaM syaattdbhaavaavishesstH||56||| tadanantarabhAvitvamAtrata:- adhikRtakAraNAnantaryamAtrAta, tadvayavasthitau- kAryakAraNabhAvasiddhAvabhyupagamyamAnAyAM, vizvasya- sakalakAryasya, vizvakAryatvaM- sakalakAraNajanyatvaM syAt / kutaH ? ityAha- tadbhAvAvizeSataH- tadanantarabhAvitvAFO vizeSAt / na hyanantarabhAvighaTApekSayeva tAdRzapaTApekSayApi na mRtpiNDAdikSaNAnAM kurvadrUpatvaM, yena kAryavizeSaH syAt / kAryavi zeSadarzanAt tadvizeSaH kalpyata iti cet / na, vyAvRttirUpasya vizeSasya niSetsyamAnatvAt / vidhirUpatve'pyakurakurvadUpatvAdeH zAlitvAdinA sAMkaryAt , jAtirUpasya tasyAsaMbhavAt , anabhyupagamAcetyAzayaH / / 56 // ___ idameva spaSTayati / 'vizeSakAraNaM vikSipati' ityapare / abhinndeshtaadiinaamsiddhtvaadnnvyaat| sarveSAmaviziSTatvAnna tanniyamahetutA // 57 // abhinnadezatAdInAM- kAraNadezaikadezatvAdInAm , AdinA'bhinnajAtitvAdigrahaH, asiddhatvAt , kSANikatvena dezAdibhedopapatteH, tathA, apariNAmitvenAnanvayAt , sarveSAm- anantarabhAvinA kAryANAm , sarvANi pUrvabhAvIni kAraNAni Jain Education Inte nal For Private & Personel Use Only Garlww.jainelibrary.org
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtA samuccaya: // 139 // Jain Education pratyaviziSTatvAd na tanniyamahetutA na kAryavizeSaniyamahetutA kAraNavizeSe / ityakSarArthaH / ayaM bhAvaH - ghaTakurvadrUpatvena ghaTahetutayA kathaMcitkAlaniyamAdinirvAhe'pi dezaniyamastathAbhAvi kAraNAnabhyupagame durghaTaH, sarveSAM ghaTakurvadrUpakSaNAnAmekatrA saccAt, mRtpiNDakSaNadeze'pi pUrvatra ghaTakSaNAnutpattezca / na ca mRdUpaghaTakSaNaM prati ghaTakurvadrUpamRtkSaNatvena hetutvAd nAnupapattiriti vAcyam, daNDAdisamAjAdamRdUpaghaTApatteH / na ca daNDAdInAmapi mRdrUpaghaTatvAvacchinnaM pratyeva hetutvAdu nAyaM doSa iti vAcyam, sphuTagauravAt kAryagatayAvaddharmANAM kAryatAvaccheda ke pravezaprasaGgAt kAraNagatamRdrUpasya kAryakrame'nvayaprasaGgAt, atiriktasyAnirvacanAcca / tasmAd ghaTayogyatAyA ghaTahetutvaM vinA na nirvAha iti sUkSmamIkSayam / / 57 / / parAbhiprAyamAzakya pariharati yo'pyekasyAnyato bhAvaH saMtAne dRzyate'nyadA / tata eva videzasthAtsopi yattanna bAdhakaH 58 yo'pi kacidekasya dhUmAdeH, anyataH - agnyAdeH sakAzAt, bhAvaH - bhUtvA bhAvaH, anyadA utpAdAdUrdhvam, saMtAne dRzyate, kSaNayorna vyAvahArikaM grahaNamiti saMtAnagrahaNam, so'pi videzasthAt- dezAntarasthitAt, tata eva - agnyAdereva, yad - yasmAt tat - tasmAt na bAghako niyatakalpanAyA ayam / ityakSarArthaH / ayaM bhAvaH -- tatkAryajananazaktimadeva kAraNaM tatkAryajanakam, dezaniyamastu svabhAvAdeva, dUrasthenApi vahninA dUrastha saTIkaH / stabakaH / 11 8 11 / / 139 / /
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ SPOctober dhUmajananadarzanAditi parasyAzayaH / so'yamayuktaH, vahninA svasamIpadeza eva dhUmotpAdAdanantaraM tadupasarpaNasyApi tattAtyAdihetudezaniyatadezatvAta , anyathA kAzIyo vahniH prayAge'pi dhUmaM janayet / na ca lohopalasyAsanikaSTalohAkarSakatvavadanyatrApi tathAkalpanam , atiprasaGgAt / zaktirapi mUkSmakAryarUpaiva, ata eva tilAdau tailasadbhAva nizcityaiva tailArthinastatra pravartante, iti na kizcidetaditi dik // 58 / / etena prasaGgAbhidhAnena yad vyudastaM tadabhidhAtukAmaH pAhao etenaitatpratikSiptaM yaduktaM suukssmbuddhinaa| 'nAsato bhAvakartRtvaM tadavasthAntaraM na saH' // 59 // etena- anantarAditaprasaGgena, etat- vakSyamANam , pratikSiptam- apAkRtam , yaduktaM mUkSmabuddhinA-kuzAgrIyadhiyA zAntarakSitena / kimuktam ? ityAha- nAsataH- tucchasya kAraNasya, bhAvakartRtva- vastujanakatvam , yena zazazRGgAderapi janaka- 21 svaprasaGgaH syAt / tathA, saH- utpadyamAno bhAvaH, tadavasthAntaraM na- sadrUpApannAsadavasthAkrAnto na, yena zazazRGge'pi sadavasthApAdanena hetuvyApAropavarNanaM saphalaM syAt // 59 // kiM tarhi tatvam ? ityAhavastuno'nantaraM sattA kasyacidyA niyogtH|saa tatphalaM matA saiva bhAvotpattistadAtmikA 60 vastunaH- agnyAdeH, anantaraM sattA, kasyacid-dhUmAdeH, niyogataH- niyamena, yAH sA tatphalaM- tasyAnanta Jain Education Intera
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtA - rasyAgnyAdeH kAryam, matA- dRSTA / tasyAH kathamutpattiH ? ityAha- saiva- sattA bhAvotpattiH, utpacyu tpattimatorabhedAt, tadAtmikA bhAvAtmikaiva nAnyA / tataH sattAyA evaM janakatvAt kathamasajjanakatvenAtiprasaGgodbhAvanaM yuktam ? ityAzayaH / / 60 / / samuccayaH // 140 // nanu yadyevam, tarhi katham 'asata utpattiH' ityucyate 1 ityata Aha asadutpattirapyasya prAgasattvAt prakIrtitA / nAsataH sattvayogena kaarnnaatkaarybhaavtH||6- 1 // asadutpattirapi asya sattAtmakasya bhAvasya mAgasavAt- mAkAlavRttitvAbhAvAt prakIrtitA / vizeSamAhaasata:- tucchasya, satra yogena sacvavyApAreNa na / kutaH ? ityAha- kAraNAt sakAzAt, kAryabhAvataH kAryotpAdAt, bhAvAddhi bhAvotpattiriti / na hi mAgasattvamanutpattivyApyam, kintvasattvameva, nApi prAgasataH sattA'nupapannA, kintvasata eveti bhAvaH // 61 // yathaitat pratikSiptaM tathA lezato darzayati pratikSiptaM ca taddhetoH prApnoti phalatAM vinA / asato bhAvakartRtvaM tadavasthAntaraM ca saH // 62 // pratikSiptaM caitat, taddhetoH - viziSTaphalahetormRdAdeH, phalatAM vinA- ghaTAdirUpeNa bhavanamantareNa, prApnoti- Apadyate / kim ? ityAha- asata:- tucchasyaiva, bhAvakartRtvaM, kAraNatvenAbhimatasya tattvato'kAraNatvAt, kAryotpAdakAle tasyAsatvAt, saTIkaH / stabakaH / 118 11 // 140 //
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ SSION arthakriyAkAritvAbhAvena svarUpasatvasya svamAvagatapadArthavad vastuvyavasthA'hetutvAt / tathA, tadavasthAntaraM ca- asadavasthAvizeSava, sa:- bhAvaH, pAmoti, anutpattirUpAsattAyA evotpattirUpasattAvasthAmApteH // 62 // idameva bhAvayativastuno'nantaraMsattA tattathA tAMvinA bhavet |nbhHpaataadststtvyogaaheti na tatphalam 63 vastunaH- mRdAdeH, anantaraM sattA ghaTAdikAryarUpA, tattathA tAM vinA- mRdAdareva tadbhAvamantareNa, nabhaHpAtAtaHD akasmAd vA bhavet , asatsatvayogAdvA- asataH sadavasthApattervA, iti hetoniyamAyogAd, na tatphalam- na tasyaiva kArya taditi // 63 // upanyastazeSa nirAkaroti* asadutpattirapyevaM naasyaivpraagsttvtH| kintvasatsadbhavatyevamitisamyagvicAryatAm // 64 asadutpattirapi, evam-uktena prakAreNa, nAsya- adhikRtabhAvasya, prAgasatcata eva- prAkkAlavRttitvAbhAvamAtrAdeva, kintu- evaM tvadabhyupagamarItyA, asat sad bhavati, iti samyak- mUkSmAbhogena, vicAryatAm ; tathAhi- nAzavat prAgabhAvo'pi taba tuccha eva, tatastatsaMbandhAdasattvameva vastuna Apatitam , ityasata evotpattyA sadbhavanaM siddham / atha prAgabhAvasaMbandhitvarUpaM prAgasatvaM kAlpanikameva, tAttvikaM tvadhikaraNAtmakapAkAlavRttitvAbhAvarUpaM tadevotpattivyApyam / ato na For Private Personal Use Only
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravAto smuccyH| // 14 // samayasamma prAgasattvasya tucchatve tatvatastadabhAvavikalpenApi prAksatvaprasaGgAvakAzaH, dharmirUpatadabhAve satyutpattirUpAyAH sattAyAH prAcya sttiikH| svAyogAt , prAgeva prAgasattvAbhAvakalpanAyAzca prAgasatvakalpanApratirodhAdevAnudayAt , asadviSayatve tasyA bhramatvavyava- stbkH| sthiteH, tabhramatvenApi tadasiddhariti cet / na, asatyA api prAgasattAyAH sattAsvarUpanAze tAdAtmyasaMbandhe'sata eva // 4 // sattvApatteH, bhAvarUpanAzasya nirhetukatvAnabhyupagamena tatra tadutpattirUpasaMbandhopagame ca tuccha sya janakatvaprasaGgAt ; asaMbandhe ca prAgasattA na nivartetaiva, nityanivRttatvAt / etadanivRttimabhyupagamya tannivRttyanubhavApalApe ca nIlAdyanubhavasyApyapalApaprasagAta , kalpanayaiva sarvavyavahAropapatteH, utpatteH svabhAvagatapadArthasAdhAraNatvenAsati sattvAdhAna vinA sattvasya durghaTatvAcca, iti na kizcidetat / / 64 // mUlopakramopasaMhAramAhaetacca noktavadyuktyA sarvathA yujyate ytH| nAbhAvo bhAvatAM yAti vyavasthitamidaM ttH||65|| etacca- asadbhavanamanantarApAditam , uktavAkkyA- abhihitajAtIyanyAyena, sarvathA bhAvAvadhizUnyaM na yujyate yataH, - tato 'nAbhAvo bhAvatAM yAti' iti yaduktam , idaM vyavasthitam - upapannam , svAbhinnahetoreva khopAdAnatvAt satkAryabAdasAmrAjyAt // 65 // / asminneva stabake kArikA 11 / // 141 / / sAsadAra zAsana Jain Education na For Private & Personel Use Only Tod
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ atra naiyAyikaH- nanu naitat sAmrAjyam , svasamavetakAryakAritvenaiva svopAdAnatvAt , satkAryakAritvenaiva khopAdAnatvasaMbhavAt , sattAsamavAyenaiva cArthAnAM satvAta , anutpattidazAyAM prAgabhAvarUpAsatve'pi sattAbhAvAyogenAvirodhAt , ghaTapAgabhAvadazAyAM ghaTasattvAbhyupagama eva virodhAt / tasya ghaTatvAvacchinnatvAbhAvena ghaTatvAvacchinnena saha virodhasya vaktumazakyatvAditi cet / na, virodhasya viziSyA kalpanAt , 'idAnIM san ghaTaH prAga na san' iti dhiyaH 'idAnIM zyAma: prAga na zyAmaH' itivadubhayaikarUpavastvavagAhitvAt , samavAye mAnAbhAvAcca / na hi 'guNa kriyA jAtiviziSTayuddhayo vizepaNasaMbandhaviSayAH, viziSTabuddhitvAt , daNDIti buddhivat' ityanumAnAt tatsiddhiH, abhAvajJAnAdiviziSTabuddhibhirvyabhicArAt / na ca tAsAmapi varUpasaMbandhaviSayatvAd na vyabhicAraH / tarhi tenaivArthAntarasvAt / na ca lAghavAn pakSadharmatAvalenaikasamavAyasiddhiH, pakSabAhulyalAghavasyAnupAdeyatvAt / anyathA dravyamapi pakSe'ntarbhAvya samavAyasiddhiprasaGgAt / na cAnubhavasiddhasaMyogAd bAdhaH, pramANasamAhAre prameyasamAhArAvirodhAt / na ca nAnAvizeSaNasaMbandhe ekatvA-nekatvAdarzanAt tatra laghu-guruviSayatA'saMbhave'pi saMbandhakatvA'nekatvayordarzanena tatra tatsaMbhavAt , pratyekaviziSTabuddhipakSIkaraNe lAghavAtsamavAyasiddhiH, svarUpasaMbandhasya saMbandhidvayAtmakatvena gauravAt , dharmAtinyAyasyApyekakalpanAlAghavamUlatvenAtrAnavatArAditi vAcyam, dravye'pi tatsiddhayApatteH / na ca saMyogatvAvacchedena saMvandhatvalpanAt tatra saMbandhAntarakalpane lAghavavaiparItyam , guNa-guNyAdidvaye tu naivamanugataM dharmAntaramasti, yena klasalAghavAd vaiparItyaM syAditi vAcyam , tatrApi vastutvasavAdyavacchedena 1 ja. 'tysN'| 2 kha. ga, gha, 'trAva'! For Private Personal Use Only Jain Education internatiote Wainelibrary.org
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ shaastrvaataasmuccyH| // 142 // stbkH| // 4 // saMbandhatvakalpanAt / kiJca, pratIteviSayabhedo'nubhavAt , sAmagrIbhedAd vA, na tu lAghavAt , anyathA saviSayatvAnumAnAt saMbandhAviSayatvameva sidhyaditi / atha vizeSaNasaMbandhanimittakA iti sAdhya, hetau ca satyatvaM vizeSaNam , tena viziSTabhrame na vyabhicAraH, buddhipadaM ca pratyakSaparam , tena nAMzato bAdha-vyabhicArAviti samavAyasiddhiriti cet / na, guNAdiviziSTapratyakSe vizeSaNasaMbandhatvena na hetutvam , saMbandhatvasya viSayatvAdigarbhatayA janakatAnavacchedakatvAditi mizreNaivoktatvAt / na cauta eva guNAdiviziSTapratyakSe guNAdisamavAyatvena hetutvam / na ca samavAyatvamapi nityasaMvandhatvarUpamityuktadoSAnistAra iti vAcyam , samavAyasyAkhaNDatayA tabyaktitvenaiva hetutvAt , tavyaktitvaM ca tAdAtmyena sA vyaktirevaH iti vAcyam , guNAdisamavAyatvApekSayA guNatvAdinaiva hetutvaucityAt / na cAbhAvAdiviziSTabuddhivyAvRttAnubhavasiddhavalakSaNyavizeSavabuddhitvAvacchinnaM prati samavAyaM vinA nAnyad niyAmakam , guNatvAdinA hetutve vyabhicArAditi vAcyam , vailakSaNyasya jAtirUpasya smRtitvA-'numititvAdinA sAMkaryAt , viSayitArUpasya ca samavAyAsiddhyA durvacatvAt / etena 'saMbandhAze vilakSaNaviSayatAzAliguNAdiviziSTapratyakSe taddhatutvam' iti parAstam , vastunastathAjJeyatvasvabhAvavizeSAdeva jJAnavizeSAcca, a. nyathA samUhAlambana-viziSTabujhyoravizeSApAtAt , bhAsamAnavaiziSTyapratiyogitvarUpaprakAratAyA daNDa-puruSa-saMyogA ityatrApi / satvAt , svarUpato bhAsamAnaM yad vaiziSTyaM tatpratiyogitvoktau saMyuktasamavAyAdeH saMvandhatve 'kharUpataH' ityasya durvaca- hataH 'vyaktireva' paryanto'ntarbhUtapUrvapakSAttarapakSaH pUrvapakSaH / // 14 // Jain Education in For Private Personal Use Only
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAta, saMyogitAdAtmyasaMyogAdisaMsargakabuddhavalakSaNyApattyA saMbandhatAvacchedakajJAnasvIkArAt, sAMsargikajJAnasthAnupanAyakatvena niruktapakAratvasyAnuvyavasAyagrAhyatvAsaMbhavAt , viSayavizeSaM vinA jJAnaniSThapakAritAvizeSAbhyupagame ca sAkAravAdApAtAditi dig| yattu- 'prathamAnupAnAdeva samavAyasiddhiH, samavAyavAghottarakAlakalpanIyena svarUpasaMvandhanArthAntarAbhAvAt' iti mizreNAbhihitam / tadasat, svarUpasaMvandhatvasya pariNAmavizeSarUpatvAt , ekakSetrAvasthitadharmidvayasvarUpasaMyogasthale'pi svarUpasyaiva saMvandhatvAt , anyathA 'kuNDa eva badaraviziSTadhIH, na tu badare kuNDaviziSTadhIH' iti niyamAyogAt, svarUpasaMbandhatvasya saMyogasamavAyAtiriktatvAghaTitatvAt , samavAyasaMbandhatayA'pyasyaivopajIvyatvAditi / yadapi taddhaTa-rUpayoviziSTabuddhau vinigamanAvirahAdubhayoH saMbandhinoH saMbandhatvaM kalpanIyam , tathAca lAghavAdeka eva samavAyaH saMbandhatvena kalapyate, abhAvasthale tvadhikaraNAnAM nAnAtve'pyekasyaivAbhAvasya saMvandhatvaM yuktam , iti na tatra saMbandhAntarakalpanaprativandhavakAza iti / tadapi na, 'samavAyaH, tatra samavAyatvam , kluptabhAvabhedaH, nAnAdhikaraNavRttitvam' ityAdikalpanAyAM mahAgauravAt / / etena 'guNa-guyAdisvarUpadvaye saMvandhatvam , atiriktasamavAye veti vinigamanAvirahAdapyantataH samavAyasiddhiH' iti padArthamAlAkRto vacanamapahastitam , jAteranugatatvena vyaktisaMbandhatvaucitye jAti-vyaktyoH samavAyocchedApattezca / kiJca, rUpi-nIrUpivyavasthAnurodhena rUpAdInAM saMbandhatvakalpanAvazyakatvAd na samavAyasya saMbandhatvam , vAyavAdenIrUpatvasya rUpIyataddharmatAkhyasaMbandhAbhAvAdeva pakSadharamizrarupapAditatvAt , taddharmatAyAzca tadrUpAnatiriktatvAt / kalpanIyam , tathA tatra saMbandhAntakauravAt / in Education Intema For Private Personel Use Only
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ shaakhvaartaasmuccyH| // 143 // sttiikH| stbkH| // 4 // yattu 'rUpasamavAyasave'pi vAyau svabhAvato rUpAbhAvAdeva nIrUpatvam' iti cintAmaNikRtoktam / tadasata, pratiyogisaMbandhasatve tatsaMbandhAvacchinnAbhAvAyogAt / atha pratiyogisaMbandhasattve'pi tadvattAyA abhAvAt tatra tadabhAvAvirodhaH / na ca tatsaMbandhastadvattAniyataH, gaganIyasaMyoge vyabhicArAt / na ca 'vRttiniyAmaka' iti vizeSaNAd na doSa iti vAcyam , karavRttitAniyAmakakapAlasaMyogavati kapAle kapAlAbhAvasatvena vyabhicArAt / yatra yadRttitAniyAmakaH saMbandhaH, tatra tadvattvaniyama iti cet / tarhi rUpasamavAyasya vAyuvRttitvAniyAmakatvAdeva vAyau na tadvatvam / iti cet / na, tatra tavRttitAniyAmakatvaM hi tatra tadviziSTabuddhijanakatvam / asti ca vAyAvapi 'iha rUpam' iti dhIH, taMdabhAvapratyakSavAdinApi tatrAvazya tatsvIkArAt / sA''roparUpA, na tu prameti cet / na, 'tadabhAvadhiyaH satyatvAsiddhau tadapramAtvAsiddheH' iti mizreNevoktatvAta , pratiyogitvAderanatirekeNa tadanuyogitAnirUpitatatmatiyogitAkavaiziSTyasya tatra tavRttiniyAmakatvasya vaktumazakyatvAt / yattu 'ekasyaiva samavAyasya kiJcidadhikaraNAvacchedena rUpasaMbandhatvakalpanenaiva vyavasthopapattiH' iti / tanna, rUpasaMbandhatvaM hi rUpaprakArakaviziSTajJAnIyasaMsargatAkhyaviSayatAzAlitvam, tacca tattadadhikaraNAvacchedena tattadadhikaraNAntarbhAvena viziSTadhIhetutayaiva nirvahatIti mahAgauravAt , asmAkaM tu rUpaprakArakaviziSTabodhe rUpasaMbandha eva tantramiti lAghavAt / kiJca, evaM 'rUpasaMbandhe na rUpasaMbandhatvam' iti vyavahAraHprAmANikaH syAt / anye tu- 'rUpi-nIrUpivyavasthAnurodhAd nAnaiva samavAyaH, samaniyatakAla-dezAvacchedakAnAM saMkhyA-parimANa-pRtha1 itaH tadvatvam' iti paryanto naiyAyikapUrvapakSaH / 2 naiyAyikeca / 3 iha rUpamiti dhiyastadA praamshH| 5 janAnAm / // 143 // Jain Education H ansa For Private & Personel Use Only
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ ktvAdInAM caika evAyam , tadabhiprAyeNaiva samavAyaikatvavAdaH, yuktaM caitat , itthameva cakSuHsaMyuktaghaTAdisamavAyAt paTatvAdeH pratyakSAnApatteH' iti vadanti / tadapi na, guNatvAvacchedena guNisvarUpasaMvandhatvakalpanAdatiriktasaMbandhakalpanAnaucityAt , 'jale snehasya samavAyaH, na gandhasya' iti pratItivad 'ghaTa-rUpayoH saMbandha eva na ghaTa-rasayoH saMbandhaH' iti pratIterapi savAt , atiriktasamavAyAnanubhavAt , apRthagbhAvasyaiva samavAyapadArthatvAt / yadi punarevamapyanugatasaMbandhadhInirvAhAyAprAmANikasamavAyAbhyupagamo na tyajyate, tadA lAghavAdabhAvAdisAdhAraNaM vaiziSTayameva kimiti nAbhyupaiSi ? / na caivaM paTavati bhUtale paTAbhAvadhIprasaGgaH, tadAnIM tadadhikaraNatAsvAbhAvyAbhAvasya vaktumazakyatvAt , svabhAvasya yAvaddvyabhAvitvAt , raktatAdazAyAM ghaTe zyAmAdhikaraNatAkhAbhAbye'pi zyAmAbhAvena tadaMze laukikapratyakSAbhAvAditi vAcyam, zAkhAvacchinnasaMyogasamavAyasya mUlAvacchedeneva vaiziSTayasya tatkAle tadadhikaraNAvacchedena paTAbhAvaM pratyasaMbandhatvAt / na ca tatra zAkhAsamavAyobhayameva saMvandhaH, na tu samavAyasya saMvandhatve zAkhAvacchediketi vAcyam , zAkhAvacchedena samavAyasaMbandhAvacchinnasaMyogAbhAvagrahe'pi 'zAkhAyAM saMyogI' iti buddhyApatteH, tatra zAkhAsamavAyobhayasaMbandhAvacchinnasaMyogAbhAvagrahasyaiva virodhitvAt , tatroktAbhAvagrahapratibandhakatvasyApi kalpane gauravAt / astu vA 'idAnI paTAbhAvaH' ityatrApi tatkAlavaiziSTayobhayasaMbandhena paTAbhAva eva viSaya iti na kiJcidanupapannam / na ca samavAyena janyabhAvatvAvacchinnaM prati dravyatvena hetutvAt tatsiddhiH, kAlikavizeSaNatAbhinnavaiziSTayenaiva tadupapatteH / artha pratiyogitayA ghaTAdisamavetanAzaM prati vapratiyogisamave / ataH 'prasaGgAt ' paryantaH pUrvapakSaH / / Jain Education For Private Personal Use Only www.ainelibrary.org
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtAsamuccayaH / / / 144 / / tatvasvAdhikaraNatvobhayasaMbandhena ghaTAdinAzasya hetutvAt samavAyasiddhiH, svapratiyogivRttitvena tathAtve ghaTAdivRttidhvaMsadhvaMsApatteH / na ca dvitrikSaNasthAyighaTAdisamavetanAze svapratiyogi samavetatvenaiva tathAtvAt sattvena nAzahetutve kalpanAd na tadApattiriti vAcyam ; tatrApi kAlAvacchinna svapratiyogisamavetatvenaiva tathAtve'natiprasaGgAt; iti cet / na, ukte hetutAvacchedake'valuptasamavAyanivezApekSayA klRptasamvanivezasyaivocitatvAt / 'dravyajAtyanyacAkSuSe mahadudbhUtarUpavadbhinnasamavetatvena pratibandhakatvAt samavAyasiddhiH' ityapi vArtam, dravyAnyasaccAkSuSatvAvacchinnaM prati mahadudbhUtarUpavadbhinnavRttitvena tattvasaMbhavAditi na kizvidetat / adhikaM jJAnArNava- syAdvAdara hasya nyAyAlokAdau // 65 // sAmagrIpakSamapi sphuTataraM vikSipati yApi rUpAdisAmagrI viziSTapratyayodbhavA / jakanatvena buddhyAdeH kalpyate sA'pyanarthikA 66 yApi rUpAdisAmagrI - rUpA - ssloka- manaskAra-cakSuH saMnidhAnAdirUpA, viziSTapratyayodbhavA- svahetusaMnidhiparamparopajanitavizeSA, buddhyAde:- kAryajAtasya, janakatvenA'ntyaiva kalpyate, samarthasya kAlakSepAyogena kAryAjanakAnAM sAmanyAmanupravezAt / sA'pi - khopaklRptA sAmagyapi, anarthikA prayojana vikalakalpanAviSayA / / 66 / / 1 antyA yadavyavahitottarakSaNe kArya saMpadyate, avikaleti yAvat / Jain Education rational saTIkaH / stavakaH / // 4 // // 144 //
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ / tathAhisarveSAM buddhijanane yadi sAmarthya miSyate / rUpAdInAM tataH kAryabhedastebhyo na yujyate // 6 // sarveSAM- rUpAdInAM, buddhijanane-buddhilakSaNaikajAtIyakAryotpAdane, yadi sAmarthya- zaktiH, iSyate- aGgIkriyate / eka kArya tu sautrAntika-vaibhASikamate rUpAdijanyamaprasiddham , tanmate saMcitebhyaH paramANubhyaH saMcitAnAM paramANUnAmevotpAdAt , - saMvRtisata ekasya ghaTAdestadajanyatvAt , jJAnasyApi grAhya-grAhakAkAradvayapratibhAsanAditi bodhyam / tataH- teSAmekajanakatvAt , tebhyaH sakAzAt , kAryabhedaH- rUpAdikAryavizeSaH, na ghaTate, kintu buddhirevaikA syAt / / 67 // na caivamevAstu, ityaah| rUpAlokAdikaM kAryamanekaM copjaayte| tebhyastAvadbhaya eveti tadetaccintyatAM katham ?68 rUpA-''lokAdikaM kArya khasvasaMtatigatam , anekaM ca-vibhinna ca, upajAyate / tadetat - vibhinnakAryabhavanam , tebhyaH- rUpAdibhyaH, tAvadbhaya eva- tAvatsaMkhyAkebhya eva, katham, iti cintyatAm sarveSAmeva buddhijananasamarthatvAt KA rUpAdau jananIye'tiriktAnAgamanAt // 68 // doSAntaramAhaprabhUtAnAM ca naikatra sAdhvI sAmarthyakalpanA / teSAM prabhUtabhAvena tadekatvavirodhataH // 69 // pAdikAryavizeSaH, na grAsa grAhakAkAradayabhanibhAsaramANabhyaH saMcitAnA pane / Jain Education in For Private & Personel Use Only al
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAkhavArtA samuccayaH // 145|| . stbkaa| // 4 // prabhUtAnAM ca-vibhinnAnAM ca rUpAdInAm , ekatra- ekajAtIye buddhayAdikArye, sAmarthyakalpanA- zaktisamarthanA, sAdhvI na-nyAyayA na / kutaH ? ityAha- teSAM- samarthAnAM, prabhUtabhAvena- vibhinnatvena, tadekatvavirodhataH- kAryakatvavirodhAt / / 69 // ____etadeva bhAvayannAha-- tAnazeSAn pratItyeha bhavadekaM kathaM bhavet ? / ekasvabhAvamekaM yattattu nAnekabhAvataH // 7 // tAn- samarthAn , azeSAn , pratItya- Azritya, iha- loke, bhavat kAryam , eka kathaM bhavet ?-naiva bhavedityarthaH / atropapattimAha- yad- yasmAt , ekasvabhAvamekam 'ucyate' iti zeSaH, tattu- ekasvabhAvaM tu, anekabhAvataH-- anekebhyo rUpAdibhyo hetubhya utpatteH, na ghaTate // 70 / / katham ? ityAhayato bhinnasvabhAvatve sati teSAmanekatA / tAvatsAmarthyajatve ca kutastasyaikarUpatA? 71 yataH- yasmAt , bhinnasvabhAvatve- nAnAsvabhAvatve sati, teSAM- rUpAdInAm , anekatA, nAnyathA tAvatsAmarthyajatve catAvatkAraNazaktijanyatve ca, tasya- buddhyAdeH- kAryasya, kathamekarUpatA-- ekasvabhAvatA, rUpAdizaktijanyatvasvabhAvabhedAt ? // 71 / / Jain Education Intera For Private & Personel Use Only
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ Jain Education Inter etadeva samarthayannAha - pratyeka sAmarthyaM nAnyato hi tat / tayorabhinnatApaterbhede bhedastayorapi // 72 // yat kAryam, ekasAmarthyaM kAraNagataM, pratItya, jAyate, taddhi- tadeva, anyataH kAraNasAmarthyAntarAt, na jAyate / kutaH 1 ityAha- tayo:- kAraNasAmarthyayoH, abhinatApatteH- ekatvaprasaGgAt, ekakAryajanakatvenaikasvabhAvatvaucityAt / bhede tayoH - sAmarthyayoH kutazcidanyato nimittAt svabhAvabhede'bhyupagamyamAne, tayorapi tadubhayajanyabuddhyAderapi bhedaH syAt, pratyekajanyatvasvabhAvabhedAt / / 72 / / parAbhiprAyamAzaGkya pariharati pratItyaikasAmarthyaM jAyate tatra kiMcana / sarvasAmarthyabhUtisvabhAvatvAttasya cenna tat // 73 // ekasAmarthyaM pratItya- Azritya tatra - kArye, na kiJcana tajjanyatAniyataM rUpaM ( jAyate ) / kutaH 1 ityAha- tasyaadhikRtakAryasya, sarvasAmarthyabhUtisvabhAvatvAt- adhikRta sakala hetu zaktyapekSotracyeka svabhAvatvAt iti cet / na tat- naitaduktaM yuktam / / 73 / / kutaH ? ityAha pratyekaM tasya tadbhAve yuktA hyuktasvabhAvatA / na hi yatsarvasAmarthyaM tatpratyekatvavarjitam // 74 //
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAkhavArtA tasya- buddhyAdeH kAryasya, pratyekaM- rUpAdikamekaikamapekSya, tadbhAve- tebhdha utpattisvabhAvatve, hi- nizcitam , ukta- saTIkaH / smuccyH| svabhAvatA- sarvasAmarthya bhUtisvabhAvatA, yuktA / atropapattimAha-na hi yat sarvasAmarthya nAma, tat pratyekatvavarjitam- stabakaH / // 146 // pratyekasAmarthya bhinnam , pratyekA'vRtteH samudAyA'vRttitvaniyamAditi bhAvaH // 74 // ___ pratyekasAmarthya ca parihatameveti darzayatiatra coktaM na cApyeSAM ttsvbhaavtvklpnaa| saadhviitytiprsnggaadernythaapyuktisNbhvaat|75, atra ca-pratyekajanyatvasvabhAvapakSe ca, uktam- 'yajjAyate' ityAdi / doSAntaramAha-na cApi, eSAm- adhikRtasamagrahetUnAm , tatsvabhAvatvakalpanA-prakRtaphalajananasvabhAvatvakalpanA, atiprasaGgAderdoSAt , sAdhvI-nyAyyA samagrAntarANyapi tajjananasvabhAvAni bhavantvityatiprasaGgaH, AdizabdAdeka eva tajananasvabhAvo'stu, zeSA upanimantritakalpA ityAdidoSasaMgrahaH / evamapi tatsvabhAvatvoktau doSamAha- anyathA'pyuktisaMbhavAda- samagrAntarANAmapi tatsvabhAvatvavacanasaMbhavAt , yuktivaikalyasya cobhayasAdhAraNatvAt / itirAdyapakSasamAptyarthaH / / 75 // maulaM vikalpamadhikRtya pkssaantrmaah| athAnyatrApi sAmarthya rUpAdInAM prklpyte| na tadeva tadityevaM nAnA caikatra ttkutH?||7|| 1 kArikA 72 / // 146 // Jain Education Interational For Private Personal Use Only
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha, anyatrApi- buddhyAdivyatirekeNa vasaMtatAvapi, sAmarthya- rUpAdijananI zaktiH, rUpAdInAM samagrANAM, prakalapyate / atra doSamAha-na tadeva-buddhyAdijananasAmarthyameva, tat- anyatrApi sAmarthyam , anyasyApi buddhyAditvavyApteH, A iti- uktahetoH, nAnA- aneka buddhi-rUpAdijananasAmarthyam / evaM ca- nAnAtve ca, ekatra- ekasvabhAve rUpAdau, tat- sAma| ryam , kutaH, nAnAsAmarthyakhabhAvatvena sarvathaikatvavirodhAt // 76 // parapakSa eva doSAntaramAhasAmagrIbhedato yazca kAryabhedaHpraMgIyate / nAnAMkAryasamutpAda ekasyAH so'pi bAdhyate // 7 // yazca paraiH sugatasutaiH sAmagrIbhedataH- sAmagrIvizeSAt , kAryabheda:- kAryavizeSaH, pragIyate- pratijJAyate, so'pi, | ekasyA eva sAmagyA rUpA-''lokAdinAnAkAryasamutpAde'bhyupagamyamAne, bAdhyate, sAmagyavizeSe'pi kAryavizeSAditi bhAvaH // 77 // ___ atraiva parAbhiprAyaM niSedhatiupAdAnAdibhAvena na caikasyAstu saMgatA / yuktyA vicAryamANeha tdnektvklpnaa||7|| naca, ekasyAstu- sAmAnyata ekasyA eva sAmagyAH , upAdAnAdibhedena-jJAnAdau manaskArAderupAdAnatvena, itareSAM 1ja. 'pratIya' / 2 kha.ga.pa. ca. 'nAkamasa' / Jain Education Inter Pariww.jainelibrary.org
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________ sttiikH| zAkhavArtA- samuccayaH // 147 // ca sahakAritvena kAraNatAghaTitenAvAntarasAmagrIbhedena, yuktyA vicAryamANA, iha- prastunavicAre, tadanekatvakalpanAsAmagyanekatvakalpanA, saMgatA- yuktA // 78 / / tathAhirUpaM yena svabhAvena rUpopAdAnakAraNam / nimittakAraNaM jJAne tattenAnyena vA bhavet ? // 79 // ___rUpaM yena svabhAvena rUpopAdAna kAraNaM, tenaiva svabhAvena jJAne nimittakAraNaM, anyena vA svabhAvena bhavet ? iti pakSadvayam / / 79 // Adhe Ahayadi tenaiva, vijJAnaM bodharUpaM na yujyte| athAnyena, balAd rUpaM dvisvabhAvaM prsjyte||8|| yadi tenaiva- rUpopAdAnakhabhAvenaiva jJAnajananasvabhAvaM rUpaM, tadA vijJAnaM bodharUpaM na yujyate, kArye sakalasvagatavizeSAdhAyakatvaM yupAdAnatvam , tatsvabhAvatvaM ca rUpAdeyadi jJAne'pi jananIye, tadA tadrUpAdisvarUpatAmAskanded bodharUpatA jahyAditi bhAvaH / dvitIye Aha- athAnyena- upAdeyajananasvabhAvabhinnasvabhAvena rUpaM bodhajanaka, tadA balAttvadicchAnanurodhAt , dvisvabhAvaM rUpaM prasajyate / aniSTaM caitad bhavataH, upAdAna-sahakArizaktibhede'pi svasaMvidyekatvenAvabhAsa / bhavataH- tathAgatatanayasya / |147 // FREl Jain Education For Private Personal Use Only on
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________ nAta, ekatvAbhyupagame janakatvA-'janakatvAbhyAmapyakSaNikasya tata eva tathAtvAbhyupagame bAdhakAbhAvAt / atha na svabhAvabhedAd bhAvabhedaH, apitu viruddhasvabhAvabhedAt , tatkAryajanakatvA-janakatve cAkSaNikasya viruddhau svabhAvau, upAdAnatva-sahakAritvazaktyozca na virodha iti na doSa iti cet / na, tathApyanekazaktitAdAtmyAnuviddhakarUpakSaNAdyabhyupagame'nekAntaprasaGgAt / zaktInAM zaktimato'bheda evetyabhyupagame ca 'idamupAdAnam , idaM ca sahakArikAraNam' ityAdivibhAgAbhAvaprasaGgAt / / 80 // kalpanayA'yaM vibhAgo bhaviSyatIti parAbhimAyamAzaGkaya pariharannAhaabuddhijanakavyAvRttyA ced buddhiprsaadhkH| rUpakSaNo hyabuddhitvAtkathaM rUpasya saadhkH?||8|| abuddhijanakavyAvRttyA- 'abuddhijanakebhyo vyAvRttaH' iti kRtvA, cet- yadi, vuddhiprasAdhakaH- buddhyupadhAyakaH, rUpakSaNo vikalpyate; tadA hi- nizcitam , abuddhitvAt- buddhibhinnatvAt , kathaM sa rUpasya sAdhakaH ? / na hyabuddhijanakavyAvRttamabuddhijanakaM bhavatIti / / 81 // para Ahasa hi vyAvRttibhedena rUpAdijanako nnu| ucyate vyavahArArthamekarUpo'pi tttvtH||82|| sa hi- rUpakSaNaH, 'nanu' iti nizcaye, tattvataH- paramArthataH, ekarUpo'pi- ekasvabhAvo'pi, vyavahArArtha, vyAvRttibhedena- arUpajanakAdivyAvRttivizeSeNa, rUpAdijanaka ucyate, viruddharUpasyaikatrAbhAve'pi vibhinna rUpeNa kalpanAyA apatiro Jain Education interwa For Private Personal Use Only w.jainelibrary.org
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________ stvkH| zAstravAto. dhAt , kalpanAyAM viSayasattvasyAniyAmakatvAditi bhAvaH / / 82 // sttiikH| samuccayaH atraah||148|| agandhajananavyAvRttyAyaM kasmAnna gandhakRt / ucyate, tadabhAvAccedbhAvo'nyasyAH prasajyate // // 4 // ___ agandhajananavyAvRttyA, ayaM- rUpakSaNaH, vyavahArArthameva kasmAd na gandhakaducyate / agandhajananavyAvRtyabhAvAccad yadi nocyate, tadA'nyasyAH- abuddhijanakanyAvRtteH, bhAvaH- pAramArthikasattvaM, prasajyate // 83 / / tataH kim ? ityAhaevaM vyAvRttibhede'pi tasyAnekasvabhAvatA / balAdApadyate sA caayuktaabhyupgmkssteH|| 8 // sa evam- uktamakAreNa, vyAvRttibhede'pi- vibhinnakAraNatAvacchedake bhedavizeSe'pyaGgIkriyamANe, tasya- vastunaH, balAdanekasvabhAvatA''padyate / sA cA'bhyupagamakSateH-pratijJAtavirodhAt , ayuktaa| atha 'Arope sati' ityAdinyAyena rUpakSaNasyAgandhajanakatvavyAvasyA gandhajanakatvAkalpanAyAmapyabuddhijanakavyAvRttyAdinA buddhayAdijanakatvakalpanAdna doSa iti cet / / na,rUpatvAdinA'nvaya-vyatirekagraheNa rUpatvAdinaiva rUpAderbudayAdihetutvaucityAt , itaravyAvRtterduhatvAd , kalpanAtaH kAraNatAvacchedakatvAMza iva kAraNatAMze'pyanAzvAsAt , skhalakSaNAsaMsparze'pi kalpanAprasarAt , vyAvRttibhedasyApi skhalakSaNasaMsparza ca | vyAvRttibhedAnugatanAnAkSaNavRttitvasyApi skhalakSaNasaMsparzaprasaGgAt , vyAvRttibhedena kAraNakSaNAnAM kAryakSaNAnAM cAnugame eka- // 148 // Jain Education in For Private 3 Personal Use Only
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________ dApAmAsATamavAra kagraha-vinimoMkAbhyAmavinigamAt , viziSya hetutAgrahe cApAyAbhAvAditi / anyatra vistaraH // 84 // doSAntaramAhavibhinnakAryajananasvabhAvAzcakSurAdayaH / yadi jJAne'pi bhedaH syAnna cadbhedo na yujyate 85 . vibhinnakAryajananasvabhAvAzcakSurAdayaH kAraNavizeSA yadISyante, tadA tajjanye jJAne'pi bhedaH syAt / na ced bhinnakAryajananasvabhAvatvaM, tadA rUpa-buddhayAderapi bhedo na yujyate / pratyeka vibhinna kAryajananasvabhAvatvAdayamadoSa iti cet / na, tathApyekatra kArye pratyeka vibhedApatteH / / 85 // prastutapakSamupasaMharatisAmAgyapekSayApyevaM sarvathA nopapadyate / yaddhetu-hetumadbhAvastadeSA'pyuktimAtrakam // 86 // evam- uktayuktyA, sAmagyapekSayApi, yad- yasmAt kAraNAt , sarvathA hetu-hetumadbhAvo nopapadyate; tat- tasmAt , eSA-sAmagyapi, uktimAtraka-prakRtapakSAsAdhikA // 86 // abhyupagamyApi hetu-hetumadbhAvaM doSamAha1 kha. ga. gha. ca. 'kaM bhe| myaaNgN Jan Education internal For Private Personel Use Only w.jainelibrary.org
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________ shaastrvaartaasmuccyH| // 149 // sttiikH| stbkH| // 4 // prabala nAnAtvAbAdhanAcceha kutaH svakRtavedanam / satyapyasminmitho'tyantatadbhedAditi cintyatAm // 87 // hi ca-punaH, iha- kSaNikatvapakSe, satyapyasmin- hetu-hetumadbhAve pUrvottarakSaNarUpakartR-bhoktroH , mitha:- parasparam , anvayAbhAvenA'tyantabhedAt , svakRtavedanam - svArjitahitA-ahitakarma-phalAnubhavaH, kutaH ? iti cintyatAm- mAdhyasthyamavalambya vimRzyatAm / / 87 / / para aahvaasyvaaskbhaavaaccennaitttsyaapysNbhvaat| asaMbhavaH kathaM nvasya, viklpaanuppttitH||8|| vAsyavAsakabhAvAt svakRtavedanaM yujyate, 'svavAsakakRtaM skhena bhujyate' iti niyamAta , svavAsakakRte svakRtatvavyavahArAca / atrottaram - iti cet / naitadevam , tasyApi- vAsyavAsakabhAvasyApi, asaMbhavAt / para Aha- 'nu' iti vitarke, kathamasya-vAsyavAsakabhAvasya, asaMbhavaH / atrottaram-vikalpAnupapattitaH- vikalpyamAnasya satastattvanItyA'ghaTamAnatvAt / / 88 // tathAhi ---- ina // 149 // Jan Education Intema For Private Personel Use Only
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAsakAhAsanA bhinno'bhinnA vA bhvedydi| bhinnA svayaM tayA zUnyo naivAnyaM vaasytysau|89| vAsakAt sakAzAd vAsanA bhinnA vA bhavet , abhinnA vA ?, iti dvayI gatiH / tatra yadi vAsakAd vAsanA bhinnA, tadA svayaM tayA zUnyo'sau vAsakA kSaNaH, naivAnyaM vAsayet , anyakSaNAvizeSAt / / 89 / / athAbhinnA na sNkraantirsyaavaaskruupvt|vaasye satyAM ca saMsiddhirdravyAMzasya prajAyate90 | athAbhinnA vAsakakSaNAd vAsanA, tadA tasyA vAsakarUpavad niranvayavinaSTatvena vAsye saMkrAntiranvayarUpA na syAt / satyAM ca- abhyupagatAyAM ca saMkrAntI, dravyAMzasya saMsiddhiH prajAyate, anvayasyaiva dravyasaMjJitatvAt / / 90 // saMkrAnti vinaiva vAsanA bhaviSyatItyata AhaasatyAmapi saMkrAntau vAsayatyeva cedsau| atiprasaGgaH syAdevaM sa ca nyaaybhisskRtH||91|| asatyAmapi saMkrAntau- vAsakasaMvaidharUpAyAm , cedasau- vAsakakSaNaH, vAsayatyeva vAsyam , tadaivaM sati, atiprasaGgaH / syAt , anyasyApi vAsanaprasaGgAt , sa ca nyAyabahiSkRtaH-yuktivAdhitaH // 91 // 1 kriyamANe'na saMdhI saptAkSaravaprasaGgena rachandohAniH, saMdheravidhAne ca 'saMhitaikapadavat pAde'rdhAntavarjam' iti kAvyasamayAtikramaH,iti 'bhA vA'bhinnA' ini pAThavet syAt, susaMgataH syAt / Jain Educat i For Private Personal Use Only onal
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAkhavArtAsamuccayaH // 150 // saTIkaH / stbkH| // 4 // atha neyaM vAsanA vAsakasaMsargarUpA, kintu mRgamadakSaNaparamparAvat skhahetuprasUtatattatkSaNaparamparArUpaiva, ityabhiprAya- mAkalayyAbhyupagatamapyasaMgatatvAt parityajannAhavAsyavAsakabhAvazca na hetuphlbhaavtH|tttvto'ny iti nyAyAtsa cAyukto nidrshitH||9|| vAsyavAsakabhAvazcAyaM bhavatkalpito na hetuphalabhAvataH sakAzAt tattvato'nya:- kintu sa eva / sa ca nyAyAtasattAt , ayukto nidarzitaH / / 92 // paraH siMhAvalokitena svAbhimAyamAhatattajjananasvabhAvaM janyabhAvaM tathA prm| ataH svabhAvaniyamAnnAyuktaH sa kadAcana // 9 // tat- kAraNaM mRdAdi, tajjananakhabhAvaM- ghaTAdijananasvabhAvam , tathA, paraM- ghaTAdi, janyabhAvaM- mRdAdijanyasvabhAvam / ataH khabhAvaniyamAd hetu-phalayoH, saH- hetu-phalabhAvaH, na kadAcanA'yuktaH, antyAvasthAyAM sarveSAM pratyekamabhimatakAryotpAdakatvAt , anyasaMnidhestu khahetupatyayasAmarthya nimittatvenopAlambhAnahatvAt / na ca bhinnakAryotpattiH, sarveSAM tasyaiva janane sAmarthyAt / athavA, mRdAdikSaNa eva zaktirUpA ghaTAdihetutA vAstavI, anyatra tu paurvAparyaniyamamAtram, iti na vibhAgA- bhAvAdidoSa iti // 93 // // 150 // For Private Personal Use Only Jan Education Interational
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________ ... atrAha ubhayorgrahaNAbhAve na tathAbhAvakalpanam / tayoAyyaM na caikena dvayorgrahaNamasti vH||94|| ubhayoH- hetu-phalayoH, grahaNAbhAve na tathAbhAvakalpanaM- tajjananasvabhAvAdikalpanam , tayoH- hetu-phalayoH, nyAyyam , IP ubhayapaTitatvAt tasya / na caikena grAhakeNa, yobhitrakAlayoH, grahaNamasti, vA-yuSmAkam // 94 // etadeva darzayatiekamartha vijAnAti na vijJAnadvayaM yathA / vijAnAti na vijJAnamekamarthadvayaM tathA // 9 // yathA vijJAnadvayaM bhinnakAlaM kSaNikatvAdekamarthaM na vijAnAti, tathA vijJAnamekamarthadvayaM bhinnakAlaM kSaNikatvAdeva na vijAnAti 'nAnanukRtAnvaya-vyatireka kAraNaM, nAkAraNaM viSayaH' iti hi saugatAnAM matam / na ca jJAnadvaya ekasyArthasyeva, jJAne'rthadyasyApi hetutvam , iti naikenobhayagrahaNamiti bhAvaH // 95 / / parAbhiprAyamAhavastusthityA tayostattva ekenApi tthaagrhaat| no bAdhakaM na caikena dvyorgrhnnmstydH||16|| vastusthityA, paurvAparyabhAvena tayoH- hetu-phalayoH, tacce- tajananAdisvabhAvatve, ekenApi-dharmigrAhakeNa, tathAgrahAt- tadabhinnataddharmaprakArakagrahAta , no bAdhakaM prAguktam / na cAdaH-etat , ekena dvayorgrahaNamasti, dharma-dharmiNoranarthAntaratvAt , For Private Personal Use Only Jain Education Interminal
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________ sttiikH| stbkH| zAstravArvA- ekanaikasyaiva grahAt // 96 // smuccyH| etat prijihiirssnaah||15|| tathAgrahastayornetaretaragrahaNAtmakaH / kadAcidapi yukto yadataH kathamabAdhakam ? // 17 // ___ tayoH-hetu-phalayoH, tathAgrahaH- tajjananasvabhAvatvAdinA grahaH, itaretaragrahaNAtmakaH- ghaTakagrahasApekSagraharUpaH, dharmimAtragrahAt ER kadAcidapi yuktaH, ataH kathamabAdhakaM prAguktam / na hi skhalakSaNAdhyakSaM vasya yAthAtmye pramANam , kSaNikatva-svargaprApaNazaktyAdA| capi tathAsvaprasaGgAta , "yatraiva janayedenAM tatraivAsya pramANatA" ityasya dhyAghAtApattezca / / 97 // . na ca hetu-phalamAtrasvarUpagrahAd hetu-phalabhAvavikalpa iti sAMpratam , atiprasaGgAt , ityAhatathAgrahe ca sarvatrAvinAbhAvagrahaM vinaa| na dhUmAdigrahAdeva hyanalAdigatiH katham ? // 98 // .. sarvatra tathAgrahe ca sarvatra dharmimAtragrahAt tatsvabhAvatvavikalpane ca, avinAbhAvasya graho yasmAdityavinAbhAvagrahaHsahacArAdijJAnaM tad vinA, dhRmAdigrahAdeva- dhUmAdisvarUpamAtragrahAdagnyAdivyAptivikalpanAdeva, hi- nizcitam , analAdigatiH-- agnyAyanumAnam , kathaM na bhavet ? / bhavedevAbhyAsa-pATavAdinA kaciditi cet / agRhItasahacArasya nAlikeradvIpavAsino'pi dhUmadarzanamAtrAdagnivyAptivikalpAdagnyanupAnaM kiM na syAt // 98 // 1 yatraiva- viSaye / 2 kalpanAm / 3 asya- pratyakSasya / // 15 // Jan Education International For Private Personal Use Only
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________ atraivAkSepaM samAdhAnaM cAhasamanantaravaikalyaM tatretyanupapattikam / tulyayorapi tadbhAve hanta ! kvacidadarzanAt // 19 // tatra nAlikeradvIpavAsidhRpAdijJAnAdagnyAdyagatisthale, samanantaravaikalyaM syAt, etadapyanupapattika- niyuktikam / kutaH' ityAha-tulyayorapi-samanantarayoH, uttaraM tadbhAve-dhUmAdigrahotpAde, hantakacita-agRhItAvinAbhAve pusi, tadadazanAtanalAdyananubhavAt / / 99 // nanu na samanantaratvamAtreNa samanantarataulyamapekSitam , kintu gRhathamANakAraNatAzraya kAraNaviSayatvena, ityabhipretya paraH zaGkatenatayostulyataikasya ysmaatkaarnnkaarnnm| oghAttahetuviSayaM na tvevamitarasya tu||10008 na tayoH- gRhItAvinAbhAvanAlikeradvIpavAsisamanantarayoH, tulyatA, yasmAdekasya gRhItAvinAbhAvasya, kAraNakAraNaMdhUmajJAnopAdAnam , oghAt- sAmAnyataH, tathAvikalpAnuparAgeNeti yAvat , taddhetuviSayaM- gRhyamANadhUmahetvagniviSayam , na tu, 50 evam- uktavat , itarasya tu-nAlikerIpavAsinastu, tena sadA tadagrahaNAt // 10 // atrottaram1 kha.ga.pa.ca. 'najJAne aaN'| For Private Personal Use Only
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________ / // 4 // zAkhayAtAyaH kevlaanlgraahijnyaankaarnnkaarnnH| so'pyevaM na catadetostajjJAnAdapi tdgtiH||101|| saTIkaH / samuccayaH | yaH- kacid nAlikeradvIpavAsipratyayaH, kevalAnalagrAhijJAnakAraNakAraNaH- daivAdayogolakAGgArAdijJAnasamutthaH, stvkH| // 152 // so'pi, evaM- gRhyamANadhumahetvagnigocarasamanantarAvikalaH / na ca taddhetorapyevaM- nimittasamanantarahetorapi, tajjJAnAtnAlikeradvIpavAsidhUpajJAnAt , tadgatiH- analAdigatiH, tathA ca vyabhicAra eveti bhAvaH // 101 // paraH samAdhAnAntaramAhatajjJAnaM yanna vaidhUmajJAnasya smnntrH| tathAbhUdityato neha tajjJAnAdapi tdgtiH||102|| tajjJAnam- agnijJAnam , yad- yasmAta , vai-nizcitam, dhRmajJAnasya samanantara:- upAdAnahetuH, na tathA'bhUta , ityato hetoH, iha-nAlikeradvIpavAsini, tajjJAnAdapi-daivAdInaviSayakajJAnotthadhRmajJAnAdapi, na tadgatiH-nAnalAdigatiH, tathA cAnijJAnopAdeyadhUmajJAnatvenAgnigamakatvAd na doSa iti bhAvaH / / 102 // atrottaramtathetihanta! konvarthastattathAbhAvato ydi| itaratraikamevetthaMjJAnaMtagrAhi bhaavytaam||10|| 'na tathA'bhUt' ityatra 'tathA' iti hanta ! ko nvarthaH ? / vAkyArthamavicAryaiva vAkyaM prayuJjAnasya mahadanaucityamiti // 152 // Join Education For Private Personal use only Bodww.jainelibrary.org
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'hanta' ityanena mUcyate / yadi tattathAbhAvataH-tasyaivAgnijJAnasyaiva tathAbhAvato dhamajJAnabhAvena pariNAmo nAbhUditi nAgnyAdi gatirityabhimatam , tadA bhavatvihedaM samAdhAnam / paramitaratra- avinAbhAvagrahasthale, ittham- uktaprakAreNa, ekameva jJAnaM . ekAkAraparityAgAnyAkAropAdAnena, tagrAhi- dhUmAnalagrAhi, bhAvyatA- vipRzyatAmetat , anyathA vizeSAsiddheH // 103 // pakSAntaranirAsenAdhikRtameva samarthayannAhatadabhAve'nyathA bhAvastasya so'syApi vidyte|anntrciraatiitN tatpunarvastutaHsamam 104 anyathA- tattathAbhAvena vizeSAnabhyupagame, tadabhAve- agnijJAnAbhAve, tasya- dhUmajJAnasya, bhAvaH- utpAdaH, abhyupagato bhavati, gatyantarAbhAvAt / na caivaM vizeSa ityAha- saH- tadabhAve bhAvaH, tasyApi-nAlikaradvIpavAsidhumajJAnasya, vidyte| tatkAle yathoktAnijJAnAbhAvAdAnantaryAd vizeSaH syAdityata Aha- anantaracirAtItaM, tatpunaragnijJAnam , vastunaH- paramArthataH, tadAnImasatvAt samam , anupayogAvizeSAt , hetusattvasyaiva kArye upayogAta / vastuto nAgnijJAnajadhRmajJAnatvenAgnigamakatvam , anagnijJAnAdapi dhUmaM jJAtvA mAnasAdhyakSeNa, UhAkhyapramANena vA vyAptigrahenijJAnodayAt , agnijJAnakurvadUpatvaM cana dhUmajJAnahetutAyAM pakSapAti, pizAcasyApi tathAhetutvasaMbhavAditi na kizcidetat // 104 // etenaitad nirastamityAhaagnijJAnajametena dhUmajJAnaM svabhAvataH / tathAvikalpakRnnAnyaditi pratyuktamiSyatAm 105 JainEducation Inter For Private Personal Use Only
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________ shaastrvaartaasmuccyH| sttiikH| stbkH| // 4 // // 153 // etena-paramate tatsvabhAvatvAparijJAnapratipAdanena, 'agnijJAnajaM dhamajJAnaM, tathASikalpakRt- 'agnijanyo'yaM dhUmaH' iti vikalpahetu;, nAnyat' iti pratyuktaM- nirastam , iSyatAm- aGgIkriyatAm / / 105 // prastutaM nigamayatiataH kathaMcidekena tayoragrahaNe sati / tathApratItito nyAyyaM na tthaabhaavklpnm||106|| ata:- uktayuktaH, kathazcita- anvayAvicchedAta , ekena-grAhakeNa, tayoH- hetu-phalayoH, agrahaNe sati, tathApratItitaH- taditarAvadhikatvenA'matIteH, tathAbhAvakalpanaM- prakramAd hetu-phalayosta jananasvabhAvatvAdikalpanaM, na nyAyyaMna yuktam // 106 // evaM cAbhyupagamakSatirityAhapratyakSAnupalambhAbhyAM hantaivaM sAdhyate katham ? / kAryakAraNatA tasmAttadbhAvAderanizcayAt // 'hanta' iti khede, evaM-tattathAbhAvAnavagato, pratyakSA-'nupalammAbhyAM kAryakAraNatA kathaM sAdhyate / kutaH? ityAhatasmAt tadbhAbAdeH- tadanvayAnukRtAnvayapratiyogitvAdeH, anizcayAt- anupalambhAt , AdinA tavyatirekAnukRtavyatirekapratiyogitvagrahaH / / 107 // 1 upalabdhya-'nupalabdhiyAM, anvaya-vyatirekAbhyAmiti yAvat / . // 153 // Jain Education Internationa For Private & Personel Use Only Last
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________ tula etadeva spaSTayannAhana pUrvamuttaraM ceha tadanyAgrahaNAd dhruvam / gRhyate'ta idaM nAto nanvatIndriyadarzanam // 10 // ha- paradarzane, pUrva- kAraNatAzrayaH, uttaraM ca- tatpatiyogei, na gRhyate, dhruvaM- nizcitam , tadanyAgrahaNAt- adhikRta| darzanavelAyAmanyAdarzanAt / tataH 'ata idam-' 'agnyAdedhUmAdi' ityanvayajJAnam , 'nAtaH- jalAdeH, idam- agnyAdi' iti | vyatirekajJAnam , 'nanu' akSamAyAm , atIndriyadarzanam- indriyAtItamapUrva pratyakSam / na cAntraya vyatirekAgrahAdeva kAraNatA grahaH, kAryAnukRtAnvaya-vyatirekAtiyogitvarUpakAraNatAyAM tayorghaTakatvAt , ghaTyagrahasya ca ghaTakagrahAdhInatvAt , ananyathAsiddha| niyatapUrvavartitvarUpatadgrahe'pi sahacAragrahatvena, anvaya-vyatirekAbhyAM vA tadgrahahetutvAvazyakatvAt / na ca zaktirUpakAraNatApi dharmigrahamAtrAt sugrahA, tasyA anumeyatvAditi dig // 108 / / evaM ca vikalpo'pi na ghaTata ityAhavikalpo'pi tathAnyAyAdhujyate na hyanIdRzaH tatsaMskAraprasUtatvAtkSaNikatvAcca sarvathA109 vikalpo'pi-nizcayo'pi, tathAnyAyAt-uktanyAyAta , tatsaMskAramamUtatvAt- pUrvottarasaMvitsaMskArajatvAt , ra kSaNikatvAca- anvaya(?) vicchedena kSaNikatvAbhyupagamAJca, anIdRzaH- asaMspRSTavipratiSedhaH, na hi-naiva, yujyate / na hiM pUrvAnubhUtasaMskAra vinA sAraNAtmA nizcayaH / na ca kSaNabhaGge prAcyasaMskArAvasthAnamiti // 109 // Jain Education inte ! For Private & Personel Use Only Halw.jainelibrary.org
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtA upasaMharamAha-- sttiikH| stbkH| Mi netthaM bodhAnvayAbhAve ghtttetdvinishcyH| mAdhyasthyamavalambyataccintyatAM svayameva tu110 // 4 // ittham- uktaprakAreNa, bodhAnvayAbhAve sati, tadvinizcayaH- tattathAsvAbhAvyavinizcayaH, na ghaTate / etat- uktam , 6 mAdhyasthyamavalamya svayameva tu cintyatAm , naanaakaaraanuviddhsyaikopyogsyaanubhuuternythaanupptteH|| 11 // paraH zaGkateagnyAdijJAnameveha na dhUmajJAnatAM ytH|bjtyaakaarbheden kuto bodhAnvayastataH ? // 111 // iha- tattathAbhAvagrahasthale, agnyAdijJAnamevAkArabhedena dhRmajJAnatAM yato na vrajati, anyathA nIla-pItajJAnayorapyaikyaprasaGgAt , tat kuto bodhAnvayaH ? iti / / 111 // ___atrottaram -- tdaakaarprityaagaattsyaakaaraantrsthitiH| bodhAnvayaH pradIrghakAdhyavasAyapravartakaH // 11 // tadAkAraparityAgAt- agnyAdyAkAratirobhAvAt , tasya- bodhasya, AkArAntarasthitiH- dhUmAdyAkAraNAvirbhAvaH // 15 // bodhAnvayaH, sarvathA'satsadbhAvavirodhAt / sa ca pradIrghaH pravAhavAn ya ekaH- ekasaMtatimAn adhyavasAyastatpravartakaH Jain Education a l
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________ tannimittam, nIlapItAkArayormina saMtatigatatvena virodhe'pyadhi- dhUmAyAkArANAmeka saMtatigatatvenA'virodhAt ekatra svasaMvidi grAhya graahkaakaarvt| na ca samAnakAlInAkArabhedenAkAravato'bhede'pi kramikAkArabhedAt tadbhedaH, tadvadeva tasyAviruddhatvenAbhedakatvAt 'muhUrtapAtramahamevikalpapariNata evAsam' ityavAdhitAnubhavAt / na ca naiyAyikenApyetadanubhavApahnavaH kartuM zakyaH, pradIrghAdhyavasAyasya dhArAvAhikatayA samarthane sthUlakAlamAdAya 'pazyAmi' iti pratyayasya bhrAntale, tadaikyapratyabhijJAyAtha tajjAtIya bhedaviSayakatve, ghaTAdau vartamAnatApratyaya- pratyabhijJayorapi tathAtve bauddhasiddhAntamavezAt / na caivaM godarzanakAla SearvavikalpAnubhavAt tayorapyekadAbhyupagamaH syAt, anubhavasya pratyAkhyAtumazakyatvAt evaM ca tavApi 'juMgavaM do Natthi uvaogA' iti vacanavyAghAta iti vAcyam; 'uktavacanasya samAnasavikalpadvayayaugapadyaniSedhaparatvAt indriya-manojJAnayorekadApyupapatteH' iti sammatiTIkAkAraH / bhinnendriyajJAnayaugapadyaM tu vAdhakAt tyajyate / prakRte ca naikopayogAnubhave kiJcid bAdhakaM pazyAmaH / na cottarakSaNavartivibhuvizeSaguNAnAM svapUrvavRtti yogyavibhuvizeSaguNanAzakatayA pradIrghAdhyavasAyasya bAdhaH, suSuptiprAkAlInajJAnAderiva sarvasyaivottarakSaNavRttitvaviziSTasya svanAzakatvena kSaNikatvaprasaGgAt svatvasya nAnAtvena viziSyaiva nAzakatvakalpanAcceti / anyatra vistaraH / svatantrAgni-dhUmAdyupayogabhedavadatrApi tadbheda iti kucodyamAzaGkanIyam ekasAmagrIprabhavaikavicArAGgIbhUtAkArarestrial nabheda ityuktatvAt / na cAnyAdiviSayakAraNabhedAt sAmagrIbhedaH, yogyatAto viSayapratiniyamopapattau viSaya1 tasya / 2 yugapad dvau na sta upayogI / Jain Education Interratonal
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________ sa zAstravArtA- smuccyH| // 155 // diikaa| stbkH| SePRESS syAdhyakSAhetutvAt , anyathA yogijJAnasyAvartamAnArthagrAhitvAnupapatteH / athaivamekatra pramAtari eka evopayogaH syAt , tadA- kArabhedAdakhilavyavahAropapatteriti cet / satyam , ghaTAdermudAdirUpatayevAtmadravyataryakye'pyavicyutarUpabhedasyAnubhavasiddhatve. nAvirodhAditi dig / / 112 // na cAyaM bhrAnta ityAhasvasaMvedanasiddhatvAnna ca bhraanto'ymitypi| kalpanA yujyate yuktyA sarvabhrAntiprasaGgataH113 na cAya-bodhAnvayaH, bhrAntaH- bhrAntiviSayaH, ityapi kalpanA (yuktyA) yujyate / kutaH ? ityAha- svasaMvedanasiddhatvAtsvasaMviditajJAnaparicchinnatvAt , adhyakSapamitasyApi bhrAntatve, sarvabhrAntiprasaGgata:- ghaTAdInAmapyasavApattyA pramANa-prameyAdivibhAgocchedaprasaGgAt // 113 // nanvanvayagrAhiNo vikalpasya bhrAntatve'pi svalakSaNanirvikalpasyAdhyakSatvenAbhrAntatvAd noktadoSaH / na ca nAmAyullekhapariSvaktamUrtivikalpo'pyadhyakSaH, asaMnihitanAmAdiyojanAkarambitatvAt , pratyakSasya ca saMnihitamAtraviSayatvAt / etena "vAyUpatA ced vyutkrAmedavabodhasya zAzvatI / na prakAzaH prakAzeta sA hi pratyavamarzinI // 1 // " iti vAksaMspRSTasyaiva sakalArthasya saMvedanam , iti zAbdikamataM nirastam , arthadarzane tadAksmRtestatsaMsparzaH, tatsaMsparza ca tatsaMspRSTArthagrahaNamityanyonyAzrayAt , agRhItasaMketasya ca vAlasya vAgasaMsparzanArthAgrahaNaprasaGgAt , 'kim ?' iti vAksaM- // 155 / / Jain Education a l For Private Personal use only
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarza ca sAmAnyagrahe'pi vizeSAgrahAt / kiJca, vaikharI vAcaM na nAyanaM jJAnamupaspRzati, tasyAH zrotramAtragrAhyatvAbhyupagamAt; FO nApi smRtiviSayAM madhyamAm , tAmantareNApi zuddhasaMvido bhAvAt / saMhRtAzeSavarNAdivibhAgA pazyantI ca vAgeva na bhavati, bodharUpatvAt , vAcazca varNarUpatvAt , ato na tayuktA pratipattiH, api tvavikalpikaiveti / athAdyamadhyakSa vAcakasmRtyabhAvAdavikalpakamevAstu, na smRtisahakRtendriyajam , uttaraM tu tat savikalpakamityatra ko doSaH ? iti cet / na, smRtyupanIte'pi zabde parimala ivAviSayatvAd nayanasyApravRtteH / na caivaM nAmaviziSTasyAgrahaNe'pi | dravyAdiviziSTanAhi pratyakSaM savikalpakamastu, vAdhakAbhAvAditi vAcyam / vizeSaNa-vizeSyabhAvasya vAstavatve daNDa puruSayoriva pratiniyatasyaiva saMbhavAt 'kadAcid daNDasyaiva vizeSaNatvam , kadAcicca puruSasyaiva' iti vizeSAnupapatteH, arthakriyAjanakatvatatprayojakatvApekSayA pradhAno-pasarjanabhAvarUpasya tasya kalpanA'viSayatvAt / tasmAdadhyakSasaMvid nirastavizeSaNamarthamavagacchati, vizeSaNayojanA tu 'smaraNAdupajAyamAnA'pAstAkSArthasaMnidhirmAnasI' iti pratipattavyam , bahirAvabhAsikAbhyo vizadasaMvidhyaH svagrahaNamAtraparyavasitAnAM sukhAdisaMvidAmivArthasAkSAtkaraNAsvabhAvAyAstasyA bhinnatvena bAdhakAbhAvAt / na ca jAtyAdiviziSTArthapratipatteH savikalpikA matiH, jAtyAdeH svarUpAnavabhAsanAt / na hi vyaktidvayAd vyatiriktavapurgAhyAkAratAM bahibibhrANA vizadadarzane jAtirAbhAti / na cAmra-cakulAdiSu 'tarustaruH' ityullikhantI buddhirAbhAtIti nAsatI jAtiriti vAcyam , vikalpollikhyamAnatayApi bahirlAhyAkAratayA jAteranudbhAsanAt pratItireva tatra tulyAkAratAM bibhartIti / na ca KO zabdaH pratItirvA jAtimantareNa tulyAkAratAM nAnubhavati, 'jAtirjAtiH' ityaparajAtivyatirekeNApi gotvAdisAmAnyeSu BeloperiodioespRROR Jain Education in a For Private Personel Use Only Ediww.jainelibrary.org
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravAto sttiikH| // 156 // // 4 // PERISPERO tayostulyAkAratAdarzanAt / na ca teSvapyaparA jAtiH, anavasthAmasaneH, ghaTatvAdisAmAnyeSu jAtitvavajAtitvasahiteSvapi | teSu tatkalpanAnuparamAt / atha tulyAkArApi pratipattiryadi ninimittA, tadA sarvadA bhavet , na vA kadAcit / vyaktinimittatve AmrAdiSviva ghaTAdiSvapi tatprasaGgAt , vyaktirUpatAyA anyatrApi samAnatvAditi cet / na, pratiniyatavyaktinimittatvenAnatiprasaGgAt / yathA hi tAH pratiniyatA eva kutazcid nimittAt pratiniyatajAtivyajakatvaM prapadyante, tathA pratiniyatAM tulyAkArAM pratipattimapi tata eva janayiSyanti, iti kimprjaatiklpnyaa| yathA vA guDUcyAdayo bhinnA ekajAtimantareNApi jvarAdizamanAtmaka kArya nirvartayanti, tathA''mrAdayastarutvamantareNApi 'tarustaruH' iti pratIti janayiSyantIti kiM trutvaadiklpnyaa| tato jAtyAderabhAvAd na tadviziSTAdhyavasAyinI matiriti cet / atrocyate- spaSTadhUmAdhyavasAyAnantaramaspaSTAvabhAsAgnyanumAnAkArasyeva vizadadarzanavapuSo'rthAkArAdanantaramaspaSTAkAravikalpadhiyo'nanubhavAdekahelayaiva skhalakSaNasaMnidhau jAyamAnA'ntarbahizca sthUlamekaM svaguNAvayavAtmakaM jJAnaM ghaTAdikaM vAvagAhamAnA matirna nirvikalpikA / na cAnadhyakSA, vizadasvabhAvatayAnubhUteH / na ca (sa)vikalpA-vikalpayormanasoyugapadavRtteH kramabhAvinolaghuvRtterekatvamadhyavalyati janaH, ityavikalpAdhyakSagataM vaizaya vikalpe svAMzasvArthAdhyavasAyinyAMdhyAropayatIti vaizadyAvagatiratreti vAcyam ; evaM hyanubhUyamAnamekAdhyavasAyamapalapyAnanubhUyamAnasyAparanirvikalpasya parikalpane, buddhezcaitanyasyApyaparasya parikalpanayA sAMkhyamatamapyaniSedhyaM syAt / nti, tathA''prAdayastaratvikalpanayA ? / yathA vA gRhatyAdayante, tathA pratiniyatA tulyA // 156 // Jan Education International For Private Personal use only www.ainelibrary.org
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________ kica, ko'yaM sviklpaa-viklpyorkyaadhyvsaayH| kiM tayovastusadabhedaparicchedaH, uta mithastAdAtmyAdhyAsaH / Aye, virodhaH / antye ca, nirvikalpa 'savikalpakama' iti, savikalpakaM ca 'nirvikalpakam' iti pratIyeta, 'zuktAvidaM rajatam' itivat , na tu vizadAdhyakSasvarUpam / atha pramuSTanirvikalpakatvasya vizadatvAvacchinnasya nirvikalpakasyaiva savikalpake'dhyAropAd na dossH| etena 'avikalpakAjJAnAd na tadadhyAropaH, na hyapatipannarajataH 'zuktAvidaM rajatam' ityadhyavasyati, na vezvarAdhyavasAya IzvarAdyadhyAsavadupapattiH, bhramavizeSAvyavasthiteH' ityuktAvapi na kSatiH, pAganubhUtasyaiva vizadasyAtrAbhedAdhyAsAtaH iti ceta / na, vaizayAvalIDhasyaiva tasya pramIyamANatvena tatra tadAropAyogAt / na hi tadaparaM kizcidanubhUyate yasya vaizadyaM dharmaH kalpyeta / evamapi tatra tatparikalpane tato'pyaparamanubhUyamAnaM vizadatvAdidharmAdhAraM parikalpayataH kastava mukhaM pANinA pidhatte / arthasAmarthyaprabhavaM vaizayaM nAlIkagrAhiNi savikalpake, kintu nirvikalpaka eveti cet / na, arthasAmarthyaprabhave'pi darasthitapAdapAdijJAne vaizadyAderabhAvAta , anIze'pi ca buddhyAdijJAne tadbhAvAd vaizadyAderayaMprabhavatvAniyamAt / atha dUratvAdidoSAbhAvo'pi vaizaye niyAmakaH, budavAne ca cirAtItabhAvinAmapi viSayANAM hetutvAbhyupagamAd na doSa iti cet / na, cirAtItAdiviSayANAM yena svabhAvena tattadanantarabhAvikAryotpAdakatvam , tenaivedAnIMtanasugatajJAnotpAdakatve prAk pazcAd vaitadutpAdaprasaGgAta , samanantarapratyayasyedAnImeva hetutve cobhayahetusvabhAvavipratiSedhAt tadanutpattiprasaGgAt / athAnyena svabhAvena, tAI sAMzaM tata prasajyate, iti tadgrAhiNo'pi jJAnasya sazikavastugrAhakatvena savi , itaH 'bhyAsAt' ityantaH pUrvapakSaH / For Private Personal Use Only Emw.jainelibrary.org Jain Education inte
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________ COPE zAstravArtA- mmuccyH| // 157 // sttiikH| stbkH| // 4 // kalpakatAprasaktaH / dRSTaviparItA ca cirAtItAdInAM janakatvakalpanA, anyathA'vyApAre'pi dhanaprAptarvizvamadaridraM syAt / tasmAd buddhajJAnasyeva vikalpasyA'rthApabhavasyApi vaizadyamaviruddham / atha vikalpasya sabhAvata eva vaizadyavirodhaH, taduktam "na vikalpAnubandhasya spaSTArthapratibhAsitA / svamepi maryate smArta na ca tattAgartham // 1 // " iti cet / na, svamadazAyAmapi smaraNavilakSaNasya purovRttihastyAdyavabhAsino bodhasya nirvikalpakatve, anumAnasyApi sAMzavastugrAhiNastathAtvaprasaGge vikalpavAAyA eva vyuparamaprasaGgAt / atha saMhRtasakalavikalpAvasthAyAM purovartivastunirbhAsi kalpanAvyuparamato vizadamakSaprabhavamavikalpakamevAnubhUyateH taduktam- "pratyakSa kalpanApoDhaM pratyakSeNaiva sidhyati" ityAdi / tathA, "saMhRtya sarvatazcintAM stimitenAntarAtmanA / sthito'pi cakSuSA rUpaM vIkSate sA'kSamA matiH // 1 // " iti / ato vikalpe kadAcit samanantarapRSThabhAvini tadvaizayamevAdhyAropyata iti cet / maivam , tasyAmapyavasthAyAM sthirasthUrasvabhAvazabdasaMsargayogyapuro'sthitagavAdipratibhAsasyAnubhUteH savikalpakajJAnAnubhavasyApahotumazakyatvAt / na hi zabdasaMsargapratibhAsa eva savikalpatvam , tadyogyAvabhAsasyApi kalpanAtvAbhyupagamAt , anyathA'vyutpannasaMketasya jJAnaM zabdasaMsargavirahAna kalpanAvad na syAt / avazyaM ca zabdayojanAmantareNApyanirNayAtmakamadhyakSamupagantavyam , anyathA vikalpAdhyakSeNa liGgasyA'pyanirNayAta , anumAnAt tannirgaye'navasthAnAt , anumAnasyA'pyucchedaprasaGgAt / kizca, evaM tasya prAmA- // 157 / / Jain Education Personal For Private & Personel Use Only NOd
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________ NyamevAnupapannaM syAt / yatraiva hi pAzcAtyaM vidhi-niSedhavikalpadayaM tajanayati tatraiva tasya prAmANyam , vikalpaca zabdasaMyojitArthagrahaNam , tatsaMyojanA ca zabdasmaraNAdhInA, tacca saMbandhitAvacchedakaprakArakasaMbandhigraharUpArthadhIjanyamiti, na cedevam , gavAnubhavAd gozabdasaMyojanAvat kSaNikatvAnubhavAt kSaNikatvazabdasaMyojanApi syAt / etena 'azvaM vikalpayato godarzane'pi tadA gozabdasaMyojanAbhAvAd yugapadvikalpadvayAnupapattazca nirvikalpakameva godarzanam' iti nirastam , gozabdasaMyojanAmantareNApi tadarzanasya nirNayAtmakatvAt , anyathA tatsmaraNAnupapatteH, samAnaprakArakAnubhavasyaiva samAnaprakArakasmaraNahetutvAt , tatsaMzayApattezca tatyakArakanidhayasyaiva tatpakArakasaMzayavirodhitvAt / anyathA kSaNikatvAdAvapi smaraNAsaMzayaprasaGgAt / / atha kSaNikatvAdenirvikalpakaikavedyatvAt tadgRhItakalpatvAd na doSaH, tadAha dharmakIrtiH- "pazyannapi na pazyatItyucyate" iti na doSa iti cet / na, taccittAMze'pi tathAtvaprasaGgAt / tatra vikalpotpatterna doSa iti cet / na, smaraNarUpatadanutpatteranuttaratvAt / tava vistIrNamaghaTTakAnubhave sakalavarNapadAdyasmaraNavadupapattiriti cet / na, mama vistIrNapraghaTTakasthale varNAdInAM tajjJAnAnAM ca vyaktibhedAd dRDhasaMskArasyaiva nizcayasya smRtijanakatvena niyamasaMbhavAt / tava tu niraMzAnubhavasyAMze vikalpajananA-jananasvabhAvabhedasya, zaktibhedasya, pATavA-'pATavAdervA na saMbhava ityuktatvAt , 'ekasyApi sahakArisAcivyena tadvikalpasyaiva janakatvaM, nAnyavikalpasya' ityabhyupagame sthirasyApi sahakArisAcivyA-sAcivyAbhyAM kAryajanakatvA-'janakatvAbhyupagamaprasaGgAt / kumbhakArAdisahakRtasya mRdAderyaTAdyanvaya-vyatirekadarzanavadabhyAsAdisahakRtasya nirvikalpasya kadApi vikalpAnvaya-vyatirekAgrahaNenAbhyAsAdisahakRtasyAvikalpasya vikalpajanakatvakalpanAyA anyAyyatvAca / Jan Education Inte For Private Personal use only Jr.jainelibrary.org
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAkhavArtA samuccayaH // 158 // stbkH| artha tatphalasAdhAt , akSaNikatvAdisamAropAd vA kSaNikatvAdyanubhave'pi na vikalpaH, anizcayarUpasyAdhyakSasya R sttiikH| samAropApratipanthitvAt , taduktam // 4 // "ekasyArthasvabhAvasya pratyakSasya sataH svayam / ko'nyo na dRSTo bhAgaH syAd yaH pramANaiH parIkSyate // 1 // no ced bhrAntinimittena saMyojyeta guNAntaram / zuktau vA rajatAkAro rUpyasAdharmyadarzanAt // 2 // " iti cet / na, kSaNikatvAdAviva sacetanatvAdAvapyanizcayaprasaGgAta , vastuto niraMzatvAta , anizcitasyAnubhave mAnAbhAvAcca / nAntarIyakatvAdekAnubhavo'nyAnubhave mAnamiti cet / na, candragrahaNe'pi tadekatvAgrahaNatastaimirikadarzanena vyabhicArAta , dvitve tasya bhrAntatve'pi candre'bhrAntatvAt , pramANetaravyavasthAyA vyavahArijanApekSatvAta "prAmANyaM vyavahAreNa zAstraM mohanivartanam" iti tvayaivAbhihitatvAt , anyathaikacandradarzanasyApi candrarUpe pramANatA, kSaNikatve cApramANatA, iti rUpadyasyAbhyupagamavirodhAt / yasya tu matam- 'dRzya-prApyayorekatve'visaMvAdAbhimAninaH pratyakSa pramANam , itarasya tayoviveke satyanubhUte'pi na pramANam / tasya candramAptyabhimAninaH kimiti candramAne tad na pramANam / atha doSajanye dvicandrAdijJAne candrasyApi na paramArthasato bhAnam , kintu prAtibhAsikasattAvalIDhasyAropitasyaiva, iti na tadgrahAttadekatvagrahaH, adhyakSasyAMze prAmANyA1 ja.'thAta' / 2 itaH 'pravRttiH' itiparyantaH puurvpkssH| // 158 // For Private & Personel Use Only
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyavahAramatimatam, maNyAdizAmAsadazAyAM dRzya-pAsa AmANyadvairUpyamapi vyAvahArikameva, paramArthatastu tatra sadviSayatvarUpa prAmANyameva, abhyAsadazAyAM dRzya-pApyayorekatvAdhyavasAyAt, 'pratyakSameva pramANam' ityapi vyavahArAdeva prajJAkarasyAbhimatam , maNyAdiprApyasaMsargidRzyamaNiprabhAdyavacchedenopaplavapahinnA maNyAcAropAdadUradezapravRttidarzanAt tathAvyavahArapravRttiriti cet / na, candre dvitvasyeva candrasya mithyAtvenAnanubhavAt , tasya paramArthato'satve mAnAbhAvAt , adhyakSe'pAramArthikadvairUpyasya saMbandhAbhAvAt , tavyavahArAyogAt; anyathA'tiprasaGgAt , KA ER AropitAdhyakSe, AropitatavarUpyasya vikalpena viSayIkaraNe ca pAramArthikasya tasyApravartakatvAt , vikalpasyaiva pravartakasya paramArthataH prAmANyaucityAt / / 'arthAmabhavatvenArthAgrAhitvAdna vikalpasya prAmANyama' ityapi paribhASAmAtram , arthaprabhavatvAjJAnasyArthagrAhakatva indriFO yAdimabhavatvAdindriyAderapi grAhakatApatteH, yogyatAtaH pratiniyame ca kimanimittamarthasya jJAnahetutvakalpanA ? / jJAne svAkA rAdhAyatvAdoM heturiti cet / na, arthena sarvAtmanA tatra svAkArAdhAne jJAnasya jaTatApasaktaH, uttarArthakSaNavata : ekadezena tadAdhAyakatve saaNshtaaprsktH| 'samanantarapratyayasya tatra khAkArAdhAyakatvAd na jaDatvam' ityuktAvapi samanantarapratyayA-'rthakSaNayoyorapi tatra svAkArArpakatve tajjJAnasya cetanA-'cetanarUpayApatteH / kizca, tadAkAraM tata utpannaM tadutpatti-sArUpyayo| rvyabhicArisvAdarthe'pi na pramANaM syAt / atha yadAkAraM yadutpannaM yadadhyavasyati tatra tatpamANam / nanvatra yadAkAraM yadatpanaM vijJAnamevArthAdhyavasAyaM jana Jain Education inte For Private Personel Use Only ww.jainelibrary.org
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtA- yatItyarthaH, uta tameveti, Ahokhijanayatyeveti / Aye, vikalpavAsanApi tatkAraNaM na bhavet / evaM ca nirvikalpaka- saTIkaH / smuccyH| bodhAd yathA sAmAnyAvabhAsI vikalpaH, tathA'rthAdeva tathAbhUtAd bhaviSyati, iti kimantarAlavartinirvikalpakakalpanayA ? / / stabakaH / // 159|| nacAvikalpatAvizeSe'pi darzanAdeva vikalpotpattiH, nArthAta, vastusvAbhAvyAdityuttaram , tasya svarUpeNaivAsiddheH, 'stambhaH // 4 // stambho'yam' itivat sthiraikastambhAvagAhijJAnasya sAmAnyaviSayatvAt , UrvatAsAmAnyApalApe tiryaksAmAnyasyApyapalApAjagataH pratibhAsavaikalyaprasaGgAt , niraMzakSaNikAnekaparamANvAkArasya tasya sAMzatvenAbhyupagantumazakyatvAt , prativiviktaparamANu tadbhedasya duHzraddhAnatvAt / kiJca, yathA'vikalpAdarthAdavikalpadarzanaprabhavaH, tathA darzanAdapi tathAbhUtAd vikalpasyaiva | prabhava iti viklpkthaa'pyucchinnaa| dvitIye, dhArAvAhikanirvikalpakasaMtatirna syAt / tRtIye'pi, atyantAyogavyavacchedaH | svabhAvabhedaM vinA durghaTa iti na kizcidetat / tasmAt tadutpatti-sArUpyArthagrahaNamantareNApyadhyavasAyasya prAmANyaM yuktam , anAyasatyavikalpavAsanAta eva tadutpatyabhyupagame darzanasyApyahetutvAt "yatraiva janayedenA" ityAdyabhyupagamavyAghAtAt / na ca vAsanAmavodhavidhAyakatvena tasyApi hetutvam , indriyArthasaMnidhAnasyaiva tatpabodhahetutvAt , 'taddhatoH' iti | nyAyAt / na ca vAsanAprabhavatvenA'kSajasyaivaM bhrAntatA syAt , arthaprabhavatvenAnumAnavat pramANatvAt sAmAnyAdiviSayatvasya tulyatvAt / na ca svagrAhyasyAvastutve'pyadhyavasAyasya svalakSaNatvAd dRzya-vikalpyAvAvekIkRtya pravRtteranumAnaprAmANyam , | prakRtavikalpe'pi samAnatvAta / na ca gRhItagrAhitvAd vikalpo na pramANam , kSaNakSayAnumAnasyApyaprAmANyapasakteH / anirNI AO||159 // 1 tameva- arthAdhyavasAyameva / Jain Education Inko For Private & Personel Use Only alww.jainelibrary.org
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________ tamanumeyaM nizcinvat pramANaM yadyanumAnam , tanizcitaM nIla nizcinvan vikalpo'pi kiM na taadRshH| atha samAropavyavacchedakaraNAdanumAna pramANam , tarhi vikalpo'pi tata eva kiM na tathA, zuktikA-rajjvAdiSu rajata-sAdisamAropANAM tathAbhUtavikalpAd nivRttidarzanAt / / atha vikalpasya prAmANye'pi nAnumAnabahirbhAvaH, anabhyAsadazAyAM dhanupAnaM pramANam , abhyAsadazAyAM tu darzanameva, na ca tRtIyA dazAsti, yasyAM vikalpaH svAtantryeNa pramANabhAvamanubhavediti cet / na, vikalpaM vinA rUpyAnizcayenAnumAnasyaiva na pravRttirityuktasvAt / na ca tadapekSaM darzanameva pramANam , svata eva tasyApramANatvAt , vikalpasyApi | vikalpAntarApekSayA pramANatve'navasthAyA duSpariharatvAditi vAcyam , samyagvikalpasya svata eva pramANatvAt , darzanasyAgRhItabhAvyarthapravartakatve'tiprasaGgAt , anyathA 'zAbdamapi sAmAnyamAtrAviSayaM vizeSe pravRtti vidhAsyati' iti mImAMsakamatamaniSedhyaM syAt / yattu 'smRtyupanIte'pi nAmAdAvindriyAmavRttena nAmAdiviziSTArthagrAhiNyakSajA matiH' ityuktam / tatpalApamAtram , arthAsmakasya nAmavAcyatAdidharmasya viziSTakSayopazamasavyapekSayA'kSadhiyA pratipattyabhyupagamAt / tadvAcyatApratipattirmatiH, zrutaM vA, ityanyadetat / na ca 'vizeSaNavizeSyabhAvasyAnavasthAnAd na vastuno viziSTapratItiH' ityapyuktaM yuktam , anekadharmakalApAkrAntasya vastuno viziSTa sAmagrIprabhavapratipakyA pratiniyatadharmaviziSTatayA grahaNAt / na cAhigdarzane'zeSadharmAdhyAsitavastusvarUpa 1 pakSasattva sapakSasAva-vipakSAvazvarUpam / Jan Education Intema For Private Personel Use Only
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtA- smuccyH| // 160 // saTIkaH / stbkH| // 4 // pratibhAsaH, kasyacit kathAMcat kayAcitpratipacyA yathAkSayopazamaM grahaNAt / etenAtivizeSaNAdigrahaNe'tiprasaGgaH parAstaH; anyathaikastambhapariNatyApanaikaparamANugrahaNapravRttAkSasyAparaparamANugrahaNe'pi sakalapadArthagrahaNaprasaGgasya duSpariharatvAt / yadapi 'mAnasyeva vikalpamatiH' ityabhihitam / tadapyasat , stambhAdipatibhAsasya mAnasatve vikalpAntarato nivRttiprasaGgAt / na caivamasti, kSaNakSayitvamanumAnAd nizcinvato'zvAdikaM vA vikalpayatastadaivAsya pratibhAsasya saMvedanAta / yadapi 'jAtyAdeH svarUpAnavabhAsanAt tadviziSTArthadhIrayuktA' iti gaditam / tadapi niyuktikam , svasaMvedanavat sadRzapariNAmasya pramIyamANatvena satyatvAt , ekAntabhedAbhedapakSasyAniSTeH, 'ta eva vizeSAH kathazcit parasparaM samAnapariNatibhAjaH' ityasmadabhyupagame doSAbhAvAt , citrakavijJAnavat samAnA-'samAnapariNatyorekatvAvirodhAt / tasmAt 'savikalpakameva pramANam' iti vyavasthitam / tataH kathaM na bodhAnvayo'rthAnvayo vA ? iti paribhAvanIyaM rahasi / mA stu vA tvannaye sarvasavikalpakapAmANyam , tathApi nazvaratvAdigrAhiNo vikalpasya tvayA prAmANyamavazyamabhyupeyam / tasya ca vyAptyAdiparyAlocanapravaNasyAnvayitva | mapi svasaMvedanasiddham / tadaMze tatra bhrAntatve, kSaNikatvAMze'pi tathAtvaprasaGgAt , ekasya bhrAntA-'bhrAntobhayarUpatvAbhAvAt , bhrAntibIjasAmyAcetyabhyuccayamAhapradIrghAdhyavasAyena nshvraadivinishcyH| asya ca bhrAntatAyAM yattattatheti na yuktimt|114|| pradIrghAdhyavasAyena- anvayivyAptyAdiparyAlocanapravAharUpatayA'nubhUyamAnena liGgAdivikalpena, navarAdivinizcayaH- 160 / / Jain Education intermelonal For Private Personal Use Only
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________ Jain Education Intern bhAvapradhAna nirdezAd nazvaratvAdiparicchedaH, abhyupeyaH / asya ca prakRtapradIrghAdhyavasAyasya, bhrAntatAyAmucyamAnAyAm, yatyasmAt, tat- adhikRtaM vastu tathA - nazvaram iti etat na yuktimat na saMbhavaduktikam / / 114 / / tasmAdavazyameSTavyA vikalpasyApi kasyacit / yena tena prakAreNa sarvathA'bhrAntarUpatA 115 tasmAd vikalpasyApi kasyacit- nazvaratvAdigrAhiNaH, yena tena svaparibhASAnusAriNA prakAreNa, sarvathA- sarvaviSayAvacchedena, abhrAntarUpatA - paramArthaviSayatA, avazyameSTavyA- akAmenApyaGgIkartavyA, tathA ca svasAkSikA svAnvayitA siddhaivetyabhiprAyaH / / 115 // idamevAha satyAmasyAM sthito'smAkamuktavannyAyayogataH / bodhAnvayo dalotpattyabhAvAccAtiprasaGgataH // satyAmasyAm- kasyacid vikalpasyAbhrAntatAyAm, sthitaH siddhaH, asmAkamuktavat prAguktarItyA, nyAyayogataH - yuktanyAyAt, bodhAnvayaH - jJAnAvicchedaH svadravyAtmA / yuktyantaramAha- dalotpatya bhAvAcca- atathAbhAvi hetukasyotpatyayogAcca, anyathA, atiprasaGgataH tadvat tadanyabhAvApatteH / na cAsmAd vikalpAdanityatvasiddhirityupacayamAha - ww.jainelibrary.org
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtA- anyAdRzapadArthebhyaH svayamanyAdRzo'pyayam / yatazceSTastato nAsmAt tatrAsaMdigdhanizcayaH / sttiikH| samuccayaH1 stbkH| // 161 // anyAdRzapadArthebhyaH- anityAdirUpebhya AlambanabhUtabhyaH, svayam-AtmanA, ayaM-vikalpaH, anyAdRzo'pi- nitya- / // 4 // tvAdigraharUpo'pi, yatazceSTa:- aGgIkRtaH tato nAsmAta- adhikRtavikalpAt apratyayitAt , tatra- anityatvAdI, asaMdigdhanizcayaH, aprAmANyajJAnAskanditatvAt / athAlIkaviSayatvarUpAprAmANyajJAne'pi tatra dRzya-vikalpyayorarthayorekIkaraNAt tadabhAvavati tadavagAhitvarUpAprAmANyajJAnAbhAvAd na doSa iti cet / na, rajatatvAropasyAsatyarajatadhIsthale'pi satcAt satyarajatadhIsthale tattulyatAjJAnenArthasaMzayAt / ekatrArajate rajatatvAropaH, anyatra tu rajate, iti na tattaulyamiti cet / na, 'rajate rajatatvAropaH' itivadata eva | vyAghAtAt , vikalpasya vizeSaNamAtraviSayatve skhalakSaNAsaMsparzAbhyupagamAcca / ekatra svajanakAjanakarajatagrahAbhedagrahAt satyAsatyarajatadhIvizeSa iti cet / na, bAdhe'pi pravRtyaupayikarUpAvyAghAtAd gRhItarajatagrahAbhedagrahatvenaiva rajatArthipravRttihetutvAt / / athAgRhItarajatagrahabhedaM darzanameva rajatArthivRttihetuH, svato nizcitaprAmANyakatvAt , asatyarajatadhIsthale ca zuktidarzane rajatagrahabhedagrahAd na pravRttiH, kevalanirvikalpakAdapravRttezca rajatavikalpasAhityaM kAraNatAvacchedakamiti na doSa iti cet / na, dRzyaviSayasya darzanasya prApyaviSayapravRttyahetutvAt , vikalpA-vikalpayorbhinnakAlatvenAsAhityAcca / atha darzana-prayorekasaMtatigAmitvena sAmAnyata eva hetu-hetumadbhAvaH, samAnaviSayatayA tu rajatatvavikalpasyaiva rajatArthipravRttihetutA, alI- // 16 // Jain Education a l For Private Personal use only
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________ kaviSayatvena tasya svabhAvata evAsaMnihitaprApyaviSayatvAt / idameva hi dRzya-prApyayorekIkaraNaM yad dRzyaviSayatayAdhyasyamAnasya prApyaviSayatvaM, vizeSaNamAtraviSayatvavacanaM ca vikalpasya saMnihitavizeSyAnavagAhitvAbhiprAyAt , zuktau rajatadhIsthale bAdhAvatAre ca rajatavizeSyakarajatatvaprakArakatvAbhAvarUpAprAmANyagrahAditi na doSa iti cet / na, evaM sati vikalpasya viziSTaviSayatvAvazyakatve'lIkatadAkArAyogAt , sato'sadasaMsparzitvAt , anyathA nirvikalpake'pyanAzvAsAta , nirvikalpakaprAmANyasya savikalpaikagrAhyatvena tadaprAmANye tadaprAmANyAditi na kizcidetaditi diga / evaM tattajananabhAvatvagraho na | kSaNikapakSe, bodhAnvaya eva tadgrahasaMbhavAt , ato na tava tajananabhAvatvasiddhiriti praghaTTakArthaH // 117 // atha tattajananabhAvatvazabdArthaparyAlocanayA'pyanvayasiddhirityAhatattajjananabhAvatve dhruvaM tdbhaavsnggtiH| tasyaiva bhAvo nAnyo yajjanyAcca jananaM tthaa|| tattajananabhAvatve- tasya kAraNasya mRdAdestajjananabhAvatve ghaTAdikAryajananasvabhAvatva ucyamAne, dhruvaM- nizcitam , tadbhAvasaGgatiH- kAraNabhAvapariNatiH, kArye uktA bhavati / kutaH ? ityAha- yad- yasmAt , tasyaiva-jananasyaiva, bhAvo nAnyaH| na jananAdarthAntarabhUtaH, asaMbandhaprasaGgAt ; janyAcca jananaM tathA- na bhinnamityarthaH / / ayaM bhAvaH- 'mRd ghaTajananasvabhAvA' ityatra ghaTasya janane nirUpitatvAkhyasvarUpasaMbandhena, tasya ca svabhAve tAdAtmyAyakharUpasaMbandhena, tasya ca mRdi tenAnvayAd ghaTAbhinnajananAbhinna svabhAvAbhinnatvena mRdi ghaTAbhinatvaM sphuTameva pratIyate PATI in Educa t For Private Personal Use Only ional A
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravAtoMsamuccayaH // 162 // ghaTAdatirikte janane nirUpitatva saMbandhakalpane tatrApi saMbandhAntarakalpane'navasthAnAt, abhede ca citrapratIterbhedAnuvedhena samAdhAnAt, tathollekhana pratItestathAkSayopazamAdhInatvAt / na caivaM 'mRd ghaTIbhUtA' itivad 'daNDo'pi ghaTIbhUtaH' iti vyavahAraH syAt, tajjananasvabhAvatvaghaTakAbhedAvizeSAditi vAcyam; tasya tajjananasvabhAvatvavyavahAraniyAmakatve'pyupAdAnatvaghaTakAbhedasyaivaM vyarthatvAditi dig // 118 // tat tajjanyasvabhAvamityatrApyevamevAnvayabodha ityatidezamAha - evaM tajjanyabhAvatve'pyeSA bhAvyA vicakSaNaiH / tadeva hi yato bhAvaH sa cetarasamAzrayaH 119 // evam uktanyAyena, tajjanyabhAvatve'pi - mRdAdikAraNajanyasvabhAvatve'pi ghaTAdikAryasyocyamAne, eSA - tadbhAvasaMgatiH, bhAvyA- paryAlocanIyA, vicakSaNaiH- nyAyajJaiH / kuta: : ityAha-yataH - yasmAd, hi- nizcitam, tadeva - janyatvameva, bhAvaH - ghaTAdeH svasattAlakSaNaH, sa cetarasamAzrayaH - mRdAdikAraNasvarUpa iti / evaM ca ghaTe'bhedena mRdanvitajanyatvAnvitasvabhAvAnvayAd ghaTAnvaya iti tAtparyArthaH // 119 // upasaMharati ityevamanvayApattiH zabdArthAdeva jAyate / anyathAkalpanaM cAsya sarvathA nyAyabAdhitam 120 1 ja 'va vyartha' / 'va tadartha' iti tu yogyaM pratibhAti / saTIkaH / stabakaH / 118 11 // 162 //
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________ ityevam uktaprakAreNa, zabdArthAdeva uktavAkyatAtparyaparyAlocanAdeva, anvayApatti:- anvayadhIH jAyate / anirUpitatvAderabhedasya vastutaH saMsargatve'pi sArvajJyApacyA sAMsargikajJAnasyAnupanAyakatvAt kathamanvayApattiH ? iti cet / 'ghaTo nAsti' ityAdau ghaTatvAvacchinnapratiyogitvAderivAkSepalabhyatvAt 'mRd ghaTajananasvabhAvA' ityAdivAkyAd mRdi ghaTAnvayabodhadarzanAt / anyathAkalpanaM cAsya- zabdArthasya 'tat tajjananabhAvam' ityAdeH 'tadanantaraM tadbhAvaH' ityAdirevArthaH, tatpariNAmitvabodhastu nauttarakAliko'pi, ityAdikalpanaM ca sarvathA - sarvaprakAreNa, nyAyavAdhitam anubhavaviruddham, tadAnantaryasyApyekAntabhede vaktumazakyatvAd yuktiviruddhaM ca // 120 // kiJca, tadrUpazaktizUnyaM tatkArya kAryAntaraM yathA / vyApAro'pi na tasyApi nApekSAsattvataH kvacit // tadrUpazaktizUnyaM - mRdAdikAraNarUpazaktizUnyam, tat- adhikRtaM ghaTAdi kAryam, kAryAntaraM paTAdi yathA tathA bilakSaNaM na syAt, mRdAyanyayAbhAvena tadAnantaryamAtrasya paTAdisAdhAraNyenAniyAmakatvAt / tathA, vyApAro'pi na tasyApi - kAraNasyApi kArye kazcid niyAmakaH, kSaNikatvena nirvyApAratyAt sarvadharmANAm / tathA, svato'saccAt tucchatvAt kAryasya svatvaprattipattiM prati nApekSA'pi, kacit- kAraNe 'kacidevAsati kAraNena saccAdhAnam, nAnyatra' ityatra vIjAbhAvAt, aviziSTasavasya viziSTatA tu dRSTatvAt kAraNAtreyA nAnupapaceti bhAvaH // 121 // ww.jainelibrary.org
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________ shaastrvaartaasmuccyH| // 163 // RPIRATEGIONEEsclaiGEST evamapyananvayAbhyupagamo na yukta ityAha sttiikH| tathApi tu tayoreva tatsvabhAvatvakalpanam / anyatrApi samAnatvAtkevalaM svAndhyasUcakam // tathApi tu- kAryasya tadrUpazaktyAdivaikalyenAtiprasaGge'pi svadarzanAnurAgeNa, tayoreva- adhikRtahetu-phalayoH, tatvabhAvatvakalpanaM- tattajananasvabhAvatvasamarthanam , anyatrApi- anabhipatahetuphalabhAve'pi, samAnatvAt- vAGmAtreNa suvacatvAt , kevalaM svAndhyasUcakaM- vakturajJAnavyaJjakam / / 122 // kSaNikatve pareSAmAgamavirodhamapyAhakiMcAnyatkSaNikatveva Artho'pi virudhyte| virodhApAdanaM cAsya nAlpasya tamasaH phalam // kizca, anyad-duSaNAntaram , yata kSaNikatve'bhyupagamyamAne, vA-yuSmAkam , Artho'pi-AgamArtho'pi, virudhyateasaMgato bhavati / asya ca- ArSArthasya, virodhApAdanaM, nAlpasya tamasaH- ajJAnasya, phalam , kintu mahata eva, tadaprAmANyApattau tanmUlakAmuSmikapravRttimAtravicchedAditi bhAvaH // 123 / / kiM tadApa, yasya virodhaH kSaNikatva Apadyate ? iti jijJAsAyAmAhaitaekanavate kalpezaktyA me puruSo htH| tena karmavipAkena pAde viddho'smi bhikssvH||124|| // 163 // PASSES For Private Personal Use Only Jan Education Intem
Page #365
--------------------------------------------------------------------------
________________ / TObAbA ___ ita:- asmAd vartamAnAt kAlAt , atIte kAle, me-mayA, zaktyA- svavyApAreNa, puruSo hataH- vyApAditaH / tena karmavipAkena- puruSavyApAdanajanitakarmabhogakAlAbhimukhyena 'rogeNa vedanAvAn' ityAdau puruSAnvitavedanAyAM rogajanyatvAnvayavad vipAkAnvite karmaNi tajjanyatvAnvayAta , bhikSavaH ! ahaM pAde viddho'smi kaNTakena / tena 'sarvajJatvAt pazyato'pi kaNTaka, kathaM pAde kaNTakavedhaH ? ityAzaGkA nivartatAM bhavatAma , niyamavedanIyatvAt pArjitakarmaNaH, na khetad mamApi phalamadacA nivartate, iti mA kArSIt ko'pIdRzaM karma' iti ziSyAn bodhayituM buddhasyaivamuktiH // 124 // atra ca yathA virodha Apadyate tathAhame mayetyAtmanirdezastadgatoktA vdhkriyaa| svayamAptena yattadvaH ko'yaM kssnniktaagrhH?||125|| atra 'me mayA' ityAtmanirdezaH, asmacchabdasya svatantroccArayitari zaktatvAt / SaSThyantAsmacchabdasya 'me' iti rUpabhramavAraNAya 'mayA' iti vivaraNam / tadgatA- AtmagatA, vadhakriyA khayamAptenoktA, yad-yasmAt , tRtIyAyA AdheyatvArthatvAt , hanteH prANaviyogAnukUlavyApArArthatvAt , ktamatyayasya ca tajjanyaphalazAlitvarUpakarmatvArthatvAt / tat- tasmAt kAraNAt , ko'yam- aprAmANikaH, vaH- yuSmAkaM, kSaNikatA''grahaH?, buddhena kartR-bhoktrorabhede pratipAdite tadavagaNanena tadbhedAbhyupagamAnaucityAditi bhAvaH // 125 // atraivAkSepa parihArAvAha PANE ANS.jainelibrary.org Jnin Education Intern For Private Personal Use Only
Page #366
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtA- saMtAnApekSayaitacceduktaM bhagavatA nanu / sa hetuphalabhAvo yattad 'me' iti na saMgatam // 126 // etat- 'Ita ekanavate' ityAdi, ced bhagavatA saMtAnApekSayoktam, 'nanu' ityAkSepe, saH- saMtAnaH, yad - yasmAt hetu- phalabhAvaH, tat tasmAt 'me' iti na saMgatam hantRkSaNaniSThAyA vadhakriyAyA uccArayitRkSaNavRttitvAbhAvAditi bhAvaH / / 126 / / smuccyH| // 164 // * abhiprAyAntaraM nirAkurute - mamaiva hetuzaktyA cettasyArtho'yaM vivakSitaH / nAtra pramANamatyakSA tadvivakSA yato matA // 127 // tasya- 'zaktyA me' ityasya, 'mamaiva hetuzaktyA' ityayamartho vivakSitaH, zaktipadasya hetuzaktyarthatvAt 'me' ityasya ca 'mama' ityarthAt 'me' ityasyaiva lakSaNayA 'madIyahantRkSaNena' ityarthAd veti cet / nAtra- IdRze'rthe, pramANaM kiJcit, yatastadvivakSA- buddhavivakSA, atyakSA- atIndriyA, matA; atastAdRzabuddhavivakSAyAM nAdhyakSa, na vA tanmUlamanumAnamiti bhAvaH // 127|| Jain Education Int tadIyakSaNikatva dezanAnyathAnupapacyA tAdRzI buddhavivakSA'numAsyata ityAha taddezanA pramANaM cenna sAnyarthA bhaviSyati / tatrApi kiM pramANaM cedidaM pUrvoktamArSakam // 128 // 3. kArikA 124 // saTIkaH / stabakaH / // 4 // // 164 //
Page #367
--------------------------------------------------------------------------
________________ VISHALA taddezanA- 'kSaNikAH sarvasaMskArAH' ityAdyA buddhadezanA, pramANaM cet tAdRzabuddhavivakSAyAm / na- naivam , yataH sA-uktadezanA, anyArthA- saMsArA''sthAnivRttyarthA, bhaviSyati / tathAca tasyAstAtparye prAmANyam , na tu yathAzrutArtha iti bhAvaH / tatrApi- taddezanAyA anyArthatAyAmapi, kiM pramANam ? iti cet / idaM pUrvoktam , 'Ita ekanavate' ityAdikam , ArSam / na ca kSaNikatvadezanAnyathAnupapattyA uktadezanAyA anyArthatvam , etadanyathAnupapattyA vA kSaNikatvadezanAyA ityatra vinigamakAbhAvaH, kSaNikatvapakSa uktadoSopanipAtasya taddezanAyA anyArthatve vinigamakatvAditi bhAvaH // 128 // AntiravirodhamAhatathAnyadapi yatkalpasthAyinI pRthivI kvacit / uktA bhagavatA bhikSUnAmantrya svayameva tu129 tathA, anyadapi viruddham , yat kacit-mUtrAntare, bhagavatA-buddhana, bhikSunAmantrya khayameva kalpasthAyinI pRthivyuktA, ki kaippahAI puhaI bhikkhavo !' iti vacanAt / pRthivIsaMtateH kalpasthAyitvoktene doSa iti cet / na, ekvcntaanupptteH| sAMvRtamekatvamiti cet / kalpasthAyitvAdyapi tathAstu, iti sarva vilupyeta / tasmAd yathAzrutArtha eva jyAyAn // 129 / / tathA, paJca bAhyA dvivijJeyA itynydpicaarsskm|prmaannmvgntvyN prkraantaarthprsaadhkm||130|| 1 kArikA 124 / 2 kalpasthAyinI pRthivI bhikssvH!| kAlpanikaM bhavatvityarthaH / Jan Education Intema For Private Personel Use Only How.jainelibrary.org
Page #368
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtA 'pazca bAhyAH- rUpAdayaH, dvivileyAH- indriya-manovijJAnagrAyAH, ityanyadapi cA prakrAntArthaprasAdhakam - akSaNika stbkaa| smuccyH| vaprasAdhakaM parApekSayA, pramANamavagantavyam // 130 // // 165 // // 4 // kathametadevam ? ityAhakSaNikatve yato'mISAM na dvivijJeyatA bhavet / bhinnakAlagrahe hyAbhyAM tacchabdArthopapattitaH 1310 yato'mISA rUpAdInAm, kSaNikatve- kSaNAnantaraM nAzazIlatve, dvivijJeyatA na bhavet , hi- yataH, AbhyAM- indriyaTo manobhyA, bhinnakAlAhe kAlabhedena jJAnadvayajanane, tacchabdArthopapattitaH, dvivijJeyatvazabdArthasya ghaTamAnatvAt // 131 // ekadApi tAbhyAM jJAnayajananAd dvivijJeyatvamupapatsyata ityatrAhaekakAlagrahe tu syAttatraikasyApramANatA / gRhItagrahaNAdevaM mithyA tAthAgataM vcH||132|| ekakAlagrahe tu- ekadendriya-manobhyAM jJAnadvayajanane tu, tatra- tayormadhye, ekasya- abhimataikaspa, gRhItagrahaNAdapramANatA syAt / evaM sati tAthAgataM- bauddhaM, vaca:- 'pazca bAhyA dvivijJeyAH' iti, mithyA- apramANaM syAt // 132 // parAbhiprAyamAha-- indriyeNa paricchinne rUpAdau tdnntrm| yad rUpAdi tatastatra manojJAnaM prvrtte||133|| // 165 / / Jain Education For Private Personel Use Only s
Page #369
--------------------------------------------------------------------------
________________ Jain Education Internatio indriyeNa - indriyajJAnena paricchinne- gRhIte, rUpAdau viSaye tadanantaram - indriyaparicchedyarUpAdyanantaram, yadrUpAditajjJAnasamAnakAlabhAvi, tataH - indriyaparicchedAt samanantarAt, tatra tajjJAnasamAnakAlabhAvini rUpAdau, manovijJAnaM pravartate - grahaNavyAvRtaM bhavati / tadAha nyAyavAdI- "svaviSayAnantaraviSayasahakAriNendriyajJAnena samanantarapratyayena janitaM manovijJAnam" iti / / 133 // nigamayati--- evaM ca na virodho'sti dvivijJeyatvabhAvataH / paJcAnAmapi cennyAyAdetadapyasamaJjasam 134 evaM ca nyAyAt uktayukteH, paJcAnAmapi rUpAdInAm, dvivijJeyatvabhAvataH - indriya- manovijJeyatvopapatteH, na virodho'styuktavacanasya, iti cet / atrottaram - etadapi uktam, asamaJjasam- ayuktimat // 134 // kutaH ? ityAha naiko'pi yad dvivijJeya ekaikenaiva vedanAt / sAmAnyApekSayaitaccenna ttsttvprsnggtH||135|| yadyasmAt kAraNAt, eko'pi pazcAnAM madhya evaM na dvivijJeyaH, ekaikena- indriyajJAnAdinA etaduttaraM 'ekaikasya' iti zeSaH, ekaikasyaiva vedanAt tathAca na keSucid dvivijJeyatvamityarthaH / paraH zaGkate - sAmAnyApekSayA - rUpAdisAmAnyApekSayA, ainelibrary.org
Page #370
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtA smuccyH| // 166 // sttiikH| stbkH| // 4 // etat- dvivijJeyatvam, cet- yadi, upapadyate tadA ko doSaH ? ityupaskAraH / atrottaram- naitadevam , tatsatyaprasaGgataHsAmAnyasattvaprasaGgAt // 135 // sattve'pi doSamAhasattve'pi nendriyajJAnaM hanta ! tadgocaraM matam / dvivijJeyatvamityevaM kSaNabhede na tattvataH136 satve'pi sAmAnyasya, nendriyajJAnaM, manojJAnopalakSaNametat , hanta ! tadgocaraM- sAmAnyagocaraM, matama- aGgIkatama skhalakSaNaviSayatvena tadabhyupagamAt / upasaMharabAha- ityevaM- uktaprakAreNa, kSaNabhede tatvataH- paramArthataH, dvivijJeyatvaM na zobhate / nanu zobhata eva, 'ghaTa-paTayo rUpam' ityAdI naiyAyikAdInAM rUpe pratyekamubhayavRttitvAnvayavata pratyeka dvivijeyatvAnvayopapatteH, na hi teSAM rUpatve ghaTa-paTobhayavRttitvAnvayaH, rUpatvasya dravyAvRttitvAditi cet / na, 'teSAmapi sAmAnyavizeSarUpavastvanabhyupagame etadanvayAnupapatteH, saMgrahanayAzrayaNena ghaTa-paTobhayarUpasAmAnyodbhUtatvavivakSayaiva tadupapatteH, anyathodbhakadvitvakroDIkaraNenaikatApannayorghaTa-paTayovRttitvAnvayAyogAt , dvitvAd dvayorbhedavivakSaNena pratyekAnvayasya tu tadAdheyadvitvanirUpakadharmayAvacchinnavAcakapadopasaMdAnasthala eva vyutpannatvAt / yathA 'ghaTa-paTa yorghaTa-paTarUpe'iti / vyavahArAzrayaNAttu prakRtaprayogo'nupapanna eva, rUpapadAdekarUpeNopasthitiyogyasyApi rUpasya bhinnAzrayavAcakapadasamabhivyAhAreNa bhedavivakSAvazyakatvAta. naiyAyikAnAm / 2 vyavahAranayApekSayA tu / RRESE | // 166 // Jain Education initial For Private Personel Use Only
Page #371
--------------------------------------------------------------------------
________________ ubhayatra militavRttitvAnvayAyogAt / ata eva na tanmate 'paJcAnAM pradeza: ' kintu 'paJcavidhaH' eva, iti vyutpAditaM nayarahasye / ata eva ca 'syAd ghaTa-paTayorna rUpaM, syAd ghaTa-paTayo rUpam' iti vAkyAt tAtparyajJasya kramikavidhi - niSedhAnvayAnubhavaH sughaTaH, bhinnanayajanyAnvayabodhe bhinnanayajanyabodhadhiyo'pratibandhakatvAt pratyuta mahAvAkyArthavo'vAntaravAkyArthajJAnasya hetutvenAnuguNatvAt / yattu - 'ghaTa-paTayorna rUpam' iti vAkyaM tAtparyabhedena yogyAyogyam, ghaTa-paTayo rUpatvAvacchinnAbhAvAnvayatAtparye yogyameva, rUpatvAvacchedena ghaTa-paTobhayavRttitvAbhAvAnvayatAtparye cAyogyameva 'ghaTa-paTayo rUpam' ityAdau ca tadvRttitvasyApi rUpatvAdisAmAnAdhikaraNyenAnvayabodha eva sAkAGkSatve tu 'etayorghaTarUpam' ityapi syAt' iti pareSAM vAsanAvijRmbhitam / tadasat, ubhayarUpasAmAnyasya pratyekarUpavizeSAt, kathaJcid bhedAnabhyupagame vyutpattibhramAt 'ghaTa paTayorghaTarUpam iti |jAyamAnasya bosya prAmANyApatteH mama tu syAdaMzabAdhena tadabhAvAt / kiJca, evaM 'dvayorgurutvaM na gandhaH' ityAdau kA gatiH, gurutva sAmAnAdhikaraNyeneva gandhatvasAmAnAdhikaraNyenApi pRthivI- jalobhayatvAzrayavRttitvasAmyAt, vidhiniSedhaviSayArthAni - rukteH ? / atra saptamyAH svArthAnvayitAvacchedakasvarUpA tatsamavyApyAtiriktaiva vA''dheyatA'rthaH, tatra ca prakRtyarthasya tAniSTanirUpi tatvavizeSaNAnvayAt pRthivI - jalobhayaviziSTA dheyatAtvena gurutvaM vidheyatayA, gandhava niSedhyatayA pratIyata ityuktau ca nAmAntareNa gurutvasAmAnyasyaiva vidheyatvam gandhasAmAnyasyaiva ca niSedhyatvamuktamAyuSmatA, atiriktAdheyatA'nirUpaNAt, anyathA 'ghaTa-paTayorna ghaTarUpam' ityAdau saptamyarthAnvayitAvacchedaka ghaTarUpatvAdikharUpAyA AdheyatAyA ghaTa-paTobhayanirUpitAyA w.jainelibrary.org
Page #372
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtA saTIkaH / stbkH| / // 4 // aprasiddhatvenAniSedhyatve'pi 'jAti-ghaTayorna sattA' ityAdAviva 'ghaTa-paTobhayanirUpitatvAbhAvavadAdheyatAvaddhaTarUpam' ityanva- samuccayaH yopapAdane'pi 'ghaTa-paTayorghaTarUpa-paTarUpe' ityasyAnupapAdanAt , ghaTarUpatvAdisvarUpAyA AdheyatAyA ubhayAnirUpitatvAt / tatra // 167| tadvitvAdisvarUpaivAdheyateti cet / dvayoH pratyekarUpAvacchedena dvitvAbhAvAd niSedhasyApi pravRttiH syAt / anuyogitAvacche dakAvacchedenaiva saptamyAMdheyatvAnvayavyutpatte yaM doSa iti cet / tathApi 'ghaTa-paTayona ghaTarUpA-''kAze' ityAdikaM katham , etadvitvAdisvarUpAyA AdheyatAyA ubhayAnirUpitatvAt , natrastAtparyavazAd dvedhaanvye'pyubhysyaanaadheytvaabhaavaat| anubhavaFoviruddhaM ca sarvametat kalpanamiti na kizcidetat / zabalAtmakameva hi vastu kadAcidanugatam , kadAcicca vyAvRttamanubhUyamAnaM HD zobhate, bhedAbhedazaktivaicitryAt , ArthanyAyena yathAkSayopazamaM grahaNAditi paribhAvanIyam / saMrambhamasmAsu vitatya satyamato batoccairnipapAta bauddhH| anena zocyAM tu dezAM sahAyIkRto'pi yaugo yadasau jagAma // 1 // 136 // __ sautrAntikanirAkaraNavArtA upasaMharatisarvametena vikSiptaM kSaNikatvaprasAdhanam / tathApyUrdhva vizeSeNa kiJcittatrApi vkssyte|| etena- uktadoSajAlena, sarvaM kSaNikatvamasAdhanaM- nAzahetvayogAdi pUrva nAmamAtreNoktam , vikSiptaM-nirAkRtam , vAdha| katarkaprAbalyAt / tathApyUrva yogAMcAramatanirAkaraNAnantaraM, tatrApi- nAzahetvayogAdInAsubhayasAdhAraNatvenobhayanirAkaraNA ||167 // Jain Education For Private & Personel Use Only Fel
Page #373
--------------------------------------------------------------------------
________________ decord nantaramavasaraprApta tannirAkaraNagranthe'pi, kiMcit-upapAdanasthAnAnurodhena, vakSyate, vizeSeNa-prativaM tadAzayodbhAvanena // 137 / / tAthAgatAnAM samayaM samudraM tarko'yamaurvAnalavad dadAha / pazyantu nazyanti javena bhItA dInA na mInA iva kiM tadete ? // 1 // raktaH prasaktaH kSaNikatvasiddhau yaduktamUtraM hatavAn svakIyam / sUtrAntako'pyeSa lipibhrameNa sautrAntiko loka iti prsiddhH||2|| kSaNakSayakSepakarI sakarNAH! karNAmRtaM vAcamimAM nipiiy|| jainezvaraM siddhikRte pravAdiprazAsanaM zAsanamAzrayantu // 3 // iti paNDitazrIpadmavijayasodaranyAyavizAradapaNDitayazovijayaviracitAyAM syAdvAdakalpalatAbhidhAnAyo zAstravArtAsamuccayaTIkAyAM caturthaH stabakaH / abhiprAyaH mUreriha hi gahano darzanatatinirasyA durdharSA nijmtsmaadhaanvidhinaa| tathApyantaH zrImannayavijayavijJAhibhajane na bhagnA ced bhaktirna niyatamasAdhyaM kimapi me // 1 // yasyAsan guravo'tra jItavijayapAjJAH prakRSTAzayA bhrAjante sanayA nayAdivijayaprAjJAzca vidyaaprdaaH| premNAM yasya ca sama padmavijayo jAtaH sudhIH sodarastena nyAyavizAradena racite granthe matirdIyatAm // 2 // MARATHIKARANASeAGARMATTER Jain Education TOT For Private Personal use only Raliww.jainelibrary.org
Page #374
--------------------------------------------------------------------------
________________ For Private & Personel Use Only
Page #375
--------------------------------------------------------------------------
________________ // ahem // atha paJcamaH stabakaH / kAmakArabAhamanasAyakAlAgarama REMIERENTIRSAAH khAmI satAmIhitasiddhaye'ntaryAmI sa caamiikrkaantiraaptH| vAmIbhavanto'pi pare batAmI kSamA na yadarzanalaDanAya // 1 // anAkalitamanyathAkalitamanyatIrthezvaraiH svarUpaniyataM jagad bahirivAntarAlokate / ya eSa paramezvarazcaraNanamrazakrasphuratkirITamaNidIdhitisnapitapAdapadmaH zriye // 2 // samIhitaM kalpatarUpamazcet zaGkezvaraH pArzvajinaH piparti / tadA'sadAlApasamudbhavebhyo bhayaM na kizcid mama durnayebhyaH // 3 // 'vijJAnamAtrameva jagat' iti yogAcAramataM nirAkurutevijJAnamAtravAdo'pi na samyagupapadyate / mAnaM yattattvataH kiJcidarthAbhAve na vidyte||1|| E prAieos ATRA For Private & Personel Use Only
Page #376
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtAsamuccayaH / // 169 // Jain Education Int vijJAnamAtravAdo'pi paraparikalpitaH, samyag - vicAryamANaH, nopapadyate yad - yasmAt tasvataH- svatantranItyaiva, arthAbhAve kiJcid mAnaM pramANaM, na vidyate / na cArthAbhAvanizcayamantareNa jJAnamAtramevetyavadhAraNaM yujyate, taduktam-"ayameveti yo hyeSa bhAve bhavati nirNayaH / naipa vastvantarAbhAvasaMviSyanugamAdRte / / 1 / / " iti // 1 // na cAdhyakSamarthAbhAve mAnamityAha na pratyakSaM yato'bhAvAlambanaM na tadiSyate / nAnumAnaM tthaabhuutsllinggaanuplbdhitH||2|| na pratyakSamarthAbhAve mAnam, yatastadabhAvAlambanaM neSyate, tasya tucchatvAt, adhyakSasya ca svalakSaNAlambanatvAt / ata eva nAnumAnaM tatra mAnam, tasya tanmUlatvena tadabhAve tathAbhUta salliGgAnupalandhitaH- arthAbhAvapratibaddhasAdhuliGgAnupalambhAt ||2|| svabhAva kArya liGgakayoranumAnayoratrAbhAve'pyanupalabdhireva tatra mAnam, ityAzaGkate -- upalabdhilakSaNaprApto'rtho yenopalabhyate / tatazcAnupalabdhyaiva tadabhAvo'vasIyate // 3 // yena kAraNena, upalabdhilakSaNaprApto'rthaH - bAhyo ghaTAdiH, paranItyopalabhyate / tatazcAnupalabdhyaiva- adarzanarUpayA, tadabhAvaH - bAhyArthabhAvaH, avasIyate // 3 // 1 kha. ga. gha. ca. 'naM tasya' / saTIkaH / stabakaH / // 5 // // 169 //
Page #377
--------------------------------------------------------------------------
________________ atrottaramadhikRtyAha-- uplbdhilkssnnpraaptistddhtvntrsNhtiH| teSAMca tatsvabhAvatvetasyAsiddhiH kathaM bhavet // 4 // _upalabdhilakSaNaprAptiriha pareSAM taddhatvantarasaMhatiH- pratiyogi-pratiyogivyApyetarayAvatpatiyogyupalambhakasamavadhAnam / teSAM ca- tadaparAbhimataghaTAyupalambhakAnAM tatsthAnAbhiSiktapratyayAntarANAM vA, tatsvabhAvatve- bAhyArthopalambhajananasvabhAvatve tvayAbhyupagamyamAne, tadasiddhiH- bAhyAsiddhiH, kathaM bhavet , tadupalambhajananasvabhAvahetusAkalyavirodhAt , bAhyAyasya jJAnajanakatvApacayA tvayA pratiyogi-pratiyogivyApyetaratvasya nivezayitumazakyatvAt , tatsthAne tadupalambhajanakasamanantarAnyatvaniveze'pi sAmagyananupraviSTAnAM hetutvopagame'pasiddhAntAt // 4 // kalpitaM tatra tajjananasvabhAvatvaM na tu vAstavamiti nApasiddhAntaH, ityabhipretya zaGkA-parihArAvAha-- sahArthena tajjananasvabhAvAnIti cennanu / janayantyeva satyevamanyathA'tatsvabhAvatA // 5 // sahArthena paraparikalpitena, tajjananasvabhAvAni- arthopalambhajananasvabhAvAni pratyayAntarANi, yadAha nyAyavAdI"svabhAvavizeSazca yaH svabhAvaH satsvanyeSUpalambhapratyayeSu san pratyakSa eva bhavati" iti; tathAcArthasya kluptatvAt tatsAhitye 1 kha. ga. gha. ca, 'givyA' / in Educatan 10 For Private Personal Use Only
Page #378
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtA - samuccayaH / // 170 // Jain Education I bhajana svabhAvatvaM viziSTaM klRptamityAzaya iti cet / nanvevaM satyeva - klRpte'pyarthe, janayanti - janayeyustAnyarthopalambham, tatsAhityaghaTitasvabhAvatvAt, anyathAtatsvabhAvatA - sahArthena tajjananasvabhAvatAvilayaH syAdityarthaH // 5 // sati vA kadAcit tena saha tadupalambhaM janayeyuriti yogyatAyAM tajjananasvabhAvatvaM kalpyata ityAzaye tvAhayogyatAmadhikRtyAtha tatsvabhAvatvakalpanA / hantaivamapi siddho'rthaH kdaaciduplbdhitH||6|| atha teSAM pratyayAntarANAM yogyatAmadhikRtya tatsvabhAvatvakalpanA- yadA'rtho bhavati tadA tadupalambhaM janayanti, hanta ! evamapi, artha:- bAhyo ghaTAdiH siddhaH, kadAcit - yasmin kasmiMzcit kAle, upalabdhitaH- upalambhasaMbhavAt ||6|| vipakSe bAdhakamAha anyathA yogyatA teSAM kathaM yuktyopapadyate ? / na hi loke'zvamASAdeH siddhA paktyAdiyogyatA / / anyathA - kadApi tadupalambhAjanane, kathaM teSAm abhimatapratyayAntarANAm, yogyatA- bAhyArthopalambhajananayogyatA, yuktyA - nyAyena, upapadyate, kAraNAntaravaikalyamayuktakAryAbhAvatvasyaiva kAraNAntare yogyatAyA loke vyavahiyamANatvAt ? / etadeva samarthayati - na hi loke - vyavahAriNi loke, azvamASAde:- kaGkadukAdeH kadApi paktyAdyajanakasya, paktyAdiyogyatA siddheti // 7 // tional saTIkaH / stabakaH / // 5 // // 170 //
Page #379
--------------------------------------------------------------------------
________________ E pa SPONDS upamahAna.ARTI M raASAMRAGRAM PERAPIPRIMPORARLATESANGIRIRE vAsavara adhikRtazeSamAhaparAbhiprAyato hyetadevaM ceducyate na yat / upalabdhilakSaNaprApto'rthastasyopalabhyate // 8 // parAbhiprAyataH- bAhyArthavAdinaiyAyikAdyabhiprAyataH, hi-nizcitam , etadevamucyate yaduta- 'upalabdhilakSaNaprApto'rtho nopalabhyate' iti / atra kiM tadabhimatAnupalabdhyaGgIkAreNa tadabhAvaH sAdhyate, uta ghaTajJAnAt mAgapi ghaTasattAbhyupagame tadA tadupalambhaprasaGgApAdanaM paraM prati kriyata iti ? / Aye, tadabhimatezvarAdyanumAnAGgIkAreNezvarAderabhyupagamaprasaGga iti sphuTa eva doSaH / antye tvAha-na- naitadevam , yad- yasmAt , tasyopalabdhilakSaNaprApto'rthastenopalabhyata eva, anyasya tu na, tadupalambhaprasaGgAt , tadgrAhakendriya-saMnikarSAdyabhAvAditi na kizcidetat / / 8 / / atatsvabhAvatvapakSa AhatadagrahaNabhAvaizca yadi nAma na gRhyte|tt etAvatA sattvaM na tasyAtiprasaGgataH // 9 // tadagrahaNabhAvaizca- bAhyAgrihaNasvabhAvaizca pratyayAntaraiH, yadi nAma na gRhyate bAhyo'rthaH, tata etAvatA hetunA, na tasyAsattvam , atiprasaGgataH, pItAsaMvedanasvabhAvena tadasaMvedane pItasaMvedanAbhAvaprasaGgAt / nanvanyadarzanAbhyAsavAsanAprabodhAdupasthitasya bAhyaghaTasyAnAdivAsanAvizeSaprabodhopasthitasya zazaviSANasyevA'bhAvagrAhakasamanantare satyabhAvagrahaH sarvadaiva bhavati, ghaTAkArajJAna 1 mudritamUlAdarza 'atadgraha' iti paatthH| 2 kha. ga. gha. ca. 'svada' / For Private & Personel Use Only
Page #380
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtA sttiikH| stbkH| smuccyH| // 171 // GREE syApi bAhyaghaTAbhAvagrahApratirodhitvAt , viSANAkAragrahasya zazaviSANAbhAvagrahApratirodhitvavat , ataH kimucyate- 'yogyAnupalabdhyabhAvAd na bAhyaghaTAbhAvagrahaH' iti, tattadabhAvAkArajJAne tattatsamanantarasyaiva yogyatAtvAt / na hi pareNApyekA yogyatA svamatAnurodhenApi vaktuM zakyate; tathAhi- pratiyogi-tayApyetarayAvatpatiyogyupalambhakasamavadhAnamudayanAbhimatA yogyatA / na caikatra kutrApi na yAvattadupalambhakasamavadhAnamiti vAcyam , svAzrayasaMbandhe tu tadupalambhakatAvacchedakasamavadhAnokteH / pratiyogivyApyatvaM cAtra na kAlikena, saMnikarSasya ghaTAdyavyApyatvAt , ghaTanAzottaraM tannAzAt , aNau pRthivIvAbhAvagrahAprasaGgAt , mahattvAderapi tadyApyatvAt , kAlikena nityavyApyetarAmasiddhA; na ca daizikena, saMnikarSasyApi pratiyogyavyApyatvAt , kintu pratiyogigrahAsAdhAraNakAraNatvam / ata eva saMyoginAzajanyasaMyoganAzapratyakSam , tatra saMyogino hetutve'pyasAdhAraNatvAt / ata eva ca pratiyogyupalambhaprAgabhAvasyAbhAvapratyakSe hetutve'pi na doSaH, tasyAsAdhAraNatvAt / saMsargAbhAvagrahe ceyaM yogyatA, tena nAtIndriyAnyonyAbhAvapratyakSAnupapattidoSaH / pratiyogitAvacchedakAvacchinnopalambhakasamavadhAnagrahaNAca na pizAcavad ghaTAbhAvapratyakSatA / na ca guNe rUpAbhAvApratyakSatApattiH, tadupalambhakamahatvasya tatrAbhAvAdi. ti vAcyam , ekArthasamavAyena tadupalambhakamahattvasya tatra satcAdityetaniSkarSaH / so'yamanupapannaH, asAdhAraNatvasya durvacatvAt , viSayatAsaMbandhena hetutvarUpAsAdhAraNatvavivakSaNa AlokasaMyogAderapyasAdhAraNatvApattau tamasi ghaTAbhAvAdeH pratyakSatApAtA , prAgabhAvAderapi sAdhAraNatvAt , upalambhapadena pratiyogitAbacchedakAzrayANAM yAvatAmupalambhasvarUpayogyatvagrahaNe mahati vAyAdudbhUtarUpAbhAvApratyakSatApatteH, aNurUpopalambhApasiddheH, // 171 / / For Private & Personel Use Only
Page #381
--------------------------------------------------------------------------
________________ yatkiJcidupalambhayogyatvagrahaNe ca rUpasAmAnyAdyabhAvapratyakSatApatteH / kizca, yatkizcitsaMbandhena tadupalambhakatAvacchedakAzrayasattvamatiprasaktam , niyatasaMbandhena ca rUpAdervAyAvabhAvAt tatra tadabhAvapratyakSatAnApattiH / etena 'pratiyogigrAhakatvAbhimatendriyajanyabhAvaviSayakayAvadgrahaniSThakAryatAbhinnapratiyogigrahaniSThakAryatApratiyogikakAraNatAkatvamasAdhAraNatvam , 'bhAvaviSayaka-' iti vizeSaNAd nAlokAderasAdhAraNyam / pratiyogigrAhakatvAbhimatendriyajanyabhAvaviSayakayAvadgrahajanakatAvacchedakAvacchinnaM pratiyogibhinnaM yAvattatsamavadhAnaM yogyateti phalitam / vAyau rUpAbhAvApratyakSatAvAraNAya pratiyogibhinneti tIti (?) nirastam , brAhmaNyAbhAvAdeH pratyakSatApAtAta, yAvadupalambhakAvacchinnAbhAvatvena svarUpayogyatve'vinigamAt , abhAvAvacchimatAvadupalambhakAnAmapi hetutvasaMbhavAt , anupalabdhikukSinikSiptatvenendriyAderabhAvapratyakSahetutvocchedAcca / kecittu- 'yaddharmAvacchinnamatiyogini pratiyogitatsannikarSavirahamAtraprayukto yadadhikaraNavizeSyakalaukikopalambhaviSayatvAbhAvastadadhikaraNe taddharmAvacchinnAbhAvo yogyH| tatprayuktatvaM ca svarUpasaMbandhavizeSaH, 'kAraNAbhAvaprayuktaH kAryAbhAvaH' iti pratyayAt / asti cedamAlokAdimati bhUtale, tatra ghaTAnupalambhasya tanmAtraprayuktatvAt / evaM stambhe pizAcAnupalambhe'pi bodhyam , pizAcatvAderayogyatve mAnAbhAvAt , sahakArivirahAdeva kAryAbhAvAd nityasyeti vyApterasiddhaH / bhUtale pizAcAnupalambhastu na tanmAtraprayuktaH, udbhUtarUpAbhAvasyApi tatra(?)prayojakatvAt / astu vA'nyonyAbhAve pratiyogitAvacchedakatatsaMnikarSavirahamAtraprayuktastadadhikaraNIyalaukikopalambhaprakAratvAbhAvaH pratiyogitAvacchedakaniSTha eva, tathA pizAcAderanupalambhasya yogyatvaprayojyatve'pi pizAcatvAdeH stambhe'nupalambhasyAtathAtvAt , yogyavyaktittitvanaiva jAteogyatvAt / a Jain Education For Private & Personel Use Only
Page #382
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravA- smuccyH| // 172 / / tyantAbhAve tu pUrvaiva yogytaa| ata eva na jalaparamANoM pRthivItvAbhAvapratyakSam , tatra tadanupalambhasya tanmAtraprayuktatvA sttiikH| bhAvAt , adhikaraNe mahattvAbhAvasyApi prayojakatvAt / brAhmaNyAbhAvastu zUdrAdau na pratyakSaH, vizuddhijJAnasya tavyaJjaka- stbkH| syAbhAvAt / na ca ya eva gaganAdau bhUtalavizeSyakopalambhaviSayatvAbhAvaH, sa eva ghaTAdau, AzrayabhedenAbhAvAbhedAdityanupapattiH, vyApyavRttitvA-vyApyavRttitvAbhyAM taddedAta , yaddharmAvacchinnapratiyogikatvAvacchedenoktamayuktatvavivakSaNAdvA / saMyogapratyakSe ca na saMyogidvayamatyakSamapi hetuH, mithaHsaMyuktayoranyAvacchedenopalambhe'pi saMyogApatyayAt , saMyoginaH saMnikarSaghaTakatayaivopayogitvAt , iti na tadabhAvapratyakSAnupapattiH' ityaahuH| tadapi na, dhArAvAhikAbhAvapratyakSAnupapatteH, tatra bAdhasyA'pyanupalambhaprayojakatvAt / na ca dharmitAvacchedakAmizritopalambhasyAbhAvastanmAtraprayukta iti sa eva vAcyaH, bAdhAbhAvo'pi vA virahapratiyogikoTau nivezya iti vAcyam , tathApi bhUtale ghaTAnupalambhasya ghaTAlokasaMyogAbhAvaprayuktatvena tanmAtraprayuktatvAbhAvAt / na ca tatsaMnikarSAtiriktapratiyogyupalambhakatAvacchedakAvacchinnavirahApayukta iti mAtrAntArthaH, bhUtale AlokasaMyogasatvAd na tadvirahaH, dravyacAkSuSe AlokasaMyogatvenaiva hetutvAt , atiprasaGgasya viSayaniSThasAmAnAdhikaraNyenaiva vAritatvAt , ata eva ghaTAkAzasaMyogAdyadhyakSatvasya ghaTAkAzasaMyogAdInAM gurutvAdivadayogyatvena prayuktatve'pi na kSatiH, gurutvAdibhedasya sAmAnyata eva pratyakSahetutvAditi vAcyam / saMnikarSasyApi tyAgApatteH; yadvirahamAtraprayuktatvopAdAne'pi doSAbhAvAccakSuHsaMyogatvenaiva cAkSuSahetutvAt , ghaTAbhAvabhramAnupapattezca, tatra ghaTAnupalambhasya doSaprayuktatvAt / na ca tattaddopAbhAvo'pi tattulyatayA nivezyaH, idAdI vayAdibhramAbhAvarUpavaDhyAunupa R // 172 // Jan Education For Private Personal use only
Page #383
--------------------------------------------------------------------------
________________ lambhasya doSAbhAvaprayuktatvAt tattadoSANAmapi tattulyatayA niveze cAtigauravAt bhaGgayantareNodayanIya yogyatoktireveyamiti dik / 'pratiyogitvaprasaJjanamasaJjita pratiyogyupalambhAbhAvaH' iti cintAmaNikArIyA yogyatA, pratiyogisatvavyApakopalambhaviSayapratiyogi kAbhAvatvaM yogyatAvacchedakamiti phalitam / natvApAdanAtmakajJAnamapyupayujyate, tadabhAve'pyabhAvapratya kSAt / tatra zuddhaM pratiyogisatvaM vyApyam, kizcidavacchinnaM vA ? / nAyaH, tatsattve'pi kAraNAntarAbhAvAdanupalambhena vyabhicArAt / na dvitIyaH, jalaparamANau pRthivItvAbhAvapratyakSatApAtAt tatrApi mahattvAdiviziSTapRthivItvenopalambhApAdanasaMbhavAt / na ca pakSAvRttivizeSaNAnavacchinnayatsacvoktau nistAraH, tathApi gandhavadaNubhinnatve sati pRthivItvena tatra tadApAdanasaMbhavAt / atha yadadhikaraNavRttipratiyogyupalambhakAtiriktAnavacchinnaM yatsatvamupalambhavyApyamiti vAcyam, gandhavadaNubhinnatvAdikaM na na pratiyogyupalambhakamiti na doSaH, yaddharmAvacchinnasattvaM yaddharmAvacchinnopalambhavyApyaM taddharmAvacchinnopalambhAbhAvasya taddharmAvacchinnAbhAvapratyakSahetutvAd na gurutvavad ghaTAbhAvAdipratyakSatA, na vAkAzAdibhedasya tathAtvam, zabdAzrayatvAdera yogyatvAt, na vA ghaTatvAtyantAbhAvasya ghaTeta vRttitvaghaTitatvenAyogyatvAt / zUdratvAda brAhmaNatvAbhAvastu sutarAM na pratyakSaH, tadadhikaraNavRttipratiyogyupalambhakamAtrAvacchinnena tatsakhenApAdayitumazakyatvAt, tatra vizuddhamAtApitRjanyatvajJAnasyApi vyaJjakatvAt / na caivaM tamasyAlokaniyataghaTAdyabhAvapratyakSApattiH, tatra pratiyogisattvasyaiva vyApyatvAditi vA cyam pratiyogisa vasyopalambhavyApyatAyAM nirupAdhisahacArAtiriktatarkavattvasya vivakSitatvAt pratiyogyupalambhakAva 1 "
Page #384
--------------------------------------------------------------------------
________________ saTIkaH / stbkH| zAstravArtA-cchinnatatsattvasya vyApyatAyAM kAryakAraNabhAvasyApi tarkatvAt / na caivamabhAvAnupalabdhirbhAvapratyakSe'pi hetuH syAt , bhAva- samuccayaH jJAnasya nirvikalpAderadhikaraNAnizritasyApyutpAdArtha tatra mahattvAdereva hetutvasvIkArAt / iti cet / // 173 // na, vyApakatvenAbhimatasyopalambhasya laukikasya vivakSaNe stambhapizAcAnyonyAbhAvAdeH, guDatiktatvAbhAvAdevApratyakSatvaprasaGgAt / pratiyogyaMze'dhikaraNAMze ca tAdRzalaukikopalambharUpasAdhyAmasiddhyA vyApyatAyA asaMbhavAt / etena 'pizAcatvaM yadi stambhavRttijAtiH syAt stambhavizeSyakalaukikopalambhakapakAraH syAt , ityApAdanaM saMbhavatyeva, iti stambhavizeSyakalaukikapratyakSe pizAcatvaprakAratvAbhAvasya hetutvAd na doSaH' ityapi nirastam , tasya sadAsatvenAhetutvAt / tAdRzopalambhasyAlaukikasya vivakSaNe ca pratiyogisatvasyAvyApyatvAt / tadadhikaraNavRttyalaukikopalambhakAvacchinnapratiyogisattvasyAlaukikopalambhavyApyatve ca bhUtalAdau pizAcAtyantAbhAvAdigrahaprasaGgAt ; yAvatpratiyogyupalambhakAvacchinnasya vyApyatvoktAvudayanIyayogyatAyAmeva paryavasAnAcca / 'yogyapratiyogikatvaM saMsargAbhAvagrahe yogyatA, yogyAdhikaraNatvaM cAnyonyAbhAvagrahaH' ityapi tuccham , manastvAtyantAbhAvAdera pratyakSatvApAtAt , ghaTAdau paramANubhedAdeH pratyakSatApAtAcceti / / tasmAd bhAvapratyakSa ivAbhAvamatyakSe'pi mahattvAdInAM hetutvAd viziSya ghaTAbhAvapratyakSa AlokasaMyogAdInAM hetutA cAcyA; sApi vaktuM na zakyate, mecakAdicAkSuSe vyabhicArAt , iti ghaTAbhAvAdyAkAre tatkurcadrUpasamanantaratvenaiva hetutA yuktati cet / na, svavAsanayA kathaMcit svayaM bAhyAbhAvAnubhave'pi paraM prati tatsAdhanArtha prayogAnupapatteH, tUSNIMbhAvena kathAyAM nigrahAt , bAhyatvasya jJAnabhinnatvarUpasyAtIndriyatvena taddhaTita ghaTopalambhasya tu pizAcavad ghaTopalambhasyevApAdayitumazakyatvena // 173 // Jain Education Inter For Private & Personel Use Only Pariww.jainelibrary.org
Page #385
--------------------------------------------------------------------------
________________ tadabhAvapratyakSasyAnApAdanAditi dik // 9 // ___'ghaTAdirna jJAnabhinnaH, pratyakSatvAt , tatsvarUpavat' ityAzayenAha-- vijJAnaM yatsvasaMvedyaM na tvartho yuktyyogtH| atastavedane tasya grahaNaM noppdyte||10|| vijJAnaM, yat- yasmAtkAraNAt , svasaMvedya- svata eva sphuradUpam , tathAnubhUte; na tvarthaH paraparikalpitaH svasaMvedyaH / kutaH ? ityAha-yuktyayogataH- yunyabhAvAt , sarvasya sarvajJatAdyApatteH / atastadvedane vijJAnAnubhave, tasya-paraparikalpitasyArthasya, I grahaNa- jJAnam , nopapadyate; tathAhi-'jJAnaviSayatAyA indriya-saMnikarSAdiniyamyatvAjjJAnasyA'rthasya ca parataH prakAza eva' iti E naiyAyikAdInAM mataM na yuktam , svasaMvedanasya prasAdhitatvAt , pratyakSavyavahAre pratyakSatvasyaiva prayojakatvAt , kacit pratyakSatvasya | kvacicca pratyakSaviSayatvasya tathAtve gauravAt , nIlajJAnatvAdyapekSayA nIlatvAdereva cakSurAdijanyatAvacchedakatve lAghavAcca / etena 'jJAnAbhedaH saMnikAdizca jJAnaviSayatAyAM niyAmakaH, iti jJAnasya svaprakAzatvam , arthasya ca parataH prakAzatvam' ityanyeSAmapi | mataM pratyAkhyAtam , viSayatAyA jJAnasvarUpatvAt , jJAnabhinnasya jJAnAviSayatvAt / atha 'nIlasya prakAzaH' iti pratIteIlaprakAzayorbheda iti cet / na, vivekenApratIyamAnayonIla-tatsaMvidorbhedAbhAvAt ; 'anyathA nIlasya svarUpam' 'prakAzasya prakAzatA' ityAdAvapi bhedasiddhiprasaGgAt , abhedadarzanabAdhakasyApyubhayatra tulyatvAt / na cArthamantareNApratIyamAnA buddhirartha RECORIA kAna 1 kha. ga. gha. ca. ja. 'yuktiyo' mudrite'pi cAyameva pATaH / Jain Education Intema For Private & Personel Use Only SODainelibrary.org
Page #386
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtAsamuccayaH / // 174 // Jain Education In syeti saMyojya pratyetuM zakyA, zakyatve vA niyatasahopalambhayoH pRthagapodvArakalpanAyA abhedanizcaya paryavasAyitvAditi; taduktam- " sahopalambhaniyamAdabhedo nIla-taddhiyoH" iti / nanvevaM kathamakA grAhya eva, bodhAkArastu grAhaka eveti niyamaH / iti cet / na kathaMcid bhinnakAlayogrA grAhakAbhAvAt, samAnakAla porapyekasya grAhyatvam, anyasya ca grAhakatvamityatrAvinigamAt / grahaNakriyAkartR jJAnaM grAhakam, Tarrrrrr grAhya iti cet / na, antaH sukhAkAravyatirekeNa vahiva nIlAdyAkAravyatirekeNAparAyA grahaNakriyAyA abhAnAt / bhAne ca tasya 'svataH parato vA ?" iti vikalpAvatAraH / Adye, ekadA nIla-bodha-grahaNAnAM svarUpanimazAnAM pratibhAnAd na kartu karma -kriyAvyavahRtiH / antye ca tatrApyaparagrahaNakriyAgrAhakAntarApekSAyAmanavasthA, iti vinirmuktagrAhya-grAhaka-bhAva svasaMvittimAtravAda eva sAdhIyAn; taduktam - " nAnyo'nubhAvyo buddhyAsti tasya nAnubhavo'paraH / grAhya-grAhakavaidhuryAt svayaM saiva prakAzate // 1 // " iti / kathaM tarhi 'nIlamahaM beni' iti karma-kartR-bhAvAbhinivezI pratyayaH, karma-kartRbhAvasyAbhAvAt ? iti cet / yathA rajatamantareNApi zuktikAyAM rajatAvagamaH / bAdhakAbhAvAd na tadvadasya bhrAntatvamiti cet / na, svarUpAsaMsaktayordvayoH svAtantryopala| mbhasya karma-kartRbhAvollekhe bAdhakatvAt / kiM tatra bhrAntivIjam ? iti cet / pUrvabhrAntireva tatrApi pUrvabhrAntiH iti bIjAGkarasthalIyA'navasthA; taduktam saTIkaH / stabakaH / 114 11 1189311
Page #387
--------------------------------------------------------------------------
________________ kasa "avedya-vedakAkArA yathA bhrAntairnirIkSyate / vibhaktalakSaNagrAhya-grAhakAkAraviplavA // 1 // tathA kRtavyavastheyaM kezAdijJAnabhedavat / yadA tadA na saMnodyagrAhya-grAhakalakSaNA / / 2 // " iti / ___ anayorayamarthaH- svarUpeNAvidyamAnavedya-vedakAkArApi buddhiryathA bhrAntairvyavahartRbhirnirIkSyate tathaiva kRtavyavastheyaM Ko vyavahiyate, taistu kezAdivAnabhedavat-timirAdyupaplutAkSANAM bodhabhinnAvidyamAnakezAdimativattivadiyaM vibhaktalakSaNagrAhya grAhakAkAraviplavA nirIkSyate, vibhaktalakSaNau grAhya-grAhakAkArAveva viplavI- asanirbhAsavibhAgau yasyAH sA tathoktA / yadAyamavidyAnivandhano buddhaH pavibhAgastadA na saMnodyagrAhya-grAhakAkAralakSaNA- saMnoye paryanuyojye grAhya-grAhakalakSaNe yasyAH sA tathA na bhavati / na hyavidyAsamAropitAkAraH paryanuyogamahati / ato na 'bhrAnteH prakAzamAnatvenAbodharUpatA, bodharUpatAyAM vA nAsadAkArasaMsparzaH, tatsaMsparza vA satyApattiH' ityAdiparyanuyogAvakAzaH / 'nIlamahaM vebhi iti parasparAsaMsaktaM pratItitraya kramavat pratibhAti, na karma-kartRbhAvaH' ityanye, teSAM dvitiiyaathrthaanuppttiH|| atha sukha-stambhAdyAkAravyatiriktasaMvadenAbhAce kathaM 'cakSurAdinA mayA rUpaM pratIyate' ityAdipratItiH ? ityupalabhye rUpAdike cakSurabhimukhIbhUtaM tatpakAzatvaM vidadhAti saiva buddhiriti cet / na, 'cakSurAdinA rUpamupalabhyate' ityAdau bAhyArthavAdiparikalpite parokSe rUpAdau tadAkArA prakAzatA cakSurAdinA janyata iti vAsanAvizeSaNa tathA vyapadezasaMbhavAt , pUrvasAmagrItazcakSurAdirUpAyAkAraprakAzatA buddhisvabhAvopajAyata ityekasAmagnyadhInatayA vA tathA vyapadezAt / dRzyate hi pradIpa-prakAzayoH samAnakAlayoH 'pradIpena ghaTaH prakAzitaH' ityekasAmagyadhInatayA vyapadeza iti / darzanAt mAgarthasadbhAve tu Jan Educat
Page #388
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravAtoM- smuccyH| // 175 // saTIka stbkH| na mAnamasti, yena tatra prakAzatAM ckssuraadikmaaddhyaat| darzanameva tatra mAnamiti cet / na, tena vakAlAvadherevA'rthasya grahaNAt / atha 'pUrvadRSTa pazyAmi' iti vyavasAyAta prAgarthaH sidhyati, prAgarthasattAM vinA dRzyamAnasya pUrvadRSTa ekatvagaterayogAditi cet / kena tayorekatvaM gamyate ?- idAnIMtanadarzanena, pUrvadarzanena vA / nAyaH, idAnIMtanadarzanakAle pUrvakAlasyA'stamayAt , tenAvidya. mAnapUrvadRggarbhapUrvadRSTanAyA agrahaNAt , anyathA vitathatvaprasaGgAt / ata eva na dvitIyaH, pUrvadarzanena vartamAnakAladarzanavyApteranavasAyAt / tasmAdapAstapUrvagAdiyoga sarva vastu dRzA gRhayate, pUrvadRSTatA tu smRtirullikhtiiti| na ca sa evAyam' iti pratItirekA, 'saH' ityasya smRtirUpatvAt , 'ayam' ityasya ca dRksvarUpatvAt , parokSatvA-'parokSatvAbhyAM tadbhedAt / na ca pazyAmIti pratIteH pratyakSameva pratyabhijJAnam , na ca saMskArajanyatvena smRtitvApattiH, saMskAramAtrajanyatvasyaiva smRtitvavyApyatvAt , tattAsmRtereva vA tattApatyabhijJAhetutvAt' iti naiyAyikAdimatamapi yuktam , teSAmapi 'pazyAmi' ityAdyanugatamasyA cAkSuSatvAsiddhenirvikalpakAsAdhAraNyAta , vaizadyavizeSasyaiva 'pazyAmi' iti pratItau viSayatvAditi na kizcidetat / athAnumAnAt prAg bhAvo'rthasya sidhyati, prAk sattAM vinA pazcAddarzanAyogAditi cet / na, prAk sattAyA asiddhayA tayA saha pazcAddarzanasya niyamAsiddheH / atha jJAne nIlAdyAkArasya kAdAcitkasyAnyathAnupapadyamAnatvAt tatprasiddhaye'rthaH parikalpyata iti cet / na, svamAdyavasthAyAM vAsanAvizeSasAmarthyavazAdavidyamAnakari-turaga-rathAdyAkArapatipattiniyamavajjAgradazAyAmapi tata eva darzanasya pratiniyataviSayatvopapatteH, tad na prAgarthasattvam / mAgasatve tu dharmisvarUpe darzanameva pramANam , yad yenaiva rUpeNopalabhyate tat tenaiva rUpeNAsti, yathA nIlaM nIlarUpatayaiva, itthaM ca vartamAnatvenAnubhava eva pUrvakAle saMbandhitvaM // 175|| Join Education into For Private & Personal use only w.jainelibrary.org
Page #389
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyavacchinatIti / atha nIlaM taddarzanaviratAvapi paradRzi pratibhAtIti sAdhAraNatayA grAm, vijJAnaM svasAdhAraNatayA grAhakamiti bhedo yukta iti cet / na, nIlasya sAdhAraNatayA pratIteH / na hi nIlaM paradRzi pratibhAtItyatra pratyakSa saro'sti / athAnumAnAt tatsAdhAraNatA pratIyate, svasaMtAne nIlAdAnArthapravRtteH, nIladarzanamUlakatvadarzanena parasaMtAne'pi pravRttidarzanAt tadviSayadarzanAnumAnAditi cet / na, paramavRtyAdinA paradRSTanIlAnumAne'pi sva-paradRSTayoraikyAsiddheH, sAmAnyenAnvayaparicchedAt, aparadhUmadarzanAdaparavahnayanumAnAt, aparavahnau pUrvadRSTavahnisadRzatA vikalpavat paradRSTe stradRSTasadRzatAmAtra vikalpAvatArAt / pratibhAsabhede'pi sva-paradRSTayoH sadRzavyavahArAdikAryadarzanAdabhedaH syAt, tadA sadRzaromAJcodbhavAdikAryadarzanAt sukhAderapi sva-parasaMtAnabhuvastavaM bhavet / na ca saMtAnabhedAt tadbhedaH, tatrApi bhedakAntaragaveSaNAyAmanavasthAnAt / svarUpata eva tadbhede ca sukhAderapi tata eva bhedasaMbhavAt / na ca dezaikatvAt sva-paradRSTanIlAdInAmekatvam, dezasyApi sva-paradRTTasyoktavadekatvAyogAt / tasmAd grAhakAkAravat pratipuruSamudbhAsamAnaM nIlAdikamapi bhinnameva, tacaikakAlopalambhAd grAhakavat svaprakAzam / atha grAhakAkAra vidrUpatvAd vedakaH, nIlAkArastu jaDatvAd grAhya iti cet na, aparokSasvarUpasya cidrUpatvasya nIlAdisAdhAraNyAt / nIlAderaparokSasvarUpamanyasmAd bhavati, na tu bodhasyeti vizeSa iti cet / na bodhasyApIndriyAyapekSatvAt / svotpattAveva bodha indriyAdikamapekSate, na tu svAparokSatAyAmiti cet / na ekatrApekSA 'napekSA'yogAt / evaM cAntarbahirAkArayostulyatve'pi 'ekatra grAhakatAzakti, anyatra ca grAhyatAzaktiH' iti pareSAM vAsanAmAtram, asiddhe grAhyagrAhakabhAve tacchaktikalpanAyA ayogAt, tasyAH kAryAnumeyatvAt / evaM ca ' yadavabhAsate tajjJAnam, yathA sukhAdikam ava Jain Education national
Page #390
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtAsamuccayaH / // 176 // bhAsate ca nIlAdikam, ato jJAnameva' iti svabhAvahetuH / kathaM tarhi 'bhUtale ghaTaH' iti pratItiH, na tu 'bhUtalaM na ghaTajJAnavat' itivad 'bhUtalaM na ghaTavat ? iti kathaM vA 'ahaM ghaTajJAnavAn' itivat 'ahaM ghaTavAn' iti na pratItiH ? iti cet / pRcchetad niyatAdhArAdheyabhAvakalpanAbIjam / na hi pare PorterbhAvo vAstavo vaktuM zakyate, saMyogamAtrasya tasve kuNDa-badarayostadviparyayasya vinigantumazakyatvAt ti saMyukta yordvayostadavyavahArAcca / na ca vadarAdipratiyogitvaviziSTasaMyogAdireva vadarAyAdhAratA, kSaNabhaGgApacyA vizi STasyAtiriktasthAnabhyupagamAt pratiyogitvAdyavivecanAcca / na ca kuNDAdikharUpaiva badarAyAdhAratA, tatsvarUpasya sAdhAraNatvAddaraM pratIva karabhaM pratyapyavizeSAt / tasmAd bhUtalAdau ghaTAdyAdhArAmatItiravidyAvizeSAdeva niyateti pratipattavyam / etena 'arthAbhAve'ntarbahirvibhAga eva na sthAt' iti nirastam, bhinnadeza saMvandhitvena tadasaMbhave'pi vizvarUpabhedena tatsaMbhavAt / anyathA svapnAdau rathAdijJAne bahirjJAnatvaM na syAt / etena cAhamidamAkArabhedo'pi vyAkhyAtaH svarUpatastadbhedAt 'idaM nIlaM'' ityatredamAkAra- nIlAkAra yordoSA devaikajJAnatvAbhimAnAt / vahinilAdisvarUpamidaMtvaM tvanupapannam asatyapyarthe doSavazAt 'idam' iti pratIteH / 'idaM nIlam' ityAdisahayogAnupapattezca ghaTo ghaTaH' ityAdivaditi dig // 10 // nigamayati- evaM cAgrahaNAdeva tdbhaavo'vsiiyte| ataH kimucyate mAnamartha bhAve na vidyate // 11 // Jain Education Intonal saTIkaH / stabakaH / // 5 // // 176 //
Page #391
--------------------------------------------------------------------------
________________ evaM ca- uktarItyA, agrahaNAdeva- adarzanAdeva, tadabhAva:- bAhyArthAbhAvaH, avasIyate / ataH kimucyate- 'arthAbhAve mAnaM na vidyate' iti, nIlAdau jJAnAbhinnatvagrahe samIhitasiddheH / etena 'adarzanAdevAbhAvanizcaye putrAdarzanAt tadabhAvanizcayenorastADanAdinA zokaprasaGgaH' iti durbhASitamapAstam , pareSAM putradhvaMsagrahasAmagrIniyatatvAt tadAkArasya, putradhvaMsagrahasya ca zokahetutvAditi / kathaM tarhi prAk pUrvakAlasaMvandhitvenAdarzanAt tadabhAvagraha uktaH' iti cet / dharmyatiriktasya tasya durvacatvAd dharmisvarUpatve yogyatvena tadApAdanasaMbhavAdityAkalaya / evaM ca vijJAnasvasaMvedanasyaiva mAnavAdityAzayavyAkhyAne mAnatvAt' ityasya 'mAnotthApakatvAt' ityartho bodhyaH / / 11 // atrocyatearthagrahaNarUpaM yat ttsvsNvedymissyte| tavedane grahastasyatataH kiM noppdyte?||12|| yad- yasmAta , tad-vijJAnam , arthagrahaNarUpaM- bAhyArthaparicchedAtmakaM sata , svasaMvedyamiSyate- 'nIlamahaM vemi' iti vicchinnArthagrahaNarUpatayA'nubhUte, tadvedane- evaMbhUtavijJAnAnubhave, tadgrahaH- bAhyArthagrahaH, tataH- tasmAt kAraNAda , kiM nopapacate- adhikRtavedanasyaivArthamantareNAyogAt ? iti / khalasya yogAcArasya jJAtvArthadveSitAmiva / sabhAyAmadhunA sabhyAH ! anartha upatiSThate // 1 // sathAhi- yata tAvaduktam- 'jJAnabhinnasya jJAnAviSayatvAd na vAhyArthaH' iti / tad viparItam , tadviSayatAprayogasya JainEducation For Private Personal Use Only
Page #392
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ama zAstravAta- smuccyH| // 177 // ON GE bhedagarbhatvAt / kiJca, grAhya grAhakAkArasvarUpabhedaH pratyakSasiddha eva / ata eva nIlAkAraM nAhamAdyAkAramiti cet / na, anekA- saTIkaH / kArakarambitekavijJAnAnabhyupagame nIla-dhavalAdhavagAhicitrajJAnAnupapatteH, 'kramikANyeva tajjJAnAni' itybhyupgme'pyekmpistvkH| nIlAdijJAnaM na vyavatiSTheta, nIlAkAre'pi nIlatvoparAgAt , ekApalApe'nyApalApasya tulyatvAt / citrajJAnAbhyupagame ca citrArtho- // 5 // 'pyanivAritaH, grAhya-grAhakabhedasya satyasya pratibhAsAt / etena 'vivekenAgrahaNAd na tadbhedaH satyaH' iti nirastam , AkArayorasaMbhedena vedanasyaiva vivecanatvAt / prakAza-prakAzatayostu mitho'nuparAgalakSaNenAsaMbhedena vedanAbhAvAt / yadapi 'sahopalambhaniyamAva' ityAyuktam / tadapi na yuktam , yataH sahopalambho yugapadupalambhaH, krameNopalambhAbhAvaH, ekopalambho vAbhipretaH / Aye, buddhacittasantAnAntaracittAnAM sahopalambhaniyame'pi tadabhedAbhAvena vyabhicAraH / yattu- "yo hi jJAnopalambha evaM jJeyopalambhaH, jJeyopalambha eva ca jJAnopalambhaH sa yugapadulambhaniyamo'bhidhIyate' iti dharmottarAnusAriNaH samAdhAnam , buddhajJAne ca nAyaM niyamaH, pRthak saMtAnAntaraiH svacittasaMvedanAditi / tatra 'yajjJeyaM yajjJAnopalambhaniyatasahopalambhaM tat tajjJAnAbhitram' ityarthe pAramArthikajJAne sAMvRtajJeyAbhedasAdhane bAdhAt , 'yajjJeyopalambho yajjJAnophlambhasahabhAvaniyataH sa. tajjJAnAbhinnaH' ityuktau ca pUrvoktadoSAnativRtteH, yadIyatvasyApi vyAptau niveze ca buddhacittasya saMtAnAntaragrAhitvavabhedaM vinApi kayAcit pratyAsatyA jJeyagrAhitvopapattAvaprayojakatvam , tadagrAhitve ca tasya sAyAnupapattiH, vizuddhajJAnatvenaiva tasya galitagrAhya-grAhakAkArakalaGkatvAt sarvajJatvam' iti kazcit / tadasata , sarvAgrahe sarvajJatApadArthasyaivAghaTamAnasvAditi na kizcidetat / dvitIye, tucchasya tasya na pratItiH / tRtIye ca sAdhyAvizeSaH / kizca, ekAntaikye saha- // 177 // Jain Educaton International For Private & Personel Use Only
Page #393
--------------------------------------------------------------------------
________________ zabdArthAnupapattiriti na kizcidetat / / evaM ca 'nIlamahaM vedmi' ityatra karma-kartR-bhAvapratyayasyAvidyakatvaM parAstam , bAdhAbhAvAt , anyathA nIlAdipratyayAnAmapi tathAtvApacyA zUnyatAyAM paryavasAnaprasaGgAt / na ca 'svAtantryopalambho bAdhakaH' ityuktaM yuktam , 'nIlamahaM vedmi' iti parasparoparAgeNaiva pratIteH / na ca samakAlayobhinnakAlayorvA grAhya grAhakabhAvAsaMbhavAt 'arthAgrAhi jJAnam' iti yuktam , anumAnocchedamasaGgAt , tatrApi liGgA-'numAnayoH kAryakAraNabhAve uktviklpdossaantivRtteH| etena 'nIlAdi jJAnam , jJAnakAryatvAt , uttarajJAnavat' ityapi nirastam , anumAnasyApi liGgajanyatvenottaraliGgakSaNavalliGgatApatteH, upAdAna-nimitazaktisvabhAvabhedAbhyAM samAdhAnasyApi tulyatvAt / evaM ca 'yayA pratyAsatyA jJAnaM svarUpaM gocarayati tayaiva cedartham , tadA tayoraikyApattiH; anyayA cet , svabhAvadvayApattiH, tadapi cApareNa svabhAvadvayena, tadapi cAnyena tena grAhyamityanavasthA, svasaMviditasyAsaMviditarUpAyogAt' ityapi nirastam, liGgasya samAnakSaNAnumAnakaraNe'pyasya paryanuyogasya samAnatvAt / liGgaM tadubhayakaraNaikasvabhAvaM ceta / 'jJAnamapi sva-paragrahaNaikasvabhAvam' iti svIkAre kastava karNazUlanivAraNopAyaH / evaM jJAnAd grahaNakriyAyA arthAtaratvA-'nantaratvapakSadoSe'pyanumAne liGgAdutpattestatpakSadoSataulyaM vibhAvanIyam / paramArthato liGgaM nAnumAnakAraNam , vyavahArAttu tatheSyata iti cet / arthasyApi tata eva jJAnagrAhyatvaM kiM neSyate / vyavahArApAmANyAlliGgamapyanumAnakAraNaM taccato neSyata eva, grAhya-grAhakabhAvavat kAryakAraNabhAvasyApi niSedhAt, samAropa Jain Education a l For Private & Personal use only
Page #394
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtA samuccayaH / // 178 // vyavacchedakaraNAt tvanumAnaM pramANamiSyata iti cet / na tatra samAropa vyavacchedasya tanmate kathamapi kartumazakyatvAt, nAzasya nirhetukatvAbhyupagamAt, tatkAraNAnAM sAmarthye'sAmarthye vA tadutpattipratibandhasyApi vaktumazakyatvAt ; "yasya zaktirazaktirvA yA svabhAvena saMsthitA / nityatvAdacikitsyasya kastAM kSapayituM kSamaH 1 // 1 // " iti svayamevAbhyupagamAt / na cAnumAnasahAyasya prAktanasamAropakSaNasyottarasamAropakSaNAnantarajananAsamarthakSaNajananAd dvitIyakSaNe kAraNAbhAvAdeva samAropAnutpatteranumAnaprAmANyam ; liGgA-anumAnayoriva pUrvottarasamAropakSaNayorhetuphalabhAvAbhAvAt, nyAyasya samAnatvAt / yadapi 'pUrvadRSyaikatvagaterayogAd nAnubhavAt prAgarthasiddhiH' ityabhihitam, tatrApi na samyagavahitam, pratyabhijJayai tadekatvAvagateH / na ca ' so'yamiti naikaM jJAnam' ityuktaM yuktam, pratyakSatvajAtivAdinAM tadaikyAsaMga tAvapyasmAkaM svarUpa ivedamaMze'pi spaSTatayA pratyakSatve'pi tadupayogasAmAnye vilakSaNakSayopazamavalAyAtapratyabhijJAtvAvirodhAt, 'idaM pazyAmi' iti - vat 'tamimaM pratyabhijAnAmi' ityanubhavAt / na caivaM "spaSTaM pratyakSam" iti lakSaNAtivyAptiH, bahirviSayasAmAnye spaSTatAyA lakSaNaghaTakatvAt, 'bahirarthagrahaNApekSayA hi' ityAkarasvArasyAvirodhAdityanyatra vistaraH / yadapyarthaM vinApi svApAdAviva jAgradazAyAM bhAnamuktam, tasiddhamasiddhena sAdhayataH svasya mahAmohamamatAM vyaJjayati, na hi svamAdAvapyarthe vinA bhAnaM bhavAdarza 1 pramANanayatatvAlokAlaGkAre 2|1| | saTIkaH / |stacakaH / // 5 // / / 178 //
Page #395
--------------------------------------------------------------------------
________________ vinA svIkurute'nyaH kazcit , anubhUtasyaiva rathAdestadA sannihitatvena dopamahimnA bhAnAta , asadAkArasyaiva janane ca vAsanA zazaviSANamapi kiM na janayet / na hyatra na paryanuyoga iti rAjJAmAjJA / 'pratiniyatazaktivizeSazcAvidyAyAmeva, na zazaviSANe' ityatra zraddhAmAtrameva zaraNam / yadapi 'pAgasatve tu darzanameva mAnam' iti / tadapi na pezalam , tadrUpeNAnizcayAt , anyathA saMzayAyogAt / yadapi 'kha-paradRSTanIlayorbhedAda na sAdhAraNaM nIlaM grAhyatayAbhimataM siddhyati, kintu grAhakatvAbhimatameva tad yuktam' iti / tadapya7 sat , vinA sAdhAraNatA paradRSTe nIle'numAnasyaivAnavatArAt / na hi dhUme'pyasAdhAraNavAhinA samaM vyAptigraho'sti / na cAgRhItavyAptikamanumAne viSayIbhavitumarhatIti / etena' "liGgasyAvyabhicArastu dharmiNAnyatra gRhyate / tatra prasiddhaM tadyuktaM dharmiNaM gamayiSyati // 1 // " iti vahiviziSTadeza evAnumeyaH' iti diGnAgoktamapAstam , asAdhAraNena tenApi samaM vyAptyagrahAt / nanvevaM sukhAdikamapi sAdhAraNaM syAditi cet / syAdeva tiryaksAmAnyena / evaM nIlAdisAdhAraNyaM na doSAyeti cet / na, 'idaM devadattadarzanaviSayaH, devadattapravRttiviSayatvAt' ityUlatAsAmAnyenApi sAdhAraNyasiddheH, kSaNabhaGgasya nirastatvAt , nirasiSyamANatvAcca / yadapi 'cidrUpatvasyAparokSarUpasya nIlAdisAdhAraNyAjjJAnavad na grAhyatvam' iti / tadapyavadyam , sphuradUpatvenAparokSatve pahacAderapi tathAtve pratyakSA-'numAnavibhAgavyAghAtAt / tattvatastadavibhAgAd na doSa iti cet / nIla-pItAyAkArANAmapi Jain Education intona For Private & Personal use only INDd
Page #396
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtAsamuccayaH / // 179 // Jain Education Inte hi aani fabhAgaH 9 / pratibhAsabhedAditi cet / pratyakSA- anumAnayorapi kiM na vizadAdAvizadapratibhAsabhedaH 1 / nIlAdyAkAravyatirekeNa tatra vaizadyAdyAkArAnanubhavAda na tadbheda iti cet / na, pradIrghAdhyavasAye tadanubhavasyAvAdhitatvAt ; kSaNikAdhyavasAye tu pratiniyataikAkArAnubhavasyApi durghaTatvAt / evaM ca ' yadavabhAsate tajjJAnaM, yathA sukhAdikam' ityanumAnamapi nirastam, sukhAdInAM sarvathA jJAnAbhinnatvAbhAvena dRSTAntAsiddhezva / na ca 'sukhAdayo jJAnAtmakAH, jJAnAbhinnahetutvAt ' ityataH sukhAdInAM jJAnAtmakatAsiddhiH, kumbhAdibhaGgajasya zabdasya kapAlakhaNDAdinA tulyahetu jatve'pyatadrUpatvena vyabhicArAt sukhAdInAM viziSTAdRSTavipAka- srag-vanitAdinimittajanyatvena sarvathA jJAnAbhinnahetujatvAbhAvAcca; anyathA vibhinna svabhAvatvAnupapatteH / na ca tadasiddhireva, sukhAderAhAdanAyAkAratvAt jJAnasya ca prameyAnubhava svabhAvatvAt ; taduktam- "sukhamAhAdanA kAraM vijJAnaM mebodhanam" iti / na ca jJAnakSaNopAdAnatvAduttarajJAnakSaNavat sukhAdInAM jJAnAbhinnatvam AtmadravyopAdAnasvAt teSAm / na khalu paryAyANAM paryAyAntarotpattAvupAdAnatvaM kacid dRSTam, dravyasyaivAntarvahirvopAdAnatvopapatteH / taduktam" orator arrerUpaM yat paurvAparyeNa vartate / kAlatraye'pi tad dravyamupAdAnamiti smRtam // 1 // " iti / 'yadi ca sukhAdayo jJAnAt sarvathA'pyabhinnAH tarhi tadvadevaiSAmapyarthaprakAzakatvaM syAt na cAtra tadasti, sukhAdInAmapi svajJAnaprakAzyatvena bahirarthAviziSTatvAt' iti devasUrimabhRtayaH / anye tu - 'sukhAdInAmahaGkAra- koSAdivadantarmukhatvest fafeteria jJAnabhinatvam' ityabhimanyante / saTIkaH stabakaH / // 5 // // 179 //
Page #397
--------------------------------------------------------------------------
________________ yadapi ghaTAdenAkAratve'pi 'bhUtale na ghaTaH' ityAdeniyatAdhArAdheyabhAvakalpanAbIjasAmrAjyAd vAraNamakAri / tadapyasata , AdhArA-5'dheyAbhyAM kathaMcidapRthagbhUtasyAdhArAdheyabhAvasyAbAdhitAnubhavasiddhatvenAkAlpanikatvAt / anyathA nIlAdAvapyanAzvAsAt / yadapi 'arthAbhAve'pi dhiyAmantarvahirvibhAgaH svarUpabhedAdeva' iti bhaNitam , tadapi na tathyam , vyaktibhedasyAtiprasaGgitvAt , jAtibhedasya cAnabhyupagamAt / na cAntarbahirvibhAgo mithyA, sukha-nIlAdyanubhavAnAmantarbahirbhAvasyAgopAlA janaM prasiddhatvAt / etenAhamidamAkArabhedavyAkhyAnamapi supratyAkhyAtam , ahamAkArasya zarIrAlambanatve 'idaM gauram' ityaOnupapatteH, nirAlambanatve ca bhrAntatvApatteH, dAnAdyAkArakAle'hamAkArAnupapattezca / na cedaMtAyA anyasyA anupapatte nAkAra mAtratvaM yuktam , pratyakSasamAnakAlInArthaparyAyavizeSarUpatvAt tasyAH, anantadharmAtmakavastvabhyupagame dopalezasyApyabhAvAditi na kizcidetat / _ itthaM vilakSIbhUtasya tUSNIMbhAvamupeyuSaH / yogAcArasya yogAya cchalamadya vijRmbhate // 1 // 12 // prakRtameva bhaavynnaahghttaadijnyaanmityaadisNvittesttprvRttitH| prAptararthakriyAyogAtsmRteH kautukbhaavtH||13|| ghaTAdijJAnamityAdisaMvitteH- 'ghaTamahaM jAnAmi' ityAyantarbahirmukhasAMzAnubhavAt , vimukhajJAnamAtrasyAvedanAt , anubhavApalApe nirAkArasyaiva darzanasya siddhaH, AkAravyavasthAyAH kalpanayopapatteratiprasaGgAd na jJAnamA jagat / tathA, tatma Jain Education nationa For Private Personel Use Only
Page #398
--------------------------------------------------------------------------
________________ PARI shaasvaartaasmuccyH| // 18 // sttiikH| stbkH| / vRttitaH- tatra ghaTAdAveva pravRtteH, bahirarthAbhAve tu bahiSpattirna syAt / tathA, prAptaH-ghaTajJAnAt pravRttasya ghaTopalambhAt / etena 'ghaTAkArajJAnasya svabhAvato ghaTapravRttihetutvAt zuktau rajatajJAnAdiva bahiSpavRttiH' iti nirastam , pravRttisaMvAdA-saMvAdanirvAhArtha prApyA-ApyaghaTaviSayakajJAnabhedasvIkArasyAvazyakatvAt / atha prAptirapi pravRttasya sato ghaTopalambha eva, tathAca ghaTamAptau satyaghaTAkArajJAnasya hetutvAdna doSa iti cet / na, satyaghaTajJAnottaraM ghaTabhaGge'pi tatmApteH prasaGgAt , mama tvarthAsaMnidhAnAdhInatvAt tdpraaptH| na ca taivApi ghaTAbhAvajJAnAt tadaprAptiH, tadajJAne'pi tatra mAprayogAt / na ca ghaTAkArajJAnamAtrAt tatmAptiH, bhUtale ghaTajJAnAt parvate tatmAptiprasaGgAt / na ca viziSTajJAnaM taivAsti / na cAgRhItAsaMsargakajJAnadvayaM pApakam , bhramAdapi prAptiprasaGgAt , satyatvasya | cArthAbhAve'vyavasthAnAt / tathA, arthakriyAyogAt- jlaanynaadisiddhH| yadi ca jJAnAkAra eva ghaTo jalAnayanasamarthaH syAt tadA ghaTo buddhvaiva jano jalamAnayet , iti hatA devAnAMpriyeNa kumbhakArAdInAmAjIvikA ! 'ghaTapravRttyAkhyajJAnaM ghaTAnayanAkhyajJAnajanakam' iti punararthe vijJaptiriti nAmAntarakaraNaM pratArakasyAyuSmataH / tathA, smRteH- gRhItasya ghaTAdeH 'sa ghadaH' iti smaraNAt , upalakSaNametat 'so'yaM ghaTaH' iti pratyabhijJAyAH, nirUpitatattvametat , kautukabhAvato bubhutsAdirUpakautukayogAt / na cAsatyarthe turaGgazRGgAdAviva bubhutsAdikamiti // 13 // uktameva vipakSe doSaM sUtrayati, jainasya / 2 yogAcArasya / // 18 // Jain Education Interational For Private & Personel Use Only
Page #399
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamAtre tu vijJAnaM jJAnamevetyado bhvet| pravRttyAdi tato na syAtprasiddha loka-zAstrayoH 14 jJAnamAtre tu jagatyabhyupagamyamAne, 'vijJAnaM jJAnameva ghaTAdi' ityado bhavet- ityetat syAt , paricchedyAntarAbhAvAt / / tato loka-zAstrayoH prasiddhaM pravRttyAdi-ghaTArthi-svargArthiyatnAdi, na syAt- uktarItyA nopapadyata // 14 // astu tarhi ghaTAdigrahaNamityata AhatadanyagrahaNe cAsya prdvesso'rthe'nibndhnH| jJAnAntare'pi sadRzaM tadasaMvedanAdi yat // 15 // __ tadanyagrahaNe ca- jJAnAnyaghaTAdigrahaNe cAbhyupagamyamAne, asya- jJAnasya, arthe pradveSaH- anabhyupagamalakSaNaH, ani| bandhanaH- ninimittaH, yad- yasmAt , jJAnAntare'pi- santAnAntaravRttijJAne'pi, tadasaMvedanAdi- vijJAnAntarAsaMvedanAdapi tatsattAdi, tulyam- arthe'pi tulyasamarthanam , anupalabhyamAnasyAsattve saMtAnAntaracittasyApi tathAtvaprasaGgAt / yadupalabhyamAnaM yathA nopalabhyate tat tathA nAsti, upalabhyamAnaM ca nIlAdi bAhyatvena nopalabhyata iti tathA nAstIti cet / na, evaM hi nIlAdyAkArANAmayatvenAnanubhUyamAnAnAM tathAtvenAbhAvaprasaGgAta / gRhIte'pi tasmin niraMzatvAdvayabodharUpe bhrAntibIjAnugamanAd na yathAbodhamadhyavasAyo jAyata iti gRhItamapi tadagRhItakalpam , ityananubhUtiradvayasya tattvata iti cet / na, evaM dvayAnubhavamanubhUyamAnamapalapyAnanubhUyamAnAdvayAnubhavasamarthane'tiprasaGgAt ; nIlAdyAkArabodhAdapyanyarUpa eva bodho'nubhUyate, . . 1 ja, 'lbhmaa'| 2 ja. 'yaayaanu'| Tee hArapabahana Jain Educatan Inter For Private Personal Use Only SEAjainelibrary.org
Page #400
--------------------------------------------------------------------------
________________ shaastrvaartaasmuccyH| // 18 // nIlAdibhrAntibIjAnugamanAttu na yathAbodhamavasIyata ityasyApi vaktuM zakyatvAt / tatrAdvayatvamanumAsyata iti tu na pezalam , / pazalamsa ttiikH| sva-paradRSTayoriva sAkSAtakriyamANA-numIyamAnayorbhedena tatrAdvayatvAnumAnasya vaktumazakyatvAt ; anyathA nIlAdau bAhyatvAnu- stabakaH / mAnatyApi suvacatvAditi na kizcidetat // 15 // yathArthe yuktyayoga uktastasya jJAne'pi tulyatAmupadarzayannAhayuktyayogazca yo'rthasya gIyate jaativaadtH| grAhyAdibhAvadvAreNa jnyaanvaade'pysausmH||16|| __yuktyayogazcArthasya yaH parairmahatA prabandhana, jAtivAdataH-- anubhavaviruddhavAdena, gIyate- svecchAmAtreNa prakalpyate, asau- yuktyayogaH, grAhyAdibhAvadvAreNa- vakSyamANalakSaNena grAhyAdibhAvavikalpena, jJAnavAde'pi samaH, tatpakSanirAkaraNavyApArAvizeSAt // 16 // - atra jJAnaM hi grAhyamAtrakhabhAvam , grAhakamAtrasvabhAvam , ubhayasvabhAvam , anubhayasvabhAvaM vA syAt 1, iti vikalpyAhanaikAntagrAhyabhAvaM tad grAhakAbhAvato bhuvi / grAhakaikAntabhAvaM tu graahyaabhaavaadsNgtm||17|| naikAntagrAhyabhAvaM tat-na sarvathA grAhyasvabhAvaM jJAnam / kutaH ? ityAha- bhuvi- pRthivyAm , grAhakAbhAvataH- grAhaka khabhAvasya kasyApyabhAvAt / saMbandhizabdazcAyaM na saMbandhyantareNa vinA pravartata iti / ata eva, grAhakaikAntabhAvaM tu-sarvathA ||181 // 1 vijJAnaM yatsvasaMvedya iti dazamyA kArikayA / Jain Education Inter For Private & Personel Use Only elaw.jainelibrary.org
Page #401
--------------------------------------------------------------------------
________________ grAhakasvabhAvaM tu, grAhyAbhAvAdasaMgatam- ayuktametat / na hi grAhakasvabhAvAjjJAnAd grAhyaM kiJcidanyadasti, yadapekSayA niyatasvabhAvatAM vibhRyAdidamiti bhAvaH // 17 // virodhAnnobhayAkAramanyathA tadasadbhavet / niHsvabhAvatvatastasya sattaivaM yujyate katham // 18 // virodhAt- ekasya grAhya grAhakAkArobhayavimizraNena dvitvavirodhAt , nobhayAkAraM- na grAhya grAhakobhayasvabhAvam / anyathA- anubhayasvabhAvatvapakSe, tat-jJAnam , svabhAvavizeSaniSedhena niHsvabhAvatvataH- svabhAvasAmAnyAbhAvAt , asad bhavet / / evaM tasya zazaviSANasyeva sattA kathaM yujyate / atra kecit tAthAgatAzcitrapratibhAsAmekA buddhiM svIkurvantastRtIyapakSe virodhamAhuH, taduktam "nIlAdizcitravijJAne jJAnopAdhirananyabhAk / azakyadarzanastaM hi patatyarthe vivecayan // 1 // " atra devendravyAkhyA- "citrajJAne hi yo nIlAdiH pratyavabhAsate, jJAnopAdhi navizeSaNo'nubhavasvAtmabhUta iti yAvat, sa evaiko'nanyabhAk- tajjJAnasvabhAvatvAdanyamartha jJAnavadeva na bhajate / tAdRzazca sannasau taccitradarzanapratibhAsI tadanyapItAdipratibhAsavivekena na kevalaH zakyate draSTum , tasmin pratibhAsamAne sarveSAmeva tajjJAnatayA tadanyeSAmapi niyogataH pratibhAsanAt / tasmAd yadaivamekaM nIlAdikamAkAraM tadanyebhyaH pItAdibhyaH 'ayaM nIlaH' iti jJAnAntareNa vivecayati pramAtA, tadaiva tathA vivecayanasau na tajjJAnamAmRzati, atadrUpatvAttasya, kiM tarhi ?, arthe patati-artha eva tajjJAnaM pravRttaM bhvtiityrthH| tasmA Jain Educat i ona For Private & Personel Use Only
Page #402
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravAtI samuccayaH / / / 182 / / Jain Education dekasminnapyAkAre pratibhAsamAne sarvamAbhAti, na vA kizcidapi ityazakyo vivekato darzane nIlAdipratibhAsa iti / na ca citratAyA bahirarthadharmatA, nIlAdInAmavayavibhedAbhedAbhyAmanupapatteH / sukhAdInAM ca jJAnAbhinnahetujatvAdapi jJAnAtmakatvam' iti / tadasat, bAhyAsyApi dravyasya citraparyAyAtmakasyAzakyavivecanatvena citraikarUpatAyA durapahnavatvAt, antarvijJAnAta dAkArANAmiva bahiSpudgalAde rUpAdInAmazakyavivecanatvAt / maNisamUhe 'padmarAgo'yam' 'candrakAnto'yam' ityAdipRthagbuddhirUpaM vivecanamastyeveti cet / nIlAdyAkAraikajJAne'pi 'nIlAkAro'yam' 'pItAkAro'yam' iti vivecanaM kiM na pratItam 1 | citrapratibhAsakAle nedRg vivecanam, pazcAtu nIlAdyAbhAsAni jJAnAntarANyavidyodayAd vivekena pratIyanta iti cet / tarhi maNirAzipratibhAsakAle padmarAgAdivivecanamapi nAstyeva, pazcAttu tatpratItiravidyodayAditi zakyaM vaktum / maNi zardeza bhedena vibhajanaM vivecanamiti cet / na, ekamaNyAkAreSu tadabhAvAt / maNerekasya khaNDane tadAkAreSu dezavibhajanamastyeveti cet / jJAnasyApyekasya buddhyA khaNDane tadastyeva / buddhyantarANyeva tatkhaNDane tAnIti cet / parANyeva maNikhaNDane maNikhaNDadravyANi tAnIti samAnam / citrajJAnaM vivecayannarthe patatIti tadavivecanamiti cet / ekatvapariNatadravyAkArAn vivecayan nAnAdravyAkAreSu patatIti tadavivecanaM tulyam / etena 'grAhakaikasvarUpasya nAnAgrAhyAkArakRtavAstavaikatvAvighAto'vivecanam' ityapi nirastam, vastu ekasya bAhyasya nAnAdharmakRtaikatvAvidyAtataulyAt, zabdaparAvRttimAtratvAt / etena vivicyamAnasyAvAstavAnekatvaparigraeasy vyAkhyAtaH / bAhyasya vivecyamAnasyAnupapadyamAnatvAjjJAnasyaiva citrarUpateti cet / na, bAhyasyAtyantAnupalabhyasya svabhA 1 kha. ga. gha. ca. 'bhyasva' / onal saTIkaH / stabakaH / // 5 // // 182 //
Page #403
--------------------------------------------------------------------------
________________ vasya tathAtvAsaMbhavAt , jJAnasyaivopalambhayogyasya tathAtvasaMbhavAt / jJAnAkArasya bAhyatvenAbhimatasya dRzyatvAd vivecanopapatiriti cet / tadvivecanAt tasyaivAnupapattiH, anyasya vaa| Aye, jJAnasya nIlAdyAkAratvAyogAcitraikarUpatAvyAghAtaH / dvitIye, atiprasaGgaH, anyavivecanAdanyAnupapattau trailokyasyApyabhAvaprasaGgAt / / kica, bAhyasya vivecanaM jJAnam, iti kathaM tena tadasattvavyavasthA, atiprasaGgAta / bhrAntaM taditi cet / na, tasyApramANatvAt / bhrAntirapyarthasaMbandhataH prameti cet / na, asatA saha saMbandhAbhAvAt / asaMvandhe'pi doSamahinA tajjJAnasaMbhavAd na doSa iti cet / tathApi bhrAntaM jJAnaM bhrAntatvena pratisaMdhIyamAnamarthAsattvavyavasthApakam , anyathA zuktau rajatajJAnaM prAgeva rajatAsattvaM vyavasthApayet / tattvapratisaMdhAnaM cA'sadAkAratvapratisaMdhAnena, tatazca tadasattvavyavasthetyanyonyAzrayaH / kiJca, nIlAderavayavino'vayavibuddhacA vivecyamAnasyAsattvam , avayavabuddhayA vaa?| nAdyaH, tabuddhathA tatsattvasyaiva grahAt / na dvitIyaH, avayavabuddheravayavinaH sattvaM vidhAtuM niSedhuM vA'samarthatvAt / yApi nIlAderavayavibhedA-'bhedAbhyAmanupapattiruktA; sApyayuktA, kathaJcidvairUpyasvIkAre doSAbhAvAt ; anyathA tavApyetaddopAnativRtteH, ekajJAnasya nAnAkAratAdAmye pratyAkAraM bhedaprasaGgAt , nAnAkArANAM caikajJAnatAdAmye nAnAtvavyAhateH / sukhAdInAM jJAnAtmakatvaM tu prAgeva parAhatamiti nedAnI prayAsa iti // 18 // paraH svAbhiprAyamAhaprakAzaikasvabhAvaM hi vijJAnaM tattvato matam / akarmakaM tathA caitatsvayameva prkaashte||19|| For Private Personal Use Only ME Jain Education Interational
Page #404
--------------------------------------------------------------------------
________________ shaakhvaataasmuccyH| // 183 // samuccaya grAkha tathA ca- grAhya grAhaka yajJAnAd bahi saTIkaH / stbkH| // 5 // SE prakAzakasvabhAvaM hi- gaganatalavRttyAlokakalpam , matam - iSTam , tattvataH-paramArthataH, akarmakam-vicArAkSamatvena grAhyasyAbhAvAt tadapekSAprakalpitagrAhakatvAbhAvAt kartR-karma-bhAvoparAgarahitam , taduktam - "parasparApekSayA tayorvyavasthAnAta" iti / tathA ca-- grAhya-grAhakAkArAsaMsparza ca, etat- vijJAnam , svayameva- svasaMviditameva, prakAzate, taduktam "nIla-pItAdi yajjJAnAd bahirvadavabhAsate / tad na satyamato nAsti vijJAnaM tavato bhiH||1|| tadapekSA ca saMvittermatA yA kartRrUpatA / sApyatattvamataH saMvidadvayeti vibhAvyate // 2 // " iti // 19 // nanvakarmako na kazcit prayogo dRSTa ityata AhayathAste zeta ityAdau vinA karma sa eva hi|tthocyte jagatyasmiMstathA jJAnamapISyatAm // yathA 'Aste' 'zete' ityAdau prayoge, vinA karma, sa eva- AsanAdikriyoparakto devadattaH, tathA- karmAnuparAgeNa, ucyate, na tu 'kaTaM karoti' ityAdAviva karmoparAgeNa, upavezanAdikriyANAmakarmakatvAt , tathA asmin- jagati, jJAnamapyakarmakamiSyatAm , kriyAtvAt / na caivaM tadvadevAkarmakaprayogaprasaGgaH, aprayogAdevAprayogAt , zabdAnAM vikalpayonitvena vAsanAsAmarthyAt karmopasaMdAnenaiva 'jAnAti' ityAdiprayogAt // 20 // ___ atrottaram loke tasyAkarmakatvena prayogAbhAvAdevAkarmakatvenAprayujyamAnatvAditi hRdayam / // 183 / / Jain Education in For Private Personel Use Only Asalww.jainelibrary.org
Page #405
--------------------------------------------------------------------------
________________ T ucyate sAMpratamadaH svayameva vicintytaam|prmaannaabhaavtsttr yadyetadupapadyate // 21 // ___ ucyate sAmatam- adaH- etat , abhinivezatyAgena vayameva vicintyatAm- AlocyatAm , pramANAbhAvataH, tatraKed aviziSTaprakAzamAtre vijJAne, yadyetat- evaM tattvavyavasthApanam , upapadyate // 21 // kathaM nopapadyate ? ityAhaevaM na yattadAtmAnamapi hnt!prkaashyet| atastadityaM no yuktamanyathA na vyvsthitiH|22|| evaM- gaganatalavAlokakalpatAyAM, prakAzaikamAtrasvabhAvatvAd nirviSayaM, tadAtmAnamapi- tatsvarUpamapi, na prakAzayet / - ata itthaM tat- prakAzamAtraM, na yuktam , abudhyamAnasya bodharUpatvAyogAt ; anyathA-prakAzaikamAtratve tasya, na vyavasthitirakarmakasvarUpasya // 22 // etadeva samarthayativyavasthitau ca tattvasya tthaabhaavprkaashkm|dhruvN yatastato'karmakatvamasya kathaM bhavet // . sarvatra mUlAdarza 'tau ca ta' iti pAThe'pi, TIkAkArAbhiprAyeNa 'tau tat ta' iti yujyate, 'tad-vijJAnam' ityasya TIkApAThasyAnyathAnu EASRASAGAR-SATTA ppdymaantvaat| Jain Education nationa For Private & Personel Use Only
Page #406
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtAsamuccayaH / // 184 // " vyavasthitau tatvasya tattathAbhAvasya dhruvaM nizcitam tad- vijJAnam, tathAbhAvaprakAzaka- vyavasthApyajJAnasyAkarmakaprakAzamAtratvadyotakam, yataH- yasmAt ; tato'sya- jJAnasya, akarmakatvaM kathaM bhavet, saviSayakatvasyaiva sakarmakatvAt ? / na hi zAbdaM sakarmakatvamatra vicAryata iti // 23 // parAbhiprAyamAzaGkaya pariharannAha vyavasthApakamasyaivaM bhrAntaM caitattu bhAvataH / tathetyabhrAntamatrApi nanu mAnaM na vidyate // 24 // asya - vyavasthApyasya, evaM vyavasthApakam - prakAzamAtratvadyotakaM jJAnAntaramasti, etattu bhAvataH - paramArthataH, tathetisaviSayakamiti bhrAntam / vyavasthApyaM tu svataHsphuradrUpatvAd grAhya grAhakabhAvavinirmuktatvAt pramANam, svAviSayakatve'pi parAnapekSasphUrtikatvena svasaMviditatvAvyAhateH / jJAnAkAraM vA tad nIlAdyAkAraM veti cet / nIlAdisvalakSaNAkArameva, na tu sAmAnyAkAramiti / nanvevamatrApi - akarmakaprakAzamAtratve'pi abhrAntaM mAnaM na vidyate, saviSayakatvenAsyApi bhrAntatvAdityarthaH // 24 // yadi nAmaivaM tataH kim ? ityAhabhrAntAccAbhrAntirUpA na yuktiyuktA vyavasthitiH / dRSTA taimirikAdInAmakSAdAviti cenna tat bhrAntAcca - vyavasthApakAt abhrAntarUpA vyavasthitiradhikRtA, na yuktiyuktA na nyAyopapannA / para Aha- nanu // 184 // Jain Education tional " saTIkaH / stabakaH / 114 11
Page #407
--------------------------------------------------------------------------
________________ nAyaM niyamo yat- 'bhrAntAdabhrAntavyavasthitina' iti, yatastaimirikAdInAM-timirAdidoSavatAm , tajjanitadvicandrAdijJAnAd bhrAntAdapi, akSAdau-timirAdyakSadoSAdau, abhrAntavyavasthitidRSTeti cet / atrottaram-na tat- naitadevam / / 25 / / katham ? ityAhanAkSAdidoSavijJAnaM tdnybhraantivdytH|bhraantN tasya tathAbhAve bhrAntasyAbhrAntatA bhavet // yataH- yasmAt , tadanyabhrAntivat- dvicandrAdibhramavat , akSAdidoSavijJAnaM- timirAdidoSavijJAnam , na bhrAntaMkintvabhrAntameva, kAryaliGgakAnumAnAdiprabhavatvAt / vipakSe bAdhakamAha- tasya- akSAdidoSavijJAnasya, tathAbhAve- bhrAntatve, bhAvato'kSAdInAM doSAnupaplutatvAt , bhrAntasya-dvicandrAdijJAnasya, abhrAntatA bhavet-nirdoSahetujatvAditi bhAvaH // 26 // doSAntaramAhana ca prakAzamAnaM tuloke kvcidkrmkm| dIpAdau yujyate nyAyAdatazcaitadapArthakam // 27 // na ca prakAzamAtraM tu- sarvathaikasvabhAvameva, loke, kacita- anavalambanadIpAdau, nyAyAd rUpaM yujyate, prakAzakatvenopalabdheH / atazcaitat- vijJAnAkarmakatvakalpanam , apArthakam - niSSayojanam // 27 // 'yathAste' ityAdAvAha. atraiva stabake kArikA 20 / / DEARJIGHeise Jain Education in For Private Personal Use Only ww.jainelibrary.org
Page #408
--------------------------------------------------------------------------
________________ shaastrvaataasmuccyH| // 185 // dRSTAntamAtrataH siddhistdtyntvidhrminnH| na ca sAdhyasya yattena shbdmaatrmsaavpi||28|| saTIkaH / dRSTAntamAtrA- paraparibhASitAt 'Aste' 'zete' ityAdestatra takriyAkartuH, atyantavidharmiNaH- nAnAdharmAnuviddhAt, stbkH| na ca sAdhyasya- bodhamAtrasya, siddhiH, yat tenAsAvapi- uktadRSTAnto'pi, zabdamAtraM- na tu lakSaNayukta iti yat kizcidetata // 28 // - atraiva pradhAnadoSapAhakiJca vijJAnamAtratve na sNsaaraa-pvrgyoH| vizeSo vidyate kazcittathAcaitad vRthoditam // 29 // kiJca, vijJAnamAtratve- jJAnAdvayatve jagato'bhyupagamyamAne, saMsArA-upavargayorvizeSaH kazcid na vidyate, jJAnamAtrasyobhayadazayoravizeSAt , adhikasyAparvarga prApyasyAbhAvAt , bhAve vA'dvaitavyAghAtAt / tathA caitad vRthoditaM bhavatAmAgame // 29 // kim ? ityAhacittameva hi saMsAro raagaadikleshvaasitm|tdevtairvinirmuktN bhavAnta iti kathyate // 30 // rAgAdiklezavAsitaM cittameva hi saMsAraH, tairvinirmuktaM ca tadeva- cittameva, 'bhavAntaH' iti kathyate- 'mokSa' ityupadizyata iti // 30 // 1 mAtrataH' iti pATho yadi syAt, yuktataraH syAt, mUlapAThAnurodhAt / / // 185|| Jain Educat an interne For Private Personal Use Only jainelibrary.org
Page #409
--------------------------------------------------------------------------
________________ SIO ___kathametad vRthA ? ityAharAgAdiklezavargoyanna vijnyaanaatpRthgmtH| ekAntaikasvabhAve catasminki kena vAsitam?31 yad- yasmAt , rAgAdiklezavargo vijJAnAt pRthaga- bhinnaH, na mataH, dvaitaaptteH| ekAntakasvabhAve ca tasminvijJAne, ki kena vAsitam , vAsakAbhAvAt // 31 // para AhakliSTaM vijJAnamevAsI, kliSTatA tatra yhshaat| nIlyAdivadasauvastutahadeva prsjyte||32|| asau- rAgAdiklezavargaH, kliSTaM vijJAnameva na tu tato bhinnH| evaM cAkliSTatvaM kliSTabhinnatvaM, na tu pRthagbhUtaklezAdirAhityamiti na doSaH, akliSTasya prApyasya sacAca nApavargapravRtyanupapattirityAzayaH / atrAha- tatra- saMsAricitte, | yadvazAt kliSTatA, nIlyAdivat- nIlIdravyAdyuparAgAt paTAdikliSTatAvat , asau-cittakliSTatApAdakaH, tadvadeva-jJAnavadeva, vastu prasajyate- pRthaga vastvApadyate, kliSTatAyA ubhayajanitatvAditi bhAvaH // 32 // tathA, muktau ctsybhedenbhaavHsyaatpttshuddhivt| tato bAhyArthatAsiddhiraniSTA sNprsjyte||33|| Jain Education For Private & Personel Use Only
Page #410
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtA samuccayaH / // 186 // muktau ca tasya kliSTatApAdakasya, bhedena pRthagbhAvena, bhAvaH syAt - svarUpAvirbhAvalakSaNA zuddhiH syAt / kiMvat ? ityAha- paTazuddhivat yathA paTAdenalyAdidravyasaMsargApagame prAktanasvarUpAvirbhAvastadvadityarthaH / yata evam tato bAhyArthatAsiddhi:, aniSTA - bhavadanabhimatA, saMprasajyate / tenAkliSTatvaM klezarAhityaM kliSTabhinnatvaM vocyatAm, nobhayathApi vizeSaH, pratiyoginastadavacchedakasya vA pRthagbhAvAvazyakatve'dvaitAsAmrAjyAt / 'bAhyArthatA' ityatra talaH 'tatsvabhAvatvam' ityAdAviva prakratyarthamAtre nirUDhalakSaNAyAmapi tasyAH prayogavizeSaniyantritatvAdatrA saMbhavatprasaratve'pi 'satpadaprarUpaNatA' ityAdAvivArSatvAd na doSaH / vastuto yathAzrutArthe'pi nAnupapattiH, bAhyatvasamAnAdhikaraNArthatApAdane'rthatAyA bAhyatvasAmAnAdhikaraNyamAtrasya phalata ApAdanAditi dhyeyam // 33 // nanu paTAdeH kliSTatAvad na cittakliSTatA yena tajjanakavAhyArthasiddhiH syAt, kintvanyathA, ityAzaGkate - prakRtyaiva tathAbhUtaM tadeva kliSTateti cet / tadanyUnAtiriktatve na muktirvicintyatAm // 34 // prakRtyaiva - svabhAvenaiva tathAbhUtaM kliSTaM cittaM, tadeva kliSTatA nAtirikteti na doSaH / atrottaram - tadanyUnAtiriktatvevodhAd nyUnasyAdhikasya vA'bhAve cittamAtrAccittabhAve sati, kena muktiH, kliSTasya cittasya svabhAvatastathAbhUtasya pravAha vicchedAyogAditi bhAvaH // 34 // 1 Avazyaka niryuktau pIThikAyAM trayodazI gAthA / saTIkaH / stabakaH / // 5 // // 186 //
Page #411
--------------------------------------------------------------------------
________________ nanu svabhAvAdapi kizcideva nIlyAdivat kliSTa, kiJcideva ca pradIpAdivadaliSTaM cittaM bhaviSyatItyAzaGkate| asatyapi ca yA bAhye grAhye grAhakalakSaNe / dvicandrabhrAntivad bhrAntiriyaM naHkliSTateti cet|| asatyapi bAhye grAhye grAhakalakSaNe ca parasparApekSAprakalpitA grAhya-grAhaka-bhAvAvagAhinI 'nIlamahaM vodhi' ityAMdyAkArA yA dvicandrabhrAntivad bhrAntiH, iyaM- anubhavasiddhA, naH- asmAkaM, kliSTatA / atrottaram - iti cet- yadyevamupagamyate // 35 // astvetatkintu thetubhinnhetvntrodbhvaa|iyN syAttimirAbhAve na hiinduhRydrshnm||36|| ___astvetadApAtataH, kintviyaM-kliSTatA, taddhetubhinnahetvantarodbhavA- kliSTacittahetvatiriktahetvapekSA syAt , hi-yataH, timirAbhAva indudvayadarzanaM na dRSTam , zaGkhapItimAdidarzanahetukAmalAdyupalakSaNametat / itthaM ca yathA timirAdi ekacandrAdivoghahetubhyo'dhikam , tathA satyato bodhahetoryodhamAtrAdadhikena kliSTabodhahetunA bhavitavyamityaidaMparyam // 36 // nanu dvicandrAdijJAna upaplavavAsanAvat sakarmakatvabhrAntAvapyanAdivAsanA hetubhUtoktaiveti cet / sA kiM satI, asatI vA ! / Aye dvaitApattiH / antye tvAhanacAsadeva taddheturbodhamA-nacApi tat |sdaiv kliSTatApatteriti muktirna yujyate // 3 // mudritamUlAdarza khopajJaTIkApustake ca 'grAhyamA' iti pAThaH / 2 kha.ga.pa.ca, 'khaakaa'| 3 ja. 'tyko'| JainEducation intehaation
Page #412
--------------------------------------------------------------------------
________________ shaastrvaartaasmuccyH| sttaakH| stbkH| na cAsadeva- tucchameva, taddhataH, zazaviSANAderapi tatvamasaGgAt / atha sadivAsadapi kizcideva kasyacijanakam , evaM cAnAdhavidyAkhyavAsanaiva kliSTacittajananI, nivartate ca sAzayatatvajJAnAta , asato jJAnanivaLatvaniyamAt , asatyarajatAkAre zuktitattvajJAnanivartyatvadarzanAt / ata eva prakAzamAtramapi saMsAradazAyAmavidyAzaktimAvalyAdanyathA prakAzate, tadAha dharmottaraH- "tasmAdavidyAzaktiyuktaM jJAnamasatyarUpamAdarzayati, ityavidyAvazAt prakAzata ityucyate" ityanavadyamiti cet / na, avidyAyA iva tanivRtterapyasakhe tamirayA muktasya punaH saMsAritApatteH, sattve ca dvaitApatteH, jJAnarUpatve ca jJAnamAtrasya sarvadA satvena sadA muktyaaptteH| astu tarhi prAcyaH kliSTacittakSaNa evottarakliSTacittaheturityatrAha-na cApi bodhamAtraM taditi taddhetuH, sadaiva kliSTatApatteH, muktiprAcyakSaNasyApi kliSTatvenottarakliSTakSaNajananavabhAvatvAt , iti hetoH, muktina yujyate bhavatAm / atha saMsAropAntyakSaNenottarakliSTacittakSaNajananAsamarthasyaivAntyakSaNasya jananAd na doSa iti cet / kuta etat / svabhAvAditi cet / na, muktaH svabhAvata upapattI tadartha pravRzyanupapatteH / bhramAt pravRttau ca tadarthazAstrapraNayanAnupapatteH / tasmAt kAlpinikIyaM muktiH, na tu paramAnandAdimayIti na kizcidetat // 37 // idamevAha tannivRtyA- avidyaanivRttinivRshyaa| Hww.jainelibrary.org
Page #413
--------------------------------------------------------------------------
________________ muktyabhAve ca sarvaiva nanu cintA nirarthikA / bhAve'pi sarvadA tasyAH samyagetadvicintyatAm // muktyabhAve ca tapasvinAM sarvaiva cintA- tattvavicAraNA, nirarthikA, sarvasyA eva tasyAstadekaparamaprayojanatvAt / bodharUpAyAstasyA mukteH sarvadA bhAve'pi nirarthikA cintA, sAdhyasya siddhatvAt / etat samyag vicintyatAm || 38 // upasaMharannAha-- vijJAnamAtravAdo'yaM netthaM yuktyopapadyate / prAjJasyApi nivezo na tasmAdatrApi yujyate // 39 // 'vijJAnamAtravAdo yad - yasmAt ittham uktarItyA yuktyA - nyAyena vicAryamANaH, nopapadyateH, tasmAdatrApivijJAnavAde'pi, prAjJasyApi kalpanAnipuNasyApi puMsaH, niveza:- kadAgrahaH, na yujyate / / 39 / / Jain Education Intemational haMsaH kiM sadmapadmaM zrayati parigalatparNamarNaH pived vA cANDAlAnAM pipAsAkulitamatirapi zrotriyaH kiM kadAcit ? / duSTAnAM hanta ! goSThImanusarati rasAt sajjanaH kiM gatArthI tyAjyastajjainatarkairayamiha nihato vijJa ! vijJaptivAdaH // 1 // abhiprAyaH sUreriha hi gahano darzanatatirnirasyA durdharSA nijamatasamAdhAnavidhinA / tathApyantaH zrImannayavijayavijJAMhibhajane na bhagnA ced bhaktirna niyatamasAdhyaM kimapi me // 2 // 1 mudritamUlapustake khopaTIkA- mUlayona 'sthAbhini' iti pAThaH / 2 kha. ga. gha. ca. 'jJA' /
Page #414
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAkhabAtosamuccaya: // 188 // sttiikH| stbkH| yasyAsan guravotra jItavijayapAjJAH prakRSTAzayA bhrAjante sanayA nayAdivijayapAjJAzca vidyaapdaaH| premNAM yasya ca sadma padmavijayo jAtaH sudhIH sodarastena nyAyavizAradena racitastarko'yamabhyasyatAm // 3 // iti paNDitazrIpadmavijayasodaranyAyavizAradapaNDitayazovijayaviracitAyAM sthAdvAdakalpalatAbhidhAnAyAM zAsvavArtAsamuccayaTIkAyAM paJcamaH stavakaH / // 188 // Jain Education Internal WANI For Private 8 Personal Use Only
Page #415
--------------------------------------------------------------------------
________________ // aham / / atha SaSThaH stbkH| dRSyadyannakhadarpaNapratiphaladvaktreNa vRtraduhA zobhA kApi dazAvatArasugamA labdhA'nujaspardhinI / muktidvArakapATapATanapaTU daurgatyaduHkhacchidau tAvaMhI zaraNaM bhaje bhagavato vIrasya vizvezituH // 1 // yatsnAtranIreNa narAyaNasya jarA bhaTAnAM na parAbhavAya / jAgratprabhAvaM bhagavantametaM zaGkezvarAdhIzvaramAzrayAmaH // 2 // 'sarvametena' ityAdyatidiSTamabhidhitsurAhayaccoktaM pUrvamatraiva kSaNikatvaprasAdhakam / nAzahetorayogAdi tadidAnIM parIkSyate // 1 // yacca pUrvamatraiva- sugatasutavArtAyAmeva, nAzahetorayogAdi kSaNikatvaprasAdhakaM "taiyAhuH kSaNikaM sarvam" ityAdikArikayoktaM pUrvapakSiNA, tadidAnImavasaramAptatayA parIkSyate // 1 // caturthastabake'ntimA kaarikaa| 2 caturthe stabake kArikA 2 / For Private Personal Use Only Join Education Internationa
Page #416
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAqhavArtA - samucayaH // 189 // tatra prathamahetuM parIkSituM tadAzayamAviSkaroti hetoH syAnnazvaro bhAvo'nazvaro vA vikalpayet / nAzahetorayogitvamucyate tanna yuktimat / 'hetoH sakAzAd nazvaro bhAvaH syAt, anazvaro vA ?" iti vikalpayat - vikalpayugalamutthApayat, nAzahetorayogitvaM kSaNikatvaprasAdhakamucyate pareNa / Adye, svato nazvare nAzahetUnAmakizcitkaratvAt; antye'pi svabhAvasya parAkartumazakyatvena tathAtvAt / na cotpAde'pyayaM paryanuyogaH- svabhAvato gutpattisvabhAva utpattihetuvyApAravaiyarthyAt, anutpattisvabhAvasya ca vaktumazakyatvAditi vAcyam; utpattisvabhAva ityasyA'bhUtvA bhavanalakSaNotpattireva svabhAvo yasyetyarthe'bhUtasya bhavana yogenoktadoSAnivRttAvapi, utpattau sattAyAM svabhAva AbhimukhyalakSaNo yasya niyatahetvantarabhAvina ityarthe doSAbhAvAt, tathaiva tadvyapadezopapatteH dvitIyavikalpasya cAnabhyupagamAdeva, anutpattisvabhAvasya sarvasAmarthyAbhAvalakSaNasyAnutpAdyatvAdeva | na tpattihetavo'bhAvaM bhAvIkurvantItyabhyupagamyate, 'asadutpadyate' ityasya 'utpadyamAnaM prAg nAsti' ityevArthAt / mAgnAstitAyA~ cana bhAvAzrayANAM vikalpAnAM zazaviSANa iva tIkSNatAdigocarANAM saMbhavaH / na ca 'bhAvadharmatvAvizeSAd nAzavadutpatterapi kiM na nirhetukatvam ?" iti zaGkanIyam, udayApavargiNo bhAvAd vyatiriktasya nAzasyAbhAvAt tasya ca svahetoreva tathAbhUtasyotpannatvena taddharmasyAnimittatvAbhAvAt; kevalaM tamasya svabhAvaM na vivecayati mandadhIH, darzanapATavAbhAvAt, visadRzakapA 1 " 1 mudrite 'yan' pAThaH / saTIkaH / stabakaH / // 6 // // 189 //
Page #417
--------------------------------------------------------------------------
________________ lAdikSaNotpattAveva bhrAntikAraNavigamena pratyakSanibandhanatanizcayotpAdA , viSayarUpadarzane'pyatatkAripadArthasAdharmyavipralabdhasya prAkAraNazaktyavivecane'pi vikAradarzanAnantaraM tanizcayavaditi / atrottaram- tad na yuktimat- etaduktaM na yuktam / / 2 / / kutaH ? ityAhahetuM pratItya yadasau tathAnazvara issyte| yathaiva bhavato heturvishissttphlsaadhkH||3|| hetu- mudrAdikam , prAtya, yadasau- bhAvaH, tathAnazvaraH- prAyogikAdinAzApekSayA nazvarasvabhAvaH, iSyate / nidarzanamAha- yathaiva bhavataH- sugatasutasya, hetuH- ghaTAdiH, viziSTaphalasAdhakA- mudrAdikaM pratItya vijAtIyakapAlAdikSaNajananasvabhAva iSTaH / etena "svabhAvo'pi sa tasyetyaM yenApekSya nivartyate / virodhinaM yathAnyeSAM pravAho mudrAdikam // 1 // " iti samAdhAna na yuktam , yato nAsmAbhirvizarArukSaNavyatirikto'paraH pravAho'bhyupagamyate, yaH svanivRttAvakizcitkaraM mudgarAdikamapekSate, kintu parasparavyatiriktAH pUrvAparakSaNA eva, te ca svarasata eva virudhyanta iti na kacidakizcitkarApekSA nivRttiH' ityuktAvapi na kSatiH, vilakSaNahetuM pratItya nazvarakhabhAvasya tasya taM pratItya vilakSaNajananasvabhAvatvAbhyupagamasamasamAdhAnatvAt // 3 // etadeva bhAvayannAha Jain Education Internet For Private & Personel Use Only Kajainelibrary.org
Page #418
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtAsamuccayaH 3 tathAsvabhAva evAsau svahetoreva jAyate / sahakAriNamAsAdya yastathAvidhakAryakRt // 4 // saTIkaH / stbkH| // 19 // tathAsvabhAva evAsau ghaTAdiH, svahetoreva sakAzAjjAyate, yaH sahakAriNaM- mudrAdikam , AsAdya, tathAvidhakAryahi kRt-vijAtIyakapAlAdikAryakArI / tadapekSasyaiva hi ghaTakSaNasya samAnakSaNAntarotpAdanAsamarthA-'samarthatarA-'samarthatamAdikSaNAntarotpAdanaprakrameNa ghaTasaMtatinivRttau kapAlAdikSaNotpattarabhyupagamAt // 4 // upacayamAha-- na punaH kriyate kiJcittenAsya sahakAriNA / samAnakAlabhAvitvAttathAcoktamidaM tava // 5 // na punastena mudgarAdinA sahakAriNA, tasya- ghaTasya, kriyate kizcit- atizayAdhAnam / kutaH? ityAha-dvayoH sahakArya-sahakAriNoH, samAnakAlabhAvitvAt- ekakAlotpattikatvAt , atizayasya ca sahakAryagatasya tatsvarUpatvAt , kAryakAraNabhAvasya ca paurvAparyaniyatatvAt / saMvAdamAha- tathAcoktamidaM- vakSyamANam , taba svazAstre // 5 // 'upakArI virodhI ca sahakArI ca yo mtH| prabandhApekSayA sarvo naikakAlekathaMcana // 6 // ' upakArI-kSIrAdirvAlAdeH, virodhI- nakulAdiH sarpAdeH, sahakArI- mudrAdiH kapAlAdeH, yo mataH- iSTaH, sa prabandhApekSayA- santAnApekSayA, sarveH- niravazeSaH, naikakAle kathaMcana, bAlAdisattAyA evaM bAlAdyupakArakatvAt / svasabhAga- 190 // arela For Private & Personel Use Only
Page #419
--------------------------------------------------------------------------
________________ kSaNotpattirhi upakAraH, svavisabhAgakSaNotpattizca virodhaH, svotpattireva ca sahakAra iti // 6 // tathaiva coktamanyatsahakArikRto hetorvizeSo nAsti yadyapi / phalasya tu vizeSo'sti tatkRtAtizayAptitaH sahakArikRto hetoH-ghaTAdeH, vizeSo nAsti, yadyapi-samAnakAlatvAd dvayoH, tathApi phalasya tu-kalApAdeH, tatkRtAtizayAptitaH-sahakArikRtAtizayAptevilakSaNakSaNAbhinnAyAH, vizeSo'sti vidyata eva, tadapekSayaiva ghaTakSaNa-mudgarakSaNayoH sahakAryasahakAribhAvAdivyavahArAt // 7 // idaM coktaM yathoktasvabhAvAbhyupagamaM vinA na nirvahedityAhana cAsyAtatsvabhAvatve sa phalasyApi yujyate / sbhaagkssnnjnmaaptstthaavidhtdnyvt||8|| na cAsya hetoH- ghaTAdeH, atatsvabhAvatve- mudgarAdikamavApya kapAlAdijananAsvabhAvatve, saH- vizeSo vilakSaNakSaNAtmA, phalasyApi-kapAlAdeH, yujyate / kutaH? ityAha-sabhAgakSaNajanmApteH-ghaTAdikSaNotpattiprasaGgAt / kiMvat ? ityAhatathAvidhatadanyavat- ghaTAdijananasvabhAvavaddhaTAdivat / yadyapyatra 'antyaghaTakSaNaH kapAlAdijananAsvabhAvaH syAd ghaTakSaNajanakaH | syAt' iti nApAdanaM saMbhavati, paTAdau vyabhicArAt / tathApyanyakSaNajananahetvabhAvAdarthAt tadApattiH; asamarthatvAdantyaghaTakSaNo nAgrimasamAnakSaNArambhaka iti mudgarAyabhAve samAnakSaNAntarotpAdakAparasamarthajananaM, tatsaMnidhAne tvasamarthakSaNAntarajananamiti Diesed Adiww.jainelibrary.org Jain Education in mA
Page #420
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtAsamuccayaH / // 191 // Jain Education Inter sratthAyA mudrAdinA tatsAmarthyavighAtaM vinA vaktumazakyatvAt anyathA tavApi samarthakSaNAntarajananasvabhAvasya kAraNaparamparAyAtasyAnapAyAt svahetuto'samarthajanana svabhAvasyaiva tasyotpattau ca prathamata eva saMtatyucchedaprasaGgAt / atha svata eva nivartamAna ghaTakSaNajananI zaktiH, pravartamAnA vA kapAlakSaNajananI zaktiravarjanIyasaMnidhikaM muGgarAdikaM nApekSataiti cet / sAdhu yuddhaM buddhadarzanam, yenaivaM niyatAnvayavyatirekadarzanAvagaNanAdagnyAdau pAkAdyarthinAmapi niyamataH pravRttimapohituM vyavasito'si / tasmAd mudgarAdinA ghaTasAmarthyAcyAhatAtrayaM tarkaH - antyaghaTakSaNo yadyavyAhataghaTajananasvabhAvaH | syAt samAnakSaNopahitaH syAditi / atha ghaTAkurvadrUpatvAdevAntyaghaTakSaNo ghaTaM na kurute, kapAlakurvadrUpatvAttu kapAlaM kuruta iti cet / tathApi muGgarAdisaMnidhAveva tatkurvadrUpamiti "taddhetu0" iti nyAyAt sthiro'pi tatsaMnihita evaM kapAlAdijananasvabhAvo nazvarasvabhAvo vA ghaTo'stviti kimanupapannam 1 // 8 // evaM cAnyadapya samIkSitAbhidhAnaM parasyeti darzayannAha - 1 asthAnapakSapAtazca hetoranupakAriNaH / apekSAyAM niyuGkte yatkAryametad vRthoditam // 9 // asthAna pakSapAtazca - ayamayuktApekSAtmA, heto:- ghaTAdijanakasya, yadanupakAriNo mudgarAderapekSAyAM niyukte kAryamghaTAdi, tadapekSasyaiva nazvaratvAbhyupagamAt / taduktam- "hetavazcAnupakAryapekSAyAM niyuJjAnAH svakAryam, Atmano'sthAna pakSapAtitvamAviSkuryuH" iti / etad thoditaM zubhaguptAdinA // 9 // PARA saTIkaH / stabakaH / // 6 // / / 191 / / Fast
Page #421
--------------------------------------------------------------------------
________________ katham : ityAha? yasmAttasyApyadastulyaM viziSTaphalasAdhakam / bhAvahetuM samAzritya nanu nyAyAnnidarzitam yasmAt tasyApi parasyApi etat - asthAnapakSapAtApAdanam, tulyaM, viziSTaphalasAdhakaM vijAtIyakapAlAdikSaNajanana svabhAvam bhAvahetuM ghaTAdikaM samAzritya, nanu- nizcitam nyAyAd nidarzitam- tulyayoga-kSematayopadarzitam / etaduktaM bhavati - asthAnapakSapAtitvaM yadi daNDAdinA'nazvarasvabhAvasyaiva ghaTasyotpAditatvAd nazvarasvabhAvasya tasya mudrAdinaiva janitasvAd ghaTamAtre daNDAdinAM vyabhicAritvam, tadA tavApi tasya daNDAdinA'samAnakSaNAjanana svabhAvasyaivotpAditatvAEatersya tasyAnyata evotpattestulyam / atha tatrAnyena tajjananasvabhAvataiva kRtetyadoSaH, tadA mamApi tannivRttisvabhAvataiva kRtetyadoSa iti / evaM 'svakAryakAritvameva mudgarAderna tu svakAritvam' ityayamapi parihArastulya ityAdi sUkSmadhiyASbhyUhanIyam / / 10 / / itthaM cAnyadapyatra dUSaNaM na yuktamityAha--- evaM ca vyarthameveha vyatiriktAdicintanam / nAzyamAzritasya nAzasya kriyate yadvicakSaNaiH evaM ca nAzyaM ghaTAdikamAzritya nAzasya vicakSaNairvyatiriktAdicintanaM yat kriyate, tadapIha - nAzyavicAre, vyartham, bhAvatulyatvAt tathAhi pareSAmidamAkUtaM yadU- nAzo nAzyAdatiricyate, navA ? antye bhAva eva nAzaH, sa ca sahetuka Jain Educationtional
Page #422
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAntavArtAsamuccayaH // 192 // sttiikH| stbkH| Sele eveti na pareSAM saadhysiddhiH| Aye, agnyAderavasturUpadhvaMsopagame'pi kASThAdestadavasthatvAta punarupalabdhiprasaGgaH, vasturUpa- tadupagame ca kASThAderaGgArAdikameva dhvaMso nApara ityatra kiM nibandhanam / tasmin sati tanivRttiriti cet / na, anyanivRttyanabhyupagamenaitadarthAbhAvAt / kiJca, evaM bhAvanivRttAvabhidheyAyAM bhAvAntaravidhAnamabhiMhitamityaprastutAbhidhAnam / kizca, bhAvAntarasya pradhvaMsate tadvinAzAd ghaTAyunmajanAsaktiH / na ca kapAlAderbhAvarUpataiva dhvastA na tvabhAvarUpateti nAyaM doSa iti vAcyam , bhAvAntararUpasyAbhAvasya tadabhAve pracyutatvAt / kizca, amAvastucchaikarUpatayaivAnubhUyate, na tu bhAvarUpAnuviddhaH, tasya ca kAryatve hetvanantaraM bhavitRtvena bhAvatvaM syAt, abhAvAtmakatayaivAsau bhavatIti ca vyAhatametat / api ca, yadi hetumAn vinAzastadA tadbhedAdAtmabhedaM kiM nAnubhavet / / dRSTo hi~ ghaTAdInAM kAryarUpANAM kAraNabhedAd | bhedaH / dhvaMsasya tvagnyabhighAtAdihetubhede'pi na bhedo'nubhUyate, sarvatra vikalpajJAne tulyarUpasyaivAbhAvasthAvabhAsanAt / kiJca, asya hetumace vinAzaprasaGgo duruddharaH, tadvinAzahetvadarzanAt / tadavinAze bukhyaadiinaampynaashmsnggH| kAryatvena pratiyogitayA nAzahetutvAd buddhyAdInAM vinAzaH kalpyata iti cet / tulyamidamanyatra / bhAvakAryatvenaiva tathAtvAd na doSa iti cet / na, bhAvatvapraveze gauravAt , prAgabhAvAsaMgrahAcca / yastu ghaTanAzanAzAdidhArAmeva ghaTavirodhinImaGgIkurute, tasya 'ghaTanAzo naSTa' ityapi dhInivArA / tasmAd mudrAdeH kapAlAdyutpattAvantarA kasyacid dhvaMsasyAdarzanAdakizcidrUpatayAnubhUyamAno'sannevA'yam , na tu sahetukaH, anantataddhatvAdikalpane gauravAceti / kapAlAderabhAvarUpatAyA abhAve svIkriyamANa ityarthaH / // 19 // For Private & Personel Use Only
Page #423
--------------------------------------------------------------------------
________________ 33 Jain Education atra brUmaH - aGgArAdisadezAnuviddhAsa dezarUpAyAH kASThAdinivRtterabhyupagame kiM dUSaNam / 'kASThAderaGgArAdikameva dhvaMso nApara:' ityatra kiM nibandhanam / ityatra 'aGgArAdirUpadhvaMse kASThAdinirUpitatve kiM pramANam ?' iti prazne tatpratiyogi katvenAnubhavasyaivottaratvAt / 'aGgArAdestaddhvaMsatve kiM mAnam ?' iti prazne ca 'tasmin sati tannivRtti : ' ityevottaram, 'aGgArAdikaM kASTadhvaMsaH kASThAnupalabdhiniyatotpattikakASTha pariNAmatvAt kASThacUrNavat' ityanumAnAt / anyasya tathAtvaM kiM na bhavati / ityatra ca svabhAva eva niyAmakaH / kapAlasvarUpAnubhave ghaTanivRtyananubhavAd na tadrUpA tannivRttiriti cet / na, kapAlotpAdasyA'pyevamatadrUpatvApatteH / kapAlAdyabhinnAyAM nivRttI, utpattAviva ghaTIyatvaM na syAditi cet / na, 'ghaTAdutpannaH' ityutpattau ghaTAvadhikatvavad 'ghaTasya nAzaH' ityatra nivRtyaze'pi ghaTapratiyogitve'virodhAt, ekAnta eva tatsarAt / evaM cAmastutAbhidhAnamapi nirastam, nivRtyaMzasyAdhikatvAt / etena bhAvAntararUpatve dhvaMsasya tannAze pratiyogyunmajjanamapi nirastam, kapAladravyasya bhAvAtmakarUpAntaraparigrahe'pi nityAtmakarUpAntarAparigrahAt / kapAlAtmanA bhaGguraM kapAlaM ghaTanivRtyAtmanApi kiM na bhaGguram ? iti cet / kapAlaikyopalambhajanakadoSAtmanA nivartamAnA kapAlakSaNasaMtatirmRdaikyopalambhajanakadoSAtmanApi kiM na nivartate 1 iti vaktavyam / sA saMtatiH pradIrgheti cet / nivRttisaMtatirapi tathA / iyAMstu vizeSa:- yadiyaM nivRtyAtmanA pratyabhijJA vizeSAtmaka mRda vikhaNDaikatAM, pratikapAlAdivizeSaM ca bhAvAtmanA sakhaNDaikatAmanubhavatIti / kapAlAt pRthakkRtya 'ghaTanAzaM kapAlaM naSTaM' itivad 'ghaTanAzo naSTaH' iti kiM na prayogaH 9 iti cet / na yathA mRdravyaM naSTamiti / vivakSAbhedena tatra yogyA - yogyatvamiti cet / tulyametadanyatra /
Page #424
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtA samuccayaH saTIkaH / stbkH| SAMEETTES __yattu- 'tucchakarUpatayA'nubhUyate'bhAvaH' ityuktam / tadanabhyupagamopahatam , ubhayarUpasyaiva tasyAnubhavAt / abhAvAM- zAnubhavakAle bhAvatvenAnanubhUyamAnatvaM tucchatvamiti cet / bhAvAMzAnubhavakAle'bhAvatvenAnanubhUyamAnatvamapi kiM na tathA zazaviSANAdivad niHsvabhAvatayA'nubhUyamAnatvaM succhatvaM cet / na, asiddhastatulyatva utpAdAdiyogitayA'nanubhavaprasaGgAt / kizca, ayamIdRzaH san mudrAdivyApArAnantarameva kathamupalabhyate, nAnyadA ? iti / asato'pi zuktau rajatAdeH zuktibhramadazAyAmeva darzanavadasamnapi ghaTadhvaMsaH paraistaddhatutvAbhimatAnAM samavadhAna evopalabhyata iti cet / nanvevamananyathAsiddhAnvaya-vyatirekapratiyogimudrAdijanyatvasya ghaTadhvaMse'palApe ghaTAderapyasata eva daNDAdisamAje bhaanoppttaavplaapprsnggH| na ceSTApattiratra yogAcArasyati vAcyam , jJAnAkArasyApi ghaTAderasata eva tadA sphurnnaaptteH| ghaTAdyArthipravRttyAyanyathAnupapattyA ghaTAdeH sakhopagame ghaTadhvaMsAdyarthipravRttyanyathAnupapattyA ghaTadhvaMsAderapi satvaM kiM neSyate / yadapi 'bhavitRtve'bhAvasya bhAvatvaM syAta' iti / tadapyavadyam, abhAvapratyayaviSayatvena bhavitRtve'pyabhAvarUpatvAt / yathA bhavitRtvanAvizeSe'pi ghaTa-paTayoH 'ghaTo'yama' 'paTo'yama iti vibhinnadhIviSayatvAdu vizeSastathA bhavitRtvenAvizeSe'pi bhAvA-'bhAvayoH 'asti' 'nAsti' iti dhIviSayatvena vizeSasaMbhavAta / yadapi 'abhAvAtmakatayaiva cAso bhavatIti ca vyAhatametat' iti / tadapi tucchama , abhAvapadasyAbhavanarUpakriyArthatvAbhAvAta, bhAvatvasya bhAvapadasyevAbhAvasvasyaivAbhAvapadasya pravRttinimittatvAt / anyathA 'bhAvo bhavati' iti 'bhavanaM bhavati' itivad nirAkAjhaM syAt / atha 'nAsti' iti dhIviSayatvAdeva zazaviSANAdivad na nAzaH kArya iti cet / 'asti' iti dhIviSayatvAdAkAzAdivad ghaTAdirapi na tathA RRORERE Jan Educaton Internationa For Private & Personel Use Only FEAl
Page #425
--------------------------------------------------------------------------
________________ syAt : hetvanvaya-vyatirekAnuvidhAnaM cobhayatra tulyamiti / atha mudgarAdyanvaya-vyatirekAnuvidhAnaM kapAlajanana upakSINam , yathA naiyAyikAdInAM bhUtale ghaTAnayanaM bhUtalaghaTasaMyoKgajanane, tasya mAgvartighaTAtyantAbhAvAnAzakatvAta; ghaTAnupalambhastu tadA sa eva kharasato na bhavatIti hetoriti cet / na, 'sa na' ityatra nazabdavAcyasyaivAbhAvasyAbhyupagamAt / kizca, tadA 'ghaTo na bhavati' ityetAvanmAnaM na pratIyate, kintu 'ghaTo naSTaH' iti / yadapi 'yadi hetumAn vinAzastadA tadbhedAdAtmabhedaM kiM nAnubhavet ?' ityAyuktam / tadapyayuktam , utpAde'pyasya paryanuyogasya samAnatvAt / utpatyAzrayavizeSAdutpAdavizeSa iSTa eveti cet / nAzAzrayavizeSAd nAzavizeSo'pIdhyatAm / utpAdAdyanvitadharmiNa eva svahetujanyatvAdutpAdasya svAtanyeNAjanyavAd na vizeSa iti cet / nAzAdyanvitaka| pAlAdidharmiNa eva mudgarAdijanyatvAd nAzasyApi tathAtvAd na vizeSa iti tulyam / / kizca, hetubhedakRto vyaktivizeSo nAze'bhyupagamyata eva, jAtirUpavizeSastu bhAvadharmatvAdeva tatra nAstIti kimaparamApAdyate / na hi vijAtIya hetujanyatvaM kAryavaijAtyaprayojakam , ekatrApi ghaTe daNDAdinAnAjAtIyahetujanyatvena nAnAjAtIyatvaprasaGgAt , kintu tajjAtIyasAmagrIjanyatvaM tajjAtIyatvaprayojakamiti / tathA ca ghaTa-paTAdInAM vijAtIyAnAM svasvasAma grIprayojyavaijAtyasaMbhave'pi nAzAnAM sarveSAmekarUpANAM svasvasAmagrIbhedajanyatve'pyekatvaM na vihanyata iti / etena 'pratipuruSa o karmaNAM vizeSAt tatkSayasyApi janyasya sato vizeSasaMbhavAt pratipuruSaM muktivaicitryaM syAt' iti nirastam , aviziSTakhabhA vasya hetusahasreNApi vizeSayitumazakyatvAt , vibhinnasAmagrIjanyatAyAM ca pratiyogibhedasyaiva nivezanIyatvAditi vipazcita JainEducation international For Private & Personel Use Only
Page #426
--------------------------------------------------------------------------
________________ sttiikH| stbkH| zAsanA- manyatra / etena 'tapAvacchinnajanyatArUpaM svAtantryaM notpAde nAze ca tadavyAhatam , ghaTadhvaMsArthitayA pravRtteH' ityuktAvapi samuccayaHna ksstiH| // 194 // yadapi 'kizca, asya hetumacve'pi nAzamasaGgo duruddharaH' ityAdyabhANi / tadapi na niravadyam, samudayakRtAdinAzavizepasya naSTa iti vyavahArahetorvizeSasAmagyabhAvAdevAbhAvAt 'trailakSaNyarUpavastulakSaNaghaTakasya tu kasyacid nAzasya tatrAbhyupaga| mAdeva / na ca kapAlAdinAza evaM tadAzritaghaTanAzAdinAzaheturiti vAcyam , asmAkamAzrayanAzasyAzritanAzAhetutvAta , ghaTa-tadrUpAdInAmekadaiva nAzAt , tattannAzavizeSe tattacchaktivizeSasyaiva niyAmakatvAt / kiJca, kAryatvena nAzahetutvamapyA kAzAdInAM nAzAnupapatyaiva kalpyate, anyathA satvenaiva tattvaM syAt / tathAca nAzasyApi tadanupapacyA nAzetaratvamapi nivezyatAm , Ex gauravasya prAmANikatvAditi / yadapi mudrAdeH kapAlAdyutpattAvantarA dhvaMsAdarzanamuktam / tadanukkopAlambhamAtram / tasmAd nAkizcidrUpo nAza iti siddhaH sahetuko'yam / / 11 // ___ atraiva doSAntaramAhazakiJca nirhetuke nAze hiMsakatvaM na yujyate / vyApAdyate sadA yasmAnna kazcitkenacitvacit // kiJca, nirhetuke nAze'bhyupagampamAne, hiMsakatvaM na yujyate kacit kasyacit / kathamityAha- yasmAddhenoH, sadA, / utpAda-vyaya-prauvyasvarUpam / 2 ArhatAnAm / AA // 194 // sa Join Education in H
Page #427
--------------------------------------------------------------------------
________________ Here kenacit-lubdhakAdinA, kacita- araNpAdau, kazcita-zUkarAdiH, na vyApAdyate, ahiMsAdazAyAmiva hiMsAdazAyAmapi / mANikSaNAnAM khata eva nazvaratvAt , sAMvRtanAzasya ca khapuSpavadanutpAdyatvAditi bhAvaH // 12 // parAbhiprAyamAzaGkaya pariharatikAraNatvAtsa saMtAnavizeSaprabhavasya cet / hiMsakastanna saMtAnasamutpatterasaMbhavAt // 13 // saH- lubdhakAdiH, saMtAnavizeSaprabhavasya-zUkarAdivisabhAgasaMtAnotpAdasya, kAraNatvAd hiMsaka:- zUkarAdivyApAdakaH, cet- yadyevaM manyase / tanna- tadayuktam , saMtAnasamutpattestvadabhiprAyeNAsaMbhavAt // 13 // asaMbhavameva vivRNotisAMvRtatvAvyayotpAdau saMtAnasya khapuSpavat / na stastadadharmatvAcca hetustatsaMbhave kutaH? bAta , vyayo-tpAdau- nAzo-tpattI, saMtAnasya, khapuSpavat- viyatkusumasyeva, na sta:-na saMbhavataH, nAzo-tpAdayorvastudharmatvAt / tadadharmatvAca- saMtAnAdharmatvAcotpAdasya, tatsaMbhave- saMtAnavizeSaprabhave, hetuH kutaH?na kutazcidityarthaH // 14 // punaH parAzayamAzaGkaya pariharati Jain Education in X ww.jainelibrary.org
Page #428
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtA visabhAgakSaNasyAtha janako hiMsako, na tat / svato'pi tasya ttpraapterjnktvaavishesstH|| saTIkaH / smuccyH| // 195 // atha visabhAgakSaNasya- zUkarakSaNAt zazakSaNAdeH, janakaH, hiMsako lubdhakakSaNaH, caramazUkarakSaNAt zazakSaNasamAnakAlabhAvI tajjanitakarmavAsanayA cAgrimalubdhakakSaNeSu tatkarmavipAkaphalopabhoga iti bhAvaH / na tat- naitadevam / kutaH ? ityAha- svato'pi-khAtmano'pi, tasya- hiMsyasya zUkarakSaNAdeH, tatmApteH-hiMsakatvaprApteH / katham ? ityAha- janakatvAvizeSataH- lubdhakakSaNasyeva zUkarakSaNasyApi janakatvamAtre'vizeSAt / nimittakAraNatayA visabhAgakSaNajanakatvaM hiMsakatvam, zUkarakSaNastUpAdAnatayA tajanaka iti na doSa iti cet / na, AtmahiMsAsaMgrahAnurodhena hiMsakatAyAM janakatAvizeSasyAnupAdAnAt / tathApyatra parahiMsakatve vizeSo'yamupAdIyata iti cet / kiM tataH?- evamapi zUkarakSaNAderAtmahiMsakatAkRtadoSApattervajralepAyamAnatvAditi bhAvaH // 15 // ___ihaivAkSepa-parihArAvAhahanmyenamiti sNkleshaadiNskshcetprklpyte| naiva tvannItito yasmAdayameva na yujyte||16|| 'hanmyenam' iti saMklezAd hetoH, hiMsakaH prakalpyate lubdhakAdikSaNaH, kliSTavijJAnakSaNasyaiva kliSTakarmakSaNahetutvAtEP mRgamavyApAdayannapi 'mRgaM hanmi' iti saMklezapariNataH pApena badhyate, yatamAnazca vicarannanAbhogAd nannapi kathaMcillaghupANinaM va na pApena badhyate tvasaMkliSTa ityanvaya-vyatirekadarzanAt / na caivaM vyApAditA-'vyApAditamRgayoH saMkliSTakSaNayoraviziSTakarmArjana- // 195 // Jain Education in ow.jainelibrary.org
Page #429
--------------------------------------------------------------------------
________________ prasaGgaH, tatsAmarthya vizeSeNa kAryavizeSAta / hiMsakatvavyavahArastu tathAvidhavikalparUpaH sAMvRtaM nAzamAdAyaiveti na doSa iti cet / naitadevam , yasmAt tvanItitA- tvadabhyupagatanyAyAt , ayameva- saMkleza eva, na yujyate // 16 // katham ? ityAhasaMklezo yad guNotpAdaH sa cAkliSTAnna kevlaat|n cAnyasacivasyApi tasyAnatizayAttataH yad- yasmAt , saMklezo guNotpAdaH- kliSTacittotpAdaH, sa ca kevalAt- anyasahakArirahitAt, akliSTAdupAdAnAt , BON na bhavati, tato'saMkliSTacittasyaivotpAdAt / na cAnyasacivasyApi - hiMsyAdisahakArisamavAhitasyApi tasya- upAdAnasya, anatizayAt , tataH- anyasahakAriNaH sakAzAt saMkleza iti yogaH, anatizayasya samAnAsamAnakAlakaraNAyogAt // 17 // parAzayamAzaGkaya pariharatitaM prApya tatsvabhAvatvAttataHsa iti cennanu / nAzahetumavApyaivaM nAzapakSe'pi na ksstiH||18|| taM- hiMsyAdikaM, prApya, tatsvabhAvatvAt- saMklezajananasvabhAvatvAt tadupAdAnasya, tataH- sahakAriNaH, saH- saMkleza | iti cet / nanvevaM nAzahetuM- mudrAdikam , avApya, evaM- svabhAvakalpanAyAM, anAzapakSe'pi na kSatiH-na virodhaH, tasyApi taM mApya svanivRttisvabhAvatvAt / na ca vastumAtrajanakA eva nAzajanakA iti nAzajanane na sahakAryanupravezApekSA, asaMklezamAtrajanakA eva ca na saMklezajanakA iti saMkleze jananIye tadupAdAnakSaNAnAM tadapekSA, ziMzapAkSaNAnAmiva calaziMzapAyAM jananIyAyAM nodanA CORDPRESCORCH Jain Education national For Private & Personel Use Only
Page #430
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravAtoMsamuccayaH / // 196 // dyapekSeti vAcyam; lubdhaka- zizapAmAtrajanakAnAmevAsaMlezA 'cala ziMzapAjanakatvAbhAvena tatrApi sahakAryantarApekSAvazyakatvAt, ArthikatvasyApi vinigamAt, sahakAriprasUtavizeSasyApi kSaNaparamparAsaMkrAntasyAparityAge vizeSAntarAnupAdAnaprasaGgAt, tatparityAgazcAnyata eva / iti siddhaM 'nAzahetutA' ityAmreDitatattvametat / / 18 / / vikalpamAtreNa nAzakatvocchede' janakatvasyApyuccheda iti prativandyA kecit samAdadhata ityAhaanye tu janyamAzritya satsvabhAvAdyapekSayA / evamAhurahetutvaM janakasyApi sarvathA // 19 // anye tvAcAryAH, evaM-nAzyamAzritya nazvarasvabhAvatvAdyapekSAvat janyaM kAryam Azritya, satsvabhAvAdyapekSayAhetutvenAbhimataH kiM satsvabhAvajanyajanakasvabhAvaH, utAsatsvabhAvajanyajanakasvabhAvaH, Ahosvidumaya svabhAvajanyajanakasvabhAvaH, utAho anubhava svabhAvajanyajanakasvabhAvaH ? iti vikalpacatuSTayarUpayA ; janakasyApi - utpAdakasyApi na kevalaM nAzahetorevetyarthaH, ahetutvamAhuH- ApAdayAmAsuH // 19 // " etadeva spaSTayannAdyavikalpe doSamAha na satsvabhAvajana kastadvaiphalyaprasaGgataH / janmAyogAdidoSAcca netarasyApi yujyate // 20 // na satsvabhAvajanaka:- notpAdahetuH satsvabhAvajanyajanakasvabhAvaH / kutaH ? ityAha- tadvaiphalyaprasaGgataH - satsvabhAvatve 1 ja. ' dena ja ' / Jain Education national saTIkaH stavakaH / // 6 // // 196 //
Page #431
--------------------------------------------------------------------------
________________ naiva janyasya janakavyApAravaiphalyAt , sata eva karaNe cAniSThiteH / yadi ca svakAraNAdutpattirAtmalAbho yasya sa svotpattidharmA taM yadi khaheturnotpAdayet , tadA viruddhamabhidhAnaM syAt , utpattyanantaraM ca tasya svata eva nAzAt kasya punarutpatciriti nAniSThitirityucyate tadA vinAzakAraNAd vinAza AtmapracyutilakSaNo dharmo yasya taM yadi vinAzaheturna vinAzayet tadA viruddhAbhidhAnaM syAdityAdyapi tulyam / dvitIye doSamAha- janmAyogAdidoSAca- itarasyApyasatsvabhAvasya janyasyApi, janaka iti pRthakkRtayogaH, na yujyate 'jananasvabhAvaH' iti shessH| asato janmAyogazca janmanaH sattArUpatvena prakRtyanyathAtvAnupapatteH, utpatto votpAdahetunA'sataH satkaraNavad nAzahetunApi sato'satkaraNasaMbhavAt , asatkAryapakSoktasakaladoSaprasaGgAca // 20 // antyavikalpadvaye doSamAhana cobhayAdibhAvasya virodhAsaMbhavAditaH / svanivRttyAdibhAvAdI kaaryaabhaavaadito'pre|| na cobhayAdisvabhAvasya-ubhayakhabhAvasya, anubhayasvabhAvasya vA janyasya jananavabhAvo jnkH| kutaH? ityAhavirodhAsaMbhavAdita:- ubhayakhabhAvajanyajanakatve vastvavirodhe'pi svamatavirodhAt , anubhayasvabhAvajanyajanakave cAsaMbhavAt- tAdRzasya janyasya niHsvbhaavtvenaanuplbdhH| AdinA janyasyobhayasvabhAvatve vastuna eva sthirA-'sthirobhayasvabhAbatve kimIzaprayAsena ? ityAdi draSTavyam / pareSAM punariha prakArAntareNAniSTApAdanavidhimAha- svanivRttyAdibhAvAdau- janakasya nivRtyAdisvabhAvatve, kAryAbhAvAdita:- kAryAnutpattyAdidoSaprasaGgAt , apara AcAryAH, janakasyAhetutvamAhuH / idamuktaM PROD kalAbATa Jain Education a l
Page #432
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtA - samuccayaH // 197 // bhavati - sa janakaH svanivRttisvabhAvaH syAt, kAryajananasvabhAvo vA, ubhayasvabhAvo vA anubhayasvabhAvo vA 1 / Aye, svayaM nivartetaiva na kArya janayet / dvitIye, kAryameva janayed na nivarteta / tRtIya caturthayostu virodhA 'saMbhavau / atha svanivRttireva kAryajananamiti na virodha iti cet / tarhi jananaM kAryAvyatiriktamiti kAryameva, tacca svanivRttiH, sA ca svAtmiketyanivArito'nvayaH, kAryAbhAvo vA kramikanivRttikAryajananasvabhAvakaM ca naikaM kSaNikamityAdi svadhiyA'bhyUhanIyam // 21 // nanvevaM hetuphalabhAvaniSedhaH kRtaH syAt, sa ca pratyakSavAdhita ityAzaGkApohAyAha na cAdhyakSaviruddhatvaM janakatvasya mAnataH / asiddheratra nItyA tadvyavahAraniSedhataH // 22 // na cAdhyakSaviruddhatvamatra bAdhakamudbhAvanIyam, janakatvasya mAnataH pramANAt, asiddheH, atra nItyA- nyAyena, tadvyavahAra niSedhata:- janakatvavyavahAraniSedhAt pramANAbhAvasya sadvyavahAraviSayatvAnumApakatvAt apekSayA coktarItyAtrArthe pramANAbhAvAvyAghAtAditi bhAvaH / / 22 / / ayaM ca pareNApyAzrita evaM nyAya ityAha mAnAbhAve pareNApi vyavahAro niSidhyate / sajjJAnazabdaviSayastadvadatrApi dRshytaam||23|| pareNApi - bauddhenApi mAnAbhAve - pramANAbhAve, kacid vastuni pradhAnezvarAdau sajjJAnazabdaviSayo vyavahAro niSidhyate - pradhAnAdikaM 'sad' iti na jJeyam, 'sad' iti nAbhidheyaM vA, pramANenAnupalabhyamAnatvAditi / tadvadatrApi- janaka saTIkaH / stabakaH / // 6 // // 197 //
Page #433
--------------------------------------------------------------------------
________________ Jain Educatio aster pramANAbhAvena sadvyavahAraniSedhaH, nyAyasya samAnatvAt / nirasto 'nAzahetorayogataH' ityAyo hetuH // 23 // atha 'arthakriyAsamarthatvAt' iti dvitIyaM hetuM dUSayitumAha arthakriyAsamarthatvaM kSaNike yacca gIyate / utpattyanantaraM nAzAhijJeyaM tadayuktimat // 24 // arthakriyAsamarthatvaM kSaNike- nirambayanazvare vastuni, yacca gIyate paraiH, tadutpazyanantaraM nAzAdayuktimad vijJeyam ||24|| katham ityAha1 arthakriyA yato'sau vA tadanyo vA dvayI gatiH / tattve na tatra sAmarthyamanyatastatsamudbhavAt // arthakriyA yatosatar - janakatvAbhimataH padArtha eva vA syAt, tadanyo vA tadanantarabhAvI padArtha eva vA dvayI gatiH- dvAvimAvatra prkaarau| Adhe dUSaNamAha-tave- arthakriyAyAstadAtmakatve, na tatra - arthakriyAyAm, sAmarthya 'tasya ' iti yogaH / kutaH ? ityAha- anyataH - svahetoH, tatsamudbhavAt tasyAkhilasvadharmAnvitasyotpAdAt, svasya janakatvaM ca dRSTe-STAbhyAM triruddham / tasmAd nArthakriyAyAstadabhede tasyArthakriyAyA utpAde sAmarthyam // 25 // nApi taddhAraNa-nAzayorityAha 1 caturthastake dvitIyakArikAyAM pratipAditaH / mational 2' damyA vA iti sarvatra mudritapustake ca pAThaH /
Page #434
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtA - samuccayaH / // 198 // Jain Education Inte stabakaH / na svasaMdhAraNe nyAyAjjanmAnantaranAzataH / na ca nAze'pi sadyuktyA taddhetostatsamudbhavAt // saTIkaH / na svasaMdhAraNe- arthakriyAsthApane, nyAyAdasya sAmarthyam / kutaH ? ityAha- janmAnantaranAzataH- utpasyanantaraM svadhamAdAyaiva svasya nAzAt / na ca nAze'pyarthakriyAyAH, tatsAmarthya, sadyuktyA - yuktam / kutaH ? ityAha- taddhetostasamudbhavAt svahetoreva nazvarasvabhAvotpatteH // 26 // // 6 // dvitIyaprakAre doSamAha - anyatve'nyasya sAmarthyamanyatreti na saMgatam / tato'nyabhAva evaitannAsau nyAyyo dalaM vinA // anyatve- arthakriyAyAH svabhinnatve'bhyupagamyamAne, anyasya- hetoH, anyatra - arthakriyAyAm, sAmarthyam, itya saMgatam - ayuktam, sAmarthya -sAmarthya va torabhedAt sAmarthyavadanyatra tadabhAvAt / syAdetat, tataH- daNDAdeH, anyabhAva evaghaTAdyutpAda evaM etat sAmarthyam, nAnyaditi / atrAha - nAsau anyabhAvaH, nyAyyaH- ghaTamAnakaH, dalaM vinA- tathAbhAvinamupAdAnamantareNa // 27 // etadeva spaSTayati- | nAsatsajjAyate yasmAdanyasattvasthitAvapi / tasyaiva tu tathAbhAve nanvasiddho'nvayaH katham ? I // 198 //
Page #435
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34 yasmAdanyasaccasthitAvapi kimuta tanivRttau asat sad na jAyate tacchaktyabhAvenAtiprasaGgAt / tasyaiva ca pUrvakSaNasya, tathAbhAve - uttarakSaNarUpatayA bhavane, nanu- nizcitam anvayaH kathamasiddhaH, bhAvAvicchedasyaivAnvayatvAt 1 // 28 // doSAntaramAha bhUtiryeSAM kriyA soktA na cAsau yujyate kvacit / kartRbhoktRsvabhAvatvavirodhAditi cintytaam|| yA eSAM prastutabhAvAnAm bhUtiH, sA kriyoktA bhavatA, na cAsau - bhUtiH, nyAyataH kacid yujyate / katham ityAhakartR-bhoktRsvabhAvatvavirodhAt tathAhi sA kiM kartRsvabhAvA vA syAt, bhoktRsvabhAvA vA ? / kartRsvabhAvatve na bhoktRtvam bhoktRsvabhAvatve ca na kartRtvaM syAt / na ca kartRsvabhAvatvameva bhoktRsvabhAvatvam, ghaTa kalazAdipadAnAmitra kartRbhoktRpadayorabhinnapravRttinimittakatvena paryAyatvApAtAt caramasya kartRtvAbhAvAcca, bhAve vA caramatvavirodhAt / na cAdau kartRsvabhAvaiva, ante ca bhoktRsvabhAvA, antarA tUbhayasvabhAveti vAcyam; dvairUpyavirodhAditi cintyatAM sUkSmadhiyA // 29 // prastutamupasaMharati Jain Educationational na cAtItasya sAmarthyaM tasyAmiti nidarzitam / na cAnyo laukikaH kazcicchabdArtho'tretyayuktimat // 30 //
Page #436
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtA sttiikH| sttrkH| nacAtItasya vastunA, sAmarthya svahetorapatiriktam , tasyA- arthakriyAyAM dvitIyakSaNalakSaNAyAm, iti- etat , samuccayaH // 199 // nidarzitam , 'anyasya sAmarthyamanyatreti na saMgatam' ityanena / na cAnyo laukikaH- lokaprasiddhaH, kazcicchabdArthaH, atra| arthakriyAyAM sAmarthyamiti vAkye, iti- evam , ayuktimadarthakriyAsamarthatvaM kSaNikatve yad gIyata iti / yacca krama-yogapadyAbhyAmarthakriyA sthirAd vyAvartamAnA kSaNikatAyAmevAvatiSThata ityucyate / tat kadAzAmAtram , svabhinnaF kramikArthakriyAbhede'pi hetorabhedAt / na ca hetoH pratikSaNamabhinnarUpatve'rthakriyApi yugapad bhavediti vAcyam , niyamAbhAvAt , yathA darzanam , hetorabhedasyArthakriyAbhedasya ca saMbhavAt / na ca pratikSaNavizarArutA'vinAbhUtaH kramavadarthakriyotpAdaH kacidupalabdhaH, yena tadudayakramAt tadetoH pratikSaNabhedaH siddhimAsAdayet / na cArthakriyApi pratikSaNaM bhedavatI siddhA, tat kathaM svayamasiddhahetoH pratikSaNabhedamavagamayet / na ca saugatAnAM kAlAbhAvAdakriyAkramo'pi yuktaH, kAryaparamparAvyatiriktasya kAlasya tairanabhyupagamAt / na ca phalabhedamAtrAd hetubhedavyavasthA, ekenApi pradIpAdinAnekakAryANAmekadA karaNAt / paraparikalpitakAlAbhyupagamena kAryakramazca pramANAbhAve durghaTaH / na ca tadabhyupagamena kAraNakramopapattAvapi sthairyabhaGgaH / janakatvAjinakatvasvabhAvabhedAdasau syAditi cet / na, kramopetakAryopalambhAt , kalpanAdhyavasitana janakA-'janakatvasvabhAvabhedenApi bhAvAbhedAta; anyathA bhAvAnAmekatvamadhyavasyantI kalpanA taba sthairyamapi kiM na drshyet| tasmAduditaphalApekSayA kalpanA bhAvAnAM janakatvamadhyavasyati, anuditaphalApekSayA tu tatraiva janakatvamadhyAropayatIti na bhedaH, na cedevam / ekasyApi prastutastabake kArikA 27 / 2 kha, ga, gha, ca. 'yamaH / // 199 // JainEducation For Private Personal Use Only
Page #437
--------------------------------------------------------------------------
________________ Jain Education Int kSaNasya paropajanitakAryApekSayA'janakatvam, svotpAdyakAryApekSayA tu janakatvamiti bhedaH syAt / kalpanApradarzitabhedevAdhako SbhedanirbhAsastUbhayatra tulya iti dhyeyam / samartho yadi hetuH, tadotpannamAtra evaM kArya kiM na janayet / iti cet / tava kurvadrUpaH kSaNastadA kiM na bhavet 1 | sahakAryabhAvAditi cet / tulyamidamanyatra / syAdetat mama kurvadrUpANAM daNDa-ghaTAdikSaNAnAmekena ghaTakurvadrUpatvenaiva ghaTavyApyatvam pareSAM tvitarasahakArisamavahitadaNDatvAdinA ghaTAdivyApyatvam, tatrAva cchedyAvacchedakabhAve'vinigamazcetyatigauravam / na ca ghaTasAmagrItvena ghaTavyAyatA, sAmagnyA evAnirukteH tathAhi na tAvad yAvanti kAraNAni sAmagrI, kramikakAraNasamudAye'tivyApteH nApyekakSaNAvacchinnAni yAvanti kAraNAni, yAgAdezvirAtItatvena svargAdisAmanyAmavyApteH / na ca tAdRzayAvatkAraNasamavadhAnaM sA, asti ca cirAtItasyApi hetorvyApArarUpasamavadhAnamiti vAcyam, vizakalitatAvatkAraNasamavadhAnA (nAsAmagrI 1) bhAvAt / na cetara kAraNaviziSTacaramakAraNameva sAH na ca vinigamanAvirahaH, kAryaikadezatAyA vinigamakatvAditi vAcyam, itareSAmapi kayAcit pratyAsacyA kAryaikadezatvAt, anyathA caramakAraNe tadvaiziSTyAnirukteH / na ca caramakAraNameva sA, tasya saMyogatvAdinAsAmagrItvAt caramatvena tatve vAvyavahitapUrvavartinA saMbandhena phalaviziSTotpattikatvaM taditi lAghavAt tena saMbandhena phalavasyaiva sAmagrItvaucityAt / evaM ca 'sAmagyabhAvAt kAryAbhAvaH' ityatra phalataH 'svAbhAvAdeva svAbhAvaH' iti sAmagrIbhedAt kAryabheda iti; atra ca phalataH svabhedAdeva svabheda ityApatitamiti na kiJcidetat / etena 'prAgabhAvetarakAdAcitkayAvatkAra 1 kha. ga. gha. ca. 'bhede bA' / ww.jainelibrary.org
Page #438
--------------------------------------------------------------------------
________________ saTIkaH / stabakaH / hAranibannAyAstasyA daNDAdau vizrAvyatiriktA-'vyatiriktavAdati / zAstravAto NapAgabhAvAnAdhAraH kAryamAgabhAvAdhAraH kSaNa eva sAmagrI, neyaM kAryajanikA, kintu tadyAdhyA, kAryAdhikaraNIbhUtasya kSaNasya samuccayaH kAryaprAgabhAvAnadhikaraNatvAt , tadadhikaraNIbhUtasya ca kAryAnadhikaraNatvAt , adhikaraNIbhUtAnApeva ca kAlopAdhInAM hetu- // 20 // tvAt' ityapi nirastam , etasyAstatra tadutpattiniyAmakatvAditi / maivam , sAmagyAH samagravyatiriktA-'vyatiriktapariNAmavizeSarUpatvAta, ghanasya vivicyamAnasya bhUtAdAviva vi. vicyamAnAyAstasyA daNDAdau vizrAme'pyavivicyamAnAyAstadvadekatvAt / abhinnakAlakRtArthAntarabhAvena ca sA vibhinnavyavahAranivandhanam , bhinnakAlakRtArthAntarabhAvena ca kAryopadhAyiketi tattvam / naiyAyikAdinApi hi mAnasAdau cAkSuSasAmagyAdipratibandhakatAdinA lAghavAdapi tasyA arthAntarabhUtAyAH kalpayituM yuktatvAt / iti naikAntadoSe'pyanekAnte kimapi daSaNaM pshyaamH| tatra 'tatkAryotpattI tadavacchinnayAvatkAraNasamavadhAnarUpAyAH sAmagyA niyAmakatvam' ityapareSAM zabdAnta ram / adhikaM svadhiyA'bhyUhyam / / 30 / / Ho 'pariNAmAt' iti tRtIyahetuM dUSayitumAha-- pariNAmo'pi no hetuH kssnniktvprsaadhne| sarvadaivAnyathAtve'pi tthaabhaavoplbdhitH||31|| .. pariNAmo'pi- atAdavasthyalakSaNaH, no hetuH- na samarthaH, kSaNikatvaprasAdhane- niranvayanAzasAdhane / katham ? ityAhasarvadaiva- sarvakAlameva, anyathAtve'pi-bAla-kumArAdibhAvena ghaTa-zarAvAdibhAvena ca vibhinnarUpatve'pi, tathAbhAvopalabdhitaH- // 20 // Jain Education na For Private Personel Use Only
Page #439
--------------------------------------------------------------------------
________________ deh-mRdaadibhaavoplbdheH| ayaM bhAvaH-citrajJAne nAnAkAropalambhe'pyekarUpopalambhAd yathA citraikarUpatA'virodhaH, tathA pariNAmitvena bhedasiddhAvapi 'so'yaM dehaH' ityAdhabhedopalambhAd na sthairyabAdhaH, anubhavasiddhayorbhedA-'bhedayorapi samAvezAt / prapaJcayiSyate cedamupariSTAt // 31 // itthaM caitadaGgIkartavyamityAhanArthAntaragamo yasmAtsarvathaiva na caagmH| pariNAmaH pramAsiddha iSTazca khalu pnndditaiH||32|| yasmAt kAraNAd nArthAntaragamaH- na sarvathArthAntaragamanam , na ca sarvathaivAgamaH- ekAntenArthAntarAgamanam , pariNAmaH, pramAsiddhaH-pramANapratiSThitaH / iSTazca khalu-nizcitam , paNDitaiH- " tadbhAvaH pariNAmo yat tattena tathA bhUyate" iti / vacanAt / yuktaM caitat , suvarNa hi kuNDalatayA pariNamamAnaM na sarvathaiva kuNDalabhAvaM bhajate, suvarNarUpasyApi parityAgApatteH; na ca sarvathA na bhajate'pi, akuNDalatvaprasaGgAt / yena ca rUpeNa yatra svakAlInasvAbhinnotpAdapratiyogitvaM tena rUpeNa tatra tatpariNAmatvavyavahAraH, yathA 'kuNDalaM suvarNapariNAmaH' iti, na tu 'suvarNa pariNAmaH' iti / / 32 / / ___ atra paroktAnityatAmapAkurvannAha-- | yaccedamucyate bmo'taadvsthymnitytaam| etattadeva na bhavatyato'nyatve dhruvo'nvyH||33|| yaccedamucyate nirnvynaashvaadibhiH| kim ? ityAha- brUmo'tAdavasthyaM bhAvAnAmanityatAm , pariNAmitva iSTasiddhi / Jain Education Intemattal .
Page #440
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtA- samuccayaH // 201 // stadasmAkamiti / atrottaram - etat- atAdavasthyam , tadeva na bhavatIti- 'na tatra kizcid bhavati' ityAyuktaH, tathAcA- sttiikH| bhavanalakSaNamanityatvaM na vastulakSaNam / ataH- asmAdabhavanAt , anyatvetAdavasthyasya, dhruvo'nvayaH, tasyaiva tathAbhava stvkH| nAditi // 33 // ato'bhinnatve nAyaM doSa ityAha-- tadeva na bhavatyetattaccenna bhavatIti ca / viruddha hanta kiJcAnyadAdimattatprasajyate // 34 // tadeva na bhavatyetad vAkyam , tacced na bhavatIti ca viruddham , bhavanasvabhAvasyAbhavanatvAyogAt , 'na bhavati' ityatazca / tvannItyA'bhavanasvabhAvatvasyaiva pratIteH 'ghaTo'ghaTaH' iti tulyatvAt / 'hanta' ityupadarzane / 'kizcAnyat' iti dossaantrkhyaapne| taJcedamabhavanamAdimat prasajyate, tadA bhavanAt , ityAzuktapUrvam // 34 // - prakRtameva samarthayannAhakSIranAzazca dadhyeva yad dRSTaM gorsaanvitm| na tu tailAdyataH siddhaH prinnaamo'nvyaavhH|| dadhyeva cotpadyamAnaM, kSIranAza:-kSIranAzAbhinnam , gorasAnvitam- gorasasthityanuviddham, na tu tailAdi tadananvita tadatyantabhinnasvabhAvam , yad - yasmAt , dRSTam; ataH- asmAddhetoH, pariNAmo'nvayAvahaH- anvayAkSepakaH, siddhaH, utpAdasya | // 20 // 1 caturthe stabake kArikA 32 / / Jan Education Internal
Page #441
--------------------------------------------------------------------------
________________ Bre ra para vyaya sthityavinAbhUtatvAt / 'dadhna utpAda AdyakSaNasaMbandharUpo bhAva iti kathaM sa eva dugdhanAzaH ?' iti keSAMcidavicAritAbhidhAnam , svayameva prAgabhAvanAzasya pratiyogirUpasyAbhyupagamAt / yadapi kecidabhimanyante- 'dugdha-danorgorasAnvayastailAdivyAvRtto na dravyAvicchedarUpaH kintu jAtyavicchedarUpaH' iti / tadapi pratyabhijJApratihatam , gorasAnanvaye nirAzrayasya dana evAnutpattezca / 'dugdhopAdAnAnyeva danna AzrayaH' ityuktyA ca nAmAntaraNa gorasAnvaya evAbhihito bhavati, tyaktopAttobhayarUpasyobhayopAdAnasya kathazcidubhayApRthagbhUtatvAditi dig // 35 // etadeva samarthayannAhanAsatsajjAyate jAtu saccAsatsarvathaiva hi| zaktyabhAvAdativyApteH satsvabhAvatvahAnitaH 360 nAsat- ekAntatuccham , sajjAyate- atucchaM jAyate, jAtu- kadAcit , zaktyabhAvAdativyApteH- tucchasya pratiniyatAtucchajananazaktyabhAvena tadabhAvAvizeSAt , tadvadanyabhavanApatteH / tathA, sarvathaiva hi saccAsad na jAyate, satsvabhAvatvahAnita:- asadbhavanasvabhAvasya sadbhavanasvabhAvasya virodhAt sadbhAvasyApyaprApteH / nirUpitatattvametat / / 36 // prastutamupasaMharannAhanityetaradato nyAyAttattathAbhAvato hi tt| pratItisacivAtsamyakpariNAmena gmyte|37 ataH- asadAdeH sadAdhanApatteH, tattathAbhAvataH- tasyaiva tathAbhavanena, hi- nizcitam , tat- vastu, prinnaamen| kahA Jain Education a l For Private & Personel Use Only Si
Page #442
--------------------------------------------------------------------------
________________ shaakhvaartaasmuccyH| // 20 // sttiikH| stbkaa| pratItisacivAt- anubhavasadhIcInAt , samyag- nyAyAt , nityetarad gamyate, nityaM ca taditaracaMti karmadhArayaH, itarataanityam / . atra vaizeSikAdayaH-pratyabhijJayA tattedaMtAviziSTayorabhedalakSaNe sthairya siddhe'pi kathamekasya nityAnityarUpasya vastunaH siddhiH, ghaTapratiyogikatvena dhvaMsAnubhavakAle samAnasaMvisaMvedyatayA ghaTe dhvaMsapratiyogitvalakSaNAnityatvAnubhave'pi nityatvAnanubhavAt , dhvaMsapratiyogitva-tadapratiyogitvalakSaNayornityatvA-'nityatvayorvirodhAcca ? / atha pratiyogisatvamAtreNa nAbhAvavirodhaH, kintu pratiyogitAvacchedakAvacchinnapratiyogisattvena, ata evaikaghaTavatyapi dvitvaavcchinntdbhaavH| na ca 'ghaTa-paTau na staH' iti dhIrekavatyanyAbhAvAvagAhinI, taditaratraiva cobhyaavgaahinii| na caikaikAbhAvadhiyo 'dvau na staH' iti dhiyo'bailakSaNyam , zabdAdinA 'dvau na staH' iti nizcaye'pyekaikAbhAvasaMzayApattiH, viSayAnugamaM vinA'nugatAkArapratyayAyogazca / dvitvAdhikaraNapratiyogitvamAtrAvagAhitve ca tAdRzadvitvAdhikaraNavyaktivizeSavirahiNi tathAvidhobhayazAlini 'tAhazau dvau na staH' iti pratyayApattiH, sAmAnAdhikaraNyAdyabhAve'pi pratIteranugatAkAratvAcca na tasyA dvitvavizeSyatAvacchedakAvacchinnatvasaMsargeNa dvitvasamAnAdhikaraNaviziSTAbhAvAvagAhitvam , ghaTatva-paTatvAcanyatarAvacchinnapratiyogitAkAbhAvaviSayatvaM vA, dvitvAdhikaraNayoreva pratiyogitvollekhAt saparyAptyadhikaraNasaMbandhena dvitvAbhAvaviSayatvamapi na yuktamiti vAcyam , dvitvAvacchinnamatiyogitAkatvena ghaTAdimati paTatvAvacchinnapratiyogitAkAbhAvAdiviSayatayA, tattaddhaTAdimati ca tattaTAnyaghaTatvAvacchinnAbhAvAdiviSayatayopapatteriti vAcyam / anantAbhAve dvitvAvacchinnapratiyogitAkatvakalpane gauravAta, ekA Jan Education a l For Private Personal use only
Page #443
--------------------------------------------------------------------------
________________ SHERE bhAvasiddheH / evaM ca ghaTasya ghaTatvAvacchinnadhvaMsapratiyogitve'pi dravyatvAvacchinnadhvaMsApratiyogitvamupapattimat , taduktam tadbhAvAvyayaM nityam" iti iti cet / na, tadbhAvena vyayasyApasiddhau tadabhAvasya vaktumazakyatvAt , asto'nissedhaat| svIkRtaM caitadanyairapi- "aMsao natthi niseho" ityAdinA / kiJca, 'ghaTo nAsti' iti pratItyA'tyantAbhAvasya sAmAnyAvacchinnapratiyogitAkatve'pi dhvaMsasya na tathAtvam , 'kapAle ghaTadhvaMsaH' ityatra pratiyogitAmAtreNaiva ghaTasya dhvaMse'nvayAt : 'antarA zyAme ghaTe raktaM nAsti' iti pratItau ca sAmayikaraktAtyantAbhAvasyaiva viSayatvAta; anyathA raktatAdazAyAmapi tathApratyayApatteH / na ca dhvaMsa-pAgabhAvayoravyApyavRttiraktatvAvacchinnapratiyogitAkatvakalpanAd raktatAdazAyAM dhaMsAdestadasattvAd na tathApratyaya iti vAcyam ; anantadhvaMsapAgabhAveSu tAdRzapratiyogitAkatva-tadavyApyavRttitvayoH 'raktaM nAsti' ityAdipratItAvanantadhvaMsAdiviSayakatvasya ca kalpa| nAmapekSyAnyatra kluptatAdRzapratiyogikAtyantAbhAvasyaivAntarA zyAmAdau sAmayikasaMvandhasya yuktatvAta , tatkAraNabAdhena | bhAviraktAdidhvaMsAdyasaMbhavAcca / itthaM ca tadbhAvAvyayaM nityam" ityasya 'dhvaMsapratiyogitAnavacchedakarUpavad nityam' ityarthaH, dhvaMsapratiyogitAvacchedakarUpavaJcAnityam , iti nobhayAsamAvezaH, na cApasiddhiH ityapi na suSTu samAdhAnam / atha vRkSe zAkhA-mUlAdyavacchedena kapisaMyoga-tadabhAvavadekatrApi dravyatayA paryAyatayA ca nityA-nityatvamupapatsyate, guJjAphalAdI zyAmatA-raktatayovibhinnadezAvacchedarUpAyAH khaNDazo vyAptalakSaNyenaivAnyonyavyAptivyavasthitevibhinna dezAnavacchinApRthagbhAvasya / tatvArthasUtre 5.3 2 vizeSyAvazyakabhASye prathamagaNadharavAde gAthA 26 / Jain Education Internal For Private & Personel Use Only arteww.jainelibrary.org
Page #444
--------------------------------------------------------------------------
________________ T sttiikH| stbkH| va tadarthatvAditi cet / na, AzrayanyUnavRttarevAvacchedakatvena ghaTavana ghaTenityatAyAH, dravyatvena ca nityatAyA asaMbhavAt / na samacayahi bhavati zAkhAyAM zAkhAvAvacchedena kapisaMyogAbhAvaH, vRkSatvAvacchedena ca kapisaMyoga iti / kiJca, evaM nitytvaadijnyaan||20|| syAnityatvAdidhIpatibandhakatAyAmavyApyavRttitvajJAnAdyuttejakatvaM vAcyamiti gauravamiti / atra brUmaH-pratyabhitra vastuno nityAnityatve mAnam , pUrvottaratattadaMtAsvabhAvabhaMdAnuviddhasyaivolatAsAmAnyAkhyAbhedasya tayA viSayIkaraNAta / na ca tattedaMtobhayanirUpitaikasvabhAvameva tat , bhinnakAle tadabhAvAdeva ca tadananubhava iti sAMpratam , 'idAnIM tattAsvabhAvamidam' iti vyavahAramAmANyaprasaGgAt / kiJca, viziSTAtyantAbhAvavad viziSTadhvaMso'pi pareNAkAmenApi khIkartavyaH, 'zikhI vinaSTaH' iti pratIteranyathAnupapatteH / na ca vizeSya nAzasAmagyabhAvAd viziSTanAzAnupapattiH, vizeSaNAdyatyantAbhAvakRtaviziSTAtyantAbhAvavad vizeSaNAdinAzakRtaviziSTanAzasaMbhavAt / vizeSaNanAzAdeva paramparAsaMbandhana tatpatItyupapacyA viziSTanAzAsiddhau ca svaparyAptyadhikaraNasaMbandhana dvitvAbhAvAdinaiva dvau na sta:' ityAdipratItyupapattI dvitvAvarichanAbhAvAderapyucchedaprasaGgaH / evaM ca kSaNaviziSTadhvaMsAdasthairyasaMvalitaM sthairya siddham , viziSTAtiriktasvavAdinaH sArvabhaumasya mate ca sutarAm / na ca tanmate viziSTa sattAnizcaye'pi sattAsaMdehApattiH, parasyApi viziSTasattAnizcayasya sattA nizcayatvazUnyatayA viziSTasattAnizcayatvena pRthapratibandhakatAvazyakatvAt / na cAnantaviziSTa padArthakalpanApattiH, parasyApi FO viziSTanirUpitAdhikaraNatAnantyakalpanasyAvazyakatvAt / vinA ca viziSTAtireka 'zikharaviziSTe parvate na vahidhIH' iti dhIna sughaTA / vastutaH kSaNAnAmidAnImiti dhIvyapadezaniyAmakaH saMbandhavizeSaH kSaNeSu kSaNapariNateSu ca dvedhA pareNa vaktavyaH, // 20 // tml Jan Education inte For Private Personel Use Only
Page #445
--------------------------------------------------------------------------
________________ svasminnapi tathAdhIvyapadezapravRtteH, tathA cAntarakatvAta tAdAtmyaniyata eva sa ucitaH / iti siddhaM kSaNarUpatayA jagata: poyatayA kSaNabhaGguratvam , taduktaM granthakRtaiva dharmasaMgrahaNyAm- 'jaM vattaNAdirUvo kAlo davvassa ceva pajjAo" iti / "kimeyaM bhaMte ! kAlo tti pavuccai ? / goyamA ! jIvA ceva, ajIvA ceva" iti pAramarSamapyetadarthAnupAti / yasminneva kSaNe ghaTastasmibheva paTa iti tu zabdamAtram , iti na sAdhAraNAtiriktakSaNasAdhakam / pratiyanti ca lokA api nityAnityatvaM vastunaH- 'ghaTarUpeNa mRdravyaM naSTa, mRdUpeNa na naSTam' iti 'ghaTarUpeNa ghaTo naSTaH, na tu madrUpeNa' ityAdiH atra ca 'daNDatvena daNDasya ghaTahetutvam , na tu dravyatvena' ityatrevAvacchinnatvaM tRtIyArthaH, svAzrayanyUnavRttarevAvacchedakatvamityasya ca prakRtadRSTAnta eva bhaGgaH / athA'nyathAsiddhinirUpakatAnavacchedakaniyatapUrvavartitAvacchedakarUpavatvaM hetutvaM nAvyApyavRtti, iti daNDa iti tatra daNDavRttitvam , daNDatveneti ca daNDatvAbhinnatvam, na dravyatveneti ca dravyatvAbhedAbhAvo bhAsata iti cet / na, viziSTarUpe'viziSTarUpAbhedAnvayasya nirAkAsatvAt / anyathA 'daNDatvaM ghaTahetutvam' isyasyApi prasaGgAt / tathApyekavizeSyakatvAnurodhAd 'na dravyatvena' ityatra dravyatvAvacchinnatvAbhAva evArthaH / na hi 'daNDatvena daNDo ghaTaheturna dravyatvena' ityatra daNDavRttighaTahetutvaM daNDatvAvacchinnaM, daNDavRttistadabhAvazca dravyatvAvacchinna iti bhinnAzrayo bodho'nubhUyate; kintu daNDavRtti ghaTahetutvaM daNDatvAvacchinnaM dravyatvAnavacchinnaM cetyekAzraya eveti cet / satyam , tAtparyabhedenobhayathApi bodhadarzanAta 'mRdrUpeNa ghaTo (na) naSTaH' ityatrApi kadAcid mRdrUpAnavacchinnanaSTatvabodhAt , nAnAparyAyatvAd vstunH| yadi / yad vartanAdirUpaH kAlo dravyasyaiva paryAyaH / 2 ka eSa bhagavan ! kAla iti procyate ? / gautama ! jIvazcaiva, ajIvazcaiva / para.. JanEducationister For Private Personel Use Only '
Page #446
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtAsamuccayaH / // 204 // ca tatra tadabhAvAvacchedakatvAlambanaH pratyayastatra tadavacchedakatvAbhAvAvalambana tayaivAnyathAsiddhaH kriyate, tadA saMyogAbhAvo'pya vyApyavRttirna syAt, 'mUle vRkSe na kapisaMyogaH' ityasyApi mUle vRkSaniSTha kapisaMyogAvacchedakatvAbhAvaviSayatayaivopapateH / atha 'kapisaMyogAbhAvo na vRkSavRttiH' iti bAdhakAbhAvAd mUlasya vRkSavRttikapisaMyogAbhAvAvacchedakatvam, 'naSTatvAbhAvo na ghaTavRttiH' iti bAdhakasatvAcca na ghaTavRttinaSTatvAbhAvAvacchedakatvaM mRdrUpasyeti cet / na tatra tadvRttitvAbhAvasyApyavyApyavRttitvena taddhiyastatra tadvRttitAdhiyo'pratibandhakatvAt / yattu - 'vRttitvasya nAvyApyavRttitvam, 'agre vRkSe na kapisaMyogaH' ityatrAgrAvacchinnakapisaMyogAbhAve vRkSavRttitvasya, 'guNAnyatvaviziSTA sattA na guNavRttiH' ityatra guNAnyatvavizisattAbhAve guNavRttitvasya, 'ghaTa-paTatvobhayaM na ghaTavRtti' ityatra ca ghaTatva-paTatvobhayAbhAve ghaTavRttitvasya viSayatvAt' iti tattu 'mUle vRkSe kapisaMyogo na zAkhAyAm ' ' dravye guNAnyatvaviziSTasattA na guNe' ityAdidhiyAmekavizeSyakatvAnanurodhAd na zobhate / nanvevaM 'vRkSe paTe na kapisaMyogaH' ityapi syAditi cet / na, dezaniSThAvacchedakatvasya paTe'bhAvAt, itarAvacchedakatvavivakSAyAM ceSTatvAditi dig / gauravAdikaM ca nityatvA 'nityatvayorvAstave'vacchinnatve na doSAyeti / evamanubhavasiddhaM nityAnityaikarUpaM vastu pratikSipan vizeSabhIto vaizeSikazcitrapaTe citraikarUpamapi kathamabhyupeyAt / iti saMpradAyaH tadAhuH"citramekamanekaM ca rUpaM prAmANikaM vadan / yogo vaizeSiko vApi nAnekAntaM pratikSipet // 1 // " iti / atra navyA :- ' citrapaTe'vyApyavRttInyeva nIla pItAdIni nAnArUpANi' 'ekaM rUpam' iti pratIteH 'eko dhAnyarAziH ' 1 hemacandrAcAryaviracite vItarAgastotre 'STamaprakAze zra0 9 / saTIkaH / stabakaH / // 6 // // 204 //
Page #447
--------------------------------------------------------------------------
________________ 35 Jain Education Inte itivat samUhakatvaviSayatvAt / saviSayAvRttivyApyavRttivRttijAteravyApyavRttivRttitvavirodhastvamAmANika eva / ata eva " lohito yastu varNena mukhe pucche ca pANDuraH / zvetaH khura- viSANAbhyAM sa nIlo vRSa ucyate / / 1 / / " ityAdikamupapadyate / tatra citraikarUpakalpane tu gauravam; tathAhi - citratvAvacchinnaM prati na nIlatvAdinA hetutvam, vyabhicArAt nApi rUpatvena, nIlamAtrArabdhe'pi tadApatteH / atha nIletara pItetararUpAderapi tatra hetutvAd na tadApattiH, Satarara nIlam, aparatra ca pItajanakAgnisaMyogaH, tatrAvayave pItarUpotpacyanantaramevAvayavini citrotpatti svIkArAd na vyabhicAraH / na ca nIlAbhAvAdiSaTkasyaiva samavAyena vijAtIyAcitraM prati svAzrayasamavetatvena hetutvamastviti vAcyam, nIla- pItobhayakapAlArabdhe ghaMTe pAkanAzitAvayavapItasvacitre'vayave vyApyavRttinIlotpattikAle citrItyasyApatteH / na ca Share bhAvena nIlAbhAvAdInAM taddhetutvAd nAyaM doSa iti vAcyam, nIla- pIta-zvetatritayakapAlArabdhe pAkena pIta- zvetayoH krameNa nAze zveta nAzakAle'pi tadApatteH / nIla-nIlajanakatejaHsaMyogAnyataratvAvacchinnAbhAvatvAdinA hetutve tu gauravam ; saMyogasyAvyApyavRttitvena pratiyogivyadhikaraNatvaniveze ca sutarAm / na cAnavacchinnavizeSaNatayA pratiyogitAvacchedakAvizeSitoktAbhAvahetutvasaMbhavaH, pratiyogikoTAvudAsInapravezA-pravezAbhyAmavinigamAditi cet / na, pAkamAtrAdapi citrotpatteH / atha rUpajanyatAvacchedakaM vijAtIyacitratvam, agnisaMyogajanyatAvacchedakaM cAparam, agnisaMyogajacitraM pratyavacchedakatva saMbandhAvacchinnapratiyogitAkA nIlajanakAgnisaMyogAderabhAvA uktapratyAsacyA hetavaH, rUpajanaka vijAtIyAgnisaMyogo'pi iti na 1 ataH 'vinigamAt' iti paryanto'bhyantarIkRtAkSepaparihAraH pUrvapakSa: / 2] itaH 'svIkArAt' ityanto vihitapUrvapakSeottarapakSaH pUrvapakSa: / ww.jainelibrary.org
Page #448
--------------------------------------------------------------------------
________________ ooo saTIkaH / stvkH| zAstravArtA- vAybAdau tadApattiH / astu vA tejaHsaMyogamAtrajanye vijAtIyacitre, vijAtIyatejAsaMyogasya pAkarUpobhayajanye vijAtIya- samuccayaH citre cobhayoreva hetutvam , rUpamAtrajAtirikta eva vA vijAtIyatejaHsaMyogo hetuH, phalabalena vaijAtyakalpanAt, agnisNyo||205|| gamAtrajAtirikta rUpahetutAyA vaktumazakyatvAt , nIletarAdisamAjAbhAvAt , nIlAbhAvAdihetutAvAdina evAtra vaiyagyAt : pAkajacitre vA mAnAbhAvaH, pAkAdavayave nAnArUpotpattyanantaramevAvayavini citrasvIkAre lAghavAt / na cAvayavini citrajanakatvAbhimatasya pAkasyAvayavanIla-pItAdijanakatve nIla-pItAdijanakatvAvacchedakajAtisAMkaryam , tatra pAkanAnAtvasvIkArAditi cet / na, citrasthale nIlAdisAmagrIsatvAd nIlAdyApattivAraNAya nIlAdau nIletararUpAdeH pratibandhakatvakalpane gauravAt' ityaahuH| tati saMpradAyAnusAriNaH- 'avyApyatinIlAdikalpana eva gauravAta; tathAhi- avacchedakatAsaMbandhena nIlAdikaM prati samavAyena nIletararUpAdInAM pratibandhakatvaM vAcyam , anyathA pItAvayavAvacchedena nIlotpattiprasaGgAt / na ca nIlasya svAzrayAvacchedena nIlajanakatvasvAbhAvyAdeva na tadApattiriti vAcyam , vinaitAdRzaprativadhyaprativandhakamAvaM tathAsvAbhAbyAnirvAhAt / nanu samavAyena nIlaM jAyata eva pItAvayavAvacchedenetyatra cApAdakAbhAva iti cet / na, samavAyasyevAvacchedakatAyA api kAraNaniyamyatvAt / evaM ca nIlAdau nIletararUpAdInAM, pItetararUpAdau vA nIlAdInAM pratibandhakatve vinigamakAbhAvaH, mama tu nIletararUpAdau nIlAdInAM na pratibandhakatvam, nIla-pItArabdhe nIlarUpatvaprasaGgasya bAdhakatvAt / atha mamApi nIlatvAdikameva pratibadhyatAvacchedakam, na tu pItetararUpatvAdikam , gauravAt / na ca nIlatvena pratibandhakatvam, na tu | // 205 // For Private Personal Use Only
Page #449
--------------------------------------------------------------------------
________________ Jain Education Inter nIletaratvena, gauravAt, ityeva kiM na syAt 1 iti vAcyam pratibandhakatAvacchedakagaurava syAdoSatvAt / astu vA'vacchedakatayA nIlAdau samavAyena nIlAdInAmeva hetutvam / na ca nAnArUpavatkapAlAravyaghaTanIlasya tatkapAlAvacchedenotpattiprasaGgaH, kevalanIlatvAdinaiva taddhetutvAt / samavAyena nIlAdau ca svasamavAyisamavetatva saMbandhena nIlAdInAM hetutvam / vyApyavRttinIlasthale'vyApyavRttitvavAraNAya cAvacchedakatayA nIlAdau svasamavAyisamavetadravyasamavAyitvasaMbandhena nIletararUpAdInAM hetutvam, ityaSTAdaza kAryakAraNabhAvAH / citrarUpe'pyetAvanta eva, citrarUpe nIletararUpAdiSaTkasya, nIlAdau nIlAdiSaTkasya hetutvAt nIlAdau nIletarAdiSaTkasya pratibandhakatvAcceti nAdhikyam / vastuto'vacchedakatayA nIlAdAktasaMbandhena nIletararUpaviziSTanIlatvAdinaiva hetutvam / na ca nIletaratvAdyavacchinnaM prati nIlaviziSTanIletaratvAdinA hetutve vinigamakAbhAvaH, nIlatvApekSayA nIletaratvasya gurutvAt / etena 'uktasaMbandhena nIletarAdenalAdikaM prati hetutvam, nIlAdInAM nIletarAdikaM prati vA iti vinigamanAvirahAd dvAdazakAryakAraNabhAvApattiH' ityapAstam / itthaM cAtiniSkarSAdasmAkaM dvAdazaitra kAryakAra bhAvAH, tava tvaSTAdazeti cet / na mamApi nIlAdau nIletarAdipratibandhakatvenaiva zuklAvayavamAtrArabdhe nIlAdyanutpattinirvAhAt, nIlAdau nIlAdihetutvA kalpanAt kAryakAraNabhAvasaMkhyAsAmyAt, avyApyavRttinAnArUpatatprAgabhAvadhvaMsAdikalpanAgauravasya ca tavAdhikatvAt / kiJca, avyApyavRttirUpapakSe'vacchedakatAsaMbandhena rUpa utpanne punastenaiva saMbandhenAvayave rUpotpattivAraNAyAvacchedakatAsaMbandhena rUpaM pratyavacchedakatAsaMbandhena rUpaM pratibandhakaM kalpanIyamiti gauravam / na cAvayavini samavAyenotpadyamAnamevAvayave w.jainelibrary.org
Page #450
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtAsamuccayaH / // 206 // Jain Education Intern vacchedakatayotpattumarhatItyavayavini rUpasya pratibandhakasya sakhena rUpasAmagnyabhAvAdeva nAvayave'vacchedakatayA tadA rUpotpazyApattiriti vAcyam; evaM hyavayaviniSTharUpAbhAvo'vacchedakatAsaMbandhena rUpaM prati heturvAcyaH tathA ca nAnArUpavatkapAlAravdhaghaTasya nIlarUpAdernIlakapAlikAvacchedenAnutpattiprasaGgAt tadavayavini kapAle rUpasatvAt / apica, nIlapItavatyagnisaMyogAt, kapAlanIlanAzAt tadavacchedena raktaM na syAt, samavAyena rUpaM prati tena rUpasya pratibandhakatvAt tadavacchinnarUpe tadavacchinnarUpasya pratibandhakatvakalpane cAtigauravam / athAvacchinnanIlAdau nIlAbhAvAdiSaTkamavayavagatamavayavigataM ca hetuH, raktaterrodhe raktanAzakapAkena vyApyavRttinIlotpattidazAyAM cAvayavini na nIlAbhAva:, iti na tatrAvacchinnanaliotpattiH, nIlamAtrA pAkena kacidraktarUpotpattau ca prAktananIlanAzAdevAvacchinnanIlotpattiriti cet / na, nIla-pIta - zvetAdyArabdhe zvetAdyavacchedena nIlajanakapAke sati prAktananIlanAzena tattadavacchinnanAnAnIlakalpanApekSayaikacitrakalpanAyA eva laghutvAt / atha vyApyavRttirUpasyApyavacchedaka svIkArAdavacchedakatayA nIlAdikaM pratyeva samavAyena nIlAderhetutvam / na caivaM ghaTespi tayA nIlAdyApattiH, avayavanIlatvena dravyaviziSTanIlatvena vA taddhetutvAt / na ca nIlamAtra - pItamAtrakapAlikAyAradhanIlapIta pAle tadApattiH, nIlakapAlikAvacchinnatadavacchedena tadutpatteriSTatvAt / astu vA tayA nIlAdau nIletararUpAdereva virodhitvamiti cet / na nIlAdau nIletararUpAdipratibandhakatayaivopapattau tatra nIlAdihetutAyAM mAnAbhAvena nAnArUpavadavayavArabdhe citrarUpasyaiva prAmANikatvAt vyApyavRtteravacchedakA yogAt, nIletarAdau nIlAdeH pratibandhakatvevinigamAcca / yadi ca svAzrayasaMbandhena nIlaM prati svavyApakasamavAyena nIlarUpaM heturupeyate, nIla-pItAdhArabdhasthale ca saTIkaH / stavakaH / // 6 // // 206 //
Page #451
--------------------------------------------------------------------------
________________ BTSSSSSS pahA | svAzrayasaMbandhena nIlarUpasya pItakapAle'pi saMbhavena vyabhicArAd raktasaMbandhena hetvabhAvAdevana tatra nIlotpattiriti vibhAvyate; tadA nIlaM prati nIletararUpAdeH pratibandhakatvaM citrarUpavAdinA na kalpanIyamityatilAghavam / evaM ca 'sAmAnyAdhikaraNyasaMbandhAvacchinnapratiyogitAko nIletarAbhAvaH samAnAvacchedakatvapratyAsatyA nIlahetuH' ityapi nirastam , sAmAnAdhikaraNyasya vyApyavRttitvAca' ityAhuH / kecittu- 'vijAtIyacitraM prati svavijAtIyatva-svasaMvalitatvobhayasaMvandhena rUpaviziSTarUpatvenaiva hetutvam / svavaijAtyaM ca citratvAtiriktaM yatsvavRtti tadbhinnadharmasamavAmitvam / svasaMvalitatvaM ca svasamavAyisamavenadravyasamavAyivRttitvam / na ca svatvAnanugamaH, saMbandhamadhye tatpravezAt' ityAhuH / pare tu- 'nIlapItobhayAbhAva-pItaraktobhayAbhAvAdInAM svasamavAyisamavetatvasaMvandhAvacchinnapratiyogikAnAM, samavAyAvacchinnAtiyogitAkAnAM ca vijAtIyavijAtIyapAkobhayAbhAvAdInAM yAvattvAvacchinnapratiyogitAka eko'bhAvacitratvAvacchinnaM prati hetuH' ityAhuH / 'rUpatvenaiva citraM prati hetutvam , kAryasahabhAvena citretarAbhAvasya hetutvenAnatiprasaGgAt' ityanye / pare tu- 'citratvAvacchinne rUpatvenaiva hetutvam , nIla-pItobhayArabdhavRtticitratvAvAntarabailakSaNyAvacchinne ca nIlatvena pItatvena ca hetutA, evaM tritayArabdhe tattritayatvena, nIlapItobhayAdimAtrArabdhe ca nIla-pItAnyatarAdItararUpatvena pratibandhakatvAd na tritayArabdhacitravati dvitayArabacitraprasaGgaH, na caivaM gauravam , prAmANikatvAt / vastunaH samavAyena dvitayajacitrAdau svAdhikaraNaparyAptavRttikatvasaMvandhenaiva dvitayAdInAM hetutvam , nAtaH prAguktaprativandhakatvakalpanAgauravam' ityAhuH / ucchRGkhalAstu ra cchinnaM namAtiyogitAkAnAM ca vijAtayAtaraktobhayAbhAvAdInAM sva yAvacchinnAta- 'nIlapItoSNavezAt' ityAhuH tvam / svasaMvAlA Jain Education Inter For Private Personel Use Only
Page #452
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtAsamuccayaH // 207|| 'nIla-pIta-raktAdyArabdhaghaTAdau nIla-pIta-raktAdibhya eva nIla-pItobhaya-pItaraktobhayajatatritayajAdicitrANAmutpattiH, sarveSAM |sttiikH| sAmagrIsatvAt / na caikameva tadastviti vAcyam, tattadavayavadvayamAtrAvacchedenendriyasaMnikarSe vilakSaNacitropalambhAt , jAte stbkH| ravyApyavRttitve punarastvekameva tat , kizcidavacchedena tatra nIlatva-pItatva-raktatvavilakSaNacitratvAdisaMbhavAt' ityAhuH / pare tu- 'tatra vyApyavRttInyeva nIla-pItAdInyutpadyante, nIlAdikaM prati nIletarAdipratibandhakatva-nIlAbhAvAdikA. raNatvakalpanApekSayA vyApyavRttinIlapItAdikalpanAyA eva nyAyyatvAt' ityAhuH / tatretyanye- nIlakapAlAvacchedena cakSuHsaMnikarSe pItAderupalambhApatteH, nIlAdyavayavAvacchedena saMnikarSasya nIlAdigrAhakatvakalpane ca gauravAn / yatu- 'etatkapA| lAvacchinnasaMyogAdipratyakSAnurodhenaitatkapAlAnavacchinnavRttikatve sati yattannIlAnyattadbhinnaM yadetad ghaTasamavetaM tasyaitatkapAlaviSayakasAkSAtkAraM pratyetatkapAlAvacchedenaitaddhaTacakSuHsaMnikarSasya hetutvAd na pItAvayavAvacchedena saMnikarSe nIlAdicAkSu. SApattiH' iti / tanna, tathAhetutAyAmatigauravAt , tatkapAlAvacchinnapratyakSa eva tatkapAlAvacchinnasaMnikarSasya hetutvAt / kecittu- 'nAnArUpavadavayavArabdho nIrUpa eva ghaTaH, svAzrayasamavetavRttitvasaMbandhenaiva rUpasya dravyatatsamavetacAkSuSasAdhAraNyena hetutvAdetaccAkSuSAt' ityAhuH / tannetyapare-citrakapAlikAsthale tadasaMbhavAt / anye tu- 'udbhUtaikatvasyAyogyavyAvRttadharmavizeSasyaiva vA dravyacAkSuSahetutvena rUpaM vinApi tAdRzaghaTacAkSuSatvopapattiH, ghaTAkAzasaMyogAdInAM gurutvAdivadayogyatvAdeva saMyogAdicAkSuSe svAzrayasamavetatvasaMbandhena rUpAbhAvasya pratibandhakatvAkalpanAt , tavRttisaMyogAdipratyakSAnupapatte| rabhAvAt' ityaahuH| Hy207 // SE Jain Education int ona For Private & Personel Use Only Ni
Page #453
--------------------------------------------------------------------------
________________ ityevamasmin bata citrarUpe mithyAzA hakka timirAhate (ti) / paropakRtyai sudhiyo'tra caitajjyotirmayaM tattvamudIrayanti // 1 // tathAhi-citrAvayavino nIrUpatvaM tAvadanubhavabAdhitam , tatra rUpavattAdhiyaH sArvajanInatvAt / na ca saMbandhavizeSe. NAvayavarUpameva tatra pratIyata iti vAcyam , anyatrApyavayavarUpasyaivaikatvapariNAmAkhyasaMbandhenAvayavigatatayA pratItAvasmanmatapravezAt / na cAnyatrAvayavagatebhyo'nekarUpebhya ekasyAvayavigatasya vilakSaNasyaiva rUpasyAnubhavAdayamadoSa iti vAcyam , atreva tatrApi ghaTavRttitvAvacchedenaikatvasya, tadavayavavRttitvApacchedena ca nAnAtvasyAviruddhatvAt / etena 'sarvaizva nIlarArabdhe'vayavini nIlAd nIlaM svakhAvacchedenotpadyamAna rUpamavirodhAd vyApakamevotpadyate, sajAtIya-vijAtIyeSu nAnApadArtheSu jAyamAnaM samUhAlambanamivaikaM jJAnam' iti dIdhitikRduktaM nirastam , samUhAlambane'pyekatvasya saMkhyArUpasya tvayAnabhyupagamAt , Azrayagataikatvasya cAtiprasaGgAt , 'ekam' 'ekam' ityanugatadhiyA sakalaikavRttyatiriktaikatvasvIkAre ca dvitvAderapi tAdRzasya svIkartumucitatvenaikatva-dvitvAdyavirodhAt , evameva ghaTajJAna-paTajJAnayorakyamityatra dvivacanasya sughaTatvAt , bhinnabhinnAvacchedena tatraikatva-dvitvobhayasamAvezasaMbhavAt , prayogasya ca vivakSAdhInatvAt ; uvAca ca vAcakamukhyaH- "arpitAnarpitasiddhaH" iti / ekatvadvitvayovRttAvavacchedako ca tadvyakti-tadaMzau / tathApyetadvyaktyavacchedena 'idamekaM jJAnam' ityekatvabhAnavad ghaTe 'idamekaM rUpam' ityupapattAvapi nAnAvayavarUpaSvapi 'idamekaM rUpam' iti dhIH syAditi cet / na, abhedavivakSAyAmiSTatvAt , bhedavivakSAyAM | ca 'idamubhayaM naikam' ityatrobhayatvenApRthakkRtaitavyaktaH pRthakkRtaikatvAnavacchedakatvavat pRthakkRtaitavyaktarapRthakkRtaikatvAnavacchedaka 1 sasvArthasUtre 5 / 3 / / Jain Educat i on For Private & Personel Use Only F
Page #454
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAkhavAtI - samuccayaH / // 208 // vAtU / 'idamubhayAtmakam' ityubhayatvaviziSTede tvasyaikatvaparyAptyanavacchedakatvena na syAt, 'idamekaM rUpam' iti tu zuddhesvasyaikatvaparyAptyavacchedakatvena syAditi cet / syAdeva yadi madIrghAdhyavasAyinA tenedaMtvamekatvaM ca vivicya na paryAlocyeteti dig / vyApyavasizuklAdinAnArUpavadavayavyupagame ca zuklAdyupalambhe nIlAdyupalambhApattireva doSaH tadAha- sammatiTI - kAkAraH- " AzrayavyApitve'pye kAvayava sahite'pyavayavinyupalabhyamAne'parAvayavAnupalabdhAvapyanekarUpapratipattiH syAt, sarvarUpANAmAzrayavyApitvAt" iti / citraikarUpapratipattirapyanubhavaviruddhA, zuklAdirUpANAmapi nirvigAnaM tatra pratIteH; yadAhu:- " na ca citrapaTAdAvapAstazuklAdivizeSaM rUpamAtraM tadupalambhAnyathAnupapattyA'stItyabhyupagantavyam, katham ?, 'citrarUpaH paTa:' iti pratibhAsAbhAvaprasakteH" iti / kiJca, evaM zuklAvayavAvacchedenApi citropalambhaH syAt / na ca citratvagrahe paramparayAvayavagatanIletararUpa-pItetararUpAdimattvagraho hetu:, ata eva 'tryaNukacitraM cakSuSA na gRhyate' ityAcAryAH / na ca nIrarUpatvAvacchinnaprakAratAkagraho na hetuH, nIlatva-pItatvAdinA'vayavagatanIla- pItAdigrahe'pyavayavicitramatyakSAditi vAcyam; vilakSaNacitramatyakSe tena tena rUpeNa tattadgrahasyApi hetutvAt / vastuto nIletararUpatvAdivyApyatvena nIletararUpatva-pItatvAdyananugamAd na kSatiriti cet / na vyaNukacitrarUpAgrahe caturaNukacitrapratyakSAnupapatteH nIletararUpa-pItetararUpAdimadavayavAvacchedenendriyasaMnikarSasyAvayavanIlAdigatanIlatvAdigrahavirodhidoSAbhAvAnAM ca hetutve gauravAt / avayavini sAkSAnIlapItAdigrahasya tadgrahahetutve ca tatra nIlAdisiddhiH, tadgrahasya bhramatvAyogAt / saTIkaH / stabakaH / // 6 // // 208 //
Page #455
--------------------------------------------------------------------------
________________ rA syAdetat , avyApyavRttinIlAdikalpe tAdRgnIlAdipratyakSe dravyatatsamavetapratyakSatvAvacchinna prati, avyApyavRttidravyasamavetapratyakSatvAvacchinnaM pati vA cakSuHsaMyogAvacchedakAvacchinnasamavAyasaMvandhAvacchinnAdhAratAsaMnikoM nirUpakatayA viSayaniSTho hetuH saMyogAdipratyakSasthale klupta eva / na ca nIlakapAlikAvacchedena cakSuHsaMnikarSasya tatsamavetanIla-pItobhayakapAlAvacchinnatvaniyamAt tadavacchedena saMnikarSe pItAdigrahApattiH, saMyogavyaktiryadezavyApinI tatra paramparayA taddeza evA. vacchedako na tu saMpUrNo'vayava ityabhyupagamAd na doSaH / nIlaviziSTapItAdinA nIlapItobhayAdinA vA'vAntaracitradhIsaMbhavAd mAvAntaracitrasiddhiH,citratvena samamavAntaracitratvasAmAnAdhikaraNyamatyayasyApi nIla-pItaviziSTacitratvasAmAnAdhikaraNyAvagAhitvAt , nIlAdyavizeSitanIlAdibhedAzrayarUpasamudAyenAnugatacitrapratItisaMbhavAccitratvasAmAnyamapyasiddhameveti / maivam , anubhavasiddhasya citratvasyoktarItyApalApe nIlAdipratIterapi bhedavizeSAvagAhitvena nIlatvAderapyapalApaprasaGgAt / astu tarhi tatra tatrAvayavini nIlatvAditattaccitratvAzrayamekameva vyApyavRttirUpAdikaM lAghavAnIlatvAdikameva tatrAvyApyavRttiguNavizeSANAmiva jAtivizeSANAmapyavyApyavRttivevirodhAta , parasparavyabhicArijAtyoH sAmAnAdhikaraNyasya bAdhakavirahasattarkamamANasiddhasyAnabhyupagamamAtreNa nirAkaraNAyogAt / ata eva kakArAdiSu sarveSu tArAdyAkArAnugatamatirupapadyate, ekasyaiva tAratvAdeH kakArAdivRttitvAt , upapadyate na mAta-pASANa-sauvarNaghaTAdAvanugatAnugatamatiriti svatantra eva panthA iti cet / satyam , evamapyekAnekavasturUpAvyAhatAvapi satyAmapi citratvagrAhakasAmagyAM nIlabhAgAvacchedena 'iha na 1ja. 'mAd nii'| SRANAMAHARA JainEducation For Private Personel Use Only
Page #456
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravAtosamuccayaH // 209 // sttiikH| stbkH| // 6 // citram' iti pratItestattadavacchedena paryApaparyAptatayA svarUpato'pi tasyaikAnekAtmakasya yuktatvAta / evaM hi citrapratibhAse nIla- pItAdimattvagrahahetutvamapi na kalpanIyam , panasamAtradezAvacchedena 'vanam' iti buddhyabhAvasyeva nIlabhAgamAtrAvacchedena citrapratibhAsAbhAvasya viSayAbhAvAdevopapatteH, taddezenAcitrAdidhiyazca nayAdhInatvAt / tadidamAha sammatiTIkAkAra:- "ata evaikAnekarUpatvAccitrarUpasyaikAvayavasahite'vayavinyupalabhyamAne zeSAvayavA''varaNe citrapratibhAsAbhAva upapattimAn , sarvathA tvekarUpatve tatrApi citrapratibhAsaH syAt , avayavivyAptyA tadrUpasya vRtteH / na cAvayavanAnArUpopalambhasahakArIndriyamavayavini citrapratibhAsaM janayati, iti tatra sahakAryabhAvAcitrapratibhAsAnutpattiriti vAcyam; avayavino'pyanupalabdhiprasaGgAt / na hi cAkSuSapratipasyA'gRhyamANarUpasyAvayavino vAyoriva grahaNaM dRSTam / na ca citrarUpavyatirekeNAparaM tatra rUpamAtramasti, yatastatpatipacyA paTagrahaNaM bhavet" ityAdi / tadevaM citrarUpavat siddha nityAnityatvAdirUpeNakAneka vastviti paribhAvanIyaM sudhIbhiH / | vistarastu syAdvAdarahasye // 37 // 'kSayekSaNAt' iti turyahetuM duSayannAha| ante kSayekSaNaM cAdyakSaNakSayaprasAdhanam / tasyaiva tatsvabhAvatvAyujyate na kadAcana // 38 // ante kSayekSaNaM ca- ante nAzadarzanaM ca, AdyakSaNakSayaprasAdhanaM- prathamakSaNe vastunaH sarvathA nAzasyAnupApakaM yaduktam , tasyaiva- vastunaH, tatsvabhAvatvAt- anta eva kSayasvabhAvatvAt / na yujyate kadAcana tat , anythaa'ttsvbhaavtvaaptteH||38|| // 209 // JainEducation Intern For Private Personel Use Only Tww.jainelibrary.org
Page #457
--------------------------------------------------------------------------
________________ etadeva samarthayannAhaAdau kSayasvabhAve ca tatrAnte darzanaM katham ?|tulyaapraaprotpttiviprlmbhaadythoditm39 Adau-prathamakSaNa eva, kSayasvabhAve ca-nAzasvabhAve ca, tatra- vastunyabhyupagamyamAne, ante darzanaM katham ?AdAveva kiM na tadarzanam ? iti bhaavH| parAbhiprAyamAha- tulyAparAparotpattivimalambhAt- sadRzottarottarakSaNapratirodhAt anta eva taddarzanam , nAdau, pratibandhakasatvAditi / atra svAbhiyuktasammatimAha- yathoditaM pUrvagranthe vRddhaiH|| 39 // kimuditam ? ityAha'ante kSayekSaNAdAdau kSayo'dRSTo'numIyate / sadRzenAvaruddhatvAttadgrahAddhi tadagrahaH // 40 // ___ante kSayekSaNAt- ante nAzadarzanAt , Adau- utpattikAle, kSayaH- nAzaH, adRSTo'pyanumIyate, anazvarasyAnte'pi tadayogAt / kathaM tarhi mAra tadagrahaH ? ityAha- sadRzena- tulyakSaNena, avaruddhatvAt / tadgrahAddhi- sadRzagrahAdeva, tdgrhHaadykssyaagrhH| atra 'ghaTotpattikSaNo ghaTadhvaMsAdhikaraNaH, ghaTadhvaMsAdhikaraNakSaNapUrvakSaNatvAt' ityanumAne ghaTotpattiprAcyakSaNe vyabhicAraH, hetau ghaTotpattyapUrvatvavizeSaNe ca saMtAnena byabhicAra iti dUSaNaM sphuTameveti // 40 // tadagrahahetuM dUSayannAha grandhakAraH1 ja, 'ha e'| bAbA Jain Education ! For Private & Personel Use Only
Page #458
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAkhavArtAzAstravAta // 210|| BH // 6 // etadapyasadeveti sadRzo bhinna eva yt| bhedAgrahe kathaM tasya tatsvabhAvatvato grhH?||41|| sIkaH / stbkH| ____etadapi- paroktam , asadeva- anupapadyamAnArthakameva, yad- yasmAt , sadRzo bhinna eva- bhedaghaTita eva / tadbhinnatve sati tadvRttidharmavatvaM hi sAdRzyam / tavRttizca dharmo vidhirUpo niSedharUpo vetyanyadetat / tataH kim ? ityAha-bhedAgrahe sati, kathaM tasya- sadRzasya, grahaH / kutaH? ityAha- tatsvabhAvatvataH- bhedaghaTitasvabhAvatvAt / na ca tadvaTitaM tadagrahe gRhyate, jalatvAgrahe jalatvasvabhAvatvAgrahadarzanAt // 41 / / parAbhiprAyamAzaGkatetadarthaniyato'sau yadbhedamanyAgrahAddhi tat / na gRhNAtIti cettulyaH so'pareNa kuto gatiH ? tadarthaniyata:- adhikRtakakSaNArthaviSaya ityarthaH, asau-grahaH sadRzaparicchedaH, yad- yasmAt , bheda-nAnAtvalakSaNam , tat- tasmAt , anyAgrahAdi- tadA pratiyogyagrahaNAdeva, na gRhNApti, tattvatastvastyeva sa vastutaH sadRzagrahe / evaM hi tannAzagrahapratibandhako dossH| na tu sadRzatvagraho'pyapekSitaH / na hi zuktau rajatasArUpyagraho'pyullikhitarajatabheda eva rajatatvabhramajanakaH, rajatabhedagrahe rajatatvabhrapasyaivAbhAvAt / kintu varUpata eva, tadvadatrApIti bhAvaH / atra zuktau rajatasahacaritacAkacikyAdidharmavattvagrahAdeva rajatabhramaH, prakRte tu sadRzadarzanaM nirvikalpatayA'satkalpaM na nAzagrahavirodhi, atiprasaGgAt / astu vA yathA kathaJcidetat , tathApi sAdRzyasya duryahatvAt tadukterevAnupapattiH, ityabhiprAyavAnuttarayati- iti cet- yayuktAbhiprAya- // 21 // umA Jain Education a l For Private Personel Use Only
Page #459
--------------------------------------------------------------------------
________________ Jain Education Intern vAnbhavAn tadA saH gRhyamANaH kSaNaH, apareNa prAggRhItena kSaNena tulyaH -- sadRza: / 'iti' iti zeSaH, kuto gatiH - kathaM paricchittiH ? - upAyAbhAvAd na kathaJcidityarthaH // 42 // tadagatau ko doSaH ? ityata Aha tathAgaterabhAve ca vacastucchamidaM nanu / sadRzenAvaruddhatvAttadgrahAdi tadagrahaH // 43 // tathAgate:- bhedaparicchitteH, abhAve ca sati idaM prAguktam, bhavato vacaH, 'nanu' ityAkSepe, tucchaM- asAram, antrayAbodhakatvAt / kim ? ityAha- yaduta 'sahazenAvaruddhatvAt tadgrahAddhi tadagrahaH' iti // 43 // darzane bhedAnullekhe'pi vikalpe tadullekhAt sAdRzya vikalpa saMbhavAt kathamuktavaca so'nupapattiH ? ityAzaGkAyAmAha - bhAve vAsyA balAdekamanekagrahaNAtmakam / anvayi jJAnameSTavyaM sarvaM tatkSaNikaM kutaH ? // 44 // bhAve vA'syAH- bhedagateH, balAt - asvarasAdapi, anekagrahaNAtmakaM - pUrvAparagrahaNarUpam, ekamanvayi jJAnameSTavyam, anyathA bhedagrahadazAyAM pratiyogigrahAbhAvAt tadgrahAnupapatteH, madIrghaparyAlocanAnupapateva / yata evam tat tasmAt sarva kSaNikaM kutaH, uktajJAnasyaivAnvayaikatvAt 1 // 44 // prasaGgAt kSaNikatve doSAntaramAha 1 atraiva stabake kArikA 40 w.jainelibrary.org
Page #460
--------------------------------------------------------------------------
________________ basa manAyA zAsavArtA jJAnena gRhyate cArtho na cApi paradarzane / tadabhAve tu tadbhAvAtkadAcidapi tattvataH // 45 // saTIkaH / samupayAmi stvkH| MR na ca paradazene- bauddhamate, jJAnenArtho'pi-nIlAdirapi, gRhyate-grahItuM zakyate, tatvataH- paramArthataH, kadAcidapi / kutaH 1 ityAha- tadabhAve tu tadbhAvAt- nIlAdyutpattyanantarameva jJAnotpatteH, artha-jJAnayorhetu-hetumadbhAvAbhyupagamAt , tasya ca pauvAparyaniyatatvAt / evaM ca vartamAnasaMbandhitvAvagamo'rthasya kSaNadvayAvasthitatvaM vinA durghaTaH / na ca janako'rtho vartamAnakAlatayA nAkSasaMvidi pratibhAti, kintu tasyAM tatsamAnakAlabhAbyAkAraH, tasya ca tathAvabhAsAd vartamAnArthAvagamoktiriti vAcyam :jJAnakAle bahiravabhAsamAnasya nIlAderzAnAkAratvAsiddhaH, anyathA'ntaravabhAsamAnasya sukhAderapyAkAratAmasaktiH, iti jJAnasattevotsIdet / na ca na gRhyamANasya jJAnasamAnasamayasya janakatA, janakasya ca kSaNikatvena vartamAnatayA'tItasya na pratibhAsaH, iti samAropitAkAragrAhi sarvameva jJAnamiti sAMpratam ; nIla-dvicandrajJAnayoravizeSApatteH / na ca bAdyArthavAdinA tayoravizeSo'bhyupagantavyaH, pramANA-'pramANavibhAgavilayaprasaktaH / na ca jJAnA-'rthayorekasAmagrIjanyayoH sahabhAvitvena vartamAnagrahaNaM kSaNikatve'pi vaibhASikamatAzrayaNenAbhyupagantavyam , kriyAniyamasya karmazaktinimittatvena vyavasthApitatvAditi // 45 // abhyupagamyApyarthagrahaM doSAntaramAha-- grahaNe'pi yadA jnyaanmpaityutpttynntrm| tadA tattasya jAnAti kSaNikatvaM kathaM nnu?||46|| / grahaNe'pyarthasya yadA jJAnamudeti tadA tad-grAhyam , utpacyanantaraM- utpattinAzakAle, apaiti- nazyati / atastasya // 21 // PICHOTA Jain Education Intern For Private Personal Use Only aol.jainelibrary.org ma
Page #461
--------------------------------------------------------------------------
________________ kSaNikatvaM kathaM nu ? - naiva jAnAti, vastutvAt tasya, jJAnasya ca vastugrAhakatvAt // 46 // jAnAtyeva vastudarzanaM kSaNikatvamapi svarUpato'vikalpasvabhAvatvAt, vikalpayati tu na, iti parAzayamAha - tasyaiva tatsvabhAvAtsvAtmanaiva tadudbhavAt / yathA nIlAdi tAdrUpyAnnatanmithyAtvasaMzayAt47 tasyaiva - arthasya tatsvabhAvatvAt kSaNikatvasvabhAvatvAt, svAtmanaiva- jJAnAtmanaiva, jAnAti kSaNikatvam / kutaH 1 tadudbhavAt kSaNikasvabhAvAdarthAdutpatteH / nidarzanamAha- yathA nIlAdi jAnAti tAdrUpyAt viSayasArUpyAt, na tu vikalpavidhayA, tathedamapIti bhAvaH / atrottaram - naitad yaduktaM pareNa, tannItyaitra midhyAtvasaMzayAt- kSaNikatvabodhe sAMkhyAnAmAlocane zukle pItadarzanAduttarakAle tatra pItAnizcayAt / prAk pItAnAlocanamanumIyate cet / kSaNikatvadarzane'pi tulyayogakSemametaditi // 47 // svAnumAnato'pi na kSaNikatvabodha ityAha- na cApi svAnumAnena dharmabhedasya saMbhavAt / liGgadharmAtipAtAcca tatsvabhAvAdyayogataH48 na cApi svAnumAnena jAnAti kSaNikatvaM yathA madrUpamanityaM tathA'yamapIti / kutaH 1 ityAha- dharmabhedasya saMbhavAtcetanetararUpadharmabhedopapatteH kiJcittAdrUpye'pi tathA tAdrUpyAbhAvena sAdhAraNyA vyAptera vikalpanAt / doSAntaramAha - liGgadhagatipAtAcca liGgarUpAtilaGghanAcca tadAtmana evaM svAnumAnapakSe / kutaH 1 ityAha- tatsvabhAvAdyayogataH tasyArthasya na Jain Educatemational
Page #462
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtAsamuccayaH / // 212 // Jain Education tajjJAnaM svabhAvaH, nApi kAryam, na cAnyena gamya iti yAvat tadUpavizeSAbhAvAt / na cArthakriyAlakSaNasaccena kSaNikatvAnumAnamapi yuktam, tataH kSaNAvasthitimAtra sAdhane siddhasAdhanAt, kSaNAvasthitinibandhanatvAd vahukSaNasthiteH, kSaNAdUrdhvamabhAvasya ca tena saha pratibandhAgreNa sAdhayitumazakyatvAditi bhAvaH // 48 // atha nityasyArthakriyA kSamatvAt pArizeSyAt kSaNikatvaM setsyatItyAzaGkayAha - nityasyArthakriyAyogo'pyevaM yuktyA na gamyate / sarvamevAvizeSeNa vijJAnaM kSaNikaM ytH||49|| evaM sati nityasyArthakriyAyogo'pi na gamyate yuktyA - nityasyaivAjJAnAt / atra hetumAha yataH sarvameva vijJAnamavizeSeNa kSaNikam / evaM ca bahukSaNasthAyitvarUpaM nityatvaM kathaM bahukSaNAgrahe sugraham / iti bhAvaH / / 49 / ? na cArthakriyAbhAvo'pyakSaNike, iti vastusthitimAha- tathAcitrasvabhAvatvAnna cArthasya na yujyate / arthakriyA nanu nyAyAtkramAkramavibhAvanI // 50 // tathAcitrasvabhAvatvAt kramavatpariNAmAnuviddhAkramavaddravyarUpatvAt, na cArthasya na yujyate'rthakriyA - kintu yujyate, nanu - nizcitam nyAyAt- anubhavasahitAt tarkAt / kIdRzI ? ityAha- kramAkramavibhAvanI- yugapadayugapadutpattikA sukhaduHkha jJAnajananajalAdyAnayanAdirUpA / tatra ca kAcidasmadAdisaMvedyA, anyA cAtAdRzI / tena na yena ghaTena kadApi jalA2 ja. praNe sA / 3 kha.ga.gha.ca. ja. 'bhAvanA' / 4. kha. ga. gha. ca. 'dAcina' / 1 ja. 'myata i' / ational saTIkaH / stavakaH / // 6 // // 212 //
Page #463
--------------------------------------------------------------------------
________________ nayanAdi na kRtaM tasyArthakriyAkAritvAbhAvAdasatvam, antatastathAsiddhajJAnajJeyatvAdiparyAyarUpAyA adhyarthakriyAyAstena karaNAditi draSTavyam // 50 // itastato noDayanaM vidhAtuM pakSI samarthaH sugatAtmajo'yam / visRtvarastArkikatarkazaktyA yato vilUnaH kSaNikatvapakSaH // 1 // nirIkSya sAkSAdavalambyamAnaM parairvizIrNa kSaNikatvapakSam / syAdvAdavidyAmavalambanaM bhoH zrayantu vijJAH ! sudRDhaM hitAya || 2 || kSaNikatvavAdatAtparyaviSayavArtAmAha anye tvabhidadhatyevametadAsthAnivRttaye / kSaNikaM sarvameveti buddhenoktaM na tattvataH // 51 // anye tu - madhyasthAH, evamabhidadhati yaduta - etadAsyAnivRttaye- rAganibandhanaviSayanityatvavAsanAparityAgAya, 'kSaNikaM sarvameva' iti buddhenoktam, na tasyataH - na yathAzrutatastvabodhanAbhiprAyeNa / ucyate cAnityatAbhAvanAbhAvanAyaivamasmadIyairapi taduktam " yatmAtastad na madhyAhne yad madhyAhne na tannizi / nirIkSyate bhave'smin hi padArthAnAmanityatA // 1 // " iti // 51 // vijJAnavAdatAtparyaviSayapratipAdanAyAhavijJAnamAtramapyevaM bAhyasaGganivRttaye / vineyAn kAMzcidAzritya yadvA tddeshnaarhtH||52|| evaM kSaNikatvavat vijJAnamAtramapi, jJAnAtiriktasyAlIkatvajJAne tanmAtrapratibandhena bAhyasaGganivRttaye dhana-dhAnyAdi Jain Education ational
Page #464
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtA samuccayaH / // 213 // bAhyArthapariSvaGgaparityAgAya, sAmAnyato vineyAnAzrityoktam / vizeSaviSayamAha- yadvA, aIta:- jJAnanayAvadhAraNayogyAn kAMzcid vineyAnatinipuNAnAzritya taddezanA - jJAnavA dadezanA / / 52 / / na caitaduktaM buddhAkRtaM na yuktamityAha na caitadapi na nyAyyaM yato buddho mahAmuniH / suvaidyavad vinA kArya dravyAsatyaM na bhASate // 53 // na caitadapi - anantaramuktam, na nyAyyaM na sAMpratamiti vAcyam, yato buddho mahAmuniH - viditatattvo nirupadhiparaduHkhamahANecchAmUlaka dezanApravRttizAlI ca parairiSyate, ato'yaM suvaidyavat kArya binA - parahitAnubandhi prayojanaM vinA, na bhASate dravyAsatyam / yathA hi suvaidyaH kaTukamapyauSadhaM kaTukauSadhapAnabhItasya parasya pravRttaye'kaTukamapi vadan nAnAptaH syAt, tathA buddhosyakSaNika rUpaM jJaptimAtrA svabhAvaM ca vineyamatipariSkArAya tathA vadannapi nAnAptaH syAt; anyathA tu syAdeva / tathA ca tadAsatve tadezanAyA atra tAtparyam, anyathA tu tasyAnAptatvameveti bhAvaH // 53 // vArtAntiramAha bruvate zUnyamanye tu sarvameva vicakSaNAH / na nityaM nApyanityaM yadvastu yuktyopapadyate // 54 // anye tu vicakSaNAH- vitaNDApaNDitA mAdhyamikAH, sarvameva vastu zUnyaM bruvate / kutaH 1 ityAha- yad - yasmAt vastu yuktyA vicAryamANaM na nityaM nApyanityamupapadyate // 55 // Jain Educationational saTIkaH / stabakaH / // 6 // // 213 //
Page #465
--------------------------------------------------------------------------
________________ etadeva prakaTayannAha - nityamarthakriyAbhAvAtkramAkramavirodhataH / anityamapi cotpAdavyayAbhAvAnna jAtucit // 55 // kramAkramavirodhata:- kramavadvijJAnAdikAryakAritve bhedaprasaGgAt, akramavatkAryakAritve caikadA sarvakAryotpatteH, arthakriyA bhAvAdanityaM vastu na yuktam / anityamapyutpAda-vyayAbhAvAjjAtucid na yuktam / nahi tau svataH parataH, ubhAbhyAm, animitau vA saMbhavataH / Adye, kAraNApekSA bhAvena dezAdiniyamAprasakteH / dvitIye'pi saccai kAraNavadutpattivirodhAt asave kharaviSANavadutpAda-nAzAyogAt ubhayasvabhAvatve ca virodhAt / tRtIye cobhayadoSAnuSaGgAt, "pratyekaM yo bhaved doSo dvayorbhAve kathaM na saH ?" ityuktatvAt / caturthe cAnabhyupagamAt / taduktam "na svato nApi parato na dvAbhyAM nApyahetutaH / utpannA jAtu vidyante bhAvAH kacana kecanaM // 1 // " iti // 55 // nanvevaM kathaM putrotpAdajJAne sukham, taddhvaMse ca jJAte duHkham ? ityata Aha utpAda - vyayabuddhizca bhrAntAnandAdikAraNam / kumAryAH svapnavajjJeyA putrajanmAdibuddhivat 56 utpAda - vyayabuddhizca laukikI, paramArthena bhrAntA- na vastusatI / kiMvat 1 ityAha- kumAryAH stramavat- svApadazAyAmakRtasaMbhogAyAH kanyAyAH saMbhogAnubhavavat / IdRzyapi sA''nandAdikAraNam, AdinA zokagrahaH / kiMvat ? ityAha-- putraja1 nAgArjuna viracite mAdhyamikakArikA granthe pratyayaparIkSAprakaraNe zlo0 1 / Jain Education tional
Page #466
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtA- smuccyH| // 214 // sttiikH| stbkH| mAdibuddhivat , AdinA putramaraNagrahaH, 'kumAryAH svame' iti yojyate / atrAyamamISAM saMpadAya:- nIlAdayo na paramArthasadyavahArAnupAtinaH, vizadadarzanAvabhAsitvAta, timiraparikarita. hagavabhAsIndudvayavat / na ca candradvayajJAnaM bAdhyatvAd bhrAntam , nIlAdijJAnaM tvabAdhyatvAd na tatheti sAMpratam , bAdhyatvAnupapatteH; tathAhi-bAdhakena na vijJAnasya tatkAlabhAvi svarUpaM bAdhyate, tadAnIM tasya svarUpeNa pratidhAsanAt / nApyuttarakAlam , kSaNikatvena tasya svayamevottarakAle'bhAvAt / nApi prameyaM pratibhAsamAnena rUpeNa bAdhyate, tasya vishdprtibhaasaadevaabhaavaasiddheH| apratibhAsamAnena tu rUpeNa svata eva bAdhaH / nApi pravRttirutpannA bAdhyate, utpannatvAdevAsattA'yogAt; anutpannAyAstu svata eva baadhH| kizca, bAdhakaM na bAdhyApekSayA bhinnasaMtAnam , atiprasaGgAt / ekasaMtAnamapi na tadekakAlam , asaMbhavAt / nApi bhinnakAlamekAryam , uttaraghaTajJAnasya pUrvaghaTajJAnabAdhakatApatteH / nApi bhinnArtham , uttarapaTajJAnasya tthaatvaaptteH| nApyanupalabdhirvAdhyajJAnasamAnakAlA tadAdhikA, tasyA asiddheH / nApyuttarakAlabhAvinI bAdhyajJAnaikArthaviSayA, ekaviSayakasya tadarthasAdhakatvenAbAdhakatvAt / nApi vibhinna viSayA, tasyAstadAnIM straviSayasAdhakatvena bAdhyajJAnaviSayAbhAvAsAdhakatvAt / na ca duSTakAraNaprabhatvenendudvayadhiyo'satyArthaviSayatvAvagamo bAdhyatvam , asiddheH, indriyeNa doSAgrahaNAt / na ca samAnasAmagrIkasya narAntarasya tadagrahaNAditaratra duSTakAraNAnupAnam , timirAbhAvAd narAntare sAmagrIsAmyAsiddhaH / na ca mithyArUpatvena tatra duSTakAraNajanyatvAnumAnam , itaretarAzrayAt / na cendudvayajJAnasya visaMvAditvAdasatyatvam, samAnajAtI| yatadvijJAnAnutpattirUpavisaMvAdasya yAvattimiramasiddheH, vijAtIyajJAnotpattevisaMvAdatve ca stambhAdipratibhAse'tiprasaGgAt 214 // AR Jan Educationinten For Private Personal Use Only
Page #467
--------------------------------------------------------------------------
________________ tato na nIla-dvicandrAdijJAnayoH kazcid vizeSaH, dvicandrabad nIlasya vicAryamANasyAnupapannatvAt / na caivaM nIlAdeminnasyAnupapatterabhedasya nyAyamAptatvAjjJAnAdvaitApattiH, na zUnyateti vAcyam : nIlAdevicitrasya pratibhAse jagato'pi citratAprAptaH, taduktam- "kiM syAtsA citrataikasyAm" ityAdi / na ca nIlAdyanuparaktaM prakRtiparizuddhajyo tirmAtrameva tattvamastu na zUnyateti vAcyam / tathAbhUtajyotirmAtrasya kdaacnaapyptiptteH| nIlAdevabhAsazUnyatApi na pratIISH yata iti cet / kiM tataH ?, na hi vayaM pratibhAsaviratilakSaNAM zUnyatAM brUmaH, kintu pratibhAsopamatvaM sarvadharmANAm ; uktaM ca- "pratibhAsopamAH sarve dharmAH" iti / pratibhAsazca sarvo bhedA-'bhedazUnyaH / na hi nIlasvarUpaM sukhAdyAtmanA bhinnamabhinna vAnubhUyate, anyApekSatvAt tathAnubhavasya / na ca bhedavedanamevaikatvAvedanam , ekatvAvedanasyaiva bhedavedanatvaprasaGgAt / etena 'pratibhAse sati kathaM zUnyatA' ityapAstam , 'tasyaikAnekasvabhAvayogataH zUnyatA' iti pratipAdanAt / taduktamAcAryeNa "bhAvA ye na nirUpyante tadrUpaM nAsti tatvataH / yasmAdekamanekaM vA rUpaM teSAM na vidyate // 1 // " iti / tato bAhyamAdhyAtmika vA rUpaM na tattvam , sthala-paramAvAdirUpAnupapatteH, kintu sAMvRtameva | saMvRtizca vidhAekA lokasaMvRtimarIcikAdiSu jalabhrAntirUpA, aparA tatvasaMvRtiH satyanIlAdipratItirUpA, anyA cAbhisamayasaMvRtiyoMgipatipattirUpA, yogipratipatterapi grAhya-grAhakAkAratayA pravRtteH; uktaM ca bhagavadbhiH- "katamat saMvRtisatvaM yAvallokavyavahAraH" iti / tato madhyamakSaNarUpA saMvideva sarvadharmarahitA paramArthasatIti siddham / Aha ca-- " madhyamA pratipat saiva saiva dharmanirAtmatA / bhUtakoTizca saiveyaM tathyatA saiva zUnyatA // 1 // " iti / Jain Educat i onal For Private Personal Use Only
Page #468
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravAtA samuccayaH // 215 // sA cAvibhAgarUpApyavidyAvazAd vibhaktarUpeva bhAsate, taduktam sttiikH| " avibhAgo'pi buddhayAtmA viparyAsitadarzanaiH / grAhya-grAhakasaMvittibhedavAniva lakSyate // 1 // " stbkH| iti / samastAvidyAvilaye tu svacchasaMvinmAtramAbhAsate; taduktam" nAnyo'nubhAvyo buddhayAsti tasya nAnubhavo'paraH / grAhya-grAhakavaidhuryAt svayaM saiva prakAzate // 1 // " iti // 56 // etannirAkaraNavArtAmAhaatrApyabhidadhatyanye kimitthaM tttvsaadhnm|prmaannN vidyate kiJcidAhosvicchranyameva hi 57 ... atrApi- zUnyatAvAde'pi, anye- vAdinaH, abhidadhati yaduta- kimitthaM tavasAdhanaM zUnyatAtattvasAdhanam , kizcit - pramANaM-vastusad vidyate, Ahosvit zUnyameva hi- na vidyate pramANam ? ityarthaH / / 57 // pakSadvaye doSamAhazUnyaM cetsusthitaMtattvamasticecchanyatA kthm?|tsyaivnnusdbhaavaaditi smygvicintytaam| zUnyaM cet zUnyatAyAM pramANaM, tadA susthita- samyag vyavasthita, tattvam , avastusatA pramANena prmeyvyvsthitrityuphaasH| asti cet pramANaM tatsAdhakam , tadA kathaM zUnyatA, tasyaiva - pramANasya, sadbhAvAt- tattvarUpatvAt sakalapadArthAbhAvAsiddheH, iti samyag vicintyatAM mAdhyasthyamavalambya / / 58 / / 215 // Jan Education Interno For Private Personel Use Only FOdiww.jainelibrary.org
Page #469
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha na zUnyatA nAma kAcid viviktA pratibhAsate yasyAM pramANAnveSaNaM phalavat syAt , kintu pratibhAsopamatvaM sarvadharmANAmityAzaGkayAhapramANamantareNApi syAdevaM tttvsNsthitiH| anyathA neti suvyktmidmshvircessttitm||19|| pramANamantareNApi- vinApi vyavasthApakam , evaM tattvasaMsthitiH- sarvadharmANAM mAyopamatvavyavasthitiH, syAt / anyathA- anubhUyamAnAnantadharmAtmakatve ca, na syAd vyvsthitiH| idamIzvaraceSTitam- svatantrAjJAmAtram / sarvadharmarAhitye'pi mAnamavazyamanveSaNIyamiti bhAvaH // 59 // parAzayamAzaGkaya nirAkuruteuktaM vihAya mAnaM cecchUnyatAnyasya vstunH| zUnyatve pratipAdyasya nanu vyarthaH prishrmH|6|| uktaM zUnyatAsAdhakaM mAnaM vihAya ced yadyanyasya vastunaH zUnyatA, mAnaM punarazUnyameveti na doSa iti bhAvaH, tadA - pratipAdyasya- yamuddizya zUnyatAsAdhakaM mAnaM prayujyate, tasya zUnyatve vyarthaH parizramaH prakRtaprayogasya; anyathA zazazRGgamuddi-11 zyApyetatpayoga kiM na kuruSe / tathA ca suSThuktaM bhaTTena "sarvadA sadupAyAnAM vAdamArgaH pravartate / adhikAro'nupAyatvAd na vAde zUnyavAdinaH // 1 // " iti // 6 // tadazUnyatAyAM doSamAha Jain Education loa For Private & Personel Use Only
Page #470
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravAtA / tasyApyazUnyatAyAM caprAznikAnAM bhutvtH| prabhUtAzUnyatApattiraniSTA sNprsjyte||61|| saTIkaH / smuccyH| stbkH| // 216 // tasyApi-pratipAyasyApi- azUnyatAyAmabhyugamyamAnAyAm , pAznikAnA- paryanuyoktRNAm , bahutvataH-bAhulyAt , RATE prabhUtA'zUnyatApattiH- bahUnAM tAvikatApattiH, aniSTA tava, saMprasajyate-balAdApatati // 61 // idameva spaSTayatiyAvatAmastitanmAnaM pratipAdyAstathA ca ye / santi te sarva eveti prabhUtAnAmazUnyatA // 6 // yAvatAM pramAtRNAmasti tanmAnaM- zUnyatAsAdhaka pramANam , tathA ye pratipAdyAste sarva eva santi-paramArthato na tu| zUnyAH, iti hetoH, prabhUtAnAmazUnyateti / nanu ya eva parizIlitasugatazrutopaniSadgalitanikhilAvidyAkalaGkaH, sa evAzUnyaH, tasyaiva ca nirdharmakasaMcinmAnaM mAnamazUnyaM, paramArthasatvAta : itareSAM tu vAdi-pativAdimAznikAnAM vyavahArata eva sattvam / tata eva ca sAdhya-sAdhana-dRSTAntAdibhedenoktaprapazcAsatyatAnumAnasaMbhavaH taduktamAcAryeNa- "sarva evAyamanumAnAnumeyavyavahAraH sAMkRtaH" ityAdIti cet / na, taba tatvajJAninaH zUnyatAnubhavasya tvayaiva zraddhAviSayatvAt / anumAnena ca prAguktena na nIlAdijJAne dvicandrAdijJAnatulyamasatyatvaM sAdhayituM zakyam , bAdhyatvA-vAdhyatvAbhyAmubhayavailakSaNyAt / na ca bAdhyabAdhakabhAvo nirAkRta eveti vAcyam , vyavahArasiddhasya tasya nirAkartumazakyatvAt ; bAdhakena jJAnasya, svarUpasya, viSayasya, phalasya vA'bAdhe'pi bAdhyajJAneAmANyajJApanAt / taduktaM mUriNA- "kintu jJAnasyAsaviSayatvam , arthasya cAsatpatibhAsanaM tena dvApyate" iti / / 216 // JainEducation inhead For Private Personal use only
Page #471
--------------------------------------------------------------------------
________________ atra jJAnasyAsadviSayatvaM tadabhAvavati tatmakArakatvam , arthasyAsatpratibhAsanaM ca svAbhAvavadvizeSyakajJAnagakAratvam , tathAbhAnaM ca tadabhAvasphUrtyA mAnasAdhyakSohAdinA dIrghAdhyavasAyineti tatvam / kathaM ca bAdhyabAdhakabhAvAnabhyupagame skandha-saMtAnAdivikalpAnAM nirviSayatvopavarNanaM yuktimat syAt ?, kathaM vA bAdhyabAdhakabhAvapratiSedhavidhAyiyuktyupanyAso na vyarthaH syAt ?, | samAropavyavacchedArthaM tadupanyAse tadvayavacchedasya svarUpApahArarUpatve bAdhyabAdhakabhAvopagamaprasaGgAt 1, udayakAla eva tadapahAre tadartha zAstrapraNayanAnupattezca / atha zAstrAdeH prAktanasamAropakSaNAduttarasamAropakSaNajananAsamarthaH kSaNaH samupajAyata iti tannittiH, tarhi vAdhakAd vAdhyanivRttirapi tathaiva saMpatsyata iti na tannirAkaraNaM yuktam / IdRzaM bAdhyatvameva phalato nIlAdijJAne sAdhyata iti cet / na, pratyakSabAdhAt / na hi dvicandrAdijJAna iva satyanIlAdijJAne'vatarati kasyApi vAdha iti / atha dvicandrAdau bAdho'pi lokAbhimata eva, tatra lokasaMvRtisiddhaM sattvam , iti lokAnAM saccAbhimAnaH, iti paramArthato'sattvaM tatra zAstreNa jJApyate / evaM ca nIlAdau paramArthAsatvasAdhane lokavAdhyatvAbhAve'pi na doSaH, 'prakAzasya prakAzatA' ityatra lokasiddhasyApi bhedasya 'nIlAdInAM svabhAvaH' ityatra cAbhedasya vicArAsahatvena paramArthano'sattvAditi cet / na, lokasiddhasya sAdhyasya sAdhane lokasiddhasya bAdhasya doSatvAt , alaukikasya ca sAdhyasyAnasiddheH, paramArthasattvajJAnaM nAstyeva nIlAdau lokAnAm , sattvamAtrameva hi taistatrAnubhUyate, tacca na prakRtabAdhakam , ghaTajJAnapi nIlaghaTAbhAvajJAnavat satvajJAne'pi paramArthasattvAbhAvajJAnopapaveriti cet / tarhi dvicandrAdAvapyasattvamAtramanubhUyate, na tu paramArthato'sattvam , iti ka sAdhyasiddhiH / / Jain Education For Private Personel Use Only w w.jainelibrary.org
Page #472
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtA - samuccayaH / / // 217 // kiJca, sakalazUnyatApakSasya yathA svapne'pyapratyayena nirAsaH, tathA svacchasaMvidatiriktazUnyatApakSasya draSTavyaH, madhyamakSaNasthAyinaH saMvinmAtrasya kadApyanupalambhAt, svaparavyavasAyina eva jJAnasya sphuTamupalambhAt / na cAnupalabdhapratyayenopalabdhatyayavAdhA sughaTA, atiprasaGgAt / na cAsatAM nIlAdyAkArANAM parisphuraNaM na tu turaGgazRGgAdInAmityatra bIjamasti / na ca nirdharmake saMvinmAtre kSaNikatvAdidharmo'pi ghaTate / iti vAsanAmAtrametat pareSAm / tasmAd yathAnubhava mekAneka svarUpameva vastu zraddheyam, tatra virodhasya nirastatvAt, nirasiSyamANatvAccetyava seyam // 62 // saugata ! praNayinIva nitAntaM zUnyatA tava na muJcati cittam / prAjJaparSadina kazcana harSastena zUnyahRdayasya tavAsti // 1 // mugdhamAdhyamika ! madhyamasaMvit kiM satAvata samAzrayaNIyA / uttamAM suviditAmiha citrAM tAmanApya na hatAza ! hataH kim ? // 2 // asya viSayavibhAgAbhidhitsayAha evaM ca zUnyavAdo'pi sadvineyAnuguNyataH / abhiprAyata ityukto lakSyate tattvavedinA // 63 // evaM ca - uktarItyA ghaTamAnatve cetyarthaH, zUnyavAdo'pi tadvineyAnuguNyataH- zUnyatAviSayavibhAgAvadhAraNapravaNaziSya hitAnurodhAt tavedinA- buddhena, abhiprAyataH- tatprayojanAbhiprAyAt, uktaH, na tu tacAbhidhitsayA, iti lakSyatesaMbhAvyate / vinA tUpakArakaM kAraNaM dravyamRSAbhASitve buddhasyAnAptatvaprasaGgAditi / / 63 / / pUrNA sugatasutamatavArtA / saTIkaH / stabakaH / // 6 // // 217 //
Page #473
--------------------------------------------------------------------------
________________ Breate bAdAsa yasyAsan guravo'tra jItavijayapAjJAH prakRSTAzayA bhrAjante sanayA nayAdivijayaprAjJAzca vidyApadAH / premNAM yasya ca sadma padmavijayo jAtaH sudhIH sodarastana nyAyavizAradena racite tarke matirdIyatAm // 1 // iti paNDitazrIpadmavijayasodaranyAyavizAradapaNDi tayazovijayaviracitAyAM syAdvAdakalpalatAbhidhAnAyAM zAstravArtAsamuccayaTIkAyAM SaSThaH stavakaH / zramo mamoccairiyatA kRtArthaH santotra saMtoSabhRto yadasmAt / khalaiH kimasmin , bhramarasya bhogyaM saubhAgyamabjasya na vAyasasya // 1 // Jain Education national For Private Personal use only
Page #474
--------------------------------------------------------------------------
________________ For Private & Personel Use Only
Page #475
--------------------------------------------------------------------------
________________ // aham // atha saptamaH stbkH| cazcatkAJcanakAntakAntiranizaM gIrvANajuSTAntiko vikrAntikSatazatrurastajananabhrAntiH satAM zAntibhUH / zAntistAntimapAkarotu bhagavAn kalyANakalpadrumo dhIrA yasya sadA prayAnti zaraNaM pAdau zubhaprArthinaH // 1 // AsId yatpadayoH praNAmasamaye zakrasya cakrabhramo lolanmaulimayUkhamAMsalarucAM vistAriNInAM rayAt / zrIvAmAtanayasya tasya hRdaye dhattaH padau cetpadaM tatki nAma suradru-kAmakalaza-svardhenavo nAntike ? // 2 // aagcchtripdiindiismudybhnggbhrmprocchltrkormiprsrsphurnnyrysyaadvaadphenoccyH| yasyAyApi vimRtvaro vijayate syAdvAdaratnAkarastaM vIraM praNidadhmahe trijagatAmAdhAramekaM jinam // 3 // pIte'nyavArtAkaluSodake'pi nocchidyate tatvapipAsayA vH|| AkarNayantvAItazAstravArtA karNAmRtaM saMprati tat skrnnaaH!||4|| ajJAnatimiradhvaMsadIpikA paramatattvopaniSadbhUtAM hita-sukha-niHzreyasakarImAItamatavArtAmAha RelateraoOSSARKesa Agacchatrima visatvaro vijayata manuSodake'pi notiprati tat saka For Private & Personel Use Only
Page #476
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtA samuccayaH / // 219 // anye tvAhuranAdyeva jIvAjIvAtmakaM jagat / sadutpAdavyayadhrauvyayuktaM zAstrakRtazramAH // 1 // saTIkaH / anye tu zAstrakRtazramAH - kRtapravacanopaniSadadhyayanabhAvanA jainAH, jagat- jagatpadapratipAdyam, anAdyeva- pravAhApekSayA sadAtanameva, AhuH / evakAro vyavasthAyAm, tena nezvarAdikRtaM, navA pradhAnapariNAmAdikRtamiti labhyate / tathA, jIvA'jIvAtmakaM - jIvAzrAjIvAzca jIvA-jIvAsta AtmAnaH samudAyino yasya tat / tena cinmAtrAdivAdanirAsaH / tathA, sadutpAda-vyaya-dhauvyayuktam- santi pAramArthikAni yAni na tu kalpitAni utpAda-vyaya-dhauvyAni tadyuktaM tanmayam / ''mauktikAdisahitA mAlA' itivat tatsahitamityapi na duSyati' ityanye / atrotpAdaH 'utpannamidam' iti dhIsAkSiko dharmaH / sa dvividha:- prayogajanitaH, visrasAjanitazca / puruSavyApArajanita AdyaH / sa ca mUrtimadravyArabdhAvayavakRtatvAt samudayavAdaH / tata eva cAsAvaparizuddha iti gIyate; taduktam " pAo duviyappo pagajaNio a visasA caiva / tattha ya paogajaNio samudayavAo aparisuddho // 1 // " iti / atrAparizuddhatvaM svAzrayayAvadavayavotpAdApekSayA pUrNasvabhAvatvam / na hyapUrNAvayavo ghaTa utpadyamAnaH kAtsyainotpanna iti vyavahiyata iti / nanu na prayogajanya utpAdaH ghaTAdereva prayatnajanyatvAt, utpAdasya tvAdyakSaNa saMbandharUpasyAtathAtvAditi cet / na, 'mudgarapAtAd naSTo ghaTaH' iti vyapadezAd nAze mudgarapAtajanyatvavat 'puruSavyApArAdutpanno ghaTaH' iti vyavahArAdutpA1 utpAdo] dvivikalpaH prayogajanitazca visrasA caiva tatra ca prayogajanitaH samudayavAdo'parizuddhaH // 1 // 2 sammatisUtre gAthA 129 / Jain Educationational stavakaH / || 6 || // 219 //
Page #477
--------------------------------------------------------------------------
________________ Jain Educati despi puruSavyApArajanyatvasyAvazyakatvAt vivicyAnanubhUyamAnatvenotpAdApalApe ca nAzasyApyapalApaprasaGgAt utpatterAyakSaNa saMbandhenAnyathAsiddhau nAzasyApi caramakSaNasaMbandhanAzenAnyathAsiddheH suvacatvAt, anyatra tadAdhAratApratyayasyotpazyAdhAratApratyayasyevAvacchedakatvenopapatteH / ghaTapratiyogikatvena nAzo vilakSaNa evAnubhUyata iti cet / tathotpAdo'pIti tulyam / kizca, evamAdyakSaNe 'AgrakSaNa saMbandhavAn ghaTaH' itivat 'AdyakSaNa utpanno ghaTaH iti prayogo na sUpapadaH syAditi na kiJcidetat / yattu - 'evaM nAzavadutpAdasya janyatve'pi tatra pratiyogyatiriktakRtavizeSAbhAvAt, bhAve'pi sarvasyezvaraprayatnajanyatvAt prayogajanitatvaM na vibhAjakam' iti / tattuccham nAze'pi sAmAnyApekSayA bhAvAMzamAdAya kAraNakRtavizeSadarzanAdeva tadapratyUhAt, Izvarasya nirAsAcca na cedevam, vyApArajanyatvamapodya yatnajanyatvena svayamevopapAditaH kRtAkRtavibhAgo ghaTA-rAdau durghaTaH syAt / yatnajanyatAvizeSeNa tadupapAdane ca vyApArajanyatAvizeSeNApi tadupapatteH, tathA'pratisaMdhAne'pi vilakSaNasvabhAvotpAdAnubhavasAmrAjyAcca / ata eva devakulAdAvanubhUyamAnaM vilakSaNotpAdavattvarUpaM viziSTakAryatvameva yatnajanyatAniyatam, na tu kAryasAmAnyam, iti zipiviSTakhaNDa ne'bhihitamiti / puruSavyApArAjanya utpAdo dvitIyaH / puruSetarakArakavyApArajanyatvaM tu svarUpakathanamasya, na tu lakSaNam, prAyogike'tivyApteH / ' tanmAtranyatvaM gurutvAdatraiva vizrAmyati iti prAyogikasyApi dravyApekSayA svAbhAvikatvAd naitad 1 kha ga gha ca 'panne gha' / 2 ja 'nAdatra ta' / 3 kha. ca. cha. ja. rUpavi' / mational
Page #478
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtAsamuccayaH // 220 // sttiikH| stbkH| GOODoesToTRATAKAyalA PAPERIODOOLOR yuktam' iti tvapariNatanayasyAbhidhAnam , tadapekSayotpAdasyAbhAvAdeva / prAyogika-svAbhAvikayorutpAdayo/de prAyogikakAle yatnetarakAraNAnAM sattve svAbhAvikotpAdApattivAraNAya tatra yatnapratibandhakatvAdigauravAt kalpita evAyamiti cet / na, abhrAdau vilakSaNotpAdasyAnubhavasiddhatvena tatpratibandhakatvAdikalpanAgauravasyAbAdhakatvAt , yanetarahetUnAM svabhAvotkarSAbhAvena prAyogikakAle svAbhAvikAnutpattyA tatpatibandhakatvAkalpanAceti / sa ca dvividhaH- samudayajanitaH, aikatvikazca / tatra mUrtimavyAvayavArabdhaH samudayajanitaH, itrshcaiktvikH| Adyo'bhrAdInAmutpAdaH, ghaTAdInAmapyaprathamatayA viziSTanAzasya viziSTotpAdaniyatatvAt / na hi mRrtAvayavasaMyogakRtatvaM samudayajanitatvam , vibhAgakRtaparamANvAzrutpAde'vyApteH, kintu mUrtAvayavaniyatatvam / tacca tadavasthAvayavasyApyavasthAvizeSAt saMbhavIti / dvitIyastu gagana-dharmA-dharmAstikAyAnAmavagAhaka-gantR-sthAdravyasaMnidhAnato'vagAhana-gati-sthitikriyotpatteraniyamena syAtparapratyayaH, mUrtimadamUrtimadavayavadravyadvayotpAdyatvAt , avagAhanAdInAM syAdaikatvikaH, syAdanakatvikazceti bhAvaH taduktam___ "sAMbhAvio vi samudayakau vva egattiu vva hojAhi / AgAsAIANaM tihaM parapaccao NiyamA // 1 // " iti / ___athAkAzAdInAM mUrtimadravyAnArabdhatve niravayatvameva syAditi tannAyamanekAnta iti cet / na, pradezavyavahArasyAkAze'pi darzanena tasya sAvayavatvAt / na ca 'AkAzasya pradezAH' iti vyavahAro mithyA, AropanimittAbhAvAt / na cAvyApyavRttisaMyogAdhAratvakRtastadadhyAropaH, tathA sati tatra tattvasyaivAnupapatteH, avayavini dezena saMyogasyAvayavAvacchinnatvaniya svAbhAviko'pi samudayakRto vaikasviko vA bhaviSyati / AkAzAdikAnAM prayANAM parapratyayo niyamAt // 1 // 2 sammatI gAthA 130 / // 220 // For Private Personal Use Only Jain Education Interational
Page #479
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAt , vRkSAdau tathAdarzanAt , anyathA mUlAderivAnyasyApyavacchekatvApatteH / nanvevaM paramANorapi paDdisaMyogAt SaDaMzatA syAditi cet / syAdeva, dravyArthatayaiva tasya niraMzatvAt , paryAyArthatayA tu sAMzatAyA apyabhyupagamAt / ata eva 'sAvayavamAkAzam, samavAyikAraNatvAt , paTavat' ityapi prasaGgApAdanaM saMgacchate / saMgacchate ca 'sAvayavamAkAzam , himavad-vindhyAvaruddhabhinnadezatvAt , tadavaSTabdhadezabhUbhAgavat' ityAdi / kiJca, AkAzasya sAvayavatvAbhAve 'iha pakSI' iti dhIranupapannA syAt / na ca 'iha' ityAlokamaNDalameva pratIyata iti vAcyam , tadAlokavyakteranyatra gatAvapi tadarzanAt / na cAlokAntaraM tadviSayaH, 'tatraiva' iti pratyabhijJAnAt / na cAlokatvenaiva tadAdhAratvAd na tadanupapattiriti vAcyam , AlokAbhAve'pi tatraiva' iti pratyabhijJAnAt / na ca mUrtadravyAbhAvAdhAratvena tadupapattiH, Aloke sati tadabhAvAt / na ca niviDamUrtadravyAbhAvastadApyastyeveti vAcyam , tasyAnyatrApi satvenAnyatra gate'pi pakSiNi pratyabhijJApatteH, dezavizeSamavacchedakaM pratItyaiva 'iha pakSI' iti prayogAca / na cAkAzadezasyAtIndriyatvenAvacchedakapratItyanupapattiH, akSabuddhau tAdRzasyApi kSayopazamavizeSeNa vizeSyAkRSTatayA bhAvAt / etena 'pRthivIbhAgordhvatvAdibhedApekSayA tatraiva pratadravyAbhAve bhedAbhedavyavahAropapattiH, ata evAnyatra gate'pi patatriNi pUrvAnubhUtAdhaHsthitapRthivyAdiyAvadbhAgorkhatAbhrame 'tatraiva patatrI' iti bhavati pratyabhijJAnam' iti nirastam , 'iha gagane patatrI' ityatra niravacchinnasyaivAvacchedakasya sphuraNAt , AkAzadezabhedAbhAve pRthivIbhAgordhvatAdibhedasyaivAnupapattezca / evaM ca tattatyAcyAdivyavahArabhedenApyAkAzabhedasiddhiH 'tataH prAcyAmayam' ityatra tadapekSayA saMnihitodayAcalasaMyogAvacchinnAkAzavRttirayam' ityarthAta , dizo'natirekAta , tadapekSatvasya saMnihitatvasya ca tathAsvabhAvavizeSatvAt / 'prayAgAt Jain Education nationa For Private & Personel Use Only
Page #480
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtA - samuccayaH / // 221 // Jain Education prAcyAM kAzI' ityataH 'prayAganiSThodayAcalasaMyuktasaMyoga paryApta saMkhyA paryAptyadhikaraNodayAcala saMyukta saMyogazAlimUrtavRttiH kAzI' ityanvayastUcchRGkhalAnAM kalpanAmAtram, tathAnanubhavAt, anubhava-pravacanAbhyAmAkAzasyaiva sarvAdhAratvena klRptatayA diktvena mUrtasyAnAdhAratvAcceti dig / vyayospi svAbhAvikaH prayogajanitazceti dvividhaH / tadvyAtiriktasya vastuno'bhAvAt pUrvAvasthAvigamavyatirekeNotarAvasthotpattyanupapatteH / na hi bIjAdInAmavinAze'GkurAdikAryaprAdurbhAvo dRSTaH / na cAvagAha - gati sthityAdhAratvaM tadanAdhAratvasvabhAvaprAktanAvasthAdhvaMsamantareNa saMbhavatIti / tatra samudayajanita ubhayatrApi dvividhaH samudayavibhAgarUpa ekaH, yathA paTAdeH kAryasya tantvAdikAraNapRthakkaraNam / anyazcArthAntarabhAvagamanalakSaNaH, yathA mRtpiNDasya ghaTArthAntarabhAvaH / nAzatvaM cAsyAjanakasvabhAvAparityAge janakatvAyogAt / na caivaM ghaTavinAze mRtpiNDaprAdurbhAvaprasaktiH pUrvottarAvasthayoH svabhAvatosaMkIrNatvAt, vastvantararUpe vastvantararUpasyApAdayitumazakyatvAt / aikatvikanAzazcaikalvikotpAdavad vaizrasikabheda eveti taduktam -- "missa viesa vihI samudayajaNiammi so u duviappo / samudayavibhAgamettaM atyaMtara bhAvagamaNaM vo // 1 // " iti sthitithAvicalitasvabhAvarUpatvAd na vibhajyate / tadyuktatvaM ca jagataH kathaJcittadrUpatvAt tathAhi trayo'pyutpAdAdayo bhinnarUpAvacchedena bhinnakAlA, ghaTotpAdasamaye ghaTavinAzasya, ghaTavinAzasamaye ghaTotpAdasya tadutpAda- vinAzayorutpattidigamasyApyeSa vidhiH samudayajanite sa tu dvivikalpaH / samudaya vibhAgamAtra marthAntarabhAvagamanaM vA // 1 // 2 sammatau gAthA 133 / ational saTIkaH / stabakaH / 119 11 // 221 //
Page #481
--------------------------------------------------------------------------
________________ PCOCESSIST vinAzAnavacchinnakAlasaMbandharUpAyAstatsthitarghaTavinAzaviziSTa ghaTarUpamRtsthityAryA virodhAt / tathA, pratyekamapi deza-kA yAbhyAM bhinnakAlatA, utpadyamAnasyApi paTasya dezenotpannatvAt , dezena cotpatsyamAnatvAt , prabandhana cotpadyamAnatvAt / vigacchato'pi dezena vigatatvAt , dezena ca vigamiSyattvAt , prabandhena ca vigacchatvAta : tiSThato'pi dezena sthitatvAt , dezena ca sthAsyatvAt , prabandhena ca tiSThatvAditi / ekasvarUpAd dravyAdarthAntarabhUtAdabhinnakAlAzcaite'viziSTAH santo cinnapratiyogiviziSTA vA, kuzUlanAza ghaTotpAda-mRtsthitInAmekakAlatvAditi, tato'narthAntarabhUtA apIti / evaM cotpAdAditrayeNa traikAlyena bhedA-'bhedAbhyAM bhaGgasaMtativyasya bhAvanIyA sUkSmadhiyA, jyAtmaka-trikAlAtmakatayA'nantaparyAyAtmakatvAdekavastunaH / na caivamanante kAle bhavato'nantaparyAyAtmakaikadravyasyopapattAvapyekakSaNe kathaM tadupapattiH iti zaGkanIyam , ekakSaNe'pyanantAnAmutpAdAnAM, tatsamAnAM vigamAnA, taniyatasthitInAM ca saMbhavAta ; tathAhi- yadaivAnantAnantapradezikAhArabhAvapariNatapudgalopayogopajAtarasa-rudhirAdipariNatavazAvirbhUtaziro'GgalyAdyaGgopAGgabhAvapariNatasthUla-mUkSma-mUkSmatarAdibhinnAvayavyAtmakasya kAyasyotpattiH, tadaivAnantAnantaparamANapacitamanovargaNApariNatilabhyamana utpAdo'pi, tadaiva ca vacanasyApi kAyAkRSTAntaravargaNotpattipatilabdhavRttirutpAdaH, tadaiva ca kAyA-''tmanoranyonyAnupravezAd viSamIkRtAsaMkhyAtAtmapadeze kAyakriyotpattiH, tadaiva ca rUpAdInAmapi pratikSaNotpattinazvarANAmutpattiH, tadaiva ca mithyAtvA-virati-pramAda-kaSAyAdipariNatisamutpAditakarmabandhanimittAgAmigativizeSANAmapyutpattiH, tadaiva cotsRjyamAnopAdIyamAnAnantAnantaparamANvApAditatatpamANasaMyoga-vibhAgAnA 1 kha.ga.pa.ca. 'nntpr'| Jain Education Inter For Private & Personel Use Only aw.jainelibrary.org
Page #482
--------------------------------------------------------------------------
________________ shaastrvaartaasmuccyH| // 222 // sttiikH| stbkH| // 7 // mutpattiH, tadaiva ca tattajjJAnaviSayatvAdInAmutpattiH, kiMbahunA ? yadaivaikadravyasyotpattiH, tadaiva trailokyAntargatasamastadravyaiH saha sAkSAt pAramparyeNa vA saMvandhAnAnutpattiH, sarvadravyavyAptivyavasthitAkAza-dharmA-'dharmAdidravyasaMbandhAt / IdRzapratipattyabhAvazcAsmadAdyadhyakSasya tathA tathollekhena niravazeSadhAtmakavastvagrAhakatvAt , trailokyavyAvRttavalakSaNAnyathAnupapatyA'numIyate tu nirvAdhameva tathAtvam , itarapratiyogikatvenetarAptipRthagbhUtAnAM vyAvRttInAM svavRttitvena svApRthagbhUtatvAt / na caivaM ghaTe svotpAdAditadanyotpAdAdikamapi pramIyeteti vAcyam , vyAvRttidvAreSTatvAt , anuvRttyA tu tadabhAvAdeva / ata eva 'sva-paravibhAgo'pyevamucchidyeta' iti nirastam , khattyanuttipratiyogitvena svasya, khavRttivyAvRttipratiyogitvena ca paratvasya vyavasthiteH / ata eva paratrApi svasaMvandhitAmAtravyavahAro vyutpannAnAmabAdha eva; uktaM ca bhASyakRtA"jesu aNAesu tao Na Najae, Najae a NAesu / kiha te Na tassa dhammA ghaDassa rUbAidhamma vvaM // 1 // " iti / tatra ca paraparyAyairvisadRzaiH paTatvAdibhinAsti ghaTadravyam , sadRzaistu saca-dravyatva-pRthitvAdibhirvyaJjanaparyAyairastyeva, sAdhAraNAsAdhANasya sAmAnyavizeSarUpasya vastuno guNa-pradhAnabhAvena sadAdizabdavAcyatvAt / arthaparyAyaistu RjumUtrAbhimataiH sadRzairapi nAsti, anyonyavyAvRttavalakSaNagrAhakatvAt tasya, svaparyAyairapi pratyutpannastatsamaye'styeva, vigata-bhaviSyadbhistu kathazcidasti, kathazcid nAsti, tatkAle tacchaktyA tasyaikatvAt , tadrUpavyaktyA ca bhinnatvAditi / pratyutpannairapyekaguNakRSNasvAdibhiranaikagamairbhajaneti / evaM svataH parato vA'nuvRtti-vyAvRttyAdyanekazaktiyuktotpAdAdilakSaNyalakSaNamanekAntAtmakaM jagad 1 yeSvajJAteSu tato na jJAyate, jJAyate ca jJAteSu / kathaM te na tasya dharmA ghaTasya rUpAdidharmA iva // 1 // 2 vizeSAvazyakabhAvye gAthA 485 / ra Jain Education in For Private Personal Use Only
Page #483
--------------------------------------------------------------------------
________________ sa pAprayojakaloka-pramoda-mAdhyasthyaM sahetuka zoko na vA pramodaH, kintu mAyaH, ghaTAdivivartA vibhAvanIyam // 1 // utpAdAditrayAtmakatva upapattimAhaghaTamaulisuvarNArthI naashotpaadsthitissvym|shokprmodmaadhysthyNjnoyaati shetukm|| . ayamadhikRto janaH, sAmAnyApekSayaikavacanam , ekasyaikadA trividhecchA'bhAvAt , kAlabhedenecchAtrayasya ca vyAtmakaikanimittatvAprayojakatvAditi draSTavyam / ghaTa-mauli-suvarNArthI san-pratyekaM sauvarNaghaTa-mukuTa-suvarNAnyabhilaSan , ekadA tannAzotpAda-sthitiSu satISu, zoka-pramoda-mAdhyasthyaM sahetukaM yAti / tadaiva hi ghaTArthino ghaTanAzAt zokaH, mukuTArthinastu tadutpAdAt pramodaH, suvarNArthinastu pUrvanAzA-apUrvotpAdAbhAvAd na zoko na vA pramodaH, kintu mAdhyasthyamiti dRzyate / idaM ca vastunaulakSaNyaM lakSaNaM vinA durghaTam , ghaTanAzakAle mukuTotpAdAnabhyupagame tadarthinaH zokAnupapatteH, ghaTAdivivAtiriktasuvarNadravyAnabhyupagame ca suvarNArthino mAdhyasthyAnupapatteH / na ca suvarNasAmAnyArthino yatkiJcitsuvarNanAze'pi zokAbhAvAt , apUrvecchA'bhAvena ca pramodAbhAvAdAdupapadyate mAdhyasthyamiti vAcyam , tathApi ghaTanAzAnantarameva mukuTotpAdAbhyupagame'ntarA yAvatsu| varNAbhAve zokasyaiva prasaGgAt , doSavizeSAt tadananubhavena zokAbhAvo'pi vizepadarzino durghaTaH / na ca suvarNasAmAnyAbhAvo'pi suvarNasAmAnyecchAvighAtakajJAnaviSaya ekaH parasya yujyate, anubhavena tadaikyAbhyupagame ca tattadvivartAnugatasuvarNasAmAnyasyApyanubhavasiddhasya pratyAkhyAtumazakyatvAt , gauNIkRtavizeSAyAstadviSayakecchAyA eva tadviSayakapravRttihetutvAditi / For Private Personal use only
Page #484
--------------------------------------------------------------------------
________________ sttiikH| zAstravArtA na ca zokAdikaM nirhetukamiti vaktuM yuktam , nityaM satcasyA'sattvasya vA prasaGgAt / na ca yuSmAkamapi tatra ghttsmuccyH| mukuTobhayArthino yugapacchoka-pramodotpAda iti vAcyam , ekatrobhayArthipratyayogAt / ekatra deze tatmavRttau cobhayasya // 223 // kathazcitpratyekAtirekeNa doSAbhAvAt , yena rUpeNa yatrecchA tena rUpeNa tannAzo tpAda-sthitijJAnAnAmeva zoka pramAda-mAdhyasthya hetutvAt , anekAntasyApyanekAntAnuviddhakAntagarbhatvAt / taduktam"bhayaNA vi hu bhaiyavvA jaha bhayaNA bhayai savvadavvAiM / evaM bhayaNAniyamo vi hoi samayAvirAhaNayAM // 1 // iti / ata eva "raiyaNappahA siya sAsayA, siya asAsayA" ityanekAntavAkye tadanuviddhaM "daivayAe siya sAsayA, pajavayAe siya asAsayA" iti bhagavadvacanaM vyavasthitam / etena 'utpAda-sthiti-bhaGgAnAmekatra samavAyataH prIti-madhyasthatAzokAH syuna syuriti durghaTam' ityabhiprAyAparijJAnavijRmbhitaM maNDanamizrakRtakhaNDanamapAstam / na hi ghaTa-mukuTarUpApekSAvutpAdanAzAveva suvarNarUpApekSAvapi, yenAvyavasthA syaaditi| na cAnekAntavAde tatsattve'pi tadabhAvajJAnAt pravRtyavyavasthayA prItyAyavyavasthApi, yena rUpeNecchA tena rUpeNa tadabhAvajJAnasyaiva pravRttivighAtakatvAt / etenApi ___ "naikAntaH sarvabhAvAnAM yadi sarvavidhA gataH / apravRtti-nivRttIdaM prAptaM sarvatra hI jagat // 1 // " 1 bhajanApi khalu bhaktavyA yathA bhajanA bhajati sarvavyANi / evaM bhajanAniyamo'pi bhavati samayAvirAdhanayA // 1 // 2 sammatI gAthA 124 / 3 ratnaprabhA syApachAmatI, sthAdazAzvatI / / impArthatayA sthAcchAzvatI, paryAyArthatayA sthaadshaashvtii| // 223 // Jain Education in ww.jainelibrary.org
Page #485
--------------------------------------------------------------------------
________________ Jain Education iti sarvasvahAnijanita iva mahAn maNDanamizragRhazoko nivAritaH / parihariSyate ca pUrvapakSoGkito'nizcayaprasaGgaH svayameva granthakRtA / iti tatraivAdhikaM vivecayiSyate // 2 // etadupapattereva sthalAntaramAha - payovrato na dadhyatti na payo'tti dadhitrataH / agorasatrato nobhe tasmAttattvaM trayAtmakam // 3 // payovrataH - kSIrabhojanavrataH, na dadhyatti - na dadhi bhuGge / yadi ca danaH payasa ekAntAbhedaH syAt tadA tasya dadhi bhuJjato'pi na vratabhaGgaH syAt / tathA, dadhitrataH - dadhibhojanavrataH, payaH- dugdham, atti / payaso dana ekAntAbhede ca tad bhuJjato na dadhibhojanavratabhaGgaH syAt / tato dadhi-payasoH kathaJcid bhedaH / tathA, agorasavrataH- AlanAlAdibhojanavrataH, ubhe- dugdhadadhinI, nAti, iti gorasabhAvena dvayorabhedaH; anyathA kRtagorasapratyAkhyAnasya dugdhAdyekaikabhojane'pi na vratabhaGgaH syAditi / |tasmAt - dravyaparyAyobhayAtmakatvAt, trayAtmakaM - utpAda-vyaya-dhaunyA pRthagbhUtaM vastu / tathAca samayaparamArthavedinaH "devvaM pajjavaviu davvaviuttA ya pajjavA Natthi / uppAya-hi-bhaMgA haMdi ! daviyalakkhaNaM eyaM // 1 // | " iti / nanu dugdha-dorekAntena bheda eva iti tasyotpAda-vyayau yuktau dhauvyaM tu gorasatvasAmAnyasyaiva na tu gorasasyeti cet / na, idameva gorasaM dugdhabhAvena naSTam, dadhibhAvena cotpannam ityekasyaivaikadotpAda-vyayAdhAratvalakSaNadhrauvyabhAgi tayA 1 dravyaM paryAyaviyutaM dvavyabiyuktAzca paryavA na santi / utpAda-sthiti-bhaGgA hanta ! dravyalakSaNametat // 1 // 2 sammatau gAthA 12 /
Page #486
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtA - samuccayaH / // 224 // pratyabhijJAyamAnasya parAkartumazakyatvAt / "na ca vizeSebhyo'tyantavyatiriktaM dhruvaM sAmAnyamasti tadavyavasthiteH / tathAhi - "nityamekamanekasamavetaM sAmAnyam" iti tallakSaNamAcakSate pare / 'atra 'ekam ' iti svarUpAbhidhAnaM na tu lakSaNam' ityeke / 'nityamekam' ityekaM lakSaNam, lakSaNAntaraM vA, samavAyitve satyanekasamavetatvamiti sUcanAyedam' ityanye / 'anekavRttitvamanekAdhArakatvam, taccAbhAva- samavAyayorapi, ityata uktam- 'ekam asahAyam', abhAva- samavAyayozca pratiyogisaMbandhinau sahAyau' ityapare / tatra nityatvaM tAvat zyAmatva-raktatvAdyupAdhInAmiva dadhitva dugdhatvAdInAM sAkSAdevotpAda- vinAzAnubhavAdasiddham / dugdha-dabhorevotpAda- vinAzAnubhavo ssti, na dadhitva dugdhatvayoriti cet / tarhi zyAma-raktayoreva tadanubhavaH, na tu zyAmatva- raktatvayoH, iti tayorapi nityatvaM kiM na syAt / ' zyAmAdyutpAdAdyanubhavo bhrAntaH, tatkAraNavAdhAt' iti tu na yuktam, daNDAdikaM vinApi khaNDadaNDAdivata tadutpAdAdisaMbhavAt / 'sahetukatvAcchyAmarUpAderna nityatvam' ityatrApi vivAdakalaha eva / bhAvakAryasya nAzaniyamAd na tatra nityatvamiti cet / anuttarametadapi, kAryatvasyaivetthamasiddheH / kiJca, evaM lAghavAd bhAvasyaiva nAzaniyamAjjAterapi nityatvakSatirastu / anityatve sati prativyakti bhinnaM sat sAmAnyaM sAmAnyarUpatAM jahyAditi cet / upAdhirapyanugatavyavahAraniyAmikAM tAM kiM na jahyAt ? / upAdhAvapi paramparayA jAtirevAnugamikA, prameyatvAderapi paramparAsaMbandhena pramAtvAdirUpatvAditi cet / na ghaTe ghaTatvAderiva prameyatvAderapi sAkSAdevAnubhavAt / 1 ja. 'diti' / saTIkaH / stabakaH / // 7 // // 224 //
Page #487
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekatvamapi na tatra saMkhyArUpam , anabhyupagamAt / nApyAzrayabhedakRtabhedapratiyogitvAdikam , Azrayabhedena tadbhedAvazyakatvAt / anyathA'NvekavAdAvapyAzrayabhedakRtabhede mAnAbhAvAdativyAptyanirAsAt / asahAyatvarUpamekatvamapi tatra pratiniyatavyaktivyaGgyatvAbhyupagamAd durvacam / anekasamavetatvamapi samavAyanirAsAd nirastameva / / kiJca, sAmAnyasyaikavyaktAvekadezena vRttirbhavet , sarvAtmanA vA ? / sarvAtmanA vRttAvekasminneva piNDe sarvAtmanA parisamAptatvAd yAvantaH piNDAstAvanti sAmAnyAni syuH, na vA sAmAnyam , ekapiNDavRttitvAt , rUpAdivat / ekadezavRttAvapi na sAmAnyaM syAt , sAmAnyasya niraMzatvenaikadezAsaMbhavAt , saMbhave'pi tasya tato bhedA'bhedavikalpAnupapatteH / na ca sAmAnyasyAnuvRttaikarUpatvAt kAtsnya-kadezazabdayostatrApravRttiH, niravayavaikarUpe'pi vyAptya-'vyAptizabdayorbhavataivAbhyupagamAt , tatra ca kRtsnai-kadezapakSoktadoSANAM samAnatvAt / etena 'kimanena prasaGga ApAdyate parasya, Ahosvit svatantrasAdhanam ? iti / na tAvat prasaGgasAdhanam , parAbhyupagamenaiva tasya vRtteH / na ca parasya kAtsnyena, ekadezena vA niraMzasya vRttiH siddhA, kintu vRttimAtraM samavAyasvarUpaM siddham , tacca vidyata eva, samavAyasya pramANataH siddheH / tad na prasaGgasAdhanametat / svatantraM tu sAdhanaM na bhavati, sAmAnyalakSaNasya dharmiNo'siddhehetorAzrayAsiddhiprasaGgAt / dharmisiddhau vA tatpratipAdakapamANabAdhitatvAt tadabhAvasAdhakapramANasyApravRttireva' iti nirastam , loka-zAstrasiddhakAtsnya-kadezavRttivizeSaniSedhena vRttisAmAnyAbhAvasya paraM pratyApAdanAt , samavAyavRttAvapi saMyoga-rUpAdau dvairUpyasya siddhatvAt / atha vyApyavRttya-'vyApyavRttyoIttitve'navacchinnatvamavacchinnatvaM ceti kAtsya-kadezavizeSo nAparaH / tatra ca sAmA For Private & Personel Use Only
Page #488
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtAsamuccayaH / // 225 // nyasyApi vyApyavRttitvAdekatrApyanavacchinnavRttitvarUpaM kArtsnyena vRttitvamupagamyata eva / na caivaM yAvadvayaktibhedApattiH, jJAnekaviSayatvavajjAtavakavRttitvasyApyavirodhAditi cet / na, 'ekatvamekatraitra paryAptam, na dvayoH' iti dhiyaikatva-dvitvayorekatrobhayo paryAptivad 'ghaTatvamatra paryAptam' iti dhiyA ghaTatvasyApi pratyekaM paryAptisvIkAra ekatva-dvitvAvacchinnaparyAptikayorekasva-dvitvayoriva tattavyaktitvAvacchinnaparyAptikatvena tadbhedasyApyAvazyakatvAt / kiJca, utpadyamAnena piNDena saha saMvadhyamAnaM sAmAnyaM kimanyata Agatya saMbadhyate, uta tatpiNDena sahotpAdAt, Ahosvit piNDotpatteH prAgeva taddezAvasthAnAt ? / nAyaH, amUrtasya pUrvAdhAravRtti svabhAvAparityAgenAnyatrAgamanAsaMbhavAt / na dvitIyaH, anutpannasvabhAvatvAbhyupagamAt / na tRtIyaH, ghaTata accraftratorpi 'ghaTaH' ityanugatadhIvyapadezaprasaGgAt / taduktam - " nAyAti na ca tatrAsAvasti pazcAd na cAMzavat / jahAti pUrva nAdhAramaho ! vyasanasaMtatiH // 1 // " tathA, " yatrAsau vartate bhAvastena saMbadhyate na ca / taddezaM na ca vyApnoti kimapyetad mahAdbhutam // 1 // " iti / 'anutpanne'pi ghaTe ghaTapadavAcyatvavad ghaTatvasamavAyasatvAt tadutpattau tadabhivyakterna doSaH' ityapyanAlocitAbhidhAnam, dravyArthatayA sattvAbhyupagamaM vinA 'anutpanno ghaTaH' ityabhidhAnasyaiva duHzakatvAt yata eva nimittAt tAvadvyaktiSu tadAdhAratAniyamastata eva tdnythaasiddheshv| kizca piNDebhyo'vyatiriktaM yadyanusyUtaM sAmAnyamabhyupagamyeta tadaikapiNDopalambhe tasyAbhivyaktatvAt piNDAntarAle'pyupalabdhiH syAt / na ca tatra tadupalambhahetocakSuH saMyuktasaMyogasyAbhAvAt tadanupalambha iti saTIkaH / stavakaH / // 7 // // 225 //
Page #489
--------------------------------------------------------------------------
________________ Catee sAMpratam , antarAle cakSuHsaMyoge tadApAdanAt / na ca tatra tadabhAvAt tadanupalambhaH, tatsaMbandhasattve tadabhAvAyogAt , tatra | tadabhAvajJAne tatra sadviziSTabuddhyanutpAde'pi tadubhayasamUhAlambanasya durnivAratvAcca / etena 'antarAlazabdena kiM piNDAntaramazvAdirUpamabhidhIyate, Ahosvid mUrtadravyAbhAvaH, utAkAzAdipradezaH ? iti viklpaaH| yadyazvAdipiNDAntarAbhidhAnam , tadA tatra gotvasAmAnyasya vRtteragrahaNamupapannameva / na hi yad yatra nAsti tattatra gRhyata iti prsyaabhyupgmH| evaM mUrtadravyAbhAvA-''kAzAdidezayorapi tadagrahaNam , abhAvAdeva' iti nirastam / na ca cakSuHsaMyogAvacchedakAvacchedena tasyAsamavetatvAt tadagrahaNam , avyApyavRttidravyasamavetagraha eva tathAhetutvakalpanAt / yairapi 'samavAyo'pi naikaH, jalAdegandhAdimattAprasaGgAt ' ityAdinA samavAyanAnAtvaM svIkriyate, teSAmapi ghaTatva-satvAdisamavAyanAnAtvAbhAvAdayaM doSastadavastha eva / api ca, akSaNikavyApakaikasvabhAvatve sAmAnya kiM yenaiva svabhAvenaikasmin piNDe vartate tenaiva piNDAntare, Ahosvit svabhAvAntareNa / yadi tenaiva, tataH sarvapiNDAnAmekatvAsaktiH, ekadeza-kAla-svabhAvaniyatapiNDavRttyabhinnasAmAnyasvabhAvakroDIkRtatvAt teSAm , pratiniyatadeza-kAla-svabhAvaikapiNDavat / atha svabhAvAntareNa, tadAnekasvabhAvayogAt sAmAnyasyAnekatvaprasaktiriti na kiJcidetat / etena ""piNDabhedeSu gobuddhirekagotvanibandhanA / gavAbhAsaikarUpAbhyAmakagopiNDabuddhivat // 1 // na zAbaleyAd gobuddhistato'nyAlambanApi vA / tadabhAve'pi sadbhAvAd ghaTe pArthivabuddhivat // 2 // 1 zlokavArtikamudritapustake 'tasmAt piNDeSu go' iti pAThaH / hAsakaharukA For Private Personal Use Only in duen ANO
Page #490
--------------------------------------------------------------------------
________________ shaakhvaataasmuccyH| // // 226 // PARAPORPOa sttiikH| stbkH| , pratye kasamavetArthaviSayA vApi gomatiH / pratyeka kRtsnarUpatvAt pratyekavyaktidhuddhivat / / 3 / / pratyekasamevatApi jAtirekaikabuddhitaH / namyukteSviva vAkyeSu bAhmaNAdinivartanam // 4 // naikarUpA matirgotve mithyA vaktuM ca zakyate / nApi kAraNadoSo'sti bAdhakaH pratyayo'pi vA // 5 // " ityAdi kumAriloktamapAstam , uktarItyA sphuTadoSatvAt / itthaM ca kAryakAraNatAdyavacchedakatayA jAtisiddhirapyapAstA, kArya-kAraNayoH kathaMcidaikyenApi kAryakAraNabhAvanirvAhAt / kizca, evaM gaganAdau sattAyAM mAnamanveSaNIyaM syAdAyuSmataH, dravyajanyatAvacchedakatayA siddhasya sattvasya tatrAbhAvAt / na ca dravyatvAdinA sAGkaya bhiyA tatra sattAsvIkAraH, sattayA tadbhayAparijJAnAt / na copAdhisAMkaryasyeva jAtisAMkaryasyApi doSatve bIjapasti, jAtyoH sAMkaye govA-'zvatvayorapi tathAtvApattistadopatve bIjamiti cet / na, ApAdakAbhAvAt / na hi saGkIrNayoAtivaM govA-'zvatvasAmAnAdhikaraNyena vyAptam / tathApi zaGkA bhaviSyatIti cet / sA yadi svarasavAhinI, tadA lokayAtrAmAtrocchedakatayA na doSAya / yadi ca jAtitvasAdhAraNadharmadarzanajanyA, tadA pratyakSAyAM gavi virodhAvadhAraNAdeva nivartate; anyathopAdhisAMkaryadarzanajanyA sAsnAkesarAdisAMkaryazaGkA durucchedaiva syAt / atha jAtyoH parasparavirahasamAnAdhikaraNatvasya parasparavirahavyApyatAvacchedakatvAt parasparavirahasamAnAdhikaraNau dhauM yadi jAtI syAtA, parasparavirahavyApyau syAtAmiti bAdhakamiti cet / na, parasparavirahasamAnAdhikaraNatvasyaikasyAzloka0 smdhuddhitvaa'| 2 loka0 'kkeSvapi vA' / 3 zloka0 'nAtra kaa'| 4 zlokavArtike vanavAde kArikA 44-45-46-47-4915 kha.ga.pa.ca.'yAtro'| |226 / /
Page #491
--------------------------------------------------------------------------
________________ Jain Education Inter bhAvena gotvAbhAvasamAnAdhikaraNatve gotvasamAnAdhikaraNAtyantAbhAvapratiyogitvAdikamevAzvatvAdau virodhitAvacchedakaM yathAdarzanaM kalpanIyamiti na saMkIrNayostathAtvam, mAnAbhAvAt, sAmAnAdhikaraNyagrAhakamAnavirodhAcca / kiJca, saMkIrNayorajAtitve ghaTatvamapi jAtirna syAt pRthivItvena parAparabhAvAnupapatteH / atha pRthivItvAdivyApyaM nAnaiva ghaTatvam, kulAla-svarNakArAdijanyatAvacchedakatayA tannAnAtvasyAvazyakatvAt, ata eva ghaTatvavyApyaM pRthivItvAdikameva kiM na syAt / iti nAtrinigamaH, tannAnAtve tajjanyatAvacchedakanIlatva- gandhatva- bhAsvaratvAdinAnAtvApatteH, anugatadhIstu kathaJcitsausa (12) dRzyAditi cet / na nIlAdau nIlAderasamavAyikAraNatvenAnatiprasaGge pRthivItvena tatrAhetutvAt bhAvakArye sasamavAyikAraNakatvaniyamAbhAvAt, bhAve vA janyatvAvacchinnaM prati dravyatvena hetutayaivopapatteH ghaTatvasya nAnAtve tajjanakatAvacchedakasaMyoganiSThajAtinAnAtvasyAbhighAtatvAdestadavyApyatvasya kalpane cAtigauravAt / na ca janyadravyajanakatAvacchedikaiva saMyoganiSThA jAtirupeyate, na tu ghaTAdijanakatAvacchedikApi, yatra kapAlayoH saMyogavizeSAd dravyAntaraM bhavati tatra kapAlatvasyaivAsvIkAreNa ghaTotpatyanApatteriti vAcyam; tAbhyAmevottarakAlaM saMyogavizeSeNa ghaTArambhadarzanAt / na cottarakAlaM dvyaNukAdilakSaNakiJcidavayavApagamAt khaNDakapAlAntaramutpadyate tatraiva ghaTajanakatAvacchedikA jAtiriti vAcyam; tatra kiJcidavayavApagamAt khaNDakapAlotpattiH, kiJcidavayavasaMzleSAd mahAkapAlotpattirveti vinigantumazakyatvAt, tataH kapAlAntarotpatterapi tatra kapAlatvasvIkAraM vinA durghaTatvAcca / hanta ! evaM ghaTatvasya nAna 1 kha.ga.pa.ca. 'mAnAvi' / cbapoplook
Page #492
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravAtAsamuccayaH / / / 227 // / sttiikH| stbkH| // 7 // kA ghaTasAmAnye kapAlatvenApi hetutvaM bhajyata iti cet / bhajyatAm , kiM vazchidyate ? / na hyatrArthe vedo'sti / na ca ghaTajanakasaMyogavizeSa pratyapi kapAlatvena hetutvamupeyamiti ghaTatvanAnAtvamAvazyakamiti vAcyam / kapAlatvena tadupAdAnatve ghaTatva| ghaTajanakasaMyoganiSThanAtyAdinAnAtvakalpane gauravAt , tadupAdAnatAvacchedikAyA evaikasyAH skhIkartumucitatvAt / kina, evaM sAmayikaH zaktivizeSaH, abhAvavizeSo vA ghaTahetuH syAt , syAd vA ghaTakurvadrUpatvenaiva ghaTahetutvam , pratyabhijJAnurodhasya tvayaivopekSitatvAt / yadi cAnubhavo'nurudhyate, tadA bhedAbhedavicitrazaktyanuviddhasAmAnyavizeSabhAvAbhyupagamaM vinA durghaTa eva hetu-hetumadbhAvaH / etena 'ghaTatva-daNDatvAdikamekatvavRtti kAryakAraNatayoravacchedakam , mRttvAdikamekameva vaikatvavRtti ghaTatvAdikaM tu sarvatropatthambhakapRthivIvRtti, kAryakAraNabhAvAnAM bahUnAM sAkSAtsamAnAdhikaraNenAvacchedaucityAt , kumbhakArasvarNakArAdervijAtIyakRtimattvena, cakrAdi-catulAdezca kathazcidvijAtIyasaMyogavyApArakatvena hetutvam , anyathA cakrAdikaM vinA kacid mRdAdighaTasyApyutpattervyabhicAro durvAraH syAt / rUpAdivRttyeva tat kiM na syAt ? iti cet / rUpAdau nIlatva-tiktatvasurabhitva-kaThinatvAdinA sAMkaryAt , dvitva-dvipRthaktvAderanantatvAt , AzrayabhedAyagrahe grahAcaH ekapRthaktvasyAvadhijJAnavyAyatvena vilambopasthitikatvAt , navyamate guNatvAbhAvAcca' ityAdi nirastam ; doSAdekatvAgrahe'pi ghaTatvagrahAt , ghaTe ghaTatvasyAsaMnikarSAdagrahaprasaGgAt , cakSuHsaMyukta svAzrayasaMbandhena vRttitvasya saMnikapatve gauravAt , ekatvatvagrahApattezceti na kiJcidetat / kiJca, atiriktasAmAnyavat tatsaMbandho'pi vaiziSTyAkhyo'tiriktaH svIkriyatAm , iti bhAvAbhAvasAdhAraNajAtyanabhyupagame vinApasiddhAntaM kiM bAdhakam ?, kathaM vA dhvaMsAdAvanugatavyavahAraH ?, kathaM vA tAdAtmyena janyasataH pratiyogitayA // 227 // It Jan Education International For Private Personal Use Only Paliww.jainelibrary.org
Page #493
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhvaMsatvaM janyatAvacchedakam / na hi janyAbhAvatvaM tata, janyatvasya dhvaMsagarbhatvenAtmAzrayAt / na ca kAlikena ghaTatvapaTatvAdimattvaM tat , anantakAryakAraNabhAvaprasaGgAt / yadi cAkhaNDopAdhirUpameva dhvaMsatvAdikam , tadA ghaTatvAdikamapyakhaNDopAdhirUpamevAstu, iti jAtivilaya evAyAto devAnAMpriyasya ! / yattu- 'ghaTatvAderjAtitve ghaTe samavAyena tadvattAdhIvyapadezAdikamiti lAghavam , akhaNDopAdhitve tu svarUpasaMvandheneti gauravam' iti padmanAbhAdibhirabhidadhe / tattuccham , svarUpasaMbandhasyApyupAdhirUpatve'nugatatvena lAghavApacyavAt , samavAyApekSayA svarUpasaMbandhasya gurutve'nanugamasyaiva vIjasya bhavatAbhyupagamAt / yadapi 'jAtAvakhaNDopAdhitvApAdane phalato'samavetatvamevApAdyate, taccAzakyam , samavetatvasya tatra pratyakSasiddhatvAt' iti / tadapi na, samavetatvasya tvadatiriktanAnanubhavAt , saMvandhAMze vilakSaNapratIterapyasiddheH 'iha ghaTatvam' 'iha bhAvatvam' iti dhiyo_lakSaNyAsiddheH / iSyate ca bhAvatvamakhaNDopAdhirUpaM navInaiH, 'dravyAdau sattAdau ca 'bhAvaH' 'bhAvaH' ityanugatadhiyaH . saMbandhAze vailakSaNyAnanubhavena samavAya-khAzrayasamavAyAnyatarasaMbandhena sattaiva bhAvatvam' iti prAcyamatasya dUSaNAditi na kiJcide- | tat / tasmAt sAmAnyavizeSarUpameva vastu svIkartavyam , yadaviziSTaM pratisvamanugataM, viziSTaM ca viziSTAnugatamaviziSTa sva-paravyAvRttaM | svabhAvata eva citrakSayopazamavazAd guNa-pradhAnabhAvena parasparakarambitaM bhAsate / ata eva ghaTatvAMza iva ghaTAMze'pyanugatAkArA dhIH, ata eva ca mahAnasIyadhUma evAbhimukhIbhUte sAmAnyato gRhyamANA vyAptiH parvatIyadhame'pi paryavaspati, saMvRtavizeSAkAre dhRmasAmAnya eva tadgrahAt / na hi taduttaraM sAmAnyapratyAsatyA sakaladhUmavizeSyakaM vyAptijJAnaM jAyamAnamanubhUyate, kintu Ho prathamameva tathAkSayopazamavazAt , sAmAnyapratyAsatyAdikalpanAgauraveNaikavyaktareva kathazcitpratiniyatavyaktyabhedasya pratyabhijJA Jain Education For Private & Personel Use Only Pl
Page #494
--------------------------------------------------------------------------
________________ sttiikH| stvkH| // 7 // PICS zAstravAtA-siddhasya svIkatamacitatvAditi / tasmAta sAmAnyavizeSarUpatayA gorasadRSTAntenotpAda-vyaya-dhrauvyAtmaka vastu siddham // 3 // samuccayaH // 228 // atra pareSAM pUrvapakSavArtAmAhaatrApyabhidadhatyanye viruddhaM hi mithstrym| ekatraivaikadA naitaddhaTAM prAJcati jAtucit // 4 // anApi- vyAtmakatatvavAde'pi, anye- saugatAdayaH, abhidadhati yaduta-viruddhaM hi-viruddhameva, mithaH- parasparam , trayam- utpAdAdiH yata evam , ata ekatraiva vastuni, ekadA- ekasmin kAle, etat-trayam , jAtucit- kadAcit , na ghaTAM prAzcati- na ghaTate // 4 // mitho virodhamevopadarzayatiutpAdo'bhUtabhavanaM vinaashstdvipryyH|dhrauvyN cobhayazUnyaM yadekadaikatra tatkatham ? // 5 // utpAdo'bhUtabhavanam-prAgasataH sAmagrIvalAdAtmalAbhaH, vinAzastadviparyayaH- bhUtasyAnantaramabhAvaH, dhauvyaM cobhayazUnyam- utpAda vinAzarahitam , yat- yasmAt / tat- tasmAt , ekatra vastuni, ekadA- ekasmin kAle, katham // 5 // nanvekasminnekadotpAdAditrayakAryazoka-pramoda-mAdhyasthyadarzanAd na virodhaH, pramANasiddhe'rthe virodhAmasarAt , ityata Ahazoka-pramoda-mAdhyasthyamuktaM yaccAtra saadhnm| tadapyasAMprataM yattadvAsanAhetukaM matam // 6 // // 228 // Jain Education Internete For Private Personel Use Only
Page #495
--------------------------------------------------------------------------
________________ / yAtra- cyAtmakatve jagataH, zoka-pramoda-mAdhyasthyaM sAdhanamuktam , ghaTa-mauli-suvarNArthI' ityaadinaa| tadapyasAMpratamavicAritaramaNIyam , yat-yasmAt , tat- zokAdikam , AntaravAsanAnimittam , matam--abhISTam , na vastunimittam , vastudarzanenAntarazokAdivAsanAprabodhAdeva ghaTanAzAdivikalpAt zokAdyutpatteH / yadi ca vastunimittameva zokAdikaM syAt tadA rAjaputrAdivadanyasyApyavizeSeNa tatprasaGgaH // 6 // upacayamAhakiJca syAhAdino naiva yujyate nizcayaH kvacit / svatantrApekSayA tasya na mAnaM mAnameva yt|| 'kizca' iti dRSaNAntare, syAvAdinaH kacita- adhikRte vastuni, nizcayo naiva yujyate, yad- yasmAt , tasya khatantrApekSayA- svasiddhAntApekSayA. mAna-- pramANam , mAnameva na-pramANameva na, anekAntavyAghAtAta / evaM cAnekAntAnurodhAdapramANIbhUtaM pramANaM na nizcAyakaM ghaTAdivat // 7 // kizca, saMsAryapi na saMsArI mukto'pi na sa eva hi| tadatadrUpabhAvena sarvamevAvyavasthitam // 8 // saMsAyapi saMsAryeva na, ekAntaprasaGgAt : mukto'pi hi-nizcitam , sa eva- mukta eva na, tata eva / evaM ca sarvameva prastute stabake kArikA / in Education in For Private & Personal use only anilyww.jainelibrary.org
Page #496
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtA- smuccyH| / / 229 // tattvam , tadatadrUpabhAvana- tadatatsvabhAvatvena, avyavasthitam- anizcitamiti // 8 // sttiikH| atra siddhAntavAtomAha stbkH| tayAhurmukuTotpAdo na ghttaanaashdhrmkH| svarNAnna cAnya eveti na viruddhaM mithastrayam // 9 // se-jainAH, Ahuryaduta- mukuTotpAdo na ghaTAnAzadharmakaH- dharmapadasya svabhAvArthatvAt , navyatyayAca na ghaTanAzAstrabhAva ityarthaH; tulyahetuprabhavayoyostayorekasvabhAvatvAt / na ca svarNAt- anvayinaH svAdhArabhUtAt , anya eva / iti hetoH, mithastrayam- utpAdAdikam , na viruddham , ekatraikadA pramIyamANatvAditi // 9 // etadeva samarthayannAhanacotpAdavyayauna stodhrauvyvttddhiyaagteH|naastitvetu tayo|auvyaMtattvato'stItina prmaa|| na cotpAda-vyayau na sta:- na vidyate, kalpitatvAditi vAcyam / kutaH ? ityAha-dhauvyavat taddhiyA-strabuddhyA, gateH- paricchedAt / tathApi nAstitve tu- nAstita eva tayorupagamyamAne, dhauvyaM tattvataH- paramArthataH, astIti na pramA, utpAda-vyayapratItitulyayogakSematvAd dhauvyadhiyaH / etena dravyAstikamataM nirAkRtam // 10 // paryAyAstikamanaM nirAcikIrSanAhana nAsti dhrauvyamapyevamavigAnena tdgteH| asyAzca bhrAntatAyAM na jgtsbhraanttaagtiH| // 229 // Jain Education Intem For Private & Personel Use Only ANw.jainelibrary.org
Page #497
--------------------------------------------------------------------------
________________ evam- utpAda-vyayavat , dhauvyamapi nAstIti na, avigAnena- abAdhitatvena, tadgateH- dhrauvyaparicchedAt / asyAzca- dhrauvyagatazca, bhrAntatAyAmucyamAnAyAm , jagati- trailokye, abhrAntatAgatiH- abhrAntatApakAraH, nAsti kazcit / nanu yadyevaM dravyAstika-paryAyAstikayoyorapi pratyekaM mithyAtvam , tadA sikatAsamudAye tailavat tatsamudAye'pi samyaktvAbhAvAt kathaM "pramANa-nayairadhigamaH" ? iti cet / satyam , na hyatra dalapracayalakSaNaH samudAya ucyate, paryAyasyAdalatvAta, itaretaraviSayAparityAgavRttInAM jJAnAnAM samudAyAbhAvAta, kacita kramikatatsamudAyasyAvyApakatvAcaH kinvitaranayaviSayIkRtarUpAvyavacchedakatvam , tadeva cAnyonyanizritatvaM gIyate / idameva ca pravRttinimittIkRtya tatra samyaktvapadaM pravartate; tadidamuktam"tamhA sabve viNayA micchadihI sapakkhapaDibaddhA / aNNoNaNissiA uNa havaMti sampattasambhAvA // 1 // " iti / nanu yadyevam , tadA yathA bahumUlyAnyapi ravAnyananusyUtAni 'ratrAvalI' iti vyapadezaM na labhante, anusyUtAni ca tAnyeva 'ratnAvalI' iti vyapadezaM labhante, jahati ca pratyekasaMjJAH, tathA nayA api pratyekaM samyaktvavyapadezaM na labhante, samuditAstu taM labhante, jahati ca durnayasaMjJAH, iti kathaM dRSTAntaH ? iti cet / nimittabhedena vyapadezabheda evAyaM dRSTAntaH, na tu pratyekasamudAyabhAva iti doSAbhAvAt / tathApi nayAnAM pramANatve "pramANa-nayaiH" iti punaruktaM syAt , apramANatve cApari 1 tatvArthasUtra 16 // 2 tasmAt sarve'pi nayA mithyAdRSTayaH svapakSapratibaddhAH / anyonyanizcitAH punarbhavanti samyaktvasadbhAvAH // 3 // 3 sammatigranthe gAthA 21 / 4 kha, ga, gha, ca. 'syAdvAdapra' / ORE in duelan t ona !
Page #498
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravAtA samuccayaH / // 230 // cchedakatvaM syAditi cet / na, nayavAkye tadvati tatprakArakabodhajanakatvasya samAropavyavacchedakatvasya nirdhArakatvasya vA itarAMzApratikSepitvasya vA pramANatvasya save'pyanekAntavastugrAhakatvarUpasya pramANavAkyaniSThasya prAmANyasyAbhAvena 'naya-pramA NaiH' iti pRthagukteH / etena 'ghaTo'sti' ityAdivAkye lokasiddhaM prAmANyaM parityajya 'syAd ghaTossti' ityAdAvetra prAmANyaM parikalpayatAmapUrvA cAturI' ityavyutpanna kalpanA nirastA / nirastA ca zuktau rajatabhrame idamaMze prAmANyavad durnaye'pyadhikRtAMze pramANatvena nayatvApattiH, lokasiddhaprAmANyAparityAgAdezavyAptasya pramANatvasya pramANAvakAzasaMbhave'pi samUhavyAptasya nayatvasyAMzAvakAzAsaMbhavAt / nanu 'ghaTa utpanna eva' iti syAdaMzavinirmuktasya durnayasyApi nayavat svaviSayAvadhArakatvamastyeva, evakAreNAnutpannatvAbhAvajJApane'pyutpannatvaprakAzanavyApArAparityAgAt, anekAntabalAdubhayopapatteH, raktatAdazAyAM ghaTe 'na zyAmaH' iti buddhivaditi cet / satyam, itaranayaviSayavirodhAvadhAraNe bhajanAM vinA svaviSayAvadhAraNasyaivApravRtteH prAk zyAmatvena jJAte 'idAnIm' iti vinirmokeNa 'na zyAmaH' iti buddhivat pravRttasyApi ca tasyAnyathAviSayatvarUpamithyAtvopasthiteH / tadidamuktam " Jain Education Notional "'NiyayavaNijjasaccA savvaNayA paraviAlaNe mohaa| te uNa Na divasamao vibhayai sacce va alie vIM / / 1 / / " asyArthaH- nijakavacanIye svaviSaye paricchedye satyAH samyagjJAnarUpAH sarva eva nayAH saMgrahAdayaH, tadvati tadava2 nijakavacanIyasatyAH sarvanayAH paravicAlane mohAH / tAn punarna dRSTasamayo vibhajate satyAn vAlIkAn vA // 3 // 2 sammatisUtre gAthA 28 // saTIkaH / stabakaH / // 7 // // 230 //
Page #499
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 gAhitvAta / paravicAlane paraviSayotkhanane mohA muhyantIti mohA asamarthAH, paravipayasyApi satyatvenonmUlayitumazakyatvAt , tadabhAve svaviSayasyApyavyavasthiteH, mitho nAntarIyakatvAt / ataH paraviSayasyAbhAve svaviSayasyApyasatvAt tatpatyayasya mithyAtvamevetyavadhArayan dRSTaptamayo jJAtAnekAntaH punastAn nayAn na vibhajate satyAnalIkAn vA, kinvitaranayaviSayasavyapekSatayA 'astyeva dravyArthataH' ityevaM bhajanayA svanayAbhipretamartha satyamevAvadhArayati, yad yatra yadapekSayAsti tasya tatra tadapekSayA grAhakatvenaiva nayaprAmANyAt / ata eva dravyAstikAdeH pratyekamitthaMrUpatayA sacam , anittharUpatayA cAsattvaM paribhASitam "devahiu ti tamhA Natthi No NiyamasuddhajAtIo / na ya pajjavaDio NAma koi bhayaNAi u viseso // 1 // " iti / anena hi viSayabhedakRto'nayorbhedaH, yAtmakasyaiva prAtisvikarUpeNa dvAbhyAM grahAt , kintu bhajanayA vivakSAbhedakRtapratibhAsabhedAdityuttarArdhatAtparyam / tasmAt paryAyArthika utpAda-vyayapratibhAse satyatvamavagacchati, dhrauvyapratibhAse basatyatvam, na tu tatpatibhAsameva pratikSipati, anubhUyamAnatadviSayatAke'tadviSayatAkatvasya vyavasthApayitumazakyatvAt / na khalu sahasreNApi bAdhakaH 'idaM rajatam' iti pratIteraGgatvAvalambanatvaM vyavasthApayituM zakyate / dravyAstiko'pi dhrauvyapratibhAse satyatvamavagacchati, utpAda-vyayapratibhAse tvasatyatvam / taduktam1 ja. sattveno' / 2 vyAstika iti tasmAda nAsti nayo niyamazuddhajAtIyaH / na ca paryavAstiko nAma ko'pi bhajanayA tu vizeSaH // 1 // 3 sammatI gAthA / I OKOKHYDERABAD SRAHASRAT GOOOOOPRESS Jain Education internama For Private & Personel Use Only Emirjainelibrary.org
Page #500
--------------------------------------------------------------------------
________________ shaastrvaataasmuccyH| // 23 // "davvahiyavattavyaM avatthu niyameNa hoi pajAe / taha pajjavavatthu avatyumeva dabahiyaNayassa // 1 // sttiikH| uppajjati cayaMti a bhAvA niameNa pajjavanayasta / davaTTiyassa savvaM sayA aNuppannamaviNahU~ // 2 // " iti / stavakaH / ayaM ca svaviSayapakSapAto'yuktaH, ubhayapratibhAsaprAmANyasya tulyayoga-kSematvAdityuktam / tatazca vyAtmakaM vastu pramANataH // 7 // paryavasitamiti // 11 // utpAdAdilakSaNAbhidhAnena pUrvapakSitaM virodhaM pariharanAhautpAdo'bhUtabhavanaM svahetvantaradharmakam / tathApratItiyogena vinAzastadviparyayaH // 12 // utpAdo'bhUtabhavanaM- prAganubhUtarUpAvirbhavanam , svahetvantaradharmakaM- svanAntarIyakamAparyAyanAzarUpahetvantarasvabhAvam / kutaH ? ityAha- tathApratItiyogena- adhikRtarUpotpAda evaM prAktanarUpanAzamatIteyuktatvAt , tadajanakasvabhAvaparityAgasamaniyatatvAt tajjananasvabhAvatvasya / tathA, vinAzastadviparyayaH- bhUtAbhavanamanyabhavanasvabhAvam , prakRtarUpanAzasyetararUpotpAdanAntarIyakatvAnubhavAt , dIpAdinAze'pi tamaHparyAyotpAdAnubhavasya jAgarUkatvAta , ekasAmagrImabhavatvAcca tdtdruupnaasho-tpaadyoH| ye tu lAghavapraNayino'pi kapAlotpAdikAM bhinnAM sAmagrIm , ghaTanAzotpAdikAM ca bhinnAmeva kalpayanti, teSAM kAcidapUrvaiva vaidagdhI // 12 // 1 gyAstikavaktavyamavastu niyamena bhavati paryAyAH / tathA paryavavastu avastveva gyArthikanayasya // 1 // utpadyante cyavante ca bhAvA niyamena paryavanayasya / dravyAstikasya sarva sadA'nutpaJcamavinaSTam // 2 // 3 sammatI gAthA 10-15 / D231 // Jain Education Inteme For Private & Personel Use Only Voww.jainelibrary.org
Page #501
--------------------------------------------------------------------------
________________ / tathaitadubhayAdhArasvabhAvaM dhrauvyamityapi / anyathA tritayAbhAva ekadaikatra kiM na tat ? // 13 // -pRthivyAdikasyAHit , tadvayatiriktamA vizeSapratibhAsa tathA, etadubhayAdhArasvabhAvam- utpAda-vyayAdhArasvabhAvAtmakam , dhauvyam , ityapi- idamapi, tathApratItestajhyAvinA. bhUtam , nAnyathAbhUtam' iti yojyate / anyathA- uktAnabhyupagame, tritayAbhAvaH- trayamapi kathAzeSamApadyeta, parasparAnuviddhatvAta tritayasya, adhikRtAnyatarAbhAve taditarAbhAvaniyamAt / tathAhi- na dhauvyavyatirekeNotpAda-vyayau saMgatI, sarvadA sarvasyAnusyUtAkAravyatirekeNa vijJAna-pRthivyAdikasyApratibhAsanAt / na cAnusyUtAkArAvabhAso bAdhyaH, tadvAdhakatvenAbhimatasya vizeSapratibhAsasya tadAtmakatva ekabAdhe'parasyApi bAdhAt , tadvyatiriktatvapakSastu dhrauvyadhiyaM vinA sthaas-koshaadiprtibhaasaannubhvaadnuppnnH| na ca prathamAkSasaMnipAtAnantaramanvayapratibhAsamantareNa vizeSapratibhAsa eva jAyata iti vAcyam , tadA pratiniyatadezasya vastumAtrasyaiva pratIteH; anyathA tatra vizeSAvabhAse saMzayAdyanutpattiprasakteH, vizeSAvagatestadvirodhitvAt / na ca taduttarakAlabhAvisAdRzyanimittaikatvAdhyavasAyanivandhaneyaM saMzayAunubhUtiH, prAga vizeSAvagame ekatvAdhyavasAyasyaivAsaMbhavAd bhedajJAnavirodhitvAt / anubhUyate ca dUradezAdau vastuni sarvajanasAkSikI prAk sAmAnyapratipattiH, taduttarakAlabhAvinI ca vishessaavgtiH| ata evAvagrahAdInAM kAlabhedAnupalakSaNe'pi kramamabhyupayanti samayavidaH, avagrahAderIhAdau hetutvAt / yadi ca mUlamadhyA-grAnusyUtasthUlaikAkArapratibhAso'paDhUyate, tadA viviktatatparamANupratibhAsasyApyapahnavAt zUnyatAprasaGgaH / na caikatvapatibhAsasya tadviSayasya vikalpyamAnasyAghaTamAnatvAd mithyAtvam , tasyAnyAnAlambanatvAt / saMcitaparamANvAlambanaH sa pratibhAsa Jhin Edu semanal For Private Personal Use Only IRDEL
Page #502
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravAtA- samuccayaH // 232 // PARENERGod sttiikH| stbkH| APNPNPPOST iti cet / na, saMcayasyaikasya dravyasthAnIyatvAt / na caivaM paramANudhvapi parasya mAnamasti, pratyakSasya vipratipannatvAt , upalabhyamAnasthUlaikasvabhAvasya cAvastutvena tatkAryatvasya parairanabhyupagamAt / na ca vanAdipratyayAt ziMzapAdhavagativat sthUlAvabhAsAt tatpratyayaH, vanAdeH ziMzapAdharmatvAt , sthUlAkArasya ca paramANudharmatvAnabhyupagamAt / kathaM ca paraH kalpanAjJAne bhrAntasaMvidi vA svasaMvedanApekSayA vikalpatarayobhrAntatarayozca parasparavyAvRttayorAkArayoH kathaJcidanuttimabhyupagaccha adhyakSA hetu-phalayoAvRttyanuviddhAmapyanurti pratikSipet ?, saMzayajJAnaM vA parasparavyAttollekhadvayaM bibhrad yadyekamupeyate tadA kiM na pUrvAparakSaNapravRttamekaM svIkuryAt phalarUpaM vastuhetum , zabda-vidyut-pradIpAdInAmuttarapariNAmApratyakSatve'pi tatsadbhAvasAdhanAt , pAri mANDalyAdivat saMvidgrAhyAkAravivekavad vA'dhyakSasyApi kenacid rUpeNa parokSatvAvirodhAt / na ca pArimANDalyAdeH pratyakSatA, zabdAdyuttarapariNAme'pyasyA vAGmAtreNa suvacatvAt / na ca zabdAderanupAdAnotpattiyuktimatI, suptaprabuddhabuddharapi nirupAdAnatvaprasaGgAt / nApi niranvayA saMtativicchittiH, caramakSaNasyAkizcitkaratvenAvastutve pUrvapUrvakSaNAnAmapi tathAtvApattI sakalasaMtatyabhAvaprasaktiriti / tasmAd dRSTasyApyarthastha pArimANDalyAdeH, grAhyAkAravivekAdezisya yathA'dRSTatvaM, tathotpannasvabhAvasyApi kasyacidaMzasyAnutpannatvam / iti siddhaM dhauvyam / - utpAda-vyayavyatirekeNa dhrauvyamapyasaMgatam / tathAhi- 'dugdhAdau dadhyAdikaM sadeva' iti sAMkhyaH, dugdhAdereva dadhyAdirUpeNa vyavasthitatvAt / 'tadavyatiriktaM vikAramAtrameva kAryam' iti sAMkhyavizeSaH / 'na kArya kAraNe prAgasti, kiMtu tataH pRthagbhUtameva sAmagrIto bhavati, na tu kAraNameva kAryarUpeNa vyavatiSThate pariNamate vA' iti vaizeSikAdayaH / 'na ca kArya MARCHAR 232 // Jan Education Interes For Private Personal use only B iainelibrary.org
Page #503
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAraNaM vAsti, dhruvamadvaitamAtrameva tatvam' ityaparaH / tatra 'dugdhAdI dadhyAdikaM sadeva' iti sAMkhyamate kAraNavyApAravaiphalyama / na hi tena kAryotpattiH, tadabhivyaktiH, AvaraNavinAzo vA kartuM zakyate, tadutpattya-bhivyaktyorapi sattve kArakavyApAravaiphalyAt , asacce'pasiddhAntAt / AvaraBNavinAze'pi na tatsAphalyam , asato bhAvasyotpAdavat sato bhAvasya nAzAbhAvAt / na cAndhakAravat tadAvArakaM tadA kizcidupalabhyate / na ca kAraNameva kAryAvArakam , tasya tadupakArakatvena prsiddhH| kiJca, andhakAravat tadarzanaprativandhakatvena tadAvArakatve tadadarzane'pi ttsprshoplmbhprsnggH| paTAdivad vyadhAyakatvena tadAvArakatve ca taddhvaMsa iva mRtpiNDadhvaMse'pi tduplbdhiprsnggH| kSIra-nIrAdivadAtyantikasaMzleSeNa tadAvArakatve ca tatpRthagbhAva vinA tadanupalabdhiprasaGgaH / apica, kAraNakAle kAryasya satve svakAla iva kathamasau tenAtriyate ?, kathaM ca mRtpiNDa kAryatayA ghaTo vyapadizyate, na tvanyathA, paTAdivat ? / asatve ca nAvRttiH, avidyamAnatvAdapasiddhAntazca / vivecitaM cedaM cArvAkavArtAyAm / nirastazca satkAryaHd vAdaH sAMkhyavArtAyAm / iti na kiJcidetat / evaM cAnAntarabhUtapariNAmavAdo'pi pratikSipta eva / na hyAntarapariNAmAbhAve pariNAmyeva kAraNalakSaNo'rtha eko yujyate, pUrvAparayorekatvavirodhAta / na ca pariNAmAnatireke pariNAmitvamapi vyavatiSThate, vizeSaNavyavasthAdhInatvAd vishissttvyvsthaayaaH| na hyekameva vizeSaNaM vizeSyaM ca / iti na kizcidetat / . yadapi 'kAraNAt kAryamatyantapRthagbhUtameva, tadAzritatvena tasyotpattezca na pRthagupalambhaH' iti vaizeSikAdInAM matam / Jain Education For Private Personal use only Di
Page #504
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtA- smuccyH| // 233 / / sttiikH| stabakaH / // 7 // tadapi samavAyaniSedhAt , anyasya ca saMbandhasyAbhAvAdanupapannameva / kiJca, avayavebhyo'vayavina ekAnta bhede ekadezarAge sarvasya rAgaH syAt , ekadezAvaraNe ca sarvasyAvaraNaM bhavet , raktA-'raktayorAkRtA-'nAtayozca bhavadabhyupagamenaikatvAt / yattu- 'ekasmin bhedAbhAve sarvazabdaprayogAnupapattiH' ityudyotakareNoktam / tattu 'svazastraM svopaghAtAyaiva' iti nyAyamanusRtam avayavAnAmavayavibhAva eva 'sarva vastraM raktam' 'kiJcid vastraM raktam' iti citralokavyavahArasiddheH / na ca vastrapadasya vakhAkyave lakSaNayA tatra sarvapadaprayogAnupapattirneti vAcyam / askhalavRttitvAt tatpayogasya / yadapi zaGkarasvAminoktam- 'vastrasya rAgaH kuGkumAdidravyeNa saMyoga ucyate, sa cAvyApyavRttiH, tata ekatra rakte na sarvasya rAgaH, na ca zarIrAderekadezAvaraNe sarvasyAvaraNaM yuktam' iti / tadapyayuktam , paTAderniraMzasyaikadravyasya kumAdinA vyAptA 'vyAptAMzAbhAvena tatra saMyogAvyApyavRttitvasyAsaMbhavaduktikatvAt / tadArambhakAkyavasyaiva raktatve ca na tasya kizcidavyApyavRttitvaM nAma, avayavaM vyApyaiva rAgasya vRtteH, avayavinazcAraktatvAdeva na ca syAdavayavini raktatvapratItiH / . atha tattadavayave kuGkamasaMyogAkhyo rAgo jAtasta tadavayavAvacchedenAvayavini rAgaM janayati, kAraNA kAraNasaMyogAt kAryAkAryasaMyogotpattaH, atastasyAvacchinnatvarUpamavyApyavRttitvaM yuktamiti cet / na, tatrAvayavA-'vayavivRttikamotpadyamAnarAgadvayAnupalambhAt , saMyogajanyasaMyoga-tatsAmagyAdikalpane gauravAt / tatra raktarUpeNAraktarUpasyAbhibhave'nyAvayave'pyaraktAnupalambhaprasaGgAt , tadanabhibhave ca tadavayave'pi tadupalambhaprasaGgAt / na ca tadavayavAvacchinnaM raktatvaM tadavayavAvacchedenevAraktatvAbhibhAvakamiti vAcyam, araktatvagrahamatibandhakatvarUpasyAbhibhAvakatvasyAnavacchinnatvAt / na ca raktAvayavaviSayaka ROOOK 233 / / Jain Educalan HAR For Private & Personel Use Only HDI
Page #505
--------------------------------------------------------------------------
________________ Jain Education I tadratvagrahe drAgaH pratibandhaka iti vAcyam; gauravAt raktAvayavAvacchedena cakSuH saMnikarSe raktAvayavAviSayakatadaraktatvapratItiprasaGgAcca / kiJca, 'kiJcid vastraM raktam' iti pratItau 'kiJcit' iti 'sarvam' iti ca vastravizeSa eva pratIyate; na tu saMyogavizeSarUparAge kiJcidavayavAvacchinnatvaM sarvAvayavAvacchinnatvaM ca / 'mUle vRkSaH kapisaMyogI' ityatrApi 'mUlavRttikapi| saMyogavAn vRkSaH' ityeva svArasiko'rthaH / yadi ya mUle'vacchedakatvaM bhAsate tadA tadapi vRkSApekSameva svanirUpitaikatva saMvalitapratiyogitvarUpam / ata eva nayabhedena prAmANyAprAmANyavibhAgaH / evaM ca 'avacchedakabhedAd na raktAraktatvAdivirodhaH' iti nirastam, avyApyavRttibhedAbhyupagamaprasaGgAcca / naca raktatvaM paTe raJjakadravyaniSThameva paramparAsaMbandhena pratIyate, araktatvaM ca samavAyena raktabheda evetyapi yuktam, paramparAsaMbandhApratIteH, 'iha raktam' 'neha raktam' iti vibhAgAprasaGgAt, araktAvayave'pi paramparAsaMbandhena raktatvadhIprasaGgAcca / apica, pratiniyatAnAgtAvayavopalambhe ghaTasyApRthu pRthu pRthutara- pRthutamatvAdyupalambho'vayavAbhedaM vinA durghaTaH, azeSyeva dvaicitrya saMbhavAt / pariNAmabhede'dhyakSasya bhrAntatve 'sthUlAkAre'pi bhrAntatvameva iti svalakSaNa evAdhyakSAntam avayavI tu sAMta eva' iti vadan saugata eva vijayeta / etena 'upalabhyamAno'vayavyAvRta eva tadgataparimANagrahospISTa eva tadgatahastatvAdijAtigrahe tu yAvadavayavAvacchedena saMnikarSo'pi hetu:' iti lIlAvatIkAramabhRtInAmabhiprAya nirastaH, yAvadavayavAvacchedena saMnikarSasyAsaMbhavAcca / parabhAgamadhyAvayavAdyavacchedena tadanupapatteH, pratiniyatAvayavAvacchedena saMnikarSAd hastatvAdide ca pratiniyatAvayavAvabhAse parimANabhedAdyavabhAso'pi kiM nAbhyupeyate, citrapratibhAsAnvitasyaiva vastuno yukta tional
Page #506
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravAtA- samuccayaH // 23 // sttiikH| stbkH| // 7 // vAta, adhikAvayavApagame tAvata eva tasya darzanAt / tadAnyadeva svalpaparimANaM dravyamiti cet / prAgapi tAvadanyadeva / nA- nAtva ekatvAnupapattiriti cet / tavaivAyaM doSaH / kathaM caivaM prAsAdAdAvekatvAtyayaH / na hi prAsAdAdikamekadravyaM bhavadbhirabhyupagamyate, vijAtIyAnAM dravyAnArambhakatvAt / samUhakRtaM tatraikatvamiti cet / paTAdAvapi kina tathA ? / na hi paTAdau prAsAdAdau ca vilakSaNamekatvamanubhUyate / na syAdevaM dhAnyarAzAvapyekatvaM paTAyekatvAd vilakSaNamiti cet / na syAdeva, nizcayataH sarvasyaiva paramANusamUhakRtatvAt / dravyapariNAmakRtatvAttu vyavahArataH syAcet , vyAvahArikamekatvamatiricyatAm , kA nAma haanirnekaantvaadinaamiytaa| api ca, avayaveSvavayavI ekadezena samaveyAt , kAtsnyena vA ? / Aye, taddezasyApi dezAdikalpanAyAmanavasthA / dvitIye ca prtyvyvsmvetaavyvibhutvprsktiH| na ca deza-kAtyAtirekeNAnyA vRttirastIti vivecitaM prAk / dvitvasya dvayoH paryAptatvavad yAvadavayaveSvavayavinaH paryAptatve yAvadavayavAgrahe tadgraho na syAt , pratyekaM paryAptatve ca pratyeka paryAptatvavyavahAraH syAditi nisskrssH| kizca, ekasya niraMzasyAvayavinaH pRthutaradezAvasthAnamayuktaM syAt , na cedevam , ekatvAvizeSAd durghaTaH syAt sarvatra sthUla sUkSmAdibhedaH / alpa-bahuvayavArambhAdikRto'sau vizeSa iti cet / tarhi tadvizeSaviziSTA avayavA evAvayavivyapadezaM bhajantAm , kimavayavipRthagbhAvakalpanAkaSTena ? / avayavAdapRthagbhavannavayavI paramANusAdabhedamaznuvannadhyakSo na syAditi cet / na, na hyavayadino'pi sarve'dhyakSA eva, vAyu-pizAcAdAvanekAntAt ; kintu kecideva tathA ca pariNAmavizeSaniyatA yogyatA paramANusAdabhede'pi nAsaMbhavinI / na ca tatra mahatvAdhyavasAyo'pyanupanaH, paramANusamUhe'pi viziSTe mahattva // 234 // JainEducation in For Private Personal use only
Page #507
--------------------------------------------------------------------------
________________ ppwng'w pariNAmAbAdhAt / ata eva dhAnyarAzI mahattvavizeSAdhyavasAyaH mupapadaH / kiJca, avayavino'vayavAbhede'nabhyupagamyamAne 'mRdeveyaM ghaTatayA pariNatA' 'tantava evaite paTatayA pariNatAH' ityAdayo vyavahArAH, vibhakteSu tantuSu 'ta evaite tantavaH' ityAdipratyabhijJA, avayavagurutvAderavayavigurutvAdyavizeSAdikaM ca na ghaTeta / avayavarUpAdisamudAyenaivaikAvayavarUpAdyupapattimupekSya pRthagavayavyanurodhena rUpAdau rUpAde nAkAryakAraNabhAvAdikalpane gauravaM cAnivAritaprasaraM syAditi / etena 'vastugatyA vilakSaNasaMsthAnAvacchedena saMnikarSAd yadravyagataghaTatvAdigrahastattadvayaktarutpAda-vinAzabhedAdipratyayAnyathAnupapattyA'vayavI pRthageveti siddham' ityapi nirastam , 'pRthageva' ityasiddhaH, utpAda-vinAzabhedAdedhIvyAbhedAdisaMvalitatvasaMbhavAt , tathAmatItiprAmANyAt / evaM ca 'pRthivyAdayazcatvAraH paramANurUpA nityA eva, kAryarUpAstvanityAH' iti teSAM prakriyApi nirastA, paramANUnAmapi kAryAbhinnatayArthAntarabhAvagamanarUpasya nAzasya, vibhAgajAtasya cotpAdasya samarthanAt / yathA hi bahUnAmekazabdavyapadezanidAnaM samudayajanita utpAdaH, tathaikasya bahuzabdavyapadezAnadAnaM vibhAgajAto'pi sa kiM nAbhyupeyaH / vyavaharanti hi bhane ghaTe 'bahUni kapAlAnyutpannAni' iti / evaM paramANUnAmapyekanAze yukto bahutvenotpAdaH tadAhuH-- bahuANa egasade jai saMjogAhi hoi uppAo / naNu egavibhAgammi vi jujjai bahuANa uppAoM // 1 // iti / yo'pyAha- 'kAryakAraNAtiriktaM dhruvamadvaitamAtra tattvam' iti / tanmatamapi mithyA, kAryakAraNobhayazUnyasyAdvaitasya 1 bahukAnAmekazabde yadi saMyogAd bhavatyutpAdaH / nanvekavibhAge'pi yujyate bahukAnAmutpAdaH // 1 // 2 sammatisUtre gAthA 137 / in Education Inter For Private Personel Use Only w.jainelibrary.org
Page #508
--------------------------------------------------------------------------
________________ sttiikH| stbkH| S zAsavArtA- | vyomotpalasagotratvAt / kizca, advaitam' iti prasajyapratiSedhaH, paryudAso vA / prasajyapakSe pratiSedhamAtraparyavasAnAd nAdvaitasiddhiH, smuccyH| prdhaanopsrjnbhaavnaanggaanggibhaavklpnaayaaNdvaitprskteH| paryudAsapakSe'pi dvaitaprasaktireva, pramANapratipanne dvaite ttprtissedhenaa'dvaitsiddheH| // 235 // dvaitAdadvaitasya vyatireke pararUpavyAvRttasvarUpAvyAttAtmakatvena dvirUpatvAt , avyatireke ca sutarAmiti / kiJca, pramANAdisadbhAve na dvaitavAdAd muktiH, tadabhAve ca zUnyatApAtAditi / apica, dravyAdvaite ruupaadibhedaabhaavprsnggH| na ca cakSurAdisaMbandhAt tadeva dravyaM rUpAdipratipattijanakamiti vAcyam / sarvAtmanA tatsaMbandhe sarvadA tathaiva pratItiprasaktaH, rUpAntarasya tayatiriktasyAbhyupagame cAdvaitavyAghAtAt / pradhAnAdvaitamapi mahadAdivikArAbhyupagame na yuktam , vikArasya vikAriNo'tyantamabhede 'vikArI' iti vyapadezAyogAt , bhedAbhede'nekAntasiddheH, vyatireke ca dvaitApatteH / nirastazca pradhAnAdvaitavAdaH sAMkhyavArtAyAm / brahmAdvaitavAdo'pyanantarameva niSetsyate vedAntivArtAyAm / zabdAdvaitamatamapi na yuktam , evaM hi tadanAdi nidhanaM zabdabrahmaiva jagatastatvam , tatprakRtitvAt , ghaTazarAvAdInAmiva o mRt / taduktaM bhartRhariNA-- "anAdi-nidhana bahma zabdatattvaM yadakSaram / vivartate'rthabhAvena prakriyA jagato ytH||1||" iti / atrAdi:- utpAdaH, nidhanaM-vinAzaH, tadabhAvAdanAdi-nidhanam , prakRteravikRtaikarUpatvAt / akSaramityakArAyakSarasya nimittatvAta , anenAbhidhAnarUpo vivarta uktaH, 'arthabhAvena' ityanena tvbhidheyruupH| prakriyeti bhedAnAmeva saMkIrtanam / brahmeti vizuddhakhanAmakIrtanam / zabdabrahmaiva khalvekamanavacchinnam , tacAvacchinneSu skhavikAreSanusyUtamavabhAsate, sarvasyaiva pratyayasya H // 235|| For Private & Personel Use Only jainelibrary.org
Page #509
--------------------------------------------------------------------------
________________ zabdAnuviddhatvAt / tadanuvedhaparityAge ca prakAzarUpatAyA evAbhAvaprasaGgAt / taduktam--- "na so'sti pratyayo loke yaH zabdAnugamAite / anuviddhamiva jJAnaM sarva zabdena vartate // 1 // bAgarUpatA ced vyutkrAmedavabodhasya zAzvatI / na prakAzaH prakAzeta sA hi pratyavamarzinI // 2 // " ___ sA ceyaM vAk trividhA- vaikharI, madhyamA, pazyantI ca / yatra yeyaM sthAna-karaNa-prayatnakramavyajyamAnAkArAdivarNasamudAyAtmikA vAk sA 'vaikharI' ityucyate / taduktam-- "sthAneSu vidhRte vAyau kRtavarNaparigrahA / vaikharI vAk prayoktRNAM pANavRttinivandhanA // 1 // " asyArthaH- sthAneSu- tAlvAdisthAneSu, vAyau prANasaMjJe, vidhRte- abhighAtArthaM niruddha sati / kRtavarNaparigraheti hetugarbha vizeSaNam / tataH kakArAdivarNapariNAmAd vaikharI-viziSTAyAM kharAvasthAyAM spaSTarUpAyAM bhavA vaikharIti niruktaH, vAk prayoktRNAM saMbandhinI, teSAM sthAneSu vA, tasyAzca prANavRttireva nivandhanam , tatraiva nibaddhA sA, tanmayatvAditi / yA punarantaH saMkalpyamAnA kramavatI zrotragrAhyavarNarUpA'bhivyaktirahitA vAk sA madhyametyucyate / taduktam "kevalaM buddhyupAdAnA kramarUpAnupAtinI / prANavRttimatikramya madhyamA vAk pravartate // 1 // " | asyArthaH- sthUlAM prANavRttimatikramya- hetutvena vaikharIbadanapekSya, kramarUpamanupatatItyevaMzIlA, kevalaM buddhirevopAdAnaM heturyasyAH sA, pravartate- saMkalpa-vikalpAdidhArAnuvandhinI bhavati / madhyamA vAk-vaikharI-pazyantyormadhye bhAvAd madhyameti saMjJA, manobhUmAvavasthAnamasyAH / yA tu grAhyA bheda-kramAdirahitA svaprakAzA saMvidrUpA vAk sA pazyantItyucyate / taduktam hara Jain Educ a tional BE For Private Personal Use Only
Page #510
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAkhavAtA samuccayaH saTIkaH / stavakaH / // 7 // // 236 // - "avibhAgA tu pazyantI sarvataH saMhatakamA / svarUpajyotirevAntaH sUkSmA vAganapAyinI // 1 // " pazyantI- pratyakSasvarUpA vAgiyam / yasyAM vAcya-vAcakayovibhAgenAvabhAso nAsti, sarvatazca sajAtIyavijAtIyA- pekSayA saMhRto vAcyAnAM vAcakAnAM ca kramo deza-kAlakRto yatra, kramavivarta zaktistu vidyate / svarUpajyotiH- svaprakAzA vedyate, sAra vedakabhedAtikramAt / mUkSmA- durlakSA, anapAyinI, kAlabhedAsparzAditi / ata eva zabdArthayoH saMbandhastAdAtmyameva / na hi 'ayaM ghaTaH' itIdamarthe taTasthaghaTapadasyoparAgo'sti, kintu ghaTapadAbheda eva bhAsate / iti vyavahAro'pi sakalaH zabdAnuviddha eva dRzyate / na hi 'bhokSye' 'dAsyAmi' ityAdyanullikhitazabdaH kazcidapi svayaM bhojana-dAnAdyartha prayatate; paraM vA 'bhukSva' 'dehi' ityAdizabdaM vinA pravartayati / jIvita-maraNasvarUpAvirbhAvo'pi zabdAdhIna eva, suSuptadazAyAmanullikhitazabdasya mRtAvizeSAt / taduttarasamaye ca kutazcit zabdAt pravuddhasyAntarjalpAtmanA zabdenaiva jIvinAnusaMdhAnAt / na cAdvayarUpe tattve kathamAvirbhAva-tirobhAvAdirUpaprapaJcabhedapratibhAsaH ? iti vAcyam ; timiratiraskRtalocanasya vizuddhe'pyAkAze vicitrarekhAbhedapratibhAsavadanAdyavidyopapluptacittasya prapaJcabhedapratibhAsAt / yathA ca timiravilaye vizuddhAkAzadarzanaM tathA nikhilAvidyAvilaye zuddhazabdabrahmadarzanam / taccAbhyudayaniHzreyasaphaladharmAnugRhItAntaHkaraNaiH praNavasvarUpamavApyata iti / atra ca zabdapratyayAdau ko nAma zabdAnuvedhaH parasyAbhimataH / na nAma saMyogaH, samavAyo vA, dravyayoreva saMyogAt / guNAdInAmeva ca samavAyAt / 'ghaTo nIlAnuviddhaH' ityatreva tAdAtmye'nuvedhapadaprayoga iti cet / na, ekAntAbhede tadanupa 1 kha, ga, gha, ca. 'ttr'| // 236 // Jain Education Betonal
Page #511
--------------------------------------------------------------------------
________________ Jain Education patteH / na hi 'ghaTo ghaTAnuviddha:' iti prayuJjate prAmANikAH / vivakSA-vivakSAbhyAM tathAprayogA-prayogopapattiH, yathA 'kuNDe kuNDasvarUpam' iti prayogaH, na tu 'kuNDe kuNDam' iti, iti cet / na, tathApi zabda- bodhayorekAntatAdAtmye zabdasya jaDatvAd bodhasyApi jaDatApatteH, zabdasya bodharUpatvena bodhamAtravAdApatteH / tathA cAnyasyAnyabodhAboddhavadanyazabdazrotRtvaM na bhavet / bhAve vA sakalapramAtRbodhAbhinnazabdagrAhitvAd nirupAyaM sarvasya sarvacittavittvaM syAt / tathAca samantabhadraH -- " bodhAtmatA cecchabdasya na syAdanyatra tacchrutiH / yad boddhAraM parityajya na bodho'nyatra gacchati // 1 // na ca syAtpratyayo loke yaH zrotrA na pratIyate / zabdAbhedena satyevaM sarvaH syAtparacittavit // 2 // " iti / ataH zabdAnuviddhaH pratyayo na jagataH zabdamayatve sAkSI / kiJca, zabdamayatvaM jagataH zabdapariNAmarUpatvam, nIlAdipariNAmazca zabdasya svAbhAvikazabdasvarUpaparityAge, tadaparityAge vA 1 / Adhe, anAdi-nidhanatvAvirodhaH / dvitIye, nIlAdisaMvedanAle badhirasyApi zabdasaMvedanApattiH / sthUlazabdapariNAmaparityAge'pi sUkSmazabdarUpAparityAgAt prathamavikalpe na doSa iti cet / na, sUkSmasya satastAdRzadalopacayAbhAve tAdRzasthUlarUpAsaMbhavAt sUkSmasya zabdasya tAdRzArthapariNAmaH, sUkSmasyA'rthasya vA tAdRzazabdapariNAma iti vinigantumazakyatvAcca / ghaTAdirartho ghaTAdizabdoparAgeNAnubhUyata ityartha eva zabdapariNAma iti cet / na, 'ayaM ghaTaH' ityatra hi 'ayaM ghaTapadavAcyaH' ityevAnubhavaH, na tu 'ayaM ghaTapadAtmA' iti / kiJca, zabdArthayorekAntAbhede khaDgAdizabdoccAraNe vadanavidAraNamapi vaiyAkaraNasya prasajyeta / yatnena mukhe nivezyamAnasya khaDgabhAgasyeva khaDgazabdasyAvasthAvizeSAd na vadanavidArakatvamiti cet / na, advaite'vasthAbhedasyaivAsiddheH / svayameva vicitra
Page #512
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravAtI samuccayaH / // 237 // bhAva zabdahmeti pratyavasthaM bhedopapattiH, svAtiriktabhedakAbhAvAcca nAdvaitavyAghAta iti cet / inta ! tarhi jagadvaicitryasyaiva 'zabdabrahma' iti nAmAntarakIrtanamAyuSmataH / avidyakaH sakalo bhedAnupAtI prapaJcaH, iti tatrato'bhinnameva zabdabrahmeti cet / evaM tarhi dvicandrAdinadasan prapaJca iti tatprakRtitvaM zabdabrahmaNo na syAt / na hi sato'satprakRtitvaM nAma / evaM ca "anuviddhaikarUpatvAd vIcIbudabuda phenavat / vAcaH sAramapekSante zabdabrahmodakAdvayam // 1 // " ityabhidhAnamayuktaM syAt, sArajalasya svAvasthAvizeSabudbudAditirobhAvakSamatve'pi zabdabrahmaNaH svAvasthAnAkrAntaprapaJcatirobhAvAsamatvAt / avidyAdazAyAM zabdabrahmaNastattvA'nyatvAbhyAmanupAkhyaH prapaJca bhAsate, tadvilaye tu na, ityadvitIyazabdabrahmAvasAya iti cet / kasyAyamIdRgavasAyaH 1 / yogina iti cet / sa eva tarhi saMzayapathaM pRcchayatAm - kimasau zabdAdvayamAtraM jagat pazyati, vicitrasvarUpaM veti / kiJca, avidyA brahmaNo bhinnA, abhinnA vA 1 / bhinnA cet / vastubhUtA, avastubhUtA vA / na tAvadavastubhUtA, arthakriyAkAritvAt brahmavat / na ca nArthakriyAkAritvamapyasyAH, timiravad bhramajanakatvAbhidhAnAt, avastumAhAtmyAd vastuno'nyathAbhAve'tiprasakteH / vastubhUtA cet / tadA brahma vidyA ceti dvaitamApannam / abhinnA cet / brahmavad mithyAdhInimittaM na syAt / tasmAdidAnIM zabdabrahmaNa AtmajyotIrUpeNAprakAzanaM nAvidyAbhibhUtatvAt, kintu tathA saccAdeveti pratipattavyam / evaM cAsya vaikharyAdivAgbhedakalpanamapi na yujyate, eka-dvayAtmakatattvAnupagame bhedaparigaNanasyAzakyatvAt / 1 avidyAjanya ityarthaH / saTIkaH / stavakaH / 11911 // 237 //
Page #513
--------------------------------------------------------------------------
________________ tasmAd dravya-bhAvabhedAd dvividhA vAk / tatrAdyA dvividhA- dravyAtmikA, paryAyAtmikA ca / tatra zabdapudgalarUpA dravyAtmikA, zrotragrAhyapariNAmApanA ca saiva paryAyAtmikA / tAmanye 'vaikharI' iti paribhASante / dvitIyApi dvividhA- vyaktirUpA, zaktirUpA ca / AdhA savikalpikA dhIrantarjalpAkArapratiniyatazabdollekhajananI / tAmanye 'madhyamA' ityadhyavasyanti / dvitIyA ca savikalpabuddhyAvArakakarmakSayopazamazaktirUpA, tAmanye pazyantImAcakSata iti dik / tasmAdutpAda-vyayAbhAve dhrauvyasyApyasaMbhava iti yuktamuktam / anyathA tritayAbhAva iti / tat- tasmAt kAraNAt , ekadaikatra kiM notpAdAditrayam / yadeva hyutpannaM tadeva kathazcidutpadyate, utpatsyate ca / yadeva naSTaM tadeva nazyati, nayati ca / yadevAvasthita | tadevAvatiSThate, avasthAsyate ceti // 13 // idamevopasaharabAhaekatraivaikadaivaitaditthaM trayamapi sthitam / nyAyyaM bhinnanimittatvAttadabhede na yujyte||14|| ___ekatraiva- adhikRtaghaTAdivastuti, ekadaiva- vivakSitakAle, etat trayam- utpAda-vyaya-dhrauvyalakSaNam , itthamuktarItyA, bhinnanimittatvAta- bhinnApekSatvAt , abhUtabhavana-bhUtAbhavana-tadubhayAdhArasvabhAvatvamedAditi vA, nyAyyaM-ghaTamA| nam, tadabhede- nimittAbhede, na yujyata ekatra trayam , bhinnApekSANAmekApekSatvAyogAt , ekasya bhedAyogAd veti bhaavH||14|| pare punaritthamanubhavanto'pi pratikSipantIti teSAmajJAnamAviSkurvannAha--- Jain Education national For Private & Personel Use Only
Page #514
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtA- iSyate ca prairmohaatttkssnnsthitidhrmnni|abhaave'nytmsyaapi tatra tattvaM na ydbhvet||15|| | sttiikH| smuccyH| stbkH| // 238 // iSyate ca- anubhUyate ca, paraiH- saugataiH, mohAt- ajJAnAt , tat- utpAdAditrayam , kSaNasthitidharmaNi vstuny-8||7|| bhyupagamyamAne / katham ? ityAha- abhAve'nyatamasyApyutpAdAdInAM madhye, tatra- vastuni, tattvaM- kSaNasthitikatvam , yad-yao smAt , na bhavet / tatkSaNe bhavanAdutpannam , agrimakSaNe'bhavanAcca naSTam , tadAvasthitezca dhruvameva hi kSaNasthitisvabhAvamucyamAnaM paryavasyediti, agripakSaNe'nyasyAbhavane tadanyathAbhAvAbhAva kSaNikatvavyAghAtAdityupapAditacaram / evaM ca paraiscyAtmakaM vastvanubhUyamAnamapi tryAtmakatvena nAbhyupagamyate / tatra ca cyAtmakatvaM vinA svAbhyupagamAnyathAnupapattyaiva cyAtmakatvaM balAdevyamiti bhAvaH // 15 // parAbhiprAyamAzaGkaya pariharatibhAvamAnaM tadiSTaM cettaditthaM nirvishessnnm|kssnnsthitisvbhaavN tunahyutpAda-vyayau vinA 16 ___ bhAvamAtraM tad vastu kSaNasthitikamiSTam, na tu kSaNasthitikatvamapi tatra tadatiriktamastIti cet / itthaM tad vastu nirvizeSaNaM jAtam / evaM ca 'kiMrUpaM tat' iti na nizcayo'yApi devAnAMpriyasya / kSaNasthitisvabhAvaM tu taducyamAna, hinizcitam , utpAda vyayau vinA na yuktam , kSaNordhvamasthityapekSayaiva kSaNasthitisvabhAvatvavyavasthiteH / / 16 // 238 // Jain Education ww.jainelibrary.org
Page #515
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAmAtreNa tathAbhyupagame tvAhataditthaMbhUtameveti drAnabhasto na jaatucit| bhUtvA'bhAvazca nAzo'pi tadeveti na laukikam17 tadityaMbhUtameva-kSaNasthitikameva, svabhAvAt , na vitarAvadhyapekSayeti bhAvaH, iti cet / na jAtucit- kadAcit , drAk-zIghram , pariNAmikAraNaM vinA, nabhasta:- AkAzAt , upapadyate, pramANAbhAvAt / nabhasta eva vA na vyavatiSThate, bhUtvA'bhAvazca nAzo'pi, tadeva- bhAvamAtrameva, tadeva na bhavatIti pratIteH, iti na laukikametat , kintu prAmANikam / evaM ca | bhAvAbhAvarUpatvAd vastuno bhitrakAle svakAle cotpAdAditrayAtmakatvameva / itthaM ca 'ye yadbhAva pratyanapekSAste tadbhAvaniyatAH, yathA'ntyA kAraNasAmagrI svakAryotpAdane, vinAzaM pratyanapekSAzca bhAvA iti vinAzaniyatAste' iti pareSAmabhidhAnamapi na prakRtabAdhakam, pratyutAnukUlameva, bhAvasyottarapariNAma pratyanapekSatayA tadbhAvaniyatatvopapatteH, pUrvakSaNasya svayamevottarIbhavato'parApekSAbhAvataH kSepAyogAta, utpannasya cotpatti-sthiti-vinAzeSu kAraNAntarAnapekSasya punaH punarutpatti-sthiti-vinAzatraya| mavazyaMbhAvi, aMzanotpannasyAMzAntareNa punaH punarutpattisaMbhavAt / iti siddhamekadaikatra trayam / / . ye tvAhuH- 'ghaTotpAdakAle ghaTanAzAbhyupagame 'ghaTo naSTaH' iti prayogaH syAta, anyanAze ca ghaTasyotpanatvaikAnta eva' hAta / ta'pyatAtparyajJAH syAdupasyandanena dravyArthatayA ghaTapadasya tathAprayogasyeSTatvAta , aMze tatpatiyogitvasya, aMza vadAdhAratvasya ca saMbhavAt / virodhasyApi tRtIyArthAvaruddhasyAtpadapratiruddhatvAt / na khalu niHkSepatattvavedinAM kacana kApi prayoga 90 For Private Personal Use Only Jain Education interfinalinal vww.jainelibrary.org
Page #516
--------------------------------------------------------------------------
________________ / saTIkaH / stbkH| zAstravArtA- vyavahArAyavyavasthA / tadidamuvAca vAcakamukhyaH- "nAma-sthApanA-dravya-bhAvatastannyAsaH" iti / 'ghaTaH' ityabhidhAnamapi ghaTa smuccyH| eva, "arthA'bhidhAna-pratyayAstulyanAmadheyAH" iti vacanAt , vAcya-vAcakayorbhede pratiniyatazaktyanupapattezca / iti naamni:||239|| kSepaH / ghaTAkAro'pi ghaTa eva, tulyapariNAmatvAt / anyathA tattvAyogAta , mukhyArthamAtrAbhAvAdeva tatpratikRtitvopapatteH / iti sthApanAniHkSepaH / mRtpiNDAdidravyaghaTo'pi ghaTa eva, anyathA pariNAmapariNAmibhAvAnupapatteH / iti drvyniHkssepH| ghaTopayogaH, | ghaTanakriyaiva vA ghaTaH, tasyaiva svArthakriyAkAritvAt / iti bhaavniHkssepH| etadviSayavistarastu vizeSAvazyakAdau / atredaM vicAryate- nanu nAmAdInAM sarvavastuvyApitvamupagamyate navA ? / Aye vyabhicAraH, anabhilApyabhAveSu nAmaniHkSepApravRtteH, dravyajIva-dravyadravyAdyasiddhayA'bhilApyabhAvavyApitAyA api vaktumazakyatvAca / antye "jattha vi yaNa yANijjA caukkayaM nikkhitre tattha" iti mUtravirodhaH, atra yattatpadayoAptyabhiprAyeNoktariti cet / atra vadanti-- tattadvayabhicArasthAnAnyatvavizeSaNAd na dopaH, saMbhavavyAptyabhiprAyeNaiva 'yatra tatra' ityukteH / tadidamuktaM tattvArthaTIkAkRtA- "yadyatraikasmin na saMbhavati naitAvatA bhavatyavyApitA" iti / apare tyAhuH- 'kevaliprajJArUpameva nAmAnabhilApyabhAveSvasti, dravyajIvazca manuSyAdireva, bhAvidevAdijIvaparyAyahetutvAt / dravyadravyamapi mRdAdireva, AdiSTadravyatvAnAM ghaTAdiparyAyANAM hetutvAt' iti / etacca mataM nAtiramaNIyam , dravyAthikena zabdapudgalarUpasyaiva nAnno'bhyupagamAt , manuSyAdInAM dravyajIvatve ca siddhasyaiva bhAvajIvatvaprasaGgAt , AdiSTadravyahetudravyadravyopagame thAvadravyocchedaprasaGgAcceti / 1 tasvArthasUtre / / 5 / 2 yatrApi ca na jAnIyAt catuSkaM nikSipet tatra / 239 // Jain Education in For Private & Personel Use Only ENww.jainelibrary.org
Page #517
--------------------------------------------------------------------------
________________ TOTolloSororobooOPONS 'guNa-paryAyaviyuktaH prajJAsthApito dravyajIvaH' ityanyeSAM matam / tadapi na sUkSmam , satAM guNa-paryAyANAM buddhayA'panayasya kartumazakyatvAt / na hi yAdRcchikajJAnAyattA'rthapariNatirasti / 'jIvazabdArthajJastatrAnupayuktaH, jIvazabdArthajJasya zarIraM vA jIvarahitaM dravyajIva iti nAvyApitA nAmAdInAm' ityapi badanti / atra ca paryAyArthikasya bhAvaniHkSepa evAbhimataH, dravyAdhikasya tu catvAro'pIti / yadAha bhagavAn jinabhadragaNikSamAzramaNaH- "bhAvaM ciya saddaNayA sesA icchaMti savvaNikkhe" iti / ata eva caraNaguNasthitasya sAdhoH sarvanayavizuddhatve sarvanayAnAM bhAvagrAhitvaM hetutayodbhAvitam / ata eva naigama saMgraha-vyavahAra-RjumUtrANAmapi catvAro niHkSepAH, teSAM dravyArthikabhedatvAt / zabda-samabhirUDha-vaMbhUtAnAM tu bhAvaniHkSepa eva, paryApArthika bhedatvAdeSAm / 'saMgrahaH sthApanAM necchati' ityeke, saMgrahapravaNenAnena nAmanikSepa eva sthApanAyA upasaMgrahAt / na ca "NAma AvakahiyaM hojjA; ThavaNA ittariyA vA hojjA, AvakahiA yA hojA" iti sUtra eva tayovizeSAbhidhAnAt kathamaikarUpyam ? ityAzaGkanIyam , pAcaka-yAcakAdinAmnAmapyayAvatkAthikatvAt tadavyApakatvAt , sthUlabhedamAtrakathanAt / pada pratikRtibhyAM nAma-sthApanayorbheda iti cet / kathaM tarhi gopAladArake nAmendratvam ? / atha nAmendratvaM dvividham- indra iti padatvamekam , aparaM cendrapadasaMketaviSayatvam / AcaM nAmni, dvitIyaM ca padArthe, iti na dopa iti cet / tarhi vyaktyAkRtijAtInAM padArthatvenendrasthApanAyA apIndrapadasaMketaviSayatvAt kathaM na gopAladArakavad nAmendratvam / nAma bhAvanikSepasAMkaryaparihArAyendrapadasaMketavizeSaviSayatva bhAvameva zabdanayAH zeSA icchanti sarvanikSepAn / 2 nAma yAvatkadhikaM bhavet ; sthApagesvarI SA bhaveta, yAvarakathikA vA bhavet / Jain Education anal For Private Personal use only
Page #518
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtA- smuccyH| // 24 // meva nAmendratvaM nirucyata iti cet / hanta ' tarhi so'yaM vizeSo nAma-sthApanAsAdhAraNa evaM saMgRhyatAmityetanniSkarSaH / / sttiikH| stbkH| atra vadanti- anupapannametad matam , upacArarUpasaMketavizeSagrahe dravyaniHkSepasyApyanatirekamasaGgAt , yAdRcchikavizepopagrahasya cAprAmANikatvAt , pitrAdikRtasaMketaviSayasyaiva grahaNAd nAma-sthApanayoraikyAyogAt / evaM ca bahuSu nAmAdiSu prAtisvikaikarUpAbhisaMdhireva saMgrahavyApAra iti pratipattavyam / yadRcchayaiva saMgrahavyApAropagame tu nAmno'pi bhAvakAraNatayA kuto na dravyAntarbhAva iti vAcyam / dravyaM pariNAmitayA bhAvataMbaddham , nAma tu vAcyavAcakabhAvenetyasti vizeSa iti / cet / tarhi sthApanAyA api tulyapariNAmatayA bhAvasaMbaddhatvAt kiM na nAmno vizeSaH, upadheyasAMkarye'pyupAdhyasAMkaryAt , | vibhAjakAntaropasthitau niHkSepAntarasyeSTatvAt "jatya ya jaM jANijjA NikkhevaM Nikkhiye giravasesa" iti sUtraprAmANyAditi paryAlocanIyam / syAdetat SaNNAM pradezasvIkartugamAt pazcAnAM svIkArata ivAtrApi catuniHkSepasvIkartustatastatrayasvIkAreNaiva saMgrahasya vizeSo yukta iti| maivam , dezapradezavat sthApanAyA upacaritavibhAgAbhAvena saMgrahavizeSAt / anyathA yathAkramavizuddhyA evaMbhUtasya niHkSepazUnyatvamasaGgAditi na kizcidetat / etena 'vyavahAro'pi sthApanAM necchati' iti keSAMcid mataM nirastam / na hIndrapratimAyAM nendravyavahAro bhavati, na vA bhavanapi bhrAnta eva, na vA nAmAdipratipakSavyavahArasAMkaryamasti, ityardhajaratIyametad yaduta-lokavyavahArAnurodhitvam , sthApanAnabhyupagantRtvaM ceti / 240 // 1 yatra ca yajAnIyAd nikSepaM nikSiped niravazeSam / Jain Education Interational For Private & Personel Use Only
Page #519
--------------------------------------------------------------------------
________________ / 'RjusUtro dravyamapi nAbhyupaiti, ata evAdyAstrayoM nayA dravyAthikabhedAH, agrimAzca catvAraH paryAyArthikabhedAH' iti vAdI siddhasenaH / asminnabhyupagame "ujjusuassa ege aNuvautte egaM davyAvassayaM puhattaM Necchai" iti mUtravirodhaH syAditi siddhAntavRddhAH / 'atItAnAgataparakIyabhedapRthaktvaparityAgAt , RjusUtreNa svakAryasAdhakatvena svakIyavartamAnavastuna evopagamAd nAsya tulyAMzadhruvAMzalakSaNadravyAbhyupagamaH / ata eva nAsyAsadghaTitabhUta-bhAviparyAyakAraNatvarUpadravyatvAbhyupagamo'pi, uktasUtraM svanupayogAMzamAdAya vartamAnAvazyakaparyAye dravyapadopacArAt samAdheyam , paryAyArthikena mukhyadravyapadArthasyaiva pratikSepAt / adhruvadharmAdhArAMzadravyamapi nAsya viSayaH, zabdanayeSvatiprasaGgAt' iti kecana siddhasenamatAnusAriNaH / naitat kamanIyam , nAmAdivadanupacaritadravyaniHkSepadarzanaparatvAduktamUtrasya, na cedevam , zabdAdiSvapi kathazcidapacAreNa dravyaniHkSepaprasaGgAt , pRthaktvaniSedhe'pRthaktvena dravyavidherAvazyakatvAta , ekavizeSaniSedhasya taditaravizeSavidhiparyavasAyitvAn' ityAdistu jinabhadramukhAravindanirgalacanamakarandasaMdarbhopajIvinAM dhvaniH / syAdetad dravyAthikena nAmAdicatuSTayAbhyupagame drvyaarthiktvvyaahtiH| dravyaM pradhAnatayA, paryAyaM ca gauNatayA'bhyupagacchan dravyArthiko'pi bhAvaniHkSepasaha iti cet / hanna ! tarhi tvaduktarItyA zabdanayA api dravyaniHkSepasahA iti kathamuktavyavasthA / / etena 'dravyArthika-paryAyArthikayoIyostulyavadevobhayAbhyupagamaH, paramAdyasya sarvathA'bhedena, antyasya tu sarvathA bhedena, iti dravyArthikaspApi paryAyasahatyam' ityapAstama , evaM sati paryAyAdhikasya rAbdAderapi dravyasahatvApatteH, atyannabhedA1 sUtrasyaiko'nupayukta eka drabyAvazyakaM pRthaktvaM decchati / 2 kha.ga.gha.ca. 'kathaM yukta' / Jain Education Al a l
Page #520
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtAsamuccayaH / // 241 // Jain Education Inter SbhedagrAhiNordvayoH samuditayorapi mithyAdRSTitvAt abhede paryAyadvayA (dravyA) sahoktiprasaGgAt bhede paryAyArthikenApi dravyagra hai dravyArthikasyAntargatvaprasaktyaitanyayasya bhASyakRtaiva nirastatvAceti / maivam, avizuddhAnAM naigamAdibhedAnAM nAmAdyabhyupagamapravaNatve'pi vizuddhanaigamabhedasya dravyavizeSaNatayA paryAyAbhyupagamAd na tatra bhAvaniHkSepAnupapattiH, ata evAgamaH- "jIvo guNapaDivano yassa davvadviassa sAmaiaM " iti / atra hi samatApariNAmaviziSTe jIve sAmAyikatvaM vidhIyata iti / na caivaM paryAyArthikatvApattiH, itarAvizeSaNatvarUpaprAdhAnyena paryAyAnabhyupagamAt / zabdAdInAM paryAyArthanayAnAM tu naigamavadavizuddhayabhAvAd na nAmAdyabhyupagantutvam / vAstavaM tadviSayatvaM tu noktavibhAgavyAghAtAya svAtantryeNa paryAyaviSayatvaM svavyAhatamiti paryAlocayAmaH / nanu tathApi " NomAitiyaM davvadviyassa bhAvo apajjavaNayastai" iti maGgalAdhikAre'bhidhAya, upodghAte "bhavaM ciya saddaNayA sesA iccheti savvaNikkheve" iti vadatAM bhASyakRtAM ko'bhiprAyaH / iti cet / ayamabhiprAyaH- pUrva zuddhacaraNoyogarUpabhAvamaGgalAdhikArasaMbandhAd naigamAdinA jalAharaNAdirUpabhAvaghaTAbhyupagame'pi ghaTopayogarUpabhAva ghaTAnabhyupagamAt tathoktiH, pRthaganiHkSepAcca na pratyayasyAbhidhAnatulyatA / agre tu vyavasthAdhikArAd vizeSoktiH, iti 'dravyArthikasya nAmAditrayam' ityatra nAvadhAraNam,' ,'paryavanayasya bhAvaH' ityatra cAvadhAraNam, ityanena svAtantryeNa nAmAditrayaviSayatvameva dravyArthika 1 jIvaH guNapratipakSo nayasya dravyArthikasya sAmAyikam / 2 nAmAditrikaM dravyAstikasya bhAvazca paryAyAstikasya / 3 vizeSAvazyakabhAdhye gAthA 754 bhAvameva zabdanayAH zeSA icchanti sarvanikSepAn / saTIkaH / stavakaH / // 7 // | // 241 //
Page #521
--------------------------------------------------------------------------
________________ kATa janarala syetyabhipretya nayAntareNa vA pUrva tathoktiH / ata evoktaM tatvArthavRttau- atra cAdyA nAmAdayastrayo vikalpA dravyArthikasya, tathA tathA sarvArthatvAt : pAzcAtyaH paryAyanayasya, tathApariNati-vijJAnAbhyAm" iti / ata eva ca nAma ThavaNA davieM tti esa davaTTiyassa Nikkhevo / bhAvo apajjavahi aparUvaNA esa paramattho // 1 // " / iti sammatigAthAyAm / athavA, 'vastunibandhanAdhyavasAyanimittavyavahAramUlakAraNatAmanayoH pratipAdyAdhunA'dhyAropitA-'nadhyAropitanAma-sthApanA-dravya-bhAvanivandhanavyavahAranibandhanatAmanayoreva pratipAdayannAhAcAryaH' iti dvitIyAvataraNikA / iti dRDhataraM sudhIbhirvibhAvanIyam / ityevaM buddhanikSepo mauDhyakSepodyataH sudhIH / tathA tathA prayuJjIta yathA saMdhA na bAdhate // 1 // iti / / 17 // yaccotpAdAditrayAtmakatve zoka-pramoda-mAdhyasthyodayasAdhakasyAnyathAsiddhirvAsanAvizeSaNeti pUrvapakSiNoktam , tad Ho dUSayitumAhavAsanAhetukaM yacca zokAdi prikiirtitm| tadayuktaM yatazcitrA sA na jaatvnibndhnaa||18|| yacca zokAdi vAsanAhetukaM parikIrtitam , na tu bhinnavastunimittakam / tadayuktam , yatazcitrA zokAdijanakatvena 1 nAma sthApanA gavya ityeSa dravyAstikasya nikSepaH / bhAvazca paryavAstikatrarUpaNaiSa paramArthaH // 1 // 2 mudritasammatimUlapustake 'e tiesuda' iti pAThaH / 3 mudritamUlasammatI 'vo u pa' iti / 4 'nayakANDe SaSThayA' iti zeSaH / CSCRICENSHOOCCASIREONE Jain Education a l For Private & Personel Use Only
Page #522
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAsvavArtA- smuccyH| // 242 // sttiikH| stbkH| // 7 // PRAS nAnAprakArA, sA- vAsanA samanantarajJAnakSaNalakSaNA, na jAtu- kadAcit , anirandhanA- nirhetukA // 18 // atra hetumAhasadAbhAvetarApattirekabhAvAcca vstunH| tadbhAve'tiprasaGgAdi niymaatsNprsjyte||19|| sadAbhAvetarApattiH- atra bhAva utpattiH, itarapadArtho'nutpattiH, nirhetukatve tasyA utpattizIlatve sadotpatyApattiH, anutpattizIlatve ca sadAnutpatyApattirityarthaH / citravAsanAyAM dopAntaramAha- ekabhAvAcca- ekasvabhAvAca vastunaH, nadbhAvecitravAsanotpAde'bhyupagamyamAne, niyamAdatipasaGgAdi / AdinA viparyayA'nekasvabhAvatvAdigrahaH / tathAhi-ekasmAd vici vAsanAbhyupagame'dhikRtAt kutazcit sakalavyavahAraniyAmakavAsanotpattau tanmAnaM jagadityatiprasaGgaH / jAtibhedAd niyamopapatte yaM doSa iti cet / na, jAteravastutvAt / kalpitazca jAtibhedo na kAryabhedaniyAmakaH, anyathA kalpitAt tadarbhadAt kAryAbhedo'pi syAt / astu vA yatkiJcidetat , mA bhUt tathApi rUpAde rasAdivAsanA, nIlAdeH pItAdivAsanA tu syAt , jAtibhedAbhAvAt / nIlAdeH pItAdivAsanAnAM sajAtIyAnAmapyajananasvabhAvatvAd nAyaM doSa iti cet / na, vAGmAtratvAt / | nIlaM hi nIlabAsanAmeva janayati na tu bhinnA pItAdivAsanAmitivad ghaTo'pi zokavAsanAmeva janayed na tu pramodavAsanAmiti / ekasyaiva tasya zokAdinAnAvAsanAjananasvabhAvatvAd na doSa iti cet / hanta ! evaM yena svabhAvena tasya zokajanakatvaM tenaiva pramodajanakatve, zokasthale'pi pramoda iti viparyayaH syAt / anyathA ca svabhAvabhedApattiH / etena 'upAdA RRES 242 // pA Jain Education Intemational For Private & Personel Use Only EN
Page #523
--------------------------------------------------------------------------
________________ nabhUtaprAtisvikamanaskArabhedAt kAryabhedaH' ityapi nirastam , ekasya ghaTAderanekopAdAna-sahakAritvAyogAt / na ca tathAdarzanAdeva tathAbhyupagamaH, tasya tathAbhUtacitravastunimittatvAt , anyathaikasvabhAvatvAbhyupagamavirodhAt / vyavasthApitazcAyamarthaH / "yataH svabhAvato jAtamekaM nAnyattato bhavet / kRtsnaM pratItya te bhUtibhAvatvAt tatsvarUpavat // 1 // anyaccaivavidhaM ceti yadi syAki virudhyate / tatsvabhAvasya kAtsnyena hetutvaM prathamaM prati ? // 2 // " ityAdinA granthena granthakRtaivAnekAntajayapatAkAdau / ekAnekasvabhAve ca vastuni na kizcid dRSaNamutpazyAmaH / na hi zokavAsanAnimittasvabhAvatvameva pramodAdivAsanAnimittasvabhAvatvamiti, vyayo-tpAdAdizaktibhedAt , ekasmAdeva ghaTanAzAdanekeSAM ghaTArthinAM yugapacchokotpAde'pyanekopAdAnasaMbandhanimittatAsvabhAvabhedAt / tadidamuktam- "na caikAnekasvabhAve'pyayamiti, tathAdarzanopapatteH" iti // 19 // 'kizca syAvAdino naiva' ityAdinoktaM doSaM pariharanAhana mAnaM mAnameveti sarvathA'nizcayazca yH| uktonayujyateso'pi ydekaantnibndhnH||20|| 'na mAnaM mAnameva' ityabhisaMdhAya sarvathA'nizcayazca yaH pUrvapakSavAdinoktaH, so'pi na yujyate, yat- yasmAt , ekAntanivandhanaH, saH- anizcayaH / tathAhi-na tAvadasmAkaM mAne kathazcidamAnatvasamAvezAdaprAmANyasaMzayAdAnizcayaH, 1 asmin stabake kArikA / Jain Education Interational
Page #524
--------------------------------------------------------------------------
________________ sttiikH| stbkH| ataeva prAgupasthitavirodhayoH sthANA ataeva ca kacit saMsargazabdAdinA sahana syAdvAda ityavadheyam / ye tu- eka SHAR zAstravAto- mAnatvA-'mAnatvayoH kathaJcidavirodhAt , avadhRtavirodhayodharmayorekatra dhArmiNi pratibhAsasyaiva saMzayatvAta, "svpryudaassmuccyH| parikuNThitaM cittam" iti bhASyapratIkenaitadarthalAbhAt / dharmayorvirodhAvaraNaM ca kacit prAk, kacit pazcAt , kacicca sahaiva / // 243|| ata eva prAgupasthitavirodhayoH sthANutva-puruSatvayorvirodhAnullekhenApi sthANau pratibhAsaH, tathA, ata eva ca zyAmatvA-'zyAmatvayorekatra grahe'pi virodhasphUrtI tathAtvam ; ata eva ca kacit saMsargazabdAdinA sahaiva virodhasphUrtI tathAtvam / itthaM ca nayA evetaranayaviSayavirodhAvadhAraNe saMzerate'pi, tadaktam- 'paravicAraNe mohAH' iti, na tu syAdvAda ityavadheyam / ye tu- 'ekatra tattadabhAvobhayaprakArakajJAnameva saMzayaH, ekatretyasyaikavizeSyatAkatvArthatvAd na samuccaye'tivyAptiH, tatra tattadabhAvaprakAra tAnirUpitavizeSyatAbhedAt' iti naiyAyikAdayo vadanti ; teSAM 'sthANurvA puruSo vA' iti saMzayAnupapattiH / na ca tatra Ke catuSkoTika eva saMzayaH, dvikoTikasyaivAnubhavAt / 'samuccaye prakAratAbhedAd vizeSyatAbhedo na tu saMzaye' ityatra ca zapatha mAtrasya zaraNatvAditi / ye'pi 'tat-tadabhAva-tattadvayApyAdiviSayatA anyatamatvenAnugatIkRtya tadaghaTitaM saMzayatvamAcakSate; teSAmapyanyApohaparyavasAnam / itthaM ca virodhaH kimiha tadvadavRttitvam , tadvattAgrahapratibandhakagrahaviSayatvaM vaa| tajjJAnamapi prakAratayA, saMsargavidhayA vA / nAdyaH, tadvadavRttitvalakSaNavirodhasya tadabhAvavyAptiparyavasAyinaH saMzayenAsparzAt , tadabhAvavyApyavattAnizcayasya saMzayapratibandhakatvAt , tadabhAvasya ca kAryasahabhAvena hetutvAt / tadabhAvavyApyattAnizcayatvaM ca na tadabhAvAprakArakatvaghaTitam, gauravAt / anyathA 'vahnayabhAvavyApyavAn vahivyApyavAn parvataH' iti parAmarzadvayAta 'parvato // 243 // Jain Education international For Private & Personel Use Only
Page #525
--------------------------------------------------------------------------
________________ Jain Educatio vahnimAn tadabhAvavyApyavazva' iti saMzayarUpAnumiterdurvAratvAt virodhaviSayakai kadharmikasthANutva- tadabhAvaprakAraka jJAne'pi saMzayavyavahArAcca; anyathA tasya saMzayAnyatve tato nizcayakAryApatteH / ata eva na dvitIyAdirapi / iti svatantranItyA to jJAnaviSayatayA parasparagrahapratibandhakatAvacchedakadharmameva virodhapadArthamAcakSANAH pratikSiptAH kacid rUpa-rasayorapi tathAtvenaikatra tadubhayagrahasyApi saMzayatvApatteH saMzaye tadabhAvavyAptiparyavasAyivirodhabhAne'pi tadabhAvavyApyavattA nizcayatvAbhAvAt, tadaMze'vadhAraNAtmakaviSayatAyA eva tadaMze nizvayatvAt; anyathA'nadhyavasAye'tivyApteH / na cAnutkaTaika koTikaH saMzaya evAnadhyavasAyaH, anutkaTatvAnirukteH, (a) spaSTatAvadavadhAraNAkhyAnadhyavasAyavilakSaNaviSayatAnubhavAcceti / anyatra vistaraH / evakAraprayogAnupapattirUpo'nizcayo'pi nAsmAkam syAtkAragarbhatvena tadupapatteH, citre ghaTe'MzApekSayA 'kathaJcid nIla eva' itivat ; zyAme ghaTe kAlApekSayA kathaJcid 'na zyAma eva' itivat etatkAlavRttau svabhAvApekSayA kathaJcit 'sa evAyam' itivadityAdyUhyam // 20 // parasya tu durghaTo'yamityuktametra prakaTayati mAnaM cenmAnameveti pratyakSaM laiGgikaM nanu / tattaccenmAnameveti syAt tadbhAvAdRte katham // 21 // mAnaM cedadhikRtaM mAnameva sarvathA pramANameva, iti hetoH, sarvathA pramANatvAt, 'nanu' ityAkSepe, pratyakSaM laiGgikaM syAt, tasya sarvathA mAnatvAt, mAnasAmAnyavyApakasvabhAvatva eva tathAtvopapatteH / parAzayamAzaGkayAha tat- adhikRtaM mAnaM, tat national
Page #526
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtA - samuccayaH / // 244 // pratyakSaM nAnumAnam, pratyakSasvabhAvatvAcet / evaM tadbhAvAhate- anumAnamAnatvamantareNa kathaM mAnameveti syAt, pratyakSasya svamAnatvenaiva mAnatvAt, anumAnamAnatvena cAmAnatvAt 1 iti / atra naiyAyikAdayaH - ' nanvanumAnAnyatve'pi pratyakSasya, 'pratyakSaM mAnameva' iti prayogo na durghaTaH / na hi 'mAnameva ' ityatra kAryameva kArArthaH kasyApyekasya kRtsnamAnarUpatvAbhAvAt; kintvayogavyavacchedaH, tatra ca vyutpattivazAd mAnatvAvacchinnapratiyogitAkAyogopasthiterna doSaH, pratyakSe'numAnatvAvacchinnAyogasattve'pi mAnatvAvacchinnAyogAbhAvAditi / atreyameva kAramaryAdA -- vizeSya saMgataivakArasyAnyayogavyavacchedo'rthaH yathA 'pArtha eva dhanurdharaH' ityAdau / vizeSaNasaMgatavakArasyAyogavyavacchedo'rthaH, yathA 'zaGkhaH pANDura eva' ityAdau / kriyAsaMgataivakArasyA'tyantAyogavyavacchedo'rthaH yathA 'sarojaM nIlaM bhavatyeva' ityAdau / atra tattadvizeSya saMgataidhakArAdestattadanyayogavyavacchedAdau zaktiH / ' navyAstu - 'atyantAyogavyavacchedo naivakArArthaH / atyantAyogo hi na saMrvasya tajjAtIyasyAyogavastram tadvayavacchedasya siddhyasiddhiparAhatatvAt / nApi tajjAtIye sarvatrAyogavyavacchedaH, 'sarojaM nIlaM bhavatyeva' ityAdau bAdhAt / kintvayoge tajjAtIyAvacchinnatvasya vyavacchedaH / sa ca tajjAtIyasya kasyacidayogavyavacchinnatve paryavasita ityayogavyavaccheda eva tajjAtIyaikadezAnvayitvenAtyantAyogavyavacchedo gIyate / ayogavyavacchedastu 'jJAnamarthaM gRhNAtyeva' ityAdau / sa cAnvayitAvacchedakAvacchedena pratyAyyate, 'jJAnaM rajataM gRhAtyeva' 'naro vedAnadhIta eva' ityAdyaprayogAt / niyAmakastu kriyAvizeSayogAdireva / evaM caivakArasya dvayamevArtha:- ayogavyavacchedaH, anyayogavyavacchedazveti / saTIkaH / stabakaH / || 6 || // 244 //
Page #527
--------------------------------------------------------------------------
________________ CER anyayogavyavaccheda eva vArthaH, sarvatra zaktidvayakalpane gauravAt 'zaGkhaH pANDura eva' ityAdau pANDuratvAdyanupasthityA pANDuratvAdyayogavyavacchedasya pratyAyayitumazakyatvAt ,pANDurAnyayogavyavacchedasyaiva tatrAnvayAt ; 'nIlaM sarojaM bhavatyeva' ityAdAvapinIlAdhanyayogasya vyavacchedyatvAt , ayogavyavacchedasyevAnyayogavyavacchedyasyApi kacidanvayitAvacchedakasAmAnAdhikaraNyamAtreNAnvaye kriyAvizeSayogAderniyAmakatvAt : 'jJAnamartha gRhNAtyeva' ityAdau ca tiko dharmiparatayA'rthagrAhakAdyanyayogavyavacchedA|nvayasaMbhavAt / anyayogazca prAtisvikarUpeNa tAtparyasamabhivyAhAravizeSavazAd bhAsate / tena gandhAdeH saMyuktasamavAyAdinA'nyavRttitve'pi 'pRthivyAmeva gandhaH' ityAdernAnupapattiH, anyasamavetatvAdervyavacchedAnvayAt / atra ca gandhAdau tadvRttitvaM tadanyavRttitvavyavacchedazceti dvayaM pratIyate, iti 'pRthivyAmevAkAzam' ityAdena prasaGgaH / 'caitrasyaivedaM dhanam' ityAdau caitrAnyasvatvAderdhane vyavacchedaH, na tu caitrAdisvatvAdyayogasya, ubhayasvAmikAdAvapi 'caitrasyaiva' ityAdeH prasaGgAt / evaM 'zItasyaiva sparzasya jalavRttitvam' ityatra jalavRttitve zItAnyasparzasaMbandhasya, 'caitro jalameva bhute' ityatra caitre jalAnyabhakSaNakartRtvasya, 'caitreNaivAyaM dRzyate' ityatrAsmizcaitrAnyavRttidarzanaviSayatvasya, na tu darzane caitrAnyavRttitvastha, caitradarzanasya tadanyAvRttitvenobhayadRzyamAne'pi tAdRzaprayogaprasaGgAt / evaM ca sAdhAraNyAdanyasaMbaddhameva vyavacchedyam , anyasamavetatvAderapyanyasaMbaddhatvAt , sAkSAt pAramparyeNa vizeSAt / 'zaGkhaH pANDura eva' ityAdau pANDurAnyatAdAtmyasya vyavacchedaH, pANDurAnyatvasyaiva vA / itthaM cAnyatve vyavacchede ca zaktiH, anyasaMbaddha lakSaNAvyavaccheda eva vA zakti samabhivyAhArAdibalopasthite ca pAthoMnyatvAdI lakSaNA, lakSya-zakyayozcaivakArArthayorevakAraniyantritavyutpattivizeSAt parasparamanvayaH / bA tu caitrAdisyatvAvazAnAmyasparzasaMvandha, na tu darzane caitrAnyalayam, Join Education na For Private & Personel Use Only X ww.jainelibrary.org
Page #528
--------------------------------------------------------------------------
________________ shaakhvaataasmuccyH| // 245 // sttiikH| stvkH| // 7 // 'guNavadeva dravyam' ityAdau dravyAdAveva guNavadAdyanyatvasya vyavacchedaH, na tu dravyatvAdau guNavadAdhanyavRttitvasya, 'caitra eva pacati' ityAdau lakSaNayopasthite tAdRzakAdau caitrAnyatvAdivyavacchedaH / 'Atmanaiva jJAyate' ityAdI jJAnAdAvAtmAnyasamavetatvasya vyavacchedaH / 'zIta eva sparzo jalavRttiH' ityatra jalavRttau zItAnyasparzatAdAtmyasya, jalavRttisparthe vA zItAnyatvasya / 'jAtimatyeva sattA, ityAdau 'samaveti' ityadhyAhAreNa samavAye jAtimadanyavRttitvavizeSasya vyavacchedaH / 'iha bhavane maitreNaiva pakSyate temanam' ityatra maitrAnyasmiMstAdRzakativyavacchedo lakSaNayA bodhyate, tatraitadbhavanavRttitemanAdau maitrAnyapakSyamANatvAdervyavacchettumazakyatvAt / evaM 'Atmanaiva temanaM jJAyate, iSyate', pacyate, bhujyate' ityAdAvAtmAnyajJeyatvAderamasiddhatvena vyavacchedAsaMbhavAdiyameva riitirnustvyaa|' apare punaH- 'evakArasyAtyantAbhAvaH, anyonyAbhAvazcArthaH / 'pRthivyAmeva gandhaH' ityatra pRthivIpade pRthivyanyasmillakSaNayA gandhe prakRtyAnvitavibhaktyarthasya, lAkSaNikAryAnvitavibhaktyAnvitasyaivakArArthavyavacchedasya vA'nvayaH / 'pArtha eva dhanurdharaH' ityatra zakye pArthe vizeSaNasya dhanurdharasya tAdAtmyena, lakSye ca pArthAnyasmin dhanurdharAnyonyAbhAvasyAdhArAdheyabhAvena / 'zIta eva sparzo jalavRttiH' ityatra zItapadopasthApitayoH zIta-tadanyayorabhedena sparze'nvayaH, zItAnvitasparze jalavRttitAdAtmyam , zItAnyasparze ca jalavRtteranyonyAbhAvavacaM pratIyata ityAgRhyam / ' ___ anye tu- 'anyavyavacchedazvArthaH / vyavacchedo'pi ca dvayI- atyantAbhAvazca, anyonyAbhAvazca / evakAre ca prAyeNa 1 kha, 'te bhu' / DCOMICROK // 245 // Jan Education For Private Personel Use Only
Page #529
--------------------------------------------------------------------------
________________ PPPCOCAPACHERSORING samabhivyAhRtaprAtipadikasamAnavibhaktikatvam , vibhaktarazravaNaM tu luptatvAt , svabhAvavaicitryAcca / tadarthe'nyasyAnvayo na vyavacchedasya, samabhivyAhRtamAtipadikArthasya caivakAropasthite'nyasminnapyanvayaH / evamanvayAntaraniyamo'pi, svIyaikAryAnvitArthAntarabodhakatvamapi tasya svabhAvavaicitryAdeva / evaM ca 'pRthivyAmeva gandhaH' ityatra pRthivyAM gandhaH, 'pRthivyanyasmin na gandhaH' ityanvayaH / 'caitro jalameva bhute' ityatra 'caitro jalaM bhuGkte, jalAnyad na bhukta' iti / 'pArtha eva dhanurdharaH' ityatra 'pArtho dhanurdharaH, pArthAnyo na dhanurdharaH' iti / 'zaGkhaH pANDura eva' ityatra 'zaGkhaH pANDuraH, na pANDurAnyaH' iti' iti vadanti / atra brUmaH- 'pratyakSaM mAnameva' ityatrAstu mAnatvAyogavyavacchedaH, mAnAnyayogavyavacchedo vA, tathApi pratyakSe'numAnatvena na mAnatvam , 'pratyakSamanumAnatvena na mAnam' iti pratItyA vizeSarUpeNa sAmAnyAbhAvasya, vizeSarUpeNa sAmAnyabhedasya vA siddhau na sarvathA tabyavacchedaH shkyH| zakya evaM mAnatvatvaparyAptAvacchinnapratiyogitAko'yogaH, mAnavAparyAptAvacchinnapratiyogitAko vA'nyayogo vyavacchettum , vizeSarUpeNa sAmAnyAbhAvasthAtireke tasya vizeSarUpaparyAptAvacchinnapratiyogitAkatvAt , anatireke ca viziSTarUparyAptAvacchinnapratiyogitAkatvAditi cet / na, taba viziSTAnatirekeNa zuddhAparyAptasya viziSTAparyAptatvAt , atiriktaparyAptikalpane tatra viziSTanirUpitatva-tatsaMbandhAdigaveSaNAyAmanavasthAnAt , 'anumAnatvena na mAnatvam ityatrAmAnatvasya mAnatvAvRttitayA vyadhikaraNadharmAvacchinnapratiyogitAkAbhAvaparyavasAnAt , anumAne'pi tathAprayogaprasaGgAt / kizca, vyadhikaraNadharmAvacchinnAbhAvasya prAmANikatvAd mAnatvAvacchinnamatiyogikatAkasya ghaTAbhAvasya pratyakSe sattvAt kathaM tadvyavacchedaH / mAnatvAvacchinnamAnaniSThapatiyogitAkasya sAmAnyarUpeNa vizeSAbhAvasattve vA tAdRzatatsAmA Jain Education Intera For Private Personal Use Only
Page #530
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtAsamuccayaH / // 246 // Jain Education nyaniSTapratiyogitAkasyAbhAvasya vyavacchedyatvAd na doSa iti cet / na mAnatvena mAna ghaTobhayAbhAvasya tathAtvAt / mAnamAtra niSThapratiyogitopAdAnAd na doSa iti cet / na, tathApi 'pratyakSa ghaTau na mAnam' iti pratIteH, pratyakSa-ghaTobhayatvAvacchedena tAdRzamAnatvAvacchinnAbhAvasya saccAt tatra tadvyavacchedAyogAt / pratyakSatvAvacchinnAdhikaraNatAkasya ca tAdRzAbhAvasya siddhyasiddhiparAhatatvena vyavacchettumazakyatvAt / atha vaiziSTyavyAsajyavRttidharmAvacchinnAdhi karaNatAkAbhAvasacce tadanyatvamapyupodayamiti cet / na, 'ya eva hade vahayabhAvaH sa eva ida parvatayoH' ityekatvapratyayAt, vyadhikaraNadharmAvacchinnAdhikaraNatAkAbhAvasya satvAcca / zuddhAdhikaraNa tAkatvaviziSTavizeSaNatayA tadanyatvasya vyavacchettuM zakyatvAd na doSa iti cet / na, 'mAnatvena ghaTo mAnameva' iti prasaGgAt / tatra niruktavizeSaNatayApi mAnAnyatvamastIti cet / tayaiva tarhi pratyakSespi taditi tadavastho doSaH, tadadhikaraNavRttitvAntarbhAve ca bhAvAbhAvakarambitaikavastvApAta iti dikaH / tasmAt tattadapekSAgarbhatattadaneka paryAyakarambitatvAd vastunastathA tathA prayoge tattadapekSA lAbhArthaM syAtkArameva prayuJjate sarvatra prAmANikAH, anyathA nirAkAGgameva sarva vAkyaM prasajyeta / na ca samabhivyAhAravizeSAdapekSAlAbhaH, itarasamabhivyAhAravalAt kiJcidvAkyArthApekSAlAbhe'pi tattannaya-niHkSepAdyanugatapadArthApekSAyAH syAtkArasamabhivyAhAraM vinA'lAbhAt / itthaM ca 'syAtpratyakSaM mAnameva ' 'syAd na mAnameva' ityAdyeva prayujyamAnaM zobhate, anekAntadyotakena syAtpadena tattadapekSopasthiteH; anyathA mAnatvasya mAnAnyatvavyavacchedasya ca sakalamAnavyaktya pRthagbhUtasya sApekSapratyakSApRthagbhAvapratItI tadapekSA'viSayatvarUpAprAmANyApAtAt / na cedevam, pAkarakte ghaTe 'ayaM zyAma eva' iti kuto na prayogaH ? kathaM caitada national saTIkaH / stavakaH / // 7 // // 246 //
Page #531
--------------------------------------------------------------------------
________________ Jain Education Inte prAmANyaM sakalasiddham / nAtra na zyAmatvAbhAvasya zyAmAnyatvasya vA vyavacchedaH, zyAmAnyatvasyAvyApyavRttitve'pi prAk tadabhAvAt vyApyavRttitve ca sutarAm / 'zyAma eva' ityatra zyAmAnyarUpavAn vyavacchedyaH, vyavacchedazAtrAnyonyAbhAvaH, sa cAvyApyavRttiriti na doSa iti cet / na, 'prAk zyAma eva' ityasya sAdhutvApatteH / zyAmAnyarUpavattrasya vyavacchedyatve ca sAdhutvApattireva 'ayaM zyAma eva' ityasya / na cAtraitadvRttizyAmAnyarUpe etatkAlavRttitvavyavacchedaM lakSaNAdinA pratiyato'prAmANyam, anyasya tu prAmANyameveti vAcyam, svarasata eva tatrAprAmANyavyavahArAt / 1 kathaM ca citre ghaTe'vyApyavRttinAnArUpasamAvezavAdinAm 'ayaM nIla eva' iti na prayogaH 1 / nIlAnyasamavetatvasyaivAtra vyavacchedyatvAd nAyaM doSa iti cet / na, 'gaganaM nIlameva' iti prasaGgAt / nIlasamavetatvamapyatra pratIyata iti cet / na, tathApi 'rUpaM nIlametra' iti prasaGgAt / rUpatvAvacchedena nIlasamavetatvAbhAvAd na doSa iti cet / na, tathApi 'nIla nIlameva ' iti prasaGgAt / jAyata eva 'nIlaM nIlameveti' iti cet / yadi jAyate tadA guNavRttinA nIlapadena, na tu dravyavRttinA; ApAdyate tu dravyavRttinA teneti / nIlasamavetadravyatvamapyatra pratIyata iti cet / na, anyatra 'nIla eva' ityato'nIlatvavyavacchedamAtrasyaiva pratyayAt / prakRte'pi nIlAvayavamadhikRtya 'iha nIla evaM' ityapratyayaprasaGgAcca / tasmAt tattatkAla dezArtha zApekSayaiva vidhiH, vyavacchedo vA pratIyate iti samyagavahitaiH paribhAvanIyam // 21 // yastu durvidagdhaH 'pratyakSasya svamAnatvamevA'numAnatvenAmAnatvamiti na sarvathA mAnatvakSatiH' ityAha taM zikSayitumAhana svasattvaM parAsattvaM tdsttvvirodhtH| svasattvAsattvavannyAyAnna ca nAstyeva tatra tat // 22 //
Page #532
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAkhavArtA samuccayaH // 247|| iha sarvabhAvAnAmeva na svasatvaM parAsattvama. kiM tarhi ? kathaJcidanyata / kutaH ? ityAha- tadasacavirodhata:- abhi-PAI sttiikH| nanimittatve sattvasyaivAsattvavirodhAta , bhinnanimittatve tu kathaJcid bhinnamubhayamekarUpatAmAsAdayedapi, yathaikApakSayA'NvevApa strkH| // 7 // rApekSayA mahaditi / yadavadAma pratItyasatyAdhikAre bhASArahasye 'bhinnanimittattaNo Na ya tasi haMdi ! bhaNNai viroho / baMjaya-ghaDayAIaM hoi NimittaM pi iha cittaM // 1 // " iti / anye vAhuH- dRSTAnta evAyamasiddhaH, bhinnApekSayoraNutva-mahatvayorevAbhAvAt , mahatyapi mahattamAdaNuvyavahArasyApakRSTamahattvanibandhanatvena bhAktatvAta , nityAnityayoraNutvayoH paramANu-yaNukayoreva bhAvAt , etatruTAveva vizrAmAd nAstyevANutvam / truTau cApakRSTaM mahattvamevANutvavyavahAranibandhanam / tacca nityameva / gaganamahattvAvadhikastvapakarSo na bahutvajanyatAvacchedakaH, truTimahattvAvadhikotkarSeNa sAMkaryApattyA tasyAnugatasyAbhAvAt , truTimahattvAvadhikotkarSasya tajanyatAvacchedakatvAt , gaganamahattvAderapi janyatvApAtAt / vyaJjakatvaM ca jAtivizeSeNa zaktivizeSeNa vA, iti nendhanAdisaMsargiNAM mUkSmavaDhyAdInAM mahatAM satAmandhakAre indhanAdivyaJjakatvApattiH, iti tu miimaaNskaanusaarinnH| te bhrAntAH, 'ayamito mahAn , itavANuH' iti buddhyaikatra bhinnApekSayoraNutva-mahatvayovilakSaNayorevAnubhavAt / / 'ito'NuH' iti prayoga 'etadapakRSTamahattvavAn' ityupacAreNa vikRtyaitadapekSANutvaparyAyApalApe 'ito mahAn' ityapi 'etadapakRSTANutvavAn' iti vivRtya samarthayato mahattvameva cApalapataH kaH pratIkAraH / mahattvamapekSAM vinaiva svarasato'nubhUyata iti cet / ' bhinnanimittatvato na ca teSAM hanta ! bhaNyate virodhaH / vyaJjaka-ghaTakAtItaM bhavati nimittamapIha citram // 1 // 247 // For Private & Personel Use Only Ni
Page #533
--------------------------------------------------------------------------
________________ ROOOOOK so'yaM svarasaH parasparamasvarasagrastaH parimANamAtrameva nirapekSamanubhUyate. mahattvA-'Nutve tu sApekSe eveti punaranekAnte'nubhavasiddho vivekaH / atha mahatvApalApe tadAzrayasya pratyakSatvaM durghaTam , mahadudbhUtarUpavadrvyasyaiva cAkSuSatvaniyamAt , aNutvApalApe tu na kiJcid vAdhakamiti cet / na, lAghavAdudbhUtANutvasyaiva dravyacAkSuSahetutvAt / utkarSA-'pakarSAvapi parasyApakSikANutva-mahattvAtiriktau durvacau, sAMkaryeNa jAtirUpayostayorvaktumazakyatvAt / kiJca, evamaNutvavat parimANamAtrameva kAlpanikam , iti 'mahadAdiparimANaM rUpAdibhyo'rthAntaram , tatmatyayavilakSaNabuddhigrAhyatvAt , sukhAdivat' ityatra yadi rUpAdiviSayendriyabuddhivilakSaNabuddhigrAhyatvAditi hetvarthaH, tadA heturasiddhaH, tathAvyavasthitarUpAdinyatirekeNa mahadAdiparimANasyAdhyakSapratyayagrAhyatvenAsaMvedanAt / atha 'aNu' 'mahat' ityAkAratatpratyayavilakSaNakalpanAbuddhigrAhyatvAditi hetuH, tadA viparyaye baadhkprmaannaabhaavaadnkaantikH| na hyasyAH kizcidapi paramArthato grAhyapasti / kalpanA tvekadiGmukhAdipravRtteSu viziSTarUpAdipalabdheSu tadvilakSaNarUpAdibhedaprakAzanAyAsadviSayiNyeva pravartata iti / yuktaM caitat, paraparikalpitatadabhAve'pi prAsAda-mAlAdiSu mahadAdipatyayaprAdurbhUteranubhavAt / na cAyamaupacArikaH, askhaladvRttitvAt / taduktam "mAlAdau ca mahattvAdiriSTo yshcaupcaarikH| mukhyAviziSTavijJAnagrAhyatvAd naupcaarikH||1||" iti vadantastAthAgatAH kathaM pratikSepyAH ? / ekasya skhalakSaNasya bhinnapuruSIyanAnAkalpanAhetusamanantarasahakAritve svabhAvabhedaprasaGgAd vayameva hi tAn pratyAcakSANAH zobhemahi, na tu yUyamekAntenAnekakAryajananaikakhabhAvamekaM vAmatreNAbhyupayanta Jhin Educ a tional For Private Personel Use Only
Page #534
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAsvArtA- smuccyH| // 248 // dIkA stbkH| // 7 // iti dik / etena mImAMsakAnusAriNo'pi nirastAH, ghaTAdivat truTInAM dRzyamAnAnAM dravyaparyAyatvena mUkSmatadupAdAnAvazya- katvAt / anyathA ghaTAdInAmapyutpAdAyanubhavApalApena sNgrhnyaashrynnprsnggaat| idamevAzayataH pAha-na ca tat- parAsacam, tatra- svasmin , khasatvAsacavad nAstyeva, nyAyAd vicAryapANam / khasatvaM hi svasaccAsatcavirodhIti tatra tad na syAt, parAsatcavirodhi tu na taditi tat syAdeva; pratyuta yadi tantra syAt tadA tadabhAvaniyataM parasatvameva syAditi bhAvaH // 22 // atraivAkSepa-parihArAvAhaparikalpitametaccennanvitthaM tattvato na tat / tataH ka iha doSazcennanu tddhaavsNgtiH||23|| etat-parAsacama , parikalpitam / ato na svasatcavyAghAtakamiti cet / nanvitthaM tat-parAsacam , tatvato | nAsti, zazazRGgavat / tataH- parAsatvasya tatvata iha svasminnabhAvAt ko doSaH ? iti cet / nanu- nizcaye, tdbhaavsNgtiHprsttvsyaaptiH| atra naiyAyikAdayaH- nanu vayaM 'zRGge zazIyatvavat satcA-'sattvayoH sva-parApekSatvaM kalpitam' ityeva brUmaH / na hi sattve khApekSatvaM pRthaktvAdAviva sAvadhikatvarUpam , niravadhikatvAt sattAyAH / nApi ghaTAbhAve ghaTApekSatvavat sapratiyogikatvarUpam , niSpatiyogikatvAt / bhAvasya sattAbhAvasya ca sapratiyogikave'pi sattApratiyogikatvameva na tu paramatiyogikatvam , iti na parApekSatvamasti / nApi vRkSe saMyoga-tadabhAvayomUla-zAkhAdyavacchinnatvavad ghaTe sattvA-saccayoH sva-parAvacchedya // 248 // AWAN Jain Education Intematonai For Private & Personel Use Only
Page #535
--------------------------------------------------------------------------
________________ tvarUpaM sva-parApekSatvam, jAterevAvyApyavRttitvAbhAvAt, kiM punaH sattAyAH ? iti / tataH kathaM 'svApekSayA sattvam, parApekSayA cAsatvam' ityAhatAnAmayaM pravAdaH 1 iti / atra brUmaH - rUpaM yadadhyakSamavaiti loko vAcATa ! vAcA kimapa hUnuSe tat / vaktuM na zaktaH kimutAsi mando guDasya mAdhuryamivAtimUkaH 1 // 1 // tathAhi-- tvadabhimatA sattA tAvat satarkatADitA dUrameva palAyitA / na hi svarUpasatAM bhAvAnAmatiriktasattayA kacidupakAro'sti svato madhurAyA iva sudhAyA madhuradravyAntarasaMyogena / nApi svarUpAsatAM teSAM tayA kazcidupakAraH, khalAnAmiva sakalArthasiddhihetunA vipazcitprapaJcitakalAlApena / kathaM ca tava jAtyAdiSu sadvyavahAraH, tatra sattAyA abhA vAt / ekArthasamavAyena tatra sa iti cet / na, 'sat' 'sat' iti pratIteH sarvatraikAkAratvAt / saMbandhAMze tatra tasyA bailakSaNyameveti cet / inta ! tarhi prakArAMze'pi tathAtvamevAstu / astu vA 'heriH' 'hariH' ityAdau haripadavAcyatvamitra satpadavAcyatvameva sarvatrAnugatam / satpadasaMketaviSayatAvacchedakatayaiva tatsiddhiriti cet / na tAntrikANAM parasparaM tatsaMketabhedAt, svasaMketamAtrasya cArthAvyavasthApakatvAt / 'ghaTaH san' ityAdAvanubhavasiddhaiva satteti cet / siddhaiva sA kevalaM tasyA atirekaH sAdhAraNyaM ca na siddham / 'dravyajanyatAvacchedakatayA tatsiddhiH' iti tu nirastamadhastAt / tasmAdutpAda-vyaya-dhaunya 1 ja. 'tra tatra ta' / 2 kha ga gha ca 'haririlyA' /
Page #536
--------------------------------------------------------------------------
________________ sttiikH| stvkH| zAstravArtA- yogarUpaiva sattA yuktA, nA'nyA / samuccayaH / na cAtrApi 'yadyutpAda-vyaya-dhrauvyayogAdasatAM satvam , tadA zazazRGgAderapi syAt / svatazcet , svarUpasattvamAyAtam / // 249 // tathA, utpAda-vyaya-dhrauvyANAmapi yadyanyataH sattvam , anavasthAprasaktiH / svatazcet , bhAvasyApi svata eva tad bhaviSyati, iti vyarthamutpAdAdikalpanam' ityAdiparyanuyogAvakAzaH, ekAntapakSoditadoSasya jAtyantarAtyake vastunyaprasarAt / na hi bhinnotpAda-vyaya-dhrauvyayogAd bhAvasya sattvamasmAbhirabhyupagamyate, kintUtpAda vyaya-dhrauvyayogAtmakameva sadityabhyupagamyata FOL iti / tatra satvaM sakalavyaktyanugataM vyaJjanaparyAyatAm, prativyaktyanugataM cArthaparyAyatAmAskandatiH ityameva sAdRzyAstitva kharUpAstitvamityapi gIyate / tacca sattvaM sApekSameva sarvairanubhUyate, 'mArtatvAdinA ghaTaH san , na tu tantujanitatvAdinA' 'idAnIM ghaTaH san , na tu prAk' ityAdyanubhavAt / buddhivizeSakRtApekSayApyAdezAparAbhidhAnayA sApekSameva tat , yathA 'ayamekaH, | ayaM caikaH' iti kalpanAkRtApekSayA dvitvAdIti / evaM ceha saptabhaGgI pravartate, tAmidAnI dimAtreNa darzayAmaH; tathAhi- syAdastyeva, syAnAstyeva, syAdavaktavyameva, syAdastyeva syAnAstyeva, syAdastyeva syAdavaktavyameva, syAnAstyeva syAdavaktavyameva, syAdastyeva syAnnAstyeva syAdavaktavyameva, ityetadullekhaH / atra sarvatraivakAramayogo'nabhimatArthavyAvatyartham , itarathA pratiniyatasvArthAnabhidhAnenAnabhihitatulyatApatteH; taduktam "vAkye'vadhAraNaM tAvadaniSTArthanivRttaye / kartavyam , anyathAnuktasamatvAttasya kutracit // 1 // " iti / { SESS // 249 // / JaMEducation internationa For Private Personal Use Only
Page #537
--------------------------------------------------------------------------
________________ syAtkAraprayogazca sApekSapratiniyatasvarUpapratipattaye / yatrApi cAsau na prayujyate, tatrApi vyavacchedaphalaibakAravadarthAt pratIyate, taduktam "so'prayukto'pi vA tajjJaiH sarvatrArthAta pratIyate / yathaivakAro'yogAdivyavacchedaprayojanaH // 1 // " iti / tatra svarUpeNa ghaTAdinA'stitvavivakSayA'sattvopapsarjanasattvapratipAdanaparaH prathamo bhnggH| pararUpeNa paTAdinA nAstitvavivakSayA ca sattvopasarjanAsattvapratipAdanaparo dvitIyo bhaGgaH / zabdazaktisvAbhAvyAdekopasarjanetarapradhAnabhAvanaiva zAbyAH prtiiteH| yadA tu tad vastu dvAbhyAmapi dharmAbhyAM yugapadabhidhAtumiSTam , tadA tRtIyo bhaGgaH / na hi dvayordharmayoyugapat prAdhAnyena guNabhAvena vA pratipAdane kizcid vastu samartham / tathAhi- na tAvat samAsastathA, bahuvrIheranyapadArthapradhAnatvAt / avya. yIbhAvasya cobhayapadapradhAnatve'pyatrArthe'pratIteH, dvandvasyApi dravyavRtteH prakRtArthAmatipAdakatvAt , ekamanUya tadapravRtteH, guNaterapi dravyAzritaguNapratipAdakatvena pradhAnabhUtayorguNayorapratipAdyatvAt / tatpuruSasyApyuttarapadapradhAnatvAt , dvigoH saMkhyAvAcipUrvapadatvAt , karmadhArayasya guNAdhAradravyaviSayatvAt , ekazepasya cAsaMbhavAt , dvandvatulyatvAcca / na ca samAsAntarasadbhAvo'sti, yena yugapad guNadvayaM samAsapadavAcyatAmAskandet / ata eva na vigrahavAkyamapi tathA, tasya vRtyabhinnArthatvAt / na ca kevalaM padaM vAkyaM vA'nyallokaprasiddhaM tathA, tasyApi parasparApekSadravyAdiviSayatayA tathAbhUtArthapratipAdakatvAyogAt / na ca sUryAcandramasoH puSpadantapadavat , zat-zAnayoH satpadavad vA sAMketikamekaM padaM tathA vaktuM samartham , tasyApi krameNArthadvayamatyAyakatvAta "sakRducaritaM padaM sakRdartha bodhayati" iti nyAyAt / Jain Educatiemational For Private Personal Use Only
Page #538
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravAto samuccayaH / // 250 // ekaM padamekakadharmAvacchinnamevArtha bodhayati' ityetannyAyArthaH / tena nAnArthakazabdasthala ekapadAdubhayopasthitAvapi nobhayabodhaH, puSpadantAdipadAd ravi candrAdyubhayatvenobhayabodhastu sughaTa eva, anyathA ghaTapadAd ghaTatvenAkhila ghaTabodho'pi na syAditi cet / 'astvetadApAtataH, tathApi prAtistvikarUpeNAvaktavyatvameva / etena 'sat' iti padAdeva zaktyA sattvasya, lakSaNayA cAtvasyopasthitirastu zakya-lakSyayoryugapadantrayastu 'gaGgAyAM matsya ghoSau' ityAdAvivopapadyate ityucchRGkhala - vAvadUkoktAvapi na kSatiH, kramikabhaGgadrayajanyamatItyapekSayA yugapadavaktavyatvasyAvAdhAt zrotustathA jijJAsayaiva tathokteH, ekatra janitApekSAnvayasya syAtpadasyetaratra vyuparatAkAGkSatvenoktavadanvayAyogAt / ata eva na nijArthAntaraika tAbhyupagamestyarthasya tathA vAcyatA, tathAbhUtasya tasyAtyantAsacvAt sarvathA sacce'nyato'vyAvRttatvAt mahAsAmAnyavat, ghaTArthatvAnupapatteH; arthAntaratve pararUpAdivat svarUpAdapi vyAvRtteH, kharaviSANavadasatvAdavAcyataiva' iti vadanti / na ca ghaTazabdapravRttinimitte vidhirUpe siddhe'saMbaddha eva tatra paTAdyarthapratiSedha iti vAcyam; paTAdestatrAbhAvAbhAve zabdapravRttinimittasya ghaTatvasyaivAsiddheH / zabdAnAM cArthajJApakatvaM na kArakatvam iti tathAbhUtArthaprakAzanaM tathAbhUtenaiva zabdena vidheyam iti nAsaMbaddhastatra paTArthapratiSedhaH / athavA, 'sarva sarvAtmakam' iti sAMkhyamatavyavacchedArthe tatpratiSedho vidhIyate / na ca tadabhimatArthasya siddhyasiddhibhyAM vyAhato niSedha iti vAcyam; vikalpataH siddhasyApi taM prati vyavahAravyudAsAya niSedhaucityAt / vikalpataH siddhizva khaNDazo'khaNDazo vetyanyadetat / " yadvA, nAma-sthApanA- dravya bhAvabhinneSu ghaTeSu vidhitsitA 'vidhitsitaprakAreNa prathama dvitIya bhaGgau / tatmakArAbhyAM yugapada Jain Education Intonal saTIkaH / stabakaH / // 7 // // 250 //
Page #539
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAcyaH / yadyavidhitsitarUpeNApi ghaTaH syAt tadA pratiniyatanAmAdibhedabhAvapasarale vidhisita syApi nAtmalAbha iti sarvAbhAva eva bhavet / yadi ca vidhitsitaprakAreNApyasTaH syAt tadA tannibandhanavyavahAdiprasaktireva / ekAntAbhyupagame ca tathAbhUtArthasyAmAmANikatvAdavAcyaH / athavA, khAkRtapratiniyataprakAre tatraiva nAmAdikaM yaH saMsthAnAdistatsvarUpeNa ghaTaH, itareNa cAghaTaH, iti prathama dvitiiyau| tAbhyAM yugapadabhidhAtupazaktaravAcyaH / vivakSitasaMsthAnAdineva | yadItareNApi ghaTa syAt ,ekasya sarvaghaTAtmakatvAsaktiH, a(pra?)ya vivakSitenApyaghaTaH,paTAdAviva ghttaarthinsttraapyprvRttiprsktiH| ekAntapakSe'pyayameva doSa itysttvaadvaacyH| athavA, svIkRtapratiniyatasaMsthAnAdau madhyAvasthA khaM rUpam , kuzUla-kapAlAdilakSaNe pUrvottarAvasthe pararUpam , tAbhyAM sadasattvAt prathama-dvitIyau / yugapattAbhyAmabhidhAtumasAmarthyAt tRtIyaH / madhyAvasthAvaditarAvasthAbhyAmapi yadi ghaTaH syAt , tasyAnAdyanantatvaprasaktistadA syAt / yadi ca madhyAvasthArUpeNApyaghaTastadA sarvadA ghttaabhaavaapttiH| ekAntapakSe'pyayameva prasaGga itysttvaadvaacyH| athavA, tasminneva madhyAvasthAsvarUpe vartamAnA-'vartamAnakSaNarUpatayA sadasattvAt prthm-dvitiiyau| tAbhyAM yugapadanabhidheyatvAt tRtIyaH / yadi vartamAnakSaNavat pUrvottarakSaNayorghaTaH syAt, vartamAnakSaNamAtramevAsau prAptaH, puurvottryorvrtmaantaapraapteH| na ca vartamAnakSaNamAtramapi pUrvottarApekSasya, tadabhAve'bhAvAt / athAtItA-'nAgatakSaNavad vartamAnakSaNarUpatayApyaghaTaH, sarvadA tasyAbhAvaH syAt / ekAntapakSe'pyayameva doSa itysttvaadvaacyH| athavA,kSaNapariNatirUpe ghaMTe locanajAtipattiviSayatvA'viSayatvAbhyAM svarUpa-pararUpAbhyAmAdya-dvitIyau / tAbhyAM yugapadAdi SPERMEDIOPORDICTIO tRtiiyH| yadi va madhyAvasthAsvarUpa ghaTastadA sarvadA tarAvasthAbhyAma Jain Education to For Private & Personel Use Only
Page #540
--------------------------------------------------------------------------
________________ saTIkaH / stavakaH / // 7 // zAstravAto- hstRtiiyH| yadIndriyAntarajapratipattiviSayatvenApi ghaTaH syAt , indriyasaMkaraH syAt / yadi ca cakSurjapratipattiviSayatvenApi na samuccayaH ghaTaH, tarhi tasyArUpatvaprasaktiH / ekAntapakSe'pyayameva doSa ityasattvAdavAcyaH / athavA, dRzyamAna eva ghaTe ghaTazabdavAcyatA // 25 // khaM rUpam , kuTazabdAbhidheyatvaM pararUpam , tAbhyAM sadasavAt prathama-dvitIyau / yugapattAbhyAmarpito'vAcyaH / yadi hi ghaTazabdavAcyatveneva kuTazabdavAcyatvenApi ghaTaH syAt , tarhi trijagata ekazabdavAcyatAprasaktiH, ghaTasya vA'zeSapaTAdizabdavAcyatvaprasaktiH, ghaTazabdavAcyatApatipattau samastatadvAcakazabdapratipattiprasaGgazca / ghaTapadenApi yadyavAcyaH syAt , tadA ghaTazabdoccArapavaiyarthyaprasaktiH / ekAntAbhyupagame'pi ghaTasyaivAsattvAt tadvAcakazabdasaMketAbhAvAdavAcya eva / athavA, ghaTazabdAbhidheye tatraiva ghaTe heyopAdeyA-'ntaraGgabahiraGgo-payogAnupayogarUpatayA sadasacAt prathama-dvitIyau / Ho tAbhyAM yugapadAdiSTo'vAcyaH / yadi hi heyAdirUpeNApyarthakriyAkSamAdirUpeNaiva ghaTaH syAt , paTAdInAmapi ghaTatvaprasaktiH / yadi copAdeyAdirUpeNApyaghaTaH syAt , antaraGgatya vakta-zrotagatahetu phalabhUnaghaTAkArAvabodhakavikalpopayogasyApyabhAve ghaTasyAbhAvaH / ekAntAbhyupagame'yamaiva doSa ityavAcyaH / athavA, tatraivopayoge'bhimatArthAvabodhakatvA-nabhima tArthAnavabodhakatvataH sadasattvAt prathama-dvitIyau / tAbhyAM yugapadAdiSTo'vAcyaH / vivakSitArthapratipAdakatvenevetararUpeNApi yadi ghaTaH syAt , tadA pratiniyatopayogAnupapattiH, evaM ca viviktarUpopayogapratipattinaM bhavet / tadupayogapatiniyatarUpeNApi yadyaghaTaH syAt tadA sarvAbhAvo'vizeSaprasaGgo vA, na caivama, tathApatIteH / ekAntapakSe'pyayameva prasaGga ityavAcyaH / athavA, ghaTatvaM skhaM rUpaM sacam , asacaM ca pararUpe, tAbhyAM prathama-dvitIyau / abhedena tAbhyAM nirdiSTo ghaTo'vaktavyaH; // 25 // For Private Personel Use Only
Page #541
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAparAmaTaSEASE tathAhi- yadi saccamanUdya ghaTatvaM vidhIyate, tadA sattvasya ghaTatvena vyAghaTasya sarvagatatvaprasaGgaH, tathAbhyupagame pratibhAsavAdhA vyavahAravilopazca / tathA'sattvamanUdha yadi ghaTatvaM vidhIyate tadA prAgabhAvAdezcaturvidhasyApi ghaTatvena vyaapterghtttvprsnggH| atha ghaTatvamanUdya sadasacce vidhIyete, tadA gharatvaM yat tadeva sadasattve iti ghaTamAtraM sadasacce prasajyete, tathAca paTAdInAM mAgabhAvAdInAM cAbhAvaprasaktiH / iti prAktananyAyena vizeSagavizeSyalopAt 'san ghaTaH' ityevamavaktavyaH, 'asan ghaTa:' | ityevamapyavaktavyaH syAt / anekAntapakSe tu kathaMcidavAnya iti na kazcid dossH| . yadvA, ghaTo'rthaparyAyaH svAnyatrAvRtteH khaM rUpaM, 'ghaTaH' iti nAma vyaJjanaparyAyastadatadvipayatvAt pararUpam , tAbhyAM prathama-dvitIyau / abhedena tAbhyAM nirdeze'vaktavyaH, yatovApi yadi vyaJjanamanUya ghaTArthaparyAyavidhiH, tadA tasyAzeSaghaTAtmakatAsaktiH, iti bhednibndhntdvyvhaarvilopH| athArthaparyAyamanUca vyaJjanaparyAyavidhiH, tathApi siddhavizeSAnuvAdena ghaTatvasAmAnyasya vidhAnAdakAryatvAdiprasaGga iti ghaTasyAbhAvAdavAcyaH / anekAntapakSe tu yugapadabhidhAtumazakyatvAt kathaJcidavAcyaH / yadvA, sattvamarthAntararUpaM, tasya vizeSayadekatvAdananvayirUpatA, ata eva na tad vAcyam , antyavizeSavat / antyavizeSastu khaM rUpaM so'pyavAcyaH, ananvayAt / pratyekAvaktavyAbhyo tAbhyAmAdiSTo ghaTo'vaktavyaH / anekAnte tu kathazcit tthaa| ___athavA, saMdrutarUpAH satyAdayo ghara ityatra darzane sattvAdayaH pararUpaM, saMdrutarUpaM khaM, tAbhyAmAdiSTo ghaTo'vaktavyaH, yataH saMdrutarUpasya sattva-raja-tamastu sacce satva-raja-tamasAmabhAvaprasaktiH, teSAM parasparacailakSaNyenaiva sattvAditvAt , saMdrutarUpatve ca vailakSaNyAbhAvAdabhAva iti vizeSyAbhAvAdavAcyaH / asattve cAsatkAryotpAdaprasaGgaH / na caitadabhyupagamyate / abhyu Jain Education t o For Private & Personel Use Only
Page #542
--------------------------------------------------------------------------
________________ PRETATAskeko sttiikH| stbkH| Coleio zAstravAtoM-1 pagame'pi vishessnnaabhaavaadvaacyH| anekAnte tu kathaJcittathA / yadvA, rUpAdayaH pararUpam , asaMdrutarUpatvaM khaM rUpam , tAbhyA. smuccyH| sAmAdiSTo'vaktavyaH, yato rUpAdivyAvRttA rUpAdayaH, evaM ca rUpAdInAM ghaTatAvAcyA, arUpAditvAd ghaTasya / na hi prspr||252|| vilakSaNabuddhigrAhyA rUpAdaya ekAnekAtmakapratyayagrAhyArUpAdirUpaghaTatAM pratipadyanta iti vizeSyalopAdavAcyaH / athAdhyarUpAdirUpA rUpAdayaH, nanvevaM rUpAdaya eva na bhavanti, iti teSAmabhAve ke'saMdrutarUpatayA vizeSyA yenAsaMdunarUparUpAdayo ghaTo bhavet ? ityevmpyvaacyH| anekAntadAde tu kathaJcittathA / yadi vA, rUpAdayaH pararUpaM, matuvarthaH svarUpam , rUpAdyAtmakaikAkArAvabhAsabhatyayaviSayavyatirekeNApararUpasaMbandhyanavagatervizeSyAbhAvAd na rUpAdimAn ghaTa ityavAcyaH / na caikAkArapratibhAsagrAhyavyatirekeNApararUpAdipratibhAsaH, iti vishessnnaabhaavaadpyvaacyH| anekAnte tu kathaJcit tathA / athavA, bAhyaH pararUpam , upayogastu svaM rUpam , tAbhyAmAdiSTo'vaktavyaH, tathAhi-ya upayogaHsa ghaTa ityuktau upayogamAtrameva ghaTa iti sarvopayogasya ghaTatvamasaktiH, iti prtiniytsvruupaabhaavaadvaacyH| yo ghaTaH sa upayoga ityuktAvupayogasyArthatvaprasaktarupayogAbhAve ghaTasyApyabhAva iti kathaM nAvAcyaH ? / tadidamuktam "atyaMtarabhUehi ya Niyaehi a dohi samayamAiTaM / vayaNavisesAIyaM dabvamavattavvayaM paDaI // 1 // " iti / yadA ca dezo'stitve niyamyate, dezazca nAstitve tadA'nayavA-'vayavinoH kathazcidabhedAdavayavadvArA 'kuNTho devadattaH' | ityatreva taddharmANAyavayavini vypdeshaaccturthbhnggprvRttiH| avayavini tvekatra tathAvivakSAyAmavaktavyatAyAmeva paryavasAnaM syAditi 1 arthAntarabhUtAbhyAM ca niyatAbhyAM ca dvAbhyAM samakamAdiSTam / vacanavizeSAtItaM dravyamavaktavyatAM patati // // 2 sammatisUtre gAthA 36 / com // 252 // ANNA Jain Education Internal For Private Personal use only
Page #543
--------------------------------------------------------------------------
________________ nAtiprasaGgaH / avayavena ca viziSTadharmeNa vibhajyaikamAdizyamAnaM suprasiddhameva / yathaika eva puruSo vivakSitaparyAyeNa bAlAdinA pariNataH kumArAdinA cApariNata iti / tadidamuktam--- "aha deso sambhAve deso'sambhAvapajae nniyo| taM daviyamasthi Natthi ya Aesavisesi jamhAM // 1 // " iti / yadA ca dezostitve'vaktavyatvAnuviddhasvabhAva Adizyate, aparazca dezo'stitva-nAstitvAbhyAmekadaiva vivakSito'stitvAnuviddha evAvaktavyatvasvabhAve, tadA pazcamabhaGgapravRttiH, prathama-tRtIyakevalabhaGgavyudAsota vivakSAbhedakRto draSTavyaH, prathama-tRtIyayoH parasparAnuparaktayoH pratipAdyenAdhigantumiSTatvAt , pratipAdakenApi tathaiva vivakSitatvAt , atra tu tadvipayayAt , anantadharmAtmakasya dharmiNaH pratipAdyAnurodhena tathAbhUtadharmAkrAntatvena vaktumiSTatvAt / tadidamAha--- __"sainbhAve AiTo deso deso a ubhayahA jassa / taM atthi avattavyaM ca hoi daviyaM viappavasA / / 1 // " yadA ca vastuno deza eko'satve'vaktavyatvAnuviDhe nizcitaH, aparazcAsatvAnuviddho yugapadubhayathA vivakSitastadA tathAvyapadezyAvayavavazAdavayavini SaSThabhaGgapravRttiH, kevala dvitIya-tRtIyabhagavyudAsaH prAgvat , pratipAdyajijJAsAvazAt / tadidamAha "Aiho'sabbhAve deso deso ya ubhayahA jassa / taM Natthi avattavvaM ca hoi davi viappavA // 1 // " 1 atha dezaH sadbhAve dezo'sadbhAvaparyave niyataH / tad dravyamasti nAsti cAdezavizeSitaM yasmAt // 1 // 2 sammatiprakaraNe gAthA 37 / 3 sadbhAva AdiSTo dezo dezazcobhayathA yasya / tadastyavaktavyaM ca bhavati vyaM vikalpavazAt // 1 // 4 sammatI gAthA 38 / 5 AdiSTo'sadbhAve dezo dezazcobhayathA yasya / tad nAstyavaktavyaM ca bhavati dravyaM vikalpavazAt // 3 // 6 sammato gAthA 39 / STORESIDE
Page #544
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtAsamuca // 253 // BROKAR yadA ca vastuno deza eka sacce niyataH, dvitIyazcAsatve, tRtIyastUbhayathA'bhidhitsitastadA tathAbhUtavizeSaNAdhyA- sttiikH| stvkH| sitasyAnenaiva prakAreNa pratipAdanAdIdRze'rthe'parabhaGgaviSayAprasarAt saptamabhaGgapravRttiH / tadidamAha // 7 // "sabbhAvAsabbhAve deso deso a ubhayahA jassa / taM atthi NatthavattavyayaM ca daviaM viappavasAM // 1 // " iti / athAnantadharmAtmake vastuni tatpratipAdakavacanasya saptadhA parikalpane'STamo'pi vikalpaH kiM na svIkriyate ? iti cet / na, tatparikalpanAnimittAbhAvAt , sAvayavAtmakasya niravayavAtmakasya cAnyonyanimittakasya jijJAsAyAM caturthAdiprathamAdivikalpAnAmeva pravRtteH / kiJca, krameNa dharmadvayaM guNa-pradhAnabhAvena pratipAdayan prathama dvitIyAveva bhaGgAvAdadIta, yugapattu dvayamabhidhitsustRtIyameva, krameNa prAdhAnyena dvayamabhidhitsurAdha-dvitIyasaMyoganiSpannaM caturthameva, ekaM vibhajyAparaM cAvibhajyAbhidhitsuH prathama-tRtIyasaMyoganiSpanna pazcamam , dvitIya-tRtIyasaMyoganiSpanna SaSThaM vA, dvau dezau vibhajya tRtIyaM cAvibhajyAbhidhitsurAdya-dvitIya-tRtIyasaMyoganiSpanna saptamameva, iti caturAdidezopAdAne'pi dvivyAdInAmekavibhAjakoparAgavizrAmAd / na saptamAdyatikramaH, ekakaradaNDasaMyoge karavyadaNDasaMyoge vA daNDitvAvizeSAt / anekAnta udbhUtadvitvAdivivakSayA syAdeva vizeSa iti cet / syAdeva tarhi bhaGgAvAntarabhedo'pi / ata eva mallavAdiprabhRtibhirete koTIzo bhavanto bhedA abhihitaaH| vibhAjakopAdhyanatikrapAttu na vibhAgavyAghAta iti tatvam / sadbhAvAsadbhAve dezo dezazcobhayathA yasya / tadasti nAstyavaktavyaM ca dravyaM vikalpavazAt / / 1 // 2 sammatiprakaraNe gAthA 40 / // 253 // PRESE Jain Education na For Private Personal Use Only
Page #545
--------------------------------------------------------------------------
________________ iyaM ca saptabhaGgI pratibhaGgaM sakalAdezasvabhAvA vikalAdezasvabhAvA caM pramANapratipannAnantadharmAtmakavastunaH kAlAdibhirabhedadRttiprAdhAnyAt, abhedopacArAd vA yaugapadyena pratipAdakaM vacaH sakalAdezaH / tadviparIto vikalAdezaiH / abhedavRttiprAdhAnyam - dravyArthikana yagRhIta sattAdya bhinnAnantadharmAtmakavastuzaktikasya sadAdipadasya kAlAdyabhedavizeSapratisaMdhAnena paryAyArthikana paryAlocanaprAdurbhavacchakyArthabAdhapratirodhaH / abhedopacAraca - paryAyArthikana yagRhItAnyApohaparyavasitasattAdimAzaktikasya tAtparyAnupapacyA sadAdipadasyoktArthe lakSaNA | kAlAdayazcASTAvime - kAlaH, AtmarUpam, arthaH, saMvandhaH upakAraH, guNidezaH, saMsargaH zabda iti ca / tatra yatkAlamastitvaM tatkAlAH zeSAnantadharmA vastunyekatreti teSAM kAlenAbhedavRttiH / yadeva cAstitvasya tadguNatvamAtmarUpaM tadevAnyaguNAnAmapItyAtmarUpeNAbhedavRttiH / ya eva cAdhAro'rtho dravyAkhyo'stitvasya sa evAnyaparyAyANAmityarthenAbhedavRttiH / ya eva cAviSvagbhAvaH saMbandho'stitvasya sa evAnyeSAmiti saMbandhenAbhedavRttiH / ya eva copakAro'stitvena vastunaH svaprakArakapratItiviSayatvalakSaNaH, sa evAnyeSAmityupakAreNAbhedavRttiH / ya eva ca guNinaH saMvandhI dezaH kSetralakSaNo'stitvasya sa evAnyeSAm, iti guNidezenAbhedavRttiH / ya eva ca vastunaH saMsargo'stitva syAdhArAdheyabhAvalakSaNaH, sa evAnyeSAm iti saMsargeNAbhedavRttiH / ya eva ca 'asti' iti zabdo'stitvadharmAtmakasya vastuno vAcakaH, sa evAzeSAnantadharmAtmakasyApi iti zabdenAbhedavRttiH / 1 pramANanayatatvAlokAlaGkAre 4 / 43 / 2 pramA0 4 4 4 | 3 pramA0 4 / 45 / Jain Educatmational
Page #546
--------------------------------------------------------------------------
________________ shaakhvaartaasmuccyH| sttiikH| stbkH| // 254 // Shockera kecittu- 'anantadharmAtmakavastupratipAdakatvAvizeSe'pyAdyAkhaya eva bhaGgA niravayavapratipattidvArA sakalAdezAH, agri- mAstu catvAraH sAvayavapatipattidvArA vikalAdezAH' iti pratipannavantaH / ete ca saptApi bhaGgAH syAtpadAlAJchitA avadhAragaikasvabhAvA viSayAsatvAdu durnayAH, syAtpadalAJchitastvetadanyatamo'dhItarAMzApatipAdekadezavyavahArAnibandhanatvAta sunaya eva / 'asti' ityAdikastu syAtkAraivakAravinirmukto dharmAntaropAdAnapratiSedhAkaraNAt svArthamAtrapratipAdanapravaNaH sunayo'pi na vyavahArAGgamiti draSTavyam / ayaM ca saptavidho'pi vacanamArgo'rthanaye'viziSTaH / tatra prathamaH saMgrahe sAmAnyagrAhiNi, dvitIyo vyavahAre vizeSagrAhi|Ni, tRtIya RjusUtre pRthaktvamanicchati, caturthaH saMgraha-vyavahArayoH, paJcamaH saMgraha-rjumUtrayoH, SaSTho vyavahAra-RjusUtrayoH, saptamaH saMgraha-vyavahAra-rjumUtreSu / vyaJjananaye ca savikalpo nirvikalpazca / prathame'thaikatve'pi paryAyazabdavAcyatAvikalpasadbhAvAt prathamaH savikalpaH / dvitIya tRtIyayordravyArthanirgataparyAyAbhidhAyakatvAd nirvikalpo dvitIyaH, zabdAdiSu tRtIyaH / saMyogAdanye / athavA, vaktRsthapratyayarUpe'rthanaye saptApyete saMbhavinaH / zrotRsthapratyayarUpe vyaJjananaye tu zabda samabhirUDhayoH saMjJA. kriyAbhede'pyabhinnArthapratipAdanAt savikalpaH prathamabhaGgaH / evaMbhUtastu kriyAbhedA bhinnamevArtha pratipAdayatIti tatra nirvikalpo dvitIyabhaGga eva / avaktavyastu zabdAviSayatvAd nAstyeveti vadati, sadbhAvAyarpaNayA RjumUtrAd vizeSitatarArthAbhyupagamasya zabdanaye bhASyakRtA pakSAntaramadhikRtyAbhihitatvAt , tadapekSayA tatra saptApi savikalpAH, yathAzrute tu nirvikalpA ityapyanujAnImaH // 23 // // 254 // Jan Education in For Private Personel Use Only
Page #547
--------------------------------------------------------------------------
________________ saradArapasarasAdara tadevaM saptabhaGgyAtmakapramANenAnekAnta evaM nizcayo yujyate, naikAnta iti nigamayannAhaanekAntata evAtaH smygmaanvyvsthiteH| syAhAdino niyogena yujyate nizcayaH param // ataH- uktayuktaH, anekAntata eva- anekAntamatamavalambyaiva, samyagmAnavyavasthiteH- avisaMvAdipramANavyavasthAnAt , sthAvAdino niyogena-niyamena, nizcayo yujyate, paraM-kevalam / 'param' ityanenaikAnte mAnasyaivAnavatAra iti sUcitam / tathAhi-na tAvadadhyakSAdekAntasiddhiH, anekAntasyaiva sarvairadhyakSamanubhavAt , ekasyaiva vastuno vastvantarasaMbandhAvibhUtAnekasaMbandhirUpatvAt , pitR-putra-bhrAtR-bhAgineyAdiviziSTakapuruSavat , pUrvA-'parA-'ntaritA-'nantarita-durA-''sanna-nava-purANa-samarthA'samarthadevadatta-caitrasvAmikalabdha-kRta-hRtAdirUpaghaTavad vA / yatpunarucyate maNDanena "pitrAdiviSaye'pekSA jananAdiprabhAvitA / ekakriyAvizeSeNa vyapekSA isva-dIrghayoH" // 1 // iti / tattu dRSTAnta-dASTAntikayorApekSikaparyAyatvaparyavasAnAd nAticaturasram / yadapyetad vivRNvatoktam- 'zabdArthastatra sA. pekSo na vastu' iti / tadapyazabdArthasya vastutaH siddhau zabdasya ca kalpanAmAtraparyavasitatve zobhate / yeSAmapi matam- 'pitRtvaputratvAdayo dharmA eva tattanirUpitA bhidyante, dharmI tvekasvabhAva evN'| teSAmapi 'etadapekSayA'yaM pitA, etadapekSayA ca na pitA' ityAdipratItyananurAdha eva, dharmibhedapratItedharmAbhAvAvagAhitAyo 'ghaTaH paTona' ityAdAvapi tathAtvApacyA ca bhedakathairosIde 1 ja. 'ttkRtce| 2 kha. ga. gha. 'vinA' / in Education Indiana For Private & Personel Use Only
Page #548
--------------------------------------------------------------------------
________________ BIPICzA saTIkaH / stbkH| // 7 // zAstravAto-diti / ye'pi nagara-trailokyAdivat pitR-putrAdibhAvabhAga jJAnAkAra eva' iti pratipannavantaH / te'pi zabalArthAnupapattibhItAH smuccyH| zavalajJAnamAzrayanto vyAghrAt trasyantaH kUpAntaHpAtina iti dig / // 255 // evaM cAnumAnAdinApi naikAntasiddhiH, adhyakSabAdhite'rthe'numAnAdipramANApravRtteH / kizca, sAdharmyataH paraH sAdhya sAdhayet , vaidhayeto vA ? / ubhayathApi tatputratvAdergamakatvaprasaGgaH, prakaraNasama-kAlAtyayApadiSTayorhetvAbhAsatvAbhAvenAbAdhakatvAt , nizcitasvasAdhyAvinAbhUtahetUpalambhasyaiva sAdhyadharmiNi sAdhyapratipattirUpatvena tayostadapratipanthitvAt / na ca yathA tavAtrA'gamakatvaM tathA mamApIti zaGkanIyam , mamAkSiptaparasparasvarUpAjahattisAdharmyavaidharmyasvabhAvanibandhanatrairUpyanizcayAbhAvena tasyAgamakatvAt , parasya ca tathA'nabhyupagamAt / kizca, parasya svasamAnAdhikaraNAtyantAbhAvApratiyogisAdhyasAmAnAdhikaraNyasAdhyAbhAvavadavRttitvasAdhyasaMbandhitAvacche . dakarUpavattvAdivyAptInAM nAnAtvAt sAdhane sAdhyavyApyatvamapi durghaham / na ca sarvAsAmapi vahninirUpitavyAptInAM pratyeka vanyanumityaGgatvameva, kAryatAvacchedake tattadavyavahitottaratvAdidAnAca na vyabhicAra iti vAcyam , anugatahetu-hetumadbhAva vinA'nugatavyavahArapravRttyAunupapatteH, anumitijanakatAvacchedakatayA siddhAyA ekasyA evaM vyApteH pratistra vibhajyAnubhavAd bhedamizritatvasvIkAraucityAt / evaM viziSyatattaddharmAvacchinnakAraNatAzraye'pi tattaddharmasAmAnyAdhikaraNyena sAmAnyakAraNatAvyapadezasamarthanamapi pareSAM zabdAntareNa sAmAnyavizeSabhAvameva vastuno draDhayati, arpitA'narpitasiddheH, iti draSTavyam, "yasAmAnye yatsAmAnyaM hetustadvizeSe tadvizeSopi" iti nyAyopapatteH, arthanyAyenA bhAvenApradhAnaguNabhUte'pi pradhAnaguNabhAva 1 // 255|| Jain Educh an inte RWAlww.jainelibrary.org
Page #549
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogAceti / kiJca, paraH sAdhyaM sAdhayan na tAvat sAmAnya sAdhayet , kevalasya tasyAsaMbhavAt / nApi vizeSam , tasyAnanuyAyitvena sAdhayituma zakyatvAt / na ca sAmAnyoparAgeNa vizeSasyApyanuyAyitvam , samavAyaniSedhena taduparAgAsiddheH 'parvato jAtimadvAn' ityAdAvatiprasaGgAcca / nApyubhayam , ubhayadoSAnativRtteH / nApyanubhayam , tasyAsakvAt , ityAyUhyam / tadidamuktam"sAhammao vva atthaM sAhija paro vihammao vAvi / annonnaM paDikuMThA do vi a ee asavvAyA // 1 // " iti / anekAnte tu na sAdhyasiddhiranupapannA, kayazcid vahnimattAyAH sAdhyatvena 'parvato dravyavAn' ityAdAvanatiprasaGgAt , vahnimattAyA dravyavattAsAmAnyakroDIkRtatve'pi kathaJcidatirekAt , vivAdAspadIbhUtasAmAnya-vizeSobhayAtmakasAdhyadharmAdhArasAdhyadharmisiddhezca anyathA 'parvatasAmAnyaM vahnimattayA'numinomi' 'imaM parvataM vadvimattayA'numinomi' ityAdi vibhajyAdhyavasAyAkArAnupapatteH, itaratra saMzayAnivRttiprasaGgAcca / ityanyatra vistaraH / tadidamAha "devaDhiavattavvaM sAmaNNaM pajavassa ya viseso / ee samovaNIyA vibhajja vAyaM visesaMti // 1 // " iti / tadevaM 'syAdvAdino na kacidapi nizcayo yujyate' iti pUrvapakSiNoktaM nirAkRtam // 24 // 1 sAdharmyato vArtha sAdhayet paro vaidhayaMto vApi / anyonyaM parikuNThau dvAvapi caitAvasadvAdau // 1 // 2 sammatiprakaraNe gAthA 153 / 3 vyAstikavaktavyaM sAmAnya paryavasya ca vizeSaH / etau samopanItI vibhajya vAdaM viziSTaH // 7 // 4 sammatiprakaraNe gAthA 154 / ROCEEN deceae For Private Personel Use Only
Page #550
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtA samuccayaH / // 256 / / Jain Education In itthaM ca 'saMsAryapi na saMsArI' ityAdyapyarthato nirastametra, tathApi viziSya tad nirasitukAmastatra prayojanamAha - etena sarvameveti yaduktaM tannirAkRtam / ziSyavyutpattaye kiJcittathApyaparamucyate // 25 // etena - anantaroditena syAdvAdasAdhanena, sarvametra yaduktaM pUrvapakSiNA, tad nirAkRtam, adhikasyApyuktatulyayogakSematvAt / tathApi ziSyavyutpattaye- prapaJcayajJaziSyamativisphAraNAya, kiJcidaparam - avaziSTaviSayam, ucyate // 25 // tathAhi saMsArI cetsa eveti kathaM muktasya saMbhavaH / mukto'pi cetsa eveti vyapadezo'nibandhanaH // saMsArI cet sa eva - saMsAryeva, evakAra ekAnte iti hetoH, saMsAriNaH sarvathA saMsAritvAt kathaM muktasya saMbhavaH - saMsAriNyayaM mukta ityAdivyapadezaH 1 / kSaNabhedastvatra na parihAraH sarvathA'sArUpyAt / syAnmatamanyeSAm - sa eva saMsArI sa eva ca muktaH, na tu na saMsArI na muktazva, saMsAritva- muktatvayoH saMsArimuktabhedavirodhitvAt pratiyogitAvacchedakena sahAnyonyAbhAvasya virodhe kAlabhedAnivezAditi / asadetat, 'idAnImayaM saMsArI na muktaH 'idAnIM sa mukto na saMsArI' ityAdivyavahArAt saMsAri-mukta yorasaMsArya-muktayozca kAlabhedena vibhinnatayA vyavasthiteH / vibhede kathamekatrobhayathA vyavahAra iti cet / so'yamekAntavAdina evaM zirasi mahAraH / atha nityajJAnAdimadbhinnaH saMsArI, tadbhedazva na tatreti saMsA 1 atra stabake kArikA 8 | saTIkaH / stavakaH / 116 11 7 // // 256 //
Page #551
--------------------------------------------------------------------------
________________ ryeva sa iti cet / kathaM tarhi mukta 'asaMsArI' iti vyavahAraH 1 / gauNaH sa iti cet / na, svecchAmAtrAnurodhe'pi loka-zAstravyavahArAnanurodhAt / ata evAha- mukto'pi cet sa eva- mukta eva na saMsArI, iti hetoH prAgapyasya saMsArisvabhAvatvAbhA vAt anibandhanaH- nirnimittaH, vyapadeza:- 'muktaH saH' ityullekhavAn / / 26 / etadeva spaSTayati- saMsArAd vipramukto yanmukta ityabhidhIyate / naitattasyaiva tadbhAvamantareNopapadyate // 27 // yat - yasmAt, saMsArAd vipramukto mukta ityabhidhIyate, muceravadhisApekSatvAt / etat - itthaMbhUtaM muktatvam, tasyaivasaMsAriNa eva tadbhAvamantareNa- muktabhAvAbhyupagamaM vinA, nopapadyate / iSyata eva tasyaiva tadbhAvaH dharmiNyeva dharmopagamAt, dharmiNo'pi kathaJcitparAvRttistu neSyata iti cet / na, saMsArisvabhAvaM parityajya muktasvabhAvopAdAnAd dharmiNo'pi kathaJcitparAvRtteH / viziSTadharmibhede'pi zuddhadharmyabhedAd na doSa cet / ayameva dravyato'bhedaH, paryAyatazca bheda ityanekAnto yadi syAtpadAnuviddhaH tAdRzabhedasyApi tAdRzabhedanAntarIyakatvAt / mukte'pi tadA saMsAribhede'pi prAk tadabhedAt / tatkAlApekSA tatra tadbheda eveti cet / naitAvataivApekSAvizrAmaH, tatkAle'pi tadanyakAlAbhedAdikRtApekSA''ntyAt / tAvadapekSAniyatavastumatItirna kathamapi syAditi cet / satyam, syAtpadmahimnA pradhAno - pasarjana bhAvena tathApratItyupapatteH, matyakSespi samyagdarzana guNamahimnA tathAbhAvAt mithyAdRzAM tu sApekSayordharmayorekatra nimittabhedaM vinA bhAnasya saMzayavad doSa Jain Educationational
Page #552
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtA samuccayaH / // 257 // janyatvaniyamAt / ata eva 'sadasatoravizeSaNAt sarvaM jJAnaM mithyAdRzAM viparyastam, samyagdRzAM ca saMzayAdikamapi tAdRzadoSAjanyatvAdaviparyastam' iti paribhASante / ityanyatra vistaraH // 27 // phalitamAha tasyaiva ca tathAbhAve tannivRttItarAtmakam / dravya-payAryavadvastu balAdeva prasidhyati // 28 // tasyaiva ca - saMsAriNaH, tathAbhAve - muktabhAve'bhyupagamyamAne tad- adhikRtaM vastu, nivRttItarAtmakaM nitya-nivRtti svabhAvam, balAdeva - syAdvAda sAmrAjyAdeva, dravya-paryAyavat prasidhyati, tasyaiva tathA bhavanAditi // 28 // tadidaM lokAnubhavato'pi sAdhayannAha | lajjate bAlyacaritairbAla eva na cApi yat / yuvA na lajjate cAnyastairAyatyaiva ceSTate 29 lajjate vAlyacaritaiH- cauryA saMspRzyasparza- krIDAdibhiH, ato bAla eva yuvA, 'ahameva pUrva cauryAyanuSThitavAn' iti lajjAnibandhanAbhedapratyabhijJAnAd bAla-yUnorabhedasiddheH / na cApyekAnto bAla eva yad yasmAd yuvA, evaM hi ' ayamidAnIM yuvA, na bAla: ' iti bhedapratibhAso nAnuruddhaH syAt / na ca bAlasvabhAvAparityAge yuvasvabhAvaparigraho'pi syAt, uttarasvabhAve pUrvasvabhAva parityAgasya hetutvAt / na ca tatkAle yUni bAlasAmAnyabheda eva, 'idAnIM yuvA na bAlaH' iti pratIteriti vAcyam, yato na cAnyaH- bhinnasaMtAnAntarayuvA, tai:- bAlyacaritaiH, lajjate, atastatra na tatsaMtAnIyavAlabheda eva / saTIkaH / stabakaH / 1119 11 // 257 //
Page #553
--------------------------------------------------------------------------
________________ tadevamatIta-vartamAnayorbhedAbhedo bhaavitH| evamanAgata-vartamAnayorapi, yata Ayatyaiva- vArdhake sukhahetudhanAdyarthameva, ceSTate / / ato yuva-vRddhayorabhedaH / na hyanyo'nyAtha ceSTata iti // 29 // . na cApyabheda evetyAha| yuvaiva na ca vRddho'pi nAnyArtha ceSTanaM ca tt| anvayAdimayaM vastu tadabhAvo'nyathA bhvet||30|| na ca yuvaiva vRddho'pi- sarvathA vRddhaparyAyApana eva, 'idAnImayaM yuvA na vRddhaH' iti pratIteH / na ca tatkAle tatra yUni tatsaMtAnIyadRddhabheda eva, yato'nyArtha saMtAnAnantaravRddhavat , na ca ceSTanaM-kAyavyApArarUpam / tat-tasmAt , vastvanvayAdimayaMAdinA vyatirekagrahAdanvaya-vyatirekazabalam , anyathA, tadabhAvaH- adhikRtavastvabhAvo bhavet , sarvathA'satsadbhAvavirodhAt / tadidamuktaM sammatikRtA"paDipugmajovvaNaguNo jaha lajjai bAlabhAvacarieMNa / kuNai ya guNapaNihANaM aNAgayasuhovahANathaM // 1 // ya hoi jobbaNatyo bAlo anno vi lajjai na teNa / Na vi a aNAgayatagguNapasAhaNaM jujjai vibhatte // 2 // " iti / yattu- 'bAlyAdyAH zarIrasyaivAvasthAH, AtmA tu bAlyAdyavasthAbhedAd na nivartate, bhidyate vA, nityaikarUpatvAttasya ; 1 pratipanAyauvanaguNo yathA lagAte bAlabhAvacaritena / karoti ca guNapraNidhAnamanAgatasukhopadhAnArtham // 1 // na ca bhavati yauvanastho bAlo'nyo'pi lajjate na tena / nApi cAnAgatatadguNaprasAdhanaM yujyate vibhakte // 2 // 2 mudritamUlasammatI 'ehiM' iti paatthH| 3 sammatiprakaraNe gAthA 43, 44 / Eston For Private Personel Use Only
Page #554
--------------------------------------------------------------------------
________________ vArtAsamuccayaH / // 258 // zarIraM tu pariNAmabhedAd bhidyata eva iti naiyAyikAdInAM matam / tadasat, 'ahaM bAlaH' ityAdipratItyA bAlatvAdyavasthAnAmahaMtvasAmAnAdhikaraNyasya 'prAg bAla Asam idAnIM yuvAsmi' ityAdidhiyA cAhaMtAspadasya bAlya-yauvanAdibhedenotpAdanAza-sthityAtmakasya siddheH ; na cedevam, bAlyAdivad manuSyatvAderapi 'zarIramAtraniSTatve manuSyatvAdiprayojyo guNavizeSa Atmani na ghaTeta | manuSyatvAdikaM saMyogAdivadubhayAzritamiti cet / bAlyAdikamapi tathaiva / na caivaM 'gauro'ham' ityAdidhiyA kAyA - sstmanorabhedaH sidhyaMzcArvAkamataM na pratikSipediti vAcyam; syAtkArasyaiva cArvAka - naiyAyikayorubhayorapi vAraNe samarthatvAt, mRgapateriva mRga- vAraNayoH / ' zarIrasyApi vAlyAdibhedena bheda eva' iti vadatAmabhedamatyabhijJAkSatiH / na ca vibhinna pariNAmavattvalakSaNavaidharmyajJAnakAlotpattikAyAstasyAstajjAtIyAbhedaviSayakatvameveti vAcyam; ghaTe zyAmatva-raktatvayoriva zarIre vibhinnaparimANayorvidharmatvenApratisaMdhAnAt / viziSTavaidharmyasya zuddhavyaktyabhedAvirodhitvaM ca samAnam / yespi 'uktapratyabhijJAbhItA bAlyAdibhede'pi zarIramekameva' ityekAnte'bhinivizante, taduktaM padArtharatnamAlAkRtA'pare tu - 'tatrAzraya eka eva pratyabhijJAnAt' iti manyamAnAH parimANAntarotpAdamAhuH' iti / te'pi mandAH, abAdhitabhedavyavahArAdivilopAt / atha 'yuvA na vAlaH' ityatra yUni bAlavaidharmyameva bhAsate / tatra navo vRttimAn bhinnaM cArthaH, vRttimati bAlatvaviziSTavizeSaNAvacchedakakAlAvacchinnAdheyatayA vRttimAn, bhinne tatraiva kAlAdirapyanveti ; tathA ca 'idAnIM na bAlaH ' ityasya 'bAlatvaviziSTavRttimadbhinaitatkAlIna dharmavAn' ityarthaH / yuktaM caitat 'na pRthag' iti pratItestadavadhikapRthaktvAbhAvavaddravyatvena tadanyonyAbhAvAbhAvasiddheH / tadAhunyayAcAryA:- 'zyAmAd rakto vidharmA na tu pRthag' iti cet / na, 'prAg na , Jain Educationational saTIkaH / stabara : / // 7 // // 258 //
Page #555
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAla' ityasyApyApatteH, bAlyakAlAvacchedena bAlavRttibhinnasya satcAdeH mAkAlavRttani sacAna, IdRzazyAmadharmyasya zyAmaniSThatvAt 'zyAmo na zyAmaH' ityAderapi prasaGgAt / pratyakSasiddhabhedapratIterapahnave pratyabhijJAyAmapyanAzvAsAt , abhedasiddhAvapi bhedAvirodhAt , bhedAbheda eva pratyabhijJAyA upapAdayiSyamANatvAceti dig / tadevamanvayAdimayameva vastviti siddham / na caivamanekAnte 'SaDeva jIvanikAyAH' iti zraddhAnavatAM samyaktvabhaGgaH, vibhAgavAkyAd nyUnatAlAbhe'nekAntavyAghAtAd mithyAtvApatteriti vAcyam ; bhAvatastepAmanekAntaparijJAnazUnyAnAmasamyagdRSTitvAdeva, jIvarAzyapekSayA teSAM kAyAMnAmapi pudgalatayA, jIva-pudgalapadezAnAM ca parasparAvinirbhAgavRttitayaikatvasyAzraddhAnAt , dravyata eva ca 'bhagavatavamuktam' iti jinavacanarucisvabhAvatvena samyagdRSTitvAt / taduktam "Ni ameNa sadahaMto chakkAe bhAvao Na sahai / baMdI apajjavesu vi sadahaNA hoi avibhattAM // 1 // " iti / na caivaM tatra samyagdRSTitvavyavahAre'pi samyagdarzanapratyayikanirjarAnApattiH, naya-niHkSepAdiparicchedAdhInasakalasUtrArthaparijJAnasAdhyaviziSTapravacanarucisvabhAvabhAvasamyaktvasAdhyanirjarAnavAptAvapi bhAvasamyaktvasAdhakatayA dravyasamyaktvasvarUpavyavasthitermArgAnumAryavodhamAtrAnuSaktarucijanyanirjarAnapAyAt / idaM tu dhyeyam- jJAna darzana-cAritrANAM zivikAvAhakapuruSavad militAnAmeva mokSahetutvAbhidhAnAdagItArthe tadabhAvena mokSAnApateH, anekAntaparicchedarUpasya jJAnasya gItArthe sAkSAt , agItArthe ca svAzrayapAratantryeNa hetutvam / nizrayatastadgataphale tadgatAdhyavasAyasyaiva hetutve'pi gItArthApekSa evAgItArthasya pratikSaNavila1 niyamena zraddadhAnaH SaT kAyAn bhAvato na zradadhAti / hantAparyaveSvapi zradvAnaM bhavasyavibhaktam // 1 // 2 sammatisUtre 125 / aNtNt Jain Education Inter! For Private Personal use only Imiaw.jainelibrary.org
Page #556
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtA samuccayaH / // 259 // Jain Educatio 'kSaNastathAbhUtapariNAmaH, nAnyathA / prakAzakamapekSyaiva hi prakAzyaH prakAzyasvabhAvo na andhakAramAkAzAdikaM veti / evaM cApavAdika ekA kivihAravidhirapi gItArthamapekSyaiva, na tvagItArtham, tasya gItArthaparatantrasyaiva karmamAtre'dhikAritvAditi vivecitametadadhyAtmamataparIkSAyAm / evaM 'gacchati' 'tiSThati' ityAdI 'dahanAd dahanaH' 'pacanAt pacanaH' ityAdI jIvadravyamajIvadravyaM cetyAdAvapyanvayavyatirekavyAptirbhAvanIyA, gati sthityAdipariNatasyApyUrdhvagatibhUta lasthityAdyapekSayaiva gati sthitimattvAt; anyathA'bhipretadezaprAptisthitivadanabhipreta dezaprAptiH sthityorapi prasaGgAt tathAsvabhAvasastre kAraNAbhAvasyAprayojakatvAt, kAraNa samAjena tathAsvabhAvasyaivAkSepAta, anyathA'tiprasaGgAt / dahanAderapi dAhAdipariNAmayogyApekSayaiva dahanAditvAt, anyathA cAtathatvAt, adahanasyApyudakAdidravyasya svayamadahanatve'pi pRthivyAdyadahanavyAvRttatayA kathaJcidatathAtvAt samayAvirodhena bhajanApravRtteH jIvA - jIvayorapi kumbhAdyapekSayA jIvApekSayA cAtathAtvAt; anyathA sarvasya sarvAtmakatApatteH / tadidamAha - "gaiipariNayaM gaI caitra kei NiameNa davimicchati / taM pi a udgaiaM tahA gaI aNgahA agaI // 1 // guNaNivyattiasaNNA evaM dahaNAdao vi daTThavvA / jaM tu jahA paDisiddhaM davvamadanaM tahA hoi // 2 // national 1 gatipariNataM gatyaiva kecid niyamena dravyamicchanti / tadapi cordhvagatikaM tathAgateranyathA'gateH // 1 // guNanirvartitasaMjJA evaM dahanAdayo'pi draSTavyAH / yattu yathA pratiSiddhaM dravyamavyaM tathA bhavati // 2 // saTIkaH / stavakaH / 119 11 // 259 //
Page #557
--------------------------------------------------------------------------
________________ ECEMBER kuMbhoga jIvadaviraM jIvo vi Na hoi kuNbhdviaNti| tamhA do vi adavidha aNNogavisesiA hu~ti // 3 // " iti / nanvevamajIvo jIvApekSayA nAjIva iti jIvo'pi syAt / naivam , abhAvapariNataH parApekSatve'pi bhAvapariNataH svApekSatvAt / nanvevaM jIvadezo nAjIvo navA saMpUrNajIva iti nojIvaH syAtH syAdeveti cet kathaM trairAzikanirAsaH syAt ? iti cet / satyam , ekAntamAzrayata eva trairAzikasya nayAntareNa nirAsAt : saiddhAntikaistu nayamatabhedena tathAbhyupagamAt / tathAhi- 'jIvo nojIvaH ajIvo nojIvaH' ityAkArite naigamadeza-saMgraha-vyavahAra-rjumUtrasAMpratasamabhirUDhA jIvaM pratyaupazamikAdibhAvagrAhiNaH paJcasvapi gati' 'jIvaH' iti jIvadravyaM pratiyanti, 'nojIvaH' iti ca nozabdasya sarvaniSedhArthapakSejIbadravyameva, dezaniSedhArthapakSe ca dezasyApratiSedhAjIvasya deza pradezo; 'anIvaH' iti cAkArasya sarvapratiSedhArthatvAt paryudAsAzrayaNAca jIvAdanyaM pudgaladravyAdikamevaH 'no ajIvaH' iti ca sarvapratiSedhAzrayaNe jIvadravyameva, dezapratiSedhAzrayaNe cAjIvasyaiva deza pradezau / evaMbhUtastu jIvaM pratyaudayikabhAvagrAhako 'jIvaH' ityAkArite bhavasthameva jIvaM gRhNAti, na tu siddhaM, tatra jIvanArthAnupapatteH, Atma-satvAdipadArthopapatterAtma-savAdirUpastu so'pi syAdeva / 'nojIvaH' iti cAjIvadravyaM, siddhaM vA; 'ajIvaH' iti cAjIvadravyameva, 'no anIvaH' iti ca bhavasthameva jIvam , deza-pradezau tu na svIkurute saMpUrNavastugrAhitvAdayam / ityadhikaM nayarahasye / etena 'anvayAdimayatve vastuno ghaTadezo na ghaTo nApyaghaTa ityavaktavyaH syAt' iti prAvAdukoktinirastA / ghaTakumbho na jIvadravyaM jIvo'pi na bhavati kumbhadragyamiti / tasmAd dvAvapyadvyamanyonyavizeSitI bhavataH // 3 // 2 sammatisUtre gAthA 126,127,128 / 30 For Private Personal use only
Page #558
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtAsamuccayaH / // 260 // Jain Education In padasya skandhavRttitve tatra 'aghaH' ityavokteH, "yathA na khaNDaM cakram, sakalaM cakram, tathA na dharmAstikAyasya pradezo dharmAstikAyaH" iti pravacanavacanAt / dezavRttitve ca 'noghaTaH' ityevokteH, tadezatve sati tadezAbhAvasya nopadArthatvAditi / ekAntatimiraviluptadRzAM tvatrArthe mahAnevAndhakAraH, tathAhi -- pratIyate tAvadayaM tantvAdirna paTAdeH pRthagiti sarvairavigAnena / tathA ca tatra paTAvadhikapRthaktvAbhAvavaddravyatvAt paTabhedAbhAvo'pyAvazyakaH / na ca tatrAnyAdRzamevApRthaktvaM pratIyate, na tu pRthaktvA - bhAvarUpam, bhinnayordvanyayorapRthaktvAyogAditi vAcyam, tayorbhedasiddhAvuktapratItau murUpapRthaktvAbhAvAnavagAhitvasiddhiH, tatsiddhau ca tayorbhedasiddhiH, anyathA bhedadhiyastaddhiyaiva bAdhanAdityanyonyAzrayAt, 'na pRthag' iti pratIteH sarvatraikAkAratvena viSayavailakSaNyAyogAcca / nanvevaM kSIra-nIrayorapRthaktvAdabhedaH syAditi cet / kiM na syAt ? / svarUpe sAMkaryAditi cet / na, anekAnte yathAdarzanaM saMkIrNA-saMkIrNobhayarUpatopapatteH, svabhAvabhedaM vinA saMvandhasaMkarasyApyasaMbhavAt / yadyevam, avibhaktayoH kSIranIrayorapRthaktvameva, tarhi haMsacaJcUvibhaktayorapi tayoH pRthaktvaM kiM na syAt ? iti cet / na vibhAge pRthaktvasyaivopapattedravyAvicchede'pi paryAyavicchedAt / yadi caivamanubhavasiddhamapi tantu-paTAdInAmapRthaktvaM pratikSipyate, tadA ghaTAdAvapi kiM mAnam ? | yazcaitaddoSabhIto'vayavAvayavinoH svatantrAveva bhedAbhedau svIkaroti, tasyApi paTaikadezo'paTaH paTazvetyavaktavyaH syAt / tasmAd 'na samudro'yaM nApyasamudraH kintu samutraikadezaH' itivat, 'nAyaM paTo nApyapaTaH kintu paTaikadezaH' iti vyavahAranirvAhArtha parasparAvinirbhAgavRttyanvayavyatirekavadeva svIkartavyamiti sthitam || 30 // saTIkaH / stavakaH / || 6 || // 260 //
Page #559
--------------------------------------------------------------------------
________________ uktameva spaSTayannAha--- / anvayo vyatirekazca dravyaparyAyasaMjJitau / anyonyavyAptito bhedAbhedavRttyaiva vastu tau // 31 // anvayo vyatirekazcetyetAvaMzau dravya-paryAyasaMjJitau- dravyaM paryAyazceti dravya-paryAyapadavAcyau / etena 'dravyaM, guNAH, paryAyAzca' iti vibhAgaH keSAJcidanabhijJasvayUthyAnAM parayUthyAnAM vA nirastaH, vibhinna nayagrAhyAbhyAM dravya-paryAyatvAbhyAmetra vibhAgAt / yadi ca guNo'pyatiriktaH syAt tadA tadgrahArthaM dravyArthika paryAyArthikavad guNArthikanayamapi bhagavAnupAdeyat, na caivamasti rUpa-rasa- gandha-sparzAnAmarhatA teSu teSu sUtreSu "vaNNapajjavehiM" ityAdinA paryAyasaMjJayaiva niyamanAt / guNa eva tatra paryAyazabdenokta iti cet / nanvevaM guNa- paryAyazabdayorekArthatve'pi paryAyazabdenaiva bhagavato dezanA, iti na guNazabdena paryAyasya, tadatiriktasya vA guNasya vibhAgaucityam / 'ekaguNakAla:' 'dazaguNakAlaH' ityAdau guNazabdenApi bhagavato dezanA'styeveti cet / astyeva saMkhyAnazAstradharmavAcakaguNazabdena, na tu guNArthikanayapratipAdanAbhiprAyeNa / yena ca rUpeNa vibhinnamUlavyAkaraNinayagrAhyatA tenaiva rUpeNa vibhAgaH, anyathAvibhAgasya saMpradAyaviruddhatvAt / ata eva " guNa-paryAyavad dravyam" iti sUtre guNa-paryAyapadAbhyAM yugapada-yugapadbhAviparyAyavizeSopAdAne'pi na traividhyena sAmAnyavibhAga iti tatram / tadidamAhu: "ruva-rasa-gaMdha-phAsA asamANaggahaNalakkhaNA jamhA / tamhA davvANugayA guNa tti te kei icchati // 1 // 1 tatvarthAdhigamasUtre 5 / 37 / 2 rUpa-rasa- gandha-sparzA asamAnagrahaNalakSaNA yasmAt / tasmAd dravyAnugatA guNA iti tAn ke'pIcchanti // 1 //
Page #560
--------------------------------------------------------------------------
________________ shaastrvaartaasmuccyH| 1 // 26 // sttiikH| stbkH| // 7 // dUre tA aNNattaM guNasadde ceva bhAvapArityaM / kiM pajavAhie hoja pajjave ceva guNasaNNA // 2 // do puNa nayA bhagavayA dabaDhia-pajjavahiA NiyA / etto a guNavisese guNahi aNao vi jujato // 3 // jaM ca puNa arahayA tesu tesu suttesu goamAINaM / pajjavasaNNA NimA vAgariA teNa pajjAyA // 4 // parigamaNaM pajjAo aNegakaraNaM guNa ti tulaTThA / tahavi na guNa tti bhaNNai pajjavaNayadesaNA jamhA // 5 // jaMpati asthi samae egaguNo dasaguNo aNaMtaguNo / rUvAipariNAmo bhannai tamhA guNaviseso // 6 // guNasadamantareNa vi taM tu pajjavavisesasaMkhANaM / sijjhai, NavaraM saMkhANasatthadhammo Na ya guNo tti // 7 // jaha dasasu dasaguNammi ya egammi dasattaNaM samaM ceva / ahiammi vi guNasade taheva evaM pi daTThanvaM // 8" iti / tUre tAvadanyatvaM guNazabda eva bhAvapArAya'm / kiM paryavAdhike bhavet paryaya evaM guNasaMjJA // 2 // dvI punarnayI bhagavatA icyAstika-paryAyAstikI niyatau / etAbhyAM ca guNavizeSe guNAstikanayo'pi yujyamAnaH / / 3 // yA punarahaMtA teSu teSu sUtreSu gautamAdInAm / paryavasaMjJA niyamAd vyAkRtA tena paryAyAH // 4 // parigamanaM paryAyo'nekakaraNaM guNa iti tulyArthAH / tathApi na guNa iti bhaNyate paryavanayadezanA yasmAt // 5 // jalpatyasti samaya ekaguNo dazaguNo'nantaguNaH / rUpAdipariNAmo bhaNyate tasmAd guNavizeSaH // 6 // guNazabdamantareNApi tattu paryavavizeSasaMkhyAnam / sidhyati, navaraM saMkhyAnazAstradharmo na ca guNa iti // 7 // yathA dazasu vazaguNe caikasmin dazatvaM samameva / adhika'pi guNazabde tathavaitadapi draSTavyam // 8 // 2 mudritasammatI 'egahA' iti pAThaH / / sammatiprakaraNe gAthA 105, 16, 17, 18, 109, 110,199,118 // 26 // Jan Education Intem For Private Personal Use Only
Page #561
--------------------------------------------------------------------------
________________ tau-dravya-paryayasaMjJitAvanvaya-vyatireko, anyo'jyavyAptito hetoH, bhedAbhedavRtyaiva- ekAntabhedAbhedaniyatasaMbandhavyAvRttayA jAtyantarAtmikayA vRttyaiva, vastu- yathAsthitIvyapadezanibandhanam , anyathA'nyonyavyAptatvavyavahArasyaiva tatra durghaTatvAt // 31 // etadeva vizadataramAhanAnyo'nyavyAptirekAntabhede'bhede ca yujyte| atiprasaGgAdakyAcca shbdaarthaanuppttitH||32|| anyonyavyAptiH- anyonyavyAptatvazabdArthaH, ekAntabhede, abhede ca- ekAntAbhede cetyarthaH, 'pratipAdyayorabhyupagao myamAne' iti zeSaH, na yujyate-na ghaTate / kutaH ? ityAha- atiprasaGgAt- ekAntabhede'nyonyapadArthopapattAvapi vyAptipadAanupapatteH, aikyAca- ekAntAbhede vyAptipadArthopapattAvapyanyonyapadArthAnupapattezcaH zabdArthAnupapattitaH - 'guNa-guNinAvanyonyavyAptau' ityAdiprakRtavAkyArthAnupapatteH // 32 // etadevAnvayamukhenAhaanyonyamiti yadbhedaM vyAptizcAha vipryym|bhedaabhede dvayostasmAdanyonyavyAptisaMbhavaH33 yat- yasmAt , 'anyonyam' iti padaM bhedamAha, tadbhinnatadvRttitve sati tadbhinnatavRttitvasyAnyonyapadArthatvAt , 'ghaTa-padAvanyonyasaMyuktau' ityatra 'ghaTa-paTau ghaTabhinnapaTavRttitve sati paTabhinnaghaTavRttiryaH saMyogastavRttau' ityanvayabodhadarza Ple For Private Personal use only
Page #562
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtA - samuccayaH / // 262 // Jain Education Internation nAt / vyAptiva - vyAptipadaM ca viparyayam- abhedam, Aha, 'ghaTo nIlavyAptaH' ityatra 'ghaTo nIlAbhinnaH' iti vivaraNAt / saTIkaH tasmAd dvayorbhedAbheda evAbhyupagamyamAne, anyonyavyApti saMbhava :- anyonyavyAptizabdArthopapattiH / evaM ca guNa-guNyAdikamanyonyavyAptamiti zabdAdeva bhedAbhedasiddhiH / na ca 'vayA lokAvanyonyaM vyAptau itivadatra parasparaM vyAptipratyaya eva samavAyena guNAdestAdAtmyena guNyAdi - vyAptatvAt tAdAtmyena guNyAdezva samavAyena guNAdivyAptatvAditi vAcyam; nIla-ghaTayoranyonyavyAptipratItyanupapatteH, kSIranIrAdisAdhAraNAnyonyavyAptyabhiprAyeNaiva tathAprayogAcceti bhAvaH / apica, 'ghaTo na nIlarUpam' 'nIlarUpaM na ghaTAt pRthak' iti pratyakSato'pi guNa- guNyAdAvanubhUyete eva bhedAbhedau / na ca 'nIlaM na ghaTAt pRthak' ityatra ghaTAvadhikapRthaktvAbhAva evArtha, ghaTattirUpe ghaTApRthaktvApratyayAt / na cAtra pRthakpadasyAsamavetatvamarthaH tathAca nIlaM na ghaTAsamavetamityartha iti vA - cyam; 'ghaTo na nIlAt pRthak' ityasyAnupapatteH, ghaTasya nIlAsamavetatvAdeva, 'ghaTo ghaTatvAd na pRthak' ityatra ghaTasvAsamavetatvAprasiddhezva / kiJca, 'ghaTo ghaTA na pRthak' ityatrAbhedarUpamapRthaktvaM pratIyate, ityantrApi tadeva / na hi pRthaktvaM bhedAdatiri cyate, 'ghaTaH paTAt pRthak' ityasya 'paTAd bhinnaH' itivivaraNAt pRthagAdipadayoge paJcamyA AnuzAsanikatvAdeva 'ghaTAna' ityAderasaMbhavAt / tadeva cApRthaktvaM tAdAtmyamiti gIyate, yat pratyabhijJAnAdiniyAmakam / ata eva pAkarakte ghaTe 'ayaM na zyAmaH' iti 'zpAmAd na pRthaka' iti copapadyate, anyatvarUpabhedasya, pRthaktvarUpabhedAbhAvasya cAnyonyAnuviddhasyo stabakaH / || 6 || // 262 // ww.jainelibrary.org
Page #563
--------------------------------------------------------------------------
________________ papatteH / na hi 'pRthaktvamanyatvameva' iti navyanaiyAyikAnAmivAsmAkamekAntAbhyupagamaH, yenAnupapattiH syAt / na ca teSAmapyatra 'na pRthak' ityasya tattadvyaktitvAvacchinnabhedAbhAvavAn' ityarthAd nAnupapattiriti vAcyam, sAmAnyasaMzayAnivRtteH, zyAmapadasya lakSaNAM vinApi yathAzrutArthapratisaMdhAnAcca / etena bhedAbhedayorekadaikatra virodha eva / na ca bhedo'nyonyAbhAva eva, abhedastu tAdAtmyamiti na virodhaH, tAdAtmyasyAbhedavyavahAre'hetutvAt' iti gaGgezAkUtaM nirastam ; tAdAtmyenApi prakRte 'na pRthak' ityabhedAbhilAparUpasyAbhedavyavahArasya jananAdeva; 'prameyamabhidheyam' ityAdAvapi prameyasAmAnye'bhidheyabhedastomAbhAvavivakSAyAM tadabhedavyavahAropapatteH, bane banAbhedavyavahAravat ; na cedevam, prameyA'bhiSeyayostAdAtmyamapi durghaTaM syAt bhedAbhedavikalpagrAsAt / abhidheyatAdAtmyamabhidheyatvameva, abhidheyavat' ityAdidhiyA vizeSazca / tatra tAdAtmyasyAsaMsargatvAt, svarUpasaMbandhasyaiva saMsargatvAditi tu tuccham, abhidheyatvA'bhidheya svarUpAvizeSAt / etena ' tAdAtmyatvAdisaMsargatAdinA vizeSaH' ityapi nirastam; atiriktameva tAdAtmyatvam ityameva ' bhUtalaM saMyogi' bhUtalaM saMyogimat' iti jJAnayorvailakSaNyam, Adhe tAdAtmyatvena, antye saMyogatvAdinA saMyogAdeH prakAratAvacchedadakatvasvIkArAt | tAdAtmyameva vAdhikam, tattattAdAtmyatvasya tadvRttinAnAguNAdau kalpane, tatra kAraNatAvacchedakatvAdikalpane ca gauravAt / ityapi na pezalam, atiriktatAdAtmyasaMbandhAnupapatteH, zabalavastuvizeSaM vinA dhIvizeSAnupapatteH saMyogi-saMyogimatoreva kathaJcidvizeSAnubhavAcceti die /
Page #564
--------------------------------------------------------------------------
________________ | sttiikH| zAstravArtA smuccyH| // 2633 // // 7 // kica, atyantabhinnA bhinnAbhyAM vyAvRttaM sAmAnyAdhikaraNyamapi bhedAbhede pramANam , bhedAbhedobhayatvena sAdhyatve sAdhyAprasiddharabhAvAt / sAdhyatAvacchedakAvacchinnasya hi prasiddhirapekSitA, na hye katra tatpasiddhirapi, gauravAt , ghaTe ghaTatvasattobhayAnumityucchedaprasaGgAcca / etena 'ekAntabhedAbhedAnyatarAbhAvasya bhedaviziSTAbhedasya vA sAdhyatAyAM sAdhyAprasiddhiH, pratyekaM sAdhyatAyAM cAsAdhAraNyam' iti nirastam / na cobhayatvamapyekaviziSTAparatvamevetyuktadoSAnativRttireveti vAcyam , aviziSTiyorapi govA-'zvatvayorubhayatvAtyayAt / na caivaM svatantrabhedAbhedobhayasiddhAvapi militatadubhayAsiddhayoddezyAsiddherAntaratvam , antarmukhavyAptyA militatvasiddheH; anyathA parvate vahnisAmAnyasiddhAvapi parvatIyavaherasiddhiprasaGgAt / ityanyatra vistaraH / na ca vyatirekavyAptI vyApyAsiddhiH, pratiyogimati tadabhAvAyogAditi vAcyam / tena rUpega pratiyogimati tena rUpeNa tadabhAvasyaivAyogAt / etena 'tatraiva tat tadabhAvau bhinnAvacchedena vartete, jJAyate ca; yathA vRkSe mUla-zAkhAdyavacchedena saMyoga-tadabhAvau, tadiha ghaTe ghaTatvAvacchedena nIlatvAvacchinnabhedo vartatA, jJAyatAM vA, tadabhAvastu kimavacchedena ?' iti nirastam , anyonyavyAptayostayordezabhedenAvRttAvapi dravyArthatA-paryAyArthatArUpabhedenopapatteH, yathedaMtva-dvitvAbhyAmekatva-dvitayoH / vicitrarUpatvAcca vastuno nayabhedena vicitrA pratItiH, yathA zAkhAvacchedena saMyogaH, tadabhAvazca mUlAdinAnAvacchedena; tathA ghaTe nIlabhedo'pi ghaTatvAvacchedena, tadabhAvastu tattadvayaktitvAdinAnAvacchedena / ekapatiyogitAvacchedakAvacchinnabheda-tadabhAvayoviruddhAdhikaraNatAvacchedakAvacchedena vRttitvaniyamastvasiddhaH, viruddhatvasthale vibhinnatvasva lAghavena nivezaucityAt , ityapi | nayavizeSAnuruddhaM zuddhamanujAnImaH / // 263 // Jain Education Intem PANrjainelibrary.org
Page #565
--------------------------------------------------------------------------
________________ ___ api ca, 'nIla-ghaTayorabhedaH' ityAdipayoga eva bhedAbhedAbhyupagama vinA na sughaTaH, cAthai dvandAnuzAsanAt , bhedasya ca cArthatvAt / atha dvandvena bhedasya saMsargatayA prakAratayA vA bhAnam , dvandvasya parasparAnvitapadArthabodhakatvAcca 'caitra-caitraputrauM' ityAdau dvitIyasyaiva caitrapadasya svArthasaMsargadhIjanakatvAt , nAmArthayorbhedenAnvayAt , dvayoH prAdhAnyAnubhavavirodhAcceti cet / na, dvande bhedAbhAne'bhedabhramAdyanivRttiprasaGgAt , bhinnatayA bhAnAdeva, dvayoH prAdhAnyAnubhavAcca / kiJca, bhedaM vinA dvivacanAnupapattiH, dvitvasya bhedaniyatatvAt / na ca 'paDeva padArthAH' ityAdau padtvAdivadatra vibhinnadharmaprakArakabuddhiviSayatvarUpaM dvitvaM, tacca prakRte na bhedaniyatamiti vAcyam , dvivacanAd nirupacaritasyaiva dvitvasya pratIteH 'eko dvau' ityapratIterekatvAvacchinne dvitvAvivakSayaivopapatteH / vicitranayavivakSayA tu tatra dvitvato(no)dvitvAdikaM pratIyata eva / / _ 'yadyaddharmaprakArakabuddhiviSayatvaM gauNIkRtadvitvAdivyavahAranimittaM tattaddharmAvacchedena paryAptam , tena 'eko dvau' ityAde yudAsaH' ityekAntastu na zobhate, 'rUpa-rasavatorabhedaH' itivat 'rUpa-rasavAn dvau' ityasya prasaGgAt , aprasaGgAcca 'ghaTau' ityekazeSasya / tatra ghaTatvAdeditvAvacchedakatve'nyatrApyekatra ghaTatvena dvitvabodhasya pramANatvApatteH / kiJca, padArthabhedaniyatatvAdapi dvandvasya nIla ghaTayorabhedasaMbalito bhedaH / 'pratipAdyabhedaniyatatvameva tasya, kacit padArthabhede, kacit padArthatAvacchedakabhede tatmateH' iti tvekaghAbhiprAyakaghaTapadadvaye'pi dvandvApattena zobhate / athaikapadapratipAdyatvasAmAnAdhikaraNyenAparapratipAdyatvAvacchinnabhede ekapadajanyapratipattiviSayitAtvasAmAnAdhikaraNyenAparapadajanyapatipativipayitAtvAvacchinnabhede vA dvandvaH, ityameva meyavadabhidheyavadrodhakatadAdipadadvandvAnapavAda iti cet / Jain Educa t ional For Private Personal Use Only
Page #566
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shelorio saTIkaH / stvkH| // 7 // R zAstrabArtA- na, viSayitAyA jJAnasvarUpatve tadabhede tadabhedAt , tadidaMpadAbhyAM dvandvAnupapattezva, tAbhyAM tadvayaktarevopasthApanAta , tattedaMtayoH pareNa vyaktyatiriktayoranabhyupagamAt , saMskAraja-pratyakSajJAnAbhyAmeva tadidaMpadollekhasamarthanAt / yadi ca vissyaabhe||26|| de'pi jJAnaviSayatAbhedaH, tadA sAkAravAdApattirityAdi mUkSmamIkSaNIyam / 'dravya-paryAyayorvAstavo'bheda eva, saMkhyAsaMjJAKI lakSaNakAryabhedAt tvasvAbhAviko bhedaH' iti keSAMcinmatamaramaNIyam , bhedasyAsvAbhAvikatve saMkhyAdInAM nirAlampanatvaprasaGgAt , pramIyamANatvenAvAstavatvAyogAcca / prAdhAnyamaprAdhAnyaM punarAbhimAnikameva / iti vivecitamanyatra // 33 // tadidamakhilamabhipretyopasaMharannAhaevaM nyAyAviruddhe'sminvirodhodbhAvanaM nRNAm |vysnN vA jaDatvaM vA prakAzayati kevlm||34|| evam- uktadizA, nyAyAviruddha- pramANApratiSiddhe, asmin- bhedAbhede, nRNAM-- tArkikapuruSANAM, virodhodbhAvanam'viruddhau bhedA-'bhedau naikatra saMbhavataH' ityabhidhAnam , vyasanaM- jAnatAmapyabhinivezena syAdvAdamAtsaryadhIH, jaDatvaM vAsUkSmArthAnutpekSitvalakSaNaM buddhimAnyaM vA, kevalaM prakAzayati, tatkAryatvAdasya, vastuto virodhAsiddhaH // 34 / / etadeva spaSTayatinyAyAtkhalu virodho yaH sa virodha ihocyate / ydekaantbhedaadautyorevaaprsiddhitH||35|| nyAyAt- pramANAt , yaH khalu virodhaH- anubhavabAdhalakSaNaH, sa eha- prakRtavicAre, virodha ucyate lokena, DEMOCOCCARE // 264 // Jain Education intematona For Private Personel Use Only
Page #567
--------------------------------------------------------------------------
________________ Jain Education Intern nAnyaH / kiMvat ityAha- yadvat yathA, 'ekAntabhedAdAvabhyupagamyamAne' iti zeSaH, tayoreva dravya paryAvayoreva aprasiddhita:- svarasoda yadanubhavAnupapatteH / / 35 / / katham 1 ityAha mRddravyaM yanna piNDAdidharmAntaravivarjitam / tadvA tena vinirmuktaM kevalaM gamyate kvacit // 36 // mRddravyaM yad yasmAd na piNDAdidharmAntaravivarjitaM kevalaM kacid gamyate / tena dravyAtmaka mAtrA piNDAdibhedAprasiddhiH / tad vA- piNDAdidharmAntaraM, tena- mRddravyeNa, vinirmuktaM- kevalamAkAramAtrameva, na kacid gamyate / tena paryAyAtmakabhedamAtrAbhyupagame mRdravyAdibhedAsiddhiH // 36 // tataH kim ? ityAha--- tato'sattattathA nyAyAdekaM cobhayasiddhitaH / anyatrAto virodhstdbhaavaapttilkssnnH||37|| tataH- tasmAt, tat - mRdravyapiNDAdi, tathA - parasparanirapekSam, nyAyAt- ananubhavalakSaNAt, asat - asiddham, ekaM ca - ekameva mRdravyapiNDAdi, 'asat' iti yogaH, ubhayasiddhitaH- tathobhayopalabdheH / yata evam anyatra - kevalabhePersia vA, ato virodhaH, tadabhAvApattilakSaNaH- dravya-paryAyAbhAvaprasaGgalakSaNaH, svAnabhimatArthopalambhe parasya svenaiva svAbhimatArthopalambhe'pi pareNAsadvipayatvasya vaktumazakyatvAt, svatantradharma- dharmasvIkAre'pi vaizeSikAdInAM tatra bhedAbheda
Page #568
--------------------------------------------------------------------------
________________ sttiikH| stbkH| zAkhavArtA dhiyorekatarabhrAntatve taditarabhrAntatvasya tulyatvAt / tataH sAmAnAdhikaraNyAnubhavavAdharUpo virodho na bhedAbhedayoriti mmuccyH| siddham / // 265 / / sahAnavasthAnaniyamAdanayorbAdhitameva sAmAnAdhikaraNyamiti cet / na, tanniyamAsiddheH, vahnayAdau rUpasya gandhAsAmAnAdhikaraNyadarzane'pi pRthivyAM tatsAmAnAdhikaraNyavat , parvata-mahAnasayoH parvatIya-mahAnasIyavahnayabhAvayoH parasparAsamAnAdhikaraNyadarzane'pi ide tadubhayasAmAnAdhikaraNyavad bhedAbhedayoH pratiyogivizeSitayoranyatrAsamAviSTayordarzane'pi prakRte samAvezasaMbhavAt / nanvevaM gandha-rUpayoriva bhedA-'bhedayorapyanavacchinnatvaM syAditi cet / anavacchinnayoranavacchinnatvameva, avacchinnayozcAvacchinnatvameveti kiM nAvabudhyase / vastuto na kacidekAntaH, rUpa-gandhayorapi bhinnasvabhAvAvacchedena pRthivIvRttitvopagamAt , anyathaikatvA| pAtAt , 'rUpasvabhAvena gandho na pRthivIvRttiH' iti vyavahArAceti / etena parasparagrahapratibandhakagrahaviSayatvarUpo virodho'pi KO nirastaH, bhedA-'bhedagrahayorvilakSaNasAmagrIkatvenaikaprade'parAgrahAta tena rUpeNa ca rUpavattAgrahe'pi gandhavattA'grahAditi drssttvym||37|| doSAntaranirAkaraNAyAhajAtyantarAtmake caasminnaanvsthaadiduussnnm| niyatatvAdviviktasya bhedAdezcApyasaMbhavAt 38 jAtyantarAtmake ca- anyonyAnuviddha ca, asmin - bhedAbhede'bhyupagamyamAne, anavasthAdi dUSaNaM na bhavati- 'yena svabhAvena bhedastenAbhedaH' ityuktau virodhaH, iti bhinnAbhyAM svabhAvAbhyAM tadaGgIkAre tayorapi tatra vRttau khabhAvabhedagaveSaNA ProtePRAS 265 // in Education Internationa For Private & Personel Use Only TOTww.jainelibrary.org
Page #569
--------------------------------------------------------------------------
________________ yAmanavasthA, AdinA tAbhyAM svabhAvAbhyAM bhedAbhedasvabhAvayoH, bhedAbhedasvabhAvAbhyAM ca tayoH svabhAvayovRttitve parasparAzrayaH, svApekSitApekSitApekSAyAM cakrakam , svApekSAyAmeva cAtmAzrayaH, yena svabhAvena bhedaspAdhikaraNaM vastu tenAbhedasya, yena ca svabhAvenAbhedasyAdhikaraNaM tena bhedasya ceti saMkara ityAdi draSTavyam / kathametad dUSaNaM na bhavati ? ityAha- niyatatvAt- svabhAvaniyatatvAd bhedAbhedavastunaH, tathA cotpatti-jJaptyapratibandhAd nAnavasthAdikam / taduktam- 'na cAnavasthA, anyanirapekSasvasvarUpata eva tathAtvopapatteH' iti / anyairapyuktam- "mUlakSayakarI prAhuranavasthAM hi duSaNam" iti / tathA, viviktasyaanubhavAnupAtisvabhAvabahibhUtasya, bhedAdezva- ekAntavAdiparikalpitasya, asaMbhavAt , tena na saMkara iti bhAvaH // 38 // kiJca, pareNa prasaGga eva kartuM na zakyate, bhedAdipadAnAM kevalabhedAderadarzanAt , tatra zaktigrahAsaMbhavena prayogasyaivAnupapatterityabhipretyAhanAbhedo bhedarahito bhedo vA'bhedavarjitaH / kevalo'sti yatastena kutastatra vikalpanam // 39 // nAbhedo bhedarahitaH, bhedo vA'bhedavarjitaH, kevalo'sti, 'jJAyate vA' iti zeSaH, yatastena kutaH, tatra- kevale bhede'bhede vA, vikalpanaM-prasaGgApAdanam , parasya yujyate, aashrysyaivaasiddheH| siddho vA zabalasvabhAvasya tasya vyAghAtena paravikalpAnavatArAt , AbhAsasiddhadUSaNena ca vastvadUSaNAditi bhAvaH // 39 // idamevAha--- roKOSITE kara REETE Jain Education Intema For Private & Personel Use Only jainelibrary.org
Page #570
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtA - samuccayaH / // 266 // ye nAkAreNa bhedaH kiM tenAsAveva kiM dvayam ? / asattvAtkevalasyeha satazca kthittvtH||40|| yenAkAreNa - yena svabhAvena, bhedaH, kiM tenAsAveva- bheda eva, uta dvayam bhedAbhedazceti ? Aya ekAntaH, dvitIye vyatikara iti bhAvaH etad vikalpanaM 'kutaH' iti prAktanena yogaH ? / kutaH ? ityAha- iha prakrame, kevalasya bhedasyAsanvAt- asiddhatvAt, satazva- siddhasya ca kathitatvataH uktazavalasvabhAvatvAt / tato nirviSayAH sarve vikalpA iti bhAvaH / / 40 / / upacayamAha yatazca tatpramANena gamyate hyubhayAtmakam / ato'pi jAtimAtraM tadanavasthAdikalpanam // 41 // yatazca tat - adhikRta vastu, pramANena pratyakSeNa, hi nizcitam ubhayAtmakaM - jAtyantarApannabhedAbhedabhAjanam, gamyate, ato'pi tat- paroktam, ihAnavasthAdikalpanam jAtimAtram- niyuktikavikalpamAtram, pratyakSabAdhAt; anyathA ghaTAderapi vikalpavizIrNatayA zUnyatApAtAditi // 41 // doSAntara nirAkaraNamapyatidizannAha evaM hyubhayadoSAdidoSA api na duussnnm| samyagjAtyantaratvena bhedAbhedaprasiddhitaH // 42 // saTIkaH / stabakaH / 116 11 // 266 //
Page #571
--------------------------------------------------------------------------
________________ evaM hi - bhedAbhedAtmakavastunaH pratyakSasiddhatve hi ubhayadoSAdidoSA api - ubhayadoSAbhyAM sAdhAraNAkAraNa nitumazakyatvAt saMzayaH, tato'matipattiH, tato viSayavyavasthAhAnirityAdayo'pi na dUSaNam / kutaH ? ityAha- samyag - nayapramANopayogena, jAtyantaratvena - anyonyavyAptatvena, bhedAbhedaprasiddhita:- bhedAbhedanizvayAt / ayaM bhAvaH- pratyekaM nayArpaNayA pratyeka rUpeNa yugapattadarpaNayA cobhayarUpeNa, saptabhaGgayAtmakapramANAcca pratiniyatasakalarUpairniyayAd nobhayadoSAditaH saMzayAdikam / durnayavAsanAjanitaM saMzayAdikaM cedRzavizeSadarzananirasyamiti na midhyAtvadoSAt tathA'nizrayamAnamapi na tathA vastviti smartavyam / na hyayaM sthANoraparAdho yadenamandho na pazyatIti // 42 // yadanenApAkRtaM tadupanyasyati -- etenaitatpratikSiptaM yaduktaM pUrvavAdibhiH / vihAyAnubhavaM mohAjjAtiyuktyanusAribhiH // 43 // etena- anantaroditena, etat- vakSyamANam, pratikSiptaM nirAkRtam, yat, anubhavam - avigAnena pravRttaM zabalAdhyakSam, mohAt- kutarkavAsanAjanitAdajJAnAt, vihAya- aprAmANya-saMzayAdiviSayIkRtya, jAtiyuktyanusAribhiH - asadvikalpamAtrakadAgrahagrahilaiH pUrvavAdibhiH- devabandhupramukhaiH uktam // 43 // tadvacanamevAha 'dravya-paryAyayorbhede naikasyobhayarUpatA / abhede'nyatarasthAnanivRttI cintyatAM katham ? 44 dadda
Page #572
--------------------------------------------------------------------------
________________ shaastrvaartaasmuccyH| // 267 // // dravya-paryAyayorbhede'bhyupagamyamAne naikasya vastuna ubhayarUpatA, tayorbhadAbhidhAnAt , evaM caikamubhayamityasiddham / abhede punarabhyupagamyamAne kathamanyatarasthAna-nivRttI- dravyAnvaya-paryAyavicchedau ? iti cintyatAm , ekasya nivRtti-sthitya-staka // 7 nupptteH||44|| atraiva hetumAha| 'yannivRttau na yasyeha nivRttistattato ytH| bhinnaM niyamato dRSTa yathA karkaH kramelakAt' 45 iha- jagati, yanivRttau yasya na nivRttistadanivartamAnaM, tataH- nivartamAnAt , yataH- yasmAt , niyamataH- sAmAnyavyAptibalAt , bhinnaM dRSTa-bhinnamanumitam / nidarzanamAha- yathA karka:- azvavizeSaH, kramelakAt- uSTrAd nivartamAnAt , anivartamAno bhitro dRSTa iti bhAvaH // 45 // nidarzitArthameva prakRte yojayannAhanivartate ca paryAyo na tu dravyaM tato na sH| abhinno dravyato'bhede-nivRttistatsvarUpavat 46 nivartate ca paryAyaH-piNDAdiH, na tu dravyaM- mRdAdi / tataH saH- paryAyaH, dravyato'bhinno na, kintu bhinna eva, yato'bhede tatsvarUpavat- mRdrvyasvarUpavat , anivRttiH syAt paryAyasya / athavA, natroazleSe nivRttiH syAd mRvyastha, tatva // 267 // rUpavat- paryAyasvarUpavaditi vyAkhyeyam // 46 // REATER in Education int ona SNNi
Page #573
--------------------------------------------------------------------------
________________ yayaitat pratikSiptaM tathA yojayannAhapratikSiptaM ca yadbhedAbhedapakSo'nya eva hi / bhedAbhedavikalpAbhyAM hanta !jAtyantarAtmakaH47 pratikSiptaM cedam , yad-yasmAt , anya eva hi-nizcitaM vilakSaNa eva, bhedAbhedavikalpAbhyAM- pratyekabhedAbhedarakSAbhyAm , hanta ! jAtyantarAtmakaH- itaretaragarbhasvAtmA, bhedAbhedapakSaH / 'hanta' iti parAnavabodhanibandhanakhedavyaJjakam // 47 // yadi nAmaivaM tataH kim ? ityAhajAtyantarAtmakaMcainaM doSAste samiyuH kthm|bhede'bhede ca ye'tyantajAtibhinnevyavasthitAH? jAtyantarAtmakaM caina- bhedAbhedavikalpam , te-doSAH, kathaM samiyu:- AgaccheyuH, ye'tyantajAtibhinne bhede'bhede ca vyavasthitAH- lbdhprsraaH| ekAntabheda eva okasyobhayarUpatAnupapattidopaH, ekAntAbheda eva cAnyatarasthiti-nivRzyanupapattiH / bhedAbhede tu na ko'pi doSAvakAza iti / atrAyaM saMpradAyaH-pratyekamupaDhaukamAno doSo na daukate jAtyantaratApattau / dRSTA hi kaivalyaparihAreNa tatprayuktAyAH parasparAnuvedhena jAtyantarabhAvamApannasya guDa-zuNThIdravyasya kapha-pittadoSakAritAyA nivRttiH, tadAhu: "guDo hi kaphahetuH syAd nAgaraM pittakAraNam / dvayAtmani na doSo'sti guDanAgarabheSaje // 1 // " iti / athoktadoSanivRttine jAtyantaranimittA, kintu mithomAdhurya-kaTukatvotkarSahAniprayuktati cet / na, yorekatarabalavacca JainEducation For Private Personal Use Only
Page #574
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtA samuccayaH / // 268 // " evAnyApakarSasaMbhavAt tanmandatAyAmapi mandapittAdidoSApattezca / etenetaretarapravezA dekataraguNaparityAgo'pi nirastaH, anyataradoSApatteH, anubhavabAdhAcca / atha militaguDa guNThIkSodena naikaM dravyamArabhyate, vijAtIyAnAM dravyAnArambhakatvAt, guDatva- zuNThItvasaMkaraprasaGgAt ; kintu kAraNavizeSopanItarasavizeSavad guDa-guNDI kSodasamAjAdeva dhAtusAmyAd guNadoSanivRttiriti cet / na, samuditaguDa-zuNThIdravyasyApyekatvapariNatimata evopalambhAt, dhAtusAmye rasavizeSavad dravyavizeSasyApi prayojakatvAt, dravyAdivaicitryAdAhAra payAptivaicitryopapatteH, anekAnte sakiryAsaMbhavAt nRsiMhatvavadupapatteH / atha samuditaguDazuNThIdravyaM pratyekaguDa-zuNThIbhyAM vibhinnamekasvabhAvameva dravyAntaram, na tu mitho'bhivyApyAvasthitobhayasvabhAvaM jAtyantaramiti cet / na tasya dravyAntaratve vilakSaNamAdhurya-kaTukatvAnanubhavaprasaGgAt ekasvabhAvatvaM doSadvayopazamAhetutvaprasaGgAt, ubhayajananaikasvabhAvasya cAnekatvagarbhatvena sarvathaikatvAyogAt, ekayA zaktyobhayakArya janane'tiprasaGgAt, vibhinnasvabhAvAnubha vAcca / tasmAd mAdhurya-kaTukatvayoH parasparAnuvedhanimittamevobhayadoSanivartakatvamityAdaraNIyam / nanu jAtyantaratve'pi pratyekadoSanivRttiriti na niyamaH, pRthak snigdhoSNayoH kapha-pittakAritvavat samuditasnigdhotreaApi mASasya tathAtvAditi cet / na, mASe snigdho SNatvayorjAtyantarAtmakatvAbhAvAt, anyonyAnuvedhena svabhAvAntarabhA after yaiva tvat; atra ca snigdhoSNatvayorguJjAphale raktatva-kRSNatvayoriva khaNDazo vyAptyAvasthAnAt jAtyantarAtmaka snigdhoSNatvazAlini ca dADime zleSma-pittobhayadoSAkAritvamiSTameva, "snigdhoSNaM dADimaM hRdyaM zleSma pittAvarodhi ca " iti vaidyakavacanAditi / idamiha tattvam tadbhedasya tadekatvAbhAvAdiniyatattre'pi jAtyantarAnAtmakasyaiva vilakSaNasya tasya saTIkaH / stavakaH / 116 11 // 268 //
Page #575
--------------------------------------------------------------------------
________________ HAMAKAALACEACHESTERO tathAtvAt , vilakSaNaguDatvasya kaphakAritAniyatatvavad na dossH| etena 'mayA bhedasAmAnye taniyamaH kalpanIyaH, tvayA tu jAtyantarAnAtmake tatra, iti gauravam ' iti nirastam , prAtisvikarUpeNaiva taniyamopapattariti dig // 48 // dezayatikiJcinnivartate'vazyaM tasyApyanyattathA na yt| atastadbheda eveha nivRttyAdyanyathA kthm?||ol tasyApi- adhikRtasyApi vastunaH, kizcidavazyaM nivartate, yadanyata kizcita tathA na-na nivartata ityarthaH / ataH-nivartamAnAt , tadbheda eva- tasyAnivartamAnasyAMzasya bheda eva, anyathA nivRtyAdi-nivRttizcAnivRttizceti, katham ? / / 49 // atrottaramtasyeti yogasAmarthyAdbheda eveti baadhitm| abhinnadezastasyeti yattadvyAptyA tathocyate // tasyeti yogasAmarthyAt-'tasya kizcid nivartate' ityatra tasyeti SaSThyarthasaMvandhAnubhavaprAmAzyAt , bheda evaMti bAdhita parasya vacanam / nanu na bAdhitametat , 'caitrasya dhanam' ityAdau bheda eva SaSThayarthasaMbandhadarzanAdityAzaGkAyAmAha- yatyasmAt ,'tasya' iti tadvyAptyA- tatsvabhAvAnuvedhena, abhinnadezaH, tathA nivartata iti kriyopasaMdAnena, ucyate; tathA ca 'tasya' ityatra 'rAhoH zira' itivadabhede SaSThI, samavAyanirAsAt , itarasaMbandhAnupapatteriti bhAvaH // 50 // nigamayannAha Jain Education to For Private & Personel Use Only EART
Page #576
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtA- atastadbheda eveti pratItivimukhaM vcH| tasyaiva ca tthaabhaavaattnnivRttiitraatmkm||51|| sttiikH| smuccyH| ataH- 'tasya' ityasyAbhedaM vinA'nupapatteH, 'tadbheda evaM' iti vacaH, pratItivimukhaM- pratyakSAdiviruddham / kutaH ? 1991 ityAha-- tasyaiva ca-vastunaH, tathAbhAvAta- tathApariNamanAt , tad- vastu, nivRttItarAtmakam- nitya-nivRtyAtmakaM yata iti // 51 // itthaM caitadaGgIkartavyamityAhanAnuvRttinivRttibhyAM vinA yduppdyte| tasyaiva hi tathAbhAvaH sUkSmabuddhyA vicintyatAm52 nAnutti-nivRttibhyAM- pratyakSasiddhAbhyAM svabhAvAbhyAM vinA, yad vastu, upapadyate, tasva- vastunA, tathAbhAva:tathApariNamanam, iti sUkSmabuddhyA vicintyatAmetat / / 52 / / upasaMharannAha-- tasyaiva tu tathAbhAve tadeva hi ytstthaa| bhavatyato na doSo naH kshcidpyuppdyte||53|| tasyaiva tu tathAbhAve siddhe sati, tadeva hi yatastathA bhavati- kAraNameva kAryatayA pariNamata ityuktaM bhavati / ato na doSo na:- asmAkaM. kazcidapi / etaduktaM bhavati-kathaJcidanivartamAnAbhinna svabhAvaM sad nivartate, tathA, nivartamAnAbhinnakhabhAvaM ca kathaJcidavatiSThata iti pratItisiddhametat / tadeva mRdravyaM kuzUlAtmanA nivartate' ityatra ca tadA'nivartamAnAdhi N269 // For Private Personel Use Only vww.jainelibrary.org
Page #577
--------------------------------------------------------------------------
________________ svabhAvaparAmarzAt, 'tadeva mRdAtmanA'vatiSThate' ityatra ca tadA nivartamAnAbhinnasvabhAvaparAmarzAt // 53 // nanu nivartamAnA- nivartamAnayorekenAgrahaNAt kathaM nivRtya-nivRtyAtmakaikagrahaH 1 ityata Aha- itthamAlocanaM cedamanvayavyatirekavat / vastunastatsvabhAvatvAttathAbhAvaprasAdhakam // 54 // ithaM ca - uktayuktyA ca, idaM - nivRzya-nivRtyAtmakavastugrAhi, Alocanam, anvayavyatirekavat - upayogAtmanA'nvayi, avagrahe hA 'pAya-dhAraNAtmanA ca parasparaM vyatireki, vastunastatsvabhAvatvAt anvayavyatireki svabhAvatvAtu tathAbhAvaprasAdhakam - anvaya-vyatirekasvabhAvagrAhakam / ekenaiva chupayogena tadeva vastu sAmAnyato'vagRhyate, tato nivRtya-nivRttibhyAmIhyate, tataH 'itthaM nivRttamitthaM cAnivRttam' iti nizcIyate, tatastathaiva dhAryate, na caitramupayogaikatvavyAghAtaH, zyAma-raktaghaTavadekatvAvirodhAt / akramaikarUpameva jJAnaM saMvedyate na tu kramavadapIti cet / na kacid doSAt kramAsaMvedane'pi kacit kramAkramasya sphuTameva saMvedanAt / upayuJjate hi lokA:- 'ghaTameva jAnannadaM prAk sAmAnyataH 'kimidam ?" ityavagRhItavAn tataH kimanena ghaTena bhAvyamaghaTena vA ?' itIhitavAn tataH kambugrIvAdimatvAd ghaTa evAyam' iti nizcitavAn tataH 'ayamitthameva ' ityavadhRtavAn' iti / atra hi pratiniyatollekhAt kramaH, 'jAnan' ityatra zatRpratyayAJcAkramaH sphuTa eva / yastvakramikAMmekameva jJAnamupaiti, tasya ghaTasAmAnyAlocanAnantaram 'anena ghaTena bhAvyam itIhaiva durghaTA, bahuparAmarzarUpatvAt tasyAH / "ghaTatvavyApyakambugrIvAdimAnayam' ityAkArikaivehA' iti tu 'kambugrIvAdikaM ghaTatvAdivyApyaM, Jain Educatimational
Page #578
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtA samuccayaH // 27 // tAMzcAyam' ityAdito'pi saMzayanivRttene sarvatra saMbhavaduktikam / na coktAkArA'pIhA sahacAradarzanAdikaM vinA vyAptyAdyagrahAta sttiikH| saMbhavinI / avyavahitanaSTaM ca taccirataranaSTatulyam / udbuddhatatsaMskAra eva tatkAryakArItyupagame cobuddhasaMskAra eva jJAnama- stbkH| // 7 // stviti jJAnasattaivotsIdeva , anubhavavirodhazcaivam , ityAdi vivecitaM jJAnArNave // 54 // itthaM ca 'dravya-paryAyayonivRttya-nivRttibhyAM bheda eva' iti nirastam , atha 'bhedo'pi' ityuktau na bAdha ityAhanaca bhedo'pi baadhaayaitsyaanekaantvaadinH| jAtyantarAtmakaM vastunityAnityaM yato matam550 na ca bhedo'pyadhikRtAMzasyetarAMzAt , tasya- vastunaH, bAdhAyai- anekAntapakSavyAghAtAya, anekAntavAdinaH, yataHyasmAt , jAtyantarAtmaka- itaretarAnuviddhaM sad vastu, nityAnityaM matam , yata eva bhinnamata evAnityam , yata eva cAbhinnamata eva nityamiti / na hi nityatvamanityaM vA kizcidekarUpamasti, kintu yad yadAndhIyate tat tadA nityamiti vyapadizyate, yadA ca yad vyatiricyate, yadA tadanityamiti / ata eva prAgabhAvaH prAga nityaH, dhvaMsazca pazcAd nityaH, ata eva ca nityA mukti rupapadyata iti // 55 // etadeva samarthayabAhapratyabhijJAbalAccaitaditthaM samavasIyate / iyaM ca lokasidaiva tadevedamiti kSitau // 56 // // 27 // pratyabhijJAbalAJca- pratyabhijJAnyathAnupapattyA ca, etat- vastu, itthaM- nityAnityaM, samavasIyate / iyaM ca-pratyabhijJA Jnin Education Sexonal For Private Personal Use Only
Page #579
--------------------------------------------------------------------------
________________ Jain Education Inte kSitau- pRthivyAm, 'tadevedam' iti - 'tadevedam' ityullekhavatI, lokasiddhaiva- AgopAlAGganaM prasiddhaiva / / 56 / / etadbalamevAha na yujyate ca sannyAyAhate tatpariNAmitAm / kAlAdibhedato vastvabhedatazca tathAgateH 57 na yujyate ca 'iyaM prtybhijny|' iti zeSaH, sanyAyAt - satarkAd ivicAryamANAt, Rte- vinA, tatpariNAmita - tasya vastuno'nvitavicchinnarUpatAm / katham ? ityAha- kAlAdibhedataH- tatkAladharmabhedataH, vastvabhedatazca, tathAgate:- 'tadevedam' iti paricchitteH, anvayaprAdhAnyena tadetatkAlakRta-tadetatkAlIna dharmakRtabhedAvabhAsAt, anyayamadhAnatvAcca pratyabhijJopayogasya na prAdhAnyena bhedAvabhAsaH pradhAnopasarjana bhAvasya jJAne prativiSayaM svahetukSayopazamabhedenopapatteH / etena 'svarUpavirodhAbhAvAdekatara nirbhaktabhAgavad naikasya nAnAtvam, buddhe rUpabhedAd nAnAtvam, aMze rUpAbhedAccaikatvam ityupagame ca nAnArUpabuddhyupagrAhyatvAd nAnAtvameva, na tvekatvam' ityAdi nirastam, nAnaikarUpapratyabhijJayA nAnaikarUpasyaiva vastuno grahAt // 57 // etadeva bhAvayati ekAntaikye na nAnA yannAnAtve caikamapyadaH / ataH kathaM nu tadbhAvastadetadubhayAtmakam 58 ekAntaikye pUrvA- parayoH, na nAnA, yat- yasmAt kathaMcidapi, nAnAtve ca sarvathA, ekamapyado 'na' iti vartate, ataH - asmAddhetoH, kathaM, 'nu' iti nizvaye, tadbhAvaH- 'tadevedam' iti pratyabhijJopapattiH / tatastat- pratyabhijJeyaM vastu, ubhayAtmakam -
Page #580
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtAsamuccayaH / // 271 // nAnA-nAnAsvabhAvam / idamiha hArdas - yaiH pUrvA-parakAlInaghaTAderekatvameva svIkriyate teSAM svarUpato viziSTabhede, kAlavizeSAvacchinnabhede, zyAma-raktAdirUpAvacchinnabhede vA kathaM pratyabhijJA 1 / tadvyaktitvAvacchinnabhedAbhAvarUpasyaikatvasya pratyabhijJAyamAnasyAvAdhAd nAnupapattiriti cet / na, paramANu-dvayaNukAdidezavigamena khaNDaghaTAdisaMbhAvanayA tadanizrayAt khaNDaghaTAdinizcaye'pi tathA pratyabhijJAnAcca / khaNDaghaTAdau tadvRttighaTatvAvacchinnabhedAbhAva eva pratyabhijJAyata iti cet / na tadvRttighaTatvasya ghaTatvApekSayA gurutvena bhedapratiyogitAnavacchedakatvAt, ghaTatvAvacchinnabhedAbhAvasaMbandhena tasyAnvaye ca vyaktyantare'pi tathApratyabhijJAmasaGgAt / zuddhavyaktyabhedenaiva tatpadArthasyedaMpadArthe bhAnAd vyaktyantare 'so'yam' iti pratyabhijJA bhrAntaiveti cet / vyaktibheda evaM dezabhaGge na tu rUpabhaGga ityatra kiM mAnam, zyAma-raktAdidazayoriva khaNDA khaNDadazayorapi viziSTabhedasya suvacatvAt, viziSTanAzotpAdarUpavaidharmyasyApi tadvadevAtra zuddhavyaktyabhedAvirodhitvAt 1 iti / kiJca, ekAntaikye 'so'yam' iti vizeSaNavizeSyabhAvasyaivAnupapattiH, anyathA 'ghaTo ghaTaH' ityapi syAt, 'ghaTo ghaTasvabhAvavAn' itivat / kacideva kiJcit svasmin prakArIbhUya bhAsata iti cetuM / tarhi ghaMTe ghaTatvaM svAtmakameva bhAsatAm / vyakterjAtirvilakSaNaivAnubhUyata iti cet / tattedaMtayorapi kiM na vailakSaNyamanubhavasi / evaM 'rajatamidam' ityatredamartha - rajatayorapi bhedaH syAditi cet / syAdevedantva - rajatatvAbhyAm, svadravyAnvayena tu na syAditi na kiJcidetat / yaistvekAntato nAnAtvamevAGgIkriyate teSAmuktapratyabhijJAyA gandho'pi nAsti, pUrvAparayorekatvAyogAt / uktaM caitat prAk, vakSyate cAnupadamapi // 58 // saTIkaH / stavakaH / // 7 // // 271 // ww.jainelibrary.org
Page #581
--------------------------------------------------------------------------
________________ Jain Educat svapakSe tadupapattimAha tasyaiva tu tathAbhAve kathaJcidbhedayogataH / pramAturapi tadbhAvAdyujyate mukhyavRttitaH // 59 // tasyaiva tu pUrvasyaiva tu vastunaH, tathAbhAve tadanvayasvabhAvAparityAgenA parasvabhAvopAdAne, kathaJcidbhedayogataH - tadddravyato'bhede'pi tatparyAyato bhedAt pramAturapi tatparicchedakapramANapariNatasyAtmano'pi tathAbhAvAt- grAhyavad] grAhakasya pUrvA- parabhAvenaikAnekarUpatvAt, yujyate mukhyavRttitastadyavahArAbAdhena yathoktapratyabhijJA / na hyanya evAnubhavati, anya eva ca pratijAnIte, navA tadanubhava - pratyabhijJayobhitrai kAzrayatvamapi, saMbandhAnupapatteH, pUrvA-'parArthavadanubhavitR pratyabhijJAtRsvabhAvAnu bhavAcceti // 59 // paramataM dUSayati nityaikayoMgato vyaktibhede'pyeSA na saMgatA / tadiheti prasaGgena tadevedamayogataH // 60 // vyaktibhede'pi - bAla-yuvAdizarIrabhede'pi nityaikayogataH- nityaikazarIratvasAmAnyasaMbandhAt eSA - uktapratyabhijJA, na saMgatA / kuta: ? ityAha- bhinnayogAd bhUtale 'iha ghaTa:' itivat, 'tadiha' iti prasaGgena, nityaikasya tatpadArthatvAt ; 'tadevedamityasya' iti zeSaH, ayogataH- anupapatteH, nityA'nityayostAdAtmyAbhAvAt / tajjAtIyasya tAdAtmyAd nAyoga iti cet / tathA sati 'tajjAtIyo'yam' iti syAt, na tu 'so'yam' iti / kathaM ca kacid nityasya saMbandhaH kacica 1 national
Page #582
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravAto samuccayaH / // 272 // Jain Education I tadvatastAdAtmyaM bhAsate ? / adRSTabhedAditi cet / tata evaM tarhi zabalavastu tadA tadA tathA tathA bhAsatAm ekasya vaicitrayakalpanAyA nyAyyatvAt, 'dharmI0' iti nyAyAt / / 60 / / na ceyaM bhrAntikAraNAdapyutpattumarhati paramata ityAha sAdRzyAjJAnato nyAyyA na ca vibhramabalAdapi / etaddvayAgrahe yuktaM na ca sAdRzyakalpanam // sAdRzyAjJAnataH - sAdRzyajJAnAbhAvAt vibhramavalAdapi bhramahetusAmarthyAdapi, naiSA kSaNikeSu vibhinneSvekatvamatyabhijJA nyAyyA / hetuM samarthayati etaddvayAgrahe- sadRzadvayasya kSaNikajJAnena grahItumazakyatve, na ca sAdRzyakalpanaM yuktam, saMyuktadvayAgrahe saMyogakalpanavat / na cAsaMyuktabhAgadvayagrahe'pi saMyogAkalpanAt saMyuktabhAgadvayagrahasAmanyA saMyogakalpanavat sahayagraha sAmagrIta eva sAdRzyakalpanopapattiH, kramikasadRzadvayagrahasAmayyA ekasyA anupapatteH, ananvayiniraMzajJAnopagame saMyuktabhAgadvayagrahasAmanyA adhyanupapatteH / nirastazca saugatAbhimataH sAmagrIpakSaH prAgeveti // 61 // utpadyatAM vA yathA kathaJcideSA, tathApi bAdhAbhAvAd na bhrAntetyAha na ca bhrAntApi sadvAdhAbhAvAdeva kdaacn| yogipratyayatadbhAve pramANaM nAsti kiJcana // 62 // na ca bhrAntApyuktapratyabhijJA, kadAcana- kadAcidapi, sAdhAbhAvAdeva- samyagbAdhakapratyayAnavatArAdeva / yaddhi bhrAntaM jJAnaM tatra niyamato bAdhakAvatAraH, yathA zuktau rjtjnyaane| cetane'cetanabhrame nAyaM niyama iti cet / na tatrApi vizeSa tional saTIkaH / stavakaH / || 6 || // 272 //
Page #583
--------------------------------------------------------------------------
________________ StorroOOOOOO darzinAM bAMdhAvatArAt / atrApi yoginAM bAdhAvatAro'styevetyAzaGkayAha--- yogipratyayatadbhAve- yoginAM jJAnasyoktamatyabhijJAbAdhakatve, nAsti pramANaM kizcana, zraddhAmAtrazaraNatvAt // 62 // etadeva prakaTayatinAnA yogI vijAnAtyanAnA netyatra kA prmaa?|deshnaayaa vineyAnuguNyenApi pravRttitaH63 nAnA-pratikSaNabhinnam , yogI vijAnAti- sAkSAtkaroti jagat , na tvanAnA- akSaNikasvabhAvam , ityatra kA pramA- kiM nizcAyakam / "kSaNikAH sarvasaMskArAH" iti dezanaivAtrArthe pramANam , yathAdRSTArthasya yoginA dezanAdityAzanyAha- dezanAyA uktalakSaNAyAH, vineyAnuguNyenApi-vinApyartha zrotranugrahArthamapi, pravRttitaH- saMbhavAt , brAhmaNabhAryAmRtatvadezanAvat // 63 // pratyabhijJAbhAsavyAvRttatayA'syAH prAmANyamupapAdayatiyA ca lUnapunarjAtanakha-keza-tRNAdiSu / iyaM saMlakSyate sApi tadAbhAsA na saiva hi // 64 // yA ca lUnapunarjAtanakha-keza-tRNAdiSu iyaM- pratyabhijJA, saMlakSyate-'sa evAyaM nakhaH' 'sa evAyaM kezaH' 'tadevedaM tRNam' ityAdhullikhyate, sApi tadAbhAsA- pratyabhijJAbhAsA, na saiva hi-na pratyabhijJApramaiva hi, lUnapunarjAtatvapratisaMdhAne tatra bAdhA 1 muditamale 'tra na pra' iti pAuH / RRicceORRICS Jain Education on For Private & Personel Use Only
Page #584
--------------------------------------------------------------------------
________________ sttiikH| stabakaH / // 7 // zAstravArtA- vatArAt ; iyaM ca vailakSaNyAta pramaiveti bhAvaH // 64 // smuccyH| nanvevamapi lUnapunarjAtanakha-kezAdiSu pratyabhijJAvat prakRtapratyabhijJApyapramANaM bhaviSyatIti saMzayAt kathamarthanizcayaH ? // 273 // ityata AhapratyakSAbhAsabhAve'pi nApramANaM yathaiva hi / pratyakSaM, tadvadeveyaM pramANamavagamyatAm // 65 // pratyakSAbhAsabhAve'pi- 'zuktau rajatam' iti mithyApratyakSasadbhAve'pi, yathaiva hi nApramANaM, pratyakSaM- 'idaM rajatam' ityAdi samIcInaM pratyakSam ; tadvadeveyaM- pratyabhijJAbhAsasadbhAve'pi, pramANamavagamyatAm-pramAtvena nizcIyatAm , bhramapramAsAdhAraNapratyakSatvadarzanajanitasya pratyakSa iva tAdRzapratyabhijJAtvadarzanajanitasya prakRtapratyabhijJAyAmapi prAmANyasaMzayasyAvAdhyatvavizeSadarzanena nivartanAditi bhAvaH // 65 // na ceyamatantrasiddhatyAha-- matijJAnavikalpatvAnna cAniSTiriyaM ytH| etabalAttataHsi nityAnityAdi vastu naH // yato matijJAnavikalpatvAd na ceyamaniSTi:-pratyabhijJAGgIkAro nApasiddhAnta ityarthaH, vAsanAdhAraNAphalatvena tadupaga| mAt; tata etadvalAt-pratyabhijJAnyathAnupapatteH, naH-- asmAkaM, nityAnityAdi vastu siddham , AdinA sadasadAdigrahaH / R. tadevaM siddho vastuyAthAtmyaparicchedapravaNaH syAdvAdaH / etadekadezAlambanA eva parasparanirapekSAH pravartante'parimitAH parasama- 273 // For Private & Personel Use Only
Page #585
--------------------------------------------------------------------------
________________ Jain Educatio yAstaduktam- " jIvaiA vayaNapahA tAvaiA caitra huMti nnyvaayaa| jAvaiA NayavAyA tAvaiA caiva parasamayA~ / / 1 / / " iti / asyArthaH -- yAvanto vacanapathAH- vaktRvikalpahetavo'dhyavasAyavizeSAH, tAvanto nayavAdA:- tajjanitavaktRvikalpAH zabdAtmakAH, sAmAnyato naigamAdisaptabhedopagrahe'pi prativyakti tadAnantyAt / yAvantazca nayavAdAstAvanta eva parasamayAH, nirapekSavaktRvikalpamAtrakalpitatvAt teSAm / tathAhi -- kApilaM darzanaM nirapekSadravyArthikanayavikalpaprasUtam, vauddhadarzanaM ca nirapekSazuddhaparyAyAstikana yavikalpajanitam, dvAbhyAmapi ca parasparanirapekSAbhyAM dravyArthika-paryAyArthikAbhyAM praNItamaulUkyadarzanam / tadAha- "jaMkAvilaM darisaNaM eyaM davvadviassa vattavvaM / suddhoaNataNayassa u parisuddhA pajjavaviappo || 1 | dohi vi ehi NI satthamulUeNa, tahavi micchataM / jaM savisayappahANattaNeNa annunnaNiravekkha // 2 // " evamapaniSada darzanAdInAmapi saMgrahanayAdeH prAdurbhUtirbhAvanIyA / ata eva paradarzanAbhimate'rthe syAtkAramAtreNa svAvadhAraNasaMbhavAd bhavati sAmya saMpattiH syAdvAdinaH karmadoSAdajJAnanimagnaM paraM pazyataH / pareSAM tu svapakSasiddhAvanyonyaM kalahAya 1 yAvanto vacanapathAstAvanta eva bhavanti nayavAdAH / yAvanto nayavAdAstAvanta eva parasamayAH ||1|| 2 sammatiprakaraNe gAthA 144 / 3 yat kApilaM darzanametad dravyArthikasya vaktavyam / zuddhodanatanayasya tu parizuddhaH paryavavikalpaH // 1 // dvAbhyAmapi nayAbhyAM nItaM zAstramulakena, tathApi mithyAtvam / yat svaviSayapradhAnatvenAnyonyanirapekSam // 2 // 4 sammatiprakaraNe gAthA 145 | 146 / national
Page #586
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtA- smuccyH| // 274|| PRITE saTIkaH / stbkH| // 7 // mAnAnAM yAvajjIvamapi vaktRvikalpAnuparamena dveSAnucchedAd nAstyeva sAmyavArtApi, iti saMsArahetutvAta teSAM jJAnamapyajJAna- miti paribhASante paramaprAvacanikAH / tato mithyAdarzanagaralavyathAnivRttaye syAdvAdAmRtapAnameva vidheyaM vivekinA / / 66 // vyAlAzced garuDaM prasarpigaralajvAlA jayeyurjavAd gRhNIyurdviradAzca yadyatihaThAt kaNThena kaNThIravam / mUraM cet timirotkarAH sthagayituM vyApArayeyubelaM banIyurvata durnayAH prasRmarAH syAdvAdavidyA tadA // 1 // nayAH pareSAM pRthagekadezAH klezAya naivAhatazAsanasya / saptArciSaH kiM prasRtAH sphuliGgA bhavanti tasyaiva parAbhavAya? // 2 // ekazchekadhiyA na gamyata iha nyAyeSu bAhyeSu yo dezaprekSiSu, yazca kazcana rasaH syAdvAdavidyAzrayaH / yaH pronmIlitamAlatIparimalodgAraH samujjRmbhate sa khairaM picumandakandanikarakSodAd na modAvahaH // 3 // abhyAsa ekaH prasaradvivekaH syAdvAdatattvasya paricchidApyaH / kaSopalAd naiva paraH parasya nivedayatyatra suvarNazuddhim // 4 // mAdhyasthyamAsthAya parIkSamANAH kSaNaM pare lakSaNamasya kizcit / jAnanti, tAnantimadurnayotthA kuvAsanA drAk kuTilIkaroti // 5 // __ 5 zrIjinabhadragaNikSamAzramaNA vizeSAvazyakabhASye 'sadasadavisesaNAo bhavaher3a' (gAthA 115) ityAdinA granthenetyarthaH / vara namaka // 274 // in Educator og For Private & Personel Use Only
Page #587
--------------------------------------------------------------------------
________________ Jain Education Inter ato gurUNAM caraNArcanena kuvAsanAvighnamapAsya zazvat / syAdvAdAcintAmaNilabdhilubdhaH prAjJaH pravarteta yathopadezam || 6 || yasyAsana guravo'tra jItavijayamAjJAH prakRSTAzayA bhrAjante sanayA nayAdivijayamAjJAzca vidyAmadAH / premNAM yasya ca sadma padmavijayo jAtaH sudhIH sodarastena nyAyavizAradena racitastarko'yamabhyasyatAm // 7 // iti paNDita zrIpadmavijayasodaranyAyavizAradapaNDitayazovijayaviracitAyAM syAdvAdakalpalatAbhidhAnAyAM zAstravArtAsamuccayaTIkAyAM saptamaH stavakaH /
Page #588
--------------------------------------------------------------------------
________________ For Private & Personel Use Only
Page #589
--------------------------------------------------------------------------
________________ DiliHeadliateeIcela // aham // athASTamaH stabakaH / samavasaraNabhUmau yasya gIrvANakIrNA sumatatiratizobhA jAnudanI tatAna | jitakusumazarAstratyAgamarthApayantI sa jayati yatinAthaH zaGkaro vardhamAnaH // 1 // smaraNamapi yadIyaM vighnavallIkuThAraH zrayati yadanurAgAt saMnidhAnaM nidhAnam / tamiha nihatapApavyApamApadbhidAyAmatinipuNacaritraM pArzvanAthaM praNaumi // 2 // hesItra vadanAmbhoje yA jinendrasya khelati / buddhimAMstAmupAsIta na kaH zuddhAM sarasvatIm ? // 3 // vArtAntaramAha---- anye tvadvaitamicchanti sdbrhmaadivypekssyaa|sto yadbhedakaM nAnyattacca tanmAtrameva hi // 1 // anye tu- vedAntinaH, sad brahmaiva- parabrahmaiva, AdiH sakalavyavahArakAraNaM tavyapekSayA tadAzrayaNena, advaitami R SE Jain Education in For Private Personal Use Only w.jainelibrary.org
Page #590
--------------------------------------------------------------------------
________________ saTIkaH / stbkH| // 8 // BEEG zAstravAto- cchanti- ekameva tattvamupayanti, dvAbhyAmitaM dvItaM, dvIte bhavaM dvaitaM, na dvaitamadvaitamiti yogArthaH / kutaH ? ityAha- yat- yasmAt, samuccayaH sataH- paramabrahmaNaH, anyat- svAtiriktam , na bhedakam / tacca- bhedakatvAbhimataM nIlAdi ca, tanmAtrameva- brahmamAtrameva, // 276 // anavacchinnasyAkAzasya ghaTa-paTAyupAdhibhiriva, anavacchinnaspa brahmaNo nIlAdibhirbhedAyogAt / kiJca, bhedasya vastusvabhAvatve tasyaikasyAnekavRttitvAd vastUnAmapi bhedo na syAt , naikasmAdabhinnamabhinna svabhAvaM bhinnaM yujyate / arthAntaratve ca tasya vastvarUpatvAt svarUpeNa bhAvA na vyAvRttAH syuH / kalpitAttu bhedAt kalpitameva nIlAdinAnAtvam, na tu pAramArthikam / atha parApekSaM vastuno bhinnatvaM, svarUpeNa tvekatvamiti na doSa iti cet / na, na hi vastu svahetuvaloditaM svabhAvavyavasthita ye paramapekSata iti puruSapratyayadharma eva parApekSatvamiti na tato vastubhedaH / yadi ca bhedasvarUpo bhAvaH pratiyogyapekSaH syAt , svahetoravikalasya tasyotpattirna syAt / svahetoreva pratiyogyapekSabhedAkhyarUpastadanapekSasvarUpazca bhAva utpanna iti cet / nanu ka ihApekSArthaH / na tAvatpattiH, svahetuta eva tadudayAt / nApyarthakriyA, pratiyogyasaMnidhAne'pyarthakriyAdarzanAt / pratItizcet / tarhi rUpAdeH svarUpasya cakSurAdita iva bhedasyApi jJAnAt pratiyoginaH pratItAvapi na sApekSasvabhAvatvam / kathaM tayekatrApi pitRtvAdayaH iti cet / ekatra isvatva-dIrghatvAdivat kalpitA eva / . syAnmatam , arthakriyAbhedAd vastubhedaH syAditi / na, dAha-pAkavibhAgenApi kRzAnorabhedAt tatrAdRSTayA'rthakriyayAPosrthabhedaH, yathA cakSuSmatyapi badhire'dRSTayA zabdabuddhyendriyabheda iti cet / nAdvaite kizcidekatrAdRSTaM nAma / tatazca tatrAdRSTArthakriyA siddhau tadbhedasiddhiH, siddhe ca bhede ttraadrshnmitiitretraashryH| apica, sanmAtre sarvatra pratyakSAd nizcite tatra bhedAnavakAzaH, 276 // JANSI Jain Education Interational For Private & Personel Use Only
Page #591
--------------------------------------------------------------------------
________________ 47 Jain Education Intera bhedAbhAvena 'so'yam' ityavamarzAbhAve'pi nirvikalpaka labdhavidhirUpAvAdhAt, alabdharUpasya cAniSedhAt khapuSpAdiniSedhespi siddheSu khAdiSveva puSpAdInAM niSedhAt / 'kutazrid nimittAd buddhau labdharUpANAM teSAM bahirniSedhaH' ityanye / kiJca, ekasya vyAtmakasyAbhAvAt bhedAbhedayorekatarasya midhyAtvaniyame bhedAnAmevaM tatvakalpanamucitam, sarpAdipratItau darzanAt, na tu vastumAtrasya / apica, gandhasamavAyikAraNatAvacchedakaM yathA pRthivItvameveti tatraiva gandhaH, tatsaMbandhAdeva Gorat varorahAraH, tathA saccAzrayatAvacchedakamapi cittvameveti cideva satI, tadadhInatvAt sarvavyavahArasya, tatsaMbandhAdeva ca prapaJce satravyavahAraH / apica, parAbhimatAtmavizeSAdarzanAnvaya- vyatirekAnuvidhAyitvAt prapaJcapratibhAsasya bhramatvam / na ca tadanvaya-vyatirekayordehatAdAtmyapratibhA senAnyathAsiddhiH, vinigamakAbhAvAt, muktau dehatAdAtmyApratibhAsavat prapaJcApratibhAsanAt, saMsAradazAyAM dehatAdAtmyapratibhAsavat prapaJcapratibhAsanAcca / vastuta AtmavizeSAdarzanajanyatAvacchedakaM nAtma- dehatAdAtmya bhramatvam, gauravAt ; kintu dRzyadarzanatvameva, lAghavAt / ata eva brahmaNaH sakalamapaJcaviSayatvaM saMyogAdisaMvandhAnirUpaNAt svarUpasya ca saMbandhatvAbhAvAt kAlpanika jJeyatAdAtmyAzrayaNenopapadyata iti yuktam / apica, Atma-vapuSpavadutpazyayogAt sattvAsattvAbhyAmanirvacanIyaH prapaJcaH, rajjau sarpavat / na hi sanneva saH, dhAnubhavAt / nApyasan, aparokSAnubhavAt / dezAntare sanneveti cet / na mAnAbhAvAt tatra pratIyamAne sarve dezAntara - 1. ga. dha. ca. 'va ca ta' / jainelibrary.org
Page #592
--------------------------------------------------------------------------
________________ shaakhvaataasmuccyH| saTIkaH / stabakaH / // 8 // // 277 // sattvasya pratyakSeNApratItaH / kalpyata iti cet / yatra pratipannaM tatraiva kimiti na kalpyate ? / bAdhAnubhavAditi cet / bAdhayogyaM tarhi kalpyatAm / yuktaM hyetad yad yathA pratIyate tat tathaivAbhyupagamyata iti / sarpasattve tulye'pi kathameko vAcyo nAparaH ? iti cet / kathaM pratItitulyatva ekatra sattvamaparatrAsattvam ? / bAdhapratIteriti cet / tulyaM mamApi / kiJca, sAdhakatAvacchedakatvaM na prapAnubhavatvam , gauravAt ; kintvanubhavatvam , lAghavAt / tatazcAvacchedakalAghavena purovartini sarpasiddhiH, tasya ca mithyAtvamanubhavAdeva 'mithyA sarpaH' iti / ajJAnAdyupAdAnakalpanAgauravaprasaGga evamiti cet / na, avacchedakalAghavena tasya phalamukhatvAt / vastutastu viparItameva gauravaM pareSAm , atra pratipanne dezAntarasattvasyApratyAsannasyAparokSatvasya jJAnasya pratyAsattitvasya doSasya tAdRksAmarthyAdeH kalpanAt / kica, parairapi vizeSAdarzanasya bhramahetutvamupeyate / tatra tairabhAvatvaM kalpyate, asmAbhistu bhAvatvaM laghubhUtam / taizca nimittatvaM kalpyate, asmAbhistvantaraGgamupAdAnatvam , iti svAzrayaniSThAtyantAbhAvapratiyogitvarUpaM kathaM mithyAtvam ? / sarpasya svAbhAvasAmAnAdhikaraNyavirodhAditi cet / na, pRthivyAM rUpe gandhasAmAnAdhikaraNyAvirodhavad rajau sarpa svAbhAvasAmAnAdhikaraNyasyApyavirodhAt / kathaM tarhi bhrAntitvam ? iti cet / svAbhAvAzraye sacAt / pareSAM svAbhAvAzraye satvAvagAhitvaM bhrAntitvaprayojakam , asmAkaM tu svAbhAvAzraye satvam, iti lAghavam / purovartini sarpasace vyavahAraH syAditi cet / bhramadazAyAM syAdevaH bAdhadazAyAM tu bAdhasya pratibandhakatvAdeva, anyadA ca sAmagrIvirahAdeva na syAditi / tadevamanirvacanIyasya sarpasya rajjuriva, anirvacanIyasya prapaJcasya brahmaiva tattvam / EPRESEARC // 277 // For Private & Personel Use Only
Page #593
--------------------------------------------------------------------------
________________ Jain Education Intern taccAdvitIyam prapaJcAsiddhayA vijAtIya bhedazUnyatvAt ; akhaNDamapi, sajAtIya bhedazUnyatvAt ; tathAhi na tAvaccetanabhedaH pratyakSasiddhaH / na hi cetanA ghaTAdaya iva bhedenAnubhUyante / tattaccharIrapravRtyA bhinnAH kalpyanta iti cet / na, ekenaiva tataccharIramatyupapattAvaneka kalpanAnupapatteH / sukha-duHkhAdivaicitryAdanekatvamiti cet / na tasyApyupAdhibhedata evopapatteH / dRSTaM hi gaganasyaikasyaiva bherI-karNAdyupAdhibhedena zabdavizeSahetutva- zabdagrAhakatvAdivaicitryam / iSyata eva cAnekAtmavAdibhirapi praticetana mantaHkaraNe ndriyAdibhedaH / tatastadupAdhita evaM sukha-duHkhAdivaicitryeopapattiH, bhAnAbhAnavyavasthApi tenaivopapadyate / kiJca, ghaTAdayaH, zarIrAdayaH, buddhyAdayaH, tadAdhAratha sphurantItyavivAdam / sphuraNaM copAdhibhedaM vinA'vibhAvyamAnabhedatayA, lAghavena caikam / tatazca pareSAmanuvyavasAyazabdAbhidheyaM sphuraNaM nityamekamAtmetyucyate / tacca na sukhAdimat, tadviSayatvAt, ananubhavAcca / evaM ca sukhAdivaicitryeNa tadAdhArabhede'pi na sphuraNabhedaH / iSyate ca naiyAyikairapi vyApakamekaM nityamIzvarajJAnam / vastutaH kAryamAtropAdAnatayA nityaikajJAnasyaiva siddhiH, na tu tadAzrayasyApi tasyaiva ca tattadupAdhibhedamatibhAsa saMbhave sukhAdivaicitryavaddhamokSAdivyavasthopapattau na pAramArthika bhedakalpanAvakAzaH, jIvezvarAdivibhAgasyApyajJAnopAdhikatvAt / ajJAnaM ca mAyA-vidyAdizabdAbhidheyam / mAnaM ca tatra 'ahamajJaH' 'mAmanyaM ca na jAnAmi' 'tvaduktamartha na jAnAmi' 'zAstrArthaM na jAnAmi' ityAdyanugataH pratyayaH, anugataviSayaM vinA tadanupapatteH, anyathA sattAdisAmAnyo cchedaprasaGgAt / jJAnasAmAnyAbhAvosa viSaya iti cet / na, Atmani tasyAbhAvAt, arthena sahAnubhavAcca / 'artha na jAnAmi' ityarthagata v.jainelibrary.org
Page #594
--------------------------------------------------------------------------
________________ shaakhvaartaasmuccyH| // 278 // GEORG saMkhyAjJAnAbhAvo viSaya iti cet / na, 'saMkhyAM na jAnAmi' ityatrAgateH / tatrAparokSajJAnAbhAvo viSaya iti cet / na, 'zAstrArtha na jAnAmi' ityatrAnupapatteH / kacit saMkhyAjJAnAbhAvaH, kacidaparokSajJAnAbhAvaH, kacid nizcayAbhAvo viSaya iti / stbkH| cet / na, ananugamAt / 'tacca cinmAtrAzrayaviSayamiti vivaraNAcAryAH, AzrayaviSayabhedakalpanAyAM gauravAt / kalpitaM / | 8 // cedam , tenAkhaNDatvAdervastutazcidrUpatvAt , cidrUpasya cAnAvRtatvAd nAnupapattiH, 'caitanyaM sphurati nAkhaNDatvAdi' ityevaM tenAvaraNena bhedakalpanAt / Azrayameva kathamAvRNoti tat ? iti cet / satyam , andhakAre tathAdarzanAt / atha caitanyaniSThAvaraNe mAnasattve tadasatve vAvaraNAnivRtti-tadasiddhiprasaGga iti cet / na, sAkSisiddhatvAt tasya, 'ahaM mAM na jAnAmi' ityanubhavAt / atra ca 'mAm' iti dvitIyArthasya viSayatvasyA'jJAnajanyAvaraNarUpAtizayazAlitvasyo. lekhAt / nanu cinmAtraniSTha AvaraNe 'ghaTo'jJAtaH' iti katham ? / 'asti' 'prakAzate' iti svataH sphurati caitanye brahmaNyapi tathAvyavahAraprasakto 'nAsti' 'na prakAzate' iti vyavahArArthamevAvaraNakalpanAt; ghaTAdau tu svato'nakAze tasya vyarthatvAditi cet / atrAhaH- 'viSayaiH sahAjJAnasya sAkSicaitanye'dhyAsAt pratibhAsaH' iti / asyArthaH- IzvarasyopAdhivazAda viSNvAditrai vidhyavat sAkSiNa eva tato jIve-zvarabhAvena dvaividhyAt , sAkSiNIzvaratvAvacchedena viSayANAmadhyAsAta , ajJAnA-''varaNayorapi cinmAtrAzrayatvena tatra sattvAd viSayaniSThatayA'jJAnAvaraNapratItiH 'ajJAto ghaTaH' iti; yathA lauhitya-mukhayoH sphaTikAcalapati | // 278 // bimbitayoH 'lohitaM mukham' iti parasparasaMsargo bhAsate / tena kusumAdiniSThalauhityasaMsarga iva mukhe ciniSThAvaraNasaMsargo Jan Education International For Private Personal Use Only www.ainelibrary.org
Page #595
--------------------------------------------------------------------------
________________ RATA ghaTAdAvanirvacanIyaH, anyathA'nyathAkhyAtyApatteH / ata eva ghaTAderapyajJAnaviSayatvam , ajJAnajanyAvaraNasaMsargarUpAtizayazAlitvAt / sa cAyamAvaraNasaMsargo ghaTajJAnena nazyati, ghaTazAnadazAyAm 'ajJAto ghaTaH' ityananubhavAt / asmin pakSe mUlAjJAnAdevoktavidhayA zuktiviSayAd rajatotpattiH, zuktijJAnena cAvaraNasaMsarganAze zuktiviSayatA mUlAjJAnasya naSTA, iti viziSTAjJAnanAzAt savilAsAjJAnanivRttirUpavAdhavyavahAraH, na tvajJAnanivRttiH / athavA, tadviSayavRtyabhAva eva ghaTo'jJAta iti jJAnaviSayaH / asminnapi pakSe mUlAjJAnakAryameva rajatam , zuktiviSayavRtyabhAvastvanvaya-vyatirekAbhyAM mUlAjJAnAd rajatotpattau phalopadhAnAvacchedakatayA prayojakaH, na tu kAraNam , abhAvasya kAraNatvAbhAvAt / zuktijJAnena rajatAdhyAsasya khakAraNe pravilayamA kriyate, nAjJAnanivRttiH, ghaTAdivRttizciduparAgArthA nAvaraNasaMsarganivRttyA , ghaTe'nirvacanIyAvaraNasaMsarge mAnAbhAvAt , jaDatvena raNAbhAvAt / yadvA, 'mAM na jAnAmi' ityanubhUyamAnaM mRlAjJAnAvaraNaM caitanyaniSThamanyadeva 'tattvamasi' AdivAkyajanyatattvajJAnanivartyam , anyacca ghaTAvacchinnacaitanyaniSThamAvaraNaM mUlAjJAnakRtam / tatazca ghaTAvacchinnacaitanyasya mUlAjJAnajanyAvaraNAntarazAlitvAt tadviSayatvam , ghaTatvasya tu jaDatvAdAvaraNAbhAve'pyadRraviprakarSAd viSayatvam / tasmAdAvaraNAntaramAdAya 'ajJAto ghaTaH' iti pratItiH / ghaTajJAnena cAvaraNAntaranittiH / asminnapi pakSe mUlAjJAnakAryameva rajatam , AvaraNasaMsargapakSavad baadhvyvhaarH| ___ athavA, 'ajJAto ghaTaH' iti pratItistUlAjJAnaviSayA, savilAsAjJAnanivRttirvAdhaH, bhajJAnanivartakaM jJAnaM pramANam , JODMAS Jain Education in For Private & Personel Use Only onww.jainelibrary.org
Page #596
--------------------------------------------------------------------------
________________ sttiikH| stvkH| // 8 // zAstravArtA- 'imamartha pUrva jJAtavAn , idAnIM na jAnAmi' ityAdivyavahArasaukaryAya tatsvIkArAt / tUlAjJAnAni ca mUlAjJAnakAryANi / smuccyH| tacchaktivizeSA eva tAni, ata evAnAditvAt teSAmanAdibhAvarUpaM jJAnanivartyamajJAnamiti lakSaNayogAt' ityanye / ||279|| 'tanna, teSAmAvaraNavikSepahetutvena zaktatvAt , zaktau zaktyayogAt , ajJAnatvAt tadanAditve tadAvaraNasyApyanAditvApatteH, iSTApattau ghaTabodhadazAyAmapi samayAntarabhAvijJAnanivatyAvaraNaprasaGgAta , anubhavavirodhAt / vyavahArasaukaryAya tajanyatvAzrayaNe ca tUlAjJAnAnAmapi janyatvasyAzrayituM yuktatvAt , bhramopAdanatvasyaivAjJAnalakSaNatvAt , prAguktasyAvidyAsaMbandhAdAvativyApteH / kizca, ghaTabodhadazAyAmAvaraNAbhAve'nAderghaTAjJAnasya nirviSayatvaprasaGgaH, tajjanyAvaraNarUpAtizayAbhAvAt / na cAjAnaM nirviSayaM saMbhavati, sAkSibhAsyaM vA' ityapare / tat siddhaM cinmAyayaviSayaM mUlAjJAnam / vAcaspatimizrAstu- 'jIvAzrayaM brahmaviSayaM ca tat / na ca jIvaniSThatve'vidyAyA jIve prapazcotpattyApattiH, ahaMkArAdinapazcotpattariSTatvAta , AkAzAdiprapazcotpattestu viSayapakSapAtinyA'vidyayezvara eva saMbhavAt , tasya sarvajJatvazruteH, ajJAtAyAM zuktau rajatotpAdavajjJAte brahmaNyAkAzAdisakalaprapazcotpatyavirodhAt / yadyapi cittvApekSayA-'vidyopahitacittvasyAvidyAzrayatAvacchedakatve gauravam , tathApi 'ahamajJaH' iti pratIteH, Izvare ca tathApratIteH prAmANikatvAd na dossH| na ca 'ahamazaH' iti pratIterantaHkaraNAvacchinnacaitanyasyaivAvidyAzrayatvam , tasya janyatayA'nAdyavidyAzrayatvAyogAt' ityaahuH| tatra mAyA-'vidyAzabdadvayanimittaM zaktidvayam-vikSepazaktiH, AvaraNazaktizca / kAryajananazaktirvikSepazaktiH, tirodhAnazaktirAvaraNazaktiH; yathA'vasthArUpasya rajjvajJAnasya sarpajananazaktiH, rajjutirodhAna zaktizca, evaM mUlAjJAnasyAdvitIya yapare / tAnasya nirvipatrAjJAnalakSaNatvAta / vyavahArasaukAyanAdi 279 // Jain Education Inte ? For Private & Personel Use Only FA ww.jainelibrary.org
Page #597
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrNAnandaikarasaMcidAvaraNazaktiH, AkAzAdimapaJcajananazaktizcaH iti 'AvaraNameva zaktiH' ityapavyAkhyAnam , tasyAtmaniSThatvAt , tacchaktezcAjJAnaniSThatvAt / / tatraivAjJAne prapaJcasya paramArthavyavahArapratibhAsasattvapratItyanukUlAstisraH shktyH| AdyA zravaNAdyabhyAsaparipAkataHprAk, yayA pazyanti naiyAyikAdayaH 'pAramArthiko'yam' iti prapaJcam / dvitIyA tatparipAke tattvajJAnAt prAk, yayA pazyanti viditavedAntAH 'vyAvahAriko'yam' iti prapazcam / tRtIyA tu tattvajJAnotpattau yAvat prArabdhamanuvartate / tasyAzca kArya yadyapi na prAtibhAsikasattvamatItiH, vyavahAravAde tathA vaktumazakyatvAt , vyAvahArike prAtibhAsikatvapratItau tattvajJAninAmatyantabhrAntatvaprasaGgAt , dRSTisRSTivAda eva vastutaHpAtibhAsikasyApyanyathAbhAsamAnasya zaktitrayeNa krameNa tathAbhAnopapatteH; tathApi vyAvahArikasyApi prapaJcasya tatvajJAnena bAdhitasyApi pArabdhavazena vAdhitAnuvRtyA pratibhAsastakAryam / prAcyazaktaruttarazaktikAryapratibandhakatvAcca na yugapacchaktitrayakAryaprasaGgaH / prArabdhakSaye cAntimatattvajJAnena shaajnyaannivRttiH| tathA ca zrutiH- "tasyAbhidhyAnAd yojanAt tattvabhAvAd bhUyazcAne vizvamAyAnivRttiH" iti / ayamarthaH- tasya paramAtmanaH, abhidhyAnAt- abhimukhAd dhyAnAta , zravaNAdyabhyAsaparipAkAditi yAvat , vizvArambhakamAyAnivRttiH, AdhazaktinAzena viziSTanAzAt / yujyate'neneti yojanaM tattvasAkSAtkArastasmAdapi', dvitIyazaktinAzena viziSTanAzAt / tattvabhAvo videhakaivalyaM tasmAt , ante-prArabdhakSaye, tRtIyazaktyA saha niHzeSamAyAnAzaH, abhidhyAna-yojanAbhyAM zaktidvayanAzena 1 kha.ga.pa.ca. 'savidAra' / 2 vizvArambhakamAyAnivRttiriti yogaH / Join Education Internation For Private Personel Use Only
Page #598
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtA samuccayaH / // 280 // viziSTanAzApekSayA / bhUyaH zabdo'bhyAsArthaka iti / tadevaM nirUpitamajJAnam | tato jIve-zvarAdiprapaJcaH / tatra 'avidyAprativimbitaM caitanyaM jIvaH' iti vivaraNAcAryAH / siddhaM caitat " rUpaM rUpaM pra rUpI babhUva" iti zruteH, "ekadhA bahudhA caiva dRzyate jalacandravat" ityAdismRtezva / na cAmUrtasya prativimvAyogaH, AkAzAdestadarzanAt / nanvavidyAvacchinnaM caitanyametra jIvo'stu / evaM sati sarvaniyantRtvamIzvarasya na syAt, jIvabhAvenopAdhyavacchinnasya punaravacchedAntarAsaMbhavAt, ghaTAkAzAdau tathAdarzanAt, dviguNIkRtya dRzyayogAditi cet / na vimbacaitanyasyApIzvarasya prativimvAntardviguNIkRtya nRtyayogAt / na hi jalagate svAbhAvikAkAze satyapi visvasya dUravizAlAkAzasya sAbhranakSatrasya jalAntaravasthAnaM saMbhavati, kalpanA tUbhayatra tulyeti cet / atrAhuH- vimbaM zuddhameva caitanyam, ajJAnaprativimbitaM caitanyaM sAkSI, AvaraNazaktiprativimbabhUto jIvaH, vikSepazaktiprativimvabhUtazvezvara iti na kizcid dUSaNam upAdhibhUtasya zaktidvayasya vyApakatayA tatprativimbayorjIvezvarayorapi vyApakatvAt, jIvAntaryAmitvasya brahmaNaH zrutisiddhasyAvyAhatatvAditi / 1 'ajJAnAvacchinnaM caitanyaM jIvaH' iti vAcaspatimizrAH / na cAtrezvarasya sarvAntaryAmitvAnupapattiH, ajJAnopAdhyavacchinnaM caitanyaM jIvaH, ajJAnaviSayatopAdhyavacchinnaM caitanyaM cezvara ityupAdhervyApakatvenopahitasyezvarasyApi vyApakatvAt / na ca tathApyajJAnacaitanyasyezvaratve 'ahaM mAM na jAnAmi' ityanubhavAdIzvarasya pratyakSatvApAtaH / na cAjJAtatayA sarvasya sAkSibhAsyatvAdiSTApattiH, anubhUyamAnasya ' aham' ityajJAnacaitanyasyezvarasya svarUpataH pratyakSatvApAtAt / iSyate ca 'IzvaraM na Jain Education Inonal saTIkaH / stabakaH / / / 8 / / // 280 //
Page #599
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAnAmi' ityetAvAnmAtrameveti cet / na, 'ahaM mAM na jAnAmi' ityatrAkhaNDasyaiva brahmAdhiSThAnasya caitanyasyAvabhAsanAt, ajJA tatopahitacaitanyasyezvararUpasyAnavabhAsanAt, ajJAtatArUpopAdhisphuraNe'pyayogyatvena tadupahitAsphuraNAt, ghaTasphuraNe ghaTopahitAkAzA sphuraNavat / AbhAsa vAdinastu darpaNAdau mukhAntarotpattiM svIkurvANAzcaitanyAbhAsamajJAne'bhyupagacchantastattAdAtmyApanaM caitanyaM jIvamAhuH / aratarrer fropAdhikAdhyAsamAtre sAdRzyApekSaNAdAbhAsa tAdAtmyApanne'nyAsAdRzyApane caitanye tAdRzAhaGkArarAdhyAsasaMbhavAya / janyAdhyAsa eva nirupAdhike sAdRzyApekSaNAcca nAbhAsAdhyAse'pi tadapekSAyAmanavasthApattiH, tasyAnAditvAt / na cAjJAnAdhyAsena sAdRzyasiddhiH, jADyena tadApatyasiddheH / taddhi jaDatAdAtmyam, na cAjJAnaM tAdAtmyenAdhyastam, saMsargeNAdhyastatvAt 'ahamajJaH' iti / ato'nAdyAbhAsatAdAtmyAbhyAsena jADyApatyA sAdRzye satyahaGkArAdhyAso yujyata iti / na cAbhAse mAnAbhAvaH, 'Adarza mukham' iti spaSTaM mukhAntarAbhAsAt / 'ekatra klRptamanyatrApi pratisaMghIyate' iti nyAyenAjJAne'pi caitanyAbhAsAGgIkArAt / evamantaHkaraNAdAvapi / ajJAnagatacaitanyAbhAsastu jIvazabdapravRttinimittam, tattAdAtmyApannasya jIvatvAditi / prativimvavAde tu na mukhAntarotpattiH, mukhe'dhiSThAnabhedamAtrasya dvitvAparaparyAyasyAdarzasthatvasya cAnirvacanIyasyotpasyaiva nirvAhAt / adhiSThAne mukhe katipayAvayavAvacchedenendriyasaMnikarSAdaparokSabhramopapatteH / nanvAdarza evAdhiSThAnamastu tatra 1 ka. ' va bhramAdhi' / Jain Educationational
Page #600
--------------------------------------------------------------------------
________________ sttiikH| stbkH| // 8 // RSA zAstravArtA- mukhAbhAvAjJAnena yadi mukhamaparokSam , tadA tatsaMsargasya, anyathA tasyaivotpatyopapatteH, mukhaadhisstthaantvsyaanubhvaannusaarismuccyH| tvAditi cet / na, sopAdhika-nirupAdhikabhramavyavasthAviplavaprasaGgAt , 'lohitaH sphaTikaH' ityatrApi zuktyajJAnAd rajatabhra. // 28 // mavajjapAkusumatvAjJAnAlohite tasmin sphaTikatAdAtmyabhramasya suvacatvAt , adhiSThAnasyopAdhitve ca sarvabhramANAM sopAdhikatvaprasaGgaH, pratyabhijJAnAcca na mukhaantrotpttiH| nanvevaM tato'jJAnanivRttau bhedabhramo'pi nivarteteti cet / na, sopAdhikabhramanivRttAvupAdhinivRtteH puSkalakAraNatvAt , bhedAdhyAse darpaNasyopAdhitvAt , satyapi pratyakSapratyabhijJAne yaavdupaadhibhedaadhyaasaanuvRtteH| tasmAd mukhamadhiSThAnaM, tatra ca bhedo'dhyasyata iti sthitam / evaM cAjJAnAdo prativimbe satyapi nAbhAsAntaram , mAnAbhAvAt , ajJAnAdhyAsena paricchinnatvApatyaiva sAdRzyasaMbhavAditi vishessH|| 'sa ca jIvo'jJAnabahutvavAde hiraNyagarbha-virADAdibhedena nAnA, tadaikye'pi tacchaktibhedAt , tajjAntaHkaraNabhedAd vA nAnA' ityapyAhuH / ajJAnabhede pratyajJAnamAvaraNavikSepazaktikalpane gauravam , tadaikye tvekatraiva tAvacchaktikalpanAlAghavam / na ca tAvatyaH zaktaya eva santu kimajJAnena ? iti vAcyam; tAsAM sAzrayatvaniyamAt / caitanyaM ca na tadAzrayaH, zaktasya prapaJcopAdAnatvAt , tasya ca satyatvenAtathAtvAt / tataH zaktibhedena tadupahitajIvabhedaH, tattajIvagatatattvajJAnena jIvopAdhizaktinAzAd muktyupapatteH / evamantaHkaraNabhede'pi bhAvyam / kevalamatra "tanmano'kuruta" iti zruterantaHkaraNasya janyavAjjIvasya sAditvaprasaGga iti nAtIva prAjJAnAmAdaraH / jIvabheda eva kramamuktiphalAnAM hiraNyagarbhAdhupAsanAvAkyAnAmupapattiH / tathAhi- kazcid vedArthAbhijJo nityAdyanu Soooooo // 28 // Trwadi
Page #601
--------------------------------------------------------------------------
________________ tiSThannAmaraNAbhyasyamAna kevala hiraNyagarbhopAsanAyAH paripAke maraNakAle ' ahaM hiraNyagarbhaH' iti pratyayodreke dehaM visRjyAcirAdimArgeNa brahmalokaM gato hiraNyagarbhasAyujyaM gacchati / sAyujyamatra 'sayujo bhAvaH' iti vyutpatyA bhUtAvezanyAyena hiraNyagarbhazarIre caturmukhe upAsyopAsakayoravasthAnam' iti kecit / ' tanna, sAyujyazabdasya tAdAtmye rUDhatvAt, yogAd rUDherbalIyastvAt paricchinnaliGgasyopAsakasyAparicchinnaliGgotpAda:' ityanye / tadapi na, sArUpyalakSaNApatteH paricchinnaliGganAze mAnAbhAvAcca / pare tu - 'aparicchinnamekameva samaSTiliGgaM pApmAsaGgAdidoSeNa bhrAntyA paricchinnatAM gatamupAsanayA pApmAdinivRttau svarUpeNAvatiSThate, tena jIvasya brahmabhAvavad hiraNyagarbha sAyujyam' ityAhuH / tadapi na, liGgasyaikatvena tasya hiraNyagarbhAaaaaaaa nAze kramamuktiphalasamarpakopAsanAvAkyapramANyAdiha zravaNAdyanupapatteH / kramamuktimAtrAGgIkAre upAsanAvicArasyaiva kartavyatvena brahmavicArasyAkiJcitkaratvaprasaGgAcca / aparicchinnaliGgAnekatve'pi sAyujyazabdasya sArUpye lakSaNApattiH / paricchinnasyAparicchinnena tAdAtmyamiti cet / na, sarvarUpe sthite'nyasyAnyAtmatAnupapatteH, nAze mAnAbhAvAcca / saMkoca vikAzapakSastvatyantAprAmANikaH / tasmAd yathAvasthitaliGgasyaivopAsakasyopAsanAphalam | 'samaSTiliGge hiraNyagarbhe dehAdAvivAnirvacanIyaM tAdAtmyam, upAsanAdazAyAm 'hiraNyagarbho'ham' iti prAtibhapratyayAd vilakSaNasya sAyujyadazAyAmaprAtibhasya tatpratyayasya phalabhUtasya viSayaH' iti vadanti / anyastUpAsanAyA aparipAke hiraNyagarbhasAlokyAdi gacchati, parastvihaiva zravaNAdiparipAkotpannajJAno mucyate, Jain Education national
Page #602
--------------------------------------------------------------------------
________________ shaastrvaatosmuccyH| sttiikH| stbkH| // 8 // // 282 // Kale aparastu zravaNAdiparipAke'pi prArabdhapratibandhenAnutpatrajJAnastamAze zarIranAzAd yonyantaragato garbhasthadehAbhivyaktau prathamameva 'ahaM brahmAsmi' iti pratyayaM labhate, vAmadevavat / anyaH punaH sAdhanasaMpannaH zravaNAdyabhyAse kriyamANe madhye mRtaH zravaNAdyabhyAsasAmovuddhapUrvazubhakarmaphalAni bahukAlaM bhuktvA zucInAM zrImatAM yoginAM vA kula utpannaH pUrvAbhyAsavazena punaH prArabdhazravaNAdyabhyAsaparipAkalabdhajJAno vimucyata iti / evaM virADAyupAsakAnAM virADAdisAyujyamAptiH, pratIkopAsakAnAM ca vidyullokmaaptiaakhyeyaa| anye tvajJAnakyAt tadupahitaM jIvamekamevAGgIkurvanti / teSAmupAsakAnAM kramamuktiphala zravaNamarthavAdamAtram / cittaikAgye tUpAsanopayogaH, karmAnuSThAnavat / na tvantimapratyayotpattyA phaladamupAsanam , jIvaikatve'pyantaHkaraNabhedena pramAtRbhedAd vopasanopapattiH, kepAzcit pramAtRNAmanuSThitopAsanAparipAke brahmalokaM gatAnAM yAvatkalpamavasthAya kalpAntara AvRtteH "imaM mAnavamAvarta nAvaMtate" iti zrutau ' imam' iti vizeSaNAdetatkalpa evAnAvRttiparyavasAnAt , anyathaitadvizeSaNAnupapatteH / vAmadevAdInAM muktatvazravaNaM kAlpanikAbhiprAyam , nityamuktatvAbhiprAyaM vA / naM cAnAzvAsaH, zruteH prAmANyAt , anekajIvavAde'dya yAvat kasyacidamuktatvavat , ekajIvavAde sarvasya tattvopapatteH / tadevaM nirUpito jIvaH / ___ tatrAntaHkaraNamadhyasyate 'aham' iti, rajjvAmitra sarpaH / nirupAdhiko'yamadhyAsaH, upAdheranirUpaNAt / 'ahamajJaH' iti tvahaMkArA-'jJAnayorekacaitanyAdhyAsAt , evaM vadisaMbandhAd dagdhRtvA-'yasoriva 'ayo dahati' itipratyayaH / taccAntaHkaraNaM smRtipramANavRttisaMkalpavikalpAvRttyAkAreNa pariNataM citta-buddhi-mano-'haGkArazabdairvyavahiyate / idamevAtmatAdAtmyenAdhya zcat amAtI imam' iti vizeSatvAbhiprAyaM vA / na cAnanA jIva |282 // in Education in F For Private & Personal use only
Page #603
--------------------------------------------------------------------------
________________ syamAnamAtmani sukha duHkhAdisvadharmAdhyAse upAdhiH, sphaTike japAkusumamiva lauhityAvabhAse / evaM prANAdayastaddharmAzcAzanIyA-pipAsAdayaH, tathA, zrotrAdayo vAgAdayazca taddharmAzca badhiratvA-'ndhatvAdayo'dhyasyante, tathA, dehastaddharmAzca sthUlatvAdayaH / tatrendriyAdInAM na tAdAtmyAdhyAsaH, 'ahaM zrotram' ityapratIteH, dehastu 'manuSyo'ham' iti pratItestAdAtmyenAdhyasyate / . nanu kathamajJAnAdInAmadhyastatayA pratItiH, na tAvadadhyakSA, indriyAjanyatvAt , nApyanumitiH, liGgAdhananusaMdhAne'pi bhAvAt ? iti cet / ucyate, cidAtmano'jJAnopahitasya sAkSitvena tasya bhAsyasaMsargamAtramapekSyAjJAnAdInAmAdhyAsikasaMsargabhAsakatvAt tadavabhAsaH / tena yAvad viSayasattvaM 'ahamajJaH, sukhI, duHkhI, manuSyaH' iti bhAsamAnatvAd na kadApi saMdehaH / sa cAparokSakasvabhAvaH, adhyastA-'dhiSThAna yorabhedena saMvidabhinnatvAt / saMvidabhedo hyaparokSatA nAma / sa ca nAnirvacanIyatAdAtmyasvarUpaH, tAdAtmyasaMsargAdInAmaparokSatvAbhAvaprasaGgAt , tatra tAdAtmyAntarAbhAvAt , kintUktalakSaNa eveti / nanvevaM ghaTasya saMvidabhinnatvAbhAvAt parokSatvamApayata iti cet / kimIzvarasya, jIvasya vA ? / nAdyaH, brahmaNyabhedenAdhyastatvAd ghaTAdInAm / nApi dvitIyaH, tathAhi- paricchinnajIvapakSe tAvadindriyadvArA niHsRtAntaHkaraNavRttyA saMsRSTo ghaTaH, ghaTasaMsRSTA vA vRttiH pramAtRcaitanyasya ghaTAvacchinnabrahmacaitanyAvaraNanivRttau, tadajJAnanivRttI vA, tadubhayAbhAvapakSe'nivRttI vA viSayacaitanyAbhedenAbhivyaktihetuH saMpadyate / tataH svAdhyasto ghaTaH sukha padaparokSaH / sukhaM sAkSyaparokSam , ghaTaH pramANAparokSa ityetAvAn bhedaH / aparicchinnajIvapakSe'pyasaGgasya jIvacaitanyasya ghaToparAgArthA vRttiH / uparAgastu na saMyogAdiH, mAnAbhAvAt , kintu svAdhyastatvameva / tacAtra pakSe vyavahArasaukaryAya ghaTAvacchinAcaitanyeSvAvaraNAntarAjJAnAntarAsvIkArAd arel Jain Education Interna For Private & Personel Use Only [Marjainelibrary.org
Page #604
--------------------------------------------------------------------------
________________ saTIkaH / stbkH| // 8 // zAkhavArtA- vRttestrabrityarthatvAbhAve'pi jIvacaitanyasyAsaGgatvAt ghaTAnadhiSThAnatvAcca na vRtteH prAg ghaTasaMvandhaH / antaHkaraNavRttistu jIve- smuccyH| 'dhyasteti tayA saha saMbandha eca, itIndriyadvArA niHmatAntaHkaraNavRttyA saMsRSTe ghaTe, ghaTasaMsRSTAyAM vA vRttau miivcaitnyvissyaa||283|| | dhiSThAnacaitanyAbhedApattyeti / atha brahmAdhyasto ghaTaH pramANavRttyA jIvAdhyasto bhavatItyevAbhyupeyam , kimubhayacaitanyAbhedApatyA ? iti cet / na, vRttebahiniHsaraNAbhyupagamavaiyarthyaprasaGgAt / tadanupagame ca bahiHsthasya ghaTasya kathamantaHkaraNopahite jIvacaitanye'dhyAsaH / ghaTAvyavahitatayA ghaTAvacchinnajIvacaitanyasthAsaGgasyAdhyAsikaghaTasaMsargArtha tadupagama iti cet / tathA sati brahmAdhyastaghaTasaMsargo jIvacaitanye utpannaH prAmANavRttyeti sa eva jIvAparokSaH syAd na ghaTaH / na hi dezAntarIyarajatatAdAtmyotpattAvapi rajatAparokSatvaM sidhyati / lauhityasya svaparokSadazAyAM saMsargaH sphATeke jAyate, gRhyamANAropatvAditi na saMsargAparokSavena saMsargiko 'parokSatvam / kiJca, utpadyamAnaH saMsargo'nirvacanIyaH prAtibhAsiko na prAmANikaH saMbhavati, virodhAt / tasmAd na jIvacaitanye ghaToparAgaH pramANavRttyA jAyate, kintvAdhyAsikasaMbandhana, ghaTasphorakaghaTAdhiSThAnacaitanyena jIvacaitanyasyoktopAdhAvabhedo'bhivyajyate / ityevaM svAdhyastatayA ghaTAparokSasvam / athavA, AvaraNAbhibhavArthA vRttiH, sarvagate'pi jIvacaitanye'khaNDAvaraNasya svaviSayacaitanyagocarapamAtrAdivispaSTavyavahArapratibandhake'ntaHkaraNAzupAruttejakasthAnIyatvena tatpatibadhyakAryodayAt / kimarthamasmin pakSa ubhayacaitanyAbhedAbhiER vyaktiH ? pramAtRcaitanyameva viSaye pariNAmasaMsRSTe'bhivyaktaM phalaM bhavad ghaTaM viSayIkurutAmiti cet / brahmAdhyastasya tasya saMvida- tanyameva viSaye pariNAmakasthAnIyatvena tatprativadhyakANDiAvaraNasya svaviSayacaitanyA // 28 // Jain Education Inter For Private Personel Use Only ECEwjainelibrary.org
Page #605
--------------------------------------------------------------------------
________________ Jain Education Interi bhedarUpAparokSatvAyaiva / tadevaM ghaTAderaparokSatA, vayAdestu pramAtRcaitanyaniSThAjJAnamAtranivRttAvapyubhayacaitanyAbhedAbhivyaktayabhAvAt, vRttezcAntarevotpAdAt parokSatA / rajatAdezva zuktyA jJAnasamutpannasyAnirvacanIyasyedaMvRtyA idamaMzasya ghaTAdinyAye nAparokSatvAt pramAtRcaitanyAbhibhedamaMza caitanye'dhyastatvAt sukhAdivadaparokSatvam / idamaMzatAdAtmyenotpannatvAca 'idaM rajatam ' iti pratyayaH / 'sat' iti ca tatra zuktisatcaiva bhAsate / na cAnyathAkhyAtiH, tatsaMsargasyAnirvacanIyatvAt / na caivaM bhramAnumityAdau variva dezAntarIyarajatasya saMsargotpacyaiva nirvAhaH, vahneriva rajatasya parokSatvApatteH / zukti- sattayostvaparokSatvaM pramANasyaiva, idamaMzavat / anye tu tatrApi vahnayaMze zuktisattAMze cAnyathAkhyAtirmA bhUditi vahnayutpatti, rajate sattAntarotpattiM cAcakSate / taduktam- " athavA trividhaM sam" iti / nanvevaM sukhAdivadaparokSatve rajatAkArA vRcirna syAt, tatra hIdamaMzAvacchinnabrahmacaitanyAbhine pramAtRcaitanye 'rajatam' iti tatpramAtRcaitanyamidamAkAravRttipratiphalitatayedamaMze pramANamapi tatraiva viSaye'bhivyatatayA phalamapi rajatAMze zuddhasAkSirUpaM, na tu pramANaM vA, phalaM vA, pramAtA vA, tadAkArapramANanRtyabhAvAdeva, iti rajatavRtteH kopayogaH ? iti cet / atra kecit sAkSicaitanyaM svataH sphuradapyasaGgatayA tattadviSayAvabhAsanAyAsamartha jJAnasaMzabditavRttiprativimbitameva viSayAvabhAsakaM bhavati ityajJAna- sukhAdInAmapi tadAkArAvidyAvRttipratiphalitacidbhAsyatvameva kevalasAkSivedyatvaM tu pramANayanapekSatvAt ityAvazyakI rajatavRttiH / anyathA sadA viSayaviziSTA jJAnAvabhAsaprasaGgaH, sAkSiNi sAkSAdadhyastatvAt, ww.jainelibrary.org
Page #606
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravAtoMsamuccayaH / // 284 // Jain Education Intern kevalAjJAnAsphuraNAcca / uktarItyA tu nAyaM doSaH, vRtterasadAtanatvAt, ata evezvarasyApi sarvajJatA sarvAkAramAyAvRtyaiva / 'iyaM ca vRttirantaHkaraNapariNAma eva, ata eva svamasya manovRttitvam ' iti kecit / anye tu 'suSuptAvantaH karaNAbhAvAdajJAnasukhAdyAkArAvidyAvRtterAvazyakatve tathaiva sAkSivedyatvopapattau na tathA' ityAhuH | apare punaH- 'vRttau tAdRzasAmarthye mAnAbhAvAd vRttibhAnaprayojakAdhyAsika saMbandhasyaivAjJAnAdibhAnamayojakatve tatka lpanAnavakAzAd nAjJAnAdyAkArAvRttirbhAnArthA / ajJAnavizeSaNatayA sadA ghaTAdisarvaviSayabhAnaM tviSTameva, manuSyatvAdyabhimAnavat / ata eva svasattAyAmavyabhicAriprakAzatvamahaMkArAdInAmuktaM granthakAraiH / rajatavRttistvAvazyakI / tathAhi ghaTasyA parokSatvaM na sukhAdivadantaravacchedena, kintu vahiravacchedena / na hi bahirniHsRtA vRttirghaTaM zarIrAvacchedena svAdhyastaM saMpAdayati, bahiSThatvAt tasya kintu ghaTAvacchinnabrahmacaitanyapramAtRcaitanyAbhedamabhivyanakti / ghaTAvacchinnabrahmacaitanyaM ca ghaTAvacchedenaiva ghaTamaparokSIkaroti, nAnyAvacchedena, anyAvacchinnasyAnyaviSayIkaraNe yatkiJcidekAvacchinnasya sarvajJatvaprasaGgAt / tadetadubhayacaitanyAbhedAbhivyaktirghaTAvacchedena na zarIrAvacchedena / ata eva viSayAvacchinnasyaiva phalatvapravAdaH / tataH zarIrAvacchedena ghaTasphuraNaM vRttiviSayatayaiva / dvedhA hi tat ekaM jJAtatayA'jJAtatayA vA sAkSiviSayatayA, aparaM ca phalavyApyatayA / AyaM zarIrAvacchedena, dvitIyaM ca ghaTAvacchedeneti / kathaM tarhi 'ghaTaM sAkSAt karomi' iti zarIrAvacchedena pratyayaH, vahiravacchedenaiva ghaTAderaparokSatvAt 1 iti cet / sAkSAtkAratvasya vRttigatadharmatvAt tad viSayAparokSatvanimittakam, na tu vRtteH svAdhyastatvakRtAparokSatvakRtam, vAkyAdAvapi Peacepo000000pcppsc86860 saTIkaH / stabakaH / // 8 // // 284 // jainelibrary.org
Page #607
--------------------------------------------------------------------------
________________ cle unADAsarahA tathAprasaGgAt / taccAnumititvavat sAkSigamyamiti / evamidamaMzAvacchedenotpana rajatamidamaMzAvacchedenaivAparokSam , tattaccharIrapradezAvacchedena vidyamAnaM sukhamiva tattadavacchedena, ityato'ntaravacchedena tadbhAnaM vRttimAkSipatIti / na caMdavRttivizeSaNatayA'ntastadavabhAsaH, tasyAstadAkAratvAbhAvAt : Izvare mAyAvRttistu vartamAnasya svAdhyastasya jIve sukhAdivadaparokSatve'pyatiA'nAgatabhAnArtha pratikalpaM sarvAkAraikA kalpyate, zrutyuktajagatkartRtvanirvAhAya ca, anyathA kAryAnukUlajJAnAdimattvarUpatadanupapatteH, svarUpajJAne bhedAbhAvenAdhArAdhayabhAvAsaMbhavAt' ityAhuH / tadevaM kevalasAkSivedyatve tulye'pi rajatAdau vRttirapekSitA, nAjJAnAdau dehaparyante / nanu kathaM dehasya kevalasAkSivedhatvam, ghaTAdivaJcakSurgrAhyatvena pramANavedyatvAt / na ca tatra svapnavaccakSugrAhyatvam , ghaTadAvapyanAzvAsAt / na ca pramANavedya eva dehaH, ajJAnaviSayatvena kadAcid 'ahaM manuSyo navA' iti saMdehApatteH / kiJca, asya brahmaNyadhyastatve ghaTAdivad na kevalasAkSivedyatvam , jIvAdhyastatve ca sukhAdivadanyAparokSatvabhaGga iti cet / atrAhu:- eka evAyaM jIvo dehatvena brahmaNyadhyastaH, na jIve, 'ahaM dehaH' ityapratIteH / tAdAtmyAbhiniviSTamanuSyatvena jIve'dhyasto na brahmaNi, 'ahaM manuSyaH' iti pratIteH / tenaiva ca rUpeNa kevalasAkSivedyatvam , pramANatyanapekSatvAt , dehatvena tu pramANavedyatvam / evamantaHkaraNAdirapi tatvAdinA brahmaNyadhyastaH, ahantvAdinA jIva iti siddhamajJAnopahitacaitanyarUpasAkSivedyatvaM dehasya / nanu nAjJAnaM sAkSitva upAdhiH, suSupte'jJAnasukhasAkSisphUrteH puruSAntarasya 'sukhamahasvApsam' iti smaraNaprasaGgAt / 1 kha, ga, gha. ca. 'jhAna' / Jan Education Inte For Private Personel Use Only
Page #608
--------------------------------------------------------------------------
________________ stbkH| zAkhavArtA- kintvantaHkaraNameva, yadantaHkaraNopahite saMskArastatraiva smaraNaniyamenAnatiprasaGgAditi cet / na, suSuptAvajJAnAdyAkAravRttyA sttiikH| samuccayaH paricchinnayAntaHkaraNAdisaMskArAvacchaMdenAtpadya nazyantyA tadavacchedena saMskArAdhAnAt tadavacchedena smaraNAdanatimasaGgAt , // 285 // jIve zvarasAdhAraNyenAjJAnasya sAkSitvopAdhitvAt / taduktam- 'mohasaMkrAntamUrtiH sAkSI' iti / ayameva prAjJa iti, Anandamaya // 8 // iti ca gIyate, suSupteH prakarSeNAjJatvAt , AnandapracuratvAcana kizcidavediSam' iti 'sukhamakhApsam' iti parAmarzAta, tatrAnta:karaNAzupAdhivirahAta , jAgarApekSayAnandAbhivyaktaH, na tvAnandamayaH zudaH, anAtmatvena nirNItAnnamaya-prANamaya-manomayavijJAnamayaprAyapAThAt / sthUladehasaMbandhAt 'annamayaH' iti, prANapaJcaka-karmendriyapazcakasaMbandhAt 'prANamaya' iti, manaHsaMbandhAd 'manomayaH' iti, buddhi-jJAnendriyasaMbandhAd 'vijJAnamayaH' iti ca sa evAnandapayo'bhidhIyate / prANamayAdikozatrayasyaiva taijstvvypdeshH| tatraiva ca vijJAnamayo jJAnazaktyA 'kartA' ityucyate, manomaya icchAzaktyA karaNam , prANamayaH kriyAzaktyA kAryam / etena pareSAmitra nAsmAkaM prayatnaH, kozadvayaniSThajJAne-cchAbhyAmanantaraM prANakriyAzaktyaiva zarIraceSTAsaMbhavAt , iSTapadArthajJAnasya 'iSTa me syAt' itIcchAyAzvAnubhavavat prayatnAnubhavAbhAvAcca, 'ahaM pryte| iti ceSTAviSayatvAt pratIteH, zabdena ca tadabhidhAnAt / etena jIvanayoniHprayatro nirastaH / idameva kozatrayaM liGgazarIram / tacca dvividham- samaSTi-vyaSTibhedAt / tatra samaSTirnAma vyApakaM sUtramiva maNiSu sarvaliGgazarIreSu sthUleSu cAnusyUtaM hiraNyagarbhAkhyaM liGgazarIram / taccopAsanAvizeSaphalabhUtaM prabhUtapuNyasya bhokturutkarSa gatasyAnandavizeSasyAyatanaM 'te ye zataM prajApaterAnandAH sa eko brahmaNaH' iti zruteH / etasya coktavidhAnandabhoganiyamanamasthUlazarIrApekSayA, brahmANDA bahirapi // 285|| ti, buddhiH jJAnendriyava taijasatvavyapadeza paraSAmitra nAmAtacchAyAvAnubhava Jain Education Inter For Private & Personel Use Only Paw.jainelibrary.org
Page #609
--------------------------------------------------------------------------
________________ Jain Education Intern bhogazravaNAt / etadupAsakAnAM coktavidhasAyujyaM gatAnAM virADAdisRSTivyApAravarja tAdRzameva bhogAdi vyaSTirnAma paricchinnam / tacca bahuvidhaM virAjAdi pipIlikAparyantam / tatra virAjo'smadAdivat paricchinnasyaiva sataH prabhUtapuNyabhoktRvizeSasya. sakalasthUlAbhimAninaH satyalokAdhipatezcaturmukha bhogazarIrAvacchedena hiraNyagarbhAcchataguNApakRSTAnandavizeSAn bhuJjataH prajApativaizvAnara ityAdayo vyapadezA bhavanti / sakalasthUlAbhimAnitvAcca sthUlasamaSTiriti vyapadizyate, hiraNyagarbhasyaiva sthUlasaMvandhAd virAdasaMjJA, taijasasyaiva vizvasaMjJA, jIvAntarakalpane gauravAt iti na yuktamupAsanAvidhizeSebhyaH, devatAvigrahanyAyena tatsiddheH / evamagnyAdayo'pi zrutyAdisiddhA avaseyAH / , * etacca samaSTi vyaSTiliGgazarIramapaJcIkRtebhyo bhUtebhya utpadyate / tathAhi mAyAzabalAccidAtmana AkAzaH, tasmAd vAyuH, vAyoraziH, agnerApaH, adbhayaH pRthivI / etAni sUkSmANi vyApakAni ca sUkSmatvaM viralAvayavatvam / etAnyeva ' tanmAtrAH ' iti vyapadizyante / etebhyazca vyastebhyaH krameNa zrotrAdipaJcakaM vAgAdipaJcakaM ca, samastebhyo'ntaHkaraNaM prANazcotpadyate / ata eva zrotraM na pareSAmitra karNazaSkulyavacchinnaM nabhaH, kintu tatkArya vyaSTisamaSTirUpam tena nAvazyamantarevotpannaH zrotreNa zabdo gRhyata iti niyamaH, cakSurvad vahirgatvA tena bahiSThasyApi zabdasya grahaNasaMbhavAt / tatacaika eva zabdo yathApratIti bahubhiH puruSa iti yuktaM samAzrayitum / tatazca na pratipuruSaM zabdAntaragrahaNakalpanA, nApi zabdaikatvapratIteH sajAtIyanimittakabhramatvakalpanA / 1 kha. ga. gha. ca. 'kSmatvavi' / seaso jainelibrary.org
Page #610
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAkhavAtAsamuccayaH // 286 // etAni ca zrotrAdIni 'paJcabhUtakAryAntaHkaraNAtmakAni' iti kecit / 'svatantrANi' ityapare / 'evamutpannaliGga-3 sttiikH| zarIrebhyo'paJcIkRtebhyaH paJcIkRtabhUtotpattiH' iti kecit / pazcIkaraNaM tu pazcAnAmardhadazakaM vidhAya paJcAnAmardhapaJcake itarA- stbkH| rdhapaJcakasya pratyekaM caturdhA vibhaktasya bhAgacatuSTayasya svasvArdhaparityAgena yojanam / atra cezvarasyaiva kartRtvam "nAsamaikai ii8 // kAnivRttaM karavANi" iti zruteH / pRthivyAdibhAgAnAM bahutvAttu pRthivyaadivypdeshH| sAMpradAyikAstu- na paJcIkRtAnAM kAryAntaratvamicchanti, AkAzAdibhyo vAyvAdijanmazravaNavadapaJcIkRtebhyaH paJcIkRtajanmazravaNAbhAvAt , kintu tAnyeva saMyogavizeSAvasthAni paJcIkRtAnyucyante / ata eva 'paTo'pi na tantubhyaH kAryAntaram , kintu saMyuktAvasthAstantaba eva' iti siddhAntaH / etebhyaH pazcIkRtebhyaH paJcabhyo'pi brahmANDabhUdharAdicaturdazabhuvanacaturvidhasthUlazarIrotpattiH / kathaM vijAtIyebhya ekakAryotpattiH ? ityAkSipatAM tantubhyaH paTakAryotpatti svIkRtya tantu-kezapaTTa-mUtrAdibhyaH pratIyamAnA''sanAdivicitrakAryAbhAvamaGgIkurvatA kozapAnamevaikazaraNam / caturvidhAni-jarAyujA-uNDaja khedajodbhijAni / tadevaM nirUpito hiraNyagarbhAdirudbhijAnto jIvasya saMsAro'vidyAmUlaH // 1 // niravayavasyApi brahmaNo'vidyayA vicitratayA'bhivyaktau dRSTAntamAhayathA vizuddhamAkAzaM timiropapluto jnH| saMkIrNamiva maatraabhirbhinnaabhirbhimnyte||2||.ol // 286 // yathA vizuddhaM- vastuto'saMkIrNam, AkAzaM, timiropaplutaH- timiraduSTalocanaH, janaH- paricchettA, bhinnAbhiH For Private Personal use only
Page #611
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicitrAbhiH, mAtrAbhiH- kezamakSikAdirUpAdibhiH, saMkIrNamivAbhimanyate- doSAt pazyati / nanu kathametat 'idaM rajata' ityatredamaMzasya pramANato'parokSatvasya, rajatAMzasya ca rajatAkArAvidyAvRtyA sAkSyaparokSatvasyeva, atra kezAdisaMkIrNatAMze'vidyAvRttyA sAkSyaparokSatve'pyAkAzAMze ghaTavatsvAvacchinnabrahmacaitanyamamAtRcaitanyAbhedAbhivyaJjakavRttyabhAvena pramANato'parokSatvAjIve'nadhyastatvena ca sukhAdivat sAkSyaparokSatvAyogAt ? iti cet / atra vadantiyathA kevalasAkSigamyasyApyajJAnarajatAdeH prAmANikabhAvatva-mithyAtvAdidharmapuraskAreNa pramANagamyatvam , evaM prAmANikasyApi namasaH kevalasAkSivedyasaMkIrNatAdharmapuraskAreNa kevalasAkSyaparokSatvam , nabhaHsaMkIrNatAvagAyai kAvidyAvRttipratiphalitasAkSiNA saMkIrNatAyAstadAzrayatayA nabhasazca viSayIkaraNAt / / nanvevamavidyAvRttiviSayatayA sAkSiviSayIkRtatvAd bhramAnumitAvivAparokSatvaM na syAditi cet / na, Izvarasya mAyAvRttiviSayatayA'tItA-nAgatAnAmaparokSatvavat prakRte'pi tathAtvAt , abhramapramAnumityAdAvavidyAntaHkaraNavRttiviSayatayA baDheH sAkSisaMbandhe'pi liGgAdipratisaMdhAnApekSatvAdaparokSatvavyavahArAbhAvAt , ajJAnaviSayatayA ghaTavadyAdeH sAkSisaMbandhe tUktahetorabhAvAt tadbhAvAt / tato viSayapakSapAtitayA nabhoniSThasaMkIrNatAbhAvAjJAnasya nabho'vacchinnacaitanyaniSThApi saMkIrNatA sAkSiNi khAkArAvidyAvRttiviSayatayA svAdhyastA liGgAdipratisaMdhAnAbhAvAdaparokSaiva vyavAhiyate / adhiSThAnajJAnaM vinA kathaM nabhasi saMkIrNatAbhramaH, na ca kevalasyAdhiSThAnasyAvidyAvRttirUpaM jJAnaM saMbhavati, prAmANikatvAt ? iti cet / na, tajjJAnasyAnumitirUpatvAt , bhramAt prAgadhiSThAnasya parokSatve'pi bhramadazAyAmaparokSatvAt , prAgaparokSa evAdhiSThAnaparokSabhrama iti niyamAbhA For Private Personel Use Only
Page #612
--------------------------------------------------------------------------
________________ sttiikH| stbkH| // 8 // smuccyH| zAstravArtA- vAditi / tataH sthitametadAkAzamasaMkIrNamapyavidyAvRttyA saMkIrNamiva pazyatIti // 2 // daantikyojnaamaah||287|| tathedamamalaM brahma nirvikalpamavidyayA / kaluSatvamivApannaM bhedarUpaM prakAzate // 3 // tathedaM- sAkSAdaparokSam , amalaM- sajAtIya bhedarahitam , nirvikalpaM- vijAtIyabhedavikalpavikalam , brahma, avidyayA hetubhUtayA, kaluSatvamivApanna- sajAtIyabhedabhAgiva bhedarUpaM vijAtIyabhedabhAgiva prakAzate / avidyAnivRttau ca zuddhabrahmapatipattiH, tathAhi- kazcit khalu nityAdhyayanavidhinA samyagadhItavedAnto vedAntavAkyAnAmApAtato'rthamavagacchati / nanu kathamadhyayanavidhernityatvam , svAdhyAyAdhyayanasyArthabodhaphalakatvAt / na hyadhyayanasyAvaghAtAdivaduttarakratvaGgatvam , zrutyAdyasattvAt / tadavazyaM phale kalpanIye na vizvajidvat svargaH phalam , svargopasthitestasya prakRtakarmaphalatAyAzca kalpanAyAM gauravAt / na cArthavAdikaM pitRNAM payaHkulyAprAptyAdi 'yad vaco'dhIte' ityAyuktaM tatphalam , tasya brahmayajJArthavAdatvAt , dRSTe saMbhavatyadRSTakalpanAnupapattezvArthAvabodhasyaiva phalatvAt / na ca vidhivaiyaryam , niyamavidhitvAdupadeSTrAdInAM sAdhanatvenAdhyayanasya pakSaprApteH / tasmAt kAmyatvAd na nityatvamadhyayanasyeti cet / / atra vadanti-kAmyatve'pi phalato nityatvamaviruddham / ata eva 'jAyamAno vai brAhmaNastribhirRNavAn bhavatiER yajJena devebhyaH, prajayA pitRbhyaH, brahmacaryeNa RSibhyaH' iti RnnshrutiH| aa / / 287 // Jain Education in HIFI For Private & Personel Use Only Pali
Page #613
--------------------------------------------------------------------------
________________ PARACETDCTED "yo'nadhItya dvijo vedAnanyatra kurute zramam / sa jIvanneva zUdratvamAzu gacchati sAnvayaH // 1 // " iti smRtezca / nanvevaM svarUpata eva nityatvamastu, tathAcAgnihotrAdivat kAmpatvavyAghAta iti cet / kimidaM svarUpanityatvam ? / yadi tAvadavazyakartavyatA, tadA taducyata eva phalataH / athAkaraNe pratyavAyaH, so'pISyata eva, adhyayanAkaraNe dharmAnavabodhenottarakarmAbhAvAt / atha naimittikatvam / tadayuktam , agnihotrAdivad nimittAzravaNAt , phalato nityatvena RNazrutyAdyupapattau nimittakalpanAnavakAzAt / ata evAdhyayanAkaraNanimittako na prtyvaayH| athavA, tadakaraNe'pi pratyavAya eva, vihivasyAnanuSThAnAt' ityatrAvazyakatvenAnugatIkRtayoH phalato nitya-naimittikayorvihitapadenopAdAnAt arthAvabodhaphalakatvaM tu prakRtasvAdhyAyavidherayuktam , zravaNAdividheH sAdhanacatuSTayasaMpannAdhikAmatvazravaNAta , anantaradRSTAharahaHkartavyabrahmayajJAdyarthAcAplereva tatphalatvAt , 'svAdhyAyo'dhyetavyaH' ityatrAdhyayanasaMskRtena svAdhyAyenArthAvabodhaM bhAvayadityarthAt , saMskArazcAvAptiH, iti zrutiparityAgAyogAt , kSatriyasya niSAdeSTyAdivAkyAdhyayane'rthAvabodhasya niSpayojanatvenAvAptiphalatvAvazyakatvAceti dig| ApAtatA ca vedAntavAkyArthAvagamasya niHsAmAnyavizeSabrahmAvadhAraNarUpasyApi saMzayAvirodhitava / yattvekakoTikAnizcayarUpataivA''pAtateti / tanna, anizcayarUpasyAnekakoTikatvena kluptatvAt / anizcayamapi kizcidekakoTika kalpa yiSyAma iti cet / nizcayameva kazcit saMzayAvirodhinaM kalpantAm , vedAnAM svArthe nizcitapramAjanakatvAt / vastutaH o pareSAmaprAmANya jJAnasthale'smAkaM doSavizeSasya lAghavAduttejakatvam / ata eva vyavasAyasAmarthyAt tadvattvasya tatprakAraka samasAramAraANGARCA S eekel Jain Educator thatosa For Private & Personel Use Only
Page #614
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtA- smuccyH| // 28 // sttiikH| stbkH| // 8 // sahArA vasya cAnupasthitasyApi 'jalamahaM jAnAmi' iti jJAne'vazyaM bhAnAt , prAmANyanizcaye'pyanabhyAsAdidoSAt ttsNshyH| dRzyate ca kAzIsthasyApyAmaricapratyakSe'saMbhAvanAdoSAt tatsaMzayaH, tadvadadhItAd vedAntavAkyAdabrahmabodhenAsaMbhAvanAdoSAd yuktaH saMzaya iti / tadayamApAtajJAnavAniha janmani janmAtare vA'nuSThitakarmabhirvizuddhAntaHkaraNo nityAnityAdiviveka labhate / nanu kathaM karmaNAM tattatphalasAdhanAnAmantaHkaraNazuddhihetutvam ? iti cet / atra vadanti-nityAnAM tAvat karmaNAM pApakSayahetutvamAvazyakam , jJAnAjJAnakRtAnAM sarvapApAnAM puruSeSu sattvAt , tatkSayasya sarvadA sarvAbhIpsitatvAt , duHkhavat pApasthApi dveSyatayA tannivRtteH kAmyatvAt , aharahaHkartavyenAvagatAnAM nityAnAM tenaiva phalavatvAta , svargAderniyatAnupasthitikatvAt , pratyavAyaprAgabhAvasya cAsAdhyatvAditi / taduktam - 'dharmeNa pApamapanudati' ityaadi| yadvA, 'tametaM vedAnuvacanena brAhmaNA vividiSanti yajJena' ityAdizrutyA tattatphalasaMyuktAnAmapi karmaNAM 'ekasya tUbhayatve saMyogapRthaktvam' iti nyAyAd vividipAsaMyogasya jJAnasaMyogasya cA (vA) vidhAnAt / tatrAntaHkaraNazuddhAratvam / na ca prakaraNAntare prayojanAnyatvamiti nyAyAd tatra prakaraNAntaramanupAdeyaguNazca, yatra mAsamagnihotraM juhoti, AgneyaM nirvapet RddhikAma ityAdAviva karmAntaratvaniyamAdatrApi tatprAptiriti vAcyam; yajJAdisaMbandhavidheratrAzravaNAt , prasiddhAnAmAkhyAtAsamAnAdhikaraNavyavahitaparAmarzasamarthasubantaparAmRSTAnAM karmaNAM phalasaMbandhamAtravidhA 1ja, 'bddhvi'| 288 // Jain Education international
Page #615
--------------------------------------------------------------------------
________________ 8 nopapattAvapUrvavidhyakalpanAt / ata eva 'sarvebhyo darza-pUrNamAsau' ityAdau sarvasaMbandhamAnaparatvAd na karmAntaratvam / uktaM ca-- "sarvakAmArthatA tasmAdapteiha vidhIyate" iti / nanu kimatra pazukAmasyodbhiccitrAdiSviva vividiSAdikAmasya yajJAdiSu vikalpaH, uta svargakAmasyAgneyAdiSviva samucayaH ? iti cet / atra kecit- 'yajJAdInAmekavAkyagatatvena darzAdiSata samuccayaH' iti vadanti / tatraikavAkyatvamakatvAta , | yathA 'agnihotraM juhoti' iti / 'aruNayakahAyanyA' ityAdau satyapyAruNyAdyarthabhede viziSTakriyAvidhAnAdekavAkyatvam / satyapi ca viziSTavidhAnasya gauravagrastatve'gatyA tadAzrayaNam / kriyAyAH prakaraNAntaramAptau hi vizeSaNamAtravidhAnam , yathA 'danA juhoti' iti; tatrApyekameva vizeSaNaM vidhAtuM zakyate, nAnekam , vAkyabhedaprasaGgAt / aprAptA hi kriyA'nekavizeSaNAnyupasaMgRhNatI viziSTA vidhAtuM zakyA, prAptAyAM tu tasyAmanekArthavidhAne vidhipatyayAvRttilakSaNo vaakybhedH| taduktam - "prApte karmaNi nAneko vidhAtuM zakyate guNaH" iti / atra ca 'karmaNi' ityupalakSaNam, prAptamAtramuddizyAnekavidhAnasyAzakyatvAt / ___ ata eva 'grahasamaSTi-' ityatra grahoddezenaikatva-saMmAyoviMdhAne vAkyabheda ekAdazenAnekavidhAnavadanekodezenaikavidhA| namapyazakyam , yathA'traivaikatvagrahodezena saMmArgavidhAnam / tadatra 'vividiSanti' ityatra na tAvadaruNAdivAkyavadekaviziSTakriyAvidhAyakatvam , asaMbhavAta , anaGgIkRtezca yena tadvadekavAkyatvam / nApi 'danA juhoti' itivat kasyAMcit kriyAyAmeka 1 kha, ga, gha. ca. jha. 'prApyeha' / JOTI Jain Education in For Private & Personel Use Only w ww.jainelibrary.org
Page #616
--------------------------------------------------------------------------
________________ hAlaTelete OURS sttiikH| zAstravArtA vizeSaNavidhAnam , uktahetoreva / yajJadAnAdInpuddizya vividiSAphalasaMbandhavidhAne ekatvagrahoddezena saMmArgavidhAnavad vAkyabhedaH, stbkH| smuccyH| vividipAphalaM coddizya yajJadAnAdividhAne grahodezenaikatvasaMmArgavidhAnavad vaakybhedH|| // 8 // // 289 // 'darza-paurNamAsAbhyAM svargakAmo yajeta' ityatraikasvarNoddezena darza-paurNamAsAtmakAnekayAgavidhAnavadatra vividipoddezena yajJadAnAdyanekavidhAnaM kiM na syAt ? iti cet / na, tatra 'bIhibhiryajeta' ityatra vrIhINAmiva SaNNAmapi yAgAnAM yaja(ti?)nasa mAnAdhikaraNaikapadopAttatvena vAkyabhedAbhAve'pi prakRte 'yajJena' 'dAnana' ityAdau tadabhAvAt / tenaikasya zrotavyAdivAkyapvanuKA panavadekasya vividiSantipadasyAnuSaGgaH kalpyaH- 'yajJena vividipanti' 'dAnena vividipanti' iti / / kathaM tarhi samuccayaH ? iti cet / bhinnavAkyavihitAnAmapi somaprAptyarthAnAM krayANAmiva saMbhavatsamuccayo yajJAdInAM nityavatsamuccaye hi' krayANAM pratyekavidhiSu niyamavidhitvaM na syAt / ArthikI hi tatretaranivRttiH, aruNAkrayeNaiva somaM bhAva| yediti / saMbhavatsamuccaye tu somaprAptyarthatvAt krayANAM tatrAnatidvArasyaikenaiva siddhau na niyamabhaGgaH / asiddhau tu pratyekAvagataM niyama kAryAnurodhena parityajya vAkyAntaravihitakrayasApekSatvaM pUrvakrayasya kalapyate / ata eva dadhyAdiSu nAso, homaniSpatte rasyakenaiva siddheH| evamihApi yajJAdinaikenaivAntaHkaraNazuddhidvArasiddhau nAnyApekSA, anyathA tu syAdeva / ata eva yajJAnadhikAriNAM brahmacAriNAM vedAnuvacanena kevalenApyantaHkaraNazuddhidvArA vividissaasiddhiH| tathA ca smRtiH- "japenaiva tu saMsidhyet" ityAdi / na ca svargakAmAgnihotravat sadanuSThAnaniyamaH, tadanuSThAnasya sAdhanacatuSTayasaMpattigamyAntaHkaraNazuddhiparyantatvAt / E289 // 1 ja. hi kriyA' / 2 ka. 'sattada' / Jain Education intomational
Page #617
--------------------------------------------------------------------------
________________ yadi vA 'jAtaH putraH kRSNakezo'nInAdadhIta' ityatrAdhAne jAtaputrakRSNa kezatvavidhAne vAkyabhedAt tAbhyAmavasthAvizeSalakSaNavadatra yajJAdipadaiH prasiddhaM karmasAmAnyamupalakSya vividiSAdiphaloddezena vidhIyate / saMbhavati caivaM saMbhavatsamuccayaH, na ca vAkyabhedaH / lakSaNApi doSa eveti cet / tathApi vAkyArthabhede pradhAnaviziSTavAkyArthabhaGgaH, lakSaNAyAM tu guNIbhUtapadazakyArthatyAgamAtram, ityatrAdaraH / ata eva 'ardhamantarvedi minoti, ardha ca bahirvedi' ityatrApi vAkyabhedo mA bhUdityantarvedi bahirvedizabdAbhyAM dezavizeSalakSaNAzrayaNam' ityapare / yadvA, IzvarArpaNabuddhyAnuSThitAnAM karmaNAmantaHkaraNazuddhiH phalam, 'yat karoSi ' ityAdismRteH / tat siddhametat karmabhiH zuddhAntaHkaraNo nityAnityavivekAdi labhata iti / 1 tatra nityAnityavivekaH 'idaM sarvamanityam, etasyAdhiSThAnaM kiJcid nityam' ityevamAlocanAtmakaH / tata aihikapAralaukikaphalecchAvirodhicetovRttivizeSAtmako virAgaH, tataH zamAdiSaTkam / tacca zama-damo paratititikSA-samAdhAna - zraddhAH / antaHkaraNanigrahaH shmH| bAhyendriyanigraho damaH / uparatiH sannyAsaH / dvandvasahiSNutvaM titikSA / zravaNAdibhAvaNyaM samAdhAnam / sAMpradAyike vizvAsaH zraddhA / tato mokSecchA mumukSA / tadetat sAdhanacatuSTayaM zravaNAdhikArivizeSaNam / yattu - 'mumukSaivAdhikArivizeSaNam, tasyA eva nirapekSAdhikAranimittatvAt' iti / tanna, sAmarthyAderapyadhikAra nipittatvAt / atha kAmanArthikaM sAmarthyAdyapekSate na zrutamanyat, tat kiM zruta-liGgayorliGgaM balavat / tasmAd' 'rAjA rAjasUyena yajeta' ityAdau rAjatvAderiva zrutasya vivekAderapyadhikArivizeSaNatvaM yuktam, mumukSAyAH sArvatrikatvAt tactvaMvivekAdInAM 1 kha. ga. gha. ca. 'd rAjas' | Jain Educatmational
Page #618
--------------------------------------------------------------------------
________________ BOSS zAstravArtA- smuccyH| // 29 // saTIkaH / stbkH| // 8 // vekaikazAkhAparyAlocitAnAM sarvavedAntapratyayanyAyabAdhitatvAd na tathAtvamiti cet / na, sarvavedAntamatyayanyAyena sAdhanA- ntaropasaMhAre'pi tattacchAkhopasthitaikaikasAdhanAbAdhAt , itarasAdhanAbhAvasya zabdAdanupasthite, Arthikasya tadasAdhanatAbhAvapratyayasya cAnapAyAt / nanvevaM zAnto dAnta uparata iti puruSavizeSaNatvAt sannyAso'pyadhikArivizeSaNaM syAt / na cAnaGgabhUtasya tasya tathAtvam , vihitatvAt / nApyaGgabhUtasya tasya, zravaNAGgatve zrutyAdhasattvAt / na ca prakaraNAt tasya tathAtvam , AtmanaH prakaraNAt sNnidhaanaat| tathA ca vaiparItye'pyavinigamAt , phalavattvasyobhayatrAvizeSeNa samaprAdhAnyAt / kizca, zAnto dAnta ityAdAvuparatipadAbhidheyasya sannyAsasya zAntyAdipadopasthitatadvatkartRkavicArasya ca samuccayo vidhIyate, avyabhicaritasaMbandhana juhupadena kratUpasthitivacchAntyAdipadaistadvatkanukavicAropasthite, anyathA jJAnasya phalatvena vidhyagocaratvAt , jJAnoddezena zAntyAyanekaguNavidhAne vAkyabhedaprasaGgAt , iti jJAnAGgatvameva sanyAsasya / na ca vedAnimaM lokamamuM ca parityajyAtmAnamanvicchet' iti vAkyAt zravaNAGgatvam , darza-paurNamAsAbhyAmiSTyA somena yajetetivat kAlasaMyogaparatvAt tasya / ata eva janmAntarIyo'pyayamupayujyate, jJAnapratibandhakaduritanivRttidvAraniSpatteH / ata eva janakAdInAmapi jJAnazravaNam , 'yadyAturaH syAd manasA vAcA ca sanyaset' ityApatsannyAsavidhAnaM ca, svasthA-''turasannyAsayorekakarmatve'pyekatrAlpAGgatAyA anyatra sarvAGgatAyAzcopapatteH, nityeSu zaktyapekSayA tathAtvAditi cet / 1 kha. ga. gha. ca. jha. "sva tthaa'| 2 ka. 'sya zra' / Sarees // 29 // For Private & Personel Use Only
Page #619
--------------------------------------------------------------------------
________________ atrAhuH-phalavatvena nirNItazravaNasaMnidhAnaphalasya zrutatvAt sanyAsasya zravaNAGgatvam , upakAryopakArakobhayAkAsArUpasyAtmaprakaraNAnyasya prakaraNasyAGgatvAvedakatvAt , prayAjAdInAmiva / evamapyArthavAdikaphalakalpane prayAjAdInAmapi 'karma vaitadyajJasya' ityArthavAdikaphalakalpanAprasaGgAt / kiJca, sannyAsasya phalakalpane'phalasabalAnyatarAkAkSAGgatvakalpane tUbhayAkAjheti zrutiliGgetyAdinyAyAdubhayAkAsArUpaprakaraNasyAnyatarAkAsArUpasthAnAd balavattvAt zravaNAGgatvameva, phalazruterarthavAdasvAt / jJAnAtvaM tu na, prakaraNAvagatatvAt zravaNAGgatvasya zAnta ityAdivAkye dUSaNAbhAvena khArthAparityAgAt / kRte'pi khArthaparityAge jJAnoddezena sannyAsa-zravaNayorvidhAne vAkyabhedAparihArAt , samuccayasya dvayAnatirekeNaikasamuccayo vidhIyata ityasyApi durvacatvAt / vastutotra ye madhyamAstAnagnaye dAtra ityatreva sAmAnAdhikaraNyAt zAntatvAdiviziSTaikakartRvidhAnAt , jAtaputra ityAdAviva zAmtyAdipadopalakSitAvasthAvizeSavidhAnAd vA pazyedityatra jJAnasya vidhyayogAt , prakRtestatsAdhanazravaNalakSakatvAt , zAntyAdiviziSTaikazravaNakriyAvidhAnAta 'somena yajeta' itivad vA na vAkyabhedaH / janmAntarIyatadupayogastu nAniSTaH, dvArasya niSpannatvAt / zravaNAGgatve janmAntarIyaprayAjAdivad na tadupayogaH syAditi cet / na, adhyayanAdAvadRSTasyApi anmA. ntaropakArakatvasya zravaNAdAviva prayAjAdAvadRSTasyApi tasya tadaGgasannyAsAdAvavirodhAt / na caitAvatA gRhasthasyApi zravaNAdhikAraH, vivekAdivat sanyAsasyApyadhikArAvizeSaNatvAt, janmAntarIyasya ca tasyAkha. ga. ca. jha. 'gA / SARDAR Jain Education Personal For Private Personel Use Only
Page #620
--------------------------------------------------------------------------
________________ FROM zAstravArtA- samuccayaH // 29 // sttiikH| stvkH| // 8 // nizcayAt / gRhasthAnAmapi zravaNaM zrUyata iti cet / na, 'vedAnimam' ityAdividhivirodhe'rthavAdaliGgasya vAcyatvAt , 'brAhmaNo yajeta' ityAdividhivirodha iva devAnAM yAgAdizravaNe janakasya zrUyata iti zraddhAvanto maitreyyAH 'zrUyate' iti strINAmapyadhikAraM kalpayeyuH / tasmAt sannyAsina evAdhikAraH / gRhasthasya tu pravRttasya dRSTArthatvAt zravaNasya pramANasaMbhAvanAdadRSTaM niSpadyata eva / niyamAdRSTaM tu notpadyate, vidherapravRtteH, yathA zUdrAnuSThitayAgAntargatAvaghAtAta / yaccAturasannyAsasya jJAnArthatvamuktam / tatra 'yadyAtura-' ityAdivAkye kiM vidhIyate ? / na tAvat sannyAsaH, tasya pUrvavAkyavihitatvAt / nApidazAvizeSe tadvidhAnam , aviraktasya tadanadhikArAt , viraktasyauturasyApi pUrvavAkyenaiva snyaasmaapteH| nApi mano-vAcorvidhAnam . tayorapi pUrvataH prAptaH / nApyAture tadvidhAnam , anAture tatpApakenaiva prApteH / atha prAptapunaHsaMkIrtanamitarAGgaparisaGghayArthamityanenetarAGgacyAvRttiH kriyata iti cet / na, parisaGghayAyAstridoSanvAt / zrutahAnya-'zrutakalpanAprAptabAdhAstrayo doSAH / tasmAt 'yadyAtura' ityAdyabhyAsAdhikaraNanyAyena karmAntarameva viziSTaM vidhIyate / tasya ca na pUrvasanyAsaprakRtitvam , mAnAbhAvAt / na ca tatpUrvasannyAsaphalena phalavat , codakapravRtyabhAvAt / nApi pUrvasannyAsavat zravaNAGgam , AturatvasAmarthyasya balavattvAt / / tadavazyaM phale kalpanIye kocidAhuH ____"vedAntavijJAnasunizcitArthAH sannyAsayogAd yatayaH shuddhstvaaH| 1 ka. 'syaapi'| racanA ma DIOCOCCHACDOIROHDADACPICASIONSCNICHAPACIDIOS -TAMRAGHATAASARAISA // 29 // Jain Education Inter Miw.jainelibrary.org
Page #621
--------------------------------------------------------------------------
________________ te brahmaloke nu parAntakAle parAmRtAt parimucyanti sarve // 1 // " iti zruterdagdharathanyAyanAturasanyAsaviSayatvam / na hi paripakayogasya tatra gamanam / nApi 'prApya puNyakRtAn' ityAderAturasannyAsaviSayatvam , 'yogAcalitamAnasaH' ityAdinopakrAntazravaNAdiviSayatvena pratIteH / nApi kRtapApasannyAsiviSayatvam , kalyANAbhidhAnAt / tasmAt sAdhanasaMpannasyotpannazravaNAdipratyayasyAparipakvasya 'prApya puNyakRtAn' ityAdivacanaviSayatvam , Aturasya zamAdyasaMpannasyAkRtazravaNatvenAnutpannapratyayasya 'vedAntavijJAna-' ityAdivacanaviSayatvam / paripakkayogasya tu nobhayaviSayatvamiti 'vedAnta-' ityAdizruteniguNabrahmaviSayatvena vyAkhyAne'pi "sanyastamiti yo brUyAt prANaiH kaNThagatairapi / so'kSayA~llabhate bhogAn punarjanma na vidyate // 1 // " ityAdismRtyA''turasannyAsino brahmalokaM gatasya tatropadeze satyutpannajJAnasya muktiH, ityupadezadvArA muktisAdhanabrahmalokagamanakAma AturaH sannyasediti vidhivipariNamyata' iti / apare tu- 'yadahareva virajet tadahareva pravajet' iti vAkyaM 'yasyAhitAgnehAnagnidaheta so'yaye kSAmavate'STAkapAlaM | nirvapet' itivad yadi vairAgyanimitte sannyAsavidhAyakam , tadA nimitte vidhAnAdevAGgeSva samarthasyAturasya niraGgasannyAsaprApteH | 'yadyAtura-' ityaadervyrthtvaap(tteH)tiH| na hi yAvajjIvanimitte vihitasyAgnihotrasyAsamartha pratyaGgAbhAvabodhakaM vacanAntaramapekSitam , Jain Educational national For Private & Personel Use Only
Page #622
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtA samuccayaH / // 292 // Jain Education te yathAzaktinyAyenaiva siddheH / yadi ca viraktasyAdhikAriNastatphalakAmasya sannyAsavidhAyakam, tadAGgavAkyapayAlocanayAGgeSu samartha pratyevoktavAkyapravRttiH / na hyaGgeSvasamartha prati svargakAmAgnihotravAkyaM pravartate, aGgavikalasyApyadhikArApacyA tiryagadhikaraNavirodhAt / tathA ca prakRte'pyaGgAsamarthamAturaM prati 'pravrajet' iti pUrvavAkyasyAGgavAkyaikavAkyatApannasyApravRtteryathA (yA) tura iti vAcyamaGgAsamarthasyAturapadavAcyasya sannyAsakartavyatAvidhAyakaM tadvidhisAmarthyAdeva cAGgAbhAvaH / na hyetAvatA sa eva sannyAsa Aturasya vidhIyate, 'vAcA manasA vA' ityasyApi vidheyasya darzanAt / na cArthamAptAnuvAdaH, arthamAtyapekSayA zruteH pravRttatvAt iti prApte sannyAse'nekavidhAnasyAzakyatvAt sannyAsAntaraM vidhIyate / tasya cAturatvasAmarthyavirodhAd na prakaraNena vAkyena vA zravaNasaMbandha iti phalAkAGkSAyAM pApakSayaH phalaM kalpyate, "sannyAsena dvijanmanAm' ityAdismRteH / yadi tu sannyAsaM kRtvA jIvitastadA zravaNAdhikArivizeSaNatvabodhaka vAkya prakaraNavAdhakaM sAmarthyamapagatam, ityadhikArivizeSaNatvameva sannyAsasya bhavati / brahmalokAdigamanaM tu na sannyAsaphalam, 'sannyAsAd brahmaNa: sthAnam' ityAderbrahmalokAnte bhogaviraktasannyAsaviSayatvAt 'mApya puNyakRtAn' ityAyuktasya sannyAsapUrvakAnuSThitazravaNAdisAmarthyAbuddhapUrva zubha karmaphalatvAt / ata eva tadabhAve " athavA yoginAmeva kule bhavati dhImatAm" ityukterAturasyApi sarvato viraktasya tulyanyAyatayA kadAcit tatsAmarthyobuddhapUrva zubhakarmaphalAni bhuktvA punarjAtasya zravaNAdinA zIghramuktirevaH yathAzravaNArthasannyAsino daivAdarvAk zravaNAd mRtasya nAntarIyakaphalAGgIkAre ca sannyAsAnAM vairAgyAt prakRtau laya ityasyApi prasaGgAt, paripakayogasyApi tatprasaGgAcca / tat siddhaM ational saTIkaH / stabakaH / // 8 // // 292 //
Page #623
--------------------------------------------------------------------------
________________ Jain Education sannyAsaH zravaNArtha eveti / tatazca siddhaM sAdhanacatuSTayasaMpannaH zravaNAdhikArI zrotriyaM brahmaniSThaM gurumanusRtaH zravaNAdi saMpAdayati / zravaNAdikaM tu zravaNa, mananam, nididhyAsanaM ceti / zravaNaM nAma vedAntAnAM zaktitAtparyAvadhAraNAnukUlo vyApAraH / zrutasyArthasya yuktito'nusaMdhAnaM mananam / vijAtIyamatyayatiraskAreNa sajAtIyapratyayapravAhIkaraNaM nididhyAsanam / eteSAM zravaNaM pradhAnam, itare phalopakArya, zrotavyAdivAkyeSu prAthamikatvAt zravaNavidherevArthavAdikaphalakalpanayetara yostatkalpanAklezanivRtteH / zravaNasyaM tatrajJAne pradhAnabhUta zabdapramANasvarUpa nirvAhakatayA prAdhAnyam, atyantAvatagArthe gRhItazaktitAtparyasyaiva zabdasya pramANatvAt / ye tu zravaNAdiSu vidhireva nAstIti, mananasyaiva ca tatrajJAnotpattiM manyanteH teSAM nididhyAsanasya manaHsahakAritayA, zravaNAdeva tadarthatayA na zravaNe prAdhAnyAdAdaraH / vidhivatra niyama eva nirvizeSAtmavodhe'pi purANaprAkRtavAkyazravaNAdeH mAsatvAt vedAntazravaNasya niyamanAt / saMbhavati hi zUdrAdeH zamAdisaMpannasya purANazravaNAdinA tattvabodhaH / brAhmaNasya tu na vedAntaparityAgena purANazravaNamiti niyamavidheH phalam / etacca zravaNAdyAvRttaM tavadhIhetuH dRSTArthatvAt / evaM bahujanma labdhaparipAkavazAdasau 'tattvamasi' AdivAkyArthaM vizuddhaM pratyagabhinnaM paramAtmAnaM sAkSAt kurute / padArthaH prasiddha eva saMbodhyo jIvaH, tatpadArthazrezvaraH / sa ca 'vizvacaitanyam' iti kecit / 'vikSepazakti 1 kha. ga. gha. ca. 'sya tasya ta' / tional polo Sapphooooooo00000
Page #624
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAkhavAtAsamuccayaH // 293 // sAsArAsasa sttiikH| stbkH| // 8 // pradhAnAjJAnaprativimbitaM caitanyam' ityanye / 'jIvaniSThAjJAnaviSayabhUtaM caitanyam' ityapare / uktArthayozca tat-tvaMpadayoratra sAmAnAdhikaraNyaM na 'siMho devadattaH' itivad gauNam , mukhye saMbhavati tasyAnyAyyatvAt / nApi 'mano brahma' itivadupAsa nArtham , zrutahAnya-'zrutakalpanApatteH / mukhyatve'pi na nIlotpalAdisthAnIyam , guNa-guNibhAvAdyasaMbhavAt , 'nirguNA'sthUlaAdivacanavirodhAcca / nApi 'yaH sarpaH sa rajjuH' itivad bAdhIyam , ubhayozcidrUpatayA bAdhAyogAt / tasmAt padArthayoH parasparabhedavyAvartakatayA vizeSaNa-vizeSyabhAvapratyayAnantaraM lakSaNayA 'so'yaM devadattaH' itivad vishuddhprtygbhinnaakhnnddprmaatmprtiitiH| sA ca lakSaNA padadvaye'pi vizeSaNAMzatyAgena cinmAtre svavAcyaikadeze, anyathA'khaNDArthapratItyanupapatteH, lakSaNAvIjaviro. dhasamAdhAnAcca / iyameva jahadajahallakSaNA, bhAgalakSaNA ca gIyate / na cAbhedAnvayicaitanyAMzopasthitirapi zaktyaiva, vaiziSTayAMzasya tvanupapattyA'nanvaya iti na lakSaNAyAH prayojanamiti vAcyam: jIvatve-zvaratvAbhyAmupasthitayorabhedAnvayAsaMbhavAd vizepAMzamAtropasthityarthaM tadAdarAt / na ca zaktijanyayaivopasthityA viruddhaprakArAMzaparyudAsenAnvayaH, 'gaurnityaH' ityAdAvapi bhAgalakSaNocchedAt / tatra vizeSaNatvenopasthitasya na nityatvAnvayayogyatA cet / atrApi jIvatve-zvaratvAbhyAmupasthitayo - bhedAnvayayogyateti tulyam / 'gotvaM nityam' iti bodhAnurodhAt tatra vizeSyatayopasthityartha lakSaNAdara iti cet / atrApi vizeSyatayopasthitayovizeSyAMzayorabhedaH saMsargavidhayA bhAyAt , iSTaM cAkhaNDArthatvam , iti lakSaNayaiva zuddhavastUpasthitiH / ata eva nirvikalpako vAkyArthabodhaH, padArthasyaiva vAkyArthatvAt / na ca vAkyavaiyaryam , padasyAprAmANyAt , vAkyotthabodha- // 293 // Jain Education Viana HOM
Page #625
--------------------------------------------------------------------------
________________ TRE mantareNa bhedabhramAnivRtezca / na hi saH' iti 'ayam' iti ca devadattasvarUpamAtravivakSayA prayuktapadajanyabodhAd bhedabhramanivRttiH, 'so'yam' iti vAkyAcca bhavati seti / tadidamAtmajJAnamutpannamAtramevAnantajanmArjitakarmarAziM vinAzayati, "kSIyante cAsya karmANi" iti zruteH / tena kamakSayArthaM na kAyavyUhakalpanA, 'sa ekathA bhavati' 'sa tredhA' ityAdivAkyAnAmupAsakaviSayatvAt / na ca dehanAzaprasaGgaH, prArabdhapratibandhAt tasya, na cedevam , cirayAvad na vimokSaH; 'atha saMpatsye' iti zrutyA karmavipAkena prArabdhanivRttAvapi tasya - jJAnAnivartyatvAbhidhAnAt / tasyAM cAvasthAyAM prArabdhaphalaM bhuJjAnaH sakalasaMsAraM bAdhitAnuvRttyA pazyan vAtmArAmo vidhiniSedhAdhikArazUnyaH saMskAramAtrAt sadAcAraH prArabdhakSayaM pratIkSamANo 'jIvanmuktaH' ityucyate / asya ca prArabdhato janmAntaramapi / ata eva saptajanmavipranvapade karmaNi prArabdhe utpannatattvajJAnasya punardehAntaraM. prArabdhasya jJAnAnAzyatvAditi kecit / saMpradAyastu- naivam , karma hi naikameva prArabdhatAM bhajate, ekena karmaNA bhojanAdikSudhAdijanyasukha-duHkhabhogAnupapatteH / / HD bhojanAdijanyasukhAderna karmajanyatvam , svAbhAvikatvAt' iti tu na yuktam , dRSTahetuniSpAdanenaina karmaNAM sukhAdihetutvAt , karmavizeSAbhAvAdeva bhojanAdyabhAve sukhAbhAvAt / tasmAt tattatkSaNavartibahalpasukha-duHkhahetugurulaghukarmaNAmanekeSAM prAyaNakAlobuddhavRttikAnAM prArabdhatA vAcyA / ityutpannajJAnasya dehAntarasvIkAre jJAnotpAdakadehanAzakAla eva karmaNAM prArabdhatApatteH prAk saMcitAvasthAnAM teSAM jJAnena nAzAbhAve saMcitakarmanAzakatAbodhakoktazrutibAdhaH / nAze vA kathaM manuSyadehAntarotpattiH, 1 ka. 'd bhr'| 2 kha. ga. gha. 'kaaryvyuu'| Jain Education a ntina For Private & Personel Use Only
Page #626
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtAsamuccayaH / // 294 // tasya pratikSaNavartikSuvAdiduHkha bahulatvAt ? / tasmAt sarveSAM saMcitAnAM nAzAt saptajanmapradasyApyantimatattvabodhanAjJAnatatkAryavRtta nivRttiriti na tasya dehAntaram / indrAdInAM tu jJAninAM dehAntaram, prArabdhenaiva tannAzAbhAvAt / na ca prakRte'pi tathA, utpannajJAnasya pratikSaNabhogapradatattatkarmaNAM mArabdhatve mAnAbhAvAt indrAdInAM tu dehazravaNasyaiva mAnatvAt, dehAntarasya tAdRksAmarthyasya kalpane gauravAcca / aar jJAnadehArambhakenekajanmapradeSvanakeSu sukRta- duSkRteSu satsvapi na janmAntarametasya suvacam sati dehe dehAntarAyogAt / tannAzAnantaraM tadupagame ca "yaM yaM cApi smaran bhAvam" iti smRterdehAntaraviSayAntimatyayasyAvazyakatvAjjJAninAmapi tadApAtAt / tataH prAyaNakAle utpAditadehAntaraviSayAntimapratyayatvaM prArabdhatvam iti jJAnidehArambhakANAM tajjanmabhoga pradatvAvacchedenaiva prArabdhatvAt tajjanmabhoga samAptAvajJAnanivRtterna dehAntaram, na cedevam, utkramaNasyAvazyakatvAd 'na tasya prANA utkrAmanti' iti zrutisaMkocaH / iti na jJAnino janmAntaram, kintu prArabdhakSaye'jJAnanivRttau cinmAtramevAvaziSyata iti / ayaM vedAntinAM sarvaH saMpradAyo nirUpitaH / svairaM yatrAgrahagrastAH patantyete tapakhinaH // 1 // 3 // etannirAkaraNavAtArmAha atrApyanye vadantyevamavidyA na sataH pRthak / tacca tanmAtrameveti bhedaabhaaso'nibndhnH||4|| popperdopoccncc8: saTIkaH / stavakaH / // 8 // // 294 //
Page #627
--------------------------------------------------------------------------
________________ atrApi- advaitapakSe, anye- vAdinaH, vadanti yaduta- avidyA na, sataH- brahmaNaH, pRthaka- tattvAntaram , dvaitApatteH / taca- sacca, tanmAtrameva-sanmAtrameva, iti hetoH, bhedAbhAsaH-bhedAdhyavasAyaH, anivandhanaH- jnkvissyaabhaavaadkaarnnH||4|| parAzayaM pariharatisaivAthAbhedarUpApi bhedaabhaasnibndhnm| pramANamantareNetadavagantuM na zakyate // 5 // atha saiva-- avidyA, abhedarUpApi-sanmAtrAbhinnApi, bhedAbhAsanibandhanam- avidyamAnanIlAdipratibhAsakAraNam / etat- paroktam , pramANamantareNa- etadarthanizcAyakapramANaM vinA, avagantuM na zakyate, prameyavyavasthiteH pramANAdhInatvAt // 5 // __ tadbhAvA-'bhAvayorubhayato dopamAhabhAve'pi ca pramANasya prmeyvytirektH| nanu nAdvaitameveti tadabhAve'pramANakam // 6 // ___bhAve'pi ca- upagame'pi ca, pramANasya- uktArthanizcAyakasya, prameyavyatirekataH- tasya prameyabhinnatvAd hetoH, nanunizcitam , advaitameveti na, pramANa-prameyadvaividhyavyavasthAnAt / tadabhAve-pramANAnabhyupagame, apramANakamadvaitatattvam , tathA ca ko nAma vinonmattaM zraddadhIta? // 6 // nanvayamanuktopAlambhaH, avidyAyAH pRthaktvasya, pramANa-prameyAdivibhAgena vyAvahArikabhedasya ca prAguktarItyA'bhyupagamAdeva ; paramArthatastu 'tatvamasi' ityAdinoktamakhaNDameva sat , ityata Aha Jain Education Interional
Page #628
--------------------------------------------------------------------------
________________ stvkH| zAstravArtA vidyA-'vidyAdibhedAcca svatantreNaiva baadhyte| tatsaMzayAdiyogAcca pratItyA ca vicintytaam|| saTIkaH / smuccyH| vidyA-'vidyAdibhedAcca, svatantreNaiva- svAbhyupagataprAmANyena zAkhaNaiva, bAdhyate'dvaitam ; tathAhi-"vidyA cAvidyAM ca // 295 yastadvedobhayaM sahAvidyayA mRtyu tI vidyayA'mRtamaznute" iti zrutau vidyA-vidyayoramRtApti-mRtyutaraNaphalayoH sphuTamevokto bhedaH, sa cAdvaitena virudhyate / nanvatrAvidyayA zravaNAdilakSaNayA mRtyuM tIvo'vidyAmeva nivartya vidyayopalakSitamamRtamaznute, sphaTikamaNirivopAdhityAgAdantareNa prayatnAntaraM svarUpe'vatiSThata ityarthaH / avidyayaivAvidyAnivRttizca yathA payaH payo jarayati, svayaM ca jIryati, yathA viSaM viSAntaraM zAmayati, svayaM ca zAmyati, yathA vA katakakSodAdirajo rajontarANi saMharat svayamapi saMhRtaM bhavati tatheti / na cAsatyAd na kizcit kAryam , mAyAyAH, prIteH, bhayasya, rekhAGkAdezca satyamatipatterdarzanAta , ityata Aha-tarasaMzayAdiyogAceti, kimatroktArthena 'tatvamasi' AyuktAdvaitAbAdhA, uta vidyA-'vidyApadArthAbhyAM jJAnakarmabhyAmatiriktamuktisAdhanatvabodhAt tadvAdhaH? iti saMzayAt / evaM "dve brahmaNI veditavye paraM cAparaM ca" ityAyukto bhedaH satyaH, uta prAgukto'bhedaH? iti saMzayaH, tathA "paraM cAparaM ca brahma yadoGkAraH" ityAdhuktaM zabdabrahmAdvaitam , mAguktaM na nirguNabrahmAdvayaM pA? ityapi / na ca "paraMca." ityAdAghupAsanArtha sAmAnAdhikaraNyam , nirguNabrahmaNa upAsitumazakyatvAt , etadAlambane "brahmopAsiFor tavyam" iti pratIkopadezAt , yathA devatAyAH sAkSAt pUjAyA asaMbhavAt tallAJchane dAruNyazmani vA pUjAvidhAnaM tabu- // 295 / / Jain Education in
Page #629
--------------------------------------------------------------------------
________________ ddhyeti vAcyam; "tattvamasi " ityAdAvevopAsanArthaM tad bhaviSyati, jIvezvarayorabhedazruteriti saMzayAvigamAt / evaM "tenedaM pUrNa puruSeNa sarvam" iti zruteH sarvasya brahmAtmakatvaM vA, "sarvagandhaH, sarva rasaH 0" ityAdizruterbrahmaNaH sarvAtmakatvaM vA ? ityAdyam / kiJca, anAkalitanayAnAM pareSAM na kApi nizcAyikA zrutiH, tatra tatra pradeze viruddhArthAbhidhAnAt nAnAsaMpradAyAbhiprAyavyAkulatayaikavyAkhyAnAvyavasthitezca / nanu yuktisiddha evArthe susaMpradAyena zruti zaktitAtparyamavadhAryate, anyatra ' yajamAnaH prastaraH' itivadupacAra eva, yuktizca prapaJcAsatya evopadarzitadizA, ityadvaitazrutInAM prAmANyam / ata evAnadhiSThAnasya zUnyasyAdhyAsAyogena brahmarUpeNa rUpavasvAt, sarvasya brahmAtmakatve'pi brahmaNo na sarvAtmakatvam, sarvasvabhAvasya sarvasmAd viyojayitumazakyatvena nirmokSApAtAditi / ata Aha- pratItyA ca - anubhavena ca vicintyatAM yaduta - 'nAdvaitam' iti tathAhi anubhUyante tAvadavigAnena ghaTAdayo bhAvA mRdghaTAdirUpeNa bhedAbhedAtmakA avagrahAdyAtmanopayogena / tatra ca svayamekameva caitanyaM pramANa- phalarUpam, ekAmeva ca padazaktiM padArthAMze jJAtAmantrayAMze cAjJAtAM svIkurvANaH paraH kathamekamarthaM dvirUpamanubhavannapi pratyAcakSIta 1 / yadi ca trapAM parityajya ' abhedasyaivAlocanam' iti parApekSatayA bhedasya mithyAtvaM zrUyAt tadA pratyakSaM cakSurvyApArasamanantarabhAvivastubhedamadhigacchadevotpadyate yato bhedo bhAvasvabhAva iti bhAvamadhigacchatA kathaM nAdhigamyeta 1 / na ca bhedaH 'idamasmAd vyAvRttam' iti kalpanAviSaya eva, abhedasyaiva 'idamanena samAnam' iti kalpanAviSayatvAt bhedasya viviktapadArthasvarUpasya parAsaMmizritatvAt svasvarUpavyavasthitAnAM bhAvAnAM kalpanAjJAnamantareNa yojanAbhAvAt, anyathA vyavahArAnirvAhAt; taduktam-- "analArthyanalaM pazyan na tiSThed nApi pratiSTheta" iti / Jain Educatiomational
Page #630
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravAtI samuccayaH // 296 // Jain Education I etena "AhurvidhAtR pratyakSam " ityAdi nirastam: vidhAtRtvaM hi bhAvasvarUpagrAhitvamiti pratiniyatArthapratibhAsAdeva bhedagrahaNAvirodhAt / bhinnatvena grahaNaM tvabhinnatveneva parApekSamauttarakAlikaM na vizetsyate / etena ca ' itaretarAbhAvarUpatvAd na bhedaH pratyakSaviSayaH' ityapyapAstam bhAva svarUpagrahaNe tatpratibhAsanAt / vastuno deza- kAlAdibhedAd bhede'navasthAdyabhidhAnaM tvabhede'pi samAnam, ekasya vyAtmakatvAyogAdanyatara midhyAtvAvazyakatve bhedAnAmeva mithyAtvamiti tu viSarItam, nAnAbhedAnAM mithyAtva kalpanApekSayaikasyAbhedasyaiva tatkalpanaucityAt; anyathA sarvatra sanmAtrAbhedanizcaye kAlabhedAbhAvena 'so'yam' ityavamarzAbhAve'pi tadbhede ghaTa-paTayoH 'so'yam' ityavamarzaprasaGgAt / na ca dezAntarasthaghaTAdibhedAnugatatvAt sadrUpatAyAH pAramArthikatvam bhedAnAM tu pracyavAd na tathAtvamiti, tatmacyutiM parigatasyAnugatatvasya tadabhA mAnAt prAtibhAsikasyAnugatatvasyobhayatra tulyatvAt pratyabhijJAnAdapi nAnyayi sadrUpatvam, tannirAsAt, ityAdi vadatA paryAyAstikanayAnusAriNA gale gRhItaH kAMdizIka: kAM dizamanusaret ? / kiJca, sadrUpatvaM jJAne ghaTAdinA sahAnubhUyate, tatra pramANatvena jJAnasyaiva saccAyale viSayaM vinA jJAnasvarUpApratibhAsanAd viSayaM eva sattvaM kiM nopeyate / jJAnasya sarvatrAnugatatvena svasattAsphorakatve viSayasyApi sAmAnyatastathAtvena tasya suvacatvAt nIlAdyAkAraNAnanugatatvasya cobhayatra tulyatvAt / evaM viSayaM vinA'bhAsamAnasya jJAnasyopAdhibhedaM vinA vibhAvyamAnabhedatvakalpane'pi viSaye tathAkalpanaM suvacam / pratItiparityAgena lAghavAnurodhe tu nirAzrayameva saccaM kalpyatAm, 1 saptamyantam / 2 sarvatrAnugatatvena / 3 viSayasattAsphorakatvasya / saTIkaH / stavakaH / // 8 // // 296 //
Page #631
--------------------------------------------------------------------------
________________ prapazcapratibhAsasya muktAvabhAvAta / tasyAtmavizeSAdarzanajanyatvena bhrAntatvAta prapazcasyAsatcamityapi na ramaNIyam , muktI viSayAsphuraNe jJAnasyaivAbhAvaprasaGgAt , saviSayasyaiva jJAnasya dRSTatvAt , nirviSayasya tasya kalpanAyAM dRSTaviparItakalpanAprasaGgAt / ata eva "sarvaviSayatvaM brahmaNaH kAlpanikatAdAtmyAzrayaNena" ityapi nirastam, sarvaviSayatAyA jJAnatvavad muktajJAnasvabhAvatvAt / sarvApekSA sarva viSayatA na tatsvabhAveti cet / sarvApekSaM sarvabhinnatvamapi na tatsvabhAva iti kutodvaitasiddhiH / kluptasarvatAdAtmyAbhAva eva sarva bhinnatvamiti cet / saMsAre'pi tadabAdhitamiti nitymukttaapaatH|| kiJca, kAlpanikasarvatAdAtmyena sarvajJatve rathyApuruSasyApi sarvajJatvAbhimAninastava yogitulyatvaM syAt / yogya'yogivRttivizeSo'pi svabhAvabhedaM vinA durvacaH / mithyAsvabhAvavizeSAd vizeSa iti tu 'mithyA ca svabhAvazca' ityatyantavyAhatam / etena "rajjau sarpa iva satcAsattvAbhyAmanirvacanIyatvAd mithyA prapaJcaH" iti nirastam, bhrAntiviSayatvAtiriktasya mithyAtvasyAnanubhavAt / "mithyArthAnaGgIkAre mithyAjJAnasyApyaGgIkartumazakyatve prAbhAkaro na nirAkriyeta" iti tu mandamalapitam , mithyAjJAnasthalIyapravRttyanyathAnupapattyaiva tannirAkaraNAdityanyatra vistrH| yadi ca jJAnagataM mithyAtvaM sAkSAdevArthe'GgIkriyate, tadA jJAnaviSayasaMkaraH syAt, rajatajJAnasyArthamithyAtvaM nimittamithyAtve ca mithyArajatamanubhUtamiti bAdhe'pi mithyAtvaM syAditi bhrAnta-bhrAntijJasaMkara iti na kiJcidetat / sAbhAvasAmAnAdhikaraNyarUpaM mithyAtvaM tu ghaTe'pi tulyam , svAdhikaraNe'pi parApekSayA svAbhAvAta / sarvathA svAbhAvasAmAnAdhikaraNyaM tu viruddhameva, gandha-rUpayorapi svabhAvabhedamapekSyaiva sAmAnAdhikaraNyAt , ghrANagrAhya tAniyatagandhasvabhAvena RADES Jain Education In onal For Private & Personel Use Only Mal
Page #632
--------------------------------------------------------------------------
________________ saTIkaH / stbkH| // 8 // zAstravArtA- dravyasya cakSurgrAhyatAniyatasvabhAvarUpAdhAratAyogAt / etena "anubhavatvasyaiva lAghavena sAdhakatAvacchedakatvAt purovartini smuccyH| sarpasiddhi ityapAstam / anubhavasyArthasAdhakatvaM hi nArthotpAdakatvam , kintvarthagrahaNapariNAmaH, iti tatra sarpajJAnasiddhAvapi // 297 // srpotpttysiddheH| na ca tatrAnubhUyamAnasyAnyatra sattvAdikalpane gauravam , tavaiva tadupAdAnAjJAnasyA'ntaravacchedena tadanubhavAya tadAkAravRtteH, rajjusattvasya tatra bhAve'nyathAkhyAtyApattibhiyA tatsaMsargotpatyAdezva kalpane gauravAt / ' kizva, tatra savasaMsargotpattisvIkAre'pi sattvAMze'nyathAkhyAtibhiyA satvAntarotpattireva yuktA'bhyupagantum / tathA ca khayamasati tatrotpadyamAnA sattA svasaMbandhotpattimapekSate; so'pi svsNbndhaantrotpttimitynvsthaa| satsvabhAvasya ca tasya satyarajatavadutpattau kimanirvacanIyatvam ? / khAnupAdAne samutpannatvAt tattvaM cet / aho ! vyAhatAbhidhAyI devAnAMpriyaH, yad bhAvakArya svAnupAdAnotpannamaGgIkuruSe / atra prasiddhopAdAnatyAgAdayaM vizeSazcet / upAdAnatvAvizeSe kaH prasiddhyasiddhikRto vizeSaH / kiJca, evaM daNDa-ghaTAdau dAna-svargAdau ca loka-zAkhapasiddhaH kAryakAraNabhAvo bhajyate, bhajyeta ca kAryAt kAraNAnumAnam , kAraNAca kAryAnumAnAdikam , anirvacanIye vyabhicArAt / vilakSaNadaNDatvaghaTatva-dAnavasvargatvAdinA kAryakAraNabhAve cAtigauravam-vedAdau dAna-svargAdipadAnAM sAmAnyato dAnatva-svargatvAcavacchinnopasthApakAnAM vilakSaNadAnatvasvargavAdyupasthitaye lakSaNApattiH, nAnArthatve ca dAnAdipadAnAM pratipadaM tAtparyagrahAya prkrnnaadypekssaapttiH| kiJca, evaM bAdhe'pi vyavahArApattiH, anirvAcyarajatAbhAvajJAne'pi rajatasAmAnyAbhedabhramAnivRtte rajatavizeSasya 'idaM rajatam' iti bhramavipayatve tadrajatabhrame'pi 'idaM rajatam' ityullekhaaptteH| kiJca, evamidaMvRttyA caitrAparokSe idamaMze utpannaM rajataM tayA tatra maitrA- kAhI // 297 / / Join Education in OMww.jainelibrary.org
Page #633
--------------------------------------------------------------------------
________________ parokSe maitrasyApyaparokSaM syAt / maitra- caitanyA bhedenAnutpannatvAd nAyaM doSa iti tu riktaM vacaH, idaMdRzyA svAbhine idamaMzacaitanyesdhyastatvena tasya tadabhinnatvAt / avidyAvRttyA tadabhedo'pekSita iti cet / tAdRzatadabhedasyAvidyAnivRttiniyamyatva AtmAzrayaH / idamaMzAvacchedena caitrIyarajata idamaMzAvacchedena caitrIyA jJAnahetutvakalpane cAtigauravam, sAmAnyata evedaM vizevyakarajatatvaprakAraka bhramaM idaM vizeSyaka zuktitvaprakArakajJAnAbhAvasya hetutvaucityAt / evaM bhramAnumitAvapi parvate vastatsaMsargasya votpattau zuktau rajatavat tatra tadaparokSatvApAtaH / dRzyamAnapradezAvacchedena vanyanutpatterna doSa iti cet / na, zuktitvAnavacchedenedaMtvAvacchedena ca zuktau rajatotpAdAda 'zuktiM rajataM sAkSAtkaromi ityapratyaye'pi zuktitva parityAgena 'idaM rajataM sAkSAtkaromi iti pratyayavadadRzyamAnadezAvacchedaparityAgena prakRte parvatatvAva cchedamAdAya 'parvate vahniM sAkSAtkaromi' iti prasaGgAt / parvatatvaviSayiNI vRttiridaMtvaviSayiNyapi idaMtvaM ca dRzyamAnapradezAvacchinnatvam, tathA cedaM parvatatvaM vanyutpattiM kathamavacchinyAt ? iti cet / nanvevaM 'ayaM parvato vahnimAn' ityullekhAdetadeza eva vahanyutpattirvAcyetyati saMkaTam / etena "parvatatvena jJAnAdadhiSThAnajJAna siddhi:, pakSatApi parvatatvena" iti nirastam, 'ayaM parvato vahnimAn' iti sphuTamanubhavAt / api ca, 'ime rajata-zuktI' ityatra saMnikRSTazukti-rajatayoranyonyatAdAtmyotpattAvavinigamaH, dharmyaza itra prakArAMze'pi pramANatApattiH; saMnikarSa sattve'nyathAkhyAti svIkAre cAnyatrApyekatra klRptatvena tatsvIkArApattiH; tatrArajatAdisvIkAre'pi 1 saptamI / Jain Education national
Page #634
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtA - samuccayaH / // 298 // 'idameva rajataM zuktitvenAjJAsiSam' ityAdyanubhavavirodhaH evamanyatra 'asadeva rajatamatrAntrabhavam' ityAdyanubhavavirodhaH tasya bhrAntatve vAdhakatvApattiH, midhyArajatasya tatrAsata evopagame cAsatkhyAtyApattiH / tatra 'asadeva' ityasya tanniSThAtyantAbhAvApratiyogitvamarthaH, aviruddhaM ca tat sati tatrAsati ca tatreti cet / kathaM tarhi tatra sattvA saccAbhyAM niruktivirahaH ? | vAghA-vAghadazayoH saccA saccAbhyAM niruktAvapyekadA tathA niruktivirahopagamAd na doSa iti cet / na tulyanyAyena ghaTAdAvapyavamanirvacanIyatApatteH / ata evaikapadena tathA'pratipAdyatvAjjagata eva tathAtvaM vyavasthApitamavaktavya bhaGgake / atha nAzakyaniruktikatvamanirvacanIyapadArthaH, kintu niruktinimittaviraha iti cet / nanu kiM tad nimittaM jJAnaM vA, viSayo vA ? | nAdyasya virahaH, " rajataM bhAti yad bhrAntoM tat sadeke, pare tvasat / anye'nirvacanIyaM tadAhustena vicAryate // 1 // " iti svayameva tadbhAnAbhyupagamAt / satyasthala ivAtredaM rajatayorekavRtyanaGgIkArAd na doSa iti cet / ayamaparastatra doSa:- 'idaM ca rajataM ca' iti samUhAlambanam, vyAvRttaviziSTajJAnasyaikadRttiM vinA'nupapatteH / nApi dvitIyasya virahaH, sadrUpasyAdrUpasya vA viSayasyAsacce satkhyAteH satkhyAtezva prasaGgAt ; ubhayarUpasya nivRttezca loke'pratIteH, ekaniSedhe'nyavidhiniyamAt, alaukikatannivRttezcAkiJcitkaratvAditi dig / evaM svamarathAdayo'pi nAnirvacanIyAH, nidrAdoSeNa svapne'saMnihitarathAdInAmeva saMnihitatvAdinA bhAvAt pareSAM tu mahatyanupapattiH; tathAhi-- na tAvad mUlAjJAnakArya svamaH saMsAradazAyAM bAdhAt, rajatabhramasya zuktyajJAnAntraya vyakti saTIkaH / stavakaH / // 8 // // 298 //
Page #635
--------------------------------------------------------------------------
________________ rekAnuvidhAyitvava jAgratmapazcAjJAnAnvaya-vyatirekAnuvidhAyitvAca / na ca jAgrattapaJcAjJAnameva tadArambhakam , zuktau rajato. HP tpattivajjAgratmapazce svAmikarathAdyutpatyApatteH / na ceSTApattiH, tatsAmAnAdhikaraNyena sphuraNAbhAvAt , yadi yadajJAnenotpadyate tat tatsAmAnAdhikaraNyena sphurati' iti niyamAt / ata evAntaHkaraNAvacchinnacaitanyAjJAnaM na tadArambhakam , sAkSivedye'nta:karaNe'jJAnAsaMbhavAcca / yattu "cinmAtraniSThamUlAjJAnamevezvaratvAvacchedena gaganAdi sarvamArambhamANaM jIvatvAvacchedenApyahaGkArasvamAdicitsAmAnAdhikaraNyena sphuradArabhate, jAgratpapazcAjJAnAnvaya-vyatirekAnuvidhAnaM tu svamArambhakanidrAdoSeNAnyathAsiddham , saMsAradazAyAM vAdhastu savilAsAjJAnanivRttirUpo neSTa eva, abhAvabodho bAdhastu svaprArambhakAjJAnAnivRttAvapi tUlAjJAnAnaGgIkArapakSe rajatAdAviva saMbhavI, svamArambhakanidrAdopanivRttyA''ropyAbhAvajJAnopapatteH" iti / tad na, mRlAjJAnajanyatvaM svamarathAdepeTAderiva nivRttAvapi mithyAtvapatItyanupapatteH, tajjanyamithyAtvapratipattAvAdyazakteH pratibandhakatvAta, sAmAnyatA mithyAtvadhIprativandhikAyAM tasyAM tattahopanivRtteruttejakatve vinazyadavasthadoSajanite rajatAdau tadAnImeva mithyAtvapratipacyApatteH, ekadoSanivRttAvanyamithyAtvabuddhyApattau tattanmithyAtvabuddhau tattadopanivRttihetutvAvazyakatvAca / na ca tathApi nidrAdoSa| nivRttI khamAvagatAthemithyAtvadhI:, zubhAropanItajAgarasaMvAdibhAvyarthadarzanena tadasiddheH,hetuvizeSaM vinA nidrAvizeSAnupapattazca / apica, evaM jAgrahazAyAmiva khAdazAyAmapi modakabhakSaNajanyaM sukhaM samAnaM syAta, khAdhyastatvAvizeSAt tathA cAyA. to'yaM nyAyaH-- P Jain Education Insula - ForPrivate sPersonal use Only al
Page #636
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAkhavArtAsamuccayaH // 299 // sttiikH| stabakaH / // 8 // "AzAmodakatRptA ye ye caasvaaditmodkaaH| rasa-vIrya-vipAkAdi tulyaM teSAM prasajyate // 1 // " iti / jAgara-svamasukhayoH svAdhyastatvena tulyatve'pi satyA-'satyamodakabhakSaNajanyatvena vizeSa iti cet / na, tu- lyAjJAnajanyatvena dvayostulyatvAt , tatra bahirantarvibhAgasyApi svapne modakAdevahiSTrenAnubhavena tulyatvAt / tatra bahiSTramadhyastamiti cet / anyatrApi tadadhyastatvaM suvacam / ekasyaiva satyamodakasya bahirvahubhiranubhavAt tatra vahiSTuM nAropitamiti cet / svame'pi suvacametat / svame pratisaMtAnamanubhUtAnAM nAnAve ca jAgare'pi pratisaMtAnapanubhUtAnAmekatve kA prtyaashaa| dRgdRzyasaMbandhAyogAdanantAnirvacanIyAnAM kAlpanikatAdAtmyAzrayaNApekSayA tattadAkAragutpattereva laghutvena vaktuM yuktatvAt / 'iSTamevedaM dRSTisRSTivAdeH tathAhi-nAsmin mate caitanyAtiriktapadArthAnAmajJAtasattvamasti, mithyAtvasya svamAdidRSTAntasiddhatvAt , tAdRzasyaiva sattvasyAGgIkArAt / evaM ca 'ghaTAdInAM yadA pratItistadA sattvaM nAnyadA, iti na daNDAdijanyatvam , kintvajJA. namAtrajanyatvaM, svamavacca daNDAdyupAdAnam ; ajJAnadehAdikaM tu bhAsamAnameva tiSThati; abhAvanizcayAbhAvAcca putrAdhabhAvakRtarodanAdyaprasaGgaH pratyabhijJAnamapi bhrama eva tatazcAkAzAdikrameNa sRSTiH paJcIkaraNaM brahmANDAgrutpattiH' ityAdikaM matAntare devatAvigrahanyAyasiddhamapi nAsmin mate dRSTivyatirekeNa sidhyati / ata evArthAnAM nAnekapramANavedyatvam , kintu 'cakSuSA pazyAmi' ityAdivyavahArasya svamatulyatvAt sukhAdivat kevalasAkSivedyatvam / kathaM tarhi ghaTAderaparokSatvam , vahnayAdezca parokSatvam , ajJAnajanyatvasya sAkSiNyadhyastatvasya ca tulyatvAt ? iti cet / vaDhyAdau parokSatvasyApyadhyastatvAd vizeSasiddheH / na ca bauddhamatapravezaH adhiSThAnasya sthAyitvAt , abAdhitatvAcca, ajJAnasyApyanAdeH sakaladRSTidetoraGgIkArAt' iti cet |n, adhiSThA in duelan Intematon
Page #637
--------------------------------------------------------------------------
________________ Jain Education Inte nasya sthAyitvAsiddheH; nIlAdyAkAreNAsthAyitvadarzanAt / nIlAdyAkArAH svAdhyastA atiriktA eva, sAkSI tu cidrUpaH sthAyIti cet / na nIlAdivinirmuktasya cidrUpasyAbhAsamAnatvenAsattvAt / nIlapItAdibhAnAnugataM cidrUpameva sthAyIti cet / tarhi nIlAdirUpamapi pratimamAtranugataM sthAyIbhavet / saMtAnabhedAd nIlAdibhedavet / nIlAdyAkArabhedAccidrUpasyApi kiM na bhedaH ? | ajJAnamapi nAnAdisakaladRSTihetuH nityasya kramikanAnAdRSTihetutvAnupapatteH kAraNAntaravilambAbhAvAdekasmAdekadaiva sarvotpattiprasaGgAt / tajjanitakramika jJAnebhyaH kAryabhedanirvAha iti cet / na, ekasya tasya janyanAnA'jJAnajanane'pyasya prasaGgasya tulyatvAt / kAlabhedAt tato bhinnabhinnakAryotpattisaMbhava iti cet / kAlabhedAdeva tarhi kAryabhedanirvAhe datto'jJAnAya jalAJjaliH / na caikasya svabhAvabhedaM vinA kAlabhedasyApi sahakAraH, svabhAvabhede ca gatamanAditveneti / kiJca, evaM lokasiddhadaNDa ghaTAdikAryakAraNabhAvavat zabdasiddhayAgasvargAdya-gamyAgamananarakAdisAdhyasAdhanabhAvasyApi svAmikatulyatvAt vedAnteSvapyanAzvAsaprasaGgAcca vedAntinAM yatheSTAcaraNaprasaGgAt / yadi hi vihitAt svargaH, niSiddhAd narako vA na syAt kimarthaM tarhi vihitamanutiSThantaH, niSiddhaM cAvarjayantaH klizyeran ? iti / api ca, anAtmadRSTisRSTe - ranavasAnaprasaGgaH / na cAdhiSThAnajJAnAt tadavasAnam, taddhetvabhAvAt / ajJAnaM taddheturiti cet / jJAnato'satyapi daNDAdau ghaTAdyutpattivat zamAdyatve'pi tata evAdhiSThAnajJAnotpatteH zamAdyananuSThAnaprasaGgAt / bhrAntyA tadanuSThAnamiti cet / na, sakRdvedAntArthazravaNavatAM tadabhAvaprasaGgAt / na ca prAthamikaghaTapratibhAse daNDAdyapekSAvat prAthamikAdhiSThAnajJAne zamAdyapekSopapattiH, kacit tAvatpratibhAsahetUpa nipAte'pi niyamAsiddheH /
Page #638
--------------------------------------------------------------------------
________________ shaastrvaataasmuccyH| // 30 // COOODC sttiikH| stabakaH / . kiJca, bhramahatorajJAnAd nAdhiSThAnajJAnotpattiranyatra dRSTA / na hi zukyajJAnAd rajatabhramaH, tata eva ca zuktijJAnamiti / avidyayA mRtyu tI; zAstrAt tathA kalpyata iti cet / na, zAstrasya khamatulyatvAt , zamAdyanupasaMgrahAnudArAcca / atha loke'jJAnAtiriktakAraNAbhAve'pi vede yAgAdau svargAdisAdhanatA saMmataiva / tatazca yAgAdeH svargAdisAdhanatvaM pratItya yAgamanutiSThatAmutpannasya svargasUkSmarUpasya yAgamUkSmarUpasya vA'pUrvasya svargajanakatvam, anyathA'vyavasthAprasaGgAt / tatazca vedAnteSvapyAzvAsAt zamAdisaMpacyA brahmajJAnasiddhiriti cet / na, lokasiddhakAryakAraNabhAvaparityAge vede'pyanAzvAsAt / na hi svaprayojanamapekSyaka pramANam , aparaM cApramANaM bhavitumarhati / na ca balavatvAd vedaH pramANam, na tu pratyakSAdikamiti vAcyama , pratyakSAdibAdhite'rthe vedApAmANyena pratyakSAdInAmeva balavatvAt / kiJca, yAga-svargAdihetuhetumadbhAvaM pratipAdayan vedaH svamayAga-svargayorapi hetu-hetumadbhAvaM kiM na bodhayet / tatra vedAprAmANyAditi cet / kutra tarhi tatmAmANyam / tadvilakSaNayAga-svargayoriti cet / na, AbhAsamAnasattvAnaGgIkAre tadvailakSaNyAsiddheH, siddhau vA daNDa-ghaTAderapi kAryakAraNabhAvaH sidhyet / kiJca, apUrvamapi sAkSyasiddhatvAt kathamabhyupeyam / ajJAnakAraNatvAt sAkSisiddhameva tat / uktaM hi saMskArasya sAkSisiddhatvamabhiyuktaiH "supte'smin viSayagrAme yo'supto luptadRSTitaH / vAsanArUpakAn pazyan prANAn prANiti vAyunA // bhAvanAkArakekSitvAdAtmaikaH kArakAyate // " // 30 // . Jain Education Interna For Private & Personel Use Only RAHainelibrary.org
Page #639
--------------------------------------------------------------------------
________________ ityAdAviti cet / na, sUkSmarUpeNa sAkSisiddhatve tasya zraddhAmAtrAt / anyathA ghaTAdijJAnottaramapi sUkSmarUpeNa tadbhAfo nopagamaprasaGgAt / kina, asmin pakSe paracittAgrahaNe paraM prati paryanuyogAprasaGgaH, tadgrahaNaM ca svAdhyastatveneti sva-paracittaA sNkrprsnggH| svacitte parakIyatvamadhyasya kathAyA tvavyavasthA / tasmAd dRSTi sRSTivAdo'pi vedAntinAM zUnyatAvAdAd na viziSyate / tathAca suSTrapahasitametat-- ___"pratyakSAdiprasiddhArthaviruddhArthAbhidhAyinaH / vedAntA yadi zAstrANi bauddhaiH kimaparAdhyate ? // 1 // " iti / api ca, avidyAyAmeva mAnAbhAvAd vizIryate sarva tanmUlaM vedAntimatam / ma ca 'na jAnAmi' ityanugataH pratyayastatra mAnam, 'aham-aham' ityanugatamatyA'haMtvasyApyanugatasya siddhyApatteH / na ca 'jAnAmi' ityatrAnugataviSayAnupapattira| pyamAn prati siddhA, sarvAtmanA svarUpajJAnAbhAvasya sarvatrAnugatatvAt , sarvAtmanA svarUpajJAnasyAnuvRtti-vyAvRttiparyAyadvArA sarvajJAnaniyatatvAd vinA sarvajJa kutrApyarthe tadanupapatteH / tadayamAcArAne parasparasamaniyamAbhiprAyaH paramarSivacanodgAra:| "je egaM jANai se savvaM jANai, je sadhvaM jANai se evaM jANai" iti / ghaTajJAnAdinivartyamapi mithyAjJAnarUpaM samyagjJAnaprAgabhAvarUpaM vA'jJAnaM tvatiriktam / pareSAM tu ghaTAdijJAnAt tadajJAnAnivRttiprasaGgaH, anugatAjJAnasya muktAveva nivRtteH / na ca ghaTajJAnAd (do)ghaTaviSayatAmAtrasya nivRtti jJAnasya, yathA pareSAM ghaTanAze ghaTasaMbandhanAzaH sattAyA iti vAcyam , dRSTAntasye 1 ya eka jAnAti sa.sarva jAnAti, yaH sarva jAnAti sa ekaM jAnAti / Jain Education in For Private & Personel Use Only Pl
Page #640
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravAtoMsamuccayaH / // 301 // vAsaMpratipatteH na hi ghaTanAze svarUpAtmakaghaTasaMvandhanAzo na tu satcAnAza iti jainAH pratipadyante; na votpAda-vyaya- dhrauvyaparigatarUpavahiskRtAM sattAmeva pramANayantIti / na ca ghaTaviSayatAnivRttirapi suvacA, svabhAvabhUtAyA ghaTasaMsRktAvaraNajanakatA rUpAyAstasyA niHsvabhAvavato'nivRttau nivartayitumazakyatvAditi / viSayAsphuraNaprayojakatayApi na tatsiddhiH, viSayasphuraNasvabhAva evAtmanyabhyupagamyamAne paranimittatadasphuraNasvabhAvanirvAhAya tatyatibandhakajJAnAvaraNakarmakalpanaucityAt / tadasphuraNasvabhAve tu kiM sphuraNapratibandhakena / na hi pratibandhakanivRttyApi tadasphuraNasvabhAvasya tatsphorakatvaM nAma, maNinivRttAvapi dAhakasya dahanasyevAdAhakasyAmbhaso dAhakatvAdarzanAditi / etena 'vivAdagocarApanaM pramANajJAnaM svaprAgabhAvavyatiriktasva viSayAvaraNasvanivartya svadezagata vastvantara pUrvakam, aprakAzitArthaprakAzakatvAt, andhakAre prathamotpannapradapiprabhAvat / atrAtItatvajJAnaM ghaTAdijJAnaM coktasAdhyavaditi vedAntinaH, netyapare, iti vivAdaviSayatApannajJAnAnAM pakSatvAt sukhAdijJAne vivAdAbhAvenApakSatvAd na bAdhaH / nApi dhArAvAhikajJAne bAdhaH, ekasyA eva vRtteretAvadUramavasthAnAsaMbhavena tadabhAvAt ; bhAve voktavivAdgocaratvAbhAvena pakSatAyA abhAvAt / na ca ghaTAdijJAne svaviSayasya ghaTAderjaDatvena tadAvaraNAbhAvAda bAdhaH, ghaTAvacchinna caitanyasyaiva vRttirUpaghaTAdijJAnaviSayatvAt, ajJAnena tatrAvaraNajananAt, ajJAnaviSayatvavajjJAnenApi tatraiva tannivRttijananAjjJAnaviSayatvopapatteH, jJAnA-'jJAnayoH samAnaviSayatvaprasiddheH, adUraviprakarSeNa ghaTAderubhayaviSayatvavyapadezAt / nApyanumitijJAne vAghaH, tasyApyajJAna nivartakatvAt / na ca 1 kha ga gha 'nAditi jJA' / Baboodl saTIkaH / stavakaH / // 8 // // 306 // *
Page #641
--------------------------------------------------------------------------
________________ pArasanagamaramamAvanamAra parokSajJAnAdajJAnanivRttAva parokSabhramanivRttiprasaGgaH, iSTApatteH, 'rajjuriyaM na sarpaH' ityAptopadeze taddarzanAt / na ca 'pItaH zaGka:' ityAdau zvaityAnumityA tadajJAne naSTe bhramanivRttiprasaGgaH, asya bhramasya sopAdhikatva upAdherevAjJAnanivRttau pratibandhakatvAt / yadi ca ravirazmibhiH saha pittadhAtoH zaGkhadezaM yAvad gamane zaGkhasaMpRktasya ca tasya cAkSuSayogyatve doSavazena ca dravyAgrahaNe'pi rUpamAtragrahaNe mAnAbhAvAd gauravAcca, bhramasya ca pItatvasaMskArAdeva pittadoSasahitAdupapatte yaM pittopAdhikaH, tadA pittadoSasyaiva tathAtvAditi / rajatajJAne'pi na bAdhaH, tasya sukhAdijJAnavat pakSatvAbhAvAt / sAdhye jJAnaprAgabhAvavyAvRttyarthamAdyaM vizeSaNam / ' na ca svanivartyapadena tadvayAvRttiH, tannitteH svAnatirekAditi vAcyam ; 'sAdirananto dhvaMsaH' iti mate tadatirekAt / uttarajJAnanivartyapUrvajJAnena bhinna viSayeNa siddhasAdhanavAraNAya svaviSayAvaraNeti / yasmin sati jJAnaviSayo na sphurati tat svaviSayAvaraNam , na ca pUrvajJAna tathA, tasyottarajJAnaviSayasphuraNAbhAvApayojakatvAt / asaMbhAvanAviparItabhAvanAtmakAdRSTavyAvRttaye tRtIyaM vizeSaNam / pramAtRniSThAjJAnasiddhyartha svadezagateti / mithyAjJAnaM vyAvartayituM vastvantareti / hetAvapi dvitIyAdidhArAvAhika jJAne vyabhicAravAraNAyA prakAziteti / aprakAzitaprakAzazabdena svaviSayAvaraNanivRttirUpo vyavahAro vivakSitaH / na ca dhArAvAhikadvitIyAdijJAne taddhetutvamasti, svaviSayAvaraNanivRtterAdyajJAnakAryatvAt / na ca hetvasiddhiH, sAdhyopAttasvaviSayAvaraNanivRtteraprakAzitArthavyavahAra zabdena vivakSitatvAt / na ca cakSurAdau vyabhicAraH, tasya jJAnajananenAnyathAsiddhatvAt / na ca sAdhanavaikalyaM dRSTAntasya, svaviSayAvaraNAndhakAranivRttihetutvAt / na ca sukhAdijJAne vyabhicAraH, 1 kha, ga, 'tadadarza' / 2 kha. ga. gha. 'kSuSAyo' / Jain Educat i on For Private & Personel Use Only
Page #642
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtA- smuccyH| // 302 // sttiikH| stbkH| // 8 // H tasya svaviSayAvaraNanivRttihetutvAbhAvAt / na ca smRtau vyabhicAraH, tasyAH smRtiprAgabhAvarUpasvaviSayAvaraNanivartakatvAditi vAcyam / tasya svaviSayAvaraNatvAbhAvAt , tatsatve'pyanubhavadazAyAM tadviSayasphuraNAt / na caivaM pramANajJAnaprAgabhAvasyApi khaviSayAvaraNatvAbhAvAt tayAttyarthasyAyadhizeSaNasya vaiyartham , atyantApUrvArthajJAnaprAgabhAvasya tathAtvAt / AdyajJAnasya pakSatvAd na tatra vybhicaarH| hetutvaM ca puSkalahetutvam , tena nezvarAdau pratiyogini cAvaraNe vyabhicAraH / na cAsaMbhAvanAdinivartake zravaNAdau vyabhicAraH, asaMbhAvanAdeH svaviSayAvaraNatve sAdhyasadbhAvAt / na ca tenaiva siddhasAdhanam , tasya jJAnAnivartyatvAt / dRSTAnte'pi savitRkiraNasthAsu dvitIyAdyAsu ca dIpaprabhAsu sAdhyasAdhanavaikalyaparihArAya vizeSaNadvayopAdAnam' iti svagRhavicArapariSkRtamanumAnamapAstam , nirukta khaviSayAvaraNatva svanivartyatvAbhAvenAsmAd mUlAjJAnasyAsiddheH, viziSTatathAtvasya cAnimasaktatvAta, tUlAjJAnasAdhane'pi zvaityAnumityAdeH pakSIkaraNe bAdhAta , tadvahirbhAve ca vyabhicArAt / tatpakSIkaraNe'pyasati khanivRttipratibandhake 'tadviSayasphuraNAbhAvaprayojakatvaM tadviSayAvaraNatvam' ityuktau na doSa ityasyApi yeSAM pakSIkRtajJAnAnAmAvArake svanivRttipratibandhakAsiddhiH, tatra sAdhyAsiddhyA vaktumazakyatvAt ; hetorapi svaviSayAvaraNanivartakatvarUpasyopAdAne'siddheH, aprakAzitaprakAzazabdena tadupAdAne'pi tadaparihArAta , na khalu zabdAntaropAdAnenApyAcchAdanaM bhavati / svaviSayAvaraNanivartakatvavyapadezaviSayatvasya hetutve tu sukhAdijJAne dvitIyAdidhArAvAhikeSu ca mithyAjJAnanivartakatvavyapadezaviSayeSu vyabhicAro dunirvaarH| dRSTAnte'pi sAdhyagatajJAnaviSayatAyAH prabhAviSayatAsAdhAraNatvAbhAvena sAdhyavai. kalyam / upAdhizvAtra cetanatvAdi / na cAtrAnukUlatarko'pi kazcidasti, aprakAzitArthaprakAzake'pi prakAzitArthaprakAzaka // 302| Jan Education International For Private Personal Use Only
Page #643
--------------------------------------------------------------------------
________________ ivoktavastvantarapUrvakatvaM vinApi viSayasphorakatvopapatterAdyatvasya cAniyamyatvAditi na kizcidetat / evaM ca jIve-zvarAdivibhAgo'pyanupapanna eva / na ca pratibimbabAde, AbhAsavAde vA dRSTAnto'pi dRSTaH, mukhe dvitvasya, Adarzasthatvasya cAnirvacanIyasyotpattau 'Adarza dve mukhe' iti pratItiprasaGgAt ; Adarza mukhAntarotpattau ca tadevedaM mukhaM yadAdarzasthatvena dRSTam' iti pratyabhijJAvAdhAt / atha pratibimbavAda Adarzasthatvasya mukhe dvitvAvacchedenAnutpatteH 'Adarza de mukhe' iti na pratItiH AbhAsavAde ca 'tadevedam' iti bhrama eveti cet / na, 'Adarza mukhapatibimbam' iti pratItiprAmANyAt tatra vimbAkhyadravyasyaivotpatteH svIkartuM yuktatvAt , dvitvAkhyasya pratibimbasyAdarza bhAvAt , anirvacanIyamukhotpattau ca pratibimbapratIteH prAmANyAnupapatteH / kathaM tarhi tatra bhramavyavahAraH iti cet / bimba-pratibimbayorabhedapatIteH / ata eva na 'tadevedam' iti pratyabhijJApi durupapadA, pratibimbAbhedabhramaviSayasya tadarthasyedamarthe'bhedAvAdhAditi / adhikaM sAMkhyavArtAyAM vivecitam / tataH pratibimbasya rUpavata eva bhAvAd nezvara-nIvayorbimba-pratibimbAdibhAvaH / na cAkAzasyAmUrtasyApi pratibimbaM dRzyata iti yuktam , AkAzasyAyogyatve tatpativimbasya sutarAmayogyatvAt ; jale prabhAmaNDalAdyavacchinnayogyadezasyaiva prativimbopapatteH / 'amUrte'pi jJAne viSayaprativimbAbhyupagantrA kathamamUrte vimbaprativimvabhAvaH zakyaH pratikSeptum ?' ityapya jJAnavijRmbhitam , viSayagrahaNapariNAmasyaiva prativimbatvenAbhyupagamAva , itthameva viSayAkArApatisaMkramAdinA jJAnasya pratibimAmbAkAratApratikSepasya jJAnavAdikRtasya pratyuktarityanyatra vistaraH / nanvasmAbhirapi jIve-zvarabhAvena dvitvameva prativimvatveno peyata iti na doSa iti cet / na, atatsvabhAvasya tascAyogAt / tatsvabhAvatve caikA-'nekavastvaGgIkAre paramatAzrayaNAt / taduktaM Jain Education ona For Private Personal Use Only |
Page #644
--------------------------------------------------------------------------
________________ sttiikH| stbkH| // 8 // zAkhavArtA- granthakRtavAnyatra- "tadvibhAgAnAmeva nItyAtmatvAt" iti / smuccyH| etena 'ajJAnatadviSayatopAdhyavacchinnatvena caitanyasya jIzve-zvaratvavibhAgaH' ityapi mataM nirastam , svbhaavto'nvcchi||303|| basyopAdhisahasreNApyavacchettumazakyatvAt ; AkAze'pi ghaTAdhavacchinnatvasya citrasvabhAvatva eva suvacatvAt , anyathA tatsaMbandhAniruktaH, avacchinnA-'navacchinnasvabhAvabrahmopagame ca paramatAGgIkArAt , svanItyA'nirmokSApAtAcceti / na cAvacchinnatvaM vibhAgarUpamavAstavam , anavacchinnatvaM tvavibhAgarUpaM vAstavamiti yuktam , viparyayasyApi suvacatvAt / anyathA "yathA yathArthAzcintyante vizIryante tathA tathA" iti vyAmohena zUnyatAyA evApatteradhyastAvidyamAnarUpaprakAzopagamedhiSThAnasyApyanAvazyakatvAt , vyavahAradRSTau caikAnekarUpasyaiva ghaTamAnatvAt / kiJca, pratIyamAnaM sarveSAM syAdvAdamudrAnatibhedi satvamaviziSTamapodya sacAntara-tatpatItyanukUlazaktyAdikalpane vyasanamAtrameva pareSAm , na tu mAnamasti, "tasyAbhidhyAnAt" ityAdizruteH- 'tasyAtmano'bhimukhaM dhyAnaM kSINamohaguNasthAnasaMbhavI kevala jJAnAbhimukhaH zukladhyAnapariNAmaH, tato ghAtikarmakSayAt , yujyate'neneti yojanaM kevalisamuddhAtaH, tato vedanIyAyuHkarmapradezasamIkaraNAt tattvabhAvaH sarvasaMvaraH, tato'nte'ntakriyAyAM vizvamAyAnivRttiH sakalakarmanivRttiH, pratikSaNaM bahutaranirjarAmUcanAya 'bhUyazca' ityuktam , kAraNopacaya eva kAryopacayasiddheH' ityasyaivArthasya samyagdRSTiparigrahamAptasya nyAvyatvAt / taduktam- "sammadihipariggahiyaM micchasuaMpi sammasuaM" iti / samyagdRSTiparigRhItaM mithyAzrutamapi samyakzrutam / COC // 30 // Jan Education Inteman For Private Personel Use Only
Page #645
--------------------------------------------------------------------------
________________ REPORO evaM ca 'prapazco mithyA, dRzyatvAt , khamarathavat' ityanumAnamapi nirastam , mithyAtvasyAtyantAsattvarUpasya sAdhyatve- 'satkhyAtiprasaGgAt , anyathApratIyamAnatvarUpasya sAdhyatve'nyathAkhyAteH prasaGgAt , anirvacanIyatvarUpasya sAdhyatve ca sAdhyAprasiddha svamarathAdau tathAtvAsiddhyA dRSTAntasya sAdhyavaikalyAt / svAbhAvasAmAnAdhikaraNyarUpasya sAdhyatve'pyayameva doSaH, vasyaiva pararUpeNa svAbhAvasAmAnAdhikaraNyAt siddhasAdhanaM vA, paramArthasattvAbhAvasya sAdhyatve'pi paramArthatvasyAniruktaH, paramArthasatvagrAhakapratyakSeNa bAdhAcca / na cAnumAnamithyAtvaM sAdhayantaM lokAyataM prati yathA nAnumAnabAdhopanyAsaH phalavAn , tathoktapratyakSasyApi mapazcAtagatatvena mithyAtvaM sAdhayantamadvaitavAdinaM prati na pratyakSabAdhopanyAsaH phalavAniti vAcyam / tathA satyetadanumAnasyApi mithyAtvenAsAdhakatayopanyAsAnupapatteH / na caitadanumAnameva pratyakSabAdham , pratyakSabAdhaparihAre tadanumAnaprAmANyam , etadanumAnaprAmANye ca pratyakSabAdhaparihAra itItaretarAzrayAt , ananyathAsiddhatvena pratyakSasyaiva bAdhakatvAcca / na hi sattvaM cinA 'sat' iti pratyakSamupapadyate, zazazRGge'pi tatpasaGgAt / upapadyate ca mithyAtvaM vinApi dRzyatvamiti / / heturapi dRzyatvaM dRviSayatvarUpamaniruktiparAhatam ; tathAhi- tad yadi dRg-dRzyasvarUpasaMbandhavizeSaH, tadobhayasaMbadhirUpasya tasya mithyAtva ubhayorapi mithyAtvam , satyatve cobhayorapi satyatvaM syAt / yadi ca dRgabhedaH, tadA pakSe tada. siddhiH, dRzi ca vybhicaarH| yadi ca 'dRSTo ghaTaH' ityAdidhIsAkSiko viSayatAparaparyAya AdhyAsiko gabhedastadA prativAdyasiddhiH, vAdino dRg-dRzyAbhede bhAgAsiddhizca, AdhyAsikadRgabhede dRgabhedAntarasyAnavasthApattibhiyA vAdinApyanaGgIkArAt; viruddhatvaM ca, dRzyatvasya mithyAtvAbhAvavyAptatvAditi na kiJcidetat / ParasRAATRA in Education L iga For Private & Personel Use Only
Page #646
--------------------------------------------------------------------------
________________ Selea masUda sttiikaa| stbkH| // 8 // zAstravArtA- tadevaM vyavasthitametat- pratItyanurodhena nAdvaitameva tattvam , kintu prapazco'pi brahmavat paramArthasanneveti // 7 // smuccyH| etdvaadvissyvibhaagvaartaamaah||304|| anye vyAkhyAnayantyevaM smbhaavprsiddhye| advaitadezanA zAstre nirdiSTA na tu tattvataH // 8 // anye- jainAH, vyAkhyAnayanti- vyAcakSate, evaM- yaduta, samabhAvaprasiddhaye- prapaJcasyAvidyAvilasitatvamAtrapradarzanena svAtmanyeva pratibandhasthairyAt zatru-putrAdau dveSa-rAgAdibhAvavicchedAt paramacittaprasAdarUpasAmyasiddhyartham , zAstre- zrAvakajJaptivede, advaitadezanA- "AtmaivedaM sarva-brahmaivedaM sarvam" ityAdikA, niviSTA, na tu, tattvataH- advaitameva tattvamityabhiprAyeNa / ata eva "puruSa evedaM sarva nim" ityAdizrutInAmApAtArthadarzanajanito gaNadharasaMzayastAsAmuktArthamAtmArthavAdatvena tadIyasadAzayasphAtaye prapaJcasasyatAvedakazrutyantaraprakaTIkaraNena svayameva bhagavatA nirastaH / vyaktaM caitad vizeSAvazyakAdau / yattu- "puruSa evedam" ityAdAvIzvarasya sarvAvezanibandhanaH sarvatAdAtmyavyavahAraH' iti naiyAyikAdInAM samarthanam , | tattu tadabhimatezvaranirAsAd na zobhate; zobhate tu sarvatAdAtmyapratipAdakazrutInAM sarvaviSayatArUpAvezaparatvam , nizcayataH sarvasya sarvajJatvAt / paramatrApi svasyaiva sarvAtmakatvAdanyasyAnupayogitvAdanAtmaprativandhanivRttyA sAmyasiddhireva prayojanamiti | yuktaM pshyaamH||8|| 1dvitIyagaNadharavAdaprakaraNe / // 30 // Jain Education Ha! ational
Page #647
--------------------------------------------------------------------------
________________ uktavyAkhyAnasya yuktatvameva vyavasthApayannAhana caitadbAdhyate yuktyA scchaastraadivyvsthiteH| saMsAra-mokSabhAvAcca tadartha ytnsiddhitH|| na ca, etat- uktavyAkhyAnam , yuktyA- nyAyena, vAdhyate / kutaH ? ityAha- satAM ghaTAdisattvagrAhiNAM zAstrAdInAm , AdinAjumAnAdigrahaH, vyavAsthiteH- prAmANyopapatteH / ca-punaH, saMsAra-mokSabhAvAt- saMsAra-mokSavibhAgasya tAtvikatvAt , tadartha- svargarUpasaMsAra-mokSArtham / tatpadena mokSasyaivAnukarSaNAt sakalapuruSArthAgraNItyena mokSasya prasiddhatvAt , tatpadasya prasiddhArthatvAd vA tadartha- mokSArthamiti vA; yanasiddhitaH- prekSAvatAM yama-niyamAdivyApAropapatteH // 9 // vipakSe bAdhAmAhaanyathA tattvato'dvaite hanta ! saMsAra-mokSayoH / sarvAnuSThAnavaiyarthyamaniSTaM sNprsjyte||10|| ____ anyathA- uktaviparItavyAkhyAne, 'hanta' iti khede, saMsAra-mokSayostattvato'dvaite- avibhAge sati, sarvAnuSThAnasyayama-niyamAdeH, vaiyarthyam-niSphalatvam , aniSTam-parasyApyanabhimatam , saMprasajyate- prApnoti / saMsAranikRttyarthaH, mokSArtho vA mumukSUNAM sarvo'pi vyaapaarH| sa cAdvaitavAde nopapadyate, saMsArasyAsattvena nityanivRttatvAt , mokSasyApi saccidAnandarUpabrahmAtmakasya nityatvena nityAvAptatvAt / evaM ca prapaJcazUnyatAyAH paramArthatve nityamuktatApattiSaNaM maNDanenoktam , tatra gatvA svagRhe pratyAvRttam / avidyAnivRtyartho mumukSUNAM yatna iti cet / na, yato na tannivRttiH satI, nApyasatI, nApi Jain Education Heatona For Private & Personel Use Only
Page #648
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtA - samuccayaH / // 305 // sada-satI, dvaitaprasaGgo-dezyatva-virodhebhyaH, jJAnajanyatvAcca / astu tahyenirvacanIyA, janyatvAt, taduktam - "janyatvameva janyasya mAyikatvasamarpakam" iti cet / na, anirvacanIyasya jJAnanivartyatvaniyamAGgIkAreNa tannivRttiparamparAprasaGgAt / atha sadvaitavyAkopAdasatyeva sA, asacce'pi tasyA uddezyatva- jJAnajanyatvAdi kalpayiSyata iti cet / nanvevamavidyApyasatyeva kAryaja kalpyatAmiti kRtAntavyAkopaH / kalpyAdarzana saMzayastUbhayatra tulyaH / paJcamaprakAratvAzrayaNaM tvatyantAprasiddham / astu tarhi caitanyAtmikA vidyAnivRttiriti cet / maduktamevetthaM caitanyasya sadA saccena tadarthaprayatnavaiphalyaM dUSaNam / atha tatvajJAnopalakSitaM caitanyamajJAnanivRttiH, tacca na tattvajJAnataH prAgasti, upalakSaNatvasya saMbandhAdhInatvAt; kAkasaMbandho hi gRhasya kAkopalakSitatvamiti cet / na kAkopalakSitatvasyApyekAnte kAkasaMbandhottaraM tadAhitasvabhAvAnuvRcyA saMbhavaduktikatvAt, anekAnta eva tadukteH 'ayaM chatrI' ityAdAviva yogasatyaparyavasAnAt / kiJca jJAnopalakSitatvasyApi sakhedvaitavyAghAtaH asatva uddezyatvAnupapattiH, mithyAtve jJAnanivartyatvApattiH, cinmAtratve coktadoSAnativRttiriti na kizcidetat / atha nAjJAnasya nivRttirnAma dhvaMsaH, rUpAntarapariNatopAdAnasyaiva tadrUpatvAt; ghaTadhvaMso hi cUrNAkArapariNatA mRdeva | na ca caitanyasya rUpAntaramasti / tasmAd nAstyevAjJAnadhvaMsaH, kintvajJAnasya kalpitatvAt tadatyantAbhAva eva tannivRttiH / kiM tarhi tavajJAnasya sAdhyam / iti cet / nAstyevAjJAnAtyantAbhAvabodhAtmakatvavAdhavyatirekeNa taduktam 1 ataH 'sarvasvam' iti paryanto vedAntipUrvapakSaH | saTIkaH / stabakaH / // 8 // // 305||
Page #649
--------------------------------------------------------------------------
________________ "tttvmsyaadivaakyotthsmygdhiijnmmaatrtH| avidyA saha kAryeNa nAsIdasti bhaviSyati // 1 // " iti / sa cAyamadhiSThAnAtmaka eva, mithyAbhUtasya ca bAdha eva dhvaMsa ityabhidhIyate / ata eva zuktibodhe rajatadhvaMsavyavahAraH, na tu zuktibodhena rajatadhvaMsaH saMbhavati, rajatAtyantAbhAvabodhAtmako bAdhastu zuktijJAnAtmaka eva bhavatIti / kathaM tarhi sarvadA sata icchA, tadarthaprayatnavizeSo vA ? iti cet / nAsmAkaM pareSAmiva muktirbhinnA, kintu cidrUpaiva, nityAvAptava ca, icchA-prayatnavizeSau tu kaNThagatacAmIkaranyAyenAnavAptatvabhramAt / tannipittaM cAjJAnameva / na caivaM muktaH puruSArthatvahAniH, taddhi na puruSakRtisAdhyatvam , viSabhakSaNAderapi taithAtvApatteH / nApyabhilaSitatve sati kRtisAdhyatvaM tat , gauravAt , lAghavenAbhilaSitatvamAtrasyaiva puruSArthatvaucityAt / candrodaye puruSArthatvamiSTameva, pravRttivilambastu kRtisAdhyatAdhIvilambAt / tataH siddhaM nityAvAptasyaiva kaNThagatacAmIkaravacaitanyasya puruSArthatvam / ityasmAkaM vedAntavivekasarvasvamiti cet / ___ "muktau bhrAntiAntireva prapaJce bhrAntiH zAstre bhrAntireva prvRttau| kutra bhrAndhirnAsti vedAntinaste kluptA mUrtintibhiryasya srvaa||1||" kathaM cAsya bhrAntasya zAstrazravaNAd nityAvApte caitanye'navAptatvabhramo na nivartate / kathaM vA viditavedAntaH svayaM | nivRttAnavAptatvabhramaH paramupadezena pravartayan pratArako na syAt / / / vedAntinAm / 2 purussaarthtvaaptteH| 3 tadA puruSArthatvaparAmarzaH / Jain Education ona For Private & Personel Use Only
Page #650
--------------------------------------------------------------------------
________________ shaajnyvaataasmuccyH| // 306 // atha dvividho'smAkaM samAdhiH- layapUrvakaH, bAdhapUrvakazca / tatra paJcIkRtapaJcabhUtakArya vyaSTirUpaM samASTarUpavirATkA- saTIkaH / yatvAt tavyatirekeNa nAsti, tathA samaSTirUpamapi pazcIkRtapazcabhUtAtmakaM kAryamapaJcIkRtamahAbhUtakAryatvAt tavyatirekeNa nAsti, K stvkH| tatrApi pRthivI zabda-sparza-rUpa-rasa-gandhAkhyapaJcaguNA gandhetaracaturguNAtmakA'kAryatvAt tadvayatirekeNa nAsti, Apazca gandha // 8 // rasetaratriguNAtmakatejaHkAryatvAt tadvyatirekeNa na santi, tadapi gandha rasa-rUpetaradviguNavAyukAryatvAt tavyatirekeNa nAsti, sa ca zabdamAtraguNAkAzakAryatvAt tadvayatirekeNa nAsti, sa ca zabdaguNa AkAzo 'bahu syAm' iti paramezvarasaMkalpAtmakAhaMkArakAryatvAt tadvayatirekeNa nAsti, so'pi mAyekSaNarUpamahattattvakAryatvAt tadvayatirekeNa nAsti, tadapi mAyApariNAmatvAt tadvayatirekeNa nAsti, ityanusandhAnena vidyamAne'pi kAryakAraNAtmake prapaJce caitanyamAtragocaro yaH samAdhiH sa layapUrvaka ityucyate / ayaM ca supuptivat savIjaH, tatvamasyAdivedAntamahAvAkyArthajJAnAbhAvenAvidyAtatkAryasyAkSINatvAt , evaM cintane'pi kAraNasatvena punaH kRtsnaprapaJcadarzanAd vedAntamahAvAkyArthajJAnenAvidyAnivRttau sAkSikrameNa tatkAryanivRtterhetvabhAvena punaranusthAnAt / bAdhapUrvastu nirvAjaH samAdhiH, tatra layapUrvakasamAdhAvanavAptatvabhramanivRttAvapi bIjasatvAt punastadutthAnAt pravRttiH bAdhapUrvakasamAdhau tu kulAlacakrabhramavat pUrvasaMskAravazAdeva / upadezastu zamAdisaMpatyarthameva, nAnavAptatvabhramanivRtyarthamiti na tadvaiphalyamiti cet / na, abhAvabodhAtiriktAvidyAnivRttyabhAvaM uktobhayasamAdhivizeSasyaivAsiddhaH, kalpitAnuloma-vilomakramavanivRttimAtrasya vizeSAhetutvAt , tAdRzakrapasyaivAniyamyatvAt , viviktapatyayasvarUpamAtrAd vizeSa sarvajJajJAna caramakSaNa eva 1 taphalpamityanto'yaM puurvpkssH| 2 saptamyantam / Jan Education Inte For Private Personal use only SAMw.jainelibrary.org
Page #651
--------------------------------------------------------------------------
________________ muktiriti vadan saugata eva vijayeta / kiJca, nivRttAnavAptatvabhramasyApi punastabhramodayAdeva pravRttirityapUyaM prekSAvattA / apica, zamAdyartho'pyupadezo vyartha eva, muktisAdhanatAyAM tasyAprAmANyAt / atha tatvajJAnasAdhanatAyAM tatmAmANyam , tacca svata evaM phalarUpam , ata evaM na tad vidheyamiti cet / na, tatvajJAnasya sukha-duHkhahAnyanyataratvAbhAvena svataHphalarUpatvAnupapatteH / na ca duHkhahAnirUpameva tattvajJAnamiti svataH phalam , ekasya bhAvA-bhAvobhayarUpatvavirodhAt / avirodhe vA bhAvA-'bhAvakaramvitobhayavastvApatteH / kiJca, tattvajJAne'pi mumukSayaivecchA jAyamAnA tasya svataHphalatvaM vyAhanti / yadi ca tatra svarasata evecchA tadA ghaTAdAvapi tathaiva sA syAditi ghaTAderapi svataHphalatvApattiriti na kizcidetat / apica, evamabhrAntapuruSakRtisAdhyatvarUpaM puruSArthatvamapi mokSasyAnupapannameva / na cAbhilaSitatvamAnaM tat , balabadaniSTAnanuvandhitvabhramajanyecchAviSaye viSabhakSaNe'tivyAptaH, abhrAntecchAviSayatvaM tuna muktAvapi, anavApsatvabhramajanyecchAviSayatvAdeva / na cAbhilaSitatvamAtrasatve'pi candrodaye puruSArthatvaM vyavahiyate, lakSyAkRtaM ca tAdRzavyavahArAlambanameva taditi / etena 'nAnavAptatvabhramajanyA mokSecchA, avAptatvajJAnasyecchApratibandhakasya doSeNa pratibandhAdeva tadudayAt' ityuktAvapi na kSatiH, vastuto viveke satyavAptatvajJAnam , tasmiMzca sati na mumukSA, iti na yAvadadhikArasaMpattireva vedAntinaH / . kizca, ajJAnAtyantAbhAvabodho'pyajJAnanivRttirUpo yadyadhiSThAnAtmakaH, tadA tasya tatvajJAnajanyatvAdadhiSThAnasyApi 1 sa.ga. gha. ca 'ttr.b.| For Private Personal Use Only an Education international
Page #652
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtAsamuccayaH / // 307 // tajjanyatvaM prAptam / yadi cAtiriktaH, tadA tannivRttinivRtyAdiparamparAprasaGgo dunirvAraH / atha saMprajJAtasamAdhisthalIyAtmAkAramRtyuttaraM nirodhasamAdhinA vRttiM vinaivAtmAnubhavaH, tadA cittasya niruddhedRttikasvena darzanAhetutve'pi svataH siddhasyAtmadarzanasya durnivAratvAjjala- tandulAdipUrNatApagame'pi ghaTasya viyatpUrNatAvat sa evAjJAnavAdharUpaH, tasyApi pravAhapatita nirvRtikacittapariNAmarUpasya saha nirodhasaMskAraiH svaprakRtau laye svarUpapratiSThaH puruSo bhavatIti cet / na tasya prakRtilayahetvabhAvAt, svAtmikAyA avidyAnivRtteH skhalaye'hetutvAt, layasyaivAnirvacanAcca; tathAhi layaH kiM dhvaMso vA, bAgho vA, kAryarUpaparityAgena kAraNarUpeNAvasthAnaM vA ? / nAdyaH, mithyAbhUtasyAtyantAbhAvasyaivApagamAt / na dvitIyaH, bodhAnuparamenAnirmokSApAtAt / nApi tRtIyaH, cittAbhAvAt / athAvidyA paryantatvAllayasya na doSaH, lIyate tu suSuptau, "tannigRhItaM na lIyate" iti gauDoktaM tu nirodhe cittavRtyabhAvo na layakRtaH, kintu nigrahakRta ityabhiprAyeNeti cet / apamatametat, layasya kAryakrameNa nivRttirUpatvAt, atra tu kAraNakrameNa nivRtterabhidhAnAt / athAtra kAraNakrameNa bAdharUpanivRttyuttaraM kAryakrameNa laya iti nApamatam, sa ca bAdhakrameNArthasiddha iti na hetvanupapattiriti cet / na, avidyAdhvaMsatvasyaiva tattvajJAnajanyatAvacchedakasvaucityAt, bAdhenaiva dhvaMsApalApe ghaTAderapi prapaJcasya dhvaMsAbhAve sUkSmatayA svarUpeNAvasthAnasya suvacatve muktAvapyanuvRttiprasaGgaH / kAraNarUpameva sUkSmatA, nAnyeti cet / tarhi prapaJcakAraNamavidyA svarUpato na naSTA, kAryAtmanA tu naSTeti nitya nivRtyAtmakatayA vastvastu / evaM brahmApi 1 ka. 'ddha' / 2 kha ga gha ca 'sthityabhA' / Jain Education Itional saTIkaH / stavakaH / // 8 // // 307 // 3.
Page #653
--------------------------------------------------------------------------
________________ Jain Education Inter sAkSitvAdirUpeNa muktau naSTamanaSTaM ca brahmarUpeNa vastvastu / tathAca 'audayikAdibhAvaniSpannasaMsAritayA nivartamAnaM siddhatvenopadyamAnaM dravyatayAnugatamAtmadravyameva muktAvavatiSThateH karma ca saMsAranibandhanodayAdibhAvAlambanatayA nivartamAnaM dravyatayA'nugatameva tataH pRthagbhAvaparyAyeNotpadyate' ityArhatamatamevAkAmenApyabhyupagantavyam / anaSTAyAM khalvavidyAyAM muktAvapyadvaitasyAari vyAghAte kimarthaM saMsAradazAyAmAtmani sAkSAjjJAna-sukhAdipratItInAmanirvacanIya jJAnAdyAlambanatayA'ntaH karaNadharmANAmeva jJAna- sukhAdInAM paramparAsaMbandhadoSeNa bhramatvaM kalpanIyam ? / "kAmaH, saMkalpaH, vicikitsA, zraddhA, dhRtiH, azraddhA, adhRtiH, hrIH, dhIH, bhIH, etat sarva mana eva" iti zruterbhAvamano'bhiprAyeNaiva ghaTamAnatvAt / 'manaHpadasya manaH kAraNa ke lakSaNayaitadupapattiH' ityanye / athAdvaitazrutyanurodhAdanAze'pyavidyAyA vAghitatvena tasyA atAttvikatvAdadvaitatavAvyAkopa iti cet / na tadA tasyA vAghAviSayatvena vAdhitatvAyogAt / brahmaniSThAtyantAbhAvapratiyogitvaM cAvidyAyAmivAvidyAniSThAtyantAbhAvapratiyogitvaM brahmaNyapi tulyam; anyathA tu tattAdAtmyAparayA saMsAritApattiH / etena 'prAk pazcAd vA ghaTAdeH 'nAsti' iti pratIteratyantAbhAvenaivopapatau prAgabhAve dhvaMse vA mAnAbhAvaH asacaM cAtyantAbhAvAdeva' iti nirastam, anutpannApacyutAyA avidyAyA atyantAbhAvopagame brahmaNo'pi tatprasaGgasya dunirvAratvAt prAgabhAva-dhvaMsApalApa prAk pacAditi prayogasyaivAnupapatteH, pratiyo ginaH punarutpatti- punarunmajjanAdiprasaGgAcca / atha sarvasya brahmAtmakatvAd brahmaNa: kAtyantAbhAvaH 1, brahma tu na sarvAtmakamiti tadeva sarvAtyantAbhAvarUpam, ata Aww.jainelibrary.org
Page #654
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtAsamuccayaH / // 308 // eva 'brahmasiddhAvasarvam" iti brahmavizeSaNamuktamiti cet / na vyAghAtAd, sarvadharmapratiyogitoparaktAbhAvAtmakatayA brahmaNaH sarvatvAnapAyAt, brahmasvarUpavat sarvasya brahmAbhinnatve tu cchedApAtAcca / nocchidyata eva brahmarUpeNa sarvam, prapaJcarUpeNa cocyata iti cet / brahmApi saMsArarUpeNocchidyate nocchiyate ca brahmarUpeNeti tulyam / naikameva nivartate na nivartate ceti cet / tulyo'yamubhayatra saMtrAsaH kAtarasya saH / anityasya prapaJcasya kalpitabrahmatAdAtmyena saha nivRttiH, nityasya tu brahmaNo neyamiti cet / na, rUpAntarapariNatopAdAnarUpanivRttivAde'nAdyavidyAtAdAtmyAnivRtyA'nirmokSApAtasya tadavasthatvAt / bAdharUpanivRttivAde ca tasya nirviSayatvAbhAvena brahmarUpatadatyantAbhAvaviSayakena tena samAnasaMvitsaMvedyatayA'vidyArUpabrahmAtyantAbhAvospi viSayIkriyeta / traikAlikI tAdAtmyapariNAmanivRttireva khalvatyantAbhAvaH / athAstvavidyAyA dhvaMsa eva, sa cAnirvacanIyaH na cAnirvacanIyasyAjJAna nivartyatvaniyamaH, avidyAdhvaMsAtirikte tatsaMkocAditi cet / na, tathApi muktau tatsazve'dvaita saMkocAvazyakatvAt, tatkAryanivRttInAmapyanantAnAM tadA sacce tAvatISUkta niyamAdvaita saMkocasyAtijaghanyatvAca muktAvadvaitavacanasya dRgdRzyasaMyogoparativacanasya ca karmanirmuktatvAbhiprAyeNaivopapAdayituM yuktatvAditi dig / apaca, tasyAdivAkye parokSatva bhoktRtvAbhyAmupasthitayorabhedAnvayAyogyatvAd yadi padadvayasya cimmAtre lakSaNA, etadvAkyasAmarthyAdeva ca prapaJce pAramArthikatvAbhAvalAbhaH bhoktRtvAdeH pAramArthikatve tatpadArthe kyAsiddherbhoktRtvAdeH kalpita bhogyAderapi kalpitatvAditi manyate, tadA "nityaM vijJAnamAnandaM brahma" ityatra nityatva-vijJAnatvA''nandatvAdinopasthitasyApyabhedAnvayAyogyatvAd nityAdipadAnAM nirvizeSabrahmaNi lakSaNayaitadvAkyasAmarthyAdeva nityatvAde saTIkaH / stavakaH / // 8 // ||308||
Page #655
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAbA rapAramArthikatvAt tadvinirmuktanirvizeSasiddhyApattiH / na ca nirvizeSa zazaviSANavat sidhyatIti zUnyataiva syAt / atha nityAnandAdipadArthAnAM nAbhedavirodhaH, tarhi tat-tvaMpadArthayorapi mA bhUd virodhH| virodhazcet , zazaviSANAdivAkyatulyamevaitad vAkyaM syAt / yadi cAtra dRDhA bhaktiH, tadA jIvezvarayoH zaktyA zudasvarUpeNaivAbheda upapAdyatAm / na hi 'so'yaM devadattaH' ityatrApi zuddhAbhede lakSaNA svArasikI, tattve-daMtAbhyAM paryAyabhedoparaktasyaivordhvatAsAmAnyAkhyasyAbhedasya zaktitaH pratyayAta, pratyabhijJAyAstatsamAnAkArAbhilApasya ca bhedAbhedagrAhitayaiva samarthanAta , uktavAkyAd bhedAbhedayoH samAropavyavacchedadarzanAca / kiJca, evame kataravizeSaNaM na prayuJjIta, 'so'sti' ityAdinA'pyabhedasya pratipAdayituM zakyatvAta , viziSTAbhedapratyAyanArthamuktaprayogasamarthanaM tu bhedAbhedavAdinaH zobhate, na tvakhaNDArthapratItivAdina iti na kizidetadanantadevoditam / etena 'gauravaH' ityAdikaM jAtito'rtha pratyAyayati, 'pacati paThati' ityAdikaM tu kriyAtaH, 'zuklaH kRSNaH' ityAdikaM guNataH, 'dhanI gomAn' ityAdikaM ca saMbandhata iti, brahma tu jAti-kriyA-guNa-saMvandharahitaM mukhyayA vRttyA na kenApi zabdena pratipAdayituM zakyate, parantu yathA kathaJcillakSaNayaitra 'tattvamasi' ityAdivAkyAt tadbodhaH, tatrApi tAtparyasya niyAmakatvAd nirdo SatvamahimnA vRttiM vinaiva vA tatastadbodhaH' iti madhusUdanAbhiprAyo'pi nirastaH, asya khalu tapasvino 'yathA kathAzcit' iti vadato lakSaNAyAM saMzaya eva | na hi bahuprasiddhyanArUDhapadasaMbandharUpA, zakyAthesaMbandharUpA vA lakSaNA brahmaNi ghaTate / na cA 1 kha. ga. pa. ca. 'na sh'| 2 ka. 'saMnyAsa e'| 390 Jain Education belona For Private Personal Use Only T
Page #656
--------------------------------------------------------------------------
________________ shaastrvaartaasmuccyH| // 309|| sttiikH| stbkH| // 8 // kAThaes khaNDArthapratItirlakSaNayA kacid dRSTeti / na cAsya mahAtmana uttarasamAdhAnapANinA'pi vivekalocanamAcchAdayato doSadasyone bhayam / na hi vRttiM vinA kacana zabdAt pratItiH prAdurvantI dRSTA / yadi ca nirdoSatvamahimA zAbdasAmagrImatipatyaiva zabdAd brahma bodhayet tadA zabdamatipatyaivAsI svAtantryeNa tad bodhayan kuto na pramANAntaratAmAskandet / na ca nirdoSatvamatrAvidyAnivRttirUpam , tasyAH phalatvAt , tRtIyapratipattau bhAvAca; tisro hi brahmaNi pratipattayaH, AyA zabdAt , dvitIyA zabdAt pratipadya saMtAnavatI, tRtIyA tu nirvikalpaka sAkSAtkArarUpeti; kintu zravaNAdijanyapratibandhakAdRSTanivRttirUpam / na ca zravaNAdikaM vedAntavAkyArthabodhArtha vidhIyate, yena tatra sA dvAraM syAt , kintvAtmasAkSAtkArArtham : "AtmA vA re draSTavyaH zrotavyo mantavyo nididhyAsitavyaH" iti zrutau 'agnihotraM juhoti, yavAguM pacati' itivadArthakramasya balavattvAt , zravaNa-mananA| dibhirAtmA draSTavya ityarthAt / atrApi zravaNaM na vedAntAnAmeva, "zrotavyaH zrutivAkyebhyaH" ityatra zrutipadasya pramANazabdamAtraparatvAda, anyathA niyamA-'dRSTakalpanAgauravAt / na ca gauraveNa mukhyArthatyAge'vidyAprayuktibhayAd rUDhityAgaH syAditi vAcyam / vizeSyatAvacchedakaprakAreNa viziSTavAcakapadena bodhe lakSaNA'bhAvAt / ata eva vinApi lakSaNAM zyenAdAviSTasAdhanabodhaH / ata eva na pramANamAtraparatvam , 'zrutipadazaktau mukhyavizeSye pramANatvasya sAkSAdaprakAratvAt , tanmAtreNa tadbodhane lakSaNApatteH' iti mizrokteH / ata eva zravaNe vedAntayuktarItyA niyamavidhirapi na nyAyyaH / nanvevamapi zabdabodhasyaiva tatprayojakatvAya niyamA-'dRSTakalpanAvazyakatvAd viziSTavAcakazrutipadajanyopasthitisaMko1 ka. 'kutaH pr'| 2 'nirdoSatvam' iti saMbadhyate / 3 ka. 'vyo ni'| OOOOOOOOS // 30 // Jain Education tema For Private & Personel Use Only
Page #657
--------------------------------------------------------------------------
________________ casyAnyAyyatvAt , saMnyAsAyadhikAravata eva zravaNasya niyamyatvAcca na niyamavidheranyAyyatvamiti cet / na, tathApyAtmadarzanArthaM tadvidhisiddharna tajanyaduritanivRttisAdhyo vaakyaarthbodhH| vAkyArthabodho'pi prakRto viSayasyAparokSatvAdAtmadarzanarUpaH svIkriyata iti cet / prakriyAmAtrametat / na hi viSayaparokSatvA-uparokSatvanibandhanaM pratibhAsasya parokSatva. maparokSatvaM vA, ekatra viSaya ubhayapratibhAsAnupapattiprasaGgAta , viSaya svarUpAparAvRtteH / atha vRttidharma eva parAkSatvamaparokSatvaM vA, tadviSayatayA ca viSayaparokSatvA-uparokSatvavyavahAra iti cet / na, sarvajJAnAnAM svAMze pratyakSatvopagamavirodhAt / atha vRttaH svAkAravRttimantareNa bhAsamAnatvAt zuddhasAkSyaparokSatvam , ghaTa-bahUnyAdiviSayAMze tu jJAtatayA'jJAtatayA vA sAkSyaparokSatvaM naiyAyikAnAM mAnasapratyakSatvatulyam , svarUpeNApi pramANato'parokSatvaM ca ghaTAdereva, viSayacaitanya-pramAtacaitanyayorabhedena tasya phalavyApyatvAt , na tu vahnayAdeH, tatra vRttebahiniHsaraNAbhAvenAbhedAbhivyaktyabhAvAta , prakRte caikasyaiva caitanyasya zabdabodhitasya pramAtRtvena viSayatvena cAbhedAt svarUpato'pyaparokSatvamiti cet / na, dezavizeSAvacchinnaparvatasyevAkhaNDatvAviziSTasya caitanyasya tatvAyogAtaH anyathA 'ahaM jJAnavAna , jJAnasAmagrItaH' ityatrApyanumititvamucchidyata / kizca, karmaNi spaSTatvaM yadi jJAnadharmaH, tadA sarvatra tatprasaGgaH / yadi ca kAraNajJAnaspaSTatA tanimittam , tadA'navasthA / na caikAnta ekasyAMze parokSatvA'parokSatvAdikaM kartR-karma-kriyAvibhAgo vA saMbhavIti na kiJcidetata / asmAkaM tvanekAntAd nAyaM doSaH, prabalatarajJAnAvaraNa-vIryAntarAyakarmakSayopazamavizeSAt kacid viSaye vijJAnasya 1 ka. 'kssytv'| For Private Personal Use Only in Educat i on
Page #658
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtA smuccyH| // 31 // saTIkaH / stbkH| spaSTatvam ; tadviparyayAttu kacidaspaSTatvam / anupAnAdyAdhikyena niyatavarNasaMsthAnAdhavagAhanena vizeSaprakAzanaM hi spaSTatvam ; taduktam "anumAnAyatirekeNa vizeSapratibhAsanam / tad vaizayaM mataM budairavezadyamataH param // 1 // " iti / 'pratItyantarAvyavadhAnena prakAzanaM spaSTatvam' iti tvIhAdInAM saMdehAdibhyaH samupajAyamAnatvena nirastaM devmuuribhiH| tadiha zabdAdudbhavadAtmajJAnaM na kathamapyaparokSam , aspaSTatvAt , iti kevalajJAnarUpaM sakalapratyakSavAtpadarzanameSTavyam / tatra ca zravaNasya jJAna-vijJAnAdikrameNopayogaH, ata evoparatipadArthasya cAritrasya na tadaGgatvam , zravaNasyaiva tadupakAritvAt / ata eva ca gRhasthAnAM strINAM ca tatra tatroktastadadhikAro'pi saMgacchate / zravaNAdividhizca muktyarthameva, samyagdaSTimadhikRtya sarveSAmapi karmaNAM tadarthameva vidhAnAt , vidhisAmarthyAdevehalokAdyarthaniSedhaprApteH / vihitaM ca muktiparamparAkAraNamAntarAlikakAraNopanAyakatayaiva tajjanayediti kiM nAtmazravaNamAtmadarzanahetuH syAt / / upakArikAraNaM caitat , tena na pratyekabuddhAdInAM zravaNAbhAve'pi jJAnAnupapattiH / na ca prAgbhavIyazravaNAdikameva teSAM kalpanIyam , marudevyAdau tadabhAvAt , ityanyatra smyprmaarthvistrH| api ca, svamate'pi parasya zravaNAdijanyapratibandhakAdRSTanivRttirUpanirdoSatvamahimA na zabdAt zubrahmabodhe hetuH, utpattau prAmANyasya svtstvbhnggaaptteH| jJAnasAmAnyasAmagrIjanyatvaM hi tat / na coktArthavAkyArthapramAyA nirdoSatvajanyatve pramANanavatAvAlokAlakAre dvitIyaparicchede / POOOOOOOOOO 808 // 31 // En d an teman For Private Personal use only
Page #659
--------------------------------------------------------------------------
________________ RAMATKARITAMITAMAAREE A SAS yujyata etat , zravaNAdeH pratibandhakanivartakatvAt , pratibandhakAbhAvasya ca tucchatayA hetutvAdeva gehenardibhiH pareretadopaparihArAditi svagRhatattvameva na prekSitaM kSatakSAmakukSinA tapakhinA, tataH samyagutpekSitaM zAkyasiMhavineyena yat'prabaladoSamAhAtmyAt 'kharaviSANam' ityAdivAkyAdalIkasyAkhaNDasya kharaviSANasyeva vedAntavAkyAt pareSAM kuvAsanAdoSamAhAtmyAdalIkasyAkhaNDasya brahmaNo bodhaH' iti / evaM ca sarvasya svarUpasattAdidharmasaMkIrNasya, pararUpAsaMkIrNasyaiva copalambhAd vyavahArasya ca pratiyogipratipattau tathaivodayAt , sadasadAtpakameva jagat / tadAhuddhAH "sarvamasti svarUpeNa pararUpeNa nAsti ca / anyathA sarvasatvaM syAta svarUpasyApyasaMbhavaH // 1 // " na tu sadAyadvaitameveti vyavasthitam // 10 // cArvAkI yamatAvakeziSu phalaM naivAsti, bauddhoktayaH karkandhapamitAstu kaNTakazatairatyantaduHkhapradAH / unmAdaM dadhate rasaiH punaramI vedAntatAladrumAH gIrvANadruma eva tena sudhiyA jainAgamaH sevyatAm // 1 // na kAkaizcArvAkaiH sugatatanayairnApi zazakaikairnAdvaitajJairapi ca mahimA yasya viditH| marAlAH sevante tamiha samayaM jainayatayaH saroja syAdvAdaprakaramakarandaM kRtdhiyH||2|| kacid bhedacchedaH kacidapi hatA'bhedaracanA kacid nAtmakhyAtiH kvacidapi kRpAsphAtivirahaH / kalaGkAnAM zaGkA na parasamaye kutra tadaho ! zritA yat syAdvAdaM sukRtapariNAmaH sa vipulaH // 3 // Jain Education anal For Private Personal Use Only
Page #660
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravAtosamuccayaH / // 311 // Jain Education Internat yasyAsana guravo'tra jItavijayaprAjJAH prakRSTAzayA bhrAjante sanayA nayAdivijayamAjJAzca vidyApradAH / premNAM yasya ca sadma padmavijayo jAtaH sudhIH sodarastena nyAyavizAradena racitastarko'yamabhyasyanAm // 4 // iti paNDita zrIpadmavijayasodaranyAyavizArada paNDita yazovijayaviracitAyAM syAdvAdakalpalatAnAmnyAM zAstravArtA samuccaya TAkIyAmaSTamaH stavakaH // saTIkaH / stabakaH / 11 2 11 // 311 // linelibrary.org
Page #661
--------------------------------------------------------------------------
________________ // aham // atha navamaH stabakaH / JT TENTATIVE HEUTE laTakatanAarcitiePALCONSTES maNatAn pati nirvRtizriyA svahRdo rAga iva sphuttiikRtH| trizalAtanayasya saMpade padayoH pATalimA nakhatviSAm // 1 // api svapiti vidviSAM tatirapAyarAtriMcaraH praNazyati yadAkhyayA paThitasiddhayA vidyayA / stavapravaNatA khataH satatamasya zaGkezvaramabhozcaraNapaGkaje bhavati kasya dhanyasya na? // 2 // hetu-yuktivilasatsuvAsanaM nirmitorukunayavyapAsanam / bhUta-bhAvi-bhavadarthabhAsanaM zAsanaM jayati pAramezvaram // 3 // nanvadvaite mokSArthInuSThAnavaiyarthyamuktam , mokSa eva caupAyAbhAvAd nAstIti kimetad dUSaNam ? iti keSAzcid For vArtAntaramAha anye punarvadantyevaM mokSa eva na vidyte| upAyAbhAvataH, kiMvA nasadA sarvadehinAm ? // 1 // Jain Education Internation For Private & Personel Use Only womayainelibrary.org
Page #662
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtA samuccayaH / // 312 // 1 anye punaH- nAstikaprAyAH, vadanti, evaM yaduta, mokSa eva na vidyate paramArthataH / katham ? ityAha- upAyAbhAvataH - tatmAptihetvabhAvAt, nityAvAptatve'pi tadabhivyaktihetvabhAvAt / satyupAye kiMvA na sadA sarvakAlameva, sarvadehinAm- sarve - pAmeva saMsAriNAM sa upAyaH 1 / mokSavat tadupAyasyApi kAcitkatva kAdAcitkatvayostulyaH paryanuyoga iti bhAvaH // 1 // prastutavAdyeva parAzayamAzaGkya pariharati- karmAdipariNatyAdisApekSo yadyasau tataH / anAdimattvAtkarmAdiparirNatyAdi kiM tathA // 2 // raat - mokSopAyaH, karmAdipariNatyAdisApekSaH, 'karmAdi-' ityAdinA pradhAnAdigrahaH, 'pariNatyAdi' ityAdinA vivartAdigrahaH, tatsApekSotpattikaH tataH- tarhi, anAdimattvAt karmAdeH karmAdipariNatyAdi, kiM tathA - kiM kAdAcitkam 1, anAdeH karmAdeH svapariNatyAdAvanyApekSA'bhAvAt // 2 // nanu pradhAnAdernityasyaikasya sahakAryapekSAbhAve'pi pravAheNaiva karmaNo'nAditvAt kasyacit karmaNaH svabhAvatastathApariNaMsyamAnasyopAdAnAt tathApariNatyAdikaM na durghaTam, ityata Ahatasyaiva citrarUpatvAttattatheti na yujyate / utkRSTAdyA sthitistasya yajjAtAnekazaH kila // 3 // 1 kha. ga. gha. ca. 'NAmAdi' / Jain Education Intemational saTIkaH / stabakaH / // 9 // // 312 //
Page #663
--------------------------------------------------------------------------
________________ tasyaiva-adhikRtasyaiva karmaNaH, citrarUpatvAt-vicitrasvabhAvAt , tat-pariNayAdikam , tathA-kAdAcitkam , iti na fo yujyate- na ghaTate, yat- yasmAt , tasya-karmaNaH, utkRSTAdyA-utkRSTA granthyavAptyavacchinnA, apakarSavatI ca, sthitiH, anekazaHbahuvAram , jAtA, 'kila' ityAptavacanametat / tathAcApakRSTasthitikAdikhabhAvavataH karmaNo mokSopAyajananapariNatizAlitve'bhavyAdInAmapi tallAbhaprasaGgaH, teSAmapi tIrthakarAdivibhUtiM dRSTA granthyavAptau zrutasAmAyikalAbhazravaNAt / kiJca, evaM darzanAdeH svabhAvajanitatvena mokSaH puruSakRti sAdhyo na syAditi paraM pratyuktaM tadarthAnuSThAnavaiyarthya svayamapyanivAritam / api ca, prathamanirguNasyaiva sato guNAvAptAvagre'pi Aio kiM guNApekSayA / api ca, sarvamuktisiddhAnto nAsti jainAnAm , tadabhAve cAyogyatvazaGkayA kathaM mokSopAye prekSAvatAM nirAkulapravRttyupapattiH / na ca zama-dama-bhogAnabhiSaGgAdinA mumukSucirna tacchaGkAnivRttiH, zamAdimacanizcayAnantaraM pravRttiH, pratyuttaraM ca zamAdisaMpattirityanyonyAzrayAt / etena 'zamAdimattvena yogyatA' ityapi pratyuktam , bhavyatvajAtibhedopagamavirodhAccetyAhanIyam // 3 // ___ atra samAdhAnavArtAmAhaatrApi varNayantyanye vidyate drshnaadikH| upAyo mokSatattvasya paraH srvjnybhaassitH||4|| atrApi- mokSAbhAvavAde, varNayantyanye- mokSavAdino jainAH, vidyate darzanAdikA-darzana-jJAna-cAritrarUpaH, upAya: For Private & Personel Use Only
Page #664
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstrabAto. smuccyH| // 313 // saTIkaH / stbkH| // 9 // prAptihetuH, mokSatattvasya- dravya-kSetra-kAla-bhAvabhedena zuddhAtmasvarUpAvasthAnarUpasya, paraH- utkRSTaH, sarvajJabhASitaH- vItarAgabha- NitaH, nAsarvajJabhASitaH, abhASito vaa|| ___atra 'mokSatatvasya, iti tatvapadenAnyAbhimatamokSasyAbhAvAdeva tadupAyaH zazazRGgopAyatulya iti dhvanitam ; tathAhi'samAnAdhikaraNaduHkhaprAgabhAvAsahattiduHkhadhvaMsa eva mokSaH' iti naiyAyikamataM na ramaNIyam , atItaduHkhavad vartamAnaduHkhasyApi svata eva nAzAdapuruSArthatvaprasaGgAt / na ca hetUcchede puruSavyApAraH, prAyazcittavaditi vAcyam / tathA sati duHkhAnutpAdasya duHkhasAdhanadhvaMsasyaiva vA prayojanatvamasaGgAt / na ca caramaduHkhadhvaMse'nvaya-vyatirekAbhyAM tatvajJAnasya pratiyogivad hetutvam , pratiyoginamutpAdya tena tadutpAdanAt , puruSArthasAdhanatayA duHkha-tatsAdhanayorapi pravRttidarzanAditi vAcyam ; caramatvasyArthasamAjasiddhatvena kAryatAnavacchedakatvAt , antyaduHkha upAntyaduHkhasyaiva hetutvena tasya tattvajJAnenotpAdayitumazakyatvAt , bhogenaiva karmaNAM nAze nAnAbhavabhogyakarmaNAmekabhave bhoktumazakyatvAt , tatkarmabhogasya cApUrvakarmArjakatvenAnirmokSApAtAt / na ca tattvajJAnavalArjitena kAyavyuhena tattatkarmabhogAd nAnirmokSa iti sAMpratam , manujAdizarIrasace zUkarAdizarIrotpAdAyogAt / devAdInAM tu vaikriyazarIrAdikarmodayamahimnaiva nAnAzarIrazravaNopapatteriti / "duHkhenAtyantavimuktazcarati" iti zrutisvarasAd duHkhAtyantAbhAva eva muktiH, duHkhasAdhanadhvaMsa eva ca svavRttiduHkha 1 saptamyantam / // 313 // I
Page #665
--------------------------------------------------------------------------
________________ syAtyantAbhAvasaMbandhaH, sa ca sAdhya eva' iti tadekadezimatamapi na sAMpratam ; duHkhasAdhanadhvaMsasya duHkhAtyantAbhAvasaMbandhatve mAnAbhAvAt / 'duHkhadhvaMsastoma eva muktiH' ityapi keSAzcit tadekadezinAM mataM vArtam / stomasya kathamapyasAdhyatvAt / 'AnandamayaparamAtmani jIvAtmalayo muktiH' iti tridaNDimatamapi na pezalam ; ekAdazendriya-mUkSmamAtrAvasthitapazcabhUtAtmakaliGga-zarIrApagamarUpalayasya nAmAntareNa nAmakarmakSayarUpatvAdeva / yadi copAdhizarIranAzaM aupAdhikajIvanAzo layaH, tadA tena rUpeNAkAmyatvAdapuruSArthatvAt / 'anupaplavA cittasaMtatirmuktiH' iti bauddhabuddhirapi na sUkSmA, saMtateravastutvenAsAdhyatvAt / na ca saMtatipatitakSaNAnAmeva pUrvottarabhAvena hetu hetumadbhAvAt tatsAdhyatvam , saMsArAnucchedaprasaGgAt , sarvajJajJAnacaramakSaNasyApi muktajJAnaprathamakSaNahetutvena tatsaMtatipatitatvAt / atha na hetu phalabhAvamAtrAdekasaMtativyavasthA, api tUpAdAna-hetuphalabhAvAta na ca sarvajJajJAnasya caramakSaNa upAdAnam ; Alambanapratyayo hi saH, samanantarapratyayazcopAdAnamiti cet / na tulyajAtIyasyopAdAnatve muktacitta-sarvajJajJAnayostulyajAtIyatAnapAyAt; sarvajJajJAnacaramakSaNasyAyamuktacittAnupAdAnatve tasyAnupAdAnasyaivotpatte garAdyapratyaye'pyupAdAnAnumAnocchedAt, anvayidravyAbhAve baddha-muktavyavasthAnupapatteriti / 'svAtantryaM muktiH' ityapareSAM matamapi na kSodakSamam , tad yadi karmanivRttireva tadA siddhAntasindhoveva nimajjanAt / 1 saptamyantam / 2 AhetasiddhAntapravezAta, siddhasAdhanAditi yAvat / Jain Educatio n al For Private & Personel Use Only
Page #666
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtA- smuccyH| // 314 // sttiikH| stbkH| // 9 // yadi caizvaryameva tat , tadA'bhimAnAdhInatayA tasya saMsAravilasitatvAt / 'prakRti-tadvikAropadhAnavilaye puruSasya svarUpeNAvasthAnaM mokSaH' iti sAMkhyamatamapi na nirmalasaMkhyAsamujjambhitama , kharUpAvasthAnasya kUTasyAtmarUpasyAsAdhyatvAt , prakRtyAdiprakriyAyAM pramANAbhAvAcca / ___ 'agrimacittAnutpAde pUrvacittanivRttirmuktiH' ityanyeSAM matamapi kuvAsanAvilasitam, agrimacittAnutpAdasya prAgabhAvarUpasyAsAdhyatvAt , cittanivRttaranudezyatvAcca / 'AtmahAnaM muktiH' iti pApiSThamatamapi piSTameva, vItarAgajanmAdarzananyAyena nityatayA siddhasyAtmanaH sarvathA hAtumazakyatvAt , AtmahAnasyAnuddezyatvAca / 'nityaniratizayasukhAbhivyaktirmuktiH' iti tautAtitapatamapi nAticaturasram , ekAntataH sukhasya nityatve saMsAradazAyAmapi tadabhivyaktiprasaGgAt , sukhamAtrasya svagocarasAkSAtkArajanakatvaniyamAt , tajjJAnasyApyabhivyaktirUpasya nityatvAt, "nityaM vijJAnamAnandaM brahma" iti zrutyA jJAna-sukhayorabhedavodhanAt / anityajJAnarUpatadabhivyaktardoSAbhAvasAdhyAyA upagame tasyA nAzaniyamena muktasya punarAvRttiprasaGgAt / tadabhivyaktipravAhasya ca zarIrAdihetvapekSAM vinA'nupapatteH / upapattau vA ekasyA eva tadabhivyaktedoSAbhAvajanyAyAH, sukhasya ca tAdRzasya tAvamavasthAnaucityAt / etena 'avidyAnivRttI vijJAna-sukhAtmakaH kevala AtmaivApavargaH' iti vedAntimatamapi nirastam , jJAnasukhAtmakabrahmago nityatve mukta-saMsAriNora . svAtantryasya tadA'nukarSaH / na // 314 // Jain Education Interational For Private & Personel Use Only HN
Page #667
--------------------------------------------------------------------------
________________ Jain Education Inte vizeSApAtAt, avidyAyA asavena nityanivRttatvAcceti dig / 'paraH' ityanena jJAna-kriyayoH samuccayena mokSopAyatvaM sUcitam | vivecayiSyate cAtra nayamatabhedavicAraH svayameva granthakRtopariSTAt / ye tu jJAnadurnayAvalambina aupaniSadAH 'jJAnameva mokSopAyaH, tacca sAkSiNi kalpitam sAkSyamanRtatvAd nAstyetra, sAkSyeva tu paramArthasat, iti vicArarUpam, yogastu cittadoSanirAkaraNenAnyathA siddhaH' iti pratijAnate; teSAmutpannamAtra eva tattvajJAne saMsArocchedApattiH / na ca prArabdhasyAjJAnanivRttau pratibandhakatvAd nAyaM doSa iti sAMpratam ajJAna nivartakasvabhAvasya tavajJAnasya tannivRttau pratibandhakakRtavilamvAyogAt / na hi zuktitattvajJAnena rajatabhrame nivartanIye pratibandhakakutafamrat ered | zyata eva 'pItaH zaGkhaH" ityAdau vaityAnumityAdAvapi pittakRttaH pItatva bhramanivRttivilamba iti cet / tathApi sAkSAtkAribhramanivRttau tattvasAkSAtkAre sati pratibandhakakRto vilambo na dRzyata eva / na ca parAbhimataM bhAvarUpamajJAnamevAsti iti kiM tattvajJAnena nivartanIyam ? | kiJca, mArandhasya pratibandhakatvaM na kAraNIbhUtAbhAvapratiyogitvam, abhAvasya tucchatvena paraiH kAraNatvAnabhyupagamAt, kintu kAryAnukUlazaktivighaTakatvam / vighaTanaM ca nAzaH kuNThanaM vetyanyadetat / na caikasyaiva jJAnasya muktiparyantamavasthAnam ityantitattvajJAna eva tacchaktiH kalpyA, anantazaktinAza-kuNDanAdikalpane gauravAt, anyathedAnIMtana tatvajJAne'pi tatkalpanaM dunirvAraM syAditi gataM prArabdhapratibandhakatvena / itthameva svIkAre ca prAcyajJAnavat prAcyakarmaNo'pyantimatazvajJAnI 1 kha ga gha ca 'sya tanni' / appdc6666666666666
Page #668
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtAsamuccayaH / // 315 // pakArakatayA samaprAdhAnyameva, Agame'pyAtmadarzanasyeva samyakkriyAyA api muktihetutvaM siddhameva / sUkSmekSaNena tatra prayojakatvavizrAmo'pyubhayatra tulyaH / antimajJAnakSaNa ivAntimapuruSavyApArakSaNe'pi muktijananI zaktistulyetivivekaH / ye'pi pAtajJjalA yogapadAbhidheyAM samyakkriyAmeva mokSahetutvenopayanti, paramArthabhUtasya cicasyAdarzanena sAkSidarzane nirodhAtiriktopAyAbhAvAditi te'pi bhrAntAH, sarvajJasya cittadarzanArthaM samAdhivyApArAyogAt, anyathA sarvajJasvabhAvaparityAgAdacetanAdavizeSApatteH / atha nistaraGgamahodadhikalpo hyAtmA, tattaraGgakalpAca mahadAdipavanayogato vRttaya iti tannirAkaraNenaivAtmanaH svarUpapratiSTheti cet / na, AtmanaH prAk tada- tatsvabhAvatvayoranuSThAnavaiyarthyAt, viSayagrahaNapariNAmarUpAkArasaMpRktajJAnasya muktAvapyanapAyAcca / tasmAd na cittadarzanArthaM yoginAM samAdhau vyApAraH, kintu cittapRthakaraNArthameva / tatra ca kriyAyA iva jJAnasyApi hetutvamavyAhatameva / kevalAbhogapUrvaka eva hi yoganirodhavyApAra iti vibhAvanIyam / itthaM ca yaduktaM vaziSThena - "aau krama cittanAzasya yogo jJAnaM ca rAghava ! / yogazcittanirodho hi jJAnaM samyagavekSaNam // 1 // " iti / tadapi jJAna - karmasamuccayamanuruNaddhi / yattu 'ayamasyAbhiprAya unnIyate madhusUdanena - 'prathamaH prakAraH mapazca satyatvavAdinAm, dvitIyastvadvaitavAdinAm' iti, ata evoktaM tenaiva wron saTIkaH / stavakaH / // 9 // // 315 // w.jainelibrary.org
Page #669
--------------------------------------------------------------------------
________________ "asAdhyaH kasyacid yogaH kasyacid tattvanizcayaH / prakArau dvau tato devo jagAda paramaH zivaH // 1 // "' iti / tattu vAdadvayasya vAstavatvaM zivasyobhayapathabhrAntijanakatvena pratArakatA vyaJjayatIti na kiJcidetat / na hyanekAntAzrayaNaM vinA nayamatabhedAdika saMgacchata iti / kecittu jJAna-karmaNostulya(tva)vat samuccayamapi svIkurvanti, tathAca bhAskarIyAH-'tIrthavizeSasnAna-yama-niyamAdInAM tAvad niHzreyasakAraNatvaM zabdavalAdevAvagamyate / tatra tattvajJAnavyApArakatvaM na zAbdam , na vAnyathAnupapatyA, tatvajJAnasyApi / vyavahitasyAdRSTadvArakatvAvazyakatve'trApyadRSTasyaiva dvAratvaucityAt , jJAninAmapi yamAdAvadhikArAnapAyAcca / zrutirapi "andhaM tamaH pravizanti ye vidyAmupAsate, tato bhUya iva te tamo yau vidyAyAM rataH" tathA "vidyAM cAvidyAM ca" ityAdiH "tameva viditvA'timRtyumeti nAnyaH panthA vidyate'yanAya" iti tu tattvajJAnasyApavargasAmagrInivezaniyamaparam , na tu vAkyAntarAvadhR. takAraNavyudAsArtham / karmaNAM samuccayazcAtra svasvAzramavihitAnAM sAdhAraNAnAM yamAdInAm , asAdhAraNAnAmapi yajJAdInAmIzvarArpaNabuddhyA vihitAnAmiti na yAvatkarmasamuccayAnupapattidoSaH' iti / te'pi vAhyAH paramArthAvadinaH, na hi karmaNo jJAnasya vA'dRSTadvArA mokSajanakatvamasti, karmadravyarUpasya tasya saMsArArjakatvAt / dravyarUpatA ca tasya 'cetanasya sva-parajJasya tadAtmano hInamAtRgarbhasthAnapravezastatsaMbaddhAnyanimittaH, ananyaneyatve sati tatpravezA(zava)t , mattasyAzucisthAnapravezAt' ityAdinA siddhaa| yattu gRhAntarAnupravezavad dehAd dehAntarAnupravezasyAbhilASapUrvakatvAdananyathAsiddho heturna dravyavizeSasAdhakaH, taduktam1 tasya- adRSTasya / DIDIOKAR Jain Education Intbilal I For Private Personal Use Only w ine baryong
Page #670
--------------------------------------------------------------------------
________________ shaastrvaartaasmuccyH| // 316 // sttiikH| stavakaH / // 9 // "duHkhe viparyAsamatistRSNA vA'vandhyakAraNam / janmino yasya te na sto na sa janmAdhigacchati // 1 // " iti saugatAkUtam / tadasat , pretya hInazunyAdigarbhe'bhilASAsaMbhavAt / evaM cAtmapradezAt karmapradezAnAM pRthakaraNarUpayA nirjarayaiva vyApAravattvaM karmaNo jJAnasya vA, na tu karmaNA pareSAmapi 'dharmeNa pApamapanudati' ityAdyetadarthAvedakam / ye'pyAhurudayanamatAnusAriNaH- 'karmaNA yAvadanukUlopasaMhArakeNa tatvajJAnamupasaMhRtyaiva mokSo jananIyaH' ityAvazyakasvAt tattvajJAnameva karmaNAM dvAram / anumAnamapi- tIrthavizeSasnAnAdIni tattvajJAnadvArakANi, mokSajanakakarmatvAt , yamAdivat / na cAtra yogatvamupAdhiH, "kathayati bhagavAnihAntakAle bhavabhayakAtaratArakaM prabodham" ityAdipurANAta; "rudrastArakaM vyAcaSTe" ityAdizrutezca tatvajJAnadvArA muktijanake vArANasImAyaNAdau sAdhyAvyApakatvAt / teSAM ca karmaNAM sattvazuddhidvArA tattvajJAnahetutvam / kAryavizeSAca na vyabhicAraH / zrutirapi tattvajJAna-karmaNoH kAraNatAmAnaM bodhayati, na tu tulyakakSatayA samuccayam' iti te'pi bhrAntAH, hiMsAmizritAnAM snAnAdInAmIzvarArpaNabuddhyAdinA sattvazuddhidvArA tatvajJAnAhetutvAt / anyathA brahmahatyA-zyenayAgAdInAmapi tadbuddhyA kriyamANAnAM tathAtvaprasaGgAt , vArANasIprAyaNAderapi niyamanaH satvazuddhyabhAvAt , bahUnAmapi tatra mriyamANAnAM raudradhyAnAdiliGgopalambhAt , tata upadezena jJAnakalpane mAnAbhAvAn / anyathA tadupadezasyAnyenApi saMnihitazrotreNa zravaNaprasaGgAt , tadekazravaNayogyopadeze zraddhAmAtrAt , tattvajJAnapratibandhakAdRSTanAzakakarmaNAM mokSe janayitavye tatvajJAnadvArakatvavat tatvajJAnasyApi muktipatibandhakamArabdhanAzakayogiprayatnavizeSakarmadvAraka 1 kha. ga. gha. ca. 'duHkhavi' / CARROTAsa // 316 // For Private & Personel Use Only Ramniww.jainelibrary.org
Page #671
--------------------------------------------------------------------------
________________ HEMETERS PROPRIEODOotee tvasAmyAca / antimatattvajJAnameva muktiheturiti na tatra karmadArakatvamiti cet / tarhi antimamaiva tatvajJAna janakamastu, iti kA tatra satvazuddhidvArakatvapratijJA ? / antimaM karmaiva ca muktihetuH, na tvatra tattvajJAnadvArakatvamityapi ca na durvacam / kevalajJAnamanuvRttaM bruvatAM kiM karmavyApArakatvavyasanena ? iti cet / anabhijJosi, na hi vayaM karmaNAmapi bhAvatazcAritrarUpeNAnuvRttatAM na brUmaH, uttarottaravizuddhayA'vizuddhaparyAyApagame'pi paryAyavato'napagamAt / yuktaM caitat , ityameva jJAna-muktyAdAvanugatahetuhetumadbhAvAdivyavahAropapatteH, bAhyakarmaNAM tadabhivyaJjakatayaivopayogAt, idameva bhAvataH sacazuddhiH, karmApagamastu dravyataH tadAhuH "yaH karmapudgalAdAnacchedaH sa dravyasaMvaraH / bhavahetukriyAtyAgaH sa punarbhAvasaMparaH // 1 // " iti dig / etena ' "na karmaNA na prajayA dhanena nAnyaH panthA vidyate'yanAya, nAstya kRtaH kRtena" "karmaNA badhyate janturvidyayA ca vimucyate / tasmAn karma na kurvanti yatayaH pAradarzinaH // 1 // " ityAdi-zruti-smRtizatena karmaNAM niSedhAt , "tapasA kalmaSaM hanti" ityAdinA tacajJAnotpattipatibandhakaritanivRttyaivAnyathAsiddhipradarzanAt , yAgakAraNatAgrahottarakalpyenApUrveNopajIvya virodhena yAgAnyathAsiddhya bhAve'pi pratibandhakAbhAvasya kAryamAtrakAraNatAyAH prAgevAvadhAraNAt tena karmaNo'nyathAsiddheH suvacatvAt / maGgala-kArIyoriva dRSTi-samAptyorna karmaNAM muktihetutvam , kintu jJAnasyaiva, "jJAnAdeva tu kaivalyam" "tameva viditvA'timRtyupeti" "tarati zomAtmavit" AGO Join Education International For Private Personel Use Only
Page #672
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtA - samuccayaH / // 317 // Jain Education SAM "brahmavidAprati paraM brahmaiva bhavati" ityAdizruti smRtizata svarasAdananyathAsiddhatvAcca' iti navyamatamapyapAstam ; pratibandhakAbhAvasyApi tuccharUpasyAsiddheH, bhAvazuddhirUpasya ca cAritrarUpakriyAparyavasAyitvAt jJAna-karmabhyAM dvAbhyAmapi tatra tatra muktyutpattyabhidhAnAvizeSe'pyekatrAnanyathAsiddhatva parityAgena niyatapUrvavartitvamAtrArthAdarasyAnyatrApyavizeSAt niyatapUrvavartitAvacchedakena yena rUpeNa kAraNatvaM na vyavahriyate tena rUpeNAnyathAsiddhatvasya vyavahAranayeneva nizvayanayenApyavyava hita pUrvavartitAnavacchedaka rUpeNAnyathAsiddherabhyupagamAdityanyatra vistaraH / tasmAd gurumanusRtasyAzaThabhAvasya darzana- jJAna- cAritrA yeva paro mokSopAyaH, ekavaikalye'pi phalAsiddheriti vyavasthitam / atra kecana digambaraDimbhAstarkakarkazamidaM nigadanti / hanta ! dantina ivAtimadAndhA aGkuzaM gurumanAdRtavantaH ||1|| cet trayaM zivapathaH zlatha eva prekSyate'dya bhavatAmabhilASaH / vAsasA caraNahAnimupetA na trayaM sitapaTA ghaTayanti ||2|| tathAhi rAgAdyapacayanimittanairgranthya vipakSabhUtatvena tadupacaya hetuvastrAdikagrahaNaM viziSTazRGgArAnuSaktAGganAGgasaGgAdivat kathaM na muktipratikUlam / kathaM ca dravyataH, kSetrataH, kAlataH, bhAvato vA kRtaparigrahapratyAkhyAnasya vastropAdAne na paJcamamahAvratabhaGgaH / kathaM caivaM paradravyaratisAmrAjye svAtmapratibandhamAtravizrAntazrAmaNyasamRddhiH 1 / kathaM ca na taska rAdibhyo vastrAdeH saMgopanAnusaMdhAnena saMrakSaNAnubandhi raudradhyAnAvakAzaH 1 / kathaM caivamAcelakyaparI pahavijayaH kRtaH syAt ? na hi sacelakatvamacelakatvaM ca na viruddhamiti / yadi ca sacelatvamapyAce lakyamUlaguNAvaguNDitazrAmaNyaM na virundhyAt, tadA kathaM jinendra jinakalpikAdayaH paramazramaNA acelA eva zrute prasiddhAH ? / asaMgatArthameva hi te vastrAdikaM parityaktavantaH, |saTIkaH / stavakaH / // 9 // // 317 //
Page #673
--------------------------------------------------------------------------
________________ Jain Education Internatio iti tadvineyA api taliGgAnukAriNa evAcitAH / tato na sitapaTA mahAvratapariNAmavantaH, tatphalasAdhakA vA, vastra pAtrAdiparigrahayogitvAt, mahArambhagrahasthavaditi cet / atra brUmaH - dikpaTAH sitapaTaiH saha siMhairvAraNA api raNAya na sajjAH / darzayantu vadanAni kathaM hI ! tena te parigalannijalajjAH 1 // 1 // tathAhi yat tAvad rAgAdyapacaya nimitta nairgranthya vipakSabhUtatvena tadupacayahetutvaM vastrAderuktam, tatra nairgranthyaM sarvato dezato vopAttam ? / Adye, aSTavidhakarmasaMbandharUpagranthAtyantikAbhAvarUpasya tasya mukteSveva saMbhavAt kathaM tasya rAgAdyapacayahetutA ? / na hi tadA rAgAdikamevAsti iti kiM tenApaceyam / iti vizeSaNAsiddho hetuH / dvitIye'pi kiM samyagjJAnAditAratamyenopacIyamAnaM bhAvanairgranthyaM vivakSitam Ahosvid bAhyavastrAdyabhAvarUpam ? / Aye tathAbhUtasamyagjJAnAdivipakSatvena 'vastrAdigrahaNasyAsiddherhetorvizeSyAsiddhatA / dvitIye vastrAdyabhAvasya rAgAdyapacayanimittatA'siddherhetorvizeSaNAsiddhatA / na ca vAdyabhAvo rAgAdyapacayanimittatvena siddha eveti vAcyam, atizayitarAgavadbhiH pArApatAdibhirvyabhicArAt / na ca 'puruSatve sati' iti vizeSaNIyam, vastravikalairanAryadezotpannairvyabhicArAt / na ca 'AryadezotpannapuruSatve sati' iti vizeSaNAd na doSa iti vAcyam ; tathAbhUtakAmukapurupairvyabhicArAt / na ca ' vratadhAritathAbhUtapuruSatve sati' iti vizeSaNAd na doSaH, tathAbhUtapAzupatairvyabhicArAt / na ca 'jainazAsanapratipattimattathAbhUtapuruSatve sati' iti vizeSaNopAdAnAd na doSaH, unmattadigambarairvyabhicArAt / na ca 'anunmattatve sati' ityapi vizeSaNIyam; mithyAtvopeta dravyaliGgAvalambidigvAsasA vya Janelibrary.org
Page #674
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtA mamuccayaH / // 318|| bhicArAt / na ca samyagdarzanAdisamanvitapuruSatve sati vastrAbhAvo hetu:, vizeSaNasyaiva tatra samarthatvenAsamarthavizeSyatvAt / kiJca, vastrAdidharmopakaraNAbhAve yatiyogyAhAraviraha iva viziSTazruta saMhananavikalAnAmetatkAla bhAvipuruSANAM viziSTazarIrasthiterevAbhAvAd na samyagdarzanAdisamanvitatvavizeSaNopapattiriti vizeSyasadbhAva eva vizeSaNasadbhAvaM bAdhate / atha vastrAdiparigrahastRSNApUrvakaH, tadviSayakagrahaNa- mocanAdiprakramasya tAM vinAnupapatteH / ata eva paraprANavyaparo - paNasyAzuddhopayoga sadbhAvA-sadbhAvAbhyAmanaikAntikacchedasve'pyupadherazuddhopayogenaiva parigrahasaMbhavAdaikAntikacchedatvamAnAtam ; tathA ca pravacanasArakRt- "vadi vaNa havadi baMdho made'dha jIveMdhakAyacehammi / baMdho dhuvadhruvadhIdo idi savaNA chaDDiA savvaM // 1 // " iti / ata eva caitatryAkhyAtA'paracandro'pyAha- "na khalu vahiraGgasaGgasadbhAve tupasadbhAve taNDulagatAzuddhatvasyevAzuddhopayogarUpasyAntaraGgacchedasya pratiSedhaH" iti / tathA ca tRSNAmabhavavastragrahaNAbhAvaH svakAraNanivRttimantareNAnupapadyamAno rAgAdivipakSabhUtasamyagjJAnAdyutkarSavidhAyakatvAt kathaM tadbhAvavAcakatvenopadizyate 1 iti cet / na, sAdhUnAM vastrAdigrahaNasya prApteSTastvatriyogAdhyavasAnA- prAptatadabhilApalakSaNArtadhyAna rUpatRSNA pUrvakatvAsiddheH, kAyakRtAdAna-nikSapAdiceSTAvat, AhAragrahaNavad vA, yathAvidhidharmasAdhanatvamatyA sAdhubhirvastrAdigrahaNAt / itthaM ca paramANavyaparopaNasyAnaikAntikacchedatve'pyupadheraikAntikacchedatvabhaNanaM gADhAbhinivezagaralapAnasyaivodgAraH, zubhopayogasaMbhavipramArjanAdivyApArakadharmopakaraNasya zuddhapiNDapuSTazarIravat tri1 bhavati vA na bhavati vandho mato'tha jIve'ndhakAyaceSTe / dandho dhruvamupadhita iti zramaNA amuJcan sarvam // 1 // Jain Education Intional saTIkaH / stavakaH / // 9 // // 318 //
Page #675
--------------------------------------------------------------------------
________________ koTIparizuddhAhAravad vA niyamataH saMyamopakArakatvAdeva / 'zubhopayogo'pi zuddhopayogasya ccheda eva' iti nizcaye'bhinivizamAnasya tu vinA zailezIcaramasamayaM muktyAcasamayaM vA na kutrApi saMyamazuddhivizrAmaH, zubhopayoge sati zuddhopayogAnavakAzavat prAcyavizuddhau satyAmapyuttaravizuddhyanavakAzAt / na ca zuddhopayogarUpameva cAritraM siddhAntitam ,kintu mUlaguNaviSayasthairyapariNAmarUpam , tadupakAritvameva ca vastrAdeH, iti kathaM tatsadbhAve tcchedH|| itthaM ca 'tuSasadbhAve taNDulAzuddhivad vastrAdisadbhAva Atmano'zuddhiH' ityamaracandroktamapi pratyuktam , tuSa-vastrAderekarItyA'vizuddhatvApAdakatvAsiddheH / 'tuSasyApi vilakSaNapaktivirodhitvAdirUpAzuddhiniyamAsiddhiH, satuSamudgAdeH siddhidrshnaat| ityapi vadanti / syAdetadAhArasya parigrahavyavahAraviSayatvAt tadviSayakamavRttestaiSNApUrvakatve'pi vastrAderatathAtvAt tadviSayiNI pravRttistRSNApUrvi kaiveti / maivam , parigrahavyavahAraviSayapravRttitvAvacchinnaM prati tRSNAyA ahetutvAt , atAdRze'pi tRNAdau zarIrAnurAgArthaM pravRttestRSNAmUlatvena vyabhicArAt , duSTapattitvAvacchinnaM pratyeva taddhetutvAt / na ca tathApi granthavyavahAraviSayavastrAdiparigrahe yatInAM nirgranthatvavyavahArabhaGgaH, vibhUSAdicirna mUchopAttatvanizcaya eva vyutpannAnAM granthavyavahArAt , avyutpannavyavahArasya cApayojakatvAt / sarvathA granthatvamagrandhatvaM ca na kacanApi vyavasthitam , kanaka-kAminyorapi viSaghAtanabuddhyA, dharmAntevAsinIbujhyA ca parigRhyamANayogranthatvAsiddheH / tadAha bhASyakAra: "AhAro vva Na gaMtho dehaDhe ti visaghAyaNaTAe / kaNAM pi tahA jubaI dhammatevAsiNI miti // 1 // 1 saptamyantam / 2 AhAra iva na prastho dehAyamiti viSayAbadArthatayA / kanakamapi tathA yuvatirdhAntevAsinI sameti // 1 // Jain Education Internal For Private & Personel Use Only Marww.jainelibrary.org
Page #676
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtA smuccyH| // 319 // RBI tamhA kimathi vatthu gaMtho'gaMtho vva savvahA loe ? / gaMtho'gaMtho va mao mucchmmucchaainnicchyo||2|| sttiikH| vatthAI teNa jaM jaM saMjamasAhaNamarAga-dosassa / taM tamaparigaho cciya pariggaho jaM tduvghaaii||3||" iti / stbkH| R // 9 // evaM ca 'vastrAdika granthaH, mU hetutvAt , kanakAdivat' ityanumAnamapi jAlmAnA pareSAM pratikSiptam ; granthatvaM yadi mU hetutvam , tadA hetoH sAdhyAvizeSAt : yadi ca granthavyavahAraviSayatvam , tadA vyavahArasya laukikasyopAdAne tRNAdau vyabhicArAt , alaukikasya copAdAne bAdhAt , dRSTAntasya sAdhyavaikalyAca / atha kraya-pitRmaraNa-pratigrahAdijanyaM svatvaM dhana-vastrAdau paryAyavizeSarUpaM vikrayAdivinAzyamaivazyamabhyupeyam , anyathA kha-paravibhAgAbhAve steyA~-'steyAdivyavasthotsIdet / na ca svamUrchAviSayatvameva svatvam , parakIye'pi svama viSaye dIyamAne pratyavAyAprasaGgAt / na ca krayAyupAyaviSayatvam , tatkrayAdInAmicchAvizeSarUpatayA krItAdau tadviSayatvasaMbhave'pi pitRmaraNAde-18 nirviSayatvena paitRkAdau tadanupapatteH, krayAdeH svatvagarbhatvAca / na ca zAstrAniSiddhaviniyogopAyayogyatvam , yAvadupAyavyatireke viniyoge pratyavAyastAvadanyatamatvaM vA tat , pratyavAyapratipAdakasya zAstrasya "parakhaM nAdadIta" ityAdeH svatvAnavagame tasmAt kimasti vastu grantho'grantho vA sarvathA loke ? / andho'andho vA mato mUrchA-mUchAdinizcayataH // 2 // vanAdi tena yad yat saMyamasAdhanamarAga-dveSasya / tat tadaparigraha eva parigraho yat tadupadhAtI // 3 // 1 vizeSAvazyakamahAbhASye'STramanidravaprakaraNe gAthA 23,24,25 / 3 ka. 'mabhyu' / 4 ka, 'yaadi'| // 319 // DOSANCoralaTOS Jain Education Intematonal For Private & Personel Use Only FOww.jainelibrary.org
Page #677
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'pratIteH / na ca kacid vikrayamAgabhAvaviziSTaH krayavinAzaH, kacid dAnAdipAgabhAvaviziSTaH pratigrahadhvaMsazcetyevamananugataM svatvaM vAcyam / anugatavyavahArocchedAta ; atiriktadharmeNa tAvadanugame cAtiriktavatvaparyAyasyaiva vaktumucitatvAt / tathA ca svanirUpitasvatvavatvenaiva vastrAdeH kanakAdivad granthatvaM vyavatiSThata iti cet / na, yatipatigRhItavastrAdau dharyaviniyogyatArUpasyAtRSNAmUlasya svAzrayabhinnAbhinnasya svatvaparyAyasya sattve'pi granthavyavahAranibandhanatRSNAmUlapatigrahAdijanyasvatvaparyAyAbhAvAt / ata eva 'svaparibhogyamidaM vastrAdi' iti yatInAM bhASA, na tu 'svamevedam' iti / na caidevam , AhAreNApi svIyenaiva sAdharmikaM prati dAnAzupagrahasaMbhavAd dharmalAbhapUrvakapratigraheNa tatra svatvotpattezca kathaM nAhArasyApi granthatvam / etena 'svAbhedabhramabalopanItavatvAzrayavastrAdisave kathamAtmasvarUpabhAvanA?' ityapyapAstam, svAbhedabhramasya samyagdarzanenaiva nAzAt , anyathA''hArakAle'pi kathaM susAdhUnAM tatsAmrAjyam / atha saMyatasya sakalakAlameva sakalapudgalAharaNazUnyamAtmAnamavabudhyamAnasya sakalAzanatRSNAzUnyatayA'ntaragatapaHsvarUpAnazanasvabhAvabhAvanAsiddhaya eSaNAdoSazUnyAnyabhaikSyAcaraNe'pi sAkSAdanAhAratA; taduktaM pravacanasAre "jaissa aNesaNamappA taM pi tao tappaDicchagA smnnaa| aNNaM bhikkhamaNesaNamadha te samaNA aNAhArA // 1 // " iti cet / nanvevamasya sarvakAlameva sakaladravyaparigrahazUnyamAtmAnamavabudhyamAnasya sakalamUrchArahitatayA'ntaragatapaHsvarUpAparigrahasvabhAvabhAvanAmasiddhaye doSazUnyamupakaraNaM pratigRhNato'pi kuto na saakssaadprigrhtaa| , caturthyantam / 2 yasyAneSaNamAtmA tadapi tatastatpratIcchakAH zramaNAH / anya bhaizyananeSaNamatha te zramaNA anAhArAH // 1 // JainEducational For Private Personel Use Only
Page #678
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtA - samuccayaH / // 320 // ye tu mUDhAH saMgirate- 'asahiSNorAhArakAle'pi pramAdasadbhAvAd na yathAvadAtmabhAvanA, vastrAdestu sarvadA saMnidhAne sarvadA pramAdodayAd mahadaniSTam' iti te samayalezamapi na jJAtavantaH, pramattaguNasthAnavartinAmapi zubhayogaM pratItyAtmAnArambhatvAdipratipAdanAt, vidhinA bhuJjAnasya pramAdAbhAvAt, pramAdopalakSitAdhyavasAya vizeSasyaiva pramattaguNasthAnapadamavRttinimittatvAt / zazvadvastrAdisaMnidhAnena pramAdodaye zazvadatisaMnihitena kAyenApi tadudaye tadanucchedaprasaGgAt / etena 'zazvat paradravyasaMnidhAne taddarzanAdAtmadarzanapratirodha:' ityapi pralapitaM nirastam, kAye'pyasya samAnatvAt / kAyadarzanaM pratiyogijJAnIbhUya dhyAninaH svabhinnatvajJAnopakAryeveti cet / vastrAdidarzanamapi kiM na tathA, apekSAkAraNAnAM pradhAnakAraNAyattatvAt " " je jitti - Aya heU bhavassa te tittiyA ya mukkhassa" iti vacanaprAmANyAt / atha tanurmahatAmapi dustyajA nanu tadarthamapIha bhujikriyA / iti tato mahatAM na pathakSatirbhavati yaddhalataH sakalA sthitiH // 1 // zRNu guNAn vahatAM sukRtaspRzAM kimupadhervata dustyajatA'pi na 1 / abhinivezamapAsya vimRzyatAmidamudIritamujjvalabhAvataH // 2 // dIrghadehasthiterhetorAhAro dustyajo yathA / tathopakaraNaM, dhASTaryamubhayatra samoktikam // 3 // kSutpIDitArtidhyAnasya yathA hyazanamauSadham / tathA zItAdibhItAnAmapi vastrAdisevanam // 4 // 1 ye yAvantazca hetavo bhavasya te tAvantazca mokSasya / 2 ka~. 'guNAvahatA' kha. ga. gha. ca. 'guNavaddatA' / saTIkaH / stabakaH / 118 11 // 320 //
Page #679
--------------------------------------------------------------------------
________________ Jain Education Intern kAminIviraha saMbhavaduSTadhyAna saMtatimapAsitumevam / kAminImapi na kiM kamanIyAM svIkurudhvamiti cet, samametat // 5 // anyathA palabhujo na kutaH syurdikpaTA ucitapiNDabhujacet / pratyuta prakaTatAmasavRtterbhAvanaM tata ihApi samAnam // 6 // saGgamaGga ! samavApya taruNyAH kasya nAma na manaH kaluSaM syAt ? / nirmalAnyapi jalAni na kiM syuH paGkasaMkaravazAd malinAni 1 // 7 // vyAdhayosrasabhuvo viSavallyo'bhUmikA azanayo'gaganotthAH / mUrtimatya iva mAraNavidyAH kiM na tI nigaditAH zrutaH 1 // 8 // tasmAd vihitAhAravad vihitasyopakaraNasyApi durdhyAnaMhati-zubhadhyAnotpattihetutvAd yuktaM yatInAM tatparizIlanam / vidhavA - "" tihiM ThANehiM vatthaM gharejA, hirivattiyaM durgachAvattiyaM, parIsahavattiyaM" tathA- ""jaM pivatthaM ca pAyaM vA kevalaM pAyapuMchaNaM / taM pi saMjamalajjahA dhAraMti paharaMti a || 1 ||" ityAdi / atra cAdagdhadahananyAyena yAvadaprAptaM tAvad vidheyam iti vastradharaNasya lokata eva prAptatvAd hrI-kutsA- parIpahanimittaM 1 ka. 'narahitazu' / 2 tacchabdena taruNIparAmarzaH / 3 tribhiH sthAnairvastraM dhArayet, hrIpratyayam jugupsApratyayam, papihapratyayam / 4 yadapi vastraM ca pAtraM vA kambalaM pAdapronnam / tadapi saMyamalajjArthaM dhArayanti pariddhati ca // 1 // 166666666
Page #680
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtA - samuccayaH / // 321 / / Jain Education Inters tadgrahaNaM niyamyate / tatra ca nimittatrayamapi jinakalpAyogyAnAM niratizayAnAmadhikAriNAmAvazyakam / athavA, hIpadArtha : saMyamalajjA, saiva mukhyaM nimittam, itarattu dvayaM tadupakAri nimittam, taduktaM bhASyakRtA "" vihiyaM sue ciya jao gharejja tihiM kAraNehiM vatthaM ti / teNaM ciya tadavassaM NiratisaraNaM ghare annaM // 1 // jiNa kappAjoggANaM hI kuccha parIsahA jao'vassaM / hI lajjatti va so saMjamo tayatthaM viseseNaM // 2 // // " iti / yadi ca naimittikatvAd vastrAdigrahaNamayuktamityudbhAvyate, tadA''hAragrahaNamapyayuktaM syAt, tasyApi naimittikatvAt ; taduktaM sthAnAGge- "chehiM ThANehiM samaNe NiggaMthe AhAramAhAremANe NAikamai, taM jahA, veaNa, veyAvacce, iriaDhAe, taha pANavattiAe, chahaM puNa dhammaciMtAe" iti / atha jJAnAdipuSTAlambanenAduSTAhAragrahaNe na doSaH, vastrAdestu malAdidigdhasya yUkAdisaM mUrcchanAne kasa svahetutayA tadgrahaNe tadvyApatteravazyaMbhAvAt tadgrahaNamapauSTAlamva nikatvAd na nyAyyamiti cet / na, AhAragrahaNe'pyasya doSasya samA natvAt / saMbhavantyeva hyAgantukAH saMmUrcchanajAzcAnekaprakArAstatra jantavaH, tatparibhoge cAvazyaMbhAvI teSAM vinAzaH, bhuktasya 1 vihitaM zruta eva yato dhArayet tribhiH kAraNaivaMkhamiti / tenaiva tadavazyaM niratizayena dhArayitavyam // 1 // jinakalpAyogyAnAMhI. kutsA- parIpahA yato'vazyam / iliMjeti vA sa saMyamastadartha vizeSeNa // 2 // 2 vizeSAvazyaka mahAbhASye'STamanihnavaprakaraNe gAthA 53, 54 / 3 SaDbhiH sthAnaiH zramaNA nirmanthA AhAramAharanto mAtikrAmanti, tathA - vinaye, vaiyAvRtye, IryArtham, saMyamArtham, tathA prANavRsyai, paThaM punardharmacintayA // saTIkaH / stabakaH / // 9 // // 321 // ww.jainelibrary.org
Page #681
--------------------------------------------------------------------------
________________ SODIACIDIODICIDDHARMICRO mApApayAmAsAdaESS ca koSThagatasya saMsaktimattvAt tadutsarge'nekakRmyAdivyApattiravazyaMbhASinIti / athAvadhAnena tatparibhogAdikaM vidadhato na sattvavyApattiH, vyApattau vA zuddhAzayasya tadrakSAdau yatnavato gItArthasya jJAnAdipuSTAlambanapravRtterahiMsakatvAd na tadgrahaNamanyAyyamiti cet / tulyamidamanyatra / atha vastrAdermaladigdhasya kSAlane'pkAyAdivinAzo vA, kuzikatvaM vA, kSAlane ca saMsaktidoSa ityubhayataH pAzA rajjuH, iti na tadgrahaNaM yuktamiti cet / AhArAdigrahaNe'pi tulyametat , tadigdhasyA''syAdeH prakSAlanAdapkAyavinAzAt , aprakSAlane ca pravacanopaghAtAditi / prAsukodakAdinA yatnataH prakSAlane doSAbhAvo'pyubhayatra tulya iti / zuddhAhArAdiva zuddhopakaraNAdanekaguNasaMbhavastu nirapAya eva; tathAhi- samastarAtrijAgaraNaM kurvatAM sAdhUnAM tuSArakaNagaNapravarSiNi zItakAle yatanayA kalpaprAvaraNena bhavati svAdhyAyanirvAhaH, tathA, sacittapRthivI-dhUmikA-dRSTi-avazyAyarajA-pradIpatejaHprabhRtInAM rakSApi taiH kRtA bhavati tathA, mRtAcchAdana-bahirnayanAdyartha glAnaprANopakArArthaM ca bhavati vastrasyopayogaH, tathA, saMpAtimarajoreNupamArjanAyarthaM mukhavastrasya, AdAna-nikSepAdikriyAyAM pUrva pramArjanArtha liGgArtha ca rajoharaNasya, vAyvAdinimittavikriyAvalliGgasaMvaraNAdyarthaM ca colapaTTapaTalAderiti / pAtragrahaNe'pyamI guNAH; tathAhi- anAbhogena gRhItAnAM saMsaktagorasAdInAM pAtreNaiva vidhinA pariSThApanena rakSA kRtA bhavati, anyathA tu hasta eva gRhItAste ka dhIyeran ?; tathA, pAtraM vinA karapuTagRhItasarasavavastubindubhiradhaHpAtibhiH kunthu-kITikAdijantusaMghAtanena, gRhasthabhAjanaparigrahe 1 ka. kha. ga. gha. ca. 'kiye| Jain Education Se n a For Private Personel Use Only
Page #682
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtA - samuccayaH / // 322 // ca bhAjanadhAvanAdipazcAtkarmadoSanivahena cAritrazuddhiH (katham ) 1 / kathaM vA pAtramantareNaikatra bhujikriyAM hasta evaM vidadhatAM kareNa | jalAgAlane jalagatA'saMkhyeyAdisaccanyApattito mahAvratadhAraNopapattiH 1 / na ca pratigRhamAdanasya bhikSAmAtrasyopabhogAt, vastrapUtodakAGgIkaraNAccAyamadoSaH tathA pravRttau pravacanopaghAtaprasaktyA bodhibIjocchedAt / na ca gRhasthavAsasA pUtamapyudakaM nirjantukaM sarva saMpadyate, tajjantUnAM sUkSmatvAd vastrasya bAdhanatvAt, gRhiNAM tacchodhane'tizayaprayatnAnupapattezca / na ca mAsukodakasyopabhogAdayamadoSaH, tatrApi sattvasaMsaktisaMbhavAt karaprakSipte tasminnapratyupekSya pAno-jjhanayostavyApattidopasyAparihAryatvAt ; pAtrAdigrahaNe tu tatpratyupekSaNasya sukaratvAd vratAticAradoSAnupapatteH / na ca trivAroddhRtoSNodakasyaiva paribhogAdayamadoSaH, tathAbhUtasya pratigRhaM tatkAlopasthAyinastasyAprApteH prAptAvapi tasya tRDapanodAkSamatvAt tadyutasya cAnuttamasaMhananasyedAnIMtana ya terArtadhyAnAnucchedAt tasya ca durgatinibandhanatvAt / na ca tuDAdiduHkhasya taporUpatvenAzrayaNIyatvAdayamadoSaH, anazanAdervAhyatapasa Antaratapaupacaya hetutvenAzrIyamANatvAt, anyAdRgbhUtasya cAtapastvAt, "so ya tavo kAyantro jeNa maNo'maMgulaM Na ciMte " ityAdyAgamaprAmANyAt / " bAhyaM tapaH paramaduzvaramAcaradhva-mAdhyAtmikasya tapasaH paribRMhaNArtham / " iti stutikRtA'pyuktatvAcca / kathaM vA pAtrAbhAve glAna-durbalAdyarthaM pathyAdyanayanAdinopaSTambhaH 1 / kathaM vA'nyasya bhakta pAnAdipradAnAnupapatyA dAnadharmAnugrahaH / kathaM vA'labdhimatAmazaktAnAM prAghUrNakAnAM ca labdhimadbhiH zaktairvAstanyai 3 tacca tapaH kartavyaM yena mano'maGgalaM na cintayati / saTIkaH / stacakaH / 118 11 | // 322 //
Page #683
--------------------------------------------------------------------------
________________ zvopakArAnupapattyA na samatvam ? iti / etenaitad nirAkRtaM yadutprekSitaM pareNa- 'sAkSAdvastragrahaNasya na muktisAdhanatvam , ratnatrayasyaiva sAkSAt tatsAdhanatvAt , nApi paramparayA ratnatrayakAraNatvena tadgrahaNasya ratnatrayavirodhitvAta; niSparigrahatvavirodhi saparigrahatvamiti sakalalokaprasiddham , rUpajJAnotpattestama iva; na ca ratnatrayahetuzarIrasthitikAraNatvena vastrAdigrahaNaM paramparayA muktisAdhanam , tadantareNApi ratnatrayanimittazarIrasthitisaMbhavAt' iti; AhAragrahaNe'pyasya samAnatvena pradarzitatvAt / vihitAhAragrahaNaKO karmaNaH, uttaraguNarUpatayA tannAntarIyakA''jJAzuddhabhAvavizeSasyaiva vA pAramparyeNa muktihetutve tu vastrAdigrahaNe'pyevaM vaktuM zakya svAt / ata eva ca 'sAkSAt pAramparyeNa vA muktyanupayogi vastrAdigrahaNaM rAgAgrupacayahetuH, tat svIkurvan yatyAbhAso gRhasthatAM nAtizate' ityAdyapahastitam AgamoktavidhinA vastrAdigrahaNasya hiMsAdyapAyarakSaNanimittatayA muktimArgasamyagjJAnAdyupabRMhakatvAt , tatparityAgasya tvAkAlIyatvApekSayA tadAdhakatvAt / tato vizeSyasadbhAve 'samyagjJAnAdhanvitatve sati' iti vizeSaNamasiddham , sati cAsmin vizeSyamasiddhamiti vyavasthitam / tanna rAgAdyapacayanimittatA paravyAvarNitasvarUpanagrenthyasya siddhaa| ata eva na tadvipakSabhUtatvena vastrAdigrahaNasya rAgAdyapacayaM prati gamakatvam , tadviruddhena samyagdarzanAdyupacayena yathoktavastrAdigrahaNasya IS vyAptatvena tadviruddhasAdhakatvAt / dRSTAntasyApi paravyAvarNitanairgranthyavipakSabhUtatvAsiddheH sAdhanavikalatA; na ca yathoktAGganA saMgamAdirapyupasagesahiSNovairAgyabhAvanAvazIkatacetaso yogino rAgAdyapacayaheturbhavati, IzvaraprabhRtiSu tasya tatpakSayahatutvana FOzAne zravaNAt, iti sAdhyavikalatApi / na ca pakSe hetusiddhirapi, dharmopakaraNatvopapattariti na kizcidetat / SOTO E For Private & Personel Use Only
Page #684
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravAtAsamuccayaH sttiikH| stbkH| // 9 // // 323 // yadapi 'kathaM ca dravyataH, kSetrataH, kAlataH, bhAvato vA kRtaparigrahapratyAkhyAnasya vastropAdAne na paJcamamahAvratabhaGgaH ityuktam , tadapi mUpirityAge bhAvataH parigrahapratyAkhyAnopapattAvapi dravyataH parigrahapratyAkhyAnabhaGgAbhiprAyeNa, ayuktazcAyamabhiprAyaH, kAyAdisattve'pi tatpatyAkhyAnabhaGgaprasaGgAt ; dravyAdivikalpaiH "se' pariggahe caubdhihe pannatte- davao, khittao, kAlao, bhAvao" iti sUtrasya sarvavyAdiviSayamUrchAtyAga evaM kartavya iti paramArthAta , dravyAdiparigrahasya nAmAdiparigrahavadanAtmadharmatvena pratyAkhyAtumazakyatvAt / tathA ca bhagavAn mahAbhASyakAra: ___apariggahayA sutte tti jA ya, mucchA pariggaho'bhimao / savvadavvesu Na sA kAyavvA suttasabbhAvo // 1 // " iti / __etena dravya-bhAvapariNatibhedakalpanApi parigrahAthave keSAzcidapAstA, atikramA-'nAcArAdirUpayorapakarSo-skarSayorbhAvAzravadharmatvAdeva, tatra cAnAbhogA-''bhogAdirUpasyAtmadharmasyaiva viziSya niyAmakatvAt , dravyAdipariNataH kSetrAdipariNateriva tatra vaktumazakyatvAt , AtmA-'nAtmadharmayorasaMkramAta , 'dravyAzravasattva Atmana eva kAcid dravyAzravapariNatiH' iti paribhASAyA nirmUlatvAt / anyathA dravyahiMsAderanaikAntikacchedAbhidhAnavirodhAdityanyatra vistrH| ___ yadapi 'kathaM caivaM paradravyaratisAmrAjye svAtmapratibandhamAtravizrAntazrAmaNyasamRddhiH?' ityuktam , tadapyayuktam / paradravyasaMnidhAnamAtrarUpAyA ratermuktAvapyanucchedAt , abhiSvaGgarUpAyA ratestu dharmopakaraNe'bhAvAt , abhiSvaGgaviSayasya sataH 1 atha pariprahazcaturvidhaH prajJaptaH- dravyataH, kSetrataH, kAlataH, bhaavtH| 2 aparigrahatA sUtra iti yA ca, sUz2a parigraho'bhimataH / sarvadravyeSu na sA kartabyA sUtrasadbhAvaH // 1 // 3 vizeSAvazyake'STamanivaprakaraNe gAthA / / // 323 // Jain Education IRAI For Private Personal Use Only "
Page #685
--------------------------------------------------------------------------
________________ Jain Education in zarIrAderapyadharmopakaraNatvAt / na ca zarIre'pyaprativaddhAnAM viditavedyAnAM sAdhUnAM vastrAdiSu 'mamedam' ityabhinivezaH, taduktaM vAcakamukhyena - "yadvat turaGgaH satsvapyArambhe- vibhUSaNeSvanabhiSaktaH / tadvadupagrahavAnapi na saGgamupayAti nirgranthaiH || 1 ||" iti / avazyaM caitadabhyupeyaM pareNApi, anyathA zukrudhyAnAgninA karmendhanaM bhasmasAt kurvataH parityaktAzeSasaGgasya kenacit tadupasargakaraNabuddhyA bhaktyA vA vastrAdinA''vRtazarIrasya paradravyaratipratibandhAt svAtmamAtrapratibandho na syAt / atha svayamAttena vastrAdinA paradravyara tirnAnyatheti cet / etat svayamAdAnasya tRSNAnAntarIyakatve zobhate / nirastaM caitadadhastAt ; avocAma cAnyatra"pairadavvammi pavittINa mohajaNiyA va mohajaNNA vA / jogakayA hu pavittI phalakakhA rAga-dosakayA || 1||" iti / kathaM ca svopAttavasati pustakAdau na paradravyaratiH 1 / parasvatvAparityAgAditi cet / kathamAhArAdau na sA ? / AdhyAtmikasvatvasaMbandhAbhAvAditi cet / tulyamidamanyatra / AhArAdikaM karmabhogasAmarthyasaMpAditamiti na tatra ratiriti cet / idamapyanyatra samAnam / vastuto vipakSabhAvanApratiruddhaM ratimohodaye nAlambanamAtrAt paradravyaratiriti vibhAvanIyam / yadapi kathaM vA na taskArAdibhyo vakhAdeH saMgopanAnusaMdhAnena saMrakSaNAnubandhiraudradhyAnAvakAzaH 1" ityuktam, tadapi na pezalam ; jala-jvalana- malimluca zvApadA-hi-viSa- kaNTakAdibhyaH saMrakSaNAnubandhasya zarIre'pi samAnatvAt / dharmanirvAhArtha : zarIrasaMrakSaNAnubandhaH prazasta iti cet / idamanyatrApi suvacam ; tadAha bhASyakAra: 1 ka. 'mbharaNavi' / 2 prazamaratiprakaraNe zlo0 141 / 3 paradravye pravRttirna mohajanikA vA mohajanyA vA / yogakRtA khalu pravRttiH phalakAGkSA rAga-dveSakRtA // 1 // national
Page #686
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAkhavArtAsamuccayaH ||324 // sttiikaa| stabakaH // 9 // "sArakakhaNANubaMdho roddajjhANaM ti te maI hujA / tullamiNaM dehAisu pasatthamiha taM tahehAvi' // 1 // " iti / 'raudradhyAnaM kathaM prazastA-prazastabhedena dvidhA vibhajyate ? iti vimarzaparAhatastviha gaganamevAloketa, saMrakSaNAnubandhe sArthAnveSaNAdiliGgazcaurAdibhyo dveSaH kathaM prazastaH syAt / ayamapi vRthA vyAmohA, 'inmi' ityAdisaMklezapradhAnasya tasyAprazastatve nivRttyAdiliGgasya tasya prazastatvAt ; 'asaMklezena caurAdikaM dvaSmi' ityanubhavAt / 'rAgaH saMklezavizuddhyaGgatayA dvividhaH, dveSastu saMklezaikarUpatayeka eva' iti punarajJAnamUlA paribhASA, mokSecchAyA rAgayonitvAdiva saMsArajihAsAyA dveSayonitvAt / sphaTike tApicchakusumoparAgasthAnIyasya dveSasyAzubhaikarUpatvAt kathaM vaividhyam ? iti cet / 'japAkusumoparAgasthAnIyasya rAgasyApi zubhaikarUpatvAt kathaM dvaividhyam' iti paryanuyoge kimuttaram / upAdhivizeSAdupadheyavizeSavaduddezyAdivizeSAt pariNAmavizeSastUbhayatra tulya iti dig / yadapi 'kathaM caivamAcelakyaparIpahavijayaH kRtaH syAt , na hi sacelakatvamacelakatvaM ca na viruddham' ityuktam , tadapi tuccham , yathA hi tIvrakSudvedanAdaye'pyeSaNAdidoSaduSTamAhAramagRhNatastaddoSarahitamAhAramupalabhya vidhinA kSudvedanA pratikurvataH kSutparIpahavijayaH, na tu sarvathA''hArAgrahaNena, nirupamadhRti-saMhananAnAM jinAnAmapi tadajetRtvaprasaGgAt / tathA zItAdivedanAbhibhUtenApi doSaduSTopadhityAgena doSarahitopadhiparibhogena ca tatpratikAra AcelakyaparIpahavijayopapatteH, na tu sarvathA tatparityAgena / atha kSudvedanApatipakSaH pariNAma eva nizcayataH kSutparISahavijaya iti cet / tarhi zItAdivedanApratipakSaH 1 saMrakSaNAnubandho raunadhyAnamiti te matirbhavet / tulyamidaM dehAdiSu prazastamiha tat tathehApi // 1 // 2 vize0 aSTa gAthA 21 / 3 saptamyantam / // 324 // Jan Education International For Private Personel Use Only
Page #687
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariNAma eva nizcayata AcelakyaparIpahavijaya iti tulyam / AdhyAtmikaparIpahavijayopaSTambhakatvaM cAhAro-pakaraNayostulyamiti / tadidamavadAma "jai celabhogamettA Na jiyAcelayaparIsaho sAhU / bhujato ajiakhuhAparIsaho to tuma patto // 1 // " iti / - na ca sacelakatve'celakatvakAryanirjarAvighAtakatvalakSaNaM naizvayikamAcelakyavirodhitvam , na vA tayavahAravighAtitvalakSaNaM vyAvahArikamapi; lokaviditasaMnivezaparityAgena jIrNa-stoka-kutsitavatraparibhogena ca satyapi vastre sAdhUnAM kaTIvastreNa veSTitaziraso jalAvagADhapuruSasyevopacAreNAcelakatvavyavahArAta ; nirupacaritavyavahAreNa ca skandhAd devadRSyApagame bhagavatsvevAcelakatvavyavasthitariti / etena 'yadi sacelatvamapi' ityAdi nirstm| Acelakyasya mUlaguNatvAsiddheH, mahAbatopakArakatvena piNDavizuddhyAdivat tasyottaraguNatvAt , anyathotsUtropahateH, avyavasthAnAca / na ca jinendra-jinakalpikAdInAmapi sarvathA'celakatvaM siddhamasti, jinakalpikAdInAM sarvadaiva jaghanyato'pyupadhidvayasya sadbhAvAt , jinendrANAmapi pravrajyAmatipattisamaye devadRSyavastragrahaNazravaNAt "sabve vi egaduseNa NiggayA jiNavarA cauvvIsaM" ityAdyAgamaprAmANyAt / na cAsyAnyArthatvam , AcArAdyaGgeSu taistaiH sUtrairbhagavatyekavastragrahaNasya zrAmaNyapratipattisamaye pratipAditatvAt / na caivaM tadA sarvavastraparityAgAvedakaH kazcidAgamaH zrUyate / yo'pi "vosaTTacattadeho viharai gAmA 1 yadi celabhogamAvAna jitAcelakaparISahaH sAdhuH / bhujAno'jitakSutparISahastatastava prAptaH // 1 // 2 sarve'pyekatUpyeNa nirgatA jinavarAzcaturvizatiH / Facceeg mAnavavavavavavavavavavavavavava Jan Education International For Private Personal Use Only
Page #688
--------------------------------------------------------------------------
________________ sttiikH| stbkH| // 9 // zAstravANugAma tu" ityAgamaH, so'pi na zrAmaNyapratipattisamayabhAvibhagavannagnatvAvedakaH, kintu taduttarakAlaM rAgAdidoSavipramuktatvaM samuccayaH bhagavatyAvedayatIti / yastvidAnI pramANAnupapattyAyudbhAvayannAcArAGgAdisadbhAvameva na svIkurute, so'tibAhyaH, svklRptshaa||325|| stramUlapravRttAvandhaparamparAzaGkAyA durnivAratvAt , "jo bhaNai natthi dhammo" ityAdinA mahApAyazcittopadezAta, asaMbhASya tvAca tsy| itthaM ca tadvineyA api talliGgAnukAriNa evocitAH' ityapi pratyuktam , yAdRzaM guruliGgaM tAdRzameva ziSyaliGgAdikam' iti vadatAM picchikAdiparigrahasyAnyAyyatvAt , bhagavatA tadaparigrahAta : 'gurukRtameva karmAcaraNIyam' iti vyAmohavatAM chadmasthAvasthAyAM bhagavatopadeza-ziSyadIkSA-guruvacanAdyanupagrahAd digvAsasAmapi tadanupagrahApacyA vatIrthocchedApatteH / tasmAcaturAtureNa yathA vaidyopadiSTameva kriyate, na tu tatkRtamanukriyate, vyAdhyanucchedaprasaGgAt , tathA bhavyenApi dharmAdhikAriNA bhagavadukta eva mArgo yathAzaktyA''caraNIyaH, na tu taccaritramAcaraNIyam , cakravartibhojanalubdhavipravad viparItaprayojanaprasaGgAditi vibhAvanIyam / abocAma ca "vaijjubadidai osahamiva jiNakahiyaM hi tao maggaM / seto hoi suhI iharA vivriiyphlbhaagii"|| 1 // iti / itthaM ca 'na mitapaTA mahAvatapariNAmavantaH' ityAdyanumAne hetvasiddhiH, mUrchA'bhAvena parigrahayogitvAbhAvAt "mu~cchA vyusanatyaktadeho viharati grAmAnugrAma tu| 2 yo bhaNati nAsti dharmaH / 3 vaidyopadiSTamoSadhAmiva jinakadhitaM hitaM tato mArgam / sevamAno bhavati sukhItarathA vipriitphllaagii||||4 mUchoM parigraha uktaH / ||325 // For Private & Personel Use Only
Page #689
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariggaho vRtto" iti bhagavadvacanAt, vastrAdiyogitvasya zreNyArUDhe vyabhicAritvAditi smartavyam / idaM paTanA kama vo dikpaTAH ! sabhAsu viditaM satAmiti kimatra bhUyaH zramaiH ? | ito jayati zAsanaM jagati cAru jainezvaraM sitAmbarasamAzritaM kRtadhiyAM hitaM zAzvatam // 1 // tat siddhametat- 'guruvacanamanusRteSu caraNakaraNaparAyaNeSu viditanayeSu saMsArabhIruSu sitAmbareSveva darzana-jJAna-cAritrasaMpattirUpaH paro mokSopAyaH' iti // 4 // darzanamevAbhiSTotuM yathArthAn darzanapadaparyAyAnAha darzanaM muktibIjaM ca samyaktvaM tattvasAdhanam / duHkhAntakRtsukhArambhaH paryAyAstasya kIrtitAH // darzanaM - dRzyate'nena yathAvasthitamAtmatatvamiti / muktibIjaM ca - caH samuccaye, mukteH sakalakarmanivRtteH phalabhUtAyA dharmacintAdyaGkurakrameNa vIjaM satprazaMsAdiliGgamAdyakAraNam ; tadAhu: " vapanaM dharmavIjasya satprazaMsAdi tadgatam / taccintAdyaGkurAdi syAt phalasiddhistu nirvRtiH // 1 // cintA-satzrutya-'nuSThAna-devamAnupasaMpadaH / krameNAGkura-satkANDa - nAla- puSpasamA matAH / / 2 // phalaM pradhAnamevAhurnAnuSaGgikamityapi / palAlAdiparityAgAt kRpau dhAnyAdivad budhAH // 3 // ata eva ca manyante tatra bhAvitabuddhayaH / mokSamArgakriyAmekAM paryantaphaladAyinIm // 4 // " iti / Jain Education Innal
Page #690
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtA smuccyH| // 326 // samyaktvam- AtmanaH samyagbhAvo mithyAtvamalApagamAt paramanirmalIbhAvalakSaNaH / tattvavedanam- tatvaM bhagavaduktaM vedyate sittiikH| zraddhIyate'neneti / duHkhAntakRt- grandhibhedAd nibiDakarmajanyasaMsAraduHkhAntakaram / ata eva sukhArambhaH-sukhasyArambho yasmAt stabakaH tat / ete tasya-darzanasya, paryAyAH- ekArthapratipAdakAH zabdAH, kIrtitAH, satyapi yoge paGkajAdipadAnAM padmAdAviva darzane // 9 // niyatatvAdeteSAm / lakSaNaM cAsya zamAdyabhivyaGgyaH zubhAtmapariNAmaH, tadArSam-"se ya sampatte pasatyasammattamohaNijjakammANuveaNovasama-khayasamutthe suhe AyapariNAme paNNatte" iti / zamAdayazca paJca-zamaH, saMvegaH, nirvedaH, anukampA, AstikyaM ceti / tatra zamaH krUrANAmanantAnuvandhinAM kaSAyANAmanudayaH, sa ca prakRtyA, kaSAyapariNateH kaTukaphalAvalokanAd vA bhavani, taduktam "paiyaIe, kammANaM nAUgaM vA vivAgamasuhaM ti / avaraddhe vi na kuppai uvasamao sabakAlaM pi // 1 // " __ anye tu 'krodhakaNDU-viSayatRSyopazamaH zamaH' ityAhuH / kRSNa-zreNikAdau caitadabhAve'pi na kSatiH, liGga vinApi liGgino darzanAt / saMcalanakaSAyodayAd vA kRSNAdInAM krodhakaNDU-viSayatRSNe / bhavanti hi saMjvalanA api kecana kaSAyAstIvratayA'nantAnubandhisadRzavipAkavanta iti / saMvego mokSAbhilASaH, samyagdRzA'hamindraparyantasukhasya duHkhAnupagAd duHkhatayaiva paryAlocanAt / tadAha 1 anayA vyutpattyA 'sukhArambham' iti mUlapAThena bhavitavyaM syAt , vAcyaliGgavAd bahuvrIhi samAsasya / 2 tacca samyaktvaM prazastasamyaktvamohanIyakarmAnuvedanopazama-kSayasamutthaH zrubha AtmapariNAmaH prajJaptaH / 3 prakRtyA, karmaNAM jJAtvA vA vipAkamazubhamiti / aparAdhye'pi na kupyatyupazamataH sarvakAlamapi // 1 // // 326 Jain Education f or 1.0
Page #691
--------------------------------------------------------------------------
________________ "Nara-vibuhesarasukkhaM dukkha ciya bhAvao a maNNaMto / saMvegaoM Na mukkhaM mottUNaM kiMci patthei // 1 // " nirvedo bhavavairAgyaM duHkhadaurgatyagahane bhavakArAgAre vasatastaduHkhapratikArAzaktAvapi tad duHkhadveSalakSaNam , tatkRtabhavasukhecchAvicchedalakSaNaM vA mamatvarAhityam / taduktam-- ___nAraya-tiria-narA-'marabhavesu nivveao vasai dukkhaM / akayaparaloamaggo mamattavisavegarahio a||1||" anye tu saMvega-nirvedayorarthaviparyayamAhuH-'saMvego bhavavirAgaH, nirvedo mokSAbhilASaH' iti / anukampA duHkhiteSvapakSapAtena duHkhaprahANecchA, pakSapAte tu karuNA svaputrAdau vyAghrAdInAmapyastyeva / sA ca dravyato bhAvatazca bhavati / dravyataH satyAM zaktau duHkhapratikAreNa, bhAvata ArdrahRdayatvena tadAha "daiTUNa pANiNivaha bhIme bhavasAyarammi dukkhaMtaM / avisesao'NukaMpa duhA vi sAmattho kuNai // 1 // " AstikyaM tattvAntarazravaNe'pi jinoktatattvaviSaye nirAkAsapratipattiH, tadAha "mannai tameva saccaM NIsaMkaMjaM jiNehiM pancattaM / suhapariNAmo samma kaMkhAivisuttiArahio // 1 // " 1 nara-vibudhezvarasaukhyaM duHkhameva bhAvatazca manvAnaH / saMvegato na mokSaM muktvA kiJcit prArthayate // 1 // 2 nAraka-tiryaga-narA.'marabhaveSu nirvedato vasati duHkham / akRtaparalokamArgoM mamatva viSavegarahitazca // 1 // 3 raSTvA prANinivaha bhIme saMsArasAgare duHkhAyamAnam / avizeSato'nukampA dvidhApi sAmarthyataH karoti // 1 // 5 manyate tadeva satyaM niHzakaM yajinaH prajJaptam / zubhapariNAmaH samyaktvaM kaanggaadivisuunitaarhitH||2 For Private & Personel Use Only
Page #692
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtAsamuccayaH saTIkaH / stabakaH / // 9 // apare tu- 'mithyAbhinivezopazamaH zamaH, saMvegaH saMsArabhayama, nirvedo viSayevanabhiSvaGgaH, anukampA- Atmavat | sarvasattveSu sukha-duHkhayoH priyA-'priyatvadarzanena parapIDAparihArecchA, Astikyam- bhagavaduktasUkSmAtIndriyabhAveSvasaMbhAvanA- vipakSaH sadbhAvapariNAmaH' ityAhuriti yathAsamayaM vibhAvanIyam // 5 // yaduktam- 'kiM cA na sadA sarvadehinAm' iti, taduttarAbhidhitsayAhaanAdibhavyabhAvasya ttsvbhaavtvyogtH| utkRSTAdyAsvatItAsu tthaakrmsthitissvlm||6|| anAdibhavyabhAvasya- tattajjIvasaMbandhino'nAderbhavyatvasya, tatsvabhAvatvayogataH-prakRtivaicicyAt / na caitadasiddham , itarahetUnAmapi phalavizeSe yogyatAvizeSApekSaNAta, jAtyanucchedena guNaprakarSAbhAvAta , azuddhatAyAmapi jAtyA- jAtyaratnayoriva sAmyAsiddheH, anyathA tIrthakada-'ntakRtkevalibhAvAdipAryantikaphalavizeSAnupapatteH, paramparAhetubodhilAbhAderapi tatphalatvAt , tatrApi svabhAvabhedAvazyakatvAt , 'ekatra hetau svabhAvabhedo nAnyatra' ityabhyupagame ca hetusvabhAvavipratiSedhAd niyatasvabhAvakAryAnudayaprasaGgAt , yogyatAmanapekSya sadA zivAnugrahAdinA tattvadharmaprAptyAdiphalavizeSopagame ca sarvasAmyaprasaGgAt / nacaivaM sattvAnAM prAga vizeSe muktAvapi vizeSaH syAditi vAcyam ; kRtsnakarmakAryAyA mukterhetvavizeSeNAvizeSAt , daridrezvarayoH prAga vizeSe'pyaviziSTAyuHkSayakAryamaraNAvizeSavadupapatteH / tajjAtIyAdeva hetostajAtIyaM kAryamutpadyata iti paramArthaH / KARO ||327 //
Page #693
--------------------------------------------------------------------------
________________ Jain Education Inter tatra muktatvaprayojikA sAmAnyato'bhavyavyAvRttA jAtirbhavyatvamiti gIyate, pratyAtma tathA tathApariNAmitayA samupAttavizeSAt tathabhavyatvamiti siddham / tathA, alaM tena tena dravyaliGgAdyavAptiprakAreNa, utkRSTAdyAsu - triMzad viMzati-saptati koTA koTIsAgaropamamAnAsUtkRSTAsu yathApravRttikaraNAdhInagrandhyavAptyavacchinnAsu pratyekamekasAgaropamakoTAkoTagUnAsu zeSAndhikoTAkovyantaH sthitirUpAsu ca karmasthitiSu - jJAnAvaraNa-darzanAvaraNa- vedanIyA'ntarAya-nAma- gotra - mohanIyasthitipu, atItAsu- atikrAntAsu satISu // 6 // kim ? ityAha taddarzanamavApnoti karmagranthiM sudAruNam / nirbhidya zubhabhAvena kadAcitkazcideva hi // 7 // kadAcit - tathAbhavyatvaparipAkakAle, kazvideva hi- adhikRto bhavyaH sudAruNaM - durbhedam granthidezaM prAptAnAmapi tatmAvalyA bahUnAM gADhakarmaNAM punarutkRSTavandhazravaNAt ; uktaM hi " "granthidezaM tu saMprAptA rAgAdipreritAH punaH / utkRSTavandhayogyAH syucaturgatijuSo'pi te // 1 // " granthi - kASTAderivAtmanaH sudRDhakaThina pariNAmam uktaM hi "maMThitti sudubbheo kakkhaDaghaNarUDhagUDhagaMThi vva / jIvassa kammajaNio ghaNarAga-dosa pariNAmo // 1 // " 1 kha.ga.pa.ca. 'thAilaM' / 2 pranthiriti sudurbhedaH karkazadhanarUDhagaDhagranthiriva / jIvasya karmajanito ghanarAga-dveSapariNAmaH // 1 // ww.jainelibrary.org
Page #694
--------------------------------------------------------------------------
________________ AURAmarAkAraka shaakhvaartaasmuccyH| CRICE sttiikH| stkH| // 9 // // 328|| zubhabhAvena-paramavIryollAsananitApUrvakaraNarUpeNa, nirbhidha- atikramya, anivRttikaraNAdantarakaraNe kRte satyagre vedanIyasya mithyAtvasya viralIkaraNAdAntarmuhUrtikaM tat-prAg nirUpitasvarUpam , darzanaM- samyaktvam , avAmoti / idaM ca prAthamikamaupazamikasamyaktvamabhidhIyate, mithyAtvasyAnantAnubandhinAM ca bhasmacchannAgnivadupazamAt / taduktam "uvasAmagaseDhIgayassa hoi uvasAmiyaM tu sammattaM / jo vA akayatipuMjo akhaviyamiccho lahai samma // 1 // " idameva hi prathamo mokSopAyaH; uktaM ca "yamaprazamajIvAtu bIjaM jJAna-caritrayoH / hetustapaH-zrutAdInAM saddarzanamudIritam // 1 // " iti / itthaM ca yaduktam- 'tathA cApakRSTasthitikAdikhabhAvavataH' ityAdi, tannirastam ; yathAmavRttikaraNAdyarjitApakRSTasthite. rabhavyAdiSvapi saMbhave'pyapUrvakaraNAdikRtAlpakarmasthiteranyatrAsaMbhavAt / yadapi 'kiJca, evaM darzanAdeH' ityAdyuktam , tadapyayu. |ktam , apUrvakaraNAdirUpaprayatnasAdhyatvAd darzanasya, mokSa-tadupAyayoH puruSakRtyasAdhyatvAyogAt , mallapatimallopamayorjIva-karmaNorekazaktiparAbhavAdanyazaktyudekAta , prAkkarmasAmAbhibhUtatve'pi tadA jIvaparAkramaprAbalyAt / iSyate caitadyogAcAryairapi, viziSTAdyakaraNAdInAM pravRtyAdizabdavAcyatayA "pravRtti-parAkrama-jayA-''nanda-RtambharabhedaH karmayogaH" iti zravaNAt / pravRttizvaramayathApratikaraNazuddhilakSaNA, parAkrameNa apUrvakaraNenetyarthaH, jayaH- pratibandhAbhibhavo'nivRttikaraNamityarthaH, Ananda:samyagdarzanalAbharUpaH, RtambharaH- samyagdarzanapUrvako devatApUjanAdivyApAraH, pravRttyAdayo bhedA yasya sa tathA, karmayogaH 1 upazamazreNigatasya bhavatyaupazamikaM tu samyaktvam / yo vA'kRtatripuJo'kSapitamithyAtvo labhate samyaktvam // 1 // 2 vizeSAbhASye gAthA 525 / // 328 // in Education National For Private & Personel Use Only
Page #695
--------------------------------------------------------------------------
________________ PORNAMEERTAItatocamera kriyAlakSaNaH, karmagrahaNamicchAlakSaNapraNidhAnayogavyavacchedArthamiti / yadapyuktam- 'apica, prathamaM nirguNasyaiva sato guNAvAptAvagre'pi kiM guNApekSayA ?' iti tadapi na bandhuram , pUrvapUrvaguNadalApekSayavottarottaraguNopacayasiddheH, upAdAnopacayaM vinopAdeyAnupacayAt / ata evotkRSTasthiterAgranthiprApti pUjAbhilASAdinA bhavatAmapi zuzrUSAdInAM na guNatvam , pUrvottarabhAvana guNakramAnanupaviSTatayA phala()prAptaH, viSayaviSAbhilApavaimukhyahetulokottarabhAvAmRtAsvAdarUpatathAkSayopazamavRkSyAkhyayogyatAkalyAt / satyAM ca tattvacintAyAM prAdurbhavatAmeteSAM pratiguNamanantapApaparamANvapagamena tattvajJAnaphalayogAt tatvato guNatvam , bAhyAkAtasAmye'pi phalabhaMdAduktavizeSopapatteH / iSyate caitadanyairapi tadAhAvadhUtAcArya:- 'nApratyayAnugrahamantareNa tatvasuzrUSAdayaH, udakapayo'mRtakalpajJAnAjanakatvAt , lokasiddhAstu suptanapAkhyAnagocarA ivAnyArthI evaM' iti / viSayatuDapahAryeva vijJaptyAkhyasamyagdarzanarUpaM jJAnam , nAnyat , abhakSyAsparzanIyanyAyenAjJAnatvAt / tatra vivadiSAkhyA tattvacintA hetuH, tatra sukhAkhyaH sAnubandhaH kSayopazamaH, tatra zraddhAkhyA tccrucishckssurgunnsthaaniiyaa| tatra cehalokAdibhayapratipakSo dhRtyAkhyazcetaHsvAsthyapariNAma iti samyagdarzanaguNasya zraddhAdiguNavataivA- | vAptena mokSopAyasya prathamaM nirguNenaiva satA'vAptavaM siddhamasti / zraddhAdau dhRtyAdeviziSya hetutve'pi dhRtyAdyanugataviziSTaguNatvAvacchinne'punarbandhakayogyatAyA hetutvAd na vybhicaarH| uktaM ca bhagavadgopendreNApi- 'nivRttAdhikArAyAM prakRtau dhRtiH zraddhA sukhAvividiSA vijJaptiriti tatvadharmayonayaH, nAnivRttAdhikArAyAM, bhavantInAmapi tadrUpatA'yogAt' iti / 'na ca nizcayata 1 bhavatA- jAyamAnAnAmityarthaH / CANCIPAPARAN PRATYACHAMATA Jain Educa e mani
Page #696
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravA to AdyaguNAvAptirapi nirguNasyaiva, kriyAkAla- niSThAkAlayoraikyena guNAptikAla eva guNavazvasiddheH, hetu-phalayoH pUrvAparabhAvasyAsamuccayaH / tantratvAt caramakSaNa eva phalopahita hetUpagamAt, dIrgha kriyAkAlabhrAntervyavahAravAsanAnimittatvAt' ityapi vadanti / // 329 // yadayupanyastam- 'api ca, sarvamuktisiddhAnto nAsti jainAnAm' ityAdi, tadapi na manoharam abhavyatvarUpasyAyogyatvasya bhavyA-bhavyatvazaGkayaiva nivRtteH, tasyAstadvyApyatvena zAstre bodhanAt ; taduktamAcAraTIkAyAm- 'abhavyasya bhavyAbhavyatvazaGkAyA evAbhAvAt' iti / etena 'siddhau vA saMsAryekasvabhAvA eva kecidAtmAna iti sthite ' ahameva yadi tathA syAM tadA mama viparItaprayojanaM parivrAjakatvam' iti zaGkayA na kazcit tadarthaM brahmacaryAdiduHkhamanubhavet ityudrayanoktaM pratyuktam / na ca dIrghatara saMsArasthitikatvarUpAyogyatvAzaGkayA'pi pravRttipratirodhaH, viSayasukhavairAgya-yathAzaktipravRttibhyAmeva tadabhAvavyApyAsannasiddhikatvanizcayAt, tayorAsanna siddhikatvavyApyatvena zAstre bodhAt ; tathA ca zrutakevalivacanam -- "annakAlabhavasiddhiassa jIvassa lakkhaNaM iNamo / visayasuhesu Na rajjai savvatthAmeNa ujjamai // 1 // " na ca tathApravRttau tacchaGkAnivRttiH, tasyAM ca saMpannAyAM pratibandhakAbhAvasAmrAjyAt tathA pravRttirityanyonyAzraya iti zaGkanIyam; pUrvapravRtteH koTyasmaraNAdisiddhasaMzayAbhAvAdevopapatteH pravRtteriva pravartamAnajAtIyatvasyApyAsanna siddhikatvavyApyatvAdvA / vastutaH zamAdiliGgaira punarvandhakatvarUpa yogyatAnizcayAd na doSaH, apunarvandhakatAniyatabhavavyavadhAnajJAnasyApratibaM Asanna kAlabhavasiddhikasya jIvasya lakSaNamidaM tu / viSayasukheSu na rajyati sarvasthAnA udyacchate // 3 // Jain Education Intonal saTIkaH / stavakaH / // 9 // // 329 //
Page #697
--------------------------------------------------------------------------
________________ ndhakatvAta , tadbhavasthitihetuduritAnAM satpravRttinAzyatvena pratyuta nAzArthipravRttau nAzyanizcayIbhUyAnuguNatvAt , anatizayitazamAdinA pravRttyuttaramatizayitazamAdisaMpattezca nAnyonyAzrayaH / yattu 'zamAdAvapi saMsAritvenaiva svarUpa yogyatvAd muktAvapi saMsAritvena tatvam' iti gaGgezAkUtam, tad na pUtam , nityajJAnAdimadbhinnatvarUpasaMsAritvApekSayA bhavyatvasyaiva laghubhUtasya tattvaucityAt , sarvamuktinirAsAcca / kiJca, sarvamuktisattve'pi parasya kathaM pArivrajyAdau pravRttiH, svaprayatnaM vinaiva mahApralaye bhargaprayatnAt tadupapattisaMbhavAt / / zIghramuktyarthaM tatpravRttau cAkAmenApi pareNa tatsvarUpayogyatAvacchedakaM kiJcid vaktavyam , tadeva cAsmAkamapunarbandhakatvam / | athAtmanaiva muktau svarUpayogyatA, Izvare vizeSasAmagyabhAvAca nAtiprasaGgaH, zIghra muktihetUpanipAtAca zIghramuktiriti zIghramu ktitvasyArthasiddhatvAd na tatsvarUpayogyatAvacchedakaM kiJcit kalpanIyamiti na doSa iti cet / na, upAdAnasvabhAvAvizeSeO 'rthasiddhasyApyupAdeyavizeSasyAnupapatteH, atiprasaGgAt , 'kasyacit kadAcideva pArivrajyAdau pravRttiH' iti niyamasya hetuvizeSa vinA nirvAhAt / 'adRSTavizeSastaddhetuH' ityupagame'pi nAmAntareNApunarbandhakatvAGgIkarAditi sarvamavadAtam // 7 // darzanAvAptau yat syAt tadAhasati cAsminnasau dhanyaH smygdrshnsNyutH| tattvazraddhAnapUtAtmA ramate na bhavodadhau // 8 // sati cAsmin- darzane, asau- tathAbhavyatvabhAjanaM janaH, dhanyaH, labdhacintAmaNidaridravad niSThitArthatvAt , samyagda Jain Educationpatips For Private Personel Use Only
Page #698
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtAsamuccayaH / // 330 // rzanasaMyutaH phalaparyanta heyo- pAdeyavivekavAn pratijJAtapranRtyanirvahaNe hi na samyaktvamiti samayaveidaH tatrazraddhAnena zravaNecchArUpasuzrUSottara zrotropayogarUpazravaNottarazAstrArthamAtropAdAnarUpagrahaNottarA'vismaraNarUpadhAraNottara moha-saMdeha viparyayavyudAsapradhAnajJAnarUpavijJAnottaravijJAtArthAvalambana tathAvidhavitarka rUpohottara pratyavAyasaMbhAvanAnimittoktayuktiviruddhArthavyA vartanAtmakApohottareNa vijJAnohA-pohAnugamavizuddhena 'idamitthameva' iti nizcayarUpeNa tattvAbhinivezena, samAropavighAtakRtA cittakAluSyApanAyinA mithyAtvamohanIyAdikSayopazamajanitena cetaHprasAdena vA pUtAtmA pavitrAzayaHH bhavodadhau mithyAtvAgAdhajale kaSAyapAtAlakalazasaMkrAntabahalavipAkAnila vegasamucchalara kaTukaphalapariNatikallole pradIptaviSayatRSNArUpavaDavAnalabhISaNe nAnAvidhAviratirUpatimi-timiGgilagrastakSudraguNamIne sAnubandhapApakarmarUpamahAnadyAvarta bhagnabhavyadharma yAnapAtre duHkhazata girigrAvapAte krandadanekasaccanakracakre saMsArasamudre, na ramate, tattvadarzitvena bhavAvahumAnitvAt, mAgarjitakarmopanIte sukha-duHkhe bhuJjAnasyApi viSayatRrUparucyabhAvena paramArthatastadabhojitvAt uktaM ca samayasArakRtA'pi - ""sevaMto vi Na sevai, asevamANo vi sevae koI" iti / laukikairapyuktam- "AhRtA hi viSayaikatAnatA jJAnadhautamanasaM na limpati" iti // 8 // tadaramaNaupayikamasya tadarzitvameva vyanakti sa pazyatyasya yadrUpaM bhAvato buddhicakSuSA / samyakzAstrAnusAreNa rUpaM naSTAkSirogavat // 9 // 1 sevamAno'pi na sevate, asevamAnAM'pi sevate kazcit / saTIkaH / stacakaH / // 9 // // 330 //
Page #699
--------------------------------------------------------------------------
________________ sa:- samyagdRSTiH, asya- bhavodadheH, yadUpaM- vaNitasvarUpa viSayatimiradoSAdajJAninA'dRzyamAnam , zaGkhacaityamiva kAmalopahatadRzA, pazyati, tatvato yathAvasthitasvarUpeNa / kena? ityAha- samyakzAstrAnusAreNa-paramArthapratipAdakavItarAgapravacanaikadattadRSTitayA, buddhireva matijJAnAvaraNIyakSayopazamapramUtaH sadgranthagrahaNapaTurmedhAkhyapariNAma eva cakSuranupahatalocanaM tena | pApazrutAvajJAkAriNI khalu samyakzAstrAnusAriNI buddhiH, prekSAvadAturasyottamauSadha iva tadvataH sadgrandha eva grahaNAdarAt / tena pApazrutajanitakuvAsanAnidrayA vyavadhAnAbhAvAd mohadoSopahatezca pazyati nirantaramevaitadvAMstAvikaM saMsArarUpam / dRSTAntamAha-rUpaM- zaGkhacaityAdikam , naSTAkSirogavat- galitanayanagatapittAdidoSavat / roganAzazca rogAntarapratirodhasyopalakSaNam , itthameva nirantaraM rUpasvarUpasamyagdarzanasiddheH / syAdetadekasyaiva buddhiguNasya kathaM pUrvadopanAzakatvam , uttaradoSapratibandhakatvaM ca / maivam , sAmarthyavizeSAdupapatteH; dRSTaM okasyaivoSNasparzasya pUrvazItasparzanAzakatvam , bhAvizItasparzotpattipratibandhakatvaM ceti // 9 // tato yat karoti tadAhatad dRSTvA cintayatyevaM prshaantenaantraatmnaa|bhaavgrbh yathAbhAvaM paraM sNvegmaashritH||10|| tat- bhavodadhirUpam , dRSTA cintayati, evaM-vakSyamANam , prazAntena-krodhAdyanAkulena, AntarItmanA, bhAvagarbham-bhAvaEO nAbhimukhopayogasAram , yathAbhAvam - yathArthatatvam , param - utkRSTam , saMvegamAzritaH / bhavati hi zuSkAcarvaNamAyAdadhyAtma kha.ga.pa.ca. 'ps'| 2 ka.kha.ga.pa.ca. 'rA bhaa'| Jain Education G ational For Private Personal Use Only
Page #700
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtAsamuccayaH / // 331 // Jain Education zAstrazravaNAt tadratulyamarthagrahaNam, prINayati cAntarAtmAnaM tat / tatazca guDa-khaNDa-zarkaropamadupadhyAdhimAtra saMvegotpattiH sa kriyAssdarAdiliGgA | saMvegamahodadhernisyandabhUtaM ca vakSyamANacintanamiti vibhAvanIyam // 10 // yaccintayati tadAha janmamRtyujarAvyAdhirogazokAyupadrutaH / klezAya kevalaM puMsAmaho ! bhImo mahodadhiH // 11 // janma- mAtRzarIre saMkramaNam, mRtyuH- AyuHkSayaH, jarA- vayohAniH vyAdhiH- kSayAdi, roga:- jvarAdi, zoka:iSTabiyogAdijanya AkrandAdyabhivyaGgayaH pariNAmaH, AdinA vadha-bandhAdiparigrahaH, etairupadrutaH, tatsthAnAmupatatve'pi tatropadrutatvamupacaryate, girigatatRNAdInAM dAheneva girau dagdhatvam ; 'aho' ityapUrvadarzanajanitAcaryArthI nipAtaH, bhIma:- atibhayAvahaH, bhavodadhiH- saMsArasamudraH, puMsAM puruSANAm, sakalaprAthyupalakSaNametat kevalaM klezAya - AtyantikaduHkhAya na tu sukhazAyApi / bhavati hi nArakANAmatra tyAtizayitazItoSNAdyanantaguNazItoSNAdivedyA kSetrapratyayA bhavasyAbhAvyAt mahiSa-zRGgayAdInAmivodIrNAtimatsarANAM dantAdanti nakhAnakhi- kezAkezi-khaDgAkhaDgi- kuntAkunti-muSTAmuSTi-daNDAdaNDimabalamahAreNa parasparodIritA, vyAdhAdikRtA mRgAdInAmitra saMkliSTasurodIritA'pi vedanA kuntAgroparyAropaNa-kUTazAlmalivRkSAghaH sthApana- saMtaptatrapupAna-vaitaraNIvAhanAdijanitA; na teSAM netranimIlanasamayamapi sukhamasti / ko hi nAma tadvedanAM viziSya vinA sarvajJaM vaktumaSThe ? | saTIkaH / stavakaH / // 9 // // 331 //
Page #701
--------------------------------------------------------------------------
________________ na hi sA rasanAsahasreNApi vaktuM pAryate / tirazvAmapi kazA'GkuzA''rA-mahAra-badha-bandha tRvAdhanAdinA yAvajjIvamanuparataiva vedanA / jAnAM tUktaprAyaiva / devA api divyabhogamupasthitapAtamabhimukhaM cAzucimAtRgarbhapravezaM ca pazyantastathA vidyanti yathopasthitazUlAropabhayacaro'pi na vidyati / nApi teSAmI viSAdAdinA paraspara kalahoparamo'pyasti / iti na catasRNAM gatInAmekasyAmapi sukhavizrAmo'sti bhaNitaM ca zrutakevalinA- Jain Education Internal "naraesa jAI akkhaDAI dukkhAI prmtikkhaaii| ko vaNNei tAI jIvaMto vAsakoDI vi ? // 1 // kakkhaDadAhaM sAmalia-visavaNa-vearaNi-paharaNasaehiM / jA jAyaNAu pArvati nArayA taM ahammaphalaM // 2 // tiriyA kasaM kusA-rAnivAya vaha baMdha mAraNasaehiM / na vi ihaI pArvatA parattha jar3a niyamiA huMtA // 3 // AjIvasaMkileso sukkhaM tucchaM uvadavA bahuA / NIajaNasiddaNA via aNivAso a mANusse // 4 // cora-gaNiroha-vaha-baMdha-roga-ghaNaharaNa-maraNavasaNAI | maNasaMtAvo ayasoviggovaNyA ya mANuse / / 5 // 1 narakeSu yAnyatikarkazAni duHkhAni paramatIkSNAni / ko varNayati tAni jIvan varSakoTI rapi ? // 1 // karkazadAha-zAhama likapivana-vaitaraNI-praharaNazataiH / yA yAtanAH prApnuvanti nArakAstadadharmaphalam // 2 // tiryaJcaH kazA - 'GkuzA''rAnipAta-vadha-bandha-mAraNazataiH / naiveha prApsyan paratra yadi niyamitA abhaviSyan // 3 // AjIvikA klezaH saukhyaM tucchamupadravA bahavaH / nIcajanasevanApi cAniSTavAsana mAnuSye // 4 // caurA 'gnirodha-vaha-bandha-roga-dhanaharaNa maraNaprasavAni / manaHsaMtApo'yazovigopanA ca mAnuSye // 5 //
Page #702
--------------------------------------------------------------------------
________________ shaastrvaataasmuccyH| sttiikH| stbkH| 32 // 'ciMtAsaMtAve'hiyadAridaruAhi duppauttAhi / laNa vi mANussaM maraMti keI suNivinA / / 6 // devA vi devaloe divvAbharaNANuraMjiasarIrA / jaM parivaDaMti tatto taM dukkhaM dAruNaM toseM / / 7 / / taM suravimANavibhavaM ciMtiya cavaNaM ca devalogAo / aivaliyaM ciya jaM na vi phuTai sayasakaraM hiayaM // 8 // isA-visAya-maya-koha-mANa-lohehiM evamAihiM / devA vi samabhibhUA tesiM katto suhaM NAma? // 9 // na cendro-pendrAdInAM puNyavipAkakAlopasthitabhogAdinApi nizcayataH sukhamasti, vyAdhisthAnIyatRSitendriyapratikAramAtratvAt , madhuliptakhaDgadhArAlehanavad duHkhAnuSaGgitvAt , duHkhakAraNajAtIyakarmajanyatvAca / sukhAbhimAnaH khaliha bhavabahumAnapuraskArImUlameSaH, duHkhanimittapravRtte tavyamityato bhAvibhadreNeti / / 11 / / yadi na saMsAre kApi sukhamasti, tadA kutra tadvizrAntiH ? iti cintayannAha- / athavA, prAgasya sAkSAd nirvedAGgacintanamuktam / atha tu sAkSAt saMvegAGgaM tadAhasukhAya tu paraM mokSo jnmaadikleshvrjitH|bhyshktyaa vinirmukto vyAbAdhAvarjitaH sadA 13 1 cintAsaMtApo'dhikadAridaparibhartuSpayuktAbhiH / labdhvApi mAnuSyaM mriyante kecit sunirviNNAH // 6 // devA api devaloke divyAbharaNAnuraJjitazarIrAH / yat pratipatanti tatastad duHkhaM dAruNaM teSAm // 7 // taM saravimAnavibhavaM cintayitvA cyavanaM ca devalokAt / ativalitameva yad nApi sphuTati zatazarkaraM hRdayam / / 8 / / IyA-viSAda-mada-krodha-mAna-lobhairevamAdibhiH / devA api samabhibhUtAsteSAM kutaH sukhaM nAma // 9 // // 332 // in Eduatan Inta For Private & Personel Use Only
Page #703
--------------------------------------------------------------------------
________________ sukhAya tu-sukhAyaiva, paraM- kevalam , atrAgrimapadatrayeNa sAMsArikasukhaviparyayahetugarbhavizeSaNatrayamAha- janmAdiklezavarjitaH- kadAcidapi janmAdiklezairaspRSTaH, tenendriyAdhabhAvAd na tatpatikAramAtratvam / tathA, bhayazaktyA- AgAmiduHkhAntaropanipAtabIjabhUtayA khayogyatayA, vinirmuktaH- tyaktaH, tena duHkhAnanuSaGgitvamuktam / tathA, sadA-nirantaram , vyAbAdhAvarjitaH- autsukyarUpAtmasvabhAvabAdhAkalaGkavikalaH, tena duHkhakAraNajAtIyakarmAjanyatvaguktam / Atmano hi galitautsukyabodhAtmA zAzvatazcidAnandaH svabhAvo'sti / sa ca sendriyadehAdyapekSAkAraNasvarUpAvaraNenAcchAdyate, zItAMzorivAmRtamayaprakAzasvabhAvo'bhreNa, svAbhAvikAnyathAbhUtapariNatijananAt , anythaa''vaarktvaanupptteH| sendriyadehAyapagame cAyanasiddha evAyamAtmanaH svabhAva Avirbhavati, abhrApagama iva zItAMzoH / upalabhyate ca saMsAradazAyAmapi samatRNamaNi-loSTukAJcanasya viziSTadhyAnAvasthitasya mumukSovairAgyabhAvanayA paramAlAdAnubhava upAyapravRttiklezaparipanthIti / tasyaiva bhAvanAvazAduttarottarAvasthAmAsAdayataH paramakASThAgatiH saMbhAvyate / iti siddho muktAveva sukhavizrAmaH, tadupAdAnopazamaprabhavasukhasyApi tattvatastadrUpatvAt / na jhupAdAno-pAdeyayoratyanta(ma?)bhedo yauktikaH, tadidamAhuddhAH "nirjitamada-madanAnAM vAk-kAya-manovikArarahitAnAm / vinivRttaparAzAnAmihaiva mokSaH suvihitAnAm // 1 // " iti / na caivamanyadapi sukhaM muktisukhopAdAnamastviti kucodyamAzaGkanIyam; tRSitasukhasya tadupAdAnave muktAvapi tRDanuvedhaprasaGgAt / ato bhinnajAtIyameva tAttvika sukhaM muktAvutkarSaprAptamiti zraddheyam // 12 // prazamaratiprakaraNe zlo0 238 / AMITRA SHARE Jain Education For Private & Personal use only
Page #704
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAkhavArtA sttiikH| stbkH| smuccyH| // 333 // upAyacintanamAhaheturbhavasya hiMsAdirduHkhAdyanvayadarzanAt / mukteH punrhiNsaadiaabaadhaavinivRttitH||13|| hetuH- upAyaH, bhavasya- saMsArasya, hiMsAdiH- hiMsA-'nRta-mithyAtva-krodhAdiH / kutaH ? ityAha- duHkhAdyanvayadarzanAva- hiMsAdipravRttau viSayapipAsAdiduHkhAnubandhopalambhAt , duHkhaikamaye saMsAre taddhetutvaucityAt / muktaH punarahiMsAdiHahiMsA-satya-samyaktva-kSAntyAdiH, hetuH| kutaH ? ityAha-vyAbAdhAvinivRttitaH- ahiMsAdipravRttau viSayapipAsAdipIDAnivRttirUpaguNAnubandhopalambhAt , guNaikamayyAM muktau taddhetutvaucityAt // 13 // etacintanaphalamAhabudaivaM bhavanairguNyaM muktezca gunnruuptaam| tadartha ceSTate nityaM vizuddhAtmA ythaagmm||14|| evam- uktarItyA, bhavasya-saMsArasya, nairguNya-doSaikamayatvam / muktezca guNarUpatA-guNaikamayatvam , buddhA, azuddhaudayikAdibhAvatvAt saMsArasya, muktezca zuddhakSAyikAdibhAvarUpatvAt , etadbodhazca tadupAyabodhopalakSaNam / tadartha- muktya| rtham , ceSTate- bhavahetuhiMsAdipratipakSiSvahiMsAdiSu tadapAyeSu pravartate, nityaM- nirantaram , kSudhitasya bhojanecchAyA iva mumukSomokSecchAyA avicchedena tadutsAhasya zAzvatatvAt / abocAma ca- sAmAcArIprakaraNe- . // 33 // For Private & Personel Use Only
Page #705
--------------------------------------------------------------------------
________________ SERPREPAR "khuhiassa jahA khaNamavi vicchinnai va bhojaNe icchA / evaM mokkhaTTINaM chijjai icchA Na kajammi // 1 // " vizuddhAtmA vivekajalagalitAnAdaramalatvAt , yathAgamam- AgamoktotsargA-pavAdAdiyogyadhRtizaktyAdhanatikra| meNa / vyavasthita khallAgame- AturAderapi pIDAdyanubhavanimittasaMklezAbhAve, AvazyakayogAparihANau ca cikitsA'karaNAdi, anyathA tu puSTAlambanena tatkaraNAdi, sphorayato'pi ca manodhRtibalaM kadAcidatyantabhanakAyazaktikasya sato yathAbhaNitAcaraNasIdane'pi muktakUTacaryasya zuddhatvameveti / yastvaparizIlitagurukulavAso'nAlocyaivAgamaM svazaktimatikramyaiva vyApto bhavati svakRtya'sAdhye mahati kArye, sa tu saMklezodayAdavidhinA zarIraM pAtayitvA'nekabhaveSu tadanubandhadoSaM prApnuyAditi / tato yathAkramaM zaktyAdhanatikramyaiva pravarteta // 14 // itthamevAjJAzraddhayA tIvrasaMvegAdabhyAsAca kliSTakarmavigamAt tItrAnuSThAnayogyo bhavati / ata eva prAyaH parizIlitazrAvakapratimAdikramasyaiva sadA yatidharme'dhikAraH, viziSya tu duHpamAyAmityanyatroktamityabhipretyAhaduSkaraM kSudrasattvAnAmanuSThAnaM karotyasau / muktau dRDhAnurAgatvAtkAmIva vnitaantre||15|| asau- vizuddhAtmA, kSudrasattvAnAM- saMsArAbhinandinAmaparamArthadarzinAM dharmaparAGmukhAnAM klIvAnAM kApuruSANAma, duSkaram- kartumazakyam , anuSThAnaM- pUrNAhiMsAdipAlanAya parIpahAdijayarUpaM, viziSTanirjarAyai bhikSupatimAghabhigraharUpaM vA, kSudhitasya yathA kSaNamapi vicchidyate naiva bhojane icchA / evaM mokSArthinAM chicata icchA na kArye // 1 // Jain Education national For Private & Personel Use Only
Page #706
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtA samuccayaH / // 334 // karoti / kutaH ? ityAha- muktau dRDhAnurAgatvAt- pAramArthikAbhilASabhAvAtU; atIvrastvabhilApa AlasyAdyupahatacittAna paramArthato'bhilASa eva na, anyathA pravRttyAdisiddheriti vibhAvanIyam / nidarzanamAha- kAmIva tIvrakAmAviSTa iva, vanitAntare - abhilaSita taruNI vizeSe / yathA hi vanitAntare'nuraktastadAptaye pravartamAnaH zItAdi na gaNayati tathA muktAvanurakto'pi tadApye pravartamAno na tad gaNayati, upAyAnuSaGgizaityAdau balavadveSAbhAvena balavadaniSTAnuvandhitvajJAnakRtapravRttipratighAtAbhAvAditi nigarvaH // 15 // cha tattvatastatra cetaH pIDArUpAniSTAnanuvandhitvAd duSkaratvameva nAstIti sAdhayannAha - upAdeyavizeSasya na ytsmykprsaadhnm| dunoti ceto'nuSTAnaM tadbhAvapratibandhataH // 16 // upAdeyavizeSasya - samyagviditotkRSTaguNasya cintAmaNiratnAdeH, yat - yasmAt samyak prasAdhanam - avyabhicAryapAyabhUtaM rohaNAcalaviSamapradeza paryaTanAdikam, anuSThAnaM karma kAyopatApajanakamapi tadbhAvapratibandhataH - tasminnupAdeyavizeSe'matibaddhecchAjanitAdantarAhAdabhAvapratibandhAt ceto na dunoti, mAnasasukhasacce tadanupamardena mAnasa duHkhotpAdAyogAt / na ca zArIraduHkhasacce mAnasasukhamapi viruddham, zramAdiva (ma) to'pyapratihataphalecchasyAntarvahi rekadaiva sukha-duHkhAnubhavadarzanAt / na caikadobhayayogakriyAvirahaH, abhinne viSaye trayANAmapi yogAnAM kriyAyaugapadyasya dRSTatvAt iSTatvAcca, bhaGgikazrutanAmANyAt / na ca tadA viSayAbhAvAdeva sukhAbhAvaH, bAhyairapi caturvidhasya sukhasya vyavasthApanAt tathAhi kiJcidAbhyAsikaM sukham, yathA saTIkaH / stacakaH / // 9 // // 334 //
Page #707
--------------------------------------------------------------------------
________________ SROCODIOE SSleen mRgayAdiSuH kiJcidAbhimAnikam , yathA cumbanAdiSuH kizcid vaiSayikam , yathA surabhimadhuragauragAndhArAdisaMnikarSe, IdRzaviSayasAkSAtkAravat sAkSAtkArajanakezaviSayasaMnikarSasya hetutve'pyavinigamAt kizcica mAnorathikam , yathA bhAviputrajanmAdyutsavacintanAdighUtpadyamAnamiti / tadiha prakRtapravRttI zramAdikhedakAle'pi mAnasaM mAnorathika sukhaM na viruddham / iti katha tatsAmrAjye tatazcetaHpIDA syAt ? iti siddham // 16 // sAdhyamAhatatazca duSkaraM tanna samyagAlocyate ydaa|ato'nyd duSkaraM nyAyAdheyavastuprasAdhakam // 17 // tatazca- tasmAt kAraNAca, tat- muktyarthamanuSThAnam , yadA samyagAlocyate- tadbhAve manaH pratibadhyate, tadAntarAhAdodayAccintAmaNiratnArthiprayatnavad duSkaraM na-cintArtipadaM na bhavati tadazraddhAvajJAdipariNAmini citte ca duSkarameva tat , anta-ol rADAdAbhAvAt' iti samyakpadena vyajyate / bhaNitaM ca granthakRtA lalitavistarAyAm- "prakRtisundaraM cintAmaNiratnakalpaM saMvegakArya caitata , iti mahAkalyANavirodhi na cintanIyama , cintAmaNiratne'pi samyagjJAnaguNa eva, zraddhAdyAzayabhAvato'vadhivi| raheNa mahAkalyANasiddhaH" iti vibhAvanIyam / pratyutA'taH- muktyarthAnuSThAnAta , anyat-viparItAnuSThAnam , heyavastupa sAdhakam- AyatyAM suduHsahavicitraduHkhapadam , tadAtve'pi duSkaraM- cittArtipradaM vivekina iti / ata eva prANAtyaye'pi viSa| bhakSaNamiva nAkAryamAdriyante dhIrAH, aniSTaphalAvazyaMbhAvapratisaMdhAnajanitaduHkhasya pravRttipatibandhakatvAditi smartavyam // 17 // kaTAvarAna T in due ani For Private Personal Use Only na
Page #708
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtA etadevAniSTaviyogottaraphalalAbhAd nidarzanAntareNa samarthayannAha Ho sttiikH| samuccayaH stbkH| 335vyAdhigrasto ythaarogyleshmaasvaadynbudhH| kaSTe'pyupakrame dhIraH samyakaprItyA prvrtte||18|| // 9 // . vyAdhigrasta:-viSamajvarAdirogapIDitaH puruSaH, yathA kutazcidupakramAt , ArogyalezaM- svalpamapi nIrugabhAvam , A. khAdayan- atipipAsitajalalavAsvAdamAyamanubhavan , budhaH- hitA-'hitajJaH, kaSTe'pi-zarIropatApakAriNyapi, upakrama- taptakaTukauSadhapAnAdau niHzeSavyAdhighAtanasamarthe, dhIraH- akSobhyasattvaH, samyakpItyA- upAyaviSayadRDhecchApatibandhena, pravartate, bhAvyArogyasvabhAvatvAt / / 18 // dAntikayojanAmAhasaMsAravyAdhinA grastastadvajjJeyo nrottmH|shmaarogylvN prApya bhAvatastadupakrame // 19 // saMsArakhyAdhinA- saMsArarogeNa, grastaH- pIDitaH, narottamaH- AsannabhavyaH, tadvajjJeyaH pravRttiM pratItya / kiM kRtvA, kaca? ityAha- zamArogyalavam- apUrvakaraNAzupakramajanitamithyAtvA-'nantAnuvandhikaSAyopazamajanitaM zamArogyasya lezam , prApya, bhAvataH- phalAbhiSvaGgAt , tadupakrame- azeSasaMsArakhyAdhyauSadhabhUte tIbrAnuSThAne // 19 // // 335 // tataH kim ? ityAha Jain Education InHeameriona For Private & Personel Use Only al
Page #709
--------------------------------------------------------------------------
________________ kama BMalaiSRAToTOOOOOOOO pravartamAna evaM ca yathAzakti sthiraashyH| zuddhaM cAritramAsAdya kevalaM labhate krmaat||20|| evaM ca- uktena prakAreNa muktau rAgapratibandhAt , yathAzakti- svazaktyanusAreNa, pravartamAnaH, sthirAzayaHdurlezyA'kSobhyaprazastapariNAmaH, zuddha- nirmalam , cAritramAsAdya, kramAna- dhyAnArohaparipATItaH, kevalaM labhate / tathAhilezyAvizuddhyA, bhAvanAhetukasAmyahetukarAga-dveSajayena vA kRtamanaHzuddhimaitrI pramoda-kAruNya-mAdhyasthyapavitritacitto bhAvitAtmA parvataguhA-jIrNodyAna-zUnyAgArAdau manuSyApAtavikale'vakAze manovikSapanimittazUnye satvopaghAtarahita ucite zilAtalAdau yathAsamAdhAnaM vihitaparyaGkAdyAsanaH "jogANa samAhANaM jaha hoi tahA payaiavvaM" iti vacanAt , mandamandamANApAnamacAraH, atiprANanirodhe cetaso vyAkulatvenaikAgratAnupapatteH, "UMsAsaM Na NiruMbhai" ityAdivacanapAmANyAt , niruddhalocanAdikaraNamacAro hRdi lalATe mastake'nyatra vA yathAparicayaM manovRtti praNidhAya prasannavadanaH pUrvAbhimukha udaGmukho dhyAyati dharmyam / tatra bAhyAdhyAtmikabhAvAnAM yAthAtmyaM dharmastasmAdanapetaM dharmyam / tacca dvividham- bAhyam , AdhyAmikaM ca / tatra sUtrA-'rthaparyAvartana-dRDhavratatA-zIlAnurAga-nibhRtakAya-vAgvyApArAdirUpaM bAhyam / AdhyAtmikaM cAtmanaH svasaMvadanagrAhyam , anyeSAmanumeyam / tacca tatvArthasaMgrahAdau saMkSepatazcaturvidhamuktam / anyatra dazavidham , apAyo-pAya-jIvA-jIvavipAka-virAga-bhava-saMsthAnA-''jJA-hetuvicayabhedAt / yogAnAM samAdhAnaM yathA bhavati tathA prayatitavyam / 2 ucchrAsaM na nirandhyAt / Jain Education For Private Personal use only
Page #710
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravAtoM samuccayaH / // 336 // Jain Education In , taMtrApAye vicayo vicAro yasmiMstadapAyavicayam / evamanyatrApi yojyam / 'duSTAnAM mano vAka - kAya vyApAravizeSANAmapAyaH kathaM nu nAma me syAt, yadvazAt prApte'pi saurAjye bhikSAyai bAliza iva svAyatte'pi mokSe bhavAya bhrAntavAnasmi ?" ityevaMbhUtaH saMkalpamavandhaH, doSaparivarjanapariNateH kuzalapravRttitvAdapAyavicayam / teSAmeva kuzalAnAM svIkaraNamupAyaH, 'sa kathaM nu me syAt yato bhavati mohapizAcAdAtmarakSA ?" iti saMkalpamabandha upAyavicayam / asaMkhyeyapadezAtmaka-sAkArASnAkAro-payogitvA'nAditva - kRtakarmaphalopa bhogitvAdijIva svarUpAnucintanaM svAtmamAtra prativandhaupayikaM jIvavicayam / dharmAsa-sskAza-kAla- pudgalAnAM gati sthitya 'vagAhanA vartanA-grahaNaguNAnAmanantaparyAyAtmakAnAmajIvAnAmanucintanaM zokA-sstaGkanidAnadehAtmAdyabheda bhramApanodakSamamajIvavicayam / mUlottaraprakRtibhedabhinnasya pudgalAtmakasya karmaNo madhurakaTuphalasyA'' 'rhataH saMpademA ca nArakavipade mekAtapatrasAmAjyaprasarasya vipAkacintanaM karmaphalAbhilASavaimukhyavidhAyi vipAkavicayam / 'kutsitamidaM zarIraM zukrazoNitasamudbhUtamazucibhRtaM vAruNIghaTopamamazucipariNAmi ca yatra kSiptamAtrANyeva miSTAnnAnyapi viSThAsAd bhava nti, mUtrAcAmRtAnyapi / tathA'nityamaparitrANaM ca na khalu samupasthite yamAtaGke pitA, mAtA, bhrAtA, svasA, snuSA, tanayo vA trAtumISTe / tathA, galadazucinavacchidratayA'zuci, nAtra kiJcit kamanIyataramasti / kipAkaphalopabhogomA vipAkakaTavaH prakRtyA bhaGgarAH parAdhInAH saMtoSAmRtAsvAdaparipanthinaH sadbhirnigaditA viSayAH, tadudbhavaM ca sukhaM lAlApAtanAd bAlAnAM dugdhA| svAdasukhavadapAramArthikamiti nAtrA''sthA vivekinAM yuktA / viratirevAtaH zreyaskAriNI / prajvalitajvalanakalpo hyayaM gRhani 1 kha. ga. gha. ca. 'dikhakR' / 2 paJcamyantena pAdena bhAvyaM syAt, avadhAvAGale yogAt / saTIkaH / stavakaH / // 9 // ||336 //
Page #711
--------------------------------------------------------------------------
________________ PHOTOS SATARATABASARANG vAsaH, yatra dArudAhaM dahanti viSayasnigdhAnIndriyANi, prasarati ca dhUmadhAravAjJAnaparamparA, dharmamegha eva tadvidhyApanAya paTuriti tatraiva prayatna ucita ityAdi rAgahetuvirodhAnucintanaM sAkSAdeva samullasitaparamAnandAsvAdaM vairAgyavicayam / pretya svakRtakarmaphalopabhogArtha prAdurbhAvaH, tatra cAraghaTTaghaTIyantravad mUtra-purISA-'ntramayadurgandhijaTharakoTarAdighajasamAvartamAnasya svakRtabhoktu jantorna kazcit sahAya ityAdi bhavasaMkrAntiparyAlocanaM satpravRcihetubhavanirvedanidAnaM bhavavicayam / adho vetrAsanasamaH, madhye | allarInimaH, agre murajasaMnibho lokazcaturdazarajjvAtmaka ityAdi saMsthAnAnucintanaM viSayAntarasaMcAravirodhi saMsthAnavicayam / hetU-dAharaNAdisadbhAve'pi buddhyatizayavikalaiH paraloka-bandha-mokSa-dharmA-'dharmAdibhAveSvatIndriyatvAdatyantaduHkhabodhevAppAmANyAt tadviSayaM tadvacanaM nAnRtamityanucintanaM sakalapravRttijIvAtuzraddhAsaMtatyavicchedakaramAjJAvica yam / AgamaviSayavipratipattau tarkAnusAribuddheH puMsaH syAdvAdaprarUpakAgamasya kapa-ccheda-tApazuddhitaH samAzrayaNIyatvaguNAnucintanaM viziSTa zraddhAbhivRddhikaraM hetuvicayam / tadevaMvidhadharmadhyAnarUpasaMvaramAhAtmyAd nirjIrNabahakarmaNaH pIta-padma-sitalezyAvalAdhAnavato'pramattasaMyatasya kaSAyadoSamalApagamAt zucitvaM bhavati / tatazcaramazarIraH paramazuklalezyAkRtApUrvasthiti-rasaghAtaguNazreNiguNasaMkramasthiti-vandhAdikramo vakrAmupazamazreNI vihAya RjvI kSapakazreNiM pratipanna AyaM zukadhyAnaM dhyAyati pRthaktvavitarkasavIcArAkhyam / tatra pRthaktvaM nAnAtvam , vitarkaH zrutajJAnam , taba pUrvagatamanyad vA, na tu pUrvagatameva, mApa-tupa-marudevyAdau vyabhicArAta , vIcAro'rtha-vyaJjanayogasaMkrAntiH, tathAhi- ayame dravya paramANu bhAvaparamANuMvA'valambyotpAda-sthiti-bhajAdIn paryAyAMzcintayannartha paryAyAd vya For Private & Personel Use Only '
Page #712
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtA - samuccayaH / // 337 // Jjane, vyaJjanAd vArthe, manoyogAt kAyayoge vAgyoge vA, kAyayogAd manoyoge vAgyoge vA, vAgyogAd manoyoge kAyayoge vA saMkrAmatIti / na caivamartha- vyaJjanayoryogAntareSu saMkramaNAt kathaM manaHsthairyam, tadabhAvAcca kathaM dhyAnatvam / ityAzaGkanIyam, ekadravyaviSayatvena manaH sthairya saMbhavAt, dhyAnatvAvirodhAt / na cAnyadravyacintAnantaritatvarUpacintA sthairyopapattAvapi yogAntarAnantaritatvarUpayogasthairyAnupapattiriti zaGkanIyam, tadabhAve'pi dhyAnatvaniyataprayatradArvyasya gAtra dRSTiparispandAbhAvAdyabhivyaGgayAtizayarUpasyAnapAyAt uktavizeSasya ca dvitIyabhedaniyatatvAditi / tadidaM keSAJcidekayogabhAjAM bhaGgazrutaM pAMca yogatrayabhAjAmapi na virudhyata iti / tato'sAvAsanna kalyANaH samutkhAtamacurApAyo dvitIyaM zuladhyAnamavalambata ekatvavitarkasavicArAkhyam / idaM hyekaparamANvAdAvekameva paryAyamAlamvyatvenAdAyA''hitAnyataraika yogabalamAzritavyatiriktAzepArtha-vyaJjana- yogasaMkramaviSayacintAvikSeparahitamatyantamekAgram, Adyazukle'rtha - vyaJjana-yogeSu yathAsaMkramakramaM nivRtyabhyAsAdenusa rvaviSayebhyo vyAvartyaNumAtre manaso dharaNAt, mAntrikeNa mantrabalAt sarvAGgagatasya viSasya dezadeze gharaNavat ; sukaraM hi tatastadapanayanamiti / atra khalu jJAna-darzana- cAritrANyekIbhAvaM prakarSe ca yAnti, bodha zraddhAnA - nAthavarUpatvAt phalAbhimukhatvAt, vItarAgabhAvAcca / tato'smAt paramanirjarArUpAd ghAtikarmacatuSTayakSaye paramazukladhyAnadvayasyAgre mApyatvAd dhyAnAntare vartamAnaH kevalI bhavati kRtakRtyaH sakalasuranikAyanAyakapUjitacaraNAmbhoja iti // 20 // tataH kim ? ityAha 1 kha ga gha ca. 'karma' / 2 ku. kha. ga, gha ca 'dattasa' / saTIkaH / stabakaH / // 9 // // 337 //
Page #713
--------------------------------------------------------------------------
________________ tataH sa sarvavid bhUtvA bhavopagrAhikarmaNaH / jJAnayogAtkSayaM kRtvA mokSaM prApnoti zAzvatam / tataH kevalalAbhottaram, saH- mahAtmA, sarvavid bhUtvA - kevalIbhUya, ''bhUtvA ghaTastiSThati' ityAdAvivotpazyanantaraM niSThA' iti vyavahAranayAbhiprAyAdityamuktiH, bhavopagrAhi karmaNaH- jAtyapekSayaikavacanam, bhavopagrAhiNAM vedanIyA''yu-rnAmagotrANAm, jJAnayogAt - samuddhAta caramazukladvayadhyAnarUpAvasthAviziSTajJAnarUpAdeva yogAt, kSayaM kRtvA - AtmanaH pRthagbhAvaM vidhAya, zAzvatam - apunarAvRtternityam, mokSaM mahAnandam prApnotiH tathAhi - ayaM khalu bhagavAn kSAyikajJAna-darzanacAritra-vIryAtizayasaMpatsamanvito jaghanyato'ntarmuhUrtam, utkarSatazca dezonapUrvakoTiM bhavopagrAhi karmavazAd viharan yadA'ntarmuhUrtaparizeSAyuSkastattulyasthitika nAma - gotra vedanIyazca bhavati tadA mano-bAga-bAdarakAyayoganirodhAdupagamasUkSma kAyayogastRtIyaM sUkSmakriyA'matipAti zukladhyAnamadhyAste; tathAhi - prathamaM vAdarakAyayogena vAdarau vAg-manasayogau niruNaddhi / tataH sUkSmakA yayogena vAdarakAyayogaM niruNaddhiH sati tasmin sUkSmayogasya niroddhumazakyatvAt / na hi dhAvan vepathuM vArayatIti / tatazca sarvabAdarayoganirodhAnantaraM sUkSmeNa kAyayogena sUkSmau vAg-manasayogau niruNaddhIti / yadA tvantarmuhUrtAyuSkAdhikatara sthitizekarmatrayo bhavatyasau, tadA tatsamIkaraNAya sthitighAta - rasaghAtAdyarthaM samuddhAtaM karoti; taduktam Jain Educatiomational "yasya punaH kevalinaH karma bhavatyAyuSo'tiriktataram / sa samuddhAtaM bhagavAnatha gacchati tatsamIkartum // 1 // " samyagU- apunarbhAvena, ut- mAvalyena hananaM samuddhAtaH- zarIrAvU bahirjIvapradezAnAM niHsAraNam / ayaM cAtra
Page #714
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtA - samuccayaH / ||338|| Jain Education I kramaH - prathamasamaye svadehatulyaviSkambha mUrdhvamavathAyataM lokAntagAminaM jIvapradezasaMghAtaM daNDAkAraM kevalI karoti, dvitIyasamaye tu tameva daNDaM pUrvApara digdvayamasAraNAt pArzvato lokAntagAminaM kapATamitra kapATaM karoti, tRtIyasamaye tu tadeva | kapATaM dakSiNottaradigdvaya prasAraNAd manthAnamiva manthAnaM karoti lokAntaramApiNameva / evaM ca lokasya prAyo bahu pUritaM bhavati / caturthasamaye tvanuzreNi gamanAd manthAntarANyapUritAni saha lokaniSkuTaiH pUrayati / tatazca sakalo loko jIvapradezaiH pUrito bhavati / lokapUraNazravaNAdeva hi pareSAmAtmavitvavAdaH samudbhUtaH tathA cArthavAdaH- "vizvatazcakSuruta vizvatomukha vizvatovAruta vizvataHpAt" ityAdi / tadA cAsau bhavati samIkRtabhavopagrAhikarmA, viralIkRtArdrazATikAdijJAtena kSipraM tacchopopapatteH / tataH pazcamasamaye manthAntarANi jIvapradezarUpANi sakarmakANi saMkocayati / SaSThe samaye manthAnamupasaMharati, ghanatarasaMkocAt / saptame samaye kapATamupasaMharati, daNDAtmani saMkocAt | aSTapasamaye daNDamupasaMhRtya zarIrastha eva bhavatIti / samudvAtakAle ca manovAgyogavyApAraprayojanAbhAvAt kAyayogasyaiva kevalasya vyApAraH / tatrApi prathamA-STamasamayayoraudArikakAyaprAdhAnyAdaudArikakAyayoga eva dvitIya SaSTha- saptameSu samayeSu punaraudArikAd bahirgamanAt kArmaNavIryaparispandAdaudArika- kArmaNamizraH, tRtIya- caturtha paJcameSvaudArikAd bahirvahutarapradezavyApArAdasahAyakArmaNayoga evaM parityaktasamuddhAtaca kAraNavazAd yogatrayamapi vyApArayati yathA'nuttarasurapRSTau manoyogaM satyaM vA'satyAmRpaM vA prayuGkteH evamAmantraNAdau vAgyogamapi kAyayogamapi phalakamatyarpaNAdAviti / tato'ntarmuhUrtena yogaM nirundhAnastRtIyaM zukladhyAnabhedaM parisamApayati / saTIkaH / stavakaH / // 9 // // 338 //
Page #715
--------------------------------------------------------------------------
________________ Jain Education tataH svAtmanaiva kAyayogamacintyavIryamabhAvAd nirundhya samucchinnakriyA'nivRttisaMjJaM caturthazukladhyAnabhedaM dhyAyati / amanaskatvAt kathaM kevalino dhyAnam / iti paryanuyoga evaM pratyabhidadhati- 'yathA kulAlacakre bhramaNanimittadaNDAdyabhAve'pi pUrvAbhyAsAd bhramaNam, tathA manaHprabhRtisarvayogoparame'pyayogino dhyAnaM bhavati / tathA, yadyapi dravyato yogA na santi, tathApi jIvopayogarUpabhAvamanaH sadbhAvAdayogino dhyAnam / yadvA, dhyAnakAryasya karmanirjaraNasya hetutvAd dhyAnaM taducyate, yathA putrakAryAdaputro'pi putra ucyata iti / athavA, haryAdizabdavad dhyAnazabdasya nAnArthatvAd dhyAnaM tat ; tathAhi - 'dhyai cintAyAm ' 'dhyai kAyayoganirodhe' 'dhyai ayogitve' vadanti hi -- "nipAtAzcopasargAzca dhAtavazceti te trayaH / anekArthAH smRtA loke pAThasteSAM nidarzanam // 1 // " iti / jinAgamAdvA'yogino dhyAnam iti / atra prathamo hetuH kAraNopapattaye, pUrvasaMskArarUpatvanapAyAt dvitIyo lakSaNopapattaye, bhAvamanaH sthairya rUpalakSaNopapatteH tRtIyo vyavahAropapattaye; caturthaH zabdArthopapattayeH paJcamazca pramANopapattaya iti draSTavyam / vastutaH sudRDhaprayatnavyApAravidyamAnayoganirodhAnantaratvamanugataM dhyAnalakSaNam ; sudRDhatvaM ca jAtivizeSaH, tena na samuddhAtAdAvativyAptiH tathA ca bhASyakAraH - "sudaDhappayattavAvAraNaM Niroho va vijjamANANaM / jhANaM karaNANa mayaM Na ya cittaNirohamettAgaM // 1 // " 1 sudRDhaprayatnavyApAraNaM nirodho vA vidyamAnAnAm / dhyAnaM karaNAnAM mataM na ca cittanirodhamAtrakam // 1 // 2 vize0 siddhanamaskAraprakaraNe gAthA 45 / ational
Page #716
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAkhavArtA : samuccayaH / // 339 // vipazcitametadanyatra / tatazcaturthazuklabhedena sakalabhavaviTapidavAnalakalpena bhavopagrAhINi karmANi samantAd bhasmasAtkRtyaudArika- taijasa- kArmaNAni zarIrANIha tyaktvA pradezAntarANi cAspRzan RjvA zreNyaikena samayena yAti siddhikSetraM sAropayogopayuktaH / dharmAstikAyopagrahAbhAvAd nordhvaM gacchati, gauravAbhAvAcca nAdho gacchati, yogaprayogavigamAcca nAdho gacchati / UrdhvaM gatistu tasya gauravapratipakSabhUtalAghava pariNAmAd dhUmasyeva; yadvA saGgaviraheNa, tathAvidhapariNAmatvAt ; aSTamRttikAle paviliptajaladhaunimagnakramApanItamRttikA lepajala talamadhyordhvagAmitathA vidhAlAbuphalasyeva yadvA, bandhanasya karmalakSaNasya virahAt, tathApariNateH kozabandhanavimuktairaNDaphalavat; yadvA, vahnerUrdhvajvalana svabhAvavadAtmana UrdhvagatisvabhAvasvAditi // 21 // yaduktam- "jJAnayogAt kSayaM kRtvA" ityAdi, tatra "jJAnayogastapaH zuddham" ityAdiprAguktagranthasyaikavAkyatAnirUpaNaM pratijAnIte jJAnayogastapaH zuddhamityAdi yadudIritam / aidaMparyeNa bhAvArthastasyAyamabhidhIyate // 22 // 'jJAnayogastapaH zuddham' ityAdi yadudIritaM pUrvamupanyAsagranthe, aidaMparyeNa ekavAkyatayA, bhAvArtha:- phalIbhUto'rthaH tasyA'yaM - buddhipratyakSaH, abhidhIyate - sAMprataM nirUpyate // 22 // 2 prathamastabake kArikA 21 / Jain Education Intonal saTIkaH / stavakaH / // 9 // // 339 //
Page #717
--------------------------------------------------------------------------
________________ tathAhi jJAnayogasya yogIndraiH parAkASThA prkiirtitaa|shaileshiisNjnyitN sthairya tato muktirsNshym||23|| jJAnayogasya-zuddhataporUpasya, parA kASThA- utkRSTA koTiH, prakIrtitA, zailezIsaMjJitaM- zailezo merustadvannizcalAvasthA zailezaH, zIlezo vA bhagavAMstasyeyamanyazIlazAlyavasthAtizAyinyavasthA zailaizI, saiva saMjJA yaugikI samAkhyA jAtA yasya tat , sthairyam- nivRttiyatnarUpaM paramavIryam / na caivamayaM na jJAnayoga iti zaGkanIyam / jJAnasyAvasthArUpatvAt zailezyAH , pAkaraktatAyA iva ghaTasya / tataH- zailezyAM kASThAmAptAjjJAnayogAt , asaMzayaM havapaJcAkSarodgaraNamAtrakAlena muktirbhavati // 23 // _ tasya dharmatvAdi saadhynnaahdhrmstccaatmdhrmtvaanmuktidHshuddhisaadhnaat| akSayo'pratipAtitvAtsadA muktau tthaasthiteH|| tacca-zailezIsaMjJitaM sthairya ca, dharmaH, AtmadharmatvAt- AtmasvabhAvatvAt, zuddhajJAnavat : muktidaH- nirvANapradaH sa ca dharmaH, zuddhisAdhanAt- paramanirjarotpAdanAt / tathA, akSayaH- zAzvataH, apratipAtitvAt- anazvaratvAt / anazvaratvaM ca sadA-nityam , muktau tathAsthiteH- muktasya sthirabhAvenAvasthAnAt , sthairyanivRttAvasthairyasya punarunmajanApatteH / / 24 // na caitadanArSamityAha Jain Educati o nal
Page #718
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtA cAritrapariNAmasya nivRttirna ca srvthaa|siddh ukto yataH zAstre na cAritrI na cetrH||25|| saTIkaH / smuccyH| stbkH| // 34 // cAritrapariNAmasya- zailezyavasthAbhAvino viziSTasthairyasya, nivRttiH- nAzaH, na ca-naiva, sarvathA- sthairyarUpeNApi, // 9 // KO kintu kathazcitkarmApagamanasvabhAvatvena / kathametadevam ? ityAha- siddha ukto yataH zAstre- pravacane prajJApanAdau, na caaritrii| na cetara:- nApyacAritrI "siddhe No carittI, No acarittI" iti vacanamAmANyAt // 25 // muktau cAritrAnivRttimeva nidarzanena draDhayitumAhana cAvasthAnivRttyeha nivRttistasya yujyte| samayAtikame yadvat siddhabhAvasya tatra vai||26|| na cAvasthAnivRyA- karmApagamasvabhAvApagamalakSaNayA, nivRttistasya-sthairyapariNAmasya, yujyate, iha-muktau / kiMvata ? ityAha-samayAtikrame-prathamasamayAtikrAntI, yadvat- yathA, siddhabhAvasya-siddhatvasya, tatra-muktI, vai-nizcitam / yathA hi | siddhatva prathamasamayAdinivRttitayA nAzazIlaM dvitIyasamayAdibhAvitayA cotpattizIlamapi siddhatvasvarUpeNa sAdhanantameva tathA sthairyamapi karmApagamanasvabhAvatvena nazvaramuttarasvabhAvena cotpattizIlamapi sthairyasvarUpeNa sAdhanantamaviruddhamiti bhaavH| nainvevaM sthairyabhAvena sAdhanantatvasiddhAvapi cAritrabhAvena na tathAtvasiddhiH / na hi sthairyameva cAritram , prAk zaile 1 sarvatra mUle 'na caritrI' iti paatthH| 2 siddho no cAritrI, no acaaritrH| 3 itaH "siddhAnAM cAritraM kathaM suzraddhAnam' ityantaH o n siddhaacaaritrvaadipuurvpkssH| Jain Education n ational For Private & Personel Use Only
Page #719
--------------------------------------------------------------------------
________________ zyAstadabhAvAt, kintu yogasthairya tat / tacca karaNAlambanasatpravRsya sannivRtyanyatara pariNAmarUpaM, zailezyAmapi svarUpasat karaNe kAye sthitvaiva sUkSmakAyayoganirodhAt parama cAritropapattiH, siddhigamanasamaye ca zarIratyAgAt tadAlambanacAritrasvabhAvApagamaH, daNDApagame tadAlambanadaNDitvasvabhAvApagamavadupapatteH / dravyarUpeNAnvayaM tu na vArayAmaH / na caivaM yogapariNAmarUpatvAt kevalinazcAritrasyodayikatvaM syAt lezyAvaditi vAcyam; nAmakarmodayasavyapekSatve'pi tasya mohakSayapradhAnahetukatvena kSAyikatvenaiva vyapadezAt indriyaparyAptyudayajanye'pIndriye pradhAnakSayopazamahetukatvena kSAyopazamikatvenaiva vyapadezavat / ata eva na karmakRtabhAvatvena tasya dharmatvAnupapattiH, kSAyikatvena tadupapateH / na caivaM svarUpata Azravatvamapyasya zaGkanIyam; yogasya tathAtve'pi yoganirgatapariNAmarUpasya tasyAtathAtvAt / api ca, prAktanaM cAritramevotkRSyamANaM kSAyopazamikAdibhAvaM parityajya kSAyikabhAvena pariNamate, na tu nirmalIbhavadastramiva prAgavasthita svarUpAt pracyavate, saMjJAntaropanibandhasya tasyAgAniyatatvAt / prAktanaM ca tad mUlaguNaviSaya yogasthairyameva zubhavaryarUpaM dRSTam, vajrasthAnIyasya tasya jvalanajanitopatAparUpottaraguNAsthira bhAvamUrtikAticArAdinA bhaGgAyogAt itthametra vakrajaDAnAM caNDAnAM ca caNDarudraprabhRtInAM tadupapatteH na tu zuddhopayogarUpam, Atma sthairya rUpaM vA tadoktAtiriktatadasiddheH, upayogarUpatve cAritrasya jinAnAmupayogatrayAdiprasaktyA vyavasthAvivAcca / zubhavIryarUpaM ca tat karaNanimittakamavAhapatita - riNAmarUpatvAd nimittena sahaiva nazyati / na caivaM kevalajJAnasyApi zarIranimittakatvAt tannAzena saha nAzaprasaGgaH tathAca jainamatasya bAhyamatAdavizeSaH syAditi zaGkanIyam; tatrApekSAmAtreNa zarIrasya hetutve'pyAlambanatayA'hetutvAt / iSyate hi Jain Education tional
Page #720
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtA samuccayaH / // 341 // kAyayoganirodhAkhyakAvyApArotkarSaprayuktotkarSabhAgitvaM cAritre kevalinAM na tu jJAna iti / nirodho na kAyavyApAra iti cet / na, saMyogAdivat tasyAzrayatvAt ; anyathA 'kAyasya nirodhaH' iti saMbandhAyogAt / kSAyikatve kathaM cAritrasyottara kAla hetvantarApekSa utkarSaH ? iti cet / idamubhayasamAdheyam, mohakSayAd doSApagamena svarUpazuddhitAratamyavizrAntAvapi paramanirjarArUpaphale yogAnAM pratibandhakatvAt tadapagamalakSaNotkarSo vyavahArAd na virudhyate, nizcayatastu Rte kAlAd na tatrAnyapratibandhaH / tatpratibandhazca tattvato'matibandhaH / tathApariNAmopayogitvAt tasyeti na virodha iti cet / idamapyubhayamate tulyam / tasmAjjJAnAnAze'pi zarIreNa saha cAritranAzo'vazyamabhyupeyaH / ? kizva, zubhavaryarUpatvAccAritrasya kathamavIryANAM siddhAnAM tatsadbhAvaH suzraddhAnaH / na ca siddhAnAmavIryatvamasiddham, " tattha NaM je te asaMsArasamAvaNNagA te NaM siddhA, siddhA NaM avIriyA" iti prajJaptivacanAt / na ca sakaraNavIryAbhAvAdavIryAH siddhA iti vyAkhyeyam, siddhAnAM labdhivIryasacce 'siddhA NaM laddhivIrieNaM savIriyA, karaNavIrieNaM avIriyA' iti sUtrakalpanamasaGgAt ; yathA "taitya NaM je te selesIpaDivanayA te NaM ladvivIrieNaM savIriA, karaNavIrieNaM avIriA" iti / kizca, " sodaiAiyA bhavvattaM ca viNivattae samayaM / sammatta-nANa- daMsaNa-suha-siddhattAI mottaNaM // 1 // " 1 tatra ye te'saMsArasamApanakAste siddhAH siddhA avIryAH / 2 siddhA labdhivaryeNa savIryAH, karaNavIryeNAvIryAH / 3 tamra se te zailezIpratipadmakAste labdhivaryeNa savIryAH, karaNavIryeNAvIryAH / 4 vize0 siddhanamaskAraprakaraNe gAthA 61 / 5 tasyaudayikAdikA bhavyatvaM ca vinivartate samakam / samyaktva-jJAna-darzana- sukha-siddhatvAni muktvA // 1 // Joooc saTIkaH / stavakaH / 118 11 // 349 //
Page #721
--------------------------------------------------------------------------
________________ iti vizeSAvazyake cAritra-vIryayornivRttirarthAduktaiva sUtre'pi "aupazamikAdi-bhavyatvAbhAvAccAnyatra kevala sabhyaktva-jJAna-darzana-siddhatvebhyaH" ityatra / atra hi aupazamika kSAyopazamikau dayikabhAvAnAM darzana jJAna- gatyAdInAM, pAriNAmikabhAvasya ca bhavyatvasya, 'anyatra kevala 0 ' ityAdinA cAnantajJAna-darzana- samyaktvAnAmanivRtyabhidhAnAt ekavizepaniSedhasya taditaravizeSAbhyanuGkhA phalakatvAd dAnAdilabdhi cAritrarUpasya ca kSAyikabhAvasya nivRttirlabhyata iti / siddhatvameva ca bhAvataH sukhamiti vivakSayA na sukhAnidRzyanupagrahaH / sukha-siddhatva pornivRtticAnutpattirUpA pratiSidhyata iti nAmasaktapratiSedhaH / ata eva ca - " sammatta caritAI sAI saMto a khaovasamio a / dANAiladdhipaNagaM caraNaM piya khAio bhAvo || 1 || " iti granthena dAnAdilabdhipaJcaka cAritrarUpasya kSAyikabhAvasya sphuTamaupazamikasamyaktva cAritrabhAvavat sAdisAntatvaM bhASyakRtoktam / na cAvasthAnAzena zAzvatasyApi cAritrasya sAdisAntatvamupapadyate bhavasthatvAvasthAnAzena kevalajJAnasyApi tavamasaGgAt, kevalabhAvena kevalasya zAzvatatvavAdinA'pyavasthAvizeSaniyatanAzo-spAdopagamAt; anyathA vailakSaNyAsiddheH; tathA ca sammatikAraH - "je saMghayaNAI bhavatthakevalivisesapajjAyA / te sijjhamANasamae Na hoMti vigaI tao hoi // 1 // 1 tatvArthAdhigamasUtre 10,4 / 2 samyaktva cAritre sAdiH sAntazca kSAyopazamikazca / dAnAdilabdhipaJcakaM caraNamapi ca kSAyiko bhAvaH // 1 // 3 ye saMhananAdikA bhavastha kevalivizeSaparyAyAH / te sidhyamAnasamaye na bhavanti vigatistato bhavati // 1 // Jain Educationmational
Page #722
--------------------------------------------------------------------------
________________ shaakhvaartaasmuccyH| // 342 // sttiikH| stbkH| // 9 // siddhattaNeNa ya puNo uppaNNI esa atthpjjaao| kevalabhAvaM tu paDuca kevalaM dAi sute // 2 // " atha caraNa-dAnAdilabdhInAM vikAriNInAmeva tadAnIpnupakSayaH, avikAriNInAM tu sutarA saMbhavaH, vikAriguNo. pakSaye'vikAriguNaprAdurbhAvaniyamAditi cet / kimidaM vikAritvaM- zarIrAdhapekSayA pravartamAnatvaM vA, saniyatApekSotpattikatvaM vA, phalAvacchinnatvaM vA / nAdyaH, kevalajJAnAderapi tathAbhAvaprasaGgAt / na dvitIyaH, tannAzaniyatanAzapatiyogitvasyaivetthaM prasaGgAta / nApi tRtIyaH, phalAnavacchinnatadutpattau mAnAbhAvAt , cAritrasya phalAvacchinnatvaniyamAt / athottaraphalAnavacchinnatvamavikAritvam , taccotpattyuttarasamayAvacchedena phalAbhAvavacam , tena nottaraphalasiddhya-siddhibhyAM vyAghAtaH / mAnaM ca cAritrasya tathAtve ravatrayasAmrAjyasya mokSasAmagrItvoktyanyathAnupapattirevaH kevalotpattisamaye kASThApAptayoni-darzanayorutpAde'pi cAritrasya tathAbhUtasyAnutpAdAdeva mokSavilambAt; yathA khatvacAro'pi caurasaMsargitayA 'cauraH' iti vyapadizyate tathA tatcatazcAritrApatipanthitve'pi tatpatipanthimohasAhacaryAd yogAnAM tathA vyapadizyamAnAnAM pratibandhakAnAmapagamAdutpannena paramayathAkhyAtacAritreNa sAmagrIsaMpacyA mokSotpatteryathAkhyAtatvanaiva tasya paJcasvantarbhAvAcca na vibhAgavyAghAta iti cet / na, tatvato yogAnA cAritrApatipanthitvena tadapagame paramayathAkhyAtacAritrAnutpatteH, utpattau vA yathAkhyAtAttasya gatijJAnAdeH kevalajJAnasyeva vijAtIyatvena vibhAgavyAghAtAt / jJAna-kriyayornayabhedAdantakriyAdvArA zailezyAmavasthAbhedAn vA mokSajanakatvopapatteH, sarvasaMvarasyApyarthasiddhatvAt , tadartha hetubhedakalpanAnaucityAta , kSAyikasyApi sataH zailezyarvAcInacAritra + siddhatvena ca punarutpanna eSo'rthaparyAyaH / kevalabhAvaM tu pratItya kevalaM darzitaM sUtre // 2 // 2 sammatiprakaraNe gAthA 09, 10 // // 342 // Jan Education International For Private Personel Use Only
Page #723
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariNAmasya nivRttyupagame cAritrasya sAmAnyataH sAdisAntatvapratipAdakavacaneSu cAritrapadasya paramayathAkhyAtAtiriktacAritraparatvasyAnyAyyatvAcceti dig / nanvevaM cAritraM kriyArUpa paryavasannam , zrUyate cAkriyAyAH siddhigamanaparyavasAnaphalatvam / tathA cApam- "sA NaM bhaMte ! akiriyA kiMphalA ? / goyamA ! siddhigamaNapajjavasANaphalA pannattA" iti kathaM ne virodhaH 1 iti cet / na, antakripAyA evaijanAdivyApArAbhAvenAkriyAtvena, caramakarmatvena ca "jJAna-kriyAbhyAM mokSaH" ityAdau kriyAtvenokteravirodhAt / / atha siddhigamanasamaye cAritranAzopagame cAritrasya mokSahetutvaM na ghaTeta, kAryakAle'satA kAryasyotpAdayitumazakyatvAt , kAryAnukRtAnvaya-vyatirekitvAbhAvAt / na ca kAryAvyavahitapUrvattitvameva kAraNatvam , na tu tatra kAryakAlavRttitvamapi nivizate, mAnAbhAvAt , gauravAta , prAgabhAvAdInAmakAraNatvaprasaGgAcceti na doSa iti vAcyam / tathApi nizcayanayAnupaskArAt , tena kAryakAlasaMbaddhasyaiva hetorjanakatvAbhyupagamAt / iti cet / na, parizuddhanizcayanayena zailezIcaramasamaya eva mokSotpatyabhyupagamAt , tadA cAritrasyAnapAyAt : 'iha bodiM tyaktvA tatra gatvA sidhyati' ityatra nizcayena bodityAgasamaye, vyavahAreNa ca tatra gatisamaye mokSotpAdasyAbhyupagamAt / na ca tadA cAritrasya vigacchacAd vigatatvenAsatvAt kAryotpattivirodhaH, tadA mokSasyApyutpadyamAnatvenotpannatvAdavirodhAt , ekadA cAritranAza-mokSotpAdayoH parabhavaprathamasamaye prAgdehaparizATano-ttaradehasaMghAtanayorivopapatteH, tadAgamaH1 sA bhagavan ! akriyA kiMphalA goruma ! sidvigamanaparyavasAnaphalA prajJaptA / 2 sa.ga.pa.ya. 'tdviro'| 3 itaH 'janakatvAbhyupagamAt' ityantaH pUrvapakSaH / / manAvara Join Education on For Private Personal Use Only
Page #724
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravAta sttiikH| stvkH| 9 // smuccyH| // 343 // "jamhA vigacchamANaM vigayaM, uppajjamANamuppaNNaM / to parabhavAisamae meM kkhA-dANANa Na viroho // 1 // " iti / athAcAritrasya sataH siddhasya cAritrAvaraNakarmaNaH punarbandhaprasaGga iti cet / na, aviratipratyayatvAt tasya, yogAdi- sAmagrIsavyapekSatvAcca / na ca cAritrAbhAvaM evAviratisiddhAnAmaviratatvavyapadezaprasaGga iti vAcyam, nirAjanakaviratipariNAmavadaviratipariNAmasya vicitrakarmabandhajanakasya svatantratvAt , tasya viratipa gabhAvAskanditatve'pi tathAvidhaviratidhvaMsAnAskanditatvAt / ata eva 'siddho no caritrI no acaritrI' ityAgamaH saMgacchate, cAritrAbhAvAd 'nocAritrI' iti, aviratyabhAvAca 'no acAritrI' ityuktarupapatteH, 'acAritrI' ityatra natro viruddhArthatvAt / A eva bhavyatvAbhAvabhavyatvaviruddhAbhavyatvAbhAvAbhyAM nobhavyatva-noabhavyatvamapi tasya tatra tatroktam / yadi ca cAritrAvasthAbhAvAdeva nocAritratva-noacAritratvaM siddhasyocyate, tadA jJAnAvasthAbhAvAd nojJAnitvanoajJAnitvamapi tasya pratipAdyamAnaM na virudhyeta / apica, anArSa siddhAnAM cAritrakalpanam , "ihabhavie bhaMte ! caritte, parabhavie caritte, tadubhayabhavie caritte / goyamA! ihabhavie caritte, No parabhavie caritte, No tadubhayabhavie carite" iti prazna-nirvacanaprabandhena cAritrapariNAmamAdAyava pretya devalokeSu muktau vA notpAda ityabhiprAyeNa bhagavatA cAritrasyApArabhavikatvopadezAt / na ca cAritrasya jIvalakSaNa. yasmAd vigacchad vigattam , utpadyamAnamutpannam / tataH parabhavAdisamaye mokSA-5'dAnayorna virodhaH // 1 // 2 saptamyantam / 3 tasya-siddhasya / "siddhe no bhagve, no abhave" ityAdinA pravacane / 5 ihabhavikaM bhagavan ! cAritram, parabhavikaM cAritram , tadubhayabhavika cAritram ! / gautama ! ihabhavika cAritram , no parabhavika cAritram , no tadubhayabhAvika cAritram / A ||343 // Jain Educhlar g a For Private & Personel Use Only
Page #725
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAbhidhAnAd (na ?) muktAvapi tadanuvRttiH zaGkanIyA, tapaHprabhRterapyanuvRttiprasaGgAt ; 'lakSyate'numApyate'neneti lakSaNaM liGgam' ityarthe'virodhAca, liGgAbhAve liGgayabhAvaniyamAbhAvAt / na ca bahirlakSaNAbhAve'pyAntaralakSaNasattvAd nairlakSaNyamapi tasyetthamApadyata iti vibhAvanIyam / na ca "Ayo sAmAie AyA sAmAiassa atthe" iti sUtrAdAtmarUpatayA cAritrazaktimuktAvapyanuvartiSyata iti vyagrabhAvo vidheyaH, aSTasvapyAtmasu cAritrAtmano lpa-bahutvAdhikAre sarvastokatvAbhidhAnAta; tathAca prajJaptiH- "saMvatthovAo carittAyAo, nANAyAo agaMtaguNAo, kasAyAo aNaMtaguNAo, jogAyAo visesAhiAo, vIriAo visesAhiAo, uvaoga-daviya-dasaNAyA tiNNi vi tullA visesAhiAo" / uktazcAyamevArtho vivicya vRdaiH "koDIsahassapuhuttaM jaINaM to thoviAo caraNAyA / nANAyA aNaMtaguNA paDuca siddhe asiddhAo // 1 // huti kasAyAo'NaMtaguNA jeNa te sarAgANaM / jogAyA bhaNiAo ajogiva jANa to ahiaa||2|| AtmA sAmAyikam , AtmA saamaayiksyaarthH| sarvalokAzcAritrAtmAnaH, jJAnAtmAno'nantaguNAH, kaSAyAtmAno'nantaguNAH, yogAtmAno vizeSAdhikAH, vIryAtmAno vizeSAdhikAH, upayoga-dravya-darzanAsmAnasvayo'pi tulyA vizeSAdhikAH / 3 koTisahasrapRthaktvaM yattInAM tataH stokAzcaraNAtmAnaH / jJAnAtmAno'nantaguNAH pratItya siddhAnasiddhAn // 1 // bhavanti kaSAyAtmAno'nantaguNA yena te sarAgANAm / yogAtmAno bhaNitA ayogivarjAnAM tato'dhikAH // 2 // Jain Education Inteman For Private & Personel Use Only E lainelibrary.org
Page #726
--------------------------------------------------------------------------
________________ SHR shaastrvaataasmuccyH| // 344 // sttiikaa| stbkH| // 9 // e sues 'jaM selesigayANa vi ladvI vIriaM to samahiAo / uvaoga-davia-dasaNa savvajiANaM to ahiA // 3 // " iti / tasmAt siddhAnAM cAritraM kathaM suzraddhAnam ? iti cet / __ atra vadanti- antarazubhayoganivRttirUpaM vIryameva cAritram , bahiSpravRttistu tadabhivyaJjikA / mUlaguNaviSayasadyApArarUpasthairyasamaye ca tatpatipakSanivRttirUpaM sthairyamavyAhatameva / taccotkRSyamANaM zailezyA paramanivRttirUpaM bhavat sthairyapariNAmena muktAvanuvartate / na ca bAhyAlambanaguptirUpatayA tasya kathaM kevalAtmasvabhAvasAmrAjyarUpAyAM muktAvanuvRttiH ? iti vAcyam / agdizAyAM samiti-guptyubhayarUpasyApi yoganirodha-guptyekarUpatayotkarSavacchailezIcaramasamaye sthirAtmamAtrapariNAmarUpatayo. skarSasaMbhavAt / ata eva svabhAvasamavasthAnaM siddhAnAM cAritramityapi niravadyam / na ca vIryAbhAvAt siddhAnAM cAritrAbhAvaH, tadasiddheH, ananta jJAna darzana-vIrya-cAritra-sukhasvabhAvatvAt teSAm / "'siddhA NaM avIriA" iti mUtraM tu sakaraNavIryAbhAvAbhiprAyAdeva vyAkhyeyam / kharUpasatkaraNasyApyabhAve na tatra zailezIvad bhajanA, mUlasUtrabhanayabhAvAt , vicitratvAcca sUtragateH / na ca kSAyikabhAvasya nAzo yuktaH, kSAyikasAmAnya evaM nAzApatiyogitvaniyamAt / ata evaM nAsya zarIranAzakanAzyatvam , zarIrabalacayo-pacayabhAve'pyAntaravIryarUpacAritracayo-pacayAbhAvAt , tasya tannAzaniyatanAzapratiyogitvAbhAvAt , phalavizeSaupayikotkarSasya zarIrAprayuktatvAt , anyathA'tiprasaGgAt / na ca cAritrasya pratijJAviSayIkRtakAlanAzanAzyatvAt kathaM yAvajjIvatAvadhikamatijJAviSayasya tasya muktAvanuvRttiH iti zaGkanIyam / parabhavAnubandhyaviratipariNAmAdeva cAritra. 1 yat zailezIgatAnAmapi labdhivArya tataH samadhikAH / upayoga dravya-darzanAni sarvajIvAnAM tato'dhikAH // 3 // 2 siddhA avIryAH / // 344 // Jain Educational For Private & Personel Use Only
Page #727
--------------------------------------------------------------------------
________________ nAzasaMbhave tatsahabhUtasya pratijJAviSayIkRtakAlanAzasyAnyathAsiddhatvena tannAzakatvAyogAt / anyathA samyaktvapratijJAviSayIbhUtakAlanAzAt parabhave samyaktvasyApyanuvRttirna syAt / samyaktvAbhivyaJjakasyAcAravizeSasyaivAsAvasati pratibandhe kAla: pralijJAyata iti cet / tarhi cAritrAbhivyaJjakasthApyAcAravizeSasyaiva kAlaH pratijJAyata iti tulyam / devAdibhave bhavasvAbhAvyAt tatsAmagrIvighaTanAcca na tadanuvRttiH, mokSe tu kSAyikatvena tatsAmagrIvighaTanAyogAdeva tadanuvRttiriti vizeSa iti / na ca karmakSapaNaphalAbhAvAd muktau cAritrAbhAva iti yuktam , evaM sati jJAnasyApyabhAvaprasaGgAt ; vyavahArato ghaTamutpAdya sthitasya daNDasyeva nizcayatastu hetu-phalabhAvApannapUrvAparakSaNazreNIbhUtasya tathAtathApariNatasvabhAvasamavasthAnaphaloparatasya vA na niSphalatvamiti samAzanasyApyubhayatra tulyatvAt / sAdisAntatvaM caitanmate nAstyeva dAnAdilabdhicAritrANAm / uktaM ca vizeSAvazyakavRttAvapi- "anye tu dAnAdilabdhipaJcakaM cAritraM ca siddhasyApIcchanti, tadAvaraNasya tatrApyabhAvAt , AvaraNAbhAve'pi ca tadasattve kSINamohAdiSyapi tadasattvaprasaGgAt / tatastanmatena cAritrAdInAM siddhyavasthAyAmapi sadbhAvenAparyavasitatvAde kasmin dvitIyabhaGga evaM kSAyiko bhAvaH, na zeSeSu tripu" iti / na caivaM granthakRtastadA cAritranivRttisamarthanamanatimayojanamiti zaGkanIyam , kvacidabhihitAyAzcAritrasya nivRtte nAdisAdhAraNyAH paramanivRttipratyayAyAH karmApanayanasvabhAvapratyayatvenaiva vailakSaNyApapAdanasya prayojanatvAt / ata eva cedRzajJAnAdinivRtyabhAvAd nocAritritvanoacAritritvavad nojJAniva-noajJAnitvAdikaM tatra na vyavahiyate, karmApagamanasvabhAvena cAritradezAbhAvavat prakAzAdikhabhAvena jJAnAdidezAbhAvAyogAta / na ca jJAnasyApi karmApanayanasvabhAvatvena nittirastyeveti vAcyam / prakAzAnAzravavyA BOSSESSMISSIO 1 DEVENINETTETICTECTET / N Jain Education Internal For Private & Personel Use Only PRAPTww.jainelibrary.org
Page #728
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAkhavAtAsamuccayaH // 345 // sttiikH| stvkH| // 9 // RAI pArabhedanayenoktavyavahArAvirodhAta / 'no cAritrI' ityatra kriyArUpadezasyaiva niSedhaH' ityanye / apArabhavikatvamapi tasya kriyArUpasyaivoktam , 'mokSo na bhavaH' ityabhiprAyAd vA, mokSe tatkRtaphalopakArAbhAvAdagdizAvattadanapayogAd vA avocAma ca ___ "'jaM puNa taM ihabhaviyaM taM. kiriyArUvameva NAyavvaM / ahavA bhavo Na mokkho No tammi bhave hiaM ahavA // 1 // " evaM ca svAbhAvikAtmalakSaNatvAdapyanantajJAnavadanantacAritraM siddhAnAM nirbAdhameva, kSAyopazamikatapaHprabhRtilakSaNAnAM | tadA'nanuvartiSNutve'pi kSAyikasya tasyAnuvartiSNutvAt / yattu prajJaptau cAritrAtmanaH sarvastokatvamuktam , tatra cAritraM kriyArUpameva vivakSitam , anyathA koTisahasrapRtha| ktvasaMkhyopAdAnaM katham , bhAvacAritrasyAnyeSvapi saMbhavAt ?; "jaissa carittAyA tasya jogAyA NiyamA" iti vAcanAntare cAritrasya pratyupekSaNAdivyApArarUpasya vivakSAvazyakatvAcca / nanu yadi siddhAnAM cAritramiSyate, tadA dhyAnamapyeSTavyam , samucchinnakriyAnivRttirUpazuklabhedasya muktAvanuvRtteH suvacatvAt , vidyamAnakaraNanirodhaparyantatvAd dhyAnavyavahArasya tatparyanta eva dhyAnasadbhAvazcet , tarhi cAritrasadbhAvo'pi tatparyanta evAstu, tatparyantameva cAritravyavahArAditi cet / na, cAritrAvasthAvizeSarUpasya dhyAnasya tadA'bhAve'pi cAritrasyAnapAyAt / na hi imAmatvAdisvAvasthA'bhAve'pi 'ghaTo nAsti' iti vaktuM zakyate / 'svabhAvasamavasthAnarUpaM dhyAnamapi muktAvakSatam' ityapara iti / adhikaM parIkSAyAm / idaM tu dhyeyam- siddhAnAM cAritrAbhAvamate'pi prakRte nAnupapattiH, jJAnayogAdhikArAt , jJAnanayaprAdhAnyena jJAna1 yat punastadihabhavikaM tat kriyArUpameva jJAtavyam / athavA bhavo na mokSo no tasmin bhave hitamathavA // 1 // 2 yasya cAritrAtmA tasya yogAtmA niyamAt / // 345|| 870T aba Jain Education Internal For Private & Personel Use Only "
Page #729
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAritrayorabhedAzrayaNAt / jJAnAvasthArUpasyaiva sthairyAkhyacAritrapariNAmasyAkSayatvopapAdanAt / etadupapAdanArthameva zuddhanayAbhiprAyakanocaritritva-noacaritritvavacanAnusaraNAditi gambhIradhiyA paribhAvanIyam / / 26 / / phalitamAhajJAnayogAdato muktiriti samyagvyavasthitam / tantrAntarAnurodhena gItaM cetthaM na dosskRt|| ____ ata:- uktanyAyAt , 'jJAnayogAd muktiH' iti- etadupanyastam , samyak-pramANAvirodhena, vyavasthitam / nanu kathaM samyagiyaM vyavasthA,"jJAna-kriyAbhyAM muktiH" iti tantrAvyavasthAnAt / ata Aha-tantrAnurodhena ca- vedAntavAdimatAnurodhena ca, ittham- uktarItyA, gItam- uktam , na doSakRt-na svatantrakSatidoSAvaham , anekanayamaye svatantre yathAprayojanamekanayaprAdhAnyAdarasyApyaduSTatvAditi bhaavH| yogAcAryamatAnurodhe punaricchA-zAstra-sAmarthya yogA iSyante / tatra jJAtAgamasyApi pramAdinaH kAlAdivaikalyena caityvndnaadynusstthaanmicchaapraadhaanyaadicchaayogH| yathAzakti tIvrazraddhayA kAlAdyavaikalyena tadanuSThAnaM ca yathAzAkhamAcArAt shaastryaagH| zAstradarzitopAye zAstradarzitadizA'dhikataravIryamullAsayato mArgAnusAripakRSToharUpasvasaMvedanena jAtAdhikavivekasyAnuSThAnaM sAmarthyayogaH / na hi zAstrAdeva mokSopAyaH kAtsnyenAvagamyate, tIvraruceH zravaNamAtrAdeva mokSopAyalAbhe yogAbhyAsavaiyarthyaprasaGgAt ; upAyavizeSalAbhArthameva tatparizIlanasya saprayojanatvAt / na cAyamajJAto labhyate / na ca pratyAtma Faced Jain Education Intel For Private 3 Personal Use Only PKTw.jainelibrary.org
Page #730
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtA strkH| // 9 // // 346 // zRGgagrAhikayA tadbodhanAya zAstraM vyApriyate / na caivamatra zAstravaiyarthyam , digdarzakatvAt / iti siddhamasya zAstrAtikrAntaviSayatvam / sa cAyaM dvividhaH- dharmasaMnyAsaH, yogasaMnyAsazca / tatra dharmasaMnyAsastAvikaH kSapakazreNiyogino dvitIyApUrvakaraNe bhavati, kSAyopazamikAnAM kSAntyAdidharmANAM tadA nivRtteH, kSAyikANAmeva vizuddhAnAM prAdurbhAvAt / atAtvikastu pravajyAkAleapi bhavati, sAvadhapravRttilakSaNadharmanyAsAditi samayavidaH / dvitIyastvAyojyakaraNena yoganirodhAdUrva zailezyAM kAyAdikarmarUpANAM yogAnAM nyAsAt / ayaM khalvayogo'pi mokSayojanAt paramo yoga ucyata iti / tadAhuH "kartumicchoH zrutArthasya jJAnino'pi pramAdinaH / vikalpe dharmayogo yaH sa icchAyoga ucyate // 1 // zAstrayogastviha jJeyo yathAzaktyapramAdinaH / zrAddhasya tIvrabodhena vacasA vikalastathA // 2 // zAstrasaMdarzitopAyastadatikrAntagocaraH / zaktyudrekAd vizeSeNa sAmarthyAkhyo'yamuttamaH // 3 // siGkhyAkhyapadasaMmAptihetu-bhedA na tatvataH / zAstrAdevAvagamyante sarvathaiveha yogibhiH||4|| sarvathA tatparicchedAt sAkSAtkAritvayogataH / tatsarvajJatvasaMsiddhestadA siddhipadAptitaH // 5 // na caitadevaM yattasmAt prAtibhajJAnasaMgataH / sAmarthya yogo'vAcyo'sti sarvajJatvAdisAdhanam // 6 // dvidhA'yaM dharmasaMnyAsa-yogasaMnyAsasaMjJitaH / kSAyopazamikA dharmA yogAH kAyAdikarma tu // 7 // 1ka. 'cyate t'| 2 kha.ga.pa.ca. 'syaajnyaa'| // 34 // Jain Education Internal For Private & Personel Use Only
Page #731
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyApUrvakaraNe prathamastAviko bhavet / AyojyakaraNArdhva dvitIya iti tadvidaH // 8 // atastvayogo yogAnAM yogaH para udAhRtaH / mokSayojanabhAvena sarvasanyAsalakSaNaH // 9 // " iti / tato jJAna-kriyAyogayorubhayorapyupapattiH svatantra iti sarvamavadAtaram // 27 // yaH sAkSAtkRtamokSasAdhanavidhistInaM tapastaptavAn yaH karmANyapanItavAn pariNamatsaMjJAnayogAzayaH / nityajJAna-caritra-darzanasukhaM mokSaM ca yo labdhavAnasmAkaM zaraNaM sa eva bhagavAn svapne'thavA jAgare / / 1 / / yasyAsan guravo'tra jItavijayAH mAjJAH prakRSTAzayA bhrAjante sanayA nayAdivijayamAjJAzca vidyApadAH / premNAM yasya ca sama pamavijayo jAtaH sudhIH sodarastena nyAyavizAradena racite nyAyetra deyA mtiH||2|| iti paNDitazrIpadmavijayasodaranyAyavizAradapaNDitayazovijayaviracitAyAM syAdvAdakalpalatAnAmnyAM zAstravArtAsamuccayaTIkAyAM navamaH stavakaH / / HTTERTREATRE 1 saptamI, jainAgama ityrthH| 2 kha.ga.gha.ca, 'tm| For Private Jan Education in ww.jainelibrary.org Personal Use Only
Page #732
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #733
--------------------------------------------------------------------------
________________ // aham // atha dazamaH stabakaH / -ooooyajjJAnojjvaladarpaNe pratiphalatyetajjagad yatpadAmbhoje namrasuparvanAthamukuTazreNyA marAlAyitam / vANI sarvazarIrivAkpariNatA yasyAnapUrvArthamUrdoSA na sma samAzrayanti yamimaM zrIvardhamAnaM stumaH // 1 // phaNipatiphaNaratnapAntasaMkrAntamUrtiyugapadiva 'didhakSuH spaSTamaSTApi baindhAn / jagati vidhRtarUpo ditsuraSTAtha siddhIrdalayatu jinabhAsvAnaSTadhA kaSTadhArAm // 2 // labdhodayAyAM hRdaye yasyAM prakSIyate tamaH / puNyaprAgbhAralabhyAM tAM kalAM kAmapyupAsmahe // 3 // nanu 'sarvajJasya jJAnayogena karmakSayAd muktiH' ityukaM na yuktam , sarvajJasyaivAbhAvAt' iti vArtAntaramutthApayatiatrApyabhidadhatyanye sarvajJo naiva vidyte| tadgrAhakapramA'bhAvAditi nyaayaanusaarinnH||1|| 1 dagdhumicchuH / 2 aSTasaMkhyatvAd mUlakarmapra kRteH| 3 dAtumicchuH / Jain Education Internatio For Private & Personel Use Only
Page #734
--------------------------------------------------------------------------
________________ shaanvaataasmudyH| // 348 // sttiikH| stbkaa| // 10 // atrApi-nirUpitasamyagupAyakrame mokSavAde'pi, abhidadhati- badanti, anye-mImAMsakAH, yaduta- sarvajJo naiva ghidyate / kutaH ? ityAha- tadgrAhakamamA'bhAvAt- sarvasAdhakapramANAbhAvAt / iti pratijJAtahetusamAptyarthaH / kiMbhUtA anye ? ityAha-nyAyAnusAriNaH- vakSyamANatarkAgrahamAtraparAH // 1 // ___ tadgrAhakapramANasAmAnyAbhAve tadvizeSAbhAvaM hetuM 'vivecayannAhapratyakSeNa pramANena sarvakSo naiva gRhyte| liGgamapyavinAbhAvi tena kiJcid na dRzyate // 2 // pratyakSeNa pramANena naiva sarvajJo gRhane, taddhi pratiniyatAsannarUpAdigocaracAritvena parasaMtAnavatisaMvedanamAtre'pyazaktam, kiM punaranantAtItA-'nAgata-vartamAna-sUkSmA-'ntaritAdisvabhAvasakalapadArthasAkSAtkArisaMvedanaviziSTasyA'sataH purupavizeSasya paricchede ? iti / liGgamapi tena- sarvajJena saha, kizcidavinAbhAvi-nizcitapratibandham , na dRzyate / na hi tadaAhe tatsatvena saha hetoH pratibandhaH pakSadharmatvaM vA tasya nizcetuM zakyata iti / kiJca, sarvajJo'numAnAd vizeSeNa sAdhyaH, avizeSeNa vA ? / Aye vybhicaarH| dvitIye khAbhIpsitArhatsarvajJAsiddhiH / na ca 'sarve padArthAH kasyacit pratyakSAH, prameyatvAt / agnyAdivat' iti hetoH sarvajJasiddhiH, sakalapadArthasAkSAtkAryekajJAnapratyakSatvasya sAdhyatve dRSTAntasya sAdhyavaikalyAt / pratiniyataviSayAnekajJAne pratyakSatvasya sAdhyatve ca bAdhaH, siddhasAdhanaM vA / evaM prameyatvahetAvapi vikalpya doSo 1 kha.ga.pa.ca. 'vicinty'| 2 kha.ga.gha.ca. 'mapi kizcit tena sarvajJena sahAvinA' / ||348 // Jain Educaton Inters For Private & Personel Use Only Alainelibrary.org
Page #735
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAcyaH / na ca sAmAnyopagrahAd doSoddhAraH, ativilakSaNavyaktyorekasAmAnyAsiddhaH, anyathA'tiprasaGgAditi // 2 // na cAgamena, yadasau vidhyAdipratipAdakaH / apratyakSatvato naivopamAnenApi gamyate // 3 // na cAgamena 'sarvajJo gRhyate' ityanupaGgaH, yat- yasmAt , asau- AgamaH, vidhyAdipratipAdakara-vidhi-niSedhabodhakaHanityAdAgamAt tasiddhiH syAt , nityAd vA ? / nAyaH, anyonyAzrayAt, sarvajJasiddhau hi kRtrimasyAgamasya tatpaNItatvena prAmANyasiddhiH, tatsiddhau ca tatastatsiddhiH / na cAsarvajJapraNIta AgamaH pramANaM yujyate, anyathA khavacanAdeva tatsiddhiH syAditi / nApi dvitIyaH, nityasyAgamasya kArya evArthe prAmANyavyavasthApanena sarvajJapratipAdane tasyApramANatvAt / yazca hiraNyagarbha prakRtya "sa sarvavit sa lokavit" ityAdirAgamaH, tasyApi karmArthavAdapradhAnatvena sakalajJavidhAyakatvAnupapatteH / nApi sakalajJasthAnuvAdako'sau, pUrvamanyaiH pramANairabodhitasya tasyAnuvaditumazakyatvAditi bhAvaH / / apratyakSatvataH kAraNAt , naivopamAnenApi gamyate sarvajJaH, tasya sAdRzyaviSayatvAt , sAdRzyAzrayadarzananAntarIyakatvAca; padavAcyatvaviSayakatve ca tasyAtropayoga eva dUre // 3 // | nArthApatyApi sarvo'rthastaM vinA'pyupapadyate / pramANapaJcakAvRttestatrAbhAvapramANatA // 4 // 1 kha.ga.pa.ca. 'bhaavyH'| 2 ka. 'kaH, ayaM bhAvaH- a' / For Private Personal Use Only Jain Education Intematona
Page #736
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtA samuccayaH // 349 // sttiikH| sbkH| // 10 // pArAkampaparApUparampaTalamaSEANRAORAN arthApatyApi na sarvajJo gRhyate, yataH sarvo'rthaH- dharmadezanAdiH, taM vinApi- sarvajJaM vinApi, upapadyate buddhAdInAM svamopalabdhArthopadezatulyasya vyAmohapUrvakasya, manvAdInAM ca sAGgAdhyayanasamAsAditavyutpattivizeSA''kalitanikhilavedArthAnAM samyagjJAnapUrvakasyopadezasyopapatteH tadidamuktaM bhaTTena "sarvajJo dRzyate tAvad nedAnImasmadAdibhiH / dRSTo na caikadezo'sti liGga vA yo'numApayet // 1 // na cAgamavidhiH kazcid nityaH sarvajJabodhakaH / na ca mantrArthavAdAnA tAtparyamavakalpyate // 2 // taccAnyArthapradhAnaistaistadastitve vidhIyate / na cAnuvAdituM zakyaH pUrvamanyairabodhitaH // 3 // anAdirAgamasyArtho na ca sarvajJa AdimAn / kRtrimeNa tvasatyena sa kathaM pratipAdyate // 4 // atha na tadvacanenaiva sarvajJo'jJaiH pratIyate / prakalpyeta kathaM siddhiranyonyAzrayayostayoH // 5 // sarvajJoktatayA vAkyaM satyaM tena tadastitA / kathaM tadubhayaM siddhyet siddhamUlAntarAhate ? // 6 // asarvajJamaNItAttu vacanAd mUlavarjitAt / sarvajJamavagacchantaH svavAkyAt kiM na jAnate. // 7 // sarvajJasadRzaM kazcid yadi pazyema saMprati / upamAnena sarvajJaM jAnIyAma tato vayam // 8 // upadezo hi buddhAderdharmA-'dharmAdigocaraH / anyathA nopapadyeta sArvazyaM yadi no bhavet / / 9 // buddhAdayo hyavedazAsteSAM vedAdasaMbhavaH / upadezaH kRto'tastaiAmohAdeva kevalAt // 10 // // 349 // KARI For Private & Personel Use Only
Page #737
--------------------------------------------------------------------------
________________ COIDIODADDRRIPPAPERS jAnakApasAvaraparakAATE ye tu manvAdayaH siddhAH prAdhAnyena trayIvidAm / trayIvidAzritagranthAste vedaprabhavoktayaH // 11 // " iti / phalitamAha- pramANapaJcakA'vRtteH- pazcAnAmapi pramANAnAM vidhigrAhiNAmapravRtteH, tatra- sarvajJe, abhAvapramANatA- abhAvapramANAt sarvajJAbhAvanizcaya eveti bhAvaH / uktaM ca "pramANapaJcakaM yatra vasturUpe na jAyate / vastusattAvabodhArtha, tatrAbhAvapramANatA // 1 // " iti / na cAbhAvasya pRthakpramANatvamasiddham , abhAvagrAhiNastasya pArthakyAvazyakatvAt / na hIndriyeNAbhAvajJAnaM janayituM zakyam , bhAvAMzenaivendriyasya saMyogAt / na ca dharmyabhedAd bhAvAMzena sahAbhAvAMzasyAbhede satIndriyasaMyogopapattiH, abhine dharmaNi rUpa-rasayoriva bhAvA-'bhAvAMzayoranyonyaM bhedAt / taduktam - "na tAvadindriyeNaiSA nAstItyutpAdyate matiH / bhAvAMzenaiva saMyogo yogyatvAdindriyasya hi // 1 // nanu bhAvAdabhinnatvAt saMprayogo'sti tena ca / na hyatyantamabhedo'sti rUpAdivadihApi nH||2||" na caivaM tadabhAvajJAnamanumAnam , liGgAbhAvAt / taduktam"na cApyasyAnumAnatvaM liGgAbhAvAt pratIyate / bhAvAMzo nanu liGgaM syAttadAnImajighRkSaNAt // 1 // abhAvAvagatejanma bhAvAMze hyajighRkSite / tasmin pratIyamAne tu nAbhAve jAyate matiH // 2 // , mudritazlokavArtike pR0 473 / 2 mudritazloka0 pR0 4.79 / Jain Educationala For Private & Personel Use Only
Page #738
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAkhavAtAsamuccaya: // 350 // na caiSa tasya dharmatvaM padavat pratipadyate' / " iti / - sttiikH| tato 'nAsti' iti jJAne phale pratiyogigrahaNapariNAmAbhAvarUpam , hAnAdibuddhirUpe ca phale'nyavastujJAnarUpamabhAvAkhyaM stabakaH / pramANamaSTavyam / taduktam-- O // 10 // "pratyakSAderanutpatti pramANAbhAva ucyate / sAtmano'pariNAmo vA vijJAnaM vA'jyavastuni' // 1 // " iti / na caivamabhAvajJAna indriyAnvaya-vyatirekAnuvidhAnaM na syAditi zaGkanIyam , tasyAdhikaraNagrahaNopakSIgatvAta , adhikaraNagrahaNa-pratiyogismaraNayostatra hetutvAt / taduktam-- "gRhItvA vastusadbhAvaM smRtvA ca pratiyoginam / mAnasaM nAstitAjJAnaM jAyate'kSAnapekSayA // 1 // " iti / / na cAdhikaraNajJAnasya hetutve'ndhasyApi tvagindriyopanIte ghaTAdau nIlAdyabhAvagrahaH syAditi vAcyam / prtiyogigraahke| ndriyajanyAdhikaraNajJAnasya tathAtvAt / na caivaM tvagindriyopanIte vAyau rUpAbhAvapratItyanudayaprasaGgaH, rUpAnupalambhena tadabhAvAnumAnAt / na ca hetorapi durghahatvam , upalambhasya tavAtIndriyatayA tadabhAvasyAjJAtAnupalabdhyagamyatayA jJAtAnupalabdhigamyatve'navasthAnAta ; prAkaTyAbhAvasyApi rUpAbhAvatulyatayA tena tadanumAnAyogAt; kAya-vAgvyavahArAbhAve'pyupekSAjJAnasattvAd vyavahArAbhAvenApi tasyAnanumeyatvAditi vAcyam , manojanyavAyujJAnasattvAt , pAkavyAbhAvena manogrAhyeNa rUpAnu. mudritazloka0 pR0 484 / 2 mudritazlokavA0 pR0 475 / 3 saptamyantam , evamuttaratrApi / 4 mudritazlokavA0 pR. 482 / // 35 // sAjarA Jain Education on : For Private Personal use only
Page #739
--------------------------------------------------------------------------
________________ ETTERsaharakAraka palambhAnumAnasaMbhavAt / 'vAyau rUpAbhAvaM pazyAmi' iti dhIstu bhrAntaiva / athAnupalambhe vizeSAbhAvAccakSuSA'bhAvagraha Aloko heturna tu tvaceti kutaH ? iti cet / satyam , cakSurAdAvivAlokAderapyadhikaraNajJAnavizeSa evopayogAt, abhAvajJAne'nupalambhavizeSakRtavizeSAbhAve'pyadhikaraNajJAnavizeSakRtavizeSopapatteH / ata eva 'ghaTAbhAvaM pazyAmi' ityapyavigAnaM samarthitam , 'pazyAmi' iti viSayatAvizepe saMnikarSadoSavizeSAdivadadhikaraNajJAnavizeSasyApi niyAmakatvAt / na caivaM gauravam , abhAvajJAna AlokAdihetutvAkalpanalAghavAt / na cAjJAtakaraNakatvAdabhAvajJAnamaparokSamityapyAzaGkanIyam , kacijjJAtAyA evAnupalabdheH karaNatvAt / tathAhi- 'yatra gRhAd nirgatazcaitrastatra kiM maitra AsIt ?' iti kenApi pRSTaH kSaNaM dhyAtvA vadati'nAsIt tatra maitraH' iti / tatra mAnAstitAbuddhau jJAtaiva sA karaNam / na hIyaM smRtiH, gRhasaMnikarSakAle maitrAsmaraNena tadabhAvAnanubhavAt / nApi pratyakSam , gRhAsanikarSe'pi jAyamAnatvAditi / 'prakRtAbhAvajJAnaM bhAvabhUtakaraNasacivamanojanyam , bahirviSayakAlaukiketarajJAnatvAt' iti cAprayojakam / atha yad yatpatiyogigrAhakaM tat tadabhAvagrAhakam , yathA'numAnAdikam , bhavati cendriyamapi pratiyogigrAhakam , atastadabhAvagrAhakamiti cet / na, vAcyatAgrAhakopamAne vyabhicArAt / na ca vAcyatAtiriktaM pratiyogino vizeSaNaM deyam , tathApi pratiyogigrAhakatvasya sadabhAvagrAhakatve'tantratvAt , ananyathAsiddhatvasyopAdhitvAcca / na ca vyApAreNAdhikaraNapratyakSeNa, indriyasya saMyogAdineva nAnyathAsiddhatvamiti vAcyam ; abhAvajJAna indriyajanyatvasiddhau tadvaMTitaitavyApAratvasiddhiH, tatsiddhau ca tatsiddhirityanyonyAzrayAt / na cAbhAvabhrame duSTakaraNajanyatvAvazyakatvAdindriya eva pittAdinA duSTatAyA upa Jan Education Inteman For Private Personel Use Only hellorary.org
Page #740
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAnavAtAsamuccayaH sttiikH| stvkH| // 10 // patterabhAvabhramakaraNavAbhAvapramAkaraNatvamapIndriyasyaivetyAzaGkanIyam ; doSasAhityarUpaduSTatAyA anupalabdhAvapi saMbhavAt / athAdhikaraNaviziSTAbhAvadhInendriyajA, abhAvadhItvAta nAnupalabdhikaraNikA, bhAvadhItvAt / nobhayajanyA, pramANayorvirodhAt , avirodhe sAMkaryAt / itIndriyameva viziSTagrAhi svIkAryam / na ca ghrANopanItasaurabheNa candanasyevAnupalabdhigRhItenAbhAvena bhUtalasyApi cakSuSaiva grahaH, vizeSaNabhUtAbhAvagrAhakatayA'nupalabdheH svIkArAditi vAcyam , tathApi pratiyogiviziSTAbhAvagrahasyAnupalabdhyA saMbhavAditi cet / na, anupalabdhijanya eva viziSTajJAne jJAnopanItayoradhikaraNa-pratiyoginovizeSyatayA vizeSaNatayA ca bhAvagrahasAmagrImahimnA bhAnAditi dig / tadevamabhAvapramANAt sarvajJAbhAva eva siddhyatIti siddham / evaM 'vipratipannapratyakSaM yadi sUkSmAdyarthagrAhakaM syAt , pratyakSaM na syAt' ityAdi prasaGgasAdhanamapi draSTavyam / na ca gRdhrAdInAM cakSurAdijJAne'pUrvadarzitvAdhatizayadarzanAd narANAmapi prajJA-medhAdibhistadarzanAt kasyacidatIndriyArthadraSTutvenApyatizayaH syAditi saMbhAvanIyam , gRdhrAdInAmapi svaviSaya eva rUpAdau cakSurAderdaradarzitvAdivizeSadarzanAt , viSayaparityAgena rUpAdau zrotrAdivRttaratizayamyAdarzanAta , sarvajJe cakSarAdyaviSayamUkSmAdyarthadraSTatvAsiddheH / prajJA-medhAdibhirapi narANAM stokastokAntaratvenaivAtizayadarzanAd viSayAntare prakarSaparyantaM ca tadadarzanAduktAsiddheH taduktam / "yatrApyatizayo dRSTaH sa svArthAnatilAnAt / dUra-mUkSmAdidRSTau syAd, na rUpe zrotravRttitaH // 1 // ye'pi sAtizayA dRSTAH prajJA-medhAdibhirnarAH / stokastokAntaratvena na tvatIndriyadarzanAt // 2 // 1 itaH 'saMbhavAt' ityantaH puurvpkssH| 2 kha.ga.pa.ca. 'svokaa'| 3 mudritazloka0 pR0 82 / Haotos // 35 // Jan Education inte For Private Personal Use Only Alww.jainelibrary.org
Page #741
--------------------------------------------------------------------------
________________ Jain Educati raise hi naraH sUkSmAnarthAn draSTuM kSamo'pi san / sajAtIranatikrAmannatizete parAn narAn // 3 // ekazAstravicAreSu dRzyate'tizayo mahAn / na ca zAstrAntarajJAnaM tanmAtreNaiva labhyate // 4 // jJAtvA vyAkaraNaM dUrabuddhiH zabdA'pazabdayoH / prakRSyate na nakSatra- tithi-grahaNa nirNaye // 5 // jyotirvicca prakRSTo'pi candrArka-grahaNAdiSu / na bhavatyAdizabdAnAM sAdhutvaM jJAtumarhati // 6 // tathA vedetihAsAdijJAnAtizayavAnapi / na svarga devatA- pUrvapratyakSIkaraNe kSamaH // 7 // dazahastAntaraM vyoni yo nAmotplutya gacchati / na yojanamasau gantuM zakto'bhyAsazatairapi // 8 // " kathaM ca dharmAdigrAhijJAnasyotpattiH ? | abhyAsAditi cet / na, akSANAM rUpAdAveva pravRtteH, anumAnasyApi dharmAdAvavyApArAt / AgamaprabhavasyApi jJAnasyAbhyAse tasya sarvajJapraNItasyaivAzraye cakrakramasaGgAt, aspaSTajJAnasyAbhyAsazatenApi spaSTatAyA ayogAcca / atha dRzyata eva kAma-zokAyupaplutacetasAmaspaSTasyApi jJAnasya spaSTatvam uktaM ca- "kAma-zoka-bhayo-nmAda-roga-zokAdyupadrutAH / abhUtAnapi pazyanti purato'vasthitAniva / / 1 / / " iti / tadetadapi syAditi cet / na tadvadevAsyApyupaplutatvaprasakteH / athAgamajaM jJAnamevAbhyAsAt sAkSAtkArI bhavatIti nAGgIkAraH, kintu tadabhyAsAt zravaNAdikrameNa tadutpattiriti na doSa iti cet / na, parokSAdaparokSotpatyadarzanAt, zravaNAdeH pratyakSapramAkaraNatvena pratyakSapramANatvaprasaGgAcca / api ca, sarvajJajJAnenaikakSaNa evaM samastArthagrahaNa uttarakAlaM tasyAkiJcijjJatva mational
Page #742
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtAsamuccayaH / / // 352 // prasaGgaH / kiJca parasaMtAnavartirAgAdisAkSAtkaraNAdasya rAgAdimatvamapi syAt / apica, atItakAlAyAkalitasya vastuno vidyamAnatayA tena pratisaMghAne bhrAntatvApattiH; anyathA ca tajjJAnasya pratyakSatAnupapattiH, avartamAnaviSayatvAt / apica, vastunaH prAgabhAva dhvaMsayostasya yugapad bhAnAd yugapajjAta mRta vyapadezApattiH / kiJca, sarvajJakAle'pi sarvajJo (asarvajJaiH ) na jJAtuM pAryata iti kathaM tadvAkyavizvAsaH / iti bahusarvajJakalpanApattiH, taduktam "sarvajJo'yamiti hyetat tatkAle'pi bubhutsubhiH / tajjJAnajJeyavijJAnarahitairgamyate katham // 1 // kalpanIyAzca sarvajJA bhaveyurvahavastava / ya eva syAdasarvajJaH sa sarvajJaM na budhyate // 2 // sarvajJo nAvabuddhayenaiva syAd na taM prati / tadvAkyAnAM pramANatvaM mUlAjJAne'nyavAkyavat // 3 // " iti / kiJca, nityasamAdhAnasaMbhave vikalpAbhAvAt kathaM sarvajJasya vacanam ? / vacane vA vikarasaMbhavAt samAdhAnavirodhAd na samAhitatvaM syAt / samAdhirhi cittavRttinirodhaH, vikalpatha cittavRttiriti / apica rAgAdyAvaraNAbhAve paireNa sArvajJayaM vAcyam, rajonIhArAdyAvaraNApAye vRkSAdidarzanasyeva rAgAdyAva raNarUpavijJAnAvaizadyahetvapAye sarvajJajJAnasya vizadatA'bhipAnAt : tathA ca rAgAdyabhAve kathaM tasya vacanAdi, pravRttisAmAnya icchAyA hetutvAt / na ca rAgAdInAmAvaraNatvamapi prasiddham, kuDyAdInAmeva hyAvArakatvaprasiddhiH, iti kathaM tadapagame sarvasAkSAtkArodaya: 1 iti dig // 4 // sarvajJAbhAve dharmA-dharmavyavasthAmeva samyagupapAdayitumAha - 1 lokavArtike pR0 86 / 2 jainena / saTIkaH / stavakaH / // 10 // | // 352 //
Page #743
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmAdharmavyavasthA tu vedAkhyAdAgamAtkila / apauruSeyo'sau ysmaaddhetudossvivrjitH||5|| dharmA-'dharmavyavasthA tu- 'yAgAdi dharmasAdhanam , brahmahatyAdyadharmasAdhanam' ityAdijJAnajanyapravRttinivRtyAdirUpA tu, DovedAkhyAdAgamAt , 'kila' iti satye, 'ghaTata evaM' iti zeSaH / nanu vedasyApi sarvajJapraNItasyaivoktavyavasthAnibandhanatvAt sarvajJamUlaiveyaM vyavasthetyata Aha- asau-vedAkhya AgamaH, yasmAdapauruSeyaH- nityA, hetudoSavivarjitaH- cakSurgatabhramapramAdavipralipsA-karaNApATavAdidoSavikala ityarthaH / tathA ca svataHpramANatvAd yuktA vedamUlA dhrmaa-'dhrmaadivyvsthaa| athApramAyAmiva pramAyAmapi jJAnasAmAnyahetvatiriktahetvapakSaNAd naitad yuktamiti cet / na, apramAyAM doSApekSaNAt , pramAyAM tadabhAvApekSaNe. virodhAt / vizeSAdarzanAdhabhAvabhUtadoSAbhAvasya bhAvabhUtasya pramAyAmadhikasyApekSaNIyatvAd virodha eveti cet / na, tathApi zabde vipralipsAdidoSANAM bhAvabhUtatvAt samaSTayA pramAyAM tadabhAvamAtrAdhInAyAM vaktaguNAnapekSaNAt / ayAptoktatvanizcayasya zAbdabodhasAmAnye hetutvAd vede tadabhAvAt kathaM tataH zAbdabodhaH ? iti cet / na, anAptoktatvazaGkAyA eva zAbdasAmAnya| virodhinyA vyudAsArthamAptoktatvanizcayApekSaNAt , vede tu nityatayA nidoSatvenaiva tacchakAvyudAsAt / nityatvameva kathaM varNarUpasya vedasya ? iti ceta / satyam , varNAnAM nityatvAt / anyathA parArthavAkyoccAraNAnyathAnupapatteH / avagatasaMgatiko hi zabdaH svArtha pratipAdayati, nAnyathA, agRhItasaMketasya puMsaH zabdAdarthapratItyadarzanAt / saMgatyavagamazca pramANatrayasaMpAdyaH, taTasthena pratyakSeNa zabdArthapratyayAt / anumAnena prayojyaddhIyagavAdiviSayapratipattyavagamAt tatya. vavava Jain Education a l For Private & Personel Use Only
Page #744
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtA samuccayaH / // 353 // tItyanyathAnupapatyA ca gavAdizabdAnAM gavAdau zaktikalpanAt / itthaMbhUtacArya saMgatyavagamo na sakRdvAkyaprayogAt saMbhavati, bhUyaH prayogAdevA''vApo dvApAbhyAmeva zaktinizcayAt / na cAsthirasya punaHpunaruccAraNaM saMbhavatIti siddhaM tannityatvam ; taduktam"darzanasya parArthatvAd nityaH zabdaH" iti / atha punaH punaruccaritAcchandAt sAdRzyAdeva pratItiH, na tu nityatvAditi cet / na, sAdRzyasyAtantratvAt, agRhIta saMketAdarthApratIteH 'ya eva saMvandhagrahaNasamaye gRhItaH zabdaH sa evAyam' iti pratyabhijJAnAcca / na ca nityatve zabdasya sarvadA sarvopalabdhiprasaGgaH pareSAM zabdotpAdakAnAmeva vijAtIya vAyusaMyogAdInAmasmAbhiH zabdavyaJjakatvenopagamAt / na ca zabdanityatve caitrAdeH svIyamaitra-zukAdIyakakArAdipratyakSe caitrAdikarNAvacchinnA vijAtIyavAyusaMyogA to vAcyA ityatigauravam, anityatvapakSe tu vijAtIyavAyusaMyogAvacchedakatayA tathaiva vijAtIyakakArAdau hetustatpuruSIyanikhila zabda pratyakSe tatpuruSIyakarNAvacchinnasamavAya iti lAghavamiti vAcyam; nityatvapakSe'pi vijAtIyakakArAdipratyakSe'vacchedakatayA vijAtIyasaMyogasya, tattatkarNAvacchinnapratyakSe ca tattatkarNasya hetutve gauravAbhAvAt, svAvacchedakazrotrasaMyuktamanaHpratiyogiRvijAtIyasaMyogasaMbandhena vijAtIyapavanasya hetutve tattatkarNAnAM pRthagahetutvena pratyuta lAghavAt / na ca tathApyanityatvapakSe kapratyakSatvAdyapekSayA katvAdereva janyatAvacchedakatve lAghavam nityatvapakSe'pi laukikaviSayitaya katvAdereva tathAtvAt / na ca kolAhalAdau katvAderagrahe'pIdaMtva-zabdatvAdinA kakArAdimatyakSAt tattatmakArakakArAdipratyakSe pRthagdhetutve gauravam, kakArAdiniSThaguNatvAdi khakAra bhedAdipratyakSe tathAtve cAtigauravamiti vAcyam; kolAhale katvAdigrahavAraNAya doSAbhAvAnAM katvAdipratyakSe hetutvamapekSyoktasaMbandhena katvAdervijAtIyanimittapavana saMyogajanyatAvacchedakatvasyaivau Jain Education tional saTIkaH / stavakaH / // 10 // // 353 //
Page #745
--------------------------------------------------------------------------
________________ Jain Educat cityAt, nimittapavanA-sskAzAdeH samavAyena zabdatvasya janyatAvacchedakatvApekSayA kaNThAdyabhighAtasya nimittapavana saMyogopakSINatvAt tasyaivoktasaMbandhena zabdatvasya janyatAvacchedakatvaucityAt tAvataiva kolAhalapratyakSasya sughaTatvAt / na caivamuccAryamANayAvadvarNavipayatvAniyame tatkRtakolAhalatAratamyapratyayAnupapattiH, vyaJjakatAratamyasyaiva tatrAropAt / astu vA svAzrayaviSayitayA kasvAdikaM tathA, anantazabdotpatti-nAzAdikalpanAto laghutvAt zukAdikakArAyeva vA viSayitayA tathA, tadIyazrAvaNasamaya tadIyazrAvaNa vizeSaNatvayostadIya samaveta pratyakSa- samavetaniSThAbhAvapratyakSayoH kAraNatvAcca na zabdatvAdipratyakSAtiprasaGga iti dig // 5 // uktamevArthaM tadabhiyuktoktyanuvAdena draDhayati Aha cAlokavadvede sarvasAdhAraNe sati / dharmA-dharmaparijJAtA kimarthaM kalpyate naraH ? // 6 // Aha ca- kumArilAdiH, Alokavat - cAkSuSahetuprakAzavat vede sarvasAdhAraNe sati - nityanirdoSatayA pratisarvapramAtR tulyapramArjana ke sati, dharmA-dharmaparijJAtA- dharmA-dharmasAkSAtkartA, naraH- manuSyaH, kimarthaM kalpyate 1 - codanaiva hi dharmA-dharmAvagamayantI pravRtti nivRtyAdivyavahAraM svargApavargAdiphalaM ca janayati, iti kimajAgalastanAyamAnena sarvajJena ? | codanAprAmANyArthaM sarvajJaH valpyata iti cet / na, upajIvyatvena mahAjanaparigrahasyaiva tatprAmANyavyavasthApakatvAditi bhAvaH ||6|| yathA vedAd dharmA-dharmaparijJAnaM sidhyati, tathAha emational
Page #746
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtA- iSTA-pUrtAdibhedo'smAt sarvalokapratiSThitaH / vyavahAraprasiddhayaiva yathaiva divasAdayaH // 7 // saTIka smuccyH| o stbkH| // 35 // iSTA-pUrtAdibhedaH, asmAt- vedAta , sarvalokamatiSThitaH- srvjnsiddhH| nanu svargAdAviSTA-pUrtAdibhedadharmasya kathaM // 10 // siddhiH, sarvajJAbhAva AdisaMpradAyApravRtteH ? ityata Aha- vyavahAraprasiddhyaiva- vyavahArasyAnuSThAnasya prakRSTA'nAdiparamparAprayojyA yA siddhistayaiva, tathA ca sarga-pralayAbhAvAt pravAhavicchedAbhAvAd nAdyasaMpradAyApravRttiriti bhAvaH / kathaM vyavahAro'nAdiH ? ityatra nidarzanamAha- yathaiva divasAdayaH- yathA divasAdayo divasAdipUrvakA eva dRzyante tathA vyavahAro'pi vyavahArapUrvaka iti bhAvaH // 7 // iSTAdisvarUpamAhaa RtvigbhirmantrasaMskArairbrAhmaNAnAM smksstH| antarvedyAMtu yadattamiSTaM tadabhidhIyate // 8 // RtvigbhiH- yajamAnasahAyaiH, mantrasaMskAraiH pUtaM sad yad brAhmaNAnAM samakSataH-prakRta-pratigrahItratiriktabrAhmaNAnAM pratyakSam , antarvedhAM vedImadhya eva, dattaM-hiraNyAdi, tadiSTamabhidhIyate / / 8 // tathA // 354 // vApI-kUpa-taDAgAni devatAyatanAni ca / annapradAnamityetatpUrtamityabhidhIyate // 9 // For Private Personal Use Only
Page #747
--------------------------------------------------------------------------
________________ vApI-kUpa-taDAgAni ca punaH, devatA''yatanAni- lokasiddhAni, tathA, annapradAnaM bhojanadAnam ityetat sarva 'pUrtam' ityabhidhIyate, bhogaphalatvAt // 9 // tathA ato'pi zuklaM yad vRttaM nirIhasya mahAtmanaH / dhyAnAdi mokSaphaladaM zreyastadabhidhIyate / 10 // ato'pi - iTA-pUrvAt zuklaM- zuddhamityarthaH, yad vRttam- Acaritam, nirIhasya- nispRhasya, mahAtmanaH- yoginaH / kiM tat ? ityAha-dhyAnAdi / kiMbhUtam ? ityAha- mokSaphaladam- apavargarUpaphalapradam, tat zreyo'bhidhIyate zreyahetutvAt / evamiSTam, pUrtam, zreyazreti tridhA karmavyavasthA vedAdevetyupapAditam / / 10 / / vyavasthAntaramapi tata evopapAdayannAha - varNAzramavyavasthApi sarvA tatprabhavaiva hi / atIndriyArthadraSTrA tannAsti kiJcitprayojanam 113 evaM varNAnAM brAhmaNa-kSatriya-vaizyazUdrANAM AzramANAM ca gRhi brahmacAri vAnaprastha- saMnyAsilakSaNAnAM vyavasthApi sarvA - lokaviditA, hi- nizcitam tatprabhavaiva- vedamUlaiva, vedAdinopavItAdinA cihnenaM sandhyA-paTkarmAdyAcAreNa ca brAhmavyAdinirNayAt brAhmaNAdInAM karmavizeSe'dhikAra nirNayAcceti bhAvaH / tataH kim ? ityAha- atIndriyArthadraSTrA atIndri 1 kha. ga. gha. va. 'na Sa' / Jain Education ational
Page #748
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravAto samuccayaH / // 355 / / yArthadarzinA puMsA, nAsti prayojanaM kiJcit, tatsAdhyasya paralokAdisAdhanasya vedAdeva siddheH / muktizca na sArvazyagarbhA, duHkhanivRttirUpAyA nityaniratizaya sukhAbhivyaktirUpAyAstasyAstadagarbhatvAditi nigarvaH // 11 // itthamApatati jaiminiziSye nAstikatvamiha yatkhalu gUDham / darzayanti tadanekasamakSaM vedanaipuNapaTApagamena // 1 // atrApi bruvate keciditthaM sarvajJavAdinaH / pramANapaJcakA'vRttiH kathaM tatropapadyate ? // 12 // atrApi - mImAMsakAnAM sarvajJAbhAvavAde'pi samupasthite, bruvate kecit sarvajJavAdino jainAH, ittham evaM yadutapramANapaJcakA'vRttiH -- pramANapaJcakAviSayatvam, kathaM, tatra sarvajJe, abhAvapramANotthApakam upapadyate ?- naivopapadyata iti bhAvaH / / 12 / / tathAhi- sarvArthaviSayaM taccetpratyakSaM tanniSedhakRt / abhAvaH kathametasya, na cedatrApyadaH samam ? // 13 // yat tAvaduktam- 'pretyakSeNa' ityAdi, tat- prakrAntam, tanniSedhakRt - sarvajJaniSedhakAri, pratyakSaM, cet- yadi, sarvArtha1 kha. ga. dha. ca. 'lokasA' 2 prakRtastava ke lo0 2 / saTIkaH / stavakaH / // 10 // // 355 // Phelww.jainelibrary.org
Page #749
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSaya- vizvagocaram , tadA, etasya- sarvajJasya, abhAvaH katham , vizvagocarajJAnAzrayasyaiva sarvajJatvAt / na ceta tata pratyakSaM sarvArthaviSayam , atrApi- etatpakSe'pi, adaH- abhAvaH kathametasya ? iti, samam , pratyakSeNa sato'pyarthasyAtidUratvAdinAgrahaNAt tadabhAvAsiddheH, anyathA dharmAderapyabhAvaprasaGgAt / aniSTaM caitad mImAMsakasyAstikatAbhimAninaH / cArvAkastu varAko'tIndriyamAtrocchedamicchannanupalabdhimAtrAdarthAbhAvaM sAdhayan svagRhAd nirgataH svagRhe putrAdInAmapyabhAvamavagacchet / adhikaraNAsaMnikarSAd na tadavagama iti cet / tItIndriyAzrayasyApyasanikarSe tadabhAvAsiddhehataM cArvAkamatam , adhikaraNajJAnamAtrAdatIndriyAbhAvasiddhau ca prakRte'pyadhikaraNasmRtisattvAt tdaapttiH| tadupalambhAvabhAvenAnupalabdhestadabhAva sAdhakatvaM tvasaMbhavaduktikam , svabhAvavirodhAditi na kizcidetat / tadevaM pratyakSaM na bAdhakamityuktam // 13 // anumAnaM tu tatsAdhakamevetyAhadharmAdayo'pi cAdhyakSA jnyeybhaavaadghttaadivt| kasyacitsarva eveti nAnumAnaM na vidyte||14|| dharmAdayo'pi ca-ye parasya codanAgamyAH svatantrasiddhA vA'jIvakAyavizeSAste dhrminnH| adhyakSA iti sAdhyo dharmaH / jJeyabhAvAditi hetuH, jJeyatvAdityarthaH / ghaTAdivaditi dRssttaantH| sAdhyahetuvikalpakRtadoSastu prasiddhAnumAne'pi tulyaH; tathAhi- yadi parvatIyo vahniH sAdhyate tadA sAdhyavikalo dRSTAntaH / atha mahAnasIyastadA bAdhaH / evaM dhRme'pi yadi parvatIyo hetustdaa'nnvyH| yadi ca mahAnasIyastadA'siddhatA / sAmAnyopagraho'pyativilakSaNavyaktyorasaMbhavIti / yadi ca JainEducata For Private Personal use only
Page #750
--------------------------------------------------------------------------
________________ samuccayaH // 356 // vayanumAne pakSa-dRSTAntahetu-sAdhyavyaktyoratyantavalakSaNyAnanubhavAt sAmAnyopagraheNaiA doSoddhAraH, vyAptivalAta sAmAnyasiddhAvapi saTIka pakSadharmatAbalAd niyatavizeSasiddharityupagamyate, tadA prakRte'pi tulyam / na cAtrAprayojakatvam , vipakSavAdhakatarkAbhAvAditi R: stavaH / vaacym| 'jJAnaM sAzrayam , guNatvAt , rUpAdivat' ityAdAviva bAdhakAbhAve nirupAdhisahacArarUpasyaiva tarkasya satcAta , // 10 // anyathezAnupAnasahasrocchedAt / yadi cAtra guNA-''zrayayoH kAryakAraNabhAva eva paramparayA tarkaH, tadA prakRte'pi dharmAdyadhyakSajJAnayoH sa evAzrIyatAm , vinA sarva dharmAdyArijJAnasyAnyato vyavasthApayiSyamANatvAt / IdRzapratyakSAzrayaM parizeSayanAha- kasyaciditi, asmadAdInAM buddhAdInAM ca ccha asthatvAt , dRSTe TaviruddhabhASitvAcAhatyeva dharmAdisAkSAtkartRtvavizrAmAditi bhAvaH / tena na sAdhyAsiddhiH. iSTAsiddhiA, sAdhyakoTau viziSyAnivezAta , parizeSasya vizeSatarpavasAyitvAcceti draSTavyam / sarvajJavAdibhirapi kaizcit sarvajJaH katipayeSTArtha yevA dhupagampate, na tu vizvaSTA, yaduktam-- "sarva pazyatu vA mA vA taccamiTaM tu pazyatu / kITasaMkhyAparijJAnaM tasya naH kopayujyate // 1 // " tathA-- ___"sarvaM pazyatu vA mA vA iSTamartha tu pazyatu / pramANaM dUradarzI cedetAn gRdhrAn prapUjaya // 1 // " iti / tadabhimatanirAsapUrvakasvAbhimatasiddhyarthaM pakSavizeSaNamAha- sarva eveti / na caivaM ghaTAdeH pakSapaviSTatve sapakSatvAnupapatiH, tadapraviSTatve ca 'sarva evaM' ityasiddhamiti vAcyam ; pakSapaviSTatve'pi nizcitasAdhyadharmatvena sapakSatvAvirodhAt , tatra // 356 // Jan Education International For Private Personal Use Only
Page #751
--------------------------------------------------------------------------
________________ gauraveNa pakSAtiriktatvAnivezAt / na ca tathApyaMzataH siddhasAdhanam , pakSasAmAnye sAdhyAsiddhyA tasyAdopatvAditi dig| vastutastattvata ekArthadarzanamapi sarvadarzanAvinAbhAvitaduktam- "je' ega jANai se savvaM jANaI" ityAdi / etadanusAribhiH pUrvAcArasyAyamarthaH pratyajJAyi "eko bhAvastatvato yena dRSTaH sarve bhAvAH sarvathA tena dRSTAH / sarve bhAvAH sarvathA yena dRSTA eko bhAvastattvatastena dRSTaH // 1 // " iti / na caitadayuktam , ekasyApi padArthasyAnugata-vyAvRttadharmadvAreNa sarvapadArthasaMbandhisvabhAvatvAt , tadavedane tatvato'dhikRtavastvavedanAt / kevalamabhimAnamAtrameva lokAnAM tatra- 'tattvato dRSTo'yamarthaH' iti / atha saMbandhisvabhAvatA padArthasya svarUpameva na bhavati, yat kevalaM pratyakSapratItaM saMnihitavastumAtraM sa eva vastusvabhAvaH, saMbandhitA tu tatra padArthAntarapatisaMdhAnasaMbhavitayA parikalpitaiva; taduktam-- "niSpatteraparAdhInamapi kArya skhahetunA | saMbadhyate kalpanayA kimakArya kathaJcana? // 1 // " va iti cet / ayuktametat , itthaM kalpanAyAM svarUpamAtrasaMvedanAdadvaitaparyavasAne vyavahArocchedAt , tadbhiyA bahiSpadArthAbhyupagame ca tanniyatasarvasaMbandhitAyA apyavazyAbhyupeyatvAt / anyathA niyatasvarUpAsiddheH / na cAtiriktaiva sarvasaMbandhitA na tu svApRthagbhUteti vAcyam / atyantabhede saMbandhAbhAvAt , bhAve vA'navasthAnAt / tathA ca tatpadArthaparijJAne tasya vizeSaNa 1ya ekaM jAnAti sa sarva jAnAti / Jan Educatan For Private Personal Use Only
Page #752
--------------------------------------------------------------------------
________________ smuccyH| // 35 // saTIkaH / stbkH| // 10 // bhUtA sarvasaMbandhitApi jJAtaiva, kevalamasmadAdijJAne tadviSayatvamanumIyate / anupeyaM hyanabhyAsadazAyAmitarapadArthasaMbandhityam , abhyAsadazAyAM tu yatra kSayopazamalakSaNo'bhyAsastadagnyAdijanyatvarUpamanyAdisaMbandhitvaM dhUpAdeH pratyakSato'pi pratIyate / itthaM ca 'vizvaM kasyacit ghaTasAkSAtkAraviSayaH, ghaTasaMbandhisvabhAvatvAt , etadbhUtalavat' ityanumAnamapi sarvajJe sarvapadAkSiptaM draSTavya R m / viSayatA ca viSayatAMze spaSTatAkhyA'bhimatA, tena nAsmadAdinA siddhasAdhanam , arthAntaraM vA / na cAtra ghaTasAkSAtkAra| niyatasAkSAtkArasAmagrIkatvamupAdhiH, abhyAsena ghaTasAkSAtkAraviSayAyAM daNDajanyatayA daNDasaMvandhitAyAM vyabhicAreNa sAdhyavyApakatvAt / evamasmadAdInAM ghaTasAkSAtkAro vizvasaMbandhitAMze doSapratibaddhaH, tadgrAditve sati taddharmAgrAhitvAt , caityApAhizaGkhapratyakSavat / na cAtra dRSTAnte sAdhyavaikalyam , zaGkhapatyakSasya caityAMze doSAprativaddhatvAt , caityAbhAvajJAnenaiva caityajJA. nAnudayAt , zvaityAbhAvagrahajanakadoSasya zvaityajJAnapratibandhako vinazyadavasthadoSeNa yatra caityAbhAvagraho janitastatra caiyAmAvajJAnotpattyanantaraM caityajJAnotpattiprasaGgAditi vAcyam / tadA bAhyadoSApagame'pyAntaradoSAnapagamAt , AntaradoSApagamasya kAyakonneyatvAt , itarahetUnAM tadapagama eva vyApArAt , tasya ca doSasya kacit pittAdivadevApagamAt sidhyati sarvajJaH / tadidamAha- iti hetoH, nAnumAnaM na vidyate- kintu vidyata eva sarvajJe'numAnam // 14 // AgamAdapi tatsiddhirityAhaAgamAdapi tatsiddhiryadasau codanAphalam |praamaannyN ca svatastasya nityatvaM ca zruteriva // ||357 // For Private Personal Use Only
Page #753
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamAdapi tatsiddhi:- sarvajJasiddhi:, yat - yasmAt asau- sarvajJaH, codanAphalam - vidhyuddezyaH, 'svarga- kevalArthinA tapaH kartavyam' ityAditapaHprabhRtikarmavidhInAM svargaza iva kevalAMze'pi phale prAmANyAt athavA, codanAphalam - codanaikavAkyAgamabodhita ityarthaH / tathA ca "svargakAmo yajeta" ityAdividhyekavAkyatayA "yanna duHkhena saMbhinnam" ityAderiva, "AtmAnaM pazyet" ityAdividhyekavAkyatayA 'sa sarvajJaH' ityAderapi svArthe prAmANyamaviruddhamiti bhAvaH / samarthayiSyate cAvizeSeNa sarveSAmevArthavAdAnAM prAmANyamiti mA tvariSThAH / zrutitulyatvamastha vyavasthApayati- prAmANyaM ca tasya sarvajJasya, svataHsvAtiriktAnapekSotpattikatvAt; nityatvaM ca doSakSayAvirbhUtatvAt zruteriva vedasyeva / idamabhyuccayenoktam / vastuta utpattau sarvatra parata eva prAmANyam / pramANaM cAtra- prAmANyaM jJAnahetvatiriktahetvadhInam, jJAnatve sati kAryatvAt, aprAmANyavaditi / yadi punaH prAmANyaM jJAnasAmAnyahetumAtrAdhInaM bhavet tadA mamApi pramA syAt / na khalu tatra jJAnasAmAnyaheturna vidyate, tadanutpattiprasaGgAt / atha tatra jJAnahetusaMbhave'pyatiriktadoSAnupravezAdaprAmANyamiti cet / tarhi doSAbhAvamadhikamAsAdya prAmANyamupajAyate, niyamena tadapekSaNAt / bhAvahetumadhikaM nApekSate prAmANyamiti cet / na vizeSAdarzanAdyabhAvasya pratyakSe, anumAne ca viparyAsAdidoSAbhAvAtiriktasya niyamaguNasyApekSaNAt, anyathA 'zabdo nityaH prameyatvAt ' ityAdau pramAnumitiprasaGgAt / astvanyatra tathA zabde tu vipralipsAdidoSAbhAve vaktRguNApekSA prAmANyasya nAstIti cet / avametat, vaktRguNAbhAve tatrAprAmANyasya vaktRdoSApekSA nAstIti viparyayasyApi suvacatvAt / aprAmANyaM prati doSANAmanvayavyatirekau sta iti cet / prAmANyaM prati guNAnAmapi kiM na tau / ananugatAnAM guNAnAM pramAsAmAnye na hetutvamiti Jain Education national
Page #754
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtAsamuccayaH / / / 358 / / Jain Education Intern cet | ananugatAnAM doSANAmapramAsAmAnye'pi na hetutvamiti tulyam / 'yAvadvizeSe'tirikta hetvapekSatvaM yadvizeSe' ityAdinyAyo'pi cobhayatra tulyaH / na tulyaH zaGkhazvaityAdipramAvizeSe pittAbhAvAdyatiriktaguNAdarzanAditi cet / na, adarzane'pi tatra samyagupayogAdirUpaguNakalpanAt; anyathA dehA''tmAbheda bhrame'pi samyagdarzanarUpaguNAbhAvAtiriktadoSAdarzanAd mithyAjJAnavAsanArUpaM doSakalpanaM na syAditi draSTavyam / vastuto dRzyata evendriye pittAdidoSavad nairmalyAdiko guNo'pi / na ca nairmalyamindriyasvarUpameva, doSe'pyevaM suvacatvAt, jAtamAtrasyApyubhayarUpadarzanAt, anubhavabhedastUbhayatra pariNatibhede tulya iti dik / * itthaM ca 'astu pauruSeyaviSayeyaM vyavasthA, apauruSeye tu doSanivRttyaiva prAmANyam' ityapahastitam guNanivRtyAmAmANyasyApi saMbhavAt / tasyAprAmANyaM prati sAmarthya nopalabdhamiti cet / doSanivRtteH prAmANyaM prati ka sAmarthya mupalabdham ? / lokavazAditi cet / taditaratrApi tulyam / lokavacasAmaprAmANye doSA eva kAraNam, guNanivRttestvasAmarthyamiti cet / prAmANyaM prati guNeSvapi tulyametat / guNAnAM doSotsAraNamayuktaH saMnidhiriti cet / doSANAmapi guNotsAraNatrayukto'sAvi tyastu / athaivaM vedAnAmapauruSeyatayA guNa-doSayorubhayorapyabhAve taddhetukayoH prAmANyA-prAmANyayorabhAvAd niHsvabhAvatvaM syAditi cet / pAmara ! hanta ! evaM mithyAmatisaMnipAtagrasta mAtmAnamupAlabhasva, yadamISAmakartRkatvaM pralapasi / kariSyAmosa nipuNaM cikitsAm / tato 'yathAkramaM dveSAbhAvasya rAgAbhAvasya cA'vinAbhAve'pi yathA pravRtti nivRttiprayatnayo rAga-dveSayoreva hetutvaM tathA doSAbhAvasya guNAbhAvasya cAvinAbhAve'pi prAmANyA-prAmANyayorguNa-doSayoreva hetutvam' iti vadanti / itthaM ca 1 kha ga gha ca 'NAM ci' / saTIkaH / stavakaH / // 10 // // 358 //
Page #755
--------------------------------------------------------------------------
________________ ADMINION sarvajJapramAyAM samyagdarzanAdiguNApekSagAdutpattau paratastvam , jJaptau tu sarvajJajJAnaprAmANyasya svAzrayeNaiva grahaNAt svatastvameva / atra prAmANyajJaptau svatastva-paratastvayo,dinAM viprtipttiH| tatra 'prAmANya svAzrayaNaiva gRhyate' ini prAbhAkarAH; svAnuvyavasAyinA' iti murArimizrA, 'svajanyajJAtatAliGgakAnumityA' iti bhATTAH / itthaM ca svatastvavAdinAmamAmANyAgrAhaka yAvajjJAnagrAhakasAmAgrIgrAhyatvamabhimatam , paratastvavAdinA tu naivam / tatra jJAnasyAkhasaMviditatvasya jJAtatAyAzca nirAsAda mizramatam , bhaTTamataM cAsaMbhavaduktikam / 'jJAnadharmatvAjjJAnaprAmANyaM svata eva gRhyatAm / anyathA jJAnatvasyApyagrahapasaGgAt / na ca pApANyAyogyam , tadvati tatmakArakatvarUpasya tasya yogyatvAt , prakAratAderzAnarUpatvAt' iti prAbhAkaramatamapi na ramaNIyam; svadharmasyApi sarvasya khenAgrahAt / anyathA sArvayamasaGgAt / yadi ca mAmANyaM svata eva gRhyata tadA jJAnaprAmANyasaMzayo na syAt , jJAnagrahe dhairmijJA. nAbhAvAt ,tadgrahe ca prAmANyanizcayAt , nizcite saMzayAyogAt / na ca nizcite'pi prAmANe pramANA-'pramANasAdhAraNajJAnatvadarzanAdetadudaya iti sAMpratam , sAdhaka-bAdhakapramANAbhAvamavadhaya samAnadharmadarzanAdeva saMzayodaye tadanucchedaprasaGgAt / atha nizcite'pi prAmANye doSAt tatsaMzayaH, tasyottejakasthAnIyatvAditi cet / kimarthameSA kalpanA ? [prAmANyagrahahetu. samAjopanipAtAnyathAnupapatteriti cet / na, svApAkAzye prakAzyaghaTitasaMbandhanAvRttitvAdirUpe prameyAvyabhicAritvalakSaNe prAmANye viSayAMza'bhyAsAkhyakSayopazamavyaGgyatvAdanabhyAsadazAyAM prAmANyagrahasAmagnyasiddheH / yatra ca svAMze prAmANpagraha 1 ka. 'prabhAkaraH' / 2 kha, ga, gha. ca. 'sAyaneti' / 3 'dharmAjJA' iti pATho yuktaH syAt / a yajaale JainEducation in For Private Personal Use Only
Page #756
--------------------------------------------------------------------------
________________ saTIkaH / stbkH| // 10 // zAkhavArtA sAmagrI khajanakakSayopazamasAmagyantargatA tatra bhavatyeva sadA prAmANyagrahaH, ata eva svAMze na kApi pramANA-pramANavibhAgaH smuccyH| kintu viSayAMza evaH tduktm||359|| ___ "bhAvaprameyApekSAyAM pramANAbhAsanihnavaH / bahiSprameyApekSAyAM pramANaM tannibhaM ca te // 1 // " iti / naiyAyikanaye tu syAdapyayaM doSaH, purovartivizeSyatvasya rajatatvAdiprakAratvasya cAnuvyavasAyagrAhyatvAbhyupagamAt , purovartina idaMtvena rajatatvAdinApyupanayavazAd bhAnasaMbhavAt , vizeSyatvAdegnupasthitasyAprakAratve'pi vizeSyatayA rajatAdi mattve sati prakAritayA rajatatvAdimatvasya mAmANyasya sugrahatvAt / na cedatvavaiziSTyaM purovartini na bhAsata iti vAcyam / RO vizeSyatAyAM purovartinaH svarUpato bhAnAnupapatteH, tAdRzavizeSaNajJAnAbhAvAta , samAnAkAraviSayakajJAnasyaivopanAyakatvAt , yadvizeSyakayatmakArakajJAnatvAvacchedena prAmANyasaMzayastaddharmaviziSTe tatyakAraka eva saMzaya iti niyamAta ; prakRte prAmANyasaMzayottaraM 'rajatamidaM navA dravyaM rajataM navA' ityAdyaniyamApohena 'idaM rajataM navA' ityeva saMzayArthamidaMtvana dharmibhAnAvazyakatvAca / atha vidheyatAzAlinaH svAtantryeNa vaiziSThyajJAne'nuvyavasAyasAmagyA asAmarthya kalpyate, vyavasAyasyaiva vA pratibandhakatvam , tadvadvizeSyakopasthiteruttejakatvAca (na?) tatsace prAmANyagraha iti cet / naitat kamanIyam , gauravAt , vyavasAyanAzottaraM tadagrahaprasaGgAcca, abhyAsasya prAmANyAzrayajJAne prAmANyagrahaNapariNAmahetutvasyaiva kalpayituM yuktatvAt / na cedevam , svaprakAzavAdopadarzitadizA vyavasAyasyaiva kSaNikatvAd nAnuvyavasAyena grahaNamiti kaiva kathA prAmANyopasthitivyavAhitasya tasya ? iti | paribhAvanIyam / rahasa // 359 // Jain Education a l For Private Personel Use Only
Page #757
--------------------------------------------------------------------------
________________ DMOTION etena vastutaH 'tadvadvizeSyakatve sati tatpakArakatvamAtraM na prAmANyam , rajata-zuktyoH zuktirajata ityAdijJAnasAdhAraNyAt , kintu tAvadvizeSyakatvAvacchinnatatprakArakatvam , tadgrahe cAnuvyavasAyasAmagyA asAmayam , vyavasAyo vA pratibandhakaH, vizeSaNatAvacchedakIbhUtatadvadvizeSyakatvajJAnasyAtra kAraNatvakalpanAd vA na prathamAnuvyavasAyena tadgrahaH' iti nirastam , tatprakAratAvacchinnatadvizeSya tAkatvasya prAmANyatve'vinigamAt , anabhyAse dvitIyAnuvyavasAyenApi tadagrahAcca, kadAcit prAkovyasmaraNAdinA vilambe'pi taduttaraM saMzayadarzanAt / yattu 'ekasaMbandhena tadvati saMbandhAntaraNa tatprakArakajJAnaM vyAvRttaM tena saMbandhena tatpakArakatvaM prAmANyaM duham' iti tadapi manorathamAtram , vyavasAyena saMbandhena rajatatvAdikaM prakArastena tadvato'nuvyavasAye bhAnAt / yadapi 'idaM rajatam' iti tAdAtmyAropavyAvRttaye mukhyavizeSyatA prAmANye nivezanIyeti mukhyatvaM duham' iti tadapi na, AropyAMze pramAtvena mukhyatAyA anivezAditi dig / tasmAdanabhyAsadazAyAM vahvijJAnamAtrataH pravRttasya samarthapravRttyupalambhAt tayaiva liGgena prAmANyaM parato nizcIyate, nizcAyakasyAnumAnasya prakRtaprAmANyAzrayAtiriktatvAt na caivaM tatrApi prAmANyagrAhakAntarApekSAyAmaniSTApAtaH, kasyacit saMvAdakasya khata evaM prAmANyanizcayenoparamAt / tatazcAbhyAsadazAyAM tajjAtIyajvalanopalambhe tadAhitakSayopazamAlliGgAdyanapekSatayA svata eva prAmANyanizcaya iti vivekH| dRzyate ca prAga liGgAdyapekSatayA nizcitasyApISTasAdhanatAdeH svAzrayani sijJAne'bhyAsAhitakSayopazamapATavAt tadanapekSatayApi saakssaadnubhvH| smRtitvaM ca tatrAnubhavabAdhitam / prAk tadupasthitirapi tatrAtantram , kSayopazamena jJAnapratyAsatyanyathAsiddheH, tathAvidhopasthityAdiniyAmakAdeva kAryaniyamasiddheH "taddhetoH" ityAdinyAyAt / se Jan Educa
Page #758
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAmravArtA- smuccyH| // 360 // sttiikH| stbkH| // 10 // ata eva zrutanizritAdimatijJAnavyavasthApi saMgatA, tatra zrutAnusArAnapekSaNAdityanyatra vistaraH / atha jhaTiti pracurA ca tathAvidhA pravRttiranyathAnupapadyamAnA svataHprAmANyajJaptimAkSipatIti cet / na, anyayevopapatteriSTopAyatAjJAnAdejhaTiti siyAdinana jhaTiti pravRttyAdisaMbhavAt , tatra prAmANyagrahasya kacidapyanupayogAt , upayoge vA 'khataH' iti pakSapAtAyogAt / syAdetadanabhyAsadazAyAM prAmANyasaMdehAdapi pravRtteH kiM prAmANyanizcayaprayojanam ? iti / tatra badanti-tadviSayasaMzayApagama eva prayojanam, iti kiM prayojanAntaranirUpaNaprayAsena ? / tat prayonanaM kim ? iti cet / abhyAsa eva / saMdehAt pravartamAnasya kathaM prekSAvattvaM syAt ? iti cet / na, kathaJcit prekSAvaraNakSayopazamAdAsAditaprekSAvayapadezasyApi saMdehAdidazAyAM tadabhAvAdatathAvyapadezAt / uktaM ca "prekSAvattA puna yA kasyacit kutracit kacit / aprekSAkAritApyevamanyatrAzeSavedinaH // 1 // " iti / ayaM bhAvaH- tRNAraNyAdisthale bahAviva prAmANyasaMzaya-nizcayasthale pravRttau vizeSAdarzanAt viziSya pravRttau tayorhetutvaM na kalapyate cet , tathApi prekSAvaraNakSayopazamabhAvA-'bhAvAbhyAmarthatastayoH prekSAvada-'prekSAvatmavRttitvavizeSo'nivArita eva / na ca sakampatva-niSkampatvayoH pravRttigatavizeSadharmayoranubhavAt tadavacchi nayoreva hetutvamiti niravadyam / kampA-kampayorapi phalAnavazyaMbhAvasaMbhAvanAjanitabhaya-tadabhAvanimittatvAt svAbhAvikavizeSAsiddheH / kiJca, prAmANyAnizcaye'pi koTyasmaraNAdinA saMzayAbhAvAd niSkampapravRtyupapattepabhicArAdapi na tatra prAmANyanizcayasya hetutvam , prekSApUrvapravRttau tu bAdha // 360 // Jain Education S onal For Private Personal use only
Page #759
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvanizcaye vizeSadarzanasyeva prAmANyanizcayasya hetutvaM syAdapIti / vastutaH pravRttAvaprAmANyajJAnAnAskanditasyaiveSTajJAnasya hetutvAd hetutAvacchedakavighaTakApAmANyajJAnApanayanAyaiva praamaannynishcyaadrH| tadidamuktam- 'tadviSayasaMzayApagama eva prayojanam' iti / adhikamasmatkRtapramArahasyAdanusaMdheyam / tat siddhametat prAmANyaM svata eva kevaladRzAM jJaptau, guNApekSaNAdutpattau parataH, svatazca paratazchAyasthyabhAjAM punH| __ abhyAse ca viparyaye ca viditaM japtI, samutpadyate tvanyasmAditi zAsanaM vijayate jainaM jagajjitvaram // 1 // 15 // evaM sarvajJagrahAdupamAnasyApyatra pravRttirityAha--- hRdgatAzeSasaMzItinirNayAt tadgrahe punH| upamAnyagrahe tatra na cAnyatrApi caanythaa||16|| __hRdgatAzeSasaMzItinirNayAt- svahRdayagatAkhilasaMdehApanayanAd hetoH, tadgrahe- sarvajJagrahe sati, punaH- tadanantaram , FO anyagrahe- tathAvidhAnyopalabdhau satyAm , tatra- gRhIte sarvajJe, 'anena sadRzo'sau' ityupamAnam / tadagrahe copamA'pravRttI na kSatirityAha-na cAnyatrApi ca-go-gavayAdAvapi ca, anyathA-ubhayadarzanAbhAva upamAsaMbhavaH / / atra vaizeSikAdayaH- 'nopamAnamatiricyate, viSayAbhAvAt / na ca sAdRzyaM viSayaH, taddhi nAtiriktam , tavyaJjaBP katvAbhimatasya tadanyatve sati taddharmavaccAdereva tattvAt / tacca svaghaTakabhedapratiyogijJAnasahakRtendriyagrAhyam / etena 'indriyasaM nikarSamAtrAt tadagraheNa liGgAdyapratisaMdhAne'pi ca grahaNe tasyAnatiriktatve'pi grAhakAntaramAvazyakam' ityapAstam / nanu in Education Intem HAMAjainelibrary.org
Page #760
--------------------------------------------------------------------------
________________ Slidisia sttiikH| strkH| // 10 // zAstravArtA- tathApi gavaye gopratiyogikasAdRzyajJAnakaraNakaM gavi gavayapratiyogikasAdRzyajJAnamupamitirastu / na hyetat pratyakSam , smuccyH| vizeSyasya gorasaMnikarSAta / nApi smRtiH, ananubhUtaviSayakatvAt , goranubhave'pi viziSTasyAnanubhavAt / tduktm||36|| "tasmAd yat smaryate tat syAt sAdRzyena vizeSitam / prameyamupamAnasya sAdRzyaM vA tadanvitam // 1 // " ityupamAnamatiricyatAmiti cet / na, evaM sati 'gavayo govidharmA' iti jJAnasyApi 'gorgavayavidharmA' iti jJAnajanakasya mAnAntaratvaprasaGgAt / yadi ca gavaye gopratiyogikavaidhaya'jJAne gavi gavayaniSThavaidharmyapratiyogitvena jJAnena gavayapratiyogikavaidharmyamanumIyate, tadA tulyam , prakRte'pi gavayaniSThasAdRzyapratiyogitvena gavayapratiyogikasAdRzyAnumAnAt' ityaahuH| naiyAyikAstu- 'kIhA gavayaH? iti prazna 'gosadRzo gavayaH' ityuttaravAkye zrute, vane paryaTatastatsadRzapiNDadarzanAnantaraM tatra gavayapadazaktipariccheda upamAnaphalam , indriya-liGga-zabdAsAdhyatvAt / na ca 'gosadRzo gavayaH' iti vAkyAdeva gosAdRzyaviziSTe zaktigrahaH, 'gosadRzo gavayapadavAcyaH, asati vRzyantare vRddhastatra prayujyamAnatvAt' ityanupAnAd veti zanIyam ; gauravAt , tadajJAne'pi vyavahArAdinA gavayatvaviziSTe zaktigraheNa gavayapadaprayogAca, gosAdRzyasya gavayapadApravRttinimittatvAt , gavayatvasya tAdRzasya prAgapatIteH, zabdAdanumAnAd vA tena rUpeNa zaktyagrahAn / na ca gavayatvapratyakSA 1 mudritazlokavArtike pR0 444 / abo ||36shaa Jain Education in Ravww.iainelibrary.org
Page #761
--------------------------------------------------------------------------
________________ nantara 'gosadRzo gavayaH' iti vAkyAllakSaNayA gavayatvaviziSTa zaktigraha iti vAcyam / gosAdRzyasAmAnAdhikaraNyena gavayapadavAcyatvabodhajananAt , janitAnvayabodhatayA'nAkAsatvena tasya lakSaNIyaM bodhayitumasamarthatvAt / nanu tathApi 'gavayapadaM sapravRttinimittakam , padatvAt' iti sAmAnyato dRSTamitaravAdhAt , lAghavAca gavayatvapravRttinimittakatvavodhakamastu; astu vA | gavayatvapravRttinimitta tat , itarApravRttinimittakatve sati sapravRttinimittatvAditi vyatirekyeva tatheti cet / na, anumite ApakatAnavacchedakAprakArakatvAt , dvitIye sAdhyAmasiddhezca / / atra 'sAdRzyAdiviziSTapiNDadarzanaM karaNam , udbodhakIbhUtatajanyAtidezavAkyArthasmRtiApAraH' iti mizrAH / 'etanaye vAkyAsmRtyavyavahitottaraM sAdRzyaviziSTapiNDadarzana upamitirna syAt, ityatidezavAkyArthadhIH karaNam , tadarthasmRti ApAraH, sadRzapiNDadarzanaM ca sahakAri' iti navyAH / 'etannaye'tidezavAkyArthAnubhavottarameva sazapiNDadarzana upamitina syAditi vAkyajJAnaM karaNam , vAkyArthAnubhavAdikaM vyApAraH' ityanye / 'ayamapi nayazcitralekhAdinA mAnasabodhAdupamityabhAve zobhate / na ca nizcayatvApravezalAghavAdatidezavAkyArthazAbdatvenaiva hetutvAn prakRta AbhiprAyikazabdakalpanAd nAnupapattiriti vAcyam / tadarthajJAnasatve'pi vyApArabhUtatannizcayAdeva kAryasaMbhavAt / tasmAt sAdRzyajJAnamAtra karaNam , vyApAro'tidezavAkyArthajJAnam , sAdRzyaviziSTapiNDadarzanaM ca, ubhayatraiva vizeSaNIbhUtasAdRzyajJAnahetutvAt' iti yauktikaaH| atha 'dhika karabhamatidIrghagrIvaM kaThorakaNTakAzinamapasadaM pazUnAm' ityAdivAkyArthajJAnAdanantaramatidIrghagrIvatvAdirU pavatpiNDadarzane karabhapadavAcyatopamiteratra pazcantaravaidhaya'jJAnamapyupamitihetuH, iti sAdharmya-vaidhaya'jJAnayorupamitihetutve vyabhicAra iti ceta / Jain Education Intem For Private Personal use only M ainelibrary.org
Page #762
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtA- samuccayaH // 362 // saTIkaH / stbkH| // 10 // SAPAN na, idaMtvAdyavacchinne gavayapadavAcyatvopamitI gavayapadavAcyatvadharmitAvacchedakaprakArakajJAnatvena hetutvAt / astu vA'numi- tivizeSe parAmarzavizeSavadupamitivizeSe tattajjJAnAnAM hetutvam , anyathA tattadaprAmANyajJAnAbhAvanivezAnupapatteH' ityAhuH / vayaM tu brUmaH- gavaye gosAdRzyajJAnaM na pratyakSam , aspaSTatvAta , 'upaminomi' iti vilakSaNAnubhavAcca; kintu pratyabhijJAvizeSa eva, upamititvasya pratyabhijJAtvavyApyatvAt , gavaye gosAdRzyajJAne gavi gavayasAdRzyaparicchedo'pi liGgAdipratisaMdhAnAnapekSatvAd nAnumAnikaH, kintu vicitrakSayopazamAdhInastasyaiva samAnavittivedyaparyAyagrahapariNAmaH / saMjJA-saMjJisaMbandhapratItirapItthamevopapAdanIyA, pratItagavayapadavAcyatvopalakSaNatAkasya gosAdRzyasya grahe'tidezavAkyArthasmaraNe ca sati | gavayaM prati vyApArita locane tathApatyabhijJAvaraNakSayopazamAt 'ayaM gavayapadapravRttinimittavAn' iti paricchedopapatteH; anyathA 'kararekhAvizeSavAn zatavarSajIvI' iti vAkyArtha pratisaMdadhataH kacit puruSe kararekhAvizeSopalambhe tatra 'ayaM zatavarSajIvI' ityanusaMdhAnamapi pramAntaraM syAt , iti tatrApi pramANAntaramanveSaNIyaM devAnAMpriyeNa / athAtra 'kIdRgliGgaH zatavarSajIvI? iti prazne 'kararekhAvizeSavAn zatavarSajIvI' ityuttaravAkyaM vyAptiparam , iti kararekhAvizeSaNaliGgena zatavarSajIvitvapanumIyata iti cet / na, liGgAdyanusaMdhAnAbhAvAt / anyathA prakRte'pIdRzakramasya suvacatvAt / 'indriyavyApArAbhAve'pyupalabdhagosAdRzyaviziSTagavayapiNDasya vAkyatadarthasmRtimataH kAlAntare'pyanusaMdhAnavalAt samayaparicchedopapattene pratyabhijJAnametat' iti tu 'pratyabhijJA pratyakSavizeSaH' iti vadatAM dUSaNam , nAsmAkamatra parokSabhedayAdinAm / hetubhedazcAtra nAdhikyasAdhakaH, pratyakSavizeSe cAkSuSAdau cakSurAdihetubhedavat pratyabhijJAvizeSe'tidezavAkyAdihetubhedopapatteH / nanvevamatidezavAkyAnubhavAna // 362 // Jain Education in a For Private Personal Use Only
Page #763
--------------------------------------------------------------------------
________________ tara jhaTityeva sadRzapiNDadarzana upamitirna syAt , anubhava-smaraNottarameva pratyabhijJAnopagamAditi cet / na syAdeva yadi / KI zrutopayogAnuparamaH, taduparame tu smRtisaMpacyA syAdeveti dig // 16 // arthApatyApi tadgrahaM pratipAdayitumAhazAstrAdatIndriyagaterApattyApi gamyate / anyathA tatra naashvaasshchdmsthsyopjaayte||17|| zAstrAt- vedAt , atIndriyagateH- dharmA-'dhAdiparicchedAt , arthApatyApi- paramArthanItyA, gamyate sarvajJaH / na hi tadvAcyavAcakasAkSAtkArivyatirekeNa samyakzAstrAdatIndriyArthagatirityarthAt tatsiddhiriti / itthaM caitadaGgIkartavyam / anyathA, tatra- atIndriyArthe, nAzvAsaH- 'idamitthameva' ityevam , chamasthasya- akSINAvaraNasya pramAtuH, upajAyate, vakSyamANarItyA zaktitAtparyanizcayAbhAvAt , nizcite'pyAvaraNadoSAta saMzayAdyutpattezca / jJAnAvaraNaprakRtikavAjjJAnAvaraNakarmaNaH sarvajJamUlaER katvanizcayAca tannivRttiH sughaTA, "taimeva saccaM" ityAdyAgamapApANyAt / vedamUlakatvena tu na tannivRttiH, vedamUlakatve. 'vyabhicAritvavyApyatvasya vedenAbodhanAt / anyatazcAnAzcAsAditi sphuTIbhaviSyatyupariSTAt / evaM vacanavizeSAnyathAnupapatirUpayApyarthApatyA sarvajJasiddhirbhAvanIyA / athAsarvajJatva-vaktRtvayorvati-dhUmayoriva niyatAnukRtAnvaya-vyatirekatvena hetuhetumadbhAvAt kathametat ? / na ca vivakSA1 tadeva satyam / ba Jain Education For Private Personal Use Only na
Page #764
--------------------------------------------------------------------------
________________ JO zAkhavArtA smuccyH| sttiikH| stbkH| // 10 // // 36 // yA eva vacanahetutvam , tadabhAve'sarvajJatva rAgAdisadbhAve'pi vacanAbhAvena vyabhicArAditi vAcyam / vivakSAyAmapi vyabhicAropalabdheH, anyavivakSAyAmanyazabdadarzanAt , anyathA gotraskhalanAderabhAvaprasaGgAt / arthavivakSAvyabhicAre'pi zabdavivakSAyAmavyabhicAra iti cet / na, svamAvasthAyAmanyagatacittasya vA tadabhAve'pi vaktRtvasaMvedanAt / na cAsarvajJatvAdinA vacanasyAnvayAsiddhAvapi 'tadabhAve sarvatra vaktRtvaM na bhavati' ityatra pramANAbhAvAt pratyakSA-'nupalambhasAdhyaH kathaM hetu hetumadbhAvanizcayaH ? iti vAcyam, vahnidhUmasthale'pyevaM suvacatvAt , tarkavalena niyamasya cobhayatra sugrahatvAditi cet / na, vahni-dhUmayorivAsarvajJatva-vaktRtvayoH kAryakAraNabhAvAbhAvAta; tathAhi- 'vahisadbhAve dhUmo dRSTastadabhAve na dRSTa:' ityetAvataiva na dhUmasyAgnikAryatvam , kintu vahnidharmAnuvidhAyitvam , "kArya dhUmo hutabhujaH kAryadharmAnuvRttitaH" iti vacanAt / tacca na darzanA-darzanamAtragamyam , kintu viziSTAt pratyakSA-'nupalambhAkhyAt pramANAt pratIyate / pratyakSameva kAryakAraNAbhimatapadArthaviSayaM tadviviktAnyavastuviSayaM ca pratyakSA'nupalambhazabdAbhidheyam / kadAcidanupalambhapUrvakaM pratyakSaM tadbhAvasAdhakam , kadAcicca pratyakSapurassaro'nupalambhaH / tatrAyena yeSAM kAraNAbhimatAnAM saMnidhAnAt mAganupalabdhaM dhUmAdi yatsaMnidhAnAdupalabhyate tasya tatkAryatA vyavasthApyate, 'bayatiriktakAraNasamavahito dhRmo yadyagnijanyo na syAt , agnisaMnidhAnAt prAgapi tatra deze syAt , anyato vA'gacchet' ityApAdyavyatirekazaGkAyA anupalambhena nirAsAt / saMnihitadhUme jAyamAnasya vahnijanyatvanizcayasya sAmAnyopayogena sAmAnye paryavasAnAt / etena 'prAganupalabdhasya rAsabhasya kumbhakArasaMnidhAnAnantaramupalabhya 363 // For Private & Personel Use Only
Page #765
--------------------------------------------------------------------------
________________ Raceclope mAnasya tatkAryatA syAt' iti nirastam / tathAhi-tatrApi yadi rAsabhasya tatra prAgasatvam , anyadezAdanAgamanam , anyAkAraNatvaM ca nizcetuM zakyeta tadA syAdeva kumbhakArakAryatA, kevalaM tadeva nizcetumazakyAmiti / dvitIyena yatsaMnidhAne pravartamAnaM tatkArya dRSTa tAvatAM madhye yasyAbhAvAt tad nopalabhyate tatra tatkAryatvaM nizcIyate / na cAgni-kASThAdisaMnidhAne bhavato dhUmasyApanIte kumbhakArAdAvanupalambho'sti, agnyAdau tvapanIte bhavatyanupalambhaH / iti parasparasahitau pratyakSA-'nupalambhau tannibAyako / sarvakAlamanisaMnidhAne bhavatazca dhUpasyAnagnijanyatvaM kadAcidajanyatvenAhetuphatvena, adRzyahetukatvena vA zakyeta, tatra kAdAcitkatvA-'gnyAdyanvayAnuvidhAyitvajJAnena tannivRttiriti dig / na cAyaM prakAro'sarvajJatva-vaktRtvayoH saMbhavati, asarvajJatvadharmAnuvidhAnasya vacane'darzanAt; tathAhi- asarvajJatvaM yadi paryudAsena kizcijjJatvamucyate tadA taddharmAnuvidhAnAdarzanAd na tajanyatA vacanasya / na hi kiJcijjJatvataratamabhAvAd vacanasya taratamabhAva upalabhyate, kizcijjJatvapakarSavatsvatyalpavijJAneSu kRmyAdiSu vacanotkarSAnupalambhAt / yadi ca prasajyamA tiSedhenAsarvajJatvaM sarvajJatvAbhAva ucyate, tadA jJAnarahite mRtazarIre tasyopalambhaH syAt , na ca kadAcanApi tat tatropalabhyate, jJAnAtizayavatsveva sakalazAstravyAkhyAtRSu vacanAtizayadarzanAt / ato jJAnaprakarSatAratamyarUpajJAnadharmAnuvidhAnadarzanAta tatkAryatA, dhUmasyevAgnyAdisAmagrIgatasurabhigandhAdyanuvidhAyino'gnyAdijanyatA, iti yathoktapatyakSA 'nupalambhAbhyAmetAvadvyApArakajJAnasya spaSTatAnanubhavenohAkhyena pramANAntareNa vyavasthApyata iti / yad yanizcitAvisaMvAdi vacanaM tat tadavisaMvA. dijJAnavizeSapUrvakatAM vinA nopapannam , ityAtmanyevAsakRd nizcitam , ityavisaMvAdivacanavizeSo'visaMvAdijJAnavantaM puruSa For Private Personal Use Only Narijainelibrary.org Jain Education inte
Page #766
--------------------------------------------------------------------------
________________ sttiikH| stbkH| zAstravArtA- vizeSa sarvajJamarthApayatIti siddham / taduktamsamuccayaH "yad yasyaiva guNAn doSAn niyamenAnuvartate / tannAntarIyakaM tat syAdato jJAnodbhavaM vcH||1||" iti / // 364 // idaM cAbhyupagamyoktam , vastuto'rthApattirnAnumAnAdatiricyate; tathAhi- 'devadattasya jIvitve sati gRhe'satvaM bahiH A sattvaM vinA'nupapadyamAnaM bahiH sattvamarthApayati' iti pareSAmabhimAnaH / tatra vahiH sacaM vinA'nupapattirbahiHsattvAbhAvavyApakI bhUtAbhAvapratiyogitvaM vyatirekavyAptireva, iti 'devadatto bahiH san , jIvitve sati gRhAsattvAt , yo naivaM sa naivam , yathA gRhavartI' iti vyatirekyanumAnamastu, 'bahittimadat' iti dRSTAntena kadAcidanvayyeva vA / atha gRhe saMnikRSTa jIvidevadattAbhAvo gRhIto devadatte bahiHsattvakalpakaH, na cedamanumAnam , vaiyadhikaraNyAditi cet / na, viziSTena saha gRhItAnyathAnupapattikena liGgena vyadhikaraNenApi viziSTAnupAnopapatteH, 'udeSyati zakaTam , kRttikodayAt' 'upari savitA, bhUmerAlokavatvavAt' ityAdau tathAdarzanAt, pakSadharmatAyA anumitAvatantratvAt / iSyate ca pareNApyetat, "pitrozca brAhmaNatvena putrabrAhmaNatA'numA / sarvalokamasiddhA, na pakSadharmamapekSate // 1 // " ityabhidhAnAt / _ 'tulyavittivedyatayA taduttaraM manasA vA gRhItena gRhaniSThAbhAvapratiyogitvena devadattaniSThenAnumAnAd na vaiyadhikaraNyam / 'udeSyati zakaTam' ityAdAvapyetatkAle saMnihitazakaTodayatvam, bhUmau saMnihitasavitRkatvaM ca sAdhyate' iti tu yaugAH / tacci- ntyam , tathApi 'bahirdezo devadattavAn' ityasyAnupapatteH, yathohamanumitivyavasthAyA eva nyAyyatvAt , vilakSaNAnumitau vi 364 Jain Education anal For Private 3 Personal Use Only
Page #767
--------------------------------------------------------------------------
________________ lakSaNazaktimattvena tattajjJAnAnAM hetutvAdityanyatra vistH| etena 'astvanvayavyAptijJAnajanyA'numitiH, vyatirakavyAptijJAnajanyA tvarthApattiH, anyathA parasparavyabhicAreNa hetutvasyApyasaMbhavAt' iti nirastam , pramANadvayasamAhAre parasparavirodhitvakalpane gauravAt , anubhUyamAnAnumityapalApaprasaGgAcca / 'vyatirekiNI vayabhAvAbhAvavAdinA, anvayinastu vahnayAdinA'numitiH' ityanye / tatra niymshcintyH| atha vyatirekavyAptijJAnajanyajJAne 'nAnuminomi kintvarthApayAmi' ityanuvyavasAyAt pArthakyamevAsyA iti cet / na, 'nAnubhavAmi kintvanuminomi' itivadasya pArthakyAvyavasthApakatvAt , anyathA'nvayavyatirekiNaH pramANAntaratvaprasaGgAta , anubhavApalApasyAnyatrApi tulyatvAceti dig / atha jIvadgRhAbhAvagrahasamaya eva bahiHsatvagrahAt prameyAnupravezadoSAd nedamanumAnamiti cet / na, asiddha dhUmAbhAvagrahottarameva dahanapratItivajjIvato gRhAbhAvagrahottarameva bahiHsatcapratIteH / atha 'devadattaH kacidasti, jIvitvAt' ityanumAnajanyaM kacittvena gRhaviSayakaM jJAnam , anupalabdhijanyaM ca 'gahe nAsti' iti jJAnam , ityanayorvirodhajJAnAt karaNIbhUtAt / 'kacit' ityatra gehAnyaviSayakatvArthApattiravirodhApAdikA jAyata iti cet / na, tayojJAnayorekakAlInatvenAvirodhAt / 'kaciditi jJAnaM yadi gehaviSayakaM syAd 'gehe nAsti' iti jJAnaM viruddhaM syAt' iti virodhApAdanaM ca 'kacit' iti na gehavipayakam , 'gehe nAsti' ityaviruddhatvAdityanumAnAtthApakameva / 'gRhasattva-gRhAsattvayAvirodho gRhAsattva-bahiHsattvayovyAptiyotaka eva' ityanye / atha sAmAnyAnumitisAmagyamevaikavizeSavAdhajJAnakaraNikA vizeSAntarapakArikArthApattiriti cet / na, evaM sati parvate vahnayanumiterapi jAyamAnAyAH zikharAvacchedena bAdhajJAnAd nitambAvacchedena paryavasyantyAH, sAmAnyapratyakSAdara ni Jain Education Inte For Private & Personel Use Only PRAww.jainelibrary.org
Page #768
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravAtoMsamuccayaH / // 365 // Jain Education Intern pyekavizeSabAdhAd vizeSAntaraparyavasAyino'rthApattitvaprasaGgAditi dig // 17 // yatazcaivam, ata Aha-- pramANapaJcakAvRttirevaM tatra na yujyate / tathApyabhAvaprAmANyamiti svAndhyavijRmbhitam // pramANapaJcakA'vRttiH- bhAvopalambhakayAvatpramANAviSayatvam evam uktarItyA, tatra- sarvajJe, na yujyate- na ghaTate; tathApi - evamapi vyavasthite, abhAvaprAmANyam- abhAvapramANasya sarvajJAbhAvanizcAyakatvam iti adaH, svAndhya vijRmbhitam - svAjJAnavilasitam sadupalambhakasAmrAjyenAbhAvapramANasyaivAnutthAnAt / vastuto'bhAvasya pRthakpramANatvamevAsiddham, bhAvAMzagrAhiNendriyeNaivAbhAvAMzagrahaNAt / na ca saMbandhAbhAvaH, yogyatArUpasya tasyAbhAvAyogAt saMyogasya ca bhAvAMzopalambhe'pyatantratvAt, cakSuSo'prApyakAritvavyavasthiteH / kathametadevam ? iti cet / zRNu, prasaGgasaMgatametattatvaM nirUpayAmaH cakSurna prApyakAri, adhiSThAnAsaMbaddhArthagrAha kendriyatvAt manovat / na cAprayojakatvam, saMbaddhArthagrAhakatve tasya vahnijalAvalokanAdinA dAha-kedAdiprasaGgAt, adhiSThAnAccakSuSo vibhAge'nyatvaprasaGgAcca / atha nayanAd nAyanA razmaya eva nirgatya prApya ca vastu ravirazmaya iva prakAzamApati, sUkSmatvena taijasatvena ca teSAM vahnayAdibhirdAhAdayo na bhaviSyantIti cet / na, cakSuSastaijasatvasyaivAsiddheH / na ca 'cakSustaijasam, rUpAdiSu madhye rUpasyaivAbhivyaJjakatvAt, pradIpavat' ityanupA1 mudritamUlapustake 'dhyAndhyavi' iti pAThaH / saTIkaH / stavakaH / // 10 // // 365 //
Page #769
--------------------------------------------------------------------------
________________ SO989 nAta tasiddhiH, cakSu-viSayasaMyogenAnakAntikatvAt / 'dravyatve sati' iti vizeSaNe'pyaJjanavizeSeNAnai kAntikatvAcca / etena 'rUpasAkSAtkArAsAdhAraNakAragaM taijasam , rasAvyaJjakatve sati sphaTikAdyantaritaprakAzakatvAt , pradIpavat' ityapi nirastam / 'aJjanAdibhinnatve sati' iti vizeSaNadAne cAprayojakatvAt , aJjanAdivaccakSupo'taijasatve'dhyakSateH, cakSuH-pradIpayorekayA jAtyA vyaJjakatvAsiddhezca / / atha cakSuSo'mApyakAritve kuDyAdivyavahitasyApi grahaNaM syAt , asaMnihitatvAvizeSAt , yogyatA ca sthairyapakSe na parAvartata iti cet / hanta ! evaM tavApi kathaM nAyaM doSaH, sphaTikAdivyavahitagrahaNe'pyatiprasaGgasya dunirvAratvAt , sphaTikAdikaM nirbhidya viSayadezaM yAvad nAyanarazmInAM gamane ca tUlapaTalAdestaiH sutarAM subhedatvAt , tUlapaTalAyantaritasyApyupalambhamasaGgAt / yat punarudayanenoktam- 'sphaTikAdyantaritopalabdhiH prasAdasvabhAvatayA sphaTikAdInAM tejogatarapatibandhakatayA pradIpaprabhAvadevopapannA' iti / tad dUSitaM vRddhaiH- prasannatAvanmUrtadravyakRtagatyapratibandhasya kApyadarzanAta , tUlAdinA jalAdigatyapratibandhasya prazithilAvayavArabhyatvanimittakasyaiva darzanAt / sphaTikAntargatapradIparazmayastu na taM bhittvA prasaranti, kintu tatsaMparkamAsAdya sphaTikaparamANupuJja eva tathApariNataH sarvataH prasarati / ata eva pItaraktAdikAcakUpikAto razmayo'pi tacchAyAH prasaranto dRzyante / atha yathA pAradasyA'yaspAtrabhede sAmarthyam , na punaralAvu| mAtrabhede, tathA locanarociSAmapi sphaTikAdibhede zaktirbhaviSyati na tUlapaTalabheda iti cet / na, pratyabhijJAvAdhAt / tasmAta ol kuDyAdyantaritacAkSuSajanakakSayopazamAbhAvAdevAmadAdInAM na tadantaritacAkSuSam , tAdRzakSayopazamavatAmatizayitajJAninAM tu in Educanina For Private Personal use only alww.jainelibrary.org
Page #770
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravAto- samuccayaH // 366 // sttiikH| stvkH| // 10 // bhavatyeva taccAkSuSam / / athAnantaritasyApi kadAcidantaritatvAt kuDyAdivyavadhAnakAlInaghaTAdicAkSupe jJAnAvaraNaprakRtivizeSasya pratibandha katve'pi taddazAyAM tadavyavadhAnakAlInacAkSuSApattivAraNAya tAdRzacAkSuSe tattatkuDyAdivyavadhAnAbhAvahetutve vapAcIsthapurughasAkSAtkAre svapratIcIkRttitvasaMbandhena kuDyAdInAM pratibandhakatvakalpane vA gauravAccakSuSaH prApyakAritvameva yuktam , cAkSuSatvAcchinna eva cakSuHsaMyogatvena hetutAkalpane lAghavAt , kuDyAdInAM nayanAdiprAptipatibandhakatvakalpanAgauravasya phala sukhatvAt , tattakriyA-tattaduttaradezAdInAmeva saMyoganiyAmakatvenAnatiprasaGgAd, bhityAdInAM pratibandhakatvAkalpanA veti cet / na, andhakArAdisAdhAraNyena kuDyAdInAmekazaktimattvenAvArakatvakalpane gauravAbhAvAt / etena 'parabhAge'ndhAravati bhityAdau cAkSuSodayAccakSuHsaMyogAvacchedakAvacchinnAlokasaMyogatvena dravyacAkSuSatvAvacchinnaM prati hetutvAccakSuSaH prAppakAritvasiddhiH' ityapi nirastam ; kuDyAdivadarvAgbhAgAvasthitasyaivAndhakArasyAvaraNatvAt , andhakAratvavyavadhAnasya ca viSayavyAptasya vyavadhAnakAlInacAkSuSapratibandhakatvAd naandhkaarmdhyaavsthitsyaaloksthsaakssaatkaaraanuppttiH| pratibandhakatvaM ca prakRtivizeSazaktyuddhodhakatvamiti nAnupapattiH / prApyakAritve ca cakSuSaH zAkhA-candrapasoyugapadgrahAnupapattiH, yugapadubhayasaMyogAbhAvAt / na ca 'tiryagbhAgAvasthitayoH zAkhA-candramasoyugapat saMyogopapattiH, iti vardhamAnAktaM niravadyam , Urya prasnAnAmeva nayanaramInAM tayostiryagbhAgejasthAno 1 kha. ga, gha, 'tvamAtreNa nivAhAditi tu vivecitaM prAk' / // 366 // CAREERS JainEducation int For Private Personel Use Only
Page #771
--------------------------------------------------------------------------
________________ Jain Education In sm papatterUrdhvasthita vastugrahaNaprasaGgAt / na cAgrabhAgAvacchedena saMyuktasyaiva cakSuSo grAhakatvam, ata eva na nayanasthitAJjanAdigraho'pIti nAyaM prasaGga iti vAcyam; tathApi tAvatparyantaM prasRtasyAntarAlikavastvantaragrahaNaprasaGgAt saMnihitaM vimucyAsaMnihitasaMyo gAnupapatteH, ananyagatyA vegAdivizeSAda vinaiva saMnikRSTadezavizeSasaMyogaM viprakRSTadeza saMyogopapAdane cAnanyagatyA dezavizeSasya tattaccAkSuSa hetutvamastu, anantacakSuH kriyA-saMyoga vibhAga tatkAryakAraNabhAvAya kalpanalAghavAt / astu vA nayanaprAptiniyAmaka viziSTAbhimukhyameva tatkAryaniyAmakam / etena 'kramikobhayasaMyogavatA cakSuSA zAkhA candramasorgrahaNe kAlasaMnikarSAd yogapadyAbhimAnaH' ityapi nirastam, candrajJAnAnuvyavasAyasamaye zAkhAjJAnasya naSTatvena 'zAkhA candrau sAkSAtkaromi ityanuvyavasAyAnupapattezca / na ca kramikatadubhayajanitasaMskArAbhyAM janitAyAM samUhAlambanasmRtAvevAnubhavatvAropAt tathA'nuvyava sAya iti sAMpratam tAhagAropAdikalpanAyAM mahAgauravAditi / adhikaM jJAnArNavAdau / tadevaM bhavAMza ivAbhAvAMze'pi viSayagrahaNapariNAmarUpabhAvendriyasya grAhyatApariNAmAkhyayogyatA saMbandhasattvAdindriyeNa tadgrahaNaM na durghaTam / yaccoktam- 'pratiyogigrahaNapariNAmAbhAvarUpaM tadanyavastuvijJAnarUpaM vA'bhAvAkhyaM pramANameSTavyam' iti / tanna paTiSTham, Adyasya samudrodakapalapariNAmenAnaikAntikatvAt dvitIyasya ca viviktAdhikaraNajJAnarUpasyendriyAyanvayavyatirekAnuvidhAyitvena pratyakSatvAdeva / yadapyuktam- 'na caivamabhAvajJAne' ityAdi / tadapyayuktam, pratiyogyadhikaraNa saMsRtASsaMsRSTatAbhyAmadhikaraNagrahaNa-pratiyogismaraNayorapekSAyAM vAdhAt, pratyakSeNaiva siddhau vaiyathyAccaH anyAsaMsRSTatAdigrahe'bhAva vyApAre ca cakrakAdidoSAt / na ca saMsRSTatA-saMsRSTatodAsInaM tadajJAnamAtraM tathA, idatvAdinA'bhAvajJAne vyabhicArAt, viziSyA onal 199999990090
Page #772
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtA-ni bhAvajJAne'nantAdhikaraNa-pratiyogijJAnahetutAkalpane gauravAcendriyopayogasamaya evAdhikaraNapratiyogijJAnApekSAM vinaiva bhAvAM saTIka smuccyH| zavadabhAvAMzasya pratyakSatvAbhyupagamaucityAt , bhUtalAsaMsRSTaghaTadarzanAhitasaMskArasya punarghaTAsaMsRSTabhUbhAgadarzanAnantaraM tathA- staakH| // 367 // vidhaghaTasmaraNe sati 'atra ghaTo nAsti' iti pratyabhijJAnamAtrAt / 'na cAtra kizcidadhikaM kalpanIyam , viziSTavaiziSTyajJAna- PO // 10 // sAmagrImAtreNaiva nirvAhAt' iti tu vivecitaM prAk / na caivaM pratiyogigrAhiNendriyeNAdhikaraNajJAnasya hetutve vAyau rUpAbhAvapratItirapi saMgacchate, tatra rUpAbhAvasya rUpAnupalambhenApyanupAtumazakyatvAt , mAkaTyanirAsena tadabhAvena tasyAnumAtumapyazakyatvAt / na cAnupalambhe vizeSAbhAvAdabhAvagrahavizeSa AlokAyapekSopapattirapi, adhikaraNajJAnavizeSe'pi karaNavizeSa - vinA kriyAvizeSAnuSapatteH, adhikaraNajJAnasya karaNatve ca gatamabhAvapramANena / na cAdhikaraNA-'bhAvAjJAnadvayaM krameNotpadyamAnamupalabhyate'pi, yeneyaM kalpanA sAvakAzApi syAt / api ca, ajJAtakaraNatvAdapyabhAvajJAnamaparokSaM svIkaraNIyam , jJAtAyA anupalabdheH karaNatve'navasthAnAt / na ca prAgnAstitAbuddhau jJAtaiva sA karaNam , abhAvamatyakSamA pratiyogijJAnasyAhetutvena gRhasanikarSakAle maitrAsmaraNe'pi tadabhAvAnubhavena maitrasmaraNe sati mAgnAstitAdhiyaH pratyabhijJAmAtratvAt / avadhAnaM ca tatrAnupayogAdikRtAbhAvasabhAvanAnirAsArthamupayujyate / 'smaraNAsmiraNAnumitasaMnikarSAdikAlInAnupalabdhiliGgikaiva prAgnAstitAdhIH' ityanye / dopeNApyanupalabdherabhAvarUpAyA upaghAtAbhAvAdindriyasyaiva duSTatvopapatterabhAvapramAkaraNasvAdabhAvabhramakaraNatvamapIndriyasyaiva yuktam / kina pramANayorvirodhAdadhikaraNaviziSTAbhAvadhIrapyevaM na yujyate, abhAvajJAne'dhikaraNa-pratiyoginorupanItayorbhAvAnabhyupagame'dhika Jain Education in 10X Deal For Private & Personel Use Only My
Page #773
--------------------------------------------------------------------------
________________ raNAMze 'sAkSAtkaromi' ityanubhavAnupapatteH, anumAnA-bhAvapramAgayoH samAhAre vyApakAbhAva-vyApyAbhAvapratItyanupapattezva, dvayormithaH pratirodhe'nubhavasyaivAnupapatteH, apratirodhe ca sAMkaryAt , tatsthalIyAnubhave jAtyantarasvIkAre ca tatra karaNAntarasyAvazyakatvAt pramANasaMkhyAvyAghAtApatteH, ekataravalavacce cAvinigamAt / apica, abhAvagrahe bhAvAnupalabdhivad bhAvagrahepyabhAvAnupalabdherhetutvAt pratyakSakathaivotsIdeva, ghaTAdigrahepi ghaTAbhAvAnupalabdhavyApArAt, indriyasahakAritvaM tu tasyA ubhayatra tulyamiti dig / tato 'nAbhAvapramANapavRttiH sarvajJe' iti vyavasthitam / yacca 'evaM vipratipannapratyakSaM yadi' ityAdi prasaGgasAdhanayudbhAvitam / tadapyApAyApAdakayostadviparyayayozca vyApyavyA. pakabhAve siddha zobhate, sa cAcApi na siddha iti na kiJcidetat / yadapi 'yatrApyatizayo dRSTaH, ye'pi sAtizayA dRSTAH' ityA. zuktAnurodhena svavipayasvagrAhya jAtyatikrAntamatyakSa pratyadhi, tadapi 'dRSTajAtIya cakSurAdaya eva sarve puruSAH' iti niyamagrahe zobhate, sa eva cAsarvajJasya durgrahaH / dRzyate ca cakSurapi keSAzcit praznAdi-mantrAdidvAreNa saMskRtaM kAlaviprakRSTArthagrAhakam , mRSikAdernaktaJcara padaMzAdezcAndhakAravyavahitArthabAhakam , aJjanavizeSAdisaMskRtaM ca keSAzcit kuDyAdivyavahitArthagrAhakam , dIpAvatArAdau ca samudra-senA-naga-nagarAdigrAhakam , tadvad yadi puruSavizeSasyApi kasyaciccakSurAdi dharmAderapi deza-kAlasvabhAvaviprakRSTasya grAhakaM bhavati tadA ko nAma dRSTavabhAvAtikramaH ?; cakSuHzravasAM cakSupaiva zabdazravaNasya prasiddhatvena viSayAtikamasyApyadRSTasyAkalpanAt / karNacchidrAnupalabdherdadazUkacakSurjAtyantarameveti cet / tulyametaduttaramanyatrApi, prakRSTapuNyasaMbhArajanitasarvaviccakSuSo jAtyantaratvAt / abhyupagamavAdavAyam , vastuto ghAtikarmakSayAvirbhUtatvena kevalajJAnasyAtIndriyatvAdindriyaja in Ede For Private Personel Use Only
Page #774
--------------------------------------------------------------------------
________________ shaastrvaataasmuccyH| // 368 // sttiikH| stbkaa| // 10 // jJAnasyAvagrahAdikramAnuviddhatvAditi draSTavyam / ye tu yogA saMgirante- 'manaHkaraNakameva yoginAM pratyakSam , yogajadharmapratyAsacyA manasaiva nikhilArthasAkSAtkArAt' iti / te'pi bhrAntAH, yogajadharmasya manaHpratyAsattitvaM cakSurAdipratyAsattitvaM vetyatrAvinigamAt / dharmavizeSasahakAreNa mAnasaM prAtibhapratyakSaM dRSTamiti yogipratyakSamapi dharmavizeSasahakRtamanojanyameva kalpyata iti cet / na, aJjanavizeSAdyubudharmavizepasahakRtacakSurAdijanyasya nidhyAdisAkSAtkArasya darzanAd yoginAM sarvArthaviSayacAkSupAdikalpanasyApi suzakatvAt / aJjanAdinA nidhyAdisAkSAtkAro'pi mAnasa eva, 'pazyAmi' iti pratItistu tatra cAkSuSatvAropAditi cet / na, bAdhakAbhAvAt , nayanaprAptyabhAvasya tasyApApyakAritve'bAdhakatvAt / api ca, janyajJAnatvAvacchinnaM pratyeva manasaH kAraNatvaM tvayA kalpyate / tatra janyatvamIzvarajJAnAdiva yogijJAnAdapi vyAvRttamastu, yogadharmapratyAsatyakalpanalAyavAt / atha kevalinAmapi manaHsatvAt kathaM na tatkaraNakaM teSAM jJAnam ? iti cet / satyam , tatsattve'pi tayApArAbhAvAt / saMyogAtiriktatayApArasyAsiddhireveti cet / na, sussuptivyaavRttynupptteH| astyeva teSAmanuttarasurasaMzayanivartako manovyApAro'pIti cet / satyamastyeva, prAznikAnAmarthAnumApakaH saH, paraM na kSayopazamAniSpAdakatayA svapratipattyanukUlaH, indriyavyApArasya tadvAraiva jJAnahetutvAt , anyathA vyabhicArAt / ata eva kSayopazamabhedAdeva jJAnabhedaH, na vindriyabhedAt / itthameva saMbhinnazrotolabdhimatAM zrotreNApi rUpagrahaNopapatteH / na caitraM cAkSupatva-zrAvaNatvAdisAMkaryam , tasya jAtyantaratvAt / ata eva ca 'indriyAdivahiraGgaparahetukatvAdasmadAdicAkSuSAdInAM nizcayataH parokSatvam , saMzayAspadatvAcca ; yogijJAnasya cAtmAtiriktAnapekSatvAt saMzayAnaspadatvAca tatva // 3680 JainEducation indi For Private Personel Use Only
Page #775
--------------------------------------------------------------------------
________________ to'parokSatvam' ityAmananti / yadapyuktam- 'kathaM ca dharmAdigrAhijJAnasyotpattiH ?' ityAdi / tadapi na pezalam , sarvajJapaNItamAgamamanusRtyAbhyAsAdeva sAmarthyayogena tadutpatteH / na caivaM cakrakAvatAraH, anAditvAt sarvajJaparamparAyAH, ata eva "tappubbiyA arahayA" ityAdAvanavasthAdidoSasyApi parihAraH / arthajJAna-zabdarUpatvAccAgamasya marudevyAdInAM sArvajyasya vacanarUpAgamAbhyAsApU katve'pi na kSatiH, AgamArthapratipattita eva teSAmapi tathAtvasiddhestatvatastatpUrvakatvAt / abhyAsenAspaSTasya spaSTatvAyogadoSazcAnuktopAlambhamAtram , tato'spaSTajJAnamupamRdya spaSTajJAnAntarotpatterevopagamAt "nammi u cchAumathie nANe" | iti vacanAt / ata eva 'preraNAjanitaM jJAnamasmadAdInAmapyatItA-'nAgata-sUkSmAdipadArthaviSayamastIti sarvajJatvaM syAt' iti mImAMsakamanorathatarurunmUlitaH, abhyAsajasya spaSTavijJAnasya sakalapadArthaviSayasyAsmadAdInAmabhAvAt , itarasya ca saMzayayogyatayA svatantrapravRttyanupayogitvAt , nimUlaparamparAprasaktaH / kAmAdiviplutavizadajJAnavata iva bhAvanAvalalabdhavizadajJAnavataH sarvajJasya tadvadupaplutatvaprasaGgApAdanaM ca vRthaiva, bhAvanAbalAjjJAnaM vaizadyamanubhavati' ityetAvanmAtreNa dRSTAntasyopAttatvAt , sakaladRSTAntadharmANAM sAdhyadharmiNyAsaJjanasyAyuktatvAt , anyathA sklaanumaanocchedprsktH| yacca parokSAdaparokSotpattyadarzanamudbhAvitam , tadajJAnavilasitam , parokSAdapi tattAsmaraNAt svayamaparokSatattAviSayakapratyabhijJAnasvIkArAt / yastu zravaNAdeH pratyakSapramAkaraNatvena pratyakSapramANatvaprasaGga uktaH, sa tu 'sAkSAtkAripramAyAH karaNaM 1 tatpUrvakA ahNntH| 2 naSTe tu cchAdAsthike jJAne / maRtyanupayogivanyAsajasya spaSTavijJAnasyanAgata-sUkSmAdipadArthaviSaya RadioSCOPENSleey Jain Education Inte For Private Personel Use Only
Page #776
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtA samuccayaH / // 369 // pratyakSam' iti vadato naiyAyikAn prati zobhate, na tu "spaSTaM pratyakSam " iti vadato'smAn prati, abheda eva pradIpa prakAzayo riva kriyA karaNazaktibhedopapatteH / yo'pi ca 'sarvajJajJAnena' ityAdiprasaGga uktaH, so'pi na yuktaH, utpannasya tasya sarvathA'nAzenottarakAlamakiJcijjJatvAnupapatteH / syAnmatam -- dvitIyAdikSaNe gRhItagrAhitvAdaprAmANyApattiriti / maivam, agRhItagrAhitvasya pramAyA alakSaNatvAt, dhArAvAhikamamAyAmavyApteH bhrame'tivyAptezca / taduktamudayanenApi - " avyApteradhikavyAseralakSaNamapUrvahaM" iti / atha 'yathArthatve sati' iti vizeSaNAd nAtivyAptiH, dhArAvAhike ca pUrvajJAnajanyajJAtatAyAH pUrvajJAnAviSayAyA uttarajJAnaviSayatvAd nAvyAptiH, bhAvya 'tItaghaTAdau ghaTatvAdigatajJAtatatra dharma- dharmiNorabhedasvIkAreNa ghaTAderapi viSayatvopapatterjJAtatAyA nirAsAyogAditi vAcyam; yathArthatvamAtrasyaiva lakSaNatve'dhikasya vyarthatvAt viSayAcAdhena smRterapi pramAtvAt, anyApekSatayA prAmANyasya cAnumityAdau durvacatvAt, svabhAvavizeSeNaiva viSayatAniyame jJAtatAyA nirAsAcca; anyathA bhAvighaTaprakArakabhAvibhUtalajJAnAdau gatyabhAvAt / na hi ghaTa-bhUtalayorapyabhedo bhaTTAnAmabhimata iti dig / yadapi 'kiJca, parasaMtAnavartirAgAdisAkSAtkaraNAdasya rAgAdimatvamapi syAt' ityuktam ; tadapi na cetoharam, na hi rAgAdisaMvedanamAtraM rAgAdinimittam, kintu tathApariNAma iti; anyathA svapne madyapAnAnubhave, 'mayaM pItam' iti zabdArthanibodhe vA zrotriyasya madyapatyanimittakaprAyazcittaprasaGgAt / yadapyabhANi - 'api ca, atItakAlAdyAkalitasya vastunaH ' ityAdiH tadapyasAram, atItAderatItatvAdinaiva kevalajJAnena grahaNAt, spaSTatayA pratyakSatvopapatteH, vartamAnatAyAstatrAtantratvAt ; 1 pramANanayatatvAlokAlaGkAre 2,2 / 2 kusumAalI caturthastava ke kArikA 1 / saTIkaH / stacakaH / // 10 // // 369 //
Page #777
--------------------------------------------------------------------------
________________ OTOSSES anyathA vrtmaanaarthaanumityaadaavgtH| na cAtItAderasatvAd na tadgraha iti zaGkanIyam : vartamAnasya vartamAnakAlasaMbandhitvenevAtItAderapi svakAlasaMbandhitvena satvAt / anyathA nikhilazUnyatAprasaGgAt / etena 'apica, vastunaH' ityAdyapi nirastam , yathAkAlaM vastuno dhvaMsa-pAgabhAvabhAvena yugpjjaat-mRtvypdeshaanaaptteH| yadapi 'kiJca, sarvajJakAle'pi' ityAdi nyagAdiH tadapi na sAdhu, viSayAparijJAne viSayiNo'pyaparijJAnAbhyupagame sakalavedArthaparijJAnAnizcaye tayAkhyAtArthAzrayaNAdagnihotrAdau svapravRttivyAghAtAt , vyAkaraNAdisakalazAstrArthAparijJAne vyavahAriNAM tadarthajJatAnizcayAnupapattezca / yadapi 'kiJca, nityasamAdhAnasaMbhavaH' ityAdyabhihitam / tatrApi na suSThavahitam , mantrAviSTakumArikAvad vikalpAbhAve'pi kevalino vacanopapatteH / dharmavizeSahetukaM mantrAviSTakumArikAvacanaM na vikalpamapekSata iti cet / kevalivacanamapi kiM na tathA, arthAvabodhasya tata eva siddheH ?; yadAgamaH kevalanANeNatthe jAuM je tattha pannavaNanogge / te bhAsai titthayaro vaijogasuaM havai sesN||1||"| itthaM ca rAgAdyabhAve vacanAdipravRttirapi vyAkhyAtA, tadabhAve'pyadRSTavizeSAt tadupapatteH, tIrthakaranAmavedanArthatvAd bhagavaddezanAyA, "taM ca kahaM veijjaI agilAe dhammadasaNAi iha" ityAdyAgamaprAmANyAt / na caivamadRSTasya dRSTaghAtakatvApattiH, dRSTahetuvaicitryasyApyadRSTaniyamyatvAt / dezanAbIjaM bhagavato nirupadhiparaduHkhaprahANecchA, na rAgaH, sAmAyikacidvivartarUpatvAt / , kevalajJAnenArthAn jJAtvA ye tatra prajJApanayogyAH / tAn bhASate tIrthakaro vAgyogazrutaM bhavati zeSam // 1 // 2 muditAvazyakaniyuktau pR0 12 / 3 tacca kathaM vedyate'glAnayA dharmadezanayeha / REPORE Jain Education For Private Personel Use Only
Page #778
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravAtA- sttiikH| stbkH| // 10 // // 370 // ata eva "to muai nANavuSTiM bhaviajaNavibohaNadvAeM" ityAgamoktirityapi vadanti / na caivaM kRtakRtyatvahAniH, kSINa- ghAtikaryakatvena kathaJcitkRtakRtyatve'pi jIvadaghAtikarmavipAkabhAjanatayA sarvathA tatvAsiddheH, Aha ca bhASyakRt "gaMteNa kayattho jeNodinnaM jiNidanAma se / tadavaMjhaphalaM, tassa ya khavaNovAo'yameva jao // 1 // " ye tu jainAbhAsAH paroktadoSabhItA akSararUpAyA vAco rAganiyatatvAd niyatyaiva mukhAd moM vA niritvarI dhvanirUpAmeva pAramezvarI vAcamupayanti te'bhinivezaluptavivekAH, dhvanirUpAyAstasyAH pratisarvajJa zrotRbhASApariNAmavadakSarapariNAmAyogAt , avyaktaikarUpatayA satyA-'satyAmRSadaladvayaniSpAdakavAgyogadyayAt , "addhamAgahIe bhAsAe bhAsaMti" iti sUtravirodhAta ; niyatyaiva prayatnaM vinA vacanopapattau ca tayaiva tadvinApi parAnugrahopapatteH, dhvanerapi pauruSeyatayA'kSararUpatayA tulyayogakSematvAt , anyathA bAhyamatapravezAccetyanyatra vistaraH / yadapyuktam- 'na ca rAgAdInAmAvaraNatvamapi prasiddham , kuDyAdInAmeva hyAvArakatvaprasiddhiH' iti tadapi na kSodakSamam , kuDyAdInAmeva svAtantryeNAvaraNatvAsiddheH, tadvyavahitAnAmapyarthAnAM satyasvamajJAnena svamadazAyAM, jAgradazAyAM ca zabda. liGgA-'kSavyApArAbhAve'pi 'zvo bhrAtA me AgantA' ityAdyAkAreNa prAtibhena ca grahaNAt , sakalArthagrahaNakhabhAve jJAne prati. bimbasvabhAva Adarza malasyeva rAgAdInAmevAvaraNatvaucityAt / atha rAgAdInAmAvArakatve'pi kathamAtyantikaH kSayaH ? iti 1 tato muJcati jJAnavRSTiM bhavikajanavibodhanArthatayA / 2 mudritAvazyakaniyuktI pR0 14 / 3 vizeSAvazyakabhASye gAthA 1103 / 4 naikAntena kRtArthoM yenodINa jinendranAma tasya / tadavandhyaphalaM, tasya ca kSapaNopAyo'yameva ytH|| 1 // 5 ardhamAgadhyAM bhASAyAM bhASante / // 370 // Join Education For Private Personal Use Only
Page #779
--------------------------------------------------------------------------
________________ OPPSSSSSOCHODA cet / samyagdarzana-vairAgyAdInAM paramaprakarSaNa, 'yadutkarSatAratamyAd yasyApacayatAratamyaM tasya paramaprakarSe tadatyantaM kSIyate, yathoSNasparzasya paramaprakarSe zItasparzaH' iti niyamAt / na ca laGghano-dakatApAdivadabhyasyamAnasyApi samyagdarzana-vairAgyAdena paramaprakarSaprAptiriti zaGkanIyam , pUrvaprayatnasAdhyasya laGghanasya vyavasthitatvAbhAvenottarottaraprayatnAnAmaparAparalaGganAtizayotpattau vyApArAyogena tatparamaprakarSA siddheH, vyAyAmApanItazleSmAnAsAditapaTubhAvatayaiva kAyena pAgyAvallayitavyasyAlalanAt / na ca vijJAnasyApi prAktanAbhyAsAdAsAditAtizayasya zIghrameva vinAzAdavyavasthitatayA'parAbhyAsAdanyasyaivAtizayavato jJAnasyotpatterna paramaprakarSasiddhiriti vAcyam / tatra pUrvAbhyAsajanitasaMskArasyottaratrAnavRtteH, anyathA zAstraparAvartanAdivayarthyaprasaGgAt / udakatApe tvatizayena kriyamANe tadAzrayasyaiva kSayAd nAtitapyamAnamapyudakamagnirUpatAmAsAdayati, vijJAnasya svAzrayo'bhyasyamAne'pi tasmin na kSayamupayAti, iti kathaM tasya vyavasthitotkarSatA'zakyA vavatum / na ca 'yadutkarSatAratamyAt' ityAdivyAptau nimbAdyauSadhopayogaprakarSatAratamyAnuvidhAyyapacayatAratamyavatA zleSmaNA vyabhicAraH, tatra nimbAdyaupadhopayogaparamaprakarSasyaivAsiddhaH, tadupayoge'pi zleSmapuSTikAraNAnAmapi tadaivAsevanAt ; anyathauSadhopayogAdhArasyaiva vinAzaprasaGgAt , cikitsAzAstrasya dhAtudoSasAmpApAdanAbhiprAyeNaiva pravRtteH, tatpatipAditauSadhopayogasyodriktadhAtudopasAmyavidhAna evaM vyApArAt , tadatyantanirmUlane tadvayApAre ca dopAntarasyAtyantakSaye zleSmAdyadhiSThitazarIrAnavasthAnAt / na ca samyagdarzanAdiparamaprakarSe'pi punarmithyAjJAnAdipravRttisaMbhavAd na vAJchitAptiriti vAcyam ; prakRSTe'pi mithyAjJAnAdau doSadarzanAt tadvipakSe ca guNadarzanAdabhyAsa-pravRttyupapattAvapi prakRSTasamyagjJAnAdi-tadvipakSayordoSa-guNAdarzanAt tadanupapatteH, iti Jain Education a l For Private Personel Use Only
Page #780
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtA- smuccyH| // 371 // sttiikH| stvkH| // 10 // badanti / abhyAsaH kSayopazamavRddhAvupayujyate, sA ca kSAyikabhAvotpattAviti tasvam // 18 // paroditadharmA-dharmavyavasthAnimittaM vicArayativedAdharmAdisaMsthApi hantAtIndriyadarzinam / vihAya gamyate samyakkuta etadvicintyatAm // vedAd dharmAdisaMsthApi- paroditA dharmAdivyavasthApi, hanta khede, atIndriyadarzinaM- dharmAdisAkSAtkAriNaM pramAtAram , vihAya- anAdRtya, kutaH- kenopAyena, samyak- yathAvat , gamyate ? / etad vicintyatAm- upayujya vimRzyatAm // 19 // . etadeva bhAvayatina vRddhasaMpradAyena cchinnmuultvyogtH|n cArvAgdarzinA tasyAtIndriyArtho'vasIyate // 20 // na vRddhasaMpradAyena-vRddhapAramparyeNaiva vedAd dharmAdisaMsthA jJAyate / kutaH ? ityAha-chinnamUlatvayogataH- AdAveva tasvataH kenacidajJAnAd mUlasyaivocchedAt / na cAcArAt smRtiH, smRterAcAra ityanAdiparamparAyAM na doSaH, yAvadarthadarzanAbhyAsaparipakajJAnareva smRtipraNayanAt , paraistadupajIvanAditi vAcyam / tata eva vedArthasiddhedavaiyarthyAn / tayoH svAtantryeNAprAmANyAd vedamUlakatvamAvazyakam , ata eva ziSTAcAravizeSAdapratyakSasyApi vedasyAnumAnamiti cet / na, ziSTAcAratvenaiva kartavyatAmanumAya tayA mUlazabdAnumAnAyogAt , tadarthasya mAgeva siddheH| yadi ca vyAptareva tasyAgamamUlatvam , tadA tasya pratyakSA'numAnamUlatvamapyata evAnumeyam , anAdestadanapekSAyAM cAcAre'pi kazcidIdRzaH syAditi nityAnumeyo veda iti codanaiva dharme 24oddadies ||371 // OL RAww.jainelibrary.org
Page #781
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANamiti ca bhajyeta / kiJca zAkhocchede kRtsnasyApi vedasya kadAciducchedAt kathamane svatantra puruSaM vinA saMpradAyaH, dharmAdivyavasthA vA ? | 'gatAnugatika eva loka ityaprAmANika evAcAro na tu zAkhocchedaH 'anekazAkhA gatA' iti kartavyatApUraNIyatvAdekasminnapi karmaNyanAzvAsaprasaGgAt' ityupagame tu vedAnAmapi gatAnugatikatayaiva lokaiH parigrahAdapramANatvaprasaGgAt / doSAntaramAha - na cArvAgdarzinA chadmasthena pramAtrA, tasya vedasya, atIndriyArthaH- dharmAdipratipAdanazaktilakSaNaH, avasIyate - nizcIyate // 20 // tatatha prAmANyaM rUpaviSaye saMpradAye na yuktimat / yathA'nAdimadandhAnAM tathAtrApi nirUpyatAm 21 rUpaviSaye- nIlapItAdiviSaye vyavasthAkAriNi, yathA'nAdimadandhAnAM saMpradAye vyAmohadoSAd yathA kathaJcit mate'pi, prAmANyaM na yuktimat mUlAsaMbhavAt svato'paricchedazaktezca tathA'trApi vedAd dharmAdisaMpradAye'pi, nirUpyatAMvibhAvyatAm ||21|| nanu laukikapadArthatulyatayA prasiddhazabdArthatvameva vedapadAnAm, ato nAtra thA nAmakalpanA, iti na nirmUlatvaM saMpradAyasyetyAzaGkayAha 1 kha.ga.gha.ca. 'vRddhAnAma' | Jain Educatmational 00000
Page #782
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravAtoM samuccayaH / // 372 // laukikapadArthena tatpadArthasya tulyatA / nizcetuM pAryate'nyatra tadviparyayabhAvataH // 22 // na laukikapadArthena na lokoktAgnyAdipadapratipAdyenAgnyAdinA saha, tatpadArthasya- vedoktAgnyAdipadArthasya, tulyatA- ekatvam, nizretuM pAryate / kutaH ? ityAha- anyatra - nityatvAdau viparyayabhAvataH laukikapadatulyatAviparyayabhAvAt / tathA cAnyAdyartha kA nagnyAdyarthaka laukikAgni-ghaTAdipadavyAvRttanityatvAdidharmajanite vedasthAgnyAdipade 'gnyarthakatvAdisaMzaya sAmrAjyamiti bhAvaH // 22 // etadevAha - nityatvA pauruSeyatvAdyAsti kiJcidalaukikam / tatrAnyatrApyataH zaGkA viduSo na nivartate // nityatvA 'paurupeyatvAdi, AdinA'tIndriyArthAbhidhAyakatvAdigrahaH asti kiJcidalaukikam- lokAtItam, tatravede yatazcaivam, ataH asmAt kAraNAt, anyatrApi padArthAdau, viduSaH - asAdhAraNadharmajJasya, zaGkA na nivartate kiM laukika padArtha tulya evAsyArthaH, kiMvA vilakSaNaH, nityatvAdeH ? iti // 23 // na caitannivRtyupAyaH parasyetyAha tannivRttau na copAyo vinAtIndriyavedinam / evaM ca kRtvA sAdhvetat kIrtitaM dharma kIrtinA // wwwwwwww Jain Education Iional saTIkaH / stavakaH / // 10 // // 372 //
Page #783
--------------------------------------------------------------------------
________________ tanivRttau- yathoditAzaGkAnivRttau, na copAyo'nyaH kazcitra , vinA'tIndriyavedinaM pramAtAram , zaGkAbInakarmadoSarAhitya Fol eva niHzeSazaGkArAhityasya tattvata upapatteH, sa ca bo nAsti / evaM ca kRtvA- idaM cAbhipretya, sAdhu-zobhanam , etatEO vakSyamANam , kIrtitam- udbhAvitam , dharmakIrtinA-dharmakIrtinAmnA bauddhAcAryeNa // 24 // tathAhisvayaM rAgAdimAnArtha vetti vedasya naanytH|nvedyti vedo'pi vedArthasya kuto gtiH||25|| svayam- anyAnapekSatayA, rAgAdiyAna puruSaH,nArtha vetti-nizcinoti vedasya, saMzayAlusvabhAvatvAt / nAnyataH- nApyanyataH puruSavizeSAt , tasyApi rAgAdimattayA vizvAsAnAspadatvAt / na vedayati vedo'pi 'bho brAhmaNa ! mamAyamarthaH' iti, evamapatIteH / evaM ca vedArthasya- agnihotrAdeH, kuto gatiH- kathaM paricchitiH ? // 25 // yatazcaivam, ata Aha-- tenAgnihotraM juhuyAtsvargakAma iti zrutau / khAdet zvamAMsamityeSa nArtha ityatra kA prmaa?||26|| sena kAraNena "agnihotraM juhuyAt svargakAmaH" iti zrutau 'bhUtavizeSa ghRtAdi prakSipet' ityarthikAyAmabhyupagamyamAnAyAm, TO 'khAdeva capAsam' ityeSa nArthaH kintu bhavadabhipreta eva, ityatra kA pramA? nAtra kiJcid vizeSArthanirdhAraka pramANamiti bhaavH||26|| 1 amihA zvA tasya utraM mAMsamiti kRtvetyarthaH / SSSSSSSSS Jain Education on For Private Personal Use Only ma
Page #784
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAkhavArtA- parAbhiprAyamAzaGkaya pariharati sttiikH| smuccyH| prdiipaadivdissttshcettcchbdo'rthprkaashkH| svata eva, pramANaM na kiJcidatrApi vidyate // 27 // stabakaH, // 373|| pradIpAdivadiSTazcet tacchabdaH- zrutizabdaH, arthaprakAzakaH- svArthabodhajanakaH, svata eva tathAsvAbhAvyAdeva / atrApiO evaMbhUtasvabhAvavAde'pi, na kiJcit pramANa- pratyakSAdi vidyate // 27 // kizca, evaM bhramajanakatvamapi kvacid vedasya syAdityAhaviparItaprakAzazca dhruvamApadyate kvacit / tathAhIndIvare dIpaH prakAzayati rkttaam||28|| viparItaprakAzazca- atathAbhUtArthavAcakatvaM ca, dhruva- nizcitam , Apadyate, kvacit- vissyaantre| pradIpAdidRSTAntenaitadeva bhAvayati- tathAhIndIvare nIlotpale, dIpaH, prakAzayati-pradarzayati, raktatAM- pATalimAnam / evaM ca candraH pItavAsasi zuklatAm , ityAdi draSTavyam / / 28 / / nanu yathA dIpasya cAkSuSajananazaktireva kAryadarzanAt kalpyate na ghrANIyAdijananazaktiH, tathA vedAnAmapi svArthe pramAjananazaktireva kalpyate na bhramajananazaktiriti nAnupapattiriti cet / na , tataH pramAkAryasyaivAdarzanAt / na ca tadgatA P // 373 // myAtipadebhyo niyatArthabodho'pi dRzyate, jalAdau saMketitebhyastebhyo jalAdibodhasyApi darzanAt , niyatasaMketApekSAyAmapi RASHARAT in Education to
Page #785
--------------------------------------------------------------------------
________________ svatastvabhaGgo durnivAraH; ityabhipretyAhatasmAnna cAvizeSeNa pratItirupajAyate / saMketasavyapekSatve svata evetyayuktimat // 29 // tasmAt- zrutipadA , na cAvizeSeNa pradIpAdita iva rUpAdau, pratItirupajAyate / saMketasavyapekSatve- iSTavAcyaviSayasaMketamapekSyeSTArthapratItijanakasvabhAvatve, 'svata eva' ityayuktimat pradIpAditulyasvataHprakAzakatvabhaGgAt / / 29 // niyatasaMketApekSAyAmapi doSamAhasAdhurnaveti saMketo na cAzaGkA nivartate / tadvaicitryopalabdhezca svaashyaabhiniveshtH||30|| itevrvyavahitasaMbandhAd na ca naiva, saMketaH- zrutisthAgnyAdipadAnAmagnyAdiviSayo'bhimAyaH, sAdhuH- prakRtayathArthavAcyArthadhIjanakaH, navA iti- evamAkArA, AzaGkA nivartate / kutaH? ityAha- svAzayAbhinivezataH- svAzayena svAbhiprAyeNAbhimukho niveza:- tathA tathA vyAkhyAracanaM tataH, tadvaicitryopalabdhezca- saMketavaicitryadarzanAcca // 30 // nanu vyAkhyApyapauruSeyI, smRtA kevalaM jaiminyAdibhiH, iti vedavat tadvyAkhyAyAmapi na sAdhutvAzaGketyAzaGkayAhavyAkhyApyapauruSeyyasya mAnAbhAvAnna sNgtaa| mitho viruddhabhAvAcca ttsaadhutvaadynishciteH|| vyAkhyApyasya- vedasya, apauruSeyI, mAnAbhAvAt- jaminyAdInAM smaraNAdau pramANAbhAvAt , na saMgatA, karaNe'pi Join Educ a tional For Private Personel Use Only
Page #786
--------------------------------------------------------------------------
________________ secolo zAstravArtA- smuccyH|| // 374 / / saTIkaH / strkH| // 10 // smaraNokteranyArthatayopapattebAMdhakAbhAvAt / ananyagatikataivAtra mAnamityata Aha-mithaH- kApileyAdivyAkhyayA saha, vi- ruddhabhAvAcca-vyAhatArthatvAcca jaiminiiyaadivyaakhyaayaaH| vyAkhyAbhede'pi yasyAM sAdhutvaM sevAdriyata ityata Aha- tatsAdhutvAdyanizcite:- 'iyaM sAdhuH, iyaM ca kalpitA' iti nizcayAbhAvAt / / 31 // etadeva bhaavytinaanyprmaannsNvaadaatttsaadhutvvinishcyH| so'tIndriye nynyaayystttdbhaavvirodhtH||32|| nAnyapramANasaMvAdAt- na pratyakSAdipramANasaMnAdena 'tadgocaragatena' iti gamyate, tatsAdhutvavinizcayaH-adhikRtavyAkhyAyAH sAdhutvanizcayaH, gRhItaprAmANyakamamANAntarasaMvAditvenAmAmANyazaGkAnivRtteriti bhAvaH / kutaH ? ityAha- saH- anyapramANasaMvAdaH, yat- yasmAt , atIndriye- vyAkhyAgocare, na nyAyya:-na yuktyupapannaH / kutaH? ityAha- tattadbhAvavirodhataHtasyAtIndriyasya vyAkhyAviSayasya tadbhAvavirodhato'nyamamANagrahe'tIndriyatvavirodhAdityarthaH // 32 // tasmAdvyAkhyAnamasyedaM svaabhipraaynivednm| jaiminyAderna tulyaM kiMvacanenApareNa vH?||33|| yatazcaivam, tasmAt kAraNAd , vyAkhyAnamasya-vedasya, idaM-bhavakalpitam , svAbhimAyanivedana-tattvataH svAzayakathanamAtram , jaiminyAdeH-vyAkhyAnakartuH, na tu nityArthasmaraNam , sUtravadarthasya vyavasthitasyAdarzanAt / 'ataH' iti gamyate, apareNa // 374 // Jain Education Intl For Private & Personel Use Only
Page #787
--------------------------------------------------------------------------
________________ Jain Education I bauddhAdivacanena kiM na tulyam vaH- yuSmAkam rAgAdimataH svasyAbhiprAyanivedanAvizeSAt tAdRzasya ca puMsaH svatantravacane'vizvAsAvizeSAditi bhAvaH / / 33 / / na ca svAnirdezamAtre'pi svAtantryamapayAtItyAha eSa sthANurayaM mArga iti vaktIha kazcana / anyaH svayaM bravImIti tayorbhedaH parIkSyatAm // 34 // eSa sthANuH, ayametadabhimukho mArga iti kazcana vaktA svanAmAnabhinivezena, iha jagati, vaktiH anyaH- tadaparaH, svayaM bravImi yadutAyaM mArga iti svanAmAbhinivizena vaktiH tayoH- vaktroH, bheda:- vizeSaH, parIkSapatAm, svAbhiprAyanivedanaM prati na kazcid bhedaH phalipyatIti bhAvaH / syAdetadagnyAdipadAnAmagnyAdAveva zaktirnizcitA lAghavAditarkeNa saMzayanirAsAt, asati bAdhake zakyArtha eva ca vedAnAM mAmANyam, iti vedAdipadAnAM vAdhakAbhAvAdizaktyAdipradarzanArthAyA vyAkhyAyA upayoga iti / maivam, vinigamakAbhAvena lAghavena ca yathApratIti nikhilArthazaktikalpanAyAH padAnAM yuktatvAt, AvazyakasaGketAntarAzrayaNenaiva lakSaNAnucchedAt, niyata saMketasyAtIndriyArthe durgrahatvAt, arvADazAmamasiddhArthe'pi prAmANyAmadhyavAt, bAdhakaM vinApi ca tAtparyavizeSeNa prasiddhArthasya parityAgAdarzanAt, aprasiddhazaktikAnAM vedapadAnAM vinA mUlaM zaktigrahasya duHzakatvAcceti dig // prastuta eva doSAntaramAha - tional
Page #788
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtA- na cApyapauruSeyo'sau ghaTate suuppttitH| vaktRvyApAravaikalye tcchbdaanuplbdhitH||35|| saTIkaH / samuccayaH // 375 // na cApyasau- vedaH, sUpapattitaH- suyuktyA, apauruSeyo ghaTate / kutaH ? ityAha- vaktRvyApAravaikalye- vaktRtAlvAdivyA- 10 // pArAbhAve, tacchabdAnupalabdhitaH- vedazabdAnupalabdheH, zabdatvAvacchinna eva tAlvAdivyApArANAM hetutvAditi bhAvaH // 35 / / nanUktayuktyA varNAnAM nityatvAd vaktRvyApAro vyaJjakapavanotpAda evopakSINa ityAzaGkayAhavaktRvyApArabhAve'pi tadbhAve laukikaM na kim|apaurusseymissttN vo vaco drvyvypekssyaa||36|| vaktRvyApArabhAve'pi- zabde tAlvAyanvaya-vyatirekAnuvidhAne'pi, tadbhAye- apauruSeyatve'bhyupagamyamAne, laukikaM vacaH kiM na va:- yuSmAkaM dravyavyapekSayA'pauruSeyamiSTam / tatrApi hi dravyANyapauruSeyANyeva, dravyato nityatvasya, paryAyatazcotpAdavyayayostatrApi prAmANikatvAt / IdRzApauruSeyatvena laukikasyApi vedatulyatvaM syAditi nigH| kica, evaM kAraNatvAbhimatAnAM vyaJjakasthAnaniveze ghaTAdAvapi daNDAdInAM vyaJjakatayaivopapattergataM kAryadravyacarcayApi, ghaTAyutpAda-vinAzAkalpanalAghavAt / atisUkSmekSikayA grAhakavizrAme ca gataM ghaTAdinA bAhyatayaiva / yaJca parArthavAkyoccAraNAnupapattenityatvaM varNAnAmuktam , tadayuktam , anityasyApi zabdasya dhRmAderivAvagatasaMbandhasyArthapratyAyakatvasaMbhavAt , bhUyodRSTAsu / dhRmavyaktiSu vahnisaMbandhagrahavat punaHpunarucaritAsu zabdavyaktiSvarthasaMbandhagrahopapateH / jAtAveva saMvandhagraho vyaktInAM cAkSepa iti // 375 // in Education International
Page #789
--------------------------------------------------------------------------
________________ punarubhayatra suvacam, ayuktaM ca, jAtiviziSTavyaktAvekakAlameva saMvandhagrahAt / atha ghUme dhUmatvajAtisattvAd dhUmatvaviziSTe grahosstu, gAdau tu zabdatvAdijAtyabhAvAd na tadviziSTe zaktigraha iti cet / na jAtAvapyanugatavyavahAra siddhApA jAteH pratikSepAyogAt zrotragrAhyatvAdinA tadvayavahArAnyathAsiddhyayogAt, tasyAtIndriyaghaTitatvAt jAterAkRtivyaGgyatvaniyame mAnAbhAvAca / yacca pratyabhijJayaiva jJAta jJAyamAnazabdaikyamabhihitam / tadasat lUna- punarjAtakezanakhAdiSviva tasyA bhrAntatvAt, anyathotpAda- vinAzapratItyanupapatteH, tAra-manda-zuka-sArikAprabhavAdizabdena nAnAvidheSvapi varNeSu pratyabhijJAdarzanAt tasyA bhramatvAvazyakatvAcca / etena 'utpAda - vinAzapratItInAmeva bhramatvamastu / na cotpAdavinAzapratItInAM bhramatvakalpanAmapekSya pratyabhijJAmAtrasya tatkalpane lAghavam pratyabhijJAnAmapyAnantyAt, viSayavAhulyasya jJAnabAhulyAprayojakatvAt / na ca 'utpanno gakAraH, vinaSTo gakAraH' iti vaidharmyajJAna kAlotpattikAyAH pratyabhijJAyAstajjAtIya bhedaviSayakatvam 'zyAmo naSTaH, rakta utpannaH' iti jJAnakAle 'sa evAyaM ghaTaH' iti vyaktyaikyamatItistu tatra viziSTotpAdAdipratIteH zuddhavyaktyabhedAvirodhitvAt; iha tu zuddhasyaiva gakArAderutpAdAdidhIriti vizeSAditi vAcyam; tAdRzavaidharmyajJAnAbhAvakAlotpanna pUrvAparakAlIna vyaktyabhedaviSayakapratyabhijJayA tadaikyasiddhAvutpAdAdipratItervAyusaMyogAdyutpAdAdiviSayakatvasya suvacatvAt vahanyAdau dhUmAdivyAptibhramavad nitye'pi zabde svatvagarbhasyApi sakhaNDotpAdasya bhramasaMbhavAt sAkSAdvirodhinastathAvidhotpAdasya vyAvartakatvena gRhItatvAt tadbuddhervyaktyabhedabuddhyavirodhitvAcca' ityuktAvapi na kSatiH / na ca tAratvAdikaM dhvanidharma eva zabda Aropyate, na tu zabdasya svAbhAvikaM rUpamiti vAcyam; tasya tAratvAdidharmavattayaiva nityamanubhUyamAnatayA tatra tAratvAyAro Jain Educationtemational
Page #790
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtAsamuccayaH / ||376 / / pAyogAt taduktam - "yo dhanyarUpasaMvedyaH saMvedyetAnyathApi vA / sa mithyA na tu tenaiva yo nityamupalabhyate / / 1 / / " iti / na ca dhvanidharmatve tAratvAdInAM grahaNamapyupapadyate, sparzAdyanantarbhAvena svagAdInAmazabdadharmatvena ca zrotrasya tatrAvyApArAt / santu tarhi dhvanayo nAbhasA iti cet / na, tathApi vyaktiyogyatAntarbhUtatvAjjAtiyogyatAyAH 'tAro'yam' ityAdau dhvanyasphuraNe tadgatatAratvAdyasphuraNamasaGgAt / na cedevam, katvAdikamapi vAyugatamevA ropyeteti zabdaikyaM syAt, kAderapi vA vAyudharmatvaM syAt / astvevaM ko doSaH 1 iti cet / vAyugatayogyadharmatve tadgatasparzAdivat tvacA grahamasaGgaH, avayatriguNatve nityasya, paramANuguNatve cAgrahaNasya prasaGgaH / kiJca nityatve zabdasya sarvadA sarvopalabdhiprasaGgaH / vijAtIyavAyusaMyogAdInAM vyaJjakatvaM ca nitya sarvagatasya gakArAdervarNasya, zrotrasya, ubhayasya vAssvArakANAM vAyUnAmapanayanAd varNa-zrotra- tadubhayasaMskArakrameNa vaktavyam / tatra varNasaMskArapakSa AvArakakRtavijJAnajanakazaktipratibandhApanayanadvArA vijJAnajanakazaktyAvirbhAvane zakti-zaktimatoH kathaJcidabhedAda varNasvarUpamevAvirbhAvitaM bhavati, iti kathaM na varNasya vyaJjakajanyatvam ?, janakasaMnidhAnaprAguttarakAlInajJAnajanana jananastrabhAvabhedAvazyakatvAcceti kimabhivyaktyA ? / apica, varNAbhivyaktipakSe koSThyena vAyunA yAvadvegamabhisarpatA yAvAn varNavibhAgo'panItAvaraNaH kRtastAvata eva zravaNaM syAd na samastasya varNasya, iti khaNDazastatpratipattiH syAt / nirvibhAgatvAdekatrotsAritAvaraNaH sarvatrApanItAvaraNo'yamiti cet / tarhi tata evaikatrAnapanItAvaraNaH sarvatra tatheti manAgapi zravaNaM na syAt / athA saTIkaH / stavakaH / // 10 // // 376 //
Page #791
--------------------------------------------------------------------------
________________ ghaTAdivadabhivyaktaH san sarva evAyaM gRhyate yadavacchedena saMskArastadavacchedena grahaNaniyamAd nAtiprasaGgaH, taduktam" yathaivotpadyamAno'yaM na sarvairavagamyate / digdezAdyavibhAgena sarvAn prati bhavannapi // 1 // tathaiva tatsamIpasthairnAdaiH syAd yasya saMskRtiH / taireva gRhyate zabdo na dUrasthaiH kathaJcana // 2 // " iti na doSa iti cet / na, asiddhamasiddhena sAdhayato mahAsAhasikatApatteH, ghaTasyApyAvRtA 'nAvRtadezayoH khaNDA-'khaNDapratibhAsabhedena bhedasAdhanAt tadvadasya savibhAgatvaprasaGgAt, saMskRtA 'saMskRtadezabhedAt, anyathA sarvAtmanA saMskArAdhAne 'nyatrAvArakANAM zakteH prativaddhumazakyatvenAkiJcitkaratayA'tiprasaGgasya tAdavasthyAt / utpattipakSe tvavyApakatvAd yatsamIpavartI varNa utpannastenaivAsa gRhyate na dUrasthairiti nAtiprasaGgaH / digdezAdyavibhAgena iti cAtIvAsaMgatam, avibhAgasya kasyacid vastuno'saMbhavenAnabhyupagamAt / kiJca, vyApakatvena varNAnAmekAvaraNApAyena samAnadezatve sarveSAmanAnRtatvAd yugapat sarvavarNazrutiH syAt / na ca pratiniyatavarNazravaNAnyathAnupapacyA vyaJjakabhedasiddhernAyaM doSaH syAditi vAcyam ; tadbhedo hyAvArakabhede syAt abhinnAvArakApanetRtvaM tadbhedAsiddheH, AvArakabhedatha varNadezabhede syAt, samAnadezAnAmekAvAra ke NaivAparAvaraNadarzanAt, dezadospi varNAnAmavyApakatve sati syAt, vyApakatve tu parasparadezaparihAreNa teSAmanavasthAnAd dezabhedAsiddheH / na cAvyApakatvaM varNAnAmabhyupagamyate bhavadbhiriti / vyaJjakatvAbhimatAnAM nAvArakApanetRtvena vyaJjakatvam, kintu varNe dRzyasvabhAvAdhAnAda, ityupagame tu svavAcaiva tasya pariNAmitvamabhihitam | 'svapratipattau sahakAritvenaiva vyaJjakatvam ityapyekAntanityasya sahakAryapekSA'yogAd na zobhate, Jain Education Intonal
Page #792
--------------------------------------------------------------------------
________________ CHADI CENSATAR zAstravArtA vijAtIyavAyusaMyogAnAM katvAdereva janyatAvacchedakatvaucityAca, anyathA kolAhalapatyayAnupapatteH, tatra kAyaviSayakatve saTIkaH / smuccyH|| ca tAratamyAnupapatteH / na ca dhvanigatameva tAratamyaM tatrAropyata iti sAMpatam , tasyAzrAvaNatvAt , vilakSaNatAratamyAnubhavAcca / stakaH / // 377 // katvAdizabdatvAdiprakArakapratyakSe pRthagghetutve tu gauravam / na ca kavAdiprakArakapratyakSe dopAbhAvahetutvamapekSya vijaatiiy-2||10|| vAyusaMyogahetutvamAvazyakamiti yuktam , tatra kolAhalAdAvapi bahu-bahuvidhAdimati jJAnabhedavataH katvAdi-zukrIyatvAdiprakArakapratyakSodayAt , tatra doSAbhAvahetutvAvazyakatvAt / na ca kolAhalAdikAlInakatvAdiprakArakapratyakSe guNavizeSasyaiva hetutvam , tathApi vijAtIyavAyusaMyogAnA viziSya hetutve gauravAnapAyAta , guNavizeSasya kSayopazamavizeSadvArakatvena 'yadvizeSa.' iti nyAyAta sAmAnyata eva kSayopazamasya hetutvAca / na ca svAzrayaviSayatayApi katvAdikaM janyatAvacchedakamiti vaktuM yuktam , kAdeH svagatadharmAnuvidhAyitvena sAkSAdeva katvAdestatvaucityAt , anyathA ghaTatvAderapi jJAnagatasyaiva tathAtvaprasaGgAt / etena zukAdikakArAderapi viSayitayA tathAtvaM nirastam , zabdatvAdigrahe'tiprasaGgAnirAsAca / tadIyazravaNasamavAye zrAvaNatvasyopalakSaNatve'tiprasaGgatAdavasthyAt / vizeSaNatve tu prathamaM kevala zabdapratyakSasvIkAre'pasiddhAntApAtAceti na kizcidetat / etena 'nityatvapakSe'pi' ityArabhya diganta pUrvapakSoktaM pratyuktam / tanna varNasaMskArapakSo jyAyAn / nApi zrotrasaMskArapakSo yuktaH, tasminnapi pakSe hi sakRt saMskRtaM zrotraM savevaNAn yugapat zRNuyAt / na hyakhanAdinA | saMskRtaM cakSaH saMnihitaM svaviSayaM kiJcit pazyati kizcid neti dRSTam , na vA bAdhiryanirAkaraNadvArA tailavizeSAdisaMskRtaM ziSAAdasaskRta // 377 // | zrotraM gakArAdikameva zRNoti na khakArAdikamiti dRSTam / na ca samAnendriyagrAhyeSvapyartheSu vyajakapratiniyamo dRSTaH, tailAbhya Aaicletela DDA SEASEE an interna For Private Personal use only
Page #793
--------------------------------------------------------------------------
________________ ktasya marIcibhirbhUmaghodakasakena gandhAbhivyaktibhedAt , tathA ca vyaJjakairvAyubhibhinneSu karNamUlAvayaveSu vartamAnaiH pratiniyata| varNagrAhakatayaiva zrotre saMskArAdhAyakatvAd naikavarNagrAhakatvena saMskRtaM zrotraM sarvavarNAn yugapad gRhNAti; taduktam-- "vya akAnAM hi vAyUnAM bhinnAvayavadezatA / jAtibhedazca tenaiva saMskAro vyavatiSThate // 1 // anyArthaprerito vAyurya thA'nyaM na karoti ca / tathAnyavarNasaMskArazakto nAnyaM kariSyati // 2 // anyaistAlvAdisaMyogairnAnyo varNo yathaiva hi / tathA dhvanyantarocAro na dhvanyantarakAribhiH / / 3 // tasmAdutpatyabhivyaktyoH kAryArthApattitaH samaH / sAmarthya bhedaH sarvatra syAt prytn-vivkssyoH||4||" iti vAcyam, iMndriyasaMskAriNAM vyaJjakAnAM samAnadeza samAnendriyagrAovartheSu pratiniyata viSayagrAhakatvenendriyasaMskArakatvasya kvacidapyadarzanAt / marIci-meghodakayostu viSayasaMskArakatvameva, nendriyasaMskArakatvam , tailAbhyaktabhuvorgadhAtizayasyaiva tAbhyAmabhivyaktaH / kiJca, indriyasaMskArakatvamindriyagatopakArajananaM vinA durvacam , upakArazca bhedAbhedavikalpopahataH, anyathA ca vyaJjakabhedopalopa iti na kiJcidetat / etena 'vyavahitanidhyAdimAtravyaJjakamantrAdivat saMnihitakAdimAtravyaJjakavAyubhedoktAvapi na kSatiriti zrotrasaMskArapakSo'pi na sAdhIyAn / ubhayasaMskArapakSastu pratyekapakSoktadoSopahata evevi dig / evaM ca vaNInAmevAnityatvAt kathaM tatsamudAyarUpasya vedasya nityatvam / iti paribhAvanIyam / atra naiyApikA: Sex RBI Jain Education For Private Personal Use Only anal
Page #794
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtAsamuccayaH / // 378 // varNo na nitya iti tAvadavAdi yuktaM dravyatvamasya punararthavazAd yaduktam / vyomaikavartini guNena virAjate tad guJjeva rAjavanitAmaNihAramadhye // 1 // tathAhi - 'zabdo guNaH, bahirindriyavyavasthApakatvAt, rUpAdivat' ityanumAnAt parizeSeNAmbaraguNatvasiddheH kathaM tasya dravyatvam ? / tathAtve hi zrotreNa tasya grahaNaM na syAt'zrotrendriyaM dravyAgrAhakam, rUpa-sparzAgrAhakavahirindriyatvAt, rasanavat' ityanumAnena zrotrasya dravyAgrAhakatvasiddheH / apica, zabdo na dravyam, ekadravyatvAt, rUpAdivat / ekadravyatvaM ca tatra 'ekadravyaH zabdaH, sAmAnyavizeSavacce sati bAhya kendriyapratyakSatvAt, rUpAdivat' ityanumAnena siddham / na ca vAya vyabhicAraH, tasya bAhyendriyApratyakSatvAd mUrta pratyakSatvasyaiva saMgrAhakatva lAghavenodbhUtarUpakAryatAvacchedakatvAt, dravyacAkSuSasvasya tathAtve gaganAdispArzanavAraNAya dravyaspArzanaM pratyudbhUtasparzatvena hetutve sparzatvapraveze gauravAt, anudbhUtatvAbhAva-kUTasparzatvayoviMzeSyavizeSaNabhAve vinigamanAvirahAt / mama tu sparza niSThAnudbhUtAvacchinnapratiyogitAkAnudbhUtA bhAvakUTatvenaiva hetutvAt, gaganAda rUpAbhAvAdeva tvAcApatterabhAvAt, sAmAnyasAmagrImAdAyaiva vizeSasAmanyAH kAryajanakatvaniyamAt / api ca, evaM tvagindriyavRttyanudbhUtAbhAvasyApyanitrezAllAghavam / etena 'prAmANikasya ghaTapaTAdiniSThopAdAnapratyakSAdijanyatvasyAvacchedakaM kAryatvamastu saMgrAhakatvAt na tu ghaTe ghaTatvam, paTAdau paTatvAdikam, gauravAt; prakRte tu spArzanasya rUpajanyatve mAnAbhAvAd nizcitAvyabhicArakatvAcca dravyacAkSuSatvameva tathA; astu vA mRrtapratyakSatvAvacchinne sparzahetutA' ityapAstam, vAyopatApatte / yadi cApekSAbuddhibhedena kUTatvasya nAnAtvAd na tAdRzAnudbhUtA bhAvakUTatvena hetutA, api tvanudbhUtatvA Jain Education Intonal |saTIkaH / stavakaH / / / 10 / / // 378 //
Page #795
--------------------------------------------------------------------------
________________ odeo bhAvakUTasparzatvayAAsajyavRttyavacchedakatopagamenAnubhUtatvAbhAvakUTavasparzatvenaiva tathAtvamiti vibhAvyate, tadA mUrtapratyakSatvAvachinnaM pratyeva mahatvAdbhUtarUpasparzavatvena hetutvamastu, iti vAyuprabhAderucchinnaiva pratyakSatvakathA, sparza-rUpAdipratyakSeNaiva tadanumitismRtyAdisaMbhavAt / dravyaspArzanajanakatAvacchedakaikatvaniSThajAteH sAMkaryavAraNAya dravyacAkSuSajanakatAvacchedakaikatvaniSThajAtivyApyatvasvIkArAt kuto vAyvAdeH spArzanam ?, prakRSTamahattvodbhutasparzayovyaspArzanaM prati gauraveNAhetutvAt , ekasya vijAtIyakasvasyaiva tatvaucityAt / yadi ca trasareNoracAkSuSatvAbhyupagamena dravyacAkSuSajanakatAvacchedakaikatvaniSThajAtereva dravyaspArzanajanakatAvacchedakaikatvaniSThajAtivyApyatvaM kiM na syAt ? iti vibhAvyate, tadApyekasyA evaikatvaniSTajAtedravyacAkSuSa-spArzanobhayajanakatAvacchedakatvAd na vAyvAdeH spArzanatvamiti tu svatantrAH / yattu 'ghaTAkAzasaMyogadvitvAdeH spArzanavAraNAya dravyAnyasattvAvacchinnaM prati svAzrayasamavetatvasaMbandhena laukikaviSayatvAvacchinnatvAcAbhAvasya pratibandhakatvaM kalpyate, vyAsajyavRttiguNatvAcatvAvacchinnaM prati tathAtve guNAditvAcaM prati prakRSTamahattvavadudbhUtasparzavatsamavAyasya pRthakkAraNatvakalpanApatteH, dravyAnyasatpratyakSatvAvacchinnaM prati cAkSuSAbhAvasya tathAtve ca ghaTa-prabhAsaMyogAdispArzanApattedurnivAratvAt , iti vAyUpAderaspArzanatvena tadvRttispArzanAnupapattiH / na ca sparzataradravyAnyasattvAcataM tatpatibadhyatAvacchedakam , sparzataratvapraveze gauravAt / ghaTA-''kAzasaMyogAdau spArzanasAmAnyApattivAraNAya khasparzaspArzanaM prati sparzatvena, paramANvAdisparzaspArzanavAraNAya prakRSTa mahattvena cAtirikta kAraNatvakalpanAca' iti / tadasat , trasareNvAdighaTitasaMnikaNa dravyatvAditvAcaprasaGgavAraNAya dravyAnyadravyasamavetaspArzanatvAvacchinnaM pati tvaksaMyuktaprakRSTamahattvo Jain Education initional For Private Personal Use Only
Page #796
--------------------------------------------------------------------------
________________ shaastrvaartaammuccyH| // 379 // PSPARRRRORIES dbhUtasparzavatsamavAyatvena pratyAsattitvAvazyakatvAt , dravyAnyasattvAcatvasya prativadhyatAvacchedakatve ghaTA-''kAzasaMyogAdau jAti- sttiikH| spArzanavAraNAya jAtispArzanaM prati jAtitvAdinA hetutvakalpane gauravAt , vyAsajyavRttiguNaniSThaviSayatayA tvAcatvAvacchinnaM stvkH| pratyevoktamatyAsatyA tvAcAbhAvasya yAvadAzrayatvAcasya vA hetutvAcca / na ca dravyAnyadravyasamavetaspArzanatvAvacchinnaM prati tvaksaMyuktatvAcavatsamavAyatvenaiva pratyAsattitvam , mahadudbhUtarUpayorubhayoH praveze gauravAt , tathA ca vAyvAderaspArzanatve kathaM tavRttisparzAdispArzanam ? iti vAcyam , tvAcatvasya vizeSaNatve guNa-guNinoryugapadagrahaNaprasaGgAt / upalakSaNatve ca pAkajasparzotpattikAle'pi sparzAdigrahaNaprasaGgAna , ekasyAmeva vyaktI kAlabhedenAnantatvAcasaMbhavana tAvavAcanivezApekSayA mahattvobhUtasparzayorubhayoreva nivezaucityAceti dig / evaM codbhUtarUpAbhAvAcchabdasya mUrtadravyatve vAyupizAcAdivad bahirindriyapratyakSatvameva na ghaTate, vibhutve tu nityatvAjjanyatvameva na syAditi mImAMsakamatapravezaH / karNAvacchinnazrotrasamavAyasya zabdagrAhakamatyAsattitvAcca na tasya dravyatvam, karNAvacchinnazrotrasaMyogasya tathAtve zrotreNa dravyAntaragrahaNaprasaGgAditi / seyaM kadakSaramayI bata ! gIH pareSAM dharmavyatheva viduSAM hRdayaM dunoti / kurmastadatra giramAptamatAd vitatya pIyUSadRSTisadRzaM pratikArasAram // 1 // tathAhi- yat tAvad bahirindriyavyavasthApakatvAt zabdasya guNatvamuktam / tadasA, rUpAdInAmapi dravyaviviktAnAma- // 379|| sattvenA'tathAtvAd dRSTAntAsiddheH, indriyAntarAgrAhyagrAhakatvasyaiva bhinnandriyatvavyApyatvena tatra guNapravezasya gauravakaratvAca / etena / almolo otok
Page #797
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'zrotrendriyaM dravyAgrAhakam' ityAdyapi nirastam , aprayojakatvAt / tasyAdravyatvasAdhakamanumAnaM ca balavatA dravyatvasAdhakAnumAnena bAdhitameva; tathAhi-zabdo dravyam , kriyAvatvAt , zaravat / niSkriyatve ca tasya svAsaMbaddhazrotreNa grahaNe tasyAprApyakAritvaprasaGgaH / saMbandhakalpanAyAM ca zrotraM vA zabdadezaM gatvA zabdena saMbadhyeta, zabdo vA zrotradezamAgatya tenAbhisaMbavyeta? / nAdyaH, nabhorUpasya zrotrasya niSkriyatvena gatyabhAvAt , apAntarAlavartinAmadhyanyAnyazabdAnAM grahaNaprasaGgAt , anuvAta-prativAta-niryakhAteSu pratipakSya-pratipattI-patyatipattibhedAbhAvaprasaGgAca, zrotrasya gacchatastaskRtopakArAdya yogAt / nApi dvitIyaH, zabdasya zrotradezAgamane svayameva sakriyatvAbhidhAnAt / nanvidaM svavikalpajalpamAtram , asmanmate tu vINAyAkAzasaMyogena svAvacchedakAvacchedana janitenAvazabdena dazadikSu nimittapavanatAratamye kadambagola kanyAyena tAra-mandAdirUpA daza zabdA Arabhyante, nimittapavanatAratamye tu dazadikSu vAcAtaraGganyAyenaika eva zabda Arabhyate, evaM tairapi vA zabdAntarArambhakamega zrotramApteH sughaTatvAd nAnupapattiriti cet / nanvevaM 'bANAdayo'pi pUrvapUrvasamAnajAtIyakSaNaprabhavA anyA eva lakSyeNAbhisaMbadhyante' iti kiM nAbhyupagamyate / pratyabhijJAnAd | bANAdau sthAyitvasiddheyaM kalpaneti cet / zabde'pi tarhi mA bhUdiyam , tatrApyekatvagrAhiNaH pratyabhijJAnasya 'devadatocArita evAyaM zabdaH zrUyate' ityevamAkAreNopajAyamAnasyAbAdhitatvAt / dUratva-naikavyAbhyAM tAra-mandAdibhedena bhede dhruve sAjAtyameva pratyabhijJAviSaya iti cet / na, pariNAmabhede'pi raktatAdazAyAM ghaTasyeva pariNAminastasya sarvathA'bhedAt / ata evAnuzreNyAM vizreNyAM vA mizrANAmeva parAghAtavAsitAnAmeva ca zabdadravyANAM zravaNAbhyupagame'pi na ksstiH| na ca kSaNikatvaM zabdasya pratya SOSISTER FIN For Private Personal Use Only Jan Education
Page #798
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtA samuccayaH bhijJAyAM bAdhakam , tatra mAnAbhAvAta, zabdajanaka zabdasya kAryazabdana zabdajanyazabdasya kAraNazabdanAzana nAzakalpane gaura- sttiikH| vAt , uccaritazabdasya zrotradezAgamanakalpanasyaivaucityAt / anyathA katvAdiriziSTalaukikapatyakSAnupapattezca / stbkH| yaizcaitadupapAdanAya saMpradAyaM parityajya 'pratiyogitayA zabdanAze vijAtIyapavanasaMyoganAzatvena, svapratiyogijanya- Po // 10 // tAsaMbandhena nAzatvenaiva vA hetutvamupagamya vijAtIyapavanasaMyoganAzAdeva janakazabdanAzAdeva vA zabdAnAM nAzaH, iti pacanasaMyogasyotsargataH kSaNacatuSTayasthAyitayA zabdotpatticaturthakSaNe nimittapavanasaMyoganAzAt pazcamakSaNe zabdanAzaH, iti zabdasya catuHkSaNasthAyitayA na tRtIyakSaNavartidhvaMsapratiyogitvarUpaM kSaNikatvam ; nApi nimittapavanasaMyoganAzakSaNotpannazabdasya kSaNikatApattiH, nimittapavanasaMyogasyotpattisaMbandhena kAryasahabhAvena vA zabdahetutvAt / avacchedakatayA tAre zukIyakakAgadI vA tAdRzabhAvasya hetutvAd vA; ata eva naikAvacchedena sadRzanAnAzabdotpattirapi' iti navyadRzA nirIkSyate; teSAM bahukSaNasthAyitAmupekSya pratyabhijJAkadarthanaM vyasanamAtram / vastuto 'durAdAgato'yaM zabdaH, samIpAdAgato'yaM zabdaH' iti 'dAdAgato'yaM bakulaparimalaH, samIpAdAgato'yaM bakulaparimala' iti ghrANena gandhakriyAvizeSavat zrotreNa zabdakriyAvizeSaH sAkSAdeva gRhyate / itthameva zrotrApApyakAritvAbhimAnizAkyasiMhavineyamatanirAsAt , kriyAvizeSagrahAdeva dUrAdivyavahAropapatteH, darasthavAde zrotreNa grahItumazakyatvAt , dUrasthasyaiva zabdasya grahe dUrasthena mahatA bheyAdizabdenAlpasya mazakAdizabdasyAnabhibhavaprasAcca / naca pavanagatava gatiH zabda Aropyate, svAbhAvikagateranyagatyanuvidhAnAnupapatteriti vAcyam, indranIlaprabhAgaterindranI- 380 // lgtynuvidhaanvdupptteH| Jain Education in 19a For Private Personal Use Only
Page #799
--------------------------------------------------------------------------
________________ __ api ca, guNavatvAdapi dravyaM shbdH| na ca guNavattvamasiddham , kasapAcyAdidhvAnAbhisaMbandhena karNazaSkulyAkhyasya zarIrAvayavasyAbhighAtadarzanena sparzavattayA tasya tatsiddheH, sparza-vegasApekSakriyAyA abhighAtahetutvAt / sparzavatA zabdena karNavivaraM pravizatA vAyuneva tayAralagnatUlAMzukAdeH preraNaM syAt / na syAd dhRmenAnekAntAt / dhUmo hi sparzavAn , tadabhisaMbandhena pAMzusaMbandheneva ckssupo'svaasthyoplbdhH| na ca tena cakSuHpradeza pravizatA tatpakSmamAtrasyApi preraNaM samupalabhyata iti / na ca sparzavatve zabdasya vAyoriva spArzanaprasaGgaH, dhUma-prabhAdivadanubhUtasparzatvAt / nApi dhUmAdivaccAkSuSaprasaGgaH, jalasaMyuktAnalavadanudbhUtarUpatvAt / atha jalasahacaritenAnalenoSNasparzavatA zarIrapradezadAhavat tathAvidhena zabdasahacaritena vAyuneva zravaNAkhyazarIrAvayavAbhighAtAd na zabdasya sparzavatvamiti cet / na, zabdatIvratAnuvidhAyitvenAbhighAtavizeSasya taddhetukatvAt / na cAnudbhUtasparzavatA'bhighAta iti sAMpratam , tAdRzasyApi pizAcAdeH pAdaprahAreNa tatsaMbhavAt / vegavanniviDAvayava kriyayaivAbhighAtaH, tatra sparzo na tantramiti cet / astvevam , tathApi guNavatvamavyAhatameva / alpatva-mahattvAbhisaMbandhAdapi guNavAn zabdaH, 'alpaH zabdo, mahAn zabdaH' iti sArvajanInAnubhavAt / na ca vaktRgataM vyaJjakagataM vA'lpa-mahattvamAropyata iti / vAcyam bAdhakAbhAvAt / na ceyattAnavadhAraNaM bAdhakam , vAyvAdau tadanavadhAraNe'pyalpa-mahattvAvadhAraNAt / na ca tAratvamandatvajAtibhyAmeva zabdagatAbhyAmalpa-mahatvavyapadezopapattene tatra parimANakalpanamiti vAcyam ; tAratvAdeH zabdagatajAtivAsiddhaH, katvAdinA sAMkaryAt , 'katvAdivyApyaM tAratvAdikaM bhinnameva' ityasya ca durvacatvAt , 'tAratvAdivyApyaM katvAdikameva bhinnamastu' ityapi vaktuM zakyatvAt / kAryamAtravRttijAteH kAryatAvacchedakatvaniyamena nAnAtAratvAdyavacchinne nAnAhetuka Jain Education a l For Private & Personel Use Only
Page #800
--------------------------------------------------------------------------
________________ Polos zAstra vAtA smuccyH| // 381 // sttiikH| stavakaH] // 10 // SPIRasailedias lpanAgauravAca / 'manda-tIvratAbhisaMbandhAdalpa-mahattvapratyayasaMbhave mandavAhini gaGgAnIre 'alpametat' iti pratyayotpattiH syAt , tIvavAhini girisarinIre 'mahat' iti ca pratItiprasaGgaH' ityapi vadanti / na cAtra kriyAniSThayoreva mandatva-tIvratvayoH pratyayaH, zabde tu svagatayoreveti vizeSa iti vAcyam zabde'pi 'mandamAyAti, tIvramAyAti zabda:' iti kriyAniSThayorapi tayoH pratIyamAnatvAt , kriyAdharmasya kriyAvatyupacArazca nIre'pi dRzyata eva 'idaM nIraM mandam , idaM tIvram' iti na kizcidetat / / vAyunA pratinivartanAt saMyogAdapi tathA, gandhAdivat pratikUlavAyunA''zrayanivartanasya durvacatvAt , tadAzrayasya bhavadbhiH yApakasyAbhyupagamAt , zabdAt zabdotpattezca nirastatvAt / tabirAse kathameka eva zabdo bahubhiH pratIyate ? iti cet / yathaika eva campakAdigandho bahubhiH pratIyate tatheti vibhAvaya, tadavayavAnAM dikSu prasaraNavat zabdAvayavAnAmapi tadupagamAt / campakAdibhyo nirgatA dravyAntarIbhUtA eva campakAvayavA yathAvAtaM prasaranti na tu campako'pi, adRSTavazAd bIjAyucchUnatAyAmiva niyatAvayavAntarAgamanAcca na campake cchidrAdyApattiH, na cAyaM zabde nyAya iti cet / na, campakIyagandhapratyabhijJAnAdavayavAntarAgamakalpane gauravAcAvasthitasyaiva campakasya tathApariNAmakalpanAt zabdasyApyavasthitasyaiva dig-vidigvyAptisaMbhavAt , AgamamUlazcAsmAkamayamartha iti dik / ekatvAdisaMkhyAyogAdapi tathA, 'ekaH zabdaH, dvau zabdau, bahavaH zabdAH' iti pratIteH / na cAdhArasaMkhyopacArAta tathAvyapadeza iti yuktam, AdhArasyaikatvAd bahupvapyekatvavyapadezApatteH / viSayasaMkhyopacAre ca gaganA-''kAza-vyoma- zabdaSu bahutvavyapadezAnApattiH, gaganalakSaNasya viSayasyaikatvAt / na syAca 'eko gozabdaH' iti svame'pi pratItiH, // 381 / / Jain Education For Private Personal Use Only ona
Page #801
--------------------------------------------------------------------------
________________ PREPARA aNtNt gavAmanekatvAt / apica, ghaTAdAviva nirupacaritameva zabda ekatvAdikaM pratIyate, paramparAsaMbandhena bailakSaNyana vA tadapratyayAt / etena 'yathA'virodhaM saMkhyopacAraH' iti padArtheSu SaTtvavadatraikatvAdikam , buddhivizeSaviSayarUpameva vA' ityAdi nirastam / evaM kriyAvacAt , guNavattvAcca 'zabdo dravyam' iti bAdhitaM tasyAdravyatvasAdhakAnumAnam / apica, 'ekadravyatvAt' iti heturapyasiddhaH, 'ekadravyaH zabdaH' ityAdyanumAne vAyunaiva vyabhicArAt , tasyApratyakSatve ghaTAderapi tathAtvaprasaGgAta, tvacA sparzasyeva cakSuSApi rUpasyaiva pratIteH suvacatvAt 'pazyAmi, suzAmi' iti dhiyA ghaTAdedarzana-sparzanAbhyAM pratyakSatvopagame ca vAyAvapi 'kharaH, mRduH, uSNaH, zIto vAyumeM lagati' iti pratItastathAtvaM kiM nopeyate? / na ceyaM pratItirna spArzanI, api tu mAnasIti vAcyam ; tvagvyApAra eva tadudayAt , 'spRzAmi' ityAkArAnupapattezca / atha 'spRzAmi' iti dhIbhrAntA, mUrtapatyakSatvasyodbhUtarUpakAryatAvacchedakatvena kAraNAbhAvasya bAdhakasya sattvAditi cet / na, cAkSuSe spArzane vA vilakSaNakSayopazamarUpayogyatAyA eva hetutvAt prabhAdivRttyanudbhUtasparzAdeH spArzanAdipratibandhakatvAkalpanAta. yogyatA'bhAvAdeva tatra spArzanAdyanudayAt / ata eva yogyatAvizeSavataH puruSavizeSasya zabda bAhyendriyAntareNApi pratIto prakRtahetAvasiddhatAmapyudbhAvayanti saMpradAyavRddhAH; anyathA cakSuSavAsmadAdibhirupalabhyamAnaizcandrA-kAdibhirvyabhicArAta, 'sarvadA sarvatra sarvebAbaikendriyagrAhyaH zabdaH, vAdyandriyagrAhyatve sati vizeSaguNatvAt , rUpAdivat' ityatra ca zabdasya guNatvanipedhena hetorasiddhatvAt / apica, mUrtapatyakSatvAvacchinna udbhUtarUpasya hetutvaM mImAMsakAnusAribhireva nirastam , mUrtapatyakSatvasya kAryA-kArya Jain Educatio n al For Private 3 Personal Use Only
Page #802
--------------------------------------------------------------------------
________________ sttiikH| stayakaH / // 10 // P zAstravAna vRttitayA kAryatAnavacchedakatvAt / mRtalaukikapratyakSatvApekSayA ca dravyaniSTalaukikaviSayatayA cAkSuSatvasyaiva lAghavena smuccyH| kAryatAvacchedakatvaucityAt / astu vA zaktivizeSasya zaktimAdvazeSavattvena viSayasyaiva vA cAkSuSe spArzane ca hetutvamiti // 382 // na vAyvAderaspArzanatvam / na caivaM vAyugatasaMkhyA-parimANAdeH pratyakSatApattiH, sajAtIyasaMvalanAbhAve bhUyo'vayavAvacchedena svaksanikarSe ceSTatvAt , pArzvadvayalagnaphUtkAradvayasaMkhyAparimANagrahasyAnubhavikatvAditi / etena svatantroktanItyA 'vijAtIyakatvAbhAvAdaspArzanatvaM vAyoH' ityapi nirastam, spArzanajanakatAvacchedakavaijAtyavyApakatrasareNvekatvasAdhAraNavaijAtyasya nityaikatvasAdhAraNatve mahattvo-dbhUtarUpayoH pRthakAraNatAdvayakalpanasyAvazyakatvAt , nikhilatadvayAttatve ca kAryamAtravRttitayA jAtitayA tadavacchinnaM prati kasyacit kAraNasyAvazyakatayA dravyacAkSuSaM pratyekatvakAraNatAmAdAya kAraNatAdvayakalpanasyAvazyakatvAt , vaijAtyakalpanasya punaradhikatvAt , uktavijAtIyaikatvasyaiva saMyuktasamavAyapratyAsattimadhye nivezena vAyoraspAnitve tavRttisparzAdyaspArzanaprasaGgAt , anyathA prabhAdau cAkSuSajanakatAvacchedikayA sAMkaryAditi dig / evaM ca 'udbhUtarUpAbhAvAd mUtatve zabdasya pratyakSatvaM na syAt' iti vyAhataM vacanam , yogyatAyAH zaktivizeSasya vA tatrApyavyAhatatvAt / pratyAsattizca zabde zrotrasya saMyoga eva, mano-nayanavarjAnAmindriyANAM vyaJjanAvagrahapratipAdanAt , "puDhe suNei saI" ityAgamAt , dravyAntarasyAgrahaNaM ca zrotreNAyogyatvAditi kimanupapannam ? / tadevaM dravyApekSayA sarva vaco'pauruSeyam , paryAyApekSayA tu paurupeyameveti vyavasthitam // 36 // 1 spRSTaM zRNoti zabdam / // 382 // For Private Personal Use Only Jan Education International
Page #803
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhyupagamya paramatam , doSAntaramAhadRzyamAne'pi cAzaGkA'dRzyakartRsamudbhavA / nAtIndriyArthadraSTAramantareNa nivrtte||37|| dRzyamAne'pi ca-zrUyamANe'pi ca svatantravaktRvyApAravaikalye vedazabde, AzaGkA'adRzyakartRsamudbhavA- dRzyakarvazravaNe 'pizAcakako'yaM bhaviSyati' iti pizAcakartRtvotkaTakoTiviSayA, na nivartate 'prekSApUrvakAriNaH' iti zeSaH / kiM sarvathA na nivartata eva ? netyAha- atIndriyArthadraSTrAramantareNa / yadi tvasau svIkriyeta tadA tadvacasto nivartetApi, pratyakSAdibhyaH sarvajJavacanasya balavatvAditi bhAvaH / / 37 / / paraH zahatepApAdatredazI buddhirna puNyAditi na prmaa|nloko hi vigaantvaattbhutvaadynishciteH||38|| o pApAt- duradRSTAt , atra-vede, IdRzI buddhiH- uktA zaGkArUpA; tataH ka etAM nivartayed vinA''stikyaparipAkanimitta padRSTam ? iti bhaavH| uttarayati-na puNyAta-na puNyAdIdRzI buddhiriti, na pramA- nAtra pramANaM kiJciditi bhAvaH / loka evAtra pramANamityAzaGkayAha- na loko hi-na loka evAtra pramANam / kutaH ? ityAha- vigAnatvAt- viruddhaM gAnamabhyupagamo yasyeti bahuvrIhistasya bhAvastattvaM tataH / tathA ca keSAMcid vipratipatternAtra sakalalokaikavAkyateti bhAvaH / yadyapye| vam, tathApi bahavo'smatpakSa eva, iti bahUnAmabhyupagamaH pramANamityAzaGkayAha- tarahutvAdyanizcite:- tepAmuktAbhyupagamavatAM Jain Education in anal For Private & Personel Use Only
Page #804
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAkhavAtA samuccayaH / / / 383 / 3 Jain Education Inte bahutvasya, AdinA tadanyeSAmalpatvasya vA anizciteH sarvAdarzanenAnizvayAt // 38 // kathazcid nizcaye'pyAha bahUnAmapi saMmohabhAvAd mithyaaprvrtnaat| mAnasaMkhyAvirodhAcca kathamitthamidaM nanu ? // 39 // bahUnAmapi tathA'bhyupagantRRNAm, saMmohabhAvAt - mUlAjJAnadoSAt mithyApravartanAt- vigItamatrabhyupapatteH, pArazIkAdInAmitra mAtRvivAhAdau / tathA ca 'zatamapyandhAnAM na pazyati' iti nyAyAd bahUnAmapyabhyupagamotrApramANamiti bhAvaH / abhyupagamyApi doSamAha- mAnasaMkhyAvirodhAcca lokasya mAnatve saptamamAnApacyA 'paDeva pramANAni' iti vibhAgavyAghAtAca; 'nanu' ityAkSepe, idaM- 'pIpAdatredRzI buddhi:' ityuktam, itthaM katham - yuktaM kRtaH 1 // 39 // "nautIndriyArthadraSTAramantareNa' ityuktaM vivecayati-- atIndriyArthadraSTA tu pumAnkazcidyadISyate / saMbhavadviSayApi syAdevaMbhUtArthakalpanA // 40 // atIndriyArthadraSTA tu pumAn- sarvadarzI tu puruSaH, yadi kazcidiSyate - svIkriyate, RSabho'nyo vA / tataH kim ? ityAha- saMbhavadviSayApi syAt - saMbhavaduktikApi syAt, tadupadezamUlajJAnasAmarthyAt evaMbhUtArthakalpanA- 'pApAdatrehazI 1 prastutastava kA0 38 / 2 prakRtastatake kA0 37 / deepadio saTIkaH / stavakaH / / / 10 / / // 383 // ww.jainelibrary.org
Page #805
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarAya buddhiH' iti saMbhAvanA // 40 // ___nanvapauruSeyatvasiddharvizeSadarzanAdevoktAzaGkA nivartate, ityatastatsAdhanamapi vinA sarvajhaM na, ityAhaapauruSeyatApyasya nAnyato hyavagamyate / karturasmaraNAdInAM vybhicaaraadidosstH||41|| ___ apauruSeyatApi, asya- vedasya, nAnyata:- na sarvajJAdanyasmAt pramANAta , hi-nizcitam , avagamyate, atItasya | vakturanupalabdhimAtrAdabhAvAsiddheH / nanu cAtra hetavaH santItyetadAzaGkayAha- karturasmaraNAdInAM-vakSyamANAnAM hetUnAm , vyabhi cArAdidoSatA- anaikAntikA-'siddhatvAdidoSaduSTatvAt // 41 // | 'tathAhi-vedo'pauruSeyaH, 'karturasmaraNAt' iti vyadhikaraNo hetuH| asparyamANakartRkatvaM ca bhAratAdau vyabhicAri, | parakIyakartRsmaraNaM ca vede'pi tulyam / na tulyam, vede vigAnena kartRsmaraNAditi cet / kimidaM vigAnam - kavi| zeSavipratipattiA, smaryamANakartRvizeSe prakRtakAryAnyasajAtIyakAryakartRtvasaMbhAvanA vA / nAdhaH, kartRvizeSavipatipacyA tadvizeSasmaraNasyAsatyatve'pi kartRmAtrasmaraNasyAsatyatvAyogAt / anyathA kAdambaryAdAvapi kartRvizeSavipratipacyA'sparyamANaka katvenAnaikAntikatvaprasaGgAt / ata eva na dvitIyo'pi, kartRvizeSe prakRtajAtIyakAryAntarakartRtvasaMbhAvanAyAmapi prakRte kartRmAtrasmaraNAbAdhAt / anyathA ca vakSyamANasthale vyabhicArAt' ityAzayavAnAhanAbhyAsa evamAdInAmapi krtaa'vigaantH| smayate ca vigAnena hntehaapyssttkaadikH||42|| Jain Education Betona For Private & Personel Use Only
Page #806
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAmAtA sttiikH| stbkH| // 10 // abhyAsa evamAdInAmapi "abhyAsaH karmaNAM satyamutpAdayati kauzalam / dhAtrApi tAvadabhyastaM yAvatsRSTA mRgekssnnaa||1||" anye tu pazcArdhamanyathA paThanti- "mithyA tattAdRzI yena na dhAtrA nirmitA parA" ityAdInAmapi, kartA'vigAnataHekavAkyatayA na maryate; smaryate ca vigAnena- anekavAkyatayA, hanta ! ihApi- vede'pi, aSTakAdika:- aSTakA vAmakabrahmAdiriti / atha "abhyAsaH" evamAdau kamAtre na vigAnamasti, vede tu kartRmAtre'pi tadasti; tathAhi- vede saugatAH kartRmAtraM smaranti na mImAMsakAH, iti tatra kartRsmaraNamasatyamiti cet / nnvevmsmrymaannkrtRktvheturevaasiddhH| atha cchinnamUlavede kartRsmaraNam , anubhavo hi smaraNasya mUlam , na cAsau tatra tadviSayatvena vidyata iti na doSa iti cet / na, svapratyakSeNa karbanubhavasyAgamAntare'pyabhAvAt , sarvapratyakSAbhAvasya cArvAgdRzA nizcetumazakyatvAt , "hiraNyagarbhaH samavartatAgre" ityAdyAgamena, racanAvizeSakAryAnumAnena ca tatra kanubhavasyAnapAyAcca; anyathA kAraNAbhAve kAryAnutpattezchinnamUlakanusmaraNasyAsaMbhavaduktikatvAditi na kiJcidetat / - atha smaraNayogyatve'pi satyasmaryamANakartRkatvaM hetuH; asti cAtrApi kartA smaraNayogyaH, yadyasau syAt , tadA'gnihotrAdipravRttisamaye smaryeta, svayamadRSTaphaleSu karmasu pitrAzupadezamUlAyAM pravRttau 'pitrAdibhiretadupadiSTam' iti pitrAdismaraNAvazyaMbhAvadarzanAt na cAbhiyuktAnAmapi vedArthAnuSThAtRNAM traivarNikAnAM kartuH smaraNamastIti cet / na, AgamAntare vyabhicArAt / na hi tatrApi tatkartA na smaraNayogyaH, na vA maryata iti / na cAyaM niyamaH- 'anuSThAtAro'bhipretArthAnuSThAna // 384 // Jain Education international
Page #807
--------------------------------------------------------------------------
________________ samaye tatkartAramanusmRtyaiva pravartante' iti / na hi pANinyAdipraNItavyAkaraNapatipAditazAbdavyavahArAnuSThAnasamaye tadanuSThAtAro'vazyaM vyAkaraNapaNetAraM pANinyAdikamanusmRtyaiva pravartanta iti dRSTam , nizcitatatsamayAnAM kartRsmaraNavyatirekeNApyavila mbitaM bhavatyAdisAdhuzabdaprayogavyavahAradarzanAt / anAptoktatvazaGkA ca grAhyasaMzayaparyavasAyinI na pratibandhikA / pratibandhikA fo cet / tadAtoktatvajJAnamA mRgyam , na tu tadvizeSoktatvajJAnamapIti na kizcidetat // 42 // 'AdyAbhimataM hiraNyagarbhavedAdhyayanaM gurumukhArdhAtavedAdhyayanapUrvakam , vedAdhyayanatvAt , idAnIMtanavedAdhyayanavata' ityetadapyasAdhanamityabhidhAtumAhasvakRtAdhyayanasyApi tadbhAvo na virudhyate / gauravApAdanArtha ca tathA syAdanivedanam // 43 // svakRtAdhyayanasyApi- svaracitapAThasyApi, tadbhAva:- AdyAdhyayanabhAvaH, na virudhyate, kAlidAsAdikRtakumArasaMbhavAdau tathA darzanAt / tathA cAyaM vyabhicArI heturiti bhAvaH / kRtApalApe kAraNamAha- gauravApAdanArtha ca-prastutagranthasyAgginirmitatvasaMbhAvanAdinA'tyAdarArtha ca, tathA syAdanivedanaM- yaduta 'matkRto'yam' iti // 43 // ___ 'vaidikamantrazabdA apauruSeyAH, samarthatvAt , vyatireke zabdAntaraM dRSTAntaH' ityapyasAdhanamityabhidhAtumAhamantrAdInAMca sAmarthya zAvarANAmapi sphuttm| pratItaM sarvaloke'pi na cApyavyabhicAri tt|| mantrAdInAM ca sAmarthya viSApaharaNAdau, zAvarANAmapi pauruSeyANAmapi, sphuTa- sarvasAkSikam , sarvaloke'pi Jain Education For Private & Personel Use Only
Page #808
--------------------------------------------------------------------------
________________ sttiikH| stavakaH / zAstravArtA- pratItam , tathA ca vyabhicAra iti bhAvaH / asiddhatAmapyAha- na cApi tat- bhavadabhimataM vedamantrasAmarthyam- avyabhicAri, smuccyH| suprayuktamantre'pi vivAhAdikarmaNi vaidhavyAdidarzanAt / tadevamapauruSayatvamapi nAnyataH siddhyatIti vyavasthitam // 45 // ||385 // anyadapyAhavede'pi paThyate hyeSa mahAtmA tatra tatra yt| sa ca mAnamato'pyasyAsattvaM vaktuM na yujyte|45|| vede'pi paThyate hyeSaH- sarvajJaH, mahAtmA- zuddhasattvaH, tatra tatra- "sa sarvavid yasyaiSa mahimA" ityAdau, yadyasmAt , sa ca- vedaH, mAnaM- pramANaM bhavatAm , ato'pi hetoH, asya- sarvajJasya, asattvaM vaktuM na yujyate // 45 // na cehArthavAdAdikalpanayA parihAra ityAhana cApyatIndriyArthatvAjjyAyo viSayakalpanam / asAkSAddarzinastatra rUpe'ndhasyeva sarvathA // na cApyatIndriyArthatvAta- sAkSAta tadarthAdarzanAt , jyAya:- zobhanam , viSayakalpanam- arthavAdAdikalpanam , asAkSAddarzinaH- chadmasthasya, tatra- vede / nidarzanamAha- sarvathA'ndhasya- jAtyandhasya, rUpa iva- nIlAdau viSaya iva; yathA hi jAtyandhasya na samyag nIlAdigrahaNa zlAghA yujyate, tathA cchamasthasyApi sarvavizva zlAgheti / na ca siddhArthasya svArtheprAmANyamapi vaktuM yuktam , prathamaM gRhItAyA api zabdatvAvacchedena kAryatvaviziSTazaktaruttarakAlaM bAdhakadazanana tyAgAta , // 385 / / HOEN in Educatan Internanna For Private & Personel Use Only
Page #809
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamaM gRhItAyA iva candra-tArAdisvalpatAyA uttarapravRttAgamAdimUlatanmahatvajJAne'nubhAvakatva AkAGkSAdivatsAdhyatoparAgasyAprAmANikagauraveNAprayojakatvAcca anyathA 'pariNatisurasamAmraphalam' ityAdivAkyazravaNAnantaraM surasAmraphalAnubhavAbhAvena pratyanupapattiprasaGgAt / na ca tatra kriyApadamadhyAhRtyaiva pravRttiriti vAcyam ; adhyAhAre mAnAbhAvAt / kizca, 'putro jAtaste' iti zravaNe harSaprayuktamukhaprasAdadarzanAd harSasya jJAnasAdhyatvAt putrajanmajJAna upacitasya vAkyasyaiva hetutvaucityAt / anyathA 'gAmAnaya' ityAdAvapi pramANAntarajanyajJAnenAnyathAsiddhiprasaGgAt kathaM na siddhArthasyAnubhAvakatvam / yadi cApravRttiparAd vAkyAdananubhava eva, tadA tatra mRkataiva syAt , vyavahArAbhAvAt / asaMsargagrahAdeva tatra vyavahAropapAdane cAnyatrApi tata eva tadupapattiH kiM na syAt / iti pravRttivad vyavahArasyApyanubhavapramANatayA siddhaM siddhArthasyAnu| bhAvakatayA // 46 // upasaMharabAhasarvajJena hybhivyktaatsrvaarthaadaagmaatpraa| dharmAdharmavyavastheyaM yujyate nAnyataH kvcit||47|| sarvajJena hi- sarvajJenaiva, abhivyaktAtU- prakAzitAt , sarvArthAt- sarva viSayAt , AgamAt , parA- mumukSu-sat-sAdhuparigrahAdutkRSTA, iyaM- pratyakSalakSyamANA, dharmA-'dharmavyavasthA yujyate, nAnyataH-nAnyasmAdapauruSeyatvAbhimatAdAgamAt , kacit 1 ka. 'gasya praa'| 2 ka. 'veNa pr'| JEE Jan Education Interational For Private Personel Use Only
Page #810
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravAtoM- kadAcaneyaM yujyate / samuccayaH / // 386 // Jain Education Into dharmA-dharmavyavastheyaM kRtavizvaparigrahA / yataH pravartate zazvat taM sarvajJamupAsmahe // 1 // 47 // vArtAntiramAha atrApi prAjJa ityanya itthamAha subhASitam / iSTo'yamarthaH zakyeta jJAtuM so'tizayo yadi // atrApi - anantaroditatrArtAyAmapi, prAjJaH paNDitaH, iti - asmAddhetoH, anyaH - saugataH itthaM vakSyamANanItyA, Aha 'subhASitam' ityupahasati / iSTo'yamartha:- 'sarvajJena hyabhivyaktAt' ityAdinoktaH, zakyeta jJAtum, saH arthaH ayaM 'sarvajJaH, ayaM ca tadabhivyaktArtha AgamaH, ityevaM vibhaktasvabhAvaH yadyatizayo- guNavizeSaH syAt // 48 // etadevAha - ayamevaM na cetyanyadoSo nirdoSatApi vA / durlabhatvAtpramANAnAM durbodhetyapare viduH // 49 // ayamevaM- sarvajJaH, na cAyaM - na sarvajJatha, iti evam anyadoSaH - saMtAnAntaravartidoSaH, nirdoSatApi vA - saMtAnAntaravartidoSAbhAvo'pi vA pramANAnAM paracetasAm, durlabhatvAt- apratyakSatvAt, durbodhA - durjhAnA, ityapare saugatAH, viduH-- jAnanti // 49 // |saTIkaH / stabakaH / // 10 // ||386 //
Page #811
--------------------------------------------------------------------------
________________ ramete atra samAdhAnavArtAntaramAhaatrApi truvate vRddhAH siddhmvybhicaarypi|loke guNAdivijJAnaM sAmAnyena mhaatmnaam||50|| ___ atrApi- saugatoditavicAre'pi, bruvate- samAdadhati, vRddhAH- siddhAntapArINAH / kim ? ityAha-siddhaM- pratiSThitam , avyabhicAryapi- niyamavadapi, loke- jagati, guNAdivijJAnaM- guNa-doSavijJAnam , sAmAnyena- sAmAnyatodRSTAnumAnarUpaprajJayA, na tu sAkSAtkAreNa, mahAtmanA-prAjJAnAm // 50 // __atraiva hetuM darzayatitannItipratipattyAderanyathA tanna yuktimat / vizeSajJAnamapyevaM tadvadabhyAsato na kim ? // 51 // tannItipratipattyAdeH-dignAgAcAryanyAyAnusaraNAdeH 'yad vRddhanyAyAnusAri vijJAnaM tad guNapUrvakam' iti vyApteH, anyathA tat-nItipratipatyAdi na yuktimata, aprekSApUrvakArinItitvAt / sAmAnyasiddhau vizeSajJAnapakAramapyAha-vizeSajJAnamapi-adhikRte / puMsi viziSTaguNajJAnamapi, evam-uktamajJAdizA, tadvat-sAmAnyaguNajJAnavat , abhyAsato na kim-bhavatyeva sAdhyatalliGgAdyanumAnaparamparArUpAdabhyAsAt prakRtapakSakaM viziSTaguNasAdhyakaM vyatirekyanumAnamiti bhAvaH, tatra 'ayaM paramaprakaTaguNavAn , azeSasaMzayApanAyakatvAt , dRSTeSTAviruddhavacanatvAd vA, yo naivaM sa naivaM yathA rathyApuruSaH' iti vyatirekiNi sAdhyaprasiddhaye, 'rAgAdInAmatyantakSayaH paramaprakRSTaguNapUrvakaH, tattAratamyAnuvidhAyyatyantApakarSavAta , yo yattAratamyAnuvidhAyyatyantApakarSaH sa para mAra Jain Education ona For Private & Personel Use Only
Page #812
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtA- samuccaya: // 387|| sttiikaa| stvkH| maprakRSTatatpUrvakaH, yathA zItasparzAtyantakSayaH paramaprakRSToSNasparzapUrvakaH' ityanvayyanumAnamupayujyate, tatra ca pakSajJAnArtha 'rAgAdayaH kacidatyantaM kSIyante, kSIyamANatvAt' ityupayujyate // 51 // etadevAha--. doSANAM hAsadRSTayeha ttsrvkssysNbhvaat| tatsiddhau jJAyate prAostasyAtizaya itypi||52|| doSANAM- rAgAdardAnAm , hAsadRSTayA- pratipakSabhAvanAbalena dezato nAzadarzanena tena janmAdInAmapi hAsadarzanAta kadAcidatyantahAsasaMbhavAd mahApalayAbhyupagamaH pareSAM nirasyate, tatpratipakSAbhAvena tadatyantahAsAyogAt , dharmahAsena tanmUlazubha janmAdihAse'pi SaSThArakAdAvadharmamUlajanmAdiparigrahAditi draSTavyam iha- jagati, tatsarvakSayasaMbhavAt teSAM rAgAdInAM pratipakSotkarSeNa sarvakSayopapatteH tatsiddhau-kacidatizayasiddhau, jJAyate prAjJaiH, tasya adhikRtasya, atizaya ityapi // 52 // katham ? ityAhahRdgatAzeSasaMzItinirNayAdiprabhAvataH / tadAtve, vartamAne tu tdvyktaarthaavirodhtH||53|| hRdtAnAmazeSasaMzItInAM nirNayo nirAkaraNam, AdinA dRSTe-zAviruddhoktisAmarthyagrahaH, tayoH prabhAvo'tizayavyA. yatvaM tataH, tadAtve- sarvajJasadbhAvakAle dvayAdapyataH; vartamAne tu- sAMpanaM punaH, tadvyaktArthAvirodhataH- tenAtizayavatA vyakta upadiSTo ya AgamastadarthapaurvAparyAvyAghAtena kevalenaiveti // 53 // // 387 // For Private & Personel Use Only
Page #813
--------------------------------------------------------------------------
________________ evaMbhUto'pIdAnI na dRzyate, atI nAstyavetyAzaGkAnivRtyarthamAhana cAsyAdarzane'pyadya sAmrAjyasyeva naastitaa| saMbhavo nyAyayuktastu puurvmevnidrshitH||54|| na cAsya- azeSasaMzayanirNayakartuH, adarzane'pyadya-sAMpatam , sAmrAjyasyeva- cakravAdirAjyasyeva, nAstitAabhAva eva, kinvastitaiva / na hIdAnI sAmAjyamapi (na?) dRzyate, naca kadApi nAstIti / syAdetat saMbhavati taditi na tadabhAvaH, ityatrAha- saMbhavastu- 'asya' iti vartate, nyAyayuktaH- anukUlatakopaskRtaH, pUrvameva nidarzitaH'doSANAM hAsadRSTayA' ityAdineti samAnametaditi // 54 // ___ evamanumAnAtizayajJAnamuktvA bhUyo'nubhavAhitapaTukSayopazamavalA vyAptyAdipratisaMdhAnanirapekSeNa prakRSTamatijJAnenApi tadAhapratibhAlocanaM taavdidaaniimpytiindriye| svaidysNytaadiinaamvisNvaadidshyte||55|| prAtibhAlocanam- dhyAdipariNAmaviSayamanapekSitavyAptyAdipratisaMdhAnaM mAnasajJAnam , tAvacchandaH prasiddhyarthaH, idAnImapi-- asmin kAle'pi, atIndriye- anAgatavyAdhyAdipariNAme, suvaidya-saMyatAdInA- nipuNabhiSagvara-pariNatayogamuniprabhRtInAm , avisaMvAdi- arthakriyAkSamam , dRzyate // 55 // prakRte yojanAmAha 1 prakRtastabake kArikA 52 // For Private Personal Use Only Jain Educations
Page #814
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 10 // zAstravArtA- evaM tatrApi tadbhAve navirodho'sti kshcn|tdvyktaarthaavirodhaadii jJAnabhAvAcca saaNprtm||56|| saTIkaH / smuccyH| stvkH| // 388 // ___ evaM- suvaidyAdInAM vyAdhyAdipariNAma iva, tatrApi-guNavatpuruSe'pi, tadbhAve--viziSTaceSTopalabdhyA prAtibhAtizayAlo. canabhAve, na virodho'sti kazcana-na bAdhakamasti kizcit , asAkSAddarzino'pi saMbhavatyetadityarthaH / tathA, tabyaktArthAvi rodhAdau- tadupadiSTAgamArthAvyAghAtAdau viSaye, AdinA saMvAdAdigrahaH, jJAnabhAvAt- jJAnotpAdAcca, sAMpratam-- idAnIm , cakAreNa tatkAlo'pi samuccIyate, 'na virodho'sti kazcana' ityanuSajyate / nanu kimetat mAtibham , ceSTAdiliGgajJAnAlliGgajJAnamevaitat / na, vyAptyAdipatisandhAnAnapekSatvAt / astu tI numitaviSayaM smaraNaM pratyabhijJAnaM vA / na, vizadatvAt , tadvadanapekSatvAceti draSTavyam / / 56 // nanu yadi nAma dRSTe saMvAdaH, tathApyadRSTe'rthe tathAvidhaprAtibhasyAprAmANyAzaGkA na nivartata evetyAyojakaM tadityAzaGkApohAyAha sarvatra dRSTe saMvAdAdadRSTe nopajAyate / jJAturvisaMvAdAzaGkA tdvaishissttyoplbdhitH||5|| ___ sarvatra dRSTe'rthe saMvAdAt- arthakriyAkSamatvadarzanAt , adRSTe dharmAdau, nopajAyate jJAtuH pramAtuH, visaMvAdAzaGkA- 'kimitthamanyathA vA' iti / kutaH ? ityAha- tasya vyaJjakasya vyaktasya vA mAdhyasthyAdyupAyAbhidhAnAdinA viSayato'visaMvAdijA- // 388 // tIyatvena svarUpatazca vaiziSTyopalabdhitaH- prAmANyavyApyadharmavattopalambhAt / / 57 // Jain Education Toga For Private & Personel Use Only
Page #815
--------------------------------------------------------------------------
________________ Jain Education In astvevamavisaMvAdakatvAbhimAnAt prAtibhaM pravRttyAdyupayogi, vastusthityA tu tad visaMvAdyevetyAzaGkayAha vastusthityApi tattAdRg na visaMvAdakaM bhavet / yathottaraM tathA dRSTeriti caitanna saaNprtm||58|| vastusthityApi paramArthenApi tAdRg- mArgAnusAri, tat- prAtibham, na visaMvAdakam - arthakriyAkSamam bhavet / kutaH ? ityAha- yathottaraM - kriyAmadRzyanantaram, (tathA - ) suvaidyaprAtibhavadarthakriyopadhAnenA visaMvAdakatayA dRSTeH / iti caevaM ca sati etad vakSyamANam, na sAMpratam na bhajamAnam // 58 // kiM tat ? ityAha siddhayetpramANaM yadyevamapramANamatheha kim / na hyekaM nAsti satyArtha puruSe bahubhASiNi / 59 / siddhyet pramANamAgamAkhyam, yadi, evam - ekavAkyArthasaMvAditvena; arthahAnamANaM kim / na hyevaM sati kiJcidapramANaM nAma pauruSeyaM vacanaM yujyate / kutaH ? ityAha- na hyekaM kimapi nAsti satyArthaM vacanam, kintu kiJcid bhavatyapi, puruSe bahubhASiNi bhUyAM jlpnshiile| tathA ca sarveSAM vacanaM pramANamApanamiti mahAnanarthaH // 59 // yathaitadasAMprataM tathAbhidhAtumAha yata ekaM na satyArthe kintu sarve yathAzrutam / yatrAgame pramANaM sa iSyate paNDitairjanaiH // 60 //
Page #816
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtA | sttiikH| stvkH| // 10 // yata:- yasmAt , eka-kizcideva vacanam , na satyArtha ghuNAkSaranyAyena, kintu sarvameva- yathAzrutaM- yathAnuyojita samuccayaH // 389 // vacanam , yatrAgame satyArtham , saH- AgamaH, paNDitairjanaiH- parIkSakerlokaH, iSyate- AmuSmikaphalasiddhyarthamAdriyate / tathA ca " bhUyaH saMvAdadarzanAd na ghuNAkSarIyatvAzaGkA, viSaya zuddhijJAnAcca na kacid visaMvAdAzaGketi bhAvaH // 6 // viSayazuddhimeva vyanaktiAtmA nAmI pRthakkarma ttsNyogaadbhvo'nythaa| muktihiMsAdayo mukhyAstannivRttiH ssaadhnaa|| AtmA, nAmI- nArakAdirUpeNa pariNAmavAn , tathA, pRthak-paudgalikatvenAtmano bhinnam , karma, tatsaMyogAtkarmasaMbandhAt , bhava:-- saMsAraH; anyathA- vastusatkarmaviyogAt , muktiH, hiMsAdayaH karmasaMyogahetavaH, mukhyA:-- nirupacaritAH; tathA, tannittiH- hiMsAdinivRttiH, sasAdhanA- saha sAdhanarupadeza kSayopazamAdibhirnimittairvartamAnA mukhyA // 61 // tathAatIndriyArthasaMvAdo vizuddho bhaavnaavidhiH| yatredaM yujyate sarva yogavyaktaH sa aagmH||6|| atIndriyArthAnAM candroparAganimittAdInAM saMvAdaH, tathA, vizuddhaH- saMbhavasvarUpaphalazuddhyA nirmalaH, bhAvanAvidhiH* anitytvaadibhaavnaamaargH| yatredam- anantaroditam , sarva yujyate- vicAryamANamupapadyate, yogivyaktaH- sarvajJaprakAzitaH, Ka saH- AgamaH, nAnyaH, parIkSAkSamavacanasyaiva samyagAgamalakSaNatvAt / / 62 / / 389 // alA Jain Education inte iww.jainelibrary.org
Page #817
--------------------------------------------------------------------------
________________ _ 'jJaH, ajJo vA'syAdhikArI syAt ? ubhayathApi siddhya-'siddhibhyAM caiyarthyam' iti kuvAdikutarkanirAkaraNArthamAiB adhikAryapi cAsyeha svayamaze hi yaH pumAn / kathitajJaH punrdhiimaaNstdvaiyrthymto'nythaa63|| adhikAryapi ca, asya- Agamasya, iha-- jagati, 'saH' iti gamyate, yo hi pumAn svayam - AgamazravaNanairapekSyeNa, ajJaH- viSayAparijJAtA; kathitajJaH punaH, na tu kathitamapi yo na jAnAtyeva, ata evAha- dhImAn- buddhyAvaraNakSayopazamavAn / ato'nyathA- uktaviparyaye sarvathA jJanve'jJatve vA, tadvaiyarthyam- Agamavaiyarthyam , tatkathAprItyAdiliGgenAvesyaivAdhikAritA punaradhyApanAdau na tadvaiyarthyam / anadhikAriprayoge hi lokasaMjJApravezAt prayoktaca prayojyAvidhisamAsevanajanitaM mahadakalyANamAsAdayet / iti liGgairadhikAritAmavetyAdhyApane nAgamA-''gamajJAdivaiyarthyamiti nipuNa vibhAvanIyam // 63 // ___ anyacitta caitasikAdyagaterasarvArthaviSayo'yaM syaadityaashngkaapohaayaahprcittaadidhrmaannaaNgtyupaayaabhidhaantH| sarvArthaviSayo'pyeSa iti tdbhaavsNsthitiH||64|| paracittAdidharmANAm- paracittAlocana-samudrodakapalAdimAnarUpANAm , gatyupAyAbhidhAnataH- paricchedopAyatapobhAvanAyabhidhAnAt , sarvArthaviSayo'pyeSaH-- prakrAnta AgamaH phalanaH svarUpato'pi sarvAbhilApyabhAvaviSayaH, iti-- evama, tadbhAvasaMsthitiH-- sarvajJavyaktasyAgamatya dhrmaa-'dhrmvyvsthaapktvsiddhiH| HainEducation For Private Personel Use Only
Page #818
--------------------------------------------------------------------------
________________ shaakhcaataasmuccyH| // 39 // sttiikH| stbkH| // 10 // sattakainizitaiH zarairiva varairmImAMsake durjaye luNTAke supathasya muSNati dhanaM sarvajJamastaujasi / tasyaivAvagamaM ca lumpati pare bAda hate saugate sAmrAjyaM jinazAsanasya jayati nyAyazriyA sundaram // 1 // vizvasyApi dRzormadaM vitanute yaH prAtihAryazriyA dharmAsthA ydupjnymjnymnsaamyaapyvdyaaphaa| duAyotthakuvAsanAM nayazatairlumpanti yasyAgamAH sarvajJo gatirAmahodayapadaM so'yaM kRtArtho'stu naH // 2 // 64 // . nanu yuktamuktam- 'sarvajJenAbhivyaktAdAgamAd dharmA-'dharmavyavasthA' iti / kavalAhAritve tvasmadAdivat sArvajyameva no. papadyate, iti kathaM sitAmbarANAM sarvajJamUlA vyavasthA ? / na ca cchadmasthe bhujikriyAdarzanAt kevalini tadvijAtIye tatkalpanA yuktA; anyathA caturjAnitvA-ukevalitvasaMsAritvAdayo'pi tatra syuH| na ca dehitvamAnaM tasya bhuktisaMpAdakam , maithunasaMpAdakakarmasatve'pi suSuptyAdau vRSasyAbhAvena maithunavirahavan kaivalye itamohatayA bubhukSA'bhAvena bhuktyanupapatteH / evaM ca tathAbhUnazaktyA-''yuSkakarmaNoH satve'pi na ksstiH| na ca mohAbhAvAt zarIrAnurAganimittabubhukSA'bhAve'pi zarIraM sthApayitumiccharaznAtIti vAcyam; anantavIryasya bhagavataH zarIrasthitimicchoH prakRtAhAramanteraNApi tatsthApanasAmarthyAvirodhAt / na ca zarIratiSThApayiSApi bubhukSAdivadicchArUpatvAd bhagavato'sti / na vA tIrthamavartanavadicchA'bhAve'pi svabhAvAdeva bhagavato bhuktiriti kalpayituM yuktam ; prakRtAhAravaikalya eva niyatakAlabhAvizarIrasthitisvabhAvakalpanAyAM doSAbhAvAt , bhAvanAvizeSotpanasakalaklezoparatavyApAravyavahAralakSaNatIrthapravartanasvabhAvavat klezopazamanArtha prakRtAhArasvabhAvakalpanAyA anyAyyatvAt / na // 39 // For Private 8 Personal Use Only
Page #819
--------------------------------------------------------------------------
________________ M BREEDERABASIRATRAINER hi bhagavati klezo nAma, anantasukhavirodhAt : 'payobhRte ghaTe nimbarasalava iva bahupuNyaprAgbhArabhRte bhagavatyasAtavedanIyAdiprakRtayo nAsukhadAH' ityupadezAt , dagdharajjusthAnIyatvAcca tAsAm / na cAtIndriyasya bhagavato dehagataM kSudAdiduHkhaM tadupazamasukhaM vA saMbhavati, AhArasaMjJA-rucirUpayormAnasa-rAsanajJAnayostatra hetutvAt , viSayasaMparkamAtrasya tajjJAnamAtrasya cAvyabhicAritvAt , tadidamuktam "sokkhaM vA puNa dukkhaM kevalanANissa patthi dehagadaM / jamhA adidiyattaM jAdaM tamhA huna taM yaM // 1 // " audArikavyapadezastu bhagavaccharIrasyodAratvAt , na tu bhuktH| yatvekendriyAdInAmayogiparyantAnAmAhAriNAM sUtra upadezAt kevalinAM kavalAhArivaM kevit pratipannAH, tatsUtrArthAparijJAnavijRmbhitam / tatra okendriyAdibhiH saha bhagavato nirdezAt , nirantarAhAropadezAcca zarIraprAyogyapudgalagrahaNasyAhAratvena vivakSitatvAt , anyathA samuddhAtAvasthAyAM kSaNatrayamAtramapahAya tenAhAreNa bhagavato nirantarAhAratvaprasaGgAt / tatra yathAsaMbhavamAhAravyavasthiteH saha nirdeze'pi kavalAhAra evaM kevalino vyavasthApayituM yuktaH, anyathA taccharIrasthitarabhAvaprasaGgAditi yuktam , asmadAdau prakRtAhAramantareNaudArikazarIrasthiteH prabhUtakAlamabhAvadarzanAta kevalinyapi tathAkalpane tatra sarvajJatAyA apyanavasAyaprasaGgAta , dRSTavyatikramakalpanA'yogAt / zrUyate ca prakRtAhAramantareNApyaudArikazarIrasthitizciratarakAlA prathamatIrthakRtmabhRtInAm / na ca tadiyattAniyamapratipAdaka | pramANamasti, iti ninimittaM mUtrabhedakaraNam / yathAnyAsaM sUtrArthAzrayaNa eva hi nirantarAhAravacanamapyanullaGkitaM bhavet / na 1 saukhyaM vA punaduHkhaM kevalajJAnasya nAsti dehagatam / yasmAdatIndriyatvaM jAtaM tasmAt khalu na tajjJeyam // 1 // edalaa For Private Personal Use Only www.jainelorary.org Jan Eduen interior
Page #820
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravAtAsamuccayaH / // 391 // Jain Education Inter cAtizayadarzanAd niravazeSadoSAvara NahAnera tyantazuddhAtmasvabhAvapratipattivat prakRtAhAravika laudA rikazarIrasthitirapyAtyantikI saMbhavanmukterbhagavataH sidhyet iti "asarIrA jIraghaNA" ityAdyAgamavirodhaH prasajyeteti zaGkanIyam, saMyogasyAtyantikasthiterasaMbhavAt, asaMkhyeyakAlA dUrdhvaM sarvasyAH pudgala pariNateranyathAbhavanAt, audArikasya nirAhArasyApi ciratarakAlasthAyina uttarakAlamazeSakarmakSayAd vinivRtyupapatteriti cet / atra brUmaH - ghAtikarmakSayApekSayA'smadAdivijAtIyatvena bhagavati caturjJAnitvAdyanupapattAvapi bhuktinimittakarmakSayApekSayA vijAtIyatvAsiddherna tatra bhuktyanupapattiH / na ca bhuktisaMpAdakaM karmecchAM vinA tadaniSpAdakam anicchatAmapi karmavipAkakRta phalopanipAtadarzanAt / na ca bhuktimavRtte rAganimittakatvAd vItarAge tadabhAvaH, zarIratiSThApayiSayopavezanAdipravRtteriva bhuktimavRtterapi tatrAtathAtvAt anantavIryatvaM ca tatra vighnaparipanthi, na paramAhAramantareNaiva zarIrasthitisaMpAdakam, anyathA cchadmasthAvasthAyAM bhagavatyaparimitavalazravaNAt karmakSayArthamanazanAditapasyudyamavato'sya prANavRttipratyayaM tasyAmavasthAyAmazanAdyabhyavaharaNamasaGgataM syAt / na ca tadA kSAyopazamikaM tasya vIryam, kevalyavasthAyAM tu kSAyikaM tat iti viziSTAhAra mantareNApi zarIrasthitinibandhanamiti vAcyam : tatsadbhAve'pi zarIrasthitinimittazayano pavezanAdivat prakRtAhArasyApyavirodhAt / na copavezanAdikamapi zarIrasthityarthaM tatrAsiddham, samudvAtAvasthAnantarakAlaM pIThaphalakAdipratyarpaNazruteH, tadgrahaNamantareNa tatpratyarpaNasyAsaMbhavAt tadgrahaNasya ca yathoktamayojanamantareNAbhAvAt / yastvAgamabAhya upavezanAdikamapi kevalino ghanagarjana-varSaNAdivad niyatikRtakAla - dezaniyayameva svIkurute na tu prAyogikam, pravRttAvicchAyA epssscc.CSPX saTIkaH / stabakaH / // 10 // / / 391 / / ww.jainelibrary.org
Page #821
--------------------------------------------------------------------------
________________ Jain Education Inte hetutvAt ; tathA ca pravacanasArakRta - "ThANa- Nisejja-vihArA dhammuvadeso aNiyadiNA tesiM / arahaMtANaM kAle mAyAcArI vva itthINaM // 1 // " puNyavipAkastu teSAM sannapi bAhyamavRttiM matyakiJcitkaraH, audayikyA api tatprayuktakriyAyAH kAryA kAryabhUtayo ndha-mokSayorakAraNa kAraNatvAbhyAM kSAyikarUpatayA svIkArAt ; tadAha "puNaphalA arahaMtA tesiM kiriyA puNo hi odaigI / mohAdIhiM virahidA tamhA sA khAigi ti madA ||1||" iti / so'vimRzyavAdI, bhagavato'pi nAmakarmodayena yogapravRttyavirodhAta, kSAyikatvenopacaritasyApyaudAyikabhAvasya svakAryApratirodhAtH kevalajJAnAdestatkAryapratibandhakatve mohAdestatsahakAritve vA mAnAbhAvAt; anyathA jinanAmrA-''yuSkakarmAdivipAkanimittakriyAyA api tatrAnupapatteH / na ca parapariNamanalakSaNakriyAyAmajJAnasya hetutvAjjJAnino bhagavatastadanupapattiH taduktam " gehadi va Na muMcadi Na paraM pariNamadi kevalI bhagavaM / pacchadi samaMtado so jANadi savvaM NiravasesaM ||1|| " iti vAcyam; satyapi jJAna AtmapradezaiH karmAdAnavad yogapradeza va hirarthAdAnasyApyupapatteH / yadi ca prayatnasAmAnyaM 1 sthAna niSadyA vihArA dharmopadezazca niyatyA teSAm / arhatAM kAle mAyAcAra iva strINAm // 1 // 2 puNyaphalA arhantasteSAM kriyA punAdayikI / mohAdibhirvirahitA tasmAt sA kSAyikAMti matA // 1 // 3 gRhNAti naiva na muJcati na paraM pariNamate kevalI bhagavAn prekSate samantataH so jAnAti sarvaM niravazeSam // 1 //
Page #822
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtA sttiikH| stbkH| samuzcayaH // 392|| RRRRRRRRRECE pratIcchAyA hetutvAvadhAraNA na kevalinaH pravRttiriSyate, tadA ceSTAtvAvacchinne'pi vilakSaNaprayanena hetutvAt tadabhAve na kevalinazceSTA'pi, iti jIvanmukti-paramamuktyoravizeSApAtaH / yadi ca vilakSaNaceSTAtvAvacchinna eva vilakSaNaprayatnasya hetutvAt tadabhAve'pi bhagavato niyateH svabhAvAdeva vA vilakSaNaceSTopapattiriSyate, tadecchAyA api vilakSaNapravRttitvAvacchinna | eva hetutvAt tadabhAve'pi niyateH svabhAvAdeva vA bhagavataH pravRttiriti vaktuM kimiti mRkAyate bhavAn ? / asamudAyavAde mithyAtvaM tu nilakSaNasya bhavata eva, ya evamabhiniviSTo bhASate, na tvasmAkaM puruSakAraM niyatyAdisApekSamAzrayatAm / yadi ca ceSTAjAtIyA'pi prayatna vizeSamatipatet tadA dhUmajAtIyo'pi kazcid dhUmadhvajamatipattediti saMbhAvanayA prasiddhAnumAnamapi bhajyeta / tasmAdicchAbhAve'pyAhArapudgalagrahaNe bhagavato na ksstiH| vastutaH zarIratiSThApayiSA nirupAdhiparaduHkhaprahANeccheva rAgakarmodayAprabhavatvena rAga evaM na, sAmAyikavatAM mAdhyasthyaprabhavecchAyA evocitapravRttihetutvAt , 'ucitapravRttipradhAna nirabhiSvaGga cittaM sAmAyikam' iti vacanAditi dig| yaccoktam- 'na ca bhagavati klezo nAma' ityAdi / tadayuktam , anantasukhasya vedanIyakSayaprabhavasyAyogicaramasamayaM tatrAsiddhestena tadavirodhAt / na ca ghAtivad vedanIyamiti tadvipAkasya tatra mohAbhAvapratibaddhatvAt tatkarmaNa Atyantikapha|lAyogAdeva bhagavati kSAyikasukhopapattestadanupamRdya na klezotthAnamiti vAcyam / tatkarmakSayajanyabhAve tatkarmasattAyA eva pratibandhakatvAt / anyathA'tiprasaGgAt , udayaprabhave'pi sukhe giva tadApi kSAyikabhAvamapekSyAnantatvAvirodhAt / ghAti- tulyatvaM ca vedanIyasya cintyam / tathAhi-kiM tat ?-ghAtirasavattvaM vA, tadrasavipAkapradarzakatvaM vA, khakAryajanane kacit 392 // For Private Personal Use Only Jain Education Inter a
Page #823
--------------------------------------------------------------------------
________________ tatsahabhUtatvaM vA, svApaneyasajAtIyApanAyakatvaM vA,svakAryaikamUrtikakAryakatvaM vA, dveSotpAdakatvaM vA, anyadvAnAdyaH, asiddheH| na dvitIyaH, aghAtikarmAntaraprakRtInAmapi tAdRzatvAt / uktaM hi-'aghAtinyo hi prakRtayaH sarva-dezaghAtinIbhiH saha vedyamAnAstadrasavipAkaM pradarzayanti, na tu sarvadA svarasavipAkadarzane'pi tA apekSyante' iti / ata eva na tRtIyo'pi, kAdAcitkasya tatsahabhAvasyAkizcitkaratvAt / anyathA'tiprasaGgAt , sArvadikasya ca tasyAsiddheH / nApi caturthaH, AtmaguNatvajAtyA'dRSTakamakSayajanyAnAmaSTAnAmapi guNAnAM sAjAtyAta, tadadhAtinAmaSTAnAmapyavizeSeNa ghAtitvaprasaGgAt , jJAna-darzana-cAritravIryAnyataratvena sAjAtyAvivakSaNe tu tasya tajjAtIyApanAyakatvasyAsiddhatvAt , sukhaghaTitAnyataratvasya ca yAdRcchikatvAt / nApi pazcamaH, sarvAsAmapi prakRtInAM sajAtIyaprakRtyantarakAryAdhInaprakarSazAlikAryakatvalakSaNasya tasyAvizeSAt , itarasya *ca durvacatvAt / nApi SaSThaH, aSTAnAmapi karmaNAmaSTasiddhaguNapatipanthidoSajanakatvAvizeSAt / aSTAdazasu doSeSu kSut-pipAsayo gaNanaM ca prabhAcandrAdInAmabhinivezamUlam , ghAtikarmavipAkahUdanisyandabhUtAnAmantarAyAdInAmevASTAdazAnAM doSANAM prAmANikaiH paribhASaNAt; anyathA manujatvAderapi doSavattvaprasaktyA bhavatAmaduSTadevasya durlabhatvApatteH, abocAma ca "dUsai avvAbAha iya jai tuha sammao tayaM doso / maNuattaNaM vi doso nAsiddhaM tassa dUsaNao // 1 // " atha prazastaviparItabhAvanAprakarSazAlitvaM doSatvam , tacca rAgAdAviva kSudAdAvapyasti / dRzyate hi vItarAgabhAvanAtAratamyena rAgAdemanda-mandatamAdibhAva iti tadatyantyotkarSAt tadantyantApakarSo'pi bhagavatAmiti, evamabhojanabhAvanAtA 1 dUSayala vyA vAdhAmAMta yadi tava sammatastad doSaH / manujatvamapi doSo nAsiddhaM tasya dUSaNataH // 1 // Jain Education Intel For Private & Personel Use Only K ww.jainelibrary.org
Page #824
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtA - samuccayaH / ||393 / / Jain Education Interna ratamyAt sakRdbhojanai-kadina pakSa-mAsa-saMvatsarAdyantaritabhojanAdidarzanAt tadatyantotkarSAdAtyantikakSudyuktyAdyapakarSo'pi teSAM yujyata iti cet / na, azarIrabhAvanayA zarIrAnugraho-paghAtanimittakazarIra mamatva mAnasopatApanivRttivadabhojanabhAvanayA bhojanAnurAga-kSujjanitasaMklezayoreva nivRtteH svakAraNopanItayoH kSu-bhojanayoH zarIravadAkarmakSayaM bhAvanAzatenApi nivarta yitumazakyatvAt / na hi vizuddhabhAvanAvatAM tapasvinAM kSudeva na lagati, api tu kSutkRtasaMklezastairnirudhyate; anyathA zarIrakAditatkAryAnupapatteH kacit tadanupalabdhestathAvidhamanodravyAharaNopAdhikatvAt, pudgalaireva pudgalopacayAt / na ca teSAM kSut-pipAsA'bhAve ubhayathA tatparISahavijayo ghaTate tasmAt zatAdisacce'pi tatsaMklezAbhAvavat kSudAdisattve'pi tapakhinAM tatsaMklezAbhAva iti yuktamutpazyAmaH / itthaM ca mAnasapAmadatvAdeva 'bhagavato'sAta vedanIyAdyAH prakRtayo nAsukhadAH' ityupadezo'jJAnA-'ratyAdijanyaduHkhavilayAt, svodayajanyaduHkha mAtra hetutvenAlpadA tarya dAtRtvavyapadezavad etadupapattiH, sAvipAkapratirodha eva tu nimbarasala va dRSTAntAnupapattiriti vibhAvanIyam / na cedRzaM duHkhaM kavalAyogyamiti zaGkanIyam; AhAraparyAptinAmakarmodaya- vedanIyodayajvaladana lamatiroghAyogAt / dagdharajjusthAnIyatvamapi bhagavatyasAtAvedanIyAdiprakRtInAM na svakAryakSamatvAbhiprAyeNa zAstre pratipAdyate, kintu kSiprakSepaNa yogyatvAdyabhiprAyeNa, kevalini sAtAtyantodayasyaivAgame - 'bhidhAnAt ; sAtA-sAtayozcAntarmuhUrta parivartamAnatayA sAtodayavadasAtodayasyApi saMbhavAt / antarAnandabhAve kathaM duHkhodayaH ? iti cet / yathA bhAvitAtmanAM tapasvinAM parISahAdau / 'pApakRtInAmapUrvakaraNe rasaghAtAdeva kevalinAM na tathAvidho'sAtodayaH, mohasApekSaprakRtInAM taddhAte'vazyaM rasa saTIkaH / stavakaH / / / 10 / / / / 393 // jainelibrary.org
Page #825
--------------------------------------------------------------------------
________________ ghAtAta ; anyathA parAghAtanAmakarmodayAt kevalI parAhananAdyapi kuryAt / puNyaprakRtayastu vizuddhiprakarSAt pInavipAkAH kRtA iti tadvipAkamAvalyameva tatra' iti kenaciducyate / tat tuccham , rasaghAtAd rasasyeva sthitighAtAt sthiterapyucchedaprasaGgAt / tathAvidhasthitau ca vyavasthitAyAM tathAvidharasaH kasya pANinA pidheyaH ? / arvAgeva ca sarvathA bhavopagrAhipApakarmarasaghAte samuddhAtavaiyarthyam / na khalu satkarmasamIkaraNAyaiva samuddhAtaH, satkarmaNa eva cAdhikyaM tadetyatra mAnamastIti kimutsUtravisyanditena / parAghAtodayena ca pareSAM durdharSatAdyabhivyaGgyaM svaphalaM kriyata eva; parahananAdikaM tu mohakAryameva, iti kathaM tatastadApAdanam ? / pare tUdIraNAM vinA pracurapudgalopanipAtAbhAvAd bhagavadasAtavedanIyasya dagdharajjusthAnikatvamUcuH / tadapi na pezalam , evaM sati sAtavedanIyasyApi tathAtvaprasaGgAt , samyagdRSTayAyekAdazaguNasthAneSu guNazreNIsadbhAvAt , tadadhikapudgalopasaMhArAdadhikapIDAprasaGgAca / tasmAd yathA'nubhAgameva phalasaMbhava iti vibhAvanIyam / apare tu bala-puNyodayAbhibhUtatvameva pApaprakRtInAM dagdharajjusthAnikatvamanumanyante / tadapyasat , balavatsajAtIyasAtodayasya parivartamAnatayA'sAtAnabhibhAvakatvAt / puNyaprakRtyantarodayasyAbhibhAvakatve ca cakravAdInAmapi kSudanIyAdyabhibhavaprasaGgAt / etena 'devAnAmapi puNyAbhibhUtaM vedanIyaM nAsmadAdisAdhAraNakSudAdijanakam, devAdhidevAnAM tu kaica kathA ?' iti pAmarapalapitaM parAstam / na khalu devAnAM vedanIyam 'abhibhUtam' ityeva vicitrasvakAyAkSamam , api tu tadbhavopagrahanibandhanavicitrAdRSTayazAdaudaryajvalanavizeSAdyanupaSTambhahetukamiti / yadi ca sarvathA bhagavati klezo neSyate kathaM tarhi "ekAdaza jine" 1 tattvArthAdhigamasUtre 9 / 11 / Coloratiottes Jain Education in
Page #826
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstrabArtA navA samuccayaH // 394 // srttiikH| stvkH| / ena santi vANAM bhagavatyupojanajanakatAvaza iti tu vai iti bhagavatyekAdazaparIpahA''vadekaM sUtraM samarthanayim ? / 'ekAdaza' ityanantaraM 'na santi' ityadhyAhArAditi cet / na, svAmi- tvacintAdhavasare'sya viparItavyAkhyAnatvAt / etena 'ekenAdhikA daza na' ityapyapavyAkhyAnaM draSTavyam , tathA samAsAyogAcca / itthaM ca 'ekAdaza jine santi, vedanIyasattvAt , na santi vA, mohAbhAvAt' iti dvedhA vyAkhyAtuH sarvArthasiddhikRto'pi mahAnanartha evopatiSThate / vedanIyAtmakakAraNasatvAdekAdazaparIpahANAM bhagavatyupacAre mohasatvamAtreNopazAntavItarAge'pi dvAviMzatiparISahAbhidhAnaprasaGgAt : 'na santi' ityadhyAhArasyAprAmANikatvAca / bhojanajanakatAvacchedakajAtyabhAvavatkSudAdiparIpahakalpane ca na mAnamasti / 'ayoginyupacArAvazyakatvAt sayoginyapyekAdazAnAmupacAraucityam' iti tu vailakSyabhApitam , zreNyAmapyupacArApatteH / zakti vyaktiyogyatAbhyAM zreNyAM nopacAra iti cet / anyatrApi suvacametat , kAlavizeSAdisahakAryavAptyaiva sayoginyabhivyaktariti dig / yadapi- 'na cAtIndriyasya' ityAdyabhihitam , tadapi na caturacetoharam , tRSNAdhAnadvArake sukhe duHkhe vendriyANAM tajjanyajJAnasya vA hetutve'pyanyatra tathAvidhapariNAmAdeva dravya-kSetrAdisaMpattilabdhavipAkakarmakRtAta sukh-duHkhopptteH| AhArasaMjJA-rucI cana kSuduHkha-muktisukha yorhetU , kintavArtadhyAnajanyaduHkha-tatpratikArasukhayoH, avamakoSThatAkSudvedanIyodayamatitadarthopayogamabhavayeSTAbhilAparUpAtadhyAnamayyA''hArasaMjJayA kSuduHkhAbhivRddhau bhuktyaprAptau taduHkhavegamasahamAnAnAM vedanAviyogapraNidhAnarUpArtadhyAnAbhivRddhyA krandanAdhabhivyaGgyamAnasaduHkhajananAta , bhuktiprAptI ceSTAbhiSvaGgena manasA sukhavedanAt / na ceyaM madhyastheSu gatiH, aticaarjnnyoraahaar-rcyostessvnupptteH| na hi vihitAnuSThAne'pyaticAro nAma / etena 'AhArasaMjhA vinA kevalino S PROPOROolars Preetaca ||394 // Jan Education et For Private 3 Personal Use Only
Page #827
--------------------------------------------------------------------------
________________ Joos nAhAraH, maithunasaMjJA vinA'brahmeva' iti kucodyamapAstam , maharSINAmiva bhagavato vinApyAhArasaMjJAmAhAropapatteH, anyathA / teSAmAhArasaMjJayA''hAravad maithunasaMjJayA'brahmApyaduSTaM syAditi / yaccoktam- 'audArikavyapadezastu bhagavaccharIrasyodAratvAd na tu bhukta' iti / tattu na doSAvaham , audArikazarIritve svakAraNAdhInAyA bhukterapratiSedhAt , vyapadezasyodAratvanimittatve'pi svkaarnnnimittprkRtbhuktisiddhH|| yadapi 'ekendriyAdInAmayogiparyantAnAmAhAriNAM mUtra upadezAt' ityAdyuktam / tadapyasaMgatam , ekendriyAdisahacaritatvanirantarAhAropadezamantareNApi "viggahagaimAvaNNa-" ityAdimUtrasaMdarbhasya kevalibhuktipratipAdakasyAgame sadbhAvAt / na ca tasyAprAmANyam , sarvajJapraNItatvenAbhyupagatamUtrasyeva prAmANyopapatteH / na ca tattaNItAgamaikavAkyatayA pratIyamAnasyApyasyAtatpaNItatvam, anyatrApi tatmasakteH / zarIraprAyogyapudgalagrahaNamevAtrAhAratvenAbhimanyamAnasya ca bhavato vigrahagatyApannasamavahatakevalyayogisiddhavyatiriktAzeSaprANigaNe zarIraprAyogyapudgalagrahaNamevAhArazabdavAcyamiha sUtre'bhipretamityapUrva sAmAyikazabdArthakalpanakauzalam / yadapi 'nirantarAhAratvaM kevalinastenAhAreNa samuddhAtakSaNatrayamapahAya bhavet' ityuktam / tadapyayuktam , viziSTAhArasya viziSTakAraNaprabhavatvAt , tasya ca pratikSaNamasaMbhavAt / yastu pudgalAdAnalakSaNo lomAdyAhAraH, tasya pratikSaNaM sadbhAve'pyadoSAt / yadapi 'yathAsaMbhavamAhAravyavasthiteH kevalinaH kavalAhAraH, anyathA zarIrasthiterabhAvAt' ityabhidhAnam / tadapi yuktameva / na hi dezonapUrvakoTiM yAvad viziSTAhAramantareNa viziSTaudArikazarIrasthitiH saMbhavinI / na vigrahagatimApana-1 PPPR Jan Education For Private Personal Use Only
Page #828
--------------------------------------------------------------------------
________________ shaastrvaataasmuccyH| // 395 // ca tacchadmasthAvasthAtaH kevalyavasthAyAmAtyantikaM taccharIrasya vijAtIyatvam, 'yena prakRtAhAravirahe'pi taccharIrasthiteravirodho | sttiikH| bhaveta, jJAnAdyatizaye'pi prAktanasaMhananAdyadhiSThitasya tasyaivApAtamanuvRtteH / asmadAdyaudArikazarIraviziSTasthiterviziSTA stvkH| hAranimittatvaM ca pratyakSA-'nupalambhaprabhavapramANena sarvatrAdhigatam , iti viziSTAhAramantareNa tatsthiteranyatra sadbhAce kacidapi // 10 // tasthitistannimittA na bhavet / athaudArikazarIrasthititvaM na kavalAhArajanyatAvacchedakam , ekendriyazarIrasthitau vyabhicArAta ; nApyasmadAdizarIrasthititvam , asmadAditvasyAnanugatatvAt , kintu vijAtIyazarIrasthititvam ; tacca vaijAtyaM kevalizarIre nAsti, mohakSayeNa rudhirAdidhAturahitasya mUtra-purISAdimalAdhAyikavalAhArAnapekSasya paramaudArikazarIrasyaiva / bhAvAditi cet / na, kevalizarIrasya kavalAhArAnapekSatvasiddhau paramaudArikatvasiddhiH, tatsiddhau ca kavalAhArAnapekSatvasiddhirityanyonyAzrayAt / na ca mohakSayeNa paramaudArikatvamapyutpAdAyatuM zakyam , bhavopaSTambhakazarIropamardaina zarIrAntaropagrahe bhavAntaraprasaGgAt / avasthitazarIrasyAtizayazca na rudhirAdidhAtUpaSTabdhamanuSyazarIratvajAtyucchedena saMbhavati / na hyatizayito'pi padmarAgo muktAmaNIbhavati / kathaM caivaM pudgalavipAkivajrarSabhanArAcasaMhananaprakRtivipAkodayastatra syAt ?, a. sthi-pudgaleSveva tasyA vipAkadarzanAt "saMhayaNamaTTiNicao" iti vacanAt / na cAsthi-pudgaleSu dRDhatararacanAvizeSa eva taprakRtijanya iti niyamo na tu teSveveti vAcyam , dRDhAvayavazarIrANAM devAnAmapi tatpasaGgAt / kiJca, mohakSayasya tatkAryarAga-dveSavilayadvArA jJAnotpAdakatvameva, na tu zarIrAtizAyakatvam , nAmakarmAtizayAdeva jAtyanucchedena prazastasaMhananAdi- ||395 // 1 ka. 'ytH'| 2 saMhananamasthinicayaH / Jain Education Intema For Private & Personel Use Only
Page #829
--------------------------------------------------------------------------
________________ rUpazarIrAtizayopapatteH; tathA cAgamaH saMghayaNa-rUva-saMThANa-caNNa-gai-satta-sAra-usAsA / emAiNuttarAI havaMti NAmodayA tassa // 1 // " na ca nAmAtizayasya saMhananAdyatizAyakavajjATharAnalanAzakatvamapi kaciduktaM yuktaM vA, tatkAraNIbhUtatathAvidhataijasazarIravighaTanaprasaGgAt , labdhInAM kAraNaghaTana-vighaTanadvArIva kAryaghaTana-vighaTanayostantratvAt / kizca, atyantavaijAye bhagavaccharIrasya SaSThazarIraparikalpanAprasaGgaH, dhAtumaccharIrasthiti-vRddhyoH kSujjanitakAAdyapanAyakadhAtUpacayAdidvArA kavalAhArasya sthUlaudArikasthiti vRddhisAmAnye sthUlAhArasya vA hetutvAt ; abocAma ca "orAliyattaNeNaM taha paramorAliaMpi kevaliNo | kahalAhArAvekkhaM ThiI ca buDiMDha ca pAuNai // 1 // " tasmAd dhUmasAmAnye vaDheriva viziSTaudArikasthitisAmAnye kavalAhArasya hetutvAt tadabhAve ciratarakAlA bhagavaccharIrasthitina saMbhavatIti siddham / sarvajJatAdikaM tu ghAtikarmakSayAdupapadyate / na ca prakRtAhAreNa, tatkAraNena, tatkAryeNa, tavyApakena vA sarvajJatAdevirodhaH, AhArasya sAkSAt , jJAnAdighAtakatvena cA'virodhAt / tatkAraNasya kSudvedanIyodayAderatathAtvAt , mohAdezca tatkAraNatvanirAsAt / tatkAryasyApi cirakAlabhAvyaudArikazarIrasthiteratathAtvAt / pramAdazca na tatkAryam , yogaduppaNidhAnasyaiva tannimittatvAt , tasya ca rAga-dvapakRtatvAt / etena 'AhArakathayaiva ced yatInAM pramattatvam , tarhi kathaM saMhanana-rUpa saMsthAna-varNa gati-sattva sAro-cchvAsAH / evamAdyanuttarANi bhavanti nAmodayAt tasya // 1 // 2 audArikatvena tathA paramaudArikamapi kevalinaH / kavalAhArApekSaM sthiti ca vRddhiM ca prakaroti // 1 // Jain Education d iona
Page #830
--------------------------------------------------------------------------
________________ saTIkaH / | stbkH| zAnavArtA- nAhAraM kurvatAM bhagavatAM tadApadyate ?' iti prabhAcandroktaM nirastam , dezakathAvadAhArakathayA rAgAdipariNAmakRtayA doSopapattAvapi saacyH| dezavadAhArasyodAsInasyAnaparAdhAt , anyathA''hArakathayevAhAreNApi susaMyatAnAmatIcArapasaGgAta / nidrApi na tatkAryam , drsh||396|| nAvaraNaprakRtijanyatvAta tsyaaH| na ca dhyAna-tapovyAghAtau tatkArye, zailezIkaraNaprArambhAt mAga dhyAnAnabhyupagamAta : abhyupagame vA taddhyAnasya zAzvatatvAta ; anyathA gacchato'pyetadvighnaprasaGgAt , viziSTatapaso'pi kAyaklezakarasya bhagavatyasiddhaH, ARE "aNuttare tave" iti sUtrasya zailezyavasthAbhAvidhyAnarUpasyAbhyantaratapasaH pAramyavedakatvAt / nApi rAsanamatijJAnaM tatkAryam , tasya kSayopazamAvasthAviziSTakarmapudgalanimittakatvAt / anyathA suravikIrNajAnudannabahalakusumaparimalAdapi ghrANendriyodbhavamatijJAnaprasaGgAt / nApIryApathikI kriyA, gamanAdinApi tatprasaGgAt / nApi paropakArahAniH, tRtIyayAmamuhUrtamAtra eva bhagavatAM bhuktaH zeSamazeSakAlamupakArAvasarAt / nApi vyAdhisamutpattiH, parijJAya hitamitAhArAbhyavahArAta / nApi purIpAdijugupsA, . svasya nirdagdhamohabIjatayaiva tadanutpatteH, anyeSAM tu tadbhAve manujA-'marendraramaNIsahasrasaMkulAyAM sabhAyAmanaMzuke bhavagavatyAsIne'pi tatpasaGgAt / sAtizayatvaparihArasya cobhayatra tulyatvAt / sAmAnyakevalibhistu viviktadeze tatkaraNe doSAbhAvAt / kathaM caitadAhAre'pi nirAhArabhAvamabhyupagacchatA''gamabAhye nApAdayituM zakyam ?, "titthayarA tappiyaro" ityAdivacanAt / na ca tavyApapakenApi sAtavedanIyodIraNAdinA virodhaH, tasya pramAdakRtatvAt , bAhyayogavyApAramAtreNa tatprasaGge, upadezAdinApi tatpasaGgAditi na kimapyanupapannam / 1 anuttaraM tpH| 2 tIrthakarAstatpitaraH / // 396 // Jain Education Inter For Private & Personel Use Only FROliww.jainelibrary.org
Page #831
--------------------------------------------------------------------------
________________ yadapi 'zrUyate ca prakRtAhAramantareNApi' ityAyuktam , tadapyaparyAlocitAbhidhAnam , prathamatIrthakaraprabhRtInAM nirAhArakAlamAnoktimAmANye tadiyattAniyamasyApi tata eva siddheH, tadadhikanirAhArataccharIrasthiteH sUtre niSedhAt , nirazanakAlasya tAvata evotkRSTatApratipAdanAt "saMvaccharamusabhajiNo" ityAdivacanaprAmANyAt / itthaM ca 'ninimittaM sUtrabhedakaraNam' iti parAstam , taccharIrasya ciratarakAlasthitereva sUtrabhedakaraNanimittatvAt , prakRtAhAramantareNa tasthiterasaMbhavasya pratipAdanAt , sAmAnyamUtrasyApyanyathAnuSapacyA yathAsaMbhavanyAyena vizeSabodhakatvAt / bhUyAMsi ca prakRtAhArapratipAdakAni kevalinaH sUtrANyAgama upalabhyante, pratiniyatakAlaprakRtAhAraniSedhakAni ca yathA vardhamAnasya bhagavato vyAkhyAprajJaptyAdau vikaTabhojitvAdyabhidhAyakAni, yathA ca prathamatIrthakRta eva caturdazabhaktaniSedhenASTApadanage dazasahasrakevalivRtasya nirvANagatipratipAdanAdisUtrANIti na mUtrabhedaklUptidoSo'pi / yadapi 'na cAtizayadarzanAt' ityAyuktam / tadapi na, nirAhAraudArikazarIraciratarasthiteradRSTAyAH kalpane sayogAtyantAvasthAnasyApyatiza yena prasaGgApAdane dopAbhAvAt , bAdhakAnumAnAdecobhayatra sattvAt / etena yaducyate- 'sunizcitAsaMbhavadbhAdhakapramANavAdakavalabhojitvaM bhagavataH sidhyati' iti; tadapi pratyuktam, etasya prAmANye'tantratvAcca, bAdhakapramANAbhAvasyAnyataH pramANAd nizcaye tatrApyetannizcayArtha pramANAntarApekSAyAmanavasthAprasaGgAt ; bAdhAnupalambhAt tannizvayasya cAzakyatvAt , utpatsyamAnabAdhake'pi prAg vAdhAnupalabdhisaMbhavAt / na cAnizcita lakSaNaM pramANaM prapreyavyavasthAni , saMvatsaramRSabhajinaH / For Private Personal Use Only
Page #832
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAsavAnA samuccayaH // 39 // sttiikH| stbkH| // 10 // bandhanam , jJAta karaNAnAM prAmANyanizcayApekSatvAt , amAmANyajJAnAskanditadhUmAdiparamarzAd vanyanumityanutpattidarzanAta / saMvAdAdasaMbhavadbhAdhakapramANatvanizcaye ca saMvAditvameva tantramastu / tacca saMvAditvamatIndriyArthaviSayasyAgamasyAptapraNItatvAd nizcIyate, tatpaNItatvanizcayazcAgamaikavAkyatayA vyavasthitasya kevalibhuktipratipAdakasUtrasamUhasya siddha eva / iti nirvAdhAgamAdapi kevalibhuktisiddhiriti sarvamavadAtam / tena siddhametat- kavalAhAritve'pi ghAtikarmAkalAGkatena bhagavatAbhivyaktAdasmAkamAgamAd dharmA-'dharmavyavastheti / digambara ! parasparaM matavirodhaja massaraM nirasya hRdi bhAvyatAM yadidamucyate ttvtH| sthitA pariNatiyathAkramamaghAtinAM karmaNAM na kiM kavalabhojinaM gamayati trilokIgurum // 1 // yasyAsana guravo'tra jItavijayAH prAjJAH prakRSTAzayA bhrAjante sanayA nayAdivijayamAjJAzca vidyaamdaaH| premNAM yasya ca sajha padmavijayo jAtaH sudhIH sodarastena nyAyavizAradena racitastarko'yamabhyasyatAm // 2 // iti zrIpaNDitazrIpadmavijayasodaranyAyavizAradapaNDitayazovijayaviracitAyAM syAdvAdakalpalatA bhidhAnAyAM zAkhavArtAsamuccayaTIkAyAM dazamaH stavakaH / // 397 // Jain Education Inter Raw.jainelibrary.org
Page #833
--------------------------------------------------------------------------
________________ // aham / / athaikAdazaH stbkH| apApAyAmAyAnusRtamatirabhyetya sadanaM kSamAyAM nirmAyApahRtamadamAyAn gaNabhRtaH / sabhAyAmAyAtAn ya iha janatAyAM mudamadAdapAyAt pAyAd vo jinapabhavIraH sa satatam // 1 // pratyuhApohamantraH sakalajanavazIkArakRtasiddhavidyo durnItivyAdhidivyauSadhamadhamajanavyAlapArIndranAdaH / ajJAnadhvAntadhArAravikiraNabharo yasya nAmArthasiddhiM datte vizvasya zazvat sa bhuvi vijayatAmAzvasanirjinendraH // 2 // yeSAM giraM samupajIvya susiddhavidyAmasmin sukhena gahane'pi pathi prvRttH| te sUrayo mayi bhavantu kRtaprasAdAH zrIsiddhasena-haribhadramukhAH sukhAya // 3 // nanu 'sarvajJopajJAdAgamAd dharmA-'dharmavyavasthA' ityuktam , tacca kathaM yuktam , zabdasyAkalpitArthAviSayatvAt , zabdA'rthayorvAstavasaMbandhAbhAvAca ? iti manasikRtya vArtAntarayutthApayati Jain Educ a tion
Page #834
--------------------------------------------------------------------------
________________ PROGod zAstravAtA jAna smuccyH| // 398 // anye tvabhidadhatyevaM yuktimaargkRtshrmaaH| zabdA-'rthayona saMbandho vastusthityeha vidyte|||| sttiikH| anye tu-bauddhAH, abhidadhatyevaM- vakSyamANapakAram / kimbhUtAH? ityAha- yuktimArgakRtazramAH- anubhavAdyutsRjya stbkH| jAtiyuktimAtraniSThA ityupahAsaH / evamarthamAha- zabdA-'rthayoH- loke prasiddhayornAma-nAmavatoH, na saMbandhaH kazcid vastu // 11 // sthityA- paramArthena, iha-jagati, vidyate, saMvandhAntaraniSedhAt , tAdAtmya-tadutpattyorayogAca // 1 // tatra tAdAtmyaM nirasyannAhana tAdAtmyaM dvayAbhAvaprasaGgAd buddhibhedtH| zastrAyuktau mukhacchedAdisaGgAt smysthitenaa|| na tAdAtmyaM 'zabdA'rthayoH' ityanukRSya yojyate / kutaH ? ityAha-dvayAbhAvamasaGgAt zabdA-'rthayorekatvena bhedanibandhanadvitvAbhAvAt , svakharUpavat ; tathA, buddhibhedataH- ghaTAdizabda-ghaTAdyarthayoH zrAvaNa-cAkSuSAdibuddhibhedAt , bhedasiddhAvabhedAsiddheH, ghaTa-pavanAdivat , tathA, zastrAyuktau- karavAlA-'nalAdyabhidhAne, mukhacchedAdisaGgAt- badanaccheda-dAhAdiprasaGgAt , karavAlA-'nalAdinivezavat / tathA, samayasthiteH- saMketavyavasthAnAt / na hyagRhItasamayaH zabdo'rtha pratyAyayati, ghaTapadazaktiparijJAnavikalAnAM pAmarANAM, viparItavyutpannAnAM ca ghaTapadazravaNamAtrAd ghaTArthapratyayaprasaGgAt, kintu yaH zabdo yatra gRhIta. saMketaH sa tamevArtha pratyAyayatIti / na cedamarthatAdAtmye yujyate / na dyartha eva samayavyavasthAnaM dRSTamiSTaM vA // 2 // tadutpattimapi nirAkurute | // 398 // JainEducation For Private Personel Use Only
Page #835
--------------------------------------------------------------------------
________________ arthAsaMnidhibhAvena tddRssttaavnythoktitH| anyAbhAvaniyogAcca na tdutpttirpylm||3|| arthAsaMnidhibhAvana- ghaTAdyasaMnidhAvapi ghaTAdizabdotpatyA vyatirekavyabhicArAta , tadRSTI-devadattAdyarthadRSTI, anyathoktitaH- gotraskhalanAdidazAyAM yajJadattAdizabdenoktito devadattAdizabdAnutpatyA'nvayavyabhicArAt , tathA, anyasmin ghaTAdau paTAdizabdasya, abhAve cAtyantAsati vAndhyeyAdau vAndhyeyAdizabdasya niyogAt saMketakaraNAt , yad yato notpattisvabhAvaM tasya tatra niyogavaiyarthyAt , na tadutpattirapi- arthAt zabdotpattirapi, alaM zobhate // 3 // zabdAnAM vAstavArthatve doSAntaramAhaparamArthakatAnatve zabdAnAmanibandhanA / na syAt pravRttirartheSu darzanAntarabhediSu // 4 // paramArthaMkatAnatve- vAstavaikaviSayatve'bhyupagamyamAne, zabdAnAmanibandhanA- pravRttinimittavikalA, darzanAntarabhediSudarzanAntaraprasiddhAsadbhAveSu, artheSu- pradhAne-zvarAdiSu, pravRttiH zaktiH, na syAt / tathA ca pradhAnAdipadAnAmapratyAyakatvaM syAt / aniSTaM caitat / na ca sakhaNDapradhAnatvAdiviziSTe zaktibhramAdupapattiH, gavAdipadAnAmiva pradhAnAdipadAnAmakhaNDadharmaviziSTa eva zaktyanubhavAditi bhAvaH // 4 // apica, Jain Education o For Private & Personel Use Only Pl
Page #836
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtA- atItAjAtayo'pi na ca syaadnRtaarthtaa|vaacH kasyacidityeSA bauddhArthaviSayA matA // 5 // sttiikH| samuccayaH stbkH| __ atItA-jAtayoH- vinaSTA-'nutpannayorvApyarthayorasattvena, na syAt pravRttiH / tathA, na ca-naiva bhavet , anRtaarthtaa||399|| // 11 // asatyArthatA, vAcaH, kasyacit-pratArakAdeH, anyathA 'paramArthaMkatAnatvAyogAt' iti-asmAduktadoSAt , eSA-vAk , bauddhArthaviSayA- buddhikluptAthaviSayA, matA- iSTA zabdArthavidbhiH saugataiH / etena yaduktamudyotakaraNa- 'avAcakatve zabdAnAM pratijJAhetuvyAghAtaH' iti, tat pratyuktam / na hyAgopAlapratItaH zabdArtho niSidhyate, kintu tatra sAMstatvamabhyupagamya tAttvikatvaM niSidhyata iti / taniSedhazca svalakSaNasya vyavahArakAlAnanuyAyitvenAkRtasamayatvAt tatra zabdasya / ayamevAbhiprAyaH 'na jAtizabdo bhedAnAM vAcakaH, AnantyAt' iti vadata AcAryadignAgasya / tena yaduktamudyotakareNa- 'yadi zabdaM pakSayAsi tadAnantasya vastudharmatvAd vyadhikaraNo hetuH atha bhedA eva pakSIkriyante tadA nAnvayI na vyatirekI dRSTAnto'sti, ityaheturAnantyam' iti, tad nirastam / na ca jAtivizeSaNabhedeSu samayasaMbhavAdayamadoSaH, jAtenirastatvAt , anantabhedaviSayaniHzeSavyavahAropalambhasya kasyacidasaMbhavenAdRSTeSu bhedeSu samayAsaMbhavAcca / vikalpabuddhyAhRteSu tatpatipattyabhyupagame ca vikalpasamAropitArthaviSaya | eva saMketaH prAptaH / atha samayakriyAkAle kSaNAntarasaMnidhAnAt kathaM na svalakSaNe samayakaraNasaMbhavaH ? iti cet / na, tasyAbhogAviSayIkRtatvenAzvAbhogAviSayIkRte saMnihite gavAdAvazvapadasyeva samayasya durgrahatvAt / sAdRzyenaikyamadhyavasya samayagrahe ca tasyAsvalakSaNatvena svalakSaNasya vaacytvaasiddhH| etena vyaktyA-''kRti-jAtayaH padArthaH' iti keSAzcid matam , 'jAtireva padArthaH' itya PRASimpaleadacs Jain Education in KOdww.jainelibrary.org
Page #837
--------------------------------------------------------------------------
________________ nyeSAm , 'dravyam' iti ca pareSAm , 'ubhayam' iti cApareSAM matamapAstam , jAtarayogAt , vyaktyAdInAM ca khalakSaNAtmakatvAt , ttpkssbhaavidossaantivRtteH| buddhayAkAre'pi na samayaH saMbhavati, tasya vyavahArakAlAnanuyAyitvAt , bahirarthajJApanAbhimAnibhireva zabdaprayogAcca / 'astyarthamAtramevApUrvadevatAdipadAnAmiva gavAdipadAnAmarthaH, tatrAkAravizeSaparigrahastu keSAzcita siddhAntabalAt , na tu zabdAt' ityeke / tadna, zabdabhedavyavahAravilopAd viSANAdivizeSAnuparAgeNAstyarthavAcakave ca gotvaviziSTasya vAcyatvamiSTam , tatra coktaprAya eva doSaH / apare tu 'tapo-jAti-zrutAdibrAhmaNAdizabdaiH samudAyo vinA vikalpa-samuccayAbhyAM | sAmastyenAbhidhIyate, yathA vanAdizabdairdhavAdayaH / 'vanam' ityukte hi 'dhavo vA khadiro vA' iti na vikalpena dhIH na vAdhavazca khadirazca' iti samuccayena, api tu sAmastyena pranIyante dhavAdayaH, tathA 'brAhmaNaH' ityukte'pi 'tapo vA jAtirvA zrutaM vA' tapazca jAtizca zrutaM ca' iti vA na dhIH, api tu sAkalyena saMbandhyantaravyavacchinnAstapaHprabhRtayaH saMhatAH pratIyante' ityaahuH| tadapi na, vanAdipadenApi parasparasaMnihitabahuvRkSatvAdiprakArakavikalpabuddhathupahRtArthasyaivAbhidhAnAta , samudAyasya pratyekAnatiriktatvenAnvayitayAnabhidheyatvAt / pare tu 'dravyatvAdinirdhAritasvarUpairyaH saMbandho dravyAdInAM sa zabdArthaH / sa ca saMbandhinAM zabdArthatvenAsatyatvAdasatya ityucyate / yadvA, tapaH-zrutAdInAM mecakavarNavadaikyenAvamAsanAdeSAmeva parasparamasatyaH saMsargastathA' ityAhuH / anye tu-'asatyavalayAGgulIyakAyupAdhikaM satyaM suvarNAdisAmAnyamAbhidheyam' ityAhuH / matadvayamidamasat , saMyogAdisaMbandhasya sAmAnyasya ca nirAsAt , asatyAbhidheyatvadhrauvyAcca / 'zabda evAbhijalpatvamAgataH zabdArthaH, nacca zabdasyArthena sahai 1 kha. ga, gha. 'shrddhaant'| . Jain Educat i onal For Private & Personel Use Only
Page #838
--------------------------------------------------------------------------
________________ Doctor shaastrvaataasmuccyH| // 40 // sttiikH| stabakaH / // 11 // kyAdhyavasAnam' ityanye / etadapi na, asatA'rthanakIkaraNAyogAt, yoge vA buddhizabdArthapakSapravezAt / 'buddhirUpameva bAhyaviSayaM tathA, gRhyamANabuddhitvena vA gRhyamANaM zabdArthaH' iti pakSastu nirastapAya eva, zAbdapratyayenAdhyavasIyamAnasya zabdArthatvAyogAcca / pare tvAhu:- 'abhyAsAt pratibhAhetuH zabdo na tu bAhyArthapratyAyakaH, yathaiva hyaGkazAdighAtAdayo hastyAdInAmarthapratipattau kriyamANAyAM pratibhAhetavo bhavanti tathA zabdArthasaMbandhasaMmatA vRkSAdayaH zabdA yathAbhyAsaM pratibhAmAtropasaMhArahetavo bhavanti' iti / atrApi pratibhA yadi paramArthato bAhyArthaviSayA tadaikatra viruddhasamayagrAhiNAM vicitrA pratibhA na syAt , ekasyAnekasva. bhAvAsaMbhavAt / yadi ca nirviSayA, kathaM tarhi tadarthe pravRtti-pratipattI / anarthe'dhyavasAyena bhrAntyA cet / tarhi bhrAntaH zabdArthaH prAptaH, tatra ca bIjaM bhAvAnAM parasparato bheda eveti pakSa evaiSa na iti / anye tu- 'arthavivakSAM zabdo'numApayati, yaduktam"anumAnaM vivakSAyAH zabdAdanyad na vidyate" iti / atrApi vivakSAyA na pAramArthikazabdArthaviSayatvam, anvayyAyogAt / nApi zabdasya tatpatipAdakatvam / na ca vivakSAyAH pratipAdyatve bahirarthe pravRttiH sughaTA, ameritatvAt / na ca vivakSAparivartino bAhyasya ca sArUpyAdaprerite'pi tatra tataH pravRttiH, yamalakavaditi vAcyam, prerite'pi tatvasaktyA niyamApatteH / svapratibhAsAnubhave'pi bAhyArthazaktibhramAt pravRttyupagame ca pakSa eva naH, dhUmasyAgneriva zabdasyAtAttvikArthapratipAdanacchAnumA. pakatvAt , tasyAnumAnAnatirekAt / tadAhuH- 'vakturabhiprAyaM tu sUcayeyuH' iti / etena vaibhASiko'pi zabdaviSayaM nAmAkhyamarthacihnarUpaM viprayuktaM saMskArAmicchan nirastaH, tasyApyanvayAyogAta , bAhya cApravRtteH, sArUpyAt prvRttaavpyniymaaptteH| tadevam 'akRtasamayatvAt' iti heto siddhatA, nApyanaikAntikatva-viruddhatve / iti siddham- 'apohakRt zabdaH' iti // 5 // | // 40 // Jain Education international For Private & Personel Use Only
Page #839
--------------------------------------------------------------------------
________________ tadidamAhavAcya itthamapohastu na jAtiH paarmaarthikii| tadayogAdvinA bhedaM tdnyebhystthaasthite||6|| itthaM- tAcikatvAbhAve, apohastu- apoha eva, vAcyaH- zabdapratipAdyaH / abadhAraNakalamAha- na jAtiH pAra| mArthikI- akalpitA gotvAdirUpA vAcyA / kutaH ? ityAha- tadayogAta- gotvAdi jAtemaidA-'bhedAdivikalenAghaTamAna tvAt , tathA, vinA bhedaM-khabhAvata eva gotvAdhArasvabhAvalakSaNaM govyaktInAm , tadanyebhyaH- azvAdivyaktivizeSebhyaH, tathA| sthiteH- bhinnatvAvyavasthitaH, gotvasya vyApakatvAt , tatve'pi tatra govyaktyAdheyatvasya svabhAvabhedaniyamyatvAditi | bhAvaH // 6 // . svabhAvabhedasacce doSamAhasati cAsmin kimanyena zabdAtadvatpratItitaHAtadabhAvenatahattvaM tadbhrAntatvAttathA na kim ? sati cAsmin- svabhAvabhede, kimanyena-gotvAdinA kalpitena ? zabdAta- gavAdizabdAt, tadvatpatItitaH- viziSTabhedavadvayaktimatIteH / parAbhiprAyamAha- tadabhAve- gosvAbhAve, na tadvacam- na gotvAdhAra svabhAvabhedavacam , tata eva ta - | dopapatteH / avottaram - tadbhrAntatvAta- tasya bhedasya bhrAntatvAta kalpitatvAta , tathA na kim ?-tathAdhyavasAyavazena kalpitaM | tadvatvaM na katham ? / vAstave hyasminnayaM doSo na punabhrAnta ityabhiprAyaH // 7 // TATww.jainelibrary.org Jain Education inte
Page #840
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAsravAto samuccayaH / // 401 // etadeva vyatirekanirAsena draDhayati- abhrAntajAtivAde tu na daNDAddaNDivadgatiH / tadvatyubhayasAMkarye na bhedAdo'pi tAdRzam // 8 // abhrAntajAtivAde tu akalpitajAtivAcyatvapakSe tu daNDAt daNDAbhidhAnAt daNDivat - daNDinIva, tadvatijAtimati, gatiH paricchittiH, na syAt / na ca prathamaM jAtiravasIyate, tatastadvA~lakSyate, tena vinA tasyA ayogAt, iti lakSaNayA tadvato gatiriti vAcyam; kramavat pratyayAdarzanAt / jAti vyaktyoH saMkIrNapratipacyupagame doSamAha - ubhayasAMka- jAti-vyaktisAMkarye tviSyamANe, vospi - yuSmAkamapi bhedAt- adhyavasIyamAnA bhedavirodhAt tAdRzam - abhrAntam, na tadvatvam' iti yogaH | nanu bhrAntatadvatvasya vAcyatve kathamapohaH zabdArthaH ? iti cet / satyam, dvividho yasmAkamapoha:- paryudAsalakSaNaH, prasajyapratiSedhalakSaNazca / Ayo dvividhaH - arthe'nugataikarUpatvenAdhyavasito buddhipratibhAso buddhyAtmA, vijAtIyavyAvRttasvalakSaNArthAtmA ca / tatra yathA harItakyAdayo bahavo'ntareNApi sAmAnyalakSaNamekamartham, jvarAdizamanaM kAryamupajanayanti, tathA zAbaleyAdayo'pyarthAH satyapi bhede'dhikRtakAkAraparAmarzamantareNApi vastubhUtaM sAmAnyam, tadanubhavabalena yadutpannaM vikalpajJAnam, tatra yadarthAkAratayArtha'pratibimbakaM jJAnAdabhinnamAbhAti tatrAnyApoha iti vyapadezaH, anyavyAvRttavastuprAptihetutvAdinopacArAt | arthastu vijAtIyavyAvRttatvAd mukhyatastadvayapadezabhAk / prasajyapratiSedhastu 'gauragaurna bhavatyayam' iti viziSTa saTIkaH / stavakaH / // 11 // // 401 //
Page #841
--------------------------------------------------------------------------
________________ evAyamanyApoho'vagamyate, tatrArthaprativimbAtmA'pohaH zabdajanyatvAt sAkSAt shbdvaacyH| zabdA-'rthayoH kArya-kAraNabhAva eva ca vAcyavAcaka(bhAva):; taduktam , "vikalpayonayaH zabdAH" ityAdi / apohadvayaM ca bAhyAzaMdhyavasAyivikalpapratibimbotpAdottaraM sAmarthyagamyatvAdupacArAt zabdavAcyamucyate taduktam "na tadAtmA parAtmeti saMbandhe sati vastubhiH / vyAvRttavastvadhigamo'pyarthAdeva bhavatyataH // 1 // " iti / etena yaduktaM kumArilena"nanvanyApoha kRcchabdo yuSmatpakSe tu vrnnitH| niSedhamAtrataivaiha pratibhAse'vagamyate // 1 // kintu gaugaMvayo hastI vRkSa ityAdizabdataH / vidhirUpAvaseye na matiH zAbdI pravartate / / 2 // . yadi gaurityayaM zabdaH samartho'nyanivartane / janako gavi gobuddhema'gyatAmaparo dhvaniH // 3 // nanu jJAnaphalAH zabdA na caikasya phaladvayam / apavAda-vidhijJAnaM phalamekasya vaH katham ? // 4 // mAgagauriti vijJAnaM gozabdazrAvaNe bhavet / yenAgoH pratiSedhAya pravRtto gauriti dhvniH||5||" iti; tadapAstam , mAgarthaprativimvarUpavidhyarthasyaivAvasAyAta; anantaraM ca sAmarthyato niSedhapatItiH, ekasyApi rAtribhojananiSedhArthApakadivAbhojanavat kramikavidhi-niSedhajJAnadvayaphalakatvAvirodhAt / yadapi tenaivoktam "agonivRttiH sAmAnya vAcyaM yatparikalpitam / gotvavastveva tairuktamagopohagirA sphuTam // 1 // , "vikalyAH zabdayonayaH, kAryakAraNatA teSAM nArtha zabdAH zpRzantyapi" iti ziSTaM pAdatrayam / Jain Education nationa For Private & Personel Use Only
Page #842
--------------------------------------------------------------------------
________________ Postale sttiikH| stbkH| zAkhabAto bhAvAntarAtmako bhAvo yena sarvo vyavasthitaH / tatrAcAdinivRttAtmA bhAvaH ka iti kathyatAm // 2 // smucyH| neSTo'sAdhAraNastAvad vizeSo nirvikalpanAt / tathAca zAbaleyAderasAmAnyaprasaGgataH / / 3 / / // 402 // tasmAt sarveSu yad rUpaM pratyekapariniSThitam / gobuddhistannimittA syAd gotvAdanyacca nAsti tat // 4 // " iti tadapi pratyuktam , bAhyarUpatayA'dhyastasya buddhayAkArasyaiva sarvatra zAvaleyAdau 'gauauH' iti samAnarUpatayA'vabhAsanAta , tatraiva bhrAntapratipattRvazena sAmAnyavyavahArAta , mukhyasAmAnyasAmathryadarzane'ntarupaplavAt , dvicandrajJAnavat tatra sAmAnyabhrAntyupapatteH, buddharavyatiriktatvenArthAntarAnugamAbhAvAt paramArthato'sAmAnyarUpavacena tasyApohavAcyatAyAM siddhasAdhanAnavakAzAta / yadapi 'bhrAntasya zabdArthatve vAhArthAnapekSatvaM syAt' ityucyate tadapi na, pAramparyeNa vastupativaddhasya bhrAntasyApi vikalpasya mANiprabhAyAM maNibuddhivad bAhyArthAnapekSavAsiddheH / yadapi 'apohasya niHsvabhAvatrAta , arUpasya parasarato bhedAbhAvAt , vRkSa-rUpAdizabdavadAbhinnasAmAnyavacanAnAM gavAdipadAnAm , vizeSavacanAnAM ca zAba leyAdipadAnAM paryAyatApattiH' iti; tadapi na, bhedavadabhedasyApyabhAvenAbhinnArthAbhAve tatra paryAyatvA''saJjanasya kartumazakyatvAt , nirbIjakalpanAyAvAvyavaKo sthitatvAt / taduktam ,--- 'rUpAbhAve'pi caikatvaM kalpanAnirmitaM yathA / vibhedo'pi tathaiveti kunaH paryAyatA tataH ? // 1 // bhAvatastu na paryAyA na paryAyasya vAcakAH / na hyekaM vAcyameteSAmanekaM veti varNitam // 2 // " iti / na caikanAnugAminA vinA bahupvakA zrutina niyoktuM zakyeti vaktavyam , icchAmAtraprativaddhatvAt zabdAnAmarthaprati 142 // nene For Private Personal use only
Page #843
--------------------------------------------------------------------------
________________ HIBE niyamasya / syAdetad mA bhUta paryAyatvameSAm , arthAbhedasya kalpitatvAt / sAmAnya-vizeSavAcitvavyavasthA tu vinA sAmAnya vizeSAbhyAM kathameSAmiti / maivam , baha-'lpaviSayatatsaMketAnusArataH sAmAnya-vizeSAcitvAvirodhAt , vRkSa dhavAdizabdA. nAmavRkSA-'dhavAdivyavacchedamAtrAnusyUtArthaprativimbajanakatvAt / yadapi 'vinA'pohyasyAdhArasya vA bhedaM nApohabhedaH, tadbhedazca na vastubhUtaM sAmAnyamantareNa, iti kimapohena ?' iti; tadapi na, kalpana yaiva vyAvRttInAM bhedAt , tatrApohyAdibhedasyAtantratvAt / paramArthatastvanAdivikalpavAsanA(janyaviviktavastusaMketAdenimittAd vikalpAnAmeva bhedAbhyupagamAt / taduktam "tAzca vyAvRttayo'rthAnAM kalpanAzilpinirmitAH / nApohyA-''dhArabhedena bhiyante paramArthataH // 1 // tAsAM hi bAhyarUpatvaM kalpitaM na tu vAstavam / bhedA-'bhedau ca tatvena vastunyeva vyavasthitau // 2 // khabIjAnekavizliSTavastusaMketazaktitaH / vikalpAstu vibhidyante tadrUpAdhyavasAyinaH // 3 // naikAtmatAM prapadyante na bhidyante ca khaNDazaH / skhalakSaNAtmakA arthA vikalpaH plavate tvasau // 4 // saMsRjyante na bhiyante svato'rthAH pAramArthikAH / rUpamaikamane vA teSu buddharupaplavaH // 5 // " iti / / yadapi 'apohasya pratipAdyatve zabda-liGgayoH prAmANyaM na syAt / pratipAdyAvyabhicAritvenaiva hi tayoH prAmANyam , pratipAdyazcApoho niHsvabhAvaH, iti ka tayoravyabhicAritvam ?' iti tadapi na, vastubhUtasAmAnyAbhAve'pi vijAtIyavyAvRttaskhalakSaNamAtreNAnvayopapatteH, avivakSitabhedasya skhalakSaNasyaiva sAmAnyalakSaNatvAt / yadapi 'yathA svalakSaNAdiSu samayAsaMbhavAd na zabdArthatvaM tathA'pohe'pi; artha nizcitya hi samayaH kartuM zakyate na cApohaH kenacidindriyairvyavasIyate, vyavahArapUrva Jain Education in
Page #844
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravAtAsamuccayaH // 40 // tasyAvastutvAt , indriyANAM ca vastuviSayatvAt / na cAnyavyAvRttaM svalakSaNamupalabhya zabdaH prayokSyate, anyApohAdanyatra zabda- sttiikH| vRtteH pravRttyanabhyupagamAt / nApyanumAnenApohAdhyavasAyaH, na cAnvayavinirmuktA pravRttiH, 'zabda liGgayoH' ityAdinA tatpatiSe- For stbkH| // 11 // dhAt' iti tadapyata eva nirastam , skhalakSaNAtmano'pohasyendriyaireva gamyatvAta, arthaprativimbAtmanazca paramArthato buddhisabhAvatvena svasaMvedanapratyakSata eva siddheH, prasajyapratiSedhAtmano'pi sAmarthyagamyatvAt / yadapi 'itaretarAzrayadoSaprasaktarapohe saMketo'zakyakriyaH; tathAhi- agovyavacchedena goH pratipattiH, sa cAgaugoniSedhAtmA, tatra natrA niSedhyo gautivyaH, aniAtasvarUpasya niSeddhamazakyatvAt ; evaM ca goragaupatipattidvArA pratItiH, agozva gaupatipattidvArA, iti vyaktamitaratarAzrayatvam , pratIte ca prAga gavi kimapohena ?, apratIte ca kathaM tatpratyayaH ? iti; tadAha "siddhazcAgaurapohyeta goniSedhAtmakazca saH / tatra gaurava vaktavyo nA yaH pratiSidhyate // 1 // sa cedagonivRttAtmA bhavedanyonyasaMzrayaH / siddhazced gorapohAtha vRthAghohamakalpanam // 2 // gavyasiddhe tvagaurnAsti tadabhAve'pi gauH kutaH ? / " iti / __ apica, evaM nIlotpalAdizabdAnAmarthAntaranivRttiviziSTArthAbhidhAyakatvamapi diGnAgoktaM viruddhameva, anIlA-'nutpalAdivyavacchedarUpatayA'bhAvaka rUpANAM nIlotpalAdyarthAnAmAzarAdheyabhAvAdyanupapatteH; taduktam- "nAdhArAdheyavRtyAdi saMbandhazcApyabhAvayoH" iti / na cAnIlA-'nutpalAbhyAM vyAnaM vastvevArthAntaranivRttyA viziSTamucyata iti yuktam / skhalakSaNasyAvAcyatvAt / na ca skhalakSaNasyAnyanivRttyA viziSTatvamapi yujyate, vastva-'vastunoH saMbandhAbhAvAt , vastuyAdhAratvAt tasya / gavi kipapohena ?, amAragomatipattidvArA matItiH, maniSadhAtmA, tatra natrA niSedhyA mAsaktarapohe saMke-10 For Private & Personel Use Only AST
Page #845
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAve'pi nIlAdibuddhyA'pohAvyavasAyena tasya vizeSaNatvAyogAt / jJAtaM sadyat svAkArAnuraktabuddhiM janayati, tasyaiva vizeSaNatvAt / na cedamapohe yujyate, prAga jJAnAt svAkArAdhiyo'bhAvAt , tayA vizeSyAnuparaktezva, bhAvA-'bhAvayorvirodhAt / tadAha "na cAsAdhAraNaM vastu gamyate'pohavattayA / kathaM vA parikalpyeta saMbandho vastva-'vastunoH ? // 1 // kharUpasattvamAtreNa na syAta kizcida vizeSaNam / svayuddhyA rajyate yena vizeSyaM tad vizeSaNam // 2 // na cApyavAdizabdabhyo jAyate'pohabodhanam / vizeSyabuddhiriSTeha na cAjJAtavizeSaNA // 3 // na cAnyarUpamanyAdRk kuryAjjJAne vizeSaNam / kathaM vAnyAdRze jJAne taducyeta vizeSaNam // 4 // athAnyathA vizeSye'pi syAd vizeSaNakalpanA / tathA sati hi yat kizcit prasajyeta vizeSaNam // 5 // abhAvagamya rUpe ca na vizeSyasti vastutA / vizaSitamapohena vastu vAcyaM na te'styataH // 6 // " iti / apica, vyaktInAmavAcyatvenAnapohyatvAt sAmAnyasya tathAtvena vastutvaM syAt / apohAstu nApohyAH, abhAvarUpatyAgena vastutvApAtAt , vastutvaniyatatvAca niSedhapratiyogitvasya taduktam "yadA cAzabdavAcyatvAd na vyaktInAmapohyatA / tadApohyeta sAmAnyaM tasyApohAcca vastutA // 1 // nApohyatvamabhAvAnAmabhAvAbhAvavarjanAt / vyakto'pohAntare'pohastasmAt sAmAnyavastunaH // 2 // " iti / apica, apohAnAM parasparato vailakSaNye gozabdAbhidheyasya goniSadhavailakSaNyAd bhAvatvaM syAt , abhAvanivRttirUpa SCRIDDIOHDINDOOD SAGAsyAmasAra SOO Jain Education 1891 For Private & Personel Use Only
Page #846
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAqhavAtosamuccayaH / 1180811 Jain Education In tvAd bhAvasya / availakSaNye ca gauradhyagauH prasajyeta tadavailakSaNyena tAdAtmyasiddheH / na cAnAdikAlamavRttavicitratathArthavika lpavAsanAbhedAd bhinnA ivArthAtmAna ivAsya bhAvA arohAH samAropyanta iti yuktam, avastuni vAsanAsaMbhavAt, vAsanAhetonirviSayapratyayasyAyogAt' iti / tadapi na, anyagrahaNamantareNaiva pratibhAsarUpagavAvasAye tadanantaramagovyAvRtteH sAma labhyatve'nyonyAzrayAbhAvAt paramArthataH kvacidapyapohaviziSTArthAnabhidhAnenAdhArAdheyabhAvAdyanupapatyayogAt, nIlo-tapalAdipratibhAsAveva prAtibhAsika vaiziSTadyAdyAkArabhAvenopapatteH 'nIlotpalAdizabdA arthAntaranivRttiviziSTAnarthAnAhuH' ityAcAryokteH vastuto buddhayArUDhArthAbhidhAne'pi bAhyArthAdhyavasAyivikalpotpAdanAt jAtyAdyabhidhAnanirAkaraNaprayojanakopacArAzrayaNenAduSTatvAt taduktam " arthAntaranivRtyAha viziSTAniti yat punaH / proktaM lakSaNakAreNa tatrArtho'yaM vivakSitaH // 1 // anyonyatvena ye bhAvA hetunA karaNena vA / viziSTA bhinnajAtIyaira saMkIrNA vinizcitAH // 2 // vRkSAdInAha tAn dhvAnastadbhAvAdhyavasAyinaH / jJAnasyotpAdanAdetajjAtyAdeH pratiSedhanam // 3 // buddhau ye'rthAvivartante tAnAha jananAdayam / nivRtyA ca viziSTatvamuktameSAmanantaram // 4 // " iti / agovyAvRtte vasturUpAyA eva vizeSaNatayopAdAnena svAkAradhiyA vizeSAnuraJjanasyApyupapatteH / na ca puruSe daNDasyevetaravyAvRttergavAdarbheda eva vizeSaNatvopapattiriti vAcyam, anupakArakasya vizeSaNatvAyogAt upakArakatvasya ca yugapada-yugapatkAlabhAvayoH sarvAtmanA pariniSpatya-sAmarthyAbhyAmayogAt, kAlpanikasya vizeSaNavizeSyabhAvasya saTIkaH / stavakaH / // / 11 // // 434 //
Page #847
--------------------------------------------------------------------------
________________ Saaaaane kalpanAracitaM bhedamAzrityopapatteH / 'vyaktInAmavAcyatvenAnapohatA' ityatra ca heturevAsiddhA, sAMvRtasya vAcyatvasya tatra prasiddhaH, tAtvikaM tu vAcyatvavadapohyatvamapi na tatreti siddhasAdhyatA / itthaM ca 'sAmAnyasyApohyatvena vastunA' ityatra 0 hetorasiddhatvam, anaikAntikatvaM ca / na cApohe'pi vastutA, sAdhyaviparyayahetorbAdhakapramANAbhAvAt , bhAve vidhirUpatayA 'pohyatve'pyabhAvatvenAnapohyatvAt , bhavatAmapi prakRtI-zvarAdijanyatvasya niSedhe'pi tasya vastutvAnApattivadasmAkamapohyatve'pyabhAvasya vastutvAnApatteH, pratiyogitvasya vastutvAniyatatvAt , tadabhAvAbhAvatvAdirUpatve tasya SaSThayarthAdyanirukteH, vizeSaNatvAdivat kalpanAmAtranirmitatvAt , AbhAsasiddhasyApi vidhi-niSedhopapatteH; abhAvagrahe pratiyogigrahasya hetutve'pi tatrAnAbhAsikatvasya gauraveNApravezAt / tadidamuktam "nAbhAvo'pochate hyevaM nAbhAvo bhAva ityayam / bhAvastu na tadAtmeti tasyaiSTaivamapohyatA // 1 // yo nAma na yadAtmA hi sa tasyApohya ucyate / na bhAvo'bhAvarUpazca tadapohe na vastutA // 2 // prakRtI zAdijanyatvaM na hi vastu prasidhyati / nAto'sato'pi bhAvatvamiti klezo na kazcana // 3 // " apohAvalakSaNye goragItvaprasaGgo'pi vRthA, azvAdirUpAdagovastuno govastunaH svarUpato bailakSaNyAta , apohabheda-sattayozca tathAvidhavAsanAmUlavikalpaviSayatvAt , kalpitavRttAntArthAdyupasthityanurodhenAvastunyapi vAsanopagamAt / taduktam "agoto vinivRttezca gaurvilakSaNa iSyate / bhAva eva tato nAyaM gauragaumeM prasajyate // 1 // avastuviSaye'pyasti cetomAtravinirmitA / vicitrakalpanAbhedaraciteSviva vAsanA // 2 // Jan Education to For Private Personel Use Only 2
Page #848
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravAtoM samuccayaH / 1180411 Jain Education In tatazca vAsanAbhedAd bhedaH sadrUpatApi ca / prakalpyate'pyapohAnAM kalpanAraciteSvitra // 3 // " raft evaM vAcakAbhimatasyApyapohyasyAbhAvaH, vAsanAbhedAt vAcyApohabhedAd vA sAmAnyavizeSavAcizabdabhedAnupapatteH / na ca pratyakSata evaM zabdAnAM kAraNabhedAd viruddhadharmAdhyAsAcca bhedaH prasiddha evetyuktAnupapattiriti vAcyam, vAcakazabdamaGgIkRtyaivamuktaH, zrotRjJAnAvaseyasya svalakSaNAtmanaH zabdasyAvAcakatvAt, saMketakAlAnubhUtasya vyavahArakAle ciravinaSTatvAt / agamyagamakatvaM caivamavastunoH zabdArthayoH syAt khapuSpa- zazazRGgavat / na ca meghAbhAvAd dRSTabhAvapratItenAyamekAnta iti vAcyam, viviktAkAzA ''lokAcAtmakatvAd meghAdyabhAvasya' iti tadapyetenaiva nirastam, vAcyApohasyeva vAcakApohasyApi prativimvAtmakasya bhedavyavasthAvirodhAt vAcya vAcakApohayorvAhyavastutvena bhrAntairavasitatvena sAMtavastu.tvAdavastutvenAgamyagamakatvApAdanasyApyayuktatvAt : pAramArthikAvastutvena pAramArthikagamyagamakabhAvaniSedhe ca siddhasAdhanAt ; taduktam - " na vAcyaM vAcakaM vAsti paramArthena kiJcana / kSaNabhaGgiSu bhAveSu vyApakatvaviyogataH // 1 // " iti / sAMvRtagamyagamakabhAvaniSedhe tu na tasya sAmarthyam, kAlpanikeSu mahAzvetAdizabdArtheSu vyabhicArAt, zabdasvalakSaNasyApi tAvyApakatvenAvAcakatvAt, kalpanAto bodhApalApasya ca kartumazakyatvAt taduktam "tasmAt tadvayameSTavyaM pratibimbAdisAMkRtam / teSu tadvyabhicAritvaM durnivAramataH sthitam // 1 // " 'dvayam' iti vAcyaM vAca ca / 'prativimvAdi-' ityAdizabdena nirAkArajJAnAbhyupagame'pi svagataM kiJcit pratiniya |saTIkaH / stavakaH / / / 11 / / // 405 //
Page #849
--------------------------------------------------------------------------
________________ tamanarthe'rthatvAdhyavasAyirUpaM gRhItam / 'teSu' kalpanAraciteSvartheSu / 'tat' iti tasmAt , tasya vA'vastutvasya hetoH| yadapyapAhavAde'nIlotpalAdizabdAnAM vizeSaNavizeSyabhAvasya sAmAnyAdhikaraNyasya ca lokaprasiddhasyApahnavaH syAt , nIlotpalAdizabdAnAM zavalArthAbhidhAyitva eva tadupapatteH 'na hi tat kevalaM nIlam , na ca kevalamutpalam , samudAyAbhidheyatvAt' ityAdinA teSAM zavalArthAbhidhAyitvasyopapAditatvAt' iti; tadapi na, nIlapadena patiAdivyAvRttapadArthAdhyavasAyino bhramara-kokilA'JjanAdiSu saMzayyamAnarUpasya, utpalapadena ca bhramarAdibhyo vyavacchidyAnutpalavyAvRttavastuviSaye vyavasthApyamAnasya parinizcitAtpakasya vikalpapratibimbasya jananAt , parasparaM vyavacchedakavyavasthAbhAvAd vizeSaNavizeSyabhAvastra, dvAbhyAM tvanAlA'nutpalavyAvRttakaprativimbAtmakavastupratipAdanAdekArthavRttitayA sAmAnyAdhikaraNyasyApyavirodhAt / parapakSe tu tadvayavasthA durghaTA; tathAhi- vidhizabdArthapakSe nIlAdipadena nalAdisvalakSaNe'bhihite utpalA-'JjanAdivizeSasaMzayAnupapattiH, sarvAtmanA nIlasyAbhihitatvAta , ekasyaikadaikapratipatrapekSayA jJAtA-'jJAtatvavirodhAt / evamutpalAdizabdaprayogAkAGkSApi na syAt , tadarthasya nIlazabdenaiva kRtatvAt / na ca nIlazabdenaikadezAbhidhAnAdayamadoSaH, ekasya vastuno dezAnupapatteH, ekatvA-'nekatvayorvirodhAt / na ca nIlotpalapadAbhyAM nIlavo-tpalatvaviziSTadravyAbhidhAnAd nAkAGkSAdyanupapattiH, nIlazabdenAdhikRtadravyasya sarvAtmanAbhidhAne utpalazrutervaiyarthyaprasaGgasya tadavasthatvAt / arthAntarasaMzayavyavacchedAyotpalazruteH sArthakye ca bhrAntisamAropitAkAravyavacchedamAtrasyaiva pratipAdane vidhyarthapakSakSataH, tadviSayakanizcayacetasastadviSayakanizcayane tatastadviSayaHD kAropacittapratibandhakatvena saMzayaviSayasya zabdArthatvAyogAca, samAnaprakArakatAdeH pratibandhakatAyAM niveze gauravAt / Jain Education in For Private & Personel Use Only Halvww.jainelibrary.org
Page #850
--------------------------------------------------------------------------
________________ chakA zAstravArtA yaccoyotakaraNAcyate- 'niraMzamekaM vastu sarvAtmanA viSayI kRtam , narzina, iti vikalpasyaivAnavatAraH, sarvazabda- saTIkA samuccayaH syAnekArthaviSayatvAt , ekazabdasya cAvayavavRttitvAt' iti / tad vAkyArthAparijJAnavijRmbhitam , 'nalizabdena sarvAtmanA / stbkH| // 406 // tat prakAzitam' ityatra 'sarvAtmanA' ityasya 'svAbhidheyatvavyApyasvabhAvavatcena' ityarthAt , kRtsnai-kadezavikalpAnupapattyudbhAvanasya tatra vAkchalamAtratvAt / vizeSaNazabdena tAdRzasyaiva tadvastuno'bhihitvena vizeSyazabdaprayogAnupapatteH, prayoge vA paryAya tA''pAtAnaH taduktam - "anyathaikena zabdena vyApta ekatra vastuni / buddhyA vA nAnyaviSaya iti paryAyatA bhavet // 1 // " iti / asmatpakSe tu nAyaM doSaH, nIlotpalazrutijanitapratibimbAbhyAmanIlA-anutpalavyAvRttasyAdhvasitabATaM karUpasya vikalpaprativimbasyAnurodhAta sAMkRtasAmAnyAdhikaraNyopapatteH, ubhayorabhinna prativimbajanakatvarUpaparyAyavAyogAt / yadapi 'liGgasaMkhyA-kriyA-kAlAdibhiH saMbandho'pohasyAvastutvAdayuktaH, na ca liGgAdiviviktaH padArthaH zakyaH saMbandhenAbhidhAtum / na ca vyAvRtyAdhArabhUtAyA vyaktervastutvAt liGgAdisaMbandhAt taddvAreNApohasyApyasau vyavasthApyaH, vyaktanirvikalpakajJAnaviSayatvAlliGga-saMkhyAdisaMbandhena vyapadeSTumazakyatvAt , apohasya tadvAreNa tavyavasthA siddheH iti tadapi liGgAdInAM vastudharmatve zobhate, na tu svatantrecchAviracitasaMketazAlitvena kAlpanikatve / vastutve ca liGgasyaikatra taTAkhye vastuni liGgatrayayogAt trairUpyeNa sadA zaklapatipattiprasaGgaH / vivakSAvazAdekarUpapratipattyupagame ca tasyAstryAtmakavastuviSayatAyA * anupapattiH, tadAkArazUnyatvAt , cakSurvijJAnasyeva shbdvissytaayaaH| yattu 'saMstyAna-prasava-sthitiSu yathAkramaM strI-puM-napuMsaka // 406 // Jain Education mariona For Private & Personel Use Only
Page #851
--------------------------------------------------------------------------
________________ SION vyavasthA' itiH tanna, taTAdivadanyatrApyevamavizeSeNa triliGgatApatteH, sthityAdiSu kharavivANAdiSu ca tadabhAve'pi 'sthitiH, sthAnam , svabhAvaH, asvabhAvaH, nirupAkhyam , tucchatA' ityAdizabdalitrayapratipattidarzanAca / 'strIvAdayo gauvAdaya iva sAmAnyavizeSAH' ityanyaH; tadapi na, teSveva sAmAnyavizeSeSvantareNApyaparaM sAmAnyavizeSa 'jAtiH, bhAvaH, sAmAnyam' ityAdeH strI puM-napuMsakaliGgasya pravRttidarzanAt / yadi tu sAmAnyasyApyasyApararANi sAmAnyAnISyante, vaiyAkaraNaiH pratyayAmidhAnAnvayavyApArakAryonnIyamAnarUpA hi jAtayaH; na hi tAsAM zAstrAntaraparidRSTA niyamavyavastheti; taduktam "arthajAtyabhidhAne'pi sarve jAtividhAyinaH / vyApAralakSaNA yasmAt padArthAH smvaasthitaaH||1||" iti / tathApyavastuni liGgapratItyanurodhAd vyAkaraNaniyantritaparibhASAvizeSapatisaMdhAnamahimnA'rthapratibimbapatibandhasAMtaligotpattireva vaktuM yuktA / na caivaM viruddhAlaGgayutAd ghaTAdipadA niyataliGgotpattirmA bhUna , ghaTAyarthapratibimbotyattistu spAditi vAcyam , rUpAdisAmagrIvirahe ghaTAnutpattivad niyataliGgasAmagrIvirahe niyatArthaprativimvAnutpatteH / saMkhyAyA api vAstavatve 'ApaH, dArAH, sikatAH, varSAH' ityAdAvasatyapi vastuno bhede bahutvasaMkhyA pravartamAnA na ghaTeta; nApi 'vanam , tribhuvanam , jagat, SaNNagarI' ityAdiSvasatyapyabheda ekatvasaMkhyA vypdishyt| athaikadAravyaktAvapyavayavagatabahutvamAdAya bahutvavyapadezaH, vanazabde'pi dhavAdivyaktigatajAtyaikyamAdAyakatvavyapadezaH; bhAktaM vA tatraikatvamiti cet / na, eka-bahuvadhU-vRkSAdyarthe vadhUmrakSAdipade'pi bahutvai-katvamasakteH; vivakSA'bhAvAt tatra tadaprasaktau ca vivakSAyA bahutvAdipratItyutpAdakatvApekSayA sAMkRtabahutvAdyutpAdakatvakalpanAyA evaucityAt / anyathA ghaTa-banAdiSvekAkAraikatvAtyayAnupapatteH / kriyA-kAlayorapi vastutve 'sattAsti, vidyamA Jain Education in a For Private & Personel Use Only O
Page #852
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtAsamuccayaH / 1180011 Jain Education Int kAlossti' ityAdau svasmin svapratItyanupapattiH, sAMvRtatve tu tAdRzabhedamAdAyopapattiriti dravyam / yadapi 'AkhyAteSvanyanivRttera saMpratyayAdavyApinyapohavyavasthA' iti tadapi na, jijJAsite'rthe zabdaprayogeNAbhISTArthapratipattau sAmarthyAt, utsargato'nabhISTavyavacchedapratIteH "tathAhi pacatItyukte nodAsIno'vatiSThate / bhuGkte dIvyati vA neti gamyate'nyanivartanam // 1 // " yacca- '' pacati' ityaniSiddhaM tu svarUpeNaiva tiSThati' ityucyate, tatra svavacanavyAghAta eva, evakAreNAnyarUpaniSedhasyaivopadarzanAt / yadapi ''pacati' ityAdau pUrvAparIbhUtAvayavakriyAsvarUpasya sAdhyatvasya, 'abhUd bhaviSyati' ityAdau ca bhUtAdikA la vizeSasya pratItira pohavAde na syAt, apohasya niSpannatvAt' ityucyateH tadapi na, nirupAkhye bAhyavastutvAropeNa niSpannatvAdidharmAropavadeva sAdhyatvAdidharmAropasyApyupapatteH sAMkRtArthapratipattivizeSe zAstrakRtaniyamApekSaNena cAnatiprasaGgAt / yadapi 'vidhyAdAvanyapohanirUpaNam, 'na na pacati caitraH' ityatra ca naJA'pareNa natrA yogenaivApohaH pratiSedhadvayena ca vidhirevAvasIyate' iti tadapi na, vidhyAderarthasya niSedhyAdapi vyAvRttatayA'vasthitatvAt naJdraya sthale'pi namantarAbhyAmavaseyasyAnyApohasya jAgarUkatvAt ; taduktam "nAsau na pacatItyukte gamyate pacatIti hi / audAsInyAdiyogazca tRtIye naJi gamyate // 1 // turye tu tadvivikto'sau pacatItyavasIyate / tenAtra vidhivAkyena samamanyanivartanam // 2 // " yadapi 'cAdInAmasaMbandhavacanatvAd na yogAbhAvena tatrAnyApohasyAvyApakatvam' iti tadapi na, naJayoge'pi tatra For Private & Perfonal Use Only 99909opoooooooooooooooc saTIkaH / stabakaH / 11 22 11 1180011
Page #853
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmarthyAdanyaniSedhapratItyabAdhAt tadAha; "samuccayAdiryazcArthaH kazciccAderabhIpsitaH / tadanyasya vikalpAderbhavet tena vyapohanam // 1 // " iti / yadapi 'kalmASavarNavat zavalaikarUpo vAkyArthaH, tatrAnyanivRttyanupapattiH, tadavayavasya vivektumazakyatvAt 'caitra ! gAmAnaya' ityAdAvacaitrAdivyavacchedasya padArthasyaiva pratyayAt' ityucyate tadapi na kAryakAraNabhAvena saMbaddhAnAM padArthAnAmetra vAkyArthatvAt, tadvayatiriktaniravayavasya zabalAtmanaH kalpApavarNaprakhyasya vAkyArthasyAnupalabdheH / yadapyucyate- 'ananyA - pohazabdAdau vAcyaM na ca nirUpyate' iti tadapi na, vitathavikalpavAsanAvazAt tatra tathAvidhArthavikalpakrameNAnyApohanipedhamatipravRtteH / yadapi jJeya prameyAdizabdAnAM na kiJcidapoyamasti sarvasyaiva jJeyAdisvabhAvatvAt ityavyApinya pohavyavasthA; yadi vA jJeyaM kalpitaM kRtvA sadvyavacchedena jJeye'numAnamiSyate, tadA varaM vastveva vidhirUpazabdArthatvena kalpitaM bhavet' iti tadapi na, saMzayAdinirAsArthaM vAkyagarbhitasyaiva jJeyAdizabdasya prayogAt, 'kSaNikatvena jJeyA bhAvA:' ityAdivAkyasthena tena kSaNikatvAdinA'jJeyatvAdeH samAropitasya vyAvartanAt / kathaM tarhi 'anityatvena zabdAH prameyA navA ? iti prastAve 'prameyAH' iti prayoge prakaraNAnabhijJasyApi pratipattuH kevalazabdazravaNAt lavamAnarUpA zAbdI dhIH ? iti cet / na kathaJcit, 'ghaTenodakamAnayAmi, utAJjalinA' iti prastAve tadanabhijJasya 'ghaTena' iti zabdAdiva pUrvavAkyArthAnusaraNaM vinA''kAGkSAyA aparipUrteH, vAkye dhUpalabdhasyArthavataH zabdasya sAdRzyenApahRtabuddheH kevalazabdazravaNAt kevalamarthapratyayAbhimAna iti dig // 8 // atra samAdhAna vArtAmAha Jain Educatiomational
Page #854
--------------------------------------------------------------------------
________________ 55060sala zAstrabArtA anye tvabhidadhatyevaM vaacyvaacklkssnnH|aasti zabdArthayoyogastatpratItyAdi tat ttH||9|| sttiikH| smuccyH| stckH| // 408 // anye tu- jainAH, abhidadhati, evaM - vakSyamANaprakAreNa yaduta, vAcyavAcakalakSaNaH- arthe zabdavAcyatAsvabhAvarUpaH, // 11 // zabde cArthavAcakatAsvabhAvarUpaH, zabdArthayoryoga:- saMbandhaH, asti taccataH' iti zeSaH, saMvRtyA tadastitva sya pareNApyabhyupagamAt / tat- tasmAt kAraNAt , tataH- zabdAt , tatyatItyAdi- vAcyamanIti-pravRtti prAptinivedanAdyAgopAlAganaM prasiddhaM yujyate // 9 // anyathA caitadanupapattirityAhanaitad dRzya-vikalpyAthaikIkaraNena bhedtH| ekapramAtrabhAvAcca tyostttvaaprsiddhitH||10|| etat-zabdAd vAcyapratItyAdi, dRzya-vikalpyAthai kIkaraNena- vikalpye'rthe dRzyAthai kyAdhyavasAyena, na yujyate / o kutaH ? ityAha-bhedataH- dRzya-vikalpyArthayorbhedAt, tadabhedAdhyavasAyAyogAt / na ca mukhyabhedasya sAMtAbhedadhiyo'virodhitva. miti vAcyam , mukhya bhedazAlitve vikalpyasya dRzyatvApatteH, svalakSagavat / hetvantaramAha-ekamamAtrabhAvAcca- dRzya-vikalpyapramAtRkSaNayorekatvAbhAvAcca, tayoH- dRzya-vikalppayoH, tacAprasiddhitaH-aikpApasiddheH, parasparaM svalakSaNa itarapatiyogyabhA-. venaikyasya duradhyavasAnatvAt // 10 // // 408|| 8 Jain Education dional IN
Page #855
--------------------------------------------------------------------------
________________ syAdetad dRzya-vikalpyAthaikIkaraNaM nAmAvAdyAlambanasya vikalpyasya bAhyAlambanatvena pratItiH, na tu vastugatyA bhinnayostayorekIkaraNam ; tathAcAha-- zabdAttadvAsanAbodho vikalpazca tato hi yt| taditthamucyate'smAbhirna tatastadasiddhitaH 11 / zabdAditi kAraNe kAryopacArAt zabdajJAnAt , tadvAsanAbodhaH-viziSTavikalpavAsanAbodhaH, vikalpazca-viziSTavikalpazca, tato hi-tata eva viziSTavAsanAbodhAt , yad-yasmAt / tat-tasmAt , itthamucyate-'dRzya-vikalpyAvarthAvekIkRtya' ityevamabhidhIyate, asmAbhiH, vikalpavaiziSTayAd gavAdyarthapratItergavAdyarthapravRtte, bhramAt pravRttasyApi svalakSaNapatibandhena prAptergavAdibodhanAdyartha nivedanAdezvopapatteriti bhAvaH / etadAzaGkayAha-na-naitaduktam, tataH- zabdAta , tadasiddhitaH- viziSTavAsanAbodhAsiddheH / / 11 // etadevopapAdayativiziSTaM vAsanAjanma bodhastacca na jaatucit| anyatastulyakAlAdevizeSo'nyasya no yataHna viziSTam - tathAvidhavikalpajananasvabhAvam , vAsanAjanma-vAsanotpAda eva, bodhaH-prakRtavAsanAbodho vAcyaH; taccaviziSTavAsanAjanma, na jAtucita- na kadAcita, yujyate / katham ? ityAha- anyata:- anyasmAt sahakAriNaH, tulya 1 sarvatra mUle 'lpasya' iti pAThaH / RE omala Jain Education Intent For Private & Personel Use Only w w.jainelibrary.org
Page #856
--------------------------------------------------------------------------
________________ tima sttiikH| zAkhavAvAsamuccayaH / / 409 // kAlAde:- tulyakAlAdatulyakAlAd vA, vizeSaH- viziSTIbhAvaH, anyasya- vizeSasya, no- naica, yataH- yasmAd hetoH // 12 // For stbkH| etadeva vikalpadoSopanyAsadvAreNAha // 11 // niSpannatvAdasattvAcca dvAbhyAmanyodayo na sH| upAdAnAvizeSeNa tatsvabhAvaMtu ttkutH?||13|| niSpannatvAt tulyakAlAt sahakAriNo na vizeSaH, vizeSyasya tadAnImanAdheyAtizayatvAt , vizeSasya cAtizayatvAditi bhAvaH / asattvAcca tulyakAlAdapi sahakAriNo na vizeSaH, tadA tasyAsattvAt , asatazcopakArakaraNAyogAditi bhAvaH / dvayodbhavo'para eva vizeSa ityAzaGkayAha- dvAbhyAm- upAdAna-sahakAribhyAm , anyodaya:-viziSTAparotpAdaH, na, saH-vizeSaH / kutaH ? ityAha- upAdAnAvizeSeNa-pUrvavadaviziSTakAryajananasvabhAvatvAtiraskAreNAnyodayasyaivAsiddharityarthaH / tadevopAdAnaM tatsvabhAvam , yadanyadapyanyodayakArItyAzaGkyAha- tatsvabhAvaM viti- anupakAriNamapi sahakAriNamAsAdya viziSTAparajananasvabhAvamevetyarthaH, tat- upAdAnam , kutaH ?-na kAcidatra yuktiH, vAGmAtrametaditi bhAvaH // 13 // 'svahetoviziSTajananasvabhAvasyaivotpattiH' ityAzayaM pariharatinayuktavatsvahetostu syAcca nAzaH sahetukaH / itthaM prakalpane nyAyAdata etanna yuktimt||14|| nahi, uktavat- tulyakAlA-'tulyakAlasahakArikRtavizeSAbhAvavat , svahatostu- svakAraNAdeva, vizeSAbhAve ta // 409 For Private Personal Use Only Fellw.jainelibrary.org Jan Education Intem
Page #857
--------------------------------------------------------------------------
________________ svabhAvamupAdAnaM yuktam / tathAhi- nAsyApi svaheturaviziSTaH sannidaM viziSTaM janayet, na cAnyato viziSyetApi, iti kevalasyaiva vaiziSTayameSTavyam / evaM ca sarvatraivaitat , iti pratItivaiziSTayAbhAve tadvAsanAbodhAnupapattiriti / doSAntaramAhasyAca nAzo bhavatAmapi, sahetukaH- utpAdahetuvyatiriktahetusApekSaH / itthaM prakalpane- 'svahetorevAnupakAriNamapi sahakAriNamavApya viziSTAparajananasvabhAvametat' ityevaM prakalpane, etadapi vaktuM zakyata eva-'akizcitkaramapi nAzahetumavApya nittisvabhAvametajjAtam' iti viziSTotpAdavat sahetuko nAza ApannaH, nyAyA- bhavatkalpitayuktaH / aniSTaM caitad bhavataH / ataH- asmAt kAraNAt , etat- itthaM svabhAvakalpanam , na yuktimat / evaM ca svanItito vikalpAnupapattervacanamAtramevaitad yaduta- 'dRzya-vikalpyAthaikIkaraNa nAmAbAhyAlambanasya vikalpyasya bAhyAlambanatvena pratipattiH' iti / viruddhaM ca bAhyAkArAyA dhiyo'vAhyAlambanatvam, anyathA pItAkArAyA apyapItAlambanatvenAvyavasthApatteH / etena 'zAbdavikalpe'sadviSayakRtaM vaiziSTayaM pratyakSasiddhameva, vAsanAyAM vaiziSTayaM tu tatkurvadrUpatvaM svabhAvata eva' ityapi nirastam , tatkurvadrUpasyApi kAdAcitkavena hetu niyamyatvAcca; anyathotpAdasyApyatatvApaceriti dig // 14 // paroktadoSajAlaM nirAcikIrSanAhaanabhyupagamAceha taadaatmyaadismudbhvaaH| nadoSA nona cAnye'pi tdbhedaaddhetubhedtH||15|| anabhyupagamAJca-anaGgIkaraNAcca, iha-prakRtavicAre, tAdAtmyAdisamudbhavAH-zabdA-'rthayostAdAtmya-tadutpattivikalpa dmy tgasewa vido For Private Personal Use Only Jan Education
Page #858
--------------------------------------------------------------------------
________________ sttiikH| stabakaH / // 11 // zAsvavArtA- prabhavAH, na doSAH-nAniSTApAdakAH, na:-asmAkam , na cAnye'pi-'paramArthaMkatAnatve' ityaadinoktaaH| kutaH? ityAha-hetubheda- smuccyH| tiH -kAraNabhedena, tadbhedAt zabdabhedAt : 'atItA-jAtayozca vidyamAnavat sva kAle sattvena tatra zabdapravRtteravirodhAcca' ityapi // 410 // pUraNIyam // 15 // _ uktamevopapAdayativandhyetarAdiko bhedo rAmAdInAM yathaiva hi / mRSA-satyAdibhedAnAM tdvttddhetubhedtH||16|| vandhye-tarAdikaH- bandhyA-'vandhyAdikaH, bhedaH-vizeSaH, yathaiva hi rAmArdAnAm- strIprabhRtInAm , sakalalokamatItaH, AdibhyAM matkuNA-'matkuNapuruSAdigrahaH, mRSA-satyAdizabdAnAm , AdinA satyamRSA-'satyAmRSAparigrahaH, tadvat-vandhye-tarAdirAmAdivat , 'bhedaH' ityanuSajyate; taddhetu bhedataH- mRSAdizabdahetubhedAt , satyAdibhASAdravyavargaNAnAM bhedAbhyupagamAditi // 16 // yatazcaivam , ataH kim ? ityAha-. prmaarthNktaantve'pyuktdossopvrnnnm| pratyAkhyAtaM hi zabdAnAmiti samyag vicintytaam|| paramArthaMkatAnatve'pi- vastvekagocaratve'pi, zabdAnAmuktadoSopavarNanam - darzanAntarabhediSu pradhAnAdiSvapravRttyAdyabhidhAnalakSaNam , pratyAkhyAtaM hi- nirAkRtamevaH iti- etat , samyag- mAdhyasthyena, vicintyatAm , pradhAnAdipadAnAM pravRttinimittavaikalye gavAdipadAnAM tadApAdanasyAyuktatvAt , atyantaM mitho bhedAt // 17 // // 410 // For Private Personal use only
Page #859
--------------------------------------------------------------------------
________________ etadeva spaSTayati anyadoSo yadanyasya yuktiyukto na jAtucit / vyaktAvarNa na buddhAnAM bhikSvAdi zabarAdivat / anyadoSaH - arthAntarabhUtavastudoSaH, yad- yasmAt anyasya- arthAntarasya, na yuktiyuktaH na pramANopapannaH, jAtucit kadAcit / prativastUpamayA draDhayati- buddhAnAm- bhagavatAm, bhikSvAdi- bhikSvAdipadam zavarAdivatzavarAdipadavat vyaktAvarNa- na vyakto varNo yeneti vigrahAdavarNavyaJjakam na / tathA ca zavarAdibhikSvAdipadAnAM jAtibhedAdavarNavyaJjakA vyaJjakatvavat pradhAna gavAdipadAnAmapi pravRttinimittavaikalyA-vaikalye nAyukte iti bhAvaH / na caivaM pradhAnAdyarthAsitvAt tatra pradhAnAdipadAzaktesteSAmapratyAyakatvApattiH, arthAsattve'pi mRSAbhASAvargaNAprasUtAnAM zabdAnAM tacchabdajananyAH zakteravirodhAt / na caivaM pradhAnAdipadajanitavikalpasyAkhaNDapradhAnatvAdiviziSTaviSayakatve'sakhyAtyApattiH, vikalpasyApi kasyacidakhaNDaikaviSayatvAnanubhavAt, niraMze'rthe saMzayadhIprasarAyogAt prakRte yathAnyasamaya saMketAnusAraM zazaviSANAdisaMketita tadAdipadArthavadvAkyArthamayatvAt padArthasya tatsadbhAvatAtparyAdasadbhUtodbhAvanarUpamRSAvAdopapatteH / ata eva parasamayAbhidhAnaparANAM niSedhaparANAM cAsatyabhASA vargaNA prabhUtavAkya sthAnAM prakRtyAdipadAnAM sadbhAvAnabhiprAyAd na mRSAtvam / ata eva ca pANDurapatra kizalayAdivRttAntArthAnAmupamAvacanAnAM svArthavA'pi tAtparye prAmANyAd na tathAtvamiti dig / tatramatratyaM matkRtabhASArahasyAdavaseyam // 18 // Jain Education national 2001 102deg999909BSC
Page #860
--------------------------------------------------------------------------
________________ 100 zAstravArtAsamuccayaH // 411 // nanu zabdabhedasiddhau tasya hetubhedaniyamyatvAdu hetubhedasiddhiH, tatsiddhau ca zabdabhedasiddhirityanyonyAzraya ityAzakyAha-- sttiikH| stbkH| // 11 // jJAyate tadvizeSastu pramANe-tarayoriva / svarUpAlocanAdibhyastathAdarzanato bhuvi // 19 // jJAyate pramAtRbhiH, tadvizeSastu- satye-tarazabdabhedastu, pramANe-tarayoriva-pramANa-tadAbhAsayoriva, 'svakRtapratibhAsasA. mye'pi vizeSaH' iti yojanA svarUpAlocanAdibhyaH-saMvAdA-'saMvAdanirUpaNAdibhyaH / eSAM bhedavyApyatvamAha- bhuvi-pRthivyAm , tathAdarzanataH, anena prakAreNa tadbhedasiddhaH, parairapi sada-'sadarthapratibhAsAvizeSe'pi saMvAdA-'saMvAdAbhyAmeva bhedAbhyupagamAt / na caikAntatulyayoH saMvAdA-saMvAdasaMbhava iti vibhAvanIyam / atha svAtiriktaguNa-doSasaMbandhAdeva teSAmekAntatulyatvaM na bhaviSyati, iti kiM svarUpabhedena ?; anyathA kAlabhedena bhrama-pramAjanakacakSurAdarapi svarUpabhedaH syAditi cet / na, satye-tarAdizabdAnAM sarvathA svarUpAbhede saMvAde-tarAdyanApatteH, kAryabhede svabhAvabhedasya prayojakatvAt , sahakAribhedasyApyajanakasvabhAvaparityAgaupayikatvAt , nirmalA-nirmalacakSurAderapi svarUpabhedAbhyupagamAt / idhyate ca satye-tarAdivyavahArabhedAdapi satye-tarAdibhedaH, asati bAdhake vyavahArasyApi pramANatvAta , sa ca hetubhedamAkSipatIti kAnyonyAzrayaH ? iti dig // 19 // nanvevaM zabdA-'rthayoH svAbhAvikasaMbandha-satyetarAdibhedasAmrAjye saMketavaiyarthyam , svata eva zabdasyArthapratipAdana // 41 // Jain Education : For Private Personal Use Only
Page #861
--------------------------------------------------------------------------
________________ EEKOOOOOOOKO GOOOKIORK A yogyatAyAM saMketAdarzino'pi svato'rthapratipattyavirodhAdityAzaGkyAha-- samayApekSaNaM ceha tatkSayopazamaM vinaa|ttkrtRtven saphalaM yoginAM tu na vidyate // 20 // samayApekSaNaM ca- saMketapratisaMdhAnvaya-vyatirekAnuvidhAnaM ca, iha- zabdasthale, tatkSayopazamaM vinA- zabdArthasaMbandhajJAnAvaraNakSayopazamaM vinA, tatkartRtvena- uktakSayopazamakartRtvena, saphalaM- sArthakam , zAbdabodhe zaktigrahasyaiva hetutve'pi saMketasya tadabhivyaJjakatvenopayogAt / yattu 'evaM zaktivyaJjakatvAbhimatasya saMketagrahasyaiva zAbdabodhahetutvaucityam' iti tanna, padabhyAse saMketapananusmRtyApi vAcyatAjJAnena zAbdabodhodayena vyabhicArAt / yattu 'atiriktazaktyabhAvajJAne'pi zAbdabodhodayAt saMketajJAnameva zAbdaprayojakam' iti tattu dharma-dharmiNorbhedAbhedavAdinAM na doSAvaham , tatpadabodhyatvAkArakecchAviSayatvasya gaurava-vyabhicArAbhyAmatantratvAt / enena 'tattatpadaboddhavyatvaprakAratAnirUpitezvarecchAvizeSyatvaM tattatpadA mAtravRttitattatpadavAcyatvam' iti naiyAyikAdimatamapAstam , lakSyAdAvatiprasaktatvAt , IzvaramanaGgIkurvatAmapi vAcyatvavyavahArAta, lAghavAcca tatpadabodhyarUpasyArthadharmasyaiva tatvAt / na caivaM lakSaNocchedaH, arthAntaravodhArthamAzrIyamANe saMketAntara eva tadvayapadezAt / yuktaM caitat , zAbdabodhe zakti-lakSaNAnyataratvena prayojakatvApekSayA zaktitvenaiva tattvaucityAditi dig / nanvevaM samamasya kSayopazamArthatve sarvatra galitAvaraNAnAM yoginAM vAcakaprayogArtha tadapekSA na syAt , ityata iSTApattimAhayoginAM tu na vidyate samayApekSaNam , svayameva vAcyavAcakabhAvaM jJAtvA vAcakaprayogAditi // 20 // Jan Educaton nemanona For Private Personel Use Only
Page #862
--------------------------------------------------------------------------
________________ POPIC zAstrArtA saTIkA stvH| / // 412 // anyasyAnyatra samaye virodha ityetat pariharabAha-- ___ A samuccayaH sarvavAcakabhAvatvAcchabdAnAM citrshktitH|vaacysy ca tathAnyatra nAgo'sya samaye'pi hi sarvavAcakabhAvatvAta- dezAdyapekSayA vilambitAdipratItijanakatvena sarvavastuvAcakasvabhAvatvAt , zabdAnAM citraHD zaktitaH- vicitrArthavodhanazaktimattvAt ; vAcyasya ca tathA- anekazabdavAcyatvasvabhAvatvenAnekapratItinibandhanAnekazaktima vAt , asya- ghaTAdizabdasya, anyatra- paTAdau, samaye'pi- saMkete'pi, nA''gaH- nAparAdho vRthAniyogalakSaNaH, hinizcitam , adhikRtapratItijanakatvenobhayostatsvabhAvatvAt , niyatasaMketasahakRtasya zabdasya sarvArthAn pratyaviziSTatvAsiddharanatiprasaGgAt , niyatatvasya sahakAriyogyatAkhyasya taniyAmakadharmAntararUpasya vA kAryagamyatvAt / anyathA cakrAdisamavahitasya daNDAderapi ghaTAnyakAryajanane'viziSTatApatteH / 'kutaH punaretat svarUpaM zabdAdeH' iti payanuyoge tu 'svahetupratiniyamAt' ityuttaraM nyAyavidaH / na caivaM 'paTo ghaTapadavAcyaH' iti vyavahArApattiH, yathApramAtrAdibhedaM tatsattveneSTatvAt / anyathA ca tadabhAvAdeva pauruSeyasya zabdArthasaMbandhasya nirpeksstvaasiddhH| svarUpayogyatAmAdAya sAmAnyataH 'ghaTo ghaTapadavAcyaH' iti vyavahArastu nAmAdibhedabhinnatvAd ghaTapariNAmasya, paTAderapi ghaTapadavAcyatvena ghaTatvAvacchedenaiva ghaTavAcyatvasya sAkAvatvAditi dig // 2 // atraivAnuktadoSaparihArAyAha // 412 // JOBS For Private Personal Use Only in Education temanona
Page #863
--------------------------------------------------------------------------
________________ AREERECOOKES anantadharmakaM vastu taddharmaH kazcideva c| vAcyo na sarva eveti tatazcaitanna bAdhakam // 22 // anantadharmakaM vastu, tathAtathA'neka kAryakaraNAt , ekasvabhAvAdanakakAryAsiddheH; taddharmaH kazcideva ca- abhidheyapariNAmarUpaH, vAcyaH- abhidheyaH, na, sarva eva- sarvathendriyAntaragrAhyo'pi, iti; yasmAdevam , tatazcaitad- vakSyamANam , na bAdhakam // 22 // kiM tat ? ityAhaanyadevendriyagrAhyamanyacchabdasya gocrH|shbdaatprtyetibhinnaaksson tuprtykssmiiksste|23|| anyadevendriyagrAhyam- tAttvika svalakSaNam , anyat zabdasya gocaraH- sAMtaM sAmAnyalakSaNam / kutaH ? ityAhazabdAt , ghaTAdizabdAt , pratyeti-jAnAti ghaTAdikam , bhinnAkSaH, aperadhyAhArAdandho'pi, na tu pratyakSamIkSate cakSuSmAniva / tataH spaSTatvA-'spaSTatvaviruddhadharmAdhyAsAd bheda eva dRzya-vikalpyayoH / / 23 / / etadeva viziSya bhAvayatianyathA dAhasaMbandhAddAhaM dagdho'bhimanyate / anyathA dAhazabdena dAhArthaH sNprtiiyte||24|| anyathA- spaSTatvena, dAhasaMbandhAta-dAhe-ndriyayogAta, dAhaM dagdhaH puruSo'bhimanyate- ekalolIbhAvena sAkSAtkurute; bpaellillaa Jain Education in For Private & Personel Use Only
Page #864
--------------------------------------------------------------------------
________________ sttiikH| zAkhavAtAsamuccayaH // 413 // stbkH| // 11 // anyathA- aspaSTatayA, dAhazabdena zrutena, dAhArthaH saMpratIyate- vikalpagocarIkriyate, ato'nubhavasiddhamevendriya-zabdArthayostucchA-tucchatvamiti bhAvaH // 24 // __ yathaitasyoktasya na bAdhakatvaM tathAhaindriyagrAhyato'nyo'pi vAcyo'sau na ca dAhakRt / tathApratItito bhedAbhedasiddhyaiva tasthite indriyagrAhyataH- indriyagrAhyAd dharmAta , anyo'pi vAcyo dharmaH, apizabdAdananyo'pi / ato yuktamidaM yat- 'zabdAt pratyeti bhinnAkSo na tu pratyakSamIkSate' iti, tadabhidheyadharmasya kathazcita tato bhedAt , anyathA prtiitibhedaanupptteH| na ca zabdArtha nekSata eva, kathazcita tagrAhyAnuviddhasyaiva zabdAt pratIteH, yathAkSayopazamaM tathAnubhavAditi / tathA, asau-dAhazabdavAcyo dharmaH, na ca dAhakRta-na ca dAhakaraNazIlaH, cazabdAd nAdAhakRcca / ato'yuktAmada yaduktam- 'anyathA dAhasaMbandhAt' ityAdi, sparzanandriyagamyadharmasya kathaJcidabhidheyadharmato bhedAt / na ca zabdAdapi na tatpatItireva, aspaSTAkAratayA pratIteH, ekatrApi pratibhAsasAmagrIbhedAta spaSTA-'spaSTapratibhAsopapatteH / tathAdAha vedanaM vasAtavedanIyakarmodayAdinimittama, na tu dAhasaMbandhamAtrajamiti na dopH| rUpye hetamAha- tathApratItitaH- uktavAdatarataragarbhapratIteH, bhedAbhedasiddhyaiva-jAtyantarAtmakabhedAbhedopapatyaiva, tatsthiteH- abhidheye-ndriyagrAhyadharmavyavasthAnAta / yadi caivamapi 1 prakRtastabake kArikA 23 / 3 prastutarUvake kArikA 25 / PC9%99%ESoceedede // 413 // Join Education International
Page #865
--------------------------------------------------------------------------
________________ Jain Education Internatio |svAgrahAda spaSTajJAnaM vastvaviSayameveSyate, tadA kAcAdivyavahitavastupratibhAsidarzanaM dUrasthavRkSAdidarzanaM cAspaSTamucchidyeta / na ca tatra nAspaSTatvam, sAmAnyopasarjanavizeSapratibhAsatvena tatra sArvajanInAspaSTatvavyavahArAt / bhrAntatve cAsya pramANadvayAnantarbhUtasyAjJAtavastuprakAza-saMvAdAbhyAM pramANAntaratApattiH / na cAsya svapratibhAse'syaiva saMsthAnavizeSaliGgatvenAnupAne - sarbhAvAd na pramANAntaratvam, anumAnasya ca svapratibhAsinyanarthe'dhyavasAyena pravRtterbhrAntatvam, bhrAntasyApi ca pAramparyeNa vastupratibandhAt prAmANyamiti vaktavyam, anumAnamAmANyAnyathAnupapattyA vikalpasya svAtantreNa prAmANyasya vyavasthApitatvAt, samAnaviSayatayA pravRttivijJAnajanakatva paryavasitasyAtrisaMvAdakatvalakSaNasya prAmANyasya bhrAnte'yogAcca pravartakatvamAtratvasya svapradarzitArthapradarzakatvamAtrasya ca saMnikRSTajJAnAntare pItazaGkhAdigrAhijJAnAntare cAtivyApteiH / atha tatrApi grAhye Aropita - vastuni svAkAre vA prApyAbhedAdhyavasAyena prApyAMzena samAnaviSayatayA pravartakatvarUpaM prAmANyamakSatam ; taduktam- ' tato'pi vikalpAt tadadhyavasAyena vastunyeva pravRtteH pravRttau ca pratyakSeNAbhinnayoga-kSematvAt' iti anyadapyuktam- 'na hyAbhyAmarthaM | paricchidya pravartamAno'rthakriyAyAM visaMvAdyate iti cet / na, ubhayorekasya viSayasAmyasyAsiddheH, lokavyavahArArthaM kAlpani kasya tasyAzrayaNe ca tannirvAhAya nityAnityavastuprAhakatvAzrayaNasyaiva yuktatvAt; uktaprAmANyasyopekSaNIyArthAvyApakatvAt, dRzya-prApyayorarthayoH kathaJcidekatvaM vinA pravRttipratiniyamAnupapattezca svaparavyavasAyijJAnatvasyaiva prAmANyalakSaNasya yuktatvAditi dig / itthaM ca dUrasthavRkSAdijJAnavadaspaSTasyApi zAbdasya naapraamaannym| na cAzeSavizeSAdhyAsitavastupratibhAsabai kalyAdapyasya tathAtvamAzaGkanIyam, pratyakSe'pi tathAtvaprasakteH / na hyasmadAdimatyakSe kSaNikatva nairAtmyAdyazeSadharmAdhyAsitasaMkhyopeta ghaTAyA 10000099999999999999 ainelibrary.org
Page #866
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtA samuccayaH / // 414 // kArapariNata samasta paramANupratibhAsaH, tathaivAnizcayAt / ata eva "mati zrutayornibandho dravyeSva sarva paryAyeSu" iti samAnavipayatyamakSaja - zAbdayostattvArthasUtrakRtA pratipAditam / na cAvastubhUtasAmAnyaviSayatvAdasyAmAmANyam, ekAkAramatItihetutvena vastubhUtasya tasya vyavasthApitatvAditi dig || 25 // 'vAcya itthamapostu' ityuktaM nirAkaroti apohasyApi vAcyatvamupapattyA na yujyate / asattvAdvastubhedena buddhyA tasyApi bodhataH 26 apohasyApi paraparikalpitasya, vAdhyatvam - abhidheyatvam, upapatyA yuktyA, na yujyate / kutaH ? ityAha- vastubhedena - vastubhinnatayA, tasyAsaccAt, vijAtIyavyAvRtterapi samAnapariNatirUpatayA vastuvAcyattrapakSaprasaGgAt tucchasya vastunA saMbandhAyogAt / vikalpagatArthaprativimvavAcyatvamadhikRtyAha- buddhyA - tRtIyAyA abhedArthatvAd vikalpabuddhya bhinnasya, tasya apohasyApi, bodhataH- advayavodhAt 'bhedenAsatvAt' iti yogaH / na hi bodhamAtravAdino'dvayavyatiriktaM kiJcidasti, iti kuta iSTapratibhAsastai mirikAdInAM pratibhAsavizeSe'pi loke bodhamAtrasAmagrIbhinna karmatimirA para keza darzanAdijo yujyate, tu bodhamAtra sAmagrItastasyAparamantareNa vaiziSTyAyogAt ? / api ca, evaM sAmAnyAdhikaraNyAdivyavahAro'cchita pravRttinimittadvayavata ekasya vahirbhUtasya dharmiNo'bhAvAt / na ca bhinnapravRttinimittopa ra ktakakAravikalpAdeva sAmAnyAdhi1 tatvArthAdhigamasUtre 1 / 27 / 2 prakRtastava ke kArikA 6 / saTIkaH / stabakaH / // / 11 // ||414 //
Page #867
--------------------------------------------------------------------------
________________ Jain Education Intematio " karaNyavyavahAropapattiH, ekAntavAdinA'nekAkAraikavikalpasyAbhyupagantumazakyatvAt / na cAtAzvikamanekatvamiti na doSaH, ekatvasya tAtvikatve'vinigamAt jJAnAtmanyavidyamAnasya cAnekasya svasaMvedanenAparicchedaprasakteH paricchede vA'vidyamAnAkAragrAhitvenApratyakSatvaprasaGgAt sada-'satorekatvA- anekatvayorjJAnatAdAtmya virodhenAtadAkArajJAnavedane sAkAravAdakSatezca / etadbhAjjJAnavaicitryopagame ca bahirarthavaicitryeNa kimaparAddham / vivecitataraM caitat iti nedAnIM prayAsaH / api ca, zabdArtha- pohayorjanyajanakabhAvarUpavAcyavAcaka bhAvAbhyupagama AkAGkSAdijJAnAt prAgeva zAbdadhIprasaGgaH / padArthopasthitisthAnIya prativimbe niyamatastadakSiNAd nAyaM prasaGga iti cet / na, kSaNikasya zabdasya tadapekSA'yogAt ; anantarotpannazabdAkArakSaNe svakSaNasaMyogarUpApekSAyoge ca hetudharmasya kArye saMkramAt zabde niyamata AkAGkSAdibhAnApatteH, niraMzasyAMzenApekSAsyogAt / api ca, liGga-saMkhyAdiyogo'pyanantadharmAtmakabAhyavastusamAtrita eva iti nApohasya vAcyatvam, ekatra strI-puMnapuMsakAkhyabhAvatrayasya, ekatva-dvitvAdisaMkhyAyAzcAvirodhAt, yathAtrivakSamanantadhamAdhyAsite vastuni kasyacid dharmasya kenacit zabdena pratipAdanAt pratiniyatopAdhiviziSTavastupratibhAsasya pratiniyatakSayopazamavizeSanimittatvena zabalAbhAsAnApatteH / api ca, zabdasya bahirarthApatipAdakatve'dRSTeSu nadI- deza-parvata- dvIpAdiSvAptapraNItatvena nizcitAda zabdAt pratipattirna syAt, adRSTe vikalpAnupapatteH / na ca tadvizeSA nizcaye'pi na kathaJcit tato nirNItiH, pratyakSasyApi svaviSayapratipatteH kathazcideva saMbhavAd vastuviSayasya pratyakSasyAnizcAyakatvam, atathAbhUtasya ca vikalpasya nizcAyakatvaM ca vadataH saugatasyaiva nirvikalpatvAditi dig // 26 // www.ainelibrary.org
Page #868
--------------------------------------------------------------------------
________________ sttiikH| smucyH| zAstravArtA ____ apica, avastuvAcyatve'pasiddhAnto'pi parasyetyAha41 kSaNikAH sarvasaMskArA anyathaitadvirudhyate / apoho yanna saMskAro na ca kSaNika iSyate // ___ anyathA-avastuno vAcyatve, 'kSaNikAH sarvasaMskArAH-kRtakAH sarva utpattimantaH' iti, etat- uktam , virudhyate / l katham ? ityAha- apoho yad- yasmAt , na saMskAraH, avastutvAt / na ca kSaNikaH- nazvaraH, iSyate, tata eveti / nanvevaM hetu-sAdhyobhayAbhAve na vyabhicAra iti ka virodhaH ?, saMskArasAmAnyamuddizya kSaNikatvavidhAne vyApyavyApakabhAvasyaiva lAbhA diti cet / satyam , tathApi buddhipratibhAsarUpApohasyAvastusaMsparzana viparyayApAdane sAmarthyapratIyamAne tucchAroha ivAnyatrApi O tucchatve'pi tathApratItyupapattyA vA virodhodbhAvane tAtparyAt // 27 // api ca, evaM zAstrAdivayImapItyAha8 evaM ca vastunastattvaM hanta! shaastraadnishcitm| tadabhAveca suvyaktaM tadetacchuSkakhaNDanam // evaM ca- kalpitasya vAcyatve ca, vastunaH- skhalakSaNasya, tattvam- anityatyAdimaccam , hanta ! zAstrAt- piTakatrayalakSaNAt , anizcitaM bhavannItyA / tadabhAve ca- tatvanizcayAbhAce ca, sudhyaktam - atispaSTam , tadetat- zAstrapaNayanam , tanmUlaM bhavadanuSThAnaM ca, zuSkakhaNDanam , phalakaNAnAsAdanAt / atha zabdajanita vikalyAt sAmarthena tathA khalakSaNapratItena 415 // in Education I NTO al
Page #869
--------------------------------------------------------------------------
________________ doSa iti cet / na, vikalpa skhalakSaNayoH pratibandhasyaivAsiddheH, skhalakSaNamAlambanaM kinA'pyasalavikalpAta salavikalpe'syAkAraniyamopapatteH sAmarthya javikalpasyApi svalakSaNAsparzitvAt , samAropavyavacchedasya ca zAbdavikalpAdevopapattestakalpanAyAM mAnAbhAvAt / astvevameva zAstrAcaiyarthamiti cet / na, tathA sAta svalakSaNAsparzino vyAptyAyanapekSasyArthamApakasya zAbdasya mAnAntaratvaprasaGgAt , arthavivakSAnumitirUpatve ca tasya svAtantryeNa bAhyAnadhyavasAyitvenApravartakatvApAtAta , 'nAnuminomi kintu zAbdayAmi' ityanubhavAnupapattezca / api ca, anyavivakSAyAmanyazabdadarzanAd vivakSAvizeSamUcakatvamapi kathaM zabdAnAm ? / 'suvivecitaM kArya kAraNaM na vyabhicarati' iti nyAyAt zabdavizeSANAM tad na virudhyata iti cet / tarhi yenaiva prativandhena zabdavizeSo vivakSAvizeSamUcakastata evArthavizeSAtipAdakaH kiM nAbhyupagamyate ? / vivakSayA saha tadutpattireva pratibandho'rthena saha punariyamasaMbhavinIti cet / na, tathApi vivakSAyA vacane'rthapratipAdanarUpeSTasAdhanatAjJAnaM vinA'saMbhavAd vivakSopasarjanatayA'rthapratipAdakatvasya ca zukAdivacane vyabhicArAt, kalpitArthapratipAdakatve ca satyA-'satyavibhAgAbhAvAllokayAsocchedAta , zabdajanitArthaprativimbe bahirarthaviSayatAyAstAvikatvakalpanAyA ecaucityAditi diga / / 28 // ____ doSAntaramabhidhAtumAhabuddhAvarNe'pi cAdoSaH sstve'pygunnstthaa| AhAnApratipattyAdi zabdArthAyogato dhruvam // pratibandhena zabdavizeSo vivakSAvita / na, tathApi vivakSAyA vacanAcatArthapratipAdakatve ca jyo'rthana sar3a punariyapratipAdakatvasya ca vAcAvahigyaviSayatAyAsta citra lain Educat i onal For Private & Personel Use Only
Page #870
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAkhavA. samayaH // 416 // area Plele buddhAvarNe'pica-buddhAzlAghAyAmapi ca, adoSaH-doSAprasaGgaH nAmAMti parasya, yuddhAvarNasya buddhavizeSyakApakRSTatvaprakArakajJAna- samIkSA janakatvAbhAvAt , tathA, saMstave'pi-yuddhastutikaraNe'pi, aguNaH-guNAbhAvaprasaGgaH, buddhasaMstavavarNasya buddhvishessykotkRsstttvprkaa-stbkH| rakajJAnajanakatvAbhAvAt / tathA, AhAnApratipattyAdi- AhvAne kRte'pyapratipattya 'bhavRttyAdi, zabdArthAyogataH-zabdArthAsaMbandhA- AC // 11 // bhAva ipyamANe, dhruvam- Avazyakam / 'buddhyAkAre bahirAdhyAsAt sarvamidaM nopapannam' iti svIzavizeSadarzinaH parasya kathaM samAdhAnaM zobhate / athAnumAnika caityajJAne satyapi pittadoSeNa zaGkha pItimAdhyAsava vizeSadarzino'pyadizo lokavAsanAdoSAd na prakRtAdhyAsAnupapattiriti cet / na, adhiSThAna-tajjJAnAbhAve'dhyAsAnupapatteH, asAkSAtkAribhramasya vizeSadarzanamAtranivartyatvaniyamAca; anyathA kSaNikatvAnumAnAt parasyAkSaNikatvasamAropasyApyanivRttyApatteH / yadi ca bahirAdhyavasAyizAbdavikalpapratibandhakavizeSadazene lokavAsanAyA uttejakatvaM svIkriyate, ata eva lokavAsanAvirahiNAM vizeSadarzinAM yoginAM na pUrvakSaNabalAyAto'pIzavikalpa itIpyate, tadA lAghavAdasya bahirviSaye'bhrAntatvameva kalpyatAma , kiM tatra bhrAntatvasya, vAsanAvizeSe tatpatibandhakottejakatvAdezca kalpanayA ? ityAdi mUkSmadhiyA vibhAvanIyam // 29 // tadevaM siddhaH zabdA-rthayoH saMbandhaH, tatsiddhau ca nirAbAdhA sarvajJenAbhivyaktAdAgamAd dharmA-dharmavyavasthA, tatazca 'jJAna-kriyAbhyAM muktiH' ityatra nayamatabhedajanitaM vArtAntaramutthApayatijJAnAdeva niyogena siddhimicchanti kecn| anye kriyAta eveti dvAbhyAmanye vickssnnaaH||30|| // 16 // in Education in For Private Personel Use Only
Page #871
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnAdeva kevalAt , niyogena- avazyaMbhAvena, siddhim- muktim , icchanti kecana- jJAnavAdinaH / anyekriyAvAdinaH, "kriyAta eva kevalAyA muktiH' itIcchanti / anye- jJAna-kriyAvAdinaH, vicakSaNAH- ubhayasamarthanAd yathAvasthitabuddhayaH, dvAbhyA- samuditAbhyAM jJAna kriyAbhyAm , siddhimicchanti // 30 // tatra prathamaM jJAnavAdimatamupanyasyatijJAnaM hi phaladaM puMsAM na kriyA phaladA mtaa|mithyaajnyaanaatprvRttsy phlpraaptersNbhvaat||31|| jJAnaM hi- jJAnameva, phaladam- IhitaphalahetuH, puMsAm- phalArthinAM phalopAyaM pramAya pravartamAnAnAm , phalAvyabhicAradarzanAt / na kriyA phaladA matAH kutaH? ityAha- mithyAjJAnAt- upAyabhramAt , pravRttasya puruSasya, phalaprApterasaMbhavAt ;na hi mRgatRSNakAjalajJAnapravRttasyApi tadavAptiriti bhaavH| Agame'pyuktam- "paMDhamaM nANaM tao dayA" ityAdi / ityato-ol 'pyayamarthaH sidhyatIti draSTavyam // 31 // 'jJAnotkarSA-'pakarSAbhyAM phalotkarSA-'pakarSayorapi jJAnasyaiva phalahetutvam , kriyotkarSA-'pakarSayostavAtantratvAt' / ityabhiprAyavAnAha| jJAnahInAzca yalloke dRzyante hi mhaakriyaaH| tAmyanto'ticiraM kAlaM kleshaayaaspraaynnaaH|| prathamaM jJAnaM tato dayA / Jain Educatio n al
Page #872
--------------------------------------------------------------------------
________________ shaastrbaartaasmuccyH| 117 // sttiikH| tpkH| jJAnahInAzca- samyagupAyaparijJAna vikalAzca, yat- yasmAt , loke- jagati, mahAkriyAH- agamyamAnatvAd mahA- kriyA api puruSAH kASThavAhakAdayaH, klezAyAsaparAyaNAH- zArIra-mAnasaduHkhaparAH, aticiraM kAlaM tAmyanta:- klizyantaH, dRzyante, hi-nizcitam , na tu kriyotkarSe'pyutkRSTaM phalaM labhante // 32 // tathA, jJAnavantazca tavIryAttatra tatra svkrmnni| viziSTaphalayogenasukhino'lpakriyA api // 33 // jJAnavantazca- samyagupAyaparijJAnopetAzca, tadvIryAta - jJAnotkarSAt , tatra tatra- adhikRte svakarmaNi ratnavANijyAdau, | alpakriyA api-- alpavyApArA api, viziSTaphalayogena- utkRSTadhanaprAptyA, sukhinaH 'dRzyante' iti yogaH, na tu kriyApakarSAdapakaSTaphalabhAjo bhavanti / dharmakriyAmAzrityAgame'pyuktam "jaM annANI kammaM khavei bahuAhiM vAsakoDIhiM / taM nANI tihiM gutto khavei UsAsamitteNaM // 1 // " // 33 // pradhAnamapi puruSArthamaGgIkRtya jJAnameva sAkSAdupayogItyAhakevalajJAnabhAve ca muktirapyanyathA na yt| kriyAvato'pi yatnena tsmaajjnyaanaadsaumtaa|34|| kevala jJAnabhAve ca- kevalajJAnotpAde ca, muktirapi bhavati / anyathA- kevalajJAnAnutpAde, kriyAvato'pi yatnena1 yadajJAnI karma kSapayati bahukAbhirvarSakoTibhiH / tajjJAmI vibhiguptaH kSaya yurachayAsamAtreNa // 1 // // 417 // FE Jain Education For Private Personal Use Only
Page #873
--------------------------------------------------------------------------
________________ Jain Educati prayAsena yat yasmAt na bhavati / tasmAt kAraNAt, asauM- muktiH, jJAnAd matA na tu kriyAta iti // 34 // kriyAvAdimatamupanyasyannAha - kriyaiva phaladA puMsAM najJAnaM phaladaM matam / yataH strI bhakSyabhogajJo na jJAnAt sukhito bhavet // kriyaiva- pravRttilakSaNA, phaladA puMsAM phalArthinAm, na jJAnaM phaladaM matam, yataH - yasmAt strI- bhakSyabhogajJo na jJAnAt - strI - bhakSyabhogajJAnamAtrAt, sukhito bhavet, kintu strI- bhakSyabhogeNaiveti // 35 // kriyAbhAve jJAnotkarSasyApyaprayojakatvamAha kriyAhInAzca yalloke dRzyante jJAnino'pi hi / kRpAyatanamanyeSAM sukhsNpdvivrjitaaH||36|| kriyAhInAtha - vyApAravirahitAzca yat yasmAt loke- jagati jJAnino'pyAlasyopahatAH, hi- nizcitam, sukhena- antarAnandena, saMpadA ca lakSmyA vivarjitAH ata evAnyeSAM pazyatAM prANinAm, kRpAyatanaM- karuNAbhAjanam, dRzyante / / 36 / / upacayamAha | kriyopetAzca tadyogAdudagraphalabhAvataH / mUrkhA api hi bhUyAMso vipazcitsvAmino'naghAH // mational 90010454001634
Page #874
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAlA zAstravArtA kriyopetAzva- vyApArapravaNAca, tadyogAta- kriyAsAmAd , udagraphalabhAvataH- viziSTaphalasiddhaH, mUrkhA api histtiikH| samuccayaH santo bhUyAMsa IzvarAH, vipazcitsvAminaH- paNDitAdhipatayaH, anaghA- apApAH, dRzyante / tataH phalasiddhAvatantraM jJAnam / stbkH| // 418 // Tana Agame'pi kriyAyA eva prAdhAnyamuktam / tathAhi // 11 // "subahuM pi suamahIaM kiM kAhI caraNavippahINassa | aMdhassa jaha palittA dIvasayasahassakoDI vi? // 1 // " tathA"nANaM savisayaNiayaM na nANamitteNa kajaniSphattI / maggaNNU diluto hoi saceTTho aceho y||1|| AujjanakusalA vi naTTiA taM jaNaM Na tosei / jogaM ajuMjamANA jiMdaM kheyaM ca sA lahai / / 2 // iya nANaliMgasahio kAiajogaM Na jujaI jo u / na lahai sa mukkhasukkhaM lahai aNiMdaM sapakkhAo / / 3 // jANato vi ya tariuM kAiajogaMNa muMjaI jo u / so buDDai soeNaM evaM nANI crnnhiinno||4||" ityAdi // 37 // 1 subahupi zrutamadhItaM kiM kariSyati caraNahInasya / andhasya yathA pradIptA dIpazatasahasrakoTirapi // 1 // 2 jJAnaM svaniSayaniyataM na jJAnamANa kAryaniSpattiH / mArgako dRSTAnto bhavati saceSTo'ceSTazca // 1 // AtocanataMkuzalApi naTI taM janaM na toSayati / yogamayujAnA nindA khedaM ca sA labhate // 2 // iti jJAnaliGgasahitaH kAyika yogaM na yunakti yastu / na labhate sa mokSasaukhyaM labhate ca nindA svapakSAt // 3 // jAnavapi ca tarItuM kAyikayogaM na yunakti yastu / sa gruti zrotasA evaM jJAmI caraNahInaH // 4 // // 418 // Jain Education in a nal
Page #875
--------------------------------------------------------------------------
________________ yadapyuktam- 'jJAnotkarSAdeva muktiH, na kriyotkarSAt' iti; tat pratividhitsurAha-- kriyAtizayayogeca muktiH kevalino'pi hi / nAnyadA kevalitve'pi tadasau tnnibndhnaa|| kevalino'pi- sarvajJasyApi hi, kriyAtizayayoge ca- zailezIkaraNAkhyavyApArotkarSe ca, muktiH, nAnyadA-zailezyA arvAka, kevalitve'pi sati, tat- tasmAt , asau-muktiH, tannibandhanA- kriyAnimittikaivetyarthaH / / 38 // ubhayavAdimatamupanyasya nAhaphalaM jJAna-kriyAyoge srvmevoppdyte| tayorapi ca taddhAvaH paramArthena naanythaa||39|| ___ sarvameva phalaM-puruSArthatvena pahiyamANam , jJAna-kriyAyoge- ubhayasamudAya eva, upapadyate, viziSTaphalamadhikRtya pratyeka dezopakAritAyAH samudAye saMpUrNatopapa seH; uktaM ca bhASyakRtA___vIsu Na savvaha ciya sikatAtellaM va sAhaNAbhAvo / desovagAriyA jA sA samavAyammi saMpuNNA / / 1 // " atha saMpUrNatA phalopahitahetutvaM, dezopakAritA ca hetutvamAtram , tacca na pRthag , jJAna-kriyayoH parasparamuktadoSAt , tathA ca kathaM samavAye pUrNatA ? iti cet / na, pratyekamapi jJAna-kriyayoyoranvaya-vyatirekAnuvidhAnAvizeSeNa hetutvAt , - asamyagjJAne phalavyabhicArasya cAsamyakriyAyApapi tulyatvAditi bhAvaH / yadi ca phalamanupadadhAnaM jJAnaM jJAnameva tattvato 1 viSvaga na sarvathaiva sikatAtalamiva sAdhanAbhAvaH / dezopakAritA yA sA samavAye saMpUrNA // 1 // sAkhanaU collelol Jain Education Intel For Private Personal Use Only Jww.jainelibrary.org
Page #876
--------------------------------------------------------------------------
________________ khavArtAmuccayaH // 419|| saTIkaH / stavakaH / neSyate, tadA phalamanupadadhatI kriyApi kriyeti nocyata evetyabhiprAyayAnAha- tayorapida-jJAna-kriyayoH, tajJAyaH- jJAnakriyAvyapadezaH, paramArthena- nizcayena, nAnyathA- na tadyogamantareNa, phalAjupahitaspa sato'kAraNatvAt , kuzUlasthavIjA-vI- jayoravizeSAt , kAraNasya ca sataH phalopahitatvAt , kSetrasthavIjayaditi bhAvaH // 39 // etadevAhasAdhyamartha parijJAya yadi samyak pravartate / tatastatsAdhayatyeva tathA cAha bRhsptiH||40|| sAdhyamartha parijJAya- iSTatvasAdhyavAdinA pramAya, yadi samyak- parijJAnAnusAreNa, pravatI sAdhyopAye, tataH, tat- adhikRtaM sAdhyam , sAdhayatyeva, tathA cAha bRhaspatiretat saMvAdi // 40 // samyakpravRttiH sAdhyastha praaptyupaayo'bhidhiiyte| tadaprAptAvupAyatvaM na tasyA upapadyatA41 samyak pravRttiH- samyagjJAnapUrvikA kriyA, sAdhyasya-- iSTArthasya, prApyupAyo'bhidhIyate; tadaprAptau- sAdhyApAptI satyAm , upAyatvam-adhikRtasAdhya hetutvam , na, tasyAH- samyakpattitvAbhimatAyAH, upapadyate; ato nAsau samyak pravRttireveti bhAvaH // 41 // phalitArthayAha SIDDROICENTER // 19 // Jain Education Intemaio For Private & Personel Use Only
Page #877
--------------------------------------------------------------------------
________________ RRESTER asAdhyArambhiNaratena samyagjJAnaM na jaatucit|saadhyaanaarmbhinnshceti dvayabhanyonyasaMgatam / / asAdhyArambhiNastena kAraNena, samyagjJAnaM taccanItyA, na jAtucida, phalAvacchinnapravRttyanaGgatvAt ; sAdhyAnArabhiNazca- vyarthakAlakSapaNakRtaH, tata evaH iti hetoH, dvayam- jJAna-kriyobhayam , anyonyasaMgatam- itaretaranAntarIyakaM nishcytH||42|| ___anyonyasaMgatisamarthakameva vRddhavyapadezamAhaata evAgamajasya yA kriyA sA kriyocyte| AgamajJo'pi yastasyAM yathAzakti pravartate 43 | ata eva- jJAna-kriyayomitho'nuvinddhatvAdeva, AgamajJasya puMsaH, yA kriyA, sA- paramArthena, kriyocyate, AgamajJo'pi sa ucyate yaratasyAM kriyAyAm , yathAzakti-khasAmarthyAnurUpam , pravartate / ata evAgItArthAnAM svacchandavihAriNAM mAsakSapaNAdikAmapi na kriyAmAmananti zrutasuddhAH, na vA bhagnacAritrANAM pUrvaparyantamapi jJAnamAmananti, ""NicchayaNayassa caraNarasuvaghAe nANa-dasaNavahAM vi" iti vacanAditi draSTavyam // 43 // uktameva dRSTAntena bhAvayannAha nizcayanayasya caraNasyopaghAte jJAna-darzanavadho'pi / O raTRIKETERMITT Jain Educatio m ational For Private Personal Use Only
Page #878
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstratrArtA - cintAmaNisvarUpI daurgatyopahato nahi / tatprAptyupAyavaicitrye muktvAnyatra pravartate // 44 // samuccayaH / // 420 // cintAmaNirdAridryanAzano ratnavizeSastatsvarUpajJaH- paramArthena tatsvarUpajJAtA, dAridyopahataH san tatprAptyupAya vaicitrye - tallAbhopAyanAnAtve sati, svakRtisAdhyatAsUcanAya vaicitryopAdAnam ; na hi bahUnAmupAyAnAM madhya eko'pyanalasasya kRtisAdhyo na bhavatIti, nahi- naiva, muktvA tadupAyam, anyatra - anyopAye, pravartate // 44 // yastvanyatra pravartate nAsau tatsvarUpajJa evetyAha- na cAsau tatsvarUpo yo'nyatrApi pravartate / mAlatIgandhaguNaviddarbhe na ramate hyaliH // 45 // na cAsau tatsvarUpajJaH- tattvatazcintAmaNiratnasvarUpajJaH, yo'nyatrApi cintAmaNivyatiriktopAye'pi tadupAyaM muktvA pravartate / prativastUpamayA samarthayati-- mAlatIgandhaguNavit- jAtikusumasaurabhajJaH, aliH-- bhramarastiryakcco'pi hi yataH, darbhe-- tRNavizeSe, na ramate; kimutAnyaH ?, evaM na bhavatItyabhiprAyaH // 45 // pradhAnapuruSArthamaGgIkRtyo bhayopayogamAha - muktizca kevalajJAna-kriyAtizayajaiva hi / tadbhAva eva tadbhAvAttadabhAva'pyabhAvataH // 46 // mukti- pradhAnapuruSArtharUpA, kevalajJAna-kriyAtizayajaiva hi ubhayanibandhanaiva, nAnubhayanibandhaniketyarthaH / kutaH ? saTIkaH / stabakaH / // 11 // // 420 //
Page #879
--------------------------------------------------------------------------
________________ Jain Education Int ityAha- tadbhAva eva kevalajJAna- zailezI kriyAbhAva eva tadbhAvAt mukyutpAdAt, tadabhAve'pi kevalajJAna- zailezyanyatarAbhAve'pi, abhAvAt - muktyanutpAdAt ubhayorniyatAnvayavyatirekAnuvidhAne'pyanyatareNAnyatarAsiddhau cAvinigamAditi bhAvaH / / 46 / / tantrAntarIyA api madhyasthA ityamevAsthitavanta ityAha na viviktaM dvayaM samyagetadanyairapISyate / svakAryasAdhanAbhAvAdyathAha vyAsamaharSiH // 47 // na viviktam- anyatarasaMyuktam etad dvayam anyairapi tantrAntarIyairapi, samyagiSyate / kutaH ? ityAha- svakAryasAdhanAbhAvAt, kAryAsAdhakasya cAsamyaktvAt / saMvAdamAha - yathAha vyAsamaharSiH // 47 // 'baTharazca tapasvI ca zUrazcApyakRtatraNaH / madyapA strI satItvaM ca rAjan ! na zraddadhAmyaham // 48 | baraca mUrkhazva, tapasvI ca- utkRSTatapaHkArI caH zUravApi prathamamahArAdilaigyahInazvApi, akRtavraNa:- anirmitakSataH tathA, madyapA - citabhramahetumadyabhogavatI, strI, satItvaM ca pativratAtvaM caH tatra rAjan ! na zraddadhAmyahametat, zItoSNasparzAdivat parasparaviruddhatvAd vaTharatva- tapasvitvAdInAmiti bhAvaH / nanu phalopahita eva tacvato hetutvavyavahAre'pi phalopahitatvena na hetutA, AtmAzrayAt nApi kurvadrUpatvena, bhedavizeSeNa vA tena rUpeNAnvayavyatirekAgrahAt / kintu
Page #880
--------------------------------------------------------------------------
________________ sttiikH| stvkH| // 11 // zAstravAtA- samyakpravRttitvanaiva phalaprAptihetutA, jJAnaM tu pravRttijanakatayA'nyathAsiddhamiti cet / na, ranavANijyAdikarmaNa eva viziSTasamuccayaH dhanAdiphalaprAptihetutvAt , samyagjJAna-pravRttyostu tatra tatra karmaNyeva tulyavavyApArAt / ata eva dhanavyApAravatAmIzvarANAM // 42 // pANDityaprayojakasamyagjJAnAbhAve'pi ratnavANijyAdiprayojakasamyagjJAnasattvAd na kSatiH, anyathA phalAvacchinnatvarUpapravRttisamyaktvasya hetutAvacchedakatvAyogAt / samyagjJAnapUrvakapravRttitvena hetutve tvAvazyakatvAjjJAnasyaiva hetutvamiti jJAnanayena vaktuM zakyatvAt ; cAritrasya tu pravRttirUpasyaivAdhikRtaphalahetukarmanvAt / tatra jJAna-kriyayoAra-dvAribhAvena phala-hetutvaM | nirAbAdham / etena 'mantrAgupayogAdeva kevalAd vanitAdiphalaprApteH kriyAyA akizcitkaratvam' iti jJAnanayokto doSo nirastaH, tatra vanitAdyAgamanasyaiva vanitAdiprAptihetutvAt, tatra ca mantropayogavat parijapanAdikriyAyA api hetutvAt / | tadAha bhASyakAra: "parijavaNAI kiriyA maMtesu vi sAhaNaM Na tammattaM / tannANao a na phalaM tannANaM jeNamakiriyaM // 1 // " atha parijapanamapi dhArAvAhikaM mantrajJAnameva, na tu vAgvyApArarUpA kriyA'pi, tUSNI mantra japatAmapi phalasiddhaH na cAkriyasyAkAzavat kAryajanakatvamasaMgatamiti vAcyam kriyAyAH saMyoga vibhAgAdAveva hetutvena tAM vinA''kAzAdAvapi kAryAntarAbhyupagamAditi cet / na, puruSArthe vanitAdyAkarSaNe parijapanarUpamAnasavyApArAkhyAyA apyantaHkriyAyA hetutvAt , tattanmantrasaMketopanibaddhadevatApreraNajanyatvAca tasya tadAha 1 parijananAdiH kriyA mantreSvapi sAdhana tanmAtram / tarajJAnananana phala tajjJAnaM yenAkriyam // 1 // PROPORAPE // 421 // Join Education Inter For Private Personel Use Only w.jainelibrary.org
Page #881
--------------------------------------------------------------------------
________________ "to taM katto, bhannar3a taM samayaNivaddhadeva bhavahiyaM / kiriyAphalaM ciya jao na NANamittova ogassa // 1 // " syAdetajjJAnaM pariccheda evapakSINaM na muktiprAptAvupayujyata iti / maitram, jJAna-kriyayoH zivikAvAhakapuruSavadekasvabhAvenAsahakAritve'pi nayana-caraNayoriva svabhAvabhedena sahakAritvAbhidhAnAt tayordvAra-dvAribhAvenaiva hetutvopapatteH / tathA sati pravacanamAtRjJAnAtiriktazrutAnupayogaH syAditi cet / na svAtantryeNa zrutasyApi dhyAnAdimAnasa kriyA dvArakasyaivopayogAt; anyathA dravyazrutatvApatteH / syAdetajjJAnasya paramparayA hetutvAdanavattAvindhanAdevi gauNaM hetutvam; "pAraMparasiddhI daMsaNa-nANehiM hoi caraNassa / pAraMparappAsiddhI jaha hoi tadanna-pANANaM // 1 // " ityAgamAt, kriyAyAstvanantaratvAd mukhyaM hetutvamiti kriyAnayo viziSyate, jJAnanayastu hIyate; tadidamuktaM bhAyakRtApi - " nauNaM paraMparamaNaMtarA u kiriyA tayaM pahANavaraM, juttaM kAraNaM" iti kathamubhayanayAnugrAhakamubhayavAdimatamiti / / maivam, pravRttikAle tajJjanakajJAnasyApi sattvenAnantaratvAvirodhAt / na hyuttaravizeSaguNena pUrvavizeSaguNanAza ityabhyupagamo naH / na caivaM kriyAyA dvAratvavirodhaH, dvAriNo'nAze'pi svaphalayAM rniyatamadhyabhAvena tadavirodhAt dvAratve dvArinAzaviziSTatvAtre zAt ; tadidamuktaM bhASyakRtaiva "ahavA samayaM to donni juttAI" / prathamapakSAbhidhAnaM tu jJAnanayAbhimatasvaviSayamukhyatvAbhi Jain Education national 1 tatastat kutaH, bhavyate tat samapanibaddhadevatopahitam / kriyAphalameva yato na jJAnamAtropayogasya // 1 // 2 pAramparyaprasiddhirjJAna darzanAbhyAM bhavati caraNasya / pAramparyaprasiddhiryathA bhavati tathA'nnapAnayoH // 2 // 3 jJAnaM pAramparamanantarA tu kriyA tat pradhAnataraM yuktaM kAraNam / 4 athavA samakaM tato dve yuke / goribaa
Page #882
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstrabArtA- nivezatyAgAya, isvatva-dIrghatvayoriva gauNatva-mukhyatvayArApekSikatvAt / etana saTIkaH / samuccayaH "jamhA daMsaNa-nANA saMpunaphalaM Na diti patteyaM / cArittajuA diti hu visissae teNa cAri // 1 // " stbkH| // 42 // itIyamAgamoktiyAkhyAtA, AtmagRhazuddhaye pradIpadIpana-saMmArjanImArjana-vAtAyanajAlakapidhAnasthAnIyajJAna-tapaH-saM // 11 // yamAnAmekadaiva vyApArAt , phalopayogitayA dvayorapi mukhyatvAvizeSAt H yadAgamaH| "nANaM payAsayaM sohao tavo saMjamo a guttikro| tihaM pi samAoge mukkho jiNasAsaNe bhaNio // 1 // " iti / / yadi caivamapi 'kAlato dezatazca skhetarasakalakAraNasamavadhAnavyApyasamavadhAnakatvalakSaNa utkarSazcAritrakriyAyAmeva, na khalu SaSThaguNasthAnabhAvipariNAmarUpaM cAritraM caturthaguNasthAnabhAvipariNAmarUpaM jJAnamatipatya vartate, na vA caturdazaguNa- HI sthAnacaramasamayabhAviparamacAritraM trayodazaguNasthAnabhAvikevalajJAnamatipatyeti; ghaTakAraNeSu daNDAdiSvapi caramakapAlasaMyogo'pi hItyameva viziSyate; na ca svaprayojyavijAtIyasaMyogasaMbandhena daNDAderapi svaprayojyAtizayitacAritrasaMbandhena c| jJAnAderapi svetarasakalakAraNasamavadhAnavyApyasamavadhAnakatvaM nirvAdhamiti vAcyam, svatastathAtvasya vizeSArthatvAt' ityabhimanyate, tadA 'jJAnameva viziSyate, tAdRzakriyAjanakatvAt , na ca svApekSayA tasyAtizayo'stu, na tu svakAryApekSayeti , yasmAjJAna darzane saMpUrNaphalaM na dattaH pratyekam / cAritrayukta datto viziSyate tena cAritram // 1 // 2 jJAna prakAzakaM zodhakaM tapaH saMyamazca guptikaraH / trayANAmapi samAyoge mekSio jinazAsane bhaNitaH // 1 // // 22 // bara
Page #883
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAcyam, "deseNa me" ityAdinyAyAt, svakAryakAryasyApi svakAryatvAvizeSAt kAryadvaividhyena tasya dvidhAtizayAt, svakAniSThAtizayasya paramparayA svaniSThatvAcca yathA hi mRttikAspAntarAlavartipiNDAdikAryaM janayantI ghaTaM prati na mukhyatAM jahAti tathA jJAnamadhyAntarAlikaM saMvaraM janayad na mokSaM prati tathA' iti jJAnanayasmayaprasaro'pi kathaM nivAraNIyaH ? / tasmAt tulyavatsamuccayenaiva jJAna-kriye AdaraNIye iti / adhikaM parIkSAyAm / / 48 / / tadevamupadarzitaM zAstrasamyaktvam // atha prAg vakSyamANatvena pratijJAtaM muktermRtyAdivarjitatvamupapAdayati- mRtyAdivarjitA ceha muktiH karmaparikSayAt / nAkarmaNaH kvacijjanma yathoktaM pUrvasUribhiH // mRtyAdivarjitA ca- mRtyu-jarA-janmavarjitA va iha-pravacane, muktiH, karmaparikSayAt- sarvathA karmavigamAt tadabhAve ca kAraNaM vinA kAryAnutpatteruktopapatteH / tadAha- na, akarmaNaH- karmarahitasya, kacit, janma- sammUrcchanotpatyAdirUpam, janmano gatyAdikarmanimittatvAt yathoktaM pUrvasUribhiH- umAsvAtima mukhaiH / / 49 / / kimuktam ? ityAha- dagdhe bIje yathAtyantaM prAdurbhavati nAGkuraH / karmavIje tathA dagdhe na rohati bhavAGkuraH // 1 "dAseNa me kharo kIo dAso vi me kharo vi me" ityasmAdityarthaH / acceptona
Page #884
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtA smuccyH| // 423 // sttiikH| stbkH| // 11 // prAsArakhaeio atyanta- niHzeSatayA, dagdha bIje-zAlyAdibIje, yathA'GkaraH- zAlyaGkaraH, na prAdurbhavati, tathA karmabIja- jJAnAvaraNAdiprakRtimaye, atyantaM dagdhe sati, bhavAGkuraH- nara-nArakAdyagrimabhavaH 'na prAdurbhavati' iti yojyam / / 50 // janmAbhAve jarA-mRtyorabhAvo hetvabhAvataH / tadabhAve ca niHzeSaduHkhAbhAvaH sadaiva hi // janmAbhAve, jarA-mRtyoH- vayohAnyA-''yuHkSayalakSaNayoH, abhAvaH- anutpattiH, hetvabhAvataH- kAraNAbhAvAt , janmAvasthArUpatvAt tayoH / tataH siddhaM mRtyAdivarjitatvam / tadabhAve ca- mRtyAyabhAve ca, niHzeSaduHkhAbhAvaH-roga-zokAdisakaladuHkhavirahaH, sadaiva hi- AkAlameva / evaM ca duHkhodvignAnAM muktyarthapravRttirupapAditA bhavati // 51 // na caivamabhAvakamayI muktirityAhaparamAnandabhAvazca tadabhAve hi shaashvtH|vyaabaadhaabhaavsNsiddhH siddhAnAM sukhamucyate // 52 // . paramAnandabhAvazca- prakRSTasvAsthyalakSaNaH, tadabhAva- niHzeSaduHkhAbhAve, hi- nizcitam , zAzvataH- apratipAtI, I vyAvAdhAbhAvasaMsiddhaH- kAma-krodha-zItoSNa-kSut-pipAsAdivyAkulatAnivRtyupajAtaH, siddhAnAM sukhamucyate / na ca tatra sukhAbhAvaH, viSayasaMnikarSAdivad vyAvAdhAbhAvasyApi sukhavizeSahetutvAt / kAma-krodhAdyabhAve'pi yoginAM sukhasAkSAtkAra , mule sarvatrAdazeSu 'sukhamiSyate' iti pAThaH / // 421 Jain Education For Private & Personel Use Only
Page #885
--------------------------------------------------------------------------
________________ Jain Educatio sAmrAjyAt / na ca tatra duHkhAbhAva eva sukhAbhimAnaH, zamAditAratamyena tattAratamyAnubhavAt / na cAbhimAnikameva tat sukhaM na muktAvanuvartitumutsahata iti vAcyam, cumbanAdijanitasukhavailakSaNyenAnubhavAt, abhimAnavirahe tadabhivyaktezca / nApi mAnorathikatvAdeva tasya muktAvananuvRttiH, saMhRtasakalavikalpAnAmapi tadanubhavAt / vaiSayikatvaM tu tatrAsaMbhavaduktikameva, gAdiviSayANAM tadA'saMnidhAnAt / nApyAbhAsikatvAdeva tasya muktAvananuvRttiH / na hyanabhyastayogAnAM zamasukha saMbhavaH / na cAbhyAso'sakRtpravRttilakSaNo muktau saMbhavatIti vAcyam, abhyAsasya tatvajJAna iva nirupamasukhe'pi pratibandhakanivartakatayaivopayogitvAt, tattvatastu tatra pratibandhakApagamasyaiva hetutvAt / pratibandhakaM ca tatra vyAvAdhAjanakaM vedanIyaM karmaiva / iti siddhaM vyAvAdhAbhAvasiddhaM siddhAnAM sukham / na ca dharmAbhAvAt tadA sukhAnupapattiH, tadabhAve'pi tajjanitasukhanAzakAbhAvenAnuvRtteH, sthairyarUpacAritradharmasya tadA sadbhAvasyApi granthakadadabhimatatvAcca / utpanne siddhamukhe pradhvaMsAbhAve dRSTamavinAzitvamanabhyupagacchataH, kApyadRSTamamacyutAnutpannamIzvarajJAnAdikaM cAbhyupagacchataH parasya tu susthitaM naiyAyikatvamiti dig ||52|| etadguNagarbhameva siddhakharUpamabhiSTauti | sarvadvandvavinirmuktAH sarvabAdhAvivarjitAH / sarvasaMsiddhasatkAryAH sukhaM teSAM kimucyate ? | 53 sarvairdvandvaiH zItoSNAdibhirvinirmuktAH, tathA, sarvAbhirvAdhAbhiH kSut-pipAsAdipIDAbhirvivarjitAH, tathA, sarva saMsiddhaM satkAryamAnandopayogi kRtyaM yeSAM te tathA / IdRzA hi siddhA bhagavantaH / kimucyate teSAM sukham ?, parimitAhetukatvAt, national
Page #886
--------------------------------------------------------------------------
________________ SRO shaasrvaatoNsmuccyH| // 424|| AIRE 11 // SECREASICS aparimitaM hi tata: sarveSAmapi sAMsArikasukhAnAmetadanantabhAgavartitvAt , etadupamAnasya kasyApya lAbhAt / yathA hi nagaraguNAn dRSTvA pallyAmAgato bhillastatpatimallaM kamapyapazyan jAnanapi nopamAtumISTe pareSAM puraH, tathA jAnannapi hi siddhasu- khamahimAnamasadbhirupamAnaiH kevalyapi nopamAtumISTe / iti kathamiva pareSAmado vAcAM gocaraH ? iti smartavyam // 53 // bhUyo'pi paramamaGgalabhUtamamISAM lkssnnmbhissttauti| amUrtAH srvbhaavshaastrailokyoprivrtinH|kssiinnsnggaa mahAtmAnaste sadA sukhamAsate // 54 // amUrtAH- nAma-gotrakarmakSayAd rUpAdisaMnivezamayamUrtirahitAH, sarvabhAvajJAH- nirAvaraNazasvabhAvatayA sakalapadArthajJAtAraH, tathA, trailokyoparivartina:- UrdhvagatisvabhAvatvena parato dharmAstikAyAdyanupagraheNa ca lokAntasthAH "aloe paDihayA siddhA loaggammi paiTTiyA" ityAgamAt ; tathA, kSINasaGgAH-kSINAzeSakarmANaH, ata eva mahAtmAnaH- aSTaguNayogitvena sarvathA zuddhAtmAnaH, abocAma ca- "saMvahA paramappattaM siddhANaM ceva saMsiddhaM" / te-siddhAH, sadA-nirantaram , ekarUpatayaivAvyAkulam , Asate- avatiSThante / te ca siddhAstIrthAdibhedAta sUtre pazcadazavidhAH prajJaptAH, tathA ca prajJApanAsUtram-"aNantarasiddhaasaMsArasamAvaNNagajI 1 aloke pratihatAH siddhA lokAgre pratiSThitAH / 2 sarvathA paramAtmatvaM siddhAnAmeva saMsiddham / 3 anantarasiddhAsaMpArasamApannakajIvaprajJApanA paJcadazavidhA prajJaptA, tadyathA- tIrthasiddhAH, atIrthasiddhAH, tIrthakarasiddhAH, atIrthakarasiddhAH, svayaMbuddhasiddhAH, pratyekabuddha siddhAH, buddhabodhitasiddhAH, strIliGgasiddhAH, puruSaliGgasiddhAH, napuMsakaliGgasiddhAH, svaliGgasiddhAH, anyaliGgasiddhAH, gRhiliGgasiddhAH, ekasiddhAH, anekasiddhAH / // 124 // For Private Personel Use Only
Page #887
--------------------------------------------------------------------------
________________ vapaNNavaNA panarasavihA paNNatA, taM jahA-titthasiddhA, atitthasiddhA, titthagarasiddhA, atitthagarAsaddhA, sayaMbuddhasiddhA, patteyabuddhasiddhA, buddhabohiasiddhA, itthIliGgasiddhA, purisaliGgAsiddhA, NapuMsagaliGgasiddhA, saliGgasiddhA, aNNaliGgAsiddhA, gihiliGgasiddhA, egasiddhA, aNegasiddhA" iti / tatra tIrthe caturvarNazramaNasaMgharUpe prathamagaNadhararUpe cotpanne sati siddhaastiirthsiddhaaH| tIrthasyAbhAve'nutpattilakSaNa AntarAlikavyavacchedalakSaNe vA sati siddhA atIrthasiddhA marudevyAdayaH, suvidhisthAmyAyapAntarAle virajyAptamahodayAzca / tIrthakarA avAptajinanAmodayArjitasamRddhayaH santaH siddhAstIrthakarAsiddhAH / atIrthakarAH sAmAnyakevalinaH santaH siddhA atIrthakarasiddhAH / svayameva bAhyapratyayamantareNaiva nijajAtismaraNAdinA buddhAH santaH siddhAH svayaMbuddhasiddhAH, te ca tIrthakarA-'tIrthakarabhedena dvividhAH, iha cAtIrthakarairadhikAraH / pratyekaM bAhyaM vRSadhAdikAraNamabhisamIkSya buddhAH sannaH siddhAH prtyekbuddhsiddhaaH| buddhagurvAdibhirvAdhitAH santaH siddhA buddhabodhitasiddhAH / khiyA liGga strIliGgaM strItvasyopalakSaNamityarthaH, tacca tridhA-vedaH, zarIranirvRttiH, nepathyaM ceti; iha ca zarIranivRtyaivAdhikAro na vedanepathyAbhyAm ; tayormokSAnaGgatvAt / tatastamilliGge vartamAnAH santaH siddhAH strIliGgasiddhAH, Aha ca nandyadhyayanacUNikat| "itthIe liGga ithiliGga, itthIe uvalakkhaNaM ti vuttaM havA / taM ca tivihaM- vedo, sarIraM, vatthaM ca / iha sarIrANivattIe ahigAro, Na vea-nnevtthehiN"| tathA, paMliGge paMzarIranittirUpe vyavasthitAH santaH siddhAH puMliGga . striyA liGga strIliGgam , striyA upalakSaNamityuktaM bhavati, taca trividham - vedaH, zarIram , nepathyaM ca / iha zarIranivRtteradhikAraH, na veda nepathyAbhyAm / akhi taa Jain Education Intema INTrjainelibrary.org
Page #888
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtA | samuccayaH / // 425 / / siddhAH / evaM napuMsakazarIre vyavasthitAH santaH siddhA napuMsakaliGgasiddhAH / tathA, svaliGge rajoharaNAdirUpe vyavasthitAH santaH siddhAH svaliGgasiddhAH / anyaliGge parivrAjakAdisaMbandhinyeva vyavasthitAH siddhA anyaliGgasiddhAH / gRhiliGge vyavasthitAH siddhA gRhiliGgasiddhA marudevyAdayaH / ekasmin samaya ekakA eva santaH siddhA ekasiddhAH / ekasmin samaye'nekaiH saha siddhA anekasiddhAH / atrAcakSate kSapaNakA abhinivezapezala cittAH - ' 'strIliGgasiddhA:' ityatra 'pUrva kSINastrIvedAH santaH siddhAH' ityayamartha AzrayaNIyaH, liGgapadena mokSAnaGgasyApi vedasyAtropAdAnAt, atIrthakara siddhAdAviva mokSAGgopAdhyupAdAne niyamAbhAvAt, strIzarIrAvasthitAstu na muktibhAjaH, strItvAt, vyatireke puruSavat / athavA, striyo mokSabhAjo na bhavanti, viziSTapUrvAdhyayanalabdhyabhAvavattvAt abhavyavat' iti / te bhrAntAH, liGgapadena vedopAdAne'pyuktArthasya strImuktiM vinAnupapatteH, pUrva strIvedAdikSayasya zarIranirvRttiniyamaniyatatvAt tathAhi yadi puruSaH prArambhakastadA pUrva napuMsaka vedam, tataH strI vedam, tato hAsyAdiSaTkaM kSapayati, tataH puruSavedaM khaNDatrayaM kRtvA khaNDadvayaM yugapat kSapayati, tRtIyakhaNDaM tu saMjvalanako prakSipati / yadi ca strI prArambhikA, tataH prathamaM napuMsaka vedam, tataH puruSavedam, tataH padm, tatazca strIvedam / yadi napuMsakaH mArambhakastadA prathamaM strIvedam, tataH puruSavedam, tataH SaTm, tato napuMsakavedamiti / anyathA kalpanaM cAnAgamikam / na ca 'strIliGgasiddhAH' ityatra svAtiko'yamarthaH, satisaptamyAH strIliGgavyavasthitasyaiva svarasato lAbhAt / paribhASA cAsaMpradAyikI kalpitatvAd na pramANamiti na kiJcidetat / saTIkaH / stavakaH / // 11 // // 425 // *
Page #889
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'striyo na muktibhAjaH' ityatra ca sarvAsAM strINAM pakSIkaraNesbhavyastrINAM muktyanabhyupagamAt siddhasAdhanam bhavyastrINAmapi pakSIkaraNe bhavyAnAmapi sarvAsAM muktyanabhyupagamAt "bhavtrA vi te agaMtA je siddhimuhaM Na pAvaMti" iti vacanaprAmANyAt; avAptasamyagdarzanAnAmapi paMkSIkaraNe parityaktasamyagdarzanAbhiH, aparityaktasamyagdarzanAnAmapi pakSIkaraNeprAptAvika caritrAbhistaddoSatAdavasthyAt / kiJca, stana - jaghanAditryAkArayogitvarUpastrItvaheturviparyaye bAdhakapramANAbhAvAt saMdigdhavipakSavyAvRttikatvAdanaikAntikaH / na ca pakSIyavyabhicArasaMzayasyAnumitipratibandhakatve'numAnamAtroccheda iti zaGkanIyam, svArasikasya tasyAtathAtve'pyaprayojakatvAhitasyAnvayavyatirekAbhyAM pratibandhakatvAvadhAraNAt / etena 'strIparyAyakAlAvacchedena strItvAvacchinne muktyayogitvasAdhane na doSaH, pakSatAvacchedakAvacchedena sAdhyasiddhAvaMzataH siddhasAdhanasya 'pRthivItarebhyo bhidyate' ityAdAvivAdopatvAt' ityuktAvapi na kSatiH / nanvevamapi dvitIyatau na bAdhakam, pUrvAdhyayanAbhAve sakalakarmaviTapivAna lakalpA''grazukladhyAnadvayAbhAvAt, "Aye pUrvavidaH" iti vacanaprAmANyAt tadabhAve ca kevalajJAnAnutpacyA muktyanupapatteraprayojakatvAbhAvAt ; ayamevAbhiprAya: 'na strINAM muktiH, puruSebhyo hInatvAt, napuMsakAdivat' iti prabhAcandraprayogasyApi zrutApekSayA hInatvasya grahaNAt uktarItyAMzataH siddhasAdhanasyAdoSatvAca 'sAmAnyataH pakSa siddhasAdhanam vivAdAspadIbhUtAnAM pakSatve cetaravyAvartakaSakSavizeSaNAnuvAdAne pakSasya nyUnatvam, prakaraNAdeva tallAbhe ca pakSasyApi tata eva labhyasyAnupAdAnaprasaGgaH' iti doSAnavakAzAditi cet / na, pUrvAdhyayanaM vinA''dyabhavyA api te'nantA ye siddhisukhaM na prApnuvanti / 2 tattvArthAdhigamasUtre 9 / 39 / Jain Educationational 158dosc0650000066
Page #890
--------------------------------------------------------------------------
________________ tthiikH| shvkH| zAstravAtA- zukladhyAnadvayAbhAve prAktanabhavAnadhItapUrvANAM vartamAnatIrthAdhipatyAdInAmapi tadabhAvena muktyabhAvApatteH / yadi ca 'zAstra yogA- samuzyaH / gamyasAmarthyayogAvaseyabhAveSvatisUkSmeSvapi teSAM viziSTakSayopazamaprabhavaprabhAvayogAt pUrvadharasyeva bodhaatireksdbhaavaadaayshukl||426|| dhyAnadvayamAptaH kevalAvAptikrameNa muktinAtiriti na dopaH, adhyayanamantareNApi bhAvanA pUrvavittasaMbhavAt' iti vibhAvyate; tadA nirgranthInAmapyevaM dvitayasaMbhave doSAbhAvAt / kiJca, viziSTapUrvAdhyayanAnadhikAro'pi tAsAM kutaH siddhaH ? / sarvajJapraNItAdAgamAditi cet| lata eva muktibhAktvasyApi tAsAM siddhirastu / na hi 'ekavAkyatayA vyavasthito dRSTe-TAdiSu bAdhAmananubhavanAsAgamaH kacit pramANaM kacid na' ityabhyupagantuM zakyaM prekSAvatA / vastuto'zaMtaH siddhasAdhanamadhyabAdhitavizeSAntaropasthitI na doSaH, anyathAMzalastyAyogAt / na cAtrAprAptAvikalacAritrAtiriktaM muktyabhAjanaM vizeSAntaramupatiSThate yena tad na doSaH syAditi na kiJcidevata / itthaM ca vivAdAspadIbhUtastrINAM pakSatve'pi na nirvAhaH, vivAdAspadIbhUtatvenAtiriktavizeSaparigrahA yogAt / etena 'nyUnatvaM puruSadopo na tu vastudoSaH, na caitAvataiva vAdiparAjayAt kathAparyavasAnam , tatvanirNiISAyAmaHdoSAt' ityuktAvapi na ksstiH| atha cAritrAbhAvAdeva strINAM na muktiH| nanvatAvapi tAsAM kutaH siddhaH / strItvAditi cet / nanvevaM puruSatvAt puruSa| syApi tadabhAvaH kiM na sidhyet / / atha puruSe sakalasAvadyayoganivRttirUpacittapariNataH svasaMvedanAdhyakSasiddhatvAt , anyaizcAnumAnAd na tatsiddhiriti cet / nanu sA khiyAM tathaiva kiM nAvasIyate / atha tAsAM bhagavatA nairgranthyasyAnabhidhAnAd na ttmaaptiH| // 426 For Private Personal use only
Page #891
--------------------------------------------------------------------------
________________ asadetat , tAsAM tasya bhagavatA "No kappadi NiggaMthassa NiggaMthIe vA abhinnatAlapalaMve paDigAhittae" ityAdyAgamena bahuzaH pratipAdanAt , ayogyAyAH pravrajyApratiSedhasya vizeSAbhyanujJAparatvAcca / atha salajjatayA tAsAM cAritramUlamacelatvaM na saMbhavati, amAvRtAnAM tAsAM tirazcInAmiva puruSairabhibhavanIyatvAt , "no kappai NiggaMthIe acelAe hottae" iti bhagabadAgamenApi niSiddhameva nAgnyam, iti na tAsAM cAritrasaMbhava iti cet / na, nAgnyaM hi na cAritrAGgam , lajjArUpasaMyamavighAtitvAt / na ca dharmopakaraNadharaNena parigrahaH, tasya mUrUipatvAditiH prapaJcitatvAditi na kizcidetat / na ca strINAM svabhAvata eva mAyAprakarSavattvamujjambhate; na ca tatprakarSe niSkapAyapariNAmarUpaM cAritramujjIvatIti cet / na, caramazarIriNAmapi nAradAdInAM mAyAdiprakarSavattvazravaNAt / teSAM saMjvalanI mAyA na cAritravirodhinIti cet / saMyatInAmapi tAdRzyeva sA kiM na tathA ? / na ca sarvAsAM mAyApakarSaniyamo'pi, khabhAvasiddhAyA api tasyA bhUyasISu viparItapariNAmena nivRttidarzanAt / etena 'striyo na cAritrapariNAmavatyaH, puruSApekSayA tIvakAmavacAt , napuMsakavat' ityapAstam , tIvasyApi kAmasya bhUyasIpu tAsu zrutaparizIlana-sAdhupAsanAdipramUtaviparItapariNAmena nivRttidarzanAt / na ca mithyAtvasahAyena mahApApena strItvasya nirvartanAd na strIzarIravartina AtmanazcAritramAptiriti zaGkanIyam , samyaktvapratipattyaiva mithyAtvAdInAM kSayAdisambhavAt / AstrIzarIraM tadanuvRttau tasyAH samyaktvAderapyapalApaprasaGgAt / uktaM ca- 'samyaktvapratipattikAla evAntaHkoTisthitikAnAM sarvakarmaNAM bhAvena mithyAtvamohanIyAdInAM kSayAdisaMbhavAt' iti / na ca kakSA-stanA 1 na karapyate nigranthasya nirganthyA vA'bhinnatAlapralamyAn pratigrahItum / 2 na karapyate ninthyA acela yA bhavitum / Halww.jainelibrary.org Jain Education Inter n For Private Personal Use Only a
Page #892
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtA smuccyH| // 427 sttiikH| stbkH| // 11 // didezeSu saMsajana.dyazuddhaH prANAtipAtabahulatvAd na tAsAM cAritramiti vAcyam / zuddhazarIrAyA api bhUyasyA darzanAta , prANAtipAtapariNAmAbhAvAt / yadi ca strINAM cAritraM na syAt tadA 'sAdhuH, sAdhvI, zrAvakaH, zrAvikA ca' iti caturvarNasaMghavyavasthotsIdet / athANuvratadhAriNI zrAvikApi 'sAdhvI' ityevaM vyapadizyata iti na doSa iti cet / hanta ! tarhi kevala| samyaktvadhAriNyeva zrAvikAvyapadezamAsAdayet ; evaM ca zrAvakeSvapi tathA dvaividhyaprasaGgena paJcavidhaH saMghaH prasajyeta / atha veSadhAriNI zrAvikA 'sAdhvI' iti vyapadizyate, zrAvakastu tathAbhUtastattvato yatireveti cAturvaidhyaM vyavatiSThata iti cet / nUnaM guNaM vinA veSadhAraNe viDambakaceSTaiva sA / etena 'ekonaSaSTireva jIvA yathA triSaSTiH zalAkApuruSA vyapadizyante tathA trividho'pi saMgho vivakSAvazAccaturvidho vyapadizyate' iti nirastam , vivakSAbIjAbhAvAt / syAdetat saMbhavatu nAma cAritralezaH strINAm , yadalAdimAH sAdhvIvyapadezamAsAdayeyuH, na tu mokSahetustatprakarSo'pi tAsu saMbhavI / maivam , strItvena samaM ratnatrayaprakarSasya virodhAsiddheH, tasya zailezyavasthAcaramasamayabhAvitvenAdRSTatvAt , tadadarzane ca svabhAvata eva cchAyA-''tapayoriva tayoH pratyakSeNa virodhAgrahAt / pratyakSAmavRttau cAnumAnasyApravRtteH, tasya pratyakSamUlatvAt , Agamasya ca tadvirodhapratipAdakasyAzravaNAt , pratyuta tadavirodhapatipAdakasyaiva jAgarUkatvAt / na ca vAda-vikriyA-cAraNAdilabdhivizeSahetusaMyamavizeSavirahe kathaM tAsAM tadadhikamokSahetutatsattvam ? iti vAcyam , labdhivizeSahetusaMyamavirahasya mokSahetusaMyamavirahAvyApyatvAt , mApa-tuSAdInAM labdhivizeSahetusaMyamAbhAve'pi mokSahetutacchravaNAt , kSAyopazamikalabdhivirahe'pi kSAyikalabdherapatighAtAt , anyathAvadhijJAnAdikamupamRdya kevalajJAnasyAprAdurbhAvaprasaGgAt , Aha ca // 427 // Jain Education For Private Personel Use Only
Page #893
--------------------------------------------------------------------------
________________ "vAda-vikurvaNatvAdilabdhivirahe zrute kanIyasi ca / jinakalpa-manaHparyayavirahe'pi na siddhiviraho'sti // 1 // " iti / etena 'strINAM veda-mohanIyAdikarmaNaH puruSApekSayA prabalatvAt , prabalasya ca karmaNaH prabalenaivAnuSThAnena kSapaNayogyatvAt / anyathA jinakalpAyucchedApatteH, strINAM ca "jiNakappiyA itthI Na havaI" ityAdyAgamena jinakalpaniSedhAt , viziSTacAritrAbhAvAt kathaM prabalakarmakSapaNam , tadabhAve ca kathaM mokSaH ?' iti nirastam / puruSebhyaH pravalakarmatvasyaiva strINAmasiddheH, strIvedasya puMvedApekSayA prAbalye'pi tasya puruSeSvaSyavAdhitatvAt , nairantaryeNa prajvalanasya cAniyatatvAt / kacit strItvasahacaritadoSapAbalye'pi kacit puMstvasahacaritadoSaprAbalyasyApi darzanAt / astu vA puruSApekSayA strINAM prabalakarmatvam , tathApi tAsAM bhAvavaicicyAdeva vicitrakarmakSayaH saMbhavI / nanvevaM viziSTavihAraM vinA bhAvavaicitryasaMbhAvanayA jinakalpikAdInAM jinakalpAdau pravRttina syAditi cet / na, zaktyanigRhanena saMyamavIryollAsa eva hi cAritraM paripUryate "jai saMjame vi viriyaMNa NigRhijANa hAvijA" ityAgamAt / jinakalpikAdInAM ca sthavirakalpApekSayA viziSTamArge jinakalpAdau zaktAnAM viparItazaGkayA tatra zaktinigRhane cAritrameva hIyeta, kutastarAM tadatirekAdhInabhAvavaicitryaprAptisaMbhAvanA ? / strINAM tu viziSTamArge zaktireva na, iti svocitacAritre zaktimaniguhya pravartamAnAnAM na nAma zaktinigRhanAdhInA cAritrahAnirasti / evaM cottarottaraM cAritravRddhireva tAsAM saMbhavati / iti bhAvavaicitryAdhIno vicitrakarmakSayaH / idamevAbhipretyoktam "jinavacanaM jAnIte zraddhatte carati cAryakA zabalam / nAsyAstyasaMbhavo'syA nAdRSTavirodhagatirasti // 1 // " iti / 1 jinakalpikA strI na bhavati / 2 yadi saMyame'pi vIrya na nigRhed na hIyeta / akhabAra Jain Education Inter Law.jainelibrary.org
Page #894
--------------------------------------------------------------------------
________________ stbkH| // 11 // zAstravArtA atha 'vipratipannA'valA'zeSakarmakSayanivandhanAdhyavasAyavikalA, avidymaanaapaasptmnrkpraaptyviklkaarnnkrmbiijsmuccyH|| bhUtAdhyavasAnatvAt , yo naivaM sa naivam , yathA saMpratipannapuruSaH' iti vyatirekiNaH strISu muktihetvadhyavasAyAbhAvaH sidhya vyavasAyAmAkA sidhya- // 428 // tIti cet / na, abalAto nivartamAnasya yathoktAdhyavasAnasya muktihetvadhyavasAyanivartakatve tatkAraNatvasya tadvyApakatvasya vA tantratvAt , Aha ca nyAyavAdI "tasmAt tasmAd na saMbaddhaH svabhAvo bhAvameva vA / nivartayet kAraNaM vA kaarymvybhicaartH||1||" iti / na ca tatkAraNatvaM tadvayApakatvaM vAtra saMbhavati, yogino'pi yathoktAdhyavasAnAvazyaMbhAve narakaprAptiprasaGgAta; anyathA tadavikalakAraNatvAyogAt / api ca, nAdhogativiSaye manovIryapariNativaiSamyadarzanAdUrdhvagatAvapi tadvaiSamyaM kalpayituM zakyam , yenotkRSTazubhamanovIryapariNativiraha utkRSTazubhamanovIryapariNativirahastAsAM syAt / yato bhujaparisarpAH, pakSiNaH, catuSpadAH, uragAzcAdhogatAvukato yathAkramaM dvitIyAm , tRtIyAm, caturthIm , paJcamI ca pRthvI gacchantiH Urdhva tu sahasrAraM yAvadeveti / syAdetat teSAmUrkhA-'dhogativaiSamyaM bhavasvAbhAvyAdeva, strINAM tu na tathA, narabhave saptamanarakapRthivyAmapi | gamanasaMbhavAt / tasmAt strIparyAyasyaivAyaM svabhAvaH, yata imAH saptamanarakapRthivyAM na gacchanti, iti mokSe'pi tA na gacchanti, iti kuto nAsAM svabhAvaH ? iti / maivam , tathAkAraNasaMpattya-saMpattibhyAmeva tathAstrAbhAvyanirvAhAta , strINAM sAmanarakagamanakAraNAsaMpattau tadgamanAsvAbhAvye'pi muktikAraNasaMpatyA tadgamanasvAbhAvyAbAdhAt / etena 'UrdhvagatiparamotkarSa evAdhogatiparamotkarSavyApyaH, prasannacandrAdau tathAdarzanAt, tenAntarAlikavaiSamyadarzane'pi na kSatiH' iti nirastam / kiJca, strINAM // 428|| Jain Education international For Private & Personel Use Only Finel
Page #895
--------------------------------------------------------------------------
________________ [SUPERTegorosccesar saptamanarakapRthvImAptinibandhanAdhyavasAyAbhAvaH kutaH pratipannaH / AptAgamAditi cet / tadA'zeSakarmazailavajrabhUtazubhAdhyavasAyo'pi tata evAdhyavasIyatAm / na hyatIndriya evaMvidhe'rthe'smadAderagdiza AptAgamAdRte'nyad balavattaraM pramANamasti / na ca dRSTe-TAvirodhyAptavacanamasattAnusArijAtivikalpairvAdhAmanubhavati, teSAM prAptA'-prAptatvApAdakamataGgajavikalpavadavastusaMsparzitvAt / taduktaM bhartRhariNA "atIndriyAnasaMvedyAn pazyantyArSeNa cakSuSA / ye bhAvAn , vacanaM teSAM nAnumAnena vAdhyate // 1 // " iti / na cAptavacanaM strInirvANapratipAdakamapramANam , saptamanarakamAptipAtaSedhakaM ca pramANamiti vaktuM zakyam , ubhayatrApyAtapaNItatvAdeH prAmANyanivandhanasyAvizeSAt / na caikamAptapaNItameva na bhavatIti vAcyam , itaratrApyasya suvacatvAt , pUrvAparopanibaddhAzeSadRSTA-'dRSTaprayojanArthapratipAdakAvAntaravAkyasamUhAtmakaikamahAvAkyarUpatayAhadAgamasyaikatvAt , avAntaravAkyavizeSAprAmANye sarvasyApyAgamasyApAmANyaprasakteH / etena 'jJAnAdiparamaprakarSoM na svIkRtiH, paramaprakarSavattvAta , saptamanarakapRthvIgamanApuNyaparamaprakarSavat' ityapi nirastam , mohanIyasthiti-strIvedaparamaprakarSeNa ca vyabhicArAt / saptamanarakapRthvIgamanApuNyajAtIyaparamaprakarSatvasya hetvarthatve ca hetoH pakSAvRttitvAt AtmapariNAmatvajAtyA tajjAtIyavivakSAyAM coktadoSatAdavasthyAt / 'cAritraprakarSo na strIvRttiH, guNaprakarSatvAt , zrutajJAnaprakarSavat' ityatrApi samyagdarzanaprakarSaNa vyabhicAraH, jJAnaprakarSa vinApi cAritraprakarSasya mApa-tuSAdau siddhatvenAprayojakatvaM ceti na kizcidetat / etena ca 'puMstvenaiva lghunaa| mukti svarUpayogyatA, na tu guruNA'klIvatvena, iti na strINAM muktiH' iti kalpanApyapAstA, bhavyatvenaiva siddhau svarUpayo Jain Education a l For Private Personal Use Only
Page #896
--------------------------------------------------------------------------
________________ Cele / sttiikH| stvkH| KO 11 // zAstravArtA- gyatvAt, kacit kadAciditarakAraNavilambAdeva kAryavilambAt / yadi ca puMsvasthApi manuSyatvAdivad jJAnAdisaMpAdakatayA smuccyH| paramparayA mokSAGgatA kalapyate, tadA strItvenApi pRthageSA kalpanIyA, guruNAyaklIvatvena vA laaghvmaatrennaagmsyaapvdi||429|| tumazakyatvAt , parasyApi strI-klIbayorubhayoH kAraNavighaTakatvakalpane gauravasAmyAcca / na ca puruSAnabhivandyatvAt strINAM na muktirityAbhidhAnIyam; asiddhaH, bhagavajananyAdInAM jagadvandhatvazravaNAt , AcAryAnabhivanyatvena ziSye, sAdhumAtrAnabhinyatvena zaikSe vA vyabhicArAt , puruSAnabhivandyatvasya muktipAptyapratibandhakatvenAprayojakatvAcca / yadi ca tadanabhivandyatvena tadapekSayAnuttamaguNatvAd na strINAM muktiritISyate, tadA tIrthakRdguNApekSayA | gaNadharAderapyanuttamatvAd muktimAptinaM bhavet / athAzeSakarmakSayanivandhanasyAdhyavasAyasya gaNadharAdipu tIrthakudapekSayA tulyatvAdayamadoSaH, tadA samAnametadAryakAsvapi / yadi ca tIrthasya bhagavadabhivandyatvAt prathamagaNadharasyApi tIrthazabdAbhidheyatvena tathAtvAd na doSaH, tadA cAturvarNyazramaNasaMghasyApi tIrthazabdAbhidheyatvAdAryakANAmapi tatrAntarbhAvAt tulyametat / yattu 'dharme puruSottamatvAviparyayazaGkayA strINAM cAritragrahaNaM na yuktam' iti; tadasabhyamalapitam ; AjJAzuddhabhAvena yathAzakti pravartamAnAnAmAryakANAmIdRzazaGkAnudayAta, tasyAH pApajanyatvAt / ata eva bhagavatAmanalatavibhUSitatvAdiviparyayadhIprasaGgAdAbharaNAdibhirvibhUSA na vidheyA' iti hataM pareSAM matam , tatkaraNasya zubhabhAvanimittatayA karmakSayAvandhyakAraNatvAt , viparyayazaGkAyAzca vinA kalmapamanudayAt / yadi ca dhyeyAvasthAyAM bhagavatA bhUSaNAderanaGgIkRtatvAd na tatpratikRtI tad vidheyam , tadA samajanA-'GgarAga-puSpAdidhAraNasyApi tadavasthAyAM bhagavatA'nAzritatvAd na tat tatra vidheyaM syAt / atha merumastakAdiSu // 429 / / Jain Education Internet For Private Personal Use Only EATrainelibrary.org
Page #897
--------------------------------------------------------------------------
________________ DOO tadabhiSekAdAvindrAdibhistasya vihitatvAdasmadAdibhirapi kRtAnukaraNAdibhirhetubhistat tatra vidhIyate, tarhi tata evAbharaNAdivibhUSAdikamapi vidheyam , kRtAnukaraNAdeH samAnatvAt / na hyetadatra spardhAsAdhanam , kintu pravRttau nirmUlatvazaGkAnirAsena bhAvAbhivRddhinibandhanamiti dik / athAkalyANabhAjanavAd na muktiyogyAH striya iti cet / na, tIrthakarajananAta na hyataH paraM kalyANamasti loke / atha hInabalatvAdeva strINAM na muktiriti cet / na, ratnatrayasAmrAjye hInabalavatvasyAprayojakatvAt / anyathA strIbhyo'pi hInabalAH paGgyAdayaH puruSA ratnatrayasAmrAjye'pi na muccaran / hInabalAnAM viziSTacaryArUpaM cAritrameva na syAditi cet / na, yathAzaktyAcaraNarUpasya sattvasAdhyasya tasya tAsAmapyavirodhAt / na hi durdharabrahmacaryadhAriNInAmasadabhiyogAdau tRNavatprANaparityAgaM kurvANAnAM sattvaM tAsAM nAtiricyata iti vaktuM zakyam / na cAnupasthApyatApArAzcitakAnupadezena tAsu sattvahInatA sidhyati, sattvApekSayaiva zAstre vizuddhayanupadezAt , yogyatApekSayaiva tatra tadvaicitryopadezAt / uktaM ca "saMvara-nirjararUpo bahupakArastapovidhiH zAstre / yoga-cikitsAvidhiriva kasyApi kathAzcidupakArI // 1 // " iti / tadevaM saMpUrNayogyatAmabhipretyoktaM yApanIyatantre- "no khalu itthI ajIve, Na yAvi abhavA, na yAvi desaNaviro no khalu strI ajIvaH, na cApyabhavyA, na cApi darzanavirodhinI, no amAnuSyA, no anAryotpattiH, no asaMkhyAyuSkA, no atikrUramatiH, no nopazAntamohA, no na zuddhAcArA, no azuddhazarIrA, no vyavasAyavarjitA, no apUrvakaraNavirodhinI, no navaguNasthAnarahitA, na ayogyA labdheH, no akalyANabhAjanam, iti kathaM nottmdhrmsaadhikaa'| JainEducation For Private Personal Use Only
Page #898
--------------------------------------------------------------------------
________________ samucca zAstravAtA- hiNI, no amANussA, no aNAriutpattI, no asaMkhAuA, no aikUramaI, no na uvasaMtamohA, no na suddhAcArA, no sttiikH| | asuddhaboMdI, no vavasAyavajiA, no apuvakaraNavirohiNI, no navaguNaThANarahiA, no ajoggA laddhIe, no akallA- stavakaH / // 430 // bhAyaNaM ti kahaM na uttamadhammasAhagA ?" iti / evaM vyavasthite'numAnamapyAhuH- manuSyastrIjAtirmuktyupahitavyaktimatI, // 11 // pravrajyAdhikArijAtitvAt , puruSajAtivat / na ca tAsAM pravrajyAdhikArasya pAramparyaNava mokSahetutayA nirvAhAdaprayojaka tvam / na caivamalpAyAsasAdhye tahetudezaviratyAdAveca pravRttiH syAt, na tu bahAyAsasAdhyasarvaviratAviti vAcyam / ni dezaviratyAdibhUyobhavaghaTitapAramparyeNa mokSahetutve'pi cAritrasyaivAlpabhavaghaTitapAramparyeNa mokSahetutvAt , tAdRzapAramparyeNa KamokSArthitayA tatra pravRtteyuktatvAta / kathamanyathA duSamAkAlavartino mumukSavastatra pravartiSyante / iti vAcyam , tAsAM cAritrasya pAramparyeNaiva mokSahetutvAzravaNAt , sAkSAtkAraNasya cAritrasyAsati pratibandhake tadbhava eva muktiprApakatvopapatteH, strItvasya pratibandhakatve mAnAbhAvAt / anyathA tatra sAkSAcAritrArthitayaiva pravRttyApatteriti / evaM 'manuSyastrI kAcid nirvAti, avi kalatatkAraNatvAt , puruSavat' ityapyAhuH / tadevaM strImuktisiddheH siddhAH paJcadaza siddhabhedAH / iti siddhamadaH prAsaGgikamiti sarvamavadAtataram // 54 // etA vArtA upazrutya bhaavynbuddhimaannrH|ihopnystshaastraannaaN bhaavaarthmdhigcchti||55|| zatAni sapta shlokaanaamnussttupchndsaaNkRtH| AcAryaharibhadreNa shaastrvaartaasmuccyH||56||||430|| Jain Education infirmational For Private Personal Use Only
Page #899
--------------------------------------------------------------------------
________________ kRtvA prakaraNametad yadavAptaM kiJcidiha mayA kuzalam / bhavavirahabIjamanaghaM labhatAM bhavyo janastena // 57 // yaM buddhaM bodhayantaH zikhi-jala-marutastuSTuvurlokavRttyai jJAnaM yatrodapAdi prtihtbhuvnaalokbndhytvhetuH| sarvaprANisvabhASApariNatisubhagaM kauzalaM yasya vAcAM tasmin devAdhideve bhagavati bhavatA dhIyatAM bhktiraagH|| 58 // // iti zrIyAkinImahattarAsUnuzrIharibhadramUriviracitaM zrImadupAdhyAyakRtaTIkAsametaM zAstravArtAsamuccayaprakaraNa saMpUrNam // // samApto'yaM granthaH // sahavAsAtalamAdhamaprasAdAstAnasammAna Join Education Inter For Private Personal use only ww.jainelibrary.org
Page #900
--------------------------------------------------------------------------
________________ Jain Education Internati mudritagranthAnAM sUcIpatram / 77 1 zrIvItarAgastotram - zrImaddhemacandrAcAryakRtaprabhAnandasUrikRta vivaraNa -- zrI vizAlarAjaziSya kRtAvacUrisametam / 0-8-0 2 zrIzramaNamatikramaNasUtravRttiH pUrvAcAryakRtA / 0-1-6 3 zrIsyAdvAdabhASA - zrImacchubhavijayagaNikRtA / 0-1-6 4 zrIpAkSikasUtram - asmin pAkSikasUtram, kSamApanAviSayA zrIyazodevasUrikRtaTIkA ca samAvezitA'sti / 0-6-0 5 zrI adhyAtmamataparIkSA- nyAyAcArya zrIyazovijayapraNIta svopajJaTIkA yuktA, ante pRthag mUlamapi prasedhitam / 0-6-0 6 zrISoDazakaprakaraNam - zrIharibhadrasUrikRtam, zrImayazobhadra - zrIyazovijayakRtAbhyAM TIkAbhyAM sahitam / mUlamAtramapi prAnte pRthagbhUtaM prasedhita / 0-6-0 7 zrIkalpasUtravRttiH zrIvinayavijayopAdhyAyakRtAm / 'subodhikA' TIkAsahitA / (saMprati vikrItA ) 0 -12-0 8 zrIvandAruvRttyaparanAnI zrAddhapratikramaNasUtravRttiH zrImadevacandramUviraracitA / 0-8-0 jainelibrary.org
Page #901
--------------------------------------------------------------------------
________________ . 0 y+ $ 0 .. 9 zrIdAnakalpadrumaH- paramaguruzrIsomasundaramUriziSya-zrIjinakIrtimUrikRtaH / 1. yogaphIlozophI- By, ( aMgrejI ) vIracaMda rAghavajI gAMdhI / 11 zrIjalpakalpalatA- zrIratnamaNDanakRtA / 12 zrIyogadRSTisamuccaya:- shriihribhdrsuuriishvrkRtH| 13 karmaphIlosophI- By, (aMgrejI) vIracaMda rAghavajI gAMdhI / 14 AnandakAvyamahodadhi mauktikasya prathamo bhAgaH ( pRthak pRthak saadhukRtraasH)| 15 zrIdharmaparIkSA- dharmasAgaropAdhyAyaziSyapaNDitapadmasAgaragaNivinirmitA ( aupdeshikkthaagrnthH)| 16 zrIzAstravArtAsamuccayaH- (prathamo vibhaagH)| 17 zrIkarmaprakRtiH- zrIzivazarmapAdapraNItA zrImalayagirivRttisahitA / 0 0 * * * * 0 / . 14 AnandarAkSA- dharmasAgaropAdhyA vibhAgaH) / 0 . vAtAsamuccayAvazarmapAdapraNItAnisthAnam- lAlabhAI pustakAbAda lAlabhAI pAsarata siTI'. 4 vattisahitA / I * lAyabrerIyana zeTha devacanda lAlabhAI pustakoddhAra phaNDa ophIsa / co zeTha devacanda lAlabhAI dharmazAlA / baDekhAM cakalo "surata sittii"| Jain Education mediana For Private & Personel Use Only
Page #902
--------------------------------------------------------------------------
________________ ofesegesesegesegesesesesesegesegesegleseses // iti zrIzAstravArtAsamuccaye prathamo vibhAgaH samAptaH // iti zreSThidevacanda-lAlabhAI-jainapustakodvAre granthAGkaH 16 / chaaseeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeee For Private Personal Use Only