Book Title: Jain Jati mahoday
Author(s): Gyansundar Maharaj
Publisher: Chandraprabh Jain Shwetambar Mandir
Catalog link: https://jainqq.org/explore/002448/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Bo 1999 STGGGGON 90 * kkkk kkkk SEVEROCCORSO zrI phaphapharala prabha BIGG namaH BIGGB 266 REEM BAGR5 299-9999982660 Gada 36699996 jaina jAti mahodaya ( prathama khaNDa) 999999 Sea phapha 196090 --**---- lekhaka : muni zrI jJAnasundarajI B 999 Ba99066 pikti 5 9846658 yo sadguru zra 1658 && 899990093 hra pha Pian Wan sUrI 900 5 pha 266656: Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 yAni OC(CO mUla nAyaka jI zrI badAmI bhagavAna sUle maMdira madAsa Page #3 -------------------------------------------------------------------------- Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jakoTavA 060 000 arthvyee Adi ROLE Aala tyAna rAjano rabA adhyAtma yogI pUjya bAda AcAryadeva zrImad vijaya kaNThApUrNa sUrIzvarajI mahArAja sAhiba Page #5 -------------------------------------------------------------------------- Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzaka zrI candraprabha jaina zvetAmbara mandira, sUlai, madrAsa - 600112. kA zatAbdI mahotsava evaM adhyAtmayogI pUjyapAda AcArya deva zrImad vijaya kalApUrNasUrIzvarajI ma.sA. kA sUlai madrAsa meM vi.sa. 2051 meM aitihAsika cArtumAsa kI pAvana smRti meM zrI sUlai jaina saMgha, madrAsa 38, veMkaTAcala mudalI sTrITa, sUlai, madrAsa - 112. fa.#.2051 zrI ratna prabhAkara jJAna puSpa mAlA, phalodI (rAjasthAna) Page #7 -------------------------------------------------------------------------- Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ JAIN JATIMAHODAY PRATHAM KHANI .ce Lekhak Muni Sri Gyanasunderji. Page #9 -------------------------------------------------------------------------- Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jana jAtimahodaya .. kA ICE zrI siddhacakrajI mahArAja naupadajI). Page #11 -------------------------------------------------------------------------- Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI ratnaprabhAkara jJAna puSpamAlA puSpa naM 103 se 108 . PPPPPPPPPPPPPPPPPPPPP zrI ratnaprabhasUri pAdapadmabhyo namaH hai zrI jaina jaatimhody| prathama khaNDa / ( prakaraNa 1-2-3-4-5-6 ThA.) JPeeeeeeeeee . lekhaka, zrImad upakezagacchIya muni zrI jJAnasundarajI mahArAja / eeeeeee MPITITINm-TTTTTTTTT "mAnAMMITMITHmmumtumnimmitm hindihindihindi History is ihe first thing that should be viven to children in or ler to form their hearts and understandings. ROLIS. / prakAzaka, zrI ratnaprabhAkara jJAna puSpamAlA, po0 phalodhI ( mAravAr3a ) / vIra sa. 2.4.5 omavAla sa. 2686 vi. saM. 198H sarvAdhikAra ] [saMrakSita. mUlya ru.4-0-0 Deceeeeeeeeeeeeeeeee sarA do Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ __jaina jAtimahodaya prathama khaNDa. pRSTha saMkhyA. in ( 1 ) zubha nAmAvalI. .... ( 2 ) viSayAnukramaNikA Adi.... || ( 3 ) prastAvanA .... .... ( 4 ) lekhaka kA paricaya ( 5 ) prakaraNa pahalA. (6) prakaraNa dUsarA. ( 7 ) prakaraNa tIsarA. ( 2 ) prakaraNa cauthA. (9) prakaraNa pAMcavA~. (10) prakaraNa chaThA. (11 * citra 41 ke pRSTha. 1026 "prakAzaka." = = 7 = = = = = Page #14 -------------------------------------------------------------------------- Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taHsmaraNIya pUjyapAda zrosavaMza sthApaka paropakArI svanAmadhanya mahAtmA paramayogI nispRhI pAcArya zrI ratnaprabha sUri mhaaraaj| Apane Aja se 2486 varSa pahale marusthala meM vihAra , kara apane apUrva buddhibala se mahAjana saMgha kI sthApanA kii| , pArasparika ucca nIca ke bhedabhAva ko chur3A kara * upakezapura ke rAjA aura prajA ko pratibodha dekara jainI banAyA / mithyAtvakI rAha se bacA kara zuddha samakita kA patha darzA kara vAstava meM / | Apane hamAre para asIma upakAra kiyA hai jisakA RNa hama kadApi nahIM cukA skte| ___ yaha ApazrI hI kA pratApa hai ki Aja hama pavitra aura ! punIta jaina dharma kI ahiMsA-patAkA ke nIce sukha aura zAMti pUrvaka apanA jIvana vyatIta kara rahe haiN| aisA kRtaghnI kauna hogA jo aime paropakArI mahAtmA ke upakAra ko bhUla jaay| __Apa ke smaraNa mAtra se hamArA hRdaya praphullita hotA hai / vAstava meM hama pUrNa sobhAgyazAlI haiM ki Apane hamAre prAnta meM vicaraNa kara dayA kI saritA pravAhita kI thii| ApakI acala dhavala kIrti jagata meM jaina jAtiyoM ke astitva taka amiTa rhegii| dhanya hai bhAratabhUmiko jisa para aise aise mahAtmAoMne janma lekara apane apUrva Atmabala meM sAre saMsAra ko cakita kara diyA hai| Apake padapadmapaJjara meM sAdhina, majula-mAnasa-marAla muni jnyaansundr| . Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jAti mahodaya zrI upakaMga omavAla) baMza sthApaka jainAcArya zrI gannaprabhasArijI mhaaraaj| Lakshm Art Bombas. 8 Page #17 -------------------------------------------------------------------------- Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ....000000000000000000000.. . -- - - .000000 sahAyatArtha dhnyvaad| 0 0000000000000000000000000000000000000000000000 hama bar3e kRtaghnI hoMge yadi isa pustaka ke prakAzanArtha dravya Adi kI suvidhA karAne vAle-- zrImAn munImajI bhagavAnadAsa dhArasIbhAI tathA isa pustaka ke katipaya pharmoM ke prUpha Adi ke saMzodhana karanevAle zrImAna zrInAthajI modI jaina, nirIkSaka, TIcarsa TreniMga skUla. jodhapura / ke upakAra ko bhUla jA~ya / uparokta donoM mahAzayoM ne apane parAmarza dvArA isa graMtha ko AkarSaka evaM upayogI banAne meM apane amUlya samaya kA vyaya kara hamAre kAma meM jarUrata ke samaya hAtha baTAyA hai ataeva hama inakA AbhAra mAnate haiN| .0000000000000000000000000000000000000000000000 - 00 prakAzaka ...... ....0000000000000000000000000000. ...0000000000000000000000.... Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - samarpaNavAmeM, : pUjyapAda prAtaHsmaraNIya parama yogIrAja munivarya zrI ratnavijayajI mahArAja / pUjya guruvara. jisa uJjavala uddeza ko siddha karane ke liye Apane ! dasa varSa kI vayasa meM hI Adarza vIra puruSa kI taraha nirbhI katA pUrvaka sAMsArika kuvRttiyoM se mu~ha mor3A thA usa uddeza ko siddha karane kA mArga Apane pUre prahAraha varSa ke ghora prayatna ke pazcAt prApta kiyaa| phira zAstravizArada jainAcArya zrImAn vijayadharma sUrIzvarajI ke caraNa saroja meM rahakara jisa utkaeThA se Apane cacarIkavat satyatA kA mArga anusaraNa kiyA / bar3I kRpAkara. Apane mujha jaise prAmara prANI ko usa pathakA avalambI bnaayaa| pUjyavara! mApane mithyAtva ke rAha para bhaTakate hue jisa pathika ko zuddha samakita-mArga kA pathika banAyA hai tathA mApane jisa anucara ko jJAnAmRta kA pAna karA usake hRdayake saMdehoM ko dUra kiyA hai usIkI eka kRti kA yaha prathama prayAsa | bhakti aura zraddhA sahita bhApa hI kI sevA meM samarpita hai| viniitjnyaansundr| Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ P -10 -06 -12 -20 - jaina jAti mahodaya - - - - - -- - - - - - prAtaHsmaraNIya paramayogI nispRhI, muni zrI ratnavijayajI mahArAja / -00-009 -90- AnaMda priM. presa-bhAvanagara. - 2 Page #21 -------------------------------------------------------------------------- Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 CHIN (prathama ApUti) AbhAra prdrshn| / jina jina mahAnubhAvoMne jJAna pracAra ke uddeza se isa graMtha ko prakAzita karane meM dratya pradAna kara apanI lakSmI kA sadupayoga karate hue hameM Arthika sahAyatA dI hai unako hama hRdayaM se zatazaH dhanyavAda dete haiM : unhIM kI kRpAse hama yaha pustaka isa prakAra me vistRta rUpameM prakAzita kara sake haiM-unake zubha nAma AbhAra sahita nIce prakAzita kiye jAte haiM sunaharI nAmAvalI davya zubhanAma sthAna mAdar3I 500) zAha tejamAlajI AlamajI 250) zAha chajamalajI kapUracandajI 250) zAha tIlokacandajI kUnaNamalajI 250) zAha zobhAcandajI kanIrAmajI paNDiyA . 125) zAha dalIcandajI tejamAlajI bhaNDArI 125) zAha bhUramalajI pUnamacandajI Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ :.) zubha nAmAvalI. sAdar3I 125) zAha navalAjI dIpAjI ___01) zAha nathamalajI gaMgArAmajI 101) zAi cunilAlajI sahasamalajI TIparIvAle 101) zAha khemAjI bajAjI 100) zAha mAnIrAmajI catarAjI 100) zAha dIpacandajI talAmI 100) zAha premacandajI pukharAjajI bhaNDArI 81) zAha mANakacandajI kesurAmajI 71) zAha kisanAjI dUMgAjI bhAnapurAvAlA 51) zAha sAgaramalajI dalIcandajI 51) zAha udayarAmajI vanAjI 51) zAha sAgaramalajI TekAjI 51) zAha khImarAjajI punamacandajI 50) zAha hImatamalajI javAnamalajI 41) zAha hImatamalajI tIlokacandajI 31) zAha cunilAlajI punamacandajI 31) zAha saradAramalajI haraSacandajI. 31 / zAha gulAbacandajI catariMgajI 25) zAha anarAjajI gaNezamalajI 25) zAha gulAbacandajI umAjI . 25) zAha anopacandarjA saMtoSacandajI 25) zAha lAlacandajI gomAjI 25) zAha chajamalajI canaNamalajI bhaNDArI Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jai| jAti mahodaya. ( 11 25) zAha hIrAcandajI rUpacandajI hAthiyoMkIpATI sAdar3I 25) zAha haMsarAjajI dIpacandajI 25) zAha lAlacandajI hajArImalajI 25) zAha nathamalajI maganIrAmajI bIdAmIyA 25) zAha gaMgArAmajI haMsarAjajI 25) zAha bhIkhamacandajI khur3AlAvAlA ( kasIbAI ) 25) zAha sIrIcandajI dIpacandajI 25) zAha nAthAjI udAjI 25) zAha nathamalajI hAthIjI 25) zAha gumAnacandajI devAjI 25) zAha gumAnamalajI umedamalajI 25) zAha gulAbacandajI kI bahu atiyAbAI 25) zAha genamalajI punamacaMdajI 25) zAha kunaNamalajI hIrAcandajI rANIgAMvavAle 25) muttA gaNezamalajI vIsalapuravAle 21) zAha vIracandajI rAjaMgajI 21) zAha punamacandajI belAjI 20 zAha cainamalajI khUmAjI (15) zAha rUpacandajI pRthvIrAjajI 11) zAha anarAjajI chajamalajI 11) zAha ke surAmajI hajArImalajI 1.1 ) zAha bacharAjajI kesarImalajI 11) zAha bhakhecandajI DAhAjI " " " " " " :::::: 99 " sAdar3I "1 " " === : 19 " " Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12) zubha nAmAvali. sAdar3I. 11) zAha dhanarAjajI khemarAjajI 11) zAha hemarAjajI panecandajI loDhA 11) zAha tIlokacandajI gomAjI 11) zAha kisanAjI vacharAjajI 11) zAha saradAramalajI manAjI 11) zAha gumAnacandajI nIhAla candajI dhokhA 10) muttA megharAjajI anarAjajI 10) zAha hIrAcandajI rUpacandajI 10) zAha gulAbacandajI khImarAjajI 10) zAha sUrajamalajI giranArajI 10) zAha anopacandajI jaikaraNajI 10) zAha lAlacandajI nathamalajI nAgoriyA~kIpAdI 7) zAha devIcandajI dhUlAjI 7) zAha gulAbacandajI javAnamalajI 5) zAha zobhAcandajI pIthAjI 5) zAha cunIlAlajI hajArImalajI 5) zAha caturbhujajI goDIdAsajI . 5) zAha pRthvIrAjajI mAdAjI 5) paNDita siddha karaNajI 5) zAha tIlokacandajI bhagAjI 5) zAha premacandajI sahasamalajI 5) zAha gulAbacandajI agaracandajI dhokhA .. 5) zAha khImarAjajI TekacandajI sAraDI Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jana jAti mahodaya. 5) zAha devIcandajI navalAjI 5) zAha hIrAcandajI hImatamalajI 5) rAkabAI 5) zAha mUlacandajI punamacandajI 5) zAha karmacandajI mUlacandajI 5) zAha bhIkhamacandajI sUrajamalajI 5) zAha oTaramalajI chajamala jI 5) zAha lubacandajI rAyacandajI 5) zAha jasarAjajI punamacandajI . 5) zAha rUpacandajI nemIcaMdajI 5) zAha cunIlAlajI bhaktidAsajI 5) zAha umedamalajI jhIpAjI 5. zAha bhabhUtamalajI hastImala jI 5) zAha indracandajI punamacandajI 5) bAI pyArI vAlI vAlI 5) zAha dhIrajamalajI punamacaMdajI 5) zAha cUnIlAlajI hIrAcandajI 5) zAha mulatAnamalajI bhUramalajI 5) zAha luMbAjI kegaMgajI vIjApuravAlA 3664) Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saharSa dhanyavAda / OKsO 070070070 zrI luNAvA zrI saMgha kI orase pustaka pracAra phaNDa meM jo dravya sahAyatA milI hai use saharSa svIkAra kara ke dhanyavAda ke sAtha una jJAnapremiyoM kI zubha nAmAvalI yahA~ prakAzita kI jAtI hai / AzA hai ki anya zrImAna loga bhI ina kA anukaraNa kara apanI cacala lakSmI aise pavitra kAryoM meM sadupayoga kara ananta punyopArjana kareMge | 275) zAha UmAjI navalAjI 125) zAha riSabadAsajI cunilAla dolAjI 111) zAha cainamalajI hIrAjI 101) zAha ke sAjI jasAjI - bhImAjI 101) zAha catarAjI udaicandajI juhAramalajI kasturacaMdajI 101) zAha gomarAjajI gumanAjI 101) zAha vAgamalajI pavIcandajI vIsAjI 101) zAha vIracandajI pokaracaMdajI UmAjI 81) zAha rUpacandajI khImarAjajI pemacandajI 81) zAha ratnacandajI himmatamalajI cunnilAlajI bhUtAjI 81) zAha dhUlAjI bhIkhamacaMda phojamala, bhagAjI 99 luNAvA 39 19 , y " , 39 Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jana jAti mahodaya. . (15 61) zAha kastUracandajI acaladAsajI udaicandajI luNA 31) zAha manAjI kastUracandajI celAjI 25) zAha nenamalajI rUpAjI 25) zAha gulAbacandajI premacandajI 25) zAha nenamalajI kerIMgajI 25) zAha dalIcandajI bhaigajI 25) zAha maganAjI nAthujI 25) zAha kastUracandajI hemAjI 25) zAha DAhAmala jI lakhamIcaMdajI moTaramala jI 21) zAha jasAjI navalAjI [khuzAlajI . 21) zAha premacandajI saradAramala sahasamala [haMsAjI 21) zAha hajArImalajI kapAjI 21) zAha bhAgacandajI dhUlAjI 21) zAha lumbAjI dhUlAjI 21) zAha hIrAcandajI nAthunI 21) zAha bhIkhamacandajI jasAjI 21) zAha manarUpajI jeThamalajI dhalAjI 21) zAha jogajI motIjI 21) zAha pUnamacandajI premacandajI 20) zAha haMsAjI DhuMgAjI 11) zAha savAjI bhagAjI 11) zAha saradAramala kapUrananda duragAjI Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16) muma nAmAvali. 11) zAha udaicandajI pAtAjI 11) zAha rikhabAjI pUnama candajI 7) zAha velacandajI phojAjI 7) zAha ummedamalajI maganIrAmajI 7) zAha jhaveracandajI narasiMhajI 5) zAha gaNezamalajI devIcandajI 5) zAha bhAgacaMdajI nAthujI 1831) kula- isa dravya kI sahAyatAse 1000 nayacakrasAra hindI bhASAntara 2000 do vidyArthiyoM kA saMvAda 500 prAcIna chanda guNAvalI bhAga tIsarA 1000 prAcIna chanda guNAvalI bhAga cothA 4500 pratiaiM chapa cukI haiN| zeSa chapa rahI haiM zIghra hI prakAzita hoNgii| AN PIRIT Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anya pustakeM prakAzita karane ke liye dAnavIra viSApremiyoM kI tarapha se hameM vizeSa dravya sahAyatA milI hai| hama saharSa una kA upakAra mAnate haiM aura dhanyavAda ke sAtha una kI nAmA. valI yahA~ prakAzita karate haiN| 200) eka gupta dAnavIra kI ora se / 250) zAha dIpacandajI lAbhacandajI vaida / phalodhI) dhamatarI ( jilA rAyapura sI. pI.) vaale| 158) zAha premacandajI gomAjI bAlI vAle / 50) zAha gaMgArAmajI tArUjI bAlI vAle / 190) zAha jIvarAjajI mAhanalAlajI bAlI vaale| 100) ( samavasaraNa prakaraNakI chapAI ) 'prakAzaka Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Moon. ......... ..... ............ ...... . ........ ................ .non .. . .. .... ..... .....00000000000000000000000000000000000000000000000000000000 00000000000000000 0 vIra saMvat 400 varSa tk| "jaina jAti mahodaya" nAmaka prastuta pustaka likhane kA khAsa uddeza to jaina jAtiyoM kI utpati se lekara jaina jAtiyoM ke mahodaya samayakA itihAsa likhane kA thA para jaise jaise itihAsa kI sAmagrI adhikarUpa meM prApta hotI gaI vaise vaise mere vicAroM meM bhI vRddhi hotI gii| yahA~ taka ki jisa itihAsako 1000 pRSToM meM ramApta karane kA vicAra thA Aja usake liye 5000 pRSThoMkI avazyaktA pratIta hone lagI hai isa kAraNa se isa bRhat grantha ke cAra khaNDa karane kI anivArya AvazyattA huI hai isa prathama khaNDameM jaina jAtiyoM kI utpati va aThAraha gautroM ke a. tirikta jainadharmakI prAcInatA, caubIma tIrthaMkaroM kA jIvana. pArzva paTTAvalI. vIra vaMzAvalI, jainadharma kA prAcIna itihAsa aura kaliGga deza kA itihAma arthAt vIra saMvat 400 varSoM taka ke itihAsa meM hI 1000 pRSTa likhe jA cuke haiM isaliye zeSa jaina jAtiyoM kI utpati va unake zUravIra dAnavIra nara ratnoMkA pramANika itihAsa kramazaH dUsare khaNDoM meM likhA jA rahA hai ummeda hai ki isako paThana zravaNa manana karane se apane pUrvajoM ke guNa gaurava aura vIratA kA saJcAra jaina jAtike Adhunika yuvakoM ke hRdaya meM avazya hogA para ina saba khaNDo ke liye hamAre pAThakoM ko svalpa samaya ke liye dhairya rakhanA hogA jahA~taka bana sakegA yaha kArya zIghratA pUrvaka tathA isase bhI bar3hiyA DhaMgase kiyA jAyagA. 'lekhaka'-.. - 000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000 - - - - - - - - - - ...mominecom.m.......Shromoommmmmmmmmmmmmm.04 Peos. i..mm Page #32 -------------------------------------------------------------------------- Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jana jAti mahodaya pAdAkamayAmAmamAda amarimarIgaMvamAnavidhamamyagAvidhIvinayayAyAyAminaHpatyaka kAyanAganA manaHparAkAryamAdazadAnApAnAmyAvayAdavatAvamAmilAmamadArayAdAmyAmA tAdAnI mAthumadAvaghAtAtipratyakSAdavAnAdhAtimAekAkAryakAlamadAbAnamAniyagandhAmiin331 pramUDhagavanyavidAnAkAmAagAvapAtA:mAtha nAbhikamadhinAdAzrIkramArapAlagaNanApAlanyanama mAyAmazrIdamamINopadIbanamadhubana bhanayatamyAdhaniyAyAgamma mRtyanAzrIdamayasamA mahAparAvAyurumamAghadanAnita mAdhyatAva maMgalAchApayAmAgugavAryAHgugavAryamamA nAnAMgaNAgacaMdAnAvApIgagA vinAzI nigaTAnAhidanakadAyinArINAmamA prAyamaraghudhAvArazivagaDAdikagAnyapazidAmanyAmamAdhamapadIyavAdamAgamadanamAAyIka marayAzayadidikSiAma:HamyakAgadApayatAmAdhAgakalAzravAnagyAmamupAgamAmalinAnapAprAya: sanAmAmAyAyAyAnapAzrayAgalAdadAtAdhAkAsamariravAcayanazciAtAhapAlanyAnAma: navahAramAdhamAnANamannEvizimayAmamAAgaLatayatamaaaii ..sAlAnAdamaresraeazamat katipadAdyAnagiyAmatayAmaramakiparAbhyAgA:11STE.. zAnAzapAyAnAmayAyAyaparinamnamanAgamadranimAlAkAnnAkAramayApana: madamAgADayA:mamaDAyatamanyA dAlaarmAghamAyAkAnabhadarzanakAmanAdAskAmAsa dayAlAkArivAmiyAmAnAnAnakAyAmAmAthikAvAkAnAmAdanavanAsakArImAna nadhAzasmaMgalAmamahAyAgAmApradhA mavipanAmAvAdamAgamAdanina navayunAgaDAmAmAdAmavavi vidhAnamaMghAmachadAsavAcAyAgamAyA miyAmAnAnAnakiyArAma' makAmadAyamAmiyA zrIgamagayAnAkAdhArakAnAsadAravAdInakAmakAgAmavedAdinAM patranayagAkamAsaMdhyavadAna. vita5/gAtAgutamsuUSIvaanaavimAnacAlakAyAvAlAart-TAyaanA yA iitmsamAjamahAdamAgamAgamanamAnamAgadAvamamAyAmA - ."".::. mAnanamahAnatAn2-11..:nAnapukAdha vi. saM. 113 kA limvA hAyara upamagara caritra hai| jana nAti mahAdaya nikana isakA vizeSa sahAyatA lIgaI hai| Lakshmi Bombas Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA tihAsa ke binA koI jAti, samAja yA rASTra jIvita nahIM raha sakatA / yaha bAta akSarazaH satya evaM tathya hai / yadi kisI sabhya samAja kI unnati kA kAraNa mAlUma karanA ho to binA usa ke itihama ko dekhe koI nahIM jAna sakatA / jisa jAti kA itihAsa prakaTa hogA vaha jAti adhika dina taka saMsAra meM nahIM Tika satI / ataeva itihAsa kA prakAzita honA nitAnta Avazyaka hai / itihAsa ke adhyayana hI se hama jAti, samAja aura rASTra ke utthAna aura patana ke kAraNoM ko jAna kara usa kI rakSA meM tatpara raha sakate haiM / isa se siddha hotA hai ki sAhitya meM itihAsa kA sthAna bahuta ucca hai / yahI sAhitya kA mukhya aGga hai, isa ke binA to sAhitya adhUrA aura apUrNa hai| binA itihAsa ke adhyayana ke hama yaha kadApi nahIM jAna sakate ki kina kina kAraNoM se jAtiyA~ evaM dezoM kA abhyudaya aura adhaHpatana hotA hai| . isa sambandha meM suprasiddha itihAsajJa maikAle kA kathana dhyAna pUrvaka manana karane yogya hai / ye likhate haiM: entire Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2) jaina jAtimahodaya. "A people which takes no pride in the noble bievements of remote ancesters will never achieve anything worthy to be remembered with pride by remote blescendents. " arthAt jo jAti apane pUrvajoM ke zreSTha kAryoM kA abhimAna aura smaraNa nahIM karatI vaha aisI koI bAta grahaNa na karegI jo ki bahuta pIDhI pIche una kI saMtAna se sagarva smaraNa karane yogya ho| ___uparyukta bAta ko siddha karane ke hetu maiM bahuta lambe caur3e vivecana karane kI koI AvazyaktA nahIM samajhatA hU~ kAraNa ki pratyeka zikSita vyakti se yaha bAta chipI huI nahIM hai ki itihAsa hI sAhitya kA ucca aura Avazyaka aGga hai / yadi avanati ke rAha meM jAtI huI jAtie~ yA rASTra punaH utthAna kI ora agrasara honA cAheM to sivAya itihAsa ke Adarza ko samajhane ke aura koI sAdhana hai hI nahIM / ataeva unnati yA abhyudaya ke hetu apane itihAsa ko jAnanA pratyeka za yA samAja ke liye anivArya hai / kevala itihAsa hI aisA upakaraNa yA sAdhana hai jisase hameM vidita hotA hai ki kina kina kAmoM ke karane se eka jAti yA rASTra kA abhyudaya vA patana hotA hai| jaba taka abhyudaya aura patana hone ke kAraNoM kA jJAna na ho taba taka yaha asambhava hai ki koI abhyudaya ke mArga kA pathika bane yA patana ke patha se baca jAya / itihAsa hI eka sacA zikSaka hai jo ucita paya pradarzana Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA. . (3) kA stutya evaM prazaMzanIya kArya karatA hai anyathA isa ke abhAva meM bhaviSya kI rAha meM aisI aisI ulajhane upasthita hotI haiM ki jinase piNDa chuDAnA duSkara ho jAtA hai / itihAsa ke bhUta dvArA vartamAna meM hI hameM bhaviSya kA bhAna ho jAtA hai, isa se adhika hama aura kyA cAha sakate haiN| hamAre liye kevala eka itihAsa hI uttama sAdhana hai jisa ke manana ke phaLa svarUpa yadi hama cAheM to apane bhaviSya ko ujjvala banA sakate haiM / itihAsa me hI hameM mAlUma ho sakatA hai ki hamArA atIta kaisA thA ? taba jAtiyA~ kI naitika, sAmAjika aura dhArmika pravRti kaisI thI tathA kina kina paristhitiyoM meM kisa prakAra jAniyA~ kA nirmANa huA thaa| kisa kisa jAtina carana sImA taka unnati kI tathA kina kina vIra puruSoM ne kaba deza, samAja, dharma aura jAti ke liye apanA sarvasva taka balidAna kara diyA jisa ke kAraNa ki unakI kamanIya kIrti vizvabharameM phaila gaI thI prAcIna kAla kA prAcAra, vicAra, AhAra, kalA kauzala vyApAra, mabhyatA evaM vividha bhAMti se kisa prakAra jIvana nirvAha tathA AtmakalyANa hotA thA Adi Adi bAtoM kA jJAna itihAsadvArA hI hotA hai| hama apane pUrvajoM kI zUratA, vIratA, gaMbhI ratA, dhIratA, mahattA, paropakAritA aura sahanazIlatA kA jJAna itihAsa ke dvArA hI jAna sakate haiN| kisI deza yA jAti ke nirmANa kA samaya yA usake patana kA bIjAropaNa kisa prakAra huA vA dharma tathA samAja kI zrRGkhalA Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jAtimahodaya. kaba aura kisa kAraNa se zithila huI, jAtiyA~ kA pArasparika ' bheda bhAva kA viSailA aMkura kaba vapana huA, phUTa Adi durguNa kaba aura kaise phaila kara kisa jAti yA samAja ko kisa prakAra avanati ke gahare gaDe meM DAla gaye ityAdi bhinna bhinna bAtoM kA jJAna kevala itihAsa ke dvArA hI ho sakatA hai jinake jAna binA samAja aura dharma meM phailI huI viSamatA kisI bhI prakAra dUra nahIM kI jA sktii| isase aura aisI hI aneka bAtoM ke kAraNa yaha siddha hotA hai ki itihAna kA honA tathA usakA jAnanA saba ke liya bahuta jarUrI hai| yaha kathana sarvathA tathya hai ki yadi kisI deza ko na mAnA ho to usakA itihAsa naSTa kara denA hI payApta hai| yahI kAraNa hai ki bhArata kI yaha adhogati ho rahI hai / isakA itihAma aMdhere garna meM aprakaTarUpa meM par3hA hai ataeva bhArata kI jaisI kadra honA cAhiye Aja vizva meM nahIM homkii| bhArata kA saccA hatijAna Aja aprakaTa tathA kAla ke garbha meM hai| jisa dina bhArata kA macA itihAsa prakaTa hogA bhArata ke parAdhInatA baMndhana palabhara meM DhIle par3a jAyeMge aura yaha svataMtratA kA sukha sahaja hI meM prApta kara skegaa| kintu jaba hama jainiyoM ke itihAsa kI ora dRSTipAta karate haiM to kucha kahate hI nahIM banatA / jaina dharma ke viSaya meM tathA jaina jAti ke bAre meM aisI aisI bhramapUrNa kalpanAeM aura vibhanna mana vizva bhara meM phaile hue haiM ki jinake kAraNa jaina jAti aura jaina dharma kA mahatva bilakula adhere meM hai / saMsAra ke sAmane jainiyoM Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 5 ) kA satya aura sampUrNa itihAsa nahIM rakhA gayA isI kAraNa se Aja taraha taraha ke AkSepa cAroM ora se sunAI dete haiM / jaina dharma kA vAsta vika siddhAnta kyA haiM. yaha logoM ko mAlUma nahIM / zrataeva nitAnta Avazyaka hai ki jainiyoM kA itihAsa saMsAra ke samakSa upasthita kiyA jAya aura zIghra upasthita kiyA jAya / jaba taka jainiyoM kA itihAsa saMsAra ke sAmane na AyagA, jaina dharma ke prati phaile hue bhramapUrNa vicAra dUra nahIM hoMge tathA jaina dharma kA mahatva koI na mAnegA | agara hama cAhate haiM ki isa pavitra aura punIta jaina dharma ke jhaMDe ke nIce Akara pratyeka prANI sukha aura zAMti prApta kare to hamAre liye yaha Avazyaka hogA ki hama jI jAna se isa kArya meM tallIna ho jAMya ki saMsAra ke sAmane hamAre itihAsa ko zIghrAtizIghra upasthita kara jaina dharma ke mahatva ko prakaTa kreN| prastAvanA. yadi jaina dharma yA jaina jAti ke itihAsa kA saMgraha karane meM hamane upekSA kI to hamAre sadRza aura koI kRtaghnI nahIM hogA jo isa sodha aura anusaMdhAna ke vaijJAnika yuga meM bhI khurrATe lekara kumbhakarNa bneN| Aja jainiyoM kI saba se pahalI AvazyaktA yaha hai ki ve apanA itihAsa asalI rUpa meM saMsAra ke sAmane upasthita kareM / yadi ve cAhate haiM ki hamArA bhI astitva saMsAra meM kAyama rahe to unake liye Avazyaka hI nahIM anivArya hai ki apane itihAsa kI sAmagrI ke juTAne ke liye ve kArya kSetra meM kamara kasa kara kAma karane ko taiyAra ho kara laggA lagA deM / Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ janajAti mahodaya aba vaha dina nahIM rahe ki koI daivI ghaTanAoM para aMdha 33 kA siddhAnta aba nahIM 1 bAta kasauTI para kasa vizvAsa karale / " bAbA vAkyaM pramANaM calanekA / isa vijJAna ke yuga meM pratyeka kara dikhAnI hogI / prakRti ke niyamoM se pratikUla yA mAnavI zakti se karaNIya bAtoM kA jaba taka dArzanika pramANa upasthita nahIM kiyA jAyagA hamArI bAtoM ko koI svIkAra karane ko taiyAra nahIM hogA / ataeva yaha Avazyaka hai ki jaina jAti aura jaina dharma kI jo bAteM hamAre kathAnakoM Adi meM pracalita haiM unheM nimna likhita sAta prakAra se pramANita kara ke dikhAyA jaay| aisI dazA meM jaba ki saba hamArI bAteM satya aura sahI haiM hameM kisI mArga se siddha karane meM bAdhA upasthita nahIM karegI / saccI aura kharI bAta jitanI kasauTI para parakhI jAyagI utanI hI acchI / kevala hamAre zAstra meM likhI bAtoM ko hamAreM sivAya koI mAnane ko taiyAra nahIM haiN| zrataeva jarUrI hai ki hama nimna likhita AdhAroM dvArA hamArI pratyeka bAta ko siddha karadeM phira saMdeha karane kA sthAna hI na raha sakegA( 1 ) usa samaya ke prAmANika zilAlekha / ( 2 ) ( 3 ) ( 4 ) ( 5 ) ( 6 ) (7) ( 6 ) 71 99 19 "" 39 19 " 99 "" 19 "" " " 99 39 " grantha / "" ,, purAtatva sambandhI dhvaMsa khaMDahara AAdi / mUrttiyA~ tathA anya padArtha / AsapAsa ke bane graMtha / 99 "" tAmrapatra / sone aura cAMdI ke sike / Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 7 ) aitihAsika khoja se Adhunika 7 sAdhana thor3e bahuta pramANa meM vidyamAna haiM jina ke AdhAra para jo itihAsa likhA jAtA hai vahI saMsAra meM sarva mAnya hotA hai| uparokta sAdhanoM kA havAlA jisa aitihAsika graMtha meM hotA hai usa meM saMdeha ko sthAna nahIM milatA hai tathA vaha graMtha satya mAnA jAtA hai / prastAvanA. bhArata varSa ke itihAsa ke likhane meM vikrama saMvat se ATha sau nau sau varSa pUrva se Aja taka kA varNana to uparokta sAtoM sAdhanoM ke AdhAra para likhA gayA hai tathA isa se pahale kA itihAsa atIta ke zarSika se kevala graMthoM ke AdhAra para hI likhA gayA hai / uparyukta sAtoM sAdhanoM ke abhAva meM vivaza hokara purAne graMthoM kA hI sahArA lenA par3atA hai / jaina dharma kA sarvamAnya itihAsa bhArata kI taraha vikrama pUrva kI AThavIM nauvI sadI se prArambha hotA hai jisa samaya ki eka mahApuruSa bhagavAna pArzvanAtha svAmI jagat ke kalyANa karanevAle utpanna hue the / kitaneka vidvAnoM kI khoja aura anusaMdhAna se kucha samaya isa se pahale bhagavAn nemInAtha svAmIke samaya kA itihAsa bhI upalabdha huA hai jo zrI kRSNacandra aura arjuna Adi ke samakAlIna hue haiN| ina kI gaNanA bhI Adhunika aitihAsika puruSoM meM ho cukI hai| ina se pahale kI aitihAsika sAmagrI jo upalabdha hai vaha purAne jaina graMthoM ke AdhAra para hI likhI huI hai / una prAcIna zAstroM ke likhane ke samaya tathA una meM varNana kI huI ghaTanAoM ke samaya meM bahuta Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (8) jainajAtimahodaya. varSoM kA antara hai ataeva una kI aitihAsika prAmANikatA kevala eka isI bAta para nirbhara evaM avalambita haiM ki ve ghaTanAe~ prakRti ke niyamAnukUla sambhavita hoN| uparyukta siddhAnta ko lakSa meM rakha ke likhA huA itihAsa meM isa bAta kA saMzaya utpanna nahIM hotA ki ye aitihAsika satya ghaTanAe~ nahIM haiM apitu kevala aise zAstroM ke sAdhana dvArA hI hama apane atIta ke itihAsa ko jAna sakate haiM / bar3I mUrkhatA hogI yadi hama isa prakAra ke upalabdha hue prAcIna zAstrIya graMthoM meM kathita prAkRtika sambhavita bAtoM ke dvArA apane prAcIna itihAsa kA nirmANa na kareM / kevala yahI eka sAdhana upasthita hai jisake dvArA hama apane prAcIna gaurava ko grahaNa karane meM samartha hote haiM ataeva isa prakAra kA sahArA hamAre liye paramopayogI hai| ___ saba se pahale yaha jAnanA Avazyaka hai ki jaina dharma kA itihAsa kaba se prArambha hotA hai ? isa sambandha meM isa graMtha ke prathama khaNDa ke dvitIya prakaraNa ke prArambha meM samaya kA nizcaya kiyA gayA hai usa ke anusAra vartamAna avasarpiNI ke prArambha se bhagavAna RSabhadeva ke samaya se hamArA vartamAna itihAsa prArambha hotA hai / taba se Aja taka ko sarva mAnya prAmANika itihAsa kA pragaTa karane kI merI icchA kaI dinoM se thI / kintu yaha eka koI sAdhAraNa kArya nahIM thA ki sahasA prArambha kara diyA jAtA / maiMne jaina dharma aura jaina jAti ke itihAsa ko likhane kA kArya zuru kiyA aura " jaina jAti mahodaya " nAmaka Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA. graMtha vistRtarUpa meM taiyAra karane ke liye tada viSayaka adhyayana prArambha kiyA jima ke phalasvarUpa isa graMtha kA prathama gvaNDa pAThakoM ke sanmugba rakhatA huuN| isa khaNDa meM cha prakaraNa haiM / zeSa unnIrA prakaraNa dUsare, tIsare, aura cauthe baNDa meM krama se prakAzita hoNge| ___ " jaina jAti mahodaya" nAma isa graMtha kA isa kAraNa se rakhanA ucita samajhA gayA ki jainiyoM kI jAtiyoM ne samaya mamaya apanA abhyudaya itanA kiyA ki ve vizvavyApI taka bana gaI / prArambha meM jainiyoM kA itihAsa bhagavAna RSabhadeva svAmI me zuru hotA hai / RSabhadeva jinakA eka nAma AdinAtha bhI hai kyA hindU aura kyA musalamAna inheM jagat pUjya paramezvara mAnate hai / hindU dharma ke parva mAnya graMtha zrImadbhAgavata purANa ke dasaveM skaMdha meM bhagavAna RSabhadeva kA vistRta varNana ullekha kiyA huA hai / musalamAna loga inheM ' Adima bAbA ' ke nAma se pukArate haiM / ' Adima se unakA matalaba inhIM AdinAtha yA RSabha deva me hai / purANa aura kurAna se bhI jaina zAstra bahuta purAne hai jina meM RSabhadeva ko prathama tIrthaMkara mAnA hai| ataeva RSabhadevasvAmI ko hindU aura mumalamAnoM ne bhI apanAyA hai| . bhagavAna RSabhadeva se lekara nava meM tIrthaMkara suvidhinAtha ke zAmana taka to sAre vizva kA eka hI jaina dharma thaa| usa ke bAda hI kAla kI kuTala gati ke pratApa se aneka mata matAntara utpanna hue aura lupta bhI hote gaye yA unake sthAna meM phira dUsare naye matoM kA prAdurbhAva hotA gyaa| samAja zRMkhalanA zithila par3I / uma samaya Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 10 ) jaina jAti mahodaya. meM varNa vyavasthA kI bhI AvazyaktA pratIta huI aura kramase cAra varNa sthApita hue-brAhmaNa, kSatriya, vaizya aura zudra / kintu samayAntara meM ina kI vyavasthA meM jamIna AsamAna kA pharaka par3a gyaa| eka varNa adhikArI to dUsarA sevaka samajhA jAne lgaa| jisa samatA ke uddeza se sAmAjika kArya ko sahayoga dvArA samyak rIti se calAne ke liye varNa vyavasthA kI gaI thI vaha viSamatA ke kAraNa sAmAjika dazA ko zithila kara usa ke hetu ghunarUpa ho gii| ataeva eka samaya eka aise vIra puruSa ke avatarita hone kI AvazyaktA uptanna huI jo jAti pAMti ke bheda bhAva ko miTA kara samAja ko punaH mAmyatA kA svAda cakhAde / tadanukUla bhagavAna mahAvIrasvAmI kA janma huA aura unhoM ne dharmAdhikAra ke liye U~ca nIca ke bheda. bhAva ko miTAkara eka vAra phira se sAmyatA dvArA sukha aura zAnti pracAra karane kA prayatna kiyA / unhoM ne apane dezanAmRta kA pAna karA kara sahaja hI meM saba ko apanI ora AkarSita kara liyaa| jAtiyoM kI jaMjIroM se jakar3I huI samAja pArasparika bheda bhAva ko bhUla gaI phira to isa prakAra se ekyatA ke sUtra meM sammilita hone ke liye kevala sAdhAraNa janatA hI nahIM kintu kaI rAjA mahArAjA bhI pravRtta hue / aMga, baMga, kozala, kunAla aura kaliGga prAnta meM mApakA saMdeza bAta hI bAta meM sarvatra phaila gayA aura janatA jaina dharma ke jhaMDe ke nIce vipula saMkhyA meM ekatrita hone lgii| 'ahiMsA paramo dharma' kI dhvani cahu~ ora sunAI dene lgii| tataMtrI para isI kA nAda hone lgaa| Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA. . (11) phira bhagavAna mahAvIrasvAmI ke nirvANa ke 30-40 varSa pazcAt prAcArya svayaMprabha sUri aura AcArya zrI ratnaprabha sUri hue jinhoMne marusthala meM padArpaNa kara vAmamArgiyoM ke vyabhicAra rUpI kile kA vidhvaMsa kara ' mahAjana saMgha' kI sthApanA kii| isa saMgha ke vyaktiyoM ke hRdaya kI vizAlatA itanI thI ki ve nisaMkoca bhAva se kisI bhI jainI ke sAtha bhojana hI nahIM kara lete the apitu paraspara vivAha zAdI bhI kara lete the| ve apane svadharmI bhAI ko pratyeka taraha se sahAyatA dete the| jyA~ jyA~ mahAjana saMgha kA vistAra hotA gayA tyAM tyAM pUrva jAtiya baMdhano kI zraGkhalA TUTatI gaI aura pArasparika sahAnubhUti tathA sahayoga nirantara bar3hatA gayA / jo zakti jAtIya vibhAgoM ke kAraNa pRthaka 2 thI yaha ekyatA ke sUtra meM saMyojita ho gaI / mahAjana saMgha kI bar3hatI dina pratidina uttarottara vRddhigata hotI rhii| samayAntara meM yahI mahAjana vaMza upakezanagara ke nAma se upakeza vaMza, zrImAlanagara se zrImAlavaMza tathA padmAvatI nagarI ke nAma se prAgvaTa vaMza, isa prakAra ke tIna vaMzoM ke nAma dvArA prasiddha huA yadyapi nagara ke nAma pIche ina ke vaMza bhinna samajhe jAne lage kintu paraspara bhojana vyavahAra va vivAha sambandha Adi usI prakAra pracalita thA / isa prakAra ye tInoM vaMza vyavahArika rIti se eka hI the| jainAcArya bhI ima vaMza kI vRddhi karane meM hara prakArase tatpara the ve samaya samaya para mithyAtviyoM ko pratibodha de dekara unheM jAti ke baMdhanoM se unmukta kara vAsakSepa DAla jaina dharma Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 12 ) jaina jAti mahodaya. svIkAra karA mahAjana saMgha meM mammilita karA dete the| usI prakAra nirantara udyoga ke phalasvarUpa jo jAti lAkhoM kI saMkhyA meM thI vaha koDoM kI saMkhyA taka pahuMca gaI / mahAjana saMgha kI jana saMkhyA itanI bar3hI ki pratyeka vaMza meM kaI zAkhA prazAkhAeM ho gii| kAlAntara isa prakAra mahAjana vaMza bhinna bhinna zAkhAoM meM ba~Ta gayA / pratyeka zAkhA bAda meM eka pRthaka jAti samajhI jAne lgii| saba apanI apanI jAti ko ucA siddha karane lage aura isa prakAra jAti bheda bhAva kA viSailA bhAva mahAjana saMgha meM phaila gayA / vAstavika pratyeka jAti amibhAna meM aMdhI ho gii| isa prakAra ko phUTa phajItI kA phala vahI huA jo prAyaH aise avasaroM para hotA hai| pratyeka vaMza vAle hI Apasa meM vivAha zAdI Adi karane kI AMtarika abhilASA rakhate the / upakeza vaMzI loga apanI vivAha zAdI yathA sambhava upakeza vaMza hI meM karanA cAhate the tathA isI prakAra zrImAla vaMzI aura prAgvaTa vaMzI apanI apanI dhuna meM masta rahanA cAhane lage / para yaha niyama anivArya nahIM thaa| upakeza vaMzI apanA vivAha zAdI kA sambandha zrImAla vaMza Adi se bhI rakhate the aisA aitihAsika khoja se mAlUma huA hai vikrama kI dasavIM zatAbdI taka to inakA pArasparika sambandha jArI thA yaha bAta zilAlekha batAte haiM / vaMzAvaliyoM ke dekhane se mAlUma huA hai ki vikrama kI paMdrahavIM zatAbdI taka mahAjana saMgha meM kahIM kahIM isa prakAra ke pArasparika sambandha hote the| isa samaya ke bAda meM bhAva Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA. maMkIrNa hote gaye aura yahA~ taka naubata A pahu~cI ki ina ke pAraspaparika vivAha kA sambandha TUTa gayA aura Aja bhI vahI milasilA jArI hai. ." vahI raphatAra beDhaMgI jo pahale thI so ava bhI hai|" rahI bAta pArasparika bhojana vyavahAra kI so to aba ima meM bhI maMkIrNatA phaila gaI hai| kaI prAntoM meM eka vaMza vAle dUsara vaMza vAle ke sAtha bhojana nahIM karate / jina prAntoM meM pArasparika bhojana vyavahAra pracalita hai ve vivAha Adi sambandha nahIM karate haiM / yahI kAraNa hai ki ucca zikhara para car3hI huI jaina jAti Aja nirantara avanati kI ora agrasara ho rahI hai aura Aja ima jAti kI dazA kitanI socanIya ho gaI hai isa ko digdarzana isa pustaka meM vistArarUpa se karAyA gayA hai| jaina jAti-yaha zabda vizAla artha rakhatA hai isa ke antargata upakeza vaMza ( osavAla ) zrImAla vaMza tathA prAgvaTa vaMza ( poravAla ) ke atirikta khaMDelavAla, badheravAla, agravAla, DIsAvAla. nANAvAla, koraMTavAla, palIvAla, bAghaTa, vAyaTa, mADha. gurjara, khaMDAyata, gorA, bhAvasAra, pATIdAra Adi aneka jAtiyA~ sammilita haiM / jaina dharma kevala ina uparyukta jAtiyA~ meM hI pramArita thA mo bAta nahIM hai apitu isa pavitra dharma ke upAsaka bar3e bar3e rAjA mahArAjA bhI the / yathAH-maurya vaMza mukuTa maNi samrATa candragupta-kaliMgAdhipati mahAmeghavAhana cakravartI gvAravela, paramArhana mahArAjA samprati, mahArAjA dhruvasena , Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (14) jaina jAtimahodaya, zalyAdita prAmarAja, banarAja cAvaDA, rASTrakUTa amoghavarSa aura paramArhana mahAgajA kumArapAla Adi nRpa tathA zizunAgavaMzI, caitravaMzI, mauryavaMzI, guptavaMzI, senavaMzI, sugavaMzI, kadambavaMzI kalacurI vaMzI, paramAra, cauhAna, rASTrakUTa (rAThor3a) parihAra vaMzI, caulikya vaMzI aneka vIra puruSa tathA bhadra mahilAoMne isa jaina dharma ko apanA kara isa ke pracAra karane kA udyoga bhI unhoMne kiyA thaa| yaha kathana bhI atyukti pUrNa na hogA ki vikramakI bAharavIM zatAbdI taka aneka prAntoM meM jaina dharma rASTra dharma thaa| jisa prakAra se rAjA aura mahArAjAoMne jaina dharma ke pracAra karane meM prayatna kiye the usI prakAra mahAjana saMgha ke aneka vIroMne bhI jI jAnase jaina dharma ke phailAne meM koziza kI thii| unake nAma hamAre itihAsa meM suvarNAkSaroM meM likhane yogya hai. aise vIra puruSa eka nahIM saikaDoM samaya samaya para hue haiM jinhoMne samaya samaya para jaina dharma ke utthAna karane meM hAtha baTAyA thaa| dezalazAhA, gozalazAhA, sAraMgazAhA, bhaiMsAzAhA, jhagaDUzAhA, somAzAhA, samarAzAhA, lUNAzAhA, karmAzAhA, pAtAzAhA, vimalazAhA, bhairUMzAhA, rAmAzAhA, vIravara vastupAla tejapAla mehatA, ThAkurazI, tejazI, ratnazI, dharmazI, bhAramalla, bhujamalla, raNamalla aura vIrabhAmAzAha kA nAma gaurva ke sAtha liyA jA sakatA hai jinhoMne jaina dharma ke pracAra karane meM asAdhAraNa prayatna kara dikhAe the / ye narapuGgava deza, samAja, dharma aura jAtisevA ke aise aise adbhuta aura prabhAvazAlI kArya kara gaye ki jinake kAraNa inakA nAma Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA. ( 15 ) Aja duniyA~ ke itihAsa meM amara ho gayA hai| inakA jo asIma upakAra vizeSa kara jItanA jaina jAtipara huA hai bhulAyA nahIM jA sakatA / aura Age ke prakaraNomeM inakA itihAsa vistRta rUpameM likhA jA rahA hai| Adhunika samaya meM pratyeka samAja, deza, jAti aura rASTra ke loga isa cintA meM lage haiM ki vizva ke sammukha apanA apanA aitihAsika varNana khoja kara prakAzita kiyA jaay| isa kArya meM saba loga tatpara haiM aura Ae dina naI naI khojeM kara apane aitihA sika saMgraha meM niraMtara vRddhi kara rahe haiM; ve aisA koI prayatna nahIM uThA rakhate ki jisase unake itihAsa meM kucha vRddhi hotI ho / kahane kA artha yaha hai ki ve pratyeka rIti se isI bAta kI ceSTA meM lage hue haiM / parantu kheda hai aura parama kheda hai ki sabhyatA kA dAvA bharanevAle jaina bandhu isa ora vicAra taka nahIM karate / jainiyoM kI isa upekSAne apanI bahuta hAni kI hai| Aja ve apane aitihAsika varNana ko vizva ke sAmane upasthita rakhane kI cintA nahIM karate para samaya bItane para phira unheM pachatAnA par3egA / "jainiyoM kA gaurava, mahatva aura baDappana binA itihAsa ke adhika samaya taka sthira rahane kA nahIM yaha bAta bilkuja satya hai / jisa jAti, deza yA rASTra ke logoM ne isa Avazyaka viSaya kI ora upekSA kI ve Aja saMsAra se lupta ho gaye haiM / yadi jainiyoM kI nidrA na khulegI to yaha sambhava hai unakA astitva nikaTa bhaviSya meM khatare meM rahe / jainiyA~ ke pAsa aitihAsika sAmagrI hI nahIM hai-so yaha bAta nahIM Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (16) jaina jAtimahodaya. hai| jainiyoM kA aitihAsika bhaMDAra itanA bar3A hai ki yadi usakI zodha aura khoja kI jAya to itanA masAlA upalabdha ho sakatA hai ki jisake mAdhana se vizva ke sAmane jainiyoMkI atIta dazA vistAra pUrvaka dikhalAI jA ske| para saba yaha aprakaTa rUpa meM hai| kaI bhaMDAro ke tAle lage par3e haiM / dImaka Adike dvArA niraMtara atula sAmagrI barabAda ho rahI hai jisakI sAra aura saMbhAla karanevAlA koI na rahA / isa itihAsa ke abhAva meM Aja jaina jAti para jhUThe jhUThe . AkSepa Aropita ho rahe haiN| isa kalaMka kA nivAraNa karanekA sAdhana Aja hastAmalaka nahIM haiM ataeva jaisA kucha bhI koI kahe saba sahana karanA par3atA hai| pramAda kI hadda ho cukI hai / aisA dUsarA kauna abhAgI samAja hogA jo aitihAsika sAmagrI ke maujUda hote hue bhI use prakaTa rUpa meM na lAve / binA kAraNa ke koI kArya nahIM hotaa| jainiyA~ne jo itihAsa nahIM likhA hai isa ke bhI do mukhya kAraNa haiM / prathama to yaha ki isajAti ke logoke adhikA~za vyApArI pezA haiM ataeva ye loga apane bAlakoM ko kevala unhIM bAtoM se paricita karAte haiM jo unheM vyApAra meM sahAyatA pahu~cAve / bacce ke sammukha vyApAra hI kA vAtAvaraNa rahatA hai aura vaha bar3A hokara usI jIvikA kI dhUna meM apanA jIvana bitA detA hai unheM itihAsa prema honA asaMbhava haiN| dUsarA kAraNa yaha hai ki isa jAti ke logoM meM svAvalambana kA astitva nahIM hai / ina ke kaI kArya dUsaroM para Azrita rahate haiN| itihAsa likhane kA ThekA inhoMne apane kula guruoM ko de rakhA hai, jise kula guru apanI jAvikA kA sAdhana Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 17 ) banA cuke haiM / kula guru itihAsa sambandhI eka bhI bAta prakaTa karanA nahIM caahte| kAraNa ve samajhate haiM ki yadi hamane kucha bhI isa sambandha kA bheda batAdiyA to hamArI jIvikA kA silasilA TUTa jAyagA / tathA kucha kula guruoM ke pAsa jo thor3e samaya ke pahale kA likhita itihAsa hai usa meM kalpanA kA aMza adhika hai ataeva unheM yaha bhaya hai ki yadi yaha saba vivaraNa prakAzita ho jAyagA to hamArI pola khula jAyagI / inhIM kAraNoM se hamAre itihAsa kI yaha dazA huI hai| daraasala jaina jAtiyA~ kI utpatti prAyaH mAravAr3a meM huI hai aura ina jAtiyA~ ke pratibodhaka va poSaka upakeza gacchAcAryoM kA vihAra bhI vizeSa kara mAravAr3a prAnta meM hI huA hai ataeva jaina jAtiyA~ kI aitihAsika sAmagrI anya sthAnoM kI apekSA upakeza (kamalA) gacchopAsakoM ke pAsa milanA hI adhika sambhava hai / prastAvanA. jaba vikrama saM 1673 kA merA cAturmAsa phalodhI huA taba maiMne sthAnIya upakeza gaccha ke upAzraya ke prAcIna jJAna bhaMDAra ko dekhA thA usameM kaI paTTAvaliyA~, vaMzAvaliyA~ aura phuTakala panne mere dRSTigocara hue / ina meM mujhe aisI aisI bAteM mAlUma huI jina se merI abhilApA yaha huI ki maiM jaina jAtiyA~ kA itihA taiyAra karU~ / kintu yaha sAmagrI mujhe paryApta nahIM ja~cI phira merI bhAvanA huI ki kucha adhika bAteM khojadvArA mAlUma kara lI jAMya tadanusAra maiMne khoja kA kArya zurU kiyA jisameM mujhe saphalatA milatI gii| isa kAraNa merA utsAha dina prati dina bar3hatA gayA aura phira Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ janajAti mahodaya. bhI maiMne isa kArya meM vizeSa prayatna karanA prArambha kiyA / mujhe vizeSa sAmagrI upakeza gacchIya yativarya lAbhasundarajI, mANakasundarajI aura premasundarajI se prApta huii| kyoMki bIkAnera ke upAzraya inhIM ke adhikAra meM haiM jahA~ bahuta prAcIna zAstroM kA vipula saMgraha hai / isa ke atirikta nAgora aura khajavAne Adi se mujhe itanI sAmagrI upalabdha huI ki jisa graMtha ko mujhe 1000 pRSTa banAne kI AzA thI vaha aba 5000 pAMca hajAra pRSToM meM pUrA hogA aisA saMbhava hai aura na mAlUma ima se bhI yaha graMtha kitanA aura bar3ha jAya kAraNa jaina jAti kA vistAra aura kSetra bahuta vistRta hai mAnoM koI mahAna ratnAkara ho / isa pustaka ko zIghra taiyAra karane kI icchA aura bhAvanA rakhatA huA bhI maiM isa kArya ko zIghra na kara skaa| isI kAraNa mujhe do vijJapattiyoM nikAlanI pdd'ii| derI hone ke kaI kAraNa haiM prathama to mAravAr3a prAnta meM hI merA adhikatara vihAra hotA hai jahA~ yaMtrAlaya kI sulabha vyavasthA nahIM hai tathA isa pradeza meM sAdhuoM kI bhI kamI rahatI hai ataeva vyAkhyAna Adi se icchAnusAra samaya nahIM milatA hai tathA zikSA meM yaha prAnta pichAr3I hai ataeva aise viSaya kI ora prAyaH kara ke upekSA hI hai / yahA~ ke adhikatara loga to kevala bAhya ADambaroM kI ora hI AkarSita hote haiM tathA merA svAsthya bhI kaI arase taka kArya karane ke anukUla nahIM rahatA thA / uparokta kAraNoM se kArya meM svAbhAvika hI vilamba ho gayA hai tathApi yaha bAta kSantavya hai| Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA. (19) uparyukta kAraNoM se samasta pustaka ko eka hI bAra meM prakAzita karAne kI sAmagrI taiyAra hone para bhI prakAzita karavA denA merI sAmarthya se bAhira kI bAta thI ataeva prastuta pustaka ke 4 khaMDa karadiye gaye jisa se likhane, prakAzita hone tathA Arthika vyavasthA Adi meM sahUlIyata raha isI kAraNa se pAThakoM ke sammukha aAja yaha prathama khaNDa upasthita kiyA jAtA hai / isa graMtha meM jaina jAtiyA~ kI utpatti se lekara madhyAhna kAla ke tejasvI sUrya kI bhA~ti jo jaina jAtiyA~ kA mahodaya huA thA tathA taba me Aja taka kA vistRta itihAsa rhegaa| isI kAraNa se graMtha kA zIrSaka 'jaina jAti mahodaya' nAma rakhanA maiMne ucita samajhA / jo bAta uThAI gaI hai vaha vistRta batAI gaI hai / para isa uddeza meM bhI kaI sajjanoM kI Agraha se kucha parivartana karanA par3A hai yaha kAraNa vistRta rUpa meM prathama dvitIya prakaraNa meM Apa par3ha skeNge| prathama khaNDa ke.che prakaraNoM meM isa prakAra varNana hai prathama khaNDa ke prathama prakaraNa meM vividha pramANoM dvArA saba se prathama yaha siddha kiyA gayA hai ki jaina dharma ati prAcIna hai / isa bAta ko siddha karane ke liye aitihAsika pramANoM kA saMgraha kiyA gayA hai tathA isa ke atirikta veda purANa Adi se bhI yaha siddha kiyA gayA hai ki veda purANa meM jainiyoM ke rAjA, tIrthakara Adi kA varNana hai / tad viSayaka jo jainetara itihAsajJoM kI sammattiyA~ kA bhI saMgraha kiyA gayA hai / jainetara Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (30) jaina jAti mahodaya. vidvAnoM kI rAaiM bhI jaina dharma kI prAcInatA aura mahattA ko siddha karatI haiN| ____ isI khaNDa ke dUsare prakaraNa meM vartamAna avasarpiNI ke prathama tIrthaMkara bhagavAna RSabha deva svAmI se carama tIrthakara bhagavAna mahAvIra svAmI kA saMkSipta jIvana carita varNana kiyA gayA hai / ina ke jIvana kI caryA ko manana pUrvaka par3hane se pAThakoM ke hRdaya meM jaina dharma ke prati vizeSa zraddhA utpanna hue binA na rhegii| aMtima tIrthaMkara bhagavAna mahAvIra svAmI kA jIvana carita kucha adhika vistAra se isa kAraNa diyA gayA hai ki inhIM ke zAsana meM ina ke jIvana kI jhalaka Aja taka prakaTa ho rahI hai| isI khaNDa ke tIsare prakaraNa meM itihAsa prasiddha tevIsa veM tIrthaMkara pArzvanAtha svAmI ke paTadhara AcAryoM kA vistRta vivaraNa hai / AcArya svayaMprabhasUri aura AcArya ratnaprabhasUrine vaDI vaDI kaThanAIyoM kA sAmanA kara athAga parizrama tathA Atmabala aura vaDI caturAI se jainadharma ko pasarita karane ko khuba prayatna kiyA, phalasvarUpa meM ' mahAjanavaMza' kI sthApanA kI jisakA vistRta varNana prAcIna paTAvaliyoM va vaMzAvalIyoM se likhA gayA haiM / upadeza meM kaI sthAnoM ke avataraNa jaise vaMzAvaliyoM meM the unako usI rUpa meM rakkhA gayA hai kAraNa vaha sAhitya kI dRSTi se janopakArI hai| isI khaNDa ke caturtha prakaraNa meM eka vivAdAspada bAta kA Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA. . ( 21 ) nirNaya kiyA gayA hai| upakeza vaMza kI sthApanA ko to saba svIkAra karate haiM para isa ke sthApita hone ke samaya para itihAsajJoM meM bahuta matabheda hai ataeva isa prakaraNa meM osavAla jAtikA samaya nirNaya kiyA gayA hai| isI prakaraNa ke pariziSTa naM. 5 meM osavAla jAti kA vistRta paricaya karAyA gayA hai / zrosavAloM kA AcAra vicAra, rahana sahana, sabhyatA Adi kisa prakAra kI hai ityAdi bAtoM ko vistArapUrvaka batAne kA prayatna kiyA gayA hai ! pariziSTa naM. 2 aura 3 meM isI prakAra poravAla aura zrImAla jAti kA saMkSipta meM paricaya karAyA gayA hai / isI khaNDa ke paJcama prakaraNa meM pArzva prabhu ke 7 ve paTTa ke prAcArya se varNana zuru kiyA gayA hai tathA pArzva prabhu ke 13 veM paTTa taka ke prAcAryoM kA varNana savistRta rUpa se batAyA gayA hai| bAda meM bhagavAna mahAvIra svAmI ke paTTa para ke 12 AcAryoM kA varNana hai / isa prakaraNa meM do adhyAya bar3I gboja ke sAtha likhe gaye hai| eka meM jaina itihAgna aura dUsare meM kaliMgadeza kA itihAsa jisa ke kAraNa jaina jAtiyA~ ke mahodaya kA bhalI bhA~ti sabUta milatA hai / isa prakaraNa ke aMtima adhyAya meM jaina jAtiyA~ kA mahodaya prAntavAra batAyA gayA hai / ___ imI khaNDa ke chaTTe prakaraNa meM jaina jAtiyA~ kA mahodaya kina kAraNoM se ruka gayA hai usa kA vivecana kiyA gayA hai| prArambha meM jainiyA~ para AkSepa kiye jAte hai una kA samAdhAna tathA Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 22 ) jaina jAti mahodaya. jainiyA~ kI vartamAna dazA kaisI hai isa bAta ko hUbahU dikhAne kA prayatna kiyA gayA hai| jina jina kAraNoM se jaina jAti kI saMkhyA nirantara ghaTa rahI hai, ullekha kiyA gayA hai tathA jaina jAtiyA~ kI vartamAna dazA jAtIya aura dhArmika dRSTi se kaisI hai isa bAta kA sukSma dRSTi se vicAra kiyA gayA hai / tathA prathama khaNDa ke yogya maiTara bar3ha jAne se yahA~ prathama khaNDa samApta kiyA gayA hai / jo Aja pAThakoM ke kara kamaloM meM upasthita hai / 1 isa pustaka ke kArya ko hAtha meM lene ke bAda mujhe kaI pustakoM se isa viSaya kA adhyayana karanA par3A tathA mere vicAra nirmANa meM una pustakoM se bahuta kucha sahAyatA milI hai| una kA upakAra aura AbhAra maiM svIkAra karatA hU~ aura una ke nAma bhI dhanyavAda sahita yahA~ pragaTa karanA cAhatA hU~ / " ( 1 ) triSaSTha zalAkA puruSa caritra - mUla lekhaka kalikAla sarvajJa AcArya zrI hemacandrasUri / ( 2 ) phalodhI ke upakeza gacchIya upAzraya ke prAcIna jJAna bhaNDAra ke rakSaka vaidya mahattA / (3) bIkAnera, nAgora aura khajavAne ke upAzrayoM ke zrI pUjyoM kI prAcIna bahiyA~, prAcIna paTTAvaliyA~, vaMzAvaliyeM, paTTe, paravAne aura sanada Adi / ( 4 ) paTTAvalI naMbara 1 - 2 aura 3 yativarya lAbhasundarajI dvArA / Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 23 ) ) paTTAvalI naMbara 4 - 5 aura 6 tathA prAcIna rAsAoM va purAMNe kavita ke pAne, yativarya mAraNakasundarajI dvArA / prastAvanA. ( 6 ) koraMTa gacchIya zrI pUjyajI kI bahI jisa meM 21 gotroM kI vaMzAvaliyA~ hai - yativarya mANakasundarajI dvArA / ( 7 ) upakeza gaccha caritra - yativarya premasundarajI dvArA / (8) koraMTa gacchIya paTTAvalI - yativarya mANakasundarajI dvArA / ( 9 ) tapAgaccha vRhat paTTAvalI --taimAsika patra dvArA / (10) kharatara gaccha paTTAvalI - gaNi kSamA kalyANajI - racita / (11) gaccha matta prabandha - AcArya zrI buddhisAgarasUri / (12) rAja taraMgiNI / yativarya lAbhasundarajI dvArA (13) jaina dharma viSayaka praznottara - AcArya vijayAnaMdasUri / (14) prabhAvika caritra - AcArya prabhAcaMdrasUri / (15) prabandha cintAmaNI - AcArya merutuGgasUri | (16) kuvalaya kathA taimAlika | patradvArA (17) zatapadI - AMcala gaccha AcArya merutuGgasUri ! (18) jaina prAcIna itihAsa bhAga 1 tathA 2 paM. hIrAlAla haMsarAja | jAmanagaravAlA kA chapAyA (1) jaina itihAsa - jaina dharma prasAraka sabhA bhAvanagara se mudrita / (20) zatruJjaya uddhAra -muni vijayajI | 99 (21) vimala caritra - " jaina bhAvanagara / Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 24 ) jaina jAti mahodaya. (22) vastupAla tejapAla caritra-" jaina " bhAvanagara / (23) vappabhaTTisUri aura aAmarAjA-jaina sastI vAMcanamAlA / (24) mahArAjA samprati-jaina sastI vAMcanamAlA / (25) jaina gautra saMgraha-paM. hIrAlAla haMsarAja / (26) mahAjana vaMza muktAvalI-yati rAmalAlajI / (27) jaina sampradAya zikSA yati zrIpAlajI / (28) prAcIna lekha saMgraha bhAga 1 tathA 2-muni jinvijyjii| (29) jaina lekha saMgraha khaNDa 1-2 tathA 3-sampAdaka bAbU pUrNacandrajI nAhara / (30) dhAtu pratimA lekha saMgraha bhAga 1 tathA 2-AcArya zrI buddhisAgarasUri / (31) muNota neNasI kI khyAta-kAzI nAgarI pracAriNI sabhA / (32) kumArapAla caritra / (33) prAcIna jaina smAraka bhAga 1, 2, 3, 4 tathA 5-brahma cArI zItalaprasAdajI jaina / (34) zrImAla bANiyA~ kA jAti bheda-prophesara maNIlAla bkorbhaaii| uparokta sAdhanoM ke atirikta yaha bhI Avazyaka thA ki jaina jAtiyA~ jo prAyaH kSatriya vaMza-pavAra,cauhAna, pratihAra, rAThauDa, zizodiyA, solaMkI Adi se utpanna huI hai aura kSatriyoM ke mahAna puruSa, va nagara aura una ke samaya se paricita hone ke liye nimna Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 25 ) likhita vartamAna aitihAsika graMthoM kA bhI adhyayana karanA par3A jina meM mere vicAroM kI puSTi huI hai aura ina ke avataraNa bhI vistRta rUpa meM sthAna sthAna para diye gaye haiM ataeva maiM ina ke legyakoM, sampAdakoM evaM prakAzakoM kA AbhAra mAnatA hU~ / (35) bhArata kA prAcIna rAjavaMza bhAga 1, 2 tathA 3 vizvezvaranAtha reDa | prastAvanA, (36) rAjapUtAne kA itihAsa khaNDa 1 tathA 2 - rA0 paM0 gaurIzaMkarajI ojhA | ( 37 ) sIrohI rAjya kA itihAsa - rA0 paM0 gaurIzaMkarajI ojhA | (38) sindha kA itihAsa - munsipha devIprasAdajI / (39) jebhalamera kA itihAsa - TaoNDa rAjasthAna dUsarA khaNDa / (40) pATaNa kA itihAsa gujarAta kA itihAsa se / ( 41 ) yavana rAjya kA itihAsa - munsipha devIprasAdajI / (42) rAjapUtAnI ke zodhakhoja 99 1 ..." 99 "" ina ke atirikta aura bhI kaI sAdhanoM kI sahAyatA se isa kArya ko pUrA karane kA bIDA uThAyA hai / prathama prayAsa kA phala Aja Apa ke samakSa upasthita hai / isa ke liye maiM una logoM kA vizeSa upakAra mAnatA hU~ jina ke kArya se mujhe pustaka likhane meM mahAyatA mila rahI hai / sthAnAbhAva se saba ke nAma maiM isa sthAna para prakaTa nahIM kara sakatA hU~ / Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 26 ) jaina jAti mahodaya. mujha jaise sAdhAraNa vyakti ke liye aise bar3e kArya meM hAtha hAlanA anAdhikAra ceSTA kA kAma thA kAraNa ki na to maiM aisA vidvAna hU~ na itihAsajJa kI sAhitya kI dRSTi se pAThakoM kI icchA pUrI kara sa. tathApi dUsare kisI ko isa ora kalama uThAte na dekha kara maiMne yaha sAhasa kiyA hai / itane bar3e kArya ke liye yaha merA prathama hI prayAsa hai ataeva sambhava hai aneka truTiyA~ raha gaI hoM AzA hai udAra pAThaka lekhaka kI asamarthatA ko dhyAna meM rakhate hue nIrakSIra viveka kI bhA~ti sAra vastu ko grahaNa kara leNge| tathA jo mahAzaya itihAsa ke maiTara sambandhI bhUloM kI sUcanA deMge maiM una kA vizeSa kRtajJa hU~gA / dUsare saMskaraNa meM isa khaNDa ko sarvAGga sundara banAne kA prayatna karU~gA tathA sAhitya saMmAra ko saMtuSTa karane kI ceSTA kruuNgaa| isa graMtha ke paThana me yadi pAThakoM kI ruci aitihAsika khoja kI ora AkarSita hogI to maiM apane parizrama ko saphala smduuNgaa| dUsarA, tIsarA tathA cauthA khaNDa pRthaka 2 pustakAkAra zIghra hI upasthita karane kA prayatna kruuNgaa| lunAvA (mAravAr3a) vIrAt 2455 tA.1-10-1926 lekhakamuni jnyaansundr| Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ REE USEUM lekhaka kA pricy| Page #61 -------------------------------------------------------------------------- Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya suucii| 1 prastAvanA 2 viSaya sUcI 3 viSayArambha 4 vaMza paricaya 5 janma 6 bAlyAvasthA 7 gRhasthAvasthA ra vairAgya aura dIkSA.... 9 vizeSatA 10 vikrama saMvat 1964 kA cAturmAsa sonata 11 , , 1965 , , bIkAnera 12 , , 1966 ,, ,, jodhapura 13 , , 1967 ,, , kAlU 14 , , 1968 , , bIkAnera 15 , , 1969 , , ajamera 16 , , 1970 ,, ,, gaMgApura 17 , , 1971 , , choTI sAdar3I .... Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 19 20 " zd " 21 22 23 24 25 26 . 27 dy , " " zz " 99 " " 91 dd 99 ,, ,, " " ,,, ,, zz 28 29 30 31 32 " 99 33 hamArI AzAaiM ,, ,,, 1972,, 1973 1974,, 1975,, 1976 " 1977 1978,,, 1979 ., 1980 zz 1981, 1982,, 1983 1984 19 ,, 1985,, 1986 " zz **** z' .. 99 19 tiMvarI "" , phalodhI jodhapura " d z " " zd " dz 9" 19 99 dy " 34 ApakA prakAzita sAhitya 35 Apa kI sthApita kI huI saMsthAe~ sUrata jhaghar3iyA tIrtha phalodhI "" zz lohAvaTa nAgora phalodhI tIrtha pIpADa bIlAr3A sAdar3I luNAvA .... .... Bend .... www. www. . 24 27 29 30 33 35 37 39 49 52 55 57 * 58 ww 60 62 w 66 71 Page #64 -------------------------------------------------------------------------- Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muni zrI jJAnamundarajI mahAgaja / Lakshmi Art Bombay 8 Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lekhaka kA saMkSipta paricaya | saMgata nahIM hogA yadi pAThakoM kI sevAmeM "jaina jAti mahodaya " aitihAsika mahAn graMthake praNetA pUjyapAda itihAsavettA muni zrI jJAnasundarajI kA pavitra caritra rakhate ati harSa hai / hamArI abhilASA bahuta dinoM se thI ki aise mahAtmA kA jIvana jo Adarza evaM anukaraNIya hai pAThakoM ke sAmane isa uddezase upasthita kiyA jAya ki apane jIvanoddeza ko nirmANa karate samaya ve ise lakSya meM rakkhe | a Full many a gem of purest way screne, The dark unfathomed caves of ocean bear; Full many a flower is born o blush unseen, And waste it- sweetness on t'de desert air. ahA ! uparokta paMktiyoM meM sacamuca kisI manasvI kavine kyA hI uttama kahA hai / aise ratna bhI hai jo atyanta ujjavala evaM prabhAvAna haiM parantu samudra kI khokhaloM meM par3e hue haiM aura aise bhI kusuma haiM jinake saundarya va sugandha kA anubhava koI nahIM jAna pAtA parantu kyA ve ratna una ratnoM se kisI prakAra bhI kama haiM jo hATa hATa meM bikate aura manuSyoM kI dRSTi meM par3a kara prazaMsA pAte haiM ? kyA ve puSpa jo apanI manohAriNI sugaMdha ko Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 2 ) jaina jatimahodaya. kevala vana kI vAyu meM hI vilIna kara dete haiM, una bagIcoM ke phUloM se jo apanI sugandha se manuSyoM ke prazaMsApAtra haiM kisI bhI prakAra kama haiM ? isI prakAra ve mahApuruSa jo 'cupacApa dUradarzitA se atyAvazyaka Thosa ( Solid) kArya karane se manuSyoM meM vikhyAta nahIM ho sake kyA una sAMsArika prazaMsApAtra vyaktiyoM se kama haiM ? nahIM nahIM kadApi nahIM / jaba aise manuSyoM kI saMkhyA kama nahIM hai jo prazaMsA ke yogya ho kara bhI usake pAtra kahe jAte haiM to kyA aise satpuruSoM kA milanA durlabha hai jo saMsArI prazaMsA se sadA dUra bhAgate haiM / kisI vidvAna ne yathArtha hI kahA hai ki pivanti nadyaH svayameva nAmbhaH | svayaM na khAdanti phalAni vRkSAH / nAdaMti satvaM khalu vAravAhAH paropakArAya satAM vibhUtayaH / 1 arthAt nadI apane jala ko Apa nahIM pItI, vRkSa apane phaloM ko Apa bhakSaNa nahIM karate aura meghajala varSA anna upajA Apa nahIM khAte / tAtparya yaha hai ki nadI kA jala vRkSoM ke phala aura meghoM kI varSA sadA dUsaroM ke hI kAma AtI hai / isase siddha hotA hai ki sacce mahApuruSoM kI vibhUti svadharma, svadeza kI sevA aura paropakAra ke liye hI hotI hai / aise hI zreSTha paropa 1 Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lekhaka kA saMkSipta paricaya. (3 ) kArI mahApuruSoM kI zreNI meM ucca sthAna pAne yogya jaina zvetAmbara samAja ke ujjavala ratna zrImad upakeza gacchIya muni zrI jJAnasundarajI mahArAja kA pavitra cAritra isa prakAra hai vIrAt 70 samvat meM AcArya zrI ratnaprabhasUrIjIne upakeza pura ke mahArAjA upaladeva Adi ko pratibodha de unheM jainadharma kA anuyAyI banAyA thA / mahArAjA upaladeva jainadharma ko pAlana kara apane AtmakalyANa meM nirata thA / vaha apane jIvana meM prayatna kara ke jainadharma kA vizeSa abhyudaya karanA sadaiva cAhatA thA aura unhoMne aisAhI kiyA ki vAmamArgiyoM ke adharma kIloM ko tor3a jainadharma kA pracuratAse pracAra kiyA isa liye Apa kA yaza Aja bhI vizva meM jIvita hai / vaha narazreSTha apane guNoM ke kAraNa bahuta prasiddha ho gayA thaa| usI ke itane uttama kRtyoM ke smaraNameM usa kI saMtAna zreSTi gautra kahalAne lgii| zreSTi gautra vAloM kI pracura abhivRddhi huI / ve sAre bhArata meM phailaM gaye / ina kI AbAdI dina prati dina tez2a raphatAra se bar3hane lgii| mAravAr3a rAjyAntargata gaDha sivANA meM vikrama kI bArahavI zatAbdI. meM jainiyA~ kI dhanI AbAdI thii| kevala zreSTi gautra vAloM ke bhI lagabhaga 3500 ghara the| usa samaya gar3ha sivAnA meM zreSTi gotrIya tribhuvanasiMhajI maMtrI pada para niyukta the| Apa bar3e vicArazIla evaM rAjya zAsana ko calAne meM siddhahasta the / inake suputra muhatAjI lAlasiMhajI kA vivAha cittor3a huA Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 4 ) jaina jAtimahodaya. thaa| eka bAra ye kisI kAryavazAt cittor3a gaye hue the| inako saJcAyikA devI kA pUrNa iSTa thA / jisa dina lAlasiMhajI cittor3a pahu~ce usI dinase pUrvahI cittor3a ke mahArAvalajI kI rAnI cakSupIDAse pIr3ita thiiN| kaI prayatna mahArAvalajIne kiye para saba upAya niSphala hue / yogya cikitsaka kI talAza karate karate rAjya karmacAriyoM ko sivAnAse Ae hue muhatAjI lAlasiMhajI se bheMTa huI / aura unhoMne apanA hAla sunAyA isa para lAlasiMha ne kahA yadi Apa cAho to maiM catu pIr3A miTA sakatA hu~ / karmacAriyoMne kahA hama to svayaM isI hita Ae haiN| lAlasiMhajIne saJcAyikA devI ke anurodhase aisA upAya batAyA ki rAnI kI pIr3A tatkAla jAtI rahI / sArA rAja samAja lAlasiMhajI kI bhUri bhUri prazaMsA karane lgaa| mahArAnIne isa upalakSameM lAlasiMhajI ko bAharagrAma inAyata kie tathA unako vaidyarAja kI upAdhi sadA ke liye pradAna kI tabase zreSTigotra kI eka zAkhA vaidya muhattA khlaaii| ___ hamAre carita nAyaka muni jJAnasundarajI kA janma isI gharAne meM huA jo upaladeva kI saMtAna zreSTigotra kI zAkhA vaidya muhattA kahalAtA thA / mAravAr3a bhUmi ke anargata vIsalapura prAma meM vaidyamuhattA navalamalajI kI bhAryA rUpAdevI kI kUkha se Apa. zrIkA janma vikrama samvat 1637 ke Azvina zuklA 10 yAni vijayA dazamI ko huaa| jaba Apa garbha meM the to ApakI mAtuzrIko hAthI kA svapna AyA thA tadanusAra hI ApakA janma nAma " gayavara caMdra" rakhA gyaa| jabase Apane apane ghara meM janma Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lekhaka kA saMkSipta paricaya. . (5) liyA sArA kuTumba sukha zAMtise rahane lagA / pratyeka ke citta meM prasannatA kA sAgara umar3a rahA thA / Apa apanI bAlakriDAoMse apane kuTumba ke logoM kA manoraJjana karane lage / ApakI tutalI bAnI sabako ati karNa priya thii| ___bAlyAvasthA se hI Apa sarva priya the / ApakA sarala vyavahAra sabako rucatA thA / jaba Apa zizu avasthA se kucha bar3e hue to zikSA prApti ke hita pAThazAlA meM praviSTa hue| vahA~ para sahapAThiyoM se Apa sadA Age hI rahate the| Apane alpa samayameM pAvazyaka evaM azAtIta zikSA grahaNa karalI / jaba Apa par3hanA chor3a kara vyApAra karane lage the to Apa isa kArya meM bar3e kuzala nikale / vyApAra ke vyavahAra meM ApakI haThotI anukaraNIya thii| jisa kArya meM Apa hAtha DAlate use antataka usI utsAha se karate the / yahI ApakI svAbhAvika Teva ho gaI / ___ bAlyAvasthAse hI Apako satsaMgatakA bar3A prema thA / jaba grAma meM koI sAdhu yA samAja sudhAraka bhAvA to usase Apa avazya milate the / isI pravRti ke kAraNa Apa prAyaH sthAnakavAsI sAdhuoM kI sevAupAsanA kiyA karate the / vahA~ mApane pratikramaNa stavana svAdhyAya tathA kucha bola (thokar3e) yAda krliye| abataka Apa avivAhita hI the| kintu satraha varSa kI Ayu meM ApakA vivAha selAvAsa nivAsI zrImAn bhAMnIrAmajI bAgharecA kI putrI rAjakumArI se Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jAtimahodaya. hu vivAha se cAra varSa pazcAt Apako sAMsArika ulajhaneM khaTakane lagIM / tyAga aura vairAgya kI ora ApakI bhAvanAe~ prastuta huI / para lAlasA mana hI mana rahI / kuTumba ko kaba bhAne lagA ki aisA suyogya parizramI aura sadAcArI navayuvaka isa - sthA meM hameM tyAga de | Apane dIkSA lene kI bAta prakaTa kI para turanta asvIkRti hI milI / isI bIca meM Apake pitAzrI kA dehAnta huA / yakAyaka sArA gRhasthI kA bhAra Apapara A par3A tathApi Apa adhIra nahIM hue | Apa apane pitA ke jeSTha putra the ataeva sArA uttaradAyitva Apa para A par3A | Apake pA~ca laghu bhrAtA the jinake nAma krama se isa prakAra haiM - gaNezamalajI, hastImalajI vastImalajI mizrI - malajI aura gajarAjajI / Apake eka bahina bhI thI, jinakA nAma yatna bAI thA | kaI sAMsArika baMdhanoM se jakar3e hue hote bhI ApakI abhilASA yahI rahatI thI ki aisA koI avasara mile ki maiM zIghra hI dIkSA grahaNa kara lU~ | saMvat 1663 meM Apa apanI dharma patnI sahita paradeza jAne ke liye yAtrA kara rhethe| rAste meM ratalAma nagara AyA jahA~ pUjya zrIlAlajI mahArAja kA cAturmAsa thA / Apa vahA~ sapatnI utara gaye / jAkara vyAkhyAna meM sammilita hue / pU0 zrIlAlajI ke upadeza kA asara Apake komala hRdaya para isa prakAra huA ki Apane yaha mana hI mana dRr3ha nizcaya kara liyA ki aba maiM ghara nahIM jAU~gA / kisI bhI prakAra ho maiM aba Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lekhaka kA saMkSipta paricaya. zIghra dIkSA grahaNa kara lU~gA / aba saMsAra ke bandhanoM se unmukta hoke rahU~gA / sapatni vairAgya bhAvanA ke kAraNa karIbana 2 mAsa ratalAma meM Thahara gaye aura dhArmika abhyAsa meM tallIna ho gaye / yaha bAta Apa ke mAtuzrI Adi kuTumba ke kAnoM taka pahu~cate hI unheM ko mahAn duHkha paidA huA isa para tAradvArA sUcita kara gaNezamalajI ko ratalAma bhejA aura unhoMne aneka prakAra se samajhA ke Apa ko ghara para lAnA cAhA para Apa kA vairAgya aisA nahIM thA ki vaha dhone se utara jAtA yA phIkA par3ajAtA Akhira gaNezamalajI ke vivAha taka dIkSA na lene kI zartapara gayavaracandrajI to pUjyajI ke pAsa meM rahe aura gaNezamalajI apanI bhAvaja ko le kara vIsalapura Agaye / ( 7 ) saMsAra kI asAratA AyuSya kI asthiratA aura pariNAMmoM kI caJcalatA Apa se chIpI huI nahIM thI jaise jaise Apa jJAnAbhyAsa bar3hAte gaye vaise vaise vairAgya kI dhArA bhI bar3hatI gaI phira to de hI kyA thI ? Apane apanA manortha siddha karane ke liye Akhira saMvat 1663 ke caitra kRSNA 6 ko nImaca ke pAsa phAmUNiyA grAma meM svayaM dIkSAnvita ho gaye | Apane apane anavarata evaM avirala udyoga ke kAraNa zIghra hI dasarvaikAlika sUtra, sukhavipAka sUtra aura uttarAdhyayanajI sUtra kA adhyayana kara liyA / sAtha meM parizrama kara ke Apane lagabhaga 100 thokar3e bhI kaNThastha kara liye / I ' isa ke atirikta bola cAla thokar3e, DhAla, caupAI, stavana, Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (8) jaina jAtimahodaya. chanda aura kavitta to Apa ko pahale hI se khUba yAda the / Apa nitya vyAkhyAna bhI diyA karate the jo zrotAoM ko ati manohara pratIta hotA thaa| vAkpaTutA kA guNa Apa meM svabhAva se hI vidyamAna hai / jhAmUNiyA se vihAra kara ke Apa rAmapurA tathA bhAnapurA hote hue bUMdI aura koTe kI ora padhAre kAraNa pUjyajI kA vihAra pahale se hI usa tarapha ho cukA thaa| pazcAt vahA~ se Apa phUlIyA kekaDI hote hue byAvara padhAre / byAvara se nimbAja, pIpADa. bIsalapura Aye aura apane kuTambiyoM se AjJA kI yAcanA kI para unhoMne AjJA na dI to vahA~ se jodhapura Ae yahA~ Apa ke susarAlavAle tathA Apa kI pUrva dharmapatnI rAjabAI vageraha AI aura aneka prakAra se anukUla pratikUla parisaha diye para Apa ko usa kI paravAha hI nahIM thI vahA~ se Apa tivarI taka paryaTana kara pIche byAvara padhAra gaye / byAvara se Apa sojata padhAre / isa bhramaNa meM bhI Apa ekAntara kI tapasyA nirantara karate rhe| Apa ko apane kuTumviyoM kI ora se aneka parisaha diye gaye para Apa apane patha se vicalita nahIM hue | jyA~ jyA~ Apa kaSToM kI parIkSA meM tapAe gaye Apa sacce svarNa pratIta hue / isa samaya kI aneka ghaTanAaiM jo bhApazrI kI atula dhairyatA prakaTa karatI hai sthAnAbhAva se yahA~ nahIM likhI jA sakatI yadi avasara milA to phira kabhI ApanI kA caritra vistRta rUpa se pAThakoM ke samakSa rakhane kA prayatna kiyA jAyagA / isa paricaya meM kevala caturmAsoM kA saMkSipta varNana mAtra Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lekhaka kA saMkSipta paricaya. ( 9 ) hI kiyA jAyagA AzA hai pAThakagaNa abhI itane se hI saMtoSa mAna leMge / cAturmAsoM kA vivaraNa likhane ke pahale yaha Avazyaka hai ki munizrI ke una vizeSa guNoM kA varNana kiyA jAya jina ke kAraNa ki sarva sAdhAraNa ke hRdaya meM Apane ghara kara rakkhA hai / choTe se bAlaka se lekara vRddhataka pratyeka vyakti yahI cAhatA hai ki munizrI kI mukhamudrA kA darzana karatA rahUM tathA Apa kI sumadhura vANIdvArA sadupadeza kA amRtapAna karUM / jo loga Apa se paricaya hai usa kA citta nahIM cAhatA hai ki munirAja mujha se dUra ho tathApi Apa eka sthAnapara adhika nahIM Thaharate nirantara vicaraNa kara Apa pratyeka grAma meM pahuMca kara dharmopadeza sunAne kA pragADha prayatna karate rahate haiM / isa bAta kA pramANa pAThakoM ko Age ke caritra ke paThana se bhalI bhAMti vidita hogA / 1 Apa kA jIvana anukaraNIya evaM Adarza hai / Apa ke anupama tyAga, satyAnveSaNa, tapa, dharma aura jijJAsA kA yadi savistAra varNana kiyA jAya to eka bar3e graMtha kA rUpa ho jAya / isa mahAtmA ke upadeza, vArtAlApa, vyavahAra, kArya, bhAva aura vicAroM para manana karane se parama zAMti prApta hotI hai aura sAtha meM sadA yahI icchA utpanna hotI hai ki isI prakAra se jIvana bitAnA pratyeka vyakti kA lakSya honA cAhiye / Apa ke jIvana kI ghaTanAoM se hameM yaha patA milatA hai ki eka vyakti kA Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jAti mahodaya. naitika, Atmika, zArIrika tathA sAmAjika jIvana kisa prakAra balavAna aura cAritravAna ho sakatA hai| Apa kA vyAkhyAna hRdayagrAhI tathA ojasvI bhASA meM hotA hai jisa meM sAragarbhita dhArmika bhAva labAlaba bhare hote haiM / Apa kI vAkpaTutA se AkarSita ho kaI vyaktiyoMne sAMsArika pralobhanoM tathA kuvRttiyoM kA nirodha kiyA hai / Apa ke vacanAmRtoM ke pAna se kitanA jaina samAja kA upakAra huA hai vaha batAnA akathanIya haiN| Apane mAravAr3a jaisI vikaTa bhUmi meM aneka vAdiyoM ke bIca vihAra kara ekele siMha kI mAphika jainadharma aura jaina jJAna kA bahuta pracAra kiyA hai / Apa ke vyAkhyAna ke mukhya viSaya jJAna pracAra, mithyAtva tyAga, samAja sudhAra, vidyAprema, jainadharma kA gaurava, AtmasudhAra, adhyAtma jJAna, sadAcAra, durvyasana tyAga tathA ahiMsA pracAra hai / Apa kA bhASaNa madhura, hRdayagrAhI, ojasvI cittAkarSaka, prabhAvotpAdaka evaM sarva sAdhAraNa ke samajhane yogya bhASA meM hotA hai / tyAga kI to Apa sAkSAt mUrti haiM / jJAna pracAra dvArA Atmahita sAdhana karanA Apa ke jIvana kA parama pavitra uddeza hai / arvAcina samaya meM jaina sAhitya ke anveSaNa prakAzana Adi alpa samaya meM jitanI pravRtti Apane kI hai zAyada hI kisI aurane kI ho| kisa kisa prAnta meM Apane kitanA kitanA upakAra kiyA hai isakA varNana pAThaka nimna likhita cAturmAsa ke varNana se mAlUma kreNge| pUrNa varNana to isa saMkSipta paricaya meM samAnA asambhava hai| Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lekhaka kA saMkSipta paricaya. (11) vikrama saM. 1664 kA cAturmAsa [ sojata / ] ___ saba se prathama kA cAturmAsa Apane sojata meM kiyA / zrApa svAmI phUlacaMdajI ke sAtha meM the| saba se prathama Apane yahI Avazyaka samajhA ki jaba taka jaina sAhitya kA jJAna nahIM hogA taba mujha se upadeza dene kA kArya kaise ho sakegA / isI hetu se Apa sAhi tya ke adhyayana meM prArambha se hI tatpara hue| vaise Apa para sarasvatI kI bacapana se hI vizeSa kRpA thI, jisa bAta ko Apa par3hate the vaha Apa ko zIghra yAda ho jAtI thI paribhASA tathA nitya ke vyavahAra ke liye Apane saba se prathama thokar3e yAda karane zuru kiye / bAtakI bAta meM prApako 40 thokar3e+ smaraNa ho gaye / tatpazcAta apane sUtra yAda karane prArambha kiye / prakhara smaraNa zakti ke kAraNa Apane bRhatkalpa sUtra sahaja hI meM mukhAgra kara liyaa| kevala par3hane kI ora hI ApakI ruci ho yaha bAta nahIM thI, Apa isa marma ko bhI acchI taraha jAnate the ki kaThora kamoM kA kSaya binA tapasyA kiye honA asambhava hai ataeva Apane apane sukumAra zarIra kI paravAha na kara tapasyA karanI prArambha kI jo isa prakAra thii| aThAI 1, paJcopavAsa 1, tele 8, + jaina zAstroM meM jo tatvajJAna kA viSaya hai usako sarala bhASAmeM prathita kara eka prakaraNa . nibandha ) banAke use kaNThastha kara lenA phira usapara khUba manana karanA usakA nAma sthAnakavAsiyoMne thokar3A rakkhA gayA thaa| Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (12) jena jAti mahodaya. bele 10, tathA do mAsa taka to Apane ekAntara tapa ArAdhana kiyA thaa| sadupadeza sunAnA hI sAdhuoM kA kartavya hai, yaha jAna kara Apane 15 divasa taka zrI dazakAlika sUtra ko vyAkhyAna meM par3hA / ApakI vyAkhyAna zailI kI manoharatA ke kAraNa zrotAoM kI to bhIr3a lagI rahatI thii| cAturmAsa bItane para Apane sojata se byAvara, kharavA taka vihAra kiyaa| phira vahA~ se pIpAr3a vIsalapura ho bhApake kuTumbiyoM se AjJA prApta kara Apa punaH byAvara padhAre / pazcAt Apane ajamera, kizanagar3ha, jayapura, chADalaM, ToMka, mAdhopura, koTA, bUMdI, rAmapurA, bhAnapurA, jAvada, nImaca, nimbADA . cittor3a, bhIlADA, hamIragar3ha, byAvara, pIpADa, nAgora aura bIkAnera taka bhramaNa kiyaa| Apake sadupadeza ke phalasvarupa kaI logoMne jIvanabhara mA~sa madirA tyAgane kA praNa kiyA thaa| isa varSa ke prathama paryaTana meM Apako aneka prakAra ke kaSTa uThAne pdd'e| eka bAra to aisI ghaTanA huI ki Apa bAla bAla bace / aTUTa sAhasa evaM dhairyatAne hI Apake jIvana kI rakSA kii| apane puruSArtha ke bala se Apane, sArI kaThinAiyoM ko tRNavat lamajha kara dharma pracAra ke kArya meM ruci pUrvaka bhAga liyaa| vikrama saM. 1665 kA cAturmAsa (bIkAnera ) / sojata meM gata cAturmAsa meM Apane phUlacandrajI ke pAsa jhA Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lekhaka kA saMkSipta paricaya. . (13) nAbhyAsa kiyA thA kintu isa varSa Apane bIkAnera meM pUjyajI ke sAtha meM rahate hue vizeSa jJAnAbhyAsa kiyA / smaraNa zakti ke vikasita hone ke kAraNa jo kArya dUsaroM ke liye kliSTa pratIta hotA hai vaha Apake liye bilkula sarala thaa| isa cAturmAsa meM Apane 21 thokar3e kaNThastha kiye tathA prAcAraMga sUtra aura uttarAdhyayana sUtra kA mananapUrvaka adhyayana (vAcanA) kiyaa| zeSa rahe uttarAdhyayana ke adhyayanoM ko bhI bAda meM Apane kaMThAgra kara liyaa| tapasyA kA silasilA usI prakAra jArI rahA / tapasyA karanA svAsthya aura AtmakalyANa donoM ke liye upayogI hai isI hetu se Apane eka zUravIra kI taraha isa varSa ke cAturmAsa meM anya tapasvI sAdhuoM kI vaiyAvacca karate hue bhI isa prakAra tapasyA kI, aThAI 1, pacolA 1, tele 6, bele 7 tathA sAtha meM Apane kaI phuTakala upavAsa bhI kiye| bIkAnera jaise bar3e nagarakI bRhat pariSada meM vyAkhyAna dene kA avasara Apa zrI ko 15 dina taka milA, kAraNa pUjya zrI rugNAvasthA meM the / yadyapi yaha dUsarA hI varSa dIkSita hue huA thA tathApi Apane nirbhIkatA pUrvaka aise DhaMga se vyAkhyAna diyA ki saba ko yaha jAna kara Azcarya huA ki eka navadIkSita sAdhu apane thor3e samaya ke anubhava se kisa prakAra prabhAvotpAdaka abhibhASaNa dete haiN| saba ko Apake vyAkhyAna se pUrA saMtoSa huaa| cAturmAsa vyatIta honepara Apa bIkAnera se nAgaura, Deha, Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / 14) jaina jAtimahodaya kucerA. rUNa, baDalU , banADa, jodhapura tathA salAvAsa Adi ke. logoM ko upadezAmRta kA pAna karAte hue pAlI pahu~ce / isa paryaTana meM bhI Apa ekAntara tapasyA ke sAtha sAtha jJAnAbhyAsa bhI nirantara karate rhe| vi. sambat 1966 kA cAturmAsa ( jodhapura ) / ApazrIne apanA tIsarA cAturmAsa mAravAr3a rAjya kI rAjadhAnI jodhapura meM bitAyA / phUla caMdajI ke pAsa hI Apa rahe / udhara jJAnAbhyAsa to cala hI rahA thaa| jisa jisa krama se Apane zrutAmRta kA AsvAdana kiyA, Apa kI abhilASA adhyayana kI ora bar3hatI gii| Apane isa varSa ke cAturmAsa meM nimna prakAra se svAdhyAya kiyA / 40 thokar3e kaMThAma to Apane sadA kI taraha kiye hI parantu isa varSa Apane zrutajJAna ke adhyayana meM vizeSa pravRtti rakkhI / nandIjI sUtra Apana sahaja hI meM kaNThastha kara liyA / kyoM nahIM ! jisa vyakti para ina prakAra sarasvatI kI mahAn kRpA hotI hai vaha avvala darje kA saubhAgyazAlI jJAna prApta karane ke prayatna meM kyoM nahIM tallIna rahe ! itanA hI nahIM isa ke atirikta sUyaghaDAMga sUtra, ThANAyAMga sUtra, samavAyaMga sUtra, praznavyAkaraNa sUtra, nizItha sUtra, vyavahArasUtra, vRhatkalpasUtra, dazazruta skaMdha sUtra aura Avazyaka sUtra kA adhyayana (bAcanA ) kiyA so alg| dhanya ! ApakI mAnasika zakti ko| jisa prakAra Apane isa varSa jJAnArAdhana meM kamAla kara Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lekhaka kA saMkSipta paricaya. ( 15 ) diyA usI prakAra tapasyA meM bhI apUrva vRddhi kI / Apane yakAyaka mAsakhamaNa tapa kA ArAdhana nirvighnapUrvaka kiyA / isa ke sAtha tele 3 tathA eka mAsa taka ekAntara tapa kiyA / sacamuca karma kATane ko kaTibaddha hokara Apane alaukika vIratA kA paricaya diyA / vyAkhyAna ke andara Apa bhAvanAdhikAra para sumadhura vANI se zrotAoM ke zaMkAoM kI khUba nivRti karate the / isa varSa apane Adhe cAturmAsa arthAt do mAsa taka dhArA prAvAdika upadeza diyaa| jodhapura nagara se vihAra karake Apa sAlAvAsa, rohaTa, pAlI, bUsI, nADola, nAralAI, desUrI hokara punaH pAlI padhAre / varSa ke zeSa mahInoM meM Apane sojata, sevAja bagar3I caNDAvala jetAraNa tathA balUMdA aura kAlU meM padhAra kara jJAnopArjana tathA tapazcaryA karate hue bhI upadezAmRta kA pAna karAyA / vikrama saM. 1667 kA cAturmAsa ( kAlU ) / isa bAra Apane caturtha cAturmAsa kAlU ( Anandapura ) meM akele hI kiyA | isa prakAra akele rahane kA kAraNa vizeSa thA / AtmakalyANa ke hita hI Apane isa prakAra kI yojanA kI thI / isa cAturmAsa meM bhI Apa kA jJAnAbhyAsa pahale kI taraha jArI thA / Apane 25 thokar3e nizIthasUtra vyavahArasUtra vagairaha isa varSa bhI kaNThastha kiye tathA nimnalikhita AgamoM kA adhyayana to manana pUrvaka kiyA - upavAIjI, rAyapaseNIjI, jambU Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (16) jaina jAtimahodaya. dvIpa pannati, jJAtAsUtra, upAsaka dazAMga, aNuttarovavAI, antagar3ha dazAMga, pAMca niriyAvala kA sUtra aura vipAka sUtra / jyA~ gyA~ Apa AgamoM kA adhyayana karate rahe tyA~ tyA~ Apa ko jJAna kI jijJAsA bdd'ii| bhApa kA sArA samaya isI prakAra vyatIta hotA rahA / eka ke bAda dUsarA isa prakAra vyavasthApUrvaka Apane aneka AgamoM kA avalokana kiyA / jo krama zApa ke jJAnAbhyAsa kA thA vahI krama tapasyA kA bhI rhaa| isa varSa kAlU meM bhI Apa tapasyA karate rahe jo isa prakAra thI / aThAI 1, pacole 2, tele 8 tathA Apane ekAntara upavAsa do mAsa taka kiye| isa prakAra nirjarA karate hue Apane atula dhairya kA paricaya diyA / Apa kI lagana kA varNana karanA akathanIya hai / jisa kArya meM Apa hAtha DAlate haiM usa meM antataka sthira rahate haiN| isa grAma meM zrApa kaI bAra milAkara lagabhaga ATha mAsa rahe jisa meM 12 sUtra vyAkhyAna meM vAMce / isa ke atirikta samaya samaya para Apane kaI caritra sunA kara bhI kAlU nivAsiyoM kI jJAna pipAsA ko acchI taraha se zAMta kiyA / isa pipAsA ko zAMta karane meM Apane aisI khUbI se kAma liyA ki ve loga adhika zrutajJAna kA zrAsvAdana karanA cAhane lge| jyA jyA~ mApane jJAnapipAsA zAnta karane kA prayatna kiyA tyAM tyAM unakI jijJAsA adhika bar3hatI hI gii| Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khekhaka kA paricaya. (17) kAlU se vihAra kara bhApa lAmbiyA, kekIna ho ajamera hote hue byAvara padhAre / vahA~ se bihAra karate karate Apane nimna likhita grAma aura nagaroM meM padhAra kara dharmopadeza diyAH-rAyapura, jhUTA, pIpaliyA, caMDAbala, sojata, pAlI, pIpAr3a, nAgora aura bIkAnera / vikrama saM. 1968 kA cAturmAsa (biikaaner)| isa varSa ApazrI kA cAturmAsa dUsarI bAra bIkAnera meM humaa| yahA~ bhApakA yaha pA~cavA cAturmAsa thaa| svAmI zobhAlAlajI ke Apa sAtha the / ApakA jJAnAdhyayana nirantara cAlU thaa| yaha eka svAbhAvika niyama hai ki jisa vyakti kI dhuna eka bAra kisI kAma meM solaha AnA lagajAtI hai phira vaha yadi puruSArthI hai to usa kAryako pUrA karake chor3atA hai isa bAra bhI ApakA jJAnAbhyAsa kA krama pahale kI bhAMti asAdhAraNa hI thaa| svAmIjI kI sevA bhakti karate hue mApane 100 thokar3e tatvajJAna ke yAda karane ke sAtha hI sAtha zrI bhagavatIjI sUtra, pannavaNA sUtra, jIvAbhigama sUtra, anuyoga dvAra sUtra aura naMdIsUtra kI bApane vAMcanA kii| Apa sadA jJAna prApti meM hI AnaMda mAnate rahe haiM tathA mApane apane jIvana kA eka u. reza jJAna prahaNa tathA jJAna pracAra karanA rakkhA hai| isa meM pApa zrI ko vAMchanIya saphalatA bhI milI hai| . isa varSa Apane cAturmAsa meM isa prakAra tapasyA kI-paMcolA Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (18) jaina jAti mahodaya. 1, tele 3, tathA bele 8 / isake atirikta chuTakara upavAsa bhI isa bAra Apane aneka kiye| prApazrIne kaI arko taka vyAkhyAna meM bhI sUtrajI pharamAte rahe / ApakA bhASaNa prakRti se hI rocaka tathA tatparatA utpanna karanevAlA thA / upadeza zravaNa kara apane ajJAnAMdhakAra ko dUra karane ke hetu se aneka zrotA niraMtara vyAkhyAna zravaNa karane kA lAbha uThAte the / ApakI vyAkhyAna dene kI zakti aisI ucca koTi kI hai ki zrotA kA mana praphullita hokara AnaMdasAgara meM gote lagAne lagatA hai| aneka zrAvakoM ko thokar3e sikhAne kA kArya bhI Apane jArI kiyaa| Apa bIkAnera se bihAra kara nAgora mer3atA kaikIna kAlU hote hue byAvara aura ajamera ke nikaTavartI sthaloM meM upadezAmRta kI varSA karate pApaM khAsa ajamera bhI padhAre the / isa bhramaNa meM pApane kaI bhavya AtmAoM kA uddhAra kara unheM satpatha para lagAyA / jisa grAma meM Apa padhArate the janatA ekatrita ho jAtI thI tathA Apake mukha mudrA kI alaukika kAnti se AkarSita ho apane ko dharma pAlana karane meM samartha banAtI thii| vi. saMvat 1966 kA cAturmAsa (ajmer)| isa varSa meM ApanI kA chaThA cAturmAsa rAjasthAna ke kendra nagara ajamera meM huaa| vahA~ Apa aura lAlacaMdajI Adi 5 sAdhu Thahare hue the| vaise to Apa bAla vaya se hI jJAnopArjana meM tallIna Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lekhaka kA paricaya. the tathApi pichale 5 varSoM meM Apane sAdhu hokara to jJAnAbhyAsa meM kamAla kara dikhlaayaa| Apako isa paMtha para kaI bharma bhI prakaTa hone lage / Apane isa varSa meM jJAna jijJAsuoM ko par3hAne kA kArya bhI zuru kara diyA / bhArata varSa ke logoM kI yaha sAdhAraNa Teva hai ki thor3A jJAna pAte hI ve gumAnI ho jAte haiM tathA a. pane ko apane dUsare sAthiyoM meM cAra iMca U~cA samajhate hai para ApazrI ko to ghamaMDane chUA taka bhI nahIM / ApakA uddeza kevala jJAna saJcaya karanA hI nahIM apita jJAna pracAra karanA bhI thaa| isI kAraNa se isa cAturmAsa meM Apane kaI logoM ko zrI bhagavatI sUtra kI vAcanA dii| seThajI candanamalajI va loDhAjI DhaDhAjI aura siMdhijI vagairaha zrApakI vAcanA para bar3e hI mugdha the| isake atirikta Apane thokar3e likhane kA kArya bhI isa cAturmAsa meM prArambha kara diyA / sAtha hI kaI zrAvakoM ko bhI jJAna sikhAnA prArambha kiyaa| ___ isa cAturmAsa meM Apane tapasyA isa prakAra kI:-aThAI 1, pacolA 1, telA 5 / chuTakara upavAsa to Apane kaI kiye the / vyAkhyAna meM ApazrI kai samaya taka prAtaHkAla zrI jJAtAjI sUtra tathA madhyAhna meM zrI bhagavatI sUtra kI vAcanA kiyA karate the / vyAkhyAna meM to upadeza kI jhar3I lagajAtI thI mAno jJAna kI pIyUSa varSA ho rahI ho| ajamera se Apa sIdhe byAvara pdhaare| isa nagara meM bhI Apa vyA. Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (20) jaina jAti mahodaya. khyAna diyA karate the Apa isa nagara meM padhArate the taba loga kahate the ki sUtroM kI jahAja bhAI hai| byAvara se vihAra kara Apa zrIvara, rAyapura, sojata, bagaDI, sevAja, kaMTAliyA, pAlI, bUsI, nADola, nAralAI, desUrI, ghANerAva, sAdar3I, bAlI tathA zivagaJja hokara punaH pAlI padhAre | isa bIca meM ApakI zraddhA zuddha hone lagI / yadyapi Apa sthAnakavAsI the para aMdhazraddhA ke tyAgane kI abhilASA utpanna ho cukI thI phira kyA dera thI ? ApakI, sodha-khoja isa viSayapara thI ki mUrti pUjA se kyA lAbha dina va dina yaha hai, jijJAsA bar3ha rahI thI aura bhApa vizeSatayA isI kI khoja meM anveSaNa kiyA karate the ki satya vAta kyA hai ? zAstra kyA pharamAte hai ? isa kAraNa samudAya meM kucha thor3I bahuta carcA bhI phailI huI thI karmacandajI kanakamalajI zobhAlAlajI aura hamAre cAritranAyaka gayavaracandrajI evaM ina cAroM vidvAna muniyoM kI zraddhA mUrtipUjAkI ora jhukI huI thii| pUjyajIne ina ko samajhAne kA bahuta prayatna kiyA para satya ke sAmane Akhira ve niSphala hI hue / ApazrI pUjyajI ke sAtha jodhapura pdhaare| va. hA~se gaMgApura cAturmAsa kA Adeza hone se pAlI, sAraNa, sirIyArI aura devagar3ha hote hue zrApa gaMgApura padhAre / vi. saM. 1970 kA cAturmAsa ( gaMgApura ) / ApazrI kA sAtavA~ cAturmAsa gaMgApura meM huaa| Apane jJAnAbhyAsa meM isa varSa paMca saMdhi ko prArambha kiyA tathA tapasyA isa prakAra kI:-aThAI 1, pacolA 1, telA 3, chuTakara kaI upavAsa / Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lekhaka kA paricaya _ (21) vyAkhyAna ke andara prApazrI bhagavatIjI sUtra sunAte the nathA Upara se pRthvIcandra guNasAgara kA gasa gecakatApUrvaka sunAte the / zrotAoM kI khAsI bhIr3a lagajAtI thii| prApazrI ke jIvana meM eka mahatvapUrNa parivartana karAnevAlA eka kArya bhI isI varSa huaa| devayoga se prApazrIne yahA~ ke prAcIna bhaNDAra ke sAhitya kI khojanA kI / zrApa ko eka rahasya jJAta hunA / zrI prAcAgaMga sUtra kI caturdaza pUrvadhara prAcArya bhadrabAhu. sUgkRita niyukti meM tIrtha kI yAtrA tathA mUrti pUjA kA vivaraNa par3hakara Apa ke vicAra dRr3ha hue / zuddha zraddhA ke aGkura hRdaya meM vapana hue phira to sphuTita hone kI hI dera thii| . vahA~para terahapanathiyoM ko bhI Apane ThIka tarahase parAjita kiyA thA aura kaI zrAvakoM kI zraddhA bhI mUrti pUjA kI bhora jhukA dI thii| yahA~ se vihArakara bhApa udayapura padhAre parantu AMkhoM kI pIr3A ke kAraNa bhApa bhAge zIghra na padhAra sake / isI kAraNa se zrApa 36 sADhe tIna mAsa paryaMta isI nagara meM tthhre| vyAkhyAna meM zrI saMgha kI pratyAgraha se zrI jIvAbhigama sUtra bAMcA jA rahA thaa| vijayadeva ke adhikAra meM mUrti pUjA kA phala yAvan mokSa hone kA mUla pATha thaa| sAdhu hokara zrApa chalI na bane / lakIra ke phakIra na hokara sarala svabhAva se prApane jaisA mUla pATha va artha meM thA saba spaSTa kaha sunaayaa| upasthita janasamudAya meM kolAhala maca gyaa| aMdhabhaktoM ke peTa meM cUhe kUdane lage / lage ve saba jorase hallA macAne / mApane sUtra ke pAne zeThajI nandalAlajI ke sAmane rakha diye aura unhoMne sabhA Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (22) jaina jAti mahodaya. meM sunA diyA jisase Ama janatA ko yaha khyAla ho gayA ki jaina sUtroM me mUrti pUjA kA vidhividhAna jarUra hai para kitaneka logoMne yaha zikAyata bhIlAr3e pUjyajI ke pAsa kii| vahA~ AjJA milI ki zIghra ratalAma phuNco| tadanusAra uThAr3A, bhIMDara, kAnor3a, sAdar3I (mevAr3a) choTI sAdar3I, mandasaura jAvarA hote hue zrApa ratalAma pahu~ca gaye / vahA~ amaracaMdranI pItaliyA se bhI mUrti pUjA ke viSayapara sUkSma carcA calatI rahI / Apane siddhAMtoMke aise pATha vatalAye ki seThajIko cupacApa honA pdd'aa| Apa vApasa jAvare padhArakara pujyajI se mile / zrApa ko pUchanepara mUrti ke viSaya meM kevala golamAla uttara milA / isI sambandha meM Apa nagarI meM zobhAlAlajI se mile una kI zraddhA to mUrti pUjA kI ora hI thii| isa ke pazcAt zrApa choTI sAdar3I padhAre / isI bIca meM terahapaMthiyoM ke sAtha zAstrArtha huzrA unheM parAjita kara ApazrIne apanI buddhibalase apUrva vijaya prApta kI thii| . vikrama saMvat 1971 kA cAturmAsa (choTI saaddd'ii)| ApazrI kA AThavA~ cAturmAsa mevAr3a prAnta ke antargata choTI sAdar3I meM huA / jisa sodha kI dhuna Apa ko lagI huI thI usa meM Apa ko pUrNa saphalatA isI varSa meM prApta huI / sthAnIya seTha candanamalajI nAgorI ke yahA~ se jJAtA, upAsakadaza, UpAI, bhagavatI aura jIvAbhigama prAdi sUtroM kI pratiyA~ lAkara Apane unakI TIkA para mananapUrvaka niSpakSabhAva se vicAra kiyA to Apa ko jJAta hunA ki jaina siddhAnta meM-mUrti pUjA mokSa kA kAraNa hai| Apane isI Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lekhaka kA paricaya. ( 23 ) sambandha meM triSaTzalAkA puruSa caritra, jainakathA ratnakoSa bhAga ATha upadeza prAsAda bhAga pA~ca tathA vardhamAna dezanA nAmaka graMthoM kA bhI adhyayana kara DAlA arthAt usa cAturmAsameM lagabhaga eka lakSa granthoM kA adhyayana kiyA thA tisa para bhI tapasyA isa prakAra jArI rahI thI / paJca upavAsa 1, tele 3 tathA jJAnAbhyAsa ke sAtha tapazcaryA kA kArya bhI isa varSa rugNa rahe the / vyAkhyAna meM ApazrI gayapaseNIjI sUtra bAMca rahe the / kaI zrAvakoM ne ratalAma pUjyajI ke pAsa prazna bheje kintu pUjyajI kI semacaMdajI pInaliyAne aisA golamola uttara likhA ki jisase logoM kI abhirUci mUrti pUjA kI ora jhuka gaI / 1 sAr3I choTI ke gA~voM meM hote hue Apa gaMgApura padhAre jahA~ karmacaMdajI svAmI virAjate the / Age sAdhuoM sahita Apa devagar3ha lAkaDA hote hue vyAvara padhAre / yahA~ para bhI mUrti pUjA kA hI prasaMga chir3A / isa ke bAda Apa bara, barAMTiyA niMbAja, pIpAr3a, bisalapura hote hue jodhapura padhAre / Apa ke vyAkhyAna meM mUrti pUjA sambandhI praznottara hI adhika hone lage / isa carcA meM Apane sApha taura para pharamA diyA ki jaina zAstroM meM sthAna sthAna mUrtti pUjA kA vidhAna aura phala batalAyA hai / agara kisI ko dekhanA ho to maiM batalAne ko taiyyAra huuN| agara usa sUtroM ke mUla pATha ko na mAne yA utsUtra kI parUpanA karane vAloM ko maiM mithyAtva samajhatA hU~ unake sAtha maiM kisI prakAra kA vyavahAra rakhanA bhI nahIM cAhatA hU~ yaha viSaya yahA~ taka carcI gaI ki zrApa phuTakala tapa / isa prakAra jArI thA, yadyapi zrApa Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 24 ) jaina jAti mahodaya. ekale rahanA bhI svIkAra kara liyaa| isapara sAtha ke sAdhuoM ne kahA ki ima bhI jAnate haiM ki jaina zAstroMmeM mUrtti pUjA kA ullekha haiM para hama isa grahaNa kiyA hue veSa ko chor3a nahIM sakate hai / vasa isI kAraNa se zrApa una kA sAtha tyAga vahA~se mahAmandira padhAggaye / vahA~se tiMvarI gaye vahA~para zrIyut lUNakaraNajI lor3hA va prAzakragyaNajI muhattA ko sahayoga diyA / tiMvarI ke sthAnakavAsiyoM kI prAgraha se cAtumasatiMvarI me hI honA nizcaya huA. tathApi Apa kaI zrAvakoM ke sAtha zroziyoM tIrthakI yAtrA ke liye pdhaare| yahA~para parama yogirAja munizrI ratnavijayajI mahArAz2ase bheMTa huI / zrApa zrImAn bhI 18 varSa sthAnakavAsI samudAya meM rahehue the / vArtAlApa honese paraspara anubhava jJAna kI vRddhi huI / hamAre caritranAyakajIne dIkSAkI yAcanA kI isapara paramayogirAja nispRhI gurumahArAjane pharamAyA ki tuma yaha cAturmAsa to tiMvarI karo aura saba samAcAriyoM ko padalo tA ki phira aphasosa karanA nahIM pdd'e| zrapazrI karIbana eka mAsa usa nivRti dAyaka sthAna para rhe| usa prAcIna tIrthakA uddhAra tathA isa sthAna para eka chAtrAlaya - ina donoM kAryoM kA bhAra gurumahArAjane hamAre caritranAyakajI ke sira para DAla diyA gayA aura ApazrI ina kAryoM koM pravRtti rUpa meM lAne ke liye bahuta parizrama bhI prAraMbha kara diyA / munijIne vahA~ para stavana saMgraha pahalA bhAga aura pratimA chattIsI kI racanA bhI karI thI / vikrama saMvat 1672 kA cAturmAsa ( tiMvarI ) / muni zrI ratnavijayajI mahArAja ke AdezAnusAra Apane apanA navavA~ cAturmAsa tivarI meM kiyA / vyAkhyAna meM Apa zrI Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lekhaka kA paricaya. (25) bhagavatI jI sUtra para isa prakAra satarka vyAkhyA karate the ki zrotAoM ke manase saMdeha kosoM dUra bhAgatA thA / prAvazyaktA ko anubhava kara mApane saMvegI pAnAya kA pratikramaNa sUtra zIghra hI kaMThAgra karaliyA Apane upadeza sunAkara kaI bhavya janoM ko sat patha batAyA / ___ pAThakoM ko jJAta hogA, bhApazrI jisa prakAra adhyayana karane meM parikara se sadA prastuta rahate the usI prakAra zrApa sAhitya saMdarbha kara jJAnakA pracAra bhI sarala upAya se karanA cAhate the| isa cAturmAsa meM tIna pustakeM sAmayika AvazyaktAnusAra Apane gcI, jinake nAma siddhapratimAmuktAvalI, dAna chattIsI aura anukampA chattIsI thaM / . jaba sAdar3I mAravAr3a ke zrAvakoMne pratimA chattIsI prakAzita kagaI to sthAnakavAsI samAja kI ora se AkSepa tathA azlIla gAliyoM kI vRSTi zuru kI gaI thii| zrApa kI isa racanA para ve akAraNa hI cir3a gaye kyoMki unakI pola khula gaI thii| . tiMvarI se bihAra kara Apa bhoziyoM padhAre / vahA~ para zAMta mUrti paramayogIrAja nigapelI muni zrI ratnavijayajI mahAgaja ke pAsa mauna ekAdazI ke dina punaH (jaina ) dIkSA lI aura jaina zvetAmbara mUrti pUjaka zrI saMgha kI usI dina se gata divasa sevA karane meM nirata rahate haiM / gurumahAgaja kI prAjJA se prApane upakeza gaccha kI kriyA karanA prArambha kI kAraNa isI tIrthapara prAcArya ratnaprabhasUrine .pApa ke pUrvajoM ko jaina banAyA thA / dhanya hai aise nirlobhI mahAtmA ko ki jo ziSya kI lAlasA tyAga pUrvAcAryoM ke prati kRtajJatA batalA Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (26) jaina jAti mahodaya. ne ko pathapradarzaka bane / Apane dIkSita hote hI zikSA sudhAra kI ora . khUba lakSya diyA aura tatkAla gurumahArAja kI kRpA se bhoziyoM meM jaina vidyAlaya borDiMga sahita sthApita karavAyA aura usa ke pracAra meM laga gye| binA chAtroM kI paryApta saMkhyA ke vidyAlaya kA kArya zithila mhene lgaa| ataeva Apane AsapAsa ke aneka. gA~voM meM bhramaNa kara aneka vidyArthiyoM ko isa chAtrAvAsa meM praviSTa karAe / isa kArya meM ApazrIne tathA munIma cunnIlAlabhAIne akathanIya parizrama kiyA / logoM meM yaha mithyAbhrama phailA huA thA ki oziyoM meM jainI gatribhara Thahara hI nahIM sktaa| Apane upadeza de mAvApoM ko isa bAtake liye tatpara kiyA ki ve apane bAlaka isa vidyAlaya meM bhejeN| phira phaloghI zrI saMgha ke prati prAgraha karane para Apa ko lohAvaTa hote hue vahA~ padhAranA pdd'aa| ____ApazrIne sava se pahale jJAna pracAra ke liye jora saura se upadeza diyA / phalasvarUpa meM seTha mANakalAlajI kocagne apanI ora se jaina pAThazAlA kholane kA vacana diyaa| ApazrI ke samAcAra sthAnakavAsI sAdhu rUpacaMdajI ko milate hI ve zroziyoM pA kara veSa parivartana kara munizrI kI sevAmeM phalodhI Ae una ko punaH dIkSA de apanA ziSya banA prApazrIne rUpasundarajI nAma rakkhA / pUjA prabhAvanA svAmIvAtsalya aura varaghoDA vagairaha se jaina zAsana kI prabhAvanA acchI huI / usI samaya sthAnakavAsI sAdhu dhUlacandajI ko saMvegI dIkSA de rUpasundarajI ke ziSya banA ke una kA nAma dharmasundara rakhA gayA thA isa varSa meM tivargavAloM kI tarapha se pustakoM ke liye sahAyatA bhI milii| Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lekhaka kA paricaya. (27) 1000 zrI gayavaravilAsa / 7000 pratimA chattIsI / 1000 siddhapratimA muktAvali / vikrama saMvat 1673 kA cAturmAsa ( phaloghI ) / zrAvakoM ke Agraha ko svIkArakara prApazrIne phalodhI kasabe meM apanA dasavA~ cAturmAsa kiyA / logoM ke hRdaya meM utsAha bhaga thA / cAturmAsabhara apUrva zrAnanda bagtA / pratyeka zrAvaka praphulla vadana thA / vyAkhyAna meM Apa pUjA prabhAvanA bagghoDA dibar3e hI samAroha ke sAtha' bhagavatIjI sUtra manohara vANI se sunAte the / sAtha hI Apa zikSA pracAra kA upadeza bhI dete the jisa ke phalasvarUpa prASAr3ha kRSNA 6 ko vahA~ jaina pAThazAlA kI sthApanA huii| sAtha hI meM do aura mahatvazAlI saMsthAeM sthApita huI jo usa samaya mAravAr3a prAnta ke liye anokhI bAta thii| sAhitya kI ora ruci AkarSita karane ke uddeza meM phalodhI zrI saMgha kI ora se ru. 2000) ko phaNDa se " zrI ratnaprabhAkara jJAnapuSpamAlA" kI sthApanA bar3e samAroha se huI / eka hI varSa meM isa mAlA dvAga 28000 pustake prakAzita huI tathA jaina lAibrerI kI sthApanA karavA ke navayuvakoM ke utsAha meM vRddhi kii| 1000 gayavara vilAsa dUsarI baar| 2000 dAdA sAhaba kI pUjA! 10000 pratimA chattIsI tIsarI bAra / 1000 carcA kA pablika nottis| 2000 dAna chattIsI / 1000 paiMtIsa bola saMgraha / Ta' ga / Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (28) jana jAti mahodaya. 2000 anukampA chattIsI / 5000 devaguru vaMdana mAlA / . 1000 prshnmaalaa| 1000 stavana saMgraha dUsarA bhaag| 1000 stavana saMgraha prathama bhAga / 1000 liGga nirNaya bahattarI / 28000 saba prtiaiN| phalodhIse vihAra kara / prakhaMcandajI vaMdAdi ke sAtha pokarana lATI ho jaisalamera yAtrArtha padhAre / vahA~ kI yAtrAkara amRtasara lodravAjI brahmasara kI yAtrAkara puna: jaisalamera padhAre / Apane apanI prakRtyAnusAra vahA~ ke prAcIna jJAna bhaNDAra kA dhyAnapUrvaka avalokana kiyA jisameM nAr3apatroM para liva hue jaina zAstroM ke andara mUrti viSayaka vistRta saMkhyA meM pramANa mila pAye : vahA~ se lauTakara Apa phalodhI pAye vahA~ se khIcanda padhAre / vahA~para eka bAI ko zrApa ke karakamaloM se jaina dIkSA dI tathA pUjya zrIlAlajI se mulAkAta huI punaH phalodhI meM bhI milApa huzrA vahA~ se lohAvaTa padhAre stavana saMgraha prathama bhAga dUsarIvAra 1000 kaoNpI mudrita karavAI vahA~ se moziyoM tIrtha pAye vahA~ ke boDIMga kI vyavasthA zithilasI dekha Apa ko isa bAta kA bar3A raMja huA / phira Apane vahA~para tIna mAsa Taharakara bar3e parizrama se vahA~ kA saba intajAma ThIka silasilevAra banA ke usa kI nIMva ko majabUta kara dii| prApazrI ke prayatna se zrI ratnaprabhAkara jJAnapuSpamAlA nAmaka saMsthA sthApita kI jo prAcArya ratnaprabhasUri ke upakAra kI smRti karA rahI hai vahA~ se prApa niMbarI aura jodhapura padhAre / Page #94 -------------------------------------------------------------------------- Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jAti mahodaya ka O tre zrI kesarIyAnAthajI mahArAja ( dhUlavA ) | NON COOKS V AnaMda priM. presa- bhAvanagara, Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lekhaka kA paricaya. ( 29 ) vikrama saMvat 1674 kA cAturmAsa (jodhapura) ApazrI kA gyArahavA~ cAturmAsa jodhapura meM huA thA | isa varSa Apane vyAkhyAna meM zrI bhagavatIjI sUtra pharamAyA thA / zrApa ke vyAkhyAna meM khAsI bhIr3a rahatI thI / Apa kI vyAkhyAna paddhati bar3I prabhAvotpAdaka thI / zrotA sadA sunane ko Atura rahate the / samajhAne kI praNAlI isa kadra uttama thI ki loga Apa ke pAsa zrAkara apane bhrama ko dUra kara supatha ke pathika banate the / itanA hI nahIM para eka bAIkoM saMsAra se vimukta kara zrApane use jaina dIkSA bhI dI thI / isa cAturmAsa meM apane tapasyA isa bhAMti kI thI / pacolA 1. telA 1, isake atirikta phuTakala tapasyA bhI prApa kiyA karate the | tapasyA ke sAtha jJAna pracAra ke hita sAhitya meM bhI Apa kI abhiruci dina pratidina bar3hatI rhii| isa cAturmAsa meM kaI pustakeM taiyAra karane ke sivAya nimnalikhita pustakeM mudrita bhI huii| 1000 stavana saMgraha tRtIya bhAga / 500 DaMke para coTa / cAturmAsa samArohapUrvaka bitAkara zrApa selAvAsa rohaTa ho pAlI padhAre / vahA~ bImArI phailI huI thii| vahA~ prApazrIne yativarya zrI mANikyasundarajI premasundarajI ke dvArA zAntisnAtra pUjA banavAI | phira vahA~ se vihArakara Apa bUsI, nADola, varakAraNA, khImela, vaNI, muMDAga hote hue sAdar3I padhAre / yahA~ se stavana saMgraha prathama bhAga tIsarI bAra prakAzita huA / sAdar3I kasabe meM Apane sArvajanika vyAkhyAna bhI diye / yahA~ 1 eka mAsa paryanta Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (30) jaina jAtimahodaya. Thaharakara zrApazrIne mevAr3a kI bhora padArpaNa kiyA / jodhapuranivAsI bhadrika suzrAvaka bhaMDArIjI candanacandajI bhI sAtha the| caturvidha saMgha maha ApazrI bhAnapurA aura sAyare hote hue udayapura padhArakara kezarIyAnAthajI kI yAtrArtha padhAra / vahA~ se lauTakara Apa. pAla, IDara, Amanagara aura prAntIja hote hue ahamadAbAda padhAre / jaba ahamadAbAda ke zrAvakoM ko zrApa ke padhArane kI sUcanA milI to ve vistRta saMkhyA meM mammilita hue tathA unhoMne munizrI kA nagara praveza bar3e samAroha se svAgata karate hue karavAyA / isa kArya meM yahA~ ke mAravAr3I saMghane vizeSa bhAga liyA thA / punaH kheDA, mAtara, maMjItarA, sundarA, gambhIga aura baDaude hote hue Apa jhagaDiyAjI tIrthapara padhAre / vahA~ guruvarya zrI ratnavijayajI ke Apane darzana kiye / vahA~ se paMnyAsajI harSamunijI tathA gurumahAgaja ke sAtha sUrata padhAre jahA~ Apa kA bar3I dhUmadhAma se apUrva svAgata huaa| vikrama saMvat 1975 kA cAturmAsa ( sUrata ) / ApazrI kA bArahavA~ cAturmAsa gurusevA meM sUrata nagara ke bar3e cauhaTTe meM huA / vyAkhyAna meM prApazrI guru AjJA se bhagavatIjI kI vAcanA sunAte the / yadyapi Apa isa samaya mAravAr3a prAnta se dUra the tathApi mAravAr3a ke jainiyoM ke utthAna kI tathA oziyoM chatrAlaya kI cintA Apa ko sadA lagI rahatI thii| isI hetu Apane upadeza dekara oziyoM sthita jaina vardhamAna vidyA Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lekhaka kA paricaya. ( 31 ) laya ko bahutasI sahAyatA pahuMcavAI | dhanya hai aise vidyApremI munirAja ko ! jo aisI Avazyaka saMsthAoM kI sudhi samaya samaya para lete rahate haiM 1 sUrata meM rahe hue kaI logoMne irSA ke vazIbhUta ho yaha AkSepa kiyA ki munizrIjI bhagavatI vAcate hai para unhoMne bar3I dIkSA kisa ke pAsa lI ? isa para gurumahArAjazrI ratnavijayajI mahArAjane zrAma vyAkhyAna meM pharamAyA ki muni jJAnasundarajI ko maiMne bar3I dIkSA dI aura upakeza gaccha kI kriyA karane kA Adeza bhI maine diyA agara kisI ko pUchanA ho to mere rUbarU zrAkara pUcha le 1 para aisI tAkata kisa kI thI ki una zAstravettA mahA vidvAna aura paraMma yogirAja ke sAmane Ake cUM bhI kare / hamAre caritranAyakajI kI vyAkhyAna aura syAdvAda zailI se vastudharma pratipAdana karane kI tarakIba jitanI gaMbhIra thI utanI hI sarala thI ki anya do upAzraya meM zrIbhagavatI sUtra bAMcA rahA thA para gopIpurA, sagarAmapurA, chApariyA serI, harIpurA, navApurA aura dera taka ke zrAvaka bar3e cauhaTTe:- zrAzra kara zrIbhagavatI sUtra kA tatvAmRta pAna kara apanI AtmA ko pAvana banAte the / isa cAturmAsa meM hamAre caritanAyakajI kI racita 12000 pustakeM isa prakAra prakAzita huI / 500 battIsa sUtra darpaNa / 1000 jaina dIkSA | 1000 jaina niyamAvalI | 1000 prabhu pUjA / Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 32 ) jana jAtimahodaya. 1000 caurAzI AzAtanA / 1000 vyAkhyAvilAsa prathama bhAga / 1000 zrAgamanirNaya prathamAMka / 1000 zIghrabodha prathama bhAga | 1000 caitya vaMdanAdi / 1000 dvitIya bhAga / 1000 jina stuti / 1000 tRtIya bhAga / 500 sukhavipAka mUla sUtra / 12000 kula pratieM / 39 1: isa caturmAsa meM ApazrIne isa prakAra tapasyA kI / aThAI 1, pacolA 1, tele 11 / dhanya ! Apa kitanI nirjarA karate haiM / jahA~ Apa sAhitya sudhAra ke kArya meM saMlagna rahate haiM vahA~ kAyA kI bhI paravAha nahIM karate / mAravAr3I jaina samAja koM sarala jJAna dvArA aiseM mahAtmAoM ne hI jagRta kiyA hai / ina ke jIvana ke pratyeka kArya meM divyatA kA AvirbhAva dikha par3atA hai / sUrata se vihAra kara gurumahArAja kI sevA meM Apa katAragrAma, kaThora, jhagar3iyAjI tIrtha Aye, vahA~ se zrIsiddhagiri kI yAtrArtha | zrI se AjJA leke kalesara, jambusara, kAbI, gaMdhAra, bhai~ca, khambhAt, dholakA, valA, sIhora, bhAvanagara aura deva hote hue zrIpAlItANAjI padhAra kara siddhagiri kI yAtrA kara Apane mAnavajIvana ko saphala kiyA / jo surata meM Apane mejharanAmA likhanA prAraMbha kiyA thA vaha anubhava ke sAtha isI pavitra tIrtha para samApta kiyA thA / phira hamAre carita nAyakajI ahamadAbAda hote hue kher3A mAtra meM sadupadeza sunAte hue punaH magar3iyAjI padhAra guru mahArAja kI sevA karane lage / Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lekhaka kA paricaya. (5) vikrama saMvat 1976 kA cAturmAsa (jhagaDiyA tiirth)| ApazrIne isa varSa apanA terahavA~ cAturmAsa ekAnta nistabdha sthAna zrI jhagaDiyA tIrtha para karanA isa kAraNa ucita samajhA ki yahA~ kA pavitra vAtAvaraNa adhyayana evaM sAhityAvalokana ke liye bahuta suvidhA janaka thA / isake atirikta yahA~ kA jala vAyu svAsthyaprada bhI thaa| pUrvokta lAbha z2Ana ke guru mahArAjane bhI mAjJA de dI aura Apane sInora meM cAturmAsa kiyA isa grAma meM zrAvakoM ke kevala tIna hI ghara the| isa caturmAsa meM bhApa saMskRta mArgopadezikA prathama bhAga kA adhyayana kara gaye / sAthameM tapasyA bhI usI krama se jArI thii| aSTopavAsa 1, paMcole 2, maMThama 11, chaTha 6 tathA kaI upavAsa bhI hamAre caritanAyakajIne kiye the| ... yadyapi yahA~ ke sthAnIya zrAvaka alpa saMkhyA meM the tathApi nikaTavartI 40 gA~voM se prAyaH kaI zrAvaka paryuSaNa parva meM Apa zrI ke vyAkhyAna meM sammilita hue / varaghoDe aura svAmIvAtsalya kA sampAdana bhI pUrNa Ananda se huA thA tathA zAna khAte ke dravya meM AzAtIta vRddhi bhI huii| baMbaI se seTha jIvanalAla bAbU sapatnI Akara yahA~ do mAsa taka Thahare tathA Apa kI sevAbhakti kA nirantara lAbha lete rhe| isa varSa yaha sAhitya ApazrI kA banAyA huA prakAzita huA / 1000 zIghrabodha caturtha bhAga / yahI paJcama bhAga 1000 Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (34) jaina jAti mahodaya. chaThA bhAga 1000 tathA sAtavoM bhAga 1200, dazavekAlika mUla . sUtra 1000, mejharanAmA 3500 gujarAtI bhASA meM / isa prakAra kula 8500 pratie~ prakAzita huii| guru mahArAja kA cAturmAsa sInora meM thA / guru mahArAja jaba saMgha ke sAtha yahA~ padhAre to ApazrI sAmane padhAre the| saMgha kA svAgata khUba dhAmadhUma se huA / guru mahArAjane icchA prakaTa kI ki munIma cunIlAla bhAI ke patra se jJAta humA hai ki moziyoM sthita jaina chAtrAvAsa kA kArya zithila ho rahA hai ataeva tuma zIghra oziyA~ jAo, vahA~ Thahara kara saMsthA kA nirIkSaNa kro| yadyapi Apa kI icchA guruzrI ke caraNoM kI sevA karane kI thI para guru AjJA ko zirodhArya karanA Apane apanA mukhya karttavya samajha pAdaga, mAtara, kher3A, amadAvAda, kaDI, kalola, zorIsAra, pAnasara, bhoyaNI, mesANA, tAraMgA, dAMtA, kumbhAriyA __ * gujarAta vihArake bIca prAcArya zrI vijayanemImUri A. vijayakamalamUrti A. vijayadharmasUri A. vijayasiddhiri A0 vijayavIrasUri A. vijayameghasUri mA. vijayakamalasUri A0 vijayanItisUri A0 sagarAnaMdamUri mA0 buddhisAgarasUri upAdhyAyajI vIravijayajI u0 indravijayajI u0 udayavijayajI panyAsa gulAbavijayajI paM0 danavijayajI paM0 devavijayajI paM. lAbhavijaya jI paM lalitavijayajI paM0 harSamunijI zAntamUrti munizrI haMsavijayajI mu0 karpUra vijayajI Adi karIbana do sau mahAtmAoM se milApa humA / paraspara svAgata sammAna aura jJAnagoSTi huI kaI mahAtmA to upakezagaccha kA nAma taka bhI nahIM jAnate the ataH ApatrIne namratA bhAva se prAcAryazrI svayaMprabhasUri aura pUjyapAda ratnaprabhasUri kA jaina samAja para kA paramopakAra ThIka taura se samajhAyA jisa se saba ke hRdaya meM una mahApuruSoM ke prati hArdika bhaktibhAva paidA humA / Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lekhaka kA paricaya. (35) bhAbU, sirohI, zivagaMja, sAMDerAva, gundoja, pAlI, jodhapura, tivarI hote hue moziyA~ padhAre vahA~ kA vAtAvaraNa dekha Apako bahuta kheda huaa| phira-Apake parizrama va upadeza se saba vyavasthA ThIka ho gaI / chAtrAlaya ke makAna kA duHkha bhI dUra ho gyaa| Apake pAsa vAlI hastalikhita pustakeM tathA yativarya lAbhasundarajI ke dehAnta honepara unakI pustakeM tathA anya chApe kI pustakoM ko surakSita rakhane ke pavitra uddeza se moziyoM tIrthapara Apane zrI ratnaprabhAkara jJAna bhaNDAra kI sthApanA kI tathA sthAnIya upadrava ko prAcIna samaya meM dUra karAnevAle AcArya zrI kakasUrijI mahArAja ke smaraNArya vahA~ zrIkakakAMti lAibrerI sthApita kI / do mAsa taka Apane borDiga kI ThIka sevA bajAI para ApazrI kI adhikatA yaha hai ki itane kArya karate hue bhI kisI sthAnapara mamatva ke taMte meM na phasa kara bilakula nirlepa hI rahate haiM bAda phalodhI saMgha ke Agraha se Apa lohAvaTa hote hue phalodhI pdhaare| * vikrama saMvat 1977 kA cAturmAsa ( phalodhI ) / ApazrI kA caudahavA~ cAturmAsa phalodhI nagara meM huzA / vyAkhyAna meM ApazrI bhagavatIjI sUtra bar3I manohara vANI se su. nAte the / zrotAoM kA mana ullAsa se taraMgita ho uThatA thA / unakA jI vyAkhyAnazAlA chor3ane ko nahIM cAhatA thA / pustakajI kA julUsa bar3he virAT Ayojana se nikalA thA jisakI zobhA dekhate hI banatI thI / jinhoMne isa varaghor3e ke darzana kara apane netra tRpta kiye ve vAstava meM bar3e bhAgyazAlI the| Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (36) jaina jAti mahodaya. isa cAturmAsa meM Apane isa bhA~ti tapazcaryA kI thI jo sadA kI taraha hI thI / pacolA 1, aThuma 3 tathA isake atirikta kaI upavAsa bhI ApazrIne kiye the| jitanA parizrama aura prema munizrI kA sAhitya pracArakI ora hai utanA zAyada hI aura kisI munirAja kA isa samaya hogaa| Apa ke dvArA jitanA sAhitya prathita hotA hai vaha saba kA saba sAdhAraNa yogyatAvAle zrAvaka ke bhI kAma kA hotA hai / yaha Apake sAhitya kI vizeSatA hai / apane pAMDitya ke pradarzanArtha Apa kabhI graMtha ko kliSTa nahIM banAte / isa varSa itanA sAhitya mudrita huA / 1000 zIghrabodha bhAga 8 vaaN| 1000 stavana saMgraha bhAga . 2 rA dUsarI bAra / 1000 naMdIsUtra mUlapATha / 1000 liGganirNaya bahattarI,, 1000 mejharanAmA hindiisNskrnn| 1000 stavanasaMgraha bhA.3rA,. 2000 tInanirmAyaka uttaroMkAuttara / 1000 anukaMpA chattIsI , 1000 oziyA~ jJAna bhaNDAra 1000 praznamAlA , kI sUcI / 1000 stavana saMgraha bhAga 1 1000 tIrtha yAtrA stavana / caturtha baar| 1000 pratimA chattIsI caturtha vAra / 5000 subodha niyamAvalI / 1000 dAna chattIsI dUsarI bAra / 1000 zIghrabodha bhAga 1 dUsarI bAra / 21800 saba prtieN| Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lekhaka kA paricaya. ( 37 ) isa se spaSTa prakaTa hotA hai ki isa kSetra meM ApazrI ekele hone para bhI kitanI tejI se kArya kara rahe haiN| Apane saMgaThana kI AvazyaktA samajha kara yahA~ " jaina navayuvaka prema maNDala " kI sthApanA kI / vikrama saMvata 1678 kA cAturmAsa ( phalodhI ) / cApazrI kA paMdrahavA~ cAturmAsa bhI kAraNa vizeSa se punaH isI nagara meM huA / vyAkhyAna meM Apa nitya prAtaH kAla uttarAdhyayanajI sUtra aura AgamasAra kI gaveSaNA pUrvaka vAMcanA karate the / ApakI samajhAne kI zakti isa DhaMga kI thI jo saMdeha ko bheda DAlatI thI / AgamAbhRtakA pAna karA kara Apane parama zAMti kA sAmrAjya sthApita kara diyA thA / Apa eka Agama par3hate samaya anya vividha zrAgamoM kA isa prakAra samayocita varNana karate the ki hRdaya ko aisA pratIta hotA thA mAno sAre AgamoM kI saritA pravAhita ho rahI hai / I jJAnAbhyAsa ke sAtha isa cAturmAsa meM Apane isa prakAra tapasyA bhI kI thI / tele 5, chaThTha 3 tathA phuTakula upavAsa Adi / pustakoM kA prakAzana isa bAra isa prakAra huzcA | ApazrI kI banAI huI pustakeM jaina samAja ke sammukha upasthita ho rahI thIM / Apake samaya kA adhikA~za bhAga likhane meM bItatA thA / yaha prayatna aba taka bhI avirala rUpa se jArI hai| aisA koI varSa nahIM bItatA ki kamase kama 4-5 pustakeM Apa kI banAI huI prakaTa na hoM - isa varSa kI pustakeM Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ wwwd ( 38 ) 1000 zIghrabodha bhAga navamA~ / dasavA~ / 99 1000 pratimA chattIsI pA~cavI bAra ( jJAna vilAsa meM ) / 1000 dAna chattIsI / tIsarI vAra / 1000 jaina niyamAvalI 1000 anukampA chattIsI 1000 praznamAlA 1000 stavana saMgraha prathama bhAga tIsarI vAra / jaina jAti mahodaya. "; dr "" 1000 svavana saMgraha tIsarA bhAga tIsarI vAra | 1000 devaguru bandana mAlA 1 1000 liGga nirNaya bahattarI,, / " / 1000 subodha niyamAvalI,, / / 1000 prabhu pUjA "" 1000 caurAsI azAtanA, 1000 caityavaMdanAdi 1060 sajhAya saMgraha 1. " 19 1000 dUsarA bhAga 1000 upakezagaccha laghu zabdAvalI / 1000 subodha niyama 1000 jaina dIkSA tIsarI vAra / 1000 vyAkhyA vilAsa III 1000 ame sAdhu zA mATe thayA ? 1000 1000 rAI devasI pratikramaNa 1000 kakkA battIsI / 1000 1000 vyAkhyA vilAsa II IV III 99 " " 1000 binatI zataka | " 28000 kula pratiaiM / aThThAI mahotsava, baraghoDA, svAmIvAtsalya, pUjA, prabhAvanA ityAdi dharmakRtya bar3e samAroha se hue | Apake upadeza se jesala - merakA saMgha 1000 yAtriyoM sahita nikalA thA / isa saMgha kA kArya ApakI vyavasthA se nirvighnatayA sampAdana huA thaa| ApakI yaha bar3hatI dharmadrohiyoM se nahIM dekhI gii| unhoMne kucha anucita Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lekhaka kA paricaya. ( 39 ) 1 kAma Apa ko badanAma karane ke liye kiye para anta meM vahI natIjA huA jo honA cAhiye thA / dharma hI kI vijaya huI | vighnasaMtoSI nata mastaka hue| Apane isa varSa yahA~ zrIratnaprabhAkara premapustakAlaya nAmaka saMsthA ko janma diyA / vikrama saMvata 1976 kA cAturmAsa ( phalodhI ) / muni zrI jJAnasundarajI mahArAja ko apanA solahavAM caturmAsa phalodhI karanA par3A / Apa zrI vyAkhyAnameM zrI bhagavatIjI sUtra sunAkara AgamoM ko sugama rIti se samajhAte the / ApakI smaraNa zakti kI prakharatA pAThakoM ko acchI tarahase pichale - dhyAyoM ke paThana se jJAta ho gaI hogI / ApakI isa prakAra eka viSayapara cirakAla kI sthiratA vAstava meM sarAhanIya hai / midhyAtvake ghora timirako dUra karane meM ApakI vAksughA sUrya samAna hai / usa samaya sAre midhyAtvI AgamarUpI divAkara kI upasthiti meM uDugaraNa kI taraha vilIna ho gaye the / isa caturmAsa meM apane popavAsa 1, tele 3 tathA bele 2 kiye the / phuTakara upavAsa to Apane kaI kiye the 1 isa varSa nimna likhita pustakeM mudrita huI jinakI jaina samAja ko nitAnta AvazyaktA thI / vizeSa kara mAravAr3a ke logoM ke liye isa prakAra pustakoM kI pracuratA hote dekhakara kise harSa nahIM hogA ? sAdhuoM kA samAgama kabhI kabhI hI hotA hai para jisa ghara meM eka bAra kisI pustakane praveza kiyA ki vaha jJAna Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1000 (..) jaina jAti mahodaya. karAneke liye sadaiva taiyAra rahatI hai / na kabhI inkAra karatI hai. na thakatI hI hai / isa varSa1000 zIghrabodha bhAga 11 vA~ 1000 zIghrabodha bhAga 18 1000 , , 12 vA~ 1000 , , 16 vA~ 1000 , , 13 vA~ 1000 , , 20 vA~ 1000 , , 14 vA 1000 ,, , 21 vA~ 1000 , , 15 vA 1000 , , 22 vA 1000 , , 16 vA~ 1000 ,, ,, 23 vA~ / ,, ,, 17 vA~ 1000 , 24 vA~ 5000 dravyAnuyoga pra. pra. prathamavAra 1000 ,, ,, 25 vA~ 1000 dravyAnuyoga pra.pra. dUsarIvAra 1000 AnaMdaghana cauvIsI 1000 varNamAlA / 1000 hitazikSA praznottara / 1000 tIna caturmAsa-digdarzana / 25000 kula prtiaiN| ___ yahA~ ke zrI saMghane utsAhita karIbana hokara 5000) pAMca hajAra rupaye kharca kara divya samavasaraNa kI racanA kI thii| yaha eka phalodhI kI janatA ke liye apUrvAvasara thA / jainadharma kI unnati meM alaukika vRddhi avarNanIya thii| zrAvakoM kA utsAha sarAhanIya thA / prApazrIne ina tIna varSoM meM 37 bhAgamoM kI vAcanA tathA 14 prakaraNa vyAkhyAnadvArA pharamAe the | Apane isa varSa kaI zrAvakoM ko dhArmika jJAnAbhyAsa bhI karAyA thA / pratikramaNa-prakaraNa aura tatvajJAna hI Apake par3hAye hue mukhya viSaya the / phala svarUpameM Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lekhaka kA paricaya. . (11) Aja phalodhI ke zrAvaka karmagrantha aura nayacakra sAra jaise dravyAnuyoga ke mahAn granthoM ke hindI anuvAda kara janatAko sevAmeM rakha cuke haiM phalodhI nagarameM lagAtAra Apako tIna caumAso honese dhArmika sAmAjika kAryoM meM bahuta sudhAra huA / janatAmeM nava cetanyatAkA prAdurbhAva huA jaisalamerakA saMgha, samavasaraNa kI racanA, maThAI mahotsava, svAmivAtsalya, pUjA prabhAvanA aura pustaka pracAra meM zrI saMghane karIbana ru 50000) kA kharcAkara anaMta punyopArjana kiyA thA ina tInoM caturmAsoM kA varNana saMkSipta meM eka kavine isa prakAra kiyA hai| muni zrI jJAnasundarajI ke tIna cAturmAsa ___ phalodhI nagara meM hue| ||dohaa|| arihanta siddha sUri namuM, pAThaka munike pAya : guNiyoM ke guNagAna se, pAtika dUra palAya // 1 // cAla lAvanIkI / zrI jJAnasundara mahArAja bar3e upakArI-bar3e upakArI / meM vandu.do kara jor3a jAu~ balihArI / zrI jJAna0 / Tera / pavAra vaMza se zreSTi gotra kahAyA / vaidya mutoM kI padavi rAja se pAyA / navalamallajI pitA rupA~de mAtA / vIsalapurameM janma pAye sabasAtA // vijaya dazami seMtIsa sAla sukhakArI // zrI jJAna0 // 1 // Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (42) jaina jAti mahodaya. gaja supanAse jo nAma gayavara dIno / sAla caupaname vivAha Apako kIno // pATha varSa laga bhoga saMsAra ke bhogI / phira sthAnakavAsI meM Apa bhaye haiM yogI / tresaTha sAlameM bhae munipada dhArI // zrI jJAna0 // 2 // bhAgamapara pUrA prema kaNThastha kara rAce / tIsa sUtroMpara TevA sabako vAMce // jANI mithyA pantha sumati ghara Aye / tIrthaoziyoM ratnavijaya guru paaye| sAla vahattara sundara jJAna ke dhArI // zrI jJAna0 // 3 // phalodhI comAsoM jodhapurameM viijo| sUrata guru ke pAsa caumAso tIjo / / siddhagirI kI yAtrAko phala lIno / cautho caumAso jAya ghaDiyA kIno / kare jJAna dhyAna abhyAsa sadA hitkaarii|| zrI jJAna0 // 4 // grAma nagara pura pATaNa vicaraMta pAye / gAjA bAjA se nagara praveza karAye // dhana bhAgya hamAre aise munivara paaye| sAla sItaMtara caumAso yahA~ ThAye // nara nArI milake Ananda manAyA bhArI ||shrii jhAna0 // 5 // 1 mUla sUtroM kI saMkSipta bhASA. 2 phalodhI. Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lekhaka kA paricaya. sUtra bhagavatI vyAkhyAna dvArA pharamAve | vistArapUrvaka artha khUba samajhAve | tapasyAkI lagI hai jhar3I acchA raMga varSe / pauSadha paMcaraMgI kara kara zrAvaka harSe / zAsana para pUrA prema unnati bhArI || zrI jJAna0 / / 6 / / ( 43 ) donoM paryuSaNa hila mila ke sahu kInA / huvA dharma taNA udyota lAbha bahu lInA || rupaiye do haz2Ara jJAnameM Aye / cautIsa hajAra mila pustakeM khUba chapAye || sArtha kA nAma jAu~ balihArI || zrI jJAna0 // 7 // karma udita antarAya hamAre AI / naitroMkI pIDA Apa bahu thI pAi vaidyoMse thA IlAja bahuta karavAyA ! | zrAvaka logoMne bhakti pharz2a bajAyA / duSTa karma gaye dUra dazA zubha kArI // zrI jJAna0 // 8 // pUraNa bhagavatI vAMcI munivara bhArI / sonA rUpA se pUje nara aru nArI // varaghor3A se Agama zikhara caDhAyo / sva - paramata jana jai jaikAra manAyo || madhura dezanA varSe amRta dhArI || zrI jJAna0 // 6 // kAraNa Apake saMgha zrAgraha bahu kIno 1 sAla iThantara caumAse yaza lIno // Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 44 ) jaina jAti mahodaya. uttarAdhyayanajI sUtra vyAkhyAna meM vAMce / varSe vairAga ko raMga zrotA mana rAce // arka tejako dekha uluka dhuMdhakArI || zrI jJAna0 // 10 // jo dharma dveSi zraru mada chakiyA the pUrA / jina vANIkA khaDga kiyA cakacUrA // dharma cakra tapa karake karma zira chede / paMcaraMgI hai tapa pUra krUrako bhede | svAmivAtsalya pAMca hue sukhakArI // zrI jJAna0 // 11 // pauSadha kA bhaMr3A dhvajA sahita phaharAye / vAdI mAnI yaha dekha bahuta zaramAye || paryUSaNakA thA ThATha macA ati bhArI | Ae jJAna khAte meM rupaye doya haz2ArI / tIsa haz2Ara mila pustakeM chapAI bhArI || zrI jJAna 0 // 12 // svAmivAtsalya do khIcaMda meM kInA yAtrA pUjAkA lAbha bhavya jana lInA / jJAna dhyAna kara sUtra khUba sunAye / seMtIsa ( 37 ) Agama sunake AnaMda pAye / kiyA sundara upakAra Apa tapadhArI // zrI jJAna0 // 13 // kaI mattAMdha mila ke vighna dharmameM karate / patthara pheMka AkAza nIce zira dharate / ise vinatI karate haiM naranArI / Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lekhaka kA paricaya. (55) taba lAbhAlAbhakA kAraNa Apa vicArI / ___ dravya kSetrake jJAtA Apa vicakSaNa bhaarii|| zrI jJAna 0 // 14 // vAMce hai AgamasAra Ananda pati bhAve / saMgha caturvidha kA suna kara mana lalacAve / aTThAI mahotsava pUjA khUba bhaNIje / . zrI ciMtAmaNi prabhu pAsa zAnti sukha dIje / aMgrejI bAje sAtha prabhu asavArI // zrI jJAna0 // 15 // jaisalamerake saMghameM vighna karatA / jaba laga unake gharameM kahanA cltaa| karI vinatI bhaye muni anurAgI / lagA khUba upadeza vighna gaye bhaagii| saMghakA baniyA ThATha atizaya dhArI | zrI jJAna0 // 16 // zrI ciMtAmaNi pAsa lodarave pAyA / ___saMgha yAtrA kara Ananda khUba manAyA / pUjA prabhAvanA svAmIvAtsalya kiinaa| dhanya dhanya saMgha pani lAbha bahutasA lInA / ___ nagara pravezake mahotsavakI balihArI // zrI jJAna0 // 17 // naranArI mila hai arjI Ana gujaarii| zarIra kAraNase vinatI Apa svIkArI / sAla guNiyAsI caumAso diyo ThAI / * vyAkhyAnameM bAMce sUtra bhagavatI mAI / yA~ bar3hatA rahA utsAha dharma hitakArI || zrI jJAna0 // 18 // Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (46) jena jAti mahodaya. milake zrASaka salAha khUba vicArI / karale mahotsava samavasaraNakI taiyArI / jasavanta sarAyameM sura maMDapa racavAye / the haMDA jhUmara aura jhAr3a laTakAye / __zobhA sundara amarapurI anuhArI / / zrI. jJAna0 // 19 // tIna gaDhakI racanA khUba bnaaii| jisake Upara thA samavasaraNa dIyA ThAi / caumukhajI the mahArAja jAU~ balihArI / mUlanAyakajI zrI zAMtinAtha sukhakArI / darzana kara kara haraSe sahu nara nArI || zrI jJAna0 // 20 // hai bar3A mAsa bhAdavakA mahInA bhArI / __ vada tIjase huvA mahotsava jaarii| peTI tabalA aru Dholaka jhaMjhA bAje / gavaiyoMkI dhvani gaganameM gaaje| saMgha caturvidha hai dravya bhAva pUjArI // zrI jJAna0 // 21 // pUjAkA baniyA ThATha ajaba raMga varSe / sva para mata jana dekhI manameM harSe / prabhu bhaktise ve janma saphala kara leve / udAra cittase prabhAvanA nitya deve / gAjA bAjA gahagahATa naubata ghure nyArI // zrI jnyaan0||22|| bhaSTa dravyase thAla bharI bharI lAve | pUjA sAmagrI dekha mana hulasAve / Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lekhaka kA paricaya. (47) samakitakI nirmala jyoti jagamaga laagii| nahIM cale kokA jaaura jAya saba bhaagii| nava dina nava raMgA ThATha pUjA sukhkaarii|| zrI jJAna0||23|| vada dazama ko svAmivAtsalya bhArI / macchI banI hai nukatIpAkakI taiyArI / svadharmI milake bhojana kara yaza lIno / payUSaNoM ko uttara pAraNo kiino| ___bane pardUSaNoMkA utsavake adhikArI // zrI jJAna0 // 24 // pauSadha pratikramaNase tapa aTThAI hove / - pUrva le bhavake karma maila saba dhove / janma mahotsava karake prAnanda pAyA / ___sADhe AThasau rupayA jJAnameM AyA / - aba varaghoDaikA hAla suno cittadhArI // zrI jJAna0 // 25 // ghure nagArA ghora kumati gaI bhaagii| nizAna dhvajAkI lahara gagana jA laagii| prabhukI asavArI sire bajAroM bhAve / mila naranArIkA vRnda bhakti guna gAve / . pI-pI-ThaMDAI maMDalI nyArI nyArI // zrI jJAna // 26 // milake pratikramaNa saMvatsarika ThAyA / * lakSa caurAsI jIvoMko khamavAyA / svAmivAtsalya zudi sAtamakI taiyArI / Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (48) jaina jAti mahodaya, nukatipAkAdi bhojana vividha prakArI / punya pavitra jIme nara aru nArI // zrI jJAna0 // 27 // saMgha caturvidha milake khIcaMda jAve / pUjAkA varSe raMga gavaiyA gAve / prabhu yAtrA karato Ananda adhiko bhAve / / zAsana unnati prabhAvanA de pAve / svAmivAtsalya jIme sadA sukhakArI // zrI jnyaan0|| 28 // . dharma utsAhI vIra puruSa kahavAve / __ jo uThAve kAma vijaya vaha pAve / jainadharmakA DaMkA jora savAyA / vighnasaM teSI dekha dekha zaramAyA / jayavanta sadA jina zAsana hai jayakArI / / zrI jnyaan||29|| kRpA karake tIna caumAsA kiinaa| jJAna dhyAnakA lAbha bahuta jana lInA / . guNI janoMkA guNa bhavya jana gAve | zubha bhAvoMse gotra tIrthakara pAve / / ___bani rahai zubha dRSTi suno upkaarii| zrI jJAna 0 // 30 // saMvat ugaNIse guNiyAsI sukhakArI / kAtika zuda paMcamI budhavAra hai bhaarii| kavi kuzala ima jor3a lAvaNI gAve / phalodhImeM suna zrotA saba haraSAve / caraNoMmeM vandanA hojo vAramvArI // zrI jJAna0 // 31 // Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lekhaka kA paricaya. (49) dohA-jayavantA jina zAsane, vicaro guru ujamAla / deza padhAro hamataNe, kara jor3I kahe kuzAla // " tIna caturmAsa ke digdarzanase" / vikrama saMvat 1980 kA caturmAsa (lohAvaTa) ApazrI kA satrahavA~ caturmAsa isa varSa lohAvaTa grAma meM huA / vyAkhyAna meM Apa usI rocakatA se bhagavatIjI sUtra pharamAte the| zrotAoM ko bhApa kA vyAkhyAna bahuta karNapriya lagatA thA / sUtrajI kI pUjA arthAt jJAnakhAte meM 18 // muhara tathA 550) rupaye rokar3e saba milAkara 1000) rupaye se pUjA huI thii| varaghor3A baDe hI samAroha se caDhAyA gayA thaa| isameM phalodhI ke logoMne bhI acchA bhAga liyA thA. Apane isa caturmAsa meM do saMsthAe~ sthApita kI / eka to jaina navayuvaka mitra maNDala tathA dUsarI zrI sukhasAgara jJAna pracAraka sabhA / vartamAna yuga sabhA kA yuga hai| jisa jAti yA samAja ke vyaktiyoM kA saMgaThana nahIM hai ve saMsAra kI unnati kI sarapaTa daur3a meM sadA se pIchI rahI haiN| ataeva jaina samAja meM aisI bhaneka saMsthAoM kI nitAnta AvazyaktA hai jinameM yuvaka aura bAlaka prathita hokara samAja sudhAra ke punIta kArya meM kamara kasa kara laggA lagA deN| Apa sAtha hI sAtha zrAvakoM ko dhArmika jJAna bhI sikhAyA karate the| pApa ke sadupadeza se, bhahe DhaMga se honevAle hAsyAspada Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (50) jaina jAti mahodaya. jImanavAroM meM bhI Avazyaka parivartana hue / jaba se hamAre / munirAjoM kA dhyAna samAja kI purAnI hAniprada ruDhiyoM ko tuDavAne kI ora gayA hai hamAre samAja meM jAgRti ke cihna prakaTa ho rahe haiN| pratyeka sthAnapara kucha na kucha Andolana isI prakAra ke prArambha hue haiN| lohAvaTa nagarameM isa kArya kI nIMba sarva prathama ApahIne DAlI / jise samAja ke hajAroM rUpaye prativarSa vyartha kharca ho rahA the vaha ruka gaye / / isa varSa ye pustakeM prakAzita huii| 5000 dravyAnuyoga dvitIya pravezikA | 1000 zIghrabodha bhAga 1 dUsarIvAra / 1000 , " 2 " 1000 , , 3 , 1000 ,, ,, 4 , 0 0. 1000 guNAnurAga kulaka hindI bhASAntara 5000 paMca pratikramaNa vidhisahita / 1000 mahAsatI sura sundarI / ( kathA ) 1000 muni nAmamAlA / ( kavitA ) 1000 stavana saMgraha bhAga 4 thA / 1000 vivAha cUlikA kI samAlocanA / 1000 cha karma grantha kA hindI anuvAda / 21000 saba prtieN| Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lekhaka kA paricaya. ( 51 ) isa caumAse meM zrI saMgha kI ora se karabin ru. 9000) sukRta kArya meM vyaya hue / guru guNa varNana | guru ' jJAna ' nagInA / Acho dIpAyo mArga jaina ko / zahara phalodhI se Apa padhAre / lohANA nagara majhAra // zrI saMgha mila mahotsava kIno / varatyA jai jai kAra ho || gu0 // 1 // cirakAla se thI abhilASA / pUraNa kI guru Aja || sUtra bhagavatI vace vyAkhyAnameM / suga harSe sakala samAja ho ||gu0 // 2 // jaina navayuvaka mitra maNDala aru | sukhasAgara jJAna pracAra || saMsthA sthApi kiyA sudhArA | huA bahuta upakAra ho | gu0 || 3 || basahajAra pustakeM chapAI | kiyA jJAna paracAra || nyAti jAti kaI sudhArA / kahate na Ave pAra ho | gu0 // 4 // jJAnapracAra samAja sudhAraNa / kamara kasI gururAja // yathA nAma tathA guNa Apa ke / guNagAve 'yuvaka' samAja ho // gu0||5|| lohAvaTa se bihAra kara ApazrI palI padhAre / lohAvaTa zrI saMgha 1 tathA maNDalake sabhAsada yahA~ taka sAtha the / palI meM zrImAn chogamala jI kocarane svAmIvAtsalya bhI kiyA thA / bhaMDArI candanacandrajI tathA vaidya muhatA vadanamalajI ke sAtha Apa khIMvasara hokara nAgora padhAre / 1 vikrama saMvat 1981 kA cAturmAsa (nAgora ) / ApazrI kA aThArahavA~ cAturmAsa nAgora meM huA / Apa vyA Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 52 ) jaina jAtimahodaya. khyAna meM zrI bhagavatIjI sUtra sunAte the / jisakA mahotsava varaI ghor3A pUjA bar3e hI samAroha se huA | Apake vyAkhyAna meM zrotAoM kI sadA bhIr3a lagI rahatI thI / Apake upadezake phalasvarUpa yahA~ 1 tIna mahatvapUrNa kAryArambha hue| eka to zrI vIra maNDala kI sthApanA huI tathA zrAvakoMne utsAhita hokara bar3e parizrama se samavaraNakI divya racanA karavAI / isa avasara para zraThAI mahotsava tathA zAntisnAtra pUjA kA kArya dekhate hI banatA thA / tIsarA kArya bhI kama mahatvakA nahIM thA / Apake upadeza se mandirajI ke Upara zikhara banavAne kA kArya zrAvakoM se prArambha karavAyA gayA thA / isa cAturmAsa meM zrI saMghakI ora se karIbana ru. 17000 ) zubha kAryoM meM vyaya kiye gaye the 1 nimna likhita pustakeM bhI prakAzita huI 1000 zIghrabodha bhAga 6 dUsarI vAra / 1000 1000 1000 19 w w w ' . 99 dz 8 ha 99 " ,, 10 29 5000 kula pA~ca sahasra pratie~ / eka hI jildameM "1 99 " 99 " 1 Apane eka nibandha likha kara loDhA umarAvamalajI dvArA phalodhI pArzvanAtha svAmI ke mele para ekatrita hue zrI saMgha ke pAsa bhejA / jisakA tatkAla prabhAva par3A / usI lekha ke phalasvarUpa Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lekhaka kA paricaya. ( 53 ) " zrI mAravAr3a tIrtha prabaMdhakAriNI kameTI " sthApita huI / jisakI dekharekha meM mAravADa ke 78 mandiroM kA nirIkSaNa huA tathA tasambandhI riporTa Adi bhI taiyAra huI / kintu kArya karttAoM ke abhAva se kArya ruka gayA anyathA Aja mAravAr3a ke tIthoM kI arenIya dazA kadApi dRSTigocara nahIM hotI / isa varSa Apane aThThama 3 chaThTha 7 tathA phuTakala tapasyA bhI kI thI / isa cAturmAsakA varNana karatA huA mahAtmA lAlacandane eka kavitA banAi thI vaha -- 1 bando jJAnasundara mahArAja / samausaraNa racAne vAle / Tera / nagara nagInA bhArI / haiM zahara bar3A gulajArI / jaina mandiroMkI chabI nyArI / bhavodadhi pAra lagAnevAle / vaM. / 1 / guru jJAnasundara upakArI | kaI tAra diye nara nArI / zubha bhAgya dazA hamArI / dharmakI nAva tirAnevAle mAla ikyAsI haiM khAsA / huA nagIne zahara caumAsA | saphala huI saMgha kI AzA / dharmakA jhaMDA phaharAnevAle / vaM. / 3 / sUtra bhagavatIjI pharamAve / zrotA suraNa ke Ananda pAve | / baM. / 2 / ye to janma saphala banAve | amRta rasa varasAnevAle / vaM / 4 / pUjA prabhAvanA huI bhArI / tapa tapasyA kI balihArI | svAmivAtsalya hai sukhakArI / dharmonnati karAnevAle / vaM. / 5 / . mandira causaTajI kA bhArI / banI hai samavasaraNa kI tayyAMga / rict kAMca bhUmara hai nyArI / svarga se vAda vadAne vAle / vaM. | 6 | 1 Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (54) jaina jAti mahodaya. maNDapa phulavAr3Ise chAyA | chabi ko dekha mana llcaayaa| pradikSaNA de de bhAnanda pAyA / bhavakI pherI miTAnevAle / vaM. 7 mUla nAyaka bhagavAn / virAje zAMti sudhArasa pAna | pUjA gAve milAve tAna / bhavajala pAra lagAnevAle / vaM. / 8 / nitya naI aMgI racAve / darzana kara pApa haTAve / naranArI mila guNa gAve / samakita guNa pragaTAnevAle / vaM. | 6 | sva paramata jana bahu Ave / duniyA~ mandira meM na samAve / naubata vAjA dhUma macAve / karmoM ko mAra lagAnebAle 'vN.| 10 / . saMghameM ho rahA jaya jayakAra | guNoMse gagana kare guMjAra / yAni Ave loga apaar| mahAtmA " lAla' kahAnevAle / vN.|11| cAturmAsa ke pazcAt vihAra kara Apa mUMDavA ho kara kucere pdhaare| vahA~para nyAti sambandhI jImanavAroM meM eka dina pahale bhojana taiyAra kara liyA jAtA thA tathA dUsare dina bAsI bhojana kAma meM lAyA jAtA thaa| yaha rivAja Apane dUra karavAyA / pAThazAlA ke viSaya meM bhI khAsI carcA calI thI / khajavAne jaba pApa padhAre to upadeza ke phalasvarUpa jaina jJAnodaya pAThazAlA tathA jaina mitra maNDala kI sthApanA huI / vahA~ se Apa rUNa padhAre / yahA~ zrI jJAna prakAzaka maNDala kI sthApanA huI / yahA~ se jaba Apa phalodhI tIrthapara yAtrArtha padhAre to mAravAr3a tIrtha prabandhakAriNI kameTI kI baiThaka huI thI aura usa kArya meM ThIka saphalatA bhI milI thii| jaba pApa kucere ke bhAvakoM ke Agraha karane para vahA~ Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lekhaka kA paricaya. (55) padhAre the to zrI jJAnavRddhi jaina pAThazAlA tathA zrImahAvIra maNDala kI sthApanA huI thI / punaH khajavAne, rUNa aura phalodhI hote hue mer3ate meM zrImAna sva. bahAduramalajI gadhaiyA ke anurodha se Apane vahA~ sArvajanika lekacara diyA thA, jo sAragarbhita tathA sAmayika thA / punaH Apa phalodhI padhAre / vikrama saMvat 1682 kA cAturmAsa ( phalodhI ) / zrI kA unnIsavA~ cAturmAsa mer3atA roDa phalodhI tIrthapara huA / isa varSa se carita nAyaka kA dhyAna itihAsa kI ora vizeSa karSita huA | ApakA vicAra " jaina jAti mahodaya " nAmaka bar3e graMtha ko grathita karane kA huA / zrataeva Apane isI varSa se sAmagrI juTAne ke liye vizeSa prayatna prArambha kara diyA / isI dina se pratidina prApazrI aitihAsika anusandhAna meM vyasta rahate haiM / Apane khaavAnA, nAgora, bIkAnera aura phalodhI ke prAcIna jJAna bhaMDAroM ki sAmagrI ko dekhA / jo jo sAmagrI Apa ko dRSTigocara huI prApane noTa karalI | vahI sAmagrI silasilevAra jaina jAti mahodaya prathama khaNDa ke rUpa meM pAThakoM ke sAmane rakhI gaI hai / mahArAjazrIne aitihAsika khoja prArambha kara ke hamArI samAjapara asIma upakAra kiyA hai / isa varSa nimnalikhita sAhitya prakAzita huA 1000 dAnavIra jhagaDUzAhA ( kavitta ) / 1000 zubha muhUrta zakunAvalI / 1000 naupada anupUrvI / Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 56 ) jainajAti mahodaya. 1000 nitya smaraNa pAThamAlA / 1000 bhASaNa saMgraha prathama bhAga / 1000 bhASaNa saMgraha dUsarA bhAga / 1000 stavana saMgraha cauthA bhAga | dUsarIbAra | 7000 kula sAta hajAra pratiaiM / sthAnakavAsI sAdhu motIlAlajI ko jaina dIkSA dekara unakA nAma motI sundara rakkhA gayA thA / paryuSaNa parva meM yahA~ nAgo, khajavAnA, rUNa aura kucere Adi ke kaI zrAvaka zrAe the / zraTha dina pUjA prabhAvanA svAmIvAtsalya zrAdi dhArmika kRtyoM kA silasilA jArI rahA / usa samaya kI zramadanI se zrApazrI ke cAturmAsa ke smaraNArtha cAMdI kA kalaza zrI bhaNDAra meM arpaNa kiyA gayA thA / phalodhI se vihArakara zrApa rUNa, khajavAnA, mer3atA phalodhI, pIsAgana padhAre vahA~ bahuta se bhavyoM ko vAsakSepapUrvaka samakinAdi kI prApti karAI tathA zrI ratnodaya jJAna pustakAlaya kI sthApanA karavAI vahA~ se Apa zrI ajamera padhAre / gaste meM aneka zrAvakoM kI zraddhA sudhArakara unheM mUrtipUjaka banAyA / aitihAsika khoja ke sambandha meM ApazrI rAya bahAdura paM. gaurIzaMkarajI prophA se mile / zrAvazyaka vArtAlApa bahuta samaya taka huii| phira jeThANA kI ora vihArakara kaI zrAvakoM ko zrApane mUrttipUjaka banAyA / punaH pIsAMgana, govindagaDha, kuDakI hokara kaikIna padhAre / vahA~ upadeza de ApazrIne devadravya kI ThIka vyavasthA kara vAI | phira prApazrI kAlU, balUndA, jetAraNa, khArIyA, do bIlADe 1 Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lekhaka kA paricaya. (57) padhAre / yahA~ aThAI mahotsava tathA khArIyA meM varaghor3A Adi kA apUrva ThATha hubhA / kaI zrAvaka saMvegI hue / bIlAr3A meM sthAnakavAsiyoM ko praznottara meM parAjita karate hue siMghavIjI nathamalajI ko mUrtipUjaka zrAvaka banAyA / bAda kAparaDA kI yAtrA kA lAbha lekara prApa zrI pIpAr3a padhAre / vikrama saMvat 1983 kA cAturmAsa (piipaadd')| caritranAyakajI kA bIsavA~ cAturmAsa pIpAr3a meM bar3e samAroha sahita huA / byAkhyAna meM prApa pUjA prabhAvanA varaghor3Adi mahAmahotsavapUrvaka zrI bhagavatIjI sUtra isa DhaMga se sunAte the ki sarva pariSada prAnandamagna ho jAtI thii| zrotAoM ke manapara vyAkhyAna kA pUga prabhAva par3anA thA kyoMki pApa kI vivecana zakti bar3hI car3hI hai / una kI sadA yahI abhilASA banI rahatI thI ki ApazrI pravichanna rUpa se dhAga pravAha prabhu dezanA kA amRta prAsvAdita kagate rahe / vaktRtva kalA meM zrApa parama pravINa evaM dakSa hai| Apa kI camatkArapUrNa vAgdhArAaiM zrotA ko Azcaryacakita kara detI hai| isa varSa meM Apane telA 1 tathA chaTha 3 ke atirikta kaI upavAsa kiye the| Apa ke upadeza ke phalasvarUpa pIpADa meM tIna saMsthAeM sthApita huI (1) jaina mitra maNDala / (2) jJAnodaya lAibrerI nathA (3) jaina zvetAmbara sabhA / ina tInoM ko sthApita karAkara Apane sthAnIya jaina samAja ke zarIra meM saMjIvanI zakti phUMka dii| ina tInoM sabhAoM dvAga janatA meM acchI jAgRti dRSTigocara hotI thii| Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (58) jaina jAti mahodaya. aisA koI varSa nahIM vItatA ki prApazrI kI banAI huI kucha pustake prakAzita nahIM hotI hoN| aisA kyoM na ho ! jaba ki ApazrI kI utkaTa abhiruci sAhitya pracAra kI ora hai / isa varSa ye pustakeM prakAzita huI : 1000 jaina jAti nirNaya prathamAGka dvitIyAGka / 1000 paJca pratikramaNa sUtra / 1000 stabana saMgraha caturtha bhAga-tRtIya vAra / . 3000 tIna sahastra prtieN| pIpADa se vihArakara Apa kAparaDAjI kI yAtrA kara vIsalapura padhAra / yahA~ para Apa ke upadeza se jaina zvetAmbara pustakAlaya kI sthApanA huii| zAntisnAtra pUjApUrvaka mandira jI kI aAzAtanA mITAi gai thii| phira Apa pAlAsanI, kApADA aura bIlADA padhAre yahA~para caitra kRSNa 3 ko sthAnaka0 sAdhu gambhIgmalajI ko jaina dIkSA de unakA nAma guNasundarajI gkkhaa| vahA~ se pipAr3a pdhaare| yahA~ zroliyoM kA aThThAi mahotsava var3a hI dhAmadhUma se huaa| tatpazcAt bhApa pratiSThA ke suavasara para vagar3I padhAre bAda sIyATa sojana khAriyA hote hue bIlAr3e padhAre / vikrama saMvat 1984 kA cAturmAsa (biilaadd'aa)| ___ ApazrI kA ikkIsavA~ cAturmAsa bIlAr3e huA / bIlAde ke zrAvakoM kI abhilASA kaI muddatoM bAda aba pUrNa huI / unheM Apa jese tatvavettA, pragADha paNDita evaM aitihAsika anusandhAna, va upadezaka upalabdha huA yaha una ke liye parama ahobhAgya kI Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ janma vi0 saM0 1946 muni zrI guNasundarajI mahArAja / jaina dIkSA vi0 saM0 1983 caitra kRSNA 3 sthAna bIlAr3A ( mAravAr3a ) | AnaMda priM. presa- bhAvanagara. sthAnakavAsI dIkSA vi0 saM0 1961 @ Page #127 -------------------------------------------------------------------------- Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lekhaka kA paricaya. . (59) bAta thI / vyAkhyAna meM Apa pUjA prabhAvanA varaghor3Adi mahAmahotsavapUrvaka sUtrazrI bhagavatIjI sunAte the / pratyeka zrotA saMtoSita thA Apa kI madhura vANIne saba ke hRdaya meM sahaja hI sthAna pAliyA thA / vyAkhyAna pariSada meM pUrA jamaghaTa hotA thaa| pApa dRSTAMta tathA Reference pramANa prAdi kI praNAlI se upadeza de kara jana mana ko moha lete the| vyAkhyAna kA prabhAva bhI kucha kama nahIM par3atA thaa| jainettara logoMpara bhI kAphI prabhAva par3atA thaa| jJAnAbhyAsa, aitihAsika khoja, pustakoM ke sampAdana tathA lekhana ke atirikta Apane aThama 1, cha? 2 tathA kaI upavAsa bhI isa cAturmAsa meM kiye / sAtha sAtha graMtha prakAzana kA kArya bhI jArI thA / isa varSa nimnalikhita pustakeM prakAzita huii| 1000 dharmavIra jinadatta seTha / 1000 mukhavatrikA nirNaya nirIkSaNa / 1000 prAcIna chandAvalI bhAga prathama / 3000 kula tIna sahasra pustakeM / bIlAr3A se vihAra kara Apa khArIyA, kAlonA, bIlAvasa pAlI, guMdoja, barakANA padhAra kara vidyApremI prAcArya zrIvijayaballabhasUrijI ke darzana aura tIrthayAtrA kI bAda rAnI sTezana, nADola, nAralAI, desUrI, ghANerAva, sAdar3I, rANakapura aura bhAnapurA hote hue mApa zrI udayapura padhAre / vahA~ bhApa kA svAgata bar3e samAroha ke sAtha huaa| vahA~ kI janatA meM bhApa ke tIna sArvajanika Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 60 ) jaina jAti mahodaya. vyAkhyAna hue | udayapura se ApazrI kezariyAnAthajI kI yAtrArtha padhAre | puna: udayapura padhArane para ApazrI ke cAra vyAkhyAna hue / udayapura zrIsaMgha kI icchA thI ki Apa cAturmAsa vahA~ kareM para muni guNasundarajI kI asvasthatA ke kAraNa Apa vahA~ adhika nahIM Thahara sake | ataH vApasa sAyarA padhAre Apa ke vahA~ jAhira vyAkhyAna hue aura vahA~ jaina lAyabrerI kI sthApanA bhI huii| vahA~ se bhAnapurA ho sAdar3I, muMDAre, lAThADe, lunAvA, sevADI, aura ho bIjApura vIsalapura padhAre / vahA~ aThAI mahotsava zAMtisnAtra tathA do mUrttiyoM kI pratiSThA huI / sthAnanakavAsi jIvanalAla ko jaina dIkSA de una kA nAma Apane jinasundara rakkhA | phira zivagaMja, sumerapura, peravA, aura bAlI ho Apa sAdar3I padhAreM / vikrama saMvat 1685 kA cAturmAsa (sAdar3I mAravAr3a) / ApazrI kA 'bAIsavA~ cAturmAsa bar3e samAroha se sAdar3I mAravAr3a meM huA | vyAkhyAna meM Apa pUjA prabhAvanA varaghor3A Adi bar3e hI mahotsava ke sAtha prAraMbha kiyA huvA zrI bhagavatIjI sUtra aisI manohara bhASA meM pharamAte the kiM vyAkhyAna bhavana meM zrotAoM kA samAnA kaThina hotA thA / aise bhIr3a bhare bhavana meM bhagavatIjI ke upadeza se jina kaI bhavya jIvoMne lAbha liyA thA ve vAstava meM bar3e bhAgyazAlI the / ApakI dezanA sunane se mi dhyAtviyA~ ke mana ke saMdeha sadA ke liye dUra ho jAte haiN| Apa ke prakhara pratApa tathA vidvatA ke Age midhyAtvI hAra mAnate haiN| isa varSa Apane tapasyA meM chaThu 1 tathA kucha phuTakala upavAsa kiye the 1 Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lekhaka kA paricaya. .. munizrI kA prayatna sadA pustakeM likhane kA rahatA hai aura isa prakAra sAhitya ko sulabha aura sugama karane kA zreya jo ApazrIko prApta huA hai vaha dhyAna dene yogya hai| isa ke liye hamArA jaina samAja vizeSa kara mAravAr3I samAja munizrI kA cirANI rahegA / isa varSa nimna likhita pustakeM prakAzita huii| 1000 eka prasiddhavaktA kI taskaravRtti kA namUnA / 1000 goDavAr3a ke mUrtipUjaka aura sAdar3I ke luMkoM kA 350 varSakA itihAsa / 1000 osavAla jAti samaya nirNaya / / 1000 jaina jAtiyA~ kA sacitra itihAsa / 2000 zubha muhUrta tathA paJcoM kI pUjA / dUsarIvAra 1000 nirAkAra nirIkSaNa / 1000 prAcIna chanda guNAvalI bhAga dvitIya / zrI saMgha meM eka sAdhAraNa vAta para tanAjA ho gayA thA jo ru 501) devadravya ke viSaya meM thA para Apane aisA insApha diyA ki donoM pakSa meM zAnti sthApana ho gaI tathA "jaina jAti mahodaya" nAmaka graMtha ke prakAzana ke liye zrAvakoM kI bhora se lagabhaga 3600) ke candA huaa| sAdar3I se vihAra kara dhANerAva, desUrI, nADalAI, nADola varakANA, rAnI sTezana, dhaNI aura khuDAlA ho mApazrI bAlI padhAre yahA~ se Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (62) jaina jAti mahodaya. 1000 osavAloM kA padyamaya itihAsa / 1000 samavasaraNa prakaraNa / kUla 2000 pratie prakAzita huI tathA zrAvakoMne utsAha se samavasaraNa kI racanA meM karIbana pA~ca sahasra rupaye ratnarca kiye / punaH ApazrI rAnI sTezana varakANa aura bAlI hokara lunAve pdhaare| vikrama saMvat 1986 kA cAturmAsa ( lunAvA ) / . ___ Apa zrI kA teIsavA~ cAturmAsa lunAvA meM hai| prApazrI kI vANI dvArA pIyUSa varSA bar3e Ananda se barasa rahI hai / vAk sudhA kA nirmala zrota pravAhita hotA huA zrotAoM ke saMdigdha ko dUra bhagA rahA hai / ApazrI vyAkhyAna meM zrI bhagavatIjI sUtra isa DhaMga se sunAte haiM ki vyAkhyAna zravaNa ke hita janatA ThaThTha lagajAtA hai| yaha anupama dRzya dekhe hI bana AtA hai| zrI bhagavatIjI kI pUjA meM jJAna khAte meM ru. 850) ATha sau pacAsa rupaye ekatrita hue haiN| zrAvakoM ke mana meM khUba dhArmika prema hai| ve dhArmika kRtyoM meM hI apanA adhikAMza samaya bitAte haiN| jisa aitihAsika khoja ke AdhAra para Apa pichale kaI varSoM se 'jaina jAti mahodaya ' graMthakI racanA kara rahe the usakA prathama khaNDa isI varSa pUrA huA hai / saba milAkara isa bAra ye pustakeM prakAzita huii| 1000 prAcIna guNa chandAvalI bhAga tIsarA / 1000 , , , bhAga cauthA / Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lekhaka kA paricaya. 2000 do vidyArthiyoM kA saMvAda / 1000 striyoM kI svataMtratA yA arddha bhArata ( Half India) / 1000 nayacakrasAra hindI anuvAda / 1000 bAlI ke phaisale / 1000 jainajAti mahodaya prakaraNa 1 lA / 1000 " , 2 rA / " , 3 / / ., 4 thaa| , 5 vA~ / 1000. , 6 tthaa| 1000 stavana saMgraha bhAga 5 vA~ / 13000 teraha sahasra prtieN| ApazrIke upadeza se yahA~ eka kanyApAThazAlA sthApita huI hai jisa meM kaI kanyAe~ zikSA prApta kara rahI haiN| zrI zAntipracAra maNDala kAM bhI punaruddhAra huA isa prakAra kI saMsthA kI isa gA~va meM nitAnta bhAvazyaktA thI so ApazrI hI ke prayatna se pUrI huI hai| pustaka pracAra phaNDa meM rU. 2000) kI zrI saMghakI ora se sahAyatA milI __ hamArI aashaaeN| pAThakoMne uparokta adhyAyoM ko par3hakara jAna liyA hogA ki muni mahArAja zrI jJAnasundarajI kitane parizramI tathA jJAnI haiN| yadyapi pApabhI ke guNoM kA vistRta digdarzana karAnA isa prakAra ke saMkSipta Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (64) jaina jAti mahodaya. paricaya meM asambhava hai tathApi bhAzA hai pAThaka abhI itane meM hI saMtoSa karaleMge / yadi avasara huA to vistRta rUpa meM Apake jIvana kI ghaTanAe~ Apake sammukha rakhane kA dUsarA prayatna kiyA jaaygaa| uparAkta prathoM ko anavarata parizrama se taiyAra kara hamAre sAmane rakhane kA jo kArya ApazrIne kiyA hai vaha vAstava meM asAghAraNa hai / isa ke liye hama hI kyA sArA jaina samAja ApakA ciraRNI rhegaa| . __ hama ko bhApazrI se bar3I bar3I bhAzAe~ haiN| anta meM hama yaha cAhate haiM ki ApakI asIma zakti se hameM jaina samAja kI unnati karane meM bahuta sahAyatA mile / hamAre durbala hRdaya Apa se nisvArtha aura nirapekSa ho jAveM / ApazrI isI prakAra hamAre sAmane jJAna prApta karane ke sAdhana juTAte raheM tAki hama apane Apako yathArtha pahicAna le tathA tadanusAra kArya kreN| hameM Apa se sadA aisA upadeza milatA rahe ki hama apanA parAyA bhUla kara niraMtara vizva sevA meM nimagna rheN| Apa dIrghAyu hoM tAki bhaneka bhavya prANI apanI vAsanA kI ajeya durgamAlA kA Apake upadeza se kSaNabhara meM dhvasta kara ddaaleN| hameM gaurava hai ki aise mahA puruSa kA janma hamAre marudhara prAnta meM huA hai-hamArI hArdika abhyarthanA hai ki sadA isI prakAra mApa dvArA hamAre samAja kI nirantara bhalAI hotI rhe| Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jAni mahodaya isa pustaka ke le vaka, zrImadapakeza gacchIya suni zrI jJAnasandarajA mahArAja yaha pustaka likha rahe hai| akshem. Art. Bombavs. Page #135 -------------------------------------------------------------------------- Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lekhaka kA paricaya. ( hama bhUle bhaTake azikSita jJAna meM pichar3e hue marudharavAsiyoM ke liye Apa hI patha pradarzaka evaM hamAre sarvastra pradIpagRha haiM / hamAre kSaNabhaGgura jIvana ke pratyekAMza meM ApazrI kA-mukta mukha paramAnanda dAyaka divya sandeza sunAtA rahe / rAjasthAna suMdara sAhitya sadana - modhapura | bhavadIya caraNAkara zrInAtha modI jaina, nirIkSaka TIcarsa TreniGga skUla - jodhapura / " Lives of great men all remind us We can make our lives sublime; `And, departing, leave behind us Footprints on the sands of time. LONG FELLOW-- " " !! " " jIvana carita mahA - puruSoM ke, hameM zikSaNA dete haiM / hama bhI apanA apanA jIvana, svaccha ramya kara sakate haiM 46 hameM cAhiye hama bhI apane, banA jAya~ pada cihna lalAma | isa bhUmI kI retI para jo, vyakta par3e bhAveM kucha kAma || " dekha dekha jina ko utsAhita, hoM puni ve mAnava matighara / jina kI naSTa huI ho naukA, caTTAnoM se TakarAkara // " " lAkha lAkha saMkaTa sahakara bhI, phira bhI sAhasa bAMdhe ve / Akara mArga mArga para apanA, 'girivara' kAraja sAdheM be 11 " Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (66) jaina jAti mahodaya. ApazrI kI prakAzita pustakoMkI suucii| saMkhyA. pustaka kA nAma. prAvRtti kula saMkhyA. | mUlya. 25000 3000 5000 1000 1 / 20 1. 1000 pratimA chattIsI gayavara vilAsa dAnachattIsI anukampAchattIsI praznamAlA stavanagraha bhAga 1 lA paiMtIma volasaMgraha dAdAsAhibakI pUjA carcA kA pablika noTiza devaguruvandanamAlA stavanasaMgraha bhAga dUsarA liMganirNaya bahatarI stavanasaMgraha bhAga 3rA siddhapratima muktAvalI battIsamatra darpaNa jaina niyamAvalI caurAsI AzAtanA DaMke para coTa | Agama nirNaya prathAmAMka 2. / caityavandanAdi sh sh s m 1000 m m 0 m 2 m m m 2.. Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * * * * z w .21 22 23 24 25 27 28 29 30 31 .32 33 4 35 36 37 38 39 40 41 42 m lekhaka kA saMcipta paricaya. jinastuti subodha niyamAvalI jainadIkSA prabhupUjA vyAkhyAvilAsa bhAga 1 lA zIghrabodha bhAga 1 lA zIghrabodha bhAga 2 rA zIghrabodha bhAga 3 rA zIghrabodha bhAga 4 thA zIghrabodha bhAga 5 vAM sukhavipAka mUlasUtra pATha zIghrabodha bhAga 6 ThA zIghravodha bhAga 7 vAM dazakAlika mUla sUtra mejharanAmA tIna nirnAmaka lekhoM kA uttara oziyoM jJAnabhaMDAra kI lisTa zIghrabodha bhAga 8 va zIghrabodha bhAga 9 va nandImutra mUlapATha tIrthayAtrA zIghrabodha bhAga 10 va ame sAdhu zA mATe bhayA ! vinatI zataka 2 2 2 2000 6000 2000 2000 1000 3000 2000 2000 2000 2000 500 2000 2000 1000 2000 r 2000 2000 (65) .. // ( -> amUlya "9 miriririri 22622 tsu 11) amUlya 36 " Ming riri 1000 2000 amUlya 2000 9000 1) amUlya Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 68 ) 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 * 61 62 63 4 65 66 67 68 jaina jAti mahodaya. dravyAnuyoga prathama pravezikA zIghrabodha bhAga 11 va zIghrabodha bhAga 12 vAM zIghrabodha bhAga 13 vAM zIghrabodha bhAga 14 vAM mAnandaghana cauvIsI zIghrabodha bhAga 15 vAM zIghrabodha bhAga 16 vAM zIghrabodha bhAga 17 vAM aaranIsI sArtha vyAkhyAvilAsa mAga 2 rA vyAkhyA vilAsa bhAga 3 rA vyAkhyAvilAsa bhAga 4 thA * svAdhyAya gu~ilI saMgraha bhAga 1 lA rAidevasi pratikramaNa upakezaccha laghupaTAvalI zIghrabodha bhAga 18 vAM zIghrabodha bhAga 19 vAM zIghrabodha bhAga 20 vAM zIghrabodha bhAga 21 va varNamAlA zIghrabodha bhAga 22 vAM zIghrabodha bhAga 23 vAM zIghrabodha bhAga 24 vAM 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 / 1 5000 1000 1000 1000 1000 1000 1000 1000 1000 1000 1000 1000 1000 1000 1000 1000 7000 1000 1000 1000 1000 1000 1000 9000 yoriri A amUlya cha bhAgoM ke ru. 4) " " " 2 amUlya 00 Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lekhaka kA saMkSipta paricaya. . . 25 . 1000 . . . . 10 0 69 : zIghrabodha bhAga 25 vAM tInacaturmAsa kA digdarzana hitazikSApraznottara vivAhacUlikA kI samAlocanA stavanasaMgraha bhAga 4 thA sUcIpatra / mahAsatI surasundarI kathA paMcapratikramaNa vidhisahita muni nAmamAlA stavana cha karmagrantha hindI bhASAntara dAnavIra jhagaDUzAhA zubhamuhUrta zakunAvalI jana jAtinirNaya prathamAMka jaina jAtinirNaya dvitIyAMka paMcapratikramaNa mUlasUtra / prAcIna chanda guNAvalI bhAga 1 lA : 1 dharmavIra seTha jinadatta kI kathA jaina jAtiyoM kA itihAsa sacitra 1 osavAla jAti samaya nirNaya mukhavanika-nirIkSaNa nirAkAra nirIkSaNa do vidyArthiyoM kA saMvAda prAcIna chanda guNAvalI bhAga 2 rA 1 eka prasiddha vaktAko taskAtti . . . . . . . . . . . 10. . . . . . . . . 10 . . . 15. -. . Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 . : 0 0 (70) baina jAti mahodaya. 93 / dhUrtapaMco kI krAntikArI pUjA osavAla jAti kA padyamaya itihAsa | . nayacakra sAra hindI bhASAMtara strI svataMtratA aura pazcimameM vyabhi cAra lIlA yA arddha bhArata ( Half India) 11.00 stavana saMgraha bhAga 5 vAM samavasaraNa prakaraNa hindI anu0 goDavAr3a ke mUrtipUjaka aura lukA vAlIke phesale prAcIna chanda guNAvalI bhAga 3 rA prArcana chanda guNAvalI bhAga 4 thA jainajAti mahodaya pra0 1 lA 1000 jainajAti mahodaya pra0 2 rA jainajAti mahodaya pra0 3 rA 1 jainajAti mahodaya pra. 4 thA / 1 'jainajAti mahodaya pra05 vA 108 ! jainajAtiya mahodaya pra. ThA : 0 0 0 0 0 0 0 223500 | 120) Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMkhyA. lekhaka kA saMkSipta paricaya. ApazrI ke sadupadeza se sthApita saMsthAe~ | da 1 jaina boDaoNga 2 3 4 ha saMsthAoM ke nAma. 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 jaina pAThazA jA zrI ratnaprabhAkara jJAnapuSpamAlA zrI jaina lAyabrerI zrI ratnaprabhAkara jJAnapuSpamAlA zrI ratnaprabhAkara jJAnabhaNDAra zrI kakkAnti lAyabrerI zrI jaina navayuvaka premamaNDala zrI ratnaprabhAkara prema pustakAlaya zrI jaina navayuvaka mitramaNDala zrI sukhasAgara jJAnapracAraka sabhA zrI vIra maNDala zrI mAravAr3a tIrtha pravandhakAriNI kameTI zrI jJAnaprakAzaka maNDala zrI jJAnavRddhi jaina vidyAlaya zrI mahAvIra mitramaNDala zrI jJAnodaya jaina pAThazAlA zrI jaina mitramaNDala zrI ratnodaya jJAnapustakAlaya sthAna. oziyatIrtha phalodhI "" " oziyoMtIrtha "" "" phalodhI "" lohAvaTa " nAgora phalodhItIrtha rUNa kucerA "" sajavANA 99 pIsAMgaNa ( 71 ) saMvat 1672 1972 1672 1673 1973 1976 1676 1677 1979 1980 1980 1981 1981 1981 1681 1981 1981 1981 9343 Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIpAr3a (72) jaina jAti mahodaya. 20 zrI jaina pAThazAlA 21 zrI jJAnaprakAzaka mitramaNDala 22 zrI jaina mitramaNDala zrI jJAnodaya jaina lAyabrerI zrI jaina zvetAmbara sabhA zrI jaina lAyabrerI 26 zrI jaina zvetAmbara mitramaNDala 2. zrI jaina zvetAmbara jJAna lAyabrerI 28 zrI jaina kanyAzAlA bIlAr3A 1981 1982 1983 1983 1983 vIsalapura khAriyA 1984 sAyarA (mevAr3a) 1984 sAdaDI 1984 luNAvA 1985 yAzAlA jJAnaprakAzaka maNDala rUNase prakAzita pustkeN| 1 bhASaNa saMgraha bhAga 1 lA ) | 4 nityasmaraNa pAThamAlA ) 2 bhASaNa saMgraha bhAga 2 rA ) | 5 guNAnukulaka ( lohAvaTase) ) 3 noparAnupUrvi .) | 6 dravyAnuyoga dvi0 praveza ) -) pustakeM milaneke pate- zrI ratnaprabhAkara jJAnapuSpamAlA, po0 phalodhI (mAravAr3a) mainejara rAjasthAna sundara sAhitya sadana-jodhapura. Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vissyaanukrmnnikaa| jaina jAtimahodaya prakaraNa pahalA / viSaya. jaina dharma kI mahatvatA .... jaina dharma para anya logoM kA mithyAkSepa .... jaina dharma kI aitihAsika prAcInatA .... jaina dharma para vidvAnoM kI sammatie~.... DaoNkTara harmana jaikobI .... zrIyut tukArAma zarmA laTTara bI. e. .... sarva tantra svataMtra satsampradAcArya svAmI rAmamizra zAstrI zrIyut rAmezacandra datta (bhA0 va0 pra0 sa0 I0 bhUmikA) lokamAnya bAlagaMgAdhara tilaka .... prophesara maNilAla nathubhAI siddhaantsaarmeN| .... jaina dharmakI mahattA .... DaoNkTara harmana jaikobI jaina sUtroM kI prastAvanA zrIyut vAradAkrAnta mukhyopAdhyAya em. e. mArateMndU bAbU harizcandra itihAsa samucaya.... DaoNkTara phuDarara +++ mi0 kannUlAlajI mi0 bhAve je0 e0 davAI mizanarI ... Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 2 ) anukramaNikA. sarvataMtra svataMtra satsaMpradAcArya svAmI rAmamizra zAstrI jaina dharmakI mahatA ( munizrI kalyANavijayajI ) .... zava bahAdura pUrNendra nArAyaNasiMha mahopAdhyAya paM0 gaMgAnAthamA e0 e0 Di0 ela. ela. zrIyut nepAlacandrarAya zrIyut ema0 DI0 pANDe thI vosophIsTa inDiyana revyU okTobara I. sa. 1920 kA aMka.... rAjendranAtha paNDita - ( bhArata matadarpaNa ) 99 0000 dz .... zrIyut sI0 bI0 rAjavAr3e ema. e. bI. DaoNkTara FOTTOSCHRADER. P. H. D. rAjA zivaprasAda satAro hinda .... pAzcAtya vidvAn revarenDa je sTIvensa sAhaba 0 sara viliyama aura haimilTam .... 0 .... .... DaoNkTara TAmasa .... 19 impiriyala gejITIyara oNpha inDiyA misTara TI0 DablU raisa DeviDa sAhaba.... vedoM ke pramANa brahmAMDapurANa, mahAbhArata, nAgapurANa, zivapurANa... yogavAsiSTha prathama vairAgya prakaraNa.... dakSiNAmUrtti sahasranAma.... mahimna stotra, bhavAnI sahakhanAma.... manusmRti dharmazAstra .... : .... .... ..... www. : ... .... ... .... 0000 18 20 21 22 .22 23 Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jAti mahodaya. mahAbhArata meM zrIkRSNacandra kyA pharamAte haiM ? paza avatAra kI kalpanA .... .... . bhagavAn suSabhadeva-rAmacandra va zrI kRSNacandra.... jainiyoMkI cAlIsa kror3a kI saMkhyA kA pramANa jaina dharmogasaka rAjAoMkI zubha nAmAvalI .... dIrghAyu aura lambe zarIra ke viSayameM .... jaina dharma kI prAcInatA aura svataMtratA viSayaka sammatiai.... zrIyut mahopAdhyAya0 satIzacandra vidyAbhUSaNa sa0 sa0 satyasampradAyAcArya rAmamizra zAstrI bhA0 pu0 ai0 paM0 bAlagaMgAdhara tilaka su0 ma0 zivavratalAlajI varmana ema0 e0 zrIyut vAradAkranta mukhopAdhyAya ema0 e0 rA. rA. vAsudeba goviMda ApaTe bI. e. perisa ke DAkTara ai0 giranAra .... jarmanI ke DAkTara jonsa harTala .... jaina hitaiSI aMka 5 bhAga 5 naM 5-6-7 pUrva khAnadeza ke kalakaTara sAhiba .... muhammada hAphila saiyada bI0 e0 .... zrIyuta tukArAma kRSNa zarmA ... sAhitya samrATa DAkTara ravIndranAtha TAgora.... TI0 pI. kappusvAmI zAstrI vI0 e0.... zrI svAmI virUpAkSa vaDIyAra dharmabhUSaNa... .... Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (4) anukramaNikA. ambujAkSa sarakAra ema0 e0 vI0 ela0 paMDitazrI mahAvIra prasAdajI.... .... inDiyana rivyu ke akTovara ke aMka meM jaina jAtimahodaya prakaraNa dasarA. >> - e e n . sRSTikA anAdipanA aura kAlakA parivartana.... avamarpiNIkAla aura pahalA pArA , , dUsarA pArA , ,, tIsarA pArA kulagara aura daMDanIti .... bhagavAna RSabhadevakA janma, ... bhagavAna RSabhadevakA rAjyAbhiSeka nItidharma-puruSoMkI 72 kalA striyoMkI 64 kalA varSAdAna aura bhagavAnakI dIkSA... varSAMtapakA pAraNA aura zreyAMsakumAra .... takSazilA tIrthakI sthApanAkA kAraNa bhagavAna RSabhadevako kaivalyajJAna.... bharata mahArAjako ekasAtha tIna badhAiai.... mAtA marudevIkA vilApa aura kaivalyajJAna..... caturvidha saMghakI sthApanA aura dvAdazAMgakI racanA aSTApadapara 24 tIrthaMkaroM ke 24 mandira .... Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jAtimahodaya. ( 5 ) marIcI kapila aura sAMkhyamata ... .... vaitAr3a kA rAja aura namivinami kI 48000 vidyAbhoM bharata bAhubalI kA yuddha aura 18 bhAiyoM kI dIkSA .... cAra Arya vedoM kI racanA aura jaina brAhmaNa.... .... 16 bhagavAna RSabhadeva kA nirvANa.... .... samrATa cakravarti mahArAjA bharata .... bharata bAhubala kI saMtAnase sUrya va caMdra vaMza.... bhagavAna ajItanAtha tIrthakara .... samrAT cakravartI mahArAjA sAgara bhagavAn saMbhavanAtha tIrthakara ,, abhinandana , sumatinAtha , padmaprabha supArzvanAtha , ., candraprabha , , suvidhinAtha ,, mArya vedoMmeM parAvartana aura brAhmaNabhASyoM kI utpatti bhagavAn zItalanAtha tIrthakara .... zrIyaMsanAtha , ,, vAsupUjyasvAmI,, ,, vimalanAtha , , aMnaMtanAtha , Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ manukramaNikA. dharmanAya , zAntinAtha , .. , kuMthunAtha , aranAtha , subhUmanAmaka aSTama cakravartIgajA .... bhagavAn mallinAtha tIrthakara .... mahApadma cakravartI aura viSNukumAra muni .... bhagavAna munisuvrata tIrthakara-rAma-rAvaNAdi.... .. naminAtha , .... minAthajI tIrthakara .... .. .... ., neminAyajI . , pArzvanAtha .... .... antima tIrthakara bhagavAna mahAvIra svAmI .... bhagavAna ke pUrva ( 27 bhava ,, mahAvIra svAmI kA janma .... , kI bAlyAvasthA " , kI yuvAvasthA .... ., kI dIkSA.... ... kI dRr3ha pratijJA .... " , ko upara . ,, ,, ke chadamasthapanekA bhramaNa , ke kaThina tapazcarya.... bhagavAna mahAvIra ko divya kevalyajJAna .... Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (7) jaina jAti mahodaya. bhagavAna mahAvIra svAmI kA samavasaraNa .... ., , kI caturvidha saMghakI sthApanA " kA vizAla siddhAnta .... bhagavAna mahAvIra ke upAsaka rAjA .... bhagavAn mahAvIra ke samakAlIna dharma .... bAraha cakravartiyoM kA yaMtra vAsudeva baladevoM kA yaMtra cauvIsa tIrthakaroM kA yaMtra - - - jaina jAtimahodaya prakaraNa tIsarA / maGgalAcaraNa ke kavitta.... bhagavAn pArzvanAtha ke prathama paTTapara zubhadatta gaNadhara , dUsare paTTapara AcArya haridattasUri zAstrArtha aura lohityAcArya kI jaina dIkSA .... mohityAcArya kA dakSiNa meM vihAra .... mArya samudrasUri aura yajJavAdiyoM kA parAjaya... kezIkumAra kA pUrvabhava-dIkSA aura sUripada .... jainoM kI virAT sabhA aura ahiMsA dharma kA pracAra bauddha mata kI utpatti kA kAraNa ... 'bhAcArya svayaMprabhasUri kI yAtrA ... bhImAlanagara meM padArpaNa Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (8) anukramaNikA bhAcArya svayaMprabhasUri kA rAjasabhA meM praveza aura zAstrArtha .... 18 , , zrImAlanagara ke rAjA-prajA ko jaina banAnA 27 , , padmAvatInagarI aura zAstrArtha .. ., . rAjA-prajA ko jaina dharma kI dIkSA ratnacUr3a vidyAdhara ko dIkSA ... prAcArya ratnaprabhasUri .... .... .... .... 40 upakezapura ( zroziyoM ) kI sthApanA bhImasena candrasena kA dharmayuddha aura candrAvatI kI sthApanA.... zrImAlanagara kA nAma bhInamAla .... ..... .... bhAcArya ratnaprabhasUri 500 muniyoM sahita upakezapura padhAre... 50 cA~vuDAdevI kI vinatI aura 35 muniyoM kA cAturmAsa .... rAjA ke javAI trilokasiMha ko sarpa kA kATa khAnA aura smazAna meM jAte hue ko bAla muni kA rokanA.... zrI ratnaprabhasUri ke pAsa AnA aura nirviSa honaa| bhAcArya zrI ratnaprabhasUri kA dharmopadeza .... vAma mArgiyoM kA saMkSipta paricaya .... jaina dharma ko iSTa paMca parameSTI kA varNana deva guru dharma aura Agama kA saMkSipta svarUpa ... zrAvaka ( gRhasthadharma ) ke bAraha ata, va munivrata..... rAjA-prajA ko jaina dharma kI dIkSA de mahAjana saMgha' kI sthApanA. . ... Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jAti mahodaya. rAjasabhA meM zAstrArtha aura satyatA kI kasauTI UhaDa maMtrI kA banAyA huA mandira cA~vuDAdevI kI banAI huI dUdha aura belu kA kI mUrti naurAtri kA pUjana aura devI kA prakopa AcAryazrI kI vedanA aura devI kA samyaktva svIkAra karanA mahAvIra mandira kI pratiSThA ghosavAla jAti kA samaya nirNaya.... ( ka ) bhATa bhojaka aura kitaneka vaMzAvaliyoM kA mata (kha) jainAcAyoM jaina paTTAvaliyoM aura jaina granthoM kA mata ( ga ) vartamAna itihAsakAroM kA mata (ka) bhATa bhojakAdi kA mata kI samAlocanA ( ga ) vartamAna itihAsake mata kI samAlocanA upakezapura zabda kA apabhraMsa oziyoM huA grAma nagaroM kA nAma parivartana 80 82 85 86 87 AcAryazrIkA AkAzagamana aura koraMTapura meM pratiSThA kanakaprabhasUrikA upakezapura padhAranA aura pArzva mandira kI pratiSThA 61 zrI vIradhavala upAdhyAya kA pUrva meM vihAra siddhagiri para A 0 ratnaprabhasUri kA svargavAsa upakezagaccha AcAryoM kI nAmAvalI 62 63 64 -9=0 jaina jAtimahodaya prakaraNa cauthA. .... ... ... .... .... .... 9 ) ... 76 80 w Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anukramaNikA. zilAlekhoM meM upakeza vaMza jAti nagara ke nAma para jAtiyoM ke nAma upakezapura upakezavaMza aura upakezagaccha kA sambandha. munoyata naizI kI khyAta kA khulAsA osavAla jAti ke zilAlekha kA khulAsA oziyoM ke zilAlekha ke viSaya meM savAla jAti kI prAcInatA ke aitihAsika pramANa eka dUsarI zaMkA ( 10 ) jaina siddhantoM kI vizAlatA savAla jAti kA paricaya z 49 " 19 ghosavAla jAti kA mUla varNa kSatriya hai / y " " zrosavAloM meM caNDAliyA deDhiyA valAhI cAmar3a vagairaha jAtiyoM zUdra varNa se nahIM para rAjapUta varNa se banI haiM . 34 jAtiyoM kisa kAraNa se banI haiM ? 35 38 41 19 1000 ,, zz "g kA sthAna ke .... ... " gurU kA dharma ke dharma kArya kI paropakAritA paMcAyati .... ... ke parvadina .... " 11 osavAla jAti kA saMmmelana ... ... 15 .... .... .... .... .... 11 ... .... 21 Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jAti mahodaya. posavAla jAti kA AcAra vyavahAra kI vIratA y 19 99 99 " , 36 "" " "" "" " 19 " zz " 99 19 19 19 " " z ,, " 59 " 91 kA padAdhikAra kI mAnamaryAdA dz 4000 kA dravya ( vyApAra ) kI boharagate ( lenadena ) kA vyApAra kSetra kI vizAlatA ke vivAha lagna .... kI auratoM kI ijjata kI pauzAka kI bhASA .... kI mahatvatA ke gharoM me gaudhana kA pAlana ..... .... .... .... ( 11 ) ke yAcaka.. kI sarvajIvoM se maitrika bhAvanA " ke gautra jAtiyoM sAlAcAdi prosavAla -- tAter3a, bAphaNA, karaNAvaTa, balAhA, morakha kumaiTa, virahaTa, zrI zrImAla, zreSTi, saMcetI zradivyanAga, bhUri, bhAdra, cIMcaTa, kuMmaTa, DiDu, kanojiyA, laghuzreSTi. 18 gotroM kI 468 jAtiyoM mosavAla jAtiyoM ke nararatnoM ke prAcIna kavitta bhaisAzAha ( adityanAga / coraDiyA gotra .... .... .... .... .... 0804 ... .... .... 194 .... 1040 .... 14 Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (12) anukramaNikA. baMdIvAna chur3AnevAlA bhairUzAhA kA chanda bhairUzAha kA bhAI rAmAzAha kI mahatvatA baMdI chur3AnevAlA karmacanda copar3A annadAtA dharmazI lAkhoM ko jIvAnevAlA naraharadAsa siMghavI surANoM kI udAratA, sohilazAha kA chanda dAnavIra chajamala bAphaNA .... jagata seTha hIrAnanda jhaverI korapAla sonapAla loDhA ... ThAkarazI mehatA. vIrasamadar3iyA ... dhArA ke vaida muhatA hathuDiyA rAThoDa zUravIra saMcetI raNathaMbhora ke saMcetI. mojata ke vaida muhatA .... prAgvaTa (poravAla) jAti kA paricaya pogvAra jAti .... .... ., ko sAta varadAna .... .. kA vIra vimalAzAha .... ,, , vastupAla tejapAla kA zubhakArya zrAcArya haribhadrasUri ke banAye paurvaal| zrImAla jAti kA saMkSipta paricaya zrImAla jAti ke pratibodhaka AcArya .... upakeza vaMziyoMpara zrImAla brAhmaNoM kA Teksa .... uhara maMtrI kA videzameM vyaupAra upakeza vaMzI mahAjanoM ke guru brAhmaNa nahIM hai| .... ..... .... 3 Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jAti mahodaya. ' (17) bhInamAla ke tAlAva para ke zilAlekha ke vAkya / .... zrImAla vaMza kI jAtiyoM kI nAmAvalI zrImAla vaMza ke nararatna dAnavIroM ke nAma bhaviSya ke liye zubha sUcanA .... -AC*jaina jAtimahodaya prakaraNa pA~cavA~ / bhagavAna pArzvanAtha ke sAtaveM paTTapara AcArya yakSavevasUri .... ! bhAcArya yakSadevasUri.... .... .... . AcAryazrI kA upakezapura meM cAturmAsa.... sUrijI aura saccAyikA devI kA vArtAlApa sindha prAnta meM sUrijI kA padArpaNa.... zikAra ko jAte hue ghuDasavAroM ko upadeza .... zivanagara meM AcAryazrI kA prabhAvazAlI byAkhyAna rAjA prajA ko jaina dharma kI zikSA aura dIkSA .... AcAryazrI kA zivanagara meM nAturmAsa.... jaina mandiroM kI pratiSThA, vidyAlayoM kI sthApanA !.... mahArAjA rUdrAT aura rAjakumAra kakvakI dIkSA sindha prAnta se siddhAcalajI kA mahAn saMgha / bhAcAryazrI kakasUrijI.... ... . sindha prAnta meM jaina dharmakA pracAra .... kaccha deza meM sarijI kA vihAra Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (14) anukramaNikA. . .... devI ke balidAna para sUrijI kA upadeza ... .... bhadrAvatI nagarI meM AcAryazrI kA vyAkhyAna .... rAjA prajAko jaina banA ke rAjakumAra devagupta ko dIkSA siddhagiri kA saMgha aura sUrijIkA sacoTa upadeza.... devagupta muniko siddhagiri para prAcArya pada AcAryazrI koraMTapura meM, jainoM kI virAT sabhA .... , kA upakezapura meM sargavAsa.... bhAcAryazrI devagupta sUri.... .... ....... karmasiMha zrAvakakA kaunAla dezase Agamana AcAryazrI kA paJjAba dezakI ora vihAra sUrijI aura siddhaputrAcArya kA zAstrArtha . siddhaputrAcAryAdi 500 ko jaina dIkSA.... siddhaputra ko AcArya banAyA AcAryazrI kA marubhUmi meM vihAra .... AcAryazrI siddhsuuriishvrjii| .... AcAryazrI kA maru bhUmi meM vihAra .... .... pAhalikA nagarI meM jainoM kI virATa sabhA.... .... maru prAnta se zrI siddhAcalajI kA bar3A saMgha .... lATa soraTha kaccha sindha paMjAba prAntoM meM vihAra.... pAcArya zrI ratnaprabhasUri dUmaro ..... bhAcAryazrI yakSadevasUri ( dUsare ).... .... zAcAryazrI kakasUri ( dUsare ) .... Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ....118 jainajAti mahodaya. upa kezapura meM svayaMbhU mahAvIra mUrtikI aAzAtanA... upakezapura meM mahAn upadrava (azAnti).... ... prAcAryazrI kA aSTama tapa karanA / devI kA AnA.... vidhi vidhAnase aSTotarI pUjAse zAnti.... bhagavAna mahAvIra prabhu kI vaMzaparamparA ....105 AcArya saudharma svAmI ....105 AcArya jambu svAmI .....107 prAcArya prabhava svAmI .... ....114 prAcArya zivyaMbhava sUri .... pAyArya yazobhadra sUri ... ....120 AcArya sambhUtivijayasUri .... ....121 * AcArya bhadrabAhu sUri ... ...122 prAcArya sthUlabhadra sUri prAcArya mahAgiri sUri ... ....137 prAcArya suhasti sUri ....136 __ . prAcArya susthita sUri . bhAcArya indradina sUri ... ....144 mena itihAsa..... ..... .... .... ...146 bhagavAn bhAdinAtha se subuddhinAtha taka jaina dharma....146 mithyAtvakI prAbalyatA aura Arya vedoMkA parivartana 147 zAntinAtha se munisuvratanAya taka .... ...148 naminAtha se antima bhagavAna mahAvIra taka ....146 pAra ... .....130 ....144 Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ F . ... ....171 ( 16) anukramaNikA magadha deza kA rAjA praznajIta aura zreNika ....155. mahArAjA koNaka ( ajAtazatru ) aura udAI pATalIputra aura nau nandoM kA rAja zAsana / mauryavaMza-mahAgajA candragupta samrAT candragupta ke jaina hone ke pramANa.... mANa.... ....163 mahAgaja bindusAra samrATa mahAgajA azoka ..... ....1 6.7 , ,. mamprati .... ...170 AcArya suhastisUri aura gthayAtrA mahArAjA samprati ke kiye hue punyakArya... ....173 jaino kI vigaTa sabhA aura anya dezoM meM jainadharma kA pracAra 174 balabhitra aura bhAnumitra ujjaina kA ganA . .181 nabhavAhana gaz2A.... .... .... . ...189 kaliGga deza kA itihAsa .... kaliGga deza kI prAcInatA .... . ,, ,, meM jainoM kA sAmrAjya .... , , se jaina dharma kaise uTha gayA ... mahArAjA khAravela ke zilAlekha kI sodhakhoja ....188 ." " , , nakala ....163 __, , , , kA hindI anuvAda200 kumAra-kumAriparvata kI guphAoM ke viSaya meM ...205 jaina paTTAvaliyoMmeM mahAgajA vAgvela kA varNana .. 206 Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jAti mahodaya. kumAra parvatapara jainiyoM kI virATa sabhA mahArAjA vikramarAya kaliGga kA rAjA mUrtipUjA viSayaka carcA kA uttama samAdhAna jainadharma va jaina jAtiyoM kA mahodaya zrArya aura anArya dezoM meM jaina dharma naipAla deza meM jaina dharma kA pracAra aMga baMga aura magadha dezameM jaina dharma kA pracAra kaliGga prAnta meM .. paJjAba prAntame jainadharma sindha prAnta meM kaccha prAnta meM saurAST prAnta meM mahArAST prAnta meM vantI pradeza meM saMyukta prAnta meM zd "9 .... " " zd pATa (mevAr3a) prAntameM " mAravAr3a prAnta meM 99 jaina jAtiyoM kI nAmAvalI. upasaMhAra dr "" zd 99 99 "" 99 19 99 r -- .... .... **** .... .... ... ( 10 ) ....212 ......215 .217 .....216 .....216 ....222 ...222 ....223 ...224 ....229 ....227 ...227 ....226 .....231 ....232 .....233 ...233 ..237 ...238 Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (18) anukramaNikA. jaina jAtimahodaya prakaraNa chaThA. jaina jAtiyoM kI vartamAna dazApara udbhavita praznottara pUrvAcAryopara mithyAkSeparUpI prazna ..... : vizvapravAha aura varNa vyavasthA ... pahale prazna kA uttara ... dUsare prazna kA uttara .... vaida muhatoM kI pracaNDa vIratA luNAvato ke naratnoM kA mahatva bhaNDAriyoM kI vIratA kA eka udAharaNa.... siMghiyoM kI kAryakuzalatA .... munoyatoM kA prAbalya pratApa.... .... . gujagata ke jainiyoM kA pravala prabhAva jaina dharma ke upAsaka gajA mahAgajA .... jainiyoM ke jariye bhArata meM zAnti kA mAmrAjya jaina jAtiyoM ne vyaupArasa kI huI dezonnati jaina jAtiyoM ke dravyakA sadRupayoga ... jaina dharma ke ahiMsAtatva kI vizAlatA ... tIsare prazna kA uttara ... cauthe prazna kA uttara .... pAMcave prazna kA uttara .... jaina jAtiyoM kA mahodaya ke pazcAt patanadazA kA kAraNa ... 0 0 Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jAti mahodaya. ( 19) bAlalagna aura anamela vivAha , vidvAnoM kI sammatie vRddha vivAha .... .... kanyAvikraya kA krUra vyapAra.... vidhavAnoM kA karuNa rUdana.... sAmAjika vyartha kharca ..... ..... 66 sAdhAraNa janatAkI durdazA.... ....102 bAlarakSaNa aura mAtAoM kA kartavya .....109 dampati jIvana aura gRhasthAzrama ....114 zuddhi aura saMgaThana .... ...132 jAti nyAti aura saMgha zRMkhalA ....141 jaina samAja kI vIratA .... ...147 , ke dayAtatva kI vizAlatA ...149 kI vRddhi aura hAnI.... ....150 kI aikatA va phUTa .... kA vidyAprema .... kI zikSA praNAlI.... kA svAmi vAtsalya.... , ke mandira aura pratiSThAe~ kI mUrtiyoM .... , ,, mUrtiyoM para zraddhA... .... " kA vyApAra Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (20) " " hamAre gurudevoM kA vihAra kSetra dharma sneha.... 99 "" zd 19 " zd 99 39 kSamA yAcanA 77 " 19 97 anukramaNikA. ke jainAcArya va muni " vyAkhyAna praNAlI sAhitya sevA zAstrArtha... saMgrahakoSa dIkSA pravRti pratisamAjakI zraddhA... citrasUcI | : kramasaMkhyA. nAm. 1 zrI navapadajI mahArAja 2 zrAcAryazrI ratnaprabha sUri ( tIraMgA ) 3 guruvarya zrI ratnavijayajI mahArAja 4 zrI upakergaccha caritra 5 muni jJAnasundarajI 6 muni zrI guNa sundara jI prakaraNa. mukhapRSTa "" "" 0 pa. ...163 ....172 ...174 . 175 ...176 ....178 .180 ....181 ...183 ....183 9) 99 prastAvanA le 0 .... pRSTa. 1 Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jAti mahodaya. (21) 7 bhagavAn kesariyAnAthajI 8 muni jJAnasundarajI 6 Adi tIrthaMkara ke varSItapa kA pAraNA prakaraNa dUsarA 12 10 mAtA marudevI aura bhagavAn kA samavasaraNa 11 maharSi vAhubalajI kA dhyAna aSTApada para cauvIsa mandira pArzvakumAra aura kamaTha tApasa 14 bhagavAn mahAvIra aura caNDakauzika sarpa 15 bhagavAna mahAvIra ke kAnoM meM khIle . 13 prArya samudrasUri aura kezIkumAra pra0 tIsarA / 17. zrImAla nagarameM do muni bhikSArthI 18 mA0 svayaMprabhasUri bhauMra zrImAlanagara 16 zrA0 svayaMprabhasUri aura padmAvatI nagarI 20 prA0 svayaM0 aura ratnacUr3a kA vimAna 21 prA0 ratnaprabhasUri 500 muniyose upakezapura 22 devIkA Agraha aura sUrijI kA cAturmAsa 23 maMtriputra ko pUrNiyA nAga kA kATanA 24 maMtriputra kI arthI aura bAla sAdhu kA rokanA , 25 arthI sahita maMtriputra ko sUrinI ke pAsa lAnA , 56 26 prAcAryazrI ke caraNapraNAlake janma se sajaga honA , 6. 27 rAjA aura prajA ko jainI banAyA taba puSpa vRSTi ho rahI hai 37 Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 22) anukramaNakA. 28 maMtrIzvara kI gAya aura kaira kA jhAr3a 26 bhagavAna mahAvIra mUrti kA mAmageha se varaghor3A , naugatri meM devI kI pUjA aura usakA prakopa zrAcAyazrI kI vedanA aura devI samyaktva gRhana 32 upakezapura va koraMTAjI ke mandirakI pratiSThAe~ , 88 33 oziyoM ke devImandira meM prAcIna jaina mUrti , 34 siddhagiripara prA0 ratnaprabha sUrikA svargavAsa , 94 35 phalodhI nagara meM prA0 ratnaprabhabhUrikI mUrti - , 96 36 zrA0 yakSadeva, sUri aura zikArI gajakumAra pra0 pA~cavA 16 37 prAcArya kakkasUri aura devI kI balI 38 prASTyiAhaMgerI prAntameM bhagavAna mahAvIra kI prAcIna mUrti 180 39 bAlalagna tathA anamela vivAha pra0 chaThThA 58 40 vRddhavivAha / , 74 41 kanyA tathA vara vikraya -ak-- bhUla sudhaar| isa saMskaraNa meM kaI anivArya kAraNoM se hrasva dIrgha sambandhI aneka bhUle raha gaI haiM / pAThakagaNa kSamA kare / zuddha tathA sAhitya saMskaraNa zIghra hI prakAzita kiyA jaaygaa| . prakAzaka. Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI ratnaprabhAkara jJAna puSpamAlA puSpa naM 103 se 108 taka zrI pArzvanAthAya namaH / zrI jaina jAtimahodaya / maGgalAcaraNa vItarAgASTakam | tubhyaM namaH samayadharmmanivedakAya, tubhyaM namastribhuvanezvarazekharAya / tubhyaM namaH suranarAmarasevitAya, tubhyaM namo jina janArcitapaGkajAya // 1 // tubhyaM namo vilasite haricandanAya, tubhyaM namo vagkulAmbara bhAskarAya / tubhyaM namaH praNatadeva narAdhipAya, tubhyaM namaH pravararUpamanoharAya tubhyaM namo hariyA nAyaka nAya kAya, tubhyaM namaH yatipatipratipAlakAya / tubhyaM namo vikracanIrajalocanAya, tubhyaM namaH stanitanAdavirAjatAya // 2 // // 3 // Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tubhyaM namaH kuzala mArgavidhAyakAya, tubhyaM namo vikaTakaniSedha kAya | tubhyaM namo duritarogacikitsakAya, tubhyaM namaH strijagatohRdi bhUSaNAya // 4 // tubhyaM namo dalitamohatamobharAya, tubhyaM namaH kanakasannibha bhUdhanAya / tubhyaM namo'pyakhila sadguNamandirAya, tubhyaM namo mukhakalA dhikacandra kAya tubhyaM namo'tizaya gajitabhUSitAya, tubhyaM namaH kumatitApasubhaJjanAya | tubhyaM namo sukhapayodhivahitrakAya, tubhyaM namo vigatakaitavamatsarAya tubhyaM namo viditabhavyajinAzayAya, tubhyaM namo nikhilasaMzayatrArakAya / tubhyaM namaH prathitakIrti yazontritAya, tubhyaM namo jinahRSIkamunizvarAya tubhyaM namaH pramitapula nirmitAya, tubhyaM namaH sakalavADamayapAragAya / tubhyaM namo bhavikacAta kanIradAya, tubhyaM namazca vaibhavadAyakAya -*< 119 11 // 6 // 9: // 8 // . Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ " gurvaSTakam " ___-* *bhaktAyAbhISTavastu prathitasumahimA kalpazAkhIva nityaM datte yo divya dehaH sapadi huta bhujo rakSito yena cAhiH / maMsArAmmoM nidhau nau nikhila bhayaharaM kIrtanaM yasya ramyaM devaM me hatsaroje namaciratamahaM pArzvanAthaM smarAmi // 1 // jisa kI mahimA vizvavikhyAta hai, jo apane bhakta ko kalpataru ke sadRza iSTa vastu ko detA hai, jisane sarpa ko agni se bacAyA thA, jo divya aura alaukika dehadhArI thA, jisakA nAmasmaraNa sarva bhayoM ko miTAnevAlA hai aura karNapriya hai, jisa kA nAma saMsArarUpI samudra se pAra hone ke lie naukA rUpa hai usa pArzvadeva kA maiM nizi dina hRdaya kamala meM smaraNa karatA hu~ / / jainazreyaskaraH zrIgaNadharazubhadattaH prasiddho babhUva lohityAhaM muniM cAkurutanuharidattaH svabodhena jainam / AcAryaH lAdhyakIrtistadanuguNagaNo'bhUtsamudrAkhyamUriH sarve'mIbhAnuvannAstimira paTa mapA kurvatAM mAnasAnAm / 2 / jina zAsana ke pracAra meM jI jAna se prayatna karanevAle prAtaHsmaraNIya gaNadhara zubhadattAcArya, svasti nAnI nagarI meM padhAra kara lAhitya ko bharI rAja sabhA meM prabodha dekara jaina muni banAne vAle svanAmadhanya guru haridattAcArya aura apane anavarata udyoga dvArA jainadharma kA pracAra karanevAle yazasvI jo AcArya Arya Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samudrasUri hue haiM- ye saba mahAtmA, jinake smaraNa se hamArA hRdaya apane atIta gaurava ko jAnakara phUla uThatA hai, mere hRdayagRha ke nivir3a andhakAra rUpI paTa ko sUryavat dUra kareM / AcAryo'dattakezI - zramaNa iti zubhaM nAmabhRdbhUpatibhyAM bodhaM baudhAMzvajitvAzvakurutavijayI yaH svadharma pracAram / zrImAlaM samajayo'kuruta ca nRpatiM yaH svayaM kAnti sUri jainaM padmAvatIzaM svahRdayakamale tadguruprArthaye'ham || 3 || kezI zramaNAcArya jinhoMne aneka rAjAoM ko pratibodha diyA aura baudhamatavAloM ko parAjita kara svadharma kI vijaya patAkA phaharAI tathA svayaMprabhakAMtisUri jinhoMne zrImAlanagara aura padmAvatI nagarI ke rAjA ko prajA sahita jainI banAyA ina donoM mahApuruSoM ko maiM gaurava ke sAtha apane hRdayakamala meM vAsa karane kI prArthanA karatA hU~ / 3 / sUrIratna prabhAvastilakaivakule'bhUttuvidyAdharAkhye jainAyenopakeze nagara upala devAdayaH kAritAzca / lebheyasyaprasAdAtkSitipati tanayazcetanaM mUrcchito'pi svarga tasmai gatAya kSitibhRti yatine lakSakRtvo namo'stu ||4|| vidyAdhara vaMza ke tilaka prAtaHsmaraNIya zrI ratnaprabhasUri jinhoMne upakeza nagara meM upaladeva Adi ko jainI banAyA tathA apane pUrva camatkAra se murchita kumAra ko jAgRta kiyA aura jinhoMne parama pAvana kSetra siddhagiri para anasana karate hue deha Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAga kara svargadhAma ko prasthAna kiyA, una nispRha yogIzvara ko maiM lakSabAra saharSa namaskAra karatA hU~ // 4 // yakSAyopadravaM rAjagRha. puravarasyApanIyopadezaM prAtaH smaryo dadau yastvagar3ha iva rujaM yakSa devArapyamUriH / cakre jainaM prayAtvA nikhila guNa nidhiryazca sindha pradeza rudrATaM kakaputraM ca bitaratu zivaM yo'nizaM sevakAnAm // 5 // prAtaHsmaraNIya yakSadevasUrine, jisa prakAra aupadhi roga ko dUra karatI hai usI prakAra apUrva buddhibalase rAjagRha nagarI ke upadrava ko dUra karate hue yakSa ko pratibodha diyA tathA sindha prAnna meM paryaTana kara mahArAja rudrATa aura kakka kumAra ko jainI banAyA aise sarvaguNasampanna guru hama sadRza sevakoM kA sadA sarvadA kalyANa kareM // 5 // kurvandharma pracAra tadanu guruvaraH sindha deze ca devyA balyartha nIyamAnaM narapati tanayaM yo rarakSa pravINaH / kaSTAnmarvAnprasahyAdhvani pari patana: kaccha deze'piyazca cakre dharma pracAraM matimala hataye staumitaM kakka sUrim // 6 // isa ke pazcAt zrI kakkasUri AcArya hue jinhoMne devI ke nimitta balidAna diye jAnevAle rAjaputra kI rakSA kara use dIkSita kiyA tathA mArga ke upasoM ko sahana karate hue kaccha prAnta meM jaina dharma kA pracuratA se pracAra kiyA, aise paropakArI guru ko mere mana ke maila ko dUra karane kI prArthanA karatA huA namaskAra karatA huuN| 6 / Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUriH zrI devagupto vidhuvimalayazA yaH pratApI babhUva pIyUSasyandi bhiyoM janapadamakarodbhASaNe reva mugdham / zAstrArthe siddhaputraM hataSaDariMgaNA yazca nirjitya cakre jainaM bhUyAdatirme caraNa kamalayAstadgurorAtihoMH // 7: caMdramA ke madRza vimalayazasvI pratApazAlI zrI devaguptasUri prAcArya hue jinakI piyuSavarSI vANI zravaNa kara saba loga maMtra mugdha ho gae tathA jinhoMne siddhaputra ko zAstrArtha meM parAjita kara jainI banAyA jinhoMne TripuoM ke dala ke mada kA mardana kiyA aise duHkha miTAnevAle guru ke caraNakamaloM meM merI prIti sarvadA bar3hatI rahe / 7 / prAcAryaH siddhamUristadanu danujahanmAcarajjainadharma paMjAbAdi pradeSeSva viratapahatA sau prayAsena yogii| / nirvighno yatpanApattititala upakezAdigacchAntavaMzaH pazcAcAryezvarAste pamahRdayagRhe sapramodA vasantu // 8 // ina ke pIche prAcArya zrI siddhasUri hue jinhoMne avirala prayatna dvArA paMjAba Adi pradezoM meM jaina dharma kA khUba pracAra kiyA aise ina pichale pAMcoM AcAryoM kA jina kI kRpA se saMsAra meM upakeza vaMza AjalA nirvighnatayA calA A rahA hai, merA praNAma hai / maiM prArthanA karatA hU~ ki ve mere hRdayagRha meM sadA isI prakAra nirantara nivAsa karate raheM // 8 // Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ oCOOCOOoon 0008 (C):088000 0000000000000 Joo000.0000000m jaina jaatimhody| 3000000000000000011500000000000000000000000000000000000000000000 000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000 [prathama prakaraNa] 000000000 0000000000000000000000000000000000000000000000 Page #173 -------------------------------------------------------------------------- Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___ zrI ratnaprabhAkara jJAna puSpamAlA puSpa naM. 103. zrI ratnaprabhasUrIzvara pAdapadmabhyo namaH atha zrI. jaina jAti mahodaya. . --* *-- pahalA prakaraNa. . ( jaina dharma kI prAcInatA) jaina dharma eka prAcIna dharma hai. jaina dharma eka pavitra ucca koTikA dharma hai. jaina dharma eka vizvavyApi dharma hai. jaina dharma eka anAdi kAlase avicchanapane calatA huvA sarva dharmoM meM zreSTa dharma hai. jina jina mahAnubhAvoMne jaina dharma ke syAdvAda rahasyamaya jaina. siddhAntoM kA avalokana kIyA hai vaha apakSapAta dRSTise apanA abhiprAyApablika ke sanmukha rakha cuke hai ki jaina dharma eka prAcIna svataMtra dharma hai, jisakI zrAdikA pattA khoja nikAlanA buddhi ke bAhara hai. jainake karmaphilosophI aura AtmA tattva, vaijJAnIka DhaMgapara una mahApuruSoMne racA hai ki jo sarvajJa arthAt sampUrNa jJAnavAle kevalI the| yoM kahA jAya ki dUsare dharmavAloMne jo kuccha zikSA pAI hai vaha jaina dharmasehI pAi hai, ataH hama vigara saMkoca yaha kaha sakte hai ki jaina Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2) jaina jAti mahodaya. dharma sarva dharmase prAcIna aura svataMtra dharma hai| jisake prabala pramANa hama Age calake isI prakaraNameM deMge. Aja aitihAsika yuga ke andara jJAnakA bahuta kuccha prakAza ho cukA aura hotA jA rahA hai to bhI vartamAna samaya meM ajJa logoM ki bhI saMkhyA kama nahIM hai / kitaneka to bilkula ajJAnatA ke andhakAra meM hI paDe huve hai, kitaneka paramparA va rUDhike gulAma bana baiThe hai, kitaneka dveSa-buddhi ke upAsaka bana yahAMtaka kahane meM bhI saMkoca nahIM karate hai ki jaina dharma vaidika dharmase nikalA huvA nUtana dharma hai kitanehI jaina dharmako boddha dharmakI zAkhA batalAte hai to kitaneka bauddha dharma ko jaina dharmakI zAkhA kahate haiM / kitane hI kahate hai ki jaina dharma bhagavAn mahAvIgse pracalita huvA to kitaneka jaina dharmake utpAdaka bhagavAn pArzvanAthako hI batalAte hai kitaneka to yahAM taka kaha baiThate hai ki gorakhanAtha macchendranAthake ziSyoMne hI jaina dharma calAyA hai ityAdi manamAnI kalpanAeM ghaDa lete haiM isase jaina dharmako to kuccha bhI hAni nahIM hai para aise ajJa bhavyoM ko satya siddhAntakA avalokana karavA denA hama hamAga parama karttavya samajake hI yaha parizrama prAraMbha kIyA hai. eka yaha vAta bhI khAsa jarurI hai ki jisa dharmake viSayameM jo kuccha likhanA cAhe to pahile usa dharmakA sAhitya avazya avalokana karanA cAhie phira usapara TIkA TIppaNI karanemeM lekhaka svataMtra hai. Aja hama dekhate haiM to ese lekhaka hameM vistRta saMkhyAmeM mIleMge Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dharma kI prAcInatA. ( 3 ) (2 ki dUsare dhammaMke zAstra hAthameM lene meM mahAn pApa mAna baiThe hai itanAhI nahIM para hastinA tADyamAno'pi na gacchejaina mandiram " phira bhI yaha samajameM nahIM AnA hai ki vaha dUsarA prAcIna dharmako nUtana batalAne ko kyoM taiyyAra ho jAte haiM ? jaina zAstroMse jaina dharma anAdi hai. hiMdu zAstroMmeM veda Izvara kRta aura sRSTi Adi mAne gaye hai para veDa racanA kAlake pUrva bhI pRthvI para jaina dharma mojuda thA esA vedoMse hI siddha hotA hai. vaha hama Age calake batalAveMgeM / pahile hama aitihAsika zodhakhola dvArA siddha hui jaina dharmakI prAcInatA janatA ke sanmukha rakha denA cAhate hai ki manamAnI kalpanAeM para vizvAsa karane vAloMkA bhrama dUra ho jAya / jaina dharmakI aitihAsika prAcInatA ke viSaya meM yadi nizcayAtmaka kahA jAya to yahI kahanA hogA ki jitanI bhArata varSake aitihAsika kAlakI prAcInatA siddha hotI jAyagI utanI hI jaina dharmakI prAcInatA baDhatI jAyagI. vartamAnameM jisa prakAra bhArata varSakA itihAsakAla isase pUrva 600 - 700 varSa se prAraMbha honA hai. isI prakAra jaina aitihAsika kAla gInanA-samajhanA cAhie. itanAhI nahIM valke jaina dharmakI aitihAsika pramANikatA isvI san pUrva 800900 varSa taka bar3ha jAtI hai kyoM ki Adhunika khojane antima tIrthaMkara mahAvIra ke pUrvagAmi 23 vAM tIrthakara pArzvanAthako aitihA sika puruSa siddha kara diyA hai jo ki bhagavAn mahAvIra se 250 varSa pahale huve the isase jaina aitihAsika prAcInatA isake pUrva nauvI zatAdIse prAraMbha honA ThIka sAbita kara diyA hai / Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 4 ) jaina jAti mahodaya. udhara bhagavAn pArzvanAtha ke pUrvagAmI tIrthaMkara neminAtha ko aitihAsika puruSa siddha kara diyA hai jo ki zrIkRSNacandra aura arjunake samakAlina huve the. unakA samaya jaina zAstroM meM likhA mutAbika pArzvanAthase 84000 varSa pahalekA mAnA jAtA hai zrAgeke liye jaise jaise aitihAsika zodhakhola hotI jAyagI vaise hI jaina dharmaki prAcI - natA prAge baDhatI jAyagI. vahAM taka ki bhagavAn RSabhadeva jo jainoMke prAdi tIrthakara mAnA jAtA hai vahAM taka pahu~ca jAnI cAhiye / vartamAna aitihAsika vidvAnoMne jaina dharmakI prAcInatAke viSaya meM jo ullekha kiye haiM unase kuccha uddhAraNa yahAM darja kara dIye jAte haiM / (1) " pArzva e aitihAsika puruSa hatA te vAta to badhI te saMbhavita lAge che. kezI ke je mahAvIranA samayamAM pArzvanA saMpradAyano eka netA hoya tema dekhAya che. ( haramana jekobI ). (2) " sabase pahile isa bhAratavarSa meM RSabhadeva nAmake maharSi utpanna hue, ve dayAvAn bhadrapariNAmI, pahile tIrthakara hue, jinhoMne mithyAtva avasthAko dekhakara samyagdarzana, samyagjJAna aura samyag cAritrarupI mokSazAstrakA upadeza kiyA. basa yaha hI jinadarzana isa kalpameM huA. isake pazcAt ajitanAthase lekara mahAvIra taka teIsa tIrthakara apane apane samaya meM ajJAnI jIvoMkA moha aMdhakAra nAza karate rahe. ( zrIyukta tukArAma zarmA laTTu bI. e. pI. ec. DI ema. Ara. e. esa. ema. e. esa. bI. ema. jI. pro. esa. prophesara kvinsa kaoNleja banArasa. 19 Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aitihAsika pramANa. (3) jaise unhe AdikAlameM khAne, pIne, nyAya, nIti aura kAnUnakA jJAna milA, vaise hI adhyAtmazAstrakA jJAna bhI jIvoMne pAyA / aura ve adhyAtmazAstrameM saba hai. jaise sAMkhya yogAdi darzana aura jainAdidarzana / taba to sajjano ! Apa avazya jAna gaye hoMge ki-jainamata tabase pracalita huA hai jabase saMsArameM sRSThikA Arambha huaaa|" (sarvatantrasvatantra satsaMpradAyAcArya svAmi rAmamizra zAstrI). (4) vedoMmeM saMnyAsa dharmakA nAma-nizAna bhI nahIM hai. usa vaktameM saMmAra choDa kara vana jA kara tapasyA karanekI rIti vaidika RSi nahIM jAnate the. vaidika dharmameM saMnyAma AzramakI pravRtti brAhmaNakAlameM hui hai ki jo samaya karIva 3000 tIna hajAra varSa jitanA purANA hai, yahI gaya zrIyuta ramezacandradatta apane * bhAgnavarSakI prAcIna sabhyatAke itihAsa' meM likhate haiM jo nIce mujaba hai-" taba taka dUsare prakAgke graMthoMkI gcanA huI jo ' brAhmaNa' nAmase pukAra jAte hai / ina graMthomeM yajJoMkI vidhi likhI hai / yaha nissAra aura vistIrNa racanA sarvasAdhAraNake kSINazakti hone aura brAhmaNoMke svamatAbhimAnakA paricaya detI hai / saMsAra choDa kara banoMmeM jAnekI prathA jo pahile nAmako bhI nahIM thI, cala paDI, aura brAhmaNoMke aMtima bhAga arthAt AraNyakameM banakI vidhikriyAoMkA hI varNana hai|" (bhA0 va0 prA0 sa0 i. bhUmikA ). ( tAtparya yaha ki yaha zikSA jainoMse hI pAI thIM) ... (5) " yajJa yAgAdikoMmeM pazuoMkA vadha ho kara -- yajJArtha pazuhiMsA' Ajakala nahIM hotI hai jainadharmane yahI eka baDI bhArI chApa Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 6 ) jaina jAti mahodaya. brAhmaNadharma para mArI hai. pUrvakAlameM yajJa ke liye asaMkhya pazuhiMsA hotI thI isake pramANa meghadUta kAvya tathA aura bhI aneka granthoM se milate haiM, ratideva ( raMtideva ) nAmaka rAjAne yajJa kiyA thA usameM itanA pracura pazuvadha huA thA ki nadIkA jala khUnase raktavarNa ho gayA thA usI samaya se usa nadIkA nAma ' carmavatI ' prasiddha hai. pazuvadhase svarga milatA hai isa viSaya meM ukta kathA sAkSI hai, paraMtu isa ghora hiMsAkA brAhmaNadharma se vidAI le jAnekA zreya jaina ke hisse meM haiM / ( tA. 30 - 9 - 1904 ke dina jaina zratAsvara konpharansake tIsare adhivezanameM baDaude meM diye hue lokamAnya bAlagaMgAdhara tilakake bhASaNa meM se ). * (6) " buddhanA dharme vedamArgano ja inkAra karyo ito tene hisAno zrAgraha na hato, e mahAdayArUpa, premarUpa dharma to jainono ja thayo. prAkhA hindusthAnamAthI pazuyajJa nikalI gayo che. x + x ( siddhAntasAra meM pro0 maNilAla nanubhAI ) hindu, IsAI, mRsalmAna vagairaha Izvara, goDa, khudA ha nAmase eka sAdhAraNa aura sarvavilakSaNa zaktizAlI tatvakI kalpanA karate hai aura use sarva sRSTikA kartA hartA aura niyantA mAnate hai / hindusthAna meM yaha IzvaraviSayaka mAnyatA vaidika yugake anta meM ( vi0 pU0 1456 ke lagabhaga ) pracalita huI taba yUropa meM dArzanika tatvavettA vidvAn eneksA gorasane ( vi0 pU0 444 - 354 ) pahala pahile IzvarakA sthApana kiyA / isase yaha bAta to nizcita hai Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aitihAsika pramANa. 7 ) ki bhagavAn mahAvIra aura pArzvanAthake samaya meM bhAratavarSa meM IzvaraviSayaka uparyukta mAnyatA cirapracalita ho cukI thI taba bhI jainadarzana meM isakA bilkula svIkAra nahIM huA haiM. isase yaha bAta pAI jAtI hai ki jainadarzana tatva IzvarIya mAnyatAke pracalita hone ke pahile hI nizcita ho cuke the / jainadharma meM IzvaraviSayaka mAnyatA anya darzanoMse nirAle DhaMga kI hai / jainadarzana meM mukhyavRttyA jIva aura ajIva athavA cetana aura jaba ye do padArtha mAne gaye haiM, jIva ananta haiM, deva, manuSya, pazu, nAraka vigairaha dehavAriyoMmeM pratyeka judA jur3A jIva haiM, sRSTike pratyeka dehadhArIkA jIva vA AtmA ananta jJAnamaya aura zaktimaya hai, paraMtu usakA jJAna va zakti karmake jora se dabI rahatI hai jyoM jyoM jIva satpravRtti dvArA AvaraNoMkA nAza karatA haiM tyoM tyoM usakI jJAnAdi prAtmika zaktiyAM vikasita hotI hai. zubhapravRtti dvArA Atmika - aNoM (karmoM) kA kSaya kara zrAtmAkA saMpUrNa vikAsa karanA yahI jainadarzana meM zrAtmonnatisAdhaka kAryoM kA sAdhyabindu mAnA gayA hai, isa niyama anusAra jo manuSyAtmA apanI saMpUrNa unnati kara cukanA haiM arthAt jJAnAdi zaktiyAM saMpUrNa unnati kara pAtA hai tatra jainaparibhASAmeM use ' kevalI ' vA 'jina' kahate hai, jude jude yugameM jisa viziSTa kevalI ke hAthase jainadharmakA punaruddhAra athavA nayI sthApanA hotI hai usako ' tIrthakara ' kahate hai, viziSTa kevalI ( tIrthakara ) agara sAmAnya kevalI jaba dehAdi saMpUrNa karmaphalAMzoM se mukta ho jAte hai taba unheM siddha kahate hai, jainazAstra inhI siddhoMko aura kabhI Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (8) jaina jAti mahodaya. kabhI kaMvalIyoMko bhI Izvara mAnate hai, kyoMki Izvara zabdakA vAcyArtha ' sAmarthya ' saMpUrNatayA vikasita ho jAneke kAraNa ye Izvara kahalAneke yogya hai. aise siddha ananta hai aura bhaviSyameM ananta hoMge, ye ananta zakti-aizvaryasaMpanna hone para bhI sRSTigcanAdi kisI bhI duniyavI khaTapaToM meM nahIM paDate, ve kabhI avatAra nahIM dhAraNa karate aura duniyAke bhale buremeM kucha bhI bhAga nahIM lete, yaha anantarokta jainadarzanakA siddhAnta bahuta hI prAcIna hai| bhAratavarSarma sabase prAcIna ' jIvahevasvarUpa' dharma honekA vidvAnoMkA pratipAdana jainadharmako barAbara lAgU hotA hai, kyoMki arhan kaMvalI vigairaha dehadhAri puruSoMko deva mAnanekI prathA jainadarzanameM anAdikAlase barAbara calI aAtI hai / ( jaina dharmakI mahattA) ( 7 ) jainadarzanakI cetanavAda saMbaMdhI mAnyatA bhI bahuta hI prAcIna hai. pratyeka dehadhArImeM aura vanaspati miTTI vigairahameM cetana-jIva mAnanekA jainadharmakA siddhAnta sRSTike sabase purAne dharmakA siddhAnta hai. yaha jainadarzanake sivAya kisI bhI darzanameM nahIM pAyA jAtA, aura yaha mAnya koi dhArmika vizvAsamAtra hI nahIM hai kintu vijJAnazAstrasiddha satya siddhAnta hai. DaoN. A. pagTolDane bhI apane eka vyAkhyAnameM yahI abhiprAya darzAyA hai jiskA kucha aMza nIce diyA jAtA hai--" A matane niHsaMzaya asala itihAsano prAdhAra male che. to paNa ' nIti ' e viSaya upara hesTiMgsa sAhebanA granthamAM ane pro. jekobInA nibandhamAM " jainadharme potAnA keTalAka mato prAcIna jIvahevanA dharmamAMthI lIdhelA hovA joiye " evaM kahetuM Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aitihAsika pramANa. ( 9 ) hovAthI pratyeka prANI to zuM paNa vanaspati ne khanija paNa jIvasvarUpa ja che. evo tattva che te mahattvano che, prA, kAraNathI jainadharma e atyanta prAcIna che. jainonA nirmanthono ullekha vedomAM paNa maLe che tethI prA mArA kathananI pratIti thaze. ( jai ma 0 > "" (8) jainazAstroMmeM prANiyoMke zarIra aura prAyuSya saMbaMdhI mAnyatA bhIti prAcIna samayakI jhalaka hai, jIvita prANiyoMkA pahile kroDoM varSo kA zrAyuSya aura kozoM baDA zarIra honA jainazAstroM meM likhA hai, yaha siddhAnta ti purAne vaktakA hai isameM to koi zaka nahIM hai para yaha mAnyatA satya honeka bAremeM vidvAnoMko baDI zaMkA hai, itanA hI nahIM balke aneka vidvAnoMke khyAlase yaha siddhAnta kevala andhavizvAsamAtra pratIta hotA hai, paraMtu jyoM jyoM sRSTikA purAnA itihAsa prakAzameM prAtA jAyagA tyoM tyoM jainoMkA uparyukta siddhAnta satya hone kI pratIti hotI bhAyagI, bhUmike garbhameM se koi 10 hajAra varSake purAne kalevara nikale hai jinakI sthUlatA dekha kara loga zrAzra - rya DUba jAte hai, to kroDoM varSa pahileke prANIyoMke zarIra kitane bar3e aura unakA zrAyuSya kitanA laMbA honA cAhiye isa bAtakA vidvAnoMko khyAla karanA cAhiye, apanI buddhi nahIM pahuMcane se hI kisI bAtako jUTha kahanA ThIka nahIM hai. ( jaina dharma kI mahattA ) 66 (ha) mahArAja ! hiMyAM eka nigaMTha cAre dizAnA niyamathI . surakSita che. ( cAtuyAmasaMvarasaMvuto ) he mahArAja, kevI rIte nigaMTha cAre dizAnA saMvarathI rakSita che ? mahArAja zrA nigaMTha saghaluM (thaMDu) Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 10 ) jaina jAti mahodaya. . pANI vAparatA nathI. sarva duSTa karma karatA nathI. zrane saghalA duSkanA viramana vaDe te sarva pApothI mukta che, zrane sarva prakAranA duSkarmothI saghalAM pApakarmothI nivRtti anubhave che. A pramANe he mahArAja ! nigaMTha cAra dizAnA saMvagdhI saMvRta che, ne mahArAja ! zrApramANe saMvRta hovAthI te nigaThanAtaMputtano AtmA moTI yogyatAvAlo che. saMyata ne susthita che. suttakI sumaMgalavilAsInI TIkAkA jainasUtroM kI prastAvanA ). ( dIrghanikAya - sAmaphalaanuvAda, hagmana jekobIkI 85 (10) * pArzvanAthajI jainadharmake Adi pracAraka nahIM the. paraMtu isakA prathama pracAra RSabhadevajIne kiyA thA, isakI puSTike pramANoM kA prabhAva nahIM hai / bauddhaloga mahAvIrajIko nigranthoMkA ( jainiyoMkA ) 1 nAyaka mAtra kahate hai sthApaka nahIM kahate haiM. " ( zrI rAkAMta mukhopAdhyAya ema. e. ke baMgalA lekhakA anuvAdita aMza. ) (11) bhArateMdu harizcaMdrane itihAsasamuccayAMtargata kAzmIrakI rAjavaMzAvalI meM likhA hai ki " kAzmIrakaM gajavaMzameM 47 vAM azoka rAjA huA, isane 62 varSa taka rAjya kiyA, zrInagara isIne vasAyA aura jainamatakA pracAra kiyA, yaha gajA zacInarakA bhatIjA thA musalamAnoMne isako zukarAja vA zakunikA beTA likhA hai, inake vaktameM zrInagara meM cha lAkha manuSya the isakA sattAsamaya 1394 IsavI sana pUrvakA haiM " ( dekho itihAsasamuccaya pR. 18 ) / Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aitihAsika pramANa. ( 11 ) UparakI hakIkatase yaha bAta siddha hotI hai ki Ajase 3316 varSa pahale kAzmIra taka jainadharma pracAra pA cukA thA aura baDe baDe gajA loga isa dharma ke mAnanevAle the, isI itihAsasamuccaya meM rAmAyaMNakA samayavarNana karate (pRSTha 6 ) bAbu harizcaMdra likhate haiM " prayodhyAke varNanameM usakI galiyoMmeM jaina phakIroMkA phiranA likhA hai, isase prakaTa hai ki rAmAyaNa ke bananeke pahale jainIyoMkA mata thA / "" (12) DAkTara phuharara ne epIgrAphikA iMDikA vaoNlyuma 2 pRSTha 206-207 meM likhate haiM ki - " jainiyoMke bAIsaveM tIrthaMkara neminAtha aitihAsika puruSa mAne gaye hai, bhagavadgItAke pariziSTa meM zrIyuta barave svIkAra karate hai ki neminAtha zrIkRSNa ke bhAI ( Cousih) the, jaba ki jainiyoMka bAIsaveM tIrthakara zrIkRSNa ke samakAlIna the to zepa ikkIsa tIrthaMkara zrIkRSNase kitane varSa pahile hone cAhiye, yaha pAThaka svayaM anumAna kara sakate hai / (13) " jainadharma eka aisA prAcIna dharma hai ki jisakI utpatti tathA itihAsakA pattA lagAnA eka bahuta hI durlabha bAta hai / "" ( mi0 kannulAlajI ) . 1 (14) nissaMdeha jainadharma hI pRthvI para eka saccA dharma hai, aura yahI manuSyamAtrakA Adi dharma hai / aura pradezvarako jainiyoMmeM vahuta prAcIna aura prasiddha puruSa jainiyoMke 24 tIrthakaroM meM sabase pahile hue hai aisA kahA hai / 19 " ( mi0 zrAve je0 e, DavAI mizanarI ) Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 12 ) jaina jAti mahodaya. ( 15 ) " jinakI sabhyatA Adhunika hai ve jo cAhe so kahe paraMtu mujhe to isameM kisI prakArakA umra nahIM hai ki jainadarzana vedAnnAdi darzanoMse bhI pUrvakA haiM / taba hI to bhagavAn vedavyAsa maharSi brahmasUtroM meM kahate hai -- naikasminsaMbhavAn / sajjano ! jaba vedavyAsa ke brahmasUtra - praNayana ke samaya para jainamata thA taba to usake khaNDanArtha udyoga kiyA gayA / yadi vaha pUrvameM nahIM hotA to vaha khaMDana kaisA aura kisakA ?, sajjano ! samaya alpa hai aura kahanA bahuta hai isase choDa diyA jAtA hai nahIM to bAta yaha hai ki vedomeM anekAntavAdakA mUla milatA hai / + + + sRSTikI dise jainamata pracalita hai / " ( sarvatantra svataMtra satsaMpradAyAcArya svAmigamamizra zAstrI . ) (16) vartamAna muslIma dharmakI utpatti hajarata muhammada sAhaba paigaMbara huI mAnI jAtI hai. musalamAnoMkA arabI, phArasI, urdu vigha bhASAkA sAhitya muhammada sAhabake vaktakA athavA inake pIchale kA hai, muhammada sAhako hue pUre 1400 varSa abhItaka nahI hue hai, isase yaha bAta sApha naugsa siddha hai ki musalamAnI kitAboM meM sRSTi Adi puruSakI ( bAbAkI ) lo kathA likhI gaI hai vaha jainokaM prathama tIrthaMkara Rpabhadeva ke caritra ke sAtha saMbaMdha rakhatI hai, kyoMki jainazAstroMmeM unako prathamatIrthakara, cyAdinAtha, cyAdiprabhu, AdimapuruSa, yugAdima vagairaha aneka nAmoMse ullikhita kiyA hai, 4 zabda 'Adima' zabdakA hUbahU rUpAntara hai, zabda Adi tIrthakarake artha meM do hajAra varSa , Adama jainoMmeM 'Adima' pahile se prayukta huA Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aitihAsika pramANa. (13) dRSTimeM AtA hai taba musalamAnoMkI dhArmika kitAboMmeM usakA prayoga bahuta pIche huA hai. (jaina dharma kI mahattA ) ___ (18) rAyabahAdura pUrNendu nArAyaNasiMha ema0 e0 bAMkIpura likhate hai. jaina dharma paDhanekI merI hArdika icchA hai kyoMki maiM khyAla karatA hUM ki vyavahArika yogAbhyAsake liye yaha sAhitya sabase prAcIna ( Oldest ) hai / yaha vedakI rIti rivAjoMse pRthaka hai isameM hindu dharmase pUrvakI Atmika svataMtratA bidyamAna hai, jisako parama puruSoMne anubhava va prakAza kiyA hai yaha samaya hai ki hama isake viSayameM adhika jaaneN| (16) mahAmahopAdhyAya paM0 gaMgAnAthamA ema0 e0 DI0 ela0 ela. ilAhAbAda - ' jabase maiMne zaMkagacArya dvArA jaina siddhAnta para khaMDanako paDhA hai, tabase mujhe vizvAsa huA ki isa siddhAntameM bahuta kucha hai jisako vedAntake prAcAryane nahIM samajhA, aura jo kucha aba taka maiM jaina dharmako jAna sakA hUM usase merA yaha vizvAsa dRDha huA hai ki yadi vaha jaina dhamako usake asalI granthoMse dekhanekA kaSTa uThAtA to unako jaina dharmase virodha karanekI koI bAta nahIM miltii| (20) zrIyut naipAlacanda rAya adhiSThAtA brahmacaryAzrama zAMtiniketana bolapura-mujhako jaina tIrthaMkaroMkI zikSA para atizaya bhakti hai| __ (21) zrIyut ema. DI. pANDe thiyosophikala sosAiTI banArasa * mujhe jaina siddhAntakA bahuta zauka hai, kyoMki karma siddhAntakA isameM sUkSmatAse varNana kiyA gayA hai| Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 14 ) jaina jAti mahodaya. (22) inDiyana rivyu akTobara san 1920 I0 ke meM madrAsa presIDensI kAlejake philosophInA prophesara bhi0 e0 cakravartI ema. e. ela. TI. e. likhita " jaina philosophI " nAmake ArTikalakA gujagatI anuvAda mahAvIra patrake pauSa zuklA 1 saMvata 2448 saMvat meM chapA hai usameMse kucha vAkya udhRta / riprabhadevajI ' Adi jina ' AdIzvara' bhagavAnanA nA paNa khAya ke RgvedanAM sUkanomAM temano 'rhata' tarIke ullekha thapalo. che jaino temane prathama tIrthakara mAne che. bIjA tIrthakaro badhA kSatriyoja hatA. : (23) bhArata mata darpaNa nAmakI pustaka rAjendranAtha paMDita urpha rAyaprapannAcAryyane samAjI presa vaDodA meM chapA kara prakAzita kI hai usake pRSTha 10 kI paMktI 6 se 14 meM likhA hai ki pUjyapAda bAbU kRSNanAtha benarajI apane ' jina janma ( jenijama ) meM likhA hai ki bhArata meM pahile 400000000 jaina the usI matase nikala kara bahuta loga dUsare dharmameM jAnese inakI saMkhyA ghaTa gaI, yaha dharma bahuta prAcIna haiM isa mata ke niyama bahuta uttama hai isa manase dezako bhAga lAbha pahuMcA hai / 27 oNpha pAlI, varoDA kAlejakA eka jaina sAhitya saMzodhaka punA bhAga vAkya udhdhRta / (24) zrIyut sI. bI. gajavADe ema. e. bI. esa. sI. prophesara lekha " jaina dharmanuM adhyayana aMka 1 meM chapA hai usameMse kucha Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aitihAsika pramANa. (15) I prophesara bebara bulhara jekobI haoNranala bhAMDArakara lyuyana rAisa gaeNrInoTa vagaiga vidvAnoe jaina dharmanA saMbaMdhamAM aMtaHkaraNa pUrvaka prathAga parizrama leI aneka mahatvanI zodho pragaTa karelI che / jaina dharma pUrvanA dharmomA potAno svataMtra sthAna prApta karato jAya che. jaina dharma te mAtra jainoneja nahIM paraMtu temanA sivAya pAzcAtya saMzodhananA pratyeka vidyArthI ne khAsa karIne jo paurvAtya dezoMnA dharmonA tulanAtmaka abhyAsamAM rasa letA hoya temane tallIna karI nAkhe evo rasika viSaya che. (25) DAkTara F. OTTO SCHRADER, P. H. D. kA eka lekha buddhiSTa rivyunA pustaka aMka 1 mAM prakaTa thayelA hiMsA vanaspati prahAra zIrSaka lekha kA gubarAtI anuvAda jaina sAhitya saMzodhaka aMka 4 meM chapA hai usameMse kucha vAkya udhdhRta | atyAre astItva dharAvatA dharmomAM jaina dharma eka evo dharma che ke jemAM hiMsAnoM krama saMpUrNa che trAhmaNa dharmamAM paNa ghaNA lAMbA samaya pacchI sanyAsIo mATe yA sukSmatara hiMsA vidita thaIne khare vanaspati hAranA rupamAM brAhmaNa jJAtimAM paNa te dAkhIla thaI hatI. kAraNa e che ke jainonA dharma tatvoe je loka mata jItyo hato tenI asara sajjaDa rIte vadhanI jatI hatI. (26) rAjA zivaprasAda satArehiMda ne apane nirmANa kiye huye " bhUgola stAmalaka " meM likhA hai ki do-DhAI hajAra varSa pahile duniyAkA adhika bhAga jaina dharmakA upAsaka thA / Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 16 ) jaina jAti mahodaya. ( 27 ) pAzcAtya vidvAt revarenDa je0 sTIvensa sAheba likhate hai ki: sApha pragaTa hai ki bhAratavarSakA adhaHpatana jainadharmake ahiMsA siddhAnta ke kAraNa nahIM huA thA, balki jaba taka bhArata varSameM jaina dharmakI pradhAnatA rahI thI, taba taka usakA itihAsa suvarNAkSaroM meM likhe jAne yogya hai / aura bhAratavarSake hAsakA mukhya kAraNa ApasI pratispardhAmaya anaikyatA hai / jisakI nIMdha zaGkagacAryake jamAnese jamA dI gaI thii| jaina mitra varSa 24 aGka 40 se. ( 28) pAzcAtya vidvAn mi0 ' sara viliyama' aura haimilTana ne madhyastha vicAroMke maMdirakA aAdhAra jainoMke isa apekSAvAdakA ko hI mAnA hai / jainamata meM apekSAvAdakA hI dUsarA nAma nayavAda hai / __ (26) DAkTara TAmasane je. eca. nelasansa " sAinTiphika sTaDI oNpha hindu lA." nAmaka granthameM likhA hai ki yaha kahanA kAphI hogA ki jaba kabhI jaina dharmakA itihAsa banakara tayyAra hogA to hindU kAnUnake vidyArthI liye usakI racanA baDI mahatvakI hogI, kyoMkI vaha niHsaMzaya yaha siddhakara degA kI jainI hindu nahIM hai| (30) impIriyala grez2ITiyara oNpha iMDiyA nhAlyUma do pRSTa 54 para likhA hai ki koI 2 itihAsakAra to yaha bhI mAnate haiM ki gotama buddha ko mahAvIra svAmI se hI jJAna prApta huA thA jo kucha bhI ho yaha to nirvivAda svIkAra hI hai ki gotama buddhane mahAvIra Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aitihAsika pramANa. (17) svAmI ke bAda zarIra tyAga kiyA, yaha bhI nirvivAda siddha hI hai ki bauddha dharma ke saMsthApaka gotama buddha ke pahile jainiyoM ke tevIsa tIrthakara aura hocuke the| ( 31 ) misTara TI DablU rAIsa DeviDa sAhiba ina sAiklopIDiyA briTenikA0 vhA. 26 nAma kI pustaka meM likhA hai, yaha bAta aba nizcita hai ki jaina mata bauddha mata se niH saMdeha bahuta purAnA hai aura buddha ke samakAlIna mahAvIra dvAga punaH saMjIvana hUA haiM aura yaha bAta bhI bhale prakAra nizcaya hai ki jainamata ke maMtavya bahuta hI jarurI aura bauddha mata ke maMtavyo se bilakula viruddha hai, yaha donoM mata na kevala prathama hI se svAdhIna haiM balki eka dUsare se bilakula nigale haiN| ityAdi seMkaDo nahIM para hajAro pramANa sAMsAra sAhitya meM upalabdha hai jinase yaha siddha hotA hai ki bhagavAna mahAvIra pArzvanAtha aura neminAtha aitihAsika puruSa hai aura inakI kAlagINanA isA se hajAro varSa pUrva ki hai ina se gaurakhanAtha macchendranAtha ke ziSyoM se jaina dharma pracalIta huvA tathA jaina dharma bauddha dharma ki sAkhA batalAnevAle aura jaina dharma ke utpAdaka mahAvIra ora pArzvanAtha mAnanevAlo ki kalpanAe bilkula asatya-mithyA va andha parampara aura dveSa buddhi kA hI kAraNa Thera saktI hai / uparokta aitihAsika pramANoM se yaha bhI siddha ho jAtA hai ki veda kAla ke pUrva bhI jaina dharma Astitva thA tadyapi hame kuccha vedoM Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (18) jaina jAti mahodaya. ke va purANoM ke ese pramANa yahAM de denA cAhiye ki jaina dharma veda dharma se nikalA monane vAlo kA bhamra mUlase / naSTa ho jAya / (1) yarjuveda-OM namo'rhanto RSabho // artha arhanta nAmavAle (va) pUjya RSabhadeva ko namaskAra ho| , (2) yarjuveda-OM rakSa rakSa ariSTa nemi svAhA // artha-he ariSTa nemi bhagavAn hamArI rakSA karo (adhya0 26) (3) Rgveda-OM trailokya pratiSTitAnAM, caturvizati tIrtha karANAM / RSabhAdi vartamAnAntAnAM, siddhAnAM zaraNaM prapaye // artha tIna loka me pratiSTita zrI RSabhadevase zrAdi lekara zrI varddhamAna svAmi taka cauvIsa tIrthakaro (tIrtha kI sthApanA karanevAle ) hai una siddhAMkI zaraNa prApta hotA hu~ / (4) Rgveda-OM pavitraM nagnamupavi (I ) prasAnahe yeSAM nagnA (nagnaye) jAtiryeSAM vIrA // artha hama loga pavitra, " pApase bacAnevAle " nagna devatAoM ko prasanna karate hai jo nagna rahate haiM aura balavAna haiM. (5) OM nagnaM sudhIraM dig vAsasaM brahmagarbha sanAtanaM upaimi vIraM puruSa marhatamAdityavarNa tamasaH purastAt svAhA / / artha nagna dhIra vIra digambara brahmarUpa sanAtana arhanta AdityavarNa puruSa kI zaraNa prApta hotA huN| (6) zrI brahmANDa purANa / Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vedoM ke pramANa. nAbhistu janayetputraM, marudevyAM manoharam / RSabhaM kSatriya zreSTaM, sarva kSatrasyapUrvakam // RSabhAdbhAratojajJe, vIra putrazatA graja / rAjye abhiSicya bharataM, mahA pravrajyA mAzritaH // 1 // artha-nAbhirAjA ke yahAM marudevi se RSabha utpanna hue jisakA vaDA sundara rupa hai jo kSatriyoM meM zreSTa aura sarva kSatriyoM ki zrAdi hai aura RSabha ke putra bharata paidA huvA jo vIra hai aura apane 100 bhAIoM me vaDA hai RSabhadeva bharata ko rAja dekara mahA dIkSA ko prApta huve arthAt tapasvI ho gaye / bhAvArtha-jaina zAstro meM bhI yaha saba varNana prAcIna samayase isI prakAra hai isase yaha bhI siddha hotA hai ki jisa bhRSabhadeva ki mahimA vedAntiyoM ke granthoM me varNana kI hai vaha jainoM ke Adi tIrthakara hai aura jaina usa mahApuruSakoM apane pUjya samajha ke pUjate hai noTa-vedAntiyoMne RSabha deva ki sarva kathA jainiyoM se hI lI hai kAraNa vedAnti loga cauvIsa avatAroM me RSabhadeva ko pAThavA avatAra mAnate hai to phira kSatriyoM kA Adi puruSa RSabhadeva ko kaise mAnA jAve kAraNa sAta avatAra to ina ke pUrva ho gaye the vaha bhI no kSatrI hI the kSatriyoM ke prAdi puruSa RSabhadeva ko to jaini hI mAna sakte hai ki vaha RSabhadeva ko Adi tIrthakara Adi kSatrI mAnate hai / (7) mahA bhArata Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jAti mahodaya. thuge yuge mahApuNyaM dRzya te dvArikApurI avatIrNo hariryatra prabhAsa zazi bhUSaNaH / revatAdraujino nemi yugAdirvimalA cale RSINAmAzramA deva mukti mArgasya kAraNam // 1 // artha-yuga yugame dvArikApurI mahAkSetra haiM jisame harikA huvA jo prabhAsa kSetrame candramA kI taraha zobhita hai aura giranAra parvatapara neminAtha aura kailAsa (aSTApada ) parvata para AdinAtha arthAta RSabhadeva huvA hai yaha kSetra RSiyoM ke zrAzrama hone se mukti mArga ke kAraNa hai / ( 20 ) noTa - mahA bhArata ke samaya pUrva bhI jaina dharma ki mAnyatA mojuda thI. jainoM kA aSTApada va giranAra tIrtha bhI mojUda thA / (8) zrI. nAga purAMNa - darzayan vartma vIrANaM surAsura namaskRtaH / nIti trayasya kartA yo yuggadau prathamo jinaH // sarvajJa sarvadarzI ca sarva deva namaskRtaH / chatra trayIbhirA pUjyo mukti mArgama sau badana || Aditya pramukhAH sarve baddhAMjali bhirIzituH / dhyAyAMti bhavato nityaM yadaM dhi yuga nIrajam // kailAsa mile ramye RSabhoyaM jinezvaraH / cakAra svAvatAraM yo sarvaH sarvagataH zivaH // artha- vIrapuruSo ko mArga dikhAte huye surAsura jinako namaskAra Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ purANoM ke pramANa. . (21) karate hai jo tIna prakAra ki nIti ke banAnevAle hai vaha yuga ki Adi me prathama jina arthAn zrAdinAtha bhagavAn huye sarvajJa ( saba laukAlaukake bhAvo ko jAnane vAle ) sarva ko dekhane vAle sarva devo kara pUjaniya, chatra trIyakara pUjya mokSamArgakA vyAkhyAna karate hue mayako Adi lekara sarva devatA sadA hAtha joDakara bhAva sahita jisake caraNakamalo kA dhyAna karate hue ese Rpabha jinezvara nirmala kailAsa ( aSTApada) parvata para avatAra dhAraNa karate huve jo sarva vyApi ora kArUNAvAna hai / bhAvArtha jina va jinezvara jainome tIrthakarokoM kahete hai jinabhASita dharma ko hI jaina dharma kahate hai Isa zloko se bhI jaina dharma ki prAcInatA sAbita hotI hai| (9) zivapurANa aSTa paSTiSu tIrthaSu yAtrAyAM yatphalaM bhavet Adi nAthasya devasya smaraNenApi tadbhavet / artha aDasaTha (68) tIrtho ki yAtrA karanekA jo phala hai utanA phalazrI AdinAtha ke smaraNa karane hI se hotA haiM yaha AdinAtha vaha hI hai jo jainiyoM ke Adi tIrthakara hue / ( 10 ) yoga vAsiSTa prathama vairAgya prakaraNa, rAma kahe te hai nAhaM rAmo name vAcchA bhAveSu ca na me manaH zAnti mAsthAtu micchAmi cAtmanyeva jinoythaa| artha-mahAtmA gamacandrajI kahate hai ki na meM rAma hu~ na merI Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (22) jaina jAti mahodaya. kuccha icchA hai aura na mega manaH padArthomeM hai meM kevaLa yaha hI cAhatA hu~ ki jinadeva ki tarapha merI AtmA meM zAnti ho / bhAvArtha-rAmacandrajIne bhI jo jinadeva rAmajIse pahalA ora uttamottama huve usakA anukaraNa kiyA hai| yaha zloka bhI mithyA kalpanAoko naSTa kara jaino kI prAcInatA batalA rahA hai / (11) dakSiNAmUrti sahastranAma grantha meM "jaina mArgarato jaino jita krodho jitAmayaH / artha-zivajI kahate hai ki jaina mArga me rati karane vAle jainI krodhakoM jItanevAle aura rogo ko jitanevAle vaise meM hu~ / ziva apane hajAra nAmo meM eka nAma jainI batA kara krodhakoM jitanevAle banate hai / bhAvArtha-zivajI ke pUrva bhI jaina the aura una jaino kA anukaraNa kagne ko hI zivajI kaha rahe hai| (12) durvAsA RSikRta mahimna stotra tatra darzane mukha zakti ri ti ca tvaM brahma karmezvarI kartArhana puruSo harizca savitA buddhaH ziva stvaM guruH / / artha--vahAM darzanameM mukhya zakti prAdi kAraNa tu hai aura brahmA bhI tuM hai mAyA bhI tuM hai kartA bhI tuM hai arhan bhI tuM hai aura puruSa hari surya buddha aura mahAdeva guru ve sabhI tuM hai / yahAM arhan kahai ke tIrthakara kI stuti kI hai| (13) bhavAnI sahastra nAma graMtha Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ purANoM ke pramANa. (23) kuNDasanA jagaddhAtrI buddhagAtA jinezvarI jinamAtA jinendrA ca zAradA haMsa vAhinI / artha-bhavAnI ke nAma aise varNana kIye hai jisse jinezvarI jinadeva kI mAtA jinendrA kahA hai| (14) manusmRti kulAdi bIjaM sarveSAM prathamo vimala vAhanaH / cakSuSmAMzca yazasvI vAbhicandrotha prasanejit // marUdevi ca nAbhizca bharateH kula sattamaH / aSTamo marUdevyAM tu nAbhejatiurukramaH // 'darzayana vatmavIrANaM surAsara namaskRtaH / ___ nIti tritayakartA yo yugAdau prathamojinaH / / artha-sarva kulo kA Adi kAraNa pahalA vimalavAhana nAma aura cakSuSmAna aise nAmavAlA yazasvI abhicandra aura prasannajita marUdevI aura nAbhi nAmavAlA kulameM vIro ke mArga ko dikhalAtA huvA devatA aura daityoM se namaskAra ko pAnevAlA aura yuga ke Adi meM tIna prakA. rakI nIti ke racanevAlA pahalA jina bhagavAn hue| bhAvArtha-yahAM vimalavAhanAdiko manu kahA hai jainasiddhAntome ine kulakara kahA hai aura mahAyuga ke AdimeM jo avatAra huvA hai usko jina arthAt jaina devatA likhA hai Isase bhI vidita hotA hai ki jinadharma yuga ki Adime bhI vidyamAna hI thA ukta lekhase bhI jJAta ho jAyagA ki saba dharmome jainadharma prAcIna haiM / Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 24 ) jaina jAti mahodaya. (15) mahAbhAratame zrI kRSNacandra kyA kahate hai / aisa rathe pArtha gAMDI vaMcakade karU nirjitA medinI manye nigranthA yAdi sanmukhe / artha - yudhiSThira / thameM savAra ho aura gAMDiba dhanuSya hAthame -- le meM mAnatA hu ki jisake sanmukha nigrantha ( jainamuniM ) zrAyA ho usane pRthvI jItalI / kyA isa lokase jainadharma ki prAcInatA siddha nahI hotI hai / ( tava nirNayaprasAda ) uparokta veda zrutiyo va smRtiyoM aura purANo ke pramANo se yaha bhalibhAMti siddha ho gayA ki vedakAla ke pUrva jainadharma acchI unnati para thA. aura purANo meM jo bhagavAn RSabhadeva kIM kathA likhI hai vaha * jainiyoM ke zAstroM se lekara hI likhI hai aura bhagavAn RSabha - deva kA saMbaMdha bhI jainiyoMke sAtha hI hai nakI vedAntiyoMse kAraNa purANakArAne bhagavAna RSabhadevako sRSTikA Adi puruSa mAnate huve bhI AThavA avatAra likhA hai yaha dono vAkya paraspara virUddha hai zrAge calakara hame yaha bhI patA mIlatA hai ki vedoM meM cauvIsa avatAroM kA nAma nizAMna taka bhI nahIM hai vAime purAMNakArone choTe vaDe dazAvatAra mAnake unakA ullekha apane purAMNoM me kara ke kItaneka sthAnoM para dazAvatAra ke mandira bhI banAyA dazAvatAra ke bArA me matsya kUrmo varAhazca narasiMho tha vAmanaH rAmo rAmazca kRSNa ca, buddha kalkI cetadazaH // 1 // macchA kacchA suyara narasiMha vAmana rAma parazurAma kRSNa buddha aura Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavAn RSabhadeva. (25) kalkI evaM dazAvatAra mAnA hai isme bhI tuMga yaha hai ki mahAtmA buddha vedAntiyoM kA kahara zatru hone parabhI usako avatArome dAkhala kIyA hai khera kuccha bhI ho isme RSabhadevakA nAma avataro meM nahIM hai jaba pugaMNa kAgeko daza avatAgese saMtoSa nahIM huvA taba jainoMme prAcIna samayase 24 tIrthaMkaro ki mAnyatA ko dekha pugaMNakAro koM bhI cauvIsa avatAro kI kalpanAe karanI paDI hai aura covIsa avatAge me bhagavAn apabhadeva ko AThavA avatAra tarike mAna bhAgavatAdi purANoM meM unhoM kI kathAzro likhi gai para sAthameM turA yaha haiM ki jaini. ye me bhagavAn RSabhadeva koM Adi puruSa mAnA gayA dekha usakA anukaraNa karate huve purAMNakAroMne bhI bhagavAna RSabhadeva ko Adi puruSa mAna liyA para yaha nahIM socA ki Adi puruSa mAna lene para pAThavA avatAra kaise ho sake gA ? kAraNa agara esA hI hogA toM pUrva have sAta avatAroM ki zrAdi karanevAlA kauna huvA. parantu kalpita kathAo likhane vAlo ko pUrvApara virodhakA khyAla hI kyo zrAve / aba hame yaha dekhanA hai ki pugaMNakAroMne bhagavAna RSabhadeva ko kavase apanAye hai isake viSayame sabase pahalA ullakha zrImad bhAgavata purANa meM milatA hai taba to hame bhagavata kA bhI pettA nikAlanA jarUrI bAta hai ki bhayavata kI racanA kisa samaya me huI hai zrImadbhAgavata ke viSaya meM kitaneka vidhAnoMkA to mata hai ki bhAgavata vikrama ki dazavI zatAbdI meM racI gai hai para (1) " bhAgavata e eka utkRSTha prane rasapUrNa grantha ke e sahu koine mAnya che, paMratu pApaNe dhArIye chIye eTalo te prAcIna nathI. lagabhaga 400 varSa pahelAM baMgAlAmA musalamAnonA rAjyanA vakhatamAM thai gayelA 'vopadeva' nAmanA vidvAne e graMtha Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (26) jaina jAti mahodaya. vizeSa khoja karane para yaha nizcita huvA hai ki bhAgavata bikrama ki sola- . haivI zatAbdI meM muzalamAna rAjatva kAlame vApadeva nAma kA paNDitane baMgAla meM bhAgavata ki racanA karI hai aura zeSa purAMNo kA racanA kAla bhI vikrama kI pAMcalI zatAbdI se pUrvakA nahIM hai inase pUrva kisI veda va zrutiyoM meM bhagavAna RSabhadeva pra pAThavA avatAra ke rUpame mAnA havA dRSTi gocara nahIM hotA hai isase yaha siddha hotA hai ki bhagavAna RSabhadeva jainiyoM ke Adi tIrthakara isa avasarpiNi kAlame bhAratabhUmipara sabase pahalA jainadharma kA pracAra kIyA zeSa dharma isI dharma se nikale huve avacIni dharma hai / / ___ jaise bhagavAna RSabhadeva ke viSaya meM purANakArone kalpita kathAo likhI hai vaise hI mahAtmA gamacandrajI aura zrI kRSNacaMdra ke bArA me bhI likhI haiM dekhiye rAmacandrajI kA samaya * karIbana 50000 varSa pUrva kA batalAte haiM taba bAlmIkIya gamAyaNa meM likhA lakhyo che. kRSNabhaktino pracAra e graMthathI vadhyo e khamaM, paraMtu e itihAsa nathI e vAta dhyAnamA rAkhavI joiye." . (RgvedIkRta mAryonA tahevArono itidAsa. pRSTa 350) (2) rAmane paramezvaranA avatAra gaNavAno vAlmIkino vicAra hoya ema lAgatuM nathI. paNa tulasIdAse to tene sAkSAt viSNunA avatAra kahyA che. (RgvedI, AryonA tahevArono itihAsa 85 ) 3 kItaneka logoMkA mana hai ki bhAgavatakI racanA vikramakI dazavI zatAbdI me hui hai aura zeSa purAMNokA samaya isAkI pAMcavI sAdIkA pRSTha hotA hai isase prAcInatAkA koibhI pramANa abItaka nahIM mIlatA hai vizeSa dekho AryasamAjiyo kI taraphase prasiddha huvA purAMNa parikSA tathA purAMNokI popalIlA aura zaMkAkoSa nAmakA pustako / Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAmacandra-zrIkRSNa. (27) hai ki rAjA dazaratha kI 60000 varSa ki AyuSyathI aura rAmacandrajI ne igyArA hajAra varSa ayodhyA me rAja kIyA thA kyA isa vAtako koi siddhakara vatalA sakte haiM ki 50000 varSa pUrva 60000 varSa kA AyuSya ho sattA thA esA hI zrI kRSNacaMdra kA samaya hai paurANika lauga zrIkRSNacaMdra huvo ko karIbana 5000 varSa mAnate hai aura unaki AyuSva 1000 varSakA batalAte hai yaha bhI vaisA hI hai ki jaisA rAmacaMdrajI kA samaya, para 5000 varSoM pahalA 1500 varSa kA zrAyuSya honA kIsI hAlata meM siddha nahIM hotA hai jaina zAstrakArone rAmacandrajI kA samaya tIrthaMkaroM kA zAsanaparatve 1187000 varSa pUrva kA aura zrIkRSNacandrakA samaya karIbana 87000 varSa pUrvakA mAnA hai vaha yuktAyukta hai itane samaya ke antara me pUrva likhIta AyuSya ThIka ThIka ho saktA hai| ina saba pramANoMse yaha siddha hotA haiM ki bhagavAn RSabhadeva isa avasapiNi kAlameM jaina dharma ke Adi pravRtaka hai cakravRti bharata, mahArAja rAmacaMdra, vAsudeva zrIkRSNacaMdra aura kaurava pAMDava yaha sava mahApuruSa jaina hI the inake sivAya sekaDo hajAroM rAjA jainadharmake paramopAsaka the jinakA jIvana jainazAstroM meM Aja bhI upalabdha hai vidvAnoM kA matta hai ki bhaga 1 " caturA samAyuktaM mayA saha ca taM nayA / SaSTi varSa sahasrANi, jAtasya mama kauzika / 1 / (bA0 rA0 kA0 1 sarga 20) 2 daza vaSa sahastrANi, daza varSa zatAni c| rAmo rAjya mupAsitvA brahmaloka prayAsyati / (bA0 rA. bAlakANDa sarga 1 zloka 17) Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (28) naina jAti mahodaya. vAna mahAvIra ke samaya jainoki saMkhyA cAlIsa kroDakI thI jiskA eka hI udhAraNa-- "bhAratameM pahile 400000000 jaina the, usI matase nikala kara bahuta loga anya dharma meM jAneseina kI saMkhyA ghaTa gaI, yaha dharma bahuta prAcIna hai, isa matake niyama bahuna uttama haiM, isa matase dezako bhArI lAbha pahuMcA hai|" (vAbU kRSNanAtha banarajI, jainijma ) bhagavAna mahAvIra ke pazcAta vikrama ki terahavI zatAbdI taka jainadharma acchI unnati para thA mauryavaMzI kalacUrIvaMsa ballabhIvaMsa kadambabaMsa gaSTrakuTa vaMsa pavAravaMzI aura colaMkyavaMsa ke rAjA jainadharmake upAsaka hI nahIM para jainadharma ki bahuta unnati bhI karI thI jinakAzilA lekha aura tAmrapatra prAjabhI itihAsa meM uccasthAna pA cuke hai-yadyapi jaina rAjAoM kA savistAra vivarNa aAgeke prakaraNa meM likhA jAveMgA tadyapi yahAMpara mirpha antima tIrthaMkara bhagavAna mahAvIra ke upAsaka tathA unake bAdame jo gajA jainadharma ke upAsaka huve unakI nAmAvali yahAMpara darja kara dI jAnI hai| ( 1 ) vaizAlA nagarIkA ceTaka mahArAja sakuTumba parama jainI the. (2) lacchavIvaMzake naurAjA aura mallIkavaMzake naurAjA evaM 18 dezake aDhArA gaNarAjA jo ceTakarAjAke sAdharmi the jinane pAvApurI nagarI meM bhagavAna mahAvIra ke antima samaya pauSada kIyA thA / ( 3 ) vItavayapaTTanakA udAIrAjA ( rAjarSi thA) aura--abhicarAjA kezIkumAra rAjAbhI parama jaina the. Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina rAjA. (29) ( 4 ) sAvatthI ( zrIvastI ) nagarIkA adina zatrurAjA (5) sAketapurakA candrapAlarAjA niske putrane jaina dIkSA lI thI. (6) kSatriklaNDanagarakA siddhArtharAjA-naMdivarddhanarAjA.. (7) polAsapurakA vijayasenarAjA jiske putrane jaina dIkSA lIthI. (8) kAMcanapurakA dharmazilarAjA. (9) kausaMbI nagarIkA sAMtAnika rAjA udAIrAjA. jisakI bahena jayaMtine jaina dIkSA lI thI. (10) rAjagRhakA prasannajIta-zreNikarAjA. ( 11.) kapilapurakA jayaketurAjA. (12) vairaMgapurakA vairATarAjA. ( 13 ) zvetambakA nagarIkA pradezIrAjA. ( 14 ) darzanapurakA darzanabhadrarAjA. . ( 15) ujjainanagarIkA caMDapradyotarAjA. (16) campAnagarIkA dadhivAhanarAjA. ( 17 ) campAnagarIkA karakaDugajA-dummairAjA nigdhAIrAjA. ( 18) mathilA nagarIkA namirAjA. evaM cAroM rAjAoMne jaina dIkSA lI - thI vaha pratika buddha ke nAmase mazahUra hai. ( 19 ) hastInApurakA adinazatrurAjA eve 10 rAjA sukhavipakasUtrame. (20) campAnagarIkA kaunaka ( ajAtazatru ) rAjA. Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (30) jaina jAti mahodaya. (21) pADalIputrakA ur3AIrAjA ityAdi rAjA tathA inake sivAya aura bhI kItanehI rAjA jainadharma ke paramopAsaka the(48 ) zrIbhAlanagarakA jayasenarAjA vIrAn prathama zatAbdI prAcAryazrI svayaMprabhasUri jo pArzvanAthake pAMcave pATa aura ratnaprabhasUrike gurU the jinhone pratibodha de jainadharma ke paramopAsaka banAyA. (46) padmAvatInagarIkA rAjA padmasena , , (50) caMdrAvatI nagarIkA candrasenarAjA , , (51) malakAvatI nagarIkA salorarAjA ,, , (52) upadezapaTTana ( ozIyoM kA ) utpaladevarAjA vIrAn 70 varSa prAcArya ratnaprabhasUri pratibodhita jisake vaMsake upadezavaMsa (osavAla ) kahalAte haiM aura utpaladevakI 14 pIDhI jaina rAjAbhone rAz2a kIyA thA. (53) pATalIputra nagarakA candraguptarAjA vIgan 160 prAcArya bhadrabAhu pratibodhita jisake putra bindusArabhI jainarAjA huvA aura zrAzoka pahalA jainarAjA thA gajanIkI prazastIyo va zilAlekho, me pArzvanAtha va jainamuniyoM ki stutiyoM hai bAdame zrAzokarAjA bauddhadharma svIkAra kIyA mAluma hotA hai. (54) ujjaina nagarIkA rAjA saMprati vIrAt 330 varSa prAcArya suhastI sUrI prativodhita jisane savA lakSa nayA mandira aura hajAro mandiro kA jIrNoddhAra karAyA mleccha dezoMme bhI jainadharmakA pracAra kIyA. Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina rAjA. ___(31) (55) kaliMgadazakA rAjAkhAravela jisane uDIsAkA pAhADobhe jaina muniyoMkoM Theraneke liye hastI guphAo karAI jisa guphAo ke andara eka vaDA bhArI zilAlekha khudA huvA hai prAcIna jaina zilAlekha bhAga pahalA dekho ! vIrAt 360 varSakA samaya hai| (56) vijayApaTTana kA rAjA vijayasena vIgat 358 prAcAryakakkapUri pratibodhin jisane vijayApaTTana vasAI ( hAlakI phalodhI ) ( 57 ) saMkkhapurakA rAjA saMkhapAla jisane sAMkhapura nagarameM bhagavAn RSabhadeva kAM baDA bhArI mandira banavAyA thA. (58.) vallabhI nagarIkA rAjA zIlAditya vIrAn 432 ( devaguptasUri ) .. (56) ujjaina nagarIkA rAjA vikramAditya vIrAt 460 AcArya siddhasena dIvAkara avaMti pArzvanAtha tirtha pragaTakartA tathA kalyANa mandira stotrakA kartA ke upadezase. (60) bharUccha nagarakA balamitra rAjA vIrAt 453 prAcArya kAla kAsUrI zukanika vihAra uddhArakartA. (61) sopArapaTTanakA jayazatru rAjA vi. saM. 114 (A. devaguptasUrI) (62) kolApura pATanakArAnA kepadi vi. saM. 125 ( prA. kakkasUrI ) (63) kannAkubja dezakA citrageMdarAjA saM. 609 (bhA. devaguptasUri / (64) banArasanagarIkA harSadevarAjA saM. 640 prA0 mAnatuMgasUrI bhaktAmbarastotrake kartA / Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (32) jaina jAti mahodaya. ( 65 ) dhArAnagarIkA vRddha bhojarAjA zrA. maandevsuurii| . . (66 ) vallabhInagarIkA zIlAdityarAjA zrA0 dhanezvarasUri zatrujaya mahAtmyakA kartA / (67) AnaMdapuranagarakA rAjA dhruvasenako AcArya kAlakAsUrI "cotha kI savatsarI karanevAle / pratibodha de jainI bnaayaa| (68) bhInamAla ko toramANa hUNavaMzI rAjA haridattasRrine pra0 jaina bnaayaa| ( 69 ) velAkulapaTTanakA arimardanarAjAko AcArya lohitasUri pra0 ( 70 ) mAroTakoTakA rAjakakako vi. saM. 670 zrA0 kakkasUri pra0 ( 71 ) saMkkhapurakA rAjA vijayavaMtako vi0 saM0 723 zrAcArya sarvadevasUri / pra0 ,, / ( 72 ) bhInamAlakA gajA bhAMNako vi0 saM0 764 zrAcArya udayapra bhasUgnei pratibodha dIyA jisane vi0 saM0 765 meM vaDA bhArI saMgha nikAlA bahAMse hI svagacchasvagacchaki vaMsAvaliyo likhane kA prayatna. huvaa| ( 73 ) paTTana (anahalavADA) kA gajA vanarAjacAvaDA ko vi0 saM0 802 me prA0 zilaguNasUri pra0 jisane nayI pATTana basAI / ( 74 ) gvalayera kA rAjA zrAmako AcArya bappabhaTTasUri pra0 vi0 saM0 817 jisane jainadharma kI bahuta unnati karI tIrthoMkA saMghanikAlA jisake vaMzavAle rAjakoThArIke nAmase mazUhara hai / (75) nANakapurakA zatruzalyagajA vi0 saM0832 zrA0 paramA naMdasAra. pra0 Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jana rAjA. (33) ( 76 ) gvAleyarakA rAnA bhojako A0 goviMdasUri pra0 ( 77 ) mAnakheTa (dakSiNa) kA gajA amoghavarSa prA0 di0 jinasena prati 0 " ( 78 ) kaliMgadeza kA rAjA dharmazilako prA0 bappabhaTTasari pra0 vi. saM. aura vikramakI nauvIzatAbdI me dakSiName amoghavarSa rAjA gujagatame vanagaja cAvaDo madhyaprAntame zrAmagajA pUrvame dharmazilarAjA janadharma ko vaDI bhArI tarakIdI thii| ( 76 ) candrAvatIkA gajA jaitasI ko prA0 rUpadevasari pra. vi. saM. 1065. (80) pATanakA gajA kumAgpAlako prAcArya hemacandrasUri pratibodha inake pahalA bhI pATana ke cAvaDA solaMkI gajA jainadharma tathA jainadharmase sAhAnubhuti rakhate the. mUlagajA muMjagajA siddhagajajayasiMha bahuta prasiddha gajA huve hai / (81) zAkaMbharIkA prathunagajA ko prA0 dharmaghoSasUrI bi. saM. 1263 me pra0 (82 ) suvarNanagarIkA gajA samarasiMhako zrA0 ajitadevasUrIne 1314 ___inake sivAya dakSiNa mahArASTraya me digambara jainoMkA vaDA bhArI jaura zaura thA / aura bahutase gajA jainadharma pAlate the bahutase AcAryane rAjAzro ora gajaputtoMko jainI banAke osavAla zrAdi jAtiyoMme mIlAte gaye vaha gajAo ke dIvAna pradhAna .. mitrI sainApati Adi gajataMtra calAnevAle jaina vaDehI buddhizAlI huve jabataka dezakA rAjataMtra una jainamitriyoM ke hastagata thA Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jAti mahodaya. vahAMtaka dezavaDAhI balavAna samRddha aura zauryake sikkhapara thA dezakI prAvAdhI - unnati aura dezavAsI vaDehI sukhazAntime the isakA kAraNa jaina mutzahiyoM baDe hI nItijJa kAryakuza jatA gNakuzalatA | saMdhikuzalatA hI thA vahasa geke prakaraNoM meM batalAye jAyeMge jainAcAryoMne kevala hindurAjAoM ko hI nahIM para muzalamAna bAdazAko pratibodha de dezakA bahuta kuccha bhalA kIyA hai / devaM jagatguru AcArya hiravijayasUri aura bAdazAha akabara arthAt sUrIzvara aura samrAT nAmakA pustaka / jabase rAjA logoMne jainadharmase kInAga lIyA mutzadIyo ke hAthoM se rAjataMtra chInA gayA tabase hI dezaki kramazaH hAlata vIgaDatI gar3a jisakA phala Aja hamArI AMkho ke sAmane mojuda hai ityAdi / ( 34 ) isa prakaraNako pakSapAtadRSTise AdyopAnta avalokana karanese pAThakoMkoM bhalIbhAMti jJAta ho jAyagA ki jainavarmaka viSaya meM kitaneka ajJa loga bhinna bhinna kalpanAeM karate hai vaha vilakula mizrayA hai jainadharma itanA prAcIna hai ki jitanI sRSTi prAcIna haiM / jaina me vartamAna avasarpiNa kAla meM bhagavAn RSabhadevase lekara antima tIrthakara bhagavAn mahAvIra huve hai jinakA saMkSipta jIvana dUsarA prakaraNa meM varNana kareMge jinakI dIrghAyuSya aura zarIra ke uccapana meM kIna neka loga zaMkA kara baiThate hai kI jainone manuSyoM kI 500 dhanuSya kI lambAI koDAko varSa AyuSya mAnA hai ? yaha zaMkA bahahI kara sakatA hai ki jinakA vicAra vilakula saMkucita ho pahalA yaha samaja lenA cAhiye ki jaina isa vartamAnakAlako avasarpiNI kAla mAnate hai aura iskA Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - (35) dIrgha AyuSya-zarIra. svabhAva dehamAna AyuSya balakrAnti saMhananAdi savabhe kramazaH hAni pahu~cAtA hai vaha hAnI AjabhI cAlu hai jainone ho kyA para anya logoMne bhI pUrva jamAnA ke manuSyoMkA-RSiyoMkA hajAgeM lAkhoM varSoM kA AyuSya mAnA hai lAgyo varSa taka to ekeka RSiyone tapazcarya karI thI AyuSya vaDA ho jiskA zarIra baDA honA svabhAvi vAna hai svalpa samaya ki jikra hai ki gamacandra jI ke pitAkA aAyupya 60000 varSakA thA to jainoke dIrgha kAla pUrva vaDA aAyuSya aura bar3A zarIra mAnanA kona vidvAna anucita kaha sakegA phirabhI Aja hama pratyakSame pUrva jamAnAke jIvoke zarIra piMJjara dekhate hai to sekaDo phUTake zarIra dIkha paDate hai jaise jaise prAcIna kAla ke dhvaMsa vizeSa mIlate hai vaha adhika uccAivAle mIlate hai prANi zAstra kA yaha bhI eka niyama hai ki jIsa jIvoMke jItanA baDA zarIra hogA unakA prAyapya bhI uttanA hI vaDA hogA jaise hastI eka vaDA zarIgvAlA jIva hai to unakA AyuSyabhI saba jIvose bar3I hai yahahI niyama vanaspanika jIvokA hai jo baDa jaisA vRkSa saba vRttose bar3A hai no utakA AyuSyabhI maba meM bar3I hotI hai vartamAnakI sodha kholane yaha siddha karavatalA dIyA hai ki pUrva jamAnA ke manuSya tathA pazu dIrgha kAyAvAle the i. sa. 1850 me gyoda kAma karate eka manuSyakA kalevara mIlA hai jisake jaDavAkA hADa pA jItanA niske mastaka kI khoparI me 24 gnala gAhu mA saktA hai ekeka dAnta do do tole kA hai / gujagatI patra tA. 12-11-1863 kA patrame eka mIMDaka jiske dono AMkho ke antara 18 icakA thA khoparIkA bajana 312 ratalakA aura sarva pIjara kA + vizeSa pramANa vizvaracanA prabaMdha nAmakI kitAbameM dekho. Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (36) jaina jAti mahodaya. vajana 1860 ratalakA hai mahAbhAratame eka iMDA pakanekA kAla 1000 varSa batalAyA hai gahukA mastaka parvata jItanA, mahAbhAratame cha jojana lambA ekeka hastI batalAyA hai jaba itane lamve zarIgvAle manuSya yA pazu the to jainoke bhAne huve kroDAkroDa sAgaropama pahalA 500 dhanuSyavAle manuSya ho isame Azcarya kyA hai jainokI dIrghAyuSya aura dIrgha zarIrakI mAnyatA kevala kalpanArupa hI nahIM hai para yaha jainokI khAsa prAcInatA vatalA rahI hai ki jainadharma kInanA prAcIna hai ki jisakI gaNanA karanA buddhi agamya hai| jainadharma ke tattvoM ki jainazAstrakAgene khubahI vistArase vyAkhyA karI hai jina jina mahAnubhAvoM koM jainadharma ke viSayame jo kuccha zaMkA ho vaha jainadharma ke siddhAntoMke jJAtAoMse dariyApha kare yA jainazAstrokA abhyAsa kare jaise jarmanake vidvAna DAkTara haramanajekobIne kIyA hai agara vigairaha abhyAsa kIye yA vigairaha jainazAstroM ke jJAtAprose dariyAphta kiiye| mana kalpina kalpanAe kara jainadharmake bAgame kuccha bhI AkSepa kareMge vaha svAmi zaMkarAcArya yA dayAnaMda sarasvatIkI mAphIka hAsIke pAtra banegeM. astu kalyANamastu / iti zrI jaina jAti mahodaya prathama prakaraNa samAptam / / Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dharmakI prAcInatA svataMtratA aura vizAla bhAvanA ke liye jagat prasiddha vidvAnoMkI sammatie zrIyut mahAmahopAdhyAya DaoNkTara satIzacandra vidyAbhUSaNa ema0 e0, pI0 eca0 DI0, epha0 AI0 Ara0 . esa0, siddhAnta mahodadhi prInsIpAla saMskRta ___ kolija kalakattA. yaha mahAzaya apane 27 disambara san 1913 ko kAzI (banArasa ) nagara meM diye huye vyAkhyAna meM nIce likhe vAkya saharSa pabanika ke sanmukha prastuta karate hai: (1) jaina sAdhu............eka prazaMsanIya jIvana vyatIta karane ke dvArA pUrNa rIti se vrata, niyama aura indriya saMyama kA pAlana karatA humA jagat ke sanmukha prAtmasaMyama kA eka baDA hI tama prAdarza prastuta karatA hai| (2) eka gRhastha kA jIvana bhI jo jainatva koM liye hue Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 38 ) jainajAtimahodaya pra0 prakaraNa. hai itanA adhika nirdoSa hai ki hindustAna ko usakA abhimAna honA cAhiye / (3) jaina sAhityane na kevala dhArmika vibhAga meM kintu dUsare vibhAgoM meM bhI Azcaryajanaka unnati prApta kI / nyAya aura adhyAtma vidyA ke vibhAga meM isa sAhityane baDe hI U~ce vikAza aura krama ko dhAraNa kiyA............. 1 (4) nyAyadarzana jise brAhmaNa RSi gautamane banAyA hai adhyAtma vidyA ke rUpa meM asaMbhava hojAtA yadi jaina aura bauddha anumAna cauthI zatAbdise nyAya kA yathArtha aura satyAkRti meM - dhyayana na karate | (5) jisa samaya maiM jainiyoM ke nyAyAvatAra, parIkSAmukha, nyAyadIpikA zrAdi kucha nyAyagranthoM kA sampAdana aura anuvAda kara rahA thA usa samaya jainiyoM kI vicArapaddhati, yathArthatA, sUkSmatA, sunizcitatA aura saMkSiptatA ko dekha kara mujhe zrAzvarya huA thA aura maiMne dhanyavAda ke sAtha isa bAta kA noTa kiyA hai ki kisa prakAra se prAcIna nyAya paddhatine jaina naiyAyikoM ke dvArA kramazaH unnati lAbha kara vartamAna rUpa dhAraNa kiyA haiM / (6) jo madhyamakAlIna nyAyadarzana ke nAma se prasiddha haiM vaha saba kevala jaina aura baiddha naiyAyikoMkA kartavya haiM aura brahmaNo ke nyAya kI zrIdhunika paddhati jise nadaya nyAya Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainetara vidvAnoM ko sammatie. (39) kahate hai aura jise gaNeza upAdhyAya ne 14 vIM zatAbdi meM jArI kiyA hai vaha jaina aura bauddhoM ke isa madhyapakAlIna nyAya kI talachaTa se utpanna huI hai| (7) vyAkaraNa aura koza racanA vibhAga meM zAkaTAyana, padmanandi aura hemacandrAdi ke grantha apanI upayogitA aura vidattApUrNa saMkSiptatA meM advitIya haiM / (8) chandazAstra kI unnati meM bhI inakA ( jainiyoM kA ) sthAna bahuta U~cA hai| (9) prAkRtabhASA apane sampUrNa madhumaya saundarya ko liye huye jainiyoM kI racanAmeM hI prakaTa kIgaI hai| (10) aitihAsika saMsAra meM to jaina sAhitya zAyada jagata . ke liye sabase adhika kAma kI vastu hai / yaha itihAsa lekhakoM aura pugavRtta vizAradoM ke liye anusandhAna kI vipula sAmagrI pradAna . karane vAlA hai| (11) yadi bhArata deza saMsAra bhara meM apanI prAdhyAtmika aura dArzanika unnati ke liye advitIya hai to isase kisI ko bhI inkAra na hogA ki isa meM jainiyoM ko brAhmaNoM ora bauddhoM kI apekSA kucha kama gaurava kI prApti nahIM hai / Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (40) jainajAtimahodaya pra0 prakaraNa. zrIyuta mahAmahopadhyAya, satyasampadAyAcAryA sarvAntara . paMsvAmI rAmamizrajI zAstrI bhUtaprophesara saMskRta koleja banArasa. (2) yaha zAstrIjI mahodaya apane mi0 pauSa za0 1 saM0 1962 ko kAzI nagarameM diye huye vyAkhyAna meM kahate haiM: (1) vaidika mata aura jainamata sRSTi kI prAdise barAbara avichinna cale Ae haiM aura ina donoM matoM ke siddhAnta vizeSa ghaniSTha sambandha rakhate haiM jaisA ki maiM pUrva meM kaha cukA hUM arthAt satkAryavAda, satkAraNavAda, paralokAstitva, prAtmA kA nirvikAratva, mojakA honA aura usakA nityatva, janmAntara ke puNya pApa se janmAntara meM phalabhoga, vratopavAsAdi vyavasthA, prAyazcita vyavasthA, mahAjanapUMjana, zabdaprAmANya ityAdi samAna haiN| (2) jina jainoMne saba kucha mAnA unase napharata karanevAle kucha jAnate hI nahIM aura mithyA dveSamAtra karate haiN| (3) sajjanoM ! jainamata meM aura bauddhamata meM jamIna prAsamAnakA antara hai use eka jAnakara dveSa karanAprajJajanoM kA kArya hai| (4) sabase adhika vaha ala hai jo jaina sampradAya siddha meloM meM vighna DAlakara pApabhAgI hote haiN| (5) sajjanoM !jhAna, vairAgya, zAnti, zAMti, adambha, manIp, akrodha, amAtsarya, alolupatA, zama, dama, ahiMsA, samadRSTitA Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainetara vidvAnoM kI sammatie. ( 41 ) ityAdi guNoM meM eka eka guNa aisA hai ki jahAM vaha pAyA jAya vahAM para buddhimAn pUjA karane lagate hai ! taba to jahAM ye ( arthAta jainoM meM ) pUrvokta saba guNa niratizaya sIma hokara virAjamAna hai unakI pUjA na karanA athavA aise guNapUjakoM kI pUjA meM bAdhA DAlanA kyA insAniyata kA kArya hai ? (6) pUrA vizvAsa hai ki aba Apa jAnagae hoMge ki vaidika siddhAntiyoM ke sAtha jainoMke virodha kA mUla kevala prajJoMkI ajJatA hai. .......... | ......... (7) maiM prApako kahAM taka kahUM, bar3e bar3e nAmI prAcAryoMne apane granthoM meM jo jainamatakhaMDana kiyA hai vaha aisA kiyA hai jise suna dekha kara haMsI AtI hai / (8) maiM Apa ke sanmukha zrAge calakara syAdvAda kA rahasya kahUMgA taba Apa avazya jAna jAyaMge ki vaha abhedya kilA hai usake andara vAdI prativAdiyoM ke mAyAmaya gole nahIM praveza kara sakate parantu sAthahI kheda ke sAtha kahA jAtA haiM ki aba jainamata kA bur3hApA AgayA hai / aba isameM ine gine sAdhu gRhastha vidvAn rahagae haiM... (9) sajjanoM! eka dina vaha thA ki jainasampradAya ke AcAryoM ke huMkAra se dasoM dizAe~ gU~ja uThatI thIM 1 (10) sajjanoM ! jaise kAlacakrane jainamata ke mahatvako DhAMka diyA hai vaise hI usake mahatvako jAnanevAle loga bhI aba nahIM rahe / 66 " (11) rajjava sAMce sUrako vairI kare vakhAna yaha kisI Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 42 ) jaina jAti mahodaya pra0 prakaraNa. bhASAkavine bahuta hI ThIka kahA hai / sajjano ! zrApa jAnate haiM maiM usa vaiSNavasampradAyakA prAcArya hUM yahI nahIM maiM usa sampradAyakA sarvatobhAvase rakSaka hUM aura sAthahI usakI tarapha kar3I naz2ara se dekhanevAle kA dIkSakabhI hUM to bhI bharI majalisa meM mujhe yaha kahanA satya ke kAraNa zrAvazyaka huA hai ki jainoM kA granthasamudAya sArasvata mahAsAgara hai usakI pranthasaMkhyA itanI adhika hai ki una pranthoM kA sUcipatra bhI eka nibandha hojAyagA.. . usa pustaka samudAya kA lekha aura lekhya kaisA gaMbhIra, yuktipUrNa, bhAvapUrita, viSada aura gAdha hai / isake viSayameM itanAhI kahadenA ucita hai ki jinhoMne isa sArasvata samudra meM apane matimanthAna ko DAlakara cira prAndo - na kiyA hai vehI jAnate haiM .... .............. (12) taba to sajjanoM ! zrApa avazya jAna gae hoMge ki jainamata taba se pracalita huA hai jaba se saMsAra sRSTi kA Arambha huA / (13) mujhe to isameM kisI prakAra kA ujU nahIM hai ki jaina darzana vedAntAdidarzanoM se bhI pUrva kA hai ityAdi......... / bhAratagaurava ke tilaka, puruSaziromaNi, itihAsajJa, mAnanIya paM0 bAlagaMgAdhara tilaka, bhUtasampAdaka, 66 99 kesarI ( 3 ) inake 30 navambara san 1904 ko bar3odA nagarameM diye hue vyAkhyAna se-- Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainetara vidvAnoM kI sammatie. ( 43 ) (1) jainadharma vizeSakara brAhmaNadharma ke sAtha pratyanta nikaTa sambandha rakhatA hai / donoM dharma prAcIna haiM / (2) granthoM tathA sAmAjika vyAkhyAnoM se jAnA jAtA hai| ki jainadharma nAdi hai / yaha viSaya va nirvivAda tathA mata bhedarahita hai aura isa viSaya meM itihAsa ke dRr3ha pramANa haiM / " (3) isI prakAra jainadharma meM " mahAvIra svAmIM kA zaka ( samvat ) calA hai jise calate hue 2400 barSa ho cuke haiN| zaka calAne kI kalpanA jainI bhAiyoMne hI uThAI thI / (4) gautamabuddha mahAvIra svAmI ( jaina tIrthaMkara) kA ziSya thA jisase spaSTa jAnA jAtA hai ki bauddha dharmakI sthApanA ke prathama jainadharmakA prakAza phaila rahA thA / covIsa tIrthakaroM meM mahAvIra svAmI antima tIrthaMkara the / isase bhI jainadharmakI prAcInatA jAnI jAtI hai / bauddhadharma pIche se huA yaha bAta nizcita hai / boddhadharmake tattva jaina1 dharmmake tatvoMke anukaraNa haiM / (5) zrImAn mahArAja gAyakavADa ( bar3odA nareza ) ne pahile dina kAnphreMsa meM jisa prakAra kahA thA usI prakAra 'ahiMsA paramodharma:' isa udAra siddhAntane brAhmaNa dharma para cirasmaraNIya chApamArI hai / pUrvakAla meM yajJa ke liye asaMkhya pazuhiMsA hotI thI isake pramANa meghadUtakAvya Adi aneka pranthoM se milate haiM........ . parantu . isa ghora hiMsA kA brAhmaNadharmase vidAI le jAnekA zreya ( puNya ) jainadharma hI ke hisse meM haiM / Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (44) jaina jAti mahodaya pra* prakaraNa, (6) brAhmaNadharma aura jainadharma donoMmeM jhagar3e kI jaDa hiMsA. thI jo aba naSTa hogaI hai / aura isa rIti se brAhmaNa dharma ko jainadharma hI ne ahiMsAdharma sikhaayaa| (7) brAhmaNadharma para jo jainadharmane akSuNNa chApa mArI hai usakA yaza jainadharma ke hI yogya hai / ahiMsA kA siddhAnta jainadharma meM prArambha se hai aura isa tatva ko sanajhane kI truTi ke kAraNa bauddha dharma apane anuyAyI cIniyoM ke rUpa meM sarvabhakSI hogayA, hai| " (8) brAhmaNa bhora hindudharma meM mAMsa bhakSaNa aura madirA pAna banda hogayA, yaha bhI jainadharma kA hI pratApa hai| (9) mahAvIra svAmI kA upadeza kiyA huA dharmatatva sarvamAnya hogyaa| (10) pUrvakAla meM aneka brAhmaNa jainapaNDita jainadharma ke dhurandhara vidvAn hogae hai| (11) brAhmaNadharma jainadharma se milatA huA hai isa kAraNa Thika rahA hai / bauddhadharma kA jainadharmase vizeSa pramila hone ke kAraNa hindusthAna se nAma zeSa hogayA hai / ___(12) jainadharma tathA brAhmaNadharma kA pIchese kitanA nikaTa sambandha huA hai so jyotiSazAstrI bhAskarAcArya ke anya se vizeSa upalabdha hotA hai / ukta prAcAryyane jJAna darzana aura cAritra ( jainazAstra vihita ratnatraya dharma ) ko dharma ke tatva vatalAe hai| Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainetara vidvAnoM kI sammatie. ( 45 ) , suprasiddha zrIyuta mahAtmA zivavratalAlajI varmmana, ema0 e0, sampAdaka 'sAdhu ' ' sarasvatI bhaNDAra, ' ' tatvadarzI, ' 'mArtaNDa, ' lakSmI bhaNDAra, '' santa sandeza, ' Adi urdU tathA nAgarI mAsikapatra, racayitA 'vicAra kalpadrupa, ' ' viveka kalpadruma, ''vedAnta kalpadruma,' kalyANa dharma, "kabIrajI kA bIjaka " Adi grantha, tathA anuvAdaka "viSNupurANa," ityAdi. ( 4 ) isa mahAtmA mahAnubhAvadvArA sampAdita ' sAdhu ' nAmakaurdU mAsikapatra ke janavarIM san 1911 ke zrama meM prakAzita 'mahAvIra svAmI kA pavitra jIvana ' nAmaka lekha se uddhRta kucha vAkya, jo na kevala zrI mahAvIra svAmI ke liye kintu aise sarva jaina tIrthaMkaroM, * jaina muniyoM tathA jaina mahAtmAoM ke sambandha meM kahe gae haiM:(1) gae donoM jahAna naz2ara se guz2ara tere husna kA koI bazara na milA / 6: "9 - (2) yaha jainiyoM ke prAcAryyagurU the / prAkadila, pAka khyAla mujassama pAkI va pAkIz2agI the / hama inake nAma para inake kAma para aura inako benaz2Ira naphsakuzI va riyAz2ata kI misAla para, jisa kadara nAz2a ( abhimAna ) kareM vajA ( yogya ) hai / (3) hindu ! apane ina bujurgoM kI ijjata karanA sIkho .. tuma inake guNoM ko dekho, unakI pavitra sUratoM kA darzana Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 46 ) jainajAtimahodaya pra0 prakaraNa. karo unake bhAvoM ko pyAra kI nigAha se dekho, yaha dharma karma kI jhalakatI huI camakatI damakatI mUrte hai........unakA dila vizAla thA, vaha eka vepAyAMkanAra samandara thA jisameM manuSya premakI lahareM jora zora se uThatI rahatI thIM aura sirpha manuSya hI kyoM unhoMne saMsAra ke prANI mAtra kI bhalAI ke liye saMva kA tyAga kiyA, jAnadAro kA khUna bahAnA rokane ke liye apanI z2indagI kA khUna kara diyA / yaha zrahiMsA kI parama jyotivAlI mUrtiyAM hai / vedoM kI zruti " - hiMsAparamo dharma:" kucha inhIM pavitra mahAn puruSoM ke jIvana meM zrA mIlI sUrata ikhtiyAra karatI huI naz2ara AtI hai / ye duniyAM ke javarajasta riphArmara; jabaradasta upakArI aura bar3e UMce darje ke upadezaka aura pracAraka ho gujare hai / yaha hamArI komI tavArIkha ( itihAsa ) ke qImatI ( bahumUlya ) ratna haiM / tuma kahAM aura kinameM dharmAtmA prANiyoM kI khoja karate ho inhIM ko dekho, inase behatara (uttama) sAhavekamAla tuma ko aura kahAM mileMge / inameM tyAga thA, inameM vairAgya thA, inameM dharma kA kamAla thA, yaha insAnI kamajogiyoM se bahuta hI U~ce the / inakA khitAba "jina" hai, jinhoMne mohamAyA ko aura mana aura kAyA ko jIta liyA thA, yaha tIrthakara haiM, inameM banAvaTa nahIM thI, dikhAvaTa nahIM thI, jo bAta thI sApha sApha thI / ye vaha lAsAnI ( anaupama ) zakhasIyateM hogujarI haiM jinako jisamAnI kamajoriyoM, va aivoMke chipAne ke liye kisI jAharI pozAka kI z2arurata lAhaka nahIM huI / kyoMki unhoMne tapa Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainetara vidvAnoM kI sammatie. ( 47 ) karake, japa karake, yogakA sAdhana karake, apane Apako mukammala aura pUrNa banA liyA thA.. . ityAdi ityAdi, 1 zrIyuta varadAkAnta mukhyopAdhyAya ema0 e0 ke baMgalA lekha ke zrIyuta nAthUrAmajI premI dvArA anuvAdita hindI lekhase uddhRta kucha vAkya. ( 5 ) (1) hamAre dezameM jainadharmakI Adi utpatti, zikSA netA aura uddezya samndhI kitane hI bhrAntamata pracalita haiM isaliye hama loga jainiyose ghRNA karate rahate haiM. / isalie maiM isa lekha meM dUra karane kI ceSTA karUMgA / bhrama (2) jaina nig2amaSamojI ( mAMsatyAgI ) kSatriyoM kA dharma hai / " hiMsA paramodharmaH " isakI sAra zikSA prora jar3a hai / isa matameM " jIva hiMsA nahIM karanA, kisI jIvako kaSTa nahIM denA yahI zreSTha dharma hai / 39 (3) zaMkarAcArya mahArAja svayaM svIkAra karate haiM ki jainadharma prati prAcIna kAla se hai / ve vAdarAyaNa vyAsa ke vedAnta sUtra ke I bhASya meM kahateM haiM ki dUsare adhyAya ke dvitIya pAda ke sUtra 33-36 jainadharma hI ke sambandha meM haiN| zArIrika mImAMsA ke bhASyakAra rAmAnujajI kA bhI yahI mata hai / (4) yogavAziSTa rAmAyaNa vairAgya prakaraNa, adhyAya 15 zloka 8 meM zrI rAmacandrajI jinendra ke sadRza zAnta prakRti hone kI icchA prakAza karate haiM, yathA: Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (58) janajAtimahodaya pra0 prakaraNa nAhaM rAmo name vAMchA bhAveSu ca na me manaH / zAntimAsitu mecchAmi svAtmanIva jino yathA // (5) rAmAyaNa, bAlakAMDa, sarga 14, zloka 22 meM rAjA dazarathane zramazAgaNoM (arthAt jaina muniyoM ) kA atithisatkAra kiyA, aisA likhA hai: __ tApasA jate cApi zramaNA bhuMjate tayA / bhUSaNa TIkA meM zramaNa zabdakA artha digambara ( arthAt sarva vanAdi rahita jainamuni ) kiyA hai yathAHzramaNA digambarAH zramaNA vAtavasanA iti nighaNTuH / (6) zAkaTAyana ke uNAdi sUtrameM 'jina' zabda vyavahRta huA hai: iNajasa jinIDuSyavibhyonaka sUtra 259 pAda 3, siddhAnta kaumudI ke karttAne isa sUtrakI vyAkhyA meM 'jino'rhan ,' kahA hai| medanIkoSa meM bhI 'jina' zabda kA artha * arhat / jainadharmake prAdi pracAraka ' hai| vRttikAragaNa bhI * jina' ke arthameM * arhat ' kahate hai yathA uNAdi sUtra siddhAnta kaumudii| zAkaTAyana ne kisa samaya uNAdi sUtrakI racanA kI thI ? vAska kI nirukta meM zAkaTAyana ke nAma kA ullekha hai / bhora pANinike bahuta samaya pahile nirukta banA hai ise sabhI svIkAra karate haiN| Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ janetara vidvAnoM kI sammatie. (49 / aura mahAbhASya praNetA pataJjali ke kaI sau varSa pahile pANinine janma grahaNa kiyA thA / ataeva aba nizcaya hai ki zAkaTayana kA uNAdi sUtra atyanta prAcIna graMtha hai / (7) bauddhazAstrameM jainadharma nigraMthoMkA dharma vatalAyA hai / aura yahI nirgrantha dharma bauddha dharmake bahuta pahile pracalita thaa| (8) DAkTara rAjendralAla mitra yogasUtrakI prastAvanA meM kahate haiM ki sAmaveda meM eka balidAnavirodhI yati ( jaina munikA ) ullekha hai / usakA samasta aizvarya bhRguko dAna kara diyA gayA thA, kyoM ki aitareya brAhmaNa ke matameM balidAna virodhI yatiko zRgAlake sanmukha pratipta karanA cAhiye / magadha vA kITameM yajJadAnAdikA virodhI eka sampradAya thA, ( dekho bhRgveda aSTaka 3, adhyAya 3, varga 21 RcA 14, tathA Rgveda, maM0 8, a0 10, sUkta 86, RcA 3, 4 tathA bhRgveda maM0 2, a0 2, sU0 12, RcA 5; Rgveda praSTaka 6, adhyAya, 4, varga 32, RcA 10, ityaadi)| (9) sAMkhya darzana sUtra 6-"avizeSazcobhayoH" arthAt duHkha aura yaMtraNA dUra karanevAle dRzyamAna aura vaidika upAyoM meM koI bheda nahIM hai / kyoMki vaidika balidAna eka niSThUra prathAmAtra hai| yajJa meM pazu hanana karane se karmabandha hotA hai, puruSa ko tajjanya lAbha kucha nahIM hotaa| .. ." mA hiMsyAtsarvabhUtAni / " " agniSAmIyaM pazumAlamet // Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (50) jaina jAti mahodaya pra0 prakaraNa. " dRSTivadAnu zravikAsahyavizuddhi kSayAtizayayukta" sAMkhyakArikA // gauDapAda-sAMkhyakArikA ke bhASya meM nimna likhita zloka uddhRta karake kapila RSi ke matakA samarthana karate hai: tAte tadvahuzobhyastaM janmajanmAMtareSvapi / - trayI dharmamadharmADhya na samyakpratibhAni me // arthAt-he pitA ! vartamAna aura gata janma meM maiMne baidika dharmakA abhyAsa kiyA hai; parantu maiM isa dharma kA pakSapAtI nahIM hUM. kyoMki yaha adharma-pUrNa hai| (10) kapilasUtrakA bhASyakAra vijJAna bhikSu " mArkaNDeya purANase" nimna likhita zloka udhdhRta karake kapilamata kA samarthana karatA hai: tasmAdyAsyAmyahaM tAta dRSTemaM duHkhasannidhim / trayI dharmamadhADhyaM kiMpAkaphalasannibham // arthAt-he tAta ! vaidika dharmako saba prakAra adharma aura niSThuratA pUrNa dekhakara maiM kisa prakAra isakA anukaraNa karUM ? vaidika dharma kiMpAka phala ke samAna bAhyameM saundarya kintu bhItara halAhala (viSa) pUrNa hai"| (11) " mahAbhArata" kA mata isa viSayameM jAnane ke liye azvamedha parva, anugIta 46, adhyAya 2, zloka 12 kI nIlakaMTha kRta TIkA par3hiye / Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainettara vidvAnoM kI sammatie. (51) (12) prAcIna kAla meM mahAtmA RSabhadeva "ahiMsA paramo dharmaH " yaha zikSA dete the ! unakI zikSAne deva manuSya aura itara prANiyoM ke aneka upakAra sAdhana kiye haiM / usa samaya 363 puruSa pAkhaMDa dharma pracAraka bhI the| cArvAka ke netA 'bRhaspati " unhIM meM se eka the / meksamUlara Adi yUropIya paNDitoM kI bhI yahI dhAraNA hai jo unake san 1899 ke lekhase prakaTa hai jise 76 varSa kI umara meM unhoMne likhA hai| (13) ataeva prAcIna bhArata meM nAnA dharma aura nAnA darzana pracalita the isameM koI saMdeha nahIM hai / . (14) jainadharma hindUdharma se sarvathA svataMtra hai / usakI zAkhA vA rUpAntara nahIM hai| vizeSataH prAcIna bhArata meM kisI dharmAntara se kucha grahaNa karake eka nUtana dharma pracAra karanekI prathA hI nahIM thii| meksamUlara kA bhI yahI mata hai / . (15) logoM kA yaha bhramapUrNa vizvAsa hai ki pArzvanAtha jainadharma ke sthApaka the / kintu isakA prathama pracAra RSabhadevane kiyA thA, isakI puSTi ke pramANoMkA abhAva nahIM hai / yathAH (1) bauddha loga mahAvIra ko nirgrantha arthAt jainiyoMkA nAyaka mAtra kahate haiM sthApaka nahIM kahate / (2) jarmana DAkTara jaikobI bhI isI mata ke samarthaka haiN| . * inake nirvANa ko Ajase 2705 varSa hocuke / yaha jainiyoM ke teIsaveM tIrthakara the jo covIsaveM antima tIrthakara mahAvIra svAmI se 250 varSa pUrva hue| tA Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (52) jaina jAti mahodaya pra* prakaraNa. __ (3) hindUzAstroM aura jainazAstroMkA bhI isa viSaya meM eka mata hai / bhAgavatake pAMcaveM skandha ke adhyAya 2-6 meM RSabhadeva kA kathana hai jisakA bhAvArtha yaha hai: caudaha manubhoM meM se pahale manu svayaMbhU ke prapautra nAmikA putra RSabhadeva huA jo isa kAlakI apekSA jaina sampradAya kA bhAdi pracAraka thA / inake janmakAla meM jagatakI bAlyAvasthA thI, ityAdi / bhAgavatake adhyAya 6 zloka :-11 meM likhA hai ki "ko. kabeMka aura kuTaka kA rAjA arhat RSabha ke caritra zravaNa karake kalayuga meM brAhmaNa virodhI eka navIna dharma ke pracAra kA mAnasa karegA kintu hamane anya kisI bhI prantha meM aise kisI rAjA kA nAma nahIM pAyA / arhat ko anya koI bhI granthakAra koMkabeMka aura kuTaka kA rAjA nahIM kahatA / mahat kA artha ( bhaI dhAtu se ) prazaMsAI tathA pUjya hai| ziva purANa meM arhat zabdakA vyavahAra huA hai kintu mahat nAma se koI rAjAkA nAma nahIM hai, RSabha hI ko mahat kahate hai / mahata rAjA kaliyuga meM jainadharma kA pracAraka hotA to vAcaspatya (koSakAra) ne RSabhako jinadeva vA zabdArtha ciMtAmaNine unhe prAdi jinadeva kabhI nahIM kahA hotA / kisI kisI upaniSada meM bhI RSabha ko mahat kahA hai| bhAgavat ke racayitAne kyoM yaha bAta kahI so kahA nahIM jA skaa| Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainetara vidvAnoMkI sammatie. ( 53 ) (4) madAbhArata ke suvikhyAta TIkAkAra zAMtiparva, mokSadharma adhyAya 263, zloka 20 kI TIkA meM kahate haiM: - yathA: arhat arthAt jaina RSabha ke caritra meM mugdha ho gaye the / " RSabhAdInAM mahAyoginAmAcA re dRSTAva arhatAdayo mohitAH " isa prakAra jAnA jAtA hai ki hindU zAstroM ke mata se bhI bhagavAn RSabha hI jainadharma ke prathama pracAraka the / (5) DaoN0 0 phuharara ne jo mathurA ke zilA lekho se samasta iti vRttakA khoja kiyA hai usake par3hanese jAnA jAtA hai ki pUrva kAla meM jainI RSabhadeva kI mUrtiyAM banAte the / isa viSaya kA epiphiyA iMDikA nAmaka grantha anuvAda sahita mudrita huA hai / yaha zilA lekha do haz2Ara varSa pUrva kaniSka, huvaka, vAsudevAdi rAjAoM ke rAjatva kAla meM khode gaye haiM / ( dekho uparokta grantha kA bhAga 1, pRSTha 389, naM08 va 14 aura bhAga 2, pRSTha 26, 207 naM0 18 ityAdi ) / ataeva dekhA jAtA hai ki do hajAra varSa pUrva RSabhadeva prathama jaina tIrthakara kaha kara svIkAra kiye gaye haiN| mahAvIra kA mokSakAla IsavI san se 526 varSa pAIle aura pArzvanAtha kA 776 varSa pahale nizcita hai / yadi ye jainadharma ke prathama pracAraka hote to do hajAra varSa pahile ke loga RSabhadeva kI mUrti kI pUjA nahIM karate / Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jAtimahodaya pra0 prakaraNa. (16) jaina dharma kI sAra zikSA yaha hai :1 - isa jagata kA sukha, zAnti, aura aizvarya manuSya ke carama uddezya nahIM haiN| saMsAra se jitanA bana sake nirlipta rahanA cAhiye / ( 54 ) - AtmA kI maMgala kAmanA karo / 3 - tuma jaba kabhI kisI satkArya ke karane meM tatpara ho taba tuma kauna ho aura kyA ho yaha bAta smaraNa rakkho / -- - yaha dharma paraloka, (mokSa) vizvAsakArI yogiyoMkA hai| 5 - sAMsArika bhoga vilAsa kI icchAyeM jainadharma kI virodhanI haiM / 4 6--abhimAna tyAga, isa dharma kI bhittiyAM haiM / svArtha tyAga aura viSaya sukha tyAga (17) jainadharma malina AcaraNa kI samaSTI hai, yaha bAta satya nahIM hai digambara aura zvetAmbara donoM zreNiyoM ke jaina zuddhAcaraNI haiN| (18) jainadharma jJAna aura bhAva ko lie hue hai aura mokSa bhI isI para nirbhara hai / ( 19 ) jaina muniyoM kI avasthA aura jina mUrti pUjA unakA prAcInatva sapramANa siddha karatA hai / Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainetara vidvAnoMkI sammatie. (55) rA0 rA. vAsudeva govinda ApaTe bI0 e0, indora nivAsI ke vyAkhyAna kA sArAMza* jisa meM ve saba se pahile eka suprasiddha jainAcArya zrImadbhaTAkalaMka deva ke nimna likhita zloka ko par3ha kara aura usa kA artha samajhA kara usa ke mahatva aura niSpakSatA pUrNa bhAvoM ko darzAte haiM:(1) yo vizvaM veda vedyaM janana jalanidheGginaH pAradRzvAH / paurvA paryA viruddhaM vacana manupamaM niSkalaMkaM yadIyam // taM vaMde sAdhuvaMdyaM sakala guNa nidhi dhvasta doSa dviSatam / buddhaM vA varddhamAnaM zatadalanilaya kezavaM vA zivaM vA // * arthAt jAnane yogya aise sampUrNa vizvako jisane jAnA, saMsArarUpI mahAsAgarakI taraMgeM dUsarI tarapha taka jisane dekhI, jisa ke vacana paraspara aviruddha, anupama ora nirdoSa haiM, jo sampUrNa guNoM kA nidhi sAdhuoM karake bhI vandanIya hai, jisane rAma dveSAdi aThAraha zatruoM ko naSTa kara diyA hai aura jisa kI zaraNa meM seMkar3o loga Ate hai, aisA jo koI puruSa vizeSa hai usa ko merA namaskAra ho; phira cAhe vaha ziva ho, brahmA ho, viSNu ho, buddha ho athavA varddhamAna ( mahAvIra ) ho / pUrvokta zloka meM zrI madbhaTTAkalaMka deva ne aisI stuti kI hai / (2) hipAlaya se lekara kanyAkumArI taka kiMbahunA usa . * yaha vyAkhyAna uparoka mahAzaya ne bambaI ke hindu yuniyana klaba meM DIsembara 1:03 I0 me diyA thaa| Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 56 . jaina jAti mahodaya pra0 prakaraNa. se bhI Age sIlonadvIpa taka va karAMcI se le kara kalakattA taka athavA usa se bhI Age zyAma, brahmadeza, jAvA Adi dezoM meM jainadharmIloga phaile milate haiM / hue ( 3 ) hindustAna ke sampUrNa vyApAra kA eka tihAI bhAga jainiyoM ke hAtha meM hai / ( 4 ) bar3e bar3e jaina kAryAlaya, bhavya jaina maMdira aneka lokopayogI saMsthAaiM hindustAna ke bahuta se bar3e 2 nagaroM meM haiM / 5 ) prAcIna kAla se jainiyoM kA nAma itihAsa prasiddha hai aura jainadharma ke aneka rAjA ho gae haiN| ( 6 ) svata: azoka hI bauddhadharma svIkAra karane se pahale jaina dharmAnuyAyI thA / ( 7 ) karnala TaoNDa sAheba ke rAjasthAnIya itihAsa meM udayapura ke gharAne ke viSaya meM aisA likhA hai ki koI bhI jaina yati ukta sthAna meM jaba zubhAgamana karatA hai to rAnI sAhibA use Adara pUrvaka lAkara yogya satkAra kA prabandha karatI hai / isa vinaya prabandha kI prathA vahAM aba taka jArI hai / (8) prAcIna kAla meM jainiyoM ne utkaTa parAkrama vA rAjya kArya bhAra kA + paricAlana kiyA hai| Aja kala ke samaya meM inakI rAjakIya avanati mAtra dRSTigocara hotI hai / + prAcIna kAla meM cakravartI, arddha cakrI, mahA maMDalIka, maMDalIka mAdi bar3e 2 padAdhikArI jainadharmI hue / Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ janetara vidvAnoM kI sammatie, (57) - (9) prAcIna jaina vAGmaya saMskRta vAGmaya ke prAyaH barAbara thA / dharmAbhyudaya mahAkAvya, hammIra kAvya, pArzvabhyudaya kAvya, yazastilaka campU Adi kAvya grantha, jainendra vyAkaraNa,x kAzikA vRtti va pajikA, raMbhAmaMjarI nATikA. prameya kamala mArtaNDa sarIkhe nyAya zAstra viSayaka prantha, hemacandra sarakhei koSa va inake sivAya jaina purANa, dharmagranya, itihAsa pranya Adi asaMkhya zAstra the / inameM se bahuta thoDe prakAzita hue haiM aura seMkar3oM anya abhI ajJAta horahe haiN| (10) ina saMskRta granthoM ke atirikta anya prakAra se bhI jainiyoM ne vAGmaya kI baDI bhArI sevA kI hai| (11 ) dakSiNa meM tAmila va kAnaDI (karNATakI), ina jainiyo ke parama pUjya covIza tIrthakara bhI sUryavaMzI candravaMzI mAdi kSatrI kula utpanna baDe 2 rAjyAdhikArI hue jisakI sAkSI aneka jaina itihAsa granthoM tathA. kisI 2 majaina zAstroM va itihAsa manthoM sa bhI milatI hai / ___zAkaTAyana vyAkaraNa jisa kA mata kaI sthAno meM pANiniya vyAkaraNa ne bhI grahaNa kiyA hai jainAcArya kRta hI hai| tavA aura bhI aneka jaina bAkaraNa hai| nATaka, kAmya, sAhitya, koSa, nyAya, chanda, vyAkaraNa, gaNita, vaiSaka, jyotiSa, Adi aneka viSayoM ke jaina anya aba bhI aneka viSamAna haiM / isI TrekTake pUrva bhAga meM +01 meM mahA mahopAdhyAya rA. zatIcandra, vidyAbhUSaNa tathA mAnanIya mahA mahopAdhyAya paM0 rAmamitra zAtrI kA bhI sammatiyAM dekheN| Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (58) jaina jAti mahodaya pra0 prakaraNa. donoM bhASAbhoM ke jo vyAkaraNa prathama prastuta hue haiM ve jainiyoM hI ne kiye the / . (12) prAcIna kAla ke bhAratavarSIya itihAsa meM jainiyoM ne apanA nAma ajara amara rakkhA hai / / . (13 ) vartamAna zAnti ke samaya vyApAravRddhi ke kAryoMmeM agresara hokara inhoM ne ( jainiyoM ne ) apanA pratApa pUrNa rIti se sthApita kiyA hai| (14) hamAre jaina bAndhavo ke pUrvaja prAcIna kAlameM aise 2 smaraNIyakRtya kara cuke haiM to bhI, jainI kauna haiM, unake dharmake mukhya tatva kauna kauna se haiM. isakA paricaya bahuta hI kama logoM ko honA baDe Azcarya kI bAta hai / (15 ) " na gacche jaina maMdiram" * arthAt jainamaMdira meM praveza karane mAtra meM bhI mahA pApa hai, aisA niSedha usa samaya kaThoratA ke sAtha pAle jAne se jaina mandira kI bhIta kI ADa * kAraka bhASA kA bahuta barA vyAkaraNa zrI mahAkalaMka deva / racita raisa sAhabane chapA bhI diyA hai| parantu vaha saba viloyata ke viSA vilAsiyoM ne ma~gA liyA hai| isa deza meM milanA aba durlabha hai| isI TrekTa ke naM. 1 meM mahA mahopAdhyAya DA0 zatIzcandra ema0 e0 pI0 eca0 DI0, epha0 mAI0 mAra0 esa0 vidyAbhuSaNa kI sammati dekheN| * na paTheghAvanI bhASAM prANaiH kaNTa gatairapi / hastinA pIDaya mAnIpi na gacchejina mandiram // Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ janatara vidvAnoMkI sammatie. (59) meM kyA hai, isakI khoja kare kauna ? aisI sthiti hone se hI jaina dharma ke viSaya meM jhUThe gapoDe uDane lage / koI kahatA hai jainadharma nAstika hai, koI kahatA hai. bauddhadharma kA anukaraNa hai, koI kahatA hai jaba zaMkarAcArya ne bauddho kA parAbhava kiyA taba bahuta se bauddha punaH brAhmaNa dharma meM Agaye / parantu usa samaya jA thoDe bahuta bauddha dharma ko hI pakaDe rahe unhIM ke vaMzaja yaha baina haiM, koI kahatA hai ki jainadharma bauddhadharma kA zeSa bhAga to nahIM kiMtu hindU dharma kA hI eka paMtha hai / aura koI kahate haiM ki nama deva ko pUjane vAle jainI loga ye mUla meM Arya hI nahIM haiM kintu anAryoM meM se koI haiN| apane hiMdustAna meM hI Aja caukasi sau varSa pUrva se paDausa meM rahane vAle dharma ke viSaya meM jaba itanI ajJAnatA hai taba hajAroM kosa se paricaya pAnevAle va usase mano'nukUla anumAna gar3hanevAle pAzcimAtyoM kI ajJAnata para to ha~sanA hI kyA hai ! (16) RSabhadeva jainadharma ke saMsthApaka the yaha siddhAnta apanI bhAgavata se bhI siddha hotA hai / pArzvanAtha jainadharma ke saMsthApaka the aisI kathA jo prasiddha hai vaha sarvathA bhUla hai / aise hI barddhamAna arthAt mahAvIra bhI jainadharma ke saMsthApaka nahIM haiN| ve 24 tIrthakaro meM se eka pracAraka the| . (17) jainadharma meM ahiMsA tatva atyanta zreSTha mAnA gayA hai / bauddha dharma va apane brAhmaNa dharma meM bhI yaha tatva hai ta Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (60) jaina Ati mahodaya pra0 prakaraNa, thApi jainiyoM ne ise jisa sImA taka pahuMcA diyA hai vahAM taka adyApi koI nahIM gayA hai| . (18) apane dharma meM jisa prakAra 16 saMskAroM kA varNana hai usI prakAra jainiyoM meM 53 kriya hai, una meM bAlaka ke kezavAya arthAt zikhA rakhanA, pAMcaveM varSa meM upAdhyAya ke pAsa vidyAraMbha karanA, AThaveM varSa gale meM yajJopavIta (janeU) pahiranA brahmacarya pUrvaka vidyAbhyAsa karate rahanA ityAdi viSaya jaise apane dharmazAstra meM haiM vaise hI jaina zAstroM meM bhI haiM / parantu hama logoM meM jaise sampUrNa saMskAra nahIM kiye jAte haiM vaise hI jainiyoM kI bhI dazA hai, sekaDo jainI to yajJopavIta saMskAra taka nahIM karate / (16) jaina zAstroM meM jo yati dharma kahA gayA hai vaha atyanta utkRSTa hai isa meM kucha bhI zaMkA nhiiN| (20) jainiyoM me striyoM ko bhI yati dIkSA lekara paropakArI kRtyoM meM janma vyatIta karane kI AjJA hai / yaha sarvotkRSTa hai| hindu samAja ko isa viSaya meM jainiyoM kA anukaraNa bhavazya karanA caahiye| ___ (21) Izvara sarvajJa, nitya aura maMgala svarUpa hai, yaha jainiyoM ko mAnya hai parantu vaha hamArI pUjana va stuti se prasanna hokara hama para vizeSa kRpA karegA-ityAdi, aisA nahIM hai / Izvara sRSTi kA nirmAtA, zAstA yA saMhAra kartA na hokara atyanta pUrva avasthA ko prApta huA pAtmA hI hai aisA jaino mAnate hai / bhaka Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainettara vidvAnoMkI sammatie. (61) eva vaha Izvara kA astitva nahIM mAnate aisA nahIM hai| kintu Izvara kI kRti sambandhi viSaya meM unakI ora hamArI samajha meM kucha bheda hai / isa kAraNa jainI nAstika haiM aisA nirbala vyartha apavAda una vicAroM para lagAyA gayA hai| ataH yadi unheM nAstika kahoge to. na kartRtva na karmANi lokasya sRjati prabhuH / na karma phala saMyogaM svAbhAvastu pravartate // nAdatte kasya citpApana kasya sukRtyaM vibhuH / ajJAno nAvRtaM jJAnaM tena muhyanti jantavaH // * . aisA kahanevAle zrI kRSNajI kI bhI nAstikoM meM gaNanA karanA pdd'egii| . Astika va nAstika yaha zabda Izvara ke astitva saMbandha meM va kartRtva sambandha meM na jor3a kara pANInIya RSi ke sUtrAnusAraH paraloko'stIti matiryasyAstIti AstikaH / . paraloko nAstIti matiryasyAstIti nAstikaH / / *dekho zrInagavadgItA adhyAya 2 zloka 14, 15 isa kA marya:-paramezvara bagata kA kartRtva va karma ko utpanna nahIM karatA, isI prakAra karmoM ke phalakI yojanA bhI nahIM karatA, svabhAva se saba hotA hai / pa mezvara kisI kA pApa nahI letA aura na puNya letA hai| prajJAna ke dvArA jJAna para pardA para jAne se prANI mAtra moha me phasa cAte hai| Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (62) jaina jAtimahodaya pra0 prakaraNa. zraddhA kareM to jainiyoM para nAstikatva kA XAropa nahIM mA sktaa| kAraNa jainI paraloka kA astitva mAnane vAle hai / (22) sRSTi kA kartA koI Izvara hai ki nahIM, yaha viSaya prathama se hI bAda prasta hai / zAstrajJoM kA isa viSaya meM mAja taka ekamata nahIM huaa| (23 ) mUrti kA pUjana zrAvaka arthAt gRhasthAzramI karate haiM, muni nahIM karate / zrAvakoM kI pUjana vidhi prAya: hama hI logoM sarIkhI hai| (24 ) hamAre hAtha se jIva hiMsA na hone pAve isake liye jainI jitane Darate hai itane bauddha nahIM Darate / bauddha dharmI dezoM meM mAMsAhAra adhikatA ke sAtha jArI hai / " Apa svataH hiMsAna karake dUsare ke dvArA mAre hue bakare Adi kA mAMsa khAne meM kucha harna nahIM " aise subhIte kA ahiMsA tatva jo bor3oMne nikAlA thA vaha jainiyoM ko sarvathA svIkAra nhiiN| ___(25) bauddha dharma ke sambandha meM aneka grantha upalabdha hue haiM / isa dharma kA paricaya sava ko ho gayA hai / parantu jaina-- dharma ke viSaya meM vaisA abhI taka kucha bhI nahIM huA hai / bauddha... dharma cIna, tibeTa, jApAnAdi dezoM meM pracalita hone se aura vi. zeSa kara una dezoM meM use rAjyAzraya milane se usa dharma ke zAnoM x isa viSaya meM vizeSa jJAna prApta karane ke liye " jainiyoM ke nAstikA tva para vicAra " nAmaka pustaka dekheM / Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainettara vidvAnoMkI sammatie. ( 63 ) kA pracAra ati zIghna huA, parantu jainadharma jina logoM meM hai the prAyaH vyApAra vyavahAra meM lage rahane se dharma grantha prakAzana sarIkhe kRtya kI tarapha lakSa dene ke lie avakAza nahIM pAte isa kAraNa agaNita jaina grantha prakAzita paDeM hue haiM 1 (26) yUropiyana pranthakAro kA lakSa bhI adyApi isa dharma kI ora ikhicA huvA nahIM dikhAI detA / yaha bhI isa dharma ke viSaya meM una logo ke ajJAna kA eka kAraNa hai / ( 27 ) jainadharma ke kAna nirNaya sambandha meM dUsarI ora ke pramANa bhI Ane lageM haiM kolabruka sAhiba sarIkhe paNDitoneM bhI jainadharma kA prAcInatva svIkAra kiyA hai / itanA hI nahIM kintu ' bauddha dharma jainadharma se nikalA huA honA cAhie ' aisA vidhAna kiyA hai / misTara eDavarDa thAmsa kA bhI aisA hI mata hai / uparokta paMDItane " jaina dharma ' yA " azoka kI pUrva zraddhA nAmaka grantha meM isa viSaya ke jitane pramANa die haiM saba yadi yahAM para die jAya to bahuta vistAra ho jAyagA / z 1 (28) candragupta (azoka jisa kA potA thA ) svataH jaina thA isa bAta ko vaMzAvalI kA dRDha AdhAra hai / rAjA candragupta zramaNa arthAt jainaguru se upadeza letA thA aisI megasthanIja grIka itihAsakAra kI bhI sAkSI hai / x dekho IsI TrekTa ke pUrva bhAga meM puruSa ziromaNi paM0 bAla gaMgAdhara tilaka Adi mahAzayoM kI sammati / Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 64 ) jana jAti mahodaya pra0 prakaraNa. abulaphajala nAmaka phArasI pranthakAra ne "Azoka ne kAzmIra meM jainadharma kA pracAra kiyA " esA kahA hai / rAjataraMgiNI nAmaka kAzmIra ke saMskRta itihAsa kA bhI isa vijJAna kA AdhAra hai| (26) uparokta vivecana se aisA mAluma paDatA hai ki isa dharma meM sukSoM ko AdaraNIya jaMcane yogya aneka bAteM haiM / sAmAnya logoM ko bhI jainiyoMse adhika zikSA lenA yogya hai| jaina logoM kA bhAvikapana, zraddhA va audArya prazaMsanIya hai| (30) jainiyoM kI eka samaya hindustAna meM bahuta unnatAvasthA thI / dharma, nIti, rAjakArya, dhurandharatA, vAGmaya (zAstra jJAna va zAstra bhaMDAra ) samAjonnati Adi bAtoM meM una kA samAja itara janoM se bahuta Age thA / saMsAra meM aba kyA ho rahA hai isa aura hamAre jaina bandhu lakSa de kara caleMge to vaha mahatpada punaH prApta kara lene meM unheM adhika zrama nahIM pdd'egaa| ( 31 ) jaina va amerikana logoM se saMghaTana kara Ane ke lie bambaI ke prasiddha jaina gRhastha paraloka vAsI mi0 vIracanda gAMdhI amerIkA ko gaye the / vahAM unhoM ne jainadharma viSayaka paricaya karAne kA krama bhI sthita kiyA thaa| amerIkA meM gAMdhI philaoNsophikala sosAyaTI, arthAt jaina tatvajJAnakA adhyayana va pracAra karane ke lie jo samAja sthApita huIvaha unhIM ke parizrama kA phala hai| durdaivase mi0 vIracanda gAMdhI Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainettara vidvAnoki sammatie. (65) kA akAla mRtyu hone se ukta prAraMbha huA kArya apUrNa raha gayA hai, ityaadi| (7) perIsa (phrAnsa kI rAjadhAnI) ke DaoNkTara e. giranArane apane patra tA. 3-13-11 meM likhA hai ki manuSyoMkI tarakI ke lie jaina dharmakA caritra bahuta lAbhakArI hai yaha dharma bahuta hI asalI, svataMtra, sAdA, bahUta mUlyavAna tathA brAhmaNoM ke matose bhinna hai tathA yaha bauddha ke samAna nAstika nahIM hai| (8) jarmanI ke DAkTara jonsaharTala tA. 17-6-1908 ke patrameM kahate haiM ki maiM apane dezavAsiyoM ko dikhAuMgA ki kaise uttama niyama aura uce vicAra jainadharma aura jaina AcAryoM meM haiN| jainokA sAhitya bauddhoMse bahuta bar3hakara hai aura jyoM 2 maiM jainadharma aura usake sAhitya ko samajhatA hUM tyoM 2 maiM unako adhika pasaMda karatA huuN| (9) jainahitaiSI bhAga 5 aMka 5-6-7 meM mi. johannesahaTana jarmanI kI ciTThI kA bhAva chapA hai usameM se kucha vAkya udhRta. (1) jaina-dharma meM vyAkhyAna hue sudRDha nIti pramANikatA ke mUlatatva, zIla aura sarva prANIyoMpara prema rakhanA ina guNoM kI maiM bahuta prazaMsA karatA huuN| (2) jaina-pustako meM jisa ahiMsA dharmakI zikSA dI . hai use maiM yathArtha meM zlAghanIya samajhatA huuN| (3) garIba prArNAyoM kA duHkha kama karaneke lie jarmanI Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 66 ) jaina jAti mahodaya pra0 prakaraNa. meM aisI bahuta sI saMsthAe~ aba nIkalI haiM ( parantu jainadharma yaha kArya hajAroM varSoMse karatA hai / 19 ( 4 ) IsAI dharma meM kahA hai ki " apane pyAre logoM para aura apane zatruoM para bhI pyAra karanA cAhie parantu yUropase yaha prema kA tatva saMpUrNa jAtike prANiyoM kI aura vistRta nahiM huA. (10) pUrva khAnadeza ke kalekTara sAhiba zrIyuta oNToroyaphilDa sAhiba 7 disambara san 1914 ko pAcorA meM zrIyut vaccharAjajI rUpacaMdajI kI taraphase eka pAThazAlA kholane ke samaya Apane apane vyAkhyAna meM kahA ki jaina jAti dayAke lie khAsa prasiddha hai, aura dayAke liye hajAroM rUpayA kharca karateM haiM / jainI pahale kSatrI the, yaha unake cehare va nAmase bhI jAnA jAtA hai| jainI adhika zAntipriya haiM / ( jaina hitecchu pustaka 16 aMka 11 se ) 1 1 (11) muhammada hAphija saiyada bI. e. ela. TI. thiyaoNsaoNphikala hAIskula kAnapUra likhate haiM:- " maiM jaina siddhAMta ke sUkSmatatvoM se gaharA prema karatA hUM | dd (12) zrIyut tukArAma kRSNazarmA laTTu bI. e. pI. eca. DI. ema. Ara. e. esa. ema. e. esa. bI. ema. jI. o. esa. prophesara saMskRta zilAlekhAdike viSayakeM adhyApaka krInsa kaoNleja banArasa / syAdvAd mahAvidyAlaya kAzIke dazama vArzikotsava para diye hue vyAkhyAna meM se kuccha vAkya udhRta | " sabase pahale isa bhAratavarSameM " riSabhadevajI " nAmake Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainettara vidvAnoki samnatie. (67) maharSi utpanna hue| ve dayAvAna bhadra pariNAmI, pahile tIrthakara, hue jinhoMne mithyAtva avasthA ko dekhakara" samyagdarzana, samyagjJAna aura samyagcAritra rUpI mokSazAstra kA upadeza dayA / basayaha hI jinadarzana isa kalpameM huaa| isake pazcAt ajitanAthase lekara mahAvIra taka teisa tarthikara apane apane samayameM ajJAnI jIvoMkA moha aMdhakAra nAza karate the| (13) sAhityaratna DAkTara ravIndranAtha TAgora kahate haiM ki mahAvarine DIDIMga nAdase hindameM aisA saMdeza phailAyA ki:-dharma yahamAtra sAmAjika rUDhi nahi haiM parantu vAstavika satya haiM, mokSa yaha bAharI kriyAkAMDase nahiM milatA, parantu satya-dharma svarupameM Azraya lenese hI milatA hai / aura dharma aura manuSyameM koI sthAyI bheda nahIM raha sakatA / kahate Azcarya paidA hotA hai ki isa zikSAne samAjake hRdayameM jar3a karake baiThI huI bhAvanArUpI vighnoMko tvarAse bheda diye aura dezako vazIbhUta karaliyA, isake pazcAt bahuta samaya taka ina kSatriya upadezakoMke prabhAva balase brAhmaNoM kI sattA abhibhUta ho gaI thii| (14) TI. pI. kuppusvAmI zAstrI ema. e. AsisTenTa gavarnamenTa myujiyama taMjaurake eka aMgrejI lekhakA anuvAda " jaina hitaiSI" bhAga 10 aMka 2 meM chApA hai usameM Apane batalAyA hai ki:-- - (1) tIrthakara jInase jainiyoM ke vikhyAta siddhAMtokA pracAra huA hai Arya kSatriya the| Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (68) jaina jAti mahodaya pra0 prakaraNa. (2) jainI avaidika mAratiya-AryokA eka vibhAga hai / (15) zrI svAmI virUpAkSa baDIyara "dharmabhUSaNa ' paNDita' 'vedatIrtha ' ' vidyAnidhI' ema. e prophesara saMskRta kaoNleja indora sTeTa / ApakA 'jainadharma mImAMsA' nAmakA lekha citramaya jagata meM chapA hai use " jaina patha pradarzaka" AgarAne dipAvalI ke aMka meM udhRta kIyA hai usase kucha vAkya uddhRta / (1) IrSA dveSake kAraNa dharma pracAra ko rokanevAlI vipatti ke rahate hue jaina zAsana kabhI parAjita na hokara sarvatra vijayI hI hotA rahA hai| isa prakAra jisakA vali hai vai / arhatdeva ' sAkSAta paramezvara (viSNu) svarUpa hai isake pramANa bhI Arya pranthoM meM pAye jAte haiN| (2) uparokta ahaMta paramezvara kA varNanavedoM meM bhI pAyA jAtA hai| (3) eka baMgAlI bairiSTarane prekTikala pAya' nAmaka anya banAyA hai / usameM eka sthAna para likhA hai ki riSabhadevakA nAtI marIcI prakRtivAdI thA, aura veda usake tatvAnusAra hone ke kAraNa hI Rgveda Adi graMthoM kI khyAti usIke jJAnadvArA huI hai phalataH marIciRSI ke stotra, vedapurANa Adi grantho meM haiM aura sthAna 2 para jainatirthakaroM kA ullekha pAyA jAtA hai, to koI kAraNa nahIM ki hama vaidika kAla meM jainadharma kA astitva na maane| Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainettara vidvAnoM kI sammatie. (69) ( 4 ) sArAMza yaha haiM ki ina saba pramANoM se jainadharmakA ullekha hinduoM ke pUjya vedameM bhI milatA hai| (5) isa prakAra vedoMmeM jainadharma kA astitva siddha karanevAle bahutase mantra haiM / vedake sivAya anya pranthoM meM bhI jainadharma ke prati sahAnUbhUti prakaTa karanevAle ullekha pAye jAte haiN| svAmIjIne isa lekhameM veda, aura zivapurANAdike kaI sthAnoMke mUla loka dekara usapara vyAkhyA bhI kI hai| pachise jaba brAhmaNa logoMne yajJa AdimeM balidAna kara " mA hiMsAta sarvabhUtAni" vAle veda vAkyapara haratAla pheradI usa samaya jainiyoMne una hiMsAmaya yajJa yogAdikA uccheda karanA prAraMbha kiyAthA basa tabhIse brAhmaNoM ke cittameM jainoMke pratidveSa bar3hane lagA, parantu phira bhI bhAgavatAdi mahApurANoM meM bhagavAna riSabhadevake viSayameM gauravayukta ullekha mila rahA hai| .. (6) ambujAkSa sarakAra ema. e. bI. ela. likhIta " jainadarzana jaina dharma" jaina hitaiSI bhAga 12 aMka 6-10 meM chapA hai usameM ke kucha vAkya / (1) yaha acchI taraha pramANIta ho cukA hai ki jaina dharma bauddha dharmakI zAkhA nahiM hai / mahAvIra svAmI jaina dharmake sthApaka nahIM hai / unhone kevala prAcIna dharmakA pracAra kiyA hai| - (2) jainadarzanameM jIva tatvakI jaisI vistRta mAlocanA hai vaisI aura kisI bhI darzanameM nahiM hai| Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (7) jainajAtimahodaya pra0 prakaraNa. (3) hindI bhASAke sarvazreSTha lekhaka aura dhuraMdhara vidvAn paMDIt zrI mahAvIra prasAdajI dvivedIne prAcIna jaina lekhasaMgrahakI samAlocanA " sarasvatI" meM kI hai| usameMse kucha vAkya ye hai: (1) prAcIna Dhaheke hindU dharmAvalambI baDe baDe zAstrI taka aba bhI nahiM jAnate ki jainiyoM kA syAdvAda kisa ciDiyAMkA nAma hai / dhanyavAda hai jarmanI aura phrAnsa, iMglAMDa ke kucha vidyAnurAgI vizaSajhokoM jinakI kRpAse isa dharmake anuyAyiyoMke kIrtikalApakI khoja aura bhArata varSake sAkSara jainoM kA dhyAna AkRSTa hA yadi ye videzI vidvAn jainoM ke dharma graMthoM Adi kI AlocanA na karate / yadi ye unake kucha aMnthokA prakAzana na karate aura yadi ye jainoMke prAcIna lekhoMkI mahattA na prakaTa karate to hama loga zAyada Aja bhI pUrvavat hI ajJAnake aMdhakArameM hI DUbe rhte| .. (2) bhAratavarSa meM jaina dharma hI eka aisA dharma hai jisake anuyAI sAdhunoM ( munimoM ) aura prAcAryomeMse aneka janoMne dharmopadezake sAtha hI sAtha apanA samasta jIvana prantharacanA aura anya saMgrahameM kharca kara dIyA hai. (3) bIkAnera, jaisalamera aura pATana Adi sthAnoM meM hastalikhIta pustakoMke gADIyoM baste aba bhI surajIta pAye jAte hai / (4) akabara ityAdi mugala bAdazAhoMse jaina dharmakI kitanI sahAyatA pahuMcI, isakA bhI ullekha kaImeM haiN| Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainetara vidvAnoM kI sammatie. (71) (5) jainoMke saikaDoM prAcIna lekhoMkA saMgraha saMpAdana aura mAlocanA videzI aura kucha svadezI vidvAnoke dvArA ho cukI hai| unakA aMgrejI anuvAda bhI adhikAMzameM prakAzita ho gayA hai| (6) inDiyana enTIkerI, ipiprAphiyA inDIkA sarakArI gaijeTIyaroM aura prAkiyA laoNjikala riporTo tathA anya pustakoM meM jainoMke kitanehI prAcIna lekha prakAzita ho cuke hai / bUlara, kosesa kisTe vilsana, hUlaza, kelaTara aura kIlahAna Adi videzI purAtatvajJoMne bahutase lekhoMkA uddhAra kiyA hai| ... (7) perIsa ( phrAnsa ) ke eka phrenca paMDita gerinATane akelehI 1207 I0 takake koI 850 lekhoMkA saMgraha prakAzita kIyA hai tathApi hajAroM lekha abhI aise paDe hue hai jo prakAzita nahIM hue. (8) inDIyana rivyU ke akTobara san 1920 ke aMkameM madrAsa presIDensI kaoNleja ke philosophIkA prophesara mi. e. cakravartI ema. e. ela. TI. likhita " jaina philaoNsophI " nAmake ArTikala kA gujarAtI anuvAda mahAvIra patrake pauSa zuklA 1 saMvat 2448 vIra saMvat ke aMkameM chapA hai usameM se kucha vAkya udhdhRta / ( 1 ) dharma ane samAjanI sudhAraNAmAM jainadharma bahu agatyano bhAga bhajavI zake che. kAraNa yA kArya mATe te utkRSTa rIte lAyaka the. - (2) prAcAra pAlanamAM jaina dharma ghaNo pAgala vadhe che. bhane bIjA pracalita dharmone to saMpUrNatAnuM bhAna karAve che, koI dharma Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (72) jaina jAti mahodaya pra0 prakaraNa. mAtra zraddhA ( bhaktI ) upara to koi jJAna upara ane koi valI mAtra cAritra uparaja bhAra mUke che, parantu jaina dharma e traNenAM samanvaya bhane sahayogathIja AtmA paramAtmA thAya che ema spaSTa jaNAve che. (3) riSabhadevajI 'Adijina' 'Adizvara' bhagavAnnA nAme paNa bhoLakhAya che. bhRgvedanI sUktImAM temano aheta tarIke ullekha thaelo che. jaino temane prathama tIrthakara mAne che. (4) bIjA tIrthaMkaro badhA patrIyoMja hatA. (5) zrIyut bAbU caMpatarAyajI jaina bairiSTara eTa-laoN haradoi sabhApati, zrI bha. di. jaina mahAsabhAkA 36 vA adhivezana lakhanaune apane vyAkhyAnameM jaina dharmako bauddha dharmase prAcIna honeke pramANa diye haiM usase udhdhRta / (1) insAyaklopeDiyAmeM yUropIyana vidvAnone dikhAyA hai ki jaina dharma bauddha dharmase prAcIna hai aura bauddha matane jaina dharmase unakI do paribhASAeM azrAva va saMvara lelI hai aMtima nirNaya ina zabdoMmeM diyA hai ki: jainI loga ina paribhASAoM kA bhAba zabdArthameM samajhate hai aura mokSa prAptike mArgake saMbaMdha inhe vyavahRta karate haiM (pAzravoM ke saMvara aura nirjarAse mukti prApta hotI hai ) aba yaha paribhASAe utanI hI prAcIna hai jitanA ki jaina dharma hai / kAraNa ki bauddhoMne isase atIva sArthaka zabda prAzravako le liyA hai / aura dharmake samAna hI usakA vyavahAra kIyA hai / parantu zabdArthameM, nahIM kAraNa kI Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainetara vidvAnoM kI sammatie. ( 73 bauddha loga karma sUkSma pudgala nahIM mAnate hai jisameM karmokA zrAzrava ho sake / saMvarake sthAnapara ve zrAzravako vyavahRta karate haiM / prava yaha pratyakSa hai ki bauddha dharmameM zrAzrava kA zabdArtha nahiM rahA / isI kAraNa yaha Avazyaka hai ki yaha zabda bauddhoM meM kisI anya dharmase jisameM yaha yathArtha bhAvame vyavahRta ho arthAt jaina dharmase liyA gayA hai / bauddha saMvarakA bhI vyavahAra karate hai arthAt zIla saMvara aura 1 kriyA rUpameM saMvarakA yaha zabda brAhmaNa zrAcAryo dvArA isa bhAvameM vyavahRta nahIM hue hai ataH vizeSatayA jana dharmase liye gaye hai / jahAM yaha apane zabdArtha rUpameM apane yathArtha bhAvako prakaTa karate hai / isa prakAra eka hI vyAkhyA se yaha siddha ho jAtA hai ki jaina dhamakA kAya siddhAMta jaina dharmameM prAraMbhika aura akhaMDIta rUpameM pUrva se vyavahRta hai aura yaha bhI siddha hotA hai ki jaina dharma bauddha dharmase prAcIna hai. ( jaina bhAskarodaya san 1904 I. se udhdhRta. ) ityAdi jaina dhamakI prAcInatA svataMtrA aura vizAlatA ke viSaya kotaka sammatie milatI hai aura jaise jaise itihAsakI khoja hotI jAvegA vaise vaise jaina dharmakI mahatvattA siddha hotI jAyagIM. aura vidvAnoM kA yaha khyAla avazya ho jAyagA ki jaganako duHkhoM se mukta kara saccA sukhakA denevAlA eka jaina dharma hI hai. zam. - iti jaina jAtimahodaya prathama prakaraNa samAptam . Page #247 -------------------------------------------------------------------------- Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jAtimahodaya / [ dvitIya prakaraNa ] - 8000000000000000000*****.DOG........DOC0000 Page #249 -------------------------------------------------------------------------- Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI ratnaprabhAkara zAna puSpamAlA puSpa naM. 104. zrI ratnaprabhasUrIzvara sadgurubhyo namaH atha zrI . jaina jAti mahodaya. -*00000* prakaraNa dUsarA. - (cauvIsa tIrthakaroMkA saMkSipta varNana ) * jaise kAlakA Adi anta nahIM hai vaise sRSTikA bhI Adi anta nahIM hai arthAt sRSTikA kartA-hartA koi nahIM hai| anAdikAlase pravAharUpa calI AtI hai aura bhaviSyameM anantakAla taka aise hI saMsAra calatA rhegaa| isakA anta na to kabhI huvA aura na kabhI hogA. - sRSTimeM caitanya aura jar3a evaM mukhya do padArtha hai Aja jo gharAcara saMsAra dIkhAi detA hai vaha saba caitanya aura jar3a vastukA paryAyarUpa hai / kAlakA parivartanase kabhI unnati kabhI avanati huvA karatI hai usa kAlakA mukhya do bheda hai (1) utsarpiNI (2) avasarpiNI / ina donoMkoM mIlAneseM kAlacakra hotA hai esA anantra kAlacakra bhUtakAlameM ho gaye aura anaMte hI bhaviSyakAlameM hogA nAste kAlakA Adi anta nahIM hai / jaba kAlakA Adi anta Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2) jaina jAti mahodaya. nahIM hai taba kAlakI gINanA karanevAlA saMsAra ( sRSTi ) kA bhI . Adi anta nahIM honA svayaMsiddha hai / (1) utsarpiNI kAlake andara varNa gandha rasa sparza saMhanana saMsthAna jIvoMkA AyuSya aura zarIra (dehamAna ) Adi saba padAthoMkI kramazaH unnati hotI hai| (2) avasarpiNI kAlameM pUrvokta saba bAtoMkI kramazaH avanati hotI hai para unnati aura avanati hai vaha samUhApekSA hai na ki vyakti apekSA / utsarpiNI kAla apanI caramasImAtaka pahu~ca jAtA hai taba avasarpiNI kAlakA prAraMbha hotA hai aura avasarpiNI kAla apanI Akhira hadapara calA jAtA hai taba phIra utsarpiNI kAlakI zaruAta hotI hai kramazaH isI kAlacakraseM sRSTikI unnati aura avanati huvA karatI hai| jaba samayakI apekSA kAla anaMtA ho cukA hai taba itihAsa bhI itanA hI kAlako honA eka svabhAvI vAta hai paraMtu vaha kevalI gamya hai na ki eka sAdhAraNa manuSya use kaha sake va likha sake / jaise hindUdharmameM kRtayuga, tretAyuga, dvAparayuga aura kalayugase kAlakA parivartana mAnA hai, vaise hI jainadharmameM pratyeka utsarpiNI-avasarpiNIke che che hisse (ArA) dvArA kAlakA parivartana mAnA gayA hai| (1) utsarpiNIke che hisse ( 1 ) duHSamAduHSama (2) duHSama ( 3 ) duHSamAsuSama (4) suSamAduHSama (5) suSama (6) suSamAsuSama. isa kAlakA svabhAva hai ki vaha duHkhakI carama Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAla vibhAga. (3) mImAseM praveza ho kramazaH unnati karatA huvA sukhakI caramasImA taka pahu~cake khatama hojAtA hai bAda avasarpiNIkA prAraMbha hotA hai| (2) avasarpirNAke ke hisse ( 1) sukhamAsukhama (2) suSama ( 3 ) suSamAduHkhama (4) duHSamAsuSama (5) duHSama (6) duHpamAduHpama. isa kAlakA svabhAva hai ki vaha sukhakI caramasImAse praveza ho kramazaH avanati karatA huvA duHkhakI caramasImA taka pahu~cake khatama hojAtA hai / bAda phira utsarpiNI kAlakA prAraMbha hotA hai| evaM ekake antame dUsarI ghaTamAlakI mAphIka kAla ghUmatA rahatA hai| vartamAna samaya jo varata rahA hai vaha avasarpiNI kAla hai| Aja maiM jo kuccha likha rahA hUM vaha isI avasarpiNI kAlake che hissoMke liye hai / ___ avasarpiNI kAlake ke hissomeM pahalA hissAkA nAma supamAsupamArA hai. vaha cyAra koDAkoDa sAgaropamakA hai usa samaya bhUmikI sundaratA sarasAi va kalpavRkSa baDe hI manohara-alaukika the usa samayake manuSya acche rUpavAna, vinayavAn , saralasvabhAvI, bhadrika pariNAmI, zAntacitta, kapAyarahita, mamatvarahita, padacArI, tIna gAukA zarIra, tIna palyopamakA AyuSya, doso chapanna pAsa asthi, asI masI kasI, karmarahita daza prakArake kalpavRkSa manaicchita bhogopabhoga padArthase jinako saMtuSTa karate the una yugalamanuSyoM (dampati) se eka yugala paidA hotA thA / vaha 46 dina usakA pratipAlana kara ekakoM chIMka dUsareko ubAsI Ate hI svarga pahu~ca jAte the pIche rahA huvA yugala yuvaka honepara dampati sA varatAva svayaM hI karalete the kAraNa ki usa jamAnemeM bahanabhAikI saMjJA na honese kaha doSita Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 4 ) jaina jAti mahodaya. bhI nahI kahalAte the usa jamAneke siMha vyAghrAdi pazu bhI bhadrika. vairabhAvarahita, zAntacittavAle hI the jaise jaise kAla nirgamana hotA rahA vaise vaise varNa gandha rasa sparza saMhanana saMsthAna dehamAna AyuSyAdi sabameM nyUnatA hotI gii| yaha saba avasarpiNI kAlakA hI prabhAva thA / ( 2 ) dUsarA hissAkA nAma suSamArA vaha tIna kroDAkroDa sAgaropamakA thA isa samaya bhI yugalamanuSya pUrvavat hI the para inakA dehamAna do gAu aura AyuSya do palyopamakA thA pratipAlana 64 dina pAsa asthi 128 aura bhI kAlake prabhAva se saba vAtoM meM kramazaH hAni hotI AI thI / ( 3 ) tIsarA hissAkA nAma suSamaduH SamArA yaha do koDA koDa sAgaropamakA thA eka palyopamakA AyuH eka gAu kA zarIra 79 dina pratipAlana 64 pAsAsthi Adi kramazaH hAni hotI rahIM isake tIna hissoM se do hissA taka to yugaladharmma barAbara calatA rahA para pIcchalA hissA meM kAlakA prabhAvaseM kalpavRkSa phala denemeM saMkoca karane lage isa kAraNa seM yugala manuSyoM meM mamatvabhAvakA saMcAra huvA jahAM mamatvabhAva hotA hai| vahAM kaleza honA saMbhAvita hai jahAM kleza hotA hai vahAM insApha kI bhI paramAvazyaktA huvA karatI hai / yugala manuSya eka esA nyAyadhIza kI talAsI meM the usa samaya eka yugala manuSya ujjvala varNa ke hastI para savArI kara idhara-udhara ghUmatA thA yugalamanuSyoMneM socA ki yaha sabase baDA manuSya hai kAraNa kI isa ke pahale kIsI yugalamanuyoMneM savArI nahIM karI thI saba yugala manuSya ekatra ho "" 66 Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yugala manuSya. (5) usa savArIvAlA yugalako apanA nyAyAdhIza banAke usakA nAma vimalavAhana " rakhadiyA kAraNa usake bAhana supheda ( vimala ) thA jaba koi bhI yugalamanuSya apani maryAdAkA ullaMghana kare taba bahI * vimalabAhana' usako daMDa deneko 'hakAra' daMDa nIti mukarara karI tadAnusAra kaha detA ki heM ! tumane yaha kArya kIyA ? itane para vaha yugala lajjita vilajjita ho jAtA aura tAma umara taka phIrameM esA anucita kArya nahIM karatA thA / kitane kAla to ismeM nirgamana ho gayA / bAda vimala bAhana kulakara ki caMdrayazA bhAryAseM cakSuSmAna nAmakA putra huvA vaha bhI apane pitAke mAphIka nyAyAdhIza ( kulakara ) huvA. usaneM bhI 'hakAra' nItikA hI daMDa rakhA : mAna kI caMdrAkrAntA bhAryAse yazasvI nAmakA putra huvA vaha bhI apane pitA sthAna kulakara huvA para isake samaya kalpavRkSa bahuta kama ho gayA jisme bhI phala denemeM bahuta saMkIrNatA honeseM yugalamanuSyoM meM ora bhI kleza bar3ha gayA hakAra' nItikA ullaMghana hone lagA taba yazasvIne hakArako baDhAke makAra' nIti banAI agara koi yugalamanuSya apanI maryAdAkA ullaMghana kare use ' makAra' daMDa arthAt makaro' isase yugala manuSya baDe hI lajjitavilajjita hokara vaha kAma phira kadApi nahIM karate the / yazasvI ki rUpAstriseM abhicaMdra nAmakA putra huvA vaha bhI apane pitAkI mAphIka kulakara huA usake samaya hakAra makAra nIti daMDa rahA abhicaMdrake pratirUpA nAmakI bhAryA se prasena jIta nAmakA putra paidA huvA vaha bhI apane pitA ke sthAna kulakara huA isake samaya kAlakA ora bhI prabhAva baDha gayA ki isakoM .. * * Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jAti mahodaya. 'hakAra'' makAra' se baDha ke 'dhikAra' nIti banAnI par3I arthAt maryAdA ullaMghanevAle yugaloMko 'dhIkAra' kahaneMseM vaha lajjitavilajita ho phira dUsarIvAra esA kArya nahIM karatA thA prasenajItakI cakSuSkAntAtrise marudeva nAmakA putra huvA. vaha bhI apane pitAke sthAna kulakara ho tInoM daMDa nItiseM yugalamanuSyoMko insApha detA rahA marudevakI bhAryA zrIkAntA ki kukSIse nAbhI nAmakA putra huvA vaha bhI apane pinAke padapara kulakara huvA isake samaya bhI tIno prakArakI daMDa nIti pracalitathI para kAlakA bhayaMkara prabhAva yugalamanuSyoMpara isa kadarakA huvA ki vaha hakAra makAra dhIkAra esI tInoM prakArakI daMDa nItiko ullaMghana karanemeM amaryAdita ho gaye the usa samaya kalpavRkSa bhI bahuta kama ho gaye jo kucha rahe the vaha bhI phala denemeM itanI saMkIrNatA karate the ki yugalamanuSyoMmeM bhogopabhoga ke liye pracura kaSAyakA prAdurbhAva hone laga gaye |kucchanyUna makAra saM. kulakara. - bhAryA. | pitA. mAtA. | AyuSya.| dehamAna. | daMDanIti. |palyopamake 1 vimalavAhana caMdrayazA dazameaMza hakAra cakSuSmAna , caMdrakAntA, vimalabAhana | caMdrayazA yazasvI svarUpA / cakSuSmAna | caMdrakAntA abhicaMdra / pratirUpA yazasvI svarUpA 5 prasenajIta cakSukrAntA, abhicaMdra pratirUpA | marudeva zrIkAntA prasenajIta | cakSukAntA nAbhirAjA | marudevA | marUMdava |zrIkAntA dhIkAra Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavAn RSabhadeva. . yadyapi jainazAstrakAroMne yugalamanuSyoMkA va kulakaroMkA viSaya savistara varNana kIyA hai para maiMne mere uddezAnusAra yahAM saMkSiptaseM hI likhA hai agara vistAraseM dekhane kI abhilASA ho una jJAnapremiyoMkoM zrI jambudvipaprajJaptisUtra jIvAbhigamasUtra AvazyakasUtra aura tripaSTi zalAkA puruSa caritrAdi granthoMseM dekhanA cAhiye / iti bhogabhUmi manuSyoMkA saMbandha // sarvArthasiddha vaimAnameM rAjA vajrajaMghakA jIva jo devatA thA vaha tetIsa sAgaropamakI sthitiko pUrNa kara ikSvAku bhUmipara nAbhIkulakarakI marUdevA bhAryAke pavitra kukSImeM AsADha vada 4 koM tIna jJAna saMyukta avatIrNa huve mAtAne vRSabhAdi 14 svapne dekhA nAbhIkulakara va indrane svapnoMkA phala kahA-zubha dohalA pUrNa karate hue caita vada 8 ko bhagavAnakA janma huvA 56 digkumArikAoMne sUtikAkarma kiyA aura 64 indroMne sumeru giripara bhagavAnakA snAtramahotsavavaDe hI samArohake sAtha kIyA | vRSabhakA svapnasUcita bhagavAnakA nAma vRSabha yAni RSabhadeva rakhA / indra jaba bhagavAnake darzanako AyA taba hAthameM itu (selaDIkA sAMThA ) lAyA thA aura bhagavAnko AmantraNa karanepara prabhune grahana kIyA vAste indrane ApakA ikSvAkuvaMza sthApana kIyA / sumaMgalA-bhagavAnake sAtha yugalapane janma liyA thA / . sunaMdA-eka nUtana yugala tADa vRkSa nice beThA thA usa tADa kA phala laDakAke komala sthAnapara paDanese laDakA mara gayA bAda Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 8 ) jaina jAti mahodaya. laDakIko nAbhIrAjAke pAsa pahu~cA dI / ina dono ( sumaMgalA aura sunaMdA ) ke sAtha bhagavAn kA pANigrahaNa huA. yaha pANigrahaNa pahalA pahala hI huvA thA jisake saba vyavahAra vidhi vidhAna puruSoMkA karttavya indrane aura auratoMkA kAryya indrANine kIyA thA jaba se yugala dharmmabandha ho saba yugalamanuSya isa rItIse pANigrahaNa karane lageM / idhara kalpavRkSa prAyaH sarva naSTa ho jAnese yugala manuSyoM me adhikAdhika kleza baDhane lagA nAbhIkulakara hakAra makAra dhIkkAra daMDa denepara bhI kSudhAtura yugala maryAdAkA vAravAra bhaMga karane lageM yugalamanuSyoM ne nAbhIrAjAse eka rAjA banAnekI yAcanA karI uttara meM yaha kahA ki " jAo tumAre rAjA RSabha hogA " isa avasara meM indra bhagavAnkA rAjaabhiSeka karanekA saba rItirIvAja yugalamanuSyoM ko batalAyA aura svaccha jala lAnekA Adeza dIyA taba yugala pANilAneko gayA bAda indrane rAjasabhA rAjasiMhAsana rAjAke yogya vastrAbhUNoM se bhagavAnko alaMkRta kara siMhAsanapara virAjamAna kara dIye / yugalamanuSya jalapAtra lAye bhagavAnko sAlaMkRta dekha pairoMpara jalAbhiSeka kara dIye taba indrane yugaloM ko vinIta kaha kara svargapurI sadRza 12 yojana laMbI 6 yojana cauDI vinItA nAmakI nagarI vasAI usake dekhAdekha anya nagara grAma vasanA prAraMbha huvA. bhagavAnkA ikSvAkuvaMza thA / jinako koTavAla padapara niyukta kiyA unakA ugravaMza, jinako baDA mAnA unakA bhogabaMza, jinako maMtripadapara mukarara kiyA unakA rAjanvaMza zeSa jana Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ puruSoM ki 72 kalA. (9) nAkA kSatriyavaMza sthApana kiyA jabase kula va vaMzoki sthApanA huI zeSa kula va vaMza inoke andarase kAraNa pA pAke pragaTa huve hai / bhagavAnne yugala manuSyoMkA pratipAlana karanemeM va nItidharmakA pracAra karanemeM kitanA hI kAla nirgamana kIyA usake daramyAna bhagavAnke bharata bAhubalAdi 100 putra aura brAhmI sundarI do putriyoM hui thii| bharata bAhubalAdiko puruSoMki 72 kelA aura brAhmI sundarIko striyoMkI 64 kelA va aThArA prakArakI lIpI batalAI ... 1 puruSoMkI 72 kalA, likhanekIkalA, paDhanekIkalA, gaNitakalA, gItakalA, mRtyakalA, tAlabajAnA, paTehabajAnA. mRdaMgabajAnA, vINAbajAnA, vaMzaparIkSA, bherIparIkSA, gajazikSA, turaMgazikSA, dhAturvAda, dRSTivAda, maMtravAda, balipalitavinAza, ratnaparIkSA, nArIparIkSA, naraparIkSA, chaMdabaMdhana, tarkajalpana, nItivicAra, tatvavicAra, kavizakti, jotiSazAstrakAjJAna, vaidyaka, SaDbhASA, yogAbhyAsa, rasAyaNavidhi, aMjanavidhi, aDhArahaprakArakI lipi, svapnalakSaNa, iMdrajAladarzana, khetIkaranI, bANijyakaranA, rAjAkI sevA, zakunavicAra, vAyustaMbhana, agnistabhana, meghavRSTi, vilepanavidhi, madanavidhi, Urdhvagamana, ghaTabaMdhana, ghaTabhramana, patracchedana, marmabhedana, phalAkarSaNa, jalAkarSaNa, lokAMcAra, lokaraMjana, praphala vRkSoMko saphala karanA, khAbaMdhana, churIbaMdhana, mudrAvidhi, lohajJAna, dAMtasamAraNe, kAlalakSaNa, citrakaraNa, bAhuyuddha, muSTiyuddha, daMDayuddha, dRSTiyuddha, khaDgayuda, vAgayuddha, gAruDavidyA, sarpadamana, bhUtamaIna, yogasodravyAnuyoga, akSarAnuyoga, myAkaraNa, auSadhAnuyoga, varSajJAna / / 2 aba strIyokI causaTha kalA-nRtyakalA, aucityakalA, citrakalA. vAditrakalA, maMtra, taMtra, jJAna, vijJAna, daMbha, jalantaMbha, gItajJAna, tAlajJAna, meghavRSTi, phalavRSTi, bhArAmAropaNa, kAragopana, dharmavicAra, zakuna vicAra, kriyAkalpana , saMskRtajalpana, prasAdanIti, dharmanIti, varNikAvRdhi, svarNasiddhi, tailasurabhIkaraNa, lIlAsaMcaraNa, gajaturaMgaparIkSA, strIpuruSake lakSaNa, kAmakriyA, aSTAdaza lipipariccheda, tatkAlabuddhi, Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (10) jaina jAti mahodaya. jinase saMsAravyavahArakA saba kArya pracalIta huvA arthAt Aja saMsArabharameM jo kalAoM va lIpiyoM cala rahI hai vaha saba bhagavAn RSabhadevakI calAi hui kalAoMke antargata hai na ki koi navina kalA hai| hA~ kabhI kIsI kalA va lIpIkA lopa honA aura phIra kabhI sAmagrI pAke pragaTa honA to kAlake prabhAvase hotA hI zrAyA hai| __ bhagavAnake calAyA huvA nIti dharma-saMsArakA prAcAra vyavahAra kalA kauzalyAdi saMpUrNa AryavratameM phaila gayA manuSya asI masI kasI Adi karmase sukhapUrvaka jIvana calAne lage para AtmakalyANake liye laukikadharmake sAtha lokottara dharmaki bhI . paramAvazyaktA hone lgii| bhagavAnake AyuSyake 83 lakSapUrva isI saMsAra sudhArane meM nikala cuke taba laukAntikadevane Ake arja karI ki he dInoddhAraka ! Apane jaise nItidharma pracalita kara kleza pAte huve yugalamanuSyoMkA uddhAra kiyA hai vaise hI aba AtmIka dharma prakAza kara saMsArasamudrameM paribhramana karate huve jIvoMkA uddhAra kijiye ApakI dIkSAkA vastuzuddhi, vaidyakakriyA, suvarNaratnabheda, ghaTabhrama, sAraparizrama, aMjanayoMga, cUrNayoga, hastalAghava, vanapATava, bhojyavidhi, vANijyavidhi, kAvyazakti, vyAkaraNa, zAlikhaMDana, mukhamaMDana, kathAkathana. kusumaguMthana, varaveSa, sakalabhASA vizeSa, bhabhidhAnaparijJAna, AbharaNa pahanane, bhRtpopacAra, gRhyAcAra, zADhyakaraNa, paranirAkaNa, dhAnyaraMdhana, kezavaMdhana, vINAvAdInAda, vitaMDAvAda, aMkavicAra, lokavyavahAra, aMtyAkSarikA, isake sivAya naunArU naukArU jo kuMbhakAra sutAra nAi darajI chIpA mAdikI kalAo arthAt yoM kahe to duniyoMkA saba vyavahAra ho bhagavAn AdinAthane hI calAyA thA / Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIkSA va varSidAna. ( 11 ) samaya A pahu~cA hai arthAt kuccha nyUna aThArA kroDAkroDa sAgaro pamase mokSamArga bandha ho rahA hai usako Apa phIrase cAlu karAve / bhagavAn dIkSAkA avasara jAna eka varSa taka ( varSidAna ) ati udAra bhAvanAse dAna dIyA, bharatako vinItAkA rAja bAhuba - lIko takSazIlAkA rAja aura saMga vaMga kuru puMDU cedi sudana mAgadha aMdhra kaliMkabhadra paMcAla dazArNa kauzalyAdi putroMko pratyeka dezakA rAja dedIyA. putroMkA nAma thA vaha hI nAma dezakA paDa gayA, bhagavAn ki dIkSAke samaya causaTha indra saparivAra Ake bar3A bhArI dIkSA mahotsava kIyA bhagavAn 4000 puruSoMke sAtha caita vada 8 ke dina siddhoMko namaskArapUrvaka svayaM dIkSA dhAraNa kara lI / pUrvajanmameM bhagavAnne antarAya kairmopArjana kIyA thA vAste bhagavAn bhikSAke liye paryaTana karane para bhI eka varSa taka bhikSA na mI kAraNa bhagavAna ke pahalA koI isa rItIse bhikSA lenevAlA thA hI nahIM aura usa samayake manuSya isa bAtako jAnate bhI nahIM the ki bhikSA kyA cIja hotI hai ? hA~ hasti azva ratna mAraNaka mautI aura sAlaMkRta sundara bAlAoMkI bheTeM vaha manuSya karate the para bhagavAnko inase koi bhI prayojana nahIM thaa| usa eka varSake aMdara jo 4000 ziSya the vaha kSudhA piDita ho jaMgalameM jAke phalaphUla kanda mUlAdikA bhojana kara vahAMhI rahane lage. kAraNa ucca kulina manuSya saMsAra tyAgana kara phIra usako svIkAra nahIM karate hai vaha saba jaMgalo meM raha kara bhagavAn RSabhadevakA dhyAna karate the / 1 kIsI kAla meM 500 baladoMke muMhapara chIkIyoM bandhA ke antarAya karma bAndhA thA / Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (12) jaina jAti mahodaya. eka varSa ke bAda bhagavAn hastanApuranagarameM padhAre vahAM bAhuvalIkA pautra zreyAMsa kumArake hAthase vaizAkha zuda 3 ko iturasakA pAraNa kIyA devatAoMne ratnAdi paMca padArtha ki varSA karI tabase vaha manuSya muniyoMkoM dAna denekI rIti jAnane lageM. yaha hAla sunake 4000 jaMgalavAsi muni phakta kaccha mahAkaccha varja ke kramazaH saba bhagavAn ke pAsa Ake apane saMyama tapase AtmakalyANa karane laga gye| bhagavAn chadmasthapane bAhubalI ki takSazIlA ke bAhara padhAre bAhubalIko khabara honepara vicAra kiyA ki prabhAtako meM vaDe ADambarase bhagavAnko vandana karaneko jAuMgA para bhagavAn subaha anyatra vihAra kara gaye usa sthAna bAhubalIne bhagavAn ke caraNa pAdukAoM kI sthApanA karI vaha tIrtha rAjA vikrama ke samaya taka mojuda thA bAda mlecchoMne naSTa kara dIyA. kramazaH bhagavAn 1000 varSa chadmastha rahai aneka prakArake tapazcaryAdi karate huve pUrvopArjita kokA kSaya kara phAgaNa vada 11 ko purimatAla udyAnameM divya kaivalyajJAna kaivalyadarzana prApta kara lIyA Apa sarvajJa ho sakala lokAloka ke bhAvoMko hastAmalakakI mAphIka dekhane laga gaye. bhagavAnko kaivalyajJAna huvA usa samaya sarva indramaya devIdevatAoM ke kaivalya mahotsava karaneko Aye mahotsavakara samavasaraNa kI racanA karI yAni eka yojana bhUmimeM ratna, suvarNa, cAMdI ke tIna gaDha banAye upara ke madhyabhAgameM sphaTika ratnamaya siMhAsana banAyA. pUrva dizAmeM bhagavAn virAjamAna huve zeSa tIna dizA Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jAti mahodaya Gdelali bhikSArtha bhramaNa karate dIrgha tapasvI prabhu RSamadeva varSa dinakI tapasyA ke bAda zreyA~sa kumAra ke dvArapara A pahuMce kumArane divya jJAnase bhagavAna ko ikSurasakA dAna diyA; devI devatAoMne duMdubhInAda se puSpa suvarNAdikI vRSTi kI. Jukshmi Art, Bombay.8 Page #263 -------------------------------------------------------------------------- Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kevalya mahotsava. (13) omeM indrakA Adezase vyantaradevone bhagavAn ke sadRza tIna pratibiMba ( mUrtiyoM ) virAjamAna kara dI cotarapha ke daravAjAse zrAnevAle sabako bhagavAnkA darzana hotA thA aura saba lauka jAnate the ki bhagavAna hamAre hI sanmukha hai yojana pramANa samavasaraNameM svaccha jala sugandha puSpa aura dazAMgI dhUpa vagairaha saba devoMne tIrthakaroM kI bhakti ke liye kIyA thaa| ____ bhagavAn ke cAra atizaya janmase, ekAdaza jJAnotpannase aura 16 devakRta evaM cauMtIsa atizaya va anaMta jJAna anaMta darzana anaMta cAritra anaMta labdhi azokavRkSa bhAmaMDala sphiTaka siMhAsana AkAzameM devavANi (udghoSaNA ) pAMca varNake ghuTane prammaNe puSpa tInachatra causaTa indra dono tarpha camara kara rahai ityAdi asaMkhya deva devi nara vidyAdharose pUjita jinoke guNa hI agamya hai ? - idhara mAtA marUdevA cirakAlase RSabhadevakI rAha dekha rahIthI kabhI kabhI bharatako kahA karatI thI ki he bharata ? tu to rAjameM magna ho rahA hai kabhI mere putra RSabha ki bhI khabara maMgavAi hai ? usakA kyA hAla hotA hogA ? ityaadi| bharata mahArAjA ke pAsa eka tarapha se pitAjIko kaivalyajJAnotpanna ki vadhAI Ai. dUsarI tarapha AyudhazALAme cakraratna utpanna hone kI khuza khabara mIlI, tIsarI tarapha putra prApti ki vadhAI mIlI. aba pahelA mahotsava kisakA karanA cAhiye ? vicAra karane para yaha nizcaya huvA ki putra aura cakraratna to punyAdhina hai isa Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (14) jaina jAti mahodaya. bhavameM paudgalika sukha denevAlA hai para bhagavAn sacce Atmaki sukha arthAt mokSa mArga ke dAtAra hai vAste pahile kaivalyajJAnakA mahotsava karanA jarUrI hai idhara mAtA marUdevAko bhI khabara de dI ki ApakA pyArA putra vaDA hI aizvarya saMyukta purimatAlodyAnameM padhAra gaye hai yaha suna mAtA snAna majana kara bharatako sAtha le hassIke upara ho meM baiTha ke putradarzana karaneko samavasaraNameM AI bharatane uMcA hAtha kara dAdIjIko batalAyA ki vaha ratnasiMhAsanapara Apake putra RSabha deva virAjamAna hai mAtAne prathama to snehayukta bahuta upAlaMbha dIyA. bAda vItarAga kI mudrA dekha AtmabhAvanA va kSapakazreNi aura zukla dhyAna dhyAtI huI ko kaivalyajJAna kaivalyadarzAtpanna huvA, asaMkhyAta kAlase bharatakSetrake liye jo mukti ke darvAje bandha the usako kholane koM arthAt nAzamAna zarIrako hastIpara choDa sabase prathama Apa hI mokSameM jA virAjamAna hui mAno RSabhadeva bhagavAn apanI mAtAko mokSa bhejane ke liye hI yahAM padhAre the. tatpazcAt causaTha indroM aura surAsura nara vidyAdharoMse pUjita-bhagavAn RSabhadevane cAra prakAra ke deva va cAra prakAra ki deviyoM va manuSya manudhyaNi aura tIryaca tIyecani Adi vizAla pariSadA meM apanA divya jJAnadvArA uccasvara se bhavatAraNi atIva gAMbhirya madhura aura sarva bhAva prakAza karanevAlI jo nara amara pazu pakSI Adi sabake samajameM A jAve vaisI dharmadezanA dI jismeM syAdvAda, naya nikSepa dravya-guNaparyAya kAraNakArya nizcaya vyavahAra jIvAdi nautattva Sadravya lokAloka svarga mRtyu pAtAla kA svarUpa, va sukRtakarmakA sukRtaphala duHkRtakarmakA du: Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jAti mahodaya D.GMALI bharatezvarane, putra viraha piDita mAtA marudevIko, hamti siMhAsana para virAjamAna kara, devaracIta ratnamaya samavasaraNa meM sAdhumAvI, devIdevatA manuSyAdi kI medanI ke bIca meM birAje hue bhagavAna RSabhadeva ke darzana karAyeM. Page #267 -------------------------------------------------------------------------- Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturvidha saMghasthApanA. ( 15 ) kRtaphala dAna zIla tapa bhAva gRhasthadharma SaTkarma bArahAta yatidharma paMcamahAvratAdi vistArase pharamAyA usa dezanAkA asara zrotAjanapara isa kadara huvA ki vRSabhasena ( puMDarika ) Adi aneka puruSa aura brahmIAdi aneka striyoM bhagavAn ke pAsa muni dharmako svIkAra kIyA aura jo munidharma pAlanameM asamartha the unhone zrAvaka (gRhastha ) dharma aMgIkAra kIyA usa samaya indramahArAja batraratnoM ke sthAlameM vAsakSepa lAke hAjara kIyA taba bhagavAnne muni Arthika zrAvaka zrAvikA para vAsakSepa DAla caturvidha saMgha ki sthApanA karI jisameM vRSabhasenako gaNadharapada para niyukta kIyA jisa gaNadharane bhagavAn ki dezanAkA sAra rUpa dvAdazAGga siddhAntokI racanA karI yathAAcArAMgasUtra sUtrakRtAMgasUtra sthAnAyAMgasUtra samavAyAMgasUtra vivAhapannati sUtra jJAtAdharmakathAMgasUtra upAsakadazAMgasUtra antagar3hadazAMgasUtra anuttarovavAi dazAMgasUtra praznavyAkaraNadazAMgasUtra vipAkadazAMgasUtra aura dRSTivAdapUrvAMgasUtra evaM tatpazcAt indramahArAjane bhagavAn ki stuti vandana namaskAra kara svargako prasthAna kIyA bharatAdi bhI prabhu kI guNagAna ra visarjana huve - anyadA eka samaya samrAT bharatane savAla kiyA ki he vibho ! jaise Apa sarvajJa tIrthaMkara hai vaisA bhaviSya meM koI tIrthaMkara hogA ? uttarameM bhagavAmne bhaviSyameM honevAle tevIsa tIrthaMkaroM ke nAma varNa AyuSya zarIramAnAdi saba hAla apane divya kaivalyajJAnadvArA pharamAyA ( vaha Age vatAyA gayA hai.) isaki smRtike liye bharatane aSTApada parvatapara 24 tIrthakaroM ke ratna suvarNamaya 24 mandira banAke usame tIrtha Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 16 ) jaina jAti mahodaya. karoM ke nAma varNa aura dehamAna pramANe mUrttiyoM banavA ke sthApana karavA dI vaha mandira bhagavAn mahAvIrake samaya taka mojuda the jinaki yAtrA bhagavAn gautamasvAmine kI thI / bhagavAn ke sAtha 4000 rAjakumArone dIkSA lI thI jiname bharatakA putra maricIkumAra bhI sAmila thA para muni mArga pAlaname asamartha ho usane apane manase eka nirAlA veSaki kalpanA kara lI jaise parivrAjaka sanyAsiyokA veSa hai / para vaha tattvajJAna va dharma saba bhagavAnkA hI mAnatA thA agara koi usake pAsa dIkSA leneko AtA thA taba upadeza de use bhagavAn ke pAsa bheja detA thA eka samaya bharatane prazna kiyA ki he prabhu ! isa samavasaraNake andara as sA jIva hai ki vaha bhaviSya meM tIrthakara ho ? bhagavAnne uttara dIyA ki samavasaraNake bahAra jo maricI beThA hai vaha isI avasarpiNIke andara tripRSTa nAmakA prathama vAsudeva va videha kSaitra mUkA rAjadhAnI me prIyamitra nAmakA cakravartti aura cauvIsavAM mahAvIra nAmakA tIrthaMkara hogA yaha suna bharata. bhagavAnko vandana kara maricI ke pAsa ke vandanA karatA huvA kahane lagA ki he maricI ! meM tere isa veSako vandanA nahIM karatA huM paraMtu vAsudeva cakravartti aura carama tIrthaMkara hogA vAste bhAvi tIrthaMkarako meM vandanA karatA hUM yaha suna maricIne mada (ahaMkAra) kiyA ki aho merA kula kaisA uttama hai ? merA dAdA tIrthakara merA bApa cakravartti aura maiM prathama vAsudeva hu~gA isa mada ke mAre maricIne nica gotropArjana kiyA / eka samaya maricI bhagabAke sAtha vihAra karatA thA ki usake zarIrame bImArI ho gai para Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jAti mahodaya DAMALi. bhagavAn gautamane antima tIrthakara ke mukhAviMda se sune hue covIsa arihaMtokI pratimAoMsa vibhUSita, bharata cakrI ke aSTApada sthApita jinAlayakI yAtrA kara. 1903 tApasako bhAgavatI dIkSA de mokSAdhikArI banAye. Lakshmi Art. Bombay, 8. Page #271 -------------------------------------------------------------------------- Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namivinami. ( 17 ) use asaMyati samaja kIsI sAdhune usakI vaiyAvRtya nahIM karIba maricIne socA ki eka ziSya to apaneko bhI banAnA cAhiye ki vaha esI hAlata meM Tahala cAkarI kara sake ? bAda eka kapila nAmakA rAjaputra maricIke pAsa dIkSA leneko AyA, maricIne use bhagavAnake pAsa jAneko kahA para vaha bahulakarmi bolA kI tumAre matame bhI dharma hai yA nahIM ? isa para maricIne socA ki yaha ziSya mere lAyaka hai taba kahA ki mere matame bhI dharma hai aura bhagavAna ke matame bhI dharma hai isapara kapilane - maricake pAsa yoga le sanyAsIkA veSa dhAraNa kara lIyA maricIne isa utsUtra bhASaNa karanese eka koDAkoDa sAgaropama saMsArakI vRddhi karI / maricIkA dehAnta honeke bAda kapila maricIkI batalAI hui jJAna zUnya kriyA karane lagA isa kapilake eka AsUri nAmakA ziSya huvA usane bhI jJAnazUnya mArgakA poSaNa kIyA kramazaH isa matameM eka sAMkhya nAmakA AcArya huvA thA usIke nAmapara sAMkhya mata prasiddha huA / * bhagavAnane dIkSA samaya para saba putroMko alaga 2 rAja dIyA thA usa samaya nami vinami vahAM hAjara nahIM the bAda meM vaha Aye aura khabara huI ki bhagavAnane sabako rAja de dIyA apuna bhAgyahina raha gaye esA vicAra kara vaha bhagavAn ke pAsa Aye kItane hI dina prabhuke pAsa rahe parantu bhagavAnane to mauna hI sAdhana kiyA usa samaya dharaNendra bhagavAnako vandana karaneko AyA thA usane nami vinamiko samajAke 48000 vidyAoMke sAtha vaitADhyagirikA rAjya dIyA phIra namine ra Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (18) jaina jAti mahodaya. uttara zreNimeM 60 nagara aura vinamine dakSiNa zreNipara50 nagara vasAke rAja karane lage jo vidyAdharakahalAte hai kramazaH unake vaMzame rAvaNa kuMbhakaraNa sugrIva pavana hanumAnAdi huve hai vaha saba ina donoMki saMtAna hai| ___ samrATa bharatane jaba chai khaNDame digvijaya karake AyA taba bhI cakraratnane AyudhazAlAme praveza nahIM kiyA isakA vicAra karanese jJAta huvA ki bAhubalane abhI taka hamArI (bharatakI) AjJA svIkAra nahIM karI taba dUtako takSazilA bhejake bAhubalIko kahalAyA ki tuma hamArI AjJA mAno, isapara bAhubalIne asvIkAra kIyA taba donoM bhAIyoMme yuddhakI tayyArI huI anya logoMkA nAza na karate huve dono bhAIyoMme kai prakArakA yuddha huvA para bAhubalI parAjaya nahIM huvA antameM muSTiyuddha huvA bAhubalIne bharatapara muSTiprahAra karaneko hAtha uMcA kara to lIyA para phIra vicAra huvA ki aho saMsAra asAra hai eka rAjake liye vRddha bandhuko mAraneko meM taiyArahuvA hUM basa, uMcA kiyA huA hAthase apane bAloMkA loca kara Apa dakSiA dhAraNa karalI para bhagavAnke pAsa jAnemeM yaha rUkAvaTa huI ki____bharatane bAhubalIke pahile 98 bhAiyoMke pAsa dUta bhejA thA taba 98 bhAiyoMne bhagavAna ke pAsameM jAke arja karI ki he dayAla ! ApakA dIyA huvA rAja hamase bharatarAjA chIna rahA hai vAste Apa bharatako bulA ke samajA do isapara bhagavAnane upadeza kiyA ki he bhadra ! yaha to kRtrimarAja hai para Ao mere pAsame tumako akSayarAja detA hu~ kI jisakA kabhI nAza hI nahIM ho sakegA isapara 98 bhAIyoMne bhagavAnke pAsa dIkSA le lI-basa bAhubalIne socA ki Page #274 -------------------------------------------------------------------------- Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jAti mahodaya 10.6 MALI mahArSi bahubalajI varasa dIvasa kA usagga rahyA, velaDIyA~ vIMTAMnAre paMkhI mAlA mAMDIyA, zitetApa sukAMnAre vo|maaraa gaja thakI utaro. Lakshmi Art, Bombay, 8. Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina brAhmaNokI utpatI ( 19 ) meM choTe bhAIyoM ko vandanA kaise karU arthAt una laghu bandhutroko namaskAra karanA nahI cAhatA huvA jaMgalame jAke dhyAna lagA dIyA jisako eka varSa ho gayA. unake zarIra para latAo velliyo aura ghAsa itanA to chA gayA ki pazupakSIyoMne vahAM apanA ghara banA lIyA. idhara bhagavAn | bAhubalaRSiko samajAne ke liye brAhmI tathA sundarI sAdhvIyoMko bhejI vaha Ake bhAIko kahane lagI " vIrA mhArA gajathakI utaro, gaja caDhiyo kevala nahIM hosIre " yaha suna ke bAhubalIne socA ki kyA sAdhvIyAM bhI asatya bolatI hai ! kAraNa ki maiM to gaja turaMga saba choDa ke yoga liyA hai para jaba jJAna dRSTi se vicArane lagA taba sAdhvIyoMkA kahanA satya pratIta huA sacca hI maiM mAnarUpI gajapara caDhA huM esA vicAra 68 bhAIyoMko vandana karane ki ujjvala bhAvanA se jyoM kadama uThA yA ki usI samaya bAhubalIjIko kaivalyajJAnatpanna ho gayA vahAMse calake 'bhagavAn ke pAsa jAke bhagavAnko pradakSinA kara kevalI pariSadAme sAmila ho gaye / idhara bharata samrATne sunA ki mere rAjalobha ke kAraNa 68 bhAIyone bhI bhagavAn ke pAsa dIkSA lelI hai aho merI kaisI lobhadazA ki bhagavAn ke dIye huve rAja bhI maiMne le lIyA bhagavAn kyA jAnegA ityAdi pazcAttApa karatA huvA vicAra kiyA ki meM 8 bhAIyoMke liye bhojana karavA ke vahA~ jA mere bhAIyoMko bhojana jImA ke kSamA ki yAcanA karU vaise hI 500 gADA bho - janase bharake bhagavAn ke samavasaraNa meM AyA bhagavAnko vandana kara Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (20) jaina jAti mahodaya. arja karI ki he prabho ! hamAre bhAIyoMko AjJA do ki meM bhojana lAyA hu so vaha karake mujhe kRtArtha kare bhagavAnne pharamAyA ki he rAjan ! muniyoMke liye banAyA huvA bhojana muniyokoM karanA nahIM kalpatA hai isa para bharata baDA udAsa ho gayA ki aba isa bhojanakA kyA karanA ? usa samaya indrane pharamAyA ki he bharateza yaha bhojana Apase guNI ho usako karavA dIjiye taba bharatane socA ki maiMto avratI samyakdRSTi hUM merese adhika guNavAle dezavratI hai taba bharatane dezavratI uttama zrAvakokoM bulAke vaha bhojana karavA. dIyA aura kaha dIyA ki Apa sabaloka hamezA yahAM. hI bhojana kIyA karo basa phIra kyA thA ? sidhA bhojana jImanemeM kauna pIchA haTatA hai phIrato dina va dina jImanevAlo ki saMkhyA itanI vaDane lagI ki rasoyA gabharA uThA bharata mahArAjakoM arja karI taba bharatane una uttama zrAvakoM ke hRdaya para kAMganI ratnase tIna tIna lIka khAMcake cinha kara dIyA mAno vaha " yajJopavita" hI pahanA dI thI bhojana karane ke bAda una zrAvakoMko bharatane kaha dIyA ki tuma hamAre mahela ke daravAjA para khaDe raha ke. harasamaya "jito bhagavAna varddhate bhayaM tasmAnmAhana mAhane" esA zabdoccArana kiyA karo zrAvakoMne isako svIkAra kara lIyA. isakA matalaba yaha thA ki bharatamahArAja sadaiva rAjakA prapaMca va sAMsArika bhogavilAsameM magna rahatA thA jaba kabhI ukta zabda sunatA taba socatA thA ki mujhe krodha mAna mAyA lobhane jItA hai aura inase hI mujhe bhaya hai isase bharatako baDA bhArI vairAgya huvA karatA thA jaba vaha zrAvaka Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina brAhmaNa, (21) vAra vAra mAhana mAhana zabdoccArana karate the ise loka unakoM brAhmaNa arthAt jainasiddhAntomeM brAhmaNoko mAhana zabdase hI pukArA hai anuyogadvArasUtrame brAhmaNokA nAma " vuDhasAvayA" vRddhazrAvaka likhA hai| jaba brAhmaNo ki saMkhyA baDha gai taba bharatane socA ki vaha sidhA bhojana karate huve pramAdi puruSArthahIna na bana jAve vAste unake svAdhyAya ke liye bhagavAna AdIzvara ke upadezAnusAra cAra AryavedoM ki racanA karI unake nAma ( 1 ) saMsAradarzana veda (2) saMsthApana parAmarzana veda (3) tattvabodha veda (4) vidyAprabodha veda ina cAroM vedoMkA sadaiva paThana pAThana brAhmaNaloka kiyA karate the aura che che mAsase una kI parikSA bhI huvA karatI thii| Age nauvAM suvidhi nAtha bhagavAn ke zAsaname hama vatalAveMge kiM brAhmaNone una Arya vedome kaisA parivartana kara svArthavRtti aura hiMsAmaya veda banA diiyaa| . bhagavAn RSabhadevakA suvarNakAntivAlA 500 dhanuSya vRSabhakA cinhavAlA zarIra va 84 lakSa pUrvakA AyuSya thA jisme 83 lakSa pUrva saMsArameM 1000 varSa chadmasthapane auraeka hajAra varSa kama ekalakSa pUrva sarvajJapaNe bhUmipara vihAra kara asaMkhya bhavyAtmAokA kalyANa kIyA arthAt jainadharma akhila bhArata vyApta banA dIyA. thA. Apa Adi rAjA, Adi muni, Adi tIrthakara, Adi brahmA, Adi Izvara huve puMDarikAdi 84 gaNadhara, 84000 muni, tInalakSa AryikAeM evaM zrAvaka aura zrAvikAo kI bahuta saMkhyA thI jisme Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (22) jana jAti mahodaya. puMDarika gaNadhara to paMcakroDI muniyo ke parivArase pavitra tIrtha zajaya para mokSa gaye jisa zatrujaya para bhagavAn RSabhadeva nanANu pUrvavAra samavasare the antame bhagavAna ! aSTApada parvatapara dazahajAra muniyoM ke sAtha mAgha vadI 13 ko nirvANa padhAra gaye isa avasara zeka yukta indrone bhagavAnkA nirvANa kalyANaka kiyA bhagavAnako jahAMpara agni saMskAra kiyA thA. vahAMpara indrane eka ratno kA vizAla stUpa banavA dIyA aura ekeka gaNadhara va muniyoMke sthAna bhI stUpa baMdhavAyA thA bhagavAnke dADoM va asthi indra va devatA le gaye the aura unakA pUjana pakSAlana vandana bhakti jinapratimA tUlya kiyA karate hai / ____ jaise eka sarpiNI kAlame 24 tIrthaMkara honekA niyama hai vaise hI 12 cakravartirAjA honekA bhI niyama hai| isa kAlameM bAraha cakravartirAjAomeM, yaha bharata nAmAcakravarti pahalA rAjA huvA hai ina ki Rddhi aparampAra hai jaise caudaha ratna naunidhAne pacavIsa hajAra devatA batIsahajara mugaTabaMdharAjA sevAmeM caurAsI hajAra 2 hastI ratha azva-channUkroDa paidala aura causaThahajAra antarAdi / che khaMDa sAdhana karate huve ko 60 hajAra varSa lagA thA RSabhakUTa parvatapara Apa ke digvijaya ki prazastie bhI aMkita kI gai thI usa samaya ke Arya anArya saba hi dezoMke rAjA Apa kI AjJAsAdara siroddhAra karate the aura Arya-anArya rAjAoMne apanI 1 naunidhAna naisarga, pAMDuka, piMgala, sarvaratna, padma mahApadma, mANava, saMkkha ! kAla 2 caudaha ratna-sainApati, gAthApati, vaDAi, purohita, stri, hastI, azva, cakra, chatra, cAmara, maNi, kAMgaNi, alI, daMDa ratna / Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ antara AtmA. ( 23 ) putriyoMkA pANigrahana bhI bharata samrAT ke sAtha kIyAthA ityAdi jo Aja paryanta isa AryavratakA nAma bhAratavarSa hai vaha isI bharata samrATa ki smRti rUpa hai / bharata samrAT (cakravartti ) ne che khaMDameM eka chatra nyAyayukta rAjakara duniyAkI vaDI bhArI AbAdI (unnati) karI Apane apane jIvanameM dharmmakArya bhI bahuta sundara kIyA aSTApada para cauvIsa tIrthakaroM ke cauvIsa mandira aura apane ha8 bhAiyoMkA "siMha - niSadyA" nAmakA prAsAda, zatruMjaya tIrthaMkA saMgha aura bhI aneka sukRta kAryyakara antameM ArisA bhuvanameM Apa virAjamAna the usa samaya eka aMgulIse mudrikA girajAnese darpaNa meM aMgulI aniSTa dIkhane lagI taba svayaM dUsare bhUSaNa utArate gaye vaise hI zarIrakA svarUpa bhayaMkAra dIkhAI dene lagA basa ! vahAM hI anitya bhAvanA aura zukladhyAna kSapakazreNi ArUDha ho kaivalyajJAna prApti kara liyA devatone muniveSa de dIyA daza hajAra rAjaputroMkoM dIkSA de. Apane kei varSataka janatAkA uddhAra kara Akhira mokSame akSayakhajA virAje / bharatamahArAja, cakravartI rAjA thA inoke bahutasI RddhithI para inakA antaraAtmA sadaiva pavitra rahatA thA eka samaya bharatane Adezvara bhagavAn se pucchA ki hai prabho ! merA bhI kabhI mokSa hogA ? bhagavAn ne kahA ki bharata ! tuma isI bhavame mota jAvogeM itanAme kIsIne kahA kI bApa to mokSa denevAlA aura putra mokSa jAnevAlA jisa bharatake itanA vaDA bhArI AraMbha parigraha laga rahA hai phIra bhI Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (24) jaina jAti mahodaya. . isI bhavameM mokSa ho jAvegA kyA Azcarya hai isapara bharatane caurAsI bajAroke andara sundara sundara nATaka maMDA dIye aura Azcarya karanevAlA ke hAthameM eka tailase pUrNa bharA huA kaTorA diyA aura cAra manuSya naMgI talavAravAleko sAtha dIyA ki isa kaTorAse eka buMda bhI gira jAve to isakA zira kATa lenA. ('yaha dhamakIthI) basa ! jIvakA bhayase usa manuSyane apanA citta usI kaToremeM rakhA na to usako mAluma huvA kI yaha nATaka ho rahA hai na koI dUsarI vAtapara dhyAna dIyA. saba jagaha phIrake vApisa Anepara bharatane pUchA ki bajAromeM kyA nATaka ho rahA hai ? usane kahA bhagavAn merA jIva to isa kaTorAme thA mene to dUsarA kuccha bhI dhyAna nahIM rakhA bharatane kahA ki isI mAphIka mere AraMbha parigraha bahuta hai para dara asala usme merA dhyAna nahIM hai merA dhyAna hai bhagavAna ke pharamAyA huvA tattvajJAnameM yaha dRSTAnta hareka manuSyake liye bar3A phAyadAmaMda hai iti / bharataki mokSa honeke bAda bharatake pATa Adityayaza rAjA huvA aura bAhubalake pATa caMdrayazarAjA huvA ina dono rAjAzrokI saMtAnase sUryavaMza aura caMdravaMza calA hai aura kuru rAjAkI saMtAnase kuruvaMza calA hai jisme kairava pAMDava huve the| . bharatake pAsa kAMgaNI ratna thA jIsase brAhmaNoke tIna rekhA lagAke cinha kara detA thA para AdityayazaH ke pAsa kAMgaNI na honese vaha suvarNa ki tIna laDa de dIyA karatA thA bAda sonAse rUpA huvA rUpAse zuddha paMcavarNakA rezama rahA bAda kapAsake sutakI vaha mAja paryanta calI AtI hai| Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ajitanAtha tIrthakara. (25) bharatarAjAke ATha pATa taka to sarva rAjA barAbara sAke bhuvaname kevala jJAna prApta kara mokSa gaye aura bhI bharatake pATa asaMkhya rAjA mokSa gaye arthAt bhagavAna RSabhadevakA calAyA huvA dharmazAsana pacAsa lakSa kroDa sAgaropama taka calatA rahA jisme asaMkhyAta jIvoMne apanA AtmakalyANa kIyAthA iti prathama tIrthakara . ( 2 ) zrI ajitanAtha tIrthakara - vijaya vaimAnase tIna jJAna saMyukta vaizAkha zuda 13 ko ayodhyA nagarIke jayazatru rAjAkI vijayArANI ki ratnakukSImeM avatIrNa huve / mAtA caudaha svapne dekhe jisakA zubha phala rAjA va svapnapAThakoM ne kahA mAtAko acche acche dohale utpanna huve una sabako rAjAne saharSa pUrNa kiye bAda mAgha zuda 8 ko bhagavAnkA janma huvA chappanna digkumAri deviyoMne sutikA karma kiyA aura cosaTha indramaya devI devatAoMke bhagavAnko sumeru giripara lejA ke janmAbhiSeka snAtramahotsava kIyA tadanantara rAjAne bhI baDA bhArI AnaMda manAyA yuvakavayameM ucca kulina rAjakanyAoM ke sAtha bhagavAnkA pANigrahaNa karavAyA bhagavAnkA zarIra suvarNaM kAntivAlA 450 dhanuSya pramANa gajalaMcchana kara suzobhita thA jaba sAMsArika yAni paudgalika sukhose virakta huve usa samaya lokAntika devone bhagavAnse arja karI ki he prabho ! samaya A pahuMcA hai Apa dIkSA dhAraNa kara bhagavAna RSabhadevake celAye huve dharmakA uddhAra . karo taba mAgha vada 9 ko eka hajAra puruSake sAtha bhagavAn dIkSA dhAraNa karI ugra tapazcaryA karate huve pauSa zuddha 11 ko bhagavAn Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 26 ) jaina jAti mahodaya. kaivalajJAna prApta kIyA bhagavAn RSabhadevakA pracalIta kIyA huvA dharmmakI vRddhi karate huve siMhasenAdi ekala muni phAlgunIna Adi tInalakSa tIsahajAra ArthIkAe dolata ThAnave hajAra zrAvaka, paMcalakSa paitAlIsahajAra zrAvikAoM kA sampradAya huA kramazaH bahattaralakSa pUrva kA sarva AyuSya pUrNa kara sammetazikhara parvatapara caita zuddha 5 ko bhagavAn mokSa padhAre ApakA zAsana tIsalakSa koDa sAgaropama taka pravRtamAna rahA / usa samaya prAyaH rAjA prajAkA eka dharma jaina hI thA / ," Apake zAsanameM sAgara nAmakA dUsarA cakravartI huvA vaha ayodhyA nagarIkA sumitrarAjAke yazomati rANIki kukSIse caudahA svapna sUcIta putra huvA jisakA nAma sAgara thA vaha 450 dhanuSyakA zarIra 72 lakSa pUrvakA AyuSya zeSa che khaNDAdikA eka chatrarAja vagairaha bharata cakravartIkI mAphika jAnanA vizeSa sAgarake sATahajAra putroMse janhukumAra apane bhAIyoMke sAtha eka samaya aSTApada tIrthapara bharatake banAye huve jinAlayoMkI yAtrA karI vizeSameM unakA saMrakSaNa karaneke liye cautarapha khAi khoda gaMgAnadIkI eka nahara lAke usa khAI meM pANi bhara dIyA aura janhukumArakA putra bhAgIrathane usa adhika pANIko phArase samudrameM pahu~cA dIyA jabase gaMgAkA nAma janhI va bhAgIrathI calA para usa pANIse nAgakumArake devoko takalIpha hone se una saba kumArokoM vahAM hI bhasma kara dIyA astu ! sAgara cakravartI antame dIkSA grahana kara kaivalyajJAna prAptakara nAzamAna zarIra choDake Apa akSaya sukharUpI mo mandira meM padhAra gaye / Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMbhavanAtha tIrthakara. (27) (3) zrI saMbhavanAtha tIrthakara-navapraiveyakase phAgaNa zuda ( ko cava ke sAvatthI nagarIkA jitArIrAjA ki senArANi kI kukSI meM avatIrNa huve kramazaH mAhA zuda 14 ko janma huvA, 400 dhanuSya kA suvarNa kAntivAlA zarIra azvacihna se bhUSitathA pANigrahana huvA aura rAjapada bhogava ke mRgazara zuda 15 ko eka hajAra puruSoM ke sAtha dIkSA grahana karI. bAda tapAdi karate huve kArtika vada 5 ko kaivalyajJAna prApta kiyA cArU Adi 200000 muni va zyAmAdi 336000 AryikAeM, 293000 zrAvaka, 636000 zrAvikA ki sampradAya huI anta meM caitra zuda 5 ko sammetazikharapara 60 lakSapUrva kA sarva AyuSya pUrNa kara mokSa padhAre Apa kA zAsana dazalakSa kroDa sAgaropama taka pravRttamAna rhaa| (4) zrI abhinaMdana tIrthaMkara-jayaMta vaimAna se vaizAkha zuda 4 ko ayodhyA nagarI ke saMbararAjA-siddhArthArANi ki kukSI meM avatIrNa huve. kramazaH mAhA zuda 2 ko bhagavAna kA janma huvA 350 dhanuSya kA pitavarNa baMdara ke cihnavAlA zarIrathA pANigrahanarAja bhogava ke mahA zuda 12 ko eka hajAra puruSoM ke sAtha dIkSA grahana. karI / poSa vada 14 ko kaivalyajJAna prApta huvA. bajranAbhAdi 300000 muni, ajitAdi 630000 AryikaeM, 288000 zrAvaka aura 527000 zrAvikAoM ki sampradAya huI. sarva pacAsa lakSa pUrvAyuSya pUrNa kara vaizAkha zuda 8 ko sammetazikharapara mokSa padhAre. Apa kA zAsana naulakSa kroDa sAgaropama taka pravRttamAna rhaa| Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (28) jaina jAti mahodaya. (5) zrI sumatinAtha tIrthaMkara-jayaMta vaimAna se zrAvaNa zuda 2 ko ayodhyA nagarI ke megharatharAjAkI maMgalArANikI kukSI meM avatIrNa huve. kramazaH vaizAkha zuda ( ko janma huvA. 300 dhanuSya sovanavarNa zarIra kauMcapakSI kA cihna-pANigrahana-rAjapada bhogava ke vaizAkha zuda 9 ko eka hajAra puruSoM ke sAtha dIkSAcaitra vada 11 ko kaivalyajJAnotpanna huvA. caramAdi 320000 muni, kAzyapA Adi 530000 sAdhvIyoM, 281000 zrAvaka, 516000 zrAvikAo kI sampradAya huI. cAlIzalakSa pUrva kA sarvAyuSya pUrNa kara caitra zuda 6 ko sammetazikharapara mokSa sidhAye. 90 hajAra kroDa sAgaropama Apa kA zAsana pravarttamAna rhaa| ( 6 ) zrI padmaprabhu tIrthaMkara--navauveyaka vaimAna se mAgha vada 6 ko kausaMbI nagarI kA zrIdhararAjA-suSamArANi ki kukSI meM avatAra liyA. kArtika vada 12 ko janma, 250 dhanuSya raktavarNa padmakamala kA cihnavAlA sundara zarIra, pANigrahana-rAja bhogava ke kArtika vada 13 ko eka hajAra puruSoM ke sAtha dIkSA, vaizAkha zuda 15 ko kaivalyajJAna, pradyotanAdi 330000 muni, rati Adi 420000 sAdhviyoM, 276000 zrAvaka, 505000 zrAvikAoM ki sampradAya huI. sarva tIsalakSa pUrvAyuSya pUrNa kara mRgazara vada 11 ko sammetazikharapara mokSa padhAre. Apa kA zAsana 9 hajAra kroDa sAgaropama taka varttatA rhaa| (7) zrI supArzvanAtha tIrthaMkara-madhya gavaiga vaimAna se bhAdrapada kRSNa aSTamI ko banArasI nagarI pratiSTitarAjA-pRthvIrANi Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4-5-6-7-8 vA tIrthakara. (29) ki kukSI meM avatIrNa huve. jeSTa zuda 12 ko janma, 200 dhanuSya suvarNa-sAtthiyAM kA laJchanavAlA zarIra, pANigrahana rAja bhogava ke jeSTa zuda 13 ko eka hajAra puruSoM ke sAtha dIkSA-phAgaNa vada 6 ko kaivalyajJAna huvA. vikramAdi 300000 muni, zImAdi 430000 sAdhviyoM, 257000 zrAvaka, 463000 zrAvikAoM ki sampradAya huI. vIsalakSa pUrva kA sarvAyuSya pUrNa kara phAgaNa vada 7 ko sammetazikharapara mokSa sidhAye. Apa kA zAsana nauso kroDa sAgaropama taka calatA rhaa| (8) zrI caMdAprabha tIrthakara-vijayaMta vaimAna se caitra vada 5 ko caMdrapurI nagarI mahAsenarAjA lakSmaNArANi ki ratnakukSI meM avatAra dhAraNa kIyA. pauSa vada 12 ko janma huvA. 150 dhanuSya zvetavarNa caMdra laJchanavAlA zarIra, pANigrahana-rAja bhogava ke poSa vada 13 ko eka hajAra puruSoM ke sAtha dIkSA lI. phAgaNa vada 7 ko kaivalyajJAna huvA. dInAdi 250000 muni, sumanAdi 3.80000 sAdhviyoM, 250000 zrAvaka, 476000 zrAvikAoM ki sampradAya huI. dazalakSa pUrva kA sarvAyuSya pUrNa kara bhAdravA vada 7 ko sammetazikharapara mokSa padhAre. 60 kroDa sAgaropama taka zAsana calA. yahAM taka to isa bharatakSetra meM prAyaH sarvatra jainadharma eka rASTrIya dharma hI thA / (6 ) zrI suvidhinAtha tIrthakara-ANata vaimAna se phAgaNa vada 6 ko kAkaMdI nagarI sugrIvarAjA-rAmArANi ki kukSI meM avatIrNa huve. mRgazara vada 5 ko janma, 100 dhanuSya zvetavarNa Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 30 ) jainajAti mahodaya. magara kA laJchanavAlA zarIra - pANigrahana rAjapada bhogava ke eka hajAra puruSoM ke sAtha mRgazara vada 6 ko dIkSA, kArtika zuddha 3 ko kaivalyajJAna. barahAdi 200000 muni, vArUNI Adi 220000 sAdhviyoM, 226000 zrAvaka, 471000 zrAvikAoM ki sampradAya huI. dolata pUrva sarvAyuSya pUrNa kara bhAdra zu06 ko sammetazikharapara mokSa padhAre, naukroDa sAgaropama zAsana pravRttamAna rahA * isa samaya hunDAvasarpiNI kAla kA mahAbhayaMkAra asara Apa kA zAsanapara isa kadara kA huvA ki svalpakAla se hI zAsana kA uccheda ho gayA arthAt suvidhinAtha bhagavAna mokSa padhArane ke bAda thoDe hI kAla meM muni, AryAe va zrAvaka-zrAvikA rUpa caturvidha saMgha va satyAgama aura unaki udghoSanA karanevAle lopa ho gaye / jaina brAhmaNoM ki mAnyatA jaise rAjA-mahArAjA karate the vaise hI prajA bhI karatI thI, para usa samaya unameM pUjA satkAra kA guNa thA. isa samaya zAsana uccheda hone se una brAhmaNoM meM svArthavRtti se jo bhagavAn AdIzvara ke upadeza se bharatacakravartIne cAra Aryaveda janatA kA kalyAna ke liye banAye the unameM itanA to parivartana kara diyA ki jahAM ni:svArthapane janatA kA kalyAna kA rahastA thA vaha svArthavRti se duniyoM ko luMTane ke liye huvA aura naye naye granthAdi banA liyA. kAraNa usa jamAnA ki janatA brAhmaNoM ke hi Adhina ho cUkI thI, saba dharma kA ThekA hI brAhmaNabhAsoMne le rakhA thA; taba to unhoMne gaudAna, kanyAdAna, bhUmidAna Adi kA vidhi-vidhAna banA ke svarga ki saDaka ko sApha kara dI; itanA hI nahIM kintu ese hI grantha banA dIyA ki jo kuccha brAhmaNoM ko dIyA jAtA hai vaha svarga meM unake pUrvajoM ko bhIlajAtA haiM. brAhmaNa haiM so hI brahmA hai ityAdi. kramazaH dharmmanAtha bhagavAn kA zAsana taka jainadhammaM svalpakAla udaya aura vizeSakAla grasta hotA rahA. isa sAta jinAntara meM una brahmaNabhAsoM kA ittanA to jora baDha gayA ki inake Age kIsI kIM cala hI nahIM sakti thI. brAhmaNoM ko itanA se hI saMtoSa nahIM huvA thA para una Aryavedo kA nAma taka badala ke unake sthAnapara Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 9-10-11 vA tIrthakara. (31) ( 10 ) zrI zitalanAtha tIrthakara-acyuta devalokase baizAkha vada 6 ko bhaddIlapuranagara ke rAjA draDharatha kI naMdA rANi kI kukSImeM avatIrNa huve kramazaH mAgha vada 12 ko bhagavAna kA janma huvA / 90 dhanuSya, suvarNakAnti zrIvatsacinha vibhUSita zarIra, pANigrahana va rAjapada bhogava ke mAgha vada 12 ko eka hajAra puruSoM ke sAtha dIkSA grahana kara tapa karateM ko pauSa vada 14 ko kaivalyajJAna huvA / naMdAdi 1000 0 0 muni suyazAdi 100006 sAdhviyoM 289000 zrAvaka 458000 zrAvikAoM kI sampradAya huii| sarva eka lakSa pUrva sarvAyuSya pUrNa kara vaizAkha vada 2 ko Rgaveda, yujurveda, zAmaveda, atharvaveda nAma rakha dIyA. ina vedo meM bhI samaya samaya parivartana hotA gayA thA, jisa kIsI kI mAnyatA hui vaha bhI inameM zrutiyoM mIlAMte gaye. antameM yaha chApa Thoka di ki veda IzvarakRta hai aura ina vedo ko na mAne vaha nAstika haiM. vedo meM vizeSa zrutiyoM hiMsAmaya yajJoM ke liye hi raci gaI hai. jismeM bhI yAjJavalkya mulasA aura pippalAdane to naramegha, mAtRmegha, pitRmegha, gajamegha, azvamegha taka kA vidhi-vidhAna Toka mArA aura esA yajJa kiyA bhI thA. vedo meM "yAjJavalketihovAca" yAni yAjJavalkya esA kahatA hai aura upaniSadoM meM kahAM kahAM pippalAda kA bhI nAma AtA hai. . Age munisuvratanAtha ke zAsanAntara meM vasurAjA aura paravatane mahAkAla vyantara deva ki sahAyatA se yajJakarma ko yahAM taka baDhAyA thA ki jisako likhanA hI lekhani ke bAhara hai. Aja acche acche itihAsajJa IsakA nirNaya kara cuke hai ki bhagavAn mahAvIra aura mahAtmA buddha ke pahile bhAratavarSameM yajJoM ki hiMsA-rUdara se nadiyo calatI thI. ina donoM mahAtmAoMne hI prapani bulaMda avAja se janatA ko jAgRta kara hiMsA karma ko dUra kara zAnti sthApana karI thI. upara batAye yAjJavalkya aura vasu-parvata kA sambandha triSaSThi zalAkA puruSa caritra meM savistara hai / Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (32) jaina jAti mahodaya. sammedasikhara para nirvANa huve / eka sAgaropama ke antarameM. bhApa kA bhI zAsana vicheda huvA thA. inoke zAsanAntarameM eka yugala manuSyase harivaMsa kulAki utpattI dekho daza Azcarya / (11) zrI zreyAMsanAtha tIrthakara-acyuta devalokase jeSTa vada 6 ko siMhapurInagarI ke viSNurAjA-viSNArANI kI kukSImeM avatAra lIyA / kramazaH phAgaNa vada 12 ko janma, 80 dhanuSya suvarNasadRza, gaiMDA kA cinhavAlA sundara zarIra, pANigrahana kara rAjapada bhogava ke phAgaNa vada 13 ko eka hajAra puruSoM ke sAtha dIkSA le tapa kara mAgha vada 13 ko kaivalyajJAna huvaa| kacchapAdi 84000 sAdhu dhAraNi Adi 103000 sAdhiyoM 279000 zrAvaka 448000 zrAvikAe kI sampradAya huii| 84000 pUrva varSa kA sarvAyuSya bhogava ke zrAvaNa vada 3 ko sammedasikhara para nirvANa huve / caupana sAgaropamakA antara. (Apa kA zAsana bhI viccheda huvA thA.). Apa ke zAsanameM tripRSTa nAmakA pahalA vAsudeva, acala baladeva,aura azvagrIva prativAsudeva huve the jisa kA saMbandha-potanapura nagara kA rAjA jayazatru thA unakI mRgAvatI nAma kI putrI atyanta sarUpavAna honese rAjAne apanI putrI ke mAtha grahavAsa kara liyA jisase duniyoMne jayazatru kA nAma prajApati rakha dIyA usa magAvatI ke tripRSTa nAma kA vAsudeva huvA aura usI rAjA kI bhadrAgaNIse acala baladeva huvA / hindU zAstroMmeM jo brahmAne apanI putrIse gamana karanekA likhA hai syAt usI kathA kA anu Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12-13 vA tIrthaMkara. ( 33 ) karaNa kiyA ho para jisa ko Izvara paramezvara sarvajJa brahmA kahate hai usa para esA kalaMka purANoMvAloMne kyA samaja ke lagAyA hogA ? ( 12 ) zrI vAsupUjya tIrthakara -- prAraNAnta devaloka se jeSTa zuda 9 ko campApurI nagara vasupUjya rAjA - jayA rANI ke kukSI meM avatIrNa huve / kramazaH phAgaNa vada 14 ko janma huvA 70 dhanuSya raktavarNaM pADA kA cinhavAlA zarIra, pANigrahana karane ke bAda phAgaNa zuda 15 ko chasau puruSoM ke sAtha dIkSA lI tapa karate huve ko mAgha zuda 2 ko kaivalyajJAna huvA subhUmAdi 72000 muni dhAraNa Adi 100000 sAdhviyoM 215000 zrAvaka 436000 zrAvikAe, bahuttara lakSa varSa kA sarvAyuSya pUrNa kara ASADha zuddha 14 ko campAnagarI meM ApakA nirvANa huvA tIsa sAgaropama zAsana jisameM kuccha kAla dharma viccheda bhI huvA | Apa ke zAsana meM dvipRSTa nAmakA vAsudeva trijayabaladeva aura tAraka nAmakA prativAsudeva huvA. ( dekho anta kA yaMtra . ) (13) zrI vimalanAtha tIrthaMkara - sahasrA devalokase vaizAkha zuda 2 ko kaMpilapura kRtavarmA rAjA kI zyAmA rANI kI kukSImeM avatIrNa huve kramazaH mAgha zuda 3 ko janma huvA 60 dhanuSya suvarNasadRza barAha kA cinhavAlA uttama zarIra thA pANigrahana, rAja bhogava ke mAgha zuda 4 ko eka hajAra puruSoM ke sAtha dIkSA tapAdise pauSa zuddha 6 ko kaivalyajJAna huvA mandirAdi 68000 muni, dharAdi 100800 AryikAe 208000 zrAvaka 424000 3 Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 34 ) jaina jAti mahodaya. zrAvikAe kI sampradAya huI sATha lakSa varSa kA sarvAyuSya pUrNa kara ASADha baMda 7 ko sammedasikhara para Apa kA nirvANa huvA, nau sAgaropama zAsanameM kuccha samayataka dharma viccheda bhI huvA / Apa kA zAsana meM tIsarA svayaMbhU vAsudeva, bhadrabaladeva, meraka prativAsudeva huvA. ( dekho anta kA yaMtra. > ( 14 ) zrI anaMtanAtha tIrthakara - prANata devalokase zrAvaNa vada 7 ko ayodhyAnagarI siMhasena rAjA - suyazA rANI kI kukSImeM avatAra lIyA kramazaH vaizAkha vada 13 ko janma huvA 50 dhanuSya pitavarNa, siMcAraNA kA cinha pANigrahana - rAja bhogava ke vaizAkha vada 14 ko eka hajAra puruSoM ke sAtha dIkSA tapazcaryAdi kara vaizAkha vada 14 ko kaivalyajJAna prApta kiyA yazasvI Adi 66000 muni padmAdi 82000 AryikAe 206000 zrAvaka 414000 zrAvikAoM ki sampradAI tIsa lakSa varSakA sarvAyuSya pUrNa kara caitra zuda 5 ko sammedasikhara para nirvANa huvA cAra sAgaropama zAsana para kucchakAla bicameM viccheda bhI ho gayA thA. ApakA zAsana meM puruSotama nAmakA cothA vAsudeva suprabhabaladeva madhu prativAsudeva huvA ( dekho Age yaMtrase ) ( 11 ) zrIdharmanAtha tIrthaMkara - vijaya vaimAna se vaizAkha zudI 7 ko ratnapurInagarI - bhAnUrAjA - sutratArANi ki ratnakukSI meM avatIrNa huve. kramazaH mAgha zudI 3 ko janma 45 dhanuSya pItavarNa bajralaMcchanavAlA sundara zarIra - pANigrahana, - rAja bhogavake Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAntinAtha tIrthakara (35) mAgha zu0 3 ko hajAra puruSoM ke sAtha dIkSA lI. tapAdi kara pauSa zu0 0 15 ko kaivalya jJAna huvA ariSTAdi 64000 muni AryazivAdi 62400 AryikAe 204000 zrAvaka 413000 zrAvikAo hui daza lakSa varSa sarvAyuSya pUrNa kara sammedasikharapara jeSTa zu0 5 ko nirvANa huve tIna sAgaropama kA zAsana jisameM kuccha kAla viccheda bhI huvA. ApakA zAsana meM puruSasiMha nAma paMcavA vAsudeva sudarzana baladeva niSkuMbha nAma kA prati vAsudeva ( dekho yaMtra se ) yahAM taka pAMco vAsudevAdi saba rAjA arihaMtopAsaka jainadharmi huve hai. ApakA zAsanAntara meM maghavA aura sanatkumAra nAmakA cakravartI jaina rAjA huve jiskA adhikAra bharata ki mAphaki zeSa yaMtra me dekho- nauvA bhagavAna se vahAM taka vicavicame zAsana viccheda hone se pAkhaMDi brAhmaNabhAsoM kA itanA jaura zaura baDha gayA thA aura vedoM ko naSTa bhraSTa kara Rg yujur sAma aura arthavaNa nAma ke naye veda banA ke aneka svArthapoSaka zrutiyo banAdIthI ( 16 ) zrIzAntinAtha tIrthakara - sarvArthasiddha vaimAna se bhAdrapada vada 7 ko hastinApura kA vizvasena rAjA acirA rANi kI ratnakukSameM avatAra liyA kramazaH jeSTa vada 13 ko janma huvA 40 dhanuSya suvarNakrAnti mRgacinhavAlA zarIra- pANigrahana - rAjapada aura cakravartIpanA bhogava ke jeSTa baMda 14 ko eka hajAra puruSo ke Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 36 ) jaina jAti mahodaya. sAtha dIkSA grahana kara AtmaciMtana karate huve kI poSa zudI 9 ko kaivalyajJAna huvA cakrayuddhAdi 62000 muni, sUci Adi 61600 AryikAe 190000 zrAvaka 393000 zrAvikAo ki sampradAya huI eka lakSa varSa kA sarvAyuSyapUrNa kara jeSTha vada 13 ko sammetasikharapara nirvANa huvA ApakA zAsana AdhA palyopama acchinnapaNe calatA rahA Apake samaya midhyAtvI pAkhaNDi logoM kA jora bahuta kama ho gayA thA. (Apa chai padvIdhAraka the) ( 17 ) zrIkuMthunAtha tIrthaMkara - sarvArthasiddha vaimAna se zrAvaNa vada 9 ko hastInApura zUrarAjA zrIrANi ki kukSame ava - tIrNa huve kramazaH vaizAkha vada 14 ko janma huvA 35 dhanuSya pIta varNa - bakArA kA cinhavAlA sundara zarIra - pANigrahana - rAjapada cakra vartI rAjabhogava ke caita vada 5 ko eka hajAra puruSoM ke sAtha dIkSA. grahana karI tapAdi bhAvanAoM se caita zuddha 3 ko kaivalyajJAna huvA saMbAdi 60000 muni dAmana Adi 60600 AryikAe 179000 zrAvaka 381000 zrAvikAe ki sampradAya hUi 95000 barSakA sarvAyuSya bhogavake vaizAkha vadda 1 ko sammeda zIkharapara ApakA nirvANa huvA palyopama ke cothe bhAga avicchi nnapaNe zAsana pravRttamAna rahA. ( Apa chai padvIdhAraka the ) (18) zrI aranAtha tIrthaMkara - sarvArthasiddha vaimAnase phAgaNa zuda 2 ko hastinApurake sudarzanarAjA zrI devirANiki kukSame avatAra liyA kramazaH mRgazara zuda 10 ko janma 30 dhanuSya suvarNa * samyagdRSTi, maMDalIka, cakravartti, muni, kaivalI. tIrthakara evaM 6 padvI / Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subhUma cakravartti. ( 37 ) krAnti - naMdAvRta laMcchana bhUSIta zarIra pANigrahana - rAjapada va cakravartI rAjA ho phIra mRgazara zuda 11 ko eka hajAra puruSoM ke sAtha dIkSA dhAraNa karI. kArtIka zuddha 12 ko kaivalyajJAna. kuMbhAdi 50000 muni rakSitAdi 60000 AryikAe 984000 zrAvaka 372000 zrAvikAe huI 84000 barSakA sarvAyuSya pUrNakara sammeda sikharapara mRgazara zuda 10 ko nirvANa huvA eka hajAra kroDa varSa taka zAsana calatA rahA / ( Apa chai padvIdhAraka the ) Apake zAsanAntarameM puriSapuMDarika nAmakA chaThAvAsudeva AnaMdabaladeva balI nAmakA prati vAsudeva huvA ( dekho yaMtrase ) Apake zAsanAntarameM AThavA subhUma nAmaka cakravartI rAjA huvA isaki kathA jaina zAstrakArone bahuta vistArase likhI hai * vasaMta, ra nagara meM eka nAbAlaka *DakA thA vaha kisI sathavAhA ke sAtha dezAntara jAtA huvA rasteme eka tApasa ke Azrama me Tera gayA vaha baDA bhArI tapa karA vAste lokone yamadagni nAma rakhA dIyA usa samaya eka vizvAnara nAmakA jainadeva dUsarA dhanaMtarI tApasaina dono ke pusame dharmma saMbaMdhi bivAda huvA apanA 2 dharma ko acchA batAte huve parIkSA karane ko mRtyu lokameM Aye usa samaya mithalA nagarIkA padmaratha rAjA bhAva yati bana campAnagarIme virAjamAna jainamuni ke pAsa dIkSA leneko jA rahA thA dono devoMne use anukula pratikula bahuta upasarga kiyA para vahaM tanakabhI nahIM calA bAda donoM devatA yamadagnitApasa jo dhyAna lagA ke tapasyA karatA thA usaki dADhI me cIDA cIDI kA rUpa banA kara beThake cIDA kahane lagA ki meM hemAcalapara jAuMgA - vIDI volI tuma vahAM jAke kIsI isarI cIDIse yAri kara loge ? cIDAne kahA nahIM karugA agara meM esA karUM to mujhe gau hatyAkA pApa lge| cIDIne kahA ese meM nahI mAnu ese kaho ki meM kIsI dUsarI cIDIse yAri karu to isa yamadagni kA mujheM pApa lage yaha sunate hI tApasa ko khuba gussA AyA aura pucchA ki kyA merA pApa gauhatyase bhI jyAdA Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 38 ) jaina jAti mahodaya. subhUma cakravartI ke bAda isI antara meM datanAmA sAtavA vAsudeva naMdanAmA baladeva pralhAda nAmakA prati vAsudeva huvA - hai coDIne kahA ki tumako mAluma nahIM haiM ki zAstra kahatA hai " 'aputrasya gatirnAsti " yaha sunake tApasa ko putraki pIpAsA lagI. taba eka nemika nagarI me gayA vahAkA jayazatru rAjAne Adara dIyA bAbAjIne rAjAke 100 putriyoMmeM eka putri kI yAcanA karI. rAjAne kahA jo Apako cAhe usakoM Apa le lijiye / tApasane sabase AmantraNa kIyA para esI bhAgyahina kona ke usa tApasa ko vara kare. eka choTI laDakI retame khelatIthI use lalacA ke tApasa apane Azrama me mAyA yuvA hone para usake sAtha lagna kIyA. reNukA Rtu dharma hui taba tApasa caru ( putravidyA ) sAdhana karane lagA reNukAne kahA ki merI behana hastanApurakA anaMtavIrya ko paraNI haiM usake liye bhI eka carU sAdhana karanA. tApasane eka brAhmaNa dUsarA kSatriya hone ki vidyA sAdhana karI reNukAne kSatrivAlA aura behana ko brAhmaNavAlA carU khIlAnese donoM ke putra huvA reNukA ke putrakA nAma rAma, behana ke putrakA nAma kRta vIrya - rAmane eka vaimAra vidyAdhara ki sevA karI jisase saMtuSTa ho usane parazuvidyA pradAna karI. tabase rAmakA nAma parazUrAma huvA / ekadA anaMtavIrya rAjA apanI sAlI reNukA ko apane vahAM lAya paricaya vizeSa honese reNukAse bhogavilAsa karate huve ko eka putrabhI ho gayA vAda yamadagni stri mohameM andha ho saputra reNukA ko apane Azramame lAye parantu parazUrAma usakA vyabhicAra jAna mAtA aura bhAIkA sira kATa dIyA bAda anaMtavIrya yaha bAta sunI tatkAla phauja le mAyA tApasakA Azrama bhasma kara dIyA yaha parazUrAma ko jJAta huvA taba parazU leke hastanApura jAke rAjAko mAraDAlA. kRtavIrya krodhita ho yamadagniko mArA taba parazurAma kRtavIrya ko mAraDAlA va kRtavIrya ki tArA rANI sagarbhA vahAMse bhAga tApasa ke sara gaI parazUrAma hastanApurakA rAjA banagayA - tArArANI bhUmigrahameM chIpake rahI thI vahAM caudaha svapnasUcaka putra janmA jIsakA nAma subhUma rakhA gayA. parazUrAmane sAtavAra niHkSatriyapRthvI kara dI una kSatriyoMki dADhIse eka sthala bharA. parazUrAma kIsI niminiye ko pucchA ki merA maraNA kIsake hAthase hogA taba usane kahA ki jiske dekhate hI dADhIkA thAla khIra banajAvegA usa khIrakoM khAnevAlA nizcaya tumako mAregA. parazurAmane eka dAnazAlA kholI aura dADhIvAlA thAla vahAM siMhAMsana Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 19-20 vA tIrthaMkara. ( 39 ) ( 19 ) zrImallinAtha tIrthaMkara - jayaMta nAmakA vaimAna se phAgaNa suda 4 ko mithilAnagarI - kumbharAjA - prabhAvatI rANi kI kukSI meM avatIrNa huve kramazaH mAgazara zudI 11 ko janma, 25 dhanuSya - nilavarNa - kalasa cinhavAlA zarIra - kumArAvasthAmeM mRgazara zuda 11 ko 300 puruSa 300 striyoM ke sAtha dIkSA grahana karI mRgazara zudI 11 ko kaivalyajJAna huvA abhikSAdi 40000 muni, biMdu mati di 55000 AryikAe 283000 zrAvaka 370000 zrAvikAe ki sampradAya huI 55000 varSakA sarvAyuSya pUrNa kara phAgaNa zuda 12 ko sammedasikhara para nirvANa padhAre ApakA zAsana 5400000 varSa taka avicchInnapaNe pracalita rahA / (20) zrImunisuvrata tIrthaMkara - aprAjIta vaimAnase zrAva " Na zuda 15 ko rAjagraha nagara sumitrarAjA padmAvatI rANI ki kukSImeM avatAra lafyA kramazaH jeSTa vada 8 ko janma huvA 20 dha para rakhadIyA idhara eka megha nAmakA vidyAdhara nimittiyAke kahanese apani padmazrI nAputra bhUma ko paraNAdIthI vAda mAtAko kahanese subhUma pIchalI saba bAta aura parazurAmakA atyAcAra jAna vahAMse hastanApurame gayA dADhI ki khIra dekhatehI bana gaI usako bhUma khA gayA usI thAlakA cakra banA parazUrAmakA sira kATa prApa eka nagara kA hI nahIM para sArvabhaumya rAjakara cakravartI huvA. purANavAlone likhA hai ki parazUrAma parazU le kSatriyoMko kATatA huvA rAmacaMbraja ke pAsa AyA taba rAmacandrajIne parazUrAmakI paga caMpI kara usakA teja hara liyA taba parazU nicA paDa gayA phIra uThA nahIM sake / kaisI ajJAnatA hai ki eka avatAra bUsarA avatArako mAraneko Ave phIra bhI turA yaha ki eka avatAra dusarA kA tejako bhI haraNa kara liyA kyA bAta haiM satya to yaha hai ki vaha rAmacaMdrajI nahIM para subhUma 'cakravartI hI thA. iti aSTamA cakrI Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 40 ) jaina jAtimahodaya. nuSya zyAmavarNa kacchapa laMcchana kara zobhita zarIra pANigrahana kIyA aura rAja bhogava ke phAgaNa zuddha 12 ko eka hajAra puruSoM ke sAtha dIkSA dhAraNa karI adhyAtmAdhyAna karate huve ko phAgaNa vada 12 ko kaivalyajJAna huvA mallAdi 30000 muni puSpamati Adi 50000 AryikAe 172000 zrAvaka 350000 zrAvikAo ki sampradAya hui 30000 varSa kA sarvAyuSya bhogava ke jeSTha vada 9 ko sammetasikhara para nivArNa huvA 600000 varSa ApakA zAsana calatA rahA iti * Apake zAsana mahApadma nAmakA nauvA cakravartI huvA jisake saMbandha - hastanApura nagarameM padmottara rAjAki jvalAdevI rANike viSNukumAra aura mahApadma nAmake do putra huvA isa samaya avaMtI nagarI ke zrI dharma nAmakA rAjA kA namUcI jiskA dUsarA nAma bala thA jAtikA vaha brAhmaNa thA usa samaya munisuvrata bhagavAn ke ziSya suvratAcArya vahAM padhAre namucibalane unake sAtha zAstrArtha kara parAjaya huvA taba rAtrime talavAra le AcArya ko mArane ko calA AcArya ke atizaya se vaha rastA meM sthaMbhita ho gayA zubhe usakI bahuta niMdA huI taba vahAM se mukta ho hastanApurameM jA kara yugarAjA mahApadma ki sevA karane lagA eka samaya mahApadma kisi kArya se saMtuSTa ho " yathecchA " vara de dIyA thA kAlAntara paznotara rAjA aura biSNukumAra to suvratAcArya ke pAsa dIkSA karalI aura mahApadma rAjA ho kramazaH che khaNDAdhipati cakravartI rAjA ho gayA bAda suvratAcArya phIrase hastanApura Aye namuci-balane socA ki isa samaya isa AcArya se vaira lenA cAhiye taba mahApadma se arja karI ki vedo me kahA mAphIka mere eka mahA yajJa karanA hai vAste mujhe pUrva dIyA huvA vara-vacana milanA cAhiye rAjAne kahA mAMgo tatra namucine yajJa ho vahAM taka sarva rAja mAMgA vacana ke baMdhA rAjAne namuci ko rAja daM mApa antevara ghara meM calA gayA bAda namucine nagara ke bahAra eka maNDapa taiyAra karavAyake prApa rAjA vana gayA eka jaina sAdhuo ke sivA saba loka bheTa le ke namucike pAsa Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSNukumAra muni. (41) . isa bhagavAn ke zAsanAntara me ayodhyAnagarI kA dazaratha rAjA kauzalyA rANi se rAmacandra ( padma ) nAmakA baladeva aura mAye namaskArAdi kIyA namucine pucchA ki saba logoM ki bheTa A gai va koi rahA bhI hai brAhmaNone kahA eka jainAcArya nahIM Aye hai. ___ isa para mamucine gusse ho kahalA bhejA ki jainAcArya tumako yahAM pAnA cAhiye AcArya ne kahalAyA ki saMsArase virakta ko ese kAryoM se prayojana nahIM hai isapara namUci krodhita ho hukama dIyA hamArA rAjase sAtadinomeM zIghra cale jAvo nahIM to katala karavA di jAveMgA yaha muna prAcArya ko bar3I ciMtA hui kI cakravartI kA rAja ke khaNDa meM hai to inake bAhAra kese jA sake AcArya zrI saba sAdhunoMko pucchA ki tumAre andara koI zaktizAlI hai ki ! isa dharma niMdaka ko yoya sajjAde isapara muniyone arja karI esA muni viSNukumAra hai para vaha sumerUgiripara tapa kara raha hai prAcAryatrIne kahA ki jAvo koi muni usako yaha samAcAra kaho ? eka munine kahA ki vahAM jAne ki sakti to mere meM hai para pIcchA mAnekI nahIM sUrijIne kahA tuma jAvo viSNukumAra ko saba hAla kahake yahAM le Avo vaha tumako bhI le prAvegA isa mAphIka muni guru pAsa AyA bAda viSNumuni rAjasabhAmeM gayA namUci ke sivAya sabane uThake vandana karI bAda dharmadezanA dI aura namUci se kahA he vipra / kSaNaka rAjake liye tuM aniti kyoM karatA hai cakravartIkA rAja che khaNDameM hai to vaha sAdhu sAta dinameM kahAM jA sake ityAdi namUcine kahA ki tuma rAjA kA bar3A bhAI haiM vAste tumako tIna kadama jagahA detA hu~ bAkI koi muni mere rAjyameM rahegA use meM tatkAla hI marA DhuMgA / isapara viSNu munine socA ki yaha madhura vacanose mAnanevAlA nahIM hai taba vaikrayala bdhi se lakSa yojanakA zarIra banAke eka paga bharatakSetra dUsarA samudra aura tIsarA paga namUci -balake sira para rakhA ki usako patAlameM ghUsA dIyA vaha marake narakameM gayA aura viSNumuni apane guruke pAsa jA AlocanA kara kramazaH kama kSaya kara mokSa gayA. isI kathA ko toDamoDa brAhmaNoMne likha mArA hai kiM viSNu bhagavAn vAmanarUpa dhAraNa kara yajJa karatA balarAjA kochalA para yaha nahIM socA kyA bhagavAn bhI chala karate the para jisa matake bhagavAn putrIse gamana aura parastrIoMse lilA kare usako chala konasI ginatI me h| Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (42) jaina jAti mahodaya. sumitrA rANise lakSamaNa nAmakA vAsudeva tathA rAvaNa nAmakA prativAsudeva huvA anya loka rAvaNa ke dasa mastaka mAnate hai vaha galata hai kAraNa rAvaNa ke pUrvajose nau mANakavAlA hAra thA vaha dhAraNa karatA thA taba mANakake prabhAvase nau muMha aura eka asalI evaM daza mastaka dIkhAi dete the. rAvaNa eka kaTara jainadharmi rAjA thA brAhmaNoMke yajJako isane keivAra dhvaMsa kIyA thA vAste hi vaha loka rAvaNa ko rAkSasa likhakara kahate hai ki rAkSasoM yajJa vidhvaMsa kIyA karate the-rAmacaMdra zrIkRSNa aura bhagavAn RSabhadeva parama jaina the unako brAhmaNoMne apane zAstroMme avatAra likhA hai vaha kahAMtaka ThIka hai inake bArAmeM meM Age ThIka pramANoM se batalAuMgA ki yaha mahApuruSa kaTara jaina the Apake zAsanAntarameM mahArAja harisena nAmakA dazavA cakravartI rAjA huvA ( dekho yaMtrase) (21) zrInaminAtha tIrthakara-Apa prANAnta devalokase Asoja zudI 1.5 ko mithalAnagarI vijayasenarAjA-viprArANikI kukSIme avatIrNa huve kramazaH zrAvaNa vada 8 ko janma huvA 15 dhanuSya suvarNavarNa kamalakA laMcchanavAlA zarIra-pANigrahana-rAjapada bhogava, AsADha vada 6 ko eka hajAra puruSoM ke sAtha dIkSA prahana karI-adhyAtma dhyAnAdi karate huve ko mRgazara zuda 11 ko kaivalyajJAna huvA zubhadattAdi 20000 muni anilAdi 45000 AryikAe 170000 zrAvaka 348000 zrAvikAe huI-sarvAyuSya 10000 varSakA pUrNakara vaizAkha vada 10 ko Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ neminAtha tIrthaMkara ( 43 ) zrIsameta sikharapara nirvANa huve 500000 varSa taka ApakA zAsana pravRtamAna rahA / Apake zAsanAntarameM jayanAmakA cakravartI rAjA huvA ( dekho yaMtrase ) ( 22 ) zrIneminAtha tIrthaMkara - prAjIta vaimAnase kArtika vada 13 ko zaurIpuranagara samudravijaya rAjA zivAde rANi kI kukSI meM avatIrNa huve kramazaH zrAvaNa zu0 5 ko janma huvA daza dhanuSya - zyAmavarNa - saMkkhalaMcchanavAlA zarIra - kumArapane meM zrAvaNa zuddha 6 ko eka hajAra puruSoMke sAtha dIkSA lI. tapazcaryAdi kara Asoja vada 15 ko kaivalya jJAna huvA varadattAdi 18000 muni - yadInAdi 40000 AryikAe 176000 zrAvaka 336000 zrAvikAe~ huI eka hajAra varSakA sarvAyuSya pUrNakara AsADha zu08 giranAra parvatapara ApakA mokSaM huvA 83750 varSa taka ApakA zAsana calatA rahA / ApakA zAsanameM zrIkRSNa vAsudeva - balabhadra baladeva - jarAsiMdha nAmakA nauvA prativAsudeva huvA jinakA savistAra varNana triSaSTi zalAkA puruSa caritra se dekhanA. ApakA zAsanAntarame bArahavA brahmadatta nAmakA cakravartI huvA ( dekho yaMtrase ). ( 23 ) zrIpArzvanAtha tIrthaMkara - prANAnta devalokase caita vada 4 ko banArasanagarI azvasenarAjA - vAmArANi ki ratnakukSameM Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 41 ) jaina jAti mahodaya. avatIrNa huve kramazaH pauSa vada 10 ko janma huvA nauhAtha - nIlavarNa-sarpalaMcchanavAlA zarIra - pANigrahaNa karane ke bAda pauSa vada 11 ko 300 puruSoM ke sAtha dIkSA grahana karI. tapazcaryAdi kara caita vada 4 ko kaivalyajJAna prApta kIyA. AryadInAdi 16000 muni, puSpacUlAdi 38000 zrAvaka 164000 zrAvikAe 336000 ki sampradAya huI sarva eka sau varSakA zrAyuSya pUrNakara sammeda sikharapara nirvANa huve bAda ApakA zAsana 250 varSa taka calatA rahA / Apa kumArapada the usa samaya eka kamaTha nAmakA tApasa AyA thA. usaki duSkara tapasyA dekha nagara ke loga darzanArtha gaye pArzvakumAra bhI gayA jo tApasa ke pAsa kASTa jalatA thA usake andara eka sarpa thA bhagavAn ne avadhijJAnase dekha usako kaSTase nikAlake a. si. A. u. sA. maMtra sunAyA jise vaha marake dharaNendra huvA aura tApasakA baDA bhArI upahAsa huvA - ApakA nirvANa honeke svalpa hI samaya meM bhArata varSakA hAla isa kadara ho gayA thA ki bhAratIya samAja ke antargata eka bhayaMkara vizrRMkhalA utpanna ho rahI thI brAhmaNa loka apane brAhma tva ko bhula gaye the svArtha ke vazIbhUta hokara vaha apani saba sattAoM kA durupayoga karane laga gaye the kSatriya loga bhI brAhmaNoM ke hAtha ki kaTaputalI bana apane karttavya se cuta ho gaye the samAjakA va rAjakA prabandha atyAcAroM ke hAtha me jA paDA thA aura sattA ahaMkAra ki gulma ho gai thI rAjamugaTa adharma ke zirapara Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jAti mahodaya rAja karmacArIyukta kamaThake Azrama sthAnapara padhAre hue prabhu pArzvakumArane dayArasapUrita zadboMse kahA, ki he kamaTha yaha ajJAna hiMsAmaya tapasyA choDa; jJAnavaza prabhUne lakaDeko dhUnIse nikalavAyake, ciravAyA to ardhadagdha sarpa bahAra AyA; sarpa bhagavAna bhASita navakAra maMtrakA dhyAna lagAtA huA svagako sidhAra gayA. Page #303 -------------------------------------------------------------------------- Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavAna pArzvanAtha. . (5) maMDita thA. samAjameM trAhi trAhi maca gai thI bhArata varSake sAmAjika aura dhArmika viSaya ke liye. itihAsase patA milatA hai ki yaha kAla baDA hI bhISaNa thA. samAja ke antargata atyAcAra ki bhaThThI dhadhaka rahI thI dharmapara svArtha kA rAjya thA kartavya sattAkA gulma thA dharma ki vizrRMkhalA ho itane to TukaDe TukaDe ho gaye the ki jisakI bhayaMkaratA janatAkI AbAdIke badale mahAn hAnI ke rUpa dekhAI dene laga gai thI pazuvadha hiMsAmaya yajJakarma to bhArata vyApta ho gayA thA, nirAparAdhi asaMkhya pazuoMkA rUdhIra se nadiye cala rahI thI ityAdi hAhAkAra maca rahA thA basa kudarata eka aisA mahA puruSakI rAha dekha rahI thI vaha hI bhagavAna mahAvIra thA ki jinoMne avatAra dhAraNa kara ukta saba burI dazA ko apani bulaMda avAja dvArA zAntakara dhArmika va sAmAjika sudhArA ke sAtha bhAratavarSa zAntikA sAmrAjya sthApana kIyA jisa bhagavAn mahAvIra prabhu kA pavitra caritra buddhi agamya hai Aja pUrvIya pAzcAtya itihAsakAroMne bhagavAna mahAvIra ke viSayameM baDe baDe prantha nirmANa kara mukta kaNThase prazaMsA karI hai mahAvIra bhagavAn ke viSayameM pracalIta bhASAme bhI aneka pustake chapa cukI hai vAste yahAM para maiM merA upadezyAnusAra saMkSipta hI paricaya karavAnA samucitta samajhatA hu. Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (16) jaina jAti mahodaya prakaraNa dUsarA. antima tIrthakara bhagavAna mhaaviir| anAdikAla se pravAharupa saMsAra cala rahA hai anaMte jIva apane 2 karmonusAra mavabhramana karate hai una meM mahAvIra bhI eka the unhoMne kisa bhava meM samyaktva prApta kara kisa kisa sAdhanoM se saMsA. rI prAtmA se paramAtmA pada hAsila kiyA ! bhagavAna mahAvIra ke pUrva bhava / (1) pazcimavideha-jayanti rAjadhAnI ke antargata pRthvIpratiSTa prAmapati nayasArane rAstA cyUta muniyoM ko bhakti pUrvaka bhojana de mArga batalAyA. badale meM muniyoMne nayasAra ko dharmopadezadvArA dharma ( mokSa ) kA mArga samajhAyA. phalarUpa meM nayasAra ko bodhabIja (samyaktva ratna ) kI prApti huI anta meM namaskAra pUrvaka kAlakara vahAMse (2) saudharma devaloka meM devatA huvA-vahAM se cavake ( 3 ) bharatacakravarti kA putra marIci huvA jisa kA paricaya bhagavAna rUSabhadeva ke adhikAra meM Apa paDha cuke hai / vahAMse ( 4 ) brahmadevaloka meM devatApane utpanna huve / vahAMse (5) kollaka sanniveza meM tridaMDI kA bhavakara bahuta karmopArjana kiyA aura saMsAra meM paribhramanabhI kiyA vaha bhava isa gInatI ke bAhAra hai| Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavAn mahAvIra ke pUrvabhava. ( 47 ) ( 6 ) sthUNA nagarI meM tridaMDIka bhava kiyA / vahAMse ( 7 ) saudharma devaloka meM devatA huvA | vahAMse ( 8 ) caitya sanniveza meM agnidyota tridaMDI huvA | ( 9 ) IzAna devaloka meM devapane utpanna huvA | (10) mandira sanniveza meM agnibhUti tridaMDI huvA / ( 11 ) tIsarA devaloka meM devatApane utpanna huvA / ( 12 ) zvetAmbI kA nagarI meM bhAradvIja tridaMDI kA bhava / (13) cothA devaloka meM devatA huvA | vahAMse ( 14 ) gajagRha nagara meM sthAvara tridaMDI huvA | (15) brahma devaloka meM devatApaNe utpanna huvA | (16) rAjagRha nagara ke rAjA vizvanandI kI priyaGga rAMgI se vizAkhAnaMdI nAmakA putra huvA aura yuvarAja vizAkhabhUti kI dhAraNI rANIse vizvabhUti kA janma huvA ( jo mahAvIra kA jIva paMcama svarga se avatIrNa huvA ) vizvabhUti tArUNAvasthA me apane anteura sahita puSpakAraNDodyAna meM krir3A kara rahA thA. vahAM para vizAkhAnandI mI mAyA para pahale se vizvabhUti udyAname thA vAste vaha bAhAra Thahara gayA. itane me priyaGgarANikI dAsiye puSpa leneko zraI / eka ko bAhAra dUsare koM andara dekha vaha vApisa loTa gaI aura mahArANi koM saba hAla sunA diyA isa para priyaGga rANine apane putra kA apamAna DuvA samajha krodhita ho rAjA se ina kA badalA lene kA kahA / Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (48) jaina jAti mahodaya prakaraNa dUsarA. rAjAne eka SaTa yaMtra racA kara sabhA meM yaha prastAva kiyA ki puruSasiMha nAma kA sAmanta hamArI prAjJA kA bhaMga kara deza meM luTapATa kara rahA hai vAste sainA taiyAra ki jAya kI zIghratA se unakA damana kare ? yaha bAta vizvabhUtine sunI taba baDA pitAjI se arja kara vaha bhAra apane zira le mayasainA ke vahAM gayA / vahAMpara puruSasiMha ko sarvathA anukUla dekha vApisa loTa AyA. rAstA meM kyA dekhatA hai ki pUrvokta udyAna meM vizAkhAnandI kriDA kara rahA hai isapara vizvabhUtine socA ki yaha SaDayaMtra hama ko udyAna se nikAlane kA hI thA. basa mArA krodha ke eka vRkSa para muSThi prahAra kiyA to usa ke saba puSpa bhUmipara gira gaye. dvArapAla ko saMbodhana kara kahA ki pragara baDA pitAjI para merI bhakti na hotI to tumAre muMDakoM se bhami AchAdita honeme itanI hI dera lagatI kI jitanI ina vRkSa ke puSpoM ke liye lagI hai para isa viSamaya bhogakI aba mujhe paravAha nahIM hai aisA kaha vizvabhUtine saMbhUti muni ke gasa dIkSA grahana karalI ! isa bAtako suna rAjA sahakuTamba jAke muni ko bandana kara rAja kA mAmantraNa kiyA ? vizvabhUti munine. asvIkAra kara badale me dharmopadeza diyA / vizvabhUti munine jJAnAdhyayana ke pazcAt ghora tapazcaryA karI ki jinha kA zarIra ati kRza ho gayA. eka samaya mathurA nagarI meM bhikSA ke liye jA rahA thA rAstA me eka gAyane muni ko bhUmipara girA diyA usa samaya vizAkhAnandI vivAha prasaMga mathuga meM pAyAthA vaha muni ko giratA huvA dekha hAMsi ke sAtha bola uThA re muni teya Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavAn mahAvIra. ( 49 ) vaha bala kahAM gayA jo muMDakoM se bhUmi zrAcchAdita karatA thA. yaha suna muni apane pApA ko kabje nahIM rakha sakA usa gAya ko dono zIMga pakaDa cakra kI mAphika prAkAza se gumA ke pheka dI aura nidhAna kiyA ki mere tapa saMyama brahmacArya kA phala ho to bhaviSya meM mahAna parAkramI ho vizAkhAnandI kI ghAta karU~ ? vahAM se kAlakara / ( 17 ) mahAzukra devaloka meM devatA huvA | vahAMse (18) potanapura nagara ke rAjA prajApAla ki mRgAvatI rANi kI kukSi se tripRSTa vAsudeva kA janma huvA aura vizAkhAnandI kA jIva bhavabhramana karatA huvA tuMgagirIpara kezarIsiMha huvA. usako prativAsudeva zrazvagrIva zAli ke kSetra me tripRSTane mArake badalA liyA. kramazaH dakSiNa bhArata ke tina khaNDakoM vijaya kara tripRSTavAsudeva samrAT rAjA huvA eka samaya tripRSTa apane zayyA pAlaka ko zrAjJA dI thI ki jaba mujhe nindrA yA jAve taba gAyana banda kara denA para kAnoMko priya hone ke kAraNa vAsudeva koM nidrA lagajAne para bhI zayyA pAlakane gAyana bandha na kiyA itane gAyana ho hI rahA thA isa para gussA ho durAtmA hamArI AjJA se bhI tumare kAnoM ko gAyana priya lagA basa usake kAnoM meM garmAgarma gAlA huvA sIsA DalavA nikAncita karmopArjana kiyA. vahAM se kAla kara meM tripRSTa jAgRta huvA to tripRSTane hukama kiyA re ( 16 ) sAtavI narakamegaye | vahAMse ( 20 ) mahA krUravRtibAlA siMhakA bhava kiyA / phira Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 50 ) jainajAtimahodaya prakaraNa dUsarA. ( 21 ) cothI narakameM gayA vahAMse aneka bhava bhramana karatA huvA ( vaha isa sthula bhavoM kI gInatI meM nahIM hai ) ( 22 ) manuSyakA bhava kiyA, vahAMpara aneka sukRta kAryo dvArA bhaviSyame cakravarti hone ke punyopArjana kara vahAMse ( 23 ) videhakSetra mukA rAjadhAnI ke dhanaJjaya rAjAkI dhAraNarANikI kukSIse caudaha svapna sUcita priyamitra nAmakA putra huvA kramazaH SaTa khaNDa vijayakaracakravartipada bhogavake poTTilAcArya ke pAsa dIkSA le cirakAla cAritrapAla anta meM vahAMse ( 24 ) mahAzukra devaloka meM devapane utpanna huve / phira (25) IsI bhArata bhUmipara chatrikA nagarI ke rAjA jaya - zatrukI bhadrA rANikI kukSIse nandana nAmaka putra huvA kramazaH rAjapada bhoga ke jainAcArya poTila ke pAsa dIkSA le jJAnAbhyAsa ke pazcAt jAvajIva taka mAsamAsa kSAmaNake pAraNA karate huve vIsasthAnaka jo tIrthakara pada prApta karane ke kAraNoMkI zrArAdhanA kara tIrthakara nAma karmakA dhana bandhanakara eka lakSza varSa dIkSApAla antameM samAdhipUrvaka kAlakara / (21) praNitanAma dazavedevalokame devapane utpanna huve vahAMse satAvIsave bhavame bhagavAn mahAvIra prabhu huve vaha hamAre kalyAna sadaiva kAraNabhUta hai bhagavAn mahAvIrakA janma | nandanamunikA jIva dazavApraNita devalokase vIsa sAgaropamaki sthiti pUrNa kara tIna jJAnasaMyukta kSatriyakuNDa nagarake rAjA siddhArtha Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavAn mahAvIra. (51) ki trizalA gaNike ratnakulIme caudaha svapnasucita avatIrNa huve jisa svapnoke zubha phala gajA siddhArtha va svapnapAThakoMne kahA. mAtAko aneka zubha dohale utpanna huve jinako rAjA siddhArthane saharSa pUrNa kiye. ityAdi prAnandotsavake sAtha garbha dina pUrNa huve / idhara dazoM dizAeM phUla uThI prasannatAkA pavana cAro ora calane lgaa| AkAzase puSpoMkI vRSTi hone lagI. sugandhita padArthase jagatakA bAyumaNDala meM zAntikA saJcAra ho rahAthA sArA saMsAra harSanAdase khula uThA, sarvatra suMdara nimita ora zubha zukanoMkA svAbhAvika prAdurbhAva huvA vaha dina thA caitra zukla trayodazI candra hastottarA nakSatrameM mora vijaya mUhurta varata rahAthA savagraha anAyAse ucca sthAna bhogava rahethe. ThIka usI samaya mahAgaNi trizalAdevIne siMha kA lAcchana ora suvarNa krAntivAn putrako janma diyA jisa rAtrimeM bhagavAnakA janma huvA usI rAtrimeM devatoMne rAjA siddhArthake vahAM dhanadhAnya vastrabhUSaNameM vRddhi karI saMsArabharameM zAntikA sAmrAjya chA gayA naraka jaise mahAn duHkhI prANiyoMko bhI sukhI honekA samaya milA / chappanAdig kumArikAbhone sutikA karma kiyA / cosaTa indra ora asaMkhya devadeviyoMne sumerU giripara bhagavAnakA janma mahotsava kiyA dUsare dina mahArAjA siddhArthane putra lanmakI khuzAlIme bandIkhAneke kediyoMko choDavAyA. tolamApa baDhAyA nagarameM sthAna sthAnapara mahotsava aura jinamandiroMme sau-hajAra bhora lakSa dravyavAli pUjAe racAi tIsare dina sUrya candra darzana, chaTe dina rAtri jAgaraNa, gyArave dina prasUci karma dura kara bArahave dina nyAti jAti sage saMbaMdhIyoko vastrAbhUSaNa puSpamAlA saMbo Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (52) jainajAtimahodaya prakaraNa dUsarA. lAdise satkAra kara apane putrakA nAma 'varddhamAna' rakhA jo kulame prava tIrNa hotehI rAjavadezameM dhanadhAnya rAjakoSTAgara sukhazobhAgyAdi evaM sarva prAkarakI vRddhi huIthI kramazaH bhagavAn mahAvIra bIjake candraki mAphIka vRddhi hone lgeN| bhagavAna mahAvIrakI bAlyAvasthA / ___ bhagavAna mahAvIraki bAlyAvasthAke viSaya khAsa kara aise ullekha bahuta kama milane he tathApi ApakI divya krAnti tapa teja utama pratibhA aura agAdha zakti alaukika hI thI janma samaya Apane eka aMguSThase merU kampAyA jisase mugdha ho Indrane ApakA vIra-mahAvIra nAma rakhA, baccapanameM prAmalI vRkSakI bAlakriDAme ApazrIne devakA parA. jaya kiyA. vidyA adhyayanake viSaya to baDe baDe adhyApaka zrAzcaryame Duba gaye indra ke kiye huve prazna aura prabhu mahAvIrake diye huve uttaroMse hI jinendra vyAkaraNakA janma huvA jainAcArya zAkaTAyanadi bhora bhI pANinI jaisenebhI usakA anukaraNa kiyA, bhagavAnaki dinacaryAke viSaya bhI spaSTarUpa ullekha nahIM milatA hai para kalpasUtrAdi granthome rAjA siddhArthakI dinacaryA jaise vaha prAtaH samaya vyAyAmazAlAme kasarata kara sauhajAra-lakSapAkAdi tailakA mardana aura snAna maJjanakara devapUjanake pazcAt rAjasabhAme khuda insApha karatethe rAjAsiddhArtha jaise naitijJa thA vaisehI vaha dharmajJa bhI thA kAraNa rAjA siddhArtha mora trizalAdevI bhagavAna pArzvanAya ke zrAvaka arthAt anuyAyi the unaki vIratA udAratA aura dinacaryA itanI to uttama ritIkA thA ki unakA anukaraNa karanevAlokA jIvana sukha va zAntimaya bana jAtA hai pitAkA saMskAra putrake andara honA eka Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavAn mahAvIra kI yuvAvasthA. svAbhAvika bAta hai va bhagavAn mahAvIrakI bAlyAvasthA aura unakI dinacarya viSaya itanAhI likhanA paryApta hogA ki unakA jIvanajanmase hI pavitra thA aura pavitra ritise hI bAlyAvasthA vyatikrama huI thii| bhagavAna mahAvIra kI yuvakAvasthA / bhagavAn mahAvIra bAlyAvasthA ko pratikrama ke prAge paira rakhA to eka tarapha yuvakAvasthA khula uThI taba dUsarI ora AtmabhAva vikAzIta ho rahA thA saMsAra ke mohaka padArthoM se Apa bilakula virakta the itanA hI nahIM para zrApa ke mAtA pitA aura sajjanoM ko bhI Apake viraktapane ke cinha spaSTa rUpase dekhAi de rahe the tathApi mAtA pitAne putra sneha ke vazIbhUta ho varddhamAna ke vivAha kI kauziSa karanA prAraMbha kiyA | idhara mahArAja samaravIrane pani 'yazodA' nAma kI kanyA kA lagna prabhu varddhamAna ke sAtha karadene kA prastAva siddhArtharAjA ke pAsa bhejA / bhagavAna mahAvIra kI icchA na honepara bhI mAtApitA kI zrAjJA bhaMga karanA anucita samajha yazodA rAjakanyA ke sAtha vivAha kiyA, dUsarA prakRti kA yaha bhI aTala niyama hai ki pUrva saMcita zubha va azubha karma sivAya bhogavane ke chUTa nahIM sakate hai phira bhIM jJAniyoM ke liye bhoga bhI karmanirjarA kA hetu hotA hai mahAvIra prabhu jalakamalavat saMsAra meM rahai zrApa ke santAna " priyadarzanA nAmaka eka putrI huI vaha jamAlI rAjakumAra ko vyAhI thI bhagavAna gRhasthA "vAsa meM rahate huve bhi apanA jIvana eka pavitra yogi kI taraha vyati krama kara rahe the. Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jAti mahodaya prakaraNa dUsarA. ( 54 ) bhagavAna mahAvIra kI dIkSA / 1 bhagavAn mahAvIra ke prAyuSya ke 28 veM varSa rAjA siddhArtha aura trisalA rAMNI kA svargavAsa huvA unakA viyoga se nandivarddhana ko mahAn duHkha huvA. prabhu varddhamAnane una ko smjhaayaa| bhAI sAheba ! saMsAra meM utpAda vyaya honA svabhAvika bAta hai janma maraNa kA duHkha saMsArI jIvoM ke sAtha anAdikAla se lagA huvA hai mAtApitA kA viyoga kA duHkha aura dhyAna kara karmabandha karanA vRthA hai jJAnadRSTi se vicAra kara bhaviSya meM aise saMbandha kara duHkhI na hone ke upAya ko sociye / vaha upAya eka prAtmika dharma hai isa liye hI mahAtmA puruSa saMsAra kA tyAga kara jaMgalo kI pavitra chAyA meM dhyAna karanA pasaMda karate haiM ityAdi jagata pUjya varddhamAna ke vacanoM se nandIvarddhana ko saMtoSa huvA pazcAt nandIvardhanane pitAzrI ke siMhAsanapara rAja karane kA AmantraNa kiyA. para paramayogI varddhamAnane svIkAra nahIM kiyA taba kSatriyagaNa milake nandivarddhana ko rAjyAbhiSekapUrvaka rAjapadapara niryukta kiye bAda bhagavAn varddhamAnane dIkSAki zrAjJA mAgI nandI - varddhana ne kahA priya hAlahI meM to hamAre mAtApitA kA viyoga huvA he jisa duHkhase hama duHkhI he aura jo kuccha sukha hai to tumArI taraphakA hI haiM vAste bI do varSa taka There / bhagavAna barddhamAnane pitAkI mAphIka vRddha bhrAtAkI AjJAkoM svIkAra kara gRhavAsameM sAdhu jIvana vyatikrama karane lageM eka varSake bAda lokAntika deva bhagavAna se arja karI ki he jagadoddhAraka prabho ! duniyo meM ajJAnAndhakAra phela rahA hai janatA eka mahApuruSakI rahA dekha rahI haiM Apake dIkSAkA Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavAn mahAvIra kI pratijJA. (55) samaya bhI A pahuMcA hai vAste dIkSA dhAraNa kara lokame zAnti vrtaave| isapara bhagavAn eka varSa taka mahA dAna dekara nara-narendra / deva devendra ke mahAmahotsavapUrvaka va indrane khAMdhepara rakhA huvA eka vanake sAtha Apa ekale mAgazara kRSNa dazamike roja bhagavAn mahAvIrane dIkSA dhAraNa kI usI samaya ApazrIkoM cothA manaHparyava jJAnotpanna huvA / bhagavAn mahAvIrakI pratijJA / bhagavAna mahAvIrane jisa dina dIkSA dhAraNa karI usI roja isa nAzamAna zarIrakI bilakula paravAha na karate. huve aisI kaThina pratijJA kara lI ki koibhI devamanuSya tIryaca saMbaMdhI upasarga ho vaha mujhe samyak prakarase sahana karanA kAraNa aisA karanesehI duSTa karmokA nAza ho sacce sukhakI prApti hogA / jo vastra dIkSA samaya indrane khAMdhepara rakhA thA vaha sAdhika eka varSa rahA bAda bhagavAn digambarAvasthAmeM svataMtra vihAra karane lage para bhagavAnakA atizaya aisA thA ki vaha anyakoM nagna nahIM dIkhate the unakA dRzyahI alaukIka thA / bhagavAnne prAyaH dravya ora mAvase mauna vratakAhI sevana kiyA thA. kAraNa uccAtmAoMkA eka yaha bhI aTala niyama hai ki jaba taka apanA kArya siddha na ho jAya, taba taka dUsaroMkA kalyAna karaneme pravRtti nahI karate hai vAta bhI ThIka hai ki aisa karane se hI anya kAryoM meM saphalatA prApta kara zakte hai isa niyamAnusAra bhagavAna mahAvIrane chadamasthAvasthAme Adeza upadeza va dIkSa denekI upekSA kara pahalA apane mAtmAkA kalyANa karanAhI jarUrI samajha maunavrata dhAraNa kiyA thA. Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (56) jaina jAti mahodaya prakaraNa dUsarA. bhagavAn mahAvIrako upsrg| yoM to bhagavAna mahAvIra sAdhika bAraha varSa tapazcaryA karI thI vaha saba kAla upasargamehI nirgamana huvA thA. parantu yahAMpara hama katIpaya aise udAharaNa batalAdenA cAhate hai ki jina jagatpUjya mahAn prAtmAne AtmakalyAnake liye kaise kaise mahAna saMkaToMkA sAmanA kiyA kudaratakA siddhAnta hai ki jo manuSya apanA karaja cukAneke liye prAmantraNa karate hai taba sabake saba lenadAra Ake khaDe ho jAte hai isa niyamAnusAra bhagavAna mahAvIra apane karmokA karajA cukAneke liye pairopara khaDe have hai taba unapara kaise hRdayabhedI mahAbhayaMkara upasarga ApaDA ki jinako paDanese hI hamArI AtmA kAMpa uThatI hai para bhagavAn ke utkaTha bala va sAhasIkatA ke sAmane vaha upasarga aise to phIke paDa gaye the ki sUrya ke prabala prakAsa ke sAmane candra kA teja jhAMkhA paDa jAtA hai. tathA ca (1) bhagavAna ke dIkSA samaya zarIra para candanAdi sugandhi padArtho kA lepa na kiyA thA usa sugandhase AkarSita ho bhramara gaNa zarIra kA mAMsa kATa khAyA dUsarI tarapha bhagavAna kA adbhuta rUpa dekha kAmAtura oratoMne anukula upasarga kiyA para una zAnta mUrti mahAvIrane donoMko samabhAvasehI dekhA arthAt mAMsa kATanevAle bhramaro para dveSa nahIM ora hAvabhAva karanevAlI striyoMpara rAga nahIM vaha hI to mahAvIrakI vIratA hai| (2) eka sanaya kumAra grAmake nikaTavarti bhagavAna para ajJAna gavAloMne mAraNekA humalA kiyA. usa samaya zakendrakA Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavAn mahAvIra. ( 7.7 ) Asana kampa uThA jJAnadvArA saba hAla jAna vaha zIghra zrAyA cora govAlako kahA re zradhamma pApAtmA ! kyA tuM nahIM jAnatA hai ki yaha trijagapUjya paramezvara haiM ityAdi vacanoMdvArA govAlako zAnta kara bhagavAn se arja karI, he prabho ! Apapara bAraha varSa upasargokA varasAda varasanevAlA hai vAste merI icchA hai ki maiM ApakI sevAmeM rahUM? bhagavAnne kahA~ he indra ! yaha na huvA aura na hogA ki tIrthakara kisI dUsaro ke jariye kaivalyajJAna prApta kare / mujhe kisI ki sahAyatA kI AvazyaktA nahIM haiM / indra nirAza ho apani taraphase eka vyAntara ko bhagavAnakI sevAmeM rakha dIyA ki kabhI marazAnta kaSTa ho to tuma nivAraNa karanA / tatpazcAt indra bhagavAn ko vandana kara svargaki aura calA gayA / ( 3 ) zUlapANi aura saMgamadevakA upasargose hRdaya bhedA jAtA hai, hAtha thaMbha jAtA hai, lekhanI tUTa jAtI hai, dIla duHkhI aura netroMse nadiyeM vaha nikalatI hai ki una adhama devoMne eka rAtrimeM anukUla va pratikUla kaise kaise upasarga kiyA hai| jo bhramareM, ciTiyeM, nalaveM, vicchu, sarpa, siMha, vyAghrAdi aneka kSudra jIvoM se pratikUla upasarga aura yuvA oratoMke hAvabhAva tathA siddhArtha rAjA trizalA rANi ke rUpa banAke anukUla upasarga kiyA para tAkata kyA hai devaki, kI una dIrgha tapasvI paramayogi mahAbIrake eka pradezakobhI vicalita kara ske| jaise vAyu kitanIhI jorase cale to bhI kyA sumerUko calAyamAna kara sake ? apitu kabI nahIM. S ( 4 ) eka samaya zvetAMbIkA nagarIke najadika ke jaMgalase Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 58 ) jaina jAti mahodaya prakaraNa dUsarA. " bhagavAn jA rahe the eka govAlane kahA prabho ! Apa dUsare rAstese padhAriye. kAraNa isa aTavImeM eka bhayaMkara prakRti aura dRSTiviSa - vAlA caNDakauzika sarpa rahatA hai / jisakI viSabhayaMkaratA ke mArA manuSya to kyA para pazu pakSI bhI nahIM Thera saktA hai, agara koi akasmAt zrA - jAve toM zIghrahI bhasmibhUta ho jAtA hai. Apa jAnabujha ke Apani AtmAko jokhama meM DAlanekA prayatna kyoM karate ho ? bhagavAnne socA ki sarpake andara itanI baDI bhArI zakti hai aura vaha unakA durupayoga karatA hai agara usako bodha ho jAve aura apani zaktikA sadupayoga kare to usa jIva kA kalyAna ho sakatA hai / kAraNa zakti hai so AtmA kA nija guNa hai jisa 1 zakti se jIva sAtavIM naraka meM jAne kI tAkata rakhatA hai vaha usI zakti se mokSa bhI jA saktA hai isa vicAra meM govAla kI eka bhI na suna bhagavAn to sarpa kI tarapha ravAne ho gaye / vahAM jAkara usI sarpa kI bAMdI ( bila ) para dhyAna lagA diyA / vasa, phuMkAra karatA huvA sarpa bAhara AyA gussA ke mArA usa kA saba zarIra lAyapulAya ho uThA netro meM viSajvAlA nikala rahI thI idhara udhara dekhane lagA to eka aura dIrgha tapasvI mahAn yogi eka niDara AtmA dhyAna meM sthita dIkha paDA / phira to kyA thA sarpa ke krodha kI sImA taka na rahI ekadama jvAlAmaya ho socane lagA ki merA sAmrAjya meM pazupakSI bhI nahIM Thera sakatA hai to yaha dhruva kI mAphika nizcala kauna hai vAraMvAra krodha karatA huvA khUba jora khA kara bhagavAn ko kATa khAyA. usa samaya "" Page #318 -------------------------------------------------------------------------- Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jAti mahodaya D.CMALT. kRpA rasapUrita mahAvIradevane dhyAna lagAyA, krodhAnalase prakopita ___ caMDakauzika sapane prabhUke aMgUThe para jaherI DaMka lagAyA, jisase dUdhakI zvetadhArA bahane lagI. Lakshmi Art, Bombay, 8. Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavAn mahAvIra. (59) Azcarya isa bAta kA thA ki sAdhAraNa Adami ko kATane se rakta vahatA hai para bhagavAn ko kATane se sarpa ko payapAna milA isa para sarpa TIka TIkI lagA ke prabho ke sAmane dekhatA hai to una kI mukhamudrA para krodha kI tanIka bhI malaka na pAI upasarga ke pazcAt bhI zAnti-kSamA aura dayA kI nadiye vaha rahI thI. zAnti mudrA dekhate hI sarpa to mugdha bana gayA kAraNa aisI mudrA pahale nahIM dekhI thI phira bhI ekAgra ho sarpa jaise jaise bhagavAna ko dekha rahA hai vaise vaise bhagavAn ke paramANaveM sarpa kA antaHkaraNa ko sApha banA rahe the jaba sarpa kI krodha AtmAne sudhArA kI aura palaTA khAyA taba bhagavAn bole, re caNDakauzika ! samajha ! samama !! krodha ke vaza aMdhA kyoM ho rahA hai ? apane pUrvabhava ko smaraNa kara aura isa bhava meM karI huI bhUloM para pazcAtApa kara ityAdi bhagavAn ke zAntimaya vAkya zravaNa kara vicAra karate ko ' jAti smaraNa' jJAnotpanna ho gyaa| sarpane apanA pUrva bhava dekhA ki mokSa sAdhanA ke liye banA huvA sAdhu, krodha ke vazIbhUta ho maiM caNDakauzika sarpa huvA phira bhI isa bakhta mahA krodha kara aneka jIvoM ko takalIpha de rahA hUM itanA hI nahIM para jagatpUjya karUNAsAgara bhagavAn mahAvIra ko bhI maiMne kATa khAyA hai na jAne merI kyA gati hogA? basa ! usa zakti ko hI palaTAnI thI. sarpa jaise utkRSTa krodhI thA vaha hI Aja utkRSTa zAntimaya mUrtimAna bana gayA mAnoM eka mokSAbhilASI mahAtmA vairAgabhAvako dhAraNa kiyA ho sarpane anasana kara AThavA svarga ko prApta kiyA. jisa sarpane bhagavAna ko atizaya Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (60) jaina jAti mahodaya prakaraNa dUsarA. upasarga dIyA thA badalA meM bhagavAn usa ko AThave svarga pahuMcA diyA yaha hI to prabhu kI prabhutA hai| (5) eka samaya prabhu vihAra karate eka jaMgala ke andara kAyotsarga meM sthita the vahAM para kisI gopAlane apane baladoM ko choDa kAryavazAt sthAnAntara gamana kiyA vaha baila carate carate dUra cale gaye / govAla pIcchA sAyA, prabhu se pucchA ki mere balada kahAM hai ? bhagavAna to dhyAna meM the, uttara na milane para govAla baladoM kI zodha meM gayA. idhara balada cara phira ke vApisa usI sthAna para Agaye kI jahAM prabhu dhyAna meM the. govAla . DhUMDha DhUMDha ke bahuta herAna arthAt duHkhI ho bhagavAn ke pAsa AyA to vahAM baila mojuda thA. basa govAla ko vicAra huvA ki maire baila le jAne ke liye hI isane yaha SaDayaMtra racA hai agara esA na hotA to yaha jAnatA huvA bhI mujhe kaSTa na detA mArAgussA ke bhagavAn ke kAnoM meM kholI Thoka mArI vaha donoM kAnoM ke bhArapAra nikala gaI. usa samaya prabhu ko atUla vedanA huI para jo tripRSTa vAsudeva ke bhava meM zayyApalaka ke kAnoM meM sIsA DalavAyA thA vaha hI tripRSTa Aja prabhu mahAvIra hai aura vaha hI zayyApalaka Aja govAla hai| kamoM kA badalA avazya denA paDatA hai usa kA yaha eka uttama udAharaNa hai usa mahAn upasarga se bhagavAna ko vedanA avazya huI para apane amogha dhairya aura pratijJA se tanika bhI calita na huye itanA hi nahIM balki apane duSTa Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jAti mahodaya dhyAnAruDha mahAvI devake konoMmeM tIkSaNa khIla Thekake kopita govAlane apane bhavAntarakA badalA lIyA. Lakshmi Art, Bombay: 8. Page #323 -------------------------------------------------------------------------- Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavAn mahAvIra. ( 61 ) karmo kA badalA cukAne meM Apa apanA gaurava hI samajhA jaise calatI dukAna meM pAka niyata kA sAhukAra apane pUrvajoM kA karaja cukAne meM apanA mahatva samajatA hai / govAla apanA badalA lene para bhI krodha ke vazIbhUta ho aise nayA karmopArjana kiyA ki vaha vahAM se marake sAtavIM naraka gayA / khara nAmaka vaidyane bhagavAn ke kAMno se khIlIyeM nikAla sundara cikitsA kara ananta punyopArjana kiyA, tatpazcAt bhagavAn anyatra vihAra kiyA | (1) ina ke sivAya choTe baDe sahasroM upasarga jaise anArya dezameM vihAra samaya una ke pairoMpara khIra pakA ke khA jAnA kuttoMneM una ke mAMsa ke lodhe ke lodhe kATa khAnA, anArya logoM se aneka Akroza va baddha parisaha kA honA gauzAlA jaiseku ziSyoM kA saMyoga ityAdi. agara koi yaha savAla kare ki bhayaMkara sarpa kA * kATa khAnA devakRta dhUla se zvAsozvAsa rUka jAnA, kAMnoM meM khIle Thoka denA aise maraNAnta kaSTa meM bhI mahAvIradeva kA eka bhI pradeza nahIM calanA kyA yaha saMbhava ho saktA hai ? vedanA ko sahana karanA yaha vaidaniya karma kA kSayopazama hai, AtmabhAvameM sthira rahanA yaha mohaniya karma kA kSaya va kSayopazama hai majabUta saMhanana honA yaha zubhanAmakarma kA udaya hai, nahIM maranA yaha AyuSyakarma hai arthAt alaga alaga karmoM kA bhinna bhinna svabhAva hai bhagavAn mahAvIra prabhu ke bajra RSabhanArAca sahana na thA vedaniyakarma kA udaya hone para bhI mohaniyakarma zAnta thA jo vedanA samaya duHkha mAnanA, hAhA Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 61 ) jaina jAti mahodaya prakaraNa dUsarA. karanA, yaha mohaniya karma kA udaya hai vaha bhagavAn ke nahIM thA manovijJAna, Atmabala, sahanazIlatA, sthiracitta aura AtmajJAna itanA utkRSTa thA ki ghaura vedanA hone para bhI una kI AtmA kA eka pradeza bhI vicalita nahIM hotA thA / bhagavAn mahAvIra ke chadmasthapane kA bhramana ( 1 ) asthigrAma ( 2 ) rAjagRhanagara ( 3 ) campA - nagarI ( 4 ) pRSTacampA ( 5 ) bhadrikAnagarI ( 6 ) AlambikAnagarI ( 7 ) rAjagRhanagara ( 8 ) bhadrikAnagarI ( 9 ) anAryadezameM ( 10 ) sAvatthinagarI ( 11 ) vizAlAnagarI ( 12 ) campAnagarI / evaM bAraha cAturmAsa chadmasthAvasthA meM hue, ina ke antargata kI bhUmi para vihAra karate hue bhagavAn koM anekAneka kaThinAIyoM kA sAmanA karanA paDA jisa meM bhI anAryadeza ke logoMne to bhagavAn se khUba hI badalA liyA thA aura bhagavAn bhI badalA cukAne ke liye vajrabhUmi meM vihAra kiyA thA / bhagavAn mahAvIra kI ghora tapazcaryA bhagavAn mahAvIradevane kaThana se kaThana tapazcaryA karI arthAt sADhAbAraha varSa ke andara pUrNa eka varSa bhI bhojana nahIM kiyA itanA hI nahIM balki jItani tapasyA karI vaha saba pANi bagara caubIhAra hI karI thI vaha nimna aGkita koSTaka se jJAta hogA / Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavAn mahAvIra. ( 63 ) tapazcaryA ke nAma saMkhyA tapa dina pAraNA dina sarva dina cha mAsI tapa 1 myUna cha mAsI tapa 1 caturmAsI tapa tInamAsI tapa aDhAI mAsI tapa do mAsI tapa doDha mAsI tapa eka mAsI tapa pAkSIka tapa aSTama tapa chaTTha tapa ~ 2 180 175 1080 180 150 360 && 12 72 12 36 229 458 360 1080 1 ra 72 12 229 181 176 1089 202 152 366 92 372 1152 48 687 yaha saba tapa pratijJApUrvaka hI kiyA thA / dhyAna, mauna, Asana, samAdhi, AtmaciMtavana kara anta meM zukladhyAnarUpI jAjvalyamAna agni meM cAra ghanaghAti ( jJAnAvarNiya, darzanAvarNiya, mohaniya, antarAya) karmoM ko jalA ke kaivalyajJAna darzana ko pragaTa kara liyA / bhagavAn mahAvIra ko kevalyajJAna - jisa jJAnake abhAva duniyoM ajJAnAndhakAra meM gotA khA rahI hai, jisa jJAnake abhAba janatA midhyA rUDhiyoM ke vazIbhUta ho athAga Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (6) jaina jAti mahodaya prakaraNa dUsarA. samudra meM Duba rahI hai, jisa mAnake abhAva aba loga mamatva mAyA aura tRSNA ke gulAma bana rahe hai, jisa jJAna ke prabhAva saMsAra eka kleza kadAgRhakA sthAna vana apanA ahita karane meM nahIM hI cakate hai, jisa jJAnake prabhAva AtmA nija guNako bhUla parasvabhAva meM ramaNatA karatA huvA bhavabhramaNa kara rahA hai, usI jJAnake liye bhagavAna mahAvIra kaThinase kaThina tapazcaryA karI maraNAnta upasarga sahana kiyA, aura uttamottama bhAvanAse cAra ghanaghAti kokA samUla naSTa kara-jambukamAmake pAsa rajubAlikA nadIkI tIrapara samakakA kSetra-zAlivRkSake nice chaThThatapa godu Asana zukladhyAnameM vartate huve vaizAkha zukla dazamike roja candra hastottarA nakSatrapara vijayanAmaka zubha muhUrtameM sarva lokAlokake sarva dravya, kSetra, kAla, bhAvako jAnanevAlA kaivalyajJAnakoM utpanna kiyA. usa samaya saMsArabhara meM Ananda chA gayA svargabhI protsahita ho uThA. sugandhI puSpa va jalakI vRSTi huI. maya devi devatA ke indroMne mahA mahotsava kiyA. bhagavAna mahAvIrane apane divya jJAnadvArA dharmadezanAdi para unakA phala svarUpameM kisIne vrata grahana nahIM kiyaa| tathApi jo janatAmeM vizrRMkhalanAkI bhaTTI dhadhaka rahI thI usameM zAntikA saJcAra to avazya hone lgaa| bhagavAn mahAvIra kA samavasaraNa bhagavAna mahAvIra prabhu, vaizAkha zukla ekAdazI ko apApA nagarIke mahAsena udyAnameM pdhaare| indrake AdezAnusAra devatoMne rajata, suvarNa aura ratnamaya tIna gaDha, bAraha daravAje, siMhAsana azokavRkSa Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavAn mahAvIra. ( 65 ) Adi samavasaraNa ki racanA karI. bhagavAn ke cAra atizaya to janma samaya hI hote hai; ekAdaza kaivalyotpanna samaya aura ekonnIsa devakRta evaM cautIsa atizaya aSTamahApratihAra huvA karate hai tatpazcAt " tIrthAyanamaH " tIrtha ko namaskAra kara bhagavAn siMhAsanapara virAjamAna ho dharmopadeza denA prAraMbha kiyA. bhagavAn ke upadeza ke liye kyA to deva, devendra, kyA manuSya, vidyAdhara, kyA kSatriya, brAhmaNa, vaizya, kyA zUdra, qyA rAjA, rAMka, kyA amIra, garIba, kyA khiye kyA puruSa itanAhI nahIM para pazu pakSI taka ko bhI dharma ke adhikArI bananekI svataMtratA de dI thI. dharma ke liye varNa va jAti aura ucca nIcakA vahAM vilkUla bheda nahIM thA. bhagavAnne apane upadeza meM sabase pahalA " ahiMsA paramo dharmaH " kA khUba vivecana kiyA antameM kahA ki jo jIva anAdikAla se saMsAra meM paribhramaNa karatA hai usakA mUla kAraNa 'hiMsA' hI hai / asatya, caurya, kuzIla, mamatva, krodha, mAna, mAyA, lobhAdi aneka pApa hiMsA se hI paidA huve hai hiMsA ke bhI aneka bheda hai / dravyahiMsA, bhAvahiMsA, nizvayahiMsA, vyavahArahiMsA, svarUpahiMsA, anubandhahiMsA, arthAdaMDahiMsA, anarthAdaMDahiMsA. inakA vivaraNake pazcAt bhagavAnne pharamAyA ki saba carAcara prANiyoM koM apane apane prANapriya hai unako takalIpha pahu~cAnA mahAn pApa hai to phira irAdApUrvaka hajAroM lAkhoM prANiyoM kA balidAna karadenA inake sivAya adharma hI kaunasA hai ? he bhavyoM ! rUdhira kA kapaDA rUdhIrase kabhI sApha nahI hotA hai jisa hiMsA ke jariye karmopArjana kiyA " Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 66 ) jaina jAti mahodaya prakaraNa dUsarA. vaha karmodaya honepara balidAna jaise niSThura karma meM bale dene se karma nahIM chUTatA hai para tapa saMyamase jIva una karmoM ko naSTa kara sakate hai vAste agara tuma sampUrNa ahiMsAko pAlana kara sako to munitrata ko svIkAra karo sarva se uttama aura janma maraNa se zIghra choDAne vAlA aura mokSa denevAlA eka munimArga hI hai agara aisA na bane to gRhasthadharma bArahA vratoM ko svIkAra karo aura tattvajJAna, AtmajJAna, vyavahArikajJAna ko prApta karo ityAdi / bhagavAn kA upadeza sidhA, sarala, madhura, rocaka, bhAvArtha sahita, arthasUcaka, niHsvArtha kevala janatAkA hitake liye honase janatApara una upadezakA baDA bhArI asara huvA / kAraNa saMsAra pahalese hI atyAcAriyoM kI zAntise piDita zAntimaya upadezakI intajArI kara rahA thA vaha hI zAnti bhagavAn mahAvIra ke kuMDA nIce mila gaI phira to pUcchana / hI kyA. saMsAra ekadama palaTA khA gayA mAno unhake antaHkaraNa meM mahAvIra mUrtti virAjamAna ho gaI / caturvidha saMgha kI sthApanA - pApA nagarI ke andara eka baDA bhArI 'yajJa' kI tayyAgayeM ho rahI thI bahutase yajJAdhyakSaka ekatra huve the jisameM indrabhUti, abhibhUti, vAyubhUti, vyakta, saudharmma, maNDita, mauryaputra, akampa, acalAbhrAta, metAraja, aura zrIprabhAsa evaM ekAdaza mukhya the. bhagavAn mahAvIra kI vibhUti aura devAdise paripUjita dekha mAre dveSa IrSA ke kramaza: aikeka RSi bhagavAn ke pAsa Aye aura baha zAnti ke samudra meM DUba gaye aura apane apane manakA Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavAn mahAvIra. . ( 67 ) saMzaya nivAraNa kara vaha ekAdaza brAhmaNa apane 4400 chAtroM ke sAtha bhagavAn mahAvIra ke ziSya bana gaye indrane bajraratnoMke syAlameM vAsakSepa hAjara kiyA. bhagavAnne indrabhUti aura rAjakanyA candanabAlA, AnandagAthApati aura sulasA zrAvikA jo saMgha meM bhapresara the unhapara vAsakSepa DAla caturvidha saMghakI sthApanA karI aura unake sivAya sahasroM jIvoMko muni aryikAe zrAvaka zrAvikA vrataki dIkSA di / isa Anandotsava ke samaya indrAdi devone puSpa varasAye aura jaya jaya dhvanike sAtha sabhA visarjana huI * tatpazcAt bhagavAna mahAvIra apane ziSya samudAya ke sAtha bhUmipara bhramaNakara asaMkhya bhavyajIvoMkA uddhAra kiyA kramazaH Apake uttama prantha racanAke karanevAle 14000 muni, 36000 sAdhviyoM, bArahanata aura pratimAke dhAraNa karanevAle 159000 zrAvaka 318000 zrAvikAe huI yaha saMkhyA mukhyatAse batalAI gaI hai sAdhAraNatayA to bhagavAna mahAvIra prabhuke dharmatattvoM ko mAnanevAle - * kitaneka loga bhagavAn mahAvIra koM hI janadharma sthApaka mAnate he vaha unakI geharI bhUla he kAraNa vartamAna kAlapekSA jainadharma ke sthApaka bhagavAn RSabhadeva he mantima tIrthakara mahAvIra ke pUrvakAlina bhagavAn pAzvanAtha ho gaye the aura mahAvIra prabhuke samaya bhI pAzvanAthake sAdhu samudAya vizAla saMkhyAmeM mojuda the. bhagavAn mahAvIrake mAtA pitA bhagavAn pArdhanAya ke zrAvaka the pArzvanAtha ki santAnameM AcArya kaizIzramaNa vaDehI mazahUra the yaha bAtato itihAsakArone eka hI agabase svIkAra karali ki bhagavAn pArzvanAtha eka itihAsika mahApuruDha he vAste mahAvIra prabhuko jainadharma ke sthApaka mAnanA eka ajJAnatA nahIM to aura kyA he / hA~ mahAvIra bhagAvan jainadharma ke saMzodhaka aura pracAraka avazya the-- Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (18) jaina jAti mahodaya prakaraNa dUsarA. cAlIsa kroDa janatA bhagavAn ke muMDA nice jainadharma pAlana kara apanA kalyAna kara rahI thI aura aisA honA saMbhava bhI hotA hai bhAjake vidvAna bhI isakI sammatiai dete hai. (dekho pahalA prakaraNa). bhagavAn mahAvIra prabhukA siddhAnta bhagavAna mahAvIra kA siddhAnta mukhya anekAntavAda arthAt 'syAdvAda' hai nayAnikSepa, dravyaguNaparyAya, kAraNakArya, nizcaya vyavahAra, utsargopavAda, gauNa maukhya, dravya kSetra kAla bhAva, dravyabhAvAdi yaha saba syAdvAda ke antargata hai. jo jo upadeza bhagavAn mahAvIradevane janatA ke hitArtha diyA unako gaNadharone saMkalita kiyA jaise AcArAGga, sUtrakRtAGga, sthAnAGga, samavayAMga, vivahA prajJapti ( bhagavatI), jJAtAdharmakathAGga upAsakadazAGga, antagaDhadazAGga, anuttarotpAtika, praznavyAkaraNa, vipAka aura dRSTivAda evaM dvAdazAGga / inake upAGga rUpa meM sthaviroMne bhI kei Agama race the vaha saba AgoM cAra hisse meM vibhakta hai / (1) dravyAnuyoga-jisameM Savya-dharmAstikAya, adhamAstikAya, bhAkAzAstikAya, jIvAtmA pudgala aura kAla kA vyAkhyAna hai / jIva-karma mukti Izvara lokAloka saptabhaMga tribhagaM catuzaHbhaMga vagaraha vagaraha kA khUba hI vistAra hai| (2) gaNitAnuyoga-nisameM svarga, naraka, parvata, pahADa, manuSyoM ke kSetra lambA coDA dvipa samudra candra-sUrya kI cAla udayAsta vageraha gInata viSaya hai / Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavAn mahAvIra. . (69 ) (3) caraNakaranAnuyoga-jisameM muniyoM ke yA gRhasthoM ke AcAra vyavahAra kriyA kalpa dharma ke kAnuna sukRta karanI kA sukRta phala duSkRta karanI ke duSkRta phala ityAdi vyAkhyAna hai / (4) dharmakathAnuyoga-jisa meM tIrthakara, cakravarti, valadeva, vAsudeva, prativAsudeva, rAjA, mahArAjA, maNDalika, zeTha sAhukAra, Adi Adi mahApuruSoM ke Adarza jIvana vaha bhopadezika udAharaNa rUpa kathAoM. jismeM naitika, vyavahArika, sAmAjika, dhArmIka Adi aneka viSayapara sundara rocaka arthasUcaka vyAkhyAna hai| jainakathA sAhitya ke viSaya Aja acche acche vidvAnoM kA - mata hai ki apanA jIvana Adarza banane meM saba se pahalA sAdhana hai to jainakathA sAhitya hI hai jisa kI uttamatA, vizAlatA, gAMbhI"yatA vaha hI jAna sakatA hai ki jisane jainakathA sAhitya kA adhyayana kiyA hai / jaino ke prAcAra dharmameM 'ahiMsA' aura tattva dharmameM ' syAdvAda' mukhya siddhAnta hai| bhagavAn mahAvIra ke upAsaka rAjA(1) rAjagRha nagara kA rAjA zreNika ( bhaMbhasAra ) (2) vizAlAnagarI kA rAjA ceTaka (bhagavAna ke mAmA) ' (20) kAzI kauzAla ke aDhArAgaNa rAjA (21) polAsapura kA rAjA vijayasena (jisa ke putra . atimuktane bhagavAna ke pAsa dIkSA lI - (22) campAnagarI kA rAjA kauNaka (ajAtazatru ) ., Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 70 ) jainajAti mahodaya prakaraNa dUsarA. ( 23 ) amala kampAnagarI kA rAjA zveta ( 24 ) vatavayapaTTana kA rAjA udAI ( antimarAjarSi ) (25) kSatrIkuNDa kA rAjA nandIvarddhana ( bhagavAna ke bhAI ) ( 26 ) kauzaMbI nagarI kA rAjA udAI (27) ujjana nagarI kA rAjA caNDapradyotana ( 28 ) pRSTacampA kA rAjA zAlamahAzAla ( dIkSA lI thI) ( 29 ) potanapura kA rAjA praznacandra ( rAjarSi ) (30) hastIzirSa nagara kA rAjA adinazatru (31) RSabhapura kA rAjA dhanabAhA ( 32 ) vIrapura kA rAjA vIrakRSNa ( 33 ) vijayapura kA rAjA vAsavadatta ( 34 ) saugandhI nagarI kA rAjA apratihata ( 35 ) kanakapura kA rAjA priyacandra ( 36 ) mahApura kA rAjA tratsarAja ( 37 ) sughoSa nagara kA rAjA arjuna ( 38 ) sAketapura kA rAjA mitrAnandI ( 39 ) dazAnapura kA rAjA darzanabhadra ina dazoM rAjAoM ke putra paMca paMca sau antevara aura rAjaRddhi tyAga bhagavAna ke pAsa dIkSA lI thI / inake sivAya rAjA anaMgapAla, candrapAla, vIrajasa, jayasena, vIraMgayAdi aneka rAjA mahArAjA aura mahAmaMtrI seTha sAhukAra - AnaMda, kAmadeva, cUlanipitA, cUlazataka, sUrAdeva, kuNDakolika, zakaDAla, mahAzataka, zAlanipitA, nedanipitA, udakapaiDhAla, saMkkha, puSkala, Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavAna mahAvIra. ( 71 ) RSibhadraputra, maMNDuka, sudarzanAdi aneka vaizya the| bhagavAn kA dharma kevaLa varNa yA jAti bandhanameM hI nahIM thA para vizvavyApi thA. jaise brAhmaNa kSatriya vaizya dharma ke adhikArI the vaise zUdra bhI dharma ke svataMtra adhikArI the / harakaizI, maitArya jaisene munipada dhAraNa kara mokSasukha ke vilAsI bana gaye the / jaise bhagavAn ke zAsanameM puruSoM ko svataMtratAthI vaise striyoM ko bhI svAdhinatA thI jaba puruSa 700 ki saMkhyA me mokSa gaye taba striyoM 1400 mokSameM gaI thI kahAM to magavAn mahAvIra kI vizAla udAratA aura kahA~ Aja jaina samAja kI saMkucita dRSTi jisa kA phalarUpa citra Aja hamAre sAmane maujUda hai / bhagavAn mahAvIra ke samakAlina dharmma -- vedAntika -- bhagavAn mahAvIra ke pUrvakAlina bhArata kI dhArmika avasthA bahuta hI bhayaMkara thI yajJa meM pazuoM kI bali apani carama sImA taka pahuMca gaI thI / pratidina hajAroM lAkhoM dani muka nirAparAdhi prANiyoM ke rakta se yajJavedI lAla kara brAhmaNa apane nIca svArtha kI pUrti karate the / jo manuSya adhika se adhika jIvoM kI yajJa meM hiMsA karatA thA vaha baDA bhArI punyavAn samajhA jAtA thA / jo brAhmaNa pahale kisI samaya dayA ke avavAra mAne jAte the vaha hI isa samaya pAza vikatAkI pracaNDa mUrci bana muka prANiyoM ke komala kaNTha para bUrA calAne ko nirdaya daitya bana baiThe the / usa samaya vidhividhAna banAnA toM 1 Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 72 ) jaina jAti mahodaya prakaraNa dUsarA. una svArthapriya brAhmaNoM ke hAtha meM hI the vAste saMsAramara meM yaha viSaya kriyAkANDa kA sAmrAjya jamA diyA una kI prAbalyatA bhArata ke cAroM aura phailI huI thI pazuvadhamaya aneka grantha raca janatA ko apani mithyA mAla meM jakaDa dI thI. una mAla ko toDanevAlA bhagavAn mahAvIra ke sivAya koI nahIM the arthAt brAhmaNoM ke vedAntika dharma para bhagavAna mahAvIrane aisI chApa mArI ki janatA use ghRNA kI dRSTi se dekhane lagI. bhagavAnne ahiMsA paramo dharmaH kA saMdeza thoDA hI samaya meM akhila bhArata meM pahuMcA diyA / ____ bhArata meM jaina aura vedAntika dharma cirakAla se calA A rahA thA para jaba se svArthapriya brAhmaNoMne apane dharma meM hiMsA ko agrasthAna diyA taba se jaino aura brAhmaNoM ke Apasa meM pArasparika virodha ho uThA / bhagavAn mahAvIra ke samaya to una kA bhayaMkara rUpa aura bhI bar3ha gayA thA. tathApi satya ke sAmane zira jhukAnA hI paDA usa samaya vedAntika dharma ke antargata dvaitavAda-advaitavAda evaM choTe baDe kei dharma pracalita the una ke andara eka pakSa jo saMnyAsIyoM ke nAma se prasiddha thA vaha brAhmaNoM ke khilApha yajJa bali ke virUddha jhaMDA uThAyA thA para una ko usa meM vizeSa saphalatA nahIM milI thI. ., dUsarA kSiNavAdI bauddhadharma kA bhI usa samaya bahuta pracAra thA jisa kA utpAdaka mahAtmA buddha thA. aura tIsarA niyatavAdI bhAjIvika dharma kA bhI prAdurbhAva ho cukA thA. ina kA pravartaka Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavAn mahAvIra. . (73) bhagavAna mahAvIra prabhu kA eka sAdhu jo gozAlA kA nAma se prasiddha thA. jaina-AjIvika aura bauddha ina tInoM dharma meM 'ahiMsA paramo dharma' kA upadeza sAdhAraNa taya samAna hI thaa| yajJa niSedha ke viSaya tInoM kA upadeza milatA jhUlatA hI thA. AjIvika aura bauddhadharma ke niyama bahuta sidhA aura sarala the jisa meM aisI khAsa kara koI rUkAvaTa nahIM thI ki jaise bhagavAn mahAvIra ke dharma meM thI / AjIvika aura bauddha dharma kI nivaAtmajJAnazUnya itanI to kamajora thI ki vaha udaya pAke zIghrahI asta ho gayA jo. ki jisa bhUmipara unakA janma huvA thA vahA~ Aja zeSa nAmamAtra raha gayA hai jaba jainadharma kI nIMva sarUmeM hI adhyAtmajJAna, AtmajJAna, tattvajJAna, vijJAnika aura syAdvAdadvArA aisI to sudRDha pAyApara racI gai thI kI unake abheda kIlA ke andara vAdiyoM kA praveza honA bhI muzkila hai jainadharma kA khAsa uddezya sAMsArika pravRti se nivRta ho AtmakalyAna karane kA hai isa sudRDha nIMva ke kAraNa hI jainadharma sarva dharmoM se uccAsana bhogava rahA hai jaina janatA kI saMkhyA kama hone para bhI unakI majabuta nIMva ke kAraNa anyonya dharmoM se Takara khAtA huvA bhI Aja apane pairoMpara khaDA ho apane dharma kA mahatva vizvavyApi banA rahA hai / astu. ___pUrvokta dharmo ke sivAya paMcabhUtavAdI, jaDavAdI, ajJeyavAdI aura nAstikAdi kei choTe vaDe dharma aura una kI sAkhAe praca Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 74 ) jaina jAti mahodaya prakaraNa dUsarA. lita thI para sUrya (jainadharmma) kA prakAza ke sAmane tAroM kA teja hamezA mAkhA par3a jAtA hai / bhagavAn mahAvIradevakA nirvANa | bhagavAn mahAvIra prabhu kaivalyAvasthA meM tIsa varSa bhUmaNDalapara bhramana kara hajAro lAkho nahIM para kroDoM manuSyoM ko azAnti kA Avega se bacA ke zAnti kI sidhI saDaka para le ye / asaMkhya dIna, muka, niraparAdhi prANiyoM ko abhayadAna pradAna kara ahiMsA paramodharma kA jhaMDA bhUmaNDala para karakA dIyA naitika, samAjika aura dhArmika tuTi huI zrRMkhalA kA sarvAGga sundara banAyA. aneka rAjA mahArAjA. navayuvaka rAjakumAra - rAjaanteura, zeTha sAhukAroM koM jaina dharmakI dIkSA de mokSa ke adhikArI banAye. aneka bhavyoM ko gRhastha dharma ke vrata dIyaM ityAdi. bArahA caturmAsa rAjagRha nagara meM, ekAdaza trizAlA vANiyA prAma me, cha mathurA, aura antima cAturmAsa pAvApurI nagarI ke rAjA hastapAla kI rathazAlA me kiyA - muni AryikAe zrAvaka zrAvikA anaka rAjA mahArAja deva dedendra nara nareMndroM se paripUjita bhagavAn mahAvIra prabhu kArtika kRSNa amAvazyA kI madhya rAtri meM zerpA nAmamAtra rahe hue aghAticAra karmo kA nAza kara arthAt sakala karmopAdhi se mukta ho bhagavAn mahAvIradeva mokSa padhAra gaye / jima rAtri meM bhagavAn mahAvIra prabhu kA mokSa huvA usI rAtri me deva deviyoM sahita indroMne bhagavAn kA nirvANa 1 Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavAn mahAvIra. kalyANa mahotsava kiyA bhAvAnudyota calA jAne para logoMne dIpaka vagairaha se dravyodyota kiyA usI kA anukaraNarUpa Aja dIpamAlIkA kA mahotsava manAyA jAtA hai| jisa rAtri meM bhagavAna mahAvIra kA nirvANa huvA thA. usI rAtri ke prAtaH samaya gaNadhara indrabhUti ( gautama ) ko kaivalya jJAnotpanna huvA, jo bhagavAna ke nirvANa se zrIsaMgha meM zoka ke vadala chA gaye the. mAnoM usa kA nivAraNArtha hI maya deva devi ke indroMne kaivalya mahotsava kiyA / tatpazcAt bhagavAn mahAprabhu ke paTTapara eka zAsana nAyaka sAmarthya AcArya ki AvazyaktA huI bhagavAna mahAvIra ke igyAra gaNadharoM se nau gaNadhara toM bhagavAna kI maujudagI meM hI mokSa padhAra gaye. bhagavAn gautamasvAmI ko kaivalyajJAna ho AyA zeSa rahe saudharma gaNadhara ko sakala saMgha kI sammati pUrvaka bhagavAna mahAvIra prabhu ke paTTapara prAcArya niyukta kara caturvidha saMgha unha kI AjJA sirAhAra karate huve apane apane AtmA kA kalyANa karane lge| bhagavAna saudharmAcArya bhI apani ziSya samudAya ke sAtha bhUmaNDalapara vihAra karate huve aneka bhavyAtmAoM kA kalyAna karane ko pravRtamAna hue iti vIra caritram / ____ jaina tIrthaMkara bhagavAn / inha jagadoddhAraka mahAn AtmA ke lie aisA niyama hai ki, vaha tIsare bhavapUrva vIsasthAnaka jaise arihanta, siddha pravacana, guru, sthavira. bahuzruti-gItArtha, tapasvI, jJAna kA utkRSTa paThana pAThana, darzanapada, vinayapada, Avazaka, nira Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 76 ) jaina jAti mahodaya prakaraNa dUsarA. ticAra vrata kA pAlana, adhyAtma dhyAna, utkRSTa tapazcaryA, abhayadAna supAtradAna, caturvidha saMghakI vyAvacca, samAdhi, vinaya bhaktipUrvaka apUrva jJAna kA paDhanA. sUtra siddhAnta kI bhakti, mithyA mata koM haTA ke zAsana kI prabhAvanA, tIrthAdi pavitra bhUmi ki yAtrA pUrvokta vIsa utama kAraNoM kI utkRSTa bhAvanA se ArAdhanA ke tIrthakara nAma karmopArjana karate hai yA tIna bhavoM ka pUrva bhI tIrthakara nAmakarma ke dalaka ekatra kara lete hai para dhanabandha tIsare bhava pUrvaka hI hote hai / kara (2) saba tIrthakaroM ke cavana, janma, dIkSA, kaivalya jJAnotpanna aura nirvANa kalyAna maya devadevi ke indra mahArAja karate hai aisA nizcaya hai / (3) saba tIrthaMkaroM ke cautIsa atizaya - paitIsa vAni ke guNa, aSTa mahA pratihAra aura anaMta catuSTa sAmAna hI hote hai / (4) bhagavAn RSabhadeva ke 8 mahAvIra prabhu ke 12 zeSa bAvIsa tIrthakaroM ke do do samavamaNa huveM arthAt jahA~ jahA~ mithyAtva kA adhika jora ho vahAM vahAM indra Adi deva samavasaraNa kI divya racanA karate hai / (5) cauvIsa tIrthakaroM se 21 tIrthataka IkSvAkU kula meM munisuvrata, aura neminAtha bhagavAn harIvaMza kula aura bhagavAn mahAvIra prabhu kAzyapagotra arthAt saba tIrthakara uttama jAti kula vizuddha vaMza me hI utpanna hote hai / Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavAn mahAvIra. ( 77 ) (6) sarva tIrthakaroM ke muni AryikAe zrAvaka aura zrAvikAe kI saMkhyA batalAi hai vaha tIrthakaroM ke mojudagI meM the vaha bhI ucca koTi sarvotkRSTa vrata ke pAlana karanevAloM ki jaise muni uttama granthAdi kI racanA aura zrAvaka bArahA vrata aura pratimA dhAraNa karanevAloM kI samajhanA sAdhAraNa taya to jainadharma vizvavyApi thA. bhagavAn RSabhadeva se nautrA suvidhinAtha ke zAsana taka toM sampUrNa jagat kA dharma eka jaina hI thA tatpazcAt bhI pravalyatA jainadharma kI hI thI. antima tIrthaMkara bhagavAna mahAvIra prabhu ke upAsaka cAlIsa kroDa janatA jainadharma pAlana kara rahI thIcaubIsa tIrthaMkara bAraha cakravarti nau baladeva nau vAsudeva nau prativAsudeva ina triSaSTi puruSoM kA pavitra cAritra vistAra pUrvaka paDhanA cAhe vaha triSTi silAkA puruSa cAritra jo saMskRta aura bhASA dono meM mudrita ho cukA hai usa ko magavA kara paDhe, prastuta cAritra meM kevala dhArmika viSaya hI nahIM para sAtha meM naitika samAjika aura vyavahArika viSayapara bhI vaDe vaDe vyAkhyAna hai. iti tIrthakara caritra samAptam / x0x002 000000 iti jainajAti mahodaya dvitIya prakaraNa samAptam. 0000000300ccoco Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMkhyA. cakravarti nAma. 1 bharata cakrI sumaMgala! RSabhadeva 2 sAgara yazomati sumitra "" "" " azvasena hastanApura 3 maghatrA bhadrA samudravijaya sAvatthI 4 sanatkumAra, sahadevI 5 zanti, acarA vizvasena gajapura 6 kuMthu zrIrANI zUrarAjA 7 mara zrIdevI sudarzana "" mAtA pitA "" nagaro. zarIramAna. "" vinItA 500 dhanuSa : 400000la. pUrva ayodhyA 450 ", "" 8 sUbhUma tArArANIkRtavIrya hastanApura 9 maha padma, jvAlArANI padamottara banArasI 10 irIsena, merAdevI mahAharI 11 jayanAma, vaprAdevI vijayarAjA 12 brahmadata, culanIrANI brahmarAja xx 35 " 30 " 28 20 kaMpIlanagara 15 rAjamahI 12 kaMpIlanagara 40 " 7 AyuSya. 2 2 2 2 2 2 700 "" "" "" 7200000 lakSapurava 500000 varSa dharma- zAntike antara tIjA devalokameM 300000 " 100000 5000 84000 60000 30000 10000 3500 "" "" "" " "" jinatIrtha. zrI RSabhadeva "" ajitanAtha "9 svazAsana " " ghara mallIke antara [ mutisuvrata namI antameM huve gatI. 21-22 aMtarame 22=23 aMtara me mokSa "" " mokSa " "" 7 narakameM mokSa "" >" naraka 7 vaMza. idahA kuvaza "" "" "" "" " "" "" 99 "" Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sakhyA. 2 3 4 7 vAsudava nA. tripRSTa dvipRSTa data nAmA svayaMbhU pRthvIdevI purusotama sItAdevI puruSasiMha amRtAdevI puruSapuMDarIka lakSmIvatI seSavatI sumitrAraNI devakI lakSamaNa mAtA nAma zrIkRSNa mRgAvatI padamAdevI pItA nAma. prajApatI brahmarAjA bhadrarAjA soma rAjA ziva rAjA mahAsira agnisiMha dazaratha rAjA vasudeva zarIra mAma. 80 dhanupya 70 60 50 40 26 16 10 93 26 " "" "" 39 z "" "" AyuSya. 84 lakSa traSa 72 60 wn 10 2 " "" "> 65000 varSa 56000 12000 1000 "" " " grAma. patinapura zreyAMsa dvArakA jinatIrtha. "" vAmapUjya vimalanAtha anaMtanAtha ambapura dharmanAtha cakraturI 18-16 nA antarame kAnInagara 18-19 nA antara ayodhyA 20-21 nA (rAjagrahI) mathurA antara 22 mAke tIrtha meM 7 pRthvI . 6. 6 gatI. 5 4 "" " " "" 95 Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saM. | baladeva nAma.| mAtA. pitA. gati. | prativAsudeva AyuSya pracala bhadrA prajyApati azvamiri (500000 vijaya subhadrA brahmarAjA tAraka bhadra suprabhA bhadrarAjA maraka suprabha sudarzanA somarAjA madhu nagara zarIramAna aura tIrtha TharoM kA zAsana vAsudeva yaMtrase jAnanA sudarzana vijayA zivarAjA niSkuMbha mAnaMda vijayaMtI mahAsiMha balI naMda jayaMti agnisiMha pralhAda 50000 rAmacaMdra aprAjItA dazaratha rAvaNa 15000 balabhadra rohaNI vamudeva | brahmadava | loka jarAsiMgha Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naM.tIrthakara nAma pitAnAma mAtAnAma janmasthAna lacchana | zarIra zarIramAna | AyuSyamAn ayodhyA 500 dhanuSya 84 lakSapUrva vRSabha hastI " 450 | zrAvarita prazva 400 ayodhyA | bandara kauMca kausaMbI padma 150 RSabhadeva nAbhirAjA marudevA ajitanAtha jitazatru ,, vijayA saMbhavanAtha jitArI ,, senArANI prabhinaMdana saMbararAjA | siddhArthA sumatinAtha | megharatha sumaMgalA padmaprabha | zrIdhara musImA supArzvanAtha | supratiSTa ,, pRthvI candraprabha mahAsena ,, lakSmaNA suvidhinAtha | sugrIva ,,! rAmA zitalamAtha dRDharatha , naMdA zreyAMsanAtha | viSNu viSNA 12 | vAsupUjya | vasupUjya ,, | jayA / kAzI svastika suvarNa .. cadra 150 " makara 100, candrapurI kAkaMdI bhadilapura siMhapura campA zrIvatsa geMDo 80 pADo 70 Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAna " - kama ., / prabhAvatA vimalanAtha kRtavamA / zyAmA kaMpIlapura | sUvara / / 60 dhanuSyA 10 lakSavarSa anaMtanAtha | siMhamena suyazA ayodhyA siMcANo dharmanAtha ., suvratA ratnapura vana zAntinAtha vizvasana acirA hastInApura mRga lakSavarSa kuMthunAtha surarAjA zrIdevI bakaro 65 hajAravarSa aranAtha zudarzana ., | davi naMdAvarta malinAtha mithilA kuMbha | nila munisuvrata mumitra ramA rAjagRha kAcavo | kRSNa naminAtha | vijaya ., viprA mithilA nilakamala suvA neminAtha samudravi0, zivA zaurIpura zaMkkha / kRSNa pArzvanAtha azvasena ,, vAmA banArasI | sarpa nila 6 hAtha | 100 varSa mahAvIra siddhArtha ,, trIzalA kSatrIkuMDa | siMha 7 ., 72 varSa ina cauvIsoM tIrthaMkaroMkA janma pavitra kSatriya kUlameM huvA hai jismeM 25 to ikSAka kula doya harivaMsa aura eka kAzyapa kulameM avatAra lIyA hai| suvarmA Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2OCO000000 8000 9% 00000000000000 00000000 00000.000000. 0000000000() .2000000000000000000000000000000000000000000000.8romax000000008 jaina jaatimhody| .00000000000000000000000000000000000000000000.00000000000000000000000 [ tRtIya prakaraNa ] 00000000......0000000000000000000000.0000000018 Page #347 -------------------------------------------------------------------------- Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . zrI ratnaprabhAkara jJAna puSpamAlA puSpa naM. 105. zrI ratnaprabhasUrIzvarapAdapomyo namaH atha zrI jaina jAti mahodaya. tIsarA prakaraNa. natvA indra narendra phaNIndra, pUjita pAda sadA sukhadAI / kaivalyajJAna darzana guNadhAraka, tIrthakara jaga joti jagAI // karuNAvaMta kRpAke sAgara, jalatA nAgako dIyA bacAI / vAmAnaMdana pArzvajinezvara, vandata 'jJAna' sadA citalAI / / pAlita paJcAcAra akhaNDita, nauvidha brahmavratake dhArI / karI nikandana cAra kaSAyako, kabje kara paMca indriypyaarii|| paJca mahAvrata meru samAdhara, sumati paMca baDe upakArI / gupti tIna gopi jisa guruko, pratidina vandita 'jJAna' aabhaarii|| saMskRta diva vANi prAkRta, racI paTTAvali pUrvadhArI / tAMko yaha bhASAntara hindI, bAla jIvoMko hai sukhakArI / sarala bhASAkoM cAhata duniyo, parizrama merA hai hitacArI / osavaMsa upakeza gacchate, pragaTyo puNya 'jJAna' jayakArI // Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2) jaina jAti mahodaya pra0 tIsarA. tevIsavAM tIrthakara bhagavAn pArzvanAtha kA pavitra jIvana ke viSayameM "pArzvanAtha caritra" nAma kA eka svataMtra prantha prasiddha ho cukA hai pArzvanAtha bhagavAna ke daza bhavAM sahita varNana kalpasUtra meM chapa cukA hai pArzvanAtha prabhu kI saMkSipta jIvanI isI kitAba kA dUsarA prakaraNa meM hama likha Aye hai bhagavAn pArzvanAtha mokSa padhArane ke bAda Apake zAsana kI zeSa hisTrI raha jAtI hai vaha hI isa tIsarA prakaraNa meM likhI jAti hai| (1) bhagavAna pArzvanAtha ke pahale pATa para AcArya zubhadatta hue-bhagavAn pArzvanAtha ke mokSa padhAra jAnepara cAra prakArake devatA aura causaTha indroMne bhagavAna kA zokayukta nirvANa mahotsava kIyA tatpazcAt jaise sUrya ke asta ho jAne se loka meM andhakAra phaila jAtA hai isI prakAra dharmanAyaka tIrthakara bhagavAn ke mokSa padhAra jAne para lokameM ajJAna andhakAra chA gayA / sakala saMgha nirUtsAhI ho gaye. tadanantara caturvidha saMghane pArzvanAtha bhagavAna ke pATa para zrI zubhadatta nAmaka gaNadhara "jo ATha gaNadharoM meM sabase baDe the, " ko nirvAcita kiyA, sUrya ke asta ho jAne para bhI candrakA prakAza logoM ko hitakArI huvA karatA hai usI bhAMti bhagavAna ke mokSa padhAra jAne para AcArya zubhadattasUri candravat loka meM prakAza karane lage, AcArya zrI dvAdazAMgI ke pAragAmi zruta kevalI jina nahIM para jina tUlya sadupadezadvArA jainadharmakI unnati karate huve aura tapa saMyamAdi Atmabalase karma zatruoM ko parAjaya kara Apane kaivalya jJAnadarzana prApta kiyA. phira bhUmaNDala para vi. Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcArya zubhadattasUri. (3 ) hAra kara aneka bhavya jIvoMkA uddhAra kara zAsanakI khUba hI prabhAvanA karI. Apake ziSya samudAya bhI bahuta vizAla saMkhyA meM jaina dharma kA pracAra baDhA rahI thI. ApazrI ke pavitra jIvana ke viSaya meM paTTAvalikArane vizeSa varNana na karate hue yaha hI likhA hai ki Apa apanI antimAvasthA meM zAsana kA bhAra AcArya haridattasUri ko arpaNakara ApazrI siddhAcalajI tIrthapara eka mAsa kA anazana pUrvaka carama zvAsozvAsa aura nAzamAna zarIra kA tyAga kara anaMta sukhamaya mokSa mandirameM padhAra gaye iti pArzvanAtha prabhuke prathama paTa para huve AcArya zubhadattasUri / (2.) AcArya zubhadattasUri mokSa padhAra jAne para zrI saMgha meM bahuta raMja huvA tatpazcAt AcArya haridattasUri ko saMgha nAyaka niyukta kara sakala saMgha una sUrijI kI AjJA ko ziroddhAraNa karate huve AtmakalyANa karane meM tatpara huve AcArya zrI zruta samudra ke pAragAmI, vacana labdhi, dezanAmRta tUlya, upazAnta, jItendriya, yazasvI, paropakAra parAyaNAdi aneka guNa saMyukta bhUmaNDala meM vihAra karane lgeN| dUsarI tarapha yajJahoma meM asaMkhya prANiyoMkI balI denevAloM kA bhI paga pasArA vizeSa rUpameM hone lgaa| hajAro lAkho nirAparAdhI pazuoM kA balIdAna se svarga batalAnevAloM kI saMkhyA meM vRddhi hone lgii| parivrAjaka pravrajita sanyAsI logoMne isake virUddha meM khaDe ho yajJa meM hajAro lAkhoM pazuoMkA balidAna karanA dharma virUddha niSThUra karma batalA rahe the AcArya haridattasUri ke bhI hajAro muni bhUmaNDala para "ahiMsAparamo dharmaH" kA jhaMDA Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (4) jaina jAti mahodaya pra* tIsarA. pharakA rahe the| eka samaya vihAra karate huve prAcArya zrI apane 500 muniyoM ke parivAra se svakhinagarI ke udyAna meM padhAre vahAM kA rAjA adInazatru va nAgarika baDe hI bhaktipUrvaka ADambarase sUrijI ko vandana karane ko Aye prAcAryazrIne baDe hI uccasvara aura madhuradhvani se dharmadezanA dI. zrotAjanoM para dharmakI acchI asara huI / yathAzakti vrata niyama kiye tatpazcAt pariSadA visajana huii| jisa samaya AcArya haridattasUri svasti nagarI ke udyAna meM virAjamAna the usa samaya parivrAjaka lohitAcArya bhI apane ziSya samudAyake sAtha svastinagarIke bahAra There huve the| donoMke upAsakaloga ApasameM dharmavAda karane lage. yahAMtaka ki vaha carcA rAjA adinazatra kI rAjasabhA taka bhI pahuMca gai / pahale jamAnA ke rAjAoM ko ina vAtoM ( carcA ) kA acchA zaukha thA. rAjA jainadharmopAsaka honepara bhI kisI prakArakA pakSapAta na karatA huvA nyAyapUrvaka eka sabhA mukarara kara ThIka Taimapara donoM prAcAryoM ko AmantraNa kiyA. isapara apane apane ziSya samudAya ke parivArase donoM AcArya sabhAmeM upasthita huve / rAjAne donoM prAcAryoM ko baDe hI Adara satkAra ke sAtha bAsanapara virAjane kI vinaMti karI, AcArya haridattasUri ke ziSyoMne bhUmi pramArjana kara eka kAmalIkA Asana bIchA dIyA / rAjAkI AjJA le sUrijI virAjamAna ho gaye idhara lohittAcArya bhI mRgachAlA bIchA ke baiTha gaye tadannatara rAjAko madhyastha tarIke mukarara kara donoM prAcAryoM ke zrApusa meM dharmacarcA hone lagI. vizeSatA yaha thI ki sabhAkA hola Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAstrArtha meM jaya. (5 ) khIcokhIca bharajAne para bhI zAstrArtha sunane ke pyAse loga baDehI zAntacitase zravaNakara rahe the. lohItAcAryane apane dharmakI prAcInatA ke bAremeM kei yuktiyoM va pramANa diye jo ki saba kapola kalpita the, aura jainadharma ke viSaya meM kahA ki jainadharma pArzvanAthajI se calA hai Izvarako mAnane meM jaina inkAra karate hai| ityAdi isapara zrI haridattAcAryane pharamAyA ki jainadharma nUtana nahIM parantu vedoMse bhI prAcIna hai vedoMme bhI jainAke prathama tIrthakara bhagavAn RSabhadeva va neminAtha aura pArzvanAtha ke nAmoMkA ullekha hai ( dekho vedoMkI zrutiyoM pahalA prakaraNa meM ) vedAntiyoMne bhI jainatIrthakaroMko namaskAra kiyA hai / rAjA bharata-sAgara dazaratha rAmacaMdra zrIkRSNa aura kaurava-pANDu yaha saba mahA puruSa jaina dharmopAsaka hI the / dUsarA jaina loga Izvarako nahIM mAnate yaha kahanA bhI mithyA hai| jaise IzvarakA uccapada aura zreSThatA jainoMne mAnI hai vaisI kisIne bhI nahIM mAnI hai| anya logoM meM kitaneka to Izvara ko jagatake kartA mAna Izvarapara ajJAnatA va nirdayatAkA kalaMka lagAyA hai| kitanekoMne sRSTiko saMhAra aura kitanekoMne putrIgamanAdike kalaMka se vyabhicArI bhI banA dIyA hai ityAdi / hA~ jaina Izvarako jagatake kartA hartA to nahIM mAnate hai para sarvajJa zuddhAtmA anaMtajJAna darzanamaya niraMjana nirAkAra nirvikAra jyotisvarUpa paramabrahma sakala karma rahita mAnate hai| phira Izvara ko punaH punaH avatAra dhAraNa karanA bhI jaina nahIM mAnate haiM ityAdi vAdavivAda praznottara hotA rahA antameM lohitAcArya ko sadjJAna prApta honese apane 1000 sAdhuoM ke sAtha Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (6) jaina jAti mahodaya pra0 tIsarA. Apa AcArya haridattasUri ke pAsa jaina dIkSA dhAraNa karanI, iske sAtha seMkaDo hajAro loga jo pahalese hI yajJakarmase trAsita the vaha sUrijIkA sadjJAnase pratibodha pAke jainadharmako svIkAra kara lIyA / kramazaH lohitAdi muni AcArya haridattari ke caraNakamaloM meM rahate huve jaina siddhAntoM ke pAragAmI ho gaye tatpazcAta lohita muniko gaNipadase vibhUSita kara 1000 muniyoMko sAtha de dakSiNa kI tarapha vihAra karanekI AjJA dI / kAraNa vahAM bhI pazuvadhakA bahuta pracAra thaa| ApazrI ahiMsA paramo dharmaH kA pracAra karane meM baDe hI vidvAna aura samartha bhI the. AcArya hari. dattasUri cirakAla pRthvImaNDala para vihAra kara aneka bhavya AtmAoM kA uddhAra karate huve dharmakA pracAra zAsanakI unnati aura ziSya samudAya meM vRddhi karI / tatpazcAt ApazrI apanI antima avasthAkA samaya najadIka jAna apane padapara Arya samudrasUriko sthApana kara Apa 21 dinakA anazana pUrvaka vaibhAra gira upara samAdhi pUrvaka isa nAzamAna zarIrakA tyAga kara svarga sidhAre / iti dUsarApATTa (3) AcArya haridattasUrike pATa para prAcArya AryasamudrasUri mahA prabhAvika vidyAoM aura zrutajJAnake samudra hI the Apake zAsana kAlameM thoDA vahuta yajJavAdiyoMkA pracAra bhI thA hajAroM lAkho nirAparAdhi pazuoMke komala kaNThapara nirdaya daitya chUrA calAnemeM hI dharma batalA rahe the| aura dharma ke nAmase mAMsa madirAdi aneka atyAcAra svayaM karate the aura duniyoMko bhI chuTa de rakhI thI Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muniyoM kA vihAra. . (7 / usameM hI mokSa va svarga batalA rahe the / idhara AcAryazrI muni samudAya vizAla saMkhyAmeM pUrva baMgAla uDIsA paMjAba multAnAdi jisa 2 dezameM vihAra karate the usa 2 dezameM ahiMsAkA khuba pracAra kara rahe the / udhara lohitagaNi dakSiNa karaNATaka tailaMga mahArASTriyAdi dezoMmeM vihAra kara aneka rAjA mahArAjAoM ki rAjasabhAmeM una pazu hiMsakoM kA parAjaya kara jainadharmakA jhaMDA pharakA rahe the Apake upAsaka munigaNa ki saMkhyA karIbana 6000 taka pahuMca gai thI. dakSiNameM anyo'nya mattake prAcAryoM ko dekha dakSiNa jainasaMghane lohita gaNiko isapada ke yogya samaja AcArya AryasamudrasUri kI sammati maMgavAke acchA dina zubha muhUrta meM lohitagaNi ko AcArya padvise vibhUSIta kiye, Age cala kara dakSiNa vihArI muniyoMkI ' lohita sAkhA ' aura uttara bhAratameM vihAra karanevAle muniyoMkI 'nirgrantha samudAya' ke nAmase olakhAne lagI. donoM zramaNa samudAyoMne hAthameM dharmadaMDa lekara uttarase dakSiNataka jainadharmakA isa kadara pracAra kara diyA ki vedAntiyoMkA sUrya astAcala para calejAnese nAmamAtra ke raha gaye the. ___AryasamudrasUri ke ziSyoMse, 'videzI nAmakA ' eka mahA prabhAvika atizaya jJAnI muni jo 500 muniyoM ke sAtha vihAra karate huve avaMti ( ujjaina ) nagarI ke udyAnameM padhAre vahAM kA rAjA jayasena tathA mahArANI anaMgasundarI aura karIbana 10 varSakI AyuSyavAlA bAlaputra kezIkumArAdi nAgarika munizrI ko vandana karaneko Aye. munijIne saMsAra tAraka duHkhanivAraka Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (6) jaina jAti mahodaya pra0 tIsarA. aura parama vairAgyamaya dezanA dI usako zravaNakara pariSadA yathAzakti vrata niyama lIye tatpazcAt muniko vandana kara pariSadA visarjana huI para rAjaputra kezIkumara punaH punaH munizrIke sanmukha dekhatA vahAMhI beThA rahA phIra prazna kiyA ki he karUNAsindhu ! meM jaise jaise Apake sAmane dekhatA hu~ vaise vaise mereko atyanta harSa hotA hai pUrva esA harSa mujhe kisI kAryya meM bhI na huvA thA itanA hI nahIM para Apa para merA itanA dharmma prema ho gayA hai ki jiskoM meM jabAnase kahaneko bhI asamartha hU~. munizrIne apanA divyajJAna dvArA usa bhAgyazAlI kumara kA pUrva bhava dekhake kahA ki rAjakumara ! tumane pUrvabhavameM isa jinendra dIkSA kA pAlana kIyA hai vAste tumako muniveSa ( mere ) para rAga ho rahA hai kumarane kahA ki bhagavAn ! kyA saca hI meMne pUrvabhava meM jaina dIkSA kA sevana kIyA hai ? agara esA hI ho to kRpA kara merA pUrva janama kA hAla sunAiye isapara munine kahA ki he rAjakumAra ! suna, isI bhAratavarSa meM dhanapura nagarakA pRthvIdhara rAjA thA usakI saubhAgyadevike sAta putriyoM para devadatta nAmakA kumAra huvA. vaha bAlyAvasthAmeM hI guNabhUSaNAcArya ke pAsa dIkSA le cirakAla dIkSApAla antameM sAmAdhipUrvaka kAlakara paMcavA brahmasvargameM deva pane utpanna huvA vahAMse cava kara tuM rAjA kA putra kezIkumAra huvA hai yaha hAla sunake kumarane uhApoha lagAyA jinase jAtismaraNa jJAnotpanna huvA munine kahA thA vaha Apa pratyakSa jJAna ke jariye saba hAla behuba dekhane laga gayA basa phira kyA thA ! jJAniyoMke liye Page #356 -------------------------------------------------------------------------- Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jAti mahodaya S A | usMalayTETRA dIkSA raMgase raMgIta bAlavayoM, kezIkumAra apane mAtA pitAke sAtha Aryasamundra mRridevake caraNAma hAjara hue aura dikSA dAnake lie prArthanA kI. Lakshmi Art, Bombay, . Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kezIkumAra kI dIkSA. ( 9 ) sAMsArika rAjasampadA saba kArAgRha sadRza hI hai kumara to parama vairAgya bhAvako prApta ho munizrIse arja karI kI he bhagavAn ! mere mAtApitA kI AjJA le meM Apake pAsa dIkSA luMgA / munine kahA 'jahA sukham ' tatpazcAt - muniko vandana kara apane makAnapara AyA mAtApitAse dIkSA kI jA mAMgI para 10 varSakA bAlaka dIkSAmeM kyA samaje esA jAna mAtApitAne eka kisma kI hAMsI samajalI pa jaba kumarakA musvase jJAnamaya vairAgya rasa raMgame raMgita zabda sunA taba mAtApitA khuda hI saMsArako asAra jAna baDA putrakoM rAjade Apa apane yArA putra kezI kumAra ko sAtha le videzI munike pAsa baDe ADambara ke sAtha jaina dIkSA dhAraNa kara lI. jayasena rAjarSi aura anaMgasundarI AryikA jJAna dhyAna tapa saMyamase Atma kalyAna karane lage / idhara kezIkumAra zramaNa jAtismaraNa jJAnase jo pUrva bhavameM paDhA huvA jJAnakA smaraNa karate hI saba jJAna smRtimeM A gayA tathA vizeSameM jJAnAbhyAsa karatA huvA svalpa samaya meM zruta samudra kA pA gAmI ho gayA / AcArya AryasamudrasUri apane jIvana kAlameM zAsana kI acchI unnati kara apani antimAvasthA jAna kezIzramaNa ko apane pada para niyuktakara ApazrI siddhakSetrapara saMlekhanAM karate huve 15 dinoMkA anasana pUrvaka svargagamana kIyA iti tIsarA pATa. ( 4 ) AcArya samudrasUri ke pATa para AryyakezIzramaNAcArya bAlabrahmacArI aneka vidyAoM ke pAragAmi deva deviyAMse pUjita apane nirmala jJAnarUpI sUrya kA prakAzase bhavyoM ke mithyA Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (10) jaina jAti mahodaya pra0 tIsarA. tvarupa aMdhakArakA nAza karate huve bhUmaNDalapara vihAra karane lageM idhara dakSiNavihArI lohitAcArya kA svargavAsa ho jAne ke bAda munivargameM nirnAyakatA ke kAraNa ApusameM phUTa zithilatA paDa jAnese anya logoM ko avakAza mila jAnA yaha svabhAvika bAta hai vaha bhI apanA pagapasArA karanA saru karadIyA matamatAntaroMke vAdavivAdameM prAtmazaktiyoM kA durupayoga hone lagA. yajJa karma aura pazu hiMsakoM kA phira jora vaDhane lagA dhArmika aura sAmAjika zrRMkhalanAyeMmeM bhI parAvartana hone lagA. ____ yaha saba hAla uttara bhAratameM rahe huve kezIzramaNAcAryane sunA taba dakSiNa bhAratameM vihArakaranevAle muniyoMko apane pAsa bulavA liye tathApi kitaneka muni vahA~para raha bhI gaye the. dakSiNavihArI . muni uttarameM Ane para kuccha arasA ke bAda vahAM bhI vaha hI . hAlata huI ki jo dakSiName thI / idhara AcAryazrI ghara kI bigaDI sudhArane meM laga rahe the taba udhara pazuhiMsaka yajJavAdIyoMne apanA pana majabuta karanemeM prayatnazIla bana yajJakA pracAra karane lage. gharakI phUTake pariNAma ese hI huve karate hai usa samaya bhAratIya sAmAjika dRzya kuccha vicitra prakAra kA thA. __Aja itihAsakI zodhakhojase patA milatA hai ki vaha jamAnA bhAratavarSake liye baDA hI vikaTa-bhISaNa thA sAmAjika naitika aura dhArmika zrRMkhalanAe itanI to zithila paDa gai thI jisakI bhayaMkara dazA samAjako bhasma banA rahIthI usa jamAnAkA vizeSa kArabAra brAhmaNoMke hastagata thA, brAhmaNa apane brAhmaNatvakoM bhula baiThe the svArthake kIcaDa meM phaMsa ke samAjakoM ulaTe rAhaste lejA rahe the. Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ itihAsika ghaTanAeM. ( 11 ) kSatriya varga arthAt kei rAjA mahArAjA una svArthapriya brAhmaNoM ke hAtha ke kaTaputale banake apane karttavya se cyuta ho gaye the / hajAroM lAkhoM niraparAdhi prANiyoMke raktakI nadiyAM bahA rahe the. samAjakA rAjabaMDa atyAcAriyoM ke hAthameM jA paDA thA, sattA ahaMkArakI gulAma bana gaI thI sattAdhArI apani sattAkA durUpayoga kara rahe the balavAn nirbaloMpara apani sattA jamA rahe the / zUdra varNa ke loga to ghAsa phUsakI taraha mAne jA rahe the / dharmmapara svArthakA sAmrAjya thA / karttavya sattAkA gulAma bana baiThAthA. karUNA paizAcatvakA rUpako dhAraNa kara rahI thI. samAjane apanA manuSyatvako atyAcAra para balIdAna kara rakhAthA. prema aikyatAkA nAma to kevala prAcIna granthoM meM hI raha gayA thA. ityAdi brAhmaNoMkI anucitta sattA mAnoM samAjameM trAhi trAhi macAMdIthI usa jamAnA meM samAjameM mAnoM eka agni kI bhaTTI bhabhaka uThI thI isa hAlata meM samAja eka jagatoddhAraka mahAna puruSakI pratikSA kara rahI ho to vaha svAbhAvIka bAta hai jaba jaba samAjika aura dhArmIka dazAkA patana hotA hai| tatra taba kisI na kisI mahAtmAkA avatAra huvAhI karatA hai. usI samaya jagatoddhAraka, jagadIzvara, karUNAsindhu, zAntike sAgara, cagmatIrthakara, bhagavAn mahAvIgne, avatAra dhAraNa kiyA, jinha mahAtmA mahAvIrakA jIvana cAritravaDe baDe pranthoMdvArA prakAzita ho cukA hai tathApi saMkSipta yahA~para bhI paricaya karavA denA samucita hogA / kSatrikuNDa nagara mahArAjA, siddhArtha ke trisalAdevI rANi kI Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (12) jaina jAti mahodaya pra0 tIsarA. pavitra ratnakula' se caitra zukla 13 ko bhagavAna mahAvIrakA janma huvA chappanna digakumArIkAaone sutikAkarma aura aneka devadeviyoMke sAtha cosaTha indroMne sumerUgiripara bhagavAna kA janma mahotsava kiyA tatpazcAt rAjA siddhArthane bhI janmamahotsava vaDe hI dhAmadhUma pUrvaka kiyA. bhagavAn ke jIvana pavanase hI jagatakA vAyumaNDalameM parivartana hone lagA, kramazaH zAnti bhI phailatI gaI ApakA gRhavAsakA jIvana bhI itanA uttama aura pavitra hai ki janatAmeM zubhabhAvoMkA svayaM saJcAra hone lgaa| idhara bhagavAna kezIzramaNAcArya apane zramaNa saMghakI eka vairATa sabhAkara unakA kartavyapara itanA to joradAra arthAt asarakArI sacoTa upadeza dIyA, una prabhAvazAlI upadeza kA phala yaha huvA ki zramaNa saMghane zithilatAko tyAga kara phaTa devikA maMha kAlA kara dezanikAlA diyA ora apanA kartavya para kammara kasa tayyAra hogaye prAcAryazrIne una zramaNasaMgha ko nimnalikhita vihAra karanekI AjJAe pharamAI / 500 muniyoMse vaikuTAcAryako karNATa tailaMgadezakI tarapha 500 muniyoMse kAlikaputrAcArya dakSiNa mahAgaSTrIya ,, 600 muniyoMse gargAcArya sindhusovIrakI , 00 ,, ,, yavAcArya kAzIkozalakI , 500 , , arhannAcArya aMgavaMgakI , 00 , , kAzyapAcArya saMyuktapAnta , 500 ,, zivAcArya avaMtikI inake sivAya anyoanya prAntoMme thoDI thoDI saMkhyAmeM muni Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Marati muni aura baudhadharma. ( 13 ) rist vihAra karavAke zrApa hajAramuniyoM ke sAtha mAgadhadeza va unake AsapAsa ke pradezameM vihAra kiyA mAno ina zramaNa saMghane jagatkA uddhAra karanekA eka kaMTrAkTa hI liyA ho ApazrIke upadezakI asara janatApara isa kadara kI huI ki bhulI huI duniyoM sidhI saDakapa AgaI / yajJa jaise niSThura karmmameM nirAparAdhi zrasaMkhya prANIyoM kA balIdAna hotA thA use bandhakara jainadharmakA saraNa le prAtmakalyAna karane lagI / zrAcAryazrI vaha Apake zrAjJAvatti muniyoM ke sadupadeza kA phala yaha huvA kI rAjA ceTaka, dadhivAhana, siddhArtha, vijayasena, candrapAla, dinazatru, prasannajIta, UdAI dharmmazIla satAnika jayaketu darzAnabhadra ra pradezI Adi aneka rAjAnoM aura sAdhAraNa janatAkoM pratibodha de jainadharmake paramopAsaka banAye ityAdi / prAcArya kezI zramaNake zAsana meM eka pehita nAmaka munikA ziSya jisakA nAma ' buddhakIrti ' thA vaha kisI kAraNa se samudAyase apamAnita ho apanI alaga khIcaDI pakAnI cAhatA thA aura isake liye bahuta kuccha tapazcaryA Adi prayatna kIyA para usameM vaha saphala nahIM huvA Akhira " zrahiMsA paramo dharmaH " kA saraNa le apane nAmase ' baudhe ' dharma pracalita kIyA / buddhane apane dharma ke 1 jaina zvetAmbara grAmnAya ke AcArAMga sUtra kI TIkAmeM buddha dharma kA pravartaka mula puruSa buddhakIrti pArzvanAtha tIrtha meM eka sAdhu thA jisane bauddhadharma calAyA. 2 digambara prAmnAyakA darzanasAra nAmakA granthameM likhA hai ki pArzvanAtha ke tIrtha meM pihita munikA ziSya buddhakIrti sAdhu jaina dharma se patita ho mAMsamadirAkI AcaraNA karatA huvA apanA nAmase bodhdha dharmma calAyA hai. Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (14) jaina jAti mahodaya pra0 tIsarA. niyama ese to sidhe aura sarala rakhA thA ki kitane hI ajJaloga'una buddhakI jAlameM phaMsa gaye kramazaH buddhane mAMsa madirAkI bhI chuTa dedI phira to kahanA hI kyA ? jo vedAntiyo ke yajJa karmase trAsita huI janatA buddha ke jaMDA nice zIghrahI AgaI usa samaya jaina janatA kI saMkhyA bhI kama nahIM thI para jainadharma kevala AtmakalyANa para hI nirbhara hai aura inake niyama bhI itane sakhta haiM ki saMsAralabdha jIvoM ko pAlanA vaDA hI muzkila hai unako vaha hI pAla sakte hai ki jina ko AtmakalyANa karanA ho| __bhagavAna mahAvIra 30 varSa gRhavAsa meM rahe mAtApitA kA svarga- . vAsa hone ke bAda varSIdAna dekara narendradevendroM ke mahotsavapUrvaka dIkSA . dhAraNa kii| bhagavAna ne 12 // varSa taka ghora tapazcaryA karate huve aneka deva manuSya aura tIryacoM ke bar3e bar3e upasargo aura parisahoM ko sahana karate huve pUrva saMcita duSTa karmoM kA kSaya kara kaivalya jJAna darzana ko prApta kara lIyA. Apa sarvajJa vitagaga Izvara paramabrahma lokAloka ke carAcara padArthoM kA bhAva eka hI samaya meM dekhane jAnane lage pUrva tIrthakaroM ne nirdeza kiyA huvA " ahiMsA paramodharma" kA tathA tatva jJAna, adhyAtma jJAna kA baDe hI tejI se pracAra kIyA aura pUrva niyamoM kA saMzodhana karate huve bhagavAn mahAvIrane baDe hI bulaMda AvAja / 3 boddha granthomeM likhA hai ki budhdha eka rAjA zudhdhodIta kA putra thA vaha tApasoM ke pAsa dIkSA lIthI bodhi honeke bAda ahiMsA dharma kA khuba pracAra kIyA thA isakA samaya bhagavAna mahAvIra ke samakAlina mAnA jAtA hai kucha bhI ho. budhdhane jainoMse ahiMsA dharma kI zikSA jarUra pAI thI.. Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ itihAsakAroM kA mata. ( 15 ) 1 se ' ahiMsA paramodharmaH ' kA pracAra karanA prAraMbha kIyA, zAnti rUpI esA jala varasAyA ki dagdha bhUmirUpa janatA meM ekadama nava jIvana ke sAtha zAnti pasara gaI / dhArmika sAmAjika naitika truTi huI zrRMkhalA phira apane sthAnapara pahuMca gaI. Aja ke aitihAsika vidvAnoM kA mata hai ki bhagavAn mahAvIra ke jhaMDA nice rAjA mahArAjA aura cAlIza kroDa janatA zAntirasa kA asvAdana kara rahI thI kezI zramaNAdi pArzvanAtha saMtAniye bhI prAyaH saba bhagavAna mahAvIra ke zAsanako svIkAra kara unakA AcAra-vyavahAra, kriyA- samAcArI meM pravRtti karate huve apanA kalyAna karane lage para pArzvanAtha ke saMtAniye the vaha pArzvanAtha ke nAma se hI vikhyAta rahe aura Aja paryanta bhI pArzvanAtha bhagavAn kI saMtAna paramparA se zravicchana calI A rahI hai / bhagavAn mahAvIra kA pavitra jIvana ke liye pUrvIya aura pAzcAtya vidvAna saba eka hI pravAja se svIkAra karate hai ki mahAvIra bhagavAn 'eka jagat uddhAraka aitihAsika mahApuruSa ho gaye haiM / jagat meM hiMsA kA jhaMDA bhagavAn mahAvIrane hI pharakAyA haiM / vedAntiyoM kI yajJapravRti meM pazuhiMsA ko nirmUla karI ho to bhagavAn mahAvIrane hI karI hai janatA kA kalyANa ke liye mahAvIra prabhu kA jIvana eka dheyarUpa hai ityAdi . mahAvIra bhagavAn ke jIvana vistAra mudrita ho gayA hai bAste meM mere uddezAnusAra mahAvIra bhagavAn kA saMbandha yahA~ hI samAptakara Age jainajAti ke bArA meM hI merA lekha prAraMbha karatA hUM. bhagavAn kezIzramaNAcAryane jainadharmma ko acchI tarakkI dI pratimAvastha meM Apa apane pATa para zrIsvayaMprabha nAma ke muni ko Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 16 ) jaina jAti mahodaya pra0 tIsarA. sthApana kara eka mAsakA anazana pUrvaka sammetazikhara tIrtha para svarga ko prasthAna kIyA iti pArzvanAtha bhagavAn kA caturtha pATa huvA / * ( 5 ) kezIzramaNAcArya ke paTTa udayAcala para sUrya ke samAna zrutajJAna kA prakAza karanevAle zrAcArya svayaMprabhasUri hue ApakA janma vidyAdhara kulameM huvA thA. vAste zrApa aneka vidyAoM ke pAragAmI, va svaparamatta ke zAstroM meM nipuNa the zrApa ke zrAjJAvartti hajAroM muni bhUmaNDala para vihAra kara dharma pracAra ke sAtha janatA kA uddhAra kara rahethe bhagavAn mahAvIra kA jhaMDelI upadezase brAhmaNoM kA jora aura yajJakarma prAyaH naSTa ho gayA thA tathApi marUsthala jaise raitIle pradeza meM na to jaina pahu~ca sake aura na bauddha bhI yahAM nA sake the| vAste yahAM bAmamArgiyo kA baDA bhArI jora zaura thaa| yajJa homake sivAya aura bhI baDe baDe pratyAcAra ho rahe the, dharma ke nAmapara durAcAra ( vyabhicAra ) kA bhI poSaNa ho rahA thA kuNDApantha kAMcalIyApaMtha yaha vAmamArgiyoM kI zAkhAeM thI devIzaktA ke vaha upAsaka the isa deza ke rAjA prajA prAyaH saba IsI pantha ke upAsaka the usa samaya mAravADa meM zrImAla nAmaka nagara una vAmamArgiyoM kA kendrasthAna gInA jAtA thA. zrAcArya svayaMprabhasUri ke upAsaka jaise khecara bhUcara manuSya vidyAdhara the vaise devi devatA bhI the vaha bhI samaya pA kara vyAkhyAna zravaNa karane ko prAyA karate the- eka samaya zrAcArya zrIsaMgha ke sAtha * bhagavAna gautama ke sAtha zAstrArtha kiyA va kezI zramaNa tIna jJAnavAle mokSa gaye, aura rAjA pradezI Adi ko pratibodha kartA cAra jJAnavAle kezI zramaNAcArya bAraha ve svarge padhAre vAste donoM kezIzramaNa alaga alaga samajhanA cAhiye. Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrImAla kI vinaMti. . (17) siddhAcalajI kI yAtrAkara arbudAcalakI yAtrA karaneko Aye the vahAMpara vyApAra nimitta Aye huve zrImAlanagara ke kitaneka zeTha sAhukAra sUrijI kI ahiMsAmaya apUrva dezanA sunakara sUrijI se vinaMti karI ki he bhagavAn ! Apa to ahiMsA bhagavatI kA bar3A bhArI mahatva vatalA rahe ho aura hamAre vahAM to pratyeka varSa meM hajAro lAkho pazuoM kA yajJameM balidAna ho rahA hai aura usameM hI janatA kI zAnti aura dharma mAnA jAtA hai Aja Apa kA upadeza zravaNa karanese yaha jJAta huvA hai ki yaha eka mahAn naraka kA hI dvAra hai agara Apa jaise paropakArI mahA smAoM kA padhAranA hamAre jaise apaThina dezameM ho to vahAM kI bhadrika janatA Apa ke upadeza kA mahAn lAbha avazya uTAve ityAdi vinaMti karanepara sUrijIne use saharSa svIkAra kara lI jaise citasAgthI kI vinaMti ko kaizIzramaNAcAryane svIkAra karI thI / samaya pAke sUrijI kramazaH vihAra kara zrImAlanagara ke udyAna meM padhAra gaye, kramazaH yaha khabara nagara meM bhI pahuMca gaI taba jinhoMne arbudAcala para vinaMti karI thI vaha sajjana apane mitroM ke sAtha sUrijI kI sevA upAsanA karane ko tatpara huve aura saba taraha kI anukUlatA karadI / usa samaya zrImAlanagara meM azvamegha nAmaka yajJa kI taiyAriye ho rahI thI deza videza ke hajAroM yAjJika loga ekatra huve idhara hajAroM lAkho nirAparAdhi pazuoM ko ekatra kIye gaye the eka vaDA bhArI yajJa maNDapa bhI racA gayA thA ghara ghara meM bakAre maiMse bandhe huve hai ki unako dharma ke nAma para yajJa meM balidAna kara zAnti manAveMge ityAdi / idhara sUrijI ke ziSya nagara meM bhikSA ko gye| nagara kA hAla dekha janatApara kAruNyabhAva lAte huve vaise ke taise Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 18 ) jaina jAti mahodaya pra0 tIsarA. vApisa A gaye / surijI ko arja karI ki he bhagavAna ! yaha nagara sAdhuyoMko bhikSA lene yogya nahIM hai arthAt yajJa saMbandhI saba hAla sunAye, isa para karuNAsindhu surijI mahArAja apane kitaneka vidvAn ziSyoM ko sAtha le rAjasabhAmeM gaye, jahA~ yajJa saMbandhI vicAra aura saba tayyArIye ho rahI thI aura mahAn niSThura karmake adhyApaka baDe baDe jaTAdhArI zirapara khuba bhasma lagAi huI gale meM sUtake rasse DAle huve mAMsa lubdhaka madirA lolupi nAmadhArI paNDita baiThe huye the, vaha saba loga aneka kapolakalpita vAtoM se gajAko apanI tarapha AkarSita kara rahe the, kAraNa nagarI meM jainAcAryakA zrAgamana hone se unake dIlameM bar3A bhArI bhaya bhI thA "" 1 64 sUrIzvarajI mahArAjakA atizaya tapa teja itanA prabhAvazAlI thA ki pIjI sabhA meM praveza hote hI rAjA jayasena apane zrAsana se uTha kara sUrIjI ke sAmane AyA aura baDe hI Adara satkAra se vandana namaskAra kiyA. sUrijIne bhI rAjAko " dharmalAbha " dIyA isa para vahAM baiThe huve nAmadhArI paNDita zrApasameM ha~sane lage / rAjAne pUrva " dharmalAbha " zabda kAnoM se sunA bhI nahIM thA vAste namratA ke sAtha sUrijIko pucchA ki he prabho ! yaha dharmalAbha kyA vastu haiM ? kyA Apa AzIrvAda nahIM dete haiM jaise ki hamAre guru brAhmaNa loga diyA karate hai ? isapara sUrIzvarajI mahArAjane kahA ki he rAjana 1 kitaneka loga dIrghAyuSyakA AzIrvAda dete hai para dIrghAyuSya to naraka meM bhI huvA karatA hai, kitaneka bahu putrAdikA zrAzIrvAda dete hai para yaha to kukara kurkaTAdi ke bhI hote hai, kitaneka lakSmI Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jana jAti mahodaya AhAra nimitta zrImAla nagara / gharaghara dhUmake thake hue donoM sAbuAna eka bagmeM praveza kiyA: jahA~ pagapakSIko yajJArtha kATaneko hAzma charI saha viprakoM dekha mAdhu hatAza haa| (17) Page #369 -------------------------------------------------------------------------- Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmalAbha-AzIrvAda. (19) vRddhikA AzIrvAda dete hai para vaha zUdra va vaizyAke vahA~ bhI hojAti hai| he rAjendra ! isame koi mahatvakA AzIrvAda nahIM hai para jaina muniyoMkA jo " dharmalAbha " rUpI AzIrvAda arthAt Apako dharmakA lAbha sadaiva milatA rahe, dharmalAbhakA prabhAvase hI isa lokameM kalyANa ke sAdhana sAmagrI (sukha sampati) aura paralokameM svarga va mokSakI prApti hotI hai isa liye jaina muniyoMkA dharmalAbha jagatavAsI jIvoMke kalyANa kA hetu hai / sUrijI mahArAja ki yukti aura vidvatAmaya zabda sunake rAjA ko atizaya AnaMda huvA rAjAne sUrIzvarajI ki stuti va Adara satkAra kara Asanapara virAjanekI arja karI tatpazcAt sUrijI bhUmi pramArjana kara kAMbalIkA Asana bichAke apane ziSyoM ke sAtha virAjamAna ho gaye / yadyapi gajA zaivopAsaka thA para unake hRdayameM madhyastha vRtti thI aura nItijJa honese mahApuruSoMpara guNAnurAga honA svabhAvIka bAta hai sUrijI mahAgajase rAjAne arma karIki he bhagavAn / dharmakA kyA lakSaNa hai ? kisa dharma se jIva janma maraNa se mukta ho akSaya pada prApta karatA haiM ? isapara sUrizvarajI mahArAjane apane vizAla jJAna se dharmakI vyAkhyA karI jisakA sArAMza rUpa kuccha ullekha yahAM batalAte hai| ahiMsA lakSaNo dharmo hyadharmaH prANinAM vadhaH / tasmAd dhrmaarthibhilokaiH karttavyA prANinAM dayA // 1 // arthAt dharmakA lakSaNa ahiMsA hai aura prANikA badha yaha adharma hai vAste dhArthiyoMkA kartavya hai ki vaha sadaiva prANiyoM kA rakSaNa kare phira bhI suniye / Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (20) jaina jAti mahodaya pra0 tIsarA. pazcaitAni pavitrANi, sarveSAM dharmacAriNAm / . ahiMsA satyamasteyaM, tyAgo maithuna varjanam // 1 // arthAt ahiMsA satya acaurya brahmacArya aura murchA tyAga yaha paJca mahAvrata sarvadarzanAnuyAyI mahApuruSoMko bahumAna pUrvaka mAnanIya hai| he rAjan ! prANiyoMkI dayA karanA hI manuSyakA parama dharma hai dekhiye zrIkRSNacandrane bhI yaha hI pharamAyA hai| yo dadyAt kAMcanaM merUH, kRtsnAM caiva vasundharA / ekasya jIvitaM dadyAt , na ca tulya yudhiSThiraH // arthAt suvarNakA merU aura sampUrNa pRthvIkA dAna denevAlA bhI eka jIvakoM prANa dAna dene ke barAvarI nahIM kara sakatA hai / aura bhI suniye / sarve vedA na tat kuryuH sarve yajJAzca bhArata / sarve tIrthAbhiSekAca, yat kuryAt prANinAM dayA / / arthAt he arjuna ! jo prANiyoMkI dayA phala detI hai vaha phala na to cAroM vedake paDhanese, na sarva yajJase, na sarva tIthoM meM snAna karanese hotA hai isa liye sarva tattvavettA maharpiyoMne dharmakA lakSaNa ahiMsA hI batalAyA hai yathA-- ahiMsA sarva jIveSu / tattvajJaiH paribhASitam / idaM hi mUla dharmasya / zeSastasyaiva vistaram / / he nareza ! isa bhAgpara saMsArake andara jItane tattvavettA avatArIka mahApuruSa huve hai unane dharmakA mUla ahiMsA hI batalAyA hai Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUrijIkA vyAkhyAna. ( 21 ) zeSa satya - pracauryAdi zrahiMsAkA hI vistArarUpa haiM | ityAdi aneka pramANoMse surijIne rAjAko upadeza dIyA aura kahA ki he rAjan ! jaisA apanA jIvana apane ko pyArA hai vaisA hI sarva jIvoMko apa pane prANapriya hai para mAMsa lolupa kitane hI jJAna pApAtmAoMne vicAre nirAparAdhi pazuoMko balIdAna karane meM bhI dharma mAna bhadrika logoM ko ghora naraka meM DAlane kA pAkhaNDa macA rakhA hai yadyapi kitaneka dezoMmeM satya vaktAoM ke upadezadvArA jJAnakA prakAza hone se yaha niSThura karmma mUlase naSTa ho gayA haiM para marUsthala jaise apaThita prAnta meM sadjJAna va upadeza kA prabhAva se ajJAta loga isa kupathAke kicaDa meM phaMsake naraka ke adhikArI bana rahe haiM ityAdi / yaha sunate hI vaha nirdaya daitya pAkhAMDI mAMsa lolupi yajJAdhyakSa bola uThe ki mahArAja, yaha jaina loga nAstika hai / vedo ko aura Izvara ko nahIM mAnate hai / dayA dayA pukAra kara sanAtana yajJa dharma kA niSedha kara rahe hai-- ina logoM koM kyA khabara hai ki zAstroM meM yajJa karanA mahAn dharma aura duniyoM meM zAnti honA pharamAyA haiN| dekhiye bhagavAn manune kyA pharamAyA hai yathA yajJArtha pazavaH sRSTAH svayameva svayambhuvA / . yajJasya bhUtyai sarvasya, tasmAt yajJevadho'badhaH // 39 // auSadhyaH pazavovRkSAstiryacaH pakSiNastathA / yajJArtha nidhAnaMprAptAH prApnuvantyutsRtIH punaH // 40 // arthAt brAhmAne svayaMhI yajJa ke liye aura sampUrNa siddhi ke nimitta hI pazuvo ko race hai yajJa meM auSadhI-pazu-vRkSa kUrmAditIryeca Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (22) jainajAtimahodaya pra0 tIsarA. jIva aura kapiMjalAdi pakSIyoM kI jo balI dI jAti hai. vaha jIva yajJa me mara ke uttama janma ko prApta hotA hai ityAdi. - isapara sUrijI mahArAjane kahA he mahAnubhAvoM, tuma loga svalpasA svArtha ke liye mithyA upadeza de Apa svayaM kyoM Dubate ho ora vicAra ajJa logoM ko adhogati ke pAtra kyo banAte ho agara yajJa me balI dene se prANi uttama gati (svarga) me jAte ho toM nihatasya pazoryajJe / svarga prAptiva diirghyte| . svapitA yajamAnena |kintu tasmAnnahanyate // agara svarga me pahuMcAne ke hetu hI pazavoM ko mArate ho toM pahale apane mAtApitA putra stri va yajamAna ora tuma khuda hI svarga ke liye yajJa me balI kyoM nahIM hote ho kAraNa Apa logoM ko jItanI svarga kI abhilASA haiM utanI pazuvoM ko nahIM hai. pazu to bicAre pukAra pukAra kahate hai-eka kavi kA vAkya. nAhaM svarga phalopabhoga tRSito naabhyrthitstvmyaa| saMtuSTastRNa bhakSaNena satataM sAdho na yuktaM tavaM / / svarge yAnti yAditvayA vinihatA yajJe dhruvaM praannino| yajJaM kiM na karoSi mAtRpitRbhiH putraistathA bAndhavaiH 1 // 1 // bhAvArtha yajJa meM asaMkhya pazuvoM kA balIdAna denevAloM jarA hamArI bhI pukAra suniye / hama loga svarga phalopabhoga ke pyAse nahIM haiM aura na hamane Apa se yaha prArthanA hI kI hai ki Apa mujhe svarga me pahuMcA do| kintu hama to mAtra tRNa bhakSaNa se hI magna rahanA cAhate hai vAste mujhe mAranA ucita nahIM hai agara hame svarga mejane Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAstrArtha. . (23) ke irAdA se hI mArate ho to pahalA Apa ke mAtApitA putra stri bAlabacAdi ko svarga bhejanA cAhiye / mahAnubhAvoM / Apa jarA jJAna dRSTi se vicAroM kiyUpaMchitvA pazUna hatvAH kRtvArudhira kardamam / yadyeva gamyate svarge / narake kena gamyate // prANiyoM ke rUdhira kA kardama karane vAle bhI svarga meM jAvege ? taba naraka meM kona jAvegeM he rAjan / isa niSThura vRti se janatAmeM zAnti nahIM para azAnti hotI hai dekhiye. hiMsA vighnAya jAyate / vighnazAntyai kRtA'pi hi / kulAcAradhiyA'pyepA / kRtA kulavinAzinI" // - yAne vighna kI zAnti ke liye kI huI hiMsA zAnti nahIM para ulaTI vighna kI hI karanevAlI hotI hai jaise kisI ke kulakI mithyAmDhi hai ki amuka dina hiMsA karanI cAhiye, para vaha hiMsA hI kula nAza karanevAlI hotI hai / he nareza / kitaneka ese loga bhI hote hai ki usa niSThura karma ko bhI apane kula paraMparA se calA huvA samama usako choDane me hicakate hai para buddhivAn ahitakArI karma ko zIghra hI choDa ke sukhI bana jAte hai jaise / api vaMzakramAyAtAM yastu hiMsA parityajet / sazreSTaH sulasa iva kAla saukarikAtmajaH / / he rAjan / prANiyoM kI hiMsA karane me kisI zAstrakArone dharma nahIM batalAyA hai Apa khuda buddhi se vicAra karoge to jJAta hogA ki Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (24) jaina jAti mahodaya pra0 tIsarA. yadi grAvAtoye tarati trnniydyudyte| . . pratIcyAMsaptArciryadi bhajati zailyaM kathamapi // yadidamApIThaM syAdupari sakalasyApi jgtH| prasUte sattvAnAM tadapi na vadhaH kApi sukRtam " // 1 // arthAt jalame patthara tIratA nahIM hai ? sUrya pazcima dizA me ugatA nahIM hai ? agni kadApi zItala nahIM hai ? pRthvI kabhI adho bhAga me nahI jAtI hai ? para uparokta kArya kisI deva prayogase ho bhI jA taba bhI prANIyoM kI hiMsA se to sukRta kabhI nahIM ho saktA hai kAraNa ki yAvanti pazuromANi, pazu gAtreSu bhArata ? tAvad varSe sahasrANi, paJcante pshughaatkaaH|. . jItane pazu ke zarIra me roma ( bAla ) hai itane hajAra varSa taka pazu ko mAraNevAlA narakame jA ke duHkha bhogavatA hai / he gajan / prANiyoM ko prANa kaisA vallabha hai dIyate mriya mANasya koTirjIvita eva yaa| dhanakoTi parityajya jIvo jIvitu micchati / arthAt mRtyu ke samaya eka tarapha koTI suvarNa denevAlA hai aura dUsarI tarapha jIvita denevAlA hai to vaha jIva suvarNa ko tyAga ke jIvanA hI cAhegA ? he nItijJa mahAnubhAva, jarA Apa apani nItipara dekhiye / Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjasabhA meM zAstrArtha. . (25) vairiNo'pi vimucyante / prANAnte tRNabhakSaNAt / tRNAharAH sadaivaite hanyante pazavaH katham // 1 // prANAnta muhame tRNa lene se mahAna vairi bhI avadha hotA hai to sadaiva tRNa bhakSaNa karanevAle pazuvoM ko mAranA kitanA anyAya hai| ye, cakruH krUra karmANaH zAstraM hiMsopadezakam / / ka te yAsyanti narake nAstike bhyo'pi nAstikAH / / arthAt jina krUra kammiyoMne hiMsopadeza zAstroM ko racA hai vaha nAstiko se bhI nAstika hone se naraka ke bhAgI hoge| itanAhI nahIM para ese zAstroM para vizvAsa aura zraddhA rakhanevAlo ko bhI vaha naraphame sAtha le jAyagA / jaise vizvasto mugdhadhIrlokaH pAtyate narakAvanau / aho nRzaMsarlobhAnya hiMsA zAstropadeza kaiH // 1 // bhAvArtha-vicAre vizvAsu bhadrika loga bhI nirdaya lobhAndha aura hiMsA zAstra ke upadeza ko se vaJcita ho kara naraka bhUmi me jAte hai arthAt vaha nirdaya apane bhakto ko bhI naraka meM sAtha le jAte hai ityAdi dharmopadeza dene para rAjA aura gana sabhA vaDe hI harSa citta se bole kI bhagavAn hamane to aise uttama zabda kAnoM meM Aja hI sunA hai aura ApazrI kA pharamAnA bhI satya hai prANiyoM kI hiMsA karanA to ghaura naraka kA hI kAraNa hai aura yaha sarvatA tyajya hai maiM Apake sAmane pratijJA karatA huM kI maire nagara meM to kyA para mere rAja meM kisI nirAparAdhi jIvoM ko mAranA to dUra rahA para takalipha bhI nahIM dI Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 26 ) jaina jAti mahodaya pra0 tIsarA. jAvegA pr| he kRpAnidhi ! jagat meM dharma ke aneka bheda sune jAte hai arthAt mattamattAntara hai isakI parikSA kisa kasoTI se ho saktI hai vaha batalAiye, maiM usa dharma ko svIkAra karanA cAhatA hUM ki jina se AtmakalyAna ho| isapara sUrIzvarajIne kahA he dhraadhip| ese to saba dharmavAle apane apane dharma ko zreSTa batalAte hai para buddhivAna ho vaha svayaM parikSA kara sakte hai yathA caturbhiH kanakaM parIkSate; nighaNacchedana tApatADanaiH / tathaiva dharme vidUSA parIkSate; zrutena zIlena tapodayAguNai // 1 // 1 jaise kasoTI para kasanA 2 chedanA 3 tapAnA aura 4 pIThanA evaM cAra prakAra se suvarNa kI parIkSA kI jAti haiM isI mAphIka 1 zAstra 2 zIla 3 tapa aura 4 dayA ina cAra prakAra se buddhivAna puruSadharma kI parIkSA bhI kara sakte hai ( 1 ) jisa zAstroM ke andara parampara virUddhanA nahoM" ahimApararmodharmaH ko pradhAna sthAna dIyA ho, Atma kalyANa kA pUrNa rahastA batalAyA. ho / una zAstra kA dharma paramANika hotA hai / (2) zIla-jisakA khAna pAna AcAra vyavahAra brahmacAyadi zuddha ho. vaha zIla paramANika mAnA jAtA hai / (3) tapa-icchA kA nirUdha karanA yAni annAdi kA tyAga / (4) dayA sarva jIvo ke sAtha maitrika bhAvanA rakhanI ina parIkSA ke cAro sAdhanopara sUrIzvarajI mahArAjane jaina aura jainetara dharma kI khuba hI samAlocanA pUrvaka vivecana kara Page #378 -------------------------------------------------------------------------- Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ janajAti mahArdava 144 rAjama na mahAjanA kima ko USE Fra rAja samA bAra Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjAprajA jainadharma svIkAra. . ( 27 ) sunAyA aura. jaina dharma kA tAtvIka jJAna ke sAtha muni dharma-zrAvaka dharma aura samyaktva kA svarUpa batalAyA jisako sunate hI rAja ora nAgariko ke antarapaTTa khula gaye, jo cirakAlase hRdaya me mithyAtva ghusA huvA thA vaha ekadama dUra ho gayA, rAjAne kahA ki he bhagavAn ! mene merI itanI umbhara vyartha gamAdI usake liye maiM adhika kyA kahu ? he prabho ! Aja maiM jaina dharma svIkAra karane ko tayyAra hu~, sUrIzvarajIne kahA " jahA sukham " tatpazcAt vidhi vidhAna ke sAtha vAsakSepapUrvaka rAjA aura prajA koM jainadharma kI dIkSA dI, rAjA samyaktva ko prApta hote hI apanA rAjame raha hukama nikAlA kI jo yajJa ke liye maMNDapa banAyA gayA usako zIghratA se toDaphoDa do jo hajAroM lAkho prANiyoM ko balIdAna ke liye ekatra kiye the una saba ko choDa do, aura mere rAjame yaha saMdesA pahucA de ki jo koi saksa kisI nirAparAdhI jIvoM ko mAregA vaha prANadaMDa ke bhAgI hogA arthAt prANa ke badale prANa denA paDegA rAjA prajA ahiMsA bhagavatI ke paramopAsaka bana gaye / idhara hajAro lAkho pazuyoM ko yajJame balI ke liye ekatra kiye the unakoM jIvitadAna milane se vaha jAte huve AzIrvAda de rahe hai nagarameM sthAna sthAna jainadharma kI ora sUrIzvarajI mahArAja kI tArIpha ho rahI hai paTTAvaliyose yaha pattA milatA hai ki isa samaya kula 90000 ghara ko jaina banAye gaye the aura sabase pahale AcAryazrI svayaMprabhasUrine hI varNarUpI jaMjira ko toDa ke eka " mahAjana " saMgha kI sthApanA karI tatpazcAt zrImAla nagara ke loga anyonya pradezameM jAne se Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 28 ) jaina jAti mahodaya pra0 tIsarA. inako zrImAlavaMsI kahane lage aura vaha hI zabda bhaviSya me jJAti ke rUpameM praNita huvA iti zrImAla jJAti / isake liye dekho pariziSTa naM. 3. zrImAlanagara ke loga jainadharma ke tattvajJAna aura kriyA samAcArI kA abhyAsa ke liye sUrIzvarajIse prArthanA karI aura AcAryazrIne use saharSa svIkAra bhI karalI aura apane kitaneka muniyoM ko vahA~ kuccha arasA ke liye Tharane ki AjJA bhI pharamA dI. usI roja samAcAra milA kI Abu ke pAsa padmAvatI nArI meM caitra zukla pUrNimA kA azvamegha nAma kA mahAyajJa hai. yaha hAla sunate hI zrAddhavarga ekatra ho zyAma ko AcAryazrI ke pAsa Aye aura arja karI kI bhagavAn ! ApazrI kA pavitra Agamana se hajAroM lAkhoM prANiyoM ko abhayadAna milA jo krUra karmi vyamicArI aura yajJa balIdAna jaise mithyAcaraNAoMse naraka meM jAnevAle jIvoM ko samyagdarzana kI prApti huI svarga va mokSakA rahastA milA, pavitra jainadharma kI vaDI bhArI prabhAvanA huI he dayAla ! karUNAsindhu ! apake upakAra kA badalA isa bhavameM to kyApara bhavobhava meM deneko hamaloga sarvatA asamartha hai ApazrI ke caraNa kamaloM kI sevA upAsanA eka kSaNabhara bhI hamaloga choDanA nahIM cAhAte hai para isa samaya eka arja karanA hama loga khAsa jarUrI samajhate hai vaha yaha hai kI Abu ke pAsa padmAvatI nagara hai vahA~kA gajA padmasenane devikA upadrava ko zAnti ke liye azvamegha nAmaka Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmAvatInagarImeM yajJa. (29) yajJa karanA prAraMbha kiyA hai vahA~bhI hajAroM lAkhoM prANiyoM koM balIdAna nimita ekatra kiye hai kala pUrNimA kA hI yajJa hai agara ApazrImAnoM kA kisI prakArase vahA~ padhAranA ho jA toM jaisA yahAM para lAbha huvA hai vaisA hI yahA~para upakAra hogA lAkhoM jIvoM ko prANadAna aura jainadharma kI unnati hogA? hamako dRDha vizvAsa hai ki ApazrI vahA~ padhAre to isa kAryameM jarUra saphalatA milegA ityaadi| sUrijI mahArAjane una zrAddhavarga kI arja ko saharSa svIkAra karake kaha diyA ki hama kala zubhahI padmAvatI pahu~ca jAvegeM. isa vAta ko zravaNa kara saMghane socA ki mahAtmAoM ke liye kaunasA kArya azakya hai phira bhI " paropakArAya saMta vibhUSiya " para apaneko bhI sUrijI mahArAja kI sevAmeM zubhe jarUra pahu~canA cAhiye sabakI sammati hote hI zIghra gAmanI savoriyAdvArA usI samaya khAnA ho zubhe padmAvatI pahu~ca gaye aura padmAvatI nagarI meM sthAna sthAnapara yaha vAta hone lagI kI zrImAlanagarameM eka jaina bhikSukane rAjya prajA ko yajJa dharmase haTAke jaina banAdiye, vaha bhikSuka yahA~ bhI AnevAlA hai yaha bAta suna yajJAdhyakSakoM ke andara baDI bhArI khalabalATa maca gayA aura vaha apanA pakSakoM majabuta banAnekI kozISame lge| idhara AcAryazrI sUryodaya hotehI apani munikriyAse nivRti pAtehI vidyAbalase eka muhUrtamAtrameM padmAvatI pahu~ca gaye. zrImAla nagara ke zrAddhavarga pahalese hI rahA dekharahethe. prAcAryazrIke padhArate hI vaha zrAddhavarga vaDehI svAgatake sAtha ApazrI ko rAjasabhAmeM Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 30 ) jaina jAti mahodaya pra0 tIsarA. para padhAraNe kI arja karI ? sUrijI una zrAddhavarga ke sAtha rAjasabhA meM pdhaare| rAjAne vaDe hI satkAra ke sAtha sUrIjI ko namaskAra kara Asana kA AmantraNa kiyA sUrIzvarajI mahArAja pani kAMbalI DAla Asanapara virAjagaye itane meM to nAgariko seM sabhAkA hola cakAra - baddha bharagayA rAjA ke pAsa vaha yajJAdhyakSaka baDI vaDI jaTAvAle bhI beTha gaye tatpazcAt AcAryazrIne " ahiMsA paramo dharmaH " vistRtva vivecana ke sAtha vyAkhyAna dIyA dharmakI rahasya aura AtmakalyAna kA mArga esI uttama zailI se batalAyA kI vahA~ upasthita zrotAgaNa ke kaThora patthara nahIM para bajra sAdRzya hRdaya bhI ese komala ho gaye kI unakI antara AtmA se hiMsA ke bharane vahane laga gaye ora yajJa jaise nirdaya niSThura karmma kI tarapha ghRNA hone jagI mAno ahiMsA bhagavatI una logo ke hRdaya kamala ko apanA sthAna hI na banA liyA ho ? sUrIjI mahArAja kA vyAkhyAna ke antameM vaha nAmadhArI brAhmaNa arthAt yajJAdhyakSaka ekadama bola uThe ki mahAtmAjI ! yahA~ koi zrImAlanagara nahIM hai ki Apake dayA dayA kI pukAra suna svarga mokSakA phala denevAleM yajJa karanA choDa de yaha dharma nUtana nahIM para hamAre rAjaparamparAse calA AyA hai ityAdi / isapara zrAcAryazrIne kahA ki mahAnubhAvoM ! na to maiM zrImAlanagarase dhanamAla le AyA hu / na mujhe yahA~se kuccha le jAnA hai / sadupadezake abhAva bhadrikaloga AtmakalyAna ke rahasta ko choDake haz2AroM lAkho prANiyoM ke khunase rakta kI nadI bahAnevAle kukRtyoMse naraka ke Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ surijIkA dharmopadeza. pAtra bana rahe hai unako punaH sadmArga batalAnA hamArA param karttavya hai itanA hI nahIpara isa kArya ke liye hamane hamArA jIvana hI arpaNa karadIyA hai / mahAnubhAvoM ! tuSyanti bhaujanaiviprAH, mayUra ghanagajjite / sAdhavAH parakalyANaiH, khalapara vipatibhiH // 5 // jaise vipralogo ko bhojanamilanAse saMtuSTa hote hai ghanagaja. nAse mayUramagna rahate hai para ke vipatase khala puruSa khuzImanAte hai vaise hI sAdhujana parakalyANameM hI Ananda mAnate hai / he vinoM ! zrImAlanagarake sajjanoMne hajAro lAkho nirAparAdhi prANiyoM ko abhayadAna diyA kyA Apa use burA samajhate ho ? aura yajJake liye ekatra kiye huve asaMkhya prANiyoM ko balIdAna kara unakA mAMsa khAnA acchA samajhate ho ? bhalo Apa hI apane dIlameM sociyeM ki Apake bhAI koi naramegha yajJakara Apako balIdAna karade to ApakoM dukha hotA hai yA khuzI ? jaTAdhAriyoMne isakA kucchabhI jabAva nahIM dIyA / sUrijIne kahA~ mahAnubhAvo / prANiyoM kI ghaura hiMsArUpa yajJakA tyAgakara zAstrake Adeza mazrAphIka bhAva yajJa karo- . satya yUpaM tapomagniH karmaNA samAdhImam / ahiMsA mahutidadyA / devaM yajJa satAMmataH // 1 // arthAt satyakAyUpa tapa kI agni karmo kI samAdhI va ahiMsArUpa Ahutise AtmA ke sAtha cirakAlase lage huve ko Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 32 ) jaina jAti mahodaya pra0 tIsarA. kA nAza kara AtmAko pavitra banAnA viproMkAparama kartavya arthAt isako bhAva yajJa kahate hai isa bhAva yajJase jIva svarga va mokSakA adhikArI bana saktA hai para mAMsa madira ke lolupI loga pazuhiMsA rUpI yajJakara khuda naraka jAte hai aura vicAre bhadrika jIvako naraka bhejane kA ghaura adharma karate hai dekhiye varAhAvatarane mAMsa bhakSaNa karanevAlo ko aThAravA deSitamAnA hai / yastu mAtsyAni mAMsAni bhakSayitvA prapadyate / aSTAdazAdhaM ca kalpayAmi vasundharA / / 1 / / aura bhI dekhiye devApahAra vyAjena, yajJavyAjena ye'thavA / ghnanti jantUna gataghRNA ghoraM te yAnti durgatim // 1 // arthAt deva kI pUjA nimitta yA yajJakarma ke hetuse jo nirdaya puruSa prANiyoM ko mArate hai vaha ghaura dUragatime jAtA hai| phira bhI suniye vedAntiyo ke vacana - andhe tamasi majjamaTha pazubhiryajAmahe / hiMsA nAma bhaved dharmo, na bhUto na bhaviSyati // 1 // arthAt -- jo loga yajJa karate hai vaha andhakAramaya sthAname (naraka) Dubate hai kyoMki hiMsAse na kabI dharma huvA na hogA. hiMsAse dharma kI icchA rakhanevAlo ke liye zAstrakArone ThIka kahA hai --- sa kamala vanamagrervAsaraM bhAsvadastAdamRtamuragAt sAdhuvAdaM vivAdAt / Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUrijI kA upadeza. rUgapama mamajIrNAjIvitaM kAlakUTA dabhilaSati vadhAd yaH prANinAM dharmamicchet // 1 // arthAt jo puruSa prANiyo ke badhase dharma kI icchA karatA hai vaha dAvAnalase kamala kI icchA, sUrya ke asta honepara dinakI vA~cchA, sarpake mukhase amRta kI abhilASA, vivAda ke andara sAdhubAda, ajIrNase rogakI zAnti, aura halAhala jaharase jIne kI icchA karatA hai arthAt pUrvokta kalpanAai karanA vRthA hai isImAphIka hiMsAse dharmakI icchA karanA bhI nirarthaka hai kAraNa pUrva maharSiyoM ne sarva dharmameM ahiMsA aura sarva dAnameM abhayadAna ko pradhAna mAnA hai kahA hai ki na gopradAnaM na mahIpadAnaM nA'nnapadAnaM hi tathApradAnam / - yathA vAdantIha budhAH pradAnaM sarva pradAneSvabhaya pradAnam / / arthAt sarva dAnoM me jaisA abhayadAna ko uttama mAnA hai vaisA godAna, sampurNapRthvIdAna aura annadAnako bhI nahIM mAnA hai he rAjan / hiMsA karanA dharma nahIM para zAstrakAroMne hiMsA ko, dharma naSTa karanevAlI hI batalAi hai| dharmopaghAta kastveSa samAraMbha stava prabho / nAyaM dharmakRto yajJo nahiM sAdharma ucyate // (sugamArtha) .. he nagnAtha / ahiMsA bhagavatI kA mahAtva mahArSiyoM ne kisa kadara kiyA hai unako bhI zApa jarA dhyAna lagA ke suniye / Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 34 ) jaina jAti mahodaya pra0 tIsarA. mAteva sarvabhUtAnAM mahiMsA hitakAriNI / saiiva hi saMsAramarAvamRta sAriNiH // 1 // ahiMsA duHkha dAvAgni pravRSeNya dhanA''valI / bhavabhramiru jAtanAma hiMsA paramauSadhI || 2 || arthAt ahiMsA saba prANiyoM kI hita karanevAlI mAtA ke samAna hai aura ahiMsA hI saMsArarUpa bharU nirjala ) dezameM amRta kI nAlI ke tulya hai tathA duHkharUpa dAvAnalako zAnta karane ke liye varSAkAla kI meghapaMkti ke samAna hai evaM bhava bhramaNa rUpa mahAroga se duHkhI jIvoM ke liye paramauSadhI ke taraha hai. ityAdi aneka zAstra aura yuktiyoMdvArA AcAryazrIne una zrotAgaNa ra ahiMsA bhagavatI kA aisA joradAra prabhAva DAlAkI jisase rAjA aura prajA ke hRdaya se usa vRNita yajJa karmarUpI midhyA andhakAra dUra ho gayA aura hiMsA bhagavatIrUpI sUrya kI kIraNe prakAzita hone lagI. rAjA va nAgarika loga sUrijI mahArAja kA vyAkhyAna sunake baDe hI harpita-AnaMdita huve aura bole kI bhagavAn zrApa kA pharamAna akSarazaH satya hai. hamaloga itane dina ajJAnatA ke kiash phase huve the. hamaloga harakIsI kArya meM yajJa karanAhI dharma aura zAnti mAnate the, para Aja ApazrI kI dezanAse hamalogo ko ThIka jJAna ho gayA kI prANiyoM ko takalIpha dene se bhI parabhava meM badalA denA paDatA hai to phira unake prANoM ko naSTa kara denA yaha dharma nahIM para Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmAvatI nagarI aura sUrijI. . (35) parama adharma hI hai aura nizcaya kara parabhavame badalA avazya denA pddegaa| AcAryazrIne apane sanmukha beThe huve brAhmaNoMse kahA kyo bhaTTajI mahArAja! Apake hRdayameM bhI ahiMsA bhagavatI kA kuccha saMcAra huvA hai yA nahIM ? kAraNa maine prAyaH Apa ke mahArSiyoM ke vAkya hI Apa ke sanmukha rakhe hai. he ! bhUrSiyoM aApake upara janatA ThIka vizvAsa rakhatI hai aura apanA svalpa svArtha ke liye vizvAsa rakhanevAloM ko adhogatike pAtra banAnA yaha eka vizvAsaghAta aura kRtaghnIpanA hai isase Apakhuda Dubate ho aura Apa ke vizvAsapara rahanevAlokobhI geharI khADameM DubAte ho agara Apa apanA kalyAna cAhAte ho to vItarAga-Izvara sarvajJa praNita zuddha pavitra ahiMsAmaya dharma ko svIkAra karo tAMke pUrva kiye huve duSkammoMse chuTake bhavipyake liye ApakI sadgati ho yaha hamArI hArdikabhAvanA hai| - isapara brAhmaNoMne kahA~ ki Apake sarvajJa puruSoMne konasA dharma batalAyA hai ki jinase Apa hamArA bhalA kara sako ? sUrIzvarI mahArAjane kahA ki he mahAnubhAvo ? dharmakA mUla samyaktva ( zraddhA ) hai vaha samakita do prakAra kA hai ( 1 ) nizcaya samyaktva (2) vyavahAra samyaktva jisameM yahA~ para maiM vyavahAra samyaktva ke liye hI saMkSiptase kahuMgA jaise devatva zrI jineSvavA, mumukSapugurutvadhI / dharma dhIrArhatA dharmaH tatsyAt samyaktva darzanam // Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 36 ) jaina jAti mahodaya pra0 tIsarA. deva - arihanta vItarAga sarvajJa sakaladoSa varjita kaivalyajJAna darzana arthAt sarva carAcara padArthoM koM hastAmala kI taraha jAne dekhe jinakA zrAtmajJAna tattvajJAna vaDe hI uccakoTI kA ho para kalyANake liye jina kA prayatna ho sarva jIvo prati jinoM kI samadRSTi ho 'ahiMsA paramodharmaH ' jina kA khAsa siddhAnta ho krIDA kutUhala krIr3A aura punaH punaH avatAra dhAraNa karane se sarvathA mukta ho vaha deva samajhanA cAhiye. gurU -- ahiMsA satya acaurya brahmacarya aura nispRhItA evaM paMcamahAvrata pAMca samiti tInagupti, dazaprakAra yatidharmma, sataraha prakAra saMyama, bAraha prakAra tapa, ityAdi zama dama guNayukta bhavya prANiyoM kA kalyAna ke liye jinone apanA jIvana hI arpaNa kara diyA ho usako guru samajhanA cAhiye / dharma - ahiMsA paramodharmaH hI dharmakA mukhya lakSaNa haiM isake sAtha kSamA tapa dAna brahmacarya devaguru saMgha kI pUjA svAdharmIyoM kI sevA upAsanA bhakti Adi karanA. jisa dharma se kisI prANiyoMko takalIpha na pahu~ce aura bhaviSya meM svarga mokSa kI prApti ho usako dharma samajhanA. tatpazcAt sUrgazvarajI mahArAjane munidharmma paMca mahAvrata aura zrAvaka ( gRhastha ) dharma ke bAraha vrata aura inake AcAra vyavahAra kA khuba vistAra se vyAkhyAna kiyA jisakA prabhAva janatA para isa kadara huvA ki usI sthAna para Page #390 -------------------------------------------------------------------------- Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padAvalI namI ke mahArAjA padAsanako asaMnya kuTalA ke sAtha AcArya zrI svayaMpramasari jIne upade mAdena bnaaye| LakshmiALBDay, 8. Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 37 ) prAgvaTa vaMza ki sthApanA. rAjAdi 45000 ghara pavitra jaina dharma ko svIkAra kara hajAroM lAkhoM pazuo ko abhayadAna dIyA. rAjA ke pUrvAvasthA me guru prAgvaTa brAhmaNa the unhoMne kahA kI he prabho ? hamAre yajamAnoM ke sAtha hamArA bhI kuccha nAma rakhanA cAhie ki hama Apa ke upadeza se jainadharmma ko svIkAra kIyA hai isa para sUrijIne una saba saMgha kI prAgvaTa jAti sthApana karI Age calakara usI jAti kA nAma "poravADa' huvA hai isI mAphika zrImAlanagara aura padmAvatInagarI ke AsapAsa phira hajAroM lAkho manuSyo koM pratibodha de jaina banA ke una pUrva jAtiyoM meM mIlAte gaye vAste yaha jAtiyoM bahuta vistRta saMkhyA meM ho gaI / ApazrI ke upadeza se zrImAlanagara meM zrI RSabhadeva bhagavAn kA vizAla mandira aura padmAvatInagarI meM zrIzAntinAtha bhagavAn kA mandira tathA usa prAnta meM aura bhI bahuta se jaina mandiroM kI pratiSThA Apa ke kara kamalo se huI. zrImAlanagara se yoM kaho to usa prAnta se eka siddhAcalajI kA bar3A bhArI saMgha nikAlA thA AbU ke mandiro kA jIrNoddhAra bhI isI saMgha ne karavAyA ityAdi ApazrI ke upadeza se dharma kArya huve / " AcArya svayaMprabhasUra ke pAsa aneka deva deviyAM vyAkhyAna zravaNa karane ko AyA karate the eka samaya ki jikra hai ki zrI cakrezvarI aMbikA padmAvati aura siddhAyikA deviyAM sUrijI kA vyAkhyAna suna rahI thI usa samaya AkAza mArgase ratnacuDa vidyAdhara sakuTumba naMdIzvara dvipakI yAtrA kara siddhAcalajI kI yAtrA karane ko jA rahethe usa kA vimAna AcArya svayaMprabhasUri ke Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (38) jaina jAti mahodaya pra0 tIsarA. upara ho ke nikala rahA thA vaha sUrijI ke sira para Ate hI rUka gayA. ratnacUDa vidyAdharanAyakane socA kI merA vimAna ko rokanevAlA kona hai. upayoga lagAne se jJAta huvA ki meMne jaMgama tIrtha kI zrAzAtanA karI yaha burA kiyA, maTa vaimAna se utara, nice zrA, sUrinI ko vandana namaskAra kara apanA aparAdha kI mAphI mAgI. sUri nIne dharmalAbha dIyA aura ajJAtapaNe huvA aparAdha kI mAphI bhI dI. tatpazcAt ratnacUDa vidyAdhara saparivAra sUrijI kA vyAkhyAna zravaNa karane ko beTha gayA AcAryazrIne vairAgyamaya dezanA di saMsAra kI sAratA aura manuSya janmAdi uttama sAmagrI kI durlabhatA batalAi. ityAdi vidyAdhara nAyaka ke komala hRdaya para upadeza kA asara isa kadara huvA ki vaha saMsAra tyAga sUrijI mahArAja ke pAsa dIkSA lene ko tayyAra ho gayA paraMtu eka prazna unake dIlameM aisA utpanna huvA kI vaha jhaTa khaDA ho sUrijIse kahane lagA ki " suguru mama vijJApayati mama paramparAgata zrIpArzvanAthajinasya pratimAsti, tasyavandano mama niyamo'sti, sArAvaNalaMkezvarasya caityAlaya abhavat. yAvat gameNa laMkA vidhvaMsitA tAbadda madIyA pUrvajena candracuDa naranAthena vaitAvya AnItA sApatimA mama pAGasti tayA saha ahaM cAritraM grahISyAmi" bhAvArtha-jisa samaya gamacaMdrajIne laMkAkA vidhvaMsa kiyA thA usa samaya hamAre pUrvaja candracuDa vidyAdharoMkA nAyaka bhI sAthameM thA anyonya padArthoke sAtha rAvaNake caityAlayase lIlApannA kI pArzvanAtha pratimA vaitAnyagiripara le Aye the vaha kramazaH Aja mere pAsa hai aura Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jAti mahodaya D.CMALI vaDI zIvatAke sAtha jAtA huA vimAna rUka gayA. jaMgama tIrtha AcArya zrI svayaMprabhamUrijI ko devAMganAoM ko upadeza dete hA dekha. vidyAdhara ratnacUDa (bhAvI ratnaprabhasarijI) vimAnase nIce utara karI hui AzAtanA kI mAphI maaNgii| pR38) Lakshmi Art. Borribay 8 Page #395 -------------------------------------------------------------------------- Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ratnacuDa vidyAdhara kI dIkSA. . (39) mujhe aisA aTala niyama hai ki maiM usa pratimA kA darzana sevA kIye vagara anna jala nahIM letA hu~ merI icchA hai ki bhagavAnakI pratimA sAtha me rakha dIkSA le bhAvapUjA karatA huvA mere pUrva niyamako akhaNDitapane rakhaM : AcAryazrIne apanA zrutajJAnadvArA bhaviSyakA lAbhAlAbhapara vicAra kara pharamAyA ki " jahAsukham " isapara ratnacuDa vidyAdharokA rAjA baDA bhArI harSa manAtA hU~vA apane baimAnavAsI pAMcaso vidyAgharoM ke sAtha dIkSA lene ko tayyAra ho gaye. .. ____guruNA lAbha jJAtvA tasmai dIkSA datvA" - zeSa vidyAdhara dIkSAkA anumodana karate huve. zrI zatrujayAdi tIrtho kI yAtrA kara vaitATyagiripara jAke saba samAcAra kahA tatpazvAt gtnacUDa gajA ke putra kanakacUDa ko gaja gAdI beThAyA aura vaha sahakuTamba AcAryazrI ko vandana karane ke liye Aye ratnacUDa munikA darzana kara pahalA to upAlaMbha dIyA bAda cAritra kA anumodana kara dezanA suna ke vandana namaskAra kara visarjana huve| ratnacuDa muni kramazaH gurU madAgaja kA vinaya vaiyAvacca sevAbhakti karate huve "krameNa dvAdazAMgI caturdaza pUrvI babhUva" kahane ki AvazyaktA nahIM hai ki pahale to ApakA janma hI vidyAdhara vaMzame huvA, dUsarA zrApa vidyAdharoM ke gaMjA the tIsarA vidyAnidhi guru ke caraNAviMda kI sevA kI phira kamI kIsa vAta kI ? ApazrI svalpa samayame dvAdazAMgI caudApUrvAdi sarvAgama aura aneka vidyA ke pAragAmi ho gaye itanAhI nahIM para dhairya gAMbhirya zaurya tarkavitarka syAdvAdAdi aneka guNomeM nipuNa ho gaye. ghara prAcArya svayaMprabhasUri zAsanonnati, zAsanasevA Adikara aneka Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 40 ) jaina jAti mahodaya pra0 tIsarA. bhavyoM kA uddhAra karate huve apani antimAvasthA dekha ke ratnacuDamuniko yogya samajha prAcArya padArpaNa kiyA. 66 guruNA svapade sthApitaH zrImadvIrajinezvarAta dvapaMcAzata varSe (52) prAcAryapada sthApitAH paMcazata sAdhusaha gharAM vicaranti " bhagavAn vIraprabhuke nirvANAt 52 varSe ratnacuDamuniko prAcAryapada para sthApanakara 500 muniyoMke sAtha bhUmaNDala para vihAra karane kI prAcArya svayaMprabhasUrine AjJA dI. anya hajAroM muni zrAcArya ratnaprabhasUri kI zrAjJAse anyonya prAntoMmeM vihAra karane lage, idhara svayaMprabhasUri saMlekhanA karate huve antame zrI siddhagiripara eka mAsakA anasana kara svargame zravatIrya huve iti pArzvanAtha bhagavAn kA paMcavApaTTa para prAcArya svayaMprabhasUri huve / zrApazrIne apane pavitra jIvanameM varNa jaMjiro ko toDa " mahAjana " saMghakI sthApanA kara jaina dharmapara baDA bhArI upakAra kiyA karIban 20 lAkha janatA ko jainadharma kI dIkSA dI prAkAza meM candrasUrya kA astitva rahegA vahAM taka jaina jAti meM ApakA nAma ma rahegA jaina koma sadaiva ke liye Apake upakAra kI AbhArI haiM kAraNa zrImAla poravADa jAtiyoM kI sthApanA aura aneka rAjya mahArAjA ko dharmabodha | lAkho pazuo ko jIvasadAna aura yajJa meM hajAroM pazuokA balidAnarUpa mithyAruDhiyo kA jaDAmUlase naSTa kara denA ityAdi bahuta dharmma va dezonnati huI. yaha saba ApazrI kI anugraha kRpAkAhI phala hai 1 Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArya ratnaprabhasUri (41) (6) prAcArya svayaMprabhasari ke paTTa prabhAkara jo mithyAtvAndhakAra ko nAza karaneme bhAskara sadRza aneka camatkArI vidyAbho bhUSita sakala Agama pAragAmI aura vidyAdhara devendra narendra se paripUjita prAcArya ratnaprabhasUri (muni ratnacuDa) huve idhara jambuskhAmike paTTapara prabhavasvAmi bhI mahA prabhAvika inakA vihAra pUrva baMgAla uDIsA mAgadha aMgAdi dezoM meM bhaura ratnaprabhasUri kA vihAra prAyaH gajaputAnA, va marUsthala kI tarapha ho rahA thA dono prAcAryo kI AjJAvRti hajAro munipuMgava pRthvImaNDala para vihAra kara jainadharmakA khuba pracAra kara rahe the yajJabAdiyo kA jaura bahuta kuccha haTa gayA thA para boddhoMkA pracAra kuccha 2 baDha rahA thA keha rAjAzrone bhI baudhadharma svIkAra kara lIyA thA tadyapi jaina janatA kI saMkhyA sabase vizAla thI. isakA kAraNa jainamuniyo kI vizAla saMkhyA aura prAyaH saba dezo me unakA vihAra thA. dUsarA jaino kA tatvajJAna aura prAcAra vyavahAra sabase ucca koTI kA thA jaina aura bauddhoMkA yajJaniSedha viSaya upadeza mIlatA julatA hI thA vedAntika prAyaH luptasAho gaye the. jaina aura bauddho ke mApasame kabI kabI vAda vivAda bhI huvA karatA thA. prAcArya ratnaprabhasUri ekadA siddhagiri kI yAtrA kara apane zramaNa saMgha ke sAtha arbudAcala kI yAtrA karana ko padhAre the vahAMpara eka samaya cakrezvarI devIne mUrijIko vinaMti karI kI he dayAnidhi ? Apake pUrvajone marUbhUmi kI tarapha vihAra kara aneka bhavyoM kA kalyANa kIyA asaMkhya pazuoM kI balirUpI 'yajJa' jaise mithyAtva ko samUla se naSTa kara dIyA para bhavitavyatA vazAt vaha zrImAlanagara se Age nahIM baDa ske| vAste arja hai ki bhApa jaise samartha mahAtmA udhara padhAre to bahuta lAbha Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 42 ) jaina jAti mahodaya pra0 tIsarA. hogA ? sUrijIne devikI vinaMti ko svIkAra kara kahA kI ThIka muniyoM ko toM jahAM lAbha ho vahAM hI vihAra karanA cAhiye ityAdi sanmAnita vacano se devIko saMtuSTa kara zrApa apane 500 muniyoM ke sAtha marubhUmi kI tarapha vihAra kiyA / upakezapaTTana (hAlamejisakozIyA nagarI kahate hai ) kI sthApanA-idhara zrImAlanagarakA rAjA jayasena jainadharmmakA pAlana karatA huvA aneka punya kArya kIyA paTTAvali nambara 3 me likhA hai ki jayasenarAjAne apane jIvana me 1800 jIrNamandiroM kA uddhAra aura 300 naye mandira 64 vAg tIrtho kA saMgha nikAlA aura kuve talAva vAvaDIyoM vagaraha karavA ke dharma va deza kI bahuta sevA kara anaMta punyopArjana kIyA vizeSa ApakA lakSa svadharmIyoM kI tarapha adhika thA. jainadharma pAlana karanevAloM ki saMkhyA me Apane khUba hI vRddhi karI jayasenarAjA ke do rANi thI baDI kA putra bhImasena choTI kA candrasena jisameM bhImasena to pani mAtAke guru brAhmaNoM ke paricayase zivaliMgopAsaka thA aura candrasena parama jainopAsaka thA. donoM bhAiyoM meM kabhI kabhI dharmavAda huvA karatA thA. kabhI kabhI to vaha dharmmavAda itanA jora pakar3a letA thA kI eka dUsarA kA apamAna karane meM bhI pIcche nahIM haTate. the ? yaha hAla rAjA jayasena taka pahuMcanepara rAja / ko baDA bhArI raMja huvA bhaviSya ke liye gajA vicAra meM paDa gayA ki bhImasena bar3A hai para isakoM rAja de dIyA jAya to vaha dhammandhitA ke mArA aura brAhmaNoM kI pakSapAtame paDa jaina dharmma ora jainopAsakoMkA - Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjAdhikAra meM matabheda. ( 43 ) vazya apamAna karegA ! agara caMdrasenakoM rAja de dIyA jAya to rAjame avazya vigraha paidA hogA, isa vicAra sAgara me gotAkhAtA huvA rAjAko eka bhI rAstA nahIM mIlA para kAla to apanA kArya kIyA hI karatA hai rAjA kI cittavRtti ko dekhaeka dina candrasenane pucchA ki pitAjI ApakA dIla meM kyAvicAra hai isapara rAjAne saba hAla kahA candrasenane namratApurvaka madhura vacanoM se kahA ki pitAjI zrApato jJAnI ho zrApa jAnate he kI sarva jIva kammadhIna hai jo jo jJAniyone dekhA hai prarthAt bhavitavyatA hogA so hI banegA, Apa to apane dilameM zAnti rakho jaina dharma kA yaha hI sAra hai merI tarapha se Apa khAtarI rakhiye ki merI nazomeM ApakA khuna rahegA vahAM taka to meM tana mana aura dhana se jaina dharma kI sevA karUMgA / isase rAjA jayasena ko parama saMtoSa huvA tadyapi pani antima avasthA meM maMtriyo va umagavo ko khAnagIme yaha sUcana karadIthI kI 'mere pIche gaz2agAdI candrasena ko denA kAraNa vaha rAja ke sarva kAyoM meM yogya hai ityAdi sUcanA karadI phira gajAto arihaMtAdi paMcaparameSTrI kA smaraNa pUrvaka isa mRtyuloga aura nAzamAna zarIra kA tyAga kara svargakI tarapha prasthAna kara dIyA. yaha sunate hI nagarame zoka Share kA gaye. hAhAkAra macagayA, tatpazcAt sabalogone milake rAjAkI mRtyu kriyA vaDAhI samAroha ke sAtha karI bAda rAjagAdI ke viSayabhe do mata ho gayeM ekamata kA kahanAthA ki bhImasena baDA hai| vAste rAz2akA adhikAra bhImasenako hai jaba dUsarA mata kaha rahA thA kI mahArAja jayasenakA antima kahanA hai ki rAja candrasena ko denA Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 44 ) jaina jAti mahodaya pra0 tIsarA. aura candrasena rAjaguNa dhairya gAMbhirya vIratA parAkramI aura rAja taMtra calAne bhI nipuNa hai ina dono pArTiyoke vAdavivAda yahAM taka baDa gayA kI jiskA nirNaya karanA bhujabalapara paDA, para candrasena apane pakSakAroko samajAdIyA kI mujhe to rAjakI icchA nahIM hai Apa apanA haThako choDa dIjiye, kAraNa gRha kalezase bhaviSyameM baDI bhArI hAnI hogA ityAdi samajhAne para unhoMne svIkAra kara liyA basa | phira thA hI kyA brAhmaNoM Adi zivopAsakokA pANi nau gaja caDha gayA East dhAmadhUma se bhImasenakA rAjyAbhiSaka ho gayA. pahalA pahala hI bhImasenane apanI rAjasatAkA jora julama jainopara hI jamAnA zaru kiiyaa| kabhI kabhI to rAjasabhAme bhI candrasenake sAtha dharmma yuddha hone lagA / taba candrasena ne kahA ki mahArAja aba Apa rAjagAdIpara nyAya karane ko birAje hai to ApakA kartavya hai kI jainoko aura zivoko eka hI dRSTise dekhe, jaise mahArAjA jayasena parama jaina hone para bhI dono dhammaM vAloko sAmAna dRSTise hI dekhate the meM Apako ThIka kahatA hu~ ki Apa apanI kuTa nItikA prayoga karoge to Apake rAjakI jo AbAdI hai vaha zrAkhira taka rahanA asaMbhava hai ityAdi bahuta samajAyA para sAthame brAhmaNaloga bhI to rAjAkI zranabhijJatAke jariye jainose badalA lenA cAhAte the bhImasenako rAjagAdI mIlI usa samayase jainopara julama gujAranA prAraMbha huvA thA vaha zrAja jaina loga purI taMga hAlata meM paDe / taba candrasena ke adhyakSatvame eka jainokI birATa sabhA huI usameM yaha prastAva pAsa huvA ki tamAma jaina isa nagarako choDa denA cAhiye ityAdi / bAda candrasena apanA dazaratha Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAvatI nagarI kI sthApanA. (45) nAmakA maMtrIko sAthale bukI tarapha cale gaye vahAMpara eka unnata bhUmi dekha zubhazukana - muhUrtta meM nagarI vasAnA prAraMbha karadIyA bAda zrImAla nagarase 72000 ghara jisme 5500 ghara to arbAdhipa aura 10000 ghara karIbana kroDapati the vaha sabhI apane kuTamba saha usa nUtana nagarImeM prAgaye / usa nagarIkA nAma candrasena rAjAke nAmapara candrAvatI rakha dIyA prajAkA acchA jamAva honepara candrasenako vahAMkA rAjapada de rAja abhiSeka kara dIyA nagarIkI AbAdI isa kadarase hui kI svalpa samaya meM svarga sadRza bana gai rAjA candrasena ke putra zivasenane pAsa hI meM zivapurI nagarI basAdI vaha bhI acchI unnatipara basa gai. idhara zrImAlanagarame jo zivopAsaka the vaha hI loga raha gaye nagarakI hAlata dekha rAjA bhImasenane socA kI brAhmaNoM ke dhokhA meM zrAke mene yaha acchA nahIM kiyA ki mere rAjakI yaha dazA huI ityAdi / para vItIvAtako aba pazcAtApa kagnese kyA hotA hai rahe huve airat ke liye usa zrImAlanagarake tIna prakoTa banAye pahale prakoTa meM kroDAghIpa dUsarA meM lakSAdhipati, tIsaga meM sAdhAraNa loga esI racanA karake zrImAlanagarakA nAma bhInamAla rakhadIyA jokI rAjA bhImasena kI smRtike lIye kAraNa udhara candrasenane apane nAmapara candrAvatI nagarI prAbAda karIthI / candrasenane candrAvatI nagarI meM aneka mandira banAye | jisakI pratiSThA AcArya svayaMprabhasUri ke karakamaloMse hui thI 1 zrastu candrAvatI nagarI vikramakI bArahavIM terahavIM zatAbdI taka to baDI AbAda thI 360 gharato kevala karoDapatiyoM ke hI the aura pratyeka karoDapatiyoM kI tarapha se hameza svAmIvAtsalya huvA karatA thA / Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jAti mahodaya pra0 tIsarA. paTTAvaliyoMse patA milatA hai ki candrAvatI meM 300 jainamandira devabhuvanake sAdRzya the Aja usakA khanDahara mAtra raha gayeM hai yaha samaya kI hI balIhArI hai| idhara bhinnamAla nagara zivopAsakoM va vAmamArgiyoM kA nagara bana gayA vahAMke kartA hartA saba brAhmaNa hI the, rAjA bhImasena to eka nAmakA hI rAjA thA rAjA bhImasenake do putra the eka zrIpuMja dUsarA upaladeva paTAvalI naM. 3 meM likhA hai ki bhImasenakA putra zrIpuMja aura zrIpuMja kA putra surasuMdara ora upaladeva thA / para samaya kA mIlAna karanese pahalI paTTAvalIkA kathana ThIka mIlatA huvA hai / mahArAja bhImasenake mahAmAtya candravaMzIya suvaDa thA usake choTAbhAikA nAma uhaDa thA suvaDa ke pAsa aThArA kroDakA dravya honese vaha pahalA prakoTa meM ora uhaDa ke pasa nInANave lakSakA dravya honese vaha dUsarA koMTame basatA thA eka samaya uhaDa ke zarIrame takalIpha honese yaha vicAra huvA ki hama do bhAi hone para bhI eka dUsare ke duHkha sukhameM kAma nahIM Ate haiM vAste eka lakSa dravya vRddha bhAise le maiM kroDapati ho pahale prakoTa meM jA vasuM. suvaha uhaDa apane bhAI ke pAsa jA ke eka lakSa dravya kI yAcanA karI isapara bhAIne kahA kI tumAre vigara prakoTa zunya nahIM hai ( dUsarI paTTAvalI me likhA hai kI bhAI kI orata ne esA kahAM ) ki tuma karaja le kroDapati honekI kauzIsa karate hoM ityAdi yaha abhimAna kA vacana uhaDa ko baDA duHkhadAI huvA jhaTa vahAMse nikala ke apane makAnapara pAyA aura eka lakSa dravya paidA karanekA upAya socane lagA. Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uesapaTTana kI sthApanA. ( 47 ) idhara yuvarAja zrIpUMja ke aura rAjakumAra upaladeva ke Apasa meM kisI sAdhAraNa kArya ke liye bolanA paDa gayA isa para zrIpUMjane kahA bhAI esA hukama to tuma apane bhujabala se rAja jamAvo taba hI calegA ? isa tAnA ke mArA upaladevane pratijJA kara lI kI jaba hama bhujabala se rAja sthApana kareMge taba hI Apa ko muha batalAveMge basa ! isake sahAyaka UhaDa maMtrI vyagracita meM beThA hI thA donoM Apasa meM vArtAlApa kara pratijJApUrvaka bhinnamAlanagara se nikala gaye aura calate calate rAhastA meM eka saradAra mIlA usane pucchA ki kumarasAhiba Aja kisa tarapha caDAI huI hai ? upaladevane uttara diyA ki hama eka nayA rAja sthApana karane ko jA rahe hai phira pucchA yaha sAtha meM kauna hai ? yaha hamArA maMtri hai usa saradArane kahA kumara sAhiba rAja sthApana karanA koi bAlakoMkA khela nahIM hai Apake pAsa esI kaunasI sAmagrI hai ki jisake bala se Apa rAja sthApana kara sakoMge ? kumarane kahAM kI hamArI bhujAmeM saba sAmagrI bharI huI hai jisake jariye hama nayA rAja sthApana kara sakeMge ? isa vIratAke vacana suna saradArane AmantraNa kIyA ki dina bahuta taMga he vAste rAtri hamAre vahAM vizrAma lIjiye kala padhAra jAnA, bahuta Agraha honese kumarane svIkAra kara usa saradAra ke sAtha cala dIyA vaha saradAra thA vairATa nagarakA rAjA saMgrAmasiMha kumarako baDe satkAra ke sAtha apane nagarameM lAyA bahuta svAgata kIyA usakA zaurya dhairya gAMbhirya Adi aneka sadguNoM se mugdha ho rAjA saMgrAmasiMhaneM apani putrI kI sagAi usa upaladeva ke sAtha kara dI rAtri to vahAM hI rahe dUsare dina prAtaH samaya kumara Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ usapura kI sthApanA. ( 49 ) loMkoM nagara meM vasA rahe the yaha khabara bhInamAlameM huI vahAMse bhI upaladeva aura uhaDake kuTamba va nAgarika bahuta se loga uesapaTTana meM mileM " tato bhInnamAlAt aSTAdaza sahasra kuTamba zrAgata; dvAdaza yojana nagarI jAtA isa ke sivAya kai prAcIna kavita bhI " te hai / " gADI sahasa guNa tIsa, bhalA ratha sahasa igyAra aThArA sahasa asavAra, pAlA pAyaka nahIM pAra oThI sahasa aThAra, tIsa hastI mada bharaMtA daza sahasa dukAna, koDa vyApAra karaMtA paMca sahasa vipra bhInamAla se maNidhara sAthe mADiyA. zAha uDane upalade sahita, ghara bAra sAthe chAMDiyA / 1 / " 1 agara upaladeva aura UhaDa ke kuTumba aThArA hajAra aura zeSa bAdameM Aye ho ? para yaha to nizcaya hai ki bhinnamAla tuTake uezapaTTanaM basI hai / mULa paTTAvalimeM nagarakA vistAra bAraha yojanakA hai sAtha meM maMDovara nagarI bhI usa samaya meM mojuda thI uezakA nAma saMskRta granthakAroMne' upakezapaTTana likhA hai uezakA apabhraMza " zrozIyoM " huvA hai vaMzAvaliyoM se jJAta hotA hai ki vartamAna ozIyoM se 12 mila tivarI grAma hai vaha telIpurA thA 6 mila khetAra kSatripurA 24 mila lohAvaTa zIyoMkI lohAmaMDI thI prozIyoMse 20 mila para ghaTiyAlA grAma hai vahAM para ozIyAM kA daravAjA thA jisake X Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jAti mahodaya A0 ratnaprabhasarijIne pAMcaso muniyoM ke sAtha, upakezapura nikaTavartI lUNAdri TekarI para samavamaraNa kiiyaa| Lakshmi Art, Bombay, 8. Page #407 -------------------------------------------------------------------------- Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAryazrI ratnaprabhasUri. (51) mithyAtva vAsitA yAdRzA gatA tAdRzA AgatA munIzvarAH tapovRddhi pAtrANi pratilepyamAsa yAvat saMtoSeNasthitAH nagarame loga vAmamArgi devi upAsaka mAMsa madirA bhakSI honese muniyoM ko zuddha bhikSA na mIlI jaise pAtre le ke gayethe vaisehI vApisa A gaye, muniyoMne socA ki Aja aura bhI tapo. vRddhi hui pAtrokA pratilekhana kara saMtoSase apanA jJAnadhyAname mana ho AtmakalyAnameM laga gye| ... isapara ( 1 ) yati rAmalAlajIne mahAjanavaMza muktAvalimeM likhate hai ki ratnaprabhasUri eka ziSyake sAtha Aye bhikSA na milenase gRhasthoM kI auSadhI kara mikSA lAtethe. aura (2) sevagaloga kahate hai ki una muniyoM ko bhikSA na malinese hamAre pUrvajoMne bhikSA dI thI (3) bhATa bhojaka kahate hai ki bhikSA na mIlanepara AcAryazrIkA ziSyaM jaMgalase lakaDIyoM kATa, bhArI banA, bajArameM beMcake usakA dhAna lA roTI vanAke khAtAthA isI rItase usa ziSyake sirake bAlataka uDa gaye / ekadA sUrijIne ziSyake sirapara hAtha pherA to bAla nahIM pAye taba pucchane para ziSyane saba hAla sunAyA jaba sUrijIne eka ruikA mAyAvI sApa banAke rAjAkA putrako kaTAyA phira svayaM viSa utAra ke saba nagarakoM osavAla banAye / ityAdi yaha saba manakalpIta jhUThI dantakathAoM hai kAraNa akhaNDita cAritra pAlanevAle purvadhara muniyoMkoM ese viTambanA karanekI jarUrata kyA agara bhikSA na mIle aura tapa karanekI sAmarthya Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 51 ) jaina jAti mahodaya pra0 tIsarA. nahoto phira usa nagara meM rahanekA prayojana hIM kyA, usa samaya mAmulI sAdhubhI eka ziSyase vihAra nahIM karate the to ratnaprabhAcArya jese mahAna puruSa vikaTa dharatImeM eka ziSyake sAtha padhAre yaha bilakula asaMbhava hai Age bhATa bhojako yA kitaneka yatiyoMne savAlokI uptati aura ratnaprabhasUrikA samaya bIyebAise vi. saM. 222 kA batalAte hai vaha bhI galata hai jisakA khulAsA hama caturtha prakaraNameM kareMgeM dara asala vaha samaya vikrama pUrva 400 varSakA thA aura bhikSA na milanese muniyoMne tapa vRddhi karIthI / muniyoM ke tapavRddhi hote huvekoM bahuta dina ho gaye taba upAdhyAya vIradhavaLane sUrijI arja karI ki yahAM ke saba loga devi upAsaka vAmamArga mAMsa madirA bhakSI hai zuddha bhikSA ke prabhAva muniyoMkA nirvAha honA muzkila hai ? isa para AcArya - zrIne kahA ki esAhI ho to vihAra karoM. munigaraNa to pahale se hI taiyAra ho rahe the hukama milateM hI kammara bAndha tayyAra ho gaye / yaha hAla vahAM kI adhiSTAyikA cAmuMDA deviko jJAnadvArA jJAta huvA taba devine socA ki merI sakhI cakrezvarI ke bheje huve yaha mahAtmA yahAM para Aye hai aura yahAMse kSudhA pipAsA piDita cale jAveMge to isameM merI acchI na lagegI isa vicArase devI sUrike pAsa AI zAsana devyA kathitaM bho AcArya ? atra catumasakaM kurUM tatra mahAlAbho bhaviSyati " he AcArya / Apa merI vinaMtise yahAM caturmAsa kare tAMki Apako bahuta lAbha hogA ? isa para sUrijIne devi kI vinaMtiko svIkAra kara muniyoMse kaha dIyA ki jo 66 Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jAti mahodaya D.G.MAAL cAmuMDA devI kI mahAna lAbha maya prArthanA ko svIkAra kara, AcArya zrI ne 35 dIrgha tapasvI munI oMke sAtha upakezapurameM caturmAsa kara diyA, zeSa 465 sAdhuoMko anukula pradezameM vihAra karane ko AjJA dii| (pR 12) Page #411 -------------------------------------------------------------------------- Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sobhAgyadevI kA pANigrahaga. . (53) vikaTa tapasyA ke karane vAle ho vaha hamAre pAsa rahe zeSa yahAM se vihAra kara anya kSetroMme caturmAsa kare, isa para 465 muni to guru AjJAse vihAra kiyA " guruHpaMcatriMzat munibhiHsahasthitaH" AcAryazrI 35 muniyoM ke sAtha vahAM caturmAsa sthita rahe / rahe huve muniyoMne vikaTa yAni utkRSTa cAra cAra mAsakI tapasyA krlii| aura pahADI kI banarAjI me Asana lagA ke samAdhi dhyAna meM ramaNatA karane laga gye| muniyoM ke liye to "jhAnAmRta bhojanam" ____ idhara svarga sadRza uesapaTTana meM rAjA utpaladeva rAma rAja kara rahA thA anya rANiyoM meM jAlaNadevI ( sagrAmasiMhakI putrI) paTTarANithI usake eka putrI jiskA nAma zobhAgyadevI thA vaha vara yogya honese rAjA ko ciMttA hui rAjA vara kI talAsa me thA, eka samaya rAjAne kumari kA sagapaNa viSaya rANike pAsa vAta karI taba rANine kahA mahArAja ! merI putrI mujhe prANase vallabha he esA na ho kI Apa isakoM dUra dezameM de mere prANoM ko kho beTho, bhApa esA vara kI khoja kare kI merI putrI rAtrime sAsare aura dinameM mere pAsa rahe ityAdi. rAjA yaha suna aura bhI vicArame paDa gyaa| ___idhara uhaDade maMtri ke trIlokasiMha nAma kA putra jo vaDAhI zUravIra tathA likhA paDhA vidvAna aura zarIrakI sundaratA kAmadeva tUlya thI jisakoM dekha rAjAne socAkI zobhAgyadevI kI sAdI isake sAtha kara deneme avvala to ghara va vara putrI ke yogya hai dUsarA jo meM maMtri kA RNi hu~ vaha bhI adA ho jAyagA tIsarA rANikA kahanA bhI raha jAyagA esA samajhake zubha muhurtake andara baDe hI Ara. Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (54) jaina jAti mahodaya pra0 tIsarA. mbara ke sAtha apanI kanyA zobhAgyadevIko maMtrIzvarake putra trIlokasiMha ko paraNAdI. tatpazcAt thoDAhI samayakI jikra hai kI vaha dampati ekadA apani sukhazaiyyAmeM sute huve the "maMtrIzvara Uhaha sutaM bhujaMgenadRSTAH " maMtrIzvarake putra trIlokAsiMha ko akasmAt sarpa kATa khAyA" ajJa loka kahate hai kI sUrijIne rui kA mAyAvI sApa banA ke rAjA kA putra ko kaTAyA thA yaha bilakula mithyA hai " mUla paTTAvalime likhA hai ki nUtana paraNA huvA rAjA ke jamAI (maMtrIzvara kA putra ) ko sAMpa kATa khAne se nagara meM hA-hAkAra maca gayA bahuta se maMtra yaMtra taMtra bAdI Aye apanA apanA upacAra sabane kiyA jiskA phala kucha bhI na huvA Akhira kumArako agni / saMskAra karane ke liye smazAna le jAne kI taiyArI hui " tasya strI kASTa bhakSaNa smazAne AyAtA" rAjaputrI saubhAgyadevI apanA pati ke pIcche satI hone ko azvArUDha ho vaha bhI sAtha me hogai / rAjA, maMtrI, aura nAgarika mahAn duHkhi huve vaha rUdana karate huve smazAna bhUmi kI tarapha jA rahe the " kAraNa usa samaya esI mRtyu kacit hI hotI thI" idhara camuMDA devine socA ki mene sUrijI ko vinaMti kI thI usa samaya vacana diyA thA kI Apake caturmAsameM yahAMpara bahuta lAbha hogA para usake liye Aja taka mene kuccha bhI prayatna nahIM kiyA kintu Aja yaha avasara nAma kA hai esA vicAra eka laghu muni kA rUpa banA kara smazAna kI tarapha kumara kA mApAna (sevikA ) jA rahA thA usa ke sAmane jAke devIne kahA ki " jIvitaM kathaM Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jana jAti mahodaya / nidrAbaza degati ke palaMga para pUrNIyA sapa caGagayA aura kumAraka parake agaTa para jahaga DaMsa lagAyA Laksh Ar bumbay Page #415 -------------------------------------------------------------------------- Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainadharma kI jayadhvani. . (5) jvAliyataH " bho ajJa loMgo isa jIvIta rAjakumara ko tuma loga jalAne ko smazAna kyoM le jA rahe ho itanA kaha devi to adRza ho gaI ( paTTAvali naM 3 meM vaha muni sUrijI kA ziSya likhA hai ) logoMne yaha suna baDA hI harSa manAyA aura rAjA va maMtrI ko khuzakhabaradI, rAjAne hukama dIyA ki usa muni ko hamAre pAsa lAo. logoMne bahuta kuccha khoja karI para vaha muni na milA taba saba ki sanmati se saba logoM ke sAtha kumara kA jhAMpAMna ko le sUrijI ke pAsa Aye / ___" zreSThi guru caraNe ziraM nivezya evaM kathayati bho dayAlu mamadevarUSTA mapa gRhIzUnyo bhavati tena kAraNena mama putra bhikSAM dehi" rAjA aura maMtrI gurUcaraNoM me sira jhukA ke dInatA ke sAtha kahane lage ki he dayAla ? karUNAsAgara Aja mere para durdaivakA kopa huvA hai, Aja merA gRha zunya ho gayA hai Apa mahAtmA ho Apa rekhameM mekha mAraneko samartha ho vAste meM Aja Apase putrarUpI bhikSA kI yAcanA karatA huM Apa anugraha karAve / isapara 70 varidhavala ne kahA "mAsu jala mAnIya guru caraNopakSAlya tasya chaMTitaM " phAsukajala se guru mahArAja ke caraNo kA prakSAla kara kumara para chAMTa do " basa itanA kahane para derI hI kyA thI " guru caraNoM kA prakSAla kara kumara para jala chAMTate hI " sahasAtkAreNa saJjova bhuvaH" ekadama kumara beThA huvA idhara udhara dekhane lagA to cotarapha harSake vAjiMtra baja rahe the aura jayadhvani ke sAtha kahane Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (56 ) jana jAti mahodaya pra0 tIsarA. lage ki guru mahArAja kI kRpAse kumarajI bhAja naye janma bhAye hai saba logoMne nagarameM jA poSAkeM badala ke bar3e hI dhAmadhUma aura gAjAvAjA ke sAtha jo sUrijI ko hajAro lAkhoM jIhAoM se prAzIrvAda dete huve acche samAroha ke sAtha kumarako nagarame praveza karAyA rAjAne apane khajAnAvAlo ko hukama de diyA ki khajAnA meM baDiyA se baDiyA ratnamANa mANeka lIlama pannA pIrojiyA lazaNiyAdi bahumUlya javAhirAta ho vaha mahAtmAjI ke caraNoM meM bheTa karo ? tadAnusAra rAjA ke khajAnA se va maMtrI uhaDa zreSTine bahuta dravya bheTa kiyaa| " paTTAvali naM. 5 meM 18 thAla ratno se bhara ke sUrijI mahArAja ke caraNoM me bheTa kiyA likhA hai " . . ___" guruNA kathita mama na kArye " AcAryazrIjIne pharamAyA ki mene to khuda hI vaitAbyagiri kA rAja aura rAja khajAnA tyAga ke yoga liyA hai aba hama tyAgiyoMko isa dravyase prayojana nahIM hai yaha parigraha anartha kA mUla hai agara gRhastha loga isako dharma kArya va dezahita meM lagAve to punyopArjita ho sakatA hai nahIM to durgatikA hI kAraNa hai ityAdi sUrijIne kahA ki Apa agara hameM khuza karanA cAheM to " bhavadbhiH jinadharmo gRmatAM " bhApa saba loga pavitra jainadharmako zravaNa kara zraddhA pUrvaka svIkAra karo jisase ApakA kalyANa ho ityaadi| rijI ke nilAmatA ke vacana sunake roSTa aura khajAnacI loga Azcarya meM Duba gaye, vicArane lage ki kahA~ to apane guru lobhAnanda aura kahAM ina mahAtmAkI nilAbhatA are Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jAti mahAdaya kAra OCMALI kaTarI sarpabhUrchita kumAra ko, sati rAjakanyA ke sAtha, agnidAha nimitta smazAna bhUmi tarapha le jAte hue zoka piDIta rAjamaMDala ko roka, tejasvI bAla sAdhune divya svarase kahA ki "jIvita rAjakumAra ko jalA denA yaha mUrkhatA hai" / (164) Lakshmi Art, Bombay, 8. Page #419 -------------------------------------------------------------------------- Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUrIzvara kI dharmadezanA. (57) jisa dravya ke liye duniyo mara kaTa rahI hai unakI ina mahAtmAko parabA hI nahIM hai aho Azcarya ityAdi vicAra karate huve saba khajAnacI va zreSThi vagairaha rAjA ke pAsa Aye aura saba hAla sunAye AcAryazrIkI niHspRhItAne rAjAke antakaraNapara itanA to joradAra asara DAlA ki vaha caturAMga zainyA aura nAgarika janoM ko sAtha le sUrijI ke darzanArtha baDe hI ADambara ke sAtha Aye / AcAryazrI ko vandana kara bolA ki he bhagavAn ?. Apane hamAre jaise pAmara jIvoM para bar3A bhArI upakAra kiyA hai niskA badalA isa bhavameM to kyA parantu bhavobhavameM deneko hama loga asamartha hai vAste hama loga Apake rUNi (karajadAra ) hai aura phira bhI rUNi honekoM hamArI icchA ApazrIke mukhArvindase dharma zravaNa karanekI hai kRpayA Apa maherabAnI karAveM. isapara AcAryazrIne una dharma jijJAsuoM para dayA bhAva lAke uccasvara aura madhura bhASAse dharmadezanA denA prAraMbha kiyA he rAjendra ! isa pArApAra saMsArake andara jIva paribhramaNa karate huve ko anaMtAkAla ho gayA kAraNa ki sukSamabAdara nigodameM anaMtakAla, pRthvIpANi teuvAumeM asaMkhyAtAkAla, aura vanaspati meM anaMtAnaMtakAla paribhramana kIyA bAda: kuccha punya baDa jAnese bendriya evaM tendriya corindriya vIryaca pAMcendriya va naraka aura anArya manuSya vA akAma nirjarAdise deva yonimeM paribhramana kiyA para uttama sAmagrI ke prabhAva zuddha dharma na milA, he rAjan ! zAstrakAroMne pharamAyA hai ki sukRta kAryoMkA sukRta phala aura duSkRtya kAryoMkA duSkRtya Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (58) jaina jAti mahodaya pra0 tIsarA. phala bhavAntarameM avazya milatA hai isa kAraNa jIva caturgatimeM paribhramaNa karateMko anaMtAnaMtakAla nirgamana ho gayA / anvalatoM jIvako manuSya bhava hI milanA muzkila hai kadAca manuSya bhava mila bhI gayA to pAryakSetra, uttamakUla, zarIra Arogya, indriya paripUrNa, aura dIrghAyuSya, kramazaH milanA durlabha hai kAraNa pUrvokta sAdhanoke abhAva dharmakArya bana nahIM saktA hai agara kisI punya ke prabhAva se pUrvokta sAmagrI mila bhI jAve para sadgurukA samAgama milanA to ati kaThina hai aura sadguru vigaraha sadjJAna ki prApti honA sarvathA asaMbhava hai kAraNa jagatameM ese bhI nAmadhAri guru kahalA rahe hai ki yaha bhAMga gaMjA caDasa uDAnA mAMsa madirAkA bhakSaNa karanA yajJa yAgAdimeM hajAroM lAkhoM nirAparAdhi prANiyoMkA balidAna karanA aura dharmake nAmapa. vyabhicAra yAni RtudAna paNDadAna vagairahase Apa svayaM Dubate hai aura unake bhaktoM ko bhI vaha geharI khADa arthAt adhogatimeM sAtha le jAte hai / he rAjan ! kitaneka pAkhaNDi logoMne kevala apanA alpa svArtha ke liye vicAre bhadrika jIvo ko apani jAlameM phasAneke hetu ese ese granthoMkI racanA bhI kara DAlI hai ki madyaM mAsaM ca mInaM ca / mudrA maithuna me vaca / e te paMca makArazca / mokSadA hi yuge yuge| 1 / arthAt ( 1 ) madira ( 2) mAMsa ( 3) mIna ( jalake jIva ) ( 4 ) mudrA ( 5 ) maithuna ina pAMca makArakA sevana Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jAti mahodaya AzAtita gajA, pradhAna, satI rAjakanyA aura usake muThIta patI ko sAtha le AcArya zrI ke caraNAmeM hAjara hA sajala negona nAvana paTAna karane ko varga kii| Page #423 -------------------------------------------------------------------------- Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAmamArgiyoM kA paricaya. ( 59 karanese yugayuga meM mokSa kI prAptI hotI hai aura bhI ina pAkhaNDi - yoMkeM vacanako suniye. madirA ke viSaya meM vaha kyA kahate hai / 1 pItvA pItvA punaH pItvA / yAvat patati bhUtale / utthitaH san punaH pItvA / punarjanmo na vidyate / 1 / arthAt vaha adhamma pAkhaNDi vAma mArgi loga kahate hai ki he logoM madirA khuba pIvo pahile pAna kiyA ho to bhI phIra pIvoM agara madirApAnase pRthvIpara gira paDe ho to bhI uThake phira pIvoM madirApAnase punaH janma lenA na paDegA / arthAt madirApAna se hI tumArI mokSa hogA / he nareza ! una pAkhaNDiyoMke vyabhicArakI tarapha jarA dekhiye | 1 I rajasvalA puSkaraM tIrthaM / cANDAlItu svayaM kAzI / carmakArI prayAga syadrajakI mathurAmattA / x x x x arthAt rajosvalAke sAtha maithuna sevana karanA mAno puSkara - tIrtha jitanA punya hotA hai cANDAlanIse bhoga karanA kAzatirthi kI yAtrA jItanA punya va carmakArI yAni DheDhaNise maithuna sevanameM prAyAga jItanA, aura dhobara se vyabhicAra karanA mathurAtIrtha jItanA punya honA una vyabhicAriyoMne batalAyA hai itanA hI nahIM para mAtR yoni parityajya viharet sarva yoniSu x x sahasra bhaga darzanAt mukti x x x x x eka mAtAkI yoniko choDake sarva yoni arthAt vyabhicAra Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (60) jaina jAti mahodaya pra0 tIsarA. ke liye behana beTI taka bhI niSeda nahIM hai phira bhI vyabhicAriyoMkA yaha turrA hai ki sahasra yoni eka hajAra yonikA darzana karanese mukti hotI hai he dharAdhipa ! ina durAcAriyoMne mAMsa madirA aura maithunake vasIbhUta ho ese ese devi devatAoM ki sthApanA karI hai vaha bhI parvata pahADa aura jaMgala jADImeM kI jahAM svacchandacArI mana mAnA atyAcAra kare tabhI koI rokanevAle nahIM hai mAMsake liye deva deviyoM aura yajJa homake nAmase niraparAdhi asaMkhya prANiyoMke prANa luTake bhI janatAko dharma vaha zAnti vatalA rahe hai isa para sadjJAnazunya janatA una pAkhaNDiyoM ki bhrama jAlameM phasa jAtI hai para zAstrakAroMkA kahanA satya hai ki yasya nAsti svayaM prajJA / zAstra tasya karoti kiM / ' locanAbhyoM vihInasya / darpaNaM kiM karoSyati / 1 / arthAt jisa Adami, ke svayaM prajJA-buddhi-akala nahIM hai usake liye zAstra to kyA para brahma bhI kyA kare jaise netrahIna ke liye darpaNa kyA kara saktA hai agara khuda unakehI zAstroMse dekhA . jAve to yajJa karanA kisa rItise batalAyA haiindriyANi pazun kRtvA / vedI kRtvA tapo myiiN| ahiMsA mAhuti kRtvA / Atma yajJa yajAmyaham / 1 / dhyAnAgnau jIva kuNDastha / damamArUta dIyite / asatkarma samitakSepe / agnihotraM kurUtamam / 2 / . arthAt taparUpI vedI, asatyakarmarUpI samita ( kASTA ) Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jAti mahodaya Daton AcArya zrI ke caraNa prakSAlana jaLake chaMTane se muchIta kumAra sajaga ho, asura, pitA, patni Adiko smazAna vezama dekha Azramugdha ho gyaa| (157) Page #427 -------------------------------------------------------------------------- Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAryazrI kA upadeza. ( 61 ) dhyAnarUpI agni, dama rUpI vAyuse pradIpatta, pAMca indriyakI viSaya rUpI pazu aura ahiMsA AhutirUpa yajJa kara svapara zrAtmAkoM pavitra banAnA isakA nAma bhAva yajJa kahA hai / agara pazubalirUpa yajJakara svarga mokSakI icchA karatA hotoM vaha yukti bhI ThIka hai ki rUdarakA kapaDA rUdarase nirmala nahIM hotA hai jaise na zoNita kRtaM vastraM / zoNite naiva zudhyate / zoNitArdra yadvatraM / zuddhaM bhavati vAriNA / 1 / arthAt rUdarase kharaDA huvA vastra rUdarase sApha nahIM hotA hai para jalase nirmala hotA hai jaise pUrva bhava meM ghora hiMsA kara karmoMpArjana kiye hai vaha hiMsAse naSTa nahIM para ulaTe Dabala duHkhadAi hotA hai usa karmoMkoM naSTa karaneke liye eka ahiMsA hI hai he rAjan ! yaha bhI smaraNa rakhanA cAhiye ki pUrva bhavameM upArjana kiye karma svayaM AtmAko bhavAMtara me avazya bhogavanA paDatA hai / jaise I svayaM karma karotyAtmA / svayaM tatphalama zrute / svayaM bhramati saMsAre / svayaM tasmAdvicyate / 1 / arthAt AtmA svayaM karmakA kartA hai svayaM bhuktA haiM aura svayaM karmoMkoM naSTa kara mokSa prApta karatA hai isa vAste Apako satya dhAraNa karanA cAhiye kyoM ki saMsAra meM satya eka esA pavitra vastu hai kI-- satyena dhAryate pRthvI / satyena tapate raviH / satyena vAti vAyuzca / sarva satya pratiSTatam / 1 / he nareza ! manuSya mAtrakA karttavya hai ki pratyeka dharma kA Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 62 ) jaina jAti mahodaya pra0 tIsarA. saMzodhana kara zrAtma kalyANa karaneko samartha ho usI dharmako svIkAra karanA cAhiye yahato Apakhuda hI samajha sake ho kI pUrvokta mAMsa madirA maithunAdi atyAcAra karanevAloMse sadjJAnakI prApti honA to sarvathA asaMbhava hI hai vAste zrAtma kalyANake liye sabase pahile satguru arthAt satsaMgakI AvazyaktA hai kathaJcit sadgurukA samAgama mila bhI jAve to bhI sadAgamakA zravaNa milanA ati kaThina hai kAraNa ese samaya meM aneka bAdhAe AyA karatI hai para sadAgama zravaNa vagaraha hitAhitake mArga kI khabara nahIM paDatI hai agara sadAgamakA zravaNa karanA bhI kisI punyodaya mila bhI gayA, para pahalese midhyAgamarUpI vAsanA hRdayameM jamI ho to sadAgama para zraddhA jamanA muzkila hai | kadAca satyako satya samaja liyA para kitaneka to matta bandhana meM bandhe huve kitaneka pUrvajoM ki lakIra ke phakIra bane huve aura kitaneka kula paramparAkoM lekara satyako svIkAra karanemeM hicakate hai arthAt saramAte hai / agara kitaneka ese himmata bahAdura bhI hote hai ki asatyako dhIkArake satyako svIkAra bhI kara lete hai para usa satya dharma para pAbaMdI rakha puruSArtha karanA sabase hI kaThina hai / parantu zrAtmAke kalyANakI icchAvAloMko pUrvokta koi bhI bAta duHsAdhya nahIM hai / he rAjan / isa bhUmaNDala para aneka dharma pracalita hai para sabase prAcIna aura sarvottama dharma hai to eka jaina dharma hI hai jaina dharmakA AtmajJAna tattvajJAna itanA to uba koTIkA hai ki sAdhAraNa manuSyoMke ekadama samajhameM jAnA hI Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainadharmakI mahattvatA. (63) muzkila hai hA~ guru va jJAniyoMkA satsaMga kara una pavitra jJAnako samajha liyA ho to phira itara dharma to usakoM bacokA khela jesA hI jJAta hotA hai jaise jaina dharmakA pAtmajJAna uca darjekA hai vaise hI jainoMkA prAcAra vyavahAra khAna pAna rita rivAja bhI uttama hai jaina dharmake tattvajJAnameM 'syAdvAda' aura prAcAra jJAnameM 'ahiMsA paramo dharma / mukhya siddhAnta hai he rAjan ! yaha dharma sampUrNa jJAnavAle sarvajJa IzvarakA pharamAyA huvA hai jaina dharma meM mAMsa madirA sikAra parastrI caurya juvA aura vaizyA evaM sAta kuvyasana bilakula niSedha hai aura rAMdhA huvA vAsI anna vidvala anaMtakAya * rAtribhojanAdi abhakSa padArthoM ko sarvatA tyAjya vata lAyA hai suvA sutaka aura Rtudharma kA vaDAmArI paraheja rakhA jAtA hai agara pUrvokta kArya ke liye koi bhI dharma chuTa detA ho to una ke liye jainadharma ghRNA kI dRSTi se dekhatA hai jainadharma ke upadezakoM kA pharja hai kI koi bhadrika jIva ajJAtapaNe ese apavitra kAryoM ko sevana karatA ho to usako upadezadvArA tyAgakaravAke durgatime paDate huve bhavyoM kA uddhAra kare he rAjan / aba Apa - jarA dhyAna lagA ke jainadharma ko bhI suna lijiye / . jaina dharma kA iSTa-jaina dharma ke andara paMcaparameSTi kI mukhya mAnyatA hai jaise arihanta siddha AcArya upAdhyAya aura sAdhu / (1) arihanta-jinda pavitra AtmAone uca koTi kA Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 64 ) jaina jAti mahodaya pra0 tIsarA. saMyama aura ghaura tapazcarya ke jariye aThArAdoSa aura cAre dhanaghAtikarmarUpI zatruoM kA sarvatA nAzakara bAhya, zrI. aSTamahApratihAra cautIsa atizayAdi aura amiMtara kaivalyajJAna, kaivalyadarzanarUpa lakSmI ko prApti kara lI ho jisake dvArA lokAloka ke carAcara padArthoM ko apane tIkSaNa jJAnadvArA hastAmala kI mAtrAphIka dekha ke para upakArArtha tattvajJAna kA prakAza kiyA isa viSaya meM vaDe vaDe prantha nirmANa ho cuke hai arthAt jinhoM kA jIvana hI janatA kA uddhAra ke liye hai jinha kA pharamAyA huvA sadhdharma aura sadAgama janatA kA kalyANa karana me dhyayarUpa hai ityAdi ina mahAn AtmA ko jaina, arihanta - sarvajJa Izvara mAnate haiM. (2) siddha - jo sakala karmo kA nAzakara sampUrNa AtmabhAva ko vikAzita kara isa a. rApAra saMsAra se mukta ho akSayadhAma ( mokSa ) padhAra gaye jahA~ janma jarA mRtyu Adi koi prakAra kI upAdhi nahIM hai apane kaivalyajJAna kaivalya darzanadvArA lokAloka ke bhAvoM ko dekha rahe hai svaguNa ke bhoktA apane hI dravyaguNa paryyAya me ramaNatA kara rahe una ko jaina siddha mAnate hai 1 midhyAtva, ajJAna, avrata, rAga, dveSa, moha, niMdrA, hAsa, bhaya, zoka, jugapsA, rati, arati, dAnAntarAya, lAmAntarAya, bhogAntarAya, upabhogAntarAya, vIryontarAya evaM 18 doSaNarahita arihanta hote hai / 2 jJAnAvarNiya, darzanAvargiya, vedaMniya, mohaniya, AyuSya nAma gotra antarAya evaM ATha jisame naM. 1-2-4-8 ghAtI karma hai / 2 3 3 AzokavRkSaH surapuSpavaSTi, divyadhvanizva paramAsanaM ca / & bhAmaNDala dundubhIrAtapatraM, satpratihAryAMNi jinezvarANAm || Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcaparameSTI. (3) AcArya-jo parihanta bhagavAnane janatAkA kalyANa ke liye dharma (zAna ) pharamAyA hai unakA vizvameM pracAra karanA. mithyA ajJAna va kusaMgata se mokSa sAdhana kA rAstA bhUla durgati ke rAste jAte huve prANiyoM ko sadjJAna dvArA satya dharma kA rAstA batalAnA. va zAna darzana cAritra tapa aura vIryya evaM paMcAcAra svayaM pAlana kare auro se palAve caturvidha saMgha ke andara sukha zAnti kA saMcAra ke sAtha zAsana kI unnati kare aura bhavya jIvoM kA kalyANa karane ke liye hI apanA jIvana arpaNa kara cuke hai vaha prAcArya kahalAte haiM. (4) upAdhyAya-inakA kArya paThanapAThana karanA aura dUsaroko karavAnA ina ke andara sarvaguNa AcArya ke sadRzya hote hai arthAt AcAryazrI ke uttarAdhikArI upAdhyAya huvA karate hai. (5) sAdhu-mokSamArga kA sAdhana kare arthAt jJAnadhyAna tapa saMyama samiti gupti Adika aneka sadkAryoM dvArA AtmasAdhana karate huve bhavya jIvoM kA uddhAra kare / he rAjan ! yaha sAdhu pada eka mahAn puruSoM kI khAna hai jo ki arihaMta siddha bhAcArya aura upAdhyAya yaha saba isa. sAdhu pada se hI prApta hote hai ina paMca parameSTi kA iSTa rakhane se jIvoM kI sadgati hotI hai. he rAjan ! jaina dharma pAlana karane vAloM ke mukhya vIna darjA vatalAyA hai. (1) samyaktvavat (2) dezaprati gRhasthadharma (3) sarvavratI munidharma, jisme samyag dRSTi to usako kahate hai ki Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (66) jaina jAti mahodaya pra0 tIsarA. brata niyama nahIM lenepara bhI nimnalikhita jaina tattvajJAna kA abhyAsa kara usapara pUrNa zraddhA pratita aura rUcI rakhe jaise (1) deva bharihanta-vizvopakArI sarva jIvoM prati samabhAva jinhake pavitra jIvana aura zAnta mudrAmeM esI uttamatA udAratA aura vizAla bhAvanA hai ki unako paDhane sunane va dekhane se hI duniyoM kA kalyANa hotA hai jinakA udAra Agama aura dharma itanA to vizAla hai ki usako pAlana karane kA adhikAra sampUrNa vizvako de rakhA hai jI cAhe vaha manuSya isa dharma ko pAla ke sadgati kA adhikArI bana saktA hai. eseM sarvajJa Izvara ko hI deva mAnanA cAhiye. isa ke sivAya kitaneka loga adeva meM bhI devabuddhi kara lete hai ki jinake pAsameM strI hai dhanuSabAna va trIzUla aura japamAlA hAthameM ho rAgadveSa ke vikArIka cinha ho jinakoM mAMsa madira caDhatA ho ese deva na to svayaM apanA kalyANa kara sake aura na dUsare jo unake upAsaka ho unakA bhalA kara sake vAste aise vikArI ko deva nahIM mAnanA cAhiye. ___ (2) guru-nigrantha arthAt abhyaMtara rAga dveSa rUpI pranthI bApa dhana dhAnAdi kI pranthI ina donoMse virakta ho kanaka kAmini aura jagatakI saba upAdhiyoM se mukta ho bhahiMsA satya acaurSa prAcarya nispRhAtA evaM paMcamahAvrata aura bhacAI sacAI amAI nyAyi veparavAyi ityAdi guNa saMyukta jinhoM kA jIvana hI paropakAra parAyaNa ho usa ko guru samajanA. inake sipAya jo bhAMga gAjA caDhasa mAMsa madirAdi dhamakSa padArthoM kA bhakSaNa karatA ho janatA Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ darzana svarUpa. (67) ko ulaTe rAste para caDhA ke Apa vyabhicAra kare aura usameM dharma batalA ke dUsaroM se karAve jisameM kabI gurutva nahIM samajanA cAhiye (3) dharma-nisa tIrthakaradevane apane sampUrNa jJAna dvArA janatA kA kalyANa ke liye ahiMsA paramo dharma pharamAyA hai alAve dAna zIla tapa bhAva kSamA dayA viveka, kaSAyokA upazama indriyoM kA daman sAmAyika (samatAbhAva) pratikramaNa (pApase haTanA) pauSadha ( AtmA ko jJAna se poSaNa karanA ) vrata pratyAkhyAna pUjA prabhAvanA svAmivAtsalya tIrthayAtrA saMghapUjA naye mandira banAnA, purANo kA uddhAra karanA pUrvokta saba kAryo meM dharma zraddhA rakhanA. (4) Agama-jisme paraspara virodha bhAva na ho jinAgamo meM tattvajJAna AtmajJAna adhyAtmajJAna Asana samAdhi yogAbhyAsa vageraha kA bayAna hoM sAdhudharma, gRhasthadharma, kI maryAdA arthAt prAcAra vyavahAra aura AtmavAda, loga ( sRSTi ) vAda, karmavAda, kriyAvAda, evaM mokSa sAdhana kA sampUrNa jJAna ho, avatArika yAni tIrthakara cakravartI baladeva, vAsudeva aura baDe baDe dharmavIra karmavIro kA jIvana vageraha vageraha aisA viSaya ho ki jisako paDhane sunane se apane jIvana meM sadguNoM kI prApti ho, usa ko sadAgama samajhanA, para jina zAstroM meM RtudAna paNDadAna balIdAna vageraha mithyA upadeza jo janatA ko geharI khADa me DUbAne vAlA ho unakoM mithyA zAstra samajha unase dUra hI rahanA cAhiye. ina tattvopara zraddhA pratita va rUcI rakhane se jIva samyak Page #435 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (68) jaina jAti mahodaya pra* tIsarA. darzana ko prApta karaletA hai vaha jIva bhI mokSa kA adhikArI ho sakatA haiM dUsarA, jo, gRhastha dharma kA darajA hai, vaha samyaktva ( jo upara kahA huvA tattva zraddhAnA ) mUla bArahA vrata hai jaise. (1) pahilA vrata-halate calate trasa jIvoM ko vinA aparAdha mArane kI buddhi se mArane kA tyAga hai agara koI aparAdha kare, va mArane ko Ave, AjJA bhaMga kare ityAdi unakA sAmanA karanA gRhasthoM ke liye vrata bhaMga nahIM hai. . (2) dUsarA vrata-esA jhUTa na bolanA cAhiye ki rAjakAnuna se khilApha ho arthAt rAjadaMDa le / aura logoM se bhaMDAcAra ho apanI kIrti va pratiSTA meM hAni pahu~ce aura bhI jhUTI gavAha denA vizvAsaghAta va dhokhAbAjI rAjadroha dezadroha mitradroha ityAdi asatya bolane kA manA hai.. (3) tIsarA vrata meM ana dI huI vastu lenA arthAt corI karane kA tyAga hai jo rAjadaMDa le-logoM meM bhaMDAcAra arthAt vratadhArI kI kIrti va vizvAsa meM zaMkA ho parabhava meM una krUra karma kA badalA denA paDe ese kAryoM kI sakhta manA hai. . (4) cothA vratameM-svadArA saMtoSa arthAt saMskArayukta sAdI huI ho unake sivAya parastrI vezyAdi se gamana karanA manA hai. (5) pAMcavA vratameM-dhana mAla. dvipada catuSaHpada rAjasTeTa jamIna vagaraha sva icchAse parimANa kiyA ho unase adhika mamatva baDhAnA manA hai. (6) chaThAvratameM-pUrvAdi cha dizoM meM jAne kI maryAdA karane para adhika jAnA manA hai. Page #436 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrAvakadharma ke bAraha vrata. (69) (7) sAtavAM vrata-upabhoga paribhoga ki maryAdA hai jaise khAne pIne ke padArtha eka hI vakhta kAma meM Ate hai use upabhoga kahate hai aura vastra bhUSaNa strI makAnAdi padArtha vAraMvAra kAma meM Ate hai use paribhoga kahate hai inakA parimANa kara leneke bAda adhika nahIM bhogatra sakte hai jisameM mAMsa, madirA, madha, makkhana, anaMtakAya, vAsI rasa calita bhojana, dvidalAdi ki jisameM pracUra jIvotpati hotI haiM vaha sarvathA tyAjya hai dUsarA vyApArApekSA jo 15 karmAdAna arthAt adhikAdhika karmabandha ke kAraNa ho jaise (1) agni kA AraMbha kara kolasAdikA vyApAra, (2) vana kaTAke vyApAra, (3) zakaTAdi kirAyA se phIrAnA, (4) kirAyA kI niyata se makAnAta bandhAnA va gADI uMTha vagairaha bhADe phIrAnA (5) pattharakI khAnoM nikalAnA, (6) dAnta, (7) lAkha, (8) rasa-taila ghRta madhu vagairaha, (9) viSa somalAdi, (10) kesavAle jAnavaroM kA una jaha kA vyApAra, evaM pAMca vyApAra, (11) yaMtratIlaAdi, (12) puruSa ko napuMsaka banAnA, (13) agni vagairaha lagavAnA (14) sara talAva kA jala ko zoSana karavAnA, (15) asati janakA poSana evaM 15 karmAdAna yAni apani AjIvakAke nimitta ese tuccha kArya karanA vratadhAri zrAvakoMke liye manA hai. . (8) anartha daMDavrata hai jo ki apanA svArtha na honepara bhI pApakArI upadezakA denaa| dUsaroM kI unnati dekha irSA karanA-pAvazyaktAse adhika hiMsAkArI upakaraNa ekatra krnaa|prmaad ke vaza ho ghRta tela duddha dahI chAsa pANi ke varatana khule rakha denA manA hai. (9) nauvA vratame hamezAM samatAbhAva sAmAyika karanA / Page #437 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jAti mahodaya pra0 tIsarA. (10) dazavA vratame dizAdi meM rahe huve dravyAdi padArtho ke liye 14 niyama yAda karanA / ( 70 ) (11) gyAravA vratameM tIthI parva ke dina avazya karane yoga pauSadha jo jJAnadhyAnase AtmAkoM puSTi banAne rUpa pauSadha karanA / (12) bArahavA vrata - atithI mahAtmAoko supAtradAna denA gRhasthadharma pAlane vAloko hamezAM paramAtmA kI pUjA karanA, naye naye tIrtho kI yAtrA karanA, svadharmibhAiyoM ke sAtha vAtsalyatA aura prabhAvanA karanA, jIvadayA ke liye bane vahAM taka mAra phIrAnA, jainamandira jainamUrti jJAna, sAdhu, sAdhviyoM, zrAvaka, zrAvikAoM, evaM sAta kSetrameM samartha hone para dravya ko kharacanA aura jinazAsanonnati meM tanamana aura dhana lagA denA gRhasthoMkA AcAra hai ityAdi yaha gRhasthadharma sAmrATarAjAse lekara sAdhAraNa insAna bhI dhAraNakara sukhapUrvaka pAlana kara AtmakalyANa karasakate hai. ( 3 ) Age tIjA darjA muni dharmmakA he munipada kI icchAvAle sarva prakArase jIvahiMsAkA tyAga evaM jhUTa bolanA caurI karanA maithuna aura parigrahakA sarvathA parityAga karanA, sirakA bAla bhI hAthoMse khaMcanA, paidala bihAra karanA, Atma kalyANa aura paropakArake sivAya aura koi kAryya nahIM karanA, esA muniyoMkA AcAra hai he rAjan ! isa pavitra dharmmakA sevana karane se bhUtakAlameM anaMte jIva jarAmaraNa rogazoka aura saMsArake saba baMdhanase mukta ho sAsvate sukha jo mokSa hai usa koM prApti kara lIyA thA vartamAna me kara rahe hai aura bhaviSya meM karegA vAste Apa saba sajjana mithyA pAkhaNDa matakA sarvathA tyAga kara isa sanAtana zuddha Page #438 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUrijI mahArAja kI dezanA. . (5) pavitra sarvottama dharmako svIkAra karo tAkI Apa isa loka paralokameM sukhake adhikArI banoM kimadhikam / sUrijI mahArAjakI apUrva aura amRtamaya dezanA zravaNa kara rAjA prajA ekadama ajaba aura AzcaryameM garaka bana gaye. harSa ke mAre zarIra romAMcita ho gaye kAraNa isa ke pahale kabhI aisI uttama dezanA nahIM sunI thii| rAjA hAtha joDa bolA ki he prabho ! eka tarapha to hameM baDA bhArI duHkha ho rahA hai aura dUsarI tarapha harSa hamArA hRdaya meM samA nahIM saktA hai isa kA kAraNa yaha hai ki hamane durlabha manuSyabhava pAke sAmagrIke hote huve bhI kuguruoM kI vAsanA kI pAsa meM paDa hamArA amUlya samaya nirarthaka kho dIyA itanA hI nahIM parantu dharma ke nAma se hama ajJAna logoMne aneka prakArake atyAcAra kara mithyAtvarUpa pApa kI poTha sira para uThAi vaha saba Aja ApazrIkA satyopadeza zravaNa karane se jJAna huvA hai phira adhika duHkha isa bAtakA hai ki Apa jaise paramayogirAja mahAtmApuruSoMkA, hamAre yahAM virAjanA hone para bhI hama hatabhAgya Apa ke darzanataka bhI nahIM kiye| he prabho! isakA kAraNa yaha thA ki hama logoM ko prAraMbha se hI aise bure saMskAra DAla dete hai ki jaina nAstika hai Izvara ko nahIM mAnate hai zAstravidhise yajJa karanA bhI vaha niSedha karate hai nana deva ko pUjate hai ahiMsA 2 kara janatAke zaurya para kuThAra calAte hai ityAdi / para Aja hamArA saubhAgya hai ki Apa jaise paramopakArI mahAtmAoMke mukhAbindase amRtamaya dezanA zravaNa karanekA samaya Page #439 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (72) jaina jAti mahodaya pra0 tIsarA. mIlA, he dayAlu ! Aja hamArA saba bhrama dUra ho gayA hai na toM jaina nAstika hai na jainadharma janatAko nirbala kAyara banAtA hai na Izvarako mAnaneko inkAra karate hai para jisameM Izvaratva hai use jaina loga, Izvara (deva ) mAnate hai jaina dharma eka pavitra ucca koTIkA sanAtanase, svataMtra dharma hai| he vibho ! itane dina hama loga mithyAtva rupI nazemeM itane to bebhAna ho gayethe ki mithyA phA~sImeM pha~sa kara sarAsara vyabhicAra-adharmako bhI dharma samajha rakhA thA, satya hai ki vinA parIkSA manuSya pItalako bhI sonA mAna dhokA khA letA hai vaha yukti hamAre liye ThIka caritArtha hotI hai / he bhagavAn / hama to Apake pahelesahI RNi hai aura bhI Apa zrImAnoMne eka hamAre jamAiko hI jIvatadAna nahIM dIyA para hama sabako eka bhavake liye hI nahIM kintu bhavobhavake liye jIvana dIyA hai itanAhI nahI balki narakake rAste jAte huve jIvoMko svarga mokSakA rAstA batalA diyA hai ityAdi sUrijI ke guNa kIrtana kara rAjAne kahA ki hama saba loga jainadharma svIkAra karane ko taiyAra hai AcAryazrIne kahA " jahAsukham " isa suavasara para eka nayA camatkAra yaha huvA ki AkAzameM sanaghana avAjo aura jhaNakAra honA prAraMbha huvA saba loga urdhva dRSTi kara dekhane lageM itanemeM to vaimAnoMse uttarate huve sAlaMkRta arthAt sundara vanabhUSaNa dhAraNa kiye hue seMkaDo vidyAdhara naranAriye apane komala kaNThase guNa karate hue sUrijI mahArAja ke caraNa kamaloMmeM zira jhukA ke bandanA kiyA aura itanAmeM to phira ekadama jhaNakAra va duMdubhInAdase AkAza Page #440 -------------------------------------------------------------------------- Page #441 -------------------------------------------------------------------------- ________________ janajAti mahodaya D.C. MAL rAjA aura pracAnane saMkhyAtIta kaTaniyoMke sAtha sUrake sakSame jaina pratisthApanA ra * vidyA agIkAra kIyA, aura mahAbala dRSTiko 20 alert Page #442 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjA prajA kI prArthanA. . (73) guMjha uThA dekhate dekhatemeM cakrezvarI aMbikA padamAvatI aura siddhAyakAdi deviyoM sUrijIko bandanArtha AI vahabhI namratA bhAvase vandana kiyA rAjA maMtrI aura nAgarika loga yaha dRzya dekha citravat ho gaye aho ! hama nirbhAgya hai ki, aise amUlya ratnako eka kaMkara samaja tiraskAra kiyA isa pApase hama kaba aura kaise chuTegeM ! rAjA aura nAgarika loga jaina dharma svIkAra karanemeM itane Atura ho rahe the ki saba logoMne janAyoM va kaNThiyoM toDa toDake sUrijI ke caraNoMme DAladI aura arja karI ki bhagavAn zrApahI hamAre deva he ApahI hamAre guru hai ApahI hamAre dharma dAtA Apake vacana hI hamAre zAstra hai hama to Ajase Apa aura ApakI santAnake paramopAsaka hai itanAhI nahI para hamArI kula saMtati bhaviSyameM sUryacandra pRthvIpara rahegA vahAMtaka jainadharma pAlegA aura ApakI mantAnake upAsaka bane rahegeM yaha sunatehI cakrezvarI devi ratnakA sundara thAlake andara vAsakSepa hAjara kIyA, sUrijIne rAjA upaladeva, maMtri uhaDa, aura nAgarika kSatriya brAhmaNa vezyakoM pUrva sevita mithyAtvakI AlocanA karavAke mahA Rddhi siddhi vRddhi saMyukta mahAmaMtrapUrvaka vidhi vidhAna ke sAtha vAsakSepa dekara una bhinnabhinna varNa kI tuTi hui saktiyoM ke taMtU ekatra kara eka "mahAjanasaMgha" sthApana kiyA, usa samaya anya deviyoM ke sAtha cAmuMDA bhI vahAM hAjara thI vaha bIca meM bola uThI ki he bhagavan ! Apa ina saba ko jaina dharmopAsaka banAte ho vaha to bahuta acchA hai para merA kaDDake maDDake na choDAve, ? sUrijIne kahA ThIka hai / devi! tumArA kaDDakA maDDakA na chUDAyA jAvegA. isa pavitra dRzya ko dekha una vidyAdharoMne Page #443 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (71) jana jAti mahodaya pra0 tIsarA. rAjA upaladevAdi saba ko utsAhavardhaka dhanyavAda dIyA ki he rAjan ! Apa logoMkA prabala punyodaya hai ki ese guru mahArAja kA samAgama huvA hai Apako koTIzaH dhanyabAda hai ki mithyA phAMsI se chUTa ke pavitra dharma ko svIkAra kIyA hai Age ke liye Apa zAna zraddhA pUrvaka isa dharma kA pAlanakara apani AtmA kA kalyAna karate raheMge aisA hamako pUrNa vizvAsa hai / isapara rAjA upaladeva una vidyAdharo kA paramopakAra mAnA aura svadharmi bhAi samaja mahemAna rahane kI arja karI, isapara vaha sabaloga Apasame vAtsa lyatA karate huve una natana zrAvakoM ke utsAha meM vRddhi karI bAda deviyoM aura vidyAdhara sUrijI ko vandana namaskAra kara visarjana huai| aba to upakezapura ke ghara gharameM jaina dharma kI tArIpha hone lagI aura kitaneka idhara udhara gaye huve kSatriyAdi loga the vaha bhI A-Ake. jaina dharma ko svIkAra karane lage yaha vAta vAmamArgimata ke adhyakSakoM ke maTToM taka pahuMca gaI ki eka jaina sebaDA AyA hai vaha na jAne rAjA prajApara kyA jAdu DAlA ki vaha rAjA maMtrI va kitaneka logoM ko jaina banA dIyA. agara isa para kuccha prayatna na kiyA jAvegA to apani to saba kI saba dukAnadArI uTha jAveMgI / yaha to unako vizvAsa thA ki rAjA va prajA koM jaise hama pATha paDhAvegeM vaise hI mAna leMge agara sevaDA ne use jaina banAyA to kyA huvA, calo apana phIrase zaiva banA leMgeM esA soca vaha saba jamAta kI jamAta saja dhaja ke rAja samAmeM Aye, para jaise kisIkA sarva zreya luTa lenese una para Page #444 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAstrArtha meM jainadharma kA vijaya. . (75) durbhAva hotA hai vaise una pAkhaMDiyoM para rAjA aura prajA kA durbhAva ho gayA thA. rAjAne na to unako AdarasatkAra dayA, na unako bolAyA, isapara vaha loga kahane lage ki he rAjan ! hama jAnate hai ki Apa apane pUrvajoM se calA AyA pavitra dharma ko choDa arthAt pUrvajo kI paramparA para lakIra phera jaina dharma ko svIkAra kiyA hai Apane hI nahIM para zrApa ke dAdAjI ( jayasena rAjA ) bhI paramparA dharma choDa ke jainI bana gaye the para Apake pitAjIne satya dharma kI zodha kara punaH zaivadharma ke andara sthira ho usakA hI pracAra kiyA hai / bhalA Apa ko aisA hI karanA thA to hama ko vahAM bulA ke zAstrArtha to karAvAnA thA, ki jisase Apa ko jJAta ho jAtA ki kaunasA dharma satya sadAcArI aura prAcIna hai ityAdi / isapara rAjAne kahA ki mere dAdAjIne aura maiMne jo kiyA vaha ThIka soca samajha ke hI koyA hai Apake dharma kI satyatA aura sadAcAra maiM acchI tarahase jAnatA hUM ki jahAM behana beTIyAM ke sAtha vyabhicAra karane meM bhI dharma samajA gayA hai ora rUtuvaMtI se bhoga karanA to tIrthayAtrA jItanA punya mAnA gayA hai| dhIkkAra hai| ese dharma aura ese durAcArake calAne vAloM ko ki jinhone bicAre bhadrika jIvoM ko adhogati ke pAtra banA dIye hai / kalyAna ho mahAtmA ratnaprabhasUrijIkA ki jinha ke jariye hama logoM ko pavitra dharma kI prApti huI hai aba hama loga 'Apake mithyA dharma ko kAnoMdvArA sunane meM bhI mahAn pApa samamate hai, zarama hai ki aise adharma ko dharma mAnakara bhI zAstrArtha Page #445 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (76) jaina jAti mahodaya pra0 tIsarA. kA mithyA ghamaMDa rakhate ho kyA pavitra jainadharmma ke sAmane vyAbhacArI dharma zAstrArtha to kyA para eka zabda bhI uccAraNa karane ko samartha ho saktA hai ? agara tumArA aisA hI Agraha ho to hamAre pUjya guruvarya zAstrArtha karane ko bhI tayyAra hai. isapara gusse se bhare huve vAmamArgi loga bola uThe ki rAjan ! derI kisakI hai hama to isI vAste Aye hai / yaha sunate hI rAjA apane yogya AdamiyoM koM sUrijI ke pAsa bheje aura zAstrArtha ke liye zrAmantraNa bhI kIyA. AdamI ne jAke sUrijI se saba hAla nivedana kIyA, yaha sunate hI apane ziSya maNDala se sUrijI mahArAja rAjasabhA meM padhAra gaye / nagara me isa bAta kI khabara hote hI sabhA ekadama cIkAra baddha bhara gai | prAraMbha meM hI zaiva loga vaDe hI ucca svara se bola uThe ki he logoM ! meM Aja Amataura se jAhira karatA hUM ki jaina dharma eka Adhunaki dharma hai punaH vaha nAstika dharma hai. punaH vaha Izvara ko nahIM mAnate hai inake mandiro me nagna deva hai ityAdi kahane para sUrijI ke pAsa beThe huve muniyoM se vIradhavalopAdhyAya ne gaMbhIra zabdo meM baDI yogyatA ke sAtha kahA ki sajjanoM! jainadharma Adhunika nahIM parantu prAcIna dharmma hai jisa jaina dharma ke viSaya meM veda sAkSi de rahe hai, brahmA viSNu aura mahAdevane jainadharma ke tIrthakaro koM namaskAra kiyA hai purAMNovAlAne bhI jaina dharma ko parama pavitra mAnA hai yajurveda a0 8 zru0 25 meN| Rgveda maM. 10 a0 6-8 meM / tathA sAmaveda aura bhI aneka purAMNoM meM jaina dharma ki itanI prAcInatA batalAi hai ki veda kAla ke pUrva jainoM ke tIthakaroM Page #446 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dharma kI unnati. ne jaina dharma kI khuba unnati karI thI itanA hI nahIM para jaina dharma eka vizvavyApi dharma hai-jahAM jahAMpara jainAcAryoM kA vihAra na huvA vahAM vahAM pAkhaNDi logoM ne adharma aura vyAbhicAra se mugdha logoM ko bhrama me DAla dIye hai ityAdi ( dekho pahalA prakaraNa meM jaina dharma kI prAcInatA ) aura jaina dharma nAstika bhI nahIM hai kAraNa jaina dharma jIvAjIva punya pApa Azrava saMvara nirjarA bandha aura mokSa tathA lokapraloka svarga naraka tathA sukRta karaNi kA sukRta phala duHkRtakaraNi kA duHkRtaphalakoM mAnatA hai ityAdi jaina Astika hai| nAstika to vaha hI hai ki punya pApa kA phala.va yahaloka paraloka na mAne phira nAstikoM kA yaha lakSaNa hai ki vaha vyabhicAra meM bhI janatA ko dharma batalA ke dhokhA detA hai ityAdi Age Izvara ke viSaya meM yaha batalAyA gayA thA ki jaina Izvara ko barAbara mAnate hai jo sarvajJa vItarAga parama brahma jyotI svarupa jisako saMsArI jIvoM ke sAtha koi bhI saMbaMdha nahIM hai, lIlA-krIDA rahita, janma mRtyu yoni avatAra le Adi Adi kAryoM se sarvathA mukta ho una paramezvara ko jaina Izvara mAnate hai na ki bagala meM pyArI ko le baiThA ho, hAthameM dhanuSa le rakhA ho, kei yonIme hI apanA DerA lagA rakhA ho, kei azvArUDha ho rahe ho, kei pazubali meM hI magna ho rahe ho, ese ese rAgI dveSI vikArI nirdaya vyabhicArIyoM ko jaina kadApi Izvara nahIM mAnate hai| jainoM ke deva nagna nahIM para eka alaukIkarUpa sAlaMkRta dRzya aura zAntimaya hai ityAdi vistAra se uttara dene para pAkhaNDiyoM kA muMha zyAma aura dAnta khaTe ho gye| hAho kara rAstA Page #447 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 78 ) jaina jAti mahodaya pra0 tIsarA. pakaDA / vaha apane maThoM meM jAke vizeSazUdraloga jo ki bilkula a jJAnI aura mAMsamadirA bhakSI aura vyabhicArI the unhakoM apanI jhAla meM phasA rakhane ke liye jaise tese upadeza de apane upAsaka banA rakhe arthAt zudra loga hI una vAmamArgiyoM ke upAsaka rahethe para una pAkhaNDiyoM kI pola khula jAne se rAjA prajA ki jaina dharmapara aura bhI adhika dRDha zraddhA ho gaI upasaMhAra meM sUrijIne kahA bhavyo ! hame Apase nato kuccha lenA hai na koI Apa ko dhokhA denA hai janatA ko satya rAstA batalAnA hama hamArA karttavya samajha ke hI upadeza karate hai jisako acchA lageM vaha svIkAra kareM / bhagavAn mahAvIra ke 'ahiMsA paramodharmaH ' rUpI sadupadezadvArA bahuta dezo meM jJAnakA prakAza hone se mithyAMdhakAra kA nAza ho gayA hai| hajAro lAkho nirAparAdhi jIvoM kI yajJameM hotI huI bali rUpa mithyA kurUr3hiyoM mUla se naSTa ho gai parantu yaha marUbhUmi kI bhadrika janatA hI ajJAna dazA vyApta ho rahI thI para kalyANa ho AcArya svayaMprabhasUri kA ki vaha padmAvatI aura zrImAla - bhinnamAla taka ahiMsA kA pracAra kIyA, Aja Apa logoM kA bhI ahobhAgya hai ki pavitra jaina dharma ko svIkAra kara AtmakalyAna karane ko tatpara huve ho ityAdi - rAjA upaladevane namratApUrvaka arja karI ki he prabho ! bhagavAn mahAvIra aura AcArya svayaMprabhasUri jo kucha ahiMsA bhagavatI kA kuMDA bhUmi para pharakAyA vaha mahAn upakAra kara gaye hai, para hamAre liye to Apa hI mahAvIra Apa hI AcArya hai ki Page #448 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina mandira. .. (79) hama ko mithyAjAlase chuDavA ke satya rAstA para lagAye ityAdi jayajayadhvanI ke sAtha sabhA visarjana huI / eka upakezapaTTana meM hI nahIM kintu AsapAsa meM jaise jaise jaina dharmakA pracAra hone lagA vaise vaise pAkhaNDiyAM kA mithyAtva mArga lupta hotA gayA. rAjA upaladeva Adi sUrijI ki hamezAM sevA bhakti upAsana kara vyAkhyAna bhI suna rahe the aura AsapAsameM jaina dharmakA khUba pracAra bhI kara rahe the "yathA.rAjA tathA prajA" sUrijIne tattvamimAMsA tattvasAra mattaparikSA aura vidhi vidhAnAdi kei grantha bhI nirmANa kiye, eka samaya rAjAne arja karI ki bhagavAn ! yahAM pAkhaNDiyoMkA cirakAlase paricaya hai syAt Apake padhAra jAneke bAda phira bhI inakA dAva na laga jAve vAste Apa aisA prabandha karAve kI sAdhAraNa janatAki zraddhA jainadharmapara sadaiva majabuta banI rahai / sUrijIne pharamAyA ki isake liye do mukhya rAstA hai (1) jaina tattvajJAnakA abhyAsa aura (2) jaina mandiroMkA nirmANa honA / rAjAne donoM vAtoM kA svIkAra kara eka tarapha to jJAnAbhyAsa baDhAnA zarU kIyA, dUsarI eka vizAla pahADI para bhagavAna pArzvanAthakA mandira banAnA prAraMbha kara dIyA / usI nagarameM UhaDa maMtrI pahale se hI eka nArAyaNakA mandira banA rahA thA para vaha dinakoM banAve aura rAtrimeM punaH girajAve, isase taMga ho maMtrine sUrijIse isakA kAraNa puchA to sUrijI mahArAjane kahA ki agara yaha mandira bhagavAna mahAvIra ke nAma se banAyA jAya, to isame koi bhI deva upadrava nahIM kregaa| Page #449 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (80) jaina jAti mahodaya pra0 tIsarA. idhara cAturmAsa ke dina najadIka A rahe the jo rAjAne prAraMbha kiyA thA vaha mandira taiyAra honemeM bahuta dina laganekA saMbhava thA vAste uhaDa maMtrI kA mandira ko zIghratAse tayyAra karavAyA jAya ki vaha pratiSThA sUrijI mahArAja ke karakamaloMse ho, isa vAste vizAla saMkhyAmeM majUra lagAke mahAvIra prabhukA mandira itanA zIghratAse tayyAra karavAyA ki vaha svalpakAlameM hI taiyAra hone lgaa| kAraNa ki bahutasA kAma to pahale se hI tayyAra thA, idhara saMghane arja karI ki he prabho bhagavAnakA mandira to taiyAra hone haiM para ismeM virAjamAna karane ke liye mUrti kI jarUrata hai| sUrijIne kahA dhairyatA rakho mUrti tayyAra ho rahI hai / idhara kyA ho rahA hai ki uhaDa maMtrIkI eka gAya jo amRta sadRza duddhakI dene vAlithI udhara luNAdrI pahADI ke pAsa eka kairakA jhADa thA maMtrikI gAya vahAM jAte hI usake stanoMse svayaM hI dudha jhara jAtA thA vahAM kyA thA ki camuMDAdevi gAyakA dudha aura vailuretise bhagavAna mahAvIra prabhukA biMba ( mUrti ) tayyAra kara rahI thii| pahale sUrijIse devIne arja bhI kara dI thI tadAnusAra sUrijIne saMghase kahA thA kI mUrti tayyAra ho rahI hai para saMghane pahilA kabI jaina mUrtikA darzana na kiyA thA vAste darzana kI baDI bhArI AturatA thI. para sUrijIne kisI kAraNose isa bAtakA bheda saMghako nahIM dIyA. idhara gAyakA dudhake abhAva maMtrIzvarane gavAliyAkoM pucchA kI gAyako dudha kama kyoM hotA hai ? usane kahA meM isa bAtako nahIM jAnatA hUM ki gAyakA dudha kamati kyoM hotA hai maMtrIzvarane punaH punaH upAlabha denese ekadina gavAla gAyake pIcche pacche Page #450 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jAti mahodaya D.CMALI. . mamakIla rasajJa cAmuMDA devIne jaMgalameM keravRkSa ke najIka caratI huI pradhAna kI ga yakA dRdha divya zaktise kheca, vAluretase mahAvIra devakI mUrti banAnA zarU kara diyaa| (pR (6) Lakshmi Arr. Bombay, 8. Page #451 -------------------------------------------------------------------------- Page #452 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAvIra mUrti kA darzanotsAhA. (81) gayA to hamezoMkI mAphika duddha maratA dekha, maMtrI ke pAsa AyA aura saba hAla kahA. dUsare dina khuda uhaDamaMtrI vahAM gayA, vaha hI saba hAla dekhA aura vicAra kiyA ki yahAMpara koi bhI camatkAra honA cA hiye gAyakodUra kara jamIna khodI to vaha kyA dekhatA hai ki zAntamudrA padmAsanayukta zrI vItarAga kI mUrti dIkhapaDI, maMtrIzvarane darzana pharasana kara baDA AnaMda manAyA, aura socane lagA ki merese to merI gAya hI baDI bhAgyazAlinI hai jo ki apanA duddhase bhagavAna kA prakSAla karArahI hai khera / maMtrIzvara nagarameM Akara rAjA aura anyonya vidvAnoMse saba hAla kahA / basa phira derI bhI kyA thI / baDe samAroha yAni gAjA bAjAke sAtha saMgha ekatra ho sUrijI mahArAjake pAsa Aye aura arja karI ki bhagavAna ApakI kRpAse hama hamArA ahobhAgya samajhate hai ki hamane Aja bhagavAn ke biMbakA darzana kIyA aura aba Apa bhI zrI saMghake sAtha padhAra kara bhagavAn ko nagara praveza karAve yaha saba saMgha bhagavAna ke darzanoMkA pipAsu ho rahA hai ityAdi / sUrijIne socA ki biMba taiyAra honemeM abhI sAta dinakI derI hai parantu darzanake lie Atura huvA saMghakA utsAhako rokanA bhI to ucita nahIM hai, 'bhavitavyatA' para vicAra kara sUrijI apane ziSya samudAyake sAtha saMghame sAmila ho jahAM bhagavAnakI mUrti thI vahAM gaye zrI saMghane jamInase biMba nikalakara namaskAra pUrvaka hastIparArUTa kara ke dhAmadhUma pUrvaka bhagavAnakA nagara praveza krvaayaa| saMghame baDA hI AnaMda maMgala aura gharaghara utsava aura hIrA pannA mANeka Page #453 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devi kA pUjana. ( 83 ) karate bhI hoMge toM maiM usakoM upadeza karUMgA / he bhadroM ! yaha devi devatA kA bhakSa nahIM hai para kitane hI pAkhaNDi logone mAMsa bhakSaNa ke hetu devi devatAoMke nAmase aisI atyAcAra pravRtti ko calA dI hai jisa padArthoMse acche manuSyoM ko bhI ghRNA hotI hai to vaha deva devi kaise svIkAra kareMge agara tuma ko dhairya nahIM ho to apavAda ke kAraNa laDU curamA lApasI khAjA nAliyera gularAbAdi zuddha sugaMdhita padArthoMse devi kI pUjA kara sakate ho ityAdi dhairya ko prApta huve zrAddhavarga ko surijIne upadeza kiyA usako zravaNa kara saMghane apane apane gharoM meM vaha hI zuddha padArtha taiyAra karavA ke sUrijIse arja karI ki Apa hamAre sAtha devi ke mandira padhAreM kAraNa hama ko devikA vaDA bhArI bhaya haiM isa para sUrijI bhI apane ziSya maNDala se saMgha ke sAtha devi ke mandira meM gaye. gRhastha logoMne vaha pUjApA naivedya vagairaha devi ke Age rakhA jina ko dekha devi ekadama kopAyamAna ho gai | idhara dRSTipAta kiyA to sUrijI dIkha paDe / vasa devi kA gussA 1 mana kA mana meM hI raha gayA, tathApi devi, sUrijI se kahane lagI vahAM mahArAja Apane ThIka kiyA maine hI Apa ko vinaMtI kara yahAM para rakha ke upakAra karAyA aura mere hI peTa para apane paga dIyA, kyA kalikAla ki chAyA zrApa jaise mahAtmAo para bhI paDa jAti hai maiMne pahale hI Apase arja karI thI ki zrApa rAjA prajA ko jainI to banAte ho para mere kaDDake maraDake na choDAnA ? para Apane to ThIka hI kyA ityAdi devi kA vacanA suna sUrijI mahArAjane kahA devi yaha nALIara to terA kaDDakA hai aura Page #454 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaba jAti mahodaya DOMOLA mar mayakaMpita nUtana Avakone naivedyAdi dhArasahita AcArya zrI ko sAtha le, devI samakSa hue kodhita netroMse sAkSata AcArya mahArAja ko dekhA sAkSata aura apanA mAMsa mAdeza chur3Ane vAle AcArya deva kA kenekI ThAna lii| (582) Page #455 -------------------------------------------------------------------------- Page #456 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devi ko prattibodha. (85) maiM camuMDA devi hu~ Apane merA karaDakA maNDakA choDAyA jiskA yaha phala hai sUrijIne kahA ki isa phala se to mujhe nukazAna nahIM balki phAyadA hai para tu tega dIla meM vicAra kara ki usa kagDakA maraDakA kA bhaviSya meM tume kyA phala milegA pUrvopArjita punya se to yahAM deva yoni pAI hai para pazu hiMsArUpa ghaurapApa se saMsAra bhramaNa karanA arthAt tIryaca ho naraka me jAnA paDegA ityAdi sUrijI upadeza de rahe the| usa samaya cakrezvarI Adi deviyoM sUriMjI ke darzanArthI Ai thI camuMDA aura sUrijI kA saMvAda dekha camuMDA ko aise ucca svara se lalakArI, jo ki devi lajjita ho apani vedanA ko vApisa khAMca sUrijI ke caraNArvida meM vandana namaskAra kara apane ajJAnatA se kiyA huvA aparAdha kI mAphi mAMgI, vahAM para bahuta se loga ekatra ho gaye the / - zrI maccikA devI sarva loka pratyakSa zrI ratnaprabhAcaryeH pratibodhitA " zrI upakezapurasthA zrI mahAvIra bhaktA kRtA samyaktva dhAriNI saMjAtA astAM mAMsaM kuzamamayi raktaM necchati kumArikA zarIre avatIrNa satI iti vakti bho mama sevakA atra upakezasthaM svayaMbhU mahAvIra. biMbaM pUjayati zrI ratnaprabhAcArya upasevitiM bhagavAn ziSya praziSya va sevati tasyAhaM toSaMgacchati / tasya duritaM dalayAmi yasya pUjA citte dhArayAmi" saba logoM ke sAmane saccikA devi ( arthAt camuMDA devine pahalA sUrinI ko vacana dIyA thA ki Apa ke yahAM virAjanA se bahuta upakAra hogA vaha vacana satya kara batalAne se sarijIne camaMDA Page #457 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (85) jaina jAti mahodaya pra. tIsarA. kA nAma " saJcikA rakhA thA ) ko prAcArya ratnaprabhasUrine pratibodha deM bhagavAna mahAvIra ke mandira kI adhiSThAyika sthApana karI taba se devi mAMsa madira choDa samyaktva ko svIkAra kara liyA, mAMsa to kyA para devIne aisI pratijJA kara kaha dIyA ki Aja se mere rakta varNa kA puSpa taka bhI nahIM vaDegA. aura mere bhakta jo upakezapura meM svayaMbhU mahAvIra ke biMba (pratimA) kI pUjA karate rehageM AcArya ratnaprabhasUri aura ina kI saMtAna kI sevA upAsanA karate rahegeM una ke duHkha saMkaTa koM meM nivAraNa karUMgI aura vizeSa kAma paDane para mujhe jo ArAdhana karegA to meM kumArI kanyA ke zarIra me avatIrNa ho AugI ityAdi devI ke vacana suna aura bhI " zrI saccikA devyA vacanAt krameNa zrutva pracurA janAH zrAvakatvaM pratipannAH " bahuta se loga jaina dharma ko svIkAra kara zrAvaka bana gaye aura jaina dharma kA baDA bhArI udyota huvA. upakeza paTTana meM bhagavAna mahAvIra prabhu kA sikhara baddha maMdira taiyAra ho gayA tatpazcAt pratiSThA kA muhUrta mArgazIrSa zukla paMcami guruvAra ko nizcita huvA saba sAmagrI taiyAra ho rahI thii| idhara jo cAturmAsa ke pUrva ratnaprabhasUri kI AjJA se 465 muni vihAra kiyA thA una se kanakaprabhAdi kitaneka muni koraMTapura (kollApaTana ) meM caturmAsa kiyA thA ApazrI ke upadeza se vahAM ke zrAvaka vargane bhagavAn mahAvIra kA navIna mandira banavAyA jisake pratiSThA kA muhUrta bhI mArgazIrSa zukla paMcami kA thA taba koraMTa saMdha ekatra ho prAcArya ratnaprabhasUri ko AmantraNa karane koM Aye " tenAvasare koraMTakasya bhASAnAM aAhAnaM AgataM " koraMTa saMghane AgrapUrvaka vinaMti karI ? Page #458 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jAti mahodaya akasmAt dhyAnarahita AcArya ke netroM meM, cAmuMDAne vedanA kI, vaMdanArtha AI huI cakezvarI, padma vatI Adi devIoMne, cAmuMDA kA tiraskAra karate hue kahA "pApINI ! mAMsa madirAdi hiMsAmaya pravRtti dvArA adhogati se _bacAnevAle gurUdevase aisA badalA liyaa| (pR 84) Lakshmi Art, Bombay, 8. Page #459 -------------------------------------------------------------------------- Page #460 -------------------------------------------------------------------------- ________________ koraMTapura meM mahAvIra biMba kI pratiSThA. ( 87 ) usa para sUrijIne kahA ki isa muhUrta meM yahAM bhI pratiSTA haiM vAste tuma vahAMra rahe huve kanakaprabhAdi muniyoM se pratiSThA karavA lenA. isa para koraMTa saMgha dilagIra ho kahA ki bhagavAn hama Apake gurumahArAja svayaMprabhasUra ke pratibodhita zrAvaka hai aura upakezapura ke zrAvaka Apake pratibodhita hai vAste ina para zrApakA kyA rAga hai ityAdi saMghane savinaya dalagIrI ke sAtha kahA kI khera / bhagavAn / zrApakI marajI isapara AcAryazrIne pani udAra bhAvanA pradarzita karate huve kahA " guruNA kathitaM muhUrta belAyAM gacchAmi " zrAvako tuma apanA kArya karoM meM muhUrtaparA jAgA, zrAvaka jayadhvani ke sAtha vandanA kara visarjana huve idhara upazapura meM pratiSThA mahotsava baDe hI dhAmadhUma se ho rahA hai pUjA prabhAvanA svAmivAtsalyAdi se dharma kI baDA bhArI unnati ho rahI hai| AcAryazrIne "nijarUpeNa upakeza pratiSThA kRtA vekrayarUpeNa koraMTa ke pratiSThAkRtA zrAddhaiH dravyavyaya kRtaH " yahato Apa pahalA se hI par3ha cuke hai ki prAcArya ratnaprabhasUri kA janma vidyAdhara vaMsame huvA aura Apa aneka vidyAoM ke pAragAmI the zrApa nija rUpase to upakeza pura me aura vaikraya rUpa se koraMTapura meM pratiSThA eka hI muhUrta meM karavAdI na dono pratiSThA mahotsava meM zrAvakone bahuta dravya kharaca kara anaMta punyopArjana kiyA thA tatpazcAt koraMTa saMgha ko yaha khabara huI ki prAcArya ratnaprabhasUri nija rupase upakezapUra pratiSThA karAi aura yahA~ to vairUpa se Aye the isapara saMgha nArAja ho kanakaprabha muni koM usa kI icchA ke na hone para bhI prAcArya pada se bhUSIta kara zrAcArya banA dIyA isakA phala yaha huvA, ki udhara koraMTapura, zrImAla ora padmAvatI Page #461 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (88) jaina jAti mahodaya pra0 tIsarA. Adi ke zrAvakoM kA prAcArya kanakaprabhasUri aura idhara upakezapura ke zrAvako ke AcArya ratnaprabhasUri arthAt ina dono nagaro ke nAmase do zAkhA ho gai una sAkhApro ke nAma se hI upakezagaccha aura koraMTagaccha ki sthApanA huIthI vaha Aja paryanta mojuda hai prastutaH donoM nandiroM kI pratiSThA kA samaya viSaya nimna likhita zloka paTTAvali meM hai saptatyA ( 70 ) vatsarANaM carama jinapatermukta jAtasya varSe. paMcamyAM zukla pakSe sura guru divase brAhmaNa sanmuhUrte / ratnAcAyeM: sakala guNayuktaiH sarva saMghAnujJAtaiH . zrImadvArasya biMbe bhava zata mathane nirmiteyaM pratiSTAH / 1 / upakeze ca koraMTe tUlyaM zrIvIrabiMbayoH / upaLezagaccha pratiSThA nirmitA zaktyA shriirtnprbhsuuribhiH|1|| cAritra. koraMTaMgaccha meM bhI baDe baDe vidvAnAcArya ho gaye jinake kara kamalo se karAi hui hajAro pratiSTAe, ke lekha mIlate hai vartamAna zilAlekhoM me mI koraMTa gacchAcAryoM ke bahuta zilAlekha isa samaya mojuda hai vaha mudritabhI ho cuke hai samaya kI balihArI hai jisa gaccha me hajAro kI saMkhyA me munigaNa bhUmaNDalapara vihAra karate the vahAM Aja eka bhI nahIM vi. saM. 1914 taka koraMTa gaccha ke zrI ajItasiMhasUri nAma ke zrIpUjya the vaha bIkAnera bhI Aye the laMgoTa ke baDe hI sace aura bhArI camatkArI the unho ke gaccha ke zrImAla poravADa aura kitaneka osavAloM ke gotro kI vaMzAvaliyoM ki eka vahI thI va vIkAnera ke upAzrayame rakha gaye the yati mANakasundarajI dvArA vaha vahI mujhe bhI dekhane kA zobhAga prApta Page #462 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ratnaprabhasUri kA koraMTapura meM praveza. (89) huvA thA ukta jJAtiyoM kA itihAsa likhane meM vaha vahI vaDI upayogI hai / khera / aba to sirpha koraMTagacchIya mahAtmAoM ki posAloM raha gaI hai aura vaha koraMTaMgaccha ke bhAvakoM kI vaMsAvaliyoM likhate hai tadyapi jaina samAja koraMTa gaccha ke AbhArI hai aura usa gaccha kA nAma Aja bhI amara hai / / / . AcArya ratnaprabhasUri upakaza paTana me bhagavAna mahAvIra prabhu ke mandira kI pratiSTA karane ke bAda kuccha roja vahAM para virAjamAna rahai zrAvaka varga ko pUjA prabhAvanA svAmivAtsalya sAmAyika pratikramaNa vrata pratyAkhyAnAdi saba kriyA pratiyoM va jaina tattvajJAna-syAdvAdamayasiddhAnta kA abhyAsa karavA rahe the. prAcAryaratnaprabhasUrine yaha sunA thA ki mere vaikraya rUpa dvArA koraMTapura jAnA se vahAM ke saMgha meM mere prati abhAva ho kanakaprabha muni ko AcArya pada pradAna kIyA hai vAste pahalA mujhe vahAM jAke unako zAnta karanA jarUrI hai kAraNa gRhakleza zAsana sevA me bAdhAe DAlanevAlA huvA karatA hai isa vicAra se Apa upakezapurase vihAra kara sidhe hI koraMTapura padhAra rahe the AcArya kanakaprabhasUri ko khabara hote hI sakala saMgha ke sAtha Apa bahuta dUra taka sAmane gaye baDe hI mahotsavapUrvaka nagara praveza karate samaya bhagavAn mahAvIra kI yAtrA karI tatpazcAt donoM prAcArya eka pATa para virAjamAna ho dezanAdi aura pratiSTApara Apa vaikraya rUpase pAne kA kAraNa batalAyA ki tumato hamAre gurumahArAja ke pratibodhita purANe zrAvaka zraddhAsaMpanna ho para vahAM ke zrAvaka bilakula naye the jaina Page #463 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 90) jaina jAti mahodaya pra0 tIsarA. dharmapara unalogoM kA vizvAsa ho gayA thA tathApi unakI zraddhA aura bhI majabuta ho jA ityAdi kAraNoM se mujhe mUlage rUpa vahA~ rahanA paDA thA aise madhura vacanoM se koraMTa saMgha ko saMtuSTa kara phira kahA ki Apane kanakaprabhasUri koM AcArya pada diyA yaha bhI ThIka hI kiyA hai kAraNa pratyeka prAnta meM ekeka yogyAcArya hone kI isa samaya bahuta jarUrI hai itane me kanakaprabhasUrine arja karI ki he bhagavan / meM to isa kArya meM khuzI nahIM thA para yahAM ke saMghame adhairyatA dekha saMgha bacana ko anecchA bhI svIkAra karanA paDA hai Apa to hamAre guru hai yaha AcAryapada ApazrI ke caraNakamaloM me maiM arpaNa karatA hu isapara AcArya ratnaprabhasUrine saMgha samakSa kanakaprabhasUri para vAsakSepa DAla ke AcArya pada ki vizeSatA kara dI isa ekadIlI ko dekha saMghameM baDA bhArI AnaMda maMgala chA gayA bAda jayadhvanI ke sAtha sabhA visarjana hui tatpazcAt ratnaprabhasUri aura kanakaprabhasUrine apane yogya munivaroM se kahA ki munivarya bhaviSyakAla mahAbhayaMkara AvegA jainadharma ke kaThina niyama saMsAra lubdha jIvoM ko pAlana karanA muzkila hogA vAste pUjya guruvarya svayaMprabhasUrine dIrghoSTa aura divya jJAnadvArA mahAn lAbha jAna ke " mahAjana" saMgha kI sthApanA karI hai unakI khuba vRddhi kara pavitra jainadharmako eka vizvavyApidharma banA denA bhaviSya meM bahuta lAbhakArI hogA isa liye saba sAdhuoM ko kammara kasa ke pairopara khaDe ho jahAM tahAM bhavya jIvoM ko prati bodha de de kara isa mahAjana saMgha meM vRddhi karanA bahuta jarUrI bAta hai ityAdi vArtAlApa Page #464 -------------------------------------------------------------------------- Page #465 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jAti mahodaya oziyAMke sacAyikAdevI (pArzvanAtha) kA mandirameM zrIpArzvanAtha kI prAcIna muurti| Lakshmi Art. Bombay.8 Page #466 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kanakaprabhasUri aura upakezapura. . (91) ke bAda kanakaprabhasUri ko to upakezaTTana kI tarapha vihAra karane ki AjJA dI ApazrI, zrIratnaprabhasUri ki AzA ko siroddhAra kara ziSyasamudAya ke sAtha upakezapaTTana ki tarapha vihAra kiyA rAsta meM va upakezapura ke AsapAsa ke pradeza meM aneka jIvokoM pratibodha dai una mahAjana saMgha meM milAte gaye kei muni upakezapura meM sthita rahakara jJAnakA pracAra baDhA rahe the kuccha araso ke bAda upaladeva rAjA kA banAyA huvA pArzvanAtha mandira bhI taiyAra ho gayA jisakI pratiSThA AcArya kanakaprabhasuri ke kara kamaloM se karavAI gai thI ityAdi aneka zubha kArya Apa ke upadeza se huve aura AcAryazrI ratnaprabhasarijI Apane zramaNa saMgha ke sAtha usI prAnta me va anya prAnto me vihAra kara jainazAsana kI bahuta unnati karI / ratnaprabhasUrine phira apane 14 varSa ke jIvana me hajAro lAkhoM naye jaina banAye bAda kAraNa pA-pAke usa mahAjana saMgha se aneka jAtiye va gautra bana gaye vaha Aja paryanta bhI maujuda hai AcAryazrIne una jAtiyoMpara kitanA upakAra kiyA ki eka komI dharma banAne se unakI vaMzaparamparA bhI jaina dharma pAlana kiyA aura karate raheMge ApazrIne apane karakamaloM se hajAro jaina mUrtiyoMkI pratiSTA aura 21 vAra zrIsiddha * grAja jo pahADIpara devike nAmase mandira hai vaha rAjA upaladevakA banAyA pArzvanAtha kA mandira hai aura mandirake bahAra devikA sthAna thA vaha mirajAneke samaya vahAM jaina vastI kama honese logone devikI mUrti syAt jaina mandira me padharAdI ho to aisA bana bhI saktA hai mandirake pIcche kisI zrAvikAne mahAvIra sthazAlAke liye eka upAzraya bhI banAyA hai eka deharIka pIcche bhitameM grAja bhI pArzvanAthakI mUrti virAjamAna hai ityAdi cinhose bhI pAyA jAtA hai ki yaha mUla mandira pArzvanAthakA thaa| Page #467 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 92) jana jAti mahodaya pra0 tIsarA. giri kA saMgha tathA anya bhI zAsana sevA aura dharma kA udyota kIyA zrApazrIne karIbana 10 lakSa naye jaina banAye the, paTTAvalimeM likhA hai ki devine mahAvideha kSetrameM zrI sImaMdhara svAmise nirNaya kIyA thA ki ratnaprabhasUrikA nAma caurAsI cauvIsI me rahegA eka bhavakara mokSa jAvegA ityAdi....jaina koma AcAryazrI ke upakAra ki pUrNa RNI hai ApazrIke nAma mAtra se duniyoMkA bhalA hotA hai para kheda isa bAtakA hai ki Aja kitaneka kRtaghnI aise bhI osavAla hai ki kumati kadAgrahameM paDake aise mahAn upakArI guruvarya ke nAma taka ko bhUla baiThe hai| una sajjanoM ko cAhiye ki vaha apane parama pUjaniye AcArya ratnaprabhasUri prati apanA kRtajJapanA pradarzita kre| yaha to Apa pahale hI paDha cuke hai ki prAcArya zrI ke pAsa vIradhavala nAmake upAdhyAya acche vidvAna the eka samaya rAjagraha na. garameM kisI yakSane baMDA bhArI upadrava macA rakhA thA jisake jariya jainoM ko hI nahIM para saba nAgarikoM ko bar3A bhArI dukho ho rahAthA jisake liye bahuta upacAra kiyA para upadrava zAnta nahIM huva, isa para zrIsaMghane zrIratnaprabhasUri ki talAsa karavAi to ApakA vihAra marUbhUmikI tarapha ho rahAthA taba rAjagRhakA saMgha AcAryazrIke pAsa A ke vahAMkA saba hAla arjakara udhara padhArane kI vinaMti karI mUrijI svayaM to apanI salekhanA Adi kei kAraNo ko leke nahIM jA sake para Apa apane ziSya vIradhavala upAdhyAyako AjJA dI ki saMghakI Ane hai vAste tuma vahAM jAvo aura saMghakA saMkaTakoM dUra karo tadAnusAra upAdhyAyajI kei muniyoM ke sAtha vihAra kara Page #468 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjagRha meM yakSopadrava kI zAnti. kramazaH rAjagRha pahU~ca ke rAtrime Apane smazAnabhUmi meM dhyAna lagA dIyA, AdhI rAtrike samaya baDA bhayaMkara rUpa dhAraNa karake yakSa pAyA pahale to upAdhyAyajIko bahutase upasargakA DhoMga batalAyA para gurukRpA ke sAtha hI Apa kA tapa teja aura camatkAra aisA prabhAvazAlI thA ki yakSa hAtha joDa khar3A ho gayA tatpazcAt upAdhyAyI ne usako prabodhakArI upadeza diyA phala yaha hUvA kI yakSa upadeza se zAnta ho upAdhyAyajIse arja karI ki isa nagarIke logoMne merI bahuta AzAtanA karI hai upAdhyAyajIne usakoM aura bhI upadezadvArA zAnta karadIyA bAda usane kahA ki meM ApakI AjJA siroddhAra karatA huM parantu zrApa ke sAtha merA bhI kuccha na kuccha nAma rahanA cAhiye! upAdhyAyajIne svIkAra kara liyaa| basa / saba upadrava zAnta ho gayA saMghameM aura nagarame AnaMda maMgala aura jainadharmakI jayadhvani hone lagI aneka bhavya prANiyoMne jainadharma svIkAra kiyA paTTAvAla naM. 5 meM likhA hai ki upAdhyAyajIne usa prAntameM savAlakSa naye jaina banAye the aura bhI aneka upakAra karate huve upAdhyAyajIne kitane hI kAla to usI prAntameM vihAra kara pavitra tIrthokI yAtrA karI bAda vahAMse kramazaH vihAra kara sUrijI mahArAjaki sevAme Aye aura vahAMkA saba hAla kaha sunAyA, sUrijIne una yakSakA nAma rakhaneke liye vIradhavala upAdhyAyako apane pada para prAcAryapada sthApana kara usakA nAma yakSadevasUrirakhadIyA tatpazcAt AcArya ratnaprabhasUrine antima salekhanA karate huve pavitratIrtha siddhAcala para padhAra gaye vahAM eka mAsakA anasana kara samAdhipUrvaka namaskAra mahAmaMtra Page #469 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 94 ) jaina jAti mahodaya pra0 tIsarA. kA dhyAna karate huve nAzamAna zarIra kA tyAgakara Apa vArahaveM svargameM jAke virAjamAna ho gaye jisa samaya AcArya zrI siddhAcalapara anasana kIyA thA usarojase antima taka sekaDoM sAdhu sAdhviyoM aura karIbana 500000 zrAvaka zrAvikA sivAya vidyAdhara aura aneka devI devatA vahAM upasthita the ApazrIkA agnisaMskAra hone ke bAda asthi aura rakSAkoM ( bhasmI ) manuSyoMne pavitra samajha ApazrIkI smRti ke liye sabalogoMne bhakti bhAvase lelIthI Apake saMskAra ke sthAnapara zrI saMghane eka baDA bhArI vizAla sthubhabhI karAyA jisme zrI saMghane lAkho dravya kharaca kiyAthA para kAlake prabhAvase isa samaya vaha sthubha dRSTigocara nahIM hotA hai tathApi ApazrIkI smRti ke cinha vahAMpara jarura milate hai jaise vimalavasIme ApazrI ke caraNa pAdukA Aja bhI mojuda hai isa zrIratnaprabhasUri rupa ratna khode nese usa samaya saMghako mahAn duHkha huvAthA bhaviSyakA AdhAra AcArya yakSadevasUri para rakha pavitra girirAjakI yAtrA kara saba loga vahA~se vidAho AcArya zrIyakSadevasUrike sAtha yAtrA karate huve apane apane nagara gaye aura prAcArya yakSadevasUri apane pUrvajokA banAvA huyA mahAjana saMgha ko upadezarUpI amRtadhArA se poSaNa karate huve aura phira bhI naye jaina banA kara usame vRddhi karane lage,ApazrI cirakAla zAsanakI sevA kare aisI usa jamAnA ke andara janatAkI Antarika bhAvanApara hI yaha adhikAra yahAM choDadIyA jAtA hai OM zAnti / yaha bhagavAn pArzvanAthake chaTTe pATapara prAcAryazrI ratnaprabhasUri ApanA caurAsI varSa kA AyuSya pUrNa kara vIrAt caurAsI varSe nirvANa huve iti chaTApATTa Page #470 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainajAti mahodaya. LP.GMALL aMtima avasthA jAna, taraNa tAraNa siddhakSetrakI taleTImeM asaMkhya muni va zrAvaka zrAvikAdi saMghakI upasthitimeM anazana kara, apane jarjarita dehako choDa prAcArya zrI ratnaprabhasUrIzvarane samAdhipUrvaka mvargako prasthAna kIyA. Page #471 -------------------------------------------------------------------------- Page #472 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArya kI zubha nAmAvaliH bhagavAn pArzvanAthake pATAnupATa. 1 gaNadhara zrI zubhadattAcArya. 2 AcArya haridattasUri. 3 AcArya AryyasamudrasUri. 4 AcArya kezIbhramaNa. 5 AcArya svayaMprabhasUri. 6 AcArya ratnaprabhasUri. ina cha AcAryokA saMkSipta jIvana uparokta prakaraNa meM A gayA hai zeSa AcAryo kA jIvana Ageke prakaraNa meM likhA jAveMge yahAM para to kevala zubha nAmAvalI hI dijAtI hai / 7 zrI ratnaprabhasuri 8 zrI yakSadeva sUriH zrI ka 10 zrI devagupta 11 zrI. siddha 12 zrI ratnaprabha ,, 13 zrI yakSadeva 14 zrI kakka 15 zrI devagupta 16 zrI siddha " 39 , 99 " 11 17 zrI ratnaprabha sUriH 18 zrI yakSadeva 16 kaka "9 , 37 kakka sUriH | 39 38, devagupta "" 20 21 22 23 24 kaka "" 25, devagupta 26, siddha " 99 " paitIsa vA pATTake bAda eka esA kAraNa upasthita huvA thA ki bhaviSya kAlapara vicAra kara zrI saMghakI sammatise AAgeke AcAryo ke liye zrI ratnaprabhasUri aura zrI nAma rakhanA sarvatA manA kara diyA / vaha itihAsa meM likhA jAvegA. "" 19 " ratnaprabha yakSadeva 19 devagupta siddha siddha 40 kaka 99 " 99 dz " " " d 71 d rz dd 93 27 zrIratnaprabha sUriH 28 yakSadeva 26 30 31 "9 32 33 34 35 36 " dz " 99 19 ( 95 ) zd , kapha devagupta siddha 99 ratnaprabha yakSa deva kaka devagupta siddha yakSadevasUri evaM do kAraNa una samaya ke 41 devagupta 42 siddha 39 " " " " === 99 19 Page #473 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 96 ) 43 zrI kakka sUriH 44 devagupta 45 siddha " 46 " 47 22 19 53 54 55 48,, 49 kakka 50 " 51 " 52 19 " dd 99 56 1 57 kakka devagupta siddha " devagupta siddha kakka devagupta siddha kakka devagupta siddha zd "" 19 " 99 " 39 95 9" 31 19 " jaina jAti mahodaya pra0 tIsarA. 58 zrI kakka sUriH 56 devagupta siddha zr 99 50 61 kakka 99 62,, devagupta 63 siddha 64 65 66 67 kaka 68, devagupta 69 siddha " " " 19 22 " dz kakka devagupta siddha " " " " 99 19 " " " 15 " 99 72 zrI siddha sUriH 73 kaka 74 devagupta 75 siddha 76 77 " 1 78 79. 80 81 82 83 84 | 85 99 " 99 dz " 19 99 34 " 99 70 kakka 00 99 99 29.... devagupta 71 pUrvokta paTTAvali vartamAn vIkAnera sAMkhAkI hai inake sivA dvi vandanIka sAMkhA va khajavAnA sAkhAdi ki paTTAvaliyoM meM bhI uparokta nAmAvali AyA karatI hai bhinna bhinna sAkhAoM ke AcA kA eka hI nAma honese inakA samaya va isa nAma ke AcAryo kI karAi huI pratiSThA va grantha nirmANa ke samayakA milAna karanemeM kitaneka loga cakrame paDa jAte hai jo kI jinako ina bhinna bhinna paTA valiyoMkA jJAna nahIM hai isaliye nivedana hai ki samaya milAna pahale ina paTTAvaliyoM kA jJAna karanA jarUrI vAta hai / zam iti jaina jAti mahodaya tIsarA prakaraNa samApta. " kaka devagupta siddha " kakka devagupta siddha kakka devagupta siddha " 99 zz z " dd dz " 99 71 " " " Page #474 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jAti mahodaya phalodhI nagara meM zrIgoMDIpArzvanAtha ke mAndarameM AcArya zrIratnaprabhasUrijI kI bhavyamUrti Lakshmi Art, Bombay, 8. Page #475 -------------------------------------------------------------------------- Page #476 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 0000000000 ......0000000 000000000 0000000...... 0000....000000.8.600000000000000 0000000....060 jaina jaatimhody| 00000000000000000000000000000000000000000.....000000000000600.0000000 [ caturtha prakaraNa ] 0000000........0000 ....00000000000000..........0000.......000....* Page #477 -------------------------------------------------------------------------- Page #478 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI ratnaprabhAkara zAna puSpamAlA puSpa naM. 106. zrI yakSadevaripAdapanebhyo namaH zrI jaina jAti mahodaya. prakaraNa cothA. zrI mosavAla jJAti samaya nirNaya. posavAla jJAti kI utpattike viSaya Aja janatAmeM bhinna bhinna mata phaile hue dIkha paDate hai kitaneka loga kahate hai ki prosa. vAloki utpattiM vikrama saM. 222 meM huI kitanekoMkA mata isa jhAtikI utpatti vikrama pUrva 400 varSa kI hai jaba kitaneka logoMkA anumAna hai ki vikramakI dazavi zatAbdImeM isa jJAtikI sthApanA huii| ityAdi / samayakI bhinnatA honeparabhI osavAla jJAtike pratibodhaka AcArya ratnaprabhasUri aura sthAna oziyoM namarIke viSayameM sabakA ekahI mata hai___atyanta khedake sAtha likhanA paDatA hai ki avvala to isa jAtikA zrRMkhalAbaddha itihAsahI nahIM milatA hai agara jo kuccha thoDA bahuta milatAbhI hai parantu yaha jJAti vizeSa vyApArI lenameM Page #479 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1) jaina jAti mahodaya pra0 cothA. hone ke kAraNa itihAsajJAnameM itanI to picchADI rahI huI hai ki Aja paryanta apanI jJAtikA satya-pramANika itihAsa saMsArake sanmukha rakhanemeM eka kadamabhI nahIM uThAyA isa hAlatameM bhinna bhinna matoM dvArA Aja jamAnA osavAla jJAtiko sAvadhAna kara rahA ho to Azcarya hI kyA hai| eka jamAnA vaha thA ki bhAratIya anyonya jJAtiyoMse osavAja jJAtikI zauryatA, vIryatA, dhairyatA, udAratA aura dezasevA caDha vaDhakethI isa bAtako to Aja saMsAra ekahI avAjase svIkAra kara rahA hai| ataeva isa viSayame yahA~para adhika likhanekI AvazyaktA nahIM hai yahA~parato mujhe kevala osavAla jJAtikI utpatti samayakA hI nirNaya karanA hai| (1) bhATa bhojaka sevaga aura kitaneka vaMsAvali likhanevAle kulaguru loga osavAlokI utpatti vi. saM.222 meM honA batalAte hai isameM itihAsa pramANa to nahIM hai para yaha kahAvata bahuta prAcIna samayase pracalita hai isakA anukaraNa bahutase jainettara logonebhI kiyA aura apane granthoM meM yaha hI likhA hai ki osavAla 'bAye bAvIse' me huve jaise 'jAti bhAskara' jAti anveSaNa, jAti vilAsAdi pustakoMme likhA milatA hai itanAhI nahIM balke kaI rAja tavArikhoMmeMbhI isa jJAtikI utpattikA samaya vi. saM. 222 kA likhA huA hai isI mAphika janasamuhase yahI sunA jAtA hai ki osavAla 'bIyeSAvIse ' meM hue. Page #480 -------------------------------------------------------------------------- ________________ osavAla jJAti samaya nirNaya: (3) (2) dUsarA mata jainAcAryoM aura jainamandhakAroMkA hai usameM osavAla jJAtikI utpattikA samaya vikrama pUrva 400 varSakA likhA milatA hai ataH katipaya ullekha yahAM darja kara dete haiM. (1) zrI upakezagaccha caritra jo vikramakI caudahavI zatAdImeM saMskRta padyabaddha likhA huA hai jisameM ukezavaMsa ( jisakoM hAla osavAla kahate hai ) kI utpatti vIrAn 70 varSa arthAt vikrama pUrva 400 varSakA likhA hai / (2) upakezagaccha prAcInaM paTTAvali jo vikrama saM. 1402 meM likhI huI hai usameM ese pramANa milate haiM ki - . saptatya (70) vatsarANoM caramajinapatermuktajAtasya varSe | paMcamyA zuklapakSe suhaguru divase brahmaNaH sanmuhUrte / ratnAcAryaiH sakalaguNayuktai, sarvasaMghAnujJAtaiH // zrImadvIrasya biMbe bhavazatamathane nirmiteyaM pratiSThAH || 1 || X X upakeze ca koraMTe, tulyaM zrIvIrabimbayoH / pratiSThA nirmittA zaktyA, zrIratnaprabhasUribhiH // 1 // X X isa paTTAvAlakA anukaraNa rupameM aurabhI choTI choTI paTTAvaliyeM likhI huI milatI hai / isa pramANase siddha hotA hai ki vIrAt 70 varSe zrAcArya ratnaprabhasUrine upakezapurame mahAvIra mandirakI pratiSThA karAI thI Page #481 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (4) jaina jAti mahoiya pra0 cothA. aura pratiSThA karAnevAle una prAcAryazrIke sthApana kiye huve ukezavaMzIya zrAvaka the usa samaya koraMTAmeMbhI mahAvIra mandirakI pratiSThA huI thI. (3) jainadharma viSaya praznottara nAmaka pustakameM jainAcArya zrI vijayAnaMdamUrine jaina dharma kI prAcInatA batalAte huve va bhagavAn pArzvanAtha hone pramANa dete huve upakeza gacchAcAryoM se ratnaprabhasUrine vIrAt 70 varSe upakeza nagarI meM osavAla banAyA likhA hai| (4) gacchamata prabandha nAmake granthameM prAcArya buddhisAgarasUri likhate hai ki upakeza gaccha saba gacchomeM prAcIna hai. isa gaccha meM AcArya ratnaprabhasUrine vIrAt 70 varSe ukezA nagarImeM ukeza vaMza ( osavAla ) ki sthApanA kI thI ityAdi- . (5) prAcIna jaina itihAsa meM likhA hai ki prabhava svAmi ke samaya pArzvanAtha saMtAniye ratnaprabhasUrine vIrAt 70 varSe uesa nagara meM uesavaMsa ( osavAla ) kI sthApanA kI. (6) jaina gotra saMgraha nAmake granthameM paM. hirAlAla haMsarAja ne apane itihAsika grantha meM likhA hai ki vIrAt 70 varSe pArzvanAtha ke chaThe pATa prAcArya ratnaprabhasUrine ukeza nagarameM ukezavaMsa kI sthApanA kI. (7) panyAsajI lalItavijayajI mahArAjane Abu mandiroMkA nirmANa nAma kI pustaka meM kocaroM ( osavAla ) kA itihAsa likhate huve likhA hai ki AcArya ratnaprabhasUrine vIrAt 70 varSe uke zapura ma osavAla banAye the usameMkI yaha kocara jJAti bhI eka hai. Page #482 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ausavAla hAta samaya nirNaya. (5) (8) kharatara yati zrIpAlajIne jaina saMpradAya zikSA nAmaka prantha meM mosavAloM kA itihAsa likhate samaya likhA hai kivIrAt 70 varSe prAcArya ratnaprabhasUrine ukeza nagarI meM prosabAla baMsa ke 18 gotroM ki sthApanA kii| (9) kharatarAcArya cidAnaMda svAmine syAdvAdAnubhava ratnAkara nAmaka.mantha meM likhA hai ki vIrAt 70 varSe prAcArya ratnaprabhasUrine prosavAla banAye / (10) jaina matapatAkA nAmaka prantha meM vi. nyA. zAntivijayajIne jaina itihAsa likhate huve likhA hai ki vIrAt 70 varSe prAcArya ratnaprabhasUrine ukesa vaMsa kI sthApanA kI. (11) kharatara yati rAmalAlajIne mahAjana vaMsa muktAvali meM likhA hai ki vIrAn 70 varSe prAcArya ratnaprabhasUrine prosavAna banAye. ___(12) jaina itihAsa (bhAvanagara se pra0) meM likhA hai ki vIrAt 70 varSe AcArya ratnaprabhasUrine osavAla jJAti kI sthApanA kI / (13) zrImAlI vANiyA jJAti bheda nAmaka kitAba meM pro. maNilAla bakorabhAine likhA hai ki vikrama pUrva 400 varSa upasa -ukeza vaMsa ki sthApanA AcArya ratnaprabhasUridvArA hui hai isa paMDitajIne to bahuta pramANoMse yaha siddha kara diyA hai ki ukezapura ki sthApanA hI zrImAla nagara meM huI hai| Page #483 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1) jaina jAti mahodaya pra0 cothA. ..(14) muni zrI ratnavijayajI mahArAja jo oziyoMmeM karIban 1 varSa raha kara vahAMke prAcIna sthAnoM kI zodha khoja kara jainapatra meM lekha dvArA prakAzita karavAyA thA ki vIrAt 70 varSe AcArya ratnaprabhasarine isa nagarameM ukeza vaMsa kI sthApanA aura mahAvIra prabhuke mandira kI pratiSTA kI thI. (15) osavAla mAsika patra tathA anya vartamAna patroMmeM mosavAla jJAti ki utpatti kA samaya vIrAt 70 varSa arthAt vikrama pUrva 400 varSakA hI prakAzita hUvA hai ityAdi. isI mAphika. aura bhI aneka pramANa mila sakate hai / jina jina jainAcAryoMne osavAla jJAti kI utpatti viSaya meM jo jo ullekha kiye hai una una granthomeM yahI likhA milatA hai ki vIrAt 70 varSe AcArya ratnaprabhasUrine ukezapura meM upakeza (bosa vAla) vaMsa kI sthApanA kI inake sivAya paTTAvaliyoM aura vaMsAvaliyoM meM to seMkaDo pramANa aura prAcIna kavita vagairaha milate haiM vaha usI samayakA hai ki jisako hama upara likha Aye hai / (3) tIsarA mata-Aja kitaneka logoM kA mata hai ki osavAla jJAti kI utpatti vikrama kI dazavIM zatAbdImeM huI jisake viSaya meM nimnalikhita dalIle peza karate hai. (ka) munoyata naiNasI kI khyAta meM bhAbuke pa~vAroM kI sAvali ke andara likhA hai ki upaladeva pa~vAra ne oziyoM vasAI aura upaladeva pa~vArakA samaya vikrama kI dazavIM sadIkA hai Page #484 -------------------------------------------------------------------------- ________________ osavAla jJAti samaya nirNaya isapara kitaneka logoMne yaha anumAna kara liyA ki zroziyoM nagarI hI dazavIM sadI meM vasI hai to osavAloM kI utpatti prAcIna nahIM hai para isa samayake bAda honI cAhiye / (ca) vikrama kI dazavIM zatAbdI pahile osavAla jJAti kA zilAlekha nahIM milaneke kAraNa bhI logoMne anumAna kara liyA ki osavAla jJAti vikrama kI dazavI zatAbdI ke bAda banI hogI: (Ta) oziyoM ke mahAvIra mandira meM prazasti zilAlekha khudA huvA hai usa kA samaya vikrama saM. 2013 kA hai isase yaha hI anumAna hotA hai ki isa samaya ke AsapAsa meM osavAla jJA banI hogI / . upara likhI tinoM mAnyatA arthAt vi. saM. 222 vIrAt . 70 varSa - aura vikrama kI dazavI zatAbdI ina tInoM mAnyatA ke andara konasI mAnyatA adhika vizvasanIya aura pramANika hai isa para hama hamAre abhiprAya yahAMpara pragaTa karanA cAhate haiM / (1) bhATa bhojaka sevaka aura kulaguruoM kI mAnyatA vi. saM. 222 ki hai para isameM koi itihAsika pramANa nahIM hai tathApi ina logoM kI kavitAse kuccha anumAna kiyA jA saktA hai jaise 66 AbhA nagarIthI zravyo, jago jagameM bhAga / sAcala parico jaba dIyo, taba sisa caDAI zraNa | 1| juga jimADayo jugatasu, dIno dAna pramANa | dezala suta jaga dIpatoM, jyArI duniyoM mAne ANa | 2 | chUpa dharI cita bhUpa, sainA le Agala cAle / aDaba Page #485 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 8 ) jaina jAti mahodaya pra0 cothA. pati apAra, khaDabapati milyA mAle / derAsara bahu sAtha, kharaca sAmo kuraNa bhAle / ghana garaje varase nahIM, jago juga varase kAle / 3 / yati sati sAthe ghaNA, rAjA rANabaDa bhUpa / bole bhATa virudAvali, cAraNa kavitA cUpa / milyA sevaga sAmaTA, pure saMkha anUpa | juga jasa lIno dAna hai, vo jago saMghapati rUpa | 4 | dAna dIyo lakha gAya, lakha vali turI tejAlA, sono sau maNa sAta sahasa motIyoMrI mAlA | rUpAro nahIM pAra sahasa karahAkara mAlA, bIye bAMbIsa bhala ugiyoM zrasavaMsa vaDa bhUpAlA + x agara yaha kavitA satya ho to isase yaha siddha hotA hai ki vi. saM. 222 pahili osavAla AbhAnagarI taka pasara gaye the arthAt sacAyakA devikA paricaya pAkara jago zrosavAla saMgha sahita oziyA meM baDe hI ADaMbarase AyA ho, mahAvIra yAtrA aura devikA darzana kara sebaga bhATa cAraNa aura brAhmaNa vagairahako vaDA bhArI dAna diyA ho vaha danta kathA paramparAse calI AI ho vAda ye kisI arvAcIna kavine kavitAke rUpame saMkalita kara li ho to vaha bana bhI sakatA hai kAraNa ki vIrAt 70 varSa aura vi. saM. 222 vIcameM 622 varSa jitanA samaya hotA hai itaneme osavAla jJAti AbhAnagarI taka pahu~ca gaI ho to Azcarya hI kyA hai para isameM itihAsika pramANa na honeke kAraNa isapara hama itanA joradAra vizvAsa nahIM dilA sakate hai. (2) dUsarA mata - jo jainAcAryoM aura jaina granthoMkA hai isa Page #486 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI osavAla jJAti samaya nirNaya. (9) viSayameM Aja taka koI bhI inase khilApha pramANa nahIM milatA hai aura jabataka khilAphame koibhI pramANa na mile vahA~ taka isapara pUrNa vizvAsa rakhanA kisI prakArase anucita nahIM samajhA jAvegA isase upara likhI dantakathA bhI vizvasanIya mAnI jA saktI hai / (3) tIsarA mata jo vikramakI dazavI sadImeM osavAla jhAtikI utpatikA anumAna karate hai yaha kevala bhramaNA mAtra hI hai kAraNa una logoMne kevala osavAla aura oziyoM nagarI isa nAma para ArUDha ho yaha anumAna kiyA hai agara osavAla zabdake liye hI mAnA jAve to vaha satya bhI ho sakte hai kAraNa ukta donoM nAmoM kI utpatti vikrama kI igyAravI zatAbdI meMhI hui hai parantu isase yaha nahIM samajhA jAve ki proziyoM nagarI va osavAla jJAtikI mUla utpatti usa samaya huIthI isa viSayameM hamakoM dIrgha iSTise vicAra karanA hogA ki zroziyoM nagarI aura osavAla jJAtikA nAma zarUse yaha hI thA vaha kisI mUla nAmakA apabhraMza huvA hai| prAcIna grantha va zilAlekhoM dvArA yaha pattA milatA hai ki Aja jisa nagarIko hama oziyoM ke nAmase pukArate hai usa nagarIkA nAma pUrva jamAnemeM uesapura-ukezapura-bhora saMskRta sAhityameM upakezapura milatA hai / dekhiye proziyA mahAvIra mandirakA zilAlekha jo zrImAn bAbu puraNacaMdajIne " jaina lekha saMgraha prathama khaNDa " meM chapAyA hai jisa ke pRSTa 192 lekhAMka 788 meM. ++ xx" sametametatprathitaM pRthivyamupakeza nAmAkhi puraM"++ Page #487 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (10) zrI jaina jAti mahodaya pra8 cothA. isa lekha kA samaya vikrama saM. 1013 kA hai| isa lekhase yaha siddha hotA hai ki vikramakI igyAravI sadI taka to isa nagarako upakezapura kahate the / isa viSayameM aura bhI bahuta pramANa milate hai| bAda uesa-ukeza-upakeza-kA apabhraMza-oziyoM huvA arthAt uesa kA osa honA svabhAvika hai esA honA kevala isa nagarake liye hI nahIM para anyabhI bahutase sthAnoM ke nAma apabhraMza huve dIkha paDate hai jaise: jAbalIpurakA jAlaura-satyapurakA sAcora-vairATapurakA bIlADA-ahipurakA nAgora-nAradapurIkA nAdola-zAkambharIkA sAMbhara-haMsAvalikA harasora ityAdi seMkaDo nagaroMkA nAma apabhraMza huvA isI mAphIka uesakA apabhraMza oziyoM huvA / jabase nagarakA nAma phIra gayA taba vahAMke rahanevAle janasamuha ke vaMsa-jJAti kA nAma phIra jAnA svabhAvika bAta hai / uesa kA nAma oziyoM huvA taba uesa vaMsakA nAma osavaMsa huvaa| Aja jo osavAloM meM ekeka kAraNa pAke bhinna bhinna gautra va jAtiyAM bana gaI hai| jina gautra va jAtiyoMke dAnavIroMne hajAroM mandira aura mUrtiyoM banAithI jinake zilAlekha AjabhI maujuda hai una gautra va jAtiyoMki Adime uesaukeza-upakeza vaMsa likhe huve milate hai isakA kAraNa yaha hai ki mUlato uesa-ukeza vaMsa hI thA bAda kAraNa pAke jAtiyoMke nAma paDa gaye hai yahA~ para samaya nirNayake pahale hama yaha siddha kara batalAnA cAhate ki uesa-ukeza-upakeza vaMzakA hi apabhraMza prosavAla nAma huvA hai yaha nizcaya honepara samaya nirNaya karanemeM bahuta sugamatA ho jAvegI yadyapi uesa vaMzake hajAroM zilAlekha mudrita ho Page #488 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * osavAla jAti samaya nirNaya. ' ( 11) cuke hai tathApi hameM yahAMpara khAsa Aja jina jina jAtiyoM ke pracalita nAma osa vaMsa ke sAtha batalAye jAte hai una una jAtiyoM ke zilAlekhoM kA vaha bhAga yahAM de denA ThIka hogA ki una jAtiyoMkA mUla vaMsa osavAla nahIM para ueza-ukeza-upakeza hai unako hI Aja osavAla kahate hai / yadyapi unake lekhAMka aura jAti vaMsake sAtha una zilAlekhoM ke saMvat bhI likhanA thA. para hameM yahAMpara samaya nirNaya ke pahile vaMsa nirNaya karanA hai isa hAlata meM una zilAlekhoM ke saMvana likhanA anupayogI samajha multavI rakhA gayA hai isapara bhI dekhanevAle mudrita pustakoM se dekha sakne hai / prAcIna jaina zilAlekha saMgraha bhAga dUsarA. ___ saMgrahakartA--muni jinavijayajI. lekhAMka. vaMsa aura gotra-jAtiyoM lekhAMka vaMsa aura gautra-jAtiyoM 384 upakezavaMse gaNadharagotre 259 upakezavaMse daraDAgotre 385 upakeza jJAti kAkareca gotre 260 upakezavase prAmecAgotre 399 upakezavaMse kahAGagotre 389 u0 gugalecA gotre 415 upakeza jJAti gadaiyAgotre 388 u0 buMdaliyAgotre 368 upakezajJAti zrI zrImAlacaM- 391 u0 bhogara gotre DAliyA gotre 366 u0 rAyabhaMDArI gotre 413 upakeza jJAti loDhAgotre 265 ukezavaMsiya vRddhasajjaniyA Page #489 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 12 ) zrI jaina jAti mahodaya pra0 cothA. jaina lekha saMgraha khaNDa pahalA-dUsarA. saMgrahakartA-zrImAn bAbUpurakhacaMdrajI nAhAra. lekhAMka. vaMsa aura gotra-jAtiyoM. lekhAMka vaMsa aura gautra jAtiyoM. 4. upakezavaMse jANecA gotre 497) upakezajJAti AdityanAgotre 5. upakezavaMse nAhAragotre coravaDiyA sAkhAyAM 6 upakezajJAti bhAdaDAgotre 509 upakezajJAti copaDAgotre 2 upakezavaMse luNiyAgotre / 596 upakezajJAti bhaMDArIgotre upakezavaMse bAraDAgotre 568 DhaDhiyAgrAme zrI uesavaMse 26 upakezavaMse seThiyAgotre 610 ukezavaMse kurkaTagotre 41' upakezavaMse saMkhavAlagotre / 619 upakezajJAti prAvecagotre 47 upakezavaMse DhokA gotre 659 upakezavaMse miThaDiyAgotre 50 upakaMzajJAtauAdityanAgagotre 664 zrI-zrIvaMse zrIdevA +++ 51) upakezanAtau baMbagotre isa jJAti kA zilAlekha 74 u0 balahAgotregaMkAsAkhAyAM . pArzvanAtha kI pratimA para vIrAt 84 varSa kA hAla 75 ukezavaMse gAndhIgotre ki zodhakhoja meM milA hai 13. ukezavaMse gokharU gotre vaha mUrti kalakatA ke ajAyaba gharameM saMrakSita hai ( zvenAbara jaina meM ) 96 upakezavaMse kAMkariyAgotre 1012 u0 jJAti vidyAdharagotre Page #490 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhosavAla jhAti samaya nirNaya. (11) 108 upakezavase bhoregotre 1025 ue jhA0 koThArIgotre 126 ukezavaMse baraDAgotre1063 u0 jJA0 gudecA gotre 130 upakezajJAto vRddhasajaniyA |1107 upakezajJAti DAMgarecA gotre upakezagacche tAtehaDagotre 1210 u0 sisodiyA gotro 473 upakezavase nAhaTAgotre . 1255 upakezajJAti sAdhusAkhAyAM 480 ukezavase jAMgaDA gotre 1256 upakeza jhAto zreSTigotre .488 ukezavaMse zreSThigotre 1276 u. nA. zreSTigotre vaidyasAkhAyAM 1278 ukeza jJA0 gahalADA gotre 1384 u0vase bhUrigotre (bhaTevarA) 1280 upakezajJAtau dUgaDagotre 1353 upakezajJAtau boDiyAgotre 1285 uesavaMse caMDAliyAgotre 1386 u0 jJA0 phulapagara gotre 1287 upakezavaMse kaTAriyAgotre 1386 upakeza jJAti-bApaNAgotre 1262 upakezajJAtiyaprAryAgoveluNA 14 13 ukezavaMse bhaNasAlI gotre uta sAkhAyAM 1439 / uesavaMse sucintI gotre 1303 ukezavaMse sugaNAgotre 1494 upakeza sucaMti 1334 upakezavaMse mAlUgotre .1531 u.jJAtau balahAgotra rAMkAsA0 1335 upakezavaMse dosIgotre 1621 upakezajJAtau sonI gone ityAdi seMkaDoM nahIM para hajAroM zilAlekha mila sakate hai para yahAM parato yaha namUnA mAtra haiN| ina zilAlekhoM se yaha siddha hotA hai ki jisa jJAti ko Aja Page #491 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (14) zrI jaina jAti mahodaya pra. cothA. osavAla jJAti ke nAma se pukArI jAti hai usakA mUla nAma bhosavAla nahIM para uesa-ukeza-upakezavaMsa thA IsakA kAraNa pUrva batalA diyA hai ki uesa-ukeza aura upake zapura meM isa vaMsa ki sthApanA huI bAda deza videza meM jAne se nagara ke nAma para se jJAti kA nAma prasiddhi meM AyA-jaise anya jAtiyoM kA nAma bhI nagara ke nAma para se paDA vaha jJAtiyoM Aja bhI nagara ke nAma se pahicAnI jAti hai jaisemahezvara nagarI se mahesarI-khaMDavA se khaMDelavAla-meDatA se meDatavAla maMDora se maMDAvaga-koraMTa se koraMTIyA-pAlI se pallivAla-AgrA se agaravAla jAlaura se jAlaurI-nAgora se nAgorI-sAcora se sAcorA-cittoDa se citoDA-pATaNa se paTaNi ityAdi grAmoM para se jJAtiyoM kA nAma par3a jAtA hai isI mAphika uesa-ukeza upakezapura se jJAti kA nAma bhI uesa ukeza upakeza jJAti par3A hai isase yaha siddha hotA hai ki Aja jisako ozIyoM nagarI kahate hai usakA mula nAma zroziyoM nahIM para uesapura thA. aura Aja jisako prosavAla kahate hai usakA mula nAma uesa ukeza aura ukezavaMsa hI thA. jaise upakezapura se upakezavaMsa kA ghanISTa saMbandha hai vaise hI upakezavaMsa va upakezapura ke sAtha upakeza gacchakA bhI saMbandha hai kAraNa AcArya ratnaprabhasUri upakezapurameM rAjaputAdi ko pratibodha de mahAjana vaMsa kI sthApanA kI una saMgha kA nAma upakezavaMza huvA taba se prAcArya zrI kA gaccha upakeza gaccha ke nAma se prasiddhi meM pAyA bAda meM bhI bahuta se gaccha prAmoM ke nAma parase utpanna hue the jaise nAgapurase nAgapuriyA gaccha-nANAse nANAvAla gaccha-koraMTa se koraMTa gaccha-saMkha Page #492 -------------------------------------------------------------------------- ________________ osavAla jJAti samaya nirNaya. (15) sarAse saMkhezarA gaccha-vallabhI se vallabhi gaccha-sAMDerAva se sAMDerA gaccha - jIrAvalA se jIrAvalA gaccha ityAdi ina se yaha siddha hotA hai ki upakezaga cha ki utpati upakezapura se huI - pahilA upakezapura bAda upakezavaMsa phira upakezagaccha inake sthApaka AcArya ratnaprabhasUra zrI pArzvanAtha bhagavAn ke chaTTe pATa vIrAt 70 varSa arthAt vikrama pUrva 400 varSo pahile hue 1 ina uparokta pramANoM se hamane yaha siddha kara batalAyA hai ki oziyoM bhara osavAla mUla nagara va jJAti ke nAma nahIM kintu upakezapura bhora upakeza vaMsa kA apabhraMza nAma hai isa zravAcana nAma parase isa jJAti ki utpatti samaya vikrama kI dazavIM zatAbdI batalAI jAti hai vaha bilkUla bhrama va kalpanA mAtra hai / Aja kala ke itihAsakAra kisa kAraNa se bhramameM paDa gaye unakI tInoM kalpanAoM kA uttara bhI yahAM likha denA anucita na hogA (1) munoyata naiNasI kI khyAta ke viSaya meM munauta naiNasI vikrama ki sattaravI sadI meM huve vaha pugaMNI vAtoM ke acche rasika the aura cAraNa bhATa bhojakoM se pUcha pUchakara saMgraha kiyA karate the yadyapi naiNasI kI khyAtaM kI kitanIka bAteM baDI upayogI hai tathApi usako sarvAza satya mAnane ko aitihAsika loga tayyAra nahIM hai. "dekho, kAzI nAgarI pracAriSI sabhA se prakAzita huA naiNasI kI khyAta kA pahalA bhAga" jisameM prakAzaka koM bahuta sthAnapara viruddha pakSa se TIpaNiaiM likhanI paDI hai / daraasala bhosavAla jJAtike viSaya bhAToM ko aura naiNasI koM bhramotpanna Page #493 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (16) zrI jaina jAti mahodaya pra0 cothA. hone kA yaha kAraNa huvA ho ki vikrama kI satAvI sadI meM yaha vAMta pracalIta thI ki bhoziyoM upaladeva pa~vAgne vasAI bAda naiNasIne prAvu ke pa~vAro kI vaMsAvali likhate samaya upaladeva pa~vAra kA nAma AyA ho aura pahilI pracalIta kathA ke sAtha jo upaladeva. pavAra kA nAma suna rakhA thA vasa naiNasIne likha diyA ki bhAbu ke upaladeva pa~vAra ne hI zroziyA vasAI aura Abu ke upaladeva kA samaya vikrama kI dazavI zatAbdI kA honese logoMne anumAna kara liyA ki osavAla jJAti isake bAda banI hai para yaha vicAra nahIM kiyA ki Abu ke upaladeva ki vaMsAvali Abu se hI saMbandha rakhatI hai na ki moziyoM se / usa samaya zrozIyoMmeM paDihAroM kA gaja thA itanA hI nahIM para bhAbu ke upaladeva pa~vAra ke pUrva seMkaDo varSa proziyoM me paDihAroM kA rAja rahA thA. jisameM vatsarAja paDihAra kA zilAlekha aAja bhI bhoziyoM ke mandira meM maujuda hai jiskA samaya i0 sa0 AThavI sadI kA hai aura digambara jinasenAcAryakRta harivaMsa purANa meM bhI vatsarAja paDihAra kA vaha hI samaya likhA hai jaba AThavI sadI se terahavI sadI taka upakeza (ozIyoM) me pratihAroM kA rAja honA zilA lekha siddha kara rahe hai to phira kaise mAnA jAve ki vikrama kI dazavI sadI me Abu ke upaladevane proziyoM vasAI aura bhAbu ke upaladeva pavAra kI vaMsAvali tarapha dRSTipAta kiyA jAya to yaha nahIM pAyA jAtA hai ki unane jaina dharma svIkAra kiyA thaa| dara asala bhinnamAla ke rAjA bhimasena ke putra utpaladevane uesapura nagara vikrama pUrva 400 varSa pahiLe vasAyA thA usa upaladeva ke badale bhAbu ke upaladeva mAnane kI Page #494 -------------------------------------------------------------------------- ________________ osavAla zAnti samaya nirNaya. . (17) bhUla ho gaI hai vAste isa viSaya meM naiyAsI kI khyAtapara vikAsa rakhanA sivAya andha paramparA ke aura kucha bhI satyatA nahIM hai| ... (2) dUsarI dalIla yaha hai ki vikrama kI dasavI sadI pahile osavAla jAti kA koI bhI zilAlekha nahIM milatA hai ityAdi.. avvala to vikrama ki dazavI sadIke pahile 'mosavAla' esA zabda ki utpatti bhI nahIM thI vaha hama upara likha pAye hai jisa zabda kA prAdurbhAva bhI nahIM usake zilAlekha DhUMDhanAhI vyartha hai kAraNa osavAla yaha uesa vaMsa kA apabhraMza vikrama kI igyAravI sadI ke AsapAsa huA hai bAda ke seMkaDo hajAroM silAlekha mila sarta haiM isa samaya ke pahile upakeza vaMsa acchI unnati para thA jisake pramANa hama Age calakara dege| . . / ___kisI sthAna va jJAti va vyakti ke silAlekha na milane se vaha arvArcIna nahIM kahalA sakti hai jaise jaina zAstrakAroMne rAjA saMprati jo vikrama ke pUrva tIsarI sadI meM huve mAnate hai jisane jaina dharma kI baDI bhArI unnati kI 125000 naye mandira banAye 60000 pugaNe mandiroM ke jIrNoddhAra karAye ityAdi mahApratApi rAjA huvA thA rA. bA. paM. gaurizaMkarajI mojhAne apane rAjaputAnA kA itihAsa ke prathama khaNDa meM likhA hai ki rAjA kuNAla ke dazartha aura samprati do putra the jisameM saMpratine jaina dharma ko bahuta sarakIdI ityAdi Aja una saMprati rAjA kA koI bhI zilAlekha dRSTigocara nahIM hotA hai ese hI hamAre pavitra tIrthAthirAja zrI siddhAcalajI bahuta prAcIna sthAna honepara bhI Page #495 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 18 ) zrI jaina jAti mahodaya pra0 cothA. Aja vikrama kI pandarakhI sadI se prAcIna koI zilAlekha nahIM milatA hai para zrAja unako arvAcIna mAnane kA sAhasa kisI ne bhI nahIM kiyA hai isakA kAraNa yaha hai ki jaise zrAja prAcInatA kA rakSaNa kiyA jAtA hai vaisA pUrva jamAnA me nahIM thA itanAhI nahIM balphe purodhA nandiroM kA smAraka kArya punaH punaH karAyA jAtA thA usa samaya prAcInatA kI bilakUla garaja na rakhate the / eka jamAnA esA bhI gujara gayA thA ki musalamAnoM ke rAjatva kAla meM bahuta se mandira mUrtiyoM toDa phoDa dI gaI thI / usameM bhI prAcInatA ke cinha zilAlekha va zIlpakalA naSTa ho gai thI / jo kuccha rahI thI vaha smAraka kArya karAne me lupta ho gii| isa hAlata meM prAcIna zilAlekhAdi cinha na milane para usa sthAna va jJAtiyoM ko arvAcIna nahIM kaha sakate hai / kuccha samaya ke liye mAna liyA jAya ki prosavAla jJAti ke prAcIna zilAlekha na milanepara usa jJAti ko hama arvAcIna mAnale para yaha to nizcaya mAnanA paDegA ki vikrama ki dazavI sadI pahile jaina zvetAmbara hajAro prAcArya aura lAkhoM kroDo manuSya jaina dharma pAlate the hajAroM lAkhoM jaina mandira the. jainAcArya aura jaina mandira vizAla saMkhyA me the tava unake upAsaka vizAla kSetrameM honA svAbhAbika bAta hai para Aja hama zilAlekhoM para hI zrAdhAra rakhe to kisI bhI jainadharma pAlanevAlI jJAtiyoMkA zilAlekha nahI milatA hai isapara yaha to nahIM kahA jA sakatA hai ki jisa samaya ke zilAlekha nahIM mile usa samaya jaina dharma pAlanevAlI koI bhI jJAti nahIM thI yA kisIne jaina Page #496 -------------------------------------------------------------------------- ________________ osavAla jJAti samaya nirNaya. (38) mandira mUrtiyoM nahIM banAi thI / jaise jaina jJAtiyoMke prAcIna zilAlekhoM ke prabhAva hai vaisehI jainetara jJAtiyoMkI dazA hai, tAtparya yaha hai ki kisI jJAtiyoMkA prAcIna-acinakA AdhAra kevala zIlAlekhapara hI nahI hotA hai para dUsarebhI aneka sAdhana huA karate hai ki jisake jariye nirNaya ho sake / (3) oziyoM mandirake zilAlekha ke viSayameM avvalato vaha zilAlekha khAsa mahAvIra mandira banAne kA nahIM hai para kisI jinadAsAdi zrAvakane mahAvIra mandirameM raMgamaNDapa banAyA jisa viSaya kA zilAlekha haiM / raMgamaMDapase mandira bahuta prAcIna hai aura mandirameM jo mahAvIra prabhu ki mUrtti virAjamAna hai vaha vahI prAcIna mUrti hai ki jo devIne gAya ke duddha aura veluretise banAi aura prAcArya ratnaprabhasUrine vIrAt 70 varSe unakI pratiSTA karI thI dUsarA usa 'lekhameM savAla banAne kA koI jikra taka bhI nahIM hai agara usa samaya AsapAsa meM savAla banAye hote to jaise paDihAra rAjAoMki baMsAvali ora unake guNa prazaMsA likhI hai usI mAphika zrosavAla banAnevAle zrAcAryo ki bhI kIrtti vagairaha avazya hotI para esA nahIM valke pratiSThita zrAcAryakA nAmataka bhI nahIM hai usa zilAlekhase toM ulaTA yaha siddha hotA hai ki usa samaya arthAt vi. sa. 1013 meM usa nagarakA nAma oziyoM nahIM para upazapura thA aura upaladeva pa~vArakA rAja nahIM para seMkaDo varSoM se paDihAroMkA rAja thA. Age hama oziyoMkA mandira bhora zilAlekhakI tarapha hamAre pAThakoMke cittako prAkarSita karate hai - paTTAvaliyoM vaMsAvaliyoMse yA purANe cinhase jJAta hotA hai ki yaha upakezapura itanA Page #497 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (10) zrI jaina jAti mahodaya pra0 cothA. vizAla thA ki hAla moziyoMse 6 kosa tIvarI yAma hai vaha upakezapurakA telivADA thA 3 kosa khetAra-khatrIpurA 3 kosa paMDitajIkI DhANI paMDita purA thA 10 kosa ghaTiyAlA isa nagarakA daravAjA thA vahAM khodakAma karate samaya kuccha purANe cinha prAjabhI dRSTigata hote hai| eka paDihAroM ke rAjakA prAcIna zilAlekha bhI milA haiM usa vizAla nagarameM 360 jaina mandira the jaise caMdrAvatI-kuMbhArIyAdi prAcIna sthAnoMme seMkaDo mandira the vaise upakezapurameM bhI seMkaDo mandira honA koi atizaya yukti nahIM kahI jAti haiN| isa samaya zroziyoMmeM eka mahAvIra mandirake sivAya 8-10 mandiroMke khaMDahara mila sakte hai pUjya munizrI ratnavijayajI mahArAjane vahAM zodha khoLa karanepara eka tuTAsA mandirame mastaka rahita mUrti jisake candrakA cinha thA aura eka tuTAsA zilAlekha jisameM vi. saM. 602 mAgha zu. 3 ukezavaMsa Aditya nAgagotra ityAdi ina pramANoM se yaha siddha hotA hai ki vi0 saM0 602 se sekaDo varSa pahile upakezapurameM sekaDo jainamandira the hajAroM lAkhoM upakezavaMzIya (osavAla ) unha mandiroM ki sevA pUjA karanevAle mojuda the isa vAste zroziyAM ke raMgamaNDapa banAnekA zilAlekha parase zrosavAloM kI utpatti vikramakI dazamI zatAdhdImeM batAnevAle vaDA bhArI dhokhA khA rahe hai arthAt una ajJa logoMkI vaha kalpanA bilkula mithyA hai| Adhunika tInoMdalIloMkA nigakagNake pazcAt hamako kuccha vizvasaniya itihAsika pramANa ese de denA ThIka hogA ki jainAcArya jainaprantha jainapaTTAvaliyoM ora vaMsAvaliyoMmeM likhA huvA upakeza vaMzo Page #498 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bosamAta zAti sababa mirSaya. . (5) tpattikA samya vikrama pUrva 400 varSa para janama mAvika vikAsa svaM sake aura upakeza vaMzako prAcIna mAnemeM zraddhAsaMphA bane / (1) vikramako bArahavI zatAbdI aura inake piccheke seMkaDo hajAroM zilAlekha upakeza jJAtike milate hai vAste usa samayake pramANa yahA~ dene kI bhAvazyaktA nahIM hai Isake pUrvakAlina pramANoMkI khAsa jarUrata hai vaha hI yahApara diye jAte hai___(2) samarAjhca kathAke sArameM likhA hai ki uesa nagaske loka brAhmaNoMke karase mukta hai arthAt upakeza jJAtike guru brAhmaNa nahIM hai yaha bAta vikrama pUrva 400 varSakI hai aura kathA vikramakI chaThI sadImeM likhI gaI hai usa samayase pUrva bhI yaha mAnyatA thI. isa lekhase upakeza jJAtikI prAcInatA siddha hotI hai / yathA tasmAt ukeza jJAtinAM guravo brAhmaNA nahi / uesanagaraM sarva kara rINa samRddhimat // sarvathA sarva nirmuktamuesA nagaraM param / tatprabhRti sajAtamiti lokapravINam // 36 // (3) prAcArya bappabhaTTIsUri jaina saMsArameM bahuta prakhyAta hai jinhoMne gvAliyarakA rAjA prAmako pratibodha de jaina banAyA usake eka gaNi vyavahAriyAkI putrI thIM usaki santAnako prosasa (upakesavaMsa) meM sAmila kara dI unakA gautra rAjakoSTAgara huvA jisa jJAtimeM siddhAcalakA antimoddhAra kartA kAmAzAha huSA jiskA zilAlekha zatrujaya tIrthapara prAdIzvarake mandirameM hai vaha lekha prAcIna Page #499 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 22) zrI jaina jAti mahodaya pra0 cothA. jaina zilAlekha saMgraha bhAga dUsareke pRSTa 2 lekhAMka 1 meM mudrita haiM vaha baDI prazasti hai jisase udhdhRta do zloka yahAM de diye jAte haix itazca gopAla girau gariSTaH zrI bappabhaTTI pratibodhitazca, zrI AmarAjo'jani tasyapatnI kAcitva bhUva vyavahArI putrii||8 tatkukSijAtAHkila rAjakoSTAgArAta gotre skRtaikpaatre| zrI zrosabase vizAde vizAle tasyAnvaye'bhipuruSAH prasiddhAH // 9 // __ bappabhATTIsUri aura pAmarAjA kA samaya vi0 nauvI sadI kA prAraMbha mAnA jAtA hai usa samaya ukeza vaMziya (osavaMsa) vizAdavizAla saMkhyA meM aura vizAla kSetra meM phale huve the ki AmarAjA kI santAna ko jaina banA isa vizAla vaMsa meM milA, diye eka nagara se paidA huI jJAti vizAla kSetra meM phala jAne ko kamase kama kai zatAbdiyoM taka kA samaya avazya honA cAhiye astu / isa pramANa se vikrama kI tIjI cothI sadi kA anumAna to sahaja hI meM ho sakatA hai-rAjakoThArI vizAla saMkhyA meM Aja mI apane ko bhAmarAjA ki saMtAna ke nAma se pukArate hai| (4) vikrama saM. 802 pATaNa (aNahilavADA ) kI sthApanA ke samaya candrAvatI ora bhinnamAla se upakeza jJAti ke bahuta se logoM ko AmantraNapUrvaka pATaNa meM vasane ke liye le gaye the una kI santAna Aja bhI vahA~ nivAsa karatI hai jinhoM ke banAye mandira mUrtiyoM Aja mojuda hai dekhoM una kI vaMsAvaliyoM ( khurzInAmA ). Page #500 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mosavAla jhAti samaya nirNaya. (23) (5) oziyoM mandira kI prazasti zilAlekha meM upakezapura ke paDihArarAjAbhoM meM vatsarAja kI bahuta tArIpha likhi hai jisakA samaya i. sa. 783-84 kA likhA hai isase yaha siddha hotA hai ki isa samaya upakezapura vaDI bhArI unnati para thA jisa se Abuke upaladeva pa~vArane oziyoM vasAI kA bhrama dUra ho jAtA hai. (6) paMDita hIrAlAla haMsarAjane apane itihAsika grantha "jaina gautra saMgraha" nAmaka pustaka meM likhA hai ki bhinnamAla kA rAjA bhAMNane upakezapura ke ratnAzAhA kI putrI ke sAtha lagna kiyA thA isase yaha siddha huvA ki bhAMNa rAjA kA samaya vi. sa. 795 kA hai usa samaya upakeza vaMsa khuba vistAra pA cukA thA aura acchI unnati bhI karalI thI (7) paM. hIrAlAla haMsarAja apane itihAsika pranya jaina gautra saMgraha meM bhinnamAla ke rAjA bhAMNa ke saMgha samaya vAsakSepa kI takarAra honese vi. sa. 795 meM bahuta gaccho ke prAcArya ekatra ho maryAdAbAdI kI bhaviSyameM jisake pratibodhita zrAvaka ho vaha hI vAsakSepadeve, isme upakeza gacchAcArya siddhasUri bhI sAmila the-isase yaha siddha hotA hai ki isa samaya pahile upakezagaccha ke AcArya apanI acchI unnati karalI thI taba unase pUrva banI huI upakeza jJAti vizAla ho usameM zaMkA hI kyA hai. . (8) oziyoM kA dhvaMsa mandira meM vi. sa. 602 kA truTA huvA zilAlekha milA usme adityanAga gautravAlo ne vaha Page #501 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (24) zrI jaina jAti mahodaya pra0 cothA. candraprabhu kI mUrti banAI thI isase bhI yaha hI siddha hotA hai ki usa samaya upakeza zAti acchI unnati para thI (9) AcArya haribhadrasUri Adi ATha prAcArya sAmila mila ke ' mahAnizitha ' sUtra kA, uddhAra kiyA jisameM upakeza gacchAcArya devaguptasUri bhI sAmila the isakA samaya vikrama kI chaTTI zatAbdI kA hai isa samaya pahilA upakezagaccha mojuda thA to upakeza jJAti to usa ke pahile hI apani acchI unnati kara cukI yaha niHzaMka hai ( dekho mahAnizitha dU0 a0 anta meM ). (10) AcAryazrI vijayAnaMdasUrine apane jaina dharma viSaya praznottara nAmaka grantha meM likhA hai ki devarUddhigaNi kSamAsamaNajIne upakezagacchAcArya devaguptasUri ke pAsa eka pUrva sArtha aura AdhA pUrva mUla evaM doDha pUrva kA abhyAsa kiyA thA isakA samaya vikrama kI chaThI sadI ke pUrvArddha hai yaha hI vAta upakeza gaccha cAritra aura paTAvali me likhI hai isase yaha siddha hotA hai ki chaThI sadI me upakezagacchAcArya maujuda the to upakeza jhAti to inake pahilA acchI unnati ora AbAdI me honI cAhiye (11) aitihAsijJa munzI deviprasAdajI jodhapuravAlene rAjaputvAnA kI sodha khoja karate huve jo kuccha prAcInatA mili unake bAre meM " rAjaputAnA ki sodha khoja " nAmaka eka pustaka likhI thI jisme likhA hai ki koTA rAja ke aTArU nAmaka grAma meM eka jaina mandira jo khaMDahara rUpame hai jisameM eka Page #502 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aosavAla jhAti ke samaya nirNaya. (26) mUrti ke liye vi. saM. 508 maizAzAhA ke nAma kA zilAlekha hai una bhaizAzAha kA paricaya dete huve munzIjIne likhA hai ki bhaizAzAhA ke aura roDAviNajArA ke Apasa meM vyApAra saMbandha hI nahIM para Apasa meM itanA prema thA ki donoM kA prema cirakAla smaraNiya rahe isaliye bhaizA-roDA ina donoM ke nAmapara 'bhaizaroDA nAma kA prAma vasAyA vaha Aja bhI mojuda hai. jaina samAja meM bhaizAzAhA vaDA bhArI prakhyAta hai vaha upakeza jJAti AdityanAga gotra kA mahAjana thA jaba tri. sa. 508 pahilA upakeza jhAti vyApAra meM bhI acchI unnati karalithI to vaha jJAti kitanI prAcIna honI cAhiye iskeliye pAThaka svayaM vicAra kara sakte hai / (12) vallabhi nagara kA bhaMga karAne me jo kAMgasIvAli kathA ko itihAsakAroMne svIkAra karI hai vaha zeTha dUsarA nahIM para upakeza jJAti balahAgotra ke rAMkA vAMkA nAma ke zeTha the aura una ki saMtAna prAja rAMkA vAMkA jAtiyo ke nAma se mazUhara hai ____(13) zvetahUNa ke viSaya meM itihAsakAroM kA yaha matta hai ki zvetahUNa toramANa paMjAba se vikrama kI chaTThI zatAbdI meM marUsyala kI tarapha AyA / aura mAravADa kA itihAsika sthAna bhinnamAla ko apane hastagata kara apani rAjadhAMnI minamAla ma kAyama kI. jainAcArya hariguptasUrine usa toramANa ko dharmopadeta de. jainadharma kA anurAgI banAyA jisake phala meM toramANane minnamAla me bhagavAn RSabhadeva kA vizAla mandira banAyA bAda Page #503 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (26) jaina jAti mahodaya pra. cothA. toramANa ke putra mihiragula kaTTara zaivadharmopAsI huvA usake hAtha meM rAjataMtra Ate hI jaino ke dina badala gaye, jaina mandira jabarana toDe jAne lageM jaina dharma pAlanevAle logoMpara atyAcAra isa kadara gujarane lage ki sivAya dezatyAga ke dUsarA koI upAya nahIM rahA aAkhira jainoMko usa pradezako tyAga lATa gujarAta ki tarapha jAnA paDA usameM upakeza jJAti vyApArI vargameM agresara thI jo lATa gujarAtameM Aja upakeza bAti nivAsa karatI hai vaha vikrama kI cothI pAMcabI va chaThThI sadI mAravADase gai huI hai aura una logoMne mandira mUrtiyoM ki pratiSThA karAI jiske zilAlekhomeM mI upakeza jJAti va upakeza-vaMsa dRSTigocara hote hai isa pramANase vikrama kI pAMcavI-chaTThI sadI pahilA to upakeza jJAti acchI unnati para thii| (14) mahezvarI vaMsa kalpadruma nAma pustakameM mahezvarI logoM kI utpatti vikrama kI pahilI zatAbdImeM honA likhate hai isake pahile osavAla arthAt upakeza jJAti mahezvarI yo se pahile banI thI, itanA hI nahIM para apanI acchI unnati kara lIthI / (15) vikrama kI dUsarI zatAbdImeM upakezagacchAcArya yakSadevasUri sopArapaTanameM virAjate the usa samaya vanasvAmI ke ziSya banasenAcArya apane cAra ziSyoMko dIkSA de saparivAra sopArapaTTaNa yakSadeva sUrike pAsa jJAnAbhyAsa ke liye padhAre the ziSyoM ke jJAnAbhyAsa calatA hI thA bicameM AkasmAt AcArya bamasenasUrikA svargavAsa ho gayA vAda una cAroM ziSyoMko 12 Page #504 -------------------------------------------------------------------------- ________________ osavAla jJAti ke samaya nirNaya. 27 ) varSa taka jJAnAbhyAsa karavAke unake bhI ziSyasamudAya vizAla saMkhyA meM ho jAnepara una cAroM prabhAvazAlI muniyoMko vAsakSepa pUrva padArpaNa kara bahAMse vihAra karavAye bAda una cAroM mahApuruSoM ke nAmase alaga alaga cAra zAkhAoM huI yathA - (1) nAgendra muni se nAgendra sAkhA jisameM udayaprabha cora mallisenasUra Adi AcArya mahA prabhAvika ho zAsana kI unnati kI (2) candramuni se caMdra sAkhA - jisameM vaDagaccha tapAgaccha svaratarAdi aneka sAkhAoM meM vaDe vaDe digavijaya AcArya huai . . (3) nivRti munise nivRti sAkhA - jisme zelAMgAcArya dUNAcAryAdi mahApuruSa hUve jinhoneM jaina sAhitya kI unnati kI. (4) vidyAdhara muni se vidyAdhara sAkhA - jisameM haribhadrasUri jaise 1444 grantha ke racayitAcArya hUve - yaha kathana upakeza gaccha prAcIna paTTAvAla meM hai aura AcArya zrI vijayAnaMdasUrijIne apane jaina dharma praznottara nAmaka granthameM bhI likhA haiM isa se yaha siddha hotA hai ki usa samaya upakeza gaccha acchI unnati yara thA to upakeza jJAti inake pahila honA svabhAvIka bAta hai. (16) bhATa bhojaka sebaka aura kulaguru osavAloM kI utpatti vi. sa. 222 meM batAte hai magara yaha bAta dezalazAhA ke prabhAvika putra jagAzAhA ke sAtha saMbandha rakhanebAli ho toM isa Page #505 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .... (28) jaina jAti mahodaya pra. cothA. samaya ke pahile upakeza jhAti acchI umati para dUra dUra ke kSetra meM vizAla rUpase pasarI huI mAnane meM kIsI prakAra kI zaMkA nahIM hai. (17)' isa samaya pUrAtattva ki zodhakhoja se eka pArzvanAtha bhagavAn ki mUrti milI vaha kalakatte ke ajAyaba gharameM surakSita hai usapara vIrAt 84 varSakA zilAlekha hai jismeM likhA hai ki zrI vatsa jJAti ke........ ne vaha mUrti banavAi hai usI zrI vatsa jJAtikA zilAlekha vikrama kI solahavI sadI taka ke milate hai agara zrI vatsa jJAti upakeza baMsa ki sAkhA rUpameM ho to upakeza jJAti kI utpatti vIrAt 50 varSe mAnane meM koI bhI vidvAna zaMkA nahIM kara skegaa| kAraNa ki jo lekha zrI vatsa jJAtikA vikrama kI solahavI sadIkA milatA hai usake sAtha upakeza vaMsa bhI likhA milatA hai vAste vaha jJAti u. pakeza jJAti kI sAkhAmeM honA nizcaya hotA hai. isa uparokta pramANoMkA isArA leke hama paTTAvaliyoM aura vaMsAvaliyoM ko bhI kisI aMzase satya mAna sakate hai yadyapi vaMsAvaliyoM paTTAvaliyoM itanI prAcIna nahIM hai tadyapi usako bilakula nirAdhAra nahIM mAna sakate hai usameM bhI kei bAteM esI upayogI hai ki hamAre itihAsa likhane meM baDhI sahAyaka mAnI jAtI hai| upakeza jhAti ke viSayameM vikrama kI igyArakhI sAdI se vIrAt 84 varSa taka ke thoDe bahUta saMkhyAmeM pramANa milate hai Page #506 -------------------------------------------------------------------------- ________________ osavAla jati samaya nirNaya. . (29) baha yahAMpara batalA dIye hai agara phira bhI khoja kisAna to badhika saMkhbAmeM bhI pramANa milajAnA koi baDI bAta nahIM hai kAraNa ki vizAla jAti ke pramANa bhI vizAla saMkhyA meM huve karate hai para truTi hai hamAre ausavAla bhAiyoM kI ki jinhoMne apanI jAti ke itihAsa ke liye bilkula susta ho beThe hai isa pramANo se yaha siddha hotA hai ki jisa jJAtiko Aja osavAla kahate hai usa jJAtikA mUla nAma upakeza jJAti hai aura usakA mUla sthAna upakezapura hai aura isa jJAti ke pratibodhaka AcArya ratnaprabhasUri hai jinake gacchakA nAma 'upakezapura va upakeza jJAti ke nAmapara' upakeza gaccha huvA hai aura AcArya zrI pArzvanAtha ke chaThe pATapara vIrAt 70 varSe isa jJAti kI sthApanA kI thIM. hama hamAre osavAla bhAiyoMko sAvaceta karaneko sUcanA karate hai ki jaise anya jJAtiyoM apani apani prAcInatAke pramANoM koM zodha nikAlane meM dattacita ho tana mana aura dhana arpaNa kara rahI hai to kyA Apa apani jJAti ki prAcInatA va gauravake liye sute hI rahoge ? nahIM nahIM ava jamAnA Apako javaran uThAveMgA Apa agara sodha khoja karoge to Apa kI jJAtI ke viSaya meM prAcIna pramANoM kI kamI nahIM hai kamI hai Apa ke puruSArya kI nivedana-jaise merA svalpakAlina abhyAsake daramyAna isa jJAti ke viSaya jitanA pramANa mile hai vaha vidvAnoM ki sevA meM rakha cukA hu~ isImAphIka anya mahAzaya bhI prayatna kareMge to Page #507 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 30 ) jaina jAti mahodaya pra0 cothA. vizeSa pramANa mila sakegeM sAtha meM yaha bhI dhyAna meM rakhe ki jo jo pramANa milate jAve vaha vaha sarva sAdhAraNake sAmane rakhate jAve to ummeda hai ki iza pavitra ora vizAla jJAtikA itihAsa likhameM bahuta suvidhA ho jAvegA - hama yaha bhI Agraha nahIM karate hai ki hamane nirNaya kiyA vaha hI satya hai agara koi itihAsajJa hamAre pramANoMse atirakta anya pramANika pramANa batalAvege to hama mAnaneko bhI tayyAra hai. Aja choTI vaDI saba jAtiyoM apani jJAti kI prAcInatA ke liye tana mana aura dhana se prayatna kara rahI hai taba hame khedake sAtha likhanA paDatA hai ki kitaneka vyakti jaina nAma dharAte huve kevala gaccha kadAgraha meM paDake jo 2400 varSa jitanI prAcIna jaina jJAtiyoM hai jisakoM arvAcIna batalAnekA mithyA prayatna kara rahe hai una mahAzayoM ko bhI isa choTAse pravandhako AdyopAnta paDhake apane satya vicAroko phorana badala denA cAhiye. antameM hama yaha nivedana karanA cAhate hai ki zrosavAla jJAti kA samaya nirNaya karanA yaha eka mahAn gaMbhira viSaya hai isa viSaya meM yaha merA pahilA pahala hI prayatna hai ismeM mati doSAdi aneka truTiyoM rahajAnA yaha svabhAvika vAta hai jahA~taka banA vahAMtaka mene sAvadhAnI se yaha prabandha likhA hai phira bhI itihAsa vettA mahAzayoM se nivedana hai ki agara hamAre lekhameM kisI prakArase truTi rahI ho to Apa kRpayA sUcanA kare ki dvitIyAvRtti Page #508 -------------------------------------------------------------------------- ________________ osavAla jAti samaya nirNaya. . (31) meM sudhArA dIjAve. AzA hai ki yaha merA likhA huvA prabandha kisI na kisI rUpase jaina janatAko phAyadAkArI avazya hogA. ityalam / eka dUsarI zaGkA-zrosavAla zAtike viSaya kitaneka prajJa loga jo osavAla jJAtike itihAsase pajJAta hai vaha esI zaMkA kara baiThate hai ki osavAla jJAtimeM zUdra varNa bhI sAmila hai isake pramANameM do dalileM peza karate haiM (1) jainAcArya ratnaprabhasUrine oziyoM nagarI meM osavAla jJAti ki sthApanA karI thI taba usa nagarI ke sabake saba loga arthAt tamAma jAtiyoM osavAla bana gaithI jismeM zUdra jAtiyoM bhI sAmila thIM___(2) Aja osavAla jJAtiyoMmeM caNDAliyA, deDhiyA, balAI aura cAmaDAdi jAtiyoM zUdratva kI smRti karA rahI hai arthAt ukta jAtiyoM pahile zUdra varNakI thI vaha osavAla honeke bAda bhI unakI smRtike liye vahakA vaha pUrva nAma rakhA hai-- __ samAdhAna-ina donoM daliloM meM kalpita kalpanAke sivAya koIbhI pramANa nahIM hai ki jisapara kuccha vizvAsa rakhA jAve / tathApi ina mithyA dalIloMkA samAdhAna karanA hama hamArA karttavya samajhate hai-kisI anya va paTTAvali kAroMne esA nahIM likhA hai ki ukezapura (oziyoM ) meM saba ke saba loga jaina osavAla bana gaye the, balke isake virUddha meM esA pramANa milatA hai ki AcArya ratnaprabhasUri upakezapura meM 125000 ghara rAjaputoM ko pratiboSa Page #509 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (32) jaina jAti mahodaya pra0 cauthA. jaina banAyA aura kitaneka paTTAvalikAroMkA mata hai ki 384000 gharoMko pratibodha dIyA zeSa zUdrAdi loga jo vAmamArgiyoMke pakSameM the unhoMne jaina dharma svIkAra nahIM kiyA thA kAraNa jaina dharma ke niyama (kAyadA) ese to sakhta hai ki use saMsAralubdha-ajJa jIva pAla hI nahIM sakte hai. agara.upara kI donoM paTTAvaliyoM ki saMkhyAmeM koi zaMkA kare to uttarameM vaha samajhanA cAhiye ki AcAryazrIne ukezapurameM pahile pahala 125000 gharoM ko pratibodha diyA bAda AsapAsa ke grAmoM meM tathA jaina mandira kI pratiSThA ke samaya upadeza de jaina banAyA una saba kI saMkhyA 384000 kI thI aura esA honA yuktAyuktabhI hai dUsarI bAta yaha hai ki jisa jamAnemeM zUdra varNa ke sAtha sparza karanemeM itanI ghRNA rakhI jAti thI ki koI brAhmaNa loga jahAM zAstra paDhate ho vahAM se koi zUdra nikala jAve yA zUdra ke chAyA paDa jAve tathA dRSTipAta taka bhI ho jAve to vaha zUdra baDA bhArI gunhagAra samajA jAtA thA / usa jamAnemeM brAhmaNa rAjaputa vagairaha una zUdroMke sAtha ekadama bhojana va beTI vyavahAra karale yaha sarvathA asaMbhava hai agara esA hI hotA to jaina dharmake kaTTara virodhI loga na jAne jaina jJAtiyoM ke liye kisa sRSTi kI racanA kara DAlate para jaina jJAtiyoM ke virodhIyoMne apane kisI purANa va pranthameM esA eka zabda bhI uccAraNa nahIM kiyA ki jaina jAtiyoMmeM zUdra bhI sAmila hai agara esA hotA to Aja saMsAra bhara ki jAtiyoM meM jo osavAla jJAtikA gaurava mAna-mahasva ijjata caDhabaDhake haiM vaha syAd hI hotA / itanA hI nahIM balke baDe Page #510 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dUsarI zaMkA kA samAdhAna. (7) baDe rAjA mahArAjAoMne jo bhAdara satkAra aura aneka khItApa jaina zAtiyoM ko dIyA hai va sthAt hI anya jAtiyoMke liye dIyA ho, na jAne inakA hI to phala na ho ki vaha jAtiyoM mosavAloM ki isa AbAdI ijjata ko sahana na kara vaha pAntaradhvanI nikAsI ho ki osavAloMmeM zUdra sAmila hai___mosavAla jJAtimeM zUdra varNa sAmila hote to brAhmaNAprezvara saMjjabhava bhaTTa, bhadrabAhu, siddhasena divAkara, haribhadra aura bappabhaTTI Adi hajAroM brAhmaNa jaina dharma svIkAra kara ina jhAviyoMkA prAma. ya nahIM lete aura kumarila bhaTTa tathA zaMkarAcArya ke samaya kitanIka ajJAta jaina janoMne, jaina dharma choDa zaiva-vaiSNava dharma svIkAra kara lene para unako zUdra jJAtimeM sAmila na kara ucca jJAtiyoMme milAlI to kyA unako khabara nahIM thI ki jaina jAtiyoM meM zadra sAmila hai ? magara esA nahIM thA arthAt jaina jAtiyAM pavitra ucca kulase banI huI hai esI mAnyatA una logoM kI bhI thI. ____agara usa jamAnAmeM jainAcArya zUdra varNa ko bhI osavAla jJAtimeM milA dete to hamAre paDosameM rahanevAle zaiva-vaiSNava dharma pAlanevAle ucca varNake loga va vaDe baDe rAjA mahArAjA bhosavAla jJAtike sAtha jo ucca vyavahAra rakhate the aura rakha rahe haiM vaha kisI prakAra se nahIM rakhate ? jaise adhUnika samaya aMgrejoMko rAjatva kAla meM zUdroMke sAtha pahilA jamAne kI jItanI ghRNA nahIM rakhI jAti hai tathApi zUdra varNa ko sAmila karanese isAiyoMkA dharma pracAra vahA~ Page #511 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (34) jaina jAti mahodaya pra0 cothA. hI rUka gayA arthAt ucca varNavAle loga isAi dharmameM sAmila hote aTaka gaye para jaina jJAtiyAM vikrama pUrva cArasoM varSose vikrama kI solahavIM sadI taka khuba vRddhi hotI gai isakA kAraNa yahI thA ki jaina jAtiyAM pavitra ucca varNase udbhava huI hai dUsarA osavAla jJAti meM caMDAliyA, DheDhiyA, valAi, cAmaDa vagaraha jAtiyoM ke nAma dekhake hI kalpanA kara li gaI. ho ki ukta jJAtiyoM hI zUdratAkA paricaya de rahI hai para esI kalpanA karanevAloM kI gaharI ajJAnatA hai kAraNa pahile ukta jAtiyoM ke itihAsako dekhanA cAhiye ki vaha nAma usa mUla jJAti ke hai yA pIcchese kAraNa pAke mUla jJAtike zAkhA prati zAkhA rUpa upanAma hai jaise zaiva-viSNu dharma pAlane vAle mahezvarI jJAtimeM muDadA caMDaka bhUtaDA kabu kAbarA buba sAraDAdi aneka jAtiyoM hai dekho " mahezvarI baMsa kalpadruma " kyA inase hama yaha mAna leMgeM ki muDadoMse va caMDAloMse ukta jJAtiyAM banI hai ? osavAla jJAti prAyaH pavitra kSatriya varNa se banI hai kSatriya varNameM usa samaya esI AcaraNAo thI ki jiske liye Aja paryanta bhI kahAvata hai ki " dArUDA pINa aura mArUDA gavAnA" arthAt rAjaputoMmeM madirApAna kI rUDhI vizeSa thI aura DholaNiyoM DhADhaNiyoM ke pAsa ese kharAba gIta gavAye karate the aura ThaThA mazkarI hAMsI to itanI thI ki jiskI mAryAdA bhI syAt hI ho jaba jainAcAyoMne una rAjaputoMko pratibodha de jaina banAye tabase Page #512 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dUsarI zaMkA kA samAdhAna. (4) unakA khAnapAnAdi kItanIka AcArasA sudhara gaI para hAMsI maskarI ThaThA karanA sAmAnya rUpase baisAkA taisA banA rahA jiske phalarUpa osavAla zAtiyoM meM ekeka kAraNa pAke upanAma paDa gaye hai jaise (1) sAMDha sIyAla nAhAra kAga buMgalA garUDa kurkaTa minnI cIla gadaiyA haMsA macchA bokaDIyA hIraNa vAgamAra bakarA luMkaDa gajA ghoDAvat dhADIvAla dhokhA murgIpAla vAgacAra ityAdi pazuoM ke nAma para osavAloM ki jJAtiyoMke nAma paDa gaye para yaha vo kadA pi nahIM samajhA jAve ki yaha zAtiyoM pazuoMse paidA huI hai yaha phala kevala hAMsI ThaThAkA hI hai| . (2) hathuDiyA, sAcorA jAlaurI sirohIyA rAmaseNA nAgorI rAmapuriyA phalodiyA meDatiyA maMDovarA jIrAvalA gudocA naravarA saMDerA ratnapurA rUNivAla harasorA bhopAlA kuceriyA borU diyA bhinnamAlA cItoDA bhaTanerA saMbhariyA pATANa khIbasarA cAmaDa DeDhiyA caMDAliyA pUMgaliyA zrImAla ityAdi zAtiyoM nivAsa nagarake nAmase olakhAI jAti hai / (3) bhaMDArI koThArI khajAnacI kAmadAra potadAra codharI paTavArI seTha muhatA kAnuMgA zUravA raNadhIrA boharA daphatarI ityAdi jAtiyoM rAjanaoMke kAma karanese kramazaH upanAma paDa gaye haiN| ___(4) ghIyA teliyA kesariyA kapuriyA bajAja gugaliyA luNiyA paTavA nAleriyA sonI cAmaDa gAndhI jaDiyA boharA guMdiyA maNiyAra mInArA sarApha jhavarI pitaliyA bhaMDoliyA dhUpiyA Page #513 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jAti mahodaya pra0 cothA. ( 36 ) dijJAtiyoM ke nAma vaipArase paDA hai / (5) koTecA DAMgarecA brahmecA vAgarecA kAMkarecA sAlecA prAmecA pAvecA pAlarecA saMkhalecA nAMdecA mAdarecA gugalecA gudecA keDecA suMghecA ityAdi jJAtiyoM ke upanAma dakSiNakI tarapha ye huve savAloM ke hai / isI mAphIka mAlAvat campAvat pAtAvat siMhAvat zrAdi pitAke nAmapara aura sekhANi lAlAgi dhamANi tejANi duddhANi sIpANi vaigANi AsAMNi janANi nimANi ityAdi thaliprAnta va goDavADa prAnta meM pitAke nAmapara jJAtiyoM ke nAma paDa gaye hai / ityAdi aneka kAraNoMse osavAloMkI zAkhA prati zAkhA rUpa seMkaDo nahIM para hajAroM jAtiyoM bana gaI jo osavAloM meM 1444 gotra kahe jAte hai para antima " DosI aura gaNAi hosI " isa purANa kahAvata ke bAda bhI ekeka gautra se aneka jAtiyoM prasiddhi meM AI thI | yahAMpara yaha kahanA bhI atizayayukti na hogA ki osavAla jJAti usa jamAne meM sAkhA prati sAkhAphalaphUlase vaTa vRkSakI mAphIka phAlI - phUlI thI jabase Apasa ki dveSAgnirUpI phUTake cinagAriyeM uDane lagI tabase isa jJAtikA adha: patana hone lagA jisakI sAkhA prati sAkhA to kyA para mUla bhI ardhadagdha bana gayA hai agara abI bhI prema aikyatA rUpI jalakA siMcana ho to ummeda hai ki punaH isa pavitra jJAti ko hame phalI phUlI dekhanekA samaya mile / Page #514 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dUsarI zaMkA kA samAdhAna. (37) aba caMDAliyA DheDhiyA basAi Adi zAtiyoM mUla kisa vaMsa se banI haiM vaha batalAke hamAre zaMkA karanevAloM bhAiyoM ke bhramako dUra kara denA ThIka hogaa| (1) caMDAliyA-mUlakSatriya cauhAnavaMsI the jaina hone ke bAda vaMsAvalimeM inhoMkA luMga gotra honA likhA hai inake pUrvaja caMDAliyA grAma meM rahate the vahAM gurukRpA se apani kula devi ko caNDAlani vidyAdvArA ArAdhana kI taba vaha devi caMDAlanI ke rUpa se ghara meM Ai jisa ke prabhAvase ghara meM akhUTa dhana aura putrAdi kI vRddhi huI jinhoMne duSkAla meM deza ke prANa bacAye, tIrthokA vaDe vaDe saMgha nikAle aura aneka mandira mUrtiyAM-talAva kuvA kI pratiSTAdi zubha kArya karAye para devi ke rUpa ko dekha logoMne caMDAliyA kahanA zarUkara diyA bAda usa grAma ko choDa anya prAma meM jAne se grAma ke nAma se usako caMDAliyA kahane lage para mUla yaha cauhAna rAjaputa hai| (2) DheDhiye-balAi-cAmaDa yaha tInoM jJAtiyoM mUla pa~vAra rAjaputa hai. ina tInoM jJAtiyoM ke pUrvajoMne mandira mUrtiyoM kI pratiSTA karAI una ke zilAlekha bahuta saMkhyA meM milate hai jisameM ina jAtiyoM ke nAma ke sAtha 'inake mUla gautra va sabhI likhA gayA hai dekho jaina lekha saMgraha pahalA dUsarA khaNDa tathA prAcIna jaina zilAlekha saMgraha aura dhAtU pratimA lekha saMgraha // (ka ) DheDhiye grAma se nikala dUsare grAma meM vasane se DheDhiye nAma paDA haiN| dekho jaina lekha saMgraha prathama khaNDakA lekhAMka Page #515 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (38) jaina jAti mahodaya pra0 cothA. . (kha ) cAmaDiyA grAma se anya prAma meM vAsa karane se cAmaDa nAma paDA haiM / dekhoM unaki vaMsAvaliyoM. (ga) balAI-ratnapurA ThAkuroM ke aura bohArajI ke tanAjA hone para bohArajIne mAla bacAne ki garajase apanA mAla sTeTa gADiyoMme DAla rAtri meM gADiyoM para 'khAlaDe' DAla ravAne huve pIche se ThAkuroM ke Adami Ane para bohArajIne kaha diyA ki hama to balAi hai taba se ina ke bohAra gotra vAloMkoM balAi nAma se pukArane lage ityAdika kAraNoM se vaha kIsI ke sAtha lena dena vaipAra karane para bhI hAMsI ThaThA meM nAma paDa jAte hai isI mAphika anya jAtiyoM ke liye samajhanA cAhiye / vizeSa khulAsA "jaina jAti mahodaya" nAmaka kitAba meM ina jAtiyoM ki utpatti aura vaMsAvali se dekhanA caahiye| jaina siddhAnta itanA to udAra aura vizAla hai ki jaina dharma pAlane kA adhikAra vizvamAtra ko de rakhA hai isa vAste hI jaina dharma vizvavyApi dharma kahalAtA hai agara koi zUdra varNavAlA jaina dharma pAlanA cAhe to vaha khuzI se pAla saktA hai dharma kA saMbaMdha AtmA ke sAtha hai aura nyAti jAti ke bandhana vargoM kI saMkalanA vaha laukika AcaraNA hai Atmika dharma aura laukika AcaraNA ke esA koi niyama nahIM hai ki amuka varNa va jJAti kA ho vaha hI amuka dharma pAla sake yA amuka dharma pAlanevAlA amuka jJAti ke sAtha saMbandha rakhanevAlA honA hI cAhiye / Aja bhI osavAloM ke atirikta aura bhI rAjaputa brAhmaNa mahezvarI Page #516 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dUsarI zaMkA kA samAdhAna. ( 39 ) agaravAle DIpe pATIdAra Adi aneka zAtiyAM jaina dharmma pAlatI hai. para una kA nyAti jAti kA vyavahAra apani apani jJAti ke sAtha meM hai isa rItI se agara ukezapura ( oziyoM) meM koi zUdra jaina dharma pAlanevAloM ki kalpanA kara li jAve toM bhI zUdra jAti kA bhojana va beTI vyavahAra kSatriya brAhmaNa ke sAtha honA arthAt osavAloM ke sAtha honA siddha nahIM hotA hai / jaise zaiva- viSNu 1 dharmma pAlanevAle kSatriya brAhmaNa vaizya hai vaise hI zUdra bhI hai to kyA koI yaha kalpanA kara sakegA ki zaiva- viSNu dharma pAlanevAle zUdroM kA bhojana va beTI vyavahAra kSatriya brAhmaNoM ke sAtha hai ? isI mAphIka jaina dharma pAlanevAloM ko bhI samajha lenA cAhiye / zUdrAdi jAtiyoM jaina dharmma nahIM pAlane kA kAraNa yaha hai ki jaina dharma ke niyama ( kAyadA ) AcAra khAna pAna itane uMce darje ke hai ki jisameM mAMsa madirA abhakSa anaMtakAya to sarvathA tAjya hai suvAM sutaka aura RjozalAdi kA vaDA pareja rakhA jAtA hai ityAdi se sakhta niyama zUdrAdi se pAlanA muzkila hone se hI vaha jaina dharma pAlana karane meM asamartha hai agara koi zUdra pUrva kSayopazama se jaina dharma ke niyamAnusAra jaina dharma pAlana karatA bhI ho to kyA harajA haiM kAraNa jaina siddhAntakAroM ne AtmA nimita vAsI mAnI hai aura jainettara logo ne bhI apane dharmazAstroM meM likhA hai yathA Page #517 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (40) jaina jAti mahodaya pra0 cothA. zUdro'pi zIlasampano, guNavAn bAmaNo bhavet / / bAmaNo'pi kriyAhInA, zUdrApatya samA mavet // 1 // marthaH-zIla guNAdi sampanna jo zUdra hai vaha brAhmaNa mAnAjA saktA hai aura jo brAhmaNa apani kriyAse hIna zUdratva karma karatA ho vaha brAhmaNa bhI zUdra kahalAtA hai| isa zAstrakArone varNa kA AdhAra karma para rakha choDA hai kAraNa jiskA karma acchA hai usa kA pariNAma acchA hai jisakA pariNAma acchA hai vaha dharma kA pAtra hai| ityAdi isa pramANika pramANoM dvArA samAdhAna se hamAre bhrama vAdiyoM kI zaMkA mUla se dUra ho jAti hai aura pavitra bhosavAla jJAti 2400 varSa pUrva pavitra kSatriya varNa se utpanna huI siddha hotI hai ityalama. tAH 15-4-28 tAH 15-4-28 / .. zrImadupakeza gacchIya muni jJAnasundara sAdarI (mAravAra) Page #518 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parizaSTa naM. 1 (osavAla jJAti.) mosavAla jJAti--yaha upakeza jhAtikA apabhraMza hai upakeza jJAtikI utpatti kA mUla sthAna upakezapura hai jabase upakezapura kA apabhraMza nAma moziyA huA aura oziyoMse upakezajJAti ke loga anyonya nagaromeM jAke nivAsa kiyA tabase usa upakeza jJAtivAlo ko prosavAloke nAmase pukArane laga gaye / upakezajJAtikA samaya vikrama pUrva 400 varSa kA hai arthAt prAcArya ratnaprabhasUrine vIrAt 70 varSe upakezapurameM isa jJAtikI sthApanA karI thI isa viSayameM maiMne " zrosavAla jJAti samaya nirNaya " nAmaka prabandha likha isI pustaka ke andara de diyA hai use AdyopAnta paDhanese yaha niHzaMka ho jAyagA ki osavAlajJAtikA samaya vikrama pUrva 400 varSakA hai aura isa jJAti kI gautrajA sacAyikA devI hai "prosavAla jJAtikA paricaya" (1) mosavAla jJAti-rAjaputoMse banI hai jisme pahile to aThArA kUlina kSatrIya mukhya the bAda pa~vAra cauhAna pratihAra solaMkI rAThoDa zizodIyA kacchAve khIcI vagairaha rAjaputoM ko pratibodha de jaina banAkara pUrva prosavAlo ke sAmila kara dIye, isa viSaya meM agara bhApa kisI posavAla ko puchege ki ApakA 'nakha , kyA hai ? to uttarameM vaha phoran kahegA ki hamArA nakha pa~vAra-cauhAna yA dusarA jo jinarojaputtoMse bhosavAla bane the vaha hI batalAvegA Page #519 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 42 ) jaina jAti mahodaya pra0 cothA. rAjaputoMke sivAya brAhmaNa va vaizyoM ko bhI jainAcAryoMne jaina banAke savAla jJAtike sAmila milA liye the / ( 2 ) savAlajJAtikA sthAna - zrosavAlajJAtikA mUlotpattisthAna upakezapura jisako vartamAna oziyAM nagarI kahate hai bAda anyonya sthAnoMse bhI rAjaputAdi ko zrosavAla banAte gaye vaise hI yaha jJAti bhAratake saba pradezoM meM phailatI gaI jaise mAravADa, mevADa, mAlavA, dUDhADa, hADotI saMyuktaprAnta, madhyaprAnta, paMjAba, baMgAla, pUrva, AsAma, dakSiNa, karaNATa, tailaMga, mahArASTrIya, gujarAta lATa, sauraTha, kaccha, sindhAdi bhArata meM esA koI deza va prApta na hogA ki jahA~ savAloMkI vastI naho ? ( 3 ) osavAloMke guru - jainAcArya jo kanaka kAminI Adi jagatakI saba upAdhiyoMse vilkula alaga rahate hai / parama nivRtti bhAvase mokSamArgako sAdhana karanevAle munivargako zrosavAla guru mAnate hai aura unhI para itanA bhaktibhAva rakhate hai ki ekeka padAdhikAra aura nagara pravezake mahotsavameM hajAroM lAkhoM rupaye kharaca kara DAlate haiM / se prAcArya mahArAja kevala zrosavAloM ko hI nahI para zrAmajanatA ko upadeza de unakA jIvana nItimaya dharmmamaya paropakAramaya banAke isa aura paralokame sukhake adhikArI banA dete hai| zrosavAloMke dUsare kulaguru hote hai vaha zrosavAloMke gharomeM solaha saMskAra vagaraha kArya karAyA karate hai aura savAloMkI vaMsAvaliyAM bhI likhA karate hai / (4) osavAloMkA dharmma osavAloMkA dharma jainadharma Page #520 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI osavAla jJAti kA paricaya. ( 43 ) hai bacapana se hI unako esI zikSA dI jAtI hai jisase unake saMskAra jainadharma para dRDha jama jAte haiN| ve loga apane jaina mandira mUrtiyoM kI trikAla prArthanA, pUjA, pATha, sevA, bhakti, upAsanA karanA apanA dharma samajhate hai aura jainamuniyoM kI sevA upAsanA va vyAkhyAnAdi upadeza zravaNa kara zrAtmajJAna, adhyAtmajJAna, tattvajJAna aura aitihAsikajJAna prApta karate hai aura apane satyajJAnadvArA anya logoMko hI nahIM para rAjA mahArAjAoM ke cittako isa pavitra jainadharmmakI ra AkarSita karanA apanA parama karttavya samajhate hai / ( 5 ) osavAloMke dharmma kArya -- jaina mandira mUrttiyoM kI pratiSThAkaravAnI purAMNe mandiroMkA jIrNoddhAra karavAnA, jainatIrthoM kI yAtrA ke liye vaDe vaDe saMgha nikAlanA, svAmivAtsalya karanA arthAt svadharmi bhAiyoM ko haraprakAra se madada karanA, zAsanakI prabhAvanA arthAta kisI prakAra se apane dharmakA prabhAva janatApara DAlanA, sthAna sthAna para jJAna bhaNDAroM ki sthApanA karanA, ahiMsA paramodharmaH kA pracAra vizvavyApi kara denA ityAdi dharmma kArya karanA zrosavAla apanA parama karttavya samajhate hai / (6) osavAloM kI paropakAritA- dAnazAlA ( zatrukAra ) anAthAlaya zrauSadhAlaya, vidyAlaya, musApharakhAnA ku~ve, talAva, vAvaDiyoM, sadAvata pANikI pauvoM, duSkAlAdimeM annadAnA dise dIna duHkhayoMkA uddhAra karanA, gauzAlA pAMjarApolAdi aneka sukRta kArya kara dezavAsI bhAiyoM kI sevAmeM hajAroM lAkho kroDoM dravya kharaca karanA mosavAla loga apanA parama kartavya samajhate hai / Page #521 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (44) zrI jaina jAti mahodaya pra0 cothA. (6) osavAloMkI paMcAyatiyeM-osavAloM ke nyAti jAti paMcAyatiyoMkA saMgaThana itanA uttama rItise racA gayA hai ki grAmameM jhaghaDA-ghaDA TaMTA-phisAda va lenadena saMvandhI kisI prakArase vaimanasya hojAya to unako adAlatoM kA muMha dekhane kI AvazyaktA bhI nahIM rahatI hai kAraNa osavAla paMca una vAdI prativAdiyoM ko isa uttama rItise gharake gharameM samajhAdete haiM ki phira apIla takakA pravakAza hI nahIM rahatA hai itanA hI nahIM para prosavAla paMca grAma saMbandhI aneka kArya karanemeM apanA samaya va dravya kharacakara svayaM kara lete hai para prAmavAloM ko garama havA taka bhI nahIM pahuMcane dete haiM isaliye hI paMca paramezvara aura mAMbApa kahalAte hai / (8) bhosavAloM ke parva dina-kArtika vada 0)) mahAvIra nirvANa. kArtika zukla 1 gautama kevala mahotsava, zukla 5 jJAna paJcamI pUjA, zuda 8 se 15 taka kArtika aThAi mahotsava, mArgazirSa zuda 11 mauna ekAdazI, poSa vada 10 pArzvanAtha janmakalyANaka, mAgha vada 13 merutrayodazI, phAgaNa zuda 8 se 15 taka phAlguna aThAi mahotsava, caita zuda 7 se pUrNimA taka AyaMbila tapazcaryA ke sAtha aThAI mahotsava. vaizAkha meM akSaya tRtIyA, jyeSTa mAsa meM nirjarA ekAdazI, prASADha mAsa zudra 8 se punama taka aThAI mahotsava, zrAvaNa zu. 5 neminAtha bhagavAn kA janma, bhAdrapada meM parvAdhirAna paryuSaNa parva 8 dina mahotsava, Azvina mAsa meM AyaMbila ki tapazcarya ke sAtha aThAI mahotsava / inake sivAya jina kalyANaka tithI pratiSTA dina prAdi jainoMmeM parva mAnA gayA hai isa pavitra dinomeM dharma kRtya Page #522 -------------------------------------------------------------------------- ________________ osavAla jhAti kA paricaya. . (4) vizeSa kiyA jAtA hai pApa karma kA tyAgakara prAtmabhAva meM ramaNata karanA prosavAna loga apanA kartavya samajhate hai| (6) osavAloM kA saMmelana-dIrghadazI osavAloMne apane saMmelana ke liye pratyeka prAnta ke ekeka tIrthoM para aise melemukarara kara dIye hai ki varSa bhara meM eka do saMmelana to sahaja hI meM ho jAtA hai / ve bhagavAna kI bhakti ke sAtha apane nyAti jAti samAjika aura dhArmika viSaya meM kisI prakAra ke naye niyama banAnA aura purANe niyamoM kA saMzodhana karanA kharAba rUDhiyoM ko nikAlanA sadAcAra kA pracAra karanA ityAdi samayAnusAra kArya kara sakate hai kAraNa vahAM saba prAnta ke loga ekatra honese na to kisI ke ghara para vaha kArya hotA hai na kisI ko bulAne kA yA kharacA uThAne kA jora paDatA hai dharmasthAnapara prema ekyatA se kiyA huvA kArya ko calAne meM kozIsa bhI nahIM karanI par3atI hai / . (10) osavAloM kA AcAra vyavahAra-juvA, corI, zIkAra, mAMsa, madirA, vaizyA, paranArI evaM sAta kuvyasana aura vizvAsaghAta dhokhebAjI, rAjadroha, dezadroha, samAjadroha Adi loka niMdanIya kArya sarvathA tAjya hai aura vAsI anna ( bhojana ) dvidala, bAvIza abhakSa, anachAnA pANI, rAtrIbhojana, Adi 2 jIvahiMsA kA kAraNa aura zarIra meM bimArI vaDhAnevAle padArtha prosa. vAloM ke liye sarvathA abhanna hai / suvA sutakabAle gharoMmeM anna jala nahIM lenA Rtru-dharma cAra dina barAbara TAlanA sadaiva snAna majjana Page #523 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (16) jaina jAti mahodaya pra0 coSA. se zarIra va vastrazuddhi kara pUjApATha zrAdi apanA iSTa smaraNa karane ke bAda strI va puruSa apane gRha kArya meM pravRtamAna hote hai itanA hI nahIM para yajJopata lenA bhI bhosavAloM kA kartavya hai prosavAla loga sadeva thoDA bahuta punya apane gharoM se nikAlate hai jaise. abhyAgatoM ko annajala gAyoM ko ghAsa kuttoMko roTI bhitukoM ko bhojana yaha prosavAloM kI dinacaryA hai| (11) osavAloM kI vIratA-bhAratIya anyonya jJAniyoM se prosavAloM kI vIratA caDhabaDha ke haiN| kAraNa yaha jhAti mUlarAjaputoM se banI hai osavAlo meM aise ese zUravIra huve hai ki seMkaDo jagaha saMgrAma meM pratipakSI va anyAyIoM kA parAjaya kara apanI vijaya patAkA bhUmaNDala meM pharakAte huve deza kA rakSaNa kiyA .jinavIroMkI vIratA kA ujjvala jIvana itihAsa ke pRSTopara Aja bhI suvarNa a. taroM se aMkita hai| (12). mosavAloM kA padAdhikAra-dIvAna, maMtrI, mahAmaMtrI, senApati, hAkima, tehasIladAra, jaja-jagataseTha, nagarazeTha, paMca, codharI, paTavArI, kAmadAra, khajAnacI, koThArI, bohArajI, Adi prosavAlo ko padAdhikAra diyA jAtA hai tadanusAra vaha jagat kA va nagara kA bhalA bhI kiyA karate hai aura nAgari koM kI tarapha sehI nahIM para rAjA mahArAjAoM kI tarapha se baDA bhArI mAna maratabA bhI milatA hai yaha kahanA bhI atizaya yukta na hogA ki usa samaya rAjadarabAra meM prosavAla cAhate vaha hI kara gujarate the| arthAt isa Page #524 -------------------------------------------------------------------------- ________________ osavAla jJAti kA pasviya . (47) padAdhikArake jariye osavAloMne duniyA kA bahuta bhalA kiyA deza ko aura rAja ko acchI tarakI dI thii| (13) mosavAloM kA mAnamaryAdA-rItarivAja ijjata vagaraha anyonya jJAtiyoM se khUba caDhabaDha ke hai kAraNa prosavAlo kI zauryatA, vIryatA,dhairyatA, gAMbhiryatA nIti kuzalatA, raNakuzalatA, sandhIkuzalatA, zAma, dAma, daMDa, bheda pratijJApAlana, dezasevA, rAjasevA, mamAjasevA, dharmasevA aura cAturyAdi aneka sadguNoM se prAkarSita ho rAjA aura prajA zrosavAla logoM ko ijjata prAdara satkAra-mAnamahatva denA vaha apanA khAsa karttavya samajhate hai / ... (14) bhosavAloM kA pezA (dhaMdhA )-jina rAjAmahA. rAjAvoM ko mithyAcaraNA choDA ke osavAla banAye gaye the vaha cirakAla ( kaI pIDhiyoM ) taka rAja hI karate rahe aura kitaneka logoMne rAjakarmacArI bana rAjataMtra calAye aura kitaneka loga vyApAra karane lage unake liye yaha kahanA bhI atizaya yukti na hogA ki vyApAra meM jitanI himmata osavAloM kI hai itanI zAyada hI anya jJAti kI hogii| vyApAra karane kA tAtparya kevala paisA paidA karane kA hI nahIM thA kintu vyApAra dezonnati kA eka aMga samajhAjAtA hai jisa deza meM vyApAra kI unnati hai vaha deza sadaiva ke liye sukhI aura samRddhazAlI rahatA hai isI liye dezasevA meM prosavAla apresara mAne jAte hai / ___(15) mosavAloM kA jaise vyApAra kA pesA hai vaise boharaMgateM karanA bhI una kA dhaMdhA hai / ve rAjA mahArAjA ThAkuro jamInadAro Page #525 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (48) zrI jaina jAti mahodaya pra0 cothA. aura kisAna logoM ko dravya karaja meM diyA karate haiM isa. meM svArtha ke sAtha dezasevA bhI rahI huI hai kAraNa deza AbAdI kA prAdhAra kisAMno para hai kisAnoM koM jaise jaise sAdhana sAmagrI adhika milatI hai vaise vaise paidAvArI adhika karate hai jisa dezameM khAdyapadArthAdi kI adhika paidAvArI hai vahAM rAjA pranA saba sukhI aura unnata rahate hai / (16) osavAloM kA vyApArakSetra kI vizAlatAbhAratIya dezoM ke sivAya sAmudrika jahAjoM dvArA anya dezo meM bhI osavAla vyApAriyoM kA vyApAra thA, jJAti bhAiyoM ke sivAya apane deza bhAiyoM ko bhI vyApAra meM unnata banAne ki kauzISa karate hai jo loga deza meM vyApAra karate hai vaha bhI bar3e hI thokabaMdha vyApAra karate haiM ki eka bar3e vyApArI ke picche seMkaDo loga apanA gujAga acchI taraha se kara ske| zrosavAlo ko kUladevI kA varadAna hai ki vaha vyApAra me bahuta dravya paidA kare " upakeza bahulaM dravyaM " osavAla jaise nyAyapUrvaka dravyopArjana karate hai vaise hI vaha zubha kAryoM meM bhI lAkho kroDoM dravya kharaca ke apane jIvana ko saphala banAte hai| (17 ) osavAloM ke vyAha lagna-jo rAjaputoM se osavAla banAye gaye the unaphI lagna sAdI kitaneka arase taka to rAjaputoM ke sAtha hI hotI rhii| bAda osavAla jJAti kA eka vaDA bhArI jaththA bandha gayA taba se unakI lagna sAdI cAra sAkhAe choDa ke apani jJAti meM hone lagI / para isa jJAti ke pUrvajoMne ese uttama Page #526 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mosapAsa jhAlikA paricaya. (19) rotarivAja mAya sse hai ki nisa dhanAjya aura sAdhAraNa evaM sA kA nirvAha pachI taraha se hotA hai / isa zAti meM dharma vivAha baDI ijjata ke sAtha hote hai kanyA kA paisA lenA to dUra rahA para kanyA ke vara ke vahAM kA pANi pInA bhI mahAn pApa samajhate hai isI kAraNa se isa jJAti kI vaDI bhArI ijjata mAnI jAtI hai aura vistAra se phalIphUlI hai| (18) mosavAloM kI orateM-posavAloM ke gharoM me moratoM kI baDI bhArI ijjata mAna maryAdA kANa kAyadA vaDe hI bhadava ke sAtha hai bAhAra jAne ke samaya do cAra sevagaNIyoM nAyaNiyoM sAtha rahatI hai pANi bharanA, anAja pIsanA, gobara uThAnA vagaraha halake kArya vaha. nahIM karatI hai vaise kArya unho ke gharoMme prAyaH majura hI kiyA karate hai prosavAloM kI aorateM prAyaH likhI paDhI hotI hai hunnara udyoga meM vaha husIyAra hotI hai salamAsatArA va jarIke kasIde vagaraha vaha AvazyaktA mAphIka gRhakArya meM dUsaroM kI apekSA vigara saba kArya vaha svayaM kara letI hai jaise vaha gahakArya meM catura hotI hai vaise dharmakArya meM bhI vaha baDI dakSa huvA karatI hai| (16) mosavAloM kI pozAka-prosavAloM kI pozAka prAyaH mAravADI hai| ve zreSTha kapaDo ke sAtha jevara pahinanA adhika pasaMda karate hai musApharI ke samaya talavArAdi zastra bhI rakhA karate hai bhosavAlo ke gharo meM oratoM ki pozAka jitanI sundara va zobhanIya hotI hai utanI hI adabamaya hai cAhe mosavAla loga videzameM bhI cale jAve Page #527 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (50) zrI jaina jAti mahodaya pra0 cothA. para unakI pozAka to apane deza ki hI rahegI parantu jo cirakAla se videzavAsI ho gaye hai unho kI poSAka dezAnusAra badala bhI gaI haiM para vaha kabhI dezameM Ate hai taba to unhako apane deza ki pauzAkAdi dhAraNa karanI par3atI hai| (20) osavAloM kI bhASA-prosavAloM kI mUla bhASA mAravADI hai para ve prAyaH saMskRta prAkRta gujarAtI mareThI kanaDI tailaMgI baMgAlI Adi bahuta bhASA bhASI huve karate hai yaha kahanA bhI atizaya yukti na hogA ki jitanI bhASAoM kA bodha posavAloM ko hai utanA zAyada hI anya jJAti ko hogaa| prosavAloM me ucca bhASA va ucca zabdoM kA prayoga vizeSa rUpa meM hotA hai patroM kI likhAvaTa meM bhI esA prIya aura ucca zabdoM kA prayoga kiye jAte hai ki jinase prema aikyatA kA saMcAra svabhAva se hI ho jAtA hai| osavAloM ko jaise bhASA kA vizAla jJAna hai vaise lipiyoM kA jJAna bhI vistatva hai vaha hareka lipi ko isArA mAtrase paDha sakte hai isakA kAraNa osavAloM kA vyApAra hareka dezavAziyoM ke sAtha hai / __(21) osavAloM kI mahatvatA-posavAla jJAti anyonya jJAtiyoM se caDha vaDha ke honepara bhI anyonya jJAtiyoM ke sAtha prema aikyatA ke sAtha unakI unnati meM Apa sahAyaka bana madada karate haiM itanA hI nahIM balki grAma saMbandhI koi bhI kArya ho usameM Apa kitane hI kaSTa va nukazAna uThA lete hai rAja darabAra meM jAne kA kAma paDanepara Apa apanA kAma choDa vahAM jAve jabAba savAla kare paisA kharaca Page #528 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhosavAla hAti kA paricaya. (1) kareM paraM prAmavAsiyoM ko garama havA taka bhI nahI pAne deve isa parophkAra vRtti se hI duniyoM me bhosavAloM kA mAnamahatva mazahUra hai| (22) prosavAloM ke gharo meM gaudhana kA pAlanabhosavAlo ke gharoM meM gaudhana kA pAlana vistRta saMkhyA me hotA hai esA zAyada hI ghara hogA ki jisa ghara meM gaumAtA kA pAlana na hotA ho ? santAna vRddhi aura vIratA kA mukhya kAraNa kahA jAya to gau kA pAlana karanA hI hai dUsarI bAta yaha bhI hai ki bhosavAloM ke gharoM meM gau kA pAlana itanI uttama rItI se hotA hai ki Apa kaSTa sahana kara lene para bhI gau ko takalIpha nahIM hone dete / isI kAraNase dUsaroMse paMca daza rUpaye prosavAloMse kama liye jAte hai kIsAnoMko vizvAsa hai ki prosavAloMke gharoMme gaudhana bahuta sukhI rahate hai una gaumoMkA lAbha kevala prosavAloM ko hI nahIM para dudha dahI chAsa vagairahakA bahutase logoMko bhI lAbha milatA hai yaha unakI udAratA kA paricaya hai| . (23) osavAloMke yAcaka-posavAloMke nyAti-jAti paMca paMcAyati sAdI va saMgha saMbandhI hareka kAmakAja arthAt eka ghara saMbandhI va samudAya saMbandhI koI kArya ho unake liye sevaga jAti mukarara hai vaha zrosavAloMke hareka kArya karane ko va TailabandagI meM hAjara rahate hai aura jainamandira upAsarAoMkA kAjA kacarA nikAlanA varatana cirAgabattI ghIsake tayyAra rakhanA ityAdi aura una sevaga jAtike nirvAha ke liye prosavAloMne pratidina pratyeka gharase ekeka roDI deNA aura lagna sAdI meM tyAga vagarahake rUpaye denA ki jisase una sevagoMkA Page #529 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 51 ) zrI jaina jAti mahodaya pra0 cothA. sukhapUrvaka nirvAha ho jAe aura sevagoMne bhI esI pratijJA le rakhI hai ki hama savAloM ke sivAya dUsarI zAtise yAcanA nahIM kareMgeM / (24) osavAloMkI sarva jIvoM prati maitrIkI bhAvanA - paryuSaNAdi parvadinoM meM prosavAla svayaM pApakramako tyAga karate hai aura dUsarI jJAtiyoMko upadezadvArA va dravyadvArA unhakA pApakArya choDAte hai itanA nahIM para isa viSayameM baDe baDe rAjAmahArAjA aura bAdazAhoMkA cittako AkarSita kara jIvadayA va parvadinoMme te palAne ke viSaya meM paDhe paravAne sanaMde prApta kara unakA bhramala dara amala deza pradezameM karavAke vicAre niraparAdhI bole jIvoMkA zrAzIrvAda prApta kiyA hai kevala pazuvoM ke lIye hI nahIM balke kaI duSkAloMme kroDo rUpaiye kharacakara apane deza bhAiyoMke prANa bhI bacAye hai yaha zrosavAloM kI udAra bhAvanAkA paricaya hai / (25) osavAloMke gotra va jJAtiyAM - isa viSaya meM vaMsAvaliyoM aura paTTAvaliyoM kA bhinna bhinna mata hai kitaneka likhate hai ki prAcArya ratnaprabhasUrine upaladevarAjAdiko pratibodha dIyA thA usa samaya 18 gautra kI sthApanA kI / jaba kitanekoM kA mata hai ki maMtrIputra ki khuzI meM sUrijIkI sevAmeM 18 ratnoMkA thAla rakhA thA tadanusAra 18 gautra huve jaba kitaneko kA mata hai ki devIke mandira pUjA karaneko gaye huve zrAddhavarga ke 18 gotra sthApana kiye / kitanekoM kA mata hai ki aThArA kulake rAjaputoM koM pratibodha dIye jinake 18 gautra huve hai ityAdi samaya ke viSaya bheda honepara bhI zarUse 18 Page #530 -------------------------------------------------------------------------- ________________ omasala hAti ke sA botra. . (5) gautra honemeM samakA eka matta hai / 18 gonoM ki sthAnA ekarI samaya meM huI ho yA kAraNa pAke alaga alaga samayameM huI ho para itanA to nizcaya hai ki prAcArya ratnaprabhasUrine upakesapurameM upakeza ( mahAjanavaMsa ) vaMsakI sthApanA kara vIrAt 70 varSe mahAvIra mUrti kI pratiSTA kI jisake bAda 303 varSe mUla pratiSTAkA bhaMga honese nagarameM bahuta azAnti phailI jisakI zAnti prAcArya zrI kasarine karAi usa samaya 18 gotra ke zrAvako ko snAtrIye banAye gaye the. tathAca-upakeza cAritre (1) tAtahaDagotraM (2) bApaNAgotraM ( 3) karNATagotraM ( 4 ) balahAgotraM (5) morakSagotraM (6) kulahaTagotra (7). vIrahaTagotraM (8) zrIzrImAlagotraM ( 6 ) zreSTigotraM ete dakSiNabAhu / . (1) sucaMtigotraM ( 2 ) AdityanAgagotraM ( 3) bhUri gotraM ( 4 ) bhAdragotraM ( 5) ciMcaTagotraM ( 6 ) kubhaTagotraM(7) kanojiyegotraM (8) DiDUgotraM ( 9 ) laghutreSTigotraM ete vAmabAhu / isa prAcIna lekhase niHzaMka siddha hotA hai ki vIrAt 373 arthAt vikramapUrva .97 varSa pahale to mahAjanavaMsa ( upakezavaMsa ) meM alaga alaga gotroMki saMkhyA ho cukI thI aura ina gotravAlone apani acchI unnati bhI karalI thI para prastuta. samayase kitane kAla pUrva ina gotroMkA bandhaNa ho cukAthA isakA nirNaya ke liye paTTAvaliyo va vaMsAvaliyoM ke sivAya isa samaya hamAre pAsa koI sAdhana nahIM hai Page #531 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 54 ) zrI jaina jAti mahodaya pra0 cothA. tathApi anumAna ho saktA hai ki snAtrIye bananeke samaya gotroMkA jaththA bandha gayA thA to kamasekama do tIna zatAbdI jItanA purANa samaya to avazya honA hI cAhiye isa anumAnase paTTAvaliyoM va vaMsAvaliyoM kA samaya bhI sthira ho saktA hai zrAge hama ina 18 gotroM ki vRddhi ki ora dekhate hai to pratyeka mUlagotrase aneka sAkhA prati sAkhAse praphullita ho isa jJAtine apanI itanI to unnati karalI ki isake mukAbalA meM syAt hI dUsarI jJAtiyoM unnati kSetrameM Age pAMva rakhA ho ina aThArA gotroMkA vistAra pUrvaka itihAsa jo hamako milA hai vaha Age prakaraNoM me dIyA jAvegA yahA~ parato kevala ekeka gotroM se kitana kitana sAkhAorUpa jJAtiyoM va gotra nikale hai unake nAma mAtra de denA cAhate hai kAraNa ki yaha bhI isa jJAtike unnatikA eka namUnA hai (1) mUlagautra tAter3a - tAteDa, toDiyANi, caumolA, kausIyA, dhAvaDA, cainAvata, talAvaDA, naravarA, saMghavI, DuMgarIyA, codharI, rAvata, mAlAvata, suratI, jokhelA, pAMcAvata, binAyakA, sADherAvA, nAgaDA, pAkA, harasota, kelANIM, evaM 22 jAtiyoM tAter3oMse nikalI yaha saba bhAI hai / ( 4 ) mUlagautra bAphaNA - bAphaNA, ( bahuphUNA ) nahaTA, ( nAhATA nAvaTA ) bhopAlA, bhUtiyA, bhAbhU, nAvasarA, muMgaDiyA, DAgarecA, camakIyA, codharI, jAMghaDA, koTecA, bAlA, dhAturiyA, tihuNA, kurA, betAlA, salagayA, bucANi, sAvaliyA, tosaTIyA, gAndhI, koTArI, khokharA, paTavA, daphatarI, goDAvata, kUcerIyA, Page #532 -------------------------------------------------------------------------- ________________ osavAla jAti kI mautra saMkhyA. . (55) bAlIyA, saMghavI, sonAvata , selota, bhAvaDA, laghunAhaTA, paMcakyA, huDiyA, TATIyA, ThagA, madhucamakIyA, boharA, mIThaDIyA, mArU, raNadhIrA, brahmecA, pATalIyA vAnuNA, tAkalIyA, yoddhA, dhArolA, duddhiyA, bAdolA, zukanIyA. evaM 92 jAtiyoM bAphaNoMse nikalI huI ApasameM bhAI hai| (3) mUlagautra karaNAvaTa-karaNAvaTa, vAgaDiyA, saMghavI, raNasota, AcchA, dAdaliyA, hunA, kAkecA, thaMbhorA, gudecA, jItota, lAbhAMNI, saMkhalA, bhInamAlA, evaM karaNAkToMse 14 sAkhAoM nikalI vaha saba ApasameM bhAI hai / (4) mUla gautra balAhA--balAhA, rAMkA, vAMkA, zeTha, zeThIyA, chAvata, codharI, lAlA, boharA, bhUteDA, koTArI, laghu gaMkA depArA, nerA, sukhiyA, pATota, pepasarA, dhAriyA, jaDiyA, sAlIpurA, citoDA, hAkA, saMghavI, kAgaDA, kuzalota, phalodIyA evaM 26 sAkhAbho balAhA gotrase nikalI vaha satra bhAI hai| - (5) mUlagautra morakha-morakha, pokaraNA, saMghavI, tejArA, laghupokaraNA, vAMdolIyA, cuMgA, laghucaMgA, gajA, codhari, gorIvAla, kedArA, vAtokahA, karacu, kologa, zIgAlA, koTArI evaM 17 sAkhAoM morakhagotra se nikalI vaha saba bhAI hai / (6 ) mUlagautra kulahaTa-kulahaTa, suravA, susANI, pukArA, masAMNIyA, khoDIyA, saMghavI, laghusukhA, boraDA, codharI, surANIyA, sAkhecA, kaTArA, hAkaDA, jAlorI, mantrI, pAlakhIMyA, Page #533 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (56) zrI kSetra bAti mahodaya pra0 boSA. khumANA evaM 18 sAkhAmoM kulahaTa gotrase nikalI vaha sasa bhAI hai| (7) mUlagautra virahaTa-virahaTa, muraMTa, tuhANA, prosavAlA, laghubhuraMTa, gAgA, nopattA, saMghavI, nibolIyA, hAMsA, dhArIyA, rAjasarA, motIyA, codharI, punamiyA sarA, ujota, evaM 17 sAkhAoM virahaTa gauva se nikalI hai vaha saba bhAI hai| (8) mUla gautra zrI zrImAla-zrIzrImAla, saMghavI, laghusaMghavI, nilaDiyA, koTaDiyA, mAbAMNI nAharalANI, kesariyA, sonI, khopara, khajAnacI, dAnesarA, uddhAvata, aTakalIyA, dhAkaDiyA bhInna- . mAjA, devaDa, mADalIyA, koTI, caMDAlecA, sAcorA, karavA evaM 22 sAkhAmoM zrIzrImAla gautrase nikalI vaha saba bhAI hai| (9) mUla gautra zreSThi--zreSThi, siMhAvat , bhAlA, rAvata, vaida, muttA, paTavA, sevaDiyA, codharI, thAnAvaTa, cItoDA, jodhAvat , koTArI, botthANI, saMghavI, popAvata, ThAkarot , bAkheTA, vinot, devarAjot, guMdIyA, bAloTA, nAgorI, sekhAMNI, lAkhAMNI, bhurA, gAndhI, meDatiyA, raNadhIrA, pAtAvat , zUramA evaM 30 sAkhAmo zreSThi gautrase nikalI vaha saba bhAI hai| (10) mUlagautra saMceti-saMceti ( sucaMti sAcetI ) DhelaDiyA, dhamANi, motiyA, biMbA, mAlot, lAlot , codharI, pAlANi laghusaMceti, maMtri, hukamiyA, kanArA, hIpA, gAndhI, begAziyA, koThArI, mAlakhA, chADA, citoDiyA, isarANi, sonI, Page #534 -------------------------------------------------------------------------- ________________ osavAla pati kI mauvasyA . . (..) maGvA, gharaghaTA, udecA, madhuvodhI, causarIvA, bApAt, saMpanI, muragIpAla, kIlomA, mAlot, sarabhaMDArI, bhojAvat , kATI jATA, tenANI, sahanANi seNA mandiravAlA, mAlatIyA, bhopAvat, gu. khIyA, evaM 44 sAkhAo saMceti gotrase nikalI vaha saba bhAI hai| (11) mUla gautra prAdityanAga-pradityanAga, coraDiyA, soDhANi, saMghavI, uDaka masANiyA, miNiyAra, koTArI, pArakha, 'pArakhoM' se bhAvasarA, saMghavI, DhelaDiyA, jasANi, molhANi, saDaka, tejANi, rUpAvat, codhari, 'gulecchA'-gulecchoMse dolatAzI, sAgANi, saMghavI, nApaDA, kAjANi, hulA, sehajAvat , nAgaDA, cittoDA, codharI, dAtArA, mInAgarA, 'sAvasukhA' sAvasukhoMse mInArA, lolA, bIjANi, kesariyA, balA, koTArI, nAMdecA, 'bhaTanerAcodharI'-bhaTanerAcodhariyoMse kuMpAvat, bhaMDArI, jImaNiyA, caMdAvat , sAMbharIyA, kAnuMgA, 'madaIyA' gadaiyoMse gehalota , lugAvat, raNazobhA, bAlot , saMghavI, nopattA, 'bucA ' bucoMse sonArA, maMDalIyA, karamot, vAlIyA, ratnapurA, phira coraDiyoMse nAbariyA, sarApha, kAmANi, duddhoNi, sIpAMNi, prAsANi, sahalot , laghu soDhANI, devANi, rAmapuriyA, madhupArakha, nAgorI, pATaNIyA, chAt, mamaiyA, boharA, khajAnacI, sonI, hADerA, daphatarI, codharI, solAcat , rAba, nauharI, galANi ityAdi evaM 85 sAkhAoM prAvityanAga gotrase nikalI vaha saba bhAI hai| mUlamautra bhUri-bhUri, bhaTekrA, uDaka, siMdhi, codharI, Page #535 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 58 ) zrI jaina jAti mahodaya pra0 cothA. hiraNA, macchA, bokar3iyA, baloTA, bosUdIyA, pItalIyA, siMhAvat jAlot, dosAkhA, lADavA, haladIyA, nAcANi, muradA, koThArI, pATotIyA evaM 20 sAkhAoM bhUri gautra se nikalI vaha saba bhAI hai / (13) mUlagautra bhadra - bhadra, samadaDiyA, hiMgaDa, jogaDa, giMgA, khapATIyA, cavahega, bAlaDA, nAmANi, bhamarANi, delaDiyA, saMghI, sAdAtrat, bhAMDAvat, catura, koTArI, laghu samadaDiyA, laghu hiMgaDa, sAMDhA, codharI, bhATI, surapurIyA, pATaNiyA nAMnecA, gogaDa, kuladharA, rAmANi, nAthAvat, phUlagaMga evaM 26 sAkhAoM bhadragautra se nikalI vaha saba bhAI hai / (14) mUlagotra ciMcaTa - ciMcaTa, desaraDA, saMghavI, ThAkurA, gosalAMNi, khImasarA, laghucicaTa, pAcorA, purviyA, nisANiyA naupolA, koThArI, tAgavAla, lADalakhA, zAhA, katarA, posAliyA, pUjAga, vanAvat, evaM 19 sAkhAnoM cicaTagotra se nikalI vaha saba bhAI hai / (15) mUtragautra kumaTa - kumaTa kAjalIyA, dhanaMtari, sughA, agAvat, saMghavI pugalIyA, kaThorIyA kApurIta, saMbhariyA cokkhA, sonagarA, lAhorA, lAkhANI, maravANi, moracIyA, khAlIyA, mAlot, laghukuMmaTa, nAgorI evaM 16 sAkhAoM kuMbhaTagotra se nIkalI yaha saba bhAI hai | " (16) mUlagotra DiDU -- DiMDU, gajot, sosalANi, dhApA dhIrot, khaMDiyA, yoddhA, bhATiyA, bhaMDArI samadariyA, siMdhuDA, Page #536 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prosavAla jJAti kI mautra saMkhyA. . (59) mAnana, kocara, dAkhA, bhImAvat, pAlaziyA, sikhariyA, vAMkA, vaDabaDA bAdalIyA, kAnuMgA, aivaM 21 sAkhAmoM. DihUgotrase nikalI vaha saba bhAI hai| (17) mUlagautra kamojiyA--kanojiyA, vaDabhaTA, rAkAvAla, tolIyA, dhAdhaliyA, ghevarIyA, guMgalecA, karavA, gaDhavANi, karelIyA, rADA, mIThA, bhopAvat , jAlorA, jamaghoTA, paTavA, muzalIyA evaM 17 sAkhAno kanojiyA gotrase nikalI yaha saba bhAI hai| (18) mUlagotra laghuzreSTi--laghuzreSTi, vardhamAna, bhobhalIyA, luNecA, boharA, paTavA, siMdhI, ciMtoDA, khajAnacI, punot-godharA, hADA, kubaDiyA, luNA, nAlerIyA, gorecA, evaM 16 sAkhAno laghuzreSTigotrase nikalI vaha saba bhAI hai| . 22-12-14-26-17-18-17-22-30-44 - 15-20-29-19-16-21-17-16 kula saMkhyA 498 mUla aThArA gotrakI 498 sAkhAzro huI isapara pAThakavarga vicAra kara sakte hai ki eka samaya prosavAloMkA kaisA udaya thA aura kaise bar3avRzakI mAphIka vaMsavRddhi huI thii| . ina ke sivAya upakezagacchAcArya va anya gaccha ke prAcAryoMne rAjaputtAdi ko pratibodha de jaina jAtiyo meM milAte gaye arthAt vikrama pUrva 400 varSa se leke vikrama ki solahavI zatAbdI taka jainAcAryoM posavAla banAte hI gaye bhosavAlo ki jJAtiyoM Page #537 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (30) jaina jAti mahodaya pra. coSA. vizAla saMkhyAme hone kA kAraNa yaha dubA ki kitane meM vyApAra karane se, kitaneka eka grAma se anyagrAma jAne se pUrva prAma ke nAma se, kitanekoM ke pUrvajoMne dezasevA, dharmasevA yA vaDe vaDe kArya karane se, aura kitaneka hA~sI ThaThA maskarI se upanAma paDate paDate vaha jhAti ke rUpameM prasiddha ho gaye eka yAcakane bhosavAloMkI jAtiyoM ki gaNatI karanI prAraMbha karI jisme use 1444 gotroM ke nAma milA bAda usaki oratane pucchA ki hamAre yajamAna kA gotra zrApa kI gaNatI meM AyA hai yA nahIM ? yAcakane puchAki unhoM kA kyA gotra hai ? oratane kahA 'DosI' yAcakane dekhAto yaha nAma gINatI me nahIM AyA taba usane kahA ki " DosI to mora bahuta se hosI" posavAla jJAti eka ratnAgara hai isakI gaNatI honA muzkila hai isa samaya kitanika jAtiyoM bilakUla nAbuda ho gaI para una dAnavIroM ke banAye mandira va mUrtiyoM jinake zilAlekhoM se patA milatA hai ki pUrvokta jhAtiyoM bhI eka samaya acchI unnatiparathI itanA hI nahIM para prAcIna kaviyoM ne una jJAti ke dAnavIra dharmavIra zUravIra nararatnoM ki kavitA banA ke unakI ujvala kIrti ko prabhara banAdI hai katipaya prAcIna kavita yahAMpara darja kara dete hai-- bhaisAzAhA AdityanAga (coraDIyA) gotra chapana koTi gujarAta vAta jaga sayala prasiddhi / sacAyikA prasiddha, rahai sirapai sidhi didhI // naukhaMDa huvoja nAMva, rAva rANA sahu jANe / . gyArA saine pATha ( 1108 ) hallakavi kitti vAMga // Page #538 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mosapAsa zAti ke vIroM ke prAcina kavita . (11) pazca gotamaMDaNa mugaTa, sudhana sukhetI bAhayA / bheseja zeTha barahatha taNe, avanI bola nivAhiyA / / // baMdivAna choDanevAlA bheruzAhakA chaMda // asura sena dala saMbhari bhAi, baMdhavi mugalAM baMdi calAi / pahusama paraja karai pukAraM kIdhA carita kisau karatAraM // 1 // agaDa bhIma jagasI nahIM, sAraMga sahajA taMna; bAhara caDhi DAhA taNAM, mahi bhairU mahivana // 2 // mRganaiNI maMni audakai, paravasi 'pAlI' jaaii| ke 'loDhA' tumathI ubarai, ke khurasANa vikAi // 3 // . chaMda. khurasANa kAbila disaha khaMcahi eka rUsana barasaye / asavarai yau mulitAMna lIjai, karaba ceDI dakhaye // khaTahaDai koTa duraMga pADI, dhaga asapati dhAvaye / / punivaMta sAraMga pache bhairU, bahuta baMdi chuDAvaye. // 1 // bhaDa suhaDa te bhai bhaMti bhagA, ko na vAhara bhAvaye / phiri rAja kavarI vATa hAlai, amhe koNa chaDAvaye / / ahivAta avicala diye 'loDhau,' sIkha saMcigAM lAiyaM / punivaMta sAraMga pache bhairU, bahuta baMdi chuDAiyaM // 2 // bAbhaNI viNANI pavaNI sArI, de asIsAM prati ghaNI / lakha barasa 'loDhA' pAgha kAyama, kiti cahu khaMDI tuma tnnii| 1 AdityanAga gautra boraDiyA sAkhA, 2 mAravADameM pAlI, 3 osavAla loDhA gotra. Page #539 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (62) zrI jaina jAti mahodaya pra0 cothA. sAMcIyA sukrata nivANa nizcala, bhAMNa sujasa suNAiyaM // / punivaMta sAraMga pache bhairu, bahuta baMdi chuDAiyaM // 3 // bilabila bAlaka mAya pAkhai, eka raNamai raDavaDai / pIDije loka prabhomi lIje, DarAye dahu disi Darai // . melIyA te posavAla udivaMta, sIkha kripaNAM lAiyaM / punivaMta sAraMga pache bherU vahuta baMdi chaDAiyaM. // 4 // kavitA. chuDAi saba baMdi, avani akhIyAta ubaarii| alavari gaDhi ubaryA, sipati sahu kare tuhArI // so paribhaM bhaisAhi, tipura sonayA samapyA / jIvadayA jinadharma, dAMna chaha darasaNi apyA // . .. DAhAja sAha aMgo bhamI, bhaNati bhAMNa jagi jasa ghaNo / baMdI choDa birada bherU sadA dina dina dolati dasa guNo. // 1 // jugati joga rasa bhoga, acala AsaNa mevAtaha / DeDa khaga khiti mami batha mekhali trigAtaha / / tanu babhuti dhana ridhi, bacana bolIye sucha jahi / zravana nAda sovaMna sabada sIrI sIgI bajai / / Adesa khAMna suratANa nai, bhaNi sIhU sasi ravi tvai| bhairavAM gyAna gorakha tu, cahu disi celA cakravai // 1 // hATi basai mevAta bharyo navanidhi kiraaNnne| .. biNaja kare jasa kAni, besi alavara gaDha thANe // Page #540 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhosavAla jJAtike vIroM ke prAcIna banda. . (5) DAMDiya durijana rAi, pAi palaDA bahatari / bATa na ko upaTai khAna sodAgara satari // bhaNi sIhU DAhAsA tana bherU kari kaMcana ave / vANIyo vasu vidhi nirmiyo, jihi tula na tulyA cakrave // 2 // . kitAika krapaNa karaSa kAni navi kiNahI Ave / sukha mAraga sevie sUlasAM mahI bhajAve // tu sAraMga dUsarA, dUnI saMkaDe sadhArI.', / . bhaDa bhopa.ta dagiyA, acala akhiyAta ubArI / / mati hINa mUgala braSa baDhiyo, chAyA tara dhara.tau dharA / bhegvAM tagevara tu pakhe, pachitAve paMkhI kharA. // 3 // tuma biNa asUra anaMta saMka navi koi mAne / tuma viNa pAna kupAta bhalA ko bheva na jANe / / tujha viNa baMdI baMdijAta, kAbila na bahoDe / tuja viNa cADI kare, cADake nAka na phoDe / * bhaNi sIhU tujha biNi dAMna gau, kachu na bAta dIse bhalI / bhaigvA prAva ika vAra tu, itI anIti alavara calI // prathama gmI cahUvAna, baMsa jisa hUvo hamIga / duje khIlacI mAhi, jAsa mAphura bajIga / / tI pIche peroja, caDha bimalukhAM dala kuTayo / bahU gaMNa bhugai, sAhi mahamuda ahudayo / / 1 duniyAke saMkaTameM prabala AdhAra denevAlA. Page #541 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (54) zrI jaina bAti mahodaya pra. coSA. avasAMna bhaMti pAyo na ko, pAtimAha paragaTa khuN| . . merU nariMda saMbhari bhayuM, tuva jasa kari kaMkaNa bahU. // 5 // udadhi bAra lagi prakhala, bhagati paravarI hita / prahmA koTa putalI asura prApahA agama gati // . mahA begama ke baira, lutha lathavatha gahi luTata / jo na huti krama dasA, hIyo tatakhina phuni phuTata // bherU na ubArata khagatali, atura bacana anadina sh| . ucarati ubhaya sarasuri nisuni, taba tuhi tIratha kuMNa kahata / / bheruzAhakA bhAi rAmAzAhakI kIrti neka nijari karai sAhiAlama, rAma cyAri patisAhAM mAlima / bahatari pAla mevAta vasAveM rAjakulI niti sevA prAvai. // 1 // - chaMda. sevai kachavAhA, jodhaka jAdau, bhAratha jogai bhIcha bhalA / niravAMNa cauhANa caMdela solaMkhI, delha nisANa jike dujalA // baDa gujara ThAkura chechara chIbhara, gauDa gahela mahela milI / darabAri tuhArai rAmanaresura, sevai rAja chatIsa kulI. // 1 // je tuvara tAra paMvAraka soDhA, sAkhala khIcI sonagarA / rAThauDa jIke rAyajAdA rAvata, svAmi kAmi saMgrAma khaDA // je rAvala rAjA rAMNa rAjavI, koDi kalA maMDalika milii| darabAri tuhArai rAmanaresura, sevai rAja chatIsa kulI. // 2 // Page #542 -------------------------------------------------------------------------- ________________ osavAla jJAti ke nararatnoMkA paricaya. ( 65 ) bhumiyAM bhupatika rAi mahA bhaDa, te dise darabAri khaDA / je gaMbhaNa bhaTa divAMNa darasaMNa, jagAtIhujidAra baDA // je maMgAyA gIta karai kabi, mAMhi mahAjana mela milI / darabAra tuhArai rAmanaresura, sevai rAja chatIsa kulI. // 3 // je mIra mIyA sIkadArata khojA, khAMna mummika turuka tucA / khAMjAMdA malika jumera mukadama, jvAMna paThANa mugala bacA // je jAmalagAha baloca habasI, kheDa khatrI janu melamilI / darabAra tuhArai rAmanaresura, sevai rAja chatIsa kulI. // 4 // kavita - rAjakulI darabAri, eka bInatI paThAvai / 'ika ubhA volagai ika baDa sevA zrAvai // chAjai vaMsi chatIsa eka jI jI kari japai / mana bhAvai so karai eka thApyA uthapai || alavara sAhi zrAlama thapiyo, kahe jasa kIrati bhala. darabAra gaMma DAhA taNau, moMDa baMdhI mAgai mahala. // 1 // vicitra dezonuM varNana. disi jiNi sUra udai darasAyaM, jiti lagana dIni nyAyuM jAyaM / dubicala jita laga dhru tArI, titalaga kIrati rAma tuhArI // 1 // baDA pahADa jethi bhaibaMkA, laMkApare tathi paDalaMkA | sau maNa daMta hasti mukha sArI, titalaga kIrati rAma tuhArI // 2 // jita laga puruSa paMgu rana pAMne, samajhe nahIM tethi pari sAne | arka teja utare avArI, titalaga kIrati rAma tuhArI // 3 // Page #543 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 1) jaina jAti mahodaya pra. coSA. jita laga saMgha mahAtara jaisA, una sevaMtAM Tale prdesaa| . so para caMdana paraupagArI, titalagikIrati rAma tuhArI. // 1 // sATika-rAmacaMdro gamarupasya, gamarupi mnohro| ro raveNa bhaye gama, saMkare desAMnari gata // 5 // dohA-kiti samaMdA kaMThalai, parabhaiH kIyau pravesa / gaMma sadAhA rUpake, naravai jarSe naresa. // 6 // chaMda. jiNi desa naresa japai guNa torI, jIva bhakhe pASAMNa jrN| . saMpura samaMda bahaMte sAyara, TAghaNa sAmhai nIrati pare // jiNi desa meM nikha sakai nahi jAi, ghoDI dUdhama thAMNa ghurai / niNi desa naoNsurarAma tuhArI, kIrati koDi kilola karai // 1 // jiNi desa ajAiba bAta japaMtA, bIchI mIDhAmAMni 1 vasai; jiNi desa ajiyara uTa arogai2 bhAhara sadA loka basai // jiMNi desi isA guNa nArI jAMNa, bhIla guMjAhala mAMga3 bhre| niNi desa naresugrAma tuhArI, kIrati koTi kilola karai. // 2 // jiNi desa sadA prati dhena savArI, sata savAmaNa dUdha avai / jiNi desa padamaNi pIna payohara, khole rAkhe kAya khavai / / jiNi desa pitA bINa ApaNa joi, birahani paMca bhratAra bare / tiNi desa naresura rAma tuhArI, kIrati koTi kilola kare. // 3 // jiNi desi salobhI mAnava jAye, khADa gajA le mauli khaNe / ima jANi kare nara isara bAMhaNa, bhAMmaNi esA maMtra bhaNe // 1 meMDhA jItanA vIMchu. 2 uMTa lejAve ese baDe ajagara. Page #544 -------------------------------------------------------------------------- ________________ osavAsa jhAti ke gararatnoMkA paricaya. (30) hagavaMta jIye disi mAre hAkA, hekapuriSAM deha hrai|| tiNi desa naresura rAma tuhAri kIrati koDi kilola kare. // 4 // jiNi desa umai maNa pitali joDe ghATa ajAiva loka ghaDai / aiNi desi tripaMkhI lohaNi tAlA, joni jitanI kAni jaDai // jiNi desa padamaNi pItA pAMNI pAvasa dIsai puThi prai| tiNi desa naresura gama tuhArI kIrati koTi kilola kare. // 5 // jiNi desa kalesa na Ave jIvA, ika bAhai ikaisa luNe / jiNi desa samuMdrI kAMThala jAye, caMdAbar3hanI lAla cuNai / / sovaMna jiNe disi sIdhu sATai, mAnava koya na mukha mare / niNi dema nare mura gama tuhArI kIrati koTi kilola kare. // 6 // jiNi desa dahuM jaNaha kaNa jImaNa, bhojana prAyAM sIra mile uNa desa kahe jaganAtha uDImA, mAnava koDi aneka mile // samaggaNi ThAi haNe mila upari, sAca paTaMtara kAja sare / tiNi desa naresura gama tuhArI kIrati koDi kilola kare. // 7 // niANa desa mahesana mecha juhAre joti agani pASANa jalai / buddhi eha acaMbha vihuNe bAlaNi bAraha mAsa prakhuTa balai // paratApa sakati na buDe pAMNI, cAvala homa nigaMna jare / niNi desa naresura rAma tuhAri kIrati koDi kilola kare. // 8 // jiNi desa isA kima jaMgama vAse, kAna badhAri bi hAtha kare / mukha prAMkhi na dIse muchAM prAgai, mIca ghaNAM dina jAya mare // phala phula prahAra kare nabi phero, joga abhyAsana bikha jare / tiNi desa naresura gama tuhAri, kIrati koDi kilola kare. // 9 // Page #545 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 68 ) zrI jaina jAti mahodaya pra0 cothA. jiNi desa ubhai khaTamAsa aMdhArau sura na dIse paMtha sahI / paravatta alaMga mahA bihu pAsai, bATa biyAle tethi bahI // nisi dyausa na dIse rAha calaMtau, dhunAM dIpaka hAthi dhare / tithi desa naresurarAma tuhAri kIrati koDi kilola kare. // 10 // jA desa madamatta hoI hasatI, bhAti prajAiba baMni bhare / nava nidhi siromaNi tAsa nimaMdhi rosa bhayaMkari raMga mere // hiba hoi jiye disi bAha hasI, jhAlA dei na madi jhare / tiNa desa naresura rAma tuhAri kIrati koDiM kilola kare // 11 // jiNi desi biha jaNa joDI jAMme, eka bihu ghara vAsa huve / sukhaseja sadA vRtra puraM saMpati, sAtha avAse mAMhi suvai / jagadIsa isI kima kIdhI joDI ApaNa mAhi na hoi re / jiNi desa naresura rAma tuhAri kIrati koDi kilola kara // 12 // baMdi choDAnevAlA karamacaMda copaDA. gaDharoho maMDiyo subhaTa sAvaMta rukANA / pavana chatIse baMdi huvA ika akatha kahANA || savAla bhUpAla dAma de baMdi buDAi / karaNa karataba karana, vade sahu koi vaDAI || samadhara bhaNe tAlhaNa sutana, nyAi bihu pakhi niramalA / cItoDa bhiDaM te copaDe, karamacaMda cADhI kalA // Page #546 -------------------------------------------------------------------------- ________________ osavAla jJAti ke nararatnoMkA paricaya. netasI chAjahaDa. pavana jadi na paravare, bAva bAgo uttaradhara | dhara muradhara mAMnavI, bhai bhemaMta tAsabhara || mAta puta parahare bimoha mRganenI chAre / udara kAji Apane, desa paradesa saMbhAre // vitta khIna dIna vyApI khudhA, nara nIsata sata iMDIyA / tiNa dyosa sAha jagamAla ke, netasIha nara thaMbhIyA || annadAtA dharmasa dIpaka dIdA dise, prathI padarA paramAMNe | *DalUMnera kaDAhi sipati sAcI suratAM || ikatIse sojhati, ilAsamai zradhArI, ghara gujara dharamasI, jugati de aMna jivADI // khAMTahaDa birada khATe kharAM, acala gaMga subha ucare / badhamAna taNivaMsi bAciye, su tAyAgI suratAMNare // lAkhokoM jIvAnevAlA saMghavI naraharadAsa. sAhinako sAhi pAtisAhi jahA gAjI rAjI / haiM ke rAvarekuM sirapAva xx dIye he // jeteka jihAMna maiM khavAnI khAMna sulatAna / karata vakhAMna sanamAMna bahu dIye he / koTi juga rAja kIje, naraharadAsa bhuvaH // svAmIdAsa naMdake sarAMho hAtha hiye he / ( 69 ) Page #547 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (0) zrI jaina jAti mahodaya pra. cothA. sabahIko sUri abhilAkha kavi suMdara ju / nolakhI ke pAye keu lAkha jIva jIye hai / surANAkI udAratA. sUrANA ugama lagai, alavesari udaar| . paraupagArI kAraNe; udayA iNa saMsAra / / udayA iNa saMsAra mahA dIsata unnata kara / khidarakhAMna dIyomAna rAja kAje dhuriMdhara / / . ja dina caNA navesara; rAvarANA sata chaMDyo / relhaNa chAjUnaMda; ta dina purikha na mani maMDyo / narasiMgha molhAtaso saryo karataba svaayo| .. boitha ke cokharAja AnaMdai jagata jivAyo / pUnAhala jaMpaka kula kavala; karamasIha sacco kahyo / bAsaThe same berojagaDha; sUrANe sata saMgrahyo / __sohilazAhakoM chaMda. kaviyaNa kalatra kahe suNa kaMtA, parahari pIya paradese ciMta / duri disAvara mama kari takahu; suiNa sadAphala sohila maMgohu // 1 // tucha kAma. TA muTA bole; te nara sohila sari kima tule ? tyAgi bAra dohe muha moDA, dUsama samai aMna deveM thoDA. // 2 // asame thoDo aMna garba manamAMhi ANe . paMtibheda je kare lAhi lAhaNi nahI jANe. Page #548 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prosapAsa jAti ke vIroMke prAcina kavitta (2) dila maMDalI mevAta kare saMgha mAMhi hitamaMna / maMgiNa hArAM bosa; sarasa ati ghAle mNtaa.|| tahAM raMga na rahe cokha kahi; sarasa carAci dasa khaci kari / saMsAra isA nara aktaryA, kima puje sohila sari // dAnavIra chajamala bAphaNA. supariso seNikarAi jema sudhama niya / naMda maMda jima barakhata; jAcikajanAM lachi bahu diniya // saputa bhAMNa dalapati manohara; kahi giradhara sobhAjagi liniy| baMde AsakaraNa AcArija; karaNI ajaba sa karamaNa kiMniya // utapati oyasa thAMna; sAkha bApaNAM saMkaja nara / sAMgAnera majhAri; kiyo jina prAsAda uca kara / prosavAla bhuvAla sAha bherU dhari suMdara / cohathaharA sucAi, baMdhava chajamala unata kara // pratiSThA kare zrI jina taNI kahe dhano jI taba jIyo / tyAgiyAM tilaka ThAkura taNe; karamacaMda jagi jasa lIyo / Age narasigha havA; aMna dUrabhakhamai dIyA / ratanasIha raMgIka, pragaTa parasAda ja kIyA // kulavaTa yeha acAra dAMna pahu samAja dije / bosavaMsa udivaMta kiti kahukhaMDi bhaNije // sivarAja ghare sajana bhagati; kahi kisanAM kIratibhala / gaDhamala taNo guNa ko nilo; te chajamalna jage bhAramala / / Page #549 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (72) zrI jaina nAti mahodaya pra0 cothA. jAgar3a-zAhA kA mahAtva. . . sAMgarAMNa paraNIyo; mAMDa baMdhIyo maMDovara / maMDovara re dhaNI; sera nahIM dIno sadhara // milI koDi maMgatA, koI ura voDa na ske| . mahAjanako moDa; sAha niti bAroM aMke // mevADa dhaNI maMDovarA, yetA thayA anNgmaa| jagaDave sAha jimADIyA; sau lAkha ekaNi samA // betA haro bade khudiyAlama; upADIye bilasIye Athi / kAsiba hare kIyo kara mukato saMce naMda na lego sAthi / / jahAMgIra zAhakI mahemAnI karanevAlA jagatazeTha jhaverI hIrAnaMda. mukarabakhAnu puchiyA nRpa nUrajahAMnI / kaba calAM ghara naMdake lene mahamAMnI ? | kachuka mahatala kijiye; he loka namerA / kiyo akhA ghara dekhiye hIrAnaMda kerA // kyA mai nausarakhAnadI kyA lokAtAi ? / mai sodAgara sAhidI mujhai he baDAi // baMdA ApaNA jAMNi ke kajiye baDerA ! eka piyAlA khusa karo khusabui kerA. // maigala ghaNA umAhiyA janU badala kAle / ApaNa sahijo calaNe te sada mativAle // Page #550 -------------------------------------------------------------------------- ________________ osavAla jJAti ke nararatnokA paricaya. ( uu) mukha aMdhiyArI mailIyA; gali cora baMbAle / diDha gADhe bahu jItaNe; gaDha koTAvAle || 20 suTha nachitra suchatra, sIsakara caura DhalaM de / sAhijAde saMga ubare; saba pAyapulaMde || mukhamala ra jalabAra dI pAyaMdAja bichAyA / jahAMgIra se pAtisAhanuM le dhari AyA / / 27 dharIyA hIrA pesa suNyA diThA nahunerA / hukayA bhASAM lAkhate; kImati zradhikerA // yeka jIha kese kahUM; gaNatI jo AyA / abara javAhara kayA sahuM; jo narjAre dikhAyA // 30 // kahI dekhiye DheriyA, sone dI bhArI / kahI dekhiye DheriyA rUpe adhikArI // kahI dekhIye DherIyAM; komAMca lagAye / pesakasI jahAMgIranuM, hIrAnaMda nyAye // 31 // saMbat solahai satasaThe; sAkA atikIyA / mihamAnI patisAhadI karike jasa lIyA // x x x cuMni cuMni cokhI cunI; parama purAMNe paMnA / kuMdana dene kara lAye ghana tAvakenaMnA || lAla lAla lAla lAgI; kutuva basa kusAMna | bibadhi baraNa bane; bahuta banAMuke jAna || rupake anUpa Ahe; abalAke AbhArana | dekhe na sune na koi ase rAjA rAuke // Page #551 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jana jAti mahodaya pra0 cothA. bAuna mataMga mAte naMdaju ucita kIne / jarasetI jari dIne, aMkusa jarAvake / dAna ke bidhAnako bakhAna hu lo ko lU kro| bIrAnime hIrAdeta hIrAnaMda jaiharI // pAiye na jete javAhara jagamAMjha duDhe / ' je to Dhera joharI javAharako lAyo he // kasabI komAMca mukhamala jarabApha sApha / jharokhA lo grahalaga magameM bichAyo he|| . jaMpati jagana bidhi AnaMna baraNI jAta | jahAMgIra Aye naMda AnaMda savAyo hai // karamI chiTakI kAhuM kahuM ubarAM unakI / pesakasI pekhate pasInAM tana Ayo he // 6 // korapAla sonapAla loDhA. sagara bharatha jagi jagaDa jAvaDa bhaye / pomarAi sAraMga sujasa nAma dharaNI // sebUMje saMgha calAyo suMdhana sukheta bAyo / saMgha pada pAyo kabi koTi kiti baraNI / / lAhani kaDAhi ThAma ThAMma druga bhAMna kahi / AnaMda maMgala ghari ghari gAve ghrnnii|| . vastupAla tejapAlaM jaise rekhacaMda nNd| ... korapAla sonapAla kInI bhalI karaNI // 1 Page #552 -------------------------------------------------------------------------- ________________ osavAla jJAtike vIroMke prAcIna chanda. kahi samaya loDA; dunI dikhAha deva / M ko pramAMna jope eso lAha lIjiye || zrana saMghapati ko saMgha jope kIyo cAhe / kopAla sonapAla ko so saMgha kIjIye || sabala rAi bibhAra; nibala thApanA cAra / bAdhA rAi baMdi chora ari urasAjako || DerAya avabha; khitapatI rAyakhaMbha / maMtrIrAya AraMbha; pragaTa subha sAjako || kaba kahi rupa bhUpa rAina mukaTamaMni tyAgI rAi tilaka; birada gaja bAjako || haya gaya hemadAMna; bhAMna naMdakI samAMna / hiMdu suratANi sonapAla rekharAjako. // 4 // saina ra samake. paija para pAsanake nija dala raMjana. bhaMjana paradalako || madamatavAre; bikarAre ati bhAre bhAre / kAre kAre bAdarase bAsa vasu jalake // kabi kahi rupa nRpa bhupatinike siMgAra / ati baDavAra rApati sama balake // rekharAjanaMda korapAla sonapAla caMda | tana deta ese hAthi nike halake // Page #553 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jAtimahodaya pra0 cothA. ThAkurasI mehatA [ zreSTigotra vaidya sAkhA ] ilAM temabariyAMDaniti baidyabaMsi zrAbharaNa | vera tAladhura laga vaThilo || phojahA jamarI upare phorave; nAkhiyo ThAkure turI nIlo. yo masuDe lohaDA; khAMga moTAM sIre khAga khAle / vega zramarAharo liyo kherave; kilama ghaDasebicI baDo kAle // 2 // baDa dAna dIye miliyA baDapAtrA; arI hAthala rahacaNo abIha / ThAkurasIha kahAve ThAkura ; sIha kahAve ThAkuroM ThAkurasIha // 3 // jiNadAsota sudina de jAMNI; khagatalape sira dIye khala | bolAve rAjiMda tA brada bolAve jagi sarasa bala. sImAMharo sudina surAtana mauhatau dadU bidhi nirabhe maMNa / jaga bhUpAla laMkA ko jiNi vaDosu josI brAhmaNa. // 5 // saar for gaM babhISaNa laMkA ghaTabIsavIyo nyAya ghaNo / he caDhe tithi deta naNe gaDha, tAi bakaso jiNadAsa taNo // 6 // || 8 || ($) gakhe hyA duraMga sahu rAkhasa, hema utare nahI hIye / ThAkurasI jitA saha Thele, dinahekai paravAha dIye // 7 // jesalamera parAMpe jAMnI, kAle jise na Ayo koya | gaDhA gAhA girada mevAsA ghara giNe, vaDaga jaDa bAjatI cala khele / sIghare hukamI jiNadAsaro sIghalo ThAkuro bhAThave anaDa Thele. 1 Page #554 -------------------------------------------------------------------------- ________________ osavAla jJAti ke vIroMke chanda. kahara kAMThetayAM berahara kAMpiyAM, juDA jaMmajAla soi ghAtajAMye / abhi thAMbhA dIye vaidabaMsI zrAbharaNa, ATha kula bAthagahi hAtha prAMNe. 2 bhIbhIma rAmare laMkadala bhAMjiyAM, bhIcha Damaghajaro thATa bhaMje / pisa pAdhori bAto koi pAMtaro girasikhara hAthalAM mArigaMje || pADi bhaDa devaDA, meLa paratAlIyA pisaNato sarasa kuNa thAi puje / trijaDa haya sIha praNavIha mAharA, dhakAro mArIyo meha dhuje // kalaba bhIrasahaMna bhArI bhuja bhIma sama, bharathImala bhAratha jodhana kIdhu rasI / raThamaTha karana kaThina gaDha ko gADhe, duki Dhohi DhAhi deta tanakame turasI // jinadAsanaMda jarajarI jara bakasata, balha kavi birada kurasI dara kurasI / sAhini mAlima sikabaMdha nike siratAja, sAkare sanAha sunyo TAkurasI || bhAdra gautra samadaDiyA sAkhAke vIra. guru kakkasUri karI kIrapA, jaitasI suta jaga ugIyoM / sagaloM sire saMghapati, yo pArasanAtha bhala pUjiyo || turI caDhIyA tIna hajAra, gaja ugaNIsa mada karatAM / uThoM ladIje bhAra sahasa sAta bharaDATA karatAM || sahasa cAra ratha jANa sahasa naranArI nahI pAra gINatI bhAdra gotra udayo bhalo samudo sama thAhA / samadaDiyA kula ujAlIyoM dharmazI vaDa vahA / dasa + gADI sAthe / leve hAthe // kuNa + + Page #555 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina jAti mahodaya pra0 cothA. paDiyo bhayaMkara kAla mahA vikarAla bhujaMga jiso || bhU brahmAMDa thai eka, taba pucche rAya kara kiso / zAhA sire lakSmI ghare iyAnagarI zAhATIkuvase | teDAvyo tINabAra jaba, jAto kAla Daga Daga hase | + + ( 78 ) + dhArA nagarIke vaida muhattA. kA 1 dhArAdhipa dehalane, pada maMtrI sira thApe / zAhA moTo sAmanta, jagata sagalo duHkha natra khaMDa nAma dezala kiyoM, sonapAla sutta jANe sahu // duniyoM rAkhA dukAlameM, vaida muhatton2aNAM guNa ketA kahu // 1 // jaina hatthuDiyA rAThoDa zAha ratnasI. sAkara gaDha sA puruSa, khAradIMvA khetaDA / pudhIyAla (ne) dAnakA mAla ho zrApa taDA / khemazI lakhIpAla lakha zropamA kema vakhA // navakhaMDa deza kheraDAbaDA vaDa nAma parayANu / zrIsavAla gota thAro acala vAcAme lakhamI vasI // vIrama suttana kije bahuta yuga yuga rAja ratnasI / zUravIra saMcetI. thAMna sudhIra riNathaMbha, mAna zrApai mahIpati / duniyoM sevata dvAra sadA citta cakra vrata hai saMceti // Page #556 -------------------------------------------------------------------------- ________________ osavAla jJAti ke nararatnoMkA paricaya. prAtha hAtha udhameM kare upakAra jaga ketahI / pAtazAhA poSIjai, jugata dIkhAve jaitasahI || saradara seiNa saMghameM sire, jagaha juga tAralIlIlo / 6 maharAja ' siMha 'dAtA' samuda' bhAdU sutta udayo iso |1| (79) + + + + sevata duvAra baDe baDe bhUpata, dekha sabhA surapati hI bhUle / raisa dharAdhara sobhItadvAra, jaise vanameM kesara phUle // saMcetI kuladIpaka pragaTayo, dekha kabijana ese bole / siMha 'meharAja' ke nanda karaMda, kehata kamIca satarArUsolo // raNathaMbhora ke saMcetIyo kA saMgha / mAravADa mevADa siMdha dharA soraTha sArI / kasmIra kAgarU gavADa gIranAra gandhArI // alavara dhaga zrAgage choDyo na tIrtha thAna / pUrva pazcima uttaradAni prathavI pragaTyo bhAna, naralokakoi pUjyA nahIM, sacetIthAre sArakho / candra bhAna nAma yuga yuga acala, pahapalaTe dhanapArakho || // sojata ke vaida muhatA / + rahyo gaDha sojata biMTI rAyamala, koTa khole ' pato ' kahai / moTI rIta ghare muhatore, rAja muhatoM gaDha rahe | + vIvara gar3ha hai kINI khetAvatI, ajamAlauta rahe gaDha bhora / rIta ujAlA vala ' rAjaDo ' jagaDa tayo rahyo jAlora || + + Page #557 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 60 ) zrI jaina jAti mahodaya pra0 cauthA. sojata asImiyANI, sonIgarA juDatA zrAyA zrAda jugAH muradharataNA, muhato gharamAna savAyA || + vIra vaida muhattA pAtAjI ko gIta. 1 ThAkura pAMcaso pAMca bhUtathI rahe | saMketana nita bharakhe | sahu sAgakho huvo sImayAyo / ' pAtala marU kIratI pAkhe // , + + + + nADI nADI nita bhuraja bhuraji, thuDato jAya ariyoM thATa | haMsa 'pato ' bugalo ko lAyo / dehI duraMga huvo daha vATa || + + moTAi pIsaNa tuM hAla ' muhattA ' maha koi chaDena phophamakAra / nArAyaNa kanheM lA nArAyaNa, tu yo bandha talavAra || khame na tApa hA dala khala / sanamukha chaDe pAkhara zera / dAnI hAtha rAyamala dujA / sUraDA camakyA dekhI samasera || + + hiraNa raNa, kheta hAthoDo avadha sAsa dhamaNi tapa rosa sahaI / prAThi pohara thakita ubho dhaDadala rayaNa ghaDe ghaNa ghAI // karIyo gesa kopyo dAvAnala, dhaDadhaDa chaiDa ghAi paDai I vainANI ' pAtAvata' ribaddha jaDA ukheData trijaDa jaDai || sIvANA kA vaida muhatA rAjasI. gaDha sIbAyo gAjiyo, rAjiyoM le talavAra / prANa dei paNa rAkhiyoM, sukhI koyo saMsAra // + + + + + Page #558 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhosavAla zAti ke nararatnoM kA pa0 . (5) dharma hete dhana kharaciyoM, popAzAhA prayAsa 1 + + + vedoM ne varadAna / bhAge hI sAvakA tnno| khapiyA teraha khAna / taSiyoM muhato tejasI // 1 // koDo dravya luTAviyoM / hodA upara hAtha / prajo dIllI ko pAtazAhA / rAjA to rUghanAtha // 2 // mosavAla ucAgaNA / bhomA haMdI vADa / tana dhana saghalo te dIyo / rAkhyo deza meMvADa // 3 // lAkha lakhAro nipaje / vaDa pIpala ki sAkha / naTIyoM mutto naiNasI | tAboM deNa talAka / / 4 // jagaDU jaga jiivaaddiiyoN| dInoM dAna pramANa / terA so pannaDotare / ala vica ugo bhAMNa // 5 // so sonAro eka Thaga / so Thaga ThAkura eka / sau ThAkura bhelA huve / jada prakala mutsadI eka // 6 // therU jaisANe huvo / prAsakaraNa meDate / bharI mevADame zAhA bhomo|| kaccharI dharatIme jagaDavo kahije | jima jagame ToparezAhATAmo // 7 // . eka cAraNa apane yajamAna ki tArIpha.. vAgo jaba yaha mAMDiyoM / taba nIvatiyo saba mevADa / golAroThArI kheMgAlI / jadA huvA dhUdhalA pahADa // isa para eka jaina kavine kahA kijagarUpa juga jimADIyoM / nivatIyA saba nava khaNDa / sira tapiyA vAsaMga taNA | kAjaliyA brahmANDa / 1 jodhapura nareza. 2 bhaMDArI osavAla. 3 jAlorA vadamutA. 4 jImaNavAra. Page #559 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (82) jaina jAti mahodaya pra0 cothA. ityAdi mosavAla bAtimeM hamAroM nahIM para lAkhoM kI saMkhyA meM vIra puruSa huve hai jisameM saMghi bhaMDArI muhatA munoyatAdi ke vIgeneto aneka saMgrAma meM apani vIratAkA paricaya de dezakA rapANa kIyA jaise prosavAla jJAti saMgrAmame zUravIra hai vaise hI dAnameM udAra cita rakhate hai kei daphe bhayaMkara duSkAlame arDavoM kharDaba dravya kharaca kara dezake prANa vacAye the, kAraNa unhoMmeM dhArmika saMskAra sarUse hI ese DAle jAte hai ki vaha paropakAra ke liye ora to kyA para apane pyAre prANa dene me bhI pIcche nahIM haTate hai isI liye hI isa pavitra jJAti kI ujjvala kIrti vizva vyApi ho rahI hai yaha jJAti vRhat ratnAkara hai unase jItanA itihAsa hame milA va bhaviSya me milegA vaha kramazaH Age ke prakaraNoM me dIyA jAvegA / antame hama hamAre jaina jAti hitaiSIyoMse sAdara nivedana karate hai ki isa pavitra jJAtimeM aneka mahApuruSa huve hai jina ke itihAsa saMbandhI Apa aura Apake pyAre maMtroM ke pAsa koi bhI lekha, khyAtoM, khurazInAmA, paTTA . paravAnA vagaraha jo prastutaH kitAba ko madadakAra ho vaha kRpayA hamAre pAsa bhejAve ki Age ke prakaraNoM me use mudrita karavA dIye jAveM isa kitAba ke liye jitanI vizeSa sAmagrI milegA utanA hI isa jhAti kA gorava vaDegA ityAlama Page #560 -------------------------------------------------------------------------- ________________ poravADa jJAti ke naratna. . (a) pariziSTa naM. 2 poravADa jJAti. poravADa jJAti-yaha prAgvaTa jJAti kA apabhraMsa hai prAgvaTa jJAti kA mUla sthAna to prAgvaTapura jo gaMgA nadI ke kinAre para eka prAcIna nagara thaa| vAlmIka rAmAyaNa meM isa nagara kA ullekha milatA hai jabase prAgvaTapura ke loga rAjaputAne kI tarapha pAye tabase vaha prAgvaTa kahalAne lage-jaise gurjara-mAlava vagaraha jJAtiyo hai jahA~ yajamAna jAte hai vahAM una ke yAcaka bhI jAve yaha eka svAbhAvika vAta hai tadAnusvAra prAgvaTapura ke logoM ke pIcche pIcche unake guru brAhmaNa bhI rAjaputAne meM prA base / java padmAvatI nagarI meM jainAcArya svayaMprabhasUrine jina gajaputAdi ko upadeza dvArA jaina banAyeM usa samaya jo rAjaputoM ke guru prAgvaTa brAhmaNa the unhoMne sUrijI se arja karI kI he prabho ! hama aura hamAre yajamAnoMne pApa kI prAjJAnusvAra jainadharma ko svIkAra kiyA hai to hamArA kucha nAma bhI isa ke sAtha cirasthaI rahanA cAhiye isapara surijI mahArAjane una saba kA 'prAgvaTa vaMsa' sthApana kiyA usI prAgvaTa vaMsa kA apabhraMsa 'poravADa' huvA hai poravADoM ke rItarivAja khAnadAna AcAravyavahAra saba bhosavAloM ke sadRzya hai poravADo ki kuladevI aMbikA hai " jo samyaktva dhAraNa kara lI thii| usane poravADo para prasanna ho ke sAta durga dIye aura una varadAnasUcaka poravADo meM sAta mahA guNa pragaTa huve jisa viSaya meM saptadurga pradAnena guNa saptaka ropaNAt / puTa saptaka vaMto'pi mAmbaTa jJAti vizrutA // 65 // Page #561 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 84 ) jaina jAti mahodaya pra0 cothA. zrAdyaM pratijJA nirvAhI, dvitIya prakRtiH sthirAH / tRtIya prauDha vacanaM, catuH prajJA prakarSavAn // 66 // paMcamaM prapaMcaza, SaSThaM prabala mAnasam / saptaM prabhutAkAMkSI, mATe puTa saptakam ||67 || (vimalacaritram ) (1) pratijJA karanA aura usako dRDhatA se pAlanA (2) prakRti ke sthira arthAt dhairyavanta zAntacitta se kArya karanA (3) prauDha vacana - gAMbhIryatA ke sAtha prIya aura yatheSTa vacana ( 4 ) buddhimaMtA - dIrghadarzItA (5) prapaMcajJa - sarva kArya karane meM zaktivAn arthAt zAma dAma daMDa bhedAdi nIti kuzalatA (6) mana ki majabUtI - bAhubala arthAta zauryyatA ke sAtha kAryya karanA (7) prabhutAkAMkSI - prabhutAprAptI ki icchAvAle arthAt mahatva ke kAryya kara prabhutA prApta karanA eva sAta varadAna ambikA mAtAne dIye vaise hI prAgvaTa jJAti ke vIrone isa varadAnoM ko ThIka caritArtha kara vatalAye the / jisa ke ujjvala dRSTAnta Aja bhI itihAsa ke uccAsanapara apanA gaurava vatalA rahA hai, jaise poravADo ki saMtAnameM vikrama saM. 108 meM jAvaDazA aura bhAvaDazA nAma ke poravADa jJAti ke dAnavIra do ratna paidA huve jinhoMne pavitra tIrthAdhirAja zrI zatruMjaya kA jIrNoddhAra karavAyA thA jina kA prazaMsaniya jIvana jaina saMsAra meM vikhyAta hai ese bahuta se nararatna isa poravADa jJAtine paidA kiye jisme vikramI AThavI sadImeM poravADa vIra nInA va leharI jo pATaNAdhipati vanarAja cAvaDake mahAmAtya va sainApati pada para rahe huve aneka vIratA ke kArya kara ujvala kIrtti ko prApta kI thI jinhoM ke kuTumba meM vimalazAhA Page #562 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vimalazAha kI vIratA. (85) jaise zUravIra aura mahAdAnezvarI nararatna paidA ho kara kevala poravADa jJAti koM hI nahIM para jaina dharmma koM unnati ke sikhara para pahuMcAdIyA thA / jisa vimalazAhA kI kIrti ke viSaya jaina aura jainetara lekhakoMne baDe baDe grantha nirmANa kara kRtArtha huve hai jisa vimalazAhA kI udAranA kI tarapha hama dekhate hai taba unake banAye huve bhAbu aura kuMbhAriyAjI ke jaina mandiroM kI zilpakalA kevala bhArata meM hI nahIM para yuropa taka prasiddhi pA cukI hai| Age hama vimalazAhA kI vIratA kI narapha dRSTipAta karate hai to hamAre Azcarya kI simA taka nahIM rahatI hai / jisa jJAti ko zAka bhAjI khAnevAle vANiyoM ke nAma se upahAsa kara kAyara batalAte hai para una jJa logoM ko yaha jJAta nahIM haiM ki zAka bhAjI khAnevAle meM kitanI vIratA rahI huI hai jisa jJAti ke vIra puruSoM ki vIratA kA vIra cAritra kisa vIratA se bhUSita hai unakA eka udAharaNa hama yahAM para vatalA denA samuzcita samajhate haiM yathA tadbhItyA'STAdaza zata grAmAdhipa dhArAnRpo naSTavA sindhu deza gataH tadAnu zAkambharI, marUsthalI, nerapATa, jAvalIDurAdi nRpati zataM aMbikA prasAdAt sAdhayitvA chatrAnekapadhArayata tenaikadA rAma nagarAdhipa dvAdaza suratrANAH zrutAH akasmAt mahA zainya melApanaM katvA suptA evaM veSTitA yuddhe bhagnAH kiMkarA saMjotA tadIyAni dvAdazA tapatrANi sva zIrSe paridhAritAni naccaritraMtu // 39 prarthAn vimalazAha ke bhaya se aThArAsau grAma kA nAtha dhArA Page #563 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (8) jaina jAti mahodaya pra0 cothA. dhipa rAjA bhoja bhAga ke sindha kA saraNA liyA aura zAkaMbharI marUsthala mevADa jAlaurAdi sau rAjAoM para vijaya karatA huvA aMbikA devI kI kRpA se vimalazAhA eka chatrapati rAjA kahalAne lagA, eka samaya vimalazAhAne rAmanagara ke bArahA sulatAnoM ki vAva suNa prApane ekadama zainyA ekatra kara esA humalA kiyA ki sulatAnoM ko parAjaya kara apanA kiMkara banA una ke bArahA chatra chIna ke apane sira para dhAraNa kara liyA, ityAdi vimala ki vIratA kevala manuSyo ke sAtha hI nahIM thI para devatAvoM ko bhI apanA khaDaga vata. lAyA thA isa viSaya meM eka prAcIna kahavata hai ki mAMDI mura kIrai karai / chaMDIyA mAMsa grAha / . vImalaDI khaMDau kAviu | nAhau bAlI nAhA // arthAt 'vimalazAhA bhAbu para jaina mandira banA rahA thA taba bahoM kA adhiSThAyaka vAlI nAga deva dina ko banA huvA mandira rAtrI meM girA detA thA jaba rAtrI meM vimalazAhA usa deva ko pakaDA, devane mAMsa ki bali mAgI. yaha, sunate hI vIra vimalazahAne apani kammarase jamahalatA khaDaga nikAlA jiskoM dekhate hI deva prANoM ko le ke bhAga gayA aura upadrava bhI bandha kara dIyA, ityAdi vimalazAhA ki vIratA sunate hI unha ke zatru kampa uThate the. isa viSaya meM kisI kavine esA bhI kahA hai ki " raNi rAuli zUrA sadA devI mAMbAvI pramANa / poravAha paragaTamalla maraNe na muke mANa" jaise prosavAla vIroM ke liye 'araDakamalla' kA khItAba hai vaise hI poravADo meM paragaTamalla kA virUda hai // Page #564 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vimalazAha kI bIratA. (60) "" jaise vimala kI vIratA thI vaise hI udAratA aura paropakAratA bhI thI jisane dezasevA samAjasevA dharmmasevAdi meM boM kharbo rUpaye ara kiye the jisa ke liye pATaNa ke bhAToMne apanA vaMsa paramparA taka " vimala zrIM suprabhAtam arthAt prAtaHsamaya vimalazAhA aura usa ki bhArya zrIdevi kA nAma amara rakhane kA prastAva pAsa kiyA thA pahile jamAne meM esA rivAja thA ki jisake liye zubha bhAvanA pradarzita karanA ho vaha usa ke nAma ke sAtha ' suprabhAtam' joDa dIyA karate the jaise-- suprabhAti jiNa sAsaNamahi / suprabhAti guNadhara guNNa rAI | gaccha corAsI je je jati / suprabhAta sagalI mahAsatI // je je sakala sabhA zRMgAra / suprabhAta sahu hI dAtAra / suprabhAta je dhammarAja | suprabhAta savi tIratharAja || suprabhAta gAyaNa guNa gANe | suprabhAta kavirAja vakhANe | vimala naresara zrI ghara nArI / suprabhAta zrI saMgha makArI +++ aura bhI upadezamAla meM isa prakAra ullekha milate hai / " adyApi vimalazrIsuprabhAta mityAzIrvAda kathayati / koryaH / vimala maMtrI zrIdevI bhAryA tayoryathA - suprabhAtama bhUtathA bhavatAmami bhavatu ityAdi // poravADa jJAti meM jaise bimalazAhA ki kIrti hai vaise hI vastu. pAla tejapAla ki bhI zauryatA vIratA udAratA paropakAratA rUpa kIrti jagata vikhyAta hai jina vIroMne aneka saMgrAmoM meM phate pAI aura aneka sukRta Page #565 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 66 ) jaina bAti mahodaya pra0 cothA. kArya kiye jina ke viSaya meM aneka lekhakone grantha ke grantha nirmANa kiye para yahAM para to eka namUnA ke taura para thoDAsA ullekha kara dIvA jAtA hai yathA vastupAla tejapAla cAritra se 1904 deva bhuvana ki mAphika naye jina mandira banAye 20300 purAMNe jina mandiro kA jIrNoddhAra karavAye 125000 naye jina bimba banAye jisame kharacA 18 kroDa kA 3 vaDe vaDe jJAnabhaNDAra sthApana karavAye 700 zIlpakalA ke namUne rUpa dAnta ke siMhAsana 688 dharma sAdhana karane ko pauSadhazAlAe 505 samavasaraNa ke yogya bahu mUlya caMdaravA 189600000 zatruMjaya para kharacA kara mandirAdi banAye 188000000 giranAra para "" "" 128000000 bhAbu ke mandiroM meM kharaca huvA 300000 sonaiyoM kA eka toraNa zatruMjaya para caDhAyA giranAra para 300000. " 99 99 99 300000 99 2500 ghara derAsara karAye yaha, bhakti kA paricaya hai " ,, Abu para " 2500 ratha yAtrA ke liye kASTa ke ratha banAye 24 99 99 " 99 dAnta 180000000 pustaka bhaNDAro ke liye kharacakara pustaka likhAye 700 brAhmaNoM ke rahane ke liye sundara makAna banAye 700 Ama janatA ke liye dAnazAlAe banavAI Page #566 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vastupAla tejapAla. (85) , yaha vIra jaina hone 3004. aSNu matta ke mandira banAye | banAyA para bhI apani ma700 tApaso ke liye prAzrama banAye dhyasthatA kA pari64 musalamAnoM ke liye msjide| caya dIyA hai musa lamAnoM ke sAtha sa84 pake ghATa baddha sarovara hiSNutA karane ke 484 sAdhAraNa ghATa vAle talAva | mase masajide kara vAI thii| 464 rastA para vAvaDiye banAI . 4000 musAphara logoM ke liye bhavana dezaprati . 700 pANI ke kuveM banAye sevAbhAva 700 pANI pIne ke liye pauvAM kA pa___36 vaDe vaDe majabuta kileM banavAye 500 brAhmaNoM ko hamezoM rasoiye / dIyA hai . 1000 tApasa sanyAsIyoM ko bhojana denA 5000 sanyAsI va tApaso ke bhojanazAlA 21 jaina prAcAryoM ko mahotsavapUrva padArpaNa 2000 tAbAvati nagarI meM sonajhyoM kA sukRta ina ke sivAya hamezoM jaina muniyoM ko yathA ucita AhAra banAdi kA dAna denA va una ke vihAra meM sahAyatA karanA svAmivAtsalya prabhAvanA ujjamaNA saMghapUnA saMgha sahita tIrtho ki yAtrA karanA svAdhammi bhAiyoM ko saba prakAra ki sahAyatA karanA ityAdi zubha kArya ricaya Page #567 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 90 ) jaina jAti mahodaya pra. cothA. meM ina vIroMne kitanA dravya vyaya kiyA hogA jisa ki gaNati karanA muzkila hai tathApi eka mAravADI kavine esA bhI kahA hai paMca arba jina kharva dIpa durbala AdhArA paMca arva jina kharva kI jina jimaNavArA satyANave koDa dIgha poravAla kabahu na naTe puriyata pacyAsI kroDa phUla tAMbolIhaTai caMdaNa sucIra kapuramasI kroDa bahutara kapaDA . detAMja dAna vastupAla tejapAla karataba vaDA // 1 // __ityAdi jaise vastupAla tejapAla udAra the vaise hI prAkrami bhUjabalI bhI the itanAhI nahIM para unake saba kuTumbake hRdaya una vIratAke raMgase raMge huve the jinhoMne aneka kaThanAe~ kA sAmanA kara gurjara bhUmi kA saMrakSaNa kiyA ina vIroM kI kIrti ke liye bahuta grantha bane hai para jinho ke samakAlina jainottara kavi somezvarane pani kIrti kaumur3hI nAma kAvya meM vastupAla tejapAla kA khuba hI vistAra se varNana kiyA hai / vastupAla tejapAla ko kitane virUda mile hai jaise ( 1 ) prAgvaTa jJAti alaMkAra ( 2 ) sarasvatI kaNThAbharaNa (3) sacIva cUDAmaNi ( 4 ) kurcAla sarasvatI (5) dharmaputra ( 6 ) laghU bhojarAjA (7) khaMDerA (8) dAtAra cakravRti (9) buddhi abhayakumAra ( 10 ) rUci kaMdarpa ( 11 ) cAturya cANakya (12) jhAti varahA ( 13 ) jJAti gopAla ( 14 ) saiyada vaMsa jayakAla (15) sArapasArAyamAnamardana (16) majanaina (17) gAMbhIra (18) dhIra ( 16 ) udAra ) (20) nirvikAra (21) uttama jana mAnaniya (22) sarva jana zlAghaniya (23) zAnta (24) RSiputra (25) Page #568 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vastupAla tejapAla. ( 91 ) paranArI sahodara ityAdi ina vIroM kA buddhibala kArya dakSatA saMgrAma vIratA aura rAjataMtra calAne ki kuzalatA vidvAnoM se chIpI huI nahIM hai isI munAphIka isa poravADa jAti meM dhanAzAhA ( rANakapura kA mandira banAnevAlA) aura prazUzAhAdi aneka vIra ho gaye hai poravADa meM gautroM ki saMkhyA - codharI kAlA dhanagara ratnAvata dhanota majArata DabakarA bhAdaliyA kamaliyA zeThiyA udIyA bhaMbheDa bhUtA pharakayA bhalavarIyA maMDIvariyA mutiyA ghATiyA galiyA bhaisota nave parathA dAnadharA mehatA kharaDiyA ItyAdi yaha purANe gotra hai isa ke sivAya kitaneka naye nAma bhI udbhava huve haiM vaha vyApAra va pItA va prAmAdi kAraNo se samajanA | prAcArya svayaMprabhasUrine jo padmAvatI nagarI meM prAgvaTa sa ki sthApanA kI thI una ke sAtha to " padmAvatIporavADa" kA khItAba hai aura bAda prAcArya haribhadrasUrine kitaneka logoM ko jaina banA prAgvaTa- poravADa jJAti meM sAmila kara dIye the una poravADo ki tIna sAkhAe huI (1) zuddhA poravADa (2) soraThIyA poravADa aura ( 3 ) kapola poravADa bAda aneka kAraNa pA ke alaga alaga gautro ke nAma se pukAre jAne lage jo gotro ke inakoM nAma upara likhA hai poravADo meM bhI dazA vIso kA mukhya doya bheda hai isa chAtime aneka nAmI gAmI puruSa huve haiM jinhoM kA jitanA itihAsa hama ko milA hai aura phira milegA vaha saba prAge ke prakaraNoM meM dIyA jAvegA yahAM para to kevala jJAti kA paricaya karAyA hai isa jJAti ke presaroM ko cAhiye ki vaha pani jJAti ke itihAsa kA saMgraha kara svayaMmudrita karAve va hamAre Page #569 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (99) jaina jAti mahodaya pra. cothA. pAsa bheje tAke isa muktAphala ki mAlA ke sAtha use bhI sAmika kara dIye jAya kimadhikam pariziSTa nambara 3 ( zrImAla jJAti ) - zrImAla jJAti-zrImAla jJAti kA utpatti sthAna zrImAna nagara hai aura isa jJAti ke pratibodhaka prAcArya svayaMprabhasUri jo bhagavAn pArzvanAtha ke pAMcave pATTa para huve hai isa zAtike aitihAsika pramANoM ke viSaya meM hama pahale hI likha cuke haiM ki isa jJAti kA zrRMkhalAbaddha itihAsa jaisA cAhiye vaisA nahIM milatA hai itane para bhI hama sarvathA hatAza bhI nahIM hote haiN| kAraNa sodhakhoja karane para ese bahuta se pramANa mila bhI sakte hai ki hamArI paTTAvaliyoM ke pramANoM ko sthira kara rahe haiM jisase katIpaya pramANa yahAM de denA samucita hogaa| (1) vimala prabandha aura vimala cAritra. zrIkAra sthApanA pUrva / zrImAla dvAparAntaH / zrI-zrImAla iti jJAti / sthApanA vihitaashriyaaH|| bheTa taNi laSami vAvarI / zrI prAsAda suraMgau karI / thApi mUrati mahurta joii| laSami lakhaNavaMti hoI // dvApara mAi je hui thApanA / sahunA bhaya TalyA pApanA / zrIgautrajA zrImAlI taNi / karai ciMtA prAsAda bhavi // Page #570 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'zrImAla jhAti ke vIraratna. (93) .. ina lekhoM se zrImAla nagara kI itanI prAcInatA siddha hotI hai ki vaha dvApara ke anta meM basA hai aura isI nagara ke nAma se 'zrImAla' jJAti kI utpatti huI aura zrImAla jhAti kI gautraja lakSmIdevI hai| " (2) vimala cAritra meM esA bhI ullekha milatA hai ki upakezapura ki sthApanA samaya zrImAla nagara ke bahuta se loga pA kara upakezapura meM vAsa kiyA vaha loga baDe hI ghanAvya-pratiSThita aura vaDe vaDe vyApArI the isa liye hI upakezapura zIghratA se vyApAra kA eka kendra sthAna bana gayA + + + yAcakoM kI AjIvikA una ke yajamAno para hI nirbhara hai prataeva jahA~ yajamAna nAve vaha yAcakoM ko bhI jAnA paDatA hai isa niyamAnusvAra zrImAla nagara ke loga A kara upakezapura meM vAsa kiyA taba una ke yAcaka ( brAhmaNa ) bhI una ke picche picche upakezapura meM zrA vase / una yajamAnoM para brAhmaNoM kA kara itanA joradAra thA ki "paMca zatIza SoDazAdhika' arthAt 516 Tako kA lAga dApA rUpa TekSa thA. isa julamI kara se janatA usa jamAnAmeM bahuta duHkhI thI para una lobhAnaMdI brAhmaNoM ke julama se usa jamAnAmeM chUTanA koi sahaja vAta nahIM thI parantu hareka kArya kI sthiti bhI huvA karatI hai eka samaya kA jikra haiM ki jaina maMtrI UhaDa vyApAra nimita mleccha dezameM jA ke AyA thA usa para una brAhmaNoMne yaha TherAva kara dIyA ki UhaDa maMtrI mleccha deza meM jA ke AyA hai isa kAraNa isa ke vahAM kriyA kANDa koi bhI brAhmaNa na karAve ki jahAM taka kaha zuddhi na karA leve Page #571 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 94 ) zrI jaina jAti mahodaya pra. cothA. kAraNa zuddhi meM bhI brAhmaNoM ke vaDI bhArI prAmaMda ( paidAsa) thI taba maMtrIzvara una brAhmaNo se taMga ho apane nagaravAsI tamAma bhAiyoM ko sukhI banAne kI niyata se apani dravya sahAyatA se mleccha deza se eka baDI sainA bulavA ke una prapaMcI brAhmaNoM ke pIcche lagAI taba vaha brAhmaNa taMga ho upakezapura se bhAga ke zrImAla ki tarapha cale gaye sainAMne bhI una kA pIchA nahIM choDA brAhmaNa zrImAla nagara meM ghusa gaye aura mlecchone zrImAla nagara ko ghera liyA. jaba nagara ke prAgresara logoMne mlecchoM ko sainyA lAne kA kAraNa pucchA naba mlecchoMne saba hAla ke antameM kahA ki yaha brAhmaNa loga upakezapura vAsiyoM para kA kara choDa de to hama pIcche haTa jAveMge / isa para vaha nAgarika brAhmaNoM se samajotA kara upakezapura vAsiyoM para jo brAhmaNoM kA julamI Tenna thA vaha sadaiva ke liye choDA dIyA / taba mleccha loga apani senA le upakezapura zrA kara UhaDa maMtrI ko saba hAla kaha dIyA aura maMtrazvarane upakezapura meM udghoSaNA karavA dI isa viSaya meM cAritrakArane samarAicca kathA kA sAra se avatarNa dIyA hai" tasmAt upakeza jJAtinAM gurukhoM brAhmaNA nahi / uesa nagaraM sarva kararINa samRddhi mattA / sarvathA sarva nirmukta muesa nagaraM param / tatprabhRti saMjAtamiti loko pravINam // " bhAratIya anyonya jJAtiyoM ke guru brAhmaNa hai para upakeza jJAti (posavAla jJAti) ke sAtha brAhmaNoM kA kuccha bhI saMbandha nahIM hai isa kA khAsa kAraNa upara likhi kathA hI ThIka pratita hotI hai| Page #572 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrImAla jJAti kA vIraratna. ( 95 ) isa lekha se yaha siddha hotA hai ki upakezapura kI sthApanA pUrva zrImAla nagara vaDI bhArI jAhojalAlI para thA / upakezapura kA samaya vikrama pUrva pAMcavI zatAbdI ke lagabhaga kA hai to zrImAlanagara ina se kitanAprAcIna honA cAhiye vaha pAThaka svayaM vicAra kare / ( 3 ) bhInnamAla nagara ke talAva para eka jaina mandira kA khaMDaharo meM prAcIna zilAlekha milA jisaka akSAraMsa nakala " prAcIna jaina lekha saMgraha dUsarA bhAga lekAMka 402 meM dI gaI jisakA Adi loka yahA~ de dIyA jAtA hai de0 // yaH purAtra mahAsthAne zrImAla svayamAgatAH / sadeva zrI mahAvIroM dayA ( dvA) sukha saMpadaM // 1 // + + + yaha lekha vi. saM. 1333 zrAzvana zu0 14 kA likhA huvA hai isa samaya ke pUrva hamAre Acaryo kI yaha mAnyatA thI ki bhagavAn mahAvIra svayaM zrImAla nagara meM padhAre the para lekha ke samaya pUrva kitanA prAcInakAla se yaha mAnyatA calI AI ho isa kA nirNaya karane ko isa samaya hamAre pAsa koI sAdhana nahIM hai para yaha anumAna ho sakatA hai ki kisI prAcIna grantha va paramparA se calI AI mAnyatA ko lekha ke samaya lipIbaddha kara lI hogA / khera / tAtparya yaha haiM ki agara bhagavAn mahAvIra ke samaya zrImAlanagara acchI unnati para ho toM hamArI paTTAvaliyoM ke pramANa se yaha lekha bhI sahamata haiM / ( 4 ) mahAjana vaMsa muktAvali nAmaka pustaka meM likhA hai ki bhagavAn gautamasvAmI zrImAlanagara padhAra ke rAjA zrImalla koM Page #573 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 96 ) zrI jaina Ati mahodaya pra0 cothA. upadeza dvArA jaina banAyA, aura usa kI zrImAla jhAti sthApana karI ityAdi isme rAjA va prAcArya ke nAma hamArI paTTAvaliyoM se pratirakta hai para zrImAla nagara se zrImAla mati kiM utpatti kA samaya hamArI paTTAvaliyoM se milatA jhUlatA hI hai| (5) upakezagaccha cAritra, prabhAvika cAritra, prabandhaciMtAmaNi, aura tIrthakalpAdi, prAcIna va arvAcina granthoM meM zrImAlanagara zrImAlapura zrImAlakSetra zrImAlamahAsthAnAdi kA prayoga dRSTimocara hotA hai ina granthakAroMne zrImAlanagara ko itanA prAcIna mAnA hai ki jitanA paTTAvalikArone mAnA haiM / (6) upakezagaccha prAcIna paTTAvali meM esA bhI ullekha milatA hai ki zrImAlanagarake logoM ko rAjA kI tarapha se kaI kaThinAiye uThAnI par3atI thI anta meM vaha lAcAra ho zrImAlanagara kA tyAga kara candrAvatI nagarI basAI va anya sthAnoM kA saraNa liyA / zeSa rahA hue nagara kI vyavasthA bhImasena rAjAne kara nagara ko prAbAda kiyA vAste zrImAla kA nAma bhInamAla huvA vahAM se bhI bahuta se loga upakezapura meM jA vase taba bhInamAla kI sAdhAraNa sthiti raha gaI thI ityAdi isa hAlata meM hamAre granthakArone kahAM para prAcIna nAma zrImAla kahAM para arvAcina nAma bhInamAla kA prayoga apane pranthoM meM kiye hai yaha prathA kevala isa nagara ke liye hI nahIM para jAbalIpura mADavyapura upakezapura nAgapura zAkambharI Adi sthAnoM ke mUla nAma vadala ke kramazaH jAlaura maMDaura bhoziyoM nAgora sAMbhara yaha nAma pracalita hone ke bAda bhI kitaneka zilAlekha va paMthakArone mUla nAmo kA prayoga kiyA Page #574 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrImAla jhAti. aura kitaneka lekhakone pracalIta nAmo kA ullekha kiyA isI mAphIka zrImAla bhInamAla ke viSaya bhI samajhanA caahiye| (7) zrImAlanagara ke liye zrImAlapurANa meM bahuta vistAra se ullekha milatA haiM yadyapi zrImAlapurAMNa itanA prAcIna nahIM hai ki jitanA zrImAlanagara hai tathApi zrImAlapurAMNa kI racanA ke samaya se pahile zrImAlanagara dvApara ke anta meM vasane kI mAnyatA pracalita avazya thI vaha kitane prAcIna samaya se thI isakA nirNaya sAdhana milane para prakAzita kiyA jaavegaa| (8) "zrImAla vANiyoM ke jJAtimeda" nAmakA pustaka jo pro0 maNibhAI bakorabhAI vyAsa suratavAlene banAI hai prastuta pustaka meM zrImAlanagara va zrImAlajJAti ke viSaya meM lekhaka mahodayane purANika pramANa ke sAtha aitihAsika pramANa dvArA yaha siddha kara diyA hai ki upakezapura ke pUrva zrImAlanagara acchI unnati para thA aura zrImAlanagara tUTa ke hI upakezapura basA hai / java upakezapura kA samaya vi. saM. 40. varSa pahile kA hai taba zrImAlanagara to isa se prAcIna honA svAbhAvika hI hai| isa viSaya meM hamArI sodhakhoja phira bhI cAlU hai jaise jaise pramANa milate jAveMge vaise 2 hama vidvAnoM ke sAmane rakhate jAyeMge satya ko svIkAra karanA hamArA parama kartavya hai| zrImAla jJAti ke vIroMne apani jJAti kI itanI geharI unnati kara li thI ki jisake dvArA jJAti ke baDe baDe nAmI puruSoM ke nAma se, va vyApArase, va prAmake nAmase, aura kei dharmakAryoM se, Page #575 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (98) jaina jAti mahodaya pra. cothA. aneka sAkhA pratisAkha rUpa jAtiyAM pracalita ho gaI jaise prosavAla jhAti meM gautra va jAtiyoM vistRta rUpa hai vaise zrImAla jJAti meM bhI gotra sAkhA alaga alaga hai unameM se katipaya jAtiyoM ke nAma yahAM diye jAte hai-- aMgarIpa, prAkoDupaDa, ubarA, kuMcalIyA, kaTArIyA, kahUdhiyA, kATha, kAlerA, kAdaiya, kurADIka kAla kuThArIyA, kUkaDA, kauDIyA, kokagaDha, kaMbojIyA, bagala, khAreDa, khaura, khaucaDIyA, khausaDiyA, gadhauDadhA, galakarA, gappatANiyA, gadaiyA, gIlAhalA, gIdoMDIyA, gujariyA gurjara ghUghariyA gheghariyA ghoMghaDiyA caraDa caMDi cugAcaDiyA caMderivAla, chakaDiyA, chAliyA, malakaMTa, jUDa, jUDivAla, jhAMTha, mAma cUra, TAMka, TAMkaliya, TIgaDa, DaherADAgala, DUgariyA, Dhora, DhoDhA, tavala tADiyA, turakiyA, tusara, dUsAja, dhanAliyA, dhoyaNA, dhUpaDa, dhAbiyA tAvI, naraTa, dikSiNoda, nAcaNa, nAMdaricAla, nirahaTiyA, niradrama, niraheriyA, parimAla, paMcosaliyA, paDavADA, paseraNa, paMcobhU, paMcAsiyA, pAtANi, pApaDagotA, puraviyA, phalodIyA, phAphU, phophaliyA, phUsapANa, bahApuriyA, baraDA, bAdaliyA, baMdubhI, bahAkaTA, bavIsAja, bArIgotA, bahaDA, vimalA, nAyaka, vicaDa, bohaliyA, bhaIvAla, bhAMDiyA, bhAlodI, muMvara, bhaMDAriyA, bhAMDUkA, bhoyA, mahimavAle, mourIyA, madUlA, mehatI. yANA, mahakUlA, marahaTI, mathUriyA, masUriyA, mAdalapurI, mAlavI, mArU, mahaTA, mAMdoTIyA, muzala, moghA, murArI, mudaDoyA, rADIkA, rAMkIvANa, rahAlIyA, lohArA, laDArU, sagarIva, laDavAlA, sAkIyA, saMbaDanI siMghurA, sudhArA, sAvaTIyA, sohu, hADIgaNa, heDAu, hiDocA, boharA, Page #576 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhImAla zAti. (99) sAMgariyA phalohaTa ityAdi jJAtiyAM hI zrImAloM kI prAvAdI va chAti batA rahI hai sAmAnyatA se isa jJAti ke do bheda hai ( 1 ) vIsAzrImAna ( vRddha sanjaniyA ) (2) dazAzrImAla ( laghu sajaniyA ) isa zAti kA rIta rivAja khAna pAna zauryyatA vIratA udAratA prosavAloM kI mAphika jagat vikhyAta hai isa jJAti ke nararatnoMne dezasevA samAjasevA dharmasevA Adi Adi pavitra kArya kara apanI ujjvala kIrti ko amara banAdI hai una agresara vIroM ke katIpaya nAma___ jaise sAMDAzA, TAkAzA, gopAzA, vAgAzA, DugarazI, bhImazI, punazI, pemAzA, bhAdAzA, narasiMha, meNapAla, rAjapAla, uddhAzA, bhojarAja, naiNasI, khetasI, dharmasI, mIThAzA, TIlo vANiyo, satIdAsa, jhAlAzA, harakhAzA, ToDaramala, bholAzA, depAlazA, tArAcaMda, ratnasI, narapAla, jagaDUzA, pAlhaNasI, udAyana, zrAmra, arepAla, bhairUzA, rAmAzA bhAramala, jagajIvana ityAdi sekar3o hajAroM prasiddha puruSa huve haiM hamArI sodhakhoja ke andara hama ko jitanA itihAsa milA hai vaha hama Age ke prakaraNa meM de degeM aura hama hamAre zrImAla jJAti ke apresara bhAiyoM se nivedana karate hai ki Apa apani jJAti ke vIra puruSoM kA jIvanA itihAsa mile vaha hamAre pAsa bhejane kA prabandha kare ki use Age ke prakaraNoM meM de diyA jaave| prAcArya svayaMprabhasUri ke bAda vikrama kI pAThavI zatAbdI meM huve prAcArya udayaprabhasUrine bhI kitaneka logoM ko pratibodha de pUrva zrImAla jJAti meM vRddhi kI thI / udayaprabhasari ke pahile zrImAlI Page #577 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (100) jaina jAti mahodaya pra0 cothA. jhAti baDI bhArI unnati para thI isa viSaya meM bahuta se pramANa upalabdha hai / pATaNa (aNahalavADA ) kI sthApanA ke samaya sekaDo zrImAla logoM ko candrAvatI va bhInamAla se AmantraNa pUrvaka bulavA ke pATTaNa meM vasAye the una ki santAna bhAjaparyanta pATTaNa meM nivAsa kara rahI hai vizeSa zrImAla jJAti kA hAla bhAge ke prakaraNoM meM likhA jAvegA bhaviSyake liye zubha sUcanA. jaina jAtiyoM kA itihAsa likhane ke igadAse isa kitAba kA nAma "jaina jAti mahodaya" rakhA gayA hai| jaina jAtiyoMkA prAdurbhAva honeke pUrva bhagavAna mahAvIrake bhojudA zAsanameM cAro varNa vizAla saMkhyA arthAt 40 kroDa janatA zraddhA pUrvaka jaina dharmapAlana kara rahIthI para vaha varNarupI jaMjira meM jakaDI hui thI. usa jaMjirako prAcArya svayaMprabhasUri va ratnaprabhasUrine ekadama toDa ke marUsthala prAntameM "mahAjanasaMgha" kI sthApanAkI unakI zAkhArUpa (1) zrImAla (2) poravADa (3) osavAla jJAtiyoM hai ina jJAtiyoMkA utpatti sthAna va samaya aura pratibodhika prAcAryo kA itihAsa ke sAtha pariziSTa naM.1-2.3 me prastuta: tInoM jJAtiyoM kA kiMcit paricaya karavA dIyA hai kintu kei kAraNo ko lekara isa pustakakoM ekahI sAthameM sampUrNa prakAzita nahIM karA sakA. Isapara hamAre pAThaka varga yaha nahIM samajha le ki ina jJAti Page #578 -------------------------------------------------------------------------- ________________ osavAla jAti ke vastnoM kA pacaya. (11) yoMkI sthApanA karake hI jainAcAryone apanA kArya samApta kara dIyA ! para isake liye prAge ke prakaraNoM ko paDhanese prApako malI bhrAtI rozana ho jAyagA ki jainAcAryoM ne " mahAjanasaMgha " kI sthApanA samaya se lekara vikramakI solahavI zatAbdI taka apanA kArya arthAt jainottara logoMko jaina banAte hI rahe the itanAhIM nahI balke isa kArya ko baDI . tejI ke sAtha calAyA thaa| prastutaH khaNDa meM bhagavAn RSabhadevase vIrAt 84 varSoM kA itihAsa bhApa paDha cuke hai Age kramazaH jisa jisa samayakA iti. hAsa likhA jAvegA usa usa samaya ke jainAcAryoMne uttarottara banAi huI jaina jAtiyoM va jaina jAtiyoMke dAnImAnI " nararatnA" vIra puruSoMkI karI huI deza sevA samAja sevA aura dharmasevAdi prabhAvazAlI Adarza kAryoM ke citrakhAMcake una una samayake itihAsame batalAyA jAvegA sAthameM yaha bhI batalA dIyA jAvegA ki kisa vizAla bhAvanAse jaina jAtiyoMkA " mahodaya" huvA arthAt umatike una sikkharapara pahu~cIthI aura kisa kisa saMkucita bicAroMkA jeharIlA viSa phelanese patanakA prAraMbha huvA kramazaH vaha jAtiyoM aknatikI geharI khADa meM kaise jA girI. prAja jo jaina jAtiyo kA mAstitva bhora gaurava nAma mAtrakA raha gayA itanA hI nahIM para eka samaya jina jAtiyoM ke gauravakA sAmrAjya sampUrNa dezame phelA huvA thA una jAtiyoMpara bhAja asatyAkSepoMkI kaisI bharamAra ho rahI hai ? una prakSepokA nigakaraNa karanA, va jisa kAraNase adhaHpatana rUke bhora kisa kisa upAya se Page #579 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (101) baina jati mahodava pra0 bobA. punaH unnati kara sake ! vaha upAya prasAdhya hai vA sAdhya hai ityAdi viSayoMkA vistRta varNana prApako prAgeke prakaraNoMse ThIka rozana hoMgA. vi. saM. 1682 meM merA cAturmAsa meDateroDa phalodI thA usa samaya prastutaH pustaka likhane ke IrAdAse 5000 itihAsa dvArA jaina jAtikI sevAmeM yaha nivedana kIyA gayA thA ki Apake pUrvajoMke kiye huve pavitra kArya jaise dezasevA samAjasevA dharmasevAdi Adarza kAyoMkA itihAsa jItanA Apake pAsa ho va Apake kulaguroke pAsa mile usako saMgraha kara Apaki jJAtikA gogvaM-mahatvaki vRddhi ke liye isa pustakameM chapAneke liye hamAre pAsa bhejavA de ki use mudrita karavA dIyA jAya ? para atyAnta duHkhake sAtha likhanA paDatA hai ki sivAya 10-12 sajjanoM ke kisI prakArakI sAmagrI nahIM milI isakoM vaidarakArI kaho cAhe pramAda kaho. " alabata, navayuvakoM kI orase uttejana, va zIghratA kI abhilASA avazya milI hai." he prabhu ! hamArI jaina jAtikI kumbhakaraNi niMdrA kaba dUra hogA / hamArI jaina- jAtikA itihAsa sAhitya ke sAdhana ItanI to vizAla saMkhyA hai ki unakI bagavarI karanevAlA itihAsa kisI jAtiyoMke pAsa na hogA? para duHkha isa vAtakA hai ki vaha paDA bhaNDAroM meM hI sar3a rahA hai tathApi itanA to hama dAvA ke sAtha kaha sakte hai ki jaina jAtiyome syAta hI koI jJAti va unakI sAkhapratisAkha rUpa upa jAtiyoM hogA ki jinhoMke pUrvajoMne thoDA bahuta hI mahatvavAle Adarza kArya nahIM kiye hoM ? kAraNa Aja svalpa sI sodhakhoja karane para jaina jAtikA itihAsa likhate samaya itane sAdhana mile hai ki unako Page #580 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mosavAla jhAti ke vIrzaka chanda. (11) zRMkhalAbaddha likhA jAve to eka bRhat mantha bana jAve jisake andara ke thoDA se purAMNe kavita chanda aura gIta isa prathama khaNDa me namUnA ke taura para dIye gaye hai vaha kevala jaina jAtikA gaurava hI nahIM para ghora niMdrAme sutI hui jaina jAtiko ThIka-jAgRta kara raheM hai uTho vIro ! ! ApakI jAtikA ItihAsake liye Aja janatA pratikA kara rahI hai arthAt Apa apani jAtikA ItihAsa janatAke sAmane rakhaneko pairoMpara khar3e ho jAiye / ... jAtike navayuvaka vIro ! aAja pratyeka jAtiya navayuvako ke hRdayame jAti gogvanAkI vIjalI bhabhaka uThI hai aura vaha apani apani jJAtikA itihAsa prakAzita karaneme apanA mahatva samajate hai / naba kyA Apa loga kevala phezanakI phiturI arthAt mojazokhameM hI mazagula bane ghoMgeM ? .. Aja hama jaina jAtiyoM ke pAsa kyA dekhate hai ? jaina jAtiyoMke saMskAra sadaiva ke liye sundara hai jaina jAtiyoMkI udAratA alaukIka hai jaina jJAtikA sadajJAna sabase uttama hai jaina jAtike pAsa lakSmIkI vizAlatA hai jaina jAtikI paropakAratA prazaMsanIya hai jaina jAtiyoM kA itihAsa baDAhI mahatvavAlA hai Page #581 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (104) jaina jAtiyoM ko upadezadAtAkIbhI nyUnatA nahIM hai / jaina jAtimeM likhe paDhe navayuvakoM kI bhI vizAlatA hai phira samajhame nahIM pAtA hai ki jaina jAti apanA itihAsa likhane me yA unnati kSetrameM Age paira bar3Anese picchI kyoM haTa rahI hai ? madhyAnha ke sUrya kA prakAza saba jagahA para paDatA he pAzA hai ki hamAre jaina navayuvakoM parabhI itihAsakA prakAza avazya paDegA aura Age ke prakaraNa likhaneme hame navayuvakoMki taraphase vizeSa sahAyatA milegA ? vasa ! Isa AzAparahI isa cothA prakaraNa ko samApta kara dete hai. iti jaina jAti mahodaya cothA prakaraNa samAptam / d==== == = - iti jaina jAti mahodaya prathama khaNDa samAptam D = = = = = / Page #582 -------------------------------------------------------------------------- ________________ OP ............100000000000000000000000000000000000000.C %8000 000000000 0000000.0000 jaina jaatimhody| [ paJcam prakaraNa ] 42.000000000000000000000000000000000000000000040 .0000000000 000000. ..060....00003801 00000000000.......000..............nces Page #583 -------------------------------------------------------------------------- Page #584 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIratnaprabhAkara zAnapuSpamAlA puSpa naM0 107 zrIyacadevasUrIzvarasadgurubhyo namaH zrIjainajAti-mahodaya, [prakaraNa 5 pAMcavAM.] (7) bhagavAna pArzvanAtha prabhuke sAtameM paTTa para prAcArya zrI yakSadevasUri bar3e hI prabhAvazAlI hue jinakA saMkSipta paricaya pAThakavarga tIsare prakaraNameM paDha cUke haiM ki prAcArya zrIratnaprabhasUrijI ke pAsa zrIvIradhavala nAmaka eka upAdhyAyajI the / unhone rAjagRha nagara ke mithyAtvI yakSako pratibodha dekara usa nagara ke mahAna saMkaTako dUra kara zAnti kA sAmrAjya sthApana kiyA thaa| itanA hI nahIM parantu rAjagRha nagara tathA AsapAsake pradezo meM paribhramaNa karake hajAroM nahIM balki lAkhoM bhavya jIvoM ko pratibodha de jainadharmI banAye, isa zAsana sevA aura paropakAra parAyaNatA para mugdha ho prAcAryazrI ratnaprabhasUrIzvarajIne apane karakamaloMse vAsarepake vidhi vidhAnapUrvaka Apako yogya samamake prAcAryapada para niyukta kara yakSadevasUri nAma rakhA thA jo abhI taka yakSapratibodha kI smRti karA rahA hai| Page #585 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2) jaina jAti mahodaya prakaraNa pAMcavA. bhAcArya zrI yakSadevasUri mahAn prabhAvika, zrutajJAna ke sa. mudra, svamata-paramata ke .sarva zAstroM ke pa.ragAmI, labdhisaMpanna, aneka camatkArIka vidyAoMse vibhUSita, sUryasama tejasvI, caMdrakI bhAMti zItala, meru samAna niSpakampa, samudravat gaMbhIra, siMha sadRza garjanA mAtrase vAdirUpa hastiyoM ke madako cakacUra karane meM catura, mithyAttva, kumati, va kuruDhIyoM kA unmUlana karanemeM kuzala aura 'ahiMsA paramo dharmaH' kA pracAra karanemeM baDe hI pravINa ye itanA hI nahIM parantu Apake ajJAvati hajAroM sAdhu-sAdhvIyAM saha isa bhUmaNDala para vihAra kara cAroM aura jaina dharmakA jhaMDA pharakAneMme baDe hI samartha the| ApazrIke pUrvajoMne jo vAmamArgiyoMke dugacAra rUpI kille ko nirmUla kara sadAcAra kA sAmrAjya sthApana kiyA thA arthAt mahAjana vaMzakI sthApanA kI thI unakA poSaNa va vRddhi karanemeM zApa zrImAn bar3e hI prayatnazIla the; kAraNa jina mahApuruSoM ke asIma parizrama dvArA jisa saMsthA kA janma huA ho unakA rakSaNa poSaNa aura vRddhi karanA unake liye eka svAbhAvika bAta thii| arthAt jaina dharmakA pracAra karanekI Aga una mahApuruSoM ke hRdaya hI nahIM para nasa 2 aura roma 2 meM ThAMsa 2 ke bharI huI thii| prAcArya zrI kankaprabhasUri kaI arasoMse upakezapurakI tarapha vihAra kara janatAke upara upakAra kara rahe the taba prAcArya bhI yakSadevasUri koraMTapura, bhInamAla, caMdrAvatI aura padmAvatI vagairaha arbudAcalake pAsapAsake pradeza meM vicarate hue hajAroM bhavi Page #586 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArya zrI kanakaprabhasUri. janoM ko pratibodha de pUrvokta saMsthA ( mahAjana saMgha ) meM khUba vRddhi kara rahe the / arthAt vaha samaya hI aisA thA ki usa jamAne meM 1 jainAcAryoM ke hRdaya meM dharmapracAra karanekI vIjalI camaka uThI thI / dharmapracAra karane meM eka dUsare se bhAge kadama baDhAne meM apanA baDA bhArI gaurava aura Atmonnati samajhate the / AcArya mahArAjazrI kanakaprabhasUrike koraMTapurakI tarapha padhArane kA harSotpAdaka samAcAra suna koraMTapura va unake AsapAsa ke pradezameM AnaMdamaMgala chA gayA aura Agamana ke samaya zrIsaMghane baDA bhArI praveza mahotsava kIyA / AcAryazrI padhArane se samAja meM dharma jAgRti aura utsAha vizeSatayA draSTigocara hone lagA / sUrijI mahArAja ke prabhAvazAlI vyAkhyAnAdi prayatna se jainazAsanakI dinapratidina unnati hone lagI / AcAryazrI yakSadevapurine koraMTapurakA hAla zravaNa kara apane pUjya puruSoMke darzanArtha koraMTapura padhAre ki jahAM AcAryazrI kanakaprabhasUri virAjate the| unake munigaNa zrIsaMgha ke sAtha bahuta dUra taka AcAryazrI ko leneke liye sAmane gaye aura bar3e hI samAroha ke sAtha zrIsaMghane AcAryazrI kA praveza mahotsava kIyA | Apake zubhAgamanase nagarameM cAroM aura AnaMda chA gyaa| eka pATa para baiThe hue donoM zrAcArya sUrya aura caMdrakI apUrva zobhAko dhAraNa karane lage / isa taraha donoM AcAryoM kA paraspara sammelana honese zrIsaMgha meM dharmasneha kA samudra hI ulaTa par3A ho aisA najara AtA thA | paraspara jJAnadhyAna va kuzalakSemakA samAcAra pUchane ke bAda apane vihAra daramyAna dharmonnati, jJAnapracAra aura Page #587 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jAti mahodaya prakaraNa pAMcavA. mithyArUDhIyoM kA nikandana kara naye banAye hue jainoMkI saMkhyA meM vRddhi Adi kAryoM kI meTa hone lgii| arthAt eka-dUsare ke kAryakA anumodana kara paraspara utsAha meM vRddhi karane lage / dharmasneha aura dharmonnati viSayaka vArtAlApa zravaNa kara pratyeka muni ke hRdayameM jaina dharma pracAra karane kI isa kadara bijalI camaka uThatI thI ki apanA sArA jIvana hI jaina dharma pracAra meM lagA denA yahI vAstavameM jIvanakI saphalatA samajhane lage / bAta bhI ThIka hai ki isI bhAvanAne sAre vizva meM ahiMsA dharmakA pracAra kiyA, isI bhAvanAne varNa yA jAtikI jaMjIre toDakara ucca-nIca kA bheda miTAyA, isI mAnA janatAkI itastataH bikharI huI zaktiyoM ko ekatra kara mahAjana saMgha' kI sthApanA kI, isI bhAvanAneM janatA meM prema - aikyakA bIjAropaNa kara aMkura pragaTAyA, isI bhAvanAne bhUmaNDala para jaina dharmakA advitIya jhaMDA pharakAyA, isI bhAvanAneM jainadharmAnuyAyiyoMkI saMkhyA lAkhoMkI tAdAda meM thI unako karor3oM kI saMkhyA taka pahuMcA diyA. vahI bhAvanA Aja hamAre zramaNa saMghake hRdaya meM vizeSa rupa dhAraNa kara preraNA kara rahI hai / ityAdi usa samayake paropakAra parAyaNa jainAcAryoM ke ucca AdarzavicAra likhanA hamArI lekhinIke bahAra hai itanA hI nahI parantu buddhi ke agamya hai aisA sApha 2 kaha denA anucita na hogA / hama dAve ke sAtha kaha sake haiM ki nabanaka jainAcAryoM ke hRdaya meM aisI bhAvanA paidA na ho tabataka jainadharmakA pracAra aura unnanti honA bahuta muzkila hai| jina mahAnubhAvoMne anekAneka kaThInAIyoM (8) . Page #588 -------------------------------------------------------------------------- ________________ koraMTapura meM dharma jAgRti. " kA sAmanA karate hue una durAcArIyoM ke sAmrAjya meM eka ' mahAjana saMgha ' saMsthA kI sthApanA kara svalpa kAlameM unako unnatAbasthApara pahuMcA dIyA yaha koI sAdhAraNa bAta nahIM hai parantu dharmapracAra ke liye pyAre prANoM ko bhI kurabAna karane ko taiyAra ho unake liye aisA kaunasA kArya hai jo unase na bana sake ! arthAt Atmabala ke sAmane asAdhya kArya bhI sAdhyarUpa meM pariNata ho jAtA hai / astu yaha to Apa pahile hI par3ha cUke haiM ki koraMTapura meM donoM AcAryoM ke virAjane se jainadharma kI cAroM aura dinapratidina unnati baDhatI hI jA rhiithii| aura AsapAsa vo deza videza se hajAroM darzanArthI sUrijI mahArAja kI sevA-bhakti ke lIye A rahe the / aura apane 2 nagara kI tarapha padhArane kI vinaMti bhI kara rahe the / usa samaya upakezapura ke agresara logoM kA bhI Agamana huA thA / vaMdana-bhaktike pazcAt vRddhAcAryajI se arja karI ki he karuNAsindho ! jaise zrApa zrImAn apane caraNakamaloM se marubhUmi ko pavitra karate hue padhAre haiM aura ApazrI ko vahAMkA pUrNa anubhava bhI hai ki usa prAnta meM vidvAn zrAcAryoM kI kitanI AvazyaktA hai, vAste AcArya zrI yakSadevasUri ko marUbhUmi meM bihAra kI AjJA pharamAveM | vahAMkI janatA ApazrI ke pavitra darzana kI pUrNa pratIkSA kara rahI hai ityAdi / isa para AcAryazrIne vicAra kiyA ki -bAta ThIka hai ki avvala to yakSadevasUrise janatA paricita hai, aura 1 Page #589 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (6) jana jAti mahodaya prakaraNa pAMcavA. yakSadeva sUrikA usa janatAke upara upakAra bhI hai ataH usaprAnta kI bhadrika janatA ko dIrghakAla paryata upadezAmRta ke siMcanase vaM. cita rakhanA yogya nahIM hai aisA vicAra kara AcArya zrI yakSa devasUri ko upakezapura kI ora vihAra kara jainadharmapracAra karane kI AjJA pharamA dI jisako bar3e harSake sAtha yakSadevasUrijIne zirodhAraNa kii| ____ AcArya zrI kanakaprabhasUri kyovRddha honeke kAraNa yakSadevamUri aura sthAnika zrIsaMghane bahuta AgrahapUrvaka vinaMti karI ki he bhagavan ! pArane isa bhUmaMDalapara vihAra kara janatApara bar3A bhArI upakAra kiyA hai, sAdhu-sAdhvIyoM kI saMkhyA bhI Apane bahuta vRddhi kI hai, itanAhI nahIM parantu bhavijanoM ke kalyANa hetu jinamaMdiroM meM mUrtiyo pratiSThA, madjJAna pracArArtha vidyAlayoM kI sthApanA Adi aneka dhArmika kArya kiye haiN| isa samaya ApakI vRddhAvasthA hai ataH kRpA kara Apa yahIM para hI apanA sthAyIvAsa nizcita kareM jisase hamalogoM ko bhI sevA kA lAbha anAyAsase prApta ho sake / aura Apa jaise parama punita puruSoM ke darzana mAtrase hamArA kalyAna hotA rahegA / isapara prAcAryazrIne pharamAyA ki-prApa logoM kI bhakti bhAvanAdi prazasanIya hai parantu hamako to siddhAcala kI yAtrA karanA hai ki jahAMpara hamAre pUjyaguruArya zrIratna. prabhasUrine zrIvimalAcala kI ArAdhanA karate hue apane isa nAza-' vAna zarIrakA tyAga kiyA aura usI patha para calane kI merI bhAvanA hai / phira to jaisI kSetraraparzanA! yaha suna zrI caturvidha Page #590 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAryazrI yakSadevari (7) saMghameM glAni-udAsInatA chA gaI aura punaH arja karI ki / he bhagavan ! Apa aise vacana na pharamAve, kAraNa hama cAhate haiM ki mApa zrImAn cirakAla taka zAsanonnati karate rheN| ___ donoM AcArya aura zramaNasaMgha ke pUrNa parizramadvArA jaise mahAjanasaMgha kI saMkhyA meM vRddhi ho rahI thI vaise hI zramaNasaMghayati-sAdhu sAdhvIyoM meM bhI khUba vRddhi ho rahI thii| hajAroM muni mataMgaja isa bhAratabhUmi para vihAra kara mithyAtva kA nAza aura samyaktva kA udyota karate hue cAroM aura jainadharma kA jhaMDA pharakA rahe the| usa samaya sAdhvI samAja janatA ko bhArabhUta yA kevala saMkhyA meM vRddhi karane yogya na thA parantu usa viduSI sAdhvI. yoMne mahilA samAja para itanA upakAra kiyA thA ki jisakI badolata mahilAmamAja kA aAdarza jIvana Aja itihAsa ke pRSThopara suvarNAkSaroMse aMkita dRSTigocara hotA hai / - AcArya zrI yakSadevasUri koraMTapurase vihAra kara upakezapura kI aura padhAra rahe the yaha zubha samAcAra sunate hI usa prAnta meM mAnoM eka kisma kA navajIvana yAni caitanya camaka uThA; kAraNa ki isa prAntapara ApakA baDA bhArI upakAra thA, janatA Apase pUrNa paricita thI aura ApakA cirakAlase padhAranA honese mokSAbhilASI bhavi jIvoM kA Apake prati vizeSa anurAga ho isameM Azcarya hI kyA hai ? dina-pratidina Apake vihAra kI khabareM A rahI thI, jaba Apa upakezapura ke najadika padhAre taba to mahArAjA upaladeva, kumAra jayadeva, maMtrI UDa, tatputra tilokasiMha aura nagara ke Page #591 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (8) jaina jAti mahodaya prakaraNa pAMcavA. logoMne bar3e hI utsAhase nagara ko vividha vastuoMse zRMgArakara suMdara banavAyA. evaM mahArAjA upaladevane hAtI, azva, ratha aura paidala Adi caturvidha sainyayukta ho vividha vAdyoM ke sAtha bar3e samArohase AcAryazrI kA nagarapravezarupa mahotsava kiyA / kevala rAjAne hI nahIM parantu devI saJcAyikAne bhI apanI sahacarIyoM ko sAthame le sUrijI mahArAja ko vaMdana-namaskArAdi karake acchA svAgata kiyA / AcAryazrIne saMghake sAtha zrI mahAvIra prabhukI yAtrA kara eka vizAla sthAnameM sthiratA karI ki jahAM sabaloga sUkhapUrvaka baiTha sake / yaha sthAna dUsarA koI nahIM parantu vahI luNAdrigiri thA ki jahAM prAcAryazrI ratnaprabhasUrine ina logo ko jaina banAye the saba loga sUrijI mahArAja koM vandana namaskAra kara apane apane ucita sthAnapara beTha gaye / tatpazcAt surIzvarajI mahArAja ne manohara maMgalAcaraNa aura madhura dhvani ke sAtha amRtamaya dezanA denA prAraMbha kiyaa| saMsAra kI asAratA, lakSmI kI caJcalatA, zarIra kI anityatA, kuTumba kI svArthaprIyatA manuSya janmAdi uttama sAmagrI kI durlabhyatA aura devaguru ke nimitta kAraNase samyak zAnadarzana cAritra ki prApti aura AkhirameM akSaya sthAna kI mahatvatA para khuba vivecana kara zrotAgaNa ke hRdaya paTTapara baDA bhArI prabhAva DAlA / antameM prAcAryazrIne pharamAyA sadgRhasthoM ! eka samaya yaha thA ki isa nagara ko maiMne dugacArIyoM ke keMdrasthAna ke rUpameM dekhA thA Aja usI nagara ko sadAcAriyoM ke svargatulya dekha rahA yaha paropakAra parAyaNa svargastha AcAryazrI ratnaprabhasUrazvirajI ke Page #592 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yakSadevasUrikA upadeza. (1) asIma parizrama kA phala hai / upakArI puruSoM ke upakArako sadaiva smRtipaTa para yAda rakhanA yaha sabase pahilA manuSyadharma hai kAraNa kikRtArthapane ko zAstrakAroMne mokSakI nisaraNI batalAI hai| agara koI vyakti pramAdAdi kAraNoM se apanepara kiye hue upakAroM ko bhUla jAve to vaha kRtaghnI kahalAtA hai aura kRtaghnI ke kiye hue dAna, puNya, tapa, saMyamAdi sukRta kArya sabake saba niSphala batalAye vAste mokSAbhilASI puruSoM ko cAhiye ki apane upakArI mahApuruSoM ke upakAra ko sadaiva smaraNa meM rakhe itanA hI nahIM parantu una ke prati sadaiva aMtaHkaraNa pUrvaka bhaktibhAva baDhAte rheN| ityAdi, samaya ho jAne se prApazrIne yahIMpara hI apanA vyAkhyAna samApta kiyaa| ___sUrijI mahArAja ke sumadhura manohara lAlityapUrNa vAkyoM .. ko zravaNa kara rAjA-prajA eka hI AvAja se bola uThe ki he prabho ! Apa zrImAna kA pharamAnA akSarazaH satya hai svargastha prAcAryazrIjI kI asima kRpA se hI hama durAcAra ke jarIye naraka kUpa meM par3ane se baca ke Aja pavitra jainadharma kA ArAdhana kara svarga-mokSa ke adhikArI bana rahe hai / he karuNAsAgara ! sva0 sUrijI ke sAtha hama ApakA bhI upakAra kabhI nahIM bhUla sakta haiN| kAraNa ki hama ko naraka ke raste para se svarga kI saDakapara lAnevAle dalAla to Apa hI hai| he prabho! aise upakArI puruSoM kA badalA isa bhavameM to kyA parantu anya bhavoM meM bhI dene ke lIye hama sarvathA asamartha hai / Apa zrImAnoM kA paramopakAra hamAre kevala hRdaya meM hI nahIM parantu pratyeka nasoM me aura roma 2 meM Page #593 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 10 ) jaina jAti mahodaya prakaraNa pAMcavA. bharA huA hai / Apane kevala hamAre upara hI nahIM parantu hamArI santAna paraMparA ke upara bhI eka taraha kA mahAn upakAra kiyA hai / he prabho ! Apa cirakAla taka isa bhArata bhUmipara vihAra kara hamAre jaise ajJAna bAla jIvoMpara upakAra karate raheM / vizeSa meM yaha cAturmAsa isa nagara meM virAja hama ko kRtArtha kareM / basa yahI Apa zrImAn ke prati hamArI namra bhAvanA hai / aura prabhu prati prArthanA karate haiM ki Apa jaise sadguru kA bhatrabhitra meM lAbha hAMsila ho / tatpazcAt jayanAda ke sAtha sabhA visarjana huI / isa samaya upakezapura ke kaune 2 meM aura ghara 2 meM AnaMda kI lahareM uThane lagI- sArA zahara harSotsAha se umaDa ugra / AcAryazrI ke virAjane se upakezapura meM bar3A bhArI upakAra huA janatA meM dharma jAgRti aura jainadharma kI acchI prabhAbanA huI aneka jaina mandiroM kI pratiSThA aura baDI baDI vidyAlayoM kI sthApanA huI jisa ke jariye saMsAra meM sadjJAna kA pracAra huA / usa samaya AcAryazrI kA yaha eka khAsa mahA maMtra hI thA ki jahA~ jahA~ Apa zrImAn padhArate the vahA~ vahA~ naye jaina banAnA unake sevA-pUjA bhakti ke liye jaina mandiroM kI pratiSThA aura jJAna pracAra ke liye baDI baDI vidyAlayoM kI majabUta nIMve DAlanI itanA hI nahIM para ApazrI ke AjJAvartti munigaNa bhI Apa ke siddhAnta kA isa kadara anukaraNa karate the jisa ke phala svarUpa meM upakeza pura aura usa ke nikaTavRtti grAmoM meM midhyAtva, ajJAna aura aneka kurUDhiyAM prAyaH naSTa hogai thI tathApi choTe choTe gAMvaDo meM Page #594 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upakezapura, caturmAsa. ajJa janatA ke bhadrika hRdaya meM cirakAla se ve kurUDhiyoM ghara kara baiThI huI thI unako bhI nirmUla karane ko munipuGgava kammara kasta tayyAra ho gaye itanA hI nahIM para pUrNa parizrama dvArA Apa zrImAnoMne usa kArya meM sundara saphalatA bhI prApta kI thii| bAta bhI ThIka hai ki jina mahAnubhAvoMne paropakAra ke liye apanA jIvana hI bharpaNa kara diyA hai una ke liye aisA kaunasA kArya asAdhya hai arthAt dharma pracAra ke liye apane prANa niccharAvala karane ko tayyAra hai ve saba kuccha kArya kara sakte haiM isa kahAvata ko hamAre munivargane ThIka caritArtha kara batalAyA thaa| .. eka samaya kA jikra hai ki vayovRddha mahArAjA upaladevane zrIsaMgha ke sAtha mila kara namratApUrvaka sUrijI ko araja karI ki he prabho! zrIsaMghapara kRpA kara ke yaha cAturmAsa yahA~para hI pharamAveM / ApazrI ke virAjane se baDA bhArI upakAra huA aura hogA / he dayAnidhi ! AcArya zrIratnaprabhasUrijIne to hamArepara asIma upakAra kiye haiM, aba hamArI vRddhAvasthA prAgaI hai, maiM vilakUla nivRttiparAyaNa honA cAhatA hUM, ataH Apa zrImAna ke virAjane se hamArI pAzA pUraNa hogI ityAdi / isa vinaMti ko sUrijI mahArAja kisa taraha nAmaMjUra kara sakte the ? AkhIra upaladeva gajA kI vinaMti svIkAra kara vaha cAturmAsa upakezapura meM hI kiyaa| kaIeka munivaroM ko anyAnya kSetrameM cAturmAsa karane kI AjJA pharamA dii| tadanusAra ve munijana bhI yathAyogya sthAnapara jAne ko vihAra kara gaye / yahAM mahArAjA upaladeva ke kathanAnusAra cAturmAsa meM baDA Page #595 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (12) jaina jAti mahodaya prakaraNa pAMcavA. bhArI upakAra huA khAsa kara ke sadjJAna kA pracAra prAyaH sAre prAnto meM phaila gyaa| ___ anta meM cAturmAsa pUrNa hone para sUrijI mahArAja vihAra kI taiyArIyAM karane lage usa samaya saJcAyakA devI sUrijImahArAja ko vaMdana karane ko AI, usane sUrijI ke vihAra kI taiyArIyAM dekha pUchA ki bhagavan ! Apa kA vihAra kisa tarapha hogA? sUrijI:-jisa kSatra meM lAbha hogA usa tarapha vihAra hogaa| devI:-adhika lAbha to sindha prAnta meM hogA / sUrijI:-vahAM aisA kyA lAbha hai ? devI:-sindha prAnta meM pAkhaNDiyoM kA sAmrAjya baMDha rahA haiM, hajAroM lAkho prANIyoM kA balIdAna ho rahA hai, vyabhivAra kI bhI nyanatA nahIM hai tathApi vahAM kI janatA bhadrika hai, Apa jaime samartha AcArya vahAM padhAre to bar3A bhArI lAbha hogaa| Apa ke pUrvajoMne aneka kaThinAIyoM ko sahate huve bhI ina kSetroM ko pavitra banAye haiM, Apa jaise vidvAnoM ko kevala inhIM pradezoM kI jaina janatA kA rakSaNa karane meM samaya bitA denA munAsiba nahIM hai kyoMki yahAM to aba sAdhAraNa muni bhI rakSaNa kara skeNge| ataH Apa se merI arja hai ki Apa sindha prAnta kI aura bihAra kare, mujhe pUrNa umeda hai ki Apa ke pUrvajoM kI bhAMti Apa bhI isa kArya meM avazya saphalatA prApta kreNge| sUrijI mahArAjane sacAyikA devI kI vinati ko saharSa Page #596 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sindha prAntameM vihAra. ( 13 ) svIkAra karalI | bAta bhI ThIka hai ki jina ke pUrvajoM se paropakAra vRtti calI AI ho, jinhoMne pahile bhI aise kAryoM meM acchI saphalatA prApta kI ho, vaha unnati kSetra meM apane pairoM ko Age baDhAte rahe isa meM Azcarya hI kyA hai ? basa, AcAryazrIne sindha jaise vikaTa pradeza meM vihAra karane kA nizcaya kara apane ziSya samudAya ko bulA ke kahA ki pyAre zramaNagaraNa ! zrAja tumArI kasoTI kA samaya hai, hamane sindha bhUmi meM vihAra karane kA nizcaya kiyA hai jahAM aneka prakAra ke upasargoM kA sAmanA karanA paDegA, vikaTa tapazcaryA karanI hogI, aneka vAda-prativAdIyoM se zAstrArtha karanA hogA. jisa mahAnubhAvoM meM pUrvokta sarva kAryoM kI zakti ho vaha hamAre sAtha bihAra karane ko kamara kasake taiyAra ho jAve / sUrIjI mahArAjake vacanoM ko sunate hI mAnoM girirAjakI . guphAoMse garjanA karate hue siMha santAna maidAnameM zrA khaDe huve ho isI bhAMti seMkaDo munigaja taiyAra ho gaye ki jaina dharmake pracAra ke laye hama hamAre pyAre prANoM kA bhI balidAna dene ko taiyAra haiM 1 zrAcAryazrIne una muni puGgavoMkA aisA dharmAbhimAna dekha yaha nizcaya kiyA ki mujhe isa kArya meM avazya saphalatA milegI / isa igadese usa zramaNa saMghameMse - ( sAdhu samudAya meM se ) eka sau muniyoM ko sAtha calane kI zrAjJA pharamA dI zeSa muniyoMke liye usI prAnta meM paribhramaNa kara upadeza de mahAjanasaMgha meM vRddhi karane kI bhI suMdara vyavasthA kara dI / tatpazcAt zrAcAryazrIne ekasau vidvAna munivaroMke sAtha upazapura se vihAra kIyA / rAjA prajAdi bahuta dUra taka pahuMcAne ko Page #597 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (14) jaina jAti mahodaya prakaraNa pAMcavA. gaye jahAM mahAgajA upaladevane arja kI ki he bhagavan ! yahAMse sindha jAne kA rAstA bahuta hI vikaTa hai ataH merI icchA hai ki kucha prAdamI zrApakI sevArtha Apake sAtha bhejeM ! sUrijIne kahA-mahArAjA ! yadyapi ApakI bhAvanA uttama hai parantu Apa acchI taraha samajhate hoMge ki-dUrAroMkI sahAyatA lenA merI samajhameM eka kAyaratAkI nizAnI hai / agara maMgalAcaraNameM hI aisI kAyaratA ke vaza bana jAya to Age calakara saphalatA kaise prApta kara sakeMge ? he gajendra ! zegeMke liye sahAyatAkI AvazyaktA nahIM hotI ! __ sUrijI mahAgajake vIratApUrNa bacana sUna rAjA-prajAmeM eka tarahakA alaukika prAnaMda phaila gyaa| antameM sUrijIke vihArakI saphalanA cAhate hue nagarake loga vaMdana-namaskAgadi kara nagarakI ora vApasa lauTe aura idhara sUrijI mahAgaja apane vihArameM Age baDhane lage. . sUrijI mahAgaja saparivAra prAnaMda pUrvaka kramazaH vihAra karate jA rahe the / rAstemeM jaina vasatIke abhAva aneka prakArake upasarga ho rahe the unako zrApa paropakAra ke liye saharSa sahana kara rahe the| sanmAnake badale pagapaga apamAna aura bhaktike badale kaThInAIyAM kA sAmanA karanA par3atA thaa| kabhI kabhI Thahagneke lIye makAna, khAneko bhojana aura pIneko pAnI bhI nahIM mIlatA thA parantu jina mahAnubhAvoMne jaina dharmake pracAra nimitta apane pyAre prANoM kI bhI parvAha na rakhI unako kyAto sukha aura kyA duHkha ? sabhI samayako ekasA hI mAnate haiM / paMthIjana-musAphIroM kA svabhAva hai ki ve calate Page #598 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sindha prAntameM vihAra. (15) samaya rastemeM sthita AmravRkSa para patthara pheMke jaba bhAmrapa bhI apane svabhAvAnusAra apanepara patthara pheMkanevAle ko bhAmraphala detA hai| ThIka isI mAphika sUrijIke vihAra daramiyAna ajJAnI jana apane svabhAvanusAra aneka tarahake kaSTa upasthita kara munivaroMkI kasoTI karane lage parantu murijI mahAgaja bar3e zAnta bhAvase una ajJAnI jIvoM ko madhura vacanase dharmabodha de aise zAnta karate the ki unako apane kIye hue duSkRtyoM para pazcAttApa karanA par3atA thaa| suvarNa ko jitanA adhika tApa diyA jAya utanA hI vaha adhika zuddha ho usakA mUlya bhI adhika bar3ha jAtA hai / yahI hAla hamAre vikAravAsI munipuGgavoM kA ho rahA thA / isa vikaTa dazA ko sahate hue hamAre yuthapati zrAcAryazrIne ( sUgniIne ) sindha pradezameM padArpaNa kiiyaa|| eka samayakA jikra hai ki munimataMgo ke sAtha prAcAryazrI jaMgalameM vihAra karate jA rahethe ki usI samaya kaIeka ghuDasavAra bar3e hI vega ke sAtha pIchese pA rahA thaa| unake hAthameM vidyutakI bhAMti camakatA huA bhAlA aura khandhepara rakhA huvA dhanuSyabANase unakI kA-raudra mUrti aura nirdayatAke pracaMDa saMtApase bhayabhrAMta bane hue bicAre mRgAdika vanacara prANI apane prANakI rakSA karanekI garajase una ghuDasavAroMke Age 2 bhAga rahe the / usa krUra vRttiko dekha prAcAryazrIko una niraparAdhI mUka prANIyoM para vAtsalpabhAva pragaTa huA aura apane pAsase jAte hue una ghuDasavAroM ko saMvodhana kara zAnta bhAvame bole ki-mahAnubhAvoM ! jarA Thahage Thahage !! maiM Apase eka bAta pUchanA cAhatA hUM / taba mukhya ghuDasavAgne apanA muMha sU. Page #599 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (16) jaina jAti mahodaya prakaraNa pAMcavA. rijIkI ora moDA, aura AzcaryAnvita ho bolA ki- pApa kyA pUchanA cAhate ho ? zIghra bolo / prAcAryazrIne kahA ki mahAnubhAva! Apa logoMkI mukhAkRtise yaha sahaja hI spaSTa hotA hai ki Apa loga bhacche khAnadAna aura kulina puruSa mAluma paDate ho parantu yaha samajhameM nahIM pAtA ki Apa logoMne nirAparAdha una mUpha vanacara pazuoM kA pIchA kyoM pakar3A hai ? dekhiye, Apa logoMke hAthameM dhanuSya bANAdi zastroM ko dekha bicAre ye muka prANi apane prANakI rakSAke liye kisa kadara bhAga raheM hai ? kyA ina nirdoSa jIvoMpara Apako vAtsalyabhAva pragaTa na hogA? sUrijI mahAra ja kA prabhAvazAlI tapateja, bhavyamudrA aura bacana mAdhuryatAne una savAgepara aisA asara DAlA ki ve maMtramugdhakI taraha unake sAmane dekhane lage. aura kutuhalavaza ho nimnaprakAra savAla pUchane lge| ghuDasavAra-Apa kauna hai ! mUrijI:-hama ahiMsAdharmopAsaka jaina sAdhu haiN| ghuDasavAra:- isa tarapha Apa kahAM padhAra rahe haiM ? sarijI:-hamArA koI sthAna nizcita nahIM hai ata: isa duniyAmeM paribhramaNa karate phirate haiM / ghuDasavAraH-ApakA pezA-dhaMdhA kyA hai ! mUrijI:-hamArA pezA-dharmopadeza karane kA hai| ghuDasavAra:-ApakA dharma kaunasA hai ? mUrijI:-hamArA dharma vizvavyApI-jaina dharma hai| Page #600 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jAti mahodaya DEMALI ziSya maMDalI ke sAtha jaMgala meM vihAra karate hue zrI yakSadevasUrijIne mahArAjA kumAra kakkatrako zikArArtha abola hariNoMkI pIche par3A dekha pukArAki "rAjan ! mahAnubhAva ! niraparAdha jIvoM kI ghAtase narkAdhikArI kyoM bana rahA hai ? Page #601 -------------------------------------------------------------------------- Page #602 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMvAda. (17) ghuDasavAraH-Apake dharmakA mukhya siddhAnta kyA haiM ? mUrijI:--' ahiMsA paramo dharmaH' ghuDasavAraH-Apa apane dharmakA upadeza kisako sunAte hai ? mUrijI:--hamAre dharmameM kisI prakArakI vAr3AbandhI nahIM hai ata: jo koI bhI vyakti dharma sunanA cAhe unako hama bar3I khuzIse dharma sunAte hai-aura dharmakA rahasya bhI ThIka taurapara samajhAte hai / ghuDasavAraH--kyA hama bhI ApakA dharma suna sakte hai ? mUrijI:-baDI khuzIke sAtha suna sakte ho| ghuDasavAra:- Apa kisa sthAnapara baiThake dharma sunAveMge ? mUrijIH- agara Apa logoMko kisI prakArakI bAdhA na ho to hama yahAM khaDe 2 hI dharmabodha kara sakte hai| .. ghuDasavAra:-phira to ApakI bar3I bhArI kRpA hai ! acchA, hama loga bhApake sanmukha khaDe hai kRpA kara hama ko kucha dharmabodha de kRtArtha banAveM / AcAryazrIko usa ghuDasavArake vArtAlApase usakI dharmajijJA *yadyapi ghuDasavAroMne to kutUhala vaMzAt yaha saba vArtAlApa kiyA thA parantu aise kutUhaloM meM bhI kabhI 2 dharmako prapti ho jAtI hai aura pAkhIrako usa dharma dvArA nitAnta pApI jaiva bhI saMsAra pAra ho jAte haiN| yaha bAta isa draSTAntase ThIka siddha ho saktI hai| Page #603 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 18 ) jaina jAti mahodaya prakaraNa pAMcavA. sAkA acchA paricaya prApta huaa| sAtha 2 yaha bhI anumAna kara liyA ki apane sAtha jo zarUpa vArtAlApa kara rahA hai vaha koI sAmAnya manuSya nahIM hai parantu koI rAjA-mahArAjA honA mAlUma hotA hai aura usakI dharma jijJAsA laghukarmIpanekI sAkSI de rahI hai / kyoM ki jo manuSya haradama durAcArameM pravRtta rahatA hai vaha yadi ekAeka dugacArase muMha moDa dharmasunanekI abhilASA vyakta kare to samajanA cAhiye ki usa dinase usake hRdayane palaTA khAyA hai / ata: aise manuSyoM ko dharma sunAnA bhaviSyameM bahuta phaladAyaka hogaa| isa prakAra vicAra kara prAcAryazrIne una bhAgyazAlIyoMko upadeza denA zaru kiyaa| haM mahAnubhAvo ' isa nAzavAna saMsArameM dharma hI eka aisA kalpavRkSa hai ki jinakI sevAse jIva isa bhavameM aura parabhavameM gajyapATa, dhanasaMpatti, sukhasaubhAgya, yazakIrti, mAnapratiSThA aura sarva kAryomeM vijayasiddhi prApta kara sakatA hai / kevala itanA hI nahIM parantu svarga aura mokSa kI prApti bhI dharma se hI hotI hai| jina kSudra prANIyoMne pUrva bhava meM dharma nahIM kIyA ho aura pApakarma meM hI sadA anurakta raha kara samaya kho dIyA ho unakoM isa bhava meM hIna, dIna, duHkhI, durbhAgI, roga, zoka, aura parAdhinatAdi anekazaH dukhoM kA anubhava karanA par3atA hai aura bhavAntara meM use narakagati ke ghorAtighoradArUNa duHkhoM ko sahana karanA paDatA hai / ina pApa-punyoM kA phala Aja apanI draSTi ke sanmukha maujuda hai| isa hetu ratnaciMtAmaNI-kalpavRkSa samAna mile huDhe isa manuSya bhava ko saphala karanA yahI manuSya kI buddhimattA hai arthAt prathama kartavya hai| yaha Page #604 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUrIzvarajI kA upadeza. ( 19 ) upadeza suna usa ghuDasavArake hRdaya meM dharma jAgRti utpanna huIjijJAsA vRttine kucha pUchane ko cAhA / ghuDasavAra:-mahAtmAjI ! vaha dharma kaunasA hai ki jisake karane se sukha prApti ho ! - sUrijI:--bhadra ! vaha dharma ' ahiMsA paramodharmaH ' hai ki jisakA pAlana karane se eka bhava meM to kyA parantu bhavobhava meM jIva sukha, saMpatti aura maubhAgyAdi prApta kara AnaMda kA bhoktA banatA hai| . ghuDasavAraH-mahAtmAjI ! hiMsA aura ahiMsA kisako kahate hai ? kRpayA spaSTatApUrvaka samajhAiye / mUrijIH -kyoM nahIM ? suno, " anyasya dukhotpAdanaM hiMsA" yAni kisI bhI jIva ko duHkha utpanna karanA yA mAranA unako hiMsA kahate hai / koi bhI prANI aisI hiMsA meM pravRtti karatA hai to unako pApa lagatA hai / pApa kA phala hai ki vaha narakAdi gati meM jAkara anaMta duHkhoM ko sahe / isase viparIta hiMsA kA lakSaNa hai / yAni kiptI bhI jIva ko kisI prakAra kA kaSTa nahIM pahuMcAnA aura jahAM taka bane unakA rakSaNa karanA unako ahiMsA kahate haiM / ahiMsA dharma ko yathArtha pAlanevAlA prANI puNya ke kala svarUpa svarga sukhoM ke bhoktA banatA hai yAvan mokSa bhI prApta kara sakA hai| Page #605 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jAti mahodaya prakaraNa pAMcavA. ghuDasavAra : - mahAtmAjI ! hama loga to hamezAM zikAra kara aneka vanacara prANIyoM ko mArate haiM aura unakA mAMsa bhI bhakSaNa karate haiM to kyA hamako bhI pApa ke phalarUpa narakAdi meM jA kara unakA badalA cUkAnA paDegA ? ( 20 ) sUrijI : - bezaka; prANiyoM kI ghAta karanevAloM ko apane pApa kA badalA to avazya denA hI paDatA hai | bhalA, maiM Apa se eka bAta pUchatA hUM ki Apa nirdoSa bana kisI eka sthAna para baiThe ho vahAM yadi koI duSTa badamAsa ke Apa ke zarIra meM eka kAMTA mAtra hI cIpakA de to kyA Apa ko duHkha nahIM hogA ? usa duSTAtmAko sakhta zikSA karane ko kyA Apa taiyAra na hoMge ? ghuDasavAraH-- mahArAja ! kyoM nahIM ? duHkha jarUra hogA aura merI sattA cale to maiM use prANadaMDa kI zikSA karane se bhI na cukUMgA / sUrijI :- bhalA, Apako to jarA sA kAMTA hI cipakAyA usake duHkha se vivaza ho Apa gusse meM Akara prANadaMDa dene ko bhI nahIM cukate haiM taba bicAre tRraNapara hI apanA nirvAha karanevAle nirdoSa jIvoM ko mAra kara unakA mAMsabhakSaNa karanA yaha kaisA nyAya hai ? kyA vaha apanA badalA liye binA hI Apako choDa degA ? mahAnubhAva ! jIvoM kI paristhiti sadaiva ke liye ekasI nahIM rahatI haiM / kabhI nirbala, kabhI sabala, kabhI rAjA to kabhI raMka isa taraha ghUmatI rahatI hai / jisa samaya jisakA vizeSa jora hotA hai usa samaya vaha apanA badalA kisIna kisI taraha se 1 Page #606 -------------------------------------------------------------------------- ________________ surIzvarajI kA upadeza. letA hI hai / isa kAraNa kisI bhI nirAparAdhI jIva ko takalIpha nahIM pahuMcAnI cAhiye / dharmakA yaha mukhya lakSaNa hai| ghuDasavAra:- agara aisAhI ho to una jIvoM ko Izvarane paidA hI kyoM kiyA ? mUrijIH-to kyA Apa yaha mAnate haiM ki duniyA meM jitane jIva utpanna hote haiM ve saba zikArI logoM kI udarapUrti ke liye hI paidA hue hai ? nahIM nahIM, yaha mAnyatA kevala zAstra viruddha hI nahIM parantu manuSya karttavya se bhI bahAra hai / agara khyAla kiyA jAya ki eka zera manuSya kA zikAra kara rahA hai uma ko yadi upadeza diyA jAya ki manuSya bhakSaNa se mahA pApa hotA hai taba vaha yahI kahegA ki-yaha manuSya jAti ko to merA zikAra ke liye hI izvarane paidA kI hai| kyA isa javAba ko zrApa yogya aura munAsiba samajheMge ? . ghuDasavAraH-nahIM, kabhI nahIM. mUrijI:-to phira ApakI mAnyatA munAsiba-pramANika kyoM mAnI jAya ! mahAnubhAva ! vAstavika bAta to yaha hai kiizvara na to kisI bhI jIva ko paidA karatA hai aura na kisI ko mAratA hai pratyuta sarva jagata ke jIva apane 2 zubhAzubha karmAnusAra ucca va nIca yoni meM utpanna hote hai aura vahAM pUrva saMcita karmAnusAra hI sukha-duHkha bhogavate hai| isa hetu yadi Apa apanA bhalA cAhate ho to kisI prANI ko kaSTa taka nahIM pahuMcAnA cA Page #607 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (22 ) jaina jAti mahodaya prakaraNa pAMcacA. hiye pratyuta yathAzakti rakSaNa-poSaNa karanA buddhimAna manuSyoM kI pharaja hai / apanA prANa apane ko jaisA pyArA hai usI mAphika sabhI jIvoM ko apane apane prANa pyArA hai| . sarva jagatake jIva apanA dIrghAyuSa cAhate hai; marane ko koI bhI jIva khuzI nahIM haiM / isa vAste unakI icchAke pratikula unako mAranA mahAn ghora pApa hai / aura pApa kA phala maraka gati sivAya dUsarA nahIM hotA / dekhIye, bhagavAna zrIkRSNane kyA pharamAyA hai: yathA mama priyAH prANAH tathA tasyApi dehinaH / iti matvA prayatnena tyAjyaH pANivadho budhaiH / he yudhiSThira ! jaimA merA prANa mujhe pyArA hai vaise hI sarva prANI mAtrako apanA prANa pyArA hai / isa prakAra samajha kara prayatna pUrvaka buddhimAnoM ko jIvahiMsA kA parityAga karanA cAhiye arthAt jIvoMkI rakSA karo / kAraNa ki marate hue jIvoMkI rakSA karanA-bacAnA isake barAbara koi bhI. dharma yA dAna nahIM hai / jaisA ki: yad dadyAt kAzcanaM meruM kRtsnaM cApi vasundharAm / / sAgaraM ratnapUrNa vA na ca tUlyAmahiMsayA // .. agara koI dAnIzvara suvarNakA meru, saMpUrNapRthvI pora ratnapUrita samudrakA. dAna kara de tathApi eka prANIke prANadAnake Page #608 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUrIzvarajI kA upadeza. ( 23 ) samAna vaha nahIM ho saktA arthAt prANadAnake sAmane pUrvokka savedAna tucchavat hai / kAraNa jisa samaya prAraNa hI naSTa ho rahe ho / usa samaya suvarNa ratnAdi kisa kAmake ? isa liye vidvAnoM ko cAhiye ki naraka jaise ghora duHkhadAyI gatI ko prApta karAnevAlI hiMsAkA parityAga kara pratijJApUrvaka ahiMsA bhagavatIkI ArAdhanA dvArA svarga - mokSake anaMta sukhoMke adhikArI baneM ! AcAryazrI kA niSpakSa, niDara, hitakArI aura madhuratA - pUrNa vacana zravaNa kara vaha ghuDasavAra to apanA duSkRtya prati mana hI mana pazcAttApa karane lagA / unake bhavya - cahere para eka prakArakI aisI glAni chA gaI mAno jIvahiMsA prati saMpUrNa ghRNA utpanna huI ho / vaha ekAeka dIrgha niHzvAsa pheMka kara bolA ki - he mahAtmana ! Ajaparyanta hamako jitane upadezaka mile haiM yA hamane jina 2 mahAnubhAvoMkI saMgata kI hai vaha saba hamAre samAna zikAra karanevAle aura mAMsa madirAkA sevana karanevAle hI the na - kiM Apake samAna nispRhI aura paropakArI the / maiMne to apane sAre jIvanameM Apa jaise niHsvArthI, paropakAra parAyaNa sAdhu puruSa Aja hI dekhA aura upadeza bhI Aja hI sunA / AcAryazrI ne kahA- mahAnubhAvo ! saMgatakI asara prAyaH sabhI manuSyoM para huA karatI hai / ataH aba 'gataM na zocAmi ' isa niyamAnusAra gata bAtoM kA zoca - pazcAttApa karanA choDa kara bhaviSya kA sudhAra karanA yaha manuSyakI prathama pharaja hai / kAraNa Page #609 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 24 ) jaina jAti mahodaya prakaraNa pAMcavA. ki isa samaya ciMtAmaNi ratna samAna manuSya janmAdi uttama sAmagrI Apako prApta huI hai / agara Apa cAhe to isa suavasarameM aneka prakArase puNya saMcaya kara sakte haiN| savAraH-mahArAja ! hama dharma-adharmase anabhijJa hai / ataH Apa hI batalAve ki vAstavameM satya dharma kaunasA hai ? kisa dharmakaraNIse jIvoM kA kalyANa hotA hai aura dharmakA sAdhAraNa lakSaNa kyA hai ki jisake jarIye hama dharmake bAremeM kucha jAna sake ? sarijI:-aise to saMsArameM aneka dharma pracalita haiN| yadi tattad dharmAnuyAyIyoMko pUchA jAya to vaha apane 2 dharmako hI zreSTha batalAveMge, parantu vAstavameM vahI dharma zreSTha hai jinameM ahiMsA dharmako agrasthAna milA ho aura vahI dharma jIvoMkA kalyAna kara maktA hai / kahA hai ki. ahiMsA lakSaNo dharmo, adharmaH prANInAM vadhaH / / tasmAddharmArthinA vatsa ! kartavyA prANInAM dayA // 1 // arthAt dharmakA lakSaNa ahiMsA aura adharmakA lakSaNa prANIyoMkI hiMsA hai / isa vAste dharmakI abhilASAvAle sajjanoMko prANIyoM ke upara dayA rakhanI cAhiye aura Apa jaise sajjanoMko to Aja hI se pratijJA kara lenI cAhiye ki-Ajase hama kabhI bhI niraparAdhI prANIyoMkI hiMsA nahIM kareMge-kisI bhI jIva ko kIsI tarahakA kaSTa taka na phuNcaaveNge| Page #610 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zavanagarama praveza. ( 25 ) savAra.- mahAtmAjI ! ApakA kahanA bahuta hI ThIkavAstavika hai / hama logoMkI prArthanA hai ki Apa hamAre nagarameM padhAre aura vahAM ApakA byAkhyAna punaH sunanekI hamaloga abhilASA rakhateM hai| sUrijI:-zrApakA nagara yahAMse kitanA dUra hai ? dUsarA savAra:--mahAtmAjI ! ye zivanagarake mahArAjA rudrAT ke kumAra kakva ku~vara hai| zivanagara yahAMse mAtra do kosake phAsale para hai| .. AcAryazrIne socA ki merA anumAna AkhIra matya nikalA ki yaha eka baDA nagarakA rAjakumAra hai| agara yaha itanA Agrahase vinati kara rahA hai to apaneko bhI usakI vinati mAnya karanemeM lAbha hI hogA isa vicArase sUrijI mahArAja Adi nagarakI aura ravAnA hue / idhara rAjA kumAra maMtrI Adi bhI sUrijIke sAtha calane lage / kramazaH calate calate nagarake nikaTavarti eka suMdara bagIcA AyA jaba sUrijI mahArAjane suvidhAkA sthAna dekha kara vahA~ para ThaharanekA nirNaya kiyA / rAjakumAra aura maMtrIne sUrijIkA manogata bhAva samajhakara vahAMpara saba tarahakA iMtajAmake sAtha sUrijIko utAra kara apanI rAjadhAnImeM cale gaye / aura mahArAjA rudrAT ko saba hAla sunA diye isa para rAjAne khuzI manAte hue darzana kI abhilASA pragaTa kii| idhara sUrijI apane ziSya vargake sAtha usa suMdara ramaNIya bagIce kI zitala chAyAmeM apanA dharmadhyAnameM pravRtta hue / Page #611 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 26 ) jena jAti mahodaya prakaraNa pAMcavA. idhara yaha bAta sAre nagara meM phaila gaI ki koI eka mahAtmA AyA hai unake sAtha bahuta sAdhuoM kI jamAta hai aura zahara ke bAhira bagIce meM Thahare hue hai / Aja mahArAja kumAra zikAra khelaneko padhAre the unako bhramameM DAla kara zikAra karanA choDavA diyA hai / unakI prAMtarecchA yaha hai ki isa pradezameM " ahiMsA paramodharmaH kA jorazorase pracAra karanA; parantu saba loga sAvadhAna rahanA aura jahAM taka sunA gayA hai usa mahAtmAjI kA kala vyAkhyAna bhI hogA ityAdi vividha prakArakI bAteM vahA~ ke maThadhArIyoM aura brAhmaNoM ke kAMno taka pahuMca gaI / bhinnamAla, padmAvartI aura upakezapurakI purANI bAteM kramazaH smRtipaTameM utarane lagI itanA hI nahIM kintu dIrghaniHzvAsa pUrvaka kahane lage ki - aisA na ho ki yahAMpara bhI inalogoM kA pagapasArA ho jA ! isa bAtakI nagara meM khUba hI halacala maca gaI aura maThomeM moracA bandhI bhI hone lagI / dinabhara to rAjakArya meM vyatita ho jAne se rAjakumAra va maMtrIne una mahAtmAoM kI kucha khabara taka bhI na lI; parantu rAjakAryase nivRtta hue bAda unako yaha bAta ekAeka smRtipaTameM utara AI aura vaDe hI pazcAttApa pUrvaka mocane lage ki - aho aphasAMsa hai ki mere Agraha aura vizvAsa para jo mahAtmA yahAM padhAre hai unake khAnapAna AdikI vyavasthA karane ke liye maine kuccha bhI khyAla na rakhA - ve bIcAre bhUkhe pyAse paDe hoMge, aho ! maiMne yaha kitanA bUrA kAma kiyA ! ityAdi / rAjakumArakI yaha pavitra bhAvanA mAnoM unake kalyANa ke lIye AmantraNa kara rahI thI / Page #612 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUrijI kI sevAmeM. ( 27 ) subaha zrAvazyakAdi kAryoMse nivRtta ho baDe samArohase rAjakarmacArI gaNa aura pratiSThita nAgarikoM ke sAtha rAjA, rAjakumara, maMtrI vagairaha usa bagIcAkI ora cale ki jahAM mahAtmAjI There the / rAjA ko jAte hue dekha kara logoMne gatAnugati yuktiko vaza ho rAjAkA anukaraNa kiyA to kaieka kutuhalavaza rAjAke sAtha ho cale, kaiekane socA ki agara apuna na jAyaMge aura rAjA ko mAluma paDegI to apanI dukAnadArI hI uTha jAyagI isa bhayase, to kaiekane socA ki dekheM, ina sevaDoM-sAdhuoMkI kyA mAnyatA hai aura kaisA upadeza dete haiM ? ityAdi vividha kAraNoM ko Age rakha kara sArA nagarake logoneM rAjAkA anusaraNa kiyA aura alpa samayameM rAjA prajAke sAtha usa bagIce meM sUrijIke sanmukha zrA upasthita huaa| vaMdana namaskAra kara rAjA apane ucita sthAnapara baiThA aura sabhIko zAMtipUrvaka baiTha jAnekA izArA kiyA | sarvatra zAMtikA sAmrAjya chAyA huA thA usa samaya rAjakumarane uTha kara sUrijIse namratApUrvaka kahA ki he prabho ! maiM ApakA baDA hI aparAdhi hUM kyoMki mere hI Agrahase Apa yahAM taka tazarIpha lAye aura maiMne ApakI tanIka bhI khabara na lii| isa nagara meM koI sAdhAraNa musAphira bhI bhUkhA-pyAsA nahIM rahatA hai aura Apa mahAtmA hamAre mahemAna-atithi hote hue bhI kSudhA - pipAsApi - Dita rAtrI nIkAlI, yaha baDI aphasosakI bAta hai. isa hetu maiM . Apase kSamA cAhatA hUM / sUrijIne rAjA aura zrotRvarga tarapha hastabadana aura zItala Page #613 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 28 ) jaina jAti mahodaya prakaraNa pAMcavA. 1 draSTi se musakarAte hue bole ki narendra ! Apa jarA bhI dIlagIra na ho, ApakI taraphaMse aparAdha nahIM huA parantu muniyoke Thaharane lAyaka suMdara makAnAdikakI prApti honese ulaTA satkAra huA hai| dekhIye ye saba muniloga tapasvI hai isa liye inako bhojanakI zra vazyaktA nahIM hai / itane para bhI Apake dIlameM kisI taraha kA raMja hotA ho to Apako hama vizvAsa dilAte haiM ki - sAdhu loga sadA kSamAzIla hote haiM ataH unakI takalIphakI saMbhAvanA karanA yaha vyartha hai / he rAjendra ! ApakI dharmabhAvanA para hameM khUba saMtoSa hai / aura adhika harSa to isa bAtakA hai ki Apa sajjana dharma zravaNa nimitta yahAMpara saMmilita hue haiM / yaha hamArA vyApAra hai aura isI kAryake liye hama logoMne apanA sArA jIvana arpaNa kara dIyA hai | apane kAryasiddhike lIye anekoM kaThInAiyoM kA sAmanA kara hue hamaloga isase bhI vikaTa bhUmimeM paribhramaNa kara makte haiM ityAdi samAdhAnIke pazcAt sUrijI mahArAjane apanA vyAkhyAna prAraMbha kiyA: ----- sujha zrotAgaNa ! isa apAra yAni anAdi anaMta saMsAra meM jItane carAcara jIva hai yaha saba apane 2 pUrvakRta zubhAzubha karmAnusAra sukha-duHkha bhogava rahe hai. zubha kArya karanese sukhakI prApti aura azubha kArya karanese duHkhakI prApti bhavAntara meM avazya hotI hai / isa mAnyatA meM kisI zAstra ke pramANakI bhI AvazyaktA nahIM hai kAraNa ki Aja carmacakSuvAle manuSya bhI una zubhAzubha Page #614 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarijI kA vyAkhyAna. - (29) karmoM kA pratibiMbarupa phala pratyakSa dekha rahe haiM ki-eka rAjA, dUsarA raMka, eka sukhI dUsarA duHkhI, eka dhanI dUsarA nirdhana, rogI-nirogI; jJAnI-ajJAnI, bahuputrIya-abahuputrIya; sadguNInirguNI, suMdara rupavAn-badasvarupa, buddhimAna-nirbuddhi, yaza-apayaza, kIrti-apakIrti, vigere / eka kA hukma hajAroM mAnya karate haiM jaba dUsarA hajAroMkI gulAmI uThAtA hai, eka pAlakhImeM baiTha sahela karatA hai dUsarA use apane khaMdhopara uThA duHkhakA anubhava kara rahA hai / yaha saba pUrvakRta zubhAzubha karma kA phala pratyakSa draSTigocara ho rahA hai / pyAre Atmabandhuo ! jo manuSya babula kA bIja botA hai vaha manuSya phala bhI vaisA hI pAvegA, na ki Amraphala. aura jo manuSya AmravRkSa kA bIja botA hai usako AmraphalakI hI prApti hotI hai na ki babulakI / arthAt jaisA bIja bovegA vaisAhI phala pAvegA / isa nyAyase jo buddhimAna loga manuSyabhava dhAraNa kara zuddha deva-guru aura dharmapara aTala zraddhA rakhate hai aura sevAbhakti upAsanA, satsaMga, pavitra ahiMsAdharmakA pracAra kSamA, dayA, zIla, saMtoSa, brahmacarya, dAnapunya, prabhubhajana, aura paropakArAdi punyakAryoMse zubha karmoM kA saMcaya karatA hai usa jIvoM ko bhavAntarameM AryakSetra, uttamakula, ArogyapUrNa zarIra, pUrNa indriyoMkI prApti, dIrghAyuSya, deva-guru-dharmakI sevA aura amtameM svarga, evaM mokSakI prApti hotI hai jisase punaH janma maraNa kA pherA hI mITa jAtA hai / jo ajJAnI jIva isa amUlya manuSya janmako dhAraNa kara jIvahiMsA karatA hai, asatya bolatA hai, Page #615 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (30) jaina jAti mahodaya prakaraNa pAMcavA. corI, maithuna, mamatva, krodha, mAna, mAyA, lobha, paraniMdA aura nirdayatA ko dhAraNa kara usameM cakacUra rahatA hai, zikAra khelatA hai, mAMsa-madirAdi abhakSya vastuoM bhakSaNa karatA hai, kudeva, kuguru aura kudharmakI upAsanA karatA hai, evaM durjanoMkI saMgatameM raha kara anekavidha pApakoMse azubha karmakA saMcaya karatA hai vaha bhavAntarameM ghorAtighora naraka kuNDameM jA cirakALa taka mahAna bhayaMkara duHkhoMkA anubhava kara vahAMse phira pazu Adi duHkhamaya caurAzI lAkha yonIyoMmeM araTa mAlakI taraha paribhramaNa karatA hai / isa lIye buddhimAnoM ko svayaM vicAra karanA cAhiye ki maiMne aneka bhavabhramaNa karate hue baDI durlabhanAse yaha manuSya deha pAyA hai to aba mujhe kyA karanA cAhiye aura maiM kyA kara rahA hUM ? kyA maiMne apanI jIndagImeM kuccha bhI sukRta punyakArya kiyA hai ? yA khAnA-pInA, maujamajA, bhogavilAsa, hAMsI ThaThThA, khelakuda aura tRNabhakSI nirdoSa prANIyoMke prANa luTanemeM sArI jIndagI vyatita karI hai ? maiM apane sAtha pUrva bhava se kitanA punya leke AyA hUM ? aura isa bhavameM kitanA punya saMcaya kiyA hai yA pApa saMcaya kiyA hai ? jina pApa karmoM dvArA dhana, vaibhava prApta kara kuTuMba kA poSaNa kara rahA hUM parantu jaba maiM yahAMse parabhavakI aura vidA huMgA taba yaha rAjapATa, lakSmI, putra-kalatra, pitA-mAtA, bhAi-bahina Adi kuTumbavarga se koI merA sAtha degA ? yA parabhavameM mere para duHkha gujareMge usa samaya koI merA sahAyaka hogA? yA maiM akelA hI duHkha sahana karuMgA ? ityAdi vicAra karanA bahuta Avazyaka hai / kyoM ki "buddheH phalaM Page #616 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yakSaveva sari kA vyAkhyAna ( 31 ) tattva vicAraNaM ca " buddhi kA phala vahI hai ki manuSya ko tattva kA vicAra karanA caahiye| sajjanoM ! yaha bhI yAda rakhanA cAhiye ki yaha suavasara yadi hAthase calA gayA to punaH punaH prArthanA karane para bhI milanA muzkila hai| ___ mahAnubhAvo! mahARSiyoMne jisa samaya varNavyavasthA kI zrRMkhalanA karI thI usa samaya zaurya-puruSArtha dvArA janavAkI arthAt sarva carAcara prANIyoMkI sevA-rakSA karane kA khAsa bhAra kSatrIyoMpara rakha chor3A thA / kAraNa ki unako saMpUrNa vizvAsa thA ki yaha kSatrIyajAti dayA kA dariyA va ucca vicArajJa aura apane parAkrama dvArA janatAkI rakSA sevA karane yogya hai parantu Aja satsaMga aura sadupadezake abhAvase una vIroMke hRdayaneM bhI palaTA khAyA hai-kusaMga mithyA upadezase ese kharAba saMskAra paDa gaye ki vaha apane kSatri dharmako hI bhUla baiThe hai / jo loga garIba, anAtha, aura mUka prANIyoMke rakSaka kahalAte the vehI loga Aja bhakSaka bana gaye haiN| jiMsa zaurya aura puruSArthadvArA kSatriya loga saMpUrNa vizvakA rakSaNa karate the Aja vahI loga niraparAdhI mUka prANIyoM kA khunase nadIyeM bahA rahe haiM ityAdi / isameM kevala kSatriyoM kA hI doSa nahIM hai parantu vizeSa doSa unake upadezakoM kA hai. kAraNa jina maharSioMne saMpUrNa jagatakI zAMtike lIye jinhoMke hAthameM japamAlA dI thI ki vaha niHsvArtha bhAvase pUjA-pATha, japa-jApa, smaraNadvArA sAre saMsArameM zAMtikA sAmrAjya vistAreMge parantu unapara kudarata kA kopa isa kadara huA ki vaha svArtha ke kIcaDameM pha~sakara japa Page #617 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2) jaina jAti mahodaya prakaraNa pAMcavA. mAlA ke sthAna una krUra hAthoMmeM tIkSNa chUrA dhAraNa kara nirdaya daityakI mAphIka bicAre mUka prANIyoMke kaMTha para churA calAne meM apanA kartavya samajhane lge| itanA hI nahIM parantu usa bhayaMkara pApakI puSTi ke liye nayA vidhi-vidhAna banAke usa pApase chUTakArA pAnekA mithyA prayatna bhI kiyA hai| adhika duHkha to isa bAta kA hai ki kSatrIya loga unake hAthake kaThaputale bana gaye isa hAlatameM vaha pAkhaMDi loga prANIyoMke raktase yajJa vedIko raMga kara apane nIca svArthokI pUrti karate hue dharmake nAmase janatAko gaharI khADameM dhakela de isameM Azcarya hI kyA hai ? agara vaha dharmake ThekedAra dharmake nAmapara apane khudake zarIrameMse eka buMda raktakI nikAla kara apane iSTadevakI pUjAmeM caDhAte to use mAluma hotA ki prANIyoMkI aghora hiMsA karanemeM dharma hai yA mahAn pApa hai ? he rAjan ! zikAra khelanA, mAMsa bhakSaNa karanA, madirAdi kA pAna karanA aura vyabhicAra sevanA ye cAroM adharma kArya khAsa karake narakameM lejAnevAle haiN| yadi Apa apane AtmA kA isa bhavameM aura parabhavameM kalyAna cAhate ho to sabase pahile inakA tyAga karanA caahiye| kAraNa ina adharma kAryoM ke hote hue koi bhI jIva dharmakA adhikArI nahIM bana sakatA haiN| Apa nItila hai ApameM vicAra karanekI zakti hai. hRdaya para hAtha rakha kara soca sake haiM ki jahAM taka lokavyavahAra hI zuddha nahIM hai vahAM taka koI bhI manuSya dharma samajhane kA adhikArI kaise ho saktA haiM kyoM ki dharmakI bhUmi zuddhAcAra hai / pahale sadAcAra rupi bhUmi Page #618 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcAryazrI kA vyaakhyaan| (33) zuddha nahIM hai to usameM dharmarupI bIja kaise boyA jAve ? agara aisI azuddha bhUmimeM bIja bo bhI dIyA jAve to usakA phala kyA? ataH maiM Apa saba sajanoM ko khUba jora dekara pUrNa vizvAsa ke sAtha kahatA hUM ki ina cAroM durAcAra ko isI samaya pratijJApUrvaka tyAga kara deM, isI meM hI ApakA hita-sukha-kalyANa hai| AcAryazrI ke prabhAvazAlI vyAkhyAna kI asara janatA ke antaHkaraNapara isa kadara huI ki una ghRNita durAcAra se duniyoM kA dila ekadama haTa gyaa| basa, phira to vIroM ke lIye derI hI kyA thI ? " karme zUrA vaha dharme zUrA" isa yukti ko caritArtha karate hue rAjA-prajA prAyaH upasthita sarva sajjanoM ne pratijJApUrvaka hAtha joDa ke kaha diyA ki he dayAnidhi ! Aja paryanta hama ajJAna andhakAra meM raha kara durAcAra kA sevana kara rahe the parantu Aja ApazrI ke upadeza rupI sUrya kiraNoMne hamAre antaHkaraNapara isa kadara kA prakAza DAlA hai ki jisake jarIye mithyA timira-ajJAna svayaM naSTa ho gayA jinakI badaulata hI hama una durAcAra se ghRNita ho pratijJApUrvaka Apa bhImAnoM ke samakSa parityAga karane ko taiyAra hue hai ki mAMsa, madirA, zikAra aura vyabhicAra ina cAroM kuvyasanoM kA kamI sevana nahIM kareMge itanA hI nahIM parantu hamArI santAna bhI ina durvyasanoM kA kabhI sparza taka na kareMge / mahArAja kumAra kakvatoM khar3A ho kahane lagA ki maiM to yahAM taka kahatA hUM ki merI rAjasImA meM koI bhI zakhsa kisI bhI prANI ko mAregA to jIva ke badale apane prANoM kA hI daMDa denA paDegA. Page #619 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 34 ) jaina jAti mahodaya prakaraNa pAMcavA. upasaMhAra meM AcAryazrIne pharamAyA ki mahAnubhAvo ! maiM Apa sajjanoM ko ekavAra nahIM para koTIzaHvAra dhanyavAda detA hUM / mujhe yaha vizvAsa nahIM thA ki cirakAla se calI Ai kuruDhIyoM ko Apa eka hI sAtha meM tilAMjalI dedeMge / parantu mokSAbhilASuka jIvoM ke lIye aisA honA koI Azcarya kI bAta nahIM hai / kAraNa sacce kSatrIya zUravIroM kA yaha hI dharma hai ki satya bAta samajha meM zrAjAne ke bAda asatya - ahitakArI koI bhI ruDhI ho parantu usako usIkSaNa tyAga dete haiN| Aja Apa logoMne vahI kSatrIya dharma kA yathArtha pAlana kara apanI zUravIratA kA pratyakSa paricaya karavA diyA hai / anta meM maiM umeda rakhatA hUM ki jinavANI - arthAt satyopadeza zravaNa karane meM Apa apanA utsAha Age baDhAte raheMge ki jisameM ApakA kalyAna ho / rAjA, rAjakumAra, maMtrI aura nAgarIka loga AcAryazrI kA mahAna upakAra mAnate hue aura zAsana kI prabhAvanA karate hue vaMdana namaskAra kara jayadhvanipUrvaka visarjana hue / zivanagara meM eka tarapha AcAryazrI aura jainadharma kI tArIpha ho rahI thI taba dUsarI aura kaIeka pAkhaNDI loga gupta bAteM kara rahe the ki dekhiye, ye sevaDAoMne - sAdhuoMne logo para kaisA jAdu DAlA ! gaDaraki pravAha kI taraha eka ke pIche prAyaH sabhI logoMne mAMsa-madirA aura zikAra kA tyAga kara diyA ! abatoM yajJa-yAgAdi meM balI va piMDa dAna milanA hI muzkela hogaa| agara isa taraha Page #620 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAryazrI kA vyaakhyaan| (35) kucha dina aura calegA to sanAtana dharma kA sarva nAza najIka hI mAluma paDatA hai / isa lAye apane ko bhI inake sAmane kucha prayana karanA cAhiye / ityAdi apane maThoM meM aura bhI vizeSa moracA bandhI karanI zaru kara dii| rAjA, maMtrI Adi buddhimAna loga baDe hI harSa ke sAtha AtmakalyAna ke loye khUba vicAra kara rahe the / itanA to sabako vizvAsa ho gayA thA ki yaha mahAtmA khAsa kara nirlobhI sadAcArI paropakArI aura jJAnI hai jo ki bhUkhe-pyAse rahane para bhI niHsvArtha vRtti se apane para upakAra kiyA hai| maMtrIzvarane kahAHmahArAja ! ApakA kahanA sarvathA satya hai kAraNa ki apane logoM se unako lenA-denA kyA hai ? tathApi kevala niHsvArtha bhAva se itanA parizrama uThA ke janatA para upakAra kara rahe hai / zreSTa janoM kA vacana hai ki jo pAramArthika hote haiM ve hI saMsArIka jIvApara karuNAdRSTi se upakAra karate haiM / mahArAja kumAra kavane kahA ki-ye saba bAta to ThIka hai parantu unake khAne-pIne kA kyA baMdobasta hai ? darabArane kahA ki yaha to apanI baDI bhArI galatI huI hai / usI samaya maMtrIzvara ko hukma pharamAyA ki tuma jAo aura zIghra-saba se pahile unake khAna-pAna kA suMdara baMdobasta karo isa para mahArAja kumAra kakva aura maMtrIzvara calakara AcArya zrI ke pAsa Aye aura arja karI ki mahAtmAjI ! Apa bhojana apane hAtha se pakAveMge yA taiyAra bhojana karane ko padhAreMge ? jaisI AjJA ho vaisA iMtajAma karane ko hama taiyAra hai| Page #621 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (36) jana jAti mahodaya prakaraNa pAMcavA. priyavara ! Apa loga jaina muniyoM ke AcAra vyavahAra se abhI anabhijJa hai; kAraNa jaina muni na to hAthoM se rasoi pakAte hai aura na unake lIye banAI hui rasoI unako upayoga meM AtI hai; kyoM ki rasoI banAne meM jala, ami, vanaspati Adi kI jarurata par3atI hai aura ina saba meM jIva sattA hai arthAt AtmA hai, ataH hama sAdhuoM ke lIye unako hIMsA yA mardana karanA to dUra rahA parantu sparza karane kA bhI adhikAra nahIM hai-AjJA nahIM hai| jaba hama una jIvoM ko svayaM takalIpha pahuMcAnA nahIM cAhate hai to dUsaroM se kaise takalIpha-dukha pahuMcA sakte hai ? aura hamAre hI nimitta vIcAre nirdoSa jIvoM kI hIMsA karake banAyA huA bhojana kA hama kaise upayoga kara sakte hai ? kyoM ki hama to cerAcara samasta jIvoM ke rakSaka hai na ki bhakSaka ! maMtrIzvarane pUchA ki kyA Apa jala, agni aura phalaphUlAdi vanaspati ko apane kAma meM nahIM lete hai ? AcAryazrI:-nahIM, kAma meM lenA to dUra rahA parantu sparza taka bhI nahIM karate haiN| . maMtrIzvaraH-Apa bhojana karate ho ? pANI pIte ho ? AcAryazrI:- hAM, jisa roja upavAsAdi tapazcaryA nahIM karate haiM usa roja bhojana karate haiM aura pAnI bhI pIte haiM / maMtrIzvaraH-to phira Apake lIye bhojana-pANI kahAM se AtA haiM ? kAraNa Apa svayaM banAte nahIM aura Apake liye banAI Apa ke kAma meM AtI nahIM hai| Page #622 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAryazrI aura maMtrIzvara / ( 37 ) AcAryazrIH ---- gRhastha loga apane khAne-pIne ke lIye rasoI banAte haiM unameM se--jaba hamako bhikSA kI jarurata hotI hai taba madhukarI rupa se bhikSA grahaNa karate hai - arthAt bahuta gharoM se apa alpa AhAra grahaNa karate haiM jisa se gRhasthoM ko takalIpha na paDe, hamAre nimitta dUsarI bAra bhojana banAnA bhI na paDe aura hama logoM kA gujara - nirvAha bhI acchI taraha se ho jAya / -- maMtrIzvaraH - bhojana to Apa pUrvokta rItise prahaNa karate haiM parantu pAnI to Apako vahI pInA paDatA hogA ki jisameM Apa jIvasattA batalAte haiM ? AcAryazrIH - nahIM, hama kuvA, talAva, nadI AdikA kA jala nahIM pIte haiM magara jo gRhastha logoMne apane nijake lIye garama jala banAyA ho usako le Ate haiM aura ThaMDA karake pI lete haiN| maMtrIzvaraH -- agara Apa kI prathAnusAra bhojana aura jala 1 - na mile to phira Apa kyA karate haiM ? | AcArya :- aise samaya meM bhI hama khuzI mAnate hue tapavRddhi karate haiM / isa vArttAlApa ko sunakara mahArAja kumAra aura maMtrIzvara zrAzvaryamudha bana gaye aura una ke hRdaya se zrantara nAda nikalA ki aho ! Azcarya ! aho jainamuni ! aho jainadharma ! aho jainamuni ke mola mArga ke kaThina niyama ! duniyA meM kyA koI aise kaThina niyama pAlane vAle sAdhu hoMge ? eka cIMTI aura makoDI toM Page #623 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (38) jena jAti mahodaya prakaraNa pAMcavA. kyA parantu maTTi jala, agni, aura vanaspati-phalaphUla ko bhI sparza kara tanimittaka hiMsA ke bhAgI nahIM banate haiN| yaha una jaina muniyoM ke zreSThatama karUNAbhAva kA apUrva paricaya hai| mantrIzvarane kahA mahArAja kumAra ! kahAM to apane maThapati lobhAndha aura kahAM yaha nispRhI jaina mahAtmA ? kahAM to apane durAcAriyoM kA bhogavilAsa aura vyabhicAra lIlA ? aura kahAM ina paropakArI mahAtmAmoM kI zAnti aura sadAcAravRtti ? itanA hI nahIM para ina param tapasvI sAdhu janoM ko to apane zarIra taka kI bhI parvAha nahIM hai / mahArAja kumAra ! maiMne to dRDha nizcaya kara liyA hai ki aise mahAtmAoM dvArA hI jagata kA uddhAra hogA ityAdi / rAjakumArane bhI apanI sammati pradarzita karate hue kahA mantrIzvara ! Apa kA kahanA satya hai ki jo puruSa apanA kalyANa karatA hai vahI jagata kA kalyANa kara sakatA hai / astu| . ___punaH mantrIzvarana arja karI ki bhagavAna ! jaise Apa kA AcAra vyavahAra ho vaisA karAveM isa meM hama kucha bhI nahIM kaha sakte para hamAre nagara meM padhAra kara Apa bhUkhe pyAse na raheM / darabAra bhI kala ke lie bhI bahuta pazcAtApa kara rahe haiM isa vAste hamArI bhala para kSamA pradAna kareM aura Apa nagara meM padhAra kara bhikSA karAveM / isa para sUrIzvarajI mahArAjane pharamAyA ki mantrIzvara Apa kI aura darabAra kI hamAre prati bhaktI hai vaha bahuta acchI bAta hai aura aisA honA hI cAhie / itanA hI nahIM para jaise hamAre prati Apa kI vAtsalyatA hai vaise hI sarva jIvoM prati rakhanA Apa kA parama Page #624 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabhAvazAlI tapazcaryA / (39) kartavya hai / Apa ke bhAgraha ko svIkAra karane meM hama ko kisI prakAra kA inkAra nahIM hai para hamAre kitaneka muniyoM ko eka mAsa kA kitaneka ko do mAsa kA evaM tIna cAra mAsa kA pratyAkhyAna hai / Apa jAnate ho ki pUrva saMcita karma sivAya tapasyA ke naSTa nahIM ho sakte hai / tapazcaryA se indriyoM kA damana hotA hai, mana kabaje meM rahatA hai, brahmacaryavrata sukhapUrvaka pala sakatA hai dhyAna mauna Asana samAdhi Ananda se bana sakte hai isI liye hI pUrva maharSiyoMne hajAroM lAkhoM varSoM taka ghaura tapazcaryA kI thI aura Aja bhI kara rahe haiM ityAdi mokSa kA mukhya sAdhana tapazcaryA hI hai / he mantrIzvara ! hama jaina sAdhu na to manavAra karavAte hai aura na Agraha kI rAha bhI dekhate hai jisa roja hama ko bhikSA karanA ho usI roja hama svayaM nagara meM jA kara sadAcArI gharoM se jahAM ki mAMsa madirA kA pracAra na ho, Rtu dharma pAlA jAtA ho vaise gharoM se yogya bhikSA lA ke isa zarIra kA nirvAha karane ko bhikSA kara lete haiM vAste Apa kisI prakAra kA anya vicAra na kareM hama Apa kI bhakti se bahuta hI prasannacitta haiM ityAdi / __munivaroM kI prabhAvazAlI tapazcaryA kA prabhAva rAjakumAra aura mantrIzvara kI antarAtmA para isa kadara huA ki ve pAzcarya meM mugdha bana gae aura una mahAtmAoM ke Adarza jIvana prati koTIzaH dhanyavAda dete hue vandana namaskAra kara vApasa loTa gae aura mahArAja rUdrATa ko saba hAla nivedana kie / jisa ko suna kara darabAra sAzcarya mahAtmAoM kI kaThIna tapazcaryA kA anumodana Page #625 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jAti mahodaya prakaraNa pAMcavA. kiyA itanA hI nahIM para rAjA kI manobhAvanA rUpI bijalI AcAryazrI ke caraNa kamaloM kI ora itanI to jhuka gaI ki unhoMne zeSa dina aura rAtrI eka yogI kI bhAnti vitAI aura subaha hote hI apane kumara va mantrIzvara aura rAja anteura vagairaha saba parivAra sUrijI ke caraNoM meM baDe hI samAroha ke sAtha hAjara hue| idhara nAgarika logoM ke jhuNDa ke jhuNDa udhara maThapati aura brAhmaNa loga bhI baDe hI saja dhaja ke upasthita hue, vandana namaskAra ke pazcAt sUrIzvarajIne apanA vyAkhyAna prAraMbha kiyA. kAraNa pahile dina ke vyAkhyAna kI saphalatA se zrapazrI kA utsAha khUba baDhA huA thA / ( 40 ) zrotAgaNa ! isa pravAharUpa anAdi saMsAra ke andara paribhramaNa karate hue cAra gati rUpa cakra yAni naraka, tiryaJca, manuSya, aura devagati jisa meM pApa adharma durAcAra ke jarie jIvoM ko naraka gati meM jAnA paDatA hai jahAM ke duHkha kAnoM dvArA bhavaraNa mAtra se trAsa chUTa jAtI hai to vahAM jAke una duHkhoM kA anubhava karanA to kitanA bhayaMkara hai, vaha Apa svayaM vicAra kara sakate haiM aura dAna punya dharma sadAcArAdi kA sevana karane se jIva manuSya gati yA svarga meM jA kara sukhoM kA anubhava karate haiM una sukhoM kA varNana karate hue zAstrakAroMne pharamAyA hai ki svarga sukhoM ke anantameM bhAga bhI yahAM sukha nahIM hai / sAtha meM yaha bhI yAda rakhanA cAhiye ki pApa lohe kI ber3I ke samAna hai taba punya sone kI ber3I tulya hai| jahAM taka ina donoM ber3iyoM kA anta na ho vahAM Page #626 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmaparIcA vicAra / ( 41 ) 1 taka saMsAra kA anta nahIM hai aura saMsAra hai so sukha duHkha rUpI cakra meM bhramana karAnevAlA hai| jIva jahAM taka tRSNA kI phAMsI meM phasA huA hai paugalika sukhoM meM mana mAna rahA hai vahAM taka mokSa dUra hai / aura sivAya mokSa ke sace sukha aura akhaNDa zAMti nahIM milatI hai / isa vAste jJAniyoMne pukAra 2 kara kahA hai sa sukhoM ke lie pahile satsaMga kI jarUrata hai kAraNa mahAtmAoM kI satsaMga aura zAstroM kA zravaNa karane se jJAna kA prakAza hotA hai| vaha svayaM apanI AtmA ko saccA svarUpa samajhA saktA hai ki hai Atman ! yaha saMsAra kArAgRha hai strI putrAdi kuTumba musAphirakhAnA kI mAphika milA hai na jAne yaha kaba aura kisa jagaha jAyagA aura meM aura kisa sthAna jAuMgA ? jobana pataGga kA raMga hai, zarIra kSaNabhaMgura hai, lakSmI hAthI ke kAna kI mAphika caJcala hai itane para bhI manuSya ke zrAyuSya pradeza aJjalI ke nIra kI sadRza hamezAM kSaya hotA jA rahA hai isa liye pratyeka manuSya kA kartavya hai ki vaha zuddha pavitra satya sanAtana dharma kI parIkSA kare ki vaha isa anma jarA maraNa roga zokAdi saMsAra se pAra kara mokSa meM le jAne ko samartha ho / saMsAra meM saba vastu kI parIkSA kI jAtI hai isI mAphika dharma kI bhI parIkSA hotI hai / vAste buddhimAnoM ko cAhie ki vaha dharma kI parIkSA kare jaise : yathA caturbhiH kanakaM parIcyate nirdhaSaNa chedana tApa tADanaiH // tathaiva dharmoviduSAM parIkSyate zrutena zIlena tapodayAguNaiH // 1 // Page #627 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (42) jaina jAti mahodaya prakaraNa pAMcavA. bhAvArtha-kaSa, cheda-sulAka, tApa, aura tAr3ana, evaM cAra prakArase svarNa kI parIkSA kI jAtI hai vaise hI (1) zruta (jJAnadhyAna) (2) zIla brahmacarya va khAna pAna rahana sahanAdi sadAcAra ( 3 ) tapazcaryA-icchA kA nirodha (4) dayA sarva prANiyoM prati vAtsalyabhAva arthAt jisa dharma meM pUrvota. cAroM prakAra ke parIkSaka guNa hote haiM vahI dharma jagat kA kalyAna karane meM samartha samajhanA aura usI ko hI svIkArakara Atma kalyAna karanA caahie| mahAnubhAvoM! yoMto saba dharmavAle apane 2 dharma ko acchA kahate haiM ahiMsA paramo dharmaH aura brahmacarya ko mukhya mAnate haiM para vaha kevala nAma mAtra kahane kA hI hai na ki varatana rUpa, kAraNa ahiMsA dharma batalAte hue bhI yajJa homAdi ke nAma se asaMkhya nirAparAdhI prANiyoM ke komala kaNThapara tikSaNa churA calA dete hai Rtu dAnAdi ke nAma se vyabhicAra ke dvAra khola rakkhe hai itanA hI nahIM para tadviSaya grantha bhI banA DAle aura izvara ke nAma kI chApa Thoka dI gaI ki una kA koI ulaMghana nahIM kara sake; para buddhimAna vicAra kara sakte haiM ki pUrvokta durAcAra se sivAya svArtha ke aura kyA artha nikala saktA hai ? dharma parIkSA ke cAra kAraNoM se una pAkhaNDiyoM ke mAnA huA dharma meM na to jJAnadhyAna hai na sadAcAra brahmacarya hai aura na tapazcaryA dayA yA vAtsalyatA hai phira aisA vyabhicArI dharma duniyA kA kyA kalyANa kara saktA hai vaha Apa svayaM vicAra kara sakte haiN| .. sajjanoM ! jaina dharma zuddha sanAtana prAcina sarvottama pavitra Page #628 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUrIzvarajIkA upadeza / ( 23 ) janatA kA kalyANa karane meM sadaiva samartha hai| jJAna dhyAna zIla sadAcAra tapazcaryA aura ahiMsA evaM dharma parIkSA ke pUrvokta cAroM kAraNa isa pavitra dharma meM maujUda hai| jainadharma ke caubIsa avatAra ( tIrthakara ) pavitra zuddha catrIya vaMza meM utpanna hue the, unhoMne apane sacce upadeza se jaina dharma ko sampUrNa vizva kA dharma banAyA thA, kAlAntara jisa jisa pradeza meM jaina upadezaka nahIM pahuMca sake; usa 2 prAnta meM svArthapriya pAkhaNDiyoMne vicAre bhadrika jIvoM ke netroMpara ajJAna ke pATe bAndha sadAcAra se patita banA ke durAcAra kI gaharI khADa meM girA die aura isI durAcArane duniyA meM trAhI trAhI macA dI, yahAM taka ki vaha apanI AkhirI hada taka pahUMca gayA aba isa kA bhI to uddhAra honA hI thA Aja sadupadezaka mahAtmAoM ke jJAna sUrya kA prakAza bhArata ke kaune 2 meM rozana ho rahA hai jisase adharma ke paira ukhar3a gae pAkhaNDiyoM kI popa lIlA khula gaI durAcAriyoM ke akhAr3e naSTa ho gae yajJa jaise niSThura karma vidhvaMsa ho gae hai vyabhicAra lIlA se janatA ghRNita ho gaI varNa aura jAti kI jaJjIroM TUTa par3I hai ucca nIca ke bhedabhAva ko bhUla janatA eka sUtra meM saMkhalita ho rahI hai vizva meM ahiMsA dharma kI khUba garjanA ho rahI hai Atma balyAna aura param zAntimaya dharma svIkAra karane meM na to paramparA vAghA DAla sakatI hai aura na una pAkhaNDiyoM kI tanika bhI dAkSINyatA rahI hai arthAt vIroM ke dharma ko Aja vIrapuruSa niDaratApUrvaka aMgIkAra kara rahe haiM / ataH eva Apa logoM kA parama kartavya hai Page #629 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (44) jaina jAti mahodaya prakaraNa pAMcavA. ki satyAsatya kA nirNayakara saba se pahile prAtma kalyANa ke lie pavitra dharma ko svIkArakara ahiMsA bhagavatI ke upAsaka bana usa kA hI ArAdhana aura pracAra kareM, yaha merI hArdika bhAvanA hai| ___AcAryazrI ke amRtamaya dezanArUpI bhAnu ke prakhara prakAza meM pAkhaNDI rUpa taga tagate tAre ekadama lupta ho gae jina pAkhaNDiyoM ke dila meM mithyA ghamaNDa-abhimAna-mada thA vaha mAnoM bhAskara ke pracaNDa pratApa se hema gala jAtA hai vaise gala gayA / sUrIzvarajI mahArAja ke tapa teja aura sadjJAna ke sAmane pAkhaNDiyoMse eka zabda bhI uccAraNa nahIM huA kAraNa pahile dina ke manohara vyAkhyAna se hI una bhadrika janatA ke hRdaya meM sadjJAna rUpI mUrya prakAzita ho gayA thA atyAcAriyoM ke durAcArapara ghRNA A cUkI thI sUrijI mahArAja kI tarapha duniyA kA dila AkarSita ho pAyA thA kyoMki "puruSa vizvAsasya vacana vizvAsa" bhAcAryazrI kA kahana rahana sahana AcAra vicAra tapa saMyama nispRhItA aura paropakAra parAyaNatA para rAjA prajA mugdha bana cakI thI phira Aja ke vyAkhyAna se to logoM kI zraddhA aura rUcI itanI bar3ha gaI thI ki khandhepara ke Dore aura gale kI kaNThiyoM tor3a DAlane ko saba loga bar3e hI bhAtura the| mahArAja rUdrATne khar3e hokara namratA pUrvaka arja karI ki he prabho ! zrApa zrImAnoM kA kahanA akSarazaH satya hai / hamArI AtmA isa bAta ko ThIka kabUla kara rahI hai ki jaina dharma kSatriyoM Page #630 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUrijI aura devI sacAyikA. ( 45 ) kA dharma hai jaina dharma saba dharmoM se prAcina aura pavitra dharma hai sadAcAra aura nIti patha batalAne meM yaha dharma advitIya hai aura zrAtma kalyANa karane meM to isakI barAbarI karanevAlA saMsArabhara meM koi bhI dharma nahIM hai phira bhI adhika harSa isa bAta kA hai ki zrApa jaise mahAna tapasvI guruvarya aneka prakAra ke saMkaTa sahana karate hue hamAre sadbhAgyodaya se yahAM padhArakara sadbodha diyA jisake jarie hama logoM ko satyAsatya hitAhita kRtyAkRtya bhakSyAbhakSa dharmAdharma kA jJAna huA itanA hI nahIM para hama ba khUbI samajha gae haiM ki Apa jaise parama yogIzvaroM ke caraNakamaloM kI raja bhI hamAre jaise adharmiyoM kA kalyANa karane meM samartha hai hama saba loga Apa zrImAnoM ke upadezAnusAra jaina dharma svIkAra karane ko taiyAra haiM arthAt Apa hamAre dharmaguru haiM; hama aura hamArI bhAvI santAna Apake ziSya upAsaka haiM isa abhirUcI ke kAraNa jaise AcAryazrI kA sadupadeza thA vaise hI una pAkhaNDiyoM kA durAcAra bhI thA kAraNa duniyA pahile se hI una duzIloM se ghRNA kara zAntimaya dharma kI pratikSA kara rahI thI vaha zAnti zrAja sUrIzvarajI ke caraNoM meM mila rahI hai / isa suavasarapara upakezapura kI adhiSTAyikA sacAyikA devI apanI sahacAriNI deviyoM ko sAtha le sUrIzvarajI ke darzanArthe AI thI vaha vandana namaskAra ke pazcAt vahAM kI bhadrika janatA sUrijI ke upadeza kI aura jhUkI huI thI, yaha dekha devI ko baDA bhArI Ananda huA; kAraNa sUrijI ko isa prAnta meM Page #631 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (46) jaina jAti mahodaya prakaraNa pAMcavA. vihAra karavAne kI dalAlI saJcAyikAne hI kI thii| sacAyikA devIne sUrijI se kahA " he prabho ! yaha mAtUlAdevI zivanagara kI adhiSTAtrI hai aura prativarSa meM hajAroM lAkhoM jIvoM kA balIdAna le rahI hai Apa isako upadeza deN|" yaha kahate hI mAtUlA devIne hAtha jor3a ke arja kara dI ki bhagavAn ! Apa upadeza kI takalIpha na uThAveM ApakA prabhAva mere antaHkaraNa meM par3ha cUkA hai| maiM ApanI ke sanmukha pratijJA karatI hUM ki bhAja se mere nAmapara kisI prakAra kI jIva hiMsA na hogI, isapara sUrijI mahArAjane saMtuSTa ho devI ko vAsakSepa dekara jaina dharmopAsikA banAI / isakA prabhAva rAjaanteura aura mahilA samAja para bhI bahuta acchA paDA / idhara rAjA prajA bar3e hI Atura ho rahe the; sUrijI mahArAjane unako pUrva saMcita mithyAtva kI AlocanA karavA ke Rddhi siddhi saMyukta mahA maMtra pUrvaka vAsakSepa ke vidhi vidhAna se una sabako jaina dharma kI zikSA dekara jainI banAe, aura saMkSepa se nitya karma meM AnevAle niyama batalAe, khAnapAna AcAra kI zuddhI karavA dI, mAMsa madirA zikAra vaizyAgamana corI jUvA aura parastrI gamanAdi durvyasanoM kA sarvathA tyAga karavA diyA aura devaguru dharma aura zAstra kA thoDe se meM svarUpa samajhA diyA ityAdi / devI sacAyikAne nUtana jaina janatA ko utsAha varddhaka dhanyavAda diyA tatpazcAt saba loga sUrIjI mahArAja ko vaMdana namaskAra kara jaina dharma kI jayadhvanI ke sAtha visarjana hue| AcAryazrI aura sacAyikA devI Apasa meM vArtAlApa kara Page #632 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUrijI aura devI sacAyikA / ( 47 ) rahe the jisake andara devIne kahA bhagavAn ! Apane athAga parizrama uThA ke jaina dharma kA var3A bhArI udyota kiyA sUrijIne kahA devI ! " isa uttama kArya meM nimita kAraNa to khAsa ApakA hI hai " devIne kahA prabho ! " Apa aura ApakI santAna isI mAphika ghUmate raheMge to Apake pUrvajoM kI mAphika Apa bhI pratyeka prAnta meM jainadharma kA khuba pracAra kara sakoMge " 1 ApanIne pharamAyA ki bahuta khusI kI bAta hai hamArA to jIvana hI isa pavitra kArya ke lie hai ityAdi, bAda devIne vandana kara nija sthAna kI aura prasthAna kiyA | idhara zivanagara meM eka tarapha jaina dharma kI tArIpha - prazaMsA ho rahI hai taba dUsarI aura pAkhaNDiyoMne apanA vADA bandhI ke lie bhara mAra parizrama karanA suru kiyA jo zudra loga the ki jinako vaha loga dharma zravaNa karane kA bhI adhikAra nahIM dIyA itanA hI nahIM para be kucha ginatI meM bhI nahIM the para Aja unako bhI mAMsa madirA aura vyabhicArAdi kI lAlaca batalA ke parafts loga apane upAsaka banA rakhane kI ThIka kozISa kara rahe haiM bAta bhI ThIka hai ki durAcAriyoM kA jorajulma aise ajJAna logo para hI cala saktA haiM agara AcAryazrI cAhate to una nAstikoM kA damana karavA sakte para unhoMne aisA karanA ucita nahIM samajhA kAraNa dharma pAlanA yA na pAlanA bhAtma bhAvanA para nirbhara hai na ki jorajulmapara | N Page #633 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (48) jaina jAti mahodaya prakaraNa pAMcavA. AcAryazrI kA pratidina vyAkhyAna hotA rahA devaguru dharma kA svarUpa tathA muni dharma - gRhastha dharma aura sAdhAraNa AcAra se una nUtana zrAvakoM meM aise to saMskAra DAla diye ki vyavahAra dina va dina unakI jaina dharmapara zraddhA - rUci baDhatI gaI / kAlAntara AcAryazrIne vahAM se vihAra karane kA vicAra kiyA isa para mahArAja rUdrAne arja karI ki bhagavAn ! yahAM ke loga abhI nae hai midhyAtvI logoM kA cirakAla se paricaya hai na jAne Apake padhAra jAne para ina logoM kA phira bhI jora baDha jAveM vAste merI arja to yaha hai ki Apa caturmAsa bhI yahAM hI kareM | isa para AcAyazrIne pharamAyA ki rAjana ! muni to hamezAM ghumate hI rahate haiM jaina dharma kI nIMva majabUta banAne ko khAsa do bAtoM kI AvazyaktA hai ? ( 1 ) jaina mandiroM kA nirmANa honA ( 2 ) jaividyAlaya sthApana kara jainatatva jJAna kA pracAra karanA / ye donoM kArya Apa logoM ke adhikAra ke hai / rAjAne arja karI ki hama ina donoM kAryo ko zIghratA se prAraMbha karavA deMge para sAtha meM ApazrI ke upadeza kI bhI sampUrNa jarUrata hai| sUrijI mahArAjane isa bAta ko svIkAra kara kitaneka muniyoM ko zivanagara meM rakha Apane AsapAsa meM bihAra kiyA jahAM 2 cApa padhAre vahAM 2 jainadharma kA khUba pracAra kiyA jahAM nae jaina banAe vahAM jaina mandira aura vidyAlaya sthApana karavA dIye aura kahIM 2 para to Apa apane sAdhuoM ko vahAM Thaharane kI AzA bhI de dI / idhara mahArAja rUdrATane bar3A bhArI AlizAna jaina mandira Page #634 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArya zrI yadeva sUri. ( 49 ) taiyAra karavAyA aura kaI vidyAlaya khola dI ki jinake andara jJAna kA pracAra ho rahA thA / mahArAja rUdrATa aura zrI saMgha ke atyAgraha se AcAryazrI yakSa devasUri kA caturmAsa zivanagara meM huA jisa se zrI saMgha meM utsAha kI aura bhI vRddhi huI / mahArAja rUdrATa ke banAe hue mahAvIra prabhu ke mandira kI pratiSThA huI vidyAlaya ke jarie jaina tatvajJAnakA bhI khUba pracAra huA AcArya zrI ke prabhAvazAlI upadeza kA yoM to saba logoM para acchA asara huA para vizeSa prabhAva mahArAjA rUdrATa aura rAjakumAra kaqva para huA ki jinhoMne apane rAjakAja aura saMsAra sabandhI sarva kAryoMkA parityAga kara sUrijI mahArAja ke caraNoMkI sevA karane ko upasthita ho gae arthAt dikSA . leneko taiyAra hogae unakA anukaraNa karaneko kaI nAgarIka loga bhI mukti ramaNIkI varamAlA se lalacAgae caturmAsa ke bAda zubha muhUrtake andara mahArAja rUdrATane apane bar3e putra zivakumArakA rAjyAbhiSeka kara Apa apane laghu putra kava aura karIvana 150 nara nAriyoM ke sAtha AcArya zrI yakSadeva sUrike pAsa mArgazirSa zukla paMcamI ko bar3e hI samArohake sAtha jaina dikSA dhAraNakara lI / sindha pradezameM yaha pahalA pahalI mahotsava honese jaina dharmakA bar3A bhArI udyota huA janatApara jaina dharmakA bar3A bhArI prabhAva paDhA kAraNa usa jamAne meM siMdha pradezakA mahArAjA rUdrATa eka Y Page #635 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (50) jaina jAti mahodaya prakaraNa pAMcavA. nAmI rAjA thA usake dikSA lenese sampUrNa sindha pradezameM jaina dharmakI bar3I bhArI chApa paDa gaI thii| zivanagara ke caturmAsa se prAcArya zrI ko bar3A bhArI lAbha huA AsapAsameM aneka mandiroMkI pratiSThA aura aneka vidyAlayoMkI sthApanA karavA ke jaina dharmakA pracAra kiyA / AcArya yakSadevasUrine apane ziSya samudAya ke sAtha sindha bhUmi meM khUba hI paribhramaNa kiyA phala svarUpameM thor3e hI dinoMmeM Apane 1000 sAdhu sAdhviyoMko dikSA dI sekaDoM jaina mandira aura vidyAlayoM kI sthApanA karavAI cAroM aura jaina dharmakA jhaNDA pharakA diyA / munigaNa meM kAva nAmakA muni jo mahArAja rUdrATa kA laghu putra thA usane thoDe hI dinoM meM jJAnAbhyAsakara sva-paramata ke aneka zAstroMkA jJAna se pAragAmI ho gayA jaise Apa jJAna meM uccakoTIkA jJAnI the vaise jaina dharmakA pracAra karane meM bhI bar3e hI vIra the jisameM bhI apanI mAtR bhUmikA to Apako itanA gaurava thA ki maiM sabase pahile isa sindha bhUmikA hI uddhAra karUMgA arthAt sindha prAntako jaina dharmamaya banA dUMgA aura Apane kiyA bhI aisA hii| ___ eka samaya kA jikra hai ki AcAryazrIne parama pavitra tIrthAdhirAja zrI siddhAcaLajIke mahAtmyakA vyAkhyAna kiyA usako zravaNa kara caturvidha zrIsaMghane arja karI ki he prabho! Apa hamako usa pavitra tIrthakI yAtrA karavAke garbhAvAsase bahAra nikAleM isa vAtako Page #636 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sindhaM prAntakA zrI saMgha. (51) sUrijI mahArAjane svIkAra kara lI tatpazcAt yaha udghoSaNA prAyaH sindha prAnta meM ho gaI aura sUrIzvarajIkI adhyakSatA meM karIbana 1000 sAdhu sAdhvI aura karIbana eka lakSa zrAddhavarga upasthita hue zivanagara ke mahArAja zivarAjako saMghapati pada arpaNa kara zubha muhurtake andara saMgha charI pAlatA huA yAtrA karane ko ravAnA ho gayA jisake andara sonA cAndIke derAsara ratnoM kI pratimAe aura hastI ghor3e ratha paidala vAjA gAjA nakAra nizAna vageraha bar3e ADambara thA jisa bhaktikA prabhAva anya logoM para bhI kAphI paDa rahA thA, grAma nagara aura tIrthoMkI yAtrA karatA huA kramazaH saMgha zrIzatrujaya pahuMcA aura saMghapati Adi logoMne maNi mANaka muktAphala tathA zrIphala aura svarNa se tIrthako vadhAyA aura caturvidha saMgha sUrijI mahArAjake sAtha yAtrA kara apane jIvanako saphala kiyaa| vAda giranAra vageraha tIrthokI yAtrA kara Ananda maMgalase zrI saMgha vApasa sindha pradeza meM pahuMca gayA / isa yAtrAse jaina dharmapara logoM kI zraddhA rUcI aura bhI baDha gaI / ityAdi AcArya zrI yakSadeva sUrine apane jIvana meM jaina zAsanakI bar3I bhArI sevA karI AcArya zrI svayamprabhasUri aura ratnaprabhasUri ke banAe hue mahAjana saMghakA rakSaNa poSaNa aura vRddhi krii| sindha jaisI vikaTa bhUmimeM vihAra kara sabase pahile lupta huA jaina dharmakA phirase ApazrIne hI pracAra kiyA, hajAro jaina mandira aura vidyAlayoMkI sthApanA karavAI aura hajAroM sAdhu sAdhvIyoM ko dikSA de zramaNa saMghameM vRddhikarI ityAdi ApazrIkA jaina zAsanapara vaDA bhArI upakAra Page #637 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (52) jaina jAti mahodaya prakaraNa pAMcavA. huA hai| Apane sindha prAntameM vihAra kara jaina dharmakA bar3A bhArI jhaNDA pharakAyA thA jaba Apa apanI antimAvasthA jAnI taba caturvidha zrI saMghakI samakSa muni kakvako AcArya pada para niyukta kara zAsanakA saba bhAra unako suprata kara Apa kaI muniyoM ko sAtha le vihAra karate hue pavitra siddhagirIkI zItala chAyAmeM zeSAyu nivRtimeM vitAne lageM / antameM panarA dina ke anasana aura samAdhi pUrvaka caitra kRSNa aSTamI ko nAzamAna zarIra kA tyAMga kara svargavAsa kiyA usa samaya Apake upAsaka sAdhu sAdhvI zrAvaka zrAvikAoMkI upasthitI baDI vizAla saMkhyA thI unhone smRti ke lie siddhagirIpara eka bar3A bhArI sthaMbhabhI karAyA thA / iti zrI pArzvanAtha prabhuke sAtaveM pATapara zrAcArya zrI yadevasUri mahA prabhAvika hue / (8) tatpaTTe AcArya zrI kakkasUrijI mahArAja hue pIkA vizeSa paricaya karavAne kI AvazyaktA nahIM hai kAraNa pAThaka svayaM jAna sakte haiM ki Apa eka rAjakumAra taruNa sUrya kI bhAnti caDhatI juvAnI meM rAja ramaNikA tyAga kara AcArya yakSadevasUri ke pAsa apane pitA aura 150 nara nAriyoke sAtha dikSA lIthI AcAryazrI kI sevAbhakti kara aneka vidyAoM aura svaparamatakA jJAna prApta kiyA thaa| Apa zrImAna apanI mAtR bhUmi meM cAroM aura vihAra kara jaina dharmakA pracAra kiyA kAraNa apane jJAna sUrya kI kiraNoMse midhyAndhakArakA nAza karane meM Apa bar3e hI vidvAna the pAkhaNDiyoM ke durAcAra ko samUla naSTaka Page #638 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAryazrI kakkasUri. (53) rane meM Apa vAdI cakravartti kI padvIse vibhUSita the jaina dharmakA jhaNDA pharakAne meM Apa advitIya vIra the zAsana rathako calAnemeM mAravAr3a ke vRSabha kahalAe jAte the, Apa ke puruSArtha aura prayatna se jaise jaina janatA meM vRddhi ho rahI thI vaise hI sAdhu sAdhviyoM kI saMkhyA bhI baDha rahI thI jo sindha prAnta meM bahuta varSoM taka jaina dharmakI prAbalyatA rahI vaha Apa ke parizramakA hI phala hai / eka samaya kA jikra hai ki AcArya zrI kakkasUrijI rAtrI meM yaha vicAra kara rahe the ki hamAre pUrvajoMne nae 2 prAntoM meM jaina dharma pracalita kiyA jaise AcArya zrI svayaMprabhasUrine zrImAla padmAvatI nagarI meM mahAjana saMgha kI sthApanA kI AcArya zrA ratnaprabhasUrine upakeza paTTana meM mahAjana saMgha meM vRddhi kI aura hamAre guruvarya AcAryazrI yattadevasUrijIne sindha prAnta meM jaina dharma pracalita kiyA to kyA maiM kevala pUrvajoM ke banAe hue jainoM kI roTiyoM khA kara merA jIvana samApta kara dUMgA ? kyA isameM hI mere jIvana kI saphalatA hogI ? ityAdi vicArakara rahe the itane meM eka AvAja huI ki bho AcArya ! " Apa kaccha deza meM vihAra karo Apa ko bar3A bhArI lAbha hogA" ina vacanoM ko zravaNa kara AcAryazrI ekadama camaka uThe idhara udhara dekhA kisI ko nahIM pAyA / phira sUrijIne socA ki yaha Adarza preraNA karanevAlA koI na koI hamArA sahAyaka hI hai itane meM to mAtUlA devIne Akara arja karI " prabho ! Apa kaccha prAnta meM vihAra kareM tAki apane pUrvajoM ki mAphika Apa bhI jaina dharma kA pracAra Page #639 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (54) jaina jAti mahodaya prakaraNa pAMcavA. karane meM bhAgyazAlI bneN"| isa preraNA ko lekara AcAryazrIne prAtaHkAla hote hI munigaNa ko AjJA pharamA dI ki hamane kaccha deza kI aura vihAra karane kA nizcaya kiyA hai vAste kaThina se kaThThina tapazcaryA karanevAle aura aneka saMkaToM kA sAmanA karane meM samartha ho vaha muni kammara kasa taiyAra ho jAveM yaha hukma milate hI aneka muni bar3e utsAha aura vIratA se taiyAra ho ge| kyoM na ho vIroM kI santAna bhI vIra hI huA karatI haiN| . sindha prAnta meM rahakara vihAra karanevAle muniyoM ke lie AcAryazrIne sundara vyavasthA kara dI aura Apane DhAIso muni . puGgavoM ke sAtha kaccha bhUmi kI tarapha vihAra kara diyA / jaina dharma ke pracArArtha bhramaNa karate hue mahAtmAoM ko aneka prakAra ke saMkaTa parisaha ho rahe the| bhUkha pyAsa kI to ve loga parvAha bhI nahIM karate the girI guphA aura jaGgaloM meM rahanA to ve apanA AtmIya gaurava samajhate the / cintA phikra glAni to unase hajAra kosa dUra rahA karatI thI dUsaroM kI sahAyatA kI apekSA rakhanA ve apanA patana hI samajhate the| svotsAha aura puruSArtha ko apane madadagAra banA rakhe the / ghora tapazcaryA honepara bhI unake cehare para divya teja jhalaka rahA thA isa avasthA meM hamAre yuthapati prAcAryadeva apane ziSya samudAya ke sAtha kaccha pradeza kI ora bihAra karate hue kramazaH kaccha bhUmimeM ApazrIne padArpaNa kiyaa| eka samaya kA jikra hai ki jaGgala ke aMdara vihAra karate hue munivarga idhara udhara rAstA bhUla gae aura AcAryazrI kevala Page #640 -------------------------------------------------------------------------- Page #641 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jAti mahAdeva. <Page #642 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAryazrI kakasUri aura gaccha. . (55) cAra sAdhuoM ke sAtha eka mahAna aTa meM jA nikale jahAM cAroM ora pahAr3oM kI zreNiyoM A gaI hai| dizAeM apanI bhayaGkaratA kA itanA to prabhAva DAla rahI thI ki manuSya to kyA para pazu pakSI bhI vahAM Thahara nahIM sakte the| idhara tarUNa sUryane apane pracaNDa pratApase vizva ko vyAkula banA rahA thA para hamAre prAcAryazrI usa kI parvAha nahIM karate hue bar3I khusI ke sAtha aTavI kA ullaMghana kara rahe the / usa bhayaGkara aTavI ke andara calate hue ApazrI kyA dekha rahe haiM ki eka parvata ke nikaTavRrti devI kA mandira hai eka tarapha aneka bhaiMse bakare bandhe hue haiM taba dUsarI ora bahuta se jaGgalI AdamI khar3e haiM devI ke sAmane eka mahAn tejasvI tarUNAvasthA meM padArpaNa kiyA huA eka navayuvaka baiThA hai jisakI bhavyAkRtI honepara bhI cahare para kucha glAni chAI huI dRSTIgocara ho rahI thii| usa tarUNa ke pAsa meM hI eka nirdaya daityasA AdamI apane kara hAthoM meM kuThAra uThAyA huA khaDA hai zAyad tarUNa kI glAnI kA kAraNa yaha hI ho ki usa kuThAra dvArA usa kI balI caDhAI jAya / ___ usa ghRNita drazya ko dekha prAcAryazrI ko usa tarUNapara vAtsalyatAbhAva ho pAyA ataeva sUrijI mahArAja ekadama calakara ke vahAM gae aura una krUra vRtivAloM se kahane lage ki mahAnubhAvoM ! yaha Apa kyA kara rahe haiM ? una logoMne uttara diyA . ki tuma ko kyA jarUrata hai, tuma apane rAste jaao| sUrijIne kahA ki maiM Apa ke isa caritra ko sunanA cAhatA hUM ki Apane Page #643 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (56) jaina jAti mahodaya prakaraNa pAMcavA. isa sukumAra ke lie yaha kyA tajabIja kara rakkhI hai ? eka maThapati bolA ki tuma nahIM jAnate ho ki yaha jagadambA mahAkAlI hai, bAraha varSoM se isa kI mahApUjA hotI hai batasi lakSaNa saMyukta puruSa kI balI dekara sampUrNa vizva kI zAnti kI jAtI hai isa para sUrijI mahArAjane socA ki aho Azcarya ! yaha kitanA ajJAna ! yaha kitanA pAkhaNDa ! ! yaha kitanA durAcAra ! ! !. ___ AcAryaH- jagadambA arthAn jagan kI mAtA kyA mAtA apane bAlakoM kA rakSaNa karatI hai yA bhakSaNa ? jaMgalI:- tuma kyA samajhate ho yaha bhakSaNa nahIM hai para jisa kI bali dI jAtI hai, vaha sadeha svarga meM jAkara * sadaiva ke liye amara bana jAtA hai / ___ AcAryaH--to kyA Apa loga sadaiva ke lie amara bananA nahIM cAhate ho ? ki isa navayuvaka ko amara banA rahe ho / jaMgalI:-devI kI kRpA isapara hI huI hai| AcAryaH- kyA Apa para devI kI kRpA nahIM hai ? jaMgalI:-devI kI kRpA to sampUrNa vizvapara hai| AcArya:- to phira eka isa tarUNa kA hI balI kyoM ? jaMgalI:-bakavAda mata karo tuma tumAre rAste jAo / AcArya:- bhadro ! tuma isa niSThura karma ko tyAga do, isa meM devI khuzI nahIM hogI parantu bhavAntarameM tuma ko isa kA baDA bhArI badalA denA pdd'egaa| Page #644 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcAryazrI kA saMvAda. . jaMgalI:-kaha diyA ki tuma apanA rAstA pkddo| AcAryaH- lo hama yahAM pAsa meM hI khaDe haiM dekheM, tuma kyA karate ho? jaMgalIne yuvakapara kuThAra calAnA prAraMbha kiyA para sUrijI mahArAja ke tapa tejase na jAne usa kA hAtha kyoM ruka gayA ki aneka prayatna karane para bhI vaha apane hAtha ko nIcA taka bhI nahIM kara sakA, isa atizaya prabhAva ko dekha saba loga diramugdha bana gae aura AcAryazrI ke sAmane dekhane lage ki yaha kyA balAya hai / AcAryazrIne pharamAyA ki bhavyoM ! devI devatA hamezAM uttama padArthoM ke bhoktA haiM na ki aise ghRNita padArthoM ke / yaha to kisI mAMsa bhakSI pAkhaNDiyoMne devI devatAoM ke nAmase kuprathA pracalita kI hai aura isa meM zAnti nahIM para eka mahAna azAnti phailatI hai itanA hI nahIM para isa mahAna pApa kA badalA naraka meM denA par3atA hai vAste isa pApa kArya kA tyAga kara do agara tuma ko devI kA hI kSobha ho to lo devI kI jummevArI maiM apane zirapara letA hUM Apa ina bhaiMse bakaroM aura yuvaka ko ghri chor3a do kAraNa jaise tuma ko tumAre prANa pyAre haiM vaise inako bhI apanA jIvana vallabha hai / jagat meM choTe se choTe aura duHkhIse duHkhI jIva saba jIvita rahanA cAhate haiM maranA saba ko pratikula hai kisI jIva ko takalIpha denA bhI naraka kA kAraNa hotA hai to aisI mahAn ghora rUdra hiMsA kA to pUchanA hI kyA ? maiM bhApa ko ThIka hitakArI zikSA detA hUM ki Apa apanA bhalA arthAt kalyAna Page #645 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (58) jaina jAti mahodaya prakaraNa pAMcavA. cAhate haiM to isa pApamaya hiMsA kA tyAga karo / jaMgalI TIga 2 naitroMse sUrijI ke sAmane dekhate hue cupacApa rahe kAraNa cirakA - se paDI huI kurUDhI kA ekadama tyAga karanA una ajJAnI logoM ke liye yaha eka bar3I muzkila kI bAta thI tathApi sUrijI mahArAja kA unapara itanA prabhAva paDA ki ve kucha bola nahIM sake / AcArya:- usa navayuvaka ke sAmane dekhate hue bole ki mahAnubhava ! tumAre cahare para se to jJAta hotA hai ki tuma kisI ucca khAnadAna ke vIra hai phira samajha meM nahIM AtA hai ki tuma isa nirAparAdhI muka prANiyoM kI trAsa ko najaroM se kaise dekha rahe ho ? usa tarUNane sUrijI mahArAja ke yaha vacana sunate hI as after se uThakara una bhaiMse bakaroM ko ekadama choDa diyeM aura sUrijI mahArAja ke caraNoM meM sira jhukA kara bolA ki bhagavAna ! Aja hama ko nayA janma denevAle Apa hamAre dharmapitA | Apa ke isa paramopakAra ko maiM kabhI nahIM bhUla sakUMgA / AcArya:- mahAnubhAva ! isa meM upakAra kI kyA bAta hai yaha to hamArA param kartavya hai aura isa ke lie hI hama hamArA jIvana arpaNa kara cUke haiM para mujhe Azcarya isa bAta kA hai ina pAkhaNDiyoM ke cakrameM tuma kaise phaMsa gae ? navayuvaka - mahArAja ye loga svarga bhejane kI zarta para hako yahAM para lAe the agara Apa zrImAnoM kA isa samaya padhAranA na hotA to na jAne ye nirdayI loga merI kyA gatI kara DAlate / ApakA Page #646 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAryazrI kA saMvAda. bhalA ho ki Apane mujhe jIvana saMkaTase bacAyA aba merA jIvana to ApazrI ke caraNoM meM hai yaha kahate hI usa taruNa ke netroMse mAMsuoMkI dhArA chUTa gii| AcArya-mahAnubhAva ! ghabarAno mata agara bhApako isa bAta kA anubhava ho gayA ho aura apane bhAiyoM ko isa saMkaTa se bacAnA ho to vIratA pUrvaka isa AsurI nIca kuprathA ko jar3AmUla se ukhAr3a do ki tumArI taraha aura kisI ko duHkhI na honA pdd'e| . yuvaka-mahArAja ! ApakA kahanA satya hai, aura maiM pratijJA pUrvaka Apa ke sAmane kahatA hu ki Apa hamAre nagara meM padhAre meM thoDA hI dinoM meM ina pAkhaNDiyoM ke paira ukhaDa dUMgA / AcArya he bhadra ! hama itane hI nahIM para hamAre sAtha . bahuta se sAdhu haiM kintu hama loga rAstA bhUla karake idhara pAe haiM aura hamAre sAdhu na jAne kisa tarapha gae hoMge ? kAraNa hama saba loga isa bhUmi kI rAhase vilkula ajJAta haiM gara yahAM se koI mAma najadIka ho to usakA rAstA hamako batalA dijie| yuvaka-pUjyavara ! yahAM se bAraha kosa para hamArI madravatI nagarI hai agara Apa vahAM para padhAra jAveM to hama loga Apake lie saba iMtajAma kara deNge| / prAcAryajIne isa bAtako svIkAra karalI taba vaha navayuvaka bhApazrI ke sAtha meM ho gayA aura kramazaH zAyaMkAla hote hI bha. Page #647 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (60) jaina jAti mahodaya prakaraNa pAMcavA. dravatI nagarI pahuMca gae / nagarI ke bAhara kisI yogya sthAna ( bagIce ) meM AcAryazrI Thahara gae | prAcAryazrI ke sAtha jo navayuvaka thA vaha isa bhadrAvatI nagarI ke mahArAjA zivadatta kA laghu putra devagupta thaa| prAcAryazrI ko bagIce meM ThaharA karake saba iMnajAma kara vaha apane pitA ke pAsa gayA aura apanI gujarI huI tamAma rAmakahAnI AdyopAnta kaha sunAI / rAjAne una maThapatiyoM kI ghAtaka vRti para bahuta hI aphasosa kiyA aura apane putra ko jIvitadAna denevAle AcArya prati bhaktIbhAvase prerita ho devagupta ko sAtha le AcAryazrI ke caraNoM meM hAjara huA namaskAra kara bolA " bhagavAn ! Apane mere para bar3A bhArI upakAra kiyA isakA badalA to maiM kisI prakAra se nahIM de saktA huM para aba Apake bhojana ke lie pharamAve ki Apa bhojana banAveMge yAM hama banavA lAve." / AcArya-na to hama hAthase rasoI banAte haiM na hamAre lie banAI rasoI hamAre kAma meM AtI hai aura hamako isa samaya bhojana karanA bhI nahIM hai| hama tamAmo ke tapazcaryA hai idhara sUrya bhI masta hone kI taiyArI meM hai aura sUryAsta hone ke bAda hama lAga jalapAna taka bhI nahIM karate hai| devagupta-bhagavAn ! aisA to na ho ki Apa bhUkhe raheM aura hama bhojana kare / agara Apa anna jala nahIM leM to hama bhI pratijJA karate hai ki hama bhI na leMge vasa devaguptane bhI usa rAtrI Page #648 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaccha prAntame jaina dharma. ( 61 ) sUrijI kA anukaraNa kiyA arthAt anna jala nahIM liyA isakA nAma hI saccI bhaktI hai / devaguptane sUrijI ke anya sAdhuoM kI khabara karane ko idhara udhara AdamI bheje to rAtrI meM hI khabara mila gaI thI ki nagarI se thor3e hI phAsale para eka parvata ke pAsa sUryAsta ho jAne para sUrijI mahArAjakI rAha dekhate huve saba sAdhu vahAM hI Thahare haiM. devaguptane yaha samAcAra sUrijI mahArAja ke kAnoM taka pahUMcA bhI diyA, muni varga to apane dhyAna meM magna ho rahe the / idhara bhadrAvatI nagarI meM una pAkhaNDiyoM kI pApavRti ke lie jagaha 2 para dhikkAra aura AcA zrI ke paropakAra parAyaNatA ke lie dhanyavAda die jA rahe haiM / sUryodaya hone ke pazcAt idhara to AcAryazrIne apanI nitya kriyAse nivRti pAI. udhara rAjA prajA baDe hI samAror3a ke sAtha sUrijI mahArAja ke darzanArthI aura dezanA rUpI amRtapAna karane kI abhilASA se asaMkhya loga upasthita ho ge| sUrijI mahArAjane bhI dharmalAbha ke pazcAt dezanA denI prAraMbha kI AcArya kakkasUrijI mahArAja baDe hI samagrajJa the apane apane prabhAvazAlI vyAkhyAnadvArA una pAkhaNDiyoM kI ghora hiMsA aura vyabhicArase ghRNita janatA para hiMsA bhagavatI kA itanA to prabhAva DAlA ki rAjA aura prajA ekadama sUrijI mahArAja ke jhaNDelIjhaNDA ke nIce jaina dharma kA sarA arthAt jaina dharma svIkAra karane ko taiyAra ho gae cAryazrIne bhI apane vAsakSepa se unako pavitra banA ke jaina dharma Page #649 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (12) jaina jAti mahodaya prakaraNa pAMcavA. kI zikSA dikSA de jainI banA lie itanA hI nahIM para mahArAja kumAra devaguptane to pratijhApUrvaka kaha diyA ki maiM to sUrijI mahArAja ke samIpa dikSA le kaccha deza kA uddhAra kruuNgaa| jaise dina pratidina prAcAryazrI kA vyAkhyAna hotA rahA vaise jaina dharma kA pracAra baDhatA gayA tathA sadAcAra kA jora baDhatA gayA vaise durAcAra ke paira ukhaDate gae jaina mandira aura jaina vidyAlayoM kI khUba majabUta nIveM DAlI jA rahI thI ki bhaviSya ke liye bhI janatA meM jaina dharmakI sudRDha zraddhA aura jJAnakA pracAra hotA rahe / AcAryazrIkI AjJAnusAra kaI muni AsapAsa ke grAmoM . meM upadeza kara ahiMsA dharma kA pracAra bhI kiyA karate the / kaccha pradezameM kaI arsese jaina dharmakA nAma taka bhI lUpta sA ho gayA thA para isa samaya AcAryazrI kakasUrijIne phira se jaina dharma kA bIja bo diyA itanA hI nahIM para usake sundara aGkura bhI dikhAI dene laga gae the / mahArAja kumAra devagupta aura unake sahacArI saikaDoM naranArI ko sUrijI mahArAjane bar3e hI samArohase jaina dikSA dI aura hajAroM nahIM para lAkhoM logoM ko jaina dharmopAsaka banAe / rAjA prajAkA atyAgraha dekha tathA bhaviSya kA lAbhAlAbha para vicAra kara sAcAryazrIne vaha caturmAsa bhadrAvatI nagarI meM hI kiyA / ApazrI ke virAjane se vahAM para baDA bhArI lAma humA sadjJAna ke pracAra dvArA janatA kI zraddhA jaina dharmapara vizeSa sudRDha ho gaI / bhAsapAsa ke grAmo meM bhI sUrijI mahArAja kA bahuta acchA prabhAva paDA arthAt thoDe hI Page #650 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaccha pradezame jaina dharma. . (63) dinoM meM jaina dharma eka navapallava vRkSa kI bhAnti phalane phUlane laga gyaa| caturmAsa ke pazcAt bhAcArya zrI kaccha bhUmi meM vihAra kara cAroM aura jaina dharma kA pracAra kara rahe the| muni devaguptane pahile se hI pratijJA kI thI ki meM dikSA le kara saba se pahile merI mAtRbhUmi kA uddhAra karUMgA / isI mAphika Apane dharmadhvaja hAtha meM lekara cAroM ora pAkhaNDiyoM kI popa lIlA yajJa homAdi meM asaMkhya prANiyoM kI hotI huI ghora hiMsA aura durAcAriyoM kI vyabhicAra vRti samUla naSTa kara jahAM tahAM ahiMsA bhagavatI kA hI pracAra kiyA / jaina dharma kA khUba jhaNDA pharakAyA / AcArya zrI kakkasUrijIne jaise mahAn parizrama uThAyA thA vaise hI una ko mahAn lAbha bhI prApta huA; kAraNa kaccha bhUmi meM jaina dharma kA pracAra kiyA saikaDo muniyoM ko dikSA dI saikar3oM jaina mandiroM kI pratiSTA aura hajAroM jaina vidyAlayoM kI sthApana karavAI, lAkhoM logoM ko jaina dharmopAsaka banAe ityAdi / Apane apane pUrNa parizrama dvArA adhogatI meM jAtI huI janatA kA uddhAra kiyA / jisa samaya marUsthala kA zrIsaMgha sUrijI mahArAja kA vinantI ke lie AyA thA usa samaya kaccha meM tirthAdhirAja zrI siddhagirI kI yAtrA nimitta saMgha kI baDI bhArI taiyAriyAM ho rahI thI, paTTAvalIkAroMne isa saMgha ke lie itanA varNana kiyA hai sindha aura kaccha ke sivAya marUsthalAdi prAntoM ke lAkhoM logoM se medanI vibhUSita ho rahI thI hajAroM hastI ratha azva bageraha savA Page #651 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (65) jena jAti mahodaya prakaraNa pAMcavA. . riyoM aura sonA cAndI ke derAsara ranoM kI pratimAeM tathA vAjitroM se gagana gUMja uThA thA karIbana pAMca hajAra sAdhu sAdhvI yAtrA nimitta saMgha meM ekatra hue the| zubha muhUrta se mahArAjA zivadatta ke saMghapatitva meM saMgha ravAnA huA kramazaH tIrthayAtrA karatA huA siddhagiri ke dUra se darzana karate hI hIrA pannA aura muktAphala se tIrtha pUjA kI aura sUrijI mahArAja ke sAtha bhagavAn AdIzvara kI yAtrA kara saba logoMne apane jIvana ko pavitra kiyA isa suavasara para AcAryazrIne devagupta muni ko yogya samajha zrI saMgha ke samakSa siddhAcala kI zItala chAyA meM vAsakSepa ke vidhi vidhAna se prAcArya pada se vibhUSita kara apanA bhAra prAcArya devagupta sUri ko suprata kara diiyaa| AcAryazrI kI samaya sUcakatA ko dekha zrIsaMgha meM baDA hI harSa aura prAnanda maGgala chA gyaa| siddhagirI kI yAtrA ke pazcAt AcArya devagupta sUri kI adhyakSatA meM siMdha aura kaccha kA saMgha to vApisa loTa gayA aura AcArya kakkasUri saurASTra lATa vageraha meM vihAra kara marUbhUmi kI aura padhAra gae / arbudAcala kI yAtrA kara candrAvatI zivapurI padmAvatI zrImAlAdi kSetra ko pAvana karate hue zrApa koraNTapura padhAre vahAM hajAroM sAdhu sAdhviyo zrApa kI pahile se hI pratIkSA kara rahe the rAjA prajAne sUrijI ke nagara praveza kA baDA bhArI mahotsava kiyA kitaneka dina vahAM virAja ke cirakAla se dezanA pipAsu bhavya jIvoM ko dharmopadeza se saMtuSTa kie| Page #652 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAryazrI kakasUri. ( 65 ) AcAryazrI kI adhyakSatA meM koraMTapura ke zrIsaMghane eka birAT sabhA karane ko AsapAsa meM vihAra karanevAle sAdhu sAdhviyoM aura aneka prAma nagaroM ke zrIsaMgha ko Agraha pUrvaka grAmantraNa bhejA isa para prathama to AcAryazrI kA cirakAla se padhAranA huA vAste una ke darzana kA lAbha. dUsarA yaha prAcina tIrtharUpa sthAna hai bhagavAn mahAvIra kI mUrtI kA darzana. tIsarA zrIsaMgha ekatra hogA una kA darzana. cothA AcAryazrI kI amRtamaya dezanA kA lAbha aura hajAroM sAdhu sAdhviyoM ke darzana. pAMcavA dharma aura samAja sambandhI aneka sudhAre hoMge una kA lAbha ityAdi kAraNoM ko lekara hajAroM sAdhu sAdhviyoM aura lAkhoM zrAvaka zrAvikAoM ekadama ekatra ho gae | deva guru aura saMgha yAtrA ke pazcAt sUrijI mahA rAja ke mukhArvinda kI dezanA kI abhilASA horahI thI / sUrazvirajI mahArAjane caturvidha saMgha ke andara khar3e ho apanI vRddha vayaM hone para bhI baDI bulanda AvAja se dharmadezanA denA prAraMbha kiyA | ApazrIne apane vyAkhyAna ke andara zramaNa saMgha kI tarapha isArA kara pharamAyA ki pyAre bhramaNa gaNa ! Apa jAnate ho ki eka prAnta meM bhramaNa karane kI apekSA dezodeza meM bihAra karane se svaparAtmA kA kitanA kalyANa hotA hai vaha maiM mere anubhava se Apa ko batalA denA cAhatA hUM ki AcArya svayamprabhasUrine zrImAla nagara aura padmAvatI nagarI meM hajAroM nae jaina banAe AcArya zrI ratnaprabhasUrine upakezapura meM lAkhoM zrAvaka V Page #653 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (66) jaina jAti mahodaya prakaraNa pAMcavA. banAe AcArya zrI yakSadevasUrine sindha jaise deza ko jainamaya banA diyA itanA hI nahIM para mere jaise pAmara prANiyoM kA uddhAra kiyA mere vihAra ke daramyAna kaccha jaisA patita deza bhI Aja jainadharma kA bhalI bhAnti ArAdhana kara svarga mokSa ke adhikArI bana rahe haiM abhItaka aise prAnto bhI bahuta hai ki jahAM pUrva jamAne meM jaina dharma kA sAmrAjya varata rahA thA Aja vahAM jaina dharma ke nAma ko bhI nahIM jAnate haiM usa pradeza meM jaina muniyoM ke vihAra kI bahuta jarUrata hai ! AzA hai ki vidvAna muni kammara kasa ke taiyAra ho jaaeNge| sAtha meM ApazrIne pharamAyA ki jaise munivarga kA kartavya hai ki dezavideza meM vihAra kara jainadharma kA pracAra kareM, vaise zrAddha vargakA bhI kartavya hai ki isa kArya meM pUrNatayA sahAyaka bne| nUtana zrAvakoM ke prati vAtsalya bhAva rakkhe, una ke sAtha saba taraha kA vyavahAra rakheM, apane 2 grAma nagara meM jaina vidyAlaya aura jaina mandiroM kA nirmANa karavA ke zAsana kI sevA kA lAbha hAM. sila kareM ityAdi sarIzvarajI mahArAja kI dezanA se zrotAjana ko yaha sahaja hI meM khayAla ho AyA ki bhAcAryazrI ke hRdaya meM hI nahIM para nasa 2 aura roma 2 meM jaina dharma kA pracAra karane kI vijalI camaka uThI haiN| AcArya zrI ke prabhAvazAlI upadeza kI asara janatA para isa kadara kI huI ki una kI nasa 2 meM khUna ubala uThA aura jaina dharma kA pracAra karanA eka khAsa una kA kartavya bana gayA thA. tadanusAra bahuta se muni puGgavoMne hAtha jor3a sUrijI se arja Page #654 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAryazrI yakasari. (67) karI ki bhagavAna ! bhApa mAjhA pharamAve usI deza meM hama vihAra karane ko taiyAra hai jaina dharma kA pracAra ke liye kaThanAie aura parisaha kI hama ko paravAha nahIM hai para hama hamAre prANa dene ko bhI tayyAra hai ityAdi isI mAphika zrI saMghane bhI bhApa zrImAnoM kI mAjhA ko zirodhArya karane kI bhAvanA pradarzita karI isa para sUrijI mahArAja ko baDA santoSa humA aura yathAyogya pAzA pharamA ke zrI saMgha ko kRtArtha kiyA. bAda jayadhvanI ke sAtha sabhA visarjana huii| tadanantara koraMTapura zrI saMghane sUrIzvarajI mahArAja ko caturmAsa kI vinantI karI aura lAbhAlAbha kA kAraNa dekha AcAryazrIne koraMTapura meM cAturmAsa kiyA / . prAcAryazrI ke koraMTapura meM virAjane se zAsana prabhAvanA, dharma kA udyota, janatA meM jAgRti, Adi aneka sadkArya hue| itanA hI nahIM para AsapAsa ke gAMvoM meM bhI acchA lAbha huaa| bAda caturmAsa ke zrApazrIne marUsthala ke aneka grAma nagaroM meM vihAra kara dharma pracAra baDhAyA / kramazaH ApazrImAnoM kA padhAranA upakezapura kI tarapha humA yaha zubha samAcAra milate hI usa prAnta meM mAnoM eka naI caitanyatA pragaTa ho gii| upakezapura ke zrI saMghane sUrijI kA bahuta utsAha se svAgata kiyA zrI saMgha ke Agraha se 500 muniyoM ke sAtha vaha caturmAsa upakezapura meM hI virAja kara janatA paropakAra aura jaina dharma kA pracAra kiyA bAda Apa kI vaya vRddha * hone se Apa kaI arsetaka vahAM hI virAjamAna rahe / Apane divya zAnadvArA apanA bhantima samaya jAna mAlocanA pUrvaka aThAre Page #655 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 68 ) jaina jAti mahodaya pratya pAMcavA. dina kA anasana kara lukhAdri girI para samAdhi pUrvaka kAla kara svargavAsa kiyA / AcAryazrI ke dehAnta se zrI saMgha meM bar3A bhArI zoka chA gayA, ApabhI kA ani saMskAra huA thA usa jagaha pakSI kI smRti ke lie eka baDA bhArI vizAla stubha karAyA jisa kI sevA bhaktI se janatA apanA kalyANa kara sake / iti zrI pArzvanAtha AThaveM pATa para AcArya zrI kakasUrIzvarajI mahAn prabhAvika AcArya hue| ( 9 ) nauveM pATa AcArya zrI devaguptasUrijI mahArAja baDe hI prabhAvazAlI hue / ApazrI ke lie vizeSa paricaya karAne kI AvazyakatA nahIM hai kAraNa pAThaka svayaM paDha cUke hai ki bhadrAvatI nagarI ke mahArAjA zivadatta ke laghu putra jisa kI eka dina devI ke sAmane balI dI jA rahI thI, usa ko vAcAryazrI kakkasUrijI - ne bacA liyA thA, jisa devaguptane jaina dikSA le pratijJA pUrvaka kaccha deza se kuprathAoM ko dezanikAla de apanI mAtRbhUmi kA uddhAra kiyA, zrI siddhagirI kI zItala chAyA meM caturvidha zrI saMgha kI vizAla saMkhyA ke andara AcArya kakkasUrijIne apane karakamaloM se AcArya pada arpaNa kiyA thA vaha hI devaguptasUri Aja kaccha aura sindha deza meM hajAroM muniyoM ke sAtha paribhramaNa kara jaina dharma kA jhaNDA pharakA rahe haiN| AcArya devaguptasUri mahAprabhAvika bar3e hI vidvAna svaparamata ke zAstroM ke paramajJAtA aura aneka camatkArI vidyAoMse bhUSita Page #656 -------------------------------------------------------------------------- ________________ acAryazrI devaguptasUri. ( 69 ) the Apa kI sahanazIlatA kI barAbarI, pRthvI bhI nahIM kara saktI samudra itanA gaMbhIra honepara bhI kabhI kabhI kSobha ko prApta ho jAtA hai para ApazrI kI gaMbhiryatA eka alaukika hI thI / bar3e 2 rAjA mahArAjA aura vidyAdhara hI nahIM para Apa zrImAn aneka devI devatAoMse bhI paripUjita the| jaise Apa zAstrArtha meM nipUNa the vaise jaina dharma kA pracAra karane meM advitIya vIra the Apa dUsaroM kI sahAyatA kI upekSA kara svayaM Atmabala para adhika vizvAsa rakhate the jisa jisa samaya Apa apane pUrvajoM ke paropakAra para vicAra karate the usa samaya Apa kA dila meM yaha hI bhAvanA paidA huA karatI thI ki kisI na kisI pradeza meM jAkara jaina dharma kA pracAra kiyA jAya taba hI apane jIvana kI svArthatA samajhI jAya. kyoM nahIM ? vIroM kI santAna vIra hI huA karatI hai / jisa samaya AcArya deva siMdha prAnta meM vihAra kara rahethe usa samaya kA jikra hai ki kuNAla ( paMjAba ) deza se eka karmAzAha nAmakA jaina vyApArI sUrijI mahArAjake darzanArtha AyA aura usane AcAryazrIse arja karI ki bhagavAn ! Ajakala siddhaputra nAmakA eka dharma pracAraka paMjAba dezameM yajJAdi dharmakA khUba jora sorase pracAra kara rahA hai aura vaha thor3e hI dinoM meM yahAM bhI bhAnevAlA hai AcAryazrIne pharamAyA ki agara aisA hI hai to apane ko bhI unakA svAgata karane ko taiyAra hI nahIM para unake sAmane jAnA acchA hai| basa, aneka vidvAna munigaNa ke sAtha kammara kasa taiyAra ho gae / vihAra karate hue thor3e hI dinoM meM Apane paMjAba Page #657 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 70 ) jaina jAti mahodaya praka Na pAcavA. dezameM padArpaNa kara diyA / siddhaputrAcArya to pahilesehI 'ahiMsA dharma " kA kaTTara virodhI thA phira AcaryazrIkA padhAranA to usase sahana ho hI kaise sake ? idhara to AcArya devaguptasUri hiMsA dharmakA pracAra kara rahe haiM aura udhara siddha putrAcArya yajJAdi meM asaMkhya prANiyoM ke balIdAnase hI svarga mokSa aura saMsAra kI zAnti batalA rahA thaa| kramazaH svastIka nagarI meM donoM prAcAryoM kA Agamana huA aura zAstrArtha kA Andolana hone lagA | bAta bhI ThIka hai ki donoM AcAryoM ke dila meM apane 2 dharmakA gaurava-ghamaNDa thA ataHeva zAstrArtha honA jarUrI bAta thI svastIka nagarI ke mahArAjA dharmamenakI rAjasabhA meM zAstrArtha honA nizcaya huaa| ThIka niyata samayapara donoM AcArya apane ziSya maNDala ke sAtha rAjasabhA meM prA phuNce| satyAsatya ke nirNaya pipAsu logoM se rAjasabhA khacAkhaca bharA gaI / acche 2 vidvAnoM ko madhyastha svIkAre jAne ke pazcAt donoM prAcAryoM ke saMvAda honA prAraMbha hmaa| siddha putrAcAryane apanA maMgalAcaraNa meM hI yajJa karanA veda sammata batalAte hue aneka yuktiyoMse apane maMtavya ko siddha kiyA taba AcArya devaguptasUrine pharamAyA ki " ahiMsA paramo dharmaH " eka vizvakA dharma hai para haTha kadAgraha ke vazIbhUta ho mahAkAla kI sahAyatAse parvata jaise pApAsmAnoMne yajJa jaise niSThura karma ko pracalita kara duniyAmeM adharma kI nIMva DAlI jisake andara sammati denevAlA vasurAjAne adhogatimeM nivAsa kiyA / bAda yajJabAlakya Page #658 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAcAryazrI devaguptari. . (1) jaise ne mAtApitA ke dveSa ke mAre naramedha, azvamedha, gajamedhAdi aneka prakAra ke yajJa calA die aura unake andara "asaMkhya nirA. parAdhi prANiyoM ke khUnase nadiyoM bahAnemeM hI" svarga-mokSa mAnA; mAMsa madirAbhakSI logoMne aise adharma ko apanAyA, agara aisI ghora raudra hiMsA se hI jIvoM ko svarga mokSa kI prApti ho jAyagI to phir| naraka meM kauna jAvegA? mahAnubhAvo! jaise apanA prANa apane ko pyArA hai vaise saba jIva apane prANoM ko pyArA samajhate haiN| agara svarga mokSa batalAnebAle Apa khuda yajJa meM balI dvArA svarga ko prApta kare to unako khabara par3a jAya ki yajJa jaisA jagat meM koI bhI adharma nahIM hai / ityAdi zAstra aura yuktidvArA " ahiMsA paramo dharmaH" kA janatA para acchA prabhAva DAlA; aura jaina tattvajJAna kI aisI sundara vyAkhyA karI ki janatAkA dIla jainadharma kI aura bhUka gayA kAraNa yajJa kI ghora hiMsAse pahile se hI janatA ghRNita ho rahI thI phira eka dharmAcArya nAma dharAnevAle hiMsA kI puSTI kare usako duniyA kahAM taka sahana kara sake ! ___satya ko svIkAra karanA yaha eka saccA dharma hai rAjA aura prajA kI manobhAvanA ahiMsA bhagavatI ke caraNoM meM sahaja hI meM jhuka gaI thI itanA hI nahIM para zAstrArtha ke antame siddha putrAcArya bhI ahiMsA bhagavatI kA upAsaka bana apane 500 muniyoM ke sAtha AcArya devaguptasUri ke pAsa jainadikSA ko svIkAra krlii| .mAtmArthI vidvAnoM ki yaha hI to eka khUbI hai ki satya vastu samajhameM A jAnepara kisI prakAra ke bandhana nahIM rakhate hue zIghra Page #659 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (72) jaina jAti mahodaya prakaraNa pAMcavA. satyake upAsaka bana jAte hai / vidvAnoM ke liye haTha kadAgraha nahIM hamA karate hai cAhe cirakAlase apanAi ho para yaha asatya mAluma hotI ho to usako ekadama dhIkArake sAtha tyAga kara dete hai yaha hI hAla hamAre siddhaputrAcArya kA huA ki usane ahiMsA bhagavatI kA saccA svarUpa ko samajha ke pUrva sevita mahAn pApakA pazcAtApa karate hue usI sabhA meM khar3A ho kahane lagA ki sajjano ! "mAhiMsA paramo dharmaH" eka vizvakA dharma hai isa meM kisI prakArakA sandeha nahIM hai para kitaneka svArthapriya logoMne unakA svarUpa ThIka nahIM samajhakara ghora hiMsA ko hI hiMsA mAna lI hai khuda merA bhI yaha hI hAla huA parantu paramopakArI mahAtmAoM ki kRpAse Aja maiM ThIka taurapara samajha gayA hUM ki jainadharmane ahiMsA tatva ko bar3I khUbIse mAnA hai aura maiMne isa bAta ko ThIka soca samajha karake hI jainadharma kA saraNa liyA hai ataHeva Apa bhI isa pavitra dharma ko svIkAra kara Atma kalyAna kareM satya dharma ko svIkAra karane meM mAna apamAna kA khayAla karanA yaha eka AtmA kI nirbalatA hai ityAdi upasthita janasamUha para jainadharma kA bar3A bhArI prabhAva par3A aura rAjA prajA prAyaH saba logoMne pavitra jaina dharma ko svIkAra kara jainadharma kI jayadhvani ke sAtha sabhA visarjana huI nagarabhara meM jaina dharma kI khUba prabhAvanA aura prazaMsA hone lgii| _ siddhaputra muni pahile se hI acche vidvAna the bAda AcArya devaguptasUri ke pAsa jaina siddhAnta kA abhyAsa kara bhApa eka upa koTI ke vidyAnoM kI paMjI meM gine jAne lge| prAcArya devagupta sUrine Page #660 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAryazrI devaguptasUri. ( 73 ) paMjAbadeza meM vihAra kara jainadharma kA khUba pracAra kiyA bahuta se mandiroM kI pratiSThA aura aneka vidyAlayoM kI sthApanA karavAI hajAroM bhavyoM ko jainadharma kI dikSA dI lAkhoM logoM ko mithyA kurUDhiyoM se jur3A karake jainadharmopAsaka banAe aura siddhaputra muni ko yogya samajha zubha muhUrta aura acche dinameM AcArya padase vibhUSita banAe aura unakoM paMjAba dezameM vihAra karane kI mAjhA pharamAkara Apa prAcIna tIrthoMkI yAtrA karaneke liye hastinApura mathurA zorIpugari pradezoM meM vihAra karate hue marUbhUmi kI ghora padhAra ge| yahI to una AcAryadevoM kI kAryakuzalatA thI ki ve hara samaya dezavideza meM ghumate rahate the isI kAraNa se jainadharma kA pracAra dina va dina baDhatA gayA / zrAcArya zrI devaguptasUrine kaI gharse taka marUdhara meM bihAra kara zramaNa saMgha aura zrAddhavarga arthAt caturvidha saMgha meM aneka bhavyoM ko dizA dI kaI mandiroM kI pratiSTA aura jaina vidyAlayoM kI sthApanA karavA ke sadjJAna kA pracAra kiyA upakezapura, mADhavyapura, ratnapura, medanIpura, jaMgIpura, pAlIkApurI sAkambarI iMsAvalI, kheDIpura, koraMTapura bhInamAla, satyapura, jAbalIpura, candrAvatI, zivapurI, padmAvatI bageraha sthaloM kI sparzanA karate hue arbudAcalAdi tIrtha kI yAtrA karate hue zrI saMgha ke sAtha zrI siddhagirI kI yAtrA kara apanI antima avasthA girIrAja kI zItala chAyA meM nivRttibhAvase vyatita kI anta meM satAvIsa dina ke anasana pUrvaka samAdhise kAlakara svarga sidhAre / itizrI Page #661 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (74) jaina jAti mahodaya prakaraNa pAMcavA. pArzvanAtha bhagavAna ke nauveM pATapara prAcAryazrI devaguptasUri baDe hI prabhAvika prAcArya hue| (10) dazave paTTapara prAcAryazrI siddhasUrijI mahArAja bar3e hI prabhAvika prAcArya hue Apa zrI candrapurI nagarI ke rAjA kanakasena ke laghuputra the vAlyavaya meM hI siddhArtha nAmaka vedAntI prAcArya ke pAsa dikSita hue the Apa bAla brahmacArI aura aneka vidyAoM ke jJAtA the, satya ke saMzodhaka the, dharma ke jijJAsu the, mokSa ke abhilASI the, jJAna ke premI the, sarasvatI aura lakSmI donoM deviyoM paraspara spardhA karatI huI sadaiva Apa ko varadAI. thI jaina dikSA svIkAra karane ke bAda prAcArya devaguptasUri kI sevA bhaktI se syAdvAda siddhAnta meM bhI bar3e hI pravINa ho gae the dharma pracAra karane meM bar3e hI samartha the pAkhaNDiyoM ke paira ukhADane meM Apa advitIya vIra the / ApazrI kI vacanalabdhI se manuSya to kyA para devatA bhI mugdha bana jAte the| jaise Apa tejasvI the vaise hI yazasvI bhI the ApazrIne paMcAla dezameM vihArakara aneka bhavyAtmAoM kA uddhAra kiyA itanA hI nahIM para jaina dharma kA bar3A bhArI jhaeDA pharakA diyA thA / vAdI loga Apase itane ghabarAte the ki siMha garjanA suna hastI palAyana ho jAtA hai isa rItI se siddhasUri kA nAma sunate hI ve kampa uThate the| abhimA. niyoM ke mada gala jAte the / ApazrIne hajAroM logoM ko dikSA de zramaNa saMgha meM khUba vRddhi kI thii| sekar3oM jaina mandiroM kI pratiSThA aura jJAnAbhyAsa ke lie aneka pAThazAlAeM sthApita karavAI thI Page #662 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAryazrI siddhasari, mApazrIne anya nirmANa karane meM bhI kamI nahIM rakkhI thI ityAdi sadkAyoM se svaparAtmA kA kalyANa kara apanA nAma itihAsa paTTapara amara banA diyA thA. . pAThakavarga ! Apa sajjana isa bAta ko to bhalI bhAnti samajha gae hoMge ki usa jamAne ke jainAcAryone jaina dharma ke pracAra ke lie kisa 2 vikaTabhUmi arthAt deza videzameM vihAra kiyA, kaise 2 saMkaTa aura parizrama uThAe, vAdi prativAdiyoM ke sAtha kisa kadara zAstrArtha kara : ahiMsA paramo dharmaH " kA vijaya DaMkA bajAyA; jaina dharma ko vizvavyApI banAne kI una mahApu. ruSoM ke hRdaya meM kisa kadara vijalI camaka uThI thI, kAraNa usa samayaM marUsthala, kaccha sindha saurASTrAdi prAntoM meM vyabhicArI vAma mArgiyoM kA yA yajJavAdiyoM kA sAmrAjya varata rahA thaa| paMjAba prAnta meM asaMkhya nirAparAdhI bhuka prANiyoM kI raudra hiMsAmaya yajJAdi kA pracAra karane meM vedAntI loga apanA prAbalya jamA rahe the, aMga baMga magadha vageraha prAntoM meM baudha loga apane dharma kA pracAra nadI ke pUra kI bhAnti baDhA rahe the, agara usa vikaTa samayameM jainAcArya eka hI prAnta meM raha kara apane upAsakoM ko hI maMgalika sunAyA karate to una ke lie vaha samaya nikaTa hI thA ki saMsArabharameM jaina dharma kA nAma nizAna bhI rahanA muzkila ho jAtA; para jina kI naso meM jaina dharma kA khUna bahatA ho ve aisI dazA ko gupa cupa baiThakara kaise dekha sake ? haragija nahIM, kAraNa adharma ko haTAne ke lie pAkhaNDiyoM kA parAjaya karane ke lie una mahAtmAnoM Page #663 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (76) jaina jAti mahodaya prakaraNa pAMcavA. ke zarIra meM jaina dharma kI pavitratA kI bar3I bhArI tAkata thI zrahiMsA, satya, brahmacarya, nispRhItA, paropakAra parAyaNatA, aura syAdvAdarUpI aneka zastroMse sajadhaja ke sadaiva taiyAra rahate the aura unhIM zastradvArA Apa zrImAnoMne pAkhaNDiyoM kA parAjaya kara unake mithyAtva ajJAna yajJa kI ghaura hiMsA aura duzIlarUpI kille ko samUla naSTakara vizva meM jaina dharma kA khUba jhaNDA pharakA diyA agara una AcAryoM kI santAnane apane pUrvajoM kA anukaraNa kara pratyeka prAnta meM bihAra kiyA hotA to Aja kitanIka prAntoM jaina dharma vihina na bana jAtI tathApi Aja una prAntoM meM pUrva jamAne kI jAhojalAlI ke smRti cinharUpa jaina tIrtha - mandira aura thor3e bahuta pramANa meM jaina dharmopAsaka astitvarUpameM dikhAI de rahe haiM vaha una pUrvAcAryoM kI anugraha - kRpA kA sundara phala hai / hamAre pUrvAcAryoMkI yaha bhI eka sundara paddhatithI ki ve deza videzameM vihAra karate the para kisI prAnta ko sAdhuvihina nahIM rakhate the arthAt pratyeka prAntameM yogya padvI bhUSita vidvAna munivaroM kI adhyakSatA meM hajAroM muniyoM ko vihAra kI bhAjJA pharamA diyA karate the ki jaina janatA sadaiva ke lie unnatikSetra meM apane paira bhAge baDhAtI rahe vAta bhI ThIka hai ki jahAM jaina muniyoM kA sadaiva vihAra hotA rahe vahAM mithyAtva ajJAna maura durAcAra ko avakAza hI nahIM milatA hai vidvAnoM kI apekSA madhyama koTI ke loga sadaiva adhika hote haiM aura una kA jIvana upadeza para nirbhara hai jaisA 2 upadeza milatA rahe vaisA 2 Page #664 -------------------------------------------------------------------------- ________________ macAryazrI siddhasUri. (77) 2 saMskAra par3a jAtA hai ataHeva pratyeka prAntameM muni vihAra kI prAvazyakatA usa samayameM bhI svIkArI jAtI thI. apane pUrvajoM kI paddhatyAnusAra prAcArya zrI siddhasUrijI mahArAjane paMjAba dezameM vihAra karanevAle muniyoM ke lie acchI vyavasthA kara ApazrI 500 muniyoM ke sAtha vihAra kara hastInApura mathurA, zorIpura vageraha tIrthoM kI yAtrA ke pazcAta Apa zrImAnoMne apane caraNakamaloMse marU bhUmi ko pavitra banAI aura zAsanAdhIza bhagavAn mahAbIrakI yAtrA ke lie upakezapura kI tarapha vihAra kiyaa| marUsthalameM yaha zubha samAcAra sunate hI mAnoM vasanta ke Agamanase vanarAnI navapallava banajAtI hai isI bhAnti marUsthala kI jaina janatAmeM bar3e hI harSotsAha kI lahareM uTha rahI thI. sUrijImahArAja kramazaH vihAra karate hue upakezapura padhAre zrI saMghane ApazrI kA bar3A bhArI svAgata kiyA devaguru kI yAtrA kara dharma pipAsu loMgoM ko dharmadezanA dI jisa kA prabhAva jaina janatA para bahuta hI acchA par3A idhara upakeza gaccha koraMTagacchake sAdhu sAdhvI jhaMDa ke jhuMDa ApazrI ke darzanArtha zrA rahe the zrAddhavarga kI to saMkhyA hI nahIM ginI jAtI thI mAnoM upakezapura eka yAtrA kA pavitrasthAna hI bana gayA thA / bhApa zrImAnoM ke virAjanese upakezapura aura AsapAsa meM aneka sadkAryoM dvArA jainadharma kA pracAra, zAsanaumati, aura jaina janatAmeM dharma jAgRti ke sAtha kaI guNAutsAha baDha gayA zrI saMgha ke pratyAgrahase prApazrI kA cAturmAsa upakezapurameM huA taba prAsapAsa ke Page #665 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (78 ) jaina bAti mahodaya prakaraNa pAMcavA. prAmanagaroM kI vinantIse anyonya sAdhuoM ko vahAM caturmAsA karavA diyaa| nae jaina banAnA vahAM jaina maMdiroM aura vidyAlayoM kI sthApanA karavAnA to prApazrI ke pUrvajoMse hI eka calita kArya thA aura ApazrIne bhI unakA hI anukaraNa kiyA aura zrApazrIne isa pavitra kArya meM acchI saphalatA bhI prApta kI thI inake sivAya zrI kA madhura aura rocaka upadeza pAna karate hue bahutase nara nAriyoMne saMsAra kA tyAga kara Apa ke caraNa kamaloM meM dikSA bhI dhAraNa kI thI / cAturmAsa ke pazcAta prAcArya zrI ne marUbhUmi ke cAroM bhora khUtra paribhramaNa kiyA aura pAhalIkA nagarImeM eka virAT sabhA kIrI jisameM hajAroM sAdhu sAdhviyoM aura lAkhoM zrAvaka upasthita hue zrAcAryazrIne pUrvAcAryoM kA paramopakAra mahAjana saMgha kI mahatvatA aura dezodezameM vihAra karane kA lAbha khUtre hI pro jasvI bhASA se vivecana kara sunAyA antameM AcAryazrIne yaha pharamAyA ki isa samaya jainadharma para dRDha zraddhA ke liye jaina mandiro ko aura tatvajJAna phailAne ko vidyAlayoM kI jarUrata hai aura jaina muniyoM koM dezodezameM vihAra kara, jainadharma kA pracAra karane kI bhI AvazyakatA hai ata eva caturvidha zrI saMgha yathAzaktI ina kAryoM ke lie prayatnazIla bane aura ina pavitra kAryoM ke liye apanA sarvasva arpaNa kara bhAgyazAlI baneM / ityAdi prAcAryazrI ke upadeza kA asara janatA para acchA par3A ki vaha apane apane kartavya kAryapara kammara kasa taiyAra ho gae bar3I khusI kI bAta hai ki usa jamAnemeM jaise prAcAryazrI dharmapracAra karanemeM kuzala Page #666 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAryazrI siddhasUri. ( 71 ) the vaise hI unake zrAjJAvRti caturvidha zrIsaMgha unakI prAjJA ko siroddhAra karane ko tayyAra rahate the isI eka dilIse ve manocchita kArya kara sakate the / AcArya zrI siddhari marubhUmimeM vihAra karanevAle muniyoM kA utsAha baDhAte hue yogya vidvAna muniyoM ko padvise vibhUSita banA unakI sundara vyavasthA karI aura una ko anya prAntoM meM vihAra karane kI AjJA dI bAda Apa zrImAnane pUrvAcAryoM kI smRti rUpa kaI sthAnoM kI yAtrA karate hue aneka sAdhu sAdhvIyoM aura zrAddha varga ke sAtha zrI siddhagiri kI yAtrA kI saurASTra meM paribhramaNa kara kaccha kI prora padhAre vahAM ke vihAra karanevAle munigaNa kI sAra saMbhAra aura sundara vyavasthA kara kucha samaya taka kaccha meM vihAra kiyA pazcAt zrApane siMdha prAntameM padArpaNa kiyA arthAt zrApazrI bar3e hI dUradarzI the jaise Apa nae jaina banAne kA prayatna karate the vaise hI pahile banAe hue jaina aura sAdhu sAdhviyoM kI sArasaMbhAra karanA bhI Apa eka paramAvazyaka kArya samajhate the / isa lie ApazrIne kaI prasati sindhaprAnta meM vihAra kara apane zramaNa saMgha ke kie hue kArya para prasanna citta se dhanyavAda diyA aura pAritoSikarUpameM kaI yogya munivaroM ko padviyoM pradAna kI vahAM kA acchA iMtajAma kara Apa vihAra kara paMjAba dezameM padhAra gae isa paribhramaNa ke daramyAna zrApane jainazAsana kI pratyuttama sevA kI, yoM to Apane apanA jIvana hI dharma .: pracAra meM vyatita kara diyA thA / antarme zrApa muniratna ko apane pada para niryukta kara lohApura nagarame 15 dina kA anasana kara samAdhipUrvaka Page #667 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (20) jaina jAtimahodaya prakaraNa pAMcavA. kAla kara svargameM avatIrNa hue / iti zrI bhagavAn pArzvanAtha ke dasaveM pATa para prAcAryazrI siddhasUrIzvarajI mahArAja mahAn prabhAvika zrAcArya hue| bhagavAna pArzvanAtha kI santAnameM upakeza * gacchakI sthApanA samayase prAcAryazrI ratnaprabhasUri, prAcAryazrI yakSadevasUri, prAcAryazrI kakkasUri, prAcAryazrI devaguptasUri aura prAcAryazrI siddhasUri evaM pAMca prAcArya mahA prabhAvika hue aura ina pAMcAcAryoM ke nAmase hI prAja paryanta upakezagaccha avichannapane cala rahA hai| (1) marUsthalameM prAcArya zrI ratnaprabhasUri kA nAma amara hai| (2) magadhadezamaiM , , yazadevasUri kA nAma acala hai / (3) sindhameM ,, ,, kakasUri kA nAma akSaya hai| (4) kacchaprAntameM , , devaguptasUri kA nAma aTala hai / (5) paMjAbaprAntameM ,, , siddhasUri kA nAma apAra haiN| ina mahApuruSoM kI badolata una kI santAnane pUrvokta prAntoMmeM cirakAla taka jainadharma ko rASTrIya dharma banA rakkhA thA, Aja jo jaina jAtiyoM jainadharma pAlana kara svarga mokSa kI adhikArI bana rahI hai vaha saba una mahAn prabhAvazAlI prAcAryoM ke upakAra kA hI sundara phala hai / ataHetra jaina jAtiyoM kA kartavya hai ki apane para mahAn upakAra karanevAle pUjyAcAryoM ke prati sevAbhaktI pradarzita karate rheN| Page #668 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAryazrI ratnaprabhasUri. (81) . (11) gyAraveM paTTa para prAcArya zrI ratnaprabhasUrIzvarajI mahArAja mahAna tapasvI aura bar3e bhArI dharma pracAraka hue / Apa zrImAna upakezapura ke rAjA upaladeva ke vaMza meM eka bar3e bhArI kSatriya the / kintu tArUNya avasthA meM rAjyalakSmI kA parityAga kara mApane siddhasUrIzvarajI mahArAja ke pAsa dIkSA grahaNa kI / dIkSA lene ke pazcAt bhApa AcArya mahArAja ke sAtha hI rahe / una kI vinayapUrvaka sevA karate hue Apane aneka zAstroM kA adhyayana kiyA / zrApa sva-paramata ke vividha zAstroM ke viSaya meM vizeSajJa the| adhyayana ke sAtha sAtha Apa tapasyA bhI khUba karate the / isa kAraNa kaI rAjA, mahArAjA, devI, devatA Adi sadaiva ApakI sevA meM upasthita rahate the| AkAza gamana Adi lIbdhayoM tathA camatkAra pradarzana meM bhI Apa siddhahasta the / AcArya siddhasUrIjI mahArAja Apapara parama prasanna rahate the / aise suyogya ko uttaradAyatva pUrNa adhikAra dene kI icchA AcArya mahArAja kI huI / phira kisa bAta kI derI thI / AcArya siddhasUrI mahArAjane ApazrIko vahI pada diyA jo ki denA cAhiye thaa| unhoMne apane samakSa Apa ko prAcArya pada para vibhUSita kiyaa| usa samaya bhApa kA nAma ratnaprabhasUrI rakkhA gayA aura vidhi vidhAnapUrvaka vAsakSepa DAlA gyaa| prAcArya ratnaprabhasUrI bar3e tapasvI the| Apane tapasyA kA tAMtA lagA diyaa| eka do nahIM pUre bAraha varSa paryanta to Apane mAsa Page #669 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (82) jaina jAti mahodaya prakaraNa pAMcavA. kSamaNa tapa kiyA / chaThTha chaThTha ke upavAsa ke pazcAt pAraNA karanA Apa kA jIvanabhara kA praNa thA / isa tapa ke atirikta Apane dUsare bar3e bar3e tapa bhI khUba kiye / tapasyA ke sAtha sAtha Apane jJAna kA abhyAsa bhI khUba kiyA / sAmayika sAhitya ke zrApa dhuraMdhara vidvAna the / Apa kaI rAjasabhAoM meM jA kara zAkhoM ke tatvoM kI vizada vivecanA karate the / Apa vAdavivAdiyoM ke bhrama ko dUra karate the| isa kAraNa syAdvAda dharma ke vijaya kA nakkArA cAroM dizAoM meM bajane lagA thaa| dharma kI jaya patAkA pUrNarUpa se phaharAme lgii| dezATana karane kI abhiruci Apa meM svAbhAvika thii| bhramaNa karate hue Apane deza ke bhinna 2 prAntoM kI yAtrA kI / paMjAba sindha, kaccha soraTha lATa aura marUsthala Adi prAntoM meM Apane paryaTana karate hue jaina dharma kA apUrva abhyudaya kiyaa| saccA jJAna batA kara mithyAtva ke aMdhere kUe. meM se kaI prANiyoM ko bacAyA / saccA upadeza sunAkara Apane kaI bhavya jIvoM kA uddhAra kiyA / hajAroM strI puruSoM ko jaina dharma kI dIkSA dii| isa kAraNa zramaNa saMgha meM AzAtIta vRddhi huii| mithyAtva bhajJAna, pAkhaNDa aura aMdhazraddhA ko dUra kara samyaktva, jJAna, prema aura zuddha zraddhA kA prasAra kiyA | ahiMsA paramodharma kA vijayanAda saba prAntomeM sunaayaa| kaI vidyAlaya sthApita karAe tathA mandiroM kI pratiSThA karAne meM bhI Apa sadA agrasara rahate the| usa samaya meM AcAryoMko vizeSatayA cAra prakAra ke kArya karane par3ate the| Page #670 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAryazrI ratnaprabhasUri. ( 83 ) ( 1 ) rAjAoM aura mahArAjAoM ke darabAroM aura sabhAoM Adi meM jA kara sajJAna kA pracAra kara janatA ko ajJAna pAkhaNDa aura midhyAtva ko dUra karanA / ( 2 ) jaina mandiroM aura vidyAlayoM kI pratiSThA karAnA / ( 3 ) jagaha jagaha para pratibodha dekara naye jainI banAnA / ( 4 ) zramaNa saMgha meM vRddhi karanA / uparokta kAryoM ke atirikta bhI Apane aneka kArya sampAdita kiye tatkAlIna bhArata meM Thaura Thaura ahiMsA dharma kA maMDA phaharAyA thA / eka vAra AcArya mahArAja lohAkoTa nagara meM virAjamAna the aura vyAkhyAna meM tIrthakaroM kI varttamAna cauvisI kA varNana cala rahA thA / jaba tirthakaroM ke nirvANa sthaLa kA prasaMga cala rahA thA to AcAryazrIne pharamAyA ki bIsa tIrthakaroM kA nirvANa eka hI parama pavitra bhUmi para huA / usa sthala kA nAma sammetazikhira giri hai / yaha bhUmi pUjanIya evam vandanIya hai / usa pavitra bhUmi kA sparza karane se pApI, adharmI aura avanata prANiyoM kA uddhAra hotA hai / sacamuca vaha bar3A ahobhAgI hai jo aisI advitIya bhUmi meM jAkara apane pApoM se chuTakArA pAtA hai| pUrva kAla meM kaI rAjA, mahArAjA, aura seTha sAhukAra caturvidha saMgha ke sahita jAkara yAtrA karate the / saMgha bahuta bar3e nikAla the aura apane sAdharmI bhAiyoM ko bhI isa parama punIta yAtrA karane kA suavasara dete the | vyAkhyAna meM isa prakAra kA varNana sunakara zrotAoM ke Page #671 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 84 ) janajAti mahodaya prakaraNa pAMcavA. mana meM bhI yAtrA karane kI icchA utpanna huI / samAja kI ora pramukha loga vyAkhyAna-sabhA meM khar3e hokara vinayapUrvaka AcArya mahArAja se prArthanA karane lage ki bhagavan ! hama logoM kI abhilASA hai ki hama ApakI adhyakSatA meM isa tIrtha kI eka yAtrA zIghra kareM | vaha dina kaba AvegA ki hama loga usa bhUmi para pahu~ca kara apane manoratha ko pUrNa karane meM samartha hoMge ? Apa ko bhI usa ora vihAra karanA thA / saMghakI yaha utkaMThA dekhakara Apane vinatI zIghra svIkAra kara lii| udhara nagara meM prasthAna karane kI taiyAriyA~ hone lagIM / jamaghaTa bhI ThIka huA / Apake AjJAvartI 3000 sAdhu sAdhviyA~ tathA kaI lAkha zrAvaka zrAvikAe~ sammetazikhara calane ke abhiprAya se taiyAra huI | saba ke mana meM utsAha thA | yAtrA kI Avazyaka sAmagrI ko juTAne meM saba saMlagna the / hAthI, ghor3e, ratha, pyAde, bAje, nakkAre, patAkAe~, mandira, ratnakhacita pratimAe~ evaM arcana carcana kI sArI sAmagrI vyavasthita rUpa se yathA sthAna ekatrita kI gaI / sarvasammati se saMghapati usI nagara ke bhUpati sUryakarana kA dakSa saciva prayusena nirvAcita huA / vAsakSepa ke vidhi vidhAna dvArA prathusena saMghapati banAyA gayA / tatpazcAt zubha muhUrta meM saMgha sammeta zikhara kI yAtrA ke liye khAne huA | saMgha calA / mArga meM krama se hastinApura, siMhapura, vANArasI, pAvApurI, campApurI, rAjagRhI aura vyavahAra giri yAdi Page #672 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArya zrI ratnaprabhasUri. (85) tIrthoM kI yAtrA karane kA anupama saubhAgya prApta huA | rAste meM pUrva vihArI sAdhu aura sAdhviyA~ tathA zrAvaka gaNa sammilita hote jAte the| saMgha kA nagara nagara meM svAgata hotA thA | isa yAtrA meM sthAvara tIrtha ke sAtha sAtha jaMgama tIrthoM kI yAtrA kA bhI lAbha milA / saMgha kA vizAla samudAya sukha pUrvaka calatA huA zrI sammetazikhara parvata kI ramya chAyA meM A pahu~cA / prAtaH kAla AcAryazrIne caturvidha saMgha ke sahita u~ce zikhirapara pahuMca kara vasi tirthakaroM ke caraNakamaloM meM vaMdanA kara saMgha ke samasta yAtriyoM ke liye bhI yaha zubha dina sadA ke liye cirasmaraNIya banAyA / yaha tIrtha parama ramaNIka manohara evaM sundara lagA / isa uttama tIrtha meM sevA, pUjA tathA bhakti hI zubha bhAvanA kA kRtya yAtriyoM ke liye pApapuJjahArI thA / vaise to AcArya zrI ratnaprabhasUrI tapasvI the hI tathApi ve isa antima avasthA meM utkRSTa nivRtti kI hI abhilASA rakhate the / isa tIrtha kI yAtrA karane se ApakA citta itanA zrahlAdita huA ki Apa isa bhUmi ko chor3anA nahIM cAhate the / anta meM apanI abhiruci ke anusAra zrApane nizcaya kiyA ki apanI Ayu kA zeSa kAla isa bhavya bhUmi para hI bitAu~gA | pUrNa nivRta hone ke abhiprAya se ratnaprabhasUrijI mahArAjane zrI saMgha ke samakSa apane jeSTha ziSya dharmasena ko AcArya padapara ArUDhakara unakA nAma yakSadevasUri rakkhA jo ki bhUtapUrva yatadeva Page #673 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jAti mahodaya prakaraNa pAMcavA. ( 86 ) sUri kI sudhi dilAtA thA. kiyA thA / jinhoneM ki bhArata kA bar3A upakAra kaI dina taka to sArA saMgha tIrtha kI yAtrA karatA huA akSaya lAbha upArjana karatA rahA / bAda meM yakSadevasUri kI adhyakSatA meM saMgha pIchA ravAnA huA kintu ratnaprabhasUri vahIM punIta tIrtharAja kI gahana guphAo meM raha gaye ! vahIM Apa dhyAna, samAdhI aura mauna avasthAmeM rahakara apane jIvana ko anasanavratameM samApta kara svargaloka kI aura pdhaare| Apa zrI pArzvanAtha prabhu ke gyArakheM paTTa para AcArya hue / * ( 12 ) bArahaveM paTTa para AcArya zrI yakSa devasUri bar3e pratApazAlI hue| Apa lohAkoTa nagara ke saciva prathasena ke honahAra suputra ( dharmasena ) the / Apane taruNavaya meM kror3a rupaiyoM kI sampadA evaM solaha striyoM ko tyAga kara AcArya zrI ratnaprabhasUri ke pAsa dIkSA lii| ApakA tyAga anukaraNIya aura tapasyA alaukika thI / Apa laghuvaya se hI pUre buddhivAna the / aura dIkSA lene ke pazcAt AcArya zrI ratnaprabhasUri kI saMrakSatA meM Apane dasa pUrva kA adhyayana rucipUrvaka kiyA thaa| Apa apanI vicakSaNa buddhi ke kAraNa apane pAThako zIghra sIkha jAte the / dUra dUra se loga Apase zaMkAe nivRta karane ke liye Ate the / Apa kI vyAkhyAnazailI tulI huI aura manohara thI / Apa kA upadeza abAla vRddha saba hI ko rocaka pratIta hotA thA / yahI kAraNa Page #674 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAryazrI yakSadevasUri. (87) thA ki nara aura narendra, deva aura devendra, vidyAdhara Adi ApakA vyAkhyAna sunane ko sadA lAlAyita rahate the| Apa kI vAkpaTutA ke kAraNa ahiMsA kA pracAra bahuta adhika huaa| bhApa bar3e nirbhIka vaktA the| zrApa guNoM ke AgAra aura jJAna ke bhaNDAra the| uparokta guNoM ke kAraNa hI Apa ko yakAyaka sammeta. zikhara tIrtharAja kI pavitra bhUmimeM prAcAryapadavI milI thii| Apa AcArya ke chattIsoM guNoM ko prApta karane meM tathA zuddha paMcAcAra ko pAlane kA prabala prayatna karane meM saMlagna rahate the aura Apa sadA isa bAta kA dhyAna rakhate the ki mere saMghavAle bhI isa prakAra ke guNoMse sampanna ho / saba prAntoMmeM vicaraNa kara saMgha ko amRtopadeza kA pAna karAte the ! sAraNa vAraNa coyaNa aura paricoyaNa aisI cAra paddhati kI zikSA dene meM Apa anavarata parizrama karate the / Apa kA prayatna bhI saphalIbhUta hotA thaa| jina prAntoMmeM bhApa vicarate the yajJayAgAdi vedAntiyA~, vAmamArgiyA~ evaM nAstikoM ko samajhA samamA kara satpatha para calane kA siddhAnta satarka batAte the / jisa prakAra bhAnu ke udaya honese pragAr3ha timira kA nAza ho jAtA hai usI prakAra Apake saMsarga se kaI prANiyA~ kA bhrama dUra huA / udhara pUrva baGgAlameM jahA~ ki Apa abataka nahIM padhAre the boddhadharma kA vistRta pracAra ho rahA thA, bhApa ko isa liye pUrva kI bhora vihAra kara apane suyogya ziSyoM ke sAtha baMgAla kI ora jAnA par3A thA / usa prAnta meM bauddhoM ke sAtha Page #675 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (88) jaina jAti mahodaya prakaraNa pAMcavA. kaI zAstrAryakara Apane syAdvAda dharma ko vijaya kA TIkA pradAna kiyaa| boddha loga jagaha jagahapara parAjita hue / pUrva baMgAla meM jo dUsare sAdhu vihAra karate the unhoMne bhI Apa ko pUrNa sahayoga kiyA kyoMki ve vahA~ kI vastusthiti se khuba paricita the / pAThakagaNa ! Apa ko pahile batAyA jA cukA hai ki prAcArya svayaMprabhasUri se dIkSA lete samaya vidyAdhara ratnacUDa ke pAsa jo nIlopannAmaya cintAmaNi pArzvanAtha kI mUrti thI, vahI mUrti darzanArtha ratnacUDha munine apane pAsa rakha lI thii| Age calakara vahI ratnacUDa muni ratnaprabhasUri hue / prastutaH mUrvi ratnaprabhasUri ke paTTaparamparA se aba yakSadevasUri ke pAsa mojUda thI / jisa samaya yakSadevasUri pratimA ke sammukha upAsanA ke lie virAjate the / usa samaya saJcAikA devI aura anya deviyA~ darzanArtha upasthita hotI thIM / eka bAra saJcAikA devIne AcAryazrI se vinatI kI ki Apa eka bAra marUsthala kI ora vihAra kariye / marUsthala meM bhApa ke padhArane kI nitAnta AvazyakA hai / prAcA. ryazrIne devAse pUchA ki marUsthala meM hamAre kaI muni vihAra kara rahe haiN| phira merI vahA~ aisI kyA AvazyaktA hai ? devIne uttara diyA ki pApa kA kArya to ApahI kara sakeMge dUsarA nahIM / bhApa eka vAra merI prArthanA svIkAra kara avazyameva padhAriye / devI kA itanA Agraha dekhakara Apane marusthala kI bhora vihAra karane kA nirNaya kara liyA aura thor3e samayameM gamana bhI kara diyA. udhara marUsthala prAnta meM upakezapura ke mahArAva kSetrasiMha Page #676 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAryazrI yakSa devasUri. ( 89 ) ( svetasI ) ko rAtri meM eka svapna AyA ki vaha apane lotAsA putra ko liye hue rAjamahala meM baiThA huA thA / yakAyaka cAroM ora se agni kI jvAlAe~ AtI huI dikhAI dIM / rAjAne svapna 1 hI meM khUba prayatna kiyA para agni se bacane kA koI upAya nahIM milA | antameM rAjAne yaha bhI nizcaya kara liyA ki yadi maiM svayaM zragni meM jalakara bhasma ho jAuM to kucha paravAha nahIM kintu choTAsA baccA kisI prakAra baca jAya / rAjA kI aisI bhAvanA hote hI eka mahAtmA sAmane se AtA huA dRSTigocara huA / usa mahAtmAne una donoM ko jalatI huI Aga se bacA liyA / isa ke bAda rAjA kI AMkha khulI to usako vismaya huA ki yaha kyA ghaTita huA / rAjA vicArasAgara meM nimagna ho gayA / usane apane maMtri ko bhI yaha varNana sunA diyA / rAtri ko rAnI ko bhI sunAI / rAnIne asAra hai / isa para to vicAra taba apanI svapna kI dazA para rAjAne apane sapane kI bAta apanI uttara diyA ki svapna kI bAteM karanA bhI vyartha hai / rAjA bhI dhyAna nahIM dene lagA / AcAryazrI yakSa devasUri vihAra karate hue marUsthala prAnta meM padhAre / jaba yaha samAcAra logoMne sunA to prAntabhara meM mAnanda chA gayA / phirate phirate Apa eka dina upakezapura bhI pahu~ce / saba saMghane milakara ApakA khUba svAgata kiyA / AcArya zrIne pArzvanAtha aura mahAvIra svAmI ke mandiroM kI yAtrA kI / pazcAt vizAla pariSada meM Apane dhArApravAha upadeza sunAnA Page #677 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (90) jaina jAti mahodaya prakaraNa pAMcavA. prArambha kiyA / Apane pharamAyA ki yaha saMsAra nAzavAna hai isa para lubhAnA mUrkhatA hai / janma jarA aura mRtyu kA asIma kaSTa isI saMsAra meM hotA hai| AvAgamana ke kAraNa jIva ko itanA duHkha sahanA par3atA hai ki jisakI pUrI kalpanA taka nahIM kI jA sktii| viSaya aura kaSAya kA yahA~ pUrA sAmrAjya hai| manuSya to kyA amara nAma dharAnevAle deva dAnavAdi bhI isa sAMsArika dAvAnala se pUre duHkhI haiN| yadi koI isa kaSTa se bacAnevAlA hai to vaha jaina muni hI hai / duHkhI prANiyoM, "Ao ! maiM tumheM vaha upAya batAuM ki tuma isa sAMsArika agni meM jalane se baca jAgoge / maiM isa uSNa urvaga bhUmise lejAkara tumheM aisI zItala aura sukhada sthalapara pahu~cA dUMgA ki tumhAre sAre duHkha kAphUra ho jAveMge aura iSTa zAMti akSaya rUpase prApta hogii| " ityAdi / Apake bhASaNa kA prabhAva zrotAoM ke antaHkaraNa para pdd'aa| vizeSa asara to mahArAva khetasI para par3A / use vaha svapna hI sAkSAt pratIta huA ki yadi mujhe sAMsArika agnike kaSToM se bacAne meM yadi koI samartha hai to yahI muni haiN| vaha rAjA AcArya zrI ke mukhAravindase udbhASita hote hue pratyeka gakyapara pUrA dhyAna rakhatA thA / rAjAke pAsa baiThA huA lAkhaNa ku~vara bhI prAcArya zrI kI ora dRSTipAta kie utsukatAse upadeza suna rahA thA / apane pitA ko upadeza sunane meM tallIna dekhakara ku~bhara meM adhika utkaMThAse upadeza sudhAkA pAna kara rahA thA / rAjAne samAmeM khar3e hokara AcAryazrI ko sambodhana karate hue apane svapna kA hAla Page #678 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (11) prAcAryazrI yakSadevasUri. sabake sAmane kaha sunaayaa| rAjAne kahA ki Apa vahI mahAtmA svarUpa hai / merA svapna to eka pramANamAtra hai| Apa mujhe bAMha pakar3akara duHkhase bcaaiye| __ AcAryazrIne uttara diyA " jahA sukham " / sabhA yaha vAkya sunakara mAno maMtra mugdha huI / kaI logoM kI icchA huI ki isa zubha avasarakA sadupayoga karanA cAhiye / ve socane lage ki Aja hamArA parama saubhAgya hai ki aise tyAgI vairAgI nirlobhI mahAtmA kevala paropakA ke liye saccA upadeza de rahe haiM / loga utkaTa AturatA pUrvaka sAMsArika baMdhano ko tor3anA cAhate the / mahArAjA khetasIne apane jeSTa putra jetasI ko rAjyakA bhAra soMpa diyA / rAjA khetasIne apane choTe putra lAkhaNasI aura kaI logoM ke sahita AcAryazrI ke pAsa Akara, karajor3a sAdara vinaya kI ki hamaloga dIkSA lenA cAhate haiN| hameM AzA hai Apa avazya hama logoM kA uddhAra kareMge jima prakAra ki ekasvapna meM eka mahAtmAne Akara mujhe lAkhANa ku~vara sahita prajvalita agni kI jvAlAoM se bacAyA thA / AcAryazrI to yaha cAhate hI the| saba kI prArthanA svIkArakara zubha muhUrta meM dIkSA de zrAcAryazrIne apUrva upakAra kiyaa| saJcAikA devI AcAryazrI kI mevA karane meM sadA prastuta rahatI thI / devIne mApase kahA marusthala meM Apake padhArane se lAbha huA na ? Apane uttara diyA, " avazya tumhArA kahanA satya huA ! " isI kAraNa se ratnaprabhasUrine pApakA nAma sapAikA Page #679 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (92) jaina jAti mahodaya prakaraNa pAMcavA. rakkhA hai / AcAryazrIne marusthala meM paryaTana kara prAcIna tIrthoM kI yAtrA karate hue kaI bhavya jIvoM kA grAma grAma meM upadeza dekara udvAra kiyaa| mandira aura vidyAlayoM kI pratiSThA karAne kA bhI Apane anavarata udyoga kiyaa| anekoM ko dIkSA dI aura bar3e bar3e saMgha nikalavAe / yoM to ApazrI ke aneka ziSya the parantu lAkhaNyamuni kI yogyatA kucha aura hI thii| ye aura ziSyoMse kaI bAtoM meM bar3he car3he the inakI vizeSa abhiruci zAstroM kI ora thii| sarasvatI kI dayAse Apane svalpa samaya meM sAre Avazyaka zAstroM kA adhyayana kara liyaa| prathama dUsaroM ke anubhavoM kA adhyayana kiyA pazcAt apane jJAna ko bhI sthAI rUpameM dUsaroM ke liye rakha chor3ane ke parama pavitra uddezya se Apane graMtha nirmANa karanA bhI prArambha kiyaa| dhairyatA, gaMbhIratA, udAratA, samatA, kSamatA, Adi guNoM ke kAraNa Apa sarva priya ho gaye the| ina guNoM ke atirikta vAkpaTutA aura bhASaNa mAdhuryatA Apake vyAkhyAna ko bahuta sarasa aura zravaNapriya banA detI thii| una dinoM yakSadevasUrijI ke pAsa eka Apa hI aise suyogya ziSya the jo prAcArya padake liye sarva prakArase yogya jaMcate the| inhI alokika aura upayogI guNoM ke kAraNa yakSadevasUrine upakeza nagara meM saMgha ke samakSa vAsakSepa kI vidhi vidhAnase Apako AcAryapada para suzobhita kiyA / prAcArya banAkara inakA nAma kakasUrI rakkhA / yakSadevasUrI saMghakI bAgaDora apane suyogya ziSya ko sauMpa siddhagiri kI yAtrArtha prasthAna karane lage / vahA~ pahu~cakara parama nivRti Page #680 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcAryazrI kakkasUri. - (91) bhAva meM ratta ho saMlekhanA ( antima tapasyA ) karate hue anasana kara svargadhAma ko sighAre / ye zrI pArzvanAtha bhagavAn ke bArahaveM paTTa para bar3e pratApI aura jaina dharma ke bar3e pracAraka AcArya hue| ( 13 ) terahaveM paTTa para AcAryazrI kakkasUrijI mahArAja bar3e hI vidvAn hue / Apa upakezapura ke bhUpati ke kaniSTa putra the| bAlyAvasthA meM hI Apane pitA ke sAtha yakSadevasUrI ke pAsa dIkSA aMgIkAra kI thii| Apa bAlabrahmacArI utkaTa tapasvI aneka labdhiyA~ aura camatkArI vidyAoM meM pAraMgata the / sAhitya meM bhI ApakI Adarza ruci thI / Apane apanA adhikA~za samaya jJAna sampAdana karane meM bitAyA thA . sarasvatI kI zrApa para vizeSa kRpA thii| sAre sva-paramatta ke zAstra Apake hastAmalaka the| Apako prakANDa tatvavettA jAnakara vAdiyoM ko narvadA apanA muMha chipAnA par3atA thA tathA ve Apase dUra hI rahate the / AkAzagamana bhI Apa labdhidvArA karate hue zAzvata evam azAzvata tIrthoM kI yAtrA karate the ! vividha prAntoM meM vicaraNa kara Apa jaina dharma kA khUba pracAra karate the / zrApa tejasvI, tapasvI aura alaukika manasvI the / aneka nRpati gaNa ApakI madhura aura mRdu vAkusudhA kA pAna karane ko lAlAyita rahate the / Apa ke dhArA pravAha vyAkhyAna ke phala svarUpa kaI prANiyoM kA pApa skhalita hotA thA / Apake guNa akathanIya haiM / Apa kI kamanIya kAMti saba ko apanI ora AkarSita karatI thii| jarAvasthA meM Apa parama nivRti mArga ke pathika the / bAbU aura giranAra kI bhIma Page #681 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (94) jaina jAti mahodaya prakaraNa pAMcavA. kAya aura durgama kandarAoM meM Apa nistabdhatA meM dhyAna lagAte the | Apa eka Adarza yogI the| yogAbhyAsa karane meM Apa tanmaya the | yoga kI gahana kriyAoM ko sampAdana karane ke liye bhApa ke pAsa kaI jainetara vyaktiM pAte tathA rahA karate the / ____ eka bAra upakezapura nagara meM svayaMbhU mahAvIra bhagavAn ke mandira meM aTThAI mahotsava ho rahA thaa| usa mahotsava meM kaI vRddha aura yuvaka pUjA kiyA karate the / mUrtI kA prakSAlana karate samaya yuvakoMne avalokana kiyA ki mUrtI ke stanoM para do gA~The vidyamAna haiM / ye do gA~TheM nIMbU ke sadRza thIM / jaba saccAikA . devI yaha mUrti, gaudugdha aura belu se banA rahI thI to mUrtI sarvAMgasundara banane ke eka saptAha prathama maMtrezvara se bhUmi khoda kara nikAla lI gaI thI / ve hI do gA~The raha gaI thIM / navayuvakoM ko ramya mUrtI meM eka kasara acchI nahIM lgii| unhoMne socA yaha gA~The aba mUrti para rahanA azreyaskara hai / aMgalUNA karate samaya yadi kisI kI bhAvanA kSudra ho jAyagI to bhArI hAni hone kI saMbhAvanA hai aura AzAtanA kA burA phala uThAnA hogA so alaga / isakI apekSA to yaha ucita hogA ki gA~The tur3avA dI jaaveN| navayuvakoMne vRddhajanoM kA dhyAna isa bAta kI ora pAkarSita kiyA aura anurodha kiyA ki ina gA~ThoM kA rahanA bhaddA aura hAnikara hai| yadi ye gA~The zIghra hI dUra nahIM kI jAyagI to sambhava hai ki bhaviSya meM isa ke phala bure AvegeM ? / vRddhoMne navayuvakoM se kahA ki yaha gA~Tha hAnikara nahIM hai / svayaM saccA Page #682 -------------------------------------------------------------------------- Page #683 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jAti mahodaya vRddha janoM kI salAhakA anAdara kara, yuvaka vargakI AjJAse, devI kRta prabhUmUrtike unnata stana vibhAgameM kArIgarane TAMkI lagAtehI, vaha dhama se nIce gIra gayA, aura khunakI dhArA usake aMga para giratehI kArIgara yamazaraNa pahoMca gyaa| Lakshmi Art. Bombav.8. Page #684 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAryazrI kakkasUri. (95) ikA devIne isa kA nirmANa kiyA hai tathA AcArya zrI ratnaprabhasUrine isa mUrti kI pratiSThA karavAI hai / yadi yaha gA~The azubha hotI to ve usa samaya isakA nirAkaraNa karane meM svataMtra the kintu unhoMne soca samajha kara ina gA~ThI ko rahane diyA thA / tuma kahIM Aveza meM A kara kucha anartha na kara DAlanA / eka vAra to yuvakoM ne vRddhoM kI bAta mAna lI para anta meM dhairya TUTa hI gayA / ve apane zrAveza ko roka na sake / jaba va pUjA karane Ate the to unheM gA~The khUba khaTakane lagIM / saMyoga se eka dina saba vRddha loga sAmAjika kArya hita ekatrita ho kara dUsare sthAna ko gaye the / navayuvakoM ne apanI mana cAhI karane kA a para vahI ThIka samamA / pracura dravya vyaya kara ke eka sUtradhAra ko usa kArya ke liye bulAyA / usa lobhIne Akara mUrtI ke vakSaHsthala para TaeNkI lagAI / TaeNkI ke lagate hI mUrtI meM se raktadhArA pravAhita huI / sUtradhAra bhI behoza ho gira par3A aura girate hue zoNita meM lathapatha ho gayA / rakta gaMbhArA se pariplAvita ho kara Age vahane lagA / mUrtI meM se avirala rakta ke pha~vAre chUTane lge| navayuvakoM kI maMDalI bhayAnvita ho kara bhAga gii| nagara bhara meM hAhAkAra kA kuharAma maca gayA / vaha dina to sAkSAt rudra rUpa prakaTa karane lagA / dizAznoM bhI DarAvanI pratIta hone lgii| devI ke kopa se deza meM khalabhalI maca gaI / yaha samAcAra, jo pUrA romAJcakArI thA, vRddhajanoM taka bAta kI bAta meM pahuMca gyaa| unhoMne A kara navayuvakoM ko khUba upAlambha diyA / AzAtanA Page #685 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (96) jaina jAti mahodaya prakaraNa pAMcavA. hone ke kAraNa hI yaha anartha upasthita huA thaa| saba isa cintA meM vyasta the ki isakA pratikAra kyA kiyA jAya ? anta meM dUsaga koI upAya na dekha kara saba ekatra ho upAzraya meM munirAja ke pAsa gaye / vahA~ jA kara saba vRttAnta kaha sunAyA / zrAvakoMne kahA ki yuvaka nAdAna the| unhoMne bhUla kI hai| Apa hI kucha upAya batAie ki yaha vighna kisa prakAra zAMta ho sakatA hai / jaisA Apa kaheMge vaisA hama kareMge / vahA~ sthita munirAjoMne kahA ki nisandeha yaha pAzAtanA anarthakArI hai isakI zAMti karAnA hamAre sAmarthya se pare hai| isa kI zAMti karAne vAle AcArya zrI kakkasUri jaise mahAtmA hI / vRddhajanoMne pUchA ki prAcArya zrI kahAM virAjate haiM ? munirAjoMne uttara diyA, " zrAbU yA giranAra tIrtha para kitI kandarA meM yAna lagAe hue ve baiThe hoMge / " yaha samAcAra sunate hI ve AkAzamArga dvArA eka muhUta meM yahA~ pahu~ca kara rakta kA pravAha rukavA deMgeM / aba bilamba karanA ucita nahIM / sabane eka nimaMtraNa likha kara zIghra gAminI sAMDhar3I ( u~TanI ) para eka AdamI ko bhejA jo eka dina hI meM giranAra giri kI kandarAoM ke pAsa A pahu~cA / usane vandanA karane ke pazcAt patra diyA / samAcAra jAna kara AcAryazrI ko zoka huA / AkAza gAmini labdhi ke kAraNa ve to eka muhUMta meM hI upakezapura nagara zrA phuNce| vahA~ kI dazA dekha kara unakA dila vedanA se vihvala ho utthaa| saccAi kA devI krodha se AgababUlA ho kara itanI vikSubdha huI ke use Page #686 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___ AcAryazrI kakasari. (97) itanI bhI zuddhi na rahI ki AcAryazrI padhAra gaye haiN| taba zrAcAryazrIne aSTama tapa prArambha kiyA / aSTama tapa ke antima dina kI rAtri ke samaya AcAryazrI kI sevA meM devI upasthita huI / phira paraspara isa prakAra sa~vAda huA / AcArya- devI honahAra ho cukaa| aba prakopa karanese kyA lAbha hai ? aba to zAMti karanAhI tumhArA dhyeya honA cAhiye / " devI:-" svAmin , sacamuca isa nagara ke loga bar3e ajJAnI haiM / pUjyapAda prAcArya zrI ratnaprabhasUrIne zubha lagnameM svayaMbhU prabhu mahAvIra kI mUrtI kI pratiSThA kagaI / isakI bhAzAtanA kara ke yuvakoMne bar3Aanartha kiyA hai| yadi vaha pratiSThA abhaMga mhatI to mahAjana saMgha kA mahodaya isI prakAra hotA rahatA jisa prakAra kI pichale tInasau varSoM se ho rahA hai / Ana, mAna, maryAdA sukha, saubhAgya, guNa, gaurava, yaza, vaibhava, tapa aura teja dina ba dina baDhatA jAtA / isa samAja kA utthAna utkRSTa rUpameM hotA tathA saMsArabharameM koI apara samAja Isase bar3hatA to kyA, para barAbarI bhI nahIM kara pAtA / isa ucchRkhalatA ke kAraNa aba to isa jAti kA vinAza hI hogaa| ina ke bhale kAryoMmeM sadA ror3A aTakA karegA / phUTa aura phajIhata kA ina ke gharoM meM sAmrAjya rahegA / ina ko sampUrNa saphalatA abase kabhI nahIM milegI / ina ke kAryo padapada para vighna bAdhAeM upasthita hoMgI / isa AzAtanA ke phala svarUpa ye kaI phirakoM meM vibhakta Page #687 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (98) jana jAti mahodaya prakaraNa pAMcavA. ho kara ApasameM hI zvAna kI taraha kaTa kaTa kara mareMge aura miTeMge / ye dara dara apamAnita bhI hoNge|" AcArya:-" devI itanA kopa kagnA ThIka nhiiN| bhavitavyatA aisI hI thI / bhaviSyameM jJAnIne dekhA hogA vaisA hI hogaa| para isa upasthita samazyA ko hala karanA atyAvazyaka hai / saba loga to bure haiM hI nhiiN| kucha logoM ke karataba ke kAraNa saba kaSTha - pAveM yaha anucita hai / kucha bhI ho Akhira to yuvaka nAdAna haiM / pUta kapUna bhale hI hoM para mAtA kumAtA kyA~ ho ?" devIH- " bhagavan ! Apa kI AjJA ko zirodhArya karatI huM para ina pApAtmAoM ( aAzAnanA karanevAle ) kA mukha dekhanA maiM nahIM cAhatI / ye loga yadi yahA~ raheMge to kadApi sukha upalabdha nahIM kreNge|" AcAryaH - yadi yaha saMtra yahA~se calA jAyagA to yaha dhana dhAnyase sampanna deza, zmazAna tulya ho jAyagA / yaha nagara vyApAra kA kendra hai| jaba yaha Ujar3a ho jAyagA to saikaDoM mandiroM meM sevA-pUjA kauna karegA ? soto hogA hI para Apa kI sevA-pUjA upAsanA bhI taba kauna karegA ? AvezameM na pAyo, jaga soco aura vicAra kro|" devI:--" hA~ maiM yaha jAnatI hU~ ki Aja jo upakezapura svarga kI barAbarI karatA hai to vaha isa mahAjana saMgha hI ke kAraNa; para ina logoMne bhI pAzAtanA jabaradasta kI hai / khera ! yadi Apa kaheM to maiM inheM samAkara sakatI huuN| Apa kI AjJA mujhe sarva prakArase mAnanIya hai|" Page #688 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAryazrI kakka sUri. ( 99 AcArya:- - " merI yaha hI zrAjJA hai ki isa upadrava kI zAMti zIghrAtizIghra honI cAhiye / "" devI :- " isa mahAna upadrava kI zAMti ke nimitta zAMtipUjA karAne kI nitAnta AvazyaktA hai / "" AcAryaH - " vaise to zAMtipUjA vibhinna prakAra kI hai para isa avasara para kaunasI pUjA karAnA upayukta hogA ? vaha pUjA aisI cuniye jisa kI sarva sAmagrI yahA~ upalabdha ho saktI ho / "" devI :- " prAcArya zrI ! Apa to kevala vAsakSepa mAtra ke vidhividhAna se bhI zAMti sthApana karanemeM samartha haiM para isa samaya aisI zAMti pUjA zyaktA hai ki jise jAna kara aura loga bhI aise avasaroM para zAMtipUjA vidhisahita kara lAbha uThA sakeM / AcArya: - " binA zAstroM ke vidhAna batAnA ucita nahIM samajhatA / pUchanA ucita hogA / " devI: ApakA yaha parAmarza mujhe bhI ThIka jacanA hai / " AcArya:- -" to abilamba karanA ucita nahIM / "" -: AdhAra ke maiM koI nayA zrIsImaMdhara svAmI se hI vidhi 66 "" devI:- " to maiM mahAvideha kSetrameM jAtI hU~ / --- AcArya:: - " jahA~ sukham / " devIne mahAvideha kSetra meM jAkara bhagavAn zrI sImaMdharasvAmI ko vaMdanA kI evaM zAMti pUjA kA vidhividhAna pUchA / aura bhagavAna ke pharamAyA huA vidhividhAna saba vRtAnta Page #689 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 100 ) jaina jAti mahodaya prakaraNa pAMcavA. zrAcAryazrI ko karAnevAle ko dhyAnapUrvaka devIne suna liyA | vApasa Akara usane saba bAteM sunAI / devIne kahA ki zAMtisnAtra pUjA to prathama aSTama tapa karanA cAhiye / snAtriyA~ ko tIna dina taka 1 khaNDa brahmacarya pAlanA cAhiye / saba milAkara aSTAdaza snAtriyA~ kI AvazyaktA hotI hai, jo maMtrAkSarapUrvaka zAMtisnAtra pUjA karAveMge / ghRta, dUdha, dahIM, itu aura jala kA paMcAmRta banAkara eka so ATha kalaza bharavAne cAhiye tathA zrIphala, puMgIphala, Adi zubha padArthoM kA bhI yathocita prayojana honA Avazyaka hai / uparokta vidhi ke vidhAna se hI upasthita upadrava zAMta vistArapUrvaka sunA dIM tathA sunAkara apane gaI | AcAryazrIne prAtaHkAla hote hI saba saMgha ko upAya vidhisahita sunA diyaa| bAta kI bAta meM trita huI | zrI saMghane prAcAryazrI ko pUjA kA zrApazrI kI dekharekha meM pUjA kA kArya Arambha triya banate samaya paTTAvalIkAroMne zraSTAdaza gautroM ke nAma bhI nirupaNa saba mAmagrI eka adhyakSa banAyA | kiyA gayA / snA * hogA / devIne saba bAteM sthAna ko prasthAna kara bulAka uparokta *gotroM kA zreNI bandhana kaba aura kisa prakAra se huA yaha nizcayAtmaka rUpase nahIM kahA jA sakatA / kintu anumAna hotA hai ki mahAvIrasvAmIne pUrva baMgAla meM jAti yA varNa kA bandhana toDa diyA thA taba saba jAti ke mizrita jainoM ke eka varNa hI kI kaI zAkhAeM kahalAI jinase pahicAna ho AtI thii| jaise maTara gautra, vaiziyANa gotra, saDala gotra, taMgiyANa gotra, aura tuMgala jAdi gotra kahalAe haiN| isI prakAra marUsthala yAdi prAnto meM prAcArya svayaMprabhasUrI, ratnaprabhasUrIne mahAjana saMgha sthApita kiye / unake gotra bhI kAraNa pA pA kara isa prakAra kahalAe - - zrImAlanagara se Ae hue samudAya ko zrI zrImAla gotra / Page #690 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcAryazrI kakkasari. (101) kiye / yathA-(1) tAtehar3a gotra (2) bAphaNA gotra (3) karNATa gautra (4) valahA gotra (5) morakSa gotra (6) kulahaTa gotra (7) virahaTa gotra 8) zrI zrImAla gotra (9) zreSTi gotra / ina nau gotroM vAle snAtriya prabhu ke dakSiNa kI ora pUjA sAmagrI hAtha meM liye khar3e the / (1) saMcetI gotra (2) adityanAga gotra (3) bhUrigotra (4) bhAdragotra (5) ciMcaTagotra (6) kuMbhaTa gotra (7) kanaujiye gotra (8) DIDUgotra (9) laghuzreSTi gotra / ina nau gotroMvAle snAtriya prabhu ke bAMI ora jala, puSpa, phala, candana, aAdi pUjA kI sAmagrI liye khar3e the / ( ina aDhAraha gotroM kI zAkhA prazAkhA 468 kaNATa se Ae hue samudAya ko karNATa gotra / kanauja se mAe hue samudAya ko kanaujiya gotra / bhAdrA se pAe hue samudAya ko bhAdrA gotra / DIDUnagara se Ae hue samudAya ko DiDU gotra / AdityanAga prasiddha puruSa ke nAma se AdityanAga gotra / mahArAjA upaladeva ke samAja meM eka zreSTha puruSa honese zreSThi gotra / * sUcanA karane vAloM ko saMcetI gotra / isI prakAra sindha, kaccha paMjAba prAdi ke mahAjana saMgha va gotra meM mhalAe / isase yaha siddha hotA hai ki usa samaya meM upakezapura meM vyApAra kI khUba vRddhi thii| isI prakAra bhinna bhinna prAntoM se loga pAkara vahAM nivAsa karane lage / jaina dharma svIkAra kara ve bhahAjana saMgha meM milate jAte the| ityAdi kAraNoM meM alaga alaga gotroM kA honA svAbhAvika vAta thii| aura gRhasthoM ke lagna vyAha Adi meM ina gotroM ko nirmANa karane kI AvazyaktA bhI thii| ina gotroM ke kAraNa mahAjana saMgha meM kisI bhI prakAra kI laghutA gurutA kA vicAra matpanna nahIM humA thaa| jisa taraha Aja bhosavAla poragala aura zrImAla eka dUsare ko mApasa meM haTA samajhate haiM aisI phUTa taba na thii| Page #691 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (102) jaina jAti mahodaya prakaraNa pAMcavA. jAniyA~ ke nAma cauthe prakaraNa meM batAe gaye haiN| kintu ina aDhAraha gotroM ke atirikta aura usa samaya kitane gotra the, isa kA ullekha kahIM bhI aba taka nahIM milA hai / ) jaise jaise maMtrAzara se abhiSeka hotA gayA tathA pUjA banane lagI vaise vaise anupAta se raktadhArA baMda hotI gaI / pUjA sampUrNa hote hI upakezapura ke ghara ghara meM harSa dhvani udghoSita hone lgii| prAcAryazrI kI anugRha kRpA se devI kA kopa bhI miTa gayA / saMghana vinatI kI aura prAcAryazrIne svIkAra kara caturmAsa bhI vahIM kiyaa| yaha samaya mUla pratiSThA se 303 varSa pazcAta thA arthAta vIra maM. 373 vA vikrama pUrva maM.67 kI yaha ghaTanA thI / * ___ kitane hI loga kahate haiM ki isa upadrava ke kAraNa upakeMzapura se saba mahAjana cale gaye aura anya sthAnoM meM jA bame ! usa dina se osavAla oziyA~ meM nahIM banate haiM aura koI koI itanA taka kahane kI bhI dhRSTatA karatA hai ki osavAla rAttAra bhI vahAM nahIM raha sakate haiM / yaha bAta bilkula nirAdhAra evaM pramANahita hai / kA gA yaha ki na to usa samaya mahAjana vaza kA nAma hI osavAla thA na upakezapura kA nAma hI proziyA~ thaa| itihAsa se yaha patA calatA hai ki vikrama kI dazavI IgyAravIM zatAbdi taka to baDe baDe dhanADhya mahAjana ( upakeza vaMzI ) loga upakezapura hI meM rahate the aura vaha nagara vyApAra kA eka bar3A bhArI kendra thA / aba saM upakezapura ke pAsa kA samudra dUra ho gaya taba se hI vyApAra ke prabhAva bastI ghaTane lgii| loga dUra dUra jAkara basa gye| upakezapura ke ajahane kA dusarA kAraNa yaha bhI thA ki vikrama kI caudahavIM zatAbdi meM kitane hI varSa taka nirantara akAla paDane lage | nagara kI dazA baDhI bhayaMkara ho gaI / una varSoM meM loga upakezapura tyAga tyAgakara anya prAntoM meM jA base / ina kAraNoM se mahAjanoM kI basatI kama huI / para aisA ullekha kahIM bhI nahIM milA ki loga upakezapura ko yakAyaka eka sAtha Page #692 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jAti mahodaya I Fapte 1928 devIne apanI banAI mUrtikA aisA apamAna dekha prakopIta ho, rogAdI upadrava cArU kara dIye, ArAdhanAme devIko saMtuSTa kara Aca meM zrI kakkamarijIne deva ke anurodha anusAra zAMti mnAtra pUjA karAke upadravako zAti krvaaii| Lashmi Art. Bombay,s. Page #693 -------------------------------------------------------------------------- Page #694 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAryazrI kasUra. ( 103 ) AcArya zrI kasUrIjI mahArAjane apane paropakArI jIvanameM aneka bhavya zrAtmAyoM kA uddhAra kiyA / zrApane saikaDoM jaina mandiroM aura vidyAlayoM kI pratiSThA karAI / zrApane hajAroM naranAriyoM ko jaina dharma kI dIkSA dI / Apane vividha prAntoM meM paryaTana kara janatA ko jaina zAstroM ke tatvoM kA sudhApAna karAyA ! Apa ke prajJAvartI sAdhu sAdhviyA~ deza videza meM vihArakara jaina dharma kA pracuratA se pracAra karatI thIM / zrApane apanA antima samaya nikaTa jAna apane suyogya ziSya ko zrAcArya padavI dekara unakA nAma devaguptasUrI rakkhA | AcArya kakkasUrI mahArAjane siddhagiri pavitra choDa cale / osavAla moziyA~ meM nahIM raha sakate yaha kathana bhI kapolakalpita hai / isa kiMvadetI kA kAraNa zAyada yaha ho ki pahAr3I ke upara pArzvanAthasvAmI kA eka mandira thA jisake bAhira kI ora cabUtare para saccAikA devI kA mandira thA / pArzvanAtha svAmI ke mandira kI sambhAla samyak prakArase nahIM huI / kyoMki mahAjana dhIre dhIre nagara choDa ke cale gaye the / ekI dazA meM sambhava hai / logoMne pArzvanAtha svAmI kI mUrtI haTAkara usa jagaha devI kI mUrtI sthApita kara yaha bAta phailAdI ho ki osavAla oziyoM meM nahIM raha sakate haiM / aphavAha phailAnevAloMne socA hogA ki yadi yahAM osavAla raheMge to zAyada mandira ke liye kucha jhagaDA avazya kareMge / isa samaya jo devI kA mandira oziyA~ meM sthApita haiM usa ko dhyAnapUrvaka blokana karane se bhI yahI pratIta hotA hai ki prAcIna samaya meM yaha mandira pArzvanAtha svAmI kA thA / paTTAvalIkAra bhI yahI kahate haiM ki mahArAjA upaladevane pahADIpara pArzvanAthasvAmI kA eka mandira nirmANa karAyA thaa| bhAja bhI nimnalikhita tIna pramANa siddha karate haiM ki yaha mandira pArzvanAtha svAmI kA hI thA ( 1 ) prAcIna paTTAbaliyoM ( 2 ) pArzvanAtha svAmI kI prAcIna mUrtI ( 3 ) vikrama kI terahavIM zatAbdi me eka yAtrAlu bAIne mahAvIra rathazAlA ke liye banAe hue upAzraya ke khaMDahara Page #695 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 104 ) jaina jAti mahodaya prakaraNa pAMcavA. tIrtha kI zItala chAyA meM tapazcaryAkara anasana kara samAdhipUrvaka zarIra tyAgakara svarga kI bhora prasthAna kiyA / zrI saMghane ApazrI kI smRti meM vahA~ para eka sundara ramaNIya aura bar3A vizAla stambha banAyA / iti zrI bhagavAna pArzvanAtha ke teharaveM paTTapara AcArya zrI kakasUrIzvarajI mahArAja bar3e hI vidvAna AcArya hue jina kA ujjabala nAma itihAsa meM amara rhegaa| zeSa bhAge ke prakaraNa meM / // iti zubham // Page #696 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavAn mahAvIra svAmI kI vaMza paramparA kA (itihAsa) tIya prakaraNameM Adi tithaMkara zrI RSabhadevase lekara antima tithaMkara mahAvIra prabhu kA jIvana saMkSipta tayA likhA jA cUkA haiM / isa prakaraNameM usake bAda kA itihAsa likhA jAyagA / bhagavAn mahAvIra svAmI ke pIche kitane prAcArya kaba kaba hue aura unhoMne kyA kyA kArya kiye, isa kA vRtAnta isa prakaraNa meM vistArase diyA jaaygaa| bhagavAna mahAvIra ke 11 gaNadhara hue| unameM naugaNadhara to bhagavAna ke jIvanakAla hI meM rAjagRha ke vyavahAragiri tIrthapara paramapada ko prApta ho gaye the| bhagavAn indrabhUti (gautama svAmI ) ko mahAvIrasvAmI ke nirvANa kI rAtri ke antima kAlameM kaivalyajJAna utpanna huA thaa| zeSa gaNadhara saudharmasvAmI jo bhagavAna ke pacama gaNadhara the| saudharmasvAmI hI zrI mahAvIra ke uttarAdhikArI hone ke kAraNa AcAryapada para suzobhita hue / [1] prathama paTTa para prAcArya zrI saudharmasvAmI Arohita hue| bhApa kA janmasthAna sabhiveza kelAga thA / inake pitA kA nAma dhArmila thA jina kA gotra vaizaMpAyana brAhmaNa thA | Apa kA janma haradrAyaNa gotra kI mAtA bhAdilA kI kUkha se huA thaa| pitAne Page #697 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 106) jaina jati mahodaya prakaraNa pAMcavA. apane putra kA janmotsava bar3e samAroha ke sAtha manAyA / bhApa kA subhAgya nAma saudharma rakkhA gyaa| bAlyAvasthA vyatIta hone ke pazcAt Apane vidyAdhyanameM khUba pravRti rakkhI / Apa apane adhyayanameM khUba tallIna rahate the / veda vedAMga ke adhyayana ke atiriktA vaidyaka, jyotiSa, aura nIti ke zAstroMse bhI pUrNa vijJa the| yaha yagAdi kriyAmeM bhI Apa dakSa the | adhyAyana kAryameM bhI zApa kI gati thii| Apa kI zikSA praNAlI itanI acchI thI ki dUra dUrase ziSya Akara Apake pAsa adhyayana karate the| chAtroM kI saMkhyA pAMcaso ke lagabhaga thI / jo ki sadA pAsa rahate the| zrApa ke manameM eka saMdeha thA ki " puruSo ve puruSatva mazrute. pazavaH pazutvaM' arthAta jisa yonimeM jIva isa samaya hai maranepara bhI usI yAnimeM janma legaa| isa zaMkA kA Apa samAdhAna kaganA cAhate the| yadi koI jJAnI mila jAya to apanA bhrama bhiTA lU~ aisA Apa kA vicAra thA / saMyogame ekabAra madhya pApApurNameM somala brAhmaNa ke yahA~ eka bar3e yajJa kA vidhAna ho rahA th!| udhara bhagavAna mahAvIra svAmI kA samavasaraNa ho rahA thaa| indrabhUti, vAyubhUti, amibhUti evama vyakta nAmaka cAra adhyakSoMne apane saMzaya ko dUra kara saparivAra mahAvIrasvAmI ke pAsa dIkSA lI thii| usI silasile meM saudharma nAmaka vipra apane ziSyoM ko lekara bhagavAna mahAvIra prabhu ke pAsa aayaa| jaba usa kI zaMkAo kA samAdhAna ho gayA to usane bhagavAna ke pAsa dIkSA aMgIkAra kii| isa taraha vaha kramazaH ekAdaza adhyApaka apane 4400 chAtroM Page #698 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavAn saudharmAcArya. ( 107 ) sahita dIkSita ho kara bhagavAna ke ziSya hue / bhagavAnane indrase lAe hue vAsakSepa se vidhipUrvaka ekAdaza adhyApakoM ko gaNadhara pada para rohita kiyA / inhI meM se saudharma eka gaNadhara the / heya jJeya aura upAdeya ina tIna zabdoMse hI sAre tatvajJAna kI zikSA pA kara saudharmasvAmIne dvAdazAMga kI racanA kI / isa racanA dvArA kiyA huA asIma upakAra bhUlane yogya nahIM hai / sArA saMsAra Aja una siddhAntoM kA kAyala hai / Aja jo saMsArameM jainadharma kA jo astitva hai vaha pratApa ApakA hI hai / Apa ke racita zAstroM ke kAraNa hI aneka jIvoMne apanA va parAyA AtmodvAra kiyA hai tathA isa paMcama Are ke antataka kaI prANI apanI AtmajAgRti kareMge | yaha saba Apa kA hI anugraha hai / Apa bar3e dharma dhuraMdhara AcArya hue Apa caturvidha saMgha ke nAyaka the tathA zAsana ko sucAru rupame calA kara jainadharma ko dedipyamAna karane meM Apa pUre samartha the | Apa 50 varSa paryanta gRhasthAvasthA meM rahe tat pazcAt 30 varSa paryanta mahAvIrasvAmI ke pAsa raha kara una kI bhalI bhAMtisa sevA kI / 12 varSa paryanta zrApane chadmasta avasthAmeM raha kara 82 varSa kI vAyumeM kevalyajJAna kI prApti kI, jisa samaya kI gautamasvAmI kA nirvANa huA thA / ATha varSa taka kaivalya avasthA meM raha kara saMsAra kA upakAra karate hue sauvarSa kI pUrNa AyumeM vIrAt saM. 20 meM apane pada para jambusvAmI ko sthApita kara Apane akSaya sukhadAyaka paramapada ko prApta kiyA / [ 2 ] dUsare paTTapara AcArya jambUsvAmI bar3e prabhAvazAlI Page #699 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 108 ) jaina jAti mahodaya prakaraNa pAMcavA. 1 AcArya hue | Apa kA janma magadhadeza ke antargata rAjagRhanagara ke nivAsI kazyapa gotriya ( uttama kSatriya ) chanaveM kror3a suvarNa mudrikApati zreSTi RSabhadatta kI haritana gotriya bhAryA dhAraNI ke kUkhase huA thA / jaba ye garbha meM the to ina kI mAtA ko jambU sudarzana vRkSa kA svapna AyA thA / ye paMcama brahmadevaloka se cala ke avatIrNa hue / jaba ye garbha meM the to ina kI mAtA ko kaI kaI padArthoM ko prApta karane kI icchA utpanna huI thI / RSabhadattane bahuta harSotsAhase dhAraNI ko iSTa vastue~ dvArA manoratha pUrNa kiye / zubha ghar3ImeM Apa kA janma huvA thA | janmotsava bar3e dhUmadhAma se kiyA gayA / svapna ke anukUla Apa kA nAma jambukumAra rakkhA gayA / Apane apanI bAlyAvasthA khelate kUdate bahuta prasannatApUrvaka bitAI | Apane zikSA grahaNa karanemeM kisI bhI prakAra kI kamI nahIM rakkhI / Apa bahotara kalA vijJa the / jaba Apa vidyA par3hakara dhuraMdhara koTi ke vidvAna hue to mAtApitAne inhIM ke sadRza guNoMvAlI vidUSI rupavatI devakanyA sadRza ATha kurlAna lar3akiyoMse Apa kA vivAha karAnA ucita samajhA | idhara bhagavAna saudharmAcArya vicarate hue rAjagRha nagarI kI aura pdhaare| Apane Akara guNazilodyAna nAmaka ramaNIka sthAnameM upadeza sunAnA Arambha kiyA / nagara ke sAre loga sUrirAja kA darzana karane ko AturatA se udyAnameM Akara apane jIvana ko saphala banAne lage / RSabhadatta bhI dhAraNI aura jambukumAra sahita sUrIzvarajI kI sevAmeM darzanArtha mA upasthita huA / AcAryazrIne Page #700 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavAn jambu AcArya. ( 109 ) dharmopadeza karate hue baDI khUbase pramANita kiyA ki saMsAra asAra evaM kaSTaprada hai tathA isa dvaMda ko harane kA upAya dIkSA lenA hai / isase mukti kA mArga mila sakatA hai| sace upadeza kA prabhAva bhI khUba par3A / jambukumAra ke komala hRdaya para saMsAra kI asAratA aMkita ho gaI / jambukuMbarane vicAra kiyA ki pUrva punyodaya se hI isa mAnava jIvana kA Ananda mujhe anubhavita huA hai / bar3e zoka kI bAta hogI yadi maiM isa apUrva avasara se kisI bhI prakAra kA lAbha na uThAU~ ! bAra bAra mAnavajIvana milanA durlabha hai / aba dera kara ke cupa rahanA mere liye ThIka nahIM aisA socakara unhoMne nizcaya kiyA ki AcAryazrI ke pAsa hI dIkSA le lenI cAhiye | isase bar3hakara kalyANa kI bAta mere liye kyA ho sakatI hai ? jambukumArane AcAryazrI ke pAsa jAkara apane manogata vicAra prakaTita kara diye / jambukumAra inhIM vicArataraMgo meM gotA lagAtA huA nagara ko lauTa rahA thA ki eka bandUka kI AbAja sunAI dI / dekhatA kyA hai ki eka golI pAsa hokara sarararararara nikala gaI ! kuMvara bAlabAla baca gayA / jamvu kuMvarane vicAra kiyA ki yadi maiM isa ghaTanA se paMcatva ko prApta hotA to mere manoratha TUTa jAte aba dera karanA bhArI bhUla hai| kauna kaha sakatA hai ki mRtyu kaba A jAve | unhoMne socA kSaNa bhara bhI vyartha bitAnA ThIka nahIM | isa samaya maiM kyA kara sakatA hUM yaha socane ki dera thI kiM tatkAla Atmanizcaya huvA ki maiM A janma brahmacArI rahUMgA / mana hI mana pUrNa pratijJA kara lI ki maiM samyak prakAra se Page #701 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 190) jaina jAtimahodaya prakaraNa pAMcavA. jIvana paryanta zIlavrata rakkhUgA / dhanya ! dhanya ! jambukumAra bhAturatA se apane mAtA pitA ke pAsa pahuMcA aura usane apane nizcaya kI bAta kaha sunAI aura bhikSA mAMgI kI mujhe AjJA dIjiye tAki maiM dIkSA le kara apane jIvana ke uddezya ko prApta karane meM zIghra samartha hoU / RSabhadatta aura dhAraNI kaba cAhatI thI ki aisA advitIya putra hama se dUra ho / putrane prArthanA karane meM kisI prakArakI bhI kamI na rakkhI / vairAgya ke raMga meM raMgA huzrA kumAra saMsAra meM rahane ke samaya ko bhAra samajhane lagA / pitAne uttara diyA nAdAna kumAra itane kyoM adhIra hote ho ? abhI tumhArI Ayu hI kyA hai ? hamane tumhArA vivAha rUpavatI zIlaguNa sampanna ATha kanyAoM se karAnA nizcaya kara liyA hai| aba na karane se sAMsArika vyavahAra meM ThIka nahIM lagatI / yadi tumheM hamArI mAna maryAdA kA tanika bhI vicAra hai to vihvala mata ho. bAta mAna le / vivAha karane se AnAkAnI mata kara, kyA tUM hamArI itanI bAta taka na mAnegA ? tUM eka Adarza putra hai / hamArI bAta mAna karavivAha to kara le / jambukumAra duvidhA meM par3a gayA / pAhA kArI putrane pitA kI bAta TAlanI nahIM cAhI / vivAha karane kI hAmI bhara dii| putra ke aise vinaya vyavahAra se pitA mAtA bahuta ullAsapUrvaka vivAha ke liye taiyArI karane lge| sArI sAmagrI bAta kI bAta meM ekatrita huii| kanyAoM ke mAtA pitAne vivAha kI taiyArI karAne ke prathama apanI AThoM bAlikAoM ko bulA kara pUchA ki Page #702 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavAn jambu AcArya. ( 111 ) jisa kuMvara ke sAtha tumhArA vivAha hone vAlA hai vaha saMsAra se udAsIna hai / vaha eka na eka dina saMsAra ke bandhanoM ko tor3a, rAjya sadRza lakSmI aura kAminI ko tilAMjalI de dIkSA avazya grahaNa karegA hI / tathApi usakA pitA vivAha karAne para utArU hai| vaha barajorI apane putra ko bAdhya kara vivAha ke liye taiyAra karatA hai| tumhArI anumati isa viSaya meM kyA hai, nisaMkocapUrvaka kahA maiM nahIM cAhatA ki tumhArI icchAoM ke viruddha maiM kucha karUM / putriyoMne pratyuttara diyA kI pitAjI ! nisaMdeha hama apanA jIvana usa kuMvara para samarpita kara cukI hai| usane hamAre hRdaya meM ghara kara liyA hai ataeva dUsare pati ke liye hamAre mana meM sthAna pAnA asambhava hai| Apa nisaMkoca hamArA pANI grahaNa usa ke sAtha karavA dIjiye / pitAne putriyAM kI bAta hI mAnanA ucita samajha kara vivAha kI khUba taiyAriyAM kI / nirvighnatayA vivAha samApta huA / pitAne apanI putriyoM ko daheja meM itanA dhana diyA ki sAre loga usa kI bhUri bhUri prazaMsA karane lage / vaha dhana 99 veM kor3a sunahaiyA thA / vivAha ke pazcAt jambukumAra rAtri ko mahala meM padhAre to ATho trieM sundara veza bhUSana pahina kara bacana caturAI se apanI ora AkarSita karatI huI jambukumAra ke pAsa Akara hAvabhAva dikhA kara apane vaza meM karane kA prayatna karane lagI / para bhalA udAsIna kuMvara para ina bAtoM kA kyA prabhAva paDane kA thA / udhara prabhava nAma kA coroM kA saradAra apane sAtha 500 Page #703 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 112) jaina bAti mahodaya prakaraNa pAMcavA. coroM ko lekara usa nagara meM bhAyA / usane vicAra kiyA ki jambukumAra ko 99 kroDa sunahaiye daheja meM mile haiM to unhIM ko jAkara kisI prakAra cora kara lAnA cAhiye / isI hetu se vaha jambukumAra ke mahalo meM usI dina caturAI se gupta rUpa se pahuMca gayA / jAkara kyA dekhatA hai ki dhana kA aura kisI kA bhI dhyAna nahIM hai| jambukuMvara apanI navavivAhita striyoM ko samajhAne meM tanmaya hai / aura vaha surasundariyoM apane pati ko saMsArameM rakhane ke liye aneka hetu de rahI thii| corane una kI bAteM sunI : kuMvara apanI striyoM ko kaha rahA thA ki jisa sukha ke liye tuma mujhe lubhAne kA prayatna kara rahI ho vaha sukha vAstava meM to duHkha hai| yadi tumheM sacce sukha ko prApta karane kI icchA hai to mega anukaraNa karo / triyoMne samajhAe jAne para kuMvara kI bAta mAna lI aura isa bAta kI sammati prakaTa kI ki hama bhI AThoM Apa ke sAtha hI sAtha dIkSA grahaNa kareMgI / cora vismita hue / una kI samajha meM nahIM AyA ki yaha kuMvara isa dhana kI aura, jisa ke liye ki hama rAta dina hAya hAya karate hue apane prANa taka saMkaTa meM DAlate haiM, ina striyoM kI aura, jina ke ki vazIbhUta hI kara hama anekoM nirlajja kAma kara DAlate hai, dRSTi taka nahIM DAlatA | sacamuca yaha kuMvara kadAcita pAgala hI hogaa| coroMne cAhA ki apana to aba ina kA saMvAda suna cuke haiM yahAM se raphphu cakkara honA cAhiye para dekhiye zAsana devane kyA racanA rcii| jyoM hI cora suna haiyoM kI gaThariyoM sara para dhara kara Tarakane lage ki una ke paira ruka gaye / ve patthara mUrtI kI taraha pharza para acala ho gye| Page #704 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambuprabhavakA saMvAda, ( 113 ) coroM ke hauza khatA ho gye| ve prathama to khUba Dare para anta meM aura koI upAya na dekha kara gir3agir3Aya kara kAtara svara se kuMvara ko sambodhana kara bole ki Apa ko dhanya hai / kahA~ to hama adhama ki dhana ko hI jIvana kA dhyeya samajha kara rAta dina isa kI hI prApti ke lobha meM apanI jindagI ko pazuoM se bhI badatara bitAte hue mAre mAre phirate haiM; jisa ke kAraNa ki hama phaTakAre jAte haiM aura kahA~ Apa se bhAgyazAlI nara ki isa Rddhi ko tRNa samAna tathA ina rUpavatI striyoM ko narka prada samajha kara chor3ane kA sAhasa kara rahe ho / vAstava meM hama ati pAmara haiM | hama aMdhere kue meM haiM / hama apane liye apane hAtha se khaDDA khoda rahe haiM | Apa ahobhAgI haiN| saba kucha karane meM Apa pUre samartha haiM, maiM Aja Apa se eka bAta kI yAcanA karatA hU~ | Apa hama para anugraha kara vaha zIghra dIjiegA / maiM Apa ko usake badale do cIjeM dU~gA | corane kahA 1 avasarpiNI nidrA aura tAlA tor3ane kI vidyA to Apa lIjiye aura mujhe stambhana vidyA dIjiye / jambukuMvarane samajhAyA ki jisa cIz2a ko tuma prApta karane kI icchA karate ho vAstava meM vaha niHsAra hai / tumhArA bhagIratha prayatna kA phala kucha bhI nahIM hogA / yadi sacamuca tumhArI icchA ho ki hama aisI vidyA sIkheM ki jisa se sadA sarvadA sukha ho to calo saudharmAcArya ke pAsa aura dIkSA lekara apane jIvana kA kalyANa karo | isa prakAra se 8 Page #705 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 114 ) jaina jAti mahodaya prakaraNa pAMcavA. jambukuMvarane 500 coroM ko bhI pratibodha de kara isa bAta paraM tatpara kara diyA ki ve bhI dIkSA lenA cAhane lage / isa prakAra kuMvara apane mAtA pitA, aura 8 striyoM ke 8 mAtA pitA Adi ko bhI pratibodha de kara saba milA kara 527 strI puruSoM ke sAtha bar3e samAroha ke sAtha saudharmAcArya se dIkSA grahaNa kI / jambu muni apane adhyayana meM dakSa hone ke liye AcAryazrI hI kI sevA meM rahe / caudaha pUrva aura sakala zAstroM se pAraMgata ho bIsa varSa paryanta chadamastha avasthA meM dIkSA pAlI / vIrAt saM. 20 varSa AcArya zrI 1 saudharmasvAmIne apane pada para suyogya jambumuni ko AcArya pada de mukti kA mArga grahaNa kiyA / inake pIche bAla brahmacArI jambu AcArya ko kaivalyajJAna aura kaivalyadarzana utpanna huA | Apane 44 varSa paryanta bhArata bhUmipara vihAra kara jainadharma kA vijayI jhaMDA yatra tatra phaharAyA | apane amRtamaya upadeza se kaI bhavyAtmAoM kA uddhAra kiyA / pazcAt apane padapara prabhavasvAmI kA Adhipatya kara vIrAt 64 saMvat meM Apane nAzavAna saMsAra kA tyAga kara mokSapada ko prApta kiyA / [ 3 ] tIsare pada para AcArya zrI prabhavasvAmI bar3e bhArI prabhAvazAlI hue / inakI jIvanI rahasyamayI thii| ApakA janma vidyAcala parvata kA adhityakAMtargata jayapuranagara ke kAtyAyaNa gotriya nareza jayasena ke ghara huA thA / ApakA laghu bhAI vinaya ghara thA / jisakA svabhAva rAjasa thaa| choTe bhAI para pitA vizeSa Page #706 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcArya prabhavasUri. prasanna rahatA thaa| vinayadhara bhI catura aura rAjanIti vizArada thA ataeva jayasenane apanA uttarAdhikArI vinayadhara ko hI banAyA / yaha vAta prabhava ko anucita pratIta huii| prabhava isa bAta ko sahana na kara sakA / vaha apane bhAI se asahayoga kara nagara ke bAhira calA gayA / jAtA jAtA eka aTavI meM pahu~ca gyaa| vaha kyA dekhatA hai ki usa sthAnapara bahuta se lazkara ekatrita haiM / vaha unake pAsa gayA aura unheM apanA paricaya isa DhaMga se diyA ki sAre dasyugaNa cAhane lage ki yadi yaha rUThA rAjakumAra hamArA nAyaka ho jAya to hama nirbhaya hokara coriyoM kareMge / banA bhI esA hI ki prabhava usa pallI ke 499 coroM kA nAyaka banakara usane janatA ko hara prakAra se lUTanA prArambha kiyA / deza bhara meM trAhi trAhi maca gii| usa deza ke rAjAne ina coroM ko pakar3ane kA pUrNa prayatna kiyA para eka bhI cora hAtha nahIM lgaa| prabhavane coroM ko aisI yuktiyoM batA dI ki koI unakA bAla bhI bAMkA nahIM kara sakatA thaa| prabhava kI pravRti bar3I ugra thii| jisa kArya meM vaha hAtha DAlatA use samyak prakAra se sampAdita karatA thaa| eka vAra meM vaha zreSTi mahala meM gayA aura vahA~ jambu, kumAra kA upadeza sunA / isa vRti ko tilAMjali de usane apane 499 coroM sahita saudharmAcArya ke pAsa dIkSA grahaNa kI / usane ugra pravRtti ke kAraNa zAsroM kA jJAna bahuta zIghra prApta kara liyA / usakA kArya itanA zreSTa huA ki vaha anta meM vIrAt 64 saMvat meM jambumuni ke pIche AcArya padapara bhAruDha huaa| Page #707 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 116 ) jina jAti mahodaya prakaraNa pAMcavA. jisa prakAra prabhava saMsAra meM lUTane khasoTane meM zUravIra thA usI bhAMti dIkSita hone para karma kATane meM pUrNa yoddhA the / kisI ne ThIka hI to kahA hai, " karma zUrA te dharma zUrA " / prabhava muni caudaha pUrvajJAnI aura sakalazAstra pAraMgata the apane jaina dharma kA khUba abhyudaya kiyA / Apane apane zrajJAvartI sahasroM sAdhuoM kA saMgaThana khUba kiyA / hajAroM naranAriyoM ko dIkSita kara Apane jaina zAsana ke utthAna meM pUrA hAtha ba~TAyA | Apane antima avasthA meM zrutajJAnadvArA upayoga lagA kara jAnanA cAhA ki AcAryapada se kisa ko vibhUSita karU~ para koI sAdhu dRSTigocara nahIM huA taba Apane zrAvaka varga kI ora nirI kSaNa kiyA to koI honahAra puruSa nahIM ja~cA / Apane Azcarya kiyA ki mere sammukha Aja karor3oM jainI haiM kyA koI bhI AcArya pada ke yogya nahIM hai ? to aba kiyA kyA jAya ? taba Apane jainetara logoM kI ora dRSTipAta kiyA to Apane samasyA hala hone kI sambhAvanA anubhava kii| Apako jJAta huA ki rAjagRha nagara kA rahanevAlA yakSa gotriya yajurvedIya yajJAraMbha karatA huA zayyaMbhava bhaTTa isa pada ke yogya ho sakatA hai| isake atirikta aura koI nahIM hai / taba Apane apane sAdhuoM ko usa sthAna kI ora bheja kara yaha saMdeza bhejA ki vahAM yajJa karanevAlo ko jAkara bAra bAra kaho ki " aho kaSTaM mahokaSTaM tatvaM na jJAyate param / isa sUtra ko bAra bAra uccAraNa karo tathA vApasa lauTa Ao | AcArya zrI kI AjJAnusAra munigaraNa usa zAnta sthAna 1 dr Page #708 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcArya ziyaMbhavamaTTa. kI ora gaye aura ziyya bhava bhaTTa ke samakSa jAkara uparokta vAkya kI kaI bAra punarAvRtti kii| ziyyaM bhava bhaTTane vicAra kiyA ki ye nirApekSI jaina muni asatya nahIM bolate / kyA merA zrama saba vyartha hai ? kyA sacamuca maiM pratikUla mArga kA pathika hU~ ? satyAsatya kA nirNaya karane ke hita vaha apane guru ke pAsa khaDga lekara gayA aura pUchA ki Apa satya satya sapramANa kahiye ki isa kriyAkANDa kA kyA phala hai ? yadi tumane saMtoSaprada uttara 'nahIM diyA to isI talavAra se tumhArI khabara la~gA / gurune dekhA ki aba asatya kahane se jAna jokhoM meM hai to satya hAla kaha diyA ki vatsa ! isa yajJa ke stambha ke nIce jaina tIrthakara zAMtinAtha svAmI kI mUrtI hai aura isa mUrtI ke atizaya se hI apanA yajJa kA kArya cala rahA hai| anyathA apanA itanA prabhAva kabhI nahIM par3a sakatA thaa| yaha samAcAra sunate hI ziyyaMbhava bhaTTane yajJa stambha ko haTA kara zAMtinAtha bhagavAna kI mUrtI nikAla kara darzana kiye / darzana karate hI use pratibodha humaa| mithyA guru ko tyAga kara mApane samyak darzana kA avalambana liyA, yajJabhAgAdi kI niSThura kriyAoM se dUra hokara zuddha jainadharma ke cAritra ko pAlanA prArambha kiyA / Apane prabhava prAcArya ke pAsa jAkara dakSiA grahaNa kI / dIkSA lekara mApane gurukula meM raha caudaha pUrva kA adhyayana evaM manana kiyaa| prAcArya prabhava sUrIne prAcArya pada kA bhAra zivyaMbhava muni Page #709 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (118) jana jAti mahodaya prakaraNa pAMcavA. ko de nivRtti mArga para calate hue vyavahAragiri parvatapara anasana lekara vIrAt 75 sambat ko svayaM svarga ghAma padhAre / [4] cauthe paTTa para ziyyaMbhavasUrI bar3e ojasvI evaM nispRha hue | jisa samaya Apane yajJa Adi ko tyAga kara prabhava prAcAryazrI ke pAsa dIkSA grahaNa kI thI usa samaya ApakI dharma pani garbhavatI thI / isa garbha se manaka nAmaka putra utpanna huaa| jaba yaha bAlaka ATha varSa kA huA to saha pAThiyoM se prazna pUche jAnepara apanI mAtA ko Akara pUchane lagA ki mere pitAjI kahA~ haiM ? mAtAne apane putra manaka ko uttara diyA ki beTA " terA pitA to jaina sAdhu hai, jaba tU mere garbha meM thA taba unhoMne eka jainAcArya ke pAsa dIkSA lelI thii| Aja ve muni rAjA mahArAjAmoM se pUje jAte haiM / tere pitA apanI yogyatA se vahA~ bhI pAja AcArya padapara suzobhita haiN|" jaba putrane yaha bAteM sunI to usa kI bhI icchA huI ki ekavAra calakara dekha to AUM ki ve prAcArya kaise haiM ? vicAra karate karate usane milane ke liye prasthAna karanA nizcaya kiyA / usane socA ki kadAcita mAtAjI mere prastAva se sahamata na ho ataeva binA pUche cupacApa yahA~ se bhaga jAnA hI ThIka hai / 'manaka' anta meM gharase bAhira nikala gayA aura ziyyaM bhava prAcArya kA samAcAra pUchatA pUchatA campAnagara meM pahu~ca gayA | nagara ke dvArapara yaha baiThA thA ki usane prAcAryazrI ko praveza karate hue dekhA / usane unheM jaina muni samajhakara pUchA ki kyA Apa ko jJAta hai ki mere Page #710 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcArya ziyyaMbhava sUrI. pitA ziyyaMbhava, jo bhAja kala Apa ke prAcArya kahalAte haiM, isa nagara meM haiM ? prAcAryazrIne uttara diyA. " so to ThIka, para tumheM unase aba kyA sarokAra hai| kyA tumheM pitA ke pAsa dIkSA lenA hai 1" manakane uttara diyA. " jI hA~, merI icchA hai ki maiM bhI dIkSA lUM" / AcAryazrIne kahA ki yadi tumhArI aisI hI icchA ho to calo mere sAtha / maiM vahI huuN| tumheM dIkSA dUMgA / manaka kI dIkSA samAroha ke sAtha huI / AcAryazrIne vicAra kiyA ki isa manaka muni ko kucha adhikAra denA cAhie kyoMki zrutajJAna ke yoga se jJAta hA ki isa kI prAya svalpa hai| prAcAryazrI jo zikSA praNAlI se pUrNa paricita the isa muni ke pAThyakrama kI naI yojanA karane lge| pAThyakrama banAne ke hetu se pUrvAMga uddhRta kara vaikAla ke andara dazAdhyayana saGkalitakara usakA nAma dasavaikAlika sUtra nAma rakha diyA aura manaka munine isa sUtra kA adhyayana kara kevala arddha varSa meM hI prAgadhipada prApta kara svarga kI bhora prasthAna kiyA / . jisa samaya manaka muni kA dehAnta huA usa samaya AcAryazrI ke prAMkhoMse prAMsuoM kI jhar3I laga gaI / ina premAzruoM se anya muniyoMne udAsInatA samajhakara prAcAryazrI se prazna kiyA ki Apa kI isa dazA kA kyA kAraNa hai ? prAcAryazrIne uttara diyA ki yaha mega sAMsArika nAte se putra aura dhArmika nAte se laghu ziSya thA / aisI choTI umra meM isane cAritra pArAdhanakara usa pada ko prApta kiyA hai isI kA mujhe kheda nahIM-harSa hai| Page #711 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 120 ) jaina jAti mahodaya prakaraNa pAMcavA. 66 bhagavana ! Apane yaha yazobhadra Adi muniyoMne pUchA, bAta hameM prathama kyoM nahI prakAzita kii| anyathA hama isa kI vayyAvaca kA pUrNa lAbha uThAte / " zrAcAryazrIne uttara diyA ki yadi yaha nAnA maiM pahile batA detA to kadAcita isa ke adhyayana meM va dhyAna meM kucha khAmI raha jAtI / isI kAraNa se maiMne tumheM yaha bAta nahIM kahI / phira zrAcAryazrIne vicAra kiyA ki usa nUtana sUtra daza kAlika ko punaH pUrvaMga taka saMhAraNa karU~ / isapara caturvidha saMghane anurodha kiyA ki bhagavan ! isa pazcama kAla meM aise sUtra kI nitAnta AvazyaktA hai ataeva zrApa isa sUtra ko aisA hI rahane dIjiye tAki alpa buddhivAle bhI isa kA zrArAdhana kara apanA kalyANa karane meM samartha hoveM / zrAcAryazrIne unakA prastAva svIkAra kara vaha sUtra usI rUpa meM rahane diyA / isI sUtra ke pratApa se Aja sAdhu sAdhviyA~ apanA kalyANa kara rahI haiM aura isa nAre ke anta taka kaI prANI apanA uddhAra kareMge / AcArya zrI ziyyaMbhavasUrI bar3e hI upakArI hue / dharma kA pracAra Apane prabala prayatna se kiyA / AcAryazrI apanI aMtima avasthA jAna suyogya yazobhadramuni ko zrAcArya pada para biThAkara nivRti mArga ke paramopAsaka ho gaye / Apane apanA jIvana isa prakAra bitAyA 28 varSa gRhavAsa, 11 varSa taka sAmAnya sAdhu pada aura zeSa 23 varSa taka prAcAryapada suzobhita kara 62 varSa kI AyumeM anasana aura samAdhipUrvaka kAlakara vIrAt 68 varSameM svarga gaye / [ 5 ] pazcama paTTapara zrAcArya zrI yazobhadrasUrI pragADha paNDita Page #712 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAcArya saMmRtivijaya sari. . (11) hue / zrApa kulase tuMgIyAna gotriya bar3e zUravIra the / Apane ziyyaMbhavasarI ke pAsa dIkSA lekara zAstroM kA vidhipUrvaka adhyayana kiyA yaa| apane anavarata parizrama se prApane caudaha pUrva va aneka vibhinna zAstroM kA jJAna prApta kiyA thaa| Apa apane viSaya ke vizeSajJa the / dharmapracAra kara ke Apane zAsanapara asIma upakAra kiyA / pApa bar3e vIra the / Apa hI ke kAraNa bauddhoM kA pracAra kArya baMda huA thA / zAstrArtha kara ke bar3I bar3I pariSadoM evaM sabhAoM meM Apane bauddhoM ko parAjita kiyA thaa| Apa ke samaya meM jaina dharma kI vizeSa khyAti huI / Apa kI adhyayakSatA meM sahasroM sAdhu sAdhviyoM pUrvIya baMgAla uDIsA aura kaliGga prAntoM meM vicaraNa kara ahiMsA dharma kA vistAra kagnI thiiN| Apa ke ziSya varga meM kaI dhuraMdhara vidvAna evaM zAstrajJa the / una meM se sambhUti vijaya evam bhadrabAhu muni ina do kA nAma vizeSa ullekhanIya hai / Apane apanI aMtima avasthA meM sambhUtivijaya muni ko AcAryapada aura bhadrabAhu muni ko muniyoM kI saMbhAla kA kAma sauMpakara pUrNa nivRti mArga para gmaNa kagnA prArambha kiyaa| bhApa 22 varSa gRhasthAvasthA, 14 varSa paryanta munipada evaM 50 varSa paryanta yuga pradhAna (AcAryapada ) sthita gha 86 varSa kI prAyu bhoga anazana samAdhipUrvaka jIvana samApta kara svarga sukha ko prApta kiyaa| [6] chaTaveM paTTapara prAcArya sambhUtivijayasUrI bar3e prabhAvazAlI hue / pApa maDhara gotriya pUjya prabhAvika the| prAcAryazrI yazobhadrasUrI ke pAsa dIkSA grahaNakara guru kRpAse caudaha pUrvAMga kA Page #713 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 122 ) jaina jAti mahodaya prakaraNa pAMcavA. abhyAsa karapane zAsana kI bahuta sevA kii| cAroM ora jaina dharma kA jhaMDA phaharAyA / sAdhu sAdhviyA~ kI saMkhyA meM bhI AzAtIta vRddhi huii| aneka sAdhuoM ke sahayoga se prApane zAsana ke abhyudaya meM khUba parizrama kiyA / kaI prabhAvazAlI kArya karake janatA kA uddhAra kiyA / Apane apane aMtima samaya meM zrAcAryapada para gurUbhAI bhadrabAhu muni ko zrArohita kiyA / phira zrApa ekAntavAsa kara zradhyAtma yoga kI upAsanA karane meM yatna karate hue parama yogI bane / zrApane apanA jIvana isa prakAra bitAyA, 42 varSa gRhavAsa ke pazcAt yazobhadrasUrI ke pAsa dIkSA lI, 40 varSa taka sAmAnya munipada aura 8 varSa paryanta yugapradhAna ( zrAcArya ) par3ha para rahakara zAsanonnati kara 60 varSa kI Ayu bhogakara vIgat 156 saMvat meM samAdhipUrvaka svargadhAma meM praviSTa hue / 1 [ 7 ] sAtaveM paTTapara prAcArya bhadrabAhusvAmi mahAn prabhAvazAlI hue| zrApa kA jIvana manana karane yogya hai / dakSiNa deza meM zrI pratiSTatapura nagara meM bhadrabAhu aura bArAha mihira nAmaka do sahodara bhAI rahate the jo garIba brAhmaNa kI saMtAna the / jainAcArya yazobhadrasUrI ke pAsa upadeza sunakara una donoMne vaigagya prApta kara dIkSA lI thI / yazobhadrasUrIne sambhUtivijayasUrI ko zrAcAryapada diyA jinhoMne bhadrabAhu ko bAda meM prAcArya banA diyA thA / isapara bArAhamihi prasanna evaM kruddha ho jaina sAdhu ke veza ko tyAga kara adhyayana kiye hue jyotiSa zAstra ke jJAna se apanI jIvikA calAne lagA / vaha jainAcAryoM ke prati kRtajJatA prakAzana karanA bhUlakara ulTA una kI Page #714 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArya zrI bhadrabAhu sUri. ( 123 ) nindA karane lagA ki mere para siMhalagna kA sUrya tuSTamAna haiN| usakI kRpA se maiM vimAna para baiTha kara jyotiSI maNDala kA nirIkSaNa kara zrAyA huuN| maiM apanI A~khoM saba yaha nakSatroM kI gati dekhI hai ataeva isa viSaya meM maiM jitanA kahatA hU~ saba satya hai| dUsare jyotiSa kA jhUThA jJAna rakhate haiM / mega jJAna pratyakSa evaM dUsaroM kA parokSa hai / ityAdi bAloM kI viDambanA kara usane eka jyotiSa graMtha nirmANa kiyA jima kA nAma usane bArAhi saMhitA ' gkkhA | eka vAra vArAhami - hi pratiSTanapura nareza kI rAjasabhA meM apanI vidyA ko camatkArI siddha karane ke hetu gayA | usane kucha prayoga kara logoM ko cakita kiyA tathA kuppe kI taraha phUla kara jaina dharma kI nindA karane lagA / yaha bAta upasthita jaina samudAya ke liye asaMgata evaM sahanIya thI / 6 . unhoMne bhadrabAhu svAmI ko AmaMtrita kara bulaayaa| bar3e samAroha ke sAtha bhadrabAhu svAmI kA nagara meM praveza huaa| bArAhamihira to nitya rAjasabhA meM jAyA hI karatA thA aura apanI svArtha siddhi ke liye khuzAmada kara apanI Ana, kAna aura maryAdA kA na to dhyAna rakhatA thA na AtmAbhimAna rakhatA thA / idhara jaina sAdhu kisIkI bhI paravAha nahIM karate the / kharI bAteM batAkara jaina muni apanA prabhAva DAlane kA amogha kArya karate the / bAta hI bAta meM vArAhamihira ne rAjasabhA meM vivAda ke liye eka prazna kiyA ki AkAza se eka matsya girane vAlA hai vaha kitanA bhArI hogA ? usane svayaM hI apane ko paMDita siddha karane ke liye zekhI se uttara de diyA ki usakA bhAra bAvana pala hogA / 1 Page #715 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 124 ) jaina jAti mahodaya prakaraNa pAMcavA. AcArya bhadrabAhu svAmIne upayoga lagA kara dekhA to jJAta. huA ki vaha matsya sADhe ikyAvana pala kA giregA / jaba se logoMne yaha bAta sunI to rAjA ke kAnoM taka bhI pahuMcA dI / aura loga mana hI mana kahane lage Aja bArAhamihira kI jAMca ho jAyagI / anta meM jaba matsya girA to tolane para vidita huA ki vaha bAta jo AcAryazrIne kahI thI bAvana tolA pAva racI siddha thI / matsya pUrA sADhe ikyAvana pala bhArI thA / isa se bArAha mihira kA apamAna huzyA / vaha kUTa kara jaina dharma kI aura bhI vizeSa nindA karane lagA / inhIM dinoM meM rAjA ke eka putra janmA / janmotsava manAne ke liye eka bhArI sabhA huii| cAroM ora harSa aura utsAha thA / bArAhamihira eka kone meM baiThA logoM kI dRSTi meM heya samajhA jAtA thA / anta meM bArAhamihira ne rAjA ko ukalAne liye kahA ki Apa dekha lIjiye jainI loga kitane abhimAnI aura lAparavAha hote haiM ki aisI sabhAoM meM nahIM Ate / dekhiye bhadrabAhU muni 1 ArAma se apane Azrama meM baiThA hai, yahA~ taka Ane meM mI apanI itaka samajhatA hai / yaha prasaMga cher3a kara usane apane manakI bApha nikAlanI Arambha kI / rAjAne AjJA dI ki jAo aura bhadrabAhu jaina muni ko avazya bulAyo / vaise to ve sacce haiM, Aja hamArI sabhA meM Ae kyoM nahIM ? bhadrabAhu sUrIne rAjasabhA meM praveza kiyA / rAjAne Page #716 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AvArya bhadrabAhu sUri. ( 125 ) pUchA munirAja ! Aja nagara ke kone kone meM AnaMda manAyA jA rahA hai aise samaya kyA Apa udAsIna hI raheMge / kahiye isa udAsI - natA kA kAraNa kyA haiM ? AcAryazrIne uttara diyA ki rAjA, vAstava meM Apa jo harSa manA rahe haiM vaha asthAyI evaM mithyA hai| rAjAne AvezameM Akara kahA 4. zrApa samajha kara kahiye. Aja zoka kI kaunasI bAta hai ? " AcAryazrIne kahA rAjan ! Aja to zokakA dina bhale hI na ho para zoka kA dina dUra bhI nahIM hai / Apa kA yaha abhinava putra sAta dina ke pazcAt billI se mArA jAyagA / rAjAne vicAra kiyA ki maiM aisA prabaMdha kara dU~gA ki mere mahala meM eka bhI billI nahIM A sakegI / itane para kuMvara ko eka koTaDI meM baMda bhI kara rakkha~gA phira mujhe kisa bAta kA bhaya hai ? rAjAne prabaMgha bhI pUrA kiyA / billI kA ku~vara taka pahu~canA asa mbhava kara diyA / rAjAne socA kI pahale bArAha mihira ne jo bAta kahI hai ki ku~vara 100 varSa taka jindA rahegA, yahI bAta saccI hogI / jaina munine jo billI kA nimitta batAyA hai isase putra kI mRtyu kaise ho sakatI hai ? maiMne cora ko na mAra cora kI mA ko mArA hai / billI hI nahIM to mRtyu bhI nahIM / na hogA bAMsa na bajegI baMsarI / sAtaveM dina vizeSa prabaMdha rakkhA gayA / para honahAra kaba Tala sakatI hai| jisa kamare meM ku~ara baMda kiyA gayA thA usa kamare ke kiMbAr3a ke pIche khAtIne argalA ke Upara lakar3I kI villI kA AkAra banAyA thA / 1 jaba rAjAne sAtaveM dina ke bItate samaya daravAz2A kholA to Page #717 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jAti mahodaya prakaraNa pAMcavA. dhamAkA humA / agalI kI lakar3I kI billI navajAta zizu para par3I aura usakA kapAla phUTa gayA / ku~ara mara gayA / rAjAne kahA ki yaha merI galatI thI ki maiMne pUrI jAMca taka nahIM kI / ahA ! jaina sAdhune mujhe cinA bhI diyA thA para maiM prabhAgA beparavAha rahA / jainiyoM kA nimitta jJAna saccA evaM bAgaha mihira kA bilkula jhUThA hai / bAgaha mihigne mujhe pUga dhokhA diyA / saMsAra bharameM yaha bAta prasiddha huI ki jaina sAdhu saca hI kahate haiM / bArAha mihira kA DhoMga khula gayA / apamAnita hokara usane tApasa kA veSa dhAraNa kara liyA / vaha tapa karatA huA mara karake vyantara deva huA / pUrva janma ke dveSa ke saMskAra isa yonimeM bhI bane rahe / usane haraprakAra se jainoM ko satAne kA prayatna kiyA / logoMne jAkara prAcArya mahAgaja se nivedana kiyA ki eka vyantara deva jainoM ko khUba duHkha de rahA hai to bhadrabAhu svAmIne "utsaggaharaM" nAma kA stotra banAyA aura batAyA ki isake pArAdhana karane se sarva prakAra ke vighna dUra hote haiM / isa prakAra ke kaI upakAra Apane hamAre prati kiye jinako bhUlanA zrApako ApakI kRtaghna siddha karanA hogaa| Apane zAsanakI acchI sevA kii| kaI prANiyoM ko dIkSA de satpatha para lagAyA / jaina mandiroM aura vidyAlayoM kI pratiSThA karAne meM bhI Apane kasara nahIM rakkhI / Apane gyAraha aMgapara niyukti kI racanA kI / jo jo graMtha ratna Apane banAye ve Ajataka kAma meM Ate haiM / unake sivAya bhI bRhatkalpa vyavahAra dazAzruta skaMdha, oghaniyukti, paNDa niyukti aura bhadrabAhu saMhitAdi aneka graMtha banAye the| Page #718 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainAcArya bhadrabAhu sUri. . (127) ____eka vAra isa bhAratabhUmi ke uttara vibhAga para bhayaMkara akAla par3A / jo nirantara 12 varSa paryanta rahA / saMsAra bhara meM trAhi trAhi sunAI dI jAne lagI / sahasroM prANI anna ke abhAva se mRtyu ke gAla meM jA base / aisI dazA meM muniyoM kA nirbAha honA bhI kaThina ho gayA / ataeva bhadrabAhu svAmIne 500 ziSyoM sahita nepAla kI ora vihAra kiyaa| itihAsa se patA calatA hai ki Apane isI duSkAla meM eka bAra dakSiNa kI ora bhI vihAra kiyA thaa| yA to Apa dakSiNa kI ora vicaraNa kara pIche lauTa kara nepAla padhAre hoM yA nepAla me lauTa kara dakSiNa kI yAtrA kara punaH nepAla padhAre hoM ! para yaha nizcaya hai ki Apa ko magadha prAnta avazya tyAganA par3A thA / kaI maniyoMne AsapAsa raha kara usaM vikaTa samaya ko kisI taraha bitAyA / jaba sukAla huA to usa prAnta ke saba muniyoMne pATalIputra nagara meM eka muni sammelana kiyA / muniyoM kA lakSya saba se prathama zAstroM kI ora pahu~cA / isa vipattI kAla meM saba ke saba zAstra kaMThastha rahanA kaThina thA ataeva zAstra yAda nahIM rahe tathApi prAtmArthI munigaNa kisI na kisI aMzataka thor3A thor3A jJAna smRti meM avazya rakhate the / usa vistRta samudAya meM sabane milakara gyAraha aGga kI zRGkhalA to ThIka kara lI para bAharavA~ dRSTi vAda aMga sampUrNa kisI ko bhI yAda nahIM thA ataeva caturvidha saMghane milakara parAmarza kara nizcaya kiyA ki nepAla se AcArya bhadrabAhu svAmI ko bulAnA cAhiye jo dvAdazAMgI ke pUrNa jJAtA the / yadi bhadrabAhu svAmI pa Page #719 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 198) jaina jAti maDodaya prakaraNa pAMcavA. dhAra kara muniyoM ko dRSTivAda aMga kA abhyAsa karAveMge to yaha aMga bhI astitva rUpa meM raha skegaa| do muni isa hetu nepAla deza kI ora bheje gaye / unhoMne jA kara bhadrabAhu svAmI ko saMgha kA saMdeza sunA diyA / prAcArya bhIne kahA ki mujhe isa samaya avakAza nahIM hai| maiMne hAla hI meM "prANAyAma " mahAdhyAna kA bhArambha kiyA hai| ataeva maiM A nahIM sakatA anyathA mujhe kisI bhI prakAra se inkAra nahIM karanA thA / sAdhu lauTa kara vApasa magadha za meM Ae / zrIsaMghane sammilita ho kara nizcaya kiyA ki eka bAra sAdhuoM ko bheja kara yaha bhI pUchA lo ki jo vyakti saMgha kI prAjJA nahIM mAnatA hai usa se saMgha kyA prAyazcita karAve / sAdhunoMne nepAla meM jAkara pUchA ki saMgha kI AjJA kA ulaMghana karanevAlA kisa vyavahAra ke yogya hai ? prAcArya zrI bhadrabAhu svAmIne pharamAyA ki vaha vyakti saMgha meM nahIM rahanA cAhiye / vaha saMgha se cyuta samajhA jAya | sAdhuoMne taba Apa se kahA ki Apane bhI saMgha kI bhAjJA asvIkAra kI hai kyA Apa bhI isI prAyazcita ke bhAgI haiM ? prAcAryazrIne kahA ki nisaMdeha yaha niyama saba ke liye eka hai para maiM vAstava meM saMgha kI AjJA kA ulaMghana nahIM kara rahA hU~ kyoM ki maiM to dhyAnapUrvaka " prANAyAma " kA abhyAsa kara rahA hU~ ataeva adhika vihAra nahIM kara sakatA / yadi par3hanevAle muni mere pAsa yahA~ A jAya to maiM unheM kucha samaya taka nitya par3hA sakatA huuN| itanepara bhI yadi saMgha kI AjJA ho to maiM vahA~ pinA Page #720 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAryazrI bhadrabAhu. (129) vilaMba calane ko bhI kaTibaddha huuN| muniyoMne lauTakara pATalIputrameM zrA kara saba vRtAnta kaha sunaayaa| ___pATalIputrase sthUlIbhadra Adi 500 muni adhyayana ke nimitta naipAla kI aura jAne ko taiyAra hue / muni naipAlameM yathA samaya pahu~ca kara zAstroM kA adhyayana karanemeM juTe / sthUlabhadrane dazapUrva kA sArtha adhyayana kiyA tathA dUsare muniyoMne bhI thor3A bahuta jJAna prApta kiyaa| . jaba AcAryazrIne " prANayAma" kA abhyAsa pUrNa kara liyA to magadhadeza kI ora vihAra kiyaa| usa samaya magadhadeza kA rAjA maurya kula mukuTamaNI prajApAlaka svanAma dhanya samrATa caMdragupta thA jo AcAryazrI kA parama bhakta tathA jainadharma kA upAsaka thA / usane jainadharma kA pracAra karane meM pUrNa pravRti rakkhI ! candragupta nareza kA vistRta vRttAnta Age narezoM ke prakaraNameM batAyA jaaygaa| prAcArya bhadrabAhusUrI antima zrutakevalI aura vaDe hI dharmapracAraka the jinhoM kA vistRta jIvana zApa ke cAritraseM dekhanA cAhiyeApane apanA aMtima samaya nikaTa jAna apane suyogya muni sthUlIbhadra ko AcArya pada arpita kiyA / pApa 45 varSataka gRhavAsa, 17 varSa taka sAmAnya munipada evaM 14 varSa taka yugapradhAna (AcArya) raha kara isa prakAra 76 varSa kA Ayu bhoga kara vIrAt 170 samvat svarga ko sidhaare| Page #721 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (13.) jaina jAti mahodaya prakaraNa pAMcavA. [8] aSTama paTTa para AcAryazrI sthUlIbhadrasUrI hue| bhApake pitA zakaDAla jaina pATalIputra nRpati naMdanareza ke maMtrI the| ApakA sahodara bhAI zrIyaka kahajAtA thA / Apa ke sAta bahirne thI jina kA nAma seNAveNAreNA Adi thaa| bAlyAvasthA biMtAte hI taruNAvasthAmeM kAmAndha ho sthUlIbhadra eka rupavatI kozA nAmaka vezyA ke prema phA~sameM jakaDa gayA / usa vezyAne ina ko aisA ullU banAyA ki sthUlIbhadrane aiyAzImeM sAr3he bAraha kor3a svarNamudrAe~ vyaya kara ddaaliiN| naMdarAjA kI sabhAmeM eka vararuci nAma kA zIghra kavi yA karatA thA jo dainika 108 kAvya kI racanA kara rAjAko prasanna kara pracura dravya prApta karatA thaa| rAjA ke maMtrI zakaDola ko vidita huA ki vararuci kI kavitAe~ maulika nahIM hotI unameM chAyAvAda aura anuvAda tathA anukaraNa kI bU hotI thii| yaha kavi apane Apa ko zIghra kavi prasiddha kara vAstavameM rAjA ko dhokhA detA hai / zakar3Alane socA ki mujhe ucita hai ki maiM jisa rAjA kA namaka khAtA hU~ use asalI bheda batA duuN| zakaDAlane vararuci ke ADambara kA bheda rAjA ko batA diyaa| rAjAne maMtrI kI bAta para vizvAsa kara vararuci ko dravya denA baMda kara diyaa| isa kAraNa vararuci maMtrIse pUrNa dveSa rakhane lagA aura aise avasara kI tAkameM rahane lagA ki samaya Anepara maMtrI ko bhI kucha hAtha dikhA duuN| maMtrI zakaDAla ke putra zrIyaka kA thoDe dinoM bAda vivAha Page #722 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAryazrI sthulIbhadra. ( 131 ) hone lagA | maMtrIne rAjA ko bheTa karane ke liye taraha taraha ke zastra aura taiyAra karavAe / vararuMci ko yaha bAta nahIM bhAI / usane isa kArya se hI apanA matalaba siddha karanA cAhA / usane rAjA ke pAsa jAkara kucha nahIM kahA kyoMki vaha jAnatA thA ki maiM zakaDAla kA dveSI hU~ ataeva rAjA merI bAta to mAnegA nahIM / usa kavine eka yukti socI / kucha miSTAnna Adi kA lobha dekara nagara ke bAlakoM ko kahA ki kyoM tumheM mAlUma nahIM hai ki apane nagara kA maMtrI zakaDAla apane putra zrIyaka jisa ko tuma acchI taraha se pahicAnate ho isa nagara kA rAjA banAnA cAhatA hai / naMdarAjA kA vadha karane ke hetu usane kaI astra zastra taiyAra karavAe hai / agara tuma apane rAjA ke zubhacintaka yA hitaiSI ho to gharagharameM yaha bAta phailA do / merA nAma mata batAnA nahIM to zAyada zakaDAla mujhe bhI rAjA ke sAtha sAtha mAra DAle / ukasA hue chAtroM ne nagara ke kone konemeM yaha aphavAha phailAdI / yaha bAta rAjA ke kAnoM taka phuNcii| rAjA yaha sunakara zakaDAla para kupita ho gayA / jaba vararuci ko jJAta huA ki rAjA krodhita ho gayA hai use aba kisI taraha kA bhAna nahIM hai, vaha svayaM rAjA ke pAsa jAkara kahane lagA ki Apa guptacara bheja kara zastra astra kA nirIkSaNa bhI karA lIjiye / kevala aphavAha kA kyA bharosA ? naukara gupta tarahase gaye aura saba zastra astra dekha Ae / rAjA ko pUrNa vizvAsa ho gayA ki zakaDAla avazya mere prANa lene para Page #723 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 132 ) jaina jAti mahodaya prakaraNa pAMcavA. utAru hai / vararuci kA bhalA ho ki mujhe sAvadhAna kara diyA | zakaDAla to aMtameM kapaTI hI nikalA / dUsare dina rAjasabhA bharI / rAjAne zakaDAla kI aura AMkha uThA kara dekhA taka nahIM / catura maMtrI saMketa mAtra se samajha gayA ki bAta kyA hai ! sabhA visarjana hote hI zakaDAlane apane putra zrIyaka ko kahA ki kala maiM rAjasabhAmeM jAkara talapuTa nAmaka viSa bhakSaNa karU~gA / usa samaya tU merI garadana talavArase uDA denA / putra ne kahA mere se aisA honA asambhava hai / kyA putra bhI pitA kA ghAta kara sakatA hai ? zakaDAlane samajhAyA ki yadi aisI koI pAristhiti Ana par3e to pitA kA vadha karanA bhI nyAyasaMgata hai / pitAne putra ko samajhA kara batA diyA ki aba apanI kuzala isI bAtameM hai anyathA sArA kA sArA kuTumba rAjA ke hAtha se kisAna kisI dina mArA jAyagA / zrIyaka ke samajhameM saba bAta AI | dUsare dina jaba rAjA sabhAmeM baiThA huA thA to zakaDAlane pahu~cate hI tAlapuTa nAmaka viSa kA guptapane bhakSaNa kiyaa| zrI kane tatkAla khaDga nikAla nirbhIkatApUrvaka pitA kI garadana ur3A dI / rAjAne AryAnvita ho kara pUchA, kaho zrIka / pitA kA vadha kyoM kiyA ? zrIyakane gambhIratApUrvaka uttara diyA ki aise pitA ke jIvita rahane se kyA lAbha jo apane svAmI kI ghAta karane ke liye avasara tAka rahA ho / mujhase apane pitA kI namaka harAmI dekhI nahIM jAtI thI / rAjA, zrIyaka ko apanA rakSaka samajha ati prasanna ho kara abhivAdana karate hue kahane lagA ki 1 Page #724 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAryazrI sthulIbhadra / ( 133 ) tuma aba maMtrIpada ko suzobhita kro| zrIyakane kahA ki maiMne maMtrIpada ke lobhase pitA kI hatyA nahIM kI hai| yadi Apa ko maMtrIpada denA hI hai to mere uyeSTa bandhu sthUlIbhadra ko dIjiyegA / vaha vezyA kezyA ke yahA~ kaI varSo se rahatA hai / rAjAne sthUlabhadrako 1 bulAkara kahA ki tumhAre kaniSTha bhrAtA kI namakahalAlI para prasanna ho kara maiM yaha icchA karatA hU~ ki tumhAre hI kula kA saciva phira merI rakSA meM sadA tatpara rahe / sthUlIbhadrane kahA ki maiM yakAyaka isa pada ko svIkAra karanA nahIM cAhatA kucha vicAra kara ke Apa ko uttara dU~gA / sthUlabhadrane azokodyAnameM ekAntameM baiTha kara vicAra kiyA ki yaha maMtrIpada kyA mujhe sukhaprada hogA ? usane jAna liyA ki kadApi nahIM. Aja merA pitA isI maMtrIpada ke kAraNa akAla hI kAla kavalita huA / maiM nahIM cAhatA hU~ ki apane Apa yaha Aphata molalU~ | yaha saMsAra asAra hai / koI bhI kisI kA nahIM / maMtrIpada para rohita hokara maiM sAre rAjya kI jhaMjhaToM meM pha~sa kara jitanA parizrama karU~gA utanA zrama yadi maiM apanA AtmA ke kalyAna meM karU~ to niHsaMdeha merA uddhAra ho jAya / aba rAjA ko to dharmalAbha hI se abhivAdana dUMgA / yaha nizcaya kara usI sthala para Apane ratnakammala kA rajoharaNa banAyA / pavitra muni veSa dhAraNa kara rAjA ke darabAra meM jA kara dharmalAbha kaha sunAyA / jo sabhA sthUlabhadra ko maMtrI ke rUpa meM dekhane kI pratIkSA kara rahI thI vahI sabhA sAdhu ke veza meM sthUlIbhadra ko dekha kara a Page #725 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (134) jaina jAti mahodaya prakaraNa pAMcavA. vAk raha gaI / saba ora se dhanya ! dhanya ! kI AvAja sunAI dii| rAjA aura prajA ina ke apUrva tyAga para mugdha ho kara bhUri bhUri prazaMsA karane lagI / sthUlIbhadrane AcAryazrI sambhUti vijayasUri ke pAsa jAkara dIkSA grahaNa kI / AcAryazrI ke pAsa raha kara Apane gyAraha aMgoM kA aArAdhana kiyaa| AcAryazrI sambhUtivijayaptari bar3e ugra tapasvI evaM pratibhAzAlI muni the / Apane utsarga mArga para cala kara duHsaha parisahoM ko sahana kiyA / eka vAra cAra muniyA~ne prAcArya zrI ke pAsa Akara AjJA mAMgI ki bhagavan hama cAroM muni ekala pratimAdhArI pRthak pRthak sthAnoM meM caturmAsa karanA cAhate haiM / eka muni siMha kI guphA meM, to dUsarA sarpa kI bA~bI para rahegA / tIsarA smazAna meM to caturtha sthUlIbhadra muni kozyA vezyA ke yahA~ caturmAsa kregaa| AcAryazrI sambhUtivijayasUrine zrutajJAna ke dvArA upayoga lagA kara dekhA to jJAta huA ki cAroM ko AjJA denA hI ThIka hai| tInoM muniyoMne to kaThina upasarga sahana karate hue saphalatA prApta karI para sthUlIbhadrajIne bAraha varSa se paricita kozyA vezyA ke hAvabhAvoM se mohita na hote hue unako upadeza de de kara zuddha bhAvikA banAI / caturmAsa ke bAda cAroM muni guru ke samIpa pAe / gurune saba ko dhanyavAda diyA aura sthUlIbhadra muni ko duSkara duSkara kAraka kI upAdhi se sambAdhita kiyA / AcAryazrIne kahA ki dhanya hai sthUlIbhadra ko jisa vezyA ke sAtha bAraha varSa paryanta vilAsa. kiyA usakA uddhAra kara diyaa| isa duSkara kArya Page #726 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAryazrI sthliibhdr| . (135) ke karane meM virale hI samartha hote haiM / dhanya hai inheM jinhoM kA mana anukUla parisaha se vicalita nahIM huaa| sthUlIbhadra kA cAritra prAdarza evaM anukaraNIya thaa| ____ jaisA ki pahile kahA jA cukA hai ki usa samaya deza meM bhayaMkara duSkAla thA / sthUlIbhadrane bhImakAya aTavI ko pAra kara bhadrabAhu svAmi ke pAsa jA daza pUrva kA sArtha abhyAsa kiyA / bhadrabAhu svAmi ke sAtha sthUlIbhadra bhI vihAra karate pATalIputra nagara kI ora pdhaare| jaba Apa udyAna meM Thahare the to sthUlIbhadra muni ke sAta bahine ( sAdhviyoM ) vaMdana karane ke liye bAga meM pAI / bhadrabAhu svAmI ko vaMdana kara unhoMne pUchA ki hamAre bhAI sthUlIbhadra muni kahA~ hai ? hama unakoM bhI vaMdanA karanA cAhatI haiM / madrabAhu svAmIne batAyA ki sthUlabhadra usakone ke kamare meM baiThe haiM, tuma jAkara vaMdanA kara lo / sAdhviyA~ ko apanI ora AtI huI dekha kara sthUlIbhadrane apanA rUpa parivartana kara siMha kA svarUpa dhAraNa kiyA | siMha dekha kara sAdhviyAMne socA ki bhadrabAhu munine sAdhu darzana ke nimitta isa ora bhejI thIM yA siMha darzana ke hita ! unake mana meM yaha bhI saMdeha huA zAyada isa siMhane isa kamare meM praveza kara sthUlIbhadra muni kA bhakSaNa kara liyA ho| sAdhviyAne lauTa kara saba vRtAnta AcAryajI ko sunaayaa| jinhoMne zrutajJAnopayoga se mAlUma kara liyA ki sthUlImadra ko jJA Page #727 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (136) jaina jAti mahodaya prakaraNa pAMcavA. nAbhimAna ho gayA hai / aba yaha vizeSa jJAna ke ayogya hai aisA AcAryazrIne jAna liyA / AcAryazrIne sAdhviyA~ ko kahA ki aba jAkara sthUlIbhadra ke darzana kara lo| sAdhviyAne jAkara vandanA kI / thor3I dera bAda sthUlIbhadra muni vAcanA ke hita bhadrabAhu svAmI ke pAsa aae| kintu bhadrabAhu svAmIne par3hAnA nahIM cAhA / sApha sApha inakAra karate hue kAraNa bhI batA diyA ki basa itanA hI bAna tere liye paryApta hai / sthUlIbhadra kA jJAnAbhimAna kAphUra ho gyaa| hAtha jor3a kara AcAryazrI se kSamA yAcane lage / zrI saMghane bhI siphAriza ki yaha aparAdha akSamya nahIM hai| tathApi anta meM aparAdha kSamA kara AcAryazrIne sthUlIbhadra ko zeSacAra pUrva kA jJAna mUla mAtra kA kraayaa| anta meM sthUlabhadra ko bhadrabAhu AcAryane AcArya pada arpaNa kiyaa| . AcArya sthUlIbhadrasUriH jaina dharma kA pracAra karane meM prabala udyoga karate the / Apake prAcAra kA lohA sAre vizva meM bajatA thA / utkaTa jJAnI tathA parizramI AcAryane zAsana kI unnati karane meM kisI prakAra kI bhI kabhI nahIM rakkhI / Apa sadA zAsana ke utthAna ke prayatna meM saMlagna rahate the| itane para bhI Apa bar3e gaMbhIra the| Apa apane mana koM vaza karane meM saMsAra ke liye Aja taka Adarza rUpa hai| Apa dhIra evaM vIra the / indriya saMyama karane meM bhI Apane kamAla kara dikhAyA / Apane vezyA ke yahA~ cAra mAsa paryanta rahakara usa ke mana para aisA vyavahArika prabhAva DAlA ki usane apanI pApAcArI Page #728 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAryazrI mhaagiri| (137 ) jIvikA vRtti ko tyAga kara zuddha jaina dharma ko paalaa| vahI kozyA jo vezyA thI Apa hI ke prayatna se zrAvikA huii| Apane apanA jIvana jina zAsana kI sevA karate hue isa prakAra bitAyA / 30 varSa ghara meM rahakara 24 varSa taka munipada para raha kara prabala prayatna karate huI AcArya pada prApta kiyA / Apa 45 varSa paryanta sUriH pada para rahe / antameM 86 varSa kI Ayu meM apanA pada mahAgiri muni ko de kara barAita 215 sambata svargavAsI meM hue| [6] nauveM pada para AcAryazrI mahAgiri pravINa zAstrajJa hue / bhApakA janma magadha deza ke antargata kolAgra grAma ke elAphsya gotriya brAhmaNa rudrasoma kI suzIla bhAryA manoramA kI kukSI se huA thA / inakA pitA veda vadogai sarva zAsroM se pAraMgata thaa| Apake bhAI kA nAma suhastI thA / jaba donoM bhAI zaizakAvasthA ko sukhapUrvaka bitA cuke to inake pitAne adhyayana ke nimitta pATalIputra nagara meM bhejA / udhara AcArya sthUlabhidra sUriH upadeza dete dete pATalIputra ke udyAna meM padhAre hue the| nagara ke bAhira ghUmate hue dono bhAiyoMne prAcArya ko dekhA to kutuhala ke hetu se sAtha ho gaye / udyAna meM pahuMca kara unhoMne kyA dekhA ki sahasroM bI puruSa dezanAmRta kA pAna karane ke hita cAroM ora se zrA bhAkara apane apane sthAna para baiTha rahe haiM / ye donoM bhAI bhI bhASaNa sunane ke uddezya se eka ora baiTha gye| * AcAryazrIne dharmalAbha sunAkara vyAkhyAna prArambha kiyA / mApane apane mUdu bhASaNa se zrotAoM ke mana para isa prakAra prabhAva Page #729 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 138 ) jaina jAti mahodaya prakaraNa pAMcavA. DAlA ki saba maMtra mugdha kI nAI TakI TakI lagA kara AcAryazrI kI ora dekhate hue sukhaprada zruta sudhA kA pAna karane lage / zrapane apane upadeza meM saMsAra kI asAratA siddha kI tathA AtmA ke uddhAra kA sarala evaM zIghra upAya batAyA ! isa upadeza ke phala svarUpa mahAgiri aura suhastIne saMsAra se vairAgI ho AcAryazrI ke pAsa dIkSA lenA cAhA / dIkSA lene ke bAda donoM muni zAstroM kA adhyayana kara dhuraMdhara vidvAna kahalAye / Arya mahAgiri kI buddhi to vizeSa camatkAra pradarzita aura vizAla thI / isI kAraNa se mahAgiri ko zIghra hI AcAryapada prApta ho gayA / AcArya mahAgiri sUriH jina zAsana kI bAgaDora apane hAtha meM lete hI usa ke pracAra meM tatpara hue| Apane jaina zAsana kA khUba abhyudaya kiyaa| bAda Apane jina kalpI tulanA karane ke nimitta apane bahulaM yA balassihA Adi cAra ziSyo ke sAtha jaMgala meM prasthAna kiyA sAdhuoM kI sAra saMbhAla ke nimitta pIche Arya suhastI munirAja ko rakha diyA / zrAcArya mahAgiri ghora tapasvI evaM bhinna bhinna ( zrabhigraha) pratijJA dvArA apUrva tyAga kA abhyAsa kara rahe the| Apane Asana samAdhI aura dhyAna mauna yA adhyAtma ciMtavana se jina kalpI kI tulanA rUpa manoratha ko siddha karate hue, kaliGga deza ke bhUSaNa tulya kumAra giri tIrtha para Apane nivRti mArga kA pUrNa avalambana liyA / anta meM vIrAt 245 sambat meM anazana tathA samAdhi pUrvaka svarga vAsa kiyA / Apake ziSyo meM balissaha muni apane parivAra sahita sthivara kalpI meM sammilita hue| idhara bAhula muni apane Page #730 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcAryazrI suhastI suuriH| (139) sAdhuoM ke sAtha, jo jinakalpI kI tulanA kara rahA thA / para vaha tulanA AmaharUpa nahIM thii| Apa ke svargadhAma sidhArane ke pazcAt kitane hI varSa bAda Apasa kI IrSAputine una sahabhAva kI pravRtiyoM ko kadAgraha kA sthAna de diyA jisakA kaTu pariNAma yaha huA ki bAhula kI saMtAnane jinakalpI mArga kA Agraha kiyA tathA bAllissaha kI santAnane sthivara kalpI kA Agraha kiyA jisa ke phala svarUpa meM Age calakara jina zAsana kI do zAkhAeM huI vetAmbara tathA digambara jo Aja taka bhI vidyamAna haiN| vaha jina zAsana kI tarakkI meM ror3A rUpa hai| . [10] daza paTTapara prAcArya suhastI sUriH mahAn prabhAvazAlI hue / jaba se AcArya mahAgirine Apa ko zAsana kA bhAra saMbhalAyA taba se prAcArya suhastI sUriH jaina dharma ke pracAra meM saMlagna the| eka vAra magadha deza meM duSkAla ke kAraNa kaI loga bhUkha ke mAre apane prANoM ko choDa rahe the / dezabhara meM hAhAkAra macA huA thA tathApi jaina zrAvaka apanI guru bhakti meM pUrNa aTala rahe kyoMki ve apane dharma para pUrI zraddhA rakhate the / ve jAnate the ki cAhe jaina guru prANa tyAga deM tathApi anIti kA yA azuddha AhAra kadApi grahaNa nahIM kareMge / eka vAra AcAryazrI ke do ziSya kisI bhAvaka ke yahAM bhojana lAne ke hita pdhaare| gRhapraveza karane ke bAda dvArapara eka bhikSuka A nikalA / vaha bhUkha ke mAre itanA vyAkula thA .ke usakI ora dekhanese mAluma hotAthA ki vaha nara asthi-kaMkAla mAtra hai| har3iyAMkI gintI kIjA sakatI thI kAraNa ki usa mi Page #731 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 140) jaina jAti mahodaya prakaraNa pAMcavA. cuke zarIrameM mA~sa Adi kuchabhI avazeSa nahI rahAthA / jaba zrAvakane jaina muniyoMko modaka Adi miSTAnna diye to muni mahArAja upAzrayakI ora ravAnA hue / usa bhikSukane munidvayase yAcanAkI ki Apa paropakArI sAdhu haiM apanI bhikSAkA kucha aMza mujhe bhI dIjiyegA / ubhaya muniyoMne uttara diyA ki binA gurUkI AjJA ke hama tumheM kuchabhI nahIM desakate / vaha bhikSuka isa AzA se ki kadAcita inake gurU kRpA kara mujhe kucha pradAna kareMge; sAdhu yugala ke pIche pIche ho liyA / ___upAzraya para pahu~ca kara yugala muniyA~ne guru mahArAja ko saba vRtAnta kaha sunAyA / AcAryazrIne upayoga lagA kara dekhA to mAlUma huA ki isa prANI se kucha zAsana ko lAbha hone kI sambhAvanA hai to AcAryazrIne usakA gotra, kula Adi pUcha kara kucha Avazyaka bAteM jAna lIM / AcAryazrIne bhitUka se pUchA ki yadi tUM dIkSA le le to hama tume icchita bhojana de sakate haiN| usane bhI prasannatA pUrvaka yaha bAta svIkAra kara lI / usane dIkSA grahaNa kara ke jaina dharma pAlane kA kArya prArambha kiyA / kaI dina kI icchAe~ pUrNa huI / vaha peTa bhara khAne lgaa| yahA~ taka ki usane AvazyaktA se adhika mAtrA meM bhojana kiyA jisa ke phala svarUpa vaha ati sAra roga kA zikAra huaa| jaba yaha muni rogI huA to prAcArya Adi munivaroMne yathA yogya vaiyAvaca kii| isa prakArakI sevA se santuSTha ho kara usa bhikSukane jainoM Page #732 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahArAjA smprti| . (11) kI vyavasthA para hRdaya se kRtajJatA prakaTa kii| usane socA ki jaba maiM eka nirAdhAra bhikSuka thA, dara dara para dura durAyA jAtA thA para jaba se maiM jaina muni huA hU~ saba merI bAta sunate haiM / Aja yadi maiM bimArI se grasta hU~ to sAkSAt vizva ke hRdaya samrATa prAcArya mahArAja bhI merI vaiyAvaJca karate hue kisI bhI prakAra se mana meM nahIM sakucAte hai / isa uccatara bhAvanA se vaha bhikSuka usI rAtri me vahA~ se kAla kalavita ho kara. bhUpati kunAla kI rAnI ke garbha meM utpanna huaa| . isa bhava meM rAjA ke ghara janmane para isakA nAma samprati rakkhA gayA / samprati kA pitA ujjainI nagarI meM rahatA thA / yaha rAja use mahArAja azokase milA huA thaa| ataeva samprati kA zaizava kAla bhI usI nagarI meM bItA / rAjakArya yogya zikSA pAne ke bAda ujjainI kA rAjamuguTa mahArAja saMprati ke unnata sira para zobhane lgaa| eka vAra AcAryazrI suhastIsUriH vihAra karate hue ujjainI nagara meM padhAre / usa samaya usa ujjainI nagarI meM mahAvIra svAmI kI jIvita pratimA kA mahotsava ho rahA thA tathA tat sambandhI rathayAtrA kA julUsa bhI nikala rahA thA / AcAryazrI bhI caturvidha saMgha ke julUsa meM sAtha the| . jharokhe meM baiThe hue mahArAjA sampratine bar3e dhyAna se prAcAryazrI ko dekhA / dekha kara usakA dila bhara gyaa| mahArAjA samprati khUba uhApoha kiyA jisa se usI samaya use jAti smaraNa jJAna huA / pUrva bhava kI sArI bAteM use dikhAI dene lgiiN| Page #733 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 142 ) jaina jAti mahodaya prakaraNa pAMcavA. vanA use bhAna huA ki mujha bhikSuka ko jaina muni bana kara ucca bhA - ke rUpa meM yaha rAjaputra kA pada milA hai to inhIM kA pratApa hai / usI samaya rAjA samprati nIce AtA hai aura AcAryazrI ke caraNoM meM mastaka jhukAtA hai / rAjAne AcAryazrI se pUchA kyA Apa mujhe pahacAnate haiM / AcAryazrI ne uttara diyA ki Apa ko kauna nahIM pahicAnatA ! Apa nagara ke svAmI haiM / rAjAne pUchA ki bhagavan maiM hU~ kauna ? pUrva bhava kA vRttAnta kucha batAie tAki merI zaMkA kA samAdhAna ho jAve / AcAryazrIne zrutajJAna lagA kara dekhA ki yaha vahI bhikSuka hai usake pUrvabhava ke saba hAla sunA diyA / rAjAne jaba AcArya mahArAja ke mukha se saba vRttAnta jAnA to vaha kahane lagA ki jisa dharma ke pratApa se maiMne rAja prApta kiyA hai vaha saba rAjaRddhi Apako samarpita hai / AcAryazrIne kahA ki hameM rAjaRddhi kI AvazyaktA nahIM hai| hamArA to yahI Adeza evaM salAha hai ki jisa dharma ke pratApa se yaha vibhava milA hai usI dharma ke pracAra meM saba dravya - vyaya karo / deza aura videza meM jaina dharma kA pracAra karo / rAjA sampratine jisa prakAra se jainadharmakA abhyudaya evaM pracAra kiyA thA usakA sArA vRtAnta pAThakoM ko narezoM ke vRtAnta kA prakaraNa meM vistRta milegA / 1 . AcArya suhastI sUri rAjA samprati ke bhakti ke vaza ho rAja piNDa grahaNa kiyA karate the / kyoM ki rAjA samprati bAraha vratadhArI mahAn prabhAvika zrAvaka thA / usane bAharavA~ vrata ko pAlane ke nimica munirAja se Agraha kiyA / AcAryazrI Page #734 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUrIzvarajI aura samprati raajaa| . (143) ne bAharaveM vrata kA lAbha dene ke nimitta hI rAjapiNDa grahaNa karanA prAraMbha kiyA thA / ( yaha jikra Arya mahAgiri ke mojuda gI samaya kI hai) jaba yaha bAta AcAryazrI mahAgiri ko vidita huI to unhone AcArya suhastI sUri ko upAlambha diyA ki tuma gItArthI ho kara rAjapiMDa kaise bhoga rahe ho ? taba zrAcArya suhastI sUrine namratA pUrvaka kahA ki yaha rAjA bAraha vratadhArI pakkA zrAvaka tathA jina zAsana kA prabhAvika vyakti hai / yadi muni isake yahAM bhojana na leM to isake bAharaveM vrata ke pAlana kI kyA suvidhA ho sakatI hai / jo muni aise zrAvaka ke yahAM kA zuddha AhAra vidhipUrvaka lete haiM anucita nahIM karate / vasa isase hI donoM AcAryoM ke Apasa meM mana muTAva huA, matabheda kA bIja boyA gayA aura Age cala kara jaina mata ke do pakSa zvetAmbara aura dIgambara hue / isa phUTa se jina zAsana kI bahuta hAni huI aura hotI jA rahI hai / * kaliyuga kA prabhAva jina zAsana para aise hI avasaroM para paDatA hai| AcAryazrI suhastI sUrine samprati nareza kI sahAyatA se jaina dharma kA Arya aura anArya deza meM khUba pracAra kiyaa| usa samaya meM jagaha jagaha aneko mandira banavAe gae the| AcAryazrIne apanA sArA jIvana jaina zAsana kI sevA meM bitAte hue apane paTTa para bhAryA susthita aura supratibaddha aise do AcAryoM ko niyukta kara pAMca dina ke anazana aura samAdhIpUrvaka AlocanA karake vIrAt 261 sambat meM svargadhAma sidhAe / samprati narezane ApakI yAdagAra meM eka baDA stUpa bhI banavAyA / Page #735 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (144 ) jaina jAti mahodaya prakaraNa pAMcavA. [ 11 ] gyArahaveM paTTa para AyArya susthita sUri tathA AcArya supratibaddha sUri hue| Apa donoM sahodara bhrAtAoMne campAnagarI meM janma liyA thaa| donoMne AcAryazrI suhastI sUri ke dezanA se vairAgya prApta kara dIkSA aMgIkAra kii| donoMne mAnAdhyayana kara zAsana ke hitasAdhana meM apane amUlya jIvana kA samaya bitAyA thA / Apa donoMne vizeSa kara kaliGga deza hI meM vihAra kiyA thA aura vahAM ke prasiddha nareza khAravela ko jo ApakA parama bhakta thA jaina dharma ko pracArita karane liye khUba upadeza diyaa|shsroN jaina mandiroM aura jaina vidyAlayoM kI pratiSThA kraaii| kaliGga ke kumAra parvata ko kaliMga zatruJjayAvatAra banAyA / Apa zrImAnoMne tIrtha kumAraparvata para kror3avAra sUri maMtra kA jApa kiyaa| ataeva ApakI sampradAya kA nAma koTika prasiddha huA / donoM AcAryoMne jina zAsana kI unnati kara apane paTTa para Arya indradina ko sthApanna kara kaliGga zatruJjayAvatAra tIrtha para anasana kara samAdhI pUrvaka vIrAt 327 varSe svargasadana meM nivAsa kiyaa| [12] bAharaveM paTTa para AcAryazrI indradinna sUri bar3e upakArI hue / ApakA janma mathurA nivAsI kauzika gautriya sarvahita vipra ke ghara huA thaa| Apane brAhmaNa varNa ke anusAra veda vedAMgoM kA pUrNa jJAna prApta kiyA thA / eka vAra prAcArya susthita sUri kA jaba usa ora padArpaNa huA taba vairAgyopadeza sunakara indradinnane AcAryazrI ke pAsa dIkSA grahaNa kI / mathurAnagarI meM jo mithyAtva kA timira adhikAMza meM vidyamAna thA vaha apanI Page #736 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAryazrI indradijasUrI. . ( 145) yukti saMyukta tarko se samAdhAna kara Apane dUra kiyA / Apa bar3e pratibhAzAlI vidvAn evam ojasvI vaktA the Apane jaina dharma ke pracAra kA kArya apane hAtha meM le saphalatayA pUrNa kiyA / inhIM guNoM ke kAraNa AcAryazrI susthita sUrine indradinna muni ko prAcArya pada para Arohita kiyaa| AcAryazrI indradinna sUrIne jinazAsana kI sevA kara jainoM para asIma upakAra kiyA Apane aneka jaina mandiroM kI pratiSThA karavAkara mathurAnagara meM bhUri bhUri prazaMsA prApta kii| Apane pratikUla vAtAvaraNa ke hote hue bhI aAzAtIta saphalatA prApta kii| rAta dina zAsana ke utthAna kArya meM saMlagna rahane meM ApakI svAbhAvika ruci thI / Apane hara prakAra se jaina dharma kI bar3hatI kI jisakA upakAra bhUlA nahIM jA sktaa| Apane apane aMtima samaya meM AcArya padavI muni dinna ko arpita kara tIna divasa ke anazana evaM samAdhI pUrvaka vIrAt sambat 378 ko svarga nike tana meM DerA kiyaa| mahAvIra svAmI ke bAhara paTTa para prAcArya zrI indradinna sUrI bar3e pratibhAzAlI yugapradhAna hue| zeSa Age ke prakaraNa meM / astu| Page #737 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A jaina itihAsa / di tirthakara zrI RSabhadeva prabhu ke zAsana se nava meM tirthaMkara zrI suvidhinAtha prabhu ke zAsana paryanta to vizvadharma jaina hI thA / sAre prANI dayAdharma kI zItala chAyA meM apanI AtmA kA utthAna kara parama zAMti prApta karate the / nava meM tirthakara suvidhinAtha svAmI ke zAsana viccheda hone para jaina brAhmaNoM ke mana meM malinatA kA prAdurbhAva huA / svArtha ke vazIbhUta ho kara una brAhmaNoMne apane graMthoM meM parivartana karanA zurU kiyA / jo jaina brAhmaNoM ke kAma ko sucAru rUpa se sampAdana karAne ke hetu se bhagavAn RSabhadeva svAmI ke AdezAnusAra bharata mahArAjane 4 Arya vedoM kA nirmANa to kiyA thA para jaina brAhmaNoMne unheM asalI rUpa meM nahIM rakhA / uparokta vedoM ko banAne kA parama punIta uddezya to yaha thA ki jaina brAhmaNaloga samAja ko AcAra, vyavahAra tathA saMskAra se sudhAra kara satkAra pAveM, para brAhmaNoMne vyaktigata svArtha ke liye pUrva viracita vedoM meM bahutasA parivartana kara diyA / ina zAstroMdvArA jaina brAhmaNoMne samAja kA asIma upakAra kiyA thA / : ataH ve saba vizvAsapAtra bana gaye the / isa vizvAsapAtratA ke kAraNa mile hue adhikAra kA unhoMne bahuta burA upayoga kiyA / Page #738 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmanAtha svAmI. (17) brAhmaNoM kI isa adhama pravRti ke kAraNa janatA kA asIma upakAra honA ruka gayA tathA jhUThA bhrama adhika joroM se phailane lagA / apanI bAta ko paripuSTa karane ke hetu se unhoMne kaI naye AcAra vicAra sambandhI karmakANDoM kA vidhAna bhI kiyA / dharma kevala eka saMpradAya vizeSa kA raha gayA / svArthamaya sUtroM kI racanA nirantara bar3hatI rhii| Akhira logoM kI dhairyatA jAtI rahI / apane ko bharamAyA huA samajha kara logoMne zAMti kA sAmrAjya sthApita karanA cAhA / " jahA~ cAha hai vahA~ rAha hai" isa lokokti ke anusAra tirthakara zItalanAtha svAmIne aMdhazraddhA ko dUra karane kA khUba prayatna kiyA aura anta meM pUrI saphalatA prApta bhI kI / janatA ko punaH jainadharma ko acchI taraha se pAlane kA avasara prApta huaa| DhoMgiyoM kI pola khula gaI tathA logoM ko sacA rastA phira se mAlUma ho gayA / saba ora sukha zAMti kA sAmrAjya sthApita ho gyaa| kintu yaha zAMti cirasthAI nahIM rahI / jyoMhI zItalanAtha prabhu kA nirvANa huA brAhmaNoMne punaH usI bure mArga kA anusaraNa kiyA / brAhmaNoM kA Adhipatya khUba bar3hA / evaM zrIyAMsanAya, vAsapUjya, vimalanAtha aura anaMtanAtha bhagavAn ke zAsana kAla meM dharma kA udyota aura antarakAla meM brAhmaNoM kA jora bar3hatA rahA tatpazcAt bhagavAna dharmanAtha svAmI ke zAsana meM phira logoMne sumArga kA anusaraNa kiyA ! kintu phira mithyAtvane jora pakar3A . aura svArthiyoM kI bana par3I / mole loga khUda bhaTakAe gaye / Page #739 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (148) jaina jAti mahodaya prakaraNa pAMcavA. kintu anta meM mithyAtviyoM kI pUrNa parAjaya huI aura solahaveM tithaMkara zrI zAntinAtha svAmI ke zAsanakAla meM pUrNa zAnti sthApita ho gii| kisI bhI prakAra kA dUSita vAtAvaraNa nahIM rahA / yaha zAMti cirakAla taka rhii| dina ba dina dharma kI unnati hotI rahI aura dazA yahA~taka acchI huI ki bIsaveM tirthakara munisuvrata svAmI ke zAsanakAla meM ahiMsA dharma kI patAkA sAre vizva meM phaharAne lagI / isa jhaMDe ke nIce raha kara mAnava samAja pracura sukha anubhava kara use pUrNa taraha se bhogane lgaa| munisuvrata svAmIne bhaDUMca meM azvamedha yajJa baMdha karA eka azva kI rakSA kI thI ataH vaha tIrtha azvabodha nAma se kahalAne lagA tathA vaha isI nAma se Ajataka vikhyAta hai| kintu yaha utthAna bhI parAkASTA taka pahu~ca kara phira avanata hone lgaa| vIsaveM aura ikkIsaveM tithaMkara ke zAsana ke antaHkAla meM punaH brAhmaNoM kA jora bar3hA / mahAkAla kI sahAyatA se parvata jaise pApAtmAoMne pazu bali jaise niSThura yajJayAgAdi kA pracura pracAra kara janatA ko sAmiSabhojI bnaayaa| madirA kA bhI pracAra mAMsabhakSaNa ke sAtha bddh'aa| mUka pazu yajJa kI vediyA~ para mAre jAne lage / pazuoM kI hatyAoM se bhUmi rakta raMjita ho gii| zoNita kA pravAha dharaNI para pravAhita hone lagA / rakta kI nadiyA~ saba prAntoM meM bahane lagI / nadiyoM ke nAma bhI raktAnadI tathA carmAnadI par3a gaye / isa samaya jaina sannATa rogaNane isa hatyA ko rokane ke liye kaI yajJoM ko rokA tathA yajJa gartAoM ko Page #740 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAminAthakhAmi. khUba daNDa bhI diyA / yahI kAraNa thA ki brAhmaNoMne rAvaNa ko rAkSasa batAyA tathA use apamAnita karane ke saikaDoM upAya kiye| rAvaNa ke vaMza ko bhI unhoMne rAkSasa vaMza ThaharA diyA, rAvaNa to jainI thA / rAvaNa jaina dharma ke niyamoM kA pAlana karane meM kisI bhI prakArakI truTi nahIM karatA thA / rAvaNa ne aSTApada para jinamandira meM nATaka kiyA thaa| usane zAMtinAtha bhagavAna ke mandira meM sahasra vidyA siddha kI thii| vaha nitya jina mandira meM Akara pUjA kiyA karatA thaa| usa ke samakAlIna dazaratha, rAma, lakSmaNa, bharata, vAlI, sugrIva, pavana aura hanumAna Adi bar3e bar3e jainI samrAT hue haiM jinhoMne yajJa kI hiMsA ko uThAne kA khUba prayatna kiyA thaa| logoM ko hiMsA se ghRNA hone lgii| yajJa kI nirdayI aura niSThura bAdhika lilAeM dUra huI / phira eka bAra hiMsA dharma kA sArvabhaumika pracAra huaa| ikkIsaveM tirthakara zrI naminAtha ke zAsana meM jaina dharma kA khUba abhyudaya huzzA / bar3e bar3e rAjA aura mahArAjA jaina dharma ke upAsaka the / jinAlaya jagaha jagaha para medinI ko maNDita kara rahe the| gauDa deza vAsI eka AsAr3ha nAmaka suzrAvakane eka devatA kI sahAyatA se rAvaNa nirmANita bhaSTApada tIrtha kI yAtrA karate hue kaI jinAlaya banavAe / mandira banavAne meM usane apanA sArA nyAyopArjita dravya lagA diyaa| usane una mandiroM meM jina jina pratimAoM kI pratiSThA karAI thI unameM se tIna mUrtiyA~ to Aja paryanta vidyamAna haiM / una mUrtiyoM para khudA huA lekha isa vAta Page #741 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 150 ) jaina jAti mahodaya prakaraNa pAMcavA. kA sabUta de rahA hai ki ina mUrtiyoM kI pratiSThA karAne vAlA AzAr3ha nAmaka eka zrAvaka thA / isI prakAra cAroM ora usa samaya jaina dharma kA apUrva abhyudaya ho rahA thA / sUrya ke asta hone para aMdhakArakA sAmrAjya ho hI jAtA hai isI prakAra sadupadeza ke abhAva meM midhyAtva kA adhikAra ho jAtA hai / isI siddhAMtAnusAra nArmanAtha svAmI ke pazcAt bhI brAhmaNoM kA thor3A bahuta jora bar3hA hI / anta meM vAisaveM tIrthaMkara zrI nemInAtha kA avatAra huA / Apake pitA kA nAma samudra vijaya thA / zrI kRSNacandra vAsudeva jI ke putra the 'ataeva neminAtha jI ke bhAI the / jisa vaMza ke andara aise aise mahAtmAoM ne janma liyA hai vaha vaMza yadi una mahAtmAoM kA anuyAyI ho to isa meM koI Azcarya kI bAta nahIM / usa samaya ke jaina yoddhA samudravijaya, vAsudeva, zrIkRSNacandra, balabhadra, mahAvIra, kaurava, pANDava, aura sAMbapradyumna Adi brAhmaNoM ke hiMsAmaya kRtyoM kA virodha karate the | yajJa kI vedI para hone vAlI hiMsA rokI gaI / sAre saMsAra meM ahiMsA dharma kA pracAra huA / kyA Arya aura kyA anArya saba milAkara solaha hajAra dezoM meM jaina dharma kI patAkA phaharAne lagI / tat pazcAt pArzvanAtha svAmI kA zAsana prArambha huaa| Apa kAzI nareza azvasena kI rAnI vAmA ke garbha se utpanna hue the / zrApa kI buddhi bAlyAvasthA hI meM itanI prakhara thI ki Apane kamaTha jaise tApasa kI khUba khabara lI / usa tApasa kI dhUnI meM se jalate hue nAga ko nikAla kara namaskAra 1 Page #742 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAzvanAthasvAmi. (151) maMtra sunAkara dharaNIndra kI padavI denevAle bhApa hI the| pArthanAtha svAmI ne dIkSA lekara kaivalya jJAna prApta kiyA thaa| ApakA dharmacakra vizvavyApI bana gayA thaa| bar3e bar3e rAjA aura mahArAjA Apake caraNa kamaloM kA sparza kara apane ko ahobhAgI samajhate the tathA ApakI sevA meM sadA nirata rahate the| upabhoga ikSvAku rAjA ke kula ke tathA seTha sAhukAroM ke 16000 manuSya pArzvanAtha svAmI ke pavitra caraNa kamaloM meM dIkSAnvita hue the / Apa ke pAsa dIkSita huI 38000 sAdhviyA~ mahilA samAja ko sadupadeza sunAkara dharma kA ujjvala mArga pradarzita karatI thii| jaina tIrthakaro meM zrI pArzvanAtha svAmI kA nAma hI khUba prakhyAta hai| aura yaMtra tathA maMtra bhI pArzvanAtha svAmI ke nAma se adhika haiM / arvAcIna samaya meM bhI adhikatara jainetaroM ko pArzvanAtha svAmI kA hI paricaya hai| .. pArzvanAtha svAmI ne vihAra vizeSatayA kAzI, kauzala, aMga, baMga, kaliMga, paMcAla, jaMgala aura konAla Adi prAntoM meM kiyA thA / uparokta prAntoM aMga, baMga, magadha aura kaliMga deza meM Apane vizeSa upadeza dekara jaina dharma kA khUba abhyudaya kiyA thaa| isakA yaha pramANa hai ki kaliMga deza ke aMtargata udayagiri pahAr3I kI hA~sIpura guphA meM ApakA jIvanacarita zilAlekha ke rUpa meM abataka bhI vidyamAna hai / yaha pahAr3a bhI kumAra vIrya ke nAma se bhAjalA prakhyAta hai / ApakI ziSya maNDalIne bhI usI prAnta meM adhika vihAra kiyA hogA aisA mAlUma hotA hai| Page #743 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (152) jaina jAti mahodaya prakaraNa pAMcavA. ___pArzvanAtha svAmI ke nirvANa ke pazcAt phira brAhmaNoM kA thor3A thor3A mAyAjAla phailane lgaa| para badA kucha aura hI thaa| . pArzvanAtha svAmI kI paramparA ke sAdhu peTatarSi ke ziSya buddhakIrtine apane nAma para eka nayA mata calAyA / isa mata kA nAma usane apane nAma para buddhadharma rakkhA / udhara brAhmaNoMne hiMsAmaya yajJa Adi jora zorase prArambha kiye the ataeva isa buddhakIrtine ahiMsA kA upadeza de logoM ko apane matameM ekatrita karanA prArambha kiyA / usane itanA prayatna kiyA ki aneka jaina rAjA bhI boddhadharma ke anuyAyI ho gaye / isa boddhoM kI unnati ke samayameM bAla brahmacArI muni AcAryazrI kezI zramaNane bulanda AvAjase boddhadharma kA satarka khaNDana kiyaa| kezI zramaNAcAryane boddhadharma avalambana karanevAle rAjAoM ko pratibodha de punaH jainI banAyA / isa tarahase pratibodhita nRpatigaNa ye the:-ceTaka, prasAjita, siddhArtha, udAI, santAnIka, candrapAla aura pradezI Adi / inake atirikta aura choTe choTe nareza bhI jainI hue jina kI saMkhyA mI bahuta thii| kezI zramaNAcAryane apane prAjJAvartI muniyoM ko deza paradezameM bheja bheja kara boddhoM ke caMgulase aneka prANiyA~ ko bacA kara jainadharmI bnaayaa| ziSyoM ko anyonya prAntameM bheja kara Apane svayaM aMga, baMga aura magadha dezameM raha kara jainadharma kI unnati karane meM bhaTUTa parizrama kiyA / tathApi prakRti eka mahApuruSa kI aura kabhI anubhava karatI thii| pratIkSA eka aise vyakti kI thI jo zAMti kA Page #744 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavAn mahAvIra. ( 153 ) sAmrAjya sthApita kara dhArmika kSetrameM macI huI krAMti ko miTA de / usa samaya kI dazA bhI vicipta thI / pArasparika pratidvaMdatA kA jamAnA dveSa ko phailA rahA thaa| eka ora vedAnti loga yaza AdimeM pazuhatyA para tule hue the to dUsarI ora buddhaloga hiMsA dharma kA upadeza dete hue bhI mAMsamadirA ke prayogase bace hue nahIM the / tIsarI ora jainamuni zrahiMsA kA upadeza to karate the para 1 unake gRhakleza aura zithilatA ke kAraNa upadeza kA pUrA prabhAva nahIM par3atA thA / kezI zramaNAcAryane jaina muniyoM ko samajhA bujhA kara tatkAlIna samaya kI dazA kA vistRta varNana kiyA tathA unheM saceta kara jainadharma kA utthAna karane ke liye utsAhita kiyA / ThIka AvazyaktA ke samaya bhagavAn mahAvIra svAmI kA zAsana prArambha huaa| phira kisa vAta kI kamI thii| jagadupakAraka bhagavAn mahAvIrane apanI bulanda AvAjase tathA divya zaktidvArA cAroM ora zAnti phailAI / Apane bAlyAvasthA se hI tatvajJAna se pUrNa paricaya prApta kara liyA thA / zrApa kA bhAtmakalyANa karanA thA / ahiMsAgharma kA pracAra ApakA pavitra uddezya thA / saba jIvoM ke prati prema rakhanA yahI Apake upadeza kA sAra thaa| basa isI maMtra kA sAre vizva para prabhAva par3A / jAti ke bandhanoM ko tor3a kara Apane usa aura nIca kA jhagar3A miTA diyA / AtmakalyANa kI ujjavala bhAvanAse prerita ho 14000 muni evam 36000 AryAoMne Apa ke caraNoM kI zaraNa lI thI / mukhya dhyeya karanA hI 66 " Page #745 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (154) jaina jAti mahodaya prakaraNa pAMcavA. lAkhoM nahIM varan kroDoM kI saMkhyA jainopAsaka dRSTigocara hone lage / vedAntiyA~ kA samudAya luptasA ho gyaa| jainadharma ke pratAparupI sUrya ke Age boddhoM kA samudAya uDugaNa kI taraha phIkA najara Ane lagA / thor3e hI samayameM sArA bhArata jainadharma kI patAkA ke nIce A gayA / vizAlA kA ceTaka nareza, rAjagRhI kA zreNika bhUpa, kauNika bhUpati, naulacchika, naumalika, aThAragaNa rAjA, sindhu sauvIra kA mahArAjA udAI, ujjena kA nRpati caNDapradyotana, darzanapura nareza darzanAmadra, pAvApurI kA narapati hastapAlarAja, polAsapura kA narendra vijayasena, kAzI kA . dharmazIla sAvIka aditazatru, sAMketapura kA dharmadhurandhara dharAdhIza dharmazAla, kSatrikuNDa kA mahArAjA naMdIvardhana, kausumbIpati udAI, kapilapura kA bhUpati yamaketu, zvetAmbara kA nareza pradezI aura kaliMga kA adhiyati mahArAja sulocana ye saba jainadharma ke pracArameM pUrNatayA saMlagna the| Adi tIrthakara bhagavAna RSabhadeva se lagA kara aMtima tirthakara mahAvIra prabhu ke zAsanakAla taka cakravartI, vAsUdeva prativAsudeva, baladeva, maNDalika, mahAmaNDalika Adi saba sadAzaya evaM mahApuruSa parama zraddhAlu jainadharmAvalambI the| ina kA aitihAsika varNana yadi kisI ko mAlUma karanA ho to cAhiye ki kalikAla sarvajJa bhagavAna hemacandrAcArya mahArAja viracita "triSaSTi zalAkA puruSacaritra" nAmaka bRhagrantha ko dekho / prAcIna itihAsa sivAya jaina graMtho ke aura kahIM bhI nahIM pAyA jAtA / Page #746 -------------------------------------------------------------------------- ________________ praznajita. bhagavAna pArzvanAtha aura mahAvIrasvAmI ke itihAsa kI sAmagrI to vistRta rUpa meM upalabdha ho cukI hai| itanA hI nahIM para bAvIsaveM tithaMkara bhagavAn nemInAtha svAmI ko bhI aitihAsika puruSa mAnane ko arvAcIna itihAsajJa taiyAra haiN| jyA~ jyA~ adhika khoja hogI tyA tyA~ jaina granthoM kA viSaya aitihAsika pramANita ho kara sArvajanika prakAza meM bhAtA rhegaa| ___bhagavAna zrI mahAvIra svAmI ke pIche kA jo itihAsa upalabdha huA hai usa meM adhikA~za pATalIputra nagara kA hI vRtAnta varNita hai / kAraNa isa pradeza meM jitane nRpati hue saba ke saba aitihAsika rAjA haiM / ataeva yahA~para pATalIputra ke rAjAoM se hI aitihAsika varNana batAyA jAyagA kintu isa se pahileke zreNika aura kauNika nareza kA thor3A hAla dikhA denA asaMgata nahIM hogaa| - yaha varNana isa samaya kA hai jaba ki magadhadeza kA rAjamukuTa zaizuvaMzIya mahArAjA prabhajita ke mamtakapara zobhAyamAna thaa| rAjA prabhajita ke 100 putra the rAjAne apanA rAjya jeSTha putra ko binA parIkSA kiye na dene kA vicAra kara saba putroM kI kuzalatA kI parIkSA lenI cAhI / isa parIkSA meM jo sarvoparI uttIrNa hogA yahI merA uttarAdhikArI evaM rAjya kA adhikArI hogA, aisA rAjA kA pAdeza evaM mantavya thaa| aneka prakAra se parIkSA karane se zAta humA ki zreNika kumAra rAjA hone ke lie sarva guNa yucha hai phira rAjAne dUradarzitA se socA ki yadi zreNika yahIM para rahegA to Page #747 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 153 ) jaina jAti mahodaya prakaraNa pAMcavA. na mAlUma zeSa putroM meM se kauna rAjya kI lAlasA se upadrava kareM baiThe / isI hetu eka bAra bagIce meM zreNika kA aisA apamAna kiyA gayA ki zreNikakumAra deza chor3a kara bhAga gyaa| jaba zreNika deza se bhaga kara jA rahA thA to rAste meM use bauddha bhikSuoM se bheMTa huI zreNika rAtrike samaya bauddhoM ke maTha meM hI ThaharA tathA usane ApabItI saba ko kaha sunAI / bauddhoMne zreNika ko kahA ki yadi tumheM rAjya prApta karane kI kakSA hai to bhagavAn bauddha para vizvAsa rakkho / boddhadharma para zraddhA rakhane se tumheM avazya rAjya prApta hogA para usa dazA meM tuma boddha dharma kA pracAra karoge tathA isa dharma ko svayaM bhI svIkAra kara loge, aisI pratijJA isa samaya karo / zreNikane yaha bAta svIkAra karalI | prAtaHkAla hote hI zreNika vahA~ se cala par3A / calate calate vaha benAtaTa nagara meM pahu~cA / vahA~ dhanavahA seTha kI kanyA nandA se usa kA vivAha ho gayA / vivAha hone para vaha usI nagara meM rahane lagA / udhara praznajita rAjA sakhta bImAra huaa| vaha mRtyuzayyA para par3A par3A apane putra zreNika kI pratIkSA kara rahA thA / devAnanda nAmaka savArthavAha ne Akara samAcAra diyA ki zreNika benAvaTa nagara meM rahatA hai / pitAne apane anucaroM ko bheja kara zreNika ko bulAyA / nandA garbhavatI thI | para zreNikane apane pitA kI AjJA ko TAlanA ucita nahIM samajhA / zreNika bar3I senA ko le kara rAjagRha pahucA / praznanita saba ke samakSa zreNika ko rAjyAbhiSeka kara rAjagRha ( magadha ) Page #748 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zreNika narela. kArya usa ke supurda kara diyaa| prabhajita nareza namaskAra maMtra kA mArAdhana karatA humA deha tyAga svarga kI bhora sidhArA / / zreNika rAjAne rAjagaddI para bair3ate hI boddha bhikSukoM ko bulAyA tathA bauddhadharma svIkAra kara usa ke pracAra kA kArya bhI karane lgaa| bauddha graMthoM meM zreNika kA nAma bimbasAra likhA hubhA pAyA jAtA hai / jaina graMthoM meM bhI zreNika kA dUsarA nAma bimbasAra likhA huA milatA hai / zreNika rAjA. ke kaI rAniyA~ thIM una meM se eka kA nAma celanA thaa| celanA vizAlA nareza ceTaka kI putrI thI tathA jainadharma kI paramopAsikA thii| rAjA to bauddha thA tathA rAnI jaina thI ataeva sadA dharma viSayaka vAda vivAda calatA rahatA thA / dharma kI andhazraddhA ke vazIbhUta hue zreNikane jainadharma ke pracAraka muniyoM para kaI doSAropaNa bhI kiye / vaha sadA muniyoM ke prAcAra para AkSepa bhI kiyA karatA thA para rAnI celanA bhI kisI prakAra kama nahIM thii| usane bauddha bhikSukoM ko lambe hAtha liyaa| para anta meM anAthI muni ke pratibodha se zreNika rAjA kI abhiruci jainadharma kI ora huI / mahAvIra bhagavAnane isa abhiruci ko parama zraddhA ke rUpa meM puSTa kara diyA / kaI devatA A kara zreNika ke darzana ko DigAne lage para una kA prayatna viphala huaa| phira kyA derI thI ? rAjA zreNikane apane rAjya meM hI nahIM para bhArata ke bAhara anArya dezoM meM bhI jainadharma kA pracAra karanA prArambha kiyaa| mahArAjA zreNika ke naMdA rAnI ke putra Page #749 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 158 ) jaina jAti mahodaya prakaraNa pAMcavA. abhayakumArane anArya dezake Ardrakapura nagara ke mahArAja kumAra bhAI ke liye bhagavAn RSabhadeva kI mUrtI bhejI thii| isa mUrtI ke darzana se ArdrakumArane jJAna prApta kara jainadharma kI dIkSA le anArya deza meM bhI jainadharma kA khUba pracAra kiyA thA / rAjA zreNika nitya prati 108 sone ke jo ( akSata ) banA kara prabhu ke Age svastika banA caugati kI pherI se bacane kI ujjavala bhAvanA kiyA karatA thA / yaha nRpati jainadharma kA prasiddha pracAraka huA hai / zreNika narezane kaliGga deza ke antargata kumAra evaM kumArI parvata para bhagavAna RSabhadeva svAmI kA vizAla ramya mandira banavA usa meM svarNa mUrtI kI pratiSThA karavAI thI / isa ke atirikta usane usI parvata para jaina zramaNoMke hita bar3I bar3I guphAoM kA nirmANa bhI karAyA thA / isI apUrva aura alaukika bhakti kI ucca bhAvanA ke kAraNa AgAmI caubIsI meM zreNika nRpati kA jIva padmanAbha nAmaka prathama tirthakara hogA / karate samaya dIkSA nahIM mahArAjA zreNika bauddha avasthA meM zikAra adhogati kA bAMdha cuke the ataH ve svayaM to le sake kintu jo koI dUsarA dIkSA lenA cAhatA thA to use ve rokate nahIM the varana use sahayoga de kara usakA utsAha dviguNita karane meM kabhI nahIM cUkate the / isa suvidhA ko dekha kara rAjA zreNika ke putra tathA praputra jAlIkumAra, mayAlI, udayAlI, puruSasena, mahAsena, meghakumAra, hala, vihala aura naMdIsena Adine ebam nandA, mahAndA aura sunandA Adi rAniyoMne bhagavAn mahA Page #750 -------------------------------------------------------------------------- ________________ koNika nareza. ( 159 ) vIra prabhu ke pAsa dIkSA lii| isa prakAra jainadharma kA utthAna zreNika ke zAsanakAla meM bhI khUba huA / mahArAjA zreNika ke bAda magadha kA rAjyamukuTa zreNika se utara kara usa ke putra kauNika ke sirapara camakane lagA / vaha bar3A hI vIra thA | kauNika rAjAne apanI rAjadhAnI campA nagarI meM kAyama kI / bauddha graMthoM meM kauNika nareza ajAtazatru ke nAma se prasiddha hai / kahIM kahIM bauddha graMthoM meM isa kA nAma bauddhadharmI rAjAoM kI parigaNanA meM AtA hai / kadAcit kauNika pahile thor3e samaya ke liye bauddhadharmI rahA ho para yaha sarvathA siddha hai ki pIche se vaha avazya jainI ho gayA thA / usane jainadharma kI khUbaM unnati bhI kI / kauNika narezane pUrNa prayatna kara ke anArya dezoM taka meM jainadharma kA pracAra karAyA thA / mahArAjA kauNika kA yaha praraNa thA ki jabalA~ mujhe yaha saMvAda nahIM mile ki mahAvIra svAmI kahA~ vihAra kara rahe haiM maiM bhojana nahIM karUMgA / mahArAjA kauNika bar3e zUravIra evaM prabala sAhasI the / hAra hastI ke liye vIra kauNika narezane mahArAjA ceTaka se bAraha varSa paryanta yuddha kara anta meM use parAjita kara vijaya kA DaMkA bajAyA thA / itanA hI nahIM para usane sAre bhArata ko apane adhIna kara samrATa kI upAdhi prApta kI thii| jaina graMthoM meM kauNika nareza kA itihAsa bahuta vistAra pUrvaka likhA huA hai / mahArAjA kauNika ke pIche magadharAjya kI gaddIpara usakA putra udAI siMhAsanArUr3ha huA / isane apanI rAjadhAnI pATalI Page #751 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 160) jaina jAti mahodaya prakaraNa pAMcavA. putra meM rakkhI / vaise to magadha ke sAre rAjA banI hue haiM para isake zAsana kAla meM jainadharma unnati kI aura adhika pravAha se pragati karane lgaa| " yathA rAjA tathA prajA" lokokti ke anusAra janatA bhI jainadharma kI anuyAyinI banI / dUsarI ora vedAntiyoM aura bohoM kA z2ora bhI bar3ha rahA thaa| tathApi jainAcArya sAbita kadama the / myAdvAda siddhAnta aura AhiMsA paramodharma ke bhAdarza ke bhAge midhyAtviyoM kI kucha bhI nahIM calatI thii| rAjA udAI to rAjya kI apekSA dharma kA vizeSa dhyAna rakhA karatA thaa| isakI isa kadra pravRti dekha kara vidhamiryoM ke peTa meM cUhe kUdane lage / unhone eka adhamma nirdaya kisI AdamI ko dhArmika dveSa meM aMdhe ho kara jaina muni ke veSa meM udAI ke pAsa bhejA / usa dveSIne jAkara chala se udAI kA vadha kara zaizu vaMza kA hI anta kara diyaa| , zaizu nAga vaMziyoM ke pazcAt magadha deza kA rAjya nanda vaMza ke hastagata huaa| pATalIputra rAjadhAnI meM naMda vardhana rAjA siMhAsanArUr3ha huA / pahile yaha brAhmaNa dharmI thaa| kadAcita isIne SaTayaMtra raca mahArAja udAI kA vadha karAyA ho / isa nRpatine vedAnta mata kA khUba pracAra kiyA / vaha jaina aura bauddha mata kA kaTTara virodhI thaa| maraNonmukha hote hue brAhmaNa dharma ko isI narezane jIvana pradAna kiyA thA / tathApi jaina aura bauddhoM kA z2ora kama nahIM humA / zAyada pichalI avasthA meM jaina muniyoM ke samAgama se usane jainadharma svIkAra kara liyA ho aura jaina dharma kA Page #752 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maurya sa. pracAra kiyA ho aisA mAlUma hotA hai| itihAsa se vidita hotA hai ki magadha kI gaddI para naMdavaMza ke nau gajAbhoMne rAjya kiyA hai| ve naMdavaMzI saba rAjA jainI the isakA pramANa dekhiyeSmith's Early History of India Page 114 meM aura sAkTara zeSAgirirAva e. e. eNDa e mAdi magadha ke naMda rAjAcoM ko jaina likhate haiM kyoMki jainadharmI hone se ve bhAdIzvara bhagavAna kI mUrti ko kaliGga se apanI rAjadhAnI meM le gaye the| dekhiye South India Jainism Vol. II Page 82. ... mahArAjA khAravela ke zilA lekha se spaSTa prakaTa hotA hai ki naMda vaMzIya nRpa jainI the / kyoMki unhoMne jaina mUrti ko barajorI mejA kara magadha deza meM sthApita kI thii| isa se yahI siddha hotA hai ki yaha gharInA jainadharmopAsaka thA / ye rAjA sevA tathA darzana mAdi ke liye hI jaina mUrti lA lAkara mandira banavAte hoNge| jaina itihAsa vettAone to vizvAsapUrvaka likhA hai ki naMdavaMzIya rAjA jainI the | tathA itihAsa se bhI yahI prakaTa hotA hai| sUrya udaya hokara madhyAha taka prajvalita hokara jisa prakAra saMnyA ke samaya zasta ho jAtA hai tadanurUpa isa pavitra bhUmipara kaI rAjya udaya hokara asta bhI ho gaye / isI prakAra kI dazA pATalIputra nagara kI huii| naMda vaMza ke pratApa kA sUrya maMtima nareza mahA pamAnaMda ke zAsana ke sAtha hI sAtha masta ho gayA / aura isake sthAna para maurya vaMza kA divAkara dedIpyamAna humA / Page #753 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 162) jaina jAti mahodaya prakaraNa pAMcavA. maurya vaMza udaya hote hI unnati ke sarvocca sopAna para bAta kI bAta meM pahu~ca gayA / nItinipuNa cANakya kI sahAyatA se maurya kula mukuTa mahArAjA zrI caMdraguptane naMdavaMza ke pazcAt magadha rAjya kI bAgaDora apane hAtha meM lI / candraguptane apanI kArya kuzalatA aura nirbhIka vIratA se itanI saphalatA prApta kI ki Apa bhArata samrATa kI padavI se vibhUSita hue / itihAsa ke kAla meM to Apa hIne sabase pahile samrATa kI upAdhi prApta kI thii| mahArAjA caMdraguptane prIsa ke ( yunAnI) bAdazAha sikandara ko to isa prakAra parAjita kiyA ki usane jIvanabhara bhArata kI ora A~kha uThAkara nahIM dekhaa| sikandara kA dehAnta I. saM. 323 pUrva huA / isake pazcAt selyUkasane bhAratapara caDhAI kii| para vaha bhI viphala manoratha huA / usane candragupta se eka aisI lajjA spada saMdhi kI ki kAbula kandhIhAra aura hirata taka kA deza candragupta ko mila gyaa| selyUkasane cira zAnti sthAI rakhane ke hetu apanI putri kA vivAha bhI candragupta ke sAtha kara diyA / candraguptane apane sAmrAjya kA vistAra bhArata ke bAhira bhI kiyA thA | samrATa caMdragupta maurya zUravIra evaM raNabAMkurA sAhasI yoDA thA / yaha rAjanIti vizArada hone ke kAraNa apane sAmrAjya meM sarva prakAra se zAMti rakhane meM samartha thaa| jaina graMthakAroMne likhA hai ki samrATa candragupta maurya jainI thA / usake guru maMtima zruta kevalI AcArya bhadrabAhusvAmI the / candraguptane jainadharma kA khUba pracAra kiyA thaa| usane kAbula, Page #754 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candragupta maurya. ( 163 ) kandhAra, arbistAna, prIsa, mizra, AphrikA evaM amerikA taka meM jaina dharma kA pracAra tathA phailAva kiyA / brAhmaNoMne ise nIca jAti evaM zudrANI kA putra honA likhA hai / isa taraha use nIca batAne kA kAraNa yahI hai ki vaha jainadharmAvalambI thA / jainadharma ke pracAraka ko isa taraha sambodhana karanA brAhmaNoM ke liye asAdhAraNa bAta nahIM thI / brAhmaNoMne kaliGga deza ke nivAsiyoM ko " vedadharma vinAzaka " hI likha DAlA hai / itanA likha kara hI ve santoSa nahIM mAna baiThe varan unhoMne yaha bhI ullekha kara diyA ki kaliGga pradeza anArya bhUmi hai tathA usa bhUmi meM rahanevAlA brAhmaNa patita ho jAtA hai| jaba ve jainadharma ke itane kaTTara virodhI the to candragupta ko halkI jAti kA likha diyA to isa meM Azcarya kI kyA bAta thI ? samrATa candragupta kA saccA aitihAsika varNana kaI varSo taka gupta rahA | yahI kAraNa thA ki kaI loga candragupta ko jainI mAnane meM saMkoca kiyA karate the / aura kaI to sApha inkAra karate the ki candragupta jainI nahIM thA / para aba yUropIya aura bhAratIya purAtatvajJoM kI sodha aura khoja se tathA aitihAsika sAdhanoM se sarvathA siddha tathA nizcaya ho cukA hai ki candragupta maurya jainI thA / katipaya vidvAnoM kI sammatiyoM kA yahA~ likhA jAnA yuktisaMgata hogA / candragupta ke jainI hone ke vizada pramANa ister narasiMhAcAryane apane zravaNa velagola 66 39 rAya bahAdura nAmaka pustaka Page #755 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 165) jaina jAti mahodaya prakaraNa pAMcavA. meM saMgraha kiye haiN| yaha pustaka aMgarejI bhASA meM likhI gaI hai| jaina gajaTa Aphisa, 8 ammana kuvela sTrITa, madarAsa ke pate se maMgAne para mila sakatI hai| isa pustaka meM candragupta kA jainI honA pramANita hai / azoka bhI apanI taruNa vaya meM jainI mAnA gayA hai| isa prakAra naMda vaMza aura candragupta maurya kA nainI honA siddha hai| ina saba kA varNana zravaNa velagola ke zilA lekhoM. ( Early faith of Ashok Jainism by Dr. Thomas South Indian Jainism Volume II page 39 ), rAja taraMgiNI aura prAina I akabarI meM mila sakatA hai| pAThakoM ko cAhiye ki uparokta pustakeM maMgAkara ina bAtoM se jarUra jAnakArI prApta kreN| Age aura bhI dekhiye bhinna bhinna vidvAnoM kA kyA mata hai ? DAkTA lyUmana Vienna Oriental Journal VII 382 meM zruta kevalI bhadrabAhu svAmI kI dakSiNa kI yAtrA ko svIkAra ___ DAkTara hanile Indian Antiquary XXI 59, 60 me tathA DAkTara TAmasa sAhaba apanI pustaka Jainism of the Early Faith of Asoka page 23 meM likhate hai-" candragupta eka jaina samAja kA yogya vyakti thA jaina graMthakAroMne eka svayaM siddha aura sarvatra vikhyAta bAta kA varNana karate uparokta kathana ko hI likhA hai jisa ke liye kisI bhI prakAra ke anumAna yA pramANa dene kI bhAvazyaktA nahIM jJAta hotI / isa viSaya meM lekhoM ke pramANa bahuta prAcIna hai tathA sAdhAraNatayA saMdeha rahita haiM / maigasthanIja (jo candragupta Page #756 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candragupta maurya. ( 165 ) kI sabhA meM videzI dUta thA ) ke kathanoM se bhI yaha vAta phalakatI haiM ki candraguptane brAhmaNoM ke siddhAntoM ke vipakSa meM zramaNoM ( jaina muniyoM) ke dharmopadeza ko hI svIkAra karatA thA | TAmasa rAva eka jagaha aura siddha karate haiM ki candragupta maurya ke putra aura pautra bindusAra aura azoka bhI jaina dharmAvalambI hI the / isa bAta ko puSTa karane ke liye sAhabane jagaha jagaha mudrArAkSasa, rAjataraMgiNI aura ina I akabarI ke pramANa diye haiM / yd zrIyuta jAyasavAla mahodaya Journal of the Behar and Orissa Research Society Volume III meM likhate haiM-" prAcIna jaina graMtha aura zilAlekha candragupta maurya ko jaina gajarSi pramANita karate haiM / mere adhyayanane mujhe jaina graMthoM kI aitihAsika vArtAoM kA Adara karanA anivArya kara diyA hai| koI kAraNa nahIM ki hama jainiyoM ke ina kathanoM ko ki candraguptane apanI praudA avasthA meM rAjya ko tyAga kara jaina dIkSA le munivRti meM hI mRtyu ko prApta hue, na mAneM isa bAta ko mAnanevAlA maiM hI pahalA vyakti nahIM hU~ / " mi. rAIsa bhI jinhoMne zravayA velagola ke zilAlekhoM kA adhyayana kiyA hai pUrNa rUpa se apanI rAya isI pakSa meM dete haiM / DAkTara smitha apanI Oxford History of India nAmaka pustaka ke meM likhate haiM " candragupta maurya kA ghaTanA 75, 76 pRSTha pUrNa rAjya kAla kisa prakAra samApta huA isa bAta kA ucita vivecana eka mAtra jaina kathAoM se hI jAnA jAtA hai / jainiyA~ne sadaiva ukta morya samrATa ko bimbasAra (zreNika) ke sadRza jaina dharmAvalambI Page #757 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (166 ) jaina jAti mahodaya prakaraNa pAMcavA. mAnA hai aura una ke isa kathana ko prasatya samajhane ke liye koI upayukta kAraNa nahIM haiM / yaha bAta bhI sarvathA satya hai ki zaizunAga, naMda aura maurya vaMza ke gajAoM ke samaya magadha deza meM jaina dharma kA pracAra pracuratA se thA / candraguptane yaha rAjagaddI eka catura brAhmaNa kI sahAyatA se prApta kI thii| yaha bAta isa bAta meM bAdhaka nahIM hotI ki candragupta jainI thA / mudrA rAkSasa nAmaka nATaka meM eka jaina sAdhu kA bhI ullekha hai / yaha sAdhu naMda vaMzIya evam pIche se maurya vaMzIya rAjAmoM ke gakSasa maMtrI kA khAsa mitra thA / " ___Mr. H. L O, Garrett M. A; I. E. S. in his essey " Chandragupta Maurya " says- Chandragupta, who was said to have been a Jain by religion, went on a pilgrimage to the South of India at the time of a great famine. There he is said to have starved himself to death. At any rate he ceased to reign about 298 B. "C. ityAdi bAtoM se yahI siddha hotA hai ki samrATa candragupta maurya eka jainI rAjA thA / usane apane rAjya ko tyAga kara jaina dIkSA lI thI / dIkSA lekara usane samAdhi maraNa prApta kiyA thA / aura nyA~ nyA~ aitihAsika khoja hotI raheMgI tyA tyA pramANa bhI vistRta saMkhyA meM hastagata hote rheNge| candragupta ke rAjya kA uttarAdhikArI unakA putra bindusAra hucA / yaha bhI bar3A parAkramI aura nItijJa rAjA thaa| yaha jaina dharma kA upAsaka evam pracAraka bhI thaa| isa ke zAsana kAla meM bhI jaina dharma utthAna ke upa zivira para thA / bauddha aura Page #758 -------------------------------------------------------------------------- ________________ azoka. (11 ) bedAntiyA~ kA jora miTatA jA rahA thA / una ke dina ghara nahIM the / jo rAjA kA dharma hotA hai vahI prajA kA hotA hai vaha eka sAdhAraNa bAta hai / isI niyamAnusAra jaina dharma kA kSetra bahuta vistRta ho gayA thA / bindusAra rAjA zAMti priya evaM saMtoSI thA / isa kA rAjya kAla nirvivatayA bIta rahA thA / isa ke zAsana ke samaya aisI koI bhI mahatva kI ghaTanA nahIM ghaTita huI jisa kA ki isa jagaha vizeSa ullekha kiyA jAya | rAjA apanI prajA ko putra tulya samajhatA thA tathA prajA bhI apane rAjA kI pUrNa bhakta thI / jaina dharma kA eka uddezya zAMti bhI hai jisa kA ki sAmrAjya bindusAra ke samaya meM thA / isane kaI yAtrAaiM kI / kumArI kumAra tIrtha para to yaha rAjA nivRta bhAva me kaI bAra saMlagna rahatA thA / lokopakArI kAryoM meM rAjA kI adhika ruci thI prajA ke subhIte ke liye jagaha jagaha kue, tAlAba aura bagIce banAne meM isane vipula sampaci vyaya kI / aneka vidyAlaya evaM jinAlaya isa ke hAtha se pratiSThita hue / kaSi, vyApAra aura zilpa kI unnati ke liye hI bindusArane vizeSa prayatna kiyA thA / isa prakAra isane apanA jIvana parama sukha se vyatIta kiyA / mahArAjA bindusAra ke pazcAt magadha deza kA rAjya mukuTa azoka ke sara para zobhita humA / azoka bhI apane pitA va pitAmaha kI taraha zUravIra evaM pratApI yoddhA thA / yaha rAjA bhI - jainI hI thA / mahArAjA azoka kI tapazikhA kI prazastiyoM Page #759 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 168 ) jena jAti mahodaya prakaraNa pAMcavA. aura bhAzAoM meM bhagavAn pArzvanAtha svAmI kI stutiyoM pAI jAtI haiN| DA0 lArDa kaniGga homane apanI pustakoM meM isa bAta kA ullekha kiyA hai ki rAjA azoka pahale to jainI thA para bAda meM usane bauddha dharma kaba svIkAra kiyA isa viSaya meM vidvAnoM kA yaha mata hai ki I. sa. 262 pUrva meM azokane kaliGga deza para car3hAI kii| usa yuddha meM kaliGga ke kaI yoddhA jAna se hAtha dho baiThe / yaha dekha kara azoka kA hRdaya dayA se dravibhUta ho kara tilamilA uThA / yuddha kI pApamayI rakta raMjita lIlA ko dekha kara sahasA usa kA vicAra parivartita ho gayA / kaliGga deza ko jIta kara jaba vaha magadha deza meM AyA to usane mAtma preraNA se yaha dRr3ha nizcaya kara liyA ki jIvana paryanta kabhI bhI meM yuddha nahIM karUMgA / jisa samaya azoka yaha pratijJA kara rahA thA eka bauddha bhikSu bhI rAjA ke pAsa pahu~ca gayA aura rAjA kI aisI dazA dekha kara usane ahiMsA kA mahatva batA use apane paMtha meM mU~Da liyA / vaha bauddha bhikSu to nahIM banA para ahiMsA ke prema meM aisA raMgA huA thA ki usane caTa bauddha dharma ko svIkAra kara liyA / jainoM kI anupasthiti meM yadi usane isa mata ko grahaNa kara liyA ho to koI Azcarya kI bAta nahIM thI / rAjA azoka bhojasvI evaM pUrNa manasvI thA / usane bauddha dharma kA kiyA / deza kI galI galI meM bauddha dharma kA DaMkA bajane lagA 1 tathA jhuNDa ke muDa jA kara bauddha dharma kI zaraNa tAkane lage / pracAra khUba joroM se C Page #760 -------------------------------------------------------------------------- ________________ azoka. ( 169 ) kI isa kI dhArmika bhAzAoM ke adhyayana se patA par3atA hai ki vaha bhArata kA samrATa thA / lokopakArI kAryoM ko karanA usane apanA dhArmika karttavya ThaharAyA thA / usane Thaura Thaura sArvajanika mArga para AvazyaktAnusAra kue, tAlAva, bAga, bagIce, sar3akeM aura pathikAzrama banavAe / bauddha zramaNoM ke hita usane jagaha jagaha saMghArAya ( maTha ) banavAe tathA buddha usane tAMtA hI lagA diyaa| pahAr3oM ke andara hita guphAe~ banAne kI bhI usane yojanA tathA vyavasthA kI / buddhane vo kevala apane mata kA kalevara ( deha ) mAtra hI taiyAra kiyA thA para usa meM jIvana pradAna kara use jagAne kA kArya yadi kisIne prayatna jI tor3a kara ke kiyA to azokane kiyA / ThIka usI taraha se jisa prakAra isa ke pitA aura pitAmaha bindusAra candraguptane jaina dharma kA pracAra kiyA thA usI prakAra azokane bauddha dharma kA pracAra kiyA / kintu azoka meM eka bAta kI bar3I khUbI thI vaha dUsare vedAntiyA~ yA bauddhoM kI taraha dUsare dharmavAloM se jAtIya zatrutA na to rakhatA thA na rakhanevAloM ko pasaMda karatA thA / dUsare matabAloM kI bhora to vaha dekhatA bhI nahIM thA para jainiyA~ ke prati to use svAbhAvika samjhanubhUti thI / azokane 1 apanI zeSa Ayu dharma pracAra evam zAMti se hI vyatIta kI / azoka ke putro meM do mukhya the- eka kuNAla aura dUsarA vRhadratha ( dazaratha ) / azokane kuNAla ko ujjaina bheja diyA thA / vahA~ usakI mUrtiyoM kA to zramaNa samAja ke Page #761 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 170) jena jAti mahodaya praharaNa pAMcavA. sautelI mAne SaT yaMtra ke prayogase use andhA kara diyA para kRpAlu azokane itanA honepara bhI use ujjaina meM hI rakkhA / idhara pATalIputra meM azoka ke pIche usakA putra vRhadratha siMhAsanArUr3ha humA / baha rAjA nirSala thA ataeva mauryavaMza kA pratApa phIkA par3ane lagA / rAjA ko nisteja dekhakara usake kapaTI maMtrIne sAhasa kara eka dina vRhadratha ko jAnase mAraDAsA / rAjA vRhadratha kI hatyA karanevAlA puSpamaMtrI vRhaspati ke upanAma se magadha deza kI rAjagaddI para adhikAra kara baiThA / vRhaspati bahAdura evaM kArya kuzala vyakti thaa| yaha brAhmaNa dharmI thA ataeva usa marate hue brAhmaNa dharma meM phirase jAna ddaalii| isane cAhA ki azvamedha yajJa kara cakravartI kI upAdhi upArjana karU~ para mahAmegha vahAna cakravartI mahArAjA khAravelane magadha deza para AkramaNa kara bRhaspati ke madako mardana kara use isa prakArase parAjita kiyA ki usake pAsase sArA dhana, jo vaha kaliGga dezameM ukaitI karake lAyA thA. tathA pUrva naMdarAjA svarNamaya jina mUrti jo kumAra giri tIrtha se uThA lAyA thA, le liyA / khAravelane pUga badalA le liyaa| khAravela ne magadhase vaha dhana aura mUrti phira jahA~ kI tahA~ kaliGga dezameM pahu~cA dI / aba magadha deza bhI kaliGgadeza ke adhikAra meM bhAgayA / ____ udhara ujjaina nagarI meM mahArAjA kunAla kA putra sampati rAjya karane lagA / yaha samprati rAnA pUrva bhavameM eka bhikSuka kA jIva thA / isa miTukane bhAcArya zrI suhastIsUrI ke pAsa dIkSA Page #762 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samprati rAjA. ( 171 ) praharaNa kI thI jisakA vistRta varNana pahile likhA jA cukA hai jaba yaha bhikSuka jainamuni ho gayA aura rAtri meM atisAra ke rogase mara kara rAjA kunAlake ghara utpanna huA yahI samprati ujjaina nagarI kA rAjA huA / usa samaya AcArya zrI suhastIsUrI ujjaina meM bhagavAna mahAvIra svAmI kI rathayAtrA ke mahotsava para Ae the / rathayAtrA kI savArI nagara ke Ama rAstoMpara ghUmadhAma ke nikala rahI thI / AcArya zrI ke ziSya bhI isI savArI ke 1 sAtha cala rahe the / pahu~cate pahu~cate savArI rAjamahaloM ke nikaTa pahu~cI / jharokhe meM baiThA huA samprati rAjA TakaTakI lagAkara AcAryazrI kI ora nihArane lagA | na mAlUma kisa kAraNa se rAjAkA citta AcAryazrI kI ora adhika AkarSita hone lagA / rAjAne isa samasyA ko hala karanA cAhA / socate socate sahasA rAjA ko jAtismaraNa jJAna utpanna huA / rAjA ko pichale bhava kI saba bAteM yAda AI / rAjAne socA eka dina vaha bhI thA ki maiM bhisuka hokara dAne dAne ke liye ghara ghara bhaTakatA thaa| kevala peTa bharane ke liye hI maiMne ina AcAryazrI ke pAsa dIkSA lI thI usa dIkSA ke grahaNa karanese eka hI rAtri meM merA kalyANa ho gayA / isI dIkSA ke prajjavala pratApase maiM isa kula meM rAjA ke ghara utpanna hokara bhAja rAjaRddhi bhoga rahA huuN| Aja maiM sahasroM dAsoM kA svAmI hU~ / yaha saba AcArya zrI hI kA pratApa hai| inakI kRpA binA itanI vi V Page #763 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (12) jaina jAti mahodava prakaraNa pAMcavA. puna sampatti kA adhikArI bananA mere liye kaThina hI nahIM asambhava bhI thaa| isa vicAra ke Ate hI rAjA samprati jharokhese cala kara nIce bhAyA aura prAcAryazrI ke caraNakamaloM ko sparza kara apane bhApako ahobhAgI samajhane lgaa| usane vidhi pUrvaka vandanA kI aura vaha kahane lagA ki bhagavan maiM ApakA eka ziSya huuN| bhAcAryazrIne zrutajJAna ke upayoga se saba vRtAnta jAna liyaa| bhAcAryazrI bole, rAjA terA kalyANa ho ! tU dharmakArya meM nirata raha / dharma hI se saba padArtha prApta hote haiM / samprati rAjA dharmalAbha sunakara nivedana karane lagA ki ApahI ke anuprahase maiMne yaha rAjya prApta kiyA hai ataeva yaha rAjya aba Apa svayaM lekara mujhe kRtArtha kiijiye| . prAcAryazrIne uttara diyA ki yaha pratApa merA nahIM kintu jainadharma kA hai| yaha dharma kyA raMka aura kyA rAjA saba kA saraza upakAra karatA hai / jisa dharma ke prabhAva se mApane yaha sampadA upArjita kI hai usI dharma kI sevA meM yaha vyaya karo / aisA kara ne se bhApa kA bhaviSya aura bhI adhika ujjavala hogA / hama to nisahI jaina mumuca hai / hameM isa rAjyacaddhi se kyA sarokAra / yadi Apa cAheM to isI rAjya kI vRddhi ke sadvyaya se jainadharma kA sAre vizva meM pracAra kara sakate haiN| jainadharma ke prasAra se aneka jIvoM kA kalyANa honA bahuta sambhava hai / Page #764 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samprati rAjA. ( 173 ) jaya sUrIjI ke upadeza ko mAna hRdaya meM " yato dharmastato " ke siddhAnta ke sAra ko ThAna rAjAne usI samaya rathayAtrA meM sammilita ho, yaha udghoSaNA karadI ki mere rAjya meM Aja se koI vyakti pazu evaM pakSI kA zikAra nahIM kare / mA~sa aura madirA ke bhakSaka va piyakkar3a mere rAjya meM nahIM rahane pAyeMge / samprati narezane usI dina se loka hitakArI parama punIta jainadharma kA avalambana le rAta dina isI ke pracAra kA prabala prayatna karane meM saMlagna hone kA nizcaya kiyA / jaina dharmAvalambI zrAvakoM ko hara prakAra se sahAyatA dene kI vyavasthA kI gii| jaina zAstrakA to yahA~ taka likhA hai ki samprati nRpane jainadharma kA itanA pracAra kiyA ki usane savAkroDa pASANa kI pratimAeM, 95000 sarva dhAta kI pratimAe~ tathA savA lAkha naye mandira bnvaae| Apane isa ke atirikta 60000 purAne mandiroM kA jirNoddhAra karAyA 17000 dharmazAlAaiM, eka lAkha dAnazAlAaiM, aneka kUe, tAlAba, bAga caura bagIce, auSadhAlaya aura pathikAzrama banA kara pracura dravya kA anukaraNIya sadupayoga kiyaa| rAjA sampratine jo siddhAcalajI kA vizAla saMgha nikAlA thA usa meM sonA cAMdI ke 5000 deharAsara, pannA mANika Adi ratnamaNiyoM kI aneka pratimAaiM tathA 5000 jaina muni the / saba milA kara usa saMgha ke 5 lAkha yAtri the / usane yaha pratijJA bhI le rakkhI thI ki nityaprati kama se kama eka jina mandira bana kara sampUrNa hone kA samAcAra suna kara hI maiM bhojana kiyA karUMgA / isa se vidita Page #765 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 174 ) jaina jAtimahodaya prakaraNa pAMcavA. hotA hai ki samprati nareza jainadharma ke pracAra meM bahuta adhika abhiruci rakhatA thA / 66 19 eka bAra rAjA sampratine yaha abhilASA zrI AcArya suhastI sUrI mahArAja ke pAsa prakaTa kI ki maiM eka jaina sabhA ko ekatrita karanA cAhatA hU~ / AcAryazrIne uttara diyA " jahA sukham | rAjA sampratine isa sabhA meM dUra dUra se aneka munirAjAoM ko AmaMtrita kiyA / bar3e bar3e seTha sAhukAra bhI paryApta saMkhyA meM nimaMtrita kiye gaye / sabhA ke adhyakSa sarva sammati se AcArya zrI suhastI sUrIjI mahArAja nirvAcita hue / sabhA kA jamaghaTa khUba huA tathA sabhApati ke mana se jJAna aura vijJAna ke tatvoM se pUrita AbhabhASaNa sunAyA gayA / isa bhASaNa meM mukhyatayA tIna viSayoM kA vizada vivecana kiyA gayA thA / 1-mahAvari svAmI kA zAsana 2 - jainadharma kI mahattA 3- tAtkAlIna samAja kI dhArmika pragati / sabhAsadoM kI ora se rAjA ko dhanyavAda bhI diyA gayA / sabhApati zrI suhastisUrIjIne eka mahatvapUrNa prastAva rakhA ki yaha sabhA jisa uddezya se ekatrita huI hai usa ko kAryarUpa meM pariNita karane ke liye yaha paramAvazyaka samajhatI hai ki jisa prakAra mauryakula mukuTamaNi samrATa candraguptane bhArata se bAhira vi - dezoM meM jainadharma kA pracAra kiyA usI taraha rAjA samprati se bhI AzA kI jAtI hai ki videzoM meM jainadharma kA pracAra karane ke hetu upadezaka - bheja kara aisA vAtAvaraNa utpanna karade ki anArya Page #766 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samprati rAjA. ( 175 ) deza ke nivAsI sAdhuoM kI ora sahAnubhUti pradarzita kareM tathA una ke AcAra vyavahAra Adi meM kisI bhI prakAra kI bAdhA na pahu~cAte hue upadeza sunane kI ora abhiruci rakkheM / isa prakAra se jaina muniyoM ko videza meM vihAra karane kA avasara bhI prApta ho sakegA / yaha prastAva jisa AzA se rakkhA gayA thA usI taraha utsAha se sarva sammati se svIkRta huA / rAjA sampratine bharI sabhA meM saba ke samakSa hAtha jor3a kara yaha pratijJA kI ki maiM upAsthita caturvidha zrI saMgha ko vizvAsa dilAtA hU~ ki maiM jainadharma ke pracAra ke udyoga meM kisI bhI prakAra kI kamI nahIM rakkhUMgA tathA videza ke pracAra vibhAga ke liye vizeSa Arthika sahAyatA dU~gA | sabhApati ke bhASaNa kA prabhAva bahuta par3A aura sAre jaina muni bhI pracAra ke hita kamara kasa kara taiyAra hone kA vacana dene lage / isa prakAra sabhA apane kArya ko saphalatApUrvaka sampAdana " vIra bhagavAna kI jaya " kI dhvani se AkAza ko tumUla gu~jAtI huI visarjita huI / qara isa sabhA ke pazcAt rAjA samprati sadA isI vicAra meM vyasta rahatA thA ki jainadharma ke pracArakoM ko pravAsa meM bhejakara kisa prakAra zIghrAtizIghra pracAra kA kArya kiyA jAya ? usa anArya kSetra ko muni vihAra ke yogya karane ke liye usane bahu saMkhyaka kArya - karttAoM ko cAroM dizAoM meM bheja diyA / ina bAtoM kA ullekha pUrvAcAryo ke racita graMtho meM, jahA~ rAjA samprati kA jIvana Page #767 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 176 ) jaina jAti mahodaya prakaraNa pAMcavA. likhA huA hai, vistArapUrvaka upalabdha hotA hai / ina bAtoM kA ullekha aneka AcAryone minna bhinna graMtho meM Thaura Thaura kiyA hai / unameM se nIce kucha loka udhdhRta kara pAThako ko meM yaha batAnA cAhatA hU~ ki rAjA sampratine anArya dezoM meM jainadharma ko prasArita karane ke kyA kyA upAya kiye ? AzA hai pAThakagaNa ina lokoM kA dhyAnapUrvaka paThana kara aitihAsika bAtoM se pUrNa jJAnakArI prApta kareMge / pravartayAmi sAdhUnAM / suvihAra vidhitsayA / andhrAdyanAryadezeSu / yati veSadhArAn bhaTAn / 158 | yena vrata samAcAraH / vAsanA vAsito janaH / anAryopAdAnAdau / sAdhUnAM vartate sukham / 159 / cintayitvetthamAkAryAnAryAnevamabhASata / bho yathA mandraTAyuSmAn yAcante mAmakaM karam / 16 1 tathA dadyAta te'pyUcuH / kurma evaM tatonRpaH / tuSTastAn preSayAmAsa / svasthAnaM svabhaTAnapi / 161 / sattapasvi samAcAra | daccAn kRtva yathAvidhi / prAhiNonnRpatistatra / bahuMstadveSadhAriNaH te ca tatra gatAsteSAM / vadantyevaM puraH sthitAH / asmAkamannapAnAdi | pradeyaM vidhinAnunA dvicatvAri zatA doSairvizuddhayadbhaveSahi / tathaiva kalpate'smAkaM vastrapAtrAdi kizcana / 162 / / 163 / / 164 / Page #768 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samprati rAjA. . (177) mAdhAkarmAdayazthAmI / doSA itthaM bhavanti bhoH| tacchuddhameva naH sarva / pradeya sarva daiva hi / 165 / na cAvArthe vayaM bhUyo bhaNiyAmaH kimapyaho / svatujhyAsvata evocairyatadhvaM svAmi tuSTaye / 166 / ityAdimirvacomaste / tathA tairvAsitAdRDham / kAlena jjnyire'naary| appAryemyo yathAdhikAH / 167 / anyeyuzca tato rAjJA / sUrayo bhaNito yathA / sAdhavo'ndhrAdi dezeSu / kiM na vo vihrntymii| 168 / sUrirAha na te sAdhu-samAcAraM vijaante| rAjJA ce dRzyate tAvat / kIdRzI tat prtikriyaa|169/ tato rAjAparodhena / saribhiH ke'pi sAdhavaH / preSitA tasteSu te pUrva / vAsanAvAsitatvataH / 170 / sAdhUnAmanapAnAdi / sarvameva yathocitam / nItyA saMpAdayantisma / darzayanto'ti saMbhramam / 171 / sUrINamantikenye / ghuH sAdhava samupAgatAH / uktavanto yathAnArya / nAmamAtreNa kevalam / 172 / banAnapAnadAnAdi / vyavahAreNa te punaH / mAryamyo'mpadhikA eva / prati bhAnti sadaiva naH / 173 / tasmAt samprati rAjenA'nAryadezA api prbhoH| vihAre yogyatA pAtA sarvato'pi tapasvinAm / 174 / Page #769 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 178) jaina jAti mahodaya prakaraNa pAMcavA. zratvaivaM sAdhu vacana / mAcArya suhastinaH / / bhUyo'pi pressyaamaasur| nyAna nyaastpsvinH| 175 / tataste bhadrakA jAtaH / sAdhUnAM dezanAzruteH / tat prabhRtyeva te srve| nizIthe'pi yathohitam / 176 / evaM samprati rAjena / yatinAM sNprvrtitH| vihAro'nAryadezeSu zAsanonatimicchatA / 177 / " navatatvabhASye" samaNabhau bhAviesu tesuM desesuesaNA ihiM / sAhu suhaM vihAriyAM teNate bhaddayA jaayaa| (nizIthacUrNi) mahArAjA sampratine suyogya puruSoM ko cunakara unheM sAdhuoM ke prAcAra aura vyavahAra se paricita kiye / jaba ve pUrI tarahase jaina muni ke karttavya kammoM ko sIkha gaye to rAjAne unheM muniyoM kA veSa bhI pahinavA diyA / isa taraha se anArya deza ko munivihAra ke yogya banAne ke hita hI ina nakalI sAdhuoM ko samprati narezane anAryadeza meM bheja diye / sAtha kucha yoddhAoM ko bhI bheja diyA tAki ve AvazyaktA par3ane para sahAyatA pahu~cA sakeM / muniveSadhArI puruSoMne jAkara anAryadeza meM jaina tatvoM kA upadeza diyaa| unhoMne logoM ko jaina muniyoM ke mAcAra aura vyavahAra kI bAtoM kA vizeSa vivecanasahita upadeza diyA / isa prakAra se prayatna karane para jaina muniyoM ke mArga meM pAnevAlI bhaneka bAdhAe~ dUra hotI rhiiN| Page #770 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samprati rAjA. (179) ... jaba jaina muniyoM ke vihAra karane ke yogya bhanAryadeza ho gayA to samprati narezane prAcArya suhasti sUri aura muniyoM se vinatI kI ki aba Apa usa kSetra meM padhAra kara anAryadeza ke logoM meM jaina dharma kA pracAra kIjiye / AcAryazrI kI AjJAse jaina sAdhuoM ke muMDa ke jhuMDa anAryadeza meM jAne lage / muni logoM kI abhilASA kaI dinoM se pUrNa huI / ve bar3e joroM se Age isa prakAra bar3he ki jisa prakAra eka vyApArI apane lAbha ke liye utsukatApUrvaka dukhoM kI paravAha na karatA huA bar3hatA hai / kucha muni anAryadeza se lauTakara Ate the aura prAcAryazrI ko vahA~ kI saba bAteM sunAyA karate the| Ae hue sAdhuoMne kahA ki he prabho ! anAryadeza ke loga yahA~ ke logoM se bhI adhika zraddhA tathA bhakti prakaTa karate haiN| isa prayatna se itanI saphalatA milI ki arbistAna, aphagAnistAna, turkIstAna, IrAna, yunAna, mizra, tibbata, cIna, brahmA, AsAma, laGkA, AphrikA aura amerikA taka ke pradezoM meM jaina dharma kA pracAra ho gayA / usa samaya jagaha jagaha para kaI mandira nirmANa karAe gaye / usa samaya taka ma0 IsA va mahamUda pegambara kA to janma taka bhI nahIM huA thaa| kyA Arya aura kyA anArya saba loga mUrti kA pUjana kiyA karate the| kAraNa yaha thA ki vedAntiyoM meM bhI mUrti pUjA kA vidhAna thA, mahAtmA buddha kI vizeSa mUrtiyoM samrATa azoka se sthApita huii| jainI to anAdi se mUrti pUjA karate Ae haiM / ataeva sArA saMsAra mRtti Page #771 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 180 ) jaina jAti mahodaya prakaraNa pAMcavA. pUjaka thA / yUropa meM to vikrama kI caudahavIM zatAbdi meM bhI mUrttipUjA vidyamAna thI / aSTreliyA aura amerikA meM to bhUmi ke khodane para aba bhI kaI mUrtiyoM nikala rahI haiN| ve nikalI huI saba mUrttiyoM jainoM kI haiN| makkA meM bhI eka jaina mandira vidyamAna thA / pegambara mahamUda ke janma ke pazcAt ve mUrtiyoM mahuA zehara madhumati) meM pahu~cAI gaI thiiN| isa se siddha hotA hai ki samprati narezane avazya anArya dezoM meM jaina dharma kA hogA / usane jaina mandiroM kI pratiSThA bhI karavAI thI / rAjA samprati ke rAjya kAla meM jaina dharma kA pracAra Arya aura anArya donoM dezoM meM thA / pracura pracAra kiyA usa samaya saba jainI milAkara cAlIsa kor3a kI saMkhyA meM the / kyoM na hoM ? jaba zizunAgavaMzI nandavaMzI aura maurya candragupta, bindusAra aura mahArAjA samprati jaise pratApazAlI nRpatigaNa jaina dharma ke pracAra ke hetu kaTibaddha the| aisI dazA meM cAlIsa kror3a jainoM kA honA kisI bhI prakAra se Azcaryajanaka nahIM hai / arvAcIna samaya ke itihAsakAra bhI hamArI usa bAta kI puSTi karate haiM ki kisI samaya jainiyoM kI saMkhyA cAlIsa phor3a ke lagabhaga thI / yathA - 46 bhArata meM pahile 400000000 jaina the| isI mata se nikalakara loga anya matoM meM praviSTa hone lage / isI kAraNa se inakI saMkhyA ghaTa gaI hai| yaha dharma atiprAcIna hai| isa dharma ke niyama saba uttama haiM jinase deza ko asIma lAbha pahu~cA hai| " - bAbU kRSNAlAla banarjI / Page #772 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 900 Taaaaaan 6 jaina jAtimahodaya naan70000GOOGOOG JG.CGJGAJuwarel aSTriyAke antargata haMgarI prAnta ke budApesta zaharameM eka aMgreja ke bagece khodakAma karate samaya prAptahuI prAcIna mahAvIra prabhukI mUrti / C Page #773 -------------------------------------------------------------------------- Page #774 -------------------------------------------------------------------------- ________________ balamitra aura bhAnumitra. ( 181) ___ maurya mukuTamaNi trikhaNDabhuktA mahArAjA sampatine jaina dharma kI bahuta unnati kI / jaina itihAsakAroMne inheM anAryadeza taka meM jaina dharma pracAra karanevAle antima rAjarSi kI yogya evaM ucita upAdhi dI hai / samprati nareza kA itihAsa suvarNAkSaroM meM likhane yogya hai / Apa kI dhavana kIrti Aja bhI vizvabhara meM dhyApaka hai / pApa kA nAma jaina sAhitya meM sadA ke liye amara hai| jaina rAjAbhoM meM Apa kA Asana sarvoca mAnA jAtA hai| samprati rAjAne jo upakAra jaina samAjapara kiyA hai vaha bhUlA nahIM jA sakatA / anta meM rAjA sampratine paJcaparameSTi namaskAra mahAmaMtra kA ArAdhana karate hue samAdhI maraNa ko prApta kiyaa| samprati ke dehAnta honepara ujjaina kI gaddIpara balamitra aura bhAnumitra Arohita hue / ye donoM vyakti samrATa azoka ke suputra bRhadratha ke catura maMtrI the / yaha ujjaina hI ke nivAsI tathA jaina dharmopAsaka the / rAjA samprati ke koI putra nahIM thA ataeva jainadharma ke zraddhAlu aura parama bhakta balamitra aura bhAnumitra ko jaina dharma pracAraka hone ke kAraNa rAjya siMhAsana prApta huA / ve yugala vIra rAjya prabaMdha karane meM bar3e catura the / inhoMne rAjA samprati ke phailAe hue dharma ko usI prakAra rakhane kI khUba koziza kii| inhoMne apanI prabala yuktiyoM se bar3hate hue bauddhadharma ko bar3hane na diyA tathA jainadharma ko khUba prakAzita kiyA / balamitra aura bhAnumitra ke pazcAt ujjaina kI gahIpara nabha Page #775 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 182 ) janajAti mahodaya prakaraNa pAMcavA. bAhana nAmaka rAjA baiThA / isane bhI jainadharma ke pracAra karane meM aTUTa parizrama kiyA / isane jo mandira banavAe tathA zrI siddhAcalajI kA vRhad saMgha nikAlA usakA varNana jainagraMtho meM vistAra pUrvaka pAyA jAtA hai / isane bhI jaina samAja ko eka jagaha ekatrita karane ke hetuse jaina sabhA kA virAT Ayojana kiyA thA / jainadharma ke pracAra ke hetu isane kaI saMsthAeM sthApita kI / ina saMsthAoM meM svayaMsevaka tathA vaitanika kArya karttAdvArA jainadharma pracArakA bahuta kAma karAyA gayA / isa narezane khAsa ujjaina nagarI meM eka vizAla mandira zrI RSabhadevasvAmI kA banavAyA / isa bhavya bhavana kA nAma isane nabhaprAsAda rakhA / isa taraha isake dvArA bhI jainadharma kA khUba pracAra huA / zeSa Age ke prakaraNoM meM / * Page #776 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaliGga dezakA itihAsa / gadhadeza kA nikaTavartI pradeza kaliGga bhI jainoM kA eka bar3A kendra thA | isa deza kA itihAsa bahuta prAcIna hai| bhagavAna Adi tithaMkara zrI RSabha deva svAmIne apane 100 putroM ko jaba apanA rAjya bA~TA thA to kaliGga nAmaka eka putra ke hisse meM yaha pradeza bhAyA thaa| usake nAma ke pIche yaha pradeza bhI kaliGga kahalAne lagA / cirakAla taka isa pradeza kA yahI nAma calatA rahA / veda, smRti, mahAbhArata, rAmAyaNa aura purANoM meM bhI isa deza kA jahA~ tahA~ kaliGga nAma se hI ullekha huA hai| bhagavAna mahAvIra svAmI ke zAsana taka isa kA nAma kaliMga kahA jAtA thA / zrI panavaraNA sUtra meM jahA~ sAr3he pacIsa Arya kSetroM kA ullekha hai una meM se eka kA nAma kaliGga likhA huA hai / yathA " rAjagiha magaha caMpA aMgA, vahatAmaliti baMgAya / kaMcaNapuraM kaliMgA bakhArasI caiva kAsIya / " usa samaya kaliMga kI rAjadhAnI kAMcanapura thI / isa deza para kaI rAjAoM kA adhikAra rahA hai. / tathA kaI maharSiyoMne isa pavitra bhUmi para vihAra kiyA hai tebIsaveM tirthakara zrIpArzvanAtha prabhu bhI apane caraNakamaloM se isa pradeza ko pAvana kiyA thA / Page #777 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 184 ) jaina jAti mahodaya prakaraNa pAMcavA. sat pazcAt Apa kI ziSya samudAya kA isa prAnta meM 'vizeSa' vicaraNa huA thA | mahAvIra prabhune bhI isa prAnta ko padhAra kara pavitra kiyA thA / isa prAnta meM kumAragiri ( udayagiri ) tathA kumArI ( khaNr3agiri) nAmaka do pahAr3iyoM hai jinapara kaI jainamaMdira tathA zramaNa samAja ke liye kandArAaiM haiM isa kAraNa se yaha deza jainiyoM kA parama pavitra tIrtha rahA hai / kaliMga, aMga, baMga aura magadha meM ye donoM pahAr3iyoM zatrujaya avatAra nAma se bhI prasiddha thIM / ataeba isa tIrthapara dUra dUra se kaI saMgha yAtrA karane ke hita zrAyA karate the / brAhmaNoMne apane graMthoM meM kaliGga vAsiyoM ko 'vedadharma vinAzaka' batAyA hai| isa mAlUma hotA hai ki kaliMga nivAsI saba eka hI dharma ke upAsaka the / dUsare zabdoM meM yaha bhI kahA jA sakatA hai ki ve saba ke saba jainI the / brAhmaNa loga kahIM kahIM apane graMthoM meM bauddhoM ko bhI vedadharma vinAzaka' kI upAdhi se ullekha karate the para kaliMga meM pahale bauddhoM kA nAma nizAnataka nahIM thA / mahArAjA azokane kaliGga dezapara I. saM. 262 pUrva meM AkramaNa kiyA thA usI ke bAda kaliGga deza meM boddhoM kA praveza huA thA / isa ke prathama hI brAhmaNoMne apane Aditya purANa meM yahA~ taka likha diyA ki kaliGga deza anArya logoM ke rahane kI bhUmi hai| jo brAhmaNa kaliGga meM praveza karegA vaha patita samajhA jAvegA ! yathA " gatvaitAn kAma to dezAt kaliGgAtha pavet dvijaH / " 6 Page #778 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kalila dezakA itihAsa (185) * yaha bhI bahuta sambhava hai ki zAyada brAhmaNoMne " kaliGga deza meM pahu~ca kara jainadharma svIkAra kara liyA ho| isI hetu unhoMne kaliGga ke praveza kA bhI niSedha kiyA / eka bAra to usa samaya jainoM kA pUrA sAmrAjya kaliGga deza meM ho gayA para Aja vahA~ jainiyoM kA nAma nizAna taka nahIM / isa kA kAraNa sivAya kAla kI kuTilatA ke aura kyA ho sakatA hai / tathApi dUradarzI jainiyoMne apane dharma ke smRti ke hita ciharUpa se kaliGga deza meM kucha na kucha to kArya avazya kiyA / ve sarvathA vaMcita nahIM rahe / itihAsa sApha sApha batAtA hai ki vikrama kI bAharavIM zatAbdi taka to kaliGga deza meM jainiyoM kI pUrNa jAhAjalAlI thii| itanA hI nahIM vikrama kI solahIM zatAbdi meM sUryavaMzI mahArAjA pratAparudra vahA~ kA jainI rAjA thA / usa samaya taka to jainadharma kA abhyudaya kaliga deza meM ho hA thaa| para prazna yaha upasthita honA hai ki sarvathA jainadharma yakAyaka kaliGga meM se kaise calA gayA / isa para vidvAnoM kA mata hai ki jainoM para kisI vidharmI rAjA kI nirdayatA se aise pratyAcAra hue ki unheM kaliGga deza kA parityAgana karanA par3A / yadi isa prakAra kI koI Apatti nahIM AtI to kadApi jainI isa deza ko nahIM chodd'te| kevala isI deza meM atyAcAra huA ho aisI bAta nahIM hai, vikrama kI pAThavIM nauvI zatAbdi meM mahArASTra meM bhI jainoM ko isI Page #779 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 186) jaina jAti mahodaya prakaraNa pAMcavA. prakAra kI musIbata se sAmanA karanA par3A kyoMki vidharmI narezoM se jainiyoM kI unnati dekhI nahIM jAtI thii| ve to jainiyoM ko duHkha pahu~cAnA apanA dharma samajhate the| kaI jaina sAdhu zUlI para bhI laTakAdiye gaye the / ve jIte jI kolhU meM pere gaye / unheM jamIna meM AghA gADa kara kAg2a aura kuttoM se nucavAyA gayA isake kaI pramANa bhI upasthita hai / " hAlasya mahAtmya' nAmaka graMtha meM, jo tAmilI bhASA meM hai, usake 68 baiM prakaraNa meM ina atyAcAroM kA romAMcakArI vistRta varNana bhaujUda hai kintu jainiyoM ne apane rAjatva meM kisI vidhI ko nahIM satAyA thA yahI jainiyoM kI vizeSatA hai / yaha kama gaurava kI bAta nahIM hai ki jainI apane zatru se badalA lene kA vicArataka nahIM karate the / yadi jainiyoM kI nIti kuTila hotI to kyA ve candragupta maurya yA samprati nareza ke rAjya meM vidharmiyoM ko satAne se cUkate, kadApi nhiiN| para nahIM jainI, kisI ko satAnA to dUra rahA, dUsare jIva ke prati kamI prasad vicAra taka nahIM krte| jaina zAstrakAroM kA yaha khAsa mantavya hai ki apane prakAza dvArA dUsaroM ko apanI ora pAkarSita karanA tathA sadupadeza dvArA bhUle bhaTakoM tathA ghaTakoM ko rAha batAnA cAhiye / sabake prati maitribhAva rakhanA yaha jainiyoM kA sAdhAraNa bhAcAra hai / jo thor3A bhI jainadharma se paricita hogA uparokta bAta kA avazyameva samarthana kregaa| parantu vidhammiyoM ne apanI sattA ke mada meM jainiyoM para aise aise kaSTaprada atyAcAra kiye ki jinakA varNana yAda Ate hI Page #780 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaliGka dezakA upanyAsa. ( 187 ) romA~ca khar3e ho jAte haiM tathA hRdaya thara thara kA~pane lagatA hai / jisa mAtrA meM jainiyoM meM dayA kA saMcAra thA vidharmI usI mAtrA meM nirdayatA kA bartAva kara jainiyoM ko isa dayA ke liye cir3hAte the / para jainI isa bhayAvanI avasthA meM bhI apane nyAyapatha se tanika bhI vicalita nahIM hue / yahI kAraNa hai ki Ajataka jainI apane pairoM para khar3e hue haiM aura nyAya pathapara pUrNa rUpase ArUr3ha haiN| dharma kA prema jainiyoM kI ragaraga meM ramA huA hai! jainoM ke syAdvAda siddhAntoM kA Aja bhI sArA saMsAra lohA mAnatA hai / syAdvAda ke pracaMDa astra ke sAmane midhyAtviyoM kA kutarka Tika nahIM sakatA / syAdvAda kI nItidvArA Aja jainI saba vidhami yA~kA mu~ha baMdha kara sakane meM samartha haiM / kaliGga dezameM jainiyoM kA nAma nizAnataka jo Aja nahIM milatA hai isakA vAstavika kAraNa yahI hai ki vidhamiyoMne jainiyoM ko duHkha de de kara vahA~se tirohita kiyA / Adhunika vidvadumaMDalI bhI yahI bAta kahatI hai / Aja isa vaijJAnika yugameM pratyakSa bAtoM kA hI prabhAva adhika par3atA hai / purAtatva kI khoja aura anusaMdhAna se aitihAsika sAmagrI itanI upalabdha huI hai ki jo hamAre saMdeha ko miTAne ke liye paryApta hai / jina pratApazAlI mahApuruSoM ke nAma nizAna bhI hameM jJAta nahIM the, unhIM kA jIvana vRtAnta Aja zilAlekhoM, tAmrapatroM aura sikkoM meM pAyA jAtA hai / usa samaya kI rAjanaitika dazA, sAmAjika vyavasthA aura dhArmika pravRti kA pramANika ullekha yatra tatra khojoM se milA hai| ina khojoMdvArA jitanI Page #781 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 188) jaina jAti mahodaya prakaraNa pAMcavA. sAmagrI prApta huI hai una meM maharAjA khArabalakA khudA humA zilAlekha bahuta hI mahatva kI vastu hai| khAravela kA yaha mahatvapUrNa zilAlekha khaNDagiri udayagiri pahAr3I kI hastI guphAse milA hai / isa lekha ko saba se prathama pAdarI sTarliGga ne I. sana 1820 meM dekhA thA / para pAdarI sAhaba usa lekha ko sApha taurase nahIM par3ha sake / isa ke kaI kAraNa the / prathama to vaha lekha 2000 varSa se bhI adhika purAnA hone ke kAraNa jarjara avasthA meM thA / yaha zilAlekha itane varSoMtaka surakSita na rahane ke kAraNa dhisa bhI gayA thaa| kaI akSara miTane laga gaye the aura kaI akSara to bilakula naSTa bhI ho cuke the / isa para bhI lekha pAlIbhASA se milatA huA zAstroM kI zailI se likhA huA thaa| isa kAraNa pAdarI sAhaba lekhakA sAra nahIM samajha sake / tathApi pAdarI sAhaba bhAratiyoM kI taraha hatAza nahIM hue| ve isa lekhake pIche citta lagAkara par3a gaye / unhoMne isa zilAlekha ke sambandha meM aMgarejI patroM meM khAsI carcA prArambha karadI / sAre purAtatviyoM kA dhyAna isa zilAlekha kI ora sahaja hI meM AkarSita ho gyaa| isa zilAlekha ke viSaya meM kaI taraha kA patravyavahAra purAtatvajJoM ke Apasa meM calA / anta meM isa lekha ko dekhane kI icchA se sabane milakara eka tithi nizcita kI / usa tithi para isa zilAlekha ko par3hane ke liye saiMkar3oM yUropiyana ekatrita hue| kaI taraha Page #782 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kalilA deza kA itihAsa. (189) se prayatna kara ke unhoMne usakA matalaba jAnanA cAhA para ve anta meM asaphala hue / itane para bhI unhoMne prayatna jArI rakkhA / isa zilAlekha ke kaI phoTU liye gaye / kAgaja lagA lagA kara kaI citra liye gaye / yaha zilAlekha citra ke rUpa meM samAcAra patroM meM bhI prakAzita huA / isa zilAlekha para kaI pustakeM nikliiN| isa prayatna meM vizeSa bhAga nimna likhina yUropiyanoMne liyA DaoN. TAmasa, mejara kITTa, anagla kaniMga hAma, prasiddha itihAsakAra vinsaTeMTa, DaoN. smitha, bihAra gavarnara sara eDavarDa Adi aadi| jaba isakA pUrA patA nahIM calA to isa khoja ke Andolana ko bhArata sarakArane apane hAtha meM le liyaa| yaha zilAlekha yahA~ se iGgaleNDa bhejA gyaa| vahA~ ke vaijJAnikoMne usakI vicitra taraha se phoTU lI / bhAratIya pugatatvajJa bhI nIMda nahIM le rahe the / inhoMne bhI kama prayatna nahIM kiyaa| mahAzaya jAyasavAla, misTara rAkhaladAsa banarjI, zrIyuta bhagavAnadAsa indI aura anta meM saphalatA prApta karanevAle zrImAna kezavalAla harSadagaya dhruva the / zrI. kezavalAlane avirala prayatna se isa lekha kA patA batAyA ! nabase sana 1617 arthAt sauvarSa ke prayatna se anta meM yaha nizcita huA ki yaha zilAlekha kaliMgAdhipati mahAmeghabahAna cakravartI jaina samrATa mahAgajA khAravela kA hai| sacamuca baDe zoka kI bAta hai ki jisa dharma se yaha zilAlekha sambandha rakhatA hai, jisa dharma kI mahattA ko batAnevAlA yaha Page #783 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 190 ) jaina jAti mahodaya prakaraNa pAMcavA. lekha hai, jisa dharma ke gaurava ke pradarzana karanevAlA yaha zilAlekha hai usa jaina dharmavAloMne Aja taka kucha bhI nahIM kiyA / jisa mahatva pUrNa viSaya kI ora dhyAna dene kI atyaMta zrAvazyaktA thI vaha viSaya upekSA kI dRSTi se dekhA gayA / kyA vAstava meM jainiyoMne isa viSaya kI ora AMkha uThAkara dekhA taka nahIM ? kyA kRtajJatA prakaTa karanA ve bhUla hI gaye ? jahA~ candragupta aura samprati rAjA ke liye jaina graMthakAroMne pothe ke pothe likha DAle vahA~ kyA zvetAmbara aura kyA digambara kisI bhI zrAcAryane isa nareza ke cAritra kI ora prAyaH kalama taka nahIM uThAI ki jisake AdhAra se Aja hama janatA ke sAmane khAkhela kA kucha vana rakha skeN| kyA yaha bAta kama lajjAspada hai ? udhara Aja jainenara dezI aura videzI pugatatvajJa tathA itihAsa premiyoMne sAhitya saMsAra meM prastuta lekha ke sambandha meM dhUma macAdI haiM / unhoneM isake liye hajAroM rupaiyoM ko kharcA | aneka taraha se parizrama kara patA lagAyA | para jainI itane beparavAha nikale ki unheM isa bAta kA bhAna taka nahIM / zrAja adhikA~za jainI aise haiM jinhoMne kAna se khAravela kA nAma taka nahIM sunA hai / kaI ajJAnI to yahA~ taka kaha gujarate haiM ki gaI gujarI bAtoM ke liye itanI sarapathvI tathA marAjamArI karanA vyartha hai / balihArI inakI buddhi kI / ve kahate haiN| isa lekha se jainiyoM ko mukti thor3e hI mila jAyagI / ise sune to kyA aura par3he to kyA ? aura na paDhe to kyA honA havAnA ! 1 cIna samaya meM hameM apane dharma kA kitanA gaurava raha gayA hai isa bAta kI jAMca aisI lacara dalIloM se apane zrApa ho jAtI hai / jisa Page #784 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaliGga deza kA itihAsa. (191 ) dharma kA itihAsa nahIM usa dharma meM jAna nhiiN| kyA yaha marma kabhI bhUlA jA sakatA hai ? kadApi nahIM / sajjanoM ! satya jAniye / mahAgaja khAravela kA lekha jo ati prAcIna hai tathA pratyakSa pramANa bhUna hai jaina dharma ke siddhAntoM ko puSTa karatA hai / yaha jaina dharma para apUrva prabhAva DAlatA hai| yaha lekha bhArata ke itihAsa ke liye bhI pracura pramANa detA hai| kaI bAra loga yaha AkSepa kiyA karate haiM ki jisa prakAra bauddha aura vedAnta mata gajAoM se sahAyatA prApta karatA thA tathA apanAyA jAtA thA usI prakAra jaina dharma kisI gajA kI sahAyatA nahIM pAtA thA na yaha apanAyA jAtA thA yA jaina dharma sAre gaSTra kA dharma nahIM thA, unako isa zilAlekha se pUga uttara pratyakSarUpa se mila jAtA hai aura una ke bolane kA avasara nahIM prApta ho sakatA / bhagavAna mahAvIra ke ahiMsA dharma ke pracArakoM meM zilAlekha saba se prathama khAravela kA hI nAma upasthita karate haiN| mahArAjA khAravela kaTTara jainI thA / usane jaina dharma kA pracuratA se pracAra kiyaa| isa zilAlekha se jJAta hotA hai ki Apa caitrabaMzI the| Apake pUrvajoM ko mahAmeghavahAna kI upAdhi milI huI thii| Apake pitA kA nAma buddharAja tathA pitAmaha kA nAma khemagaja thA / mahArAjA khAravela kA janma 167 I. pUrva sanameM humA / paMdraha varSa taka Apane * bAlavaya AnaMdapUrvaka bitAte hue prAvazyaka vidyAdhyayana bhI kara liyA tathA nau varSa taka yuvarAna raha kara rAja kA prabaMdha prApane kiyA thA / Page #785 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 192 ) jaina jAti mahodaya prakaraNa pAMcavA. isa prakAra 24 varSakI Ayu meM zrApakA rAjyabhiSeka huA / 13 varSa paryanta prApane kaliMgAdhipati raha kara sucAru rUpa se zAsana kiyA / antameM apane rAjya kAlameM dakSiNa se lekara uttara laoN rAjya kA bistAra kara Apane samrAT kI upAdhi bhI prApta kI thI Apane apanA jIvana dhArmika kArya karate hue bitAyA / anta meM Apane samAdhi maraNa dvArA ucca gati prApta kI / aisA zilAlekha se mAlUma hotA hai| yaha zilAlekha kAliMga deza, jise aba saba ur3IsA kaha kara pukArate haiM, ke khaNDagiri ( kumAra parvata ) kI hastI nAmnI guphA se milA thA / yaha zilA lekha 15 phuTa ke lagabhaga lambA tathA 5 phITa se adhika caur3A hai | yaha zilAlekha 17 paMkti meM likhA huA hai / isa zilAlekha kI bhASA pAlI bhASA se milatI hai / yaha zilAlekha kaI vyaktiyA~ ke hAtha se khudavAyA huA hai| pUre sau varSa ke parizrama ke pazcAt isa kA samaya samaya para saMzodhana bhI kiyA hai / antima saMzodhana purAtatvajJa paM. sukhalAlajIne kiyA hai / pAThakoM ke avalokanArtha hama usa lekha kI nakala yahA~ para de ke sAtha meM una kA hindI anuvAda bhI sarala bhASA meM paMkti bAra de dete haiM AzA hai ki ise manapUrvaka par3ha kara apane dharma ke gaurava ko bhalI bhA~ti se samajheMge / Page #786 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaliGgAdhipati mahAmeghavAhana cakravartI mahArAjA khAravela ke prAcIna zilAlekha kI " nakala 99 ( zrImAn paM. sukhalAlajI dvArA saMzodhita ) 1 vizeSa jJAtavya - asala lekha meM jina mukhya zabdoM ke liye pahale sthAna chor3a diyA gayA thA, una zabdoM ko yahA~ bar3e TAipa meM chapavAyA hai / virAma cihnoM ke liye bhI sthAna rikta haiM / vaha khar3I pAI se batalAe gaye haiM / gale hue akSara koSTa baddha haiM / aura uDe hue akSaroM kI jagaha bindiyoM se bharI gaI hai| 1 [ prAkRta kA mUla pATha ] ( paMkti 1 lI ) - namo ahaMtAnaM []] namo savasidhAnaM [1] airena mahArAjena mAhAmeghavAhanena cetirAja vasabadhanena pasathasubhalakhanena caturaMta luThitagunopahitena kaliMgAdhipatinA siri khAravelena 1 saMskRtacchAyA / 1 namo'rhRddbhyaH [ / ] namaH sarvasiddhebhyaH [i] ailena mahArAjena mahAmeghavAhanena bedirAja vaMzavardhanena prazasta zubhalakSaNena caturanta - luThitaguyopahitena kaliGgAdhipatinA zrI kSAravelena 13 Page #787 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 194 ) jaina jAti mahodaya prakaraNa pAMcavA. ( paMkti 2 rI ) - paMdarasavasAni siri kaDAra - sarIra batA kIDitA kumArakIDikA [1] tato lekharUpagaNanA-vabahAra - vidhivisAradena savavijAvadAtena navavasAni yovarajaM pasAsitaM [1] * saMpuNa - catu - vIsati - vaso tadAni vadhamAna - sesayo venAbhivijayo tatiye 2. ( paMkti 3 rI ) - kaliMgarAjavaMsa - purisayuge mAhArajAbhisecanaM pApunAti [1] abhisitamato ca padhame vase vAta - vihatagopura - pAkAra-nivesanaM paTisaMkhArayati [1] kaliMganagari [] khabIra - isi - sa- tAla - taDAga - pADi yo ca baMdhApayati [1] savuyAnapaTisaMThapanaM ca 3. ( paMkti 4 thI ) - kArayati [1] panatIsAhi sataM sahase hi pakatiyo ca raMjayati []] dutiye ca vase acitayitA sAtakaNi 2 pazcadazavarSANi zrI kaDArazarIravatA krIDitAH kumArakrIDAH [1] tato lekhyarUpagayanAvyavahAravidhi vizAradena sarvavidyAvadAtena navavarSANi yauvarAjyaM prazAsitam [1] sampUrNa caturviMzativarSastadAnIM zradhamAnazaizavo venAbhivijayastRtIye 3 kaliGgarAjavaMza - puruSa - yuge mahArAjyAbhiSevanaM prApnoti [] abhiSiktamAtrazca prathame varSe vAtavihataM gopura- prAkAra - nivezanaM pratisaMskArayati [1] kaliGganagaryAm khibIrarSi* talla-taDAga - pAlizva bandhayati [1] sarvodyAna pratisaMsthApanazca 4 kArayati [II] paJcatriMzadbhiH zatasahasraiH * prakRtozca raJjayati [] dvitIye ca * RSi - zibIrasya talla - taDAgasya X paJcatriMzacchatasahasraiH prakRtIH paricchidya parigaNayya ityetadarthe tRtIyA / Page #788 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khAravela kA zilAlekha. (195 ) pachimadisaM haya-gaja-nara-radha-bahulaM daMDaM paThApayati [0] kanhavenAM gatAya ca senAya vitAsitaM musikanagaraM [0] tasiye puna vase 4. (paMkti 5 vI)-gaMdhava-vedabudho daMpa-nata-gItavAdita saMdasanAhi usava-samAja kArApanAhi ca kIDApayati nagari [0] tathA cavuthe vase vijAdharAdhivAsaM mahata-puvaM kAliMga puvarAjanivesitaM.......vitadha-makuTasabilamaTite ca nikhita-chata- 5. (paMkti 6 ThI )-bhiMgAre hita-ratana-sApateye savaraThika bhojake pAde vaMdApayati [0] paMcame ca dAnI vase naMdarAja-tivasa-sata-maoghATitaM tanasuliya-vATA panADi nagaraM pavesa [ ya ] ti [1] so........bhisito ca rAjasuya [*] saMdaza-yaMto mava-kara-vaNaM 6. varSe acintayitvA mAtakarNi pazcimadeza- haya-gaja-nara-tha-bahula dagaDaM prasthApayati 1] kRSNaveNAM gatayA ca senayA vitrAsitaM mUSikanagaram [1] tRtIye punarvarSe . 5 gAndharvavedavudho dampa*-nRtta-gItavAditra-sandarzanairutsava-samAja-kAraNaizca krIDayati nagarIma [1] tathA caturthe varSe vidyAdharAdhivAsam ahatapUrva kAliGga-pUrvarAjanivezitaM .........vitatha-makuTAn sArdhitabilmAMzca nikSipta-chatra___6 bhRkArAn hRta-ratna-svApateyAn sarvarASTrika monakAn pAdAvabhivAdayata [1] paJcame cedAnIM varSe nambarAmastha tri-zata-varSe avaghaTTitAM tanasuliyabATAt praNAlI nagaraM pravezAta [0] so ('pi ca varSe SaSThe ) 'bhiSiktazca. rAjasUyaM sandarzayana sava-kara-paNam x dikzabdaH pAlIprAkRte videzArtho'pi / * dampa Dapha iti bhASAyAm ? Page #789 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 196) jaina jAti mahodaya prakaraNa pAMcavA. (paMkti 7vI )-anugaha-anekAni satasahasAni visajati poraM jAnapadaM [1] satamaM ca vasaM pasAsato vaji-ragharava [*] ti-ghusita-gharinIsa [-matukapada]-puMnA [ti ? kumAra]....... ... ....[0] aThame ca vase mahatA+ senA........-goradhagiri 7. (paMkti 8 vI )-ghAtApayitA rAjagahaM upapIDApayati [0] etinaM ca kaMmApadAna-saMnAdena saMvita-sena-vAhano vipamuMcitu. madhuraM apayAto yavanarAja Dimita .................... [ mo ?] yachati [ vi]........palava.. 8. (paMkti 9 vI )-kArukhe haya-gaja-radha-saha-yaMte savagharAvAsa-parivasane sa-agiNaThiyA [1] sava-gahanaM ca kArayituM bamhaNAnaM jAtiM parihAraM dadAti [1] arahato...............na ....giya 9. . 7 anugrahAnanekAn zatasahasraM visRjati paurAya jAnapadAya [1] saptamaM ca varSa prazAsato vagRhavatI ghuSitA gRhiNI [ san-mAtRkapadaM prApnoti ? ] [ kumAraM ]......... []] aSTame ca varSe mahatAx senA......goratha giriM .. 8 ghAtayitvA rAjagRhamupapIDayati [ / eteSAM ca karmAvadAna-saMnAdena saMvItasainya vAhano vipramoktuM mathurAmapayAto yavanarAjaH Dimita............[mo ?] x yacchati [ vi] ...........pallava... 9 kalpavRkSAn hayagajarathAn sayantRRn sarvagRhAvAsa-parivasanAni sAmiSTikAni []] sarvagrahaNaM ca kArayituM brAhmaNAnAM jAtiM parihAraM dadAti [1] arhataH............... na...giyA [?] x mahatA mahAtmA ? senAnaH samasvanta-padasya vizeSaNaM vaa| + navame varSe ityetasya mUlapATho naSTontAItAkSareSu / Page #790 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khAravela kA zilAlekha. ( paMkti 10 vI)....[ka] . . mAna [ti ] rA [ja]-saMnivAsaM mahAvijayaM pAsAdaM kArayati aThatisAya satasahasehi [1] dasame ca vase daMDa-saMdhI-sAma-mayo bharadha-vasapaThAnaM mahi-jayanaM...ti kArApayati............[ niritaya ] uyAtAnaM ca maniratanA [ ni] upalabhate [1] 10. ( paMkti 11 vI )............maMDaM ca avarAjanivesitaM pIthuDa-gadabha-naMgalena kAsayati [1] janasa daMbhAvanaM ca terasavasa-satika []-tu bhidati tamaradeha-saMghAtaM [1] vArasame ca base...hasa ...ke. ja. sabasehi vitAsayati utarApatha-rAjAno.... (paMkti 12 vI )............magadhAnaM ca vipulaM bhayaM janeto hathI sugaMgIya [ ] pAyayati [1] mAgadhaM ca rAjAnaM vahasatimitaM pAde vaMdApayati []] naMdarAja-nItaM ca kAliMgajinaM saMnivesaM.... gaha-ratanAna paDihArehi aMgamAgadha-vasuM ca neyAti [1] 12. 10...[ ka ) . f . mAnati [ ? ] rAjasannivAsaM mahAvijayaM prAsAdaM kArayati aSTatriMzatA zatasahasraiH [1] dazame ca varSe daNDasandhi-sAmamayo bhAratavarSa-prasthAnaM mahIjayanaM...ti kArayati.........[niratyA ?] udyAtAnoM ca maNiratnAni upalabhate [1] 11...x..... maNDaM ca aparAjanivezitaM pRthula-gardabha-lAlena karSayati jinasya dambhApanaM trayodazavarSa-zatikaM tu bhinatti tAmara-dehasaMghAtam [ 1 ] dvAdaze ca varSe.... .........bhiH vitrAsayati uttarApatharAjAna 12............magadhAnAca vipulaM bhayaM janayan hastinaH sugAleya prAyayati [1] mAgadhaJca ra jAnaM bRhaspatimitraM pAdAvabhivAdayate [1] nandarAjanItamca kAliAjina-sanivezaM.........gRharatnAnAM pratihArairAGga-mAgadha-cani ca nAyayati [1] * mAnavI ' bhI par3hA jA sakatA hai| x ekAdaze varSe ityetasya mUlapATho naSTo galitazilAyAm / Page #791 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 198) jaina jAti mahodaya prakaraNa pAMcavA. (paMki 13 vI )............tu [ ] jaTharalikhila-barAni siharAni nIvesayati sata-vesikanaM parihArena [I] abhutamachariyaM ca hayi-nAvana parIpuraM sava-dena haya-hathI-ratanA [mA ] nikaM paMDarAjA cedAni bhanekAni mutamaNiratanAni maharApayati idha sato (paMkti 14 vI )............sino vasIkaroti []] terasame ca vase supavata-vijayacaka-kumArIpavate arahite [ ya? ]* pa-khINa-saMsitehi kAyanisIdIyAya yApa-Avakehi rAjabhitini cinavatAni vasAsitAni [1] pUjAya rata-upAsa-khAravelasirinA jIvadeha-sirikA parikhitA [1] (paMkti 15 vI)......[su ] katisamaNasuvihitAnaM (muM-!) ca sata-disAnaM [tuM ! ] bAninaM tapasi-isinaM saMghiyanaM [nuM ! 13........ tuM jaTharollikhitAni varANi zikharANi nivezayati zatavezikAnAM parihAreNa / adbhutamAzcaryaJca hastinAvAM pAripUram satradeyaM haya-hasti-ratna-mANikyaM pANyagajAt cedAnImanekAni muktAmaNiratnAni mAhArayati iha zaktaH [1] 14............sino vazIkaroti [1] trayodaze va varSe supravRtta-vijayacake amArI-parvate'hite prakSINa+-saMsRtibhyaH kAyika naSIyAM yApajJApakebhyaH rAja-mRtIzcIvatAH [ eva ? ] zAsittAH [ 1 ] pUjAyAM stopAsena cAravelena zrImatA jIva dehazrIkatA parIkSitA [1] 15............sukRti-zramaNAnAM suvihitAnAM zatadizAnAM tapasviRSiNAM * paMktike nIce 'ya' aisA eka akSara mAlUma hotA hai| + yapa-kSINa iti vaa| Page #792 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khAraveda kA zilAlekha. (199) [;] arahata-nisIdiyA samIpe pabhAre varAkara-samuthapitAhi aneka-yojanAhitAhi pa. si. bho....silAhi siMhapatha-rAnisi[.] dhuDAya nisayAni 15. (paMkti 16 vI)...............ghaMTAlako catare ca veDUriyagabhe thaMbhe patiThApayati [.] pAna-tariyA sata sahasehi [1] muriya-kAla vochinaM ca coyaThiaMga-satikaM turiyaM upAdayati [1] khemarAjA sa vaDharAjA sa bhikhurAjA dhamarAjA pasaMto sunaMto anubhavaMto kalANAni 16. (paMkti 17 vI)........guNa-visesa-kusalo sava-pAMsaupUjako sava-devAyatanasaMkArakArako [a] patihata cakivAhinibalo cakadhuro gutacako pavata-cako rAjasi-vasa-kulavinizrito mahA-vijayo rAjA khAravela-siri 17. sadinAM [ 1 ] marhaniSIyAH samIpe prAgbhAre varAkarasamutthApitAbhiranekayojanAhRtAbhiH ............zilAbhiH siMhaprasthIyAyai rAiye sindhuDAyai nizrayANi . 16.........ghaNTAlataH [?], caturazca ca vaidUryagarbhAn stambhAna pratiSThApayati [] paJcasaptazatasahasraH [1] maurya kAlavyavacchinnanca :catuHSaSTikAisaptikaM turIyamutpAdamati [ 1 ] kSemarAjaH sa varddharAjaH sa mithurAjo dharmarAjaH pazyan zayamanubhavan kalyANAni 17.........guNa-vizeSa-kuzalaH sarva-pASaNDapUjakaH sarva-devAyatanasaMskArakArakaH [4] pratihata cakri-vAhini-balaH cakradhuro guptacakraH pravRtta-cakro rAjarSivaMza-kulaviniHsto mahAvijayo rAjA kSArakheDacI Sauseres x athavA-ghayalINDa Page #793 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (200) jaina jAti mahodaya prakaraNa pAMcavA. zilAlekha kA bhaassaanuvaad| ( zrImAna paM. sukhalAlajI kA -- gujarAtI bhASAnuvAda' se ) (1) arihantoM ko namaskAra, siddhoM ko namaskAra, aira ( aila ) mahArAjA mahAmeghavAhana ( marendra ) cedirAjavaMzavardhana, prazasta, zubha lakSaNa yukta, caturanta vyApi guNa yukta kaliGgASipati zrI khAravelane (2) pandraha varSa paryanta zrI kaDAra ( gaura varNa yukta ) zArIrika svarUpavAlene bAlyAvasthA kI krIDAeM kii| isa ke pIche lekhya ( sarakArI phariyAdanAmA Adi ) rUpa ( TaMkazAla ) gaNita (rAjya kI mAya vyaya tathA hisAba) vyavahAra (niyamopaniyama) maura vidhi (dharmazAstra bhAdi) viSayoM meM vizArada ho sarva vidyAbadAta ( sarva vidyAoM meM prabuddha ) aise ( unhoMne ) nau varSa paryanta yuvarAja pada para raha kara zAsana kA kArya kiyaa| usa samaya pUrNa caubIsa varSa kI Ayu meM jo ki bAlavayase vardhamAna aura jo bhamivijaya meM vena ( rAja ) hai aise vaha tIsare (3) puruSa yuga meM ( tIsarI purata meM ) kaliMga ke rAmyavaMza meM rAjyAbhiSeka pAe / abhiSeka hone ke pAt prathama varSa meM prabala vAyu upadrava se TUTe hue daravAje vAle kile kA jirNoddhAra karAyA / rAjadhAnI kaliGga nagara meM RSi khibIra ke vAlAba aura kinAre baMdhavAe / saba bagIcoM kI marammata Page #794 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khAravela ke zilAlekha kA anuvAda. (201) (4) krvaaii| paiMtIsa lAkha prakRti ( prajA ) kA rakhana kiyA / dUsare varSa meM sAtakaNi ( sAtakarmi ) kI kicit bhI paravAha na kara ke pazcima dizA meM car3hAI karane ko ghor3e, hAthI, ratha aura paidala sahita bar3I senA bhejii| kanhavenoM (kapNaveNA) nadI para pahu~cI huI senA se musikabhUSikA nagara ko trAsa pahu~. cAyA | aura tIsare varSa meM gaMdharva veda ke paMDita aise ( unhoMne ) daMpa ( Dapha ? ) nRtya, gIta, vAditra ke saMdarzana ( tamAze) Adi se utsava samAja ( nATaka, karatI Adi ) karavA kara nagara ko khelAyA; aura cauthe varSa meM vidyAdharAdhivAse ko kegisa ko kaliGga ke pUrvavartI rAjAoMne banavAyA thA aura jo pahile kabhI bhI par3A nahIM thA / mahata pUrva kA artha nayA car3hA kara yaha bhI hotA hai........... ....jisa ke mukuTa vyartha ho gaye hai| jina ke kavaca bastara mAdi kATa kara do Tukar3e kara diye gaye haiM, jina ke chatra kATa kara uDA diye gaye haiN| . (6) aura jina ke zRGgAra ( rAjakIya ciha, sone cAMdI ke loTe mArI ) pheMka diye gaye haiM, jina ke ratna aura svApateya (dhana ) chIna liyA gayA hai aise saba rASTrIya bhojakoM ko apane caraNoM meM mukAyA, aba pAMcave varSa meM nandarAjya ke eka sau aura tIsare varSa ( saMvat ) meM khudI huI nahara ko tanasuliya ke raste rAjadhAnI ke andara se pAe / abhiSeka se chaTave varSa rAjasUya yajJa ke ujavane hue / mahasUla ke saba rupaye (7) mApha kiye. vaise hI aneka lAkhoM anugrahoM paura Page #795 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 202) jaina jAti mahodaya prakaraNa pAMcavA. janapada ko baksI kiye / sAtaveM varSa meM rAjya karate zrApa kI mahArAnI banadharavAlI dhUSitA ( Dometrios ) ne mAtRpada ko prApta kiyA ( 1 ) (kumAra 1 )........mAThaveM varSa meM mahA + + + senA........goradhagiri (8) ko tor3a kara ke rAjagRha ( nagara ) ko ghera liyA jisake kAryoM se avadAta ( vIra kathAoM kA saMnAda se yunAnI rAjA ( yavana rAjA ) Dimita ( apanI senA aura chakar3e ekatra kara mathurA meM chor3a ke pIchA lauTa gayA ........ nauveM varSa meM ( vaha zrI khAravelane ) diye haiM........ pallava pUrNa (8) kalpavRkSo ! azva hastI rathoM ( unako.) calAne vAloM ke sAtha vaise hI makAnoM aura zAlAoM agnikuNDoM ke sAtha yaha saba svIkAra karane ke liye brAhmaNoM ko jAgIreM bhI dI mahata kA....... (10 ) rAjabhavana rUpa mahAvijaya ( nAmakA ) prAsAda usane ar3atIsa lAkha ( paNa ) se banavAyA / dasaveM varSa meM daMDa, saMdhI sAma pradhAna ( usane ) bhUmi vijaya karane ke liye bhArata varSa meM prasthAna kiyA........jinhoM ke Upara ( Apane ) car3hAI karI una se maNiratna vagairaha prApta kiye| ( 11 )........( gvArahaveM varSa meM ) (kisI ) bug2arAjAne. banavAyA meDa ( maDilAbAjAra ) ko bar3e gadahoM se habase khudavA Page #796 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khAravela ke zilAlekha kA anuvAda. . ( 203) diyA, logoM ko dhokhAbAjIse ThaganevAle 113 varSa ke tamara kA dehasaMdhAna ko tor3a diyaa| bArahaveM varSa meM........rI uttarApathameM rAjAoM ko bahuta duHkha diyA / (12)........aura magadha vAsiyoM ko bar3A bhArI bhaya utpanna karate hue hastiyoM ko sugaMga (prAsAda ) taka le gayA aura magadhAdhipati bRhaspati ko apane caraNoM meM jhukAyA / tathA gajAnaMda rAsa le gaI kaliMga jina mUrti ko........aura gRharatnoM ko lekara pratihAroMdvArA aMga magadha kA dhana le AyA / ( 13 )........andara se likhA humA ( khude hue ) sundara zikharoM ko .banavAyA aura sAtha meM sau kArIgaroM ko jAgIreM dI adbhuta aura Azcarya ( ho aisI gItase ) hAthiyoM ke bhare hue ahAja najarAnA ho / hastI ratna mANikya, pADyarAjake yahA~ se isa samaya aneka motI mAnika ratna lUTa karake lAe aise vaha sakta ( lAyaka mahArAjA / . ( 14 )........saba ko vaza kiye / terahave varSa meM pavitra kumArI parvatake Upara jahA~ ( jaina dharma kA ) vijaya dharma caka supravRttamAna hai / prakSINa saMsRti ( janma maraNoM ko naSTa kiye ) kAya niSIdI ( stUpa ) Upara ( rahanevAle ) pApa ko batAnevAle ( pApa sApakoM ) ke liye vrata pUre ho gaye pazcAt milanevAle rAja (vi bhUtiyA~ kAyama kara dI / (zAsano bandha diye ) pUjA meM rakta upAsaka khAravelane jIva aura zarIra kI-zrI kI parIkSA karalI ( jIva aura zarIra parIkSA kara lI hai) Page #797 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 204) jaina jAti mahodaya prakaraNa pAMcavA. ( 15 ).......sukRti zramaNe suvihita zata dizAoM ke zAnI-tapasvI RSi saMgha ke logoM ko........arihanta ke niSIrIkA pAsa pahAr3a ke Upara umdA khAnoM ke andara se nikAla ke lAe huye-aneka yojanoMse lAe hue....siMha prasthavAlI rAnI sindhulAke liye niHzraya........ ( 16 ).......ghaMTA saMyukta ( . ) vaidurya ratnavAle cAra stambha sthApita kiye| pacahattara lAkha ke vyayase mauryakAla meM ucche dita hue hue causaTha ( causaTha adhyAyavAle ) aMga saptiko kA cauthA bhAga punaH taiyAra karavAyA / yaha khemarAja vRddharAja bhikSurAja dharmarAja kalyAna ko dekhate aura anubhava karate ( 17 )..... cha guNa vizeSa kuzala sarva paMtho kA zrAdara karanevAlA sarva ( prakArake ) mandiroM kI marammata kara vAnevAlA askhalita ratha aura senAvAlA cakra ( rAjya ) ke dhurA ( netA) gupta ( rakSita ) cakravAlA pravRtacakravAlA rAjarSi vaMza viniHsRta rAjA khAravela . yUropIya aura bhAratIya purAtatvajJoM se kevala khAravela kA hI zilAlekha upalabdha nahIM huA hai varana dUsare aneka lAma hameM unakI khojoM se hue haiN| udayagiri aura khaNDagiri kI hasti guphA ke atirikta ananta guphA, rAnIguphA, sarpaguphA, vyAghraguphA, zatadharaguphA, zatacakraguphA, hA~sIguphA mora nava muni guphA kA bhI sAtha sAtha patA lagA hai| kiMvadanti se jJAta hotA hai ki isa parvata zreNI meM saba milAkara 052 guphAe~ thIM jina meM se Page #798 -------------------------------------------------------------------------- ________________ purAnI khojeM. kaI to TUTa phUTa kara naSTa ho gii| para isa samaya bhI aneka choTI choTI guphAe~ vidyamAna haiN| inameM jaina sAdhu tathA bauddha bhikSu ni. vAsa kiyA karate the / isa se isa bAta kA patA lagatA hai ki prAcIna samaya meM kaI muni pahAr3oM kI kandarAoM meM nivAsa karate the / tathA ve ekAnta sthAna meM nistabdhatA ke sAmrAjya meM apanA pAtmahita sAdhana karane meM tatpara rahate the| bAbU manamohana gaGgolI baMgAla nivAsIne ina guphAoM kI pUrI taraha se khojanA karI tathA isa anusaMdhAna kA varNana eka pustaka meM likhA hai jo baMgalA bhASA meM chapakara prakAzita ho cukA hai / isa pustaka meM eka sthAna para likhA hai ki ina guphAoM kA nirmANa I. sa.. ke pUrva kI tIsarI aura cauthI sadI meM huA hai| kaI guphAoM to isa se bhI pahale kI banI mAlUma hotI haiN| kaI kaI guphAoM dumaJjalI haiM / ina meM se kaI to naSTa ho gaI haiM tathApi bhArata kI prAcIna zilpavidyA kA pradarzana karAne meM samartha haiN| guphAoM kI divAroM para caubIsoM tithaMkaroM kI mUrtiyA~ khudI huI haiM tathA unake nIce unake cihna bhI khude hue haiN| hastiguphA meM mahArAjA khAravela kA zilAlekha khudA huA hai| mAMcIpura guphA meM zrI pArzvanAtha svAmI kA sampUrNa jIvana cAritra khudA huA hai| gaNezaguphA meM bhI khoja karane para pArzvanAtha svAmI kA kucha kucha jIvana vRtAnta khudA huA milA hai| rAnI guphA kI khoja se mAlUma huA hai ki eka zilAlekha meM, jo Page #799 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 206 ) jaina jAti mahodaya prakaraNa pAMcavA. rAnI ghUSi kA khudAyA huA hai, khAravela ko cakravartI likhA hai eka guphA ke zilAlekha meM yaha bAta khudI huI pAI gaI hai ki vahAM para jaina muni zubhacandra aura kUlacandra rahate the / yaha lekha vikrama kI dasavIM sadI kA hai| eka guphA meM mahArAjA udyotana kesarI ke samaya kA lekha hai isa ke alAvA bhI kaliGga kI prAcInatA aura guphAoM kA varNana, muni jinavijayajI kI prakAzita kI huI " prAcIna jaina lekha saMgraha nAmaka pustaka ke prathama bhAga ke vistRta upodghAta ke paThana se mAlUma ho sakatA hai / " kaliGgAdhipati mahAmeghavAhana cakravartI mahArAjA khAravela ke zilAlekha ne Aja yuropIya aura bhAratIya purAtatvajJoM ke kArya meM cahala pahala tathA dhUma macA dI hai / lagabhaga eka sadI ke kaThina parizrama ke pazcAt unhoMne nizcaya kiyA hai ki kaliGgAdhipati cakravartI mahArAjA khAravela jaina samrATa thA aura usane jaina dharma kA khUba pracAra bhI kiyA thA / yaha dhvani jaba katipaya soe hue jainiyoM ke ( vyaktiyoM ke) kAnoM meM par3I taba una vidvAnoMne bhI apanI nIMda tyAga dI / unhoMne apane baMda bhaNDAroM ke tAle khole / pana ko Uthala puthala karanA prArambha kiyA to ahobhAgya se kucha panne aise bhI mila gaye ki jina meM khAravela ke zilAlekha se sambandha rakhanevAlI bAteM milatI thI / vikrama kI dUsarI zatAbdi meM vikhyAta AcArya zrI skaMdala sUrIjI ke ziSya AcArya zrI hemavaMtasUrIne saMkSepa meM eka sthavirA Page #800 -------------------------------------------------------------------------- ________________ purAnI khojeM. (207) valI nAmaka pustaka likhI thI usa meM unhoMne prakaTa kiyA hai ki magadhe kA rAjA naMda, kaliGga kA gajA bhikSurAne tathA kumAra nAmaka yugala parvata thA isa sthavirAvalI meM: 1 magadha kA rAjA vahI naMdarAja hai jisakA ullekha khAravela ke zilAlekha meM huA hai / usa meM isa bAta kA bhI ullekha hai ki naMdarAjA kaliMga deza se jinamUrti tathA maNi ratna Adi le gayA thaa| 2 kaliMga kA rAjA vahI bhikSurAja batAyA gayA hai jisa kA varNana khAravela ke zilAlekha meM AyA hai| usa meM isa bAta kA bhI jikra hai ki bhikSurAjane bhArata vijaya kara magadha para car3hAI kI thI aura jo mUrti tathA maNi ratna naMdarAjA le gayA thA ve . vApasa le AyA / vaha jinamUrti pIchI kaliGga meM pahuMca gii| ... 3 kumAra parvata (jo Ajakala khaNDagiri kahalAtA hai) kA ullekha zilAlekha ke kumAra parvata se milatA hai / yaha vahI pahAr3I hai jisa ke paThAra para eka virAT sAdhu sammelana huA thA / saikaDoM mIloM se jaina sAdhu tathA RSi isa pavitra parvata para ekatrita hue the| 1 jamado mu.Na pavaro / tappaya sohaM karoparo jAyo / aThThapaNemo magahe / rajaM kuNai tayA ailoho / 6 / 2 suchiya yupaDibuDhe / maja dunevi te namasAmi / . pirUgbu ra liNgaa| hiveNa sammaNi jiTTha / 10 / 3 jiNa . kima jo kAsI jassa saMthavamakAsI / kuvAridhi muhatthI / taM baja maha gari vade / 12 / Page #801 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 208 ) jaina jati mahodaya prakaraNa pAMcavA. jaina lekhakoMne mahArAjA khAravela kA itihAsa kaliMgapati mahArAjA sulocana se prArambha kiyA hai / parantu itihAsakAroMne prArambha meM kaliMga ke eka suratha nAma rAjA kA ullekha kiyA hai / kadAcit sulocana kA hI dUsarA nAma suratha ho / kAraNa ina donoM samaya meM antara nahIM hai / bhagavAna mahAvIra svAmI ke samaya meM kaliMGga deza kI rAjadhAnI kavAnapura meM thA zra mahArAjA sulocana rAjya karatA thA / sulocana nareza kI kanyA kA vivAha vaizAlA ke mahArAjA ceTaka ke putra zobhanarAya se huA thA / jisa samaya mahArAjA ceTaka aura kauNika meM paraspara yuddha chir3A to kauNika. nRpati ne vaizAlA nagarI kA vidhvaMsa kara diyA aura ceTaka rAjA samAdhI magyA se svargadhAma ko sidhAyA ! zrataH zobhanagaya apane zvasura mahArAjA sulocana ke yahA~ calA gayA / sulocana rAjA tathA zrataeva usane apanA sAga sAmrAjya zobhanagaya ke hastagata kara diyA / sulocana nRpane isa vRddha avasthA meM nivRti mArga kA avalambana kara kumAragiri tIrtha para samAdhI magya prApta kiyA | vIgat 18 veM varSa meM zobhanarAya kaliGga kI gaddI para uparokta kAgyA se baiThA / yaha ceta ( caitra ) vaMzIya kulIna gajA thA / yaha jaina dharmAvalambI thA / isane kumArI parvata para aneka mandira banavAe | isane apane rAjya kA bhI khUba vistAra kiyA tathA prajA kI AvazyaktAoM ko ucita rupa se pUrNa kara zAntipUrvaka rAjya kiyA / I mahArAjA zobhanarAya kI pAMcavI pIDhI meM vIgat 146 varSa meM caDarAya nAmakA kaliGga kA rAjA huA thA / usa samaya magadha Page #802 -------------------------------------------------------------------------- ________________ azoka nareza. ( 209 ) prAnta kA rAjA nanda thA / nanda narezane kaliGga deza para car3hAI kii| zrAkramaNa karake vaha maNiyA~, mANika Adi baTora kara magadha meM le jAtA thA / kumAragiri parvata para jo magadhAdhIza zreNika kA banavAyA huA uttaGga jinAlaya thA usameM svarNamaya bhagavAna RSabhade kI mUrti sthApita kI huI thI / nanda nareza isa mUrti ko bhI uThA kara le AyA thA / isa samaya ke pazcAt khAravela se pahale aisA koI kaliGga meM gajA nahIM huA jo magadha ke rAjA se apanA badalA le / yadi sabala rAjA kaliGga para huA hotA to isase pahile mUrti ko avazya vApasa leM zrAtA / zobhanaya kI AThavIM peDhI meM khemarAja nAmaka rAjA kaliGga deza kA adhikArI huA / isa samaya magadha kI gaddI para azoka rAjya karatA thA / azoka nRpane bhAgtakI vijaya karate hue I. sa. 262 varSa pUrva meM kaliGga prAntapara dhAvA bola diyA / usa samaya bhI kaliGga rAjAoM kI vIratA kI dhAka cahuM ora phailI huI thI / kaliGga deza ko apane adhIna karanA azoka ke liye sarala nahIM thaa| donoM senAoM kI muThabher3a huI / zokakI asaMkhya senA ke Age kaliGga kI senA ne mastaka nahIM jhukAyA / donoM aura ke vIra pUrI taraha se ar3e hue the / rakta kI nadiyA~ bahane lagI / kaliGga bAloMne khUba prayatna kiyA para anta meM azoka kI hI vijaya huI | kaliMga deza para zoka kA adhikAra hote hI boddha dharma isa prAnta meM camakane laMgA / azoka boddha dharma ke pracAra karane meM mazagUla thA zrataeva jaina 14 Page #803 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 210 ) jaina jAti mahodaya prakaraNa pAMcavA. dharma kI jagaha dhIre dhIre boddha dharma lene lagA / brAhmaNa dharma vAle kaliGga ko anArya deza kahate the isa kAraNa azoka ke mAne ke pahile kaliGga vAsI saba jaina dharmAbalambI the / tat pazcAt khemarAja kA putra buddharAja kaliGga deza meM takhtanazIna huA / yaha bar3A vIra aura parAkramI yoddhA thA / isane kaliGga deza ko jakaDanevAlI jaMjIroM ko tor3a kara ise svataMtra kiyA para magadha kA badalA to yaha bhI na le sakA / vaise to kaliGga nareza saba ke saba jainI hI the para buddharAjane jaina dharmakA khUba pracAra kiyA / apane T rAjya ke antargata kumAragiri parvata para usane bahuta se jaina mandiroM kA jIrNoddhAra karAyA / naye jina mandiroM ke atirikta usane jaina zramake liye kaI guphAe~ bhI banavAI | kyoMki usa samaya inakI nitAnta AvazyaktA thI / mahArAjA buddharAjane bar3I yogyatA se rAjya sampAdana kiyA / kisI bhI prakAra ke vighna binA zAnti pUrvaka rAjya sampAdana karane meM yaha bar3A dakSa thA | anta meM isane apanA rAjyAdhikAra apane yogya putra bhikSurAja ko pradAna kara diyA, rAjya chor3a kara buddharAyane apanI zeSa bhAyu bar3I zAnti se kumAra giri ke pavitra tIrtha para nivRtti mArga se bitA kara samAdhimaraNa ko prApta kara svargadhAma sidhAyA / I. sa. 173 pUrva mahArAjA bhikSurAja siMhAsanAruDha huA / yaha ceta (caita) vaMzIya kulIna vIra nRpa thA / zrApake pUrvajoM se hI vaMza meM mahAmeghavAhana kI upAdhI upArjita kI huI thI / inakA dUsarA nAma khAravela bhI thA / Page #804 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khAravela rAjA (211) . mahArAjA khAravela bar3A hI parAkramI rAjA thaa| vaha kevala jaina dharma kA upAsaka hI nahIM varan advitIya pracAraka bhI thA / vaha apanI prajA ko apane putra kI nAI pAlatA thA / mArvajanika kAmoM meM khAravela bar3I abhiruci rakhatA thA / isane aneka kUe, tAlAva, pathikAzrama, auSadhAlaya, bAga aura bagIce banAe the / kaliGga deza meM jala ke kaSTa ko miTAne ke liye magadha deza se nahara maMgAne meM bhI khAravela ne pracura dravya vyaya kiyA / purAne koTa, kile, mandira, guphAeM aura mahaloM kA jIrNoddhAra karAne meM bhI khAravela ne khUba dhana lagAyA thaa| dakSiNa se lekara uttara taka vijaya karate hue usane anta meM magadha para car3hAI kii| usa samaya magadha ke siMhAsana para mahA balavAna puSpa maMtrI ( vRhaspati ) prArohita thA / usane azvamedha yajJa kara cakravartI rAjA banane kI taiyArI kI thii| para khAravela ke prAkramaNa se usakA mada cUrNa ho gayA / magadha deza kI dazA dayanIya ho gii| yavana gajA Dimita aAkramaNa karane ke liye AyA thA para khAravemakI vIratA sunakara mathuga se hI vApasa lauTa gyaa| khAravela ne magadha se bahuta sA dravya lUTa kara kaliGga meM ekatrita kiyaa| usane dhana bhI lUTA aura vahA~ ke rAjA puSpa maMtrI ko apane kadamoM meM kAyA / jo mUrti naMdarAjA kaliGga se le gayA thA vaha mUrti khAravela vApasa le praayaa| isake atirikta kumAra parvata para prAcIna samaya meM zreNika nRpa dvAga nirmANita RSabhadeva bhagavAna ke bhavya mandira kA jIrNoddhAra bhI isane karAyA / isI mandira meM vaha mUrti prAcArya zrI susthitasurI ke karakamaloM se pratiSThita kagaI gaI / isa kumAra kumArI parvata para Page #805 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 212, jaina jAtimahodaya prakaraNa pAMcavA. aneka mahAtmAoMne anazana dvArA prAtmakalyANa karate hue deha tyAga kiyA, isase isa parvata kA nAma zatrukhAvatAra prakhyAta huaa| sacamuca khAravela nRpati ko jaina dharmake pracAra kI utkaTa lagana thI / vaha cAhatA hI nahIM kintu hArdika prayatna bhI karatA thA ki sAra saMsAra meM jaina dharma kA pracAra ho ! usakI yaha ucca abhilASA thI ki jaina dharma kA dedIpyamAna jhaMDA sAre saMsAra bharameM phahare / kintu kAryakSetra sarala bhI nahIM thA kyoMki bhagavAna mahAvIra svAmI kathita Agama bhI lopa ho rahe the jisa kA tatkAlIna kAraNa dukAla kA honA thA aneka munigaja dRSTivAda jaise agAdha AgamoM ko vismRti dvAga duniyAM se dUra kara rahe the / aise Apatti ke samaya meM AvazyaktA bhI isa bAta kI thI ki koI mahA puruSa AgamoM ke uddhAra kA kArya apane hAtha meM le / khAravela narezane isa prakAra sA. hitya kI duHkhada dazA. dekhakara pUrNa dUradarzitA se kAma liyA / vismRti ke gahare gatameM gae hue bhAgamoM kA anusaMdhAna karanA kisI eka vyakti ke liye azakya thA isI hetu khAravela ne eka vigaTa sammelana karane kA niyantraNa kiyA / isa sabhA meM pratinidhiyoM ko bulAne ke liye saMdeza dUra aura samIpa ke saba prAntoM aura dezoM meM bhejA gayA / logoMne bhI isa sabhA ke kArya ko saphala banAne ke hetu pUrNa sahayoga diyaa| - isa sabhA meM jinakalpI kI tulanA karanevAle prAcArya balissaha bodhaliGga devAcArya dharmasenAcArya zrAdi 200 muni evam sthirakalpI prAcArya susthi sUrI supratibaddha sUrI umAsvAtI prAcArya zyAmAcArya Page #806 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khAraveka rAjA / 213) prAdi 300 muni aura paiNi prAdi 700 mAryikAaiM, kaI gajA, mahArAjA, seTha tathA sAhukAra prAdi bhaneka loga vipula saMkhyA meM upasthita the / isa prakAra kA jamaghaTa honeke kaI kAraNa the / prathama to kumAra giri kI tIrtha yAtrA, dvitIya munigajoM ke darzana, tRtIya svadharmiyoM kA samAgama tathA caturtha jina zAsana kI sevA, isa prakAra ke eka paMtha do nahIM kintu cAra kAma siddha na karanevAlA kauna abhAgA hogA ? svAmana samiti kI progmaM mana khola kara svAgata kiyA gayA / khAgvena narezane atithiyoM kI sevA karane meM kisI bhI prakArakI truTi nahIM rakkhI / isa sabhA ke mabhApati prAcArya zrI susthi sUrI cune gaye / bhApa isa pada ke sarvathA yogya the / nizcita samaya para sabhA kA kArya prArambha humA / saba se pahale niyamAnusAra maGgalA. caraNA kiyA gyaa| isake pazcAna sabhApatine apanI zrogse mahatva pUrNa bhASaNa denA prArambha kiyA / prathama to Apane mahAvIra bhagavAna ke zAsana kI mahattA siddha kii| mApane apanI vAkapaTutA se sAre zrI. tAmoM kA mana apanI ora AkarSita kara liyaa| Apane usa samaya duSkAla kA vikarAla hAla tathA jaina dharmAvalambiyoM kI ghaTatI, bhAgamoMkI barabAdI, dharma pracAraka munigaNoM kI kamI, pracAra kArya ko hAtha meM lenekI zrAvazyaktA prAdi sAmayika viSayoM para joradAra bhApaNa diyA / zrotA TakaTakI lagAkara sabhApati kI ora nihArate the| myAkhyAna kA bhAzAtIta asara huA / . bhASaNa hone ke pazcAt khAravela nareza ne bhAcAryazrI ko namaskAra kiyA tathA nivedana kiyA ki bhApa jaise Page #807 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 214 ) jaina jAti mahodaya prakaraNa pAMcavA. 1 AcArya hI jina zAsana ke AdhAra stambha haiM / ApakI zrAjJAnusAra kArya karane ke liye hama saba taiyAra hai / Apake kahane kA artha saba kI samajha meM A gayA hai| isa kaliyuga meM jina zAsana ke do hI AdhAra stambha haiM - jinAgama aura jinamandira / jinAgama kA uddhAra muni logoM se tathA jina mandiroM kA uddhAra zrAvaka varga se hotA hai / kintu donoM kA pArasparika ghaniSTa - mbandha hai, eka kI sahAyatA dUsare ko karanI cAhiye / munirAja ko cAhiye ki jina zAsana kI tarakkI karane ke hetu taiyAra ho jAyeM deza videza meM ghUma ghUma kara mahAvIra svAmI ke ahiMsA ke upadeza ko phailAne ke liye munigajoM ko kamara kasa kara taiyAra ho jAnA cAhiye / ye bAteM saba sabhAsadoM ko nIkI lagIM isa liye binA AkSepa yA virodha ke sabane inheM mAnalI / isa ke pazcAt sabhA nirvighnatayA visarjita huI / isa sabhA ke prastAva kevala kAgajI ghor3e hI nahIM the varan ve zIghra kAryarUpameM pariNata kiye gaye / usI zAnta tathA pavitra sthala meM munirAjoMne ekatrita ho bhUle hue zAstroM ko phirase yAda kiyA tathA tAr3apatroM, bhojapatroM Adi pattoM tathA vRkSoM ke valakala para unheM likhanA Arambha kiyA / kaI munigaNa pracAra ke hita videzoM meM bhI bheje gaye the / khAravela nRpane jaina dharma ke pracAra meM pUrA prayatna kiyA / jina mandiroM me 1 medina maMDita ho gaI tathA purAne mandiroM kA jIrNoddhAra karAyA gyaa| isa ke atirikta jainAgama likhAne meM bhI pracura dravya vyaya kiyA gayA / jaina dharma kA pracAra bhArata meM hI nahIM kintu bhArata ke bAhara bhI cAroM dizAoM meM karavAyA gayA / Page #808 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khAravela rAjA. ___ jaina dharmAvalambiyoM kI hara prakAra se sahAyatA kI jAtI thI / eka vAra AcAryazrI susthisUrI khAravela nareza ko sampati narezakA varNana sunA rahe the taba rAjA ke hRdaya meM mahArAja saMprati ke prati bahuta dharma sneha utpanna humA / ApakI utkaTa icchA huI ki maiM bhI samprati nareza kI nAI videzoM meM tathA anArya dezo meM subhaToM ko bheja kara munivihAra ke yogya kSetra banavA kara jaina dharma kA vizeSa pracAra karavAU~ / para usakI abhilASAeM manakI mana meM raha gaI / honahAra kucha aura hI badA thA / dharmapremI khAravela isa saMsAra ko tyAga kara sura sundariyoM ke bIca jA birAjamAna huaa| usa samaya khAravela kI Ayu kevala 37 varSakI thii| isane rAjagaddI para baiTha kara kevala 13 varSa paryanta hI rAja kArya kiyaa| antima avasthA meM usane kumAra giri tIrtha kI yAtrA kI, munigaNoM ke caraNa kamaloM kA sparza kiyA, paJcaparameSTi namaskAra maMtra kA pAgadhana kiyA tathA pUrNa nivRti bhAvanA se dehatyAga kiyA / - mahAgajA khAravela ke pazcAt kaliGgAdhipati usakA putra vikramarAya huaa| yaha bhI apane pitAkI taraha eka vIra vyakti thaa| apane pitA dvArA prArambha kiye hue aneka kAryoM ko isane apane hAtha meM liyA aura unheM paribhama pUrvaka pUrA kiyA / vikramarAya, dhIra, vIra aura gambhIra thaa| isa kI prakRti zAnta thI isa kAraNa rAjyabhara meM kisI bhI prakAra kA kalaha aura krAMti nahIM hotI thI / isa prakAra isane yogyatA pUrvaka rAjya karate hue jaina dharma kA pracAra bhI kiyA thaa| Page #809 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 216) jaina jAti mahodaya prakaraNa pAMcavA. vikramarAya ke pazcAt gaddI kA adhikArI usa kA putra bahudarAya hmaa| isane bhI apane pitA aura pitAmaha kI bhAMti samyakprakAra se zAsana kiyA tathA jainadharma ke pracAra meM apane amUlya samaya zakti aura dravya ko lgaayaa| isa ke Age kA itihAsa dUsare prakaraNoM meM likhA jaaygaa| vikrama se do sadiyoM pUrva ke zilAlekha tathA vikrama kI dUsarI sadI ke likhita jaina itihAsa meM samaya ke atirikta bahutasI dUsarI bAteM milatI haiM jo isa prakAra haiM:mahArAjA khAravela ke / jainAcAryodvArA likhita zilAlekha se kalika ke rajA khemarAja buddharAja kaliMgapati mahArAjA khemarAja buddhaaura khAravela ( bhikSurAja) | rAja aura khAravela / khaNDagiri udayagiri para jaina mandira, kumAra kumArI parvatapara jainamandira jaina guphaaaiN| | jaina guphaaaiN| magadha kA naMdarAjA kumAra parvatapara | magadha kA naMdarAjA kumAraparvatapara se se svarNamaya jinamUrti le gyaa| svarNamaya jainamUrti le gayA / mahArAjA khAravela magadha se jina- mahArAjA khAraveka magaba se jinamarti vApasa kalika meM le praayaa| mUrti vApasa kaliMga meM bhAvA / mahArAjA khAravelane kumAra parvatapara | mahArAjA khAravelane kumAra parvatapara eka sabhA kI thii| eka sabhA kI thii| . ___ itihAsa meM. Page #810 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khAravela rAjA. ( 217) mahArAjA khAravelane vismRta hote | mahArAjA khAravelane jainAgamoM ko bhAgamoM ko phirase likhAyA / | tAr3apatroM mAdipara likhAyA / mahArAjA khAravelane janahita kUe, | mahArAjA khAravelane janatA ke hi. tAlAba, bAga, bagIce karAe tathA vaha | tArtha bhaneka zubha kArya kiye| magadha se nahara laayaa| mahArAjA khAravela ke zilAlekha se tIna yA cAra sau varSa pazcAt likhe hue jainAcArya ke itihAsa kI satyatA kI pramANikatA Upara ke koSTakoM se sApha mAlUma hotI hai isa liye jainAcAryoM ke likhe hue anya itihAsa para hama vizeSa vizvAsa kara sakate haiN| aba rahI bAta samaya kI so to itihAsakAroMne bhI aba taka samaya nizcita nahIM kiyA hai| AzA hai ki jyA~ jyA~ anumaMdhAna kiyA jAyagA tyA~ tyA isa viSaya kI satyatA bhI prakaTa hokara pramANika hotI jaaygii| jaina zvetAmbara samudAya meM lagabhaga 450 varSoM se eka sthAnakavAsI nAmaka phirakA pRthak nikalA hai / isa mata vAloM kA kahanA hai ki mUrti pUjA prAcIna kAla meM nahIM thI yaha parvAcIna samaya meM hI pracArita kI gaI hai / isa viSaya ke liye bAda vivAda 450 varSoM se cala rahA hai / isa vAda vivAda kI moTa meM hamArI aneka zaktiyA~ kyA zArIrika aura kyA mAnasika vyartha naSTa ho rahI hai| / kintu mahArAjA khAravela ke zilAlekha se yaha samasyA zIghra hI hala ho jAtI hai kyoMki isa zilAlekha meM sApha sApha Page #811 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 218 ) jaina jAti mahodaya prakaraNa pAMcavA. huA likhA hai ki magadha nareza naMdarAjA kaliGga deza se bhagavAn RSabhadeva kI svarNamaya mUrtti le gayA thA jise khAravela vApasa AyA / isa sthala para yaha bAta vicAra karane yogya hai ki jisa mandira se naMdarAjA mUrtti le gayA hogA vaha mandira naMdarAjA se prathama kA banA huA thA yaha svayaMsiddha hai| yaha mandira kitanA purAnA thA isa viSaya meM mAlUma huA hai ki usa samaya vaha mandira vizeSa purAnA nahIM thA kAraNa ki vaha mandira zreNika nareza se banavAyA huA thA | idhara naMdarAjA aura zroNika rAjA ke samaya meM adhika antara na hone se yaha bAta satya hogI aisI sambhAvanA ho saktI hai / dUsarI bAta yaha hai ki zreNika rAjAne jisa mandira ko banavAyA hogA vaha dUsare mandira ko dekhakara hI banavAyA hogA / isase sarvathA siddha hotA hai ki zreNika rAjA ke samaya se bhI prAcIna mandira upasthita the / zreNika rAjA bhagavAna mahAvIra ke | samaya meM huA thA aura vaha bhagavAna kA cUrNa bhakta bhI thA / yadi jina mUrtti banAnA jina dharma ke siddhAntoM ke viruddha hotA to avazya anyAnya pAkhaNDa matoM ke sAtha mUrtti pUjAkA bhI kahIM khaMDanAtmaka vivaraNa hotA para aisA kisI bhI zAstra meM nahIM hai / ataeva mUrti pUjA bhagavAna ko bhI mAnya thI aisA mAnanA par3egA | kumAra parvata kI guphAoM meM caubIsa tIrthakaroM kI mUrttiyA~ khAravela ke samaya ke pahale kI abataka bhI vidyamAna haiN| mUrtti mAnanA yA mUrtti na mAnanA yaha dUsarI bAta hai para satya kA khUna karanA yaha sarvathA anyAya hai / Page #812 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . jaina jAtiyA~kA mahodaya. ( 219 ) sajanoM ! mandira aura mUrtiyoM ne jaina itihAsa para khUba prakAza DAlA hai aura inase jaina dharma kA gaurava bar3hA hai tathA isase yaha bhI prakaTa hotA hai ki pUrva jamAne meM jaina dharma bhArata ke kone kone hI nahIM para yUropa taka kisa prakAra dedipyamAna thA / kyA hamAre sthAnakavAsI bhAI ina bAtoM para gambhIratApUrvaka vicAra nahIM kareMge ki jainadharma meM mUrti kA mAnanA kitane prAcIna samaya se hai tathA marti pUjanA prAtmakalyANa ke liye kitanA Avazyaka nimitta hai / itihAsa aura jainazAstroM ke adhyayana se yahI siddha hotA hai ki mUrtipUjA karanA zrAtmArthiyoM kA sabase pahalA karttavya hai| jaina jAtiyoM kA mhody| bhagavAna gavAna mahAvIra svAmIse lekara mahArAja samprati evaM meM prasiddha nareza khAravela ke zAsanakAla paryanta jainadharma 1/ kA pracAra bhArata ke kone kone meM thaa| aisA koI bhI prAnta nahIM thA ki jahA~ ke loga jainadharma ko dhAraNa kara ucca gati ke adhikArI na hote ho| pAThakoM ko zAta hogA ki prAtaH smaraNIya jainAcArya svayaMprabhasUrI tathA pUjyapAda bhAcArya zrI ratnaprabhasUrIne jisa mahAjana vaMza ko sthApita kiyA thA vaha bhI dina ba dina unnati kI ora nirantara agrasara ho rahA thaa| itanA hI nahIM para itihAsa sApha sApha siddha kara rahA Page #813 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 220 ) jaina jAti mahodaya prakaraNa pAMcavA. hai ki bhArata meM hI nahIM kintu bhArata ke bAhira bhI pravAsameM jainadharma kA pracAra ATha dizAoM meM thA / usa samaya isa bAta kA pUrNa prayatna kiyA gayA thA ki koI deza aisA na rahane pAve ki jahA~ ke loga parama punIta jainadharma kI chatrachAyA meM sukha aura zAMtipUrvaka apane jIvana ko vyatIta kareM / uparyukta kathana kapola kalpita nahIM haiM balki aitihAsika satya hai / 1 ArdrakumAra nAmaka rAjaputrane mahArAjA zroNika ke suputra abhayakumAra ke pUrNa prayatnase dIkSA grahaNa kara prabala utkaNThA se bhArata ke bAhara anArya dezoM meM anavarata parizrama kara ke jainadharma kA pracAra bahuta joroMse kiyA thA / 2 yUropa ke prAnta meM bhUkampa ke madhya meM Ae hue aSTriyA-haMgerI nAmaka kAraNa jo bhUmipara ekAeka parivartana hue the una ko dhyAnapUrvaka anveSaNa kI dRSTi se avalokana karate hue kaI prAcIna padArtha prApta hue evaM buDApesTa nagara meM eka aMgreja ke bagIce ke khodane ke kArya ke andara bhUmise bhagavAna mahAvIra svAmI kI eka mUrti hastagata huI hai jo bahuta hI prAcIna hai| isase mAnanA par3atA hai ki yUropa ke madhyasthalameM bhI jainopAsakoM kI acchI bastI thI tathA ve AtmakalyANa ke ujjavala uddeza se bhagavAna kI mUrti ke darzana tathA pUjana kara apane jIvana ko saphala banAkara Atmonnati ke dhyeya ko siddha karanemeM satata saMlagna the / inhIM kAraNoMse ke loga jainamandiroM kA nirmANa karAte the tathA unameM bhavya mUrttiyoM kA arcana karate the / Page #814 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jAtiyA~kA mahodaya. ( 221 ) 3 islAma dharma ke saMsthApaka paigambara mahamUda ke pUrva makkAmeM bhI jaina mandira vidyamAna thA / kintu kAla kI kuTilatA se jaba jainI loga usa dezameM na rahe to ' mahuvA ( madhumati ) ke dUradarzI zrAvaka makese vahA~ sthita mUrttiyoM le jAe tathA apane nagarameM unheM pratiSThita kara lI jo Aja paryanta bhI vidyamAna haiM isase siddha hotA hai ki aiziyA ke aise aise regIstAnoM meM bhI jainadharma ke vratadhArI zrAvakoM kA vAsa thA / yaha kSetra durlabha thA tathApi prayatna karanevAle to vahA~ bhI pracAra hetu pahu~ca gaye the; to koI kAraNa nahIM dikhatA ki ve anya sulabha prAntoM meM na gaye hoM / I 4 mahArAjA samprati ke caritra se spaSTa jJAta hotA hai ki inake prayatnase kaI subhaTa anArya dezoMmeM sAdhu ke veSameM isa kAraNa bheje gaye the ki vahA~ jAkara iSTa kSetra ko sAdhuoM ke vihAra yogya banA deM aura isa kArya meM pUrNa saphalatA bhI unheM milI | kaI sAdhu anArya dezoM meM gaye aura vahA~ ke logoM kI jainadharma para zraddhA utpanna karAne meM samartha hue | uparyukta varNana se mAlUma hotA hai ki anArya dezoM meM bhI jainiyoM kI ghanI bastI thI / vahA~ ke loga bhI jaina dharma kA pAlana kara apane mAnava jIvana ko saphala karate the / aisI dazAmeM jaba ki dUra dUra ke dezoMmeM jainadharmAbalambI vidyamAna the to yaha svAbhAvika hI hai ki bhArata ke kone kone meM jainadharma kI jyoti jAgRta huI ho| isa bAta ko svIkAra karate kisI bhI prakAra kA saMdeha nahIM ho sakatA / Page #815 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 222) jaina jAti mahodaya prakaraNa pAMcavA. 1 [ nepAla prAnta ] jaba bhArata ke pUrvameM bhISaNa duSkAla par3A thA to prAcArya bhadrabAhurine apane pAMcasau ziSyoM sahita nepAlameM vihAra kiyA thA inake atirikta aura bhI kaI sAdhu isa pradezameM vicaraNa karate the / isase siddha hotA hai ki isa samaya jainoM kI ghanI vastI usa prAntameM hogii| itane munirAjoM kA nirbAha vratapUrvaka binA jainajAti ke logoM ke honA azakya thaa| isa para bhI jisa prAntameM bhadrabAhusUri jaise camatkArI aura utkaTa prabhAvazAlI prAcArya vihAra karate rahe. usa prAnta meM jina zAsana kI isa prakAra kI bar3hatI ho to koI prAzcarya kI bAta nahIM hai / kintu isa bAta ko jAnane kA kucha bhI sAdhana nahIM hai ki bhadrabAhasari ke pazcAt jainadharma kisa prakAra nepAla meM na rahA / hA~, khoja karane para kevala itanA prakaTa hotA hai ki vikrama kI dasavIM tathA gyArahavIM zatAbdiyoM meM nepAla pradeza meM jainadharma kA pracAra thA / nepAla ke vyApArI isa ora Ate aura yahAM se. bahuta sA mAna le jAte the isa prakAra paraspara vicAra vinimayakA sAdhana banA huA thaa| 2 (aGga baja aura magadha prAnta ) prAtaH smaraNIya bhagavAna mahAvIrasvAmI evaM unake ziSya praziSyoM kA vihAra prAyaH isI prAnta meM huA thA / mahArAjA zrINika, kauNika, udAI, nau naMdanRpa, maurya samrATa, candragupta tathA samprati nareza ke rAjyakAla meM to jainadharma hI rASTradharma thaa| usa samaya jainadharma kA praveza pratyeka ghara meM ho cukA thA / ahiMsA kI patAkA satata bhArata bhUmi para Page #816 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaliGga deza. ( 253 ) phaharA rahI thii| yahAM taka ki vikrama kI caudahavIM zatAbdI paryanta bhI jainadharmAvalambiyA~ kA isa prAnta meM khAsA jamaghaTa thA / aba se lagabhaga do aura tIna zatAbdiyA~ pahale ' sAraka nAmaka jAti ke loga isa prAnta meM jainadharmopAsaka the / para anta meM vaha dazA na rahI / jaina dharma ke pracArakoM evaM upadezakoM kA nitAnta abhAva thA / isI kAraNa dhIre dhIre loga punIta jainadharma ko tyAga kara anya matAvalambI hote rahe / bAta yahAM taka huI ki vahA~ jainadharmopAsaka na rahe / Aja jo isa prAnta meM thor3e bahuta jainI dikhAI dete haiM ve yahAM ke nivAsI nahIM hai / ina meM se prAyaH saba mAravAr3a prAnta se vyApArArtha gaye hue haiN| ye jainI aba baMga Adi prAntoM meM vyApAra karate haiN| vyApAra meM bhI jainiyoM kA aba vizeSa hAtha hai / vahAM ke 2 3 ( kaliGga pradeza ) mahArAja azoka ke rAjyakAla ke pahale kyA rAjA aura kyA prajA saba loga jainadharmopAsaka the / kaliGgapati mahAmeghavAhana cakravartI mahArAjA khAravelane jainadharma kI unnati karane ke hita prabala prayatna kiyA thA / usase isa ghora parizrama ke pariNAma svarUpa jaina dharma kA pracAra isa prAnta ke bAhira bhI khUba huA thA to vahA~ ke vAtAvaraNa kA to kyA kahanA ? isake pazcAt vikrama kI dasavIM zatAbdI taka to isa prAnta ke antargata AI huI kumAragiri kI kandarAoM meM jaina zramaNa nivAsa karate the / isa bAta ko pramANita karanevAle zubhacandra aura kulacandra muniyoM ke zilAlekha paryApta haiM / isake Age Page #817 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 224 ) jaina jAti mahodaya prakaraNa pAMcavA. vikrama kI padrahavIM zatAbdI meM isa pradeza meM jaina rAjA pratAparudra kA zAsana thA / usa samaya bhI jainadharma kA pracuratA se pracAra ho rahA thaa| kintu sadA eka sI dazA prAyaH kisI kI bhI nahIM rhtii| bhava to kaliGga pradeza meM kevala ine gine jaina dRSTigocara hote haiM jo vahA~ vyApAra ke liye rahate haiN| dinoM kA phera ise kahate hai ki jahA~ eka dina nidhara dekho udhara jainI hI jainI dikhAI dete the vahAM Aja khojane para bhI kaThinAI se dikhAI dete haiM / mahA! kAla terI bhI vicitra lIlA hai ! 4 ( paJjAba prAnta ) itihAsa dekhane se vidita hotA hai ki vikrama pUrva kI tIsarI zatAbdI meM jainAcArya devaguptasUrIjI ne paJjAba meM padhAra kara vahA~ isa dharma kI nIMva dRDha kI thI aura unake paTTadhara AcAryazrI siddhasUrIjIne isa parama pavitra loka hitakArI upakArI jainadharma kA jI-jAna se pracAra kiyA thaa| bhApakI ucca abhilASA thI ki paJjAba jaise prAnta meM jo pracAra kA uttama kSetra hai khUba joroM se pracAra kArya kiyA jAya / isa kArya ke sampAdana karane meM sUrIjIne pragAr3ha parizrama kiyaa| jaina dharma pazcAva meM sarvocca pada prApta kara gayA / aisA kaunasA kArya hai jo prayatna aura parizrama karane se siddha nahIM hotA ? vAstava meM sUrIjI ko isa pracAra kArya meM pUrNa saphalatA prApta huI / vaMzAvaliyoM ko dekhane se mAlUma huA ki vikrama kI terahavIM zatAbdI meM paMjAba se eka bar3A bhArI saMgha siddhagiri ki yAtrA ke liye prAyA thaa| isa vizAla Ayojana se vidita hotA hai ki usa Page #818 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sindha prAnta. (125) samaya paJjAba meM jainiyoM kI ghanI bastI thii| yaha dharma paJjAba meM nirantara pAlA gyaa| Aja jo jainI isa prAnta meM dRSTigocara hote haiM unameM se adhikA~za mAravAr3a hI se gaye hue loga haiN| __ aba se thor3e samaya pahale paJjAba meM jainiyoM kI vistRta bastI thI / Aja jo jainadharma kA astitva paJjAba prAnta meM pAyA jAtA hai yaha vAstava meM jainAcArya zrI devaguptasUrIjI evaM siddhasUrI jA~ke parizrama kA hI pariNAma hai / yaha unhIM kI kRpA kA phala hai ki bhAjalA jainadharma kI patAkA paJjAba meM phaharAtI rahI hai| 5 (sindha prAnta / ) vikrama ke pUrva kI tIsarI zatAbdI meM AcArya zrI yakSadevasUrIne sindha prAnta meM pracAra kA jhaMDA ropA aura vahA~ ke logoM ko vipula saMkhyA meM jainI bnaayaa| ApazrI kI vyavasthA se jainadharma kI nIMva isa prAnta meM par3I tathA inake pazcAt prAcArya zrI kakvasUrIjIne usa nIMva ko dRDha kiyA / bahuta parizrama ke pazcAt sindha prAntameM sarvatra jainI hI jainI dRSTigocara hone lge| sindha prAnta ke kone kone meM jainadharma kA upadeza sunAyA gayA tathA a~Da ke a~Da jainI jinazAsana kI zItala chAyA meM zAnti pUrvaka rahate hue apanI AtmA kA utthAna karane lge| bAda meM ina ke ziSya samudAyane bhI isa prAnta meM vicaraNa kiyA tathA jainadharmAvalambiyA~ kI saMkhyA nirantara vRddhigata hotI rahI / upakeza gaccha caritra se vidita huA hai ki vikrama kI terahavIM zatAbdI meM AcArya zrI kakvasUrI ke samaya paryanta kevala eka u. Page #819 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 223) jena jAti mahodaya prakaraNa pAMcavA. pakeza gacchopAsakoM kI dekharekha meM 500 jaina mandira vidyamAna the, isase anumAna ho sakatA hai ki una mandiroM ke upAsaka bhI bar3I vizAla saMkhyA meM the| ___ usa samaya ke pazcAt atyAcArI yavanoMne jainiyoM ko bahuta satAyA aura unheM isI kAraNa se isa prAnta ko parityAga karanA par3A / ve AsapAsa ke prAntoM meM yavanoM ke atyAcAroM se jaba kara jA base / isa prAnta meM vikrama kI caudahavIM zatAbdI taka to jainiyoM kI gaharI AbAdI thii| isa kA pramANa yaha hai ki vaMzAvaliyoM meM likhA huA pAyA gayA hai ki sindha nivAsI mahAn dhanI luNAzAha nAmaka seTha apane kuTumba aura anya logoM ke sAtha marudhara prAnta meM AyA thaa| jisa prAnta meM aise . aise dhanI aura mAnI seTha rahate the Aja usa prAnta meM kevala mAravAr3a aura gujarAta se gaye hue katipaya loga jaina hI pAye jAte haiM / isa kA vAstavika kAraNa yaha thA ki jainadharma ke upadezakoM kA pUrA prabhAva thA / Ama taura se janatA sarala pariNAma vAlI hotI hai jaba koI satya mArga batAnevAlA nahIM hotA hai to yaha svabhAvika hI hai ki vaha bhaTaka kara anya rAste kA avalambana karale / isa prakAra se sindha ke khAsa jainI pAja nAma ko bhI nahIM rahe / kisI ne saca kahA hai ki Misfortumes never come single yAni AphateM kabhI akelI nahIM aatii| jo dasA baGgAla tathA kaliGga pAdi ke jainiyoM kI huI thI vahI dazA isa prAnta ke jainI logoM kI huii| Page #820 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaccha prAnta. - ( 227 ) 6 [ kaccha prAnta ] vikrama ke pUrva kI tIsarI zatAbdI meM jainAcArya zrI kakvasUrIjI mahArAjane isa prAnta meM padArpaNa kara jainadharma kA pracAra prArambha kiyA thA / kakvasUrI mahArAjane kaccha nivAsiyoM para bar3A bhArI upakAra kiyA / unheM jainadharma ke paramapavitra kalyANakArI mArga kA pathika banAne vAle jainAcArya zrI kakvasUrI hI the / ina ke pIche ina ke paTTavara ziSyoMne bhI pracAra kA kArya isa prAnta meM jArI rakhA / ina meM AcArya zrI devaguprasUrIjI hI mukhya pracAraka the / kaccha ke kone kone meM jainadharma kA divya maMdeza sunAyA gayA thA / logoMne isa dharma ko apanAyA bhI khUba ina ke ziSya tathA praziSyoM aura paramparAgata ziSyoMne bhI isI prAnta meM vihAra kiyA thA / itihAsa dekhane se vidita hotA hai ki vikrama kI caudahavIM zatAbdI taka to isa prAnta meM jhagaDUzAha jaise dAnavIra jainI ho cuke haiN| aise aise nararatnoMne isa prAnta meM janma le jainadharma ko pAlana kara khUba yaza kmaayaa| vaisI jAhojalAlI isa prAnta kI aya na rahI para jainadharma kI kucha na kucha pravRtti to isa prAnta meM aba loM vidyamAna rahI hai / samaya samaya para kaI mAravAr3I bhI mAravAr3a se yahA~ A base / yahA~ gatiloga bhI gaharA saMkhyA meM rahate the / vikrama kI paMdrahavIM zatAbdI taka to mAravAr3a se kulagaru jAkara apane zrAvakoM kI vaMzAvalI likha AyA karate the jo ki abataka bhI vidyamAna hai| . 7 [ saurASTra ( soraTha) prAnta | ] isa prAntameM prAcIna kAlase hI jainadharma pracalita hai| isa prAntameM do bar3e prasiddha Page #821 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 228 ) jaina jAti mahodaya prakaraNa pAMcavA. tIrtharAja haiM jinako jainiyoM kA baccA baccA taka jAnatA hai| unake parama punIta nAma zatruJjaya aura giranAra tIrtha haiM / isa prAnta kI vallabhI nagarI ke prasiddha nareza zilAditya ke rAjyakAlameM jainadharma isa prAnta ke kone konemeM phaila gayA thA tathA isa kI dazA bahuta unnata thii| AcArya zrI devardvi gANane vallabhI nagarI meM eka virATa sammelana kA Ayojana kiyA thA tathA AgamoM ko pustakarUpameM likhAne kA prAvazyaka evaM samayocita kArya kiyA thA / aise aise paropakArI mahAtmAoM hI kA hamAre para parama anugraha hai ki jina kI mahanata kA hama lAbha uThAte hue arvAcIna AgamAntargata sAhitya dekhate haiN| ___paMcAsara kA rAjavaMza jainadharmopAsaka thA tathA pATaNa ke cAMvaDA vaMzI bhI cirakAla se jainI the| mahArAjA siddharAja jayasiMha to AcArya hemacandrasUrI ke parama bhakta the| mahArAjA kumArapAla to ahaMna dharmopAsaka hI nahIM varan bar3A parizramI aura jainadharma pracAraka thA / isane jainadharma kI unnati ke hita apanA sarvasva taka arpaNa kara diyA thaa| isake banAe hue aneka jina mandira tathA zilAlekha bRhat saMkhyA meM abataka prastuta haiN| ina mandiroM para kI dhvajAe~ Aja taka kumArapAla kI kamanIya kIrti ko batalA rahI haiM tathA anukaraNIya Adarza upasthita karatI haiM ki yadi kisI ke pAsa dhana ho to vaha usakA isa prakAra sadupayoga kare jisa ke dvArA ki aneka bhavya jIvoM kA prAtma kalyANa ho / vikrama kI terahavIM zatAbdI taka to jainadharma Page #822 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahArASTra prAnta. ( 229) saurASTra prAnta ko dedIpyamAna kara rahA thaa| bhInamAla ke nareza maharagula ke atyAcAra se utpIDita hue mAravAr3a nivAsI vikrama kI chaThI zatAbdI meM gujarAta meM A base the / pATaNa kI sthApanA se lekara vikrama kI terahavIM tathA caudahavIM zatAbdI paryanta to mAravAr3a prAnta se aneka mahAjana saMghake sadgRhastha vipula saMkhyA meM jA jA kara gujarAta meM nivAsa karane lage the| Aja jo sUrata, bharuca, bar3audA, khambhAta, bhAvanagara aura ahamadAvAda Adi nagaroM meM jaina osavAla. poravAla tathA zrImAla dhanI saMkhyA meM basate haiM ye saba ke saba mAravAr3a hI se gaye hue haiN| apanI AvazyaktAoM ko pUrNa karane ke liye unheM mAravAr3a chor3a kara vahA~ basanA par3A / vikrama kI solahavIM tathA satrahavIM zatAbdI taka to mAravAr3a se kulaguru gujarAta meM jA kara apane zrAvakoM kI vaMzAvalI likha pAyA karate the / una vaMzAvaliyoM se spaSTa siddha hotA hai ki mAravAr3a se jo jainI gujarAta kI ora gaye the una kI saMkhyA bahuta thii| isa arvAcIna kAla meM jo jainadharma kA abhyudaya gujarAta prAnta meM vizeSa dikhAI detA hai usa kA vAstavika kAraNa yahI hai| 8 mahArASTra pradeza ] bhArata ke dakSiNa ke khAnadeza, karaNATaka, tailaGga Adi prAntoM meM bhI prAcIna samaya meM jainadharma pracalita thA / jisa samaya bhArata ke pUrvIya bhAga meM akAla kA doradaurA thA to AcArya bhadrabAhu svAmIne apane sahasroM muniyoM ke sAtha dakSiNa ke prAntoM meM hI vihAra kiyA thaa| Apane usa samaya dakSiNa ke tIthoM kI yAtrA bhI kI thI yaha bAta usa samaya ke Page #823 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 23. ) jaina jAti mahodaya prakaraNa pAMcavA. granyAdvArA Adhunika itihAsakAra bhI svIkAra karate haiN| isa se to siddha hotA hai ki mahArASTra prAnta meM bhadrabAhu svAmI ke prathama se hI jainadharma pracalita thaa| yaha jainiyoM kA bar3A kSetra thA isI liye usa vikaTAvasthA meM sahasA sahasroM muniyoM ke sAtha Apane vihAra kiyA thaa| bhadrabAhu svAmI se prathama kitane hI samaya se vahA~ jaina. dharma pracalita thA isa kA eka sthAna para pramANa bhI milatA hai vaha yaha hai ki pArzvanAtha paTTAvalI meM aisA ullekha huA hai ki kezI zramaNAcArya ( mahAvIrasvAmI se pUrva) ke AjJAvartI lauhityAcAryane mahA. . rASTra kI ora vihAra kiyA thA tathA una ke ziSya praziSya bhI . cirakAla taka usI prAnta meM vicaraNa karate the| uparyukta vRtAnta se vidita hotA hai ki bhadrabAhu svAmIne isa kSetra ko upayukta samajha kara hI isa ora yakAyaka padArpaNa kiyA hogA / Apane dakSiNa kI yAtrA ke pazcAt hI nepAla kI ora bihAra kiyA hogaa| mahArAjA amoghavarSa ke gajya kAla taka to isa prAnta meM jaina dharma khUba jAhojalAlI meM thA / isa ke pazcAt vIjaladeva ke zAsana paryanta to jaina dharma isa prAnta meM gaSTadharma ke rUpa meM rahA / kyoMki gaSTrakUTavaMza, pANDya vaMza, cola vaMza, kalacUrI vaMza tathA kalaba vaMza ityAdi ke saba rAjA kevala jaina dharmopAsaka hI nahIM varan bar3e bhArI pracAraka the / ye bAteM zilAlekhoM se prakaTa huI haiM / kintu aAja paryanta vaha dazA nahIM rahIM aba se bahuta pahale lagabhaga vikrama kI bArahavIM zatAbdI meM vAsavAdatta ne isa prAnta meM lilAyata mata kI nIMva DAlI; usa dina se jainiyoM kI saMkhyA nira. Page #824 -------------------------------------------------------------------------- ________________ avantI deza. ( 231 ) ntara ghaTatI rhiiN| aise aneka ghRNita aura niSThura upAya kiye gae ki jinakA varNana karate lekhanI kA~patI hai- sahasroM jaina muni katla kiye gaye kevala isI kAraNa ki ve jaina dharmopAsaka the / atyAcAra kI koI sImA na thI / jainiyoM ko isa isa taraha ke binA kAraNa dagaDa diye gaye ki unheM vivaza hokara apanA dharma parivartana karanA par3A / yahI siddhAnna calA Might is right jisakI lAThI usakI bhaiMsa, jo apane jainadharma para pakke rahe unheM apanA prANa parityAgana karanA par3A / isake phalasvarUpa usa grAnta meM jainiyA~ kI AvAdI zIghra hI luma ho gaI / kintu Aja bhI gaye gujare jamAne meM mahArASTra prAnta meM jahA~ tahA~ jaina tIrtha evaM jaina guphAaiM tripula saMkhyA meM vidyamAna / isa se spaSTa prakaTa honA hai ki jainiyoM kA atIta to prati ujjavala evaM uttama thA / arvAcIna kAla meM to ine gine jainI isa prAnta meM dRSTigocara hote haiM inake sivAya satra mAravAr3a tathA gujarAta prAnta se gaye hue haiM / jisa prAnta meM pracuratA se jainI pAe jAte the vahA~ Aja kevala prAkara base hue jainI mAtra prAyaH dikhAI dete haiM / 6 [ avantI pradeza / ] isa prAntaH kI rAjadhAnI ujjaina meM jisa samaya trikhaNDabhuktA mahArAjA samprati rAjya kara rahA thA usa samaya isa prAnta meM jaina dharma kA zravicchanna sAmrAjya prasArita thA / zrAcArya zrI siddhasena divAkarajIne mahArAjA vikrama ko pratibodha dekara jainI banAyA thA; usane bhI jainadharma kA khUtra pracAra kiyA thA | usane jI jAna se prayatna karake apane sAmrAjya meM jainadharma ko khUna prasArita hone diyA / isake atirikta gajA bhoja Page #825 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 232 ) jaina jAti mahodaya prakaraNa pAMcavA. ke samaya meM bhI jaina dharma pracuratA se pracArita thA / mADavagar3ha ke pethaDa nAmaka mahAmaMtrI ke tathA saMgrAma sonI ke samaya taka bhI jaina dharma kA ucita pracAra jArI thA aura bundelakhaNDa ke rAjA bhI prAyaH jainadharmopAsaka hI the / arthAt vikramakI solahavIM zatAbdI taka to jaina dharma isa mAlavA prAnta meM unnata avasthA meM thA kintu Aja jo yahA~ ke jainI haiM ye to mAravAr3a se gaye hue hI haiN| isa prAta meM nI, makkSI aura mANDavagar3ha nagara meM ati prAcIna tIrtha bhAjalA vidyamAna haiM / 10 [ madhyaprAnta ] isa prAnta meM jainadharma prAcIna samaya pracalita hai| zaurIpura, mathurA, hastinApura Adi tIrtha bar3e prAcIna haiN| yaha prAnta Ajakala ke kahalAe jAnevAle madhyaprAnta Central Provinces ) se bhinna hai / zrAcAryazrI skandhila sUrIjIne mathurA nagarI meM eka bRhat sAdhu sammelana kiyA thA tathA prAgamoM ko pustaka ke rUpa meM likhAne kA prastAva pAsa karA bahuta sA isa viSaya samba kArya bhI kiyA thA / hama bar3e kRtaghna kahalAveMge yadi unake isa asIma upakAra ko bhUla jAya / Aja paryanta isI prayatna ke pariNAma svarUpa mAthura vAcanA loka prasiddha haiM / kyoM na ho ? koI bhI I kiyA huA sad prayatna kabhI viphala nahIM ho sakatA / isa prAnta meM samaya samaya para bar3e dAnavIra nararatnoM kA avataraNa huA hai / vikrama kI nauvIM zatAbdI meM gvAliyara ke nRpati zrama jainadharma upAsaka hI nahIM barana parama prabhAvazAlI tathA utkaTa ojasvI pracAraka bhI thA / inakI saMtAna rAja koThArI ke nAma se bhAja lA~ jaina jAti meM pra Page #826 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAravAr3a prAnta. (233) khyAta hai / isa prAnta meM bhI mAravAr3a se gaye hue kaI vyApArI maujUda haiN| 11 me [ mevAr3a ( medapATa ) prAnta ] isa prAnta meM bhI jaina dharma prAcIna samaya se pracalita thA tathA citrakUTa ke paMvAra vaMzI nRpa bhI jainI hI the| isa prAnta meM zrI kesariyAnAthajI mahArAja kA dhAma ati prAcIna evaM prakhyAta hai| cittoDa ke gaNA bhI jaina dharma kA ucita zrAdara karate the / inake vaMza meM Aja taka isa dharma ko ucca sthAna milatA pAyA hai / gava riDamalajI tathA yodhAjI ke samaya meM bahuta se mAravAr3a nivAsI jaina joga, mevADa meM jA base the / una logoM kA sambandha kaI varSoM taka mAgvAr3a se rahA hai| zrI siddhagiri ke antima uddhAraka svamAna dhanya kamAMzAhane isI prAnta meM janma liyA thA / dhanyadharA mevAr3a ! 12 [ mAravAr3a prAnta ] yaha prAnta jaina jAtiyoM kA utpatti sthAna hai / prAcArya svayaMprabhasUrI tathA prAcArya zrI ratnaprabhasUrIne isa prAnta meM padArpaNa kara vAmamArgioM ke atyAcAra rupI gar3hoM para AkramaNa kara unheM dUra kiyA tathA mahAjana vaMza kI sthApanA kI thI usa samaya se cirakAla taka to isa prAnta meM jaina dharma rASTra dharma ke rUpa meM rh| tathA unnati ke sarvocca zikhara para isa kI patAkA phaharAne lgii| kintu vikrama kI chaThI zatAbdI meM yahA~ ke nivAsI rAjya kaSTa se duHkhI ho isa prAnta ko chor3a kara AsapAsa ke anya prAntoM meM jA kara vAsa karane lge| yaha silasilA aba taka bhI jArI hai| Page #827 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 234 ) jaina jAti mahodaya prakaraNa pAMcavA. yadyapi usa taraha kA rAjya kaSTa isa samaya nahIM hai tathApi jIvikA nirvAha kA prazna yahA~ ke nivAsiyoM ke liye dinapratidina jaTila ho rahA hai isa samasyA ko hala karane ke uddeza se yahA~ ke kaI loga dUsare prAntoM meM jAkara basa rahe haiM tathA mAravAr3iyoM kA adhikAMza vyApArI varga mAravAr3a ke bAhira jA kucha upArjana kara vApasa apane prAnta meM jAtA hai | itanA hone para bhI jainiyoM kI AbAdI to kevala isa eka prAnta meM hI hai / saba jainI isa samaya 12 lAkha ke lagabhaga hai; una meM se 3 lAkha jainI isa samaya mAravAr3a meM vidya mAna / isa bhUmi meM aneka nararatnoMne janma le jainadharma kI khUba sevA kI hai| jaina dharma kI unnati ke liye tana, mana aura dhana ko parNa karane vAle isa prAnta meM aneka nararatna utpanna ho cuke haiM / uparyukta zrAcAryoM ke samaya se zrAja taka jainadharma avicchinna rUpa se calA A rahA hai 1 * 13 jaina jAtiyoM kA mahodaya - ( upasaMhAra ) ] jaina jAtiyoM ke janma samaya se lekara 303 varSa taka to dinapratidina jainiyoM kA hara prakAra se mahodaya hI hotA rahA / jo jAti prArambha meM lAkhoM kI saMkhyA meM thI vahI jAti madhyakAla meM kror3oM kI saMkhyA taka pahuMca gaI / yadi usI krama se mahodaya hotA rahatA to Aja na mAlUma jaina jAtiyoM kisa ucca padapara dRSTigocara hotA kintu kisIne saca kahA hai ki honahAra hI balavAna 1 hai / ThIka vaisA hI huA / jaba se upakezapura me svayaMbhU mahAvIra svAmI kI mUrti kI zrAzAtanA huI hai taba se isa jAti kI khaira Page #828 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jAtiyoM kA mahodaya. - ( 235 ) nahIM rahI hai / jaina jAtiyoM kI unnati ke mArga meM ror3A aTaka gayA hai / hAsa apane carama sImA taka hone lgaa| bIca bIca meM dazA sudhArane ke liye tathA jaina jAtiyoM kI abhivRddhi ke liye bhaneka jainAcAryone upAya aura prayatna kiye| samaya samaya para aneka rAjAoM aura gajaputoM Adi ko itara dharma se pratibodha de de kara jaina jAtiyoM meM milAte gaye isa se jaina jAtiyoM kI saMkhyA cirakAla taka adhika banI rahI tathApi pUrva kI bhAntI usa dazA kA sudhAra nahIM huA itane meM to jaina samAja meM aneka matta matAntaroM kA prAdurbhAva huA aura vaha rahI sahI jaina jAtiyoM aneka vibhAgoM meM vibhAjita ho apanI amUlya zaktiyoM aura uccAdarza se bhI hAtha dho baiThI isase hI kaI logoM ko yaha kahane kA samaya milagayA ki jainAcAryoMne yaha burA kiyA ki rAjapUta jaise vIra bahAdura varNa ko tor3a jaina jAtiyoM banA unako kAyara aura kamajora banA diyA / vAstava yaha kahanA kitanA bhramanapUrvaka hai vaha hama Age chaThe prakaraNa meM vistArapUrvaka btlaaveNgeN| __eka tarapha to pUrvokta kAraNoM se jaina jAtiyoM kA hrAsa honA prArambha huA thA dUsarI ora aise aise asAdhya roga lagane zarU hue ki jo jaina jAtiyA~ ke khUna ko jA~ka banakara nirantara cUsa rahe haiN| aisI aisI nAzakArI prathAoMne jaina jAtiyoM meM ghara kara diyA ki una bAdhA kartA rUDhiyA~ ke kAraNa jainajAtiyA~ apanA vikAsa taka nahIM kara sakI hai| ye rUDhiyA~ nitya naI naI banakara kaisI kaisI Aphata upasthiA kara rahI hai vaha hama Age Page #829 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 236 ) jaina jAti mahodaya prakaraNa pAMcavA. calakara chaThe prakaraNa meM savistRta batAdeMge ki jaina jAtiyA~ mahodaya meM kitanA vighna karanevAlI hai / agara jAti apresara apane saMgaThana dvArA una bAdhA kAraka kuprathAoM ko Aja dUrakara deM to kalahI jaina jAtiyoM kA punaH mahodaya hone meM kisI prakAra kI zaMkA nahIM rahe haiM / zAsanadeva se prArthanA hai ki vaha saba ko sadbuddhi pradAna kare | zam 1 Page #830 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jAtiyoM. . ( 237) jaina jAtiyoM ? -* *jainAcArya zrI svayaMprabhasUri aura AcAryazrI ratnaprabhasUri Adi bhAcAryone " mahAjanasaMgha " kI sthApanA kI kAlAntara una saMgha se nagara ke nAmapara tIna sAkhAe hui ( 1 ) upakeza (posavAla) vaMza (2) prAgvATa (poravADa) vaMza (3) zrImAlavaMza. inakA itihAsa tIsare prakaraNa meM zrApa par3ha cUke hai / bAda upakeza vaMza meM saba se pahale 18 gautra hue una mUla gotroM se 498 jAtiye bana gaI unake nAma mAtra zrApa pothA prakaraNa meM par3ha hI Aye hai para vaha mUla gautra le kisa kAraNa kisa samaya kisa grAma se aura inakA zrAdi puruSa kauna ? tathA ina mUla gotra aura sAkhA pratisAkhA ke sivAya bhI jainAcAryoMne aneka rAjaputAdi ko pratibodha de dekara jana mahAjanasaMgha meM milAte gaye una jAtiyoM kI saMkhyA 1444 le bhI adhika thI una saba kA itihAsa likhanA anya baDA hone ke bhaya se zeSa bAkI rahajAtA hai kAraNa isa prathama khaNDa meM bhagavAn vIra prabhu se 400 varSe taka kA itihAsa likhA gayA hai zeSa dUmarA khaNDa meM limbA jAvegA nimnalikhita jaina jAtiyoM se kitanIka jAtiyoM kA itihAsa to hamane saMgraha kiyA hai tathApi jaina jAtiyoM ke pratyeka Page #831 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 238) jaina jAti mahodaya prakaraNa pAMcavA. vyakti ko cAhiye ki yaha apanI apanI jAti kA itihAsa mudrita karAve yA hamAre pAsa bheje ki isa aitihAsika grantha ke sAtha jor3a diyA jAya / ____ luNAvata, sindhur3A, carar3a, kAMkariyA, sonI, kasturiyA, boharA, acchupattA, pAraNiyA, varasAMNi, su~ghar3a, saMDAsiyA, karaNA, tutA, lerakkhA, luMga, caMDAliyA, bhAkhariyA, gariyA, TIbANI, kAjaliyA, rAMNota, kAga, gurur3a dhADAvata, cApar3A, sAlecA, bAgarecA, sonI, kuMkamacopar3A, dhUpiyA, kukaDA, gaNadharacopar3A, jAvaliyA, vaTavaTA, saphalAboharA, koTArI, bhala, bhalA, nakSatra, ghIyA, khajAnacI, kAMkarecA, kuberiyA, paTavA, lehariyA, cauhAnA, tuDa, vAgamAra, phalodIyA, harasaurA, tolA, sAcA, pIDoliyA, pIpalA, boharA, na:gorI, hathuDiyA, chappaniyA, rAtaDiyA, pitaliyA, gauDa, maMDovarA, mAlA, vItarAgA, kIr3ecA, guMdecA, gogaliyA, vAgANI, chAjer3a, nakkhA, cAvA, rAkhecA, puMgaliyA, pAvecA, dhAmANI, ( upakezagaccha vaMzAvaliyoM se ) mADota, sudhecA, dhUvagottA, rAtar3iyA, bottharA,-bacchAvata, mukIma, phophaliyA, koThArI, koTar3iyA, dhADivAla, dhAkar3a, nAgagotA, nAgazeThiyA, dharakaTa, khIvasarA, mAthurA, sonecA, makavANa, phituriyA, khASiyA, sukhiyA, saMkale nA, DAgaliyA, pAMDu. Page #832 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jAtiyoM. gotA, posAliyA, sAhAcetI, nAgaNa, khImANadiyA, vaDerA, jogaNecA, sonANA, jAr3ecA, cipar3A, kapuriyA, niMbAr3A, bAkuliyA, ( koraMTagacchIya vaMzAvali se) / ____ mahAlANI, naulakhA, bhuter3iyA, pIpAr3A, hIraNa, gogeDa, zizodiyA, rUNIvAla, vaigANI, hiMgar3a, liMgA, rAyasonI, jhAmar3a, jhAbaka, chajalANI, chaLANI, ghor3avata, hIrAu, kelANI, gokharU, caudharI, rAjaboharA, chorIyA, sAmar3A, zrIzrImAla, dUghar3a, lor3hA sUriyA, mihA, joghar3a, nakSatra, nAhAra, jar3iyA, ( tapAgacchIya mahAtmAoMki vaMzAvalIyoMse ) | guMgaliyA, bhaNDArI, cutara, dhArolA, kAMkarecA, boharA, dudher3iyA, varaDiyA, bAMThIyA, cAmar3a, kavAr3a, rAjagandhI, vaidyagAndhI zAhA, harakhAvata, sarApha, luMkar3a, burar3a, siMghI, munoyata, goliyA, zrosatavAla, vinAyakiyA, mInI, khAMTeDa, solaMkI, khaTela, pAMcaliyA, goThI, DaphAriyA, gujarANI, vaMba, gaMga pagAriyA, gIriyA, gehalar3A, sAMDha, sIyAla, sAlecA, punamiyA, DhahA, zrIpati, telerA, kAvar3iyA, surANA, saMkhalA, bhaNavaTa, miTaDiyA DosI, dhokhA, khAbiyA gaMga, baMga, dudheDiyA kaTotiyA, kaTAriyA, prAbhANI, Abhar3a koceTA, TATiyA, gaDavANI, darar3A, bAvela, devar3A, buvakiyA, luNiyA, maThA, miTAr3iyA ityAdi, jaina jAtiyoM eka mahAn ratnAgara hai| Page #833 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 240) jaina jAti mahodaya prakaraNa pAMnA. . prArambhameM hamArA manogatabhAva jaina jAtiyoM kA mahodaya likhane kA thA para jaise jaise itihAsa kI sAmagrI milatI gaI vaise vaise usameM abhivRddhi hotI gii| kevala jaina jAtiyoM kI utpatti ke itihAsase yaha prantha bRhad ho gayA isase zeSa itihAsa dUsare khaNDame likhane kI anivArya AvazyaktA honA svAbhAvika vAta hai pAThakavarga kuccha samaya ke liye dhairya rakkhe jahA~taka bana sakegama to dUsarA khaNDa bhI jaldI hI tayyAra hogA / zrIrastu kalyANamastu / ORATON Mountali IAN 1 iti jaina jAti mahodaya pAMcavA prakaraNa samAptam / Page #834 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 000000000 OOOOOO 00000000000000 10000000000 V POOO 000000.00000 ooooooov9 b 0000000000000000....00000000000180.......00........ jaina jaatimhody| [ SaSTaM prakaraNa ] e *********** .......00000. 3000000... ...000........000..........000........0000... Page #835 -------------------------------------------------------------------------- Page #836 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI ratnaprabhAkara jJAna puSpamAlA pu. naM. 198 zrI devaguptasUrIzvara pAdapadyebhyo namaH zrI jaina jAti mahodaya. prakaraNa chaTTA. **c***** jaina samAjakI vartamAna dazApara udbhavita praznottara. Ajakala vicAra svAtaMtryakA sAmrAjya hai, ataH jisa mora draSTipAta hotA hai usI aura arthAt sarvatra samAja, jAtiyA~ aura dharmake nAmase AkSepoM tathA samAlocanAoMkI dRSTi dIkha paDatI hai| vAstavameM samAlocanA saMsArameM burI balA nahIM hai; pratyuta samAja tathA jAti kI burAIyoM ko nikAlanevAlI, mArgopadezikA, evaM unnata - dAyinI hai / jisa samAja meM jitane niHsvArtha tathA niSpakSapAta Alocaka hai, utanA hI usake liye adhika lAbhadAyI hai / kintu anubhavane isase pratikUla hI bhAna karAyA. vartamAna meM kutsita bhAvanAoM ko Age rakhakara Alocaka AkSepapujhase kulocanA kiyA Page #837 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2) jaina jAti mahodaya prakaraNa chaThA. karate haiM jisase samAja ko lAbha ke badale adhikAdhika hAnI pahuMcatI jAtI hai aura klezake kAraNa samAja astavyasta ho gayA hai| vartamAnakAlika jaina samAjakI paristhIti kI tarafa upalaka draSTipAta mAtrase najara dauDAte hue, jamAne hAlakA svataMtra vicAraka varga, hamAre paramopakArI prAtaHsmaraNIya pUrvAcAyoMkI tarapha asatya bhAkSepoMkI varSA karate hue isa prakAra prazna paraMparA upasthita karateM hai ki:-. (1) zrI ratnaprabhasUri Adi prAcAryone kSatriyoMse jaina jAtiyAM banAkara bahuta hI bUrA kIyA, yadi aisA na huA hotA to jaina dharmakI vizvavyApakatA Ajakala kI bhAMti jaina jAti jaise saMkucita kSetra meM na raha jAtI arthAt kUpamaNDUkatA ke bhoga na bana jAtI ? (2) zrImAna ratnaprabhasUrijI zrAdi prAcAryoMne kSatriya jaise bahAdUra-vIra varNako toDakara aneka jAtiyoM va samudAya meM vibhaka kara dIyA; aura usa samAjako kAyara-kamajora banAkara ke usakI sAmudAyika zaktiko cakanAcUra kara diyA ? (3) jaina jAtiyAM banajAnese hI kSatriya vargane jaina dharmase kinArA leliyA ? (4) jaina jAtiyAM banAnese hI jaina dharma rAjasattA vihIna ho gayA, taduparAMta jAtiyAM, phirake, gaccha aura samudAya mAdimeM pRthak 2 pariNata hojAnese, jaina jaise satya aura sanmArga darzaka dharmakA gaurava nitAnta hI lupta prAya: sA ho gayA ? Page #838 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina samAjakI vartamAna dazApara praznottara. ( 3 ) (5) jaina jAtiyoMkA eka hI dharma hone para bhI jahAM roTI vyavahAra hai vahAM unake sAtha beTIvyavahAra na honekI saMkIrNatA kA eka mAtra kAraNa jainoM kA jAti bandhana hI hai ? uparyukta praznAvalIkA prasphoTa karaneke pUrva una vicArajJa mahAnubhAvoM ko upa kAlakI paristhiti paTa para vihAra karane ke liye hama avazya anurodha kareMge / samAjoddhAraka mahAn purUSoMne dravya, kSetra, kAla, bhAvako draSTipathameM rakhakara, samAjonnatike lakSa bindu ko pAra karane ke uddezya mAtra se hI samayocita pheraphAra kiyA thA / manuSya mAtra ko prazna karate samaya usa kAla kI paristhitikA samyaka adhyayana, abhyAsa aura vicAra vimarza karake hI kahanA ucita hai ki kisa mahAn uddezase pUrvAcAryoMne yaha kArya prArambha kiyA thA / usa samaya isa vAstavika pheraphAra kI kitanI AvazyaktA thI, parivartana kA usa vakhta kyA svarUpa thA, kAlake prabhAva se usakI asalI sUrata meM kyA 2 vikRtiyAM ho gayI, AjakI jaina jJAtiyoMkI yaha dazA asalI hai yA parivartanakA DhAMcA hai ? ina bAtoM ke saMpUrNa abhyAsita hue sivAya uparyukta prazna utpanna honA svAbhAvika hai / merI samajameM itihAsa ina ulajhanoMkI gutthI sulA meM jJAnadIpaka hai / kintu kheda kA viSaya hai ki Aja ke itihAsa yugake jamAne meM hamArI samAja pRthak pathapara hI jA rahI 1 1 hai / unako apanI jAtikI utpatti, unake uddeza aura gauravakI tarapha khyAla karane takakI tanika bhI phursata nahIM hai / jaina jAtiyoMke aguA netAoM ko tathA honahAra navayuvakoM ko na to iti Page #839 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 4 ) jaina jAti mahodaya prakaraNa chaTThA. hAsase itanA prema hai aura na to ina bAtoMkI anveSaNa kI ora apanA lakSa doDAte hai / phira bhI Apa samAjake sudhAraka banakara vicAra svataMtratA meM TAMga phasAkara, prAcIna aura aitihAsika bAtoMke virodhI banakara svayaM zaMkAzIla ho anya bhadrika janatAko apanI pArTI meM mIlAkara, haThadharmI se apanAhI kapolakalpita mata athavA pakSa sthApita karaneko udyata ho jAte hai / kyA isase samAja-sudhAra ho gayA athavA ho jAyagA ? priya vara ! vicAra svataMtratA kevala Aja se hI nahIM apitu anAdi kAla se calI AI hai| saMsAra meM jitane natamatAMtara najara Ate haiM, yadi gaharI dRSTi se vicAra kiyA jAya to saba vicAra svataMtratA nahIM, para svacchaMdatA se hI utpanna huve pratIta hote haiM / hama vicAra svataMtratAke virodhI nahiM haiM, kintu Ajakala kitane hI mahAnubhAva svataMtratA ke bajAya svacchaMdI bana kara sudhAra ke badale samAjakI adhogati meM dhakela rahe haiN| aise sajjanoM ko apane saMkucita hRdaya ko vizAla banA kara, hamAre nimnAGkita vicAroM ko dhyAna pUrvaka paDhe va sune aura usameM se jitanA satya pratIta ho utanA hI " ciramivAmbu madhyAt " haMsavat prahaNa karane ko, hama savinaya prArthanA ke sAtha anurodha karate hai ki- pUrvAcAryoM ke prati jo a bhAva - mela hai, usa ko una ke upakAra nIra se dho kara, bhakti bhAva se svaccha karadeM aura hRdayakAluSya ko haTA deM / yahI hamAre samAja kA aura apanA sarvotkRSTa uddhAra aura kalyANa mArga hai / Page #840 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina samAjakI vartamAna dazApara praznottara. (5) vizva kA pravAha aura varNavyavasthA. Adi tIrthakara bhagavAn zrIRSabhadeva jo ki isa avasapiNI kAlApekSA jainadharma aura jagat meM nIti mArga pracAraka Adi puruSa hai, unhone kleza pIDita, avidyA aMdhakAra parAvRta yugala manuSyoM ke uddhAra nimitta asI ( kSatriya-dharma ) masI ( vaizya-dharma ) kasI ( kRSaka-dharma ) arthAt kalA kauzalya, hunnara, vyApAra udyoga, Adi nIti mArga batalAyA ki jisa se saMsAra apanA jIvana nIti, dharma aura sukhamaya vyatIta kara skeN| yaha nIti mArga cirakAla taka ekadhArAvacchinna calatA rahA aura uttarottara saMsAra kI unnatti hotI rahI, cAroM aura zAMti kA sAmrAjya thA / kintu yaha bAta kudarata le sahana na huI aura " kAlo yAti cakra nemI krameNa " yaha niyamAnusAra kAlacakrane palaTA khAyA aura kAla kI vikarAlatA se usa nIti mArga meM vizrRMkhalatA kA prAdurbhAva huaa| zAMti aura kartavya parAyaNatA bhAga gaye, azAMti rAkSasIne apanA sAmrAjya jamAnA zaru kara dIyA / jisa prakAra AgakI kizcit mAtra cinagArI zanaiH 2 dAvAnala kA rupa dhAraNa kara letI hai, usa taraha samAja meM azAMtine bhI kramazaH apanA ekAdhipatya jamA liyA / para, kisI bhI kArya se pUrNa ghRNA na ho jAya, taba taka usakA sudhAra honA asaMbhava hai yaha hI hAla hamAre bhAratavarSa kA ho rahA thA, cAroM ora janatA kA citkAra bhArtanAda karNagocara hotA thA, prANi mAtra azAMti se trAsita ho sudhAra kI pratikSA kara rahA thA; kintu, sudhAra karanA kisI sAdhAraNa Page #841 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 6 ) jaina jAtimahodaya prakaraNa chaTThA. manuSya kA kAma na thA, isa ke liye to eka divya zakti kI paramAvazyakatA thI / prakRti kA yaha eka aTala niyama hai ki jaba zuklapakSa kA candra apanI unnatti karatA huA paramasImA taka pahu~ca jAtA hai taba kRSNapakSa kA Arambha hotA hai, aura jaba kRSNapakSa AkhirI idda ko prApta kara letA hai, taba punaH zukla pakSakA prAdurbhAva huA karatA hai / yaha hI dazA bhArata kI bhI huyI / bhArata usa samaya unnatti ke ucca zikhara para pahu~ca kara, avanati ke gahare khar3e meM jA girA thA, kintu isa kA bhI to uddhAra honA hI thaa| ThIka usI samaya hamAre pUjya pUrva maharSipuGgavoM kI ( jina kA lakSa sva kalyANa ke sAtha para kalyANakA bhI thA ) zitala draSTi trAsita saMsAra ke upara paDI - fira to dera hI kyA thI ? unhoMne aMdhakAra kIca meM DUbe huye samAja-uddhAra ke liye aneka upAya soce aura khIrI nizcaya kiyA ki saMsAra meM zAnti banI rahe, ataH cAra mukhya - Avazyaka sAdhanoM kA Ayojana honA cAhiye / (1) sadjJAna, (2) utkRSTa purUSArtha (zaurya), (3) paryApta dravya, (4) sevAbhAva | ina cAroMmeM se eka ke bhI na hone se kArya meM safalatA honI duHsAdhya hI nahiM kintu asambhava hai / kyoM ki sadjJAna-zreSTa buddhi se sad-asad, nitya - anitya, sAra - asAra Adi vastuoM kA vAstavika svarupaka jJAna hotA rahegA, utkRSTa puruSArtha yA zaurya se rASTra va samAja kA saMrakSaNa hotA rahegA aura dina ba dina krAnti hogI / paryApta dravya dvArA deza va samA Page #842 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina samAjakI vartamAna dazApara praznottara. . (7) ja kI mArthika sthiti majabUta hogI, bhora sevAbhAva se uparoka tInoM sAdhanoM ko una ke kArya kSetra meM sahAyatA aura saphalatA mIlA karegI / isI meM hI saMsAra kA parama kalyANa hai| basa ! una sudhArakoMne svakIya vicAroM ko kAryarUpa meM pariNata kara ke " yathA guNA stathaiva nAmA" isa ukti ko caritArtha kara ke jana samudAya ko cAra vibhAgoM meM vibhAjita kara diyaa| (1) sadjJAna dvArA janatA kI sevA karanevAlA jana samUha brAhmaNa varNa kahalAne lagA ( arthAt brahma-parAM vidyAM dArzanika vicAradhArAM jAnAtIti brAhmaNa:) (2) utkRSTa puruSArtha yAne zaurya dvArA samAja kI sahAyatA karanevAlA (apane nAma ko caritArtha karatA huA kSatAn -pIDAn, trAyate-rakSati iti kSatriyaH) samudAya kSatriya varNa ke nAma se prasiddha huaa| (3) dravyArjana yAne paryApta dravya dvArA saMsAra kA sahAyaka varga (goti-rakSati dhanAn iti gumaH) gupta arthAt vaizya khlaayaa| (4) sevAbhAva yAne avakAza Adi se janatA kI sevA karanevAlA jana samuha zUdra kahalAyA kyoM ki jise paDhane paDhAne tathA sikhane sikhAne se vidyA aura kalA kauzala nahIM AyA aura jisa ke andara sevAbhAva jAgRta pAyA unako isa samUha meM miilaayaa| Page #843 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (8) jaina jAti mahodaya prakaraNa chaTThA. - uparyukta cAroM varNokI sthApanA apanI 2 kArya praNAlIkA ke anusAra, kisIkI hakumatase nahIM, pratyuta sevAbhAvako hI lakSa rakha karake huyI thii| usa jamAnemeM sevAkI hI kimmata bar3ha car3hakara samajhI jAtI thI, usIkA yaha prabala udAharaNa hai / prakRvikA eka yaha bhI aTala siddhAnta hai ki kAmake sAtha 2 yadi haraeka vyakti ko kucha puraskAra milatA rahe to vaha adhika utsAha ke sAtha apane kAryameM dattacitta rahatA hai / yaha vyavahAra-kuzalatAM hamAre pUrvAcAryomeM kama na thI / unhone varNa vibhAga ke sAtha 2 hI yogya sAmagrIyA~ pradAna kara dI thii| yaha vibhUti una una vaNoMko anukUla bhI thI / brAhmaNoMko mAna, kSatriyoMko aizvarya, vaizyoMko vilAsatA aura zUdroMko nizcintatA ityAdi / yahAM taka ki brAhmaNoM ke samAna kisIko mAna nahIM kyoM ki tInoM hI varNa unake sAtha Adara satkAra se peza Ate the / kSatriyoM ke barAbara aizvarya nahIM kyoM ki unake hI hAthameM rAjataMtra de rakhA thA / vaizyoM ke barAbara vilAsa nahIM kAraNa ki lakSmIdevIkI kRpA unapara asIma thii| zudroMke samAna nizcintatA nahIM kyoM ki zArIrika parizramake sivAya unako aNu mAtra bhI cintA kA zikAra kabhI bhI na honA paDatA thaa| tInoMhI varNa, brAhmaNoM ke adhikArameM rakhate samaya eka yaha bhI zarta thI ki, brAhmaNa varga sadaiva aizvarya aura bilAsatA se dUra rahe yAni virakta rahe / svArtha lolupatAvaza dhanopArjana na kare aura dhanakA saMgraha bhI na kreN| yadi samAjameM kucha nyUnAdhika karane kA Page #844 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina samAja kI vartamAna dazA para praznottara. ( 9 ) kAma paDajAveM to kSatriyoM dvArA karAveM, na ki svayaM svataMtratA pUrvaka karane laga jAya / varNa vyavasthA kA usa samaya eka yaha bhI niyama thA ki nIce varNavAle uparake varNakA kArya na kara sakeM aura na uMce varNavAle bhI nIceM varNavAloMkA kAma kreN| agara jo kara leveM to zikSAke pAtra samajA jAtA thA / yadi uMce varNavAlA nIce varNakA kAma karane laga jAya to ucca varNase patita mAnakara jisa varNakA kAma kIyA ho usa varNa meM samajA jAveM / kAlAntara unakI santAnako bhI yaha hI kArya karanA paDe aura usI samuhameM unakI gaNanA kI jAveM / isa prakAra varNazRMkhalA aura unake niyamAdi bana jAneneM cAroM varNa apane 2 karmameM rata ho gaye / isa sudhAra-suvyavasthAse jagat meM cAroM ora zAntidevIkA sAmrAjya sthApita ho gayA aura duSTa azAnti duma dabAkara bhAga niklii| haraeka samAna apane ucita kAryoM meM lagajAne se bhArata ke gauravakA sitArA eka vakhta phira bhI namakane lagA / priya pAThaka ! uparyukta bAtoMse Apako samyaktayA vidita ho gayA hai ki tInoM varNa ( kSatriya, vaizya, zUdra ) arthAt sArA jagat hI brAhmaNoM kre sattAdhinathe, aura tInoM samAja unakI AjJA kA pAlana vaDehI satkAra aura ijjatake sAtha kIyA karate the / brAhmaNoMne jaba taka nisvArtha bhAvase, niSpakSapAta zAsana tInoM varNa- saMsArake upara calAyA, taba taka zAnti aura sukhakA sAmrAjya askhalita bhAvase calatA rahA / saMsAra meM jaise dina-rAta, pApa-punya, zItatApa, dhUpa-chAyA, candra-sUrya aura teja andhakAra Adi yugala, ghaTamA Page #845 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (10) jaina jAti mahodaya prakaraNa TyA. lakI taraha eka ke bAda dUsarA cakkara lagAyA hI karate haiM usI taraha zAnti aura azAnti, sukha aura duHkha bhI samayAnukUla apane 2 svAmitva jamA lete hai| bhAratakI asIma-cirakAlIna zAntikA mI yahI hAla huA ki brAhmaNadevoMkI kapAlImeM, kAlakI krUratA, kudaratake prakopa athavA bhavitavyatAkI vikRtise, svArthAndhatA kA kIDA A ghusA mAhiMsAparamodharmaH se patita ho mithyAdharmakA upadeza denA prAraMbha kara diyA, svArtha lolupatA kI lipsA unako khuba satAne lgii| svArtha kIDeneM vipravoMkI niSpakSapAtitA, sAdhutA, karmaNyazIlatA, sahiSNutA aura paropakAritA AdisadguNoM kA bhakSaNa kara liyA aura aizvaryake sAtha vilAsatAkI pipAsA bar3hatI hI calI, dhana aura saMpa. ttikI tRSNA pedA huyI, vaibhava aura svArthakA samudra ulaTa aayaa| phirato kahanA hI kyA thA ? saMsArabharake sattAkI vAg-Dora to unake hI hastagata thI, kSatriya loga to brAhmaNa samAjake kaThaputale the| aura khilaunekI taraha jidhara nacAve udhara nAcate the| vaizya varga brAhmaNoMkI niraMkuzatA aura julmI sattAse trAhi 2 pukAra rahe the| becAre zUdroMkI to kisImeM gaNanA bhI na thI, ghAsasakI taraha samaje jAte the / tInoM varNa para manamAnA atyAcAra karanA prArambha kara diyA, varNazrRMkhalA chinnabhinna ho gayI, dharma karmameM zithilatA paDa gayI nyAyAnyAyakA vicAra bhI na rahA, hiMsAmaya yajJa yAgAdi dharma prarUpaNA zaru ho gayI, varNazaMkara jAtIyA~ pedA hone lagI aura unake liye manamAnA pakSapAta yukta insApha denA brAhmaNoneM prArambha kara dIyA / itanA hI nahIM, kintu aise 2 anya bhI banA DAleM ki jIsameM kapolakalpita svArthamaya. hiMsAyukta vidhividhAna raca diye, Page #846 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina samAja kI vartamAna dazApara praznottara. . ( 11 ) yajJa yAgAdikI pravRtti zaru karA dI aura usase asaMkhya abola prANIyoM ke balidAnameM hI punyakA ThekA de dIyA / atirIkta isake kehoneM to RtudAnAdi meM mahApunya batalAnA zaru kara dIyA | kaha eka vyabhicArIyoMne vAma mArga ( ulaTA mArga ) jaise : yabhicArI matoMkI sthApanA kara dii| brAhmaNa loga acchI taraha samajate the aura unako pUrNatayA zaMkA bhI thI ki ina granthoM ko sarva loga, sarva kAlameM syAt hI mAneM isaliye unhone usa para chApa Thoka dI ki yaha saba zAstra-prantha Izvara-praNIta hai / ina zAstroM ko na mAnanevAlA "nAstiko veda nindakaH" nAstika hogA aura usakI svargameM gati na rahegI arthAt narkameM jAnA paDegA / ityAdi / brAmaNoMkA atyAcAra yahAMtaka bar3ha gayA ki cAroM ora hAhAkAra macane lagA, azAntikI bhaThThiyA~ cotarapha dhadhakane lagI / bhayabhIta trAsagrasta janatA eka aise divya mahApuruSakI pratIkSA kara rahI thI ki jinakI kRpAse azAnti andhakArakA nAza ho kara zAnti prakAza hamAreM mAnasoM ko prakAzita kara deN| " parivartanazIla saMsAre mRtaH ko vA na jAyate " samaya parivartanazIla hai / rAtrike ghora aMdhakArake bAda sUryodaya humA hI karatA hai / saMsArake ajJAna timirakA nAza honA hI thA, ajJAnAndhakArakI parisImA bhI ho cukI thii| ThIka usI samaya bhagavAn mahAvIra devane apane dedIpyamAna tejasvI svarupakI razmirAzise, divya ahiMsA pradhAna zAsanadvArA ajJAnAndhakArapaTako haTA kara jJAnasUrya kA prakAza saMsArake kaune 2 meM phailA diyA / Page #847 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 11 ) jina jAti mahodaya prakaraNa chaTThA. - azAnti ApadAe~ palAyana kara gayI; " ahiMsA paramo dharmaH " kA jhuMDA ropa kara bhagavAn mahAvIradevane brAhmaNoM ke brahmarAkSasI atyAcAra aura ghora hiMsAmaya yajJa yAgAdi kriyAke vidhi vidhAna ko samUla unmUlita kara diye / apanI dezavyApI bulanda AvAjase varNa, jAti, upajAtirUpa bandhanoM ko toDaphoDa ke pheMka diye / kArAgRha se chuTA huA kaidI jaise svataMtratA kA dama letA hai, ThIka usI prakAra janatA bhI atyAcAra adharma mukta ho prabhu mahAvIrake dharmaparAyaNatAkA jhanDAkI zaraNa lI | zAntikA zvAsocchvAsa liyA / uMca nIcake bheda coroM kI taraha bhAga gaye / hRdaya meM samabhAvakI taraGga umaMge uThane lagI, " Atmavat sarva bhUteSu " kA maMtroccAra cAroM ora karNagocara hone lagA, bhrAtRbhAva aura snehakA samudra uchalane lagA / loga bhUle hue rAste ko choDa dharma pathapara A gaye / mahAvIra prabhu ke dharmadhvaja zaraNAgata samUhakA nAma -66 zrI saMgha rakhA gayA isa samuhakI thoDe hI samaya meM itanI vRddhi ho gayI ki loga hajAroM nahIM, lAkhoM nahIM, balki karoDoMkI saMkhyA meM ekatrita ' " " gaye / baDe 2 rAjA mahArAjAoMne bhI isIkA hI Azraya liyA / isakA kAraNa yaha thA ki janatA brAhmaNoMke manamAne asabhya zra tyAcArase vyathita ho saddharma aura zAntikI pipAsu ho rahI thI yaha cirazAnti bhagavAn mahAvIrake zrI caraNoM meM mIlI / yajJa- yA - gAdikI ghora hiMsA aura varNa jAti bandhanako zrI mahAvIrane prathama naSTa kiyA, tadanantara mahAtmA buddhane bhI anukaraNa kiyA aura unhone bhI apane saMghakI sthApanA kI / Page #848 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina samAja kI vartamAna dazApara praznottara. (15) vikrama pUrva dUsarI zatAbdI meM mahAmeghavAhana cakravarti rAjA khAraveza huA, jisake astitva samayakA eka paramopayogI zraddhApAtra zilAlekha uDIsAkI hastI guphAse, pAzcimAtya vidvAnoMke parizramase upalabdha huA hai, jisameM "venarAjA" kA ullekha " vadhamAna-sesayo venAbhi vijayo tetiye" ( vardhamAna zaizavo venAbhi vijaya stRtoye ) mIlatA hai / usI vena rAjA ko varNa va jAti na mAnane se " padmapurANa" meM jaina batalAyA hai / zAyada rAjA venane bhagavAna mahAvIra ke upadezAnusAra varNa va jAti kA bahiSkAra kiyA ho, aura yaha bAta brAhmaNoM ko asahya lagane ke kAraNa, jaise ki maurya-candragupta Adi rAjA ko jaina dharma pAlane ke kAraNa halake varNakA brAhmaNoMne citrita kara dIyA hai, vaise hI usako bhI jaina likha diyA ho to vastutaH yaha bAta sambhava ho saktI hai| rAjA vena bhagavAn mahAvIrasvAmI ke samakAlIna huA hai yaha bAta itihAsa siddha hai| isa lekha se hamAre prastuta viSaya para acchA prakAza paDatA hai, ki saba se prathaga hI zrI mahAvIradevane varNa va jAti ke bandhanoM ko toDA, aura rAjA vena una agrasaroM meM se eka thA-arthAt prathama pradhAna kArya kartA thA / yaha sudhAra ghaTanA kA prAdurbhAva prAyaH kara ke pUrva baMgAla-khAsa karake magadha deza meM huA-bAda hI meM cAroM ora phaila gayA / para marUbhUmi jaise vAmamArgioM ke sAmrAjya meM yaha havA to 30-40 varSoM ke bAda hI pahuMcI aura usa ko pahuMcAne vAle pUrvoktAcArya svayaMprabhasUri aura ratnaprabhasUri hI the, Page #849 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 1 ) jaina jAti mahodaya prakaraNa chaTThA. ki jinhoMne vAmamAgI jaise vyabhicArI mata se aura parNa jAti Adi bandhanoM se jarjarita huye zakti taMtuoM ko ekatrita kara ke " mahAjana saMgha" kI sthApanA karate huye jagadopakAra kiyA / laMbI cauDI bAteM hAMkanevAloM ko yaha bhI khyAla meM rakhanA cAhiye ki usa samaya una vyabhicAriyoM ke vajra samAna killA toDanA koI sAdhAraNa kArya na thaa| una samartha prAcAryoMne apane apUrva Atmabala se arthAt mathAga parizrama karake isa viSama kArya meM amUlya saphalatA prApta kI, aura narkake mArga jAte huye prANIyoM ko upadeza dvArA khIMca kara, svarga mokSa ke sIdhe pathapara le Aye. aura aneka adharma-asita AtmAoM kA kAluSyako sundara saddharmopadeza se dhokara uddhAra kiyA / ApakI tarapha se isa ke hI paritoSika svarupa uparokta prabhAvalI meM jhalakatA huaA sanmAna (!) mIla rahA hai| mahAna puruSoM ke upakAroM ko bhUla jAnA bhI pApakArya mAnA gayA hai, to phira una ke upara doSAropaNa karane se to kyA siddhi prApta hogI, isa kA to pAThaka gaNa hI svayaM vicAra kreN| priya pAThakagaNa ! jarA hRdayakSetra ko vizAla karake uparyukta ghaTanA ko sadjJAna dvArA sociye, ki usa paristhiti meM yaha pheraphAra samayocita thA yA nahIM ? janatA kisa kadara apanI zaktiyoM ko aneka vibhAgoM meM vibhakta karake atyAcAriyoM ke dhadhakate huye agnikuMDa meM apanI bali caDhA rahI thI brAhmaNoM ke durAcAroM se bhAratavarSa kA vaha amogha zaurya kisa taraha nisteja ho rahA thA / brahmadevoMne apanA rAkSasI abhimAna aura bilAsatA Page #850 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina samAja kI vartamAna dazApara praznottara. ( 15 ) ko poSaNa karane ke liye tInoM varNoM ko apane paira tale kaise aura kisa hada taka dabA rakkhe the| ina bAtoM kA Apa jarA apane jJAna cakSuoM dvArA avalokana kijiye ? hRdayatulA para yatheSTa aura yathArtha toliye ? ki kisa parizrama dvArA jainAcAyoMne una pRthak 2 vibhAgoM meM chinna bhinna vikhare huye zakti taMtuoM ko ekatrita karake "mahAjana saMgha" kI sthApanA kI hogI ? kyA unako svapna meM bhI yaha kalpanA hogI ki jisa janatA ko varNa va jAtirUpI kA - rAmaha se Aja hama mukta karake divya zaktimaya saMgha meM sammilita kara rahe haiM vaha saMgha hI kAlAntara meM svArthavazatA ke vazIbhUta ho kara jAti, upajAti rUpa baMdhanoM se vandIbhUta ho jAyagA ? apanI 2 zaktiyoM ke TukaDe 2 kara degA ? uttama bhAvanAoM se saMkalita kiyA huA yaha saMgha kAlAntara meM apanI hRdaya vizAlatA ko saMkucita kara ke eka hI dharmopAsaka ekAtma bhAtrI saMgha roTI beTI vyavahAra toDa kara apane vizAla kSetra ko astavyasta kara deMge ? aise bhayaMkara dUSita vicAroMne kyA pUrvAcAryoM ke sarala upakArI hRdaya ko kabhI sparza bhI kiyA hogA ? api tu kabhI bhI nahIM / usa kAla ke itihAsa se aba Apako yaha to acchI taraha vidita ho gayA hogA, ki varNa tathA jAti ke anucita baMdhano ko toDane kI prathA kA prArambha pUrva pradezAM meM bhagavAn mahAvIra aura marUbhUmi Adi sthaloM meM AcArya zrI svayaMprabhasUra aura ratnaprabhasUrine kiyA thA | unhoMne isa kArya meM sampUrNa saphalatA prApta kara jagadUddhAra kiyA thA / Aja kala ke jaina saMsArane unhI Page #851 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 16 ) jaina jAti mahodaya prakaraNa baTA. kI dayA vibhUti se jaina kahalAne kA saubhAgya prApta kiyA hai| Age cala kara Apa apane anaucitya pUrNa tathA adUradarzatA mizrita praznoM kA yathocita uttara bhI suna lIjiye aura hRdaya kI zaMkAsaMtati ko bhI sadjJAna dvArA dUra kara diijiye| .. prazna-prAcArya zrI ratnaprabhasUri Adine kSatriyoMse jaina jAtiyAM banAkara bahuta hI bUrA kiyA, yadi aisA na huvA hotA. to jaina dharmakA vizvavyApitva AjakalakI jaina jAti jaise saMkucita kSetramAtrameMhI sImita na rhjaataa| uttara-vidita ho ki AcArya zrI ratnaprabhasUri Adine kSatriya mAtra ko hI nahIM balki tInoM vaNoMko ekatrita karake hI " saMgha" kI sthApanA kI thii| unhone AjakalakI jaina jAtayAM banAI bhI na thI / kintu prabhAvika, zaktizAlI, samabhAvI, uMca nIcake bheda rahita ucca Adarzayukta " mahAjanasaMgha" ke nAmase samudAyika balako ekatrita kiyA thaa| varNa va jAti baMdhanoMse mukta kara unake vibhakta zakti tantuoMko ekatrita kara " mahAjanasaMgha" rUpI pravala rassAmeM gunthita kara, dharmapatita saMsArako ekAtmabhAga banAkara unnati ke ucca zikhara car3hAye the| ratnaprabhasUrijIne ajJAnAndhakArarUpI zatruko samUla naSTa kiyA, jinase jaina dharma tathA saMsAra kA sUryodaya huA / usa saMgha ke andara bharI huyI divyazaktividyutane saja hokara svakIya kalyANa ke sAtha saMsArakA kalyANa kiyA / itanA hI nahIM, para sarvettama jaina dharma jo ki saMkucita kSetramAtra meM hI raha gayA thA. usako vizvavyApI banAnekA daravAjA Page #852 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - jaina samAja kI vartamAna dazApara praznottara. ( 17 ) khola diyA thA ki sarva sAdhAraNa janatA jaina dharma ko svIkAra kara AtmakalyANa kara sake / na ki pUrvAcAryoMne dharma kA ThekA kisI eka vyaktI jAtI va varNa ko hI de rakhA thA ki jisa kA doSa pUrvAcAryo para lagAyA jAya ? jarA jJAna locana se AlocanA kIjIe ki usa jamAnA kI bhadrika janatA una vyabhicArI kuguru pAkhaNDiyoM kI mAyA Ala meM phaMsa kara tathA varNazaMkara jAtiyoM meM vibhakta ho kleza kadAgraha ucca nIca kA bhedabhAva arthAt abhimAna ke vazIbhUta ho apane zaktI tantuoM ko kisa kadara naSTa kara rahI thI / yajJAdi meM hajAroM lAkhoM niraparAdhi prANiyoM ke balIdAna se adharma ko apanI carama sImA taka pahuMcA diyA thaa| mAMsa madirAdi durvyasana se to mAno naraka kA daravAjA hI khola rakkhA thA / vyamicAra sevana meM to una pAkhaNDiyoMne svarga aura mokSa hI batalA diyA, itanA nahIM para una pAkhaNDiyoM ke jora julama se cAroM aura bhRSTAcAra kI bhaThThIyoM dhadhaka rahI thI janatA meM azAnti aura trAhi trAhi maca rahI thI / ThIka usI samaya AcAryazrIne apane Atmabala aura pUrNa parizrama arthAt aneka kaThanAiyoM kA sAmanA karate hue apane sadupadeza dvArA una bhadrika janatA ko pratibodhade una ke acAna midhyAtva ucca nIca ke bhedabhAva aura mithyA abhimAna ko samUla baSTa kara samabhAvI banA eka sUtra meM guMthita kara mahAjana saMgha kI 2 Page #853 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / 18 ) jaina jAti mahodaya prakaraNa chalA. sthApanA kara una para vidhi vidhAna ke sAtha aisA prabhAvazAlI vAsakSepa DAlA ki vaha sadAcAra ke jariye svarga aura mokSa ke adhikAra bana gaye, jisa ke phala svarUpa Aja paryanta unakI paramparA santAna AcAryazrI darzita zuddha mArga kA ThIka anukaraNa kara rahI hai| itanA hI nahIM para una mahAjana saMgha ke nararatnavIroMne deza, samAja, aura dharmakI atyuttama sevAeM kara apane nAma se itihAsa paTTa alaMkRta kiyA, jisa ke yazogAna ke madhura svara Aja bhI pratidhvanita ho rahe haiM / itanA hI nahIM para mahAjana saMgha kI deza sevA ko Aja acche acche vidvAna, arthAt aitihAsajJa sajjana muktakaNTha se prazaMsA karate haiM aura mahAjana saMgha kI deza sevA kA jo prabhAva jana samUha para paDA hai, vaha saba prAcAryazrI kA anugraha-kRyA kA hI madhura phala hai| mahAjana saMgha ke nararatna dAnezvaroM ke vanAe hue hajAroM AlIzAna maMdira, lAkhoM mUrtiyoM, aneka kue, talAva, vAvaDiyoM musAphira khAne, aura duSkAlAdi vikaTAvasthA meM kroDoM dravya vyaya kara anna pIDita deza bhAiyoM ke prANa bacAe. ityAdi yaha saba pratyakSa pramANa kisI se chipA nahIM hai| kyA yaha prAcAryazrI kI pUrNa kRpA kA uttama phala nahIM hai ? yadi AcAryazrIne vaha upakAra nahIM kiyA hotA to kyA vaha durAcAra sevita varga jaina dharma svIkAra kara pUrvokta sadkArya kara ananta pUnyopArjana se svarga mokSa ke adhikArI bana sakate ! itanA hI nahIM para una mithyAtva sevita mahAnubhAvoM tathA una kI paramparA santAna kI na jAne kyA gatI ( dazA ) hotI ? Page #854 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina samAjakI vartamAna dazApara praznottara. ( 19 ) Apa sajjana bakhUbI soca sakate ho ki Aja jo jainadharma svalpa mAtra arthAt jaina jAtiyoM meM hI jaina dharma raha gayA, jisa kA doSa kyA hama hamAre paramopakArI jainAcArya para lagA sak haiM ? api tu kabhI nahIM / kAraNa AcAryazrI ratnaprabhasUrine na to Aja kI bhAnti alaga alaga jAtiyoM banAI thI aura na kisI jAtiyoM ko dharma kA ThekA bhI diyA thA ki amuka jAtiyoM ke sivAya, koI bhI jaina dharma ko pAlana hI nahI kara H 1 vAstava meM AcAryazrIne to bhinna 2 varNa va jAtiyoM meM vibhakta ho janatA apane amUlya zaktiyoM aura jIvana naSTa kara rahI thI, una ko adharma se mukta kara samabhAvI banA ke mahAjana saMgha kI sthApanA kara una kA dina pratidina rakSaraNa poSaNa kara vRddhi karI thI / hama to Aja bhI chAtI Thoka dAve ke sAtha kaha sakte haiM ki jaina dharma kA dvAra prANImAtra ke lie khulA hai. kisI bhI varNa jAti ke bheda bhAva vinA koi bhI bhavyAtmA jaina dharma ko svIkAra kara AtmakalyANa kara sakte haiM, aura hama una ke sahAyaka haiM 1 jo jaina dharma jAtiyoM mAtra meM hI raha gayA. una kA kAraraNa hamAre pUrvAcArya nahIM, para khAsa taura para hama hI hai kAraNa:(1) hamAre AcAryoM ne ucca nIca ke abhimAna ko haTAyA thA, hamane una ko punaH dhAraNa kara liyA, jisa kA hI yaha kaTuka phala hai ki jaina dharma jaina jAtiyoM meM raha gayA / Page #855 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 20 ) jaina jAti mahodaya prakaraNa kTThA. (2) hamAre prAcAryoMne mahAjana saMgha kI sthApanA kara vizAla bhAvanA se usa kA cirakAla poSaNa aura vRddhi karI thii| Aja hamArI saMkucita bhAvanAne una saMgha ko toDa phoDa kara TukaDe 2 kara die, aura vaha bhinna 2 jAtiyoM meM vibhakta ho kleza kadAgraha kA ghara bana kara hamArI alpa saMkhyA meM baDA bhArI sahAyaka huvA hai| (3) hamAre pUrvAcAryoM kI dIrghadRSTIne hamArA mahodaya kiyA Aja hamArI adUradarzItAne hamArA adhaHpatana kiyaa| (4) hamAre AcAryoM kI paropakAra parAyaNatAne vizva ko apanA banA liyA thA, Aja hamArI svArthavRttine hamArA satyAnAza kara DAlA / arthAt eka devaguru ke upAsakoM meM ucca nIca kA bheda bhAva paidA kiyA hai to eka hamArI svArthavRttine hI kiyA na kI pUrvAcAryane / . (5) hamAre prAcAryoMne bhinna 2 mata-paMtha ke manuSyoM ko ekatra kara unake ApasI saMbandha joDa Apasa meM prema aikyatA kI vRddhi kara jaina banAe / Aja hama eka hI dharma pAlane vAle eka dUsaroM ke sAtha saMbandha toDa ke unako Apase bhinna samajhane lage ityAdi aneka kAraNoM se hamArI alpa saMkhyA raha gaI aura phIra bhI hotI jA rahI hai arthAt jAti mAna meM dharma raha jAne ke khAsa kAraNa hama hI haiM na ki pUrvAcArya / balki pUrvAcAryoM ne to hamapara bar3A bhArI upakAra kiyA ki Aja hama jaina kahalAne meM bhAgyazAlI bane haiN| Page #856 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina samAjakI vartamAna dazApara praznottara. (21) (2) prazna-zrImAn ratnaprabhasUrIjI Adi prAcAryoM ne satrIya jaise bahAdura vIra varNa ko toDa kara aneka jAtiyoM va samudAya meM vibhakta kara diyA aura usa samAja ko kAyara kamajora banA kara ke usa kI sAmudAyika zaktI ko cakanAcUra kara diyA ? uttara-Apa pahile prazna ke uttara maiM paDha cUke hai ki zrAcAryazrIne na to kisI varNa ko toDA aura na unhone bhinna bhinna jAti hI banAI thii| una maharSiyoMne to bhinna 2 jAti varNa meM vibhakta janatA ko samabhAvI banAke mahAjana saMgha kI sthApanA kara unakI saMgaThThana zaktI ko mahAn balavAn banAI thI, bhinna 2 jAtiyoM banA ke unakI zakti ko cakacUra kara dene kA doSa prAcAryazrI para lagAne ke pahile unake itihAma ko paDha lenA bahuta jarUrI bAta hai: kAraNa eka mahAna upakArI mahAtmA para asatyAkSepa kara vanapApa se baca jAveM / __ . vAstava meM AcAryazrIne durAcAra sevita janatA para dayA bhAva lAkara ke unake khAna pAna prAcAra vyavahAra zuddha kara " mahAjana saMgha" -rUpI eka saMsthA sthApita kI thii| tatpazcAt usa saMsthA ke loga zrImAlanagara se anyatra jAkara nivAsa karane se loga unako ' zrImAla' kahane laga gae / isI mAphika upakezapura se anyatra jAne se vaha ' upakeza' (osavAla ) vaMza kahAne lage, aura prAgvaTa nagara se " prAgvaTa' ( poravADa ) vaMza prasiddha hue| kAlAntara pUrvokta vaMzo se ekeka kAraNa pAkara bhinna Page #857 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 22 ) jaina jAtimahodaya prakaraNa pachA. bhinna gotra aura jAtiyoM bana gai, jaise-kai to mAma ke nAma se, kaI vyApAra karane se, kaI prasiddha puruSoM ke nAma se, kaI dharma kAryo se, kaI rAja kAryoM se, kaI hAMsI ThaThThA kUtuhala se; ityAdi eka hI saMsthA se aneka jAtiyoM bana gaI ki jinakI gaNanA karanA muzkila hai para ina jAtiyoM bana jAne meM bhI eka gupta rahasya rahA huA hai vaha yaha hai ki eka prAnna meM sthApita huI saMsthAne apane tanadhana mAna pratiSTA kI itanI unnati karalI ki vaha aneka zAkhA prati zAkhA rUpa se vistAra pAtI huI vaTavRkSa kI bhAMti bhArata ke cAro aura pasara gaI itanA hI nahIM balki apane bhUjabala se deza kA rakSaNa kiyA aura apanI udAratA se hajAroM lAkhoM kroDo dravya kharca kara deza samAja aura dharma kI unnati karI / kyA vaha kama mahatva kI bAta hai ? yaha saba hamAre pUrvAcAryoM kI upadeza kuzalatA aura kArya paTutA tathA paropakAraparAyaNatA kA sundara phala hai agara saMgha saMsthA sthApana karane se hI jaina jAtiyoM meM kAyaratA va kamajorI zrAgaI mAna li jAve to una jAtiyoM kI itanI unnati honA svapna meM bhI kalpanA nahIM ho saktI / yaha to hame dAvA ke sAtha kahanA paDatA hai ki usa jamAnA meM na to jaina dharmopAsaka kAyara the aura na kamajora the para usa samaya jaina jAtiyo ke huMkAra mAtra se bhUmi kampa uThatI thii| rAjataMtra aura vyApAra prAyaH jaina jAtiyoM ke hI hastagata thA. jaina jAtiyoM ko kAyara-kamajora kahanevAle sajjanoM ko apakSa pAta dRSTi se usa jamAnA ke itihAsa ko paDhanA caahiye| dekhiye Page #858 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina samAjakI vartamAna dazApara praznottara. - (23) ( 1 ) upakezapura nagara kA mahArAja upaladevane jaina dharma svIkAra karane ke bAda unake aThAisa uttarAdhikAriyoMne jaina dharma pAlana karate huve bhI vaDI vIratA se rAjataMtra claayaa| unakI beTI vyavahAra to cirakAla taka rAjaputoM ( kSatriya ) ke sAtha hI rahA thA jinhone apane bhujabala se dezakA rakSaNa kara janatA kI vaDI bhArI unnati kI thI. itanA hI nahIM para una jaina vIrone aneka yuddhakSetra meM apanI vIratA kA vijaya muMDA bhI pharakAyA thA. una kI saMtAna Aja zreSTigotra aura vaidamutA ke nAma se zUravIro meM mazahura hai isa jAti ke nararatna vIroMne cirakAla taka jAgIriyoM va dIvAnapada aura phojamusapha Adi rAja karmacArya va dharma sevA meM hI apanI jIvanayAtrA pUrNa karI thii| muttAjI lAla siMhajI karaNasiMhajI savAisiMhajI pRthvIsiMhajI haranAthajI caturabhujajI jagamAlajI aura sulatAnasiMhajI Adi bar3e nAmI huve hai-bIkAnera va meDatA ke prasiddha vaidamutoM kI vIratA se mugdha ho rAjAmahArAjAoMne unako kaI grAma aura pairoM meM sonA baksIsa kiyA thA vaha Aja paryanta vaidamutoM kI mahatvatA batalA rahA hai / jodhapura ke vaidamuttA pAtAjI aura jaitasiMhajI kA yaza Aja bhI jIvIta hai sojata ke vaidamuttA satIdAsajI kI satyatA aura svAmi dharmipanA prasiddha hai / kheravA ke muttA sabaladAsajI kI siMhagarjanA se duzmana palAyana ho jAte the / sivANA ke vaida * muttA ThAkurasiMhajI aura naranArAyaNa kI pracaNDa vIratA se musanamAna loga kampa uThate the jAlora ke vaidamuttA tejasiMha kI tIkSaNa Page #859 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 24 ) jaina jAti mahodaya prakaraNa chaTThA. talavArane paThAna jaise ajaya logoM kA isa kadara parAjaya kiyA thA kI usa samaya ke vIra rasapoSaka bhAToM ke vahiyoM unavIra puruSoM kI vIra kAvyoM se bharI paDI hai jaise vaidone varadAna | Age sacciyA taNo / khapiyA terahakhAna / tapiyoM mutto tejasI // 1 // ityAdi aneka vIroMne vIratA kA paricaya de itihAsa paTTako alaMkRta kiyA - jaise vaha loga vIra the vaise udAra bhI the jinhoMne lAkhoM kroDoM dravya punya kAryoMmeM vyaya kara apanI ujvala kIrti ko vizvavyApI vanA dI thI. eka samaya isa eka vaidamutA jAtike eka lakSa gharoMse bhAratabhUmi vibhUSita thI yahA~para vaidamutA jAtikA kiMcit paricaya karavAyA hai vaise osavAla koma meM hajAroM jAti ke asaMkhya narapuGgavoMne apanI vIratA va udAratA se deza sevA kara apanA nAma amara banA diyA thA / kyA jaina jAtiyoM ke liye kAyara - kamajora kahanekA koI vyakti sAhasa kara sakatA hai / apitu kabhI nahIM / ( 2 ) vi0 saM0 684 sindhapatirAva gozalabhATI ko AcArya devaguptasUrine pratibodha de jaina banAyA bAda unakI 16 pIDhI taka unakA beTI vyavahAra rAjapUtoM ke sAtha rahA. inakI paramparA saMtAnoM meM itane vIra hue ki jinakI siMha garjanAse ajayya musalamAna bAdazAha bhI kampa uThate the / zradUzAha, sAraMgazAha, Page #860 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina samAjakI vartamAna dazApara praznottara. ( 25 ) narasiMha aura lugAzAha vigere baDe hI nAmI hue aura jinakI saMtAna Aja luNAvata ke nAmase mazahura hai / ( 3 ) vi0 saM0 1036 nADolAdhipa rAva lAkhAjI ke laghu bandhava rAva duddhAjI ko AcArya yazobhadrasUrine pratibodha de jaina banAyA. bAda mAtA AsApurIkA kAma karane se unakI jAti bhaNDAri huI unake 14 pIDhI taka to beTI vyavahAra rAjapUtoM ke sAtha hI rahA thA, jina bhaNDAri jAti ki vIratA ke liye yahA~ para vizeSa likhane kI AvazyaktA aura avakAza nahIM hai. kAraNa inakI vIratA jagatprasiddha hai tathApi eka udAharaNa yahA~para likha denA anucita na hogaa| jo ki mahArAjA ajItasiMhajIke rAjatvakAla meM ahamadAvAda musalamAnAMki dAMDoMme calA gayA thA. isa para 700 ghuDasavAroM ke mAtha bhaNDArI ratnasiMhajI ko ahamadAbAda vijaya karane ko bheje / bhaNDArIjIne vahA~ jAkara apanI kAryakuzalatA yuddhacAturyatA aura bhUjabalase yuddhakSetra meM mugaloMke aise to dAnta khaTTe kara diye ki unako raNabhUmise prAraNa lekara bhAganA paDA aura bhaNDArIjIne ahamadAbAda svAdhIna kara jodhapura nareza kA vijayaDaMkA bajavA diyaa| kyA jaina jAtiyoM kAyara - kamajora thI ? ( 4 ) jaise bhaNDAriyoMkI vIratA alaukIka thI vaise siMdhiyoMkI vIratA se dillikI bAdazAhAyata bhI kampa uThatI thI. sojata aura jodhapurake siMdhiyo kI vIratAko likhI jAya to eka svataMtra grantha bana jAya. hAlahI me siMdhIjI indrArAjajI phaterAjajI Page #861 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 26 ) jaina jAtimahodaya prakaraNa chaLA. aura vaccharAjajI mAravADakA itihAsame baDe hI mazahura hai. kyA . jaina jAtiye kAyara thI ? (5) munoyata-jodhapura ke mahArAjA rAyamalajIke saMtAna mohanajIne vikrama kI caudahavI zatAbdImeM jaina dharma svIkAra kiyA jabase unakI saMtAna munoyata jAti ke nAmase mazahura huI-isa jAtiki vIratA kuccha alaukika hI hai jaisalamera kIsanagaDha ora jodhapurake munoyatoMkI vIratAkA vIra cAritra sunatehI kAyaro ke nirbala hRdayaM meM zaurya kA saMcAra huve vigara kabhI nahIM rahatA hai isa jAtikI dhIratAke liye eka udAharaNa bhI kAphI hogA jo ki munoyata vIra naiNasI aura sundaradAma yaha dono vIra jodhapura rAjAke dIvAna aura phojamuzapha the jaba daravArane auraMgAbAda para caDAI kIthI usa samaya dono vIra sAthame the aura yuddhakSetrame apanI vIratA kA pUrNa paricaya bhI dIyA thAH para kitaneka loga dveSa IrSAke mAre darabArako kuccha aura hI socAdi ki darabAra una dono vIro se nArAja ho una para eka lakSa mudrikAe kA daMDa kara diyA isapara vaha nirdoSa vIra yugala niDaratAse kaha diyA ki lAkha lakhAro saMpaje / aru vaDa pIpala kI sAkha. naTiyA muttA nainnsii| tAMbo deNa tallAka // 1 // leso pIpala lAkha / lAkha lakhArA lAvasI, tAMbo deNa talAka / naTiyA sundara naiNasI // 2 // ina vIra vAkyopara mugdha ho darabArane unako daMDase mukta Page #862 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina samAjakI vartamAna dazApara praznottara.. (27) kara punaH apanA liyA. aise to isa jAtimeM aneka vIra ho gaye para hAlahIme mehatAjI vijayasiMha kA jIvana paDhiye ki vaha AdyopAnta vIratAkA raMgase hI raMgA huA hai| inake sivAya saMcetI bAphaNA karaNAvaTa samadaDiyA gadaiyA pArakha copaDA coraDiyA loDhA surANA hathuDIyA rAThoDa sisodIyA paramAra cauhAna solaMkhI botharA tAteDa vaDazUrA Adi hajAroM jAtiyoM ke asaMkhya naravIroMkI vIratAkA caritra likhA jAve to eka mahAbhArata sadRza grantha banajAve. ___jaba hama gujarAtake jaina vIroMkI tarapha dRSTipAta karate hai taba to hamAre Azcaryako simA taka bhI nahIM rahatI hai| kAraNa gujarAtake rAjataMtra cirakAla taka jainajAtiyoMne baDI vIratAse calAyA. itanA hI nahIM para unane vahAM kA rAja kiyA kahadiyA jAya to bhI atizayayukti na hogA-vIra kAkava pAtaka, nAnIga, leharI, vimalazAhA, udAI, pethaDa, muMjAla, saMtu mahetA, bAhaDa maMtrI aura vastupAla tejapAla ityAdi inaki alaukika vIratA itihAsake pRSTo para Aja bhI vIragarjanA kara rahI hai| phira bhI kyA jaina jAtiye kAyara aura kamajora thI ? . jaina dharma kevala jaina jAtiyoM kA hI nahIM thA para pUrva jamAnA meM isa pavitra dharma ke upAsaka baDe baDe rAjA mahArAjA jaise rAjA prazrajIta, ceTaka, udAI, anaMgapAla, candrapAla, caNDa. pradyotana, zreNaka, koNaka, candragupta. Azoka, bindusAra, kanAla, Page #863 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 28) jaina jAti mahodaya prakaraNa kaTTA. mahArAjA saMprati, mahAmeghavAhana cakravRti, mahArAjA khAravela, . dhUvasena, salyAditya, vanarAja cAvaDA, mahArAjA Ama, amoghavarSa, dharmapAla, devasena aura kumArapAlAdi seMkaDo rAjAone apane jaina dharma kA baDI yogyatA se rakSaNa poSaNa kara una ko unnata banAyA thA aura Aja jo jaina jAtiyoM jaina dharma pAlana kara rahI hai vaha bhI prAyaH saba kSatriya vaMza me hI paidA huI hai aura ina jAtiyoM ke pUrvajone bhArata kA rAjataMtra baDI kuzalatA se calAkara rAjapUtta hone kA paricaya bhI diyA thA / bhArata kA rAjataMtra jahA~taka jaina jAtiyoM ke hastagata rahA thA yahA~taka bhArata ke cAro aura zAnti kA sAmrAjya varata rahA thA aura lakSmIdevI kI pUrNa kRpA se deza meM dAlidratA kA nAma nizAMna taka bhI nahIM thA arthAt deza tana dhana se baDA samraddhizAlI thA yaha saba jainoM kI kAryakuzalatA sindhIkuzalatA aura raNakuzalatA kA ujjvala dRSTAnta hai tatpazcAt jaise jaise jaina jAtiyoM se rAjataMtra chInA gayA vaise vaise deza meM azAnti phailatI gaI kramazaH Aja bhArata videziyoM kI veDIyoM meM jakaDA huvA parAdhinatA kA dama le rahA hai sAtha meM dAlidratAne apanA paga pesArA karanA sarU kara diyaa| jaina jAtiyoM jyA jyAM rAja kAryoM se pRthaka hotI gaI tyAM tyo una logoMne vyApAra kSetra meM apane paira baDhAte gye| jala thala rAste dezavideza me khuba vyApAra kara una logone lAkho krobo nahIM para arko kho rUpaiye paidA kiye / yaha kahanA bhI atizaya Page #864 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina samAjakI vartamAna dazApara praznottara. ( 19 ) yukti na hogA ki usa samaya bhArata kA vyApAra prAyaH jaina jAtiyoM ke hI hastagata mAnA jAtA thA. vyApAra ke jariye una logoMne apanI va deza kI khuba unnati karalI thI. bAta bhI ThIka hai ki vyApAra eka dezonnati kA mukhya kAraNa hai jisa deza mai vyApAra kI unnati hai vaha deza dhana dhAnyAdi se sadaiva harAvarA rahatA hai bhArata sadaiva se vyApAra pradhAna deza hai phira bhI jaino kI vyApAra kuzalatA satyatA aura pramANikatAne to usa me kei guNAvRddhi sa hInahIM para jaina jAtiyoMne vyApAra dvArA bhArata meM lakSmI kI itanI to relachela kara dI aura anyonya dezoM kI lakSmI bhI bhArata para mohita ho apanI varamAlA bhArata ke kaNTha meM paharA ke-bhArata ko hI apanA nivAsa sthAna banA liyA, jaina jAtiyoMne jaise rAjataMtra calA ke deza sevA kara saubhAgya prApta kiyA thA vaise hI vaipAra kI unnati kara deza sevA kA yaza prApta karane meM bhAgyazAlI banI thI / jaina jAtiyoMne vyApAra meM asaMkhya dravyopArjana kara kevala mojamajA me hI nahIM uDA diyA thA. sAthame lakSmI kI caJcalatA bhI una se chapI huI nahIM thI. nyAyopArjita dravya ko svapara kalyANa kAryoM meM vyaya karane kI bhAvanA una logoM kI sadaiva rahA karatI thI yahI to una dUradarzi mahAjano kI mahAjanatA aura buddhimantA hai / aura una logone kiyA bhI aisA ki zatruMjaya, giranAra Abu tAraMgA kulapAka aMtarIkSa maksI kumbariyA aura rANakapurAdi pavitra sthAnoMpara lAkho kroDo aba aura kharbo rUpaye 1 Page #865 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 30 ) jaina jAti mahodaya prakaraNa chaTThA. kharca kara dharma ke sthaMbharUpa divya jinAlayo kI pratiSThA karavAI jisa se dharma sevA ke sAtha unhoMne bhArata kI sIlpakalA ko bhI jAvita pradhAna karane kA zobhAgya prApta kiyA / jaise una ko dharma sevA se prema thA vaise hI vaha deza aura deza bhAI kI sevA karanA apanA parama karttavya samajhate the aura isI karttavyaparAyaNatA kA paricaya dete huve asaMkhya dravya vyaya kara hIna, dIna duHkhiyoM kA duHkha nivAraNArtha aneka ku~be talAva vAvaDiyoM musApharakhAne dAna - zAlAo auSadhazAlAo pANIkI pau aura baDe baDe kAla duSkAlo meM anna pIDita dezabhAioM ko anna pradAna kara una kA AzIrvAda saMpAdana kiyA thA itanA hI nahIM para muzalamAno ke julmI rAja meM kara Teksa ke liye sAdhAraNa janatA ko aneka vAra bandhavAna kara lete the usa vikaTAvasthA meM bhI jainoMne asaMkhya dravya se una dezabhAIyoM ko prANadAna dekara apanA karttavya adA kiyA. jisa dAnezvaro me jagaDuzAhA jAvaDazAhA dezalazAhA gozalazAhA sama zAhA zyAmAzAhA bhaizAzAhA bhairUzAhA rAmAzAhA sAMDhazAhA khemAdedAMNI sAMraMgazAhA ThAkarazI naranArAyaNa vimalAzAhA aura vastupAla tejapAla vizeSa prasiddha hai una dAnezvaro ke madhura yazogAna Aja bhI karNagocara ho rahA hai agara jaina jAtiyo kAyara kamajora hotI to yaha zobhAgya prApta kara saktI ? agara jaina jAtiyoM kAyara kamajora hotI to vikrama pUrva 400 varSa se vikrama kI solahavI zatAbdI taka kSatriyAdi vIrapuruSa jaina dharma ko grahana kara osavAla jJAti meM kadApi sAmila Page #866 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina samAjakI vartamAna dazApara praznottara. ( 31 ) nahIM milate, jaina jAtiyoM me kyA to rAjakarmacArI kyA vyApArI sabhI vIratA dhairyatA satyAtA aura zauryatA ki kasoTI para kase huve the unake hAtha napuMsako ki bhrAMti astra zastra vihina kabhI bhI nahIM rahate the vaha apane tana dhana jana aura dharma kA rakSaNa svayaM hI Atmazakti aura bhUjabala se hI kiyA karate the na kI dUsaro kI apekSA rakhate the phira samajha me nahIM AtA hai ki jaina jAtiyoM ko kAyara kamajora batalA kara hamAre parama pUjaniya pUrvAcAryoM kA anAdAra kyoM kiyA jAtA hai ? 1 jaina dharma kA hiMsA tatva jitanA ucca koTikA hai utanA hI yaha vizAla hai para una ko samajhane ke liye itanI buddhi honA paramAvazyaka hai / jaina muniyoM ke liye sarva carAcara prANiyoMkI rakSA karanA una kA hiMsAtrata hai taba gRhasthoM ke liye ahiMsAvata kI maryAdA rakhI gaI hai arthAt vaha kisI nirAparAdhi jIvoM ko takalIpha na pahu~cAve para anyAyi durAcArI aura aparAdhi ko daMDa denA va saMgrAma meM unakA sAmanA karanA aura prANadaMDa denA gRhasthoM ke ahiMsA kA bAdhaka nahIM samajhA gayA hai kAraNa aneka rAjA mahArAjA jaina dharma kA ahiMsAta pAlana karate hue bhI raNabhUmi meM aneka aparAdhiyoM ko prANadaMDa diyA hai jina se una ke hiMsA vrata ko kisI prakAra ki bAdhA nahIM pahu~cI thI ataeva jaina jAtiyoM kAyara kamajora nahIM pratyuta zUravIra hai jaina dharma kA khAsa siddhAnta puruSArtha pradhAna hai AtmazaktiyoM ko vikAza meM lAne ke liye kriyAkANDa una ke sAdhana hai Page #867 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 32 ) jaina jAti mahodaya prakaraNa chaTThA. AtmazaktiyoM kA vikAza honA hI vIratA hai aura isa ke liye jaina jAtiyoM kA sadaiva prayatna hotA rahatA hai phira jaina jAtiyoM ko kAyara kamajora batalAnA yaha ajJAna nahIM to aura kyA hai ? jaina dharma ke saba tIrthaMkara pavitra kSatriya jaise vizuddha vIravaMza meM avatAra dhAraNa kiyA aura unhoMne duniyoM kI kAyaratA aura kamajoriyoM ko samUla naSTa karane ko vIratA kA hI upadeza diyA itanA hI nahIM balki unhoMne vIratA meM hI mokSa batalAyA thA. tadAnusAra una kI paramparA saMtAna meM aneka AcArya hue una sabane vikrama kI solahavIM zatAbdI taka to eka hI dhArAvAhI vIratA kA hI upadeza diyA tatpazcAt kalikAla ki kruratA se kei matamatAntaroM kA prAdurbhAva havA aura kitaneka anabhijJa loga jaina dharma ke ahiMsA tatvakI vizAlatA ko pUrNatayA nahIM samajha ke bicAre bhadrika logoM ko kevala dayApAlo dayApAlo kA upadeza de una vIra jAtiyoM ke hRdaya se vIratA nikAla aisA to saMskAra DAla diyA ki vaha loga apane tana dhana aura dharma ke rakSaNArtha astra zastra rakhate the aura kAma paDane para duzmanoM kA damana karate the vaha viSvA ke cuDiyoM ki bhAMti toDa phoDa ke pheka diye / aura apane prAcAra vyavahAra meM bhI itanA parAvartana karadiyA jina se duniyoM ko yaha kahane kA avakAza mila gayA ki jaina jAtiyoM kAyara kamajora aura una kA AcAra vyavahAra aneka doSo se doSita hai arthAt gandhIlA hai isa anucita dayA kA yaha phala huvA ki usa samaya se nayA jaina bananA bilakula hI Page #868 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jAtiyoM ke viSaya praznottara. ( 3 ) bandha ho gayA aura svacchandavA kA upadeza ke jariye jaina jAtiyoM meM aneka neza kAmaha paidA hone se kusampane apanA khuba jora jamA liyA bhAja jitanA kusampa jaina jAtiyoM meM hai utanA zAyada hI kisI anya jAti meM hogA ? baDI khuzI kI bAta hai ki vIratA ke virodhiyoM ke anuyAyiyoM ko bhI Aja jamAnA kI havA lagane se unhoMne ke sthAnoM para gurukulavAsAdi saMsthAoM sthApana kara samAjameM vIra paidA karane ki AzA se zArIrika va mAnasika vikAsa ke sAtha kasarata aura zastra vidyA kA abhyAsa karavA ke apane pUrvajo kI bhUlameM sudhArA karane kA prayatna kara rahe hai agara sAtha hI meM jo AcAra vyavahAra aura iSTa meM parAvartana huvA thA usa ko bhI sudhAra liyA jAya to jo unnati so varSa meM nahIM kara sake vaha kevala daza varSoM meM hI ho sakegA aura jaina jAti para kAyaratA va gandhIlA prAcAra kA lAMchana lAgA hai vaha bhI dUra jAveMgA / . vAstava meM na to jaina jAtiyoM kAyara hai na kamajora hai na una kA bhAcAra vyavahAra gandhIlA hai pratyutta jaina jAtiyoM baDI zUravIra aura sadAcArI hai jisa kI sAbutI ke liye prazna kA uttara ki mAdi se anta taka vistRta saMkhyA meM pramANa likha diye gaye hai| (3) tIsare prabha meM jo patriyoMne jaina dharma se kinAra kara liyA ityAdi parantu khAsa kara ke toina kA kAraNa uparalikha diyA hai ki jaba se jaina jAtiyoM para anucita dayA kA prabhAva par3A aura Page #869 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 34 ) jaina jAtimahodaya prakaraNa chaTThA. sadAcAra meM parAvartana huvA usI roja se kSatriyoMne jainadharma se kinArA le liyA arthAt naye jaina honA bandha ho gaye aura dUsarA yaha bhI kAraNa hai ki anya dharma meM khAnA pInA rahana sehana bhogavilAsa kI svacchaMdatA hai arthAt saba taraha kI chuTa hai aura jaina dharma kA mukhya siddhAnta vairAgyabhAva para nirbhara hai yahA indriyoM ke gulAma nahIM bananA hai para indriyoM koM damana karanA paDatA hai viSayabhoga vilAsa se virakta rahanA paDatA hai irSA dveSa abhimAna krodha lobhAdi zrAntarika vairiyo para vijaya karanA hai saMsAra se sadaiva nivRti arthAt saMsAra meM rahate huve bhI jala kamala ki mAphIka nirlapa rahanA paDatA hai ityAdi jaina dharma kA kaSTamaya jIvana saMsAra lubdha jIvoM se pAlana honA muzkila hI nahIM para duHsAdya hai isI kAraNa se kSatriya logone jaina dharma se kinArA liyA hai na ki jaina dharma kA tatvajJAna ko samajha ke / jaina dharma kA siddhAnta itanA to ucca koTi kA hai ki jisako avalokana - adhyayana karanevAle asaMkhya pUrviya aura pazcatya vidvAna mukta kaNTha se jaina dharma ke siddhAnto kI prazaMsA kara rahe hai / 1 itanA hone para bhI hamAre jainAcArya jaina dharma kA tatvajJAna samamAne ke liye Aja bhI maidAna meM kuda paDe to pUrNa vizvAsa hai ki vaha jaina dharma kA khUba pracAra kara sake jaise ki pUrvAcAryoMne kiyA thA kAraNa Aja guNa gRhAhI aura tatva nirNaya yuga meM satya ko grahana karanevAloM ki saMkhyA dina ba dina baDhatI jA rahI hai / para hamArA durbhAgya hai ki Aja hamAre AcAryo ko va muni puvoM Page #870 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jAtiyoM ke viSaya praznottara. ( 35 ) ke gRha kleza aura Apusa ki virodhatA ke kAraNa pursatahI kahA hai ki vaha apane jaina dharma ke tatvajJAna ko Ama pablika meM jainettara bhAiyoM ko samajhA ke una ke antaHkaraNa ko jaina dharma kI aura mukA de| hama avinaya abhakti na hojA vAste hama namratApUrvaka aura duHkha ke sAtha kahate hai ki Aja kitaneka prAcArya yA muni mahArAjone gurjara prAnta ko to apani vilAyata hI banA rakhI hai vizeSataH ahamadAbAda surata pATaNa vaDodarA aura pAlItANA ko hI pasaMda kiyA jAtA hai gujarAta meM seMkaDo muni vicarane para bhI gAmaDo meM upadeza ke abhAva seMkaDo nahIM para hajAroM jaina jaina dharma se patita ho jainetara samAja meM cale gaye aura jA rahe hai / para una kI paravahA kisa ko hai phira bhI apane bacAva ke liye yaha kaha diyA jAtA hai ki hama kyA kare unha ke karmoM kI gati hai una ke bhAgya meM aisA hI likhA hai vasa yaha hI vAkya mAravADa mevADa mAlavAdi prAntoM ke liye samajha liyA jAya ki jahAM muni vihAra ke prabhAva se dharma kI nAsti hotI jA rahI hai asaMkhya dravya se banAye huve jinAlayoM ki AzAtanA ho rahI hai anya dharmiyoM ke upadezaka una para apanA prabhAva DAla rahe hai jo jaina dharma ke paramopAsaka bhakta the vaha hI Aja jaina dharma ke duzmana banate jA rahe hai ityAdi kyA ina saba bAteM kA doSa hama hamAre pUrvAcAryoM para lagA sakte hai ? nahIM kabhI nahIM / tIsarA yaha bhI eka kAraNa hai ki pUrva jamAnA meM jainettara Page #871 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jAti mahodaya prakaraNa chaTThA. loga jaina dharma ko svIkAra karate the taba una ko saba taraha ki sahAyatA di jAti thI una ke sAtha roTI beTI vyavahAra baDI khuzI ke sAtha kiyA jAtA thA aura una ko apanA svagharmi bhAI samajha baDA Adara satkAra kiyA jAtA thA isa vAtsalyatA ko dekha anya loga jaina dharma ko baDI zIghratA se svIkAra kiyA karate the Aja hamArI jaina samAja kA kaluSIta hRdaya itanA to saMkucita ho gayA hai ki Aja hamAre mandiroM aura upAzrayoM ke daravAje para svayaM borDa lagAyA jAtA huvA hai ki jainettara logoM ko mandira upAzraya meM paga dene kA bhI adhikAra nahIM hai agara koI jaina tattvajJAna ki ora AkarSita ho jaina dharma svIkAra kara le to una ke sAtha roTI beTI vyavahAra kI to aAzA hI kyA ? jainettaro ke liye to dUra rahA para khAsa jaina dharma pAlane vAli jAtiyoM jo ki apane svadharmi bhAI hai pUrva jamAnA meM kisI sAdhAraNa kAraNa se una ke sAtha beTI vyavahAra bandha ho gayA thA aura vaha alpa saMkhyA meM raha jAne se beTI vyavahAra se taMga ho jaina dharma ko choDa rahA hai para uccatA ke ThekedAroM meM una svadharmi bhAIyoM ke sAtha beTI vyavahAra karane ki udAratA kahAM hai cAhe vaha dharma se patita ho jA to paravahA kisa kA hai| phira bhI baDI baDI DiMgeM hAMkate hai ki jaina jAtiye banAne se kSatriyoMne jaina dharma se kinnAra le liyA parantu yaha doSa Apa kI saMkIrNatA kA hai yA pUrvAcAryoM kA ? bhalo kSatriya to dUra rahA para posavAla, poravADa, zrImAla, vagairaha to eka hI khAna ke ratna hai para una ke sAtha roTI vyavahAra hone para bhI beTI vyavahAra kyoM nahIM kiyA Page #872 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jAtiyo ke viSaya praznottara. ( 37 ) jAtA hai isI duHkha ke kAraNa to gujarAta meM kei choTI choTI jAtiyeM jaina dharma kA parityAga kara anya dharma ko svIkAra kara liyA aura una kI hI saMtAna Aja jaina dharma se kaTTara zatrutA rakha aneka prakAra se nukazAna pahuMcA rahI hai / priyavara ! kSatriyoMne jaina dharma se kinAra le liyA isa kA kAraNa pUrvAcAryoM ki saMgha saMsthA nahIM kintu jaina samAja ki hRdaya saMkIrNatA hI hai / ( 4 ) jaina jAtiyeM banAne se jaina dharma rAja sattA vihina ho gayA taduparAnta jAtiye gaccha phirake Adi meM alaga 2 paDa jAne se jaina dharma jaisA satya aura sanmArga darzaka dharma kA gaurava prAyaH luptasA ho gayA ? uttara-aba Apa ko yAda dIlAnA na hogA ki pUrvAcAryoMne alaga 2 jAtiye nahIM banAI kintu alaga alaga varNa jAtiyoM meM vibhAjita janatA ko ekatra kara ' mahAjana saMgha' ki sthApanA kI thI agara thoDI dera ke liye mAna bhI liyA jAya ki jAtiyeM banAne se hI jaina dharma rAja sattA vihina ho gayA to kyA Apa yaha batalA sakte. ho ki rAja sattA saMyukta dharma meM phirake jAtiye aura samudAyoM kA abhAva hai ? kyA rAjasattA dharma meM kleza kadAgraha kusampa nahIM hai ? arthAt kyA vahA~ zAnti kA sAmrAjya dRSTigocara ho rahA hai ? agara aisA na ho to yaha doSa hamAre pUrvA.cAryoM para kyo ? yaha to jamAnA ki havA hai vaha saba ke liye eka sArakhI hotI hai| Page #873 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 38 ) jaina jAti mahodaya prakaraNa chachA. satya aura sanmArga darzaka jaina dharma prAyaH lupta sA ho jAne kA kAraNa hamAre pUrvAcArya aura una kA saMgha saMgaThana kArya kabhI nahIM ho saktA hai kAraNa unhoMne to seMkaDo kaThanAiyoM kA sAmanA kara ke bhI maraNonmukha gayA huvA jaina dharma kA uddhAra kara / jIvita pradAna kiyA / agara satya kahA jAya to vaha saba doSa apanA hI hai aura isa doSa kA kAraNa apanI vaiparavAhI-kamajorI, pramAda aura hRdaya ki saMkIrNatA hai ki Aja satya jaina dharma sivAya upAzraya ke kisI vidvAnoM ke kAno taka pahuMcAne kA tanaka bhI kaSTa nahIM uThAyA agara jaina dharma ke pracAraka Aja bhI kammara kasa kara tayyAra ho jAya to jaina dharma ko phira se rASTrI dharma arthAt vizvavyApi dharma banA sakte hai para lambI cauDI vAte hAkanevAlo ke andara itanI himata aura puruSArtha kahA~ hai ? phirake gaccha aura samudAye alaga 2 hone kA kAraNa jaina jAtiye nahIM para sAdhAraNa kriyAkANDa hai tathApi una sabakA tatva jJAna eka hI hai rAja sattA vihina hone kA kAraNa bhI jaina jAtiye nahIM para ina kA khAsa kAraNa to hamAre AcAryo deva kA upAzraya hI hai ki vaha apane upAzraya ke bahAra jA ke jaina tatvajhAna-philAsaphI kA pracAra karanA cirakAla meM baMdha kara rakhA hai itanA hI nahIM para vaDe baDe rAjA mahArAjo aura aneka vidvAna rAja karmacArI vagairaha jaina dharma kA tatvajJAna samajhane ki jijJAsA karane para bhI una ko samajhAve kona ? kAraNa kitaneka to muni khuda bhI tatvajJAna se anabhijJa hai aura kitane ko ki pIcche itanI Page #874 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jAtiyo ke viSaya praznottara. (31) yAdi vyAdhi aura upAdhi lagI huI hai ki vaha apane bandhana ke paDade se bahAra taka bhI nahIM nikala sakta hai aura kitaneka apane mAnapUjA aura gRha kaleza rUpI kicaDameM phase huve paDe hai taba dUsarI tarapha zuSka jJAnI aura bAhya kriyA kANDameM dharma samajhanevAlo kA paribhramana vizeSa saMkhyA meM ho rahA hai, una kI kriyA pravRti rehana zehana kA ajJa jaino para kitanA hI prabhAva kyo na paDA ho para jainettara logoMne to una kI kriyA pravRti para yaha nirNaya kara liyA ki jaina dharma kA siddhAnta zAyada yaha hI hogA ki maile kucile rahanA snAna nahIM karanA, vanaspatyAdi kA tyAga karanA, mandira mUrti pUjanA meM pApa mAnanA. gharo se yA bajAra se dhovA dhAvA kA pANI lA kara pInA aura kisI rAjA rANI ki kathA ko rAga rAgaNiyo dohA DhAla copAi se gA ke sunA denA ityAdi bAto ko hI jaina dharma ke tattva samajha rakhA hai kyA isa bhrama pUrNa maMtavya kA samUla naSTa karane ke liye kisI bhI prAcAryane pablika meM yA rAjA mahArAjAo ki sabhA meM jA kara apanA sarvottama jaina dharma kA tatvajJAna ko samajhane kA prayatna kiyA hai jaise ki pUrvAcAryone apanA smapUrNa jIvana hI isa pavitra kAryoM meM pUrNa kara diyA thA. jarA AMkha uThA kara dekhiye pUrvAcAryone mahAjana saMgha ki sthApanA samaya se le kara vikrama ki terahavI zatAbdI taka to jaina * dharma ko eka rASTrIya dharma banA rakhA thA bAda gaccha aura mato kA bheda se jaise jaise saMkIrNatA kA jora vADatA gayA vaise vaise jaina Page #875 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (40) jaina jAti mahodava prakaraNa chahA. dharma rAjasattA vihina banatA gyaa| isameM jaina jAtiye banAne. vAle prAcAryoM kA doSa nahIM hai, doSa hai jaina samAja kI saMkucita vRti kA agara usa ko Aja hI haTAdi jAya to phira bhI jaina sa. mAja kI jAhujalAlI ho sakatI hai| (5) prazna-jaina jAtiyo kA eka hI dharma hone para bhI jahA~ roTI vyavahAra hai vahA~ una ke sAtha beTI vyavahAra na hone kI saMkIrNatA kA khAsa kAraNa jaina jAtiyo kA bAMdha na hIM hai ? ' - uttara-kyA Apa ko pUrNa vizvAsa hai ki isa kuprathA koM prAcAryazrIne hI calAI thI. ki tuma eka dharmopAsaka hote hue bhI zApasa meM roTI vyavahAra ho vahA~ beTI vyavahAra na karanA ? agara aisA na ho to yaha mithyA doSa una mahAn upakArI puruSoM para kyo ? vAstava meM to AcArya ratnaprabhasUrijIne kSatriya brAhmaNa aura vaizyo kA bhinna 2 vyavahAra aura ucca nIcatA ke bheda bhAva koM mITA ke una sabakA roTI beTI vyavahAra sAmila kara * mahAjana saMgha' ki sthApanA karI thI aura una kA Apasa meM yaha eka vyavahAra cirakAla taka sthAI rUpa meM rahA bhI thA. kAlAntara una eka hI saMsthA kI tIna sAkhA rUpa tIna TukaDe ho gaye jaise upakezavaMza, zrImAjavaMza aura prAgvaTavaMza / yaha kevala nagara ke nAma se vaMza kahalAyA thA nakI inakA vyavahAra prathak 2 thA itanA hI nahIM para una ke bAda seMkaDo varSa taka mAMsa madirAdi kunvasana sevI rAjaputtAdi ko pratibodha de de kara unakA khAnapAna bhAcAra vyavahAra zuddha banA ke pUrvokta mahAjana saMgha aura una kI sAkhAo meM Page #876 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jAtiyo ke viSaya praznottara. (41) sAmilA milAte gaye aura una ke sAtha roTI beTI vyavahAra bhI khulA dIla se karate gaye / isa hRdaya vizAlatA ke kAraNa hI hamAre pUrvAcArya aura samAja apresarone samAjonnati meM acchI saphalatA prApta kI thI jo ki sarU se lAkho ki tAdAda meM the vaha koDoM kI saMkhyA taka pahuMca gaye / zilAlekhoM se pattA milatA hai ki vikrama kI igyAravI zatAbdI taka to osavAla poravADa aura zrImAlo ke Apasame beTI vyavahAra thA aura vaMzAvaliyoM to vikrama kI solahavI zatA. bdI taka pukAra kara rahI hai isa vAtsalyatA se hI jaina jAtiyoM kA mahodaya huvA thA aura isame mukhya kAraNa hamAre pUrvAcArya aura samAja netAo ki hRdaya vizAlatA hI thI. kAlAntara una jAti agresaro ke mastakameM IrSA-matsaratA kA eka jabarjasta kiDA A ghUmA. jisa ke jariye pratyeka sAkhA ke agresaroM ke hRdaya me abhimAna paidA hone lgaa| aizvaryatA aura ThakurAIrUpI mada ne unha ko cAroM aura se ghera liyA. isakA phala svarUpameM eka sAkhA ke netAoM ke sAtha dUsarI sAkhA ke apresaro kA vaimAnasya hukA taba ekane kahA ki tuma poravADa ho dUsarAne kahA tuma zrImAla ho tIsarAne kahA tuma osavAla ho isa zudravRti kI bhayaMkaratA yahA~ taka baDha gaI ki osavAlone poravAra ko kaha diyA ke hama tumako beTI nahIM degeM. poravADone zrImAlo * ko kaha diyA kI hama tuma ko kanyA nahIM deMge ityAdi phira to thA hI kyA jisa 2 prAntome jina 2 sAkhAmo ki prabalyatAthI Page #877 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (12) jaina jAti mahodaya prakaraNa chaTThA. una 2 abhimAniyoMne apani sattA kA isa kadara durUpayoga karanA' sarU kara diyA ki jo apane svadharmiyoM ke sAtha cirakAla se roTI beTI vyavahAra calA AyA thA. jisako bandha karane meM hI apanA gaurava samajha liyA. itanA hI nahIM balki jina AcAryazrIne prathaka 2 varNa-jAtiyoM meM vibhAjita janatA ko eka bhAvI banA ke unakA Apasa meM saMbandha joDa diyA thA aura vaha cirakAla se Aja prathak prathak bana gayA aura eka dUsaroM ko Apasa me bhinna samajhane laga gaye / isa kusamya ke janmadAtA sarU se to samAja ke abhimAnI agresara hI the bAda me to yaha cepI roga deza, prAnta, grAma aura gharagharame phela gayA aura do cAra pIDhiyeM vitajAnepara to unake aise saMskAra dRDha ho gaye ki hama Apasame kabhI eka the hI nahIM arthAt hama sadaiva se alaga hI the yaha bhinnatA yahA~ taka pahu~ca gaI ki eka dUsarI se ghaNA taka bhI karane laga gaye tathApi hamAre prAcAryo ki kAryakuzalatA se unake roTI vyavahAra eka hI rahA isa kA matalaba yaha honA cAhiye ki una AcAryone yaha socA hogA ki Aja inake Apasa me vaimAnasya hai tathApi agara rAMTo vyavahAra sAmila rahegA to kabhI phirase vizAla bhAvanA mAnese tuTA huvA kanyA vyavahAra punaH calu ho jAyagA ? zAyada una maharSiyoM ke atyutama vicAra isa samaya preraNA kara rahA ho to tAjuba nahIM hai| eka mahAjana saMgharUpI saMsthA tuTa kara tIna vibhAga meM vibhAjita ho gaI aura una tIna TukaDo se Age calakara aneka Page #878 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jAtiyo ke viSaya praznottara. 43 ) khaNDa khaNDa ho gaye aura vaha grAma bagereha ke nAma se alaga 2 jAtiyoM ke rUpa me paraNita ho eka dUsaro ko prathak 2 samajhane laga gaye / usa jamAnA me roTI beTI vyavahAra bandha kara denA to mAno eka bacco kA khelA sadRza ho gayA thA itanA hI nahIM para eka hI jAti meM jaise mutsahI loga vyApAriyoM ko kanyA dene meM saMkIrNatA batalAte huve abhimAna ke hAthIpara caDha gaye the aura bhI dazAvIsA-paMcA aDhAyAdi itane to TukaDe ho gaye the ki jisa kI saMkhyA dekha hRdaya bhedA jAtA hai. itanA honapara bhI usa samaya jaino ki tAdAda koDo ki saMkhyA me thI aura pratyeka jaththAmeM lAkho kroDo ki saMkhyA honese unako vaha anucita kArya bhI itanA asahya nahIM huvA ki jItanA bAja hai| ___isa kuprathAne nyAti jAti meM aise to sajaDa saMskAra DAla diyA ki eka jAti kA manuSya kisI dUsarI jAti ki kanyA ke sAtha vivAha kara le to usa ko jAti bahiSkRta ke sivAya koi dUsarA daMDa bhi nahIM diyA jAtA thA jisakA eka udAharaNa vahA~para batalA denA anucita na hogA ? yaha udAharaNa usa samaya kA hai ki jisa samaya svasvajAtime kanyA vyavahAra hone kI kuprathA apanI prabalyatA ko khuba jamA rahI thI, arthAt vikrama kI caudahavI zatAbdI kI yaha jikra hai / ki osavAla jhAtike AryagotrimeM eka vaDA hI dhanADya aura dharmajha luNAzAhA nAma kA mahAjana thA usane pUrva saMskAra prerita eka mahezvarI kanyA se vivAhA kara liyA. isa Page #879 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 44 ) jaina jAti mahodaya prakaraNa chaTA. para posavAla jhAti ke agresarone luNAzAhA ko nyAti bahAra' kara diyA, ThIka usI samaya nAgora se zrImAna sAraMgazAhA coraDiyAne nijadravya se apane saMghapatitvame eka bar3A bhArI aura samraddhazAlI saMgha nikAlA vaha kramazaH calate huve eka gUDa nagara ke kinAre baDI vizAla aura manohara vAvaDi tathA sundara gulajhAra bagecA ko dekha arthAt sarva prakArase suvidhA samajhakara use rAja ke liye vahA~ hI nivAsakara diyA. vAvaDi aura bagecA ki atyuttama bhavyatA dekha saMghapatine nAgariko ko pucchanese pattA milA ki yaha vAvaDi va bagecA thAkita paMthI-musApharo ke vizrAmArtha isI nagarame rahanevAlA luNAzAhA nAma ke sAhukArane nija dravyase banavA ke anaMta punyopArjana kiyA hai yaha sunate hI saMghapati khuza ho luNAzAhAse milane ki garajase AmantraNa bhejA una dAnezvarI ko apane pAsa bulavAyA aura dhanyavAda ke sAtha unakA bar3A bhArI Adara satkAra kiyA / luNAzAhA bhI saMghapati kA dharma snehase AkarSita ho apani taraphase bhojana kA AmaMtraNa kiyA kuccha dera to ApasameM manuhAye huI pAkhirame luNAzAhA kA ati Agraha dekha saMghapatikoM luNAzAhA kA svAmivAtsalya ko svIkAra karanAhI paDA / luNAzAhAne bhojana ki itanI to alaukika tayyAriye karavAI ki una sabako likhanA lesanIke bahAra hai bhojana samaya zrI saMghake liye svarNa aura rUpA ke thAna kaToriyoM itanI to nikAlI ki jisako dekha saMghapati Adi pAzcarya meM duba gaye aura vicAra karane lage ki 500 Page #880 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jana jAtiyo ke viSaya praznottara. (45) thAla aneka kaToriyo kevala sonA kI hai aura rupai ke bAla loTo ki to gaNatI bhI nahIM hai to isa ke ghara meM anya dravya to kitanA hogI kyA lakSmIdevIne apani varamAlA luNAzAhA ke galeme DAla isako hI vara pasaMda kiyA hai astu / bhojanaki purasa. gArI hone ke pazcAta saMghapatine apane sAtha bhojana karane ke liye luNAzAhA ko AmaMtraNa kiyaa| isapara satyavAdI luNAzAhAne sApha kaha diyA ki maiM Apake sAtha bhojana nahI kara saktA huM saMghapatine usakA kAraNa pucchA / luNAzAhAne vigara saMkoca kaha diyA ki maiM mahezvarI kanyAke sAtha vivAha kiyA isa kAraNase jAtine mujhe jAti bahiSkRta ki sajA di hai ityAdi yaha sunate hI saMghapati ke kSudhApipAsita hRdayameM baDA hI duHkha paidA huvA aura mocane lagA kI ho Acarya yaha kitanA duHkha kA viSaya hai ki eka sAdhAraNa kAraNa ko lekara aisA nararatna kA apamAna kara denA bhaviSyame kitanA duHkhadAI hogA kahAM to adUradarzI logo ki ucchRkhalatA aura kahA~ luNAzAhA ki dhairyatA gAMbhiryatA saMghapatine bhojana bhI nahIM kiyA aura jAti agresaroM ko bulavA ke madhura vacano se samajAyA ki mahezvarI koi halakI jAti nahIM hai bhosavAla mahezvarI ekahI khAnake ratna hai unakA pracAra vyavahAra, khAnapAna apane sadRza hI hai aura unake sAtha apanA bhojana vyavahAra bhAmataurapara khulA hai phira samAjameM nahIM AtA hai ki pUrva saMskAro se prerita ho luNAzAhAne mahezvarI kanyAse vivAhA kara liyA to isame itanA konasA burA ho gayA ki jisako jAti Page #881 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 46 ) jaina jAti mahodaya prakaraNa chachA. se bahAra kara diyA ? merA khyAlase to zrApa sajjano ko aisA anucita kArya karanA ThIka nahIM thA para khera aba bhI isakA sudhAra ho jAnA bahuta jarUrI hai aura bhaviSya meM isake phala bhI acchA hogA ityAdi saMghapati ke kahanekA asara una jAti agresaropara huvA to sahI para unane apanA haTakoM sApha taura se nahIM choDA isa liye saMghapatine apani kanyA kI sAdI luNAzAhA ke sAtha kara di isa vizALa bhAvanAne una jAti netAo para itanA asara kiyA ki vaha saMghapati ke hukama ko siroddhAra kara luNazAhA ke sAtha jAtivyavahAra khulA kara diyA isa rIti se saMghapatine apane hRdaya ki vizAlatA udAratA se luNAzAhA ke mahatva meM aura bhI vRddhi kara unako sAtha le Apa girirAjakI yAtrA ke liye saMgha ke sAtha prasthAna kara diyaa| isa udAharaNase Apako bhalI bhAMti rozana ho gayA hogA ki isa anucita baratanane sAdhAraNa vAta para samAjameM kisa kadara keza kadAgraha phelA diyA thA kahA~ to luNAzAhA jaise ko nyAti bahikRti karanevAlo ki saMkIrNatA aura kahA~. jAti hitaiSI-dUradarzI saMghapati ki hRdaya vizAlatA ki jinhoMne nija kanyA de kara saMghame zAnti sthApana kii| kyA koI vyakti yaha kahana kA sAhasa kara sakte hai ki eka dharmapAlana karanevAli jaina jAtiyoM meM jahA roTI vyavahAra hai vahAM beTI vyavahAra na hone kA kAraNa jaina jAtiyoM va pUrvAcArya hai ? apitu Page #882 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jAtiyo ke viSaya praznottara. (47 ) haragIja nhiiN| ina saba doSoM kA kAraNa to hamArI jaina samAja kA saMkucita hRdaya aura saMkIrNa vRtti hI hai ki jisake jariye jaina samAja dinapratidina adhogati ko pahuMca rahA hai| saJjanoM ! vartamAna jaina samAja ki patanadazA dekha adUradarzI logoMne AcAryazrI ratnaprabhasUri Adi pUrvAcAryoM para mithyA doSa lagA ke apani AtmA ko kRtaghnItA kA vanapApase adhogati me DAlane kA prayatna kiyA hai una mahAnubhAvo para hame anukampA arthAt dayA A rahI hai isI kAraNa una anucita praznoM kA samucita uttara isa nibandha dvArA diyA gayA hai / jisa ko zrAdyopAnta khuba dhyAna pUrvaka paThana pAThana karane se Apako ThIka taura para rozana ho jAyagA ki- (1) na to AcArya ratnaprabhasUrine alaga 2 jAtiye banAI ___ thI jaise ki Aja dRSTigocara ho rahI hai / . (2) na AcAryazrIne jo mahAjana saMgha sthApana kIyA thA. .. unako kAyara aura kamajora banAyA thaa| (3) na prAcAryazrIne jaina dharmakoM rAjasattA vihina hI banAyA. (4) na AcAryazrIne gaccha phirake samudAye banAI thI. (5) na prAcAryazrIne kahA thA ki tuma eka dharmapAlana karate ' hue bhI kanyAvyavahAra karane me saMkIrNatA ko dhAraNa kara lenA. Page #883 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 48 ) jaina jAti mahodaya prakaraNa chalA. AcArya zrI ratnaprabhasUri bhAdi pUrvAcAryone jo kuccha kiyA vaha ThIka soca samajake jaina dharmaki unnati ke liye hI kiyA thA aura isa uttama kArya ki usa samaya bahI bhArI AvazyaktA bhI thI. aura jahA~ taka una maharSiyoM ke nirdeza kiye patha para jaina samAja calatA rahA vahAM taka jaina samAja ki dina va dina baDI bhArI unnati bhI hotI rahI thI itanA hI nahIM para jaina jAtiyoM bhArata meM saba jAtiyo se anekaguNa caDhavaDhake jahujalAlI bhogava rahI thI. jabase AcAryazrI pradarzitapatha se prathak ho mana ghaTita mArga para paira rakhanA prAraMbha kiyA thA. usI dina se eka picche eka evaM aneka kuruDhiyoMne jaina samAja para apanA sAmrAjya jamAlIyA jisake jariye unnati ke ucca sikkhapara pahuMcI huI jaina jAtiyoM kramazaH Aja avanItikI geharI khADame jA girI hai una kurUDhiyoM ko hama Age ke prabandhame ThIka vistArase batalAne kA prayatna karegeM / agara una hAnIkAraka kuruDhiyoM ko jaina samAja Aja hI jalAJjalI de de to kalahI Apa dekha lijiye jaina jAtiyoM kA ujvala satArA phira bhI pUrvakI bhAMti camakane laga jAve ityAlam. OM zAnti 3 // Page #884 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jAtiyoM kA mahodaya ke pazcAt " patana dazA kA kAraNa " pUjyArAthya prAtaHsmaraNiya jainAcArya zrI ratnaprabhasUrIzvarAdi pUrvAcAryopara kitaneka anabhijJa loga jo asatyAkSeparUpa prabha kiyA karate hai jisa kA samucita uttara isI prakaraNa kI bhAdi meM muni zrI jJAnasundarajI mahArAjane vaDI yogyatA se de diyA hai ki prAcArya zrI ratnaprabhasUrIzvarane jaina jAtiyoM ko kAyara kamajorAdi nahI bnaaii| pratyutaH Apa zrImAnoMne apanI amRtamaya dezanAdvArA vAra vAra upadeza de unakoM naitika dharmijJa sadAcArI paropakArI zUravIra dhIra gAMbhira vinaya viveka udAracitAdi bhaneka sadguNa aura tana dhana se samraddhazAlI banAI arthAt unakA " mahodaya" kiyA thA itanA hI nahIM para jaina jAtiyoM ko kroDoM ki saMkhyA vRddhi kara unako unnati ke ucce zikharapara pahu~cA dI thI. parantu yaha vAta kudaratase sahana na huI kAla kI karatA se jaina apresara aura dhanADhyoM ke hRdaya meM saMkIrNatA kA prArdubhAva humA jisase hamAre pUrvAcAryoM ki vizAla bhAvanArUpI kSetra ko saMkucita banA dIyA / apresaro kA satAmada dhanADyo kA dhanamada ne unako abhimAnarUpI hastIpara bhArUDha kara dIyA / jisakI badolata samAja zrRMkhalanA tuTI-samabhAvI eka devagurU ke upAsakoM me ucca nIca ke aneka bhedabhAva paidA Page #885 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jAti mahodaya prakaraNa chalA. hamA jisa kAraNa samudAyika zakti ke TukaDe TukaDe ho bhaneka vibhAgame vibhAjita ho gaye vADA bandhIrUpa kSayaroga kI bhayaMkaratAse samAja saMgaThana aura samAja saMkhyA mRtyu ke muhame jA pddii| anyalogoMne jyAM jyoM kurUDhiyoM ko nikAlate gaye tyA tyAM jaina apresaroMne unapara dayAbhAva lAkara apanI samAjameM vaDA hI bhAdarase sthAna dete gaye / dhanADhya logoMne una kurUDhiyoM kA ThIka pAlana poSaNakara unake paira khuba majabuta jamA diyA una kuprathAbhoMne hamArI samAjapara itanA to bhayaMkara prabhAva galA ki jisako chIna bhinnakara tathA kAyara kamajora aura kleza kadAgraha kA ghara banA dIyA, hamArI jana saMkhyApara bhI usane khuba chApA mArA, ki vaha dina pratidina kama hotI gaI itanA hI nahIM para hamArI patita dazA kA mukhya kAraNa hI vaha kurUDhiya hai hamArA ajJAna hai ki hama hamArA doSa ko nahIM dekhate hai para vaha doSa hamAre mahAn upakArI pUrvAcAryapara lagAne ko tayyAra ho jAte hai dara asala yaha doSa una saMkucita vicAravAle abhimAnI agresaro kA hai kAraNa jo samAja kI durdazA karanevAlI kurUDhiye saba se pahale apresara aura dhanADhyoM ke gharoM me hI janma dhAraNa kiyA thA vAste unake khyAla ke bahAra to na hogA ? para Aja una dhanADhyo ke gharoMse calAI hui prathAo dhIre dhIre sAdhAraNa janatA ko bhI apane pairo ke tale dhavA dIyA arthAt sarvatra phailI huI hai| vAste zAyada hamAre apresara va dhanADayo ko vismRtI ho gaI ho to hama yAda dIlAne kA prayatna bhI kareMge ki samAja ko kAyara kamajora banA ke Page #886 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bala lma aura anamela vivAha. (8) adhaHpatana pUrvAcAryAne kiyA hai ? ki hamAre saMkIrNa vicAradhAraka abhimAnI apresara aura dhanADyoMne kiyA hai ? samAja kI unnati karanA samAja ke agresara aura dhanADyo ke hAtha me hai aura pUrva jamAnA meM una samAja zubhaciMtakone hI tana mana aura dhanase samAja kI unnati karI thI. Aja bhI aise nararatnoM kA abhAva nahIM hai para vaha svalpa saMkhyA meM milate hai / tathApi Aja hamAre samAja apresara aura dhanADya vIra apane tana dhana aura mana ko samAja sevAmeM lagA rahe hai aneka vidyAlayoM auSadhAlayoM anAthAlayoM vidhavAzrama kanyAzAlA gurukula aura pAMjarApAloM vagairaha unakI madada se hI cala rahI hai aura isa zubhakAme vaha apanA amUlya samaya bhI dIyA karate hai ityAdi una apresaroM kA to samAja sadaiva antaHkaraNapUrvaka upakAra samajhate hai aura hama unakA pUjyabhAva se satkAra karate hai / aura bhaviSya ke liye AzA bhI rakkhate hai ki Apa zrImAn samAja kI aura vizeSa lakSa rakkhate rahe kAraNa samAja kA uddhAra karanA Apa ke hI hAtha me hai / - para hamArI samAja meM aise netA aura dhanADyo ki bhI kamatI nahIM hai ki vaha purAMNI hAnikAraka rUDhiyoM ke gulAma bana hamArI unnatI meM aneka prakAra ke roDe DAla dete hai phira bhI turrA yaha ki pucchanepara una rUDhiyo ko Apa kharAba batalAte hai para jaba apane gharapara kAma paDatA hai taba jAna bujhakara dhaga dhag ki bhAga kuda paDhane ko sabase pahale Apa tayyAra ho jAte hai Aja hama me Page #887 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (52) jaina jAti mahodaya prakaraNa chA. jo kuccha likhegeM vaha una apresara va dhanADyo ke liye ki ' jinhone jAna bujha ke kurUDhiyoM ko apane galeme bandha rakkhI haiM jisa kI kAlI karatuto se Aja samAja kA adhaHpattana ho rahA hai| (1) bAla lagna aura anamela vivAha / hamArI samAja meM bAla vivAha kA nAmanizAMna bhI nahIM thA. hamAre nIti aura dharmazAstra pukAra 2 kara kaha rahA hai ki zarIra meM sutte hue nau aMga jAgRta na ho jA vahA~ taka lar3akA vivAha kA adhikArI nahIM hai arthAt janma se ATha varSa taka to bAla kriDA yAni hasanA khelanA zarIra svAsthya ko baDhAnA bAda una bAlako koM kucha hosalA A jAve taba vidyAdhyayana karavAnA prAraMbha kare vaha ATha varSa taka paDhAI kare ki strI va puruSa apanI apanI kalAmo meM khuba pravINa ho jA phira bhogAbhilASI ho jA taba hI una kI sAdI ki jAtI thI para usa samaya laDake aura laDakiye saba likhe paDhe hote the vAste una ke mAtA pitAoM ko yaha adhikAra nahIM thA ki ve una ke pratikula sAdiye kara janmabhara kI kaida meM DAla dete ! una kI sAdi yA to svayaMvara dvArA hotI thI yA una ke rUpa guNa bala ummara aura dharma kI samAnatA para hI ki jAtI thI isI kAraNa dAmpati jIvana sukha zAnti aura dharmamaya gujaratA thA aura una kI saMtAna bhI zUravIra dhIra pratijJA pAlaka sadAcArI ucca saMskArI guNapAhI sAhasIka nirmika cA Page #888 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ... bAla vivAha. (53) ritrazIla naitijJa dharmijha aura paropakAra parAyaNAdi aneka sadguNa saMpanna huA karatI thI. vaha bhI apane amUlya puruSArtha dvArA dezasevA rAjasevA samAjasevA aura dharma sevA kara apane jIvana ko Adarza banAte the aura sva para kalyANa karane meM samartha hote the ityAdi isI sad varatana se hamArI samAja kA 'mahodaya' humA thA. jaba se kAla cakrane palaTA khaayaa| . dhanADhyoM ke hRdaya meM amimAna caayaa| " barAbarI ke ghara kI aura dila lalacAyA / -bAla baccoM ke hita ko svArthane khAyA / musalamAnoMne atyAcAra macAyA / bAla vivAhane apanA paira jmaayaa| pavitra bhAratabhUmi meM ekasamaya muslamAnoM kA jora julma apanI carama sImA taka pahuMca gayA thaa| itanA hI nahIM para ve viSayAndha ho upa kulIna svarUpavAna, bAlAnoM para jabaran atyAcAra karane kA bhI duHsAhasa kiyA karate the, usa hAlata meM ve Arya loga apanI aMgajAoM ke satItva dharma kI rakSA ke liye choTI 2 bAlikAoM kA lama ( vivAha ) kara diyA karate the para usa jamAne meM una ko yaha khyAla svapna meM bhI nahIM thA ki bhAja hama eka mahAna kAraNa ko le kara isa prathA ko janma dete hai| vaha bhaviSya meM kAraNa miTa jAne para bhI pichale loga kevala lakIra ke phakIra bana kara ke isa kuprathA ko apane gale bAMdha leMge aura jisa ke Page #889 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 2 ) jaina jAtimahodaya prakaraNa kaDA. jarie vaha kurUDhI itanA bhayaMkara rUpa dhAraNa kara bhArata ko gArata banA degI arthAt deza kA sarva satyAnAza kara degI isa bAta kI hamAre pUrvajoM koM kalpanA mAtra bhI nahIM thI vaha Aja hamAre samAja ke netAoMne kara ke batalA dI / yaha bAta nirvivAda siddha hai ki samAja kA bhaviSya samAja ke naitA aura dhanADhyoM para nirbhara hai, yadi ve cAheM to samAja ko. unnati ke ucca zikhara para pahuMcA de aura cAheM to avanitI ke gahare gaDDhe meM bhI girA de, kAraNa sAdhAraNa janatA to unake hAtha kI kaDha putaliye hai; jyoM ve nacAveM vaise hI nAcane ko taiyAra hai agara vaha aisA na kareM to una satAdhIsoM ke sAmane una kA jInA bhI muzkila ho jAya / jaba bhArata meM muslamAnoM kA jora julma miTa gayA aMgrejo kA rAjase bhArata meM zAMti kA sAmrAjya sthApita ho gayA, agara hamAre samAja netA aura dhanADhya loga isa bAla vivAharUpI prathA ko jar3AmUlase naSTa karanI cAhate to ve AsAnIse kara sake para unhoMne aisA nahIM kiyA / itanA hI nahIM para Apa zrImAnoMne to una kurUDhiyoM ko apanI taraphase khUba sahAyatA de karake unake paira sudRDha kara die, usakA hi phala hai ki Aja hama jitane bAla lagna dhanADhyoM ke gharoM meM dekhate haiM utanA sAdhAraNa janatAke dharoM meM nahIM hai, yaha kahanA bhI atizaya yukti na hogA ki; kitaneka dhanADhyoM ke to garbhameM rahe hue bAlikAoM aura baccoM ke sagapaNa Page #890 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAla vivAha. ( 55 ) ho jAte haiM eka zeThajI dUsare lakSmIpatijI ko kahate hai ki agara Apake lar3akA janme aura hamAre lar3akI ho to apane sagapaNa sahI hai / aura do do cAra cAra varSoM ke bAlavayoM ke sagapana karanA to hamAre dhanADhyoM ke liye sAdhAraNasI bAta hai, aksara kara dekhA jAtA haiM to una dhanADhayoM ke gharoM meM 8-10 varSa kA lar3akA lar3akI to zAyada hI vigara sagapaNa kiyA huA milegA ? choTe 2 bAlakoM kA sagapaNa karane me bhI zeThajIne kucha na kucha to phAyadA avazya socA hogA, kAraNa vigara phAyade mahAjana loga koI bhI kArya nahIM karate haiM / (1) choTe bAlakoM kA sagapaNa pharaneke bAda lar3akA kamajora ho, aura lar3akI tAkatavara ho jAya. yA dikhane meM lar3akA SA patale zarIrakA aura choTA dIkhatA ho aura lar3akI khUba majabUta zarIravAlI ho aura bar3I dikhAI detI ho tababhI apanI ijjata rakhane ke liye zeThajI ko vivAha karanA hI par3atA hai; bAda cAhe ijjata rahe yA na rahe isakI dhanADhayoM ko kyA parvAha hai / (2) lar3akA yA lar3akI bimArI yA rogase kaI aMgopAGga bihIna ho jAya to bhI usakA vivAha karanA hI par3atA hai, phira jindagIbhara duHkha kI divAra sAmane kyoM na rahajA / (3) sagapaNa honeke bAda saikar3o nahIM para hajAroM rupayoMke gahane kapar3e karAne par3ate haiM, unako lar3akiyoM khode dhasa jAya bhAge TUTe aura saikar3oM rUpaye kA vyAja kA nukazAna ho to parvAha nahIM, para pIche syAt barAbarI kA ghara mile yA na mile 1 Page #891 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 56 ) jaina jAti mahodaya prakaraNa chaTThA. (4) kuMvArA sagapaNa lambe samaya taka rahane meM aksara kara dekhA jAtA hai ki ApasameM kisIna kisI prakArakA raMja paidA hue vigara nahIM rahatA hai jisa meM auratoM kA to kahanA hI kyA thor3IsI cIja vastu ke lie mApasameM khaTarAsa par3ajAtA hai / ityAdi choTe 2 DhIMgale DhIMgaliyoM kA sagapaNa karane meM bahuta nukazAna hai phira samajhameM nahIM pAtA hai ki dhanADhaya logoMne isa kuprathA ko apane hRdayameM kyoM sthAna de rakhA hai / kyA bAlabacce bar3e ho jAne para unakoM sagapaNa nahIM milegA ? dara asala yaha sagapaNa bAlakoM kA nahIM hotA hai para una deza ghAtaka dhanADhayoM kA saMbandha hotA hai, kAraNa una dhanAndhoM ko jitanI apane barAbarI ke gharakI abhilASA hai; utanI apane bAla. bacoM ke jIvana kI nahIM hai cAhe unakA apakka vIrya kSaya ho karake apane jIvana se hAtha dho baittheN| cAhe unakA zArirIka yA mAnasika bala nisteja ho jAya cAhe unakI bhaviSya santAna kamajora to kyA para niveza ho jAya tathApi hamAre dhanADhayoM ko usakI tanika bhI cintA nahIM hai; itanAhI nahIM para kitaneka rUDhI ke gulAma apane duSita bhAcaraNA kA bacAva ke lie apavAda samaya ke eka do loko ko bhAge rakha dete haiN| bhraSTa varSA bhaved gaurI / nava varSA ca rohiNI // dazavarSA bhavetkanyA / tataH uI rajasvalA / / mAtA caiva pitA tasyA / jyeSTha prAtA tathaiva ca // trayaste narakaM yAMti / dRSTvA kanyA rajasvalAm / / Page #892 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAla vivAha ( 57 ) basa ! bAlavivAha ke himAyatIdAroM kA yaha eka amogha zastra hai aura imI zloka ko Age rakkha kara vaha kaha dete haiM ki bar3I kanyA ghara meM rakhane se narka meM jAnA paDatA hai, parantu isa para buddhipUrvaka vicAra kauna kare ? itihAsoM ke pRSToM ko dekhe kauna 1 ki ina zlokoM kA janma kisa kAraNa kisa samaya huA; usa samaya ina kI kisa kAraNa AvazyakatA thI ? ' zrA muslamAnoM kI viSayAndhatA ke julma se kanyA dharma kI rakSA ke lie, vikrama kI solahavI zatAbdI meM paMDita kAzInAtha bhaTTAcArya ne apane zIghrabodha meM yaha zloka diyA hai; kAraNa patti kAle maryAdA nAstI ' usa AphatakAla meM pUrva maryAdA kA lopa kiyA thA para yaha sadaiva ke lie nahIM thA Aja vaha Aphata hI nahIM hai to phira una zlokoM ko Age kara, bAla vivAha jaise deza ghAtaka rivAja ke himAyatadAra bannA yaha kitanA ajJAna hai / bhale pUrva jamAne meM jaba svayambara ke andara kanyA apane vara ko svayaM pasanda kara letI thI, yA jahAM svayambara nahIM hotA yA vahAM bhI apane yoga vara ko jo ummara, rUpa, guNa, bala, vigeraha ko dekha kara ke pasanda karatI thI to kyA yaha kArya 8 - 10 varSa kI bAlikAeM kara letI thI ? zIghrabodha aisA koI prAcina Agama, zAstra, veda, purANa zruti, smRti yA nItizAstra nahIM hai ki jisa para vizvAsa kiyA jAya, prAcina zAstra aura nIti to khAsa jora dekara pukAra rahA hai Page #893 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 58 ) jaina jAti mahodaya prakaraNa chA. ki solaha varSa kI kanyA se kama ummaravAlI kI sAdI nahIM karanA cAhie kAraNa ki ATha varSa bAla krIDA aura pATha varSa taka zAnAbhyAsa (zikSA) karane para hI una kI sAdI karanA acchA hai| nIti aura saMskAra zAstroM meM spaSTa ullekha milatA hai ki vara kanyA jaba apanI jummedArI ( kartavya ) ko samajhane laga jAya, taba hI unakA vivAha karanA caahie| inake sivAya kama ummaravAlI kanyA ko vartamAna kAnUna bhI aisI kama ummara vAlI laDakiyoM ko sAbAliga nahIM mAnatA hai; kAnUna meM 12 varSa kI patnI ke sAtha yadi usakA pati usa kI marjI se saMbhoga kare to bhI 10 varSa kI sajA aura jurabAna kA spaSTa pharamAna hai| dekho " mAravADa tAjIrAta " dama 375376 aura ' phojadArI jAbtA' daphA 561 ityAdi / dharmazAkha, nItizAstra, saMskAra vidhi, aura rAjya kAnUna jisa bAla vivAha rUpI kuprathA ko khUba jora zora se dhikkAra rahe haiM; phira samajha meM nahIM AtA hai ki samAja ke netA aura dhanADhyoM ke netroMse ajJAna paDala dUra kyoM nahIM hote haiN| isa bAla lamane apane sahAyaka rUpa anamela vivAha kI bhI prathA ko khaDI kI hai, aura usa ke AbhArI bhI hamAre dhanADya hI hai dhanAnyoM kI sAdiyoM prAyaH aisI dekhI jAtI hai ki dasa varSa kA vara aura bAraha varSa kI kanyA / kudarata jaba kanyA se puruSa kI ummara 5-7 sAla adhika cAhA rahI hai, para hamArI samAja ke lakSmIpaniyoMne to kudarata ko hI Thokara mAra dete hai| Page #894 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ODOCKCONECTED ON @CONO C jaina jAti mahodaya.. ACTO 000 Gadge 000 0024000 ance DAMALI dhanapati zeTha kI 14 varSa kI kanyA lalitA aura lakSmIpati zeTha kA 10 varSa kA ku~vara vinodIlAla kI namUnAdAra vara-vadhu kI joDI ko dekha pUMjipatiyoM kI aba akkalapara duniyA tAlIyAM de de kara hA~sI ur3A rahI hai| OCE Page #895 -------------------------------------------------------------------------- Page #896 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAlavivAha. caraka, suzruta, prAdi vaidyaka zAstra meM prArogyasAdhana ke liye pharamAte haiM ki athAsmai paMcaviMzati varSAya poisAza varSA / patnibhAva heta dharmArtha kAma prajAmApyatIti // arthAt solaha varSa kI kanyA aura pacIsa varSa kA vara honA cAhie parantu hamako aise zAstroM kI parvAha bhI to kyA hai, pahile bar3I lar3akI se sagapaNa kiyA jAtA hai; bAda kuMvarajI cArapAIke pAge jitane hI kyoM na raha jAya para zeThAniyoM to apane zeThajI ko bAra bAra taMga kiyAhI karatI haiM ki vInaNI bar3I ho gaI hai aba lAla ( lar3aka) kA vivAha kyoM nahIM karate ho, kAraNa auratoM ko jitanI hitAhita kI paravA nahIM hai utanI gItagAna raMgagaga gAjAbAjA aura boTI vadhu (vInaNI) kI abhilASA adhika rahA karatI hai| itanA hI nahIM para ghara meM bahu prAjAya to maiM sAsa bana jAUM phira to bahu mere gharake kAma kiyA kare, aura nivRti ke samaya paga caMpI bhI kare, Akhira zeThajI ko lAcAra ho karake vivAha karanA hI par3atA hai| para apane bAlabaco ke zarIra yA unake bhaviSya ke lie aMsa mAtra bhI vicAra nahIM karate haiM ki apakva vIrya kI naSTatA ke kAraNa yAto apanI santAna hI nirdeza ho jAyagI / zAyad unake santAna ho vaha kaisI ? kAyara kamajora, vivekahIna, kurUpa, aura aneka roga grasita hogI; isa lie hI to zAsakAroMne pharamAyA hai ki-- . " una poTaza varSAyAm / prAtaH paMca viMzatim / payAdhatte pumAn garbha / kRSisthaH savipayate // Page #897 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (60) jaina jAti mahodaya prakaraNa chaThA. jAto vA na ciraMjIva, jIvedvA durblendriy| tasmAdatyanta bAlAyaM, garmAdhinaM na kArayeta / ___ arthAt solaha varSase kama kanyA aura pacavIsa varSase kama purUSa, yadi sambhoga kareMge to avvalato unake garbhotpatti hogI hI nahIM, yadi garbha raha jAyagA to vaha pUrA na ho karake usakA patana ho jAyagA aura kadAcita avadhi samApta karake janma dhAraNa bhI karale to jindA nahIM rahatA hai duniyA meM isI prakAra hajAroM santAna (bAla bAlikAe~ ) maggae aura marate jA rahe haiM kyA vaha bAla lagna kA kaTuka phala nahIM hai ? yadi jIvita bhI raha jAya to alpAyu meM mRtyu kA saraNa le letA hai agara vizeSa jIvita rahe to bhI bhaneka rogoMse grasita hIna dIna duHkhI ho karake kaSTamaya jIvanayAtrA pUrNa kara mRtyu kA zikAra banajAtA hai| isa anamela vivAhane hamAga kahAMsaka satyAnAza kiyA yaha likhate samaya hamAre hAtha thagthara kampane laga jAte haiM, lekhinI TUTa paDatI hai, hRdayase khUnakI bUnde baha nikalatI hai| jisa samAja meM kroDoM kI saMkhyA thI; vaha lAkhoM meM A rahI hai kAraNa suyogya vivAhase hamAre eka hI pitAke dasa 2 bhora vIsa 2 santAna utpanna hotI thI jinakI huMkAra mAtrase hI dharatIkampa uThatI thI aura jinhoM ne apanA pavitra jIvana deza sevA, samAja sevA, dharma sevA aura rAja sevAmeM lagAkara pavitra ujvala aura amara banAyA thA / aura unhI vIra puGgavoM ke kie hue punya kAryoM kI badaulata hI Aja hamArI Page #898 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAda vivAha. (11) samAja kA gaurava cAroM aura garjanA kara rahA hai, jabase hamAre dhanADhayoM aura samAja netAmoMne bAlavivAha aura anamela vivAha jaisI kuprathA ko samAja meM sthAna diyA tabase hI hamArA pradhApatana honA prAraMbha humA; mAja vaha apanI mAkhirI hada taka pahuMca gayA hai isa bAla lama aura anamela vivAhane to hamArI samAja vRddhi ke daravAje hI baMdha kara die haiM itanA hI nahIM para jo Aja hamArI jana saMkhyA kI kabhI ho rahI hai usakA kAraNa bhI yaha kuprathA hI haiN| dekhie jinake ghara meM ekAda bhaI mRtyu santAna paidA hotI hai vaha apanI udarapUrti ke lie bhI hajAroM duSkRtya kara peTa bharatI hai isa hAlata meM unase hama samAja sevA kI bhAzA hI kyoM gkheM ? isa bAlalana aura anamela vivAha se eka aura bhI gega paidA huA hai vaha yaha hai ki ina donoM kAraNoM se samAjameM vidhavAnoM kI saMkhyA bhI khUna baDhatI jA rahI hai| loga apanI mUrkhatA kI ora to khyAla nahIM karate haiM ki vidhavAvRddhi ke lie hamane kaise daravAje khola rakkhe haiM bAlavivAha se kace vIrya kA kSaya honese honahAra yuvaka mRtyu ko prApta ho jAte hai aura anamela vivAha to isameM khUba vRddhi kara rahA hai| pahile ke jamAne meM cAlIsa pacAsa varSa kA manuSya mara jAtA thA to eka grAma meM hI nahIM parantu sAre maNDala (prAnta) meM hA ! hA ! kAra maca jAtA thA Aja UgatI javAnI arthAt vIsa pacIsa varSa kA bhAdamI mara jAtA hai to 12 dinoM ke bAda usa ko koI yAda bhI nahIM karatA hai / aura usake pIche vicArI bAma vidhavA Page #899 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 62 ) jaina jAti mahodana prakaraNa kahA. kI to maTTI aisI palIta hotI hai ki usako isa loka aura paraloka ' meM kahIM bhI sthAna nahIM milatA hai jisa kA hAla hama Age likheMge / bAlalagna aura anamela vivAhase, hamArI samAjameM bAlamRtyu kA itanA to bhayaMkara roga phailA hai ki dUsarI kisI samAja meM itanI bhayaMkara bAlamRtyu na to dekhI hai aura na sunI hai, aura hamArI samAjameM jo kucha jana saMkhyA ghaTa rahI hai usame vizeSa kAraNa bAlamRtyu kA hI hai aura bAlamRtyu kA mukhya kAraNa bAlalagna aura anamela vivAha haiN| phira hama zUra vIra dhIra puSTa niroga aura dirghAyu santAnakI kyA yaha hamArI prAzA zrAkAza kusumavat nahIM hai ? aura bAlavivAha aura anamela lagnane hamAre deza kI uttama vidyA hunnara ko bhI jalAJjalI de dI hai kAraNa jisa samaya vidyAbhyAsa aura hunarodyoga sikhAne kA hai usa samaya to unake mAtA pitA unake pIche eka bar3A bhArI jabarjasta roga lagA dete haiM jaise zera kA pIMjare ke zrAge bakare ko bAMdha diyA phira usako kitanA hI mAla khilAyA jAya para usa kA to jIva hI jAnatA hai isa mAphika hamAre samAja ke honahAra navayuvakoM ko bAlalagna aura anamela vivAhase bahuta 2 burI dazA ho rahI hai mahAtmA manujI ne kahA hai ki " caturthamAyuSo bhAgamuSitvA'dyaM gurau dvijAH " arthAt sau varSa kA prAyuSya ho to caturtha bhAga arthAt 25 varSa taka to gurukulavAsameM raha kara ke vidyAbhyAsa karanA cAhie yAni 25 varSa taka brahmacarya pAlana karatA huA vidyAbhyAsa kare / Page #900 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAla vivAha. ( 63 ) para Aja to hamAre 29 varSavAle 2-3 bharddhamRtyu santAna ke pitA -bana baiThate haiM una koM vidyA aura brahmacarya kI kyA parvAha hai ityAdi / yaha saba doSa hama hamAre samAjanetA aura zrImanto ke sivAya kisa ko deM ? kyoM ki dhanavAna apanI dhanamadatA aura bar3hAI ke ahaMkAra meM andha bana suzikSIta aura sabhya samAja kI satyazikSA va salAha kI aMzamAtra bhI parvAha nahIM karate haiM dezanetA aura muni mahArAjoM ke hitopadeza para lAta mAra bAlavivAha aura anamela lagna jo anartha kAraka hone para bhI una ko khUba jora zorase baDhA rahe hai / para yAda rakhie ki Apa kI isa madAndhatA aura uchRMkhalatA ke kAraNa hI zAradA bila ' kA prAvirbhAva huA hai / Ajakala bAlalagna aura anamela vivAhane bhArata meM trAhi 2 macA dI haiM isa duSTa prathAne bhAMkhoM ke sAmane du:kha deza azAnti aura tANDava nRtya kI parikASTA batalA dI hai / vIraprasUtA ratnagarbhA bhArata kA gaurava maTTI meM milA diyA hai svargIya puSpodyAna durgandhamaya vAyU maMDala se dUSita ho rahA hai / baDe 2 raMgamahala smazAna bhUmi kI dukhamaya zayyA bana rahI haiM honahAra navayuvaka varga kA adhaHpatana ho rahA hai, navayuvaka nisteja hote jA rahe haiM tarUNa yuvatiyoM apane rUpa lAvaNya ko balIdAna kara rahI hai netroM kI jyotI kama paDa jAnese navayuvaka varga apane nAka aura naitroMpara patthara ( casme ) kI lAlaTena ko lagA rahe haiM kAleja aura daphtaroM meM jAnese dama va jaya kI zikAyateM hone lagatI hai prAzA aura utsAha kI jagaha una ke nisteja hRdaya para nirAzA aura duzciMtAoMne bhAkramaNa kara liyA hai Page #901 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (65) jaina jAti mahodaya prakaraNa kahA. vicArazaktI aura manobala to kabase hI raphUcakkara ho gayA hai| thoDese . parizramase zirameM darda hone laga jAtA hai kevala udarapUrti karanA to unake jIvana kA mukhya uddezya hI banacUkA hai| yuvaka yuvatiyoM apanI alpAyuSameM hI hIna dIna nirbala santAna ke mAta pitA bana unake poSaNa kI cintA meM cakacUra ho rahe hai; eka moke meM hI zarIra kI krAnti aura cehare kA teja uDa jAtA hai / hAya ! aphasosa ! ! kitane duHkha kA viSaya hai ! ! ! ki vasanta Rtu meM phalane phUlane ke dina hote hai, vahAM patte bhI jhaDate jA rahe haiN| yaha kitanA duHkha / jina navayuvakoM kI tarapha deza va samAja baDI 2 bhAzAe kara rahI hai, ki ve deza va samAja kA uddhAra karegeM ve hI navayuvaka bhAja aneka prakAra ke gupta rogoM se pIDita ho jAhira khabare aura izteihAro para prAzA rakha prameha, upadaMza, sojAka, pradara nAtAkata aura kamajorI ko davA ke lie sekaDoM rUpaye barabAda karane meM hI apane jIvana kI saphalatA samajhate haiM; hinda ke lAla honevAle sapUta bhAja pramAnuSika atyAcAra aura aprakRtika kRtyoM se saMtapta ho apane jIvanase hAtha dho rahe haiM deza va samAja drohI logoM kI prabala preraNAse vicAre Ugate podeM bAlavivAha rUpI agnikuNDa meM kucha paDate haiM arthAt apanA apakva vIryakA balIdAna kara alpAyumeM hI prApane pIcche komalAvasthA kI bAlAoM ko sadaiva ke lie vaidhavya panA dekara ke yamalokarme prasthAna kara jAte haiN| itanA hI nahIM para bAla vidhavAnoM kI pahilese jo krauDoM kI saMkhyA mojuda hai usame bhI vaha hityAre loga dina va dina vRddhi karate jA rahe haiM aphasosa ! Page #902 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAlavivAha. (15) aphasosa ! / Aja vidhavAnoM ke prArtanAdase va raNDavAoM ke karUNAkrandase aura akAla mRtyuse svargIya puSpodyAna prAnanda kAnana rUpI bhArata gArata hotA jA rahA hai jina navayuvaka aura navayuvatiyoM ko dezoddhAra ke lie apane pUrvajoM kA anukaraNa karanA thaa| prAja ve hI ghara 2 ke gulAma bana rahe haiM hAya ! aphasosa / / jisa dezameM sItA damayantI sulasA manoramA aura aMjanA jaisI vIraprasUtA devIyoMne janma liyA usI dezameM bhAja sare bajAra vaizyAvRti ho rahI hai yaha kitanA lajjAjanaka AzcaryakArI parivartana hai yaha parivartana kyoM ? isake janmadAtA kauna ? isakI vRddhi karanevAle sahAyaka kauna ? yaha apagadha kisa ke zira maDA jAya ? yadi maiM bhUla nahIM karatA hUM to vizvAsapUrvaka dRDhatAse kaha saktA hUM ki jo samAja ke kartA dhartA bhAgyavidhAtA sadAcAra ke ThekedAra bana baiThe hai dharma karmarUpI sabaka ke paTTe jinhoMne apane nAmapara hI samajha rakkhe haiM jo sabhA aura paMcAyatiyoM - baiThakeM lambI cauDI vyartha gappeM hAkA karate haiM jinhoMne bAlavivAha aura anamela vivAha karanA karavAnA aura isa kuprathA ko ucejanA denA apanA kartavyakArya mAna rakkhA hai aise agresara aura-dhanAnya mAtA pitA hI ina saba bAtoM ke jummevAra arthAt uttaradAtA haiN| isa bAla lamarUpI kuprathA ke lie hamane hamAre vicAra mApa zrImAnoM kI sevAmeM nivedana kie haiM kadAca pApa ko yaha kaTuka davArUpI hamAre vacana arUcikAraka hogA para Apa jarA bhAMkha uThA Page #903 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (66) jaina jAtimahodaya prakaraNa chaTThA. kara dekhie acche 2 vidvAna DAkTara logoM kA bAla lagna ke viSayameM / kyA mata haiM una ko bhI paDha lIjie : (1) DA0 DIyUDavI smitha prInsIpala kalakattA kAlena kA kathana hai ki " bAlavivAha kI rIti atyaMta anucita hai kyoM ki isase zArIrika aura pAtmikabala jAtA rahatA hai aura mana kI umaMga palAyana ho jAtI hai " (2) DA0 nyumina kRSNabosa kA kathana hai ki " zArIrika bala naSTa hone ke jitane kAraNa hai unameM sabase mahAna kAraNa nyUna avasthA kA vivAha hai yahI mastaka ke bala kI unnatti kA rokanevAlA hai " (3) miseja pI. jI phiphasina leDI DAkara baoNmbe kA kahanA hai ki " hindUoM kI striyoM meM rUdhiravikAra tyA carma dUSaNAdi bImAriyA~ adhika hone kA kAraNa bAlavivAha hI hai kyoM ki santAna zIghra utpanna hotI hai phira unako dUdha pilAnA paDatA hai. jaba ki una kI rageM draDha hone nahIM pAtI, jisase mAtA nAnA prakAra ke rogoM meM phasa jAtI hai" (4) DA0 mAnakaraNa zAradA, bI. esa. sI., ema. bI. bI. esa. ajamera kI sammati hai ki " bAlavivAha jaisI nikammI anarthakAraka rItise na kevala hamArI zArIrika aura mAnasika sati meM bAdhA pahuMcatI hai, na kevala hamavidezIyoM kI najara meM hI girase hai, pratyuta eka hRdaya ko hilAdenevAlA dAruNa drazya nirantara prAMkho ke Page #904 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAlavivAha. (67) sAmane upasthita karatA hai| yaha drazya una ghora vilApa karanevAlI bAlavidhavAoM kA hai ki jina kI saMkhyA hI baMtalA devegI ki yadi yaha kuprathA pracalita nahIM hotI to kitanI anajAna bAlikA meM isI ghora duHkhase bacatI aura bhAratameM kItane duHkha kI kamI hotI" (5) DA. mahendralAla sarakAra ema. DI. kahate hai ki " bAlyAvasthA kA vivAha atyanta buga hai isase jIvana kI unnati kI bahAra jhUTa lAtI hai aura zArIrika unnati kA dvAra baMda ho jAtA hai xx merI DAkaTarI ke 30 varSa kA anubhavase kaha sakatA hUM ki 25 phI sadI striyeM bAla vivAha ke hetu maratI hai aura 25 phI sadI puruSa aise ho jAte haiM ki jIna ko gega ghere hI rahate hai" (6 ) DA. ema. jI. cakravartI ema. DI, kI rAya hai ki " kanyAoM kA vivAha 16 varSa kI Ayu ke pahale kabhI nahIM honA cAhiye / bAlikAoM ko pUrI yuvatI hone taka vivAha se virakta rakhanA, bacapanameM vivAha karane kI apekSA acchA hai" (7) DA. phearara ema. DI. sI. esa, AI. " merI rAyameM bAlikAoM kA vivAha kamase kama 16 varSa kI ummarameM honA cAhiye, sAdhAraNatayA yadi yaha ummara 18 se 20 varSa taka kI rakhI jAya to bhora bhI uttama ho / yaha koI kAraNa nahiM ki sirpha rajasvalA hone para hI kamajora bAlikAoM kA bhI vivAha kara diyA jAya / vijJAna, sAdhAraNajJAna aura anubhava yaha bAta batalAtA hai ki aprApta vayaskA jAnI ko kamajora ora adhUrI santAna hI Page #905 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 18) jaina jAti mahodaya prakaraNa kaTTA. hogI / ye saba bAteM maiM svAsthya, naitika, sAmAjika aura gAIsthika lAbhoM kI draSTise hI karatA huM" (8) DA. josepha yubarTa ema. DI. "hindustAna kI striyoM ko 16 varSa kI Ayu hone ke pazcAta hI vivAha karane ke liye utsAhita karanA cAhiye / yadi vivAha 18 yA 16 varSa kI Ayu taka kiyA jAya to pratyuttama ho / " (8) DA0 melArAma sainI bI. e. ema. bI. (landana) " bAlavivAha viSadhArI sarpa hai isIne bhArata ke honahAra baccoM ko nigala hI liyA hai / unmeM vIrya nahiM rahA, buddhibala bhI miTa gayA hai| unake cahere ko dekhane se yaha jJAna nahIM hotA ki ye kisI dhArmika puruSa kI santAna haiM / isI bAla vivAha ke kAraNa hI hama bhAratavAsIyoM kI tandurastI 30-40 varSa ke bhItara hI kharAba ho jAtI hai isa liye laDakI kA vivAha 16 varSase pahele aura lar3ake kA 20 varSa se pUrva kisI dazAmeM nahIM honA cAhiye / " (10) AyurvedAcArya pro. caturasena zAstrI dehalI. "pazupakSI taMdurasta aura sabala dikhate hai-pUrNAyu prApta karate hai, kabhI rogI nahiM hote / pazu-pakSI bacceko janma dete hI calane phirane yogya ho jAtI hai-ciDiyAM aNDe dekara phUdaka kara dUsarI DAla para jA baiThatI hai / kaMkara patthara taka pacA detI hai-una ko rogI hone kI aura davA lene kI jarura hI nahiM paDatI / parantu manuSya samAja meM strI puruSa donoM hI rogI aura kamajora, apanI rakSA ke hajAra upAya karane parabhI akAlameM marajAte hai / aneka rogoM kA eka mAtra kAraNa yaha bAlavivAha-vyabhicAra kI pravRtti hai|" Page #906 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAlavivAha. ( 69 ) (11) DA0 candrakumAra de. ema. DI. bAlikAoM kA vivAha kI zrAyu kamase kama 14 sAla kI honI hI cAhiye. 19 " bhAratavarSa meM karatI hai, aura ( 12 ) DA0 noramana cevarsa ema. DI. prAya: eka hI ummara meM bAlikAyeM pUrNa yovana prApta yaha ummara 17 yA 18 varSa mAnI gaI hai / yadi ekadama svastha santAna paidA karanA ho to laDakIyoM kA vivAha 18 varSa kI Ayu ke pahale nahIM honA cAhiye khAsa kAraNa meM kamase kama 16 varSameM vivAha kiyA jA sakatA hai 99 (13) zrIyut cAMdakaraNajI zAradA. bI. e. ela. ela. bI. " bhAvI santAna ke zubhacintaka haiM to bhArata varSa kI as ko khokhalI karanevAlI bAlavivAha jaisI kuprathA ko maTiyA meTa kara doM aura yAda rakho ki " zIghra paraNa- zIghra maraNa. "" (14) nyAyamUrti rAvabahAdUra jasTisa mahAdeva govinda rAnADe. sI. AI. I. " vidhavAoM kI dayAI avasthA hI samAja aura jAti kI unnati meM bAdhArUpa hai - yaha kAyaDa zizuvivAhase hI hotA hai / vivAha kI Ayu baDhA denI cAhie - yaha zrAyu jitanI adhika kI jA sake utanA hI deza aura samAja ko lAbha hogA " (15) bAbu narendranAtha sena " zAstroM kI prAjJA hai ki strI kA 16 varSa pUrva aura puruSa kA 25 varSa pUrva vivAha nahIM karanA cAhiye zAstroM ko paDhanA choDanese bahuta sI kuruDhIyoM ghUsa gaI hai / jaba dharma hI aisA kukRtya karane ko rokate hai to vinA saMkoca bAla vivAhAdi ko bandakara denA cAhie " Page #907 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 70 ) jaina jAti mahodaya prakaraNa kThA. (16 ) dIvAna narendranAthajI " zizuvivAha banda karane se hI deza kA uddhAra ho sakegA" (17 ) dezabhakta zeTha jamanAlAlajI bajAja " laDake kI zAdI 18 sAla pahele aura laDakI kI zAdI 14 varSa pahale karanI nahiM cAhiye / choTI umrameM vivAha kudarata aura Arogya ke niyamoMse khilApha hai|" (18) onarebala jasTisa sara esa. subrahmanya eyara " samajadAra vyakti nahiM pUcha sakatA ki bAla vivAhase kItanI hAnI hai ? sabhI loga jAnate hai ki alpavayaska baccoM ke mAtA pitA ho jAnese deza ko kitanA bhayAnaka nukazAna hai-unakI nirbala saMtAnoMse deza kayA AzA kara sakatA hai ? kyA aise vivAho ke liye hamAga dharma AjJA detA haiM ? nahIM kadApi nahIM" (16 ) rAyabahAdUra hIrAlAlajI bI. e. ema. Ara. e. esa. " bAla-vRddha aura bejoDa vivAhoMse deza kI baDI hAnIyA~ huI hai / ataH jaba taka ina kuprathAoM kA satyAnAza na hogA taba taka dezonnati bhora samAjonnati kI prAzA karanA " mRgajalavat hai" deza ke mAnanIya netAoM ke mata isa. bAla vivAha ke viSaya meM isa prakAra hai. (20 ) mahAtmA gAMdhIjI kahate hai ki " aisI laDakIe ko. jo ki godameM baiThane lAyaka putrI ke samAna hai, patnI banA lenA dharma nahiM-yaha to adharma kI parAkASTA hai / maiM to bhArata ke haraeka Page #908 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAlavivAha. (1) yuvakase cAhatA hUM ki 16 varSase kama ummara kI laDakI ke sAtha vivAha na karane kA nizcaya karaleM / muje yaha kalpanA hI nahiM hotI ki 15 varSa kI laDakI vidhavA hoN| dhana ke yA kIsI dUsare lAlacase mAtA pitA kisI laDakI kA vivAha usa kI svIkRti sivAya karadeveM to maiM usa laDakI ko vivAhita huI mAnatA nahIM huuN|" (21) zrI dayArAma gIdumala bI. e. ela. ela. bI. AI. sI esa. jyuDIzIthala kamIznara sindhA- hamAre patana kA eka mAtra kAraNa hai ki hama apane baccoM kA vivAha alpAyumeM hI kara dete hai aura usa kA pariNAma hotA hai ki garIba patniyoM ke kAraNa unakA zArIrika hAsa ho jAtA hai aura ve barAbara bImAra rahane ke kAraNa gRhastha ke sace sukhoMse vaMcita rahate haiM / " / (22) rAya bahAdura caudharI dIvAnacaMdra sainI bI. e. ela. ela. bI. " vara vadhu yauvanAvasthA ko prApta kara jaba taka vivAha kA uddezya ko na jAna leM taba taka una kA guDe gur3iyoM kI taraha vivAha kara denA sarvathA nindanIya aura deza ko gArata karatA hai|" . . (23) rAya bahAdara bhAra. esa. madholakara. bI. e. ela. ela. bI. "baccoM kA vivAha kama umra meM karanA bahuta burA hai isI se bAlaka bAlikA donoM kI bahuta adhika hAnI hai| svAsthya kharAba ho jAtA hai / aise vivAhoM se adhika hAnI bAlikAoM ko hI uThAnI paDatI hai aura strI unnati eka bAra hI Page #909 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (72) jaina jAti mahodaya prakaraNa chaThA. ruka jAtI hai bhArata meM bAla vidhavAbhoM hone kA aura boM ke marane kA eka mAtra pradhAna kAraNa bAla vivAha hai" ina ke sivAya bhI saikaDoM vidvAnoM kA abhiprAya hai para prantha baDha jAne ke bhaya se yahAM para hama pUrvokta pramANa denA ucita samajhA hai kAraNa samajhadAroM ke lie to isArA bhI kAphI hotA hai para dukha kA viSaya hai ki dharmazAstra aura mahAna puruSoM kI mAjJAM ko Thokara mAra kara ke bhI jo sukumAra bAlaka abhI DhIMgalA DhiMgaliyoM ke khela khelate haiM, bhale bure kA jina ko zAna taka bhI . nahIM haiM, dhotI pahinane kA jina ko tamIja nahIM, vivAha kyA balA hai vaha bhI samajhate nahIM hai aise abodha baccoM ko gRhasthAzramarUpI ratha ke jota die jAte haiM / yaha kaisA bhISaNa aura hRdaya vidAraka atyAcAra ? jo mAtA pitA apane bAlaka kA pasInA giranA mI dekha nahIM sakte haiM, ve hI Aja jarAsI vAha ! vAha ! ! ke lie aisA anartha karane meM nahIM hicakate haiM / vAstava meM aise mAtA pitA samajho pApakarmodaya se hI milate haiM ki jinakI kAlI karatUtoM kA namUnA rUpa koSTaka aMka rakha karake hamArI vaktavyatA ko samApta karate haiN| bhArata meM 15 varSa se kama ummaravAlI bhinna 2 mAyU kI bAla paliyoM kI saMkhyA isa prakAra hai: Page #910 -------------------------------------------------------------------------- ________________ No ~ . * - bAlavivAha. - (03) 1 varSa ke anara kI bhAyU galI 13262 17723 49787 3 ,, 4 , 87508 134105 2219778 10087024 kula saMkhyA 12609217 bhArata meM kula bAla patniyoM eka kroDa, chavvIsa lAkha, nava hajAra, aura do so satarA haiM; arthAt prAyaH savA koDa se adhika haiN| yaha kitanA bhISaNa kAMDa hai ? yadi bAla vivAha kI rUDhI nahIM rokI gaI to dina va dina bAla vidhavAnoM kI bar3hatI saMkhyA deza kI kyA sthiti kara degI yaha vicAraNIya viSaya hai| AzA hai ki samAja ki patana dazA kA khAsa kAraNa bAla lagna anamela vivAha hai hamAre samAja agresara, va dhanAjya vIra ina ko roka samAja kA bhAzIrvAda prApta kara anaMta punyopArjana avazya kareMge / shubh| Page #911 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2) vRddha vivAha kA pracAra. jaina jAtiyoM meM vRddhavivAha kI vAsanA taka bhI nahIM thI kAraNa vRddhAvasthAmeM jaina loga kevala AtmakalyAna kI pavitra bhAvanA rakhate hue svapatni kA bhI tyAga kara, dharma kArya meM hI apanA jIvana saphala banAte the jaba yuvakAvasthAmeM bhI jainaloga brahmacarya vrata ke liye amuka dinoM kI maryAdA rakhate haiM phira to vRddha vaya kA to kahanA hI kyA? viSaya kaSAya se nivRti honA to jainoM kA parama kartavya hI hai jisameM bhI vRddhavaya ke lie to zAstrakAra khUba jora dekara pharamAte haiM ki una ko sarvathA prakArase brahmacarya vrata pAlana karanA cAhie aura isI brahmacarya ke tapa teja aura punya prabhAva se hI jaina jAtiyoM' kA mahodaya huA thaa| kAlAntara dhanavAnoM ke mastaka meM viSayavAsana kA kIr3A pA ghusA jisane brahmacarya ke mahatva ko bhulA diyA jisake phala svarUpameM ahiMsA paramodharmaH yAni dayA ke himAyatadAroMne jaina komameM vRddha vivAharUpI roga phailAyA / jabase isa mahAroga ne samAja meM paga pasArA kiyA taba se hI samAja kI burI dazA kA maMgalAcaraNa huA Aja kramasaH samAja adhogatI ko jA rahA hai vAta bhI ThIka hai ki jisa samAja meM kIr3ImakoDI kI tanojAna se rakSA kI jAtI hai usI samAja meM sekaDoM hatyAkANDa ho, hajAroM garbhApAta ho, aneka bAla vidhavAe durAzISa detI ho, asaMkhya gupta Page #912 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jAti mahodaya.. SHAROO FA0 putrI tulya caudaha varSa kI kanyA meM vivAhita ho buDhe vararAjA zayanagRha meM prema saMpAdana karane ko nanana panniko apanI ora khIMca rahA hai| bAlikA aMtavAna vibhUSita pati se udAsina ho re bhaviSyapara Asu girA rahI hai| Page #913 -------------------------------------------------------------------------- Page #914 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vivAha. pApAcAra hote ho, yaha deza kA masi sAtasameM sI bAba isameM bhAparya hI kyA ? jaise bAla vivAha kA saubhAgya banAvoM ko mila rahA hai vaise hI vRddha vivAha ke pracAra kA yaza mI una daulatamaMda bhAgya. zAliyoM ko hI AbhArI hai| dhana manuSya ko kaise2 nAca nacAyA karatA hai kaise 2 kukarmoM meM pravRti kara detA hai usa kA udAharaNa kA citra Apake sAmane mojUda hai, dhanADhaya apanI kAstita vAsanAoM ko pUrNa karane meM kaise jI jAnase lage hue haiM apanI ru icchA ko pUrNa karane ke liye to unhoMne kanyAvyApAra kA bajAra khUba garma kara diyA arthAt so DigrI taka pahuMcA diyA 9-10 varSa kI kanyAoM ko 40-50 hajAra se kharIdanevAle dhanADhaya kasAI myApArI taiyAra hI milate haiN| dhana ke balase, do cAra niyoM kA jIvana naSTa kara diyA ho phira bhI kitanI ummara kyoM na ho, zvetavAla mRtyu kA saMdeza bhale hI dete ho, jarita zarIra meM calane phirane kI mI zaktI nahIM ho taba bhI bAloMpara sijAva lagAtAra indriyoM ke gulAma narapizAca apanI mogevA pUrNa karane ke lie sadaiva prayatnazIla rahate hai| unake duSTa harabameM aise sahicAra kahA~se Ave ki maiM sanyAstAvAmI banane ke samaya gRhasvAmI se banatA huM ? jinamavodha bAlikAnoM parahana bhAzA tantuSoM ko pukha pAMdha rahe haiM jina ko hama bhoga kI sAmagrI banA rahe haiM ve parakha patli kahalAI mA sakI hai yA putrI ? prakRtika niyamAnusAra tatva dRSTise dekhA jAya to vaha bAlAputrI samAna hIre usake sAtha Page #915 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 76 ) jaina jAti mahodaya prakaraNa chaThA. pitA ke barAbara ummaravAle adhamanara kA saMbandha joDa denA kyA yaha adhama aura vyabhicAra nahIM hai putrI gamana ke pApase naraka samajhanevAloM ko kyA isa akRtya kAryameM usI pApa kA anubhava nahIM karanA paDegA ? parantu una viSayavAsanA vazIbhUta hue narapizAcoM ko parabhava ke duHkhoM kI paravAha hI kyA hai cAhe pacAsa aura sATha varSoM kI ummara ho jAya taba bhI una kI lagnapipAsA nahIM miTatI haiM ve to dhana kA lobha dekara garIba mAtApitA kI dasa bAraha varSa kI nirAparAdha nirdoSa bAlikA kI gardana para churA calA hI dete haiM unako rUpayoM paisoM kI to parvAha hI nahIM hai, garIba mA bApa apanI priya santAna ko unakI pizAcavRti poSana karane ke lie vRddha kasAiyoM ke hAtha baca dete haiM parAdhina bAlikAe~ apanI mAnasika vyAthA ko mAtApitA aura bandhu bAndhavo ke Age nahIM rakha saktI una bicArI ko to duSTa mAtApitA ke sAmane zira jhUkA kara unakI mAjhA ko mAnanAhI paDatA hai| itanAhI nahIM para apane A janma sukhoM ko tilAJjalI de karake bhArata kI sabhyatA kA pAlana karanA hI par3atA hai ve abodha lalanAeM apanA sarvasva svAhA karake mAtApitA kI lAja rakheM aura duSTa buDDhe khurATa unakI tanIka bhI parvAha na kareM unakI bhAvI icchAoM para parvata sA bojha galakara samUla naSTa karade yaha kitanA hRdayamedI anyAya hai aura dhana ke lobhI mAtApitA-apanI pyArI kanyAoM ko muDadoM ke hAthameM samarpaNa karate hue vaha rAkSasa pitA yaha vicAra nahIM karate haiM ki inakI Page #916 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAjida .. (-) durAzIpase hamArAsa aura samAja ana ho jAyagA / isa hAlata meM pAsima ke mukha sauvAmma prA.kinAra na kare ne so itanese santoSa mAnate hai ki vRddha honese kyA huNA paise para haiM beTI ko roTIna to dussA nahIM hai / pIche pAhe zeSa banavAya, vaha siyoM durAcAra sevana kareM, garmapAta kareM, aura donoM para ko kalAhita bhale hI kara deN| usakI paravAha kisako hai ? saumAmyavasa abhI taka to cainatvake aMza una lar3akiyoM meM hai jisase aisI vidhabAmoM kI saMkhyA bahuta kama hI hai kintu jamAnA bhArahA hai ki agara samAja nahIM cetegA to yaha cepI roga bahuta jaldI phaila jaaygaa| ... 12-14 varSa ke lar3ake ke sAtha agara no 45-50 varSa kI vRddhA strIkA vivAha kiyA jAyato usa lar3ako ko kitanA trAsa * hogA usI taraha 12-14 varSa kI kanyA kA 45-50 varSa ke buDeke sAtha pAsurI haskhamilApa karAnese usa kanyA hadabameM duHkha dAvAnala prajvalita nahIM hogA ? jarA buddhipUrvaka niSpA vicAra karane kI pAvaravakatA hai ki kanyA ke kula kI parvAha nahIM karane bAlA parvAt mAlika ko pecane vAlA aura gIdanemalA dono hI bhayaMkara pApa rAzI ko vAndha samAja aura dharmakA droha karate haiM kintu usase adhika dopato isa paizAcika vivAha meM zAmila honevAle ukhanA denevAloM kA hI hai| cAhe vembAvake bhAgavAna ho, paMcaze, paTela ho, caudharI ho kintu ye to usa kanyA ko kharIdanabara aura becanevAle adhammamarose bhI krura adhamma haiN| kAraNa una peTapopoM ki sahAyatAse hI yaha duSTa roga apanI parama simAva pAMgA hai| Page #917 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 78 ) jaina jAtimahodaya prakaraNa chaTThA. zrahiMsA priya jaina 46 kasAI ke ghara se bakarA bur3AnevAle kanyA balI se bAlikA ko chur3avAne kA prayatna kadApi nabhI kareM kintu isa AsurI utsavameM harSita mukhase zAmila hove, anumodana kareM, utejanA deveM aura mAlamalidA ur3AneM kyA yaha kamazarma kI bAta haiM ? yadi pazudayA jitanI bhI manuSya dayA kI tarapha lakSa hotA to kyA ve kanyA homa jaisI duSTa kriyAmeM zAmila ho sake ? are ! usa sthala kA pAnI bhI unakoM to khuna barAbara najarAnAcAhie ? parantu kyA kare khAnAne kharAba karadiyA svArthane satyAnAza karadIyA | eka vRddha amIrane bana Thana se sajadhaja karake bAloMpara khijAba lagA karake ghugharAle kAle bAla banAe, baDhiyA itra tela phulela aura vastra dhAraNa karake nUtana bAlakanyAse vivAha kiyA aura usa bAlikA ko apane bAdazAhI mahala ke andara, lakSmI kI apUrva saundarya chaTAse saje hue eka kamare meM suvarNa siMhAsana para virAjamAna karI sAtha 2 usake samIpahI bahU mUlya javAharAta, hIrA, pannA, mANika motI ratna Adi kI bichAyata karadI aura apanI vividha prakAra kI ezvaryatA = lakSmI Adi ke pralobhanase usako raMjita AlhAdita karanekA prayatna karane lagA / kintu usa kanyAne sAhasapUrvaka kaha diyA ki Apa ke pAsa kadAca kubera ke jitanI bhI lakSmI kyoM na ho, kintu mujhe spaSTarUpase kahanA paDegA ki eka sAdhAraNa parNakuTImeM, jisakI jaMghA meM bANa lagA ho, rakta kI dhArA baha rahI ho aise vIrayuvaka ke vakSaHsthalapara mAthA lagAkara par3A rahane meM jo Page #918 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRddhavivAha. - (79) prasannatA mAnanda aura sukha mile usakA to mujhe yaha lakSmI maMdirameM bhayaMkara duSkAla hI mAluma hotA hai| premakA pantha mRNAla ke tAra se bhI kaumala hai vahAM sUI jitanA bhI chidra nahIM / jahAM premakI khAmI hai vaise lagna ko du. niyAM bhale hI vivAha mAnale kintu yaha zarIra lagna hai| usameM hRdaya lAna prema lagna kI bU taka bhI nahIM hai, jahAM hRdaya lagna kI khAmI hai vahAM para kaise 2 bhavAr3e anAcAra hote haiM. yaha samAjase chipA nahIM hai| agara samAja netA apanI samAja ko unnata banAnA cAhate hai to sabase pahile isa vRddha vivAha rUpI kuprathA ko samAja se bilkula miTA deM aura isake miTAne kA eka hI kAraNa hai ki vaha aise anucita kAryameM zAmila na rahe / aura jina addhama naroM ke vahA~ aisA ayogya kArya hotA ho vahAM nyAti jAti ke paMca to kyA paraeka baccA bhI jAkarake khar3A na rahe ityAdi para mAla miSTAna ur3AnevAle kSudra paMco ko yaha bAta maMjUra kaise hogI / are ! svArthiya paMco eka do dinake peTa ke lie tuma nirdoSa bAlA ko janma kaidameM kyoM DAlate ho dina va dina vidhavAoM ki saMkhyA baDhAke pApAcArase deza ki ghAta kyoM karavAte hai / yAda rakhie aba vaha jamAnA bahuta nikaTa A rahA hai ki ve lar3akiyoM aba tumArI zarma nahIM rakhegI ve khule maidAnameM kaha deMgI ki yaha buDhA vara mere bApakI barAbarI kA hamako nahIM cAhie / maiM haragija isake pIche nahIM jaauuNgii| phira tumArA aura buTTevara kA kyA mAna rahegA isase to bahatara hai ki pahile se hI samAja ceta jAve aura isa kuruDhI kA muMha kAlA karake yoga bara ko kanyA de unake antaHkaraNa kA AzIrvAda sampAdana kreN| Page #919 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kanyA vikrayarUpI kara vyApAra / 'kanyA vikraya' aisA addhama zabda jaina samAjane apane kAnoM taka bhI nahIM sunA thA ki kanyA vikraya kisa balAyakA nAma hai, to samAjameM kanyA vikraya ko sthAna milanA to sarvathA asaMbhava hai / pahiMsA priya jaina samAja maiM kanyA vikraya to dUra rahA para kanyA ke varake vahAM kA pAnI pIne meM bhI kanyA ke mAtApitA mahAn pApa samajhate theM agara koI addhama nara aisA kara bhI letA to usakI ijjata bahuta kama darje samajhI jAtI thii| nyAti jAti sambandhI koI bhI ucca kArya unake vahAM nahIM hotA thA aura ijjatadAra bhAdamI unake sAtha saMbandha karanemeM bhI hicakate the, para jabase hamAre vRddha dhanADhyo ke bujhe khaMkharoM ke hRdayameM viSayAnine bhayaMkara rUpa dhAraNa kiyA unhoMne komalavayakI bAlAoM ke mAta pitA kA duSTa mana ko apanI lakSmI se bhAkarSita kiyA, tabase samAjameM kanyA vikraya rUpa duSTa vyApArane janma liyA / jaise bAla anamela aura vRddha vivAha kI zaramAta kA kAlA tilaka apanI niSThura kapAlapara lagAne kA yasa prApta kiyA vaise hI kanyA vikrayarUpa addhama vyApAra kA sobhAgya bhI hamAre dhanADhyo kA hI bhAmArI hai| Page #920 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jAti mahodaya. - 4100 devazAlI 800001 bulAlane apanI 60 varSa kI ummarameM apanI adharma viSayapipAsA pUrNa karane ko pacAsa rUpaye tole ke bhAva se lAbhAnaMda kI kanyA ke sAtha sagapaNa kiiyaa| sodA nakkI karavA ke dalAtnabhAI daza hajAra le kara raphucakkara huaa| hAya adharma ! Page #921 -------------------------------------------------------------------------- Page #922 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kanyAvikraya. ( 81 ) jaina zAstro meM to aise addhama narakagAmI kArya ko sthAna kyoM mile, para jaina jAtiyoM ke nyAti kAnUna kAyado meM bhI isa duSTa vyApAra ko kisI bhI jagaha arthAt apavAda meM bhI sthAna nahIM diyA thA, itanA nahIM para itara jAtiyoM meM jo ' caurAsI ne cur3o' kI kahAvata thI para jaina saMsAra to usako bhI sacce dila se vikAratA thA, parantu kAlakI vikrAla gatIse jamAne ne palaTA khAyA ki Aja vahI jaina saMsAra usa duSTa rivAja kA ThekedAra bana baiThA hai / kyA yaha eka zaramaMkI bAta nahIM hai ? jainoM ke sivAya jainetara zAstroM meM bhI kanyAvikraya ko khUba hI vikArA hai jaise "sva sutAnaM cayomukte sa mukte pRthvImalam " / arthAt kanyAvikraya ke dhanako khAte haiM, ve mahA pApI ghora naraka meM jAte haiM itanA hI nahIM para vaha anna bhI apavitra hai, vaha khAne se buddhi vidhvaMsa ho jAtI hai phira sunie kanyA vittena jIvantI / ye narA pApa mohitA / te narA narakaM yAnti / yAvadbhUta saMplavam // arthAtH - jo kanyA ke dravyase jIvana poSaNa karatA hai vaha manuSya pApa meM mohita ho karake naraka meM nivAsa karatA hai kahAM taka ? ki jaba taka pRthvImaNDala rahatA hai vahAM taka naraka aura naraka jaise duHkhoM se nahIM chUTate hai / kanyA ke ghara kA pANI ko harAma samajhanevAle zrAja nItikAroM kI AjJA ko Thokara mAra kara theliyoM kI theliyoM hajama karane ko Page #923 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 82 ) jaina jAti mahodaya prakaraNa chahA. adhammanara jagaha jagaha taiyAra milate haiN| agara hamAre zrImanta varga cAlIsa pacAsa hajAra rUpaye dekara apanI jarjarIta vRddhAvasthAmeM viSaya vAsanA ke vasa na hote to kanyA vikraya jaisA yaha addhama vyApAra itanI hada taka kabhI nahIM pahuMcatA para unako itanA saMtoSa kahAM hai ? parabhava kA Dara kahAM hai ? logoM kI lajjA kahAM hai ? bAla lalanAoMkI dayA kahAM hai ? vaha to kanyA ko tula meM baiThA kara ke usase kaI gunI dhana kI thailiyoM gupacupa de dete haiM, itanA hI nahIM para hajAroM rUpaye to pApI dalAla hI uDA jAte haiN| isI kAraNa se Ajakala laDakiyoM ke pAMca dasa hajAra rUpaiye leNA to sAdhAraNa vAta samajhI gaI hai| isa pApAcArake liye kanyA kA janma to mAnoM eka darzanika huNDI hai, jaise kisAna loga pIka pAka para mauja majA karate hai, vaise hI vaha nIca addhama mAtA pitA una laDakiyoM ke janmase hI mauja majA uDAyA karate hai dhanakI thailIyoM aura noToMka thokaDIyoM ke lobha meM andha ho apane khUna se paidA huI pyArI bAlikAoM ko vRddha nara pizAcoM ke hAtha becane vAle mAtA pitA mAnoM kasAiyoM se bhI krUra karmI aura ghAtaka hai aise jIvita bAlikAoM kA mAMsa becanevAle rAkSasa mAtA pitA ko dekha kara kara se kara karma karanevAle bhI ekadama kampa uThate hai| aise jIvita mAMsa ko becanavAle mAtA pitA se bhI usa ko kharIdane vAle bujhe khurAMTa adhika nIca dikhAI dete haiM, kAraNa ve dhana kI thaliyoM Age rakha kara ke una addhama mAtapitA ke mana ko lalacA dete haiM; aura prakala Page #924 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kanyAvikaya. ( 83 ) ke andhe hRdaya ke phUTe ve mAta pitA dhana ke gulAma bana kara ke apanI santAna ko tamAma ummara ke lie dukhI banA kara ke unake jIvana ko naSTa kara dete hai / usa nIca kArya ke sahAyaka dalAla, mAla miSTAna uDAne vAle paMca caudharI bhI kama pApa ke bhAgI nahIM hai; itanA hI nahIM para smRtikAra pArAzara RSIne to usa grAma aura usa kula ko bhI ghAtaka batalAyA hai / jaise kanyA vikrayiNoyeSAM / deze grAme kule tathA / patante pitarasteSAM / grAmiNo brahma ghAtinaH // arthAt jisa grAma va kula meM kanyA vikraya hotA hai vahAM ke pitara adhogatI meM jAte haiM aura usa grAma ke nivAsI brahma ghAtika hote haiM / are ! brahmaghAtiko jarA AMkha uThA kara ke dekho mahAtmA manune kyA kahA hai 1 krayA kritA ca yA kanyA / patnI sA na vidhIyate / tasyaM jAta sutardattam / pitR piNDa na labhyate // jisa kanyA se mulya de kara ke vivAha kiyA jAtA hai vaha vidhivat strI nahIM mAnI jAtI hai aura usa ke santAna ke hAtha se pitR piNDAdi dharmakArya saphala nahIM hotA hai / isa kanyAvikraya rUpI pApAcArane kevala hamArI ijjata ko hI naSTa nahIM kiyA hai para isa addhama vyApArane to hamArI dalidrAvasthA karane meM bhI kabhI nahIM rakhI hai, jo jAti kubera ke nAma se pukArI . jAtI thI vahI Aja nirdhana ho rahI hai cAhe laDakiyoM kharIdanevAle Page #925 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (85) jaina jAti mahodaya prakaraNa kaTTA. ginatI ke dhanavAna ho; para una ke dhana kA kisa rAste meM vyaya hotA hai laDakiyoM rUpa darzanika huNDI baTAne ke tIsare varSa hI dekhie, vaha kaisI kaMgAliyata hAlata meM dikhate haiM ? jo jAtiyoM baDe prANI se lagA kara sukSma jantuo kI dayA kara rahI thI Aja vaha hI jAtI apane bAla baccoM ko kisa nirdayatA se lilAma kara duHkha ke dariyAva meM DAla rahI hai isa duSTAcaraNa se hamAre naitika, zArIrika, mAnasika, Arthika, AdhyAtmika aura dhArmika viSaya kA patana ho rahA hai / buddhi vidhvaMsa hone se hamako kRtyAkRtyakA khayAla taka bhI nahIM rahatA hai, svodarapUrti ke liye pApAcAra ke gulAma bana kara ke nindIta kArya karane meM hama tanika bhI nahIM hicakate haiM, kanyA jaisI priya vastu una buDhe khaMjaroM ke hAtha becane meM hameM zarma nahIM AtI hai / zAstrakAra nItikAra aura duniyA hameM kitane hI bUre zabdoMmeM pukAreM, usa kI hameM parvAha nahIM hai, para kanyAoM ke pAMca pacIsa yA pacAsa hajAra lekara hama hamArA karja cukAve, devAlA miTAveM eka do jImaNavAra kara ke nyAta yA paMcoM ko jImA ke una rakta saMsaka hAthoM se mUchoMpara tAva lagAte hue zire bajAra phire, paMco kI jAjamapara baiTha kara ke jAti sudhAra kI lambI 2 gappeM hAMke / para hama ko kahanevAlA kauna hai ? bada kismata hai hamAre sAdhAraNa sthitIvAloM kI, ki una ke pAsa itanA dravya nahIM hai ki kanyA ke lilAma meM hamAre zrImantoM ke bagabara bolI bola ke, arthAt itane rUpaiye dekara ke vivAha kara sake isI kAraNa se saikar3e paiMtIsa navayuvakoM ko to mA janma Page #926 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kanyAvikraya. - (85) kuMvArA hI rahanA par3atA hai| ve mara kara ke pitara ho nagara ke cAroM ora pradikSaNa diyA karate haiM; kAraNa kudarata ke niyama se mAnoM 100 lar3ake paidA ho taba 100 kanyAe janma letI hai, agara puruSa dUsarI, tIsarI, cauthIvAra vivAha na karatA ho to kanyA vikraya ko avakAza taka na mile; kAraNa sau lar3ake aura sau lar3akiyoM paidA hotI hai jaise lar3akoM ko sAdI kI garja hotI hai vaisehI lar3akiyoM ke liye hI samajhanA para una sau lar3akiyoMse 35 kanyAoM ko to dUsarI tIsarI bAra vivAha karanevAle lilAma kI mAphika kama jyAdA kiMmata de kara ke har3apa lete haiN| una ke badale 35 navayuvaka aa janma taka kuMvAre raha jAte hai| isa kA phala yaha hotA hai ki 35 vRddha vivAhavAloM ke pIche do cAra va daza varSameM ve vidhavA ho kara ke samAja kI saMkhyA kama karatI hai, taba idhara 35 kuMvAre mara kara ke saMkhyA ghaTAte haiM arthAt 200 strI puruSoM meM 70 saMkhyA kama ho jAtI hai / * kanyAvikraya ke teja bajAra meM sAdhAraNa AdamI apanI jaMgama, aura sthAvara saba milakipara lilAma kara deM to bhI una kA vivAha honA (ghara maNDanA) muzkila hai; kadAcit gharahATha vagairaha homa dene para ghara maMDabhI jAya to una ko apanI udarapUrtI karanA muzkila ho jAtA hai / usa duHkha ke mAre hI usa ko arddhamRtaka tulya jIvanayAtrA sampUrNa karanI par3atI hai| . eka tarapha to samAja meM kuMvAre haiM, ve apanA dravya pAsavAnoM, raNDiyoM, aura vaizyAoM ko khilA rahe haiN| taba dUsarI tarapha Page #927 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 86 ) jaina jAti mahodaya prakaraNa chaTThA. jo bar3e gharoM kI vidhavA apanA dravya aneka kurAste lagA rahI hai / tadyapi abhItaka hamArI samAja meM aisI duzilIniyoM bahuta kama hai kintu eka bhI aisI duHzIlanI honepara hamArI samAja isa kalaGkase sarvathA baca nahIM saktI / agara isa kArya ko hamArI sadhvIvarga himmatapUrvaka hAthameM leM to eka vidhavA samAja ko to kyA para sampUrNa strI samAja ko ve AzAnIse sudhAra saktI haiM, parantu duHkha kA viSaya hai ki una ko bhI ApasI leza se, itanA avakAza kahAM hai ki ve isa pavitra kAryameM hAtha DAleM ! isa vakhta to yaha kanyA. vikrayarUpI cepI roga samAjameM itanA to phaila gayA hai ki karaNa, karAvaNa, aura anumodanase zAyada hI koI zrAvaka, zrAvikA. sAdhu aura sAdhvI bacI ho / yadyapi sAdhu sAdhvI aura kitaneka dharmapriya zrAvaka ( sadgRhastha ) isa pApAcAra ko sparza nahIM karate haiM, para ve kanyAvikrayavAloM ke vahAM kA bhojana nahIM chor3ate haiM... isa liye unako bhI isa pApake bhAgI bananA paDate hai, agara cAlIsa pacAsa hajAra rUpaye lenevAlene svAmivAtsalya kiyA ho to caturvidha zrI saMgha unako dhanyavAda dekara miSTAna se udara ko tRpta banA lete haiM, itanA hI nahIM para do cAra hajAra rUpaye kharcakara choTAsA saMgha nikAlA ho to caturvidha saMgha use saMghapati ke nAmase bhUSita kara lambI 2 patrikAeM chapAkara mulka mazahUra kara deM aura upadhAna karavA diyA ho to baDe mahotsavapUrvaka unake galemeM mAlA taka bhI arpaNa kara dI jAtI hai| kyA koI vyakti yaha kahane kA sAhasa kara sakA hai ki caturvidha saMghase mukhyatayA isa vanapApa ke karaNa, karAvaNa aura anumodanase koI bacA hogA / Page #928 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kanyAvikraya jaise kanyAvikraya kA bajAra teja ho rahA hai, vaise hI para vikraya kA bhI cepI roga hamArI samAjameM kama nahIM hai| vara pitA kanyA kI ummara rUpa guNAdi kI bhora lakSa nahIM dete haiM, para unako to apanI ijjata baDhAne ke lie Dore ke rUpayoM kI ora dhyAna lagA rahatA hai; kanyA cAhekANI, kubaDI, kurUpI, klezapriya, azikSIta, aura choTI baDI ho unakI tanika bhI parvAha nahIM hai; para rUpayoM kI gaThaDI khulAnA unhoMne apanA dhyeya banA rakkhA hai phira lar3ake kI saba AyU klezameM vyatita ho, dampati sukhase hAtha dho baiThe, lajjA va zarma ko choDa ghara 2 jhAMkatA phire, vezyAdi raMDiyoM ke caraNoM meM apanA amUlya vIrya aura muzkilase kamAyA dravya arpaNa kara de usa kI paravAha nahIM ? hAya svArtha ! hAya ajJAna !! hAya aphasosa ! ! ! jo dUradarzI mahAjana kahalAte the vaha Aja kitane adUradarzI bana apanA sarvasva kisa hAlatameM kho dene ko taiyAra hue haiN| eka prasiddha vaijJAnika aMgreja vidvAna cArlsa DAravinane kahA hai " Man sees with serupulous care the charecter and pedigree of his horse, cattle, and dogs, before be matches them but when he comes to his own marraige be rarely or never takes such care." ___saca bhI hai ki manuSya apane gAya, baila, ghoDoM aura kuttoM kA joDA lagAne ke samaya to unake kada, nasala aura bala mAdi guNoM ke lie bar3I sAvadhAnIse vicArapUrvaka kAma lete haiM kintu Page #929 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 88 ) jaina jAti mahodaya prakaraNa chaThThA. apane putroM ke lie vivAha kA samaya upasthita hotA hai taba ve ' svArtha ke vazIbhUta ho saba vicAra bhUla jAte haiN| kyA yaha kama zocanIya dazA hai ? zeThajI ko hajAra do hajAra rUpaye Dore ke mila jAte haiM to be phUle nahIM samAte hai parantu yaha khayAla nahIM hai ki isa kumela vivAha kA kyA phala hogA ? isase hamArI ijjata baDhegI yA satAvIsa pIDhIyoMmeM ekatra kI huI ijjata eka hI dina meM naSTa ho jAyagI ? itanA bhI vicAra nahIM karanA kyA yaha manuSyatvaM hai ? kanyAvikraya karanA yaha eka vigara ijjata kA mahAn pApa hai alabata, varakanyA kA suyogya sagapana ho vahAM ijjata kA sAdhAraNa DorA lenA denA eka mahatva kI bAta hai para Dore ke lobha se yA barAbarI kA ghara dekhakara kujoDA kara denA isameM jitanA kanyAvikraya kA pApa hai utanA hI varavikraya kA pApa samajhA jAtA hai / sAdhAraNa sthitIvAle ko to isa varavikraya meM bhI maraNa hai, aura vaha apane hAthoM se marate haiM kAraNa sAdhAraNa ghara ke suyogya vara ko kanyA na dekara, dhanADhyoM ko baDe 2 Dore dekara apanI ijjata baDhAne kI kozISa karate haiN| phala svarUpa meM una dhanADhyoM kI marjI ke mutAbika hAjarI bharane para unakI icchA tRpta karane ko vizeSa dravya kharcane para bhI una sAdhAraNa AdamiyoM kI ijjata rakhanA to una bhAgyavidhAtA dhanavAnoM ke hAtha meM hI hai| agara aisI do-tIna kanyAeM ho to usa sAdhAraNa ko to nayA janma lenA paDe / ityAdi ina kanyA vikraya-vara vikrayarUpa kuprathAoMne hamAre samAkI kyA durdazA karadI hai aura na jAne bhaviSya meM kyA karegA ? kyA Page #930 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vidhavAo kI burI dazA. ( 89 ) hamAre pUjya netA loga isa aura mAMkha uThA kara dekhane kI kRpA kareMge ? mujhe to pUrNa AzA hai ki samAjanetA aura dhanADya vIra jaise ina kurUtiyoM ko calA kara ke samAja kA adhaHpatana kiyA hai, vaise hI ve kammara kasa kara taiyAra ho jAye to samAja kI DUbatI huI nAva ko bacA leM, aura jaise kuprathAoM se kAlimA kA TIkA hAsila kiyA hai vaha dUra kara samAjodvAraka yazatilakako prApta kara sake 1 hama bhI dekhate haiM ki ve samAja agresara, aura dhanAnya loga kabataka jAgRta ho; kyA ujAlA karate haiM ? -* *(4) vidhavAoM kI anAtha dazA / jaina samAja meM pUrvokta bAla lagna, anamela aura vRddha vivAha tathA kanyA vikraya kA nAmo nizAna taka bhI nahIM thA to vidhavAoM kA to honA prAyaH asaMbhavasA hI thA; kadAcit svalpa mAtra meM thA to bhI unakA, jIvana sAdhvI jIvana ke rUpa meM aise pavitra aura uttama rItI se gujaratA thA ki vaha usa avasthA meM apanA prAtmakalyANa kara ke svarga-mokSa kI adhikAriNI bana jAtI thI para bhAja pUrvota kAraNoM se arthAt bAlalama vRddhavivAha aura kanyA vikraya se vidhavAnoM kI saMkhyA dina va dina bar3hatI jA rahI hai| isa kI varamAlA bhI hamAre sAhUkAra zrImAnoM ke zubha kaNTha ko hI zobhita kara rahI hai, dhanamada kI andhatA se pracirakAla kI viSayavAsa Page #931 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 90 ) jaina jAti mahodaya prakaraNa chaTA. nA ke vazIbhUta ho vRddhavaya meM Apa dhanADhaya hI lagna karate hai aura do cAra sAla ke bAda saMsAra yAtrA pUrNa kara bIcArI anAtha nava yuvatI vidhavA ko rotI-zrAkranda karatI ko choDa, Apa apane duSkamoM kA phala cukAne ko gvAnA ho jAte hai| . vidhavA vRddhi meM dUsaga kAraNa bAla vivAha kA hai vaha bhI Apa zrImAnoM kI kRpA kA hI phala hai, vaha pahile nambara meM hI batalA diyA hai, tIsarA anamela vivAha bhI dhanADhayoM ke gharoM se pracalita huA hai, cauthe dhanavAnoM ko dhana kI pipAsA bhI kama nahIM hai, ve apane choTe 2 bAlabaccoM kI sAdI kara zIghra hI pradeza meM dhana kamAne ke lie bheja dete hai; kAraNa kI unakI sAdI ke kharcA se dhana kI thailiyAM kama ho gaI thI vaha unhI se vasUla kI jAtI hai kyoM ki mahAjanoM ke gharoM meM to pAI 2 kA hisAba hai para zeThajI yaha nahI socate hai ki pahile se isa bAlaka kA svAsthya kaisA hai phira hama kisa pradeza meM bhejate hai aura vahAM kI prAba havA isa ko anukula hogI yA pratikula 1 vahAM jAne se marda banegA yA napuM. saka ? baMbai jaise kSetroM meM jAne para bhI una lobhAndho ko na to apane zarIra kI parvAha hai na khAna pAna, rahana sahana, havA pANI kI darakAra rakhate hai, unako to rAtadina bhajakaladArama 2 ke hI svapna pAyA karate hai. bambaI jaise zaharoM meM lAkho AdamI rahate haiM parantu jitane magNa hamAre mAravADiyoM meM hote haiM utane dUsaroM meM nahIM hote IsakA khAsa kAraNa to unakI asAvadhAnI aura bedarakArI hai. jisake jarIe saMgrahaNI yA paya ke duSTa paMje meM jakaDa jAte hai aura ve roga Page #932 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vidhavAo kI burI dazA. ( 91 ) asAdhya ho jAte hai phira davAI vagairaha ke hajAroM rUpaye kharca karane para bhI seMkaDA 80 AdamI apanI jIvana yAtrA vahIM samApta kara ke kAla ke zikAra banakara yuvaka vaya meM padArpaNa karanevAlI bAla lalanAoM ke saubhAgya ko sadaiva ke lie asta kara yamadvAra pahuMca jAte hai / pazcAt una bAla vidhavAoM kA kyA hAla hotA hai vaha samAja se chipA huA nahIM hai / ityAdi kAraNoM se vidhavAoM kI saMkhyA baDhatI jA rahI hai, aura una kAraNoM ko paidA karanevAle prAyaH hamAre samAjanaitA aura dhanavAna hI haiN| agara ve cAheM to una saba kAraNoM ko eka dina meM hI nahIM para eka ghaMTe meM bhI miTA sakte haiM para samAja kA itanA duHkha haiM kisako ? vidhavAoM prati vAtsalyatA hai kisake dila meM ? apane bAla baccoM ke svAsthya kI rakSA kareM kauna ? ' sarakAra prajA ko jAgRta rakhane kI garja se bAla vidhavAoM kA asIma pramANa vastIpatrakadvArA prati dasa varSa Apa ke sAmane rakha dIyA karatI hai para usako dekhe kauna 1 usakI air hai kisako ? dekhie bhArata meM caudaha kroDa strIo meM karIbana tIna kroDa (2,69,35,828, ) vidhavAe haiM, cAra sadhavA ke pIche 1 vitrA kI ginati kevala bhArata meM hI hai; para yahAM para bhI yAda rakhanA cAhie ki cauha kroDa mahilAoM kI saMkhyA to sampUrNa bhArata kI haiM aura jo tIna kroDa vidhavAe haiM ve ucca jAtiyoM kI hai ki jina jAtiyoM meM punarlagna abhI taka nahIM hai / agara ucca jAtiyoM kI sadhavAoM kI saMkhyA lagAI jAve to Adhe se adhika vidhavAeM haiM, arthAt sadhavAoM se vidhavAeM adhika hai; hAya aphasosa ! hAya duHkha ! ! para yaha kaheM kisake zrAge / jarA nimnAMkIta kokoM to dekhiye / Page #933 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 92 ) jaina jAti mahodaya prakaraNa char3A. ( 1 ) pacIsa varSa ke aMdara kI vidhavAeM - 1537644 ( 2 ) panarA varSa se kama umaravAlI - 332472 ( 3 ) dasa varSa se bhI kama 99 " - 102293 " " 99 99 600 hai ( 4 ) pAMca ( 5 ) eka javAnI ke AvirbhAva ke sAtha hI vidhavA ho jAnA kitana duHkha hai para yahAM to vivAha kisa ciDIyoM kA kheta hai| esI bodha bAlAoM kI to kyA para abhI taka pAMca varSa kI bhI nahIM huI aura jo mAtA ke stana kA dUdha pAna kara rahI hai una ko bhI vidhavA kA ilkAba ' mila jAtA hai yaha bhArata ke sivAya aura ucca jAtI ke andara kahIM bhI nahIM milegA | yaha kitanA atyAcAra ! kitanA bhISaNa kANDa ! ! yaha kitanI bhayAnaka anAtha dazA ! ! ! 6 19 99 99 99 ". 19 - 15136 jisa abhAge deza meM bAlavidhavAoM kI saMkhyA savA krauDa se bhI adhika ho, ekeka do do varSa kI dUdhamuhIM bAlapatniyoM kI saMkhyA panAha hajAra, va sataraha hajAra kI ho usa deza ke durbhAgya ke lie to pUchanA hI kyA hai. aise bhayAnaka vAla vivAha Adi kuprathAoM se strI samAja ko yA to akAla mRtyu kA grAsa bananA paDe, yA samaya meM vidhavA veSa ko dhAraNa karanA paDe, isa ke sivAya tisaga rAstA kyA ho saktA hai ? itanI baDI vidhavA palTana pRthvI paTTapara sivAya hindusthAna ke dusarI jagaha nahIM pAI jAtI haiM / isa dAruNa vyAdhi kI jahAM taka Page #934 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vidhavAno kI burI dazA. (93) cikitsA na hoM vahAM taka cAhe kitanI hI ghumeM pADe, lekha likheM, bhASaNa diyA kareM para dezakA uddhAra honA sarvathA asaMbhava hai| ___ jaina vidhavA moM kI saMkhyA jaina vastI ke pramANa se bahuta adhika hai, kAraNa jaina samAja meM bAla lama, vRddha vivAha, kanyA vikraya kA roga adhika phailA humA hai inake sivAya jaina samAja svAsthya rakSaNa kA to na jAne pratyAkhyAna hI kara baiThA ho inhI kAraNoM se saba se adhika vidhavAyeM jaina samAjameM haiM aura bhAja bhI pUrvokta kAraNoM se bar3hatI jA rahI hai, agara hamArI samAja ke dhanADya logoM ko pAMjarApola ke Dhora bakare, aura kabUtaroM ke rakSaNa kA prema hai, utanA samAjoddhAra kA prema ho to ve lagAtAra baDhatI huI vidhavA saMkhyA ko ekadama roka sake aura jo samAja meM vidhavAeM haiM unake lie hunnarodyoga aura jJAnAbhyAsAdi saMsthA khola dharmakArya meM lagA deM to bhI samAja kA kucha bhalA ho sakatA hai| Apa jAnate haiM ki durAcAra aura gapta atyAcAroM se Ajadeza bhasmIbhUta ho rahA hai, prasiddha patroM dvArA mAlama hotA hai ki eka varSa meM 420580 kesa to korTo meM kevala vyabhicAra ke hI hote hai| aura jo gupta vyabhicAra hote hai ve ina se pRthak samajhanA cAhie / kyA aba bhI hamAre samAja netAmoM kI kuMbhakarNiya nIMdrA dUra na hogI ? bhalA ! kyA isa durAcAra dvArA hotI huI ghora hiMsA aura mahAn pApa ko suna kara hamAre dayApremI jaina samAja kA hRdaya ekadama nahIM phaTa jAvegA ? are ! kitanIka bicArI garIba anAtha vidhavAeM udarapUrtI ke liye saikaDoM nahIM para hajAroM Page #935 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 95 ) jaina jAtimahodaya prakaraNa chaTThA. kI saMkhyA meM apane pavitra pativRtA dharma ko, va amUlya zIla ratna ko tilAJjalI dekara duHzIla vRtti ko svIkAra kara rahI haiM, itanA hI nahIM para apane satya dharma se patita ho vidharmiyoM kA saraNa letI hai| kyA yaha zarma kI bAta nahIM hai ? Aja hamArI samAja ke dhanADhya vIra! bivAha sAdiyoM osara mosara kArAnukatA koraTa kacerIyoM phensI poSAkAdi phAjula kharaca meM cAra dinoM kI vAhavAhake lie apanI gADhI kamAI ke lAkhoM kraur3oM rUpaye vyaya kara rahe haiN| para apane svadharmi bhAiyoM kI aura kitanA lakSa hai ki vaha kisa duHkhake mAre dharma se patita hote jA rahe hai samAja netoMko jarA samaya kI ora dhyAna denA bhI bahuta jarUrI hai| zAstrakAroMne sAta kSetra ko barAbara batalAe hai para jisa samaya jisa kSetrameM adhika AvazyaktA ho, usa kA adhika poSaNa karanA cAhie / to kyA anyonya dharma kArya ke sAtha zrAvaka bhAvikA kSetra kI AvazyaktA nahIM hai ? agara pUrvokta kAryoM ko gauNa rakheM aura Avazyaka kAryoM ko mukhyatayA samajhake, unake lie prayatna kyoM nahIM kiyA jAtA hai ? eka tarapha to hamArA nauvAr3a vizuddha brahmacaryavrata lopa hotA jA rahA hai dUsarI tarapha jo kAnoM meM sunane se bhI pApa mAnA jAtA hai, vaise punarlana kA Andolana maca rahA hai, isa hAlata meM bhI hama mAla-miSTAnna ur3Ane meM aura gAje bAje bajAne meM hamArI unnati samajha rahe haiM ? yaha kahAMtaka unnati hai ? samAja hitaiSI muni mahArAja, va acche acche vidvAn netA, aura patra sampAdaka apanI neka salAha se patroM ke kAlama ke kAlama bhara kara ke pukAra kara rahe haiM, ki jahAMtaka samAja se bAla Page #936 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vidhavAo kI burI dazA. ( 95 ) vivAha, anamela vivAha, vRddha vivAha, aura kanyA vikraya rUpI mahA pApa dUra na ho vahAM taka vidhavAoM kI baDhatI saMkhyA kabhI baMdha nahIM hogI, aura vidhavAoM ke jIvana ko dhArmika jIvana na banAyA jAya to durAcAra kA janma bhI rukanA asaMbhava hai aura jahAM taka yaha ghora pApa na ruke vahAM taka samAjonnati kI AzA rakhanI AkAza kusumavat hai / marduma sumArI ke pRSThoM ko jaga AMkha uThA kara dekhie jo bAlikA pahilI marduma sumArI meM kanyA likhI gaI thI vaha hI daza varSa bAda marduma sumArI meM vizvA likhI jA rahI hai yaha kitanA hRdaya vidAraka dRzya hai ? duHkha kI parisImA hai / isI kAraNa se bhArata ke cAroM ora Aja vidhavA vivAha kA gulazaura maca rahA hai / hA ! aphasosa ! ! jisa bhArata kI hindu lalanAeM apane vizuddha brahmacarya ke rakSaNArtha gNabhUmi meM zatruoM kA sAmanA kara apanI arrar kA paricaya diyA karatI thI, apane zIla kI rakSA ke lie prajvalita agni kI bhaTThiyoM meM kUda paDatI thI; arthAt jIvita deha ko jalAkara satiyAM ho jAtI thI, zrAja usI deza meM unhIM vIrAGganAoM kI santAna punarlagna kI AvazyakatA samajha rahI hai, yaha kaisA Azcaryajanaka parivartana ? jaina netAoM yaha nIca prakRtI ApakI samAja kA bhI zikAra karanA cAhatI hai, vAyumaMDala bar3I zIghratA se Apa para bhI zrAkramaNa karanA cAhatA hai / yadi zrApa isa duSTa prathA se bacanA cAhe to zIghratA se jAgRta ho jAIe bAla vivAha, kanyA vikraya, vRddha vivAha jaisI kurUDhiyoM ko jaDamUla se umbADa deM; baranA Apa Page #937 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (16) jaina jAti mahodaya prakaraba chA. kA brahmacarya vrata prApa ke sAmane hI dhvaMsa ho jaaygaa| jisa kAraNa . se duniyA meM ApakI vizeSatA samajhI jAtI hai vaha gaurava miTI meM mila laaygaa| abhI taka to samaya haiM, Apa saceta ho jAveM to bhApa kI vizeSatA aura gaurava vaise kA taisA banA hai| bhaviSya ke jie usa kI rakSA karanA pApa hI ke hAtha meM hai| 'mastu / - -- samAja meM vyartha kharcA. pUrva jamAne meM hamAre pUrvaja bar3e 2 lakSmIpAtra hone para bhI, ve khUba dIrghadRSTi se sAdhAraNa jana samuha kA nirvAha ke lie aisA to sAdhAraNa kharca rakhate the ki jisa se dhanADhya aura sAdhAraNa saba kA acchI taraha se gujArA ho jAtA thA; jisa meM bhI nyAti jAti ke niyama to itane sarala aura sAde banAe the ki pratyeka mAGgalika kAryoM meM lApasI kA bhojana tathA dezI kapar3oM kI poSAkoM aura prAyaH cAMdI ke jevara, dAginoM meM hI apanA mahatva samajhate the, isa meM eka guDha rahasya bhI thA vaha yaha thA ki dezI kapar3oM kI poSAka aura sAdhAraNa gahanoM se na to viSaya vAsanA ko avakAza milatA thA, na corI kA bhaya rahA karatA thA aura na una para DAkU loga AkramaNa karate the / itanA hI nahIM para svadArA santoSa yA pUrNa brahmacarya vrata pAlane meM bhI vaha poSAka parama sahAyaka samajhI jAtI thI aura unake brahmacarya va sadAcArakA teja tapa saba saMsAra para par3atA thaa| Page #938 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAja meM vyAkharca. . (97 ) jaba se hamAre dhanADhya logoM ke kuTIla hRdaya meM abhimAna kA prAdurbhAva huA tabase ve phAjula adhika kharca se hI apanI vizeSa ijjata samajhane lage / hamAre pUrvaja adhika dravya zubha kSetra meM lagA kara ke AtmakalyANa karate the taba mAdhunika hamAre lakSmIpatijI una sukRtoM ko to bilkula bhUla baiThe haiM jo kucha karate haiM to mAna, baDAI, irSA, dekhAdekhI kevala nAmbarI ke lie karate haiM, bAta bhI ThIka hai ki Aja phAjUla kharcA itanA bar3ha gayA hai ki zubha kSetra va sukRta kArya una ko yAda bhI kahAMse Ave / dhanADhyoMne apanI mAna baDAI ke mAre, samAja meM itanA phijUla kharcA baDhA diyA hai ki sAdhAraNa jananA ko to apanA gRhasthAzrama nibhAnA hI muzkila ho gayA hai| __lagna sAdI kI aura dekhate haiM ki pUrva jamAne meM ve loga baDe 2 dhanI hone para bhI lApasI vagairaha mAGgalika bhojana se kAmacalA lete the, para Aja ghara ke paise ho cAhe karjadAra ho apanI ijjata baDhAne ko pradezI khANDa (morasa) jo gAyoM ke rakta aura har3iyoM se sApha kI jAtI hai aura asaMkhya jIva mizrIta videzI meMde se ghevara jalebI jo abhakSa mAnI jAtI hai Adi pakAna banAne meM hI a. panI ijjata samajha lI hai, cAhe isa se ahiMsA dharma kalaGkita ho, cAhe asaMkhya jIvoM kI hiMsA ke bhAgI bane, cAhe una ke dekhAdekhI sAdhAraNa janatA ko usa akRtya kArya ke lie maranA paDe, para hamAre dhanADhyoM ko ina bAtoM kI kyA paravAha hai| Page #939 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 98 ) jena jAti mahodaya prakaraNa chachA. pUrva jamAne meM acche gharANe meM eka vivAha kA jitanA kharca hotA thA utanA kharca to Aja hamAre eka bandole meM ho jAtA hai yaha kitanA parivartana ! jaba poSAka kI aura dRSTipAta kiyA jAtA hai to pUrva jamAne meM sAdhAraNa kapaDoM se kAma calAte the| Aja asaMkhya jantuoM kI hiMsA se bane hue rezama aura aneka jIvoM kI carbI se bane hue videzI vastra adhika pasanda kie jAte haiM, pUrva jamAne meM baDe 2 dhanADhya loga cAra so pAMca so rUpayoM ke kapar3oM se tamAma ummara nikAlate the, jaba Aja ekeka ghAghare para hajAra do hajAra rUpaye lagAye jAte haiM itanA hI nahIM balki eka vivAha meM kapaDe kI silAI jItanI darjiyoM ko dI jAti hai utane kharca se pahile dhanADhyoM ke vahAM vivAha ho jAtA thaa| aba Apa Aja kI poSAka kI tarapha dekhie ki jina bArIka kapaDoM se una auratoM ke aMgopAGga jaise ke taise dikhAI de rahe haiM, kyA yaha nirlajjatA kA veza nahIM hai lambe 2 bUMghaTa nikAlane vAlI auratoM ke sira ke bAla to manuSya calate phirate bhI gina sakate haiM, phira bhI hamAre dhanADhyoMne isa poSAka meM zrapanI ijjata samajha rakhI hai isa meM kevala strI samAja hI doSita nahIM hai para yaha saba doSa dhanADhaya puruSoM kA hai ki ve svayaM hI dhotIe~ aisI pahanate hai ki snAna karate samaya to eka daphe nama phirane vAloM ko bhI lajjA pAe vigara nahIM rahatI hai| vahI zarma kI Page #940 -------------------------------------------------------------------------- ________________ poSAka kharacA. bAta hai ki phira ve apanI bahana beTiyoM aura mAtAmoM ke sAmane snAna kiyA karate haiM / jaba puruSa hI aise nirlajja bana jAte haiM, taba striyoM kA to kahanA hI kyA hai ? isI duSTa kuprathAne nauvADa vizuddha brahmacarya vrata pAlana karane vAlI samAja meM vyabhicAra kA dAvAnala prajvalita kiyA hai| Aja dezabhara meM khAdI pracAra kI baDI bhArI dhAmadhUma cala rahI hai para isa ke sAtha jaina samAja kA kitanA saMbandha hai ? yadi kisI vyaktIne khAdI dhAraNa karanI bhI ho to usa kI hAMsI majAka uDAI jAtI hai, kAraNa jina lakSAdhipatiyoM ke gharoM meM rezamI ghAghare, kAzcaliyoM usa para bhI kara kinArI, phUla, gokharU, jarI salamA satArA lagAyA jAtA hai, vahAM bicArI khAdI kI kyA kimmata hai ? are ! dezadrohI, samAjadrohI dhanADhayoM eka tarapha to tumAre svadharmI bhAI anna pIDita ho kara ke pavitra dharma se patita banate jA rahe haiM. dUsarI tarapha tumArI vidhavA bahanoM kI burI dazA ho rahI hai, tIsarI ora tumAre bAla bacce ajJAna meM sar3a rahe haiM, isa hAlata meM bhI tuma vyartha kharca se apanI ijjata samajhate ho maujamajA uDAte ho kyA yaha zarma kI bAta nahIM hai ? para yAda rakhie dhanADhayo ! tumArA yaha caTakA maTakA cAra dinoM kA hI hai, kAraNa Apa phajula kharca Aya (paidAsa) para karate haiM aura prAya kA kAraNa vyApAra hai vaha Apa ke hAthoM se khusatA jA rahA hai, jo Apane pahile se kharcA baDhA rakkhA hai, agara paidAsa kama hogI to bhI lakIra ke phakIra bana kara ke Apa ko to usa rAste para maranA hI paDegA Page #941 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (100) jaina jAti mahodaya prakaraNa chaTThA. usa samaya Apa kI ijjata kaise rahegI ? Apa kI kyA hAlata hogI ? jarA naitra bandha kara isa ko bhI socie| mRtyu ke pIche jImanavAra ( ausara ) karanA yA jImanA zAstrakAroMne mahA pApa aura mithyAtva batAlAyA hai tathApi hamAre dhanADhaya logoMne itara jAtiyoM ke dekhAdekhI usa mahA adharma ko bhI samAja meM sthAna dekara usa ke paira khUba majabUta banA die ki mRtaka manuSya ke kuTumbiyoM para eka kisma kA kAlA Teksa lagA diyA hai, cAhe una kI sthiti ho cAhe na ho para una satAdhIza paMco kI rAkSasI AjJArUpa talavAra ke nIce una vicAre garIboM ko to zira jhukAnA hI paDatA hai phira cAhe vaha apanI hATa, havelI mAla jaMgama sthAvara sTeTa lilAma kareM, cAhe RNa ( karjA ) nikAle itanA hI nahIM para devadravya se karjA dekara ke bhI nukA karavA kara paJca to mAla miSTAna uDAne meM hI apanI mahatvatA samajhate haiM / are hatyAro ! are rAkSaso !! tumAre eka dina ke miSTAna ke lie bicAre una garIboM kA kitanA rakta bhasma hotA hogA, isI phijula kharca ke kAraNa bicAre sAdhAraNa loga apane bAla baccoM ko choDa kara dizAvara jAte haiM, vahAM jhUThabolanA, coriyoM karanA, svAmi drohIpanA, tathA dhokhAbAjI karanA / aura kahIM bhI paisA na mile to apanI laDakiyoM kA bhI lilAma karanA paDatA hai arthAt pUrvokta atyAcAra sirpha phijUla kharcene hI sikhAe haiM / pUrva jamAne meM hamAre pUrvajoMne nyAti jAti meM aisI zRMkha Page #942 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adAntoM kA kharcA. lAnAe raca dI thI ki samAja meM kitanA hI vaimanasya ho jAya, parantu unako adAlatoM kA muMha dekhane kI AvazyakatA nahIM rahatI thI kAraNa ve agresara loga nyAyapUrvaka ghara ke ghara meM hI samajhA dete the, itanA hI nahIM para itara jAtiyoM kA insApha bhI hamArI samAja dvArA hI huA karatA thA. Aja hama adAlatoM kI tarapha najara karate haiM to jahAM tahAM vizeSa kara hamAre jainI bhAI hI daSTIgocara hote haiM, jisa samAja meM TaMTA phIsAda kara adAlatoM ke muMha dekhane meM hI mahAn pApa samajhA gayA thA Aja vahI samAja halapha uThA karake satyAsatya gavAhiyoM de rahI hai| sAdhAraNa mamulI bAtoM ke lie hamAre dhanADhya vIra hajAroM lAmkhoM rUpaye barabAda kara dete hai sAla bhara meM so pacAsa rUpaye zubha kArya meM kharcanA to zeThajI ko muzkila ho jAtA hai taba vakIla bAriSTaroM ko rAtrI meM gupa cupa hajAroM lAkhoM mila jAte haiM / "kSamA vIrasya bhUSaNam " mahAvIra prabhu ke isa siddhAMta ko bhUla kara ke Aja samabhAva, sAmAyika, aura prabhupUjA karanevAle eka hI devaguru ke upAsaka to kyA para eka pitA kI santAna eka dUsare ko nIcA dikhAne ke lie jhUThI gavAhiyoM dene meM tanika bhI nahIM hicakate haiN| hajAroM lAkhoM rUpaiye dhUve kI bhAnti uDA dete haiM ina dhanADhyoMne isa zaMkrAntarUpI ( cepI ) rogako Aja sAdhAraNa janatA meM bhI yahAM taka phailA diyA hai ki zAyada hI aisA AdamI bacA hogA ki jisane apanA nAma korTa-kacaharI meM na Page #943 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (102) jaina jAti mahodaya prakaraNa chaTThA. likhAyA ho itanA hI nahIM para aba to hamAre SaTkAya pratipAlaka munirAjoM ke caraNa kamala bhI adAlatoM ko pavitra banA rahe haiN| agara hamAre samAja netA isa aura lakSa dekara pUrva kI bhAnti Apasa ke jhagaDe paMcAyatiyoM dvArA nyAyapUrvaka nipaTa leM, to mamAja ke prativarSa hajAroM lAkhoM rUpaye vyartha jAte hue rUka jAya, agara una dhanavAnoM ke gharoM meM dhana rakhane ke liye jagaha na. ho to samAja ke aise 2 kaI kSetra hai ki jina ko dravya kI pUrNa AvazyakatA hai; vahAM lagAkara ke punya hAsila kreN| agara koI savAla karegA ki dhanADhyoM ke dekhA dekhI sAdhAraNa AdamI parvokta kharca kyoM karate hai kyA koI unase jabarana karavAtA hai ? uttara meM kahanA paDatA hai ki ve dhanADhyoM ke barAbara kharcA karane meM khuza nahIM hai, para aisA nahIM karane para dhanADhya unakI ijjata ko halkI samajha kara ke unake laDake laDakiyAM ke sagapana meM bAdhA DAlate haiM isa bhaya ke mAre una sAdhA raNa manuSyoM ko bhI dekhAdekhI maranA paDatA hai| agara Aja bhI hamAre dhanADhya vartamAna jamAne meM jaina samAja kI girI hAlata, unakI Aya vyaya aura vyApAra kI hAlata para gaharI dRSTi se vicAra kara sAdhAraNa manuSyoM para vAtsalyatA bhAva lAkara pUrvokta vivAha sAdI kAja karIyAvara gahane kapaDe, bandole, beNDabAje Adi 2 kAryoM meM pahile apane gharoM se phijula kharce ko haTA karake pUrva kI mAphika sAdhAraNa Page #944 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhAraNa kI durdazA. - (101) kharca se kAma liyA jAya to apanI bhAvI santAna aura sAdhAraNa samAja kA sukhapUrvaka nirvAha hotA rahe, aura isakA yaza bhI unhIM dhanADhyoM ko milegA ki pahile pahela apane gharoM se yaha pUrvokta kArya prAraMbha kreN| agara Apako ekeka vivAha meM daza 2 vIsa 2 aura pacAsa 2 hajAra kA kharca karane kA vyasana paDa gayA ho, ekeka mausara meM daza 2 vIsa 2 hajAra vyaya karane kI Adata par3a gaI ho to Apa usI dravya ko samAja sudhAra ke lie anAtha vidhavAoM aura Apa ke svadharmI bhAIyoM ke lie vidyAlaya hunnarodyoga zAlAeM sthApita karavA kara; ananta punyopArjana kare tAki isa bhava aura para bhava meM ApakA kalyAna ho zAsanadeva hamAre dhanAjyoM ko sadbuddhi pradAna kareM ki ve pUrva jamAne ke uttama vicAroM para khayAla kara, apanI caMcala lakSmI ko samAja hita meM lagA kara ke bhAgyazAlI baneM / (6) samAja meM sAdhAraNa janatA kI durdazA. - pUrva jamAne meM hamAre samAjanetA sAdhAraNa jana aura garIba varga kI aura vizeSa lakSa diyA karate the, aura unakI sthiti sudhArane kA prayatna sabase pahile karate the kAraNa dhanADhaya loga samAja meM bahuta kama huA karate haiM agara garIba varga kI upekSA Page #945 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (10) na jAti mahohaba prakaraNa kaThA. kI jAya to samAja kI saMkhyA aMgaliyoM para gineM jitanI raha jAtI hai, ataHeva sAdhAraNa jana kA rakSaNa poSaNa karanA apresaroM kA parama kartavya hai / Aja jamAnA kucha ajaba DhaGga kA dikhAI detA hai, jo loga garIboM ke rakSaka the ve hI Aja unake bhakSaka bana baiThe hai jo loga sAdhAraNa janatA kI unnati meM apanA gaurava samajhate the; ve hI Aja una ko avanatI kI gaharI khADa meM girAne meM hI apanA mahatva samajha rahe haiM / agara sAdhAraNa garIba varga ko adhogati meM pahuMcAne kA zobhAgya kahA jAya to hamAre zrI mAnoM ke hI hisse meM sobhita hogA kAraNa jitanI kurUDhiyoM pracalita huI hai, ve saba dhanADhayoM ke vahAM se hI huI hai| vicAre sAdhAraNa AdamI to unake pIche 2 marate hai| paise kI hAlata to una bicAroM kI pahile se hI taGga hotI hai phira Upara se kAja kirIyAvara rUpI vyartha kharca kI cAbUka uDate hai apanI udarapUrti ke lie to ve rAtadina paca rahe hai idhara udhara bhaTakane para bhI kuTumba kA poSaNa honA muzkila ho gayA hai / apane bAlabacoM ko apaThita rakha kara, apane gRha kharca nirvAhane ke lie unako komala vaya meM bhI dhanADhayoM kI gulAmI karane ko dizAvara bhejane paDate hai| ityAdi / Aja jitanI jaina samAja meM sAdhAraNa varga kI burI dazA hai, utanI zAyada hI kisI samAja meM hogI / hamAre jAti agresara paMca dhanADhaya loga sabhA sosAiTiyoM aura kameTiyoM meM ekatra ho ke seTaphArma para khaDe hokara lambe 2 bhASaNa dete hai ' samAjasudhArakaro' phijula kharca kama karo' sva Page #946 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhAraNakI sahAyatA. (805) " dharmI bhAiyoM ko hara taraha se sahAyatA karo, vidhavAoM ke lie hunarodyoga zAlA aura bAlabacoM ke lie vidyAlaya khola do ityAdi / tAliyoM ke giDa giDAhaTa ke sAtha rajiSTara meM prastAva pAsa kara lete hai para usakA phala kyA huA ? kisIne una prastAvoM ko kAryarUpa meM pariNIta kiyA hai ? siMha kSaNabhara ke lie guphA se nikala garjanA kara diyA karate haiM, para guphA meM jApaDane para cha mAsa taka par3A hI rahatA hai yaha hI hAlata hamAre samAjanetAoMkI hai| hamAre AcArya deva aura muni mahArAja bhI apane upAzraya meM UMce pATepara baiTha kara ke svadharmIyoM kI sahAyatArtha mahArAja kumArapAlaM jagaDuzAha khemAdedANI aura vastupAla tejapAla kI udAratA aura svadharmI bhAiyoM kI sahAyatA kA lambA caur3A vyAkhyAna sunA dete hai, aura zrAddhavarga jI mahArAja ! tehata vANI ! ! karake suna lete hai para unapara amala kare kauna ? agara kare to bhI viprIta * rUpameM kAraNa samAja zrapresara aura dhanADhyoM ke magaja meM to yaha kIr3A ghusA huA hai ki agara sAdhAraNa janatA kI unnati ho jAyagI to apanI paMcapaMcAyatIyA rUpa nAdIrazAhI calanI vaDI muzkila hogI; vAste inako to apane pairoM ke tale hI rakhanA acchA hai / Apa aneka prakAra ke ayogya anyAya kareM nyAti jAti ke kAnUna kAyade tor3a deM anamela aura vRddhavivAha karale to bhI kucha nahIM, kAraNa sattA to unake hAthameM hai unako kahanevAlA kauna agara yaha hI kArya sAdhAraNa janatAne karaliyA ho to unake lie jamIna AsamAna eka karadete hai, ina paMca paTeloM kI aisI Page #947 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (106) jaina jAti mahodaya prakaraNa chaTThA. burI AdateM par3a gaI hai ki sAdhAraNa janakA lAbha karanA to dUra rahA para ve apanI himmatapara bhujabalapara agara kucha unnati karanA cAheM to bhI unake unnati kSetrameM aise ror3e DAla dete haiM ki unako dUsarIvAra aise kAryoMmeM sAhasa karanA bhI muzkila ho jAtA hai; arthAt nyAti jAti yA rAjadvArA unake paira tor3a die jAte haiM kAraNa unake pAsa sattA aura ghana hai ki unakI taraphameM bolanevAle gavAhiyo denevAle bhI bahuta milate hai usa hAlata meM vicArI sAdhAraNa janatA kI burI dazA yahA~taka hotI hai ki vaha vicAre nirdoSa honepara bhI unako daNDa ke bhAgI banAdete haiN| ___agara janahitArtha pAThazAlA hunnarazAlA auSadhAlaya calatA ho to apresara loga apane gharake kleza kusampa ko lAkarake una saMsthAtroMpara DAladeMge, aura kucha svArtha dekara alaga 2 ghaDApArTiyoM banA karake aneka prakArase nukzAna pahuMcAne kI kozISa kiyA karate haiM; aura inako apanA parama kartavya bhI samajha rakhA hai| pUrvokta kAraNoM se hI hamAre sAdhAraNa varga kI durdazA ho rahI hai aura isI kAraNa se bahutase loga dharmase patita hote jA rahe haiM, aura jaina saMkhyA kama honekA mI khAsa kAraNa yahI hai ki hamArI samAja meM sAdhAraNa aura garIba varga ko kisI prakArakI sahAyatA nahIM milatI hai unakA zArirIka aura mAnasika bala dina vadina hAsa hotA jA rahA hai bhaviSyameM na jAneM isakA kyA phala hogA ? Aja hama isAiyoM, musalamAnoM, pArasiyoM, aura Arya Page #948 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhAraNakI dazA. (107) samAjiyoM ko dekha rahe haiM ki ve apane sahayogiyoM ko kisa kadara sahAyatA de rahe hai unake sukhameM sukhI duHkhameM duHkhI honA to khAsa apanA dhyeya hI banA rakhA hai isI kAraNa se ve loga saMkhyA meM vyApAra meM hunarodyogameM Age baDhate jA rahe haiN| kyA hamAre samAja agresara dhanADhya netA apane pUrvajoM kI samAja sevAko to zAyada bhUla baiThe hoMgeM para itara samAjoM se bhI isa nasiyata ko sIkheMge, dhAraNa kareMge ? aura apane svadharmi bhAiyoM kI mahAyatAke lie Aja hI kammara kasakara taiyAra ho jAeMge ? hamArI samAja ke pAsa abhItaka dravya bahuta hai buddhibala hai vyApAra bhI unake hAthameM haiM agara ve cAheM to apanI samAja ke sAdhAraNa varga ko mahAyatA dekara apane samAna banA sake haiM kAraNa unako dravyake jarie vidyA hunara vyApAra Adi kAryoM meM lagA sake haiN| - majano ! samAja jIvita rahegA to saikar3o maMdira banA sakegA hajAroM jirNoddhAra karA sakegA upadhAna, ujjamanA, varaghoDA, aura padvI mahotsava karA mkegaa| agara samAja hI naSTa ho gayA to jaise pUrva aura mahArASTrIya Adi pradezoM meM saikar3oM jaina maMdira zivAlaya banagae haiM, hajAroM mUrtiyoM pairo taleM kucalI jA rahI hai; vaise hI Apake kaur3o lAkhoM rUpaiye lagAkara banAe hue maMdiroM kI eka dina vahI dazA hogii| agara Apake hRdayameM janamandira, mUrtiyoM kI pUrNa zraddhA ho, jaina zAsanako jIvita rakhanA ho; jaina Page #949 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 108 ) jaina jAti mahodaya prAraNa kaTThA. dharma kI unnati cAhate ho to anyAnya dharma kAryoM ke sAtha sabase pahile apanI samAja ko sudhaaro| unnati pathapara le jAo aura svAdharmI bhAiyoM ko sahAyatA de karake apane barAbarI ke banAlo isameM hI ApakA kalyANa hai / (7) bAlarakSaNa aura mAtAoMkA kartavya / __pratyeka jJAti nyAti aura samAja ke hAni vRddhi kA prA. dhAra unake bAla baccoM ke pAlana poSaNa-svAsthya aura dIrghAyuH para hai isIliye hI zAstrakAroMneM tadviSaya khuba bistAra pUrvaka ullekha kiyA hai para Aja usa uttama zikSAke abhAva hamArI mAtAe apane bAlabaco ke pAlana poSaNa se vilakula anabhijJa hai aura isa kArasase hI saMsArabharake bAlamaraNameM hamArI samAja pahale nambarameM mazahUra hai| bAlamRtyu ke kAraNase hamArI saMkhyA dina va dina kama hotI jA rahI hai| __ hamArI samAjameM bAlalAna anamela vivAha kA kAphI pracAra hai isI kAraNase bAla lalanAe~ aniyamata samaya rajaskhalA ho garbha dhAraNa kara bAsakoM ki mAtA banane ko tayyAra ho beThatI hai para garmAcaryase jJAta na honese unako yaha bhAna nahIM hai ki garbhavaMtI morato ko kisa rItIse rahanA cAhiye kisa rItIse garbhakA pAlana karanA cAhiye ? hamAre zAstrakArone pharamAyA hai ki garbhavatI mahilAoM ko na ati garmabhojana na ati zIta-rUpa Page #950 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAla rakSaNa (109) snAdha-kaTUka Amla-khATA-mITA carakAdi va alpa aura pati mojana nahI karanA cAhie kevala zIghra pAcana karanevAlA sAtvIka mojana jo ki garbhako pathyakArI ho usIkA hI sevana karanA lAmadAyi hai garbhavaMtI orato ko ati kaThanAiyoM kA kAma bhI varjaniya hai para rakSasI apaThita sAsuo una vicArI parAdhIna garbhavaMtIse sAta pATha ora nau nau mAsa taka pIsanA povanA dalanA khaNDanA pAnIlAnA vIlonAkaranA aura rasoi vagairaha saba gharake kAma liyA karatI hai jisase avvalato usa garbhakA patana hI ho jAtA hai kadAca apane AyuSyabalase bacajAve to vaha itanA kamajora hotA hai ki saMsArame kuccha karane kAbila nahIM rahatA hai / garbhavatI striyoM ko kedakhAnA ke mAphIka ekahI sthAname rahanA bhI ucita nahIM hai parantu vaha acchI zrAvahAva ki jagahAme rahai aura thoDI vahuta maidAna meM gumatI bhI rahai tAMka unakA svAsthya acchA rahai / garbhavaMtI ko garbha ho vahAMtaka pati zayyAkA bhI tyAga karanA cAhiye arthAt viSayabhogase sarvatA vacanA jarUrI hai para kisaneka prajJa dAmpati viSaya bhoga kI duSTa vAsanA ke vazIbhUta ho usa niyama ko ullaMghana kara kAmakrIDA me ratI mAnate hai ityAdi pUrvokta kAraNo se unakI saMtAna satvahIna kAnI kubaDI lulI laMgaDI kurUpa janamase rogI kAyara kamajora nisteja aura alpAyuHvAlI hotI hai isa liye garbhavaMtI orato ko hamezoM AnaMdamaMgala aura zAntime rahanA cAhiye unake pAsa agara koi vAta kare vo bhI sadAcAra sacAritra aura bIratA kI karanI acchI hai Page #951 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 19.) jaina jAti mahodaya prakaraga chachA. kAraNa sukha duHkha zoka saMtApa harSa utsAhA Adi jaisevAte garbhavantIke sAmane ki jAtI hai vaisA hI garbha ke jIvapara prasAra ho jAtA hai arthAt garbha ke jIvana usI samayase nirmANa huA karatA hai| vAste garbhavaMtI aura una ke sahacAryoM ko cAhiye ki garbha kA bhalIbhAMti pAlana kara apanI saMtAna kI nIva ko sudRDha bnaave| hamAre dhanADhya loga garbha ke rahate hI maMgalotsava harSa vadhAiye aura dhaivara vagairaha meM seMkaDo hajAro rupaiye vyaya kara dete hai para una ke gharoMme garbhavaMtI ke dayAjanaka hAla dekhA jAye to hRdaya phaTa jAtA hai aura isI kAraNa se prAyaH dhanADhyo ke eka do tIna pIDhI me godaputra kI khoja karanI paDatI hai / aba hama prasUta samaya ki tarapha dRSTipAta karate haiM to vaha samaya garbha aura garbhavatI ki mRtyu kI kasoTI kA hai isapara bhI apaThita dAiyoM una ke jIvana ko isa kadara naSTa kara detI hai ki dIrghAyuH ho tohI vaha garbha jIvita raha sake sAthameM garbhavaMti ke liye makAna to mAno eka kArAgRha hI hai ki jahA~ havA kA praveza taka nahIM usameM hI vastra dekhA jAye to durgandhI se bhabhaka uThe hai prasUta samaya jo phATe hue vasa kAmame liye jAte hai vaha na jAne kitane arase ke hote hai ki maila aura durgandha zarIra ke lagate hI roga paidA ho jAte hai isI atyAcAra ke kAraNa hamArI samAja meM seMkaDe vIsa orate suvArogase khatma ho jAti hai taba sekaDe paisi bace naumAsa narakame raha kara svargameM cale jAte hai yaha kaisA bhiSaNa hatyAkaNDa Page #952 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAtAoM kA kartavya. ( 199) ki seMkaDe pacavana jIvoM kA saMhAra / Aja pRthvIpaTTa para dekhA jAve to yaha saMhAra hamArI samAja ke sivAya Apa ko kahA~ bhI nahIM milegaa| Age calakara garbha prasUtA mAtA ke bhejana ki aura dekhiye jo purANe jamAnA meM tAktavara mAtAo ko balISTa bhojana diyA jAtA thA vaha hI bhojana Aja hamArI kamajora navayuvatiyoM ko diyA jAtA hai ki jisa ke andara usa bhojana pacAne ki sakti na hone se vaha ulTI vaimAra par3a jAtI he kAraNa jisa sAsu va dAdI sAsune golIbhara ghRta khAyA thA vaha samajatI hai ki bahu bhI itanA khAjAya to acchA para una ko yaha khyAla kahA~ hai ki mere zarIra meM kitanI tAkata thI maiM kIsa avasthAmeM prasUta prAraMbha kiyA thaa| khera / .. aba bAlapoSaNa kA hAla bhI suna lijiye / avvalato bAla mAtAoM ke stanoMme dudha kama honese baccoM ko purI khurAka nahIM milatI hai jaba vaha rudana karatA haiM to usa ko aphIma de diyA jAtA hai ki una ke zakti tantuo kA prAraMbhase hI vaha bhakSaNa kara lete hai Age una bacA ke saMskAra ke liye jaise una kI mAtApitA ora kuTumbiyoM kA rahana zahena khAnapAna bhASA vicAra hogA vaha usa abodha bAlaka ke komala jIvanapara saMskAra paDa jAyagA phira usa ko seMkaDo upAya karo para vaha saMskAra kisI hAlatame nahIM badalate hai jaise ki-amerikAme eka mAtA apane DhAI sAla ke bAlaka ko lekara ke eka dharmaguru ke pAsa upasthita huI aura Page #953 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 192) jaina jAti mahodaya prakaraNa ya. salAha mAMgI ki isa bAlaka kA bhaviSya ucca jIvana ke nimita kaisI zikSA dI jAya ? mahAtmAne kahA " mAvA ! isa kA AdhA zikSA samaya to vyatita ho gayA" gAtA mAzcaryamugdha ho cintAmeM par3a gaI para mahAtmAke tAtparya ko na samajha sakI aura nizcaya kara liyA ki mere bAlaka kI AyuSya adhika nahIM hai, mahAtmAne samajhAyA ki mere kahane kA bhAvArtha yaha nahIM hai; para bAlaka janmate hI zikSaNa lenA prAraMbha kara detA hai jo jo bhalA burA usa ko dRSTigata hotA hai vaha gRhaNa kara letA hai / mAtA, pitA, kuTumba parivAra ke dekhe hue rahana sahana ko vaha kabhI nahIM bhUla sakatA hai, kore sApha kAgaja para likhA huA harpha miTA kara yadi phira se usI kAgaja para likhanA cAheMge to pahile jaisA sApha nahIM likhA jAyagA; usI mAphika bAlaka ke nirmala hRdaya para par3I huI chApa nikAla kara naye saMskAra Aropita karanA muzkila hai / isa kAraNase hI maiMne kahA thA ki jo zikSaNa DhAI sAlameM isa bAlakane prApta kara liyA hai, usa kA badalanA asaMbhava hai, isIse isa kI AdhI paDhAI ho cUkI maiM mAna rahA huuN| baccoM ko apanI mAtA ke dUdha ke badale vilAyatI DibboM kA dUdha pilAyA jAtA hai duSita dUdha kI kyA dazA hotI hai yaha bhI suna lijIe: jodhapura nareza mahArAja yasavantasiMha bAdazAhA zAhajahAM kI bhAjJAse hindu dharmadrohI auraGgajebase lar3ane ko ge| apane pAsa sainA Page #954 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAlarakSaNa aura mAtAkA kartavya. ( 1'3 ) na rahane ke kAraNa ve apanI rAjadhAnI ko loTa aae| ina kI mahArAnI zisodiyA rAjakumArI ko jaba mAlUma huA ki patideva samarAMgaNa meM pITha dIkhAke yuddha chor3a kara bhAga Ae haiM taba usane kahA, maiM kAyara pati kA muha dekhanA nahIM cAhatI; aisA kaha kara ke kile ke phATaka banda karavA die| kAraNa pUchane para uttara diyA ki " yadi vijaya prApta kara jAegeM to maiM una kI AratI utArUMgI, yadi devagatI ko prApta hue to maiM bhI satI ho jAUMgI, para kAyara pati kI patni kahalAnA rAjapUtAnI ko pasanda nahIM usa samaya mahArAjA kI mAtA bhI vahAM maujUda thI, usane AtmaglAnI lAkara dabe hue svara se kahA ki beTA ! usameM terA aparAdha nahIM hai, tUM jaba bAlaka thA, taba taraM rone para bAndIne tujhe cupa karane ke lie, apane stana kA dUdha pilA diyA thA, maiMne usI samaya 99 tujhe UMdhA taba bhI maiM beTA ! laTakA kara tere muMhase vaha dudha nikAla diyA thA DaratI thI ki bAndI kA dUdha tujhe asara nahIM kara deveM / Aja vahI huA, Aja tujhe vahI dUdha yuddha se bhagA lAyA, yadi tene merA hI lagAtAra dUdha piyA hotA to Aja yaha dina mujhe dekhanA nahIM par3atA / isa para jarA dhyAna lagAke socanA cAhie / .. aba hamAre mAtApitA ki ora se una bAla baccoM ko kisa prakAra kI zikSA milatI hai baccA ko TAimasara khurApha na milanepara vaha gene lagatA hai / taba mAtA kahatI hai ki " nenA sujA bAgar3a bole yAMne khAjAsI yA lejAsI" yaha Darapoka ke pATha to sarUse hI Page #955 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 114 ) jaina jAti mahodaya prakaraNa chaThA. sunAye jAte hai isI kAraNa se logo me kahavata cala paDI hai ki 66 hai ki terI mAMkI.. cAra caura caurAsI vANiyA eke ekane ikavIsa ikavIsa ko tANiyA " Age baccA kuccha totalI bhASA bolanA sikhatA hai taba usake mAtApitA kahatA hai ki kyo beTA tere bahu kAlI lAve yA gaurI uttarame beTA kahatA hai ki ' golI ' pitAjI hA~sI me kahate hai ki terImAMkI. ullU ke paTThA " isapara laDakA doharAtA huA kaullU ke paTThA mAtA kahatI hai ki tere bApa kI mucche khAMcale " taba beTA apane " bApa kI dADhI pakaDa jera karadete hai phiratoM mAMbApa aura laDakA khuzIke mAre phUle hI nahIM samAte hai mAtApitAke AcaraNa kA asara laDako para isa kadarakA paDa jAte hai ki phira lAkhoM upAya karane para bhI nahIM miTatA hai kAraNa laDakA to phoTugrApha kA kAMca hai mAtApitA yA kuTambiyoM kA jaisA kA taisA AcaraNa usa baccoM ke hRdayame utara jAtA hai punaH jaise kore kAgajapara jI cAhe jaise akSara likhalo phira usako mITA ke dUsare sApha akSara likhanA cAheto muzkila hI nahIM para duHsAdhya hai dekhiye hamAre bAlabAlikAo ko corI karanA cIlama bIDI sIgareTa bhAMga gaMjA pInA kisane sikhAyA ? vyabhicAra kI gAliye kisane sikhAI ? laDakiyoM ko gobara lAnA kharAba gIta gAnA Dhola para maidAname nAcanA kisane sikhAyA ? kyA koI inake liye skUla hai ki jisame sIkhI ? ina saba bAtoM ke liye unakA dhara hI skUla hai aura mAtApitA unake zikSaka hai itanA hI nahIM para mullA pIra phakIra yogI sanyAsI Adi ke dorA mAdalIyA dhUmaMtra hate ........ dz Page #956 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAlarakSaNa aura mAtAkA kartavya. ( 195) aura galeme phUla rAkhaDI dorA bandhake sathe gurukI zraddhA uDAdI aura kaba masajIda bherU bhavAnI khelAjI khetalAjI haDabujI mAdi Adi devoM ke saMskAra DAla hamAre vItarAga jaise devoMse prazraddhA karavAne kA khAsa kAraNa hamAre mAtApitAhI hai nATaka sInAmA aura raMDiye ke khela tamAsa se vyabhicArI banAnevAle bhI dUsarA nahiM para baccoMke janmaguru hI hai jaise durvyasana ke saMskAra DAle jAte hai vaise sadAcAra aura dharma ke saMskAra bahuta kama DAle jAte hai kAraNa na to unako mAndira upAzraya sadaiva le jAyA karate hai na guru mahArAja kA satsaMga karavAyA karate hai isa kAraNa na to unake andara vi. naya viveka sadvicAra devaguru va mAtApitAmo prati sevA bhakti suzraSA ke saMskAra hote hai / zarUse paDe hue bure saMskAra dUsaro ko to kyA * para unake mAtApitAo ko hI kitane duHkhadAyI hote hai vaha unakI AtmAhI jAnate hai kabI kabI to pukAre kiyA karate hai kyA kare chore mAnate nahIM hai duHkha diyAkarate hai aba kyA kare ? yaha kisake phala hai ? yaha bUre bIja kisane boye ? Age una mAvA aura bAlako ke svAsthya ki mora dekhA jAveM to hRdaya phATake TukaDe TukaDe ho jAte hai kahA~ vIra samAja kI jinake hu~kAra mAtrase bhUmikampa uThatI thI kahA~ Aja nirbala saMtAna ki vaha svayaM apanAhI rakSaNa nahIM kara sake ? - unake dharma saMskAra ki ora to, dekhA jAya to kevala nAma mAtra ke jaina raha gaye hai na AtmajJAna na pAcAra vyavahAra na kriyA Page #957 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 196) jana jAti mahodaya prakaraNa charaTa kANDa itanAhI nahIMpara agara koi aMka lilAma putra-lakSmI vageraha batAnevAle DhUMgI pAkhaNDi bAgayA ho to sabase pahale vaha unakA svAgata karane ko tayyAra ho jAyagA / kAraNa unake saMskAra hI aise paDe hue hai ityAdi yaha saba doSa hama kIsa ko de ? isa viSayame eka pAzcAtya tttvvet| vidvAna smAIlsane kahA hai ki " House is tbe first and wost important school of character. It is there that every buman being receives his best, moral training or his words." . arthAt ghara eka cAritra kI prathama aura pUrNa jarUrata kI skUla hai manuSya acchAse acchA naitijJa zikSaNa yA bugaseburA zikSaNa vahA~se hI prApta kara sakatA hai| jaba gRhazikSaNa kA AdhAra vidUSI mahilAoM para hai agara mAtAbhoM acchI zikSita ho to apane bAla baccoMkoM sundara zikSA dekara unako uccakoTI ke saMskArI banA saktI hai isaliye usI vidvAnane phira bhI strI zikSAke liye prajAkiya AvazyaktA batalAte hue kahA hai ki "If the moral character of a people mainly depends upon the education of the home then the education of woman is to be regarded as a mother of national inportant" arthAt agara manuSya kA naitika cAritra mukhyatayA gRhazikSaNa para prAdhAra rakhatA ho to strIzikSaNa prajAkIya AvazyaktAyukta vastu hai| Page #958 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAlarakSaNa aura mAtA kA kartavya. ( 117 ) samAja sudhArake TekedAroM koM isa suvAkyapara lakSa deNa cAhiye ki mAtA zikSaka honepara hajAra upAya kyo na kiyA jAya para unakI saMtAna kA sudhArA honA muzkila nahIM para sarvetA asaMbhava hI hai Ajakala hamArI azikSata mAtAoM apane saMtAna kA pAlana poSaNa karane meM bhI sagmAtI hai kAraNa unake hAtho me sone ke bAjubaMdha aura baMgaDa tathA rezamI pauSAka aura sAbuse ragaDa | huA zarIra kA gamaMDa hai jisase anyonya kAma ki mAphIka yaha bhI eka kAma nokaro ke suparda kara detI hai agara apanI saMtAna kA pAlana karane meM hI unako zarama AtI ho to vaha mAtA bane hI kyo ? jaba nija saMtAna pAlana kA hI yaha hAla hai to dUsare kAmoM kI to hama AzA hI kyo rakhe ? una apaThita mAtAo kI tarapha se una bAlabaccoM ko AzIrvAda kisa kadara se milatA hai vaha to unake gharake tathA AsapAsa rahanevAle pADIsI hI jAnate hai ki eka dina meMkaDo durAzISa rUpI gAliye kI varasAta huA karatI hai / una bAlabaccoM kI mArapITa ki tarapha to dekhA hI nahIM jAtA hai ki vaha kisa kadara mArapITa karatI hai kitaneka bAlaka to bicAre aMgaupAMga ko bhI kho baiThate hai ityAdi bAlarakSaNakI durdazA kahAM taka likhI jAyA kAraNa isa bAtako hamArI samAja ke AbAla vRddha saba loga acchI taraha se jAnate hai / Aja hamArI samAjameM mahA bhayaMkara bAla maraNa aura suvA Page #959 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 118) jaina jAtimahodaya prakaraNa kaTThA. maraNane trAhI trAhI macA di hai jitanA bAla maraNa jaina samAjame hai utanA syAt kisI komame na hogA? hamArI dina ba dina saMkhyA kama hone kA bhI mukhya yaha hI kAraNa hai ataeva isa kAraNa ko zIghratAse na rokA jAyA to bhaya hai ki hamArI samAja ki kyA dazA hogaa| isa mahA bhayaMkara kuprathA ko rokane kA khAsa upAya to yaha hai ki sabase pahale kanyAoM ko acchI zikSA di jAya unake sundara saMskAra DAlA jAya unako gRha kAryame dakSa banAI jAya mAtAoM ki burI cAle. jaise vyabhicAra vRddhaka gAla gIta se dUra rakkhI jAya, una ko pUrNa samaja pAjAne para hI usake rUpa guNa bala aura dharma kI tulanA karake hI unakA vivAha kiyA jAya bAla rakSaNAdi zikSA pahalese hI dI jAya unake guNAguNa kA acchI tarahase khyAla kIyA jAya ityAdi kAryoMme kanyA samAja suzikSita bananese hI samAja kA sudhAra ho sakegA ghaTatI huI jaina saMkhyA bhI rUka sakegI / bAla maraNa jaisA bhayaMkara roga ki cikitsA ho skegaa| aura jaina samAja phira se unnati kI bhAzA rakha skegaa| zAsanadeva hamAre dhanADhaya aura samAja apresaro ko sadbuddhi de ki baha isa pavitra kAryame prayatnazIla bane / / Page #960 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (8) dampati jIvana aura gRhasthAzrama. pati patnI ke vivAhase dampati jIvana kI zaruAta hotI hai aura vaha jIvana paryanta rahatI hai isa liye pUrva jamAne me unake mAtA pitA saMbandha karane ke pahalA khuba dIrgha dRSTi se vicAra kara pUrNa yogyatAse hI apanI saMtAna kA saMbandha kiyA karate the para bhAjakAla prAyaH dekhA jAtA hai ki gRhasthAzrama ke sthaMbharUpa dAmpati ke saMbandha joDanemeM itanA to parAvartana ho gayA hai ki mAnava dharma rUpI saMskAra kI mahatvatA prAyaH abhAva sI hI dIkha paDatI hai| itanA hI nahIM para isa mahatva pUrNa kArya ko to eka baccoM kA khela hI samajha liyA hai jaise baccA ramata gamatame DhIMgale DhaMgalI kA vivAha karate hai isI mAphIka hamAre mAtApitAone hI una bAlako kA anukaraNa karanA sarU kara diyA hai yaha kitanA duHkhakA viSaya hai jisa saMbandha para apane saMtAna kA jIvana racA jAtA hai unakI itanI lAparavAha ? para bhApa dekhiye zAstrakAroMne lagna do prakAra ke pharamAe hai. (1) deha lama (2) prema sneha lagna / pUrva jamAne meM svayaMvarAdi se sneha lagna ke sAtha deha lagna kiyA jAtA thA itanA hI nahIM para una laDake laDakiyo ko gRhasthAzrama rUpI saMsAra ratha ke dhaurI banAne ke pahile cAra bAteM mukhyatayA dekhI jAtI thI aura Aja bhI prema sneha aura sukhamaya jIvana ke lie una cAra bAtoM kI paramAvazyakatA hai isa lie mAta pitAmoM kA saba se pahilA kartavya hai ki apanI santAna kA bagna saMbandha karane ke pahile (1) Page #961 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (120) jaina jAtimahodaya prakaraNa chaTThA. samAna kula aura sadAcAra (2) ummara aura arogya zarIra (3) sacAritra aura samAna dharma (4) jIvana nirvAha ke yogya prAya / ina cAra bAtoMkI avazya tulanA kreN| magara aAjakala svArthapriya mAtA pitA ina bAtoM para dhyAna nahIM dete haiM prema sneha lagna to dUra rahA para deha lagna kI bhI parvAha nahIM karate hai jisakA hI phala hai ki bhAja dampati jIvana azAntimaya kleza kadAgraha kA ghara bana gayA hai / jo striyoM gRha deviyoM ardhAGganAe~ sahacArINiyoM aura dharmapatniyoM samajhI jAti thI Aja vahI strI varga kAma kiDA kA bhuvana, bhoga vilAsa kI sAmagrI, bacce paidA karanekI mazIna, rasoI banAnevAlI bhaTiyAriNa, gRha kArya karanevAlI do paisoM kI dAsI e pairoM kI jUtI aura gulAma samajhI jA rahI hai / ityAdi strI samAja para Aja jo atyAcAra gujara rahA hai, vaha pUrvokta ajJAnatA kA hI phala hai vAstavameM strI kevala mojamajA ke liye kaThaputalI nahIM hai para unakI sahAyatAse gRhasthAzrama aura dharma sucArUrUpameM calatA rahe jisake jariye isa lokameM sukha zAnti aura paraloka meM donoM kA kalyANa ho. kulIna khiyo ke liye nItizAstrakAroMne bahuta hI acchA pharamAyA hai. kAryeSu maMtrI, karaNeSu dAsI / bhojyeSu mAtA, zayaneSu raMmA / dharmeSu sahAyA, camayA dhritrii| SadguNa yuktAvaviha dhrmptnii|| arthAt gRha rAjya calAne meM maMtrI ke mArphAka salAha deM kAma Page #962 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dampati jIvana. - (121 ) karanemeM dAsI ke mAphIka patidevakI sevA kare / bhojanake samaya mAtA sadRza apratima sneha rakkhe zayana gharameM raMbhAkI bhAMti hAva bhAva mAdhUrya saudarya se patikA dIlako raMjana kre| dharma kAryameM sadaiva sahAyaka bana uttejana deM / aura pRthvI kI mAphIka kSamA gunako dhAraNa kara sukha aura duHkha ko sAmAna gIne ina SaTguNoM saMyukta haiN| vaha hI strI kulIna aura dharmapatnI kahalA saktI hai pUrva jamAne meM bI zikSA para adhika lakSa diyA jAtA thA aura janma se hI una bAlAoM ke komala hRdayameM aise hI saMskAra DAla diye jAte the ki pUrvokta guNoM se vaha mahilAoM deviyo ke rupame apanA jIvana aura gRha ko svarga banA detI thI. * jabase strI zikSaNa kI tarapha hamArI samAja kA durlakSa huA unako apaThita rakhane meM samAja apanA gaurava samajhane lagA aura kitaneka akala ke duzmanoM ne to yahAMtaka nizcaya karaliyA hai ki eka gharameM do kalama calanA bahuta burA hai IsakA phala yaha huA ki apaThita mahilA samAja vinaya, viveka, cAturya, patisevA, bAlarakSaNa aura gRhakArya se kramazaH hAtha dho beThI hai aba kitane hI upadeza do para jaba unake saMskAra hI aise par3a gae hai ki vaha upadeza asara nahIM karatA hai jo siyoM patIke kAryameM salAha detI thI bhAja vaha apane pati ke kArya meM aneka vighna DAlanA apanA kartavya samajha liyA hai gRhakArya meM jo dAsI ke mAphika kAma karanevAlI mAnI jAtI thI Aja vaha zeThAniyAM bana vicAre patideva ko hI dAsa nahIM banAveM to meharavAnI samajhI jAtI hai agara Page #963 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 122 ) jaina jAti mahodaya prakaraNa chaTThA. kArya kareMge to bhI kaisA ki jisa kArya meM patiyoM ko seMkaDoM rUpaiye dUsaroM ko dene par3ate haiM usa kArya kI to parvAha bhI nahIM hai aura gobaralAne jaise ijjata vihIna tuccha kArya kiyA karatI haiM bhojana samaya mAtA kI bhAMti vAtsalyatA to dUra rahI para sukhase eka grAsa lenA bhI vicAre patiko muzkila ho jAtA hai| kAraNa bhojana samaya aise purANoM ko chor3a degI ki Aja to yaha bastu nahIM hai itane dina ho gae bhApa sunate hI nahIM to kala rasoI kaise banAI jAyagI / bhojana kI tarapha dekhie Rtu anukula prati1 kula kA to una ajJAna auratoM ko mAna hI nahIM hai ki kaunasI Rtu meM kaunasA bhojana pathyApathya hotA hai jaba bhojana kI sAmagrI ghATAdAla muzAlA kaI arse kA ki jisake andara asaMkhya pradarza jIva paidA hue ho aura aise pratikula yA jIva mizrIta bhojana karane se aneka prakAra ke roga paidA ho jAte haiM bAlamRtyu kI adhikatA kA yaha eka vizeSa kAraNa hai / zayanagRhameM jo mahilA raMbhA kahalAtI thI Aja vahI rAkSasAgiyAM bana baiThI hai dinabhara meM kiyA huA parizrama rAtrI do ghaMTA patnI ke premase dUra kiyA jAtA thA paThita auratoM apane pati ko raMjana kara usake khUna ko baDhAtI thI Aja behI aurateM pati zayanagRha meM Ate hI kalaha purANa khola baiThatI hai ki Aja to sAsujIne aisA kahA evaM derAkhI, jeThANI, nanda Adi dinabhara kI karmakathA isa kadara chor3a detI hai ki vicAre patikA khUna aura bhI bhasma ho jAtA hai agara patike pahile patnI so jAye to usaroja patikA mAnya samajhanA | rUpa Page #964 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dampati jIvana. ( 123 ) yauvana lAvaNya zrRMgAra nRtya aura patiraMjana to una raMbhAo ke sAtha hI gayA / Ajake patiyoM ke hRdaya dekhe jAya to kolase ho rahe haiM jo mahilAeM dharma kI sahAyaka batalAI jAtI thI mAja ve porate dharmatatva ko to bhUla baiThI hai kitanIka maMdira jAtI hai pratikramaNa karatI hai para unako yaha jJAna nahIM hai ki ina kriyAoMkA kyA matalaba hai kevala tote vAlA pATha raTaliyA karatI haiM yaha dharma nahIM paraeka kismakA vyasana hai patike dharmakArya me sahAyatA ke badale aneka bighna upasthita karadetI hai atithI satkAra karanA to dUra rahA para bAbA yogI bhopA bhakhar3A mulloM phakIroM aura gusAiyoM ke Dore mAdaliye chumaMtrAdi meM hI saba kucha samajha rakkhA hai jina mahilAmoM meM pRthvI sadRza sahanazIlatA=kSamA batalAI hai vaha to sItA sAvatrI damayanti aura aMjanAke sAtha hI gaI jarA sA kahA sunA to vicAre patikI to mAnoM kambakhtI bhAI, ekeka ke badale maidAna meM aneka sunAdiye jAte haiM agara ibrata rakhane ko pati cupa raha jAya to acchA nahIM to aura bhI beijjata kI jAtI hai ityaadi| eka samaya bhArata apane satI strIsamAja ke lie dUsare dezoM kI apekSA apanA mastiSka unnata rakhatA thA, una ke guNAnuvAda svarga kI surAMganAeM gAyA karatI thI mAja usa strIsamAja kA itanA patana kyoM ho gayA ? aAja ve mukhoM kI paMkI meM kyoM ginI jAtI haiM bhAja ve nIcI dRSTi se kyoM dekhI jA rahI hai ? 'madara iMdimA' Mother India jesI nIca pustakAdvArA una Page #965 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 124 ) jaina jAti mahodaya prakaraNa chaTThA. para vyabhicAra jaise doSa kyoM lagAe jAte haiM ? ina saba praznoM kA eka uttara hamAre bhAratIya puruSa varga hai ki unhoMne ajJAnatA se kaho cAhe svArthavRtti se kaho para jaba se strIzikSA kI tarapha upekSA kara una ko apaThita rakha dI aura una ke saMskAra bhI aise DAla die ki pUrvokta sarva avaguna honA koI Azcarya kI bAta nahIM haiM / una bicAriyoM ke lie dharma ke to mAnoM dvAra hI bandha kara die gaye hai bAta bhI ThIka haiM ki apaThitoM ke lie dharma tatva kA jJAna ho bhI kahAM se? strI samAja ke patanane kevala strI samAja kI hI durdazA nahIM kI hai, parantu akhila bhArata kA patana ho cUkA hai aba bhI hama dAve ke sAtha kaha sakte haiM ki hamArI mAtAzroM me unhI satiyoM kA khUna maujUda hai para vaha doSita rUpa meM hai agara sadjJAnarUpI agni me usa ko zuddha kiyA jAya to vaha dina hamAre lie taiyAra hai ki vIra vIrAGganA bhArata kA punaH uddhAra kara sake para hamAre puruSa varga meM itanI udAratA kahAM hai ki vaha strI samAja ko Arya paddhati se zikSA dekara ke una ko vIrAGganAeM banA | strI zikSA ke abhAva unakI lagna paddhati kA bhI patana ho gayA jo svayamvara yA rUpa guNa ummara Adi kI parikSA pUrvaka lagna kiyA jAtA thA Aja una bicAriyoM koM cUM karane kA bhI adhikAra nahIM hai cAhe vara rogI ho, nirogI ho sadAcArI ho durAcArI ho svarUpavAna ho kurUpavAna ho, ummara meM barAbara ho yA nyUnAdhika ho svadharmI ho vidharmI ho prakRti kA zoma ho yA Page #966 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dampati jIvana. (125) krUra ho jisa ke sAtha jindagI taka kA sambandha joDA jAtA hai una ko pUrvokta bAtoM dekhane kA adhikAra nahIM yaha kitanA anyA ya hai ? mAtA pitAne jisa ke sAtha bAndha dI usa ke sAtha jAnA par3atA hai agara isa meM hA, nA, kare to vaha nirlajjoM kI ginatI meM ginI jAtI hai isI kAraNa se bhAja dampati jIvana kI durdazA ho rahI hai dampati jaisI duniyA meM koI vastu nahIM hai para Aja dampati meM na prema hai, na sneha hai, na zraddhA hai na vinaya viveka hai pratyuta jahAM dekho vahAM dveSa irSA kleza kadAgraha hI pAyA jAtA hai yaha kaisA saMsAra ! yaha kaisA zAntimaya jIvana ! yaha kaisA dharmamaya jIvana ! ina saba kA kAraNa strI zikSA kA prabhAva aura mAtA pitAoM kI svacchandatA aura svArthapriyatA hI hai ki jinhoMne saMsArabhara ko leza kI bhaTThI meM homa diyA hai / varSa bigaDA mAsa vigaDA, dina vigaDA ghaDIghaDI / vIrya vigaDA santAna bigaDA, jIvana bigaDA rddiirddii||1|| rIta bigaDA rivAja bigaDA, dampati bigaDA laDI laDI; gRha vigaDA dharma bigaDA, duniyA bigaDI khaDI khaDI // 1 // jisa strI samAja ke lie Aja upekSA kI jAtI hai vaha strI samAja saMsAra kA ardhAGga hai kyA AdhA aMga tor3a kara ke pheMka dene se saMsAra su cArU rUpa se cala saktA hai ? haragija nahIM jisa strI ko Aja hama pairoM kI jUtI samajha kara usa kA anAdara karate hai vahI strI graha latA hai arthAt kalpalatA hai jo kArya puruSa Page #967 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (126 ) jaina jAti mahodaya prakaraNa chaTThA. nahIM kara sakte haiM vaha kArya strI samAja baDI pAzAnI se kara sakI hai paThita niyoM prAya vyaya ke hisAbapara gRha kharcA arthAt usa kI suvyavasthA se ghara ko harA bharA rakhatI hai patIdeva kI sevA kara usa ke dila ko pasanda aura zarIra ke svAsthya ko acchA rakha saktI hai vIra santAna ko janma de kara una kA acchI taraha pAlana poSaNa kara kuTumba vRkSa ko khUba phalIbhUta banA saktI hai patideva ko gRha cintA se dUra kara saktI hai sAdhu atithiyoM aura mahamAnoM kA yathAvidhI satkAra kara zobhA ko baDhA saktI hai gRhakArya se nivRti pAkara pati ke dharma kArya meM madada pahuMcA saktI hai pati ke mAtA pitA kI sevA suzruSA kara una kA zubhAzIrvAda prApta kara saktI hai ityAdi / para yaha kaba bana sakatA hai ki puruSoM kI bhAnti striyoM ko bhI una kI AvazyakatAnusAra zikSA dI jAya una ke aMdara bacapana se hI sundara saMskAra DAle jAya taba hI ve kulIna mahilAeM kalpalatA kahalA saktI hai una kA hI dampati jIvana zAnti pUrvaka gujara sakA hai| Aja svAryapriya puruSoMne yaha soca raGgakhA hai ki lar3akoM ko paDhAnA to ThIka hai kAraNa ve tamAma ummara kamA kara lAeMge aura sevA cAkarI bhI kareMge para lar3akiyoM ko paDhAne se kyA phAyadA hai kAraNa ve to kala parAe ghara arthAt apane susarAla jAyagI / para una bhadUradarzI logoMne yaha nahIM socA ki jaise mApa apadita kanyA ko sAsare bhejeMge vaise bhApa ke vahAM bhI to Page #968 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dampati jIvana. ( 120 ) paDhita bahU AvegI vaha Apa ke ghara kI kaisI vyavasthA karegI Apa kI santAna ke kaise saMskAra DAlegI ? ina adUradarzI vicAroM se hI strI samAja apaDhita raha gaI jisa ke phala svarUpa Aja strI samAjane apane kartavya aura dharma kA ullaMghana kiyA jisa ke jariye - nirbalatA - jaba taka hamAre gharoM meM gaudhana kA pAlana poSaNa thA vahAMtaka ghara kA kAma pIsanA povanA khAer3anA dalanA Adi kArya eka kisma kI kasarata thI aura una se zarIra svAsthya acchA rahane se videzI davAiyoM kI bhI AvazyakatA nahIM rahatI thI / para jaba se strI samAja svachandacAriNI ho gRhakArya chor3A taba se vaha itanI nirbala bana gaI ki apane bAla baccoM kA lAlana pAlana bhI majuroM ke zira jA par3A hai aura Apa bimArI se phurasta nahIM pAtI hai / nirlajatA- - Aja strI samAja phaisana kI phItUrI meM itanI to mazagUla bana gaI hai ki unake bArIka kapar3oM kI poSAka se mAnoM lajjA dharma ko to tilAJjalI de rakkhI hai unake aMgopAGga dUra se hI jalaka rahe haiM dUsare unake gAlagIta mAnoM vaizyAoM ko bhI lajjita kara rahe haiN| kyA yaha kulina strIyoM ke liye nirlajja - tAkI bAta nahIM hai ? nirdayatA - zrI samAja ko yaha khabara nahIM hai ki kisa khUnakA pAnI karanese paise paidA hote haiM para bahato vicAre patiyoM Page #969 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 198) jaina jAti mahodaya prakaraNa chaTThA. para hukma calAyA hI karatI hai " amuka kapaDA kora kinArI lAo amuka gahanA karAo " para yaha khabara nahIM hai ki hamArA pati sukhI hai yA duHkhI isa varSa meM paidAsa hai yA nahIM videza meM jA kara ke vahAM kina musibatoM se paisA paidA karate haiM ? . bAlapoSaNa-Aja kala kI apaDhita aurato bAlapoSaNa kI rIti to bilkula hI bhUla baiThI hai una ke svAsthya ArogyatA kI to una ko parvAha hI nahIM hai kahAM to samaya para khAna pAna kahAM Aba havA kahAM una ke zuddha vasa kapar3e sAsa bahU ke jhagar3A aura mAra baccoMpara paDatI hai patI patnI ke kleza aura mAra baccoMpara paDatI hai itanA hI nahIM para ve apaThita mAtAeM una baccoM kA pranucita pyAra kara ke aise kharAba saMskAra DAla detI hai ki ve janma bhara ke lie nahIM miTa sakte haiM, isa kAraNa se vaha santAna kAyara kamajora Darapoka huA karatI haiN| hunnara-hunarakalA se to hamArI mahilA samAja hAtha hI dho baiThI haiM apane pahinane ke kapaDe taka bhI majUrI se silAye jAte haiM itanA hI nahIM para bAlabaccoM ke aMgarakhA TopI banAnA ho to bhI darjI kI jarUrata par3atI haiM to dUsare kAmoM ke lie to kainA hI kyA sirpha sAbana kI baTiyoM se zarIra dhone kA hunara una ke hAtha rahA hai| jaise strI samAja meM aneka roga praveza hue haiM vaise puruSoM meM bhI kama nahIM hai ve bhI phaisana ke gulAma bana aneka phajUla kharcA Page #970 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dampati jIvana. ( 129 ) aura nirlajja vastroM meM apanI muzkila se paidA kI huI lakSmI barabAda kara dete haiM itanA hI nahIM para una vyabhicArI puruSoM ke lie Aja bhArata meM pAMcalAkha vaizyAeM khUba maujamajA ur3A rahI haiM yaha kisa ke Upara ? agara puruSa patnIvrata pAlana karate ho to bhArata jaise suzIla sadAcArI deza meM vaizyAoM kA nAma nizAna bhI raha saktA ? nahIM, yaha pAMca lakSa to maidAna meM khulI vaizyAvRti karanevAlI vaizyAeM haiM para gupta vaizyAoM kI to ginatI hI nahIM haiM ki ve vyabhicAriyoM kA dravya kisa kadara har3apa karatI haiM kyA yaha apaThita azikSA kA phala nahIM hai ? 1. hamAre agresara loga striyoM ke punarvivAha meM to mahAn adharma aura pApa batalAte haiM aura usa ko rokane ke lie tanatoDa parizrama kara rahe haiM vaha ThIka haiM para puruSoM kA punarlana ekavAra dovAra tInavAra ho jAtA hai agara saca kahA jAya to saMsAra meM vidhavAoM ke punarlana kA Andolana hI puruSa punarlagnane macAyA hai / kAraNa puruSoMne punarlana karake vidhavA saMkhyA baDhAI aura unake durAcAra garbhApAtane punarlagna ko paidA kiyA hai agara jaise strI eka daphe apanA hRdaya puruSa ko de detI hai arthAt vaha pativrata dharma pAlatI hai isI mAphika puruSa patnI dharma pAle to na to punarlagna ko sthAna mile aura na durAcAra ko avakAza mile parantu puruSa to strI hote hue bhI vaizyAoM ke dvAra kI retI cATane ko ghara 2 bhaTakate phireM aura strIo ko zikSA de ki tuma patIvrata dharma pAlA karo Page #971 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 130) jaina jAti mahodaya prakaraNa chachA. yaha kahAM taka pAlana ho sakegA, kAraNa jaisA patI kA kartavya hai baisA patnI kA bhI ho sakatA hai isI kAraNa se vyabhicArI santAna paidA hotI hai aura samAja se brahmacarya vrata dina va dina naSTa hotA jA rahA hai ki jisa para hamArI samAja kA jIvana thA gaurava thA aura mahatvatA thii| dampati dharma kevala eka patI se yA akelI patnI se nahIM sudharatA hai paraspara dono kI prasannatA, kuzalatA eka dUsare kI sahAnubhUtI aura Apasa ke prema hone se dampati jIvana sukhamaya banatA hai jaba puruSa ke sarIra meM bimArI hotI hai taba strI dilo jAna se usakI sevA karatI hai vaha hI bimArI strI ko hotI hai taba puruSa usakI khabara taka bhI nahIM letA hai kyA yaha puruSoM kI nirdayatA nahIM hai isI se hI dampati jIvana klezamaya bana jAtA hai / Ajakala kitaneka vicAra svataMtratA meM nahIM para vicAra svachaMdatA meM TAMga phaMsA kara triyoM ko yahAM taka svataMtra banAnI cAhate haiM ki yUropIyana leDiyoM kI poSAka pahinA kara apane sAtha meM saDakoMpara lie phiranA aura vaha unakI marjI ke mAphika vartAva rakkhe / jaise ki yUropa meM mIma sAhaba kA vartAva hai para puruSa usameM dakhala kara unakI svatantratA kA khUna na kre| basa, isameM hI strI jAti kI unnati samajha lI hai| parantu una svachandavarga ko pahile yUropa ke svachandacAriNIyoM kA itihAsa par3ha lenA cAhie. ki isa strI svachandatAne pAzcAtya dezo Page #972 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dampati jIvana. - (131) meM vyabhicAra kI kitanI dhAmadhUma macA dI hai ' madhara iMDiyA' ke uttara meM ( Father India ) phAghara iMDiyA nAma kI pustaka prakA zita ho cukI hai jisako paDhane se jJAta hotA hai ki jisa vyabhicAra kI hamAre deza meM svapna meM bhI kalpanA nahIM haiM jisako kAnoM meM sunane se hI hama mahApApa samajhate hai vaha hI ghora pApa Aja svacchandatA ke kAraNa yUropa meM ho rahA hai usa rAste calane para vahI pApa hamAre deza ko bhasmIbhUta na kara de ? isapara khUba gaharI dRSTi se vicAra karanA cAhie / hama dampati jIvana sukhI banAne meM gRhasthAzrama sucArU rUpa calAne meM unake santAna kA svAsthya acchA rakhane meM aura vIra santAna paidA karane meM striyoM ko itanI zikSIta banAnI cAhate haiM ki vaha likha paDha ke bhale bure kRtyAkRtya ko samajha kara sadAcArake rAstepara calatI huI apane dharmapara pUrNa zraddhA saMpanna bana jAve, kalAkausala sIkha ke apanA saba gRha kArya dUsaroM kI vigara sahAyatA calA sake, suMdara saMskAroM ke kAraNa apane patI kI sevA kara pati vrata dharma ko dRDhatA ke sAtha pAlana kara sake, apane sAsa susarAdi vRddha janoM kA vinaya veyAvazca sevA suzruSA kara unakA hArdika AzIrvAda prApta kara sake, apanI santAna kA sundara lAlana pAlana poSaNa kara unake hRdaya meM sarU se acche saMskAra DAla unako sadAcArI nItijJa aura vIra banAveM / samAja apresaroM ko cAhie ki apane bAlabaccoM ko pahile Page #973 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 132 ) jaina jAti mahodaya prakaraNa chA. se hI aise zikSIta banAveM jo pUrvokta saba bAteM sarU se hI sikhAI jAya, bAda jaba unakA vivAha sabandha kiyA jAya to khUba dIrgha dRSTi se vicAra kara varakanyA ke guNa rUpa ummara dharma kI samAnatA pahile dekheM ki vaha apanA jIvana sukhapUrvaka nirvAhatI huI Apako sadaiva AzIrvAda diyA kareM isameM hI ApakA bhalA hai / ( 6 ) zuddhi aura saMgaThana. eka samaya vaha thA ki hamAre pUjyArAdhya zrAcArya deva aura samAja netA zuddhi aura saMgaThana ke kAryoM meM dattacita ho samAja saMkhyA nadI ke pUra kI bhrAnti baDhAne meM apanA tana, mana aura dhana arpaNa kara jaina janatA kI saMkhyA cAlIsa kroDa taka pahuMcA dI thI; Aja unhI AcArya aura netAoM kI santAna zuddhi aura saMgana se hajAroM ko dUra bhAgI jA rahI hai jisake phala svarUpa jaina janatA kI vastI pramANa mRtyu ke muMha meM jA paDA hai; arthAt ntima zvAsozvAsa le rahA hai| agara isa asAdhya roga kI cikitsA zIghratA se na kI jAya to vaha dina najadIka hai ki saMsAra meM jainoM kA nAma zeSa raha jAyagA / isa hAlata meM bhI hamAre AcArya va samAja netA zrAja kuMbhakarNIya ghora nidrA meM hI so rahe haiM / are ! kuMbhakarNI nidrA 1 to kevala cha mAsa kI batalAi jAtI hai, para hamAre samAja agre Page #974 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zuddhi aura saMgaThana. - (133) saroM ne to kaI varSoM ke varSa isa nidrA meM hI pUre kara diye gae haiM; alabata kabhI-kabhI AMkhe TamakArA karate haiM aura sAdhAraNa jana preraNA karane para kahate haiM ki hama saba jAnate hai| jaise kisI seTha ke ghara cora Ae, aura dhanamAla bAMdha le jAne kI taiyArI ho gaI bicArI zeThAnI vAra 2 kahatI hai ki zeThajI cora mAla le jAeMge para zeThajI uttara meM eka hI bAta kahA karate haiM ki maiM saba janatA huuN| kyA aise jAnakAroM ko vidvAna varga sivAya mUrkhA ke koI upAdhi deMge ? yahI hAla hamAre samAjanetAoM kA ho rahA hai / -mAja hamArI muThThi bhara samAja bhI dina pratidina kama hotI jA rahI hai, isAI, musalamAna, aura AryasamAjI hamArI samAja ko haDapane ke liye muMha phADa taiyAra baiThe haiM aura hamAre samAjanetAoM kI lAparvAhI aura aneka prakAra ke anucitta vyavahAroM se duHkhI ho hamAre bhAI dharma se tita hone kI taiyArI kara rahe hai| mahArAja utpaladeva, candragupta, samprati aura mahAmeghavAhana cakravartI mahArAjA khArabela ke samaya jaina janatA cAlIsa kroDa honA itihAsa siddha kara rahA hai, bAda hamAre prAcAryoM ke matabheda rUpI saMkrAntI jaina samAja kI. janma rAzIpara na jAne kisapAe para A beThI ki usa roja se jaina saMsAra kA hAsa hotA gayA kramazaH mahArAjA amoghavarSa, vanarAja cAvaDA, aura bhAmarAja ke gajyatva kAla meM kumArIla bhaTTa aura zaGkarAcArya jaise vAdiyoM ke jorajulma ke sAmane bhI Takara khAtI huI vIsa koDa jaina janatA apane pairopara khaDI thI / tatpazcAta saMkrAntIne bhayaMkara Page #975 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (134) jaina jAti mahodaya prakaraNa chalA. rUpa dhAraNa kiyA idhara pANI ke budabudoM kI bhAnti 'gacchamata va panthoM ' kA prAdurbhAva hone lagA, jo zaktI sAmAjika kAryoM meM kAma lI jAtI thI usakA hI durUpayoga samAja patana meM hone lagA, kramazaH paramArhat mahArAja kumArapAla ke zAsana taka jainoM kI saMkhyA bAraha kroDa kI raha gaI tathApi hamAre prAcAryoM kA gRhakleza zAnta nahIM huA para dina va dina baDhatA hI gayA janatA gacchamatoM meM vibhakta ho apanI zaktI saMgaThuna ke tantuoM kA durUpayoga karane meM hI apanA gaurava samajhane lgii| prAcArya mahArAja bhI eka dUsare kA paga ukhADane meM aura apanI vADA bandhI jamAne meM itane to mazagula bana gae ki unako jaina janatA kI saMkhyA ke viSaya meM mAnoM maunavrata hI dhAraNa kara liyA ho / kAraNa unako jaina janatA kI saMkhyA se prayojana hI kyA thA ! una koM to apanI vADAbandhI baDhAnI thI isa bhayaMkara dazA kA phala yaha huA ki samrATa bAdazAha akabara ke samaya zAsana samrATa jagadguru bhaTTAraka AcArya vijayahIrasUri ke maMDe lI prayatna aura mahA parizrama karanepara bhI eka kroDa kI saMkhyA meM jaina janatA astitva rUpa meM rhii| AcArya vijaya harisUrike samaya taka to jaise jainoM kI saMkhyA kama huA karatI thI vaise hI jainAcArya rAjaputAdi jAtiyoM ko pratibodha dekara nae jaina bhI banAyA karate the, isa kAraNa se jainoM kI vastI eka koDataka kI raha gaI thI para zrIvijayahIrasUri Page #976 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zuddhi aura saMga ( 135 ) ke bAda to nae jaina banAne kA kArya bilkula hI baMdha hogayA thA, idhara mata matAntara bhI vizeSa rUpa meM phaila gae aura ApasI kleza kadAhane to itanA umra rUpa dhAraNa kara liyA ki zAnti kA nAma nizAnataka bhI nahIM rhaa| idhara samAja meM saMkucitatAne bhI itanA jora baDhA diyA ki jina jaina jAtiyoM ke sAtha prAcIna samaya se beTI roTI vyavahAra thA vahAM beTI vyavahAra bhI banda kara diyA jisa se bahutasI jAtiyoM dharma se patita ho anya dharma meM calI gaI ityAdi kAraNoM se jaina janatA kI saMkhyA dina va dina kama hotI gaI / isa samaya aMgrejo ke zAsanakAla meM isvI san 1881 kI pahilI mardumasumArI meM jaina janatA kI saMkhyA mAtra panarA lakSa ( 1500000 ) kI raha gaI / aba jarA hRdayacakSu khola kara hisAba lagAie ki - - (1) samrAT sampratirAjA se vanarAja cAvar3A taka karIban eka hajAra varSo ke aMdara cAlIsa kror3a ke vIsa kror3a jainI raha gae / ( 2 ) mahArAja vanarAja cAvar3e se kumArapAla rAjA ke rAjya taka cAraso varSo meM vIsa kraur3a ke bAraha kraur3a jaina saMkhyA raha gaI / ( 3 ) mahArAja kumArapAla se bAdazAha akabarataka 400 cAra sau varSo meM bAraha kraur3a se ghaTakara eka kraur3a hI jaina raha ge| ( 4 ) bAdazAha akabara se aMgrejI pahilI marduma sumArI taka karIba cArasau varSoMmeM eka krauDase paMdraha lAkha (1500000) jaina janatA raha gaI Age daza 2 varSoM kI ginatI meM bhI dekhie. Page #977 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jAti mahodaya prakaraNa chA. i. sa. 1881 meM jaina janatA kI saMkhyA 1500000 / i0 sa0 1891 , , , , 14,16,638 i0 sa: 1601 , , , , 13,34,140 i0 sa0 1911 ,, ,, , , 12,48, 1.82 i0 sa0 1921 , , , , 11,78,596 isa hisAba ko dekha kara ke kisa jaina ke hRdaya meM duHkha dAvAnala nahIM bhamaka uThegA ? hA ! yaha kaisA saMhAra ! hAya yaha kaisA patana ! ! hAya yaha kaisA ghAta !!! jainoM, isa hisAba ko dekha kara apane netroM se do bUnda khUna kI bahAne ke sivAya tumAre pAsa kucha rahA hai ki tuma isa ghaTatI huI saMkhyA ke lie kucha prayatna kara sako ? hama vizvAsa pUrvaka kaha sakte hai ki bhArata meM to kyA para pRthviI paTTapara aisI koI bhI jAti yA dharma nahIM hogA ki jisa kI burI dazA jainiyoM ke mAphika huI ho / marduma sumArI ke koSTaka se spaSTa ho jAtA hai ki eka jaina jAtiyoM ke sivAya saba jAtiyoM saMkhyA meM baDhatI gaI aura unnati karatI gaI hai| hAM ! jaina prativarSa hajAroM, lAkhoM, aura kauDoM rUpaye kharcakara dharmonati kiyA karate haiM aura jaina samAcAra patroM ke kAlama ke kAlama bhara dete haiM ki amuka zeThajIne upadhAna ujamaNA kiyA nae maMdiroM kI pratiSTA yA purANoM ke jirNoddhAra karAe / amuka zeThajIne melle ko AmantraNa diyA, amukane saMgha nikAlA, svAmIvAssalya kiyaa| sAtha meM apane 2 gurudevoM ke bhI yazogAna gAe jAte haiM / yapi yaha dharma kArya AdaraNiya hai para jaba samAja hI rasAtala ko Page #978 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zuddhi aura saMgaThana. . (137) jA rahI hai to phira isa unnati kA phala kisanA aura kahAM taka ? agara sAtha meM yaha bhI prakAzita karavAte ki hamAre itane bhAcAryoM kI adhyakSatA meM dasa varSoM ke andara 75000 jaina kama hue yaha una ke karmoM kI gati hai hamane to 10 varSoM ke andara cAlIsa svAmIvAtsalyoM meM khUba laDu uDAe, aura maujamajA kiyA karate rheNge| ___samAja ke agresaroM ! jarA bhAMkha khola kara ke dekho, vidvAna loga Apa kI hAMsI karate hue apanA kyA amiprAya pragaTa karate haiM ? ." Jains continue to decrease this community alone of all in the province decreased and there seems no dying out. " arthAt-jaina i0 sa0 1881 kI sAla se ghaTate hI gae haiM, dezabhara meM yaha eka hI jAti ghaTI hai isa meM zaMkA nahI ki yaha jAti mRtyu kI tarapha jA rahI hai| .. marduma sumArI se yaha pattA milatA hai ki i0 sa0 1881 meM hindUsthAna kI pAbAdI, karIba 25 krauDa thI, vaha baDhatI baDhatI i0 sa0 1921. meM batIsa krauDa se adhika baDha gaI / taba jaina saMkhyA i. sa. 1881 meM panaraha lAkha thI, vaha i0 sa0 1921 meM bAraha lAkha se hI kama raha gii| hisAba lagAe ki 40 varSa meM hindUsthAna meM sAta kroDa janatA baDha gaI, saba jaina cAlIsa varSa meM tIna lAkha se adhika ghaTa gae / kyA paMcama kAla kA asara kevala jaina jAtiyoM para hI paDa gayA ? yaha doSa to Page #979 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (138) jaina jAtimahodaya prakaraNa chahA. hama kaba de sakte haiM ki puruSArtha karane para mI niSphala nivaDe taba, " bhavitavyatA " kaha sakte haiM para hama khuda hamArI jana saMkhyA kama karane ke saikar3oM kAraNa bagala meM le baiThe haiM, phira pAMcaveM pAre kA nAma lekara janatA ko hatotsAhI kyoM banAve ? kyA yaha mahA pApa nahI hai ? pUrvAcArya aneka parisaha, saMkaTa, aura kaThinAiyoM kA sAmanA karate hue deza videza meM paribhramaNa kara mAma pablika aura gajA mahArAjAbhoM kI sabhA meM vyAkhyAna de kara jaina tatvajJAna aura AcAra jJAna se una mahAnubhAvoM ke cita koM pavitra jaina dharma kI aura AkarSita kara una ko jaina dharma kI zikSA dikSA dekara jaina saMkhyA meM vRddhi karate the, una ke pAsa mahAvIra prabhu ke upadeza ke sivAya aura koI sainA nahIM thI, para una ke hRdaya meM jainadharma kI vijalI jarUra thI ki ve jahAM jAte vahAM hI jainadharma kA jhaNDA pharakAyA karate the, isI se hI jaina jAtiyoM kA mahodaya huA, jaina janatA kI saMkhyA meM vRddhi huI jaina dharma kA para cAroM ora garjanA karatA thA Aja hamAre jainAcAryoM kI sAparvAhI kaho cAhe sukhazailIyApanA kaho ki vaha jarAsA bhI kaSTa sahana nahIM karate haiM / eka deza ko boDa kara dUsare deza meM jAne ke lie itane ghabarAte haiM ki na jAne vahAM hamAre mana icchita sukha mileMge yA nahIM, itanA hI nahIM para eka upAzraya se dUsare upAzraya meM jAne meM hI banA bhArI saMkoca rakhate haiM, to una se yaha bhAzA rakhanA hI vyartha hai ki ve rAjA mahArAjAbhoM kI sabhA Page #980 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zuddhi aura saMgaThana. (139) yA pablika meM vyAkhyAna deN| agara kabhI koI pablika meM vyAkhyAna dete bhI hai to vaha kaisA ki janaraJjana upadeza na ki jaina tatvajJAna / yaha kahanA bhI atizaya yukta na hogA ki hamAre kitaneka munivara khuda bhI tatvajJAna se anabhijJa hai to ve dUsaroM ko kyA samajhA aura kitaneka to aise dikSIta haiM ki jina ko bAta karane kI bhI tamIja nahIM hai aise logoM se samAjonnati kI kyA AzA rakheM ? pUjya munivaroM! Apa jaise tyAgI vairAgI nispRhI loga bhI janatA ke uddhAra ki apekSA kara kevala svakalyANa meM hI mauna dhAraNa kara logeM to jagat kalyANa kauna kareMge / kinaneka nAmAMkita paTTI vibhUpina hai ve dUsaroM kA nikandana aura apane jIvana kI sughaTanAeM likhAnemeM samaya binA rahe haiM, isI kAraNa se arthAt muni vihAra aura sadupadeza ke prabhAva se jo loga vaMza parampaga se jaina dharma pAlate Ae the, jinake pUrvajoMne jaina maMdira mUrtiyoM kI pratiSThA karavAI thI Aja ve hI jaina dharma ke kaTTara duzmana banakara una maMdiroM ko tor3ane ke lie taiyAra ho gae haiN| yaha doSa kisa kA ? kyA hamAre jainAcArya dezodeza meM vihAra karate to mAja baMgAla meM sAraka' jAti ke loga jaina zrAvaka the, ve vidharmI ho jAte ? madhyaprAnta meM 'kalAra' jAti jaina thI vaha ajena bana jAtI ? tailaMga aura mahArASTrIya meM laMgAyata loga jaina the gujarAtameM chIpA aura paTTIdAra prAyaH saba jaina the kapola, mAMDha, nAgara, apravAla paramAra, gorA, DIzAvala nANAvala Adi aneka jAtiyoM pUrva jamAne meM jaina dharmopAsaka thI aura una ke pUrvajoM ke banAe hue maMdiroM ke Page #981 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (140) jaina jAti mahodaya prakaraNa chaThThA. zilAlekha Aja bhI saMkhyAbaddha milate haiM; para una logoMne jaina dharma kyoM chor3A ? kyA jaina dharma kA kamamahatva samajhakara chor3A thA. nahIM ! nahI ! ! una ko hamAre gurudevoM kA sadupadeza nahIM milA, gurUdevoM ke darzana taka bhI nahIM hue, aura unakA satsaMga nahIM rahA jaina jAtiyoMmeM saMkucitatA ke kAraNa unake sAtha roTI beTI kA vyavahAra nahIM rahA; isa hAlatameM jaina dharma ko chor3akara ziva brAhmaNa mAdi itara dharma kA avalambana lIyA aura isI kAraNa se jaina saMkhyA kama ho gaI / khera ! gaI so gaI, para Aja bhI cAroM ora se pukAgeM pAyA karatI hai ki hamArI prAntameM muni vihAra kI pratyAvazyakatA hai para una pukAroM ko kauna suneM ? isa bAta kI darakAra kisa ko hai ? cAhe jaina dharma, jaina jAtiyoM rasAtalameM kyoM na calI jAya ! para hama ko to hamAre pasanda kie deza, gAMva, aura upAzraya meM hI rahanA hai| maiM to Aja bhI dAve ke sAtha kaha sakatA hUM ki pUrvAcAryoM kI bhAnti hamArI samAja ke vidvAna prAcArya aura munivarga kammara kasa karake pratyeka prAntameM ghUmakara jaina tatvajJAna kA pracAra kareM, aura pUrvAcAryoM kI mAphika zuddhi aura saMgaThThana ke pIche laga jAveM to thor3e hI samayameM cAroM ora jainadharma kA pracAra ho jAya; jaina saMkhyA ghaTa rahI hai vaha bhI rukakara anya kauma kI mAphika jaina janatA kI saMkhyAmeM bhI vRddhi hone laga jAya / kyA hamAre samAjanetA aura pUjyAcArya devoM ke hRdayameM yaha bhAvanA puna: janmadhAraNakara apanI tarUNAvasthA kA paricaya karAvegA ? Page #982 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (10) jAti nyAti aura saMgha zRMkhalanA. hamAre pUrvajoMne apanI vyavahAra kuzalatAse saMgha saMgaThunarUpI eka bar3A bhArI abhedya killA banAyA aura usake aMdara hamAre dharma aura jAtiyoM ko isa prakAra surakSita rakkhI thI ki jahAM ajJAna, anyAya, anIti, phUTa, kusampa aura durAcArarUpI coroM kA kisI hAlatameM praveza nahIM ho saktA thA hamAre saMgha saMgaThunane baDe 2 gajA mahAgajAmoM para bhI apanA prabhAva DAlA thA aura anya jAtiyo bhI pUjyadraSTise satkAra kiyA karatI thI; itanA hI nahIMpara tIrthakara bhagavAna bhI usa saMgha ko Adara kI najarase dekhate the arthAt saMgha saMgaThThana koI sAdhAraNa bAta nahIM hai para eka divya camatkArika saktI puMja hai ki jisake jarie insAna mana icchita kArya kara saktA hai| ... jaba se hamArI samAjameM mAna IrSA ThakurAIne janma dhAraNa kiyA, taba se hamAre saMgha saMgaTunarUpI kille kI divAreM kamajora par3ane lagI para svachandacArI svArthIya bhAgavAnoM aura dhanADhayoMne to usa majabUta kille kI divAro ko tor3a phor3a ke una ke patthara taka bhI idhara udhara phaiMka die para una kI kAlI karatUtoM kA phala kyA huA ki jisa saMgha kI avAja rAjya mAnya thI; Aja vahI saMgha rAjya karmacAriyoM kI ThokareM khA rahA hai apane bhujabala para sarva kArya karanevAle svataMtra saMgha ko dUsaroM kI dayApara jIne kA samaya mA pahUMcA Page #983 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (142) jaina jAti mahodaya prakaraNa kahA. hai| hamAre pavitra dharma aura tIrthasthAnoM kA rakSaNa hama hamArI saMgaThuna zaktI dvArA kiyA karate the, usa samaya kisI kI tAkata nahIM thI ki vaha hamAre sAmane AMkha uThAkara dekha sake; para bhAja hamArI saMgha zaktI ke Tukar3e 2 ho jAnese hamAre dharma aura tIrthoM kA paga 2 para apamAna, AzAtanA aura una pavitra sthAnoMpara ayogya amAnuSI humale ho rahe haiM aura hama TakaTakI najara lagAkara dekha rahe haiM, kyA hamArI phUTane hama ko jIvita hAlata meM bhI murde nahIM banA die hai ? hamAre prAcArya deva jagatpUjya aura vizvopakArI the, unhoMne apane ujvala cAritra aura upadezase bhAratameM " ahiMsA paramo dharmaH" kA pracAra aura janatA meM zAnti kA sAmrAjya sthApana kiyA, mAja u khala loga una RSiyoM kA upahAsa karate hue azlIla bhASA aura ayogya zabdomeM lekhoMdvArA apanI dveSAgni pragaTa kara rahe haiM itanA hI nahIM para beMgAla prAdi dezoMme to hama nAstika aura mlecha ke nAmase pukAre jAte haiM para Aja hamAre nasomeM hamAre pUrvajoM kA khUna nahIM hai vaha gaurava nahIM hai, vaha himmata nahIM hai ki hama una logoM ko muMhator3a uttara deN| ___jina jAtiyoM meM hamArA mAna mahatva thA, hamArI eka hI prAvAja ve loga zirodhArya karane ke lie sadaiva tatpara rahate the, Aja ve hI jAtiyoM hamArA apamAna yA sAmanA karane ko paga paga para taiyAra hai| kyA yaha hamArI prApasI phUTa matsaratA kA kaTuka phaja nahIM hai ? .. itara jAtiyoM jina ko hama ajJAna, apaThita aura mUrkha Page #984 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - (143). nyAti jAtiaura saMgha. samajhate the, ve to Aja kusampa kA muMha kAlAkara ApasameM prema-sneha aikyatA aura saMgaThanameM kaTIbaddha ho rahI hai, jaba hama mahAjana likhe paDhe bar3e samajadAra jJAnI aura duniyAbhara kI prakala ke ThekedAra honepara bhI hamAre gRhameM, prAmameM, deza, nyAti jAtimeM, prAcAryAdi padvI dhAriyoMmeM sAdhu sAdhviyoMmeM, saMghameM, dharmameM, gacchameM, matameM, aura kriyAkApaDameM arthAt jahAM dekhA jAya vahA~ phUTa aura kusampa kA sAmrAjya chA rahA hai| kahIM aisA to nahIM huA ho ki itara jAtiyoM kA . nikalA huA kusampa, prajJAna mUrkhatA to hamane kharIda lI ho aura hamArA nikalA huA prema aikyatA saMgaThuna Adi sadvicAroM ko una logoMne apanI samAjameM sthAna de diyA ho ! eka samaya vaha thA ki hamAre pUrvajoMne apanI saMgaThuna zaktIdvArA samAja ke tana dhana aura manameM dina va dina vRddhikara usa ko unnati ke ucca zikharapara pahuMcA dI thI / Aja usI saMgaThana baladvArA hamAre isAI, musalamAna, pArasI, aura AryasamAjI loga hamAre sAmane pUrva kI tarapha bar3I tejI ke sAtha bar3hate jA rahe haiN| unakI ekatA kI tarapha dekhie ki ve kisI jAti va kisI deza kA kyoM na ho para usa ko vinA medabhAva ke apanI samAjameM sthAna dekara kisI bhI manuSya ko ekatra kara lete haiN| aura ve apane dharma ke lie pyAre prANa dene meM tanIka bhI nahIM cUkate haiM aura apane sahayogiyoM ko tana, mana, aura dhana se sahAyatA dene ko harasamaya taiyAra rahate haiM ityAdi / jo ki pUrvajamAne meM hamAre pUrvajoM kA yaha eka gvAsa Page #985 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (144) jaina jAti mahodaya prakaraNa chaTThA. dhyeya thA, jisa ko hamane kho diyA hai aura itara jAtiyoMne usa ko baDe hI prAdarase svIkAra kara liyA hai| Aja hamAre agresaroM aura dhanADhayomeM vaha bhAvanA nahIM rahI haiM ki hama hamAre svadharmI bhAiyoM ko sukha duHkha meM sAtha deM, inakI unnati meM apanI unnati samajhe aura inake sAtha vAtsalyabhAva rakha TUTI huI saMgha zrRMkhalA ko phirase majabUta banAveM / are ! svayaM aisI. buddhi utpanna na ho to dUsaroM ke dekhA dekhI to avazya anukaraNa karanA cAhie jaisA ki Apa ke pUrvajoMkI saMgaThThana zakti ke dekhAdekhI anya loga apani unnati kara rahe haiN| para abhimAna gajArUDha sattAndhoM ko aise sadvicAra zrAve kahAMse ? aAja eka hI jaina nAma dharAte hue svadharmI jaina baMdhunoM ko kaSTameM sahAyatA denA to dUra rahA para aura bhI saMkaTo meM na DAle to bhI una kI meharabAnI samajhI jAtI hai. . vicArabhinnatA yaha eka svAbhAvika viSaya hai para usa ko virUddha ke svarUpameM lejAnA yaha eka mAnasika durbalatA hai| vitarAga jaise samabhAvI dharma milanepara bhI sAdhAraNa kriyAkANDa yA maMtavya kI vicAra bhinnatA jo ki ApasameM madhyasthavRtti hitayuktI tatvajJAna dvArA samajautA karane ke badale vaira virodha kleza kadAgraha ke bIjAropaNa kara cirakAla azAnti phailA kara ke samAja saMgaThuna ko chinna bhinna kara denA yahI to hamArI durdazA kA mukhya kAraNa hai| mahAjana jaisI hosiyAra buddhimAna catura kAryakuzala aura ijjatadAra komane dUsaroM ke vikaTa praznoM kI samasyA aura unake Page #986 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMgAna. (145) keza viSavAda ko samajhAne ke lie kitanI hI nAmbarI prApta kI ho para jahAM taka apane ghara ke kalaha dAvAnala ko zAnta karane kI unameM yogyatA nahIM hai yA ve parvAha nahIM rakhate ho to una kI samajhadArI kI kitanI kimmata ho sakatI hai ? agara hamAre samAja ke netA aura dhanAnya varga " apanA so saJcA" isa abhimAna ko tilAkhalI dekara " saccA so apanA" isa nIti kA avalambana kareM to vitarAga dharmopAsaka likhI paDhI kauma kA uddhAra karanA koI bar3I muzibata kA kAma nahIM hai; para hamAre prAcAryadeva munivarga aura saMghanAyakoM kI aisI udAra bhAvanA kaba hogI aura hama samAjonnati kaba dekheMge ? ___sajjanoM ! patte (gaMjIphA) khelanA to bahuta hI buga hai, parantu pattoM kA khela hama ko kaisA apUrva upadeza de rahA hai ? ekatA ke prabhAva kA svarUpa usa nirjIva vastune apane ko kisa kadara samajhAyA hai ki do tIna cAra yAvat dasa taka ke pattoM ko 'gulAma' sara kara letA hai para gaNI sAhibA ke Agamana ke sAtha hI gulAma ko bhAganA par3atA hai aura jaba taka bAdazAha kI savArI tasarIpha nahIM lAtI hai vahAM taka rAnI apanA svAmitva jamAe rakhatI hai| jaba bAdazAha kI dRSTi par3atI hai to gaNI sAhibA phaurana parade meM jA ghusa jAtI hai| bAdazAha rAjarAjezvara hotA hai vaha apane rAjya ko acchA yA burA kisI bhI taraha calAne meM svAdhina hai, para eka pattA aisA hai ki bAdazAha ke majabuta siMhAsana ko bhI eka 'huMkAra' meM DigamigA detA hai / vaha kaunasA pattA hai ? " ekkA" arthAt saMgaThuna / Page #987 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jAti mahodaya prakaraNa chaTThA. ekatA kA phala dekhA ? saMgaTuna se mAja aMgreja loga hajAroM kosa dUra baiThe hue bhI bhAratapara sAmrAjya calA rahe haiM aura apane manamAnI vyavasthA kara rahe haiM taba eka hI dharmapAlanevAle muTThIbhara jaina samAja ke saMgaThThana kI kaisI durdazA ho rahI hai| kyA hamAre samAja apresara sajjana abhI bhI apanI ghora nidrA ko dUra kara abhimAna ko tilAjalI de apanI samAja kA saMgaThuna kara sucArU rUpameM usa kI vyavasthA kara rakSaNa kareMge ? (11) jaina samAja kI varitA jainadharma ke netA vIra, jainadharma ke upAsaka vIra, jainadharma kA upadezamaya vIratA kA, itanA hI nahIM para jainoMne bhAtmakalyANa aura mokSa bhI vIratA meM batalAyA hai eka samaya vaha thA ki jainasamAja ke nararatna vIroM kI vIratA se saMsAra kampa uThatA thA jisa samAja ke vIroM kI vIratA ke lie Aja bhI acche 2 etihAsika sajjana madhura svara se guNAnuvAda gA rahe haiM kintu Aja usI samAja ke lie cAroM aura se pukAre ho rahI hai ki bhArata meM kAyara aura kamajora koma ke lie kahA jAya to saba se pahilA nammara jaina samAja kA hai isa kA kAraNa bAlalagna vRddhavivAha aura kanyAvikrayAdi hama upara likha pAe haiM hamArI samAja ke saMskAra hI aise par3a gae haiM ki janmate bAlaka se lekara vRddhoM taka ke zarIra para Page #988 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainasama.ja kI vIratA. (17) hajAra do hajAra kA jevara mila jAyagA para unake zarIra svAsthya ke lie dekhA jAya to na vyAyAmazAlA, na kasaratazAlA, na khAna pAna ki zuddhatA aura na AbahavA kI parvAha hai janma se hI aise kAyaratA ke pATha paDhAe jAte haiM ki "bAbU so jA bAgar3a bole" agara adhika rone laga jAya to aphIma ( viSa ) de diyA jAtA hai ki vaha vaJcoM ke khUna ko bhI bhakSaNa kara jAtA hai una ke pAlana poSaNa meM aisI kurItiyoM sikhAI jAtI hai ki vaha lar3ake 4-5 varSa ke hote hI una kI mAtA ko isa kadara takalIphe diyA karate hai ki mAtA una se ghabarA jAtI hai taba paDhAI ke nAmapara baMdhIkhAne meM DAla dete haiM bhalA! cAra pAMca varSa kA bAlaka paDhAI meM kyA samajha saktA haiM, phira mAsTaroM kI dhamakI rUpa cintA usa ke zarIra ke baMdhate hue zaktI tantuoM aura jJAna tantubhoM ko bhasma kara detI hai phira to ummara bhara ke lie cAhe kAyara kaho yA napunsaka kho| agara jaina samAja apanI santAna ko vIra banAnA cAhAtI hoM to una ke lie eka aisI zAlA kholI jAya ki janma se ATha varSa taka TAima sara usa meM hAMsI khusI khela kUda kara zarIra ko haSTa puSTa banAveM aura vIratA ke saMskAra DAle jAve jo ki pahile jamAne meM hamArI mAtAmoM ke pratyeka gRha meM ye zAlAeM thI ATha varSoM ke pazcAt usa ko ThIka hauMsalA A jA taba usa se paDhAI karavAI jAya to cAra pAMca varSa kA laDakA skUla meM jA kara 12 varSoM taka itanI paDhAI nahIM kara sakegA jitanI kI ATha varSa kI AyU meM bhartI kiyA huA laDakA 4 varSoM meM kara skegaa| aura Page #989 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 148 ) jaina jAti mahodaya prakaraNa chaTThA. ve tamAma ummara bhara vIra kahalAte hue apane tana, dhana, dharma, tIrthoM kA rakSaNa svayaM baDI vIratA se kara sakeMge / kyA hamAre samAja netA apanI kAyaratA ke kalaGka ko dUra karane ke lie isa tarapha jarAsA bhI lakSa deMge ? -*HDK(12) jaina samAja kA dayAtattva anyonya matAvalambiyoM kI apekSA jaina zAstrakAroMne ahiMsA bhagavatI ko itanA to uccAsana diyA hai ki jisakA Adarza tattva aura vizAla vyAkhyA se vizva mohita ho rahA hai Aja hamArI jaina samAja apanI saMkIrNatA ko lekara usa vizAla mahiMsA kA artha itanA to saMkucita kara diyA hai ki banaspati aura bAyakAya kI dayA pAlana meM jitanA una kA prema hai utanA manuSya dayA ke lie nahIM dikhAI detA hai Aja gAyoM bakaroM aura kabutaroM ke lie jitanI saMsthAoM khola una ke lie jo dravya vyaya kiyA jAtA hai ki utanI hamAre duHkhI svadharmiyoM ke lie udAratA nahIM hai pazuoM ke lie hamArI samAja meM aneka saMsthAoM haiM para dharma se patita honevAle svadharmI bhAiyoM ke lie eka bhI aisI saMsthA nahIM hai ki jisa ke andara hamAre pAMca pacIsa bhAI dhaMdhA rUjagAra kara apanA gujArA kara sake yaha kitanA aphasosa!! ghanAnya loga to apane dhanamada meM hI cakacUra ho kara moja sokha ke andara Ananda kI Page #990 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyApAra. (149) laharoM ur3A rahe hai una ko duHkhI svadharmI bhAiyoM kI dayA kitanI hai usa kA anumAna pAThaka svayaM kara sake haiM phira bhI samAja unnati ke lie bar3I baDI bameM Thoka rahe haiM samajha meM nahIM pAtA haiM ki ve samAjonnati kisa ko kahate hai ? kyA svadharmi bhAiyoM ki dazA sudhAre vigara samAjonnati ho sakegA ? saccA dayA kA tattva to isa me hI samAyA humA hai ki vaha sabase pahalA svAdharmi bhAiyoM kI ora lakSa de ? (13) jaina samAja kA vyApAra eka jamAnA vaha thA ki duniyA bhara kA vyApAra hamAre hI hAtha meM thA hamArI samAja isa ke lie magarUra bhI thI para zrAja hamAre hAtha meM kyA rahA hai ? kahA jAya to saTTA, kamIzana dalAlI aura idhara se lAkara udhara becanA agara kucha kArakhAne aura mileM hamAre vyApAriyoM ke hAtha meM haiM bhI sahI para una kA jaina mAdhAraNa varga ko lAbha kitanA ? hamAre nirAdhAra bhAiyoM ko na to usa meM naukarI milatI hai na koI kAma sikhAe jAte haiM. phira una ke lie to honA hI na honA barAbara hai una kA lAbha to anya loga hI uThA rahe haiM ki jahAM saiMkaDo hajAroM naukara haiM aura lAkhoM rUpaye unako die jAte haiM eka tarapha isAI pArasI aura pAryasamAjI loga apane bhAiyoM ke lie hajAroM lAkhoM kroDoM dravya vyaya kara una ke lie hunarodyoga va vyApAra ke kArakhAne khola una ko Page #991 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 150 ) jaina jAti mahodaya prakaraNa chaThA. sahAyatA de rahe haiM itanA hI nahIM para dravya sahAyatA se apanI samAja kI vRddhi kara rahe haiM ki lAkhoM kroDo bhAdamiyoM ko apane dharma meM milA lie haiM taba hamArI samAja kI vaha dazA hai ki apanI udarapUrti ke lie anya dharmiyoM kA saraNA lenA par3e, itanA hI nahIM balki dharma se bhI hAtha dho baiThane kA samaya A pahuMcA hai dharma ke nAmapara hajAroM lAkhoM rUpaiye kharcanevAle dhanAjya vIra jarA isa tarapha bhI lakSa deMge ? (14) jaina samAja kI vRddhi hAni jaina jAtiyoM kI janma tithI se lagA kara vikrama kI solahavIM zatAbdI taka to jaina saMsthA meM vRddhi hAni donoM prakAra se hotI AI thI para bAda to vRddhi kA darvAjA bilkula baMdha ho gayA yahAMtaka ki agara koI manuSya jaina dharma svIkAra karale to bhI usa ke sAtha jAti vyavahAra nahIM kiyA jAtA haiM aura Aja bhI vaha darvAjA baMdha hai dUsarI tarapha hAni kA darvAjA hamezAM ke lie khullA hai jaise ki ( 1 ) janma kI apekSA mRtyu jyAdA hotI hai (2) zarIra svAsthya ke abhAva bAla mRtyu saba se adhika hotI hai (3) dina prati dina vidhavAoM kI saMkhyA baDhanA aura una kA mRtyu honA ( 4 ) kanyAvikraya ke kAraNa bahuta se suyogya vara kuMvAre raha jAte haiM ( 5 ) raMr3ave puruSoM kI mRtyu (6) isAI AryasamAjI harapha lete haiN| ( . ) gaja taMtra aura vyApAra hamAre hAthoM Page #992 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aikyatA aura phUTa. . (151) se calA gyaa| (8) phajula kharcene hamapara itanA hamalA kiyA hai ki usa ghATe ke mAre hama UMce nahIM A sakte haiM ityAdi hAni ke darvAje hamAre vAste sadaiva khule haiM taba hI to cAlIsa kroDa kI tAdAda Aja bAraha lAkha meM A rahI hai bhaviSya ke lie na jAne jaina samAja ke bhAgya meM kyA likhA humA hai kyA hamAre samAja agresara isa hAni ko dekha thoDA bahuta prayatna kara isa bhayaMkara ghATe se samAja ko bacA leNge| (15) jaina samAja kI ekatA aura phUTa eka samaya vaha thA ki jaina samAjakA prema sneha ekatA saMsArabhara meM mazahUra thA anya loga bhI usakA anukaraNa kiyA karate the isI ekatA ke jarie jaina samAja tana mana aura dhanase . samRddhazAlI thI para jabase hamAre ekatA kI zrRMkhalanA chinnabhinna ho gaI aura phaTane apanA paga pasAra kiyA kramazaH usa phUTake sana pracaNDa prabhAvase hamAre gharameM, vAsa meM, gAMva meM, nagara meM, jAti nyAti meM, paMca paMcAyatImeM, saMgha meM, sAdhu sAdhiyoM meM prAcArya panyAsoM meM kAnphrensameM, sabhA mahAsabhAmeM, maNDalameM, lAyabrerI meM, skUla meM, mandira upAzrayoM meM, bApa beTemeM pati patnImeM ityAdi jahAM dekho vahAM phUTa hI phUTa dikhAI de rahI hai phira hamArI samAja kA adhaHpatana kyoM na ho ? kyA koI aisA mahA puruSa samAja meM hai ki isa bhayaMkara phUTa rUpI bhaTThI se samAja ko bacA sake ? Page #993 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (159) jana jAti mahodaya prakaraNa kaLA. (16) jainasamAja kA vidyApara prema - eka jamAnA vaha thA ki jaina samAja vidyA kA ThekedAra thA aura saMsArabhara kA likhanA paDhanA hisAba kitAba unake hI hAtha meM samajhA jAtAthA. isI vidyAke jarie jaina samAja ko pablika to kyA para rAjA mahArAjA Adara kI dRSTIse dekhate the . bhAja jaina saMsAra purANe DhAMce meM hI apanA gaurava mAna baiThA hai eka tarapha vizvameM vidyA kI bar3I bhArI dhAmadhUma maca rahI hai choTI bar3I jAtiyoMne gaharA lAbha uThAyA aura uThAtI jA rahI hai taba hamArI samAja kA vidyAkI aura kitanA durlakSa hai ? dhanADhaya loga apanA dravya kisa aura pANI kI taraha bahA rahe haiM unake bAla bacoMko ve kaisA vidyAbhyAsa karavAte haiM jisameM bhI mAravAda jaise pradeza ke lie to pUchanA hI kyA ? jisa samAja kA jIvana nirvAha hI vidyApara hai usa samAjameM nato koI (University) yunivarasITI hai na koI koleja hai ki jahAM para uba paDhAI vA zikSA prApta kara ske| kevala baMbaI meM vidyAkA sAdhanarUpa mahAvIra jaina vidyAlaya nAmaka eka saMsthA hai para usake paira ukhAr3ane kA kitanA prabala ho rahA hai bhaba rahI boTI bar3I saMsthAeM jinake hAla bhI bar3e zocaniya hai kAraNa upadezako ke jhaMDelI upadeza ke lihAjase kaI saMsthAeM sthApana ho jAtI hai candA bhI ho jAtA hai para yaha do cAra mAsa yA eka do sAla ke andara apanA jIvana samAsa karadetI hai agara paiseke jaurase cale to unakI dekharekha karanevAlA Page #994 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zikSApraNAlI. ( 153 ) kauna agara koI vidyApremI apanI amUlya TAIbha kharca kara dekharekha kare to bhI hamAre AgevAna loga apane gharake yA nyAti jAtike aise jhagar3e lAkarake DAla dete haiM ki matabheda vicArabheda se una saMsthAoM ko aneka roga lagA dete haiM ki syAt hI vaha apanI AyuSya ko Age baDhA sake / *C[D>><< (17) zikSApraNAlI: aba hamArI zikSA praNAlI ko bhI dekhie ki jainasamAjameM vyApAra ke adhika saMskAra haiM aura vyApAra meM hI unhoMne apanI unnati kI thI aura Aja bhI jainasamAja kA vizeSa bhAga vyApAra para hI AdhAra rakhatA hai| AjakI zikSAmeM sAdhAraNa vyApAra kI bhI zikSA nahIM hai balki uccase ucca paDhAI karane para bhI unako nokarI kI jagaha dekhanI par3egI dharmasaMskAra kA to itanA patana ho cUkA hai ki unake hRdaya meM sarUse hI mithyA saMskAra DAla die jAte hai phira cAhe kula maryAdA se jaina kriyA kare para tatvajJAna meM to vaha pRthak hI jA rahA hai / hAM gurukulAdi kitanaki saMsthAoM meM dharma zikSaNa dIyA bhI jAtA hai para vaha bahuta kama, aba hama zikSakoM kI aura vicAra karate haiM to sAdhAraNa janatA to apanI AjIvikA nirvAhanArtha adhika paDhAI karA nahI sake hai aura dhanADhya logoMke lar3ake 2-4 varSa paDhAI karate haiM bAda unakI sAdIkara dizAvara bheja die jAte haiM ityAdi kAraNoMse jitanA dravya hama vidyA ke lie kharca 1 Page #995 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (154 ) jaina jAti mahodaya prakaraNa kThA . karate haiM utanA lAbha hameM nahIM milatA hai aura dina va dina hamAre hAthase vyApAra calA jA rahA hai aura samAja meM naukarI kI yAcanA karanevAloM kI saMkhyA baDhatI jA rahI hai| isapara bhApa soca sakte haiM ki hamArI samAja ko ucca vidyA kA kitanA prema hai aura kisa DhaMga para hamArI paDhAI ho rahI hai aura arddha dagdha paDhAIvAloM kI dharmapara kitanI zraddhA hai aura bhaviSya meM isakA kyA phala hogaa?| hamAre samAja agresaroM ko cAhie ki mATha varSa taka to apane santAna ko kisI prakAra kI cintA phikra meM na DAle para usake svAsthya kI rakSA kare bAda ATha varSataka gurukula vAsa meM rakhakara unako dharma saMskAra ke sAtha usa paDhAI karAveM vaha paDhAI kaba ho sake ki gurukulAdi saMsthAmeM bheja ke apane lar3ake ko bhUla hI jAya taba, vaha lar3akA vIra vidyAvAna bana ske| para hamAre zeThajI ko itanA santoSa kahAM haiM unako to bAraha varSa meM hI lar3ake kI sAkira bahu ghara lAnI hai| (18) hamArI samAja meM svAmivAtsalya hamAre zAstrakArone bhanyonya dharmakriyA ke sAtha svAmivAtsasyako sabase ucca sthAna diyA hai aura usakA tAtvIka rahasya bhI yahAMtaka batalAyA hai ki svAmivAtsalyase tIrthakara nAma karma upArjana kara sake para bhAja usakA artha kucha aura hI ho rahA hai nAmbarI ke lie hamAre dhanAlya vIra svAmivAtsalya ke nAmase phI Page #996 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svAmivAtsalya. - (155) base cAvala DAladete haiM paradravya sahAyatA ke abhAva hamAre svadharmI bhAI aura vidhavA bahano aneka prakAra ke saMkaTa sahana kara rahI haiM aura lAcAra ho dharmase bhI patita bana rahI haiM unakI bhora hamAre dhanADhyoM kI tanika bhI parvAha nahIM hai ki inako bhI vAtsalyatA dikhAI jAya dara asala saJcA svAmivAtsalya vaha hI hai ki duHkha pIDita apane bhAiyoM ko vyApAra rujagArameM lagAkara unakA uddhAra kareM agara svadharmI vAtsalyatA se saccA prema ho to hamAre agresara va dhanADhya yaha batalAveM ki hamane hamArI jindagImeM itane bhAiyoM para upakAra kiyA ? meM to Aja bhI dAve ke sAtha kaha sakatA hUM ki agara ekeka dhanADhya do do cAra 2 bhAIyoM ko sahAyatA de to hamArI samAja meM duHkha dAridratA kA nAma nizAna taka bhI na rahe para aise sadkAryoM kI parvAha hai kisako ? vahato eka dina mAla miSThAna banAke cAhe bhAMga ThaMDAI kA nazA jamAnevAloM kyo na ho parantu bhApa to bhojana karavAne meM hI kartavya samajha liyA hai phira ve svAmivAtsalya jImanevAle usaroja dharmazAlA meM dharma kriyA kare cAhe ve aneka prakAra ke atyAcAra kare svAmivAtsalya karanevAle ko to tIrthakara nAmabaMdha ho gyaa| maharabAnoM ! yaha svAmivAtsalya nahIM para eka kisma kI nAmbarI kaho cAhe nyAti jImaNavAra hai jarA AMkha uThA kara dekhiye mAja anya jAtiyoM apane bhAiyoM ko kisa kadara sahAyatA dekara apane dharma kI kaisI unnati kara rahe haiM kyA usa pAThakA bhApa bhI kabhI anukaraNa kareMge ? Page #997 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 156 ) jaina jAti mahodaya prakaraNa kaTThA. (16) jaina mandira aura naI pratiSTAeM jaina maMdira sAsvatA aura prasAsvatA anAdikAla ke haiM aura una maMdiroM kI sevA pUjA bhaktI kara anAdikAnase bhavyAtmA apanA kalyANa karate Ae haiM jitanI saMkhyA meM sevA pUjA karanevAle hote haiM utanI hI saMkhyA meM mandira banAe jAte haiM eka samaya vaha thA ki kaur3oM kI saMkhyA meM jaina samAja aura unapara lakSmIdevI kI pUrNa kRpA, tathA dRDha zraddhA se sevA pUjA upAsanA aura sAra saMbhAla karanevAle the| usa samaya hajAroM nahIM para lAkhoM kI saMkhyA meM jaina mandira honA svAbhAvika bAta hai para Aja kAla kI kuTila gatise jaina samAja ke pAsa na to vaha vidyAbala hai, na vaha saMkhyAbala hai na vaha lakSmIbala hai aura na vaha zraddhAbala rahA hai tathApi jaina saMkhyA ke pramANameM jaina mandira kama nahIM hai yahAM taka ki una maMdiroM kI rakSA karanA Aja bar3A hI muzkila ho rahA hai| deza yAtrA karanevAloM ke khyAla se yaha bAta bAhara na hogA ki bar3e 3 AlisAna kitaneka jaina mandiroM meM zivaliGga va anya devI devatA jA cUMse haiM aura kitaneka jaina mandiroM ko tor3aphor3a ke una para masjideM banAdI gaI hai aura bahuta se jaina mandira ji. vasthA bhoga rahe haiM isa hAlata meM bhI hamAre dhanAmimAnI dAnezvarI loga pahile ke mandira hote hue bhI unako anAvazyaka samajha mAtra apanI nAmbarI ke liye naye mandira banAne meM hI apane dharma kI umati Page #998 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina maMdiro kI pratiSTAe. (157) samajha rahe haiM para una adUradarzI logoM ko yaha khyAla nahIM pAtA hai ki pahile mandira banAye jAya yA maMdira kI pUjA karanevAle banAe jAya ? magara mandira pUjanevAloM kI saMkhyA baDha jAyagI to ve svayaM apane kalyANa ke lie hajAroM mandira banA leMge para mandira pUjakoMkI hI saMkhyA kama hotI jAyagI to una mandira ko kauna pUjeMge? kyA pahi. leke mAphika unakI AzAtanA nahIM hogI ? aba hama mandiroM ke kAma ke lie dekhate hai ki aAja pacIsa kaur3a hinduoM ke mandigemeM jitane kAma karanevAle kArIgara nahIM milate haiM taba muThThIbhara jaina kauma ke lie jahAM dekho vahAM prAcina majabUta kAma tor3A taur3A kara nae phaisana ke kamajora kAma meM hajAroM lAkhoM rUpaiye pANI kI taraha bahA rahe haiM kAraNa jaina kauma ko dharma ke nAmase rupayoM kI to kisI hAlatameM .. bhI kamI nahIM hai, ATha AnoM kI eka vahI aura eka rasIda buka le kara docAra naukara AdamI TIpa karAne ko nikala jAte hai khAnA khurAka gADIbhAr3A aura tanakhA bAda karane para agara bicameM kisI kA hAtha na paDe to eka hisse ke rUpaye mandirajI taka pahuMca sakte haiM Age pratiSTAkI tarapha dekhie to pUrva jamAne meM suvihita prAcArya pratiSTA karAvAyA karate the aura bahuta se purANe mandiroM ke zilAlekha bhI esehI milate haiM parantu Aja apane duSTAcaraNa se lakSmI aura santAna se duHkhI hote hue zrAvaka ko kitaneka loga zaMkA DAla dete haiM ki tumAre gAMva meM mandira mUrti ThIka nahIM hai isakI phirase zIghra pratiSThA karAveM ki gAMva kI acchI bhAvAdI hogii| basa duHkha pIDita vANiyoM ko itanA kahanA hI cAhie ve hajAroM lAkhoM para Page #999 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (158) jaina jAti mahodaya prakaraNa chaThA. hAtha dhara hI dete haiM jisameM bhI goDavAr3a jaisI mazAna janatA ke lie to pUchanA hI kyA ? jisa gAMmameM lAkhoM rUpaiye kharca ke punaH pratiSTA karavAI para usa mandira ko pUjanevAle kitane zrAvaka nikaleMge ? bA. khira to vaha pUjAriyoM ke vizvAsa para mandira chor3anA par3atA hai, cAhe ve bhaktI kareM cAhe aashaavnaa| agara koI AMkha uThA kara dekhe ki una adhama pUjAriyoMne jaina mandira mUrtiyoM kI kahAM taka prA. zAtanA karI aura kara rahe hai aura una AzAtanAoM se hI jaina samAja kA patana humA aura hotA jA rahA hai| kyA hamAre dharmapremI ina pUjAriyoM kI AzAtanA miTAne kA prabandha kara samAja ko isa pApa se bacA sakegA? hamAre sajjanoM ko jitanI bolI bolane kA zokha hai utanA mandirajI kI AzAtanA miTAne kA lakSa nahIM hai magara pahile se hI AzAtanA tarapha lakSa diyA jAya to pAzAtanArUpI kSaya roga ko sthAna hI kyoM mile ? jisa grAmameM pratiSTA ke jImaNavAra meM hajAroM rUpaiye vyaya kie jAte haiM una zeTha ke bAlabaccoM kI zikSA ke lie na to skUla hai na jaina zikSA denevAlA koI mAsTara hai na lar3akiyoM ke lie koI kanyAzAlA hai na navayuvakoM ke liye lAyabrerI hai agara kahIM para hogA bhI to vaha nAmamAtra yA borDa dekhane ko, unakA phala kitanA ? hama nae maMdira aura pratiSTA ke virodhI nahIM haiM para samaya ko dekhanA cAhiye. samAja ko dekhanA cAhie bhavijya kA vicAra karanA cAhie ki Aja apane zira para mandiroM ke jirNodvAra jJAnoddhAra samAjodvAra kI kitanI jokhamadArI hai ? ataeva Page #1000 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina mUrtiyoM. (159) jahAM darzana kA sAdhana na ho vahAM vastIke pramANa meM mandira yA jirNoddhAra kI anivArya AvazyakatA hai para unase bhI pUjArI banAne kI atyAvazyakatA hai aura samAja agnesara aura dhanADhya dAnavIroM ko usa tarapha adhika lakSa denA cAhie. (20) jaina mUrtiyoM jaina mandiroM ke sAtha jaina mUrtiyoM kA ghaniSTa sambandha hai jahAM mandiroMkI bAhulyatA ho vahAM mUrtiyoM kI vizAlatA honA svabhAvika bAta hai hamAre AcArya deva jahAM jahAM vihAra karate the vahAM nae jainI banAkara ke unake sevA bhaktI upAsanA ke lie jaina mandira mUrtiyoMkI pratiSThA karavAyA karate the aura vAra vAra upadeza dvArA unakA poSaNa bhI kiyA karate the isI kAraNase una logoM kI jaina dharma para zraddhA dRDha rahA karatI thI bAda cirakAla taka hamAre muniyoM ke vihAra va upadeza ke prabhAva bhI jaina mandiroM ke jariye una logoM kI jaina dharma para aTala zraddhA banI rahI thI para hamAre muniyoM kI lAparvAhI to yahAM taka ho gaI thI ki una logoM kI tarapha AMkha uThA karake kabhI dekhA bhI nahIM unakI upekSA kA phala yaha huA ki anya logoM kI saMgata saMskAra aura atyAcAra se Akhira lAcAra ho unakoM jaina dharma tyAganA paDA idhara kAla kI karatA se keI grAma nagara bilakula ujar3a yAni jaMgala ho gae ityAdi kAraNoM . se jaina mUrtipUjakoM kI saMkhyA kama hotI gaI aura ve muttiyoM prAsa Page #1001 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (10) jaina Ati mahodaya prakaraNa TA. pAsa ke jaina vastIvAle gAMvoM meM ekatrita karate gaye aura musalamAnoM ke atyAcAra ke bhayase una mUrtiyoM ko bhUmigRha meM bhI sthAna diyA tathApi Aja jaina vastI ke pramANameM mUrtiyoM itanI adhika haiM ki jinakI sevA pUjA honA bhI muzkila ho gyaa| itane para bhI duHkhakA viSaya yaha hai ki jo mUrtiyAM zrI saMghake kalyANa ke lie thii| Aja vahI haThIle vANiyoM kI sampati rUpameM pariNita ho gaI hai| eka mAmameM cAheM mUrtiyoM kI sevA pujA bhI na hotI ho aneka pAzAtanAeM hotI ho para dUsare mandira ke lie eka sarva dhAtU kI pratimA dene meM ve itane hicakate hai ki na jAne unakI sampati hI jAtI ho isa svachandatA ke kAraNa hajAroM mUrtiyoM kI AzAtanA hote hue bhI naI ajalasilAkAe karAnI paDatI hai aura keI loga to aise vyApAra le baiThe hai ki bilkula naI mUrtiyoM para prAcina samaya ke silAlekha khudA kara baDI baDI kimmata lekara bicAre bhadrika logoM ko phaMsA dete hai jaba purva baMgAla aura mahArASTrIya dezomeM dekhA jAya to saMkhyAbaddha prAcIna jaina mUrtiyoM kI atyanta burI hAlatase pAzAtanA ho rahI hai ataeva zrI saMghako cAhie ki purANI rUDhiyoM ke baMdhana ko choDa deM agara jahAM adhika mUrtiyAM ho aura dUsare gAMva yA mandira meM mUrtiyoM kI jarUrata ho to vinA saGkoca baDI khusI ke sAtha pratimAnI dekara unakI sevA pujAmeM nimItta kAraNa bana lAbha uThAve. Page #1002 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina maMdira mUrtiyoM para samAja kI zraddhA. (11) (21)jaina maMdira mUrtiyoM para samAja kI zraddhA. eka jamAnA vaha thA ki hamAre caturvidha saMgha kI zrI jaina mandira mUrtiyoM para itanI aTala zraddhA thI ki jaina maMdiroM ke liye pyAre prANa nikharAvala karanemeM bhI vaha loga apanA gaurava samajhate the| kAraNa ve una mandiroM ke jarie apane prAtmakalyANa kiyA karate the / muniyoM ke liye to una kI nyUnAdhika kriyApara janatA kI zraddhAmeM hAni vRddhi bhI ho sakatI hai para mandira mUrtipara to jitanI zraddhAbhAva nikSepavRti tIrthaMkaroMpara hotI hai utanI hI una kI mUrtiyoMpara rahatI hai; kAraNa jaise tIrthakaradeva bhavyajIvoM ke kalyANameM nimitta kAraNa hai vaise hI una kI mUrtI bhI nimitta kAraNa hai| isa draDha zraddhA ke kAraNa hI jaina samAja kI sadaiva nirmala bhAvanA rahatI thI, sacce sukha kA mArga eka dharma ko hI samajhate the| pApakarma una se dUra rahatA thA, anyAya bhanIti aura atyAcAra unase dUra bhAgatA thA, parabhavase hamezAM Darate the, yathAvakAza mandirajI meM jAkara sevA, pUjA, bhakti, dhyAna, apAdise prAtmakalyANa kiyA karate the / jabase hamArI samAjameM mandira mUrtI mAnane meM matabheda par3A tabase eka varga ( sthAnakavAsI ) jinake pUrvanoMne saiMkar3oM mandira mUrtiyoM kI pratiSTA karavAI thI vahI unase khilApha bana gae phira bhI jaise 2 una ko sajhAna milatA gayA vaise 2 ve punaH mUrtIpUjA ke upAsaka banate gae, para kitaneka loga samajhane para bhI prAja taka lakIra ke phakIra bana baiThe haiM taba dUsarI tarapha svataMtra vicAra Page #1003 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 162) jaina jAti mahodaya prakaraNa chavA. aura sudhAraka ke nAmapara eka aisA varga taiyAra huA hai ki vaha mandira matiyoM ko mokSa kA kAraNa jarura mAnate haiN| sevA pUjA bhaktI upAsanA karate haiM aura una kI draDha zraddhA bhI haiM para ve kahate haiM ki kevala prADambara aura dhAmadhUmameM hI hajAroM lAkhoM rUpaiye lagA denA aura dUsarI tarapha samAja ke jarurI bhaMga (kArya) nirbala par3ate jA rahe haiM agara usapara lakSa nahIM diyA jAyagA to bhaviSyameM ina mandira mUrtiyoM kI rakSA hI kauna kareMge ? ityaadi| taba purANe vicAravAle una ko nAstika ke nAmase sambodhana karate haiM para mandiroM kI niSpat mandiroM ke pUjArI baDhAne ko saba svIkAra karate haiM dUsarI eka yaha bhI bAta hai ki zraddhA rahanA jJAna aura saMskAra ke Adhina hai aAja hamArI samAjane isa bAtoM ke lie bilkula maunavrata le rakkhA hai kevala kula paramparA zraddhA kahAMtaka Tika saktI hai isapara khUba gaharI draSTIse vicAra karanA cAhiye / Age hama jaina mandiroM ke pUjA kI tarapha dekhate haiM to pUrvajamAne meM khuda jainaloga hI pUjana karate the, kAraNa jitanI bhaktI aura pAzAtanA kA khyAla jainoM ko rahatA hai utanA naukaroM ko kabhI nahIM rahatA hai kAraNa prAvaka to prAtmakalyANa ke lie pUjA karate haiM taba naukara apanI udarapUrti ke lie karate haiN| mere khyAlase to jaina samAja kI patana dazA kA mukhya kAraNa jaina mandiroM kI prAzAtanA hI hai| jaise pUjA kA hAla hai vaisA hI devadravya kA hAla hai| isa viSayameM adhika likhane kI AvazyakatA nahIM kAraNa gAMva gAMvameM isa bAta kI truTiyoM najara AtI hai aura ina ko miTAne kA manoratha saba koI kiyA karate haiM para jaba taka yaha pApa na miTe vahAM taka jaina kauma kI unnati Page #1004 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . janAmA jainAcArya aura munivarga. (163) honA muzkila hai jarA apane bhAI digambariyoM kI tarapha dekhie unake 5-10 ghara honepara bhI mandirajI kI pUjA pakSAna ke lie amuka dina amuka pUjArI niyata huA ho usa ko usa dina pUjA karanI hI par3atI hai para hamAre zvetAmbara samAjameM to cAhe gAMvameM dosau cArasau ghara hoMge to bhI una ko itanI phursata nahI hai ki ve pUjAriyoM ke vigara hI Apa svayaM pUjA pakSAla karaleM / hAM! yadi pUjArI hai to pUrva jamAnA kI mAphika kAjA kacarA nikAleM, baratana cigaga, bhAratI, dIpaka Adi mA~ja ke sApha rakkheM ityAdi bAhara kA kAma pUjArIse lenA cAhiye / magara sevApUnA pakSAla to zrAvaka loga apane hAthoMse hI kareM taba ho yaha bhAzAtanA miTa sake aura jaina samAja saba tarahase sukhI ho, apanA jIvana AnandamaMgala sahita pavitra banA sake / umeda hai ki hamAre samAja agresaroM kA dhyAna isa tarapha zIghra hI AkarSita ho isa kAryameM sudhAga kara samAja ko sukhI banAveMge ? (22) jainAcArya aura munivrg| pUrva jamAne meM prAcAryapada unhI mahApuruSoM ko arpaNa kiyA jAtA thA ki jina ke andara utanI yogyatA ho, bAta bhI ThIka hai ki prAcAryapada koi baccoM kA khela nahIM hai ki hareka ko de diyA jAya, pratyuta prAcAryapada lenA eka sampUrNa samAja kI jummevArI apane zira uThAnI hai na ki kevala saMghapara hakumata Page #1005 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 164 ) jaina jAti mahodaya prakaraNa chaTThA. calAne ko yA sukha sAhibI bhogane ko aura gAje bAjese satkAra pAne ko AcArya padvI lI jAtI hai| jo muni zrAcAryapada para ArUDha hote haiM, taba unake dhyeya badala jAte haiN| kAraNa munipada meM to svakalyAna kI hI jummevArI thI; para AcArya honepara to caturvigha saMgha kI jummevArI ApazrI ke zirapara A par3atI hai / jaise rAjA ke divAna para rAja kI jummevArI aura zeThajI kI dukAna kA bhAra munima para A paDatA hai, aura una ke lAbhAlAbha ke uttaradAtA bhI behI huA karate haiM; imI mAphika zAsana kI hAni lAbha ke uttaradAtA zrAcArya zrI haiM / isI lakSa bindu ko Age rakha AcAryazrIne aneka saMkaToM kA sAmanA karate hue bhI deza videza meM arthAt vikaTa bhUmimeM vihAra kara jaina dharma kA jhaMDA pharakAyA 'ahiMsA paramo dharmaH' kA pracAra kiyA, durvyasana sevita janatA kA uddhAra kara una ko jaina dharma kI dikSA dI catuviMdha zrI saMgha kI sundara vyavasthA kara unako suyogya rAste para calAyA, aura svaparAtmA kA kalyANa kara apane kartavya kA acchI taraha pAlana kiyA, kRtakArya ke lie ve kevala manoratha kara ke hI nahIM baiTha jAte the para apane puruSArtha dvArA kArya kara batalAte the; jisake pramANa DhUMDhane kI bhI hameM jarUrata nahIM hai Aja unake banAe hue mahAjana saMgha ( jaina jAtiyoM ) hajAroM jaina graMtha aura asaMkhya jaina maMdira aura mUrtiyoM una AcArya devoM kI smRti karA rahI hai / itanA hI nahIM para una maharSiyoMne bhArata ke cAroM aura Page #1006 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainAcArya aura munivarga, / 165 ) paribhramaNa kara janatA meM yajJAdi aneka kurUDhiyoM aura vyabhicAra jaise pAkhaNDa mata ko samUla naSTakara bhagavAna mahAvIra kA 'ahiMsA paramo dharmaH' tathA sadsAna aura sadAcAra kA khUba jora sora se pracAra kIyA; una kI badaulata hI deza meM sarvatra bhAnaMda maMgala aura zAnti kA sAmrAjya chA gayA thaa| kAraNa jaise kuemeM pAnI hotA hai vaise hI koThA khelI meM AyA karatA hai, usa jamAne meM una AcAryoM ke hRdaya meM hI nahIM para unakI nasa nasa meM zAnti kI laharoM kalloleM kiyA karatI thI, aura vahI zAnti janatA ko prasAdIrUpa meM dI jAtI thI aura usa prasAdI ke prabhAva se hI jana samUha tana, mana aura dhana se samRddhazAlI bana dharma kI prabhAvanA kiyA karatA thaa| usa samaya samAjameM eka hI prAcArya nahIM the, para aneka prAntoM meM aneka bhAcArya vihAra kara dharma pracAra kiyA karate the, para eka dUsaroM ke pravarNavAda bola una ka pairoM ko ukhADane kA dhaMdhA vo ve jAnate hI nahIM the; pratyuta eka dUsaroM ke guNoM ke anumodana kara gRhastha logoM kI zraddhA ko majabUta banAte the aura . dharma kArya meM prema ekyatA vAtsalyatA rakha anyonya aneka prakAra se sahAyatA kiyA karate the. usa samaya una mahApuruSoM ke dharmazAlA upAzraya kA jhagar3A yA baMdhana nahIM the ki kevala upAyoM ke pAToM para baiTha vyAkhyAna dene meM hI ve apane prAcArya pada kA gaurava samameM, parantu ve loga prAyaH rAja sabhA aura pablika meM apane pavitra dharma kI mahatvatA Page #1007 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 166 ) jaina jAti mahodaya prakaraNa kaThThA. aura tatvajJAna prAcArajhAna samajhAne meM apanA kartavya samajhate the; isa kAraNa se gajA mahArAjA jaina dharma mvIkAra kara jaina dharma kI unnati kiyA karate the, agara zAstrArtha kA kAma par3atA to ve vitaNDAvAda nahIM karate the para rAjA mahArAjAoM ko madhyastha rakha rAja sabhAoM meM apanA satya pramANika aura nyAyayukta tatva ko isa kadara pratipAdita karate the ki vAdiyoM ko satya ke sAmane zira jhukAnA hI par3atA aura jaina dharma kI vijayapara rAjA mahArAjAoM kI zraddhA vizeSa majabUta ho jAtI thI ityAdi hamAre pUrvAcAryoM kI isa pravRti se hI jaina dharma kI dina va dina unnati huA karatI thii| yaha yukti svayaM siddha hai ki pitA kA saMskAra putra meM huA karatA hai ata:eva hamAre zAsana sthaMbha prAcArya mahArAja ke uttama saMskAra una kI santAna arthAt munigaNameM ho jAnA svAbhAvika bAta hai usa samaya ke munivara hamAre prAcAryoM ke bhujatulya sahA. yaka the aura una kI sahAyatA bala se hI ApazrIne apane lakSabindu ko pAra kiyA thaa| ___ hamAre prAcAryadeva dikSA lenevAle mahAnubhAvoM ko bhagavatI dikSA aura kaSTamaya muni jIvana pahile se hI khUba samajhAyA karate the. vairAgya kasoTI para una bhavyoM kI khUba parikSA bhI kiyA karate the ki dikSA lene ke bAda na to unako nAsabhAga karanA par3atA thA, aura na gupta atyAcAra kI bhAvanA hI paidA hotI thii| yogyAyogya kA vicAra kie vigara kevala ziSya saMkhyA baDhAne kI Page #1008 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - (167) lobhechA se ve dikSA nahIM diyA karate the, parantu svakalyAna ke sAtha jagadoddhAra kara jaina dharma kA jhaNDA pharakAne kI uttama bhAvanA se hI ve yogya puruSoM ko dikSA de una kA kalyAna karate the / taba hI to una muni puGgavoM ke tyAga vairAgya tapa, saMyama, nispRhatA, aura paropakAra parAyaNatA kI chApa kevala hindusthAna me hI nahIM; para sampUrNa vizva meM par3atI thii| saMsArabhara meM jitanA Adara aura ucca sthAna jaina sAdhuoM ko milatA thA, utanA dUsaro ko nahIM isa kA kAraNa yahI thA ki jaina muniyoM kI kaSTAcarya aura jagatvAtasalyatA vizva ko mugdha banA rahI thii| ... hamAre prAcArya devoMne duHkha pIDIta kuvyasana sevita janatA kA jaise upadeza dvArA uddhAra kiyA vaise hI ajJAna piDItAtmAoM ke lie aneka granthoM kI racanA kara unakA bhajJAna timira naSTa kara jJAnasUrya kA prakAza kiyA thA, vizva meM aisA koI viSaya nahIM rahA hai ki jisapara hamAre pUjyAcArya mahArAjane kalama na uThAI ho, jaise AtmajJAna, adhyAtmajJAna, tatvajJAna aSTAMga, yogamAsana samAdhi, dhyAna mauna, aitihAsika, vyAkaraNa, nyAya, tarka, chanda, kAvyakoSa, alaMkAra nIti ( kAyadA ) upadeza, jyotiSa, vaidyaka, gaNita, phalita, yaMtra maMtraprayoga svamasukana svarodaya rekhA, lakSaNa vyaMjanAdi aSTa mahAnimita strIpuruSoM kI sarva kalA aura kathA sAhitya to Apa zrImAnoMne itanI vizAla saMkhyA meM racA thA ki jisameM dharmAcAra, gRhasthAcAra nIti vairAgya upadeza gUDhArtha samasyA vIroM kI vIratA dhIroM kI dhairyatA kSamA dayA zIla santoSa Page #1009 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 168 ) jaina jAti mahodaya prakaraNa chaTThA. aura satyatA kA itanA to poSaNa kiyA hai ki jina ke paThana pAThana se pApI adharmI bhI sadAcArI bana apanA kalyAna kara sake / Aja acche 2 likhe paDhe yUropIcana loMgo kI sammatibhI mila rahI hai ki apane jIvana ko nItimaya banAne ko jaina kathA sAhitya bar3A hI upayogI hai, jainAcAryoMne dharma zAstra racane meM aura likhane meM apanI jindagI pUrNa kara dI thI; vaha itane pramANa meM saMgraha kiyA thA ki bedAntiyoMne jora julma se jaina zAstroM ko naSTa kiye muslamAnoMne hajAroM lAkhoM zAstra arthAt kaI bhaNDAra ke bhaNDAra agni meM jalA die / tathApi bhAja saMsAra bhara meM jitanA jaina sAhitya bhAstitva rupa meM haiM, utanA zAyada hI dUsare ke pAsa ho bhAja jo jaina sAhitya prakAza meM mAyA haiM usase kaI gunA abhI taka bhaNDAroM meM paDA hai vartamAna jaina samAja ko yaha eka paddhati paDa gaI hai ki saMsAra jAgRta ho apane kArya kSetra meM pravRta mAna ho jAtA hai, taba jainoM kI nidrA dUra hotI hai isI kAraNa se anya logoM kI apekSA jaina sAhitya bahuta kama prakAza meM AyA hai, jo bhaNDAroM meM paDA saDa rahA hai usako bhI prakAza meM lAne kI bahuta AvazyakatA hai| jainAcAryoMne jaina tIrtha mandira mUrtiyoM kI sthApana bhI kama nahIM karavAI thI arthAt koI prAnta aisA nahIM chor3A ki jahAM apanA bihAra na huA ho, jahAM nae jaina na banAe ho jahAM jaina mandiroM kI pratiSTA na karAI ho, kAraNa jaise zAstra AlaMbana bhUta hai vaise maMdira mUrti bhI cAlambanabhUta hai samyaktva nirmala kA mukhya kAraNa Page #1010 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainAcArya aura munivarga. (199) mUrtI hai inase zraddhA majabUta rahatI hai| dharma gaurava banA rahatA hai sevApUjA se prAtmakalyAna hotA hai jahAM muniyoM kA vihAra derI se hotA ho to bhI una mandira mUrtI ke jarie hI vaha apane dharma meM sthira raha sake haiM itanA hI nahIM para una mandira mUrtiyoM ke mAdhAra para bhAja itihAsa bhI pukAra pukAra kara kaha rahA hai ki eka samaya bhArata ke kone 2 meM jainadharma pracalita thA itanA hI nahIM para bhAsTrIyA aura amerikA meM bhI khoda kAma karate samaya katipaya jagaha; jaina mUrtiyoM nikalatI hai| isa se una logoM kA anumAna hai ki eka samaya vahAM bhI jainadharma astitva rUpa meM thA, yaha hamAre prAcAryoM ke upadeza aura vihArakSetra kI vizAlatA kA paricaya hai una prAcAryoM kI dIrghadRSTI aura kuzalatA kA hI phala hai ki bhAja zatrujaya, giranAra, Abu, tAraMgA. aura zikharajI jaise pahADa saikaDo jinAlayoM se zobhita hai| Aja jaina janatA kI saMkhyA kama ho gaI hai para jainadharma ke sthaMbharUpa tIrtha mandiroM ko dekhate hue jainadharma kA gaurava saMsArabharameM kama nahIM para saba se caDhabaDha kara ke hai, yaha hamAre pUrvAcAryoM kI kRpA kA hI phala hai / jainAcArya apane upAzraya ke pATe para baiThakara kevala zrAvakoM ko hI jainadharma nahIM sunAyA karate the, parantu ve rAjA mahArAjAnoM kI sabhA aura pablika meM apane dharma kI suMdara mahatvatA niDaratA se samajhAne meM prayatnazIla rahate the, usa jamAne meM jahAMpara jina vidharmiyoM kA vizeSa jora thA ve satya dharma pradarzita prAcAryoM para bhaneka bhApa mAkamaNa aura saMkaTa karane meM bhI kabhI nahIM rakhate Page #1011 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 170 ) jaina jAti mahodaya prakaraNa klA. the para kSamAzIla prAcArya una vidharmiyoM ke sAtha Takara khAte hue apane pairoM para khaDe rahate the, aura una vidharmiyoM ke sAtha aisA vartAva karate the ki unake kie hue duSkRtyoM kA pAkhira unako pazcAtApa karanA paDatA thA zAstrArtha karane ko bhI hamAre prAcArya haravakhta taiyAra rahate the| para ve zuSkavAda yA vitaNDAvAda nahIM kiyA karate the pratyuta baDe 2 rAjya nyAyAlaya aura acche acche vidvAnoM ke madhyasthatva. me zAstrArtha kiyA karate the tatvajJAna samajhAne meM hamAre prAcAryoM kI vidvatA kama nahIM thI, arthAt anekAnta pakSa aura syAdvAdarUpI abhedya zastra ke sAmane una vidharmiyoM ko zira jhukAnA hI paDatA thA, isa lie hI to hamAre prAcArya sihazisu, vyAghrazisu, vAdi vaitAla, vAdigaMjana kesarI, vAdi cakracUDAmaNI, Adi 2 ilkApoM se vibhUSita the / kevala prAcArya hI nahIM para hamAre muni puGgava bhI jaina tatvajJAna kA pratipAdana karane meM yA zAstrArtha kI kasoTI para khUba hI kase hue the, kAraNa usa jamAne meM jisa jisa vikaTa pradezameM vihAra karate the vahAM unako paga 2 para zAstrArtha karanA par3atA thA, isI kAraNa se una mahApuruSoMne digavijaya kara vAma mArgiyoM jaise vyabhicAra mata ke kille ko toDakara jaina dharma kA jhaNDA pharakAyA thA, unakI smRti svarUpa mAja paryanta jaina jAtiyoM zraddhApUrvaka jaina dharma pAlana kara rahI hai| madhyakAlina samaya hamAre prAcAryoM ke sAdhAraNa kriyA meda, matabheda, aura vicArabheda se kaI kaI gacchoM kA prAdurbhAva humA, Page #1012 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainAcArya aura munivarga. (171 ) tathApi zAsanonnati rUpa lakSa bindu saba kA eka hI thaa| unhoMne apane puruSArtha se deza videzameM paribhramaNa kara jaina dharma kI bahuta unnati kI, apane amRtamaya upadeza dvArA jaina janatA kA rakSaNa poSaNa aura vRddhi kI thI. jaina graMtha aura mandiroM kA nirmANa karanA to unake jIvana kA khAsa dhyeya thA, isI se hI Aja jaina graMtha aura jaina maMdiroM ke zilAlekha vizeSa usI samaya ke milate haiN| __ kramazaH kAla ki kuTilatA kA prabhAvaseM hamAre prAcArya aura saMgha meM kucha 2 zithalatAne praveza kiyA dRSTigocara hotA hai, taba bhI hama dAve ke sAtha kaha sakte haiM ki bhArata meM to kyA para pRthvIpaTTa para aisA bhI koI sAdhu samAja na hogA ki hamAre jaina sAdhuoM kI barAbarI meM sAmanA kara sake, kAraNa Aja hamAre jaina munirAna hajAroM kosa paidala ghUmate haiM, zira ke vAla hAthoM se ukheDate haiM, apane pAsa kiMcita bhI dravya nahIM rakhate haiM, kraya vikraya nahIM karate haiM kSudhA vasa mara jAte haiM, para hAtha se roTI nahIM banAte haiM itanA hI nahIM para vinA jala prANa cale jAte ho, para ve kUe talAva Adi kA kaccA pAnI nahIM pIte haiM brahmacaryavrata to itanA dRDha rakhate haiM ki ve chamAsa kI bAlA ko bhI nahIM chUte hai| kisI mAtmA ko takalIpha pahuMcAnA, asatya bolanA aura tRNa mAtra bhI adatta lenA to ve mahApApa samajhate haiM saMsAra ke ragar3e jhagar3oM se to ve hajAra kosa dUra rahanA apanA kartavya samajhate haiN| aise pavitra muniyoM kA Aja jaina saMsArameM prabhAva nahIM hai tathApi ve alpa saMkhyA meM hI najara Ate haiN| Page #1013 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (172) jaina jAti mahodaya prakaraNa kahA. __jaba vizeSa sAdhu samudAya esA hai ki vaha Aja hamAre zAstra aura bhAcArya pradarzata pathase kuccha pRthaka hI jA rahA hai; una ke viSaya meM jo kucha likhanA hai usa se apane lekha ke mahatva ko jhAlA banAnA hai, kAraNa ve paDhakara ke kaha deMge ki isa pustaka meM nyA dharA hai yaha to sAdhuoM kI nindAse bharI par3I hai, paDhanA to kyApara hAtha meM lene ke kAbila bhI nahIM hai ityAdi / tathApi satya likhane meM lekhanI rUka nahIM saktI hai| vartamAna hamAre gurudevoM kA vihArakSetra jina pUrva maharSiyoMne aneka kaThinAiyoM kA sAmanA karate hue bhArata ke cAroM aura vihArakara jaina dharma kA pracAra kara vAra vAra upadeza dvArA una kA rakSaNa poSaNa kiyA, unake sevA pUjA nimitta seMkaDoM maMdiroM kI pratiSThA karavAI, Aja hamAre vidyApIThAdi paMca prasthAna jagadguru bhaTTAraka, zAsanasamrAT , sUri cakacUDAmaNi, zAsanodvAraka, AgamoddhAraka, aura vyAkhyAna vAbasatI mAdi 2 upAdhiyoM bhUSita sUrizvarajIne apanA vihArakSetra kitanA saMkucita banA rakkhA hai ki pApa zrImAnoM ke caraNa kamaloMse ekAda prAnta ke sivAya bhUmi pavitra taka bhI nahIM huI hai ki jahA~ mApa ke pUrvajoMne hajAroM lAkhoM jaina banAe the, ve bhAja munivihAra aura sadupadezaka ke abhAva dharma se patita hokara vidharmI bana Page #1014 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vartamAna hamAre gurudevoM kA vihArakSetra ( 173 ) gae haiM aura jinAlaya - zivAlaya ke rUpa meM paritIta ho gae haiN| kyA yaha kama socaniya viSaya hai 9 samajhameM nahIM AtA hai ki Aja isAI, musalamAna, aura Arya samAjiSTa logoMne dezabhara meM zuddhi saMgaThana kI dhUma macA rakkhI hai, jaina samAja ko khUba har3apa rahe haiM phira bhI hamAre AcAryadeva kAnoM meM tela DAle hue eka prAntameM kyoM virAjamAna ho rahate haiN| nae jaina banAnA to dUra rahA para vartamAna jaina hai unakA rakSaNa karanA bhI unase nahIM banatA hai, kahA hai ki " ativRSTi dukAla aura anAvRSTi duSkAla " yaha yukti hamArI samAja ke lie ThIka caritArtha hotI hai, gurjara prAnta meM to hamArI sAdhu samAja kA ativRSTi duSkAla hai ki jahAM zrAvazyaktA nahIM hai, vahAM to do 2 so cAra 2 so sAdhu sAdhviyoM eka hI prAnta meM rahakara Apasa meM dveSa IrSA kleza kadAgraha baDhAkara ke Apasa meM tathA gRhastha logoM kA dravya kharcA aura una kI saMgaThana saktI kA satyAnAsa kara bhinna 2 vADAbaMdhI kara apane jIvana ko klezamaya banA rahe haiM / taba dUsarI tarapha pUrva baMgAla mahArASTrIya dakSiNa mAlavA mevAr3a aura mAravAr3adi pradezoM meM anAvRSTI duSkAla ho rahA hai ki vahAM muniyoM ke bihAra ke abhAva jaina loga ajaina banate jA rahe haiM, jina maMdiroM kI AzAtanA ho rahI hai, vaha sAdhuvihAra kA duSkAla hai kadApi koI muni yAtrA nimitta pUrvokta kSetroM meM jAte haiM ekAda cAturmAsa kiyA bhI karate haiM para unakA prabhAva kitanA unase sudhArA kitanA phira bhI to unako bhAgakara gujarAta meM jAnA par3atA hai. samajhameM nahIM AtA hai ki Page #1015 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (174) jaina jAti mahodaya prakaraNa chaTA. una tyAgI puruSoM ko gurjara prAnta se itanA kyoM pratibaMdha hai ki anekavAra apamAna hotA hai phira bhI vahAM jAkara ke ghusate haiN| magara khAnapAna paugalika sukhoM kI hI bhAvanA ho to isa samaya loga dizAvarI honese bahuta kucha sudhArA ho gayA itanepara thor3A bahuta kaSTa bhI par3a jAya to usako sahana karanA cAhie nahIM to phira sAdhu hI kisa bAta ke| jina sAdhuoM kI paDhAI ke lie samAjane lAkhoM rUpayai kharca kie, usakA phala kyA huA bhataHeva AcArya mahArAja aura vidvAna muni mahArAjoM ko hamArI namra vinAta hai ki Apa eka prAnta kA moha chor3a dezodeza meM upa vihAra kare parantu aise na ho ki Apa kI AdhI vyAdhi upAdhi aura naukara cAkaroM ke kharce se loga adharma ko prApta ho jAya, isa lie pApa ko samayajJa hone kI bhI bahuta jarUrata hai zrApa ke ADambara kI niSvat Aja jJAna vairAgya sadAcAra aura kriyAkAMDa kI rUcIvAle loga hamAre gurUdevoM ke Apasa kA dharmasneha pUrva jamAne meM hamAre caurAsI aura ina se bhI adhika gacchoM ke prAcArya aura munivarga bhUmaNDanna para vihAra karate the, unake kriyAbheda hote hue bhI Apasa meM dharmasneha rakhate the eka dUsare ke guNoM kI anumodanA karate hue Apasa meM sahAyatA kara Page #1016 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hamAre gurudevoM kI vyAkhyAna prathAlI. (172) dharmonnati kiyA karate the, para Aja to vAyumaNDala bilkula badala gayA hai eka hI gaccha, eka hI kriyA, eka hI zraddhA, eka hI veza honepara bhI Apasa meM na bhojana vyavahAra, na vandanA vyavahAra, na eka sthAna meM utarane kA vyavahAra, vicAre gRhastha to caurAsI nyAti ke loga bhI eka sthAna Thahara kara ke Apasa meM bhojana kara lete haiM, taba hamAre nirAbhimAnI tyAgI mahApuruSoM meM itanA hI vyavahAra nahIM hai balki eka dUsare kA paira ukher3ane meM hI apanA mahatva samajha rakkhA hai / jina ke Apasa ke lekha aura carcA kI pustakeM dekhI jAya to anya logoM kI to kyApara jainoM kI bhI zraddhA uTha jAtI hai ki ve loga Apasa meM itanA dveSa rakhate hai to hamArA kyA kalyANa kara skeNge| hamAre gurudevoM kI vyAkhyAna praNAlI jamAnA badala gayA janatA badala gaI para hamAre bhAcAryoM kI vyAkhyAna zailI abhI taka vaha kI vaha hI banI hai jo ki kisI jamAne meM bhadrika janatA ko sunAI jAtI thI aura vaha jI mahArAja ! kaha kara svara meM svara milAyA karatI thI, para bhAja to duniyA kA raMga badala gayA hai vaha tatvajJAna kA phirAka meM phira rahI hai bhagavAna mahAvIra ke siddhAnta meM atyanta ucca koTI kA tatvajJAna bharA par3A hai itanA hI nahIM para una sarvajJa paramAtmAne Page #1017 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 176) jena Ati mahodaya prakaraNa chaThA. apane siddhAnta kI racanA khAsa vaijJAnika DhaMga para kI thI bhAja usI vijJAna kI AzA abhilASA sArA saMsAra kara rahA hai para una ko sunAve kauna ? samajhAve kauna ? itanA puruSArtha kare kauna ? itanA avakAza hai kisa ko ? agara kisI sUrijI ko nAmAMkita muna koI jijJAsu tatvajJAna ke viSaya meM prazna kare una ke ucara meM jahAM taka hamAre sUrijI ke vacanoM ko jIsAhiba, jIsAhiba, karate raheM vahAM taka to ThIka hai agara bica meM tarka kara lI to usa kI kama bastI samajho usa ke lie nAstI adharmI pApI aura anaMta saMsArI ke ilkAba mila jAte haiN| kahAvata hai ki "kamajora ko gussA jyAdA" pUjya gurUdevoM ! ava bhApa apanI purAnI rUDhI ko badalAoM apane ziSyoM ko cAritra aura aura upanyAsoM ke badale vaijJAnika jhAna ( tatvajJAna) kA abhyAsa karAbho, kAraNa vartamAna isa ke grAhaka bahuta hai isa ke pracAra se hI bhApake dharma kA mahata duniyA samajha sakegI, jina jainetara samAjone jaina tatvajJAna kA adhyayana kiyA hai, ve bhAja prasamacitta se kaha rahe haiM ki jaina siddhAntoM meM jaisA mAtmA, karma, paramANu, bhAdiSadravya aura navatatva kA sthAvAda zaila aura vaijJAnika DhaMga se pratipAdana kiyA hai, itanA hI nahIM para sukSma se sukSma padArtha ko jisa bArikI se samajhAyA hai| vaise anya kisI zAboM meM usa kI gaMdha bhI nahIM pAI jAtI hai, agara kisIne thoDA bahuta kahA bhI ho to una kA yaza jaina siddhAnto ko hI hai ki jisa kI badolata anya logoM ko vaha prasAdI milI hai Page #1018 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAhitya sevA. (177) ityAdi / phira samajha meM nahIM AtA hai ki hamAre zAsana nAyaka sUrizvara aura munivarga apanA amUlya jIvana vyartha gappoM sappoM meM kyoM bitAte haiM, hama ko to Aja bhI pUrNa vizvAsa hai ki hamAre jaina vidvAna apanA ' philAsophI ' ( tatvajJAna ) janatA ko samajhAne ke lie kammara kasa maidAna meM khaDe ho jAya arthAt dezavideza meM paribhramaNa kare to pUrvAcAryoM kI bhAnti jaina dharma ko vizvavyApi banA sakte haiM, kAraNa ki avvala to hamAre gurudevoM kA tyAga vairAgya nispRhatA aura paropakAra parAyaNatA janatA ko apanI ora AkarSita kara letI hai arthAt una kA asara bahuta jaldI paDatA hai, dUsarA hamArA tatvajJAna itanA ucca darje kA hai ki usa ke sAmane saMsAra ko zira jhukAnA hI par3atA hai| kyA hamAre gurUdeva hamAre manortha aura AzA ko saphala banAveMge? hamAre gurudevoM kI sAhitya sevA hamAre pUrvAcAryoMne apanI tamAma umara jaina sAhitya sevA meM pUrNa karadI thI ve eka ghaNabhara bhI vyartha nahIM gamAte the graMtha racanA aura una ko apane hAthoM se likhanA una ke jIvana kA dhyeya thA, Aja hamArI samAja meM prAyaH na to koI nayA graMtha racanevAlA hai, aura na koI hAthoM se likhanevAle haiM, itanA hI nahIM para jo pUrvAcArya racita saikaDo jaina graMtha maMDAra meM paDe saDa rahe haiM una ko prakAzita karAnevAle hI bahuta kama hai| anya loga apane dharmazAboM ko Page #1019 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (178) jaina jAti mahodava prakaraNa chahA. panyonya pracalIta sarala bhASA meM prakAzita kara cuke haiM. aura sarala bhASA hone se una kA pracAra bhI kAphI ho rahA hai jaba hamAre AgamodvArakoMne purANI bhASA ko vaisI kI taisI likhAroM ke pAsa presa kopI karavA kara ke una AgamoM ko mudrita karavA jaina lAyabreriyoM aura muniyoM ke bhaMDAroM meM surakSita banA die para una se pablika janatAne kitanA lAbha uThAyA, jaina sAhitya kA kitanA pracAra huA sAhitya zaMsodhaka yUropiana logoMne usa ko hAtha meM liyA yA nahIM liyA isa kI parvAha kisa ko hai ? Aja to apane khuda ke jIvana cAritra likhAne kI mAromAra laga rahI hai, yA purANe carcAtmaka sAhitya jo keza vRddhikAraka hotA hai, usa ko prakAzita karavA kara samAja meM azAnti phailAi jA rahI hai / yA koi eka ne paMca pratikramaNa kI kitAba chapAI taba dUsarene usa meM pAMca sAta stavana svAdhyAya nyUnAdhika kara apane nAma kI nizAnI Thoka dete haiM yadi kucha bhI na ho to pAMca stavana kisI pustaka se aura pAMca kisI anya kitAba se lekara apane nAma se kitAba chapA kara ke Apa sAhityoddhAraka bana jAte haiM pUjya gurudevoM ! Apa se eka prAnta na kUTa to bhI Apa apanA amUlya jIvana vyartha na khove para jaina tatvajJAna aneka dezoM kI bhanyonya bhASAoM meM mudrita karavA kara janatA ke sanmukha rakheM ki Apa kA uttama zAna vizvavyApi bana jAve / yadyapi sAhityarasIka munipravaroM ke prayatna se sAhitya kA kucha pracAra huA hai tathApi Aja isa kArya kI pratyAvazyaktA hai aura yaha kArya hamAre gurudevoM para hI nirbhara hai| Page #1020 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hamAre gurudevoM kA zAstrArtha (179) hamAre gurUdevoM kA zAstrArtha hamAre pUrva maharSiyoMne baDI baDI rAja sabhAgoM meM zAlArtha kara ke jaina dharma kA vijayI DaMkA bajAyA thA aura usa satyavA kA prabhAva rAjA mahArAjAo aura pablika para bhI acchA paDatA thA yaha saba usa saMvAda kA hI phala thaa| vitaNDAMbAda una mahApuruSoM se hajAra kosa dUra rahatA thA Aja hamAre zAstroddhArakoM kI abhyakSatA meM saiMkaDoM loga jaina dharma para asatyAkSepa kara rahe haiM koI to mAMsa kI adi karanevAle jainoM ko batalAte haiM, to koI jagatpUjya bhagavAna mahAvIra prabhu para vyabhicAra ke doSa lagA rahe haiM koI kalikAla sarvajJa bhagavAna hemacandrasUri para anucita AkSepa kara rahe haiM koI jainoM ko mhalecha aura nAstika ke nAma se pukAra rahe haiM, ityAdi una ke lie to hamAre sUrIzvarajIne kSamA vrata dhAraNa kara liyA hai jaba Apasa kA kAma paDatA hai taba akhabAroM ke kAlama ke kAlama kAle kara dete hai yA uchRkhala kitAbeM chapavA kara samAja meM Aga kI cinagAriyoM lagA dete haiM Apasa meM noTIso aura zAstrArtha kI celeMjeM dI jAtI hai Aja muTThIbhara jaina koma ke andara jitanA dveSa hai utanA zAyad hI kisI dUsarI kauma meM hogA ? kyA hamAre gurUdeva paraspara ke vitaNDAvAda ko dUra rakkha anya logoM ke kie hue mithyAkSepoM kA uttara dene ko yA zAstrArtha karane ko kaTibaddha taiyAra hoMge ? Page #1021 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 180) jaina jAti mahodava prakaraNa kalyA. hamAre gurUdevoM kA saMgrahakoza pUrva jamAne meM hamAre sAdhu mahAtmA itane to nispRhI ye ki ve prAyaH jIrNa vasa pAtra vageraha se apanI jIvana yAtrA pUrNa kara lete the, aura pustakoM vigeraha likhate the ve bhI tamAma bhIsaMgha ke adhikAra meM suprata kara dete the, para ve svayaM mamatva bhAva nahIM rakhate the taba hI to una kA prabhAva. saMsAra bhara meM paDatA thA aura una ko pakSI kI propamA isa lie dI jAtI thI ki pakSI sthAnAntara gamana samaye apanI pAMkhoM lekara uDa jAte haiM vaise hI munivarga bhI apane vihAra samaya bhaMDopakAraNa saba sAtha le jAte the| una ko kisI prakAra kA pratibaMdha na hone se ve bhArata ke cAroM ora ghUma kara dharma pracAra kiyA karate the, mAja usa nispRhItA kA itanA to rUpAntara ho gayA hai ki vicAre sAdhAraNa loga kabI eka caturmAsa karavAte haiM taba usake kharce se hI gRhastha logoM ke nAka meM dama AjAtA hai ki dUsarI bAra caumAse kA nAma lenA hI bhUla jAte haiM, satya likhanA kadAca duniyA nindA ke rUpa meM na samajha se vAste yahA~para vizeSa ullekha karanA maiM ThIka nahIM samajhatA hu~ para isa pudgalIka pratibaMdha se ve anya prAnta meM vihAra taka nahIM kara sakte haiN| Aja kala bhanyonya dharmakAryoM kI bhAvanda kA hisAba itanA bar3ha gayA hai ki usa kI vyavasthA karane meM bhI hamAre agresara varga ko baDI 2 kaThinAiyoM kA sAmanA karanA par3atA Page #1022 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hamAre gurudevoM kI dikSA paddhati. ( 181 ) hai, hamare upadeza dAtApUjya gurudevoM ko svayaM vicAra karanA cAhie ki agara anta samaya jIva usa koza saMgraha kI aura calA jAya gA to ApanI kyA hAlata hogI ? gurudeva ! Apa ko saMcaya baDhAne kI kyA AvazyaktA hai kAraNa ApazrImAnoM kI sevA meM zrIsaMgha paga 2 para hAjira hai vaha kahatA hai ki " sAhibajI ! amane lAbha Apo, gurumahArAja amane lAbha prApo, Apa titrANaM tAriyANaM cho jaba Apa ko jisa vastu kI jarUrata ho usa vastu kA lAbha zrI saMgha ko do ki una kA bhI kalyANa ho agara Apa vastu leke mamatva bhAva se saMgraha karoge to Apa ko bhI nukazAna hai aura usa nukazAna meM sahAyatA denevAle gRhasthoM ko bhI phAyadA nahIM hai bAste paiTI paTAra ko choDa kara apratibandha ho bhUmipara vihAra kara hamAre jaise saMsArI jIvoM kA kalyANa kara usa lAbha ke saMgraha para dhyAna diyA kareM / " hamAre gurudevoM kI dikSA paddhati pUrva jamAne meM dikSA lenevAloM ko pahile bhagavatI dizA kA svarUpa aura kaSTamaya muni jIvana acchI tarahase samajAyA jAtAthA, bAda yogAyogya aura bairAgya kI kasoTI para khUba parikSA kara unake kuTumbIyoM kI jAbaMdhI se hI dikhA dI jAtI thI, aura unhI muni puGgavoMne jagadoddhAraka ke sAtha apanA kalyANa kiyA, para Aja to Page #1023 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (182) jaina jAti mahodava prakaraNa chaDA. isa magavatI dizA kA rUpa raMga khora kA mora badala gayA hai| jisa dikSA ke caraboMmeM deva devendra aura nara narendra apanA jamata zira jhukAte the, mAja usI dikSA ke nAmase saMsAra kSubdha uThA haiM, prasiddha patroMmeM kolAhala maca rahA hai / vAta bhI ThIka hai ki yAkanIvana kA vrata eka do dinameM yA mAsa aura varSameM hI samApta kiyA jAtA ho usa dIkSA para kahAM taka zraddhA raha saktI hai ? dizA kA sAdhAraNa lakSaNa kAma, krodha, lobha, leza aura ahampada tyAgane kA hai. vaha Aja dina va dina var3atA najara AtA hai; chAnIbIpI idhara udhara bhagA kara ke dikhA denA to Aja hamAre dharmaguruoM kA sAdhAraNa niyama ho cUkA hai / IsI kAraNase janatA kI dikSA parase zraddhA uThatI jA rahI hai, kitaneka loga apane abhiSTa kI siddhi ke lie pugaNe jamAne ke apavAda ko bhAge rakha kara mAtA pitAdi kuTumbiyoM kI vigara gjA dikSA dene kI himAyatI karate haiN| para Aja duniyA sarvathA ajJAna nahIM hai ki eka vizeSa kAraNase apavAda sevana kiyA gayA ho usako sadaiva ke lie vinA kAraNa kAmameM jiyA jAya yaha zAstra sammata kaba mAnA jA sakatA hai ? purANI bAtoM kI apekSA Aja najarase dekho huI bAtoM para janatA adhika vizvAsa rakhatI hai, ataHeva dizA prakaraNameM khAsa sudhArA hone kI jarUrata hai, agara aise hI andhAdhundhI banI rahegI to vaha dina najadIka hai ki jaise maTha maNDiyoMmeM rahanevAle sAdhunoM kI kimmata hai, unase adhika kimmata nahIM hogii| . - DIGK Page #1024 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSamA kI yAcanA. hamAreM gurudevoM prati samAja kI zraddhA (1) pUrva jamAne meM jainAcArya aura munimaNDala para jaina samAja kI yahAM taka zraddhA thI ki unake lie pyAra prANoM ko nigavAM kara denA koI bAta bhI nahIM samajhate the, kevala jaina samAja hI nahIM para sAga saMsAra una maharSiyoM ko vaDe hI sanamAna kI dRSTI se dekhatA thA; isa kA kAraNa una kA tyAga, vairAgya aura paropakAra hI thA / bhAna hamAre gurudevoM para sarva janika vaha zraddhA nahIM rahI hai para una kI dRSTIgameM phasA huA hai vaha hI / jI hA~ jI hA~ kiyA karanA hai taba dUsare jaina zrAvaka prasiddha peparoMmeM hamAre pUjyAcArya devo ko manamAne zabdoM meM tiraskAra kare aura una ko svapara manavAle par3ha kara ke hAMsI ur3Ave, yaha kitanI zarma kI bAta aura samAja kI kahAM taka zraddhA kahI jAya, maiM to yahI arja karatA hU~ ki abhI bhI hamAre gurudeva apanI uttamatA para khUba gaharI dRSTise vicAra kareM aura apanI pravRti meM jo truTiyoM haiM unako sudhAra kara jaisI pUrva jamAduniyA kI zraddhA thI; vaha puna: jamAne kA prayatna kareM to acchA hai| -EUREUR593 kSamA kI yAcanA / vIrazAsana meM Aja bhI tyAgI, vairAgI, niHspRhI, ugravihArI, paropakArI, sadAcArI aura sAhityapracAra karanevAle AcArya aura munigaNa ki kamI nahIM hai aura una mahAzayoM ke pUrNa parizramale hI Page #1025 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (ta) jaina jAti mahodaya prakaraNa chalA. vIrabhAsana dhAgavAhI cala rahA hai parantu zrApa zrImAnoM kA saMgaThana nahAnese aAja samAjame svacchandacAriyoM kI prabalatA vaDatI jA rahI hai agara nirakuMzatA ke kAraNa una kI saMkhyA baDhatI hI jAyagA to .mAna jo sacce zAsanapremi zAsanoddhAraka samAja hitaciMtaka prAcArya. aura muni puGgava hai una kI tarapha bhI duniyoM kA prabhAva ho jAyagA isa laza ko Age rakkha do zabda likhA gayA hai usa kA artha kuccha anya rUpame na kara beThe isa liye yaha khulAsA karane kI jarUgta paDI hai ki maiMne jo kuccha mere dagdha hRdayase udgAra nikAlA hai vaha niMdA zikSA-upAlaMbha rUpa se nahIM para eka vinaMtI yA arja ke rUpa meM unhIM mahAtmAoM ke liye ki vaha svacchandacAri ho samAja ko lAbha ke vaDhale hAni paha~cA rahe hai aura tatvadRSTise dekhA jAya to vaha apanI zrAtmA ko bhI nukazAna pahu~cA rahe hai maiM eka sAdhAraNa gRhastha hu~ pUjya munivaroM ke viSaya bolane kA mujhe tanaka bhI adhikAra nahIM hai tathApi zAsana kI burI hAlata sahana na hone se yaha ceSTAM ki gaI hai aura apane vicAra janatA ke sanmukha rakhane kI svataMtratA prANimAtra ko hai tadAnusvAra mene bhI yaha prayatna kiyA hai isapara bhI kisI prANi ko raMja paidA hA ho to maiM antaHkaraNapUrvaka kSamA kI yAcanA karatA hU~ aura kSamAzIla mahAtmA mujhe avazya kSamApradhAna kareMge isa AzA se hI isa lekha ko samApta karatA hu~ OM zAMnti / samAja zubhaciMtaka "gulakAnta" amarelIkara Page #1026 -------------------------------------------------------------------------- _