Book Title: Dhanyadhara Shashwat Saurabh Part 02
Author(s): Nandlal B Devluk
Publisher: Arihant Prakashan
Catalog link: https://jainqq.org/explore/005127/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhanyadhArA zAjAsaurabha * bhagIra saMpAdakaH naMdalAla devaluka Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Join Education International sojanya : rAjaratta zreSThI. zrI nAtajIbhAI kAlidAsa mahetA parivAra, porabaMdara Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phoTogrAphI : jasubhAI sI. zAha - muMbaI Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ADELEA In 0513 treet ghaNA rAzanakAkA dhanya dhA zAzvata saurabha bhAga-2 (vividha kSetranI viziSTa pratibhAono paricaya koza) : saMpAdaka : naMdalAla devaluka Spor winkl vasi 1832 Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhanya dhAH zAzvata saurabha bhAga-2 graMtha saMpAdaka : naMdalAla bI. devaka graMtha prakAza ane pratisthAna : zrI arihaMta prakAzana paprAlaya', 223bI , 1 hIlaDrAIva, porTa kolonI pAchaLa, vAghAvADI roDa, sarakITa hAusa pAse, bhAvanagara-364002 graMtha kiMmata - rUA. 450/ TAIpa seTIMga : arihaMta komyuTara grAphiksa jaina vidyArthI gRha kampAunDa sonagaDha (ji. bhAvanagara) mudraka: smRti ophleTa sonagaDha-364250 phona : (02836) 244081 graMtha prakAzana : jana 2008 graMtha uparanuM AvaraNa citra pArasa komyuTara grAphiksa, 107, royala kompaleksa, hajUra pAyagA roDa, bhAvanagara, mo. 9825505487 rekhAcitronA ArTisTa : savajI chAyA ugamaNA daravAjA bahAra, dvArakA, phona : 234244 graMtha pAchaLanuM AvaraNa citrA sI. narena amadAvAda (A kalAkAronuM bhAvajagata, eno svAda ane AsvAda prasAda svarupe maLyo) Jain Education Intemational Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ satyameva jayate navalikazora zarmA rAjyapAla, gujarAta saMdeza gujarAtanA gauravano paricayakoza evo sAMskRtika saMdarbha graMtha "dhanya dharA : zAzvata saurabha', zrI arihaMta prakAzana dvArA prakaTa thanAra che jANI AnaMda thayo. rAjabhavana gAMdhInagara-382 020. gujarAtanI garavI dharAe vizvAtmA samA saMto, sevAvratanA bhekhadhArI tapasvIo, mAnavatAnA mAna samA munio, dAnadharmanA dAtAra zreSThIo, anAsakta karmanA preraka karmaTho, satya mATe khapI janArA vIrapuruSo, vikAsanI gAthAnAM suvarNapRSTha samAna udyogapationI eTalI moTI bakSisa karI che ke Aje duniyA temanAM yazogAna gAIne temAMthI baLa prApta karI rahI che. AvA jyotirdharono jJAnaprakAza vizeSataH navI peDhIne yazasvI jIvana kaMDAravAmAM sadaiva pathapradarzaka nIvaDe che. sAMskRtika saMdarbha graMthanA prakAzanathI jana-janane mahAmUlA mUlyonuM mArgadarzana sAMpaDaze ane comera dhanyatA pAtharatI gurjara dharAnI zAzvata saurabha prasaraze tevI abhyarthanA saha dhanyadharA zAzvata saurabha'nI saphaLatA arthe huM hArdika zubhakAmanAo pAThavuM chuM. pan> navalakizora zarmA Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ satyameva jayate narendra modI mukhyamaMtrI, gujarAta rAjaya gAMdhInagara-382 020. sadaza bhAratavarSamAM aneka dharmo, aneka saMpradAyo hovA chatAM vividhatAmAM ekatA jovA maLe che. A dareka dharmo ane saMpradAyonuM aMtima lakSya to eka ja che-ane te che bhArata ane vizvabharanI mAnavajAtamAM rahelI dhArmika AsthA ane zraddhAne daDha karavAnuM, tenuM saMvardhana karavAnuM zrI arihaMta prakAzana, bhAvanagara dvArA "dhanya dharAH zAzvata saurabha' sAMskRtika graMthanuM vimocana thaI rahyuM che te harSanI vAta che A prasaMge mahotsavamAM sahabhAgI thanAra saune abhinaMdana sAthe zubhecchA pAThavuM sauno, 77) (narendra modI) prati, zrI naMdalAla devaluka, zrI arihaMta prakAzana, 2237 bI/1, "padhAlaya', hilaDrAiva, sarkiTa hAusanI najIka, porTa kolonI pAchaLa, vAghAvADI roDa, Sja bhAvanagara-364 002. Jain Education Intemational Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ azoka bhaTTa kra.a.gu.vi.sa. 1351 gujarAta vidhAnasabhA viThThalabhAI paTela bhavana, sekTara-10 gAMdhInagara-382 010 phona : (o) 23220941, 232 22024 pheksa : 079- 23220941, 23222024 (rahe.) 23222617, 23225955 tA. 29-3-2008 rAta vidhAnasa rAte nasabha. adhyakSa zubhecchA-saMdeza zrI arihaMta prakAzana dvArA "dhanya dharA : zAzvata saurabha' bhAga 1-2 TUMka samayamAM pragaTa karI rahyA cho, te jANI AnaMda thayo. A graMtharatna dvArA vikramanI vIsamI sadImAM vividha kSetranA mahAnubhAvo ke jeo sImAcihnarUpa kArya karI gayAM che temanI smRti vizeSarUpe aMkita karavAnuM ApanuM A bhagIratha kArya che temaja mAnavatAvAdI buniyAda upara sthAna pAmelAM keTalAMka tejasvI nakSatronuM paNa bhAre yogadAna A graMthanuM AkarSaNa kendra che, jene huM biradAvuM chuM. ratnonI khANa samI A bhUmimAM vaiyaktika ane sAmAjika jIvanamAM jemanuM pradAna ghaNuM upakAraka che tevI dharatInI dhULamAM dharabAyelI vibhUtionuM kRtajJabhAve vibhUtisattva ajavALavAno Apano A prayAsa saphaLatAmAM pariName tevI zubhecchA pAThavuM chuM. kuzaLa hazo...... Apano vinamra, prati, zrI naMdalAla devaluka, zrI arihaMta prakAzana, 2237 bI/1, "padhAlaya', hilaDrAiva, sarkiTa hAusanI najIka, porTa kolonI pAchaLa, vAghAvADI roDa, bhAvanagara-364 002. (azoka maka Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SWAMI SACHCHIDANAND GEL BHAKTINIKETAN ASHRAM, P.B. No. 19, PETLAD-388 450 (GW) INDIA PHONE : (02697) 252480 BODOCSDSDSDOCS/ DOCSOCS/DCTDe" tA. 2-4-08 bhAIzrI naMdalAlabhAI, zrI arihaMta prakAzana, vAghAvADI roDa, bhAvanagara-2 saprema harismaraNa. Apano patra maLyo. gujarAtanI garimAne pragaTa karato eka bRhad graMtha pragaTa thaI rahyo che te jANIne vizeSa AnaMda thayo. ApaNI pAse ghaNuM gaurava levA jevuM che, jemAM sthApatyo, zUravIro, sAhityakAro, zreSThIo, saMta-sAdhuo vagere. A badhAnuM vyavasthita saMkalana karIne navI peDhI pAse mUkavAmAM Ave to navI peDhI (jUnI peDhI paNa)ne bhUtakALanuM ajavALuM prApta thAya. prajA haMmezAM bhUtakALamAMthI preraNA letI hoya che, eTale pragaTa thanAro graMtha jarUra pathapradarzaka banaze. paramAtmA ApanA zrama tathA bhAvanAone saphaLa kare tevI prArthanA. (svAmI saccidAnaMda) , Jain Education Intemational For Private & Personal use only Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kala jaya jaya garavI. gujarAta prastAvanA DaoN. bhAratIbahena zelata There are loyal hearts, there are spirits brave, There are souls that are pure and true, Then give to the world the best you have, And the best will come back to you.' Madeline Bridges vasaMta to Ave ne jAya! paraMtu sadA sarvadA kusumAkara banI sacarAcarane navapallita karI surabhi prasarAvanAra mAnyavara mahAnubhAvothI A dharatI alaMkRta bane che, muktAmaya bhAse che. AvA guNanidhi mAnavaratno ane mahAprabhAvakono Achero paricaya karAvato A cAritragraMtha "dhanya dharAH zAzvata saurabha gujarAtanA sAhitya jagatamAM prakAzita thaI rahyo che te eka AnaMdano viSaya che. graMthanA samartha saMpAdaka, sajjanatAnI mUrti samA zrI naMdalAlabhAIe lagabhaga 900 pRSThono A daLadAra graMtha taiyAra karyo che, je gujarAtanA yuvAdhana ane bhAvi peDhI mATe pAtheya samAna banI raheze evI daDha zraddhA che. saumya ane vinamra evA zrI naMdalAlabhAI bhAratIya saMskRtinA nirmaLa pravAhane niraMtara nihALatA rahyA che. sAmAnya rIte nAvInyanA mohamAM ghaNA utsAhajano prAcIna bhAratIya saMskRtinAM mUlyone bhUlI jatA hoya che. zrI naMdalAlabhAInuM tevuM nathI. ( teo suvicAronA dhorI mArgane kadIye cUkyA nathI. dharma ane saMskRtinA vizALa phalaka upara teozrIe 23 jeTalA saMdarbhagraMthonuM saMpAdana karyuM che ane A kSetre potAnI virala pratibhAnAM darzana karAvyAM che. prastuta saMdarbhagraMthamAM zrI naMdalAlabhAInI , niraMtara vikAsamAna sUkSma saMpAdakIya dRSTinI prasRta ane vyAkha suvAsanI jhAMkhI thAya che. AvA amUlya graMthanI prastAvanA lakhavAnA kAryamAM sahabhAgI thavAthI huM svayaM dhanyatAnA bhAvathI Atmavibhora thAuM chuM ane teozrInI hRdayathI AbhArI chuM. Jain Education Intemational Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhanya dhara jJAnInuM satyArthasvarUpa jJAna vividha viSayonA dIrgha vAcanathI Ave che ane bahuzrutatA tenI jAtane sotsAha temAM samarpita karavAthI, sAkSAt jJAnapipAsA pradIpta karI satata jJAnopAsanA karavAthI uddabhave che. jJAnaiSaNA nitAnta Avazyaka che, te pachI jJAnopAsanA ane A baMnenuM sAtatya rahe to jJAnodaya thAya. nA no madrA tava vastu vizvataH |' -Rgvada. "samasta vizvamAMthI mane zubha vicAra prApta thAo.' vi pati " atharvaveda. "jJAnathI manuSya nIce jue che (arthAt vinamra bane che)'. jJAnanI jema satyanI upAsanAthI manuSya UrdhvagAmI bane che. zatapatha brAhmaNa' (1/3/1/27)mAM 'satyane ja (sAcuM) netra kahyuM che-satyaM vai vasuH ' satyamevezvaro loke satye dharmaH sdaashritH| satyamUnAni saLI satyAgrati para pam II (rAmAyaNa, ayodhyAkAMDa-109/13) 'jagatamAM satya ja Izvara che, satyanA AdhAra para ja dharma sadA Azrita che. satya ja badhAnuM mULa che ane satyathI vizeSa anya koI parama pada nathI." sarva satve pratiSThita--"badhuM ja satyamAM pratiSThita che" (mahAbhArata, anuzAsana parva-16749). saghaM rahe sakutara rasAna | (sunipAta-1/10/2) badhA rasomAM satyano rasa ja adhika svAdiSTa che.' bahuzruta vyakti ja pratyeka vastunuM satyArtha svarUpa jANI zake ane te ja sAMgopAMga rasAnaMda mANI zake. jJAnInI anubhUti sarvAnubhUti bane che. Learning adds precious seeing to the eye.' satyArtha jJAna ane vidvattA vastune yogya rIte nihALavAnI dRSTi arpe che. vicAra, manana ane ciMtana vinAnuM jJAna vyartha che. dhanya dharAH zAzvata saurabha' graMthamAM nirUpita sAcI maheMkavALA mAnavapuSponAM cAritrone vAMcatAM vAMcatAM guNavaMtabhAI zAhanA jIvanadarzananuM smaraNa thayuM. emanA zabdomAM : "khIlelAM puSpo jANe maunadhArI ane nirmaLa hRdayanA sAdhu-saMto hoya evI lAgaNI emane joIne thAya che. huM emane nirakhI rahuM chuM ane teo gaganamAM nirakhatA rahe che. sAva samIpa jaIne huM temane manomana kahuM chuM : he saMto! tamArA sathavAre mane jIvana jIvavA jevuM jaNAya che. tamArI samIpa houM tyAre mane sArA sArA vicAro Ave che. tamArA astitvanI badhI pAMkhaDIo khIlI rahI che. tamArA astitvanI sugaMdha mArA astitva sudhI pahoMce che, paraMtu jhAjhuM TakatI nathI. mAre koI manuSyanA AzIrvAda nathI joItA. tame ja manuSyanA sAcA guru cho. mArA astitvane sugaMdhadIkSA, sauMdaryadIkSA ane vivekadIkSA kyAre maLaze?" Jain Education Intemational Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 Aje mANasane chAje evA nUtana dharmanI zodha cAlI rahI che. lAMbI ALasa maraDIne mAnavatA eka navA prasthAnanI taiyArI karI rahI hoya tyAre kavi sundaramunI paMkti ajavALAM pAtharI rahI che : mAnavI, mAnava thAuM to ghaNuM." graMtha vize be bolo prajAkalyANano mahAna Adarza rajU karanAra prAcIna kalAnA rAjavIo, gurjara dharAnA saMto, dharmopadezako, bhakta kavio, lokasAhityanA upAsako, saMtasthAnako, nAda brahmanA ArAdhako, raMgamaMcanA kasabIo, karmaTha udyogapatio, paraSo. patrakAro ane kaTAralekhako. gAMdhIyuganA karmaTha karmavIro. samAjasevako, zikSaNavido. uttama nArIratno, zreSTha chabIkAro ane sAMprata pratibhAo vize cAlIsa jeTalI lekhamALAomAM aneka mahAnubhAvI virala vyaktionAM vyaktitva ane kAryano saMkSipta paricaya A bRhatkAya saMdarbhagraMthamAM AlekhAyo che. A badhA lekho uttama kakSAnA abhyAsI ane mUrdhanya lekhakonI kalame lakhAyelA che. lekhamALAnA pratyeka maNakArUpa lekhamAMthI pratibhAvaMta guNiyala mAnavaratnonA vyaktitvanI caraMjIva chApa mAnasapaTa para aMkita thayelI jovA maLe che. saMpAdake dareka lekhanA AraMbhamAM lekhakano vigatapUrNa suMdara paricaya Apyo che. A lekhamALAno prathama lekha "pRthvInA alaMkArarUpa samrATo-rAjavIo' vidyAnA ArAdhaka DaoN. raseza jamInadAranI kalame lakhAyelo che. emAM gujarAtanA prAcIna itihAsanA Adarza rAjA kSaharAta kSatrapa nahapAna, zaka saMvatanA pravartaka kArdamaka kSatrapa rAjA cASTana, gujarAtanA sarvaprathama svataMtra rAjyanA Adarza rAjA mahAkSatrapa rudradAmA ane gurjara saMskRtinA jyotirdhara solaMkI rAjA kumArapALa vize prAmANika ane tathyapUrNa mAhitI saMkalita karI che. gAMdhI yuganA pIDha patrakAra ane lokasAhityakAra zrI dolatabhAI bhaTTa 'dezI rAjyanA dIvAnalekhamAM bhAvanagara rAjyanA rAjA-prajApriya dIvAna zAmaLadAsa mahetA, vaDodarA rAjyanA dIvAna narmadAzaMkara mahetA, dAMtAnA dIvAna-caturbhuja bhaTTa, gujarAtI bhASA ane sAhityanI ArAdhanA karanAra kacchanA dIvAna raNachoDabhAI udayarAma, jUnAgaDhanA dIvAna gokuLajI jhAlA, bhAvanagaranA gagA ojhA, jUnAgaDhanA dIvAna anaMtajInAM kAryo ane temanA rAjyavyavasthA kSetre mahattvapUrNa pradAna vize talasparzI vigato prastuta karI che. * "sadAcAra jIvananA tapaHpUjo (bhomiyAo, yogIo, labdhivaro)'nA lekhaka zrI manubhAI paMDita gujarAtanA labdhapratiSTha gAMdhIvicAradhArAnA sevaka che. emaNe narasiMha mahetAnA bhajana "vaiSNava jana to tene re kahIe'nI dareka paMkti, ardhI paMkti ke zabdone vAcA ApatA mahAna saMto, dharmopadezako, paurANika Adarza pAtro, bhakta kavio ane mahAtmA gAMdhI jevA mahAna krAMtadraSTAonI jIvana jharamara ApI che. * "dharma-saMskRtinI jAgRta jyoto'mAM pIra paraMparAnA saMzodhaka DaoN. mukundacaMdra nAgare aneka para sthAnakonI mulAkAta laI gujarAtanI pIra paraMparA upara ghaNI sAmagrI ekatra karI kacchanA ajapALapIra, bhAlapaMthakanA jodhalapIra, uttara gujarAtanA kAnapIra, ghUmalInA hariyA pIra, amarelI bhesANanA satu devIdAsa jevA aDhAra jeTalA pIrono saMkSipta paricaya Apyo che. ka "vividha dharma-paraMparAmAM gujarAtanI dehAdhya jagyAo" e lekhamAM prA. ravajI rokaDa ane DaoN. bI. Ara. khAcariyAe saurASTra ane kacchamAM madhyakALathI mAMDI adya paryata DuMgaro, nadItaTo, sAgarataTo ane gAmaDAMomAM patharAyelAM saMtasthAnakonI zraddheya mAhitI prastuta karI che. Jain Education Intemational Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * 'gujarAtanA zrI araviMdasAdhako' lekhamALA prastuta karanAra zrI parama Ara. pAThake bhautika jIvananI utkrAMti ane Adhibhautika jIvananI saMkrAMtimAM sadAya preraNArUpa evI gurjarI dharAmAM thayelA, vizvavaMdya mahAyogI zrI araviMda ghoSanA sAdhako-jJAna-bhakti-karmano samanvaya sAdhanAra zrI aMbAlAla purANI, vizva ekatAnA saMniSTha senAnI zrI aMbAlAla bhAIlAla paTela, AnaMda ane zucitAnA kavi zrI pUjAlAla, zrI araviMda mArganA sukhyAta sarjaka, anuvAdaka, vivecaka kavi zrI sundaram, nRtya mArgathI pUrNa yoganA sAdhikA anubahena jevA dRSTAMtarUpa ghaNA sAdhakonuM supere jIvanadarzana karAvyuM che. dhanya dharA * saurASTranI saMta-paraMparAo, emanI vibhinna sAdhanAdhArAo ane saMtavANI mATe pUjya makarandabhAI davenI preraNAthI thayelA anusaMdhAnane AjanI ghaDI sudhI avicchinnapaNe jALavI rAkhanAra mahAna sAdhaka ane gAyaka DaoN. niraMjanabhAI rAjyagurunI kalame lakhAyela 'sAdhanAdhArAnA mazAlacIo'mAM AtmA-paramAtmAnA rahasyone jANavAsamajavA jIvanabharano rajhaLapATa karanAra, bhAre puruSArtha dvArA AdhyAtmika anubhUti mANanAra kAjI anavaramiyAM bApu, bhAdaraNanA svAmI zrIkRSNAnaMdajI, kAyAvarohaNanA zrI kRpAlvAnaMdajI, muMDiyAsvAmI dayArAmajI, bhanika sUphI saMta satArazAha jevA 23 jeTalA pratiSThita chatAM aMtariyALa sAdhaka yogIo vize suMdara zabdAMkana karyuM che. * prajAjIvananA kalyANayAtrIo' e lekhamAM DaoN. raseza jamInadAre naitika mUlyo ane samAjasudhAraNAnA puraskartA svAmI sahajAnaMda, bauddha dharmanA adhyetA dharmAnaMda kausAMbI jevA mahApuruSonA jIvananI vAstavikatAnuM suMdara darzana karAvyuM che. * praNAmI dharmanA preraka jyotirdharo'nA lekhaka vidvAna prAdhyApaka ane praNAmI saMpradAyanA vizeSajJa DaoN. mahezacaMdra paMDyAe vizvakya ane mAnavatAlakSI vicAradhArAnA pAyA upara vistAra pAmela praNAmI dharmanA Agha sthApaka nijAnaMdAcArya zrI devacaMdrajI mahArAja, vizvapraNAmI dharmanA bodhaka mahAmati prANanAthajI, praNAmI jagatanuM aNamola strIratna zrI tejakuMvarazyAmA, vItaka sAhityanA udgAtA svAmI zrI lAladAsajI mahArAja, svAmI zrI mukuMdadAsajI mahArAja, sevAdharmI DaoN. dineza paMDitanI karmaTha jIvanayAtrAnA saMkalita aMzonuM suMdara Akalana karyuM che. * yazasvI kavio : lokasAhityanA akhaMDa upAsako'mAM zrI kezubhAI bAroTe lokasaMskRtinI mazAlane prajvalita rAkhanAra, lokasAhityanA upAsaka 60 jeTalA kavionA cAritryAMzonuM suMdara citraNa karyuM che. * nAda brahmanA ArAdhako : svarasAdhako'nA Alekhaka zrI jayadevabhAI bhojaka eka sAcA saMgItasAdhaka che. teozrIe A lekhamAM paMDita vADIlAla nAyaka, paM. DAhyAlAla nAyaka, saMgItazAstrI rAjagAyaka dalasukhabhAI ThAkora, ustAda phaiyAjhakhAna, paM. omakAranAtha, dhrupada gAyaka gajAnana ThAkura, paMDita jasarAja, brijabhUSaNa kAbrA, giTAravAdaka khAMsAheba, maulAbakSa, saMgIta kalAguru nArAyaNarAva gajAnana aMbADe jevA 23 jeTalA nAda brahmanA upAsakonuM AMzika jIvanadarzana sAhajika rIte karAvyuM che. * saMgIta sAdhanAnA siddhahasta marmajJa kalAkAra ane gAyakI kSetranA unnata tajjJa pro. Ara. sI. mahetAsAhebanuM nAma saMgItanI duniyAmAM bahu UMceruM che. teozrInI tejasvInI kalame lakhAyela 'gujarAta ane saMgIta'e lekhamAM zAstrIya saMgItanI sAmAnya bhUmikA gujarAtanAM dezI rAjyo ane saMgIta temaja gujarAtanAM anya sthaLoe saMgItapravRtti vize tathyapUrNa hakIkato prastuta karavAmAM AvI che. ahIM saMgItakSetranA yazaHstaMbhonAM rekhAMkano paNa nidarzita karavAmAM AvyAM che. * navalakathA, lokakathA, itihAsa, bAlakathA ane lokasAhityanA sarjaka zrI dolatabhAI bhaTTe 'raMgamaMca upara Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 ramanArA kalAkAro' e lekhamAM gujarAtanA prasiddha nATyazAstrIo, nATyasarjako, nATyakAro, nATya kalAdharo, nATyakavionAM kAryo ane temanI siddhio, Adarzo, nATyakSetre emanA pradAna vize saMkSepamAM suMdara nirUpaNa karyuM che. vyApAra, kalA ane sAhityano subhaga samanvaya" zIrSaka heThaLanA zrI jayaMtibhAI dalAlanA lekhamAM videzamAM vasatA gujarAtanA pratibhAzALI, karmaniSTha, vyavahArakuzaLa, kalA ane sAhityanA rasavaMta nidarzako samA 30 jeTalA gujarAtanI asmitAne jALavI rAkhanAra mahAnubhAvonA vyaktitvanI jhAMkhI karAvavAmAM AvI che. * prAcyavidyAnA prajJAvaMto'mAM vidyAniSTha ane kartavyaniSTha DaoN. bhAratI zelate bhAratIya saMskRtinA samRddha, vArasArUpa itihAsa, saMskRti, purAtattva, saMskRtavidyA, mUrtikalA, sikkAzAstra, hastapratavidyA jevA vidyAnAM vividha kSetromAM mahAmUluM pradAna karanAra ane jIvananAM zAzvata mUlyone sthApita karanAra sagata pU. rasikalAla cho. parIkha, DaoN. Ara. sI. majumadAra, Do. ajayamitra zAstrI, DaoN. jheDa. e. desAI, DaoN. hariprasAda zAstrI, DaoN. e. ela. zrIvAstava jevA AjIvana vidyopAsakonA pradAna vize suddha mAhitI ApI che. - "gujarAtI patrakAro : kaTAra lekhako' e lekhanA lekhikA adhyA. DaoN. punitA haNee lagabhaga 70 jeTalA patrakAro. sAmayika saMpAdako, kolama lekhakonA vyaktitvane guNagrAhI daSTithI uThAva Apyo che ane saMkSepamAM emanI vizeSatAo prastuTa karI che. ja bhAratIya saMskRtinA utthAnamAM vividhabhASI prajAnuM pradAna ghaNuM rahyuM che. svAtaMtrya-prApti bAda hiMdI dezanI rASTrabhASA banI ane vividha bhASAomAM lakhAyeluM sAhitya hiMdI bhASA dvArA vizALa janasamUha sudhI pahoMce evo zubha Azaya sAhitya jagatamAM pragaTa thayo. 'hiMdI sAhityamAM gujarAtIonuM pradAna'mAM DaoN. ramaNalAla pAThake madhyakAlIna sAhityanA aneka mahAna kavio ane lekhakonI hiMdImAM racAyela laghukathA, navalakathA, zodhagraMtho, nibaMdho, anuvAda sAhitya, AtmakathA, nATako jevI sAhityaracanAo dvArA gujarAte hiMdI sAhitya jagatamAM gauravapUrNa sthAna prasthApita karyuM hovAnuM noMdhyuM che. 5 zrI ela. vI. joSInA "gurjara mahAsAgaranAM ratno vizenA lekhamAM gurjara dharA para bhAratIya saMskRtinI mazAlane prajvalita karanAra aneka mahAmAnavIo biradAvavAmAM AvyA che. ahIM vaiSNava kavi-bhajanika narasiMha mahetA, keLavaNIkAra dhoMDo kezava karve, kezava harSada dhruva, lokahitakArI vibhUti dAdubhAI desAI, krAMtivIra pRthvIsiMha AjhAda, itihAsavida ratnamaNirAva joTe, mAnavasevAnA bhekhadhArI zivAnaMda adhvaryu, saMtavANInA saMgItasamrATa nArAyaNasvAmI jevA 25 jeTalAM mAnavaratnonAM cAritryazone ughATita karavAmAM AvyA che. "oratA : Avo vyaktitvo na oLakhyAnA" e lekhanA lekhaka zrI yazavaMta kaDIkara gujarAtI sAhityamAM gauravavaMtu sthAna dharAve che. emaNe bhAratIya saMskRtinAM jIvanamUlyone pragaTa karatAM mUThI UMcerAM 11 jeTalAM mAnavaratnonAM vyaktitvane suMdara rIte upasAvyAM che. - parama pUjya jayadarzana vijayajI mahArAjasAheba-nemi premI dvArA prastuta 'vaMde mAtaram yaza:staMbho' lekhamAM AtmajJAnI mahAna samAjoddhArako, jIvadayApremI zreSThIo, jaina dharNoddhAraka rAjAo, maMtrIo, janasevA pratipAlako ane saMtonA cAritryanuM saMkSipta Alekhana ane rekhAMkana kareluM che. gAMdhI-vicAradhArAnA vividha kSetronA mahAna puraskartAo' mAM DaoN. raseza jamInadAre sAdhanA, ArAdhanA ane tapasyAthI vividha kSetromAM jJAna, mUlyo ane AdarzonI saravANI vahAvanAra gAMdhIvAdI mahAnatA morArajI desAI, marmajJa itivida 'darzaka', saMzodhananA siddhArtha paM. sukhalAlajI, itihAsa dRSTinA vivecaka zrI rAmalAla parIkha, - Jain Education Intemational Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 samartha karmazIla sudarzana AyaMgAra, vicArakrAMtinA vareNya vidvAna guNavaMtabhAI ane bhAratIya tattvavettA zrI rAmacaMdra gAMdhInAM cAritryAlekhana saMkSepamAM karela che. dhanya dharA * 'samAjasevA dharmanA zilpIo'mAM DaoN. maheza paMDyAe samAjasevAnA bhekhadhArI pAMca mAnavaratnono paricaya sujJa vAcakone karAvyo che. * 'vasuMdharA dIdhI aNaprIchI pratibhAo'nA lekhaka mULazaMkarabhAI bhaTTe deza-videzamAM sammAna pAmela uttama zreNInA enjiniyara, adhyAtmavidyAnA abhyAsI, svAtaMtrya senAnI, kalA marmajJo, arthazAstrI, parvatArohaka, digdarzaka, chabIkAra, keLavaNIkAra vagere vividha kSetronA karmavI2 tajjJonA jIvana-marmane emanAM kAryo dvArA udghATita karyA che. * gujarAtanA pratiSThita sevaka zrI manubhAI paMDitanA 'gAMdhIyuganA karmaTha karmavIro' lekhamAM bhAratIya RSi paraMparAnA sAdhaka, rASTrapremI kavi sarvodaya kAryakara, gAMdhIvicAra premI lokasevaka evA 45 gAMdhIyuganA karmavIronA jIvanAMzonI jhAMkhI karAvavAmAM AvI che. * bhAratIya samudAya zikSaNa saMgha, amadAvAdanA zikSaNazAstrane varelA sabhyo dvArA lakhAyela 'zikSaNanI sarvatomukhI saMkrAMtinA sAdhako'mAM bALa keLavaNI, loka keLavaNI, AdivAsI zikSaNa ane vikAsa, rASTrIya zikSaNa, buniyAdI-racanAtmaka-vyavasAyalakSI keLavaNI jevAM vividha kSetromAM netRtva pUruM pADanAra Adarza mahAnubhAvonAM caritrAMkano pragaTa karavAmAM AvyAM che. * 'daMta cikitsA'nA sarjana DaoN. mANekabhAI paTelanA 'amadAvAda : asmitAnA vidhAyako' lekhamAM amadAvAda zaherane tenuM sAMskRtika svarUpa ApavAmAM, tenI asmitA pragaTAvavAmAM, tene sakSama ane samRddha karavAmAM jemaNe yogadAna ApyuM che tevA madhyakAlIna yuganA mahAna zreSThI zAMtidAsa jhaverI, gujarAta varnAkyulara sosAyaTInA sthApaka elekajhAMDara phorbsa, mila udyoganA praNetA raNachoDalAla choTAlAla, zeTha zrI haThIsiMha kesarIsiMha, cInubhAI beroneTa, zeTha zrI kastUrabhAI lAlabhAI tathA samAjakalyANanA hitaiSI, kartavyaniSTha, strI keLavaNInA uttejaka mahilA AgevAno vize suSThu mAhitI prastuta karavAmAM AvI che. * 'preraNAnAM pagathiyAM'mAM zrI kizorasiMha solaMkIe prajAjanonA preraNAdAtA ane udyogaratno evA 13 samAjakalyANanA bhAvako ane dAnavIronA cAritryAMzo Alekhita karyA che. * bhAratIya saMskRtimAM nArIgauravane unnata sthAna ApavAmAM AvyuM che. itihAsanAM pRSTho para aneka zIlavatI, guNavatI, vIrAMganA, viduSI nArIonAM Alekhano thayelAM che. zrImatI sulabhA Ara. devapurakaranA gauravazALI nArIratno' lekhamAM lekhikAe vividha kSetronI preraNAdAyI nArIono mahimA gAyo che. * dharatInI soDama jhIlanArAM paramArthI saMtaratno'mAM gujarAtInA prAdhyApaka DaoN. navInacaMdra trivedIe adhyAtma jagatanA AMtarapravAhone jhIlanAra saMtaratno-narasiMha mahetA, mIrAMbAI, dAdA bhagavAna, pU. AThavale, jaina muni amarendra mahArAja, svAmI kRSNAnaMda, svAmI saccidAnaMda, AzArAma bApu, bhAgavata bhAskara ramezabhAI ojhAnAM jIvana ane kAryonI jhalaka darzAvI che. * prA. razmi vyAsanA 'samAjasevA kSetre samarpita mahilAo' lekhamAM gAMdhI yuga daramyAna sAmAjika jAgRtinA pariNAmasvarUpa je aneka strIratnoe samAjasevA dvArA navo itihAsa sarjyo evI 23 samAjasevAnI bhekhadhArI nArIonA cAritryAMzo nidarzita karyA che. Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 "bhArataratnathI padmazrI puraskAra prApta gujarAtIo' e saMkalita lekhamALAmAM prA. bipinacaMdra trivedIe 1954thI 2007 sudhImAM bhArata sarakAra dvArA 41 bhArataratna, 222 padmavibhUSaNa, 968 padmabhUSaNa ane 2,024 padmazrInA puraskAro maLI kula 3,255 puraskAro pradAna karyA hovAnI noMdha karI che. emAM 111 jeTalA gujarAtIone AvA puraskAra maLyA che. ahIM e 111 puraskRta mAnavaratnone zabdAMkanathI navAjavAmAM AvyAM che. kara madhyakAlIna gujarAtI sAhityanA saMzodhaka DaoN. bahecarabhAI paTelanA 'paDakAronA paryAyarUpa pANIdAra pATIdAro' lekhamAM pATIdAra komanI pratibhAo ane svAtaMtrya senAnI pATIdAronAM AMzika zabdacitro prastuta karavAmAM AvyAM che. ' * "gujarAtanI karoDarajju : pATIdAromAM zrI goradhanabhAI soraThiyAe 12 jeTalA leuA pATIdAronuM khamIravaMtu citraNa karyuM che. - zrI naTavara pI. AhalaparAnA "ekavIsamI sadInA keTalAka ojasvI udyogapationI tejasvI tavArIkha lekhamAM jIvanakalAnA sAdhaka, samAjanA saMniSTha sevaka ane kArIgaronA mAvatara samAM pAMca udyogapationo Achero paricaya karAvavAmAM Avyo che. as "vividha kSetronI pratibhAonA lekhaka zrI narendrabhAI paTela zikSaNa ane patrakAratva kSetranA AgevAna karmI rahyA che. emaNe Do. vAsaMtI khonA, ThAkorabhAI ena. desAI, bAbubhAI DI. paTela, DaoN. kalpanA dave, zrI jItendra dave, ThAkorabhAI 2. mistrI, jevA zikSaNa jagatanA nAmAMkita mahAnubhAvo, gAMdhIvicAra-pracArako temaja samAjaseva udyogapationA jIvanAMzo saMkalita karyA che. kalAnuM sarjana sanAtana hoya che. kalAkAra e kalAkRtino suSTA che. chabIkalA paNa eka mohaka kalA che. mAnava pratiSThAna saMsthAnA sthApaka zrI ketanabhAI modIe, "gujarAtanA chabIkAronI sauMdaryamaMDita kalAkRtio' e zIrSaka heThaLanA lekhamAM "keLavaNI', "prema" jevA viSayone kendramAM rAkhI AyojAyela tasavIraspardhAmAM vijetA tasavIrakAronI kRtionI AphlAdaka jhalaka kalApremI janatA samakSa prastuta karI che. - vidyA, vyavasAya ane paramArthanuM sahitatva' e zIrSaka heThaLanA DaoN. uSAbahena rA. pAThakanA lekhamAM videzanI dharatI para vasatA vividha kSetronA pratibhAvaMta mazAlacIorUpa gujarAtIonuM rasaprada yazogAna karavAmAM AvyuM che. emAM paramArtha parAyaNa daMpatI navanItabhAI ane zAradAbahena vorA, svAtaMtrya senAnI, patrakAra jayaMtabhAI kavi, kaSi vaijJAnika sadhAbahena. emanA pati ramezabhAI ane dIkarA mehulabhAI vazI, vidyAvyAsaMgI rAdhekAMta dave. bAla manovaijJAnika kalAkAra kusumabahena dave, saphaLa udyogapati rAhulabhAI zukala, kAryadakSa mahilA udyogapati ane kalAkAra kalpanAbahena kAnajIbhAI cauhANa dRSTAMtarUpa che. s "vIsamI sadI : vizeSArthanA adhikArIo ane "sAMprata pratibhAo : savicAranA praNetAo' be saMkalita lekhamALAnA cAritryAMzo A saMdarbhagraMthanA saMpAdaka dvArA lakhAyela che. rAjakAraNa, dharmakAraNa, samAjakAraNathI mAMDIne vijJAnanA pratyeka kSetramAM pratibhAvaMtonuM pradAna amUlya rahyuM che. saMpAdake A lekhamALAomAM zramaNa saMskRtinA Adarzone videzomAM prasarAvanAra zrI vIracaMdabhAI rAghavajI gAMdhI, "prabuddhajIvana'nA taMtrI zrI cImanalAla cakubhAI zAha, vizvavikhyAta sakhAvatI saMsthAnA sUtradhAra dIpacaMdabhAI gArDa, rAjaratna zeThazrI nAnajI kAlidAsa mahetA, munizrI puNyavijayajI, munizrI jinavijayajI, vidyAnA ArAdhaka DaoN. raseza jamInadAra, jaina saMskRtinI akhaMDa jyotane deza-videzomAM prajvalita rAkhanAra DaoN. kumArapALa desAI, nArIratno saMtokabA ane DaoN. savitAdIdI mahetA tathA bIjA aneka sAMprata savicAranA praNetAonAM jIvana ane kAryonI jhaMkhI karAvI che. Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhanya dharA Ama "dhanya dharAH zAzvata saurabha' (puNya prabhAvakono paricaya koza) jevA AhlAdaka abhidhAnavALo A bRhatkAya graMtha gurjarI dharAnA tejavalayorUpa aneka mahAprabhAvaka mAnavaratnonAM saMkSipta jIvana-kAryane vAcako samakSa ughATita kare che ane je te kSetranA mahAna preraka uttama ratnIonA cAritryomAMthI pragaTa thato mAnavatAno pavitra saMdeza phelAve che. ahIM sarasvatI, prajJA, janasevA, vyApAra, kalA, Adarza rAjadharma, nArIdharma e badhAMno abhuta samanvaya jovA maLe che. samagra graMthanI lekhamALAonuM vihaMga-avalokana karatAM jaNAya che ke graMthamAM vividha kSetronA uttamottama mAnavonA prabhAvaka ane preraNAdAyI aMzonuM aMkana karavAmAM AvyuM che ane agAu prasiddha thayelA be saMdarbhagraMtho 'bahada pratibhAdarzana' ane "pathapradarzaka pratibhAo'nI jema A graMtha paNa AvA puNyaprabhAvaka virala mAnavIonA aMzataH karelAM cAritrAMkano dvArA vAcakonA mAnasapaTa para amITa chApa mUkI jAya che. | gujarAtanI asmitAne dIrghakAla sudhI TakAvI rAkhanAra jo koI jIvanatattva hoya to te enI sahiSNutA che. bhAratIya saMskRtinuM gaLathuthImAMthI ja pAna karanAra ApaNI bhUmino mAnavI jyAM jyAM jAya tyAM tyAM potAnI sAthe e vAraso aMke karato jAya che. Aje 21mI sadImAM bhArata ane gujarAte sAmAjika navanirmANa vikAsanI lAMbI haraNaphALa bharI che tyAre AvA uttamottama cAritrAMkananA saMdarbhagraMtho preraNAnA pIyUSa samAna che ane ApaNuM yuvAjagata ane bhAvi peDhI evA mahAmUlA mAnavaratnIonAM cAritryomAMthI AdarzI zodhI enA atyalpa aMzo paNa jIvanamAM utAre e ja jIvananuM sArthakya che. suvarNAkSaromAM aMkita thayela graMtha-saMpAdakanA hRdayanI preraka vANIne ahIM udhRta karuM chuM : "ciMtananA pAragAmIo, dharmanA mahA medhAvIo, tattvAnveSaNanAM sAcAM motI....lAvanArA saMbaddha puruSo, vAcaspatio, zIlAbodhi sAdhu puruSo, pU. zramaNIratno, mahArathIo, sAhityasarjako, kavio, dArzaniko, vivecakonI eka ujjavaLa paraMparA rahI che. emaNe prajAjIvanane preraNAnAM pIyUSa pAyAM che. krAMtinA paMthe vALyA che. adhyAtma mArge doryA che ane teo sAce ja mAnavajIvananA pathadarzako rahyA che. pUrvajoe vahAvelI A guNAnurAgI gaMgAnuM Acamana jijJAsu jagatane dIrdhakAla sudhI bhAre moTuM baLa ApI raheze." | dharatInuM je kAMI sarvottama che te puSya dvArA pragaTa thAya che. puSya Uge tyAre vAstavamAM sauMdarya ane sugaMdha prasare che. vinamra evA zrI naMdalAlabhAIe A uttama cArivyonA alpAMzonuM Alekhana karatA saMdarbhagraMthanA saMpAdana ane prakAzana dvArA maghamaghatAM puSponI jema gurjarI dharAnA sAhityAkAzamAM preraNAnI sugaMdha prasarAvI che, e badala teo sAce ja dhanyavAdanA adhikArI che. saMpAdakane khUba khUba aMtaranA abhinaMdana ApuM chuM ane A rIte sadAya saMskAradRSTinA sAhityane uttejana ApavA vicArapUrvaka prayatnazIla rahe ane gujarAtanA saMskArajIvanamAM samanvayazIla racanAtmaka paribaLa banI rahe evI AkAMkSA sevuM chuM..... antato tvA - voiza tyA prati vIghaa rakSatAm | atharvaveda (8. 1. 13) jJAna ane viziSTa jJAna tamArI rakSA karo.' saM thuna ane mA thuna vi Sa | atharvaveda (1-1-4) ApaNe sau jJAnayukta hoIe, kadApi jJAnathI ApaNo viyoga na thAo!' graMtha-prakAzanane zubhakAmanA saha... vi.saM. 2064, phAlgana vadi dvAdazI bhAratI zelata guruvAra, 3 eprila, 2008 Jain Education Intemational Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 ( purovacana) [saMpAdakanuM namra nivedana ] aUTTI 'jI jema ke naMdalAla devaluka, dharmavaibhavanuM aneruM zraddhAkendro je dharatInI dhULamAM ApaNe UcharyA hoIe, je bhUminAM annajaLathI ApaNA zarIranuM lAlana-pAlana thayuM hoya, jyAM aneka Adarza ane unnata jIvananI preraNAnAM pAna karyA hoya e bhUminA UMDA taLamAM bhaMDArAyelI saMskAra-saurabhanI aneka dizAonAM darzana karavAno A namra prayAsa che. eka ja satya vipro judI judI rIte kahe che. evo eka prakhyAta zloka che. te satya te dharma. mAnavajAtino eka ane mukhya AdhArastaMbha dharma che. eTale to kahevAyuM che ke, "AhAranidrAbhayamaithunaM ca, sAmAnyametad pazubhirnarANAm / dharmo hi teSAM adhiko vizeSo, dharmeNa hInAH pazubhiH smaanaaH|| 1:ll, IIIIIIII LIVITIIM jacil on utilijindgoLkwt - brahmAkumArI trilokadarzana ArTa gelerI dvArakA Jain Education Intemational Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhanya dharA arthAt AhAra, nidrA, bhaya ane maithuna jevI vRttio pazu ane mAnavImAM sAmAnya che, paNa mAnavAmAM dharma nAmanuM tattva vizeSa che. dharma vinAno mAnavI pazu samAna che, kAraNa ke dharmano mULabhUta artha che dhAraNa karavuM. jIvanamAM mANasa tarIke zuM dhAraNa karavAnuM hoya che? jema pazuthI alaga, mAnavI vastro dhAraNa kare che tema dharma dhAraNa karavAno rahe che. dharma eTale sadAcAra, sadbhAva, saMyama ane viveka. dharma eTale pavitratA, puSya, paropakAra. dharma eTale dayA, karuNA, dAna ane udAratA. vyaktinuM jIvana pavitra ane puNyazALI bane ane samaSTinuM jIvana satya ane ahiMsAthI nyAya ane zAMtithI, saMyama ane paropakArathI suMdara saMvAda race e ja mAnavajIvananuM lakSya che ane e lakSya dharmathI sadhAya che. jagatanA mahAna dharmomAM potAnA UMDA ciMtanAtmaka tattvajJAnathI ajoDa sthAna dharAvatA jaina dharmanA anupama kalAkArIgarIthI zobhatAM gaganacuMbI maMdiro, svAminArAyaNa saMpradAyanAM maMdiro ane vaiSNava samAjane aharniza dharmapreraNA ApatI jIvatI jAgatI jyoto aDIkhama UbhI che. zvAsocchavAsanI jema ja sAruM-narasuM, pApa-puNya, zreya-preya, svArtha-paramArtha, rAga-dveSa ane yuddha-zAMtinAM joDakAM mAnavajIvanane taLe upara karatAM rahe che. emAM satsaMga uttama vyakitaonA jIvana-preraNA e ja sAcuM sad tarapha gati karavAnuM lakSa dharma dvArA maLe che. viveka, saMyama ane zraddhA dvArA mAnavI potAnI dhArmika vRttine yogya dizAmAM vALI zake che. maMdiromAM sthApelI mUrtio bIjuM kaMI nathI, sad tarapha javAnI preraNA ApatI pratimAo che. eka eka avatAra koIne koI viziSTa jIvanadRSTino paricAyaka che, pachI te rAma hoya ke kRSNa, Isu hoya ke mahammada payagaMbara, buddha hoya ke gAMdhIjI. e badhA mAnavajIvanane ujAgara karanArAM vibhUtimatta tattvo che. emanAM darzano ane emanA jIvanakAryo, emanA AcAravicAra mAnavIne yugo sudhI preraNAnAM pIyUSa pAyA kare che. enAthI ja mAnavajIvana samRddha, vaibhavapUrNa ane sazakta bane che. vizeSa to mAnavahRdayanuM aikya sAdhanArI koI eka mahAzakti che teno svIkAra vizvanA dareka saMpradAyo ane dharmoe karyo che ane temAMthI je satya-saMskRti UbhAM thayA tene ja A dharatInAM sanAtana mUlyo jevuM biruda maLyuM. dharmavaibhavanuM aneruM zraddhAkendra nAmanA A ujjavaLa vibhAgamAM RSi, munio. zAstrakAro. pavitra yogIvaro. avatArI puruSo, yativaro, satIo, uttama gAIthyane zobhAvatAM patipatnI, derAvAsI, digaMbara, sthAnakavAsI, vaidika saMpradAyAcAryo, pIThAdhIzvaro, avadhUto, annavastranA niraMtara dAnathI roTalo, oTalo ne bhajana ApanArA jalAbApA, bApA bajaraMgadAsa, soraThanA saMto ane zrI araviMdanA pUrNayoganI paNa ahIM sugaMdha maheke che. A badhAM sUcave che ke dharmavaibhavanuM sAcuM kendra to dareka vyaktinA aMtaramAM nihita che. mUrtipUjA ke maMtrajApanA bAhyopacAramAM dharma baMdhAto nathI, paraMtu AMtarasUjhanA vikAsathI ja sAco dharma pAmI zakAya che, ema A vibhUtionA abhyAsathI tAravI zakAze. ApaNe ApaNuM zraddhAkendra jAgrata karI zakIe to ja ApaNo AdhyAtmika vikAsa zakya banI zake. je dharA aneka narapuMgavonI janmadAtrI banI evI gurjara dharA uparanA buddhapracAranI yAda tAjI karatAM valabhIpuranAM avazeSo ane khaMDiyaro, taLAjA ane DhAMkanI guphAo jema vedajUnI saMskRti gaNAya che tema vividha hetu kAje jIvana samarpaNa karanAra vIrapuruSonAM zaurya A dharatInI asmitAne ujvaLa karI gayAM ane temAMthI prajAne niraMtara kalyANakArI dRSTi maLatI rahI, samaye samaye temAMthI kAMIka navuM ja cetanya pragaTatuM rahyuM che. Jain Education Intemational Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 itihAsanI teja-kiraNAvalI rAjAzAhInI pralaMba paraMparAe itihAsa vizenI samajaNane rAjakIya UthalapAthala ane caDatIpaDatI pUratI sImita karI nAkhI hatI. yathA rAnA tathA praSnAne nyAye rAjA dvArA prajAnA uddhAra mATe je je kAryo thatAM tenI noMdha levAmAM AvatI, paNa aMte jatAM e sarvanuM phaLa, sarvanuM zreya rAjAnA khAtAmAM jamA thatuM. akabaranA darabAramAM birAjatAM nava ratno potAnA kSetramAM akabara karatAM lAkha-savAyA hoya, paNa e sarvanuM zikhara to akabara ja gaNAya evI itihAsadRSTi hatI. TUMkamAM, itihAsanAM Alekhano moTe bhAge vyaktilakSI hatAM. vizvamAM lokazAhInA udaya pachI itihAsadRSTimAM AmUla parivartano AvyAM. itihAsa rAjAonI vaMzAvalI nathI, paNa samagra citrakAra azoka khAMTanA saujanyathI prajAjIvananI chabI che. ema manomana samajAtuM thayuM. mAnavajIvananAM vividha ane vizALa pAsAMonAM Alekhano ja sAco itihAsa che ema dRDhapaNe manAtuM thayuM. Ama itihAsanuM Alekhana vyaktilakSI maTIne samUhalakSI thayuM. eja itihAsanuM sAcuM ane zreyaskara darzana che. vaLI ema thayuM te paNa yogya ja thayuM, kAraNa ke A bahuraMgI mAnavasamAjamAM dareka kSetramAM asAdhAraNa vyakti janmatI ja hoya che. kaLA-kArIgarI, vepAravaNaja, dharma-saMpradAya, samAja-rAjyanI sevAvRtti dharAvatAM paraduHkhabhaMjako pAkatAM ja rahe che. sUrya jema asaMkhya kiraNAvalIthI dedIpyamAna che tema A mAnavasamAja paNa aneka vibhUtimaMtothI prakAzamAna che. e eka vibhUtinuM asAmAnya lakSaNa sthaLa ane kALane vIMdhIne sanAtana rUpa letuM hoya che. enuM asAdhAraNa kArya yugo sudhI AvanArI peDhIne preraNA ApatuM rahe che, mATe itihAse prajAjIvananI A samUha chabIne AlekhavAnI rahe che. itihAsa mAnavajIvanano bhUtakALa samajavAmAM ane vartamAnakALanA prazno hala karavAmAM upayogI thaI paDe che. itihAsanI ArasImAM gujarAtadarzana IsavI sananA sAtamA saikAmAM gurjaronA kAphalA je bhUmi para sthAyI thayA te bhUmine 'gurjara rASTra' 'gurjarAta' ke 'gurjarArta' pachI 'gujarAta' tarIke oLakhavAmAM AvI. phaLadrupa jamIna, vizALa dariyAkAMTho, bAramAsI nadIo ane samazItoSNa AbohavAe gurjarone samRddha jIvana ApyuM. khetI ane pazupAlananA vyavasAye samRddhi ApI ane lAMbA samudre deza-videzamAM vepAra arthe sAhaso karavAnI preraNA ApI. pahelAM rAjapUta rAjAo, pachI muslima saltanata ane pachI briTiza hakUmate gujarAtanI garimAne akabaMdha rAkhavAnI majabUrI sevavI paDI. 11 Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhanya dharA nakazAnA raMgo to yuga pramANe samaye samaye badalAtA rahe che. eka samayanuM gujarAta uttara gujarAta pUratuM maryAdita hatuM. te pachI marAThA sattAdhIzo madhya gujarAta sudhI AvI lAgyA ane aMgrejoe gujarAtane muMbaI ilAkAmAM samAvI dIdhuM. eka kALe muMbaI sudhI laMbAyeluM gujarAta dvibhASI rAjyanI vibhAjananI prakriyAthI muMbaIthI chUTuM paDyuM. 1960nA me mahinAnI pahelI tArIkhanA dhanya prabhAte nUtana gujarAta rAjyano udaya thayo. pU. ravizaMkara mahArAjanA hAthe mANekasthaMbha ropAyo, jhaLahaLatuM toraNa baMdhAyuM. Aje gujarAtano nakazo kharekharI gurjara prajAne oLakhAve che ane surata-navasArI-vApI sudhI dakSiNa gujarAta tarIke oLakhAve che. uttara tarapha khaMbhAta ane ghoghA jevAM baMdaro deza-videzanA vepArathI dhamadhamatAM hatAM, tema surata dakSiNa gujarAtanuM mukhya baMdara hatuM. vAraMvAra AkramaNo pachI paNa Aje aDIkhama UbhuM che ane muMbaI jevA mahAnagaranI hoDamAM UtaryuM hoya tema vikasI rahyuM che. kahevAnI jarUra nathI gujarAta mAtra dezamAM ja nahIM, videzamAM potAnI AgavI mudrA dhAraNa karIne prakhyAta che. aMgrejoe pahelI koThI suratamAM sthApI ke marAThAoe lAMbo kALa zAsana karyuM, paNa gujarAtI prajAe potAnI AgavI oLakha jALavI rAkhI che. zikSaNanI zarUAta hoya ke samAjasudhArAnI jhuMbeza, pArasIonuM Agamana hoya ke gAMdhIjInI dAMDIyAtrA hoya, koI paNa kSetramAM gujarAta haMmezAM agresara rahyuM che. khetI, udyoga, vepAra vageremAM gujarAtano phALo asAdhAraNa rahyo che. pariNAme yuge yuge ahIM agaNita mAMdhAtAo janmatA rahyA che. gujarAtanI A dhanyadharA eTale kRSNa-sudAmA, hemacaMdrAcArya-kumArapALa, gAMdhI-saradAra, dayAnaMda-premAnaMdanI puNyabhUmi, saMto ane sAdhanAnI bhUmi, somanAtha ane dvArakA vaiSNavonuM dhamadhamatuM bhaktikendra ane sahajAnaMdanI karmabhUmi. gujarAte jema sAmAjika ane sAMskRtika kSetre aneka parivartano krame krame joyAM tema sAhityakaLA ane zaikSaNika jagatamAM paNa abhinava sImAcihno ropAtAM joyAM. uparokta kSetronAM paribaLonI tavArIkha ApaNA sAMskRtika itihAsamAM eka viziSTa adhyAya banI rahe tevI prabaLa kSamatA dharAve che. kalAbhavathI maMDita jinamaMdiro jema AtmakalyANanAM jIvaMta smArako banI zakyAM tema zikSaNa-saMskAranA ghaDavaiyAonA ughADI kitAba jevA paricaya ApaNA mATe dIvAdAMDIrUpa banI preraka saMdezo ApI rahyA che. A dharAnI aneka pratibhAo motInA dANAnI mAphaka cAre tarapha jovA maLaze paNa e nIrakhavA ApaNAmAM AMtaradRSTi jarUrI che. A badhA paricayomAM koIkamAM agAdha zaktinAM darzana thAya che, to koInA jIvanabAgamAM saraLatA, udAratA ane namratA-nItimattA jevA guNo ghareNAMnI mAphaka zobhI rahyA che. kSetra pachI bhale samAjasevAnuM hoya, sarasvatI-sAdhanAnuM hoya ke zikSaNasaMskRtinA saMvardhananuM hoya, gujarAtanuM nAma aneka kAryothI UjaLuM rahyuM che. "dhanyadharA' graMthanA prathama bhAgamAM jinadarzananAM maMgalAcaraNa pachI A bIjA bhAgamAM itihAsanI tejakiraNAvalI vibhAgamAM bhedabhAva vinA, kheMcatANa vinA, vaizvika parivAranI udAracarita dRSTine satata ughADI rAkhI pRthvIbhUSaNa samrATo, nRpatio lekhamALAmAM zrI ramezabhAI jamInadAre e vaibhavI bhUtakALanuM supere darzana karAvyuM che, jemAM AkAzane AMbatAM nAmo A graMthanA bane bhAgamAM graMthastha thayAM che. siddharAja, kumArapAla, sayAjIrAva, bhAveNAnA devAMzI rAjavI kRSNakumAra, vastupAla-tejapAla, AMbaDavahaDa, udayana maMtrIzvara, muMjAla mahetA, amarajI dIvAna gagA ojhA, sara prabhAzaMkara paTTaNI 'dezI rAjyonA dIvAno' lekhamALAmAM zrI dolata bhaTTa sAro prakAza pADyo che. nAma letAM acaMbo thAya-AvA e mahAmAnavo ahIM ja, A bhomakAmAM thayo haze ke zuM? lokanAyako, gaNataMtranA puraskartAo, prajAkalyANanI ja japamALA gaLAmAM paherI pharatA mahApuruSo vize ahIM maMgala guNagAna Jain Education Intemational Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga- 2 sAMpaDe che. je prajA itihAsanI sAkSI nathI banI zakI, tevI mAnavasamAjanI vartamAna ane bhAvi prajA mATe itihAsa gaurava, AtmasammAna ane pragatikUca mATenI uttama preraNA pUrI pADe che. "amadAvAdaH asmitAnA vidhAyako" lekhamALAmAM paNa sAdhucarita vyaktio che to jIvananAM prApta kartavyo niSThApUrvaka karanArAM sajjanosannArIo paNa che. Ama itihAsanI tejakiraNAvalIthI mAnavasamudAyano bhAvi paMtha prakAzapUrNa banI rahe che! pratyeka sadInI samayakALamAM dharatInI dhULamAMthI suvarNakaNo zodhatAM dhULadhonArAo pAkayA che, jemaNe eka khamIravaMtI saMskAra-keDI UbhI karI che. mAnavInAM jIvanamAM patharAyelA zubha sAttvika tattvone pramANavAnI eka navI ja kSitija dorIne A dharatInI garimAnuM vicAravaloNuM mArA manamaMdiramAM satatapaNe ghUmatuM rAkhyuM evI AtmAnI anaMta zaktiomAM tadAkAra banI vicaratI evI sau pratibhAonI sArapanuM sAmaiyuM karavAno harSanA AMsuo sAthe A eka umadA prayAsa che tema samajavuM, kAraNa chellA cAreka dAyakAmAM AzA, umaMga ane apUrva ullAsa sAthe mana bharIne je je zubha sauMdarya joyuM, mANyuM, anubhavyuM e ja mArI AzA zraddhAnuM prerakabaLa banI rahyuM. mArI samajaNano sUryodaya lAvavAmAM jaina muniono vizeSa phALo rahyo che. mAruM A anubhavabhAthuM mArI jIvanamAMDaNImAM AjasudhI eka dhabakatI cetanA banI rahyuM. tene AzA utsAhathI vAgoLavAno A prakAzana dvArA zubha avasara maLyo che tyAre e sau hRdayasparzI pratibhAonAM mAna-sanmAnane kaMku cokhAthI vadhAvIe, ahobhAvathI temanA ovAraNA laIe ane bhAvollAsathI saune praNamIe. 'sAhityasamRddhi ane lalitakalA mAnavInI koIpaNa pravRtti koI ne koI uddeza mATe hoya che. e udeza moTe bhAge bhautika ane laukika hoya che. kalAnI pravRttino uddeza nirALo hoya che. dareka lalitakalA mAtra AnaMda ApavAno uddeza dharAve che. sAMsArika bAbatothI chUTIne jANe ke kalAnI judI ja duniyAmAM AvI paDyA hoie evuM lAge che, jayAM AnaMda, moja, prasannatA, rasasauMdaryano anubhava ane anubhUti thAya che uttama nATaka, uttama kathA, uttama kAvya, uttama saMgIta, uttama citra ke sthApatya ke zilpa ApaNane jANe koI judA ja lokamAM laI jaI judA ja lokano sAkSAtkAra karAve che! enAthI koI bhautika lAbha thato nathI, mAtra ne mAtra che. A AnaMda thAya che, eTale e AnaMdane nirvAja-nirbheLa-nitAMta AnaMda kahevAmAM Ave che. eno saMbaMdha AtmA sAthe che. anya upayogI kaLA-kArIgarI-kasabano saMbaMdha sthULa jagata sAthe che. suMdara rAcaracIluM ke sarasa kapaDAM ke raMgaberaMgI ramakaDAM ApaNI laukika vRttine game che, jyAre tAjamahAla, monAlisA, naTarAja ke malhAra ke zAkuMtala ApaNA AtmAne sparzI jaIne ApaNane AnaMdavibhora karI mUke che, tyAre ApaNane haMmeza mATe prasanna prasanna karI mUke che. kaLAnA paNa ethI be vibhAgo che. eka lalitakaLA ane bIjI lalitetara kaLA. jenA sarjanamAM laukika uddeza bhaLelo hoya, bodha-upadeza-zikhAmaNa-vicArasaraNI bhaLelAM hoya evuM sAhitya lalitetara vargamAM Ave che. dIvAnakhAnAmAM goThavelI citravicitra mUrtio ke citro sAruM dekhADavAnA uddezathI mUkelAM hoya tethI te upayogI kaLA kahevAya che. vastro paranI DijhAina ke makAno paranI kotaraNI upayogI kaLA che, kAraNa ke eno uddeza vinimayano che; zuddha AnaMdano nathI. jyAre lalitakaLAno uddeza nircAja AnaMdano che. koI alaukika sukhaprAptino che. Jain Education Intemational Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhanya dharA vartamAna vividha kaLAonA prastutIkAro hovuM' eTale astitva ane astitvanI pratIti eTale abhivyakti. vyakta thavAnI uttama koTine kaLA kahevAya che. vyakta thavAnI e kriyA-prakriyAne pUrI sajjatAthI ane sabhAnatAthI yugothI saMskAryA karavAthI kaLA janme che, je tenI koIpaNa koTie rasa ane sauMdaryane niSpanna kare che ane koIpaNa koTie amITa-ananya-abhuta chApa mUkI jAya che. sthApatyanI AkRti, zilpano zaNagAra, citranI jIvaMtatA, saMgItano arthapUrNa laya ane sAhityano layapUrNa artha kaLAnA A asarakAraka prabhAvanI nIpaja hoya che. nRtya paNa evI ja saMkula kaLA che. emAM sarva lalita kaLAono samanvaya hoya che. zilpa-citra-saMgIta ane kavitAno adbhuta samanvaya nRtyakaLAmAM jovA maLe che. sarva kaLAonI jema nRtya paNa vividha mAnava-bhAva vyakta kare che. adhyAtmaprAptinuM sAdhana che. bhAvanI abhivyakti e bIjI kaLAo jema nRtyano prANa che. zivajInuM tAMDava ane pArvatIjInuM lAsya enAM uttama udAharaNo che. caitanya mahAprabhu ane narasiMha mahetAe laya ane nAda sAthe ekatva prApta karyuM hatuM, paNa koI paNa bhAvane tIvratAthI mUrta rUpa ApavuM e nRtyano vizeSa che. yugothI vividha prajAmAM vividha kaLAo sajIvana che. gujarAtamAM paNa vividha kaLAnAM prastutIkAro ghaNAM jovA maLe che. eTale ja lalitakaLA sthaLa ane kALathI para hoya che. bAibala ke kurAnane ArAdhanAro varga alaga alaga hovAno, zivasaMpradAya ke vaiSNava-saMpradAyanA goLa alaga alaga hovAnA, aMgrejI, phrenca, raziyana, jApAnIjha ke hindI bhASAonAM jUtha alaga alaga hovAnAM; paNa tAjamahAla ke monAlisA ke ravizaMkaranuM saMgIta ke zeksapiyarakAlidAsanAM nATakone koI sthaLamAM ke koI kALamAM sImita rAkhI zakAtAM nathI e joI zakAze. e kaLAsamRddhi mAnavajAtanI unnata bhAvanAonuM pariNAma hoya che, eTale mAnavIe vikasAvelA aneka AyAmomAM kaLAnuM sthAna sauthI Toce che. evI kaLAnA AsvAdathI ja mAnavI parama sukhano anubhava kare che. A dharAnA kavi kAMtathI mAMDIne kRSNalAla zrIdharANI ane prahalAda pArekha sudhInI akhaMDa kAvyadhArA A bhUmi saMskRtinAM amRtapAna karAvatI cirakALa vahetI raheze. A bhUmimAM sarasvatInA putro gaNAtA A brahmabhaTTa bAroTonuM buddhicAturya ane sAMskRtika cetanAnA prabhAvane kAraNe bRhada gujarAtamAM vidyAnAM pratyeka kendro jevAM ke AyurvedavidyA, gAMdharvavidyA, vyAkaraNavidyA, koza, kAvya ke alaMkAravidyA AvAM aneka kSetre abhuta kalama calAvIne sAhitya sarjana dvArA bahoLA janasamUhane maMtramugdha karI dIdhA. kalAsAhitya sivAya paNa vividha kSetranAM saphaLa zikharo sara karyAnI, itihAsa ane saMskRtinuM jIvanabhara jatana karyAnI thokabaMdha vigato maLe che. sAhityasamRddhi ane kalAdarzanamAM bhAsa, kAlidAsa, kalikAlasarvajJa hemacandrAcAryajInA dvayAzraya, siddhahaima, kAvyAnuzAsana-premAnaMda, narasiMha, mIrAMthI rameza pArekha ane kRSNadave sudhInA cAra strotonA sAhityasaMgamonAM tIrthasthAna ahIM zakya banyAM che. yazasvI kavionI lekhamALAmAM paNa jIvananI prabhAvaka vigato e hRdayasparzI ane coTadAra abhivyakti che. nATyavido, nAda brahmanA ArAdhako, baiju, 'tAnasena', 3OMkAranAthajI, bAbubhAI, Jain Education Intemational Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 rasikabhAI, yazavaMta purohitanI svaropAsanAnAM pRSTho dekhAze. mahAgujarAte sarva kSetranI jema ja surasvAmIo ane kalAguruo paNa pragaTAvyA. paMdaramI zatAbdImAM ane te pachInA kALamAM zAstrIya Dhabe pado gAnAra narasiMha mahetA paNa saMgItanipuNa hatA. malhAra rAga gAnAra vaDanagaranI nAgarabaheno tAnA ane ririnI A janmabhUmi che. jAmanagaranA paMDita AdityarAma vyAsa ajoDa dhrupada dhamAranI gAyakInA mahAna saMgItakArane gujarAtanA rAjagAyaka tarIkenuM sthAna maLeluM. saurASTramAM mahArAjA bhAvasiMhajInA samayamAM saMgItakaLAne sAro evo rAjyAzraya maLelo. saMgItazAstrI sva. DAhyAlAla zivarAma nAyake "zrI saMgIta kalAdhara' nAmano eka suMdara graMtha paNa pragaTa karelo. zrImatI caMdraprabhA eka uttama gAyikA hatAM ane bhAvanagara rAjyanAM rAjagAyikA hatAM. | gujarAtanA sarvottama saMgIta mArtaDa padmazrI omakAranAthajI ThAkura, paM. yazavaMtarAya purohita, jagadIpa virANI, rasikabhAI ane bAbubhAI aMdhAriyA, dayArAma dalasukharAma ThAkora, paM. viSNu-digambara ane Azrama bhajanAvalInuM viziSTa pradAna ApanArA nArAyaNarAva khare ApaNA gauravavaMtAM saMgItaratno che. zAstrIya nRtyAMganA mRNAlinI sArAbhAI, avinAza vyAsa ane aMjali meDha paNa ApaNuM gaurava che. bharatanATyam nRtyanA zAstrapUta jJAtA, udayazaMkaranI preraNA pAmelA nRtyAcArya dharamazIbhAI zAha kaththaka maNipurI vagere nRtyazelInA preraka AcArya che. vividha nRtyaparaMparAo, lokagAyako, cAraNI sAhityanA marmIo, patrakAro, kaTAralekhako, chabIkAro sau mAnastaMbhonI sudIrgha yazogAthA A vibhAgamAM che. 'mAnavajIvananI zreyagAthA mAnavasaMskRtinA vikAsanA be mArgo che : 1. prema ane 2. zreya. mAnavanAM jIvanakAryo A bemAMthI eka mArga grahaNa karIne lakSya tarapha gati kare che, sva arthe thatAM kAryone preya kahe che, para arthe thatAM kAryone zreya kahe che. tethI preyamAM svArthanA ane zreyamAM paramArthanAM darzana thAya che. pazcimanI saMskRtimAM adhikAMze preyanuM varcasva rahyuM che, pUrvanI--khAsa karIne bhAratanI saMskRtimAM zreyanuM mahattva rahyuM che. preyavRttithI prerAyelI pravRttio moTe bhAge ahaMkendrI hoya che. jIvana jIvavAmAM jAta pUrato ja vicAra karavo, bhautika samRddhine ja mahattva ApavuM, ahaMkArane poSaNa maLe evAM kAryo karavAM vagere preyavRttinAM lakSaNo che, jethI pazcimano mAnavI ekalo jIvato hoya tema lAge che. ahaMkAra ane sattAlAlacu banAve che tyAre te bIjA para humalo karatAM paNa acakAto nathI. sikaMdarathI mAMDIne pazcimano Aja sudhIno itihAsa Ano purAvo che. preyamAM vyaktinA aMgata gamA-aNagamAnI tIvra doravaNI hoya che, jyAre zreyamArga jAtanuM ja nahIM, sarvanuM kalyANa icche che, eTale zreyavRttio dharAvanAra bhautika sukha-sagavaDa ke samRddhine mahattva Apato nathI. mAnavI tarIke tenI AMtara samRddhino vikAsa thAya ema jhaMkhe che. pariNAme tenAmAM prema, ahiMsA, karuNA, dayA, udAratA, paropakAra, saMtoSa, samAdhAna vagere saguNono vikAsa thAya che. bhAratIya saMskRtinuM A viziSTa pAsuM jagatano itihAsa jANe che. Aja sudhImAM bhArate potAnuM sArvabhaumatva vikasAvavA paDozI dezo para humalo karyo hoya evuM banyuM nathI. yugothI jagatanA khUNe khUNe pahoMcIne vepAra karato bhAratIya kyAreya tyAM sattA jamAvIne besI gayo hoya ema banyuM nathI. potAnI vaiyaktika saMpadAne samAjane caraNe dharI detI AvI ghaNI vyaktio eka samaye asAdhAraNa banI jatI hoya che, anekanAM haiyAmAM ciraMjIva yaza prApta karI lya che. Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 dhanya dharA TUMkamAM, jIvana jIvavAno, jIvanane sukhamaya banAvavAno sAco mArga zreyano che. enAthI samUhajIvanamAM saMtoSa, zAMti ane saMpanI bhAvanA pragaTe che. enAthI sahakAra ane paropakAranI pravRttio pAMgare che. enAthI AtmAnuM ane samAjanuM kalyANa thAya che. enAthI jIvanamuktinA, samarpaNanA AcaraNano vikAsa thAya che. saMnyasta ane mokSaprApti tarapha gati thAya che. mAnavajIvananI A zreyayAtrAmAM ahIM bahu moTA vyApamAM vizeSArthanA adhikArIo, dezabhakto, samAjasevako, grAmajIvanamAM-kSetromAM sevA-mUkasevAnA ThakkarabApA, ravi ghoMDo kezava karve, jemanAM nAma kAvya-sAhityamAM kadI na AvyAM hoya, AvavAnI jarIke saMbhAvanA na hoya, evI vaNaprIchI koDiyAMnI diveTo ahIM praveza pAmI che. sadAcAranA mUrtimaMta akhaMDa dIvAo A vibhAgane ajavALavA hAjara che. AryA dhIrodAtta caritro che to potaDiyA mAstaro (gurujano kahevaDAvavAmAMthI dUra bhAgatA) siddhiprasiddhinA jhaLahaLATathI dUra bhAgatA palAMThI vALI svAdhyAya tapanA tapasvIo paNa AmAM darzana Ape che. mAnavasamAjanA A zreyayAtrIo jamAne jamAne badalAtA rahyA che. potapotAnA yuga anusAra prajAjIvananA pravAhone anurUpa dharmaciMtana dvArA pathadarzana karAvatA rahyA che. mANabhaTTa premAnaMdanAM AkhyAno ane saMta pU. morAribApunI kathAmAM A bheda spaSTarUpe joI zakAya che, eTale dareka saMtanuM kArya tenI pazcAdabhUmikA sAthe mUkIne mUlavavuM jarUrI che. sArvatrika dRSTie to rAjAmahArAjAo ke dhaniko karatAM A zreyayAtrIo savAyA upayogI banyA che. tethI ja samAjamAM Aje paNa varSo bAda temane yAda karavAmAM Ave che. lokanAyako : gaNataMtranA saMrakSako mAnavajIvanane bharyuMbharyuM rAkhanArAM anivArya kSetrone kuTuMba-samAja-rAjya evAM nAme oLakhIe chIe. jema hRdayastha bhAva-bhAvanAothI A kSetro haryAbharyA rahe che, tema bauddhika vyavasthAthI A kSetro vyavasthita rahe che. eka samaye prajA para apAra prIti rAkhanArA keTalAka rAjAo deva jema pUjAtA. suvyavasthita zAsanamAM samAjanAM dharmanIti, vepAra-udyoga, kaLA-saMskRti vagere bArobAra khIlyAM hovAnA dAkhalA itihAsamAM maLe che. lokazAhI rAjyavyavasthAmAM to samasta prajA zAsaka hoya che. prajA potAno mata Ape che tyAre e potAno zAsana pratyeno abhiprAya Ape che. zAsana-vyavasthAnA eka bhAgarUpe prajAne potAnA pratinidhi cUMTavAnA hoya che. e pratinidhio lokonA nAyakarUpe rahIne rAjyavyavasthA saMbhALe che, eTale lokazAhI vyavasthAmAM to ekeeka lokanAyaka umadA vyaktitva dharAvato rAjA che. enAmAM rahelA rASTraprema-samAjaprema-mAnavapremanI bhAva-bhAvanA ane Adarzo samagra gaNataMtrane haryubharyuM rAkhe che. gAmaDAnA sarapaMcathI mAMDIne vaDApradhAna sudhI lokanAyakanI apratIma chApa hoya to ja gaNataMtranI garimA jaLavAI rahe che. I.sa. 1915-20thI 1950-60 sudhI bhAratanA itihAsama AvA lokanAyako AkAzamAM tArAo jema jhagamagI-jhaLahaLI gayA e koI kema bhUlI zake! raNabaMkA rAjapUto : zahIdavIro nAnakaDuM kuTuMba hoya ke vizALa deza hoya, enuM rakSaNa karanAra, jatana karanAra, pAlanapoSaNa karanAra kSatriya che. gAma ke paMthakanI rakSA kAje mAthAM mUkI denArA naravIronA aneka kissA itihAsanA pAne pAne noMdhAyelA che. pachI te eka-be-pAMca rAjapUtonAM kesariyAM hoya ke aMgreja saltanata sAme ahiMsaka satyAgraha kheDavA nIkaLI paDatAM gAMdhI phojanA lAkho satyAgrahIo hoya, e darekanuM mUlya bhagatasiMha ke subhASa bojha karatAM saheje ochuM nathI. gohilavADanA vIra mokhaDAjI, yuddhamAM dehArpaNa karI akSaya kIrti meLavI janArA saradArasiMhajI rANA vagerene kema bhUlI zakAya? bhAvanagaranA devAMzI rAjavI kRSNakumArasiMhajIne prajAe hamezA temane bhaktibhAvathI joyA hatA. Jain Education Intemational Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 A nareze pa65 rAjyomAMthI potAnI rAjasattA premathI prajAne caraNe dharI devAmAM bhAratanA itihAsamAM pahela karanAra A darabArano tyAga virala hato. samAja nAnAmoTA sau zahIdone aharniza yAda karato rahe che ane emanAM kAryomAMthI preraNA laIne AgaLa vadhato rahe che. amadAvAdamAM komI tophAnomAM komI ekatA mATe zahIdI vahorI lenAra vasaMtarAva hegIsTa ane rajabaalI lAkhANIne so so salAma. je samAja potAnA AvA panotA putrone bhUlI jAya che te samAja dizAhIna | mArge phaMTAya che. gAme gAma pAdaranA pALiyAthI mAMDIne mahAnagaronA cokamAM mUkAyelI vizALakAya zahIda pratimAo prajAne A preraNAnAM pIyUSa pAtI rahe che. gujarAtanA mukhyamaMtrI sva. baLavaMtarAya mahetA ane sarojabahena mahetAnAM nAmo cirasmaraNIya banyAM che. (yazagAthAnA gauravaprada paricAyako | nAma rahaMtA ThAkarA, nANAM nahIM rahaMta, kIrti kerA koTaDA, pADyA nahIM paraMta." e vikhyAta dohAmAM nAma-kIrti-yazanuM sAcuM gaurava karavAmAM AvyuM che. sAcuM nANuM yaza-pratiSThA che, jenAthI cAritranuM mApa nIkaLe che. sAcI kIrti yugo sudhI lokonA hRdayamAM vAsa kare che, jene koI bhUMsI zakatuM nathI. lakSmI caMcaLa che ane mahelAto nAzavaMta che, paNa yaza-kIrti to sUrya-caMdra jema avicaLa che. mAtRbhUminA rAjanItizAstrakAro vyakti adhyAtma guNothI zobhe che. kuTuMba sArA saMskAro vaDe dIpe che. samAja umadA nIti-niyamothI zobhe che ane rAjyavyavasthA sarvajanahitAya kAryothI dIpe che. prajAnI sukhasamRddhinuM mApa paiso nathI, paNa prajAjIvanamAM mAnavamUlyonI kevI khevanA thAya che tenA para che. jema ghara-kuTuMbane potAnA khAsa saMskAro hoya che, tema amuka pradezamAM patharAyelI prajAne potAnI khAsa vizeSatAo hoya che. e sarvane najara samakSa rAkhIne zAsanakartAe Adarzo, bhAvanAo, niyamo, kAyadAo ane kAryapraNAlio nakkI karavAnI hoya che. ema karavAmAM Ave to ja uttama rAjyavyavasthA sthApI zakAya. bhAratanuM e sabhAgya che ke parataMtratAnA divaso sivAya, rAjAzAhI hoya ke lokazAhI hoya, paNa bhagavAna cANakyathI laIne samrATa azoka ke mahAna akabara ke saradAra vallabhabhAI paTela A AkAzagaMgAnA agaNita tejasvI tAralAo samanvayanI, saMvAdanI, samabhAvanI, samuddhAranI rAjanIti ja peza karatA AvyA che. e Adarzo ane bhAvanAonA othAra nIce chevADAnA mANaso sudhI e mUlyo prasaryA che. A yaza-nAma-kIrti-pratiSThA-Adara-sammAna kone maLe che? je samAjamAM kalyANakArI pravRttio calAve che, je sadAcaraNathI jIvana jIve che, je pAvana-pavitra-dhArmika-zreyaskara saguNo vaDe anya sAthe vyavahAra kare che, tene samAja AdarapAtra gaNe che. dAnavIra bhAmAzAne sau vaMdana kare che, rAjA mAnasiMhanI tasavIro koI lagAvatuM nathI, rANA pratApanAM pUtaLAM ghaNA cokamAM jovA maLe che, paraduHkhabhaMjaka vIra vikramanI vAto Aje paNa eTalI ja lokomAM pracalita che, parapIDaka lUMTArAone koI yAda karatuM nathI. ekAda gAma vacce besIne grAmoddhAranI pravRttio calAvanAra sevakane sau yAda kare che, jIvananAM tamAma kSetromAM potAnuM hIra batAvI ApanAra nAmI-anAmI Jain Education Intemational Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 aneka sAMprata pratibhAoe gujarAtanuM nAma bhAratamAM ujvaLa karyuM che. bhAratane gujarAtanI A mahAmUlI bheTa che. gujarAtIomAM kalA sadguNo, tyAga ane samarpaNa jevA zreSTha prasaMgono thALa vizALa vAcako sudhI A prakAzana dvArA pahoMcADavAnA A namra prayAsa vakhate gaurava anubhavuM chuM. e darzAve che ke mAnavInA caritranI pArAzIzI tenAM jIvanakAryo che, tenA jIvanavicAro che, tenA jIvanAdarzo che. je kalyANakArI mArge cAle che tene ciraMjIvI yaza prApta thAya che, eTale to rAjA kalApIe kahyuM hatuM ke dhanya dharA "tamArAM rAjadvAronA khUnI bhapakA nathI gamatA, matalabanI muravvata jyAM, khuzAmadanA khajAnA jyAM.'' Ama, je vyakti tana-mana-dhanathI samAjasevA kare che tenI kIrtidhvajA aharniza laherAyA kare che. saphaLa udyogapatio : dAnavIro arthataMtra jyAre jyAre kendragAmI bane che tyAre garIba-amIranI vaccenI khAI bahu moTI thAya che ane tyAre koI ne koI prakAranI krAMti thAya che ane samAja astavyasta thaI jAya che. eTale prAcIna graMthomAM yajJanuM pratIka ApavAmAM AvyuM hatuM, AjanA yugamAM mahAtmA gAMdhIjI jevA ciMtakoe arthanA vikendrIkaraNano TrasTIzipano siddhAMta Apyo ane vizvazAMti mATe, mAnavakalyANa mATe eka upAya batAvyo ane e upAyane 'dAnavRtti'nuM nAma ApavAmAM AvyuM. svArtha nahIM, paNa paramArthane mahattva ApavAmAM AvyuM. svArtha nahIM, paNa sahakAra-samabhAva-samasaMvedanane agatyatA ApavAmAM AvI e siddhAMte jIvana jIvatAM zreSThIo, udyogapatio, amIro paNa samAjamAM AdarapAtra hoya che. yazogAthAnA gauravaprada paricAyako' nAmanA A pAMcamA vibhAgamAM vaLI sAva AgavI mAhitIo che. garavI gujarAtamAM zobhatA mobhIo, mahAjano, zreSThIvaryo to apAra che paNa bhAratabharamAM ane videzomAM mahattA pAmelA gurugAthAnA guNiyalono paNa A vibhAgamAM samAveza che. ahIM samAjasevI, mahilAhitamAM kAma karI jIvana samarpita karanArI mahilAo, mahilAsaMsthAo, pratibhAsaMpanna pATIdAro, jaLakamaLavat rahetA samAjanA aMtima chevADA sudhI pahoMcI svasukhano saMnyAsa laI paragaju banelA nAnAmoTAnA bheda vinAno samAja jene rUDo lAge, haryobharyo lAge che tenA mULamAM jalasiMcana karanArA samarpitonI A vibhAgamAM stutigAthA najare paDe che. samAjasevAnA kSetramAM bhale judA upakramo, judA dhyeya, saMkalpo ke judI rItarasama hoya chatAM mahAmAnavadharmanA vicArachatra heThaLa A vaMdanIya vibhUtIo eka samAna AdarapAtra bane che. ApaNA eka kavi khabaradAre gAyuM che : jyAM jyAM vase eka gujarAtI tyAM tyAM sadAkALa gujarAta!'-- A vibhAgamAM AvA gauravavaMtA gujarAtIonI yazogAthA rajU thaI che. mAtra AjIvikA mATe vatanathI dUra vasavA chatAM vatananI bhUmi sAthe jemanAM mULa joDAyelAM rahyAM che, tevA A yazodhara gujarAtIo potAno vyaktigata, kuTuMbagata ja nahIM, samagra gujarAta rAjya ane prajAno kIrtidhvaja pharakato rAkhIne vizvamAM vatananI-gujarAtanI- giramA phelAvatA rahyA che! e sau abhinaMdananA sAcA adhikArI che! dezavideze AgevAna gujarAtIo kavi khabaradAre kahyuM che : "jyAM jyAM eka vase gujarAtI, tyAM tyAM sadAkALa gujarAta." itihAsakAroe gujarAtI prajAne vepArI tarIke oLakhAvI che ane vepAra eTale sAhasikatA. vepAra eTale vistaraNa. e mATe dariyo khUMdIne ajANyA mulakanA khUNe khUNe pahoMcavAnuM hoya. gujarAtanA itihAsamAM AvA sAgarakheDu sAhasikonI Jain Education Intemational Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 bahu moTI nAmAvalI che. Aje vAhanavyavahAranI sagavaDane lIdhe e samajAya tema nathI, paNa kalpanA jarUra thAya ke eka jamAnAmAM havAne sahAre vahANa haMkArIne eka gujarAtI AphrikA-osTreliyA ke yuropanA dezomAM kema pahoMcyo haze. eTale to caMdrakAnta bakSIe gujarAtIne "mahAjAti' kahIne navAjI che. Aje duniyAno koI khUNo evo nahIM maLe ke jyAM koI gujarAtI vasatAM na hoya! gujarAtIo jyAM jyAM gayAM tyAM tyAM tenA vyavahAramAM ane vyavasAyamAM, vyApAra ane saMskAramAM, svabhAvanI saumyatA ke sabhyatAmAM tenA jIvananI dareka kriyA-prakriyAmAM kauzalyanAM darzana karAvyAM che. | gujarAtI prajAnI bIjI vizeSatA e che ke e jyAM jyAM vase che tyAM tyAM tenI prajA sAthe haLImaLI jAya che e bhUmine ane enI prajAne potAnI mAnIne ja rahe che. e prajAnI samasyA-sukhaduHkha ke sukhAkArInI khevanA kare che. gujarAtI prajA ema sAhasika che tema paropakArI paNa che. uttama udAharaNa gaI sadIno jagatano itihAsa ja kahe che : aMgrejo ahIM vepAra karavA AvyA ane zoSaka sattAdhArI banI rahyA. jyAre mohanadAsa karamacaMda gAMdhI vyavasAya arthe gayA ane samagra dakSiNa AphrikAnA uddhAra mATe satyAgraha calAvI mahAtmA banI gayA. jagatanA khUNe khUNe mahAtmA gAMdhIjInAM pUtaLAM sthApavAmAM Ave che. e darzAve che ke koIpaNa dezanI prajA gujarAtIne svajana tarIke svIkAre che. bahujana hitAya jIvato gujarAtI AdarapAtra bane e svAbhAvika che. A uttama saMskAra-vArasAne lIdhe Aje paNa gujarAtI prajA game tyAM UjaLI AgevAnI laIne e vibhAganA Adarza nAgariko tarIke jIve che. amerikAmAM vasatAM ATheka lAkha gujarAtIoe gujarAtanI asmitAne TakAvI rAkhI che. saMskRtine jALavI rAkhI che. bhAratanA vividha prAMtomAM ane vizvanA pAMceya khaMDomAM vividha dezonI bhomakA para potAnAM tapa, tyAga, puruSArtha ane parAkramanA bevaDAbaLathI AgaLa AvI, sAhasanI apAra kSamatA batAvI vividha kSetre kIrtisaMpAdana karelA pratibhAsaMpanna pratibhAonI ujjavaLa gAthA ApaNI bhAvI peDhIne mArgadarzaka banI raheze. A saunA phUla gulAbI paricayo hadayamAM jo sparzI jAya to kharekhara ekavIsamI sadIne dIvAdAMDIrUpa banI rahe tevA che. samApana ane AbhAradarzana graMtharanane vaividhyasabhara banAvavAmAM jyAM jyAMthI mAhitI lIdhI che te sauno RNasvIkAra karatAM AnaMda thAya che. A prakAzanamAM jANe ajANe koIpaNa dharmasaMpradAya ke paraMparA viruddha koIpaNa jAtano ullekha thayo hoya ke koIpaNa vigatamAM jarA sarakho paNa anAdara ke aviveka thayo hoya ke bIjI koI kSatio rahI javA pAmI hoya to aMtakaraNapUrvaka kSamA mAMgI laIe chIe. amArI A lAMbI sAhityayAtrAmAM vidvAna jaina muni zrI jayadarzanavijayajI ma.sA., zrI kumArapALabhAI desAI, zrI jorAvarasiMha jAdava saMskRtanA prakhara jJAtA ane prakAMDa paMDita prA. zrI janArdanabhAI dave, itihAsavidda zrI ramezabhAI jamInadAra, prakhara vivecaka ane vArtAkAra zrI jayaMtibhAI gohila ane prA. zrI uSAbahena rA. pAThaka, DaoN. maMdAbahena parIkha, amadAvAdanA mayaMka upAdhyAya A saue amane mArgadarzanamAM hamezA mukta hAsyathI AvakAryA che, dvArakAnA zrI savajIbhAI chAyA, rAjakoTanA pratApasiMha jADejA, vAMsadAnA kirITasiMha mahiDA ane jAmanagaranA zrI mahendrabhAI DI. zeTha taraphathI umaLakAbhera sahakAra maLyo che. graMthanA chApakAmamAM amArA parama hitecchu evA zrI jJAnacaMdajI jaina ane temanA suputro nilayabhAI ane nijezabhAIe khUba ja kALajI lIdhI che. prUpha rIDIMganA kAryamAM rAhIbhAI odhAriyAnI sevA paNa noMdhapAtra che. Jain Education Intemational Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhanya dharA vyaktionI paricayanoMdhamAM amArAM TAMcAM sAdhano, pAnAMonI jagyAnI maryAdAne kAraNe keTalAka paricayo TUMkAvavA paDyA che. mitro ane murabbIoe amane preraNA, mArgadarzana ApI amAro vAMso thAbaDyo che e saune AbhAranA AsopAlave zobhAvIe chIe. A graMthanA Arthika jokhamamAM paNa anekoe A graMthanA AgotarA grAhaka thavAmAM temaja saujanya sahayogamAM je koIe protsAhaka baLa ApyuM che te saunA RNI chIe. A graMthanI [AlocanA, prastAvanA noMdha] bhAratIbahene mArmika rIte rajU karI che. zrI bhAratIbahena kIrtikumAra zelata jemanI zaikSaNika kArakirdI ajoDa che. bhAratIya lipizAstra, bhAratIya abhilekhavidyA, sikkAzAstra, hastapratavidyA, saMskRta bhASA ane sAhityamAM niSNAta gaNAya che. ghaNAM prakAzanonuM saphaLa saMpAdana karyuM che. amadAvAdanA bho. je. vidyAbhavanamAM krame krame vyAkhyAtAthI laIne saMsthAnA niyAmaka sudhInI sevAo ApI che. gujarAta itihAsa pariSada, gujarAta risarca sosAyaTI, gujarAta rAjya purAtattva khAtuM, gujarAta vidyAsabhA, gujarAta yunivarsiTI, gUjarAta vidyApITha vageremAM paNa temanI sevAo jANItI che. amadAvAdanI moTAbhAganI zaikSaNika ane sAMskRtika pravRttiomAM mokharAnuM sthAna dharAve che. kAMIka navuM navuM saMzodhana emanA rasano viSaya che. temanI vinamratA ane sujanatAnuM A Ayojanane ghaNuM ja baLa maLyuM che. ucca jIvananAM rahasyo samajAvavAM kaThina che, samajavAM ethI vadhAre kaThina che. ane evuM jIvI batAvavuM ethI vadhAre kaThina che. sukhasamRddhi vacce paNa bhAratIbahena zelatanA bhAtIgaLa jIvanamAM bhAratIya jIvanadRSTi, prANImAtra uparanI karuNA ane dharmasaMskRti paratvenI temanI zraddhAbhaktie teo bhAratIya paraMparAnA AjIvana puraskartA banyAM che. aMtaranA AbhAra sAthe, chalakate haiye sammAnapUrvaka zrI bhAratIbahena zelata sahita A graMthanA badhA ja vidvAna lekhakonuM abhivAdana karIe chIe ane aMtarathI sauno AbhAra mAnIe chIe. tA. 1-5-2008 naMdalAla devaluka abhinaMdana gujarAtamAM keTalAka brahmabhaTTa (bAroTa) parivAro samAjajIvananA vividhakSetramAM hamezA agrasthAne rahyAM che. uttara gujarAtanA bhAMDunA vatanI hAla amadAvAdamAM sthira thaIne hIrA bajAramAM agrasthAne rahelA zrI rAjeza bacubhAI brahmabhaTTa DAyamanDa kSetramAM nAnI uMmaramAM meLavelI siddhi badala 1988mAM "jemsa enDa javelarI pramozana kAunsila opha inDiyA'nA upakrame muMbaImAM eka jAhera samAraMbhamAM e vakhatanA kendriya, nANAmaMtrI ena. DI. tivArInA hAthe rAjeza brahabhaTTa sanmAna pAmyA. khUba khUba abhinaMdana Jain Education Intemational Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 'gujarAtanI saMskAra--saurabhaLI maheka 282828282828282828282 DaoN. uSA rA. pAThaka kulaM pavitraM jananI kRtArthA vasuMdharA puNyavatI ca tena / apArasaMvit sukhasAgare'smin lInaM parabrahmaNi yasya cetaH // apAra saMpattithI UchaLatA A saMsArasAgaranI vacce paNa jenuM citta 2 paramAtmAmAM lIna banyuM che teonuM kuLa ati pavitra che. tenI janetAne dhanya che ane huM tenI janmabhUmi puNyavAna che. "dharAH zAzvata saurabha bhAga-2' potAnI AgavI oLakha dharAvatA huM gujarAta prAMtanAM bahuvidha kSetranA mahAnubhAvonA viziSTa vyaktitvanI saMskAra-saurabhanI che anubhUti karAvato 956 pAnAMno daLadAra graMtha che. A graMthanI prastAvanAmAM DaoN. bhAratIbahena zelate mahAnubhAvonAM caritromAMthI maLatI preraNAno mahimA, prAcIna sAhityanAM vacano TAMkIne mArmika rIte darzAvyo che. saMkSepamAM chatAM sUcaka rIte graMthanA che lekhonI vizeSatAno nirdeza karatAM jaIne paricaya karAvyo che. purovacanamAM zrI naMdalAlabhAI devaluke gujarAta ane gujarAtI prajAnI sAMskRtika bhUmikA, vizeSatA ane pradAnane 282828282828282828282828282828282828282828282828282828282 huM rajU karyA che. 2828282828282828282828282828 graMthanA prAraMbhe A baMne lekho pachI vizeSa kaMI kahevAnuM hoya nahIM, chatAM mu. zrI naMdalAlabhAInA sadbhAvabharyA AgrahathI mArI lAgaNI vyakta karuM chuM. pathapradarzaka pratibhA'nI prastAvanAmAM meM eka AzA vyakta karI hatI ke "bRhad gujarAta pratibhAdarzana' pachI "pathapradarzaka pratibhAo' zeSa vizeSarUpe Ave che. A baMne graMthomAM gujarAtanAM zu vividhakSetranA mahAnubhAvo, jeo sImAcihnarUpa kArya karI gayA che temanI smRti vizeSarUpe aMkita karavAnuM kArya saMpAdaka che karyuM che. hajI paNa evI preraNAdAyI vibhUtionA paricaya bAkI to rahI gayA che to A graMthanI pUrtirUpe zeSa-vizeSa che prArUpa bhAga-2 saMpAdaka Apaze tevI AzA rAkhIe. zrI naMdalAlabhAIe "dhanya dharAH zAzvata saurabha bhAga2'nA saMpAdana-prakAzana dvArA mArI ApaNI saunI AzA saMtoSI che teno AnaMda vyakta karuM chuM. sArAM pustako e uttama mitro ane mArgadarzaka banI rahe che. savicAra ane saMvedano anubhava ApI jAya che. bhAratIya saMskRtimAM satsaMgano anero mahimA che. gosvAmI tulasIdAsajIe "rAmacarita mAnasa'mAM satsaMganA mahimAne manabharIne gAyo che. teo kahe che : "bina satsaMga viveka na hoI. rAmakRpA binu sulabha na soI; sata saMgata maMda maMgala mUlA, soI phala siddhi saba sAdhana phUlA." TAURURXR888888888888888888828282828282828282828282828% Jain Education Intemational Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 dhanya dharA MARX28282828RRAXAUR82828282828282828282828282828A vartamAnayugamAM uttama graMtho--jIvanacaritro satsaMganuM paraba che. zrI naMdalAlabhAIe gujarAtanI asmitAnA dIvAnI dIveTane saMkoranArA virala mahAnubhAvonA preraka ane che vaividhyasabhara vyaktitvano saMkSepamAM paricaya karAvatA A graMtho dvArA jANe che ke daze dizAomAMthI satsaMganAM dvAra che kholI ApyAM che. AvA graMthonAM svAdhyAya vyaktinA jIvanakarmanA dIvAne prajvalita rAkhe che. saMpAdake vAcakanA hAthamAM che mahAmUlo satsaMgano prasAda mUkI dIdho che. prastAvanAmAM DaoN. bhAratIbahena zelate jaNAvyuM che tema 'jJAnInuM satyArthasvarUpa che jJAna vividha viSayonA dIrdha vAcanathI Ave che.' A caritrAMkano jIvananA bahuvidha kSetramAMthI levAyelAM hovAthI tenuM A phalaka ghaNuM vistRta che. bhinna bhinna rasaruci dharAvanArAM vAcakone mATe hRdayasaMtarpaka ane preraNArUpa graMtho ApanArA zrI naMdalAlabhAI devaluka ApaNA saunA abhinaMdananA adhikArI che. saMdarbhagraMthonA saMpAdaka zrI naMdalAlabhAI devaluka I.sa. 1964mAM zrI naMdalAlabhAIe rAjakAraNa choDyuM tyAre AdaraNIya zrI baLavaMtabhAI mahetAe temane sUcana che karyuM ke "gujarAtI bhASAmAM gejheTiyara jevA saMdarbhagraMtho taiyAra thavA joIe." zrI naMdalAlabhAIe A vAta upADI ja lIdhI. gohilavADa jillAnA paricayathI zarU karIne vizvanI asmitAnI jhAMkhI karAvatA 24 graMthonuM temaNe saMpAdana zuM karyuM che. ApaNe tyAM 12 varSanI sAdhanAne "eka tapa' tarIke oLakhAya che. zrI naMdalAlabhAIe lagabhaga "sADA traNa tapa' 1964thI 2008-pUrAM 44 varSa ekaniSThAthI saMdarbhagraMthonuM saMpAdana kArya karyuM che. je temanI bahu moTI sAdhanA zuM che, temanuM mUlyavAna pradAna che, I.sa. 2008mAM nispRhabhAve saMpAdaka "dhanya dharAH zAzvata saurabha bhAga-2' 24mo graMtha pragaTa karI ja rahyA che. sAhitya-lekhana-saMpAdana kArya karanArane mATe kyAreya nivRttikALa hoto nathI. AzA rAkhIe ke have pachI ja zrI naMdalAlabhAI 25mo graMtha Ape, e graMthanuM vimocana temanA 75mAM varSanA mahotsavanI ujavaNImAM ApaNe sau huM sahabhAgI banIe tevI prabhu pAse abhyarthanA. 282828282828282828282828282828282828282828282828282828282828 2828282828282828282828282828282828282828282828282828282828282828 AkAzavANI temaja asaMkhya sAmai6 saMsthAomAM bhAre moTuM yogadAna ApanAra tyAgamUta' vasubahenanuM vizvanAraTha tarIkenuM sanmAna : kharekhara to A sanmAtathI tArIgauravanI pratiSThAno mahimA gavAyo che. AURORRRRRRRRRRRRRRR888282828282828282828282828R Jain Education Intemational Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 (viSayAnukramaNikA (prastAvanA... purovacata.......... prAstavika. ....Do, bhAratIbahena zelata--- ...naMdalAla bI. devala----- .Do. uSAbaheta rA. pAThaka ----- vibhAga-1 'dharmavaibhava zraddhAkendra, vyaktinuM nAma ------------------pR. naM. vyaktinuM nAma -------------------pR. naM. vyaktinuM nAma -------------------pu. naM. 0 sadAcAra jIvatatA tapa pUjo (bhomiyAoH yogIoH labdhivaro) manubhAI paMDita ) 8 8 8 8 8 8 8 bhakta narasiMha mahetA ------------ bhagavAna buddha ------ saMta ekanAtha ---------- saMta jJAnezvara ------- lakSmaNajI bhakata pralAda ------- saMta tukArAma -------- bhakata dhruva ---------- : 48 (zukadeva -------- saMta kabIra ------- sItAmAtA ---------- bhakata sUradAsa ----- saMta tulasIdAsa --------- svAmI rAmadAsa --- rAjA harizcaMdra ------------------ (paramahaMsa rAmakRSNadeva------------ mIrAMbAI ----------- 50 janaka mahArAjA ------ caitanya mahAprabhu --------- dharmarAjA yudhiSThira ----- --------------- bhagavAna mahAvIra svAmI --------- pa3 rASTrapitA mahAtmA gAMdhIjI ------- 48 bharata ------ raseza jItaghara ( gharmaprabhAvako ane prajJAvaMtonAM puNyasaMsmaraNo (sthiramati ane guNamati -----------5) (lakulIza pAzupata saMpradAyanA prabhAvako dharmAditya zIlAditya -------------- 58 pravartaka------------ ---------- pa 7 * savegI saMto ane sthAnakvAsI jaina jyotirdharo guNavaMtabhAI baravALiyA (pU. zrI bUTerAyajI mahArAja --------60) (pU. zrI javAharalAlajI mahArAja -- 74) (pU. zrI nAnacaMdrajI mahArAja ------ 81 pU. zrI AtmArAmajI mahArAja ---- 65 pU. zrI ratnacaMdrajI mahArAja ------- 77 pU. zrI ghAsIlAlajI mahArAja --- 83 (pU. zrI jayamalajI mahArAja ------- 71 ) Jain Education Intemational vate & Personal Use Only Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 dhanya dharA vyaktinuM nAma -------------------pR. naM. vyaktinuM nAma -----------------pR. naM. vyaktinuM nAma -----------------pR. naM. Ojata sthAnakavAsI samAjanI kSamaNIonI gauravagAthA A pravINAbahena gAMdhI pU. zrI kesarabAI mahAsatIjI ------ 91 ) (pU. zrI jhaverabAI svAmI --------- 102 pU. zrI prabhAvatIbAI mahAsatIjI -- 93 || bA. bra. pU. zrI prazastibAI ma.sa.103 pU. zrI hIrAbAI mahAsatIjI ------ 94 bA. bra. pU. zrI prajJAbAI svAmI 104 pU. zrI caMpAbAI mahAsatIjI ------ 96 bA. bra. pU. zrI nItAbAI ma.sa.- 106 pU. zrI dhIrajabAI mahAsatIjI ----- 97 bA. bra. pU. zrI indubAI ma.sa. - 107 pU. zrI vAsaMtIbAI mahAsatIjI ---- 98 bA. bra. pU. zrI aruNAbAI ma.sa. 109 bA. bra. pU. zrI tArAbAI ma.sa. --- 99 bA. bra. zrI saMtokabAI ma.sa.---- 111 bA. bra. pU. zrI vimaLAbAI ma.sa. 100) (pU. zrI dhanakuMvarabAI ma.sa. ------ 113) (bA. bra. pU. zrI maMjulAbAI ma.sa. 115 bA. bra. pU. zrI jasavaMtIbAI ma.sa.116 pU. tArAbAI mahAsatIjI -------- 118 pU. jalubAI mahAsatIjI --------- 119 pU. zrI divALIbAI ma.sa. ------- 120 pU. zrI zvetAbAI ma.sa. ---------- 122 pU. zrI pArvatIbAI ma.sa. -------- 124 bA.bra.pU.zrI tarulatAbAI ma.sa.- 125 (0dharma-saMskRtinI jAgRta jayoto mukundacaMdra nAgara -- 130) -- 131 133 ----- 133 -------* 133 ajapALapIra ---- ------------ 128 ) jodhalapIra 128 moDapIra ---------------- 129 kAnapIra --------- --------- 130 TIharapIra ------ 130 hariyApIra ------- 13) (jesalapIra --------- matiyApIra --------- lAlaNapIra -- 131 rAvaLapIra 132 parabanA pIra satu devIdAsa : --- 132 zArduLapIra -------- 'dAnevapIra visAmaNapIra ------- gIgApIra --------- pAlaNapIra vAlamapIra -------- jIvApIra 134 --- 134 ----- 134 133 ( vividha dharma paraMparAmAM gujarAtanI dehAsya jagyAo prA. ravajI rokaDa tathA Do. bI. Ara khAcarIyA gorakhamaDhI ---------------------- 138 pIpA bhagatanI jagyA ----------- 138 rohIdAsanI jagyA -------------- 139 kabIra sAhebanI jagyAo ------ 139 kabIra Azrama-jAmanagara ------- 139 kabIra Azrama-luNIvAva -------- 140 saMta kabIra maMdira -rAjakoTa ----- 140 zrI kabIra yogAzrama-lIMbaDI---- 140 jhIMjhuvADA - dUdhareja ane dUdharejanI jagyAo ----------- 141 ravi-bhANa saMpradAyanI jagyAo 141 morAra sAhebanI jagyA-khaMbhALiyA141) bhIma sAhebanI jagyA - AmaraNa 142 dAsI jIvaNanI jagyA - ghoghAvadara 142 dUdhaI vaDavALAnI jagyAo ----- 143 vaDavALAdhAma - goMDala---------- 143 pAMcALa pIraparaMparAnI jagyAo 144 gebInAtha jagyA - thAna -------- 144 molaDI : ApA ratAnI jagyA - 144 calAlA : ApA dAnAnI jagyA- 144 calAlA : mULI AInI jagyA - 145 mAciyALA : bhoLI AInI jagyA145 satAdhAra : ApA gIgAnI jagyA 145 pALiyAda : ApA visAmaNanI jagyA ----------------------- 146 parabanI jagyA ------------------ 147 phatehapura : bhojA bhagatanI jagyA 149 vIrapura : jalArAmanI jagyA----'149 gAriyAdhAra : vAlamarAmanI jagyA150 zrI rAmadevapIranI jagyAo ----- 151 jAmanagara-ANadAbAvA Azrama 15ra (0 sAdhanAdhArAnA mazAlacIo (prAstAvika ------- ---------- 157 kAjI anavaramiyAM bApu -------- 158 niraMjana rAjyaguru diyArAmajI/dayAnaMdasvAmI ------- 159 dezaLa bhagata -------------------- 159 (bhAdaraNanA svAmI kRSNAnaMdajI -- 158 kAyAvarohaNanA kRpAlvAnaMdajI --- 158 58) dA Jain Education Intemational Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 25 vyaktinuM nAma -------------------pR. naM. vyaktinuM nAma -------------------pR. naM. svAmI zrI naMdakizorajI --------- 159 zrI nAthAlAla jozI/yogI haranAtha1pa9 zrI nArAyaNa bApu--------------- 159 svAmI zrI nityAnaMdajI --------- 159 svAmI zrI nirmaLa kRpALu hari --- 160 svAmI zrI prakAzAnaMdajI ---------- 160 vyaktinuM nAma -------------------pR. naM. zrI pAgala paramAnaMdajI ---------- 160) svAmI mAdhavatIrthajI ------------- 160 | pUjyazrI moTA-------------------- 160 punita mahArAja ------------------ 161 zrI madhusUdanadAsajI. ------------- 161 bhajanika sUphI saMta satArazAha --- 161 zrI satyAnaMdajI ------------------- 161 sUphI saMta kavi sukharAmabApu ----- 161 sUphI saMta kavi mAnaMda ------------ 162 svAmI akhaMDAnaMda paramahaMsa ------ 163 (0 gujarAtanA zrI araviMdasAdhako parama pAThaka 171 175 dhumAna -- sundaram kaNalAla -- aMbAlAla purANI e.bI. paTela--------- --------- 167 pUjAlAla ----------- ------------ 168 caMpakalAla ----------------------- 170. 172 anubahena ------ hutA ---------- sunaMdA ----- 176 177 173 prajAvatA kalyANayAtrIo raseza jamInadAra , (svAmI sahajAnaMda --------------- 180) (dharmAnaMda kausAMbI 182 0i praNAmI dharmanA preraka jyotirdharo Do. mahezacaMdra paMDyA zrI devacaMdrajI mahArAja----------- 186 mahAmati zrI prANanAthajI ------- 188 zrI tejakuMvarazyAmA -------------- 191 svAmI zrI lAladAsajI mahArAja 192 svAmI zrI mukuMdadAsajI mahArAja 194 zrI jayarAmabhAI kaMsArA -------- 195 'lAlasakhI' zrI lallujI mahArAja 195 DaoN. dineza paMDita ---------------- 196 vibhAga-2 204 'itihAsanI teja kiraNAvalI ( pRthvItA alaMkArarUpa samrATo-rAjavIo Do. raseza jamInadAra ) rAjavI nahapAna ----------------- 202 2) mahAyatrapa rudradAmA mahAkSatrapa rudradAmAM ------ - 204) (kumArapALa -- ( kumArapALa --- --------- 206, cANana -------------------------- 203 ) (0 dezI rAjyanA dIvAno jolata bhaTTa dIvAna zAmaLadAsa mahetA ------- 209 divAna caturbhuja bhaTTa ------------ 217 gavarIzaMkara udayazaMkara di. ba. maNibhAI jazabhAI ---- 210 raNachoDabhAI udayarAma --------- 220 (gagA ojhA) ---------------- 226 dI. ba. narmadAzaMkara devazaMkara mahetA214) rAva bahAdura gokuLajI jhAlA --- 225 (dIvAna anaMtajIbhAInI yAtrA--- 227) Jain Education Intemational Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 dhanya dharA vyaktinuM nAma ------------------pR. naM. vyaktinuM nAma -------------------pR. naM. vyaktinuM nAma ------------------pR. naM. ( amadAvAda : asmitAtA vidhAyako t. mANekabhAI paTela vijetA o (zAMtidAsa jhaverI ---------------- 234 premAbhAI himAbhAI zeTha------- 234 becaradAsa lazkarI --------------- 234 elekajhAnDara kinloka phorbsa ----- 234 raNachoDalAla choTAlAla --------- 235 navarojI pestanajI vakIla ------ 235 aMbAlAla sAkaralAla desAI ---- 235 zeTha haThIsiMha kezarIsiMha --------- 236 maMgaLadAsa giradharadAsa pArekha --- 236 cinubhAI mAdhavalAla beroneTa ---- 236 bhikSu akhaMDAnaMda ---------------- 237 DaoN. hariprasAda desAI ----------- 237 paMDita sukhalAlajI --------------- ravizaMkara mahArAja -------------- 238 gaNeza vAsudeva mAvaLaMkara ------- 238 amRtalAla haragovanadAsa ------- 239 aMbAlAla sArAbhAI zeTha------- 239 indulAla yAjJika ---------------- 239 kistUrabhAI lAlabhAI zeTha ------ 2 cinubhAI cimanalAla zeTha------- 240 DaoN. karasanabhAI paTela----------- 241 rASTrapitA-mahAtmA gAMdhIjI --- 242 mohanadAsa karamacaMda gAMdhI ------ 242 saradAra vallabhabhAI paTela ------ 243 DaoN. vikrama sArAbhAI ----------- 244 rUbIna DeviDa -------------------- 244 bAlakRSNa dozI ----------- 244 jagadIza paTela ------------ 245 harakuMvara zeThANI ----------------- 245 kasturabA gAMdhI ------------------ 245 vidyAgaurI nIlakaMTha --------------- 246 zAradAbahena mahetA--------------- 246 anasUyAbahena sArAbhAI -------- 246 | puSpAbahena mahetA---------------- 246 indumatIbahena cimanalAla zeTha --- 246 cArumatIbahena yoddhA ------------- 246 ilAbahena bhaTTa ------------------ 247 saMta parama hitakArI ----- 247 zekha ahamada khaTTu gaMjabakSa ------ 248 saMta dAdu dayALa ----------------- 248 sahajAnaMda svAmI , ------------ 248 saMta sarayudAsajI mahArAja ------ 248 saMta narasiMhadAsajI mahArAja --- 249 saMta punita mahArAja ------------ 249 gaMgezvarAnaMdajI svAmI ----------- 250 munizrI puNyavijayajI ----------- 250 zrI mukatajIvana svAmIbApA----- 250 kRSNazaMkara zAstrI--------- ------- 251 saMta devendravijayajI mahArAja --- 251 pramukhasvAmI mahArAja----------- upara AzArAma bApu ----------------- 252 vibhAga-3 'sAhitya samRddhi ane lalitakalAdarzana (0cAravI kavio : lokasAhityatA akhaMDa upAsako kezubhAI bAroTa ) ------ 262 che w che # w kavivara caMda -------- -------- 256 asAIta ---------- ------ 256, bhAlaNa ------------ --------- 257. padmanAbha ---- ------- 257 kabIra sAheba --------- ------- 257 narasiMha mahetA ------------------ 258 devAyata paMDita---------- -- - 258 IzaradAsa ----------------------- 258 saMta ziromaNi sUradAsa --------- 259 narahari --- ------------- 259 mIrAMbAI -- 260 gosvAmI tulasIdAsa ------------- nAbhAjI --- durasAjI ADhA------ ---**-- 261 ) ja (narahara (bIjA) rahIma --- gaMga ---------- kezavadAsa----- 2sakhAna -- svAmI suMdaradAsajI (bihArIdAsa ------ w # ja --------- w # -------- 261 w # da Jain Education Intemational Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 vyaktinuM nAma bhUSaNa akho premAnaMda ratnezvara kizana dAdA mekaraNa kApI mahAtmA mULadAsajI zAmaLa bhaTTa kanakakuzaLa kuMvarakuzaLa hamIrajI ranu bhANa sAheba karavIdAna narabherAma prItamadAsa ravi sAheba khIma sAheba ustAda phaiyAjhanAna paMDita omakAranAthajI hIrabhAI DaoNkTara vAsudevabhAI bhojaka pR. naM. 265 266 266 267 267 267 268 219 270 270 270 271 271 271 271 272 272 gujarAta ane saMgIta [chellAM so varSanuM vihaMgAvalokana] 311 1. prastAva : 313 2. zAstrIya saMgItanI bhUmikA'- 313 3. dezI rAjyo ane saMgIta : - - 314 vyaktinuM nAma trikama sAheba dAsI jIvaNa dhIrA bhagata morAra sAheba dayArAma dIvAna raNachoDa maMcha (maMchArAma) brahmAnaMda giradhara jevAla nAdabrahmatA ArAdhako : svarasAdhako paMDita vADIlAla zivarAma nAyaka 289 DAhyAlAla zivarAma nAyaka 290 291 dalasukharAma ThAkora AdityarAmA 292 293 294 295 295 mIra murAda bhojA bhagata gvAla svarUpadAsaja raNachoDa sUryamalla dalapatarAma paMDita jasarAja kRSNakAMta parIkha brijabhUSaNa kALAkhAMsAheba molAbA ane hajharata pu. naM. 296 gajAnana ThAkura rasikalAla aMdhAriyA : saraSTi 297 arivaMda parIkha-"" 298 299 viThThaladAsa bApodarA 300 301 301 4. gujarAtanAM anya sthaLomAM saMgIta pravRtti H 5. saMgIta pratye nUtana bhAvanA tathA navAM mUlyo : 272 272 273 273 274 274 274 274 275 275 275 276 276 277 277 278 278 317 318 vyaktinuM nAma gaNezapurI gIgA bhagata murAridAnajI gaMgAsatI vAyasiM goviMda ziSyAbhAI piMgaLaNI pAtAbhAI sara bhagavatasiMhajI nhAnAlAla dAsa sattArazAha mAvadAnajI zaMkaradAna dulerAya kArANI jhaveracaMda meghANI dulA kAga jayadevabhAI bhojaka ------ inAyatakhAM 302 ---- 303 303 hajharata inAyatakhAM zrI bhIkhubhAI bhAvasAra * nArAyaNarAva gajAnanarAva aMbADe 304 sudhIrakumAra saksenA 305 paMDita zivakumAra odhava zukala 30 nArAyaNa morezvara khare kumArazrI prabhAtadevaja 307 308 pro. Ara. sI. mahetA 6. gujarAtamAM saMgIta-saMdhaprakAzana pravRtti 20 pR. naM. 7. gujarAtamAM saMgItapravRttinuM bhAvi : 279 279 279 279 280 281 281 282 282 283 283 284 284 285 286 319 319 Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 dhanya dharA vyaktinuM nAma -------------------pR. naM. vyaktinuM nAma -------------------pR. naM. vyaktinuM nAma -------------------pR. naM. (0 gamaMca upara ramatArAM kalAkAro dolata bhaTTa nAthAzaMkara zAstrI ---------------- 323 kekhuzarU kAbarAjI --------------- 324 amRta kezava nAyaka--------------- 326 vAghajI AzArAma --------------- 327 lavajIbhAI mayAzaMkara trivedI --- 329 dayAzaMkara vasanajI --------------- 331 mAsTara ANaMdajI paMDyA -------- 332 nATyakAra ane kavi vairATI' ---- 333 narasiMhaprasAda vibhAkara berisTara 335 zaMbhuprasAda vakIla --------------- 335 kamaleza ThAkara -------------------- 336 dalasukharAma bhojaka ------------- 338 mahendrabhAI mahetA ------------ 339 (bhaTTa bAMdhava belaDI rasakavi raghunAtha brahmabhaTTa ------- 341 motIbAI ---- 342 mohanalAlA --- 342 viThThaladAsa pAMcoTiyA ----------- 343 upendra trivedI ------------------- 345 jayazaMkara suMdarI'------------ --346 ----- 341 (vyApAra, kalA ane sAhityano subhaga samanvaya-zabdazilpI jiyaMta ema. dalAla zrI navanItabhAI zAha----------- 350) zrI vijaya goraDiyA ------------ 350 haranIza jAnI -------------- 351 naTavara gAMdhI ------------------ 351 rameza paTela "premormi"--------- 352 hIrena paTela ---------- 353 jaya ga jjara --------------------- 353 kenI desAI------------ 354 caMdrakAnta desAI ----------------- 361 362 (Adila mansurI ----------------- 355 eca. Ara. zAha ---------------- 3pa6 pravINa paTela "zazI' ----------- 3pa6 prA. jagadIza ja. dave--- ---- 3pa7 kezava caMdarayA ------------------- 358 prIti senaguptA ---------- 358 prakAza modI ---------- 3pa9 pannA nAyaka --------------------- 3pa9 lAlacaMda gagalANI --------------- 360 (kavi DAhyAbhAI paTela ------------ 360 nIleza rANA 361 DaoN. sudhIra parIkha ------------ pravINa vAghANI ----------- DaoN. paMkaja dalAla ------------- 363 subhASa zAha ---------- 364 DaoN. dineza zAha ----- sureza jAnI -------- 365 ' | 9 : 354 0 prAcyavidhAtA prajJAvato so. bhAratIbahena zelata DaoN. bhagavAnalAla indrajI bhaTTa --- 367 vallabhajI haridatta AcArya ------ 368 | girajAzaMkara vallabhajI AcArya-- 369 DaoN. ramezacaMdra majumadAra --------- 370 prA. rasikalAla choTAlAla parIkha 372 (DaoN. ajayamitra zAstrI ------------ 376 Do. dinezacaMdra sarakAra ----------- 373 | | DaoN. e. ela. zrIvAstava -------- 377 | DaoN. hariprasAda gaMgAzaMkara zAstrI 374 DaoN. jhiyAuddIna abdulahaI desAI375 ( gujarAtI patrakAro : kaTAra lekhako Do. punitAbahena harNa (akhaMDa AnaMda bhikSu ------------- 381 anila jozI --------------- 381 amRtalAla zeTha------------------ 381 alArakhkhA, hAjI mahaMmada zivajI382 AcArya guNavaMtarAya ------------- 382 AnaMdazaMkara bA. dhruva "vasaMta' ---- 382 AstA dinazA goravAlA ------- 382 icchArAma sUryarAma desAI ------ 383 patrakAra Izvara peTalIkara --------- 383 uttamalAla trivedI --------------- 383 ( upendrAcArya ---------------------- 384 umAzaMkara (patrakAra!) jozI ---- 384 karasanadAsa mULajI : ------------ 384 kAkAsAheba kAlelakara ----------- 384 kArTUnisTa DaoN. indradeva AcArya -- 385 Jain Education Intemational Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata sorabha bhAga-2 vyaktinuM nAma -------------------pR. naM. vyaktinuM nAma -------------------pR. naM. vyaktinuM nAma -------------------pR. naM. lh 0 405 y 0 ly 0 ly 0 = N ly 0 N N 406 406, N ly 0 50% ly D -406 kArTUnisTa "nArada' sva. zrI mahendrabhAI trivedI ----- 385 kAMti-zAMti zAha----------------- 386 kizanasiMha cAvaDA "sAdhaka' -------386 kizoralAla ghanazyAma mazarUvAlA - 386 kirITa bhaTTa (bhAvanagara) --------- 386 kRSNalAla jhaverI----------------- kRSNalAla zrIdharANI ------------- padmazrI kumArapALa desAI ------- kekhuzaro kAbarAjI --------------- cAMpazI udezI------------------- caMdulAla maNilAla desAI------- 388 jugatarAma dave ----- -------- 388 jhaveracaMda meghANI ---------------- ThakkarabApA ---------------------- ThAkorabhAI maNibhAI desAI --- 389 devadAsa gAMdhI ------------------- 389 dolata bhaTTa ---------------------- 389 prA. nagInadAsa pArekha ---------- 390 narmada ---------- navalarAma jagannAtha trivedI ----- 391 desAI nArAyaNa mahAdeva -------- 391 chagana kherAja varmA videzI gujarAtI patrakAro. ------ 391 patrakAra desAI nIrubhAI -------- 392 punita mahArAja ----------------- 392 uccakoTinA patrakAra ------------- 392 pyArelAla nAyara ---------------- 392 bakula tripAThI ------------------- bacubhAI rAvata 'kumAra'--------- 393 baMsIlAla varmA ------------------ 393 patrakAra baLavaMtarAya ThAkora ------ 394 rASTrapremI baLavaMtarAya ThAkora ---- 394 bAlAzaMkara kaMthAriyA ------------- 394 bhagavatIkumAra zarmA ------------- 394 maganabhAI prabhudAsabhAI desAI 395 manasukharAma tripAThI ------------ 395 mahAdevabhAI desAI------------- 395 maNilAla nabhubhAI dvivedI------- 396 maNIzaMkara jaTAzaMkara kIkANI ----- 396 mahIpatarAma rUparAma nIlakaMTha----- 396 mobeda pharadunajI marjhabAna ------- 397 mahAtmA gAMdhInuM patrakAratva. ----- 397 raNachoDabhAI udayarAma dave ----- 397 raMgIladAsa maganalAla kApaDiyA - 397 sakalapuruSa ramaNabhAI nIlakaMTha -- 398 vyaMgacitrakAra ramezabhAI caMde--- 398 rameza buca.---------------------- 398 rAjamohana gAMdhI ---------------- 399 yazavaMta zukala -------------------- 399 vaidya-lAbhazaMkara ThAkara ---------- vaju koTaka --- 399 vADIlAla DagalI ---------------- 399 viSNuprasAda trivedI ------------- viSNu paMDyA ----------- sureza joSI ------------- 401 svAmI AnaMda ------------------- 401 kArTUnisTa "zani'nuM cetamachaMdara --- 401 zyAmajI kRSNa varmA ------------- 401 zAmaLadAsa gAMdhI --------------- 402 hari desAI---------------------- 403 hIrAlAla tribhuvanadAsa pArekha -- 403 zukadeva bhaceca (tasavIra patrakAra) 403 rAdhezyAma zarmA --- (mahilA patrakAro-------- 404 kRSNagaurI hIrAlAla rAvaLa------ 404 jamanAbAI paMDitA -------------- 404 jyotsanAbahena zukala ----------- 405 UrmilA mahetA --------------- 405 vijyAlakSmI trivedI ------------ 405 vidyAbahena nIlakaMTha-------------- zAradAbahena mahetA----------- 406 vinodinI nIlakaMTha---------------- 406 lAbhubahena mahetA---------------- 406 jayavaMtIbahena desAI ------------- 406 sarojinI mahetA -------------- haMsAbahena mahetA ---------- babIbahena bharavADA-------------- madhurIbahena koTaka ---- jayantikA jayantabhAI paramAra -- 407 kundanikA kApaDiyA -------------- 407 homAI vyArAvAlA ----------- 407 tanuzrI ---------------------- padmAbahena phaDiyA --------------- DaoN. nItA gosvAmI ------------- 408 lIlAbahena paTela "strI' (saMdeza) 408 DaoN. prItibahena zAha------------- 408 zIlA bhaTTa ----------------------- 408 belA ThAkara 409 dIpala trivedI ---- --------- 400 najhamA yUsupha golIbAra --------- gItA mANeka -------------------- 409 kusuma zAha ane kokilA paTela-- 409 mIrAM jozI (philmapheranA patrakAra)409 TInA dozI ---------------------- 410 DaoN. AratI paMDyA-------------- 410 anya mahilA lekhako, saMpAdako - 410 399 407 ---- 390 408 400 400 409 392 393 -- ra ra ma = = = = 403 Jain Education Intemational Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 vyaktinuM nAma pR. naM. vyaktinuM nAma hindI sAhityamAM gujarAtIonuM yogadAna zrI gokulanAthajI zrI gopAlalAlanI prAcInakALa zAlIbhadrasUri vijaya senasUri vinayacaMdra sUri jinapadma sUri mahAnubhAva paMca cakradhara svAmI romAMsika kathAkAvya paraMparA sUphIkAvya zekha ahamada 'khaTu' zekha bahAudIna khAna' madhyakALa narisaMha mahetA bhAlaNa kRSNadAsa adhikArI snehapaMca keLavaNI 'prema' ghaDapaNa prItamArA trikamadAsa dayArAma gavarIbAI mahArAva lakhapatasiMha svAminArAyaNa saMpradAya gujarAtanA chabIkAronI sauMdaryamaMDita kalAkRtio vaMde mAtaramH yazastabho AtamajJAnI ramaNa maharSi zrI rAmakRSNa paramahaMsa vivekavAna vivekAnaMda zeDa zAMtidAsaja parivAra -------- 414 414 415 415 416 416 416 416 417 417 417 417 417 418 418 418 BAL---- vAgopAla zAnA' saMtakAvya akho praNAmI saMpradAya prANanAtha rAje -- zivabhakita kAvya vaiSNavALa 462 463 465 466 vibhAga-4 pU. naM. 'vaMde mAtaram' gIta-ravinA jIvadayA pratipAlaka vimalakumAra bAhaka maMtrInI niSThA 418 mAnavajIvananI zreyayAtrA 419 419 419 420 420 421 421 422 422 422 422 422 423 423 vyaktinuM nAma DaoN. smaNalAla pAThaka Adhunika kALa--- labulAla gujarAtI maherAmaNasiMha dhanya dharA pu. naM. 424 424 424 424 45 426 426 426 kAvya 426 TUMkIvArtA, laghukyA ane navalakathA 428 vividha nibaMdho ane zodhagraMtho 429 ---- 430 anuvAda AtmakathA-saMsmaraNa 431 nATaka 431 sAmayika prakAzana ane sarjakatA- 431 dalapatarAma goviMda gillAbhAI nathurAma suMdarajI zukala dayAnaMda sarasvatI samakAlIna yuga -- mAnava pratiSThAna-amadAvAda 443 thI 440 440 thI 455 456 thI 458 pU. munizrI jayadarzanavijayajI ma.sA. - 467 -468 navakAra tIrthano jIrNoddhAra -469 daMDanAdhaka jilAka zreSThI ---------sura tIrthaMrakSaka zrImAna bahAdurasiMhajI 470 zreSThI dhanAzA - 468 -469 470 Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 489 vyaktinuM nAma -------------------pR. naM. motIzA zeTha----------- ------------ 471 jIvadayApremI ratibhAI ---------- 471 hemarAja , bhakatAmarano camatkAra 472 zeTha amRtalAla malakacaMda-------- 472 zeTha anopacaMdanuM anupama avasAna473 DaoNkTara zAMtilAla zAha---------- 473 narazI nAthAnI dhArmikatA -------- 474 chADA zeThanI samakita dRSTi ------ 474 luNiganI bhAvanA --------------- 475 kavirAja premAnaMdajI ------------- dharaNendranI bhakita ---------------- 476 devatAI camatkAra ----------------- karma ane dharmavIra karmAzA -------- kavirAja dhanapALa---------------- 477 rAjA jayakezarI ----------------- 477 caNika zeThano camatkArika anubhava478 dharmavIra raNapAla ---------------- 478 vikramasiMha bhAvasAranI vIratA -- 478 niHspRhI vinobA bhAve -------- 479 vyaktinuM nAma -------------------pR. naM. (svAmI sahajAnaMda --------------- 479 svAmI koMDadeva ----- ------------- 480 guru nAnakanI gurutA ------------ 480 svAmI rAmatIrthanI khumArI ------ madanamohana mAlaviyA----------- svAmI rAmadAsa ----------------- 482 gADage mahArAjanI janasevA----- 482 saMta tukArAma --- parArthapremI bhagavatasiMha --------- sarayadAsajI --------------------- pauhArI bAbAnI karuNA --------- 484 kavirAja ravIndranAtha TAgora ----- 485 tAnasena ane baiju bAvaro ------ 485 sayAjIrAva gAyakavADa------------ 486 nAmadevano jIvana-palaTo-------- 487 saMta jJAnezvara -------------------- 487 mAtA karatAM koNa mahAna?------- 488 kavirAja mAgha ------------------- 488 IzvaracaMdranI paragajutA ---------- 489 - 483 483 484 vyaktinuM nAma -------------------pR. naM. sara jagadIzacaMdra bojha ---------- bhAvanagaranA dIvAnasAheba------ 490 narasiMha mahetA------------------ 490 bhAdu bhAvANI ------------------ 491 zeThANI harakuMvarabahena ----------- 491 svarasamrATa solAka -------------- 492 harizcaMdra bhAratendu --------------- 492 bhaDavIra bhImasiMha ThAkora ------- 492 mahAkavi kAlidAsa -------------- 493 zIlavaMtI padminI rANI ---------- 493 haidaraalInI nyAyaniSThA -------- 494 kavi gaMga------------------------ 494 prathama AcAra pachI pracAra ------ 495 tegabahAdurasiMhanI vyathA -------- 495 UjamabahenanuM kariyAvara -------- 45 nirmaLAdevInI nirmaLatA ---------- 496 jesalatoralanI jIvanakathanI------- 496 zAntA ApTe --- 475 476 476 --- 497 0 oratA H AvAM vyaktitvo na oLakhyAtA yazavaMta kaDIkara zrI hIrAbhAI prajApati --------- pa00 zrI AzAbahena bhaTTa ------------ 500 nIrubahena rAvaLa ---------------- 501 jayazrIbahena gosvAmI ---------- 102 zrI sAM. je. paTela --------------- 102 zrI AtamakumAra paTela ---------- 103 zrImatI indirAbahena sonI ------ 104 zrI AzAbahena rAvaLa ---------- 105 (DaoN. zrI naTubhAI trivedI--------- 105 'navI pratibhA : sejala kAvANI' 506 sunItA vilIyama ---------------- 107 (0 gurjara mahAsAgaratAM ratno ela. vI. joSI narasiMha mahetA ------------------ 510 pro. dhoMDo kezava karve ------------- 511 kezava harSada dhruva ----------------- 511 dAdubhAI desAI----------- chelabhAI dave ------------------- pRthvIsiMha AjhAda -------------- 512 maheMdI navAjha jaMga --------- ratnamaNirAva joTe 513 517 512 (ucharaMgarAya Dhebara --------------- 513 zivAnaMda adhvaryu -------- 514 nArAyaNa svAmI --- --------- 514 yogIjI mahArAja --------------- 514 kRSNalAla trivedI ---------------- 515 vIra rAmamUrti ------------------- 515 jagadIzvarAnaMda svAmIjI -------- 515 (rUbina DeviDa ---------------------516 makaraMda dave -------------- ---------516 prabodhabhAI jozI ------------- 517 harIndra dave -- 517 bahAdurazAha paMDita ------------ saMjIvakumAra --------------------- 518 jayakRSNa indrajI ----------------- 518 nArAyaNa morezvara khare ---------- 518 nathurAma zarmA 513 ------------- - ------------- 519 Jain Education Intemational Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 dhanya dharA vyaktinuM nAma ------------------pR. naM. vyaktinuM nAma -------------------pR. naM. 0 gAMdhI vicAradhArAnA vividha kSetranA mahAta puraskartAo vyaktinuM nAma -----------------pR. naM. Do. raseza jamInadAra ) morArajIbhAI desAI ----------- pa22 manubhAI paMcoLI ----------- sukhalAlajI --------- 525 ( rAmalAlabhAI ------------------- para7. sudarzanabhAI---------- meghANIjI --------- -- 53) guNavaMtabhAI --------- --------- 531 rAmacaMdra gAMdhI ------------------- 533 524 samAja sevAdharmanA zilpIo Do. mahezacaMdra paMDyA ) (puraSottamadAsa solaMkI ----------- 541) mAmAsAheba phaDake! ---------------536 ( zrI parIkSitalAla majamudAra ----- 537) nAraNadAsa gAMdhI ---------------- 539 (nAgaradAsabhAI zrImALI -------- 540 ) ( vasuMdharA dIdhI aNaprIchI pratibhAo mULazaMkara prA. bhaTTa (anaMta hIrAlAla paMDyA---------- 544) araviMda rAThoDa ------------------ 545 indrazaMkara rAvaLa------------------ 546 IzvarabhAI caturabhAI paTela-----pa46 IzvarabhAI jIvarAmabhAI paTela - 547 Urmi rasikalAla parIkha --------- 548 kAsamabhAI nathubhAI mIra ------ 548 kAMtibhAI baLadevabhAI paTela --- 549 kezava rAThoDa ---------- kailAsabhAI paMDyA --------------- 550 kauzikarAma vidanarAma mahetA ---- 551 guNavaMtarAya maMgaLabhAI bhaTTa ---- 551 cimanalAla bhIkhAbhAI joSI --- 552 cimanalAla prANalAla bhaTTa ------ papara pa95 'jayakizana phakIrabhAI mistrI ----- papa3) jerAma paTela -------------------- papa4 DAhyAbhAI AzAbhAI paTela ---- papapa dhanasukhalAla lAkaDAvAlA -------- papapa tejasu ravIndrabhAI bAkare---------556 trikamalAla jIvaNalAla mistrI ----556 dAminI mahetA ------------------ 557 nagendra majamudAra ---------------- papa7 naTavara prahalAdajI bhAvasAra ----- papa8 naTavaralAla motIlAla brahmabhaTTa-- 559 naMdinI mohanadAsa paMDyA-------- papa9 pratibhA rAvaLa--------------------pa60 pravINacaMdra cimanalAla parIkha-----pa60 priyavadana chaganalAla mahetA------pa61 bAlakRSNa paTela ------------------561 bhIkhubhAI bhAvasAra -------------pa62 bhogIlAla dhIrajalAla lAlA ----- 563 mANekalAla trikamalAla gajjara --pa63 vanalatA mahetA -------------------pa64 vinAyaka paMDyA -------------------pa64 vaijanAtha motIrAma bhaTTa ---------- saradArasiMha rANA ---------------- 566 sI. sI. paTela ------------------- surendra paTela----------------------pa67 sulemAna paTela -------------------pa68 saiyada ajhImuddIna munAdI --------569 567 (0 gAMdhIyuganA karmaTha karmavIro manubhAI paMDita ) kuannapUrNAbahena mahetA------- 572 mAtA AzAdevI AryanAyakam H 573 AcArya upendrAcAryajI ---------- 574 kanubhAI mAMDaviyA -------------- 574 kRSNazaMkara zAstrI----------------- 575 gokuLabhAI mahetA -------------- 575 cimanalAla prA. bhaTTa -----------576 ci. nA. paTela--------------------pa76 cimanalAla zAha ---------------- 577 choTAlAla vasanajI mahetA ------ 577 jugatarAma dave-veDachI Azrama -- 578 jhINAbhAI (kavi sneharazmi) --- pa79 DAhyAbhAI jAnI ---------------- 580 dilakhuzabhAI divAnajI --------- 581 sAdhaka dhIrubhAI desAI --------- 581 naTavarabhAI Thakkara --------------- 582 navalabhAI zAha ----------------- 582 nimubahena lallubhAI zeTha ------- 583 Jain Education Intemational Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata sorabha bhAga-2 594 584 vyaktinuM nAma -------------------pR. naM. pathAbhAI paDheriyA -------------- 583 bAbubhAI ja. paTela------ baMsIbhAI zAha ---------- pa85 bAbubhAI zAha -------------- ku. maNibahena --------- --586 kumAra maMgalasiMhajI ----- 587 maNibhAI paTela ----------------- 588 mukulabhAI kalArthI --------------- 588 tibhAI goMdhiyA ---------------- 589 vyaktinuM nAma -------------------pR. naM. ramaNalAla sonI ---------------- 589 rAma-rAtaDiyA ------------------ 590 vaidya vajubhAI vyAsa------------- pa91 vijayakumAra trivedI ------------- 591 viSNuprasAda ravizaMkara vyAsa----- 592 vIrabALAbahena nAgaravADiyA --- 592 zazIkaLA mahetA ----------------- pa93 zaMkaralAla beMkara ----------------- 593 svAmI zrI kAMta ----------------- 193 vyaktinuM nAma -------------------pR. naM. svAmI AnaMda ---------- savitAdIdI --------- pa95 sAmabhAI ----------- --------pa96 sopAna - -- 597 sulatAnAbahena kurezI -----------: 598 AzramI surendrajI --------------- pa98 svAmI jJAnacaMdrajI --------- --- 599 -- 585 vibhAga-5 'yazagAthAtA gauravaprada paricAyako (0 preraNAtAM pagathiyAM kizorasiMha solaMkI ) \ 607 I satImAtA ---------- -----------------621 pratApasiMha ----------------------- mAvalano pALiyo ---------------- mahAtmA --------------------------625 | I V | che 17 ane KuttamabhAI mahetA ---------------- 605 DaoN. jayadIpa - ------ 613 dariyAvabahena ----- harisiMhabhAI -- 14 dineza ----------- 608 kanubhAI--- dhanarAjabhAI ------ 609 viThThalabhAI - (DaoN. varmA! --- ------611 ) (gaMbhIrasiMhabhAI ------- ( gharatInI soDama jhIlanArAM paramArthI saMtarasto gujarAtanA dhArmika pravAho-------- 630 pU. svAmI kRSNAnaMdajI -----------639 saMta dAdA bhagavAna--------------- svAmI saccidAnaMdajI ------------ 641 pU. AThavalejI ------------------- pU. narmadAnaMdajI mahArAja -------- 642 saMta mahAtmA yogezvarajI --------- 937 (pU. jazabhAI "sAheba" ------------ 642 pU. muni amarendrajI mahArAja----638 tavInacaMdra trivedI ) 636 (pU. AzArAma bApu --------------643 pU. avicaladAsajI : ------------ 644 saM. pU. ramezabhAI ojhA --------645 (thoDA anya saMtatAralAo ------- 646 637 (0 zikSaNanI sarvatomukhI saMkrAMtinA sAdhako bhAratIya sakala zikSaNanA "bhAIkAkA" -------- ---------650 dattAtreya bAlakRSNa kAlelakara ----- 650 DAhyAbhAI nAyaka (gurujI) ------- 651 (saujanyamUrti zrI dhIrubhAI desAI 652 ) (gijubhAI badhekA ----------------- 655 zrI dilakhuzabhAI ba. dIvAnajI -- 653 harizaMkara purANI ----------------- 656 pU. DolarabhAI mAMkaDa------------ 654 harasiddhabhAI diveTiyA -----------657 Jain Education Intemational Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 dhanya dharA 664 I che vyaktinuM nAma -------------------pR. naM. (haMsAbahena jIvarAjabhAI mahetA - 658) zikSaNapremI dumatIbahena -------- 659 sevAmUrti jugatarAmabhAI--------- 660 karuNAzaMkara kuberajI bhaTTa --------- 661 AcArya kRpalAnI----------------- (lAlabhAI ratanajI desAI -------- 662) vyaktinuM nAma -------------------pR. naM. DioN. madhubhAI buca --- zrI maganabhAI desAI------------ zrI moTA ---------- ------------ motIbhAI amIna---------------- 668 zrI nAnAbhAI bhaTTa --------------- 669 (parIkSitalAla majamudAra ---------- 670) vyaktinuM nAma -------------------pR. naM. (raghubhAI nAyaka-------------------671) sneharazima ------------------------ 67ra zrI ThAkorabhAI maNibhAI desAI 973 umAzaMkara jozI ------------------ 674 vikrama sArAbhAI----------------- 675 I I 862 I 0 gauravazALI nArIratno jalabhAbahena Ara. devapakara ----682 680 681 681 mRdulAbahena sArAbhAI----------- 678 ( kastUrabA ----------------------- 679) puSpAbahena mahetA ---------------- 678 ilAbahena bhaTTa ------------------- hIrAbahena rAmanArAyaNa pAThaka --- 678 aruNAbahena desAI -------------- kundanikA paramAnanda kApaDiyA ---- 678 DaoN. savitA nAnajI mahetA ------- hIrAlakSmI beTAI ----------------678 dhIrubahena paTela ------------------ (premalIlAbahena ------------------- 679 (pannA nAyaka ---------------------- (0 samAjasevA kSetre samarpile mahilAo (prIti senaguptA ------- zrImatI ilA Araba mahetA ------ 682 varSA mahendrabhAI aDAlajA------- 683 himAMzI zelata ------------------- 683 sunItA viliyamsa paMDyA ---------684 681 razmibahena TI. vyAsa ----------- 686 --695 991 S * vidyAbahena nIlakaMTha----- anasUyAbahena sArAbhAI -------- 686 mIThubahena piTITa ----------------- haMsAbahena mahetA ---------------- 687 puSpAbahena mahetA ---------------- 688 maNibahena nANAvaTI ------------- 689 indumatIbahena zeTha --------------- 689 mRdulAbahena sArAbhAI ----------- 990 ilAbahena bhaTTa --- zAMtAtAI---- 696 anubahena Thakkara ----------------- ilAbahena pAThaka ----------------- naphisAbahena bAroTa -------------- 697 prajJAcakSu mukatAbahena ------------- 698 692 * (kamaLAbahena paTela ----------------690 saralAbahena zeTha------------------ 691 pUrNimAbahena pakavAsA ----------- maMjulAbahena dave ----------------- kAzIbahena mahetA ---------------- 692 aruNAbahena desAI -------------- 693 kAlindIbahena kAjI --------------694 candrakAntAbahena-haravilAsabahena 694 * (0 "bhArataratna'thI 'padmazrI' puraskAraprAA gujarAtIno... bipinacaMdra trivedI ) nAgarika puraskAronI hakIkatoH 701 bhArataratna' sammAna prApta karanAra gujarAtIo ---- 701 (saradAra) vallabhabhAI paTela -- 701 morArajI raNachoDajI desAI : -- 702 gulajhArIlAla naMdA -------------- 702 je. Ara. DI. tAtA ------------- 702 'padmavibhUSaNa'thI sammAnita gujarAtIo gaganavihArI mahetA : ---------- 703 (dattAtreya bAlakRSNa kAlelakara ---- 704 DaoN. vikrama sArAbhAI ----------- 704 DaoN. jIvarAja ena. mahetA------- 704 ucharaMgarAya navalarAya Dhebara ----- 705 nAnI aradezara pAlakhIvAlA ---- 705 gulajhArIlAla naMdA --------------- 706 Do. indraprasAda jI. paTela --------706 Do. vargIsa kuriyana --------------- 706, praphullacaMdra naTavaralAla bhagavatI -- 706 'padmabhUSaNa' puraskAravijetA gujarAtIo zrI vI. ela. mahetA ------------- 706 haMsAbahena jIvarAja mahetA-------706 tribhuvanadAsa ke. paTela ---------- 707 DaoN. vargIsa kuriyana -------------- 707 Do. vikrama aMbAlAla sArAbhAI 707 kalyANajI viThThalabhAI mahetA --- 707 zyAmAprasAda rUpazaMkara vasAvaDA - 708 Jain Education Intemational Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 35 I 0. I 0 che. 0 - = 0 - zAzvata saurabha bhAga-2 vyaktinuM nAma ------------------. naM. kasturabhAI lAlabhAI zeTha ------ 708 viThThala lakSmaNa phaDake ------------- 709 jayazaMkara "suMdarI'---------------- ema. ema. enjiniyara -------- vinu hiMmatalAla mAMkaDa ---------- paMDita sukhalAlajI saMghavI ------- 710 pro. ekanAtha vasaMta ciTaNIsa --- 711 ilA bhaTTa ----------------------- 711 manubhAI paMcolI 'darzaka' -------- 712 dalasukha DAhyAbhAI mAlavaNiyA - 712 mRNAlinI sArAbhAI------------ 713 hasamukha pArekha------------------ 714 DaoN. jyorja josepha ------------ DaoN. amRtA paTela---------------- pUrNimA araviMda pakavAsA ------- dIpaka pArekha ---- pro. bhIkhu pArekha---------------- 714 taiyaba mahetA -------------------- 714 padmazrI' puraskAravijetA gujarAtIo zrImatI bhAga mahetA------------ 715 paMDita omakAranAtha ThAkura ----- 715 DaoN. caitamana goviMda paMDita ------ 715 maganalAla tribhovanadAsa vyAsa 715 parIkSitalAla ela. majamudAra - 715 DAhyAbhAI jIvAjI nAyaka ------ 715 jazu ema. paTela --------------- 715 vijaya esa. hajhAre ------------ 716 nAnAbhAI bhaTTa ----------------- 716 mArtaDa rAmacaMdra jamAdAra -------- 716 = 0 - vyaktinuM nAma ------------------pR. naM. ku. mIThabahena pITITa ----------- 716, dulA bhAyA kAga ---------------- 7 jazabhAI zaMkarabhAI paTela ----- 716 mRNAlinI sArAbhAI----------- 717 ravizaMkara mahAzaMkara rAvaLa ----- 717 DaoN. vargIsa kuriyana ------------- 717 caMdravadana cImanalAla mahetA ---- 717 maganabhAI raNachoDabhAI paTela 717 indumatI cImanalAla zeTha ------ 717 DaoN. pI. rAma-------------------- 717 avinAza AnaMdarAya vyAsa ---- 717 devendra lAla --------------------- 718 udayabhANasiMhajI ena. jeThavA- 718 sAvitrI indrajita parIkha------- 718 kezavamUrti rAmacaMdra rAva -------- 718 prabhAzaMkarabhAI o. somapurA-- 718 bacubhAI rAvata ---------------- 718 DaoN. rUbina DeviDa ---------------- 718 bAlakRSNa viThThaladAsa dozI ----- 718 kezavarAma ke. zAstrI-bAMbhaNiyA 718 ismAIla ehamada kAcaliyA -- 719 bakulAbahena paTela -------------- 719 dazaratha paTela ------------------- 719 pro. satyaprakAza ----------------- gulAma mohammada zekha ---------- 719 huMdarAja balavANI -------------- 719 jIvaNalAla motIlAla ThAkora -- 719 bhUpena khakhkhara -------------- 719 ke. nArAyaNanuM ------------------ 719 vyaktinuM nAma ------------------pR. naM. pramoda kALe -------- --------- 719 araviMda naTavaralAla bUca ------ 719 ilA bhaTTa --- ---- 720 pro. predhImAna kRSNa kAo ------ 720 zAMti dave -------------- 720 gIta zrIrAma zeThI -------------- 720 kumudinI lAkhiyA--------------- 720 DaoN. viThThalabhAI choTAbhAI paTela 720 haku vajubhAI zAha ------------- 720 upendra jeThAlAla trivedI -------- 720 divALIbahena puMjAbhAI bhIla - 720 IzvarabhAI je. paTela----------- 721 rehAnA jhAbavAlA -------------- 721 jagadIza kAzIbhAI paTela ------ 721 DaoN. esthara abrAhama solomana 721 sisTara phelisA garabALA------- 721 kalyANajI-ANaMdajI ----------- 721 AzA pArekha --- gulAbadAsa harajIvanadAsa brokara721 sUryadevarA rAmacaMdra rAva--------- 721 pro. anilakumAra guptA -------- 721 kAntibhAI baladevabhAI paTela - 721 DaoN. kuMDalI maMjudA gaNapatizaMkara 721 DaoN. kumArapALa desAI ---------- 721 pro. sitAMzu yazazcaMdra ------------ 722 paMkaja udhAsa -------------------- 722 DaoN. bakula harSadarAya dhoLakiyA - 022 rAjamAtA govardhanakumArI------- 722 taralA dalAla ------------------- 322 = - 0 = - che. (0 vividhakSetranI pratibhAo narendra paTela ) Do. vAsaMtI khonA --------------- 724 ThAkorabhAI ena. desAI ------- 325 praphulla DI. zAha ---------------- 725 bAbubhAI DI. paTela ------------ 725 kIrtibhAI DI. vyAsa------------ 727 dhIrajalAla talakacaMda zAha------ 727) pri. dinendra zi. jozI ---------- 728 AcArya sva. ramezabhAI vazI -- 728 gItA malakAna ------------------ 728 AcArya zrI priyavadanabhAI vaidya 729 Do. kalpanA dave ----------------- 729 zrI jitendra dave ----------------- 729 zrI bhUpendra IzvaralAla zAha---- 729 jayazrIbahena desAI ------------ 730 ThAkorabhAI 2. mistrI ---------- zrI surezabhAI paTela ----------- 731 730 Jain Education Intemational For Private & Personal use only Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 39 vyaktinuM nAma pu. naM. pUjya gurudeva zrI namramuni ma.sA. dharatItI ghULamAMthI dhAtu pedA karatArI pATIdAra prajA paDakAronA paryAyarUpa pANIdAra pATIdAro sva. chaganamA - 748 prA. DaoN. raNajitabhAI paTela 749 sva. pItAMbara paTela 750 sva. jayakRSNa harivallabhadAsa 750 751 sva. caMdravadanabhAI lazkarI zrI vADIbhAI joItArAma paTela upa2 zrI mohanalAla paTela --- --- 752 zeThazrI lakSmIkAMta bhabhAI 753 ----- vIrabAI seMjaLiyA vAisaraoNya laoNrDa karjhanano abhiprAya769 bhImajI rUDAbhAI paTela - zaMbhulAla TIDAbhAI boraDa dIvAna haridAsa gujarAtanI karoDarajju : pATIdAro ------- DaoN. ema. ema. pATaDiyA ----- mohanabhAI DAyAbhAI paTela lokavANInA ArAdhaka bAbubhAI rANapurA 2360 vidhA, vyavasAya ane paramArthanuM sahitattva navanItabhAI e. vorA ane zAradAbahena ena. vorA jayaMtabhAI jorisa vi sudhAbahena ramezacandra vazI -------- 770 770 771 ---- vyaktinuM nAma 776 778 781 jhAlAvADI dharAtAM pANIdAra motIDAM 796 798 zrI mohanabhAI ena. kAlariyA - 753 sva. AtmArAmabhAI paTela zrI caturabhAI paTela 754 754 zrI naTavarabhAI pI. paTela- 755 zrI naTavarabhAI jIvAbhAI paTela - 756 prA. zrI maMgaLabhAI paTela 756 757 zrI baLavaMtabhAI navara prA. prahalAdabhAI paTela 758 799 gokaLadAsa ke. kAlAvaDayA Izvara peTalIkara mIThAbhAI parasANA - jAdavabhAInI javAmardI bAbubhAInI bAdazAhI ----------- pI. sI. zAha bharata dave bharata zAha jagadIza trivedI BURU -------- ramezacandra mohanalAla vazImehulabhAi ramezacandra vI rAdhekAntabhAI dave - kusumabahena rAdhekAntabhAI dave -w pu. naM. 771 771 771 772 772 783 785 787 788 800 802 803 804 vyaktinuM nAma zrI zaMkaralAla guru soraThiyA goradhanadAsa roDa bahecaradAsa lazkarI jorAvarasiMha jAdava bahecarabhAI paTela zrI kIrtikumAra jayaMtIbhAI paTela 759 kalyANamUrti kusumabahena maNibahena jha. paTela 759 -760 761 761 - 762 soraThano mahimA lIMbAbhAI dhanya dharA -', 'i, ---734 goradhatadAsa soraThiyA kaDavI mAnI mIThI kathA gujarAtanA vedAMtI pATIdAro 772 773 773 773 DaoN. uSAbaheta pAThaka rAhulabhAI bhAnubhAI zukala -----789 kpanAbahena ke. cauhANa 791 zreSThI zrI sI. yu. zAha--- maNiyAra baMdhu belaDI zAhabuddInabhAI rAThoDa araviMda prANajIvana AcArya - kizoracaMdra ra. trivedI 805 --- 807 808 809 Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 30 812 814 851 vyaktinuM nAma -------------------pR. naM. (savazIbhAI makavANA ----------- 810 vinoda AcArya----------------- - 811 motIbhAI ma. paTela ------------ jagadIza jozI ---------- banesaMga gaDhavI ---------- gopAla bAroTa ----------- karazana paDhiyAra ---- 815 lIMbaDI rAjakavizrI zaMkaradAnajI - 815 dAdA ahirAvakara ----------------816 bApalabhAI gaDhavI -------------- 817 svAmI AnaMda------------------- 817 saradArasiMha ravAbhAI rANA ---- 818 caMdulAla sukhalAla mahetA ------- 819 vijA bhagate --------------------- 819 kIrtanakAra naMdakumAra zukala ------- 820 devazaMkara mahetA------------------ 821 sAhityasarjaka dilIpa rANapurA- 821 navalarAma jagannAtha trivedI ----- 822 jhaverIlAla mahetA --------------- 822 kavi mInapiyAsI---------------- 823 hemu gaDhavI ---------------------- 823 sAhityakAra durgeza zukala -------- 824 rASTrIya zAyara jhaveracaMda meghANI - 825 lokagAyaka : DolaradAna gaDhavI - 826 puMjala rabArI (bhADakA) ----------826 kumArapALa desAI --------------- kavi goviMdabhAI pAliyA ------- anudAna gaDhavI ------- rAmabhAI bharavADa------------- manubhAI gaDhavI ----------------- 829 bacubhAI gaDhavI ----------------- 829 viSNukumAra amRtalAla mahetA--- 830 vyaktinuM nAma -------------------pR. naM. vArtA-navalakathAkAra sumaMta rAvala 830 navalakathA sarjaka : bakula dave --- 831 navalakathAkAra : pramoda trivedI -- 831 kavi, vArtAkAra : girIza bhaTTa --- 832 yazavanta mahetA ------------------ 832 akhepAtara'nAM sarjaka : bindu bhaTTa832 paMkaja trivedI -------------------- 833 manubhAI paMcoLI 'darzaka' -------- 833 DaoN. ramaNIkalAla cha. mAru ------- 834 atulakumAra vyAsa--------------- 834 kavi lAbhazaMkara ThAkara ----------- 835 kavi harSada trivedI --------------- 835 kavi dalapatarAma ----------------- 835 lAbhazaMkara rAvaLa "zAyara' --------836 kavi prajArAma rAvaLa -------------836 cinubhAI khetazIbhAI paTela -----836 kanaiyAlAla rAmAnuja------------- 837 kalAvi : gulAmamohammada zekha 837 prakRtivi lAlasiMha rAola ---- 838 zAMtAbahena cuDagara -------------- 838 mahAsukha ratilAla zeTha ---------- 838 caMdrakAnta vyAsa ------------------ DaoN. mugaTalAla bAvIzI --------- 839 hasamukha rAvaLa ---- --------- 840 prANajIvana bhAIzaMkara AcArya -- 840 bhAnubhAI zukala ---------------- 840 kArTUniSTa "zani' kezavalAla dhanezvara dave ---------- 841 nAgajIbhAI desAI ------------- 842 zrImatI zAMtAbahena desAI (tAI) 843 mukatAbahena paMkajabhAI DagalI--- 843 mohanalAla dhanezvara dave --------- 844 vyaktinuM nAma -------------------pR. naM. IzvarabhAI mohanalAla dave ------ 844 prabhulAla dozI -- 845 kavi rAjendra zukala--------------- 845 bhASAzAstrI TI. ena. dave ------ 845 satIzabhAI gajjara ------------- 845 vinubhAI vyAsa ------------------846 sureza sonI ---------- 846 khagoLavid H Do. je. je. rAvaLa 847 sAma pitroDA-------------------- 847 lADakacaMda vorA ------------------ DaoN. eca. ela. trivedI --------- 849 bhUpendra mo. dave DaoN. hasu yAjJika ------------- 852 pUrNimAbahena pakavAsA ---------- 85ra motIbhAI darajI ---------------- 853 phUlacaMdabhAI zAha --------------- 853 maNilAla koThArI ---------------- 854 amRtalAla dalapatarAma zeTha ----- 854 camanabhAI vaiSNava --------------- 855 darabAra gopALadAsa desAI ----- 855 bhakitabA desAI ----------------- 856 aruNAbahena desAI --------------856 jugatarAmabhAI dave---- 857 sva. zivAnaMdajI ------ sukhalAlajI 858 brahmaniSTha savArAma bhagata ------- 858 mannathurAma zarmA ----------------- 859 bhavAnIsiMha morI --------------- 859 naTavarasiMha paramAra ------------- 859 eca. ke. dave ---- -------860 kavi rameza AcArya----------- 839 # # # ja saMpAdaka che. (0 sAMprata pratibhAoH sapvicAratA praNetAo caMpakalAla giradharalAla mahetA --- 869 (hasamukharAya vI. mahetA --------- 870 jasavaMtabhAI cImanalAla mahetA --869 hariharabhAI maNibhAI paTela --- 871 harajIvana velajIbhAI somaiyA--- 870) jeThAbhAI vI. paTela------------- 872 ramaNabhAI bhAIlAlabhAI amIna874 dinezacaMdra dvArakAdAsa saravaiyA --- 874 digvijaya bI. badiyANI ------- 875 Jain Education Intemational Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 dhanya dharA vyaktinuM nAma -------------------pR. 4. vyaktinuM nAma -------------------pR. naM. vyaktinuM nAma -------------------pu. naM. dhIrajalAla ke. mahetA (pUnA) -- 876 (samasuddInabhAI chatariyA-------- 878). kAntilAla bAlacaMda pArekha ----- 881 sva. zrI velajI dAmodara somaiyA877 zrI ramaNikalAla kezavajI ------ 879 zrImatI uSAbahena jAnI surezabhAI koThArI -------------- 877 sva. amRtalAla popaTalAla ojhA 880 zrI gulAbabhAI jAnI---------- 881 ( vIsamI sadI: vizeSArthanA adhikArIonI | saMpAdaka vIracaMda rAghavajI gAMdhI -------- 885 zrI dhIrajalAla TokarazI kApaDIyA898) DioN. kumArapALa desAI ---------- 902 cImanalAla cakubhAI zAha ----- 886 zrI zivubhAI lAThIyA ---------- 898] | janAba zUnya pAlanapurI -------- 905 zrI dIpacaMdabhAI e sa. gArDI --- 887 munIzrI puNyavijayajI---------- 899 ratilAla dIpacaMda desAI ------- 910 zeTha zrI nAnajI kAlIdAsa mahetA892 muni jinavijayajI ------------- 900 saMtokabA nAnajI kAlIdAsa mahetA 911 zrI gautamabhAI cimanalAla zAha895 ( DaoN. raseza jamInadAra : --------- 901) DaoN. savitAdIdI mahetA --------- 912 ( ekavIsamI sadInA keTalAka ojasvI udhogapationI tejasvI tavArIkha taTavara Ahalapara) pratApabhAI jI. paMcAsarA------- 916 (kiraNacaMda gulaguliyA ---------- 921 rasikabhAI DI. vAghasaNA ------- 927 amRtalAla bhAradiyA----------- 918 || | rasika mahetA ------------------- 923 ( rUDAbhAI paTela ----------------- 919) (sunIla gajjara ----------------- 926 (0 sAhasika udhogapatio kAracarita dAnavIro samadazI samAjasevako sapAlaka kizorabhAI nArAyaNajI pIThaDiyA 93pa jItendrakumAra dvArakAdAsa saravaiyA 937 nArAyaNajI dAmajIbhAI pIThaDiyA937 sva. bacubhAI pI. dozI ------ 940 ramezacaMdra ela. dalAla --------- 941 ramaNalAla choTAlAla gAMdhI ---- 942 vAlajIbhAI nAnajIbhAI paTela 943 | DaoN. vrajalAla narasIdAsa bagaDiyA944 vinayakumAra amRtalAla ojhA - 945 mANekalAla jhaveracaMda vasA ----- 947 ( kizorabhAI DI. zeTha------------ 947 jayakAnta kAmadAra -------------- 949 durlabhajI ke. zeTha---------------- 950 mahendrabhAI DI. zeTha ------------ 953 savajI chAyAnA citro eTale sahajatAno AnaMda ---- prakala rAvala-954) zubhecchA pAThave che Crane-Hiring Co Vdodara ----------- cAritra phAunDezana ce. TrasTa, amalanera-520 Glycodin ------------- ---------- Innovative Mould Shalini Plywood Pvt LtdAurangabad ---------------------- - Works-Rajkot --------------- 534 Savani Transport ----- (gautama vidyAlaya-rAjakoTa------------ 570 vardhamAna grupa & nirmANa grupa, muMbaI 184 |Bhagyoday Mechanical-Jasdan -- 602 zrImad rAjacaMdra Azrama, dharamapura --- 208 Nesco Limited Mumbai -..---- 628 Oshwal Education Trust, navanIta pablIkezana (inDiyA) li.-- 732 - Jamnagar -------------------- 254 nArAyaNajI va. desAI parivAra, vApI744 Amrut Atithi Gruh Hyderabad 310 Ara. ema. I. varkasa-rAyapura ------- 412 rAjendra oTo eDavAIjharsa, rAjakoTa 746 bAyokema phArmA muMbaI - ---------- 460 |zeTha parivAra, jAmanagara------------- 766 rasikalAla DI. vAghasaNA, rAjakoTa -- 774 IloDagaDha vaizvika yAtrAdhAma --------- 794 joTANI parivAra, valabhIpura -------- 861 dineza vyAsa, rAjakoTa -------------- 929 zrImad rAjacaMdra meDikala, ejyukezanala, jIvadayA TrasTa dharamapura --------- 930 Mehta consultancy service Gandhidham ---------------- 932| sIsTara niveditA, rAjakoTa ---------- 956 Jain Education Intemational Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ B che 4 % - jaya jaya garavI gujarAta oiioh: :::: aNdrNgNgNgNgNgNgNgNgNgN D 20000000 vibhAga-1 :zai[E. :: 'dharmavaibhavatuM zraddhAkendra . -manubhAI paMDita *. S55 -raseza jamInadAra * sadAcAra jIvananA tapaHpUje (bhomiyAo yogIo lavivaro) : dharmaprabhAvako ane prajJAvaMtonAM puNyasaMsmaraNo * saMvegI saMto ane sthAnakavAsI jaina jyotirdharo - jenA sthAnakavAsI samAjanI zramaNIonI gauravagAthA - dharma-saMskRtinI jAgRta jayoto * vividha dharma paraMparAmAM gujarAtanI dehAya jagyAo -guNavaMtabhAI baravALiyA. i pashoot ' haeached -pravINAbahena gAMdhI -mukundacaMdra nAgara : S - sAdhanAdhArAnA mazAlacIo * gujarAtanA araviMdasAdhako * prajAjIvananA kalyANayAtrIo mDa praNAmI dharmanA preraka jyotirdharo -~aa. ravajI rokaDa tathA Do. bI. Ara khAcarIyA -niraMjana rAjyaguru -parama pAThaka -raseza jamInadAra -Do. mahezacaMdra paMDyA Jain Education Intemational ion International Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 A Wre 131133) bhagavAna zrIkRSNanA vaibhavazALI jamAnAnI yAda Ape che dvArakAnA A maMDo, kALanA garbhamAM lupta thayelA paurANika dvArakAnI asmitAnA A avazeSone arvAcIna najarANA rUpe suMdara rekhAcitro dvArA rajU kare che savajI chAyA-dvArakA. garavI gujarAtanAM AvAM aneka jovAlAyaka sthaLo ane vividhakSetranI pratibhAonAM rekhAcitro zrI savajIbhAIe taiyAra karyAM che. saMparka : mo. 9879932103 dhanya dharA Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata sIrama bhAga-2 sadAcAra jIvananA tapaHpUMjo [bhomiyAoH yogIoH laGidhavo] manu paMDita agaNita prANIsaSTimAM mAnavI sarvazreSTha prANI che. enA badvitaMtranI balihArI che. anya prANIo jema ene paNa sarvasAmAnya vRttio che, e khAya che, pIe che, UMghe che, jAge che, kAma kare che, vaMzavelo AgaLa dhapAve che. anya prANIo jema enuM lAgaNItaMtra paNa jhaNajhaNatuM che. e hase che, raDe che, prema kare che, tiraskAra kare che, bhaya pAme che, huMkAra kare che. paraMtu A badhI vRttio ane Urmione anya prANIonI jema svacchaMda vahevA deto nathI. buddhimaMtrathI jIvananA sarva pAsAMne niyaMtrita rAkhe che. tame ene keLavaNI, saMskAra, nItiniyama, sadAcAra, niyamitatA ke vyavasthAnuM koI paNa nAma ApI zako. Akhare to e sad ane asa niyamita-nyAyI-vivekayukta karavAnA upAyo che. anya prANIothI mAnavInI alaga pichANa AnAthI ja racAya che. sabhAva vize mAtra manomana vicAra karavAthI ja mAtra sajjana nathI thaI javAtuM. rojiMdA jIvanamAM enuM AcaraNa karavAthI ja enI oLakha UbhI thAya che. vicAra to amUrta bAbata che. vANI ane vyavahAra enA mAdhyamo che. eTale vANI ane vartana mAnavInI pArAzIzI banI rahe che. UgatI peDhI anukaraNazIla hoya che. enI sAme jIvananA Adarzone mUrta karanArI peDhI hoya to UgatI peDhI emAMthI yogya bodhapATha laIne taiyAra thAya che. Aje paNa amuka peDhImAM AvuM na bane, amuka khoraDe Avo rivAja nathI, amuka gAmamAM AvA banAvo na bane, evuM jovA maLe che. amuka prajA lAMcaruzvatane oLakhatI ja nathI, koI koI zahera evAM che jyAM gunA banatA ja nathI ane polIsataMtra nathI. jIvanamAM satya, ahiMsA, karmazIlatA ane samabhAvano juvALa AjhAdInI laData vakhate prasAra pAmyo te joIne chevADAnA mANasomAM paNa sadAcAra-guNo vikasyA hatA. mAnavInI oLakha A ojasa che. mUlyonuM jatana thAya te tenI pArAzIzI che. sadAcAranA tejapuMjathI enuM vyaktitva jhaLahaLe che. duryodhana pakSe hovA chatAM karNa potAnI bhavyatA sthApI zakyo te sabhAva-savRtti-savicAra-sadAcArane lIdhe e ApaNe jANIe chIe. e AdarzonuM AcaraNa ja jIvananI sArthakatA che. mahApuruSonA jIvanamAM DokiyuM karo to emaNe zArIrika khoDane paNa pragatinuM sopAna banAvI dIdhuM. juo, mahAna saMgItajJa henDasa lakavAthI pIDAto hato. bIthovana bahero hato. milTana ane helana kelara aMdha hatAM toya emanI mahattA jarAya ghaTI nahotI. koIpaNa janma ane koIpaNa mRtyu rahasyamaya che. pachI te vyaktinA hoya ke A brahmAMDanA. paNa e AMkhonI trajyA jyAM aTake che tyAMthI rahasyanI duniyA zarU thAya che. bhautika jagatathI mAMDIne Adhibhautika ane AdhyAtmika jagata sudhI patharAyelAM A rahasyo carmacakSuthI pAmI zakAtAM nathI. e mATe divyacakSunI jarUra rahe che. divyadRSTi vaDe ja A agocarane pAmI zakAya che. ene ApaNe jJAna kahIe chIe. akhAe eno mahimA karatAM gAyuM che ke, "abhinavo AnaMda Aja, agocara gocara havuM.' A agocara gocara thAya che tyAre ApaNo mAMhyalo AnaMdathI Jain Education Intemational ation Intermational Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 dhanya dharA vaiSNava jana to tene re kahIe jhUmI UThe che. narasiMha mahetAe kahyuM che ke, "jyAM lagI AtamA tatva cInyo nahIM, tyAM lagI sAdhanA sarva jUThI." A tattva pAmavAnI prakriyAne sAdhanA kahevAya che. hajAro lAkho varasathI AvA sAdhakoupAsako RSi-munionI bhavya paraMparA A pRthvInA peTe tapa karatI AvI che. vedo-upaniSado ane purANo-mahAkAvyo batAve che ke A RSimunio dvArA kevAM kevAM abhuta darzana prApta thayAM che. jIvana ane jagata viSenAM kevAM kevAM rahasyo ukalyAM che. mANasanA manananI aTapaTI aMdhAra-lIlAthI mAMDIne bhUgoLa ane khagoLanAM, Ayurveda ane kalAnAM, prArabdha ane puruSArthanAM, Izvara ane pApapuNyanAM keTakeTalAM rahasyo chatAM thayAM che. Aje paNa manovijJAna, ilekTronika saMzodhano ane vijJAnanAM vivikSa kSetranAM saMzodhano ApaNane diMga karI mUke evA AviSkAro janmAve che. A sau koI ne koI yogI-ArAdhakasAdhaka-tapasvI dvArA siddha thatuM hoya che. e siddhi mAnavajAtane yugo sudhI upakAraka banI rahe che. dA.ta. gaNitavidyAnuM jJAna ke khagoLa vidyAnuM jJAna Aje paNa mAnavajAtane keTaluM upayogI puravAra thAya che te sau jANe che. kahevAnI jarUra nathI ke e badho yaza krAMtadarzI RSimunione phALe jAya che. mAnavajAta haMmezA emanI RNI raheze. A lekhamALA rajU karanAra zrI manubhAI paMDita gujarAtanA labdhapratiSThita sevaka che. teo mAne che ke IzvarI prema sevA, samarpaNa ane zraddhA bhakitathI ja prApta thAya che. AvA pado prabhunI samIpa laI javAmAM mArgadarzaka thaI paDatAM hoya che. temano paricaya A graMthamAM anya temanI eka lekhamALAmAM pragaTa thayela che. -saMpAdaka bhakta narasiMha mahetA narasiMha mahetA, gujarAtanA Adyakavi hatA. temanuM | vaiSNavajana' bhajana gAMdhIjIne atyaMta priya hatuM. temanA dvArA e bhajana kevaLa bhAratamAM ja nahIM, bhArata bahAranA dezomAM paNa jANItuM thayuM. A eka mAtra gujarAtI bhajana duniyAnA ghaNA pradezomAM pahoMcI gayuM che. temanuM AkhuMya jIvana, bhagavAna zrI kRSNa gItAmAM ubodhelA sthitaprajJanAM lakSaNothI vyApta hatuM. jeo sukha ane duHkha, garIbI ane amIrI jevA kaMdothI para rahIne I aharniza IzvarabhaktimAM tallIna rahetA. narasiMhane thaI gaye 500 varSa vahI gayAM tema chatAM emanI rasavAhI vANIno gurjara prajA je Adara kare che, te keTalAMya varSa pachI ochI nahIM thAya. e cirakAla dIptimaMta raheze. narasiMha mahetAe gAyelA A bhajanamAM, sAruMye I bhAvacitra temanA jIvanamAM pratibiMbita thayuM hatuM. keTalAka saMtonA jIvanamAMthI ApaNe tenuM darzana karIzuM. Jain Education Intemational Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 je pIDa parAI jANe re para duHkhe upakAra kare toya } da. S I TI pAna, | bhagavAna buddha saMta ekanAtha bhagavAna buddhanuM mULa nAma siddhArtha. teo rAjA mahArASTramAM paiThaNa eka jANItuM tIrthasthAna che. tyAM zuddhodanane tyAM mAtA mAyAvatInI kUkhe janmyA, ne i 108 saMto thaI gayA, ema kahevAya che saMta ekanAthano 1 rAjavaibhavamAM ucharyA chatAM jagatanAM janma, jarA, vyAdhi IT janma brAhmaNa parivAramAM saM. 1590mAM thayo hato. ane maraNanAM anivArya duHkho nihALI temanuM hRdaya mahArASTranA saMta ekanAtha ati bhakta hRdayI hatA. vyathita thayuM. temanuM hRdaya eTaluM komaLa hatuM ke teo prANImAtranAM duHkha jagatanI zAMti ane ciraMtana sukhanI zodha arthe ; nihALI vihvaLa thaI jatA. rAjavaibhava choDI patnI yazodharA ane putra rAhulane choDI : eka veLA gaMgAnuM jaLa bharI bhagavAna rAmezvarane cAlI nIkaLyA. caDhAvavA, khabhe kAvaDa laIne jaI rahyA hatA. hajAro "cAlyo ghora rajanImAM cAlyo, mAIla cAlyA. pachI eka nirjana vistAramAM tApathI mArga anupama siddhino jhAlyo." pIDita gadheDAne jIvananA chellA zvAsa letAM nihALI temanuM temaNe ghora tapazcaryA karI buddhatva prApta karyuM ane ! hRdaya dravI gayuM. bhagavAna rAmezvarane caDhAvavAnuM pANI 1 jagatane prema-zAMti ane muktino mArga ciMdhatA gayA. . i temaNe gadheDAne pIvaDAvyuM. temano upadeza dharmacakrapravartanathI oLakhAya che. ! ! temanA sAthIdAroe pUchayuM are A zuM karyuM? dharma sarovara che; saguNa teno snAna karavAno ghATa 1 i bhagavAna rAmezvarane zuM caDAvazo? temaNe kahyuM che. tenA svaccha ane nirmaLa jaLanAM sarjano vakhANa kare "prANImAtramAM Izvarano vAsa che", gadheDAmAM paNa e ja 0 1 1 che, tyAM vidyAvaMto snAnArthe Ave che ane zuddha thaIne pelI rAmezvara che! e ukti pramANe temaNe potAnuM jaLa | pAra pahoMce che. rAmezvarane arpaNa karyuM! verathI vera zamatuM nathI. saMvata 1656mAM emaNe sadehe jIvana tyAga karyuM. LIT buddham zaraNam gacchAmi | 1 emaNe "ekanAtha bhAgavata' nAme suMdara graMtha lakhyo che. II II Jain Education Intemational Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 dhanya dharA. mana abhimAna na ANe re sakaLa lokamAM sahune vaMde ke saMta jJAnezvara lakSmaNajI jJAnezvara-jJAnadevathI paNa oLakhAtA. temano teo bhagavAna zrIrAmanA laghubaMdhu hatA. kSAtra i I tejathI paripUrNa lakSmaNajI haMmezA, anyAya sAme vIratAthI 1 1 janma zrAvaNa vada AThama (kRSNa jayaMtI)ne divase thayo 1 hato. laDatA hatA. bhale pachI sAme gurujana ke mAtA paNa kema ? na hoya? { teo cAra bhAI bahena hatAM. nivRttinAtha, i lakSmaNa mATe vanamAM javAno Adeza na hato. 1 jJAnadeva, sopAnadeva ane muktAbAI. mAtra 17-18 lakSmaNa to rAma pratyenA premane kAraNe sAme cAlIne vanamAM varSanI uMmare jJAnadeve zrImad bhagavadgItA para bhASya javA taiyAra thayA hatA. temanA patnI UrmilAne choDIne. 1 lakhyuM. e graMtha "jJAnezvarI" tarIke oLakhAya che. A LI Akho graMtha temaNe kavitAmAM lakhyo che. temAM 9033 vIratA ane parAkramanI pratimA samA lakSmaNajI i 1 kaDIo che. jIvanabhara bhagavAna rAmacaMdrajInI chAyAmAM rahyA. cauda 1 1 varSa sudhI anidrA ane vrata pAlana karIne bhagavAna zrIrAma A graMtha AkhA mahArASTramAM ati lokapriya che. ane jagatajananI sItAnI sevAmAM nimagna rahyA. ATalA vidvAna hovA chatAM teo ati namra hatA. garva ! to temanA caherA upara karI pharakyo nathI. teo jyAM jyAM temanA jIvanamAM sevA ane bhaktinuM abhimAna jatA tyAM lokomAM atipriya thaI paDatA. temane mana koI thayAnuM jANyuM nathI. tethI ja teo nirAbhimAnanA pratika | parAyuM nahotuM. AkhuM vizva temane mana paramAtmA svarUpa sama hatA. 1 ja hatuM. mahArASTramAM temanA nAma zravaNanI dhUna A pramANe bhAratanA itihAsamAM baMdhupremanI upamAmAM rAma- i I gavAya che : lakSamaNanI joDI amara che. | nivRtti, jJAnadeva, sopAna, muktAbAI, lakSmaNa eTale kartavya parAyaNatA. ekanAtha, nAmadeva, tukArAma...... I 0 Jain Education Intemational Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 niMdA na kare kenI re.... vAya... saMta tukArAma bhan pralAda pUnA pAsenA dehu gAmamAM saMvata 1965mAM saMta bhakta prahalAda eka rAjaputra hatA. temanA pitA tukArAmano janma eka kaNabI parivAramAM thayo hato. 1 1 hiraNyakazyapa atiabhimAnI ane bhagavAnanA nAmathI mahArASTranA A bhaktakavinAM kAvyo, abhaMgo ghare vimukha evI pravRttimAM rata rahetA. paraMtu kAdavamAM kamaLa ghare gavAtAM hoya che. temanAM bhajano eTalAM madhura ane khIle tema, temanA ghare prahalAdano janma thayo. nItipUrNa che ke temAM saheje paNa kaTutA ke kaTAkSabhAva jovA ! | | prahalAdane nAnapaNathI ja rAmanAma ati pyAruM maLatAM nathI. hatuM. paraMtu pitAne putranuM A vartana gamatuM nahIM, tethI sahanazIlatAnI mUrtisamA zreSTha saMtomAM tukArAmanuM ! putrane rAmanAma choDAvavA keTalAya julmo karyA. nAma mokhare rahyuM che. chevaTe hiMsAzaktinI hAra thaI ane bhakta te vakhatanA rAjA chatrapati zivAjI mahArAje praphlAdanI jIta thaI. bhagavAne hiraNyakazyapano garva temane jara-javAhiranI bheTa mokalI, annavastra ane ! utAravA ane mAravA svayaM nRsiMharUpa dhAraNa karyuM. tyAre bhUminuM dAna karyuM. paNa prahalAde to pitA pratye vANInI kaTutA dAkhavI nahIM, tukArAme A badhuM parata mokalyuM. sAthe eka kavitA ane pitAnI mukti mATe prArthanA karI. lakhI mokalI : mahAtmA gAMdhIjI praphlAdane vizvano prathama bhikSAthI peTa bharAya che, ciMtharAthI aMga DhaMkAya che. ! ! satyAgrahI mAnatA. pote satyamAM daDha rahe, jAte kaSTa sahe, sUvA mATe oTalo che ne oDhavA mATe AkAza che. paNa duHkha denAranuM ye bhaluM icche. jene satyanuM zaraNa che pachI mAre bIjuM zuM joIe? te koIne duzmana mAnato nathI. tuM rAjA che, satyane raste cAlaje! tukArAma mahArASTranA sauthI moTA saMta kavi gaNAya che. Jain Education Intemational Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 kA...... zukadeva zukadevajI e mahAbhAratanuM amara pAtra che. teo maharSi vyAsa bhagavAnanA putra hatA. paraMtu janmathI ja temanAmAM prabaLa vairAgyanAM bIja hatAM. pitA mahAjJAnI hovA chatAM teoe putrane rAjA janaka pAse ziSyabhAve mokLyA hatA. eka kavie temanA guNonuM varNana karatAM lakhyuM che : khUba tyAgI, surairAgI, nArIjita vinamrata zukasamo na saMnyAsI, toye gRhastha ziSya che. zrApita rAjA parIkSitane temaNe hirakathA saMbhaLAvI. ane rAjAno mokSa thayo. A kathA te bhAgavata kathAthI jANItI che. temanA upadezano sAra : na dharma-satya-ahiMsA zo, na samA zuM jage baLa, badhuMya sAcave dehe - jIvanmukta susAdhaka. I 1 1 T T nAradajAe temane prasanna thaI prodhyA prANI / mAtranuM hita thAya te rIte ja satya-ahiMsA baMneno tALo I meLavavo, dayA jevo dharma nahIM ane kSamA jevuM bIjuM baLa I nahIM. je puruSa potAnI indriyo upara sAco kAbU dharAve che te ja kAna zanine pAme che." / mana nizcala rAkhe dhanya dharA bhakta dhruva bALabhaktomAM bhakta dhruvanuM nAma mokhare che. apara / mAtAnAM mArmika vacana sAMbhaLI, teo ati bAlyakALe ghara choDI, vanamAM tapa karavA arthe cAlI nIkaLyA hatA. temanA nizcayane DagAvavA deva-muni nAradajIe lAkha prayatno karyA, chatAMya niSphaLa nIvaDyA. dhruva aDaga I ja rahyA. tethI ja ApaNA RSioe temanI smRtimAM / nabhamaMDaLamAM acaLa evA tArAne dhruva-tArAnuM nAma ApyuM che. dhruvane bhagavAnanAM darzana thatAM temaNe karelI prArthanA ati jANItI che. je aMtare karI praveza sUrvela mArI, vANI sajIvana kare nija bharga prerI, jai romaroma mArI prANa pUre pratApI, maiM zaktinAtha puruSottamane praNAma. I ' mArA aMtaramAM pravezIne potAnA tejanA sparze karIne, mArI sUtelI vALIne jagADanArA tathA mArA hAthapaga, kAna, tvacA ane prANamAM caitanya puranAra evA hai ! bhagavAna! puruSa huM tamane namaskAra karuM chuM. Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 dhana dhana jananI tenI re. samadaSTi ne ka JBF8. da ' nAnI | | saMta kabIra sItAmAtA (janma : saMvata 1398thI 1518) nArInA gauravabharyA itihAsamAM mAtA sItAnuM ! | sarva dharma samanvayanI bhAvanAnA ubodhaka saMta nAma mokhare che. jIvanabhara rAmanA paDachAyA samAM banI | i kabIranuM jIvana bhedabhAva, jAti-pati ke dharmanA rahyAM. sonAnI peThe agnikasoTImAM tapatAM rahyAM. bhagavAna matabhedothI haMmezAM vegaLuM rahyuM che. zrIrAme jyAre temano tyAga karyo tyAre paNa temaNe maunabhAve emanI AjJAno svIkAra karyo. temaNe hiMdu ane muslima baMne pratye samabhAva samadaSTi keLavI hatI. AthI baMne dharmanA loko temane mAna ApaNA dezamAM sItAnuM nAma, rAmanA nAmanI ApatA hatA. kahevAya che ke temanA mRtyu pachI baMne dharmanA AgaLa ja mukAya che. e koI Akasmika bAbata nathI. | anuyAyIoe temanA dehane, potAnA dharmanI rUpe rAmanA gatipatha para sItAmAM pAvana pagalAM thatAM ja rahyAM 1 1 aMtimakriyA karavAno Agraha rAkhyo hato. che. e baMne patita pAvana che. | dharatInI putrI, kartavyavedI para dharatImAM samANI temanAM bhajano ane dohA-temaNe akSarajJAna meLavyuM nahotuM chatAM-seMkaDo loko temAMthI preraNA meLavI ane mAtA dharatI paNa sItAnI jananI banIne dhanya banI! i i jIvana dhanya banAvatA hatA, Aje paNa banAve che. rAma-lakSmaNa-jAnakI jaya bolo hanumAna kI pothI paDhipaDhi jagamUA, paMDita huA na koI, sItA sarakhI satI nahIM, jenA rAmajI svAmI, DhAI akSara prema kA paDhe so paMDita hoI. rAvaNa tene hari gayo, satI mahAduHkha pAmI. kabIrA kuA eka hai, panihArI aneka, sukhaduHkha manamAM na ANIe. baratana saba nyAre bhaye, pAnI saba meM eka. raghupati rAghava rAjArAma, patita pAvana sItArAma. A che temanA dharmabodhanuM sAduM dRSTAMta. 120 i sItArAma, sItArAma, bhajamana pyAre sItArAma. varSanuM lAMbu AyuSya bhogavI ekatAnI bhAvanA preratA gayA, Jain Education Intemational For Private & Personal use only Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhanya dharA tRSNA tyAgI parastrI jene mAta re. I I saMta tulasIdAsa bhakta sUradAsa (saMvata 1554thI 1680) (I.sa. 1479 thI 1563) saMta tulasIdAsa temanI pUrvAvasthAmAM temanAM ati sUradAsa pUrvAvasthAmAM ati viSayI hatA. kahevAya svarUpavAna patnI ratnAvalI pratye ati anurAga dharAvatA che ke koI gaNikAnA apamAnathI temanI mohanidrA bhaMga hatA. patnIthI aLagA rahevAnuM temanAthI zakya nahotuM. thatAM temanI cetanA jAgI UThI ane manane kahe che : eka veLA piyara gayelI patnInI pAchaLa ghelA mo sama kauna kuTilakhalakAmI banIne tulasIdAsa svazura gRha gayA. temanA suzIla jina tanu diyo tAhI bisarAyo, patnIne A gamyuM nahIM ane temane mArmika vacano aiso nimakaharAmI? saMbhaLAve che. mohanuM kAraNa A carmacakSu che. to temane dUra karavAM patnInA mArmika vacanothI jAgrata tulasIdAsa e AzayathI temaNe jAte ja AMkho phoDI sUradAsa banyA. tRNanI peThe tRSNAne tyajI bhagavAna rAmanI bhaktimAM lIna ane mananI AMkho vaDe ja haridarzana pAmyA. emanAM pada eTalAM to jANItAM thayAM hatAM ke te tana mana te haribhakti rata, taru tara kiye nivAsa, vakhatano dilhIsamrATa akabara temanAM kIrtana sAMbhaLavA rAmanAma sAdara japata, kavivara tulasIdAsa. mathurA Avyo hato. sUradAsanuM koI navuM pada bAdazAhane temaNe lakheluM rAmacarita-mAnasa rAmAyaNa Aje lAvI de to eka sonAmahora Apato. paNa bhAratIya saMskRtimAM eka Adarza ane preraNAdAyI 1 temaNe eka lAkhathI paNa adhika pada racyAM che. graMtha banI rahyo che. I ! toya emane thatuM...... satya vacana aura dInatA, para strI mAta samAna, hariguNa likhyo na jAya! itane se hari nA mile to tulasIdAsa jamAna. jaDacetana guNa doSamaya, vizva kinDa kiratAra, jIvananI chellI paLa sudhI emaNe kIrtana racyAM ne saMta haMsa guNa gahahipaya parihari vAri vikAra. i | gAyAM..... thayA. Jain Education Intemational Education International Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 49 jIhvA thakI asatya na bole paradhana nava jhAle hAtha re..... rAjA harizcaMdra svAmI rAmadAsa satyavAdI tarIke suprasiddha rAjA harizcaMdra dAnavIra chatrapati zivAjInA guru samartha rAmadAsa svAmI rAjA hatA. vANI ane vartanamAM satyanuM pAlana teo akiMcanadhArI maharSi hatA. zivAjIe sAruMye rAjya guru aTala rIte karatA. rAmadAsane caraNe dharyuM. 1 vizvAmitra RSie temanI satyavAditAnI AkarI guru rAmadAsane bhikSA mAgatA joI temaNe emanI T kasoTI karI temAM rAjya vaibhava choDyAM. patnI ane putrane jhoLImAM eka ciThThI lakhIne nAkhI. emAM lakhyuM hatuM : vecyAM. pote paNa caMDAlane tyAM cAkara tarIke vecAyA. anaMta ! mAruM samagra rAjya ApanA caraNomAM samapuM chuM. Apa duHkho veThIne paNa emaNe satyanuM pAlana karyuM ane mAlika huM dAsa.' kasoTImAM saphaLa thayA. gurue kahyuM : "to le A jhoLI, ane cAla mArI "harizcaMdrarAya sata vAdiyo sAthe bhikSA mAgavA." teo gurunI sAthe ghera ghera bhikSA tArA locanI rANI. mAgavA pharyA. bhikSAna prasAda lIdhA pachI gurue tene vipatti bahu paDI zivAjIne kahyuM : "have A rAjya mAruM che. paNa mArI na maLe anna ne pANI." vatI eno bhAra upADavA huM tane AjJA karuM chuM. le A gAMdhIjIe potAnI AtmakathAmAM lakhyuM che : ! uttarIya, teno tuM dhvaja banAvaje.' ema kahI vastra ApyuM. "harizcaMdranuM nATaka jotAM huM thAkuM ja nahIM. e pharI tyArathI zivAjInA rAjyamAM bhagavo jhaMDo pharakavA pharI jovAnuM mana thAya. mArA manamAM e nATaka seMkaDo lAgyo. vakhata bhajavyuM haze. harizcaMdranAM svapnAM Ave- harizcaMdra' teo moTA kavi-saMta hatA. temano 'dAsabodha' jevA satyavAdI badhA kAM na thAya? e dhUna cAlI. ! ane "manA ce nAgara' bahu jANItA che. temaNe ThekaThekANe harizcaMdranI upara paDelI tevI vipattio bhogavavI ne ! dharmabodha sAthe vyAyAma pravRttino paNa pracAra karyo hato. satyanuM pAlana karavuM e ja kharuM satya. mAre mana harizcaMdra Aje paNa jIvatA che." Jain Education Intemational Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhanya dharA moha-mAyA vyApe nahIM jene daDha vairAgya jenA manamAM re........ Y, , , 0 | mIrAMbAI paramahaMsa rAmakRSNadeva (vi.saM. 1513 thI 1603) (I.sa. 1836 thI 1886) rAjAne tyAM janmyAM ane rAjavadhU banyAM to paNa I 1 baMgALanA bhakta zrI rAmakRSNa paramahaMsa dhana-vaibhavamAM temanuM manaDuM na caLyuM. saMsAranI mAyAthI jaLakamaLavat nirlepa, nispRhI saMta hatA. mA zAradAmaNi alipta thayAM ane rAjamahelamAM paNa bhakto ane saMtonI sAthe lagna karyA chatAM AjIvana brahmacarya pAlana karyuM. vacce jIvavA lAgyAM. haMmezAM prabhumAM lIna rahetA. AvuM vartana eka rAjakAraNI tarIke temanA ! temane vAraMvAra samAdhiavasthA AvI jatI. sAsariyAMne na gamyuM. temaNe bhakti choDAvavA mIrAMbAI rAmakRSNadeva nirakSara hatA chatAM zAstronA samagra upara duHkhano varasAda varasAvyo. paNa mIrAbAI tenAthI jJAnathI teo saMpanna hatA. temanAthI prabhAvita thaIne na DagyAM. temanA prabuddha ziSya vivekAnaMdajIe sArIye duniyAmAM mIrAMbAInAM bhajano Aje paNa lokajIbhe gavAI temanuM nAma rozana karyuM. rahyAM che. strIbhaktomAM mIrAMbAInuM nAma mokhare che. Aje paNa temanA anuyAyIo saMcAlita rAmakRSNa teo mevADa choDI vRMdAvana AvI vasyAM. tyAMthI ! mizana dvArA samAjamAM sevA ane adhyAtmano sapracAra dvArakA vasyAM. duniyAbharanA ghaNA dezomAM thaI rahyo che. bhAratanA to zuM jagatanA itihAsamAM mIrAMbAI temanA upadezane "rAmakRSNa kathAmRta"mAM jevI koI strI thaI nathI. hajAro varSanI rUDhionA baMdhano saMgharavAmAM Avela che. temanI upaniSada samI kavitva chedyAM kevaLa kRSNapremanA baLe. vANIe seMkaDo lokonAM hRdayanA aMdhakAra dUra karI prabhu "mere to giradhara gopAla dUsaro na koI." bhaktimAM pAvana karyA che. ! - -- -- -- --- - Jain Education Intemational Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 rAmanAma zuM tALI re lAgI..... caitanya mahAprabhu baMgALanA saMta caitanya mahAprabhu ati bhakta hradadhI hatA. sArAye baMgALamAM temanAM saMkIrtana Aje paNa guMjI meM rahyAM che. teo bhaktirasamAM eTalA to marata banI rahetA ke eka pAgalanI peThe nAcI UThatA. nimAIne potAnA mitranI udAsInatAnuM kAraNa I samajAya che, ane potAnA adbhuta graMthane gaMgAnA meM pravAhamAM vaheto karI de che. kahevAya che ke temanA abhyAsakALa daramiyAna I emaNe nyAyazAstra upara eka adbhuta graMthanI racanA karI hatI. temano mitra paNa evA ja caMcanI racanA karato hato. "mitrane jANa thaI ke tenA jevA ja graMthanI racanA nimAI (caitanya) paNa karI rahyo che tyAre te udAsa thaI jAya che kAraNa ke nimAIno graMtha pragaTa thatAM potAnA graMthanI kiMmata I zI rahe? teo sadA bhAvamaya rahetA, temanA zarIranuM paNa temane bhAna rahetuM nahIM. teo bhikSAmAM loko pAse mAgatA ke tame kRSNane kadI paNa bhUlatA nahIM. "hare kRSNa! hare kRSNa! kRSNa kRSNa hare hare!" 1 "I ' sala tIratha tenA tanamAM re..... janaka mahArAjA mithilAnA rAjA janaka deha hovA chatAM videhI kahevAtA. teo rAjavaibhava vacce rahevA chatAM nisyuhI hatA. / teo jIvanmukta avasthAmAM ja haMmezAM jIvatA. temano darabAra jJAnIo, RSio, munio, - sAdhu-saMnyAsIo vagere mATe eka tIrthaM hatuM. zukadeva jevA / . vItarAgI, mahAsaMnyAsI paNa temanA ziSya banavA gayelA. I gItAno karmayoga emanA jIvanamAM mUrtimAna thayo hato. rAjA janaka pUrve koI rAjAe haLa calAvyuM hoya ! evo ullekha Avato nathI. khetIno prAraMbha karanAra teo pahelA hatA. | "I ' I I jamIna sarakhA karatA hatA tyAM bhUmimAMthI temane bALakI maLI eja sItA. sItA eTale haLa vaDe dharatIpara phUM pADelA cAsa 51 haLa kheDatAM rAjA janakane sItA dharatImAMthI prApta dharyAM hatAM ane aMte paNa sItAmAtA dharatImAM / samAI gayAM hatAM. Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhanya dharA - vaNalobhI ne kapaTarahita che....... T I I I I I nahIM. bharata kuTila mAtA kaikeyIe rAmane vanavAsa apAvI, ' ' potAnA putra bharatane ayodhyAnI gAdI maLe e lAlace i i dharmarAjA yudhiSThira vacana meLavyuM. paraMtu bharata, mAtAnI lAlacamAM lobhAyo T T rAjA hovA chatAMye-zaAprati zAkyam nItine teo kadI anusaryA nahIM. haMmezAM satyanI ja rAjanItine vaLagI rAmane ayodhyA pAchA pharavA vinavyA, paraMtu rAma ! ! rahyA. AthI ja lokoe temane dharmarAja jevuM nAma ApyuM. pAchA na pharatAM pote paNa rAmanI peThe ayodhyAnI bahAra kahevAya che ke dharmarAjanA duzmano paNa temanA zabdono kuTIra banAvIne rAmanI pAdukAne ayodhyAnI gAdI para vizvAsa karatA. svahita mATe paNa teo lagIre jUThuM bolyA padharAvI pote rAmanA pratinidhi tarIke cauda varSa rAjya | I *i i ke AcaryAnuM noMdhAyuM nathI. AthI ja kauravonA asaMkhya calAvyuM. enuM varNana A pramANe rAmAyaNamAM che. I sainyanI sAme pAMDavonI jIta thaI. bharata ayodhyAthI potAnI sAthe be suvarNajaDita T 1 pAdukAo lAvyo hato. te rAmanA AgaLa mUkI temane kahyuM i bhagavAna zrIkRSNa paNa temanA pakSe ja rahyA. temanI ke A pAdukAo upara UbhA raho, e ja sarva lokanA satyaniSThAthI mAtra yudhiSThira ja sadehe svargamAM gayA ema yogakSemano nirvAha karaze. kahevAya che. svargArohaNa prasaMge kUtaro paNa temano sAthI if I hato. zarUAtamAM draupadI, pachI sahadeva, nakula, arjuna rAme tarata tema karI pAdukAo bharatane ApI. i i ane chevaTe bhIma paNa paDyo. mAtra kUtaro ja sAthIdAra bharate pAdukAonI pradakSiNA karI, mastake mUkI, rAmanI | | kAze ane teo sade katarA sAthe svargArohaNe gayA dharma AjJA laI rathamAM besI vidAya thayo. i 1 je kUtarA rUpe Avela, teNe asala svarUpa dhAraNa karI pAdukAonI pUjA karI tenI sihAsana upara i | dharmarAjanuM bahumAna karyuM. sthApanA karI. pote valkala-jaTA dhAraNa karI, rAmanA ! ! nahI vaira thakI vaira zame AMhI kadIya te, pAchA AvavAnI pratikSA karato naMdigrAmamAM ja rahyo. T a-vare ja zame vaira-e ja zAzvata dharma che. rAmAyaNamAM bharatanuM pAtra A rIte asAdhAraNa ! ! tyAga darzAve che. Jain Education Intemational For Private & Personal use only Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 kAma-krodha nivAryA re...... bhaNe narasaiyo tenuM darazana karatAM kuLa ekotera tAryA re........ rASTrapitA mahAtmA gAMdhIjI (I.sa. 1869 thI 1948) mahAtmA gAMdhI e ApaNA rASTrapitA che. bhagavAna mahAvIra svAmI bhaktakavi narasiMha mahetAe jemanA darzana mAtrathI ekotera kuLa tarI jAya tevA vaiSNavajana-sthitaprajJa ari-haMta nAmane anurUpa ari arthAt zatru; haMta puruSanI je kalpanA "vaiSNavajana" bhajanamAM AlekhI hatI arthAtu haNanAra. kAma, krodha, lobha Adi zatruone haNI tenA para vijaya meLavanAra evA bhagavAna mahAvIra tevA yugapuruSanuM saMtanuM hUbahU citra gAMdhIjInA jIvanamAM jainadharmanA covIsamA tIrthaMkara hatA. sAkArita thayeluM ApaNe nihALyuM che. temaNe gItAnA karmayoga para potAnI jIvanasAdhanA koInA pratye rAga ke krodha na karavo, evo emano 1 1 ahiMsAno siddhAMta hato. temanA prati upasarga-pIDA ArAdhI, satyAgrahane zastra banAvyuM, Azrama saMskRtine punarjivita karI ane potAnA guNo vaDe teo mAnavamAMthI ApanAra pratye paNa teo kSamAbhAva dAkhavatA. ! mahAmAnava banyA. temanA haiyAmAM sArAya vizva pratye vAtsalya 1 1 kevI rIte? UbharAI rahyuM hatuM. enI vAta emaNe pote ja potAnI AtmakathA prANImAtrane rakSaNa ApyuM, mAnyAM potA sama sahune, i i "satyanA prayogo"mAM AlekhI che. te jarUra vAMcIe. pUrNa ahiMsA AcaranArA, bhaktakavi narasiMha mahetAe varNavela vaiSNavajananAM namana tapasvI mahAvIrane! darzana ApaNe gAMdhIjImAM karIzuM. potAne deza denAra jherI nAga suddhAMne teno kSamA 1 : satya ahiMsA corI na karavI, vaNa jotuM nava saMgharavuM. ApI jANatA. brahmacarya ne jAte mahenata, koI aDe nahIM abhaDAvuM. | ahiMsA paramo dharma che e jainadharmano i , abhaya, svadezI, svAda na karavo, sarvadharma sarakhA gaNavA. mahAna siddhAMta hato. bhagavAna mahAvIranI vizvane deNa che. e agiyAra mahAvrata samajI namrapaNe daDha AcaravAM. mahAtmA gAMdhI kI jaya" kavA : i I Jain Education Intemational Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ OVER 50 YEAR OF EXPERIENCE OF IMPORT/EXPORT PROJECT ON TURNKEY BASIS * For erection / shutdown jobs * Import / Export Customs * Site Handling Clearance * Hydraulic/Telescopic cranes * ODC Transportation * Range from 8MT to 350MT * Project Handling CRANE HIRING CO. | HIRING OF TELESCOPIC/CRAWLER CRANE Express Hotel Building, R.C. Dutt Road, Vadodara 390 007. Tel : 0265-3055800. Fax: 3055200. E-mail : chco@expressworld.com Website : chco@expressworld.com The name in cranes HIAB | Express :: Range :: Lifting 0.1-18 tonnes Max outreach 22 Meters We supply load handling solution with high productivity. TURBINE AIR VENTILATION SYSTEM Without use of any Electricity/Power OR Drive Mechanism Glorious past, resplendent future Our competitive advantage is based upon a superior application knowledge. AUTHORISED SALES & SERVICE EXPRESS ENGINEERING CONSTRUCTION PVT. LTD. 427/428, G.I.D.C., Makarpura, Vadodara-390 010. (Guj.) India. Tel. : +91-265-2644388, 6546988, Fax : 91-265-2640089 E-mail: engg-service@expressworld.com Jain Education Intemational Personal Use Only Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 dharmaprabhAvako ane prajJAvaMtonAM puNyasaMsmaraNo bhAratIya tattvajJAnano vyApa vizALa ane anaMta che, tema tenI UMDAI paNa atAga che. tema chatAM e pUrepUruM vyavahAru che, jIvananA nityakramamAM upayogI thanAruM hAthavaguM zAstra che. anAdikALathI mAnavajIvana paraspara-virodhI cheDAo vacce dolAyamAna rahe che. mAnavInI cittavRttio, lAgaNIo ane mananA taraMgI vicAro sad ane asA sAmasAmA cheDAone sparzane AvanajAvana, caDaUtara ane suSuptajAgRta rahyA karatAM hoya che. emAMthI ja AnaMdanI ane vedanAnI, AzA ane nirAzAnI, sukhanI ane duHkhanI, puNyanI ane pApanI saMvedanAo janmatI hoya che. A dvaMdvomAM taTasthatA ke sthiratA prApta karavI e ja mokSa ane mukti che. AvA mokSano rAha tattvajJAnIo ApaNane supere batAve che. paraMtu, tattvajJAna to ghaNIvAra eka jaTila prakriyArUpe pravartatuM hoya che. sAmAnya mAnavIne e tarata gaLe Utare-na paNa Utare tyAre paMDito ane prajJAvaMtonAM caritra cokkasa darzana karAve che. emanI vANI jaTila nahIM, paNa sIdhI saraLa hoya che. emanAM vidhAno aTapaTI vicAraprakriyAnAM pariNAmo nathI, paNa anubhava vANIno nicoDa che. DaoN. raseza. jamInadAra A mahAmedhAvIo jIvanabharanI tapazcaryAone aMte nakkara anubhavane zabdomAM utAratA gayA. emaNe jIvanano ane jagatano, sAkSAtkAra karelo hoya che. emanI e amRtamaya vANImAMthI tattvabodha laIne sAdhAraNa mANasa paNa potAnA dolAyamAna jIvanane sthira, sumadhura ane sthitaprajJa karI zake che, eTale to kahevAya che ke dharmaprabhAvako AbhanA vajanadAra TekA che. emanA thakI to A brahmAMDa UbhuM che. emane paLepaLa yAda karavA e to ApaNuM kartavya che. A TUMkI lekhamALA rajU kare che DaoN. rasezabhAI jamInadAra, jemanA vyaktitvano vistRta paricaya A graMthamAM ja vIsamI sadInA vizeSArthyanA adhikArIo' lekhamALAmAM pragaTa thayelo che. itihAsa ane saMskRtinA teo marmajJa ane abhyAsI che. itihAsanirUpaNamAM buniyAdI jJApakono teo mULabhUta dRSTithI abhyAsa karIne potAnA maulika arthaghaTanathI te te ghaTanAne viziSTa rIte prastuta kare che. itihAsanAM AlekhanamAM emanI zailI AgavI ane nirAlI che. TUMkInoMdhamAM paNa emanI A vizeSatA joI zakAya che. --saMpAdaka 55 Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paka dhanya dharA baudvAdhyayananA vidhApuruSo karyo hovAnuM anumAna thaI zake. sthiramati ane guNamati yoga (vicAraNA) ane AcAra (AcaraNa)nA saMyoga uparathI ke yoga (dhyAna)nA AcAra uparathI A nAma paDyuM yuAna vAMganI pravAsanoMdhathI jANavA maLe che ke sthiramati ane guNamati nAmanA be bodhisatva valabhI jaNAya che. vijJAnavAdamAM bAhyanI vAstavikatAnA niSedha ane cittamAM Alaya karanAra vijJAnanI vAstavikatAno svIkAra najIkanA eka vihAramAM rahyA hatA, je vihAra AcArya ahaMtu karavAmAM Avyo che. asaMganA mate te "yogAcAravAda' che ane acale baMdhAvyo hato ane je taLAjAnA DuMgaromAM sthita hovAno saMbhava che. vasubaMdhunA mate "vijJAnavAda'. philasUphInuM vyavahAru lakSaNa te yogAcAravAdI che, to tenuM tAttvika pAsuM te "vijJAnavAda'. sthiramati AcArya asaMganA ziSya hatA, jyAre guNamati sthiramati-guNamatinA samaya vize cokkasa abhiprAya AcArya vasubaMdhunA ziSya hatA. keTalAka baMnene vasubaMdhunA ziSya tarIke darzAve che. saMbhava che ke sthiramati uttarakALamAM vasubaMdhunA Apavo muzkela che. teo baMne asaMga ane vasubaMdhunA ziSya hatA eTale A gurubaMdhuddayanA samaya uparathI ziSyadrayano samaya ziSya thayA hoya. sUcavI zakAya. sthiramati nAlaMdA vidyApIThanA adhyApaka hatA ane asaMga ane vasubaMdhuno samaya cothI sadIno hovAno vihAra karatAM karatAM valabhI AvyA hatA. teo daMDakAraNyanA vatanI hatA, jyAre guNamati valabhInA nivAsI hatA. ubhaya sAmAnya mata che. vasubaMdhune dinnAga nAmano ziSya hato, jeno ullekha siddhasena ane malavAdIe karyo che. bauddhaparaMparAnusAra baudvAdhyAyIonAM jIvanano vizeSa bhAga valabhImAM vyatIta thayo dinAgano samaya IsvI 345thI 425 daramyAnano gaNAya che. hovAnuM sUcavAyuM che. valabhImAM rahIne baMnee graMtharacanAnI pravRtti eTale dinAganA samakAlIna ane saMbhavataH sahAdhyAyI evA karI hovAnuM jaNAya che. sthiramati-guNamati paNa cothI sadInA uttarArdhamAM ke pAMcamI A baMnee ghaNA graMtho lakhyA hovAnuM anumAna thaI zake, sadInA prathama caraNa daramiyAna vidyamAna hovAnuM anumAnI parantu emanA mULa graMthonA cInI anuvAda uparathI emanI zakAya. racanAono thoDo khyAla hAthavago thAya che. sthiramatinA eka graMtha "mahAyAnamArgaprAvezika'no cInI anuvAda prApya che. A sthiramatino eka cInI anuvAda IsvI 397thI guNamatinA "lakSaNAnusArazAstrano cInI anuvAda paramArthe karyo 439nI vacce thayo hovAno eka mata che arthAtuM mULa graMthakartA hato (paramArtha saMbhavataH IsvI 499thI 569 daramyAna A samaya pahelAM thayA hovAnuM sUcavI zakAya. tethI sthiramati cothI sadInAM chellAM be caraNa daramyAna thayA hovAnA uparyukta vidyamAna hatA). sthiramatie vasubaMdhunA "abhidharmakoza', saMbhavane samarthana prApta thAya che. "abhidharmasamuccaya', 'trizikA' vagere graMtho upara TIkA lakhI che. madhyAntavibhAga" ane "kAzyapa parivarta' paranI sthiramatinI yogAcAravAdanA saMsthApaka bodhisattva maitreyanAtha TIkA paNa upalabdha che. "mahAyAnadharmadhAtvaziSatazAstra'mAM ayodhyAnA vatanI hatA ane IsvI 270thI 350 daramyAna sthiramatie bodhisattvonI kArakirdI vigate varNavI che. vidyamAna hovAnuM jaNAya che. A maitreyanAtha pAsethI asaMge jJAna guNamatie vasubaMdhunA "abhidharmakoza' upara vRtti lakhI prApta kareluM ane traNa graMtha racyA hatA. AthI asaMga IsvI bhAvavivekanA mAdhyamikanuM khaMDana karyuM che. 300 thI 350 nA arasAmAM thayA hovAnuM spaSTa thAya che, to yogAcAravAdanA prathama mukhya prasthApaka asaMga gaNAya asaMganA nAnAbhAI vasubaMdhu tema ja ubhayanA ziSyadraya che. ene vijJAnavAda paNa kahevAya che. yogAcAra sthiramati-guNamati paNa IzunI cothI sadInA bIjA-trIjA caraNamAM vidyamAna hovAnuM sUcavI zakAya. vijJAnavAdano vikAsa thatAM asaMganI asarathI vasubaMdhu paNa enuM pratipAdana karatA thayA. AthI ubhayanA ziSyadraya sthiramati-guNamati upara emanA gurujanonI vaicArika asara thaI hoya ane teoe yogAcAravAdano pracAra gujarAtamAM thaI hoya ane teoe yogAcAravAdano pracAra gujarAtamAM jIta che. jemAM che Jain Education Intemational For Private & Personal use only Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 pa0 lakulIza : pAzupata saMpradAyanA prabhAvaka ziSya hatA H kuzika, gArgI, mitra ane kauruSya. A cAra ziSyo pravartaka pAzupata matanI cAra zAkhA pravartAvI : kauzika zAkhA, gAryuM zAkhA, maitra zAkhA ane kauruSya zAkhA. A zAkhAo gujarAtamAM ziva saMpradAyanA cAra phAMTA pracAramAM AvyA, mukhyatve pracAramAM hovAnI saMbhAvanA che. anuyAyIomAM ubhavelI keTalIka vicArasaraNI ane lakula eTale saMskRtamAM lakuTa, jeno artha thAya che lAkaDI kAryazreNInA saMdarbhe : zaiva, pAzupata, kAlamukha ane kApAlika. athavA daMDa. lakulIzanA zilpamAM ApaNe eNe eka hAthamAM lakuTa AmAMthI pAzupata matano pracAra gujarAtamAM savizeSa athavA daMDa dhAraNa karelo joI zakIe chIe. saMbhava che ke lakuTa jevo prApta thAya che. A matanA pracAraka hatA lakulIza (athavA e zaiva saMpradAyanuM viziSTa lakSaNa hoI zake ane A saMpradAyanA nakulIza). Ama to pAzupata (mAhezvara) matanA sthApaka tarIke anuyAyI zivanA "lakuTI' svarUpanI upAsanA karatA hovA zrIkaMThano nirdeza thayelo che. kALAMtare A matanA keTalAka phAMTA joIe. A kAraNe samayAMtare "lakuTI'nA upAsakonA ArAdhyadeva astitvamAM AvyA temAM lakulIze zarU karelI zAkhA 'lakulIza tarIke ziva "lakulIza" tarIke oLakhAyA hovA joIe. pAzupata saMpradAya'thI oLakhAya che. zilAlekhomAM ane "kAravaNamAhAbhya'mAM lakulIza prabhAsapATaNanA eka lekhamAM (IsvI 1169) jaNAvyA zabdaprayoga jovo prApta thAya che. "kAravaNa mAhAsya'mAM mujaba some prabhAsamAM somanAthanuM sonAnuM maMdira baMdhAvyuM ane lakulIzanA janmanI kathA nirUpita che. tadanusAra enA pitAnuM zivanI AjJAthI potAnI paddhati (school) sthApI ane te nAma vizvarUpa ane mAtAnuM nAma sudarzanA che. brahmAnA mAnasaputra sthAna pAzupatone arpaNa karyuM. purANo mujaba zive prabhAsamAM atrinA vaMzamAM atrithI chaThThI peDhIe lakulIzano janma thayo somazarmArUpe AvI A maMdira bAMdhyuM. abhilekhamAMnI somanI hato. ane sAhityamAMnI somazarmAnI kathA eka ja anuzrutinAM be pAsAM che ema kahI zakAya. kahevuM eTaluM che ke soma urphe soma vividha purANo emanA mATe nakulI ane lakulI zabda zarmA nAmanI koI itihAsI vyaktie prabhAsamAM zaivasaMpradAya prayoje che. anyatra lakulIza ane nakulIza zabdo paNa jovA sthApyo tathA "somasiddhAnta'no mata pravartAvyo. prApta thAya che. mAdhavAcArye "sarvadarzanasaMgraha'mAM pAzupatamatanA siddhAntonI carcA karI che. A soma zarmAne purANo rUdrazivanA 27mA avatAra sArano sAra eTalo ja ke kSatrapakALa (IsvI 23 thI gaNAve che, jyAre lakulIzane 28mA avatAra. soma zarmA lakulIzanA pitAmaha paNa thAya. teo IsvInA bIjA zatakanA 415) daramyAna gujarAtamAM pAzupata matano prAdurbhAva thayo ane AraMbhamAM vidyamAna hovAnuM sUcavAyuM che. gupta saMvata 61 eno pracAra-prasAra paNa thayo. A kAlanAM zilpa ane (isvI 380-81)nA mathurAlekhamAMnA varNana mujaba devavrata sAhityakRtimAM A bAbatano spaSTa pratyaya aMke thaI zake che. rAmakRSNa bhAkArakara A mata jaNAve che. solaMkIkALamAM to A mata rAjasaMpradAya tarIke sarvavyApI asara kare che. vaDanagaranI nAgara jJAtimAM bhartRyajJa suprasiddha prakAMDa pAzupata matanA pravartaka lakulIza mAhezvaranA avatAra paMDitathI khyAta hatA. nAgara jJAti vAste temaNe nItiniyama gaNAya che ane A avatAranuM sthAna kAyAvarohaNa (kAravaNa, ghaDyA hatA. purANakAre temane pAzupata matanA mukhya pracAraka vaDodarAthI Azare pacIsa kilomITara ane DabhoIthI Azare tarIke oLakhAvyA che. ApaNe jANIe chIe ke solaMkI zAsako bAra kilomITaranA aMtare AveluM che, jANItuM che. kAravaNano parama mAhezvara' kahevAtA. rAjakuTuMbano paraMparAgata kuladharma zaiva pUrvakAlIna lATamaMDaLamAM samAveza thato hato. hato. emanA iSTadeva somanAtha hatA. solaMkI rAjAoe ghaNA keTalAka zilAlekhamAM zeva saMpradAyanA AcArya tarIke maTha baMdhAvelA, je mukhyatve lakulIza athavA kaho ke nakulI ke lakulIno ullekha che. dhArmika loko emane zivanA pAzupatamatanA hovAnuM jaNAya che. siddharAja jayasiMhanA kulaguru avatArI puruSa tarIke oLakhAve che. gaMDazrI bhAvabRhaspati somanAthanA maThAdhIza hatA ane emaNe sAhitya ane abhilekho anusAra lakulIzanA cAra pAzupata matanA keTalAka graMtha lakhyA hatA. dain Education Intermational Jain Education Intemational Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 dhanya dharA tatkAlIna viSama rAjakIya paristhitimAMya zIlAditya jevo pratApI rAjA ATalo dharmazIla banI "dharmAditya" tarIke nAmAMkita thAya e bAbata dhyAnayogya gaNAya. A rAjA parAkramI ane vijayI hato. eka zAsaka tarIkenAM badhAM lakSaNathI e sabhara hato paNa enAM AMtarika guNothI te savizeSa saMpanna hato. enI prazastimAM enA adbhuta guNasamudAyanI sArI evI prazaMsA karAI che. e mujaba e parA ane aparA vidyAno abhyAsI hato. uttama sucarita dvArA te parama kalyANasvabhAvI hatI. ghaNAM subhASita ene kaMThastha hatAM. sukha-zAMti ane dhanano prajAkalyANArthe upayoga karIne dharmAcaraNa vaDe "dharmAditya" evuM parama nAma aMke karyuM hatuM. AthI enI utkaTa dharmabhAvanAno ahesAsa ApaNane thAya che. brAhmaNo ane bauddhavihAro uparAMta devAlayone paNa eNe bhUmidAna dIdhAM hatAM, jemAM eka devAlaya mahAdevanuM ane eka AdityadevanuM hatuM. enA nAma pramANenA guNothI enuM jIvana bharyuM bharyuM hatuM. kahevuM che eTaluM ke A rAjA zIlasaMpanna hato paNa vAMsovAMsa rAjakIya kSetre, dharmakSetre ane lokakalyANanA kSetre e AdityanI jema prakAzavAna hato, jhaLahaLato hato. dhamaditya zIlAditya gujarAtanA dvitIya svataMtra rAjyanA zAsako maitrakavaMzanA hatA. emAM zIlAditya 1lo eka rAjA hato. te A vaMzanA sAtamAM rAjA dharasena 2-jAno putra hato. ane A vaMzanA AThamA zAsaka tarIke sattAdhIza rahyo hato enAM tera dAnazAsana maLyAM che, je valabhI saMvata 286thI 292 daramyAna jAhera karAyelAM hatAM arthAt IsvI 605thI 611nA gALA daramyAnanAM A tAmrapatra che. A rAjAno rAjyakAla lagabhaga be dAyakA sudhI vistarelo hato eTale ke eNe isvIsana pa95thI 612 sudhI zAsanasUtra saMbhALyAM hatAM. cInI yAtrI yuAna vAMge A rAjAnI sArI prazaMsA karI che. emanI noMdha mujaba A rAjA jJAnasamRddha hato. sAhityamAM enuM cAturya agAdha hatuM. e cAra prakAranAM bhUta (yonIja, aMDaja, svedaja ane ubhija)ne cAhato hato ane rakSato paNa hato. A rAjA triratna (buddha, dharma ane saMgha) tarapha bhAre Adara dharAvato hato. janmathI mRtyuparyanta enuM mukhAraviMda kyAreya krodhathI lAlacoLa thayuM na hatuM. te pUrNa rIte ahiMsAnI bhAvanAno pUjArI hato eTale ke enA hAthe kyAreya koI jIvane IjA pahoMcI nathI. enA hAthI ghoDAne paNa zuddha pANI pAvAmAM AvatuM hatuM. AvA maMtrI ane karuNAthI sabhara A zAsakanA pAMca dAyakAnA sattAkALa daramiyAna hiMsaka pazuo mAnavo sAthe haLIbhaLI gayAM hatAM ane loko paNa emane IjA pahoMcADatAM na hatAM tema temano zikAra paNa karatAM na hatAM. A rAjAe potAnA mahelanI paDozamAM eka vihAra baMdhAvyo hato ane emAM eNe sAta buddhapratimAM pratiSThita karI hatI. prativarSa e "mokSa pariSadanuM Ayojana karato hato ane copAsanA bhikSuone nimaMtrato hato. bhikSuone te cAra dravya (saMbhavataH kaLaza, kuMDI, thALI ane Asana)thI vibhUSita karato hato. uparAMta pratyekane te dharmopAsanAmAM upayogAtAM traNa cIvara paNa bakSato hato. sAta ratnamANekathI paNa navAjato. A prathA avirata cAlu rahI che. yuAna vAMganA prastuta vivaraNathI zIlAdityanI dharmazIlatAno ApaNane khyAla Ave che. 'AryamaMjuzrImUlakalpa' graMtha paNa A rAjAne "dharmarAjanA vizeSaNathI biradAve che. uparAMta A "dharmavatsala rAjA prANIonA zreya arthe bhavya vihAro baMdhAvI emAM manohara buddhapratimAnI vividha prakAranI pUjA karAvaze' ema nodhe che. enAM dAnazAsana paNa bauddhavihArone apAyelAM hatAM. kahevAnuM tAtparya eTaluM ja ke che Jain Education Intemational For Private & Personal use only Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 pa9 saMveNI saMvo ane thAnakavAsI jana jayotidhaza -guNavaMta baravALiyA zramaNa saMsthAne suSuptimAMthI bahAra ANavAno pracaMDa puruSArtha karanArA zakavartI mahApuruSo samaye samaye pAkyA che. saMvegI zAkhAnA keTalAka samartha saMyamayAtrIoe puSparUpe pamarATa phelAvyo che. | vikramanI navamI-dazamI zatAbdImAM caityavAsa zarU thaI gayo hato, paraMtu zuddha saMyamano mULa mArga paNa tenA samAMtare cAlato hato. zuddha sAdhu mArganA custa pAlanamAM mAnanArA zramaNone "saMvegI' zabdathI oLakhavAnuM lagabhaga ahIMthI zarU thayuM. pachI to paMdaramI, soLamI ane aDhAramI sadImAM kriyoddhAranA je mojAM AvyAM temAM keTalAMka krAMtikArI dharmaparaSoe zAsanana jAgRta praharIo tarIke bhAre moTuM yogadAna ApyuM che. sAdhvAcAra lupta thato rahyo hato tevA aMdhakAramaya samayamAM je navAM paribaLo UbhAM thayAM temAM sthAnakavAsI saMpradAya ane tenA jyotirdharo eka viziSTa paribaLa banI rahyA. saMvegI zAkhAnA saMto ane sthAnakavAsI jaina jyotirdharo uparanI lekhamALA rajU kare che guNavaMtabhAI baravALiyA. amarelI jillAnA khAMbhA gAmanA vatanI guNavaMtarAya mAdhavalAla baravALiyAe muMbaImAM sI.e. sudhI abhyAsa karyo. thoDAM varSo prekTisa karyA pachI hAla muMbaImAM TekSaTAila prosesa inDa.mAM pravRtta che. guNavaMtabhAIe dharma, adhyAtma, kavitA vagere viSaya para 40 jeTalAM pustakonuM sarjana-saMpAdana karela che. kAThiyAvADa sthA. jaina samAja ghATakoparanA mukhapatra sahita alaga alaga jaina saMsthAnAM pAMca jeTalAM megejhinanuM saMpAdana karela che. akhila bhAratIya sthAnakavAsI jaina konpharansanA maMtrI che. vizva vAtsalya ane saMtabAla evorDa phAunDezana amadAvAdanA TrasTI che. vizva vAtsalya prAyogika saMgha, muMbaInA TrasTI ane upapramukha che. "vizva vAtsalya" mAsikanA taMtrI che. aham spiriTyuala senTaranA TrasTI che. muMbaImAM keTalIka vyAkhyAnamALA ane parisaMvAda guNavaMtabhAInA pramukhasthAne yojAya che. phAra isTamAM siMgApora va.mAM jainadharma para temanAM saphaLa pravacana yojAyelAM. dharma ane adhyAtmanA viSayo para muMbaI dUradarzana para emanA vArtAlApa avAranavAra yojAya che. saurASTrakesarI prANaguru jaina philosophikala liTararI risarca senTaranA guNavaMtabhAI onararI ko. orDineTara che, jemAM jainadharmanA prAcIna graMtho paranuM saMzodhana-prakAzananuM kArya prAcIna graMthonI sI.DI.nuM kArya ane jaina Jain Education Intemational Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhanya dharA sAhitya jJAnasatro yoje che. zrI saurASTra dazAzrImALI sevA saMgha, bRhad muMbaI sthAna. jaina mahAsaMgha, jaina adhyAtma sTaDI sarkala ghATakopara va. saMsthAo sAthe saMkaLAyelA che tathA cembara jaina saMghanA TrasTI, ghATakopara jaina saMghanA sekreTarI tarIke sevA Apela che. temanAM dharmapatnI DaoN. madhubahene hindI sAhityamAM saMzodhana karI DokTareTa Ph. D. prApta karela che. guMjana baravALiyA'nA nAme temanAM dharma, adhyAtma uparAMtanA vividha viSayo para lakhANo muMbaI samAcAra, "janmabhUmi', "dazAzrImALI', "jainaprakAza", "prANapuSpa" "zAsanapragati', "dharmadhArA', jainasaurabha', vinayadharma va.mAM pragaTa thAya che. muMbaI samAcAramAM pragaTa thayela guNavaMtabhAInA lekhane 1997nA muMbaI jaina patrakAra saMgha zreSTha patrakAra evorDanuM prathama pAritoSika prApta thayuM che. ema. bI. baravALiyA phAunDezana ceriTebala TrasTa dvArA teo holisTika helthakerane lagatA prakalpo calAve che temanI sAthe saMkaLAyelA che. zrI guNavaMtabhAI lAMbA samayathI amArA mArgadarzaka banI rahyA che. - saMpAdaka ' to A )) paNa ' phoTa : AtmAnaMdasabhA bhAvanagaranA saujanyathI temane eka vAtanuM moTuM duHkha hatuM. temane saMtAna thatAM, paNa jIvatA rahetAM nahIM. janma pachI bALaka paMdaravIsa divase gujarI jatuM. AthI teo ghaNA nirAza thaI gayAM hatAM. eka divasa koI saMnyAsI mahArAja padhAryA hatA. teo siddhavacanI tarIke oLakhAtA hatA. TekasiMha ane karmo temanI pAse gayAM ane potAnAM duHkhanI vAta karI. te vakhate e saMnyAsI mahArAje temane AzIrvAda ApIne AgAhI karatAM kahyuM ke, "tamAre have eka saMtAna thaze. te putra haze. tamAro e putra jIvaze, paraMtu te sAdhu-saMnyAsI thaI jaze. ene sAdhu-saMnyAsI thatAM tame aTakAvatAM nahIM." sAdhu mahArAjanA AzIrvAdathI TekasiMha ane karmone AnaMda thayo. temaNe kahyuM, "gurumahArAja! amAro dIkaro jo jIvato rahe to pachI bhalene e sAdhu-saMnyAsI thAya. ethI mane to AnaMda ja thaze. ene joIne amAruM jIvyuM lekhe lAgaze. ame vacana ApIe chIe ke ene saMnyAsI thatAM ame aTakAvIzuM nahIM." tyAra pachI saM. 1863mAM temanA ghera bALakano janma thayo. bAlaka atyaMta tejasvI hatuM. patipatnI bALakane lADakoDathI ucheravA lAgyAM. paMdara-pacIsa divasa thavA chatAM bALakane kazuM thayuM nahIM. ethI temano Dara nIkaLI gayo. temano utsAha vadhI gayo. sAdhu mahAtmAnuM vacana jANe sAcuM paDatuM hoya tevuM lAgyuM. ema karatAM bALaka moTuM thavA lAgyuM. bALakanuM nAma "TalasiMha' rAkhavuM evI bhalAmaNa sAdhu mahAtmAe karI hatI. paMjAbI bhASAmAM Tala eTale vAjitra. sAdhu ka naka paTela zrI bhUTerAyajI mahArAja zrI bUTerAyajI mahArAjano janma paMjAbamAM ludhiyANA pAse duluA nAmanA gAmamAM vi.saM. 1863mAM thayo hato. temanA pitAzrInuM nAma TekasiMha hatuM. teo jATa jAtinA hatA. teo jamInadAra hatA ane gAmanA mukhI hatA. temanuM gotra gila hatuM. TekasiMhanAM patnInuM nAma karmo hatuM. teo paMjAbamAM patiyAlA rAjyanA jodhapura nAmanA gAmanA vatanI hatAM. TekasiMha ane karmonuM dAmpatyajIvana sukhI hatuM paraMtu Jain Education Intemational Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata sarabha bhAga-2 mahAtmAe kahyuM hatuM ke, A bALaka jyAre moTA sAdhu-sanyAsI thaze tyAre teo jyAM jaze tyAM emanI AgaLa benDavAjAM vAgatAM haze mATe bALakanuM nAma TalasiMha rAkhazo, eTale mAtA-pitAe bALakanuM nAma TalasiMha rAkhyuM, paraMtu loko mATe AvuM nAma taddana navIna ane aparicita hatuM. paMjAbanAM lokomAMthI lazkaramAM- daLamAM joDAnArA ghaNA hoya che eTale bALakanuM nAma TalasiMhane badale dalasiMha pracalita banI gayuM. joke A nAma paNa vadhu samaya cAlu rahyuM nahIM, kAraNa ke mAtApitA eka gAma choDIne bIje gAma rahevA gayAM. tyAM zerInAM chokarAMoe TalasiMhanuM nAma bUTAsiMha karI nAkhyuM. bUTAsiMhane potAnA bALapaNathI ja khAvApIvA vageremAM ke bIjI AnaMdapramodanI vAtomAM bahu rasa paDato nahoto. emane sAdhu-sanyAsIonI sobatamAM ane tyAga-vairAgyanI vAtomAM vadhu rasa paDato hato. duluA nAnuM sarakhuM gAma hatuM. tyAM prAthamika zALA paNa nahotI eTale bUTAsiMhane zALAmAM abhyAsa karavAnI koI taka maLI nahotI. gAmamAM zIkha dharmanuM maMdira gurudvArA hatuM. bUTAsiMhanAM mAtA-pitA zIkha dharma pALatAM hatAM ane gurudvArAmAM jatAM. bUTAsiMha jyAre ATheka varSanA thayA tyAre emanA pitAnuM avasAna thayuM hatuM. have kuTuMbamAM mA ane putra be ja rahyAM hatAM. mAtA pote jyAre gurudvArAmAM jatI tyAre te sAthe nAnA bALaka bUTAsiMhane laI jatI. gurudvArAmAM niyamita javAne kAraNe mAtAnI sAthe bUTAsiMha paNa dharmapravacana karanAra graMthasAheba je dharmopadeza ApatA te sAMbhaLatA hatA. vaLI bapore bUTAsiMha gurudvArAmAM jatAM. tyAM chokarAone zIkhonI gurumukhI bhASAlipi zIkhavavAmAM AvatI. Ama karatAM karatAM bUTAsiMhane gurumukhI bhASA lakhatAM-vAMcatAM AvaDI gaI. zIkha dharmanA graMtho jevA ke, graMthasAheba', 'mukhamaNi', "japujI' vagere vAMcavAnI taka paNa temane sAMpaDI. vaLI gurudvArAmAM padhAranAra saMtono paricaya paNa thavA lAgyo. Ama roja niyamita guruvANInA zravaNa dvArA vadhatA jatA dharmAbhyAsI bUTAsiMhane dharma pratye ruci vadhavA lAgI. soLeka varSanI uMmara thaI haze tyAre eka divasa bUTAsiMhe potAnI mAtAne kahyuM, "mA! mAre lagna karIne gharasaMsAra mAMDavo nathI. mAre sAdhu thavu che." e sAMbhaLatAM ja mAtAne siddhavacanI bAbAe karelI AgAhI sAcI paDatI lAgI. "beTA, mArA jIvanano tuM ja eka mAtra AdhAra che. tArA pitAno svargavAsa thayo che. tAre bIjA koI bhAIbahena nathI, eTale tuM gharanI aMdara paNa saMnyAsI tarIke rahI zake che. tAro svabhAva jotAM huM tane lagna karavAnuM kyAreya kahIza nahIM. tArA mATe siddhavacanI mahAtmAe karelI AgAhI huM jANuM chuM. tuM sAdhu thaze e vAta sAcI che, paraMtu gharamAM rahIne sAdhupaNuM pALI zake che. ema karaze to mane paNa sahAro raheze. tAre jo sAdhu thavuM hoya to mArA gayA bAda tuM thaje." bUTAsiMhe kahyuM, "mAtAjI! gharamAM mAruM jarA paNa mana lAgatuM nathI. jIvanano bharoso nathI. vaLI paMjAbanA itihAsamAM to keTalIya mAtAoe dharmane khAtara potAnAM saMtAnane arpaNa karI dIdhAM hoya evA dAkhalA che. mATe mane ghara choDIne javAnI AjJA Apo". e vakhate mAtAjIe kahyuM, "beTA, tuM jo ghara choDIne javA mATe makkama hoya to mArI tane AjJA che". mAtAnI AjJA maLatAM bUTAsiMhe sarunI zodha zarU karI. jyAM kyAMyathI mAhitI maLatI to te sAdhu mahAtmAne maLavA mATe teo doDI jatA. eka divasa koIkanI pAse bUTAsiMhe sAMbhaLyuM ke moDhe vastranI paTTI bAMdhanArA jaina sAdhuomAM nAgaramalajI nAmanA eka sAdhu mahAtmA ghaNI UMcI koTinA che. bUTAsiMhe emano saMparka sAdhyo. sthAnakamArgI e jaina sAdhu bAvIsa ToLAMvALA' tarIke oLakhAtA hatA. tyAre sAdhuonA samudAya mATe 'ToLAM' ke 'ToLI' zabda vaparAto ane sAdhu mATe RSi. nAgaramalajInA paricayamAM AvatAMnI sAthe emanA saraLa, nirdabha, tyAgI, saMyamI jIvanathI bUTAsiMha prabhAvita thayA. vaLI temanuM pravacana sAMbhaLatAM paNa bUTAsiMhane khAtarI thaI ke A sAdhu mahAtmA vidvAna che, tyAgI che, saMyamI che ane siddhAMtonA jANakAra che. yuvAna, tejasvI bUTAsiMhanI saMyamI ruci ane zAstrajJAnanI sAcI jijJAsAno RSi nAgaramalajIne paNa paricaya thayo. ghare AvIne potAnI mAtAne paNa nAgaramalajInI vAta karI. e sAMbhaLIne mAtAjIe emane nAgaramalajI pAse dIkSA levAnI anumati ApI. RSi nAgaramalajI te samaye paMjAbamAM vicaratA ane moTo samadAya dharAvatA sthAnakamArgI mahAtmA RSi mulakacaMdajI mahArAjanI ToLInA sAdhu hatA. vihAra karatAM karatAM teo dilhI pahoMcyA hatA. emanI pAse dIkSA levA bUTAsiMha dilahI gayA. Jain Education Intemational Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 dhanya dharA dilhImAM gurumahArAja nAgaramalajIe emane vi.saM. 1888mAM lagabhaga cha mahinA sudhI rojeroja abhigrahapUrvaka gocarI 25 varSanI uMmare dIkSA ApI. emanuM nAma RSi bUTArAyajI vahorI lAvatA. Ama bUTerAyajI mahArAja yuvAna vayathI ja ugra mahArAja rAkhavAmAM AvyuM. tapasvI banyA hatA. bUTerAyajI mahArAje potAnA gurumahArAja nAgaramalajI - bUTerAyajI mahArAja tapazcaryAnI sAthe sAthe svAdhyAya paNa sAthe dilhImAM cAturmAsa karyuM. cAturmAsa daramiyAna nAgaramalajI karatA ane upAzrayamAM vyAkhyAna paNa ApatA. AthI emano AcArAMga sUtra ane sUyagaDAMga sUtra upara vyAkhyAno ApatA cAhakavarga vadhato gayo hato. daramiyAna khAnadAna kuTuMbanA be hatA. e vyAkhyAno bUTerAyajI dhyAnapUrvaka sAMbhaLatA hatA. vaLI yuvAnoe emanI pAse dIkSA lIdhI hatI. e sUtronI pothIo laIne gurumahArAja pAse besIne teo teo paMjAbathI vihAra karI dilhI padhAryA. tyAM vyavasthita adhyayana karavA lAgyA hatA. bIjA cAturmAsa sthAnakamArgI samudAyanA RSi rAmalAlajInuM cAturmAsa hatuM. daramiyAna saMskRta ane ardhamAgadhI bhASA paNa emaNe zIkhI teo kavi paNa hatA. temanI pAse amRtasaranA eka osavAle lIdhI hatI. vaLI, potAnI meLe AgamagraMtho vAMcavAnI sajjatA dIkSA lIdhI hatI. emanuM nAma RSi amarasiMhajI rAkhavAmAM teo prApta karatA jatA hatA. emanI tIvra samajazakti, vadhu AvyuM hatuM. amarasiMhe gurumahArAja pAse sAro svAdhyAya karyo. adhyayana mATenI laganI, agharA viSayonI grahaNazakti, eka divasa amarasiMhajIe bUTerAyajIne 'vipAkasUtra'nI asAdhAraNa smaraNazakti vagere joIne guru mahArAjane paNa bahu pothI batAvI puchyuM. "A tame vAMcyuM che?" pothI joI harSa thato. bUTerAyajIe kahyuM, 'vipAkasUtra' meM vAMcyuM to nathI, paNa enuM keTalAka samaya pachI gurumahArAja vadhu bimAra paDyA. nAma paNa Aje pahelI vAra tamArI pAsethI sAMbhaLuM chuM. bUTerAyajIe divasa-rAta joyA vagara athAga parizramapUrvaka amarasiMhajIe 'vipAkasUtra' vAMcatAM temAM Avato mRgAemanI sevA-cAkarI karI. temanAM hallo-mAtru paNa teo jarA loDhiyAno prasaMga paNa temaNe vAMcyo. temAM varNavyA pramANe paNa kacavATa vagara, balake hoMzathI sApha karatA ane AsapAsa gautamasvAmI, mAMsanA locA jevA, satata lohI ane paru kyAMya javuM hoya to bUTerAyajI temane UMcakIne potAnA khabhA nIkaLatA, tIvra durgadha mAratA putrane jovA jAya che, te vakhate para besADIne laI jatA. roja ujAgarA thatA to paNa teo durgadhane kAraNe mRgAvatI gautamasvAmIne moDhe vastra DhAMkavA kahe gurumahArAjanI pAse khaMtathI, utsAhathI ane gurusevAnA bhAvathI che. eno artha e thayo ke tyAre gautamasvAmIe moDhe muhapattI besI rahetA ane temanI satata saMbhALa rAkhatA ane rAtre jyAre bAMdhI nahotI. moDhe muhapattI bAMdhavAnuM pharamAna AgamasUtromAM jyAre samaya maLe tyAre pote gokhelAM sUtro, thokaDA, bola vagere AvatuM nathI, eTale emaNe potAnI zaMkA amarasiMhajI pAse bolIne yAda karI letA. bUTerAyajInI vaiyAvacca nAgaramalajI darzAvI. amarasiMhajI pAse eno javAba nahoto. emaNe eTaluM mahArAjanA hRdayane sparzI gaI. temanA hRdayanuM parivartana thayuM. ja kahyuM ke, "ApaNe moDhe muhapattI na bAMdhIe to loko aMtima samaye emaNe kahyuM, "bUTA, teM mArI bahu sevAcAkarI karI ApaNane yati kahe. mATe moDhe muhapattI bAMdhavI jarUrI che." che, meM tane joIe teTalo abhyAsa karAvyo nathI. tArI jijJAsA 'ane jJAnanI bhUkha ghaNI moTI che, mATe tuM A mArI pAMca paraMtu A khulAsAthI bUTerAyajIne saMtoSa thayo nahIM. vaLI mUlyavAna hastalikhita prato tArI pAse ja rAkhaje. tuM sadA sukhI jinapratimAnAM darzana-vaMdanano niSedha AgamasUtramAM kyAMya raheje ane dharmano pracAra karaje. tuM koI paNa kadAgrahI sAdhuno Avato nathI. e vize paNa emaNe amarasiMhajI pAse potAnI saMga karato nahIM. jyAM tane zuddha dharmanI puSTi thatI lAge tyAM zaMkA vyakta karI, paraMtu teno paNa koI saMtoSakAraka khulAso maLyo nahIM. tuM raheje ane te pramANe karaje." Ama ASi ApI RSi nAgaramalajI mahArAja kALadharma pAmyA. potAnA pArAjanA dilhInA cAturmAsa pachI bUTerAyajI potAnA ziSyo sAthe kALadharma pachI bUTerAyajI mahArAja vihAra karI, patelA patiyAlA, siyAlakoTa, rAvalapiMDI vagere sthaLoe vicarI pAchA padhAryA. patiyAlA padhAryA. tyAM rastAmAM amarasiMhajI maLI gayA. temaNe teo tyAra pachI mAlerakoTalAmAM cAturmAsa hatA tyAre - bUTerAyajIne kahyuM ke, "bUTerAyajI, tame sAro zAstrobhyAsa karyo Jain Education Intemational Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 63 che. mArA karatAM tame moTA cho. ApaNe eka ja guruRSi vacce muhapattI vize ghaNI vicAraNA thaI ane cAturmAsa pachI malakacaMdajInA ToLAnA chIe to ApaNe sAthe vicArIe to mAgazara mahinAmAM teo baMnee rAmanagaramAM muhapatIno doro kema?" choDI nAkhyo. teoe muhapattI havethI hAthamAM rAkhaze ema amarasiMhajInI darakhAsta bUTerAyajIe svIkArI lIdhI. jAhera karyuM. paMjAbamAM A krAMtikArI ghaTanAthI ghaNo khaLabhaLATa teo sAthe vihAra karavA lAgyA. ema karatAM amRtasara teo macI gayo. have sthAnakamArgI upAzrayamAM javuM temane mATe baMne padhAryA, paraMtu amRtasaramAM bUTerAyajI muhapattI ane muzkela banI gayuM. alabatta ATalA samaya daramiyAna temanI jinapratimA vizenA potAnA vicAro bIjA sAdhuo pAse vyakta sAthe saMmata thanAra zrAvakono samudAya hato, paraMtu paristhiti have karatA te amarasiMhajIne gamatuM nahIM. amarasiMhajIe vikaTa thavAnI hatI. bUTerAyajIno jAheramAM virodha cAlu karI dIdho. AthI zrAvakomAM A samaya daramiyAna dIkSA choDI janAra premacaMdajIne paNa be pakSa paDI gayA. paMjAbamAM badhe A bAbata jAhera carcAno gRhastha jIvananA kaDavA anubhavo thatAM ane vairAgyano udaya thatAM viSaya banI gaI. amarasiMhajIe potAnA kSetranA zrAvakone teo pharI dIkSA levA taiyAra thayAM, paraMtu te vakhate bUTerAyajIe taiyAra karyA hatA ane dhamakI ApI ke bUTerAyajI jo potAnA ziyAlakoTa javAnuM anivArya hatuM. eTale emaNe potAnA ziSya kSetramAM Avaze to emano veza kheMcI levAmAM Avaze. mULacaMdajI mahArAjane piMDadAdanakhA nAmanA gAme premacaMdajIne A samaya daramyAna bUTerAyajI pAse khAsa koI ziSyo pharI dIkSA ApavA mokalyA paraMtu premacaMdajI have dIkSA levA mATe rahyA na hatA. sthAnakavAsI saMpradAyanA bAvIsa ToLAmAM temaNe eTalA adhIrA thaI gayA hatA ke vihAra karIne mULacaMdajI cAra ziSyo banAvyA hatA, paraMtu emAMthI mAlerakoTalAvALA be mahArAja tyAM pahoMce te pahelAM to temaNe bUTerAyajI mahArAjane ziSyo emane choDIne cAlyA gayA hatA. eka ziSya kALadharma potAnA guru tarIke dhAraNa karIne, saMgha samakSa tathA jinapratimAnI pAmyA hatA. eka jATa jAtinA ziSya hatA, temaNe dIkSA choDI sAkSIe sAdhunAM vastra paherI lIdhAM hatAM. tyArapachI teo daIne gRhastha veza aMgIkAra karyo hato. AthI bUTerAyajI ekalA mULacaMdajI mahArAja sAthe vihAra karIne bUTerAyajI mahArAja paDI gayA hatA, paraMtu AvI dhAkadhamakIothI teo DaratA sAthe joDAI gayA hatA. nahotA, kAraNa ke teo AtmArthI hatA ane jinatattvamAM aDaga bUTerAyajI mahArAje muhapattIno doro kADhI nAkhyo te zraddhA dharAvanAra hatA. pachI paMjAbamAM vicaravAnuM AraMbhamAM emane mATe bahu kaThina saM. 1902nuM cAturmAsa bUTerAyajI mahArAje parasaramAM banI gayuM. tema chatAM evA virodhanA vaMToLa vacce paNa teo karyuM. te vakhate eka navayuvAna emanA saMparkamAM Avyo. emanuM svasthatAthI ane nIDaratAthI vicaratA rahyA hatA. nAma mULacaMda hatuM. emanI uMmara nAnI hatI, paNa emanI bUTerAyajI jAtrA karavA jatA saMgha sAthe kesariyAjI buddhinI paripakvatA ghaNI hatI. vaLI emaNe judA judA sAdhuo padhAryA. tIrtha yAtrAno A emano prathama anubhava hato. pAse zAstrAbhyAsa paNa karyo hato. bUTerAyajInA muhapattI ane kesariyAjInA AdinAtha bhagavAnanI camatkArika pratimAnAM pratimApUjananA vicAro emaNe jANI lIdhA hatA, ane te harSollAsapUrvaka darzana karIne teoe atyaMta dhanyatA anubhavI. potAne sAcA jaNAtAM temaNe paNa carcA upADI hatI. tyArapachI kesariyAjInA mukAma daramyAna vaLI bIjo eka anukULa soLa varSanI vaye emaNe bUTerAyajI pAse dIkSA lIdhI. emanuM yoga sAMpaDyo. gujarAtamAMthI te vakhate kesariyAjInI yAtrA karavA yoga sAMpaDyo. gujarAta nAma mULacaMda hatuM eTale sAdhu tarIke emanuM nAma mULacaMdajI mATe eka saMgha Avyo hato. saMghapati prAMtija pAse Avela rAkhavAmAM AvyuM. temaNe gurumahArAja bUTerAyajI sAthe ilola nagaranA zeTha becaradAsa mAnacaMda hatAM. teo bIjA rAmanagaramAM cAturmAsa karyuM. AgevAno sAthe bUTerAyajI mahArAjane maLavA AvyA. temaNe mULacaMdajI mahArAja jevA tejasvI ane nIDara ziSya kahyuM, "mahArAjazrI! amane thoDIka jijJAsA thaI che. Apane maLatAM bUTerAyajInI naitika hiMmata hatI te karatAM paNa vadhI gaI. derAsaramAM darzana karatAM joyA hatA. ApanA veza parathI Apa vi.saM. 1903nuM cAturmAsa teo baMnee lAhora pAse caMdrabhAgA sthAnakamArgI sAdhu lAgo cho paraMtu sthAnakavAsI sAdhu muhapattI nadInA kinAre AvelA rAmanagaramAM karyuM. te vakhate guru-ziSya moDhe bAMdhe, jyAre Apa muhapattI hAthamAM rAkho cho tethI amane Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 dhanya dharA prazna thAya che. amane jaNAvazo ke Apa koNa cho to AnaMda thaze." bUTerAyajI mahArAje kahyuM, "bhAI, huM janmathI ajaina che. amAro parivAra zIkha dharmane pALe che. meM yuvAnavaye sthAnakamArgI bAvIsa ToLAmAM dIkSA lIdhI hatI, paraMtu zAstronuM UMDuM adhyayana karyA pachI huM jinapratimAno virodha karI zakato nathI, vaLI moDhe muhapattI bAMdhavAnuM AgamasUtramAM kyAMya pharamAna nathI, eTale muhaparI hAthamAM rAkhuM chuM. amArI bhAvanA gujarAta tarapha vihAra karI zatruMjaya tIrthanI yAtrA karavAnI che." saMghavIe kahyuM, "to pachI gurumahArAja! Apa baMne amArA saMgha sAthe joDAIne amane lAbha Apo. vaLI Apane paNa anukULatA raheze, kAraNa ke rastAmAM ghaNe ThekANe jainonAM ghara nathI." bUTerAyajI mahArAja ane vRddhicaMdrajI mahArAje saMghapatinI vinaMtIno svIkAra karyo ane teo saMgha sAthe joDAI gayA. prAMtija sudhI saMgha sAthe pahoMcI tyAMthI teo vihAra karI amadAvAda pahoMcyA. nagara bahAra zeTha haThIsiMhanI vADIe UtaryA. emanA AgamananA samAcAra amadAvAdanA saMghamAM pahoMcI gayA. saubhAgyavijayajI mahArAje mANasa mokalI emane upAzraye teDAvyA. dAdA maNivijyajI, saubhAgyavijayajI vagere saMvegI sAdhuonAM darzana karI teoe dhanyatA anubhavI. thoDA divasa rokAIne teo zatruMjayanI yAtrAe saMgha jato hato tenI sAthe joDAI gayA. zatruMjayanI tIrthayAtrA pahelIvAra karIne teoe ananya dhanyatA ane prasannatA anubhavI. thoDA divasa teo tyAM rokAyA. tyAM yationuM jora ghaNuM hatuM, eTale cAturmAsa AsapAsa karavAno emaNe vicAra karyo. najIkamAM vihAra karIne vRddhicaMdrajI ane premacaMdrajI mahArAja bhAvanagaramAM sthaLanI anukULatA joI AvyA. bhAvanagaranA saMghe pAlitANA AvIne temane vinaMtI karatAM bUTerAyajI mahArAje gujarAtamAM prathama cAturmAsa bhAvanagaramAM karyuM. bhAvanagaranA cAturmAsa pachI pharI teo bhAvanagaranA saMgha sAthe siddhAcalanI yAtrAe gayA. pAlitANAmAM thoDo samaya rokAI temaNe amadAvAda tarapha vihAra karyo. vRddhicaMdrajI ane premacaMdrajI mahArAje giranAranI yAtrA mATe jUnAgaDha tarapha vihAra karyo. grAmAnugrAma vihAra karatA bUTerAyajI mahArAja ane mUlacaMdajI mahArAja lIMbaDI padhAryA. tyAM thoDA divasa rokAyA te daramiyAna mUlacaMdajI mahArAjane tAva Avyo. e vakhate bUTerAyajI mahArAje mUlacaMdajI mahArAjanI ghaNI sevA cAkarI karI hatI. evAmAM vRddhicaMdajI mahArAja giranAranI jAtrA karI tyAM AvI pahoMcyA hatAM. premacaMdajI chUTA paDI ekalavihArI thaI gayA hatAM. mUlacaMdajI mahArAjane taddana sAruM thaI gayuM. tyArapachI vihAra karIne teo traNe amadAvAda AvI pahoMcyA ane UjamaphaInI dharmazALAmAM UtaryA, tyAM paMnyAsa dAdA maNivijayajI tathA gaNi saubhAgyavijayajInA gADha samAgamamAM teo AvyA ane teo traNee maNivijayajI dAdA pAse mUrtipUjaka samudAyamAM saMvegI dIkSA levAno nirNaya karyo. e mATe saubhAgyavijayajI mahArAja pAse yogavahana paNa karyA. tyArapachI saM. 1912mAM caturvidha saMgha samakSa maNivijayajI dAdAe teo traNene saMvegI dIkSA ApI. muni bUTerAyajInuM nAma buddhivijayajI, muni mUlacaMdajInuM nAma muni muktivijayajI ane muni vRddhicaMdrajInuM nAma muni vRddhivijayajI rAkhavAmAM AvyuM. saMvegI dIkSA dhAraNa karIne teo traNee harSollAsa sAthe kRtArthatA ane dhanyatA anubhavI jaina zAsananA itihAsamAM A eka jabarajasta krAMtikArI ghaTanA banI. bUTerAyajI mahArAja kharekhara eka UMcI koTinA sAdhu hatA. teo brahmacaryanA pAlanamAM tathA svAdendriya upara vijaya meLavavAmAM ghaNA makkama hatA. tapazcaryA, vihAra vagere karavA mATe temanI pAse sAruM zarIrabaLa ane manobaLa hatuM. bhAvanagaramAM cAturmAsa karyA pachI bUTerAyajI mahArAja potAnA ziSyo sAthe pAlitANA padhAryA hatA. te samayanA beeka prasaMgo noMdhAyelA che. pAlitANAmAM mUlacaMdajI gocarI vahoravA jatA. teo paNa potAnA gurumahArAjanI jema eka ja pAtramAM badhI gocarI vahorI lAvatA. evI rIte mizra thaI gayelI gocarI teo vAparatA jethI svAda upara vijaya meLavAya. paMjAbanAM loko dALazAkamAM goLa na nAkhe. eka divasa mUlacaMdajI mahArAja gocarI vahorI lAvyA hatA. gocarI vAparatAM bUTerAyajI mahArAje mUlacaMdajIne kahyuM, "mUlA, A kaDhI bahu gaLI lAge che." te vakhate mULacaMdajI mahArAje kahyuM, gurudeva, e kaDhI nathI paNa kesariyA dUdha che. e to gaLyuM ja hoya." Ama bUTerAyajI mahArAje khAvAnI vAnagIomAM rasa dain Education Intermational Jain Education Intemational For Private & Personal use only Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 phoTo : AtmAnaMdasabhA bhAvanagaranA saujanyathI ke . lIdho nahoto. pAtramAM je Ave te teo vAparI letA. zrIkhaMDa, dUdhapAka ke kaDhI vacce temane bahu phera jaNAto nahIM. bUTerAyajI mahArAje saMvegI dIkSA lIdhA pachI gujarAtamAM amadAvAda, bhAvanagara vagere sthaLe ja cAturmAsa karyo. te samaya daramiyAna temaNe zAstrIya adhyayana sArI rIte karyuM. bhAvanagaramAM hatA tyAre 45 AgamonA paMcAgI sahita abhyAsa karI lIdho hato. amadAvAdanA ane bhAvanagaranA saMghoe emane mATe paMDitonI vyavasthA karI ApI hatI. te vakhatanA jANItA paMDita harinArAyaNa pAse emaNe haribhadrasUri, hemacaMdrAcArya, lakSmI sUri, vanavijayajI uparAMta upAdhyAya yazovijayajInA saMskRta, prAkRta ane gujarAtImAM lakhAyelA graMthono UMDANathI abhyAsa karyo. emAM yazovijayajI upAdhyAyanA graMthoe emane bahu prabhAvita karyA. tarka ane nyAyamukta e graMthonA abhyAsathI emanI dRSTi khulI gaI. Ama bUTerAyajI mahArAja sAthe zAstracaryA nivArI amarasiMhajIe kSamApanA karI lIdhI. ethI vivAdano vaMToLa zamI gayo ane jene zraddhA hoya te pramANe AcaraNa karavA lAgyA. alabatta bUTerAyajI mahArAjanA Agamanane kAraNe paMjAbamAM AtmArAmajI mahArAja vagere bIjA ghaNA sAdhumahAtmAoe paNa potAnA saMpradAyamAMthI nIkaLI gujarAtamAM jaI saMvegI dIkSA lIdhI. vi.saM. 1938mAM bUTerAyajI mahArAje amadAvAdamAM paMcotera varSanI uMmare paMdara divasanI bimArI pachI phAgaNa vada amAsa (paMjAbI caitra amAsa)nA roja rAtre samAdhipUrvaka deha choDyo. emanA kALadharmanA samAcAra gujarAta, rAjasthAna ane paMjAbamAM jhaDapathI prasarI jatAM tyAM tyAM emanA bhaktavargamAM zoka chavAI gayo. caitra suda ekamanA roja sAbaramatI nadInA kinAre caMdananI citAmAM emanA pArthiva dehano agnisaMskAra karavAmAM Avyo tyAre tyAM hajAro nagarajanonI AMkhomAMthI AMsu vahyAM hatAM. bUTerAyajI mahArAjane aMjali ApatAM zrI nyAyavijayajI mahArAje lakhyuM che ke, "bUTerAyajInI dehamudrAmAM pratApa hato, AtmamudrAmAM guNagaurava hatAM ane vizAla lalATapaTamAM brahmacaryanuM alaukika ojasa hatuM. emanA paMjAbI khaDatala dehamAM suMdaratA, sukumAratA ane sajjanatA taravaratI. bUTerAyajI mahArAja eTale parama tyAgamUrti, mahAyogIrAja, satya ane saMyamanI pratimA." zrI AtmArAmajI mahArAja sarvadarzananiSNAta, naiSThika bAlabrahmacArI, mahAna krAntikArI ane dIrdhadraSTA, zAsana-prabhAvaka yugapravartaka, kavi ane saMgItajJa, tapasvI ane saMyamI, tejasvI jyotirdhara, mahAna jainAcArya zrImad vijayAnaMdasUri (zrI AtmArAmajI mahArAjanuM jIvana aneka preraka ane romAMcaka ghaTanAothI ane bodhavacanothI sabhara che. gata zatakamAM paMjAbanI zIkha paraMparAnusArI koma taraphathI jaina dharmane maLelI be mahAna vibhUtionI bheTano RNasvIkAra avazya karavo joIe. jo potAnI dharmaparaMparAmAM teo rahyA hota to teo kadAca mahAna zIkha dharmaguru banyA hota te be AtmAo saMjogonusAra mahAna jaina sAdhu mahArAja banyA. temanuM preraka krAMtikArI jIvana nihALavA jevuM che. vikramanI vIsamI sadInA AraMbhanA e be mahAtmAo te sva. pUjya zrI bUTerAyajI mahArAja ane temanA ziSya sva. pUjya zrI AtmArAmajI mahArAja. AtmArAmajI mahArAja janme kapUra brahmakSatriya jAtinA hatA. emano janma vi.saM. 1892nA caitra suda 1 ne Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 maMgaLavAranA roja paMjAbanA jIrAnagara najadIka laherA nAmanA gAmamAM thayo hato. emanuM nAma dittAAma rAkhavAmAM AvyuM hatuM. emanA pitAnuM nAma hatuM gaNezacaMdra ane mAtAnuM nAma hatuM rUpAdevI. emano paraMparAthI prApta thayelo kuladharma te zIkhadharma hato. nAnAMmoTAM rAjyonI sattA mATenI UthalapAthalano e jamAno hato. aMgrejI saltanata paNa dezI rAjyone laDAvavAmAM jAtajAtanA kAvAdAvA karatI hatI. nAnapaNamAM mAtA-pitA gumAvanAra azakta gaNezacaMdra thANedAra tarIke nokarI karI. tyArapachI mahArAjA raNajitasiMhanA sainika tarIke kAma karyuM. laherAnA jAgIradAra attarasiMgha zIkha dharmaguru hatA gaNezacaMdranA. jotAM ja manamAM vasI jAya evA putra dittAne zIkha dharmaguru banAvavA teo icchatA hatA, paraMtu potAnA putrane dharmaguru banAvavAnI icchA gaNezacaMdranI na hatI. attarasiMghane e vAtanI gaMdha AvatAM gaNezacaMdrane kedamAM pUryo, to paNa gaNezacaMdre dittAne soMpavAnuM kabUla karyuM nahIM. eka divasa jelamAMthI bhAgI jaIne gaNezacaMdra attarasiMgha sAme bahAravaTe caDyA. ema karavAmAM aMgreja kaMpanI sarakAra sAthe paNa teo saMgharSamAM AvyA, pakaDAyA, dasa varSanI jela thaI. AgrAnI jelamAM temane rAkhavamAM AvyA. eka vakhata uparIo sAthenI baMdUkanI jhapAjhapImAM goLI vAgavAthI teo mRtyu pAmyA. eka bahAdura saradAra gaNezacaMdrajInA jIvanano Ama karuNa aMta Avyo. gaNezacaMdrano putra bALaka dittArAma temanI jema bahAdura ane nIDara hato. jyAre te agiyAra varSano hato tyAre eka vakhata temanA laherA gAma upara bahAravaTiyAonI eka ToLakIe humalo karyo. gaNezacaMdranI AgevAnI heThaLa gAmanA lokoe bahAraviTayAone mAryo ane bhagADyA. pachI teo jyAre ghare pAchA AvyA tyAre gaNezacaMdre joyuM ke gharanA bAraNAmAM nAno dittArAma talavAra laIne Ubho hato, pitAe putrane pUchyuM, "A tuM zuM kare che?' dittArAme kahyuM, "talavAra laIne gharanuM rakSaNa karavA Ubho chuM." e javAba sAMbhaLI pitAe bALaka dittArAmane zAbAzI ApI. eka brahmakSatriya baMDakhora yoddhAno putra dinArAma (athavA devIdAsa athavA AtmArAma) te ja ApaNA AtmArAmajI mahArAja. pitA kedamAM jatAM pitAnA eka jaina mitra jodhamala osvAlane tyAM dittAno uchera thayo. jodhamalanA eka bhAInuM nAma devIdAsa rAkhavAmAM AvyuM. jodhamalane ghare jaina sAdhuo dhanya dharA AvatA hatA. emanA satata saMparkane kAraNe sAmAyika-pratikramaNa vagere dharmakriyAo karavI ane sUtro kaMThasya karavA ityAdi prakAranA saMskAra bALaka dittAnA mana upara paDyA. e divasomAM laherAmAM AvelA be sthAnakavAsI sAdhuo gaMgArAmajI mahArAja ane jIvanarAmajI mahArAjanI chApa dittAnA mana upara ghaNI moTI paDI. eNe emanI pAse dIkSA levAno saMkalpa karyo. potAnA putranI jema ucheranAra jodhamalane paNa, nAmara chatAM dittAne dIkSA mATe chevaTe saMmati ApavI paDI. dittAe vi.saM. 1910mAM aDhAra varSanI vaye mAlerakoTalAmAM dIkSA lIdhI ane jIvanarAmajI mahArAjanA teo ziSya banyA. emanuM nAma AtmArAmajI rAkhavAmAM AvyuM. AtmArAmajI mahArAjane jotAM ja harakoI kahI zake ke A tejasvI navayuvAna sAdhu che. emanI mukhamudrA evI pratApI hatI. emanI grahaNazakti ane smaraNazakti ajoDa hatI. rojanI traNaso gAvAo teo kaMThastha karI zakatA. bhASA upara temanuM asAdhAraNa prabhutva hatuM. potAnA gurumahArAja sAthe temaNe paMjAba, rAjasthAna ane uttara bhAratamAM jayapura, pAlI, hoziyArapura, jIrA, ludhiyANA, dilhI, AgrA vagere sthaLe vihAra karyo hato. AtmArAmajI mahArAjanI adhyayana-bhUkha ghaNI moTI hatI. tIvra grahaNazakti ane smarAzaktine lIdhe koI paNa graMtha teo jhaDapathI vAMcI letA. te samaye chApelA graMthI bhAgye ja maLatA. hastaprata-pocIo rUpe graMtho maLatA te vAMcatAM temanI badhI vigato emane yAda rahI jatI. temaNe jaina Agama UMdho uparAMta vedo, upaniSado, purANo, bhagavadgItA, rAmAyaNa, mahAbhArata, bhagavata, zAMkarabhASya ityAdi hindu dharmanA paNa ghaNA badhA graMtho vAMcI lIdhA hatA. kurAna ane bAibalano abhyAsa paNa temaNe karI lIdho hato. jaina dharmanA AgamAM ane tenI cUrNi, bhASya, TIkA vagere graMtho uparAMta bIjA ghaNA badhA graMthonuM temaNe parizIlana karyuM hatuM. tethI pratimApUjana tathA anya bAbato vize temanA manamAM keTalAka prazno UThatA hatA, paraMtu temanA mananuM samAdhAna karAvI zake tevI, samartha jJAnI evI koI vyakti paMjAbamAM tyAre dekhAtI na hatI. I.sa. 1920mAM AgrAmAM temaNe cAturmAsa karyuM. te vakhate samartha sthAnakavAsI samAjanA vRddha paMDita, vyAkaraNazAstranA niSNAta ratnacaMdrajI mahArAjano temane meLApa thayo. potAnI zaMkAonuM samAdhAna karAvI zake evI samartha vyaktino A Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 meLApa hato. AtmArAmajI mahArAjanA prazno ane satyazodhananI sAcI laganI joIne ratnacaMdrajI mahArAjane paNa thayuM ke pote khoTA artho karI khoTe mArge AtmArAmajIne doravA na joIe, eTale emaNe mUrtipUjA ane muhapatti viSe AtmArAmajI mahArAjanA mananuM sAcuM samAdhAna karAvyuM ane kahyuM, "bhAI! ApaNe sthAnakavAsI sAdhu bhale rahyA, paNa jinapratimAnI pUjAnI tuM kyAreya niMdA karato nahIM." AtmArAmajIe ratnacaMdrajIne vacana ApyuM ane emano ghaNo upakAra mAnyo. zAstronuM adhyayana-manana A saMgharSamAM pharI eka vAra AtmArAmajI jhINI najare karI gayA. evAmAM emane zIlAMkAcArya-viracita 'zrI AcArAMgasUtravRtti' nAmanI eka pothI eka yatinA saMgrahamAMthI maLI AvI. e vAMcatAM emanI badhI zaMkAonuM barAbara samAdhAna thaI gayuM. mUrtipUjA ane muhapatti viSe spaSTa mArgadarzana emane maLI gayuM. jema jema sthAnakavAsI samudAyamAM anya sAdhuo sAthe teo A viSe nikhAlasa carcA karatA gayA tema tema te te sAdhuo emanI sAthe sahamata thatA gayA, paraMtu te samayanA paMjAbanA mukhya sthAnakavAsI sAdhu amarasiMghajIne bhaya peTho ke rakhene AtmArAmajI jevA tejasvI mahArAja bUTerAyajInI jema saMpradAya choDIne cAlyA jAya, eTale emane aTakAvavA temaNe zakya eTalA prayatno karyA, paraMtu temAM teo phAvyA nahIM, te samaye khaLabhaLATa to cAre bAju cAlato hato ane uttarottara AtmArAmajI sAthe sahamata thAya evA sAdhunI saMkhyA vadhatI jatI hatI. potAne je satyanuM darzana thayuM te anusAra pote dharma- jIvana jIvavuM joIe ema samajI AtmArAmajI mahArAja tyArapachI bIjA sattara sAdhuo sAthe paMjAbathI vihAra karI gujarAtamAM amadAvAdamAM padhAryA. tyAM bUTerAyajI mahArAjane tathA mULacaMdajI mahArAjane maLyA ane potAnI saMvega pakSanI dIkSA dhAraNa karavAnI icchA vyakta karI. sthAnakavAsI saMpradAyanA bAvIsa varSanA dIkSAparyAya pachI emaNe mULacaMdajI mahArAjanA kahevAthI pharIthI saMvega pakSanI dIkSA bUTerAyajI mahArAja pAse lIdhI. emanuM nAma AnaMdavijaya rAkhavAmAM AvyuM. emanI sAthe AvA bIjA 17 sAdhuoe paNa navesarathI dIkSA lIdhI. e jamAnAmAM A eka mahAna aitihAsika ghaTanA banI. sthAnakvAsI saMpradAyamAM emanI pavitratA ane tejasvitAne sto kAraNe emane guru gautamasvAmInA avatAra tarIkenuM mAna ane sthAna maLyuM hatuM chatAM navesarathI saMvegI dIkSA dhAraNa karI. emAM emanI apUrva tyAgabhAvanA nihALI zakAya che. vi.saM. 1932mAM saMvegI dIkSA dhAraNa karyA pachI eka cAturmAsa emaNe bhAvanagaramAM karyuM. tyArapachI emaNe rAjasthAnamAM jodhapuramAM comAsuM karI paMjAba tarapha vihAra karyo. vihAramAM emane ghaNI takalIpha paDatI. virodhIo taraphathI upadrava thatA, paraMtu teo haMmezAM samatAbhAva rAkhatA. pAMca varSa paMjAbamAM ludhiyANA, jhaMDiyAlaguru, gujarAnavAlA, hoziyArapura ane aMbAlAmAM cAturmAsa karI emaNe sanAtana zuddha jaina dharmano DaMko vagADyo. eka vakhata eka bhAIe AvIne mahArAjazrIne jinamaMdira vize prazna karatAM kahyuM, "mahArAjajI! Apa kaho cho ke jinezvara bhagavAnanuM maMdira baMdhAvanAra sabhyaSTi jIva svargamAM jAya che, to zuM e sAcuM che?" zrutakevalI mahArAjazrIe kahyuM, "hA bhAI! bhadrabAhusvAmIe e pramANe kahyuM che." "to pachI maMdira mATe IMTapaththara lAvanAra gadheDo paNa svargamAM javo joIe ne?' "bhAI, tame jinamaMdiramAM nathI mAnatA eTale e vAta bAju para rAkhIe, paraMtu sAdhu-sAdhvIone dAna devAnA puNyathI jIva svargamAM jAya che e to mAno cho ne?'' "jarUra, bezaka." "koI tapasvI sAdhune pAraNA mATe koI mANasa bhAvathI dUdha vahorAve to tene svarga maLe ke nahIM?' "jarUra." "to pachI e dUdha ApanAra bheMsane paNa svarga maLe ke nahIM? jo bheMsane svarga maLe to gadheDAne paNa maLe. jo bheMsane na maLe to gadheDAne paNa na maLe." mahArAjazrInI tarkayukta dalIla sAMbhaLI e bhAI cUpa thaI gayA ane zaramAIne cAlyA gayA. paMjAbamAM pAMca varSa vicaryA pachI AtmArAmajI mahArAja vihAra karIne gujarAtamAM padhAryA ane tyAM temaNe amadAvAda, surata, pAlitANA, rAdhanapura ane mahesANAmAM cAturmAsa karyAM. teone have vijayAnaMdasUri tarIke jAhera karavAmAM AvyA, paraMtu Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 dhanya dharA lokonI jIbhe to "AtmArAmajI' nAma ja caDeluM rahyuM. pAMca varSa pachI gujarAtamAM vicaryA pachI AtmArAmajIe rAjasthAnamAM jodhapuramAM comAsuM karyuM. tyAMthI pharI pAchA teo paMjAba padhAryA. vi.saM. 1947thI 1953 sudhInA sAta varSamAM paMjAbamAM teo vicaryA ane lokonA dhArmika temaja sAmAjika jIvanamAM temaNe ghaNI badhI jAgRti ANI. AtmArAmajI udAra dRSTinA hatA. sarva jIvo pratye samabhAva dhAraNa karanAra hatA, eTale emaNe paMjAbamAM mUrtipUjaka ane sthAnakavAsI samudAya vaccenA vikhavAdane dUra karyo, eTaluM ja nahIM jaina, hindu, musalamAna ane zIkha e cAre dharmanAM loko vacce paNa prema ane baMdhutva, saMpa ane sahakAranI bhAvanA Thera Thera vikasAvI. pariNAme emanA bhaktajanomAM mAtra jaino na hatA; hindu, musalamAna ane zIkha komanA keTalAya mANaso paNa emanA custa anuyAyI banyA hatA. emanA upadezathI keTalAMya lokoe mAMsAhAra, dArU ane zikArano tyAga karI dIdho hato ane bhaviSyamAM tema na karavA mATe pratijJA lIdhI hatI. AtmArAmajI mahArAja samayapAlananA custa AgrahI hatA. sATha varSanA jIvanakALamAM teo ATaluM badhuM kArya karI zakyA tenuM kAraNa e che ke emaNe eka paLa paNa nakAmI javA dIdhI nahIM. sva. suracaMdra badAmIe suratanA cAturmAsanA samayano eka prasaMga varNavatAM lakhyuM che ke saMvatsarI pratikramaNa nirdhArita samaye cAlu karavAmAM vilaMba thatAM mahArAjazrIe saMghanA AgevAnone kahI dIdhuM ke, "have jo moDuM thaze to ame amAruM pratikramaNa karI laIzuM. tame tamAruM pratikramaNa tamArI meLe karI lejo." mahArAjazrInI A cetavaNI pachI pratikramaNa roja nizcita samaye ja cAlu thaI jatuM. evo ja bIjo eka prasaMga amadAvAdano che. amadAvAdamAM tyAre zeTha premAbhAI saMghanA AgevAna ane nagarazeTha hatA. teo AtmArAmajI mahArAjanA vyAkhyAnamAM niyamita AvatA. AtmArAmajI mahArAja have amadAvAda choDIne vihAra karavAnA hatA. temaNe savArano vihArano samaya jAhera karI dIdho ane kahyuM ke pote koInI paNa rAha joyA vagara samayasara vihAra karaze. savAra thaI. emanA vihAra samaye sau koI ekatra thaI gayA. samaya thayo eTale emaNe mAMgalika saMbhaLAvI vihAra cAlu karyo. e vakhate keTalAka zreSThIoe kahyuM ke, "nagarazeTha premAbhAI haju AvyA nathI. thoDI vAra rAha joIe," paraMtu emaNe kahyuM ke, "nagarazeTha hoya ke sAmAnya zrAvaka. amAre mana badhA sarakhA che; vaLI badhA jANe che ke huM samayapAlanano custa AgrahI chuM, eTale ame to vihAra karI daIzuM." emaNe vihAra karyo tyAM ja zeTha premAbhAI AvI pahoMcyA. temaNe mahArAjazrInuM mAThuM na lagADyuM, paraMtu moDA paDavA badala kSamA mAMgI. zrI AtmArAmajI mahArAjanI hAjarajavAbIno eka sarasa prasaMga paNa noMdhAyelo che. AtmArAmajI eka saradAra yoddhAnA putra hatA, eTale emano deha kadAvara, sazakta, khaDatala, UMco ane bharAvadAra hato. dekhAve teo pahelavAna jevA lAgatA hatA tyAre temane joIne eka kustIbAje bIjA kustIbAjane kahyuM, "Aje ApaNA akhADA tarapha A koI navo kustIbAja AvI rahyo che." AtmArAmajIe e majAka sAMbhaLI, teo paNa nirdoSa majAka karavAmAM nipuNa hatA. emaNe hasatAM hasatAM ene kahyuM, "bhAI, huM kustIbAja chuM e vAta sAcI che paraMtu huM deha sAthe nahIM, paNa indriyo sAthe kustI laDI rahyo chuM ane temAM vijaya meLavavAnI mArI AkAMkSA che. sAcI kustI e che." AtmArAmajI mahArAja potAnA ziSyonI vatsalatApUrvaka sArI saMbhALa rAkhatA. saMyamapAlanamAM teo daDha rahe ane temanAmAM kaSAyo na AvI jAya te mATe paNa dhyAna rAkhatA ane yathocita Takora paNa karatA. eka vakhata emanA eka ziSya phariyAda karI ke amuka koIka zrAvaka upAzraye Ave che tyAre emane vaMdana karatA nathI. AtmArAmajI mahArAje mIThAzathI samajAvatAM kahyuM, "bhAI, dareka jaina roja navakAramaMtra bole che ane temAM 'namo loe savvasAhUNaM' bole che temAM ApaNane sAdhuone te namaskAra kare che. jo ApaNAmAM sAdhunA guNa hoya to ApoApa ApaNane vaMdana thaI jAya che. pachI te upAzrayamAM AvIne vaMdana kare ke na kare. jo ApaNAmAM sAcuM sAdhupaNuM na hoya to ApaNe vaMdanane pAtra nathI ema samajavuM joIe." Ama, AtmArAmajI mahArAje hasatAM hasatAM evI sarasa tarkayukta dalIla sAthe A sAdhu mahArAjane samajAvyuM ke pachI emane koI phariyAda karavAnI na rahI. I.sa. 1983mAM amerikAnA zikAgo (zikAgo) zaheramAM vizva dharma pariSada bharAvAnI hatI. emAM jaina dharmanA pratinidhi tarIke bhAga levAne mATe AtmArAmajI mahArAjane Jain Education Intemational Education Intermational Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 nimaMtraNa maLyuM hatuM, kAraNa ke teo AMtararASTrIya khyAti dharAvatA thayA hatA, paraMtu jaina sAdhuo samudra pAra jatA ne hovAthI AtmArAmajI mahArAje e pariSadamAM mokalavA mATe mahuvAnA yuvAna berisTara zrI vIracaMda rAghavajI gAMdhIne potAnI pAse be mahinA rAkhIne taiyAra karyA. vIracaMda gAMdhIne dariyApAra mokalavA sAme keTalAka lokoe virodha karyo hato, paraMtu mahArAjazrIe eno yogya pratikAra karyo ane potAnA nirNayamAM makkama rahyA hatA. vIracaMda rAghavajIe pariSadamAM mahattvano bhAga lIdho, eTaluM ja nahIM paNa amerikAmAM bIjAM aneka sthaLoe jaina dharma viSe mananIya vyAkhyAno ApyAM ane jaina dharmano ghaNo sAro prabhAva pADyo hato. zikAgo pariSada nimitte "zikAgo praznottara' nAmano grantha AtmArAmajIe taiyAra karyo hato. emAM Izvara saMbaMdhI jaina dharmanI mAnyatA bIjA dharmanI mAnyatA karatAM kevI rIte ane zA mATe judI paDe che te samartha dalIlo sAthe samajAvyuM che. AtmArAmajI mahArAje saMvegI dIkSA lIdhA pachI paMjAbamAM jude jude sthaLe je vihAra karyo ane zuddha sanAtana jaina dharmano bodha Apyo tenA pariNAme paMjAbanAM jainomAM mUrtipUjAno virodha ghaNo ghaTI gayo. sthAnakavAsI ane mUrtipUjaka samudAya vacce sarasa sumeLa sthapAyo. te samaye rAjasthAnamAM AryasamAjanA sthApaka svAmI dayAnaMda sarasvatI padhAryA hatA. keTalAMka loko ema icchatAM hatAM ke samakAlIna, samavayaska jevA dekhAve paNa ekabIjAne maLavA Ave tevA A baMne mahApuruSo ekabIjAne maLe to sAruM. AtmArAmajIe dayAnaMda sarasvatIne jodhapuramAM maLavAno samaya Apyo. teo vihAra karIne jodhapura pahoMcyA, paraMtu tyAM to samAcAra AvyA ke dayAnaMda sarasvatInuM akALa avasAna thayuM che. Ama A baMne mahApuruSo maLavAnI icchA hovA chatAM ekabIjAne maLI zakyA nahIM. jaina dharma uparAMta hindu dharmazAstromAM paNa pAraMgata evA AtmArAmajI mahArAjane jo dayAnaMda sarasvatI maLyA hota to kadAca kaMIka juduM ja pariNAma AvyuM hota. AtmArAmajI mahArAja te samaye mohanalAlajI mahArAjanA saMparkamAM paNa AvyA hatA ane emanAM tyAgavairAgya tathA zAstrajJAnathI ghaNA prabhAvita thayA hatA. suratanuM potAnuM cAturmAsa pUruM thayuM ne saMghanA AgevAnoe jyAre ema kahyuM ke, "ApanA jevA tejasvI mahAtmA have amane koI nahIM maLe" tyAre emaNe kahyuM, "mohanalAlajI mahArAja mArA karatAM paNa vadhAre jJAnI che ane tejasvI che, tame emane cAturmAsa mATe vinaMtI karajo." Ama, teo bIjAnI zaktinI kadara karanArA, udAra dilanA hatA. ene lIdhe ja mohanalAlajI mahArAjane AtmArAmajI mahArAja pratye haMmezAM apAra prema-sarbhAva rahyo hato. AtmArAmajI mahArAja kALadharma pAmyAnA samAcAra AvyA tyAre pote potAnA ziSyo sAthe gocarI vAparavAnI taiyArI karatA hatA te baMdha rAkhIne temaNe tarata devavaMdana karyuM hatuM. AtmArAmajI mahArAja viSama paristhitine paNa AzAvAdI dRSTithI jotA ane teno paNa potAnI sUkSma ane pratyutpannamatithI viziSTa rIte artha ghaTAvatA. e divasomAM vihAramAM sAdhuone ghaNI takalIpha paDatI to te parISaha samabhAvapUrvaka sahana karavAno upadeza potAnA ziSyone ApatA. unALAnA divasomAM paMjAbanAM nAnAM gAmaDAMomAM pANInI achata rahetI ane zrAvakonuM ghara na hoya evA gAmamAMthI ukALeluM pANI to maLatuM ja nahIM. eka vAra eka gAmamAMthI pANI na maLyuM ane koIe chAza paNa na vahorAvI tyAre gAmanA mukhAna tyAMthI joIe teTalI chAza maLI. te vakhate e prasaMgano paramArtha ziSyone samajAvatAM emaNe kahyuM ke, "mukhInI chAza e jaina darzana che ane gAmanAM lokoe potapotAnI jarUriyAta pramANe temAM pANI umerIne marImasAlA nAkhyA hoya e anya darzano che." emaNe lakhelA graMtho A pramANe che : jaina tattvAdarza, ajJAnatimirabhAskara, tattvanirNayaprAsAda, samyaktazalyodvAra, zrI dharmaviSayaka praznottara, navatattva tathA upadezabAvanI, jaina matavRkSa, cikAgo praznottara, jaina matakA svarUpa, IsAI mata samIkSA, caturthastutinirNayaH bhA. 1lo ane rajo. A uparAMta temaNe snAtrapUjA, aSTaprakArI pUjA, vIzasthAnaka pada pUjA, sattarabhedI pUjA, navapada pUjA temaja saMkhyAbaMdha stavano, pado ane sajhAyonI racanA karI che. A badhA graMthomAM emaNe jaina dharma ane tattvadarzananAM vividha pAsAMonI ghaNI vigate chaNAvaTa karI che. jaina tAdarza' nAmano emano mAtra eka daLadAra graMtha vAMcIe to paNa jaina dharmano samagra sAra emAM AvI gayelo jaNAze. AtmArAmajI mahArAje jaina dharmanI vizeSatA zI che te darzAvI che. "ajJAnatimirabhAskara' nAmanA potAnA graMthamAM emaNe vaidika yajJakarma, vaidika hiMsA, mAMsAhAra, yajJanuM svarUpa ityAdinI vicAraNA vedo, upaniSado, purANo vageremAMthI AdhAra ApIne Jain Education Intemational Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ho karI che ane temAM rahelI mithyAtvabharelI ajJAna vicAraNAnuM vivecana karI, bauddha, sAMkhya, jaimineya vagere darzanonI muktinA svarUpanI vicAraNAnuM vizleSaNa karI jaina darzananA siddhAMto kevA abAdhita ane doSarahita che te batAvyuM che. 'caturthastutinirNaya' nAmanA graMthamAM emaNe traNeya thoya (stuti) nahIM paNa cAra thoya ja zAstrokta che e pUrvAcAryokRta byAsI graMthonA AdhAro TAMkIne siddha karI batAvyuM che. zrI AtmArAmajI mahArAja maMtravidyAnA paNa ghaNA sArA jANakAra tathA upAsaka hatA. A mAhitI emanA eka vidvAna ziSya zAMtivijaya dvArA yati zrI bAlacaMdrAcAryane maLI hatI. zrI zAMtivijaya pAse rogopahAriNI, aparAjitA, saMpAdinI vagere vidyAo hatI ane tenI pratIti yati zrI bAlacaMdrAcAryane thatAM temaNe zrI zAMtivijayane A vidyAo konI pAsethI maLI hatI evuM pUchavAmAM AvatAM temaNe kahyuM hatuM ke meDatAmAM eka vayovRddha yati ghaNI maMtravidyAo jANatA hatA, paraMtu pAtratA vagaranI koI vyaktine teo ApavA nahotA icchatA. zrI AtmArAmajIne jotAM ja temane potAnA yogabaLathI lAgyuM ke A bALabrahmacArI tejasvI sAdhune e maMtravidyAo ApI zakaze. e evI siddha vidyAo hatI ke mAtra paThana karavAthI paNa siddha thaI zakatI hatI. yatizrIe jyAre e vidyAo AtmArAmajI mahArAjane ApI tyAre AtmArAmajIe kahyuM ke pote e vidyAono upayoga potAnA aMgata kArya mATe kyAreya nahIM kare, paraMtu yogya samaye mAtra dharmanA hetu mATe ja upayoga karaze ane bhaviSyamAM yogya pAtrane ja te Apaze. AtmArAmajI mahArAjanI maMtrazakti vize eka prasaMga TAMkavAmAM Ave che. bikAneranA cAturmAsa daramiyAna eka vakhata eka yuvAnane emanI pAse dIkSA levAnI bhAvanA thaI hatI, paraMtu mAtA-pitAno ekano eka putra hato eTale mAtA-pitA ane sagAsaMbaMdhIoe khUba virodha karyo hato. e yuvAna cAturmAsamAM roja mahArAjazrI pAse Avato hato ane cAturmAsa pachI ene dIkSA ApavAno divasa paNa jAhera thaI gayo hato, paraMtu mAtApitAnA virodhane kAraNe AtmArAmajI mahArAje ene dIkSA ApavAnI nA pADI dIdhI hatI. ethI mAtApitA rAjI thayAM hatAM. virodha zamI gayo hato. cAturmAsa pachI mahArAjazrI vihAra karavAnA hatAM tyAM eka yatie Takora karatAM kahyuM, "tame dIkSA ApavAnA hatA ane enI jAherAta thaI gaI che. te pachI tamArA hAthe dIkSA na apAya e barAbara nathI. mane ema lAge dhanya dharA che ke dIkSA ApavI joItI hatI." yatinI Takora mahArAjazrI samajI gayA. emaNe tarata kahyuM, "bhale tamArI jo evI ja icchA hoya to have nirdhArita samaye dIkSA apAze ja." ema kahyA pachI traNacAra divasamAM evuM parivartana AvI gayuM ke yuvAnanAM mAtA-pitAe sAmethI rAjIkhuzIthI AvIne potAnA dIkarAne dIkSA ApavA mATe saMmati ApI ane e pramANe nirdhArita samaye dIkSA dhAmadhUma sAthe apAI. e joI mahArAjazrInI maMtrazaktinI yatizrIne pratIti thaI hatI. AtmArAmajI mahArAja keTalAMka varSathI paMjAbamAM vicaratA rahyA hatA. have temanI icchA rAjasthAna ane gujarAta tarapha vicaravAnI hatI, paraMtu vi.saM. 1953nuM cAturmAsa gujarAnavAlA (je hAla pAkistAnamAM che)mAM nakkI thayuM hatuM. teo vihAra karatAM karatAM gujarAnavAlA AvI pahoMcyA, paraMtu mArgamAM emanI tabiyata bagaDavA lAgI hatI. pahelAM jeTalo ugravihAra emanAthI have thato na hato. tarata thAka lAgI jato, hAMpha caDato. gujarAnavAlAmAM 1953nA jeTha sudi sAtamanA roja sAMje pratikramaNa karyA pachI rAtre teone ekadama zvAsa caDyo. emanI nidrA UDI gaI. teo Asana upara beThA. temanA ziSyo ane bhakto emanI pAse doDI AvyA. Asana para besI 'arjun, arjun, arha' ema traNa vAra maMtroccAra karI teo bolyA : "lo bhAI, aba hama calate haiM, sabako khamAte haiM." ATaluM vAkya bolI temaNe AMkho mIMcI dIdhI. thoDIka kSaNomAM temanA bhavyAtmAe deha choDI dIdho. emanA kALadharmanA samAcAra samagra bhAratamAM seMkaDo tAra dvArA prasarI gayA. sATha varSanA AyuSyakALamAM AtmArAmajI mahArAje aneka bhagIratha kAryo karyAM. lokomAM temaNe adbhuta jAgRti ANI. zikSaNa ane saMskAranA kSetre paNa aneka samAjopayogI kAryo temaNe karyAM. pote jyAM jyAM vicaryA tyAM tyAM keTalIye vyaktio, kuTuMbo, saMsthAo, saMgho vagerenA vyaktigata ke sAmUhika praznonAM nirAkaraNa karAvI ApyAM. aneka zubha kAryo mATe lokone temaNe preraNA ApI. pariNAme temanI hayAtI daramiyAna ane emanA kALadharma pachI paMjAba, rAjasthAna, gujarAta ane anyatra emanA nAmathI aneka saMsthAo sthApAI. 'AtmArAmajI' ane 'vijayaAnaMdasUri' e baMne nAmono samanvaya karI 'AtmAnaMda'nA nAmathI zALAo, kolejo, pAThazALAo, pustakAlayo, davAkhAnAo, dharmazALAo vagerenI sthApanA thaI. paMjAbamAM to jyAM jaIe tyAM AtmAnaMdanuM nAma Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnakavAsI jana jayotidhIza zAzvata saurabha bhAga-2 guMjatuM hoya. emanAM nAma ane jIvanakAryane biradAvatAM aneka bhArata varSanI pavitra bhUmie anAdikALathI, samaye pado, bhajano kavioe lakhyAM che, je Aje paNa paMjAbamAM samaye (yuge yuge) aneka mahApuruSone avataravAnuM gaurava prApta UlaTabhera gavAya che. jaina samAja upara, vizeSataH paMjAbanA karyuM che. loko upara AtmArAmajI mahArAjano upakAra ghaNo moTo rahyo AvA eka mahApuruSa, AcAryazrI jayamalajI ma. sAheba jaina udyAnarUpa bAganI rakSAne mATe rAjasthAnanA jodhapura chellA be saikAmAM thayelA bahuzruta prabhAvaka AcAryomAM jillAmAM Avela meDatA tAlukAnA lAMbiyA gAme kAmadAra AtmArAmajI mahArAjanuM sthAna mukhya che. emane aMjali mohanadAsa mahetAnI sahadharmiNI (dharmapatnI) mahimAdevInI ApatAM paMDita sukhalAlajIe lakhyuM che, "AtmArAmajI parama ratnakaNie vi.saM. 1765, bhAdaravA suda 13nA roja jamyA buddhizALI hatA. zaktisaMpanna hatA ane tattvaparIkSaka paNa hatA, hatA. emanA janma samaye pitA mohanadAsajIe bhavaMDara DAkudaLa paraMtu e badhA karatAM vizeSa to e che ke teo krAMtikAra paNa upara ullekhanIya vijaya meLavyo hato, tethI e vijayaprAptinA hatA. emaNe saMpradAyabaddhatAnI kAMcaLI pheMkI devAnuM sAhasa karyuM phaLasvarUpe bALakanuM nAma "jayamala" rAkhavAmAM AvyuM. hatuM te batAve che ke te zAMta krAMtikAra hatA." jayamalajI bacapaNathI bahumukhI vyaktitvanA svAmI hatA. AvA mahAna saMtane bhAvAMjali........ emano utsAha tathA kAryakuzaLatA adbhuta hatI. atyaMta tejasvI prabhAvazALI emanuM vyaktitva koInA para amITa chApa pADatuM hatuM. puNyazALI, medhAvI (buddhimAna) bALaka jayamalajI prAtaHkALanA sUryanI jema satata potAnI buddhizaktine vikasAvatA pragati karI rahyA hatA. bAvIsa varSanI vaye, riyAM nivAsI, kAmadAra zivakaraNajI muthAnI suputrI lakSmIdevI sAthe lagna thayAM. ANAM teDavAnI moTI sAdhuvaMdaNAnA sarjaka tithi, cAturmAsa pachI nakkI thayela hovAthI zrI lakSmIdevI pU. zrI yamalajI mahArAja piyaramAM hatAM. lagnanA cha mAsa pachI, jayamalajI potAnA mitro sAthe vyApAranA kAma mATe kArataka suda 14nA roja meDatA gayA hatA. meDatAnI bajAro baMdha joIne ane e baMdhanuM kAraNa badhA vyApArIo AcAryazrI bhUdharajI mahArAja sAhebanuM pravacana sAMbhaLavA gayA hatAM tevuM jANIne teo paNa potAnA mitro sAthe pravacana maMDape pahoMcI gayA. pUjyazrI bhUdharajI ma.sA. zeTha sudarzananuM jIvanavRttAMta prakAzI rahyA hatA. teoe darzAvyuM ke kevI rIte kapilA ane mahArANI abhayA potAnI mAyAjALathI zeTha sudarzanane bhogavAsanAmAM phasAvavAno athAka prayAsa kare che ane kevI rIte zeTha sudarzana potAnA vratamAM aDaga rahe che! rAjA dadhivAhane, paristhitine vaza thaI majabUrIthI zeThane zULInI (phAMsI) sajA karI ane dharma, zIla temaja brahmacaryanA prabhAvathI zULIthI bacI javAya che, (jANe zULInuM siMhAsana!) e ghaTanAnuM varNana rajU karIne, AcAryazrIe brahmacaryanA mahattva para prabhAvazALI uddhabodhana karyuM, A sAMbhaLIne jayamalajInA hRdayanuM parivartana thayuM. emaNe vicAryuM ke AjIvana pUrNa brahmacaryavrata pALavAthI to kI jayamalajIma kI pUjya AcAla eka bhavAvatArI Jain Education Intemational Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhanya dharA ATha-ATha karma zULIo siddhazIlArUpa siMhAsanamAM badalAvI nArAyaNadAsajI pAsethI vinayapUrvaka karI lIdhuM. zakAya che. bharI sabhAmAM teoe UbhA thaIne, AjIvana kSamAzramaNa pUjyazrI bhUdharajI ma.sA.nA dehAvasAna samaye brahmacaryavratano svIkAra karyo ane e vratanA sudaDha pAlana mATe Ape pratijJA karI ke, "AjathI jIvanaparyata kyAreya lAMbA thaIne saMyamI jIvana jIvavAno daDha nizcaya karI lIdho. sUIne UMgha karIza nahIM." A niyama 50 varSa sudhI, jIvananI jayamalajInA saMyama svIkAravAnA nirNayane jANIne pitA AkharI paLa sudhI emaNe pALyo! apratyAkhyAnanA prabhAvane mohanadAsajI, mAtA mahimAdevI, bhAI rihamala, patnI lIdhe ja teozrIe 700 bhavya AtmAone dIkSAnuM dAna ApyuM. lakSmIdevI tathA sAsu-sasarA vagere badhAM svajano meDatA doDI pUjyazrIe moTI sAdhuvaMdaNA racI jaina bhaktisAhityane samRddha gayAM. emaNe aneka rIte rokavAno prayatna karyo, Akhare teo karyuM che. potAnI vilakSaNa buddhizaktithI badhAnA virodhane saMmatimAM ekAvatArI AcAryasamrATa zrI jayamalajI ma.sA. saMyamabadalI zakyA. have to mAtra saMyamajIvana svIkAravAmAM bAdhaka sumeru to hatA ja sAthosAtha tejasvI kavi, bahuzrutadhara, pratikramaNa sUtra AvaDatuM na hatuM te ja bAkI rahyuM hatuM. e jANIne dharmaprabhAvaka ane samartha samAjasudhAraka paNa hatA. Ape aneka teoe pratijJA lIdhI ke, jyAM sudhI pratikramaNa kaMThastha na karI rAjA-mahArAjAo, navAbo, ThAkuro, jAgIradArone zikAra, lauM tyAM sudhI besIza nahIM emano A saMkalpa traNa kalAkanA parastrIgamana madya-mAMsasevana vagere sAta vyasanono tyAga thoDA samayamAM ja pUro thaI gayo. jene zIkhavAmAM, sAmAnya karAvyo hato. sthaLa-sthaLe yojAtA pazubaliyajJa, narabaliyajJa mANasane 6-6 mahinA lAge che e Avazyaka sUtra (pratikramaNa) ane dAsaprathA, satIprathA vagere mithyA ADaMbarone baMdha karAvyAM. phakta traNa kalAka (eka pahora)mAM moDhe karI lIdhuM (kaMThastha) AcArya zrI jayamalajI ma.sA.no upadeza atyaMta mArmika tatpazcAtu, vi.saM. 1788 mAgazara vada bIja, guruvAre meDatA zaheramAM pU. AcAryazrI bhUdharajI mahArAja sAheba pAse jaina ane bhAvasabhara hoya che. jodhapuranA mahArAjA abhayasiMhajI, bikAneranareza mahArAja gajasiMhajI, sirohInareza mahArAjA bhAgavatI dIkSA aMgIkAra karI zramaNadharmanuM pAlana karavA lAgyA. mAnasiMhajI, indoranA holkAramAM ahilyAdevI, nAgerInA zramaNajIvanamAM paga mUkatAMnI sAthe ja teoe ekAMtara mahArAjA vakhatasiMhajI, jaisalameranA mahArAjA zrI (varasItapa)nI ugra sAdhanAnI pratijJA lIdhI ane 16 varSa sudhI akherasiMhajI ane jayapuranareza savAI mAdhavasiMhajI prathama tathA e niyamanuM pAlana karyuM. uparAMta, pAraNAmAM pAMca parvatithine dilhI pati mogala samrATa muhammadazAhano zAhajAdo vagere to divase pAMceya vigaIno paNa tyAga karatA hatA. A sivAya, emanA upadezAmRtanuM pAna karIne saMpUrNapaNe emane samarpita thaI teoe 16 varSa sudhI chaThThanA pAraNe chaTTa, 2 varSa sudhI aTTamanA gayA hatA. pAraNe aTTama, 3 varSa sudhI 5 upavAsane pAraNe pAMca upavAsa tapa karyuM. uparAMta 20 mAsakhamaNa, 10 be mAsakhamaNa, 40 vi.saM. 1805, vaizAkha suda trIje pUjyazrIne AcAryapada aThThAI 10 divasanI abhigraha sAthenI tapasyA, eka comAsI pradAna karavAmAM AvyuM hatuM. e ja divase akhila bhAratIya tapa ane eka cha mAsika tapa karyuM. vardhamAna AyaMbila tapa jayamala jaina zrAvaka saMghanI sthApanA karavAmAM AvI hatI. vagerethI dIrdhakAlIna tapa karIne, teo potAnA AtmAne tapAvIne AgaLa upara e paraMparA "jayagaccha' nAmathI prasiddha thaI. pUjyazrInAM vihArakSetro mukhyatve-rAjasthAna, paMjAba, gujarAta, suvarNa banAvavAmAM jAgRta rahyA. mevADa, mALavA, dilhI rahyAM che. eka ekAvatArI AcAryasamrATa zrI jayamalajI ma.sA. naisargika pratibhAnA svAmI hatA. uparAMta, puruSArthI, utsAhI, jIvananAM AkharI 13 varSa zArIrika kAraNathI nAgauramAM daDha cAritryaniSTha paNa hatA. emaNe je varSe dIkSA lIdhI teja varSe sthiravAsa karyo hato. vi.saM. 1851mAM pUjyazrIe vicAryuM ke cAturmAsamAM pAMca Agama graMthone phakta traNa kalAkamAM eka saMghanuM AcAryapada jIvananA aMtima varSomAM Atma-vizuddhinI praharamAM kaMThastha karI lIdhA. pahelA cAturmAsamAM ja 11 Agama pUrNa sAdhanAmAM agavaDarUpa thaze tethI temane lAgyuM ke mAre A graMthone kaMThastha karI lIdhA. uparAMta anya matanA graMtha vedavedAMga, AcAryapada ane e padasaMbaMdhI kAryomAMthI mukta thaI javuM. zruti, smRti, nyAya, darzana vagerenuM adhyayana paNa paMDita munizrI jaina itihAsamAM AcArya hovA chatAM, yuvAcArya Jain Education Intemational Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 03 zAzvata saurabha bhAga-2 banAvavAnI paraMparA badhe ja che. keTalAMya varSothI che ja paraMtu koI AcArya potAnI hayAtI daramiyAna potAnuM AcAryapada vosarAvI, choDI daIne, yogya munine pote jAte ja AcArya- cAdara zraddhApUrvaka oDhADe, te to sauthI prathama to AcAryazrI jayamalajI mahArAja sAheba jevA yugapuruSanuM ja kArya che. pUjyazrIe yuvAcArya zrI rAmacandrajI ma.sA.ne AcArya jAhera karIne pote AcAryapadano tyAga karyo. caturvidha saMgha, nAgaura zaheramAM vi.saM. 1851mAM jeTha suda bIjanA zubhadine dharmasabhAnI hAjarImAM yuvAcArya zayacandrajI ma.sA.ne AcAryapadanI cAdara oDhADI temanI saMghAcAryanI padavI para pratiSThA karI. phAgaNa suda dazame e yugapuruSe niyata maraNane jAte ja varavA mATe (icchA mRtyune bheTavA mATe) saMthAro levAnI abhilASA vyakta karI ane saMthArA daramiyAna 11 ekAMtarA upavAsa karI, eka chaThTha karyo; chaThThanuM pAraNuM na karyuM ane vi.saM. 1853, caitra suda pUnamane divase e divya puruSe caturvidha saMghanI hAjarImAM saMthArAnAM paccakakhANa karyA. 49 saMta tathA 250 satIjIo saMthArAnI sevAmAM hAjara hatA. emAMnAM 16 saMtoe ekAvatArI AcAryasamrATa zrI jayamalajI ma.sA.nA saMthArAnI tana-manathI divasa-rAta svAdhyAya-sevA karIne sAtha Apyo. divasa-rAta eka karIne A saMthArAnI avirata sevA karanArA e soLeya saMtoe kAlAntare eka-eka mAsano saMthAro lIdho hato. jaina jagatanA A yugapuruSane 31 divasonA-dIrdha saMthArAno lAbha maLyo. jaina itihAsamAM vItelAM pAMcaso varSamAM AvuM eka paNa udAharaNa nathI maLatuM ke jemAM koI saMpradAya ke AcAryapada para pratiSThita mahAna AtmAne Avo saMthAro cAlyo hoya e e mahApuruSanI traNa pATa sudhI eka-eka mAsano saMthAro, badhA ja 10 paTTadhara AcAryae lIdho hoya. AcAryasamrATa pUjyazrI jayamalajI ma.sA.no vi.saM. 1853nA vaizAkha suda 14nA roja, 31 divasano saMthAro pUrNa thayo. (siddha thayo). AcAryasamrATanI nirjIva pArthiva kAyA ja bAkI rahI gaI. AtmAe zarIrano tyAga karI dIdho. ekAvatArI AcAryasamrATa samAdhi dharmane varyA vagere judA judA zabdothI, rASTrabharamAM emanA divaMgata thavAnA samAcAra mAnavIya sAdhano mAraphata prasArita thatA gayA. aMtimadarzana ane pArthiva zarIranA agnisaMskAramAM sAmela thavA mATe dezanA najIka tathA dUranAM sthaLothI hajAro jaina temaja jainetara zraddhALu bhakto nAgaura pahoMcyA. vizALa janasamUhanI hAjarImAM e pArthiva zarIra paMcatattvamAM vilIna thaI gayuM. bAkI rahI gayo e Adarza mahAna saMta zreSThanuM amaratva prApta thazaH zarIra temaja gauravazALI jayagacchIya paraMparA. ekAvatArI AcArya jaya jIvanaprakAza : - eka pravacana sAMbhaLIne ja vairAgya jAgyo. 3 kalAka (1 pahora)mAM UbhAM-UbhAM pratikramaNa kaMThastha karyuM. - 16 varSa sudhI eka upavAsano varasI tapa 16 varSa chaThThanA pAraNe chaThTha, 20 mAsakhamaNa tapa, 10 be mAsakhamaNa tapa, 40 aThThAI tapa, 90 divasa abhigraha sAthe tapa, eka vAra caumAsI tapa, ekavAra cha mAsI tapa, 2 varSa aTTamane pAraNe, aTTama, 3 varSa pAMca upavAsane pAraNe pAMca upavAsa vagere tapa. ja 50 varSa sudhI Asana bichAvIne (sUIne) UMgha lIdhI nathI. * 8 divasa sudhI AhAra lIdhA vinA, bikAneramAM 500 yatione carcAmAM parAjaya ApI, haMmezane mATe, jainasaMto mATe sauthI prathama kSetra kholyuM. ja pIpADa, nAgaura, jailasamera, bikAnera, sAMcaura, phalaudI, sirohI, jAlora vagere aneka kSetromAM, yatione carcAmAM parAjaya ApI, kSetro kholyAM. : jodhapura, bikAnera, jayapura, nAgaura, jaisalamera vagerenA rAjA-mahArAjAo tathA dilahInA bAdazAha mohammadazAha temaja enA zAhajAdAne bodha pamADI sumArge lAvyA. : 700 bhavya AtmAone dIkSA ApI-51 ziSya, 200 praziSya 449 sAdhvI samUha. * vi.saM. 1807mAM moTI sAdhuvaMdaNA racI e uparAMta, 250thI vadhAre kAvyakRtionuM sarjana karyuM. potAnA jIvanakALa daramiyAna-2 varSa pUrva (vi.saM. 1851-1853) AcAryapada uttarAdhikArIne ApIne AtmasamAdhimAM lIna thayA. saMthArAnA soLamA divase-madhyarAtrie udayamuni tathA kezavamunie devalokathI AvIne vaMdana karyA, pUrNa prakAzane joIne AcArya zrI rAmacandrajI ma.sA. vagere saMtoe pUchyuM Jain Education Intemational Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 ane sImaMdhara svAmI pAsethI samAdhAna maLyuM ke pUjya zrI ekabhavAvatArI che. prathama kalpa devalokathI cyavIne mahAvideha kSetramAM jaIne mokSa prApta karaze. pragatizIla AcAryazrI javAharalAlajI mahArAja sAmAnya rIte jaina sAdhuo viSe lokomAM evI mAnyatA pracalita che ke teo potAnA saMpradAyanI kriyAo kare che, potAnA matanAM zAstro vAMce che ane potAnA saMkucita kSetramAM upadeza ApI potAnuM jIvana pUruM kare che. A mAnyatAne taddana khoTI pADanAra 'Atmavat sarvabhUteSu'nA siddhAMtane apanAvI jagata samastanAM prANIo ane manuSyone AtmIya mAnanAra ane svIkAranAra udAra dRSTi-saMpanna eka mahAna sAdhunA viziSTa vyaktitvano paricaya A lakhANamAMthI maLaze. janma ane bAlyAvasthA : mALavA bhAratIya upakhaMDanA hRdayasamAM eka mahAna pradeza che, jyAM vikramAditya ane bhoja jevA mahAna rAjAo temaja mahAkavi kAlidAsa ane bhavavibhUti jevA sarasvatIupAsako thaI gayA. jhAbuADIlAnA cAMdalA nAmanA gAmamAM ozavAla vaNika jJAtinA jIvarAjI nAmanA dharmasaMskArInA ghera vi.saM. 1932nA kArtika suda cothane divase janma thayo. tethI temanuM nAma 'javAhara' rAkhavAmAM AvyuM. cAMdalA gAmanI AjubAju bhIla ane AdivAsIonI ghaNI vastI hatI. tethI khristI mizanarIonI eka zALAmAM javAharane mUkavAmAM Avyo. zALA chUTI gaI ane mAmA sAthe dukAnamAM besavAnuM zarU thaI gayuM. sAhasa, ekAgratA ane satata udyamathI thoDAM ja varSomAM bALakanI potAnA viSayanI tajajJatA AkhA gAmamAM prasiddha thaI gaI, paraMtu bhAvinAM eMdhANa kaMIka judAM ja hatAM. jIvananA raMgo koI navI ja dizA dhAraNa karavAnA hatA, eTale eka aNadhAryo banAva banyo. vairAgya ane aMtaramaMthana H bALaka javAhara 13 varSanI uMmare pahoMcyo tyAM to 33 varSanI uMmaranA tenA mAmA-pAlaka pitA-ekAeka svargavAsI thaI gayA. 'A zivarUpa banIne jIvanabhara mArA mArgadarzaka ane rakSaka banI raheze evI jainA mATe AzA sevI hatI te ekAeka cAlyA javAthI tera varSanI uMmaranA javAharanA komaLa hRdaya upara vajrapAta jevI asara thaI vaLI vidhavA mAmI ane tenA pAMca varSanA bALaka ghAsIlAlanI javAbadArI paNa javAhara upara AvI paDI. dhanya dharA koI koI vAra javAharanA mAnasapaTala parathI tenA nAnakaDA jIvananuM calacitra pasAra thaI jatuM. mAtA gaI, pitA gayA, mAmA gayA. have dukAnadArImAM lAbha meLavIne mAre zuM prayojana siddha karavAnuM che? mAmI ane tenA bALaka mATe sAmAnya vyavasthA zaI zake tema che, to have game tema karIne gurunI prApti karI prabhue cIMdhelA mArge javuM ja mAre mATe hitakArI che. joke mAmAe karelo upakAra vAraMvAra sAMbharI Avato hato ane tethI koI vAra te gadagada thaI jato hato. chatAM satata ciMtana, dRDha ane sthAyI nizcayabaLa ane sAhasa karavAnI TevavALo e bALaka AgaLa vadhI rahyo hato. dhanarAjajI dvArA dukAvaTa : 'javAhara AjakAla dukAnanA kAmamAM barAbara rasa leto nathI.'evI khabara javAharanA bApujI (pitAnA moTAbhAI)ne paDatAM temaNe tene bolAvIne samajAvyo tyAre javAhare temane potAnA AMtarika vairAgyanI vAta jaNAvI. A vAta sAMbhaLI dhanarAjajI ghaNA gusse thaI gayA ane gAmamAM koI saMta, satI Ave to teno samAgama javAhara na karI zake te mATe potAnA be putrone tenA upara satata cokI bharavA mATe kahyuM. Ama thoDo vakhata cAlyuM paNa javAharanI vRttimAM koI phera paDyo nahIM, tethI temaNe gAmanA agraNIo ane vaDIlone sUcanA ApI ke jyAre taka maLe tyAre A bALakane sAdhuonI niMdA saMbhaLAvavI, tenA manamAM sAdhuo pratye mayanI lAgaNI utpanna karavI ane dhArmika bAbato pratye aruci thAya tevuM Ayojana karavuM. Ama vividha upAyo dvArA javAharanA virakta jIvana pratyenA valaNane niSphaLa banAvavA temaNe thayAzakya prayatna karyo, paraMtu honahArane koNa TALI zake che? chellAM lagabhaga cAra varSathI javAharalAlajI dukAnamAM ane gharamAM jaLakamaLavat rahetA ane vAcana, ciMtana ane saMta- samAgamanA virahamAM divaso vitAvatA paNa temanA mananuM samAdhAna thatuM nahIM. saMtasamAgama ane dIkSA : jasavaMtalAlajInA putra udayacaMdanI sAthe ekavAra temane dAhodanI najIka AvelA lIMbaDI gAme javAnuM thayuM, tyAM hakamIcaMdanI paraMparAnA parAnA ghAsIlAlajI mahArAjano samAgama thayo. tethI te lIMbaDI gAme rokAI gayA ane potAnA aMtaranI vAta pU. mahArAjazrIne jaNAvI, paraMtu mahArAjazrIe svajanonI anumati mATe Agraha karyo. rArAjajIne chaLakapaTa karIne javAharalAlajIne bolAvI lIdhA, paraMtu A vAta have AgaLa vadhI gaI hatI, tethI thoDA Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata sarabha bhAga-2 o5 divaramAM bhairA nAmanA dhobInA ghoDA upara besIne teo punaH vi.saM. 1956mAM zrI cothamalajI mahArAje potAnI lIMbaDI pahoMcI gayA. have koI upAya na rahevAthI dhanarAjajIne zarIra avasthAne vadhatI joIne vizALa saMghanI javAbadArI cAra paNa potAnA putra udayacaMdajI sAthe dIkSA levAnuM saMmatipatra viziSTa munione soMpI dIdhI, jemAM mAtra ATha varSathI dIkSita, mokalI ApavuM paDyuM. Ama vi.saM. 1948nA mAgazara suda covIsa varSanI uMmaranA zrI javAharalAlajI paNa eka hatA. bIjanA zubhamuhUrta javAharalAlajInI dIkSAno nirNaya levAyo. 1957nuM cAturmAsa ujjaina pAse mahidapuramAM thayuM. zrI ghAsIlAlajI mahArAje kezaloca karyo ane javAharalAlajIe javAharanI kiMmata jhaverIe karI : 5. zrI lAlajI zrI maganalAlanA ziSya tarIke mahAvratanuM uccAraNa karI dIkSA mahArAjane AcAryapadanI prApti thaI tyAra pachI teo indora levAnI potAnI bhAvanA pUrI karI. bhUkhyAne ghebara maLe ke AvyA ane tyAMthI mevADa tarapha vihAra karyo ane udepura AvyA. nirdhanane ratnaciMtAmaNi maLe tema javAharalAlajInA harSano Aje ahIMnA zrI saMghe temane cAturmAsa mATe vinaMtI karI tyAre pAra nahoto, kAraNa ke potAnI cira pratikSita vairAgyabhAvanA teozrIe kahyuM, "huM tamane javAharanI eka peTI' A comAsAmAM jIvanamAM Aje sAkAra banI hatI. ApI jaIza jethI tamArI bhAvanA pUrNa thaze, arthAt 1958nuM adhyayana ane vihAra : potAnuM jIvana unnata cAturmAsa udepuramAM thayuM, jemAM jJAna ane tapazcaryA dvArA khUba banAvavAnI tamannA pUrvasaMskAranA baLathI javAharalAlajIne dharmaprabhAvanA thaI. tyAMthI vihAra karI jodhapura tarapha prasthAna karyuM nAnapaNathI ja prApta thaI hatI. A janmajAta pratibhAmAM tIvra tyAre rastAmAM tarAvalIgaDha gAma pAse jaMgalamAM lUMTArAoe smaraNazakti, tIkSNabuddhi ane grAhakatA, ekaniSThA, sevAmAM sAdhuonAM vastra, pAtra lUMTI lIdhAM, paNa sAdhuoe samatA rAkhI. tatparatA ane AtyaMtika vinayazIlatA bhaLatAM sarasvatIdevIne 1959nuM cAturmAsa jodhapuramAM ja thayuM, jyAM zrI pratApamalajI prasanna thayA sivAya chUTako nahoto. thoDA samayamAM pratikramaNa, nAmanA ucca zrAvakane bodha ApI, tenI keTalIka khoTI sAmAyika, sUtro, prArthanA-pado, gAthAo vagere seMkaDonI mAnyatAonuM nirasana karI, tene sanmArga-ArAdhanAmAM joDyo saMkhyAmAM temane kaMThastha thaI gayAM. dIkSA pachI doDha mAsanI aMdara ane bhImAsaramAM cAturmAsa pUrNa karyuM. 1962nuM cAturmAsa ja mahArAjazrIne potAnA guru zrI maganalAlajI mahArAjano teoe udepuramAM karyuM. paTalAvAda mukAme viyoga thayo. tapasvIzrI motIlAlajI mahArAje udepuramAM gaNezalAlajIne dIkSA : A cAturmAsa khUba temane dhIraja baMdhAvI ane dareka rIte saMbhALI lIdhA. A prabhAvazALI rahyuM, kAraNa ke ahIM (1) 8thI mAMDIne 61 yuvAmuninA jIvanamAM sevA, tapa, tyAga, sahanazIlatA vagere divasanI upavAsanI tapasyA thaI, (2) aneka rAjyAdhikArIo aneka uttama guNono saMcAra karavAnuM mukhya kArya zrI motIlAlajI sahita samasta udepuranI janatAe mahArAjanAM pravacanono lAbha mahArAje A samaya daramiyAna karyuM. pahelA cAturmAsamAM dhAra lIdho ane (3) zrI gaNezalAlajI mAru nAmanA virakta ane khAte teozrIe kAvyazAstranuM adhyayana karyuM ane bIjA cAturmAsa abhyAsIe 16 varSanI uMmare AjIvana brahmacarya grahaNa karI vakhate rAmapurAmAM zAstrajJa zrI kesaramalajI pAsethI dazavaikAlika, cAturmAsane aMte dIkSA grahaNa karI. A dharmAtmAe jenazAstro, uttarAdhyayana, AcArAMga, sUtrakRtAMga, praznavyAkaraNa vagere saMskRta, phArasI vagereno khUba sAro abhyAsa karyo ane AgaLa AgamasUtrono khUba khaMtapUrvaka abhyAsa karyo. potAnA viziSTa Aryapada zobhAvyuM. buddhibaLane lIdhe teozrI abhyAsamAM sau muniomAM AgaLa ja rahetA. tyAra pachInAM traNa cAturmAsa jAvarA, cAMdalA-zivagaMja ahIMthI nAthadvArA, kAMkarolI, gaMgApura, bhIlavADA, ane sailAnAmAM thayAM. A sthaLomAM adhyayananI vRddhi sAthe sAthe cittoDa thaI teo ajamera pAse masUdA gAmamAM AvyA. ahIM lokomAM nirvyasanano sAro pracAra thayo. vi.saM. 1954nA suganacaMdajI koThArIne bodha ApI pharIthI zrAvaka-dharmamAM sthira cAturmAsamAM teozrIne yuvAcAryazrI cothamalajI mahArAja ane karyA ane rAyapura thaI 1963nuM cAturmAsa gaMgApuramAM ane temanA munionA samAgamano lAbha prApta thayo. be cAturmAsa 1964nuM cAturmAsa ratalAmamAM karyuM. ahIM sthAnakavAsI pachI jAvarA mukAme AcAryazrI cothamalajI mahArAjanA vizALa konpharansanA bhAIoe yogya mArgadarzana ApI teozrI cAMdalA padhAryA. saMghanA saMta-satIonA samAgamano lAbha paNa temane maLyo. cAMdalAthI vihAra karyo tyAre pU. mahArAjazrInI tabiyata Jain Education Intemational Education International For Private & Personal use only Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ los bagaDI gaI hatI, paNa svasthatA prApta thatAM teo jAvarA AvyA ane tyAMthI koda nAmanA gAmamAM jaI zrI lAlacaMdajI nAmanA paropakArI zrImaMtane dIkSA ApI. ahIMthI devAsa thaI teozrI indora pahoMcyA ane 1967nuM cAturmAsa indoramAM karyuM. ahIM zrI caMdanamalajI phirodiyA vagere zrAvakoe mahArAjazrIne dakSiNa tarapha AvavA vinaMtI karI ane teno svIkAra thayo; tethI mahArAjazrIne indorathI baDavAhA, sanAvada, burahAnapura, phaijapura tathA bhUsAvaLa thaI ahamadanagaramAM 1968mAM cAturmAsa mATe praveza karyo. dakSiNanAM suprasiddha cAturmAsa : ahagadanagara, junnera, dhoDanadI ane jAmagAMvamAM cAturmAsa thayAM. jAmagAMvanA cAturmAsa daramiyAna teozrIne 'gaNi' padavI arpaNa karavAmAM AvI. ahIMthI pharI ahamadanagara, dhoDanadI, mITI, hivaDA, sonaI vagere nagaromAM vihAra karyo. hivaDAmAM udepurathI AvelA pU. zrI lAlajI mahArAje saMghanI AjJAthI teozrIne yuvAcAryanI padavI arpaNa karI. 1975nA sIlAmanA cAturmAsa vakhate caitra vada 9 ne budhavAranA roja vidhipUrvaka yuvAcAryanI ujavaNI karavAmAM AvI. bIje ja varSe pU. zrI lAlajI mahArAjanA svargavAsanA samAcAra mahArAjazrIne bhInAsaramAM maLyA, jenA anusaMdhAnamAM teoe ATha divasanA upavAsa karyA. AcArya padavI H have samasta saMgha ane samAjanA kAryakalApa, mArgadarzana ane rakSaNanI javAbadArI mahArAjazrIne zire AvI paDI hatI. temaNe potAno anubhava samAja samakSa rajU karI dIdho. teoe kahyuM ke zikSaNanuM kArya tvarAthI hAtha dharI nirakSaratA, ajJAna ane aMdhazraddhAne dUra karavAnA kAryane agrimatA ApavI joIe, paraMtu samAjamAM haju evA kAryakaro taiyAra thayA nahotA tethI 'sAdhumArgI jaina hitakAriNI saMsthA' e nAmanI saMsthA astitvamAM AvI. bikAnera ane ratalAmamAM cAturmAsa pUrAM karI mahArAjazrI dakSiNamAM satArA, pUnA, jalagAMva ane ahamadanagaramAM pharyA. vi.saM. 1981nA jalagAMvanA cAturmAsamAM teonA hAthamAM eka nAnuM gUmaDuM thayuM. temAM pAka thaI gayo ane paru bharAI gayuM. Akhare prakhyAta sarjana gulagAMvakare madhupramehanuM nidAna karyuM ane oparezana karyuM tyAre bebhAna karyA vagara cIro mUkIne paru kADhI nAkhatAM dhIme dhIme sAruM thaI gayuM. mahArAjazrInI sahanazIlatA, nirbhayatA ane deha pratyenA nirmamatvano A adbhuta prasaMga hato. satArAmAM zrI bhImarAjajI ane siremalajI tathA pUnAmAM Jain Education Intemational dhanya dharA zrI jIvaNalAlajInI dIkSAo sArI rIte saMpanna thaI. 1980nuM ghATakoparanuM cAturmAsa jIvadayAnA kAryone lIdhe, zrAvakonI ekatAne lIdhe, munizrI 'suMdaralAlajInA' 81 divasonA upavAsane lIdhe ane vividha viSayo uparanAM jAhera pravacanonA sAmUhika Ayojanane lIdhe khUba saphaLa rahyuM. jaina temaja jainapremI samasta janatA mATe A kAryakrama atyaMta preraka ane prabhAvazALI rahyo. ahIMthI bhUsAvaLa, jalagAMva, ratalAma, maMdasaura, nimbAheDA, udepura ane byAvara thaI vi.saM. 1984mAM mahArAjazrI bikAnera padhAryA. ahIM sAdhumArgI jaina hitakAriNI saMsthAnI sthApanA thaI, je haju sudhI sucAru rIte kAma karI sAdhuonAM zikSaNa, vihAra ane AcArasaMhitAne upakArI thavAmAM potAnuM yogadAna Ape che. AgaLanA vihAramAM mahArAjazrI saradAra zahera thaI curu padhAryA. ahIM zrI zekharacaMdajInI dIkSA bhavya rIte saMpanna thaI. ahIM cAturmAsa karI mahArAjazrIe bikAnera, rohataka, dillI tarapha prasthAna karyuM. tyAM samAja taraphathI mahArAjazrI mATe khAsa padavIdAnasamAraMbhanuM suMdara Ayojana karavAmAM AvyuM. ahIMthI AgrA thaI jodhapura tarapha vihAra karyo ane jayatAraNamAM zrI motIlAlajI koTecAnI dIkSA thaI. tyAMthI krame krame ajamera thaI udepuramAM AvyA. ajameramAM munizrI gaNezalAlajIno yuvAcArya samAroha saMpanna thayo. teonI 28 varSanI dIrdha jJAna-sAdhanA ane saMyama-sAdhanA samasta saMghane ane khAsa karIne tyAM hAjara rahelAM kula 65 saMta-satIone mATe preraka, mArgadarzaka ane anukaraNIya banI rahI. saurASTra-gujarAta tarapha : AvA samartha vidvAna ane sudhArAvAdI mahApuruSano lAbha hajI saurASTra-gujarAtane maLyo nahoto, te samAjanA AgevAnone khaTakatuM hatuM. agragaNya gujArita zrAvakanuM eka DepyuTezana be-traNa vAra mahArAjazrIne vinaMtI karI AvyuM. teozrIe saMmati ApI ane pAlanapura, vIragAma, vaDhavANa thaI teo rAjakoTa padhAryA. vi.saM. 1993thI cAra cAturmAsa anukrame rAjakoTa, jAmanagara, morabI ane amadAvAdamAM thayAM. ahIM sarvatra jainono, jainapremIono, rASTrIya netAono ane saurASTranA rAjavIono temanA pratyeno sadbhAva ane bhakti khUba prazaMsanIya rahyAM. paraMtu ahIMthI teozrInuM zArIrika svAsthya narama-garama rahevA lAgyuM. azakti vadhAre jaNAvavA lAgI, chatAM teozrIe mAravADa tarapha vihAra karyo ane chellAM cAturmAso temaNe kramazaH Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 bAvara, bagaDI, bikAnera ane bhAnAsaramAM karyA. aMtima avasthA : saurASTrathI je azakti ane ghUMTaNa tathA zaradInuM darda cAluM thayeluM te ochuM thAya te pahelAM ja vi.saM. 1999nA jeTha suda pUnamane divase, mahArAjazrInI dIkSA suvarNajayaMtInI ujavaNI pachI mAtra cha mahinAmAM ja teozrIne 5 jamaNI bAjunA ardhA aMgamAM pakSaghAtano humalo thayo. pIThanA nIcenA bhAgamAM moTuM gUmaDuM paNa thayuM hatuM, chatAM teoe zAMtithI saune khamAvIne samatApUrvaka dehatyAga karyo. smazAnayAtrA ane uttarakriyA paNa temanA padane ane vyaktitvane anurUpa thayAM. samasta rAjyamAM zoka pALavAmAM Avyo ane temanA jIvanakAryane anurUpa "zrI javAhara vidyApIThanI sthApanA karavAmAM AvI. pU. mahArAjazrInI vizeSatAo : (1) temanA jIvanamAM bALapaNathI ja vairAgyanA daDha saMskAra - udaya pAmyA hatA. (2) mAtra rUDhigata kriyAomAM ja rokAI na rahetAM jJAnanI ArAdhanA tarapha teo vizeSa lakSa ApatA. (3) teo pragatizIla, sudhArAvida ane rASTrIyatAnA raMge raMgAyelA hatA. potAnI maryAdAmAM rahI samasta samAjanA utkarSamAM yogadAna ApavAnI nItimAM teo aMta sudhI daDha. hatA. (4) dhArmika puruSo uparAMta rASTranI aneka pratibhAsaMpanna vyaktio paNa temanAM darzana, satsaMga ane pravacana arthe AvatI, jemAM mukhya nAmo nIce pramANe gaNAvI zakAya : (1) rASTrapitA mahAtmAgAMdhI vi.saM. 1993, rAjakoTa, (2) saradAra vallabhabhAI paTela vi.saM. 1993, rAjakoTa (3) zrI bALagaMgAdhara tilaka vi.saM. 1972, ahamadanagara (4) zrI paTTAbhI sItArAmaiyA vi.saM. 1993, porabaMdara (5) zrI madanamohana mAlaviyAjI vi.saM. 1984, bikAnera (6) senDo prophesara rAmamUrti vi.saM. 1972, ahamadanagara (7) senApati bApaTa vi.saM. 1901, pAranerA (8) saMta vinobA bhAve (mAhitI maLatI nathI). (9) zrI rAmanareza tripAThI vi.saM. 1987, bikAnera (10) kAkA kAlelakara (mAhitI maLatI nathI). (11) zrI ThakkarabApA (mAhitI maLatI nathI). (12) saurASTra rAjasthAnanA rAjavIo vividha sthaLoe (13) sara manubhAI mahetA vi.saM. 1984, bhImAsara (5) nirvyasanIpaNuM, samAjasudhAraNA ane vyApaka daSTi : te jamAnAmAM samasta bhAratIya samAjamAM ane jaina samAjamAM paNa jJAnapracArano abhAva hato. bALalagno ane vRddhalagno thatAM. dahejanI prathA vyApaka hatI. bahenonI ane khAsa karIne vidhavAonI dazA dayanIya hatI. dArU, gAMjo, carasa, tamAku, mAMsAhAra, jugAra, viSayalaMpaTatA Adino khUba phelAvo hato. aspRzyatAnI adhama mAnyatA hiMdu dharmanuM mahAna kalaMka hatuM. Arya dharmonA anuyAyIomAM ekabIjAnA dharma pratye asahiSNutA hatI. AvA aneka sAMprata, naitika, zaikSaNika ane rASTrIya praznonA nirAkaraNamAM teoe potAnuM yogya ane prazaMsanIya yogadAna karyuM. zatAvadhAnI paMDitaratna zrI ratnacaMdrajI mahArAja bhAratanI pazcime Avelo kaccha pradeza tyAMnAM lokonI sAhasikatA, zUravIratA ane saraLatA mATe jagatamAM prasiddha che. raNa pradezanI A kaThorabhUmimAM rahetA manuSyonAM hRdaya komaLa hoya che, paNa temanI jIvanacaryA kaDaka che. A kacchanA bhorArA gAme vizA osavALanuM eka pratiSThita kuTuMba vasatuM hatuM. temAM gRhasvAmI zrI vIrapALa zeTha ane gRhalakSamI lakSmIbAInuM sAttvika ane prasanna dAMpatyajIvana be dIkarAonA janmathI dhanya banyuM. moTAnuM nAma nathubhAI ane nAnAnuM nAma rAyazIbhAI. A nAnA dIkarA rAyazIbhAI ja pAchaLathI zrI ratnacaMdrajI mahArAja tarIke jANItA banyA. temano janma vi.saM. 1963nA vaizAkha suda 12ne divase bhorArA gAmamAM thayo hato. bAlyakALavepArano prAraMbha: e jamAnAmAM keLavaNIno pracAra ghaNo ocho hato ane temAM vaLI kacchano pachAta vistAra! tethI rAyazIne gAmaThI zALAmAM ja keLavaNI mATe mUkavAmAM Avyo. bhaNavAmAM rAyazI tejasvI hato. tenI smaraNazakti ghaNI sArI hatI. dasa varSanI vaye sAtamI parIkSA pAsa karyA pachI ucca keLavaNInI vyavasthA na hovAthI kuTuMbIoe banne putrone vepAradhaMdhAnI tAlIma arthe muMbaI Jain Education Intemational ducation Intermational Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhanya dharA mokalI dIdhA. Ama dasa varSanI nAnI uMmare potAnA moTAbhAI vAcana ane jJAnacarcA sArI rIte thavAM lAgyAM. be-traNa mAsa nathubhAI sAthe rAyazIbhAI anAjanA vepAramAM joDAyA. gaMbhIra pachI teo muMbaI rahevA AvyA, jyAM khaMbhAta saMpradAyanA svabhAvanA rAyazIbhAI ramatagamata ke khelakUdane badale vepAramAM sAdhuono samAgama raheto. moTAbhAInI rajA laIne teo vatana ThIka ThIka sthira thayA. vepAra aMge koI koI vAra temane indora tarapha pAchA pharyA. ahIM saMvata 1952nuM gulAbacaMdrajI najIka AvelA sanAvada gAme javuM paDatuM ane rahevuM paDatuM. A mahArAjanuM comAsuM cAlatuM hatuM. rAyazIbhAInI pharI vevizALa na daramiyAna temaNe tAraTapAla ukelavA joNuM aMgrejInuM jJAna meLavI karavAnI vAta gAmamAM ThIka ThIka prasarI gaI hatI, eTalAmAM lIdhuM. ahIM teoe eka varSa anAjanA vepArano anubhava laIne moTAbhAI zrI nathubhAIno paNa vAtane samarthana Apato patra muMbaImAM eka kacchI vepArI zrI kezavajI devajI sAthe AvI gayo. mAtA lakSmIbAIe mamatvane lIdhe ghaNA kAlAvAlA bhAgIdArImAM vepAra zarU karyo. Ama 12 varSanI vaye pahoMcatAM karyA, kAraNa ke 16 varSanA dIkarAne dIkSAnI AjJA ApavA kaI sudhImAM to temaNe dhanopArjanamAM ThIka ThIka pramANamAM saphaLatA mAtA taiyAra thAya? pitAjI A bAbata mauna rahetA. tethI putrane meLavI lIdhI. samajAvavAno badho bojo mAtra mAtA upara ja AvI paDyo muMbaInA dhamAliyA jIvanathI jyAre kaMTALo Ave tyAre hato. rAyazIbhAInA vadhatA ane dRDha thayelA vairAgya sAme mAtAne prasaMgopAta teo copATanI ramata ramatA. te jamAnAmAM copATa Akhare jhUkavuM paDyuM. saMyama levAnI lIlI jhaMDI maLI gaI. te manoraMjana mATenuM samAjavyApI sAdhana gaNAtuM. anusAra 17 varSanA rAyazIbhAInI pravrajyA vi.saM. 1953nA jeTha suda 3ne guruvAre temanA ja vatanamAM aneka sAdhusAdhvIo comAsAno nivRttikALa ane dharmopAsanA : te jamAnAmAM Adi caturvidha saMghanI vizALa hAjarImAM, ullAsabhAvathI saMpanna sAmAnya kacchIo paNa 8 mahinA vepAradhaMdhA arthe gAma thaI. Ama zrI gulAbacaMdrajI mahArAjane gurupade sthApI paragAma vasatA ane comAsuM bese eTale dhaMdhAmAMthI nivRtti laI rAyazIbhAI zrI ratnacaMdrajI mahArAja banyA ane sAta divasa vatanamAM AvatA. ahIM teo satsamAgama, prabhusmaraNa ane bAda muMdrAmAM temanI vaDI dIkSA thaI. dhArmika tahevAromAM bhAga laIne potAnA jIvanane ujamALatA. te jamAnAnA rItarivAjo mujaba 13 varSanI uMmare hAMsabAI sarasvatInI akhaMDa ane ugra sAdhanA : nAnapaNanA nAmanI kanyA sAthe temanAM lagna thayelAM. lagna pachI traNeka varSa vairAgyanA saMskAra dIkSA letAM pallavita thayA ane akhaMDa muMbaI, sanAvada ane belApuramAM vepAradhaMdhA arthe javAnuM thatuM jJAnaupAsanAmAM racyApacyA rahevAnI utkaTa vRtti jAgI. vaDI ane vacce comAsAmAM vatanamAM AvavAnuM banatuM tyAre bhorArA, dIkSA pachI mAMDavI tarapha saMghano vihAra thayo. vacce AvatA muMdrA ane aMjAra vagere gAmomAM lIMbaDI saMpradAyanA zrI dezalapura gAmamAM aSADha suda 1ne divase saMskRta bhASAnA gulAbacaMdrajI mahArAja ane temanA saMpradAyanA sAdhuono vyAkaraNanA abhyAsano prAraMbha karyo ane jAmanagarathI AvelA samAgama thato. A rIte dhArmika jIvana jIvavAnI ane vairAgya zAstrIjInI sAthe rahI 'siddhAMtacaMdrikA'no pahelo bhAga pUro karyo. vadhAravAnI preraNA maLatI rahetI. saMvata 1955nA aMjAranA cAturmAsamAM 'siddhAMtacaMdrikA'no bIjo bhAga, "raghuvaMza", "zrutabodha" ane "zrataratnAkaravagere graMthono vairAgya ane dIkSA : vi.saM. 1951mAM temanA abhyAsa karyo. teozrInI smaraNazakti ane buddhinI tejasvitA vairAgyane daDha banAvanAro eka prasaMga banI gayo. A vakhate adbhuta hovAthI AgaLanA 1956 ane 1957nA jAmanagara teo belApuramAM hatA tyAre gharethI patra Avyo "temanAM patnI ane jUnAgaDhanA cAturmAsamAM teoe vividha zAstrIo pAse hAMsabAIe putrIne janma Apyo che ane te sAthe temanuM "siddhAMtakaumudI', "zizupAlavadha', 'kuvalayAnaMda kArikA' Adi avasAna thayuM che." tarata rAyazIbhAIe moTAbhAIne muMbaI patra graMtho pUrA karIne pachInA cha mAsamAM 'tarkasaMgraha', 'cAyabodhinI', lakhI nAkhyo : bharorA tArathI khabara Apo ke pharIthI vevizALa "nyAyadIpikA', "nyAyasiddhAMta-muktAvali', "sAdhanikA' ane na kare. A bAju belApuramAM patnInA viyoganA samAcArathI dinakarI' ema ati kaThina gaNAtA nyAyazAstranA cha graMtho ane rAyazIbhAIne svAbhAvika duHkha to jarUra thayuM haze, paNa dhArmika "anuyogadvAra', "caMdraprajJapti', "sUryaprajJapti', "dazavaikAlika' ane vRttinA saMskArane poSavAvALA be-traNa kacchI bhAIono vividha thokaDAono sAro abhyAsa karI lIdho. 1930nA samAgama temane maLI gayo, jethI vepAra sivAyanA samayamAM aMjAra cAturmAsamAM aMgrejI, gaNita ane jyotiSavidyAno jarUra Jain Education Intemational Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 pUrato abhyAsa pUro karI lIdho. 1961nA kheDoInA cAturmAsa hato. A saMmelanamAM 238 saMto, 40 sAdhvIo ane hajAronI pahelAM mithilAnA suprasiddha zAstrI zazinAtha jhA pAse temaNe saMkhyAmAM zrAvaka-zrAvikAono samudAya ekatra thayo hato. paMcalakSaNI', 'siddhAMtalakSaNI', 'rasagaMgAdhara', "sAMkhyatattvakaumudI' utsAhabharyA vAtAvaraNamAM vi.saM. 1989nA caitra suda ityAdi nyAya, sAhitya ane darzanazAstranA vividha graMthonuM 10ne budhavAranA divasathI A cirapratikSita saMmelanano maMgala adhyayana pUruM karyuM. kheDoInA 1961nA cAturmAsa pachI kacchanAM prAraMbha thayo. saMmelanamAM gujarAtanA sAdhuonI saMkhyA 32 kAMThAnAM gAmomAM vihAra karatAM teone zItaLAnI bimArI jeTalI hatI. maMgalAcaraNa karavAnuM saubhAgya muni zrI thayelI, paNa temAMthI dhIme dhIme sAruM thaI gayuM. nyAyazAstranA ratnacaMdrajIne prApta thayuM hatuM. zAMtirakSako tarIke gujarAtanA zrI adhyayananA chellA tabakkAnI pUrNAhuti coTIlA mukAme zAstrI ratnacaMdrajI ane paMjAbanA zrI udayacaMdajI nimAyA hatA. bAlakRSNa mizra pAsethI 'vyutpattivAda', "zaktivAda', "sAdhAraNa', kAryavAhInA lekhako tarIke zrI AtmArAmajI ane zrI saMtabAlajI 'hatvAbhAsa' ityAdi graMthonA abhyAsathI vi.saM. 1964mAM thaI. nimAyA hatA. yuvAcAryapada ane upAdhyAyapadanI nimaNuka, avadhAnazakti keLavavAno ane sAhityaracanAno prAraMbhaH comAsAM nImavAnI ane doSazuddhi ApavAnI sattA-A bAbato vi.saM. 1963thI temaNe avadhAnazakti keLavavAno prAraMbha karyo vize sAruM samAdhAna thayuM. judA judA prAMtamAM vicaratA eka ja hato. saMvata 1964nA cAturmAsa daramyAna "bhAvanAzataka ane saMpradAyanA ane pUrve paraspara nahIM maLelA sAdhuone kartavyakaumudI nAmanA saMskRta graMtho lakhavAnI temaNe zarUAta karI. ekabIjAno paricaya karI vAtsalya vadhAravAnI A saMmelanamAM mahArAjazrInI buddhi, tejasvitA, grahaNazakti ane dhAraNAzakti taka maLI. abhuta hovAthI A viSayamAM prAraMbhathI ja teone sArI uttara bhAratano vihAra: "sAdhu to calatA bhalA" e saphaLatA prApta thavA lAgI, jethI anukrame ATha avadhAna, sattara ukti anusAra ajameranuM sAdhusaMmelana pUruM thatAM mahArAjazrIe avadhAna ane pacAsa avadhAna karavAnI zakti to teoe jayapura tarapha prayANa karyuM. jena sAdhunA jIvanamAM lokasaMparka mATe, pahelA ja varSamAM prApta karI lIdhI! ekIsAthe aneka vastuone anAsakti jALavavA mATe, vividha prakAranA anubhavo dvArA cittamAM dhAraNa karI rAkhavAnI A avadhAnanI kaLA mananI eka saMyamI jIvananuM ghaDatara karavA mATe ane zarIra nIrogI rAkhavA virala zakti che ane viziSTa smaraNazaktivALI vyakti ja tene mATe cAturmAsa sivAyanA samayamAM satata pAdavihAranI AjJA siddha karI zake che. ApelI che. saMmelana pachI zrI nAnacaMdajI mahArAje AgrA tarapha ajameranA sAdhusaMmelanamAM : sthAnakavAsI vihAra karyo ane zrI ratnacaMdrajI mahArAje vividha saMghonI sAdhusamAjamAM temaja zrAvakomAM te jamAnAmAM ThIkaThIka pramANamAM vinaMtIthI jayapuramAM cAturmAsa daramyAna jJAnanuM paraba mAMDyuM. zithilatA, kusaMpa, IrSyA ane vAdavivAda Adi durguNo moTI saMkhyAmAM munio temanI pAse rahI saMskRta, prAkRta ane vyApakapaNe dRSTigocara thatA hatA. A kAraNathI samAjanA prabuddha jaina Agamono vizeSa abhyAsa karaze, evI temanI bhAvanA vargamAM evI mAnyatA pravartatI hatI ke A dUSaNone dUra karavA hatI. mahArAjazrInI A bhAvanAno pratibhAva madhyamakakSAno rahyo mATe sAdhuo ane zrAvako mATe nizcita AcArasaMhitA ghaDAya ane cAra paMjAbI tathA ATha rAjasthAnI munio ema kula 12 to saMpa vadhe ane zithilAcArano yogya pratikAra thaI zake. munioe pU. mahArAjazrInA jJAnaparabano ThIka ThIka lAbha lIdho. uparyukta dhyeyane siddha karavA mATe je aneka prayatno thayA tenA dilhI thaIne paMjAbamAM , alvaranA cAturmAsanI anusaMdhAnamAM ane paripAkarUpe ajameramAM bRhad sAdhusaMmelana pUrNAhuti thatAM dilhI tarapha vihAra thayo. mahArAjazrInuM vividha bharavAnuM nakkI thayuM. A A kAryamAM paMjAba, rAjasthAna, mALavA bhASAo uparanuM prabhutva, vizALa sAhityajJAna ane adbhuta ane gujarAta-saurASTranA samasta sAdhusamAje tathA durlabhajIbhAI smaraNazaktine darzAvanArAM avadhAnonI vAta sAMbhaLIne badhI jhaverI, zrI dhIrajalAla turakhA, zrI hemacaMdabhAI mahetA Adi komanAM ane dharmanAM loko temanA pravacanano lAbha letAM. ahIM prakhara samAja hitecchuoe temaja mahAkavi zrI nhAnAlAla, ja temane "bhArataratna'nI mAnavaMtI padavI arpaNa karavAmAM AvI prajJAcakSu zrI sukhalAlajI, paM. becaradAsajI, zrI jinavijayajI hatI. ahIM dilhIthI AgaLa vihAra karIne yuvAcArya zrI ane lIMbaDInA ThAkora zrI dolatasiMhajIe yogya sahakAra Apyo kAzIrAmajI mahArAja sAthe saMghe rohataka thaIne amRtasara bhaNI Jain Education Intemational Educatiori Intemational Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 80 dhanya dharA prayANa karyuM. vihAra daramyAna zrI amolakha RSijIno tathA sudaDha samAjanI racanA ane dharmapracAranuM kArya niraMtara AryAjI pArvatIbAInA samAgamano paNa teone lAbha maLyo. thatuM rahe tevI bhAvanA mahArAjazrInA hRdayamAM aMtima samaya sudhI jalaMdhara, kapurathalA ane vyAsa thaI mahArAjazrIe amRtasaramAM rahyA karI. A mATe jainaprakAzanA taMtrI zrI harSacaMdra dozI, muMbaI praveza karyo tyAre tyAMnA jaina saMghe khUba utsAhapUrvaka temanuM sakaLa saMghanA maMtrI zrI giradharalAla daphatarI, prasiddha lekhaka zrI svAgata karyuM hatuM. ahIMnA samAje mahArAjazrIne "vidyAbhUSaNa'nI cUnIlAla vardhamAna zAha tathA muMbaInA agragaNya buddhijIvIo, upAdhithI alaMkRta karyA. paMjAbamAM vihAra AgaLa cAlu rAkhI keLavaNIkAro ane sAmAjika kAryakaro sAthe samAjanA traNa balAcora, nAlAgaDha, aMbAlA, paMcakulA ane zimalA thaI pAchA vibhAgo vIrazramaNa saMgha, vIra brahmacArI saMgha ane vIra zrAvaka pharatI vakhate prAkRtika sauMdaryavALA balAcoramAM teozrIe - saMgha vize temaNe vigatavAra carcA-vicAraNA karI hatI. cAturmAsa karyA. paMjAbanA A ThaMDA pradezamAM vicaratAM vidAyanI vasamI veLA : mahArAjazrIne lohInA UMcA mahArAjazrInI tathA ziSyonI tabiyata vAraMvAra bagaDatI. dabANanI bimArI hatI. kAryanI adhikatAne lIdhe te roga upara balAcorathI vihAra karIne mahArAjazrI dhIme dhIme dilhI AvI viparIta asara thaI. zrI jamanAdAsa udANInI noMdha pramANe saMvata pahoMcyA. 1997nA vaizAkha vada 4 ne budhavAra tadanusAra tA. 14-5kAzI-banArasa mATenI jhaMkhanA : prajJAcakSu paM. zrI 1941nA roja mahArAjazrIe temanI sAthe vIra saMghanI kAryavAhI sukhalAlajInI preraNAthI ane samasta saMghane jaina dharmano aMge lagabhaga eka kalAka carcA karI hatI. DaoNkTare devalAlI javA tulanAtmaka abhyAsa karavAnI taka maLe te hetuthI banArasa javAnI sUcanA karI tyAre temaNe saraLa ane zAMta svabhAve javAba Apyo temanI bhAvanA hatI. A bhAvanAne mUrta svarUpa ApavAnA "thoDA divasa mATe kAMI nathI karavuM, mane zAtA che.' irAdAthI dilhIthI vihAra karI AgrA, vRMdAvana, mathurA ityAdi bIje ja divase eTale tA. 15-5-1941 ne guruvAre. tIrthasthAnonuM avalokana karyuM. AgrAmAM kAnano duHkhAvo, lohInuM divasa daramyAna to temane ThIka rahyuM, paraMtu rAtre 2-30 vAge dabANa vagere aneka bimArIo AvI paDatAM AgaLa vihAra ekAeka zvAsa vadhato jaNAyo. pakSaghAtanI asara jaNAvA lAgI thaI zakyo nahIM ane 1994nA cAturmAsa tyAM ja karavAnI pharaja ane blaDaprezara 230 sudhI vadhI gayuM. muMbaIthI moTA DaoNkTara paDI. zarIranA asahakAranA kAraNathI mahArAjazrInI banArasa AvI pahoMce te pahelAM ja eTale zukravAre savAre 4-50 miniTe javAnI bhAvanA phaLI zakI nahIM ane cAturmAsa pUrAM thatAM mahArAjazrIe A nazvara dehano tyAga karyo. temanA dehavilayanA rAjasthAna tarapha vihAra karavo paDyo. 1995nAM cAturmAsa samAcAra prasaratAM pazcima bhArata ane uttara bhAratanAM aneka ajamera nakkI thayAM. dilhI ane AgrAnA agragaNya zrAvako nagaromAMthI tathA kalakattA, raMgUna, madrAsa ityAdi nagaromAMthI ane sAdhusamitinA salAhakAro sAthe aneka masalato karyA chatAM loko teozrInAM aMtima darzanArthe AvavAM lAgyAM. je pratyakSa na saMvatsarInI ekatAno ke sAdhuonI samAcArInI saMhitAno koI pahoMcI zakyAM teoe tAra-TapAla dvArA potAnI zraddhAMjali sarvamAnya ukela zodhI zakAyo nahIM. vyakta karI. ghATakopara mukAme hajAro bhaktonI hAjarImAM teozrInA dehanA agnisaMskAra thayA. aMtima cAturmAsa : garamI ane ThaMDInA atireko, AhAravihAranI agavaDo ane samAjanI ekatA mATenA satata jIvaMta smArako : mahArAjazrInI bahumukhI pratibhAnI prayatno temaja anekavidha ciMtAthI mahArAjazrInuM svAstha preraNAthI thayelA sarvopayogI smArakonI saMkSipta yAdI nIce jaladIthI kathaLI rahyuM hatuM. prosTeTa glenDanI vyAdhine lIdhe pramANe che : pezAbanI takalIpha rahetI. upacAranI sArI sagavaDa muMbaImAM thaI (1) paM. zrI ratnacaMdrajI jaina kanyAzALA-ghATakopara. zakaze ema lAgavAthI te tarapha prayANa cAlu thaI gayuM hatuM. aMte (2) zatAvadhAnI ratnacaMdrajI pustakAlaya (zrI pArzvanAtha DaoN. TI. o. zAhanI hospiTalamAM prosTeTa glenDanuM oparezana vidyAzrama, banArasa sAthe saMlagna) karAvavuM paDyuM. jo ke oparezana saphaLa thayuM paNa gesa ane (3) zrI ratnacaMdrajI sthAnakavAsI jaina pustakAlaya-kaThora nyumoniyA ityAdine lIdhe lAMbo samaya nabaLAI rahI ane (4) zatAvadhAnI paM. ratnacaMdrajI jaina jJAnamaMdira-surendranagara cAra-pAMca mahine zarIranuM kaMIka ThekANuM paDyuM. (5) zrI jaina sAhityapracAraka samiti-bAvara Jain Education Intemational Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 81 kaviratna zrI nAnacaMdrajI mahArAja morabImAM thayAM. A daramiyAna teoe rASTrIyatAnA pakSamAM ane prabhu : . voranAM guNagAna sAdhu mahArAja paNa moTethI gAya to sarva jIvo sAthe maitrIbhAva, janmajAta kavitva, madhura vAMdho nahIM tenA samarthanamAM potAnuM sudhArAvAdI valaNa samAja rAgamAM bhaktigItonuM gAna, sahaja-paropakAravRtti ane samakSa vyakta karyuM. A kAraNathI saurASTra-kacchamAM munizrI sarvadharmasamabhAva Adi viziSTa guNonI saurabhathI pazcima krAMtikArI vicArovALA tarIke jANItA thayA. bhAratamAM pAMca dAyakAo karatAM paNa adhika samaya sudhI dharmajAgRtino saMdeza ApanAra zrI nAnacaMdrajI mahArAja vartamAna gurusevA ane vizeSa zAstrAbhyAsa : gurudeva zrI zatAbdInA eka mahAna bhakta-saMta hatA. devacaMdrajI mahArAjane lakavAnI asara thaI ane A yuvAna munie gurujInI sevAmAM rahevAnuM nakkI karyuM. AthI vi.saM. pazcima bhAratano saurASTra pradeza saMto, zUravIro ane 1968thI vi.saM. 1976 sudhI (nava varSa sudhI) lIMbaDImAM dAtAronI janmabhUmi tarIke suprasiddha che. tenA jhAlAvADa lAMbo sthiravAsa karavo paDyo. A samaya daramiyAna temaNe (vartamAna surendranagara) nAmanA jillAmAM sAyalA nAmanuM gAma potAnI AgavI buddhipratibhA dvArA sAdhakajIvana mATe Avazyaka che. A gAmamAM lAlA bhagata nAmanA saMta thaI gayA. tethI A saMskRta, prAkRta, darzana ane kAvyazAstrono ThIka ThIka abhyAsa karI gAma "bhagatanA gAma' tarIke paNa oLakhAya che. A gAmamAM lIdho, uparAMta samAjasevA ane sAhitya-nirmANamAM potAnA vi.saM. 1933nA mAgazara suda ekama ne guruvAre zrI samayano sadupayoga karI saMghanI khUba khUba cAhanA meLavI. nAnaMcadrajIno janma thayo hato. temanuM janma vakhatanuM nAma samasta saMgha ane munizrIe gurujInI sevAzuzruSA karavAmAM koI nAgarabhAI hatuM, temanAM mAtAnuM nAma raLiyAtabAI ane pitAnuM UNapa rAkhI na hatI, chatAM, temanI tabiyate palaTo khAdho ane nAma pAnAcaMdabhAI hatuM. A dharmaniSTha sadAcArI kuTuMba vi.saM. 1977mAM teoe svargArohaNa karyuM. dazAzrImALI vaNika gaNAtuM ane temAM sthAnakavAsI saMpradAyanA saMskAra hatA. bALakanI pAMca varSanI uMmare mAtAe ane muMbaIgarAonuM AkarSaNa : munizrInuM bhavya vyaktitva, agiyAra varSanI uMmare pitAe vidAya lIdhI. tethI temanAM temanI padyamaya zailI, vizALa dRSTi, bulaMda chatAM mITho svara, bhAbhI moMghIbAe ja pAlaka mAtA tarIkenI pharaja bajAvI. sudhArAvAdI vicAradhArA, samAjavikAsanI dhagaza vagere aneka ATaluM ochuM hoya tema thoDA vakhatamAM moTAbhAI jesaMgabhAInuM guNone lIdhe muMbaInA saMghanI cAturmAsa mATe satata mAMgaNI avasAna thayuM ane moMghIbA vidhavA thayAM. tyArabAda rahetI. aMte munizrIne vi.saM. 1982nuM cAturmAsa ghATakoparamAM nAgarabhAInI sAthe je kanyAno vivAha thayo hato, temAM kAMI karavAnI svIkRti ApavI paDI. temanA pravacanomAM je moTI adalA-badalI karI nAkhavAmAM AvI che tevA samAcAra maLyA. hAjarI thatI te parathI khyAla Avato ke saurASTra-kacchamAMthI eka pachI eka AvI paDelA AvA aneka prasaMgothI nAgarabhAI keTalI moTI saMkhyAmAM jaino ahIM AvIne vasyAM hatAM. A tathA moMghIbAnuM citta vadhAre virakta thaI gayuM. ghaNAM lokonI cAturmAsamAM sthAnakavAsI upAzraya no bhavya imAratano pAyo samajAvaTa chatAM nAgarabhAIno vairAgya vadhato gayo. teo nakhAyo. samasta jaina samAjamAM dharmajAgRtinI sarasa lahera sarvAcana ane satsamAgamamAM rahevA lAgyA ane yogya gura vyApI gaI. ahIM teoe a.bhA.sthA. jaina konpharansane paNa maLe to dIkSA levI evA nirNaya para AvI gayA. A samaye saMbodhI hatI. temane lIMbaDInA zrI popaTabhAI haMsarAjabhAIno bheTo thayo. vi.saM. 1983nuM cAturmAsa lIMbaDImAM thayuM. tyAM zrI temaNe pU. zrI devacaMdrajI mahArAja pAse javAnI sUcanA karI. cUnIlAlajI muninI dIkSA thaI. tyAra pachI vi.saM. 1984mAM baMne jaNA vAgaDa thaI kaccha pahoMcI gayA. ahIM pU. mahArAjazrI vAMkAneranuM cAturmAsa karI, 1985mAM morabImAM zrI zivalAlajI devacaMdrajInAM darzanabodhathI prabhAvita thaI jesala-toralanA | (saMtabAlajI)nI dIkSA thaI. 1989nuM cAturmAsa AgrAmAM hatuM, samAdhi-sthAnathI prasiddha aMjAra gAme vi.saM. 1957nA phAgaNa daramiyAna ajamera saMmelanamAM teoe lIMbaDI saMpradAyanuM suda trIja ne guruvAre dIkSA grahaNa karI. gurujIe temanuM nAma pratinidhitva karyuM. vi.saM. 1991mAM ghATakopara ane 1992mAM muni nAnacaMdra rAkhyuM. kAMdAvADImAM teonAM cAturmAsa thayAM. borIvalImAM 2014 ane temanAM keTalAMka cAturmAsa mAMDavI. jAmanagara ane 2015nA je cAturmAsa thayAM temAM dhArmika jAgRti sAthe aneka Jain Education Intemational Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82 dhanya dharA sAmAjika ane lokopayogI kAryo paNa thayAM. borIvalImAM te Ama ekaMdare 64 varSanuM dIrdha saMyamI jIvana vitAvI, samaye madhyama ane garIba varganA jaina vasatA, paNa teonI dharma saurASTra, gujarAta, muMbaI vagere pradezomAM jaina-jainetara samasta pratyenI lagana ane zraddhA tathA saMpa rAkhIne kArya karavAnI janatAmAM sadAcAra, nirbasanatA, mAnavadharma ane prArthanAnI bhAvanA adamya hatI. A kAraNathI ja A cAturmAsamAM mahattAnA saMskAro reDIne mahArAje ciravidAya lIdhI. dharmajAgRti, yuvA pravRtti, mahilA maMDaLanI pravRttio ane anya | mukhya muni ziSyo : pU. mahArAjazrIe munizrI sAmAjika pravRttio khUba suMdara thaI. cUnIlAlajIne vi.saM. 1983mAM ane munizrI saMtabAlajIne sAyalAmAM sthiravAsa ane aMtima divaso : chellAM cAra vi.saM. 1985mAM dIkSA ApI hatI. baMne ziSyonI gurubhakti cAturmAsa pU. mahArAjazrIe sAyalAmAM ja karyA. 87mI abhuta hatI. pU. cUnIlAlajI munimAM paraMparAgata saMskAronI janmajayaMtI pU. saMtabAlajI, pU. cUnIlAlajI muni tathA anya sAthe sAthe gurudeva pratyenA bhaktibhAvanuM vadhAre pratibiMba paDe mahAsatIo ane zrAvakonI hAjarImAM prArthanA, pravacana, bhakti che. Aje 60 varSanA dIrdha dIkSAjIvana pachI paNa teo AdithI UjavavAmAM AvI. tyArapachI pU. saMtabAlajI to dilhI mahArAjazrInA ziSyo ane saMghanuM vidhivat pAlana ane ane kalakattA (bhavAnIpurA)nAM cAturmAsa arthe jatA rahyA paNa anuzAsana potAnI apAra dhIraja ane karuNAthI suMdara rIte karI pU. ciMtamunine to "gurudeva' ja sarvasva hovAthI teo temanI sAthe rahyA che. sva. munizrI saMtabAlajInuM vyaktitva krAMtikArI hatuM. ja rahyAM. ahIMnA teozrInA sthiravAsa daramiyAna vividha tethI potAnI caryAnA niyamonuM pAlana karatAM karatAM teo sthaLoethI sevA, darzana ane satsaMga arthe mahAsatIjIo tathA vizva vAtsalyanA bhAvathI prerAIne samagra bhAratIya saMskAro, zrAvakono pravAha cAlu ja raho. rASTrIyatA, gAMdhIvicAradhArA ane samAjoddhAranAM satkAryo pratye Akhare vasamI vidAyano ane mahAprayANano divasa abhimukha thayA hatA. temanA samagra jIvanamAM A vicAradhArA AvI pahoMcyo. spaSTapaNe pratibiMbita thAya che. cIMcaNanA AzramamAM temaNe zrImad rAjacaMdra, mahAtmA gAMdhIjI, pU.zrI nAnacaMdrajI ane zrI "kara le siMgAra! catura alabelI javAharalAla naherunA nAme cAra mukhya vibhAgonuM Ayojana | sAjanake ghara jAnA hogA." karyuM. Ama A ziSya yugale pU. mahArAjazrInI vicAradhArA ane vi.saM. 2021nA mAgazara vada 9 ne ravivAre savAranA satkAryonI bhAvanAnI jyotane jalatI rAkhIne potAnA gurunuM teoe prArthanA ane pravacana karI, nityakramathI paravArI, traNa adA karyuM. temanA ziSya munizrI saMtabAlajInI preraNAthI, pratikramaNa karI lIdhuM, paraMtu sAMjanI prArthanAmAM na besI zakyA. bhAla naLa kAMThA prAyogika saMgha, guMdI vizva vAtsalya prAyogika temaNe chAtImAM duHkhAvAnI vAta karI. eTalAmAM to zvAsa paNa saMgha, mahAvIranagara AMtararASTrIya kendra cacaNI ane jorazorathI cAlavA lAgyo. surendranagarathI DaoNkTarane bolAvavAnI mAtRsamAja muMbaI-amadAvAda saMsthAo dharma-adhyAtma ane vyavasthA karavAmAM AvI, paNa te pahelAM to pU. mahArAjazrIe samAjagata sevAkIya kAryomAM pravRtta che. cAra zaraNAMne-arihaMta, siddha, sAdhu ane kevaLa praNita dharmane ziSTa, saMskArI ane AdhyAtmika sAhityanuM sarjana : svIkAravAno saMketa karI dIdho ane rAtre 10-25 miniTe suMdara kAvyo racavAnI janjAta zakti ane prArthanAnA viziSTa mahAprayANa karyuM. abhyAsane lIdhe teoe dharma-ArAdhanAne lagatAM lagabhaga AnA samAcAra vIjaLInI mAphaka cAre bAju pahoMcI 400 suMdara geya padonI vividha chaMdomAM racanA karI che, je gayA. saurASTra, gujarAta, muMbaI, haidrAbAda vagere aneka prArthanA maMdira' ane 'subodha saMgItamALA' (bhAga 1-2sthaLoethI loko aMtima darzanArthe UmaTI paDyAM ane AvA 3)mAM prasiddha thayAM che. A uparAMta teoe lakhelA-saMpAdita nAnA gAmamAM daza hajArathI uparanI saMkhyA ekatrita thaI gaI. karelA "saMskRta kAvyAnaMda' (bhAga 1-2-3) tathA "mAnavatAnuM jaya jaya naMdA, jaya jaya bhadrA'nA jayanAdo vacce A mIThuM jagata' nAmanA graMtho paNa prakAzita thayA che. jyotirmaya AtmAnA dehanA avazeSo paMca-mahAbhUtamAM maLI gayA. Jain Education Intemational Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 AgamoddhAraka zrI ghAsIlAlajI mahArAja jainAcArya sAhitya-mahArathI zrI ghAsIlAlajI mahArAja sthAnakavAsI jaina samAjanA eka prasiddha tyAgI vidvAna hatA. temanA AcAra ane vicAra atyaMta ucca koTinA hatA. temanA jIvanano mahadaMza AgamonI TIkA ane vividha sAhityanI racanA karavAmAM vyatIta thayo hato. sthAnakavAsI samAjanA nikaTavartI itihAsamAM ATalA vizALa ane upayogI sAhityanirmANano bhagIratha prayatna anya koI tyAgI dvArA thayo hoya ema lAgatuM nathI. mahAna AcAryazrI javAharalAlajI mahArAjanA suyogya ziSya zrI ghAsIlAlajI mahArAje jaina sAhitya ane jaina dharmanAM tattvonI khUba ja prabhAvanA karI potAnA pratibhAzALI vyaktitvanuM aneruM udAharaNa pUruM pADyuM che. temanI sAhityaracanA temAM zuddha, pavitra ane dIrdha saMyamI jIvananA aMtarnAdane sahaja vAcA Ape che. Ama, ApaNane temanAmAM vicAra ane AcAranA subhaga samanvayathI vyutpanna thatAM eka viziSTa vyaktitvanI jhAMkhI thAya che. kuLa ane janma : temanA dAdAnuM nAma zrI parasarAmajI ane dAdInuM nAma zrImatI caturAbAI hatuM. temane janma ApanAra pitA kanIrAmajI ane mAtA vimalabAI hatAM. pitAnI pAse khetIvADI, jamIna ane milakata sArA pramANamAM hatI. Ama, teo badhI rIte sukhI hatA. gAmamAM sarvatra temanI nAmanA hatI. hradayanA teo atyaMta saraLa hatA. bIjAnuM bhaluM karavAmAM teo haMmezAM tatpara rahetA ane arthopArjana paNa nyAyanItipUrvaka karatA. nItipUrNa vyavahArane kAraNe temanI sArI pratiSThA hatI. temanAM mAtA vimalAbAI nAma pramANe vimala hRdayanAM hatAM. pavitra AcAra-vicAra, patiparAyaNatA tathA dharmaparAyaNatAnAM teo maMgalamUrti samAM hatAM. paM. ghAsIlAlajIno janma rajapUtAnAnI vIronI bhUmi mevADamAM thayo hato. jazavaMtagaDha pAse banola gAmamAM vi.saM. 1941mAM temano janma thayo hato. teonuM bAhya vyaktitva prabhAvazALI hatuM. vAna UjaLo ane mukhAkRti tejasvI hatI. jonArane lAgatuM ke bALaka asAdhAraNa pratibhAzALI thaze. e sAMbhaLIne mAtA-pitAe rAzi pramANe teonuM nAma ghAsIlAla rAkhyuM. zikSaNa ane saMskAra : teo zikSaNa mATe koI pAThazALAmAM gayA nahotA paraMtu prakRtinI godamAM ja temaNe zikSaNa lIdhuM hatuM. dareka sthAna emanA mATe pAThazALA hatuM ane dareka kSaNa temanA mATe adhyayanakALa hatI. mahApuruSane mATe Jain Education Intemational 83 saMsAra eka khulluM pustaka che. dareka ghaTanA, dareka parivartana, dareka spaMdana emanA mATe navuM zikSaNa laIne ja Ave che. tema bALaka dhAsIlAle paNa prakRtinI pAThazALAmAM ja aNamola zikSaNa prApta karyuM. sahiSNutA, utsAha, anAsakti, saMtoSa, guNagrAhakatA, nirbhayatA, niSkapaTatA, samardaSTi ane svAvalaMbana A badhA ja guNo temane jANe ke prakRtinA sAMnidhyamAMthI ja lAMdhyA hatA! prakRti-devIe paNa A vyaktine potAnI pAThazALAno sahuthI yogya vidyArthI mAnyo, tethI vakhatovakhata A mahAnasaMtanA nirmANa mATe potAnuM yogadAna ApyuM. temanAmAM rUpa ane buddhino samanvaya hovAthI gAmaloko temanI prazaMsA karatAM, paNa bALaka ghAsIlAla to vinaya, sevA ane madhuravANI dvArA nAnAM-moTAM sau koInAM dila jItI leto. mahApuruSo vipattine paNa ullAsapUrvaka anubhave che kema. ke vipattimAM ja pragatino mArga khUle che. bALaka ghAsIlAlajImAM paNa eka mahApuruSane zobhe tevI dhIraja ane sahanazIlatAnAM darzana bAlyakALathI ja thAya che. ghAsIlAlajI jasavaMtagaDhamAM eka saMbaMdhIne tyAM rahetA hatA. te arasAmAM AcAryazrI javAharalAlajI mahArAja saMghasahita udepurathI cAturmAsa pUrNa karI najIkanA gAma tarapAlamAM AvyA, tyAM AgaLa ghAsIlAlajIno paricaya AcAryazrI sAthe thayo. bALaka ghAsIlAlajI para temanAM vyAkhyAnano adbhuta prabhAva paDyo. tyAgI, vairAgI jainamuninAM pravacana sAMbhaLavAno temane A prathama avasara maLyo hato. jainamuninA tyAgabhAvane nIrakhI ghAsIlAlajInuM mana paNa tyAgI jIvana grahaNa karavA tarapha doDavA lAgyuM. AcAryazrI sAthe bALaka ghAsIlAle dIkSA aMgIkAra karavAnA bhAva darzAvyA. mahArAje temanI dRDhatAnI cakAsaNI karavA munivratonI kaThoratAnuM digdarzana spaSTa zabdomAM temanI samakSa karatAM kahyuM, "vratanuM AcaraNa ghaNuM ja kaThina ane kaSTadAyI hoya che, chatAM te karma-rahita thavAno ekamAtra upAya che.' ghAsIlAlajIe tatkALa uttara Apyo : "saMyamanuM pAlana karavA mATe game teTalAM kaSTo uThAvavAM paDaze chatAM huM aDaga rahI zakIza. saMyama to Aloka ane paraloka baMnemAM kevaLa sukhadAyaka ja che." ghAsIlAlanI dRDhatA joI AcAryazrIe potAnI pAse thoDA divasa rahevAnI temane saMmati ApI. vi.saM. 1958 mAgazara suda terasa ne guruvAranA roja jazavaMtagaDha mukAme AcAryazrI javAharalAlajI mahArAje ghAsIlAlajIne dIkSA aMgIkAra karAvI. dIkSA grahaNa karyAne thoDAka ja divaso thayA haze te arasAmAM sAMjanA vihAra Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84 dhanya dha daramiyAna thoDAka lUMTArAo temanAM navIna vastro corI gayA. dakSiNanA prasiddha saMtonA sAhityano abhyAsa karyo. temanI ane A prasaMge paNa A navadIkSita munie apUrva hiMmata ane racanAo paNa kaMThastha karI lIdhI. A badhuM temanI tI dhIraja batAvyAM. saMyamI jIvananI A temanI pahelI parIkSA buddhimattA, adbhuta smaraNazakti ane vizALa hRdayanuM dyotaka che hatI, jemAM teo saphaLapaNe pAra UtaryA. temanA UjaLA tyAgI tyArabAda agiyAramuM cAturmAsa junnaramAM, bAra jIvananI te uttama nizAnI hatI. dhoDanadImAM, teramuM jAmagAma, caudamuM ahamadanagaramAM, paMdara "harino mAraga che zUrAno, nahIM kAyaranuM kAma jone, dhoDanadImAM, soLamuM mirImAM tathA sattaramuM cAturmAsa karyuM. vi. parathama paheluM mastaka mUkI, vaLatAM levuM nAma jone." 2000 pachI thoDAM cAturmAsa saurASTramAM paNa karyo. viramagAma adhyayana ane ugra sAdhanA : mAravADanAM vividha paMcAvanamuM cAturmAsa pUruM karIne vi.saM. 2014nI sAlathI te kSetramAM teozrI potAnA gurunI sAthe vihAra karavA lAgyA. amadAvAdamAM cAturmAsa mATe padhAryA, tyAra pachI satata 1 prathama cAturmAsa vi.saM. 1959mAM jodhapura mukAme karyuM. cAturmAsa sudhI amadAvAdamAM ja sthira thaIne Agamalekhana bALamuni ghAsIlAlajI potAnA sAdhujIvanamAM kaThora tapazcaryA bhagIratha kArya mATe rahyA. gurukRpA, satata jJAnAbhyAsa ta ane niraMtara jJAna-abhyAsane vaNI levA mATe tIvra puruSArtha saMyamanI adbhuta niSThA dvArA munizrI ghAsIlAlajIe vyAkara karavA lAgyA. zarU zarUmAM temano jJAnano kSayopazama ghaNo maMda nyAya, darzana ane sAhitya uparAMta kula 16 judI ju hato. eka maMtra, zloka ke pATha yAda karatAM paNa temane ghaNA bhASAonuM prakhara jJAna prApta karI lIdhuM hatuM. teozrI divaso lAgatA paNa gurukRpA, paMcaparameSThI pratyeno vinayabhAva bhAratanA ghaNA prAMtomAM cAturmAso karyA. e daramiyAna tema ane satata parizramanA baLa vaDe temano kSayopazama divase agAdha jJAnano apUrva lAbha jaina-jainetaroe meLavyo divase vadhavA lAgyo. jJAnAvaraNIya karma maMda paDavA mAMDyuM. bhAratabharamAMthI aneka mumukSuonI vinaMtIone mAna A AnA phaLasvarUpe, temaNe prathama cAturmAsamAM ja dazavaikAlika teozrIe 32 AgamonA anuvAdanuM kArya AraMbhya. A kA sUtra kaMThastha karI lIdhuM ane uttarAdhyayana sUtrano prAraMbha karI vyavasthita rIte pUrNa thAya e mATe teoe jIvananA aMta su dIdho. amadAvAdamAM ja sthiravAsa karyo. | munizrInuM bIjuM cAturmAsa khyAvaramAM, trIjuM bikAneramAM, AgamonA anuvAdanuM bhagIratha kArya teozrIe 1 cothuM udepuramAM, pAMcamuM gaMgApaTamAM, chaThTha ratalAmamAM, sAtamuM varSanA satata parizrama pachI pUrNa karyuM. teozrInA jIvanakA cAMdalAmAM, AThamuM jAvarAmAM ane navamuM IndoramAM thayuM. daramiyAna 27 Agamo zAstrasvarUpe cAra bhASAmAM chapA vividha cAturmAsamAM teo vividha sUtrone kaMThastha karatA gayA. samAja samakSa mukAI gayA che ane teno lAbha sArA pramANa indoranA cAturmAsamAM temaNe "saMskRta mArgopadezikA', levAI rahyo che. emanA AgamonA anuvAdo trividha hata 'hitopadeza', "siddhAMtakaumudI', urdU, phArasI, arabI tathA prAkRta evo prayAsa jaina sAhityanA itihAsamAM sarvaprathama ja ga vyAkaraNanuM adhyayana karyuM. divasa-rAta ALasano tyAga karIne zakAya. sUtrano mULa pATha gadya-padya rUpe prathama Ave, pachI te teo Agamano abhyAsa karatA rahetA. Ama temaNe Agama chAyA ane TIkA saMskRtamAM Ave, pachI hiMdI-gujarA siddhAMta, darzana, jyotiSa, AdinuM sAruM jJAna prApta karI lIdhuM. bhASAMtaro Ave-A prakAranI Agama-saMkalanAnI temanI zailI temanI kAvyazakti paNa mugdha karAve tevI hatI. temanI keTalIya vizALa daSTivALI, viziSTa ane apUrva gaNI zakAya. kAvya-racanAo zrAvakavRMdamAM gavAtI hatI. pUjya ghAsIlAlajI mahArAje karelA upakAranuM 8 indoranA cAturmAsa pachI temanA guruzrI javAharalAlajI jainasamAja kadIe vALI zake tema nathI, kema ke temaNe kare mahArAje potAnA ziSya munizrI ghAsIlAlajIne viziSTa vidvAna prayatnanA phaLarUpe ja Aje dareka jainabaMdhu gujarAtI-hiMdI bhAra banAvavA mATe mahArASTra-dakSiNa tarapha vihAra karavAno saMkalpa dvArA paNa Agamone vAMcI zake che. eka AgamoddhAraka tarI karyo ane te anusAra dasamuM cAturmAsa ahamadanagaramAM karyuM. emano apAra upakAra sthAnakavAsI jaina samAja upara vizeSa 6 dakSiNa prAMtamAM vihAra karatI vakhate munizrIe marAThI bhASA sammAnanI ucca padavIo : ghAsIlAlajI mahArAja zIkhI lIdhI, temaja saMta jJAnezvara, tukArAma, nAmadeva vagere vidvattAthI prabhAvita thaIne kolhApuranA mahArAjAe teozrI Jain Education Intemational ducation Intemational Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 kolhApura rAjapuruSa tathA zAsanAcAryanI padavIthI vibhUSita karyA hatA. teozrInI tyAga, tapasyA ane saMyamanI utkRSTatA joIne karAMcI saMghe jaina divAkara' ane jaina AcArya' padavI dvArA temane gauravAnvita karyA hatA. pU.zrI ghAsIlAlajI mahArAje uparanAM batrIsa sUtro para saMskRtamAM vistRta TIkAo racIne teno hindI tathA gujarAtI bhASAomAM anuvAda paNa karelo che. Agama sAhitya uparAMta nyAya, vyAkaraNanA aneka graMtho, zabdakoSa tathA kAvyagraMthonI racanA paNa teozrIe karI che. A vipula graMthasUci temanI bahuzrutatA, vidvatA ane sarvatomukhI pratibhAnI ghotaka che. AcAryazrI ghArIlAlajI mahArAje temanA prakAMDa pAMDitya dvArA sthAnakavAsI sAhityane UMcu zikhara pradAna karavAno avirata prayatna karyo. saraLatA, namratA, madhuratA, hRdayanI gaMbhIratA, mananI mRdutA, AtmAnI divyatA Adi aneka guNothI potAnuM jIvana teozrIe suvAsita banAvyuM hatuM. tethI ja jaina-jainetara samAjamAM mahArAjazrInA cAritrano khUba ja prabhAva paDato. mahArAjazrInI pratibhAthI jhaghaDAnuM nirAkaraNa thayuM hoya evA keTalAya prasaMgo noMdhAyA che. teo haMmezAM paraspara maitrI, prema ane dhArmika sahiSNutAno mArga cIMdhatA. aMtima divaso ane mAdhayAga : Akhare vidAyano samaya najIka AvI gayo. I.sa. 1972nA DisembaranA aMtathI temanI tabiyata asvastha rahevA lAgI. teoe chellA ATha divasa annano tyAga karI dIdho hato ane mAtra pravAhI ja lenA hatA, paraMtu tA. 2-1-73ne guruvAranA roja amadAvAdanA sarasapura sthAnakavAsI upAzrayamAM rAtre 9.29 miniTe mahAprayANa karI gayA. potAnA dIdhe saMyamI jIvanane aneka AkarI tapazcarthIo ane prakAMDa vidvattA dvArA ujALanAra A mahApuruSa samasta jaina samAjane amUlya sAhityavAraso pradAna karI gayA che. ApaNe sau enuM tana, mana, dhanathI jatana karIe ane mahAvIre cIdhelA Atma-kalyANanA mArge AgaLa vadhIe. temAM ja saukoInuM parama kahyANa samAyeluM che. (noMdha : saMdarbha graMtha RNasvIkAra prabhAvaka viro' (ra. cI. zAha) avidhIna jaina jyotirdharo' (zrI AtmAnaMda), jayadhvaja' (padamacaMdrajI ma.sA.). A lekhamALA mATe A graMthomAMthI lakhANo tAravIne levAmAM AvyA che. sa jha sA. 3. sA. navakAra mahAmaMtra namo arihaMtANaM namo siddhANaM namo AyariyANaM namo uvajjhAyANaM namo loe savvasAhUNaM eso paMca namukkAro savva pAvappaNAsaNo maMgalANaM ca sarvasi paramam havaI maMgalam // darzana siddhazIlA PLACE OF ALL LIBERATED SOULS poe VISION KNOWLEDGE CONDUCT caritra dharma-sadAcAra RELIGION | 6000 artha EARNING CONDUCT 46 kAma SATISFACTION mokSa LIBERATION Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ GLYCODIN GLYCODIN GLYCODIN DEX-H PORN PORMU BROWSINE. JEST QUICK GRES SUR GLYCODIN COUGH SYRUP Controls the cough reflex in your brain. * Relieves the irritation in your throat. * Clears the congestion in your lungs. * Relaxes chest muscles & eases breathing so you get good night sleep. GLYCODIN Khansi Ki Chhutti Alembic) REGD. OFFICE: ALEMBIC ROAD, VADODARA 390 003. INDIA Phones : 2280550, 2280880 * Fax: 0265 2282134,2282934 * E-mail: alembic@alembio.co.in. Website : www.alemblo-india.com Jain Education Intemational al Use Only Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 are A to janama janamanA jegI jaLa 2thAnakavAsI samAjanI zramaNIonI gauravagAthA -zrI pravINAbahena Ara. gAMdhI zIladharmanI sugaMdha prasarAvatuM eka suMdara pustaka "guru samIpe' dvArA lekhikA bahenazrI pravINAbahena gAMdhIno parokSa ane pachI pratyakSa paricaya thayo. chellA be saikAmAM thayelAM mahAsatIjIonI jIvanamAMDaNI jANavA-samajavA hamezAM prayatnazIla rahenAra, A jJAnadIpikAono prakAza zodhavA satata mathAmaNa karanAra zrImatI gAMdhIne samaye samaye je vedanA-saMvedanA ane spaMdano jAgyAM tenA bhAvonA AvirbhAvane atre rajU karyA che. A AryAranonAM saMyamajIvananI gauravagAthA rajU karanAra zrImatI gAMdhIno janma saurASTramAM vaDhavANa mukAme. mAtAzrI saralAbahena ane pitAzrI bhIkhAbhAI saMghavInA hAthe saMskAra pAmI 19me varSe vaDhavANamAM mAtAzrI caMpAbahena ane pitAzrI kasturacaMda gAMdhInA suputra rasikabhAI sAthe lagnagraMthithI joDAyAM. zrI rasikabhAI gAMdhI rAjakoTamAM AvelI pI.DI. mAlaviyA koleja temaja zrImatI je.je. kuMDaliyA kolejanA temaja amadAvAdamAM sI.yu. zAha komarsa kolejanA varSo sudhI AcAryapade rahyA. pravINAbahena paNa ema.e., bI.eDa. sudhIno ucca abhyAsa karI aneka kSetromAM agresara rahyAM. rAjakoTaamadAvAda reDiyo uparathI arthazAstra upara, bajeTa upara temanAM aneka vArtAlApo, sAmAjika dhArmika nATako vagere prasArita thatAM. akhabAro temaja megejhinamAM lekho ApyA che. lAyansa klaba tema ja anya saMsthAomAM vArtAlApa ApyA che. rAjakoTa tema ja amadAvAdamAM vyAkhyAtA tarIke sevA ApI che. varSothI kensara (sivila) hospiTalamAM dardIone anAmI sevA Ape che. 200thI vadhu cakSudAna karAvyAM che. dariyApurI saMpradAyanA guruothI vadhAre prabhAvita banyAM che. citrakalAno bacapanathI zokha che. lokaadAlatamAM paNa sevA ApI che. kaviloka'mAM temanAM kAvyo prakAzita thayAM che. sthA. jaina jhAlAvADI sI. siTIjhansa grupanA teo upapramukha che. tema ja jaina jAgRti kAyamI mereja byuromAM mAnad sevA ApI che. putra DaoN. saMjaya gAMdhI AMkhanA niSNAta sarjana che. khUba sevAbhAvI ane AgaLa paDatA DaoNkTara che. potAnI kArakirdInI zarUAtathI ja dareka daherAvAsI, sthAnakavAsI ke dareka sAdhu-saMtonA vinA mUlya lensanAM oparezansa kare che. temaja temanuM AMkha viSenuM lakhAyela pustaka thoDA ja samayamAM prakAzita thavAnI taiyArImAM che. putravadhU kalpanA ema.esa.sI. (meDikala) che. putrI zvetA (bI.phArma.) kensara hospiTalamAM sevA Ape che. jamAI zrI kAmezabhAI zAha enji. che. Ama temano samagra saMsAra maghamaghato che. samAjane temanI sevA sudIrdhakALa sudhI maLatI rahe tema ApaNe sau prArthIe. A AtmajJAnInI oLakha ApatAM jANItA vidvAna kumArapALa desAI lakhe che ke-"jIvana eTale ja Jain Education Intemational Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhanya dharA pratikULatAne anukULatAmAM palaTAvavAno avirata puruSArtha. jIvanamAM AvatI upAdhione samAdhimAM pheravI nAkhanArI keTalIka vyaktio hoya che, jeonI vedanAmAMthI paNa saMvedanAnuM suvikasita kamaLapuSpa khIlI UThe che. sammAnanIya pravINAbahena gAMdhInA vyaktitvamAM saujanya, udAratA, samAjasevA ane jinazAsana pratyenI agAdha prIti satata joto Avyo chuM. abhyAsamAM tejasvI kArakirdI dharAvanAra pravINAbahene lagna bAda ema.e. ane bI.eDa.nI padavI meLavI ane rAjakoTa tathA amadAvAdanI kolejomAM arthazAstranA prAdhyApikA tarIke saphaLa kAmagIrI bajAvI. arthazAstra ane samAjajIvana vize vArtAlApo ApyA. vaLI citrakAra tarIke oila peinTiMgamAM emaNe dakSatA batAvI. A badhAnI sAthesAthe mArA snehALa ane kartavyaniSTha svajana zrI rasikabhAI gAMdhInA sahadharmacAriNI tarIke sadeva emane sAtha ApIne zikSaNa, samAja ane dharma e traNe kSetromAM A daMpatIe AgavuM yogadAna ApyuM. AvAM pravINAbahenanA jIvanamAM I.sa. 2000nI 24mI Disembare rasikabhAInA mRtyuno aNadhAryo AghAta sahevAnuM AvyuM. e AghAta sAmAnya vyaktine zokamAM DubADI de ane e vyakti emAM ja svajIvananuM pUrNavirAma mUke, paraMtu sAcI jIvanadRSTi dharAvanArI vyakti to jIvananA AvA prasaMgo vize UMDI mathAmaNa karatI hoya che. rasikabhAInA avasAna pachI pravINAbahene kazuMka lakhavAno vicAra karyo. jaina jAgRti senTaranI mahilA viMgamAM sthApaka hatAM. sIniyara siTIjhananI samitimAM ke mereja byuromAM kAma karI rahyAM che. tethI vipula sAmAjika anubhavo emanI pAse hatA. kensara hospiTalamAM potAnI rIte mUka sevA ApI rahyAM che, tethI dardIonI vedanA jANe che. "kaviloka' jevA gujarAtanA kavitAnA pratiSThita sAmayikamAM emanAM thoDAM kAvyo paNa prakAzita thayAM hatAM. manamAM bhAva to evo hato ke sva. rasikabhAI gAMdhIne mAtra aMjali nahIM, paNa zabdAMjali ApavI. gaMgAne aMjali to gaMgAjaLathI ja ApI zakAya ne? Ave samaye jIvanano kayo rAha levo tene mATe temaNe khUba vicAryuM, to aMtaskuraNA thaI ke mArA gurunAM jIvana vize jANavuM ane lokone jANatAM karavAM che tethI badhA ja gurudevanuM jIvanacaritra AlekhavAno nirNaya karyo. eka vyakti enA jIvanamAM "jyortidhAma' zodhavA nIkaLe che ane e jagatanAM tIrthomAM ghUmI vaLe che. graMtho pheMdI vaLe che paNa ene khyAla Ave che ke kharuM jyotidhAma to enI bAjumAM beThelI enI mAtA che. Ama pravINAbahenane anubhava thayo ke jo lekhinI calAvavI ja che to je guruonA AcAra ane vicAra joIne AdhyAtmika jIvananI UMcAIno khyAla Avyo che evA guruo vize ja zA mATe na lakhavuM? AvA jJAnI, dhyAna, samatAnA sAdhaka ane niHspRhI guruo kyAM kadIya potAnI vAta koIne kahetA hoya che? pariNAme evuM thAya che ke guru pAsethI dharmopadeza pAmanAra samAja gurunA svajIvananI bhavyatAthI anabhijJa rahetI hoya che. potAnA guruonI mahattAne jANavA mATe pravINAbahena emanI jijJAsA laIne AvA gurujano pAse gayAM ane ghaNuM ghaNuM pAmyAM. pote je pAmyAM hatAM te guruprasAdI samAjane ApavAnI bhAvanAmAMthI A graMthanuM sarjana thayuM che. "tAjetaramAM 'jinazAsananI kIrtigAthA' nAmaka graMtha lakhatAM mane e anubhava thayo ke jaina samAjamAM ane vizeSa karIne sthAnakavAsI samAjamAM atIta ane vartamAnanA garao vize baha ochI sAmagrI prApta prajA ke samAjane AvA guruonI dIvAdAMDInI jarUra hoya che, kAraNa ke caritra ja vyaktinuM cAritrya ghaDatuM hoya che. A pustakamAM pravINAbahene guruomAM rahelI vizeSatAo praznottarInA rUpamAM upasAvI che. A pustakanI AlekhanarIti viziSTa che. prathama gurumahArAjanI guNasamRddhino potAnA citta para paDelo prabhAva varNavyo Jain Education Intemational Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 89 ' che, e pachI emanA jIvananA mArga sUcaka prasaMgo darzAvyA che ane tyArabAda rasaprada ane jIvaMta rIte praznottarI AlekhI che. pratyeka paricayanA prAraMbhe gurumahArAjanA jIvana vizenI vigato mUkI che, A vigato bhaviSyamAM A vize saMzodhana karanArane mATe mUlyavAna banaze. jema jema A pustaka vAMcatA jazo tema tema jagatamAM jaina sAdhunI mahattA zA mATe che eno sAkSAt ane marmavedhaka paricaya thato raheze. A cAritra pratyeka vyaktinI aMgata AdhyAtmika yAtrA mATe UMcuM pAtheya pUruM pADaze. jIvananAM kSetromAM pravINAbahene sahadharmacAriNI tarIke ane mAtArUpe saphaLa kArya karyuM. AvA emanA aMgata jIvanamAM emaNe emanI kalama dvArA navI suvAsano ane dhanyatAno umero karyo che ane samAjane pathadarzaka sAdhujIvananA aMtaraMganI preraka oLakhANa ApI che." bIjA eka jANItA citrakAra naTubhAI parIkha A lekhikAbahena gAMdhI viSe lakhe che ke "zrImatI pravINAbahenane eka vAra maLyA hoIe ane sAMbhaLyA hoya to bhAgye ja bhUlI zakIe. avAjamAM vinamratA ane vAtamAM saccAIno raNako. temanI sAme game teTalI moTI medanI hoya to paNa sahaja rIte vANIno pravAha vahe. temanuM vyaktitva kyAreya DAre ke dajhADe nahIM. vANImAM narI zItaLatA ane vyavahArupaNuM. vAtamAM abhyAsa nItare. emane viduSInuM vizeSaNa ApI zakAya." rAjakoTa reDiyo parathI temanA aneka vAyuvArtAlApa rajU thayA. khAsa karIne temano viSaya strIo, bajeTa ane ikonomiksa raheto. reDiyo parathI temanAM nATako prasArita thatAM. rAjakoTanI mAlaviyA ane kuMDaliyA kolejamAM vyAkhyAno ApyAM. mAlaviyA kolejamAM to sAro evo samaya prAdhyApaka rahyAM. rAjakoTa lAyansa klabamAM vArtAlApo ApatAM. rAjakoTathI amadAvAda AvatAM jaina jAgRti senTaramAM joDAyAM. baMne sAthe jAya. zrI rasikabhAInI madadamAM rahe. zrI rasikabhAInI cira vidAya pachI pravINAbahene mereja byuro saMbhALyuM. lokaadAlatamAM beThAM ane anekanAM ghara bhAMgatAM bacAvyAM. soyanuM kAma karyuM. kensara hospiTala (sivila)e emanuM bIjuM kAryakSetra. tyAM dardIonI khabara aMtara pUche ne jarUrI madada kare. temanI madadamAM paNa mahAnubhAvo hatA, je hAka mAratAM hAjara thAya. temaNe saheje 200 cakSudAna karAvyAM. pa.pU. vIrendramunithI teo prabhAvita hatAM. dharmabodha pAmyAM. te bodhanA pratighoSa rUpe A pustaka lakhAyuM. A jJAnanI saravaraNI gurunA AzIrvAdathI vahetI ja raheze. citrakalA e emano yuvAvasthAno zokha hato. temanuM ghara temanAM citrothI zobhe. amadAvAda myu. korporezana yojita pradarzanamAM bhAga paNa letAM. lekhikAbahenane dhanyavAda. -saMpAdaka are A to janama janamanA jogI zraddhA ane vyaktitvanuM sAmaMjasya karI je vyaktitva Ubhare te saMnyAsa ane te saMyama che." tevA ja janmojanmathI paramAtmApadanI prApti arthe jJAnanA dIvaDAne sAthe laIne cAlanArA sthAnakvAsI jainasamAjanI zramaNIonI A gauravagAthA che. A saMsAramAM keTalAka mAnavIo mukAmanA nizcaya vinA Amatema aTavAyA kare che. bhavodadhimAM bhaTakyA kare che, jyAre keTalAka mAnavIonuM lakSya pUrvajanmathI paramAtmAprAptinuM hoya che. temAM tenI prAptimAM jyAM sudhI teo asaphaLa rahe che tyAM sudhI prApta jJAnanA prakAzamAM teo ajanmA banavA mATe, pUrNatAne pAmavA mATe janmo dhAraNa karyA kare che. Jain Education Intemational Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 90 na thayA chatara jA doDatAM khabara pa te daramiyAna anubhave tene jJAna thAya che ke jagata sAthenA saMbaMdho bAMdhavAnI doDamAM doDatAM doDatAM khabara paDI ke A saMbaMdho to AbhAsI ane mRgajaLa jevA chetarAmaNA nIkaLyA. tethI vyakti ekalI paDI gaI. ekalatAnI pIDAmAM te tUTI paDI. tyAre tene khyAla Ave che ke jo jagata sAthe pUrNa saMgIta, tAla ane layanA saMvAdapUrNa jIvana jIvavuM hoya to pahelAM potAnI jAta sAthe saMbaMdha bAMdhavAno hoya che. pahelAM potAnI jAtane, potAnA AtmAne oLakhavAno hoya che, to ja prasannatA pUrvaka jIvana jIvI zakAya che. temAM paramAtmAkRpA bhaLatAM, satsaMganA prabhAve jIvanayAtrAnI zarUAtathI kaho ke bAlyakALathI svayameva AvI vyaktio, mukAmanI dizAmAM gati karavAnuM zarU karI de che. vyakti asaMga banavA mAMDe che. tene maLI jAya che. aMtaranI dRSTino ughADa thAya che. have dazA badalAI jAya che. tene eka navI dizA maLI jAya pAse rahevAnuM che evuM tattva che paramatattva paramezvara. tene zodhavAno parama mArga maLI rahe che tene, bhaktino eka rAjamArga maLI jAya che. tene jANe potAnuM eka anokhuM vizva teno aMtarAtmA paNa kAMIka avAja devA mAMDe che ane te vyaktinI che. jyAM mAnavIne meLavIne kAMI gumAvavuM na paDe, je kAyama potAnI "naz2ara badala jAya to naz2ArA mila jAegA, kiztiko mor3a do to kinArA mila jaaegaa|"" AvI ja vAMto kAMIka evI che ke je vAMcatAM lakhatAM haiyAmAM parama prasannatAnI choLo UDe che. UMDe UMDe evA thavA mATe mana thaI jAya che paNa pAtranA ochI paDe che. dhanya dharA jaina sthAnakvAsI samAjanI A zramaNIo jamAnAnA pramANamAM susta nathI, zidhila nathI paNa custa che. pUrvabhavathI jJAnanI jyotine sAthe laIne pharanArI che. AgamabaLane AgaLa karIne cAlanArI che. kyAMya aTakanArI nathI. pachI temano mArga bhale upasarga-pariSahothI bharelo hoya to paNa zuddhe yuro ame tvA ema sukha-duHkhane sarakhAM gaNIne tene karmanI gahanalIlA gaNIne zAtAbhAve vede che. aMtima samaya sudhI samatAbhAvamAM ramaNatA karanAra che. to: pRtha jhAtmA: teo AtmA zarIrathI alaga che tema mAnIne AgaLane AgaLa gati karanAra che. laga che te nss send the ent AvAM pU. ArthAone bAlyAvasyAnI uMmaramAM temane jayAre zALA ane jainazALAmAM mUkavAmAM AvatAM tyAre svayameva zALAno rasto choDI jainazALAnI mArga apanAvI letAM. patana ane utthAnanA mArgamAMthI zreya evI utpAnano mArga pasaMda karI letAM. jaina dharma tarapha, upAzraya tarapha ane chelle pravrajyAnA mArga tarapha ApoApa temano rasto phaMTAI jato. pU. sAdhusaMtonA satsaMge vairAgya pratyeno rAga temanA ja dRDha thato. pravrajyAnI maMjUrI mATe te vairAgI bALAone kasoTInI sarANe caDAvavAmAM AvatI. temanA aMtaramAMthI jANe jJAnano dhodha vaheto hoya tema A kasoTImAMthI teo zuddha kaMpananI jema pAra uttaratAM ane temane pravajyAnI rajA maLatI. kAcA che mATI taNI, ghaDIe tema ghaDAya, kAMcana e tyAre bane. jema koTI thAya." nAnI uMmaramAM teo dharma-mArga pasaMda karI letAM tethI temane zALAkIya jJAna ochuM hatuM paNa buddhi, smaraNazakti ane jJAnanA kSayopazamanI tIvratA ghaNI, jethI AgamanA siddhAMtonuM vAcana, paThana, pAThana, pAcana ane jJAna kaMThastha karI, jJAnAbhyAsa ane svAdhyAyamAM AgaLa vadhatAM rahe che. Aje paNa sukhazAtAmAM, zAnadhyAnamAM vicaraNa karI rahyAM che. A che aNagAra amArA......temane koTi koTi vaMdana hajo amArA ! mudraNano doSa lAgato hovAthI A sthAnakavAsI jaina samAjamAM pU. zrI sAdhu, sAdhvIjIo chapAvavA na mAMgatAM hoI A mAhitI bahu muzkelIthI bhegI karI zakAi che. koI paNa prakAranI kSati rahI javA pAmI hoya to mane kSamA karazo jarUra prA. pravINA Ara. gAMdhI M.A., B.Ed. Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 aMtarAtmAnI akhalita yAtrA 2thAbakavAsI jana saMpradAyanA pU. mahAsatIjIo jemano AtmA sadAya samatAnA rasamAM jhaboLAIne pavitra ane zuddha thayelo che tevAM samaratabahena temanA pati phojAlAlane temanA Avela sapanAnI vAta kahI rahyAM hatAM ke kudarate jyAM khobekhobe sauMdarya veryuM che evAM baraphathI AcchAdita evI girimALAonI kaMdarAthI zobhI rahela kAzmIranA koI parvatanA eka DhoLAva upara eka kesarakyArImAMthI phUlo vINI potAnI oDhaNInA pAlavamAM bharI doDI AvI eka bAlikA jANe mArAmAM samAI gaI. tyAre potAne paNa jANe kAzmIranI ThaMDInuM lakhalakhuM AvyuM hoya tema samaratabahena temanA patine pUchI rahyAM hatAM ke ke "bolo e phUlo zAnAM haze?" tyAre patie kahyuM ke "ApaNe kAzmIra ja kyAM gayAM chIe ke mane khabara paDe !" sapanAnI kesara pU zrI kesarabAI mahAsatIjI diriyApurI saMpradAya] nAma : kesarabahena. mAtA-pitA : mAtA zrI samaratabahena, pitAzrI phojalAla. pati : zrI bAlacaMdra cUnIlAla maMgaLajI. janma : vi.saM. 1958 poSamAsa, I.sa. 1902, phebruArI mahino. dIkSA : 24 varSanI uMmara, saM. 1982, jeTha suda 13, budhavAra. dIkSAsthaLa : pAlanapura (banAsakAMThA). vihArakSetro : saurASTra, kAThiyAvADa, gujarAta, mahArASTra-muMbaI. kALadharma : saM. 2033, jeTha suda 13, bAra vAge. jyAre dIkSAno samaya hato. saMyamaparyAyanAM 51 varSa, tA. 30 me-1977mAM. "deva, guru tathA dharma, ArAdhIne subhAvathI, kalyANa dhyeyane sAdhuM, bIjI AzA kAMI nathI. chellA zvAsa sudhI niraMtara raho, A saMyamanI bhAvanA, adhyAtma sthitimAM vaho muja ure, kalyANanI sAdhanA. Ave kALa bhale vipad zira paDe, nA duHkha ke vAsanA; thAjo prApta sudharma aMta samaye, eke bIjI Aza nA..." anAdikALathI vizvamAM saMsArI jIvo mATe janma-jarAmaraNano anaMta pravAha cAlu che. temaja AtmA ane karmano baMdhaanubaMdha paNa anAdithI che. anAdithI bhAna bhUlelo AtmA jyAre manuSyabhavanI prApti sAthe koI sAcA saMtano satsaMga karavA bhAgyazALI bane che tyAre te bhAgyanuM cakra palaTAI jAya che ane te AtmA samyakajJAna, darzana, cAritrano ArAdhaka banI Urdhvagatie jAya che. evA ja eka mahAna AtmA pU. zrI kesarabAInI A vAta che. hA! te phUlo hatAM kesarataMtuvALAM, te kyArI hatI. te bAlA paNa kesara hatI. potAnA pAlavamAM phUlo bharI samaratabahena pAse doDatI AvIne "bA...bA..." karatI jANe temanAmAM samAI gaI! ane pati phojAlAle kahyuM ke "A tArI svapnakathI kAMIka aneruM sUcavI jAya che ke tArI kUkhethI jarUra puNyazALI pagalIvALI dIkarI pagalAM pADaze." , samaratabahena saM. 1958 (I.sa. 1902, phebruArI)mAM putrIne janma Apyo, jenuM zubha nAma svapnakathA uparathI kesara rAkhavAmAM AvyuM. tene cAra bhAI ane be baheno hatI. prathama vizvayuddha (I.sa. 1914-17)nA samaye strIzikSaNanuM koI mahattva na hatuM. bAlikA kesara paNa sAkSarapaNAthI vaMcita rahI, paNa jyAM eka divasa eka phakIra bhaviSyavANI suNAvI gayA ke "kesaranuM AyuSya 75 varSanuM che ane tuM saMsAra choDIne dIkSA laIza. pati sAthenuM tAruM jIvana sukha jaze. tArA pitA ghaDapaNamAM aMdha thaze ane mAtA cUDIcAMdalA sAthe jaze." te bALakInAM jIvanamAM A bhAvikathana satya puravAra thayuM. samaya jatAM khelatI kUdatI bALakI tAruNyAvasthAmAM pravezatAM tenuM lagna zrI cunIlAla maMgaLajInAM putra bAlacaMdra sAthe karavAmAM AvyuM. paNa saMsAra iva vaivitra kesaranAM lagnane Jain Education Intemational Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhanya dharA pUrAM be varSa na thayAM tyAM to tenA pati bAlacaMdranuM mRtyu thayuM. jhabakabAI ma. sa. tathA pU. zrI sUrajabAI ma. sa.nI tabiyatane khAnadAna kuTuMbanI susaMskArita vidhavA kuLavadhU kesarane bhAge khUba kAraNe vaDhavANa upAzrayamAM sAteka varSa sudhI sthiravAsa karI moTI mUDI AvI. A to kesara hatuM. te jema ghUMTAya tema tema gurUAzAe guNInI sevA arthe rahevuM paDeluM. te samaya caMdananI jema vadhune vadhu suvAsita thatuM jAya che. tema daramyAna dIkSitAbahena temaja hIrAbahenane pU. zrI mahAsatIjI kesarabahenane A mUDI to zvasurajInI upArjita karelI mUDI hatI. tarIke dIkSAbhimukha karyo, jemanuM sthAna jaina jagatamAM viziSTa te potAnI kevI rIte gaNAya? vaLI mAbApanuM vahAluM vyAja sthAna che. temane be ziSyAratna hatAM. pU. zrI prabhAbAI temaja arthAtu pautra (potAno putra) paNa nasIba na hato, to niHsaMtAnane pU. zrI vasubAI AryAjI. anya dIkSitAone temanI A to anya saMtAnone ja saMtAna gaNavAM ucita hatAM. tethI te ziSyAne soMpI detAM. teo haMmezA vicaratAM ja rahetAM. kaccha, komalahRdayA kesarabahene potAnA zvasurajInAM smArakarUpe rUA. saurASTra, gujarAta ane mahArASTra sudhInI bhUmi temanI 11,000nuM dAna daI maMgaLajI vamaLazI hospiTalanuM nirmANa vihArabhUmi hatI. pote guruNI che e vAta bhUlI jarUra paDe karyuM, temaja dIkSA letI vakhate potAnI pAse bacelI tamAma mUDI tyAre potAnI ziSyAonI sevAzuzruSA karatAM. guru-ziSyAnI hospiTalane dAna karI dIdhI. adbhuta joDI hatI. teone anyonya Adara ane sadbhAva A te samayanI vAta che jyAre pAlanapura tarapha saMto hatAM. temano praziSyAono parivAra moTo hato chatAM temanA satIjIono vihAra ocho thato. tyAre te dizAmAM 5. zrI svabhAvamAM kyAreya ugratA AvI nathI. parama prabhAvaka lakSmIcaMdajI ma. sAhebe zarUAta karI ane pU. zrI kesarabAI ma.sa.nuM chelluM comAsuM saM. 2032nuM temanI preraNAthI pU. zrI AryAjI jhabakabAI, pU. zrI maNinagaranA upAzrayamAM sukhazAtA ane dharmakaraNInI sUrajabAI ma.sA. Adi ThANA caturmAsArthe pAlanapura padhAryA prabhAvanApUrvaka pUrNa karyuM. chelle cAturmAsa arthe chIpA poLa tyAre dharmapremI saMghapati zrI pItAmbarabhAIe te samayanI AvatAM pahelAM sAraMgapura taLiyAnI poLanA upAzraye dehane ajJAnatA ane karmadoSane gaNAvI bALavivAhanA kurivAjo doryo. phakIranI bhaviSyavANI pramANe 75me varSe temane ane bALavidhavA-paNAne kAraNe te samaye traNa bALavidhavA azAtAno udaya ane dehamAM Azakti vartAvA lAgI. pote dIkarIo-kesara, caMpA ane tArAne jainadharmanAM rahasyo japa-jApa ane svAdhyAyamAM vadhune vadhu lIna thavAM lAgyAM. saM. samajAvI AtmAnA kalyANArthe sAdhanA-saMyama mArga batAvavA 2033 jeTha suda 13ne somavAre savArathI bimArInuM jora pU. zrI satIjIone vinaMtI karI. vadhavA lAgyuM. darzanArthIonI bhIDa jAmavA lAgI. 51 varSa te pramANe traNeya bahenonI Atma-hitArthe dharma-pravRttinI agAu saM. 1982nA A ja divase barAbara 12-00 vAge zarUAta thaI gaI. kesarabahena dharmaArAdhanAmAM barAbara pravRtta pote pravrajita thaI saMsAra choDyo hato ane Aje saMyamanAM thaI gayAM. pote pU. satIjIo, svajano ane saMghapati temAM 51 varSa bAda 12-00 vAge deha choDyo. mauna sthitimAM pUrNa preraNA ane vega ApavA mAMDyAM ane dIkSAnA paMthanuM nirmANa samAdhibhAve navakAra maMtranAM ajapA jApa bhaNatAM UrdhvalokanI thayuM. pAlanapuramAM zvetAMbara jaina samAjamAM sthAnakavAsI ane yAtrAbhaNI temano AtmA prayANa karI gayo. tA. 30mI memUrtipUjakamAM bane phIrakAmAM eka strInI bhAgavatI dIkSAno A sau prathama prasaMga hato. pAlanapura mukAme saM. 1982nA jeTha aho! Apane amArAM agaNita vaMdana hoM... suda 13 ne budhavAre prabhAvaka AryAjI pAse karemi bhaMte'no sAcA saMtano saMga maLe, pATha bhaNI kesarabahene pravrajyA aMgIkAra karI pU. zrI enI AjJA jIvana bane, kesarabAI banyAM aNagAra. divya rUpAMtara thaI jAye, teo saraLa, suzIla, udAra, gaMbhIra, prazAMta ane satya darzana tyAre thAya. zAMtasvabhAvI hatAM. prAyaH batrIse siddhAMtonAM parizIlana, preme vaMdana...preme vaMdana....preme vaMdana...! anuzIlanane kAraNe sarva siddhAMtonAM hArdane jANavA samartha thayAM hatAM. temane sthiravAsa pasaMda na hato paNa gurujano pU. zrI 1977. Jain Education Intemational Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 93 ujavalA sUrajabAI mahAsatIjInuM pAlanapura mukAme comAsuM nakkI karAvyuM. pAlanapuramAM gujarAtI saMta satIjInuM prathama vicaraNa thayuM tyAre pU. zrI prabhAvatIbAI mahAsatIjI pU. zrI kesarabAI ma.sa., pU. zrI caMpAbAI ma.sa. tathA pU. zrI [dariyApurI saMpradAya] tArAbAI ma.sa. traNeyanI dIkSA thaI. nAma : pU. prabhAvatIbAI mahAsatIjI te ja samayamAM pU. zrI maphatabahena tathA pU. bacIbahena nAma : pU. prabhAvatIbahena. hulAmaNuM nAma bacIbahena. saMsArapakSe naNaMda-bhojAI thatAM. baMnene vairAgyabhAvanA prabaLa mAtA-pitA : pU. zrI samaratabahena. pitA zrI jasakaraNabhAI. thatI jatI hatI, paraMtu mAtApitAnAM rAgabhAvane kAraNe 15 varSa sudhI teo saMsAramAM paNa vairAgya avasthAmAM rahyAM paNa samakita jJAti : vIzA osavAla jaina. jIva gharamAM rahe paNa enA haiyAmAM ghara na rahe ane aMte eka janmadina : saM. 1962. mAgasara mAsa. janma sthaLa : pAlanapura vakhata jIvaNavADInA udghATananA muhUrta mATe jyAre jyotiSIne lagna : maMgaLadAsa mahetA (navalakhA parivAra) kuTuMbamAM. bolAvavAmAM AvyA tyAre bacIbahenathI rahevAyuM nahIM ane dIkSAdina : saM. 1994nA caitra suda 15. potAnI dIkSA levAnuM muhUta paNa te jyotiSI pAse kaDhAvI lIdhuM. caitra suda 15nuM muhUta AvatAM temaNe pitAne ane zvasurapakSe dIkSAsthaLa : pAlanapura. dIkSAguru : pU. zrI kesarabAI ma.sa.. jANa karI temanI anumati mAMgI. anujJA maLI. dIkSAnI taiyArI kALadharma : saM. 2036 phAgaNa suda 12 rAtrinA 11 thavA mAMDI tyAre zvasurapakSe paNa temAM potAnI anujJA sAthe 45 vAge (gAmanI agiyArasa). sthaLa : zAhapura. AnaMda vyakta karyo ane dIkSAnI zobhAyAtrA potAne tyAMthI eka nAnI zI nirjhariNInuM vizvanA mahAsAgaramAM maLI nIkaLaze tema jaNAvatAM saraLatAthI bacIbahene te vAta svIkAratAM javuM. potAnA vyaktitvanuM vizvavyaktitvamAM samarpita karavuM. saM. 1994 caitra suda 11ne divase bacIbahenanI vyaktitva jAge to ja samarpaNa saMbhave. je piMDe che te ja mahAbhiniSkramaNanI zobhAyAtrA temanA zvasuragRhethI nIkaLI ane brahmAMDamAM che. je potAnAmAM che te ja ane ema tevuM ja sarvatra bacIbahena pU. kesarabAI guraNInI paTTaziSyA banI bacIbahenamAMthI banyAM prabhAvatIbAI mahAsatIjI. kALajAnA kaTakA jevI vahAlI putrIratnane janma ApI ghaNI vakhata evuM bane ke Akhajano ke vaDIlonA janetA samaratabahena thoDA ja samayamAM mRtyu pAmyAM tyAre A mukhamAMthI nIkaLelA zabdo sAmI vyaktinA haiyAmAM haMmeza mATe bALakIne 'bacI'nA hulAmaNA nAme bolAvI tene vahAlabharI maMtro banI jaDAI jatA hoya che tema bacIbahenanA pitAzrInA bacIothI nahavaDAvI detAM. bacIbahenane harinuM nAma laI, mukhamAMthI dIkarInAM saMyama vakhate zIkhanA be zabdo saryA harimaya, sAdhujIvana jIvatA evA hari nAme bhAI hatA. hatA....."dIkarI! saMyama mArge jatAM dhyAna rAkhaje ke ghI pAlanapuranA rahIza maMgaladAsa rAyacaMda mahetA (navalakhA vahorAvanAra maLaze paNa pANI vahorAvanAra nahIM maLe, eTale parivAramAM)nA suputra amaratabhAI sAthe bALavayamAM bacIbahena ke nirdoSa AhAra maLaze paNa nirdoSa pANI jaladIthI nahIM maLe lagnagraMthithI joDAyA. temaNe ubhayakuLamAM saMskAritAno dIvaDo mATe dayApAlana sAthe pANIno upayoga khUba jatanapUrvaka karajo." pragaTAvyo, paNa lagna pachI mAtra cha mahinAmAM temanA ane pU. prabhAvatIbAI ma.sa. jIvanabhara e ja maMtramArgane saubhAgyano dIvaDo olavAyo. te samaye sthAnakavAsI samAjamAM anusaryA. cha baheno bALavaidhavyanuM jIvana pasAra karI rahI hatI. A pU. maphatabahenanI cha mahinA dIkSA moDI thaI ane teo dIkarIo uttamottama AdhyAtmika paMthe vaLI potAnuM jIvana pU. vasumatIbAI mahAsatIjI banyAM ane potAnA jIvanapaMthane ujjavaLa banAve tevI bhAvanAthI prerAI suzrAvaka ujvaLa banAvI gayAM. pItAmbarabhAIe pU. zrI lakSmIcaMdajI mahArAja sAhebane vinaMtI pU. prabhAvatIbAI ma.sa.nA uccatama Adarzo sAthenuM dvArA abhuta cAritraniSTha, sadAya AcArasaMhitA pramANe saMyamajIvana hoI temane da. saMpradAyamAM "prabhujI' nAmanuM upanAma ramaNatA karanAra evAM pU. zrI jhabakabAI ma.sa. tathA pU. zrI maLyuM hatuM. sevA, samarpaNa ane svAdhyAya e temanA jIvanano Jain Education Intemational Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 94 dhanya dharA mukhya maMtra hato. bethI vadhu ziSyA nahIM karavAnI tevAM temane suda bArase rAtrinA lagabhaga 11-45 vAge temano AtmA pratyAkhyAna hatAM. tethI teo guru samIpe rahI zakatAM teno temane paramAtmAnA milana mATe dehanA piMjarano tyAga karIne UDI vizeSa AnaMda hato. temanAM prathama ziSyA pU. lIlAvatIbAI gayo. phAgaNa suda 13nAM savAre pU. zrI prabhAvatIbAI ma.sa. hatAM. temanA saMyamanA alpaparyAyamAM joradAra azAtAno mahAsatIjInI pAlakhI nIkaLI. udaya AvatAM temanI eTale ke ziSyAnI paNa khaDe page sevA karI. Apane amArAM agaNita vaMdana ho.....! temAM paNa pAchAM na paDyAM. kharekhara! moha e jIvana sAthe jakaDAyelo gADha aMdhakAra muMbaImAM gujarAtI sAdhvIranA tarIke sarvaprathama praveza che. te suvicAra, suAcAra ane daDha puruSArtha vinA dUra na ja karanAra pU. zrI kesarabAI ma.sa. Adi ThANA 8 hatAM. te samaya thaI zake. daramiyAna ATha baheno pravrajyA mArge gayAM. temAM prathama pU. zrI pravINAbAI ma.sa. pU. zrI prabhAvatIbAI ma.sa.nA dvitIya ziSya jhaLahaLato hIro banyAM. temanA jIvanamAM jJAnAbhyAsa karatAM cAritranuM, pAtratAnuM pU. zrI hIrAbAI mahAsatIjI (khatrI) mahattva ghaNuM hatuM. [dariyApurI saMpradAya] cUsta caritrapAlana : muMbaIthI amadAvAda pAchAM pharatAM saMsArI nAma : pArvatIbahena. pagano dukhAvo sakhata rIte vadhatAM DoLIno upayoga anicchAe paNa karavo paDyo hovAthI tenA prAyazcita tarIke saMpUrNa doSothI mAtA-pitA : mAtA : raLiyAtabahena, pitAzrI DAhyAbhAI mukta thaI AtmAne pUrNapaNe vizuddha banAvavA pU. zrI guru AzarA, jetapura, bhagavaMta pAsethI eka mahinAnuM cheda prAyazcita lIdhuM. bArI zvasurapakSa : bosamiyA parivAra. patinuM nAma : kholatAM-baMdha karatAM trasa kAyAdinI virAdhanA thavAnI vanamALIdAsabhAI. mosALa : kAlAvaDa. saMbhAvanAnAM kAraNe potAnI pATa bArIthI dUra rAkhatAM. sUryAsta lagnauMmara : 11 varSa, vaidhavya uMmara 15 varSa. thatAM koIne paNa saMsArI sagAMone paNa darzana ApatAM nahIM, temaja vAMcaNI samaye vAtacIta paNa karatAM nahIM. amadAvAdamAM dIkSAuMmara : 21 varSa. dIkSAsthaLa : sAraMgapura amadAvAda. bhagavAnanI AjJA pramANe sarve kalpanuM pAlana karatAM 22 varSa dIkSAdAtA : (nAnA uttamacaMdajI ma. sA.). vicaraNa karyuM. DoLImAM vicaraNa karatI samaye pU. zrI vasumatIbAI dIkSAdina : vi.saM. 1994, vaizAkha suda 6, zukravAra savAre ziSyAone temane vicaraNa karAvavAnuM kahetAM. koNa konI ziSyA 10 vAge. che te sAdhu saMto ke zrAvaka-zrAvikAne khabara na paDatI. koIpaNa dIkSA pachInuM nAma : pU. zrI hIrAbAI ma.sa. dIkSAparyAya prakAranA saMdezA arthe temaNe ciThThI-cabarakhInA patravyavahArano 41 varSa. upayoga karyo nathI. kALadharma dina : saM. 2035 tA. 28-1-1979. somavAra, aMtamAM sarasapuranuM cAturmAsa karI vicaratAM vicaratAM pU. mahA suda 2. sAMjanA 4-50 kalAke. prabhAvatIbAI ma.sa. zAhapura padhAryA. tyAM dhIme dhIme AhAranI kALadharma sthaLa : aMdherI, jhAlAvADa nagara, muMbaI, uMmara 62 ruci ochI thatI gaI. zArIrika zakti ghaTatI jatI hatI, paraMtu varSanI. AMtarajAgRtino dIvaDo to sateja ja thato jato hato. AlocanA, saMthAro karAvanAra : A. gu. bha. pU. zrI kharekhara! mAtra buddhinI vRddhi karavAthI AtmakalyANa thatuM nathI paraMtu buddhinI zuddhi vaDe AtmakalyANa zakya bane che. zAMtilAlajI ma. sA. 'pavasuyasaMgesu'nuM raTaNa karatAM ane 29 prakAranAM sevana karela aMtima cAturmAsa : ghATakopara, hIMgavAlA upAzraya. pApanuM prAyazcita karatAM. pADhiyArI vastuo soMpI devAnI dilamAM dIvo karo re dIvo karo, kUDA kAmakrodhane paraharo re......; bhalAmaNa karI. "agiyArasane bAra vAge' tema bolatAM rahetAM sAcA dilano dIvo jyAre thAze, tyAre aMdhAruM maTI jAze... hatAM. te pramANe ja banyuM. gAmanI ekAdazI ane ApaNI phAgaNa Jain Education Intemational Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 95 pachI brahmaloka to oLakhAze re... dIkSA lIdhA bAda pU. zrI hIrAbAI ma.sa. sevAtyAre bhomaMDaLamAM thAze ajavALuM re... svAdhyAyamAM lIna banyAM. gurunI AjJAno paDyo bola jhIlatAM. -rAmAnuja ane gRhasthano paricaya karatAM nahIM. sahunI vacce chatAM sahuthI virakta rahetAM. temano kaMTha kokila jevo mITho ane sumadhura hato. tirthakaronA pAdayume je dharAnI dhULanA kaNakaNa paNa pa00 sajhAyo temane kaMThastha hatI. rUpALAM hovAthI zIlanuM pavitra thayelA che evI kAThiyAvADanI, saurASTranI bhUmimAM rakSaNa karavA mATe satata sAvadhAnI rAkhatAM. alpamitabhASI, dhorAjI gAme brahmasvarUpane prApta karavA khamIravaMtA kSatriya kuLa kaSAyonI upazAMtatA, svabhAvamAM saraLatA, vyavahAranI kuzaLatA brahRtriya kuLamAM AzarA parivAramAM pitA DAhyAbhAInA kuLamAM ane azAtAnA udayamAM ukaLATa ke akaLAmaNa anubhavatAM nahIM. are bhAgyavaMtI mAtA evI raLiyAtabAInI kukhe I.sa. pU. zrI chabalabAI ma.sa., pU.zrI pAlIbAI ma.sa., pU. zrI 1972mAM jeTha suda 11nI zubha savAre lAvaNyamayI putrI sUrajabAI ma.sa.nI tana, manathI sevA karI. temanAmAM ananya pArvatIno janma thayo. AtiththabhAva, AdarabhAva ane vinayabhAva jhaLakato. game tevI susaMskAronA ghaDatara sAthe pANInA relAnI mAphaka samaya tabiyata-tapasyAmAM porasI karatAM ja. ziSyA bananArane cAnuM pasAra thato hato. tyAM "ghara ghara'nI ramata ramatI 11 varSanI A vyasana choDAvatAM ane ziSyAonuM dhyAna paNa rAkhatAM. Agama DhIMgalIe bosamiyA parivAramAM vanamALIdAsabhAI sAthe sivAya koI pustaka ke megejhina na vAMcatAM. te samaye temane nava zvasurapakSe pagaraNa mAMDyAM. kumaLI kaLI banI kuLavadhU. tyAM to ziSyA-praziSyAo hatAM. saMsAra mAMDyo na mAMDyo ne pArvatInA jIvanamAM vAvAjhoDuM phUMkAyuM. vicaraNa : gujarAta, saurASTra, jhAlAvADa, gohilavADa, sapanAno mahela paNa pUro caNAyo na caNAyo tyAM to dharAzAyI mahArASTra vagere sthaLoe. thaI gayo. lagna pachInAM traNa, cAra varSamAM vanamALIdAsa TUMkI bimArI bhogavIne paraloka tarapha prayANa karI gayA. dIkarI 10 ThANA sAthe muMbaI tarapha vicaraNa karyuM. jyAM A. vidhavA banI. pU. zrI guru bhagavaMta zAMtilAlajI ma. sA. ThANA 4 paNa tyAM piyaramAM pAchI AvatI dIkarI pArvatIe punarlagnano ja birAjamAna hatA. ghATakoparanA comAsA bAda mATuMgAthI kAMdivalI pahoMcavAnI temanI bhAvanA hatI, kAraNa ke pU. zrI rAja vicAra na karyo. jIvanamAM banelI A duHkhada ghaTanAe pArvatInA jIvana-nAvanI dizA badalI nAkhI. ujvaLa bhAvinAM eMdhANa gurudevanI tabiyatane kAraNe temane temanI sevA ane darzanano varatAvAM lAgyAM. e samaye sAraMgapuramAM birAjatAM da. saM. nA lAbha levo hato, paNa eka vakhata potAne ja eTeka AvI gayelo pU. zrI chabalabAI ma.sa.nI vANI sAMbhaLavA pArvatIbahena ane hoI temane azAtAvedanI UpajatAM aMdherI aTakI javuM paDyuM. temanI mAtA raLiyAtabAI roja upAzraye jatAM. pU. zrI tethI pote aphasosa karatAM ke "dariyo oLaMgIne AvIne chabalabAI ma.sa.nI pArvatIbahenanI dIkSA mATenI icchAne khAbociyAmAM khUMpI gaI." mastake caDAvI pArvatIbahene jJAnAbhyAsa zarU karyo. be copaDI pU. zrI hIrAbAI ma.sa.nI azAtAvedanIno udaya thayo. mAtra bhaNelAM temaNe 10 thokaDA, sAmayika, pratikramaNa vagere tabiyata bagaDavA mAMDI. aMdherI saMghanI khUba sevA temaja pU. zrI kaMThastha karI lIdhuM, sAthe sUtrono paNa abhyAsa karatAM. maMjulAbAI ma.sa. paNa sevA svAdhyAyAdi karAvatAM. pote paNa ane pU. zrI nAnA uttamacaMdajI gurudeva (dariyApurI apramattabhAve AtmazuddhipUrvaka pAponI AlocanA karatAM saMgha), mAtApitA vagere sarvenI saMmati meLavI 1994nA vaizAkha ArAdhanAno yajJa mAMDI dIdho. tA. 27-1-79nI ravivAranI suda chaThTha ne zukravAre savAre 10 vAge 21 varSanI uMmare savAre tabiyata vadhu kharAba thaI. pote ja saMthArAnAM paccakakhANa, sAraMgapura mukAme mUlyavAna sAcA hIrA jevA guNothI jhaLakatAM AlocanA, pratikramaNa karyuM ane samAcAra maLatAM gurudeva padhAryA. pArvatIbahena saMyama aMgIkAra karI saMsArI maTI saMyamI banyAM. temane khamAvyAM, badhA doSonI AlocanA karI, prAyazcitta lIdhuM. pU. zrI chabalabAI ma.sa. e temanuM nAma pU. zrI hIrAbAI AtmAne vizuddha ane pavitra banAvyo. mahA suda 2, tA. 28ma.sa. rAkhyuM. 1-79 ne somavAre sAMje 4-50 kalAke 41 varSanA saMyamaparyAye temano AtmA nazvara dehapiMjarane choDI gayo. Jain Education Intemational Education Intermational For Private & Personal use only Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 96 dhanya dharA potAne potAnI aMtima vidAyanI jhAMkhI thaI gaI hoya jIvananA eka navA moDa upara AvIne UbhelAM tema dareka sAthe varyA. pU. zrI gurudeve temane "sAkaranA gAMgaDAnuM kesarabahenanA jIvane eka vaLAMka laI lIdho. pAlanapuranI pAvana upanAma ApeluM. dharatI upara dariyApurI saMpradAyanA vidvAna yogI puruSa pU. zrI Apane amArAM agaNita vaMdana ho.....! lakSmIcaMdajI ma. sA.nuM padArpaNa thayuM. kesarabahenanA bALapaNanAM sAthI tArAbahena ane kesarabahenanI tripuTI gurudevanAM satsaMgamAM zIla ane sadAcAranI saurabha gulAbanA puSpanI jema AvavA lAgI. temanA bhAvinA ujjavala bhAva jotAM temane navalo samAgamamAM AvanArane paNa suvAsita karI de che evA sAdhu rAha cIMdhavA mATe pU. zrI gurudeve pU. zrI sUrajabAI ma.sa.ne eTale mUrtimaMta tyAgano sAkSAtkAra. pAlanapura comAsuM karavA vinaMtI karI ane pU. zrI sUrajabhAI phUlanI sugaMdha ma.sa.e kesarabahenane dharmanuM jJAna ApI dharmanA bhAvo samajAvyA. temanA vairAgyanA bhAvo dRDha thavA mAMDyA, paNa kesarabahenanAM pU. zrI caMpAbAI mahAsatIjI mAtApitA ane sagAMvahAlAMnA virodhavaMToLa vacce paNa kesarabahena [dariyApurI saMpradAya dIkSA levAnA bhAva sAthe aDIkhama UbhAM rahyAM ane pU. zrI saMsArI nAma : zrI kesarabahena. sUrajabAI ma.sa.nI nizrAmAM mahAsuda 5-ne divase pU. zrI temanuM ziSyatva svIkArI saMsArI kesarabahenamAMthI teo pU. zrI caMpAbAI dIkSA pachInuM nAma : pU. zrI caMpAbAI mahAsatIjI. mahAsatIjI banyAM. AgamajJAnanAM abhyAsI banyAM ane kharekhara mAtApitA : mAtAzrI ujamabAI, pitAzrI : kapUrabhAI gheghUra vaDalAnI mAphaka sarva saMtaptajanone zItaLa chAyAnAM denArAM janmasthaLa : banAsakAMThA jillAmAM pAlanapura mukAme. banyAM. gurvAzAe aneka kSetrone lAbha ApatAM. eka vakhata prabhu neminAthanI nirvANabhUmi jUnAgaDhamAM teo padhAryA. te samaye dIkSAdina : mahA suda pAMcama, guru : pU. zrI sUrajabAI goMDala saMpradAyamAMthI eka sAdhvImaMDaLa sonagaDha paMthe javA tatpara mahAsatIjI. banyuM hatuM. goMDala saMpradAyano saMga temane baMdhanarUpa lAgato hato, dIkSAsthaLa : sAyalA. kALadharma : zrAvaNa suda pAMcama. jenA kAraNe jaina zAsanamAM goMDala saMpradAya upara jhAMkhapa lAge tevuM savicAranuM eka kiraNa samagra jIvanamAM evI jyota hatuM! AvAM mahAtattvajJAnI pU. zrI caMpAbAI ma.sa.nAM pravacano pragaTAve che je aneka kALanA ajJAna ane mohanA timirane sAMbhaLavA zrAvako goMDala saMpradAyanA guru pU. zrI IzvaralAlajI vikherI nAkhe che. ma.sA. pAse pahoMcyA. temanI anumatithI teoe dariyApurI avani upara asaMkhya lokonuM avataraNa thatuM rahe che, saMpradAyanA A. bha. pU. zrI IzvaralAlajI ma. sA.nI anumati jemAM asaMkhya loko mAtra janmI, jIvI ane mRtyu pAmI jatAM meLavI pU. zrI caMpAbAI ma.sa.nuM jUnAgaDhamAM cAturmAsa karAvI te rahe che, jemanI kazIya noMdha levAtI nathI, paNa temAMnAM keTalAMka sAdhvImaMDaLane pU. zrI caMpAbAInA sAMnidhyamAM rokI temane evAM hoya che ke jemanAM kAryo ane karmo phUla jevAM sugaMdhita hoya vyAkhyAna, vAMcaNI, Agama sUtronA AdhAre samajAvyAM ane che je potAnA ane bIjAnA jIvanamAM potAnI suvAsa phelAvatAM sacoTa ane coTadAra vANInA prabhAvathI e sAdhvImaMDaLane jAya che. sonagaDhanA dharmanA paMthethI pAchuM vaLyuM. . evI ja rIte suvAsa phelAvatI dIkarI kesarano janma pitA caMdra jevI zItaLa vANI, vahetI saritA jema saravANI, kapUrabhAI ane mAtA zrI ujamabAIne khoLe thayo. samaya jatAM eka ghUMTa pIe je pANI, tRSA tenI tarata chipANI. kyAM vAra lAge che. lADakoDamAM UcharatI pAMgaratI saMskArI raga ragamAM dharmano raMga, karma sAthe khelatAM jaMga, dIkarIe yauvanamAM praveza karatAM temanAM lagna karavAmAM AvyAM vIravANIthI karatAM daMga, saune gamato caMpAbAI saMga. paNa...re...jIvanavRkSanI DALa upara kalarava karatAM be paMkhImAMthI vyavasthA jaLavAya te mATe zAsanane saMpradAyomAM eka paMkhI kALanA bANathI vIMdhAI gayuM ane nAnI uMmaramAM vibhAjita karavAmAM AveluM hoya che tethI sarva saMpradAyo maLI kesarabahenanA jIvananA AMgaNAmAM vaidhavya dastaka daI gayuM. zAsana zobhe che. tethI koIpaNa saMpradAyanuM hita ke unnati te Jain Education Intemational Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 hatAM. zAsananI zobhA che. tevI udAtta bhAvanA A guruonAM haiye e kevo suMdara ane pavitra divasa Ugyo haze jyAre vasI hatI. saMpradAyone kAraNe koInAM haiyAM vibhAjita thayAM na | sUrajanAM sahastra kiraNo koI zubha, maMgalakArI ane divya saMdeza sAthe pRthvIne paTe prasaryA haze! e maMgalakArI divasa hato saM. pU. zrI saM. 2017nI sAlamAM pU. zrI madhubAI ma.sa. 1974nI bhAdaravA vada pAMcamanA divasa, jyAre uttara saMyamanAM dAna daI sarasapura padhAryA. tyAMthI pramukhazrInI caudasa gujarAtanA prAMtija nagare mAtA zrI mANekabahenanI kUkhe ane amAse-bIje divase navadIkSitane sAthe laIne chIpApoLa pitAzrI kezavalAlabhAIne tyAM eka kuLa dIvaDa-dIkarIno janma vyAvahArika rIte padhAre tevI icchA hovA chatAM teo chIpApoLa thayo. temanuM nAma dhIrajabahena rAkhavAmAM AvyuM hatuM. padhAryA ane khare ja tyAM pU. zrIne siviyara hArTa eTeka Avyo. nAnI uMmaramAM pitAzrInuM ziracchatra gumAvatAM mAtAe pAnuM phare ane sonuM jhare tema pU. zrInA mukharUpI gaMgotrImAMthI pitAnI paNa khoTa pUrI karI temane ucheryA. 16 varSanI uMmare dasa vaikAlika sUtranA mAdhyame vItarAga vANI vahevA lAgI. - prAMtijamAM ja lagnagraMthithI joDAyAM. paNa re kudarata! temanAM zrAvaNa suda pAMcamanI bapore 7mA adhyayanano prAraMbha thayo. lagnane pUrAM be varSa na thayAM tyAM to pattAnAM mahelanI mAphaka sAMjanuM pratikramaNa karyuM ane rAtrie eka dIpa bujhAyo ane temano saMsAra kaDakabhUsa thaI dharAzAyI thaI gayo. temanA patideva aneka dIpa pragaTyA. paraloka sidhAvyA. dhIrajabahenanI seMthIno sUraja Athamyo , pU. zrI dariyApurI saMpradAyanAM "kohinUranA hIrA' samAna paNa...temano AtamadIpa prakAzita banI gayo. nimitta temane hatAM. nIDara hatAM. spaSTavaktA ane vyAkhyAnamAM vikhyAta hatAM. jagADI gayuM. Apane amArAM agaNita vaMdana. te daramiyAna da. saM.nA sAhityaratna paMDitaratna pU. zrI harSacaMdrajI ma. sA. tyAM padhAryA. temaNe saMsAranI asAratA ane Apamatta ArAdhaka saMyamano sAra jaNAvatAM dhIrajabahenanAM manamAM vairAgyabhAvo pU. zrI dhIrajabAI mahAsatIjI ghUMTAtA jatA hatA ane pU. zrIe pU. zrI raMbhAbAI ma.sa.ne te ghUMTAtA bhAvomAM vega lAvavAnI preraNA ApI. dhIrajabahena [dariyApurI saMpradAya AtmasiddhinAM sopAno sara karavA kaTibaddha banyAM. saMsArI nAma : dhIrajabahena. 22 varSanI bharayuvAnImAM prAMtijanagare pU. zrI harSacaMdrajI mAtA-pitA : mAtA zrI mANekabahena, ma. sA.nA zrImukhethI "karemi bhaMte'no pATha bhaNI dhIrajabahena pitA : zrI kezavalAlabhAI viduSI pU. zrI raMbhAbAI ma.sa.nAM suziSyA banI pU. zrI janma : saM. 1974, bhAdaravA vada-5. dhIrajabAI ma.sa. banyAM. dIkSita banyAM...jJAna, dhyAnamAM sthira janmasthaLa : uttara gujarAtanuM prAMtija nagara. banyAM...sevA, samarpaNa ane svAdhyAyamAM lIna banyAM. 13 dIkSA : 22 varSanI uMmare. dIkSAsthaLa : prAMtija. Agama siddhAMtane kaMThastha karyA, uparAMta saMskRta, prAkRta, raghuvaMza dIkSAguru : pU. zrI harSacaMdrajI ma.sA. guraNI : pU. zrI kaumudI, tattvArthasUtra, saMskRta vyAkaraNa, 50 thokaDA AdinA UMDAM abhyAsI banI AtmAbhAvamAM svayaM sthira banyAM ane zrAvakone raMbhAbAI mahAsatIjI. dharmamAM sthira karavA puruSArthI rahyAM. jIvananA aMta sudhI rocaka kALadharma-samaya : saM. 2048nA vaizAkha sudi 1, tA. 15 ane saraLa ane madhura zailImAM gujarAtamAM aneka sthaLoe 4-92nI sAMje pa-30 kalAke. vicaraNa karatAM prabhAvaka zailImAM pravacana ApatAM rahyAM. duniyA sAmAnya rIte mAnavInA jIvanamAM mahAmohane kAraNe AkhI sUtI hoya tyAre pote vahelI savAre traNa vAge jAgRta vihvaLatA janme che. tenuM mULa kAraNa deha ane AtmAnI banI Agama-svAdhyAyamAM apramattabhAve lIna banI ArAdhanAmAM bhinnatAnuM ajJAna che, eTale ja moha e jIvana sAthe ekAkAra thatAM. tapamAM paNa varSItapa temaja 70 varSanI vaye jakaDAyelo gADha aMdhakAra che. te samyakajJAna vinA na ja jaI aThThAItapanI ArAdhanA karI alaukika AtmabaLanAM temaNe darzana zake. karAvyAM. pU. zrI aMjubAI ma.sa., pU. zrI prajJAbAI ma.sa., pU. Jain Education Intemational ation Intermational Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 98 dhanya dharA zrI preraNAbAI ma.sa. ane pU. zrI kRpAbAI ma.sa. Adi vihArakSetra : gujarAta, kAThiyAvADa, carotaramAM bharUca sudhI. satIratno pU. zrInA bhAvavAhI sabodhathI teonA pAvana kALadharma-samaya : 97 varSa pUrAM. 72 varSano saMyamaparyAya. tA. sAnidhyamAM saMyama jIvanane pAmI sAdhanA mArge AgaLa vadhI 23-1-2002, poSa suda 10, budhavAre rAtre 1-5 rahyAM che. miniTe. sthaLa : amadAvAda-vijayanagara upAzraya. pU. zrInA jaMbukumAranA jIvanacaritranA pravacanathI bhakti evI paMkhINI, jene jJAna-vairAgya be pAMkha che; prabhAvita thaI temanAM ziSyA pU. zrI prajJAbAI ma.sa.nA vaDIla cidAkAzamAM e to UDe, jene sadguru rUpiNI AMkha che. baMdhu zrI ramaNabhAInAM aMtaramAM vairAgyabIja ropAyAM ane zrI -akho ramaNabhAI dariyApurI saMpradAyanAM 26mI pATe birAjatAM manoramya suMdara phUlothI lacI paDelAM DALIvALAM vRkSo A.bha.pU. zrI cUnIlAlajI ma. sA.nA caraNe samarpita banI jhUlatAM hatAM, suMdara kalAtmaka pAMkhovALAM raMgaberaMgI pataMgiyAM phUle saMyamane pAmI pU. zrI rAjendramuni ma. sA. banyA. phUle jaI besatAM hatAM, pavana paNa jANe khuzamijAjamAM madhuruM pU. zrI dhIrajabAI ma.sa. temanA aMtima cAturmAse saMgIta relAvato vAI rahyo hato...kudarate paNa jANe khobe khobe amadAvAda chIpApoLa padhAryA. cAturmAsanI pUrNAhUti bAda pRthvI upara sauMdarya veryuM hatuM..kaI khuzImAM....! paMca mahAvratadhArI navaraMgapurA jaina chAtrAlayamAM padhAryA. azAtAno joradAra udaya zramaNonI caraNarajathI je kalolanI dharatI sadAya pAvana thatI hato, chatAM samatAmAM ramaNatA karatAM sabhAna avasthAmAM rahI che te pAvana thayelI dharatI upara dharmaniSTha mAtA prAyazcitta, AlocanA karI saMthAro grahaNa karyo. aDhI divasanA laherIbahenanI kUkhe ane jemaNe jaina-Agama, sUtra siddhAMtano saMthArA sAthe saM. 2048nA vaizAkha suda-1, tA. 15-4-92nI jhINavaTapUrvaka zAstrAbhyAsa karyo hato tevA "jhINA zrAvakanAM sAMje 5-40 kalAke smaraNa sAthe kALadharma pAmyAM. upanAmathI upamita thayelA zrI choTAlAlabhAI nagarazeThanA guNathI bharelA guNIjana dekhI, haiyuM mAruM nRtya kare... kuLamAM vasaMtapaMcamInI rAtrie vasaMtabahenano janma thayo hato. e saMtonAM caraNakamalamAM muja jIvananuM artha rahe... kudarata A Atmika sauMdaryane laIne janmelI dIkarInA Apane amArAM agaNita vaMdana ho.....! AgamananI khuzAlI vyakta karI rahI hatI. tethI dIkarInuM nAma rAkhavAmAM AvyuM vasaMta. viraha virAga bhaNI samaya saratAM vasaMtabahena 15 varSanI uMmare yuvAnInA pU. zrI vAsaMtIbAI (vasaMtabAI) mahAsatIjI prAMgaNamAM pagalAM pADI rahyAM hatAM tyAre...svAbhAvikapaNe thAya che diriyApurI saMpradAya tema zrI camanabhAI choTAbhAI sAthe sthAnakavAsI kuTuMbamAM temanAM lagna thayAM, paNa 21 varSanI uMmare temanA jIvananI bahArane nAma : vasaMtabahena, 5 bahena- 1 bhAI. ujjaDa banAvatuM vaidhavya AvyuM. te samayamAM vaidhavya eTale mAtApitA : zrI laherIbahena mAtA, pitAzrI : choTAlAlabhAI vimaLatA, paNa dIkarInuM purnalagna eTale pApa gaNAtuM. sAsumAM nagarazeTha jhINAzrAvaka. sAthe vasaMtabahena haMmezAM upAzraye jatAM, ane virahe temane janmasthaLa : kalola, janma samaya : 1960, mahA suda 5, vasaMta virAga tarapha vALyAM. vilApane badale teo vairAgya tarapha vaLyAM. paMcamI. sAthe temanI bALavidhavA sakhI ghelIbahenanI saMgAthe zAstrajJa pU. jJAti : dazAzrImALI jaina. zrI vrajakuMvarabAI ma.sa.nI chAyAmAM 5 varSa dhArmika abhyAsa karyo. 27 varSanI vaye pU. zrI vrajakuMvarabAI ma.sa.nAM ziSya pU. zaikSaNika yogyatA : gujarAtI 5 dhoraNa. zrI mANekabAI ma.sa.nI nizrAmAM dIkSA lIdhI. pU. zrI ghelIbAI dIkSAtithi : saM. 1987, mahA suda pAMcama, vasaMta paMcamI. dIkSA ma.sa.ne pU. zrI saMtokabAI ma.sa.ne sopyAM, kAraNake pU. zrI sthaLa : mAdhupurA. vrajakuMvarabAIne sAta ziSyA pachI navI ziSyA nahIM karavAnI dhArmika abhyAsa : 9 siddhAMta artha-bhAvArtha sAthe. pratijJA hatI. Jain Education Intemational ation Intermational Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 pU. zrI vasaMtabAI ma.sa.nA 9 varSanA dIkSA paryAya bAda aMbaramAM Ugyo eka dhruvatAro kalola mukAme pU. zrI gurudeva nAnacaMdrajI svAmI tathA pU. zrI samaratabAI svAmI tathA pU. zrI maNibAI svAmI sthiravAsa hatAM bA. bra. pU. zrI tArAbAI ma.sa. tathA viramagAma pU. zrI harSacaMdrajI ma. sAheba sthiravAsa hatA. pU. [lIMbaDI gopAla saMpradAyI zrI mANekabAI ma.sa. tathA pU. zrI vrajakuMvarabAI ma.sa.nA nAma : tArAbahena. kALadharma pAmyA bAda pU. zrI vasaMtabAI ma.sa., pU. zrI mAtApitA : raMbhAbahena maganabhAI dozI. maMgaLAbAI ma.sa. ane pU. zrI saMtokabAI ma.sa. tathA pU. zrI ghelIbAI ma.sa. ThANA vArA karatI ane sthaLe vinaya, vaiyAvacce janma : saM. 1984nA vaizAkha suda 8, nAganeza mukAme. tathA sevAmAM hAjara rahetAM. sevA vaiyAvaccamAM pU. zrI vasaMtabAInuM pravrajyA : saM. 2004, mahA vada pAMcama, somavAra, 20 jIvana vyatIta thayuM hovAthI jJAnAbhyAsa vadhu thaI zakyo na hato. varSanI uMmare. 9 siddhAMta artha-bhAvArtha sAthe kaMThastha karyA. temane 5 ziSyAo dIkSAguru : pU. zrI kezavagurujI ane guruNI : lIlamabAI hatAM. temAMnAM cAra ziSyAono aMtima samaya jANI temane ma.sa.. saMthArA sahita aMtima ArAdhanA karAvI hatI. amadAvAdamAM 22 varSa rahyAM. chellAM 7 varSa paganI takalIpha thavAthI cAra comAsAM dIkSAsthaLa : vaDhavANa zahera. bImAnagara, sAMragapura tathA vijayanagara karyA. kALadharma : vaizAkha vada chaThTha zanivAre 9-00 kalAke saMthArA 97 varSanI uMmara, 72 varSano dIrgha ane zuddha-vizuddha sahita. saMyamaparyAya. temanAM zrAvako 100 varSa UjavavA mAMgatA hatA. hajAro mAilanI musApharI paNa bImAnagarathI AgAmI cAturmAsa mATe ghaNI vinaMtIo AvI. eka DagalAthI zarU thAya che. svIkArAI paNa kharI, paNa....te madhuruM sapanuM adhUruM rahyuM. pU. prabhu pAse bIjuM zuM maMgAya! basa prabhu mAro mukAma ane zrInAM darzane pU. saMto, satIjIo, zrAvako doDI AvatAM. pU. paMdhi maMjhila nakkI che. mAtra te taraphanI laI jatI keDI upara tuM mane zrInA vAtsalyamaya dhodha vahetA. AMkhaDImAMthI amI jharatAM. te prabhu! eka DagaluM bharavAnuM baLa Apaje. ema ja banyuM bhavonI divasa ke rAtri kevI UgI! "na jANyuM jAnakInAthe savAre zuM viTaMbaNAothI thAkelI e dIkarIe potAnI maMgalayAtrAno mArga thavAnuM che"? poSa suda dasama, tA. 23-2-2002nI budhavAranI nakkI karI lIdho hoya tema eka prakAzathI jhaLahaLatAM thatA mukAma madhyarAtrino 1 vAgatAno sumAra hato. guru-ziSyA jJAnacarcA taraphanA mArga upara keDI kaMDArIne AvI hoya tema pavitra karatAM beThAM hatAM. eka bIjAne sUvAno Agraha karatAM pU. zrI bhAratabhUminA digvibhAgamAM Avela jyAM aneka tejasvI sUtAM. paNa teonI tabiyata lathaDatI hatI te jANI ziSyA pU. saMtono janma thayo che evA saurASTranA nAnakaDA evA nAganeza zrI haMsAbAI ma.sa.e temane pUchI saMthAro, AlocanA karAvatAM gAmamAM eka saMskArI evA dozI kuTuMbamAM maganabhAI pitA ane pU. zrI "jAva jIva!" bolyAM ane temanI mukharekhA palaTI. mAtA raMbhAbahenane tyAM saM. 1984nA vaizAkha suda AThamane navakAra maMtranI dhUna cAlu karI tyAM to pAMca miniTamAM pU. zrIno divase aMbaramAM UgatA dhruvatArAnI jema mokSa ja jenuM lakSya hoya AtmA paraloke prayANa karavA UpaDI gayo. tethI te dIkarInuM avanI upara avataraNa thayuM. kadAca eTale ja pIvo mArU sthaLo vijo varavo jumo Lia | tenuM nAma tArA rAkhavAmAM AvyuM haze. AtmA anAdi, anidhana (kyAreya nidhana na pAme tevo) jyAM mahAvIrasvAmInA pagalAMnI thaI mahera, arthAt anaMta, avinAzI, akSaya (kSINa na thAya tevo, dhruva evA vaDhavANa zaheramAM tAraka maiyAno thayo uchera. (zAzvata) ane nitya che. jIva kyAreya ajIva thato nathI ane dIkarI tArA caMdrakalAnI jema dinapratidina vRddhi pAmatI ajIva kyAreya jIva thato nathI. (bhagavatI sUtra) hatI. haju korI pATI jevuM jenuM mana che evI A dIkarI tArikA pATI ane pena laIne zALA ane jainazALAno abhyAsa karavA sarakhesarakhI sahelIo sAthe jatI. suMdara pota laIne janmelI Jain Education Intemational For Private & Personal use only Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 dhanya dharA A dIkarInA jIvanamAM suMdara bhAta ja paDe emAM navAI zI? jainazALAe tenA jIvanamAM dharmanAM suMdara raMga pUravAmAM koI kacAza na rAkhI. tArAnI manobhUmimAM ciMtananAM camakArA prakaTavA lAgyA. zubhabhAvo ghUMTAvA lAgyA. adhyAtmamArga to A bAlikAnA pUrvabhavathI nizcita hato tema te mArge javA mATe tenA AtmAmAM prANa ane tenA nAnakaDA pagomAM baLa pUravA mATe jIvananI vATamAM lIMbaDI saMpradAyanA gauravavaMtA adhyAtmayogI pU. zrI kezavagurujI ane lIMbaDI saMpradAyanAM lIlamaratna samA lIlama guruno sathavAro sAMpaDyo. tyAre divya gati tarapha doTa mUkavA mATe tArA adhIra banI. svAbhAvika che ke saMsAramAM mAtApitA dIkarI mATe vevizALano vicAra karatAM hatAM, tyAre dIkarI vairAgya mATeno vicAra karatI hatI. jema jema mAtApitA vevizALa mATe tene samajAvatAM hatAM tema tema pravrajyA pratyeno teno vega-saMvega vadhato jato hato. vaDhavANa zaheranA rAjavIe paNa tene kasoTInI sarANe caDAvI. aneka prazno pUchyA tArAne tyAre dIkarI tArAe kahyuM rAjavIne ke "Apa mane vacana ApI zakazo ke mAro cUDalo akhaMDa raheze ane mArI seMthInuM siMdUra amara raheze! paraMtu e zakya nathI. saMsAranuM sukha azAzvata che jyAre mAre to mokSanuM zAzvata sukha joIe che, je saMyama vinA zakya nathI." aMte pravrajyAnI rajA meLavI mahA vada pAMcamane somavAre saM. 2004mAM vaDhavANanI bhUmimAM 20 varSanI uMmare paMca mahAvrata teNe dhAraNa karyA. "anaMtaguNane ApanArI sukhadAI pravrajyA; paramapadane lakSanArI varadAyinI pravajyA, bhavya jIvone tAranArI muktidAyinI pravajyA, jAI sAI" nAdane suNAvanArI pravrajayA." khare ja! mAnavI pAse potAnuM eka vizva hoya che, chatAM te tene zodhavA bahAra prayAsa kare che, jyAre tArAbahene jagata sAthenA mRgajaLa jevA saMbaMdho choDI jAta sAthenA parama saMbaMdha sAthe joDANa karyuM. potAnAmAM ja parama darzana karavAno suvarNa | karthI potAnAmAM ja parama darzana karavAno savaI avasara jhaDapI lIdho. pU. zrI tArAbAI ma.sa.jIe AryAjInA siddhAMtone samajI tene jIvI levAno prayAsa karyo. saMyamanA paMthane ujvaLa banAvavA harapaLe satarka ane sAvadhAna rahevA lAgyAM. temanuM sUtra hatuM. "samayane samajo, avasarane oLakho ane takane pakaDo." e ja pramANe temano AcAra hato. nAbhimAMthI nAda saMbhaLAyo ane temaNe kaThina tapasyAo zarU karI. cAra ekAsaNe pAraNuM ema 17 mahinA sudhI tapa karyuM. 51 varSanI uMmare ekAMtare upavAsanuM varSItapa karyuM ane 61 varSanI uMmare chaThThanA varSItapanI ArAdhanA pUrNa karI. gurathI ziSya savAyA hoya tema temano ziSya parivAra anokhA guNanidhie zobhato. Aje paNa 88 varSanI uMmare pU. zrI maMgaLAbAI ma.sa. dara varSe aThThAI tapanI ArAdhanA kare che. bA. bra. pU. zrI nirUpamAbAI ma.sa. gurukRpAe ane mA sarasvatInA AzIrvAda varasyA hoya tema saMyama bAda pAMca varSanA TUMkA gALAmAM 32 Agamo artha sahita kaMThastha karela che ane eka sAthvIranA temanA saMyamaparyAyanAM vadhatAM varSa sAthe teTalA kalAkanI mauna sAdhanA karI rahyAM che. Aje 19 varSanA saMyamaparyAye 19 kalAkanI temanI mauna sAdhanA cAlu che. AhAra saMjJA upara vijaya meLavanAra be satIratno aThamanI varSItapa ArAdhanA karI rahyAM che. Akhare jema mAnavIne janmanI sAthe ja maraNanI prakriyAno prAraMbha thAya che, tema pU. zrI tArAbAI ma.sa.nA jIvanamAM mRtyunAM paDaghama vAgavA lAgyAM ane vaizAkha vada chaThThane zanivAre rAtre 9-20 kalAke saMthArA sahita samAdhimaraNane pAmyAM. jaM sammaM ti pAsaI / taM moNaM ti pAsai // "jyAM samyakta che tyAM ja munipaNuM che'. zrI AcArAMgamAM paNa samyaktathI ja jainadIkSAno prAraMbha thAya che ane enI parAkASThA e ja siddhi manAya che. avirAma aMtarayAtrA bA. bra. pU. zrI vimaLAbAI ma.sa. [dariyApurI saMpradAya] nAma : vimaLAbahena. janma : 3-9-1923. sthaLa : vaDhavANa zahera: mAtApitA : raMbhAbahena maganabhAI dozI. dIkSA : 25-5-1946, vaizAkha vada dasama. dIkSAguru : pU. zrI bhagavAnajI ma.sA., guNI pU. zrI tArAbAI ma.sa.. 1 dhArmika abhyAsa : 32 Agama, saMskRta, prAkRta, nyAya. nirbhayatA ane AtmasvataMtratA e be sAdhutAnA mudrAlekho Jain Education Intemational For Private & Personal use only Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 101 che. je sAdhaka potAnA mArgamAM eka bAju saMkaTanA kAMTA ane ma.sA.nA mukhethI vakaremi bhaMtenA mAMgalyakArI pAThanuM zravaNa karI bIjI bAju pralobhananAM puSpo hovA chatAM temAM kaMTALato nathI vimaLAbahena zramaNI banI gayAM. ke mugdha thato nathI te ja sAco sAdhaka che ane sAdhakanA mArgamAM jIvananuM sukAna pheravAI gayuM. eka moDa badalAyo to saMkucitatAno tyAga karIne AkhA vizvano svIkAra che tathA maMgalakArI mArga taraphano ane vimaLAbahenano. saMsArI maTI mohasaMbaMdhane choDIne vizva samastanI vyaktionI sAthe nirmaLa zramaNI tarIkeno navo janma thayo. "TTU gho ne AUTU saMbaMdha bAMdhe che. (vasu-mahuvA-tyAgI ane gRhasthatyAgI). tevo" sUtra banAvI prathama cAturmAsa pU. zrI kesarabAI ma.sa.nA sAce ja pUrvabhavamAM kevAM UjaLAM karmo karyA haze ke tyAre sAnidhyamAM surendranagara karyuM. "tame nA to rA'nA sUtrane ja saMyama jIvana mATenuM eka upAdAna taiyAra thayuM haze ke jyAre AtmasAta karI 32 AgamonuM vAcana ane pAcana karyuM. saMskRta, dIkarI pachInA bhavamAM janme che tyAre UjaLuM pota laIne janme prAkRta nyAyanA abhyAsa sAthe jainadarzananuM UMDuM avagAhana karyuM. che, jenI dRSTimAM saMsAranAM koI pralobhanomAM teno jIva lapAto pramodabhAve pravacana prabhAvanA dvArA zAsana prabhAvanA nathI. taka maLI nathI ke tenI doDa ane doTa baMne dharmAbhimukha karatAM kaccha, kAThiyAvADa, gujarAta, mahArASTramAM ahamadanagara, bane che. saMsAramAM kheMcavAnA game teTalA prayAso thAya to paNa pUnA, nAsika, devalAlI Adi kSetromAM vicaraNa karyuM. temanI nIce tenuM lakSa mokSanuM hoya che je badalAtuM nathI. AgalA bhavamAM eka traNa ziSyAo dIkSita thayAM. I.sa. 46-47nAM be varSa pU. zrI divya prakAza taraphano mArga teno nizcita thaI cUkyo hato dIkarI kesarabAI ma.sa.nA sAnidhyamAM gALI I.sa. 48thI 79 sudhInAM vimaLAno. varSo pU. zrI tArAbAI ma.sa.ne samarpita karyA. temanAM ananya jhAlAvADanI dhanya dharA evA vaDhavANa zaheramAM eka kRpApAtra banI tattvajJAna, AgamajJAnanA gUDha rahasyo ane marma dharmaniSTha kuTuMba evA pitA zrI vIrapALabhAI koThArInA kuLamAM meLavyAM. I.sa. 1980nI 25mI mArce paramopakArI evAM ane mAtAzrI vijyAbahenanI kUkhe sphaTika jevAM vimaLa evA jemaNe aMtima ghaDI sudhI siddhAMtonI sAthe koI bAMdhachoDa karI vimaLAbahenano janma tA. 3-9-1923nA pavitra evAM nathI, davA nahIM, oThiMgaNa nahIM, sAdhanono upayoga nahIM va janmASTamIne divase thayo. mAtApitAe tenA jIvananAM bhaNatara, siddhAMtonuM custa rIte pAlana karyuM evA pU. zrI tArAbAIno gaNatara ane ghaDatara arthe zALAmAM mUkI ane dIkarI vimaLAe AtmA paramAtmA sAthe vilina thavA aMtima yAtrAe UpaDI cha gujarAtI dhoraNa sudhI abhyAsa karyo. tyAM emanA jIvana- gayo. tyAre pU. zrI vimaLAbAI ma.sa. guruvirahanA vajaghAta nAvanI dizA badalAI. akSarano abhyAsa mUkyo ane sAdhanA, jIravavA jJAnanAM upayogamAM joDAI gayAM. ArAdhanA ane upAsanA tarapha pagalAM bharavAnI zarUAta karI. agAu pAMca cAturmAsa muMbaI karelAM. pharI tyAMnI cAhanA "sA vidyA yA vimuvata" vidyA e ja che ke je mukti apAve ane bhAvanAne dhyAnamAM rAkhI da9 varSanI jaipha uMmare dhIratA ane te temano jIvanamaMtra banI gayo. vIratA rAkhI muMbaInAM pAMca cAturmAsa karI pU. zrI vimaLAbAI tyAM vi.saM. 1996mAM vaDhavANa zaheramAM pU. zrI ma.sa. I.sa. 1997nuM cAturmAsa navasArI karI I.sa. jhabakabAI ma.sa., pU. zrI sUrajabAI ma.sa. ane pU. zrI 1998mAM amadAvAda nAraNapurA teozrInAM moTAM gurubahena pU. tArAbAI ma.sa.no satsaMga prApta thayo. jANe janamojanamanI zrI hIrAbAI ma.sa.nI nAdurasta tabiyatane kAraNe temane adhUrI rahelI ArAdhanAne paripUrNa karavA janma dhAraNa karyo hoya apramattabhAve anupama ArAdhanA ane dharmazravaNa, svAdhyAya tema A sAdhaka AtmAe 16 varSanI nAnI uMmaramAM svayaMnI karAvatAM rahyAM ane pU. hIrAbAI ma.sa. samAdhibhAve kALadharma cetanA jagADavA jAgRta banI eka dhanya paLe mAtApitA pAsethI pAmyAM. teozrInAM laghugurabahena pU. zrI suzIlAbAI ma.sa.ne pravrayA mATenI rajA meLavI. tA. 26-5-1946nA divase satata 15 divasa sudhI dharmArAdhanA-AlocanA karAvI teo vaizAkha vada 10nA roja saMsAra taraphathI mukha pheravI siddhAMtapremI kensaranA asAdhya dardamAM koIpaNa prakAranA upacAro vagara, pU. zrI tArAbAI ma.sa.nA caraNakamaLamAM potAnA jIvanane ananya samAdhibhAve kALadharma pAmyAM. samarpita karI sAdhakadazAne prApta karI aMtaranA utkRSTa bhAvo Aje 82 varSanI uMmare ziSyA-praziSyAo sAthe sAthe dariyApurI saMpradAyanA paramopakArI pU. zrI bhagavAnajI vicaratAM gauravavaMtA saMpradAyanAM gauravavaMtAM guruNImaiyA I.sa. Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 2002mAM pU. zrI vAsaMtIbAI ma.sa.nA kALadharma pachI 6. saM.nA sAdhvI ziromaNI zramaNI jyeSThAnA pada para ArUDha thayAM. pote haMmezAM potAnAmAM ja, mauna sAdhanAmAM, AjIvana vidyArthI avasthAmAM viharatAM hoya che. temanA jIvanamAM "nA aMto tA vAdI'-jevuM temanA aMtaramAM aMdara tevuM ja bahAramAM hoya che. vicAra, vANI ane vartana eka ja hoya che. "saMyama vinA dayA ke vizvabaMdhutva prApta nathI. tyAga sivAya vizvakya sAdhya nathI. svArpaNa sivAya nirAsaktinI prApti nathI. tenI prApti vinA sAcuM sukha ke zAMti nathI. Avo bodhapATha bhikSu sAdhakanI dinacaryA parathI saheje maLI rahe che.'' AvA che aNagAra amArA parama zAMtinI mudrAmAM pATa upara birAjatAM hoya ane jyAre temanAM darzana karatAM temanA zAMta-prazAMta paramANuo jANe ApaNane sparzatA hoya tema ApaNane paNa paramazAMtinI ane zItalatAnI anubhUti thAya. AvA apramattabhAve jJAnanI adbhuta lahANa karatAM viharatAM evAM temanI janma zatAbdInI suMdara taka sArAye jainasamAjane sAMpaDe. teozrI nirAmaya-nirogI rahe evI sArAye jaina samAjanI maMgala manISAo. AvA che aNagAra amArA......mane amArAM koTi koTi vaMdana hajo. jhagamagatuM jhavera pU. zrI jhaverabAI svAmI [lIMbaDI ajarAmara saMpradAya] nAma : moMghIbahena dIkSA nAma : pU. zrI jhaverabAI ma.sa. mAtApitA : sonabAI karamaNabhAI lakhadhIra sAvalA. sthaLa H khorAI gAma. janma : vi.saM. 1864, jeTha suda 4. dIkSA : 20 varSanI uMmare, jeTha suda bIja, saM. 1983. dhIre ahiyA zikAryArA-dhIra sAdhaka samabhAva sahana kare. kacchanI dharA eTale saMtaratnonI bhUmi gaNAya che, jemAM AvelA vAgaDa prAMtamAM perisa jevuM gaNAtuM khAroI gAma. jyAM sukhI gaNAtI evI jainonI vastI dhaNI. tyAM evA eka jaina dhanya dharA sAvalA kuTuMbamAM karamaNabhAI lakhadhIra pitAne tyAM mAtA sonAbAine khoLe putrIratnano janma dho vi.saM. 1964 jeTha suda 4ne divase, lADakavAyI eka ja dIkarI moMgherI hatI. tethI nAma paNa moMghI rAkhavAmAM AvyuM hatuM. nAnI umaramAM dIkarI moMdhInAM lagna karavAmAM AvyAM paraMtu saMsAra zuM che, kone kahevAya te samajatAM pahelAM ja tenuM lagnajIvana khaMDita thayuM, mAnavInI bhItaramAM ja vRMdAvana che. jo te samajI zake to potAnA jIvanane raNa banatuM verAna thatuM aTakAvI zake che. naMdanavana samuM banAvI zake ane jo AtmAnAM zAzvata sukha meLavavA tenA saMsAra sAgaranuM sukAna pheravI nAkhe to tenI mokSanI maMjhila taraphanI gati zarU thaI jAya che. udaya jAge che. nimitta maLe che ane te upAdAna zuddha karavAnI tAkAta meLavI jAya che. evI ja rIte moghIbahenanA jIvananI dizA palaTAI gaI. aMdaranuM ane aMtaranuM hIra jhaLakI UThyuM. AtamadevanI upara lAgelAM karmonA ghara dUra thavA mAMDyA. jJAnacakSuo upara lAgelAM paDaLo eka pachI eka kharavAM lAgyAM. hIro jhagArA mAravA lAgyo. kadAca tethI ja temanuM nAma jhavera rAkhavAmAM AvyuM haze. moMdhIbahene banelI karuNa ghaTanAmAMthI temanAmAM vairAgyano dIpa pragaTyo. satsaMga, svAdhyAya, saMvega zarU thaI gayA. svarUpavAna hatAM ane svarUpane nIrakhavA mAMDyAM. sauMdaryavAna hatAM. AtmAnA samyak sauMdaryane oLakhavA mAMDyAM. puNyavAna ne ne bhAgyavAna paNa kharAM ke bhakta thaI bhagavAna banavAnA raste javAnA bhagIratha prayatno temaNe zarU karI dIdhA. piyarapakSa ane zvasurapakSanA sabhyone samajAvI temanI AjJA meLavI 20 varSanI uMmare temaNe jeTha suda bIja, saM. 1983mAM lIMbaDI ajarAmara saMpradAyamAM dIkSA lIdhI. moMthImAMthI pU. zrI jhaverabhAI ma.sa. banyA. ghaNAM gAmomAM vicaraNa karyuM. pote dharmanuM UMDuM jJAna meLavatAM rahyAM ane anyane jJAna pamADatA rahyAM. pU. zrI jhaverabAI ma.sa.mAM jatanAno guNa hato. kapaDAM mahine dhovAnAM, AhAramAM saMyama, svAvalaMbI, puNyazALI jIva, vinA ziSyoe 100 ziSyonAM guruNI kahevAtAM. temanA nAmano ja saMdhADI cAlato. chellAM traNa varSa paganI takalIphane kAraNe lAkaDiyA gAmamAM sthiravAsa rAyAM, samatAbhAva ghaNo-je pATa upara birAjamAna hatAM te pATa upara ja rahyAM. pariyo-upasargo samatAbhAve sahetAM. koIne takalIpha nahIM pahoMcADavAnI. svabhAva saraLa tethI aneka ziSyAo temanI sevAmAM khaDepage. temanAM Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 103 aMtevAsI pU. zrI sUrajabAI svAmI traNa varSa temanI sAthe ja rahyAM. chellA be, traNa divasa teone peTamAM dukhavA AvyuM. DaoNkTarane bolAvavAnI, batAvavAnI temaNe nA pADI. A to have mAro chello dukhAvo che tema kahI pU. zrI sUrajabAI ma.sa.ne potAnAM kapaDAM taiyAra karI rAkhavAnuM kahyuM. temanAmAM vacanasiddhi hatI. bhaviSyanAM eMdhANa teo vartI zakatAM. AyuSya pUrNa thavAnA thoDA samaya pahelAM pramukhazrI bhUja tarapha javAnAM hoI darzane Avela temane mAMgalika kahyuM paNa javAnI nA pADI. koIne aMtarAya na ApavA anya satIjIo vApare te mATe pote paNa vAparyuM. aMte temano jIvanano dIpa bujhAto jato hato. navakAramaMtranI dhUna jApa vagere dhUna cAlu hatAM. savAre 8-30 vAge dasa mahAsatIjInI hAjarImAM saMthArAnAM paccakhANa karAvavAmAM AvyAM. sAroye saMgha ane samAja hAjara rahyo hato ane pU. jhaverabAI svAmIe 10-10 vAge potAnI jIvanalIlA saMkelI lIdhI. doDha kalAke temano saMthAro nIpajyo ane aMte temano AtmA pAMkho phaphaDAvato aMtimayAtrAe UpaDI gayo. Aje temanI ziSyA pU. zrI sUrajabAI ma.sa. 78 varSanI uMmare pa9 varSanAM paryAyadhArI sAthe 98 ziSyAo sAthe vicarI rahyAM che. temanAmAM bilakula aham nathI. prabhutAmAM laghutAnAM darzana thAya. jJAnapipAsA ghaNI. ArAdhanAmAM masta rahe. temanA aMtevAsI viduSI ane vicakSaNa pU. zrI vijyAbAI ma.sa. 5) varSano saMyamaparyAya dharAve che. temanI ziSyAonuM ghaDatara, zista, kalA va. zIkhavavAnI temanI anokhI rIta e temanuM lIMbaDI ajarAmara saMpradAyamAM anokhuM yogadAna che. nimitta maLatAM AtmAnA avAje upAdAna taiyAra thayuM. AtmAnA avAjanI dizAmAM kartavya bajAvyuM. aMtaHcetanAthI jAgRta thayelo vicAra, tenA AdhAra para karavAmAM Avela karma je bhagavAnane arpita che te karma pU. zrI jhaverabAI svAmInI bhakti ane sAdhanA banI gayAM ane divya rAha tarapha vaLI mRtyunI divyatAne pAmI gayAM. A che aNagAra amArA......Apane amArAM koTi koTi viMdana hajo. eka maghamaghatuM phUla bA. bra. pU. zrI prazasibAI ma.sa. [ajarAmara saMpradAya] nAma : pramIlAbahena. dIkSA nAma : pU. zrI prazastibAI ma.sa. mAtApitA : jhaverabAI hemarAjabhAI borIcA. sthaLa : rApara tAluko, trabo gAma. vyAvahArika jJAna : esa. esa. sI. pAsa. dIkSA : 21 varSanI uMmare, I.sa. 19-2-94. jAvajIva parIsahA uvasaggA ya saMkhAya / saMbuDa dehameyAe iti panneM hiyaase|| sabbeDehiM amucchie Au-kAlassa paare| tihUkakhaM paramaM kaccA vimohannayara hiyaM / / AtmasaMyama jALavI dehanI paravA na karatAM jIvanaparyanta saMkaTo sahevAM joIe. titikSAmAM ja Atmahita samAyeluM che. gulAbanA bagIcAmAM jaIne kahIe ke sugaMdha nathI levI to kema cAle! tevI ja vAta che. sthAnakavAsI jaina samAjanI. te samAja Aje anerI sugaMdhathI maghamaghI rahyo che. temAMthI aneka puSponI sugaMdha huM meLavI rahI chuM te mAruM parama ahobhAgya che. tevI ja vAta che lIMbaDI ajarAmara saMpradAyanI. aneka vidvAna gurujIo ane guraNIothI te saMpradAya zobhI rahyo che. temAM eka evuM suvAsita puSpa che, jenI maheka A janmapUratI nahIM paNa janamojanamanI haze to ja A bALapuSpa bAlyavayathI jANe potAnA jIvananI keDI kaMDArIne AvyuM hoya tema te koI mukAma tarapha, mukti tarapha nizcita pagalAM mAMDe che. nathI koI nimitta tenA AtmAne jagADavA mATe, jANe tenuM upAdAna taiyAra ja hoya tema te dIkSApaMthe cAlI nIkaLe che. te che pramIlAbahena, jemano janma kaccha dezanI pavitra bhUmimAM rApara tAlukAnA nAnakaDA traMbau gAmamAM pitA hemarAjabhAI borIcAne khoraDe ane mAtA jhaverabAIne khoLe thayo. svAbhAvika che ke mAtApitAnA saMskAra tene vArasAmAM maLe ja. pramIlAbahena zALAno abhyAsa karatAM karatAM esa. esa. sI. sudhIno abhyAsa prathama naMbare pAsa karatAM rahyAM ane sAthe sAthe dIkSA levAnA bhAva jAgatAM mAtApitAnI anujJA paNa maLI gaI. Jain Education Intemational For Private & Personal use only Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 dhanya dharA lIMbaDI ajarAmara saMpradAyanAM pU. zrI prabhAvatIbAI pAse saMyamanI tAlIma ane jJAna prApta karyA bAda 21 varSanI uMmare I.sa. 19-2-94mAM temaNe pravajyA aMgIkAra karI ane emanuM nAma pU. zrI prazastibAI ma.sa. tarIke jAhera thayuM. temanI bhaNavAnI laganInI sAthe ja temanI saralatA, vinamratA, nikhAlasatA temaja darekanA dilane jItavAnI emanI pAse ajoDa kalA che. eka dIpa asaMkhya dIpane pragaTAve tema temanAM nAnAbahena damubahene paNa dIkSA grahaNa karI, je atyAre pU. zrI dIptibAI ma.sa. tarIke oLakhAya che. e saMyamI AtmAo vicaraNa karatAM karatAM ghaNA AtmAone dharmathI, jJAnanI prabhAvanA karatAM karatAM jAgRta karatAM jAya che. bIjA Azcarya ane AnaMdanI vAta e che ke Aja saMpradAyamAM bhacAu gAmanA vatanI evA eka ja parivAranAM cAra sabhyoe pa-6 varSa pahelAM muMbaI nagarImAM aMdherImAM dIkSA lIdhI. pU. zrI paMthakamuni-pati, pU. zrI siddhizIlAjI ma.sa. temanAM patnI, pU. zrI muktizIlAjI temanAM putrI ane pU. zrI naitikacaMdrajI temanA putra ema cAreya jaNAe eka sAthe dIkSA grahaNa karI. pU. zrI paMthakamunizrI cothA ArAnA muninI yAda apAve tevA che. pU. zrI siddhizIlAjI ma.sa. bahu premALa, saraLasvabhAvI, jJAnI-dhyAnI ane stavano evAM suMdara gAya jANe bhakta paNa ekarasa banI bhagavAna banI jAya! pU. zrI muktizIlAjI ma.sa. 18 varSanI uMmaranAM bALasAdhvIjI che. thokaDAnuM temane adbhuta jJAna che. doDha kalAka sudhI vyAkhyAna ApatAM thAke nahIM ane temanI uMmara jeTalAM siddhAMto-sUtro temaNe kaMThastha karyA che. pU. zrI naitikamunijI nAnA 16 varSanI uMmaranA bALa tapasvI che. ajarAmara saMpradAyamAM AvI teo sarve potAnA nizcita mArga upara jJAnIdhyAnI banI saMyamapaMthane ujALatAM AgaLa vadhI rahyAM che, jANe ajaraamara banI saMpradAyanuM nAma ajarAmara sArthaka karavAnA na hoya! jenuM samatAmAM mana che teone Akho saMsAra jitAyelo bhItarano sAda bA. bra. pU. zrI prajJAbAI svAmI [gopAla saMpradAya]. nAma : prajJAbahena. mAtA-pitA : zrI sUrajabA catrabhuja nAnacaMda zAha, sthaLa : lIMbaDI. janma : saM. 1991, aSADha suda ekama. dIkSA : saM. 2015, poSa sudi 13. dIkSAguru : pU. kezavalAlajI ma.sA. dIkSAdAtA : pU. zrI lIlAvatIbAI ma.sa. dhArmika abhyAsa : 23 Agamo kaMThastha. tyAga ane vairAgya e bahAranI nahIM paNa bhItaranI prakriyA che. vairAgya eTale jemAMthI rAga jato rahyo che. temAM AtmatyAga, AtmavizvAsa ane Atmavijaya samAhita che. bhalA! potAnI jAta upara kAbU meLavyA vinA koI tyAgI ke saMnyAsI banI zakyuM che? chatAM A.. haju to nAnI zI nirjhariNI hatI. hasatuM, kUdatuM jharaNuM lIMbaDI mukAme zrI zAha catrabhuja nAnacaMdane khoraDe ane mAtA sUrajabAne khoLe be putro pachIno A kanyAratnano janma saM. 1991nA aSADha suda ekamanA divase thayo hato. pitAzrI paNa pahADa jevA aDaga dharmapriya ane deDhadharmI. temanA kApaDanA vyavasAyamAM pote prAmANikatAthI ane nyAyapUrvakano vyavasAya karatAM ane pU. zrI nAnacaMdrajI ma. sA. custa siddhAMtavAdI evAnA anuyAyI kaho ke ziSya hatA. mAtAzrI sUrajabA paNa susaMskArI hatAM. dharmanA saMskArathI sajadhaja hatAM. Ama A nirjhariNI mAtApitAne AMgaNe hasatI khelatI kUdatI moTI thavA lAgI. buddhinI tIvratAne kAraNe temanuM nAma paNa "prajJA" rAkhavAmAM AvyuM haze kAraNa....! "prajJA'='jJa' zabdano artha saMkalpayukta nizcayAtmaka "bauddhika nirNaya', je tarkasaMgata, nyAya saMgata ane samyaka prakAre niSphaTakabhAva ane jJAna che te "jJA' che te zabda vizeSa prakAre paripakva thAya tyAre prajJA bane che, temAM anuzAsana Ave tyAre anujJA bane che. (jJAtAdharmanuM yoga). temanI cAreka varSanI uMmara thaI tyAM to lIMbaDImAM che. A che aNagAra amArA.....temane amArAM koTi koTi viMdana hajo. Jain Education Intemational Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 105 hijarata thaI. ane temanA parivAre surendranagaramAM AvI vasavATa hatA. A to badho A jIvanapUrato saMgAtha hato, to te choDatAM zarU karyo. tyAM AvIne zALAnA abhyAsanI sAthe sAthe duHkha na thavuM joIe ane A bhajanoe pitAzrInI aMtima prajJAbahene kusumabahena jevI sakhIno satsaMga thatAM saMskRta, prAkRta kSaNone pAvitrya bakyuM ane adhyAtmayogI pU. zrI kezava gurudeva tathA dhArmika abhyAsa zarU karyo. temanA jIvanane opa ApavAmAM pAse saMthAro karyo ane teoe paNa kahyuM ke prajJAbahenane dIkSAnA temanAM mAtApitAno tathA pU. zrI vasumatIbAI ma.sa., pU. zrI bhAva thAya to rokazo nahIM. muktAbAI svAmIjI tathA pU. zrI lIlAvatIbAI svAmIno moTo Ama prajJAbahenanA tyAgamArgane puSTi maLI ane lIMbaDI phALo rahyo. prajJAbahenanuM vyaktitva kamaLanI mAphaka vikasatuM gayuM. gopAla saMpradAyamAM gurudeva pU. zrI kezavalAlajI ma.sA. ane pU. temanA potAnA vicAromAM daDhatA AvatI gaI. ane temanuM zrI lIlAvatIbAI ma.sa.nAM teo ziSyA thayAM. e zubha divasa vyaktitva jAgI gayuM. A nAnI zI nirjhariNI jevI dIkarI hato saM. 2015nA poSa sudi 13. temanA jIvanano moDa vizvanA mahAsAgaramAM bhaLI javA adhIra banavA lAgI. temanA badalAyo. navI dizA ane navI keDI upara pU. gurune samarpita jIvanamAM saMtarUpI vasaMta pragaTa thaI cUkI hatI. "sva" sarvasvamAM thaI jJAnanA sUryanA prakAza tarapha punIta pagalAM pADyAM. temaNe bhaLavA Atura banyuM hatuM. vizvamaitrI e temano maMtra banI gayo. 23 Agamo kaMThastha karyA. temanA bhAIzrI zAMtibhAI ane pU. pUrNatA taraphanI keDI uparanAM temanAM pagalAMnAM maMDANa hatAM. zrI guruNIne pU. zrInI pragati viSe pUchatAM tyAre prasannavadane satsaMgane prabhAve temaNe eka paramapadanI prApti mATenuM lakSya guruNInAM mukhamAMthI sahaja javAba nIkaLato ke A to hIro che. svIkArI lIdhuM ane temanI jIvanayAtrAnA mukAmanuM jJAna temane pahela paDI rahyA che. pachI teno caLakATa jojo! lAdhyuM ane e dizAmAM temanI gati ane pragatinI zarUAta thaI A padhanI guNonI pAMkhaDIo dhIme dhIme khUlI rahI gaI ane temaNe evuM anubhavyuM ke pUrvabhavathI ja temanI bhItaramAM koI AvA ja UThatA nAda sAthe, lakSyanA prakAzanI hatI. gurukRpA varasI rahI hatI, paNa pachI temane zvAsanuM darda jhaLahaLatI jyota laIne ja A dIkarIe dharatI upara avataraNa thayuM. vadhatuM gayuM, paNa samabhAve zAMtithI sahana karatAM rahyAM che. karyuM haze. kharekhara! AvA aneka pariSado ane upasargo vacce jeTale aMze te samabhAve jIvI zake teTale aMze temanI zramaNasAdhanA saphaLa cAra varSanI uMmare prajJAbahena sAmAyika zIkhI gayAM hatAM thaI gaNAya. teo karuNAnA sAgara che. zrAvakone dharmamArge dore ane sAta varSanI uMmare bharI sabhAmAM zuddha uccAraNa ane bhAva che. anya saMpradAyanAM pU. satIjIo pratye koI bhedabhAva nahIM. sAthe pratikramaNa bolAvatAM. temaNe eka varSItapa karyuM hatuM tyAre | sarva pratye samabhAvathI varte che. kartavyasUjha ghaNI ane koIne paNa temanA pAraNAmAM pU. zrI nAnacaMdrajI ma. sA. padhArela ane AvI azAtA vedanImAM sevA karI zAtA upajAve che. "lIlama maMDaLa'nAM susaMskArI sukanyAne joI temanAthI dIkSAnA bhAva viSe puchAI teo DaoNkTara gaNAya. pahelAM temanI TrITamenTa zarU thAya. pU. zrI gayeluM tyAre padmAbahene saMmati darzAvatAM gurujI paNa kahIne gayA lIlAvatIbAI svAmInI aMtima vidAya pachI temanA hAthamAM ke dIkarIne dIkSAnA bhAva che to avarodha na karazo. temaja temane netRtvano dora soMpAyelo che ane barAbara rIte badhAne saMbhALe. temanI marajI mujaba gurunI pasaMdagI karavA dejo. teo che. sAdhAraNa udAharaNo ApIne suMdara bhAvo dvArA lokone kokilakaMThI hatAM. evAM suMdara stavano ane bhajano bhAvavAhI AdhyAtmika tattvo tarapha kheMcI levAnI kalA temanI pAse adbhuta rIte gAtAM ke jANe bhakta ane bhagavAnanI vacce ekasetu racAI che. AvAM pU. zrI prajJAbAI svAmIne agaNita vaMdana ho....! jato! appA so paramappA-AtmA ane paramAtmA vacceno bheda bhUMsAI jato. bhakta ane bhagavAna vacce ekarUpatA sadhAI jatI NAraI sahae vIraM, vIre no sahae rii| ane jANe parama prasannatAnI paLono eka mAhola Ubho thato! jamhA avimaNe vIre, tamhA vIreNa rhvii|| temanI bAra varSanI uMmara hatI ane temanA pitAzrI Avo samabhAvI sAdhaka vIra ane sthirabuddhi (sthitaprajJa) catrabhujabhAInI aMtima ghaDI AvI pahoMcI hatI. prajJAbahenanAM hoya che. tethI enuM citta koIpaNa saMyogomAM Asakta thatuM nathI bhajanomAMthI bhAvono rasa ghUMTAto. prabhu pAsethI je maLyuM tene ane Asakti e ja zoka ane harSanuM kAraNa che. pAchuM soMpatAM duHkha na thavuM joIe. eka yAtrika banIne AvyA (AcArAMga sUtra) Jain Education Intemational Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 dhanya dharA uSAkiraNa bA. bra. pU. zrI nItAbAI ma.sa. | (ATha koTi moTI pakSa saMpradAya) nAma : (jayAbahena) pU. zrI nItAbAI ma.sa. janma sthaLa : jAmanagara (saurASTra). mAtApitA : gaMgAbahena padamazIbhAI mAlade, dIkSA : I.sa. 1971, vaizAkha suda ekama, guruvAra. sthaLa : kaThora. dIkSAguru : pU. zrI choTAlAlajI ma.sA.nA zaraNamAM pU. zrI guruNI maNibAI tathA pU. zrI jayAbAI svAmI. dhArmika abhyAsa : saMskRta, prAkRta, nyAya, 22 sUtro kaMThastha, jaina siddhAMta AcAryanI DigrI meLavI. jainolojInA M.A. ane Ph.D. nI DigrI meLavI. temanAM pustako : maNijyA puruSa, ratnalaghu parimala, Agama arka, laghu preraNA puSpa, amara nidhi, AgamaamRta, Agamaojasa ane daMDakaH eka adhyayana. satata cAlanArA mANasane kyAreka to thAka lAge che. jhaLahaLato dIpaka paNa tarasyo thAya che. ajavALAM pIvAnuM jene paNa mana thAya te sahu mAnavIo dIpako che. temane prakAzanuM saranAmuM ApameLe ja maLI jAya che. temanI potAnI pAse ja che. bhItaramAM ja mananuM mAnasarovara chalochala chalakAya che. pachI mRgajaLano khobo bharavAnI tRSNA zA mATe? pRthvI para upara asaMkhya loko Ave che ne jAya che. paNa temAM aMdhakAra sAthe dostI karanArane prakAzano payagAma kyAMthI maLe? mana aMdhakAramAM bhaTakatuM hoya to bhale sthULa dIvo hAthamAM hoya to paNa jyAM sudhI manano dIpaka pragaTayo nathI tyAM sudhI samyaka-sAco mArga tene prApta nahIM thAya, paNa pRthvI paTa upara evI paNa virala vyaktionuM avataraNa thAya che jeno janma thatAM ja tenuM jIvana sUryanI mAphaka prakAzavA mAMDe che. sUryano janma ane teno prakAza jema judA pADI zakAtAM nathI tema. evuM eka aNamola ratna, je bhAgyavaMta saurASTranA jAmanagaranA puNyavaMtA zreSThI pitA padamazIbhAI mAlade ane dharmalakSmI gaMgAbahena mAtAnI godamAM avataraNa pAmyuM. mAtApitA tenuM saMskAra siMcana karatAM karatAM dIkarI 'jayA' nAmanuM puSpa pamarATa phelAvatuM vikasavA mAMDyuM ane bIjI bAju dIkarI jayAnA pUrvanA saMskAro prakAzita thavA mAMDyA. kizorAvasthAmAM temanAM zALAkIya jJAnAbhyAsa sAthe yuvAnImAM pravezatAM upakArI gurudeva pU. AcAryazrI choTAlAlajI svAmInuM sAnidhya prApta thatAM jayAbahenanI tyAga ane vairAgyanI eka eka kamaLa-pAMdaDIo khUlatI gaI. jIvanano moDa badalAyo. eka vaLAMka AvI gayo ane dharma pratyeno vega saMvega vadhato gayo. te taraphanA mArga pratye makkama thaI doTa mUkI. mAtApitAnI anujJA meLavI I.sa. 1971nI sAlamAM vaizAkha suda ekamanA guruvAranA roja surata pAse AvelA kaThora gAmanI bhUmine ATha koTi moTI pakSa saMpradAyamAM pU. zrI choTAlAlajI ma. sA.nA zaraNamAM viduSI evAM pU. zrI guraNImaiyA maNibAIsvAmI tathA prakhara vaktA pU. zrI guruNImaiyA jayAbAI svAmInA zItala sAnidhyamAM pravrayA aMgIkAra karI pAvana karI saMsArane chellI salAma karI jayAbahena navadIkSita thaI maMDapamAM padhAryA tyAre temanuM nAma niItAbAI ma.sa. tarIke rAkhavAmAM AvyuM. jJAnAbhyAsa : temanI upara mA sarasvatInI anahada kRpA varasatI hatI ane temaNe saMskRta, prAkRta, nyAya, Agamo AdinuM vizALa jJAna prApta karyuM. lagabhaga 22 sUtro kaMThastha karyA bAda ghATakopara zramaNI vidyApIThamAM pAMca varSanI parIkSAmAM prathama naMbara sAthe vidyAbhAskaranI DigrI meLavI. pArthaDI borDa ahamadanagaranI dasa khaMDanI dhArmika parIkSAo prathama naMbare pAsa karI. "jaina siddhAMta AcAryanI DigrI meLavI. hindI vardhA borDamAM ratna-sAhityaratnanI DigrI meLavI. lADanU rAjasthAna yuni.mAM jainolojInA bI. e. ane ema. e. karyuM ane chelle InDolojI insTiTyUTanAM DAyarekTara DaoN. jitendrabhAI bI. zAhanA mArgadarzana heThaLa parizrama ane satata puruSArthane vegavaMto banAvI 'daMDakaH eka adhyayana' e viSaya para pIeca. DI.no mahAnibaMdha (thisisa) pUrNa karIne DaoNkTareTanI DigrI prApta karI. ATha koTi moTI pakSa saMpradAyanAM 200 varSanAM itihAsamAM sau prathama pIeca.DI thanAra sAdhvIrA pU. zrI nItAbAI ma.sa. che, jemaNe mAtra ATha koTi saMpradAyane nahIM paNa sArAye jainajagatane jJAnanI amUlya bheTa ApI che. temaNe saMyamI jIvananAM 35 cAturmAsa kaccha, saurASTra, amadAvAda, banAsakAMThA, surata, muMbaI, sAMgalI Adi kSetromAM karyo che Jain Education Intemational Education Intermational For Private & Personal use only Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 ane saMpradAyanI zAna vadhArI che. jJAnAbhyAsanI sAthe temaNe 'maNiyApuruSa', 'ratnalaghuparimala', 'Agamaarka', 'laghu preraNApuSpa', 'nUtanavarSano saMdeza', 'amaranidhi', 'AgamaamRta', 'Agamaojasa' Adi AdhyAtmika pustakonI jaina samAjane bheTa dharI che. koIke sAcuM ja kahyuM che ne ke "bahirbhUta-parAbhavathI thatI kriyAomAM caitanyanI je zaktio vaheMcAIne vIkharAI jAya che ene ekatrita karavI eTale ke caitanyanI vIkharAtI zaktio saMgrahita karI emano eka prakhara saMcaya karavo enuM nAma tapa. caitanyanI zaktionA saMgrahathI paNa eka ajoDa navacetana pragaTe che. bha. mahAvIrasvAmIe jJAna-dhyAna pachI tapanuM sthAna ApyuM che. te ja rIte jJAnanI ArAdhanA sAthe sAthe pU. zrI nItAbAI ma.sa. tapanA mArgane paNa bhUlyAM nathI. 20 varSathI varasItapanI ArAdhanAnI sAthe mAsakhamaNa, siddhitapa, 500 AyaMbila jevI ugra tapasyAo sAthe jJAna ane cAritranI prabaLa sAdhanAno ajoDa samanvaya sAdhyo che, je sArAye jainasamAja mATe gauravanI vAta che. Aje jagate bhautika bhogavilAsa tarapha je doTa mUkI che, je anukULatA ke sagavaDatA Ape che paNa zAzvata sukha, zAMti, samAdhi ApavAmAM te niSphaLa jAya che. pariNAme mAnavI saMgharSonI vacce jIvI rahyo che tyAre UThatAM trividha tApa-saMtApa vacce satsaMga, saMtazravaNa ane sAcana e trisAdhana ja tene parama sukhazAMti ane samAdhinI amUlya bheTa Ape che. pU. zrI nItAbAI ma.sa. daMDaka : eka adhyayana' upara thisisa lakhIne jaina samAja upara khUba upakArI rahyAM che. "jJAnI puruSo A jagatanA mAnavomAM sAcAM nararatno che ke jeo tattvArthane yathArtha jANe che. jagakalyANa mATe kahe che. A janmamaraNarUpa saMsAranuM svarUpa temaNe sarva rIte jANI lIdhuM che ane tethI ja jyAre teo kAMI vadhe che tyAre advitiya-koI ajoDa jJAna ApatA hoya tema lAge che.' AvA che aNagAra amArA.....temane amArAM koTi koTi vaMdana hajo. maunanAM mahirSi bA. bra. pU. zrI indubAI ma.sa. nAma : indubahena. janmasamaya : 10-1-1930. mAtApitAnuM nAma : magaMLAbahena premacaMdabhAI gAMdhI. janmasthaLa : vaDhavANa zahera (saurASTra). vyAvahArika jJAnaH sAta dhoraNa gujarAtI, traNa aMgrejI dhoraNa. guruNI [dariyApurI saMpradAya] dIkSA : I.sa. 13-5-1955, vaizAkha vada 6, 25 varSanI uMmare. 100 : pU. zrI tArAbAI ma.sa.nA suziSyA pU. zrI vimaLAbAI ma.sa. dhArmika abhyAsa : sAta Agama kaMThastha. kALadharma : 13-11-12006, sAMja 7.20 miniTe saMthArA sahita. Asakti ja baMdhana che. ema jANI enAthI para rahevA mathe che te ja mahAmuni che ane te ja bAhya ane AMtarika baMdhano choDI loko vacce rahevA chatAM niSkAma rahe che ane te ja muni nirbhaya thaIne lokamAMthI 5ramArtha zodhI ekAMtapriya, zAMta, vivekI ane samayajJa thaIne kramazaH janmamaraNanI paraMparAthI mukta thAya che. "kiThana na bano kadI hRdaya e ja icchu, prabhu!" --kalApI indubahena bALapaNathI ja svabhAve namra, mRdu ane saraLa hatAM. pUrvabhavanAM saMskAro laIne AvelI e dIkarI vaDhavANa zaheranAM rahIza pitAzrI premacaMdabhAI gAMdhI ane mAtAzrI maMgaLAbahenanI dIkarI hatI. e putra tarIke pharaja bajAvatI gharamAM titalInI mAphaka pharI vaLatI...paNa saMsArathI aLagI rahetI. AsaktithI vegaLI rahetI. moha ane mamatAthI alipta rahetI. jANe janmathI bhekha laIne janmelI e dIkarIe potAnA zvAsozvAsa bhagavAnane samarpita karI dIdhA hatA. bhagavAnane prArthatI. tAruM nAma japatAM mArI jiMdagI pasAra thAya. mArI niSThA tArA caraNomAM hoya . tArI kRpA sivAya mAre kazuM meLavavAnuM Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 dhanya dharA na hoya. tArA caraNamAM mane zaraNa maLo! mAruM je kAMI che te ke sAmAnya mAnavI moTAbhAge zabdonAM gulAma banI jAya che. sarva tane samarpita karuM chuM, evI te dIkarI indubahenanuM bALapaNa temanI jIbha upara asaMkhya nirarthaka zabdo ramatA hoya che. ane evuM hatuM. tenA pariNAmano vicAra karyA vagara AvA nirarthaka zabdo bahAra saMskArothI saMtAno susaMskRta thAya tema te mAtApitA pheMkatA hoya che, jemAMthI vAda, vivAda, vikhavAda ane visaMvAditA dIkarI indubahena temaja temanI be baheno ane eka bhAIne sarjAtAM vAra lAgatI nathI, jyAre zabdono svAmI maunamAM jIve upAzraya roja mokalatAM. indubahena A saMskArone AtmasAta che evAM maunanAM mahirSa pU. zrI indubAI maunamAM rAcatAM, jethI karatAM Atmavaibhava mANatAM, AtmAmAM ja ramaNatA karatAM tema krodha, mAna, mAyA, lobha, rAga, dveSa jevA paripuo temanI karatAM temano vairAgya pratyeno rAga vadhato gayo. temAM temanA pU. pAse pharakI zakatA nahIM. tethI temanA aMtaramAM kyAMya kUDakapaTa pitAzrInuM avasAna thatAM e temanI dIkSA mATenuM eka nimitta na hatAM. manamAM kyAMya kaleza na hato. AtmAmAM kyAMya vikAra banI gayuM ane pachI temanA kAkAzrI khImacaMdabhAI chaganalAla na hato. lokapriyatAno temane moha na hato. jhAlAvADanI A gAMdhIe gharanI javAbadArI saMbhALavI zarU karI ane indubahene dIkarImAM AvI AMtarika samRddhi hatI je temanI aMtima ghaDI upAzraya baMdha karAvyo. kAraNa indubahenane dIkSA devAnI koIne sudhI jaLavAI. icchA na hatI. tethI kuTuMbanI dareka vyaktie indubahenane dIkSA dIkSA bAda svAdhyAya mATe thaIne prasanna citte upavAsa na levA mATe khUba samajAvyAM paNa temano vairAgyabhAva deDha hato. karatA. sAta Agama temaNe kaMThastha karyA hatAM. temanA upadezamAM paMDitajI pAse pote dhArmika zikSaNa prApta karavA jatAM. zALAnAM khAsa maMtra saune ApatA. "paristhiti, saMyogo ane saMjogono sAta ane aMgrejInAM traNa dhoraNano temaNe abhyAsa karyo hato. haMmeza svIkAra karajo." je upadeza temaNe pote AcarI batAvyo dariyApurI saMpradAyanAM vidvAna pa. pU. tArAbAI ma.sa. temanA dIkSAparyAyanAM 50 varSa pUrAM thatAM hatAM to paNa tenI pAse pU. zrI vimaLAbAI ma.sa. saMsAramAM hatAM tyArathI temanI ujavaNI nahIM...jAherAta nahIM ke potAnI pracAralakSI koI vAta sAthe indubahena dhArmika zikSaNa prApta karatAM hatAM ane chevaTe pU. nahIM. gurudarzananI temanI lagana kevI hatI? potAnI nAjuka zrI indubahenanI vairAgya pratyenI daDhatA joI temanA samagra tabiyata chatAM surendranagarathI amadAvAda pU. A. zrI vIrendramuni parivAre temane dIkSA ApavA mATe maMjUrI ApatAM teoe 13 ma. sA., A. zrI zAMtilAlajI ma. sA. tathA pU. zrI apUrvamuni pa-1955nA vaizAkha vada 6nA roja 25 varSanI uMmare dIkSA ma. sA.nAM darzane padhAryA ane potAnA AtamanI guru-darzananI lIdhI ane siddhAMtapremI pU. zrI guNImaiyA tArAbAI ma.sa.nA pyAsa chIpAvI, kAraNa kadAca pachI pharI e taka nahIM maLe to suziSyA pU. zrI vimaLAbAI ma.sa.nAM ziSyA indubahena banyAM te viSe pote sabhAna ane jAgRta hatAM. pU. zrI indubAI aNagAra. temane be ziSyAthI vadhu ziSyA nahIM | aMtima samaye pote pUratI AMtarazuddhithI jAgRta hatAM. karavAno temano niyama hato. vicaraNa : temaNe kaccha, potAnI samAdhimAM lIna hatAM. anya pU. vidvAna ma.sa.oe surendranagara, bhAvanagara, rAjakoTa, sAyalA, vaDhavANa, temano saMthAro pratikramaNa, paccakakhANa ane khamatukhAmaNAM viramagAma, amadAvAda, kalola, dhAnerA, pAlanapura, vaDodarA, karAvyAM. chelle 13-11-2006nA samI sAMjanA 7-20 miniTe pIja, ITolA, surata, navasArI, muMbaI, pUnA, nAsika, amalanera e virATa AtmAno vAmanadeha DhaLI paDyo temanuM aMtaHkaraNa jevAM aneka kSetromAM vihAra karI potAnA mRdu svabhAva ane mIThI aNizuddha banI AtmatattvanI cetanAmAM jANe ke ekAkAra banatuM vANInI helI varasAvI zrAvakonI dharmabhAvanAne daDha banAvI. gayuM. parama Atmatattva pAmavAnA nimittanAM nirmANa thayAM. teo haMmezAM jAgRta avasthAmAM paNa mauna, dhyAna ane jyAM mana virakta hoya, indriyono nigraha hoya, tyAM samAdhimAM rahetAM. potAnAmAM ja rahetAM. temanuM jIvana mauna hatuM. AtmAnA guNono prakAza hoya te sarva mATe samabhAva lAve che. temano upadeza paNa maunamAM ane mauna dvArA apAto chatAM temanAM tene koInA mATe bhedabhAva raheto nathI. temane koIno bhaya nathI. satsaMgIo temanI pAsethI ghaNuM pAmIne jatAM tema lAgatuM. teo koInA para temane dveSa nathI, koI kAmanA nathI. te mahAna AtmA jANatAM ke aMtarmukha thaIne mauna dvArA AtmAno prakAza pAmI chevaTe kAyama mATe mauna banI maunanA mahimAno mauna saMdeza zakAya che. maunano mahimA ghaNo ucca kakSAno hoya che, kAraNa ApatAM gayAM. Jain Education Intemational Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 109 zAzvata saurabha bhAga-2 A che aNagAra amArAM...temane amArA agaNita vaMdana ho. aruNodaya bA. bra. pU. zrI aruNAbAI ma.sa. [boTAda saMpradAya] nAma : aruNAbahena. mAtApitA : zrI jhaverIbahena lallubhAI haricaMda vasANI. janma : saM. 1999, vaizAkha suda ekama. dIkSA : saM. 2022, vasaMta paMcamI. gurujI : pU. zrI amIcaMdrajI ma.sa.nI nizrAmAM. tapa : 10 varSanI uMmare ekAsaNAMno varSItapa. vyAvahArika abhyAsa : zALAno meTrika sudhI, rASTrabhASA kovida, saMskRtabhUSaNa, saMgIta. teonAM pustako : "pratikramaNanI praznAvali pragaTAve dilamAM dIpAvalI', "bhakti Ape mukti', "sAdhuvaMdanAnI sAkhe ane praznonI pAMkhe', "pAMsaThiyAnI anAnupUrvi', devatA', vizvAse tarI gayAM vahANa', "jhera to pIdhAM jANI jANI', "vAdaLAnI kora rUpALI', "zamaNAMno saMsAra'. moha e jIvana sAthe jakaDAyelo gADha aMdhakAra che. te sarvicAranA dIpaka sivAya na jaI zake. saddavicAranuM eka kiraNa jIvanamAM evI jyota jagAvI de che je aneka kALanAM ajJAna ane mohanAM timirane vikherI nAkhe che.." jyAre koIpaNa pU. saMto ke satIjIo viSe lakhavAnuM hoya tyAre svAbhAvika rIte temanA bhUtakALamAM eka DUbakI mAravAnuM mana thAya. pAchalAM varSonA itihAsanA pAnA upara eka najara mAMDavAnuM mana thAya. kevo hato e samaya? saMpradAyono janma kevI rIte thayo? pAMcamA mahAna sudhAraka pU. zrI dharmadAsasvAmIjI saM. 1758mAM 22 ziSyone pAchaLa choDI kALadharma pAmyA. teo jyAM jyAM vicaryA tyAM tyAM teoe jainadharmanI suMdara prabhAvanA karI. ane teo te 22 judA judA saMpradAyathI oLakhAyA temanA ziSyAnuziSya parivAramAMthI pU. zrI DuMgarazIsvAmI goMDala tarapha vicaratA temaja tyAM ja ziSyAnuziSya thatAM goMDala saMghADAnI utpatti thaI. tevI rIte paMDitaratna pU. zrI jazAjI ma. sA. zArIrika asvasthatAne kAraNe boTAdamAM sthiravAsa thatAM boTAda saMpradAyanI zarUAta thaI. te samaye eka daMpatI zrI bhUkhaNabhAI ane temanAM patnI lADubAIe pU. zrInA pravacanathI prabhAvaka thaI dIkSA laI sUtrosiddhAMtono khUba abhyAsa karyo ane temane ghaNI ziSyAo thaI. te samaye goMDalathI premabharyA patro AvatA ke tamArAM AryAjIo vidvAna hovAthI temane goMDala mokalo to ahIMnI goMDalanI baheno vairAgya levAnA bhAva rAkhe che to lADubAI jevAM A bAju Ave to sAruM. anyonya premane lIdhe boTAda saMpradAye cAra pU. mahAsatIjIone evI rIte goMDala mokalyAM ke A sAdhvIjIo temaja temano parivAra tyAM Ubho thAya ane teo goMDala saMpradAyanA gaNAya, paNa tyAra pachI boTAda saMpradAyamAM sAdhvI saMpradAyanuM tIrtha baMdha paDyuM. e daramiyAna sva. zAstrajJa pU. zrI mULacaMdajI ma. sA., pU. zrI mANekacaMdajI ma. sA. vagere saMto svAthyanI pratikULatAne kAraNe boTAdamAM sthiravAsa rahetA. boTAdamAM dharmabhAvanAnI vRddhi thatI gaI ane saMsAranI asAratA samajAtAM ghaNI baheno dIkSA levA utsuka thaI hatI, paNa pU. mahAsatIjIno suyoga sAMpaDelo na hoI jogAnujoga je goMDala saMpradAyane boTAda saMpradAye varSo pahelAM AryAjIone soMpI dIdhelo te ja goMDala saMpradAyanA pU. zrI raMbhAbAI ma.sa.nI nizrAmAM boTAda saMpradAyamAM caturthatIrtha sAdhvIsaMghanI saM. 2017mAM bA. bra. maMjulAbahena, caMpAbahena, bA. bra. savitAbahena temaja bA. bra. sarojabahenanI dIkSA thaI. Ama boTAda saMpradAyamAM caturthatIrthamAM sAdhvItIrthano janma thayo. jAe saddhAe Nikkhano tameva / kamupAtiyA viditA visatiyA (AcArAMgajI) sAdhaka ja zraddhAthI sAdhanA mArgamAM praviSTa thAya te bIjI zaMkAone choDI daIne tene ja nizcayapUrvaka pALe, kAraNa ke sAdhanAnI sthiratA zraddhAthI ja thAya che. AvuM ja kaMIka banyuM. aruNAbahenanA jIvanamAM. bacapanathI ja lagnajIvanane bhayaMkara baMdhana gaNatAM. temAM pU. zrI nUtana-pIyUSa gurudevane vahorAvavAmAM Avela phAkInA kAgaLa upara "abalA jIvana hoya, terI yahI kahAnI'nA aMkita thayelA Jain Education Intemational ducation Intemational Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 dhanya dharA vAkyamAM sUra purAvatAM bolI UThyA ke "A sAcI vAta che." strIoe abaLA nahIM paNa sabaLA banIne rahevuM joIe ane strI svAtaMtryArakSA ane vikAsane lagatA vicAro temaja strIonAM lagnajIvananAM ghora baMdhano ane vikAsanA avarodha viSenA vicAro to emanA hRdayamAM aMkurita thaIne paDelA hatA. temano janma saM. 1999nA vaizAkha suda 1nA roja pitAzrI lallubhAI haricaMda vasANIne tyAM mAtuzrI jhaverIbahena rAyacaMda gopANInI kukhe thayo hato. uchera paNa lADakoDamAM thayelo hato. temane mojazokhanuM jabaruM AkarSaNa hatuM. sAme dharmabhAvanA eTalI prabaLa hatI. 10 varSanI bALavaye ekAsaNAMnA varasItapanI ArAdhanA karI hatI. "strIonI gulAmI' viSenA nibaMdhamAM temaNe prathama sthAna meLavyuM hatuM. jainazALAmAM dhArmika gIto temaja saMvAdo temaja kolejiyana jIvananAM pAtro bhajavatAM. saMvAdanAM aMtamAM dharmavimukha pAtro dharmAbhimukha banI jatAM. te samayamAM pU. zrI amIcaMdrajI ma. sA. AzIrvAda evA ApatA ke tamAro abhinaya tamAro AcAra banI raho. jIvana visaMvAdI nahIM paNa saMvAdI banI raho. arUNAbahenane "paramArtha' chApAnA paramArtha bhAvanAno bhAva samajAvelo, sva-paranA kalyANa mATe paramArthanI bhAvanAne mUrtimaMta karavA mATe saMyama dharmanI mahattA samajAvI hatI. teo kAvya paNa lakhatAM. | abhinaya banyo AcAra: pU. zrI gurudevo temaja guruNIjIonI preraNAnAM pIyUSa pItAM pItAM kuTuMbIjanone samajAvI temaNe saM. 2022nA vasaMta paMcamInA roja boTAda mukAme bhAgavatI dIkSA aMgIkAra karI tyAre aNagAra banelAM pU. zrI aruNAbAI ma.sa.ne nihALI pU. zrI amIcaMdrajI ma. sA.nA mukhamAMthI zabdo sarI paDyA hatA ke "abhinaya Aje AcAra bane che." dariyApurI saMpradAyanAM pU. zrI maMjulAbAI ma.sa.ne nihALIne nAnakaDAM mahAsatIjI banavAnA bhAvo emaNe kharekhara dIkSA laIne pUrNa karyA. boTAda saM.mAM prathama cAra bahenonI dIkSA prasaMge karelAM 25 vrata-pratyAkhyAno temanAM sArthaka thayAM. temaNe nAnI moTI tapasyAo ghaNI karI che. temaNe zALAno meTrika sudhI uparAMta rASTrabhASA kovindra temaja saMskRtabhUSaNanI, saMgItanI prAraMbhika parIkSAo pasAra karelI che. boTAda saMpradAyamAM AgaLa joyuM tema cAra bahenonI dIkSA thaI bAda pU. zrI madhubAI ma.sa. chaThThA pU. zrI sarojinIbAI ma.sa., sAtamA pU. zrI rasIlAbAI ane AThamo naMbara pU. zrI aruNAbAIno hato. pahelethI ja temane vAcana, manana, ciMtana, pAcanano zokha hato. te temanI pravacanadhArAmAM ane lekhanadhArAmAM pariNamyo. "zrI aruNazruta bhakti maMDaLa" dvArA prakAzita thayelAM temanAM pustako pratikramaNanI praznAvalI pragaTAve dilamAM dIpAvalI'nI pAMca pAMca AvRtti ane 'sAmAyika gagane savAlonA sitArA'nI babbe AvRtti prakAzita thaI. "bhakti Ape mukti', "sAdhuvaMdanAnI sAkhe ane praznonI pAMkhe', AtmAnA aruNodaye pragaTe sanAthatA', 'ApyuM tene arpaNa' temaja "guru dIvo, guru devatA" pustako-stavano dvArA teo gurunA RNa temaja guNane yAda karI temanA aMtarathI vahetI bhaktidhArAmAM bhIMjAtAM jovA maLe che. "pAMsaThiyAnI anAnupUrvI' suMdara suvAkyo sAthe lakhI che. I.sa. 23-12005 saM. 2061mAM temaNe "cha kAya ane pAMtrIsa bolacAlo karIe solva yAne gAgaramAM sAgara', 'vizvAse tarI gayAM vahANa', 'jhera to pIdhAM jANI jANI', "AMbe lagADI Aga', 'vAdaLI kALI, kora rUpALI' ane 'zamaNAMno saMsAra" vagere samayano sadupayoga karIne pustako lakhyAM. Aje mAnavajIvana jyAM dhasI rahyuM che tyAMthI tenI patananI dazAmAMthI sAcI dizAmAM vALavAnI ghaNI jarUra che. AvAM suMdara pustakonuM vAcana jarUra AjanA mAnavajIvananI dizA badale ja paNa te sAthe pU. zrI e cAturmAsanA samaya daramiyAna mahilA maMDaLa, putravadhU maMDaLa, geima kvIjha, khula jA sIma sIma, ApakI adAlata, praznamaMca, kauna banegA jJAnapati, Agama-darzana, samosaraNa, bhAvayAtrA, vana De meca vagere gammata sAthe jJAna reDI AjanA yuvaka-yuvatIone paNa sakriya karI kSIra-nIranA vivekane jANatAM, samajatAM karyA che. ucca vicAro ucca AcAramAM pariName ja temAM koI zaMkAne sthAna nathI. temano saMyamaparyAya lagabhaga 41 varSano thayo che. "je sAdhaka pUrNa vicAraka ane sadA jAgarUka hoya che te muni gaNAya che. munipada ahIM pUrNa tyAgI puruSanI avasthA batAve che ane evA tyAgI puruSo ja upadeza ApavAne yogya che. jemaNe dharma mAtra vAMcIne nahIM paNa anubhavIne prApta karyo hoya, teo ja saphaLa upadraSTA thaI zake che. AvA tyAgI puruSo jagatanI anupama sevA bajAvI zake che." A che aNagAra amArA....temane amArAM koTi koTi vaMdana hajo. Jain Education Intemational Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 pagalI kaMkubharI bA. bra. zrI saMtokabAI ma.sa. [goMDala saMpradAya] nAma : saMtokabahena. mAtApitA nAnI'bA' hIrAcaMdabhAI. janma sthaLa : jAmanagara. dIkSA : pU. zrI devajI muni ane pU. zrI dudhIbAI ma.sa.nI nizrAmAM. kALadharma : bhAdaravA vada bIja saMthArA sahita jene aMta nathI te anaMta che. sImAvihina che tevA paramezvarane--jenuM darzana anaMtanuM darzana che tene kSullaka maryAdAovALo sAmAnya mAnavI tenuM pratibiMba paNa jhIlI zakavAne samartha nathI, to tene potAnAmAM kevI rIte jhIlI zake! tene kevI rIte samajI zake! virATane oLakhavA mATe ApaNe to vAmana jevAM, ApaNI zaktio maryAdita, vaLI tophAnI indriyovALAM ane mana? marakaTa jevuM, je paramane na joI zake tyAM paramAtmAne pAmavAnI vAta ja kyAM AvI? chatAMya eka bhUmi bhAratanI evI che jyAM saMto, mahaMto ane bhAvinA aneka bhagavaMto thayA che, satIratno thayAM che, je duniyAnI bIjI koI dharatI upara jovA nahIM maLe. evA ja eka pU. zrI satIratnanI vAta che. goMDala saMpradAyanA AcArya pU. zrI puruSottama mahArAjanAM AjJAMkita pU. zrI adhyAtmayoginI belaDI pU. zrI sUryavijaya ma.sa. pU. dAdI guruNImaiyA pU. zrI saMtokabAI mahAsatIjInuM jIvana paramAtmAne pAmavA mATe puruSArthathI jhaLahaLatuM hatuM. temano janma jAmanagara zaheramAM pitAzrI hIrAcaMdabhAInA kuLamAM ane mAtAzrI nAnI 'bA'nI kUkhe thayo hato. e samayamAM snehabharyA saMbaMdhIo vacce sagarbhAvasthAmAM peTe cAMdalA thatA. sAmasAmA emane tyAM putra ane bIjAne tyAM putrIno janma thAya to tyArathI sagapaNanA baMdhanathI sAmasAmAM baMdhAtAM tevI ja rIte be saMbaMdhIo vacce thayuM. peTe sAmasAmA cAMdalA thayA ane ekane tyAM putrI janma ane bIjAne tyAM putrajanma thatAM baMne saMbaMdhathI baMdhAyA ane goLadhANA khAdhA. te bALako dhIme dhIme dhUlI zALAmAM jatAM thayAM ane 111 abhyAsa karatAM thayAM eka vakhata AcAryazrI pU. zrI devajI muni ma. sA. tathA temanA suziSyAo jAmanagara padhAryA. saMtokabahena nava varSanI uMmare mAtApitA sAthe vyAkhyAna sAMbhaLavA jatAM. vyAkhyAna sAMbhaLatAM dhIme dhIme temane saMsAra parathI rasa UThI gayo ane paDI paToLe bhAta ke phATe paNa phITe nahIM.' vairAgyano majIThiyo raMga temane lAgI gayo. ghaNuM samajAvatAM sau, paNa e raMga evo kAco na hato ke UtarI jAya! chatAM vevANa paNa samajatAM na hatAM temane samajAvyAM ke sArA kAmamAM jatAM samAja AbarUne baTTo nahIM lagADe savAI karaze. chatAMye AvI kanyAne choDavI na hatI tethI vevANe kanyAne koIe bharamAvI ke bhabhUkI chAMTI che vagere AkSepo mUkyA, je AkSepo gAmamAM, saMghamAM vAyuvege pharI vaLyA ane pharatAM pharatAM te vAta jAmasAheba pAse pahoMcI, paNa saMtokabahena mananAM makkama hatAM, dhArmika abhyAsa vadhAratAM jatAM hatAM. 22 pariSaha ane kaSAyane jItavA jaMge caDyA. bALazikSita thavA mATe bhAvadIkSita thaI saMtokabahena AtmalakSe jhUlatAM hatAM. anubhUtivALo aNagAra thaI zake. samakita pAmelo saMyama laI zake ane A jJAnagarbhita vairAgI ucca dazAne pAmavA pAMkho pasArI UMce UMce AkAzane AMbavA mathI rahyAM hatAM. pU. zrI devajImuni ma. sA.nA, bahusUtrI pU. zrI dUdhIbAI ma.sa. ziSyA saparivAra jAmanagara gayAM. saMtokabahenane tyAM dIkSA ApavA parivAra taiyAra thayo paNa vevANe pharI prazna cagAvyo ane te prazna jAmasAheba sudhI pahoMcyo. zrI saMghe jAmasAhebane kahyuM ke koI saMto evI bhabhUkI chAMTavAnI vAta karI zake nahIM, nahIMtara temane zAsanabahAra mUkavAmAM Ave. u. sU. 8mo adhyAya. chatAM lokonA kahevA pramANe nakkI thayA mujaba vairAgI saMtokabahenane jAmasAheba sAme kacerImAM bolAvavAmAM AvyAM. badhAM ciMtAtura hatAM. jAmasAheba zuM pUchaze? tyAre saMtokabahene saune ciMtA karavAnI nA pADI ane kahyuM hatuM ke "javAba mAre nahIM paNa pU. zrI AcArya ma. sA.nI kRpA Apaze'. javAba sAMbhaLI saMghanI ane saunI AMkhamAM AMsu AvI gayAM. kharekhara * 'kAyA che mATI taNI, ghaDIe tema ghaDAya. kAMcana e tyAre bane jema kasoTI thAya." kacerImAM jAjama pAtharelI hatI. saMtokabahenane tyAM jatAM jAjama upADI levAnuM kahyuM ane tenuM kAraNa pUchatAM vairAgI bahene kahyuM ke tenI nIce kIDI, makoDA, jIvAta hoya to tenI u52 Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 dhanya dharA cAlavAthI marI jAya ane jAjama upADatAM seMkaDo kIDIo phUlekuM jAvajIvanA brahmacaryanA paccakakhANa laI saMtokabahena, dekhAI. jAjama na upADI hota to seMkaDo kIDIonI hiMsA thAta. jAmasAheba ane temanAM patnI sAthe hAthInI aMbADI upara karyuM. joIne jAmasAheba khuza thayA. temanI sAme saMtokabahene dharatI 13muM phUleku mahAbhiniSkramaNanuM rAjya taraphathI rANI chApa pUMjI gucchAthI, pAtharaNuM pAtharyuM ane muhapattino upayoga karIne cAMdInA sikkA, paracUraNa, sonA, cAMdInAM phUlo va.thI varSIdAna saMvara karIne besI gayAM. jAmasAhebe praznonI zarUAta karI devAyuM. bahena tamAre dIkSA levI che?" "hA sAheba!" "kema?" dIkSAo to ghaNI thAya che paNa jAmasAheba dvArA "AtmakalyANa mATe." jAmasAhebe pUchyuM ke "kalyANa eTale apAyelI A dIkSAmAM khuda jAmasAhebe pote ja mAMsa-madirAno zuM?" saMtokabahene suMdara javAba Apyo. "jIvanamAM lAgelA tyAga karyo tyAre hajAro vyaktioe dArU-mAMsanI baMdhI karI. pApakarmane sAdhanA dvArA dUra karIne AtmAne paramAtmA jAmasAhebe ahiMsAnI udaghoSaNA karI ane mAnavajIvanamAM banAvavAno puruSArtha kheDavo te." vaLI jAmasAhebe pUchyuM ke parivartano AvyAM. brahmacarya vrata aMgIkAra thayAM. dIkSA bAda pU. "evuM thaI zake kharuM? koI dRSTAMta ApI zakazo? "hAjI zrI saMtokabAI ma.sa.e gAmegAma vicaraNa zarU karyuM ane sAheba!" saMtokabahene kahyuM ke "jema khANamAMthI sonuM lAvI custapaNe sAdhudharmanuM pAlana karatAM hatAM. dehAtmabuddhi tyAgIne temAMthI zuddha karI tene so TacanuM sonuM banAvavAmAM Ave che tema svamAM ramaNatA karatAM hatAM. AtmAne saMyama dvArA zuddha karI, te paramAtmAno puMja banI jaI cAra bahenoe temanI nizrAmAM dIkSA lIdhela. temane jyotamAM jyota maLe che tema paramAtmAmAM maLI jAya che te laIne vicaraNa karatAM deraDI gAme padhAratAM eka, be darabAra AtmAnuM sAcuM kalyANa che jyAM janma-maraNa hotAM nathI. "paNa tuM saMyamanA kaSTo sahI zakIza?" "hA jI jAmasAheba!" jeNe temane joI gayA ane temanI kudRSTine oLakhI jaI pU. saMtokabAI ma.e agamacetI vAparI badhAMnAM nAma puruSomAM manane jItyuM tene badhuM jitAI jAya che. vaLI Apa mane lagna karavAnuM kaho che paNa evA managamatAM sukho kSaNika che nAmadAra! pheravI te rIte saMbodhana zarU karyA mAthuM ughADuM karI nAkhyuM. aMte mRtyu ke pachI vaidhavya Ave to temAMthI Apa mane bacAvI zakazo? temane puruSo mAnI darabAro cAlyA gayA. mATe meM Avo dhaNI pasaMda karyo che ke raMDApo Ave ja nahIM ne Ama komaLa hRdayI sAdhvIjIo mUMjhavaNamAMthI mArga sukha AvyuM pAchuM jAya ja nahIM". evo suMdara javAba kADhI zIla sAcavI letAM. mahAvratone sAcavI letAM. kSamAnA saMtokabahene nAmadAra sAhebane Apyo. sAgara hatAM temanAM vastro ujvala-dhavala ja rahetAM. kyAMya DAgha RSabha jinezvara prItama mAro ora na cAhuM re kaMtha, lAgavA detAM na hatAM. chelle teo saurASTra-gujarAtamAM vicaraNa rIjyo sAheba saMga na parihare tyAge Adi anaMta...RSabha... karatAM sulatAnapura cAturmAsa mATe AvyAM. AThama-pANInA upavAsa, chaThTha, aThama karatAM. te divase bhAdaravA suda pUnama eka ja AdinAtha bhagavAna mAro sAco priyatama che, hatI. te pU.zrIe chaTha karyo hato. rAtrinA samaye teoe pU. zrI jenI prIti anaMta che. A prItino bhaMga thAya nahIM ane mRtyu maNibAIne jagADyAM. DAbA hAthano duHkhAvo sakhata thato hato. Ave ja nahIM, tema saMtokabahene kahyuM. saMtokabahenanI AvI vAto masAja paNa karyo, paNa temane vedanA ochI thatI na hatI. aMte sAMbhaLI jAmasAhebe khuza thaIne kahI dIdhuM ke "bahenano vairAgya temane AloyaNa ane saMthAro karAvavAmAM Avyo. aMte bhAdaravA sAco che. ene koIe bhabhUkI chAMTI nathI. AjathI A mArI vada bIjane divase e AtmA paramAtmAmAM bhaLavA pAMkho pasArI dIkarI che eno dIkSA mahotsava rAjya taraphathI UjavAze" ane UDI gayo. dIkSAnI taiyArIo zarU thaI gaI. zIla ane sadAcAranI saurabha gulAbanA puSpanI jema 32 sUtrI eka batrIsa uparAMta 11 aMga vadhArAnAM samAgamamAM AvanArane paNa suvAsita karI de che. evA sAdhu eTale doDha batrIsI. pU. zrI jAdavajI ma. sAhebe tema ja badhA eTale mUrtimaMta tyAgano sAkSAtkAra. lahiyAoe lakhI hatI. te lakhatI vakhate koI aTTama, chaThTha, AvA che aNagAra amArA.......temane koTi koTi vaMdana AMbela karatAM hatAM. zAstra bhaNatAM tapa jarUrI hatuM. ho..... jAmasAhebanI icchA hatI tethI chellI rAtrinuM bAramuM Jain Education Intemational Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 113 kSAtrateja pU. zrI dhanakuMvarabAI ma.sa. [goMDala saMpradAya nAma : dhanakuMvarabahena. mAtApitA : zrI ratanabAI parabatabhAI jADejA. janma : vi. saM. 1970, zrAvaNa suda sAtama. somavAra janmasthaLa : celA gAma (hAlAra prAMta) dIkSA : vaizAkha vada chaTha ravivAra. dIkSAguru : bA bra. pU. zrI mANekacaMdrajI ma.sA. celA gAme, guruNI : pU. zrI moMdhIbAI ma.sa. dhArmika abhyAsa : zAstro, thokaDA, graMtho, vyAkaraNazAstra, nyAyazAstra, chaMdazAstra, jyotiSa, lakSaNa, sAmudrika svapnAMo tathA tenA phaLaphaLAdinuM jJAna, vaidika zAstra va.nuM jJAna meLavI lIdhuM. zAstrIya saMgIta kalA : dIpaka, malhAra, mAlakoSa rAga zIkhyAM. ane dharmonuM jJAna meLavI jainadharmanI sAthe sarakhAmaNI karI. jainadarzanamAM potAnI zraddhA deDhIbhUta karI. sAdhanA : sAdhanAne kAraNe vacanalabdhi ane siddhi prApta thaI. kALadharma : vi.saM. 2049, I.sa. pa-9-97, prathama bhAdaravA vada pAMcama, ravivAre vahelI savAre 3-45 kalAke. UgatAveMta bALa sUraja prakAzamaya pagalAM pADe che ane sArIye dharatIne prakAzathI jhaLahaLatI kare che. tevI ja, dharatI uparanA koIka eka AtmAnI nAnI nAnI pagalIo ja evI paDI ke temanA janmanI ujavaNI uttama kAryothI UjavAI. je kSatriyakuLamAM dIkarInA janmanI sAthe ja tene dUdhapItI karavAmAM Ave che te kuLamAM putrI janma thayo ane teno janma putrajanmanI mAphaka UjavAyo. jJAtibhojana karavAmAM AvyuM. garIbone dAna apAyuM. khetamajUrone puraskAra ApavAmAM Avyo sAthe temane kAmamAMthI eka divasanI chuTTI ApavAmAM AvI. jIvone abhayadAna ApavAmAM AvyuM. nAnAM bhUlakAMone khuza karavAmAM AvyAM. evo uttama AtmA dhanakuMvarabahenano janma jADejA vaMzamAM-chellA vAsudeva zrIkRSNanA vaMzamAM thayo hato, je kSatriya paraMparAnA gaNAtA. hAlAra prAMtanA khobA sama evA nAnakaDA celA gAmamAM parabatabhAI pitA ane ratnakukSiNI evA ratanabAI mAtAne khoLe vIra saM. 1970 zrAvaNa suda sAtama somavAranA zubha divase thayo hato. temanA jIvanamAM bALapaNathI khumArI, haiyAmAM hiMmata ane dilamAM dayA hatI. vANImAM virATatAnAM darzana thatAM. vadana para vairAgyanI lAlimA camakatI. kadamakadama para kalyANanI kAmanA ane AtmAmAM paramAtmAnI lagana chalakAtI. zALAmAM jatAM cothe divase emanA gAla upara zikSakano tamAco paDatAM zALA choDI e choDI pachI pharI paga na mUkyo. samaya jatAM temanI vANImAM viraktatA ane AcAramAM anukaMpA AvatI gaI. e saMyama leze evI ja saMtavANInI bhaviSyavANI hatI ane e sAcI paDaze to! e bIke bAra varSanI uMmare tene mAtApitAe sAsare vaLAvI dIdhI, paNa teNe brahmacaryanuM pAlana karyuM ane lagnane pAMcame divase piyara pAchI AvI. tyAM jIvananA patha upara pagalI mAMDatAM jainadharmI pUrIbahenano temane saMgAtha sAMpaDyo tenAthI dhanabahena prabhAvita thavA mAMDyAM. vaLI AtmAnuM upAdAna jAge che tyAre nimitta sAme cAlIne Ave che. tene koNa rokI zake che? goMDala saMpradAyanAM sarvazrI pU. zrI moMghIbAI ma.sa., maNibAI, saMtokabAI, hirubAI, mAnakuMvarabAI ma.sa. e pAMca ma.sa.oe celAgAmanI dharatIne cAturmAsa arthe pAvana karyuM. temanAM vyAkhyAna ane darzanArthe dhanabahena roja upAzraya jatAM thayAM ane jema jema saMtavANI temanA hRdayane sparzatI gaI tema tema dIkSA levAnA bhAvo thatA gayA ane deDha thatA gayA pU. satIjIoe kasoTI karI ane temAMthI pAra UtaryA. suI ca ladadhuM sadadhaM ca vIrIyaM puNa dulalahaM / dharmazravaNa ane dharmazraddhA meLavyAM chatAM dharmamAM parAkrama karavuM atyaMta durlabha che. paNa hajI kasoTIo bAkI hatI. dhanabahena jo jainadharmamAM dIkSA leze to parabatabhAIne nAtabahAra mUkIzuM tevI jJAtijanoe dhamakI ApI, tethI karIne pitAe paNa temane sAsare samAcAra mokalyA ke tame dhanane ANuM teDI jAva, eTale have zvasurapakSane jANa thatAM temanA taraphathI aMtarAyo vadhavA mAMDyA. sUrA ane suMdarImAM cakacUra rahetA evA kSatriyanA Jain Education Intemational Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 paMjAmAMthI chUTavuM te siMhanAM paMjAmAMthI chUTavA barAbara hatuM, paNa dhanabahena temanA vicAromAM aDIkhama hatA. tethI temAMthI chaTakavA temaNe gAmanI bahAra AvelA eka kUvAnI bakholamAM chupAI gayA. comera tapAsa karatAM temanA vaDIla baMdhu rAmasaMgabhAIne traNa divase kUvAmAMthI temanI bhALa maLI. dhanabahenane kUvAmAMthI bahAra AvavA mATe vinavaNI karatAM bhAIe aMte dIkSA devAnuM vacana ApyuM. e jANatAM jJAtijanoe temane jJAtibahAra mUkyA. goMDala saMpradAyanA bA. bra. pU. zrI mANekacaMdrajI ma. sA. ane pU. zrI moMghIbAI ma.sa.ne guru tarIke svIkArela. teo jJAnIdhyAnI hatAM. akSarajJAnavihoNAM dhanabahena gurukRpAne kAraNe jJAnAvaraNIya karmano jabaradasta karmano kSayopazama pAmyAM ane temane vAMcatAMlakhatAM AvaDI gayuM. dullaha khalu sajamamIya vIriyaM jemanA AtmAne saMsAra prati udAsInatA jAgI che temane vaibhAvika sukho pratyenI viraktI AvI che. aMte vaDIlabaMdhunI sahAyatAthI zvasurapakSanI anumati meLavI zrI saMghanI vinaMtIne kAraNe celA gAmamAM vaizAkha vada chaThTha ne ravivAranA maMgala prabhAte prathama praharamAM pU. zrI moMghIbAI ma.sa.nI nizrAmAM dhanabahene dIkSA aMgIkAra karI ane dhanakuMvarabahena AgAramAMthI aNagAra banyAM. pU. guruNInAM svahaste eka suMdara zilpa kaMDArAyuM. temaNe potAno jJAna-khajAno temanI pAse khullo mUkyo. pU. zrI dhanakuMvarabAI ma.sa.e jhaDapathI zAstronuM, thoDA, graMtho, vyAkaraNazAstra, nyAyazAstra, chedazAstra, jyotiSa, lakSaNa, sAmudrika svapno tathA tenAM phaLaphaLonuM jJAna, vedikazAstra va.nuM jJAna prApta karI lIdhuM. zAstrIya saMgItakaLA paNa zIkhI lIdhI. bIjA aneka dharmonuM jJAna prApta karI lIdhuM. pachI jaina dharmanA siddhAMtonI tenI sAthe sarakhAmaNI karI. potAnI sabhyazraddhAne dRDhIbhUta karI. vicaraNa karatAM karatAM pATaNavAva gAmamAM ghaTATopa vRkSathI gherAyelA 'mAtrIma' nAmanA DuMgara upara pU. guruNI sAthe jatAM tyAM sAdhanA karatAM ane sAMje pAchAM pharatAM. tema karatAM 13 mahinA tyAM sthiravAsa rahI nIDaratA, AtmabaLanI prApti, jJAnanI paripakvatA ane aneka siddhio temanA caraNamAM ALoTavA lAgI. dIkSA lIdhA bAda 13 varSa sudhI pU. zrI moMghIbAI ma.sa. sAthe rahyAM ane temanI ajoDa sevA karI. eka vakhata to je rAgamAM khUba tAkAta che evA dIpaka, mAlakoza, malhAra rAga dhanya dharA sAdhanA dvArA kaMThastha karI 'bhaktAmara'no svAdhyAya mAlakoSadIpaka rAgamAM karavA jatAM ekAeka dIpaka pragaTyA tyAre pU. zrI guruNImaiyAe pU. zrIne A siddhio nirjarAlakSI saMyamI sAdhaka mATe bAdhakarUpa che tema kahyuM. tethI pU. zrIe tyAra pachI kyAreya te rAgane cheDyo nahIM. "sevA dharmo paramagahano yogInApi agamyaH" / sevAdharma parama gahana che tema mAnatAM pU. zrI sevAmAM kyAreya pAchAM paDatAM nahIM tema karatAM pU. zrI moMghIbAI ma.sa.nI khUba sevA karatAM ane pU. zrI moMghIbAI ma.sa.no AtmA paraloka sidhAvyo. tyAra pachI pU. zrI maNibAI ma.sa. pU. zrI dhanakuMvarabAI ma.sa.nI sAdhanAnuM khUba dhyAna rAkhatAM. temane khalela paDavA detAM nahIM. sAdhanA karatAM karatAM pU. zrIne aneka siddhio prApta thaI hatI. jenA aneka dAkhalAo che. jherI vIMchI karaDI jatAM pU. zrIne jheranI koI asara na thaI. eka bALakInI mAtAne DaoNkTare mRta jAhera karatAM pU. zrIe temanI hAjarImAM mAMgalika saMbhaLAvI mAtAne jIvita karyAM. tIrthaMkaranI gerahAjarImAM temanI vANIne lokonA hRdaya sudhI pahoMcADavAnuM kArya paMca mahAvratadhArI nigraMtha saMtonuM che. pU. zrInI pravacanaprabhAvanA khUba asarakAraka rahetI. pU. zrIe pU. zrI guruNInI sevAne mahAna nirjarA ane RNamukta thavAnA avasarane aNamola samajI prasannatApUrvaka temanI sevA karI. tyAM vAsa karato ane dhamapachADA karato Avato vyaMtara paNa badalAIne bhakta thaI gayo. eka vakhata pU. zrInI sAdhanA vakhate temanI AjubAju sarpa vIMTaLAI gayo hato, chatAM pote merunI mAphaka aDaga rahyAM hatAM. teo ThaMDImAM maryAdita vastro paheratAM ane eka vakhata comAsAmAM pANI bharAI jatAM pATa upara pAMca divasa sudhI AhAra, pANIno tyAga karIne besI rahyAM hatAM. darzanArthe AvanAra lokone temanI pAsethI jJAnanI tRpti maLatI. gumarAhane rAha maLato ane dukhiyAne dilAso maLato. keTalAkane vyasanamukti karAvatAM. temanI pAse temanI dayA ane anukaMpAne lIdhe kUtarAM, bilADAM, gAya, bakarI va bhAIcArAnI mAphaka rahetAM. temanI nIce paropakAranAM kAryo jevAM ke vRddhAzrama, hospiTalo, annakSetro va. kAryo thayAM. pU. zrI bhadrAbAI ma.sa.nAM pAraNAM prasaMge sapanAmAM pahoMcIne paNa hAjarI ApI hatI. parIkSArthIne Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 115 mAMgalika kahetAM. koInI dukhatI AMkha temanAthI sArI jatI thaI sidhAvyAM. rAjakumAra zatruzalyasiMhajIe pahelI kAMdha "mA"ne hatI. ApI, je temanAmAM kuLaparaMparA viruddha hatuM. javAharalAlajI, jhaveracaMda meghANI temanI pAse rokAI "umita suvaNI vahuvAna yuvA" agamanigamanI vAto karatAM. jayabhikhu'nI prathama kRti bahAra saMsArI sukho kSaNabhaMgura che, te bhogavyAM pachI paDatAM temane arpaNa thayelI. citrabhAnune paNa temaNe kaheluM ke "huM anaMtakALanuM duHkha maLe che. tArA dehane nahIM paNa tArA mAyalAne jouM chuM mATe zA mATe huM tane dhikkAruM?" sarojinI nAyaDu, subhASacaMdra bojha temanAM dIpathI dIpa pragaTyA darzanArthe Avela. morArajI desAI pU. zrI janakamuni ma. sAheba bA. bra. pU. zrI maMjulAbAI ma.sa. sAthe temanAM darzanArthe Avela. dhANA gAmamAM juvAnasiMha [boTAda saMpradAya] darabArane tenA bahAravaTiyAne kAraNe phAMsInI sajAno hukama maLyo hato. mUMjhavaNamAM mukAyelA temane koI dizA na sUjhatAM nAma : maMjulAbahena nAnapaNamAM joyelAM pU. zrI satIjI pAse mArgadarzana maMgAvyuM. pU. mAtApitA : zrI kasturI bahena gAMDAlAla jasarAjabhAI zAha. zrIe kaheDAvyuM ke "tuM tArI jAtane oLakha, kSatriya kadI janma : vi.saM. 1998, poSa suda ekama, boTAda mukAme. ja anyAyanuM AcaraNa na kare, dhairyane tuM dhAraNa kara. tuM jelamAMthI chUTI jaIza ane tene jIvananA parivartane jelamAMthI mukta dIkSA : vi.saM. 2017 vaizAkha vada sAtama, ravivAre. karavAmAM Avyo. tyAre teno putra sarpadaMzathI mRtyu pAmatAM pU. zrI dIkSA guru : pU. zrI navInacaMdrajI ma.sA. ane pU. zrI amIcaMdrajI satIjIe kaheDAvyuM ke "bhAMgI nahIM paDa, bhAgya sAme laDI le. ma.sA.nI nizrAmAM. guruNI pU. zrI raMbhAbAI ma.sa.nI be putra, putrI tArA nasIbamAM che ane teno kariyAvara tArA sAnidhyamAM. nasIbamAM paNa che mATe tene dUdhapItI nahIM karato. te pramANe ja kALadharma : 27 varSanI uMmare, vi.saM. 2016. banyuM ane eka vaNikanuM makAna vecAtuM letAM temAMthI lAkaDAnI peTImAM strIno zaNagAra temaja 15 tolA sonuM paNa nIkaLyuM. maraNaM maMgalam yasya, sakala tasya jIvanam / pU. prANalAlajI ma. sA. temane darzana devA, gocarI devA janma-maraNanA pherAmAM koIka virala AtmAo potAnuM padhAratAM. temane "darabAragaDha'nuM ane temanA ziSya pU. zrI jIvanamaraNa saphaLa karI jatA hoya che. ratilAlajI ma. sAhebe temane "prANa parivAranAM kuLadevI' samAna bAkI to eka kavie kahyuM che tema yugapravAhano kyAMya sammAnanIya biruda ApeluM. Adi nathI ke aMta. "mANasa to Ave che ane cAlyA jAya samaya jatAM dhIme dhIme temanuM zarIra zithila thavA mAMDyuM. che, paNa huM to niraMtara vahyA ja karuM chuM." samaya koInAMya eka vakhata temanI kammare pheMkyara thatAM temaNe eksa-re levAnI pagalAMne zAzvata thavA deto nathI. kALanI keDI retI jevI sAva ke pATA bAMdhavAnI nA pADI. pariSahone premapUrvaka sahyA. "kema korI che, pagalAM pADo na pADo tyAM bhUMsAI jAya che, kAraNa che tabiyata? pUchatAM javAba ApatAM ke "azva thAkyo che" paNa jIvananI dareka paroDha mRtyunI sAMjano saMdeza laIne Ave che, asavAra AnaMdamAM che." vedanAne teo varadAna mAnatAM. temane paNa keTalIka virala vibhUtio kALanA jhaMjhAvAta sAme niSkapa vacanalabdhi hatI. pU. zrI janakamuni ma.sa.ne huM have kAle nathI' rahI potAnAM satkRtyo dvArA zAzvata sukhanA bhoktA banI jAya tevo saMdeza kaherAvyo. pU. zrI janakamuni ma. sA. AvIne pApanI AlocanA karAvI chelle sau koIne divya jyotano prakAza evI ja eka virala vyaktinI vAta che, jemanuM nAma pU. dekhAyo. namaskAra mahAmaMtranA nAdathI vAtAvaraNa paNa divya banyuM zrI maMjulAbAI ma.sa., jemano janma evI dharatI upara thayo hatuM. ujvaLa bhAvonuM samAdhimaraNa! vi.saM. 2049nI sAla hato je paramAtmA zrI neminAthanI caraNarajathI mahekatI hatI. I.sa. 1993 prathama bhAdaravA vada pAMcama tA. pa-9-93mAM evI saurASTranI bhUmi je saMto, mahaMto, avadhUto AdithI ravivAranA vahelI savAranA 3-45 kalAke pU. zrI paraloka uttama ratnothI jhaLahaLatI hoya, evA saurASTranA puNyavaMtA Jain Education Intemational For Private & Personal use only Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 boTAda zaheramAM saguNothI zobhatA evA pitAzrI gAMDAlAla jasarAjabhAI zAha tathA mAtAzrI kasturIbahenanI kUkhe puNyavAna AtmA evAM pU. zrI maMjulAbAI ma.sa.nuM avataraNa vi.saM. 1998nA poSa suda ekamane divase thayuM hatuM. garbha-bhUgarbha eka uttama zikSaNazALA. satI madAlasAe garbhamAM rahelA dareka ema chaye bALakane saMskAra dvArA sAdhu banAvyAM hatAM. tema paramAtmAnI bhakti dvArA mAtA kasturIbahena mahAna puruSanA jIvanacaritranuM zravaNa, vAcana karI garbhazALAmAM potAnA bALakamAM saMskAro sIMcI rahyAM hatAM. zubha divase temanuM nAma maMjulA rAkhavAmAM AvyuM. zALA ane jainazALAno utsAhathI abhyAsa karyo, paNa dhIme dhIme zALAnA abhyAsa taraphathI jainazALAnA abhyAsa tarapha temanuM lakSa vadhu jhUkavA lAgyuM. temaNe varSItapanI ArAdhanA zarU karI. temanAM pagalAM nizcita thayelI maMjhila tarapha AgaLa vadhI rahyAM hatAM. tyAM ekAeka temanA pU. pitAzrInuM duHkhada avasAna thayuM. varSItapanuM pAraNuM sAdAIthI UjavyuM ane pitAzrInuM mRtyu, sagI nAnI bahenanuM vaidhavya ane yuvAnavayanI bhAbhIno ATha mahinAnI nAnI bAlikAne choDIne svargavAsa-A nimitto temanA aMtarAtmAne jagADI gayA. temanI suSupta cetanAne aura jAgRta kare evA pU. zrI navInacaMdrajI ma. sA. ane pU. zrI amIcaMdrajI ma. sA. tyAM boTAda padhAryA. temaNe hIrapArakhuM najare maMjulAbahenane oLakhI kADhyAM. vairAgyanA raMge raMgAtAM jatAM maMjulAbahenane eka kuzaLa zilpI maLI gayAM. te hatAM pU. raMbhAbAI ma.sa. boTAda saMpradAyamAM catartha sAdhvItIrthanI imAratamAM pAyAnI haTa banavA zrI maMjulAbahena Adi taiyAra che jANI temanuM ghaDatara karavAM lAgyAM.. pU. zrI caMpAbahena-maMjulAbahenane sauthI prathama saMyamanI bhAvanA thaI hovA chatAM savitAbahenane moTIbahena tarIkenuM sthAna ApavAmAM AvyuM ane sarojabahenane nAnI bahena banAvI. aMtamAM pU. zrI raMbhAbAI ma.sa.nA sAnidhyamAM saM. 2017 vaizAkha vada 7 ne ravivAre teoe cAreya AtmAoe mahAbhiniSkramaNa karyuM. boTAda saMpradAyamAM e divase cothA tIrthanI sthApanA thaI. saMyamI AtmA saMyamajIvananI mastI mANatAM jude jude sthaLe vicarI rahyA hatA. tyAM saM. 2026mAM temane ekAeka dhanya dharA gesa-Trabala vadhI gaI. dardanuM jora vadhatuM jatuM hatuM. DaoNkTaronA upacAra nAkAmiyAba nIvaDatA hatA. nAmarajI chatAM pU. zrIne boTAda hospiTalamAM dAkhala karavAmAM AvyAM. tyAM paNa dardI jora pakaDyuM. jIvanadIpa bujhAvavAnI taiyArI karato hato. pU. satIjIoe saMthAro karAvyo. jApa vagere cAlu thayA ane 27 varSanI bharayuvAnImAM temano AtmA paraloke sidhAvI gayo. pU. zrIne kAraNe temanA nAnA bhAbhI, jemanuM avasAna thayela temanI putrI nAnI hatI te samajaNI thatAM tene vairAgyanA bhAva thavA mAMDelA. pU. phebazrI acAnaka jatAM rahetAM te dIkarI jayotsanAbahena ane temanI bALasakhI sarojabahena baMnee sAthe pU. zrI sarojabAI ma.sa. pAse saMyama aMgIkAra karyo. dIpathI dIpa pragaTyA. Agama gItA divya vicAronuM stotra che. jIvana saMjIvanI devAnuM kArya kare che. kartavyathI bhAgavAnuM nathI, jAgavAnuM che. nijatvarUpane oLakhavAnuM che. viSAdathI prasAda, nirAzAmAMthI prasannatA taraphano amRtamaya mArga batAve che. evA che aNagAra amArA. amArAM koTi koTi vaMdana hajo. satsaMgane raMge bA. bra. pU. zrI jasavaMtIbAI mahAsatIjI [dariyApurI saMpradAya nAma : jasavaMtIbahena (jazIbahena). mAtApitA : zivAbahena. pitAzrI : zrI maNilAla chaganalAla saMghavI. janma : saM. 1978-Aso vada noma. janmasthaLa : surata dIkSA : saM. 1995. mahA suda pAMcamanA roja, budhavAra. | 'sthaLa : amadAvAda, chIpApoLa. dhArmika abhyAsa : saMskRta-prAkRta bhASAnuM jJAna, AgamanI vAMcaNI, 11 siddhAMto ane so thokaDA uparAMta ghaNI badhI sakjhAyo, kathAo ane vArtAo moDhe karyAM hatAM. vairAgI virame nahIM, karIe kroDa upAya, lAgyo raMga majIThiyo, keme karI na jAya." tribheTe : eka bAju mAtApitAnuM saMskArasiMcana, bIjI bAju potAnA pUrvanA saMskAra ane trIjI bAju tIrthasvarUpa pU. Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 110 zrI nAthIbAI ma.sa. ane avismaraNIya evA pU. zrI bhAtRcaMdrajI ma. sAhebanA satsaMganA tribheTenI bheTa laIne UbhelAM nAnakaDAM jasIbahena vairAgyanA raMge evAM raMgAyAM jANe lAgyo evo majIThiyo raMga je kema karI na jAya! jasIbahenanAM manamAM vairAgya-bhAvanA evI daDha thaI gaI ke temanA gharamAM koIne paNa pUchaDyA-jaNAvyA vinA zALAmAMthI potAnuM nAma kamI karAvI AvyAM. temanA nirNayamAM satya ane sattva jaNAtAM gharamAMthI koIe te vAtano virodha na karatAM tene svAbhAvika rIte svIkArI lIdhI. zALAmAMthI nAma kamI karAvI jainazALAmAM nAma noMdhAvI AvyAM. pU. zrI bhAtRcaMdrajI ma. sA. pU. zrI nAthIbAI ma.sa. ane jasIbahenanAM mAtApitAe jasIbahenanA vairAgyanA raMgane khUba kasyo, AkarI kasoTIe caDAvyo paNa jasIbahenanuM hIra kyAMya jhaMkhavAyuM nahIM. temAMthI saphaLatApUrvaka pAra UtaryA. saM. 1995nI sAlamAM mahA suda pAMcama ne budhavAranA roja amadAvAda mukAme chIpApoLathI temanI mahAbhiniSkramaNanI yAtrA nIkaLI. nAnI uMmaramAM dIkSA aMgIkAra karI guru-guNInI AjJAmAM, sevA-vaiyAvacca ane jJAnadhyAnamAM samAI gayAM. agiyAra siddhAMto, so thokaDA, sajhAyo, kathAo vArtAo temaNe kaMThastha karI lIdhAM. pU. zrI nAthIbAI ma.sa.nI sevAmAM ekadhArA 14 varSa sudhI zAhapuramAM temaNe sthiravAsa karyo. pU. zrI nAthIbAI ma.sa. kALadharma pAmyA pachI saM. 2033 bhAdaravA vada 11ne divase pU. zrI jasavaMtIbAI ma.sa.e satata 20 varSa sudhI gujarAtanAM judAM judAM sthaLoe vicaraNa karyuM. jJAnIne mATe vadhu jJAna meLavavA mATe jJAnanA sImADA saMkucita nathI hotA. pote evA jJAnapipAsu AtmA hatAM ke jyAMthI jJAnano prakAza lAdhato tyAMthI te pUratAM Adara sahita meLavI levAno prayAsa karatAM paNa temAM kacAza na rAkhatAM. temanA jIvanamAM AvatA pariSado ane upasargone umaMgabhera vadhAvatAM, svIkAratAM, bheTatAM paNa temAMthI pAchA na paDatAM. teo vaDodarA bhaNI vihAra karI rahyA hatAM tyAre ja temanA zarIranA svAgye temane sAtha ApavAnuM choDyuM hatuM, te vihAra samaye AkAza svaccha ane nirmaLa hatuM, paNa padamaNA pahoMcatAM ja varasAda tUTI paDyo. dharatI ane AkAza jANe eka thaI gayAM, badhe ja pANI bharAI gayAM hatAM. vizrAma karavA mATe koI sthaLa dekhAtuM na hatuM. chevaTe sarve pU. sAdhvIjIo pU. jasavaMtIbAI ma.sa.nA makkama nirdhAra sAthe eka bIjAnA hAthanA aMkoDAo bheravI chANI sudhI vihAra karyo. pote taryA ane bIjAne tAryA. vaDodarA pahoMcatAM pU. zrI jasavaMtIbAI ma.sa.nI tabiyata vadhu kharAba thatI gaI. khorAka levAto baMdha thayo. temanI anicchA sAme lUkojhanI boTala caDAvavAmAM AvI, paraMtu saMvatsarInA upavAsa ane loca samaye pote hiMmata hAryA tyAre loca mATe pravINAbahena sI. zAhane bolAvyAM. jANe mAtAno mamatALuM hAtha pharato hoya tema temaNe loca karI Apyo. pU. zrI khUba khuza thayAM ane temanI upara uranI AziSo varasAvI. chevaTe pU. zrI moTA gurudevanI hiMmata ane AjJAo ApatI ciTTIe temanAmAM prANa pUryA. divase divase temanI tabiyata vadhu kharAba thatI gaI, paNa temanuM aMtara ane temanI AMkho pU. zrI gurujInAM darzana mATe talasatI hatI. te samAcAra sAMbhaLI pU. zrI gurudeva ugra vihAra karI vaDodarA AvyA. temane prApta thayelA bIjA saMketa anusAra pU. zrI jasavaMtIbAI ma.sa.nI icchA amadAvAda javAnI hatI to pU. zrIne zAtA rahe te mATe lArImAM sUtAM sUtAM laI jaI amadAvAda tarapha prayANa karyuM. tyAM lArI calAvanAra bahenanA hAthamAMthI lArI chUTI gaI ane mahIsAgaranI kotaromAM jaI khAbakI. jene hajArahAthavALo bacAvavAvALo beTho hoya tyAM kazuM na thAya. jIvanadAna maLI jAya. hajAro kAMTAonI vacamAM paDelA pU. zrIne zrI mohanabhAI te kotaramAM kUdIne pU. zrIne pakaDIne bahAra laI AvyA. asaMkhya kAMTAonI vedanA ane ujharaDAnA upasargo sAme teoe samatAbhAve UbhAM rahI dharmanI garavI garimAne jhaLakAvI. chevaTe zAhapura pahoMcyAM. olavAto dIpaka vadhu prakAzita thato hato. pU. zrInI tabiyata kyAreka sArI lAgatI, paNa badhuM chetarAmaNuM hatuM. traNa-cAra DigrI tAva hovA chatAM samatAbhAve sahana karI jaDa-cetananAM bhedajJAna sAthe pote sabhAna avasthAmAM . mauna rahI AtmadhyAnamAM lIna banI gayAM. potAne jIvaleNa roga TI.bI. thayo hato, alsara dekhAyuM, khorAka baMdha thayo hato, UlaTIo thatI te badhuM ja potAne khabara hovA chatAM vedanAne vahAlathI bheTatAM pote jiMdagI jIvI gayAM, vedanAne vahAlathI jIravI gayAM ane mRtyune jItI gayAM. saM. 2053nA jeTha suda agiyArasa, 8-35 miniTe somavAra tA. 16-6-97nA roja pArthiva deha choDI aMtima Jain Education Interational Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 dhanya dharA pramANe gayAM. te samaye teozrInI uMmara 78 varSanI hatI. saMyamaparyAya 59 varSano hato teozrI vayovRddha, jJAnavRddha ane saMyamaparyAye anubhavavRddha hatAM. temanA upadeza : (1) virodhIone kSamA ApavI, temanI pratye khAra ke khunnasathI vartavuM nahIM. (2) ApaNe karelA nAnA- moTA upakArane bhUlI javA. (3) mRtyu nizcita che to jIvana sudhArIne ja navo janma sudhArI zakAya che. (4) koI vyakti tamAruM kazuM bagADI zakatI nathI. potAnAM ja zubha-azubha karmathI bagaDe che ke sudhare che mATe je jevuM kare tevuM ja pAme. A che aNagAra amArA.......Apane amArAM agaNita vaMdana ho! Apattio banI upahAra pU. tArAbAI mahAsatIjI [khaMbhAta saMpradAya nAma : tArAbahena. mAtA : zrI samaratabahena ugaracaMdabhAI. janma : I.sa. 1919. lagna : 14 varSanI uMmare. 26 varSanI uMmare vaidhavya. dIkSA : saM. 2014 aSADha, suda bIja. kALadharma : vi.saM. 2023, I.sa. 25-2-76, mahAvada bIja. duHkha bhogavIne sukhI thavAno kImiyo eTale saMyama. vairAgya jJAnagarbhita paNa hoI zake ane duHkhagarbhita paNa hoI zake. ghaNAM udAharaNo evAM hoya che ke pU. AryAjIo mokSanA lakSa arthe bhavobhava jogiNI banatAM hoya che. jJAnano dIvaDo sAthe laIne pharatAM hoya che. ghaNI vyaktionA jIvanamAM duHkho evAM Ave che ke te temanA vairAgya levA mATe nimitta banI jAya che ane AtmAnaMdanI mahephila mANavA samyakajJAna- darzanano amUlya evo motIno cAro caravA mahAvIra mArganA mAnasarovarane vATe saMyamajIvanane paMthe vicaraNa karavA nIkaLI paDe hato. 14 varSanI uMmare teo kezavalAla mULacaMda zAha sAthe lagnagraMthithI joDAyelAM hatAM. vaibhavI sukhothI chalakAtAM tArAbahenanA saMsArI jIvanamAM 26 varSanI nAnI uMmare vaidhavyanuM duHkha temanA jIvananA uMbare AvIne UbhuM rahyuM. cAra putro sAthe saMsAranI badhI javAbadArI temane zire AvI. temanuM rudana aTakatuM na hatuM. temane zAMta karavA sAMtvana ApatAM paDozIonA sUcanathI zAMti meLavavA pU. zrI zAradAbAInuM vyAkhyAna sAMbhaLavA dolatakhAnAnA upAzraye tArAbahena roja jatAM thaI gayAM. raMka hoya ke rAya karmo koIne choDatAM nathI te bhogavavAM ja paDe che. tevI vAto vyAkhyAnamAM sAMbhaLatAM karmanA svarUpane samajatAM potAnA AtmAmAM teo TharavA mAMDyAM ane cAturmAsanA cAra mahinAmAM pU. zrI zAradAbAInAM vyAkhyAne temane vairAgyanA raMgamAM bhIMjavI dIdhAM paNa......tArAbahena, 12 varSa sudhI potAnAM bALakomAM saMskArasiMcana karavA, bhaNAvavA, lagna karavA, AvanArI putravadhUmAM saMskAranuM siMcanaghaDatara karI pharaja adA karI ane saMsArane alavidA na ApI zakyAM, paNa sAthe sAthe tapa, tyAga ane dhyAnanI mastI sAthe saMsAramAM anAsakta bhAve rahyAM. pU. mahAsatIjInI vaiyAvacca karavA doDatAM ane vairAgI jIvana to jIvatAM ja teo samajI gayAM hatAM ke mathatAM ke maMthana karatAM paNa vahAlAM ke vaibhava ne jALavatAM paNa te potAnA ja raheze ja tevuM nathI. AmaMtraNa ApIne Avyo............svIkAra karI le. nirjarAno moko maLyo......nirjarA karI le..... karma udayamAM Ave tyAre hasatAM hasatAM sahI le...... samajI le....... "jagatanAM badhAM sukhomAM sauthI UMcu sukha hoya to te du:kha bhogavI zakavAnuM sukha che." tArAbahene saMsAra pratyenI potAnI pharajo nibhAvI. have te pUrI thatAM teo vairAgyamArge javA utAvaLAM thayAM. putro temanI sevA karavA mAgatA hatA. rajA maLatI na hatI. aMte temaNe cauvihAra upavAsa zarU karyA ane dIkSAnI rajA meLavI. dIkSAnuM muhUrta potAne jovuM na hatuM. sAdAIthI dIkSA grahaNa karI paNa eka bAju dIkSA hatI to bIjI bAju temanI kasoTI hatI. bALako bebhAna ja banI jatAM hatAM. temanuM rudana hRdayadrAvaka hatuM saMtAnono moha choDavo muzkela hato. te choDIne temaNe sAbaramatImAM saM. 2014-aSADha suda bIjanA divase dIkSA aMgIkAra karI. che. evAM ja eka pU. AryAjI tArAbahenano janma I.sa. 1919mAM amadAvAda mukAme luNasAvADa moTIpoLamAM pitAzrI ugaracaMdabhAInA kuLamAM ane mAtA zrI samaratabahenanI kUkhe thayo Jain Education Intemational Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 A vairAgaNane vidvAna, vyAkhyAtA ke paMDita banavuM na hatuM paNa paMDita maraNe maravuM hatuM ane jaladI bhavano aMta lAvavo hato. teo jJAna, darzana, cAritramAM khUba dRDha hatAM. vaiyAvaccanI bhAvanA ucca hatI ane vairAgI bahenone bhaNAvavAnI uttama sevA karatAM. dezamAM traNa cAturmAsa karI saM. 2018mAM tArAbAI ma.sa. muMbaI padhAryAM. 2021mAM vilepArlA cAturmAsamAM temane garbhAzayanuM kensara thayuM, to paNa teo prasannatApUrvaka kahetAM ke A kensara to karmanuM kensara karavA AvyuM che. karma khapAvavAnI uttama ghaDI che. AtmasAdhanAmAM ramaNatA karavAnI che. paMDitamaraNe maravAno zreSTha avasara Avyo che. TrITamenTathI temane sAruM thayuM paNa saM. 2022mAM ghATakopara cAturmAsamAM temane mAthAmAM joradAra jhATako Avyo pharI pachI sAruM thayuM. thoDA samaya pachI pharIthI mAthAno duHkhAvo UpaDyo. DaoNkTaro AvyA. temanI adbhuta samatA joI cArja lIdhA vinA pAchA pharyA. zrI tArAbAIe pote have aDhI divasa che tevA temanA taraphathI gUDha saMketo AvyA karatAM samaya Avye emaNe dhUna zarU karI. satIvRMda pAse gocarI vahelI patAvaDAvI dIdhI. mRtyu pachInAM kapaDAM sIvaDAvI vahelAM paherIne mRtyune vadhAvavAnI taiyArI karI lIdhI. temane saMthArAnAM paccakkhANa karAvavAmAM AvyAM. te samaye temanA mukha upara khUba harSanI chAyA pharI vaLI. chevaTe 48 varSanI uMmare 8 / / varSanA dIkSAparyAya pALI paMDitamaraNe prasannacitte AtmasAdhanAmAM lIna thaIne saM. 2023 mahA vada bIja ne zanivAre tA. 25-2-76nA roja samAdhipUrvaka temano divya AtmA divyaloka tarapha prayANa karI gayo. khaMbhAta saMpradAyanA zarada maMDaLamAMthI eka tejasvI tArAno asta thayo. appA-ttA-visattAe nijano doSa gaNI le!..... samAdhimAM rahIne preme prabhune bhajI le. A che aNagAra amArAM....koTi koTi vaMdana amArAM. jaMjIra hatI je karmonI te muktinI varamALa banI pUjya jasubAI mahAsatIjI [khaMbhAta saMpradAya] nAma : jasubahena. mULanAma : jIvIbahena mAtApitA : zrI zAMkubahena jUThAbhAI. dhrAMgadhrA, 119 25 varSanI uMmare vaidhavya dIkSA : saM. 1996-vaizAkha suda chaThTha, 13-5-40, somavAre. dIkSAguru : pU. zrI ratnacaMdrajI ma.sA., guruNI pU. zrI pArvatIbAI ma.sa. kALadharma : saM. 2016, zrAvaNa suda trIja, kaThora gAme "guru ane vRddhanI sevA e mokSa mArga che. te sevA kadI niSphaLa na jAya. sevA karanAra duHkhI na thAya. je zakti pUjyonI sevAmAM vaparAtI nathI te zakti nathI. zApa che." A saMsAra eTale sukhadu:khonA taDakA-chAyA paNa je AtmA duHkhonI galImAM gUMcavAto nathI, mananI mastI gumAvato nathI te te duHkhonA pahADa vaccethI paNa sukhano rAjamArga zodhI saMyamamArge prayANa kare che ane AtmAnA anerA aizvaryane prApta kare che. te AtmAo jagatanA vaMdanIya pUjanIya banI jAya che. tevA ja amArAM aNagAra pU. jasubAI mahAsatIjInI A gauravagAthA che. teono janma dhrAMgadhrA zaheramAM pitAzrI vIracaMdabhAI jUThAbhAIne khoraDe ane mAtA zrI zAMkubahenane khoLe thayo hato. Ama to pU. zrI jasubAI ma.sa.nuM mULa nAma jIvIbahena hatuM. 25 varSanI nAnI uMmare temanuM sANaMda gAmanuM sAMsArika jIvana pattAnA mahelanI mAphaka kaDaDabhUsa thaI gayuM hatuM. patinI chatrachAyA gumAvI beThAM. temane eka subhadrA nAme putrI hatI. yogAnuyoga A. zrI bA.bra.pU. gurudeva ratnacaMdrajI ma.sA.nuM cAturmAsa sANaMdamAM thayuM. temanI prabhAvazALI vANI, saumya prakRti, jJAna, dhyAna, tapa, tyAgathI sabhara evA vairAgInA satsaMgathI AkarSAI temanAmAM vairAgyanI bhAvanAnA aMkura phUTyA. barAbara te ja arasAmAM 16 varSanI nAnI uMmaramAM jemaNe saMsArane jANyo nathI tyAM mANavAnI vAta kyAM rahI evAM zAradAbahena paNa dIkSA mATe taiyAra thayAM ane teonI dIkSAnI bhAvanA tIvratama thatAM potAnAM kuTuMbIjanonI jIvIbahena ane zAradAbahena AzA meLavI baMne bahenapaNIe eka ja divase saM. 1996nA vaizAkha suda 6 tA. 13-5-40nA somavAre sANaMda zaheramAM pU. zrI gurudeva ratnacaMdrajI ma.sA. ane pU.zrI pArvatIbAI ma.sa. pAse bhAgavatI dIkSA aMgIkAra karI. jIvIbahenanuM maMgala nAma pU. zrI jasubAI rAkhavAmAM AvyuM. mahAbhiniSkramaNa bAda zAstranuM vAcana, manana, paThana, Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 dhanya dharA svAdhyAya, dhyAna ane saMyamamAM daDha banI vicaraNa karavA lAgyAM. teo spaSTavaktA ane satyavaktA hatAM. koInI zehamAM dabAya evo emano svabhAva na hato. saMyamamArganA jabarA senAnI hatAM. pU. zrI jalubAI ma.sa.ne sUratamAM indubahena ane moDAsaramAM zAntAbahena ema be ziSyAno thayAM. pU. zrI saMyamapAlanamAM zUravIra hatAM. eka vakhata saM. 2015mAM suratamAM tApI nadImAM sakhata pUra AvyuM. AkhA gAmamAM pANI bharAI gayAM. pU.zrI jazubAI ma.sa. Adi ThANAM va. je upAzrayamAM hatAM tyAM paNa khUba pANI bharAI gayAM. sIDInAM pagathiyA sudhI pANI AvI gayAM. zrAvakoe temanA be mALanA makAnamAM AvI javA mATe temane vinaMtI karI, kAraNa ahIM upAzrayamAM eka ja mALa hato. rAtre vadhAre pANI bharAI jAya to sIDI DUbavAno bhaya hato, paNa pU.zrIe sUryAsta pachI temane bIju makAna kahyuM nahIM, vaLI saceta pANImAM paga mUkAya nahIM tethI teonI vinaMtIne temane svIkArI nahIM ane makkama mana karI potAnI ziSyAo sAthe pATa upara besIne zraddhAthI svAdhyAyamAM lIna thayAM ane pachI pANI osaravA mAMDyAM. suratanA cAturmAsa bAda AgaLa vihAra karatA temane ekAeka hArTaeTekanI bimArI AvI. pharI saM. 2016mAM kaThora gAme cAturmAsa padhAryA hatAM tyAre pharI bimArI AvI. zrAvaNa suda trIjanA divase potAnI ziSyAone gocarI vAparavAnuM kahI dIdhuM. thoDI hitazikSAo ApI. sAMje cha vAge TUMkI bimArI bhogavI samAdhipUrvaka, paMDita maraNe sarva jIvone khamAvI svayaM saMthAro karI paraloke prayANa karI gayAM. eka vaTavRkSano visAmo jatAM aDhI varSa ane pAMca varSanA dIkSAparyAyavALAM temanAM ziSyAone bA.bra. pU.zrI zAradAbAI ma.sa. ane temane guNInI khoTa sAlavA dIdhI nahIM. Aje paNa teo saMyamapaMthe vicaratA jainazAsananI zAna AgaLane AgaLa baDhAvI rahyAM che. A che aNagAra amArA. maLe che deha mATImAM paNa mAnavInuM nAma jIve che, mare che mAnavI pote paNa mAnavInAM kAma Ave che. jJAna dIvaDI pU. zrI divALIbAI ma.sa. (dariyApurI saMpradAya) paricaya : nAma : divALIbahena gurujI : pU. zrI raghunAthajI svAmI logaM ca ANAe abhisameccA akuomayaM je satyanI AjJAmAM hoya che ene jagatamAM koIno bhaya raheto nathI ane sarvathA sanAtha ane nirbhaya che. (ArAdhanA, arpaNatA ke bhakti eka yA bIjA svarUpe eka bhAvanAsUcaka ja che, paraMtu bhaktine nAme koI aniSTa tattva pesI na jAya eTale zrI AcArAMgakAra 'satyanI ArAdhanA' karI vyaktipUjA nahIM paNa guNapUjA batAve che). mag sIje bhava'--tAro dIvo tuM ja thA. potAno dIvo svayaM bano. buddha temanA aMtima divase mAtra traNa zabdo bolyA. prakAza zodhavo hoya to svayaM aMdara UtarIne prakAza zodhavAno hoya che. bahAra ajavALuM zodhavA javAnuM nathI. potAnI bhItaramAM ja najara karavAnI che, to ja satyaprakAza lAdhaze. AtmasAkSAtkAra thaze. paramatattvane pAmI jIvanano artha prApta karI zakAze. aMte parama tattvanA prakAzane pAmI zakAze ane jIvana sArthaka banaze. evAM ja hatAM pU. zrI divALIbAI AryAjI. temanA nAma pramANe temanuM aMtara jJAnanI tejasvI dIpikA samuM jhaLahaLatuM hatuM ane samAjamAM jJAna ane vyAkhyAnathI dIpotsavInI jema jhagamagatAM hatAM, kAraNa dIkSA aMgIkAra karyA bAda pU. zrI guru bhagavaMto ane guruNImaiyAnA pAvana sAnidhyamAM rahI AgamanA sUtrono-Agamika sAhityano khUba ja UMDo abhyAsa temaNe karyo hato. teo kharekhara sthAnakavAsI jaina zAsananA temaja dariyApurI saMpradAyanA tejasvI, ojasvI, pratibhAsaMpanna, AgamanAM UMDA abhyAsI, vizALa ziSyA parivAranA dhAraka sAdhvIranA hatAM. custa AcArasaMhitAnA kaDaka rIte pAlanakartA ane Agama pramANe sAdhu samAcArInuM pote pAlana karavAmAM Jain Education Intemational Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 121 zAzvata saurabha bhAga-2 udyamI hatAM. eTaluM ja nahIM potAnI ziSyA pAse paNa prema ane mIThAzathI jarUra paDe to kaDaka anuzAsanathI paNa vizuddha samAcArInuM pAlana karAvatAM. evA pote gujarAta, jhAlAvADa temaja saurASTranA khamIravaMtAM ane gauravazALI sAdhvIjI hatAM. sAdhvI hovA chatAM eka pratibhAsaMpana sAdhu samA AgavI pratibhA dharAvanAra hatAM, eTale temanA AcAra, pratibhAzALI vyaktitva ane jJAnasabhara temanA prakhara vyAkhyAnanI tejadhArAthI sAruMye gujarAta prabhAvita thatuM. satya sAkSAtkAra mATe che. siddhAMto jIvavA mATe che. siddhAMta na jIvAya tyAM sudhI mANasa adhUro gaNAya che. krodha na karavo joIe paNa jo tenA upara kAbU na meLavAya to e siddhAMta jivAyo tema kaI rIte kahI zakAya? gAMdhIjIe satya-ahiMsAnA siddhAMto saMpUrNa rIte jIvI batAvyA. ramaNa maharSie maunano mahimA gAvAne badale mauna jIvI batAvyuM ane mauna sAdhanAnI phalazrutinAM lokone darzana karAvyAM. narasiMha mahetAe temanI aMtaranI anubhUtine bhajano dvArA gAI batAvI ane jIvI batAvI. temanA jIvanamAM banelI aghaTita ghaTanAojagata parathI temanAM vahAlAM svajanonI vidAya thaI to paNa temaNe te ghaTanAono svIkAra karyo. duHkhanI ghaDIe paNa bhagavAnamAM bharoso vyakta karIne, tenI marajI pramANe jIvana jIvI batAvyuM. evAM ja hatAM ApaNAM satIratno ane pU. zrI divALIbAI ma.sa., je siddhAMtane jIvI jANatAM. vicAratA jarUra evuM thAya ke ApaNe chaghastha AtmA kyAre evA thaI zakIzuM ke Avo parama paramAtmAyoga ApaNane prApta thAya? mAnavajIvanamAM Utara-caDa nizcita hoya che, tema da. saM.mAM thoDo samaya tenI sthiti asthira thaI hatI. tethI saMpradAyane eka vyaktinI dhurA taLe mUkavAnI jarUra UbhI thaI. tethI AkhA saMghanuM hita, artha, kArya samajI zake, saMkaTo, vipatti kleza AvavA chatAM sahana karI saMghanAM hitamAM pagalAM bhare, potAnI vidyA, DahApaNa, vicAra, vivekane sadAcArathI saMghanuM bhaluM karI zake evA pUjya puruSane padavI upara sthApavAnI jarUra UbhI thaI ane AnI pasaMdagIno kaLaza pU.zrI raghunAthajI svAmI upara DhoLAyo. saMpradAya sArI rIte cAlavA lAgyo. kyAreka gAbaDuM paDatuM ke vAvAjhoDuM AvatuM paNa yatAkaMcit pagalAM letAM te samAI jatuM. badhAM sAdhu-sAdhvIo eka ja AzA nIce cAlatAM. pU. zrI AcArya bha. pratyeno temano pUrNa bhaktibhAva ane sAva hato. pU. zrI prati temane mAna hatuM ane pU. zrI divALIbAI ma.sa.e A.bha.nI AjJAmAM potAnuM jIvana samarpita karyuM. A satIratnonAM zIla, satyatA ane prajJA evAM khIlelAM hatAM ke jenA kAraNe AgamanAM UMDAM rahasyo teo sArI rIte samajI zakatAM ane jijJAsu ane mumukSuone sArI rIte samajAvI zakatAM. pU. zrI divALIbAI ma.sa.ne aMtaHskuraNA thatI. tenuM sacoTa udAharaNa te temanI aMtima sAdhanAmAMthI maLI rahe che. A satIranA chIpApoLa-upAzrayamAM amadAvAda gAme cAturmAsa birAjatAM hatAM tyAre pU. zrI divALIbAI ma.sa.ne eka divasa madhyarAtri bAda paroDhiye eka sapanuM AvyuM. jemAM teoe vizALa samudranI aMdara cAvIno jhUDo pheMkyo. udaya jAgRta thaI gayo ane teo svAdhyAya, dhyAna, AtmaciMtanamAM lIna banyAM. pratikramaNa karyuM pachI sapanAno vicAra karatAM evA nirNaya upara AvyAM ke mArA jIvanarUpI jhUDAne aMtima ArAdhanAmAM sAgaramAM nAkhIne mRtyumahotsava athavA paMDitamaraNane pAmavAno maMgalakArI kalyANakArI suyoga AvI gayo che. (zrI bhagavatI sUtramAM sapanA viSe ullekho che. temAM te ja bhave ke trIjA bhave janAranA suMdara sapanAnuM varNana che.) te abhyAsanA AdhAre mahAna AtmA satIratnAe pUrvokta nirNaya karyo. tethI pU.A.bha. pU. zrI raghunAthajI ma.sA.nI AjJA meLavI jAvajIvano saMthAro karyo. te saMthAro bAvana divasano cAlyo hato ane samAdhipUrvaka AtmamastI mANatAM pArthiva dehano tyAga karI paralokanI yAtrAe temano divyaAtmA cAlyo gayo. AvAM hatAM ApaNAM Agamika, khamIravaMtAM maiyA pU. zrI divALIbAI ma.sa. jeo sAdhanAlaze jIvana jIvI mRtyuMjaya banyAM. vIrAMganA hatAM. jeo jainazAsanamAM ajoDa, anupama, advitiya. anokhuM jIvana jIvI gayAM. jemanI smRtinA aMzo Aje paNa vaDhavANa zaheramAM amadAvAdamAM chIpApoLamAM jovA maLe che. temanI smRti arthe chIpApoLa zrI saMghamAM-amadAvAdamAM Aje paNa divALIbAI lAibrerI cAlI rahI che. pU.zrI saMtanA anubhavanI temanA zrImukhethI sAMbhaLelI A vAta che. temaja pU.zrI A.bha. raghunAthajI svAmInuM jIvana caritra-I.sa. 1922mAM lakhAyela pustakamAMthI meLavelA aMzo ahIM AlekhavAno namra prayAsa karyo che. saMyamamAM rati, saMsAramAM udAsInatA hoya to mukha upara samAdhi hoya ja. AvA aNagAra amArA..... amArAM agaNya vaMdana ho Apane. Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 zveta puSpa pU. zrI zvetAbAI ma.sa. (khaMbhAta saMpradAya) nAma : saMsArI nAma harSAbahena vahAlasoyuM nAma : bakusAheba. pU. zrI zvetAjI ma.sa. (mULa sudAmaDA-jhAlAvADanAM vatanI) mAtApitAnuM nAma : zrI dhIrajabahena zAMtilAla mULajIbhAI gAMdhI janma : 18-8-55nI sAla. zrAvaNa vada 13 (aThThAI vera), UMjhAnI dharatIne pAvana karI. dIkSAdAtA : pU.zrI A.bha. zrI kAMtiRSijI ma.sA.nA ziSya vartamAna A. zrI bA.bra. pU.zrI araviMdamunijIe dIkSApATha bhaNAvela. kALadharma : saM. 2062-caitra suda dasama, zanivAre tA. 8-406nA sAMje 6=30 kalAke, 51 varSanI uMmara. 23 varSano paryAya. samAvayaMtA vayaNAbhidhAyA, annaMgayA dummaNiaM jaNati / dhammuti kicchA paramaggasUre, jidiMyiNa jo sahai sa pujo / / 8 dasavaikAlikajI. kaThora vacananA prahAro kAne sAMbhaLavAmAM AvatAM ja cittamAM koI vicitra prakArano vikAra ke jene vaimanasya kahevAmAM Ave che tevuM utpanna karI de che, paraMtu tevAM kaThora vacanone paNa je mokSamArgano zUravIra ane jitendriya pathika sahiSNutAne potAno dharma mAnI samabhAvapUrvaka sahana kare che, te ja kharekhara pUjya che. kSamA e vIranuM bhUSaNa che. zastronA ghA zira upara jhIlI lenArA ane sAme prahAra karanArA lAkho zUravIro maLI zake, pratikriyA karyA vinA deha-duHkha sahana karanArA sAdhako paNa maLI zake, paraMtu gunA vinA zabdanI bANavarSA thatI hoya tene premapUrvaka jhIlI lenArA to virala ja hoya che. dasa vai. 8. evA pUrva bhavonA puNya prakarSe susaMskArone sAthe laIne janmelI dIkarI ne evA uttama guru pU. zrI ratnacaMdrajI ma.sA.nAM suziSyA guruNImaiyA bA.bra. viduSI pU. zrI zAradAbAI ma.sa. temanA vizALa ziSyA-parivAra sAthe viramagAma padhAryAM ane temanA samAgamamAM AvatA A dIkarIne vairAgyanI bhAvanA dhanya dharA pradIpta thaI. te dIkarI vairAgI banI ane zaradabAgamAM eka ora puSpa maheMkatuM umerAyuM. eka bhUmi upara janmeluM phUla bIjI zubha bhUmi upara khIlyuM, phUlyuM ane phorama prasarAvatuM thayuM. evI e dIkarI harSAno janma sudAmaDA (jhAlAvADa)nA vatanI pitAzrI zAMtilAla mULajIbhAI gAMdhIne khoraDe ane mAtA zrI dhIrajabahenane khoLe UMjhAmAM 18-8-55nI sAlamAM zrAvaNa vada terasa (aThThAIdhara)nA pavitra divase thayo. pUrvabhavanA pravrajyAnA uttama bhAvonuM uttama najharANuM sAthe laIne pRthvInA prAMgaNamAM pavitra divase ja tenuM avataraNa thayuM. dIkarI harSAnuM bIjuM vahAlasoyuM nAma hatuM bakubahena. sonAmAM sugaMdha bhaLe tema A bAlikAnA saMskArane vadhu uddipta karanAra evAM tenAM pU. dAdI hIrAbAe gaLathUthImAMthI vadhu saMskAra reDyA ane tene saMyama mArga tarapha javA prerita karI. jyAre temanA pU.zrI pitAjI A kanyAratnanA kanyAdAnanI nahIM paNa jaina zAsanane dAna karavAnI icchA dharAvatA hatAM. tethI dIkarIne deha ane AtmAnuM bheda vijJAna samajAvatA ane samyaka jJAna, darzana, cAritra dvArA saMyamapaMthane ujALanAra eka zreSTha sAdhvIratnA bane tevI abhilASA sevatA. pote saMsAramAM paDyA, paNa tenI asAratAnA anubhavone kAraNe dIkarI saMsAra tarapha vaLe tevI temanI icchA na hatI. buddhinI tIvratA ane rUpa-guNothI zobhatAM hovAthI harSAbahenanA pitAzrI temane hulAmaNA nAme bakusAheba' kahIne bolAvatA. bakubahene zALAmAM esa.esa.sI. dhoraNa pAsa karI tenI samAMtara rIte jainazALAnuM jJAna paNa meLavyuM. saMvAdo bhajavatAM paNa vairAgIonAM pAtrone ja mahattva ApatAM. vIjaLIno eka prakAzita camakAro jeme yugo sudhI prakAza pAtharI jAya tema khaMbhAta saMpradAyanA pU. zrI dhuraMdhara evAM bA. bra. viduSI zAradAbAI ma.sa. temanA vizALa ziSyAparivAra sAthe viramagAma padhAryAM. basa pachI pUchavuM ja zuM pANIne DhALa maLyo ane relo vegavaMto banyo tema temanA samAgamamAM AvatAM harSAbahene sAta siddhAMta kaMThastha karI lIdhA. temanAM moTIbahena zrI praphullAbahenanI dIkSA mAlADa mukAme thaI ane temaNe pU. pitAzrI pAse dIkSA mATe anujJA mAMgI. A sevAbhAvI dIkarI vaDIlonI sevA karatI gaI ane dhArmika abhyAsa karatI gaI. aMte tenA pitAnA ghara-AMgaNe temane tathA nalinIbahenane dIkSA ApavAnuM nakkI thayuM. Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 123 dIkSAdAtA : pU. A. bhagavaMta zrI kAMtiRSijI ma.sA.nA zakti mAMgatAM. rAtre jAgI jatAM to paNa pU. zrI pote svabhAvamAM suziSya vartamAna AcArya bha. bA. bra. pU. zrI araviMdamunijI sthira rahevAnI zakti ane jIvananI pavitratA jaLavAya tevI ma.sAhebe dIkSAno pATha bhaNAvela. zakti mAMgatAM. prabhunI AjJAmAM eka pagaluM paNa sthira banI harSAbahena (bakubahena)nuM nAma pU. zrI zvetAbAI ma.sa. rahe tevA ArAdhakabhAva mATe prabhune prArthatAM. potAnuM jIvana rAkhavAmAM AvyuM. temanA jIvanamAM nakAra jevI koI vAta na bIjAne upayogI banI rahe, anya koI AtmAne duHkha na thAya hatI. hakAra ane svIkAra sAthenI temanI sAdhanA hatI. temane tevuM temanuM vartana banI rahe te paNa prabhu pAse mAMgatAM. pArzvanAtha pU. zrI guruNI maiyA zAradAbAI pratye evI atUTa zraddhA hatI bhagavAnamAM temane ghaNI zraddhA. temanuM acUka aTTama karatAM. temanuM ke temane eka vakhata tAva Avyo ne 104 DigrIe tAva pahoMcatAM svastha zarIra hatuM tyAre temaNe agamanI eMdhANI maLI jatAM pU. badhAMne navakAra maMtranuM ane pU.zrI guruNImaiyAnuM smaraNa karavAnuM mahAsatIjIone kahI dIdhela ke "huM dasamane divase jAuM?" paNa kahetAM tAva jato rahyo. temanA guru pratyeno samarpaNabhAva adbhuta koNa mAne temanI vAta? hato ane temanI AjJA temane ziromAnya rahetI. anya koI pU. zrI zvetAjIne tA. 21-1-06nA samaye kensaranuM nAma saMkalpa-vikalpane temanA manamAM pravezavA detAM nahIM. pU. zrI paDyuM ane sau. pU. satIgaNa svAbhAvika rIte DhIlo paDI gayela, guraNImaiyA vasubAI ma.sa.e temanI sAthe ghATakopara comAsuM paNa pote ArtadhyAna karyuM na hatuM. pote bAMdhelAM karmo bhogavavAM AvavAnuM kahyuM to taiyAra ane pU. guruNI maiyA kamaLAbAI jyAre ja paDe te paNa hasatAM hasatAM tevuM badhAMne samajAvyuM ane badhAMne jyAre zibiranI vAMcaNI vyAkhyAnanI, maMDaLomAM javAnI, zAMta pADela ane pote Avela azAtAnA udayane zAtA ane bhaNAvavAnI va. AjJA ApatAM to badhI ja AjJA pALavA taiyAra samatAbhAve sahana karI lIdhA. rahetAM. temanA AtmAnuM Agama sAthenuM joDANa adamya hatuM. te "na me dehe na me risahe." teo samajI gayAM hatAM ke sivAyanI anya bAbatomAM temane rasa na hato. temanAmAM gammata zarIra ane parisaha mArA nathI. jJAtA-daSTAbhAve sthira banavuM sAthe jJAna ApavAnI kalA paNa temane sAdhya hatI. te ja mAro svabhAva che. pote saMthArAnI bhAvanA bhAvatAM bhAvatAM madhuvanamAM jaIe ane phUlo na maheke......! temanI maheka AlocanAmAM rata rahetA. na prasare.....tenI maheMka na anubhavIe evuM to na ja banene! chelle pU. zrI zvetAjIe tA. 6-4-06nA divase kharekhara evAM pU.zrI temanA guNothI maheka maheka thatAM ane temanI maheka du:kha meM na hAra mAnuM...sukhameM tujhe na bhUluM, aisA prabhAva dUra sudhI mahekatI rahetI. mana, vacana, kAyAno kasa kADhI jina bhara de....mere adhIra mana meM"...evuM ja jIvana jIvyAM. zAsananI prabhAvanA karatAM rahetAM. pU. zrI nAnA mahAsatIjIone potAnAM ziSyA pU. zItalabAI va.ne kahI dIdhuM ke "tame potAno jJAna-khajAno lUMTAvatAM rahetAM. badhAMe mArI khUba sevA karI che." badhAMne temaNe khamAvyAM. pU. temaNe jANe jIvanane kahI dIdhuM ke "oha! mArA zrI gurudeva mRgendra munijI tathA gurudeva jitendra munijI temane jIvana! ApaNe sAthe rahyAM......have to mane deha ane dehanAM darzana karAvavA padhAryA, temane cha mahinAnuM dIkSA chedanuM prAyazcitta bhedavijJAnanuM bhAna thayuM che. are jAgRtimaya jIvana jIvI pramAda ApyuM. AlocanA tathA jAvajIvanuM pratikramaNa karAvyuM. nahIM paNa pUrNa prasannatAmAM jIvana jIvavuM che. mAre paramAtmA jAvajIvano temane saMthAro karAvyo. A saMthAro bAra kalAka padane pAmavuM che. svarUpadazAne pAmavI che. mAre caitanyanI cAlyo. AkhA divasanA navakAramaMtranA jApa, dhUna, stavana sAthe anubhUti karI nijAnaMdanI mastIne mANavI che. pUrve je kAMI saM. 2062-caitra suda dasama ne zanivAra, tA. 8-4-06nA sAMje jANyuM, mANyuM ke anubhavyuM nathI tevuM kAMIka apUrva mANI levuM 6-30 miniTe 51 varSanI uMmare, 23 varSano saMyama pALI che. temano AtmA paramAtmApadane pAmavA dehapiMjarane choDI tethI 12 vAgyAnI prArthanA acUka karI teo haMmeza traNa dUra.....sUdUra UDI gayo. manorathanI bhAvanA bhAvatAM. je samajI zake te badhuM kaMThastha thAya, nA daMsaNissa nANaM, nANeNa viNA na hunti crnngunnaa| te AcAramAM Utare ane vAMcaNI karI zake evI pote prabhu pAse aguNissa natthi mokkho, nitya amokakhassa nivvaannN|| Jain Education Intemational Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 dhanya dharA darzana vinA jJAna nahIM, jJAna vinA cAritra nahIM ne cAritra vinA mokSa nahIM. u. sU. 28 a. kevAM hatAM A sAdhikA? pratyeka pariSaha sahetI veLAe, saMyamamAM vicaratI veLAe sAdhaka adINa mahAso care! adIna yAne dInatArahita khumArIthI vicaraNa kare. kevuM jogAnujoga banyuM! teonuM nAma zvetArUpa ane guNa zveta jIvanabharanI sAdhanA zveta ane aMtima ArAdhanA paNa zveta rahI. A che aNagAra amArA..amArAM koTi koTi vaMdana ho. puSpano pamarATa pU. zrI pArvatIbAI ma.sa. (khaMbhAta saMpradAya) nAma : pArvatIbahena mAtApitA : coksI kuTuMba janmasthaLa : lIMbaDI (saurASTra) dIkSAguru : pU. A. chaganalAlajI ma.sA. dIkSAdAtA : pU. zrI jaDAvabAI ma.sa. kALadharma : zaradapUrNimAnI rAtre 12=00 kalAke. jAvajjIva parIsahA uvasaggA ya sNjnyaay| saMbuDe dehameyAe iti panneM hiyaase|| saba'ThehiM amucchie Au-kAlasya paare| tiikakhaM paramaM nacA vimohannayaraM hiyaM / / Atma saMyama jALavI dehanI paravA na karatAM jIvanaparyanta saMkaTo sahevAM joIe. titikSAmAM ja Atmahita samAyeluM (AcArAMgajI sUtra) patharAI jazo to pamarATa vadhaze khaDakAI jazo to gaMdhAI jazo........ pRthvIne paTAMgaNe koIka ucca AtmAo jANe janmathI ke janamojanamathI puSpanA pamarATanI mAphaka pote potAnA pamarATane pAtharatA jAya che. yugo sudhI e pamarATa patharAto rahe che. te pamarATane pAmatAM pAmara mAnavIo paNa potAnA jIvananI dizA badalI pamarATa pAtharatA jAya che. AvAM ja pU. zrI pArvatIbAI ma.satIjIno janma saurASTranA lIMbaDI zaheramAM daherAvAsI mAtapitAne tyAM coksI kuTuMbamAM thayo hato. temanA pU. pitAzrI zALAmAM heDamAsTaranI padavI upara hatA. pahelAMno samaya evo hato ke kaMgalIthI ramatI DhIMgalI jevaDI dIkarIne nAnI vayamAM paraNAvI devAmAM AvatI. pArvatIbahenane paNa te ja rIte mAtra 13 varSanI uMmare sANaMdanA sthAnakavAsI kuTuMbamAM paraNAvI devAmAM AvyAM. saMsArane ja samajavAnI temanI uMmara na hatI tyAM caudamA varSanI uMmare temano cAMdalo bhUMsAyo. pati jatAM pArvatIbahenanA jIvanamAM amAsano aMdhakAra chavAyo. pArvatIbahena jIvananI dazA badalAtAM temaNe potAnI jIvana-nAvanI dizA badalI. potAnA jIvananI sapharamAM pote ja nAvika banyAM. temane samajAI gayuM ke saMsAramAM duHkha to sArvatrika ghaTanA che. jyAre sukha kevaLa chAyA jevuM che. pote samajI gayA ke "gappA RttA vivattAya padALa 1 sudAna ya ' jo azubha pApapravRttio dvArA ApaNe pote ja ApaNI vartamAna vipattionuM-duHkhonuM nirmANa karyuM che to ene dhIratAthI, samatAthI sahI laIne jhIlI levAnuM kArya ApaNe ja karavAnuM che. pArvatIbahena saMsAranI bhayAnakatAne samajI gayAM. tethI temAM rahevAne badale kema pote AtmasAdhanA karIne potAnuM jIvana saphaLa na karI le! temanA jIvanamAM samajaNano eka dIvaDo pragaTI gayo. sukhano svIkAra ane duHkhano paNa. tevI rIte jIvanano samagratayA AnaMdapUrvakano svIkAra karavo temaja samarpaNa karavuM. saMto paNa zubha ane azubha karmo, kaSTo, upasargone potAnA mArgamAM sahAyaka mAnI saMyama mArge cAlyA che. tethI ja teo sadA sata, citu ane AnaMdamAM rahI zake che te rIte potAnA jIvanamAM potAnA AtmAne jagADavAnI A aNamola ghaDI AvI che tema samajI teo divase divase jJAna, dhyAna ane saMyama taraphanI pravRtti tarapha AgaLa vadhavA lAgyAM ane saMyama levAnI bhAvanA baLavattara thatAM temaNe temanA pU. pitAzrIne A vAta jaNAvI paNa pitA samajyA nahI ane dIkarInI saMyama pratyenI makkamatA nihALI tyAre pravrayA mATenI rajA dIkarIne ApI paNa daherAvAsImAM dIkSA levI paDaze tema icchA jaNAvI tyAre pArvatIbahenane to sthAnakavAsImAM ja dIkSA levI hatI te makkama manobhAva jaNAvI temAMthI te DagyAM nahIM. teo AkarI kasoTIomAMthI pasAra thayAM. aMte vairAgI vijetA banyAM ane temanA pU. pitAzrIe AjJA ApI. tyAre khaMbhAta saMpradAyanA AcAryazrI pU. zrI chaganalAlajI ma.sA. kheDA hatA. temane vAnI sakhata vyAdhi hovAne kAraNe dIkSA Jain Education Intemational Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 15 devA sANaMda na padhArI zakyA ane pArvatIbahene potAnI saghaLI milakata laIne kheDA jaIne dhAmadhUmathI potAnA dhanano sadvyaya karIne pU. zrI chaganalAlajI ma.sA.nA varad haste temanAM suziSyA pU. zrI guNI jaDAvabAI ma.sa. pAse pravrajyA aMgIkAra karI. jJAnI guraNI pAsethI pU. zrI pArvatIbAI ma.sa.e ghaNuM jJAna meLavI jJAna, dhyAnamAM AgaLa vadhI jaina zAsananI zobhA vadhArI. | svabhAve bhadrika, saraLa ane komaLa hadayanA evAM pU. zrI pArvatIbAI ma.sa. jJAna, darzana, cAritra ane tapanI ArAdhanAmAM masta rahetA hatAM tyAM temanAM karmonA vipAkodaye kensaranuM bhayaMkara darda thayuM. pachI TrITamenTathI sAruM thatAM vihAra karIne pU. zrI guruNImaiyA zAradAbAI ma.sa. sahita saM. 2006nI sAlamAM vihAra karI rAjakoTa, surata paNa gayAM. pharIthI kensaranA roge temane bhayaMkara bharaDo lIdho. temanAM guNI pU. zrI zAradAbAI ma.sa.nI dilathI karelI sevA phaLI. tabiyatamAM sudhAro thato gayo. tyArabAda gujarAta ane saurASTranAM judAM judAM sthaLoe vicaraNa karatAM rAjakoTa sudhI pahoMcela. saM. 2011mAM kensare pharI Uthalo mAryo. pote samajatAM ke samatAbhAva eja jIvananI moTI mUDI che. samatolatA e ja AtmAno sAco AnaMda che. te ja rIte pU. zrI adbhuta samatA ane samAdhibhAvathI prasanna citta kensaranI vyAdhi sahana karatAM hatAM. cAturmAsanA divaso pasAra thaI rahyA hatA. pU. zrIne potAnI aMtima ghaDInA samayanI khabara paDI gaI hatI ane te pramANe potAnAM guruNI pU. zrI zAradAbAI ma.sa.ne temaja pU. zrI jajubAI ma.sa.ne pote have traNa divasa che to saMthArAnA bhAvanI vAta jaNAvI paNa e vAta na svIkAratAM pote Aso suda pUrNimAno chello Ajano divasa ja che ane saMthAro, AlocanAnA bhAvo che to mane karAvo tevI bhAvanA bhAvI. pU. zrI guruNIe te pramANe saMthAro, AlocanA, vratapratyAkhyAna va. karAvyAM. pU. satIjI ane khaMbhAta samasta saMghe svAdhyAya, navakAramaMtra Adi saMbhaLAvyA. pU. zrIe aMtima samaya sudhI potAnA AtmasvarUpamAM ramaNatA karI temanA sajAga banelA AtmAe cAra zaraNA laI, sarva jIvone khamAvI mRtyune mahotsava mAnI temanA kahevA pramANe zaradapUrNimAnI rAtrie bAra vAge temano AtmA paMDitamaraNe divyalokanI saphare sidhAvI gayo. pU. zrI guruNI zAradAbAI ma.sa.e pU.zrIne potAnI chAyAmAM rAkhI jJAnanuM dAna ApI eka jhaLahaLatuM tejasvI ratna taiyAra karI jainazAsanane caraNe dharyuM. huMnI zodhamAM bA.bra. pU.zrI tarulatAbAI ma.sa. (goMDala saMpradAya) zubhanAma : tarulatAbahena mAtApitA : zrI zAMtAbahena vanamALIdAsa ThosANI vairAgyabhAva : 18me varSe dIkSA : vi.saM. 2014, phAgaNa suda bIja dIkSAguru : pU. zrI ratilAlajI ma.sA. dIkSAdAtA : pU. zrI guruNI lalitAbAI ma.sa. abhyAsa : jaina dharmanAM zAstro, hindI sAhitya sAthe M.A., jainetara saMta kavionA abhyAsa sAthe zrImad rAjacaMdranA sAhityano tulanAtmaka abhyAsa ane temaNe Ph. D.nI DigrI meLavI. jJAnapracAra : 29 varSathI paNa vadhu varSonA dIkSAkALa daramiyAna gujarAta, mahArASTra, madhyapradeza, uttarapradeza, bihAra, baMgALa, A%, tAmilanADu, karNATaka. caovarayaM careja lADha virae veviyaa''yrkikheN| paNNe abhibhUya savvadaMsI jekamhi viNa mucchie mikha // je rAga ane dveSathI dUra thaI saMyamayogya kSetramAM vicaraNa kare che, je asaMyama pApathI virata che, je zAstrajJa che tathA AtmarakSaka che, je buddhimAna che, je rAga-dveSane parAjita karI badhAMne potAnA AtmA samAna gaNe che, je pariSahone jItanArA che, saMyamamAM pUrNa lakSa rAkhI saceta-aceta koI paNa vastumAM Asakti nathI rAkhato, te zreSTha bhikSu che. te muni kahevAya che. u.s. (15/2) ajoDa aruNa aMtare dIpato, aMdhAra khaMDanAM AvaraNo kholato... kare ujjavala....svayaM prakAze re.... e kSaNo kevI abhuta ane bhavya haze jyAre na koI saMga, na koI satsaMga, chatAM aMtaranI guphAmAM jJAnano sUrya svayameva sahastra kiraNe prakAzI UThyo, prajJAnA zatazata dIvaDAo pragaTI UThyA. tyAM nAbhimAMthI divya nAda saMbhaLAyo! "huM chuM', huM '. tarulatAbahena AvI anubhUtimAMthI pasAra thayA, paNa tyAre temanI uMmara mAtra 11 varSanI hatI. kizoramananI samaja bahAranI A vAta hatI. "huM koNa?" te svAbhAvika rIte temane Jain Education Intemational Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 dhanya dharA samajAyuM nahIM ke koNa kahe che? kyAMthI avAja Ave che? chatAM temanI "huM'nI zodhanI eka navI dizA khUlI ane te dizA tarapha temanI gati ane pragatinAM maMDANa maMDAyAM. 18 varSanI yuvAna vaye temanA pUrva janmanA saMskAro jAgI UThyA ane pitAzrI vanamALIdAsa velajI ThosANI ane mAtuzrI zAMtAbahenanI lADalI putrI temaja eka bhAI ane be bahenonI vahAlIbahena tarulatAbahene pU. zrI ratilAlajI ma.sA.nA svamukhe ane pU. zrI lalitAbAI ma.sa. pAse saM. 2014-phAgaNa suda bIjane divase pravrayA aMgIkAra karI. temaNe jainadharma ane Agamono vizad abhyAsa karyo. varSo vItatAM hatAM. pU. zrI guruNI lalitAbAI ma.sa.nA sAnnidhya temanA Atmika siMcane pU. zrI tarulatAbAI ma.sa.mAM huM jAgrata thayo. dizA maLatI na hatI paNa......"maharSi ramaNa'nA pAvana paramANunA sparze "huM koNa...?no dizAbodha temane prApta thayo. teo kahe che ke "huMne pAmavAnA prayAsomAM ja jinavANInAM satyo tathA tathyo ukelavAmAM temano AyAsa rahyo che. temaNe jainadarzana ane svAvAdane AtmasAt karelAM che, eTale temaNe jainetara saMta kavio banArasIdAsajI, AnaMdaghanajI, saMta kabIranA sAhityane sAthe rAkhIne yugapuruSa zrImad rAjacaMdranA sAhityano tulanAtmaka abhyAsa karyo ane DaoNkTareTa mATenA zodha mahAprabaLe Doctorate Thesisno viSaya rahyo : huM AtmA chuM'-graMthano janma thayo. teonA AdhyAtmika vikAsamAM jeonI RNanI satata pratIti rahI che temAM pU.zrI bA.bra. lalitAbAI ma.sa., pU.zrI jagajIvanajI ma.sA., jemanA saM. 2024mAM rAjagRhInA pavitra tIrthasthAnamAM temanA 45 divasanA anazana daramiyAna temanI sevA sAthe temano dehAdhyAsa chUTatAM niSpanna vItarAga dazAnI smRtioe pU.zrInA AdhyAtmika vikAsamAM preraNAnuM siMcana karyuM. pU. zrI jayaMtamuni ma.sA. jeonuM tana sevAmAM tathA mana | adhyAtmamAM" evuM hatuM tathA pU. zrI saMtabAlajI, jemanA vicAro ane sAhityathI teo khUba prabhAvita rahyAM, svAmI vivekAnaMda temaja rAmakRSNa paramahaMsanI bhedavijJAnanI temaja saMta ramaNa maharSinA parokSa sAnnidhyathI teo "huM koNa chuM'nA sanAtana - praznanI anubhUti heThaLa AvyA, jenI 11 varSanI uMmarathI teo zodhamAM rahyA hatAM. ane tene kAraNe ja pustakanuM maulika zIrSaka huM AtmA chuM'no udbhava thayo. zrImatuM 'AtmasiddhizAstra' e jainadharmano nicoDa che. badhAMne samajavAmAM khUba saraLa che, chatAM dekhAvamAM saraLa lAgatA A sAhityamAM UMDuM AdhyAtmika jJAna ane tattvonuM ciMtana khUba ThAMsI ThAMsIne bhareluM che. Atmasiddhi zAstra nAnuM che, paraMtu temAM tenuM sAmarthya ghaNuM moTuM che. mAtra 19 varSanI nAnI bALa vaye zrImad rAjacaMdra vi.saM. 1952mAM naDiyAdamAM mAtra doDha-be kalAkamAM 142 gAthAnA A zAstranI racanA karelI, jemAM Aje paNa eka paNa zabdano pheraphAra karavAnuM mana na thAya evI surekha ane saMzliSTa kRti che, jemAM eka sanAtana satyanI temaNe vAta kahI. "AtmA che te nitya che, che kartA nija karma che bhoktA vaLI mokSa che, mokSa upAya sudharma." te pote ja kevA hatA? deha chatAM jenI dazA, varte dehAtIta; te jJAnInA caraNamAM, ho vaMdana agaNita." pU. zrI tarulatAbAI ma.sa.nI vivecananI vizadatA tathA vyApakatAne kAraNe A zAstranI 142 gAthAno samAveza 107 prakaraNamAM ane 1200 pRSThamAM vaheMcAyelo A graMtha bahu moTo thaI javAne kAraNe traNa pustakomAM tenuM vibhAjana karavAmAM AvyuM, jenA pahelA vibhAgamAM 1 thI 42 gAthAnuM vivecana karavAmAM AvyuM, jemAM jIva kriyA, jaDatva ane zuSkajJAnamAM aTavAIne svane bhUlI "para"mAM kevo rata thaI gayo che te viSe darzAvavAmAM AvyuM che. pustakanA bIjA bhAgamAM 43 thI 118 gAthAonuM vivecana che, jemAM AtmAnAM cha padonuM kathana, tenA viSe udbhavatI ziSyanI zaMkAo tathA gurudeve karelI zaMkAnuM samAdhAna AvarI levAmAM AvyAM che. trIjA bhAgamAM 119thI 142 gAthAonuM vivecana che, jemAM ziSyane prApta thayela bodhi-bIjanA phaLa svarUpa AtmAnuM yathArtha svarUpe tene darzana thAya che. temaNe prApta karelA jJAne "ya nI virATatAnAM darzana karAvyAM. tattvajJAnanuM prAdhAnya temanAmAM evuM UbharatuM rahyuM ke 'tattvajJAna e ja tarulatAjI" banne eka ema oLakhAvA lAgyAM. tamhA suyamahiTThijjA, uttmtttthgvese| jeNa'ppANaM para ceva, siddhiM saMpAuNejjAsi / / mokSaprAptinA icchuka munie bahuzruta thavA mATe zrutajJAnanuM vizALa adhyayana karavuM joIe, jenA avalaMbanathI sva-para, ubhaya AtmAonI siddhisAdhanA saphaLa thaI zake che arthAt bane mukti prApta karI zake che. u.sU, (11/32) Jain Education Intemational Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 dharma-saMskRtinI jAgRta jyoto Do. mukundacaMdra nAgara saurASTra-gujarAtamAM pIraparaMparA uparanI A lekhamALAmAMthI ghaNAM badhAM rahasyonI jANakArI maLe che. paramAtmAnA jyotirmaya svarUpanI AtmatattvanI jyotasvarUpe upAsanA karavAmAM AvatI hoya che. vartamAnamAM jyAre mUrtipUjAno vistAra thayo che tyAre A mArgamAM svastha sAdhanA karatAM saMto-bhaktonI hAramALA jagyAe-jagyAe vizeSa jovA maLe che. A mArganI asara nIce saurASTra-kaccha ane taLa gujarAtanA UMDANavALA bhAgamAM samartha pIroe potAnI svataMtra jagyAo sthApI, dInaduHkhiyAnI sevAnI ahAleka jagAvI che. AvI aneka dehAsya jagyAo Aje gujarAtabharamAM jAgatI jyotanI jema jhaLahaLI rahI che. atre gujarAtanA keTalAka "pIro'no saMkSipta paricaya karAvavAno upakrama sevyo che. | gujarAtamAM prAcIna kALathI dharma-saMskRtinI aneka saravANIo vividha svarUpe pravAhita thatI rahI che. A paikI "pIraparaMparA' e adhyAtma prAptinuM viziSTa svarUpa che. A paraMparA "nAthapaMtha'mAMthI UtarI AvI che. La bauddhika dharmamAM che, aitihAsika dRSTie pIraparaMparAno udaya sAtamI sadIthI thayo hoya tema jaNAya che. gujarAtamAM pIra paraMparAnuM kendra kaccha che. ahIM, bhacAu tAlukAnA "manapharA'mAM pIraparaMparAnuM prAcIna sthAnaka che. manapharAmAM kaMthaDanAthe gaNezanI sthApanA karI yogasAdhanA karela. tema ja "kaMthakoTa'mAM paNa sAdhanA karela. kaMthakoTa gAmanuM nAma "kaMthaDanAtha' uparathI paDela che. kaMthakoTa sAtamI sadI pUrve vasyAnuM vidvAno noMdhe che. lokavaraNamAM kaMthaDanAtha kaMthaDapIra tarIke oLakhAya che. "pIra' eTale koNa? "pIra' e koI vyaktivAcaka zabda nathI paraMtu "pIra' nirguNa nirAkAra paramezvaranuM svarUpa che. pIranuM dazya svarUpa hiraNyamaya alaukika jyotirmaya che. A paraMparAnA saMdarbhamAM janmathI koI vyakti pIra' nathI, paraMtu A mArganI dIkSA lIdhA bAda alakhadhaNInA satya svarUpano sAkSAtkAra karanAra nijhArI jUtI puruSa potAnI pIrAInuM pramANa Ape tene gatagaMgAnA ArAdhako "pIra'nuM biruda Ape che. A paraMparAnuM svarUpa prakRtine zuddha karatAM karatAM dehanAM vaLagaNo dUra karI svajAtanuM anusaMdhAna siddha karavAnuM che. A paraMparA koI cokkasa varga ke anuyAyI dharAvato saMpradAya nathI. enuM saMkramaNa ane prasaraNa karNopakarNa paraMparita thatuM Ave che. A mArgamAM ApaNane ekezvaravAda, piMDamAM brahmAMDanuM darzana jovA maLe che. A paraMparAmAM jyota-upAsanA kendrastha che. A lekhamALAnA lekhaka Do. mukundacaMdra nAgara jetapuranA vatanI che. bI.e., ela.ela.bI. sudhIno abhyAsa karyo che. kolejakALathI ja madhyakAlIna sAhitya, vividha dharmasAdhanAo, itihAsa, purAtattva ane jyotiSa uparano vizeSa rasa ane abhyAsanA viSayo rahyA che. porabaMdaramAM nokarInA nivAsasthAna daramyAna mahApaMthanA marmIonA saMparkamAM temane AvavAnuM banyuM ane pIraparaMparA uparanuM saMzodhana kArya zarU karyuM. kAryakSetra daramyAna aneka pIra-sthAnakomAM javAnuM thayuM. tenA subhaga Jain Education Intemational Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 pariNAme gujarAtanI pIraparaMparA uparanI ThIka sAmagrI upalabdha banI. hAlamAM calAlA ApA dAnAnI jagyAnA vartamAna mahaMta zrI valakubApunA AmaMtraNe ApA dAnA upara kAma zarU che. 'sAhebasaMpradAyanA saMta trikamasAheba' pustakanuM kAma pUrNatAne Are che. uparAMta zabdasRSTi, lokagurjarI, gujarAta (dIpotsavI aMka) saMdezamAM temanA abhyAsalekho avAranavAra pragaTa thAya che. vividha sAhityasarjana uparAMta 1987thI 1997 sudhImAM vividha saMdarbhagraMthomAM temanI tejasvI kalama dvArA teo ThIka rIte sthAna pAmyA che. 4mA vividha caMdrako meLavyA che. aneka sAmAjika saMsthAo dvArA sAruM evuM mAna- sammAna pAmyA che. dhanyavAda. --saMpAdaka dharma-saMskRtinI jAgRta jyoto 1 ajapALapIra (sAtamI sadI) : kacchanI komI ekatAnA pratIka ajapALapIranuM samAdhisthAna 'aMjAra' zaheramAM AveluM che. gurjaradhAmamAM samayocita aneka vAda, darzana, saMpradAya, paMtha, phirakA ane paraMparAono AvirbhAva thayo che. A paikI pIraparaMparA e adhyAtmapathanuM viziSTa svarUpa che. tenI AgavI sAdhanA paddhati che. pIraparaMparAmAM samayanI dRSTie sau prathama pIra tarIkeno nAmollekha ajapALapIrano maLe che. ajapALapIra pAlI' zAkhanA cauhANa rAjapUta hatA. temanI janmabhUmi rAjasthAnamAM Avela puSkara tIrtha.' ajapALapIranA jIvananI prApya vigato anusAra, temaNe zaivAlika parvatamALAnA parisaramAM eka gAma vasAvela, je temanA nAma uparathI te gAmanuM nAma ameru-ajamera prasiddha thayuM. e samaye yavanonuM rAja-rajavADAM ane dharma-sthAnako upara asIma AkramaNa thayuM. ajapALanA jIvana upara tenI gherI asara paDI ane dharma-rakSArthe saMnyAsa grahaNa karI potAnA laghubaMdhu pRthvIpALane rAjyanI dhurA soMpI jogIo sAthe pharavA lAgyA. tIrthATana daramyAna temane saMdezo maLyo ke, ajamera upara caDhAI karavA yavanonuM lazkara dariyAI mArge kaccha tarapha AvI rahyuM che. tethI temaNe jogIonI jamAta tathA pRthvIpALanA sainiko sAthe kacchanA dariyA kinAre paDAva nAkhyo. yavana sainya AvatAM ghamasANa yuddha thayuM ane yuddhamAM I.sa. 685mAM teo zahIdIne varyA. jogIoe yuddha sthaLethI temanuM mRta zarIra khullA paTTamAM laI jaI samAdhistha karyuM ane tyAM samAdhi-maMdira banAvI ajapALa maThanI sthApanA karI. samaya jatAM A sthaLe vastI vasI dhanya dharA ane ajapALanA nAma uparathI tenuM nAma 'ajepALano vAsa', ane 'ajADano vAsa' jANItuM thayuM. keTalAka vidvAnonA mate ahIM I.sa. 806mAM gAmanuM toraNa baMdhAyuM. pachI I.sa. 1005mAM kAThIoe ahIM vasavATa karI gAmane vistAryuM. kALakrame A gAma 'aMjapara nAme oLakhAyuM ane 'aMjathapara'mAMthI apabhraMza thaI 'aMjAra' thayuM. eka aitihAsika ullekha mujaba, pATaNa aNahilavADanA bhImadeva bIjA (I.sa. 1179-1242) e ajapALamaThanA nibhAva sAruM gAmagarAsa ApI maThano vikAsa karyo. ajapALamaThano vahIvaTa ajapALanI sAthe Avela jogIo paraMparAgata karatA hatA paraMtu A jogIonA raMjADanA kAraNe jUnAgaDhanA atIta nAraNagarajIe maThano vahIvaTa saMbhALyo. samaya jatAM maThanA maThAdhipati tarIke pIra sAgaragarajI AvyA. temanA samayamAM maThane rAjyAzraya maLatAM maThano khUba vikAsa thayo. temanA pachI paraMparita maThAdhIzo jagyAmAM vikAsanAM kAryo kare che. hAlamAM ahIM ajepALapIranI yAdamAM dara janmASTamInA divase meLo bharAya che. ajapALanA sainya sAthe Avela cauhANa zAkhanA rAjapUto ajapALapIrane kuLadeva mAne che. 2. jodhalapIra : (I.sa. 1244-1325) jodhalapIra bhAlapaMthakanA suprasiddha saMta che. temaNe temanA viziSTa vyaktitvathI hindu-musalamAnono saMgharSa dUra karavA moTuM yogadAna Apela che. temaNe jAtigata bhedabhAvo dUra karI, nimna varNanA lokasamudAyamAM dharma jAgRtinI akhaMDa jyota pragaTAvI che. jodhalapIranA jIvananuM vihaMgAvalokana karIe to temano janma amadAvAda jillAnA dhoLakA tAlukAnA kesaraDI gAme saMvata 1300nA Aso suda dazama ne zukravA2 [tA. 20-101244]--nA zubha dine thayo, temanA pitAnuM nAma : devAbhAI Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 129 ane mAtAnuM nAma nirubA. jodhalapIra gRhastha hatA. temanAM lagna sAkodarA gAmanAM kAzIbAI sAthe thayelAM. temanA lagnajIvanathI be putro thayA. harakhAdAsa ane hIradAsa. jodhalapIra bAlyavayathI khUba tejaravI ane hoziyAra hatA. yuvAvaye ja temane gurunuM zaraNuM prApta thayuM. temanA guru rUpanAtha. guru dIkSA samaye guru AjJAe temaNe lokasevAno saMkalpa karela. ekavAra dhoLakAnA sUbA mIrakhAnane prArabdhavaza pUMThanA bhAge pAThuM thayuM. pAThuM divase-divase vakaravA lAgyuM. mIrakhAne aneka vaidyo pAse davA karAvI chatAM pAThAmAM jIvAta paDI gaI. Akhare jodhalapIrane kAne A vAta AvatAM mIrakhAnanA mahele jaI pAThuM maTADyuM. A vAta-prasaMgathI jodhala dukhiyAnA belI tarIke AkhA paMthakamAM jANItA thayA. jodhalapIra-ziSya bhavAnIdAsa A prasaMgane varNavatAM kahe che. 'najare joIne pAThuM kholyuM, pragaTyA jodhalapIra, mIrakhAnanA mahele padhArI, joghale kIdhI mahera.' jodhalapIrano anuyAyI varga vizALa che. temanI nAda ane buMda ema be paraMparA rahI che. nAda paraMparAmAM sADA tera ziSyo prasiddha che. (1) mIrakhAna (2) bhavAnIdAsa (3) suMdara dAsa (4) jAdava bhagata (5) vIropIra (6) gAMgo bAvo (7) nagA lakhA (8) vajopIra (9) TIhalapIra (10) mAlo zeTha (11) moMghIdAsa (12) meghaladAsa (13) caitanyadAsa ane aDadho ziSya nAno bAvo. jodhalapIre 81 varSanI vaye samAdhi lIdhI. saMvata 1381nI vijayAdazamI ne zukravAra (tA. 26-10-1325]. jodhalapIrano jyAre dehAMta thayo tyAre mIrakhAna dhoLakAthI kesaraDI Avela ane jodhalapIrano janAjo taiyAra karAvI tene kAMdha Apela ane rAjanI mAlikInI jamInamAM daphanAvI tenA upara saMgemaramarano makabaro baMdhAvI 12 ekara jamIna makabarAnA nibhAva arthe ApelI. hAlamAM kesaraDInI tamAma komamAM varaghoDiyAnA cheDA temanA dvAre chUTe che. ane jodhalapIranI yAdamAM dara varSe vijyAdazamInA divase kesaraDImAM meLo bharAya che. hiMdu-musalamAna samanvaya samAna gulAbaDamarAnI mALA temane caDhe che. tema ja dhoLakAmAM paNa vijyAdazamInA divase urasa bharAya che. 3. moDapIra : [I.sa. 1247-1299] kacchanI saMtaparaMparAnA AdyapuruSa moDapIranA jIvanane ujAgara karatuM sAhitya kacchI lokavArtAo, cAraNI sAhityamAM aneka kiMvadaMtIo, prazastio ane duhAomAM sacavAyuM che. moDapIranA pUrvajo upara eka jhaDapI aitihAsika najara nAkhIe to, siMdhanA nagara samainA dilAta jAma jADA niHsaMtAna hotAM putraSaNA saMtoSavA temanA anuja verajInA putra lAkhAne goda lIdhela. lokasamudAyamAM lAkho "jADe jo', puttara tarIke oLakhAyo ane tenA vaMzajo jADAnA eTale jADejA tarIke oLakhAyA. A jAma lAkho I.sa. 1147mAM kacchamAM AvI potAnA bhAI lAkhiyAranA nAma uparathI lAkhiyAra viparAnI sthApanA karI potAnI sattA sthApI. Ama, I.sa. 1147thI siMdhanA samAvaMzanI, kacchamAM jADejAvaMza tarIke sthApanA thaI. jAma lAkhA pachI temano putra jAma rAyaghaNajIe I.sa. 1175 thI I.sa. 1215 sudhI sattA saMbhALI. jAma rAyaghaNajIne cAra putro thayA, jemAM sauthI moTA jAma oDhAjIe I.sa. 1215thI 1255 sudhI lAkhiyAra viparAnI sattA saMbhALI. bIjA putra dedAjI kaMthakoTanA garAsadAra thayA. trIjA putra gajaNajI bADA paragaNAnA garAsadAra thayA ane cothA putra hothIjIe gajoDa paragaNAno garAsa saMbhALyo. gajaNajInA putra jerojI ane temanA putra abaDojI thayA. teo jakhau sTeTanA jAgIradAra thayA. abaDAjInA samayamAM kacchamAM duSkALa paDatAM teo temanI rANI sohAgade sAthe siMdhanA nagara samai gayA. tyAM saMvata 1303nA zrAvaNI janamASTamInA divase bapore bAra vAge putra janamyo, jenuM nAma moDajI rAkhavAmAM AvyuM. abaDAjInA mRtyu bAda moDajI siMdha choDI potAnA be laghubaMdhu jabarAjI ane sapaDajI sAthe kacchamAM AvI prathama vijhAMNamAM gAdI sthApI. pachI vaDasaramAM gAdI sthApI. A gAdIo jakharAjIne soMpI teo vaMgadhro jaIne vasyA. jakharAjI kacchanA itihAsamAM 'abaDA aDabhaMga' tarIke prasiddha thayA. kiMvadaMtI pramANe, dilhInA bAdazAha alAuddIna siMdhanI sumarIonAM rUpasauMdaryanI vAta sAMbhaLI temane meLavavA A vistAramAM Avela. A vAtanI jakharAjI (abaDA) ne jANa thatAM sumarIonAM zIlanA rakSaNa mATe alAuddIna sAme yuddha caDyo. A yuddhamAM abaDo zahIda thayo. abaDAnA nAma uparathI A vistAra "abaDAsA' tarIke oLakhAyo. abaDAnuM smAraka abaDAsA tAlukAnA rAmapara gAme Avela che. Jain Education Intemational Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 moDajI vaMgadhro AvIne vasyA e samayamAM meghavALa saMta mAmaidevanI kIrti comera prasarelI hatI. mAmaideva dharmopadeza karatAM karatAM vaMgadhro AvyA tyAre moDajI temanA saMparkamAM AvyA ane bhaktinA raMge raMgAyA ane mAmaideva sAthe dharmayAtrAmAM joDAyA. teo pharatAM pharatAM dvArakA AvyA ane tyAMthI beTa dvArakA (zaMkhodvAra) jaI rAtrirokANa karyuM. ahIM e samaye okhAmaMDaLamAM vADhera rAjAnuM rAja hatuM. moDajIe vADhera rAjA sAthe satasaMga karyo. vADhera rAjA temanI jJAnavANIthI prabhAvita thayA ane temanI dIkarI kuMtAdevInAM ghaDiyAM lagna moDajI sAthe karyAM. kuMtAdevI sAthenA dAmpatyajIvanathI temane saMtAnamAM traNa putro avataryA. kubera, hIMgoro ane bhojyuM. saurASTranI yAtrA daramyAna moDajI pharatAM pharatAM bhAdara nadInA kAMThe vasela 'vaDAsakA' gAme AvyA. tyAM temaNe saMvata 1355nA caitrI rAmanavamInA divase jIvanalIlA saMkelI lIdhI. temanA mRtazarIrane vaDAsaDAthI vaMgadhro laI javAmAM AvyuM ane daphanavidhi karI temanI yAdamAM samAdhimaMdira baMdhAvavAmAM AvyuM. loko moDajIne moDapIra tarIke pUjavA lAgyAM ane vaMgadhronI AjubAjuno pradeza moDapIra uparathI 'moDAso'tarIke oLakhAyo. kacchamAM moDapIranI prazasti rajU karato eka duho pracalita che. dhana vADI, dhana vaMgadhro, dhanadhana moDa muchAra, dhana phUlo koTesarI, dhana kacchaDe jo AdhAra." 4. kAnapIra [13mI sadI] uttara gujarAtanA A tejasvI saMtanA jIvanane sAMkaLatI camatkRtio lokavaraNamAM pracalita che. kAnapIrano janma cANasmA pAse Avela gAMbhu gAmamAM thayo. teo vaNakara jJAtinA hatA. temanA pitAnuM nAma amaradAsa tathA mAtAnuM nAma hemAbAI, temanAM lagna jeThIbAI nAmanAM sannArI sAthe thayelAM. temane be putro hemadAsa ane jeThIdAsa tathA eka putrI khemabAI. kAnapIranuM samAdhisthAna gAMbhu gAme Avela che. ahIM dara varSe dazerAnA divase cAdara caDhAvavAmAM Ave che, ane besatA varSanA divase temano utsava ujavAya che. 5. TIhapIra : [I.sa. 1262-1297] jodhalapIranA ziSya TIhalapIra kaNabhA gAmanA jJAtie dhanya dharA aMtyaja hatA. temano janma saMvata 1318nA vaizAkha mAsanI zukala pakSanI bIja ane guruvAra [tA. 30-3-1262]nA divase thayo hato. teo janmathI apaMga hatA. jodhalapIranA saMparkamAM AvatAM teo alakhanA ArAdhaka banyA ane pAMtrIsa varSanI nAnI vaye kaNabhA gAme saMvata 1353nA jeTha mahinAnI pUnama ane guruvAra [tA. 13-6-1297] nA divase temanI jIvanalIlA saMkelI lIdhI. kaNabhA gAme jeTha mahinAnI pUname temano utsava ujavAya che. 6. hariyApIra H [I.sa. 1338-1410] saMta hariyApIra suprasiddha saMta che.' temanuM thAnaka baraDA DuMgaranI girimALAmAM Avela 'AbhaparA'nI taLeTImAM vasela prAcIna nagarI 'ghUmalI'mAM AveluM che. hariyApIrano janma gheDa paMthakanA jamarA gAme I.sa. 1338mAM thayo. A jamarA gAmanuM toraNa I.sa. 1242 mAM hariyApIranA dAdA khImarAe bAMdhyuM hovAnA nirdeza maLe che. hariyApIranA pitAnuM nAma mAla joga tathA mAtAnuM nAma velubAI. hariyApIranI je hastaprato maLe che te anusAra, I.sa. 1370nI AsapAsa kAzIthI rAmAnaMda dvArakA padhArela tyAre rAmAnaMde 1008 maNakAnI mALA hariyApIrane ApI dIkSA Apela. hariyApIranA jIvana aMge aneka prasaMgo jANavA maLe che. temaNe I.sa. 1410nI sAlamAM dhUmalImAM jIvanalIlA saMkelI. 7. jesalapIra [14mI sadI] satI toralanA sat vacane durita karmono tyAga karI, mahApaMthanA sanmArge vaLI alakhano nAda jagAvanAra jesalapIra kacchI saMtomAM meru samAna che. jesalano janma 'dedA' vaMzanA jADejA rAjapUta cAMdojIne tyAM thayo. jesalano pUrvAzrama, khUMkhAra bahAravaTiyA tarIke jANIto che. lokamukhe ema kahevAya che ke, jesalanA moTAbhAI visaLajIe, jesalane tenAM karatUtothI trAsI jAkAro ApatAM jesale ToLI banAvI kaccha-vagaDAnI dharatI mAthe kALo kera vartAvato, paraMtu kALe karI tenAM sukrita karmono udaya thatAM te Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 131 kAThiyAvADamAM sAsatiyA kAThIne tyAM torI ghoDI, talavAra ane anuzruti mujaba, ekavAra mAMDavIthI karAMcI tarapha eka torI rANIne meLavavA jAya che. te divase sAsatIyAne tyAM rAtre vahANa yAtrALuone laIne jatuM hatuM. dariyAnA tophAne A vahANa pATa hoya che. gatagaMgAnA ArAdhako jyotanA ajavALe jJAna- DUbavA lAgyuM. A vahANamAM keTalAMka musalamAna kuTuMbo paNa hatAM. bhaktinI vAtomAM mazagUla hoya che. jesala, sAsatiyAnI teo matiyApIra vize zraddhA dharAvatAM hatAM. teoe matiyApIrane ghoDAramAM saMtAya che. ajANyA AdamIno ghoDAramAM praveza thatAM | manomana yAda karI temanI madada mAMgatAM dariyAnAM pANI sthira khIle bAMdhela torI ghoDI camakIne khIlA sameta haNahaNATI karatI thayela ane vahANa DUbatAM bacela. pAchaLathI A muslima kuTuMbo bhAge che. sAsatiyAjI gharamAMthI bahAra AvI ghoDIne lAvI, saurASTramAM AvIne vasela. temaNe matiyApIranA "chillA" sthApI pharI jamInamAM khIlo goDe che. A khIlo jesalanA hAthamAM "pIra' tarIke pUjavA lAgyA. memaNa kuTuMbo matiyApIrane "maTirA" parovAya che. rAtrinA chellA prahare sarva bhakto pATanI AratI ane "maTArIpIra'nA nAme pUje che. utArI prasAda le che tyAre eka prasAdano grAsa vadhatAM torala matiyApIre guDathara gAme saMvata 1400 caitra vada cothanA bahAra Ave che. ghoDI pharI camake che. torala ghoDI pAse jAya divase jIvanalIlA saMkelI lIdhI. hAlamAM guDathara gAme temanuM che. tyAre jesalane hAthamAMthI khIlo kADhavA prayatna karatAM jue samAdhimaMdira Avela che ane ahIM dara varSe caitra vada trIja ane che. torala, jesaranA hAthamAMthI khIlo kADhI AvavAnuM kAraNa cothanA divase bhavya meLo bharAya che. A meLAnA divase pUche che. jesala torI lavAra, ghoDI ane rANI levA Avyo vArAI' (dhArmika vidhi) karavAmAM Ave che. A meLAmAM dezachuM. tema kahe che. torala, jesalanA nUrane pArakhI tenI sAthe javA dezAvarathI mahezvarI bhAviko ahIM Ave che.. taiyAra thAya che. jesala, toralane aMjAra laI jAya che. toralanA sahavAse jesala sanmArge vaLe che. 9. lAlaNapIra [14mI sadI] jesala-toralanA jIvana vize aneka daMtakathAo pracalita mAmaidevane traNa patnIo ane cha putro hatA. temAM lAlaNa che. temanAM nAme aneka racanAo maLe che. hAlamAM, aMjAramAM vayamAM sauthI nAnA. temanI mAtAnuM nAma hIrAde devI. jesala-toralanA samAdhi maMdire dara varSe caitrI pUname moTo meLo lAlaNa, mahezapaMthIonA sattAvAra pIra che. mAmaideve bharAya che. temanA mRtyu agAu "karamanI vIMTI' lAlaNane sopela. maheza8. matiyApIra [14mI sadI paMthIomAM karamane dhAraNa karanAra" "pIra' tarIke oLakhAya che. kaccha-saurASTramAM mahezapaMthIomAM matiyApIra Adarane mAmaidevanA mRtyu pachI lAlaNa gurapaddharamAM rahyA. pAchaLathI temanA vaMzajo bhUjamAM sthAyI thayA. lAlaNavaMzanA jayeSTha putra pAtra saMta che. maheza saMpradAyanA teo pAMcamA dharmaguru che. temano pAse karmanI vIMTI rahe che, je savA lAkha pAghaDIono dhaNI janma bhUja pAse Avela "gurupaddhara" gAmamAM thayo. temanA pitAnuM nAma mAmaideva ane mAtAnuM nAma bhIMde devI. matiyApIra kahevAya che. A vIMTInI sopaNI "mahAdevapurI' 'koTaDI' gAme karavAmAM Ave che, jyAM navA pIrane pAghaDI bAMdhavAmAM Ave gRhasthAzramI hatA. temanAM dharmapatnInuM nAma rANaMgadevI. temanA che. A pIra dhArmika kriyA, bArAmati vagere kare che. dAmpatya jIvanathI cAra putro mokasI, dhAraDa, dharaNaMga ane vejala thayA. pIranI gAdIe AvanAra kaccha rAjyanI rAjagAdI para matiyA deva kAnI-kalama vidyAnA jANakAra hatA. temanA besatA rAjavIne potAnA rakta dvArA tilaka kare che. A paraMparA pitA mAmaideva ucca koTinA saMta hatA. temaNe "Agama'nI racanA mAtaMgathI cAlI Ave che. ema kahevAya che ke, mAtaMgadeve karela che, je mahezapaMthIomAM DADAnA veda' tarIke oLakhAya che. siMdhamAM lAkhA dhurArAne yuddhamAM madada karI vijaya apAvela ane nagara samaimAM gAdI sthApI lAkhA dhurArAne potAnA raktathI mAmaidevanA mRtyu bAda matiyApara potAnA putra-parivAra sAthe rAjatilaka karela. tenA pachI jAma unnaDa ane jAma samAne abaDAsA tAlukAnA "guDathara' gAmamAM jaI vasela. tilaka karela. temanA pachI temanA putra luNaMgadeve kacchamAM jAma mahezapaMthIomAM matiyApIranA jIvananA aneka prasaMgo lAkhA phulANIne tilaka karela. temanA putra mAtaideve jAma pracalita che. rAyaghaNajI tathA ADhAjIne tilaka karela. mAmaideve gAojI, Jain Education Intemational Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 dhanya dharA veNajI ane mULavAnajIne tilaka karela. Ama paraMparA mujaba rAvaLane maLavA potAnA bhAI nAraNa sAthe 'valasarA' gAme A tilakavidhi cAlI Ave che. Aje paNa jADejAonI Ave che. rAvalane A samAcAra maLatAM potAnI jIvanalIlA rAjatilakavidhi vakhate lAlaNavaMzI pIra hAjara rahI tilaka kare saMkelI lya che. guMdala valasare pahoMce che tyAre rAvalane samAdhi lIdhe be divasa thayA hoya che. guMdala, rAvaLanI pAchaLa jIvatI citAe caDI potAnA prANa tyAge che. Ama, rAvaLanA mRtyu lAlaNapIre emanA jIvanakALa daramyAna aneka rAha bAda guMdala sadAne mATe A bhUmimAM poDhatAM A sthaLa 'guMdala bhUlyAM lokone sata paMthe vALyA che. temaNe gurupaddhara gAme temanI uparathI A gAmanuM nAma "guMdiyAvALI' tarIke oLakhAyuM. jIvanalIlA saMkelI lIdhI. hAlamAM gurupaddharamAM temanuM samAdhisthAna Avela che. "AI guMdalane AvatAM jANI, rAvaLa nIsaryA nija dhAmamAM, ama kaccha dharAnI vIratA to, amara che itihAsamAM." 10. rAvaLapIra [janma : I.sa. 1335] 11. parabanA pIra satu devIdAsa : mAtA devala taNI kUkha ujALI, vIra valasare ghaNI, pIra rAvaLa jemAM pragaTyA, gelavA kuLa-kIrti ghaNI. [I.sa. 1725-1800] saurASTramAM Avela dehApya thAnako lokavaraNamAM aneruM rAvaLapIra kacchanA lokavaraNamAM 'dariyApIra' tarIke paNa oLakhAya che. temanuM sthAnaka mAMDavI najIka maskA gAma pAse sthAna dharAve che. A thAnako paikI amarelI jillAnA bheMsANa valAsAmAM dariyA kinAre AveluM che. ahIM temanuM bhavya suMdara tAlukAnA vAvaDI gAme Avela "paraba" nAmanuM thAnaka alakhanA maMdira che. ahIM dara varSe zrAvaNa vada amAsanA divase meLo ArAdha ane sevA-dharamanI tejasvI paraMparAnA kAraNe tenI khyAti gujarAtanA sImADA vaTAvI deza-paradezamAM potAnuM bharAya che. "dhala' zAkhanA rAjapUto rAvaLapIrane ISTa deva tarIke mAne che. "dhala' rAjapUto jyAM jyAM vase che tyAM rAvaLapIranAM AgavuM sthAna prasthApita thayela che. anuzruti mujaba A jagyAmAM prathama sarabhaMga RSie dhUNo jAgRta karI yoga-sAdhanA karela. sthAnako che. tyArabAda kacchanA kApaDI saMta mekaraNe [I.sa. 1639-1730] rAvaLapIrano janma cAraNakuLanA nAgavaMzIya dhUNo cetAvI AtmasAdhanA karela ane I.sa. 1752mAM gurunA ajarAmala' zAkhamAM gelavA cAraNane tyAM vi.sa. 1491 . Adeza devIdAse dhUNo jAgRta karI, kuSTarogIonI sevA ane [I.sa. 1335], caitra suda caudasanA divase AI devalanI kUkhe abhyAgatone TukaDo ApI lAgalagATa 48 varSa sudhI sevA sAthe thayo. rAvaLa bAlyavayathI ja khUba ja pratibhAsaMpanna hatA. prabhubhakti karI. anuzruti mujaba, mamAyA lobAnI dIkarI guMdala sAthe temanuM A paropakArI saMtano janma vaDhiyAra vistAramAMthI sagapaNa thayeluM tyAre rAvaLa gRhatyAga karI pharatAM-pharatAM AvelA paramAra zAkhAnA rabArI kuLamAM muMjiyAsara gAmanA riyANanA kaMThAra pradezamAM AvI darabAra devarAja dhalanA rabArIonA nesamAM I.sa. 1725mAM thayo. temanA pitAnuM nAma azvapALa banI bhajana karatA. A kaMThAra pradezamAM zekhono bahu trAsa hato. A zekho "paMjaDI" ugharAvavAnA bahAne lokone trAsa puMjA bhagata ane mAtAnuM nAma sAjaNabAI. ApatA. zekho vaTALa pravRtti paNa karatA. A vAta rAvalanA kAne | devIdAsanA guru aMge vidvAnomAM aneka matamatAMtaro che. AvatAM zekhone dabAvI A pradezamAMthI kADhI mukela. thoDAka keTalAka vidvAnomAM temanA guru jerAmabhArathI che ane keTalAkanA zekho rAvaLanA zaraNe AvyA. A zaraNe Avela zekhone rAvaLe mate lohalaMgarI hovAnuM jANavA maLe che. pratIka tarIke dhAgo bAMdhyo. A dhAgAvALA zekho pAchaLathI paraba sthAnamAM devIdAsa sAthe amaramAnuM nAma paNa cAmaDAthI maDhela 'Dapha' vagADI bhIkha mAgavAnuM zarU karela. rAvaLe joDAyela che. "satu amara-devIdAsa.' A amaramAe bhara temane bhIkha hAthamAM na letAM kapaDAnA cheDAmAM levAnuM kahyuM. yuvAna vaye parabamAM AvI devIdAsa pAse satnI oDhaNI oDhI tyArathI zekho kapaDAmAM bhIkha mAge che. alakhanI ArAdhanA sAthe kuSTarogIonI sevA karela. kathA mujaba, rAvaLanI sagAI guMdala sAthe thayela. A paraba sthAnamAM mahAdharamanI jati-satinI nijArI guMdale rAvaLa sivAya bIjA sAthe lagna na karavAnI pratijJA laI sAdhanAnAM mULa phelAyelAM che. sthAnakamAM devIdAse ane Jain Education Intemational Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 133 amaramAe sAthe I.sa. 1800nI aSADhI bIje mahAprayANa visAmaNapIrano janma dhruphaNiyA gAmanA kAThI khumANa karyAnuM jANavA maLe che. pAtAmana ane rANabAIne tyAM pALiyAda gAme vi.saM. 1825nI vasaMtapaMcamInA zubha divase [tA. 13-2-1769] thayo. 12. zArduLapIra : [18 mI sadI). pALiyAdamAM janmelA visAmaNano itihAsa paNa zArduLapIra saMta-bhajanika ane kavi che. temano janma pALiyAdamAMthI zarU thayo che. bAlyavayathI yuvAvasthA sudhInuM bheMsANamAM kAThI khumANa AlA khumANane tyAM thayo. bharayuvAna visAmaNanuM jIvana tophAnI ane lokone raMjADanAra tarIke jANItuM vaye devIdAsanA sahavAse temanAmAM AdhyAtmikatAnA aMkuro che, paraMtu pUrvAzramanA aDiyala kAThInAM suzcita jAgatAM pAMcALanA phUTyA ane teo saMsArI vastro utArI saMta-dharamano aMcaLo gebI saMto ApA gorakhA ane ApA dAnAnAM besaNAM dhAraNa karI janasevAmAM potAnuM jIvana arpita karyuM. lokakathA pALiyAdamAM thatAM vi.saM. 1863nI rAmanavamIe ApA mujaba zArduLa bhagatano roja DholiyA upara besI bhajana gAvAno gorakhAe visAmaNane gebI chApa ApI sanmArge vALyo ane krama hato. teo je DholiyA upara besI bhajana gAtA te Dholiyo ApA visAmaNe te ja divasathI pALiyAdamAM savAzera cokhAnA bhAMgI jato paraMtu ApAdAnAnI satya zAne temaNe Dholiye besI AMdhaNathI annakSetra cAlu karyuM. lAgalagATa 10 varSa sudhI bhajana nahIM gAvAnI Teka lIdhela. temaNe saMvata 1855mAM paraba mAnavasevAnAM vrata AdarI pALiyAdamAM saMvata 1764nA mAgazara sthAnamAM samAdhi lIdhI. mahinAnI suda sAtame maMdiranuM nirmANa karAvI vAsukIdeva tathA 13. dAnevapIra : [I.sa. 1728-1822 potAnA kuLadevatA sUryanArAyaNanI mUrtinI prANa pratiSThA karAvI. pAMcALanI pIraparaMparAnA saMvardhaka ApA dAnA loka akhaMDa dhUNo cetAvyo. visAmaNa jAgatA nara hatA. temaNe hRdayamAM dAnevapIra tarIke oLakhAya che. temano janma I.sa. AjIvana abhyAgatone TukaDo ane dInadu:khiyAnI sevA karatAM 1728mAM "koThI' gAme thayo. temanA pitAnuM nAma ApA kALA karatAM 61 varSanI vaye vi.saM. 1876nA bhAdaravA suda ekAdazI ane mAtAnuM nAma mAlubAI. ApA dAnA akhaMDa brahmacArI hatA. - tA. 28-10-1830nA divase jIvanalIlA saMkelI lIdhI. I.sa. 1733mAM temanA pitAno svargavAsa thatAM mAtA sAthe 15, gIgapara [I.sa. 1777-1870] bAlyavayamAM khetI kAmamAM jotarAyela. I.sa. 1765mAM ApA garavA girivara giranAranI kaMdarAo vacce vahetI jAdarA pAse dIkSA laI gAyonA dhaNa sAthe jenagara gAmamAM rahyA AMbAjara nadInA kAMThe Avela satAdhAra thAnakanI sthApanA ApA ane calAlAnA darabAra bhokAvALAnA AmaMtraNe I.sa. 1786 gIgAe I.sa. 1809mAM karI. ApA dAnAno Adeza mAthe mAM calAlA gAme satadharamano nejo ropI gaLyA cokhAnuM sadAvrata caDhAvI ApA gIgAe ahIM satata 60 varSanA dIrdhakALa jeTalA cAlu karela. 94 varSanuM dIrdhAyu jIvana jIvI saMvata 1878nA samaya sudhI tapa ane sevAno yajJa AraMbhI A thAnakane poSa suda ekAdazI ane zanivAra (tA. 19-1-1822)nA roja saurASTranuM mahattvanuM yAtrAdhAma banAvavA yogadAna Apela che. potAnI jIvanalIlA saMkelI lIdhI. ApA gIgAno janma "calAlA'mAM ApA dAnAnI calAlA, ApA dAnAnA sevA-dharamanA pratApe saurASTranuM jagyAmAM I.sa. 1777nI sAlamAM thayo. ApA gIgA Ama to mahattvanuM dharmasthAna banyuM che. vartamAna samayamAM ahIM annakSetra, muslima-gadhaI komanA, paraMtu ApA dAnAnA rUDA pratApe temaNe gauzALA, zaikSaNika pravRttio, hospiTala tema ja sAhityanI ane alakhadhaNI nI ArAdhanA karI. lokavaraNamAM gIgApIranA nAme mAnavIya sevAo jagyAnA mahaMta valakubApu calAvI rahyA che. pUjAya che. ApA gIgAnI nirmohI sevA-bhaktinA sathavAre 14. visAmaNapIra : [I.sa. 1769-1830] hindu-muslima banne komomAM teo "paragaTapIra' tarIke khyAta pAMcALanI gebI paraMparAnA saMvAhaka visAmaNa pIra loka- che. I.sa. 1870nI sAlamAM 93 varSanA dIrdha jIvana bAda hRdayamAM rAmadevapIranA avatAra manAya che. A saMtanI jagyA temaNe mahAprayANa karyuM. hAlamAM satAdhAramAM temanuM samAdhimaMdira bhAvanagara jillAnA boTAdathI 15 ki.mI. dUra Avela tathA temanA pachI thayela temanA ziSyonA samAdhimaMdire loko pALiyAda gAme Avela che. ahIM, dAna-sevA-bhaktino triveNI jAtrAe Ave che. ahIM gau sevA-akhaMDa annakSetra tathA pravAha vahe che. bhaktinI triveNI vahe che. Jain Education Intemational on Intermational Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 dhanya dharA 16. pAlaNapIra [18mI sadI]. 18. jIvApIra : [I.sa. 1834-1904]. pAlaNapIrano janma morabI pAsenA haDamatiyA gAme arvAcIna kALanA saMta jIvApIra sAhityajagatamAM mAlA soMdaravAne tyAM thayo. meghajIvA'nA nAme oLakhAya che. A saMtanuM thAnaka, baraDA pAlaNapIra vize aneka camatkArika kathAo maLe che. DuMgaranI vacce Avela prAcIna nagarI dhUmalInI najIka Avela ekavAra, kacchathI yAtrALuone laI eka vahANa dvArakA AvatuM mokhANA gAme che. mokhANA gAmamAM be hajAra varSa jUnI guphAo hatuM. dariyAI tophAnamAM A vahANa nirjana TApu upara AvI che. gAmamAM pravezatAM DAbI bAjue jIvApIranuM samAdhimaMdira caDyuM. TApu upara yAtrALuo niHsahAya hAlatamAM sahAya mATe Ave che. Izvarane prArthanA karatA hatA tyAre kinArAno gAro khUMdatA tyAM jIvApIrano janma jAmanagara jillAnA bhANavaDamAM eka sAdhue AvI yAtrALuone bhojana karAvI dvArakAdhIzanAM - I.sa. 1834mAM thayo. temanA pitAnuM nAma rAmabhAI tathA darzana karAvyAM. A sAdhu siddha pAlaNapIra hatA. mAtAnuM nAma jeThIbAI. jIvApIranAM lagna sumIbAI nAmanI pAlaNapIranA nAme aneka racanAo maLe che, je kaccha- pavitra strI sAthe thayelAM. temanA dAmpatyajIvanathI be putro hIro saurASTramAM "gara mAtaMgI'o dvArA bharavAmAM AvatI bArAmati ane punAno janma thayela. prasaMge gAvAmAM Ave che. jIvApIranI kauTumbika paraMparAomAM peDhIothI pIrapAlaNapIranuM mRtyu haDamatiyAmAM thayuM. ahIM, pAlaNapIranuM paraMparA cAlI Ave che. jIvApIranA kuTuMbamAM I.sa. 1338mAM samAdhisthAna Avela che. A samAdhisthaLe dara varSe bhAdaravA vada hariyApIra tathA 15mI sadImAM bhImapIra thayA. nomathI agiyAraza saLaMga traNa divasano moTo meLo bharAya che. jIvApIranA guru AraMbhaDAnA muMjA bhagata. jIvApIre 17. vAlamapIra : [I.sa. 1824-1886) temanuM jIvana kRSNabhaktimAM gALyuM. temanA nAme aneka racanAo maLe che. jemAM 'coharavANI" tathA "ekavIsa pAvaDI'nI racanA bhAvanagara jillAmAM Avela gAriyAdhAra saMtasAdhuonA sthAna tarIke jANItuM che. ahIM, madhyakAlIna gujarAtI sAhityamAM sukhyAta che. "cAbakhA'nI racanA karanAra bhojA bhagatanA ziSya vAlamapIra jIvApIre mahApaMthanA anya saMtonI jema temanA paitRka thayA. gAma jamarAmAM vi.saM. 1917 caitra sudI ekAdazI tA. 13 2-1897nA roja gata gaMgAnA ArAdhakone vAyaka ApI teDAvI vAlamapIra kAtroDiyA avaTaMkanA paTela komanA hatA. zivarA maMDapano dhArmika utsava karela ane I.sa. 1904mAM temano janma tA. 28-6-1824nA roja thayo. temanA pitAnuM mokhANA gAme jIvanalIlA saMkelI lIdhI. nAma lavajI nArAyaNa tathA mAtAnuM nAma jalAI vAlama bAlyavayathI ja bhaktibhAvanA dharAvatA hatA. temaNe yuvA vaye pAda TIpa : 1. gujarAtanI pIra-paraMparA lekhaka : mukundacaMdra gRhatyAga karI bhAratabhramaNa karyuM. bhramaNa daramiyAna teo aneka nAgara. 2. "kacchI rAvaLapIra : eka paricaya'-lekha le. : Do. sAdhusaMtonA paricayamAM AvyA, paraMtu temanA mananuM samAdhAna caMdrikAbahena ema. cuDAsama lokagurjarI aMka : 18 kyAMya thayuM nahIM. tethI gAriyAdhAra parata AvyA. A samaye bhojalarAmanI khyAti comera prasarelI hatI. tethI teo phatehapura gAme bhojalarAma pAse thoDo samaya rahyA ane temanA mananuM samAdhAna thatAM bhojalarAma pAse dIkSA laI gAriyAdhAramAM I.sa. 1870mAM jagyA bAMdhI annakSetra cAlu karyuM ane jijJAsujanone bhojana ane bhajana pIrasI satya rAha cIdhyo. samagra jIvana ramaNI paropakAra arthe jIvI I.sa. 1886nA vaizAkha mAsanI zukla maMdira, pakSanI pAMcama tA. 8-5-1886nA divase sevA-dharamanI jyota dvArakA jalatI rAkhI jIvanalIlA saMkelI lIdhI. Jain Education Intemational Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 15 vividha dharma paraMparAmAM gujazavanI dehANya jagyAo prA. ravajI rokaDa tathA DaoN. bI. Ara. khAcariyA kahevAyuM che ke ghAti ti dharma dhAraNa karavAmAM Ave te dharma, AcaraNa karavAmAM Ave te dharma. jIvananI kSaNekSaNa dharmamaya hovI ghaTe, hovI joIe. kabIre kahyuM che tema, jevI ApI evI ja pAchI ApI evI cadariyA' jevuM jIvana hovuM joIe. mAnavajIvanamAM dareka kSaNa citravicitra kaMdho vacce phasAyelI hoya che. dharma ja A kiMThamAMthI kaI dizAmAM javuM tenuM mArgadarzana pUruM pADe che. mAnavajAta sAme A aMgenAM agaNita dAkhalA-daSTAMto che ke sadbhAge gayelA sArI gatine pAmyA che, jyAre geramArge gayelA narakanA adhikArI banyA che. ApaNA asaMkhya pada-bhajanomAM asaMkhya kathAkIrtanomAM A vAta gAI-vagADIne kahevAmAM AvI che. prA. ravajI rokaDa mAnavIe daze dizAmAMthI kevA uttama vicAro grahaNa karavA joIe te dharma batAve che, pachI e koIpaNa saMpradAya hoya ke game te vidhividhAno hoya, aMte to e rojIMdA jIvanamAM kevuM sadAcaraNa jarUrI che e ja darzAve che. dharma saMskRtinA vartamAna pravAhathI vAkepha karavAnA zubhAzayathI gujarAtanI khyAtanAma dehAsya jagyAo viSe A lekhamALAmAM vistRta ane pramANabhUta mAhitI ApavAmAM AvI che. lekhamALAnA banne lekhako pravRttie abhyAsI che. saMzodhana karavAnI prakRtinA kAraNe teo mAtra bhAratIya saMskRtinA pUraka ja nahIM paNa pracArako paNa che. ra ) za ) za ) za ) za ) # prAdhyApaka zrI ravajI rokaDano janma tA. 7-2-1963nA roja rAjakoTa jillAnA jetapura tAlukAnA pAMcapIpaLA gAme thayo hato. temanuM mULa vatana jetapura tAlukAnuM mevAsA gAma. bALapaNathI ja adhyAtma, sAhitya, saMgIta ane lokavidyAomAM ruci dharAvanAra prAdhyApaka rokaDe prAthamika zikSaNa mevAsAmAM pUrNa karI ucca abhyAsa arthe jetapura ane rAjakoTamAM rahI gujarAtI bhASA-sAhityamAM ema. e. ane ema. phila.nI padavI saurASTra yuni.mAM prApta karela. prA. rokaDanI vidvatA ane abhyAsa niSThA pArakhI teonA ema. e.nA pariNAma pUrve ja jetapura kolejamAM prinsipAle teone mAnad sevA mATe bolAvI lIdhA. Ama adhyayananI sAthe adhyApananuM kArya zarU thayuM. jetapura bosamiyA kolejamAM traNa varSanI adhyApakanI sevA bajAvI, 1991mAM amarelI pratAparAya ArTsa koleja ane 1993thI ke. o. zAha ArTsa koleja dhorAjImAM teo sevA Ape che. A sevAkALa daramyAna zrI makaranda dave, DaoN. niraMjana rAjyaguru, DaoN. manoja rAvala, DaoN. baLavaMta jAnI, zrI lAbhazaMkara purohita, zrI palANa sAheba tathA DaoN. ena. yu. gohilanA satata saMparka ane satsaMgathI temanI vyaktitA ghaDAtI rahI, jenA (phaLasvarUpa gujarAtI lokasAhitya ane saMta sAhitya kSetre samagra gujarAta ane rAjasthAnamAM lokadeva tarIke pUjAtA) Jain Education Intemational Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 dhanya dharA rAmadeva pIra maMDapa' viSaya para yu. jI. sI. nI rIsarca phelozIpa meLavI. lokadeva vAccharA dAdA para DaoN. niraMjana rAjyaguru ane DaoN. pradyumna khAcara sAthe rahI "vIra vaccharAja nAme pustaka prakAzita karyuM. gujarAtI sAhityanA anekavidha seminAromAM bhAga laI lagabhaga 15 jeTalAM saMzodhana pepara prA. ravajI ( karyA che. gujarAtI sAhityanAM lagabhaga sAmayikomAM temanA lekho vAraMvAra pragaTa thatAM rahe che : saurASTranA saMta sAhityamAM rasa ane ruci dharAvanAra prA. ravajI rokaDe saurASTranI moTA bhAganI dehApya jagyAo ane saMta sthAnakonI viDiyo philma taiyAra karI ane saMtonA inTaravyu sAthe viDiyogrAphI karela che. samagra gujarAtanAM lokasAhityanAM saMzodhaka ane saMpAdakonAM inTaravyu laI viDiyogrAphI paNa taiyAra karela che. prA. ravajI rokaDa gujarAtanA saMtasAhitya ke lokasAhityamAM kAma karatA mitrone ane saMzodhakone haMmezAM praraNA ane protsAhana ApatA rahe che. e emanuM jamA pAsu che. - - - - - - - - - DaoN. bI. Ara. khAcariyAno janma tA. 8-3-1964nA roja jetapura mukAme thayelo. teoe prAthamikathI mAMDIne koleja sudhInuM zikSaNa jetapuramAM ja meLaveluM. anusnAtaka thavA temaNe saurASTra yuni. ekasaTarnalamAM praveza meLavyo. ema. e.mAM yunivarsiTImAM prathama AvyA. temAM temanI asAmAnya pratibhAno aNasAra maLI rahe che. chellAM sattara varSathI jetapuranI bosamIA ArTsa ane komarsa kolejamAM gujarAtI viSayanA adhyApaka tarIke kAryarata che. zikSaNamAM sakriya rasavRtti hovAnA kAraNe temaNe aneka padavI meLavI. ema. e., bI. eDa., ema. phila., DI. sI. eca. (komyu. sAyansa), DI. sI. sI. esa. (cAraNI sAhitya), yu. jI. sI.-neTa TesTa ane pI. eca. DI. nI padavI sadhI temanI DA. bI. Ara. khAcArayA| zikSaNapravRtti satata kAryarata rahI che. adhyayananI sAthe temanI adhyApaka tarIkenI paNa eka AgavI mudrA upasI Ave che. sAhityamAM khAsa karIne cAraNI sAhitya temanI pasaMdagIno viSaya rahyo che. cAraNI sAhityamAM temaNe ema. phila. ane pI. eca. DI. mATe saMzodhana viSayamAM paNa temaNe cAraNI sAhitya para pasaMdagI utArI temAM viSaya pratyenI abhiruci pragaTa thAya che. cAraNI sAhitya, lokasAhitya ane saMtasAhitya temanA pasaMdagI viSayo rahyA che. tenA ja eka bhAgarUpe temaNe saurASTranI dehApya jagyAo viSe saMzodhana karavAnuM svIkAryuM. temanI vyaktitA kaMDAravAmAM zrI DaoN. baLavaMta jAnI, DaoN. niraMjana rAjyaguru, DaoN. nAthAlAla gohila, Do. aMbAdAna rohaDiyA. DaoN. manoja rAvala vagerenuM yogadAna rahyuM che. saurASTranI dehANya jagyAo vize saMzodhana karavAmAM temanA ja vaDIla mitra prA. ravajI rokaDano sahayogamArgadarzana maLyAM e paNa eka saMyoga lekhAya. baMne mitroe saMgAthe kareluM kArya temanI saMtasAhitya paratvenI ananya prItinuM uttama udAharaNa banI raheze. -saMpAdaka Jain Education Intemational For Private & Personal use only Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 130 ja che ke ja ra aa koI paNa dharma-paMtha ke sAMpradAyika samAja potAnI dhArmika saMskRtine kAyamI prasthApita karavA sthAnaka, maTha, deruM, | maMDapa, upAzraya, devaLa, gurudvArA, masjida ke maMdira jevI jagyAonI sthApanA kare che. A jagyAo, maMdiro, sthAnako derAMo, maTho ke upAzrayo potAnI dhArmika sAMpradAyika paraMparA, tenuM tattvaciMtana, vidhi-vidhAna, maMtra-taMtra ane tenA anuyAyI varganI zraddhAne TakAvI rAkhavAmAM temaja je te paMtha-paraMparAnA prasAra-pracAra karavAmAM mahattvano bhAga bhajave che. nAnI bIvedakALamAM 'udabraja ke dvIpakalpathI oLakhAto | gujarAta mAMheno A pradeza te soraTha, kAThiyAvADa, surASTra ke, saurASTra. bhaugolika dRSTie te bhAratanA pazcima bhAge 204 thI 23-25deg uttara-akSAMsa ane 69-5thI 72deg 20deg pUrva [ rekhAMzanI vacce Avelo che. lAMbo dariyA kinAro, ojhata, | bhAdara, maccha, hiraNa, madhuvaMtI jevI nadIo, giranAra, baraDo, coTIlo, zetruMjaya jevA pahADo ane phaLadrupa jamIna A bhUbhAgane kudarata taraphathI maLelA AgavA vizeSa che. - mULa anAryono A pradeza tenA prAkRtika ane dvArakA, somanAtha temaja giranAra jevAM tIrthadhAmone kAraNe so koInA AkarSaNanuM kendra banyo. saurASTranA sAgara kAMThe bhramaNazIla laDAyaka jAtio UtarI, to nadI, sarovara kinAre | mAladhArIonAM nesa nakhAyA, A badhAMnA pariNAmarUpa hinayAna ane bauddha paMthanA vihArorUpe guphAo banI. digaMbara ane zvetAMbara jaina paraMparAnAM derAsaro ane upAzrayo banyAM, ( zaiva ane vaiSNava saMpradAyanAM maMdiro baMdhAyAM, mahAprabhujInI beThako, zaktipITha ane maThonI sthApanA thaI. A sAthe vipaNuM, varAha, zrIrAma, zrIkRSNa, sUrya, hanumAna, gaNeza, ziva, kAlI, | aMbA, cAmuMDA vagere devadevIo ane A bhUminA TIMbe TIMbe | lokadevonAM sthAnako thayAM. bIjI bAju gebI giranAranA pratApe | yogIo, siddho, zaiva, zAkto, jaina, tAMtrika, yAMtrika, vaiSaNava, sakIAryasamAja ane saMta-sAdhakoe A bhUmine potAnuM sAdhanAkSetra banAvyuM. kavi ApaNe tyAM aMdhArayuga tarIke oLakhAtA madhyakALamAM AvI paDeluM muslimonuM AkramaNa ane kudaratI Aphato temaja taLabhUminA loka-samudAyamAM vadhatAM jatAM UMca-nIcanA bhedabhAva, dharmanI jaDatA ane mAnavasaMhArane kAraNe aMdarathI tUTatA jatA samagra lokasamAjane ugAravA mukhya be pravAho AgaLa AvyA. eka dharmabhakti ane bIjo rAjakIya bhakti, dharmabhaktine ApaNe bhaktiAMdolana tarIke oLakhAvIe chIe. A bhaktiAMdolana calAvanAra saMtoe dharma-saMskRtinuM rakSaNa, dInaduHkhiyAnI sevA ane lokasamudAyanI ajJAnatA dUra karavA, potAnI prajJA pramANe zAstra ane sAhityanA mAdhyame upadeza ApavAnuM cAlu karyuM. potAnA A umadA hetune savAze pAra pADavA, pagapALA paribhramaNa karatAM karatAM jyAM jayAM | jarUra jaNAya tyAM sthira thaI jagyAo bAMdhI. thI A jagyAomAM jAta-pAMta, UMca-nIca, garIba-tavaMgara ke sAMpradAyika bhedabhAva vinA lulAM-laMgaDAM, rogiyAM, patiyAM, anAtha-abhyAgato buDhA, azakto, sAcA tyAgIo ane ' judA edIo badhAMne Azaro, dIna-dukhiyArAMonI sevA, gAyane taraNuM, tarasyAne pANI, bhUkhyAne bhojana ane bhajanano mahimA karavAmAM Avyo. saurASTranI A dehAdhya jagyAo bAMdhavA pAchaLa kahyuM tema dharma-saMskRtinuM rakSaNa, dIna-duHkhiyAonI sevA uparAMta nIce darzAvela kAraNo paNa agatyanAM jaNAya che. koI saMta ke sAdhaka potAne pasaMda paDelA sthaLe lAMbA samaya sudhI sAdhanA kare ne pAchaLathI te sthaLa pUjanIya banI jAya. 25 gurunA Adeza mujaba ziSya, gurunidarzita jagyAe jhUMpaDI bAMdhe. * bhagata potAnA nivAsa sthAnane ja bhajananuM kendra banAve ane tyAM Azrama baMdhAya pachI temanA vaMzanI paraMparA dvArA te jagyAno vikAsa thAya. 4 bhagata potAnI gAyone mATe pUratuM pANI ane cAro maLI rahe evI zodhamAM nIkaLe, anukULa sthaLa maLatAM tyAM vasavATa kare ane dhIme dhIme te sthaLa jagyAmAM pariName. 45 koI saMtanuM samAdhisthaLa te saMtanI paraMparAnI jagyAnuM kAraNa bane. koI paNa prAcIna tIrtha sthaLano jIrNoddhAra karIne koI sAdhusaMta ke bhakta tyAM besI jAya ane tyAM jagyAnuM DIMTa baMdhAya. A rIte vidharmIonA AkramaNa sAmenI eka prakAranI laDatanA bhAga uparAMta sAmAjika, dhArmika, paraMparita, prAkRtika pariveza paNa A jagyAonAM nirmANanuM kAraNa bane che. A saMta sthAnakone paMtha ke saMpradAyanI dRSTie vargIkRta karavAno prayAsa Jain Education Intemational Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 karIe to tene mukhya be vibhAgamAM vaheMcI zakAya. (1) saMpradAya custa-yukta jagyAo (2) saMpradAyamukta jagyAo. saMpradAyayukta eTale evI jagyAo ke je koI eka cokkasa paraMparita paMtha ke saMpradAyane ja varelI hoya, jemAM amuka cokkasa deva-devInI ja ArAdhanA kendra sthAne hoya temaja temanAM cokkasa zAstro, vidhi-vidhAno, nIti-niyamo ane siddhAMto tathA cokkasa kaMThIbaMdha anuyAyI varga hoya, jemake-praNAmI saMpradAyanI jagyAo, kabIra Azramo, ANadAbAvA Azrama, jalArAmanI jagyA....vagere A prakAramAM mUkI zakAya, to koI cokkasa paMtha ke saMpradAyanI kaMThI svIkAryA vinA, lokadharmane ja kendramAM rAkhI bhajana karo ane bhojana karAvo'nA maMtrane caritArtha karatI jagyAone bIjA prakAranI eTale ke saMpradAyamukta jagyAo tarIke oLakhAvI zakAya. A prakAranI jagyAomAM koI cokkasa paraMparita sAMpradAyika deva-devInI upAsanA nahIM paNa judI judI sAdhanA dhArAo ke sAMpradAyika paraMparAno samanvaya thayo hoya che. temaja teonA ArAdhya deva, upAsyadeva ane iSTadeva paNa samayAMtare badalatA rahe che, jema ke pAMcALanI saMtanI paraMparAnI jagyAo, goMDala jIvaNadAsa lohalaMgarInI jagyA, dUdhareja- dudhaI vaDavALAnI jagyA, parabanI jagyA vagerene saMpradAyamukta jagyAo tarIke oLakhAvI zakAya. joke madhyakALamAM vakarelI sAMpradAyika rUDhicustatAne DAmavA ane dharma-adharmanA bheda miTAvavA, sarvadharma samabhAvanA sUtrane caritArtha karatI A saMpradAyamukta jagyAomAM pAchaLathI cokkasa sApradAyika baMdhano to UbhA thayAM che. saurASTranAM A banne prakAranAM saMtasthAnako viSayaka amoe jyAre vicAraNA zarU karI, tyAre najaramAM AvyuM ke saurASTra ane kaccha pradezomAM to madhyakALathI mAMDI Aja sudhImAM DuMgarAo, gALIo, nadIo, sAgara taTo ane gAmaDAMomAM agaNita saMto tathA emanAM sthAnako patharAyelAM paDyAM che, jemAMnAM keTalAMka mAtra dhUNAo che to keTalAMka mAtra thaDA, oTA ke derI svarUpe che. keTalAMka mAtra samAdhisthAnako che to keTalIka suMdara, jIvatI jagyAo che. A tamAma saMtasthAnako vize saMpUrNa Alekha Apavo hoya to mahAnibaMdha jeTaluM saMzodhana kArya karavuM paDe. tethI ahIM to mAtra je saMtasthAnakoe dharma-saMskRtinA jatana sAthe anekavidha sevAkIya pravRttio dvArA saurASTra ane saurASTranI bahAra khyAti meLavI che temaja jenI paraMparA bahu ja lAMbI cAlI che evA atyaMta mahattvanAM, khyAtanAma saMta-sthAnakono ja paricaya ApavAno upakrama amoe sevyo che. gorakhamaDhI dhanya dharA saurASTranI dehANya jagyAomAM sauthI prAcIna jagyA pATaNathI pUrvabhAge sarasvatI nadInA kinAre Avela 'gorakhamaDhI' tarIke oLakhAtI nAtha paraMparAnI jagyA che. A gorakhamaDhI tenA sthApanA kALe bAra gAmanI jAgIra gaNAtI A jagyAnA mahaMtane kAnaTA nAthajI tarIke oLakhavAmAM Ave che. sadAvratanA mAhAtmyane pragaTa karatI A jagyA ane enA sthApaka dhUMdhaLInAtha viSayaka aneka daMtakathAo maLe che. hAla A jagyAmAM dararoja be vakhata bhUkhyAM-tarasyAMne annajaLa apAya che. potAnI suMdara lAibrerI che. nAtha paraMparAnI A jagyA uparAMta jUnAgaDha garavA giranAranA parisaramAM Avela gorakhanAtha, gebInAtha, oghaDanAtha, velanAtha vagere thAnako ane siddha pyAre rAmajInI jagyA, lakkaDa bhAratIno akhADo, gorakhanAtha Azrama vagere ullekhanIya che. A uparAMta thAnagaDhamAM Avela gebInAthanI jagyA, morabI tAlukAnA dahIMsarA gAme Avela motIrAmanI jagyA, kanesarA gAme Avela sevAvana Azrama vagere jagyAo potAno Agavo prabhAva pAtharI rahI che. AvI ja dehANya jagyAomAM bhaktiAMdolananAM pravartaka zrI rAmAnaMdajInA ziSya pIpAbhagata, rohIdAsa ane pyAre rAmajI dvArA sthapAyela thAnako, jagyAo ane kabIra Azramo tenI prAcInatA ane anekavidha sevAkIya pravRttione kAraNe mahattvanuM sthAna dharAve che. pIpA bhagatanI jagyA AjathI lagabhaga 600 varSa pahelAM bhakta pIpAjInA hAthe jenuM DIMTa baMdhAyuM te jApharAbAda pAsenA umeja gAmanI najIka AvelI pIpA bhagatanI jagyA' A saMdarbhe ullekhanIya che. pIpAvAvanI jagyAnA mULa sthApaka svAmI rAmAnaMdanA ziSya kabIranA gurubhAI bhakta pIpAjI rAjasthAnanA gAgaroDa gaDhanI rAjagAdIno tyAga karI, I.sa. 14mI sadInA uttarArdhamAM dvArikAnAthanAM darzanArthe saurASTramAM Ave che. dvArakAthI pAchA vaLatAM duSkALathI piDAtA lokasamudAyane joI jApharAbAdanI najIka AvelA umeja gAmanI najIka eka vAvanA kAMThe raNachoDarAyanI mUrti sthApI, bhUkhe maratI prajA mATe sadAvrata cAlu kare che ane Ama pIpAvAvanI jagyAno pAyo naMkhAya che. Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata aurabha bhAga-2 139 pAMca varSa sudhI sevAkArya karI jagyAnI dhurA potAnA gurubhAI sAdhanAkIya, sAMpradAyika, sAhityika ane sAmAjika ema dharamadAsane soMpI pote pAchA potAnA vatana rAjasthAnamAM cAlyA bahuvidha rIte jhIlAyo che. sAMpradAyika samanvaya ane hiMdujAya che. dharamadAsa pachI A jagyAmAM uttarottara cauda mahaMto muslima ekhalAsanI mazAla jagAvanAra, kabIra sAhebe pote thayA, temAMnA eka pratApI mahaMta te "gIgArAmajI', jemaNe koI saMpradAya ke AzramanI sthApanA karI nathI, paraMtu temanA chappaniyA duSkALamAM khIcaDInI dego cAlu karelI. gIgArAma avasAna bAda temanA tejasvI ziSya dharmadAsajIe potAnA pachI rAmadAsa ane viThThaladAsa gAdIe AvyA hatA. hAla mahaMta gurunI vANIne lokabhogya banAvavA ane guru pratyeno kRtajJatAkanaiyAdAsa A jagyAnI gAdI saMbhALI rahyA che. bhAva vyakta karavA gurugAdInI sthApanA karI ane kabIra I.sa. 1919mAM kapoLa parasottama kikANInA Arthika saMpradAyano pAyo nAkhyo. samayAMtare AmAMthI je zAkhAsahayogathI jIrNoddhAra pAmelI A "pIpA bhagatanI jagyA" Aja prazAkhAo phUTI temAMnI mukhya be zAkhA rAma kabIra ane satta pharI jIrNoddhAra mATe koI kikANInI rAha joIne beThI che. kabIrano prabhAva saurASTramAM paNa jhIlAyo. jenI sAhedI jAmanagara-rAmakabIra Azrama, luNIvAva, rAjakoTa-satta kabIra rohIdAsanI jagyA Azrama lImaDI zrI kabIra yogAzrama pUrI pADe che. jUnAgaDha jillAnA visAvadarathI giramAM pravezatAM kabIra Azrama-jAmanagara premaparA, moNaparI ane kAMsiyAnesanA raste jatAM eka rasto satAdhAra tarapha phaMTAya che. ApA gIgAthI pracAramAM Avela A choTA kAzI tarIke oLakhAtA jAmanagara zaheramAM Avela satAdhAranI bAjumAM sarasAI-moNiyA gAme "rohIdAsa kaMDa' kabIra AzramanA sthApaka mahaMta zrI khemadAsajI hatA. temaNe tarIke oLakhAtI vizALa jagyA che. (ahIM kula traNa kuMDa che. saMtonA utArA ane satsaMga mATe jAmanagaranA rAjavI jAma be snAna karavA mATe ane eka caraNAmRta levA mATe. kahevAya raNamala pAsethI bardhanacoka, moTAphaLiyA vistAramAM thoDI jagyA che ke snAna karavAnA kuMDamAM rohIdAsa cAmaDAM keLavatA.) anudAnamAM meLavIne AzramanI sthApanA karI. samayAMtare zaherI saMvata 1433nA mahAsuda pUnamane ravivAre kAzI vikAsa sAthe, satsaMgano vyApa vadhatAM AzramanA chaThThA gAdIpati zaheranA eka camAra kuTuMbamAM janmelA rohIdAsa, saurASTranI A mahaMta zrI puruSottamadAsajIe potAnA samayanA rAjavI jAma jagyAe kyAre AvyA temAM koI cokkasa purAvAo maLatA vibhAjI pAse, AzramanA vikAsArthe vadhAre jamInanI mAMgaNI nathI, paNa daMtakathA uparathI eTaluM tAraNa kADhI zakAya ke te mUkI. saMtanA sAcA prastAvano svIkAra karI, jAma vibhAjIe potAnA gurubhAI pIpA bhagatanI jema pote paNa tIrthATane I.sa. 1895mAM jAmanagara zaheranA kisanaparAmAM Aje je nIkaLyA haze ane A sthaLa pasaMda paDatAM ahIM rokAI gayA bhavya "zrI rAma kabIra Azrama' Ubho che te jagyA arpaNa karI. haze. lokavAyakA e che ke gurunI zodhamAM nIkaLelAM mIrAMbAI AzramanA sAtamA mahaMta zrI zAMtidAsajIe gurunuM svapna rohIdAsanI pAchaLa pAchaLa ahIM AvelAM ane ahIM A sAkAra karavA pracaMDa puruSArtha karI Azramane maLelI vizALa jagyAe rohIdAsane guru tarIke svIkArI, kaMThI baMdhAvelI. jagyAmAM nijamaMdira, sabhAmaMDapa, samAdhikhaMDa, bhojanAlaya, goMDalanA rAjavI sara bhagavatasiMhajIe potAnA atithigRha jevAM Alayo baMdhAvyAM, sAthe kabIra sAheba prabodhita rAjyakALa daramyAna A jagyAno jIrNoddhAra karAvelo, jenI sevAnA maMtrane sAkAra karavA gauzALA, annakSetro, chAza kendro sAkha pUratI ArasanI takatI kaMDanI dIvAla para mojUda che. ane auSadhAlayo UbhAM karyA. uparAMta strI ane bALautkarSanA tyArabAda I.sa. 1981mAM harijana samAje sAthe maLI ahIM hetune pAra pADavA sadguru kabIra jJAnamaMdira ane mahilA jJAnajamIna kharIdI rohIdAsanuM maMdira baMdhAvyuM, bAjumAM nIlakaMTha maMdiranI sthApanA karI. A badhAnI sAthe mahaMta zAMtidAsajIe mahAdeva ane kALa bhairavanAM maMdiro bAMdhyAM. mahattvanuM kArya to e karyuM ke AzramopArjita sevAno lAbha sau kabIra sAhebanI jagyAo koI laI zake te mATe porabaMdara, dvArakA, kAzI ema traNa jagyAe peTA Azramo sthApyA. svAmI rAmAnaMdanA pratApI ziSya kabIra sAhebano prabhAva mahaMtazrI zAMtidAsajI pachI jAmanagara kabIra AzramanA samagra bhArata ane bhAratIya saMtaparaMparAmAM AdhyAtmika, dhArmika, pa.) Education International Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 dhanya dharA mahaMta pade AvanAra rAma svarUpadAsajIe paNa gurunA pagale- karI. saMtoe A sthAne kabIra AzramanI sthApanA karI. A pagale pAlanapura ane jAmakalyANapuramAM peTA Azrama sthApyA. luNIvAva goMDalathI cauda kilomITaranA aMtare AveluM nAnuM gAma sAMpradAyika vicAradhArAnA pracArArthe, prakAzanakArya cAlu karI, che. jetapura taraphathI paNa A gAma jaI zakAya che. luNIvAvamAM kabIra sAhityanuM prakAzana karyuM. ati Adhunika hospiTalo ane AzramanuM be mALanuM dezI DhabanuM makAna, bAjumAM samAdhimaMdira, zALAnAM saMkulo UbhAM karyA. gurunA kAryane vaizvikarUpa ApavA je AzramanA saMto thaI gayA temane Apela samAdhinAM sthAnako vAraMvAra videzonA pravAsa kheDI, videzomAM paNa kabIramaMDaLa ane che. temanI pAchaLanA bhAgamAM Avela oraDAmAM kabIra sAhebanI kabIra AzramanI sthApanA karI. mahaMta zrI rAmasvarUpadAsajInuM gurugAdI, tenA upara kabIrabIjagraMtha, kabIra TopI ane mALAnuM bhagIratha kArya to e hatuM ke I.sa. 1998nA duSkALamAM sthApana che. oraDAmAM judA judA mahaMtonA phoTAo che. AzramanA dhananA bhaMDAro khullA mUkI rojanA 1500 mANasone A AzramamAM bhAdaravA mAsanI pUnamano utsava ghaNI sADAtraNa mahinA sudhI bhojana pUruM pADyuM. dhAmadhUmathI UjavAya che. A divasa kabIrapaMthanI sthApanAno AzramanA A vartamAna mahaMta zrI jagadIzadAsajIe pUrI divasa mAnavAmAM Ave che. kabIrapaMthIo padhAre che. bhajana niSThAthI AzramanI dhurA saMbhALI rahyA che. mULanI paraMparAne satsaMga cAle che. bhavya bhojana samAraMbha thAya che. A Azrama jALavI satata sevAkIya pravRttiomAM rata rahetA A mahaMte I.sa. nIce so vIghA jamIna che. gauzALA cAle che ane anya koI 2001mAM kacchamAM Avela dharatIkaMpa vakhate jarUriyAtamaMdone dhArmika kriyAkAMDa thatAM nathI. Aje A paMthamAM mUrtipUjA ne bAhya roTI, kapaDAM, makAna sAthe sArvajanika davAkhAnuM kholI vinA mUlya dhArmika kriyAo vadhI gaI che, paraMtu ame to mAtra kabIra davAo pUrI pADI hatI. hAla anekavidha sevAkIya pravRttio sAhebanI nirguNadhArAne ja svIkArIe chIe. sAthe dara varSe judA judA rogone lagatA kempanuM Ayojana karI saMta kabIra maMdira-rAjakoTa dardIonI vinA mUlya sAravAra ApavAmAM Ave che. roTI, kapaDAM ane makAna pachI mAnavInI sauthI mahattvanI koI jarUriyAta saMta godaDa sAhebe luNIvAvamAM jema kabIra AzramanI hoya to te che Arogya ane tene saMtoSavAnuM kAma A Azrama sthApanA karI te rIte ahIM paNa kabIra maMdiranI sthApanA karI dvArA thaI rahyuM che te AzramanuM sauthI moTuM jamA pAsuM che. kabIra vicAradhArAno phelAvo karela. A saMta kabIra AzramamAM paNa bhAdaravI pUnamano meLo bharAya che. A divase saurASTra, kabIra Azrama-luNIvAva kacchanAM kabIrapaMthI bhAI-baheno, saMto ane sevako padhAre che. AjathI Azare traNaso varSa pUrve madhyapradezamAMthI bhajana ane satsaMga-helIo jAme che. vartamAna samayanI jUnAgaDha-giranAranAM darzane nIkaLelA be saMto pharatAM pharatAM jarUriyAta mujaba vidyArthIonI zikSaNasevA, gauzALA, lAibrerI goMDala mukAme Ave che. goMDalamAM bhA kuMbhAjInI rAjyasattA temaja annakSetra vagere sevAo A AzramamAM aviratapaNe cAlu hatI. garAsadAra mokAjIne kuMbhAjI sAthe ThIka ThIka matabhedo rahyA che. karatA eTale kuMbhAjIe e gAmono garAsa AMcakI lIdho. te samaye luNIvAva gAmanA pAdaramAM A saMto pAse mokAjI besIne zrI kabIra cogAzrama-lIMbaDI temane gAMjAnI calama pivaDAve che tyAre A calama pItAM pItAM zrI kabIra yogAzrama saurASTramAM mIThADhADhInA gAma saMtoe kahyuM-"kyA kucha takalIpha hai?" tyAre mokAjIe mAMDIne lIMbaDImAM para pUjya zrI tapasvI bApue saMvata 2008 I.sa. vAta karI, potAno garAsa AMcakI lIdhAnuM jaNAvyuM. saMtoe 1952mAM karI hatI. A tapasvI sAhebanI pUrva vigato maLatI kahyuM-"jA terA garAsa kala vApasa mila jAyegA" ane banyuM nathI, paNa sUrata, rAjakoTa, lakhatara, jUnAgaDha ane lIMbaDI vagere paNa evuM ke bIje divase savAre kuMbhAjIe mokAjIne bolAvI pradezomAM tapasvI bApue tapa karI zrI kabIra vicAradhArAno garAsa pAcho Apyo. phelAvo karela. lIMbaDImAM temaNe haridAsajI sAheba nAmanA eka ahIM mokAjIne thayuM ke A saMto vacanasiddha che. eTale saMtanI vinaMtIthI nAnI jhUMpaDI banAvI cha mahinA rahIne tyAM ugra emane luNIvAva bolAvyA, temanI sevA karI, temanI pAsethI tapasyA karelI. Aje je kabIra yogAzrama lIMbaDImAM che tenI gurudIkSA lIdhI ane luNIvAvamAM Azrama sthApavAnI vinaMtI mULa jagyA e nAnakaDI jhUMpaDI hatI tema kahevAya che. Jain Education Intemational Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 141 A kabIra yogAzramanI sAmAjika, zaikSaNika ane lambArAma pachI dUdharejanI gAdIe ratnadAsa, mAnadAsa, sAhityika pravRttio khUba ja jovA maLe che. suMdara gauzALAo, kRSNadAsa ane odhavadAsa Ave che. odhavadAsa dharmanA pracArArthe saMtonA utArA, dharmazALAo ane saMta kabIra viSaya pustakonAM ziSya meghasvAmI sAthe mULI pAsenA dUdhaI gAme AvIne dharmanI prakAzano e A AzramanI viziSTatA che. A uparAMta - dhajA rope che. jagyAnuM sukAna medasvAmIne soMpI pote pAchA saurASTrabharamAM vividha jagyAoe kabIra sAhebanA nAme aneka dUdhareja Ave che. AvI ja rIte odhavadAsa pachInA dUdharejanI Azramo ane jagyAo jovA maLe che jema ke :- jagyAnA sAtamA gAdIpati gaMgAdAsa ziSya bhagavAnadAsa sAthe 3 zrI kabIra Azrama - dvArakA. coTIlAnA devasara gAme AvI darabAra rANIMga khAcare dAnamAM jaii zrI satya kabIra zAMti Azrama - porabaMdara. ApelI 1100 vIghA jamInamAM "navA sUraja devaLa' nAme Azrama sthApI, ziSya bhagavAnadAsane kArabhAra soMpI pote pAchA 4i zrI kabIra Azrama - jAmakalyANapura. dUdhareja Ave che. Ama dUdharejamAMthI ravi-bhANa saMpradAya, dUdhaI ki satya kabIra TekarI - rAjakoTa, vaDavALA deva ane navA sUraja devaLa jevI vizALa zAkhAo ane ja sadguru kabIra maMdira -bhUja. cUlI, mesavANa, mesariyA, kuMtalapura, gAriyA, dANIdhAra jevI prazAkhAo phUTe che. nAtha paraMparA ane zrI rAmAnaMdIya ziSya paraMparAnI sAthe mahaMta gaMgAdAsa pachI dUdharejanI gAdIe uttarottara sAthe saurASTranAM saMtasthAnakonA prAdurbhAvamAM nIlakaMThapurI, goviMdadAsa, raghuvIradAsa, jIvarAmadAsa, gomatIdAsa ane rUganAthapurI, jIvaNadAsa lohalaMgarI, gebInAtha, rAmetavana, kalyANadAsa Ave che. hAla kanIrAma bApu dUdhareja jerAmabhAratI, kubAvatajI mahArAja jevA lokasaMto ane tenI vaDavALAdhAmanI gAdI saMbhALI rahyA che. dUdharejamAM vaDavALA paraMparA mUkta paraMparAe mahattvanI bhUmikA pUrI pADI che. dhAma tarIke oLakhAtI A jagyAmAM rAmacaMdrajInuM maMdira che. potAnuM vizALa bhojanAlaya che. yAtriko mATe rahevA-UtaravAnI Adhunika samAjazAstrIo kahe che ke koIpaNa dharmapaMtha ke vyavasthA ane gauzALA che. saMpradAyanI jIvaMtatAnuM pramANa tenI zAkhA-prazAkhAo hoya che. ravi-bhANa saMpradAyanI jagyAo jhIMjhuvADA ane dUdharejanI jagyAo - saurASTra ane gujarAtamAM ravi-bhANa saMpradAyanI ziSyasaurASTramAM jenI zAkhA-prazAkhAo ane paraMparA bahuja paraMparA, nAda ziSya ane buMda ziSya ema be svarUpe vikase che. lAMbI cAlI che te nIlakaMThapurIno mULa Azrama dasADA bahudhA sarjakacetanA dharAvatA A saMpradAyanA saMtoe bhajanane tAlukAnA jhIMjhuvADA gAme Avelo che. nIlakaMThapurInA ziSya kendramAM rAkhI, potAnA ghara AMgaNe ja jhUMpaDIo bAMdhIne potAnI raghunAthapurI ke rUganAthadAsa saurASTranA surendranagara jillAnA jIvanasAdhanA vikasAvI che. vartamAna samayamAM gujarAta dUdhareja gAme AvI AzramanI sthApanA kare che. samayAMtare saurASTramAM A saMpradAyanAM 375 (traNaso paMcotera) jeTalAM goMDalanA jIvaNadAsa lohalaMgarI sAthe sAMpradAyika samanvaya sadhAtA 'purI' mAMthI 'dAsa' nAmAnta dhAraNa kare che. nAnAM-moTAM thAnako potAno Agavo prakAza pAtharI rahyAM che. rUganAthadAsa pachI dUdhareja vaDavALA dhAmanI gAdI saMbhALanAra | morAra sAhebanI jagyA-khaMbhALiyA yAdavadAsa, I.sa. 1630mAM AzramanI gAdI SaSTamapurI saurASTramAM A paraMparAnI sAMpradAyika rIte mahattvanI svAmIne sope che. chaThThA svAmI tarIke oLakhAtA SaSTamapurI jagyA jAmanagara jillAnA khaMbhALiyA gAme AvelI che. ravi svAmInA be samartha ziSyo eka labdhArAma ane bIjA ravi sAhebanA ziSya morAra sAheba guru-AjJAe hAlAra paMthakanI bhANa saMpradAyano pAyo nAkhanArA bhANasAheba. labdhArAma vastI cetavavA jAmanagara jillAnA dhrola pAsenA khaMbhALiyA dUdhareja vaDavALA dhAmanI gAdI saMbhALe che ane bhANa sAheba gAme Ave che. ahIM khabhe kAvaDa dhAraNa karI, rAmaroTI guru pAsethI "sAheba nI padavI dhAraNa karI vaDodarA jillAnA ugharAvI, annakSetra cAlu karI, gurugAdInI sthApanA kare che. zerakhI gAme AzramanI sthApanA kare che. dhIme dhIme A jagyAno vikAsa thAya che ane saMtanA saMtatvathI 5 , : Jain Education Intemational Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 dhanya dharA navA che. prabhAvita thaI dAsa hothI, caraNadAsa, jIvA bhagata, dharamazI vartamAna samayamAM saurASTramAM ravi-bhANa saMpradAyanI bhagata, lAlAjI, dalurAma, durlabharAma ane karamaNa jevA jagyAo eTalI mAtabara saMkhyAmAM jIvaMta che ke enA vize dharmapuruSo morAra sAhebanuM ziSyatva svIkAre che. vigate citAra Apavo hoya to svataMtra abhyAsalekha banAvavo I.sa. 1804mAM ziSyone Apela vacana pramANe zrI paDe, eTale ahIM to anya mahattvanI jagyAono mAtra ravisAheba ahIM AvI A jagyAe samAdhi le che, to I.sa. nAmollekha karIne aTakIe chIe jenI vigato nIce mujaba che. 1851mAM gAdInI dhurA caraNadAsane soMpI jAma raNamalanI Lja surendranagara jillAnA thAnagaDha gAme dAsI jIvaNanA hAjarImAM morAra sAheba paNa ahIM jIvatAM samAdhi le che. gurubhAI akkaladAsajInI jagyA AvelI che. morAra sAhebanA avasAna bAda zrI caraNadAse A banne samAdhi trikama sAhebanI ziSya paraMparAnA nAthurAma sAhebanA ziSya upara zrI rAmacaMdrajInuM maMdira baMdhAvyuM. caraNadAsa pachI uttarottara bALaka sAheba gujarAtamAM sAta jagyAonuM sthApana kare che, jerAmadAsa, raNachoDadAsa, odhavadAsa, rAmadAsa ane rAghavadAse temAMnI cAra jagyAo saurASTramAM AvelI che. guru gAdI saMbhALI hatI. hAla khaMbhALiyAnI A jagyAno (1) rAjakoTa - karaNaparA zerI naM. 3, rAmavADI, vahIvaTa vaDodarAnA varasANI mAtAnI jagyAnA mahaMta . viThThaladAsajI saMbhALI rahyA che. (2) rAjakoTa - navA thAroLA, (3) rAjakoTa - cunArAvADa pAse, rAmaghATa sAme, (4) jUnAgaDha - bhavanAtha maMdira pAse. bhIma sAhebanI jagyA - AmaraNa - bhANa sAhebanA putra khIma sAhebanA ziSya zrI ratanadAsanI ravi-bhANa saMpradAyanI bIjI mahattvanI jagyA jAmanagara jagyA rAjakoTa jillAnA vAMkAnera gAme AvelI che. A jillAnA AmaraNa gAme AvelI che. A jagyAnA sthApaka jagyAnuM sAMpradAyika mahattva e che ke ravi sAheba potAnA trikama sAhebanA ziSya bhIma sAheba hatA, jemano janma I.sa. ziSya bhIma sAhebane Apela vacana pramANe "samAdhi' levA 1718mAM harijana garoDA brAhmaNa jJAtimAM thayo hato. potAnI khaMbhALiyA javA nIkaLyA tyAre, rastAmAM bImArIne kAraNe janmabhUmine ja tIrthasthAna banAvI, jagyAnI sthApanA karI ane A jagyAe rokAyA ane ahIM ja tenuM avasAna thayuM. ahIMyAM ja I.sa. 1825mAM teo samAdhi le che. bhIma sAheba bAdamAM temanA dehane ahIMthI khaMbhALiyA laI javAmAM pachI A jagyAnI gAdIe kalyANadAsa, nAgadAsa, meghIdAsa, Avyo. khemadAsa, jerAmadAsa ane pUraNadAsa jevA saMto Ave che. hAla ja khIma sAhebanI ziSya paraMparAnA lAla sAhebanA ziSya A jagyAno kArabhAra gulAbadAsa mahArAja saMbhALI rahyA che. 'himadAsanI jagyA amarelImAM AvelI che. jagyAmAM bhIma sAhebanI pAdukA ane Dholiyo ji morAra sAhebanA ziSya jIvAbhagatanI jagyA TaMkArAmAM jALavavAmAM AvyA che. samAdhi upara bhIma sAhebanI mUrti Avela che. padharAvI maMdira bAMdhavAmAM AvyuM che. I.sa. 1750mAM goMDala If morAra sAhebanA bIjA ziSya dharamazI bhagata jAmanagara pAsenA ghoghAvadara gAme janmelA bhIma sAhebanA pratApI ziSya jillAnA joDiyA' gAme jagyA bAMdhe che, to dharamazI dAsI jIvaNa paNa potAnI janmabhUmi ghoghAvadarane karma-dharmabhUmi bhagatanA ziSya kurajI bhagata ane mULA bhagata anukrame banAvI jagyAnuM sthApana kare che. bAlaMbhA ane beTa gAme jagyA bAMdhe che. dAsI jIvaNanI jagyA - ghoghAvadara 4 ravi-bhANa paraMparAnA saMta sevAdAsajI rAjakoTa jillAnA saurASTranA saMtasAhityamAM kavi tarIke mokharAnuM sthAna kuvADavA gAme jagyA bAMdhe che, to temanAM ziSyA dharAvanAra ane rAdhAnA avatAra tarIke oLakhAtA A saMtanA vAlabAImA dhrAMgadhrA gAme jagyAnuM sthApana kare che. jIvana sAthe aneka camatkArika ghaTanAo joDAyelI che. I.sa. ja dAsI jIvaNanA ziSya prema sAhebanI jagyA goMDala pAsenA 1852mAM putra dezaLa bhagatane jagyA bhaLAvI jagyAmAM ja koTaDA sAMgANI gAme AvelI che. jIvatAM samAdhi le che. Aje putra dezaLa bhagatanI putrIno Si saurASTramAM "ugApaMtha'nI sthApanA karanAra "ugArAma' paNa parivAra A jagyA saMbhALI rahyo che. Jain Education Intemational Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 mULa ravi-bhANa saMpradAyanA anuyAyI hatA, jemanI mULa jagyA goMDala tAlukAnA bAMdarA gAme AvelI che. rTM ugArAmanA ziSya lAbhudAdA goMDalamAM jagyAnuM sthApana kare che. ravi-bhANa paraMparAnI upara nidarzita tamAma jagyAo potapotAnI kSamatA pramANe samAjasevAnAM anekavidha kAryo karI rahI che. dUdhaI vaDavALAnI jagyAo dUdhareja vaDavALA dhAmamAMthI pragaTelI 'ravi-bhANa' pachInI bIjI mahattvanI paraMparA te dUdhaI vaDavALA'nI paraMparA, je mahApaMthane kendramAM rAkhIne rabArI ane mAladhArIonI pATa upAsanAnAM kendrorUpe vikAsa sAdhe che. dUdhaI vaDavALA deva tarIke oLakhAtI jagyAnA mULa sthApaka, dUdhareja vaDavALA dhAmanA AThamA gAdIpati zrI odhavadAsajI hatA. 'vasatI cetavavA' arthe gAmaDe-gAmaDe paribhramaNa karatA, odhavadAsajI potAnA ziSya samudAya sAthe I.sa.1887mAM mULI pAsenA dUdhaI gAme Ave che. ahIM nAnI evI parNakuTImAM annadAna ane gausevAno prAraMbha karI jagyAnI sthApanA kare che. uttarAdhikArI tarIke potAnA ziSya meghasvAmIne jagyAnuM sukAna soMpI pote pAchA dUdhareja jaI tyAMnI gAdI saMbhALe che. meghasvAmIe tatkAlIna duSkALagrasta sthitimAM UbhI thayelI pANInI taMgIne pahoMcI vaLavA mATe potAnA ziSyasamudAya sAthe zramayajJa karI dUdhaI gAmanI uttara dizAmAM taLAva ane brahmANI nadInA kinAre kUvo gaLAvyo. Aje A taLAva megha taLAvaDI tarIke oLakhAya che. meghasvAmI pachI dUdhaInI A jagyAnI gurugAdI uttarottara zrI sevAdAsajI, zrI bhagavAnadAsajI ane zrI lakSmIdAsajIe saMbhALI hatI. zrI lakSmIdAsajIe potAnA kAryakALa I.sa. 1956 daramiyAna, sthApatyavida zrI chaganalAla somapurAnA mArgadarzana heThaLa, A jagyAnA parisaramAM traNa zikharavALuM, 56 phUTa UMcuM, kotaraNIyukta maMdira baMdhAve che. mahaMta zrI lakSmIdAsa pachI temanA ziSya zrI rAmabAlakadAsajIe A jagyAnI gAdI saMbhALI hatI. hAla vartamAna samayamAM zrI purAnadAsajI A jagyAno vahIvaTa saMbhALI rahyA che. samagra rabArI samAjanI AsthArUpa A jagyAmAM vizALa annakSetra, atithigRha, gauzALA ane rabArI samAjanAM bALakonA ghaDatara mATe vidyAsaMkula ane chAtrAlaya kAryarata che. maMdiramAM rAma-lakSmaNa, jAnakI, rAdhAkRSNa, zaMkara ane meghasvAmInI pUjA karavAmAM Ave che. 143 bhAratIya saMtaparaMparAnI AgavI vizeSatAe rahI che ke tenI jyota kyAreya koI sImA bhede ke saMpradAya bhede avarodhAI nathI. balke jyAre jarUra jaNAI tyAre sAMpradAyika rUDhicustatAne toDI 'sahanauvavatu. sahanau bhunaklu, saha vi karavAvahe'nA maMtrane AtmasAta ja nahIM paNa sArthaka karI potAnI jyotane vadhAre pradIpta banAvI che. saurASTramAM Avela dUdhareja vaDavALAdhAma ane goMDala vaDavALA dhAmanI jagyAo A bAbatanI sAkha pUre che. vaDavALAdhAma goMDala goMDala vaDavALAnI jagyAnA sthApaka jIvaNadAsa lohalaMgarI mULa rAmAnujAcArya pravartIta zrI saMpradAyanA anuyAyI hatA. cheka mAravADathI dharma-upadezArthe pharatAM pharatAM saMvata 1625mAM saurASTranA goMDala sTeTamAM AvI goMDalI nadIne kAMThe jagyA bAMdhe che. - samanvayavAdI vicAradhArA dharAvanAra A saMtanuM krAMtikArI kArya to e hatuM ke tatkAlIna vakarelI sAMpradAyika rUDhicustatAne toDavA dUdhareja jaI arasa-parasa ekatva sAdhavA, sAMpradAyika vidhi-vidhAnonI Apa le kare che. dUdhareja, je mULa dazanAmI zaMkarAcAryanI zaiva paraMparA ane goMDala lohalaMgarI mULa, rAmAnujAcAryanI vaiSNavI paraMparA, A vaiSNavI paraMparA 'ziva'nuM nAma paNa na bolI zake evA sAMpradAyika rUDhicusta samayamAM A banne saMtoe paraMparA toDI, banne jagyAe prakRtinA tattva vaTavRkSane mAdhyama banAvI, smRticihnonI Apale karI sAMpradAyika ekatva sAdhyuM. Aje A banne jagyAo 'vaDavALA dhAma' tarIke oLakhAya che. vaDavALA dhAma tarIke oLakhAtI goMDalanI A jagyAmAM, vaTavRkSa nIce vItI gayelA kALano hisAba ApatI mahAtmA lohalaMgarInI samAdhi bhAviko mATe tIrthasthAnarUpa che. jIvaNadAsa lohalaMgarI pachI jagyAnI gAdIne uttarottare dhanabAImA, kalyANadAsajI, rAmadAsajI, racanAdAsajI ane bhANadAsajIe saMbhALI hatI. bhANadAsajI mahaMta pade AvyA hatA. hAla bAlakadAsajI pachI temanA putra jamanAdAsajI gAdI zobhAvI rahyA che. jagyAmAM chellAM 40 varSathI niyamita bhUkhyAne bhojana ApavAmAM Ave che. Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 dhanya dharA mahAtmA lohalaMgarIjIe ropela A vaTavRkSamAMthI saMta vividha vRkSo vAvI suMdara bAga taiyAra karyo. Aje A bAga mULadAsa (saMvat 1768 jagyA-amarelI) mahAtmA nathurAmajI "bajaraMga bAga" tarIke oLakhAya che. sthAnakano Teliyo Aju(jagyA calAlA pAsenA khaMbhALiyA gAme) aTala svAmI bAjunAM gAmaDAMomAM pharI sadAvrata ugharAvI sadAvrata calAve che. (jagyA-bhiyALa) bhAvasvAmI (jagyA-dholerA) mUlasvAmI pAMcALamAM bhaktinAM bIja ropanAra gebInAthanA mukhya be (jagyA-kukaravADA) dAsApaMthanA sthApaka dAsArAma I.sa. ziSyo thayA. eka thAnagaDhanA rahIza kuMbhAra bhagata ApA mepA 1640 (jagyA bAlAgAma) jevI zAkhAo ane ThAraNa bhagata ane bIjA molaDI gAmanA kAThI bhagata ApA ratA, ApA (jagyA-pATaNavAva) kalyANa bhagata ane bhANA bhagata mepAe ApA ratAnA jamAI jAdarAnuM lalATa vAMcI lIdhuM ane (jagyA-upaleTA) devajI bhagata (jagyA bagaDu) jevI bane bhaktoe sAthe maLI ApA jAdarAne sIdhyo. ApA prazAkhAo phUTatI gaI, jeNe tatkAlIna saurASTranA AkarA jAdarAnA putra thayAM ApA gorakhA, te paNa pitAnAM pagale tApamAM tavAtA lokasamudAyane zItaLatA ApavAmAM mahattvano saMsArano aMcaLo utArI gebano rasto svIkAre che. bhAga bhajavyo che. molaDI - ApA ratAnI jagyA pAMcALa pIraparaMparAnI jagyAo ApA ratAnI jagyA molaDI gAmanI dhAre AvelI che. saurASTrane saMtasthAnakothI samRddha banAvavAmAM anya loka jagyAmAM ApA ratAe sthApela bAvana vIra hanumAnajInI pUjA saMtonI jema pAMcALanI saMtaparaMparAe paNa mahattvanuM yogadAna thAya che. bAvana vIra hanumAnajInI pUjA thatI hoya tevI pUruM pADyuM che. saurASTramAM A eka mAtra jagyA che. jagyAnI aMdara rAmajI gebInAtha jagyA - thAna maMdira, zaMkaranAM derAM ane ApA ratAnuM samAdhisthAna tema ja temanA pachI thayelA anya mahaMtonI samAdhiderIo paNa che. A paraMparAnA Adya puruSa nAthapaMthI gebInAthanA jIvana vartamAna mahaMta zrI dinakaradAsajI jagyAnI 300 vIdhA jamIna, viSayaka AdhArabhUta mAhitI maLatI nathI, paraMtu daMtakathA mujaba gauzALA, annakSetra ane anya sevAkIya pravRttio saMbhALItemano janma hothala padamaNInI kUkhe thayo hato ane temanA guru calAvI rahyA che. jagyAmAM dara varSe ApA ratAnI tithigorakhanAtha hatA. gurunA Adeza mujaba I.sa. 16mI sadImAM bhAdaravA suda sAtamano meLo bharAya che ane hanumAnajayaMtIno gebInAthe surendranagara jillAnA thAnagaDha pAse brahmaguphAmAM dhUNI utsava UjavavAmAM Ave che. ApA mepA, ApA jAdarA ane dhakhAvI. pariNAma svarUpa ApA mepA, ApA ratA, ApA ApA gorakhAnI jagyAo thAnamAM AvelI che. A paraMparAnI jAdarA, ApA gorakha, ApA dAnA, ApA visAmaNa, ApA anya jagyAonI tulanAe A jagyAono vikAsa bahu ocho gIgA, mULI AI, bhoLI AI, rANImA-rUDImA, bhImasvAmI, thayo che. pAMcALanI saMtaparaMparAmAM ApA mepA, ApA ratA, sUro bhagata, dharamazI bhagata, gAMgA bhagata, DhAMgo bhagata, vaNavIra bhagata jevA alakhadhaNInAM upAsako saurASTranI ApA jAdarA ane ApA gorakhA pachI, saurASTranA Abhane Teko bhomakAne sAMpaDyAM. ApanArA mukhya be saMto ApA dAnA ane ApA visAmaNano baLukI rIte AvirbhAva thAya che. gebInAthe je guphAmAM tapasyA karelI tyAM AjathI lagabhaga 70 varSa pahelAM kalakattAnivAsI rAmajI bhagate calAlA :- ApA dAnAnI jagyA osarIutAra traNa oraDA baMdhAvI ApelA. guphA uparanA jenI kRpAthI amarelI paragaNAnuM calAlA gAma tIrthadhAma oraDAnA pravezadvAranA AgalA bhAgamAM gebInAthanI mUrti banyuM che te ApA dAnAno janma I.sa. 1728mAM ANaMdapuramUkavAmAM Avela che. sthAnakanI bahAra ApA jAdarAnA baMda- bADalA (tA. jasadaNa, ji. rAjakoTa) gAmanA gAmadhaNI pitA ziSya ApA gorakhAe padharAvela hanumAnajInI mUrti che. kALA khAcara ane mAtA mAlubAIne tyAM thayo hato. vIsa varSanI samayAMtare pALiyAdanA ApA visAmaNa bApunI jagyAnA pAMcamA bharayuvAnImAM ApA dAnAe saMsArano tyAga karI, ApA gAdIpati nAnA unaDa bApue hanumAnajInI mUrti upara chattara jAdarAnI kaMThI bAMdhI, gurumaMtra ane guruAjJA laI I.sa. caDAvI, tyAM maMdira baMdhAvyuM. Aju-bAjunI ujjaDa jagyAmAM 1968mAM garamalI gAme AvyA. ahIM 18 varSa sudhI gausevA Jain Education Intemational Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 145 ane sadAvrata calAvyuM. saMjogovazAt I.sa. 1786mAM garamalI ane chAza kendro calAvAya che. A jagyAmAM calALAnAM bhAIo gAma choDI boDakA gAme AvyA. ahIM paNa vadhAre samaya na ane baheno mATe sIvaNa temaja kamyuTara zikSaNanA vargo paNa vitAvatAM ahIMthI Aja varSamAM aMte zrI bhokAvALAnA Agraha vinA mUlya calAvavAmAM Ave che. A mULI AInA pratApI calAlA AvyA, jyAM dharamanI dhajArUpI 36 varSa sudhI gausevA ziSya thayA kuMDalAnA lAkho bhagata, je paNa kuMDalAmAM sevAkIya ane goLa-cokhAnuM sadAvrata calAvyuM. pravRttio karI alakhano nAda jagAve che. ahIM corANuM varSanI dIrdhAyu bAda eka TANe potAnA | mAciyALA : bhoLI AInI jagyA nAnA bhAI nAthAbhAInA putra jIvaNa bhagatane pAse bolAvI ApA dAnAnA bIjA ziSya te bhoLI AI, jemano jagyAnuM sukAna soMpI ane sUrajadevanI sAkSIe bhaktajanonI janma I.sa. 1706mAM amarelI jillAnA mAciyALA gAme upasthitimAM tA. 19-1-1822, poSa suda ekAdazI ane meghavALa kuTuMbamAM thayo hato. bhalagAmanA sAdhujIva mULAbhAI zanivAranA roja yaugika kriyAthI potAnI jIvanalIlA saMkelI. sAthe saMsAra mAMDyo. A kuTuMbamAM eka varSa pachI dIkarI ApA jIvaNa bhagate I.sa. 1823mAM ApA dAnAnA samAdhi rAjIno janma thayo, paNa bALapaNathI bhaktinA raMge raMgAyelA sthaLe maMdira baMdhAvyuM. jIvaNa bhagata pachI A jagyAnA mahaMtapade bhoLI AInuM mana saMsAramAM na lAgyuM, guru AjJA laI anukrame devA bhagata, unaDabApu, dAdA bApu, bhANa bApu, maMgaLa mAciyALA jaI sevA-dharamanI jhUMpaDI bAMdhI, majUrI karIne bApu ane valaku bApu Ave che. sadAvrata calAvyuM. AyakhuM vanapraveza kare te pahelAM potAnuM unaDa bApue I.sa. 1878mAM pAlitANAnA ThAkora jIvanakArya pUrNa thayeluM samajI I.sa. 1758mAM bhoLI AIe sUrasiMhajInI sahAyathI maMdirane cAMdInA kamADathI suzobhita jIvatAM samAdhi lIdhI. banAvyuM, to vartamAna mahaMta zrI valaku bApue jagyAnA pAyAnA mAciyALAmAM ThebI nadInA kinAre bhImanAtha mahAdevanA Adarzo akabaMdha rAkhI annakSetra, gauzALA, atithigRha, sAMnidhyamAM bhoLI AInI jagyA AvelI che. A jagyAmAM pazusaMvardhana ane vaidakIya sahAya jevI pravRttio zarU karela che. hanumAnajI tathA rAmadevapIranAM maMdiro ane mahaMtonAM samAdhiA uparAMta "sArtha dAneva gurukuLa" nAme zaikSaNika saMsthA ane sthAnako che. vartamAna samayamAM A jagyAmAM vividha utsavo ane 'dAnevadarzana' nAmanuM mAsika paNa cAlu karAvyuM. vyasanamukti, bhajana-kIrtano niyamita thAya che. kurivAjo, vahema ane aMdhazraddhA nAbUda karavA dAneva bhaktimArga nAmanA saMgaThananI paNa sthApanA karI, jenA daza hajAra jeTalA satAdhAra : ApA gIgAnI jagyA sabhyo Aje kAryarata che. A jagyAmAM ApA dAnAnuM ApA dAnAnA trIjA pratApI ziSya te saurASTranI suprasiddha samAdhimaMdira, ApA dAnAe sthApela hanumAnajI ane dAnezvara jagyAnA sthApaka ApA gIgA. ApA dAnAnA sauthI pratApI mahAdevanI pUjA thAya che. jagyAmAM pUrve thayelA tamAma mahaMtonAM ziSya te saurASTranI suprasiddha satAdhAranI jagyAnA sthApaka ApA samAdhi sthAnako paNa sthita che. gIgA rAta-divasa gausevAmAM rata rahe che. eka samaye yuvAna calAlA : mULI AInI jagyA gIgAnuM vita pArakhI tene pAse bolAvI ApA dAnA tenI pITha para pIrAI paMjo mArI sAthe sAthe gIgAne jagyAnI kula (216) anuyAyIomAM IzvaranA aMzAvatAra gaNAtA ApA basso soLa gAyomAMthI aDadhA bhAge (108) ekaso ATha dAnAnA traNa pratApI vIra ziSyo thayA. mULI AI, bhoLI AI gAyo ApI jyAM lobAnanI sugaMdha Ave tyAM jhUMpaDI bAMdhavAnI ane ApA gIgA. mULI AIe calAlAmAM ja ApA dAnAnA sAna Ape che. aneka camatkAro ane saMkaTomAMthI pasAra thaI sAMnidhyamAM jhUMpaDI bAMdhI gausevA ane sadAvrata calAvyuM. Aje ApA gIgA giranA nAke jagyA bAMdhe che. A jagyAmAM jalArAma bApA, rAma paMcAyata ane rAmadevapIranAM maMdiro uparAMta mULI AInuM samAdhisthAna che. jagyAnA vizALa ApA gIgAno janma I.sa. 1777mAM gadhaI jJAtimAM prArthanAkhaMDa ane vizrAMtigRhamAM dara guruvAre bhajana-kIrtana thAya thayo hato. pitAnuM nAma alIbhAI ane mAtAnuM nAma suraI che. kudaratI ApattionA kaparA kAmamAM annakSetro-sadAvrata (lakhI) hatuM. suraI potAnA sagAne tyAM calALA javA nIkaLI tyAre rastAmAM zApura gAme putrano janma thayo. mA-dIkaro calALe Jain Education Intemational Education International Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 dhanya dharA AvyAM paNa sagAe Azaro paNa Apyo nahIM, eTale ApA dAnAnI jagyAmAM Azaro lIdho ane mA-dIkarAe ApA dAnAnuM zaraNuM lIdhuM. A ApA gIgA visAvadarathI sAta kilomITara dUra, gurue ApelAM jJAna maLatAM I.sa. 1809mAM satAdhAranI jagyAnuM DIMTa bAMdhe che. jIvananI dareka paLa abhyAgatone Azaro, bhUkhyAne bhojana ane gausevAmAM vitAvI ApA gIgA potAnuM uttaradAyitva karamaNa bhagatane soMpI I.sa. 1870mAM samAdhi le che. karamaNa bhagata pachI satAdhAranI jagyAnA mahaMtapade uttarottara rAma bApu, jAdava bApu, hari bApu, harajIvana bApu, lakSmaNa bApu ane zAmajI bApu ane vartamAna samayamAM jIvarAja bApue saMbhALyuM che. zAmajI bApue ApA gIgAe prabodhela sadAvrata abhyAgatone Azaro, gausevA ane mAnavasevAne navuM pariNAma ApavA eka sAthe traNa hajArathI vadhAre lokonI rasoI thaI zake tevuM rasoDuM, traNeka hajAra loko ArAmathI rahI zake tevuM atithigRha ane bAjariyA nesa pAse vizALa gauzALA baMdhAvela che. ahIM AMbAjhara nadIne kAMThe snAnaghATa, bagIco ane kaMDa baMdhAvela che. pAMca varSanI nAnI uMmare ja potAnuM sarvasva arpaNa karanAra zAmajI bApu ane satAdhAra eka bIjAnA paryAya banI gayela, lAgalAgaTa 31 varSa sudhI mahaMtapada saMbhALI potAnI hayAtImAM ja jIvarAja bApune tilaka karI I.sa. 1983mAM 78 varSanI vaye svadhAma sidhAvyA. hAla A jagyAnI dhurA jIvarAja bApu saMbhALe che. temaNe hamaNAM ja tA. 13-4-06ne guruvAranA roja gurunA pagale-pagale vijaya bhagatanI laghu mahaMta tarIkenI cAdara ane tilakavidhi karI jagyAnuM sukAna soMpela che. satAdhAranA sthAnakamAM hanumAnajI tathA zaMkaranAM maMdiro che. tamAma mahaMtonA samAdhimaMdiro paNa che. saurASTranA gadhaI samAja dvArA dara aSADhI bIje jagyAmAM dhajA caDAvavAmAM Ave che. zivarAta, aSADhI bIja, bhAdaravI amAsa, kArtikI pUnama, divALIno paDavo ane Akho zrAvaNamAsa ahIM lokotsavo thAya che. jagyAnAM tamAma kAmamAM lokasamudAya svaicchika rIte ja sevA kAryamAM joDAya che. ApA gIgA potAnA kAryakALa daramiyAna jyAM jyAM rahelA te bagasarA, cUDA, DamarALA, moTA mAMDavA, nAnI satAdhAra (rAmezvara) vagere gAmomAM satAdhAranI peTA jagyAo AvelI che. dareka sthaLe annakSetra ane gauzALA cAlu che. bagasarAmAM ApA gIgA prerita jagyAnA vartamAna mahaMta zrI jerAma bApu ane nAnI satAdhAra rAmezvara jagyAnA mahaMta pade goviMdarAma bApu potAnI sevA Ape che. pALiyAda : ApA visAmaNanI jagyA saurASTramAM prANita saMtasthAnakonA prAdurbhAvamAM jeNe mahattvanuM yogadAna pUruM pADyuM che, te che pAMcALanI saMtaparaMparA. A paraMparAnI mukhya jagyAomAM bhAvanagara jillAnA pALiyAda gAme AvelI ApA visAmaNanI jagyA paNa ullekhanIya che. ApA visAmaNano janma pALiyAda gAme (mULa dhUphaNiyAnA vatanI) khumANa zAkhAnA pAtAmana ane AI rANabAImAne tyAM vi.saM. 1825nA mahA mAsanI vasaMta paMcamInA divase (tA. 13-02-1769, somavAra) thayo hato. ApA visAmaNanI yuvAnI jamajhALa, pharatA sArAye paMthakamAM emanA nAmanI phe phATe, paraMtu eka divasa ApA jAdarAnAM baMda ziSya, ApA gorakhAno saMsparza thatAM ApA visAmaNanI bhItara adhogAmI UrjAnAM vaheNa badalI jAya che. te pUvozramanA kALajhALa kAThI zAMta hRdayanA saMta bane che. guruAzAe patnI dhanabAI sAthe pALiyAda gAmamAM ja jhUMpaDI bAMdhI gAyonI sevA ane ghI-goLa-cokhAnuM sadAvrata cAlu karyuM. dhIme dhIme ApA visAmaNanI karma jJAnamaya bhaktinI dIpazIkhA caDatI jAya che ane AmasamAjamAM potAnA pUrvasUri ApA jAdarA, ApA gorakha, ApA dAnAnI jema jAgatA pIra tarIkenI padavI prApta kare che ane ApA visAmaNa zrI rAmadevapIranA avatAra tarIke pUjAvA lAge che. jIvananA aMtima zvAsa sudhI dIna-duHkhiyAnI sevA karanAra A saMta puruSe 61 varSanI vaye aMtakALa najIka lAgatAM potAnI putrI nAthIbAI (saravA gAmanA hAdA boriyA)nA putra lakSmaNajI mahArAjane gAdI soMpI, tA. 28-10-1830 bhAdaravA suda agiyArasa ne guruvAranA roja potAnA ghUNA sAme ziSya samudAya sAthe bhajana bhAvamAM bolIne jIvanalIlA saMkelI lIdhI. bALapaNathI ja mAtAnI chatrachAyA gumAvI, ApA visAmaNanI chatrachAyAmAM Ucharela lakSmaNa bApu paNa pratApI saMta hatA. temaNe ApA visAmaNanA samayamAM murzidAbAdathI darzanArthe Avela bAbula zeTha ane pALiyAdanA kAThI darabAronI sahAyathI jagyAmAM vizALa maMdira baMdhAvyuM, jemAM rAma-lakSamaNa-jAnakI vAsukI deva tathA sUryanArAyaNanI mUrti ane dhUNA pAse Jain Education Intemational Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 hanumAnajInI mUrtinI pratiSThA karI. A jagyAne bhAvanagara paragaNAnuM tIrthadhAma banAvavAnuM zreya lakSmaNa bApune phALe jAya che. lakSamaNa bApu pachI A jagyAnA gAdIyAne temanA putra moTA uDanabApu Ave che. saurASTramAM paDelA chappaniyA duSkALanA kaparA kALamAM gAyonA saMrakSaNa sAthe A saMta puruSa, 'che koI annano sudhArthI' jevI hAkA mArIne bhUkhyAne bhojana karAvyAM hatAM. moTA unaDabApu pachI temanA putra dAda bApu ane tyAra bAda dAda bApunA putra nAnA unaDabApu pALiyAdanI gAdIe Ave che. nAnA unaDabApu bhAgavata ane rAmAyaNanA sArA jJAtA ane vaktA hatA. A mahaMta jagyAmAM gauzALA atithigRha, azvazALA, sabhAmaMDapa, anAjanA koThAro vagere bAMdhakAmo ane sAmAjika utkarSanA bhAgarUpe bhakta samudAyane dArU, jugAra,mAMsa ane vyabhicAra na karavA jevI pratijJAo levaDAvI jagyAnA AMtara-bAhya kahevarane badalI nAkhe che. guruparaMparAnuM va cUkavavA A jagyAe vizALa hanumAnajInuM maMdira teo baMdhAvI Ape che ane I.sa. 1973nI 18mI phebruArInA roja 53varSanI uMmare hRdayaroganA humalAthI nAnA unaDabApunuM avasAna thatAM jagyAnI vartamAna gAdI unaDabApunA putra amarAbApu saMbhALI rahyA hatA. A amarAbApu paNa pitAnI jema sArA vaktA hatA. vartamAna samayanI tAsIra mujaba temaNe jagyAmAM gauzALA, annakSetra, tabIbI sevAo, vastradAna, tejasvI vidyArthIone Arthika sahAya, kudaratI AphatomAM lokovA vagere sevAkIya pravRttionI dhajA pharakAvelI che. A bhagIratha kAryamAM amarA bApunuM avasAna thatAM hAlamAM A jagyAne amarA bApunAM dharmapatnI umAbA potAnI sevAo ApI rahyA che. ApA visAmaNanA samartha ziSyomAM mukhya traNa gaNAvI zakAya... (1) goraiyA gAmanA rabArI sUro bhagata. (2) mULa jasadaNanA ane pAchaLathI boTAda AvIne vaselA mULiyA zAkhAnA ghAMcI vorA bhIma bhagata-mImasvAmI, jeNe guru AzAe dhaMdhukA pAsenA khasa gAme jagyA bAMdhI, hAla mahaMta tribhuvanadAsa A jagyAnI gAdI saMbhALI rahyA che. A bhIma svAmIe pALiyAdanI jagyAmAM jIvatAM samAdhi lIdhI hatI. (3) rAmaparA gAmanA koLI dharamazI bhagata. dharamazI mULa to 147 gaDhaDA pAsenA meghaviDayA gAmanA hatA. thoDo samaya teo kerALAmAM rahyA. tyAra bAda bhANa khAcaranA AgrahathI rAmaparA gAme AvI sthira thayA. dharamazI bhagatanI jagyA ane samAdhi Aje rAmaparA gAmamAM mojUda che. saurASTramAM giranAra e AdikALathI jogI, ti ane siddhonuM sAdhanAkSetro che. A siddhonA puNya pratApe saurASTrane lokadharamanI dhajA pharakAvanAra devIdAsa, nAraNadAsa, bhojA bhagata, gaMgA satI, vAlamarAma ane jalArAma jevA saMta puruSo sAMpaDe che, jemaNe potAnA gurunA Adeza pramANe je te sthaLa zahera-gAma pasaMda karI jagyAo bAMdhI. AvI dekhANya jagyAomAM sata devIdAse sthApela parabanI jagyA, khAkhI jALiyA gAme Avela nAraNadAsanI jagyA, phatepura bhojA bhagatanI jagyA, samaDhiyALA gaMgAsatInI jagyA, vAlamarAmanI jagyA. gAriyAdhAra, jalArAmanI jagyA vIrapura vagere noMdhapAtra che. parabanI jagyA giranArathI pUrva dizAmAM bheMsANa gAmathI pa kI.mI. dUra Avela parabanI jagyA viSe zrI veracaMda meghANI ( jagyAnA tatkAlIna mahaMta zrI gaMgAbAInI mulAkAta laIne) potAnA pustaka 'purAtana jyota'nI prastAvanAmAM lakhe che 'mULa AMhI sarabhaMga RSino Azrama. RSi koDhiyA hatA. rAmAvatAra sudhI vATa jovAnI hatI. pachInA kALamAM A dhAnakano ahAleka zabda hato : 'sana sarabhaMga! lohI mAMsakA eka raMga!', pachI A paDatara thAnakane cetAvyuM kI DADA mekaraNe, enA vakhatamAM jhoLI pharatI. enA kALamAM amUlAbAI nAmanAM eka sAthI sAthe jaso (rabArI)ne vaLadAna (kAThI) AvyA. makkamadInethI lAvelI AMbalInuM emaNe dAMtaNa ropyuM. jagyAnuM DIMTa baMdhAyuM devIdAsathI. devIdAsa rabArInA dIkarA. giranAranA thAnaka rAmanAthamAM jogI jerAmabhArathI rahetA. najIkamAM rabArIo bheMsa nAkhIne paDelA. devIdAsa janmyA kahevAya che. jerAma bhArathI varadAne karI. pachI devIdAsa jagyAno relavo banyo. devIdAsa gobara upADatA, nAraNadAsa bhaMDAra karatA. paripakvakALe gurue aradho roTalo nAraNadAsane ApIne kahyuM, "jA uttara tarapha, bhUkhyAne deje, (Aja paNa e khAkhIjALiyAnI jagyAmAM Akho roTalo nahIM, paNa be TukaDA Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 dhanya dharA karIne ja pIrasAya che.) Ama A jagyAnuM maMDANa to zarabhaMga RSithI thAya che, paNa enuM vidhivata DIMTa baMdhAya che satadevIdAsathI, devIdAsano janma I.sa. 1725 (saM. 1736nA caitra mAsanI ajavALI noma rAmanavamInA zubha divase) muMjayAsara gAme vaDhiyAra zAkhAnA paramAra rabArI pitA pUjA bhagata ane mAtA sAjaNabAInI kukhe thayo hato. nAnI uMmaramAM ja giranAranI rAmanAtha jagyAnA sAdhu jerAma bhArathI pAse dIkSA laI gurunA Adeza mujaba bheMsANa pAsenA zarabhaMga RSinA dhUNA pAse AvI jhUMpaDI bAMdhI bhUkhyAne bhojana sAthe e samaye satadevIdAse sarAhanIya kArya to e karyuM ke jene potAnA gharanAM mANaso paNa saMgharavA taiyAra na hatAM tevAM raktapittiyA, koDhiyA ane dInadu:khiyAone potAnI jhUMpaDImAM Azraya Apyo ane temanI rAtadivasa sevA karI. devIdAsanA AvA akalpanIya mAnavasevAnA kAryathI prabhAvita thaIne ja zobhAvaDalA gAmanA AhiranI dIkarI paraNIne sAsare javAne badale saMsArano aMcaLo utArI parabanA A saMtanA sevAkAryamAM joDAI jAya che. samayAMtare bheMsANa paragaNAnA rAjavI kAThI AlA khumANanA dIkarA zArdUla bhagata paNa devIdAsa pAse dIkSA laIne A sevAnA kAryamAM joDAI jAya che. (A sevA kArya mATe potAnuM jIvana samarpita karI saMta devIdAsa pAse dIkSA le che). bhUkhyAne bhojana, tarasyAne pANI, dInaduHkhiyAnI sevA ane aneka lokonAM jIvanaparivartana karI saMta devIdAse ane ziSya amaramAe I.sa. 1800mAM jIvatAM samAdhi lIdhI. | devIdAsa pachI A jagyAno kArabhAra zArdUla bhagata saMbhALe che. temaNe ahIMnAM samAdhisthAno upara ArAmagAha (daragAha) banAvI tenA upara maMdiranuM nirmANa karyuM. dhIme dhIme jagyAnI suvAsa phelAtAM caraNadAsa, garIbadAsa, jIvaNadAsa, lIrabAI, mAMDaNapIra, rUDA bhagata, sAMIselANI, harAbAI, khamaNabAI, UkaraDApIra, karamaNapIra, rAma bhagata ane mAMgalabAI, ratanadAsa, gavarIdAsa jevA aneka sat puruSo ane amaramA, velo bhagata, rAmaiyo, gAMgeva, zArdUla bhagata, mAMDaNa bhagata, jeso bhagata jevA zArdUla bhagatanI sAthe niSkAma sevA bhaktimAM sahabhAgI bane che. saMvata 1855mAM parabanA gAdIpati tarIke caraNadAsanI nimaNUka karI zArdUla bhagata saMvata 1876mAM gurunA caraNamAM rahevAnA bhAva sAthe devIdAsa ane amaramAnI samAdhisthaLanA uMbarA pAse jIvatAM samAdhi lIdhI. caraNadAsa pachI parabanI jagyAno kArabhAra uttarottara karamaNa pIra, dAnA bAvA, sevAdAsajI, amarI mAtA, velA bAvA, vasamadAsajI, jalArAmajI, mAtA hIrabAI, dhyAnadAsajI, kAnadAsajI, gaMgA mAtAjI, bALakadAsa bApu, haridAsa bApu, rAmaku bApu, sevAdAsa bApu vagere saMtoe saMbhALyo hato. - parabanI jagyAno AMtara-bAhya vikAsa mahaMta zrI sevAdAsa bAputhI kharo zarU thAya che. temaNe saMvata 2006mAM potAnA guru premadAsanI AjJAthI pAjodanI jagyA choDI parabanI gAdI svIkArI. bujhAtI jatI parabanI jyotane pharI prajvalita karavA saMvata 2007mAM saMtasaMmelana ane zrI rAmadevapIrano maMDapotsava karyo. vizALa atithigRho, gauzALA ane bhojanAlayo baMdhAvyAM. mITTApura, calALA, mAlaNakA, mekhaDI, toraNiyA temaja gheDa paMthakamAM parabanI peTA zAkhA UbhI karI. lokahRdayamAM eka sAcA saMtanuM sthAna prApta karI I.sa. 1983mAM hAlanA mahaMta zrI karazanadAsa bApune potAnA uttarAdhikArI tarIke sthApI, ekAeka phAgaNa vadi AThamanA roja zrI sevAdAsa bApu potAnI jIvanalIlA saMkelI le che. vartamAna mahaMta zrI karazanadAsabApu samAdhisthAno upara vizALa zikharabaMdha maMdiro baMdhAvI rahyA che. gujarAta ane gujarAtanI bahAra parabanI peTA zAkhAo kholI rahyA che. Aje AvI (parabanI jhUMpaDI) tarIke oLakhAtI nAnI moTI zAkhAono AMka ekaso pacAsa sudhI pahoMcADavAmAM Avyo che. samajI zakAya tema che ke zikharabaMdha maMdiranuM rUpa dhAraNa karI rahela A jagyA, AjanA grAhakavAdamAM tIrthasthAna banI jaze. Aje to parabanI jhUMpaDI tarIke oLakhAtI saurASTramAM ekaso pacAsathI vadhu jagyAo mojUda che. dareka jagyAe annadAnano mahimA che. dhIme dhIme A tamAma zAkhAomAM mahApaMthI pATaupAsanA, rAmadevapIra maMDapa ane pATa-upAsanArUpe kendramAM rahyA che. parabanI A paraMparAmAM jIvaNadAsa moDhavALA gAme saMta lIrabAI, kaMDoraNA gAme ane gaurIdAsa, lIliyA tAlukAnA khArA gAme parabanI jhUMpaDIo bAMdhI. A jhUMpaDIomAM lokasevAnAM kAryo Aje paNa aviratapaNe thaI rahyAM che. giranArI sAdhu jerAma bhArathInI kRpAthI saurASTrane parabanI jagyAnA sthApaka saMta devIdAsa ane khAkhI jALiyAmAM jagyA bAMdhanAra nAraNadAsa jevA samartha lokasevako sAMpaDe che, to evA ja giranArI sAdhu rAmetavananI kRpAthI phatehapura gAma ane jagyAnA sthApaka bhojA bhagata temaja bhAvanagara jillAnA Jain Education Intemational Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata sairabha bhAga-2 149 samaDhiyALA gAme jagyA bAMdhanAra gaMgA satI kahaLasaMga sAMpaDe pANininA vyAkaraNa graMthano temaNe gujarAtI padyamAM anuvAda karyo hato. hAla A jagyAno kArabhAra mAvajI bhagatanA putra phatehapura : bhojA bhagatanI jagyA zAMtidAsabApu saMbhALI rahyA che. bhojA bhagatano janma I.sa. 1785mAM jetapura vIrapura : jalArAmanI jagyA tAlukAnA devakIgAlola gAme, sAvaliyA zAkhanA sAmAnya kheDUta, bhojA bhagatanuM ziSya maMDaLa to bahoLuM hatuM, paraMtu be pitA karasanadAsa ane mAtA gaMgAbAIne tyAM thayo hato. ziSyonI kIrti Aje comera phelAI rahI che. eka vIrapuranA bALapaNamAM ja giranArI yogI rAmetavana pAsethI dIkSA laI, jalArAma ane bIjA gAriyAdhAranA vAlamarAmajI. vAlamabhojA bhagata tatkAlIna rAjakIya sAmAjika aMdhAdhUMdha rAmajIe amarelI pAsenA gAriyAdhAramAM jagyA bAMdhI to paristhitine kAraNe, paccIsa varSenI uMmare potAnA kuTuMba sAthe jalArAmajIe goMDala pAsenA vIrapuramAM jagyA, "TukaDo tyAM hari devakI gAlola gAma choDI amarelI jillAnA cakkaragaDha gAme TUkaDo'no maMtra ApI bhArata ane bhAratanI bahAra jeNe vasavATa kare che. annadAnano ahAleka jagADyo te bhakta zrI jalArAmano janma tatkAlIna samAjamAM pravartatA daMbha, pAkhaMDa, vahema ane tA. 4-11-1799nA roja rAjakoTa jillAnA vIrapura gAme aMdhazraddhAne toDavA, bhojA bhagata saMsArano tyAga karI, lohANA parivAramAM thayo hato. temanA pitAnuM nAma pradhAna Thakkara cakkaragaDha gAmathI eka mAila dUra ThelI nadInA kinAre loka nA kinAre lo ane e mAtAnuM nAma rAjabAI hatuM. mAnyatA pramANe, bhUtapretanA vasavATavALA, zApita, ujjaDa TIMbA bALapaNathI ja sAdhu-saMto ane bhaktinA raMge raMgAyelo upara dharamanI dhajA ropI jagyA bAMdhe che. dhIme dhIme loka- potAno A putra, kyAMka sAdhu na banI jAya e bIkathI mAtAmAnasamAMthI amAnuSI sRSTine dUra karI phatehapura nAmanuM gAma pitA soLa varSanI uMmaranA jalArAmanAM lagna ATakoTanA vatanI vasAve che. bhojA bhagatanI niSkAma sevA-bhakti, saMtattva ane prAgajI somaiyAnI putrI vIrabAI sAthe karI nAkhe che, paraMtu sarjakacetanAthI prabhAvita thaI, amarelInA divAna viThThalarAva, bhakta jalArAmano jIva saMsAramAM na lAgatAM patnI vIrabAIne bhojA bhagatanAM padonI hastaprata taiyAra karanAra vidvAna saM. 187ranA sAmAjika vyavahAra pramANe ANuM vaLAvI pote jIvaNarAma, gAriyAdhAramAM jagyA bAMdhI, annakSetra cAlu karanAra tIrtha sthAnonI yAtrA karavA nIkaLI paDe che. doDheka varSa sudhI saMta vAlamarAma ane "jalA so allA'nA sUtrathI paMkAyela gokuLa, mathurA, ayodhyA, kAzI, rAmezvara, jagannAtha, badrInAtha, jalArAma jevA ekAdhika vyaktio bhojA bhagata pAse dIkSA gayAjI vagere sthaLoe paribhramaNa karI vatana pAchA phare che, laI ziSya bane che. paraMtu jIvane haju sAMtvana maLatuM nathI. tethI amarelI jillAnA bhojA bhagata potAno aMtakALa najIka AvatAM phatehapura phatepura gAma jaI bhojA bhagata pAsethI 18 varSanI uMmare dIkSA jagyAno kArabhAra potAnA bhAI jasA bhagatanA putra arajaNane le che. jalArAma guru AjJAe patnIne ATakoTathI teDAvI, pharI soMpI pote potAnA ziSya jalArAmane Apela vacana pramANe vIrapura Ave che ane pati-patnI sAthe maLI kheta majUrI karI vIrapura AvI I.sa. 1850mAM potAnI jIvanalIlA saMkelI le 40 maNa dANA ekaThA karI saMvata 1876mAM sadAvrata cAlu kare che. vIrapuranI jagyAmAM Aje bhojA bhagatanI phUlasamAdhi upara che. bhakta jalArAmanI niSkAma bhakti ane sadAvratathI prabhAvita padharAvela caraNapAdukAnI maMgalakArI derI UbhI che. bhojA thaIne saMvata 1881mAM vIrapura ThAkora zrI mULajI bIjA A bhagate sthApelI jagyA phatehapuranA gAdIpati vartamAna samayamAM pravRttine vega ApavA jalArAmane be sAMtInI jamIna, eka vADI zAMtidAsa bApu saMbhALI rahyA che. jagyAnA vikAsamAM trIjA, ane potAnA rAjamAMthI dANA mApa karI Ape che. saMvata cothA ane pAMcamA gAdIpati, anukrame lakSmaNa bhagata, karazana 1834mAM saurASTramAM paDelA kaparA duSkALamAM bhaktazrI jalArAme bhagata ane mAvajI bhagate mahattvanuM yogadAna pUruM pADyuM hatuM. gomaTA, guMdALA, carakhaDI vagere gAmomAM annakSetra cAlu karAvI lakSmaNa bhagate rasAyaNanA abhyAsa mATe pAThazALA sthApI to hajAro lokone duSkALamAM kAramAM saMkaTamAMthI ugAryA hatAM. karazana bhagatanA putra mAvajI bhagate vaidyazALA sthApI. karazana saMvata 1935mAM patnI zrI vIrabAInuM avasAna thavAbhagatanA bIjA putra lavajI bhagata saMskRtanA vidvAna hatA. kALanI lIlA pAmI janAra A saMta potAnI ekanI eka dIkarI Jain Education Intemational For Private & Personal use only Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 jamanAbAInA putra harirAmane pAse bolAvI potAnA mukhamAMthI prasAda kADhI harirAmanA mukhamAM mUkI, sAMketikarUpe gAdI suprata kare che. (A samaye hirarAmanI uMmara 12 varSanI hatI). saMvata 1937nA mahAvida dazamane budhavAre harasanI vyAdhi vadhatAM, haribhajana karatAM karatAM jalArAma deha tyajI prabhupadane pAme che. potAnA guru ane pitAmahe pragaTAvela A yajJane jalato rAkhavA bhakta zrI harirAma saMvata 1937nA phAgaNa sudi sAtamane zukravAre vidhivata gAdI saMbhALe che ane gurunI AjJA pramANe jagyAnuM nAma 'jalArAmanI jhUMpaDI' evuM rAkhe che. 'jalArAmanI jhUMpaDI' tarIke oLakhAtI vIrapuranI A jagyAe Adina sudhI potAnA AMtarika sattvane jALavI rAkhyuM che. dAtAo taraphathI maLatA aDhaLaka dAnathI vaibhavazALI maMdiro UbhA karavAne badale (kharacavAne badale) paraMparAne jALavI rAkhIne hajAro sAdhu saMto ane Ama samAjanA bhojana arthe vApare che, je vAparavAmAM Ave che. A jagyAmAM dAkhala thatAM ja be moTA UMcA oTalA AvelA che, jyAM sAdhu-saMto vizrAma kare che. tyAMthI AgaLa praveza karatAM atithione ArAma karavA mATeno vizALa hola che. atithigRhanI sAme zrI rAmacaMdrajI ane hanumAnajInuM maMdira che. maMdiranI osarImAM DholiyA upara zrI jalArAma bApAnuM sthAnaka che. moTA holanA pachavADenA bhAge dakSiNa bAju temaja daravAjA upara ane atithi hola upara atithigRho AvelAM che. bhojanAlaya tarapha jatAM guru bhojalarAmanI samAdhi AvelI che. A e ja bhojanAlaya che ke jyAM mAtA vIrabAImA pote roTalA ghaDIne sau koIne jamADatAM hatAM. Aje paNa A jalArAmanI jagyAmAM AvatA garIba-tavaMgarane eka paMktimAM ja bhojana ApavAmAM Ave che. bhojanAlayanI bAjumAM ja jalArAme ropela pIpaLAnuM vRkSa che ane sAmenI bAju dhAnano akhUTa koThAra' che. ahIM garIbo ane jarUriyAtamaMdone bAjarI, ghauM, cokhA vagere kAcuM sIdhuM ApavAmAM Ave che. A jagyAmAM dhrAMgadhrA mahArAjA sAhebe jagyAne arpaNa karelI baLadathI cAle tevI vizALa ghaMTI, jalArAma je DholiyA para besatA te Dholiyo, gAdaluM, takiyo temaja sAdhu svarUpe AvelA zrI harie Apela jhoLI ane dhoko jALavI, sAcavI rAkhavAmAM AvyA che. ziSya harirAma guru jalArAma pAchaLa vizALa bhaMDAro karI, rAjakoTamAM lohANA borDiMganI sthApanA kare che. saMvata 1968nA roja yAtrAe nIkaLelA hirarAmajInuM dhanya dharA mathurAmAM kolerAthI avasAna thAya che ane moTA putra giradhararAmajI vIrapura jagyAnI gAdI saMbhALe che. gurunAM pagale-pagale annadAnano jIvanamaMtra banAvI hAla potAnA pUrvajoe pragaTAvela jyotanI kSitijo vistAravA giradharabApA I.sa. 1963mAM jalArAma ucca keLavaNI maMDaLa TrasTanI sthApanA karI rAjakoTamAM mAtuzrI vIrabAImA mahilA kolejanI sthApanA kare che. A uparAMta janakalyANa hetu mATe jaya jalArAma TrasTa, jalArAma prazasti TrasTa ane jalArAma smRti TrasTa jevAM sevAmaMDaLo UbhAM karI sAmAjika utkarSa ane janasevAnAM kAryo hAtha dhare che. gAriyAdhAra : vAlamarAmanI jagyA bhojA bhagatanA bIjA ziSya te vAlamarAma bhagata hatA. temano janma saMvata 1884mAM gAriyAdhAra gAme kaNabI kuLamAM lavAbApA ane mAtA jabAImAtAnI kUkhe thayo hato. nAnI uMmaramAM ja bhojA bhagatanI pAse dIkSA laI vAlamarAma gAriyAdhAramAM saMvata 1905mAM Azrama bAMdhe che. saMvata 1918mAM rAmajImaMdira ane dharmastaMbhanI pratiSThA karI guru AjJA mujaba tarasyAne pANI ane bhUkhyAne bhojana tevuM sadAvrata cAlu kare che. vAlamarAma AjIvana brahmacarya pALe che. pariNAme gAriyAdhAranI gAdI potAnI bahena rAdhAbAInA putra jeThArAmadAsane soMpI 58 varSanI nAnI vaye 1942nA vaizAkha suda pAMcamanAM roja jIvatAM samAdhi le che. hAlamAM A jagyAe jyAM TukaDo tyAM hari DhUMkaDo' e guruAdeza ane annadAnanI paraMparAnI jyota aviratapaNe praTI rahela che. * * * saurASTranI A dehANya jagyAomAM, saurASTramAM mahApaMtha, nijArapaMtha, dhUno dharama, moTo dharama, mahA mArga, bIja mArga tarIke oLakhAtI A paraMparAnA ke paMthanA AgavA vizeSo e rahyA che ke samaye-samaye A paMthaparaMparA satata parivartita thatI rahI che. saurASTramAM rAmadevapIranA Agamana bAda rAmadevajI mahArAjanI sudhArAvAdI nIti, binasAMpradAyika valaNa ane UMca-nIcanA bhedabhAva vagara sarva janasamudAyanA svIkArane kAraNe saurASTramAM pravartamAna saMpradAyamukta jagyAoe rAmadevapIra paraMparAno paNa svIkAra-aMgIkAra karyo. pariNAma svarUpa pAMcALanI pIra-paraMparAnA ApA visAmaNe pALiyAdamAM potAnI jagyAmAM rAmajI maMdira, hanumAnajI maMdiranI sAthe rAmadevajI mahArAjanuM paNa sthApana karyuM ane lokasamudAyamAM pote Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 151 paNa rAmadevapIranA avatAra tarIke prasthApita thayA, to saurASTra gujarAta ane samagra bhAratamAM jenI nAmanA phelAyelI che, te prAcIna evI parabanI jagyAmAM paNa rAmadevajI mahArAja pravartita paMtha-paraMparAno svIkAra karI tenI sAthe potAnI pUrva paraMparAnuM sAyujya sAdhI jyota-upAsanA sAthe rAmadevapIranuM maMdira sthApyuM. Ama pATa-upAsanA sAthe saurASTranI dehANya jagyAomAM paNa rAmadevajI mahArAjanuM sthApana-pUjana thatAM samayAMtare temanA nAme ja saurASTramAM gAmaDe-gAmaDe temanA duvArAo ane jagyAo baMdhAvA lAge che. saurASTramAM pravartamAna rAmadevajI mahArAje potAnA sevAkALa daramiyAna rAjasthAna, gujarAta, saurASTramAM pravartamAna paMtha-paraMparAmAM AvelI badIo dUra karavA upAsanAnuM saMvardhita svarUpa akhatyAra karyuM. baMdha bAraNe pATa-upAsanAmAM thatA vyabhicArone aTakAvavA rAmadevajI mahArAja pATanuM ja svarUpa badalAvI tene khullI jagyAmAM lAvI rAmadevapIra maMDapa evuM nAma ApI pATa-upAsanAne sarva svIkRta evuM rUpa Ape che. pATa-upAsanAnA saMvardhita evA maMDapa-upAsanAnA cha vidhi-vidhAna mujaba koIpaNa anuyAyI rAmadevapIrano maMDapa kare to teNe tyAM duvAro ke maMdira baMdhAvavuM paDe. maMDapanA A vidhi vidhAnanA bAgarUpa duvAro ke jagyAo UbhI karavAnI praNAlI vadhatI rahI, pariNAme saurASTramAM gAmaDe gAmaDe rAmadevajInAM sthAnako, duvArAo, maMdiro ane prANita jagyAono prAdurbhAva thayo, jenA kAraNe saurASTramAM rAmadevapIranI prakhyAta jagyAo astitvamAM AvI. zrI rAmadevapIranI jagyAo 4 saurASTramAM lIMbaDI pAse raMgapura nAmanA gAmamAM saMvata : 1897nA bhAdaravA suda agiyArasanA divase sAdhu saMto ane ziSyonI vizALa hAjarImAM rAmadevajI mahArAjanA ziSya rAmagara svAmIe samAdhi lIdhela, je jagyAe Aje rAmadevapIranuM bhavya maMdira che. hAlamAM A jagyAe zAMtidAsajI bApu pATa-upAsanA ane pIra-paraMparAnI jyota jagAvI lokasevAnAM kAryo kare che. # rAmadevapIranAM maMdiro saurASTranA dariyAkAMThAnA pradezomAM khUba jovA maLe che, jema ke jApharAbAda, verAvaLa, porabaMdara, mAdhavapura, coravADa, visAvADA, rAtaDI, kachuDI, dvArakA, jUnAgaDha, dIva vagere sthaLoe rAmadevapIranAM maMdiro AvelAM che. ja rAmadevapIranAM be prakhyAta maMdiromAM (1) jUnA raNUjA, (2) navA raNujA maMdiro che. jUnA raNujA e bharavADanI peTA jJAti moTAbhAI bharavADonuM zraddhAnuM sthaLa che. kAlAvaDa tAlukAnA voDIsAMga gAmamAM karazana bharavADane tyAM hIrA nAmanA putrano janma thayela. A hIro, hIrA bhagata thatAM saMvata 2014mAM potAnA gAmamAM oTA para chabI padharAvI, pIpaLo ropI maMdira bAMdhe che, to navA raNujAe jUnA raNujAnI bAjumAM AveluM rAmadevapIranuM maMdira che. A maMdiranI sthApanA I.sa. 1960mAM jAmanagaranA vepArI khuzAlacaMda DAyAlAla kAmadAra kare che. hAlamAM A maMdire annakSetra ane anya sevAnAM kAryo cAlu che. nakalaMka raNujA tarIke oLakhAtI jAmanagara jillAnA aliyAbADA pAse AvelI nakalaMka ramUjAnI jagyA saMvata 2017nA jeTha suda bIja ne maMgaLavAra tA. 16-51961nA roja rAmadevapIranA upAsaka nAgajIbApue karela che. A nAgajIbApu ghaNAM varSo sudhI mauna rahelA. teoe annakSetrano mahimA vadhArI nakalaMka rapUjAne rAmadevapIranAM prakhyAta maMdiramAM sthAna ApAvela che. rAmadevapIranAM maMdiro madhya saurASTra ane tenI AsapAsanA pradezomAM paNa jovA maLe che. rAjakoTamAM dulA bhagate sthApeluM rAmadevapIranuM maMdira, koThAriyA-rAmadevapIranuM maMdira, goMDala vaDavALA jagyAnuM rAmadevapIranuM maMdira, traMbA, sApara, agAbhi pIpaLiyA, ratanapara, ANaMdapara, jUnI sAMkaLI, jetalasara, sarapadaLa, jAmakaMDoraNA, carakhaDI vagere gAmomAM rAmadeva pIranAM maMdiro che. 4 jetapurathI 8-00 ki.mI. dUra boraDI, samaDhiyALA pAse AvelA rAmadevapIrano Azrama jevAM navA raNujA tarIke ke sanAtana Azrama tarIke oLakhAya che. A jagyAe varSo pahelAM golIDA ane DholIDA nAmanAM be gAmo hatAM, je gAmanI vAva ane prAcIna sthApatya paNa Aje tyAM jovA maLe che. A sanAtana AzramanA mahaMta zrI karazanadAsabApu annakSetra, raktadAna vagere lokasevAo karI lokasevAnI jyota jalatI rAkhe che. A AzramamAM rAmadevajI mahArAjanI vizALa mUrti, rAdhAkRSNanI vizALa mUrti, zIva Jain Education Intemational Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 maMdira, gaNezamaMdira vagerenI pratiSThA thayela che. A jagyAe cauda varSathI aSADhI bIjano meLo bharAya che ane mahaMta zrI karazanadAsa bApunI preraNAthI AjubAjunAM daseka gAmaDAMomAM "jaya muralIdhAma' nAmanI gauzALAo cAle che. A samagra paMthakamAM pUjya karazanadAsa bApue lokasevAnAM kAryo karI jagyAnI suvAsa vadhArela che. 4i upaleTA tAlukAnA mekhATIMbI gAme Avela zrI rAmadevapIranuM maMdira paNa lagabhaga 100 varSa jeTaluM jUnuM che, to bhAyAvadara moTI mAraDa, moTI parabaDI, dhorAjI, amarelI, bAbarA vagere vistAromAM paNa rAmadevapIranAM maMdiro AvelAM che. Ama, saurASTra ke gujarAtamAM Aje lagabhaga sthaLa-sthaLe zrI rAmadevajInAM maMdiro ke duvArAo jovA maLe che, je ajamalarAyanI dvArakAdhIzanI bhaktinuM eka pariNAma che ema paNa kahI zakIe. jAmanagara-ANadAbAvA Azrama jyAM na pahoMce jAma tyAM pahoMce rAma' evI lokoktinuM biruda prApta karanAra saMta ANaMdajI jAmanagaramAM Avela ANadAbAvA Azrama sthApaka hatA. saMta ANaMdajI, jeno janma dhorAjInA zrImALI sonI kuTuMbamAM thayo hato. bALapaNathI ja bhakti ane sevAnA raMge raMgAyelA A yuvAne soLa varSanI vaye ghara-saMsArano tyAga karI jUnAgaDha giranAranI vATa pakaDI. ahIM bAra varSanuM eka tapa pUrNa karI dvArakAnAthanAM darzana karavA dvArakA gayA. dvArakAthI pAchA vaLatAM aMtaranA avAje jAmanagara AvI Aje ANadAbAvA cakalA tarIke oLakhAtI jagyAe sonIkAma cAlu karI ApakamAInA baLe dALiyAnuM sadAvrata cAlu karyuM. Aje A sthaLe vizALa bhojanAlaya, atithigRha ane elopethI davAkhAnuM sau koInI sevA mATe kAryarata che. jIvananI hara eka paLa sevAkAryamAM vitAvanAra saMta ANadAbAvAe potAnuM uttaradAyitva mULajIrAma nAmanA yuvAnane soMpI I.sa. 1772mAM jIvatAM samAdhi lIdhI. gurunA kAryane savAyuM karI batAvavA mULAbAvAe (mULa rAmajI) kamarakasIne lokakalyANanAM kAryo karyA. gAmathI dazeka kilomITara dUra AjanA raNajita sAgara DemanI bAjumAM vAva gaLAvI nAma rAkhyuM dhorIvAva. sAdhunI sevAbhakti joI jAma raNamalajIe dhorIvAvanI AjubAjunI jamIna Azramane arpaNa karI. dhanya dharA Azramane vizALa jagyA maLatAM mULA bAvAe jagyAmAM hanumAnajInuM maMdira ane rogiyA-pattiyAMone rahevA mATe AvAso baMdhAvyA. ArogyadhAma tarIke oLakhAtI A jagyAmAM dara varSe netranidAna kempa yojAya che. duSkALanAM varSomAM keTala kempanAM Ayojana thAya che. Adhunika TekanolojIthI khetI paNa karavAmAM Ave che ne temAMthI je upaja thAya che te sevAkIya kAryomAM vaparAya che. I.sa. 1846mAM mULAbAvAnA avasAna bAda AzramanI gAdIe uttarottara premadAsa ane rANAbAvA Ave che. AzramamAM je koI dAna ApI jAya teno hisAba rAkhavAno prAraMbha rANAbAvAthI thAya che. rANAbAvA pachI I.sa. 1878mAM tejasvI vyaktitva dharAvanAra zrI rAmaprasAdajI AzramanI gAdIe Ave che. AzramanA vikAsanI sAthe sevAnuM prAbalya pragaTAvanAra A saMte I.sa. 1902mAM jAnamagaramAM Avela marakI vakhate nirAdhAra banelAM bALako mATe anAthAzramanI sthApanA karI, to I.sa. 1940nA duSkALa vakhate annanA bhaMDAro khullA mUkI, AvI sthitinA kAyamI ukela mATe 'rAmarakSita "ANaMdaguru dukALa nivAraNa' phaMDanI yojanA ghaDI. saMtanI sevAne biradAvavA lokoe "jyAM na pahoMce jAma tyAM pahoMce rAma'nA sUtroccAra karyA, to dAtAoe dAnanI nadIo vahAvI. khaMbhALiyAnA gopAlajI vAlajI nAmanA dAtAo to Aje jAmanagaranA lImaDA lena vistAramAM ANaMdAbAvA AzramanI mukhya imArata Avela che te rAmaprasAdajIne arpaNa karelI. rAmaprasAda pachI AzramanI gAdI saMbhALanAra saMskRta vid zrI mAyAprasAda hatA. temaNe garIbonI vinA mUlya sAravAra arthe saMsthAmAM Ayurvedika davAkhAnAnI zarUAta karI, sAthe saMsthAnA sAdhanA sevAkIya phalakane vistAravA dvArakAmAM ANaMda kuTira ane kAzImAM hariharAzramanI sthApanA karI. AzramanI kalagImAM mahattvanAM A be suMdara chogAM umeranAra mAyAprasAda sArA kathAkAra paNa hatA. I.sa. 1957mAM mAyAprasAdajInuM avasAna thatAM AzramanI jyotane dedIpyamAna banAvanAra zAMtiprasAdajI gAdIe Ave che. temaNe saMsthAnA vahIvaTamAM pheraphAra karI, khoTamAM cAlatAM saMkulone navuM rUpa ApyuM. I.sa. 1964mAM anAtha bALakonA abhyAsArthe zaikSaNika saMsthA zAradA maMdiranI sthApanA Jain Education Intemational Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 dazAvatAra maMdira, kadavADa-soraTha karI. tatkAlIna jAmanagara paragaNAnA vRddhonI yAtanA jANIne I.sa. 1976mAM vRddhAzramano pAyo nAkhyo. atyAre doDhaso jeTalA vRddho gharathI paNa sArI rIte ahIM nirvAha kare che. zAMtiprasAdanuM avasAna thatAM I.sa. 1977thI vartamAna mahaMta zrI devaprasAdajI saMsthAno kArabhAra saMbhALI rahyA che. temaNe AdarelA parizuddha niSkAma karmayoganA baLe Aje Azramano hara eka khUNo pariSkRta thayo che. AzramamAM AvelA vRddhAzrama, anAthAzrama, zAradAmaMdira, gauzALA, Ayurveda davAkhAnuM jevAM jUnAM saMkulonA saMvardhana sAthe elopethI, homiyopethI, megneTa therApI ane ekyupaMksara jevAM upacAra kendro, mudraNAlaya, mUMgA-baherAM mATe skUla-hosTela jevAM navAM saMkulo sthapAyAM che. - I.sa. 1988nA duSkALa I.sa. 2001nI 26mI jAnyuArInA roja kacchamAM Avela dharatIkaMpa ane chelle dakSiNa bhAratamAM I.sa. 2004mAM Avela sunAmI vakhate zrI devIprasAde roTI, kapaDAM, makAna uparAMta sAravAra kendro kholI vinAmUlya davAnI sahAya pUrI pADI hatI. ANaMdAbAvAthI zarU thayeluM mAnavasevAnuM A jharaNuM zrI devIprasAda sudhI pahoMcatAM pAvanakArI gaMgAnuM rUpa dhAraNa karI le che. Aje saMsthAmAM niyamita sadAvrata cAle che. dara pUname jarUriyAtavALA parivArone daridranArAyaNa phaMDamAMthI anAjanI sahAya ApavAmAM Ave che. jAmanagara iravIna hospiTalamAM dardIone rAmaroTI rUpe TiphinasevA pUrI pADavAmAM Ave che. dara varSe raktapitta, netranidAna ane sarvaroga nidAna kempanAM Ayojana thAya che. saMsthAmAM dara varSe gurupUrNimA, bhAdaravA vada pAMcama, aSADhI bIja ane zrAvaNa vada terasanA divaso UjavavAmAM Ave che. dhIraja, khaMta, niSThA ane niSkAma karma kevuM suMdara pariNAma nipajAvI zake enuM uttama udAharaNa A saMsthA pUruM pADe che. svAmI nArAyaNanuM maMdira, vaDatAla che : IIIiEl Tiaa hAla bhAratIya saMskRti ane pazcimanI saMskRti vayono Aja to moTo bheda ke taphAvata che. kudarate sarjelAM prAkRtika sthaLo upara pazcimanA mANasoe jyAM hoTelo ane bhogavilAsanAM kendro UbhAM karyA tyAM bhArata ane gujarAtanI Ama janatAe samagra mAnavajAtane ujAgara karatA-divya tattvane pAmI zakAya tevI bhAratIya saMskRtinI dharohararUpa dehAsya jagyAo sthApI. | maNImaMdiranI bhavya imArata, morabI Education Intermational Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Sammes austaqxa92/5XC925 anyag WITH BEST COMPLIMENTS FROM SHIRI VISHNU SAW MILL & TIMBER MERCHANT KRANTI CHOWK, AJAB NAGAR AREA, JALNA ROAD, AURANGABAD, 431001 PHONE : 2324797,2240750, MOB: 9422202197 DEALERS IN : BURMA TEAK, AFRICAN TEAK, SILVEROAK & OTHER JUNGLE WOOD. GOPAL PLYWOOD AN ISO 9001: 2000 COMPANY NEAR SHIRI VISHNU SAW MILL, AJAB NAGAR AREA, JALNA ROAD, AURANGABAD-431 001 PHONES: 2324797,2240750, MOB: 9822298697 SGRISOLISTOPASTOPISTOOXYTOCAYIQAYIQLAYIRAFIORS DEALERS IN: MARINE PLYWOOD, COMMERCIAL PLYWOOD, FLUSH DOORS, LAMINATEDPARTICALBOARD, M.D.F., LAMINATES, ETC. 902STGRASTORASTORAZIORAPTORXSTORXLSORALIQLAYIB SWASTIK VENEERS AND PLY HOTEL RAJ BUILDING, KUSHALNAGAR, JALNA ROAD, AURANGABAD-431 005 PHONE: 2240751, 2354205. MOB: 9423456112 DEALERS IN : DECORATIVE VENEERS,LAMINATES,& DECORATIVE HARDWARE etc. SHALINI PLYWOOD PVT. LTD. B-38, MIDC, WALUJ, AURANGABAD. 431 136 Manufacture of PLYWOOD, BLOCK ROARD & FLUSH DOORS Syawamagesagsawsambambao Jain Education Intermational Jain Education Intemational Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 155 sAdhanAdhAranA mazAlacIo DaoN. niraMjana rAjyaguru paMcamahAbhUtonuM baneluM A vizva ane paMcamahAbhUtonA aMzanA banelA ApaNe. AkAza, prakAza, vAyu, agni ane pRthvInA aMzonuM ajaba rasAyaNa ApaNA astitvanI nizAnI che ane e rasAyaNanuM saMtulita saMyojana thAya-TakI rahe-te mATenI ApaNI mathAmaNa che. e saMyojanAnA racanArane satata upasthita rAkhavo-satata satarka rAkhavo e ApaNI tapazcaryA che. "saunuM rakSaNa karajo." "saunuM bhaluM thajo." "sau sArAM vAnA thaze." "OM zAMtiH zAMtiH zAMtiH, jevAM sUtro-maMtrono upayoga ApaNe aharniza karatAM rahIe chIe. dareka kSetra koI akaLa rahasyane ghUMTatuM hoya che. IzvarathI mAMDIne janma-mRtyunI ghaTanAo akaLa che. Rtu-tumAM ke AbohavAmAM keTakeTalI gUDha vAto chupAyelI hoya che. kyAreka ema lAge ke AzIrvAda jevA camatkAro che, tema zApanuM paNa astitva che. "UMDA aMdhArethI prabhu, parama teje tuM laI jA." 'tamaso mA jyotiyA jagatamAM saMtulita saMyojanAnA abhAve ajJAna rUpI aMdhakAra vyApI vaLato hoya che. azubha, asat ane durbhAvanuM vAtAvaraNa racAtuM hoya che. vizvazAMtinA prayAso sAme AtaMkavAdanI AMdhI caDatI hoya che. suleha-zAMtine sthAne yuddho AvI UbhAM rahetAM hoya che. A badhAnA mULamAM koI ne koI prakAranI arAjakatA, asamatulA ane ajJAnatA kAraNabhUta hoya che. - jJAna, vijJAna ane yoga e UMDA aMdhArAmAMthI bahAra nIkaLavAnA mArgo che. eka siddhArthane A jagata ya lAge ane e mahAbhiniSkramaNa karI. mahA sAdhanA karIne jIvana vize ane jagata vize anokhuM darzana, nirALuM ciMtana prastuta kare che e lakSane pAmavA e keTakeTalI tapazcaryA kare che. evuM ja badhAM kSetronuM che. vyaktinAM AMtaracakSuo jyAre khUlI jAya che tyAre tene A jagata vAmaNuM lAge che. vyaktinI cittazuddhi haMmezAM aMdarano AnaMda dhAraNa kare che ane e AnaMdane ApaNe adhyAtmasAdhanA kahIe chIe. mAtra AkAza-darzanane pAmavA mATe peDhI dara peDhI kevI sAdhanA thaI, mAtra A dehanI kriyA-prakriyAne samajavA mATe AyurvedAcAryoe kevI kevI sAdhanA karI, AjanA vijJAnIo aNu-paramANunI zakti-kSamatAne pAmavA kevAM kevAM saMzodhanomAM rAta divasa macyA rahe che eno itihAsa paNa ajabagajabano che. AtmAparamAtmAnAM rahasyone jANavA-samajavA jIvanabharano rajhaLapATa ane bhAre moTA puruSArtha dvArA AdhyAtmika anubhUti mANanArA e sau mAnavajAtane prakAzanA paMthe AgaLa dhapAvanArA mazAlacIo che. lAkha lAkha vaMdanAo e sau avadhUta yogIone. sAdhanAdhArAnA mazAlacIo uparanI A lekhamALA rajU karanAra DaoN. niraMjana rAjyaguruno janma audicya brAhmaNa kuTuMbamAM ghoghAvadaranA vatanI zuddha gAMdhIvAdI, prakhara AryasamAjI AcArya sAhityakAra kavizrI vallabhabhAI ma. rAjyagurune tyAM mAtA vijyAbahenanI kukhe thayo. prAthamika zikSaNa ghoghAvadaramAM ja lIdhuM. rAjakoTa jillAnA goMDala zaherathI pUrvamAM sAta kilomiTaranA aMtare goMDala ATakoTa sTeTa hAI ve para AveluM A nAnakaDuM gAma saMtakavi dAsI jIvaNanA janma ane samAdhi sthaLa tarIke jANItuM che. bALapaNathI ja pitAjInA Jain Education Intemational Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 dhanya dharA 'mitra hovAne nAte marakanda dave, umAzaMkara jozI, amRta ghAyala, prajArAma rAvaLa, manubhAI "saroda', jayamalla paramAra vagere sAhityakAro avAranavAra ghoghAvadara Ave eTale sAhityakSetra sAtheno jIvaMta saMparka, gharamAM ja traNeka hajAra graMthonuM graMthAlaya. AThamA dhoraNathI mAdhyamika zikSaNa mATe abhyAsa karavA goMDala javAnuM thayuM. makarandabhAIne tyAM ja satata ATha varSa rahIne I.sa. 1976mAM gujarAtI viSaya sAthe bI.e. padavI prApta karI. tyArabAda gujarAtI bhASAsAhityabhavana sau. yuni. rAjakoTa khAte anusnAtaka abhyAsa arthe joDAIne I.sa. 1978mAM gujarAtIlokasAhitya viSaya sAthe ema.e. padavI prApta karI, turata ja pIeca.DI. padavI arthe madhyakALanA tejasvI harijana saMtakavi dAsIjIvaNanA jIvana-kavana viSaye DaoN. nAgajIbhAI bhaTTInA mArgadarzana taLe saMzodhanakArya zarU karyuM ane gujarAtanA ane gujarAta bahAranA hastapratabhaMDAromAM sacavAyelI hastapratomAMthI ane gujarAtanAM gAmaDegAmaDe pharIne paraMparita taLapadI bhajanavANInA bhajanagAyako-bhajanikonI maMDaLIomAM kaMThastha paraMparAthI jaLavAyelAM dAsI jIvaNanAM bhajano viSe kSetra kArya karIne I.sa. 1982mAM pIeca.DI. padavI prApta karI. I.sa. 1983-84mAM kezoda (ji. jUnAgaDha)nI ArTsa kolejamAM vyAkhyAtA tarIke ane I.sa. 1985thI 1988 sudhI gujarAtI bhavana sau.yuni. rAjakoTa khAte yu.jI.sI. saMzodhana yojanA anvaye madhyakAlIna gujarAtI sAhityanA saMzodhanasahAyaka tarIke sevAo ApI. I.sa. 1988thI 1990 sudhInAM be varSo daramyAna gujarAtI bhavanamAM ja anusnAtaka zikSaka tarIke ema.e., ema.phila.nA vidyArthIo samakSa gujarAtI-lokasAhitya viSayonuM adhyApanakArya bajAvyuM. A samayagALAmAM vividha sAhitya sAmayikomAM madhyakAlIna gujarAtI sAhitya, lokasAhitya, cAraNI sAhitya, saMtasAhitya, lokavidyA, lokakalAo, lokasaMgIta, bhaktisaMgIta viSaye saMzodhanalekho prakAzita thatA rahyA. aneka yuni.kakSAnA, rAjyakakSAnA, rASTrIyakakSAnA parisaMvAdomAM saMzodhana vyAkhyAno apAyAM. "bhajanamImAMsA' jevuM madhyakAlIna sAhityasvarUpa-bhajananA udbhava, vikAsa, prakAro, vargIkaraNa, vibhAgIkaraNa, bhAvapakSa, kalApakSanI vicAraNA karatuM pustaka prakAzita thayuM. I.sa. 1991thI pUrNa samayanA muktakAlIna saMzodhaka tarIke potAnA vatana ghoghAvadara khAte "AnaMda Azrama'mAM saMtasAhitya saMzodhana kendranI sthApanA karI. gujarAta sAhitya akAdamI gAMdhInagara saMzodhana phelozipa, bI.ke. pArekha phAunDezana phelozipa ane rASTrIya kakSAnI DaoN. homI bhAbhA phelozipa anvaye sAhityasaMzodhanakArya thatuM rahyuM ane "raMga zaradanI rAtaDI', "saMtavANInuM sattva ane sauMdarya", "bIjamAragI gupta pATaupAsanA", "mULadAsajInAM kAvyo', premasakhI premAnaMdanAM zreSTha pado', "saMdhyA sumirana', 'AnaMdanuM jharaNuM', "satanI saravANI", "saurASTranuM saMtasAhitya jevA khyAtiprApta saMzodhanagraMthonuM prakAzana paNa thatuM rahyuM. AkAzavANI tathA prasArabhAratI-dUradarzananA rAjakoTa, amadAvAda, vaDodarA, bhUja, AhavA tathA muMbaInA kendro parathI avAranavAra kalAkAra, kAryakramasaMcAlaka, tajajJa, saMyojaka tarIke potAnI kalA prastuta kare che. gujarAtI sAhitya pariSadanI madhyastha samitimAM cUMTAyelA sabhya che. gujarAtI viSayanA pIeca.DI. padavInA mAnya parIkSaka-repharI tarIke sevA Ape che. niraMjana rAjyaguru dvArA "AnaMda Azrama-ghoghAvadara khAte satu nirvANa phAunDezana-saMta sAhitya saMzodhanakendramAM saMgrahita thayelA 6000 jeTalA ati mUlyavAna sAhitya saMdarbhagraMtho, ati virala evI madhyakAlIna gujarAtI sAhitya, saMtasAhitya, cAraNI sAhitya ane bAroTI sAhityanI hastaprato, jUnAM Jain Education Intemational Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga- 2 1pa7 sAmayikonI bahumUlya phAilo, saMzodhanakAryanI noMdha phAilo, phoTogrAphsa, saMzodhananibaMdhonI nakalo, lokasaMgItabhaktisaMgItanI saurASTranA gAmaDAomAM pharIne dhvanimudrita karelI 700 jeTalI oDiyo keseTsa, pacAseka viDiyo keseTsa tathA keTalAya jUnA durlabha sikkAonI jALavaNInuM kArya thaI rahyuM che. lokasaMskRti, saMtasAhitya, lokasAhitya, cAraNI-bAroTI sAhitya, kaMThastha paraMparAmAM jaLavAyela lokavidyAnI vividha sAmagrI, lokakalAo, lokasaMgIta ane bhaktisaMgIta viSaye saghana saMzodhanakArya, abhyAsa ane prakAzananI sAthosAtha koIpaNa kSetranA saMzodhakone vinA mUlya A saMdarbha sAmagrIno upayoga karavA apAya che. A uparAMta gausevA, annadAna, vRkSauchera, vanIkaraNa, jaLasaMcaya, Ayurveda, zikSaNa, bimAra pazupakSI sAravAra, janaArogya ane samAjaupayogI tamAma sevAkIya kSetromAM zakti-maryAdA mujaba vividha pravRttionuM Ayojana paNa "AnaMda Azrama dvArA karavAmAM Ave che. ahIM sacavAyelI sAmagrIno lAbha dezaparadezanI yunivarsiTIomAM saMzodhanakArya karatA aneka saMzodhakoe vAraMvAra lIdho che ane AvA saMzodhako-abhyAsIo mATe A sthaLa eka tIrtharUpa banyuM che. "AnaMda Azrama'no pAyo AdhyAtmika che. aMgata sAdhanA para AdhArita zuddha AdhyAtmikatA ane sarvajIvo pratyenI karuNA-kalyANabhAvanA pharI jIvaMta pravAharUpe A sRSTimAM pravAhita thAya e mATenI maMgalamaya kAmanA niraMjana rAjyaguru dharAve che. sAhityasaMzodhana uparAMta sevA, sAdhanA, satsaMga, svAdhyAya mATe paNa samaya phALavIne vividha prakAranI pravRttio kare che. hajAreka vRkSo ucheryA che. bAra gAyonI gauzALA che, vRkSo nIce gAyo baMdhAya che, gauzALA mATe pAkuM makAna nathI. gAmanA jarUriyAtamaMda lokomAM vinAmUlya chAzanuM vitaraNa thAya che, gobara gesanI suvidhA paNa che, saMpUrNa prAkRtika svAvalaMbI jIvana jIvavAnI mathAmaNa cAlu ja che. | bhajanane kendramAM rAkhIne samAjanA prANane beTho karavAnI pravRtti karanArI A gujarAtanI ane bhAratanI ekamAtra saMsthA che. saMta sAhityanuM saMzodhana ane saMvardhana kaMThastha paraMparAnI ane lokavidyAnI Aje dhIredhIre lupta thaI rahelI ApaNI bhavya virAsatanuM ekatrIkaraNa AjanA yuganI tAtI jarUriyAta che tyAre ekavAra AnaMda AzramanI mulAkAta laI niraMjanabhAInI pravRttio ane muzkelIo rUbarU nihALIe evI ApaNA saunI pharaja che. (phona : 02825-271582, mo. 98243-71904). --saMpAdaka. kahA ja zAkanA kAkAnA dara rAjA rA'ka dara , mA kamaLa kAma karI prAstAvika - ApaNI gujarAtanI dharatI upara aneka dharma-paMthasaMpradAyanI sAthe joDAyelA tathA keTalAka koIpaNa dharma-paMthasaMpradAyanI kaMThI bAMdhyA vinA mukta rIte ja adhyAtmasAdhanA karIne potAno Agavo nijI-maulika sAdhana paraMparA pravAha zarU karanArA sAdhako-siddhapuraSo thaI gayA che. keTalAke potAnI mULa guruparaMparAnI sAdhanA ke paMtha, saMpradAyamAM AgavI Dhabe pheraphAro paNa karIne potAnA navA siddhAMto sthApyA che. prathama potAnI jAtanI oLakha karIne, potAnI jAtane sudhArIne, sAdhanA dvArA piMDazodhana karIne, jagatanA kalyANa mATe AgavA sAdhanAmArganI keDI kaMDArI che. avadhUta-masta dezanA mahApuruSo ke je potAno paMtha, saMpradAya Ubho nathI karatA paNa samasta jagatane potAnA jIvana ane dikarmadarzana tathA sevA kAryothI mArgadarzana ApatA rahe che, to keTalAka potAnA upadeza-AdezanA pracAra mATe-graMthasaMpradAyanI sthApanA kare che ane potAnA sAdhanAmArgane vizALa ziSya samudAya sudhI pahoMcADe che. AvA siddhapuraSomAM ghaNA prakArabheda jovA maLe, atyaMta prAcIna evI zevazAkata-taMtra upAsanA sAthe, zivazakti, mahAkAlI vagere daza mahAvidyAo ke anya devIdevatAnA | upAsako, vedAntI-zAnavata AtmaciMtana karanArA mahApuraSo, haThayogI sAdhanA karanArA nAthapaMthI ke anya ugra sAdhako. zabdasUrata yoganI sAdhanA karanArA kabIrapaMthI ke anya - saMtasAdhanAne anusaranArA saMtakavio, lokadevo-devIonI Jain Education Intemational ation Intermational For Private & Personal use only Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 dhanya dharA upAsanA karanArA, bhairava Adi ugra tAMtrika sAdhanA karanArA, prANanI sAdhanA, mananI sAdhanA, zabdanI sAdhanA, nAmavacananI sAdhanA, kriyAyoga, nAma-japa ke saMkIrtana karanAra, sUphI-muslimadhArAnA saMto Ama aneka sAdhanAparaMparAo dvArA AtmaciMtana ane paramAtma sAkSAtkAra sudhI pahoMcanArA mahApuruSomAMthI ahIM mAtra keTalAka-tAtkAlika rIte-sAva uparachallI rIte jenA vize mAhitI maLI che evA sAdhanAdhArAnA mazAlacIo vize atyaMta TuMkI jIvananodha AipI che. AvA to agaNita saMto, mahaMto, siddhapuraSo A dharatI para thayA che. e sauno vigatavAra abhyAsa karavA jaIe to vizALa purANagraMtho jevA pAMca-sAta graMtho lakhavA paDe, chatAM bhaviSyanA saMzodhako ke jijJAsuone emAM rasa levAmAM thoDuMka dizAsUcana thAya e hetuthI sahaja prApya evI sAmagrI ahIM ApI che. saMtasAhitya saMzodhana kendra, AnaMda Azrama dhodhAvadaramAM AvA kaccha-saurASTra-gujarAtanA ane | bhAratanA anya prAMtonA siddha puruSo-mahApuruSo, jati-satI, zAnI, vedAntI, yogI, monI, saMtakavio vizenA saMdarbhagraMtho ane hastaprato sacavAyelI che. emAMthI atyaMta maryAdita zabdomAM keTalAka ati mahattvanA mahApuruSo vize ahIM TekamAM jIvanaparicaya apAyo che. saurASTranA mahattvanA saMtakavio | vize bRhad gujarAta pratibhA darzana' saMdarbha graMthamAM A lekhaka dvArA nodha apAyelI che.. * kAjI anavaramiyAM bApu vi.saM. 1899nA vaizAkha vada-7 zukravAre visanagara gAme muslima jJAtimAM AjAmiyAM anumiyAMne tyAM anavaramiyAM bApuno janma thayelo. bALapaNathI ja saMtasevAnA saMskAro. emaNe tamAma prakAranI hindu-muslima dharmasaMpradAyonI sAdhanAo karI hatI. jaMgalamAM ane ekAnta sthaLoe sAdhanA-baMdagI daramiyAna traNasothI vadhu bhajano, pado, garabI, gajhala, nasIhata, mAtama, jogInAmA, siMdhI kAphIo, tArIkha, phArasI gajhalo jevI racanAo gujarAtI, hindI, sadhukaDI bhASAmAM racI che, je 'anavara kAvya" nAme graMthamAM prakAzita thaI. pAlanapuranA navAba zera mahaMmadakhAnajIe emanI sevA karelI. vi.saM. 1972nI sAlamAM poSa vadi 2, tA. 22-1-1916, zanivAranA roja 73 varSanI vaye dehatyAga karyo. pAlanapuramAM emano bhavya rojho che jyAM meLo bharAya che. bhAdaraNanA svAmI kRSNAnaMdajI. brahmadezamAM RgvadI brAhmaNa kuTuMbamAM tA. 26-81920nA roja janma thayo. tyAMja aMgrejI kaoNnvenTa skUlamAM abhyAsa karelo. I.sa. 1944mAM 24 varSanI vaye gRhatyAga karyo ane bhAratamAM vicaraNa karyuM. mahArASTra, karAMcI vagere sthaLoe pharatAMpharatAM siMdhamAM gayA, tyAMnA siddha saMta mastarAmajInA Adeza mujaba makarANA sAheba nAmanA siddha phakIra pAsethI paNa jJAnazikSA maLI. tyAMthI pharI sAdhanAyAtrA zarU thaI. saurASTranA jAmanagaramAM thoDo samaya rahelA. e pachI I.sa. 1949thI bhAdaraNamAM sthira thayA. aMgrejI bhASAmAM cha graMtho lakhyA che, jenA gujarAtI anuvAdo paNa prakAzita thayA che. pathikanA anubhavo', "AMdhImAM upadeza', 'jhalaka ane jhAMkhI', 'taraMga ane taraNI', "koI kaMkara, koI motI', ane "dhUpazalAkA' jevA graMthomAM emanI tattvavicAraNA tathA sAdhakone mArgadarzana apAyA che. kAyAvarohaNanA kRpAlvAnaMdajI DabhoInA kAyastha brAhmaNa jamanAdAsa majamudAra ane mAtA maMgaLAmAnI kUkhe tA. 13-1-1913nA roja janmelA kRpAlvAnaMdajI bAlyavaye atyaMta tejasvI zaikSaNika kArakirdI dharAvatA hatA. sarasvatInI upAsanA kAyama karatA. yuvAvasthAmAM praveza karatAM ja gRhatyAga karyo ane I. 1932mAM muMbaInA mAdhavabAganA svAmI zrI gaNavAnaMdajI pAse yogadIkSA lIdhI. e pachI I. 1941mAM Idora-vAsaNAnA udAsIna saMta zrI zAMtAnaMdajI pAse sanyAsa dIkSA laIne kRpAlvAnaMda nAma dhAraNa karyuM. yogasAdhanAnI sAthosAtha vArANasImAM ATha varSa sudhI saMskRta zAstragraMthonuM talasparzI adhyayana karyuM. gItA, upaniSado ane brahmasUtra e prasthAnatrayI graMthonuM sAMgopAMga adhyayana karIne I.sa. 195pathI kAyAvarohaNa (kAravaNa)mAM mauna sAdhanA zarU karelI. kRpAlvAnaMdajIe dasathI vadhu graMthonuM sarjana kareluM. 'Asana ane "mudrA', "zrI guruprasAdI', "premadhArA bhAga 1 thI 8', gItAguMjana', 'zrI guru goviMdapUjana', "zrI guru vacanAmRta', gopI bhAvanAM bhajavatuM "bhAvadarzana', dhyAna vijJAna", "kRpAlu vAsdhA ', "gAgara bhAga 1 thI 9' ane 'rAga jyoti' (zAstrIya saMgIta bhAga-1-2) jevA graMthonA lekhana uparAMta I.sa. 1974mAM lakuleza bozvaranI pratiSThA kAravaNamAM karela. samAjasevAnAM aneka kAryo emanA dvArA saMpanna thatAM rahyAM che. kAma kare Jain Education Intemational Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 muMDiyAsvAmI dayArAmajI dayAnaMdasvAmI jUnAgaDha tAbAnA DamarALA gAme zrIgoDa mALavI brAhmaNa kuTuMbamAM zrI kAzIrAma velajIne tyAM I.sa. 1854mAM janma. jUnAgaDhanA revanyu khAnAmAM nokarI arthe joDAyelA. pachI zera jummAkhAnanA koThArI tarIke nokarI paNa karI. e daramyAna eka buDhA bAvAjIno satsaMga thatAM vairAgya Avyo ne gRhatyAga karI jAmanagaranA svAmI brahmAnaMdajIne gurUpade sthApyA. nAma maLyuM dayAnaMda. "dAsa dayAnaMda brahmAnaMda zaNe'nA nAmAcaraNathI temaNe ghaNAM bhajanonI racanA karI che. I.sa. 1929mAM jAmanagara mukAme mahAsamAdhi lIdhI. emanA jIvana sAthe aneka camatkAramaya ghaTanAo joDAyelI che. kaccha-aMjAramAM emaNe sAdhanA karelI. dezaLa bhagata kaccha vAgaDanA saNavA gAme khavAsa jJAtimAM I.sa. 1874nA arasAmAM janma. mAbApa taddana garIba hatA. lAkaDAnA bhArA vecIne gujarAna calAvatA. dhrAMgadhrAnA mahArAjA ajitasiMhane tyAM polIsa tarIke nokarIe rahyA. patnI gaMgAbAI tathA lAlajI ane dhanajI nAme be putro sAthe annakSetradALiyAnuM sadAvrata cAlu kareluM. ekavAra bhajanamAM beThelA ne nokarI upara tapAsa AvI to bhagavAna pahero bharatA hatA. A jANIne vairAgya pragaTa thayo ne nokarI choDI dIdhI. e pachI paramAtmAnI sahAya maLatI rahI ne annadAnano pravAha vaheto thayo ne dhrAMgadhrAmAM saM. 1978mAM mahAna saMtameLo thayo. I.sa. 1928mAM saMvata 1984 caitrasuda 13 maMgaLavAre dezaLabhagate mahAsamAdhi lIdhI. svAmI zrI naMdakizorajI I.sa. 1897mAM vaDodarA mukAme AryasamAjI uttarapradezanA vatanI zivadayALa ane mAtA pArvatIbAne tyAM janma. vaDodarAmAM kolejakakSA sudhI zikSaNa. RSidezamAM jaI sAdhanA ane svAmI rAmatIrthanA ziSya pAse sAdhanAdIyA. vaDodarAnA saMta zaMkara bhagavAna tathA zinoranA 'muni bAvA' jevA zrotriya-brahmaniSTha mahApuruSono satata saMga. e pachI saMta bAlAprasAdajI pAse samarpaNa, samAyA pAse vaimAra gAme AvelA AzramamAM rahetA AnaMdamaya jIvananuM rahasya', 'sahaja paramArtha', 'gItAmRta' tathA "mahA mauna' jevAM pustako lakhyAM che. 159 moDalanA stara pAsa zrI nAthAlAla jozI yogI haranAtha. bhagavat sAdhanA saMdha goMDalanA praNetA zrI nAthAbhAI . jozIno janma jUnAgaDha mukAme I.sa. 1920mAM harajIvana jozI nAmanA supAtra brAhmaNane tyAM thayo hato. bALapaNathI ja devIupAsanA tarapha vaLelA zrI nAthAbhAIe jyotiSavidyA dvArA aneka pIDita du:khIjanone mArgadarzana ApavAnuM zarU kareluM. I.sa. 1946thI goMDalamAM sthAyI thayelA. ApaNA maramI vi zrI makaranda davee emanI sAthe thayelA adhyAtma vArtAlApone yogI haranAthanA sAMnidhyamAM' pustaka dvArA vyakta karyA che. aMgrejI, baMgALI, marAThI vagere vividha bhASAonI jANakArI ane ekAMtavAsI tarIke aharniza upAsanAmAM rata evA zrI nAthAbApAno anuyAyIvarga ghaNo moTo che. zrI nArAyaNa bApu jUnA lakhatara rAjyanA sArasANAnA rahIza zrI kALIdAsa mahArAja rAjagurune tyAM I.sa. 1915mAM janmelA nArAyaNabApunA 15 varSanI vaye vivAha thayA. emanAM lagna pachI eka aThavADiyAmAM pitAjIno dehAMta thayo. pitA kALIdAsajI adhyAtmasAdhaka jyotiSI hatA ane potAnA avasAnanI tathA nArAyaNabApunI sAdhanA vize AgAhIo karelI. nArAyaNabApue IMTavADA gAme anAjakariyANAnI dukAna mAMDelI ane rAtre gAyo carAvatA. muMbaImAM paNa thoDo samaya kApaDanI dukAna karelI paNa pachI vaDodarAthI pAMtrIseka ki.mI. AvelA tAjapurA gAmanI najIka AvelA nirjana sthaLe vasavATa karyo ane sAdhanA mATe bhUgarbha guphAmAM rahetA. Aje e jagyA zrI. nArAyaNa yogAzraya'nA nAme prasiddha che. svAmI zrI nityAnaMdajI vi.sa. 1923nA jeTha vada ekamanA divase uttara hindanA mIrata najIkanA parIkSitagaDha gAme brAhmaNa kuTuMbamAM rAmakRSNAMtane tyAM bALaka rAmaprasAdano janma thayo. pitAmaha pAse UcharIne moTA thayA. citrakUTanA siddhajI nAmanA mahAtmA pAse A covIza lAkha gAyatrInA japa karyA. kAzImAM zAstrono abhyAsa karelo. padayAtrA karI sArAye bhAratamAM pharyA ane vi.saM. 1946mAM rAjakoTa pAse traMbAmAM bANagaMgA nadIne kAMThe nivAsa karyo. traMbAnA mahAtmA jagannAtha svAmIe nirguNaupAsanAno bodha Apyo ane vidhivat dIkSA levA Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10. dhanya dharA d`n bhAvanagaranA daMDI svAmI pAse javA anurodha karyo. rastAmAM ja zrI pAgala paramAnaMdajI daMDI svAmI kapilAnaMda sarasvatIno meLApa thayo ne zihora pazcima baMgALanA hAvarA jillAnA kAnAIpura gAme mukAme 27 varSanI vaye dIkSA laI nityAnaMda sarasvatI nAma sAmavedI brAhmaNa kuTuMbamAM janma. 18 varSanI vaye gRhatyAga. dhAraNa karyuM. vi.saM. 1969nI sAlamAM rAjakoTamAM svAmI RSikeza himAlayamAM pharatAMpharatAM eka brahmaniSTha mahAtmA pAse prakAzAnaMdajI (godaDiyA) sAthe milana thayuM. vi.saM. 1966mAM dIkSA laI tIrthATana karatAM kheDAnA somanAtha mahAdeva maMdire pIThaDiyAnA darabAra mULuvALA emane pIThaDiyA lAvyA ane saM. AvyA. tyAMnA svAmI mAdhavAnaMdajI sAthe rahI zAstrono 1991nA phAgaNa sudi 15nA divase teo brahmalIna thayA. prakAzAnaMdajI ane nityAnaMdajInA vArtAlApa aMgenAM ghaNAM abhyAsa karyo. I.sa. 1924mAM maMjusaranA brahmaniSTha mahArAja zrI mukuTarAyajInA saMsargamAM AvyA. e pachI potAnA ziSya pustako prakAzita thayAM che. svAmI zivAnaMda sAthe kheDA pAse nadInA beTamAM jhUMpaDI bAMdhI svAmI zrI nirmaLa kupALa hari vasavATa zarU karyo. tA. 6-2-1925nA roja zivAnaMdajInuM paMjAbanA koI nAnakaDA gAmaDAmAM I.sa. 1882mAM nidhana thayuM ane I.sa. 1970mAM pote paNa vidAya lIdhI. pote janma. yuvAvasthAmAM ja kuTuMbIjanoe parANe sagAIsaMbaMdhathI : pAgala paramAnaMdanA nAme jANItA thayelA ane aneka jagyAe baMdhanamAM nAkhavA koziza karI paNa vivAhanA AgalA divase ja pAgalamaMDaLa'nI sthApanA karelI. aThavADiye eka vakhata niyamita gRhatyAga karyo. kalakattA pahoMcyA. tyAM koI mahAtmAnI sevA bhajana karavA evo emano niyama ane upadeza hato. karavA rahyA, 25 varSa gALyAM pachI himAlaya-kAzamIramAM svAmI mAdhavatIrthajI vicaraNa zarU karyuM. pachI DAkora pAsenI ekAMta jagyA pasaMda morabInA eka saMskArI vaNika kuTuMbamAM janma. janma karIne kuTira bAMdhIne rahyA. punita mahArAjanA AgrahathI nAma zrI motIlAla jeThAlAla mahetA. sAgara mahArAja pAsethI koralamAM vasavATa karyo ane 85 varSanI uMmare tA. 23-2 jJAnadIkSA laI pachI svAmI svayaMjyotitIrthajI pAse 1967nA roja brahmalIna thayA. "vijJAnamALA' pustakamAMthI saMnyAsa dIkSA lIdhelI. emano Azrama amadAvAda pAsenA valAda temanI sAdhanAdhArA vize vigate mAhitI maLe che. gAme che. emanA jIvanano vizeSa paricaya temanI "AtmakathA' svAmI zrI prakAzAnaMdajI pustikAmAMthI prApta thAya che. A sivAya 130 jeTalAM pustako (godaDiyA svAmI) temaNe lakhyAM che. tA. 18-11-1960nA roja teo brahmalIna thayA. temaNe kulaparA gAme vedAnta AzramanI sthApanA 1947mAM madrAsa prAMtanA koI gAmamAM I.sa. 1881mAM janma. karelI. gRhatyAga karyo. belagAmanA DepyuTI kalekTara lallubhAI govardhanadAsa (mULa suratanA)no paricaya thayo. emaNe kharA pUjyazrI moTA vairAgyano paricaya karAvyo. e pachI bAlAjI jaI svayaM vaDodarA pAsenA sAvalI gAme sAmAnya evA bhAvasAra zikhAsUtrano tyAga karI bhagavAM vastro paherI lIdhAM. jIvanabhara kuTuMbamAM I.sa. 1898mAM pU.zrI moTAno janma thayelo. emanuM lallubhAIne guru mAnatA rahyA. mAtra kaupIna ane eka godaDI mULanAma "cUnIlAla' hatuM. koleja kakSAnA zikSaNa daramyAna jeTalo ja parigraha rAkhatA. kaccha, saurASTra, gujarAtanAM ghaNAM gAMdhIjInI asahakAra caLavaLamAM joDAyA, e pachI harijanarAjakuTuMbo emanI pAse bhaktidIkSA ane satsaMga arthe AvatAM. sevA saMghamAM paNa kAryarata banelA. emanA moTAbhAInuM pIThaDiyAnA (jetapura pAse, saurASTra) svAmI nityAnaMdajI sAthe Akasmika avasAna thayuM. potAne phephasAMno asAdhya roga lAgu khUba ja satsaMga vArtAlApa thayelo, je "nityaprasAda', "dharmAlApa" paDyo. AtmahatyA karavA narmadAmAM paDyA paNa narmadAkinAre eka tathA "vArtAlApa' pustakomAM saMpAdita thayo che. A sivAya "saMta sAdhue bhagavAnanuM nAma levAno upAya darzAvyo. e daramyAna guruno paricaya', 'ApaNo dharma", "dharmajyoti vagere graMthomAM paNa sAMIkheDAvALA zrI dhUNIvALA bALayogI mahArAja pAse emanA ane svAmIzrI nityAnaMdajInA satsaMga vArtAlApo sAdhanA-dIkSA laI dIkSita thayA. e pachI to aneka prakAranA saMkalita thayA che. samAjasevAnAM kAryo emanA dvArA thatAM rahyAM. 65 jeTalAM pustako Jain Education Intemational Education International Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 paNa temaNe racyAM che. potAno naDiyAda Azrama choDI tA. 2312-1976nA roja baporanA 4 vAge vAsada pAsenA elembika kaMpanInA TrAnsapura phArmamAM samAdhimAM beThA ane rAtre be vAge AtmatyAga karyo. punita mahArAja I.sa. 1907mAM dhaMdhukA gAme vAlama brAhmaNa kuTuMbamAM bhAIlAlabhAI bhaTTane tyAM janma. janmanAma bAlakRSNa. rAmanAmanA japathI bALapaNano haThIlo kSayaroga maTyo. pachI jIvanamAM AmUla parivartana AvyuM. 'nAma smaraNa' ane garIbonI sevA'ne jIvanadhyeya banAvIne narmadAkAMThe koralamAM vAnaprasthAzramanI sthApanA karI. punita mahArAje ghaNAM sevAkAryo karelAM. I.sa. 1962mAM emanuM avasAna thayuM. 'janakalyANa' jevA dhArmika sAmayika ane aneka bhajanonI racanA tathA dharmagraMthonuM prakAzana emaNe karyuM che. baMdhavaDa gAmanA dhyAnayogI zrI madhusUdanadAsajI. madhusUdanadAsajIno janma I.sa. 1895mAM bihAra prAMtanA durgADIra gAmamAM brAhmaNakuTuMbamAM thayelo. emanuM janmanAma kAzIrAmajI hatuM. bALapaNathI ja adhyAtma tarapha prabaLa AkarSaNa, agiyAra varSanI vaye gRhatyAga karIne bhAratanAM tIrtho pharyA. AbumAM sAdhanA karI. guru paramezvaradAsajIno bheTo thatAM emanI AjJA mujabanI sAdhanAthI AtmasAkSAtkAra thayo ane gujarAtamAM AvyA. baMdhavaDa( tA. rAdhanapura ji. banAsakAMThA) gAme Aje yogAzramanI sthApanA karI. potAnI adhyAtmasAdhanAnI sAthosAtha samAjasevAnAM aneka kAryo zarU karelAM. duSkALa rAhata ane aneka prakAranAM sAmAjika utthAnanAM kAryonI sAthosAtha emanA AdezathI amadAvAda pAse AvelA hAMsola gAme 'zrI madhUsudana dhyAnayoga niketana' nAmanA yogAzramanI sthApanA I.sa. 1972mAM ka2vAmAM AvI. lekhakazrI bAbubhAI pArekha dvArA dhyAnayogI zrI madhusUdanadAsajI' graMtha lakhAyo che tathA dhyAnayogInA prasaMgo bhAga 1-2, graMthamAM paNa emanI siddhio vize vigatavAra mAhitI maLe che. madhusUdanadAsajIe 'sAdhakasaMdeza' ane dhvaniprakAza" nAmanA sAdhakone upayogI thAya evAM be pustako paNa lakhyAM che. teo kuMDalinI yoganA puraskartA hatA. 11 bhajanika sUphI saMta satArazAha nAMdodanA muslima kuTuMbamAM paThANa (kSatriya) khesta gulakhAna ane mAtA jAnabegamane tyAM I.sa. 1892mAM janma. pitA rAjapIpaLA rAjyanA jamAdAra hatA. nAnI uMmaramAM pitAno svargavAsa thayo, mAtAe ucherIne moTA karyA. gRhastha jIvanamAM ja sUphIsAdhanA tarapha vaLyA. sUphI saMta anavara kAjI pAsethI dIkSA lIdhelI. rAjapIpaLA mahArAjA digvijayasiMhajI emanI bhajanavANI khUba sAMbhaLatA. 'satAra bhajanAmRta' pustakamAM temanAM bhajano saMpAdita thayAM che. zrI satyAnaMdajI bhAdaravA gAme I.sa. 1898mAM zrI satyAnaMdajIno janma thayo. janmanAma gaNapatarAya hatuM. gRhasthAzramI hovA chatAM mahI nadIne kAMThe yogAzrama bAMdhIne saMsArI sAdhu jevuM jIvana vyatIta karatA hatA. puSkaranivAsI saMta kavi brahmAnaMdajIno vaDodarAmAM meLApa thayo ane emanI pAsethI sAdhanAdIkSA prApta karelI. satyAnaMdajInA vairAgya ciMtAmaNi' pustakamAM emanI sAdhanA vize vigatavAra mAhitI prApta thAya che. sUphI saMta kavi sukharAmabApu AjathI 136 varSa pahelAM sAvarakuMDalAnA chAparI gAme muslima saMdhI jJAtimAM vi.saM. 1926mAM sukharAmabApuno janma thayo. pAMca varSanI vaye mAtapitAnI vidAya, 1 bhAI ane 1 nAnI bahenane laI potAnA mosALa gAriyAdhAra majUrI karavA nIkaLyA, rastAmAM moTA bhamodarA gAma AvyuM. tyAMnA darabAra ApA golaNabApue Azaro Apyo. gausevA karavA rahyA. aneka kasoTIo thaI, gurujhaMkhanAe amarelInA odhA bhagata vAMjhAno paricaya thayo. emanI sAthe giranAra jatAM siddha saMta budhagarajIno bheTo thayo ane aMtaramAM ajavALuM thayuM. guru AjJAe pharI bhamodarA AvyA ane gausevA tathA bhajanasAdhanA karatAMkaratAM aneka camatkAramaya jIvana jIvIne 70 varSanI vaye vi.saM. 1997 aSADha vida 4 zanivAre vidAya lIdhI. emanA ziSya ukArAmajI jagyAnI gAdIe AvyA hatA. sukharAmabApue racelAM aneka pada, bhajanono saMgraha 'sukhavilAsa' nAme prakAzita thayo che. sAvarakuMDalA pAsenA moTA bhamodarA gAme Azrama che. Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 sUphI saMta kavi mAmaMda amarelI jillAnuM nAnAliliyA gAma. tyAM saMta phakIra oliyA azaraphamiyAM bApumiyAM saiyada rahetA hatA, jemano janma vi. saM. 1917 (I.sa. 1881)mAM thayelo. khudAnA baMdA siddhapuruSa azaraphamiyAMnI kRpAthI mAmaMda pannubhAI jADejA nAmano eka kALajhALa zikArI-muslimasaMdhI yuvAna vairAgya ane bhaktinA paMthe caDyo. mAmaMdano dhaMdho zikArIno paNa nAnAliliyA gAmanA cokamAM garabI levAya tyAre garabI gavarAvavAno bhAre zokha. kudaratI rIte ja khUba ja mIThuM gaLuM. bhAvamAM AvIne rAsagarabInI ramajhaTa bolAve. keTalIka vakhata to mAmaMda kAna-gopInA vezamAM rAdhAjIno veza kADhIne paTamAM Utare. kRSNavirahanAM pado, bhajano, rAsa, garabI enA gaLAmAM khUba araghe. divase zikAra karavo ne rAtre kRSNavirahanA bhAvamAM garabI gAvI. A bevaDuM jIvana joIne oliyA azaraphamiyAM akaLAtA. eka vakhata to mAmaMde oliyAnI najara sAme ja zikAra Adaryo. saMtanI kRpAdRSTie enA ajJAnaaMdhArAM TaLyAM ne baMdUkanA bhAMgIne be kaTakA karyA. pachI to mAmaMdanuM jIvana taddana palaTAI gayuM. sadgurukRpAe zabdasaravANI vahevA lAgI. lagabhaga ekAda hajAra kAvyonI racanA thaI gaI. emAMthI traNaso chanuM pada rada karIne "tIna zata channu pada, roSa doSa karI ke rada, hirabhajanekI hada jukti seM janAve, mAmaMda mana bahuta maMtha, gunako racyo he graMtha, kAyama jana vizva kaMtha pe prIti daDhAve.' 'mAmaMda mukta maNi graMtha'nuM pote ja saMpAdana karyuM. saMtanI kRpAe anahadanA gharanI kUMcI maLI gayelI. guru yoganI, vedAntanI, sAdhanA anubhavanI ke vairAgyanI je zikhAmaNa Ape tene aMtaramAM utArIne bhajanavANIrUpe vahevaDAvavAno puruSArtha mAmaMde Adaryo. 144 bhajana, ATha dhoLa, 166 gAna (vividha rAga-rAgaNImAM), 26 prabhAtanAM pado, 30 rAsamaMDaLanI garabIo, 30 jeTalI gajhala-kavvAlI uparAMta kavita, chaMda, sAkhI, maMtra, stuti vagere prakAromAM gujarAtI, hindI, siMdhI, kacchI) bhASAomAM mAmaMdanuM sarjana thatuM rahyuM ane lokabhajanikonA kaMThe caDatuM rahyuM. dhanya dharA mAmaMdanA guru oliyA azaraphamiyAMnI jIvanalIlA samApta thaI tyArano eka prasaMga lokasamudAyamAM khUba ja jANIto che. azaraphamiyAMe prayANa karyuM, emanA aMtima saMskAra kuLaparaMparA mujaba amarelInA kabrastAnamAM thAya e mATe kuTuMbIjano janAjo taiyAra karIne liliyAthI amarelI javA taiyAra thayA tyAre nAnAliliyA gAmanA grAmajano ADA pharyA. nAnAmoTA saunI AMkhamAM AMsu hatAM ane saue ekI avAje gAmanA cokamAM A oliyA puruSanI kabara thavI joIe evo haThAgraha karyo. muslima jamAte grAmajanonI lAgaNI joIne azaraphamiyAMne avalamaMjila pahoMcADyA. Aje paNa emanI kabara sAme AkhA gAmanA mANaso pUrA AdarathI vaMdana kare che. AvA paragaju-sevAbhAvI siddha oliyA azaraphamiyAno gurumahimA kavi mAmaMde potAnI racanAomAM vAraMvAra gAyo che. saMta mune maLiyA re, preme tene vAta pUchI...' "gurue jJAna batAvyuM re, dilaDAM vize dayA karI..." "gurue gama ApI re, kApI mArI kubuddhi kharI..." potAnI dareka racanAne aMte "mAmaMdane murazida azarapha maLiyA...'' jevAM nAmAcaraNothI kavi potAnA guru pratyeno bhaktibhAva varNave che. mAmaMdanI racanAomAM vizeSataH sAdhanA vize mArgadarzana ApatAM bhajano, vairAgya upadezanAM bhajano,rAsa ane dhoLa prakAranA kRSNavirahanAM pado mukhya che. potAno pUrvAvasthAno zikArI svabhAva A bhakti-yoga-jJAnanAM padomAM paNa DokiyAM kare che. "manarUpI mRgane tame mAro, mAmaMda kaye che, manarUpI mRgalAne mAro re...ho...jI.... eka Atama che haraNa ne taraNamAM, nathI kAyAthI bAro...mAmaMda kaye che...0 kSatri kahe ame zikAra karIe, Aduno dharama hamAro; zikAra mArI tame zikAra jivADo to kharo tola tamAro...mAmaMda kaye0 eka mRgane pAMca mRgalI, pacIsa haraNAM herAyo; i raMganuM daLa paDyuM khetaramAM, khUba thiyo bherAyo...mAmaMda kaye tattvavicArano karo tamaMco, jJAnanI goLiyuM DAro; brahmabhAvano karo bhaDAko, ghAyala thAya caranAro...mAmaMda kaye0 ghAyala mRgane gherI karIne tame tAtI karo talavAro, hakka pUge te halAla karaze, nathI bIjAno gujAro...mAnaMda kaye0 Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 zikAra karo to kAyAvADImAM karajo, chUTo phare che zikAro; bahAra gotyAthI bUDI marazo, nathI UgaravAno Aro...mAmaMda pUrA guru muMne murazida maLiyA, tAre ema taranAro; mAmaMda kaye tame dhIraja rAkho, gotI lejo kinAro...mAmaMda kaye" mAnavInuM mana bhAre ajAyaba cIja che. jema jema manuSya mAyAnAM baMdhanomAMthI chUTavAno prayAsa kare tema tema mananI caMcaLatA vadhatI jAya che. enI sAme to rItasaranuM yuddha ja AdaravuM paDe. ApaNA dareka saMtakavioe A rIte manane vaza karavAnI, eno zikAra karavAnI enI vRttio upara aMkuza meLavIne kabaje karavAnI kUMcIo batAvI che. zabda, sparza, rUpa, rasa ane gaMdha e pAMca mRgalIno adhipati mRgarAja mana sarva sattAdhIza thaIne zarIra upara potAnI ANa vartAve che. mananI caMcaLatA maTI jAya enuM nAma ja samAdhi. pachI pacIse prakRtipaMcendriyonI tanmAtrAo aMtarmukha thaI jAya ane veravikhera paDelI mananI pracaMDa zakti jAgRta thaI sAdhakane siddhayogI banAvI zake. tattvaciMtana ane vairAgyanI A vANImAM zikAranI paribhASAno viniyoga thayo che. "hAM re vaNa Toye tAruM khetara bheLAya che re, khAMte mRgalA maLIne mola khAya che re... sadguddhithI zikAra Avo je kare re, i to saMsAra sAgara saheje tare re..." "dhIrajanI tame DhAla bAMdho, sat kerI talavAra, bAMdho kamarane bakhtara pero, prema taNAM niradhAra, zatru sarvane saMhAro mAthe Topa zIlano dhAro... tame zUrA thaine cAlo to maNapadamAM mANo..." 'mAmaMda muktimaNi graMtha'nA prAraMbhamAM kavi mAmaMda guru, gaNapati, zAradA, ziva, pIra, payagaMbara ane zabdabrahmanI stuti kare che. "mahAdeva tanane manAye mAmaMda kaye, mahAdeva taMnane manAye re ho......' guNAno svAmI devano bhArI, vaMdu zira vAraMvArI..." "zAradAkuM mukha hai sAta, baranata munijana yuM bAta, kavijana graMthameM kahAta dhIraja ura dhArI, mAmaMda kahe jagatamAta, akala jIbha meM sohAta, veda sAkSAt brahmakI kumArI......" PAE 163 "jene sadguru maLiyA re, TaLiyA enA pherA sahu, I to paramapada pAmyAM re, vAmyA duHkhaDAM dilathI bahu...' brahmaniSTha svAmI zrI akhaMDAnaMda paramahaMsa sAbarakAMThA jillAnA kheDabrahmA tAlukAnuM lAMbaDiyA gAma, jyAM vi.saM. 1960 yAne I.sa. 1904mAM sUrajarAmajI nAthujI jozI ane mAtA khemIbAne tyAM brAhmaNa parivAramAM eka putraratna utpanna thayuM. emanA pUrvajonuM mULavatana mevADa. rAjasthAna pradezanA udepura jillAnA gogundA tAlukAnuM kalavANA gAma. bALapaNathI ja saMtaratna maNirAmajI joSI bhAre tejasvI sAdhaka. pUrvajanmanI adhUrI sAdhanA ane sevAkAryo pUrNa karavA ja jANe A pRthvI upara avataryA! bAlyAvasthAmAM kaDiyAdarA gAmanA prakAMDa paMDita zAsrI bhavAnIzaMkara mahArAjanI pAThazALAmAM zAstro-purANomAM pAraMgata banyA.mAtAnA atyAgrahe mevADanA mAthAsolA gAmanA camanalAla joSInAM dIkarI kaMcanabA sAthe gRhastha jIvana zarU karyuM chatAM emanI AtmasAdhanA cAlu rahI. vairAgyavRtti prabaLa banatAM vi.saM. 2008 I.sa. 1952mAM gRhatyAga karI puSkararAja khAte AvelA brahmAjI maMdiranA mahaMta zrI vibhUtinAthajI pAse paMcAyata dazanAmI mahAnirvANI akhADAnI dIkSA lIdhI ane svAmI akhaMDAnaMda evuM dIkSAnAma prApta thayuM. pharatAMpharatAM kaDI, gAMdhInagara jillAnA bhUMDiyA gAme AvyA ane bhUMDiyA gAmanuM nAma dharamapura pADyuM. tyAMthI nikola, kaDI, nAradIpura vagere sthaLe vasavATa karyo. nAradIpura gAme kRpAlezvara mahAdevanI sthApanA karI. I.sa. 1978mAM maMDAlI tA. kheDabrahmA gAme jJAnAzramanuM nirmANa karyuM ane I.sa. 1984mAM haDAda gAme paNa Azrama sthApyo. 94 varSanI vaye I.sa. 1998mAM mahAnirvANa pAmyA. emanAM pravacano 'akhaMDAnaMda sAgara bhAga 1-2' tathA bhajano-kAvyo akhaMDAnaMda bhajanAvalI'mAM saMpAdita thayAM che. kheDabrahmA aMbAjInuM maMdira saMvatato agiyAramo saiko Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ WITH BEST COMPLIMENTS FROM CZ SAVANI TRANSPORT LIMITED SAVANI 58 YEARS OF SAVANI - WHEREVER WITH CARE 23B Regd. Office: Broadway Centre, Dr. Ambedkar Road, Dadar T.T., Mumbai - 400 014 Tel.: 4125640 Fax: 4145177 Telex: 011-73465 Gram: Savanision Email: savani@savani-india.com Website: savani-india.com - dain Education Intermational Jain Education Intemational Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 gujarAtanA zrI araviMdasAdhako zrI araviMda ghoSa mAtra avaTaMke ane janme ja baMgALI che, bAkI emanuM samasta jIvana gujarAtamaya rahyuM che. bhautika jIvananI utkrAMti ane Adhibhautika jIvananI saMkrAMtimAM gujarAtanI bhUmi emanI mAtA samAna rahI che, kAraNa ke videza abhyAsa pUro karIne I.sa. 1893mAM sIdhA vaDodarA AvyA ane 1906 sudhI, pUrAM 13 varSa emaNe vaDodarA rAjyanI vividha sevAmAM vitAvyAM. emAM vaDodarA rAjyanA mahesUla vibhAgamAM, mahArAjA sayAjIrAvanA aMgata daphtara vibhAgamAM ane kolejamAM aMgrejI ane phrenca bhASA-sAhityanA adhyApaka tarIkenI emanI kAmagIrI ati sarAhanIya hatI. vaDodarA-nivAsa daramiyAna UMDo abhyAsa karyo. saMskRta vAlmIki, kAlidAsa AdinuM gujarAtI, marAThI, hindI Adi Ama, ciMtaka ane sarjaka tarIke zrI ja emaNe bhAratIya saMskRtino bhASA, veda-upaniSada, vyAsa adhyayana karyuM. ahIM ja baMgALI, bhASA-sAhityano abhyAsa karyo araviMda gujarAtanI bhUmi 52 temane adhyAtmamArga tarapha doryA. ahIM ja yogaguru zrI lelenA mArgadarzana sAthe pAMgaryA. A bhUminA havA pANIe ja emaNe yoganI dizAmAM prathama caraNa mAMDyAM. yogasAdhanAno AraMbha karyo ane atyaMta TUMkA gALAmAM emane 'nIrava brahma' (nirvANa)nI bhUmikA siddha karI. temanI jIvanayAtrAno vadhu ughADa atre ja jhilAyo. ahIM ja svAtaMtrya-caLavaLamAM eka krAMtikArInI bhUmikA adA karI. rASTrabhAvanAnA pATha bhaNyA ane rASTrIya juvALamAM yuvAnonA preraNAdAtA ahIMthI ja banI rahyA. vaDodarA kALa daramiyAna karanAlImAM kAlInI mUrtimAM emane jIvaMta caitanyano sAkSAtkAra thayo teo rAjakIya kArakirdInI Toca para hatA. e pachI aMtaranA Adezane anusarIne emaNe pUrNapaNe jIvana yogane samarpita karavA poMDIcerI vAsa karyo, paNa pachI emanI mahAyogI tarIkenI bhUmikAe sthaLa-kALanA sImADA ullaMghyA, te vizvavyApI banI rahyA. divya--bhavya mahAmAnava, rASTraprema, saMskAra-bhAvanA, saMskRti-saMvardhana Adi mahAna vibhAvanAonA prasAra- pracAranuM kendra banI rahyA. gAMdhIjI ane ravIndranAtha sAthe pUrA AdarathI zrI araviMda bhAratanA eka avatAra-puruSa gaNAyA. aMbubhAI purANIthI suMdaram sudhI asaMkhya gujarAtIoe emanA A vaizvika kAryamAM sahayoga Apyo. gujarAtanA zrI araviMdasAdhako uparathI lekhamALA rajU kare che zrI parama ramaNalAla pAThaka (janma tA. 9 julAI, 1962), jeo chellA soLa varSathI saradAra paTela yunivarsiTIANaMdamAM anusnAtaka gujarAtI vibhAgamAM kAryarata che. 165 parama Ara. pAThaka parama ramaNalAla pAThaka Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 dhanya dharA hAla rIDarano hoddo dharAve che. temaNe traNa pustako pragaTa karyA che. (1) sAvitrI kathA ane pratIka, (2) smaraNAMjali graMtha-12 anuvAda "gurUjI samagra'nA bAramA bhAgano anuvAda, (3) tapAsa ane tAratamya (vivecana lekho). hAla gujarAtI lokasAhityanA saMzodhana-saMpAdananA itihAsa lekhanano U.G.C.no mejara risarca projekTa saMbhALI rahyA che. kAvyazAstra, tulanAtmaka sAhitya, lokasAhitya vagere emanA rasanA viSayo che. araviMda darzanano abhyAsa cAlu che. temanA pitAzrI ramaNabhAI pAThakanuM hindI sAhityamAM ghaNuM moTuM yogadAna noMdhAyeluM che. paramabhAIne AdhyAtmika pravRttio paratve moTo lagAva che. dhanyavAda. saMpAdaka jJAna, bhakti ane karmano subhaga samanvaya che. emanA dAmpatyajIvananA paripAkarUpe 1923mAM aMbAlAla purANI anasUyAbahenano janma thAya che. 1918nA Disembara sudhImAM to krAnti mATe yuvAno gujarAta, bhArata ane samagra vizvane zrI aravindano taiyAra karavAno saMkalpa choTubhAIe pUrNa karI dIdho hato. paricaya karAvanArA pravaktAomAM aMbAlAla purANI agrasthAne che. aMbubhAI ke purANIjI tarIke sukhyAta aMbAlAla purANInuM krAntinI zarUAta pUrve teo zrI aravindanA AzIrvAda meLavavA aMbubhAIne poMDicerI mokale che. zrI aravinda aMbubhAIne jIvana eTale jJAna, bhakti ane karma yogano subhaga samanvaya. yogasAdhanA para dhyAna kendrita karavAnI salAha Ape che. deza emano janma 1894mAM surata mukAme thayelo. 26mI me AjhAda to thavAno ja che enI pote khAtrI Ape che. krAnti emanI janmatArIkha. emanA pitA zikSaka hatA. bharUcanI mevADA mATe potAnI anumati nathI evI spaSTatA paNa kare che. svayaM jJAtinA e pahelA grejyueTa hatA. joke aMbubhAI pAMca-sAta zrI aravindra pAsethI bhAratanI AjhAdInI khAtarI maLatAM varSanA hoya che tyAre ja emanA pitAnuM temanuM avasAna thAya aMbubhAI naciMta thaI jAya che. krAntine badale racanAtmaka che. aMbubhAInuM bALapaNa mAtA jaDAvabahena sAthe vatana pravRttio Adare che. akhADA pravRtti to amadAvAda sudhI bharUcamAM vIte che. vistarI cUkI hoya che. A rIte teo vaja jevA zarIravALA, aMbubhAInuM zikSaNa bharUca ane vaDodarAmAM thAya che. tINa buddhivALA, samarpita yuvAnonI eka AkhI peDhI taiyAra emanA moTAbhAI choTubhAI baroDA kolejamAM bhaNatA hatA. e karI Ape che. emano paDyo bola jhIlI levA yuvAno tatpara samaye zrI aravinda paNa tyAM ja adhyApaka hatA. teo zrI hoya che. teo eka komyuna paNa zarU karavA mAgatA hoya che. aravindanA saMparkamAM Ave che. krAntikArI maMDaLanI yojanA paNa teo zrI aravindanA Arya sAmayikamAM prakAzita lekhonA meLave che. bhAratamAtA mATe prANArpaNa karI devA tatpara evA gujarAtI anuvAda karI prakAzita karavAnI pravRtti Adare che. yuvAno taiyAra karavAno saMkalpa kare che. e mATe sau prathama to guranI anumati maLatAM mArca 1923mAM to teo poMDicerI jatA potAnuM zarIra sudhAre che. pachI aMbubhAIne taiyAra kare che. rahe che. emanA parivArajanone paNa teo pUjAlAla sAthe tyAM vaDodarAmAM A rIte 1909mAM akhADA pravRttino AraMbha thAya teDAve che. 1924mAM 15 ogasTa bAda teo pAchA tyAM jatA che. A rIte "purANI maMDala'no AraMbha thAya che. e kALa rahe che. emanA mitro roSathI emane jAheramAM gujarAtadrohI daramiyAna aMbubhAIne ekavAra dUrathI zrI aravindranAM darzana tarIke paNa oLakhAve che. thayelAM ne emanI sAthe koI yuga jUno saMbaMdha hovAno bhAva poMDicerImAM teo zrI aravindranI sevA karavAmAM lAgI anubhavelo. e pachI aMbubhAI muMbaInI seMTa jheviyarsa kolejamAM jAya che. zrI aravindanI nAnImoTI dareka bAbatanI dainika noMdha dAkhala thAya che. phijhiksa, kemesTrI sAthe 1915mAM snAtaka thAya . paNa rAkhe che. emAMthI pachI sAMjanA vArtAlApo prApta thAya che. che. 21 varSanI vaye emanuM lagna lIlAvatIbahena sAthe thAya che. emane zrI aravinda, zrI mAtAjI ane AzramanI sevA karavAnI lIlAvatIbahena sAcA arthamAM emanA sahadharmacAriNI banI rahe je taka maLI hatI evI bhAgye ja bIjA koIne maLI haze. Jain Education Intemational Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 10. 1938mAM zrI aravindane akasmAta thayo tyAre emanI pAse sauthI pahelAM doDI janArA sAdhaka aMbubhAI hatA, tyArathI te 1950mAM zrI aravi deha choDyo tyAM sudhI emaNe gurunI ananya sevA karI. zrI aravindanA teo rItasaranA hanumAna banI rahyA. 1938thI jarUra vartAtAM zrI mAtAjInI anumatithI teo zrI aravindanA "dha lAIpha DivAina', "dha sinvesisa opha yoga', sAvitrI' aMge jijJAsuo mATe aThavADika vargo levAno AraMbha kare che. A graMthonA emaNe gujarAtImAM zraddheya anuvAda paNa karyA che. A uparAMta gItAnibaMdho ane "mA" pustakanA emanA anuvAdo mahattvapUrNa che. gujarAtImAM aMbubhAInAM nAnAMmoTAM 83, ane aMgrejImAM 18 pustako prakAzita thayAM che. pUrNayogasUtrANi nAme emanuM saMskRtamAM paNa eka nAnakaDuM kAvya che. "zrI aravinda jIvana : saMkSipta ghaTanA pravAha' jevuM pustaka paNa teo Ape che. "sAvitrI : ena eproca enDa e sTaDI'mAM emanuM sAvitrI aMgenuM adhyayana pragaTyuM che. gujarAtane sAvitrIno paricaya karAvavA teo "sAvitrIguMjana' Ape che. emaNe A uparAMta bhramaNavRtta, vArtAo paNa ApI che. patro to emanA aDhaLaka che. enuM adhyayana karIne rasIlA aghArAe ema.phila.nI padavI paNa meLavI che. ba.ka. ThAkore aMbubhAInI gaNanA gujarAtInA daza samartha gadhakAromAM karI che. tamAma lalita kalAomAM aMbubhAInI sahaja gati hatI. e hahi kahAomAM aMbabhAInI saja gati pratI temaNe uttama citro doryA che. zilpa sajaryA che. kRSNalAla jevA saryA che. kaNalAla jevA uttama citrakAra paNa taiyAra karyA che. aMbubhAInuM kalAciMtana kalAmaMdira graMthamAM pragaTyuM che. aMbubhAI aMge SaSTipUrtino ane dehavilaya bAda smRtigraMtha prakAzita thayA che. mULajIbhAI talATI ane paMDitarAya rAvaLe emanAM jIvanacaritro AlekhyAM che. aMbubhAI samartha vaktA hatA. emanAM vaktavyo sAMbhaLavA e eka viziSTa anubhava hato. e vakhate emanI aMtaravINAnA tAra koI parAsaMgIta sAthe samasvara thaI jatA. zrI aravindanI anumatithI emanA saMdezavAhaka tarIke 1947mAM poMDicerI bahAra gujarAtamAM, bhAratamAM ane samagra vizvamAM aMbubhAInuM kArya AraMbhAya che. 1962-63 sudhI teo zrI aravindanA ajoDa pravaktA banI rahe che. AphrikA, yuropa, amerikA, dUra pUrvanA jApAna jevA dezomAM paNa teo zrI aravinda cetanA vahAve che. 1963mAM emane hRdayarogano tIvra humalo Ave che. paNa emAMthI teo ugarI gayA. paraMtu 11 Dise. 1965mAM emano jIvanadIpa bujhAI gayo. emanA aMge zrImAtAjIe kahyuM : "emano Urdhva bauddhika aMza zrI aravinda sAthe advaita pAmyo che. emano caityapuruSa mArI sAthe bahu sukha ane zAMtimAM rahe che. emano prANa haju paNa je loko emanI madada mAge che emane madada karI rahyo che." vizvaekatAnA saniSTha senAnI e.bI. paTela bhAratanA svAtaMtryadine ane potAnA 75mA janmadine zrI aravinTe khAsa saMdeza Apelo. emAM emaNe potAnAM pAMca svapnano nirdeza karyo hato. emAM zrI aravindanuM trIjuM svapna varlDa yuniyana'nuM hatuM. ene sAkAra karavAnA eka vinamra karaNa banI rahyA e bI. paTela. emane A pravRttinA paryAya ja kahI zakAya. carotara pradezanuM nAnakaDuM cAMgA gAma emanuM vatana. 1897mAM pahelI menA roja vaiSNava parivAramAM e.bI. paTelaaMbAlAlano janma. pitA bhAIlAlabhAI zikSaka hatA. parivAranI Arthika sthiti sAmAnya hatI. e.bI. paTele aDhI varSanI vaye mAtAnI hUMpha gumAvI. emanuM zarUAtanuM zikSaNa ANaMda jillAnA sojItrA ane peTalAda khAte thayuM. e samayanA rivAja mujaba tera varSanI vaye emanuM lagna gaMgAlamI sAthe thayuM. e.bI. paTele pUnAnI pharagyusana kolejamAM abhyAsa karyo. baroDA kolejamAMthI teo bI.e. thayA. e pachI muMbaIthI teo ela.ela.bI. thayA. 1921thI 1923 daramiyAna cIMcapokalI-muMbaInI eka zALAmAM AcArya tarIke temaNe sevAo ApI. e pachI teo IMglenDa gayA. laMDananI liMkansa inamAMthI teo berIsTara thayA. 1924thI pUrva AphrikAmAM kenyAnI suprima korTa mombAsA khAte emaNe prekTisa zarU karI. kenyA banI rahI emanI karmabhUmi. kenyAmAM e samaye briTiza zAsana hatuM. enI sAme prajAkIya AMdolana paNa cAlI rahyuM. emAM temaNe jhukAvyuM. jelavAsa bhogavyo. kenyAnA sAmAjika, dhArmika, zaikSaNika kSetre batrIsa varSa sudhI teo chavAyelA rahyA. janmajAta vaktA, dRSTivaMta netA ne nakhazIkha mAnavatAvAdI hovAne kAraNe emaNe AphrikAvAsIo, Arabo, eziyano ane yuropiyano sauno sabhAva prApta karyo. 1954mAM kenyAmAM navI sarakAranI racanA Jain Education Intemational Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 dhanya dharA thaI tyAre ekamAtra eziyana tarIke emano pradhAnamaMDaLamAM dezavidezanAM vizvazAMti, vizvaekatApremIo emAM joDAyAM hatAM. samAveza karavAmAM Avelo. emaNe joke emAM eka pAkistAnI vizvaekatAno saMdeza laIne 1974mAM e. bI. paTele pUrva ane Aphrikanano paNa pradhAnamaMDaLamAM samAveza karAvyo hato. AphrikA, yuropa, amerikA, jApAna, siMgAporanI yAtrA karI. 1950mAM navembaranAM darzanadine teo zrI aravindranAM kalAbahena paNa emanI sAthe joDAyAM. teo aneka AMtararASTrIya darzana karavA sabhAgI thAya che. e ja vakhate teo kenyAnuM saMsthAonA saMparkamAM AvyA. 1977mAM osTriyA khAte jAhera jIvana choDIne vahelAmAM vahelI take AzramajIvana yojAyelI varlDa konsTiTyUanTa esembalImAM temaNe bhAga lIdho. svIkAravAnI abhIpsA zrI mAtAjI pAse vyakta kare che, paraMtu enuM baMdhAraNa ghaDyuM. emAM sau prathama hastAkSara paNa karyA. e zrI mAtAjI emane sAcuM valaNa dAkhavI tyAM rahyAM rahyAM sAdhanA pachI enA ko-presiDenTa tarIke paNa cUMTAyA. e pachI 1982mAM karavAnuM mArgadarzana Ape che. 1953mAM teo aMbubhAI igleMDamAM emaNe provijhanala varlDa pArlAmenTanA prathama spIkara purANIne vyAkhyAno mATe pUrva AphrikA nimaMtre che. ekAda mAsa tarIke paNa javAbadArI saMbhALI. jIvananA aMta sudhI enA teo purANIjI tyAM rahe che. mombAsAmAM e. bI. paTelane tyAM zrI - onararI presiDenTa banI rahyA. aravinda kendrano AraMbha thAya che. purANIjI poMDicerI pAchA phare e pachI emanI tabiyata lathaDI. 1983mAM hRdayarogano che tyAre e. bI. paTelanA dharmapatnI gaMgAlakSmI zrI mAtAjInI trIjo humalo Avyo. emaNe varlDathuniyanano kAryabhAra samara anumatithI emanI sAthe Ave che. e. bI. paTelanA parivAranA bAsune soMpyo, paraMtu jIvananA chellA zvAsa sudhI A pravRtti AzramamAM sthAyI thanArA teo prathama sabhya banI rahe che. sAthe avibhAjyapaNe joDAyelA rahyA. "aMbAlAlsa hAusa' enuM navembara 1956mAM e. bI. paTela kenyAne alavidA kare mukhya mathaka-'varlDa yuniyana ina ekzana' banI rahyuM. meM che. tyAMthI emane bhavya vidAyamAna apAya che. cheka IgleMDanAM cheka ilaeNnAM 1987mAM emano dehavilaya thayo, paraMtu A pravRtti haju nakkara vartamAnapatro enI khAsa noMdha le che. e. bI. paTela rIte cAlI rahI che. varlDa yuniyana nAme enuM sAmayika nIkaLe AzramavAsI bane che. poMDicerImAM Azrama pAsenA eka jUnA che. saradAra paTela yuni. vallabha vidyAnagara khAte paNa e. bI. makAnamAM teo rahe che. e samaye ema. pI. paMDita noMdhe che e paTelanI smRtimAM eka enDAumenTa lekTara sirIjha cAle che. mujaba AphrikAthI samAjanA tamAma vargo ane sarakAra taraphathI emAM varlDathuniyana, varlDapIsane varelA mahAnubhAvonAM vyAkhyAno paNa zrI mAtAjIne asaMkhya TeligrAma prApta thAya che. e. bI. prativarSa yojAtAM rahe che. paTela pAchA jAhera jIvanamAM joDAya evI emanI vinaMtI hoya AnaMda ane zucitAnA kavi che, paNa evo koI prazna ja upasthita thato nahoto. poMDicerI sahaja rIte emanI yogabhUmi banI rahe che. svayaM zrI mAtAjIe "mAya poeTa' tarIke svIkArelA e. bI. paTela je makAnamAM rahetA hatA tene badale eka evA A bhaktakavi che. akhila jIvanane emaNe kAvya viSaya navuM suMdara bhavana taiyAra karAve che. A bhavana teo zrI banAvyo. emAM vyApta AnaMda ane zucitAnuM emaNe gAna karyuM. mAtAjIne arpaNa kare che. 12 jUna, 1960nA roja zrI mAtAjI zrI aravindradarzananA mahattvanA graMthonA emaNe zraddheya anuvAdo pote emAM padhAre che. e bhavananuM nAma zrI mAtAjI aMbAlAlsa paNa karyA. hAusa Ape che. varlDa yuniyananI pravRttino vidhivata AraMbha zrI mAtAjInA AzIrvAda sAthe 1964thI thAya che. eTaluM ja nahIM pUjAlAla godharAnA. 17 jUna, 1901 emano janma zrI mAtAjI pote 1973 sudhI A pravRttinuM adhyakSapada divasa. pitAno vyavasAya iTo pADavAno. pUjAlAlanA zikSaNanI svIkAravAnI kRpA kare che. e. bI. paTelanI nimaNUka teo zarUAta godharAthI thaI. pachI AgaLa bhaNavA bahenane tyAM janarala sekreTarI ane Trejharara tarIke kare che. naDiyAda gayA. tyAM cAlatI purANI baMdhuonI akhADA pravRttimAM teo joDAya che. thoDAka ja samayamAM aMbAlAla purANInA varlDa yuniyananI pravRttinA bhAgarUpe 1982 sudhImAM sAta AtmIya banI rahe che. emane teo potAnA mAnasapitA mAne vakhata TrAveniyala varlDakonpharansanuM Ayojana thAya che. A varlDa che. pUjAlAla koleja zikSaNa mATe amadAvAda jAya che, paNa konpharansa poMDicerI, dilhI, muMbaI khAte yojAI hoya che. pUjAlAla Jain Education Intemational Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 169 roleTa ekTa virodhI tophAnone lIdhe e zikSaNa adhuruM rahe che. bhASAmAM 45 jeTalA kAvyasaMgraho Ape che. vaLI, aMgrejI, ne teo vaDodarA jillAnA kosiMdrAnI eka zALAmAM vyAyAma saMskRta ane baMgALImAMthI gujarAtImAM ane gujarAtImAMthI saMskRta zikSaka tarIke joDAya che. purANIjI mArca 1923thI zrI temaja saMskRtamAMthI aMgrejImAM teo 22 jeTalA anuvAda kare che. aravinda AzramamAM poMDicerI sthAyI thAya che. zrI mAtAjInI pUjAlAlanI sAhityasAdhanAnA traNa tabakkA che. pahelo anumatithI purANIjInAM patnI ane putrIne laIne 1923mAM tabakko zrI aravindranA dehotsarga-1950 sudhIno che. Ama to pUjAlAla prathama vAra zrI aravinda Azrama poMDicerI jAya che. 1926thI ja emanAM kAvyo e samayanA "kumAra', 'prasthAna' AzramamAM prathama mulAkAte ja emane zrI aravindranAM jevAM praziSTa sAmayikomAM prakAzita thavA mAMDe che. adhyAtma, darzana thAya che. emanI samakSa teo yogamArge AgaLa vadhavAnI prakRti, rASTrabhAva, pradeza-parivAra prIti emAM pragaTe che. emano abhIpsA vyakta kare che. zrI aravinda emane kahe che : prathama saMgraha 1938mAM 'pArijAta' pragaTa thAya che. eno pravezaka DivAina pAvara ijha abova espAyara ." e pachI 25 varSanI lakhyo che ba. ka. ThAkore. emaNe A kavitAne "naMdanavananAM vaye 192thI teo kAyama mATe poMDicerI vase che. e pachI sumanonI kalagI' kahIne vadhAvI hatI. DolararAya mAMkaDe A teo kyAreya gujarAta AvyA nathI, paraMtu gujarAta sAthe satata kavitAmAM "narasiMharAva, kAnta, kalApI, hAnAlAla, boTAdakara saMkaLAyelA rahe che. ane baLavattarAyanAM kAvyonAM viziSTa tattvono samUhagata AzramamAM AraMbhe emane rasoInuM kAma soMpAyeluM. pachI vikAsa" joyo hato. pUjAlAlanAM aMgrejI kAvyone to svayaM zrI teone zrI aravinda, zrI mAtAjInA nivAsanuM saphAIkAma aravinda saMskAryA hatAM. A prathama tabakkAmAM ja pUjAlAle zrI soMpAya che. potAnA "lorDa" ane "dha madhara'nuM nAnuM moTuM kAma aravinda baMgALImAM racelA stotrano ane kAlidAsanA meghadUtano karavuM e emanA jIvananI dhanyatA hatI. AvuM sadbhAgya gujarAtI anuvAda karelo. pUjAlAlanI sAhityasAdhanAno bIjo gujarAtanA caMpakalAla ane ghumAnane paNa sAMpaDeluM. A traNe tabakko 1971 sudhIno che. emAM vizeSarUpe zrI aravindanAM apasTara varkarsa" kahevAtA. A kAryamAMthI pUjAlAlane je thoDo kAvyo ane tamAma nATakono anuvAda thAya che. pUjAlAle zreSTha samaya maLato emAM teo sAhityasAdhanA karatA. kAvyakRti gaNAvelI e "vrajavRMdAvana'no paNa A ja racanAkALa. pUjAlAlanI sAhityasAdhanAnA trIjA tabakkAmAM mukhyatve 24 navembara 1926no dina zrI aravindamArgamAM sImA 'sAvitrI' mahAkAvyano anuvAda thAya che. A kArya AraMbhAya che cihnarUpa che. e divase zrI aravindane sarvocca siddhi prApta 1972mAM. 75mAM e pUrNa thAya che. A gALAmAM emanuM thayelI. e dine zrI aravinda, zrI mAnI nizrAmAM vizeSa dhyAna "dhruvapadI' nAme mahAkAvya paNa prakAzita thAya che. jo ke thayeluM. emAM upasthita 24 sAdhakomAM eka pUjAlAla paNa hatA. gujarAtanuM e tarapha khAsa dhyAna gayuM nathI. vaLI, chaMdazAstranA 1971thI pUjAlAlanA zarIrane nAnI moTI takalIpho marmane ujAgara karatuM emanuM pustaka "chaMda:praveza" A gALAmAM anubhavAvA lAgI. emanuM cAlavAnuM ochuM thaI gayuM. pragaTe che. khAsa to A tabakkAmAM emanI paMcapadIo racAya sevAkAryamAMthI paNa nivRtta thavuM paDyuM ne emaNe zeSa samaya che. prabhunAM bALako, prabhunI pAThazALA jevI 22 pustikAomAM sAhityasAdhanAmAM gALyo. duHkhanA e anubhavamAMthI racAI zrI aravindradarzana prAsAdika rIte pragaTyuM che. pUjAlAle kavitA: 'duHkhagAthA'. 84 varSanI vaye 27 Disembare 1985mAM sattvazIla bALasAhitya paNa sarakyuM che. gujarAtI sAhitya emaNe zAMta citte dehatyAga karyo. AbAlavRddha saunA priyajana pariSade pUjAlAlane sAvitrInA anuvAda mATe zrI aravinda pUjAlAla have sthULa rIte ApaNI vacce nathI, paraMtu emanI suvarNa caMdraka paNa enAyata karyo che, joke 1972mAM emane zrI sAhityasAdhanAno paripAka evo emanoakSaradeha nitya che. mAtAjIe "mAya poeTa' kahyA e ja emane mATe sarvocca pUjAlAlanI sAhityasAdhanA emanA Azrama nivAsa puraskAra che. 1926thI AraMbhAya che. sADApAMca dAyakA sudhI A sAdhanA pUjAlAlanAM jIvana ane kavana aMge saMzodhana, adhyayana sAtatyapUrvaka cAle che. emAM muktakathI mAMDIne mahAkAvya sudhInA paNa thatuM rahyuM che. emanA samagra jIvana ane sAhityanuM adhyayana kAvyasvarUpo teo kheDe che. teo gujarAtI, saMskRta ane aMgrejI ema. philanI padavI nimitte jayanA pAThake karyuM che. 2007mAM e prakAzita paNa thayuM che. A uparAMta emanA patro ane A sAhityanI pUjA A Education Interational For Private & Personal Use o Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 'zabarI' kAvya aMge nUtana bhAlodakare ane dharmiSThA dhAriyAe ema. phila nimitte adhyayana karyAM che. pUjAlAla para paDelA zrI aravindanA prabhAva aMge pravINA paTele, 'sAvitrI' anuvAda aMge parama pAThake pIeca.DI. nimitte saMzodhana karyuM che. A rIte pUjAlAlano eka navo paricaya prApta thAya che, paraMtu pUjAlAle 'pArijAta'nA eka kAvyamAM kahyuM che : "ame to cirayAtrIo anaMta aMtaro taNA." A ja che emano sAco paricaya. jemanA pratyeka karmamAM divyatA pragaTatI caMpakalAla caMpakalAla eTale zrI mAtAjInA siMha. zrI mAtAjIe emane 1960mAM 'hI ijha mAya lAyana' tarIke oLakhAvelA. emane trepana varSa sudhI zrI aravindra, zrI mAtAjInA aMtevAsI tarIke rahevA maLyuM. A pArasamaNinA sparze emanA jIvana samagranuM rUpAMtaraNa thaI gayuM. emanuM kharuM jIvana to AMtarika ane bahuparimANI hatuM. sapATI para rahIne e aMge vAta karavI e eka duHsAhasa gaNAya. caMpakalAlanuM vatana pATaNa. pitA choTAlAla purANI. mAtA umiyAbahena. banne aNIzuddha brAhmaNa. pitA to 'purANI mahArAja' tarIke oLakhAtA. AvA mAtApitAne tyAM 2 phebruArI 1902nA roja caMpakalAlano janma. bhAratIya paMcAMga mujaba e vasaMta paMcamIno dina hato. caMpakalAlane zALAnuM paraMparAgata zikSaNa mAphaka AvyuM nahotuM. hA, vyAyAma mATe teo akhADe jarUra jatA. tyAM emano bheTo pUnamacaMda sAthe thAya che. pUnamacaMda akhADAnA senDo ja mAtra nahotA. akhADe AvatA chokarAnA AtmAne paNa jAgRta karatA. teo zrI aravindanA saMparkamAM hatA. jIvananA pahelA paMdara-sattara varSa pUnamacaMda ja caMpakalAlano Adarza hatA. e samaye bharUcamAM eka Azrama cAlato. tyAMnA saMcAlaka dIkSitajI ekavAra pATaNa Ave che. caMpakalAlanuM hIra pichANe che. purANI mahArAja pAsethI teo caMpakalAlanI rItasaranI bhikSA mAge che. ne emane bharUca laI Ave che. sattara varSanI vaye caMpakalAla bharUca Ave che. thoDA samaya bAda pUnamacaMda paNa tyAM pahoMce che. ahIM sau zrI aravindathI paricita hatA. caMpakalAla ane emanA sAthIone zrI aravindanAM darzana karavAnI tIvra abhIpsA jAge che. e mATe jarUrI nANAM to emanI pAse nahotAM. teo pagapALA bIlImorA dhanya dharA sudhI pahoMce che. pachI prabaMdha thatAM relavemAM muMbaI ane tyAMthI poMDicerI pahoMce che. A eka romAMcaka kathA che. pahelI eprila 1921nA roja sAMje emane zrI aravindanAM darzana thAya che. caMpakalAla zrI aravindane jevA jue che ke doDIne emanA caraNomAM paDI jAya che. emanuM dehabhAna cAlyuM jAya che. eka kalAka sudhI teo praNipAtanI mudrAmAM rahe che. zrI aravinde paNa emane khalela nA pahoMcADI. e vakhate emane anubhavAyeluM ke pote sAkSAt zivanA sAnnidhyamAM che jIvanamAM have kAMI ja karavAnuM rahyuM nathI. 1921mAM teo ATha divasa zrI aravindanA sAnnidhyamAM rahe che. emanI vacce thoDo vArtAlApa paNa thAya che. pachI teo bharUca pAchA phare che. pUnamacaMdane to poMDicerI vasavAnI anumati vahelI maLI hatI. 1923mAM teo tyAMthI pAchA gujarAta AvatA hoya che. tyAre svayaM zrI aravinde caMpakalAlane potAnI sAthe poMDicerI laI AvavAnuM kahyuM hatuM. zrI aravindre pote koIne sAmethI poMDicerI bolAvyA hoya evI A prathama ghaTanA. poMDicerImAM AraMbhe caMpakalAla zrI aravindanI sevAmAM hatA. zrI mAtAjI to e samaye koIne maLatAM nahotAM, paNa emaNe caMpakalAlane joyelA ne zrI aravindane kaheluM : 'A chokaro mane mArA kAmamAM madada karaze. e sAce ja khUba upayogI thaI paDaze.' samaya AvatAM caMpakalAla mAtAjI pAse kAma kare che. A rIte teo ananya bhAve sevA kare che. zrI mAtAjI emanuM sarvAMgI ghaDatara kare che. zrI aravinde, zrI mAtAjI dehamAM hatA tyAM sudhI satata caMpakalAla emanI sevAmAM rahe che. A rIte pote divya karmonA kartA banI rahe che. emanA pratyeka karmamAM divyatA pragaTe che. zrI aravinde dha madhara' pustakamAM divya karmonA kartAnI carcA karI che, jenuM jIvaMta udAharaNa caMpakalAla pote banI rahe che. 1926nA 24 navembaranA siddhi dinanA khAsa dhyAnamAM caMpakalAla, pUnamacaMda ane emanAM patnI caMpAbahena paNa hAjara hoya che. caMpakalAlane sevAkAryamAMthI thoDo ghaNo samaya maLato emAM teo kalAtmaka kArDajha banAvatA. adbhuta citro doratA. emaNe be kamaLanAM citro dorelAM. emane to zrI aravinde, zrI mAtAjInA vizeSa AzIrvAda maLelA. pachI to teo mArbaliMganA paNa citro karatA. emanA e citronA pratIkAtmaka artho zrI mAtAjIe pote ApyA che. A citronuM Albama 'campakalAla ejha ena ArTIsTa' nAme prakAzita thayuM che. Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 101 zrI aravinda, zrI mAtAjIe vaparAzamAM lIdhelI nAnAmAM nAnI cIjavastu caMpakalAla AzcaryakAraka pUrNatAthI jALavI rAkhatA. emanA A khajAnAnI zrI mAtAjIe khAsa prazaMsA karelI. A rIte duniyAbharanA bhAgyavAna zrI aravinda kendrone zrI aravindranA divyAMza prApta thayA che. A kendro divya cetanAnA vizeSa UrjA kendro banI rahyAM che. - 1973mAM zrI mAtAjIe dehatyAga karyo. enAM be varSa pachI caMpakalAle mauna dhAraNa karyuM. zeSa jIvana maunamAM ja vItyuM. hA, emAM emaNe keTalAka apavAda jarUra karelA, paraMtu 1975 pachI saue emane mauna dhAraNa karelA ja anubhavyA che. A rIte emaNe dezavidezanuM paribhramaNa karyuM. himAlayanI paNa yAtrA karI. zrI mAtAjInA janmazatAbdInA varSamAM 1978mAM teo pahelIvAra vaDodarA padhAryA. e eka adbhuta anubhava hato. e vakhatanA emanA eTenDanTa ramaNalAla pAThake potAnAM saMsmaraNo eka pustikA rUpe paNa prakAzita karyA che. e pachI teo ghaNIvAra vaDodarA padhAryA. emaNe narmadA yAtrA paNa karI. enAM saMbhAraNAM "saundaryayAtrA' nAme saMpAdita thayA che. campakalAlanA saMsmaraNo ema. pI. paMDite "campakalAla spIksa' ane "campakalAlsa Trejarsa' nAme saMpAdita karyA che. enA prathama bhAgano gujarAtI anuvAda rozana kumAsiyA ane azvina desAIe karyo che. campakalAlanI potAnI prArthanAo ane ugAro paNa graMthastha thayA che. campakalAlane prApta zrI mAnA saMdezA "espAyariMga svAna' nAme prakAzita thayA che. madhusUdana reDDIe campakalAla aMge aMgrejImAM eka smRtigraMtha saMpAdita karyo che. eno gujarAtI bhAvAnuvAda campakalAla : prema ane prakAzanA paMja' nAme thayo che. jyoti thAnakIe 'divyatAnuM puSpa campakalAla' nAme emanuM caritra ApyuM che. caMpakalAlanA aMtima divaso gujarAtamAM vItyAM. paMcamahAla jillAnA jaMtrAla gAmanA pAdaramAM AvelA eka AzramamAM teo AvelA. emanI tyAM sAravAra cAlI rahI hatI, paraMtu me 1992nA roja e puNyabhUmimAM A divyatAnuM puSpa enA mULa strotamAM vilIna thaI gayuM. zrI mAtAjInA prakAzavaMta senAnI dumAna ghumAna eTale prakAzavaMta. dha lyuminasa vana. cUnIlAla desAIbhAI paTelane zrI aravinTe pote ApeluM A nAma che. emaNe zrI aravinda, zrI mAtAjInI prakAzavaMta sevA karI. teo mAtra sAdhaka ja na banyA, paraMtu zrI mAtAjInA sanniSTha karaNa banI rahyA. zrI mAtAjInA teo putra, sevaka, sekreTarI, khajAnacI, AzramanA vahIvaTadAra (TrasTI), bhojanAdhyakSa badhuM ja hatA. ghumAnanuM vatana ANaMda jillAnuM nApADa gAma. emano janma 19 jUna, 1903mAM. emanA pitA kheDUta hatA. jAte jamIna kheDatA. mAtA lakSmI bahena bhaktiparAyaNa. Akho parivAra svAminArAyaNamAM mAne. A saMjogomAM ghumAnanuM prAthamika zikSaNa nApADa ane nAvalImAM thayuM. ATha varSanI vaye emanuM lagna kAzI bahena sAthe thaI gayuM, paNa enAthI koI vyavadhAna AvyuM nahotuM. ghumAne mAdhyamika zikSaNa ANaMdanI dAdAbhAI navarojI hAiskUlamAM lIdhuM. teo chAtrAlayamAM rahIne abhyAsa karatA hatA. ahIM teo zrI aravindanA Arya sAmayikanA saMparkamAM AvyA. meTrikanI samakakSa vinItanI parIkSAmAM uttIrNa thayA bAda teo vadhu abhyAsArthe ravIndranAtha ThAkuranA zAMti niketana gayA. eka varSa tyAM rahIne prAcya vidyAnuM emaNe adhyayana karyuM. tyArabAda teo 1921mAM gAMdhIjIe sthApelI gUjarAta vidyApIThamAM joDAyA. rASTrabhaktinA raMge teo raMgAyA. 1923mAM nAgapura khAtenA jhaMDA satyAgrahamAM paNa temaNe jhukAveluM. A samaya daramiyAna teo vasonA darabAra gopALadAsanA jAjvalyamAna patnI bhaktibAnA saMparkamAM Ave che. bhaktibA emanA AMtaratejane pArakhI le che. bhaktibA emane kahe che : cunIbhAI tame vidyApIThanA jIva nathI. tamAruM sAcuM ghara poMDicerI che. (tame) zrI aravindra pAse pahoMcI jAva. bhaktibA emane ane kAzIbahenane poMDicerI javA mATe jarUrI Arthika prabaMdha paNa karI de che. 1924nA julAImAM teo sapatnI AzramamAM pahoMce che. zrI aravindanAM prathama darzane ja emane pratIta thAya che ke A ja to che emanA bhAgyavidhAtA. zrI aravindanA khoLAmAM teo mAthuM mUkI de che. zrI aravinda emane pUche che : "tamAre zuM joIe che? zA mATe tame ahIM AvyA cho?" cunIlAla javAba Ape che : "yoga karavA mATe Avyo chuM." zrI aravinda emane yoga vize pa5 miniTa sudhI samajAve che. emane to AzramamAM kAyamI nivAsa ja karavo hato, paNa haju samaya Avyo nathI ema kahIne zrI aravinda emane anumati ApatA nathI. teo pAchA vatana AvI jAya che. ANaMdanI dAdAbhAI navarojI hAIskUlamAM adhyApana kare che. sADAtraNa varSa bAda emane AzramavAsI thavAnI anumati prApta thAya che ne teo julAI 1927mAM poMDicerI zrI aravindaAzrame pahoMcI jAya che. Jain Education Intemational Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 dhanya dharA AzramamAM zrI mAtAjI emane paheluM kAma DAiniMga emanuM mULa nAma tribhuvanadAsa. 1908nI 22mI mArce rUmamAM bhAta pIrasavAnuM soMpe che. tyArabAda temane DAiniMgane bharUca jillAnA miyAM-mAtaramAM emano janma. pitA lagatI kharIdInuM kAma soMpAya che. pachI to zrI mAtAjI emane puruSottamadAsa, emano dhaMdho luhArI kAma. nava varSanI vaye to DAiniMga rUmanI tamAma javAbadArI soMpI de che. pahelA ja sundaramUnuM maMgaLAbahena sAthe lagna thayuM. sundaram zikSaNa meLave divasathI teo ekeeka paisAno pUro hisAba rAkhe che. jIvananA che miyAM mAtara, Amoda ane bharUca. purANI baMdhuonI aMta sudhI A kAma jArI rahe che. pachI to teo DAiniMga zALAnA teo eka vidyArthI. vadhu abhyAsArthe 1925mAM teo rUmano rItasarano kAyAkalpa ja karI de che. Aje Azramano amadAvAda gUjarAta vidyApIThamAM joDAya che. paM. sukhalAlajI, DAiniMga rUma darzanIya, anukaraNanIya banyo che enuM kharuM zreya kAkAsAheba, rA. vi. pAThaka jevA tejasvI adhyApako pAse bhaNe ghumAnane ApI zakAya. che. sundaram upanAma dhAraNa kare che. gAMdhIjInA saMparkamAM Ave 1927mAM ja emane zrI aravinda taraphathI navuM nAma che. 1929mAM teo saMskRta, aMgrejI sAthe snAtaka thAya che. prApta thayuM che 'ghumAna'. enI sAthe zrI mAnA netRtvamAM emanuM A samaya hato svAtaMtryasaMgrAmano. teo gAMdhI cIMdhyA navuM jIvana AraMbhAya che. ghumAne potAnuM alaga astitva ja mArge A saMgrAmanA eka senAnI banI rahe che. umAzaMkara jozI ogALI dIdheluM. zrI mAtAjInA astitvano ja teo bhAga banI sAthe emane maitrI thAya che. be vAra jelavAsa thAya che. jelamAM gayelA. AzramamAM eka samaye tIvra Arthika kaTokaTI AvI ja emanA "koyAbhagatanI kaDavI vANI" ane "kAvyamaMgalA' paDelI. e samaye zrI mAtAjIe emane potAnI mUlyavAna saMgrahonA moTAbhAganAM kAvyo racAya che. "koyAbhagata......'mAM cIjavastuo ApI hatI. e vecavAnuM aNagamatuM kAma ghumAne harine dharatI parathI pAchA vaikuMTha vaLAvI devAnI teo kavitA kare kuzaLatApUrvaka kareluM ne jarUrI nANAM UbhA karI dIdhAM hatAM. che. emanI sargazaktinA uttama AviSkAra samuM "buddhanAM cakSu' bIjA vizvayuddha vakhate AzramamAM sAdhakonI saMkhyA vadhI kAvya racAya che. "bhale UgyA viSe nayana namaNAM e prabhu gaI hatI. e vakhate ghumAne poMDicerInI sImamAM gloriyA nAme taNAM......' kAvyamaMgalAmAM A kAvyasthAna pAmyuM che. A saMgrahane eka vizALa jamIna kharIdI. tyAM gauzALA zarU karI. tyAMnI gujarAtI sAhityano sarvocca raNajitarAma suvarNacaMdraka enAyata ekeeka gAya sAthe emaNe tAdAmya sAdhyuM. e jamInamAM thAya che. rAsAyaNika khAtaranA vaparAza vagara anAja, phaLa paNa ugADyAM. 1934mAM sundarame dakSiNa bhAratano pravAsa karyo. emAM e pachI emaNe leka esTeTa nAme bIjI jamIna paNa kharIdI. teo poMDicerI paNa gayelA. aMbubhAIne maLelA. pAchA gujarAta vikasAvI. Aje Azramane A be sthaLethI dUdha, phaLa, anAja, AvIne potAnA kAmamAM gUMthAI gayA. 1937mAM putrI sudhAno phUla prApta thatAM rahe che. gloriyA sAthe to ghumAna jIvananA janma. 1939mAM "mArI sImAM bola be vagADI tuM jA' ke aMtima zvAsa sudhI saMkaLAyelA hatA. 1955mAM zrI mAtAjIe eka savAre AvI mujane koNa gayuM jhabakAvI' jevAM kAvyo emane AzramanA TrasTI banAvyA. 1973mAM zrI mAtAjIe samAvato "vasudhA' kAvyasaMgraha pragaTa thAya che. 1940mAM teo dehotsarga karyo pachI chumAnanI javAbadArI khUba ja vadhI gaI. pharIvAra poMDicerI jAya che. zrI aravindanAM emane darzana thAya eka samaye to emaNe menejiMga TrasTI tarIkenI javAbadArI paNa che. 1942mAM gujarAtI pravAsa sAhityanuM sImAcihnarUpa bajAvI. 15 oNgaSTa, 1992nA darzanadina sudhI teo satata pustaka 'dakSiNAyana' pragaTa thAya che. aMbubhAI sAthe emano kAma karatA rahyA. e pachI emanI tabiyata lathaDI. 19mI patravyavahAra cAlu hoya che. 1945mAM teo 37 varSanI vaye ogaSTa 1992mAM to temaNe A duniyAmAMthI vidAya lIdhI. poMDicerI zrI aravindaAzramamAM saparivAra sthAyI thAya che. e zrI araviMda mArganA sukhyAta sarjaka, anuvAdaka samaye mAnavamananAM UMDANo ane UMcAIo tAgatI vArtAonA cAra saMgraho paNa prakAzita thaI cUkyA hoya che. sundaram AzramamAM sau prathama emaNe DAiniMga rUmamAM kAma maLe sandarama eTale kavi sundaram. zrI aravinda mArganA che. pachI AzramanA presamAM mudrita thatAM gujarAtI pustakane lagatuM sukhyAta sarjaka, vivecaka, anuvAdaka, emane koNa nA oLakhe? kAma teo saMbhALe che. 1947mAM bhAratanA svAtaMtryadina ane Jain Education Intemational Education Intermational Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 zrI aravindanA janmadinathI teo zrI aravindradarzananuM anuzIlana karatuM 'dakSiNA' sAmayika zarU kare che. gujarAta sAthe A rIte emano viziSTa setu racAya che. A sAmayikanA adyApi 108 aMka pragaTyA che. pachI te baMdha thayuM che. jIvana samagrane zrI aravindanA prakAzamAM pAmavA mATenI sAmagrI emAM prakAzita thatI rahe che. gujarAtanA agraNI kavionAM kAvyo, zrI aravindanA sundarame karelAM kAvyAnuvAdo pragaTa thAya che. 'sAvitrI' mahAkAvyano sundaram anuvAda karavo AraMbhe che. te kramazaH 'dakSiNA'mAM pragaTa thAya che. A anuvAda have svataMtra pustakarUpe paNa upalabdha che. sundarame zrI aravindanAM saMskRta kAvya 'bhavAnI bhAratI'no samazlokI gujarAtI anuvAda paNa Apyo che. A sundaram aMge gujarAtI sAhityamAM aneka graMtho upalabdha che. 'tapovana', 'zabdayoga', 'sundaram eTale sundaram' ityAdi emanA aMgenA adhyayanagraMtho che. A uparAMta sundarano pIeca.DI.nA saMzodhana nimitte paNa ekAdhika vidyArthIo dvArA abhyAsa thayo che. 1951mAM sundaramno 'yAtrA' kAvyasaMgraha prakAzita thAya che. emAMnuM mere piyA meM kachu nahIM jAnuM' kAvya dhyAnArha che. A ja sAlamAM zrI mAtAjInI nAnakaDI pustikA "dha AiDiyala cAilDa'no sundaram anuvAda kare che. A pustikA gujarAtanAM ane gujarAtI bhASI sarva bALakone prApta thAya evo zivasaMkalpa teo kare che. A mATe 1952mAM vaDodarAmAM Adarza bALaka saMmelana yojAya che. e pachI purANIjI sAthe 1955thI gujarAtamAM zrI aravindazibiro yojAvI zarU thAya che. pahelI zibira yojAya che naDiyAda pAse arerA mukAme. 1956mAM bIjI surata yojAya che. zibironA saMcAlananI javAbadArI pachI sundaram vahana kare che. A zibirothI navAM zrI aravinda kendro sthapAya che. navA sAdhako prApta thAya che. navembara 1967mAM AvI eka zibira narmadA tIre vaDodarA jillAmAM gaMganAtha yojAya che. gaMganAthamAM 1902thI 1905 daramiyAna zrI aravinda brahmAnaMda svAmInAM darzane jatA hatA. A puNyabhUmimAM sundaramnI zibira daramiyAna saune abhIpsA thAya che ke gujarAtamAM koI sthaLa evuM hovuM joIe jyAM prabhu mATe samagra jIvana jIvI zakAya. 36 sAdhakonA hastAkSara sAthe A bhAvanI eka prArthanA sundaram zrI mAtAjIne arpaNa kare che. 1 Dise. 1967nA roja zrI mAtAjI gujarAtanI A abhIpsA svIkAre che, ne navI nagarI mATe AzIrvAda pAThave che. enuM nAma pADI Ape che 'OM purI.' e pachI 1983mAM 11 963 navembare 11 ne 11 miniTe OM purInuM khAtamuhUrta thAya che. e samaye caMpakalAla ane sundaramunI upasthitimAM gujarAtanAM 125 kendronA pratinidhio emanA kendronI mATI tyAM prasthApita kare che. e pachI A OMOM purIno jhaDapI vikAsa thAya che. zrI aravindra-mahAmaMdira ane keTalAka AvAsonuM nirmANa thaI cUkyuM hoya che. zrI aravindanA divyAMza paNa prasthApita thayA che. divyacetanAnI anubhUti meLavavAnuM eka tIrtha OM purI banyuM che. sundaram zrI aravindacetanAnA prasAra mATe jhAmbiyA ane yuropanA iMgleMDa, phrAnsa jevA dezonI paNa yAtrA kare che. gujarAtamAM ane anyatra zrI aravinde, zrI mAtAjInuM kAma kare che. 1985mAM emane padmabhUSaNa enAyata thAya che. emanI prArthanAo "tuM hRdaye vasanArI, hRdaye hRdaye zrI aravinde, AnaMdamayI caitanyamayI.....''Aje paNa divya cetanAnuM anusaMdhAna sAdhI Ape che. 1991mAM 13mI jAnyuArIe sundaramno dehavilaya thayo, paraMtu emanuM kArya to aTakyuM ja nathI. emanAM putrI sudhAbahena emanA aprakAzita graMtho prakAzita karavA mAMDyA che. 1995thI 2002 sudhImAM A rIte kAvyasaMgraho, anuvAdonAM 21 pustako prakAzita thayAM che. zibiro paNa niyamita yojAya che. poMDicerInA dakSiNA kAryAlayamAMthI zrI aravindra, zrI mAno saMdeza riddha maMgalA rUpe dara mAse prApta thAya che. satata sundarI pelI kAvyapaMktinuM smaraNa thAya che : "huM puSpa thai AvIza tArI pAsamAM..... citranA mAdhyamathI adhyAtma sAdhanA karAvanArA sAdhaka kRSNalAla vIsamI sadInA pUrvArdhamAM gujarAtanA prakhyAta kalAguru ravizaMkara rAvaLa pAse somAlAla zAha, kanu desAI jevA citrakAronI eka AkhI peDhI taiyAra thaI. emAM kRSNalAla bhaTTa mokharAnuM sthAna dharAve che. jIvanamAM 28 varSathI teo gurugRhe zrI aravinda Azrama poMDicerI vasyA. e pachI emanI citrakalA kharekharI adhyAtmasAdhanA banI rahI. kRSNalAlanuM vatana saurASTranu kAlAvADa. 1905nI pahelI julAIe puSTImArgI vaiSNava saMpradAyamAM emano janma. pitA kezavalAla vyavasAyArthe amadAvAdamAM vaselA. amadAvAdamAM emanI jAmanagarI mIThAInI dukAna hatI. kezavalAlanAM cAra saMtAno. kRSNalAla emAM sauthI moTA. e pachInA zrIdAma Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 dhanya dharA phoTogrAphara hatA. harivadana zilpI hatA. zAMtiniketana jaIne emaNe adhyayana kareluM svataMtratAnA saMgrAmamAM teo zahIda thayelA. sauthI nAnA bhAI vAsudeva. te paNa svAtaMtryasenAnI hatA. aMbubhAInA purANI maMDala'nA sakriya sabhya. AjhAdI bAda joke saparivAra poMDicerI zrI aravinda Azrama vaselA. 1919mAM cauda varSanI vaye kRSNalAla sAraMgapura amadAvAdanA sArvajanika vyAyAma maMdiramAM joDAya che. ene saMcAlana e vakhate aMbubhAI purANI karatA hatA. 1920mAM A vyAyAma maMdirano eka hastalikhita aMka pragaTa thAya che. emAM kRSNalAle eka citra doryuM hatuM. AnA pariNAme emanAmAM rahelA kalAkArane aMbubhAI pArakhI gayA. emaNe kRSNalAlano saMparka ravizaMkara rAvaLa sAthe karAvyo. A samaye vaDodarAnA vikhyAta kalAbhavana (AjanI phekalTI opha phAina ArTsa)mAM paraMparAgata prAcIna bhAratIya kalAnA adhyApaka tarIke baMgALanA maramI citrakAra pramodakumAra ceTarajI joDAya che. vaDodarAmAM emane khAsa koI vidyArthIo maLatA nathI. ravizaMkara rAvaLanuM teo A bAbate dhyAna dore che. ravizaMkara rAvaLa kRSNalAla ane somAlAla zAhane emanI pAse zIkhavA mokalI Ape che. kRSNalAla emanI pAsethI khAsa to be vastu zIkhyA : (1) citrakAma mATe viSayo kudaratamAMthI levA ane (2) gujarAtanA lokajIvanamAMthI preraNA meLavavI. A rIte emaNe "bhIlakumAra', "kuvA kAMThe sAMja', jaMgalI puSpo' jevAM citro doryA. ravizaMkara rAvaLanA "kumAra' sAmayikamAM e pragaTa thayAM. pramodakumAra ceTarajI vaDodarAmAM khAsa TakI zakyA nahIM. 18 ja mAsamAM teo vaDodarAthI rAjInAmuM ApIne jatA rahyA. joke pachInAM varSomAM kRSNalAla emane baMgALamAM maLelA. teo zrI aravinda pratye paNa vaLelA. joke e pUrvenuM emanuM AkAzamAM uDDayana karatA be haMsonuM citra khUba ja jANItuM baneluM. zrI mAtAjIe pote ene 21 phebruArI 1960nA darzanadinanA kArDa tarIke svIkArIne sAdhakone enuM vitaraNa karAvyuM hatuM. pramodakumAra ceTarajI baMgALa jatA rahyA e pachI kRSNalAla pAchA amadAvAda AvI jAya che. emano abhyAsa adhUro chUTI jAya che. 1927mAM kAMtAbahena sAthe emanuM lagna thAya che. A kAMtAbahena paNa thoDo samaya zrI aravinda Azrama, poMDicerI paNa rahe che. kaSNalAla amadAvAdanI zAradAmaMdira ane sI. ena. vidyAlayamAM citrazikSaka tarIke sevAo Ape che. AjhAdInI caLavaLano e samaya hato. teo emAM paNa jhukAve che. gAMdhIjInI dAMDIkUcamAM paNa emaNe bhAga lIdhelo. eTaluM ja nahIM karAMcI khAte bharAyelA koMgresanA adhivezanamAM emaNe ane kanu desAIe maMcasuzobhana paNa kareluM. 1932nA julAImAM kRSNalAla citrakalAnA adhyayana mATe zAMtiniketana jAya che. tyAM kalAbhavanamAM e samaye bhAratanA mahAna kalAguru naMdalAla bojha adhyakSa hatA. emanI pAsethI kRSNalAlane khUba ja zIkhavA maLe che, paraMtu Arthika muzkelIone kAraNe teo tyAM mAtra 18 mAsa ja rahI zake che. e pachI 10 ogaSTa 1933nA roja teo zrI aravinda Azrama poMDicerI jAya che. tyAM temane AzramavAsI banavAnI anumati prApta thAya che. teo poMDicerI AvyA tyArathI ja zrI aravinda, zrI mAtAjI sAthe emano patravyavahAra zarU thAya che. potAnI pIchIne teo zrI mAtAjIno saMsparza prApta karAve che. zrI aravinda, zrI mAtAjInA mArgadarzanamAM teo citranA mAdhyamathI potAnI zodha AraMbhe che. AzramamAM e vakhate anilakumAra bhaTTAcArya, saMjIvana bizvAsa, cinmayI, romena pAbIta jevA citrakAronuM eka chaMda racAyeluM. emAM kRSNalAla paNa hoya che. A badhAne zrI mAtAjI khAsa mArgadarzana ApatA. AraMbhamAM to kRSNalAla potAne citrakAra ja mAnatA. yogamAM potAnI gati nathI evuM emanuM mAnavuM hatuM, paraMtu emanI prakRtimAM rahelA bhaktane lIdhe teo AzramajIvanamAM sarasa rIte goThavAI gayA. ahIM emaNe potAne thatI anubhUtionAM citro doryA. khAsa to poTreiTa, lenDaskepsa ane sI-skepsa doryA. 1934mAM emaNe hiraNya puruSanuM eka citra doryuM. ene zrI mAtAjIe darzanadina paranA kArDamAM sthAna ApyuM. A citronI sAthe sAthe emaNe bhIMtacitro doryA. zrI aravinda AzramamAM zrI mAtAjInA khaMDamAM emaNe doDhaso phUTanuM myurala karyuM. A kArya dhyAnapAtra banI rahyuM. aMtima varSomAM emaNe AzramanA khAsa atithigRha golakoMDanA pravezamAM dIvAla para ekrilika raMgomAM eka myurala karyuM. zrI mAtAjInA eka darzanane emaNe tyAM abhivyakta karyuM. A emanuM mahattvanuM pradAna gaNI zakAya. AzramamAM emaNe caMpakalAla jevA sAdhakothI mAMDIne anekane citro doravAmAM emaNe mArgadarzana ApyuM. teo guragRhe poMDicerI sthAyI thayA hovA chatAM gujarAta sAthe emano Jain Education Intemational ucation Intermational For Private & Personal use only Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 105 jIvaMta saMparka hato. teo ekAdhikavAra gujarAta AvyA hatA. aMtima varSomAM to emanA nAnAbhAI vAsudeva saparivAra poMDicerI sthAyI thayelA. 1990mAM pAMcamI jAnyuArIe zAMtipUrvaka emaNe potAno deha choDI dIdho. e vakhate emanI bhatrIjI samatA emanI pAse upasthita hoya che. Aje A samatA zrI aravinda AzramanI ArTa gelerI saMbhALe che. nRtyanA mAdhyamathI pUrNayoganA sAdhikA anubahena mahAna pitAnAM suputrI thavAnuM saubhAgya bahu ochAMne sAMpaDe che. emAM paNa pitA yogamArganA pravAsI hoya, putrI paNa sahaja rIte e mArge dorAya evuM to bhAgye bane. A saubhAgya sAMpaDyuM anubahenane. nRtyanA mAdhyamathI pUrNayoga caritArtha karavAno emaNe prayatna karyo. sAthe sAthe "purodhA' nAmanA hindI sAmayika dvArA teo zrI aravinda, zrI mAtAjIno prakAza saune pahoMcADI rahyAM che. anubahena aMbubhAI purANInAM suputrI. 1923nI 5 mI jAnyuArIe suratamAM emano janma. emanA janma pahelAM ja aMbubhAIne svayaM zrI aravindra pAsethI bhArata AjhAda thavAnuM ja che enI khAtrI maLI cUkI hatI. emaNe ghaDI kADhelI "purANa maMDaLanI krAnti dvArA bhAratamAtAne svataMtra karavAnI tristarIya yojanA vikherI kADhI hatI ne teo racanAtmaka kAryo tarapha vaLelA. 'Arya'mAM prakAzita thatA zrI aravindanA lekhono gujarAtI anuvAda karI rahyA hatA. anubahenanA janma pUrve ja emane gurugRhe javAno cirajhaMkhyo saMketa maLI cUkyo hato. anubahena janme che ne be traNa mahinAmAM ja aMbubhAI pahoMcI jAya che zrI aravinda Azrama poMDicerI. anubahena (lADakuM nAma nAnubahena) mAMDa cha mahinAnAM hoya che tyAre mAtA lIlAvatI bahena ane pUjAlAla sAthe zrI aravinda Azrama poMDicerI javA sahabhAgI bane che. tyAMnA divya vAtAvaraNamAM thoDA mAsa rahe paNa che, paraMtu mA-dIkarInI tabiyata bagaDatAM emane pAchA gujarAta AvI javuM paDe che. aMbubhAI pote ogasTa 1924mAM thoDA mAsa mATe sadagurunI anumati laIne gujarAta AvI jAya che. bannenI tabiyata pUrvavat sArI thaI jatAM teo pAchA Azrame jatA rahe che. pachI to lIlAvatIbahena paNa Azrame jAya che. anubahena anya svajano sAthe suratamAM Uchare che. anubahenanuM prAthamika zikSaNa 1928thI suratamAM AraMbhAya che. 1930mAM amadAvAdamAM temanuM zikSaNa AgaLa dhape che. 1933thI to anubahena daza varSanI vaye pahoMcI jAya che zrI aravinda Azrama poMDicerI. tyAM emanA pArthiva mAtA pitA-lIlAvatIbahena ane aMbubhAI hoya che. aMbubhAI pote temane aMgrejI, phrenca, hiMdI, saMskRta, itihAsa, bhUgoLa, gaNita bhaNAvatA. aMbubhAI sAthe teo bahAra pharavA paNa jatAM. A rIte emanAmAM kudaratI saundarya pratye abhiruci pragaTe che. 1937 sudhI Ama cAlyuM. anubahene vikhyAta nRtyakAra udayazaMkaranuM nRtya nihALyuM. emane paNa nRtya zIkhavAno khUba ja bhAva thAya che. pitA AgaLa A mATe jIda paNa kare. pachI zrI mAtAjInA khAsa hastakSepathI emanuM nRtyazikSaNa AraMbhAya che. A mATe emane zrImatI rumaNI eruDelanA madrAsa khAte AvelA kalAniketanamAM rahevAnuM thAya che. doDha varasa sudhI anubahena tyAM rahe che. e pachI alamoDA (uttara pradeza)mAM udayazaMkarano tAlImavarga zarU thAya che. anubahena emAM paNa joDAya che. A badho samaya lIlAvatIbahena satata emanI sAthe rahetAM hoya che. A samaya daramiyAna pitA-putrI vacce patravyavahAra thayo hoya che. emAMnA keTalAka patromAM zrI aMbubhAI purANI smRtigraMthamAM pragaTa thayA che. A patro kalAsamajhane pAmavA mATe sahRdayanI bhUmikA kevI hovI joIe? tattvataH kalA zuM che? kalA jenA dvArA pragaTa thAya che te kalAkAra kevo hovo joIe? AvA aneka mahattvanA muddAonI aMge carcA thayela che. paMDita naherue putrI indirAne lakhelA avismaraNIya patronuM A tabakke smaraNa thAya che. udayazaMkara pAse anubahena be varSa tAlIma le che. e pachI teo pAchAM poMDicerI pahoMce che. anubahena have pukhta thayAM hoya che. emanI sAme have eka pasaMdagI karavAnI Ave che. AzramajIvana jIvavuM ke gRhasthajIvana jIvavuM. emanA mATe aMbubhAIe khAnagImAM eka chokaro paNa dhyAnamAM rAkhelo, paraMtu pUratI vicAraNAne aMte anubahena AzramajIvana svIkAre che. tyArathI teo AzramamAM poMDicerI ja AzramamAM anubahene anekavidha kAmagIrI saMbhALI. AzramanI zALAmAM bALakone nRtya zIkhavADyuM. eka prasaMge to svayaM mAtAjIe emane abhinaya zIkhavyo. AzramanA chAtrAlayamAM bALakonI saMbhALa rAkhavAnuM kAma karyuM. mAtAjIe Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ F khAsa taiyAra karAvelA atithigRha golakoMDamAM paNa kAma karyuM. anubahena sahaja rIte zikSaNa sAthe saMkaLAyAM. orovilamAM eka nAnakaDA, pachAta grAmyavistAramAM eka zALA cAlatI hatI. eno vahIvaTa karavAnuM emanA zire AvyuM. tyArathI te Aja sudhI teo udavI (= madada-tamila bhASAmAM) zALA sAthe avibhAjyapaNe saMkaLAyAM che. grAmyavistAramAM prajAjanonA jIvanadhoraNane UMcu lAvavAmAM teo mahattvanI bhUmikA bhajavI rahyAM che. anubahena lakhe che paNa kharAM. baccoM ke zrI aravinda' ane baccoM ke zrI mAtAjI' nAme emaNe zrI aravindra, zrI mAtAjInAM jIvanacaritro paNa lakhyAM che. 'usakI rAha para' emaNe lakhelI eka vilakSaNa vArtA che. zrI aravinda Azrama poMDicerIthI teo 'purodhA' nAme eka sAmayika paNa pragaTa karI rahyAM che. Aje 84 varSanI vaye teo AzramanI zALAmAM emanA vargo niyamitapaNe le che. orovilanI udavI skUlanI niyamita mulAkAta letAM rahe che. madhura bhAve zAMtithI svasthatAthI pUrNatA pratyenI potAnI anaMta yAtrA karI rahyAM che. meDiTezansa ona sAvitrI'nA citrakAra hatA 'hutA' eTale arpitA. dha opharDa vana". savitAbahena hInDocAne zrI mAtAjIe ApeluM A nAma che. zrI mAtAjIe emane pAradarzI citrakAra banAvyAM che. 'sAvitrI' mahAkAvyanA aMzonI mULa anubhUtione pragaTa karatAM seMkaDo citro zrI mAtAjInA mArgadarzanamAM hutAe taiyAra karyAM che. hutA janmyAM pUrva AphrikAmAM kenyAnA mIvAnI khAte 19-1932nA roja. emanA pitA devajIbhAInI khAMDa banAvavAnI phekTarI hatI. atyaMta dhanADhya parivAramAM rAjakumArInI jema teo UcharyAM. bALapaNathI ja hutA parama satya, parama premano sAkSAtkAra karavA, ene jIvanamAM caritArtha karavA mathAmaNa karI rahyAM hatAM. A mATe teo zrI mAtAjIne prArthanAo karatAM rahetAM. gujarAtImAM A prArthanAo 'caraNavaMdanA' nAme prakAzita thaI che. eno hutAe pote karelo aMgrejI anuvAda 'selyuTezansa' nAme pragaTa thayo che. hutAne bhAratanuM akaLa ane adamya kheMcANa hatuM. dhanya dharA abhyAsa emano gujarAtamAM thayo. meTrika bAda temane muMbaInI seMTa jheviyarsa kolejamAM kalA ane philasUphInuM adhyayana karavuM hatuM, paraMtu emanA parivArajano emane paraNAvI devA mAgatA hatA. mATe emane kenyA pAchA jatAM rahevuM paDe che. emane to baMdhanamAM paDavuM ja nahotuM. hutA emanAM bhAIbhAbhI sAthe yuropano pravAsa kare che. traNeka mAsa laMDana paNa rokAya che. emano parivAra zrI aravinda tarapha abhimukha hoya che. 1953mAM aMbubhAI purANI emanA ghare paNa padhArelA. Disembara 1953mAM hutAne paraNAvI devAmAM Ave che. e prasaMge zrI mAtAjInA AzIrvAda paNa prApta thayelA, jo ke lagnajIvana emane sonAnA piMjara jevuM lAgatuM hatuM. emanA pati muMbaImAM hatA. 1954nA navembaranI pahelI tArIkhe hutA ane emanA patinuM poMDicerI zrI aravinda AzramamAM javAnuM goThavAya che. hutAnI cirapratIkSita paLa AvI pahoMce che. teo zrI mAtAjIne maLe che. kaho ke AtmAnuM AtmA sAthe milana thAya che. parama satya, parama premane pAmavAnI emanI zodha pUrNa thAya che. zrI mAtAjI emane mArjoramanA sugaMdhI parNo prasAda rUpe Ape che. A parNonuM AdhyAtmika tAtparya che navajanma. hutAne kharekhara lAge che ke emano navajanma thayo che. navamI navembare zrI mAtAjI emane khAsa mulAkAta Ape che. lagnanA baMdhanamAMthI mukta karavA hatA zrI mAtAjIne manomana prArthI rahe che. zrI mAtAjI emane eka sonAno achoDo prasAdarUpe Ape che. potAnuM preyarsa enDa meDiTezansa' pustaka paNa Ape che. hutAnuM AzramanuM prathama rokANa pUruM thAya che. have emane pati sAthe kolakAtA rahevAnuM thAya che, paraMtu preyasa enDa meDiTezansa' dvArA teo zrI mAtAjInA satata saMparkamAM rahetAM hatAM. 1955mAM phebruArImAM zrI mAtAjInA janmadivasanI ujavaNImAM bhAga levA teo emanA patine mAMDa manAvIne ekalAM poMDicerI pahoMce che. zrI mAtAjI emane kAyama mATe potAnI nizrAmAM rahevAnI anumati Ape che. potAnA parivArajanone AnI jANa karavA mATe teo hutAne jarUrI mArgadarzana Ape che. 17mI phebruArIe zrI mAtAjI emane emanuM sAcuM nAma Ape che : hutA. have hutAnuM rItasaranuM AzramajIvana AraMbhAya che. hutA AzramanA yuvA sAdhakonA grupanA sabhya thaI jAya che. zrI mAtAjI emane lagnajIvanamAMthI paNa chUTAcheDA apAvI de che. parivArajanonA lAgaNIveDAthI paNa emane upara uThAve che. A badhAnI rasaprada vAta hutAe dha Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 sTorI opha e sola' nAmanA potAnA saMsmaraNAtmaka pustakamAM karI che. hutA citro sArAM dorI zakatAM. zrI mAtAjIe emanAmAM rahelo sAcukalo citrakAra bahAra ANyo, eTaluM ja nahI 'sAvitrI'nA mahattvanA aMzono zrI mAtAjIe hutA samakSa pATha karyo. hutAe enuM dhvanimudraNa karI lIdhuM. 'sAvitrI'nA e aMzone hutAe citranA mAdhyama dvArA vyakta karyo. A mATe jarUrI mArgadarzana zrI mAtAjIe hutAne ApyuM. zrI mAtAjIe A projekTane nAma ApyuM : meDiTezansa ona sAvitrI'. e pachI eka bIjo upakrama AraMbhyo. zrI mAtAjIe sAvitrInI samajutI paNa ApI ne hutAe ene anurUpa citro doryAM. A rIte 'ebAuTa sAvitrI'nA graMtho prApta thayA. 'sAvitrI' mahAkAvyamAM udghATita thavA mATe A graMtho atyaMta sahAyaka banI rahe che. A citro poMDicerInI pAse tAmilanADumAM AvelI divya uSAnagarI orovilamAM AvelA sAvitrI bhavanamAM sacavAyAM che. pradarzita paNa thayAM che. hutAe zrI aravindanAM keTalAMka kAvyonAM paNa citro karyAM che. zrI mAtAjIe hutAne dha peinTara' tarIke svIkRti ApI che. A hatA zrI mAtAjIne satata patro lakhatAM rahyAM. zrI mAtAjIe paNa emane patro dvArA jarUrI mArgadarzana ApyuM. patravyavahAra 1972 sudhI cAlyo. 1968 sudhInA A patronuM hutAe "dha vAITa rojhIjha' nAmanAM traNa pustakorUpe saMkalana karyuM che. hutAe A patrono gujarAtI anuvAda paNa karyo. emAM 1969thI 1972 sudhIno patravyavahAra pahelIvAra gujarAtImAM samAvyo. A rIte zveta gulAba' nAme eka graMtha prakAzita thayo che. e koIpaNa jijJAsu mATe sahAyaka banI rahe ema che. zrI mAtAjInA protsAhanathI hutAe 1969thI potAnAM saMsmaraNonuM Alekhana karavAnI zarUAta karI. A rIte 1954thI mAMDIne 1973 sudhInAM emanAM saMsmaraNo AlekhAyAM che. zrI mAtAjIe pote enuM nAma dha sTorI opha e sola' ApyuM che. A aMge pratibhAva pAThavatAM zrI mAtAjIe kahyuM che ke eka bIIMga kaI rIte potAnuM divyajIvana prApta kare che enI A rasaprada kathA che. A pustakanuM vAcana bhAvakane zrI mAtAjInI divya sannidhino anubhava karAve che. A dha sTorI opha e sola'no prathama ja bhAga haju graMthastha thayo che. emAM 1954 ane 1955nAM saMbhAraNAM AlekhAyAM che. A pustakanA bIjA bhAga bhaviSyamAM prakAzita thavAnI yojanA che. 1 Aje hutAzrI aravinda Azrama, poMDicerI khAte potAnI sAdhanA karI rahyAM che. zrI smRtimAM akhaMDa sAdhanArata sunaMdA je koI zrI aravinda Azrama, poMDicerI jAya che te acUka 'zabda'nI mulAkAta le che. zabda e eka pustakonI nAnakaDI duniyA che. zrI aravindradarzananA mULa graMthothI mAMDIne aghatana graMtho tyAM maLI Ave che. mAtra pustako ja nahIM AzramamAM nirmANa pAmelI anya vastuo paNa tyAM sAMpaDe. pustakono vyApAra divyatAnA saMsparzathI kaI rIte thaI zake enuM eka ThekANuM te zabda. zrI mAtAjIe A nAma pADyuM che ne emAM tapa paDyuM che sunaMdA ane bAlakRSNabhAInuM. 'zabdanI kRpA' brAMcane vikasAvavAmAM sunaMdA zrI mAtAjInuM karaNa banyAM. sunaMdA ANaMda jillAnA tArApuranAM. 24 phebruArI 1933 emano janmadivasa. teo janmyAM nAirobImAM. AphrikAmAM emanA pitA zivAbhAI amIna berisTara hatA. sunaMdAbahenane gaLathUthImAMthI ja zrI aravindanA saMskAra prApta thayA. emanA pitA prakhara gAMdhIvAdI ane 1926 pahelAMnAM zrI aravindanA saMparkamAM, zivAbhAI ghumAnanA sahapAThI hatA. ANaMdanI dAdAbhAI navarojI hAIskUlamAM banne sAthe bhaNatA hatA. aMbubhAInA paNa satata saMparkamAM. emanI zALAnA vidyArthI thavAnuM paNa zivAbhAIne saubhAgya sAMpaDeluM. pachI zrI aravindanI anumatithI laMDana jaIne berisTara thayelA. pachI vyavasAyArthe vasyA kenyAmAM. emaNe bhArata bahAra paheluM zrI aravinda kendra nairobImAM sthApeluM. Ama, sunaMdAbahena zrI aravinda cetanAmAM ja UcharyAM. emaNe zikSaNa meLavyuM nairobImAM. thoDuM tArApuramAM paNa bhaNelA. nava varSanI vaye sunaMdA pahelIvAra 1942mAM mAtApitA sAthe zrI aravinda Azrama, poMDicerI gayAM. e vakhate zrI mAtAjInAM darzanano emane ananya lAbha maLyo. zrI mAtAjI e divasomAM puSpa para kAma karI rahyAM hatAM. kayA choDane rojeroja keTalAM phUla khIle che enI gaNatarI karI noMdha rAkhatAM hatAM. A kAryamAM sunaMdA joDAya che. 1951mAM sunaMdA samakSa eka prazna upasthita thAya che. laMDana meTrikanI parIkSAmAM uttIrNa thayA bAda AgaLa zuM karavuM? zrI mAtAjIne teo maLyAM. zrI mAtAjIe emane AzramamAM Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 dhanya dharA rahevAnI anumati ApI, ne emanA jIvananI dizA badalAI mAtAjIe bAlakRSNane pustakono vyavasAya cAlu rakhAvyo. enuM gaI. zrI mAtAjIe nAmakaraNa karyuM "zabda'. A rIte "zabda' sunaMdAmAM sarjakatA to bhArobhAra hatI. vArtAo, saMvAdo astitvamAM AvyuM. "zabda'nA mAdhyamathI pustako rUpe zrI kaMIne kaMI lakhatAM rahetAM. potAnAM lakhANa teo sahaja rIte zrI aravindacetanA samagra vizvamAM prasarI rahI che. "zabdanA mAtAjIne ApatAM rahetAM. A rIte trevIsamI eprila ogaNIso vikAsamAM sunaMdA ane bAlakRSNa potAnI samagra jAta homI chappanano divasa Avyo. AzramanA ple grAunDamAM zrI mAtAjI dIdhI. 'zabdanI kRpA' brAMcano vikAsa karavAmAM zrI mAtAjIe vArApharatI sau sAdhakonA praNAma svIkArI rahyAM hatAM. emAM sunadAna karaNa banAvyA. sunaMdAno vAro Avyo. praNAma bAda zrI mAtAjIe emane UbhAM 1987-88 AsapAsa sunaMdAnI tabiyatanA prazno thavA rAkhyAM ne pachI bIjA eka sAdhakane izAro karyo. kaMIka maMgAvyuM. mAMDyA. DokTare emane zramayukta kAma karavAnI manAI karI. ne e khUba ja vahAlapUrvaka zrI mAtAjIe sunaMdAne ApyuM. sunaMdA jarUra paDe tyAre sunaMdA AzramanI zALAmAM bALakone aMgrejI to ene joI ja rahyAM. emanA sAnaMdAzcaryano pAra ja nA rahyo. zIkhavatAM. vaLI, hastakaLA zIkhavatAM. vesTamAMthI besTa kalAkRti e eka suMdara pustaka hatuM. 'sTorIjha enDa plejha phora cilDrana'. sarjavAnI sunaMdAne bhAre sUjha che. ne enAM lekhikA? sunaMdA! Ama svayaM zrI mAtAjIe emanuM zrI aravinda AzramanA TrasTIoe 1989mAM nirNaya prathama pustaka prakAzita karyuM! e paNa kyAre ? 23-4-pa6nA karyo ke zrI aravinda, zrI mAtAjInA aMgata vaparAzamAM AvelI roja. Ama, 23 varSanI vaye sAhityanA vizvamAM navI cetanAnuM aneka kalAtmaka cIjavastuonuM eka sthAyI pradarzana karavuM. A pratinidhitva karavA mATe sunaMdAno praveza thayo. pradarzananuM nAmAbhidhAna thayuM "zrI smRti'. eno saghaLo kAryabhAra sunaMdAnI sarjanayAtrA Aja sudhI aalita che. emaNe AraMbhathI ja sunaMdAne soMpavAmAM Avyo. "zrI smRtimAM sarvatra prakAzanI pagadaMDI', 'AnaMdanI lahera', 'vI phAiva enDa adhara AnaMdanI kalAsAdhanAno ahesAsa thAya che. zrI aravinda, zrI Telsa' jevAM bALavArtA, bALanATakonA sattvazIla saMgraho ApyA mAtAjInI sUkamamAM sanidhi ahIM satata vartAtI rahe che. zrI che. emaNe racelA eka nATaka "prakAzanA pradezamAM'nI prastutI zrI aravindanA sAdhako mATe to "zrI smRti' eka tIrtha banI rahyuM mAtAjI samakSa thayelI. emAM sunaMdAe pote abhinaya karelo. che. Aje 75 varSanI vaye sunaMdA "zrI smRtimAM sAdhanArata che. sunaMdAnuM eka pustaka "reinabo laMDa' to haju hamaNAM traNa cAra varSa pUrve prakAzita thayuM che. A uparAMta emaNe be navalakathAo lakhI che. "koziza to karIza' ane 're prita!" ApaNA sthaLa laukika jIvanamAM divyatA kaI rIte caritArtha thaI zake eno khyAla A navalakathAmAMthI maLe che. "koziza to karIza' eka DokTara yuvakanA jIvana sAthe ane 're prita!' eka krikeTaranA jIvana sAthe saMkaLAyelI navalakathA che. sunaMdAnuM lagna zrI mAtAjInA ja eka sAdhaka parivAramAM thayuM. emanA patinuM nAma bAlakRSNa. bannenAM lagna zrI mAtAjInA mArgadarzana anusAra thayAM. lagna bAda sunaMdA ane bAlakRSNa zrI mAtAjInI anumatithI AphrikA gayAM. tyAM emaNe kamalezvara zrI aravinda, zrI mAtAjIno saMdeza prasAryo. e pachI 1961mAM mahAdeva, teo muMbaI AvyAM. tyAMnuM kendra saMbhALyuM. bAlakRSaNano vyavasAya pustaka vikretAno hato. banAsakAMThA jillo 1967mAM zrI mAtAjInI anumatithI sunaMdA ane bAlakRSNa ane kAyama mATe poMDicerI sthAyI thayAM. zrI vAva Jain Education Intemational Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga- 2. 1o9 prajAjIvaLanA kalyANayAtrIo -DaoN. raseza jamInadAra ApaNA jIvanamaMtromAM kyAMya paNa A mAruM-tAruM ke svArtha ane saMkucitatAne bilakula koI sthAna ja nathI. sarve suravInaH santuthI ja ApaNA maMtro zarU thAya che. kavi kalApIe kahyuM che ke "brahmAMDa A to gRha tAtanuM che, AdhAra saune sauno rahyo jyAM". A kathana anusAra parasparanA avalaMbanathI A brahmAMDa TakI rahyuM che. A paramArthI karmone kalyANa kahe che. kalyANa karo to kalyANa thAya, evI eka sIdhI samajaNa vaNalakhI A samAjamAM yugothI prasarelI che. zvAna ke gAyane harahamezAM baTakuM ApavAnuM vrata ghara gharanI nIti ane praNAlikA rahI che. annakSetro ane sahAya kendro nibhAvavA e anekonI eka kAyamI Teva che. sAdhu-sAdhvIonI bhAvathI vaiyAvacca (sevA) karavI e saMskAro jainone gaLathUthImAMthI apAtA hoya che. jIvananI sAcI zobhA saMpatti ke zaNagAra nahIM. dharmazALAo, vAva, kUvA ane maMdiro baMdhAvavAno paNa eka jamAno hato, Aje nizALo ane davAkhAnAM, pustakAlayo ane vizrAmagRhone nibhAvanArAonI saMkhyA ochI nathI. A badhuM prajAnA utkarSa, AbAdI ane kalyANa arthe ja hoya che. svAmI sahajAnaMda vyavahAru ane lokodhAraka hatA emaNe lokasamudAyanI nADa pArakhIne ja custa dhArmika samAjane sthAne parivartita samAjadharmanI himAyata karI. sevA sahakAra, zraddhA ane sadbhAva kuTuMba jIvananI imAratanA cAra AdhAra staMbho che. paropakAra, udAratA, dAna, sakhAvata vagerene dharma kahevAmAM Ave che. sarve sukhI thAya evI vizALatama bhAvanAthI A badhuM thatuM hoya che. mahAna sAkSara govardhamarAma tripAThIe "sarasvatIcaMdra'mAM kuTuMba, samAja, rAjya, dharma vagerenI cAra bhAgamAM carcA karIne aMte kalyANagrAmanI kalpanA mUkI. mahAtmAgAMdhIe paNa sAcuM svarAjya lokakalyANa che ema kahIne aMtyodayanI suMdara bhAvanA rajU karI uparAMta TrasTIzipanI vicAradhArA ApI. kavi suMdaramanA 'traNa pADozI' kAvyamAM samAjamAM garIba-tavaMgara, mAlika-nokara, UMca-nIMga vagere bheda haze tyAM sudhI samAjamAM sukha-zAMtino kyAre anubhava nahIM thAya evI garbhita cetavaNI paNa ApI che. je jJAnI che te A badhuM samaje che ja ane saMto-mahaMto pokArI pokArIne kahI rahyA che te pramANe je bhUkhyAne anna Ape che e ja sAhebanI baMdagI che, e ja sAcI prArthanA che. samAja evA kalyANayAtrIothI ja Take che ane zobhe che. A pratibhAoe karelAM navaprasthAno kAMI sahelA, saraLa ane samUsutara nathI cAlyAM hotAM, enA udbhava ane vikAsamAM aneka avarodho, vidanono sAmano thayo hoya che. e badhA ja samAjanAM sAcAM ghareNAM che. e saue jIvasaMgharSanI viSamapaLomAM paNa AnaMda, paramAnaMda ane divyAnaMdanAM darzana karAvyAM che. e saunA jIvanavyavahAramAM paNa nakhazikha saujanyabharyo vartAva jovA maLe che. kartavyaniSThA ane samarpaNanI udAttamaya bhAvanA jANe te saunA lohImAM vaNAyelI jovA maLI che. satyAnveSaNanI sarANe caDhelA evA keTalAMka karmalakSIonA Adara bhakti ane jIvanasAdhanAnuM A lekhamALAmAM DaoN. ramezabhAI jamInadAre mahApuruSonA jIvananI vAstavikatAnuM supere darzana karAvyuM che. je prathama najare ja gujarAtanuM eka mAnacitra pragaTa kare che. dherya, audArya, zaurya, mAdhurya, kAruNya ane vAtsalya A badhA IzvarIya aMzonI anubhUti karAvI che. dhanyavAda. -saMpAdaka Jain Education Intemational Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 naitika mUlyo ane samAjasudhAraNAnA puraskartA svAmI sahajAnaMda dhanya dharA jeTalAM devAlayo, maThonI mulAkAta lIdhI ane 12000 ki.mI. yAtrA karI ane jIvana jIvavAnI kaLAno jAta-anubhava aMke karyo. A saptavarSIya bhAratayAtrA daramiyAna-zAnayAtrA daramiyAna nIlakaMTha vividha saMpradAyanA AcAryo ane upadezakonI sAthe jIva, Izvara, mAyA, brahma ane parabrahma vize saMvAda karatA rahyA ane toya aMtaHkaraNano ajaMpo dUra thayo nahIM. jo ke bhAratabhramaNathI nIlakaMTha meLavelA anubhavoe emanuM evuM to AMtara klevara taiyAra karyuM, jene pariNAme dUSaNo sAme ahiMsaka paDakAranA puraskartA banI rahyA, naitikakSetranA, kaho ke naitikamUlyonA, dhvajadhArI tarIke prasthApita thayA. samAjamAM samanvayanA siddhArtha banI rahyA. aparigrahanI bhAvanAthI abhibhUta thayA ane adhyAtmanA ucca zravAnA ArohI thaI rahyA. A badhuM chatAM "guru vinA jJAna nakAmuM' evI ApaNI paraMparAne hRdayastha karIne nIlakaMTha gujarAtamAM mAMgaroLa pAsenA lojapura gAme saMvata 1856nA zrAvaNa vada chaThThane divase (218-1799) padhArI rAmAnaMda svAmInA AzramamAM Asanastha thaI adhyAtmayAtrAne pUrI karI. guru rAmAnaMdanI nizrAmAM ane adhyAtma AjJAmAM rahIne bhagavatI dIkSA vIsanI vaye grahaNa karI, saMvata 1857nA kArtika zukala ekAdazI ane budhavAre (28-10-1800). svAmI rAmAnaMde potAnA satsaMganA vaDA tarIke nIlakaMThanI varaNI karI ane sahajAnaMda tathA nArAyaNamuni nAma dhAraNa karAvyuM ane vaiSNavamArganI uddhavazAkhAne svAminArAyaNa saMpradAya tarIke deDha karyo. guru rAmAnaMdanA nAnakaDA satsaMgane sahajAnaMde potAnI vareNya prajJAthI vizALa saMpradAyamAM parivartita karyo. svAminArAyaNa saMpradAyanA AcAryapade rahIne sahajAnaMde Adarza ane premALa zikSaka tarIke, prabhAvazALI vareNya netA tarIke, vaNathAkyA vaTemArga tarIke tathA aparaMparita samAjasudhAraka tarIke traNa dAyakA sudhI avirata kArya karIne saMvata 1886nA jayeSTha zukla dasamI ne maMgaLavAranA divase (28-6-1830) teo brahmalIna thayA. guru rAmAnaMda svAminA brahmalIna thayAnA caudamA divase eTale ke mAgazara vada 11, saMvata 1858nA roja sahajAnaMde emanA anuyAyIone "svAminArAyaNa'no maMtra Apyo. Ama, sahajAnaMda svAmIne thayelA anubhavo Aje ApaNA vAste jJAnarUpa che. emanA jIvana daramyAna ghaTelI ghaTanAo ApaNA sAru zeyarUpa che ane ApaNe sahu tethI jJAtArUpa chIe. sahajAnaMde karelA puruSArthanI mImAMsA ane tenAM arthaghaTana ApaNA mATe itihAsa che. uttara pradezanA vikhyAta yAtrAdhAma ayodhyA pAsenA ane sarayU nadInA kAMThALA pradezamAM sthita chapaiyA gAmamAM brAhmaNa kuTuMbamAM ghanazyAmano janma saMvata 1837nA caitra suda navamIne divase eTale sukhyAta rAmanavamIne divase thayo hato arthAt AMtararASTrIya paMcAMga pramANe 2-jI eprila, 1781nA divase. emanA pitA dharmadeva variSTha paMDita hatA. mAtA bhaktidevI premanAM sAgara hatAM. emanuM apara nAma harikRSNa hatuM. nAnI vayathI maMdironI mulAkAta levI, dharmagraMthonuM vAcana karavuM, dharmasabhAomAM upasthita rahevuM ane AdhyAtmika beThakomAM joDAvuM e ghanazyAmano sahaja krama hato. jo ke A badhI kriyAprakriyAthI emane saMtoSa nA thayo. jJAnaprAptinI emanI icchA parikha nA thaI ane tethI mAtra agiyAra varSanI vaye 296-1792mAM aSADha suda 10, saMvata 1849mAM mAtApitAno vizvAsa saMpAdana karyA vinA ja tathAgatanI jema mahAbhiniSkramaNa svarUpe gRhatyAga karyo. sAdhu-saMto-sAdhako--tapasvIonA preraNApoSaka sthAna samA himAlayanI godamAM ghanazyAma sahu prathama pahoMcyA. have teo nIlakaMTha nAmathI oLakhAvA lAgyA. tyAMthI tapa, tyAga, dharma, jJAna ane yoganI paMcamArgI sAdhanA sAru pagapALA satata sAta varSa sudhI samagra dezamAM ghUmyA. 187 Jain Education Intemational ducation Intermational Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 svAminArAyaNanA nAme suprasiddha saMpradAyanA mUlagata sAhityamAM 262 'vacanAmRto' mukhya che, je temaNe 1819 thI 1829 daramiyAna satsaMgIone upadezarUpe ApyAM hatAM. A upadeza-vyAkhyAna bhagavAna sahajAnaMde gaDhaDA, sAraMgapura, kAriyANI, loyA, pAMcAlA, vaDatAla, amadAvAda, asalAlI ane jetalapuramAM ApyAM hatAM. emanAM pravacanonAM saMpAdana saMpradAyanA cAra variSTha ane vidvAna paramahaMsoe karyAM hatAM : gopALAnaMda, muktAnaMda, nityAnaMda ane sukhAnaMda. A vacanAmRtonAM adhyayanathI ema samajAya che ke dhyeyaniSTha jIvana sAru vaiSNavI ekAMtika dharmanI smRti, zraddhA ane AcAranI saMkhyAtIta vigato hAthavagI thAya che, je itihAsanA jJAnane poSaka che ane tethI vacanAmRtono abhyAsa karavo jarUrI che, kema ke te AptavAkya che. AvuM ja bIjuM mukhya sAhitya che 'zikSApatrI'. AmAM 212 zloka che, je saMskRtamAM che. 'satsaMgajIvanam' nAmanA vizALagraMthano aMtargata bhAga A pustaka che. AmAM saMpradAyanA anuyAyIo mATe pharaja ane sadguNo aMgenAM vidhividhAna che. samAjajIvananAM mahattvanAM dareka kArya vizenuM naitika ane AdhyAtmika mArgadarzana sacoTa ane saghana paddhatie 'gAgaramAM sAgara'nI jema prastuta thayeluM che. sAdhuo, brahmacArIo, gRhasthIo, strIo ane sAmAnya anuyAyI ke jeo tyAga ane nItinuM jIvana jIvavA icche che emanA sAru AcArasaMhitAnuM sUtrAtmaka saMkalana 'zikSApatrI'mAM che. sahajAnaMdanA upadezamAM naitika mUlyonuM kendrastha mahattva hatuM arthAt satya ane sadkArya svAminArAyaNa saMpradAyanAM be agraNI paNa vareNya pAsAM hatAM. satyAcaraNa Akhare to mAnavI ane tenA sAmAjika-zArIrika paryAvaraNa vacce sumeLa sAdhavAno setu che. emanI spaSTa samaja hatI ke koI paNa kAnUna ke saMpradAya aMte to mAnavInAM kalyANa ane vikAsa vAste che. dharmamaya jIvana sAru nItimattA karatAM sAMpradAyikatA vadhAre sarvagrAhI hoI sahajAnaMde pAradarzakatAthI pAmI lIdhuM ke saMpradAya ke dharma e mukhyatve vyaktigata bAbata che, jyAre nItimattA lAMbAgALAnuM sAmAjika asara darzAvatuM paribaLa che. AthI, emaNe emanA satsaMgIone saMpUrNa utsAhathI ane pUrepUrI sabhAnatA sAthe nItiparAyaNatAnAM dhoraNane anurUpa samAjajIvanano anurodha karyo. 'zikSApatrI'mAM A vicAra pAradarzaka rIte abhivyakti pAmyA che. emanA upadezano sAra eTalo che ke ekaluM sukha paNa 191 nakAmuM che ane ekaluM sAdhutva paNa. hakIkatamAM sahajAnaMdanA naitika AdarzamAM A baMneno suMdara zivamaya samanvaya che. dharmopadeza tarIke ane samAjasudhAraka tarIke sahajAnaMdano abhigama vyavahAru ane samaya sAthe tAla milAvato hato. emanI dRSTi vizALa hatI. ema kahI zakAya ke dharmanI pIThikA upara beThelA sahajAnaMda vyavahAru lokoddhAraka hatA. AthI, emaNe custa dhArmika samAjane sthAne parivartita samAjadharmanI himAyata karI. gRhasthIo ane tyAgI satsaMgIo sAru 'zikSApatrI'mAM nirdiSTa upadezonAM pRthakkaraNa sUcave che ke sahajAnaMde bAhyopacArane sthAne dharma ane nIti saMdarbhe aMtaraMga bAbatonA kheDANa upara vizeSa jhoka Apyo che. sAdhu ke gRhasthI vAste pharajo ane kAryono ullekha karatI vakhate emaNe jJAti, raMga, saMpradAyano koI bhedabhAva kyAreya vicAryo na hato. AthI to saMpradAyanA anuyAyIomAM kevaLa brAhmaNo ja na hatA paNa emanA saMpradAyanA prAMgaNamAM kaDiyA, suthAra, sonI, mocI, harijana vagere komano samAveza thayelo hato. Ajeya A badhI koma A saMpradAyamAM moTI saMkhyAmAM saMlagnita rahelI che. pArasIo ane muslimo paNa emanA satsaMgI hatA. khojA samAje paNa A saMpradAya svIkAryo hato. Aje jo ke A sthiti nathI. kAThI, ThAkaraDA, bAraiyA jevI gunAhita komone emaNe satsaMgI banAvI hatI. Ama, sahajAnaMde vibhinna sAmAjika ane Arthika jUthonAM lokone potAnA saMpradAyamAM samAvIne eka prakAranI sAmAjika ekatA prasthApI hatI. jJAtiprathAunmUlana pratyenI emanI niSkriyatA saMbhava che ke teo paraMparita paddhatinA krAntikAraka uddhAraka na hatA paNa AdhyAtmika uddhAraka hatA, tene kAraNe hoya. A saMpradAyamAM strIo ane puruSo sAru alaga alaga maMdironI vyavasthA amalI banAvI ane strIo vAste alaga strI-dharmopadezakonI prathA zarU karI temAM jema te samayanI sAmAjika paristhiti javAbadAra hatI tema strIone samAjamAM pratiSThAno mobho ApavAno hetu paNa Ameja hato. strIo bhAIonA maMdiramAM chUTathI jaI zakatI paNa bhAIo strIonA maMdiramAM jaI zakatA nahIM. AnI pAchaLa sahajAnaMdano Azaya paristhitijanya to hato ja paNa baMne liMganAM tyAgIo sahajatAthI brahmacaryanuM pAlana karI zake te hato. jo ke alaga maMdironI vyavasthA hovA chatAMya sahajAnaMda strI ane puruSanI samAnatAnA prakhara himAyatI hatA. Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 'bhojana vinA bhajana muzkela' e nyAye sahajAnaMde bhojanazALAo sthApI ane saMpradAyanA sAdhuone te kArya vAste tatpara karyA, kaho ke mAnavatAnI sevAnA A kAryamAM sahajAnaMde emanA sAdhuone jotaryA. A sAdhuo bhikSA mAgI lAve, rasoI banAve, jarUriyAtamaMdone vaheMce. jyAM pANInI taMgI hoya tyAM sAdhusamAje kUvA, taLAva vagere jevAM mUrtakArya nirmANa karyAM. sahajAnaMdane samajAyuM ke je samAja nirakSara hoya, bhUkhathI vyathita hoya ane bhUtapretavahemamAM mAnato hoya tevA samAjane UMce uThAvavA temanAmaya thavuM joIe. prajAne zikSaNa dvArA dUSaNothI mukta karavI joIe. A mATe emaNe koI zALAmahAzALA nA sthApI paNa svayaM zikSaka banIne gAmegAma ane nagarenagara prajAjanonI vacce jaI temane zikSita karavAno mahAyajJa-jJAnayajJa AraMbhyo hato. emanI zALA cAra dizAonI hatI. jyAM jyAM jAya tyAM teo sabhA bhare ane lokonA praznonA uttara Ape. Ama samAjanA utthAna mATe ane sAmAjika ekatAnA saMdarbhe bhagavAna sahajAnaMde bhAgavatadharmanA pracAranuM kArya karyuM ane te dvArA samAjamAM vyasta dUSaNone nirmULa karyAM ane samAjane sArA bhAvi mATe prerita karyo. samarpita sAdhuonA jUthanI madadathI teo ahiMsA prema, tyAga ane saumyatA arthAt satyazivasuMdaranA abhigamathI saMsAranAM dUSita paribaLo sAme jhajhUmyA. janme brAhmaNa, abhyAsathI paMDita, dharme vaiSNava, karme sudhAraka ane jIvanasUtra saMnyAsInuM evA A saMtasudhAraka sahajAnaMde gujarAtanA samAjajIvanane ujamALyuM, potAnA jIvanathI ane jIvI jANIne. emanuM pUrNa dhyeya custa ane baMdhiyAra gujarAtI samAjane saMgaThita ane khullA samAja tarIke parivartita karavAnuM hatuM, je vAste emaNe sAmAjika mUlyo ane naitika dhoraNono sahAro lIdho. emanA samayano takAjo sahajAnaMdanuM jIvanalakSya hatuM. astu. bauddhadharmanA adhyetA dharmAnaMda kausAMbI jemanuM janmasthaLa govA che paNa jemanI karmabhUmi gujarAta che ane jemanA yogadAnathI gujarAtanAM itihAsa ane saMskRti ujjvaLa banyAM che tevA bauddhAbhyAsI vidvAna che dharmAnaMda dAmodara kausAMbI. mAtA AnaMdIbAInI kUkhe emano janma, 9 dhanya dharA 10-1876mAM. mAtApitAnuM e sAtamuM saMtAna hatA, eTale eka bahena ane cha bhAImAM e sahuthI chellA. janmasamayathI maMdabuddhinA. AthI, pAMcamA dhoraNathI vadhu abhyAsa na karI zakyA, paNa Atmazakti ane AtmazraddhA prabaLa hoI temaNe potAnA vyaktitvane uttabhaka ghATa Apyo hato. pAMcamA dhoraNa pachIno aupacArika abhyAsa karyA vinA ke padavI prApta karyA vinA teo prathama paMktinA vareNya vidvAna tarIkenuM kAThuM kaMDArI zakyA. AthI saMsAre emane 'trikhaMDa paMDita' ane 'Adhunika bhAratanA dvitIya buddhaghoSa' jevAM mahAmUlAM vizeSaNothI abhinaMdyA. dharmanA, kaho ke mAnavadharmanA, pracAramAM jeo haMmezAM AnaMda pAmatA rahyA-rahetA te che dharmAnaMda. nAma pramANe guNajJa. soLa varSanI vaye lagnagraMthimAM baMdhAyA. emanuM sAMsArika jIvana lagabhaga sAdhuciratanuM, gRhasthInuM ochuM. lagnane kAraNe gharanI javAbadArI gaLe vaLagI to te paNa hasate haiye svIkArI. emanA putranuM nAma paNa dAmodara, jeo gaNitavidyAnA mahArathI vidvAna ane bhAratIya saMskRtinA paramabhAvaka hatA. emanA bAlyakALa daramyAna deza AjhAdInA jaMgamAM gaLADUba hoI, dharmAnaMda kevI rIte tenAthI vimukta rahI zake. AthI, svadezIvratanA bhakta banyA, jenAthI teo gAMdhIjI sthApita gUjarAta vidyApIThamAM adhyApaka tarIke kAryarata thayA. 1930nI mIThAnI laDatamAM joDAIne jelavAsa bhogavyo te sivAya svAtaMtryaprAptinA yajJamAM pratyakSa rIte emanuM yogadAna kazuM nathI. emanA jIvanaghaDataramAM tukArAmanA abhaMgono mukhya phALo rahyo che. A kAraNe dharmAnaMdane jIvana jIvavA jevuM jaNAyuM ane saMsAra sArarUpa samajAyo. 21nI vaye emaNe 'buddhacaritra' vAMcyuM. A vAcane emanI jIvanadizA nirNita karI ApI ane tethI bauddha adhyayana ane buddhanA vicAra-pracAra-prasAra-AcAra emanAM jIvanamaMtra banI rahyAM. emaNe jIvanamAM ghaNAM vrata lIdhAM hatAM tethI teo 'vratadhArI'thI khyAta hatA. AjIvana bauddhasAhityanAM anveSaNa adhyayana-adhyApana viSe temaNe dezavidezanA ghaNA pravAsa karelA : pUNe, kAzI, kolakAtA, madrAsa jevAM dezastha sthaLa; brahmadeza, nepALa, zrIlaMkA, amerikA, raziyA jevA videzonuM bhramaNa tathA kuzinArA, rAjagRha, zrAvastI, kapilavastu, luMbinIvana jevAM bauddhatIrthonI yAtrAno samAveza thAya che. emanI A bhramaNazIlatAne kAraNe dharmAnaMda dezaparadezanA saMkhyAbaMdha vidyApuruSanA saMparkamAM AvyA. jAgelI ane Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 aMke karelI jJAnajijJAsAne saMtoSavA emaNe ghaNAM kaSTa paNa veThyAM : annachatramAM jamavuM, dharmazALAmAM rahevuM, kapaDAM vecI 'amarakoza' graMtha kharIdavo ane kapaDAM kharIdavA amarakoza' vecI devo, saMskRta zIkhavA zikhAsUtra dhAraNa karavuM, bauddha banavA zikhAsUtra tyAgavuM ane pILAM vastra dhAraNa karavAM vagere virodhAbhAsI kAryano samAveza thAya che. silonamAM pAlino abhyAsa karyo ane zrAmaNerI dIkSAya lIdhI. brahmadezamAM bauddhabhikSu paNa thayA. kolakAtAmAM pAli bhASAno saghana abhyAsa karyo. A badhI rajhaLapATa temaNe 1897thI 1906 daramyAna kevaLa ne kevaLa saMpUrNa vidyAkIya dIkSA prApta karavA karI, vizeSa to bauddhadharmanuM jJAna saMprApta karavA viSe. 1906mAM kolakAtAmAM pAlinA adhyApaka thayA. tyAMthI pUNe gayA ane 'visuddhimagga' ane 'bodhicaryAvatAra' graMthonA marAThImAM rUpAMtara karyAM. 1912thI 1918 daramyAna teo pUNemAM pAlinA adhyApaka thayA. ukta graMthanA anveSaNakAryathI AkarSAI amerikAnI hArvarDa yunivarsiTImAM javAnuM nimaMtraNa maLyuM. 1910, 1918, 1926 ane 1931mAM ema cAra vakhata amerikAnI vighAyAtrA karI. A kAraNe raziyAnuM nimaMtraNa maLyuM ane keTalAka pAligraMthonAM saMpAdana karyAM. 1920mAM gAMdhIjIe sthApelI gUjarAta vidyApIThamAM gUjarAta purAtattva maMdira'nA AcArya muni jinavijayajInA AgrahathI dharmAnaMda pAlibhASA ane bauddhadharmanA adhyayanaadhyApana-anveSaNa-arthe gUjarAta vidyApIThamAM joDAyA. joke 1922thI 1927 ane 1928thI 1930 daramyAna amerikA ane raziyA javA-AvavAnI vidyAkIyapravRtti to cAlu rahI. vidyApIThamAMnA emanA vighAkArya daramyAna emaNe ATheka graMtho pAli bhASAmAM lakhyA je vidyApIThe prakAzita karyA : buddhalIlA sArasaMgraha (1923), dhammapada (1924), ApavItI (1925), samAdhimArga ane bauddhasaMghano paricaya (1925), suttaniyAta ane bhagavAna buddhanA pacAsa dharmasaMvAdo (1931). A uparAMta vidyApIThakALa pahelAM ane te pachI emaNe lakhelA graMtha-buddhadharmasaMgha (1911), buddhacaritra, hindI saMskRti ane ahiMsA (1937) ane abhidhamma (1944)no samAveza thAya che. dharmAnaMda kharA arthamAM mahAjJAnI hatA. teo zAstrAbhyAsI hatA ja paNa emanI itihAsa ane anveSaNanI dRSTi bahu spaSTa hatI. emanI vizeSatA e hatI ke teo pote Jain Education Intemational 183 ja satya samajAya te jo apriya ho to paNa teo mitro ke bIjAone kahetAM acakAtA nahIM. AthI paMDita sukhalAlajI emane cokhkhA dilanA mAnavI kahetA. temanAmAM meM maitrI ane karuNAnI vRttino udvega jAte anubhavyo che. iti. AthI to badhI ja komanA, badhA ja paMthanA ane badhI ja kakSAnA saMkhyAbaMdha sAmAnyajaNa, vidvAno ane zrImaMto emanA cAhaka hatA. 1939mAM banArasa hindu vizvavidyAlaya ane kAzI vidyApIThamAM atithi adhyApaka tarIke joDAyA ane anveSaNakArya karyuM. aMtima divasomAM teo sevAgrAma jaIne rahyA. tyAM anazanathI jIvana saMkelI levA, kaho ke icchAmRtyu vAste, kaTIbaddha thayA. ahIM emanI smRtimAM 'kosAMbIkUpa' racAyo ane te upara taktI mukAI : jemanuM jaLa jevuM nirmaLa jIvana hatuM. cothI methI AmaraNa upavAsa dvArA AmaMtrita mRtyudevane atithivat kSaNabhara vizrAma mATe choDIne emaNe 22mI mee jIvananA e sanAtana srotane AzIrvAda ApyA, e zrI dharmAnaMda kosAMbIjInI pavitra smRtimAM. iti. nirvANa 4-6-1947." avirata sAdhanAnA advitIya sAdhaka, bauddhaparaMparAnA naiSThika abhyAsI ane pAli vADmayanA trikhaMDa paMDita (vidyA, tIrtha, yAtrA) tathA maitrI-karuNA-upekSA-muditAmAM brahmavihAra karanAra dharmAnaMdane aMtima aMjali ApatAM 4-6-47nA roja dilhInI sAyaM prArthanAmAM gAMdhIjIe kaheluM : "je mUka sevaka che, dharmanI sevA kare che jemane loko oLakhatAM paNa nathI AvA eka AcArya kosAMbIjI hatA. teo hindustAnanA bauddhadharma ane pAlinA AgevAna vidvAna hatA. emaNe svayaM phakIrI svIkArI hatI. teo prArthanAmaya hatA. Izvarane prArthanA ke ApaNe sahu emanuM anukaraNa karIe. iti. rA'lakhapata chataraDI, bhUja Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pathapradarzaka pratibhAo graMtha prakAzana badala abhArI hADhizubheychAo : saujanya : 'vadhamAna rUpa enDa nimaNi grupa 40-41 vizAla zopIMga senTara, sara ema.vI. roDa, aMdherI pUrva muMbai - 400069. phona: 022-26839910 ane siAna DIhAiDrezana vileja - bhojaparA nezanala hAive 8 bA goMDala - rAjakoTa roDa goMDala 360311 jillo - rAjakoTa saurASTra phona : 02825 - 221682, 225225 Jain Education Intemational Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 praNAmI dharmanA preraka jyotirdharo vizvanI vidyamAna AdhyAtmika vicAradhArAne AdhAre ema jaNAya che ke sattaramI sadImAM jAmanagara mukAme pU. devacandrajI mahArAje praNAmI dharmanI sthApanA karI ane te paraMparA bhAratabharamAM tathA irAna, irAka, arabastAna, nepALa, bhUtAna ane sikkImamAM mahAmati zrI prANanAthajI dvArA prasAra pAmI. vizvaaikya, vizvakuTuMbakam ane mAnavatAlakSI buniyAda upara sthAna pAmelA A praNAmI dharmanA AdyasthApaka ane tenA saMvardhanakartAo gujarAtanA ja hatA, paNa itihAse tenI khAsa noMdha lIdhI nathI jaNAtI. hiMdu dharma ane saMskRtinuM rakSaNa karavAnA ekamAtra khyAlathI prabhAvita thayelA A dharmasaMgaThane mughala zAsakone satyadharma samajAvavA satata mathAmaNa karI hovAnuM bhAse che. temanuM dharma-abhiyAna noMdhapAtra ghaTanA che. 185 praNAmI dharmamAM rAjazyAmAjIzrI kRSNa ane rAdhAnA svarUpa tarIke pUjAya che. temanA paTTaziSyo lAladAsa svAmI, navaraMgasvAmI ane mahAmatijIe vedagraMtho katebagraMthonA adhyayana dvArA hemeTika-semeTika kalcarano samanvaya sAdhI praNAmI dharmane vizvaphalaka upara mUkIne tenA pracAra-prasAra mATenuM bhagIratha kArya karyuM che. uparAMta samAjamAM samarasatA sthApita karavA saMtaratno-karuNAsakhI, kesarabAI vageree prayatno karyA che. Aje paNa praNAmI maMdiromAM temanI aMzAvatAra tarIke pUjA thAya che. praNAmI dharmanA marmajJa ane itihAsavettA DaoN. mahezacaMdra paMDyA, prAdhyApaka, saMzodhaka ane kavi tarIke gaNAyA che. paMcamahAla jillAnA bAkora gAme temano janma thayo. moDAsAnI vinayana kolejamAM tathA saurASTra yunivarsiTI rAjakoTanA anusnAtaka itihAsabhavanamAM lekcarara, rIDara, prophesara, adhyakSa tarIke 34 varSa sudhI itihAsa viSayanuM adhyApana, saMzodhana karyuM che ane pIeca.DI.nA saMzodhakonA mArgadarzaka rahyA che. --DaoN. mahezacaMdra paMDyA DaoN. paMDyAe gujarAta itihAsa pariSada amadAvAdanA upapramukha ane maMtrIpade lAMbo samaya sevA ApI. ola inDiyA hisTrI kalcara sosAyaTI nyu dilhI, saurASTra, kaccha itihAsa pariSada, jUnAgaDha dvArA tathA bhAratanI vividha yunivarsiTIo dvArA yojAyelA seminAromAM 65 thI vadhu saMzodhana peparsa rajU karyAM. temanA keTalAka mahattvanA saMzodhanalekho keTalAMka sAmayikomAM paNa pragaTa thayA che. itihAsa, samAjadarzana ane dharma saMbaMdhe temanAM vIseka pustako ane be kAvyasaMgraho pragaTa thayA che. saMzodhanakSetre meDalo, pAritoSiko, viziSTa sammAnapatro meLavIne teo itihAsavida tarIke sAruM evuM mAnapAna pAmyA che. vizeSa noMdhapAtra bAbata e che ke tAjetaramAM ja madhyapradezanA pannA mukAme temanA mArgadarzana heThaLa bhAratabharamAM sau prathama praNAmI dharmanuM eka myujhiyama AkAra pAmyuM che. gaurava levA jevI bAbata che ke, ogasTasapTembara 2007mAM amerikAnA TeksAsa, sAutha kerolinA, northa kerolinA, nyUjarsI, nyUyorka, jyorjiyA, mesecyuseTa vagere rAjyomAM praNAmI dharmano pracAra karI, bhAratIya saMskRtinI jhalaka darzAvI AvyA che. praNAmI dharmanAM temanAM pustako vizvanI prasiddha lAIbrerIo lAibrerI oNpha kaoNMgresa-vozigTana,` zikAgo yunivarsiTI tathA hAravarDa yunivarsiTIonI lAibrerImAM sthAna pAmyA che. DaoN. paMDyA Aje paNa akhabAro ane sAmAyikomAM ciMtana-pradhAna lekho lakhI samaya sAthe kadama milAvavA samAjane mArgadarzana pUruM pADI rahyA che. --saMpAdaka Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ; 186 praNAmI dharma (nijAnaMda saMpradAya)nA AdyasthApaka nijAnaMdAcArya zrI devacaMdrajI mahArAja (I.sa. 1582 thI 1656) AtmA tathA paramAtmA sanAtana che. temano saMbaMdha paNa sanAtana ke zAzvata che. e sanAtana satyane samajAvavA mATe dharmano prAraMbha thayo hovAthI dharma paNa sanAtana kahevAyo. samayanA parivartana sAthe dharmanA siddhAMtonA pratipAdanamAM parivartano thatAM rahyAM, jethI dharmane nAme vikRtio pravezI. AvI sthitine nivArIne mAnavajIvanane unnata banAvI sAmAjika starane UMcuM lAvavA mATe aneka mahAna vibhUtioe samaye samaye pragaTa thaIne dharmanA sanAtana prema kendrita siddhAMtonuM punaH sthApana tema ja pracAranuM kArya karyuM che. AvI mahAna vibhUtiomAM 17mI sadImAM praNAmI (nijAnaMda) saMpradAyanA AdyasthApaka zrI devacaMdrajI mahArAje sAkAra ane nirAkArathI pare parabrahma paramAtmAnA saccidAnaMda svarUpane spaSTa karI "te eka che ane kSara temaja akSarathI pare hovAthI akSarAtIta kahevAya che" tema jaNAvI temanI anubhUti mATe 'prema'ne sarvocca darzAvyo che. vizvajAgaNInA praNetA, mAnavasamudAyanA adhyAtmaguru, bhAratIya saMskRtinA saMrakSaka ane paramadhAmanA pathadarzaka dharmAcArya zrI devacaMdrajI mahArAjano janma I.sa. 1582mAM pUrve mAravADa pradezamAM AvelA ane hAla pAkistAnanA siMdha pradezamAM sthita nagara umarakoTanA kAyastha pitA matu mahetA, mAtA kuMvarabAIne tyAM thayelo. sukhI, saMskArI ane parama dhArmika parivAramAM janmelA devacaMdrajIne gaLathUthImAMthI ja kathAzravaNano zokha lAgyo hovAthI teo nAnapaNathI ja gItA ane bhAgavatanI kathA dhyAnathI sAMbhaLatA. pariNAme temane AdhyAtmika jJAnaprApti mATe laganI lAgI. mAtra agiyAra varSanI kumaLI vaye temanA manamAM prazno pedA thayA. huM koNa chuM? kyAMthI Avyo chuM? ane mAro bharathAra koNa che? e praznono uttara meLavavA teo aMtarmukhI thayA. umarakoTanA saMnyAsI pAsethI uttaro meLavavAmAM temane nirAzA dhanya dharA maLI. pitAjI sAthe bhUjanagara jaI prakAMDa paMDita rAdhAvallabhI zrI paM. haridAsa pAsethI upadeza sAMbhaLyo tyArathI paMDita haridAsajI temanA manamAM vasI gayA hatA. tethI I.sa. 1599mAM mAtApitAthI chUpI rIte, ghara choDI teo paM. haridAsajInA caraNomAM pahoMcI gayA. bhUjanagaramAM devacaMdrajIne paM. haridAsanuM mamatvabharyuM AdhyAtmika mArgadarzana maLavA lAgyuM. devacaMdrajI temanI nizrAmAM ekAgracitte rAdhA-mAdhavanI bhakti karavA lAgyA. tethI prasanna thaIne haridAse temanA mastake varad hAtha mUkIne I.sa. 1604mAM "bhaja mana zrI vRndAvana kuMjavihArI nitya vilAsa" gurumaMtra ApI, sakhI bhAve zrI kRSNanuM bhajana karavAnI AjJA ApI. jogAnujoga te ja divase mAtApitAnuM mana duHkhI na thAya te hetuthI mAtApitAnI icchA mujaba lAcArI sAthe lIlabAI nAmanI suzIla kanyA sAthe laukika vivAha paNa karavA paDyA, paraMtu sAdhavIhRdayI lIlabAI paNa devacaMdrajInI sAdhanAmAM bAdhaka na banatAM, sAvadhAnIpUrvaka saMsArI jIvana vyatIta karatAM hatAM. tethI prabhAvita thaIne paM. haridAse devacaMdrajI potAne ghera rahIne sArI rIte sevA-pUjA karI zake te hetuthI temane ghera bAMke bihArInAM mugaTa, moralI ane vAghA-vastranI sevA padharAvI ApI. tyArathI praNAmI maMdiromAM vAghA-vastra ane mugaTa moralInI niSThApUrvaka sevA-pUjA karavAmAM Ave che. potAnA gharamAM ja sevA-pUjAnI padharAmaNI thavAthI devacaMdrajI zraddhApUrvaka zrI kRSNanI pUjA, ciMtana, manana karavA lAgyA. eka divasa temane zrI kRSNanAM darzana karavA tIvra icchA janmI. teo dhyAnamAM sarI paDyA. praNAmI dharmanI mAnyatA pramANe dhyAnamAM ne dhyAnamAM zrI bAlakRSNe temane vanamAM gopabALo sAthe darzana ApI ghUgharIno prasAda pIrasyo hato. dhyAnamAMthI jAgRta thayA tyAre dhanyatAno anubhava karatA hatA. have temane khAtarI thaI hatI ke "huM mArA bharathArane zodhIne ja rahIza!'' * * * pUrvakALathI saMtonI piyarabhUmi tarIke prasiddha saurASTranI bhUmi dhArmika bhAvanAothI dhabakatI rahI che. tenA dhabakArA hAlAra vistAranI dharatIe paNa jhIlyA. madhyayugamAM hAlAra pradezanuM mukhya zahera navAnagara-jAmanagara, jAmanarezonA prayatnothI dhArmika pravRttiothI dhamadhamatuM rahI 'choTI kAzI' tarIke prasiddha hatuM. tethI devacaMdrajIe bhUjanagaramAM 10 varSa sudhI Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 19o. sAdhanA karI. te pachI teo jAmanagara AvyA. jAmanagaranA jAmanagaramAM praNAmI dharmano bIjamaMtra prApta thayA pachI zyAmajI maMdiramAM zrI kRSNabhakta bhAgavatAcArya zrI kAnajI devacaMdrajI mahArAje jAmanagarane ja kendra banAvIne dharma-pracAra bhaTTa zrImad bhAgavatanI niyamita kathA karatA hatA. tethI zarU karyo. jAmanagaranA tatkAlIna nagarapati gAMgajIbhAI temanA devacaMdrajIne to bhAvatuM maLI gayuM. temaNe I.sa. 1609 (vi.saM. prathama ziSya banyA. te pachI gAMgajIbhAIne ghera "cAkalA' para 1965nA kArataka mAsa)thI niyamitapaNe zraddhA ane bhaktipUrvaka besIne devacaMdrajI mahArAja upadeza ApavA lAgyA. teo ekaniSThAthI kathAzravaNano prAraMbha karyo ane satata 14 varSa sudhI upadeza daramyAna akhaMDa brahmalIlA, vrajalIlA, rAsalIlA, dhyAnastha banIne niSThApUrvaka kathA sAMbhaLI. kathA sAMbhaLatAM paramadhAma ane 25 pakSonAM gUDha rahasyo ukelatA hatA. pariNAme sAMbhaLatAM teo kRSNamaya banI jatA. eka divase kathA sAMbhaLatAM temanI sabhAmAM dhIme dhIme bhaktonI bhIDa jAmavA lAgI. sAMbhaLatAM dhyAnamagna dazAmAM temane abhuta divya tejapuMjano devacaMdrajI mahArAja gAMgajIbhAIne ghera cAkalA para besIne anubhava thayo. e tejapuMjamAM temane zItala, dedIpyamAna, upadeza ApatA hatA tethI te sthaLa Aje "cAkalA maMdira' tarIke rAsavihArI zrI kRSNanA sAkSAt svarUpanuM darzana thayuM! praNAmI tathA je gharamAM teo rahetA hatA te ghara Aje praNAmI dharmamAM dharmanI mAnyatA pramANe e svarUpe temane, temanA kumaLA mAnasamAM 'rAjamaMdira' tarIke pUjAya che. janmelA pelA praznonA javAba ApatAM kahyuM "tame paramadhAmanA nijAnaMda svAmInI jabAnamAM jAdu hato tethI seMkaDo loko zyAmajInuM svarUpa cho. tamArAmAM zrIkRSNano Aveza ane suMdarI temanI sabhAmAM UbharAvA lAgyAM. bhaktajano temanAM vyAkhyAno sakhIno AtmA samAyela che. e uparAMta te svarUpe temane daramyAna sAkSAt vrajalIlAno anubhava karatA hatA tethI jagatanA Adi-aMtanuM rahasya, nAzavaMta jagatamAM AvavAnuM jAmanagaranI e lIlAne praNAmI dharmamAM "jAgaNInA brahmAMDanI kAraNa, mAyAnuM baLa, zrImadbhAgavata mahApurANa sahitanA lIlA' kahevAmAM Ave che. bhaktajanonI bhAre bhIDane kAraNe dharmagraMthonAM gUDha rahasyo vagere samajAvIne, temane praNAmI dharmano gAMgajIbhAInA gharanuM medAna dharmapracAra mATe sAMkaDuM paDavA lAgyuM, paramapAvana bIjamaMtra "tAratama maMtra' Apyo ane e svarUpa zrI tethI . 1687 (I.sa. 1931)nA kArataka mAsamAM temaNe devacaMdrajInA hRdayamAM samAviSTa thaI gayuM. tyArathI devacaMdrajIne gAMgajIbhAInA gherathI dharmapracAranuM sthaLa badalIne jAmagaranI kSara, akSara ane akSarAtIta, vraja, rAsa ane paramadhAmanAM gUDha zaheranI sImamAM AvelA samInA vRkSa pAse, bagIcAne nAme rahasyo tathA kSaNabhaMgura jagatanI racanAnuM mahAkAraNa samajAvA oLakhAtI vizALa jamIna para vizALa maMdira baMdhAvI lAgyuM ane tethI zrI devacaMdrajI mahArAje I.sa. 1922mAM dharmapracAranuM kArya calAvyuM. e maMdira eTale praNAmI dharmanI parama laukika arthamAM praNAmI dharmanI sthApanA karI. pAvana tIrthabhUmi 'Adya dharmapITha'! Ama I.sa. 1631mAM e divya svarUpa devacaMdrajInA tanamAM samAI gayuM tethI jAmanagara mukAme praNAmI dharmanI AdyapIThanI sthApanA saddaguru temanI divyadRSTi khUlI gaI. temanA manamAM pedA thatA tamAma zrI devacaMdrajI mahArAje karI. praNAmI dharmanI mAnyatA pramANe praznonA javAba temane potAnA bhItaramAMthI maLavA lAgyA. tethI devacaMdrajI mahArAje e bhUmi para khIjaDA UgADyA hovAthI e temanAM tana ane mana prakAzamAna banI gayAM. temanA AtmAno maMdira Aje paNa "khIjaDA maMdira' tarIke prasiddha che ane Aje "nija AnaMda' sarvatra phelAvA lAgyo. temanA dvArA nijAnaMda paNa e sthaLe e khIjaDA mojUda che. praNAmI zraddhALuo svarUpa' vizvamAM pragaTa thayuM. tethI devacaMdrajI mahArAja zraddhApUrvaka tenI pUjA karI pAvana bane che ! nijAnaMdAcArya tarIke prasiddha thayA ane temaNe pracArelo saMpradAya 'nijAnaMda saMpradAya" tarIke prasiddha thayo, paraMtu paramadhAmamAM dhAmadhaNI pUrNabrahma akSarAtItane brahmAMganAo nityaprati - I.sa. 1631mAM praNAmI dharmanI AdyapIThanI sthApanA hRdayapUrvaka praNAmI karI dhanyatA anubhavatI hovAthI nijAnaMda thaI te samaye jAmanagaranA rAjA jAma jasAjInA darabAramAM saMpradAyane vizALa svarUpa ApIne mahAmati zrI prANanAthajIe kezavarAma ThAkura dharmapremI divAna hatA. kezavarAma ThAkura ane tene dezavidezamAM praNAmI dharma tarIke pracAryo. gAMgajIbhAI sagA thatA hatA tethI kezavarAya ThAkuranAM parivArajano paNa praNAmI dharmamAM dIkSita thavA lAgyAM. kezavarAyanA putra govardhanarAya devacaMdrajI mahArAjanA satsaMganI Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 dhanya dharA rahasyamayI vAto kuTuMbIjanone kahetA hatA. tethI temanA vizva praNAmI dharmanA bodhaka mahAmati nAnAbhAI mihirAja ThAkura harSaghelA banI nijAnaMda svAmInAM zrI prANanAthajI darzana karavA, moTAbhAInI AMgaLI pakaDI satsaMga sabhAmAM pahoMcI gayA ane temanA caraNomAM praNAma karI kRtArtha thayA. teja praNAmI dharmanA mahAna samaye mAtra 12 varSanI kizoravayanA mihirAjane joIne, pravartaka ane vizvadharmanA bodhaka zrI devacaMdrajI mahArAje te bALakamAM birAjamAna paramadhAmanI prANanAthajIno janma, saurASTranA sattA-josa-nUra samI IndrAvatInI vAsanA parakhIne potAno hAlAra pradezamAM "choTIkAzI" tarIke varadhasta mihirAjanA mastaka para mUkI, vi.saM. 1887nA suprasiddha jAmanagaramAM I.sa. mAgasara suda 9ne divase "tAratama maMtra' ApIne kizora, 1618nA okTobaranI chaThThI mihirAjane praNAmI dharmanI dIkSA ApI. Ama e sthaLa e be tArIkhe jAmanagara rAjyanA zAsaka mahAna vibhUtionuM "guru-ziSya" tarIke adbhuta milana thayuM. jAma jasAjInA divAna, sUryavaMzI tyArabAda e mihirAje gurupratApe, praNAmI dharmanA mahAna kSatriya pitA kezavarAma ThAkura ane dharmapracAraka banIne praNAmI dharmane vizvavyApaka banAvI, mAtA dhanabAIne tyAM thayelo. temanuM mULa nAma mihirAja ThAkura vizvadharmanI buniyAda sthApI. hatuM. bAlaka mihirAjane paramadhArmika mAtA dhanabAInA dhArmika saMskAro gaLathuthImAMthI ja maLelA. tethI mAtra 12 varSanI kizora vaye ja mihirAjane sadaguruprAptinI tAlAvelI lAgelI. praNAmI dharmanI dIkSA lIdhA bAda mihirAjano guru e arasAmAM praNAmI dharmanA AdhasthApaka zrI devacaMdrajI pratyeno pUjyabhAva vadhavA lAgyo. bIjIbAju 25 varSa sudhInI mahArAja jAmanagaramAM ja kathA-satsaMga karatA hatA. eka mihirAjanI gurubhakti, dharmaprema ane dharma samajavAnI sUjhabUjhane divase mihirAjanA moTAbhAI govardhanarAya mAtra 12 varSanA parakhIne devacaMdrajI mahArAje potAnI jIvanalIlA saMkelI letAM kizora mihirAjane kathA sAMbhaLavA laI gayA. mihirAje pahelAM temane upadeza Apyo ke, "mihirAja tamArAmAM devacaMdrajI mahArAjanA caraNomAM praNAma karyA tyAre devacaMdrajIe paramadhAmanI divya zaktio birAjamAna che. A mithyAjagatanA prathama dRSTie ja mihirAjamAM rahelI divyazakti parakhI laIne, jIvono uddhAra tamArA dvArA thaze. paramadhAmanI brahmAMganAo A temane praNAmI dharmanI dIkSA ApI ane temanA mastaka para mithyA jagatano khela jovA AvI che. temane jagADIne paramadhAma varadahAtha mUkI jaNAvyuM ke "mihirAja! tamArAmAM paramadhAmanI lAvavAnI javAbadArI huM tamane soMpuM chuM. varNabheda, dharmabheda, divya zakti samAyelI che. pUrNabrahma paramAtmAe tamane A pradezabheda, liMgabheda rAkhyA vinA saune upadeza ApI jAgRta jagatamAM praNAmI dharmano pracAra-prasAra karavA mATe mokalyA karajo ane rAjakuLomAM rahetI sukumAra-sAkuMDala saMkhIo che." ema kahI bALaka mihirAjane praNAmI dharmanA pracAra(auraMgajheba ane chatrasAla mahArAjA)ne satyadharma tamArA dvArA prasAranI javAbadArI arthAt praNAmI dharmano vAraso soMpyo! samajAze. emane advaitano mArga tamAre cIMdhavAno che." Ama tyArathI mihirAja devacaMdrajI mahArAjanI kathAmAM niyamita javA devacaMdrajI mahArAje potAnI sAdhanAnI tamAma mUDI, dharmadarzana, lAgyA. AdhyAtmika jJAnanI cAvI ziSya mihirAjane soMpIne vi.saM. praNAmI dharmanI dIkSA lIdhA pachI mihirAjano aMtarAtmA 1762 (I.sa. 1656)nA bhAdaravA vada-14nA roja nazvaradeha jAgRta thayo. laukika viSayo pratye temane vairAgya utpanna thayo. choDI, prakAzapuMjamAM vilIna thaI gayA. jagata temane dAvAnaLa sama bhAsavA lAgyuM. mana, vacana ane zrI devacaMdrajI mahArAje jAmanagaramAM AdhajAgaNI pITha kAyAthI mAyAno tyAga karI, AtmAne nirmaLa banAvavA teo khIjaDA maMdiranI sthApanA karIne satata 34 varSa sudhI dharma- bauddha dharmanA sthApaka gautama buddhanI jema potAnA zarIrane bhAre pracAranuM mahAna kArya karI praNAmI dharmanI buniyAdane majabUta kaSTa ApavA lAgyA. AhAra paNa ocho karyo. temane lAgyuM ke banAvI che. sAkSAtkAra ADe Asakti prabaLa banIne Ave che. temAMthI mukta astu. - thavA temaNe saghaLI milkata gurucaraNe dharI dIdhI ane gurujIne Jain Education Intemational Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 doSo dUra karI sAkSAtkAra karAvavA venaMtI karavA lAgyA, tyAre gurujIe upadeza ApatAM kahyuM ke "adhIrA thavAya nahIM, samaya Ave ApanI tamAma manokAmanA pUrNa thaze.'' tyArathI mihirAja laukika kAryo karatAM karatAM dhyAnapUrvaka ciMtana, manana ane adhyayana karavA lAgyA. eve samaye I.sa. 1956mAM sadguru zrI devacaMdrajIe mihirAja ThAkurane 'nAdaputra' tarIke jAhera karIne praNAmI dharmanA pracAra-prasAra sahitanI tamAma javAbadArI soMpI A nazvara jagatamAMthI haMmezane mATe potAnI ihalIlA saMkelI lIdhI. te pachI guruputra bihArIjIne gurugAdI soMpIne zrI mihirAje jAmanarezanA kArabhArI tarIkenuM kArya svIkArI lIdhuM. mihirAja ThAkura kArabhArInI pharaja bajAvatAM bajAvatAM dharmanA pracAranuM kArya paNa karatA hatA. daramyAna sadguru devacaMdrajI pratyenA pUjyabhAvathI prerAIne temanI smRtimAM bhaMDAro karavA temaNe sAmagrI ekaThI karI tyAre cugalIkhoroe jUThI phariyAda karI ke "mihirAje rAjyanA bhaMDAramAMthI sAmagrI corI che." tethI temanI dharapakaDa karI I.sa. 1658mAM temane najarakeda karavAmAM AvyA. mihirAjane bhAre AghAta lAgyo. jelamAM teo sadguruno viraha karatAM karatAM vilApa karavA lAgyA. virahano agni, vilApanI zItalatA ane premanI utkaTatAthI temanA hRdayamAM bhAre ghamasANa macyuM. teve samaye temane divyaprakAzanAM darzana thayAM arthAt temane pUrNabrahma paramAtmAe sadguru svarUpe darzana ApyAM. temanA hRdayarUpI sAgaramAMthI amRtajharaNAM samI zabdAtIta vANIno divya pravAha vahevA lAgyo ane Ama vikaTa sAdhanAne aMte 40 varSanI uMmare, temanA hRdayamAM pUrNabrahma paramAtmAnuM sAkSAt svarUpa birAjamAna thayuM ane tyArathI praNAmI dharmanA pAvanagraMtha 'tAratama sAgara'mAM samAviSTa divyavANInA avataraNano prAraMbha thayo. * * * jAmanagaranI jelamAM divya jJAna prApta thayA pachI teo praNAmI dharmanA pracArakAryamAM lAgI gayA. jUnAgaDha, dIva, prabhAsapATaNa, porabaMdara, kaccha-mAMDavI, naliyA, lAThI, ThaThThAnagaramAM praNAmI dharmano pracAra karatAM karatAM arabastAna pahoMcyA. arabastAnamAM maskata, abbAsI vagere baMdaroe rahetA lohANA vepArI parivAromAM dharmapracAra karI koga baMdara, lAThI baMdara, ThaThThAnagara, naliyA, dhorAjI, ghoghA baMdara, suhAlI thaIne dharmapracAra karatAM karatAM teo surata AvI pahoMcyA I.sa. 1673. suratamAM 17 mAsa sudhI dharmapracAra karyo. te daramyAna 189 suratamAM temanA 3000 jeTalA anuyAyIo ekaThA thayA hatA. temanI lAgaNIne mAna ApIne temaNe suratamAM ja I.sa. 1673mAM praNAmI dharmanA bIjA tIrthadhAma 'jAgaNIpITha'nI sthApanA karI je 'nAdapITha' tarIke paNa oLakhAya che. 'nAdapITha'nI sthApanA vakhate zrI mihirAja ThAkurane tathA temanAM dharmapatnI tejakuMvarane siMhAsana para besADIne suratanA paramadhArmika zrI bhImabhaTTe temanI AratI utArI tyArathI praNAmI dharmamAM zrI mihirAja ThAkura 'mahAmati zrI prANanAtha' tarIke ane temanAM dharmapatnI tejakuMvara 'zrI bAIjUrAja' tarIke oLakhAya che. suratamAM 17 mAsa dharmapracAra karyo. e arasAmAM mughala samrATa auraMgajhebanA atyAcAro parAkASTAe pahoMcyA hatA. te 'islAma', 'musalamAna' ke 'kurAna'no sAco artha samajyA vagara bina islAmI prajA para julama gujArato hato. tene 'islAma'- 'musalamAna' ane 'kurAna'no sAco artha samajAvavA mATe prANanAthajIe suratamAMthI 500 anuyAyIo sAthe I.sa. 1674mAM pagapALA dilhI javA dharmakUca AraMbhI. suratathI amadAvAda, siddhapura, pAlanapura, meratA, mathurA, vRndAvana ane AgrA thaI I.sa. 1677mAM teo dilhI pahoMcyA, paraMtu e arasAmAM haridvAramAM prasiddha kuMbhameLo bharAyo hato te jANIne mahAmati zrI prANanAtha potAnA ziSyo sAthe haridvAra gayA. hiradvAramAM temaNe rAmAnuja, nimAnuja, viSNuzyAma, madhvAcArya vagere saMpradAyonA AcAryo tathA dazanAmIo, SaDdarzanIonA AcAryo-sAdhu-saMto sAthe zAstrArtha karI AcAryo ane sAdhusaMtone praNAmI dharmanI paddhati samajAvIne tamAmane saMtoSa Apyo. tethI praNAmI dharmanI mAnyatA pramANe prANanAthajIne haridvAramAM ja 'niSkalaMka buddhAvatAra' jAhera karavAmAM AvyA ane tyArathI praNAmI dharmamAM 'buddhazake'no prAraMbha gaNavAmAM Ave che. haridvAramAM 4 mAsa sudhI dharmapracAra karyA pachI teo punaH dilhI AvI, potAno dharmasaMdeza auraMgajhebane pahoMcADavA, potAnA 12 marajIvA ziSyo (jemAM be muslimo paNa hatA- zekhabadala ane mullA kAyama)ne taiyAra karyA. e ziSyoe maraNiyA banIne, dilhInA jumA masjidanA imAma mAraphate auraMgajhebanI mulAkAta lIdhI ane jaNAvyuM ke "ame ApanI samakSa imAma mahedI pragaTyAnA samAcAra laIne AvyA chIe. kayAmatano divasa najIka AvI gayo che. tenI badhI nizAnIo pratyakSa thaI gaI che. AtmAne jAgRta karI hiMdu dharma paranA Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190 dhanya dharA atyAcAro baMdha karo. khudAnI rahema mATe tamArA dilamAM rahema temane vijayI talavAra bheTa ApI, temanA bhAlamAM rAjatilaka sthApo. maMdira-masjida khudAnI baMdagI mATenAM sthAnako che. A karI, "zrI, sarasvatI ane vijayazrI prApta karI hiMdudharma ane samajavA mATe amArA guru prANanAtha je dilhImAM birAjamAna saMskRtinuM rakSaNa karavA" AzIrvAda ApyA. chatrasAla, mauthI che temane maLo." prANanAthajInA 12 ziSyonI jozIlI rAjadhAnI panA khaseDIne, panAmAMthI prANanAthajIne sarasenApati jabAnamAM thayelI rajUAta sAMbhaLI prabhAvita thaIne bAdazAhane tarIke hAthI para besADI, senAnA agrabhAge rAkhI auraMgajheba prANanAthajIne maLavAnI icchA paNa thaI, paraMtu kAcAkAnanA sAme laDI levA medAne paDyAM. bhagavAnadAsa gupta temanA zodha bAdazAhane tenA adhikArIoe geramArge doryo tethI prANanAthajI prabaMdha "buMdela kesarI mahArAjA chatrasAla buMdelA'mAM noMdhe che tema, ane auraMgajhebanI mulAkAta zakya na banI. prANanAthajIe 16 prANanAthanA zubha AzIrvAdathI chatrasAla mahArAjAe mAsa sudhI dilhImAM rokAIne auraMgajheba sAthenI mulAkAta mATe auraMgajhebanI hakUmatanAM nAnAM-moTAM bAvanathI vadhu rAjayo prayatno karyA paraMtu te niSphaLa jatAM hiMdu dharmanA rakSaNa mATe, hiMdu jItIne hiMdudharma ane saMskRtinuM rakSaNa karyuM hatuM. potAnA ziSyadharmanA rAjAone lalakAravA dilhIthI teo nIkaLI paDyA! rAjAnA sainyamAM sAmela thaI tene vijaya prApta karAvanAra, dilhIthI kAmA pahADI, kAmavana thaI Amera AvI, mahAmati prANanAthajI vizvamAM prathama ajoDa-advitIya guru hatA. AmeranA rAjA viSNusiMhane hiMdudharmanA rakSaNa mATe samajAvyo. mahAmati prANanAthajIe 1993thI 1994 sudhInAM agiyAra paNa te taiyAra na thayo. AmerathI sAMgAnera, udepura, maMdasora, varSo potAnA pa000 ziSyo sAthe panAmAM ja rahyA ane auraMgAbAda, buDhAnapura, AkoTa, kApistAna, elacapura, devagaDha, panAmAM ja praNAmI dharmanA anupama tIrthadhAma "muktipITha'nI rAmanagara, gaDhA, agariyA vagere rAjyomAM gayA. te rAjyonA sthApanA karI. Aje paNa pannA praNAmI jagatamAM parama pAvana rAjAo ane yoddhAone auraMgajheba sAme dharmayuddha khelI levA AMtararASTrIya tIrthadhAma "zrI padmAvatIpurIdhAma-muktipITha' tarIke lalakAryA, paraMtu koI rAjapUta bacco taiyAra na thayo tyAre prANanAthajI agariyAthI panA AvyA ane pannAthI buMdela kesarI mahArAjA chatrasAlanI rAjadhAnI maumAM pahoMcI gayA. e mahAmati prANanAtha hiMdudharmanA rakSaNa mATe jhajhUmatA rahyA samaye mahArAjA chatrasAla zivAjI chatrapatine samartha rAmadAsa tenI sAthe samAjasudhAraNA mATe paNa mathatA rahyA. temaNe guru maLyA hatA tevA samartha gurunI zodhamAM hatA. chatrasAlanA strIzaktine jAgRta karI praNAmI dharmamAM dIkSA ApI. pariNAme pUrvajo mughala zahenazAhonA dharmAdha zAsana sAme laDatA AvyA kesarabAI praNAmI dharmanI 'AdyapITha khIjaDA maMdira'- hatA te paraMparA chatrasAle auraMgajheba sAme paNa cAlu rAkhI hatI. jAmanagaranAM prathama AcAryA banyAM tathA kauzalyA, lADakuMvarI, Ama adharmanI sAme laDavAnA samAna dhyeya vALI be vibhUtio mAnabAI, lAlabAI prasiddha saMta banI zakyAM. janmapradhAna ekabIjAnI zodhamAM hatI teve vakhate mahAmati prANanAthajI mau banelI varNavyavasthAne lIdhe AcaravAmAM AvatI aspRzyatAne pahoMcI gayA ane mInI tini daravAje e be mahAna dUra karIne koIpaNa bhedabhAva vagara praNAmI dharmamAM saune samAna vibhUtionuM adbhuta aitihAsika milana thayuM I.sa. 1683mAM. taka ApI, jethI Aje paNa praNAmI dharmanAM maMdiro ane zrI prANanAthajIe chatrasAla mahArAjAne, dilhImAM meLAvaDAomAM dalito gauravabhera mahattvanAM sthAna pAmI darzanaauraMgajhebane satyadharmanuM AcaraNa karI binaIslAmIo para prasAdano lAbha meLave che, eTaluM ja nahIM, dharmamAM dIkSita thanAra dharmane nAme atyAcAro na karavAnuM samajAvavA karelA prayatno saunAM 'varNamUlaka jAti AdhArita' nAmo dUra karI dharmamUlaka tathA dilhIthI mau sudhI vacce AvatAM rAjapUta rAjyonA 'suMdarasAtha' nAma ApI varNavihIna samAjaracanA caritArtha karI rAjAo ane yoddhAone hiMdudharma tathA saMskRtinuM rakSaNa karavA batAvI che. e uparAMta hiMdu-muslima vacceno verabhAva dUra lalakAryA hatA te saghaLI bAbatothI vAkepha karyA ane koI karavA dharmadvArA saune UMcI samaja ApatAM jaNAvyuM ke "hiMduhiMdurAjA hiMdudharmanuM rakSaNa karavA taiyAra na thayA tenuM duHkha vyakta muslima eka ja mATInI pedAza che." tethI praNAmI dharmamAM karyuM. te sAMbhaLIne chatrasAlajInAM rUve rUvAM khaDAM thaI gayAM. musalamAno joDAvA lAgyA hatA. tenI pratItirUpe Aje paNa teoe prANanAthajInuM ziSyatva svIkArI lIdhuM ane prANanAthe panAnA praNAmI maMdiranI dIvAlo para praNAmI dharmano 'tAratama Jain Education Intemational Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 maMtra' ane islAma dharmanI 'lamA' kotarAyelA jovA maLe che. Ama madhyayugIna bhAratIya samAjamAMthI dUSaNo dUra karavA temaNe prayatno karyA hatA. * * * mahAmati kahetA ke "manuSya saMkucitatAthI para thaI vicAre to tene samajAze ke badhA ja dharmo Akhare to eka ja parama satyane bhaje che.' temaNe veda ane kateba prakAranA graMtho ekezvaravAdanI vAta kare che ema kahI saMpradAyanAM maMdiromAM ane prArthanA sabhAomAM kurAna-purAnanuM adhyayana-carcA dAkhala karI, Izvara-allAhanuM sammAna karyuM. potAnI dharmayAtrA daramyAna dilhImAM 16 mAsa rokAIne auraMgajhebane satyadharmanuM darzana karAvavA prayAsa karyo. haridvAramAM dharmAcAryo-sAdhusaMto sAthe zAstrArtha karI praNAmI dharma paddhati samajAvI, niSkalaMka buddha tarIke jAhera thayA ane vijayAnaMdajI buddha zaka'nI sthApanA karI. prANanAthajIe hiMdu dharma, islAma, khristI dharma vagere dharmonA dhuraMdharone jaNAvyuM ke "jo teo potAnA dharmanuM bAhya svarUpa choDI vAstavika svarUpa samaje to samajAze ke badhA ja dharmo eka vizva dharmanAM avibhAjya aMgo che.'' temaNe yahudIonA taureta', dAudanA anuyAyIono 'jaMbUra', khristIonuM 'bAibala', musalamAnonuM 'kurAna' ane hiMduonA veda-upaniSado arthAt pazcimanI duniyAnA semeTika saMskRtinA kaheba graMtho ane pUrvanA dezonA hemeTika saMskRtinA veda graMthonuM gahana adhyayana karI siddha karyuM ke "aMte sarva dharmono sAra eka ja che, badhA ja dharmo eka ja paramAtmAnA saMdezA che ane mAnava mAtra eka ja pUrNabrahma paramAtmAnA pAvana aMzo che, mATe vizvamAM eka ja dharma hoI zake ane te mAnavadharma" ema kahI tamAma dharmonA sArabhUta tattvono samanvaya sAdhI udAramatavAdI, premakendrI, mAnavatAvAdI praNAmI dharmano pracAra karI, prANanAthajIe madhyayugamAM vizvadharmano mArga cIMdhI, vizvadharmanI buniyAda khaDI karI, praNAmI dharmane vizvadharmanuM svarUpa bahyuM hatuM. praNAmI jagatanuM aNamola strIratna zrI tejakuMvarazyAmA satIo ane saMtonI paramapAvana piyarabhUmi saurASTra vizvane aneka strIratnonI bheTa dharI che. gaMgAsatI, pAnabAI, DAlIbAI, satI torala, satI loyaNa ane jemanAM paramapAvana darzana mAtrathI netra TharatAM hatAM tevAM, praNAmI jagatanA aNamola ratnasamAM tejakuMvara ! tejakuMvarano janma saurASTranA rAjakoTa jillAnA dhorAjI gAme zrI rAdhA-kRSNanA parama upAsaka, luhANA vIrajI bhANajIne tyAM vi.saM. 1699 (I.sa. 1643)nA caitra sudi pUrNimAne divase thayo hato. 191 vIrajI bhANajI moTI uMmara sudhI niHsaMtAna hatA. koIka saMte temanuM bhaviSya bhAkhyuM hatuM ke, "tamAre ghera sAkSAt rAdhikA mahArANI putrIrUpe pragaTaze ane tenA vivAha mATe teno pati pote tamAre ghera Avaze." e bhaviSyavANI sAcI TharI hoya tema, jAmanagara rAjyanA dIvAna kezavarAyanA putra ane pAchaLathI praNAmI dharmamAM prANanAthajI tarIke prasiddha thayelA zrI mihirAja ThAkure, dhorAjI mukAme AvIne tejakuMvarano kara grahaNa karyo hato. te pachI tejakuMvare mihirAja ThAkuranA guru devacaMdrajI mahArAja pAsethI praNAmI dharmanI dIkSA grahaNa karI hatI. devacaMdrajI mahArAje, mihirAja ThAkuranI sAthe rahIne, tejakuMvarane praNAmI dharmanA pracAra-prasAranA kAryamAM lAgI javA upadeza Apyo hato. tyArathI mihirAja ThAkura ane tejakuMvaranI jugala joDI praNAmI dharmanuM pracAra kArya tana, mana ane dhanathI karI rahyAM hatAM. mihirAja ThAkura jAmanagaranA rAjA jAma satAjInA dIvAna hatA tyAre gujarAtanA sUbedAra kutubakhAnane, jAma satAjI, jakAtarUpe 9 lAkha korI ApI zakyA na hatA. tethI kutubakhAne dIvAna mihirAjane, jakAta na bharAya tyAM sudhI bAnamAM rAkhyA hatA, paraMtu jAma rAjA niyata samaya sudhImAM jakAta na bharI zakyA tethI zarata mujaba mihirAjano vadha karavAno samaya najIka Avyo. jo mihirAjano vadha thAya to praNAmI dharmanA pracAranuM kArya aTakI jaze ema vicArIne teja buddhinAM mAlikaNa tejakuMvare mihirAjanA jUnAgaDha sthita ziSya kAnajIbhAIne potAnAM vastra-bhUSaNa paherAvI, amadAvAda mokalyA. mihirAjane aMtima kSaNe maLavAnI patnI tarIkenI icchA pUrNa karavA daravAnanI rajA laI kAnajIbhAI srIveze mihirAja pAse pahoMcI gayA ane kunehapUrvaka mihirAjane bacAvI lIdhA! tejakuMvaranI buddhicAturyano mardAnagIbharyo e prasaMga saurASTranI strIzaktinA itihAsano mahAmUlo prasaMga che! Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 amadAvAdanI jelamAMthI mukta thaIne zrI mihirAja ThAkura dIvAnapada jevAM mAyAnAM kAryomAMthI mukta thaI, tejakuMvarane sAthe rAkhIne dharma-pracAranA kAryamAM lAgI gayA. amadAvAdathI nIkaLI dIva, lAThI, ThaThThAnagara, arabastAnanA maskata, abbAsI vagere sthaLe dharmapracAra karI, naliyA baMdare AvyA. naliyA baMdarethI tejakuMvara suratanA ATha suMdarasAtha sAthe jAmakhaMbhAliyA jaIne dhorAjI pahoMcyA. jyAM mihirAja ThAkura dharmapracAra karatA hatA. tejakuMvaranA nirdoSa prema ane dharmanA gahana jJAnathI prabhAvita thaIne suratanA suMdarasAthe temane potAnAM bahena mAnyAM hatAM. dhorAjIthI tejakuMvara sahita potAnA ziSyo sAthe mihirAja vi.saM. 1729mAM surata pahoMcyA. suratamAM tejakuMvara ane mihirAja ThAkure 17 mAsa sudhI praNAmI dharmanA pracAranuM kArya jorazorathI calAvyuM. pariNAme 3700 jeTalA temanA ziSyoe temane guru mAnIne vadhAvI lIdhA. tethI praNAmI dharmanI AdyapITha jAmanagaranA gAdIpati bihArIjIne bhaya lAgyo ke mihirAja temanI jAmanagaranI gAdI pacAvI pADaze. chevaTe bihArIjIe mihirAjane praNAmI dharmamAMthI bahiSkRta karato patra mihirAjane surata mukAme lakhyo. tethI suratamAM sthita 3000 suMdarasAtha duHkhI thayA ane mihirAjane vinaMtI karI ke tamane tathA tejakuMvarane praNAmI dharmanA pracAra-prasAranI javAbadArI sadguru zrI devacaMdrajI mahArAje soMpI che. tethI bihArIjIthI svataMtra banI, suratamAM gAdI sthApI dharmapracAra karavo. chevaTe mihirAjanI saMmati laI, zrI mihirAjane tathA tejakuMvarane siMhAsana para besADIne suratamAM ekaThA thayelA tamAma suMdarasAthe mihirAja ThAkura ane tejakuMvaramAM, anukrame akSarAtIta zrIrAjInI arthAt zrI kRSNajInI zaktinAM ane zyAmAjI mahArANI arthAt rAdhAjInI zaktinAM darzana karI, dhAmadhUmapUrvaka temanI AratI utArI. tyArathI mihirAja ThAkura mahAmati zrI prANanAthajI tarIke ane tejakuMvara zrI bAIjUrAjajI mahArANI tarIke praNAmI jagatamAM pUjAya che. Ama 'tejakuMvare praNAmI dharmamAM zyAmAjI arthAt rAdhAjInA svarUpanuM sammAna meLavIne tathA saurASTranAM aNamola strIratna tarIke prasiddha thaIne saurASTranI strIonuM praNAmI jagatamAM gaurava vadhAryuM che. bAIjUrAja-tejakuMvaranA suratanA ziSyo temane potAnAM bahena gaNatA hatA tethI surata tejakuMvaranA AdhyAtmika piyara tarIke prasiddha che ane tethI tejakuMvaranA janmadivasa caitrI pUname dara varSe suratamAM tejakuMvara-bAIjUrAja-prAgaTyamahotsava dhAmadhUmapUrvaka UjavAya che. dhanya dharA zrI prANanAthajI ane bAIjUrAje (tejakuMvara) suratathI 500 ziSyo sAthe dharmapracAra mATe mahAabhiyAna-dharmakUca zarU karI. te vakhate srI ziSyonI AgevAnI bAIjUrAje nibhAvI hatI. suratathI amadAvAda, pAlanapura, meDatA, dilhI, haradvAra, udepura, maMdasora, auraMgAbAda thaIne dharmapracAra karatAM karatAM prANanAthajI ane bAIjUrAjajI I.sa. 1683mAM madhyapradezamAM AvelA pannA mukAme pahoMcyA. pannAnA mahArAjA chatrasAle temanAmAM rAja-zyAmAjI arthAt rAdhA-kRSNanAM darzana karI temane siMhAsana para besADI potAnI rANIo sAthe temanI AratI utArIne temanuM ziSyatva grahaNa karyuM hatuM. pannAmAM bAIjUrAja mahArANI (tejakuMvara)e lagabhaga dasa varSa rahIne mahArAjA chatrasAlanI majalI rANI sahitanI rAjarANIone upadeza ApI temane praNAmI dharmanI dIkSA ApI hatI tathA 500 ziSyo sAthe temaNe suratathI dharmapracAraabhiyAna zarU karyuM hatuM. teo pannA pahoMcyAM tyAre ziSyonI saMkhyA 5000thI vadhu thaI cUkI hatI. mahAmati zrI prANanAthajI ciMtana, adhyayana-manana ane dharmakAjamAM DUbelA rahetA hatA tyAre bAIjUrAjI 5000 ziSyonI raheThANathI zarU karIne tamAma prakAranI jarUriyAto pUrI pADatAM hatAM tathA temane eka dhArmika prakAranA Adarza rAjyanI anubhUti thAya te aMgenI tamAma javAbadArI nibhAvI rahyAM hatAM tethI 5000thI vadhu suMdarasAtha temanAmAM paramadhAmanAM zyAmAjI mahArANI-bAIjUrAjajInAM darzana karI kRtArtha thato hato. I.sa. 1992mAM tejakuMvara temanA tamAma ziSyone rudana karatA choDIne paramadhAmane paMthe paraharyA hatAM. temanA nazvaradehane agnidAha ApavAmAM Avyo tyAre temano viraha sahana na thatAM temanA lagabhaga daseka ziSyoe temanI agnizayyAmAM kUdI paDI prANatyAga karyo hato. tenI noMdha praNAmI dharmanA vItaka sAhitya'mAM sagaurava karavAmAM AvI che. 'vItaka sAhitya'nA uddagAtA svAmI zrI lAladAsajI mahArAja pUrve sudAmApurI tarIke oLakhAyelA ane hAlamAM gAMdhIjInI janmabhUmi porabaMdara tarIke suprasiddha nagara porabaMdaramAM svAmI zrI lAladAsajI mahArAjano janma thayelo, paraMtu temanA janma ke dhAmagamana samaya aMge AdhArabhUta mAhitI maLatI nathI. teo praNAmI dharmanA pravartaka mahAmati zrI prANanAthajInA samakAlIna ane pramukha ziSya hatA, tethI temano samaya paNa 17mI sadIno gaNI zakAya. temanuM mULa nAma lakSmaNa Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 193 zeTha hatuM. ThaThThAnagaramAM teo luhANA zeTha tarIke prasiddha hatA. vedo, purANo ane bhAgavatanA jJAtA ane kathAkAra zrI lamaNazeTha, vi.saM. 1724mAM prANanAthajI dharmapracArArthe ThaThThAnagaramAM gayA tyAre temanA paricayamAM AvI temanA ziSya banyA ane lAladAsa svAmI tarIke prasiddha thayA. teo mahAmati zrI prANanAthajInA kuzaLa, kartavyaniSTha ane pratibhAzALI, vizvAsu ziSya hatA. mugala zahenazAha auraMgajhebane dilhImAM jaIne hiMduo para dharmane nAme atyAcAro na karI satya dharmanuM AcaraNa karavAnuM samajAvavA mATe, mahAmati zrI prANanAthe dharmanA nAma para balidAna ApavA taiyAra thayela potAnA 12 ziSyo mokalyA hatA. temanuM netRtva laIne lAladAsa svAmIe potAnI kurAne zarIpha para AdhArita jJAnayukta dalIlo dvArA auraMgajhebane paNa prabhAvita karyA hatA. mahAmati zrI prANanAthajInA vi.saM. 1740thI 1751 daramyAnanA madhyapradeza pannAnA vasavATa daramyAna lAladAsa svAmI paNa temanA sAMnidhyamAM rahyA hatA. kahevAya che ke, buMdelakezarI mahArAjA chatrasAlajInI rAjadhAnI pannAthI 65 ki.mI. pazcime temaNe chatarapura nagara vasAvyuM hatuM. racanAo paikI 'lAladAsa kRta vItaka' graMtha parama pAvana dhArmika graMtha tarIke prasiddha che. lAladAsakRta 'vItaka' : praNAmI dharmanA parama pAvana dhArmika graMtha "kulajama svarUpa' arthAt "tAratama sAgara' pachI 'lAladAsakRta vItaka' atyaMta mahattva dharAvato graMtha che. tethI dareka praNAmI maMdiromAM A graMthanI pUjA thAya che. praNAmI dharmanI mAnyatA pramANe A graMthanI racanA temaNe mahAmati zrI prANanAthajInA Adeza pramANe mahAmatijInA dhAmagamana vi.saM. 1751nA aSADha vadi-4nA bIjA divase zarU karI ane graMthanuM lekhanakArya vi.saM. 17pa1nA zrAvaNa vada-8nA roja pUrNa karyuM. tethI e samayagALA daramyAna Aje paNa praNAmI dharmanAM dareka maMdiromAM tathA saMsthAonAM bhavanomAM e graMtha para AdhArita "vItaka kathAnuM rasapAna, praNAmI dharmanA sAdhu-saMto tathA vidvAno dvArA karAvavAmAM Ave che. "vItaka' zabdano artha vItI gayelI-banI gayelI ghaTanAono vRttAMta arthAt itihAsa thAya che. hAlAra pradezanI lokabolImAM vItaka'no artha duHkha thAya che. AthI vItaka' eTale praNAmI dharmanA zrI devacaMdrajI, zrI prANanAthajI ane chatrasAlajIne dharmapracAra daramyAna anubhavavAM paDelAM duHkho ke ApavItIno vRttAMta! tethI praNAmI dharmanuM vItaka sAhitya, devacaMdrajI ane prANanAthajInuM jIvanavRtta che. noMdhapAtra bAbata che ke hindI kozamAM "vItaka' zabda upalabdha nathI. 17mI sadI pUrve lAladAsa svAmI dvArA lakhAyela "vItaka' niHsaMdeha khaDIbolImAM lakhAyela prathama jIvanavRtta che. tethI jaNAya che ke praNAmI dharmanA lAladAsa svAmIe hindI sAhityane "vItaka sAhityano abhuta vAraso bheTa Apyo che ane tethI lAladAsa svAmIne 'vItaka sAhitya' paraMparAnA pravartaka-udgAtA mAnavAmAM Ave che. lAladAsa svAmI siMdhI, kacchI, gujarAtI, mAravADI, hindI (khaDIbolI-vajabhASA), saMskRta phArasI vagere bhASAonA paNa jANakAra hatA. kurAna, bAibala, taureta, jaMbUra jevA kateba graMthomAMthI mahAmatijInI vANIno saMdarbha zodhavAmAM teo kuzaLa hatA. temaNe veda-kateba graMthonA saMdarbho ApIne samajAvyuM hatuM ke, "praNAmI dharmanA AdyasthApaka zrI devacaMdrajI mahArAjanA pragaTa thavAnA saMketo veda ane kaheba graMthomAM ApelA che." dharmanuM tAratamya samajAvatAM teo kahetA ke, "dareka manuSya eka yA anya svarUpe dharma sAthe joDAyelo hoya che. pratyeka vyaktine kyAreka, kyAMka koIka svarUpe paramAtmAnA astitvano ahesAsa thAya che. dareka manuSyamAM mANasAI vase che tene pAmavAnuM sAdhana prema che. mANasa eTale ja premano pamarATa-saMskRtinuM pAMgareluM puSpa !" potAnA "vItaka' graMthamAM svAmI lAladAsajIe, jAmanagara para kutubakhAnuM AkramaNa, jasavaMtasiMhanuM aTakathI AgaLa javuM, auraMgajhebanuM udepura para AkramaNa, madhya pradezamAM auraMgajhebanI niSphaLatA, buMdelakezarI mahArAjA chatrasAlanA vijayo, prANanAthajIe hiMdurAjAone auraMgajheba sAme dharmayuddha khelavA karelo lalakAra vagere aitihAsika mAhitI ApI che tathA 17mI sadInA hiMdanI dhArmika, sAmAjika, rAjakIya ane praNAmI sAhitya'mAM mahAmati zrI prANanAthajI pachI lAladAsa svAmInuM nAma mahattvanuM rahyuM che. temanI mahattvanI Jain Education Intemational Education International For Private & Personal use only Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194 dhanya dharA che. sAMskRtika paristhitinuM paNa nirUpaNa karyuM che. tethI "lAladAsakRta sthApanA karI. praNAmI dharmagraMtho pramANe tatkAlIna udepuranA vItakanuM praNAmI dharmanA dharmakoza tarIke tathA madhyakAlIna rAjA, temanA AdhyAtmika jJAnathI prabhAvita thaIne temanA ziSya bhAratanI aitihAsika mAhitI ApatA aitihAsika graMtha tarIke banyA hatA, eTaluM ja nahIM, paraMtu auraMgAbAdanA rAjA ananya mahattva rahyuM che. bhAvasiMha hADAe temanA upadezathI prabhAvita thaIne temanA guru lAladAsa svAmInI anya racanAo "baDIvRtta', prANanAthajInuM hAthI para besADI zobhAyAtrA pachI sammAna karyuM 'choTIvRtta', "baDA masaudA', "zrImad bhAgavata TIkA' vagere graMtho hatuM. vi.saM. 17papanA mAgasara vada-10nA roja teo paNa mahattvapUrNa lekhAya che. paramadhAmavAsI banyA hatA. praNAmI dharmamAM temane paramadhAmanI nRtya-saMgIta kuzaLa "navaraMga sakhI'nI suratA mAnavAmAM Ave praNAmI dharmanI mAnyatA pramANe 'vItaka graMthanI racanA pUrNa karyA pachI thoDA ja samayamAM madhyapradezanA pannA mukAme temaNe potAnI jIvanalIlA saMkelI lIdhI. Aje paNa pannAnI pAvanabhUmimAM emanI "dhUmaTI' (samAdhi) che. tenAM darzana karI svAmI zrI mukuMdadAsajI mahArAje mahAmatizrI praNAmIo pAvana thAya che. astu. prANanAthajInI vANIne kendramAM rAkhIne hiMdudharmanA graMthonuM svAmI zrI mukuMdadAsajI mahArAja arthaghaTana karyuM ane vividha dharmagraMthonI racanA karI. temaNe lagabhaga 167 graMthonI racanA karI che. te graMthonuM saMkalana (navaraMga svAmI) : 'navaraMga sAgara' nAmanA bRhad graMthamAM karavAmAM AvyuM che. praNAmI dharmamAM "navaraMga svAmI' tarIke prasiddha zrI 36000 copAIo dharAvatA e graMthamAM, temanA mahattvanA graMtho mukuMdadAsajIno janma vi.saM. 1705nA jeTha vada-9 ne budhavAre, | 'navaraMga vItaka', 'suMdara sAgara', guru-ziSya saMvAda', "chAMdogya makkA javAnA daravAjA gaNAtA gujarAtanA ja nahIM samagra upaniSada', "gItArahasya' vagerenuM saMkalana che. bhAratanA tatkAlIna prasiddha baMdara surata mukAme gopIpurA navaraMga vItaka' praNAmI dharmanA 17 vItaka graMtho paikIno vistAramAM rahetA dhanika vahepArI pitA rAghavabhAI ane mAtA noMdhapAtra vItaka graMtha che. tenA racanAkALano ullekha maLato nathI, kuMvarabAIne tyAM thayo hato. bALapaNamAM sukhI mAbApanI paraMtu tenI nakala vi.saM. 1862mAM pannAmAM pradyumnadAse karI. chatrachAyAmAM uchera thayelo hovA chatAM paNa temanuM mana vrajabhASAmAM lakhAyela A graMthanuM vi.saM. 1917mAM saMta adhyAtmanA raMge raMgAyeluM rahetuM hatuM. temaNe gujarAtI ane rAjamaNidAse alhAbAdathI prakAzana karyuM. temAM zrIkRSNa, saMskRta bhASAno tathA vedo, upaniSado, purANo ane devacaMdrajI mahArAjA ane prANanAthajInuM jIvanavRttAMta AlekhI darzanazAstrano gahana abhyAsa karyo hato. e arasAmAM mahAmati zrIkRSNane kSara ane akSarathI pare akSarAtItanI saMjJA ApavAmAM zrI prANanAthajI dharmapracAra karatAM karatAM vi.saM. 1729tmAM surata AvI che. AvyA. temanI ojasvI divyavANIthI prabhAvita thaIne mukuMdadAsajIe mAtra 25 varSanI yuvAna vaye prANanAthajI pAsethI vi.saM. 1752mAM temaNe racelo "suMdara sAgara' graMtha 'tAratama maMtra' grahaNa karI praNAmI dharmanI dIkSA lIdhI, paraMtu bhASA ane kalAnI dRSTie praNAmI vItaka sAhityamAM utkRSTa dharmanuM ciMtana ane saMsArI jIvana vacce temane tAlamela besato prabaMdha kAvya gaNAya che. bhAvanI rIte te bhaktiparaka kAvya che. na hato. tethI chevaTe suzIla patnI suzIlAthI chUTAcheDA laIne bhaktinA AvezamAM temanI vANI kAvyanuM rUpa dhAraNa kare che. vraja teo saMsArI jIvana haMmezane mATe tyAgI, guru prANanAthajInA bhASA mizrita khaDIbolImAM nirUpAyela A graMthamAM dohAcaraNomAM dilhI pahoMcI gayA. te pachInuM temaNe potAnuM samagra copAIono prayoga thayo che. jIvana mahAmatinA sAMnidhyamAM rahIne gurusevA ane praNAmI guruziSya-saMvAda' graMthamAM temaNe praNAmI darzanane saMvAda dharmanA ciMtana, manana, adhyayana ane pracAra-prasAramAM vyatIta zailImAM prastuta karyuM che. A graMthamAM sRSTiracanA pUrvenI sthiti, karyuM che. mahAmatijInA dhAmagamana vi.saM. 1751 pachI temaNe gurumahimA, brahmaparicaya, kSara, akSara, akSarAtIta paricaya tathA udepurane karmabhUmi banAvI. udepuramAM praNAmI dharmanA maMdiranI sasanuM varNana kalAtmaka rIte abhivyakta karyuM che. jyAre temanA Jain Education Intemational Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 graMtha 'chAMdogya upaniSada'mAM praNAmI dharmadarzana ane premabhaktinI vyApakatA aMge vigatavAra nirUpaNa karyuM che. TUMkamAM praNAmI dharmadarzananuM nirUpaNa karatA saMtomAM gujarAtI saMta svAmI zrI mukuMdadAsajInuM AdarapAtra sthAna rahyuM che. karuNAsakhI zrI jayarAmabhAI kaMsArA praNAmI dharmamAM paramadhAmanI brahmAMganA karuNAvatI sakhInI suratA tarIke prasiddha zrI jayarAmabhAI kaMsArA, praNAmI dharmanA pramANita vItakakAra tarIke prasiddha che. temano janma dIvamAM thayo hato. temanA janma saMbaMdhI AdhArabhUta mAhitI maLatI nathI, paraMtu temaNe praNAmI dharmanA AdyasthApaka zrI devacaMdrajI mahArAja pAse vi.saM. 1703mAM praNAmI dharmanI dIkSA lIdhI hatI. teo mahAmatizrI prANanAthajInA gurubhAI hatA. AthI jaNAya che ke teo devacaMdrajI mahArAjanA tathA prANanAthajInA samakAlIna hatA. zrI devacaMdrajI mahArAja jAmanagaramAM praNAmI dharmanI satsaMgasabhAo bharatA hatA tyAre jayarAmabhAI dIvathI AkarSAIne jAmanagara jatA ane temanI amRtavANIno lAbha laI kRtArtha thatA, paraMtu devacaMdrajI mahArAjanA dhAmagamana pachI jayarAmabhAI kaMsArA dIvamAM AvIne vaLI pAchA mAyAnAM laukika-saMsArI kAryomAM khUMpI gayA hatA ane dhIme dhIme AtmajAgRtithI dUra thatAM thatAM dharmavimukha banavA lAgyA hatA. e arasAmAM vi.saM. 1722mAM mahAmatizrI prANanAthajI dharmapracAra karatAM karatAM dIva pahoMcyA ane jayarAmabhAIne ghera jaIne gurubhAIne nAte temanA AtmAne DhaMDhoLavA lAgyA. prANanAthajIe temane paramadhAmanI rAsalIlA, vrajalIlA, paramadhAmanA 25 pakSo ane rAja-zyAmAjI sAthe akhaMDa lIlAvihAra karatA hatA, jalakrIDA karatA hatA ane mUlamilAvAmAM premasaMvAda karatA hatA vage2e tAratamI jJAna ApIne, temanA mAyAmAM DUbI rahelA AtmAne DhaMDhoLyo. sadguru zrI devacaMdrajI mahArAje ApelA mULa jJAnanuM punaH smaraNa karAvatAM temaNe kahyuM ke "heM jayarAmabhAI! Amane Ama kyAM sudhI kAMsuM kAMTIzuM? jIvana to kSaNabhaMgura che AtmakalyANaAtmajAgRtino samaya AvI gayo che have to jAgo!' prANanAthajInI divyavANI sAMbhaLIne jayarAmabhAIno AtmA jAgI UThyo. teo pazcAttApanAM AMsu sAravA lAgyA. temanA AtmAmAM divyaprakAzano saMcAra thayo ane tyArathI teo anya jIvone paNa tAratama jJAna ApI jAgRta karavA lAgyA! 195 AtmajAgRtinI caramasImAno anubhava karatAM karatAM temaNe praNAmI dharmamAM prasiddha tAratama sAgara' nAme vItaka graMtha lakhyo che, jemAM temaNe pote anubhavelI AtmajAgRti ane divyajJAna-prakAzanuM varNana karyuM che. 'tAratama sAgara' vItaka graMthamAM temaNe vividhadharmonA dharmagraMthonI sAkSI ane saMdarbho ApIne advaitadhAma, sat cit, AnaMda e traNe svarUponI ekatA, paramadhAma varNana, kevaladhAmanA vana, upavana, nadI, sAtaghATa, rAjabhavananI zobhA, pRthvInI utpatti, akSarabrahmanI zakti, mAnavazarIranuM dArzanika vivecana, vividha devonI utpatti ane temanAM kAryo, vividha avatAronI sArthakatA, zrI kRSNanI vividha lIlAo, devacaMdrajInuM jIvanavRtta vagere bAbatonuM manabhAvana varNana karyuM che. A graMthamAM temaNe khaDIbolI-bhASAno upayoga karyo che. temAM chaMda-alaMkArono paNa ucita upayoga thayo che. pratyeka prakaraNane aMte karuNAsakhInI chApa noMdhIne temaNe potAnA nAmano mahimA gAvAne badale paramadhAmanI karuNAvatI sakhIno mahimA gAyo che. praNAmI dharmamAM dIvanagaranA vatanI jayarAma kaMsArA racita 'tAratama sAgara' (karuNAsAgara) vItakanuM AdhyAtmika jAgRti mATe mahattva rahyuM che. 'lAlasakhI' zrI lallujI mahArAja : lAlAnI mahArA praNAmI dharmamAM anuyAyIo potAnA ArAdhya pUrNabrahma paramAtmA akSarAtIta zrI kRSNane, paramadhAmanA mUla dhAmadhaNI ane potAnI AtmAnA mAlika mAnIne ananya premalakSaNAbhakti dvArA temanI ArAdhanA kare che ane tethI sakhIbhAve, dulhA-dulhananA bhAvathI paramAtmAne bhajatAM bhajatAM divya paramadhAmamAM birAjamAna potAnI paraAtamanI suratArUpe draSTAbhAve A jagatanA khelane jovA prayatna kare che. zrI lallujI mahArAja paNa e ja sakhI bhAve pUrNabrahma paramAtmAnI bhakti ananyabhAvathI karatA hatA, tethI praNAmI dharmamAM teo 'lAlasakhI'nI suratA tarIke prasiddha che. zI temano janma kheDA jillAnA vaso gAma pAse AvelA nAnakaDA gAma aliMdrAmAM thayo hato. potAnA nAmanI prasiddhine Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 196 TALavA khAtara temaNe temanI racanAomAM, potAnI, mAtApitAnI ke janma-samaya aMgenI vigato noMdhI nathI, paraMtu temaNe praNAmI dharmanI 'AdyapITha'- khIjaDAmaMdira, jAmanagaranA dharmAcArya zrI jIvarAmadAsa mahArAja pAse praNAmI dharmanuM adhyayana kareluM, tethI temanA jIvanakALano samaya lagabhaga vi.saM. 1890thI 1960no gaNavAmAM Ave che. temaNe praNAmI dharmanI AghajAgaNIpITha-mahAmaMgalapurIdhAma suratanA dharmAcArya zrI lAlajI mahArAja pAse praNAmI dharmanI dIkSA lIdhI hatI. lallujI bhaTTa janme brAhmaNa hatA, tethI temane gaLathUthImAMthI ja vedo ane purANasaMhitAnuM jJAna prApta thayeluM. praNAmI dharmamAM dIkSita thayA pachI temaNe temanA te amUlya jJAnano viniyoga temanI racanA 'vartamAna dIpaka'mAM karyo che. navatanapurI-jAmanagaranA dharmAcArya zrI dharmadAsajI mahArAje, jAmanagarathI 1977mAM e graMthanuM prakAzana karyuM che. DaoN. nareza paMDyA saMpAdita 'vartamAnadIpaka'nI prastAvanAmAM paMDita maMgalajI uddhavajI noMdhe che tema zrI lallujI mahArAje A graMthanI racanA vi.saM. 1936thI 1944 daramyAna karI hatI. potAnA graMtha 'vartamAna dIpaka'mAM lallujI mahArAje nArAyaNanI utpatti, buddhAvatAra nizcaya, mahAmAyAnI utpatti, devacaMdrajI tathA prANanAthajInuM jIvanavRtta, prANanAtha-chatrasAla saMvAda, chatrasAla-auraMgajhebayuddha, auraMgajhebanI chatrasAla sAthe yuddha na karavAnI pratijJA ane vairAgya, auraMgajhebanuM avasAna vagere dhArmika tathA aitihAsika bAbatonuM vigatavAra varNana karyuM che. praNAmI dharmanA vItaka sAhityamAM mahattva dharAvatA temanA graMtha 'vartamAna dIpaka'mAM temaNe praNAmI dharmanA siddhAMtonI carcA vedo ane purANonA samarthano sAthe prastuta karI che. 8 pariziSTo, 87 kiraNo (prakaraNo) ane 5252 copAIo dharAvatA, guruziSya saMvAdarUpe nirUpAyelo A graMtha gujarAtI bhASAmAM lakhAyela eka mAtra noMdhapAtra AdhArabhUta 'gujarAtI vItaka' tarIke prasiddha che. lAlasakhI mahArAja tarIke prasiddha zrI lallujI bhaTTe 'vartamAna dIpaka'nI racanA pachI, 'suratI vivAha', 'jIva- cetavaNI', 'Izvarabodha', 'Atamabodha', 'TIkA sahitanI gItA', 'bhajanasaMgraha' tathA jyotiSa vidyA paranuM pustaka vagere graMtho lakhIne potAnuM AdhyAtmika jJAna ane anubhava samAja samakSa prastuta karyAM che. temanA avirata dharma-sAdhanA, ciMtana, manana dhanya dharA ane adhyayanane kAraNe nAnakaDuM gAma aliMdrA Aje praNAmI dharmamAM 'alIpurI dhAma' tarIke prasiddha che. temanA potAnA gharane- milkatane temaNe praNAmI dharmane caraNe dharI dIdhI hatI. tethI temanI e mULa jagyA para bAMdhavAmAM AveluM zrI kRSNa praNAmI maMdira tathA temanI parama pAvana smRtimAM bAMdhavAmAM AveluM lAlasakhI samAdhi maMdira' praNAmIonAM AsthA-sthAna tarIke prasiddha che. nAnakaDA alidrA gAme janmelA gujarAtI saMta zrI lAlasakhI-lallujI bhaTTa-praNAmI dharmamAM AdarapAtra pUjya sthAna dharAve che. sevAdharmanI maghamaghatI soDama DaoN. dineza paMDita puruSArthanA pamarATane sevAdharmanI soDama dvArA maghamaghato rAkhatI pratibhA eTale DaoN. dineza paMDita! temano janma kheDA jillAnA gAma mAlavADAmAM pitA maNilAla paMDita ane mAtA kaMcanabAne tyAM, 16 Disembara, 1942mAM thayelo. teo praNAmI dharmanA mahAna pravartaka mahAmati zrI prANanAthajInA 13mI peDhIe vaMzaja hovAthI, temane temanA pUrvajonuM divyajJAna, premabhakti, niSkAma karmabhAva ane niHsvArtha sevAbhAvanAnA saMskAro vArasAmAM maLelA. e saMskAronuM pAna karatAM karatAM temaNe prAthamika zikSaNa janmabhUmi mAlavADAmAM ja pUruM kareluM ane I.sa. 1967mAM gujarAta yunivarsiTImAMthI ema.bI.-bI.esa. tathA 1970mAM teo ema.esa.nI cikitsAkSetranI ucca DigrIo prApta karI ane F..C.S. (USA) paNa thayA. 'mAnavasevA e ja prabhusevA'nA sUtrane caritArtha karavA DaoN. paMDite madhyayugIna bhAratamAM jAhojalAlIthI bharapUra gaNAtA purANaprasiddha nagara 'staMbhatIrtha'-hAlanA khaMbhAtanI sarakArI 'keneDI enDa jhanAnA' hospiTalamAM cIpha sarjana tarIke joDAIne cikitsAnA mAdhyama vaDe sevAkAryano prAraMbha karyo ane mAtra be varSa saphaLa sarjana tarIke sevAo ApyA pachI teoe muktapaNe sevA karavAnA dhyeya sAthe, cIpha sarjanano ucca hoddo choDIne, khaMbhAtamAM ja I.sa. 1973mAM potAnuM cikitsAlaya 'manISa sarjikala hospiTala' zarU karyuM potAnuM ja davAkhAnuM hovAthI DaoN. Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 1990 paMDita muktapaNe samAjanAM dInaduHkhI, garIba ane jarUriyAta- hAiskUlanI sthApanA karIne, tenA AjIvana pramukha tarIke tenuM maMda lokone niSNAta DokTara tarIke maphata salAha ApavI, vinA supere saMcAlana karI rahyA che. karmabhUmi khaMbhAtanA zaikSaNika mUlya davAo ApavI ane vinAmUlya oparezano karIne temane vikAsa mATe paNa teo tana, mana ane dhanathI sevA karatA rahyA jarUra paDe tyAre Arthika madada paNa karavI vagere prakAre sevAdharma che. khaMbhAtamAM eka ja kempasa para hAiskUla sahita vividha ujALavA lAgyA. pariNAme khaMbhAtakSetramAM "manISa sarjikala kolejomAM 5000thI vadhu saMkhyAmAM zikSaNa prApta karatA hospiTala mahattvanA mAnavatAvAdI sevAkSetra tarIke prasiddhi vidyArthIo mATe vizALa zikSaNasaMkula-kaho ke mInI pAmI! ullekhanIya bAbata to e che ke chellAM 34 varSomAM yunivarsiTInuM nirmANa karI tenuM supere saMlAcana karanAra "khaMbhAta manISa sarjikala hospiTalanA saMcAlaka ane sarjana DaoN. paMDite ejyukezana maMDaLa'nA sekreTarI tarIke mAnada sevAo ApIne nAnAMmoTAM lagabhaga savAlAkha oparezano saphaLatApUrvaka pAra tathA navI navI zAkhAo kholIne DaoN. paMDite khaMbhAtane pADyAM che te paikI jarUriyAtamaMdonAM lagabhaga 25 hajArathI vadhu zikSaNakSetranuM dhamadhamatuM dhAma banAvavAmAM noMdhapAtra yogadAna bakyuM oparezano vinAmUlya karIne sevAdharmane dIpAvyo che. che. siddhahasta sarjana DaoN. dineza paMDita gujarAta rAjya sarjana gujarAtanA vidyAdhAma gaNAtA vidyAnagara khAte nijAnaMda esosiezana, ola inDiyA sarjana esosiezana, inTara- ceriTebala TrasTanI sthApanA karIne, tenA AjIvana pramukha tarIke nezanala sarjana esosiezana, AI.ema.e., gujarAta vagere sevAo ApatAM ApatAM vidyAnagaramAM ja "kumAra chAtrAlayanuM rAjya, rASTra ane AMtararASTrIya kakSAnI sarjanonI saMsthAonA nirmANa karIne, DaoN. paMDita jarUriyAtamaMda vidyArthIono 'visAmo' AjIvana sabhya rahIne sevAo ApI rahyA che, eTaluM ja nahI banyA che. temanA vidyApremanA paripAkarUpa teo Aje paNa paraMtu DaoN. paMDite, 'AI.ema.e., khaMbhAta' zAkhAnA pramukha tarIke koIpaNa prakAranA bhedabhAva vagara jarUriyAtavALA vidyArthIone varSo sudhI sevAo ApIne tathA khaMbhAta pradezamAM sarjikala Arthika madada karI rahyA che. kemponuM Ayojana karIne samAjanI kiMmatI sevA bajAvI che. e uparAMta DaoN. paMDita malTI spezyAliTInI 200 pathArI dharAvatI, kembe meDikala rilIpha sosAyaTI saMcAlita hospiTalamAM meDikala saphaLa sarjana DaoN. paMDita praNAmI dharmanA UMDA abhyAsu eDavAijhara tathA onararI sekreTarI tarIke tathA kArDiAka kera ane marmajJa paNa che. praNAmI dharmanA mahAna pravartaka zrI senTara khaMbhAtamAM onararI sekreTarI tarIke sevAo ApIne mAtra prANanAthajInA jIvanasaMdeza "sukha zItala karuM saMcAra'-arthAt khaMbhAtamAM ja nahIM, paraMtu samagra gujarAtamAM nAmAMkita sevAbhAvI kuTuMbarUpI saMsAranA tamAma jIvone zItala sukha ApavAnI siddhahasta sarjana tarIke prasiddhi pAmyA che. prANanAthajInI divya bhAvanAne caritArtha karavA teo satata mathI rahyA che. te mATe praNAmI dharmanA jIvanopayogI tattvajJAnano temanA sakSama anubhavanA nicoDarUpe temaNe lakhelI deza-videzamAM pracAra karI rahyA che. te mATe avAranavAra 'DAyAbITIsa' nAme pustikAnuM prakAzana, khaMbhAtanI lAyansa klabe amerikA ane IMglAMDanI dharmayAtrA paNa kare che. karIne temanA anubhavI jJAnano lAbha prajAne Apyo che. gauravanI bAbata e che ke, cikitsAkSetranI temanI viziSTa ane I.sa. 1978mAM roTarI klaba-khaMbhAtanA pramukha tarIke sevAkIya siddhionI phalazrutirUpe I.sa. 2004mAM globala teo IgleMDamAM yojAyela "roTarI inTaranezanala konpharansamAM sosAyaTI phora heltha enDa ejyukezana, navI dilhIe temanuM vyAkhyAno ApavA gayA te vakhate briTiza udyogapati zrI bela 'cikitsAratna'nA pratiSThita evorDa dvArA sammAna karIne temanI DeviDanA homacepalamAM AvelA nivAsasthAne eka mAsa rokAIne, samayasaranI yathAyogya kadara karI hatI. mAncesTara, kArabo, kiMsTana, mIDalekSa, sAutha hola, lesTara vagere nagaromAM AvelI 12 roTarI klabomAM 'praNAmI darzana ane bhAratIya tattvajJAna' viSaya para mananIya vyAkhyAno ApyAM DaoN. dineza paMDite potAnuM sevA kArya mAtra cikitsAkSetra hatAM. DaoN. paMDita "dhI eksaperimenTa ina inTaranezanala lIviMga pUratuM maryAdita na rAkhatAM zikSaNakSetre paNa vistAryuM hatuM. temaNe sosAyaTInA AjIvana sabhya che. te saMsthAnA upakrame I.sa. potAnI janmabhUmi mAlavADAmAM 1982mAM vinaya maMdira' 1982mAM amerikAmAM temanAM vyAkhyAno yojavAmAM AvelAM. te Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 vakhate nyUbarna zaheranA amerikana parivAramAM rahIne temaNe northakerolinA rAvamavA nyUbarna zahera sahitanAM 15 zaheromAM vizvadharmanuM svarUpa praNAmI dharma' viSaya para vyAkhyAno ApI amerikana nAgarikonI prIti saMpAdana karI hatI. te pachI 1998mAM zrIkRSNa praNAmI esosiezana, yu.esa.e. dvArA hyusTana zaheramAM ane 2000mAM voziMgTana zaheramAM yojAyela 'zrI prANanAtha prAgaTya mahotsava'mAM zrI 108 prANanAthajI maMdira TrasTa-pannAnA ceramena tarIke upasthita rahI praNAmI dharmanA tattvajJAna para prazaMsanIya vyAkhyAno ApyAM hatAM. praNAmI dharmanA prasiddha tIrthadhAma zrI padmAvatIpurIdhAma pannA'no supere vahIvaTa 'zrI 108 prANanAtha maMdira TrasTa, kare che. e TrasTa borDanA 1995thI 1999 daramyAnanA TrasTI tarIke, sane 1999thI 2007 daramyAna menejiMga TrasTI tarIke pannAdhAmano supere vahIvaTa karIne-anupama vikAsa sAdhIne DaoN. paMDite praNAmI jagatanI noMdhapAtra sevA karI che. pannA zaheramAM pravezavAnA sthaLe bhavya-AkarSaka 'zrI prANanAtha dvAra'nuM nirmANa, pannA zaheranI madhyamAM zrI prANanAtha coka'no vikAsa, 42 rUmonI sagavaDavALA devacaMdrajI bhavananuM nirmANa, 'zrI devacaMdrajI maMdira'nuM navanirmANa, zrI jamunAjI-kUvAnA pANInuM rAsAyaNika parIkSaNa, homathiyeTara, dharmapracAra mATe vI.sI.DI. ane keseTonuM nirmANa, prANanAtha lAibrerIno prAraMbha, saMgIta vidyAlayano prAraMbha tathA Azare 350 varSa pUrvenAM zrI prANanAthajI, zrI bAIjUrAjajI ane mahArAjA chatrasAlanAM vastro-vAghA-jAmA, pAghaDI, kalagI, pAvaDI, pAlakhI, vAjiMtro, hathiyAro, ojAro, zrRMgAra mATenAM sAdhano sahitanI prAcIna sAmagrIthI bharapUra praNAmI jagatanA prathama saMgrahAlaya 'zrI prANanAtha myujhiyama'nuM A lekhanA lekhakanA nidarzana heThaLa kareluM nirmANa vagere racanAtmaka tathA sarjanAtmaka kAryo dvArA DaoN. paMDite pannAne tathA praNAmI dharmane vizva samakSa prastuta karavAno abhinaMdanIya prayAsa karyo che. temane mAna sAthe enAyata thayela dhI roTarI phAunDezana opha roTarI inTaranezanala pAula herisa phelozipa', 'globala sosAyaTI phora heltha enDa ejyukezana, navI dilhI taraphathI 'cikitsaka ratna' evorDa tathA 1977-78nI rASTrIya stara para prakAzita graMtha 'inDiyA hu ijha hu'nA pR. 385 para temanAM sevAkAryonI thayelI sagaurava noMdha vagere emanA vaidyakIya, sAmAjika, zaikSaNika temaja dhArmika kSetranA sevAkIya tapanuM supariNAma che. DaoN. dineza paMDita Aje paNa satyapriya, nyAyapriya, namra, svamAnI, zistapriya, cIvaTavALA, nirbhaya, karmaTha, lekhanapriya ane uttama vaktA tarIke sArI rIte preraNAdAyaka sevAdharma bajAvI rahyA che. astu. dhanya dharA havAmahelano jharUkho, vaDhavANa mahAkALI maMdiravALo bhAga, hIrA bhAgoLa-DabhoI Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karI akii: oooods o jaya jaya garavIM gujarAta withoodood4ad20444 S vibhAga-2 'ItihAsanI teja risAvalI para Celca'a'oca a s 9 - pRthvInA alaMkArarUpa samrATo-rAjavIo Do. raseza jamInadAra * dezI rAjyanA dIvAno dolata bhaTTa * amadAvAda : asmitAnAM vidhAyako Do. mANekabhAI paTela News Jain Education Intemational For Private & Personal use only Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizva vikhyAta vibhUtione zata zata vaMdanA kasturabA sa2dA2 paTela mazarUvALA gAMdhIbApu ThakkarabApA viThThalabhAI paTela ravizaMkara mahArAja mahAdevabhAidesAi Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 pRthvInA alaMkArarUpa samrATo-rAjvIo --DaoN. raseza jamInadAra manuSya jema jema sAmAjika prANI banato gayo tema tema tenI jIvanavyavasthAnI zailI paNa vistaratI gaI. Aje mAnavI AsapAsa traNa vyavasthA anivAryapaNe joDAyelI che : te che dharma, samAja ane rAjya. dharma manuSyanI vyaktigata AMtarika jarUriyAta che. samAja manuSyane keTakeTalI nItirItithI jIvatAM zIkhave che. uttama sAmAjikatA vacce jIvato manuSya jIvanabhara eka prakAranI parama sukha-zAMtino anubhava karato hoya che. nahIMtara, manuSya haMmezAM koIne koI prakAranI bhayanI ke asalAmatInI lAgaNI vacce jIvato hoya che. evI asalAmatInI lAgaNIne kavaca pUruM pADe che rAjavyavasthA. manuSyanI samUhacetanAnI rakhevALI A rAjavyavasthA kare che, eTale to AdimAnavarUpe bhaTakatuM jIvana gALatA manuSye samUhamAM rahevAnuM svIkAryuM ane tyArathI samUhavyavasthAnI dhUrA koI ne koI netAne saMbhALavAnI AvI. nAnA nAnA kasbAnA mukhIthI mAMDIne A vyavasthA evI to vistAra pAmI ke rAjA--mahArAjAothI laIne vizvavijetA samrATo sudhI A pRthvI zobhAyamAna banI. 201 sAmAnya mAnavI to enuM rojiMdu jIvana jIvavAmAM ane be pAsAM sarabhara karavAmAM macyo raheto hoya che, paNa samagra samUhajIvanane to te-te pradezano rAjA ja sarvAMgI ghATa Apato hoya che. prajAnA vyApAraudyoga, dharma ane nIti, zikSaNa ane saMskAra, kaLA ane saMskRti vagerenI khevanA ane cIvaTa A rAjAmahArAjo ja karatA hoya che. itihAsa paNa sAkSI pUre che ke prajAnI samagra unnati ane asmitA, AbAdI ane AnabAnanI dharohara A rAjAo ja karatA. eka samaye rAjAdhirAja siddharAja jayasiMha ke rAjarSi kumArapALanI dharmadezanAthI zobhatI zAMta, amRtamaya rAjya- kArakirdIno cAMda soLe kaLAe khIlyo hato. jema vIra vanarAje dhArmika saMskAro ropavAnuM ane naitikatA ghaDavAnuM kAma karyu tema solaMkI rAjAo paNa dhArmika hovAnuM jaNAya che. rAjA bhale zaiva, jaina ke anya dharmI hoya paNa dareka dharmane rAjyAzraya ane mAnamobho maLatAM rahelAM. A lekhamALAmAM kSAtradharma, rAjapUtIdharma, AzarAdharmanI tAttvika vAto vaNI levAmAM AvI che. vartamAna bhUtakALanA khabhe besIne AgaLa vadhato hoya che. Aje paNa bhAratanA itihAsamAMthI caMdragupta, azoka, akabarazAha, kRSNadeva jevA samrATonA nAma bhUMsI zakAya tema nathI. e to ThIka, kAThiyAvADa jevA nAnakaDA vistAranA nAnAM nAnAM rajavADAMnA kSAtravaTa rAjanarezo bhAvanagaranA zrI kRSNakumArasiMhajI ke goMDalanA bhagavatasiMhajInAM nAma dAyakAo thayA paNa lokahaiyAmAMthI khasatAM nathI, kAraNa teo vyavahArakuzaLa ane vinayazIla hatA. emanI zAsanazailI kalyANagAmI hatI, eTale ja gItAmAM kRSNe kahyuM haze ke, "mAnavomAM huM rAjavI chuM.'' rAjavI paraMparAnA keTalAka pratApI rAjavIonA vyaktitvano paricaya karAvanAra DaoN. rasezabhAI jamInadAra Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 dhanya dharA zikSaNajagatamAM AdaraNIya sthAna pAmyA che. itihAsa ane saMskRtinA prakhara jJAtA che. lAMbA samaya sudhI gUjarAta vidyApIThamAM itihAsa ane saMskRti vibhAganA adhyakSa hatA. bhAratanI aneka yunivarsiTIomAM temanI sevA noMdhapAtra banI che. itihAsanI vibhAvanA ane itihAsanuM tattvajJAna e DaoN. jamInadAranAM mukhya kAryakSetro che. A paratvenuM emanuM ciMtana ane temanuM lekhanapradAna dhyAnArya gaNAya che. bhAratamAM daphataravidyAnA kSetre thayelA ciMtananA vikAsa sababa emano abhyAsa prazaMsanIya che ane tethI ja to temanA prayAsone kAraNe bhAratIya yunivarsiTIjagatamAM sahu prathama vakhata gUjarAta vidyApIThe itihAsa ane saMskRti vibhAganA aMtargata daphataravidyAnA pUrNakakSAnA vividha staranA abhyAsakramo eMzInA dAyakAthI amalI banAvyA ane gujarAta rAjya abhilekhAgAra khAtAnA lagabhaga cAlIseka kAryakartAone emanA mArgadarzana heThaLa sugrathita tAlIma saMprApta thaI zakI che. sthaLa-nAmonA abhyAsa paratve emanuM anveSaNa gaNanApAtra hoI mAIsora sthita plesanemsa sosAyaTI opha inDiyAnI kAryavAhaka sabhAnA sabhya tarIke I.sa. 1980nA dAyakA paryata sevAo ApI che. AjhAdInI laData aMgenAM emanAM lakhANo prazaMsanIya gaNAyAM che. "yakSaprazna Aryono-aitihAsika vizleSaNa nAmano Azare 60 pRSThano monogrApha prakArano lekha "saMbodhi'mAM ane bAburI sAmrAjya ane sAMskRtika gatividhi' vizeno lekha "phArbasa trimAsika'mAM tathA "bhAratIya vidyA : vizleSaNa ane vibhAvanA' vizeno lekha svAdhyAya" mAM pragaTa thayela che. tene zikSaNajagate suMdara AvakAra Apyo hato. zikSaNa jagatamAM eka pratibhAzALI vyakitatvanI temanI suMdara chApa AjasudhI aNanama rahI che. dhanyavAda. -saMpAdaka gujarAtanA pUrvakAlIna itihAsano Adarza rAjavI nahapAna gujarAtanA sahu prathama svataMtra rAjakIya ane sAMskRtika rAjyano kramAnusAra bIjo rAjavI te nahapAna. zaka jAtinAM je lokoe bhAratamAM vividha sthaLe rAjyasattA sthApI temAM pazcima bhAratamAM sthapAyelI rAjasattAno A rAjavI hato. (vizeSa saMdarbha vAste juo mahAkSatrapa rudradAmA ane mahAkSatrapa cASTana vizenAM lakhANa). pazcimI kSatraponAM vividha kuLamAMnA prathama kuLa kSaharAta vaMzano A rAjavI bhUmakano putra hato. sAhityika ane purAvastukIya ema ubhaya jJApako kSaharAta vaMzanA A bIjA ane prAyaH chellA rAjavI nahapAnanI rAjakIya ane samakAlIna saMskRti vize keTalIka mahattvanI sAmagrI ApaNane saMpaDAvI Ape che. sAhityika sAdhanomAM AvazyakasUtra niryukti', "tiloya paNyatti', jinasenanuM 'harivaMza purANa', merUtuMgAcAryanI 'vicArazreNI', "vAyupurANa', "periplasa' ane "AIne akabarI' no samAveza thAya che. purAvastukIya sAmagrImAM nahapAne paDAvelA cAMdInA sikkA ane enA samayanA ATha guphA lekhono samAveza thAya che. sikkAo enA vaMza vize ane guphAlekho enI jAti tema ja vaMza bAbate mAhitI Ape che. enA cAMdInA sikkA lekhomAM grIka, kharoSThI ane brAhmI e traNeya lipimAM enA mATe mAtra "rAjA'nuM vizeSaNa prayojAyuM che. enA jamAI uSavadattanA nAsika ane kAryAnA guphAlekhomAM rAjA'nI sAthe "kSatrapa'nuM vizeSa biruda prayojAyeluM che. enA amAtya ayamanA junnaranA guphAlekhomAM "rAjA'nI vAMsovAMsa be biruda vizeSabhAve vaparAyAM che : "mahAkSatrapa' ane 'svAmi'. enA rAjyaamalano samaya nizcita karavAnAM sAdhano maryAdita ane saMdigdha che. enA sikkA milinirdeza vinAnA che, tema chatAM agAu nirdiSTa sAhityika ane purAvastukIya sAdhanonA saMdarbhe ApaNe nahapAna IsvInI prathama sadInA bIjA-trIjA caraNamAM sattAdhIza hovAnuM sUcavI zakIe. enA guphAlekhomAM ulikhita varSo enA rAjakAlanAM varSo hoya ema jaNAya che. enI rAjadhAnI bharukacchamAM hatI. eno rAjayavistAra uttaramAM ajamera sudhI, pazcimamAM surASTra sudhI, pUrvamAM mALavA sudhI ane dakSiNamAM nAsika-puNe jillAo sudhI hovAnuM saMbhave che. AvazyakasUtra niyukti'mAMnI kathA nahapAna vize ThIka sAmagrI saMpaDAvI Ape che. kathAnusAra nahapAnanA pratispardhI sAtavAhana rAjAnA nirvAsita maMtrIne potAnA aMgata maMtrI tarIke Jain Education Intemational Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 203 svIkAre che ane tenI sUcanA mujaba dAna vagere kArya kare che. ApaNA rASTrIya saMvata 'zaka saMvata'no pravartaka A uparathI enuM udAra rAjavI tarIkenuM caritra ane dhArmika cANana zAsaka tarIkenuM citra UpaseluM jovA maLe che. A kathA jaina graMthamAM hoI saMbhavataH nahapAna jainadharmI hovAnuM anumAnI zaka jAtinAM loko rAjakIya UthalapAthalanA kAraNe madhya zakAya. naravAha ke naravAhana nAmano rAjA temanI uttarAvasthAmAM eziyAmAMthI sthaLAMtara karatAM karatAM yavanone anusaratAM svAta jaina muni thayo ane bhUtabali nAma dhAraNa karyuM ane dharasenAcArya khINa ane paMjAba thaI bhAratamAM pravezyA hovAno mata vidvAnono pAse jaina siddhAntono abhyAsa karyo evuM jena anuzruti noMdhe che, to anya keTalAMka loko kaMdahAra thaI bolanaghATanA mArgethI che. enA jamAI uSavadAre ApelAM guphAdAna bauddhadharmanA brAhuI parvatane vIMdhIne siMdhu nadInA vistAramAM AvIne vasyAM pravrajitonA saMghane ApelAM che, to gAyonAM dAna, snAna vagereno hatA. samudra mArge saurASTramAM pravezyAM hovAno mata paNa che. A mahimA, brAhmaNone ApelAM dAna, brahmabhojana jevA ullekha che. zaka lokonA Agamana paratve koI cokkasa samayanirdeza Apavo AthI, A dAna-puNya-kAryo nahapAnanA zAsanane kalyANakArI muzkela che, parantu emanI bhinna bhinna ToLI bhinna bhinna hovAnuM jaNAve che. evuM anumAnI zakAya ke nahapAnanA rAjya samaye AvI hovAno saMbhava che; saMbhavataH IsvIpUrve bIjI amala daramyAna gujarAtamAM traNeya dharmonuM potapotAnuM viziSTa sadIthI AraMbhI IzunI pahelI sadI sudhIno samayagALo emanA sthAna hovuM joIe. AgamananA vividha tabakkA kAje sUcavI zakAya. AvazyakasUtra niyukti' nahapAnane ati apUrva rAjavI bhAratamAM emaNe siMdha pradezamAM, paMjAbamAM, mathurAmAM tarIke oLakhAve che. AthI, enA rAjyAmala daramyAna gurjara ane pazcima bhAratamAM zAsananAM sUtro saMbhALyAM hatAM. pazcima prajA sukhI haze ane rAjyanI tijorI samRddha haze. vizALa bhAratamAM je zako sattAdhIza thayA teo pazcimI kSatrapothI sAmrAjayano adhipati hovA chatAMya enI sainikazakti vize koI oLakhAyA. A kSatrapomAMnAM vividha kuLoe gujarAta upara mAhitI maLatI nathI. periplasa nahapAnane zokhIna rAjA tarIke sattA bhogavI hatI. temAMnuM eka kuLa kArdamakavaMza athavA oLakhAve che. rAjA sAru UMcA prakAranAM rUpAnAM vAsaNa, cASTanavaMzathI oLakhAtuM hatuM. rAjA mahAkSatrapa cATana e aMtaHpura vAste rUpALI bAMdIo, UMcI koTIno dArU ane lepa kAImakavaMzano bIjo puruSa ane sAmotikano putra hato, paNa paradezathI AyAta thatAM hatAM. te A vaMzano prathama rAjavI hoI eno vaMza enA nAmathI oLakhAvA lAgyo. nahapAnane padmAvatI nAmanI patnI ane dakSamitrA nAmanI putrI hatAM. enA samayanA guphAlekhomAM dIkarI-jamAInA sikkAo uparathI A rAjAnI tathA enA pitAnI vAraMvAra ullekha Ave che. jyAre enA putrano kyAMya nirdeza mAhitI sAMpaDe che. zilAlekho enA pitAnI ane enA mAhitI sAMpaDe nathI. AthI e prAyaH aputra hovAnuM sUcavAya che. putrI samayanI mAhitI ApaNane saMpaDAvI Ape che. tolamAya dakSamitrAne dInIkanA putra uSavadAtta sAthe paraNAvI hatI. (TaoNlemI)nI bhUgoLa enI rAjadhAnI upara prakAza pAthare che. dakSamitrA ane uSavadattanAM nAmothI e sUcavAya che ke emaNe mathurA saMgrahAlayamAM saMgrahita enA AkhA kadanuM (paNa mastaka bhAratIya saMskRti apanAvI hatI. vinAnuM) bAvaluM tenA paDachaMda vyaktitvano khyAla Ape che. nahapAnanA sikkAno eka moTo nidhi jogalathaMbImAMthI cATananA tAMbAnA ane cAMdInA sikkA prApta thayA che. hAtha lAgyo che, je sthaLa nAsika najIka AveluM che. caudathI enA pautra rudradAmAnA samayanA AndhaumAMthI (kaccha) prApta zaka paMdara hajAra sikkAo A nidhimAM hatA, jemAMthI 13250 saMvata paranA zilAlekhomAM cATanano nirdeza che; kaho ke A jeTalA sikkA bacyA hatA, jemAM 927) sikkA nahapAnanA lekho cAkhana-rudradAmAnA samayanA che. A rAjA IsvI 78 hatA, jenA upara sAtavAhana rAjA gautamIputre potAnI chApa thI 140 AsapAsa sudhI sattAdhIza hato. tolamAya anusAra paDAvelI. sAtavAhana rAjA sAthenA yuddhamAM nahapAnanI hAra thatAM enI rAjadhAnI ujjanamAM hatI. AthI, pazcimamAM kacchathI dakSiNa vistAranA pradezo kSapatroe gumAvyA hatA, je pachIthI pUrvamAM ujjana sudhI enuM rAjya vistareluM hatuM. dakSiNe anUpa cAIne pAchA meLavyA hatA. (narmadA kAMThA)thI uttare aparAMta sudhInA vistAro enA Jain Education Intemational Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 dhanya dharA rAjyamAM hovA joIe ema enA pautra rudradAmAnAM vistAro rASTrane potAnA sAmarthyathI pAchA meLavelA. Ama lakhANomAMthI sUcavAya che. zaktizALI sAtavAhana rAjA gautamIputra zAtakarNi upara vijaya sAmAnya mata e che ke zaka saMvatano prAraMbha kuSANa rAjA prApta karyAnI yAdagIrImAM cANane koI saMvata pravartAvyo hato, je kaNirka karyo hato, paraMtu A matanA pravartana pachI je jJApako saMvata e jAtinA nAma uparathI pachInA samayamAM zaka nAme sAMpaDyAM teNe sAbita karyuM ke kaNiddha A saMvatano pravartaka hoI jANIto thayo. zake nahIM. je pradezamAM (khAsa karIne gujarAta, mahArASTra ane A rIte Aje ApaNe jene rASTrIya saMvata tarIke madhya pradezanA vistAromAM) A saMvata pracalita hato tyAM sammAnyo che te zaka saMvata ApaNA gurjara samrATa cASTane kaNiSkanI sattA pravartatI na hatI. kaNiSka turuSka jAtino hato, pravartAvyo hato e spaSTa thAya che. gujarAtanA sahu prathama svataMtra jene ala birUnInuM samarthana che. eTale kaNiSka zaka jAtino rAjakIya ekamano ane sAMskRtika svAtaMtryano A sahuthI pratApI nA hoI, e A saMvatano pravartaka hoI zake nahIM. kariSTha jevo ane samartha rAjavI hato. zaktisaMpanna samrATa jo te A saMvatano prAraMbhaka hoya to, kAM gujarAtanA sarvaprathama svataMtra rAjyano Adarza ane to tene kuSANa saMvata tarIke, kAM to turaSka saMvata tarIke, kAM to samartha rAjavI : kaNikka saMvata tarIke oLakhAve. pazcimI kSatraponA abhilekhomAM A saMvatano saLaMga mahAkSatrapa rudradAmAM upayoga sau prathama thayelo hovAnuM itihAsa sUcave che. AthI, gujarAtano samudra kinAro jema vistArita che tema teno pazcimI kSatraponA rAjAomAMthI koI rAjAe A saMvata itihAsayugano pUrvakAlIna itihAseya dIrghakALane Avarato pracAramAM ANyo hoya. sau prathama kaniMgahame cASTane A saMvata samRddha che. eno sAMskRtika itihAsa paNa eTalo ja sudaDha ane pravartAvyo hovAno mata rajU karyo. te pachI Tyubreile A matanuM dhyAnArha che. temAM kSatrapAla (IsvI 23thI 415), maitrakakAla samarthana karyuM, paraMtu A baMne vidvAno sIdhA dArzanika purAvA (IsvI 470thI 788) ane solaMkIkAla (IsvI 94rathI ApatA nathI. emanA pachI je abhinava sAdhano prApta thayAM tenA 1304) jevA traNa lAMbA ujvaLa kAla dhyAnArha che, tethI AdhAre A lakhanAre puravAra karyuM ke zaka saMvatano prAraMbha kSatrapa ApaNe abhinna hovA joIe. A traNeyamAM kSatrapakAle sahuthI rAjA cAne karyo hato. vadhu samaya aMke karyo che. mAtra gujarAtanAM itihAsa ane | gaI sadInA chellA caraNa daramyAna kaccha jillAnA saMskRtimAM ja nahIM paraMtu bhAratanAM itihAsa ane saMskRtinA khAvaDA gAmathI dakSiNapUrvanAM covIsa kilomITaranA aMtare pUrvakAlamAMya kSatraponuM zAsana eka mAtra dIrdhakAlIna zAsananuM sammAna dharAve che. Ama to gujarAtanA itihAsano pUrvakAla AvelA AMdhI gAmethI cASTanano (agAu ahIMthI enA cAra IsvIpUrve 300thI AraMbhI IsvIsana 1300 sudhInA soLa zilAlekha maLyA hatA) vadhu eka zilAlekha maLyo, je zaka varSa zatakano vistAra dharAve che. temAM cAra zataka sudhI zAsanastha 11no che. AthI cANana mATe vahelAmAM vaheluM jJAta varSa 11 rahevAno yaza mAtra kSatrapa zAsakone phALe jAya che e bAbata hovAnuM sUcavAya che. te pachI kacchanA dolatapura gAmethI prApta dhyAnAI rahevI joIe. A daSTie bhaugolika lAkSaNikatAo zilAlekha varSa no cASTananA samayano che. A be samartha ane mAnavasaMskRtinI vizeSatAone kAraNe gujarAtano pUrvakAlIna jJApakonA AdhAre cAkhana ja zaka saMvatano pravartaka hovAnuM puravAra itihAsa bhAratanA pUrvakAlIna itihAsanI dedIpyamAna thaI zakyuM che. A saMvata IsvIsana 78mAM zarU thayo hato. laghuAvRtti samAna che. ApaNe jANIe chIe ke pazcimI kSatrapo zaka jAtinA videzI zaka jAtinA ane pazcimI kSatrapothI vizeSa khyAta hatA. AthI, cASTana paNa zaka hato. enA pitAnuM nAma evA kSatrapavaMzanA trIsa jeTalA rAjAoe AjanA pazcima sAmotika zaka jAtinuM che. cAkhana svataMtra samrATa hato. dakhkhaNanA sAtavAhana rAjA gautamIputra zAtakarNie nahapAnane bhAratamAM ane tatkAlIna bRhada gujarAtamAM Azare cAraso varSa harAvelo ane enI sattA heThaLanA dakSiNa taraphanA pradezo sudhI suzAsana karIne gujarAtanA pUrvakAlIna rAjakIya itihAsamAM sahu prathama dIrdhazAsita ane gujarAtanAM itihAsa ane saMskRtimAM sAtavAhana rAjAe jItI lIdhA hatA. nahapAne gumAvelA A Jain Education Intemational Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 pahela prathama svataMtra rAjakIya ane bhaugolika ekamanI prasthApanAmAM A rAjavaMze gujarAtamAM rAjakIya itihAsanA ghaDataramAM ane te dvArA bhAratanA rAjakIya itihAsanA ghaDataramAM potAno viziSTa ane lAkSaNika phALo noMdhAvyo che, eTaluM ja nahIM ATalA lAMbA kALa daramyAna vyavasthita rAjya calAvI taMdurasta rAjavahIvaTIya praNAlI ane paraMparA prasthApavAnI eka umadA taka A rAjavaMze aMke karI hatI. tethI ApaNe ujAgara thavAnI jarUra che. hamaNAM noMdhyuM tema gujarAtanA pUrvakAlIna itihAsamAM kSatrapa rAjavIonuM zAsana to niHzaMka paheluM dIrghazAsana che ja; paNa bhAratanA aitihAsikayuganA rAjavaMzomAMya prAyaH emanuM dIrghazAsana Adya hovA saMbhave che, kema ke emanA purogAmI rAjavaMza mauryoe lagabhaga ekaso ogaNacAlIsa varSa (IsvIpUrva 322thI IsvIpUrva 184) jeTalo samaya zAsananAM sUtro saMbhALyAM hatAM, jyAre enA anugAmI rAjavaMzanA guptoe lagabhaga doDhaso varSa sudhI (IsvI 319thI 470 sudhI) rAjasattA saMbhALI hatI. Ama, gujarAtanA ane vAMsovAMsa bhAratanA rAjakIya itihAsamAM kSatrapa rAjavaMzanuM mahattvanuM pradAna che. emanI dIrghazAsananI praNAlI ane gujarAta saMdarbhe emanuM dhyAnArha yogadAna che emaNe sthApeluM sahu prathama svataMtra rAjya. AvA sarvaprathama samRddha svataMtra rAjyano samartha ane Adarza rAjavI hato mahAkSatrapa rudradAmA. pazcimI kSatrapa vaMzomAMnA prathama vaMza kSaharAta kSatrapo pachI kArdamakavaMzathI vikhyAta moTuM kSatrapakula sattAdhIza hatuM. A vaMzano prathama zAsaka hato cASTana, jeNe dakSiNanA sAtavAhana rAjAne harAvIne pUrvajavaMze gumAvelo pradeza punazca prApta karelo ane tenI yAdamAM eka saMvata calAvelo je anukAlamAM zaka saMvatathI sukhyAta thayo ane Aje rASTrIya saMvata tarIke sammAnIya che. A jItamAM enA pautra rudradAmAno sahayoga advitIya hato. rudradAmA samagra pazcimI kSatrapa kulonA trIsa jeTalA rAjAomAM eka Adarza rAjavI to hato tema samartha zAsaka paNa hato. cASTananA pautra ane jayadAmAnA putra rudradAmA vizenI mAhitI eNe potAnA rAjakAla daramyAna paDAvelA sikkAo ane jUnAgaDhanA zailalekhathI tathA enA samayanA AMdho ane khAvaDAnA zilAlekhothI prApta thAya che. enA cAMdInA sikkA varSanirdeza vinAnA hoI enA samayanirNaya vAste upakAraka nathI, parantu zailalekha ane zilAlekho samayanirdeza yukta hoI eno 205 sattAkAla nirNita karavAmAM sugamatA saMpaDAvI Ape che. zailalekha enA vyaktitvane mUThI UMcero opa Ape che. Azcarya e bAbate che ke pazcimI kSatrapomAM sahuthI vadhu zaktisaMpanna ane pratApI evA A rAjA vize apavAda sivAya samakAlIna ke/ane anukAlIna sAhityamAM kyAMya ullekha nathI. sikkAnA saMdarbhe bauddha pAli graMthomAM rudradAmAno nirdeza che. AMdhInA pTilekho, khAvaDAno zilAlekha ane jUnAgaDhanA zailalekhamAM nirdiSTa tithi uparathI eno kSatrapakALa zaka varSa para thI 62 sudhI nizcita hovA saMbhave. tolamAyanI bhUgoLa anusAra rudradAmA IsvI 140 pachI mahAkSatrapanuM pada pAmyo hoya. zaka varSa 72 (IsvI 150) mAM to te mahAkSatrapa hato. TUMkamAM, eNe kSatrapa ane mahAkSatrapa tarIke eTale ke yuvarAja ane rAjA tarIke zaka varSa para-thI zaka varSa 100 sudhI arthAt lagabhaga pAMca dAyakA sudhI sattAnAM sUtra hastagata rAkhyAM hatAM. enA rAjyano vistAra arvAcIna sthaLanAmonA pariprekSyamAM Ama hoI zake : uttare mulatAna sudhI, dakSiNe anUpa (mAhiSmatI) sudhI, to pUrvamAM mALavA ane nimADa sudhI tema ja pazcime samudrakAMThA (eTale siMdha, kaccha, saurASTra, dakSiNa gujarAtanA vistAro) sudhI hato. jUnAgaDhano eno zilAlekha enAM kArakirdI ane vyaktitvane AlekhavAmAM upayogI banI rahyo che. AmAM ApelA A rAjAnA cAritryacitraNanA AdhAre pazcimI kSatrapa rAjAomAM rudradAmA sahuthI mahAna, pratApI ane prabhAvazALI hovAnuM phalita thAya che. eNe mALavA, siMdha ane koMkaNa jItyAM. AMdhranA sAtavAhana rAjAne-zAtakarNine eNe be vAra harAvyo, pakaDyo ane najIkano saMbaMdhI hovAne kAraNe choDI mUkyo. paMjAba, rAjasthAna ane ujjainanA pradezo hAtha karyA. enI lazkarI kArakirdInuM yazasvI prakaraNa che yaudheyo uparanA vijayanuM, tyAre yaudheya gaNarAjya deza samastamAM prabaLa ane zaktisaMpanna hatuM ane sarvatra emanAM vIratvanAM vakhANa thatAM hatAM. emanI sattAne koI paDakArI zakyuM na hatuM, eTale ghamaMDI vRttithI sabhara hatA. emano A ghamaMDa rudradAmAe jabarajastIthI emane ukheDIne utAryo hato. Ama, rudradAmAe ghaNAM rAjya jItIne ane ghaNA rAjA pAse potAnuM Adhipatya svIkArAvIne eNe jAte potAnI vIratAnI vATe mahAkSatrapanuM biruda aMke karyuM hatuM. enI zArIrika zakti jeTalI prabaLa hatI eTalI ja enI mAnasika ane Atmika zakti tejasvI hatI. enuM Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 zArIrika sauMdarya tema ja dehasauSThava kAMtimAna hatAM. ghATIlA zarIrayukta A rAjAne svayaMvara prasaMge saMkhyAtIta rAjakanyAoe varamALA AropI hatI. zarIranA sauMdarya sAthe AtmAnuM-hRdayanuM sauMdarya enA udAra ciratane vadhAre udAtta banAvatuM hatuM eTale ja teNe brAhmaNonA kalyANArthe ane dharmanA vikAsa vAste chUTathI dAna dIdhAM hatAM. Ama, A rAjA dharmAbhimukha vRttithI pUrNa hato. azvavidyA, gavidyA, ravidyA tathA talavAra ane DhAlabAjImAM eNe prAvINya meLavyuM hatuM. potAne zaraNe AvelA rAjAone ke anyone eNe rakSaNa ApyuM hatuM. padabhraSTa rAjAone teNe punaH sattAdhIza banAvyA hatA. saMgrAmasaMgharSanA apavAda sivAya sAmAnyataH manuSyavadha na karavAnI pratijJAnuM pUrNa pAlana karato hato. AthI phalita thAya che ke eNe ahiMsAnI ApaNI sAMskArika paraMparAnuM-bhAvanAnuM bhAthuM aMke karyuM hatuM. zatruneya zaraNuM ApavAmAM eNe saujanya darzAvyuM hatuM. Ama, enA dariyAdila ane kheladilIvALA svabhAvano pratyaya pamAya che. rudradAmA ucca koTIno adhyetA hato. zabdazAstra (vyAkaraNa), arthazAstra, gAMdharvavidyA (saMgIta), nyAyavidyA ityAdi mahattvanI vidyAonAM pAraNa (grahaNa), dhAraNa (smRti), vijJAna (viziSTa jJAna) ane prayoga (vyAvahArika viniyogaupayoga) dvArA eNe vipula kIrti prApta karI hatI. gadyapadya racanAmAM e pravINa hato. eno zailalekha gadyamAM hovA chatAMya ghaNo kAvyamaya che. Ama, eka Adarza rAjavInAM asaMkhya lakSaNa enAM vyaktitvamAM dRSTigocara thAya che, je nimitte eNe azokakhyAta khaDaka upara lekha utkIrNa karyo che te ghaTanA ja enA lokakalyANanI bhAvanAnuM mUrtasvarUpa che. prajApAlaka rAjavInA prajApremI sUbA suvizAkhe e yojanA pAra pADavAnI bhalAmaNa karatAM rAjAe paurajano ane jAnapadajanonA anugrahArthe tema ja emanA upara koI paNa prakAranA navA karaverA nAkhyA vinA potAnI tijorImAMthI ghaNuM dravya kharcIne 'sudarzana' taLAvane hatuM te karatAMya vizeSa sudarzana banAvyuM. lokakalyANanI bhAvanA sAthe rAjyavyavasthAnI sudRDhatA sAru paNa te eTalo ja saciMta hato. enI rAjya-tijorI yogya rIte ja vidhoTI, jakAta ane sonAcAMdI-ratnothI bharapUra hatI. amAtya guNothI yukta evA matisacivo (salAhakAra maMtrIo)nI ane karmasacivo (kAryakArI pradhAno)nI nimaNUka karI rAjyanuM sabaLa ane saphaLa saMcAlana A rAjAe karyuM hatuM. [A dhanya dharA rAjA vize vadhu mAhitI meLavavA sAru ane jarUrI vizeSa vAcana tathA saMdarbhasAmagrI aMke karavA kAje raseza jamInadArakRta 'kSatrapakAlIna gujarAta : itihAsa ane saMskRti' graMtha avazya jovo; jenuM prakAzana lAlabhAI dalapatabhAI bhAratIya saMskRti vidyAmaMdire vikrama saMvata 2062mAM karyuM che. pRSTha saMkhyA 405 + 12 + traNa nakazA, sAta Alekha, 28 sikkAcitra, 20 zilAlekhacitra, 28 lalitakalAnAM citra che]. gurjara saMskRtino jyotirdhara kumArapALa gujarAtanA pUrvakAlIna itihAsamAM solaMkI vaMzanuMcaulukyavaMzanuM yogadAna apratima che. solaMkI zAsakonAM sattAkALa daramyAna gujarAtano rAjakIya itihAsa ane sAMskRtika jIvana abhyudayI hatAM. gujarAtanuM A trIjuM samartha svataMtra rAjya hatuM. Azare poNA cAra saikA paryanta ApaNA rAjyanA solaMkI zAsakoe saMskAra ane saMskRtinA kSetre dAyitvapUrNa phALo noMdhAvyo che. sArasvatamaMDalamAM (eTale ke sarasvatI nadInA kAMThALA vistAramAM) vikrama saMvata 998mAM mULarAje sthApeluM solaMkI vaMzanuM rAjya uttarottara vistaratuM gayuM ane sarvagrAhI sAMskArika ane sAMskRtika abhyudaya pAmatuM gayuM. prastuta abhyudaya eTalo jvalaMta ane paripakva hato ke rASTranA sarva kSetrIya vikAsamAM enuM dhyAnArha pradAna sonerI prakaraNasama UpasI rahyuM. A vikAsamAM bhImadeva, karNadeva, siddharAja ane kumArapALano phALo dhyAnayogya gaNAya. siddharAja jayasiMha e bhImadeva 1lAno pautra hato ane rANI udayamatIno paNa pautra hato. siddharAjanI bIjI patnI bakulAdevI hatI. udayamatInA putra karNadevano putra siddharAja aputra maraNa pAmyo hovAthI udayamatIno vaMza pUro thayo. AthI bIjI rANI bakulAdevInA prapautra tribhuvanapAlanA traNa putramAMthI jyeSTha putra kumArapALane siddharAjano rAjasattAno rAjyAdhikAra prApta thayo hato. kumArapALe vikrama saMvata 1199thI 1230 sudhI eTale ke I.sa. 1143thI 1174 sudhI traNa dAyakAthI vadhu samaya sudhI sattAnAM sUtra saMbhALyAM hatAM. siddharAjanI jema e paNa aputra hovAthI eno bhatrIjo (eTale laghu baMdhu mahipAlano putra) ajayapAla gAdIpati bane che. Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 kumArapALanAM rAjakIya parAkramomAM zAkaMbharInA rAjAno parAjaya, ballAlano vadha, mallikArjunano vadha jevI ghaTanA dhyAnArha gaNAya che. enA samayamAM saurASTra, godharA, Abu, mevADa, mAravADa, udepura vagere pradezo upara enuM Adhipatya hatuM. uttaramAM sAMbhara-ajameranA cAhamAna rAjya upara ane dakSiNa uttara-koMkaNanA zilAhAra rAjya upara eno rAjakIya prabhAva prasaryo hato. Ama to kuladharma anusAra te zaiva hato parantu vAMsovAMsa te jainadharmano prabhAvaka rahyo hato, jenI pratIti ghaNA abhilekhathI puravAra thaI che. eNe somanAthanA maMdirano jIrNoddhAra karAvyo hato. aNahilapuramAM kumArapALezvara nAme zivAlayanuM nirmANa kareluM. enA samayamAM saMkhyAtIta jinAlaya nirmANa pAmyAM hatAM. kahevAya che ke vibhinna pradezomAM eNe 1440 vihAra karAvelA. gujarAtanAM ghaNAM jUnAM derAsara kumArapALa ke maMtrIo vastupAla-tejapAle karAvyAM hatAM. gujarAtamAM jainadharmanA abhyudayamAM solaMkI zAsaka kumArapALanuM sthAna mokhare che. A samayanI gujarAtI lipinA vikAsamAM kumArapALanuM yogadAna noMdhapAtra gaNAya che. enA zAsanakALa daramyAna pAzupatAcArya prasarvajJa nAmano mahApaMDita hato. uparAMta bhAsarvajJa nAmano vidvAna hato, jeNe pAzupata paMthane anulakSIne gaLagariA nAmaka graMtha racelo. tAgamukuTa gaNeza saMvatano aDhAramo saiko, bahucarAjInuM maMdiramahesANA jillo 200 hemacaMdrAcAryanA prAkRtahayAzrayamAM kumArapAlanA digvijayanuM varNana che. emAM siMdhu, vArANasI, magadha, gauDa, kannoja, dazArNa ceTTI, dilhI ityAdi rAjyonA vijayano nirdeza che. kumArapALanA samayanA abhilekho kumArapALa vize ghaNI mAhitI Ape che. jayasiMhasUrie tathA jinamaMDanagaNie paNa kumArapALanA digvijayanuM nirUpaNa karyuM che. zrAvakapaMthano aMgIkAra karatAM kumArapALe mAMsa, madya, dyuta, paradArAcaurya jevAM tyAganAM vrata lIdhAM hovAnuM kahevAyuM che. eNe rAjyamAM amArighoSaNA karI hatI. aNahilavADamAM eNe kumArapAlavihAra tathA tribhuvanavihAra baMdhAvyA hatA. prabhAsamAM pArzvanAthanuM maMdira baMdhAvyuM. jAloranA kAMcanagirigaDha upara kumAravihAra nAme jaina caitya karAvyuM. vidyamAna derAsaromAM tAraMgA paranuM ajitanAtha maMdira kumArapALanA samayanuM che. kumArapALanI vinaMtIthI hemacaMdrAcArye 'triSaSTi zAlAkApuruSa cirata'nI racanA karI. eNe saMgha kADhIne saurASTramAM jainatIrthonI yAtrA karI hatI. kumArapALe aputrikAdhana (aputra vidhavAnuM dhana) jevA krUra rivAjane dUra karyo hato. Ama, gujarAtanA sAMskRtika ane rAjakIya itihAsamAM kumArapALanuM sthAna dhyAnArha gaNAya che. aMbAjInuM maMdira Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ janma : kArataka suda pUnama 1924 ApaNe saMsArI jIvo chIe, tyAre zrImad asaMsArI hatA. ApaNane aneka yoniomAM bhaTakavuM paDaze tyAre zrImadve kadAca eka janma basa thAo. ApaNe kadAca mokSathI dUra bhAgatAM hoIzuM tyAre zrImad vAyuvege mokSa ta2pha dhasI rahyA hatA.' --mahAtmA gAMdhIjI zrI Atmasiddhi zAstranuM maMgaLa sarjana Aso vada-1 saM. 1952 dehavilaya : caitra vada pAMcama 1957 zrImad rAjacaMdra ame dehadhArI chIe ke kema te saMbhArIe tyAre mAMDa jANIe chIe.' 'aho ! sarvotkRSTa zAMta rasamaya sanmArga-- aho ! te sarvotkRSTa zAMta rasapradhAna mArganA mULa sarvajJadeva H-- aho ! te sarvotkRSTa zAMta rasa supratIta karAvyo evA paramakRpALu sadgurudevaA vizvamAM sarvakALa tame jayavaMta varte, jayavaMta varto.' --zrImad rAjacaMdra saujanya : zrImad rAjacaMdra Azrama, dharamapura '....Adhunika samagra jaina sAhityanI dRSTie, vizeSe karIne jaina tattvajJAna ane cAritrya viSayaka gujarAtI sAhityanI dRSTie, zrImaddnAM lakhANonuM bhAre mUlya che.' -~-paMDita sukhalAlajI Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata sairabha bhAga-2 209 dezI rAjyanA dIvAno -zrI dolata bhaTTa hajAro varSo pahelAM mAnavI rakhaDatuM-bhaTakatuM jIvana tyajIne sthAyI jIvana jIvato thayo ane khetI ane pazupAlana jevAM karmoe ene samUhamAM rahevAnI pharaja pADI, tyArathI mAnavajIvanamAM eka sAmUhika vyavasthAnI jarUriyAta UbhI thaI. kuTuMbajIvanane to ApoApa vaDIla vyakti maLI rahetA, paNa bahoLA samAja mATe eka mukhInI jarUra paDatI. dhIme dhIme e mukhya mANasa gAmadhaNI-garAsadAraThAkora-darabAra ane rAjArUpe samAjanA rakSaNahAra tarIke sthira thayA. jagatamAM samAjavAdI-sAmyavAdI vicArasaraNIe svataMtratAnI havA UbhI karI ane aneka dezo rAjAzAhInI cuMgAlamAMthI mukta na thayA tyAM sudhI pRthvI para rAjAzAhInuM varcasva rahyuM. paraMtu rAjya calAvavA mATenI anekavidha kAryavAhI mAtra rAjAthI ja na cAlatI. rAjAne to prajAnA kalyANa mATe, rakSaNa mATe, pAlana-poSaNa mATe hRdayanI bhAvanA rAkhavAnI hoya eno amala karavAnuM kharuM kAma to rAjyanA vyavasthAtaMtre ja karavAnuM hoya. A amalIkaraNanI prakriyAonA vaDAne dIvAna ke amAtya ke maMtrI tarIke oLakhatA. rAjAnI bhAvanA pramANe rAjya vahIvaTa cAle tenI saghaLI javAbadArI dIvAnanI rahetI, eTale 'yathA rAjA tathA prajA' e sUtra pracAramAM hatuM. tema jevo dIvAna tevo vahIvaTa'-e sUtra paNa lokasamAjamAM hatuM. eTale ja dalapatarAmanI eka kavitAmAM rAjAne doSa devAne badale kahyuM che ke "dIvAnathI darabAramAM che aMdhAruM ghora." eTale to dIvAna dvArA cAlatA vahIvaTathI rAjya vikAsa sAdhe ke khAImAM paDe. gujarAtanA itihAsamAM siddharAja jayasiMhathI mAMDIne vaDodarA-dAMtA-jUnAgaDha-bhAvanagara rAjyanA dIvAnonI ujvaLa paraMparA noMdhAyelI che. prajAhitamAM zAsana calAvavuM e dIvAnanI pahelI pharaja che. prajAne mana dIvAna ja sAco rAjavI che. dezI rAjyonA dIvAno uparanI A lekhamALA rajU karanAra zrI dolatabhAI bhaTTa gAMdhIyuganA jUnA, pIDha patrakAra ane lokasAhityakAra tarIke bRhad gujarAtamAM sAruM evuM mAnapAna pAmyA che. hAla gAMdhInagaramAM sthira thayA che. -saMpAdaka dIvAna sAmaLadAsa mahetA bhAvanagara rAjyanA rAjAprajApriya thayelA dIvAna sAmaLadAsa paramANaMdadAsa mahetAnA pUrvajo ghoghAnA vatanI hatA. temanA dAdA raNachoDadAse baroDA rAjyanA moTA lazkarI khAtAnA mukhya kArabhArI tarIke prAmANika ane vaphAdArIpUrvaka ekadhAruM 21 varSa sudhI kAbeliyatapUrvaka kAma karyuM hatuM. teo 18 varSanI vaye I.sa. 1799nA varSamAM vaDodarAmAM avasAna pAmyA hatA tyAre temanA ekanA eka putra paramANaMdanI uMmara mAtra 4 varSanI hatI. temanI mAtA temane laIne potAnA vatana ghoghAmAM AvI rahyA hatA. paramANaMdadAse yuvAna thatAM vepAra-dhaMdhAmAM dhyAna ApyuM tene kAraNe temane bhAvanagara mahArAjA zrI vajesiMhajI pAse avAranavAra javAnuM thatuM. mahArAjAe vaDanagarA nAgara yuvAnanI Jain Education Intemational Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 hoMziyArI ane tenuM pANI pArakhI lIdhuM. temane I.sa. 1817nA varSamAM rAjyanA nAyaba dIvAnanA mobhAdAra ane javAbadArIbharyA hoddA para nimaNUka ApI tyAre temanI uMmara 21 varSanI hatI. te samaye rAjya sAme ghaNA moTA paDakAro hatA. mahuvA-sAvarakuMDalA vagerenA bhAvanagara rAjya sAme baMDa ane bahAravaTAM cAlatAM. paramANaMdadAse temAM kuneha kAbeliyata ane bahAdurIno tragaDa racI baLa ochuM karyuM. temaNe rAjyamAM paDelI paDatara jamIna kheDUtone udAra zaratoe ApI khetInI pedAza vadhArI, kheDUta temaja rAjyane lAbhakArI pagalAM bharelAM, A uparAMta loko mATe vAva-kUvA gaLAvyAM. pazuo mATe aveDA baMdhAvI rAjyane paramArthapaMthe dorI gayA. temanA kAmanI kadararUpe nAyaba dIvAnapadethI baDhatI ApI dIvAna banAvyA hatA. 18 varSa dIvAnapade rahI paramANaMdadAse uMmarane kAraNe dIvAnapada choDyuM, e pachI dIvAnapade nAgara gRhastho AvatA gayA. chelle gaurIzaMkara udayazaMkara ojhAe vRddhAvasthAne kAraNe hoddo choDyo tyAre sAmaLadAsa paramANaMdadAsa mahetAne dIvAnapada prApta thayuM, te divasa hato 13 jAnyuArI 1879no. sAmaLadAsabhAIno janma rajUbahenanI kUkhe ghoghA gAme 18mI jUna, 1828nA roja thayo hato. teo cAra bhAIomAM sauthI nAnA hatA. sAmaLadAsabhAI gujarAtI, vraja, phArasI ane saMskRtanA jANakAra hatA. 18 varSanI vaye bhAvanagara rAjyanI nokarImAM dAkhala thaI nyAya temaja rAjyadvArI hoddA para rahI temaNe buddhi-cAturya batAvyuM hatuM. I.sa. 1864mAM mukhya nyAyAdhIza banyA te sAthe teo nAyaba dIvAnano paNa hodo bhogavatA hatA. tyAM sudhI rAjyamAM koI kAyadAnuM baMdhAraNa hatuM nahIM. te kArya temane soMpavAmAM AvyuM. temaNe prajAnA rItarivAjone lakSyamAM laIne prathama kAyadAo ghaDyA. bhAvanagara rAjya ane aMgreja sarakAra vacce gerasamajaNa thavAne kAraNe 116 gAmonI dIvAnI-phojadArI sattA rAjya pAsethI AMcakI laI sarakAre potAnA hastaka rAkhI hatI. te potAnI kAbeliyata kAme lagADI I.sa. 1866mAM bhAvanagara rAjya mATe pAchI meLavI rAjyanI gayelI pratiSThA punaH prApta karI hatI. I.sa. 1870mAM mahArAjAnA avasAna pachI kuMvara nAnI uMmaranA hovAne kAraNe rAjyano vahIvaTa joDAyelA kArabhArIone soMpAyo tyAre sAmaLadAsabhAIe mahesUla ane rAjyadvArI vibhAganA kArabhArI tarIke pharaja bajAvI ghaNA dhanya dharA agatyanA sudhArA sUcavyA ane teno amala karAvyo hato. dIvAna thayA pUrve temanA A rAjya-prajAlakSI abhigame sArI chApa upasAvelI. A dIvAnanI salAhathI bhAvanagara-goMDala relve saDaka baMdhAvI relve vahevAra zarU karAvelo. ter zAmaLadAsa koleja asala Ama sAmaLadAsa dIvAnanAM kAryonI kadara karIne mahArAjA takhtasiMhajIe temane vArSika rUA. 16000nI upajavALuM gAma jalAlapora' vaMzaparaMparA bakSisa karyuM hatuM. dIvAna sAmaLadAse amadAvAdanI ArTsa kolejane rUA. 2000 ane phimela TreniMga kolejane rUA. 500nI madada karI hatI. A prajApriya dIvAna sAmaLadAsanuM aNadhAryuM avasAna 27 ogasTa, 1884nA roja thayuM hatuM, tyAre temanI uMmara 57 varSanI hatI. bhAvanagara mahArAjAe temanI smRtimAM sAmaLadAsa ArTasa kaoNleja baMdhAvI tA. 7 jAnyuArI 1885nA roja khullI mUkelI je Aje paNa kAryarata che. temanA avasAna pachI temanA moTA putra 30 varSanI vaye bhAvanagaranA dIvAnapade beThA hatA. sAmaLadAsabhAInI muMbaI ane bhAvanagaramAM maLI rUA. 1,50,000nI kula milkata hatI. di. ba. maNibhAI jazabhAI maNibhAIno janma saM. 1900mAM sAkSaro ane mutsaddIonI bhUmi kahevAtA naDiyAdamAM thayo hato. te vakhate temanA pitA jazabhAI phojadAra hatA. temanA prAmANika vartanathI lokono temaja amaladArono vizvAsa tathA prema prApta karyo hato. Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 211 khaMbhAtanA baMdara vagerenI UpajamAM pezavAnI cothanuM kAma emanA kaoNlejamAM emaNe kAyadAno abhyAsa karavA mAMDyo. dhIme dhIme prapitAmaha harajIvanadAsa mukhatyArapaNe karatA ane te pachI ophisamAM heDa klArka nimAyA ane jajoe emane sArA temanA dAdA haribhAI karatA. pezavAI rAjya aMgrejI thatAM abhiprAyo ApyA. emaNe 1868mAM sabajajanI parIkSA pAsa haribhAIne dasakroInI mAmalatadArI maLI hatI. karI, eTale emanI kAma karavAnI zakti joI tyAMnA sezansa emanAM mAtA bApujI goviMdarAyajI saM. 1905mAM jaje emane munasaphanI jagA ApavA sarakAramAM lakhyuM. naDiyAdamAM mAmalatadAra hatA, tyAra pahelAM teo mAtaramAM 1869mAM "zeksapiyara kathAsamAja' nAmanuM pustaka mAmalatadAra hatA, te vakhatamAM kheDA tathA mAtara vacce teoe keTalAka mitronI sAthe Lamb's Tales From Shakespeare baMdhAvelI vAva hajI kAyama che. e vaDIlane pagale cAlI, parathI emaNe taiyAra karyuM. sarakArI keLavaNI khAtAe ene sAro maNibhAIe bhUja pAse mAdhApuramAM eka vAva rANIsAheba nAnI Azraya Apyo. bAnA nAmathI baMdhAvI hatI. e vAta ahIM saMbhArI devA jevI jUnAgaDhanI saMsthAnI kAunsilanA jyuDiziyala membara che. emanA kAkA jeThAbhAIe paNa mAmalatadArI karI hatI. tathA mukhya nyAyAdhIza tarIke 1870nA eprilamAM traNasonA Ama emanuM kuTuMba mobhAdAra ane mutsaddI hatuM. pagArathI maNibhAI dAkhala thayA hatA. emanA nyAyAdhIza maNibhAI nAnapaNathI kevaLa hADacarmanuM khokhuM hoya evA tarIkenA kAryane khuda navAba sAhebanA pharamAnathI dhyAnamAM levAyuM ekavaDA bAMdhAnA hatA. ghera ghoDI hovAthI emane ghoDA upara hatuM. emane dhArAo keTalAka navA karyA, jUnA sudhAryA ane pAchA besavAnI ane pharavAnI sArI kasarata maLI hatI. emanuM sUkuM 1871nA mArcamAM pote potAnI mULa jagAe javA nIkaLyA zarIra kasAyeluM hatuM. kacchanA DuMgaromAM khANonI zodha karatI tyAre phojadArI dhAro sudhAravAnuM kAma pUruM na thavAthI potAnI vakhate maNibhAIe karnala bArTana (poliTikala ejanTa) ne sAthe laI gayA hatA. tyAMnI "jJAnagrAhaka sabhAe potAnA priya Azcarya pamADyuM hatuM ke evo kRza mANasa DuMgaronI caDha-Utara mitrathI chUTA paDatAM maNibhAIne mAnad sabhAsada banAvI mana bahu sahelAIthI kema karI zakato hato. emaNe gujarAtI bhASAno vALyuM. eka sattAvIsa varSanA juvAniyAnI phakta eka varSanI prAthamika abhyAsa mahudhA, naDiyAda, kheDA ane peTalAdanI kAmagIrI mATe te ochuM na kahevAya. loko emanA tarapha eTalAM nizALomAM ghaNe bhAge emanA bApujInI sAthe rahI karyo ane badhAM AkarSAyAM ke dIvAna sAheba jUnAgaDhamAM "eka ratna ApyuM aMgrejInI zarUAta khAnagI rIte ghare rahIne karI. te vakhatamAM che' ema bolavA lAgyA hatA. khAsa icchA na chatAM pAlanapuranA ilAkAnAM mukhya mukhya zahero sivAya bIje ThekANe aMgrejI poliTikala ejaMTa karnala bAre potAnA neTiva AsisTanTa tarIke zALAo na hovAthI pachIno abhyAsa emaNe amadAvAda rahI temane rAkhI lIdhA. karyo hato. 1872mAM teo pAlaNapura gayA, tyAM pAlaNapura ane meTrika thayA pachI te vakhatamAM muMbaI rahIne abhyAsa dAMtAnAM rAjyonI sarahadanI takarArano niveDo emane hAthe karavAnI anukULatA bahu ja thoDA mANasone maLatI. tethI Avyo. rAjyamAM khetI ane vepArane khIlavavAnI zarUAta karI, 1862mAM maNibhAI emanI ja hAiskUlamAM AsisanTa mAstara keLavaNInA paNa zrIgaNeza besADyA, eka pustakAlaya sthapAyuM, thayA. aMgrejI jANanAra kArakunonI bharatI sarakAra karatI te karnala bArane potAnA nityakAma uparAMta keTalIka upayogI pramANe sarakAramAMthI mAgaNI AvatAM maNibhAIe umedavArI sUcanAo temanA dezI madadanIza karI, hAthavaNATane uttejana maLe karI. umedavAronI DipArTamenTala parIkSA levAI, emAM parIkSA e hetuthI kANodaranA vaNATakAmanuM tathA rAjyanA bIjA kAcA ApatI vakhatanI maNibhAInI cAlAkI buddhinI tIkSNatA vagerethI mAlanuM pradarzana bharavAnI sUcanA mukhya hatI. sTeTamAM 'pArazeDa'nI kamiTInA mana upara bahu sArI chApa paDI ane e pahelA saDaka baMdhAI, dekharekha maNibhAIe rAkhI hatI karnala bAra pachI AvyA. prathama trIsa rUpiyAmAM kalekTaranI ophisamAM teo karnala phera AvatAM temanA paricayamAM paNa e AvyA hatA. dAkhala thayA, paraMtu temanuM citta nyAyakhAtAmAM dAkhala thavA maNibhAIe ejansI temaja rajavADAmAM eka rAjadvArI AkarSAI rahyuM hatuM, tethI eka mitranI sahAyathI amadAvAdanI vyakti tarIke zarUAta karatAM pahelAM potAnA keTalAka siddhAMto sezansa kaoNrTamAM teo rahyA e arasAmAM gujarAtI provinsiyala ghaDI mUkyA hatA. prasaMga maLatAM svadezI vepAranI anukULatAo Jain Education Intemational Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 sAdhavI, khaMta bharelI khetIthI dezanI AbAdI karavI ane keLavaNI tathA sAhitya dvArA lokomAM jJAnapracAranI jogavAI meLavavI e tathA bIjAM lokahitanAM sAdhanone pahelI take upayogamAM levA e cUkatA nahI, jyAM jyAM emaNe pagalAM mUkyA tyAM tyAM emano A ja uddeza rahyo. 1873mAM neTiva AsisTanTa tarIke maNibhAI pAlaNapura-darabAranI nAkhuzI chatAM vaDodarA AvavA nIkaLyA. vaDodarAnI lagAma A vakhatamAM dAdAbhAI navarojInA hAthamAM hatI. rAjataMtra thALe pADavA e rAjyahitaciMtake athAga prayatno AdaryA, paNa aMdhAdhUMdhIno jAmelo aMdhakAra osaryo nahIM ane dAdAbhAI nirutsAhI thaI jatA rahyA. resiDensI sAthenAM kAmomAM maNibhAI sAthe emane ghaNA prasaMga paDelA. 1875mAM maNibhAIne nAmadAra briTiza sarakAre te vakhatano moMgho rAvabahAdurano khitAba Apyo. vaDodarAmAM aNInI vakhatanI temanI naiSThika sevA temano anubhava tathA prakAzamAM AvelI mutsadInI svAbhAvika buddhithI lobhAI karnala bAranI sUcanAthI kacchanA rAvazrI prAgamallajIe potAnA chellA vilamAM rAjyanI AMtaravyavasthAnI lagAma maNibhAIne soMpavA lakhyuM. bAlaka, yuvarAja zrI kheMgArajIne rAjakartAne chAje evI keLavaNI ApavAnI javAbadArI emane zira mUkI. e vizvAsane yogya emanAthI banatuM karyuM. maNibhAI kacchamAM dAkhala thayA te vakhate rAjyano kArobAra rijansI kAunsila calAvatI. pAlaNapuramAM paricita thayela karnala bAra kAunsilanA presiDanTa hatA. dIvAna pahelAM membara, eka rAjakuTuMbano mANasa, eka bhAyAta ane vepArIvargamAMthI eka pratiSThita sabhya-ema maLIne rAjyataMtra cAlatuM hatuM. mahArAva prAgamalajInI paMdara varSanI kArakirdI daramyAna cha dIvAno badalAyA hatA ane dareka dIvAnanI sAthe AkhuM rAjataMtra badalavAmAM AvatuM. have darabAramAMthI evI 'khaTapaTa' jevI vastu adRzya thaI gaI. kaccha sAthe maNibhAIno saMbaMdha evo nikaTa thaI gayo hato ke kaccha e temano kIrtistaMbha hato ane emanA yazano sumeru tyAM prakAzI rahyo. cArja lIdhA pachI rAjyahita sudhAravAnA ghaNA pradezo emanI najare paDyA. kacchanA jADejA bhAyAto saMbaMdhI khAsa mahattvanA savAle emanuM paheluM dhyAna kheMcyuM. maNibhAIe dhanya dharA kalamanA jore pAra utAryuM ane badhA bhAyAtone niyamamAM ANyA. bhAyAtonA navA vArasane jAgIra maLe te vakhate kaccha narendra zrI mahArAvanI sattA sarvoparI gaNAI. Ama zrI mahArAva prAgamallajIne jiMdagIbhara je savAlo satAvatA hatA temano cukAdo AvatA saune svAbhAvika saMtoSa thayo. rAjyanuM mahesUla vadhe e hetuthI paDatara jamIno 59,000 ekara jeTalI vavarAvI paMdara navAM gAma vasAvyAM. kacchamAM varasAda aniyamita ane pramANamAM ocho hovAthI khetImAM kuvetara mATe rAjyamAM be hajAra kUvAo rAjya kharce khodAvyA ane e kharcanA badalAmAM dara varSe piyAvAnA paisA maLatA. mahesUlanI UpajamAM eka lAkha rUpiyAno saMgIna vadhAro thayo. dariyA kAMThAnI jamIno upara tADa, khajUrI, nAriyeLI vagere jhADa AbAda Uge temanA akhatarA karyA, jaMgalo vadhavA daI jaMgala khAtuM kholyuM. vahANano vepAra nirbhaya karavA dariyAI polIsa UbhI karI. vepAra vadhe te hetuthI dezanA mukhya baMdara mAMDavInAM AlabarTa peka voTare baMdhAvyuM. rukamAvatI nadI upara pula thayo ane ekaMdare vepArIone sagavaDa maLI. AyAta karatAM nikAsa uparanI jakAta ochI thavAthI paradeza sAthenA vepAramAM sugamatA thaI. purAtana itihAsa upara prakAza pADanArI zodhane uttejana maLyuM. bhUstarazAstra temaja khanija padArthonI tapAsa karavA eka khAtuM sthApyuM, DuMgaranI jamInamAMthI phaTakaDI, lobAna koyalA tathA paththara vagere khodI kaDhAya te khAte ijanero nImI te kAma zarU karyuM. phakta phaTakaDI banAvavAmAM rAjyane 1877mAM paMdara hajAranI Upaja thaI hatI. nyAyakhAtuM vyavasthita karyuM, rAjyamAM sAta davAkhAnAM thayAM. sarakAranA hukamo ane bIjI vahIvaTI AjJAone prakAzamAM lAvavA 'kaccha gejeTa' nAmanuM sAptAhika zarU karyuM. zALAonI saMkhyA 43thI vadhIne 120 thaI. tera kanyAzALAo sthApI. bhAyAtonA kumArone keLavavA khAsa kALajI levAI ane emanI judI nizALa ughADI. maMdiranAM mahaMta, celAo ane pUjArIone saMskRtano abhyAsa Avazyaka gaNI saMskRta pAThazALA sthapAvI. sarakAre kacchamAM evI goThavaNa karavA mAMgI ke briTiza rAjyane mIThAno vepAra soMpI devo. jIvananI khAsa jarUriyAtanI vastu upara 'pola Teksa' jevI nAmozIbharI jakAta mUkavA dezI rAjyo nArAja hatAM, tethI maNibhAIe mIThAno vepAra sarakArane ApavA temane khAsa vAMdho batAvyo emanI bahumatI thaI. Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 poliTikala ejanTa mejara riDjhanI AMkhamAM te ghaNuM khaTakyuM. Akhara emane bahAnuM maLyuM. kAunsilamAMthI bhAyAta membara gujarI javAthI enI jagyAe eka vAMdhAbharyA juvAniyAne nImavA mejara riDjha mathyA. te bAbate kAunsilamAM phATaphUTa thaI ane sarakAramAM ripaoNrTa thayo. sarakAre kAunsila pharI nImavA hukama karyo ane maNibhAIne asala jagA upara javAno hukama thayo je divase maNibhAIe kaccha choDyuM te divase prajAe potAno asaMtoSa jAhera karavA haDatALa pADI, ilAkAnAM nAnAMmoTAM vartamAnapatro thayelA gerainsApha tarapha ekasarakhA gAjI UThyAM. emaNe vaDodarA javuM pasaMda karyuM. maNibhAI vaDodarA AvyA paNa dezI rAjyoe meLavelo e amUlya maNi ejansInI dhULamAM amasto DhaMkAI rahyo nahIM. temanAmAM rahelAM javAhIrane lIdhe rAjA sara TI. mAdhavarAve temane vaDodarAmAM rAkhI levA mAgaNI karI ane je khAtAMomAM emanI bAhozI siddha thaI cUkI hatI tevA pablika varkasa, myunisipAliTI girAsa polIsa ane jela uparAMta seTalamenTa kamiznara tathA sarasUbAnA akhatyAra sAthe hajUra AsisTanTanA hoddA upara emane nImyA. yuvarAja zrI kheMgArajI sAheba muMbaI gayA A vakhate emanI vaya sattara varSanI hatI ane gavarnara sara jemsa pharagyusanane yuktithI samajAvI maNibhAIne pAchA bolAvavA hukama karAvyo. yuvarAjanA buddhikauzalye gavarnarane mahAta karyA ane emane eTalI kumaLI vaye rAjyakArabhAra soMpavAnuM TharyuM. "maNibhAI pAchA Ave che" e hakIkatano tAra potAnA mAtuzrI tarapha mokalyo, paraMtu eTalA zabdo sAMbhaLavA ja e potAnI jiMdagI TakAvI rahyA hoya ema e pavitra mAtA tarata ja svargaghAma padhAryA. sarakArathI hukamo thayA ane maNibhAI pAchA kaccha AvavA nIkaLyA. temanA manamAM paNa kacchathI je ekadama pAchA pharavuM paDyuM hatuM te ghaNuM khaTakatuM hatuM. rijansInAM cha varSa vItI jatAM mahArAvazrIno rAjyAbhiSeka thayo. 1883mAM yuvarAjane mATe bAMdhelI AzAo phalibhUta thaI, abhiSekakriyA thayA pachI rAjanItinuM dhoraNa thatAM prajAmAM bhAre utsAha phelAyo. A avasare maNibhAIne sarakAre 'dIvAna bahAdura' banAvyA. A padavI meLavanAra e pahelA ja gujarAtI hatA. dareka gAmaDAMmAM sarakAra dhArA uparAMta 'gAma jhAMpA', 'nAmanuM lokala sesa' jevuM nAnuM phaMDa gAma loko taraphathI ugharAvavAmAM AvatuM ane tenI 213 vyavasthA gAmanA mukhIo karatA. ekahaththu sattAnA himAyatIone maNibhAIe cetavaNI ApIne kahyuM ke evA svarAjyanAM bIja saMbhALathI ane sadbhAvathI ucherajo, ucchedazo nahIM. maNibhAImAM amAtyanI pratibhA sAthe eka zikSaNazAstrI tarIke UMDI najara tathA talasparzIpaNuM khAsa dhyAna kheMce che. kaccha kAThiyAvADa ane gujarAtanI kanyAzALAo mATe khAsa kramavAra judI vAcanamALA taiyAra karAvavA maNibhAIe yojanA ghaDI kADhI ane muMbaI sarakAranA keLavaNI khAtAne e yojanA mokalI ApI. temanA pariNAmamAM TeksabUka rivijhana kamiTI bese te vakhate te yojanA pramANe be-traNa copaDIo chokarIonA upayoga mATe vizeSa taiyAra karAvavA karyuM. 'kaccha - garabAvalI'no janma paNa kanyAkeLavaNImAM rasa lenAra maNibhAIne lIdhe ja thayo hato. kavizvara dalapatarAme navI keLavaNInI saMhitA jevI nIti subodhaka garabIo racI ApI. garabI sAhityamAM sAro umero karyo. te A vakhatamAM ja kArIgaro mATe bhUjamAM ArTa skUla banAvI. bhUjanuM kotarakAma tathA bharatakAma mazahUra che. emanI kalAmAM navInatA nahotI te ANavA e skUle ghaNuM karyuM. emanA namUnAmAM kalAnidhAnanI khAmI dUra thavA pAmI. rAvazrI lakhapatajInA vakhatamAM kacchano eka kArIgara rAmasiMga mAlama hato. te valaMdAo sAthe yuropa pakaDAI gayo hato. temanA pAchA AvyA pachI eNe navI kArIgarI batAvI ane bhUjano 'ainA mahAla' eNe bAMdhelo che. tevI jAtanI kArIgarIne sateja karavA rAjye kalAmaMdira kholyuM. I.sa. 1885mAM prathama goThavelA dhyeya pramANe pAchuM vaDodarA AvavA maNibhAIe taiyArI karI. rAjadarabArathI temanI sevAonI kadara thaI ane rAjaprajAnA apUrva mAna sAthe vaDodarA tarapha temaNe pagalAM bharyAM. maNibhAI kacchanI dIvAnagIrI uparathI AvelA tathA aMgreja sarakAre emane 'dIvAna bahAdura' banAvelA tethI zrImaMte temanA darajjAne lAyaka pablika varkasa, myunisipAliTI keLavaNI ane nyAya e khAtAnA uparI nImI nAyaba dIvAna banAvyA. vaDodarAmAM . lagabhaga 1877-78mAM dezIbhASA dvArA ijanerI DaoNkTarI ane khetIvADInuM zikSaNa ApavA sAru DaoN. sara bhAlacaMdrane mukhya adhyApaka nImI 'varnAkyulara koleja oNpha sAyansa' kADhavAmAM AvI hatI. e kaoNlejamAMthI bahAra paDelA snAtako te te viSayamAM sArI rIte keLavAIne bahAra paDyA hatA. Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 te kolejano ja punarjanma 1890mAM kalAbhavana'nI sthApanAthI jANe thayo! kacchamAM kalAmaMdiranI sthApanA je uddezathI karI hatI tevA ja uddezyathI dhaMdhAdArI vyavahAru keLavaNI ApavA pro. gajjaranI dekharekha nIce "kalAbhavana' sthapAyuM. svabhASA dvArA Teknikala zikSaNa ApanArI e saMsthA AkhA ilAkAmAM advitIya bhavanamAM sutArI, luhArI, zilpa, citra, sAMcAkAma, ijanerI, raMgArI, vaNATa vagerenuM zikSaNa apAya. zikSaNa eTale eka bhASaNamAMthI utAro karIe to The education of the hand and the eye, with that of the mind. rAjyanI hadamAM vepAranI sagavaDa khAtara zAkhA relve kADhI tenI tAkIde sagavaDa karI ApavAnA upAyo yojAyA. khAtAo mATe dakSiNI gujarAtInI sarakhI saMkhyA rAkhI grejyueTone dAkhala karavA mAMDyA. A arasAmAM saMskRta graMthomAMthI gujarAtI bhASAMtara karAvavA mATe pro. maNilAla nabhubhAIne vaDodarAmAM lAvanAra maNibhAI hatA. pATaNanA jaina bhaMDAromAM saMgharI rakhAyelA ghaNA aprasiddha saMskRta granthonI hAthaprato tapAsavAnuM kAma emaNe karyuM ane pariNAme "padarzana samuccaya', "dayAzraya", "mahAkAvya', "tarkabhASA', "siddhAMtakaumudI', 'kumArapALa prabandha' vagere grantho bhASAMtara sahita emaNe taiyAra karI chapAvyA. A kArya mATe 30,000 judA kADhavAmAM AvyA hatA ane pro. maNilAlane eka rUpiyAnA pAMca zloka pramANe udAra mahenatANuM ApavAmAM AvyuM hatuM keLavaNI khAte potAnI dekharekha nIce soMpAtA maNibhAIe prAcIna kavionA hastalikhita granthonA bhaMDAra je aMdhakAramAM daTAI rahyA hatA temane prakAzamAM lAvI udhaIno bhoga thatAM aTakAvI granthono jIrNodhdhAra karAvavA rUA. 12,000 ane pachI bIjA 6000nI rakama maMjUra karAvI ane mahAkavi premAnaMda, ratnezvara vallabha, bhAlaNa, dayArAma, bhojo bhakta, dhIro bhakta, giradhara vagere kavionAM kAvyaratnono jhabakAra gujarAtane pahela-vahelo batAvavAmAM e mukhya nimitta thayA hatA. . potAnA pramukhapaNA nIce kAvyonuM saMzodhana karavA kamiTI nImI. rA, ba. haragovindadAsa kAMTAvALA dvArA "prAcInakAvyamALA'nA 35 aMko prakAzamAM AvyA ane eka rIte e gujarAtI kavionAM yaza:zarIrane kALabaLathI nAza thatAM aTakAvavAmAM sArA sAdhabhUta thayA. maNibhAIno e upakAra dhanya dharA gurjara prajAe saMbhArI rAkhavA jevo che. mahArAjAnA yuropa pravAsa samaye AkhA rAjyano bhAra maNibhAIne mAthe paDyo ane nAnapaNano arthano vyAdhi vizeSa jora upara Avyo. temanuM nabaLuM paDeluM zarIra vadhelo bojo khamI zakyuM nahIM ane mAMdagInA bhaNakArA thavA mAMDyA. thoDo vakhata gADuM ragaDadagaDa cAlyuM eTalAmAM zrImaMtanI savArI parata dezamAM padhArI. temane lathaDatI tabiyatanI hakIkata nivedana karI. "joIza" kahI keTaloka vakhata zrImaMte kADhyo. Akhare eka divasa te viSeno ekAeka nirNaya thatAM maNibhAIne rIsa caDhelI. I.sa. 1895 ogasTamAM maNibhAI muMbaI pahoMcyA. 'Aryamitra' nAmanA maMDala taraphathI vijayAdazamInuM parva saMmelanarUpe UjavAtuM hatuM. e maMDaLe maNibhAIne utsavamAM nimaMtraNa ApyuM ane pramukha tarIke ApelA emanA pahelA jAhera bhASaNe lokonAM mana upara vijaya meLavyo. emanI tabiyata lathaDatI ja cAlI. temanAM Aptajano badhAM bhegAM thayAM ane zuzruSA bahu ja kALajIthI thavA mAMDI. emane mAMdA jANI dUrathI mANaso jovA AvatA ane roja keTalAye kAgaLo AvatA. zrImaMta gAyakavADa sarakAra paNa peTalAda duSkALanI sthiti jovA padhArelA te vakhate emanA "maNinivAsa'mAM tabiyata jovA padhAryA hatA. temanuM svAgata karavA maNibhAInuM zarIra Akhare ThekANe na ja AvyuM. mRtyunAM pagalAM saMbhaLAyAM ane saM. 1956 chappaniyA kALa'nI phAgaNa vada bArazane divase maNibhAInI jIvanalIlA saMkelAI gaI hatI. dIvAna bahAdura narmadAzaMkara devazaMkara mahetA A svAzrayI ane pratApI nararatnano janma sAkSarabhUmi naDiyAdamAM mahetA devazaMkara nabhulAla mAmalatadArane tyAM thayelo. temanAM mAtuzrInuM nAma rukSmaNIbA hatuM. temanA pitAzrI cIkhalI tAlukAnA mAmalatadAra hatA, jethI mAtRpakSamAM jANItA masta kavi bAlAzaMkara ullAsarAma arjunalAlane tyAM bALapaNa gALI zarUAtanI keLavaNI lIdhelI. Jain Education Intemational Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata sarabha bhAga-2 215 naDiyAda eTale vidyAnagarI, sAkSaronI janmabhUmi, eTale zrI upara lakhAI AvelA nibaMdhonA parIkSaka tarIke yunivarsiTIe narmadAzaMkarabhAImAM zarUAtathI ja UMcA prakAranI vidvattA prApta pasaMdagI karelI, gujarAta sAhitya pariSadanA dharmavibhAganA karavAnA vicAro skUlA ane temAMya rAtrIdivasa sAkSarono ja adhyakSa tarIke paNa nimaNUka thayelI hatI. samAgama eTale pachI nAnapaNathI ja sAhityanA aMkuro phUTavA bI. e.mAM pAsa thayA pachI zarUAtanI nokarImAM lAgelA. vaDodarA kolejamAM sane 1985mAM phelo tarIke pro. AnaMdazaMkara prAthamika keLavaNI pUrI karI aMgrejI abhyAsa paNa dhruva sAthe joDAyelA, tyAM thoDI mudata rahI sane 1896mAM naDiyAdamAM ja zarU karyo ane 1989mAM amadAvAdanI gujarAta gre. probezanara tarIke revanyakhAtAmAM nimAyA ane sTeTanI kaoNlejamAM joDAyA. tyAM sane 1893 sudhI rahI ane 1894mAM hAyara-loaranI parIkSAo mAna sAthe pAsa karI, jethI vaDodarA kolejamAM dAkhala thayA ane tyAMthI bI. e.mAM saMskRta, sarakAre teozrIne paMcamahAla jillAmAM plega ane phemina aMgrejI laIne sane 1894mAM sekanDa klAsamAM bI.e.nI parIkSA khAtAmAM khAsa kAmagIrI upara nImyA, te daramyAna marAThI pAsa karI. nAnapaNathI ja saMskRta upara sAro kAbU hato, jethI bhASAnI parIkSA ApI pAsa thayelA, jethI sane 1901mAM yunivarsiTImAM paNa bI.e.nI parIkSAmAM saMskRtamAM prathama naMbara mAmalatadAra jevA javAbadArIbharyA hoddA upara nimAyA ane AvavAthI bhAudAjI prAijha (rUA. 200) tathA sujJa gokulajI te hodAnI rUe sane 1901thI sane 1910 sudhImAM kAlola, jhAlA vedAMta prAijha be vakhata 2500 harIphAInA nibaMdhamAM ane jalAlapora, borasada, prAMtIja, dasakroI tathA uttara vibhAganA bhASAntaramAM meLavelAM hatAM. vaDodarAnA vasavATa daramyAna zrI lagabhaga saghaLA jillAomAM mAmalatadAra tarIke rAjAnRsiMhAcAryajI mahArAjazrIne guru tarIke mAnI vAraMvAra prajAnI suMdara sevA karelI, uttama kAmathI saMtoSa pAmI sarakAre teozrInA samAgamamAM rahevA lAgyA, jethI dharma ane sane 1910mAM De. kalekTaranA UMcA hoddA upara nImyA ane tattvajJAnanA teo ghaNA UMDA abhyAsI banyA hatA. naDiyAdanA thoDI mudatamAM ja pharsTagreDa DepyuTI kalekTaranI ati javAbadArI teozrInA mAmA sva. kavi bAlAzaMkara ullAsarAma padavIe pahoMcyA. sarakArI nokarI daramyAna jillAonAM (mastakavi)nA sahavAsathI sAkSararatna zrI maNilAla nabhubhAIne lokopayogI kAmomAM agrabhAga laI jAhera janatAno prema maLavAnuM thayeluM. jethI sAhitya prati svAbhAvika rIte ja saMpAdana karelo. A rIte yazasvI sarvisa bajAvI mudata pUrI teozrIne prema ubhavyo. A pramANe sAhityanA choDane anukULa thatAM svecchAthI sane 1928mAM DepyuTI kalekTaranI jagyAethI vArI siMcana thatAM vRkSa praphullita thaI vikasavA lAgyuM. pariNAme | UMcA prakAranAM mAnapAna sAthe riTAyara thayA hatA. jo ke A nibaMdho, lekho, bhASAntaro lakhavAM mAMDyAM ane 100 uparAMta jAhera sevAnI tIvra dhagaza hovAthI amadAvAda nibaMdho lekho judAM judAM sAmayiko (prAtaHkALa, mahAkALa, myunisipAliTImAM rUA. 350nA mAsika pagArathI phorina sadupadeza zreNI vagere)mAM chapAyelA. sarvisamAM joDAyA ane tyArabAda sarakAra ane prajAnI keTalAka iMgliza graMtho ane saMskRta graMthonAM bhASAntara mAgaNIne mAna ApI vAMdarA myunisipAliTI ane muMbaInI karI chapAvyAM, vaDodarA rAjya taraphathI "suprajanana zAstra' eTale myunisipAliTImAM paNa rahI yogya sudhArA karI ApyA hatA, uttama prajA ane lagnano nibaMdha zrI mahetA sAhebe lakhI jethI sarakAre De. myuni. kamiznaranI jagAe mAsika rUA. Apelo. rAjya chapAvela. hindu tattvajJAnanA itihAsanAM be 1400nA pagAre nImyA ane chevaTamAM te mAnavaMtA hoddA moTAM volyumo taiyAra karatAM gu. va. sosAyaTIe sane 1924- uparathI phArega thayA, daramiyAna sara, ema vizvezArAyanI 25mAM chapAvyAM hatAM. vaLI 'akhAnAM kAvyo' TIkA sAthe taiyAra pasaMdagIthI bombe myunisipAliTImAM karakasara karavAnA kAme karI ApatAM sosAyaTIe pustakarUpe chapAvyAM. A pustakathI speziyala pasaMdagI thayelI ane tyAM jhINI najarathI sAruM kAma vedAntanA viSaya upara mumukSujanone ghaNuM ja jANavAnuM maLI karI batAvatAM ekaMdara myunisipAliTIne vArSika rUpiyA zakyuM. vaLI sujJa gokulajI jhAlA vedAMta prAIjhanA parIkSaka tarIke sADApAMca lAkhano kAyama bacAva karI ApavAthI bombe De. yunivarsiTI taraphathI teozrInI nimaNUka thayelI. mAsTara oNpha | myuni. kamizanara tarIke pasaMdagI karelI ane tyAMthI ja riTAyara kaoNmarsanI DigrIne lagatI "lo. phinsa ina inDiyA" e viSaya thayelA. Jain Education Interational Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 dhanya dharA jagatamAM sAcI vastu tarata ja jhaDapAI jAya che tema zrI pariNAma AveluM. ApaNe joIe chIe atyAre kAMkariyA ane mahetA sA. riTAyara thatAM turata bomba siTI imUvameMTa TrasTamAM elisabrIja tarapha seMkaDo baMgalA, cAlIo baMdhAyAM che ane hajI rU. 2000 be hajAranA pagArathI cIpha ophisara tarIke mAgaNI paNa sosAyaTIo-baMgalA baMdhAyA kare che. teno yaza temane phALe thatAM tyAM rahyA, muMbaI nivAsa daramiyAna sAhityanI pravRtti jAya che. satata cAlu rAkhI hatI. "upaniSada prabaMdha' nAmano nibaMdha gu. amadAvAda myunisipAliTIno myunisipala kamizanarano va. sosAyaTIne lakhI . ApatAM te chapAyo ane sAhityanI hodo sarakAre pAcho kheMcI letAM ane vAMdarA myuni.nA dhoraNa duniyAmAM teno sAro satkAra thayo. "zAkta saMpradAyano itihAsa pramANe cIpha ophisara nImavA TharAvyuM. temaja vAMdarA myuni. ne ane gujarAtamAM teno pracAra' e viSaya upara phArbasa sosAyaTIne ApelI sattA pramANe badhI ja sattA amadAvAda myuni.ne maLe uttama nibaMdha lakhI ApatAM te chapAyo ane te Adara pAmyo evo TharAva pAsa karAvyo, jethI amadAvAda myuni.e pharI zrI hato. mahetA sAhebane cIpha ophisara tarIke pasaMda karyA. teozrInAM | muMbaIthI riTAyara thaI amadAvAda AvatAM ane bhalAM kAmo sarvatra vakhaNAvAM lAgyAM. ilAkAnI ghaNI kharI moTI 1930mAM amadAvAda myuni. sTenDiMga kamiTInA ceramena tarIke myunisipAliTIo temanI skImonuM anukaraNa karavA lAgI. pasaMdagI pAmyA. sane 1931nA AraMbhamAM myuni. kamizanara mi. muMbaI korporezanamAM paNa keTalIka agatyanI skImo ghaDavA dalAla rajA para javAthI eka riTAyara thayelA ophisara tarIke teozrIne moTe pagAre khAsa bolAvyA. tyAM thoDI mudate kAma pharI sarakAre teozrIne amadAvAda myuni. kamizanara tarIke rUA. khalAsa thatAM punaH rU. 12000 bAra hajAranA uccaka 3000 traNa hajAranA mAsika pagArathI nImyA hatA. pAritoSikathI bolAvI sara. ema. vizvazarAyanA progrAmanuM adhUruM temanA haste amadAvAda myunisipAliTImAM ghaNA raheluM kAma pUruM karAvyuM. sane 1930nA aMte tyAMthI riTAyara thatAM sudhArAvadhArAnAM prajAkIya kAmo thayelAM. amadAvAdamAM tA. 1-12-31thI khaMbhAta sTeTamAM ghaNA UMcA pagArathI dIvAna myunisipAliTIe AmadAnI mAlapara levAtI jakAta daravAje tarIke nimAyA. sarakAre teozrInI sevAnI kadaramAM dIvAna levAnI TharAvelI, jethI vyApArIe ane utAruone hAlAkI bahAdura'no khitAba sane 1931nA jUna mAsamAM enAyata karyo bhogavavI paDatI hatI. te baMdha karAvI relve mArphata TarminalaTeksa hato. levAnuM muMbaI IlAkAmAM pahelavaheluM zrI mahetA sAhebe " } zrI di. bA. narmadAzaMkarabhAI saMskRta bhASAnA UMDA amadAvAdamAM dAkhala karyuM, jethI lokone mAla tapAsarAvavAnI abhyAsI hoI vedAMtamAM pAraMgata gaNAtA hatA. tattvajJAna upara takalIpha maTI gaI ane myunisipAliTInI paNa rUA. 895000 "akhAnI vANI'mAM lakhAyelI TIkAo khAsa vAMcavA jevI che. ATha lAkha, paMcANuM hajAra jeTalI Avaka thaI. amadAvAdanA * * khaMbhAta sTeTanA dIvAnapadethI riTAyara thaIne chello samaya voTara varkasanuM kAma je khoraMbhe paDeluM teno navo projekTa taiyAra zAMta jIvana gALavA amadAvAda potAnA zAhIbAgamAM AvelA karAvI tenA kharcamAM 50 TakA jeTalI rakama sarakAra pAsethI kazAda baMgalAmAM Izvara cintana karatA hatA. levAnuM TharAvI voTara varkasanuM kAma pUruM karAvyuM. amadAvAda zaheramAM kasAI khATalo hato te zahera bahAra kaDhAvI jamAlapura temanA eka bhAI zrI maNibhAI prathamathI ja kailAsavAsI Dreneja sAthe navuM sloTara hAusa karAvarAvyuM ane mITa mArakeTa thayelA. bIjA bhAI zrI sUryazaMkarabhAI paNa bAhoza vidvAna ane navuM baMdhAvarAvyuM ane hindu prajAnI lAgaNI na dubhAya mATe mITa oksapharDa yunivarsiTInA grejyueTa hoI ghaNA lAMbA samaya sudhI DhAMkIne laI javAnI vyavasthA dAkhala karAvI. kaccha sTeTanA dIvAnapade rahyA hatA. - zrI dI. ba. narmadAzaMkarabhAI saMsAre paNa sukhI hatA. be zaheranI gIca vastIne lIdhe madhyama varganAM lokone sArAM havAujAsavALAM makAna rahevAne maLe te uddezathI nagararacanAnuM vakhata lagna kareluM hatuM. prathama patnInAM putra ane eka putrI hatAM. dvitIya patnInA be putro. uttarAvasthAmAM paNa ghaNA sajjano kAma zarU karAveluM. temAM jamAlapura tarapha prathama pasaMdagI thaI kAmano AraMbha karyo. kAMkariyA skIma, elisabrija skIma, siTI amaladAro ane dezI rajavADAnA ThAkora sAhebo temanI salAha vaoNla imUvamenTa skIma vagere taiyAra karI amalamAM mUkatAM suMdara levA AvatA hatA. Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 210 gujarAtamAM jAherajIvananI jAgRti lAvavA mATe prathama duniyAnA ghaNA klezo patAvavAnA che. mAtAnA pitA pAse bALaka preraNA ApanArA dAMtA rAjyanA caturbhuja rahelA ane najIvA jaNAtA, paNa cirakALa sudhI TakI rahetA bALasaMskAra temanI pAsethI prApta karelA hatA. dIvAna caturbhuja bhaTTa zrI caturbhujanA pitA mANakezvarajI muMbaImAM moTA varAmAM jIvana e jevo tevo rasoI karavA jatA ane phurasadano saghaLo samaya kathAkAra saMgrAma nathI, bahu prakAranuM yuddha jayakRSNa mahArAjanI kathAmAM gALatA. temane traNa putro hatA, A temAM satata gatie cAlyA ja kare traNa putrone ucheravA uparAMta kharcALa jamAnAmAM keLavavA e che. naitika bhUmikA upara UbhA temanI Arthika zakti bahAranuM hatuM. caturbhujane temaNe muMbaI rahI sAmAjika raNasaMgrAmamAM bolAvI aMgrejI bhaNavA besADyA, paNa kharca bhAre thaI paDyuM. jhUjhanAra aneka yoddhA mAMhenA jayakRSNa mahArAjanA zrotA bhakta suratI zeTha cUnIlAla sAkSara zrI caturbhuja mANakezvara bhaTTa khAMDavALAe zrI caturbhujane madada karavA mAMDI ane pAchaLathI hatA, keTalAkanuM jIvana sAhasa temanA putra DaoNkTara tuLajArAma khAMDavALAnI saMpUrNa sahAyathI vinAnuM vicitratA vinAnuM, sAmAnya caturbhuja sane 1892mAM meTrikamAM pAsa thayA. IDara sTeTa taraphathI manuSyanA sAmAnya guNone svAbhAvika anusaratuM mAtra janma mAsika rU. 20nI skolarazipa temane ApavAmAM AvI ane maraNanA cheDAvALuM hoya che, tyAre keTalAkano jIvanapravAha vakIlAtano abhyAsa karavA muMbaInA ke. ke. saMtokanA kAyadAnA UchaLato UMce caDhato, pachaDAtAM pUrajozathI AgaLa vadhato ne vargamAM dAkhala thayA. hAikorTa taraphathI levAtI vakIlanI parIkSAmAM sAthe tenA pUramAM taNakanArane AgaLa ghasaDato, tenI sAthe sajJAna te vakhate ghaNAM jUja vidyArthIo pAsa thaI zakatA. zrI caturbhuja saMmata thanArane AgaLa vadhArato ane tene avarodha karanArane cAra vakhata nApAsa thayA, paNa aMte sane 1899nI parIkSAmAM baLapUrvaka khaseDato hoya che. zrI bhaTTanA jIvanamAM aneka nAnA pAsa thayA hatA. moTA banAva banelA hatA. temanI vidyArthI tarIkenI kArakirdI paNa sevAothI bharapUra mULarAja mahArAja sthApita rudramALa pUro karAvI hatI. vidyArthI tarIke teo paMkAyelA hatA. vargamAM temanuM sthAna siddharAje siddhapuramAM mahArudra karAvyo. temAM audicya brAhmaNonAM UMcuM hatuM, eTaluM ja nahIM paNa bhaviSyanA vaktA ane lekhakanI adhvaryu hatA, temane siddhapuranI dakSiNanAM gAmo arpaNa karyA. jhAMkhI temaNe kizoravayamAM ja karAvelI, amadAvAda mizana temAMnA je mAMDalamAM vasyA te mAMDaliyA rAvaLa kahevAyA. mAMDala hAiskUlanA prinsipAla mi. henDarasane lakheluM "mArA varganA uparAMta temAMnA keTalAka viramagAmamAM ane keTalAka IDaravADAnAM uttama vidyArthIomAM zrI caturbhuja eka che. vaktA tarIke te sArI gAmomAM jaI vasyA. A karmakAMDIo bhaTTanI aTakathI chApa pADe che. vAdavivAda maMDaLInI sabhAmAM tenA keTalAka namUnA oLakhAyA. A mAMDaliyA rAvaLa kuTuMbanA aMbo bhaTa nAmanA maLI zake che." meTrika pAsa thayA tyAre kavIzvara dalapatarAma puruSa baDolImAM AvI vasyA. zILI sAtamane divase mRtyu pAmI lakheluM ke-"tame tIvra buddhivALA cho, mATe keLavaNI pAmIne IDara punarjIvita thaI vaMza-vRddhi temaNe karelI evI AkhyAyikA cAlatI rAjyamAM eka ratna nIvaDazo". kAyadAnA varganA prinsipAla mI. hovAthI haju paNa baDolInA mAMDaliyA rAvaLanAM doDhaso ghara saMtoke lakheluM ke "I have the Highest opinion about mr zILI sAtamane divase temanuM smaraNa kare che. eja kuTumbamAM Bhatt's intellingence. mI. bhaTTanI buddhi i0 bAbatamAM aMbArAma bhaTTa thayA, jeo dhAra sTeTanA dIvAnA thayA hatA. te mAro abhiprAya UMco che." kuTumbamAM kalo bhaTa thayA, je IDara sTeTamAM prakhyAta thayA; te ja kuTumbamAM sAkSara zrI caturbhuja bhaTTano janma saM. 1934nA caitra IDaranA mahArAjAdhirAja sara kesarIsiMhajIe temane sTeTa sudi 2-ne dine thayo. mAtapaNe zrI caturbhajanI mAtAnA pitA munasaphanI jagyA ApI. sane 1901nA mArca mAsanA arasAmAM jAnI motIrAma jyotiSazAstramAM ane karmakAMDamAM nipuNa hatA. IDara sTeTe temanI nokarI cha mAsanI mudatane mATe aMgreja eka Akhamitre nAnA caturbhujanAM sAhasanAM kAmo bAbatamAM sarakArane uchInI ApI, tyAre temane amadAvAda rahevAnuM thayeluM. phariyAda karI, tyAre temaNe kaheluM--enA graho jotAM ene haju ricIroDa upara DAhyAbhAI sekreTarInA makAna pAse zAha umedarAma Jain Education Intemational For Private & Personal use only Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 dhanya dharA kALIdAsanA makAnamAM teo te vakhate rahetA hatA. zrI somAlAla maMgaLadAsa zAha sAthe temane tyAre pADozamAM rahevAthI mitratA thaI. zrI somAbhAI te vakhate myunisipAliTImAM nokarI karatA hatA. jAhera jIvananI kAMIka pravRtti karavAnI zrI somAlAla zAhane temaNe preraNA karI hatI. tenA kAraNe "gujarAtI paMca' akhabAra zarU karAvyuM. amadAvAda zahera te vakhate rAjakIya prazno paratve gADha nidrA anubhavatuM hatuM. keLavAyelA vargamAMthI pramANamAM ocho bhAga koMgresa vagere viSayomAM rasa leto hato. sAMsArika viSayo saMbaMdhe to te vakhate ocho UhApoha jaNAto hato. amadAvAda e vakhate pragatizUnya hatuM. tene jAgRta karavA zrI bhaTTe preraka baLa pUruM pADyuM. A vakhate amadAvAdanI udyogamAM mazagUla prajAne prAtaHkALanI mIThI nidrAmAMthI jAgRta karI koMgresa saMbaMdhe kUkaDe kUkanA maMtro preravA somAbhAIne caturbhuja bhaTTe mahArathI karyA ne patra cAlu karAvI tenI pragatimAM banI zake eTalo hisso Apyo. te vakhate amadAvAdamAM koMgresa bolAvavAnI caLavaLa karI ne tene pariNAme sara phirojazAha mahetAne saradInazAha vAcchAnAM pagalAM amadAvAdamAM thayelAM. koMgresa I.sa. 1902mAM maLI. pramukha sara surendranAtha benarajI thayA hatA. IDara sTeTanI dasa varSanI nokarI daramyAna teo sezansa jaja sudhInA hodde pahoMcyA ane kAryadakSatA mATe paMkAyA hatA. tyArabAda sAta varSa temaNe mahIkAMThA ejansImAM vakIlAta karI. te pachI mANasA sTeTanA dIvAna tarIke nimAyA, tyAra pachI teo dAMtA (bhavAnagaDha) rAjyanA mukhya dIvAnanA javAbadArIvALA uttama pada upara birAjelA paraMtu e bhaTTa sAheba karatAM lekhaka bhaTTa, jJAtinI unnatinI dhagaza dharAvanArA bhaTTa, sAmAjika sudhAraka bhaTTa tarIkenAM kartavyonuM digdarzana karIe. jagata potAnA mahAnamAM mahAna puruSo viSe kaMI jANatuM nathI, paraMtu sAkSara zrI bhaTTanI sevA sarvadezI hatI. je je prazna hAtha dhare temAM cIvaTAIthI, UMDI zodhakavRttithI te pAra utAratA e temanI viziSTatA hatI. "ratnagraMtha' bahAra pADI nirAzA ane pramAdamAM duHkhI thatA aneka yuvAnone sAhasa, buddhi, zakti ane parAkramanA vIjaLIbaLano saMcAra karyo hato. bRhad gujarAtanA dareka vidvAno, patrakAro ane AcAryoe A pustakane ziSTa paMktinuM mAnyuM je uddezane mATe te lakhAyeluM te uddeza mATe te kharekhara ratna samAna gaNAyuM. jene janmatAM ja sudhArAnI lahe lAgI hoya che, te ghaNI vakhate bahuvidha pravRttiomAM prasarI jAya che. jyAre jyAre prasaMga prApta thayA hatA tyAre tyAre temaNe anya jJAtionA sudhArA tarapha dRSTi doDAvelI chatAM AraMbhathI ja potAnI audicya jJAti tarapha temanI vRtti ane pravRttino moTo bhAga rahelo hato, temanI vArtAomAM audicya kuTuMbono citAra vAraMvAra najare paDe che, temanAM keTalAMka pAtro audicya che, temanAmAM brAhmaNapaNAnI khumArI spaSTa hatI, chatAM teo brAhmaNomAM jaNAtA doSone mukta kaMThe svIkAra karatA acakAtA nahIM. strIunnatinI temaNe virala himAyata karelI temaNe nAnapaNathI ja kamara kaselI temaja aneka jokhamo kheDIne raDavAkUTavA Adi DhoMgo nAbUda karavA potAne gherathI ja pahela karelI eTale teo vANIvilAsa karatA nahotA paNa karIne kahI batAvanArA sAcA upadezaka hatA. custa brAhmaNa chatAM paradezagamananI himAyata, je vakhate AvI himAyata karatAM sAmAjika jokhama hatuM teve vakhate karelI, berisTaranI parIkSA ApavA vilAyata javA taiyAra thayelA. samAjanAM aMgeaMganA sudhAraka chatAM zAstrono Azraya kadI choDatA nahotA. pATaNa khAte brahmasamAjanA upapramukha to teo thaI cUkyA hatA na mAgadazaka bhASaNa karyuM hatuM, dAtA rAjayanA dIvAnapade teo saM. 1980mAM AvyA pachI rAjakIya sudhArA karyA te jAIe. dAMtAmAM dAkhala thayA pachI temaNe kramazaH rAjyane pragatine paMthe levA mAMDyuM hatuM. kavi dalapatarAmanA ziSya hovAthI "dhIme dhIme sudhArAno sAra" e sUtra, ahIMnA havAmAna jotAM rAjakIya prakaraNamAM dAkhala karI kAma zarU kareluM. ahIM kAyadAnI korTe teNe sArA pAyA upara sthApI. mudatano kAyado hayAtImAM na hato. seMkaDo varSonuM laheNuM "zAyaloka jayu' jevA zAhukAro garIba kheDUtone vyAjanA bojAmAM rAkhatA tethI mudatano kAyado karyo. sTAmpa rajisTrezana paNa tene aMge dAkhala karyA. jamInanI sarve karAvI vIghoTI sisTamanI zarUAta karI. zrI mAtAjI navAvAsa, vIjalAsaNa, nAgela, haDAda vagere mukhya gAmomAM Teliphona dAkhala karyA. rAjyanA tAbAmAM sumAre savAbaso gAma hatA, paraMtu TeligrApha ophisa na hovAthI lokone agavaDa hatI. tethI dAMtA mavAnagaDhamAM tAraophisa kholAvI te vakhatanA dAnava . ( rANAzrI bhavAnasihajI sAheba bahAdura gAdI upara Jain Education Intermational Jain Education Intemational Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 219 birAjyA te prasaMge kheDUtone pAchalI mAphI, skUlonAM makAno, kArabhArIo hatA. hIrA, mANeka ane ratnanI zodha karavI paDe naherakAma, anAthAzramo, maMdiro mATe savAlAkha rUA.nAM dAna to ja maLe. jAhera karyA hatAM. jJAtinI mImAMsA karatAM teoe kahela ke :niHsaMtAna gujarI janAranAM dUranAM sagAM pAsethI "ApaNe mULa eka ja audicya jJAtimAMthI Aje ekanivArasI najarANo levAto te rada karI najIkanA sagA pAsethI be sadI karatAM paNa ochA samayamAM aneka klezaprasaMgone lIdhe pAMca TakA ne duranA sagA pAsethI daza TakA levA jAheranAmuM ane dALa ane dhoLArUpe thayAM chIe. A jALAMo karI kahADyuM, tethI raiyata varge khuzI thaI nAmadAra mahArANA vakhata ekatra na thavA pAme to jJAtinA samUhanI salAmatI sAhebane jAherasabhA bharI mAnapatra ApyuM. loko je gharomAM jokhamamAM che, evA bhayanI nizAnInuM ApaNane bhAna thayuM che. rahetAM temane mAlikIhakka na hato, mAtra te kabajedAra hatA. ApaNA vara-kanyAnAM vikramabajAronI zaramAvanArI tejIno temane mAlikI- hakka prApta thAya tevuM jAheranAmuM kahAvuM. jUnI vyApAra aTakAvavA ane te mATe cAMpatA upAyo yojavA ApaNo vAvo ane jUnA kUvA sudharAvI yAtrALuone pANI mATe sagavaDa samaju varga kaTIbaddha thavA pAmyo che, paNa jJAtinA udaya mATe karI. zrI aMbAjI mAtAjI sudhI relve laI javA mATe pUrNa ApaNe ghaNuM karavAnuM che, aneka dhoLa ane kuMDALAM thaI paDavAthI prayAsa karyo. vareThAthI 35 mAila sudhI sarve karAvI temAM cAra kanyAnI achatane lIdhe pratyakSaparokSa sATAno duSTa rivAja mojUda sTezano chelve sTezana aMbAjInuM karAvyuM. AthI yAtrALuone che. vivAhanA prasaMge ApaNuM uDAupaNuM ochuM thayuM nathI. haMmezanuM sukha thayuM ane najIkanI jamInamAM bIjAM makAna ane ApaNAmAM bALAone yogya zikSaNa ApavAnuM mAtra zaheromAM bajAra vRddhigata najIkanuM zrI kuMbhAriyAjInuM dhAma paNa vadhI ja dAkhala thaI zakyuM che, ApaNAmAM strIoe lagnaprasaMge phaTANAM paDeluM. tarasaMgaparAmAM khetIne lAyaka phaLadrupa jamIna, te gAvAno niMdita rivAja badhethI haju nAbUda karyo nathI, jJAtimAM sAhasika udyogazIla kheDUtone sastA dare ApavAmAM AvI garIba-nirAdhAra kuTuMbonI saMkhyA coMkAvanArI che, teone mATe hatI. rAjyamAM uttamamAM uttama ArasapahANanI khANa koTezvara udyoganAM sAdhano vicAravA haju bAkI che. najIka nIkaLI trAMbuM, sIsuM, abhraka, sugaMdhI guMdaro vagere aneka dravyonI khilavaNI thAya te mATe prayatno karelA AjubAjunAM amArA pistALIzInAM gAmaDAmAM AjathI pacIseka varSa tamAma rAjyo sAthe AmanesAmane gunhegAro Apa-le karavAno para maraNa pAchaLa raDavA-kUTavAno rivAja sahaja vadhAre pracalita saMbaMdha karI dIdho. tethI sarvatra svasthAnamAM zAMti rahelI. hato, te eTalA sudhI ke maraNa pachI dasa divasa sudhI AjubAjunAM gAmamAMthI sagA-saMbaMdhI besavA vAstavika rIte koTezvara dhAma-kAzmIra taraphanA pradezano eka uttama namUno raDavA' Ave. te uparAMta dazamA divase nadI upara jaI sUtakahoya tevuM divya dhAma che. tyAMthI sarasvatI nadI nIkaLe che. vidhi thayA bAda baporanA traNa vAge ekatra thayelAM tamAma maMDaLe bhAgavatamAM lakheluM che ke zrI rAmacaMdrajIe nAsika tarapha jatAM amuka nirNita karelA lAMbA rastethI "o......o karatAM satI sItA sAthe A sthaLe mukAma karyo hato. maranAranA ghara sudhI javuM joIe. hArA eka kAkAnA cAra A beu dhAmo ane kuMbhAriyAnAM devaLo paNa relve dIkarAmAMthI traNa to lagna agAu gujarI gayA hatA ane cothA AvyA bAda alabhya lAbha alpa pravAse maLyo. udyoganAM aneka zivazaMkara ratnezvaranAM lagnanI vAto kuTuMbamAM cAlatI hatI. te sAdhano khIlyAM ane kaika nirudyogI udyogI thayA. dAMtAnI prajAnuM ' arasAmAM lAnolI khAte hRdaya baMdha paDavAthI tenuM avasAna thayeluM. bhAgya pUrabahAramAM te pachI khIlyuM hatuM. "maraNa pachI AvI rItanuM DhoMgI rudana maranArane koI dAMtA rAjyanI AbAdI ane prajAkalyANanAM uttama puNya karAvatuM nathI. tema tenAthI kazo artha sarato nathI. evo te kartavyo sAkSarazrI bhaTTe sadarahu rAjyamAM phalitArtha karyo. vakhate huM upadeza ApI rahyo hato. gamagInImAM garaka chatAM mane rAjyamaMtrI tarIke temanI prAmANikatA ane ujvala kArakirdI bhAna thayuM ke, A kaDhaMgA rivAjane lAga phAve tyAMthI ekAda prahAra kharekhara prasaMzAne pAtra hatI. A uparathI pratIta thAya che ke, zrI karavo. trAsanuM mAraNa hovAthI mhArI lAgavaga koI rIte jAmelI bhaTTa jema sAhityanA vizAradu hatA tema jAya ne rAjyanItinA na hovAthI dasa divasa sudhI gAma-paragAmanI strIoe raDavApaNa vizArada hatA. audicya jJAtimAM AvA ghaNA buddhidhana kUTavAmAM je trAsa vartAvelo teno huM bahu kleza sahana karI rahyo Jain Education Intemational Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 dhanya dharA hato. dasame divase zauravidhi thayA bAda lagabhaga eka vAge eka raNachoDabhAI udayarAmanuM sthAna ghaNuM UMcuM che. prAcIna sAhityanA TUMka rastethI, raDavAnA kazA DhoMga vagara huM gupacupa ghara tarapha jato jevI rIte narasiMha mahetA, premAnaMda, zAmaLa ane dayArAma mukhya rahyo. nadI upara bhegA thayelAoe mArA gayA pachI mahArA vartana lekhaka gaNAya che tevA ja arvAcIna sAhityamAM dalapatarAma ane upara TIkA karI, te badhI mAre sahana karavI paDI. mhArAM kAkIe narmadAzaMkara kahI zakAya. temanA jamAnAmAM anya aneka kavio, gharamAM laI jaI "dIkarA, ApaNuM nAka kapAyuM" vagere Thapako vArtAkAro temaja gadyalekhako utpana thayA paraMtu te sarvamAM Apyo. te paNa sAMbhaLavo paDyo, paraMtu te pachInA tevA ja prasaMgo dalapatarAma ane narmadAzaMkara pachI tarata ja raNachoDabhAI AvyathI dazame divase sutakavidhi pachI raDatAM raDatAM ghara tarapha udayarAmanuM nAma vinA saMkoce mUkI zakAya. bhASAbhakti ane javAnuM baMdha thayuM. hArA te duHkhI kAkI haju paNa hayAta che, paraMtu bhASAnI ArAdhanAmAM raNachoDabhAI sarvathI mokhare che. temaNe have to te vAda taddana bhUlI gayAM che; kAraNa ke, chevaTanA dIkarAnA 20 varSanI uMmare lakhavAnA vyavasAyano AraMbha karyo ane 85 smAraka tarIke A rivAja baMdha thavA pAmyo che." varasanI pAkI uMmare svargavAsI thayA tyAM sudhI avicchinna cAlu jAte sahana karI jJAtimAM sudhArA karAvanArAomAM zrI rAkhyo hato. dIvAna bahAdura raNachoDabhAIno janma vi. saM. caturbhuja bhaTTanuM sthAna agragaNya hatuM. Atmabhoga ApIne ke 1894 zrAvaNa sudi 8, tA. 9 ogasTa I. sa. 1837nA lokaniMdAnI paravA karyA vinA jJAtisudhArA AgaLa vadhelA mAtra roja mahudhAmAM thayo hato. teo jJAte bAja kheDAvALa brAhmaNa, zabdADaMbarathI ke vANIvilAsathI kAMI kArya siddha thatuM nathI tema temanA pitAnuM nAma udayarAma kAzIrAma, mAtuzrInuM nAma teo mAnatA hatA. icchAbA, udayarAmane ekaMdare pAMca saMtAno hatAM-cAra putro ane maNibhAI nabhubhAInA vadhAre anuyAyI hovA chatAM eka putrI. raNachoDabhAI badhAMmAM sauthI nAnA hatA. udayarAmanuM keTalIka bAbatomAM teo lAlazaMkaranA pUrA prazaMsaka hatA. avasAna saM. 19OCnA vaizAkha sudi 13nA roja thayuM hatuM tyAre samAjane sudhAravA Atura chatAM hiMdu samAja upara bahAranA raNachoDabhAInuM vaya mAtra cha varasanuM hatuM, tethI keLavaNI vagere humalA pratyeka jaNAyelA. brAhmaNanA eke eke doSanA virodhI ApavAno bhAra temanA vaDIla bhAIo tathA mAtuzrI upara paDyo chatAM brAhmaNetara varga taraphathI, brAhmaNo tarapha thatI TIkAne teo hato ane te samayamAM sArAmAM sArI gaNI zakAya evI keLavaNI ochI sahana karI zakatA. audicya jJAtinI yathAzakti teo temaNe raNachoDabhAIne ApI hatI. satata sevA karyA karatA uparAMta samAja-sevA mATe "suvarNakumArI', raNachoDabhAInA pitA udayarAma vyApAra karatA. temanI 'nirmaLA" AdizreSTha navalakathAo lakhelI che ne te "gujarAtI zarUAtanI sthiti sAdhAraNa hatI, paraMtu avasAna samaye teoe paMca'nA grAhakone bheTa tarIke ApAyela temanI vidvattA e samayamAM ThIka gaNAya eTalI milakata meLavI hatI tema ja sAkSaratAnI paMktimAM lAvavA pUratI hatI. paramAtmAe emanA havelI baMdhAvI hatI. temanAM be vakhata lagna thayAM hatAM ane jIvanapuSpamAM prabhAvazALI parAga bharI tenI khuzabU jJAtine bIjI patnInI ja badhI prajA hatI. udayarAmanA nidhana pachI maLatI rahelI chatAM ema to rahe che ke e puSya koI akathya temanA putroe tathA patnIe gharano badho vyavahAra temanI AbarU aMtarAyane lIdhe tenA pUrabahAramAM khIlI zakatuM nahotuM ane enI pramANe calAvyo ane kuTuMbanI kIrtimAM vadhAro karyo. saMpUrNa sugaMdhano lAbha ApI zakatuM nahotuM. raNachoDabhAInAM mAtuzrI badhA bhAIone sArI sthitimAM ane dIvAna bahAdura sukhI joI saM. 1929nA mAgazara sudi 13nA roja vaikuMThavAsI raNachoDabhAI thayAM tyAM sudhI to kuTuMbanI milakata avibhakta hatI paraMtu temanA maraNa pachI pacAsa varasa sudhI raNachoDabhAI vagere bhAIo udayarAma ane temanAM kuTuMbo avibhaktapaNe ja rahyAM hatAM. mULathI ja gujarAtI bhASA ane raNachoDabhAImAM premALa vRtti ghaNI vadhAre hatI eTale kuTuMbI ke sAhityanI ananya sevA karanArA sagAne jotAM ja teo atyaMta harSa pAmatA, kuTuMbanA putronI eka jamAnAnA je thoDA puruSo keLavaNI mATe sadA ciMtA ane coksI rAkhatA tathA aneka thayA che temAM dI. ba. prakAranI sahAya ApatA. Jain Education Intemational Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 221 raNachoDabhAInAM be vakhata lagna thayAM hatAM. prathama lagna bhADe rAkhyuM hatuM, temAM sau-haridAsabhAI, manasukharAma, saM. 1906-07mAM eTale agiyAra-bAra varasanI uMmare. temanAM raNachoDabhAI, maNibhAI jazabhAI vagere rahetA hatA. te ja prathama patnInuM nAma pArvatIbahena. teo ghaNAM suzIla hatAM. temane samayamAM I.sa. 1959mAM kavi dalapatarAma jyAre AMkhanuM mAtra eka putra thayo hato paNa te avasAna pAmela. osaDa karAvavA muMbaI gayA tyAre raNachoDabhAIe raNachoDabhAInI yuvAvasthAnAM e sAthI, emanA abhyAsakALanAM "buddhiprakAza'nA taMtrI tarIke kAma karyuM hatuM tema ja 1860mAM kavi e sahacarI lagabhaga aDhAra-ogaNIsa varasa sudhI gRhano dalapatarAma kAvyadohananuM pustaka taiyAra karatA hatA tyAre paNa kAryabhAra calAvI saM. 1925nA bhAdrapada sudi 11nA roja ATha mAsa sudhI taMtrI tarIke kAma karyuM hatuM. raNachoDabhAIe yuvAvasthAmAM svargavAsI thayAM. raNachoDabhAInA bhAgyano udaya meTrikanI parIkSA pasAra karI nahotI. kadAca e parIkSA e vakhate thavA mAMDyo hato; bAlyAvasthAmAM keLavaNI saMpAdana karavAmAM dAkhala paNa nahIM thaI hoya, paraMtu temano abhyAsa ghaNo saMgIna paDelI muzkelIono badalo maLavAnI taiyArI thaI cUkI hatI. tyAM hato. aMgrejI tema ja saMskRta bhASA upara evI prabhutA meLavI A rIte vidhurAvasthA AvatAM raNachoDabhAInA snehALa hRdayane hatI ke game tevA kaThina graMthanuM teo sahelAIthI saraLa bhASAntara ghaNo AghAta lAgyo, paraMtu IzvaranI icchA AgaLa namyA vinA karI zakatA. amadAvAdanA temanA mitromAM haridAsabhAI ane chUTako nahoto. mAtuzrI tathA vaDIla bhAIonI vRttine mAna manasukharAma uparAMta motIlAla lAlabhAI, choTAlAla sevakarAma ApI saM. 1926nA mahA sudi pAMcamanA roja umareThanivAsI ane maNibhAI jazabhAI vadhyA hatA. maNibhAI sAthe eka (mULa thAmaNA) pItAMbaradAsa kizoradAsanAM putrI pUrNAgaurI sAthe vizeSa paricaya hato kAraNa ke maNibhAInuM mosALa mahudhAmAM hatuM saMbaMdha karyo. A saMbaMdha karAvavAmAM raNachoDabhAInA bALasnehI ane bAlyAvasthAmAM teo vAraMvAra mahudhA jatA, jyAM haridAsa vihArIdAsa desAIno mukhya hAtha hato, kAraNa ke raNachoDabhAI sAthe temane oLakhANa ane sneha baMdhAyAM hatAM. pItAMbaradAsa emane tyAM kAmakAja karatA ane raNachoDabhAI jevA amadAvAdamAM abhyAsane aMge vizeSa saMbaMdha thayo lAyaka gRhastha khAlI paDatAM pItAMbaradAsanI vRtti temane kanyA amadAvAdamAM abhyAsa pUro karI raNachoDabhAI ApavAnI thaI. haridAsabhAI e vAtamAM saMmata ja hatA eTale 1863nI Akhara sudhI rahyA ane 1864nI zarUAtamAM raNachoDabhAIne samajAvI A saMbaMdha karAvatAM emane ghaNo amadAvAdavALA zeTha becaradAsa aMbAIdAsanI peDhImAM nokara AnaMda thayo. jJAtinA rivAja pramANe saMbaMdha karatI vakhate rahyA. lakhANa-dastAveja jevuM thatuM jemAM vara ane kanyA baMne pakSanI tathA taTastha snehI-saMbaMdhIonI sahI levAtI. raNachoDabhAInA A mAnapatra saMbaMdhanA dastAvejamAM temanA vaDIla bhAI, zvasura,gAmanA bhAI raNachoDa uderAma pratiSThita vepArI tathA haridAsabhAInA bhAI becaradAsa vihArIdAsanI sahIo hatI. raNachoDabhAIno gRhasthAzrama ghaNo rahevAsI mahudhA, jille kheDAnA, nAte kheDAvALa brAhmaNa sukhI nIvaDyo ne A lagnathI temane be putrI tathA eka putra thayAM. bhAI, tame amadAvAdanI hAiskUlamAM aMgrejI abhyAsa a. sau. pUrNAgaurIe kuTuMbanI pUrNakaLAe caDatI joI saM. karIne ahIMnA keLavaNI khAtAnA kAmamAM dilaUlaTathI ghaNI sArI 1973nA bhAdrapada vadi 11nA roja svargavAsa karyo. mahenata lIdhelI che ane hAla tamane ahIMnA parI. bahecaradAsa dIvAnabahAdurane vRddhAvasthAmAM A du:kha paDyuM, paraMtu patnI aMbAIdAse potAnI muMbaInI dukAna upara mokalavAno baMdobasta saubhAgyavatI gaI e vAtathI manane dhIraja ApI divaso karyo vAste tame eka-be divasamAM muMbaI javAnA cho ane tame nirgamavA mAMDyA. ahIMnAM loko sAthe ghaNI prIti meLavI che, mATe A raNachoDabhAIe zarUAtamAM mahudhAnI nizALamAM vidyAbhyAsaka sabhA tamAro upakAra mAnIne A mAnapatra Ape abhyAsa karyo. naDiyAdamAM khAnagI zikSaNa pUruM karI teo kheDA che. AvyA. te vakhate kheDAmAM aMgrejI nizALa hatI, jyAM ATha-dasa tA. 19mI Disembara sana 1857thI te 61nI sAla mAsa rahI teo amadAvAda AvIne rahyA. I. sa. 1857 ahIM sudhI tame A sabhAnA sekreTarInuM kAma sArI rIte calAvyuM ane raNachoDabhAIe lo-klAsamAM zikSaNa levA mAMDyuM hatuM. eka ghara pachI maherabAna pIla sAhebanI hajUramAM tamane nokarI maLyAthI e thI mahenata lIdhelI vaNI khAtAnA kAmamAM du:kha paDyuM, para Jain Education Intemational Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22222 dhanya dharA pragaNAmAM pharavA javuM paDyuM tethI kAma choDyuM, topaNa tamAruM jana to bahu jaDaze jagatamAM, tanatApa na tethI TaLe; dila A sabhA tarapha hatuM. gu. va. sosAyaTInA AsI. dila satyapaNe dalapata kahe, mahAbhAgya sajjana maLe. 2 sekreTarIne AMkhonI davA sAru muMbaI javuM paDyuM tyAre sana mATe tamArA jevA sajjana maLavA durlabha che. ame tamane 1859mAM mAsa ATha sudhI, tathA tene kAvyadohananuM paheluM jeTaluM mAna ApIe teTaluM tamArI lAyakI pramANe thoDuM che. ame pustaka taiyAra karavAmAM rokAvuM paDyuM tyAre 21mI eprila sana paramezvara pAse mAgIye chIe ke tame jyAM birAjo tyAM sukha, 1860thI okTobara Akhara sudhI "buddhiprakAza' copAniyAnA AbarU ane mAnapatra tamane ghaNAM maLe. e ja amAro AzIrvAda eDiTaranuM kAma tame sArI rIte calAvyuM hatuM. tame gujarAtI kavitAno abhyAsa karIne vividhopadeza' nAmanI eka kavitAnI tA. 14mI Disembara sana 1863. copaDI sana 1859mAM chapAvIne pragaTa karI, tathA "jayakuMvarano jaya" evA nAmanuM nATaka racIne "buddhiprakAza'mAM thoDe thoDe pachI raNachoDa galurAme kavitA ane skUlanA zAstrIe pragaTa karyuM te hAla sudhI chapAya che, te sivAya ghaNA sArA zloka vAMcyA hatA. viSayo "buddhiprakAza'mAM tamArA lakhelA che te sarve vAMcanAranA agAunA mAnapatrano A namUno che. A kavi mana upara sArI asara thAya evA che. tethI tamArI yAdagIrI dalapatarAmanuM ja lakhANa jaNAya che. amadAvAdathI muMbaI janAra A dezanA lokomAM ghaNAM varSa sudhI raheze. maherabAna pIla mANasane ema kahevuM ke tamArI yAdagIrI A dezanAM lokomAM sAheba pAse, pachI maherabAna ijyukezanala inspekTara uttara ghaNAM varSa sudhI raheze e atyAre to samajI paNa zakAya tevI bhAganA sAhebanI hajUramAM tame keTalAeka mahinA sudhI nokarI sthiti nathI, paraMtu e kALamAM relveno vyavahAra nahoto tema ja karI, pachI gujarAta TrAnsaleTara sAhebanI hajUramAM gujarAtI AvI rIte janAra paNa virala ja haze tethI ja Ama lakhyuM TrAnsalezana ekabIzanara rUA. 40nA pagAranI jagyA tamane jaNAya che. mAnapatra himAbhAI insTiTyUTamAM apAyuM hatuM je maLI te kAma hAla sudhI tame karyuM. tama sarakhA keLavaNI pAmelA vakhate elekjhAMDara jAraDina sabhApatinI khurazIe birAjyA ane prAmANika mANasa amadAvAdamAMthI javAthI ame dilagIra hatA ane ekaMdare sATha mANasa hAjara hatAM, jemAM rA. sA. chIe. paNa AzA che ke 'buddhiprakAza'mAM tamArA suMdara bhogIlAla, Ajama maganalAla vakhatacaMda, rAvasAheba viSayonA lakhANathI hamezAM tamArI yAdagIrI amane ApatA mahIpatarAma rUparAma, gAyakavADa mahArAjanA vakIla sakhArAma rahezo. ahIMnA vidyAkhAtAmAM keLavaNI pAmelA vIracaMda vinAyakarAva vagerenAM nAma che. dIpacaMda vagere muMbaImAM che, ane vaLI tamArA javAthI A rIte raNachoDabhAI muMbaImAM rahyA. temanI pravRttine amadAvAdanA keLavaNI khAtAnI khUbI muMbaImAM vadhAre thaze. aMge sAhityasevA vIsaryA nahotA. rAsamALAnA pustakanuM tamane sajjanatAno guNa paramezvare bakhazIza Apelo che. kahyuM bhASAntara temane karavAnuM soMpAyuM hatuM ke temaNe A samaye karyuM. tema ja nATako vagerenI racanA paNa A samayamAM ja karI. hopa sajjanatA guNa sarasa, maLe nahIM kharace mUle; vAcanamALA taiyAra karavAmAM teo nahotA paraMtu temanI kavitA zIkhavyAthI na zIkhAya, nathI phaLatI ko phUle; koI koI aMdara dAkhala karavAmAM Avela. Psalm of lifenuM vicare dezavideza, leza jIvamAM nahIM jAme; bhASAntara jhUlaNA chaMdamAM "satya che jiMdagI, jarUriyAtI taNI pavitra tIrthapraveza, kIdhe paNa koI na pAme. samaja samazAna nahIM ThAma chello" e emanuM che. raMka kaI pragaTe nahIM dalapata kahe, ghara ghara athaDAye ghaNuM; raNachoDanI vinatI dhyAnamAM levA chellI lITImAM potAnuM nAma IzvarakaruNAthI Upaje, puruSa viSe sajjanapaNuM. 1 Apela che. taruvarano nahIM tAga, bhAgyathI surataru bheTe; teono muMbaImAM lagabhaga 20 varasa nivAsa 1864thI hIrA maLe' hajAra, kohinUra chekaja cheTe; 1884 sudhI rahyo. e arasAmAM temaNe muMbaInI ghaNI jAhera bagalA bANuM karoDa, haMsa to na maLe haLavo; pravRttiomAM bhAga lIdho hato. sva. karasanadAsa mULajI, kavi samaLA maLe asaMkhya, garUDa mahimA kyAM maLavo; narmadAzaMkara, manasukharAma vagere gujarAtI sAhityanI unnati Jain Education Intemational Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 arthe je prayAsa karatA temAM raNachoDabhAI potAno phALo haMmeza ApatA. raNachoDabhAI muMbaIthI I.sa. 1884 vi. saM. 1940mAM kaccha-bhUjamAM gayA. te vakhate tyAM mahibhAI jarAbhAI dIvAna hatA. raNachoDabhAIe hajUra AsisTanTa ane pezakarano cArja rA. cUnIbhAI sArAbhAI pAsethI lIdho. rA. motIlAla lAlabhAI dIvAna nimAyA hatA, jemaNe paMdara varasa dIvAnagIrI karI. teo nivRtta dhatAM za, raNachoDabhAI dIvAna tarIke nimAyA ane be varasa kAma karI 1904mAM nivRtta thayA. Ama ekaMdara vIsa varasa temaNe kacchanI sevAmAM gALyAM. te badhAM varaso udyoganAM ane pravRttinAM ja hatAM. savAramAM traNa-sADAtraNa vAge UThatAM. sAta sudhI sAhityanA UMdho. saMbaMdhI kAma zarU rAkhatA. sAta vAgatAM ophisanuM kAma zarU karatA. TapAla jovI, tumAro lakhAvavA, arajadArone maLavuM vagere badhuM kAma dasa vAgatAM pUruM karAvI bhojana levA besatA. bhojana laI pA aradho kalAka vidyAma levAnI temane Teva hatI te pramANe vizrAma laI sADA agiyAra vAgatAM ophisamAM jatA. ophisanuM kAma traNa-sADAtraNe pUruM karI mahArAva pAse javuM paDatuM. tyAM cha ke sAta paNa vAgI jatA. nAmadAra mahArAvane thoDI mudatamAM ja raNachoDabhAInAM prAmAjikatA, satyaniSThA, niyamitatA vagere pratyakSa thatAM teoe temanI pAsethI ghaNuM kAma levAnI paddhati rAkhI hatI. garAsadAronA garAsa vagerenI vyavasthAnuM badhuM kAma raNachoDabhAI hastaka hatuM ane kAryamAM emaNe eTalI badhI kuzaLatA batAvI ke darabAra temaja bhAyAno baMneno sarakho cAha teoe meLavyo hato. kaccha rAjyamAM tyAMnI prajA rAjakAjamAM bhAga nathI tenI ane bahAranAM lokone lAvavAM paDe che e bAbatamAM ghaNAM varaso agAu chApAMomAM carcA cAlI hatI. ra. raNachoDabhAInI pahelethI ja tyAMnI prajA tarapha prIti hatI ane yogyatA pramANe teone kAmakAjamAM bhAga levAnI taka maLe evA hetuthI nAmadAra darabArazrIne vAraMvAra bhalAmaNa karI tyAMnAM lokone jagyAo apAvatA. temanA prayAsathI nyAyakhAtAmAM kacchanA ghaNA keLavAyelA gRhastho jagyA meLavI zakyA hatA. rAjadarabAranI khaTapaTo to badhe hoya che, kyAMka ochI to kyAMka vadhAre; paraMtu kacchanA nivAsa daramiyAna raNachoDabhAIne pramANamAM AvI koI khaTapaTono anubhava thayo nahoto-tema banavAmAM temano svabhAva mukhya kAraNabhUta hato. 223 ja teo spaSTavaktA tema ja nikhAlasa hatA. bIjAonAM kAma sAthe nisabata rAkhato nahIM tema ja ekamArgI hatA; eTale khaTapaTanA kAMI chAMTA temane UDavA saMbhava nahoto tethI temaNe koI e prakAranA prasaMgo anubhavyA hoya ema jaNAyuM nathI. temanI ekamArgI ane sAhityapriya pravRttine kacchamAM ghaNuM poSaNa maLyuM hatuM. piMgaLanAM sAdhano ekaThAM karavAmAM lagabhaga ATha-dasa varasa to nIkaLI gayAM hatAM. e sivAya kacchamAM vasatA saMskRtabhASAbhinna paMDito, zAstrIo, jyotiSIo vagereno paNa sahavAsa teo rAkhatA. temane potAne sAdhusaMta vagerene haLavAmaLavAno ane temanI pAsethI jANavAno zokha hato. tethI tevA saMtapuruSone maLavA ghaNA utsuka rahetA. kacchamAMthI i. sa. 1904mAM teo vatana pAchA AvyA. mahudhAmAM rahevuM temane gamyuM nahIM ane muMbaI jaI rahyA. kacchamAMthI pAchA AvyA chatAM tyAM temane vAraMvAra javuM paDatuM ane keTaleka prasaMge to ATha-dasa mAsa sudhI paNa tyAM rahevuM paDatuM. I. sa. 1907nA sapTembara mAsamAM muMbaImAM bIjI sAhitya pariSada bharAI te prasaMge vyavasthApaka maMDaLe rA. raNachoDabhAInI pramukha tarIke pasaMdagI karI hatI, paraMtu teo kacchamAM hatA ane potAnI nAnI putrInA maMdavADane kAraNe rokAI rahyA hatA tethI prasaMge pramukhapada svIkArI zakyA nahotA. khe varasa pachIthI rAjakoTa mukAme bharAyela pariSadamAM teo khAsa hAjara rahyA hatA ane tenA kAmakAjamAM ghaNA rasapUrvaka bhAga lIdho hato. sAhitya pariSadanuM pradarzana khulluM mUkatAM ejanTa Tu dhI gavarnara hIle aMgrejImAM je bhASaNa ApyuM hatuM teno sAra te ja vakhate rA. raNachoDabhAIe sabhAmAM gujarAtImAM kahI saMbhaLAvyo hato. I. sa. 1912nA eprila mAsamAM vaDodarA mukAme bharAyelI sAhityapariSadanuM pramukhapade temane sarvAnumate ApavAmAM AveluM hatuM. te prasaMge temaNe vidvattAyukta bhASaNa karyuM hatuM. sAhitya prati cAhanA dharAvanAra sau nAnA-moTA lekhakonA game tevA prayAsa tarapha paNa pote dilasojI dharAvatA. navA lekhakomAM paNa jemanI zailI saraLa hoya teno pakSapAta karatA. kuzAla nirmUla karavA teo haMmezAM tatpara rahetA. bALalagna, vRlagna, kuLa jovAnI rIta, eka uparAMta bIjI patnI karavAnI prathA, maraNa pachADanI dazA, ekAdazAnAM bhojana, raDavA-phUTavAnI prathA-AvAM tarapha temane aNagamo hato Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 dhanya dharA ane te nirmULa karavA aneka prayAsa karatA. potAne ghera jyAre jyAre prasaMga Avyo tyAre AvA kucAlane temaNe tilAMjali ApI hatI. potAnAM mAtuzrInA maraNa pAchaLa garuDapurANa vaMcAvyuM hatuM ane raDavA-kUTavAnuM paNa baMdha karAveluM. potAnAM patnInA maraNa prasaMge to raDavA-kUTavAnuM taddana baMdha rakhAvyuM hatuM. pote haMmezAM potAnI pAchaLa evo zoka na karavA jaNAvatA ane temanA suputre temanI badhI IcchAo pUrI pADI hatI. jJAtimAM haMmezAM sarakhA vicAravALA badhA mANaso hotA nathI topaNa ghaNA puruSonI temanA prayAso tarapha sahAnubhUti hatI; mukhyatve te vakhatanI dhArAsabhAnA upapramukha rAvasAheba harilAlabhAInA pitA desAIbhAI kALIdAsa. teo raNachoDabhAIthI uMmaramAM nAnA hatA chatAM baMnenI mitratA hatI ane baMnee sAthe maLI jJAtimAM icchavAyogya ghaNA sudhArA karyA. raNachoDabhAIne temanI jJAtinI prathama pariSade I.sa. 1911mAM pramukhapada ApyuM hatuM. e temanA taraphanI mamatA ane upakArabuddhinuM cihna hatuM. raNachoDabhAI vagere cAra bhAIo hatA temanA anukrame nAma : 1. kuzaLajI, 2. bhAIzaMkara, 3. jebhAI ane 4. raNachoDabhAI pote. bhAIzaMkarabhAIe dezI rAjyanI nokarI karI hatI ane vAMkAneramAM kArabhArI tarIke kAma karyuM hatuM. temanAM eka ja bahena hatAM. temanuM nAma mANekabahena hatuM. temanAM lagna rA. anoparAma ghelAbhAI sAthe thayAM hatAM. mANekabahenanA eka putra harilAla anoparAma hatA. teo sacInamAM dIvAna ane IDaramAM nAyaba dIvAna ane vaDodarAmAM briTiza garAsiyA ejanTa hatA ane bhUjamAM AsisTanTa jaja thayA hatA. dIvAnabahAduranuM akSarajIvana haMmezAM UbhuM ja che. sAhitya eTale nibaMdha, nATaka, kavitA, itihAsa, vyApArane lagatuM sAhitya vagere aneka viSayo upara temaNe saMkhyAbaMdha pustako lakhelAM. temAMno moTo bhAga mudrAMkita thayo che ane keTalAMkanI hastalikhita nakalo chApakhAnAmAM mokalI zakAya tevI taiyArI hatI. dIvAna bahAdurano devanAgarI lipi tarapha pakSapAta hato tethI ghaNAM pustako temaNe te lipimAM chapAvyAM che. A pustakonI hastalikhita prato potAnA hAthathI ja haMmezAM taiyAra karatA ane te devanAgarI tathA gujarAtI baMnemAM - jemAM pustaka chapAvavAnuM hoya te lipimAM - taiyAra karatA. vRddha uMmare paNa temanI zArIrika zakti meM kSINa thaI nahotI ane niyama pramANe vAcana-lekhananuM kAma cAlu ja rAkhatA. lekhanakArya e temanuM dharmakArya hatuM. sArA pratibhAzALI vidvAna puruSe potAne je meM kahevAnuM lakhavuM ja joIe ema paNa teo mAnatA. AvI mAnyatA temane nAnapaNathI ja thaI hatI ane tethI temanAM pustakonAM vastuo bodhaka rahetAM. e sivAya saMskRta bhASA tarapha temane ghaNI bhakti hatI - joke gujarAtI to saraLa ja lakhAvuM joIe evo temano Agraha hato-ane tethI saMskRta nATaka vagerenAM ghaNAM bhASAntara temaNe karelAM. sva. raNachoDabhAInA jIvananA badhA prasaMgo ekasAmaTA vicAratAM ema lAge ke emanuM jIvana puruSArthanA eka uttama namUnArUpa hatuM. teo pote prArabdhane mAnatA te vAta sAcI che paraMtu puruSArthane kadI temaNe visArelo nahIM. | gujarAtamAM jyAre cAlu gujarAtI keLavaNIno pAyo nakhAto hato-gujarAtI bhASAmAM gadyanuM koI pustaka paNa astitvamAM nahotuM (bhagavAna zrI svAmInArAyaNanAM vacanAmRto sivAya) e vakhate raNachoDabhAIno janma thayelo. dIvAna bahAduranAM pustakonI yAdI-temaNe pote ja pragaTa karela "verano vAMse vazyo vAraso' e nAmanA pustakane aMte chapAvyA pramANe ApI che. jayakumAra vijaya, lalitAduHkhadarzaka, naLadamayaMtI nATaka, mAlavikAgnimitra, ratnAvali nATikA, bANAsuramadamardana, harizcaMdra nATaka, tArAmatI svayaMvara, premarAya ane cArumatI, madAlasA ane Rtudhvaja, vikramorvazI nATaka, rasamALA bhAga 1 tathA 2, raNapiMgaLa bhAga 1, 2, 3, bartholDa, zeksapIara nATakakathAsaMgraha, prAstAvika kathAsaMgraha, nATyaprakAza, pAdazAhI rAjanIti, kuLa vize nibaMdha, saMtoSa surataru, laghusiddhAMtakaumudInuM bhASAntara, hitopadeza, yuropiyanono pUrvapradeza Adi sAtheno vyApAra bhAga 1thI 5. hastalikhita graMtho : rasaprakAza, alaMkAraprakAza, zrAvyakAvya, gopAla ane suMdarI, gopAla ane mahAkuMvara, rodhIyoginI, zRMgAraniSedhakarUpaka, vaMThela virahanAM kUDAM kRtya, bhANajIno bhavADo, AmadanI uphAMta, madhura ane madhurI, mAdhavI paMDitAnI AtmakathA, phArasI kAvyaracanA ane rubAI, kaccha dezano itihAsa, yuropiyanono pUrvapradeza Adi sAthe vyApAra-10 pustako. Jain Education Intemational Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata rabha bhAga-2 225. rAva bahAdura gokuLajI jhAlA jUnAgaDhanA dIvAnapade rahI gayelA gokuLajI jhAlAnI mULa aTaka "kacolA' hatI. temanA pUrvajo jhAlAvADanAM rAjyomAM nokarIe rahelA tyArathI "jhAlAtarIke vaMzajo oLakhAvA lAgelA. temanA pUrvaja morArajI jhAlA jUnAgaDhamAM AvI vaselA hatA. temanA nAnA putra rudrajI jhAlA jUnAgaDhanA navAba bahAdurakhAnajInA kuTuMbanA mukhya kArabhArI tarIke nokarImAM rahelA. teono I.sa. 1771mAM svargastha thatAM temanA putra amarajI jhAlA te ja kuTuMbamAM hAmadakhAnajInA begama humAlabakhtanA khAsa vahIvaTadAra tarIke pharaja bajAvatA te sAthe nANAMvaTI tarIkeno aMgata dhaMdho karatA hatA. rAjyane nANAMnI jarUrata paDatAM temaNe nANAM dhIryA ane tenA badalAmAM vaMthalI mahAla, mAMgaroLa, jetapura ane kezoda tAlukA ijAre rAkhI tenA para 25 varSa sudhI mukhatyAra sattA bhogavI hatI. temaNe ImAnadArIpUrvaka amala calAvavAnA inAmarUpe 'gAMgecA" gAma vaMzaparaMparAnA bhogavaTA mATe ApyuM hatuM. amarajI jhAlA I.sa. 1821mAM svargavAsI thayA. temanA putra indrajI navAba bahAdurakhAnajInA mukhya dIvAna banyA, paNa traNa varSa e pada bhogavI choDavuM paDyuM, jhAlA kuTuMbanI jAhojalAlI jhAMkhI paDI ane paDatI dazA AvI. teo paNa svargavAsI thayA. temanA putra saMpatarAma paNa garIba hAlatamAM avasAna pAmyA. temanA eka mAtra putra gokuLajI rahyA. I. 1824nI 13mI julAInA roja dAsakuMvarabahenanI kUkhe janmelA gokuLajIbhAIe kizoravayamAM phArasI, aMgrejI ane saMskRta bhASAno abhyAsa pUro karI potAnuM bhAgya palaTAvavA 16 varSanI vaye jUnAgaDha darabAramAM umedavAra tarIke nokarImAM joDAyA. I.sa. 1848mAM navAba hAmadakhAnajInA vakhatamAM nAyaba daphatarIno hodo meLavyo hato. - I.sa. 1851mAM hAmadakhAnajI khudAne pyArA thatAM mahobatakhAnajI takhtanazIna thayA. temaNe gokuLajInI hoziyArI ane vaphAdArIne dhyAna para laI temane prathama khAsa kAmanA hodA para ane pachI jokhamadArIbharyA vaDA datarInA hoddA upara mUkyA. uparokta hoddA para rahIne temaNe 16 varSanI hisAbI gUMca ukelI saMpUrNa sudhArI karavAnA kAryamAM je jahemata ane kAbeliyata puravAra karI tene kAraNe tenI kArakirdIno kIrtikaLaza caDhyo. I.sa. 1860mAM aNadhAryA banAvanA kAraNe dIvAnanI jagyA khAlI paDatA dIvAnapade rUA. 4250nA varSAsanathI "ijhera AzAra'--je aMgrejI "rAiTa onarebala'nI jevo khitAba gaNAto te khitAba sAthe nimaNUka thaI. traNa varSanI dIvAna tarIkenI saMtoSakAraka kAmagIrInI kadararUpe temane "khazusIya dastadhA" UMco gaNAto khitAba enAyata thayo hato. te ja arasAmAM rAjyakhaTapaTono dora zarU thayo hato tema chatAM gokuLajI jhAlA ghaNA sudhArA sAthe prajApriya banatA rahyA hatA. khaTapaTiyAnI khaTapaTamAM phasAyelA manajI nAmanA AbarUdAra mANasane bacAvavA saphaLa thayelA gokuLajI viruddha aMgreja amaladAranI kAnabhaMbheraNI thaI ne ejansInuM gokuLajIne dIvAnapadethI haThAvavA julmI dabANa navAba para thatuM hovAthI pote rAjInAmu ApI hoddo choDyo. tema chatAM zANA navAbe ghera beThAM pUro pagAra Apavo cAlu rAkhyo hato. kAThiyAvADanA poliTikala ejanTa tarIke mi. pIla AvyA ne gokuLajI jhAlAne punaH dIvAnapada prApta thayuM. temaNe rAjyanI ananya sevA bajAvI rAjyanA hakko buddhipUrvakanI dalIlothI sAbita karI rAjyanI tarapheNamAM pheMsalA meLavyA. navAba bahAdurakhAnajIne gAdI para besADavAnuM vAjabIpaNuM paNa temaNe puravAra karI ApeluM. temane bahAdurakhAnajIe "guMdANA gAma bakSisa karyuM. I.sa. 1877nI 1 jAnyuArInA roja hiMdanA vAisaroya lorDa liTane aMgreja sarakAra taraphathI "rAvabahAdura'no khitAba bakyo. gokuLajI jhAlA vedAMtanA UMDA abhyAsI hatA. buddhivardhaka jJAnapracAraka maMDaLanA paNa sabhya hatA. isTa inDiyA esoziezana uparAMta royala eziyATika sosAyaTInA sabhya hatA. temaNe giranAra parvata para dharmazALA baMdhAvI ApI hatI. rU. 3000nI rokaDa sakhAvata karI hatI. gokuLajI jhAlA aMbAkuMvara sAthe paraNyA hatA temane saMtAnamAM 3 dIkarIo hatI. temano paheraveza sAdagIbharyo hato teo prathama varganA rAjyanA dIvAna tarIke khUba ja mAnasammAna pAmyA hatA. temanuM avasAna 28 navembara 1878nA divase thayuM hatuM. Jain Education Intemational For Private & Personal use only Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 gavarIzaMkara udayazaMkara (gagA ojhA) bhAvanagara rAjyanuM lAMbA samaya sudhI dIvAnapaduM bhogavanAra marda ane mutsaddI gavarIzaMkara ojhAnuM vatana ghoghA. emanA dAdA motIlAla surata ane muMbaI sAthe vepAra karatA hatA. vepArane kAraNe batelo baMdhAvyo hato. gharanuM vahA-motIlAlanA avasAna pachI temanA putra udayazaMkara paNa nAno vepAra karatA hatA. temane be putro hatA. temAM nAnA putra gavarIzaMkara temano janma I.sa. 1805nA ogasTa mahinAnI 21mI tArIkhe ghoghAmAM thayo hato. temanAM mAtAnuM nAma ajabahena hatuM. gavarIzaMkara 17 varSanI vaye 1822nA varSamAM bhAvanagara rAjyanA nAyaba vakIla tarIke rAjakoTamAM sthApelI aMgreja ejansImAM nimAyA hatA. bIjA varSe temane bhAvanagara rAjye kuMDalA mahAlanA nAyaba mahesUlI adhikArI tarIke nimaNUka ApI. kuMDalA te vakhate saMkaTamAM hatuM. tyAM buddhi ane bahAdurIne baLe cAra varSa pharaja bajAvI kheDUtomAM hiMmata vadhArI upaja vadhArI rAjyanI tijorI tara karI. I.sa. 1826mAM ThAkora vijayasiMhajIe temanI cAlAkI pArakhI laIne UMco darajjo ApI bhAvanagara bolAvI lIdhA ane bhAvanagara rAjyanAM 116 gAmo para aMgrejI sattA I.sa. 1815mAM mukarara thaI hatI te gAmo para punaH bhAvanagara rAjyanI sattA sthapAya te mATe tajavIja karavAnuM kArya temane soMpAyuM. eka dhArA cAra varSa sudhI te kAmamAM lAgI rahI I.sa. 1830mAM temaNe aneka AMTI-ghUMTI ukelI rAjyanA lAbhamAM pheMsalA meLavyA. I.sa. 1830mAM temane ghodhAnA vahIvaTadAranA hodA para mUkyA te daramyAna aMgreja sarakAra ane bhAvanagara rAjya vacce aneka vAMdhA-vacakA UThyA teno niveDo lAvavA ati vizvAsu mANasa tarIke temane javAbadArI sopAI. temAM paNa saphaLatA prApta karI. I.sa. 1839mAM temane nAyaba dIvAnapada para nimaNUka dhanya dharA maLI. te hoThA para pharI temaNe rAjya ane raiyatanA hitanAM hoziyArIpUrvakanAM pagalAM bharyAM. I.sa. 1847nA varSamAM teo dIvAnapade ArUDha thayA te samaye rAjyanI nANA saMbaMdhI hAlata sArI nahotI. aMgreja ejansI taraphathI takAdA thatA hatA. japtI ane mosalanA jhapATA AvatA hatA te caturAIpUrvaka khALI-TALI rAjyanI tijorI AbAda karI. temaNe prajAhitanAM kAryo para dhyAna ApI rAjyamAM zALA ane davAkhAnAM sthApyAM. pANInI sagavaDa mATe taLAvo ane kUvA gaLAvyAM pAkA rastA, pula baMdhAvyAM zahera sudharAI sarave tema ja bAMdhakAmakhAtAM kholyAM temaja polIsa, nyAyakhAtuM temaja mahesUla khAtAmAM sudhArA karAvyA. kasTamanI jakAtamAM ghaTADo karyo. bhAvanagarane pANI puravaTho pUrato maLI rahe te mATe zaherathI 24 kilomITara dUra AvelI nadImAMthI naheravATe pANI lAvavAnI yojanA karI te pAra pADI. I.sa. 1870nA varSamAM ThAkora jasavaMtasiMhajInuM avasAna thayuM. temanA kuMvara sagIra hovAne kAraNe bhAvanagarano vahIvaTa muMbaI sarakAra hastaka gayo. eka aMgreja amaladAra ane gavarIzaMkara ojhA saMyukta rAjyakArobAra calAvavA nimAyA 6 varSa sudhI A kArobAra cAlyo. rAjakuMvara pukhta vayanA thatAM 1977nA eprilamAM temane gAdI soMpAI. gavarIzaMkara pAchA dIvAnapade nimAyA. te pUrve 1877nI 1 jAnyuArInA roja vAisaroya lorDa liTananI mAraphate kaMpaniyana oNpha dhI sTAra oNpha inDiyA' darajjAvALo khitAba temane ApavAmAM Avelo. ke. sI. esa. AI.). A bahAdura ane bAhoza dIvAne potAnI 80 varSanI vaya sudhImAM 32 varSanI nokarImAM 4 ThAkora sAhebanI ekadhArI vaphAdArIpUrvaka dIvAna tarIke tamAmano prema prApta karyo hato. I.sa. 1879nA jAnyuArImAM temaNe dIvAnapada choDyuM tyAre ThAkora zrI takhtasiMhajIe temane pUruM penzana AjIvana vArSika rUA. 20,000nuM ApavAnuM jAhera karyuM hatuM. temane 'turakhA' gAma rAjye bakSisa kareluM hatuM. temaNe tA. 27 phebruArI 1885mAM veda zALA kholI temaNe vedanA vicAro upara 'svarUpasandhAna' nAme pustaka lakheluM che. uttarAvasthAmAM teo sanyAsa grahaNa karI. svAmI sacidAnaMda sarasvatI nAma dhAraNa karI vedAntanuM adhyayana karatA hatA. Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 zAzvata saurabha bhAga-2 temanA be putro paikI vijayazaMkara nAyaba dIvAna ane darabArazrInA mahemAna tarIke be divasa saMgha rokAyo. prathama pachI dIvAna thayA hatA. divase ThAThamAThathI darabArazrIe saMghane mijabAnI ApI ne dIvAna anaMtajIbhAInI yAtrA darabArazrI tathA kuMvarazrI anaMtajIne maLavAne mATe taMbue padhAryA. te vakhate anaMtajIe darabArane pATavI kumArane tathA agriratha vagere sAdhanothI bhAyAtone ane kArabhArI paTavArIne pozAka Apyo. vaLate AjakAla A dezanI musApharI divase zrIyuta anaMtajIbhAI darabArane maLavAne mATe darabAramAM , sagavaDatA bharelI sukhadAyaka thaI gayA tyAre darabArazrI taraphathI hemano doro, veDha, vIMTI tathA paDI che, tethI AjathI doDha saikA pozAka ane ci. mANekalAlane pheMTo ne ci. hIrAlAlane cokIdAra pahelAM tevAM sAdhano vagara pheMTo bakSisa ApI sanmAna karyuM kArabhArIe paNa potAnI kAzIyAtrA karavI-moTI yAtrA yogyatA pramANe pozAka Apyo. tyAMthI cUDe saMgha pahoMcyo. cUDA karavAne vadhAre jokhama ane vadhAre ThAkora taraphathI sAmaiyuM thayuM hatuM. tamAma saMghane ghI, sAkaranA jaMjALa hatI, paraMtu eka zrImAna miSTAnanI mijabAnI ApI. anaMtajIbhAIne ThAkora tathA temanA ane sattAvAna manuSya AgaLa e nAnA bhAI utAre maLavA padhAryA, tyAre temane dAgInA vagereno jokhama ane jaMjALa zA hisAbamAM? pozAka Apyo. vaLatA vahevArarUpe ThAkorazrI taraphathI saMghanA ghaNA mahinAnI taiyArI pachI Ajama anaMtajIbhAIe AgevAna mANasone paNa yogya pozAka thayo. tyAMthI mahA zukla ghaNAM ThATha-mAThathI kAzayAtrAnI taiyArI kIdhI. derA, taMbu, pAlakhI, pakSanI 11ne zanivAre nIkaLIne vaDhavANa mukAme saMgha pahoMcyo. myAnA cokI paherAne mATe sipAI ane paheregIro, nRtyakaLA tyAM ThAkora zrI hAjara na hovAthI tyAMnA mukhya maMtrIe saMghano karIne rIjhavanArA nRtyakAro, gAyana vidyA vaDe mana prasanna AdarasatkAra karyo. AvI rIte mAna-pAna pAmatAM-pAmatAM zrI karanArA gavaiyAo, vaida, joSI, zAstrIo ane bIjA aneka anaMtajIbhAI mAgha suda 1ne guruvAre zrI baucarAjI pahoMcyA. tarahanA manuSyone sAthe laIne saMghano vaibhava vadhAravAnI soI tyAM brahmabhojana karAvyuM. zrI baucarAjInI vividha prakAranI pUjA karI, saMvata 1922nA mahA suda 7ne somavAre baporanA 11 karIne devIne prasanna karyA. tyAMthI moDherAne raste siddhapura gayA. kalAke amRta coghaDiyAmAM jUnAgaDhathI saMghe kUca karI. A yAtrALu tyAM moTA taraMge karIne raMgAyeluM jaLa jenuM evA sarasvatInA samUha rAjAnI senA sarakho zobhato hato. lagabhaga 1000 taTane viSe zAstra vidyAne karIne nAhI mAtRzrAddha karyuM ne dUdhapAka, karatAM vadhAre mANaso saMghamAM hatAM. A saghaLA mANasonuM rakSaNa lADubhojanathI brAhmaNone jamADI rUpA, suvarNanAM dAna daIne karavA saMghavI tarIke zrImAna anaMtajIbhAI baMdhAyA hatA. jyAM brAhmaNone saMtuSTa karyA. A puNyakSetramAM cAra rAtri rahyA. tyAMthI e hajAra mANaso tene lagatAM vAhano, vagereno paDAva thAya suda 12ne somavAre dAMte pahoMcI paDAva nAkhyo. tyAM be divasa tyAMnI racanAmAM pUchavu zuM? rahIne phAgaNa sudi 14ne budhe zrI aMbAjI saghaLo saMgha pahoMcyo. jUnAgaDhathI pahelo paDAva vaDAla karelo. tyAMthI jetapura nAnA pahADI TaTTuo A raste cAlI zake rasto pahADI thaIne goMDala mArge rAjakoTa pahoMcyo. tyAM ThAkora taraphathI samasta viTaMbaNAvALo zrI aMbAjInI jhAMkhI karIne "he! aMbA! he! saMghane ghI, khAMDa tathA uttama prakAranuM bhojana uparAMta gADIo, mAtA! samayanAM pApa haravAvALuM evuM tamAruM darzana te hamaNAM bhADUtI gADAMonA baLadone tathA ghoDAone paNa khAdyakhorAkI meM karyuM ane devatAonA samUhane darzana karavA yogya enuM tamAruM ApIne ThAkorazrIe uttama sarabharA karI hatI. aThavADiyuM rahyA. caraNakamaLa tene huM namuM chuM." mATe mane dhanya che ema kahIne cAlatI vakhate saMghanA nAnAM-moTAM mANasone pozAka Apyo. zrI devIne vastra-bhUSaNa bheTa dharyA tyAM be rAtri rahyA. saMghanI majala lAMbI rahetI nahotI. koI divasa cAra tyAMthI aMbikAnA prasAde karIne vijaya pAmyA evA gAuno, koI divasa pAMca gAu rasto kApe. pachI paDAva nAkhIne anaMtajIbhAI janasamUha saMgAthe zreSThanArAyaNanI pheNAMTane karIne virAma levAmAM tathA jamavA-ramavAmAM divasa gALI rAjakoTathI zobhAyamAna che jenuM svarUpa evA zrI hATakezvara temaNe Azraya kuvADavA, coTIlA thaIne sAyale saMgha pahoMcyo. tyAMnA karelo evA vaDanagarane viSe phAgaNa vadi 4ne somavAre kSemakuzaLa pahoMcyA. tyAM cAra rAtri rahI zatarudrI gAyatrI Jain Education Intemational Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 dhanya dharA purazcaraNa karyA. brAhmaNanI corAzI karI nAgarI lahANuM karyuM tathA zrI hATakezvara mahAdevanA maMdirane rUpAnAM kamADa karAvI kRtArtha thayA. tyAMthI kUca para kUca karatA IDarane raste thaIne zrI zAmaLAjI gayA e pavitra yAtrA karIne zrI kezariyAnAtha je jainadharmanuM tIrthasthAna che tyAM thaIne caitra zukla pakSanI 6ne guruvAre udayapura pahoMcyA. udepura mevADanI rAjadhAnI rAjapUtAnAmAM tyAMnA rAjyakartA mahArANA pratApanA vaMzaja kIrtizreSTha zaheranI ThokIne zrI anaMtajIbhAIe mukAma karyo. kAThiyAvADI lokono DoLa-damAma joIne udepuranAM lokone Azcarya UparyuM. saMgha pahoMcyo te divase udepuramAM gaNAgoranI moTI rAjyasavArI hatI. te jovAne saMghanAM lokone laIne zrI anaMtajIbhAI zaheramAM padhAryA. jUnAgaDha tIrthanuM sthAna hovAne lIdhe hindamAM te ghaNuM prasiddha che ane tethI hindanAM ghaNAM lokoe tIrthasthAnanI bheTa levAne Ave che. evI ja rIte atrenA eka nAmAMkita zrImAna vepArI zeTha jUnAgaDha AvelA temanI sAthe dIvAna anaMtajIbhAIne pichAna hovAthI temanI dukAna para savArI jovAnI te zeThe sagavaDa karI hatI. mahArANanI savArI nIkaLI ane A raste thaIne jatAM temanI najara dIvAnazrI anaMtajIbhAI tathA saMghanAM loko para paDI. Ajama anaMtajInI rAjyarIta, pozAka tathA bhabhako joIne temanA viSe vadhAre hakIkata meLavavAnI mahArANAnA manamAM icchA thaI. tethI bIje divase potAnA khAnagI dIvAna lakSmaNarAone taMbu para tapAsa karavAne mATe mokalyA. teoe Ajama anaMtajIbhAInI mulAkAta karIne potAnI prasannatA batAvI. vaLatI mulAkAta ApavAne mATe anaMtajIbhAI khAnagI dIvAnane tyAM gayA. tyAM mahArANAnI mulAkAtamAM saMbaMdhamAM je pramANe vAtacIta thaI tenA saMbaMdhamAM eka tyAM hAjara rahenAra gRhasthe potAnI noMdhamAM lakheluM ke, beThakanI takarAra AvI tyAre zrI anaMtajIbhAIe kahyuM ke amAre besavuM agara UbhA rahevuM tenI harakata nathI, paNa mArA jUnAgaDhanA sarakAranA jANavAmAM Ave ke anaMtajIbhAIne beThaka na maLI to maLavAnuM zuM kAraNa hatuM? mATe yogya beThaka maLe to ja mahArANAzrInI mulAkAta levAnuM karAvo. AvI temanI yogya dalIlo sAMbhaLIne te vAjabI jaNAyAthI mahArANAzrInI mulAkAta levAnuM TharAvyuM. bIje divase TharAva pramANe zrI mahArANAnI rItasara mulAkAta thaI. Ajama anaMtajIbhAIno dekhAva e samaye AMjI nAkhe evo hato. kAThiyAvADI pozAka evo damAma bharelo hato. mulAkAta daramyAna mahArANAnI najare daza pUtaLiA kIdhA eTale mahArANAzrIe kahyuM ke "dIvAnajI beso eTale Ajama anaMtajIe jamaNI bAjunI mukarara karelI beThaka lIdhI. vAtacIta karavAnI zailI tathA rAjadvArI bAbatonI khabaradArI joIne rANA bahu prasanna thayA ne pAMca-daza divasa potAnA zaheramAM rahevAnuM kahyuM. arasaparasa vAtacIta thayA pachI pAnasopArI vaheMcANA bAda kacerI barakhAsta thaI. te ja sAMjanA mahArANAzrIe potAnA khAnagI kArabhArI sAthe Ajama mokuphane utArA para yogya pozAka mokalAvIne saurASTra dIvAnanuM sArI rIte sammAna karyuM. mahArANAzrInI mulAkAtamAM beThakanuM mAna mutsadI lokone koIja vAra bhAgyazALI puruSane ja maLe che, kAraNa ke tyAMnA rivAja pramANe mutsadI lokonI mulAkAta daramyAna beThaka ApavAmAM AvatI nathI. prathama bhUja dIvAna lakSmIdAsa tathA durlabhajIbhAI udapura gayA hatA ane amuka najarANo rANAzrIne ApavAnuM karyA chatAM kacerImAM beThakanuM mAna maLyuM nahotuM. udepuranA rANAnI kacerImAM beThakanuM paheluM mAna meLavanAra ApaNA anaMtajIbhAI hatA. udepuramAM udaya pAmIne zrI anaMtajIbhAI zrInAthajI padhAryA. tyAM AvI aSTa mahAdAna, gAyonAM dAna, pRthvIdAna, ArAma (bagIcA)nAM dAna, pAtronAM dAna vagere dAno zrI lakSmIpati evA zrInAthajI, temane samarpaNa karIne uttama prakAranI sevA kIdhI. A vakhate udepuranA rANAzrI taraphathI zrInAthajI maMdiramAM sakhta japtI hatI. zrInAtha darzanano lAbha paNa yAtrALuone maLato na hato. e takarAra daramyAna zrI anaMtajIbhAI AvyA ane takarArano chevaTa nikAla karAvyo. yAtrALu para zrInAthajInA mahArAjano bhAre kara hato. eka eka gADe 365 rUpiyA, ghoDA eke rU. 10aaaa, poThiyA dITha rUA. 15Tii ne mANasa dITha rUA. 11 levAtA hatA. evA bhAre karathI yAtrALuo para bahu trAsa hato. anaMtajIne zrI gosvAmIjI mahArAja taraphathI pozAka karavA mAMDyo, tyAre anaMtajIe A saghaLo kara yAtrALu pAsethI nahIM levAnI mahArAjazrIne dalIla sAthe vinaMtI karIne kara mApha karAvyo ne pozAka upakAra sAthe na lIdho. tyAM AgaLa 18 divasa rahyA, te daramyAna eka divasa nAgarI prasAda tamAma saMghane jamADyo temAM mahArAjazrI paMDe pIrasatA hatA. 18 divasa tyAM rahIne zrI anaMtajIe kUca karIne vaizAkha zukla pakSanI bIje zrI kAMkarolI padhAryA. tyAMnuM taLAva bahu moTuM che ane teno gherAvo bAra gAuno che ne moTA sAgara sarakhuM Jain Education Intemational Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 229 dIe che. kAMkaroLImAM moTI havelI che. tyAMthI sarva tIrthamAM zreSTha sarakArane Ajama anaMtajIe dIdhI. anaMtajIbhAInI deNagIja evAM puSkararAjane viSe ajamera thaIne AvI pahoMcyA. eka rAjA sarakhI hatI. A saghaLo pratApa ane kIrti jUnAgaDha puSkararAjanA suMdara taraMge karIne zobhAyamAna evuM je jaLa temAM navAba sAhebanI ja hatI. potAnA rAjyano eka dIvAna hAIne sarva manuSyonA Iza evA zrI brahmA, temanI pUjA rUDAM paradezamAM mAna pAme te potAnI ja kIrti che ema rAjAe mAnavuM AbhUSaNoe karI. brAhmaNone bhojana karIne saMtuSTa karyA. tyAMthI joIe. jayapura padhAryA. jayapuramAM paDAva kiIdhA pahelAM mArgamAM najadIka jayapurathI bharatapurane raste thaIne jyeSTha zukla pakSanI eka nadI Ave che, tyAM samasta saMgha nahAvAne rokAyo evAmAM 9ne budhavAre samasta saMgha sUryanI putrI kAlindInA jalataraMgathI tyAMno poliTikala ejanTa gADImAM besIne pharavA Avelo tenA raMjita evA zrI kRSNa bhagavAnanAM caraNa-paMkajathI pavitra thayelI jovAmAM saMghanA mANaso AvyA, temanI tapAsa karAvI to gokula mathurApurIne viSe kSemakuzaLa AvI pahoMcyo ne Ajama anaMtajIno A saMgha che ema jaNAyuM. te parathI sAheba jamunAjInA suMdara taTa para derAtaMbu nAkhIne paDAva kIdho. pote zrI anaMtajI pAse AvyA ane pUchyuM ke "tame mane oLakho cho?" tyAre temaNe nA pADavAthI sAhebe khulAso karyo A puNya bhUmine viSe eka mAsaparyata rahIne zrI vRMdAvana ke "mAruM nAma vAyalI che ane rUDiyA rabArIne pakaDavAnA vagere nAnA prakAranI vanalIlAo nIrakhI jamunApAna kIdhuM. kAmamAM tamArI sAthe huM porabaMdara taraphathI rokAyo hato. huM atre gokuLa-mathurAne vRMdAvananI ramaNalIlA nihALIne pAvana thayA. poliTikala ejaMTa chuM. AvI rIte pUrvano saMbaMdha jaNAyAthI zrI brAhmaNone dAna-dakSiNA dIdhI ne bhagavAnanAM caraNakamaLanI reNue karIne pavitra evI sUryaputrI jamunAjInA taTa para dharmazALA anaMtajIbhAI khuza thayA ane sAhebe potAnA baMgalA pAse zrI baMdhAvIne vrajavAsI evA je brAhmaNo, temane miSTa padArthonA anaMtajIbhAInA taMbuo nakhAvyA tathA saMghane utArA, polIsa vagerenI mAvajata karIne potAnI lAyakI batAvI. bhojanathI tRpta karIne harSa pAmyA. tIrtha gorane temanI hIrAkaMThI, veDha vIMTI, zAladuzAlAno pozAka arpaNa karIne dAujI vagerenI madhyAna kALe sAheba pote jayapuranA vakIlane sAthe laIne yAtrA pUrNa karI. Ajama anaMtajIbhAIne maLavAne taMbu para padhAryA ane darabArI vakIlane kahyuM ke "tamArA rAjAsAhebane kahevuM ke Avo tyAMthI jeTha bIjA vadi 3ne somavAre kUca karI ane pUrve AbarUdAra mANasa gujarAta kAThiyAvADamAM bIjo koI nathI, pAMDavo jyAM rAjA hatA, evA indraprastha eTale Agre thaIne mATe temane maLavuM." AvI rIte mulAkAtanI goThavaNa thavAthI kAnapura raste zrI prayAga padhAryA tyAM pAMca divasa rahIne nAnA Ajama anaMtajIbhAI tathA rA. mANekalAlabhAInI sAthe acchI prakAranI zrAddhakriyA karI brahmabhojano kIdhAM tathA dAna-dakSiNAthI brAhmaNone saMtoSyA. tIrthagorane rUA. 700 rokaDA dIdhA tathA rIte mahArAja sAhebe mulAkAta karI ane yogya pozAka ApIne kAThiyAvADI dIvAnanuM sammAna karyuM. bIjo pozAka ApIne nyAla kIdho. tyAMthI zrI vArANasI eTale zIpurI vize bIjA jeTha vadi 14ne budhavAre pahoMcyA ane mahAna puruSo sarvatra sammAna pAme che. e ApaNe A rANIgaMjamAM utAro kIdho. yAtrA prasaMgamAM anaMtajIbhAInA saMbaMdhamAM sArI rIte joyuM. zrI anaMtajIbhAI jANe yAtrAnA rUpamAM digvijaya karavAne na kAzIpurano mahimA hindustAnamAM moTo che. gaMgAsnAna nIkaLyA hoya evuM dIsatuM hatuM! jyAM teo gayA tyAM temanA karavuM, zrI kAzIvizvanAthanuM pUjana-darzana karavuM, AryajananI jiMdagInI abhilASA che. vaLI anaMtajIbhAIe tyAM rahIne darajjAne anusaratuM mAna-pAna temanI AgaLa AvIne UbhuM rahetuM hatuM. moTAnAM nasIba ja moTAM hoya che. jayapuramAM teo gAyatrI purazcaraNa karyuM. nAgarI nAtane rasapUrInAM bhojanathI dazeka divasa rahyA. tyAMthI teoe kUca karIne siMdhiyAnA, saMtuSTa kIdhI. bIjA brAhmaNone bhojana dIdhAM. gAgaranuM lahANuM pAyatakhta gvAliyaramAM saMgha AvI pahoMcyo. tyAM AgaLa paNa karyuM. zrI vizvezvara mahAdevane rUpAnAM kamADa karAvyAM. vizvanAtha temanI kIrtino prakAza paDyo hato. tyAMnA dIvAna zrI bAlApaMthe samIpa anaMtezvara mahAdevanI sthApanA karIne zivAlaya baMdhAvyuM. siMdhiyA sarakAranI mulAkAta karAvI ApI. mulAkAta daramyAna lagabhaga bAreka divasa kAzIpurImAM nivAsa rAkhIne zrI haraNIo ghoDo ane bIjI mUlyavAna bakSisa zrImaMta siMdhiyA puNyakSetra evA gayA kSetramAM padhAryA. tyAM 19 divasa rahyA ane Jain Education Intemational Education Intermational For Private & Personal use only Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 nAnA prakAranAM brahmono karAvyAM. dararoja vIsa mAnI khIcaDI raMdhAvIne garIbagarakhAM lokone utArA para ApavAnuM puNya kIdhuM ne potAnA Azrita evA gorane dakSiNA tathA dAnavarDa prasanna kIdhAM. tyAMnA kalekTaranI mulAkAta thaI. teoe saMghane mATe polIsa vagerenI sArI madada karI ne evI rIte zrAI karIne saghaLo saMgha zrI vArANasIne viSe dAkhala thayo. vArANasImAM zrIne 11,000 rudrIno homa thAya che, te karavAno AraMbha karyo. 46 brAhmaNone varuNImAM varAvyA, 14 divasa sudhI homanI kriyA cAlI, teTalA divasa sudhI bhAtabhAtanAM pakavAnothI nAgarI nAta jamADI yajJa karAvanArA dareka brAhmaNane rUA. paccIsa-paccIsa dakSiNAnA dIdhA. kalekTare potAne baMgale bolAvIne Ama anaMtabhAIno AdarasatkAra karyo tathA pAnasopArIno meLavaDo karIne moTuM mAna dIdhuM. kAzI kSetramAM satpuruSonI dharmasabhA bharIne zAstravinoda karAvIne prasanna thayA, ane vidhipUrvaka vidvAna brAhmaNone dakSiNA ApI. gAyatrI pururaNa, tulAdAna, atirudra ityAdi yaza karyA tenA puSe karIne dizAonAM maMDala jeNe DhAMkI dIdhAM evA je zrI anaMtajIbhAI te catusiparyaMta gaMgAjale karIne pavitra thaIne tyAMthI cAlyA ne indraprastha pAchA pharyA. tyAM pahoMcyA tyAre hiMdustAnanA gavarnara janarala tyAM padhAryA hatA. temaNe moTo darabAra bharyo, temAM zrI anaMtabhAIne kalekTara taraphathI AmaMtraNa thayuM. teo baDA ThAThathI padhAryA ane tyAM AgaLa nAmadAra vAisaroyanI tathA temanA sekreTarI sAhebanI sArI rIte mulAkAta thaI. tyAM AgaLa khu. bApusAhebanAM janmanI khuzabakhtI sAMbhaLIne tenI mubArakabAdInA khabara tAra dvArA jUnAgaDha pahoMcADyA. tyAMthI zrI rAmacaMdrajInI janmabhUmi zrI ayodhyA, tene viSe saMgha sahita zrI anaMtabhAI AvI pahoMcyA ne sarayu nadImAM snAna karIne pAvana thayA. kayAvAsaM kRtvA vimala sarayU tIra puline / carantaM zrIrAma janaka-tanayA yA lakSmaNayutaM // aya rAma svAmin janakatanayA vallabha vibho / prasIyetyA zannimiSamivaneSyAmi nivasanuM / / 1 / / artha : 'huM kyAre ayodhyA jaIza ane tyAM svaccha evA sarayU nadInA kinArA upara sItA ane lakSmaNa sahita pharatA rAma caritranI "he rAma! te svAmina! ke jAnakIvallabha dhanya dharA he vibhu! prasanna dhAo' e pramANe vinaMtI karIne divaso kyAre gALIza evA vicAro Aje pUrNa thayA. zrI anaMtabhAI prasanna thayA tyAMthI kurukSetra, haradvAra vagerenI yAtrA karatAM karatAM saMgha svadeza maMtrI pAcho pharyo ne ratalAma AvI pahoMcyo e vakhate tyAMnA mahArAjA zrI jasavaMtasiMhajI rAThoDa sagIra umaranA hovAthI briTiza sarakAra taraphathI mukhya munzI sAmata ahIM hatA. teoe zrI anaMtabhAIno vivekapUrvaka AdarasatkAra kIdho ane mahArAjAzrInI mulAkAta karAvI ApI. AvI rIte aneka tIrthomAM pharatAM pharatAM puNya dAna karatAM ane brAhmaNone bhojathI tRpta karatAM karatAM amadAvAda dhaIne saghaLo saMgha vikrama saMvata 1923nA caitra sudi 9ne roja zrI jIrNagaDha kSemakuzaLa pahoMcyo ne tyAM temano achI rIte AdarasatkAra thayo. yAtrA daramyAna te samayanA 'kAThiyAvADa samAcAre' tA. 7mI phebruArI sane 1866mA je noMdha lIdhI hatI te nIce mujaba hatI. dIvAna anaMta amaracaMda kAzInI yAtrA sAra saMgha kADhI atrethI sidhAvyA che. temanI sAthe Azare 1000 yAtrALu mANaso che." jUnAgaDhanA mAjI pradhAna anaMta amaracaMda saMdha kADhIne kAzInI jAtrAe sidhAvyA hatA, te gayA somavAre atre amadAvAda padhAryA che. emano dabadabo ane atre saMghano dekhAva moTo rAjavI dekhAya che, hoTha AgaLa chaDIdAra nekI pokAre che ane bIjA ThAThano koI pAra nathI. e gRhasthe kAzInI jAtrAmAM rU|. 2,00,000 be lAkha kharca karyo hato. kAzImAM vizvanAdha mahAdevanA tathA vaDanagaramAM nAgarInA kuLadeva hATakezvara mahAdevanAM rUpAnAM kamADe karAvyAM ane kAzImAM hone tathA potAnI sI rUpiyAthI toLAIne dAna karyuM te dAnane toLAdAna karIne teo kAzImAM tathA gayAmAM Azare cAreka mAsa rahyA hatA. tyAM teoe bhUkhyAtarasyAonI sArI baradAza lIdhI. dararoja sAda paDAvI koI bhUkhyA hoya tene prasAda ApatA hatA. aMgrejonAM paNa teoe pUrNa mAna rAkhyAM. kAzImAM aMgrejoe eka moTI mijabAnI ApI hatI. rastAmAM jayapuranA mahArAjA, udepuranA mahArANA ane gvAliyaramAM sidhiyA sarakAra sAthe teone rUDI mulAkAta thaI hatI. temaja bIje je je ThekANe jatA tyAM temane poliTikala erjI tathA bIjA sAheba loko sAruM mAna ApatA hatA. amane khabara ApanArA e gRhasthanI udAratAnI ghaNI tArIpha kare che. Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 231 amadAvAda : amivALAM vidhAyako -DaoN. mANekabhAI paTela 'setu' mAnava-utkrAMtinA koI eka tabakke mAnavIe jaMgalo-pahADomAM rakhaDatuM-bhaTakatuM jIvana jIvavAne badale ekAda guphAmAM sthAyI thavAno vicAra karyo tyArathI tenuM sthAyI jIvana zarU thayuM. AthI kudaratI ane prANIjanya prakopathI bacavAnuM banyuM. vaLI bIjA koI tabakke agni ane khetI, paiDuM ane puruSArthanA sahAre nadIkAMThe vasavATa karyo tyAre e sthAyI jIvana samRddha jIvana tarapha gati karatuM thayuM. pRthvI paranAM agaNita jIvomAM mAtra mAnavI ja evuM buddhizALI prANI banyo ke eNe gAma-samAja-rAjyanI sImAomAM surakSA ane samRddhinA nakazAo vikasAvyA. mAnavInA sahiyArA puruSArthanA pratIka samAM zahero A pRthvI paTe indranI amarAvatI samAM zobhI rahyAM. itihAsa Aje paNa hastinApura ke ethensa, laMkA ane dvArikA, laMDana ane raMgUna, Tokiyo ane muMbaI jevAM mahAnagaronAM nAma letAM chAtI gajagaja phalAve che. paraMtu koI paNa nagarane mahA vizeSaNa mAtra vastI vadhArAne AdhAre nathI maLatuM. vastI paccIsa lAkha hoya ke paMcotera lAkha, enAthI e nagara moTuM nathI banI jatuM, aitihAsika zahera nathI banI jatuM. e mATe e nagare bahumukhI vikAsa sAdhavAno rahe che. sarjana ane samRddhinAM badhAM dvAra kholavAnAM rahe che. mAnavIne sparze che te badhAM ja kSetromAM adbhuta ane abhUtapUrva vikAsa sAdhavAno rahe che. e mATe dharma ane saMskRti, jJAna ane vijJAna, vepAra ane udyoga, vividha kaLAo ane vividha nItiniyamo, saMpa-saMgaThana-sahakAra-sahAnubhUti-samabhAvanI uddAta bhAvanA keLavavAnI rahe che. eka jamAnAmAM gujarAtanA pATanagara tarIke pATaNanuM sthAna hatuM. te pachI amadAvAda gujarAtanuM hRdaya che. e amadAvAdanI asmitA enI AgavI oLakhathI TakI rahI che. ahamadazAhathI mAMDIne mohanadAsa karamacaMda gAMdhI ane saradAra vallabhabhAI paTela sudhInA virala mahAmAnavonI yAdI banAvIe to keTakeTalI mahAna hastIoe amadAvAdanI asmitAne vividha kSetre vikasAvavAno amUlya phALo Apyo te samajAze. e saunAM Adarza caritro ApaNA jIvanamAM paNa sevAbhAvanAnI bhavya bharatI relAvI jAya tevAM che. mAnanIya garimAne samajAvavA amadAvAdanI asmitAnAM A vidhAyakonA TUMkA paricayo rajU kare che eka saumya pratibhA DaoN. mANekabhAI paTela 'setu'. DaoN. mANekabhAI paTela likhita ane gUrjara graMtharatna kAryAlaya amadAvAda dvArA prakAzita (2007) "A che amadAvAda' pustakamAMthI amadAvAdanI asmitAnA vidhAyakono paricaya atre sAbhAra sAthe lIdho che. DaoN. mANekabhAI paTela vize jANItA lokasAhityakalAnA kasabI zrI jorAvarasiMhajI jAdava eka noMdhamAM lakhe che: "sAhitya ane saMzodhanakSetre kyAreka sukhada akasmAta sarjAtA hoya che. mAre mana Avo eka sukhada ane AnaMdadAyaka akasmAta daMtacikitsAkSetre savArathI sAMja sudhI satata vyasta rahenAra DenTala sarjana DaoN. mANekabhAI paTela 'amadAvAda kathA' ane 'A che amadAvAda' jevA saMzodhanamUlaka mUlyavAna graMtho gujarAtI sAhitya jagatane saMpaDAve te che. gujarAtamAM vividha meDikala zAkhAomAM kAma karatAM DaoNkTaroe citrakalA, sAhitya, saMgIta ane tasavIrakalAnA kSetre gaNanApAtra pradAna karyuM che. emAMnA eka alagArI saMzodhaka DaoN. mANekabhAI paTela che. athAka pravRttinuM bIjuM nAma eTale DaoN. mANekabhAI paTela. teo "amadAvAda kathA' pachI evuM ja prANavAna prakAzana "A che amadAvAda' laIne sAhitya jagata samakSa Ave che tyAre huM AnaMda sAthe gauravanI lAgaNI sAthe emane AvakAruM chuM." A agAu "gujarAta samAcAra'nA pAne 'amadAvAdakathA AlekhI gujarAtI sAhitya ane saMzodhana kSetre khUba Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhanya dharA jANItA banI vAcakajagatamAM potAnuM AgavuM sthAna UbhuM karanAra DaoN. mANekabhAI paTelanuM mULa vatana mahesANA jillAnuM gojhAriyA gAma. varSo pUrve zikSaNakSetre UjaLI kArakirdI dharAvatA A taravirayA yuvAne amadAvAdanI DenTala kaoNlejamAM ane hospiTalamAM daMtacikitsA vidyAno abhyAsa pUrNa karI potAnI prAiveTa prekTisa zarU karI. daMtacikitsAnI sAthe lekhana, vAcana ane saMzodhana emanA rasanA viSayo rahyA che. divase klinikamAM vyasta rahyA pachI rAtanA vAcana-lekhananuM kAma cAle. pote sAhitya ane kalApremI hovAne kAraNe emane tyAM sAhityakAra ane citrakAra mitronI mijalasa paNa avAranavAra jAmatI rahe. citrapradarzano, pustaka pradarzano, lokakalAnA ke navarAtri rAsagarabAnA kAryakramomAM emanI hAjarI acUkapaNe anubhavAya ja. koIvAra teo gerahAjara hoya tyAre ja navAI lAge! dainiko uparAMta gujarAtI sAmayikomAM ane vizeSa 'gujarAta' dIpotsavI aMkamAM temanI kRtio niraMtara jovA maLe ja. Aje to gujarAta AkhuM emane oLakhatuM thayuM che, emanA A saMniSTha kAryane laIne ja. 232 DaoN. mANekabhAI paTele 'dAMtanA rogo ane saMbhALa' vize agAu gujarAta samAcAramAM ghaNA lekho lakhyA hatA. A lekhono saMgraha karatI 'dAMta sAthe dostI' pustikA rUpe pragaTa thaI che. e pachI amadAvAda nagaranI jhAMkhI karAvatA paMcAvana lekho sAthe 'amadAvAdakathA' nAmanuM samRddha prakAzana gurjara graMtharatna kAryAlaye pragaTa karyuM. A pustake emane saMzodhaka tarIke prasthApita karI ApyA. temanI yazasvI kArakirdImAM vadhu eka choguM 'A che amadAvAda'thI umerAyuM. AjathI traNeka dAyakA pUrve dAMta mATenI hospiTalo ane khAnagI davAkhAnAomAM vaparAtAM khAsa ikvipamenTsa-DenTala cera ane yuniTanI khUba ja achata vartAtI hatI tyAre temaNe DenTala yuniTa jAte banAvI klinika zarU karyuM. tyArathI gujarAtamAM DenTala inDasTrIjhanA zrI gaNeza maMDAyA. Ama A udyogamAM teo pAyAnA paththara banI rahyA. e rIte DenTala leboreTarIjhano abhigama je Aje daMtacikitsakomAM khUba pracalita banyo che teno AraMbha karavAmAM Do. mANekabhAIno siMha phALo rahyo che. DenTala phArmAsyuTikala kSetre peDhA para mAliza karavA mATe viziSTa prakAranuM gama peinTanuM utpAdana emaNe AraMbhyuM hatuM. e pachI e phormyulAne AdhAre ghaNI kaMpanIo AvuM utpAdana karatI thaI che. miNanagara (amadAvAda)nI jANItI zeTha ela. jI. myunisipala hospiTala ane myunisipala meDikala kolejamAM prophesara opha DenTisTrI tarIke teo ghaNAM varSo sudhI sevAo ApI cUkyA che. DenTala sarjanonA esosiezananI pravRttiomAM judA judA hoddAo para rahIne DaoN. mANekabhAIe niSThAbharI sevAo ApI che. sane 1993mAM amadAvAda gAMdhInagaramAM yojAyela daMtacikitsakonA 47mA rASTrIya adhivezananA svAgata pramukha tarIkeno kAryabhAra emaNe saMbhALyo hato. A prasaMge bhAratabharamAMthI AvelA DokTara DeligeTsa mATe gujarAta lokakalA phAunDezana dvArA sAMskRtika kAryakramanuM abhUtapUrva Ayojana karI yAdagAra najarANuM peza karyuM hatuM. Aje paNa dAMtanA DokTara mitro e kAryakramane yAda karatAM AnaMdavibhora banI jAya che. DaoN. mANekabhAIe daMta Arogya pratye janajAgRti lAvavAnuM abhiyAna calAvavA sane 1993mAM DenTala heltha phAunDezananI sthApanA karI. enA ceramenapade rahI vividha pravRttio hAtha dharI satata kAryarata che. phAunDezananI DirekTarIe gujarAtabharanA DenTisTa mitrone eka sUtre joDyA che. A kAma DenTisTomAM khUba AvakAra pAtra rahyuM che. mAnavasevAmAM prabhusevAnuM darzana karanAra DaoN. mANekabhAIe janakalyANa TrasTanI sthApanA karI hospiTalomAM dAkhala thayela garIba dardIone vinA mUlye davAo ApavAnuM kArya varaso sudhI karyuM. sane 198pa ane 1987nA duSkALa vakhate achatagrasta vistAranAM gAmaDAMnAM mUMgAM pazuo mATe ghAsacArAnI vyavasthAmAM temanuM noMdhapAtra yogadAna rahyuM hatuM. DaoN. mANekabhAIe nava varSanAM saMzodhana parizramakArI, saMkhyAbaMdha prAcIna graMthonAM pAnAM uthalAvI, aneka itihAsavido, kalAmarmajJo, sAhityakArone maLIne emaNe 'A che amadAvAda' graMthanI gujarAtI sAhityane upalabdhi karAvI che, tyAre DaoN. mANekabhAI ApaNA saunA abhinaMdananA adhikArI banI rahe che. DaoN. mANekabhAI paTela likhita sUcita 'A che amadAvAda' pustakamAMthI sAbhAra. prakAzaka :--gUrjaragraMtharatna kAryAlaya, gAMdhIroDa, amadAvAda. --saMpAdaka Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 233 amAvAi : asmitAnAM vidhAyako . amadAvAdane tenuM sAMskRtika svarUpa ApavAmAM, tenI asmitA pragaTAvavAmAM, zaherane samartha ane samRddha karavAmAM jeTalo phALo je te samayanA rAjayakartAono hato, teTalo ja phALo amadAvAdanA nagarazeTha ane zreSThIono hato, AvA zreSThIo mULabhUta rIte dhanapati hatA. teo moTA vepArI, milamAlika ke udyogavIra hatA. teonAM paisA, samaja, kuneha ane vaga zaherane zaNagAravAmAM, sukhAkArI ApavAmAM, sagavaDo ane vikAsakAryomAM vaparAyAM che. zAMtidAsa jhaverIno mAna-mobho zaheranA sUbAthI ocho nahoto! emanI havelInI zobhA uparathI emanI samRddhino khyAla Avato! haThIsiMha parivAre briTizakALamAM zreSThI jevuM kArya karyuM. e ja paraMparA zeThazrI kastUrabhAI lAlabhAIe khUba sarasa nibhAvI. keTalAka mahAnubhAvo amadAvAda nA myunisipala korporezananA pramukhapade rahI zaheranA anurAgI thaI, zaheranA vikAsamAM satata ciMtAmAM rahyA hatA. temAM zeTha raNachoDalAla choTAlAla, ramaNabhAI nIlakaMTha, saradAra vallabhabhAI paTela, gaNeza vAsudeva mAvaLaMkara ane zeTha cinubhAI cimanalAla (meyara) khAsa ullekhanIya che. keTalAka kalAkAro, sAhityakAro ane zikSaNakAroe potAnA kAryakSetra pUratI siddhi ane prApti sAdhI che, paNa emanI siddhinuM phaLa zaheranA nAgarikone prApta thayuM che ane - teo sAcA arthamAM prajAnA jyotirdharo sAbita thayA che. A bhUmie Do. vikrama sArAbhAI jevA vijJAnI sapUtane janma ApI, A pathadIvaDAoe A duniyAbharamAM amadAvAdanI zAna vadhArI che. rASTrapitA mahAtmA gAMdhIjInI karmabhUmi amadAvAda rahI che. vallabhabhAI paTela, gaNeza vAsudeva mAvaLaMkara ane gulajhArIlAla naMdA rASTrIya netA banatAM pahelAM emanuM rAjakIya ghaDatara amadAvAdamAM thayuM hatuM. mohanalAla karamacaMda gAMdhI, gulajhArIlAla naMdA, saradAra vallabhabhAI paTela, morArajI desAI, DaoN. vikrama sArAbhAI, kasturabhAI lAlabhAI, bacubhAI rAvata ane rUbIna DeviDa vagere rASTrIya sammAnita mahAnubhAvo che. ramaNabhAI nIlakaMTha, umAzaMkara jozI ane ravizaMkara rAvaLa jevI pratibhAonI noMdha levI rahI. A badhA mahAnubhAvo amadAvAdanI agragaNya vyaktionA lisTamAM agrasthAne Ave che. - harakuMvara zeThANI, kasturabA gAMdhI, vidyAgaurI nIlakaMTha, zAradAbahena mahetA, anasUyAbahena sArAbhAI, mRdulA sArAbhAI, mRNAlinI sArAbhAI, indumatIbahena zeTha, puSpAbahena mahetA, cArumatIbahena yoddhA ane ilAbahena bhaTTa jevI jANItI mahilA-zaktio khAsa ullekhanIya che. cAlo, ApaNe amadAvAdane sAMskRtika rIte samartha ane samRddha karavAmAM yogadAna ApanAra vyaktione jANIe. Jain Education Intemational Jain Education Intermational Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 zAMtidAsa jhaverI (1589-1659) nagarazeTha zAMtidAsa, emanI mAravADanI sAtamI peDhInA pUrvaja padmasiMha kSatriya jAgIradAra hatA, jemaNe jainapaMtha svIkArI dIkSA lIdhI hatI. zAMtidAsanA pitA sahasikaraNa amadAvAdanA mAravADI jhaverIne tyAM zarUAtamAM nokarIe lAgyA hatA. sahasrakiraNanAM pAMca saMtAno paikI zAMtidAsa khUba ja tejasvI ane prabhAvazALI vyaktitva dharAvatA hatA. eka jhaverI tarIke zAMtidAsanI akabara bAdazAhanA darabAramAM avarajavara thatI hatI. ema kahevAya che ke, eka vakhata akabara bAdazAha ane jodhAbAI vacce vAMkuM paDyuM, jethI begama risAIne amadAvAda AvyAM ane zAMtidAsa jhaverIne tyAM rokAyAM. zAMtidAse begama sAhibA mATe potAnI havelI khAlI karI ApI emanI sevAmAM mANaso niyukta karyA. vIrapasalInA divase zAMtidAse begama jodhAbAIne 'bahena' gaNIne mUlyavAna ratnajaDita kaMkaNo bheTa dharyAM. be mAsanA rokANa pachI emano zAhajAdo salIma (jahAMgIra) teDavA Avyo. A samaye jodhAbAIe jahAMgIrane zAMtidAsanI oLakhANa enA 'mAmA' tarIke karAvI. tyArathI teo mugala darabAramAM 'jhaverI mAmA' tarIke oLakhAvA lAgyA. akabara bAdazAhe e samayanA sUbA AjamakhAMne zAMtidAsa jhaverIne 'nagarazeTha' tarIke nimaNUka karavA AjJA karI hatI. zAMtidAsane rUpA, kapUra, phalAM ane vAchI ema cAra patnIo hatI. pannAjI, ratnAjI, kapUracaMda, lakSmIcaMda ane mANekacaMda ema pAMca putro hatA. zAMtidAsa pachI enA vArasoe 'nagarazeTha' pada bhogavyuM ane jALavyuM. premAbhAI himAbhAI zeTha (1815-1887) zaheranA zreSThIvaryanagarazeTha premAbhAIe 1849mAM zaheranA jhaverIvADamAM mahAvIra svAmInuM derAsara bAMdhavA rUpiyA 40,000 kharcyA. 1857mAM emaNe gujarAta kaoNleja phaMDamAM rUpiyA 10,000 ApyA. temaNe varnAkyulara sosAyaTI ane sivila haoNspiTalane madada karI. te samaye emaNe khAnagI TapAlasevA zarU karI hatI, je 1857mAM khUba upayogI sAbita thaI hatI. A TapAlasevAne ApaNe AMgaDiyA ke kuriyara sarvisa kahIe chIe. zaheramAM paDela dukALa vakhate emaNe be lAkha rUpiyA dharmAdArUpe phALavyA hatA. dhanya dharA eo ANaMdajI kalyANajI peDhInA pramukhapade rahI cUkyA hatA. aMgreja zAsanamAM bAMdhavAmAM Avela prema daravAjA' ane premAbhAI hola emaNe karelAM kAryonI suvAsa yAda karAve che. becaradAsa lazkarI (1818-1889) jJAtie kaDavA pATIdAra ane amadAvAdamAM janmelA becaradAsane lazkarI aTaka vArasAmAM maLI hatI. temanA pitAzrI te vakhate lazkarI amaladAromAM nANAM dhIravAnuM kAmakAja karatA hatA. vaLI teoe paNa lazkarI khAtAmAM cAra varSa jeTalI nokarI karI hatI. amadAvAdanA ghaDataramAM A kuTuMbano phALo nAnosUno nathI. amadAvAdanI dharmazALA, becaradAsa phI lAibrerI, becaradAsa DispensarI, saMskRta pAThazALA, mahAlakSmI phimela TreniMga kaoNleja, gujarAta kaoNleja ane prArthanA samAja maMdira vagere saMsthAo temanI ane temanA kuTuMbanI sakhAvatavRttinI jvalaMta sAkSI pUre che. temaNe kaDavA pATIdAranA kurivAjo sudhAravA, ghaNA prayatno ane kAryo karyAM hatAM. temaNe UMjhA khAtenA umiyA mAtA saMsthAnamAM ghaNo rasa lIdho hato. teo zaheranA eka mobhAdAra AgevAna hatA. zaheramAM koI paNa gavarnara, rAjA ke kalekTara Ave tyAre emanI havelImAM acUka meLAvaDo goThavavAmAM Avato hato. temanAM jAhera pravacano vakhate becaradAsanI havelIthI mahemAna mATe besavA khAsa khurazI maMgAvavAmAM AvatI hatI. 1921mAM koMgresa adhivezana vakhate subhASacaMdra bojhe temanI havelInI mulAkAta lIdhI hatI. sarakAre temane sI.AI.AI. ane 'rAvabahAdura' ilkAbathI navAjyA hatA. amadAvAdanI asmitAnI khoja daramiyAna emanI jarjarita havelI joI huM khUba du:khI thayo hato. elekajhAnDara kinloka phorbsa (1821-1865) eka aMgreja sarakArI adhikArI gujarAtI bhASAnA vikAsa mATe potAnA jIvanane samarpita kare, e bejoDa ghaTanA kahI zakAya. ogaNIsamI sadImAM AvuM banyuM che. isTa inDiyA kaMpanInI nokarI arthe AvanAra elekajhAnDara kinloka phorbsa 1843mAM bhArata AvyA. muMbaI pachI AsisTanTa jaja tarIke amadAvAdamAM AvyA. ahIMnA kalAtmaka zilpasthApatyabharyAM Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 235 maMdiro-masjido vagere joIne temane zilpazAstra ane tarIke zeTha raNachoDalAla cirasmaraNIya raheze. sarakAre temane itihAsamAM rasa jAgyo. A zokhane poSavA gujarAtI bhASA "rAvabahAdura' ilkAbathI navAjyA hatA. jANavI jarUrI lAgI. navarojI pestanajI vakIla aMgrejI zALAnA heDamAstara bhogIbhAI temanA gujarAtI (1840-1926). zikSaka banyA. gujarAtI sAhityanI abhiruci jAgatAM, bhoLAnAtha sArAbhAInI bhalAmaNathI vaDhavANathI kavi amadAvAda pArasIo navarojI vakIla ane emanA bhAI dalapatarAmane amadAvAda teDAvyA. temaNe sthApela varnAkyulara jahAMgIrajI vakIlane haMmezAM yAda rAkhaze, kAraNa ke A baMne sosAyaTI dvArA gujarAtI bhASAnI ghaNI pravRttio karI. temanuM bhAIoe bukhArA sTrITamAM agni-maMdira bAMdhyuM hatuM. teo mahattvanuM pradAna "rAsamALA'nuM saMpAdana che. tenAM citro paNa rastAo bAMdhavAnA konTrAkTara hatA. vaLI teo mIThA, carasa temaNe doryA hatAM. teo "phArbasa sAheba'nA hulAmaNA nAmathI ane dArUnA AbakArI ejanTa hatA. teo emanI kamANIno jANItA hatA. gujarAtI bhASAnA vikAsamAM emanuM ghaNuM yogadAna DatA gajarAtI bhASAnA vikAsamAM emane ghaNuM yogadAna eka tRtIyAMza bhAga janakalyANa arthe dAnamAM vAparatA hatA. hatuM. gujarAtI prajA temanI RNI che ane RNI raheze. emanA dAnanI noMdha levI hoya to emaNe pArasIo raNachoDalAla choTAlAla mATe dharmazALA, jUnI sivila hospiTalamAM AMkhano vibhAga zarU karavA mATe rUpiyA 40,000nuM dAna, pArasI mahilA vorDa mATe (1823-1898) rUpiyA 40,000nuM dAna, navarojI davAkhAnAnuM dAna, navarojI amadAvAdanI AbAdInA eka praNetA ane dIrghadraSTA zeTha haoNla mATe rUpiyA 75,000nuM dAna vagere. Ama emaNe eka raNachoDalAlano janma amadAvAdanA khADiyA golavADamAM AvelI miliyana mArka jevuM dAna lokakalyANa arthe amadAvAda zaherane bhANasadAvratanI poLamAM sAThodarA nAgara parivAramAM thayo hato. ApyuM hatuM. temanI aTaka kuMcA hatI. temanA pUrvajo auraMgajhebanA bakSI hatA. briTiza sarakAre navarojI vakIlane 1888mAM kUtaruM dekhe to gharamAM pesI jAya, koIne dekhI zaramAI khAnabahAdura, 1993mAM sI.AI.DI. ane 1917mAM jAya evA raNachoDabhAIne 20 varSanI uMmare 15 rUpiyAnA 'nAiTahUDa'nA khitAbathI navAjyA hatA. nAITahUDa'nuM sammAna pagArathI, zahera sudharAInA jakAtakhAtAmAM nokarI maLI, paNa meLavanAra prathama pArasI gujarAtI hatA. bIjA naMbare cinubhAI temanA upara lAMca levAno Aropa mUkatAM, nokarImAMthI pANIcuM beroneTa hatA. sarakAre 1909mAM emane muMbaI dhArAsabhAmAM pakaDAvyuM, paraMtu teo pAchaLathI nirdoSa sAbita thayA. pachI niyukta karyA hatA. Aje zAhIbAgano 'navarojI hola dAnezvarI svataMtra vyavasAya zarU karyo. zeTha raNachoDalAla potAnI milamAM pestanajI vakIlanI yAda tAjI karAve che. dhotiyAM banAvatA paNa jyAre teo nAnA hatA tyAre temane aMbAlAla sAkaralAla desAI dhotiyuM paheratAM AvaDatuM nahotuM! mila sthApyA pachI temanI upara lakSmInI kRpA thaI, paNa temano jIva jhINo rahyo. karakasarathI (1844-1914) rahetA, TAyaDA jevo ghoDo rAkhatA, paNa A karakasariyA zeThanuM gujarAtamAMthI muMbaI yunivarsiTImAMthI prathama ema.e.nI nAma laMkezAyara sudhI jANItuM hatuM. padavI meLavanAra amadAvAdanI amRtalAlanI poLanA brahmakSatriya 1869mAM sarakAre emane myunisipAliTInA sabhAsada aMbAlAla sAkaralAla desAIe pachI ela.ela.bI.no abhyAsa nImyA. 1885mAM sarakAre sITI myunisipAliTInA prathama pramukha karyo. zarUAtamAM teo keLavaNI khAtAmAM joDAI surata ane tarIke nimaNUka karI. zeThe kAryadakSa vahIvaTa dvArA pANInA naLa amadAvAdamAM hAiskUlanA heDamAstara thayA ane AgaLa jatAM ane gaTara jevAM lokopayogI kAryo dvArA suvidhA aneka gujarAta kaoNlejanA AcAryapade pahoMcyA. pAchaLathI teo muzkelIo vacce pAra pADI. apaMgo ane anAtho mATe nyAyakhAtAmAM joDAI chelle vaDodarAnI hAikorTanA mukhya anAthAzrama sthApyA. vikToriyA jyubilI haoNspiTala sthApI. nyAyamUrti pade niyukta thayA hatA. tyAMthI nivRtta thayA pachI hAiskUla zarU karI. gujarAtanA milaudyoganA sthApaka pitAmaha AjhAdInI caLavaLamAM sakriya thayA. Jain Education Intemational Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236 1902mAM amadAvAdamAM surendranAtha benarajInA pramukhapade bharAyela rASTrIya koMgresanI mahAsabhAnA teo svAgata pramukha hatA. 1905mAM banArasamAM bharAyela rASTrIya koMgresanI mahAsabhAmAM emaNe videzI caLavaLano vicAra rajU karyo hato. emaNe baMgALI yuvAnone amadAvAdano TekSaTAilsa TreDa zIkhavavA mATe AmaMtryA hatA. teo zikSaNa ane keLavaNImAM khUba rasa letA hatA. dainika patromAM lekho lakhatA. amadAvAdanI vidhAnasabhAmAM pramukhapade rahI cUkyA hatA. rAjakoTamAM bharAyela gujarAtI sAhitya pariSadamAM emaNe pramukhapada zobhAvyuM hatuM. mahilA keLavaNInA teo AgrahI hatA. teo sAmAjika kurivAjo pratye laData calAvatA hatA. sarakAre temane divAna bahAduranA ilkAbathI navAjyA hatA. In saMskRtinA dhvajadhArI samA jinamaMdiro paramAtmAne pAmavAnA AlaMbita pagathiyA che. amadAvAdamAM AvA asaMkhya jinamaMdiromAM jaina zreSThIonuM bhAre moTuM yogadAna noMdhAyeluM che. zeTha haThIsiMha kezarIsiMha (1852-1901) amadAvAdanAM nagararatnonI nAmAvalimAM zeTha haThIsiMhano samAveza thAya che. haThIsiMhano vepAra dezaparadeza sAthe ghaNo moTo hato. emanAM prathama lagna nagarazeTha himAbhAInI putrI dhanya dharA rukamaNIbahena sAthe thayAM hatAM. rukamaNIbahena saMjogovazAt AMkhe AMdhaLAM thatAM, emanAM bIjAM lagna himAbhAInI bIjI putrI prasanna sAthe thayAM. prasannabahena alpajIvI nIkaLyAM. zeThanuM trIjAM lagna bhAvanagara bAjunA ghoghA gAmanAM harakuMvarabahena sAthe thayA. trIjA lagna pachI zeTha vadhAre kIrtivAna ane dhanavAna thayAM. zeTha garIbonA belI hatA. emane tyAMthI koI khAlI hAthe pAchuM pharatuM nahIM. ekathI hajAra sudhInI rakama dAnamAM ApI detA. amadAvAdanI sivila haoNspiTalanA teo mukhya dAtA hatA. hAlamAM paNa sivila hospiTala sAthe emanuM nAma joDAyeluM che. haThIsiMhanAM daherAM najIka dharmazALA ane vasAhata vasAvI, je 'haThIparuM' tarIke oLakhAI. maMgaLadAsa giradharadAsa pArekha (1862-1930) agraNI udyogapati maMgaLadAsa pArekhano janma zaheranI rAjA mahetAnI poLamAM thayo hato. meTrika pAsa thayA pachI raNachoDalAla choTAlAlanI milamAM sTorakIparanI nokarIno anubhava meLavI mila-sTora ane raMgano vepAra zarU karyo. 1839mAM 8000 trAkavALI Aryodaya milanI sthApanA karI. pachI rAjanagara mila zarU karI. 1916mAM muMbaImAM jyubilI mila ane te pachI jabalapura ane viramagAmamAM milo zarU karI. 1919mAM inDasTriyala benka oNpha vesTarna inDiyA li. zarU karI. sva-upArjana kamANImAMthI davAkhAnAM ane ziSyavRttio jevAM lokopayogI kAryo karyAM. AphrikAthI hindustAna AvelA gAMdhIjInuM amadAvAdanA prathama AtithyasatkAranuM mAna zeTha maMgaLadAsane maLyuM hatuM. 1916nI prAMtIya pariSadanA svAgata samitinA teo adhyakSa hatA. 1938mAM temanI smRtimAM elisabrija vistAramAM temanA nAmanuM nagaragRha-(TAuna haoNla) bAMdhavAmAM AvyuM che. lAla daravAjA khAte, sidI saIdanI masjida sAme Avela havelI 'pArekhsa' baMgalo emanI jAhojalAlInI sAkSI pUre che. cinubhAI mAdhavalAla beroneTa (1864-1916) mila udyoganA agraNI sara cinubhAI beroneTa mila udyoganA sthApaka pitAmaha raNachoDalAla choTAlAlanA pautra thAya. temanA hAtha nIce vepAraudyogamAM taiyAra thayA ane temanA mAthe Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 javAbadArI AvatAM, vepAraudyogamAM saphaLa rIte dhanavRddhi karI zakyA. temaNe ijipziyana rU mAMthI 100 kAunTa jeTaluM bArIka sUtara potAnI milamAMthI pahelavaheluM kADhyuM hatuM. temanA vartanamAM zuddha brahmatva hatuM. teo saMskRta sAhitya ane kalAnA upAsaka ane poSaka hatA. ema kahevAmAM Ave che ke sara cinubhAI jevo bIjo koI dAnezvarI amadAvAdamAM pAkyo nathI. temane tyAM madada mATe gayela mANasa kadI pAcho pharyo hoya, evuM sAMbhaLyuM nathI. zaheranI aneka saMsthAomAM temaNe sArI sakhAvato karI hatI, jeno AMkaDo te samaye 18 lAkhathI vadhAre thato hato. temAM Ara.sI. Tekanikala hAiskUla, jevI saMsthAo ullekhanIya che. temanI sevAonI kadararUpe sarakAre sI.AI.AI. ane 'nAiTahUDa'no ilkAba Apyo hato ane pAchaLathI 1913mAM 22 karoDa hinduomAM prathama vakhata cinubhAIne vaMzaparaMparAgata beronaTa'no ilkAba ApI 'sara'thI navAjavAmAM AvyA hatA. temaNe milamAlika maMDaLa ane myunisipala korporezanamAM pramukha tarIke sevAo ApI hatI. cinubhAI beroneTanuM bAvaluM bhadraphuvArAnI vacce che. emanI yAda Apato 'zAMtikuMja' baMgalo zAhIbAga khAte zikhara epArTamenTa vacce jovA maLe che. bhikSu akhaMDAnaMda (1874-1942) borasadamAM janmelA lallubhAI jagajIvana Thakkare pAMca copaDIno abhyAsa karI muMbaImAM 28 varSanI uMmara sudhI jAtajAtanA dhaMdhA karI joyA. pAchaLathI emanuM mana vairAgya tarapha vaLatAM amadAvAdamAM AvI, 1904mAM saMnyAsI ziprAnaMdajI pAse akhaMDAnaMda nAma rAkhI dIkSA lIdhI. pustakanI dukAnethI bhajanasaMgraha kharIdatAM emane khUba ja moMgho paDyo. emanA manamAM thayuM ke eka sAmAnya mANasa pustako zI rIte kharIdI zake? emanI AMkha A ghaDI UghaDI, jemAMthI 'sastu sAhitya vardhaka kAryAlaya'no janma 1908mAM thayo. jIvanane UrdhvagAmI banAvatA vividha graMthanI gujarAtI bhASAmAM sastI zreNI chApIne bhikSu akhaMDAnaMde jJAnanuM paraba mAMDyuM ane eca.ema. paTela jevA niSThAvAnoe saMbhALIne saddhara pAyA upara mUkyuM. A TrasTe 'akhaMDAnaMda' nAmanuM mAsika zarU karyuM, jenuM prakAzana chellAM paMcAvana varSathI cAlu che. ziSTa vAcananuM te sarvottama mAsika che. si. hariprasAda desAI (1880-1950) 237 kalakattAmAM LCPMno abhyAsa karanAra DaoN. hariprasAda vrajarAya desAI eka saraLa-sAdagIpUrNa DaoNkTara hatA. meDikala kaoNleja sAthe sarjana tarIke saMkaLAyelA hatA. teo khUba ja sevAbhAvI sevaka hatA. amadAvAda myunisipAliTImAM seneTarI kamiTInA ceramena, upapramukha ane pramukha ema vividha hoddAo upara rahI 25 varSo sudhI zaheranI sevA karI. emaNe zaheranI saphAI, bagIcA, myujhiyama, pustakAlaya vagere kSetramAM moTuM yogadAna ApyuM hatuM. teo sAhitya ane kalArasika jIva hatA. gujarAta sAhitya sabhA sAthe saMkaLAyelA hatA. gujarAta vidyAsabhAnA pramukhapade rahI cUkyA hatA. emaNe vijJAna, tattvajJAnanA ane Arogya ema vividha viSayo upara 18 jeTalAM pustako lakhyAM hatAM. eo 1942nI caLavaLamAM khUba sakriya hatA. gAMdhIjI dAMDIkUca pachI eka vAra amadAvAda AvyA hatA, paNa AzramamAM gayA na hatA. AjhAdI pachI DaoN. desAIe emane amadAvAda prathama vAra AmaMtraNa mokalyuM hatuM. tyAre mahAtmA gAMdhIjIe emane javAba Apelo--"mAre mATe noAkhalI najIka che, amadAvAda dUra che." bApujI bhAgalA vakhatanA komI tophAno DAmavAmAM vyasta hatA. aMte emanI hatyA thaI. sittera varSa jeTaluM AyuSya bhogavanAra DaoN. desAIe amadAvAdanI ghaNAM varSo sudhI sevA karI hatI. paMDita sukhalAlajI (1880-1978) saurASTranA lImaDI gAmamAM vIsA zrImALI jaina kuTuMbamAM janmelA sukhalAlajIe 16 varSanI uMmare zItaLAnA rogathI AMkho gumAvI. 1904mAM banArasamAM dharmavijayajInI pAThazALAmAM saMskRta-prAkRtano abhyAsa karavA gayA. emane dRSTi nahIM hovAthI, abhyAsamAM je kaMI zIkhe te kaMThastha karatA. 'siddhahema'nA 18,000 zloko ane 'raghuvaMza'nA nave sargo temane kaMThastha hatA. pachI teo banArasathI mithilA bAlakRSNa mizra pAse abhyAsa arthe gayA. AcArya AnaMdazaMkara dhruvanI salAhathI banArasa yunivarsiTImAM adhyayana kArya mATe joDAyA ane emaNe lahiyA dvArA lekhana kArya zarU karyuM. Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 1922mAM gUjarAta vidyApIThamAM purAtattva vibhAgamAM bhAratIya darzanazAstrI tarIke joDAyA. 1934mAM pharI AcArya AnaMdazaMkara dhruva ane paMDita mAlaviyAjInA AgrahathI banArasa yunivarsiTImAM jaina cera' saMbhALavA banArasa gayA. emaNe banArasamAM nivAsa daramiyAna sanmatitarka', 'jainatarka bhASA', 'jJAnabiMdu', 'pramANamImAMsA' ane 'hetubiMdu' vagerenuM saMpAdana karyuM. 1944mAM nivRtta thaI, teo thoDo samaya muMbaInA bhAratIya vidyAbhavanamAM joDAyA ane pachI amadAvAda AvI gujarAta vidyAsabhAmAM joDAyA. anAgAra dharmaupAsI e haratApharatA gurukuLa jevA hatA. emaNe jIvananAM chellAM varSo amadAvAdamAM vitAvyAM. AMtararASTrIya khyAti dharAvanAra bhAratIya dArzanikomAM emanuM sthAna agrasthAne hatuM. 1974mAM emane padmabhUSaNa'thI sammAnavAmAM AvyA hatA. ravizaMkara mahArAja (1884-1984) potAnuM samagra jIvana lokasevAmAM vyatIta karanAra ravizaMkara vyAsano janma mAtara tAlukAnA raDhu gAmamAM thayo hato. emano vArasAI dhaMdho yajamAnavRttino hato, paNa yAcakavRtti nahIM gamavAthI emaNe e dhaMdho choDI dIdho. 1916mAM teo mahAtmA gAMdhIjIne maLyA. tyArathI teo gAMdhIjInA prabhAvamAM AvI gayA. 1918thI emaNe khAdInuM kAMtaNa zarU karyuM, je prakriyA emaNe AjIvana cAlu rAkhI hatI. emaNe svAtaMtryasaMgrAmamAM bhAga lIdho ane jelavAsa daramiyAna dhArmika graMthono bahu UMDo abhyAsa karyo. 1927nI amadAvAdanI relamAM ravizaMkarabhAI saradAra paTela sAthe rAhatakAryomAM joDAyA. 1941mAM komI hullaDamAM moTara ke laoNrImAM, zabanA DhagalA vacce UbhA rahI, dUdhezvara jaI emaNe ghaNAM zabonA agnisaMskAra karyA. teo eka gAmathI bIje gAma, UMDANavALAM gAmomAM nAtajAtanI paravA karyA vinA lokasevA mATe pahoMcI jatA. emano koI pakSa nahoto. lokasevA eka ja maMtra hato. mahIkAMThAnAM lokone dArUnA vyasanamAMthI mukta karyAM. corone sArA mArgamAM vALyA. lokomAM emaNe mANasAInA dIvA' pragaTAvyA. prANImAtramAM prabhunAM darzana karI dalita, patita du:khI ArTa mAnavInI potAnA zarIranA aNueaNune nicovIne sevA karanAra dhanya dharA ravizaMkara vyAsane lokoe 'mUka sevaka' upAdhithI navAjyA hatA. 1952mAM teo vinobA bhAve sAthe bhUdAnayajJamAM joDAyA ane hajAro ekara jamIna dAnamAM meLavI bhUmihInone vaheMcI ApI hatI. AvA mahAna saMta mahArAjanA AzIrvAdathI alaga gujarAta rAjyano zubhaAraMbha thayo hato. amadAvAda ravizaMkara mahArAja mATe gaurava anubhave che. gaNeza vAsudeva mAvaLaMkara (1888-1956) paMDita javAharalAla neharue jemane lokasabhAnA pitA' tarIke ullekhyA che, evA amadAvAdanA gaNeza vAsudeva mAvaLaMkara vyavasAye vakIla hatA. gAMdhIjIe amadAvAdamAM paga mUkyo tyArathI teo 'gAMdhI asara' taLe AvI gayA. 'dAdAsAheba'nA hulAmaNA nAmathI teo jANItA hatA. amadAvAdanI myunisipAliTImAM joDAyA ane saradAra paTelanA sahakAryakara banyA. 1921mAM vakIlAta choDIne asahakAranA AMdolanamAM bhAga lIdho. 1930mAM amadAvAda myunisipAliTImAM pramukha tarIke cUMTAyA ane zahera vikAsa yojanAomAM pUrepUrA khUMpI gayA. 1935-36mAM pharI pramukha tarIke cUMTAyA. 1937mAM teo muMbaI dhArAsabhAmAM amadAvAdanA pratinidhi tarIke cUMTAIne gayA ane tyAM spIkara tarIke cUMTAyA. 'hinda choDo' caLavaLamAM joDAI jelamAM gayA. 1946mAM madhyastha dhArAsabhAnA pramukha tarIke cUMTAyA, je hoddo temaNe bhArata AjhAda thayuM tyAM sudhI saMbhALyo. bhArata AjhAda thatAM 1947mAM bhArata lokasabhAnA spIkara tarIkeno hoddo grahaNa karyo ane hoddA upara dehatyAga karyo. dAdAsAhebanI bIjI jAhera sevAomAM teo zikSaNa ane sAhitya sAthe paNa joDAyelA hatA. temAM aneka saMsthAo AvI jAya che. temAM mukhyatve amadAvAda ejyukezana sosAyaTI Ave che. kastUrabhAI zeTha ane amRtalAla haragovanadAsa zeTha sAthe khabhekhabhA milAvIne kAma karyuM. gujarAta yunivarsiTInI sthApanAmAM temanuM ghaNuM yogadAna hatuM. bIjI saMsthAomAM gujarAta laoN sosAyaTI ane brahmacArIvADI TrasTa vageremAM temano phALo agresara hato. teo jIvyA tyAM sudhI gujarAta vidyAsabhAnA pramukha tarIke sevAo ApI hatI. tevI ja rIte kastUrabA smAraka TrasTa ane gAMdhI smAraka TrasTa (sAbaramatI Azrama)mAM pramukha Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 239 hatI. tarIke sevAo ApI hatI. Ama emaNe lAgalagATa 45 varSo NID, sI.ena. vidyAlaya, aTIrA jevI aneka saMsthAo sAthe sudhI amadAvAdanA jAhera jIvanamAM yAdagAra sevAo ApI saMkaLAyelA hatA. briTiza sarakAra taraphathI temane kaeNzare hindI nAmano golDameDala arpaNa karavAmAM Avyo hato. amRtalAla haragovanadAsa indulAla yAjJika (1889-1974) (1892-1972) zeTha amRtalAla haragovanadAse vakIlAta choDIne mila inducAcA tarIke jANItA, indulAla yAjJika 1912mAM udyoga dhaMdhAmAM joDAI nAmanA meLavI. teo ATalA ja B.A., LLB karI grAmavikAsa pravRttiomAM joDAyA. emaNe mAnavapremI hatA. sAbaramatI nadInA pUra, tophAnI ane komI 'yaMga inDiyA', 'navajIvana ane satya', "dharmayuga' ane hullaDo jevA zaheranA muzkelIbharyA divasomAM zeTha amRtalAla "hindustAna dainika' jevAM prakAzano zarU karyA hatAM. gAMdhIjI sAthe khaDe page UbhA rahyA. aneka saMsthAomAM sahabhAgI rahyA. saMparkamAM AvatAM emaNe 'yaMga inDiyA' ane 'navajIvana' ane zaheranI eca.ela. komarsa koleja ane zrImatI ena.eca.ela. satya" gAMdhIjIne prakAzana arthe soMpyAM hatAM. myunisipala meDikala temanA Arthika sahayogathI sthapAyela che. garIbonA belI indulAla yAjJika baMgabhaMga, svadezI amadAvAdamAM vepArI mahAmaMDaLanI sthApanAmAM teo agresara caLavaLa, homarUla lIga vageremAM AjhAdInI caLavaLamAM sakriya rahyA hatA. rahyA hatA. gAMdhIjI sAthe keTalAka matabhedo hovA chatAM emaNe aMbAlAla sArAbhAI zeTha kabUlyuM hatuM-"mane sAmyavAdI tarIke cItaravAno prayAsa thayo che, paraMtu huM rASTravAdI gAMdhIvAdI chuM. gAMdhIvAdanuM lohI mArI (1890-1967) nasenasamAM vahI rahyuM che." amadAvAdamAM janmelA pragatizIla vicAradhArA dharAvatA aMgata sukhasagavaDo phagAvI daIne, cavANuM-caNA khAI, ane dezapremI udyogapati zeTha zrI aMbAlAla sArAbhAI cokArI jADI khAdI paherI, kALI sigAreTa pIvAnA zokhIna 1910mAM saralAdevI sAthe lagnagraMthithI joDAyA. teoe evA alagArI phakIra netA indulAlamAM moTA camarabaMdhI AgaLa gujarAta kaoNlejamAM abhyAsa karI. karamacaMda premacaMda prA. li. ane paNa namatuM na jokhavAnuM svAbhimAna ane khamIra hatuM. emanI keliko milsanA vahIvaTamAM joDAyA. keliko milsanI sthApanA bhASA tejAbI hatI. zUrAtana caDAve evI vANI hatI. te temanA dAdAe karI hatI. temanA pitA sArAbhAI maganabhAI sAMbhaLI mAMdo mANasa Ubho thaI, patharo nAkhavA doDe! cAcAnI karamacaMdanA sau vaMzajoe "sArAbhAI' aTaka apanAvI che. nasenasamAM amadAvAda hatuM! mahAgujarAtanA AMdolanamAM temaNe temaNe "sArAbhAI kemikalsa ane phArmAsyuTikalsa' agragaNya netA tarIke AgevAnI lIdhI. vAstavamAM teo gujarAta nAmathI vaDodarAmAM rasAyaNo ane davAonuM utpAdana zarU karyuM rAjyanA sAcA arthamAM sarjaka hatA. 1957thI teo che ane udyogakSetre saMkhyAbaMdha kaMpanIonA ceramena tarIke lokasabhAmAM cUMTAyA. 1968mAM emanI AtmakathAnA traNa bhAga sevAo ApI 1918-19mAM amadAvAda milamAlika pragaTa thayA. esosiezananA pramukha banyA. gAMdhIjI sAthe saMparkamAM AvatAM, chelle mAMdagImAM inducAcA vADIlAla haoNspiTalamAM teo ane temanA parivArajano AjhAdInI laDatamAM ane motanI sAme 82 divasa jhajhUmyA. 11mI julAI 1972nA ; lokahitanAM kAryomAM joDAyA ane Arthika rIte madadarUpa banyA. roja 82 varSanI uMmare emaNe dehatyAga karyo. emanI pAse teo keLavaNIpriya hatA. vADIlAla hospiTalanI sAravAra peTenI phI bharavAnA paisA kyAM temanA dAdAnA nAmathI 1851mAM zarU thayela kanyAzALA hatA? myunisipala korporezane emano keza phI karyo. have to Aje paNa cAlu che. temaNe potAnAM bALakone "gharazALA'mAM kahevAyane phakIra netA! bhArata sarakAre emanA mAnamAM posTanI gharamAM zikSaNa ApavAno abhinava prayoga karyo hato. teo TikiTa bahAra pADI hatI. bI.ema. insTiTyUTa, keliko myujhiyama, zreyasa phAunDezana, Jain Education Intemational Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 dhanya dharA kastUrabhAI lAlabhAI zeTha (1894-1980) kastUrImRga samA zeTha kastUrabhAI amadAvAdanA nahIM, gujarAtanA zreSThIomAM agrasthAna meLavanAra udyogapatino janma amadAvAdamAM thayo hato. mahAjananI ke zreSThInI sadIo jUnI paraMparA jALavIne Adhunika yugane anukULa zikSaNa, dharma, kaLA, sthApatya tathA saMzodhana vagere aneka kAryothI A zaherane zaNagAravAno yaza temane maLyo che. A sarve pAchaLa emanI asAdhAraNa zaktio, prakhara buddhi, virala sUjhabharyuM zANapaNa ane puruSArthaparAyaNatA che. janahitamAM, jAhera kAryomAM tema ja prajAnI muzkelIonA samaye temaNe suyogya mArgadarzana Apela banyA. 1944thI myunisipAliTInA sabhya rahyA. 1945thI 48 sudhI sTenDiMga kamiTInA ceramena pade rahyA. 1949mAM myunisipAliTInuM korporezanamAM rUpAMtara thatAM teo zaheranA prathama nagarapati (meyara) banyA. zeTha cinubhAI 12 varSo sudhI meyara rahyA. temanA sattAkALa daramiyAna zaherano sarvatomukhI vikAsa karI zaherano navo cahero upasAvyo. dUdhezvaranuM Adhunika vaoNTara varkasa, dUdhaDerI, snAnAgAro, jAhera bAgabagIcA, saradAra paTela sTeDiyama, saMskAra kendra (myujhiyama), TAgora hola, neharu brija, zAhIbAga anDara brija, myunisipala zALAnAM makAno, prasUtigRho, vizALa prANIsaMgrahAlaya, kAMkariyAnuM navuM svarUpa, bAlavATikA, opana era thiyeTara ane pArTI ploTa vagere kAryo dvArA amadAvAda zaherane AbAda banAvyuM. - cinubhAI zeTha AmajanatAmAM cinubhAI meyara tarIke jANItA thayA ane nAmanA meLavI. zaheramAM baMdhAyela asaMkhya nAgarika sthApatyone kAraNe bhAratanAM sthApatyonA nakazAmAM amadAvAdanuM nAma agrasthAne mUkyuM. javAharalAla neharu eka jAherasabhAmAM bolelA-"bhAratanA eka zaheranI pragati mATe meyara keTaluM karI zake che, e jovuM hoya to amadAvAda javuM joIe."--ema kahI cinubhAI meyaranAM kAmokAryonI ucita mila udyoga uparAMta rasAyaNa udyogamAM bhAre saphaLatA meLavI. bhAratabharanA udyogapatiomAM emaNe agrasthAna meLavela hatuM. ANaMdajI kalyANajI peDhInA pramukha tarIkenI virala sevAo ApIne rANakapura, delavADA, zatruMjaya ane tAraMgA vagerenAM jinAlayono jIrNoddhAra karela che. ema kahevAmAM Ave che ke jeno paththaromAM paisA nAkhe che. te kahevata emaNe khoTI pADI che. emaNe amadAvAda ejyukezana sosAyaTI dvArA keLavaNInA vikAsa mATe zaikSaNika makAnonA-paththaromAM mabalakha paisA nAkhyA che, vAparyA che ema kahevAya. zaheramAM 1918 ane 1927mAM Avela pUrarAhata kAryamAM temaNe noMdhanIya kAma karyuM hatuM. zAMtidAsa jhaverI pachI jaina zreSThI tarIke zeTha kastUrabhAIno ullekha karavAmAM koI atizayokti nathI! amadAvAda zahera temanuM kAyamI RNI raheze. cinubhAI cimanalAla zeTha (1909-1993) amadAvAdanA kalyANa ane sukhAkArI mATe satata jAgrata zreSThIvarya zeTha cinubhAI cimanalAla jIvananA chellA zvAsa sudhI ciMtita hatA. cinubhAIe pAyAnuM bALazikSaNa banArasamAM, kaoNlejazikSaNa amadAvAda ane muMbaImAM lIdheluM. eka divasa saradAra vallabhabhAI paTele zeTha kastUrabhAIne kahyuM-"tamArA tyAMthI amadAvAda zahera mATe koIne Apo." tyAre kastUrabhAIe cinubhAI tarapha AMgaLI cIMdhIne kahyuM"cinubhAIne laI jAo." vallabhabhAIe cinubhAIne myunisipAliTImAM lIdhA. 1940mAM cUMTaNImAM jvalaMta vijayI paththaromAM sauMdarya khaDuM karatI sIdI saIdanI jALI-amadAvAda Jain Education Intemational Education Intemational Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata sarabha bhAga-2 241 prazaMsA karI hatI. 2006mAM amadAvAda myunisipala korporezane enDa risarca phAunDezana (NERF)nI sthApanA karI. emaNe sthApela saMskAra kendra sAthe emanuM nAma joDIne, emanI enjiniyariMga menejamenTa ane phArmasInI kaoNlejo zarU karI. have smRti kAyamI karI. to A phAunDezane niramA yunivarsiTIno darajjo prApta karyo che. Do. karasanabhAI paTela eka namra kheDUtaputra hovAne nAte teo udyogone kAraNe pradUSaNa aMge haMmezAM ciMtA rAkhe che. gujarAta sarakAranI narmadA (janma 1944) yojanAnI vicAradhArAne lokabhogya banAvavAmAM madadarUpa thavA Aje DaoN. karasanabhAI paTela phakta amadAvAdanA nahIM, 'narmadA phAunDezana"nI sthApanA karI che. jAhera zikSaNa, svAthya paNa bhAratamAM udyogakSetre daMtakathA samA banI gayA che. mahesANA ane AnuSaMgika suvidhAo pUrNa karavA "niramAM memoriyala grAma jillAnA rUpapura gAmanA eka kisAnaputra Aje eka svanirmita vikAsa TrasTaUbhuM karyuM che. vyApArika diggaja che. teo mahAna sAhasika ane mArkeTiMganA vizvae teonI kSamatA ane dIrdhadaSTinI kadara karI che jAdugara che. emaNe bahurASTrIya sabaLa kaMpanIo sAme paDakAra ane vividha kSetromAM teonA pradAna mATe teone pheDarezana opha Ubho karyo che ane sAthe sAthe teonAM sAmAjika kAryo thakI esosiezana oNpha smaoNla skela inDasTrIjha, amadAvAda taraphathI eka sahRdayI mAnavatAvAdI vyakti puravAra thayA che. AuTasTenDiMga inDasTriyAlisTa tarIkeno puraskAra (1990), emaNe kArakirdInI zarUAta, 25 varSanI uMmare gujarAta gujarAta cembara opha komarsa enDa inDasTrIjha taraphathI gujarAta sarakAranA "jIolojI enDa mAiniMga' vibhAgamAM leboreTarI bijhanesamena puraskAra (1998), roTarI InTaranezanala DisTrikTa AsisTanTa tarIke karI. nokarI choDI, emaNe nAnA pAye 2000 taraphathI "eksIlansa ina korporeTa gavarnansa' puraskAra DiTarajanTa pAuDara banAvavAno gRha udyoga zarU karyo. samaya jatAM vagere prApta thayela che. DaoN. karasanabhAIe phloriDA-eTalAnTika 1969mAM "niramA' brAnDathI DiTarajanTa udyogamAM pravezyA. yunivarsiTI, yu.esa.e. taraphathI teonA zikSaNa kSetre niSThAvAna emanI jIvanakathA kheDUtaputrathI dhanADhya banelA vyaktinI sahakAra tema ja eka vyApArI tarIkenI AgavI saphaLatA mATe parizramathI bharela saMgharSayAtrA che. chellA traNa dAyakAmAM emaNe varSa 2001mAM DaoNkTareTanI padavI enAyata karavAmAM Avela che. jAtamahenatathI, puruSArthathI saMpUrNa bhAratIya niramA' brAnDane DaoN. karasanabhAI paTele bhArata sarakAranA 'DevalapamenTa kAunsila sarvottama zikhare pahoMcADyuM che. Aje eka gujarAtI kaMpanIne phora sopsa enDa DiTarajanTa' vibhAgamAM paNa be satra mATe bajAranA 38 TakA hissA sAthe vizvamAM sauthI vadhu vecANa adhyakSapade sevA Apela che. mArA mATe bhAgyanI vAta e che dharAvatI brAnDa sudhI pahoMcADI che. tethI teo bhAratabharamAM ke, mArA navA "setu DenTala senTaranuM uddaghATana emanA varada chavAI gayA che. "vola sTrITa' jarnale karasanabhAIne bhAratanA haste thayuM hatuM. sopa rAjA' tarIke navAjyA che. hArvarDa bijhanesa rivyu - rASTrIya sammAnita mahAnubhAva sTaDIkesamAM sthAna meLavanAra 'niramA bhAratanI prathama brAnDa amadAvAdanI ghaNI vyaktionI rASTrIya staranI banI che. emaNe bhAratIya gRhiNIonI kapaDAM dhovAnI praNAlI badalI nAkhI che. emaNe phakta utpAdana nahIM, vaparAzakArono sevAonI noMdha laIne bhArata sarakAra dvArA temane sarvottama eka Akho varga Ubho karyo che. nAgarika sanmAna ApavAmAM AvyAM che. AvAM rASTrIya saMmmAna ApavAnAM zarU thayAM, e pahelAM ekamAtra sanmAna, samAjanuM RNa cUkavavuM e emano dharmamaMtra banI rahyo che. bhAratanI svAtaMtrya laDAImAM sarvazreSTha yogadAna ApanAra zikSaNa sivAya bIjo koI vikalpa nathI, emAM teo mAne che. vizvavibhUti mohanadAsa karamacaMda gAMdhIne "rASTrapitA'no rASTranA sAmAjika-Arthika vikAsamAM zikSaNane mahattva darajjo loko dvArA bakSavAmAM Avyo che. bhArata sarakAra ApavAnI zarUAta 1987mAM emanA vatana rUpapura-cANasmA taraphathI apAtAM badhAM sammAno caDhatA kramamAM 'padmazrI', khAte Tekanikala skUla zarU karI ane pAchaLathI 1995mAM A 'padmabhUSaNa', 'padmavibhUSaNa' ane 'bhArataratnathI sanmAnavAmAM ane kaoNmarsa kaoNleja zarU karI. amadAvAdamAM ucca guNavattAvALI Ave che. mahAna vyaktine emanA mRtyu pachI paNa zikSaNa saMsthA zarU karatAM emaNe 1994mAM niramA ejyukezana bhArataratna'thI sanmAnavAmAM Avela che. Jain Education Intemational For Private & Personal use only mational Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 rASTrapitA-mahAtmA gAMdhIjI mohanadAsa karamacaMda gAMdhI (1869-1948) vizvanI mahAna vibhUtino paricaya Apavo eTale himAlayano paricaya ApavA barAbara kahevAya! ApaNA rASTrapitA mahAtmA gAMdhIjInI bAbatamAM Ama ja kahevAya. porabaMdaramAM janma lenAra, vilAyatamAM vakIlAtano abhyAsa karI, vyavasAyArthe dakSiNa AphrikA janAra, svadeza pAchA pharI, amadAvAdane karmabhUmi banAvanAra ane A dezanI AjhAdInI caLavaLane doravaNI ApanAra evA mohanadAsa karamacaMda gAMdhIe bApujI, mahAtmA ane chelle rASTrapitAnuM bahumAna loko dvArA meLavyuM hatuM. gAMdhIjIe 1915mAM amadAvAda AvI kocaraba vistAramAM Azrama sthApyo, tyArathI dezane AjhAdI maLI tenA barAbara sADA pAMca mahinA pachI 1948mAM temanuM avasAna thayuM tyAM sudhInA samayane bhAratamAM 'gAMdhIyuga' kahevAyo. A yugamAM gAMdhIjIe dezanI AjhAdInI laDatamAM Apela yogadAna ke balidAnanuM mUlyAMkana karavA mATe koI zabdo nathI! gAMdhIjIe lokomAM svadezI bhAvanA' keLavIne teno rASTrIya laDatamAM hathiyAra tarIke upayoga karyo. AzramanI sthApanAthI sAmAjika krAMti zarU thaI. sAdo khorAka, jAtamahenata, khAdIno sAdo paheraveza, strIsanmAna, grAmodyoga, dharmaparAyaNatA ane prArthanA vagere bAbatano paricaya dezane karAvyo. 1917-18mAM milamajUronI laDatamAM gAMdhIjInI doravaNIthI milamAliko ane majUro vacce mahAjana prathA mujaba paMca dvArA samAdhAna thayuM ane temanI preraNA ane AzIrvAdathI majUra mahAjana saMghano janma thayo hato. 1920mAM asahakAranI caLavaLa dvArA gAMdhIjIe dezane ahiMsAno saMdeza Apyo. temaNe lokomAM samarpaNanI bhAvanA keLavI, jenA pariNAme vidyArthIoe skUlo choDI, vakIloe vakIlAta choDI, lokoe sarakArI nokarIo choDI ane AmalokomAM moTI dezadAjha pedA karI. 1922mAM gAMdhIjInA jelavAsathI, lokomAM polIsano bhaya dUra thavA mAMDyo. mArapITanI bhIti dUra thaI. loko olIsano mAra sahana karavA taiyAra thayA. jelavAsane hasate mukhe bhogavavA taiyAra thayA. dhanya dharA 1930mAM gAMdhIjIe 'dAMDIkUca' dvArA 'savinaya kAnUna bhaMga'no dezane saMdeza Apyo ane AkhA vizvanuM dhyAna kheMcyuM. 1940mAM temaNe vyaktigata satyAgraha dvArA prajAnuM mAna, AbarU, svamAna ane svAtaMtryano maMtra keLavyo. 1942mAM 'hiMda choDo AMdolana' dvArA lokomAM deza mATe marI phITavAnI dezadAjha UbhI karI. lokomAM karege yA mareMge'no jusso pedA karyo. A rIte joIe to AjhAdInI caLavaLamAM gAMdhIjIno keTalo mahAmUlo phALo hato ! teo haMmezAM hindu-muslima ekatAnA himAyatI hatA ane tenA kAraNe temaNe potAnA amUlya jIvananuM balidAna ApyuM. temane mAnava-mAnava vaccenI bhedarekhA-varNaprathA gamatI nahotI ane maMjUra nahotI. teo sAcA arthamAM dalitonA uddhAraka hatA. teo dilatone bhagavAna (hira)nA mANasa (jana) samajatA ane tethI ja temane 'hirajana' nAma ApyuM. gAMdhIjIne mana 'mAnava dharma' zreSTha dharma hato. temane mana mAravA karatAM maravAno mahimA moTo hato. satya bolavAnI pratijJAe gAMdhIjIne ghaNI kasoTImAMthI pasAra thavuM paDyuM hatuM. 'satyanA prayogo' karanAra A yugapuruSanI mAnavamAtra tarIkenI kalpanA thaI zake tema nathI. dilhImAM 30mI jAnyuArI 1948nA roja prArthanA sabhAmAM jatAM gAMdhIjIne nAthurAma goDase nAmanI vyaktie uparAuparI traNa goLIo choDIne vIMdhI dIdhA. sAcA arthamAM pUrNa puruSottama jevA mAnavadehe 'he rAma' bolI dehatyAga karyo. gAMdhIjInI smazAnayAtrAmAM UmaTI paDelI mAnavamedanI-mAnava samudAya viSe kalpanA karavI rahI! je jagyAe gAMdhIjIne agnidAha apAyo, te jagyA gAMdhIjInI samAdhi-rAjaghATa tarIke dilhInuM pavitra sthAna gaNAya che. dilhImAM AvatA duniyAbharanA mahAnubhAvo ke rAjakIya puruSo rAjaghATa jaI gAMdhIjInI samAdhine puSpAMjali arpe che, je bhArata sarakArano eka 'proTokola' che. Aje jo gAMdhIdarzana karavAM hoya ke 'gAMdhI samaja' levI hoya to ricArDa eTanabaronI 'gAMdhI' philma jovI rahI! duniyAnA pacAsa TakAthI vadhu dezomAM pUjya mahAtmA gAMdhIjInI pratimAo mUkavAmAM AvI che. bhArata dezanAM nAnAM ke moTAM badhAM ja zaheromAM gAMdhIsmRti eka yA bIjA svarUpe cokkasa jovA maLaze, eTale javAharalAla neharue yathArtha varNavyuM che-'gAMdhIjI jyAM cAlyA tyAM yAtrA banI, jyAM beThA tyAM maMdira Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 243 banyuM." bhaviSyamAM paNa AvI koI vibhUti janma leze ke kema vallabhabhAI zaheranA milamajUronA hitecchu hatA. te prazna che! 1917-18mAM zaheramAM paDelI milamajUronI haDatAlanA gAMdhIjInA janmane 100 varSa thatAM, 'gAMdhI zatAbdI mULamAM vallabhabhAI paTela hatA. teo majUrasaMgaThanomAM rasa laI mahotsava' ane 125 varSa pUrAM thatAM 'gAMdhI savAso' kAryakrama majUra samiti, gAMdhI sevA saMgha, hindustAna majUra sevaka saMgha UjavAyo. gAMdhIjIne A sadInA "mahAna eziyana puruSa' tarIke ane rASTrIya majadUra koMgresa sAthe saMkaLAyelA hatA. jAhera karavAmAM AvyA. mahAtmA gAMdhIjInI jaya ho! gAMdhIjI temaNe jAhera jIvananI vAstavamAM zarUAta 1917mAM amara raho! amadAvAda sudharAI (myunisipAliTI)mAM sabhyapade cUMTAIne zarU karI ane seneTarI kamiTInA ceramena tarIke umadA sevAo saradAra vallabhabhAI paTela ApI. teo vahIvaTI taMtramAM tAjagI lAvyA. cetana lAvyA (1875-1950) ane sudharAImAM rASTrIya bhAvanAnAM mULa nAkhyAM. A samaye paMDita javAharalAla neharue saradAra vallabhabhAI zaheramAM plega lAgu paDyo hato, tyAre zaheranI sukhAkArIne paTelanA mRtyu nimitte arpelI aMjalimAM kahyuM hatuM-"AjhAdInI prAdhAnya ApyuM. 1919thI sTenDiMga kamiTInA ceramena banyA laDatanA eka mahAna senAnI tarIke nahIM, paraMtu nUtana bhAratanA ane zaheravikAsamAM racyApacyA rahyA. 1924mAM eka ghaDavaiyA tarIke, tema ja tene eka ane saMgaThita banAvanAra myunisipAliTImAM pramukha tarIke cUMTAyA. temaNe zaheranA tarIke haMmezAM yAda raheze." AjhAdI pachI bhAratanAM pa6ra rilIpharoDanI yojanA, pANI ane gaTara yojanA, kAMkariyA jeTalAM nAnAM moTAM dezI rAjyonuM vyavahAru kunehathI vilinIkaraNa vistAranI saphAI tathA vikAsa, vADIlAla haoNspiTala ane karIne bhArata saMghamAM joDI dIdhAM hatAM. Ama temaNe bhAratamAM mANekalAla jeThAlAla pustakAlayanI sthApanAmAM vagere kAryomAM eka moTI rAjakIya ekatA UbhI karI hatI. dezanI ekatAnA khUba rasa laI e kAmo pAra pADyAM. A mahAna zilpIno janma kheDA jillAnA karamasada gAmamAM 1927mAM cha divasamAM ekAvana Ica varasAda paDyo 1875mAM oNkTobaranI 31mI tArIkhe thayo hato. hato. zaheranI relaAphatamAM rAta-divasa kAdavakIcaDa vacce kAma vakIlAtano abhyAsa karI temaNe godharAmAM ane pachI karI lokonA dila jItI lIdhAM. vallabhabhAI paTela pramukha tarIke borasadamAM vakIlAta karI. temaNe phojadArI mukaddamo calAvavAmAM zaheranI sukhAkArI ane sagavaDa mATe satata ciMtAtura rahyA. "huM sArI kAbeliyata meLavI. 1909mAM temanI patnInuM mRtyu thayuM bahAra na gayo hota to A amadAvAdanI sUrata pheravI nAkhata." tyAre teo korTamAM dalIlo karI rahyA hatA. saheja paNa vicalita evA ugAro dvArA temaNe amadAvAda pratyeno ananya anurAga thayA vinA kesa calAvyo. te pachI teo IMglenDa gayA ane pragaTa karyo hato. berisTarano abhyAsa karI 1913mAM bhArata pAchA pharyA ane 1928mAM bAraDolI satyAgrahanuM sukAna saMbhALI teo amadAvAdamAM vakIlAta zarU karI. temaNe bAhoza berisTara tarIke dezanA netA tarIke UpasI AvyA. 1930mAM dAMDIkUca pahelAM nAmanA meLavI. temanI dharapakaDa thaI. 1931mAM teo koMgresa adhivezanamAM teo brijanI ramatanA zokhIna hatA. yuropiyana pramukha banyA. 1940mAM vyaktigata satyAgrahI tarIke dharapakaDa sTAilathI jIvatA. teo ArAmanI paLo AjanI bhadramAM vahorI. 1946mAM 15 koMgresa prAMtika koMgresa samitimAMthI 12 Avela gujarAta klabamAM pasAra karatA hatA. jyAre teo jeTalI samitioe saradAra paTelanuM vaDApradhAna tarIke nAma rAjakAraNamAM nahotA tyAre gAMdhIjIne "ghelo gAMdhI' kahIne hasI sUcavyuM hatuM, paraMtu gAMdhIjIe neharune rAjakIya vArasa banAvyA. kADhatA hatA. temanI jANamAM gAMdhIjInAM kAryonI suvAsa AvatAM, 1946mAM kendrIya kAmacalAu rASTrIya sarakAramAM gRha ane 1917mAM gAMdhIjIne pahelAvahelA maLyA. 1918mAM mArcathI mAhitI khAtuM saMbhALyuM. bhArata AjhAda thatAM saradAra paTele jUna sudhI kheDA satyAgrahanuM saMcAlana karyuM. tyAM gAMdhIjInI nAyaba vaDApradhAnapadanI sAthe gRha ane riyAsata khAtuM saMbhALyuM. rAjakAraNamAM bedhaDaka kAma karavAnI bahAdurI joI, dhIre dhIre A kSaNe mane noMdhavuM jarUrI lAge che ke, jo gAMdhIjIe teo gAMdhIjInA ziSya banI gayA. temanA rAjakIya vArasa neharune badale saradAra paTelane pasaMda karyA Jain Education Intemational Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244 hota to A dezanuM citra cokkasa kaMIka juduM ja hota! te viSe to saue kalpanA karavI rahI! saradAranA mRtyu pachI neharujI dvArA ane temanA vArasadAro dvArA saradAra paTelanI pratibhAne dabAvavAmAM AvI hoya, evuM spaSTa dekhAI Ave che. 1979mAM motIzAhI pelesamAMnuM rAjabhavana khAlI thatAM, temAM 'saradAra vallabhabhAI paTela rASTrIya smAraka saMgrahAlaya' zarU karavAmAM AvyuM. chelle 1991mAM kendrIya sarakAre saradAra paTelane maraNottara bhArataratna evaoNrDa Apyo hato. AvA dezabhakta ane ekatAnA zilpInI pratimA saMsadanA prAMgaNamAM mUkavAmAM AvI. saradAra paTelanA nikaTanA sAthI divaMgata nANAMpradhAna eca. ema. paTelanI eka saMsthAe 'saradAra' philma banAvI. lohapuruSane adbhuta zraddhAMjali arpI. loko 'saradAra' philma joI saradArane nikaTathI oLakhe, to paNa ghaNuM! DaoN. vikrama sArAbhAI (1919-1971) garbhazrImaMta DaoN. vikrama sArAbhAI zaheranA udyogapati aMbAlAla sArAbhAInA putra thAya. 1940mAM teo kembrijamAM padArtha vijJAna ane gaNitamAM snAtaka thayA. nobela prAijha vijetA vaijJAnika DaoN. sI. vI. rAmananA hAtha nIce beMgloramAM kAma karyuM. 1945-47 daramiyAna kembrijamAM emaNe 'kaoNsmika re invesTIgezana ina Tropikala leTiTyUDjha' viSaya upara pIeca.DI. karyuM. emaNe 87 jeTalA vaijJAnika saMzodhanalekho prakAzita karyA hatA. bhArata pAchA AvI. emaNe 'phijhikala risarca leboreTarI' (PRL)nI sthApanAmAM rasa laI, saMsthA zarU karI. emaNe AjhAdInI laDatamAM bhAga lIdho hato. 1962mAM emaNe bhAratIya vahIvaTa saMcAlana saMsthA-IIMnI sthApanA karI. zarUAtanAM varSomAM mAnad adhyakSa tarIke sevAo ApI. DaoN. vikramabhAIe vijJAnanI sAthe sAthe saMsthAsarjakanI bhUmikA adA karI ane audyogika vikAsamAM sArA vahIvaTadAra udyogapati puravAra thayA. 1961mAM kendrIya sarakAranA aNuzakti paMcamAM sabhyapade nimAyA ane 1966mAM DaoN. homI bhAbhAnuM Akasmika avasAna thavAthI aNuzakti paMcanA adhyakSanI javAbadArI saMbhALavI paDI hatI. 1966mAM emane padmabhUSaNa evorDathI sanmAnavAmAM AvyA. emaNe bhAratane dhanya dharA avakAza saMzodhanakSetranA patha para lAvIne mUkyuM. inDiyana nezanala kamiTI phora spesa risarca'nA prathama ceramena banyA. thumbAnA viSuvavRttIya rokeTa mathakanI sthApanA ane saMcAlana ane amadAvAdamAM prAyogika AraMbha tathA avakAza vijJAna kendranI sthApanAmAM emano mahattvano hisso hato. trivendrama thumbA khAte pariSadamAM bhAga levA gayA, tyAre hoTalamAM emano jIvanadIpaka bujhAyo, jenA prakAzano ujAsa Aje paNa ApaNe mANI rahyA chIe. emanA mRtyu pachI, 1972mAM bhArata sarakAre padmavibhUSaNathI sanmAnyA hatA. rUbIna DeviDa (1912-1989) amadAvAdanA vizvavikhyAta prANIsaMgrahAlaya ane bAla vATikAnA sraSTA ane niyojaka tarIke sevAo ApanAra rUbIna DeviDe vividhasarano raJA aMgeno koI abhyAsa karyo nahoto ke tAlIma lIdhI nahotI. basa temanA hRdayamAM prANIpremano dhodha askhalita rIte vaheto hato. teo prANIonI saMbhALa ane taMdurastInuM jatana hRdayapUrvaka karatA. temanI vanyajIvana ane paryAvaraNanI sevAnI kadararUpe bhArata sarakAre 1975mAM padmazrI'nA evaoNrDathI navAjyA. bhAratanAM prANIsaMgrahAlayonA niyAmaka ane amadAvAda myunisipala korporezananA ekamAtra adhikArIne AvA prakAranuM bahumAna meLavanAra DeviDa sAhebane 1987mAM 'vizvagurjarI' evaoNrDa paNa enAyata karavAmAM Avyo hato. teo AMtararASTrIya saMsthA-jhuolojikala sosAyaTI opha laMDananA trIsa varSo sudhI phelo hatA. temaNe 1960mAM kAMkariyAmAMthI mAnavabhakSI magara ane 1984mAM maNinagaramAM AvI paDelA cittAne kuzaLatAthI pakaDI lIdho hato. bAlakRSNa dozI (janma-1927) AMtararASTrIya sthapati tarIke khyAti dharAvatA zaheranA bAlakRSNa dozI mULa sAbarakAMThA jillAnA che. Adhunika caMDIgaDha zaheranuM vikAsaAyojana sthapati lA kArbujhiyaranA sIniyara DijhAinara pratinidhi tarIke kAma karI, bAlakRSNabhAIe kArakirdI zarU karI. temaNe ela. DI. myujhiyama, premAbhAI hola, gAMdhI lebara insTiTyUTa, TAgora haoNla ane amadAvAdanI guphA jevI aneka bhavya imAratonuM sthApatya karyuM che. temanI 'saMgAtha' ophisa paNa sthApatyamaya che. Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 245 zAzvata saurabha bhAga-2 teo kudaratanA premI che. temanAM sthApatyomAM prakAza, pavana ane paryAvaraNane prAdhAnya ApavAmAM Ave che. bhArata sarakAre temane padmazrIthI navAjyA che. deza-paradezamAM mulAkAtI adhyApaka ane salAhakAra tarIke sevAo tathA vyAkhyAno ApI cUkyA che. temaNe ghaNAM sanmAno ane evorDsa meLavyAM che. amadAvAda zahera temanI bhavya nirmANakalAnuM gaurava anubhave che. teo temanI vAstuzilpa phAunDezana dvArA sthApatyanI vividha pravRttio karI rahyA che. jagadIza paTela (1929-1997) ATha varSanI vaye menenjAiTisanA zikAra banelA jagadIzabhAIe AMkhonI rozanI khoI. muMbaImAMthI phijhiyotherApInI DigrI meLavyA pachI khADiyAmAM 'meDiko masAja nAmathI phijhiyotherepI senTara zarU karyuM. emaNe 1950mAM aMdhajana maMDaLanI pravRttio kAmezvaranI poLamAM zarU karI. 1960mAM sarakAra taraphathI vastrApuramAM pa759 corasavAra jamIna maLatAM, temanAM maMDaLanI pravRttione moTuM svarUpa bakyuM. Aje agiyAra hajAra vAra jamInamAM saMsthA patharAyelI che. dezabharanAM lokomAM netrahIno taraphanI daSTimAM teo badalAva lAvyA che. sAdhanasaMpana bhadrAbahena temanAM ardhAginI banyAM. bhadrAbahenanI AMkhe temaNe duniyA joI. padmazrI jagadIzabhAIne samagra gujarAtanAM netrahInonA 'bhISma pitAmaha kahevAmAM koI atizayokti nathI. temane rAjya ane kendra sarakAra tathA videzomAM aneka puraskArothI navAjavAmAM AvyA che. jagadIzabhAInA avasAna pachI temanAM dharmapatnI bhadrAbahena temanA patinAM adhUrAM kAryo ane svapno sAkAra karavAmAM kAryarata che. harakuMvara zeThANI e jamAnAmAM strIo cAra dIvAlomAM rahI gharanuM kAmakAja saMbhALatI hatI te samayamAM zeTha haThIsiMhanuM acAnaka avasAna thatAM, temanAM patnI harakuMvara zeThANIne gharanI javAbadArIo hovA chatAM, bahAdurIpUrvaka AgaLa AvI, dhArmika ane sAmAjika kSetromAM aneka prazaMsanIya kAryo karyA. zeThANIe temanA patinuM jaina daherAM bAMdhavAnuM adhUruM kArya khaDe page UbhAM rahI pUruM karI, teno prANapratiSThAmahotsava dabadabApUrvaka karyo. emaNe ghaNA jaina saMgha kADhyA hatA. zeThANIe kanyA keLavaNIne mahattva ApatAM 1851mAM kALupura vistAramAM zaheranI prathama kanyAzALA zarU karI, je hAlamAM harakuMvarabA kanyAzALA nAmathI astitva dharAve che. temaNe kanyAzALAnA zikSakonI TreiniMga skUla zarU karI. teo gujarAta varnAkyulara sosAyaTInI pravRttiomAM paNa rasa letAM hatAM. briTiza sarakAre zeThANI harakuMvarabahenanI umadA sevAo dhyAnamAM laIne temane 'neka nAmadAra sakhAvatI bahAdura' nAmano ilakAba Apyo hato. gAMdhIroDa, patAsA poLa sAme, mahAvIra svAmInA derAsara najIka harakuMvarabA zeThANInI lAkaDAnI uttama kArIgarIyukta havelI emanI lokasevAnI yAdagIrIrUpe Aje paNa jovA maLe che. kasturabA gAMdhI (1868-1944) patinA paDakhe ekadama aDIkhama dIvAlanI jema UbhA rahI, potAnuM astitva patine samarpaNa karanAra, ApaNA rASTrapitA gAMdhIjInAM patnI kastUrabAnuM nAma samagra bhAratamAM prema ane AdarathI levAya che. 1913mAM AphrikAnA anyAyI kAyadAnA pratikArarUpe kastUrabAe jelavAsa veThelo. te pachI bhAratamAM kastUrabA dAMDIkUca hoya ke kheDA satyAgraha hoya ke 42nI hiMda choDonI laData hoya, game te caLavaLamAM kasturabA gAMdhIjIne paDakhe ne paDakhe rahyAM. Ama AjhAdI prAptinI laDatamAM kastUrabAe anekavAra jelavAsa bhogavyo. 1944nI 22mI phebruArIe jelavAsa daramiyAna AgAkhAna mahelamAM gAMdhIjInA khoLAmAM chello zvAsa lIdho. gAMdhIjInA virATa kAryamAM chAyA banI yogadAna ane bArabo mAM nArIzakti zuM nathI karI zakatI? nArI e to ratnonI khANa che. amadAvAdane paNa emAMthI bAkAta kema rAkhI zakAya? zaheranAM keTalAMka nArIrano khUba ! e ja mUlyavAna che. teonI suvAsa comera phelAyelI che. | evAM nArIratnono paricaya Apavo ucita gaNAze. ) Jain Education Intemational Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246 dhanya dharA raheze. balidAna ApanAra kastUrabAnuM nAma bhAratabharamAM smaraNIya puSpAbahena mahetA (1905-1988) raheze! nAnI uMmare vidhavA thayela puSpAbahene zikSikA tarIke vidyAgaurI nIlakaMTha (1876-1958) jiMdagInI zarUAta karI, samAjasevAne prAdhAnya ApI, mahilAsevA ane uddhAramAM kAryarata vidyAgaurIe mRdulAbahena sArAbhAI desAI sAthe sahakAryakara tarIke joDAI, 1902mAM muMbaI yunivarsiTImAMthI gujarAtanI mahilAomAM 1936thI 1940 sudhI jyotisaMghanA mukhyamaMtrI tarIke kArya prathama snAtaka thayAM hatAM. snAtaka thatAM pahelAM teo traNa karyuM. saMtAnonI mAtA banI cUkyAM hatAM. temanA pati ramaNabhAI puruSapradhAna samAjathI piDAtI, zvasurapakSanA mArathI, nIlakaMThanI sAthe gujarAtI sAhityamAM rasa laI gujarAta trAsathI, atyAcArathI ribAyelI nArIonA uddhAra mATe vidyAsabhAmAM 1928thI 1958 sudhI sakriya rahyAM hatAM ane 1937mAM 'vikAsagRha' nAmanI saMsthA sthApI ane jIvanabhara 1947mAM gujarAta sAhitya sabhA saMsthAnA pramukha tarIke kArya A saMsthAnI javAbadArI nibhAvI, je saMsthA Aje pAlaDI saMbhALyuM. "phorama', "jJAnasudhA', "nArIkuMja' vagere temanI maulika vistAramAM vizALa vaDalA jevI banI che. kRtio che. aMgreja sarakAre temanI sevAnI kadara karI. "kesare svAtaMtrya laDAInA eka yoddhA tarIke puSpAbahenane hinda'no ilkAba enAyata karyo hato. 1955mAM bhArata sarakAre "padmabhUSaNa'no ilkAba Apyo. zAradAbahena mahetA (1882-1970) 1966thI cha varSa mATe rAjyasabhAmAM sabhyapade rahyAM. 1983mAM strIsaMgaThanomAM agraNI kAryakara tarIke sevA karanAra temane eka lAkha rUpiyAvALA jAnakIdevI bajAja evorDa'thI zAradAbahena mahetA muMbaI yunivarsiTInAM snAtaka hatAM. temaNe sanmAnavAmAM AvyAM hatAM. emaNe muMbaI rAjyamAM maMtrImaMDaLamAM mahilA keLavaNI mATe mahilA vidyApIThanI sthApanA karI hatI, sevA ApI hatI. mArI sevAmAM temanuM prathama kakSAnuM nAma kAyama jemAMthI AgaLa jatAM "akhila hinda mahilA pariSada' saMsthAnI sthApanA thaI, jemAM emaNe 25 varSo sudhI otaprota rahI kArya indumatIbahena cimanalAla zeTha saMbhALyuM hatuM. pracArasAhityamAM teo sakriya rahyAM. teo ' (1906-1985) bAraDolI satyAgrahamAM joDAyAM hatAM. teoe sAhityamAM ghaNo zaheranA zreSThIvarya zeTha cimanalAla nagInadAsanAM putrI rasa laI, "gRhavyavasthA", "bALakanuM gRhazikSaNa', bALauchera' indumatIbahena gUjarAta vidyApIThamAM abhyAsa karI jAhera ane "purANonI bodhaka vArtAo' jevI kRtio lakhI hatI. jIvanamAM AvyAM. khAdI grAmodyoga, maniSedha, mahilA utkarSa, anasUyAbahena sArAbhAI komI ekatA jevI pravRttiomAM noMdhapAtra phALo Apyo. zeTha (1885-1972). cI.na. vidyAvihAra ane anya zaikSaNika saMsthAomAM saMkaLAIne udyogapatine tyAM janma lenAra anasUyAbahene umadA zikSaNazAstrI ane keLavaNIkAra tarIke jhaLakyAM. teo milamajUronI sukhAkArImAM jIvana samarpaNa karyuM. 1914mAM 1962mAM gujarAta rAjaya sarakAramAM zikSaNamaMtrI banyAM hatAM. jyubili milanI sAme amarApuranI cAlImAM milamajUronAM sAmAjika sudhAraNA, zaikSaNika kSetre temaja rAjakIya kSetre emano mahattvano phALo hato. 1970mAM kendra sarakAre temane 'padmazrI'nA bALako mATe zALA zarU karI hatI. 1916mAM gAMdhIjIe rUbarU zALAmAM jaI mulAkAta lIdhI hatI ane evorDathI navAjyAM hatAM. anasUyAbahenanI pRvRttithI prabhAvita thayA hatA. majUrauddhAra cArumatIbahena coddhA (1912-1981) mATe temaNe 1920mAM "majUra mitra maMDaLa" sthApyuM hatuM, je jiMdagInI lagabhaga ardhI sadI strIonA utthAnamAM AgaLa jatAM majUronA praznonI pravRtti temanA gharethI racyA-pacyAM rahenAra, cArumatIbahena A zaheranAM vatanI hatAM. milamAliko sAme karatAM hatAM. majUra mahAjana saMghamAM temanuM 20 varSanI uMmare teo jyotisaMghamAM tAlImArthI tarIke joDAyAM. nAma premapUrvaka levAmAM Ave che. pachI teo jyotisaMghamAM ekarUpa thaI gayAM. jyotisaMgha eTale Jain Education Intemational Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata sorabha bhAga-2 24o saMta parama hitakArI cArumatIbahena. duHkhI bahenonAM AzrayasthAna tarIke sArAye gujarAtamAM emanI suvAsa phelAI gaI hatI. aneka bahenone vezyAvADethI choDAvI hatI ane apahata thayelI bahenone guMDAtattvonA hAthamAMthI paNa choDAvI hatI. emanI yoddhA aTaka emaNe sAcA arthamAM sAbita karI batAvI. ilAbahena bhaTTa (janma-1933) svAzrayI mahilA saMgaThana dvArA samagra vizvamAM krAMti jagADanAra vaizvika nArI ilAbahena bhaTTa "sevA saMsthAnA sthApaka ane janarala sekreTarI, janma amadAvAdI che. nArInA svAvalaMbananA gauravanI punaH pratiSThA karanArAM gujarAtanAM lAkho bahenonAM priya evAM ilAbahenane mana dharma ane karma eka ja sevA' che. ilA ane sevA e paraspara paryAyI zabdo thaI gayA ilAbahenane gAMdhIjI prerita majUra mahAjana saMghamAM 1955thI 1959 daramiyAna majUra bhAIo ane bahenonAM jIvanane nikaTathI jovAnI taka maLI. - saMtonA satsaMga ane emanI madhura vANI mAnavInA vicAromAM parivartana lAve che. saMta-satsaMga dharma tarapha vALe che. sArA saMskAranuM siMcana kare che. umadA vicAronuM ropaNa kare che. ciMtAmukta jIvanazailI tarapha vALe che. jiMdagInA tanAvamAM mArgadarzana maLe che. keTalIka vyaktio saMta nathI, sAdhu nathI paNa emanuM jIvana, AcaraNa ane karma saMta ke mahArAjathI vizeSa hoya che. saMta janme brAhmaNa hovo jarUrI nathI. vyaktinuM jIvana, AcaraNa ane karma saMta, mahAtmA ke mahArAja banAve che. mahAtmA gAMdhIjI, ravizaMkara mahArAja ke akho bhagata A bAbatanA sarasa dAkhalA che. mA keTalIka vyaktioe pote eka dharmapraNAlI zarU | karI hatI. bIjI rIte kahIe to emaNe saMpradAya zarU | karyA hatA. dAdudayALa ane sahajAnaMda svAmIe potAnA paMthanI oLakha UbhI karI hatI. punita mahArAja, kIrtanAcArya sItArAma mahArAja, devendravijayajI mahArAja, kRSNazaMkara zAstrIjI, gobhakta zaMbhu mahArAja jevA bhajaniko, kIrtanakAro ke kathAkAro tarIke sArI nAmanA meLavI hatI. emanuM sAdagIbharyuM jIvana saMtapuruSa jevuM hatuM. AvA saMto sAcA arthamAM samAja | mATe parama hitakArI che. muslima saMto pIra tarIke oLakhAya che. AvA pIramAM agrasthAne zekha ahamada khaTTu gaMjabakSa | agrasthAne che. jaina munio vihArI che. karNAvatI nagarI-rAjanagara amadAvAdamAM jaina vihArI ghaNA sAdhuonuM moTuM yogadAna rahyuM che. tema chatAM jJAnI saMtomAM bhAratabharamAM jemanuM moTuM nAma bolAya che, te | paMDita sukhalAlajI, muni jinavijayajI ane muni puNyavijayajI vidvAnothI ochA nathI. amadAvAdanI bhUmi sAthe saMkaLAyela saMta viSe jANIe. che paNa latA minArA-amadAvAda Jain Education Intemational For Private & Personal use only Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 dhanya dharA zekha ahamada khaTu gaMjabakSa agnisaMskAra karAve che. emaNe sAMbharanI bAjunA navAgAmamAM samAdhi lIdhI hatI. (1335-1446) jemanI preraNA ane AzIrvAdathI sulatAna ahamadazAhe sahajAnaMda svAmI (1718-1830) amadAvAdano pAyo nAkhyo hato, evA emanA guru sarakheja uttara bhAratanA ayodhyA pAsenA chapaiyA gAmamAM janmelA nivAsI ziromaNi zekha ahamada khaTTu gaMjabakSa dilhImAM janmyA ane agiyAra varSanI uMmare gRhatyAga karanAra ghanazyAme sAta hatA. emane vArasAmAM maLelI moTI milakata juvAnImAM varSa sudhI tIrthATana karI, saurASTramAM mAMgaroLa najIkanA laoNja mojazokhamAM vAparI kADhI, jyAre emane vairAgya utpanna thayo gAmamAM rAmAnaMda svAmInA AzramamAM rahyA. 21 varSanI uMmare tyAre, guru zekha bAbA izAka madArabInA ziSya thayA. makkAnI sahajAnaMda svAmI tarIke uddhava saMpradAyanI praNAlI saMbhALI. jAtrAe nIkaLelA zekha sAheba gujarAtamAM emanA rokANa emanI madhura vANIe ziSyano samudAya vistAryo. daramiyAna khaMbhAtamAM sUbA phatehakhAnI khAtara-khidamata mANI emaNe vyasanamukti, sAduM-saraLa jIvana, strI sanmukha na thavuM, hatI. pAchA vaLatAM gujarAta pratye ahobhAva jAgatAM teo lokakalyANa jevA hetulakSI upadezo ApyA. teo dUdha pItI pATaNamAM rokAyA. chelle 60 varSanI vaye sarakhejamAM nivAsa bALAo ane baLatI vidhavAo jevA kurivAjo sAme laDyA. karyo. marAThArAja vakhate 1804mAM amadAvAdamAM AvyA. rAyapuranA sulatAna mujhaphapharazAha ane temanI vacce guruziSya jevo raghunAthajInA maMdiramAM rahyA. gAyakavADanA subA viThThalarAve saMbaMdha hato. tethI emano pautra ahamadazAha saMta zekha ahamadane emane keda karyA. ghaNA lUMTArAo, tophAnI loko, kAThI, koLI guru mAnI mAna Apato hato. rAjya taraphathI emane ghaNuM vagerene bodha ApI emane sArA mArge vALyA. dravyanajarANuM maLatuM hatuM. AvA saMta ahamada 111 varSanI uMmare emaNe 212 zlokoyukta "zikSApatrI' racI. emaNe jannatanazIna thayA. hindustAnamAM cha moTA pIromAM emanuM nAma ApelAM kathAsAra ane pravacano--vacanAmRta' nAme graMthamAM che. sarakhejamAM emano rojo mahamUda begaDAe bAMdhavAno zarU prakAzita thayAM. emaNe sthApita "svAminArAyaNa saMpradAya'nA karyo ane kutubuddIne pUro karyo hato. A muslima saMtanI daragAha maMdirono vahIvaTa gAdIpati tarIke thAya che. hAlamAM 1944mAM upara seMkaDo loko darzanArthe Aje paNa jAya che. janmelA chaThThA dha. dhu. AcArya zrI tejendraprasAda pAMDe mahArAja saMta dAdu dayALa (1544-1604) 1969thI kALupura svAminArAyaNanA maMdirano vahIvaTa saMbhALe amadAvAdamAM janmelA dAdu dayALa, musalamAna hovA chatAM hiMdu dharma tarapha kheMcAyelA hatA. agiyAra varSanI uMmarathI saMta sarayudAsajI mahArAja (1848-1912) teo sAdhu, saMto ane phakIrono satsaMga karatA hatA. trIsa varSanI amadAvAda jillAnA pATaDI gAmamAM janmelA uMmare dayALe amadAvAda choDyuM ane rAjapUtAnA sAMbhara gAme bhogIlAlane najIkamAM rahetA vajAbhagata ane joItArAma saMsArI jIvananI sAthe rU-pIMjaNano dhaMdho karatA hatA. tyAMthI bhagatanA satsaMgathI emanAmAM bhaktirasano saMcAra thayo hato. Amera gayA. kabIrajInI jema emaNe duhA ane padonI racanA bhagavAnadAsajI mahAtmA pAse dIkSA laI, teo sarayudAsa saraLa lokabhASAmAM karela che. emaNe baMgALa, bihAra ane uttara banyA. pradezamAM bhramaNa satata cAlu rAkhyuM. emanI kIrti mugala bAdazAha - sarayudAsa 1924mAM amadAvAdamAM dariyApura akabara sudhI pahoMcI hatI ane emaNe dAdu dayALa sAthe satsaMga vADI gAmamAM AvyA. trikamadAsa paTele emane muralIdhara maMdira karyo hato. samarpaNa karyuM. temanAM kathA-kIrtanathI moTo zrotAvarga AkarSAyo. dAdu dayALe samAdhi lIdhA pachI emanA ziSyoe hiMdu emanA bhaktoe premadaravAjA najIka sarayuM maMdira, Azrama ane dharmano aMtargata evo dAdu paMtha sthApyo. emaMnA ziSyo gauzALA bAMdhI ApI. emaNe annakSetra zarU karyuM. chappaniyA ekabIjAne maLe tyAre 'satyanAma' uccAre che ane rojabarojamAM dukALamAM eo dararoja 25 maNa loTanA roTalA karAvatA ane rAmanAmano japa kare che ane mRtyu pachI hiMdu vidhi mujaba darekane roTalA ane dALa ApatA. AsapAsanAM loko emanAM Jain Education Intemational ducation International Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 sevAkAryamAM joDAtA. kheDUto anAja ugharAvI lAvIne gADegADAM ThAlavatA. Ama sarayu maMdira lokasevAnuM eka mahAna tIrtha banI gayuM hatuM. teo jIvananA aMtakALa sudhI A sthaLe rahyA ane janatAne dharmAbhimukha karavAmAM, ucca saMskAronuM siMcana karavAmAM ane janatAnA duHkhamAM sahabhAgI banavAmAM potAnuM samagra jIvana samarpI dIdhuM hatuM. emanA janmasthaLa pATaDI gAmamAM pATaDI darabAra piravAra taraphathI rUpiyA 51,000 ane anya lokaphALAmAMthI banAvela sarayudAsajInI pratimAnI anAvaraNa vidhi saccidAnaMdajI svAmInA varad haste 10-9-2003nA roja karavAmAM AvI che. saMta narasiMhadAsajI mahArAja (1851-1959) jagannAtha maMdiranA sthApaka siddha saMta hanumAnadAsajI nAnI sarakhI daherI (maMdira) bAMdhI pUjA karatA hatA, tyAre eka nAno sarakho tejasvI bALaka gausevA karavA AkarSAyo. bAla mukuMdadAsajIe ene narasiMhadAsajI nAma ApI dIkSA ApI, TUMka samayamAM bALa narasiMhadAsajI jJAnazaktithI saunA mAnItA banyA. 'sAdhu to calatA bhalA'nI jema pahoMcelA narasiMhadAsajIe tyAMnA bhAvanagara rAjAnA divAne zihoramAMnA maMdiramAM sthAna ApyuM. A bAbata bAlamukuMdadAsajIne khyAlamAM AvatAM emaNe be bhaktone zihora mokalI, narasiMhadAsajIne amadAvAda pAchA bolAvI lIdhA ane jagannAtha maMdirajInI sevApUjA ane vyavasthA karavAnuM kAma soMpyuM. bAlamukuMdadAsajI brahmalIna thatAM maMdiranA mahaMta tarIkenI javAbadArI dhArmika niSThAthI nibhAvI ane maMdiranI zAna tathA suvAsa comera phelAvI. khabhe savA hAthano rUmAla, keDamAM be hAthanI dhotI ane cAra AMgaLanI laMgoTI-A emanAM kapaDAM hatAM. teo page kaMI paheratA nahIM. jamaNavAramAM ke kuMbhameLAmAM teo upavAsa karatA. jagannAthapurInI yAtrA pachI emaNe 1878thI jagannAtha maMdiramAM rathayAtrAnI zarUAta karI. tyArathI zaheramAM rathayAtrAnI praNAlI cAlu che. vayovRddha thayA hovA chatAM yuvAnane zaramAve evI sphUrtithI gausevAnuM ane maMdiramAM sAdhusaMtone jamADavAnuM kAma karatA. kyAreya bhaMDArAmAM tUTa paDatI nahIM. emanI gausevA, mAnavasevA ane prabhusevAthI prabhAvita thaIne saMtoe emane 49 mahAmaMDalezvarathI navAjyA. e jamAnAmAM rezaniMga cAlatuM hatuM tyAre maMdiramAM 300-400 sAdhusaMtonuM annakSetra cAlatuM hatuM. kadI anAjanI taMgI paDI nahotI. emaNe sittera varSa maMdiranA gAdIpati tarIke rahI, 108 varSa lAMbI jiMdagI siddha saMtanI jema jIvI jagannAtha maMdiranI suvAsa cAre dizAmAM vadhArI hatI. saMta punita mahArAja (1872-1962) amadAvAdamAM eka uttama kakSAnA bhanika ane kathAkAra tarIke saMta punita mahArAjanuM nAma bolAya che. jUnAgaDhamAM janmelA punita mahArAjanuM mULa nAma bAlakRSNa hatuM. teo bALapaNathI rAmanAmanI dhUna bolatA. zAMtimiyAM nAmanA skUla zikSaka pAsethI kAvyo lakhavAnI ane madhura rAge gAvAnI preraNA meLavI. jiMdagInI kArakirdInI zarUAta agiyAra rUpiyAnA pagArathI posTa oNphisamAM paTAvALAnI nokarIthI karI, amadAvAdamAM milamAM ane kALupura relve sTezana upara kulI tarIke kAma karyuM. AgaLa jatAM jiMdagIkramamAM teo karuNAbharI sthitimAM mukAyA. davA karAvavAnI paristhiti nahIM hovAthI, emanA vahAlasoyA putre jAna gumAvyo. emanI azakta tabiyata thatAM TI.bI. roga lAgu paDyo. eka divasa kAmanAtha mahAdevamAM cAlatI kathAnA zabdo bAlakRSNanA kAne paDyA-"rAmanAma maMtra e ja zreSTha auSadha che. tenAthI tananA ane mananA roga maTe che. tamAma prakAranI ciMtA prabhune soMpI, tenI zaraNAgati svIkAro." kAmanAtha maMdirethI bAlakRSNa sAraMgapuranA raNachoDajInA maMdiramAM pahoMcI, prabhunI zaraNAgati svIkArI. tyArathI teo prabhubhaktimAM joDAyA. emaNe raNachoDane vahAlA karyA ane mAthe caDAvyA. AgaloDavALA rAdhezyAma mahArAje emane bAlakRSNamAMthI 'punita mahArAja' banAvyA ane bhajano karavA lAgyA tathA kathA karavA lAgyA. DAkoranA raNachoDajInA saMgha zarU karyA. pachI punitamahArAja tarIke comera chavAI gayA. maNinagaramAM rAmoliyA parivAra taraphathI emane jamIna dAnamAM maLI. tyAM punita Azrama bAMdhI sevAkAryo zarU karyAM. lokomAM dharmabhAvanA jagADI. ghare ghare 'rAmamaMtra' lakhAvavA zarU karAvyA. 'janakalyANa'nuM prakAzana zarU karyuM. Aje paNa te dhArmika prakAzanomAM sauthI vadhAre prato vecAtuM sAmayika che. emaNe Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 dhanya gharA UL janasevA e ja prabhusevA che' jevo maMtra amalamAM mUkyo. Aje paMDita sukhalAlajI emanA kALa zikSaka banyA. emanI preraNAthI paNa saMta punita mahArAjanAM bhajano loko premathI mANe che. A saMzodhanamAM rasa jAgyo. emanA gura kAMtivijayajInI emanA putra janaka mahArAja paNa eka sArA bhajanika kathAkAra vRddhAvasthAne kAraNe emane lAgalagATa 18 varSa sudhI emanI sevAmAM pATaNa rahevAnuM thatAM, tyAMnA jJAnabhaMDArono vipula lAbha gaMgezvarAnaMdajI svAmI (1881-1992) meLavyo ane tene vyavasthita karyA. emane pATaNanA zrI saMgha taraphathI maLela AcAryapadanA sammAnano vivekapUrNa asvIkAra paMjAbamAM janmelA cha varSanA caMdrazekharane zItaLAno roga karyo hato. thatAM, AMkhonuM nUra gumAvyuM. te pachI teo rAmAnaMdajInI 1950nI AsapAsa teo jesalamera ane tenI nizrAmAM gAyatrI mAtAnuM anuSThAna ane paMcadevanI pUjA karavA AjubAjunA jJAnabhaMDAronA saMzodhana mATe tyAM gayA. ahIM lAgyA. haradvAramAM sadgurudeva pAse nAnI uMmare dIkSA laI emaNe saMzodhanamAM vaijJAnika abhigama apanAvyo. amUlya caMdrazekharamAMthI gaMgezvarAnaMdajI nAma dhAraNa karyuM. tADapatrIonI mAikrophilma banAvaDAvI. ahIMyAM emaNe ghaNI emanAM AMtaracakSu khUlI gayAM. je sAMbhaLe te badhuM emane muzkelIono sAmano karyo. yAda rahI jatuM. bhagavadgItAnA sAtaso zloko eka ja divasamAM 1947-48mAM zeTha zrI kasturabhAI lAlabhAI emanA moDhe karI nAkhyA hatA. emaNe nAnI uMmare cha darzano, vedo tema saMzodhanakAryamAM madadarUpa rahyA. jaina dharmamAM A sadInA ja vedAMgonuM adhyayana pUrNa karyuM. saMpAdanakSetre munizrInuM amUlya ane advitIya pradAna rahyuM. gaMgezvarAnaMdajI veda, rAmAyaNa, mahAbhArata ane bhAgavatu emanA naMdIsUtrama'nA be graMtho 1966 ane 1968mAM pragaTa upara pravacano ApavA lAgyA. emanuM saMskRta bhASA upara ghaNuM thayA hatA. emanA A bhagIratha prayAsane anulakSIne emane prabhutva hatuM. emaNe je sAhityanI racanA karI te vipula-amUlya Agama-prabhAkara kahevAmAM AvyA. vidvAnonA pratIkarUpa sammAna sAhitya hatuM. emane 'veda-darzanAcAryanI padavIthI vibhUSita paMnyAsa' padavIno paNa vivekasabhara asvIkAra karyo hato. karavAmAM AvyA hatA. gujarAtI sAhitya pariSadanA vIsamA adhivezananA itihAsa1952mAM amadAvAdamAM kAMkariyA vistAramAM purAtattva vibhAgamAM teo pramukhapade varAyelA hatA. sAcA vedamaMdiranI sthApanA karI jemAM bhagavAna vedanArAyaNanI bhavya vidvAnane chAje evA sAcA jJAnI hovA chatAM, AjIvana vidyArthI mUrtinI prANapratiSThA karI. A mUrtinuM vajana eka Tana-chappana rahyA. maNanuM che. emanA cAra hAthamAM veda mUkelA che. AvAM cauda ktajIvana svAmIbApA maMdiro gaMgezvarAnaMdajIe dezaparadezamAM bAMdhyAM che, jenA dvArA bhAratIya saMskRti, dharma ane veda vicAradhArAno pracAra ane (1907-1979) prasAra thaI rahyo che. 90 varSanI pAkaTa vaye, emaNe "bhagavAna vAtrakakAMThe kheDAmAM prAgaTya sane 1907mAM. sadaguru zrI veda' nAmano adbhuta graMtha prakAzita karyo. vizvanAM 80 sthAnoe IzvaracaraNabApAnA varada haste dIkSA pAmI zrI muktajIvana A graMtharatnanI sthApanA karavAmAM AvI. prajJAcakSu hovA chatAM svAmI banyA. 1929mAM "zrI abajI bApAzrInI vAto', "zrI emaNe sarjeluM sAhitya mudrita svarUpe daza hajArathI vadhu pRSTho puruSottama lIlAmRta sukhasAgara', 'rahasyArtha sahita vacanAmRto' jeTaluM thAya che. emanI kRtio arthasabhara ane vidvattApUrNa che. vagere sagraMthonuM saMpAdana karyuM. kaDInA zrI svAminArAyaNa gaMgezvarAnaMdajI ekaso agiyAra varSa jeTaluM lAMbu punita jIvana maMdiranA mahaMta tarIke nAmanA meLavI. sa bApA sAthe zrI jIvyA hatA. svAminArAyaNanuM maMdiranuM maNinagara khAte 1941mAM khAtamuhUrta munizrI puNyavijayajI (1895-1971) karyuM. 1944mAM zrI ghanazyAma mahArAjanI prANapratiSThA karI. 1946mAM satsaMga ane saMskRtinA pracArArthe paradeza- kapaDavaMjamAM janmelA maNilAla cauda varSanI vaye guru prayANonI paraMparAnA prAraMbhika zrI muktajIvana svAmI bApA che. kAMtivijayajI pAse dIkSita veda | vijayajI banyA. prajJAcakSu anahada lokacAhanAne kAraNe teozrInI 1957mAM suvarNatulA ! Jain Education Intemational For Private & Personal use only Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 251 zAzvata sorabha bhAga-2 thaI. A samagra dhanarAzinuM TrasTa racI zikSaNa Adi samAjasevAnA mArge te dravyano viniyoga karavAnI pahela paNa karI. zrI muktajIvana svAmIbApAe bhArata sAdhusamAjanA amadAvAda khAtenA adhivezanamAM svAgatAdhyakSa thayA ane pachI rASTrIya upapramukha tarIke varaNI pAmI samagra bhAratamAM saMto- ziSyo sAthe vicaraNa karI dhArmika kSetre navacetanAno saMcAra karyo. pUrva prAthamikathI mAMDI koleja sudhInA zikSaNano temaNe prabaMdha karyo. te sAthe chAtrAlayonuM Adarza saMcAlana karI chAtrone ramatokhelakUda spardhAo, pravAso uparAMta saMskRta tathA saMgItamAM rasa letA karyA. paradezamAM paNa zrI muktajIvana pAipa benDa tathA krikeTa vagerenI spardhAo mATe susajja karyA. vyaktigata jIvanamAM AdhyAtmika sAdhanA ane sAmAjika jIvanamAM sArvatrika samuddhArane anulakSatI kartavyaparAyaNatAnA paMthe, satsaMgI samAjane preratA svAmIbApAnI dezavidezamAM aneka nagarayAtrAo thaI che ane haribhaktoe temane suvarNa uparAMta pleTinama tathA paMcaranothI paNa toLyA che, chatAM svAmIbApAe potAnA jIvanamAM to upavAso, mauna ane ekAMtasevanane mahattva ApyuM che. pote sAdAIthI vairAgyaniSTha jIvana jIvI samAjoddhAra mATe bhagIratha puruSArtha karyo che. potAnI A lokakalyANakArI dRSTine AtmasAt karI cUkelA potAnA samartha uttarAdhikArI parama pUjya zrI puruSottamapriyadAsajI mahArAjane, zrI svAminArAyaNa gAdInI saMpUrNa javAbadArI sopI krAMtikArI svAmIbApAe 1979mAM iMglenDa khAte bolTanamAM manuSyalIlA saMkelI lIdhI. AcArya zrI puruSottamapriyadAsajI mahArAjazrI aDaga niSThApUrvaka gurudevanA pAdAmbajono parimala vizva samastamAM prasArI rahyA che. tenA eka pratIkarUpe darzanIya che ghoDAsara khAtenuM "zrI muktajIvana svAmIbApA smRti maMdira' yAne world peace center (ausila Borsa. kRSNazaMkara zAstrI (1919-2002) kRSNazaMkara zAstrIno janma tA. 19-9-1919nA roja pAdarA tAlukAnA sAdhI gAme thayo hato. emanuM mULa nAma zrIkRSNa hatuM. emanA pitAjI bhajana-kIrtanamAM mAhira hatA. emaNe gurukuLamAM saMskRta bhASAnuM zikSaNa laI badhA dhArmika graMthono talasparzI abhyAsa karyo. vArANasImAM vizArada thayA. kRSNazaMkara nAma dhAraNa karI, eka gAmathI bIje gAma kathAkIrtana zarU karyA. dvArakAthI zrImad bhAgavata pArAyaNanI zarUAta karI. janasevA ane dharmanA pracAra mATe emaNe asaMkhya bhAgavata kathAo karI. emaNe zrImad bhAgavatanA mULa zloka para AThathI vadhu saMskRta TIkAonA moTA 20 jeTalA graMtho lakhyA che. teo vidvAna kathAkAra hatA. ema kahevAtuM, ke teo paMDitonA kathAkAra hatA. 1965mAM saMskRta-saMskAra sevAnA vikAsa mATe zrI bhAgavata vidyApIThanI sthApanA karI. solA gAmamAM jamIna meLavIne 1969mAM zilAnyAsa karyo. 1979mAM zrI saMskRta mahAvidyAlayanI sthApanA karI. 1983mAM rasarAja prabhu, yamunA mahArANIjI, zrI vallabhAcArya mahAprabhunA maMdiranuM nirmANakArya pUruM karyuM. zrInAthajI bhagavAnanuM A bahu moTuM kRSNadhAma che. emanuM sAdhumaya kRSijIvana loko mATe preraNArUpa hatuM. vRddhAvasthAne kAraNe emanuM svAthya kathaLatAM bhAgavatu vidyApIThamAM tA. 3-6-2002nA roja emano dehavilaya thayo, paNa bhAgavat vidyApIThanI eke eka ITamAM emanA jIvananI sugaMdha samAyelI che. saMta devendravijayajI mahArAja (1916-1999) amadAvAdamAM janmelA devendra vijayajIne emanA pitAjI vijayazaMkarajInA saMgIta ane kIrtanano vAraso maLyo. temaNe saMgIta vizArada thaI, bhajana-kIrtanamAM prabhutva meLavyuM. emanI vANImAM madhuratA hatI. gAmegAmathI emane bhajana-kIrtana mATe notarI maLatA. emano moTo cAhaka varga hato. emaNe 1950mAM 'AzIrvAda TrasTa' racI mAnavamaMdirasthApanAno saMkalpa karyo. e mujaba memanagara vistAramAM kamaLa AkAramAM bhavya AkarSaka maMdira bAMdhyuM jemAM maMgalakArI, suMdara saumya aMbAjInI mUrtinI prANapratiSThA karI. A maMdiranA parisaramAM gaganane AMbatI "ziva' mUrti bhavyatAnuM darzana karAve che. vaLI maMdira dvArA saMgItavidyAlaya, davAkhAnuM ane janaupayogI pravRttio calAvavAmAM Ave che. navarAtri daramiyAna A maMdirano mAhola bhaktimaya ane mahattva dharAvato hoya che. devendravijayajIe muMbaI, surendranagara, gAMdhInagara ane amerikAmAM zikAgomAM mAnavamaMdironI sthApanA karI che. dharmasaMskRtinA pracAra arthe ghaNA dezonI mulAkAta lIdhI hatI. emanuM Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 252 kIrtana sAMbhaLavAthI teno guMjArava manamAM anubhavAto. lokoe emane kIrtanakezarI'thI navAjyA hatA. emano jIva 'mAnavamaMdira' ane dila 'kamaLamaMdira' jevuM hato. pramukhasvAmI mahArAja (janma-1920) vaDodarA jillAnA cANasada gAmamAM janmelA pramukhasvAmI mahArAjanuM mULa nAma zAntilAla che. emanA pitAjI bocAsaNavAsI akSara puruSottama saMsthAnA pramukhazrI zAstrIjI mahArAjanA bhakta hatA. emanA pitAjI zAMtilAlane laIne bocAsaNa darzanArthe gayelA tyAre, zAstrIjI mahArAja bALa zAntilAlane joIne bolyA-A to amAro che." pitAjIe A sAMbhaLI khuzI vyakta karI hatI. meTrikanI parIkSA samaye zAstrIjIno saMdezo maLatAM, zAntilAla gRhatyAga karI, zAstrIjI pAse pahoMcI gayA. zAstrIjIe zAntilAlane nArAyaNa svarUpadAsa nAma ApI dIkSA ApI. kaThora sAdhanA karI emaNe saMskRta ane dharmazAstrano abhyAsa karyo. emano madhura avAja ane vAcanarIti halakadAra hovAthI zrotAomAM khUba priya thayA. 1949mAM emanI amadAvAdanI saMsthAnA pramukha tarIke nimaNUka thaI, tyArathI teo pramukhasvAmI' tarIke oLakhAvA lAgyA. zAstrIjI mahArAja brahmalIna thayA pachI emaNe yogIjI mahArAja sAthe vIsa varSa kAma karyuM. emaNe zAstrIjI mahArAjano zatAbdI mahotsava ane yogIjI mahArAjano amRtamahotsava khUba dhAmadhUmathI Ujavyo. yogIjI mahArAja brahmalIna thatAM, pramukha svAmI gAmaDe gAmaDe pharI satsaMgamaMDaLo, yuvAmaMDaLo, bALamaMDaLo, sthApI samAjaupayogI pravRttio hAtha upara laI, dharma-saMskAranuM siMcana karatA. dharmanI sAthe lokasevAno prayoga amalamAM mUkyo. anAvRSTi ke ativRSTi ke dharatIkaMpa game te kudaratI prakopamAM emanI TIma pahoMcI jAya. moTo yuvAvarga emanI sAthe joDAyo. 1985mAM guNAtItAnaMda svAmIno dvizatAbdI mahotsava harivallabha bhAyANI bakula tripAThI dhanya dharA amadAvAdamAM 59 divasa sudhI baso ekara jamInamAM svAminArAyaNa nagara UbhuM karIne Ujavyo. zrIjI mahArAjanA dvizatAbdI mahotsava vakhate rUpiyA traNa karoDanA kharce gAMdhInagaramAM 'akSaradhAma' bAMdhyuM. dilhImAM 'akSaradhAma'nA nirmANathI teo jagabharamAM chavAI gayA. pramukha svAmI mahArAje Azare 355 jeTalAM maMdiro bAMdhavAnA ajoDa sarjaka tarIke grinIjha buka oNpha varlDa rekorDjha'mAM mileniyama eDisanamAM sthAna prApta karyuM che. AzArAma bApu (1941) siMdha prAMtamAM janmelA, Azumala. emanA pitAjI dezanA bhAgalA pachI, amadAvAda AvI vasyA. 3-4 dhoraNa sudhInuM zikSaNa maNinagaranI jayahiMda skUlamAM lIdheluM. paraNavAnI uMmare jagata nIrasa lAgatAM gRhatyAga karI, bharUcanA AzramamAM jatA rahelA. kuTuMbIjanonI samajAvaTathI pAchA AvI, saMsArI jIvana zarU karyuM. zarUAtamAM kolasAno vepAra zarU karyo. pachI khAMDano vepAra zarU karyo paNa emano dharmaparAyaNa svabhAva saMsArI jIvanamAM seTa thato nahoto. chelle phebruArI 1964mAM saMsAratyAga karyo. kedAranAtha sudhI pharatAMpharatAM, lIlAzAhane sadguru apanAvyA ane oNkTobara 1964mAM teo AzumalamAMthI AzArAma bApu banyA. te pachI DIsAmAM aDhI varSa sudhI ekAMtamAM sAdhanA karI. 1972mAM amadAvAdanA moTerA gAma najIka sAbaramatI nadIkinAre jhUMpaDI bAMdhI Azrama zarU karyo. Aje Azrama eka moTuM vaTavRkSa banI gayuM che. zraddhALuo ane ziSyo mATenuM moTuM A tIrthasthAna che. AzArAmabApu adhyAtmajJAnanI sAthe sAthe vyasanamukti, AdivAsI vikAsa, saMskRtipracAra, kurivAjanAbUdI jevI pravRtti upara khAsa bhAra mUke che. mauna ane dhyAna zibira calAve che. gauzALA paNa calAve che. AzArAmabApu Atamane ajavALe UjaLA saMta che. gauravazALI pratibhAo rekhAMkana : savajI chAyA, dvArakA niraMjana bhagata bacubhAI rAvata Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education Intemational. jaya jaya garavI gujarAta vibhAga-3 sAhityasamRddhi ane lalitakalAdarzana * yazasvI kavio: lokasAhityanA akhaMDa upAsako -kezubhAI bAroTa * nAdAnA ArAdhako : svarasAdhako -jayadevabhAI bhojaka * gujarAta ane saMgIta * raMgamaMca upara ramanArAM kalAkAro * vyApAra, kalA ane sAhityano subhaga samanvaya--zabdazilpI * prAcyavidyAnA prajJAvaMto * gujarAtI patrakAro: kaTAra lekhako * hindI sAhityamAM gujarAtIonuM yogadAna * gujarAtanA chabIkAronI sauMdaryamaMDita kalAkRtio pro. Ara. sI. mahetA -daulata bhaTTa --jayaMti ema. dalAla -Do. bhAratIbahena zelata -Do. pUnitAbahena harSe -ramaNalAla pAThaka -mAnava pratiSThAna Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ C * L EDUCATION PO IUU WA USY MOTTOES jJAnama c karmama c SHRI PRABHABEN LAKHAMSHI HARIA PRE-PRIMARY SCHOOL SHRI LAKHAMSHI GOVINDJI HARIA PRIMARY & HIGH SCHOOL YOUTH SHALL RESHAPE THE WORLD SHRI GOSAR HANSRAJ GOSRANI COMMERCE COLLEGE SHRI DHARAMSHI DEVRAJ NAGDA B.B.A. COLLEGE SHRI CHANDRAMANIBEN ZAVERCHAND MEGHJI GOSRANI B.C.A. COLLEGE MOULDING MINDS IS OUR MISSION SHRI JAYSUKHLAL VADHAR INSTITUTE OF MANAGEMENT SHRI BIPIN T. VADHAR COLLEGE OF MANAGEMENT STUDIES n'Couraging Curiosity & Creativity por FUTURE PLANS OSHWAL EDUCATION TRUST never stops dreaming and materialising those dreams. * * * :: The future plans include starting :: MCA College Training Centre for CS and Civil Service Examination A Sports Complex *Swimming Pool Boys & Girls Hostel for College Students . Staff Quarters Jain Education Intemational Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 255 yazasvI kavio : lokasAhitryanA akhaMDa upAsako - kezubhAI bAroTa kahe che ke kavio janme che, banatA nathI. kudaratamAM sarjAtAM manorama dazyo ke laherAtA dhvanio pratyeka jIvamAM spaMdano jagave che. tArAkhacita aMdhArI rAta ke cAMdanI maDhI ajavALI rAta ke sAgarano ghUghavATa ke vanavRkSono marmaradhvani ke uSAsaMdhyAnA raMgo ke puSpono pamarATa pratyeka jIvane asara kare che. evI ja rIte, aMtaramAM UThatAM vividha AMdolanone paNa pratyeka jIva anubhavato hoya che. harSazokanA, zRMgAra-hAsyanA ke karuNa-bIbhatsanA vividha manobhAvo pratyeka jIva anubhave che, paNa manuSya pAse eka vizeSatA che, te anubhUtine bhASAmAM nibaddha karavAnI. A bhASAtaMtra manuSyane anya prANIo karatAM UMcA Asane sthApe che, eTale manuSya potAnI anubhUtione AgavI abhivyakti ApI zake che. anubhUtimAMnAM rasa ane dhvanine Agavo laya ane AkAra ApI zake che. prema ane viraha, karuNA ane dayA, AnaMda ane utsAha, vedanA ane zAMti jevA manobhAvo zabdanA laya saudaryathI AkAra pAmIne kavitA bane che. kavitAmAM vyaktinA pArAvA samayanA vizALa anubhavonuM vAstavika pratibiMba jhilAya che. eTale to kahevAyuM che ke dareka mANasa vatteoche aMze kavi to hoya ja che, paNa sAco kavi moTebhAge saMvedanapaTu hoya che. samUhajIvana jIvatAM jIvatAM A lokasamudAye prasaMgopAta sArA-narasA bhAvo anubhavyA haze ane e bhAvone potAnI AvaData pramANe zabdabaddha karyA haze. temAMthI lokasAhitya jagyuM che. kyAreka koI juvAnoe batAvela parAkramanI prazaMsA thaI haze, to kyAreka koI premIonA balidAnanI biradAvalI gavAI haze. kyAreka koI umadA vyaktinI pUjA thaI haze, to kyAreka prabhubhaktimAM lIna lokomAM pada-bhajanonAM AlApa che. haze. A vAta kavitA-svarUpe abhivyakta thaI haze ane A ja vAtanI kathAo paNa racAI haze, paNa lokasAhitya je-te mAnavasamUhanA sAcA jIvananuM kharekharuM pratibiMba che. je-te prajAnI saMskRtinuM mApa enA lokasAhityathI nIkaLI zake che eTale lokasAhitya prajAno bhavya vAraso che. e lokasAhityane ArAdhanArA kavio-cAraNa, gaDhavI, bAroTa vagere saMskRtinA sodAgaro che. vartamAna haMmezAM bhUtakALanA khabhe besIne AgaLa dhapato hoya che. eTale AjanI prajAe potAnA bhUtakALane jANavo jarUrI che. lokasAhitya A bhavya bhUtakALano dastAveja che ane e dastAvejane khullo mUkanArA lokakavi che. lokakathAkAra ApaNA AdarapAtra RSi-munio che. A bhUmine vidyAvyAsaMgano bhavya vAraso sahaja saMskArarUpe ja sAMpaDyo temAM ApaNA ArAdhaka kaviono phALo nAnosUno nathI. paMdaramA zatakanA be mahAna kavio padmanAbha ane bhAlaNane yAda karavA sAthe e ja zatakathI zarU thayelI gujarAtI kAvyagaMgAnI gaMgotrI che. ApaNA narasiMha mahe che, taLAjAmAM janmelA Adi kavinAM zreSTha sammAnathI vibhUSita narasiMha mahetAnAM sarjanomAM temanAM prabhAtiyAM amara alaMkAro che. Jain Education Intemational Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 256 dhanya dharA "mArI nADa tamAre hAtha hari! saMbhALajo re' jevAM padonAM racayitA kezavadAsano bhaktirasa ananya che. mIrAMnAM pado kharekhara to gujarAtanI moMgherI mirAta che. soLamA saikAno uttarArdha ane sattaramA saikAno sUryodaya e jJAna-vairAgyanI kavitAno suMdara samaya hato. sattaramA saikAnA traNa prabhAvazALI kavio akho, premAnaMda ane zAmaLa A traNee potAnA AgavA vyaktitvanAM darzana karAvyAM che. utkRSTa kAphIonI racanA karanAra AtmajJAnI dhIrA bhagatanAM pado gujarAtI sAhityamAM sadAkALa amara raheze. kavi narmada ane navalarAma jevA lokasaMskRtinA hIralAo ApaNane maLyA temaja kAranAthajI ane meghANIjIne DolAvanAra paDachaMda kAyAvALA kAgabApu yugo sudhI ApaNane yAda raheze. kavi bhUSaNa, kavi dalapatarAma, kavi kAntathI mAMDIne prahalAda pArekha sudhInI e akhaMDa kAvyadhArA, saMskRtinAM amRtapAna karAvatI cirakALa sudhI vahetI raheze. A lekhamALAnuM Alekhana karanAra jUnAgaDhanA zrI kezubhAI bAroTa pAse yazasvI kavionAM sAtaso jeTalAM jIvanacaritro upalabdha che. temAMthI TUMkAvIne amuka caritro pUrA paricaya vagara atre rajU karAyAM che. varSothI sitAra sAthe lokasamudAyamAM vArtAo karanAra kezubhAI AkAzavANI-TI.vI.nA 45 varSa jUnA kuzaLa kalAkAra che. goMDala pAse pATakhIlorI temanuM janmasthAna. jIvanamAM ghaNA saMgharSo ane tANAvANAmAMthI pasAra thayA che. muzkelIo veThIne AgaLa AvyA che. kalAko sudhI lokasAhitya rajU karanAra A kalAkAranA verAvaLathI mAMDI AkolA, jamazedapura sudhI muMbaI, vaDodarA, amadAvAda, surata, jAmanagara, bhAvanagara vagere sthaLoe aneka kAryakramo thayA che. 350 gAmomAM temanI avarajavara che. lokasaMskRtinI mazAla jalatI rAkhavAmAM temanuM bahamalya pradAna rahyuM che. traNa dAyakAnI mahenatane aMte bhAratabharanA bAroTo uparano 1100 pAnAMno graMtha prazaMsApAtra banela che. "samAjazilpI' bAroTa asmitA', "loka saMskRtinA AdhArastaMbho', 'loka sAgaranAM motI", "saguru jIvanadarzana' vagere graMtho pU. morAribApunA hAthe pragaTa thayA che. temanA keTalAka apragaTa graMtho paNa prasiddha karavAnI taiyArImAM che. je "satyameva jayate', " bhAratanA bhaDavIra', 'marado maravA tega dhare', ane svAtinAM biMdu' vagere graMthomAM lokakalAsAhityanI vipula sAmagrI upalabdha che. atre rajU karAyela kavionA pUrA paricayothI paNa temanI puSkaLa kavitAo A lekhaka pAse upalabdha che. khUba namra, vivekI A kalAkAranuM hamaNAMja surendranagaramAM bAroTa samAja taraphathI temanuM zAhI sammAna thayuM. smaraNazakti gajabanI che. manana, ciMtana ane prabhu smaraNamAM divase divase lIna thatA jAya che. khUba khUba dhanyavAda. saMpAdaka asAIta asAItanuM nAma AzArAma. temanA pitAnuM nAma rAjArAya, te sidhusaranA vatanI ane allAuddInanA samakAlIna kavivara caMda mahAkavi caMda baradAyano janma 111pamAM lAhoramAM thayo. temanA pitA veNubhATa ane jagata gotranA hatA. mahAkavi caMda pRthvIrAja cauhANanA kuLabhATa hovA uparAMta zUrA sAmaMta hatA. te talavAra ane kalamanA kasabI hatA. temanuM avasAna gajhanImAM pRthvIrAja cauhANa sAthe eka ja divase thayuM. kavi caMde 'pRthvIrAja rAso' nAme bRhada graMtha 69 adhyAya ane 2400 pAnAMno lakhyo che. temAM ghaNuM Agama paNa che. UMjhA gAmanA hemALA paTelanI dIkarI gaMgAne allAuddInanA sUbAnA mANaso laI gayA. hemALA paTela AzArAmajI pAse gayA ane gaMgAne choDAvavA vinaMtI karI. tethI asAIta (AzArAmajI) sUbAnA taMbue gayA ane potAnI Jain Education Intemational Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 gAnavidyAthI khuza karI kahyuM "mArI dIkarI gaMgAne pAchI Apo" paNa AzArAmanA pALamAM tripuMDa hatuM. eTale sUbAe karya gaMgA tamArI dIkarI hoya to sAthe jamo' eTale AzArAmajI sAthe jamyA ane vaTalAyA. tethI temALa paTela tene UMjhA laI AvyA. makAna vagere ApyAM ane hakka bAMdhI ApyA. pachI AzArAmajIe 360 bhavAI vezo lakhyA. temaja 'haMsAulI' lakhI. temanA traNa putro nAraNakA, jAgajakA ane mAMDaNakA A traNa dhara hatAM tethI "tridharA" kahevAyA jemAMthI taragALA thayuM. A pachI to temAMthI pAMca zAkhA bhavAyAnI thaI (1) taragALA, (2) koLInA bhavAyA, (3) musalamAna bhavAyA, (4) rAvaLIyA vadaranA rakhaiyA, (5) harijanonA bhavAyA. bhAratanA anya pradezomAM paNa che. te judA nAme oLakhAya che. A bhavAI veza karanAre ATha mAsa brahmacarya pALavAnuM hoya. eka evI mAnyatA che ke kAlikA mAtAe prasanna thaI bhUMgaLa, cUMdaDI ApyAM bhavAyA zabda bhavavahI eTale bhava=jIvana, vahI copaDo eTale bhavavahI parI bhavASA zabda UtarI Avyo hoya te banavA saMbhava che. bhAlaNa 'bhAlaNa ane padmanAbha' saMdarbhagraMthamAM paMDita majamudAre paMDita kavi bhAlaNa saMbaMdhe yogya kyuM che. saM. paMdaramI sadInA uttarArdha brahma te paMDita bhAlaNa,' bhAlaNano janma pATaNa gAme trivedI moDha brAhmaNane ghera saM. 144 eka mata pramANe teno janma saM. 1495mAM thayAnuM manAya che. A kavie bANabhaTTanA 'kAdaMbarI' nAme apUrvagraMthanuM padyamaya risake bhASAMtara karyuM che, 'kAdaMbarI' sivAya 'dazamaskaMdha', 'bhIlaDIsaMvAda', 'saptasatta', 'rAmabALacaritra'mAM 'naLAkhyAna' temaja rAma, kRSNa, zivanI kathAmAMthI prasaMgo laI kavitA lakhI che. uparAMta naLAkhyAna, rAma, kRSNa ane zivanI kathAmAMthI kavitA lakhI che. rAmavivAha' ane kRSNa pisTi' jevA graMtho paNa lakhyA che. bhAlaNa kavinuM bIjuM nAma parasottama mahArAja hatuM. pATaNamAM eka maMdira che tyAM bhAlaNa ane tenA saMnyAsaguru zrIpAdajI e banne jaNAnI gAdI che. bhAlaNanI eka mUrti cItarelI che. bhAlaNa kavitAomAM 'mAlaNa prabhu' lakhatA kavinuM avasAna 1539 athavA 1570mAM thayuM. 257 padmanAbha kAnhaDa prabaMdhakAra padmanAbha mAravADamAM Avela jhAlora akherAjanA rAjakavi saM. 1956 sudhI hayAta hatA. akherAjanI pAMcamI paiDIe thaI gayela rAjA kAnhaDadevanI parAkrama gAthA kavie A kRtimAM gAI che; cAra khaMDomAM vaheMcAyeluM e yuddha viSayaka eka vIra caritrakAvya aitihAsika pAtro tathA prasaMgo dvArA rasarimosa kare che. e kRti arvAcIna gujarAtImAM sva. DA.mI. derAsarIe kareluM bhASAMtara vAMcIne ApaNe Aje paNa tenI suMdaratA mANI zakIe chIe. kabIra sAheba mahAtmA kabIradAsajIno janma ane samaya ane mRtyu judA judA graMthomAM aneka prakAre lakhyA che. kabIra kasoTI'mAM te kALa saM. 1445 tathA 1575 mAnavAmAM Avela che. 'bhakti sudhA bindu svAdamAM saM 1451 tathA 1552 ane 'kabIra saMpradAya'mAM saM. 1205 tathA 1505 DaoN. haMTare janmakAla saM. 1437 mAnela che ane vilsane mRtyu samaya saM. 1505 banAvela che. vesTaka mahAzaye kabIra enDa di kabIra' paMthamAM A samaya saM. 1557 ane 1505 lakhela che. paMDita ayodhyAsiMhajI upAdhyAye janma samaya 'kabIra koTIno' mAnela che. mRtyu samaya 'bhakti sudhA bindu svAda'no mAnela che. kabIra sAheba bAdazAha siMkadara lodInA samayamAM hatA. tenI avasthA ghaNe ThekANe 120 varSanI mAnI che, paNa ApaNane upAdhyAya mahAzayano mata baMdha besato lAge che. 'kabIra kasoTI'mAM janma samaya sApha zabdomAM saM. 1445 jeTha sudi pUrNimA 'bhakti sudhA bindu svAda' sApha lakhyuM che hai kabIra saM. 1549mAM magahara gayA. tyAMthI 1552mAM agana sudhI ekAdazI divase paradhAma gayA. A hisAbanI avasthA 97 varSa thAya. kabIra sAhebanAM mAtA-pitAnuM nAma nImA ane nIru hatAM. te jAtinA julAhA hatA ane kAzImAM rahetA koInuM evuM paNa kathana che ke te vidhavA brAhmaNInAM saMtAna hatAM paNa A vAtamAM bahu tathya nathI. temanA guru rAmAnaMda hatA. temanAM patnInuM nAma loI hatuM. kabIra sAhebanA jIvanamAM paNa jesalatorala jevo prasaMga banelo. ekavAra ghaNA sAdhu saMto AvyA ane Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258 dhanya dharA temanuM Atithya thaI zake tema nahotuM jethI temanAM patnI loIne laIne teo eka zAhukAranA dIkarA pAse gayelA, paNa zAhukAranA dIkarAne sAcI vAta samajANI teNe pagamAM paDI kabIra sAhebanI mAphI mAMgI. tene kamAla nAme putra hato paNa tenuM AcaraNa barAbara nahotuM ema manAya che. narasiMha mahetA narasiMha mahetAnA vaDavA vaDanagarathI taLAjA gayelA, narasiMha mahetAno janma, taLAjAmAM I.sa. 1471mAM thayo. temanA pitAnuM nAma kRSNa dAmodara ane mAtAnuM nAma dayAkuMvara hatuM. teo vaDanagarA brAhmaNa eTale nAgara hatA. mahetAjInAM lagna agiyAra varasanI uMmare jUnAgaDhanA mAMDalika rAjAnA dIvAnanI dIkarI sAthe thayAM, paNa mahetAjInuM bhaktimaya jIvana sAthe lAMbu cAlyuM nahIM paNa te varasamAM ja vi.saM. 1487mAM majevaDInA eka nAgara gRhastha raghunAtha parasottamanI dIkarI mANekabAI sAthe lagna thayAM. mahetAjIne kuMvarabAI ane zAmaLadAsa nAme be saMtAna hatAM. kuMvarabAIne unAnA zrIraMga mahetAnA putra sAthe paraNAvelAM. saM. 150607mAM mANekabAInuM paNa avasAna thayuM. pachI pote pUrNa vairAgI banI kRSNabhaktinAM pado racatA rahyA. bhagatanA jIvanamAM aneka viTaMbaNAo AvI mAMDalike jelamAM pUrelA. Ama mahetAjInA jIvanamAM aneka prasaMgo banelA che, paNa ahIM TUMkAvela che. mAMDalike jelamAM pUryA pachI mahetAjInuM mana jUnAgaDha mAthethI UtarI gayuM jUnAgaDhathI nIkaLI mAMgaroLa jatA rahyA. mahetAjIno svargavAsa I.sa. 1481 vi.saM. 1536mAM thayo. devAyata paMDita Agama bhAkhanAra devAyata paMDita jhAjhuM bhaNela nahotA, chatAM paMDita kahevAyA. temaNe phakta koMThAsUjha ane AtmajJAnathI Agama bhAkhyuM che. pa00 varSa pahelAM je yuganAM eMdhANa kahyAM te Aje ApaNe anubhavIe chIe. devAyata paMDitanI jAti ane janmasthAna viSe ghaNA matabheda che. koI AdhArabhUta mAhitI maLatI nathI. je lakhAyuM che te mAtra daMtakathA lAge che. eka mata evo che ke te toralanA putra hatA ane eka bhajananI sAkSI paNa Ape che. vAtraka AvyA to be jaNa, trIjuM kema samAya, paMtha ghaNo jAvuM ekalA, pALA kema calAya. be jIvavALI bAIne gatamAM javAnI manAI che. mahAmArgane varelA A vAta jANe che, paNa devAyata toralanA putra hoya to te garbha kono? jesalano ke sAsatiyAno? paNa ghaNA vidvAno toralane jesalanI patnI mAnavA taiyAra nathI. toralane jesala gurusthAne mAnatA ane sAsatiyAno garbha mAnavAmAM Ave to jesala teramA saikAmAM thayA ane devAyatane vidvAno 15 ke 19mA saikAmAM thayAnuM mAne che. ghaNA devAyatane thAnanA jozI kahe che, paNa ghaNAnuM evuM mAnavuM che ke te paraMbhaLeTa bAjunA vatanI hatA ane jAte Ahira hatA. yogInA vacane devalane varyA pachI hAthabamAM sthira thayA hatA ane chelle devalanuM milana paNa paraMbhabeTamAM thayAnuM manAya che. tenuM nAma jotAM te Ahira hovAno saMbhava che paNa kahevAnuM ema che ke tenuM bALapaNanuM nAma devo hatuM. devAmAMthI devAyata thayuM. te vAta paNa gaLe Utare evI nathI. jo brAhmaNa hoya to devAmAMthI devazaMkara ke devaprasAda thAya, devAyata na thAya. vaLI tenA ziSyasamudAyamAM moTA bhAge Ahiro che. kezavalAla sAyalAke judI ja vAta lakhI che te jUnAgaDha pAse vaMthalI gAme Ahira nAgora aboTI brAhmaNa udA ke udayazaMkara temanAM patnI sonabAI sAthe rahetA hatA. tene koI saMtAna nahotuM paNa bhavanAtha dAdAne dUdha caDAvavA jatAM ekavAra ojhata nadImAM pUra AvyuM. pUramAM paDIne bhavanAtha javA taiyAra thayA te vakhate zobhAjI tyAM AvyA ane nadI pAra karAvI. rAta bhavanAthamAM rokAyA. savAre bALakano raDavAno avAja sAMbhaLyo bALakane vaMthalI lAvyA nAma devo rAkhyuM. devAyata mahAdharma Adi dharmanA upAsaka hatA. tenuM nAma nijAra dharma che, jemAM jAra karma (vyabhicAra) niSedha che. chevaTe paMDita ane devale zeSa jIvana giranAramAM pUruM karyuM. | IzaradAsa bhakta kavi IzaradAsano janma mAravADamAM jodhapura tAbe bArameDa paragaNAmAM bhAdrasa gAme rohaDiyA zAkhAnA cAraNonuM gAma che. tyAM surA bArahaTTane tyAM vi.saM. 1515mAM zrAvaNa suda 2-ne zukravAre (I.sa. 1459)nA divase thayo. IzaradAsanA pitAnuM nAma surA bAroTa ane mAtAnuM nAma amarabA hatuM. (mAravADamAM cAraNo bAroTa nAme oLakhAya che.) temanAM patnInuM nAma devalabA hatuM. jema dareka mahApuruSonA jIvanamAM lokoe camatkAro ane paracA jANyeajANya paNa Jain Education Intemational Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 259 AropI dIdhA che. tema Izara bAroTa mATe paNa thayuM che. IzaranA AkhA jIvanane camatkAromaya banAvI dIdhuM che. ekavAra IzaradAsane vIMchI karaDe che ane "voya voya" bolI javAya che. devalabA kahe "AdamI jevA AdamI eka vIMchI karaDyo temAM harerI gayA." A vAtane ghaNo vakhata vayo jAya che ane devalabAnA zabdano badalo levA eka ThAkariyo vIMchI lAvI IzaradAsa bogharAmAM rAkhe che ane devalabAne karaDe che, tethI devalabAnuM avasAna thAya che, paNa Izara pachI jAmanagara Ave che ane tyAM devalabAno avatAra thayo hato tethI bIjA janmamAM devalabA IzaradAsane maLe che tevI vAta vaI Ave che. jAmanagaramAM IzaradAsane pItAMbara bhaTTa maLe che. Izara tene guru samajI ane prabhubhaktinI kavitA lakhe che. IzaranAM be pustako ghaNA pracalita che. temAM "harirAsa ane devIyANa'. | IzaradAsa chellI avasthAmAM saMcANe rahetA jAma sAheba taraphathI 24 gAma maLelAM te gamo tenA vaMza vAraso khAtA tenA vaMzavAraso izarANInA bAroTa tarIke oLakhAya che. IzaradAsanuM avasAna paNa camatkArathI thayuM saM. 1922nA caitra suda 9ne budhavAre Izare ghoDesvAra thaI dariyAmAM jatA 2 cA. hAla sacANA gAme Izara bAroTano coro che, jyAM hAla cANasamAja taraphathI utsava UjavAya che. bahoLA pramANamAM cAraNo ane kalAkAro upasthita rahe che. saMta ziromaNi sUradAsa badAyanI itihAsakAra lakhe che ke saradAsajInA pitA bAbA rAmadAsa lakhanauthI AvI goghATa vasyA, je AgrAthI 8 mAila dUra saDaka upara che. hindI, saMskRta, phArasI ane saMgIta- zAstranI vidyA sUradAse potAnA pitA bAbA rAmadAsa pAsethI meLavI hatI. sUradAsanA cha bhAIo AgrAnI laDAImAM mAryA gayA hatA. | 'bhaktamALa'nA mata pramANe sUradAsa sUradhvaja athavA sArasvata brAhmaNa hatA paNa sUradAsajInA dRSTakaTa' nAmanA pustakamAM pAnA naM. 107 zRMdAvalI naM. 10mAM nija jAtinuM varNana karela che ane pote brahmarAva athavA brahmabhaTTa jAtinA hatA. pote mahAkavi caMdanA vaMzamAM janmela tevuM puravAra karela che, chatAM anya vidvAnoe temanI jAti viSe goTALo Ubho karyo che. dA. ta. "zivasiMha saroja'mAM sUradAsano janma saM. 1940 "kavi kIrtikalAnidhi'mAM paNa temaja che. "brahmabhaTTa vaMzanA itihAsa'mAM saM. 1540 che. "brahmabhaTTa patAkA' mAsikamAM teozrIno janma saM. 1562 lakhela che, to vaLI caritra caMdrikAmAM saM. 1640 che. bAbu bhAratendu haricaMdra sUradAsano janma 1540 lakhe che. bAbu rAdhAkRSNadAse khemarAja kRSNadAsanA chApakhAnAmAM sUrakRta "sUrasAgara'nAmano graMtha pragaTa karyo. temAM sUradAsanuM jIvanacaritra lakhyuM che. temAM sUradAsano janma saM. 1540 eTale I.sa. 1484mAM thayAnuM jaNAvela che. teozrIno golokavAsa saM. 1920mAM thayAnuM lakhyuM che, eTale teozrIe 80 varSanuM AyuSya bhogavyuM. temAM 67 varSanI uMmare "sUrasUrAvalI' nAme graMtha lakhyo. sUradAsano janma saM. 1540mAM thayAnuM vyAjabI lAge che kAraNa ke sUradAsa, kezavadAsa, akabara zAha ane tAnasena samakAlIna hatA. sUradAsano janma dilhI pAsenA sahI gAme thayo hato. gosAI viThThalanAthe sUradAsanI gaNanA aSTachApamAM karI che. sUradAsano golokavAsa gokulamAM thayo. sAMbhaLavA pramANe sUradAse savA lAkha pada lakhyAM che. sUradAsa aMdha hatA (janmAMdha hatA) Ama sUradAsa traNa thayA che. temAM bilvamaMgaLa ane bIjA madanamohana sUradAsanA kula 25 graMtho che. narahari rukSmaNI maMgala' ane 'chappaya nIti'nA kartA kavi narahara ke naraharino janma bhATa (bAroTa) jJAtimAM phatehapura-asanImAM saM. 1562mAM thayo hato. A kavinuM akabaranA darabAramAM ghaNuM mAna hatuM ane tene akabare "mahApAtra'nI padavI ApI hatI. tenA kahelA eka ja padathI akabare bhAratavarSamAMthI govadha baMdha karAvyo hato. A azanI gAma akabare naraharine dAnamAM Apela. narahari sirohiyA bhATa hatA. akabara pAse A arasAmAM cAra bhATakavio hatA. temAM narahari, gaMga, holArAya ane karaNa hatA. kavi naraharinA putra haranAtha paNa bhATa kavi hatA. A haranAtha mATe kahevAya che te thoDuMghaNuM dAna letA nahIM. moTA mahipatio sivAya jatA nahi ane hAthI upara savArI karatA. ekavAra haranAtha AMberanareza rAjA mAnasiMha pAse gayA-duho kahyo : Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 bali boya kIrtilatA, karaNa karI dvi pAna, sIMcI mAna mahipane jaba dekhI kumalAta. AthI rAjA mAnasiMhe daza lAkha rUpiyAnI navAveza karI, paNa tyAre kalaMga kavie haranAthano duho kahyo. dAna pAya donoM baDhe, hira ne haranAtha; une baDhAye taMgaDI, ine baDhAye hAtha. A sAMbhaLI haranAtha kavie daza lAkha rUpiyA kalaMga kavine ApI dIdhA. haranAtha nAme be kavi thayA che, paNa kavi AlamamAM samajaNaphera thAya che. bIjA haranAtha kavi cAraNakuLamAM thayA che. te thara parAkara bodhanIpAInA vatanI. A haranAtha saM. 1631mAM thayA, paNa te morabI pAse mIThAveDhAmAM rahetA temaNe eka 'bhRgI purANa' DiMgaLI kAvyano graMtha lakhyo che. temane IDaranA rAva kalyANamale rUpiyA 25 hajAranuM dAna Apela paNa kavi sAdhu hatA. narahara nAme paNa be kiva thayA. bIjA narahara jodhapura pAse TolA gAmanA vatanI hatA ane teno janma cAraNakuLamAM thayo hato. teNe 'avatAracaritra' nAme bRhada graMtha lakhyo che. tema 'nRsiMha avatAra'nI TIkA lakhanAra pAlanapuravALA hamIra dAnajI lakhe che. mIrAMbAI jema anya lekhaka-kavionAM ane mahAnubhAvonAM jIvana, kavana, jAti, janma ane avasAna viSe vibhrama ane matabhedo thayA che tema mIrAM mATe paNa banyuM che. mIrAMno janma saM. 1573mAM meDaliyAnA cokaDI gAme rAva ratnasiMhane tyAM thayo. tenA dAdAnuM nAma dudAjI hatuM ane jodhapura vasAvanAra prasiddha rAva jodhAjInAM te prapautrI hatAM. mIrAMnAM lagna udepuranA mahArANA rANA saMganA kumAra bhojarAja sAthe thayAM hatAM, paNa mIrAM sAMsArika saMbaMdhone tuccha mAnI kRSNacaMdrane potAnA pati mAnI sadaiva kRSNabhaktimAM lIna rahetAM. ghaNAnuM mAnavuM che ke mIrAM kuMbhakaraNanAM rANI hatAM ane mIrAMno janma rasa. 1475mAM thayAnuM mAnatA. Avo ja vibhrama ToDa sAhebe paNa karyo che, paNa jodhapuranA prasiddha itihAsakAra zrI munazI devIprasAdajIe mIrAM viSe vizeSa zodha karI te badhAne mAnya che. kSamA vALuM varNana. zrImatI enI besenTanA lekhanA AdhAre lakhAyela che, paNa lokasaMskRtinA vidvAna sarjaka DaoN. mahendra bhAnAvate aitihAsika rahasyo khole che. teoe nirbhaya dhanya dharA mIrAM' nAmano graMtha hamaNAM prasiddha karyo che. teo lakhe che keH "mogala bAdazAha akabara sAthe jodhAbAInAM lagna thayelAM tevI itihAsamAM pracalita karAyelI vAtamAM tathya nathI.' tema potAnI paccIsamI kRti 'nirbhaya mIrAM'mAM lakhela che. gujarAta, madhyapradeza, uttarapradeza temaja mahArASTramAM vividha sthaLe rajhaLapATa karI satata sAta varSanA saMzodhanane aMte temaNe 'nirbhaya mIrAM'nuM sarjana karyuM. temAM lakhela che ke jodhAbAI jevA ja dekhAvano ceharo dharAvatI ane jodhAbAInI uMmaranI ja tenI sahelI pAnabAI sAthe akabaranAM lagna karAvyAM hatAM ane A vAtanI khuda akabarane paNa khabara nahotI. DaoN. bhAnAvate jaNAve che ke hakIkatamAM jodhAbAInAM lagna meDatAnA rAma dAdaganA putra ratnasiMha sAthe phaDakImAM thayAM hatAM ane jodhAbAInuM nAma badalIne jagatakuMvara rAkhavAmAM AvyuM hatuM. mIrAMbAI A jagatakuMvaranAM ja putrI hatAM! eka mata pramANe mIrAMbAInuM nAma mIrAMbAI nahIM paNa mInAbAI hatuM kAraNa ke rAjasthAnI bhASAmAM 'ta'ne badale 'tha' vaparAya che ane 'na'ne badale 'ra' vaparAya che. jemake thAro (tAro) ane ("iNa bAtaro bicAra karake AparA bicAra jaNAya do") eTale saMbhava che ke mIrAMnuM mULa nAma mInAbAI hoya. mIrAMe hindImAM aneka pado racyAM che. eTale hindI sAhityamAM paNa mIrAMnuM nAma che. mIrAM janme gujarAtanAM nahotAM eTale emanA hindI padomAM gujarAtI asara jaNAya che. mIrAMno dehAMta saM. 1620mAM dvArakAmAM thayAnuM manAya che. gosvAmI tulasIdAsa hindustAnamAM koI hindu bhAgye ja evo haze je mahAtmA tulasIdAsanA nAmathI paricita na hoya. veda, bhAgavata ane gItA choDI bIjAM koI hindu graMtha upara eTalo samaya lokoe vyaya nahIM karyo hoya jeTalo samaya gosvAmI tulasIdAsanI rAmAyaNa upara karyo hoya. tulasIdAsano janma rAjApura tahasIla maru paragaNuM ane jillo bAMdAmAM saM. 1589mAM thayo. 'mizrabaMdhu vinoda' nAmanA graMthamAM mahAtmAjIno kavitAkAla saM. 1631thI 1680 lakhyo che. 'hindI navaratna' nAmanA graMthamAM mahAtmAjIno janma saM. 1589 lakhyo che ane 'mahAjana maMDaLa' nAmanA graMthamAM janma Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 261 saM. 1631 sane 1575 lakhela che, "kavitA kaumudI'mAM saM. graMthanA kartA nAbhAjIno janma kyAM ane kayA gAmamAM thayo ane 1589 lakhela che. kyAre thayo te jANavAmAM AvyuM nathI. tema nAbhAjI viSe koI gosvAmIjIno janmakAla prasiddha rAmAyaNI rasikarAma graMtha lakhAyo nathI, paNa eTaluM jANavA maLe che ke nAbhAjIno gulAba dvivedInA kathana para AdhArita che ane te vidvAnoe janma aMtyaja (harijana) jJAtimAM eka ati garIba parivAramAM mAnya karela che. thayo hato. (A hakIkata paNa cokkasa ane AdhArabhUta na kahI zakAya). nAbhAjI mahAtmA tulasIdAsanA samakAlIna hatA ane rAjApura eka sAruM gAma che. yamunA kinAre relve sTezana bhaktamALa' temaNe 1668mAM racI, tethI tene 400 varSa thayAM. (jI. AI. pI.)thI 19 mAila upara che. tyAM tulasIdAsanI kuTira Aja paNa mojUda che. te gosvAmIjInA ziSya "kavicaritra'mAM lakhyuM che ke teo uttara hindustAnanA gaNapatijInA AdhipatyamAM hatI ane tyAM aMgrejoe rahIza ane janmAMdha hatA. teonI uMmara pAMca varasanI hatI. tyAre AkhA dezamAM bhayaMkara duSkALa paDyo. nAbhAjInAM mAtamahAtmAjInAM smAraka svarUpa ArasapahANanI eka takhtI maDhI pitA bALakanuM poSaNa koI rIte karI zake nahotAM. teo nAbhAjIne eka vagaDAmAM mUkI kyAMka jatAM rahyAM. koI mAtAmahAtmAjInA pitAnuM nAma AtmArAma dube ane mAtAnuM pitA potAnA bALakane niHsahAya choDI jAya te sthiti keTalI nAma tulasI hatuM. mahAtmAjInuM paheluM nAma rAmabolA hatuM, paNa karuNa haze te kalpI zakAya. vairAgI thavAthI tulasIdAsa thayuM. te jAte saravariyA brAhmaNa hatA, mahAjana maMDaLa'mAM temanA pitAnuM nAma AtmArAma pAMDe lakhela jyAre nAbhAjI IzvarakRpAthI zuddhimAM AvI raDavA lAgyA tyAre be musApharo tyAMthI nIkaLyA temaNe avAja sAMbhaLyo, musApharo te tarapha gayA. A musApharo vaiSNava sAdhu puruSa hatA. mahAtmAjInAM lagna dInabaMdhu pAThakanI putrI ratnAvalI temAM ekanuM nAma agradAsa ane bIjAnuM nAma kIla hatuM. te sAdhu sAthe thayAM hatAM. "mahAjana maMDaLa'mAM temanAM patnInuM nAma puruSe bALakane upADI kamaMDaLamAMthI pANI pAyuM. bALaka zuddhimAM mamatAdevI lakhyuM che. mahAtmAne eka tAraka nAme putra hato. Avyo pachI maThamAM lAvI pALIpoSI moTo karyo, jyAre tenA kahevAya che ke mahAtmAne temanI patnI upara ghaNo prema para pANI chATyuM tyAre camatkAra thayo. tenAM netro khulI gayAM. hato. ratnAvalI piyara gayAM mahAtmAjI tenI pAchaLa gayA tethI pachI A sAdhue maTha pAse eka oraDI banAvI tyAM ratnAvalIe kahyuM "jo Avo bhAva paramezvara upara rAkho to zuM rAkhyA ane dhIre dhIre lakhatAM vAMcatAM zIkhyA. pachI potAnA rakSaka khabara kevuM phaLa maLe?" A sAMbhaLI mahAtmA vairAgI banI agradAsanI AjJAthI nAbhAjIe "bhaktamALa" athavA "saMtagayA! caritra' nAme graMtha gvAliyaranI hindI bhASAmAM lakhyo. A mahAtmAnA dIkSAguru narasiMhadAsa hatA temanA gurunuM sivAya nAbhAjIe chappA cAlanI bIjI paNa kavitA lakhI che. nAma jaganAtha paNa lakhyuM che. mahAtmAnA ziSya raghuvaradAse 1, atyAra sudhImAM ghaNA mahApuruSonAM jIvanacaritra joyAM 33, 962 chaMdamAM gosvAmIjIno vistRta paricaya lakhyo che, che te mahApuruSonA jIvana duHkhamaya ja hatAM ane tenAthI mahAna jenuM nAma "tulasIcaritra" che. mahAtmAjIe kula 25 pustako vibhUtio pragaTa thaI che nAbhAjI paNa te mAMhenA ja gaNAya. lakhyAM che. rAmAyaNanA prAgaTyano samaya saM. 1631. nAbhAjInA golokavAsa viSe mAhitI maLI nathI. saM. 1680nA zrAvaNa suda 7ne divase asI ane gaMgAnA saMgama upara gosvAmIjIe zarIra choDyuM. durasAjI ADhA saMvata soraTha so asI, asI gaMga ke tIra, prAtaH smaraNIya kSatriya vaMzAvavaMza cittoDanA mahArANA zrAvaNa sudi saptamAM, tulasI to zarIra. pratApasiMhajInI kIrti kAvya (birada chahutarI)nAM kartA kavi zrI durasAjI ADhAno janma saM. 1595nA mAgha sudi 14nA roja nAbhAjI mAravADanA sojIta gAma pAse jetAraNa gAme cAraNa jJAtimAM bhaktamALa athavA saMtacaritra' nAme bRhada ane prakhyAta thayo hato. Jain Education Intemational cation International Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 262 dhanya dharA thaze. durasAjInA pitA mehAjI pahelA mAravADamAM jodhapura graMthanA kartA mahAkavi naraharadAsano janma thayo. temanA pitAnuM tAbe ANa gAmamAM rahetA hatA. ADhA gAmanA cAraNo pratye nAma lakhAjI bArahaTTa ane tenA nAnAbhAI giradharadAsa. koI doSane kAraNe AI karaNIjIno zApa thayo. ANa AInA naraharadAsane kAMI saMtAna na hatuM. giradharadAsane pRthvIrAja, mosANanuM gAma hatuM. "have tamArI paDatI thaze" tyAre cAraNoe AzakarNa vagere traNa putra hatA. tenA vaMzanI Aja reMdaDI, relA, araja karI mAphI mAgI eTale mAtAjIe anugraha karI vacana siMgalAsa, dhAnaNavA, jAlIvADA, godhiyANA, khArI, karaMDiyA ApyuM ke ADhA gAma choDI pUrva agara pazcimamAM jaze te sukhI vagere gAmamAM jAgIra che. - naraharadAsa saMskRta, nAgarI ane rAjapUtAnI bhASAnA eTale mehAjI ADhA gAma choDI jevAraNa gAme AvyA samartha vidvAna hatA, uparAMta te aneka bhASAnA jJAtA hatA. pote hatA. ADhAjIe traNa vAra hiMgaLAja yAtrA karI hatI ane paMDita dvijavara giradharadAsa pAse vidyAbhyAsa karyo hato. hiMgaLAja mAtAnI kRpAthI tene tyAM durasAjIno janma thayo hato. pote pUrA rAjanItijJa ane ananya vaiSNava hatA, jenuM durasAjI saM. 1615-16mAM puSkararAja snAna karavA pramANa temano 'avatAracaritra' graMtha che. temanI bhaktibhUSaNa gayA. te vakhate akabaranA vajIra baherAmakhAnano ajameramAM sUradAsa, gosvAmI tulasIdAsanI prathama paMktimAM nAma gaNanA mukAma hato, paNa durasAjIne salAma thaI zakI nahIM, paNa che. tenI zreNImAM naraharadAsanuM nAma paNa mAnanIya che. vajIrajI sAMje pharavA nIkaLyA tyAre durasAjIno bheTo thayo. eka jema "chaMda caMda pada sUrako, copAI tulasIdAsa" duho kahyo. baherAmakhAna prasanna thayA. tethI durasAjIe caMda bAroTanA chaMda, sUradAsanAM pada ane tulasIdAsanI akabarane maLavAnI icchA pragaTa karI ane pachI traNa mahinA copAI vagerene bhASA kAvyamAM ajoDa mAnavAmAM Ave che tema pachI baherAmakhAna durasAjIne akabara pAse laI gayA ane naraharanI anya kRtio kamanIya hovA chatAM chappaya ajoDa che. durasAjIe akabaranuM eka kavitA kahyuM. naraharadAse 16thI 10 graMtho lakhyA che, paNa temAM phakta cha eka yuddhamAM durasAjI ghAyala thayA. te mahArAva graMthonAM nAma maLe che. saratAnajIne maLI AvyA ane jANyuM te cAraNa che pachI sirohI naraharadAsano svargavAsa saM. 1777mAM thayo. laI AvyA ane potAnA dazoMdI sthApyA. 'rAjasthAnI bhASA ane sAhitya' nAmanA graMthamAM ekavAra bhAramalajInA vaMzajo pesuvA gAme naraharano janma vi.saM. 1648mAM thayAnuM ane svargavAsa 1733 jagamAlajInAM vaMzajo jhAkhara gAme vasyA eTale durasAjIne sAthe lakhela che. laI kizanajI udepura AvyA. vAstavamAM vi.saM. 1733mAM "avatAracaritra' lakhavAno mahArANA pratApanI 'birada chahutarI' lakhanAra durasAjI AraMbha karyo tema chapaya uparathI sAbita thAya che. padhAryA che tevuM sAMbhaLI mahArANA amarasiMhajIe (pratApanA putra) durasAjInuM svAgata karyuM. mahArANAe pUchyuM "tamAre zuM rahIma joIe?" tethI durasAjIe kahyuM "mane rAyapura gAma Apo." rahImanuM pUruM nAma navAba abdula rahImakhAnakhAnA ane tethI rAyapura gAma ApyuM ane karoDa pasAvanI bakSisa karI. pitAnuM nAma baherAmakhAM hatuM. rahImano janma saM. 1610mAM durasAjI 113 varasanI vaye 1708mAM pAMcoTiyA gAme thayo hato. teo akabaranA mukhya senApati, maMtrI ane tenA avasAna pAmyA. darabAranAM nava ratnamAMnA eka hatA. akabara temane ghaNuM mAna ApatA. narahara (bIjA) rahIma arabI, phArasI, saMskRta ane hindInA sArA rAjasthAna madhyavartI ratnagarbhA maru bhUminA jodhapura rAja vidvAna hatA. tenI sabhA kAyama paMDitothI bharI rahetI. te ghaNA aMtargata TelA nAmaka gAmamAM cAraNa jJAtinA ucca bArahaTTa dAnI, paropakArI, sajjana ane bhagavAna zrIkRSNanA ananya rohaDiyA zAkhAmAM vi.saM. 1600nA aMtamAM "avatAracaritra' upAsaka hatA. kRSNa mATe temanI kavitAmAM tenI vizuddha manohara Jain Education Intemational Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 263 jhalaka dekhAya che. tema kahevAya che ke teNe AkhA jIvanamAM koI karyA bhogavavAnAM, paNa rahImanuM kavicaritra vAMcatAM teNe koI upara krodha karyo nahoto. varSamAM ekavAra koI nakkI divase akarma karyuM hoya tema lAgatuM nathI! to pAchalI jiMdagInAM kama potAnA gharanI badhI saMpatti dAnamAM ApI detA. naDyAM? vidhinI gatino koNa pAra pAme? akabaranA darabAramAM gaMga ghaNA pratibhAzALI kavi hatA rahIma akabaranA senApati hatA ane yuddhe caDatA tyAre rahIma teno ghaNo Adara karatA. ekavAra rahIma yuddhamAM javA dharatI kaDAkA letI. e ja rahIma citrakUTamAM bhADabhUMjAne tyAM taiyAra thayA tyAre gaMge eka chappaya kahyo. kahevAya che ke A dALiyA bhUMjatA! chappayathI rahIma eTalA prabhAvita thayA ke teNe 36 lAkhanI hUMDI rahIme "rahImasatasaI' lakhI che. (hAla 216) duhA gaMgane arpaNa karI. rahIma dAnavIra ane I maLe che, bara nAyikA bheda, jemAM 94 chaMdo che, "rAsa jyAre pratApa akabara sAme jhajhUmI rahyA hatA ane paMcAdhyAya', "soraTha zRMgAra', "madanASTaka', "dovAna phArasI' ane nANAMbhIDamAM AvI gayA tyAre rahIme potAnAM mAtAne yAtrA "vAkyAna bAdarIno anuvAda', "kheta kautaka jAna karma' ane nimitte mokalyAM sAthe puSkaLa dhana ApyuM ane rANAne kaherAvyuM 'nagara zobhA' nAme pustako lakhyAM che. rahIma sArA kavi paNa "meM mArI mAtAne yAtrA nimitte mokalyAM sAthe puSkaLa dhana ApyuM hatA. che emane lUMTI lezo. huM sIdhI rIte madada karI zakuM tema nathI." sarovara sUke UDa gayA, haMsA avara samAya; rANAe rahImanI mAtAne lUMTavAne badale rakSaNa karyuM. dIna mIna bina paMkhake, kaho rahIma kahAM jAya. tene dAna ApyA vagara jIvavAnuM gamatuM nahIM, dhanano gaMga Dhagalo karIne besatA. muTTIo bharI dAna ApatA paNa najara kavi gaMgano janma iTAvA jillAnA Ikanora gAmamAM nIcI rAkhatA. bhATa (bAroTa) jJAtimAM thayo hato. temanuM AkhuM nAma gaMgAdhara rahIma kalpataru kahevAtA eTaluM ja nahIM te pArasamaNi hatuM paNa kavitAmAM TUMkuM nAma gaMga rAkhatA. teo akabaranA hatA. te yAcakone guptadAna ApatA. bhojananI vAnIomAM rUpiyo darabAramAM rAjakavi hatA. temanuM sthAna nava ratnamAM hatuM. te ke azaraphI mUkatA. "akabaranA darabAramAM paNa ullekha che. hAjarajavAbI zIghra kavi hatA. te akabara zAhanI aneka pAdapUrti rahImakhAnakhAnA, jisake khAnemeM khajAnA pUrI karatA. ekavAra rahIme evo saMkalpa karyo ke AjanA yuddhamAM je jema sUradAsanAM pada, caMdanA chaMda, bihArInA duhA, prApti thAya te vAcakone ApI daIza, rahImano vijaya thayo. teNe tulasIdAsanI copAI, zAmaLanA chappA, bhojA bhagatanA soyathI hAthI sudhI badhI cIja yAcakone vaheMcI dIdhI. cAbakhA, dhIrAnI kAphI ane dayArAmanI garabI vakhANalAyaka tema eka yAcaka rahI gayo je rahIma pAse gayo. "huM rahI gaMganA savaiyA vakhANalAyaka che. gayo" paNa rahIma pAse kAgaLa, khaDiyo ane kalama sivAya kazuM kavi gaMgano janma saM. 1610nI AsapAsa mAnavAmAM nahotuM. "le, bhAI! A traNa cIja che te tuM laI jA!" Ave che, kemake te rahImanA samakAlIna hatA. tene rahIme eka akabaranA avasAna pachI salIma jahAMgIra nAma dhAraNa chappayanA badalAmAM 36 lAkhanI navAjeza karela. karI gAdInazIna thayo. teNe rahIma para dezadrohano Aropa mUkI akabaranI sabhAmAM gaMga, narahari, holArAya ane karaNa jelahavAle karyA paNa jelamAMthI koI kAraNasara chUTakAro thayo tethI ema cAra bhATa kavi hatA, gaMgano samaya saM. 1960 thI 1970 duHkhI thaI rahIma citrakUTa gayA, tyAM bhADabhUMjAne tyAM nokarI mAnavAmAM Ave che. svIkArI paNa yAcako gherI vaLatAM, tyAre rahIma kahetA. kAyama gaMga akabaranI ApelI pAdapUrti pUrI karatA ane "pAro yArI choDa do, ve rahIma aba nAhi; akabara khuzI thatA paNa eka pAdapUrti pUrI karatA akabarane gaMga e rahIma dara dara phire, mAge madhukarI khAhI." upara vahema gayo ane hukama karyo "Ajase gaMgakA paTTa baMdha, mANasano samaya phare tyAre zuM vAra lAge che? koI kahe kai . keda karalo." Jain Education Intemational lain Education International Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 darabArIo vacce paDyA, bAdazAhane samajAvavA ghaNI koziza karI paNa vyartha, gaMga kahe "have samajAvavAnuM baMdha karo, amArI leNAdeNI pUrI thaI." gaMganA putra sumana bhATa paNa sArA kavi hatA. temaNe eka kavitA lakhI zAhane saMbhaLAvI zAha khuza thayA ane gaMgane mukta karyA. zAhane paNa have gaMgano ahaMgamayo lAgyo hato. dAsa mahAkavi geMgane kavionA saradAra mAnyA che, gaMganAM traNa pustakonAM nAma maLe che. (1) gaMgavinoda, (2) caMda chaMda baranana mahimA, (3) khAnakhAnA kavita, pote keda mukta thayA paNa khIlatA nahotA. emAM koI kAraNasara gaMga hAthInA paga nIce kacaDAI gayA pachI zAhe sumana bhATane paNa paTo karI Apyo. 'caMda chaMda baranana mahimA' nAmanA pustakanAM 16 pAnAM che. te gaMge akabara zAhane saM. 1627mAM saMbhaLAvela. aphasosanI vAta che ke A kavi viSe koIe khAsa lakhyuM nathI. kezavadAsa mahAkavi kezavadAsano janma sanADhya brAhmaNa jJAtimAM saM. 1612mAM thayo hato. 'hindI navaratna' ane 'kavitAkaumudI'mAM saM. 1608 lakhela che. temanA pitAnuM nAma kAzInAtha hatuM. temanuM janmasthAna oDachA. oDachA nareza mahArAjA rAmasiMhanA bhAI indrajitasiMha teno ghaNo Adara karatA. teo saMskRtanA paMDita . hatA. temanA pitA kAzInAthe 'zIghrabodha' nAme jyotiSano graMtha lakhyo che. tethI anumAna thAya ke teoe kezavadAsane paNa jyotiSanuM jJAna ApyuM hoya. indrajitasiMha pAse eka rAyaprabIna nAme nartakI hatI. tenAM rUpa lAvaNyanAM vakhANa sAMbhaLI akabara zAhe teDAvI paNa indrajitasiMhe mokalI nahIM tethI akabare rAyaprabInane parANe teDAvI ane idrajitasiMhane eka karoDano daMDa phaTakAryo paNa kezavadAse AgrA jaIne bIrabalane maLI eka karoDano daMDa mApha karAvyo. kezavadAsanAM lagna ke putra-putrI viSe jANakArI maLI nathI. rAyaprakhIna temanI ziSyA hatI. tenA upara 'kavipriyA' graMtha lakhyo. kezavadAse kula sAta graMtho lakhyA che. kavinuM avasAna saM. 1674mAM thayuM. dhanya dharA rasakhAna kavi rasakhAnane ghaNA saiyada pihAnIvAlA samaje che, paNa vAstavamAM A mahAzaya dilhInA paThANa che, evuM 252 vaiSNavonI vArtAmAM lakhyuM che. mahArAja viThThalezajIno svargavAsa saM. 1643mAM thayo. rasakhAna saM. 1640 AsapAsa temanA ziSya thayA. tethI anumAna thAya che ke temano janmakALa ApaNe saM. 1615no kalpI zakIe ane tenI avasthA 70 varSanI mAnavAthI svargavAsa 1685mAM thayo hoya to temano janma saM. 1615mAM thayAnuM kalpI zakAya. pote bAdazAha baMzanA paThANa hatA. 252 vaiSNavonI vArtAmAM lakhyuM che ke te pahelAM eka vaNikanA chokarA upara ghaNA Azakta hatA. ekavAra vaiSNavo aMdara aMdara vAta karatA hatA ke ApaNe IzvaramAM evuM dhyAna lagAvavuM joIe jevuM rasakhAnanuM dhyAna pelA vaNikanA chokarAmAM lAgyuM che. rasakhAne kahyuM jo mane paramezvaranuM rUpa jovAmAM Ave to vizvAsa bese" AthI vaiSNavoe zrInAthajInuM citra batAvyuM. pachIthI rasakhAnanuM dhyAna zrIkRSNamAM lAgyuM. kavi rasakhAne premavATikA' graMtha saM. 1671mAM lakhyo. temAM duhA che. bIjo graMtha 'sujAna rasakhAna' A be graMtha kizoralAlajIe pragaTa karyA. 'sujAna rasakhAna"mAM 121 chaMdo che. phArasIbhASAmAM anuvAdita 'zrImad bhAgavata' rasakhAne vAMceluM. eka mata pramANe rasakhAnano janma saM. 1605mAM lakhAyo che. bhaktamALamAM paNa temanuM caritra maLI Ave che. bAbu hiracaMdre 'uttara bhaktamALa'mAM ane paMDita rAdhAramaNa gosvAmIe nava bhaktamALa'mAM rasakhAnanI prazaMsA karI che. svAmI suMdaradAsajI 'suMdara vilAsa' jevA 42 graMthonI bheTa ApanAra mahAtmA svAmI suMdaradAsane koNa nathI oLakhatuM? temanuM jIvana-caritra zodhakhoLathI taiyAra karavAmAM AvyuM, chatAM ahIM TUMkAvela che. suMdaradAsano janma jayapuranI prAcIna rAjadhAnI dausAnagarImAM busara (Dhusara) gotranA khaMDelavAla vaNika jAtimAM saM. 1653 caitra suda 9nA roja thayo. temanA pitAnuM nAma zAha cokhA athavA paramAnaMda hatu. mAtAnuM nAma satI hatuM. teo AMberanA soMkiyA gotranA khaMDelavAla vaNikanAM putrI hatAM. mAdhavadAsakRta 'saMtasAgara' ane dAdu saMpradAyanI pracalita vAtothI Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 jANavAmAM Ave che ke saM. 1958mAM jyAre dAdu dIsA AvyA tyAre cokhA zAhukAre bALaka suMdarane tenA caraNomAM arpaNa karyo tyArathI suMdaradAsa tenA ziSya thayA. pachI dAdu ziSya jagajIvana sAthe suMdaradAsajI nArAyaNa kasbA AvyA. saM. 1660mAM dAdujI paramadhAma gayA. prasiddha dAdu ziSya rajabajI vagere sAthe vi.saM. 1664mAM kAzI cAyA gayA. tyAM saMskRta, hindI, vyAkaraNa ane koza vagere temaja SaT zAstra purANa vedAMta vagere 20 varSa sudhI bhaNatA rahyA. svAmIjInA racela 'jJAnasamudra', 'savaiyA sarvadA', 'dhoga pradIpikA' vagere vAMcavAthI mAlUma paDe che. 'jJAnasamuha' graMthanI samApti saM. 1710nA varSamAM thayAnuM jaNAvela che. suMdara vilAsa' graMthamAM 34 aMga che. temAM 547 chaMdonI saMkhyA che. svAmI mahAkavi hatA. teNe piMgaLanA niyama pramANe judA judA chaMdo ane kavitA karI che. svAmIjIno kavitAkAla vi.saM. 1664thI 1742 gaNI zakAya. svAmInuM paramapada gamana sAMgAneramAM thayuM. vi.saM. 1746 kArataka vada 8 ne budhavAra suMdaradAsa (bIjA) suMdaradAsa gvAliyaranA vatanI ane jAte brAhmaNa hatA. temanA janmanI saMvata maLela nathI, paNa "suMdara zRMgAra' nAmano nAvikAbhedano graMtha saMvata 1688mAM lakhyo. A uparAMta 'siMhAsana batrIsI' nAme paNa graMtha lakhyo te zRMgArarasanA adbhuta kavi hatA. kavi suMdaradAsa zAhajahAnA darabAramAM hatA. tene 'virAya' ane pachI 'mahAkavirAya'nI upAdhi ApI hatI. tenA svargArohaNa ane saMvata maLela nathI. noMdha :-eka bIjA suMdaradAsa nAme kavi thayA, je asanI jillAnA phatehapuranA vatanI hatA. jAte bhATa (bAroTa) hatA. teo vi.saM. 1970 sudhI hayAta hatA. temaNe rasaprabodha graMtha lakhyo che. bihArIdAsa bihArIlAlanI jAti viSe matabheda che. koI tene mathurAnA cobA kahe che. kAzInivAsI bAbu rAdhAkRSNadAsajInA mata pramANe te sanADhya brAhmaNa hatA, paNa gosvAmI rAdhAcalajIe chelluM saMzodhana karI bihArIlAlane brahmabhaTTa (bAroTa) sAbita karela che. (juo kAnajI dharamazI saMpAdita 'sAhityaratnAkara' pAnA naM. 539). 265 Avo goTALo bihArIlAla mATe ja thayo che, evuM nathI. dA.ta. sUradAsa traNa, narahara be thayA, vaitAla be thayA, haranAtha be thayA, bihArIlAla be thayA, benI kavi traNa thayA, suMdaradAsa traNa thayA eTale AmAM eka bIjAnA prasaMgo ekabIjAmAM joDAI gayA hoya tevuM bane. bihArIlAlano janma saM. 1660mAM gvAliyara pAsenA basuvA goviMdapuramAM thayAnuM mAnavAmAM Ave che. tenuM bALapaNa buMdelakhaMDamAM vItyuM ane taruvAvasthAmAM mathurAmAM sasurAlamAM vasyA. ekavAra kAzmIranI koI nartakI jayapuramAM AvI. mahArAja jayasiMhanA darabAramAM nAcamujaro karI saune mugdha karI dIdhA paNa A nartakI sAthe daza-bAra varSanI bAlikA Avela. mahArAja jayasiMha A bAlikA para Asakta thayA. A bAlikAne jayapuramAM rAkhI lye che, paNa mahArAja A bAlikA para eTalA mugdha thayA ke rAjakAja paNa choDI dIdhAM, prajA trAhimAma pokArI gaI. ekavAra kavi bihArI jayapura Ave che, paNa mahArAjanI mulAkAta thatI nathI ane bihArIe badhI vAto sAMbhaLI. pote eka bagIcAmAM beThA hatA tyAM eka bhamaro guMjArava karI ane eka avikasita phUlanI kaLI para beTho ane kavine kalpanA AvI. duho lakhyo : "nahIM parAga niha. madhura madhu. niI bakasita yahIkAla; ali kalIse kyoM baMdho, kyo baMdhI, pIchuM koNa pIchuM koNa havAla." A duho mAlaNa sAthe mokalI mahArAjanI pathArImAM phUla sAthe mUkI dIdho. mahArAjane maLyo ane cetI gayA. darabAra bharyo temAM kavi bihArIne bolAve che--khuzI thAya che. kavinI kadara karI rAkhI lIdhA, bihArI kAyama eka duho lakhatA ane mahArAja eka azaraphI ApatA. Ama 719 duhAno 'bihArI satasaI' nAme graMtha thayo. tene zRMgArarasano sarvazreSTha graMtha mAnavAmAM Ave che. bihArInuM avasAna anumAne 1720mAM thayAnuM manAya che. bhUSaNa kavi Alama ane sAhityapremIomAM koI bhAgye ja evAM haze ke je bhUSaNanA nAmathI ajANa hoya. bhUSaNano janma kAnakubja brAhmaNa jJAtimAM kAzyapa Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 dhanya dhara, gotramAM kAnapura jillAnA tIkavApura gAmamAM saM. 1970mAM thayo ane sadgurunI zodhamAM nIkaLI paDyA. hato. tenA pitA ratnAkara tripAThI devIupAsaka hatA. tenA cAra | gujarAtI kaviomAM akhA bhagata ane bhojA bhagata putro (1) ciMtAmaNi, (2) bhUSaNa, (3) matirAma, (4) nIlakaMTha spaSTa vaktA che. akhA bhagate badhA maLIne 750 chappA lakhyA (jaTAzaMkara). che. teNe lakhelA graMthamAM "akSayagItA', "akhegItA', "paMcIkaraNa', navAInI vAta e che ke A cAreya kavio hatA. "brahmalIlA', "anubhavabindu', 'cittavicAra saMvAda', "guruziSyaciMtAmaNi ane matirAmanI to sArA kaviomAM gaNanA che. saMvAda', "kevalyagItA" ane "saMtapriyA' che. temano eka graMtha "amareza vilAsa" pragaTa thayo che. bhUSaNanAM cha akhAno svargavAsa saM. 1731mAM thayAnuM manAya che. te graMthonAM nAma maLe che. bhUSaNanuM AkhuM nAma vrajabhUSaNa hatuM. dhArmika pAkhaMDo viruddha hatA. teNe lakhyuM che. bhUSaNa pratibhAsaMpanna, vIra ane nIDara kavi hatA. temanI guru kIdhA meM gokalanAtha, gharaDA baLadane ghAlI nAtha, kavitA vIrarasa sabhara che ane pote hindu jAtinI unnatinA mana manAvI saguru thayo, paNa vicAra na guruno rahyo. abhilASI hatA, te auraMgajheba jevA bAdazAhane paNa sAcAM veNa eka murakhane evI Teva, patthara eTalA pUje deva, kahetAM thaDakAyA nahotA. pANI dekhI kare sanAna, tulasI dekhe toDe pAna. bhUSaNa satArAmAM zivAjI mahArAjane pahelavahelA maLyA hatA ane pachI pannA nareze pAlakhI potAnA khabhe upADela! premAnaMda jyAre pahelavahela bhUSaNa zivAjI mahArAjane maLyA premAnaMdano janma vaDodarA mukAme covIsA brAhmaNa tyAre oLakhI zakyA nahIM. bhUSaNe eka chaMda 18 vAra (nAndodA-upAdhyAya, jJAtimAM kRSNarAma jayadevane tyAM saM. saMbhaLAvyo tethI mahArAje bhUSaNane 18 mudrA ane 18 gAma 1992-95mAM thayAnuM manAya che. kavinI bAlyAvasthAmAM tenA ApyAM. bhUSaNanuM avasAna saM. 1772mAM thayuM. 'zivarAja pitAnuM avasAna thayuM ane mAtAe paNa vidAya lIdhI. kavi bhUSaNa" graMtha saM. 1730mAM lakhyo. potAnA mosALa naMdubAra UcharIne moTA thayA. 16-17 varasa sudhI to teo nAdAna hatA paNa vizvAmitrI nadIkAMThe kAmanAthanI akho jagyAmAM vidvAna saMnyAsI rAmacaraNadAsa hariharano meLApa thayo akhA bhagatano janma zrImALI sonI jJAtimAM I.sa. ane A saMtanA sahavAsathI temanAmAM kAvyazakti sUrI. pachI 1617 vi.saM. 1673mAM jetalapura gAmamAM thayo hato. temanA teo saMskRta ane hindI bhASA paNa temanI pAsethI zIkhyA. pitA akhAnI paMdara varSanI uMmare amadAvAda AvyA ane pahelAM to temaNe hindI bhASAmAM kavitA racI ane gurune khADiyAmAM desAInI poLamAM rahetA. akhAnAM bahena nAnI saMbhaLAvI. guru nArAja thayA ane kahyuM "tuM uMbara mUkIne DuMgaro uMmaramAM gujarI gayAM tyArathI ja akhAnuM mana khATuM thaI gayuM pUje che. tArA ja dezanI ane janmanI bhASA gujarAtI te ghara ane vairAgya tarapha vaLyA. ubara jeTalI najadIka hovA chatAM dUrathI raLiyAmaNI lAgatI akhAne kavitA lakhavAnuM eTale sUjhayuM ke teNe eka hindImAM kavitA lakhe che?" bAIne bahena karI hatI ane A bahene rUA. 300 akhA pAse pachIthI kavi gujarAtImAM kavitA lakhavA mAMDyA ane mUkela, paNa koInI bhaMbheraNIthI A bAIno vizvAsa akhA pratijJA karI "have gujarAtI bhASAne samRddha banAvuM to ja pAghaDI uparathI UThI gayo. teNe akhA pAse kaMThI karAvI. ane 100 paherIza!" rUA. pote bheLavI kaMThI karI ApI, paNa bAIne vizvAsa na beTho kavinuM paheluM kAvya "lakSmaNaharaNa" saM. 1720mAM ke tethI kaMThI toDAvI khAtarI karI A vAtanI akhAne jANa thaI 1727mAM potAnA mitra mAdhavadAsa zeThanI preraNAthI lakhyuM. pachI tethI tenI rahI sahI mamatA paNa chUTI gaI. manuSya zRMgAkhyAna' ane "okhAharaNa" pachI "sudAmAcaritra' akhAne vairAgya AvavAnuM bIjuM paNa kAraNa che. teo "abhimanyu vyAkhyAna' (saM. 1727) "mahAlasA vyAkhyAna' (saM. TaMkazALamAM nokarI karatA paNa koInI uzkeraNIthI navAbane zaMkA 1728) rUkSmaNIharaNa', "surekhAharaNa', 'naLAkhyAna' (saM. gaI ke akho sikkAmAM bheLaseLa kare che ne temAM nirdoSa TharyA 1742) "raNayajJa', (saM. 1746) ane chellI kRti Jain Education Intemational For Private & Personal use only Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 dao dazamaskaMdhasuMdare". kavine bAvana ziSyo hatA. temAM bAra to zarU karela vaja bhASA pAThazALAnA prAdhyApaka zrI ziSyA hatI. prANajIvanadAsajIe saM. 1951mAM TIkA sAthe pragaTa karI. te kavinAM lakhelA padhari vyAkhyAno joIe to 'dropadI temaNe jene praNAlikA pramANe racela che ane jaina dharma paratve haraNa', "harizcaMdra vyAkhyAna', "aSTAvakra vyAkhyAna', "hAramALA', vaphAdArI pragaTa karela che. 'devIcaritra', dANalIlA', "prahalAda AkhyAna', "vAmanacaritra', tyAra pachI prakhyAta kavi goviMda gilAbhAIe narasiMha mahetAnAM pitAnuM zrAddha', "zAmaLazAnA vivAha', "hUMDI', bhAvanagaranA prakhyAta pustakavikretA vahorA abdulahusena sudhanvA AkhyAna', "caMdrahAsa AkhyAna', "rAmAyaNa', "saMpUrNa AdamajI taraphathI saM. 1971mAM TIkA sAthe chapAvI pragaTa karI. bhAgavata', "mahAbhArata', "azvamedha', "bhramarapaccIsI' ane te pachI lIMbaDInA kavi zrI zaMkaradAnajIe 'kizana bAvanI' 'draupadIsvayaMvara'. gujarAtI TIkAmAM saM. 1992mAM lakhI ane lIMbaDInA mahArANA kavi mANabhaTTa hatA eTale ke mANa vagADI AkhyAna dolatasiMhane pragaTa karavA vinaMtI karI eTale mahArANAe karatA. hindImAM TIkA lakhavAnuM sUcana karyuM. tethI zaMkaradAnajIe saM. 1997mAM hindImAM TIkA lakhI prasiddha karI. hAla vaDodarAmAM premAnaMda sAhitya sabhA ane dAMDiyA bajAramAM premAnaMda hola paNa che. kavinuM avasAna saM. 1792mAM pachI laghA svAmIjInAM smAraka graMthamALAnAM 39 pustako thayAnuM manAya che. kavinAM mAtAnuM nAma ane patnInuM nAma maLyAM pragaTa thayA hatA. zaradAnajIe svAmIjIne vinaMtI karela tethI nathI. temaNe gujarAtImAM TIkA lakhavA kahyuM ane zaMkaradAnajIe saM. 1992mAM lakhela gujarAtI TIkAvALI "kizana bAvanI' rajU karI ratnezvara te 40mA maNakA tarIke pragaTa karI (saM. 2006mAM). kavi ratnezvara kheDAnA bhAvasAra kavi ratnAthI judA che. | kizana bAroTa hatA evuM pramANa kavi goviMdabhAI pAsethI ratnezvarano janma Azare saM. 1710mAM thayAnuM anumAna che. maLe che ane teo vahIvaMcA hatA. e tenA copaDAmAM temanA pitAnuM nAma meghajI ane mAtAnuM nAma sUraja hatuM. teo goviMdabhAI gillAbhAInA bApa dAdAnA nAma paNa maLe che, paNa jAte mevADA ane DabhoInA vatanI hatA. te kavi premAnaMdanA khaMbhAta bAjunA koI rAjapUta ThAkoranI vaMzAvaLI batAvI hatI. ziSya hatA. teNe kAzI jaI saMskRtano abhyAsa karyo hato. te tevI paNa mAhitI maLe che. temanA avasAna aMge ke kuTuMba aMge pachI teo vaDodarA saM. 1735mAM AvyA. saM. 1739mAM mAhitI maLI nathI. 'dazamaskaMdha'no anuvAda karyo. temanAM kAvyo 'zizupAlavadha', 'bhagavata gItA'nuM bhASAMtara, "rAdhAkRSNanA mahinA' jeminIkRta dAdA mekaraNa kAmaDI azvamedhanuM bhASAMtara', "gaMgAlaharInuM bhASAMtara' ane teno kacchanA itihAsamAM saMta, bhakta ane kavi tarIke mekaraNa svataMtra jJAna vairAgyano graMtha "AtmavicAra caMdrodaya' che. kavita, dAdAnI joDI jaDe tema nathI. teNe mAtra taMbUra, maMjIrAMthI manahara, savaiyA, dumilA vagere saMskRta vRttone temaNe kAvyamAM bhagavAnane rIjhavI saMtoSa mAnyo nathI. temanuM dhyeya mAnavasevAnuM upayoga karyo. tenA svargArohaNanI sAla maLI nathI. kizana mekaraNa dAdAno janma A. saM. 1725mAM vikramanI kizana bAvanI'nA kartA kizanano janma madhya-gujarAta aDhAramI sadInI pahelI paccIsInA aMtamAM kacchanA nAnI borasadanA choTAlAla brahmabhaTTa (bAroTa)ne tyAM Azare saM. khobhaDI gAme bhaTTI haradhoLajIne tyAM thayo. temanuM nAma mekojI 1720-30nA arasAmAM thayo. kizane saMgharAjajI pAse rahI rAkhavAmAM AvyuM hatuM. mAtAnuM nAma pAbAMbA hatuM. hindI kAvya sAhityano abhyAsa karyo hato ane kALAMtare temaNe haradhoLajIe makAnanAM caNataranuM kAma zarU karyuM. pAyo 'kizana bAvanI' lakhI (vi.saM. 1760mAM) temanAM 62 kavitAmAM khodatAM jamInamAM eka kuMDI najare paDI temAM patara, pAvaDI, tuMbaDI, gAgaramAM vairAgya, bhakti ane jJAna jevA sAgarano samAveza khalako, TopI, cAkhaDI ane cUMdaDI joyAM. haradhoLajIe A cIjo karyo, 'kizana bAvanI' kaccha (bhuja) mahArAva zrI lakhapatajIe koI yogInI haze tema mAnI eka gokhalAmAM mUkI dIdhI. Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268 sAMje jyAre mekoja vAchaDA cArI ghera AvyA ane tenI najara A vastuo para paDI tyArathI tenA zarIramAM jhaNajhaNATI vyApI gaI, koI jUnA saMskAra ane vairAgyanI bhAvanA tenA aMtaramAM pragaTI. teNe te vastune uThAvI lIdhI ane koIne kahyA vagara gharethI nIkaLI gayA te vakhate maThanI gAdIe gAMgA rAjA hatA. mekAjIe temanI pAse dIkSAnI yAcanA karI. haradhoLajI ane pAbAMA tyAM AvyA mekojIne samajAvyA paNa mekojI acaLa rahyA tethI tene dIkSA levAnI anumati ApI. kacchamAM eka daMtakathA pracalita che ke rAmacaMdrajI rAvaNane mArI hiMgaLAjanI yAtrAe lakSmaNajI sAthe gayA hatA ane tyAMthI pAchA vaLatAM potAno kApaDIne veza jayarAja kApaDIne arpaNa karIne kApaDI vaMzanI sthApanA karI ane lakSmaNajIe potAno veza jamInamAM bhaMDArI dIdho. haradhoLajInAM makAnamAMthI je vastuo nIkaLI te hatI tema lokonuM mAnavuM che. A arasAmAM maMdiranI be ghoDIo corAI gaI, dAdA mekaraNa gotavA gayA, ghoDIo kaMtharakoTanA koLIo laI gayA hatA. dAdAe ghoDIo maTha mokalI dIdhI paNa pote giranAra bhaNI UpaDI gayA. dAdAe giranAra upara ghaNuM tapa karyuM. dAdAnI bhakti joI dattAtreyanI jagyA uparathI eka kAvaDa maLI ane kAvaDathI saMsAranI sevA karavAno Adeza maLyo ane dAdA kAvaDa upADI giranAra uparathI UtaryA. dAdA kAvaDane kAmadhenuM kahetA ane bhikSA mAgI apaMga abhyAgatanI sevA karatA. pachI dAdA bIlakhA AvyA. pahelI dhUNI dAdAe bilakhAmAM karI, bIjI dhUNI jaMgImAM jagAvI, dAdAe trIjI dhUNI loDAImAM jagAvI. dAdAnA jIvanamAM aneka nAnAmoTA prasaMgo banyA che ane noMdhavA jevA che paNa ALasaMkocathI TUMkAvavA paDyA che. dAdAe loDAImAM eka prajApati pAsethI lAliyo gadheDo mAgyo ane dAdA pAse eka motiyo kUtaro hato. kaccha ane siMdhanI madhyamAM loDAInA rastA vacce 14 gAuno raNano rasto hato. dAdA lAliyA upara chAlaka mUkI aMdara pANInA goLA rAkhatA ane sAthe eka kaLaziyo paNa rAkhatA ane A raNa raste mokalatA motiyo kUtaro AgaLa cAlano koI musAphara jue eTale motiyo lAliyAne tyAM laI jato, mANasa na karI zake tevI sevA A pazu karatAM, dhanya dharA dAdA lAliyA, motiyAne bhUja paNa mokalatA kAraNa ke mahArAozrI dezaLajI pahelA dAdAnA sevaka hatA dAdA motiyAne gaLe ciThThI bAMdhI bhUja mokale rAozrI ciThThI vAMcI dAdAe je maMgAvyuM hoya te lAliyAnI pITha upara lAdI de. cothI dhUNI dAdAe kaMgamAM tApaNane dAdAe vicAra karyo. vi.saM. 1786 Aso vada 14ne zanivArano divasa kacchanA itihAsamAM abhUtapUrva banI gayo. te divase dAdAe samAdhi levAnuM nakkI karyuM. dAdA samAdhi levAnA hatA ane daza jaNa dAdAno sAthe karavAnA hatA. dehanuM balidAna devA taiyAra thayA hatA. temanI sAthe samAdhimAM besanAra hatA mAtAjI sIrabAI, mayAgarajI, bhujanA sArasvata premajI, gaNapata, paMganAM jAgIradAra kheMgArajInAM mAtuzrI premALA, rAparatArAnAM suMdaradAsa, loDAInA kAMthaDa sutAra ane Ahira vidho, leriyAnA jADA khImarAjI, khaiyAnA ThAkora mokAjI tathA nAgarapuranA kaDiyA mistrI kAnajI. badhI taiyArI thaI gaI dAdAe hAtha UMcA karI AzIrvAda ApyA. lokonAM haiyAM valovAI gayAM AMkho AMsu vahAvI rahI. dAdAnA paTTa ziSya arajaNa rAjA pagamAM jhUkI paDyA. dAdAe AzIrvAda ApI potAnAM vastro potAnA mAthe paherAvI dIdhA ane khabhe kAvaDa mUkI lokone guru gaNavAnI AjJA ApI. jyAre dAdAe dhaMgamAM daza jaNA sAthe samAdhi lIdhI tyAre ADasaramAM momAya rAjAe sAta jaNa sAthe samAdhi lIdhI. loDAImAM garavo hirajana hato. tenuM bIje divasa mRtyu thayuM, vAgaDanA vijyAsaranA vAgho tele paNa samAdhi lIdhI. lokvAyakA che ke koI dAdAnI samAdhie jaI nAmano uccAra kare to sAmo javAba maLato. kaccha-bhUjanAM rAjakiva nAgAjaNane khabara paDI ne dhaMga gayA ane aMjAra tAlukAnA khokharA gAme gayA tyAM nAgAjaNa ane sANa boriye samAdhi lIdhI, gajaba che ne dAdAnI sevA ane lokacAhanA! mahAtmA mULadAsajI alakhanA ArAdhaka ane "mULadAsanI vANI'nA kartA mAtmA saMta kavi mULadAsano janma jUnAgaDha saMsthAnA nAghera paMthakanA unA pAsenA AmodarA gAme soraThiyA luhAra kRSNAjIne tyAM vi.saM. 1731nA kArataka suda 11ne somavAre thayo hato. Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 temanA mAtAnuM nAma gaMgAbAI hatuM. temanI 16 varSanI uMmare bAI sAthe lagna thayAM. Aje koI bhajanika ke bhajanAnaMdI evA nahIM hoya je mULadAsajInI vANIthI ajANa hoya. gopIonI premalakSaNA bhakti, 27 Atmabodha, 21 manane amUlya upadeza, 12 AtmajJAna goSTi, 4 parabrahma pada lakSya, 3 gopIonI kRSNa bhakti,uparAMta cUMdaDI vi, rAmanuM punarAgamana, bhakta mahAtma, advaita prakAza ane AtmabodhanI sAkhIo A uparAMta aprasiddha bhagavad gItA ane bhAgavad ityAdi AmAM rAmagrI prabhAtI, AratI, bhajana ArAdha, cUMdaDI, bAramAsA, chappaya, copAI, garabI, dhoSa ane sAkhIo. potAnA luAra kAmanA dhaMdhA mATe sUkA lAkaDAnA kolasA pADavA giranA jaMgalamAM gayA. tyAM eka sUkA lAkaDAmAM kolasA pADavA saLagAvyuM, lAkaDAnI polamAM kIDIonI rAphaDI. temAMthI asaMkhya kIDIo UbharANI. mULadAse A dRzya joyuM. tenA hRdayane kAramI coTa lAgI. lAkaDuM bujhAvI nAkhyuM, paNa tenA manamAM gherI asara thaI, vairAgya pragaTyo, have A pApano dhaMdho zA mATe karavo tenA aMtaraAtmAmAM prakAza paDyo, saMsAra asAra jANyo. tyAMthI dhana, dArA, pazu putrAdi sarvano tyAga ryo. gharabAra choDI hAlI nIkaLyA. teo ghaNA rakhaDyA pachI anubhava meLavatA kAThiyAvADanA vALAka pradezamAM jolApura gAme AvI sthira thayA. tyAMthI giranAramAM AvI ghaNo vakhata tapa karyuM. giranArathI nIkaLI goMDala AvyA. mahAtmA lolaMgarI khAkhI moTA siddha hatA. temanuM nAma jIvaNadAsajI rAmAnuja godaDa hatuM. te deva morArI hArAnA hatA. mULadAsa A puruSanA zaraNe gayA pachI temanAM patnI velabAI tyAM maLyAM ane guru dIkSA laI ativionI sevA karavA lAgyA. goMDala ghaNo vakhata rahyA pachI vi.saM. 178mAM amarelI AvyA pachI to mahAtmAjInA jIvanamAM ghaNA paracA ane camatkAro che. eka vidhavA bhUla khAI pApamAM paDI ane AtmahatyA karavA taiyAra thaI paNa mahAtmAjIe tene bacAvI kalaka potAnA zire vahorI lIdhuM, tene eka abaLAne bacAvavA badanAma thavuM paDyuM, lokoe mahAtmA tarapha ghaNo kAdava uchALyo paNa mahAtmA vicalita thayA nahIM paNa lokone sAcI vAtanI jANa thaI tyAre ghaNo paranAvo. dho. A prasaMgane lAThInA ThAkora sUrasiMha gohile potAnA 209 kAvyamAM amara banAvyo. eka sinemA paNa UtarI-(saMsAra lIlA). mahAtmA mULadAse I.sa. 177mAM tenI prasiddha jagyA amarelImAM samAdhi lIdhI zAmaLa bhara kavi zAmaLa bhadrano janma amadAvAdanA vegaNapura (gomatIpura)mAM vIrezvara nAmanA goDa mALavI sAmavedI brAhmaNane tyAM saM. 1740mAM thayo. temanA mAtAnuM nAma AnaMdabAI ane gurunuM nAma nAnA bhada. kavine be putro hatAM. temAM paraSottama bhaNyo-gaNyo ane lAyaka hato, zAmaLa bhaTTe vrajabhASA ane saMskRtano sAro abhyAsa karyo hato ane tenAmAM kavitAnAM bIja ropAyAM potAnA purogAmI kavio jevA ke jaina tio, cAraNo, bAroTo, hindInA lekhako ane vastI vaccharAja vagere lakhANo laI loki viSayo pasaMda karI vArtAo lakhavAnI zarU karI, gujarAtImAM tyAM sudhI dhArmika vArtAo lakhAtI. doharA, chappaya, copAI vagere mULa saMskRta nahIM prathama vrajabhASAmAM bolAtAM tene zAmaLe gujarAtImAM utAryA. zAmaLanI kIrti sAMbhaLI mAtara paragaNAmAM sIhuja suMjhA gAmanA vAsaNAvaMzanA leuvA pATIdAra rakhIdAse potAne tyAM teDAvI lIdhA. teo dhanADhaya hatA, tyAM zAma siMhAsana batrIsI' lakhI. "rakhiyala ruDo rAjavI, bhoja sarIkho bhUpa." ane rakhiyalanA putra jhaverabhAIne rIjhavavA 'cUDA bahoterI karI. gujarAtImAM kalpita lokakathA lakhavAnI zAmaLathI ja zarUAta thAya che. tenA chappA zAmaLa khAsa' Ama vahevAru bhASAne samRddha karavAmAM zAmaLanA chappAe agatyano bhAga bhajavyo. tene mahAkavinuM pada apAya ke na apAyata, ke lokapriya lokakavi hatA. bhaTTe potAnI kavitAmAM sadguNa, durguNa, dAtArI, kRpaNatA, mardAnagI, kartavya, mota, jagatanI asAratA, DahApaNa, AnaMda, pramoda, hAsya, vinoda, samasyA ane prema jevA viSayone prAdhAnya ApyuM che. zAmaLanA sAla saM. 1740thI 1810 nakkI karela che. zAmaLanAM lakhelA graMthamAM siMhAsana batrIsI', barAsa Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra70. dhanya dharA tUrI', 'padmAvatI', 'zanizvarAkhyAna', "boDApaNAnuM vyAkhyAna', jaina sAdhu ane kanakakuzaLanA ziSya hatA. 'uvakarma saMvAda', "aMgada viSTi', "maMdodarI saMvAda', tapAgacchanA pUjane pATe besADavAmAM takarAra thavAthI zivapurANa', "revAkhaMDa', "zAmaLa ratnamALA' ane "raNachoDajInA jUnAgaDhanA navAba zerakhAne kanakakuzaLane pUjanI padavI ApI paccIsa zloka maLI 15-16 pustako lakhyAM che. pATe besADyA. tethI temano pakSa vadhyo. temane ghaNA ziSya hatA. temanuM avasAna saM. 1810 pachI thayuM haze tema manAya. temAM kuMvarakuzaLa saMskRta zIkhI eTale kAvyanAM lakSaNagraMthomAM pravINa thaI hindI bhASAmAM kavitA karatA. te samayamAM kacchanAM kanakazaLa rAva lakhapatajIne kavitAthI prasanna karyA ane lakhapatajIe kaccha-bhUja vrajabhASAnA prathamAcArya jaina yati kaMvarakuzaLane bhaTTArkanI padavI ApI ane bhUjathI pAMca gAu dUra kanakakuzaLajI hatA. jyAre rAo lakhapatajIe A kAvyakaLA rehA nAmanuM gAma ApyuM. zIkhavanAra pAThazALAnI sthApanA aDhAramI sadInA madhyamAM karI kuMvarakuzaLa paNa "guru karatA savAyA'nI kahevata sArthaka tyAre mAravADa jodhapura taraphathI tapAgacchanA yati kAvya kohinUra karI. teo kAvyakaLAmAM ghaNA kuzaLa hatA. temaNe paNa kavikanakakuzaLajIne lAvI vrajabhASAnA prathamAcArya tarIke bhaTTArkanI ghaDataramAM ghaNo phALo Apyo. padavI ApI. ghaNA mAnathI sthApita karyA. kuMvarakuzaLanAM 'lakhapati jazasiMdhunA bIjA taraMgamAM bhUja A kavio ghaDavAnI pAThazALAnA prathamAcArya koI zaheranuM varNana che, kuMvarakuzaLanA ATha graMtho che. temAM eka cAraNa ke bAroTa nahotA paNa eka jaina vati hatA, Ameya 'rAmalIlA' paNa che ane tethI sAbita thAya che teo saMgItakavitAsAhityamAM jaina yationo phALo ananya che, rAjakoTanA zAstramAM paNa nipuNa hatA. mahArAja maherAmaNasiMhajIe potAnA aneka kavimitronI madadathI "pravINasAgara' graMthano AraMbha karyo temAM zRMgAra hamIrajI raju rasasabhara banAvavAmAM jaina yati jIvaNa vijaya hatA. hamIrajIno janma razAkhAnA cAraNakuLamAM thayo. (saM. mahArAozrI kAvyakaLAnA premI hatA. pote mahAkavi 1750thI 1805no samaya) temanA dAdA bhAramalajI 2nuM hatA. temano lakhela graMtha "lakhapatazRMgAra' ghaNo jANIto che. mAravADamAM Avela bAramera paragaNAnA ghaDoI gAmanA vatanI kavi janme che. ghaDI zakAtA nathI. A kahevata pheravI hatA. temane cAra putro hatA. temAM trIjA putra giradhara ane tenAM putra hamIrajI te vidvAna ane kavi hatA. temaNe kavio ghaDavAnI pAThazALA bhUjamAM zarU karI. kanakakuzaLajIe 'lakhapatamaMjarI nAmamALA' nAme eka "yadu vaMza prakAzanA kartA kavi zrImAvadAnajI ratna lakhe graMtha lakhyo che. A graMtha saM. 1794mAM racAyela, jemAM 202 che ke ratna zAkhAnA mULa puruSa vipra hatA. pada che. AraMbhanA padamAM jADejAno itihAsa che. devarAja rAvaLe eka killo baMdhAvI tenuM nAma 'devarAja gaDha' rAkhyuM ane yuktithI potAnuM rAjya pAchuM meLavyuM, paNa kuMvarakuzaLa ratanazI vipranA sahakArathI jAvAjI ane ratanujI tenI sAthe kavivara kuzaLa eTale vrajabhASA pAThazALAnA bIjA jagyA tethI vaTALa thayo. eTale tene potAnA ajAcI sthApI AcArya ane prathamAcArya kanaka kuzaLanA ziSya. rAolanI gAdI AbAda rAkhI eTale 'rAva rakhayAla'nuM biruda vaDodarA ma. sa. vizvavidyAlayanA hindI vibhAganA ApI potAnA rAjabAroTa, rAjakavi sthApI laDuvA pATaNa nAmanuM AcArya ane adhyakSa zrImAna kuMvaracaMdra prakAzasiMhae thoDA vakhata gAma ApI sAthe rAkhyA (vi.saM. 1148). pahelAM "bhUja (kaccha) vrajabhASA pATha zALA' nAme eka mananIya hamIrajI ratnae 7 graMtho lakhyA che, temaja "yaduvaMza pustaka lakhyuM che. te pustakamAM teo zrI lakhe che ke kavi goviMda varNana' kAvya lakhyuM che, jemAM jADejA vaMzanA 164 veNInAM gilAbhAInA hastalikhita patra gujarAtI ati jIrNa maLela che. nAmano bhujaMgI chaMda saM. 1796mAM lakhyo, tenI hastaprata temAM kuMvarakuzaLa viSe mAhitI che. mAvadAnajI ratna pAse hatI. (saM. 1809) kuMvarakuzaLa mULa mAravADanA jodhapura taraphanA tapAgaccha hamIrajIno janma saMvata ke avasAnanI sAla maLela nathI. Jain Education Intemational Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 bhANa sAheba ravi bhANa saMpradAya sthApavAmAM jemanuM moTuM balidAna che. ane emanI bhajanavANI gujarAtanI janatAe ghaNA bhAvathI jhIlI che "bhaNe lohANo bhANo' A saraLa zabda prayoga Ajeya loka haiye rame che. AvA bhakta saMta kavi bhANa sAhebano janma gujarAtanA carotara pradezanA kanakhIloDa gAme lohANA jJAtimAM saM. 1754nA mahA suda 11ne somavAre thayo. temanA pitAnuM nAma kalyANajI ane mAtAnuM nAma aMbAbAI hatuM. AgaLa jatAM AMbA chaThThA nAmanA bhakta bharavADa guru taraphathI gurumaMtra maLyo ane bhANa sAhebanAM hRdayanAM dvAra UghaDI gayAM ane saMtavANIno pravAha vahevA lAgyo. 'bhAlaritra' nAmanA graMthamAM temanI pUrvajIvananI kathAnuM vistRta varNana che. ekavAra te gujarAtanA kamIjaDA gAme jaI caDyA. tyAM te mepA nAmanA bhaktane maLavA gayA, paNa mepo bahAragAma hato tethI bhANa sAhebe rajA mAgI paNa mepo ghare AvI gayo, bhANa sAheba pAchaLa gayo. loko bhANa sAhebane rokAI javA vinaMtI karatAM hatAM. mepe kahyuM "have ahIMthI eka DagaluM paNa AgaLa vadhI zakAya nahIM" eTale bhANasAhebe kahyuM "mArI samAdhi ahIM ja taiyAra karI' ane vAjate gAjate bhANa sAhebe tyAM ja samAdhi lIdhI. (saM. 1811nA caitra suda 3 ne guruvAre). ja bhAla sAhebane 40 ziSyono parivAra hato ane te 'bhANa phoja' nAme oLakhAto karaNIdAna birada zRMgAranA kartA kavirAja karaNIdAnajI mevADanA sulavADA gAmamAM mAru cAraNa jAtinA kaviyA zAkhAmAM eka garIba gharamAM ArAre saM. 1760mAM janmyA hatA. temanA pitAnuM nAma vijayarAmajI hatuM. karaNIdAnajIe saMskRta, vrajabhASA ane DiMgaLI bhASAnuM uttama jJAna meLavI, kAvya viSayamAM sArI yogyatA meLavI temane birA nAme eka bahena hatAM. te paNa uttama kavayitrI hatAM, cAraNa jAtimAM ane rAjasthAnI strI kaviomAM teo agragaNya hatAM. kaNIdAnajI udepura AvyA. mahArANA saMgrAmasiMhajI (bIjA saM. 1767, 1790) potAnA pUrvajonI jema dAnI hatA. karaNIdAnajIe temane pAMca DiMgaLI bhASAnAM gIta saMbhaLAvyAM. mahArANA khuza thayA ane kahyuM "A gIta nathI paNa kSAtra dharma samajAvanAra maMtro che, maMtrone dhUpadIpa devAmAM Ave che, karyo to A gItone dhUpadIpa dauM ane kaho to lAkha pAva dauM? 201 karaNIdAnajIe kahyuM ke "mane lAkha pasAva to hamaNAM ja DuMgarapuranA mahArAvaLa zivasiMhajIe hamaNAM ja ApyA che ane bIjA paNa maLaze paNa tame to A maMtrone dhUpadIpa gho eja mahattvanuM che.' Ama to karaNIdAnAe ghaNAM rajavADAMmAM pravAsa karelA, `karaNIdAnajI kaviyA ane vIrabhANajI ratnae 'sUrajaprakAza' ane 'rAjarUpaka' nAme jodhapuranA savistAra itihAsa graMtho kAvyamAM lakhyA. 7500 chaMdothI pUrNa 'sUrajaprakAza' evo graMtha temanAM pAMDitya ane kavitvano paricaya karAve che. kavirAjanuM avasAna kyAM ane kyAre thayuM te jANI zakAyuM nathI. narabherAma narabherAma jAte. moDha brAhmaNa ane peTalAda tAlukAnA pITIja gAmanA vatanI. janma A. 1768. teo amadAvAdamAM rahetA. narabherAme 'rAsalIlA', 'gajendramokSa', 'boDANAcaritra', 'satyabhAmAnuM rUsaNuM", 'nAgadamana', 'manane upadeza'. 'vAcanAkhyAna' tathA prema ane jAti viSayaka chappaya racyA. temanuM avasAna saM. 1837mAM mAnavAmAM Ave che. prItamadAsa "hirano mAraga che zUrAno, nahIM kAyaranuM kAma jone.' mahAtmA gAMdhIjInA A priya bhajananA kartA saMta kavi prItamadAsano janma saM. 1775thI 80nA arasAmAM gujarAtamAM bAvaLA mukAme pratApasiMha bAroTane tyAM thayo. temanI mAtAnuM nAma jekuMvarabA hatuM. paNa DAhyAbhAI balabhadra vakIla lakhe che ke pItamano janma kheDA jillAnA siMdasara gAmamAM I.sa. 1730, saM. 1786mAM raghunAthadAsa bAroTane tyAM thayo. prItama janmathI aMdha nahotA paNa pAchalI avasthAmAM aMdha thaI gayA. te carotaranuM ratna kahevAnA.. prItamanAM lagna premAbAI sAthe thayAM, paNa te svabhAvanAM Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 dhanya dharA khIma AkaLAM hatAM. premAbAInA avasAna pachI prItame bIjAM lagna karelAM teno paNa svargavAsa thayo. pachI prItamadAsa cUDA rANapuramAM rahI 20 varSa sudhI ugra tapa abhyAsa karatA rahyA. prItamadAse eka jamAtanA mahaMta bhAIdAsajI pAsethI gurumaMtra lIdho ane siMdasara mukAma rAkhyo. maMdiranA vahIvaMcA paNa sikaMdaranI AvavAnI sAla 1817 lakhe che. tenA jIvananA paNa aneka prasaMgo che. prItamadAsanAM 12 pustako che ane tenAM bAvana maMdira judI judI jagyAe AvelAM che. teno svargavAsa 08-80 varSe saM. 1854 vai. va. 12nA roja thayo ravi sAheba ravi-bhANa saMpradAya sthApakomAM A guru ziSyano phALo mahattvano che. ravi sAhebano janma gujarAtanA Amoda tAlukAnA taNachA gAme zrImALI vaizya jJAtimAM vaiSNava saMpradAyanA vallabha kuLamAM saM. 1787mAM vai. su. 15ne guruvAre thayo. temanA pitAnuM nAma maMchArAma ane mAtAnuM nAma icchAbAI hatuM. bALapaNathI ja tenAmAM vairAgyanuM bIja ropAI gayuM hatuM. bhANa sAheba taNachAmAM ravajIne bheTI jatAM ravajInA aMtaranAM tALAM UghaDI gayAM. vaizyavRttinA sthAne prabhubhakti ane premarasano pravAha vahevA lAgyo. ravi sAheba saMta, bhakta ane karuNApradhAna kavi hatA. temanAu bhajanamAM bhArobhAra darda ane premarasa bharelAM che. temaNe "bodha ciMtAmaNi', 'AtmalakSa ciMtAmaNi' "rAmagujAra ciMtAmaNi' Ama aneka racanAo pragaTa karI che. ravi sAhebanI saMtavANI gujarAtamAMthI mAravADa sudhI pahoMcI gaI. tyAM tharAda nAmanA rAjyanA rAjakumAra morAra premadIvAnA banI ravi sAhebanA zaraNe AvyA ane te pratApI saMta morAra sAhebanA nAmathI prasiddha thayA. morAra sAhebe saM. 1860mAM gurunAM vacana mAnya rAkhI khaMbhAliyAmAM samAdhi lIdhI. khIma sAheba sa daiva khIma sAheba eTale bhANa sAhebanA suputra. khIma sAhebano janma saM. 1790 thI 1857 sudhI mAnavAmAM Ave che. teo jAte lohANA hatA. A ravi-bhANa saMpradAyanA saMto saMtakavi hatAM khIma sAheba paNa kavi hatA. khIma sAheba ravi sAhebanA ziSya hatA. khIma sAhebanA hAthe eka uttama kAma thayuM. rAmavAvanA trikama bhagatane potAnA ziSya banAvI khIma sAhebe potAno vizvaprema ane samadRSTine pragaTa svarUpa ApI dIdhuM ane A trikama bhagata AgaLa jatAM trikama sAheba thayA. te paNa saMta kavi hatA. hebata nAmano musalamAna khalAsI. naukA samudramAM DUbavA lAgI ane teNe khIma sAhebanuM smaraNa karyuM ane naukA bacI gaI te tyArathI khIma sAhebano ziSya banI gayo. eka khalAsI paNa khIma sAhebano ziSya hato. khIma sAhebe saM. 1857mAM samAdhi lIdhI. temanI samAdhi rAparanA dariyAsthAnamAM Aje mojUda che. trikama sAheba ravi-bhANa saMpradAyamAM je samartha kavi thayA emAM trikama sAhebanuM nAma mokhare che. kaccha-vAgaDamAM rAmavAva gAme trikama bhagatano janma harijana (garavA) jJAtimAM thayo. temanA pitAnuM nAma mAMDaNa mahArAja ane mAtAnuM nAma lamIbAI. kheto ane manajI trikama sAhebanA bhAIo, trikama sAhebanAM bAlyAvasthAmAM lagna thayAM ane bhinabAI nAme eka ja saMtAna. A bAju cittoDamAM trikama sAhebanuM zarIra sAruM rahetuM nahotuM. temaNe badhA anuyAyIone ekaThA karIne kahyuM "mArA avasAna pachI rAparanA dariyAsthAnamAM bhANa sAheba ane khIma sAhebanI samAdhi vacce mane bhUmidAha dejo". trikama sAhebe kahyuM "lakSmI sAheba tame cittoDanI jagyA saMbhALajo, vela sAhebane UMjA mokalajo bhIma sAheba AmaraNanA brAhmaNa hovAthI AmaraNa rahevA dejo, nathurAmane rAdhanapura javAnuM kahejo, tulasIdAsa cobArI cetAve, zItaladAsa rApara rahe, dharmadAsa palAMsavAmAM dharma pracAra kare. bhinAbahenanAM ci. jhIlANaMdamAM rahe," trikama sAheba saM. 1790mAM thayAnuM anumAna che. dAsI jIvaNa saMta kavi dAsI jIvaNano janma goMDala pAsenA ghoghAvadara gAme saM. 1806mAM camAra jJAtimAM thayo hato. emanA pitAnuM nAma jagA dAphaDA hatuM ane mAtAnuM nAma sAmabAI hatuM. e jamAnAmAM samAjathI tarachoDAyela aMtyaja evI aspRzya komamAM janmIne paNa dAsI jIvaNe AtmAno sAkSAtakAra karyo. temanA pitA "bhAmano ijAro rAkhatA. A vakhate Jain Education Intemational Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 ra03 goMDalanI gAdIe prakhyAta bhAkuMbhAjI hatA. eka abhaNamAM gujarAtamAM prakhyAta thaI, paNa tyAre chApakhAnA ke pracAranA Avo vairAgya ane kavitva zakti kyAMthI hoya, paNa A koI sAdhano nahotA, dhIrA bhagate "raNayajJa' racyuM ane 25 thI 30 jAtinI aMgata milkata nathI. dAsI jIvaNanAM 124 pado hajAra pado racyAM che, dhIrA bhagatanI "avaLa vANI' paNa prakAzita thayAM che. temAM 21 AtmabodhanAM, 49 premalakSaNA prakhyAta che. bhaktinAM, 27 upadezanAM, 11 gurumahimAnAM, 7 prArthanAnAM dhIrA bhagata kavitA tuMbaDAM ke vAMsanAM bhUMgaLAMmAM nadImAM ane 9 anya pado che. pote puruSa hovA chatAM Izvara paratve taratI mUkatA. dAsI bhAva rAkhatA. temaNe 17 jeTalA guru badalyA. aMte kabIra paMthanA ravi-bhANa saMpradAyanA bhIma sAhebano bheTo thayo dhIrA bhagatanI racanAmAM svarUpanI kAphIo, mattavAdI, ane bhramaNA bhAMgI. dAsI jIvaNa upara to ghaNuM lakhI zakAya Atmabodha, jJAna kakko, yoga mArgadarzaka, praznottarI mAlikA, paNa ahIM TUMkAvyuM che. hAla ghoghAvadaramAM dAsI jIvaNanI jagyA avaLa prANI, raNayajJa mukhya che. temaNe kAphIo uparAMta che ane bagasarAmAM 'dAsI jIvaNa phorama' paNa cAle che. garabIo paNa lakhI che. A saMta kavi 75 varSanuM AyuSya bhogavI saM. dhIrA bhagatanuM avasAna saM. 1881mAM Aso suda 15ne 1881mAM svargavAsI thayA. divase thayuM. dhIrA bhagata morAra sAheba dhIrA bhagatano janma vaDodarA jillAnA sAvalI gAme morAra sAhebano janma mAravADa pAse Avela saM. 1809-10mAM pratApa bAroTane tyAM thayo. temanA kuLano (banAsakAMThA) tharAdanA vAghelA rANAnA vaMzamAM saM. 1814mAM dharma viSNu hato, paNa dhIrA bhagate rAmAnaMdI paMtha svIkAryo, thayo. temanuM mULa nAma mAnasiMha hatuM. temanA pitAne be rANIo temanAM mAtuzrInuM nAma devabA hatuM. temanA nAmanI zarUAta hatI. temanA pitAnA avasAna pachI oramAna bhAI gAdIe sagA bAroTathI thAya che. sagA bAroTane traNa dIkarA pratApa, AvyA. A bhAInI upara kapaTakaLAthI bhayabhIta thaI morAra karazanadAsa ane bApujI, karazanadAsa hari bhakta hatA te sAhebanAM mAtuzrIe eka divasa tharAdamAMthI kAyamI vidAya nirvaza che. lIdhI. potAnAM be bALako kaMvara ane kaMvarIne laI latIpura jaI nivAsa karyo. kuMvarInI yogya uMmara thatAM lagna karyA. | bApujIne be putro galo ane kAbhAI, temAM galo nirvaza. kAbhAIe kAMI abhyAsa karyo nahIM. kAbhAInAM mAtA morAra sAhebanuM mana to saMsAra uparathI kyAranuM UThI jamanAbAI. gayuM hatuM. A arasAmAM ravi sAhebanAM bhajano khUba pracalita sagA bAroTanA bIjA putro sadA ane galA. emAM thayAM hatAM. acAnaka ravi sAhebanuM Agamana latIpura thayuM. sadAno nirvaza ane galAne chela bAroTa nAme putra, chela morAra sAheba temanAM pagamAM DhaLI paDyA. ravi sAhebane morAra bAroTane traNa dIkarA. bhAIjI, ratanasaMga ane jIbhAI, emAM sAheba yogya lAgyA ane saM. 1835mAM 21 varSanI vaye ravi sAheba pAse kaMThI baMdhAvI lIdhI. jIbhAI bhagata hatA. AmAM paNa bhAIjIbhAI ane ratanasaMga nirvaza. jIbhAInA be dIkarA hIro ane vIro temanAM patnI morAra sAheba gurune maLavA adhIrA thayA. te vaDodarA bAjIbA. prAMtamAM Avela zekhaDI gAme ravi sAhebanA saMtadhAmamAM AvyA. dhIrA bhagatanI bAlyAvasthA bhaTakavAMmAM gaI, keLavaNI morAra sAhebe pachI "saddaguru viyoga' graMtha lakhyo. lIdhI nahIM, goThaDAthI Azare traNa gAu mahI nadI upara mAtAnuM avasAna thatAM te pAchA zekhaDI AvI gayA ane bhAdaravA sthAnanuM vAMkAnera nAme gAma che. tyAM koI nadInA pachI saM. 1842mAM morAra sAheba khaMbhALiyA gayA tyAM eka kotaramAM sidhdha puruSa AvIne rahyA. bhagata tenI pAse jatA. maMdira banAvI bhaktisAdhanAmAM lAgI gayA. sidhdha puruSa prasanna thatA (dhIrAnI uMmara 17 varSanI hatI.) jAmanagaranA nareza raNamale eka saMtameLAnuM Ayojana dhIrA bhagata kavitA karatA thayA. temanI kAphIo AkhA karyuM. temAM morAra sAheba paNa gayA. te pAchA khaMbhALiyA AvyA Jain Education Intemational Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 dhanya dharA ane saM. 1904mAM ane mahAprayANanI taiyArI karI. jAmanagaranA rAjA jAma-sAheba paNa vyAkuLa thayA. temaNe kahyuM "jo Apa samAdhi lezo to huM AtmahatyA karIza." tethI samAdhimAM zrIphaLa padharAvI baMdha karI dIdhI, paNa morAra sAheba dhyAnastha besI gayA. eka varasa A sthitimAM rahyAM. saM. 1905nA caitra suda 2 ne divase samAdhimAM besI gayA. - saMta morAra sAhebe racela saMtavANI Aja paNa gujarAtanA bhaktajano bhAvathI gAya che. dayArAma kavi dayArAmano janma narmadA taTe cANoda (caMDIpura) gAme I.sa. 1767 (saM. 1823)mAM sAThodarA nAgara prabhudAsa paMDyAne tyAM thayo. temanAM mAtAnuM nAma ratanabAI hatuM. bALapaNamAM kavine gAmaThI nizALanI keLavaNI maLI. "mahAjana maMDaLa'mAM lakhyuM che temanI sAta varasanI uMmare lagna thayAM. ' cANoda pAse karanALI gAmamAM kezavAnaMda sAdhu rahetA hatA, lokakathA evI che ke A sAdhue dayArAmane bhagavAna zrI kRSNanAM darzana karAvyAM tyArathI teo kRSNa bhakta thayA. teNe bhaktipoSaNa" nAmano graMtha lakhyo che. dayArAmano kaMTha sAro hato tethI kRSNakIrtana gAIne ziSyo taraphathI je maLe temAMthI nibhAva karatA. dayArAma viSe ghaNuM lakhI zakAya tema che. temanI chellI avasthAmAM AMkhonI takalIpha hatI. chellAM be traNa varasa to aMdha hatAM. teNe 135 pustako lakhyAM che paNa temAM 'dANalIlA', bALalIlA', 'rAsalIlA', rUkSmaNIvivAha', "bhaktipoSaNa' ane zatasaiyA' khAsa che. dayArAma 7pa varSanuM AyuSya bhogavI saM. 1808mAM mahAvada 5 ne somavAre avasAna pAmyA. dIvAna raNachoDajI. itihAsakAra, sAhityakAra, saMzodhaka ane kavi evA A jUnAgaDhanA bahAdura dIvAna raNachoDajIno janma jUnAgaDhanA suprasiddha divAna amarajIne tyAM vi. saM. 1824nA Aso su. 10 ne 20 okTobara 1768nA roja thayo, temanAM mAtuzrInuM nAma kuzaLabAI hatuM ane patnInuM nAma cothIbAI hatuM. teo vaDanagarA nAgara brAhmaNa hatA, temanA vaDavA lAlajI mAMDaNa vaDanagarathI taLAje AvyA. lAlajI mAMDaNanA putra zrImatI mahetA. emanA putra zivajI mahetA, zivajI mahetAnA putro gopAlajI temanA putra prAgajI, temanA putra kuMvarajI ane kuMvarajInA putra amarajI ane tenA putra raNachoDajI. amarajI divAna buddhizALI ane bahAdura hatA. teo saM. 1815mAM 18 varSanI uMmare bhAgyodayanI AzAthI mAMgaroLathI jUnAgaDha AvyA. - raNachoDajIe bAlyakALathI gujarAtI, hindI, urdU, phArasI, arabI ane saMskRtano abhyAsa karyo hato. temano 'tavArIkhe soraTha va hAlAra' A graMtha itihAsagraMtha che. te sArA itihAsavettA hatA, tema sArA kavi paNa hatA. temaNe kula 25 graMtho lakhyA. temano svargavAsa saM. 1997nA mahA vada 6 tA. 12-2-1841nA roja thayo. tene putra na hovAthI dohitra zaMkara prasAdane dattaka lIdhA. maMcha (maMchArAma) potAnA graMtha "raghunAtha rUpaka gItAro'mAM 72 prakAranAM gIto lakhI DiMgaLI sAhityano pAyo nAkhanAra maMcha athavA maMchArAmano janma saMvaga-sevaka-bhojaka brAhmaNa babbIrAmane tyAM saM. 1827mAM thayo. temanAM mAtAnuM nAma rukamaNI hatuM. kavi maMchane tenA kAkA hAthIrAme vidyAbhyAsa karAvyo hato. A sevaLa jAti aneka nAmothI oLakhAya che. A sevaga jAtinI utpatti bhaviSya purANamAM che. mAravADamAM te sevaga-sevaka athavA bhojakanA nAme oLakhAya che. pUrvamAM paMDita nAmathI jayapura ane sAMbharamAM vyAsa tarIke dilhImAM mizra ane osavAla ane kRSNagaDhamAM pokarane paNa sevaga kahe che. te buMdInA vatanI hoya ane pachI jodhapura AvyA hoya te banavA joga che. maMchanAM lagna jodhapuramAM tejakaraNa sevakanAM putrI rAdhA sAthe saM. 1845mAM thayAM. kavi maMche 16 graMthonI racanA karI che. teo nAtha saMpradAyane mAnatA. A kavi maMchanuM avasAna 70 varasanI uMmare saM. 1897mAM thayuM. brahmAnaMda A kavino janma sirohI tAbAnA khANa gAme zaMbhudAna gaDhavIne tyAM saM. 1828nA mahA suda 5 zanivAra, tA. 8-21772nA roja thayo. temanuM paheluM nAma lADudAnajI hatuM. te mAru cAraNa AziyA zAkhAnA hatA. temanAM mAtAnuM nAma lAlubAI hatuM. Jain Education Intemational Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 205 lADudAnajInuM mosALa jodhapura tAbe kaDANA pAse mAphaLI ThalAla gAme hatuM. pachI teo dhamakaDA AvyA. tyAM temane vijayakuzaLa jeSThalAlano janma brahmabhaTTa (bAroTa) jJAtimAM vijApura bhaTTAryano bheTo thayo je kAzInA vidyAvAridhi hatA. temaNe gAme thayo hato. teo vidvAna kavi hatA. temanAM kAvyo kavita, devadharanA pUjArI zivazaMkara upAdhyAya pAse paNa vidyAbhyAsa karyo hato. temaNe bhUja vrajabhASA pAThazALAmAM paNa abhyAsa karyo chaMda, chappaya, suMdara che. teo vrajabhASA ane phArasInA sArA vidvAna hatA. vijApuramAM ghaNA vidvAna bAroTo thayA che. teo hato. te ghaNakaraDAthI dhrAMgadhrA, mALiyA, morabI thaIne jUnAgaDha sujAtA tAlukAnA rANA zrI pratApasiMhajInA nAma para AvyA, navAba hamIrakhAnajIne prasanna karyA. temaNe bhagavAna pratApasAgara' ane jabAvA narendra gopAlasiMha sAhebanA nAma svAmInArAyaNanI vAta sAMbhaLI. cAra cihna joI khAtarI para "gopAlasAgara' graMtha lakhyA che. pIlapAI gAmanA kavi mIra karavAnuM nakkI karyuM ane teo gaDhaDA gayA...jyAre kavi gaDhaDA murAda giradharanI kavitAthI ati prabhAvita hatA. gayA, tyAre sahajAnaMda svAmI ebhala khAcarane tyAM lImaDA nIce beThA hatA ane lADudAnajI dhAratA hatA tevAM cAreya cihna darzana jeSThalAlane sutharAmapura ThAkora pratApasiMhajIe be gAma thayA pachI te tenA sevaka thayA. saM. 1861mAM bhAgavatI dIkSA temaja hAthI ane suvarNathI navAjyA hatA. lIdhI ane pachI nAma zrIraMga rAkhyuM, lADu bArahaThanA vivAha temanuM avasAna kyAre ane kyAM thayuM te jANI zakAyuM mezvA gAme darazA ADhAnA svarUpadAsa gaDhavInAM putrI khImabAI nathI. sAthe thayelAM. mIra murAda dIkSA grahaNa karyA pachI bhagavAnanAM bhajanakIrtanamAM lIna kavi mIra murAda eTale dulerAya kArANInA zabdomAM thaI gayA tyAre harie mAthe hAtha mUkI zrIraMga nAma badalI cIMthare vIMTuM ratana, paNa haju AvAM cIMthare vIMTyAM ratana "brahmAnaMda' nAma rAkhyuM. gujarAtamAM ghaNAM che, paNa cIMtharAM ukheLe koNa? paNa zrIjI mahArAja pAse aSTa kavi hatA, gavaiyA, saMtonuM caMdrakAntabhAI mahetAe mIra murAda upara pI. eca. DI. karela maMDaLa hatuM. temAM brahmAnaMda svAmI agraNya hatA. temaNe dehotsarga che. 60 varSanI uMmare A. saM. 1888mAM thayuM. temaNe "chaMdaratnAvalI' uparAMta 18 graMtho lakhyA che. kavi murAdano janma mahesANA jillAnA vijApura tAlukAnA pIlavAI gAme mIra jAtimAM I.sa. 1823, vi.saM. giradhara 1879 AsapAsa thayo. kavinAM lagna paMdara varase hIrAbAI giradhara kavino janma bAroTa jJAtimAM vijApura mukAme sAthe thayAM. temane sAla ane saradAra nAme be putro hatA. saM. 1829mAM thayAnuM mAnavAmAM Ave che. kavi giradhara jayapura murAda musalamAna hatA paNa kavitAmAM koI bheda nathI. nareza savAI jayasiMhanI sabhAmAM pratiSThAvAna kavi hatA ane hindu, dharmanA AcAra-vicAra, devI-devatA, purANo, rAmAyaNanA te bhATa-bAroTa jJAtimAM vidvAna gaNAtA. pAtro vagerenuM tene UMDuM jJAna hatuM. kavi pAdapUrti ApatAM ane tenAM patnI sAIyAdevI pUrI | gujarAtanA eka vidvAna muslima itihAsakAra karIma karatAM, jUnI kahevata che ke jene moDhe giradhara kavinA 100 mahaMmada mAsTare mirAsI jAtine mULa hindu mAnI che. temaNe kuMDaLiyA yAda hoya te rAjAne maMtrInI salAha levAnI jarUra gujarAtanA musalamAnonA be vibhAga pADyA che. eka to paDatI nahIM, mahArAja jayasiMhe tene rAjakavino khitAba Apyo paradezathI je muslimo AvyA teno vaMza ane bIjo hindumAMthI hato. temano lakhela graMtha "giradhara rAmAyaNa' tulasIdAsajI pachI dharmaparivartana karI musalamAna thayA. jeTalA lokono Adara giradharanI kavitAne maLyo che teTalo murAde ghaNI kavitA lakhI che, paNa koI graMtha pragaTa karI Adara anya kavitAne nathI maLyo. temanI kavitAkALa 1800 zakyA hoya tevuM lakhANa nathI. kavinuM avasAna I.sa. 1895mAM mAnavAmAM Ave che, kavi I.sa. 1813 vi.saM. 1889mAM hatA. thayuM. kavirAjanuM kyAM ane kyAre avasAna thayuM te jANavA maLyuM nathI. murAda I.sa. 1823mAM vi.saM. 1879mAM thayAnuM lakhyuM Jain Education Intemational For Private & Personal use only Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 dhanya dharA che paNa pAchuM evuM lakhyuM che ke jeSThalAla, giradhara ane murAda samakAlIna hatA. e jeSTha, giradhara ane murAdanI mulAkAtanI kavitA maLe che paNa saMvato jotAM te bannenI uMmaramAM 50 varSano pharaka paDe che. je hoya te. bhojA bhagata bhakta kavi bhojA bhagatano janma saurASTranA jetapura pAsenA devakI gAloLa gAme saM. 1841, I.sa. 1785mAM leuvA kaNabInI sAvaliyA zAkhAmAM thayo. temanA pitAnuM nAma karazana ane mAtAnuM nAma gaMgAbAI hatuM. bhagata 12 varasa lagI phakta dUdha letA, anAja letA nahIM, temanA guru rAmetavana. te giranAra parvatamAM AvelA ane vana zAkhAnA hatA. bhojA bhagata avivAhita hatA ane akhaMDa brahmacarya pALatA. I.sa. 1890mAM "prAcIna kAvyamALA'nA saMzodhako zrI haragoviMdadAsa dvArakAdAsa kAMTAvALA ane nAthAzaMkara puMjAzaMkara zAstrI phatehapuramAM AvI bhojA bhagatanA padano saMgraha laI gayA ane prAcIna kAvyamALA bhAga pAMcamAM bhojA bhagatanI vANI' nAme pragaTa karela paNa ghaNI khAmIo rahI gayela. sane 1930mAM "bhojA bhagatanI vANI' pustaka pragaTa thayuM, jenA saMpAdaka zrI manasukhabhAI sAvaliyA che, je bhagatanA ja vaMzajo che. mahAtmA gAMdhIne bhojA bhagatanuM kAcabA-kAcabInuM bhajana priya hatuM paNa mahAtmAjIne lavajI bhagata maLyA tyAre pUchyuM "tame bhojA bhagatanAM vaMzaja cho ane mULa dhaMdho karo che." mahAtmAjIne vahema hato ke bhojA bhagata mocI hatA! bhagata chelle vIrapura AvyA kAraNa ke jalArAmane vacana apAI gayuM hatuM ane saM. 1906 I.sa. 1850mAM pote svargArohaNa karyuM. Aje, phatepuramAM temanI jagyAmAM temanAM smRticihano, pAghaDI, mALA, caraNapAdukA, Dholiyo ane sAhitya vagere sacavAyela che. vAla gvAla kavi mathurAnivAsI hatA. temano janma brahmabhaTTa (bAroTa) jJAtimAM saM. 1848mAM thayo hato. temanA pitAnuM nAma sevArAma hatuM. teo jagadaMbAnA upAsaka hatA. temaja zivajInI paNa upAsanA karatA. kavi gvAla bacapaNAmAM temanA guru pAse abhyAsa karatA. ekavAra praNAma karavAnuM bhUlI gayA, gurue ghamaMDI kahIne kADhI mUkyA. eTale teo yamunA kinAre gAyo cAravA lAgyA. eka tapasvI maLyA. temanI paNa sevA karatA A tapasvI mahArAjanI kRpAthI tenI buddhino ghaNo vikAsa thayo. kavi gvAla pahelAM to kRSNanA upAsaka hatA, paNa ekavAra navarAtrimAM bALAo garabe ramatI hatI. te sAMbhaLI kavine jagadaMbA tarapha AkarSaNa thayuM. A bApAnI ghaNA varasa sevA karI paNa prasanna thatA nathI. have mA ne zaraNe javuM che ane jagadaMbAnI pratimA maMgAvI kRSNane paDakhe goThavI dIdhI. ekavAra AratI pUjA karatA hatA tyAre dhUmADAnI zero kRSNa tarapha javA lAgI ane kavi bagaDyA. "are, A jagadaMbAno dhUpa bApo laI jAya che!" loTano pIMDo laI kRSNanuM nAka chAMdI dIdhuM. AthI bhagavAna pragaTa thayA! "kavi! mAgya!" "nA, mAre kAMI mAgavuM nathI. tame tamAruM rUpa samAvI lyo, vIsa vIsa varasathI sevA karu chuM kyAreya prasanna thayA nathI." "are, kavi! mAgya, taka jAya che." "to, mahArAja! mane tamArA rUpamAM rasa nathI. tame bhagavatInA rUpamAM darzana gho" pachI bhagavAna bhagavatInA rUpamAM darzana Ape che. "kavi! have huM tArI mAnA rUpamAM pragaTa thayo have to mAgya." "to, prabhu! huM jyAre ArAdhuM tyAre mAnA svarUpe darzana dejo." ekavAra kavi mAravADa, mevADa jatA hatA. vacce zrInAthajI bAvAnuM maMdira AvyuM. kavie sevakone pUchyuM "tame keTalA varasathI sevA karo cho? kyAreya darzana dIdhAM che? tamAre darzana karavA che?" kavi bane sevakone laI maMdiramAM gayA, bhagavAnanI mUrti sAme kavie hAtha joDyA "dAdA, mane vacana ApyuM che. huM ArAdhuM tyAre mAnA rUpe darzana devAM." sevako jue tema zrInAthajI bAbAnI mUrtimAMthI teja svarUpe pragaTyuM ane bhagavAnanI mUrti mAnA svarUpamAM pheravAI gaI! kavi page paDyA. "prabhu! Aja jyAre mArI mAnA svarUpe padhAryA cho , meM, A varasathI maMdira Jain Education Intemational For Private & Personal use only Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 tyAre jagatamAM kavi gvAlanI kAyamI yAdI rAkhavA mATe nAkamAM natha paherI che te kAyama rAkhajo." "are kavi! huM dvArakAdhIza, natha paheruM?" paheravI paDaze, mArA nAtha! kavi glAlanI yAdI kAyama rAkhavI paDaze!'' che! ane bhagavAne kahyuM "tathAstu." hAla paNa zrInAthajI bAbAnA zRMgAramAM tenA nAkamAM natha gvAlano kavitAkALa saM. 1879thI saM. 1919 sudhIno temanA lakhelA graMthanI saMkhyA 60 thI 70 che. temAMthI 28 graMthanAM nAma maLyAM che. kavine be dIkarA hatA. khemacaMdra ane rUpacaMdra. temanuM avasAna saM. 1928mAM thayuM. svarUpadAsajI 'pAMDava yazendu caMdrikA'nA kartA svarUpadAsajIno janma dethA zAkhAnA mAru cAraNamAM ajamera prAMtanA jodhA (rAThoDa) rAjapUtAnA prasiddha ThekANA baDalI gAme mizrIdAnajIne tyAM vi.saM. 1858mAM thayo hato. Ama to temanA pitAnuM vatana ghATa nAmathI jANItA umarakoTa (siMdha) paragaNAmAM ragaroDA hatuM. tyAM ragaroDA musalamAnoe lUTyuM. tethI mizrIdAnajI temanA bhAI paramAnaMdajI sAthe baDalI cAlyA gayA. baDalI ThAkura dulhesiMhajIe temano sAro satkAra karyo eTale paramAnaMdajI potAnA bhatrIjA zaMkaradAnajI jo vidvAna thAya to koI rAjA pAse sArI jAgIra meLave eTale paramAnaMdajIe zaMkaradAnajIne sAro abhyAsa karAvyo ane saMskRtanA paNa vidvAna banAvyA, paNa pote hira bhakta hovAthI vedAMtI hatA tethI zaMkaradAnajI upara vedAMtano prabhAva paDyo. pariNAme abhyAsa pUro thatAM devapiyAnA eka dAdupaMthI sAdhunA teo ziSya banyA ane zaMkaradAnajIe muMDana karAvyuM ane nAma svarUpadAsajI rAkhyuM. prasiddha kavi sUryamallajI temanA ziSya hatA, A sUryamallajIe 'vaMzabhAskara' graMtha lakhyo che. svarUpadAsajI saMskRta, piMgala, hiMgala Adi bhASAnA zAtA hatA. sAhityapremI lakSmaNadAsajI sAdhunA saMgrahamAMthI . 200 svarUpadAsajInAM 11 graMthonI 361 pAnAnI hastaprata lIMbaDInA rAjakavi zaMkaradAnajIne hamIradAnajI motIsara (ratalAma) mAraphata maLI hatI. ATalA graMtho hindI lipimAM lakhAyA hatA. A graMthamAM pAMDava yazendu caMdrikA' zreSTha graMtha che. AmAM mahAbhAratanAM prasaMgonI zreSTha kavitA che, te 16 adhyAyamAM che. temAM lagabhaga 300 kavitA che. svarUpadAsajInAM jIvanakALa daramiyAna saM. 1909mAM anya pAMca graMtho sAthe 'pAMDava yazendu caMdrikA' iMdoramAM lItho chApakAmamAM chapAI tyAra bAda saM. 1966mAM zrIdhara zivalAlAtmaja kizanalAlajIe chApI. mahAbhAratanA droNaparvano AdhAra laI kavi kulapati mizre saM. 1733mAM 'saMgrAmasAra' ane karNaparvano AdhAra laI gaNezapurIe 'vIvinoda' graMtha lakhyA pachI kavi jIvAbhAI gajAbhAI 'haMsarAja' (vALavokA) ane kavi khetadAnajI dolAjI mizaNa (dedAbAI)e saM. 1966mAM gujarAtI TIkA sAthe chApI te pachI chelle lIMbaDI rAjakavi zaMkaradAnajI jeThAbhAI dethAe vi. saM. 2020mAM pragaTa karI. kavinA dehAMtanA saMvata ke sthAna aMge mAhitI maLI nathI. raNachoDa mANeka rAso' ane 'gorakhavilAsa' ane 'devI zakti' graMthanA kartA kavi raNachoDano janma jUnAgaDha pAsenA vaDAla (soraTha) gAme thayo hato (A saM. 1870). teo leuvA paTela bAroTa hatA. temanI zAkha soDhA. temanA pitAnuM nAma DosAbhAI. 'mANeka rAsA'nA kula 8 pavADA che ane te vi. saM. 1916thI 1922 vacce lakhAyA. 'mANaka rAsA'mAM kula 352 kavitA che. devI zakti' graMtha vi.saM. 1925mAM lakhAyo. mULu mANeka ane jodhA mANekanA bahAravaTA vakhate mULu mANeke raNachoDa bAroTane sAthe rAkhyA hatA ane A bahAravaTiyAnAM dhIMgANAM temaNe joI mANeka rAsA'mAM AMkhyuM dekhyA ahevAla lakhyo che, A mANeka rAsA'nI hasta likhita prata rANAbhAI velajIbhAI bAroTa (kuvADavA) pAse hatI. tenA AdhAre rANAbhAInA ci. zrI sAgarabhAI rANAbhAI (rAjakoTa)e ekAda varasa pahelAM 'mANekarAso' pragaTa karyo, gorakhAvalAsa' graMtha jetapura darabAra merAmavALAnA putra gorakhavALA mATe lakhAyo. kavinuM avasAna kyAM ane kyAre thayuM te jANavA maLyuM nathI. Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 sUryamalla 'vaMza bhAskara'nA kartA mahAkavi sUryamallano janma cAraNa jJAtinI mizaNa zAkhAmAM caMDIdAnane tyAM buMdImAM vi.saM. 1872mAM thayo, rAjasthAnanA cAraNa kaviomAM sUryamalajInI ghaNI prasiddhi che. sUryamallane cha patnI hatI. sUryamalla ghaNA spaSTa bhASI ane svataMtra prakRtinA hatA, paNa temane dIkaro nahoto teNe morAridAnane dattaka lIdhA hatA. temano svabhAva evo hato ke loko temane maLavAnuM pasaMda karatA nahIM. teo zarAba khUba pItA, paNa nazAmAM cakacUra banatA nahIM. teo SaT bhASAnA jJAnI hatA, temaja nyAya, vyAkaraNa vagere viSayomAM pAraMgata hatA. temaNe 9 graMtho lakhyA che. AmAM 'vaMza bhAskara' sauthI moTo graMtha che. A buMdI rAjyano padyAtmaka itihAsa che yAne tenuM be vAra prakAzana thayuM che. tenI bhASA piMgala che. sUryamallajI pAMDava zendu caMdrikAnA kavi zrI svarUpadAsajInA ziSya hatA teNe nAnapaNamAM svarUpadAsa pAse yoga zAstra, mammaTa kRta mahA kavi pati nAnA nAnA advaita vedAMta zAstranA graMtho ane nyAya tathA vaizeSika tattvayukta graMthono abhyAsa karyo hato. sUryamala vIrarasanA zreSTha kavi hatA, hiMgalabhASAnA kaviomAM temanI mahattvanI gaNanA hatI. temanI kavitAnI lokapriyatAnuM kAraNa temanI anubhUtinI satyatA ane bhAvanAnI gaMbhIratA che. kharekhara sUrajamala evI koTinA kavio mAMhenA che, je seMkaDo vacce ekAda janme che. sUryamo 'vIra satasaI' lakhavAno prAraMbha karyo. lagabhaga 300 duhA lakhAyA ane bhomasiMha yuddha choDIne bhAgyA tethI sUryamalle sanasAI lakhavAnuM aTakAvI dIdhuM, graMtha adhUro rahyo. sUryamallanuM avasAna vi.saM. 1925mAM thayAnuM manAya che. dalapatarAma gujarAtanA prasiddha ane lokapriya kavi dalapatarAma, je ke, da. DA. nAmathI khyAti pAmyA che. teno janma saM. 1876 mahA suda nA roja vaDhavANa mukAme sAmavedI zrImALI brAhmaNa DAyAbhAIne tyAM thayo hato. temanAM mAtAnuM nAma amRtabAI hatuM. dhanya dharA saM. 1880mAM temane zItaLAnA roganI moTI thAta vItyA bAda pAMca varasanI uMmarathI ja temane vidyAbhyAsa tarapha kudaratI prema Upajyo tene bacapaNathI ja joDakaNAM karI bALamitrone rAjI karavAnI Teva hatI. saM. 1889mAM cauda varasanI vaye temanuM lagna thayuM. saM. 1890mAM mULI gAme svAminArAyaNano moTo utsava thayo. kavi tyAM gayA ane temaNe svAminArAyaNa dharma aMgIkAra karyo, mULImAM devAnaMda svAmI nAmAMkita kavi hovAthI comAsAmAM cAra mahinA tyAM rahetAM piMgaLa zAstra ane alaMkAra zAstrano abhyAsa karavA teo utsuka banyA hatA. saM. 1895mAM eka cAraNa bhUjanI vrajabhASA pAThazALAmAM abhyAsa karI Avyo. teNe devAnaMdasvAmI sAthe vAda karavAnI icchA pragaTa karI tethI devAnaMda svAmIe dalapatarAmane AgaLa karyA ane temAM teo tAtkAlika kavitA banAvavAmAM vijayI thayA. Ama to kavi aneka ThekANe pharyA che. ghaNA anubhava meLavyA che tenA para to ghaNuM lakhI zakAya paNa ahIM TUMkAvavuM paDe che, teo phArbasa sAhebanA paNa mitra hatA ane phArbasa sAhebane kavie temanA kAmamAM ghaNI madada karelI. Ama to kavine ghaNAM mAnasammAna maLyAM che paNa badhAM ahIM lakhyAM nathI. sane 1885mAM nAmadAra mahArANI vikToriyA taraphathI sara TI. sI. rIya sAhebane pUchavAmAM AvyuM 'gujarAtamAM kAM vidvAna kavine sI AI. I. ukAba ApavA yogya che tyAre te sAhebe kavi dalapatarAmanuM nAma Apela eTale e mAnavaMto khitAba temane maLyo. dhrAMgadhrAnA mAjI dIvAna sA. hirazaMkara prANajIvana ane temanA bhAI caturbhuja 'pravINasAgara' graMtha chApavA prayatna karatA hatA ane raNamala bAroTa tenI TIkA lakhatA hatA. 48 laheranI TIkA lakhANI ane thoDI gUMcavaNa UbhI thaI tyAre caturbhujamAI amadAvAda gayA ane dalapatarAmano bheTo thayo ane dalapatarAmabhAIe TIkA lakhavAnuM svIkAryuM. A pravINasAgara'nI kula 12 lahero paNa dalapatarAmabhAIe lakhI ane te badala tene 1200 rUpiyA ane graMthanI 25 nakala ApI. dalapatarAmabhAIe dalapata piMgaLa' sahita 13 graMtho lakhyAnuM jANavA maLyuM che. teNe brahmAnaMdanI Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata sairabha bhAga-2 209 chaMda ratnAvalI'nI paNa TIkA lakhI che. dalapatarAmabhAInA putra nhAnAlAlabhAI paNa samartha kavi thayA. I.sa. 1098mAM kavino svargavAsa thayo. gaNezapurI vIravinodanA kartA gaNezapurIno janma cAraNa jJAtimAM rohaDiyA zAkhAmAM pAsiMhajIne tyAM jodhapura rAjyanA cAraNavAsa gAme saM. 1883mAM thayo hato. tenuM mULa nAma guptajI hatuM. te "vaMzabhAskara'nA kartA sUryamallane maLavA gayA tyAre sUryamalle kahyuM. "huM abhaNa cAraNane maLato nathI!" tethI A ghaTanAthI temanA jIvanano navo adhyAya zarU thayo. te sAdhu thayA. nAma badalI gaNezapurI rAkhyuM ane kAzI gayA. tyAM daza varasa rahyA pachI mevADanA guNagrAhaka mahArANA sajjanasiMhanA AgrahathI mevADane kAyamI nivAsasthAna banAvyuM. pachI teNe vIravinoda' graMtha racyo, uparAMta chUTaka kavitA paNa racI. mahAbhAratanA karNaparvano "vIravinoda' padyAnuvAda che. gaNezapurInuM avasAna kyAre thayuM te jANI zakAtuM nathI. gIgA bhagata nirakSara chatAM sAkSara gIgA bAroTano janma bhAvanagara jillAnA mahuvA tAlukAnA DoLiyA gAme AhiranA bAroTa hamIrabhAIne tyAM vi.saM. 1889 ke 1896 AsapAsa thayo hato kAraNa ke kavie 1956mAM bhayaMkara duSkALa paDyo tenAM gIto lakhyAM che. temanAM mAtAnuM nAma rANabAI ane patnInuM nAma jIvubAI hatuM. kavi kAga temane mahAkavi gaNatA ane gIgA bAroTanA gIto teo bhAvathI gAtA. gAmaDiyA ane abhaNa hovA chatAM temanAM gItonI jhaDajhamaka, padalAlitya ane zabdaracanA adbhuta che. sAMbhaLavA pramANe temaNe 300 gIto lakhyAM che, paNa mane 15 maLyAM che. sapAkharAM gIto lakhavAmAM gIgA bhagatanI koI barAbarI karI zake nahIM. bhASAmAM hiMgaLanI chAMTa che, kAga bApune ane temane najIkanA saMbaMdho hatA temanA bhatrIjA kuMbhaNanivAsI jeThasuradeva sAthe tene maitrI hatI. ekavAra muMbaImAM kavi kAgano DAyaro hato. sayAkharAM gIta lakhavAmAM gIgA bhagatanI koI barAbarI na karI zake tema sayAkharAM gIta bolavAmAM kAganI barobarI koI karI zake nahIM. A DAyarAmAM kavi kAga gIgA bhagatanuM gIta bolyA tyAre kavivara ravIndranAtha TAgora UbhA thaIne nAcyA hatA! ane kAgane pUchyuM "A racanA konI?" kAgabApue kahyuM "eka gAmaDAnA abhaNa kavinI"! A kavi viSe paNa ghaNuM lakhI zakAya. kavinA svargArohaNano saMvata maLato nathI. murAridAnajI DiMgaLa kozanA kartA kavirAja murAridAna prasiddha kavi sUryamallanA dattaka putra hatA. teono janma cAraNa jAtimAM vi. saM. 1895mAM thayo hato. teo paNa potAnA pitA sUryamallanI jema khaTa bhASAmAM pravINa hatA ane pratibhAsaMpanna kavi hatA. 'vaMzabhAskara' lakhatI vakhate sUryamalla rAva rAjA rAmasiMhanAM guNadoSanuM vivaraNa zarU karyuM tyAre rAva rAjA temAM sahamata thayA nahIM, jethI sUryamalane graMtha adhUro choDavo paDyo ane murAridAne te graMtha pUro karyo. A sivAya "DiMgalakoza' ane vaMza samuccAya kavi piMgala, piMgala bannemAM racanA karI zakatA vi.saM. 1964mAM kavinuM avasAna thayuM. gaMgAsatI Ama to ghaNA sAhityakAra-kavionA sAcA ane pUrA paricaya maLatA nathI. lokomAM kaMThopakaMTha kahevAtI vAto uparathI ghaNA lekhako lakhe. vaLI bIjA lekhakane judI vAta maLe Ama ghaNA kavi-lekhakonAM jIvana viSe visaMgatA sarjAya che. gaMgAsatI viSe ghaNA lekhakoe pustako ane lekho pragaTa karyA che. temAM jhaveracaMda meghANI, sunaMdAbahena vahorA, jorAvarasiMha jAdava, kezavalAla sAyalAkara, devendrakumAra paMDita, anasUyAbahena goreyA, svAmI zraddhAnaMdajI mahArAja ane nIpAbahena dave paNa darekanA lakhANamAM kAMIka bhinnatA jovA maLe che. paNa gaMgAsatInA jIvana viSe zrI majabUtasiMha jADejA sAhebe ghaNI zodha karI 282 vyaktionI mulAkAta lIdhI. teno sArAMza evo che. sejakajI gohilanA vaMzamAM janmelA nAnAjI gohilane traNa putro temAM moTA hamIrajI gohela cabhADiyA gAme rahyA ane nAnAjI ane moDajIe samaDhiyALAmAM gAma vasAvyuM. moDajI gohilanA pautra kalabhA athavA kalAjI merAjI. A kalabhAno janma vi.saM. 1876mAM thayo kalabhAnAM lagna vi.saM. 1897mAM mULI gAmanA bhAIjIbhA pathAjIbhA dain Education Intermational Jain Education Intemational For Private & Personal use only Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 280 dhanya dharA paramAranAM kaMvarI vakhatubA sAthe thayAM. A daMpatIne tyAM be putro thayA. moTA kahaLasaMgano janma vi.saM. 1899mAM tathA nAnA putra jIbhAIno janma vi.saM. 1903mAM thayo. A daMpatIe putrone sAthe laI giranAranI yAtrA saM. 1907mAM karI. kahaLasaMga bhagatane eka yogIno bheTo thayo. pachI te yogIne gotavA kahaLasaMga bhagata kalabhA gohilanA moTAbhAI manubhAI gohilanA mitra vajubhAne sAthe laI giranAramAM gayA. tyAM avadhUta yogIno bheTo thayo. A avadhUta yogIe kahaLasaMga bhagatane prabodhatAM kahyuM "beTA! saMnyAsa levAnI utAvaLa karIza nahIM, tAre gRhasthAzrama bhogavavAno che, gRhasthAzramamAM rahIne paNa prabhu bhajana thaI zake che." pachI te yogIe kahaLasaMga bhagatane ziSya tarIke svIkAryA. A avadhUta yogI teja rAmetavana. A rAmetavanano Azrama giranAramAM zeSAvanamAM hato. te gaMgAsatInA paNa guru hatA ane A kAraNe A AzramamAM gaMgAsatInI paNa avarajavara hatI. rAmetavana bhojA bhagatanA paNa guru hatA. bhojA bhagatano janma vi.saM. 1841mAM thayo ane kahaLasaMga bhagatano janma vi.saM. 1899mAM thayo. A jotAM bhojA bhagata kahaLasaMga karatAM 58 varSa moTA hoya. jyAre kahaLasaMga bhagatanI vaya 21 varSanI thaI tyAre kalabhA bApu ane vakhatubAe putro mATe yogya kanyAnI zodha zarU karI. jUnAgaDhanA yaduvaMzI rAjavI navaghaNathI 18mI peDhIe rAjaparA gAme zrI bhAIjIbhA saravaiyA thayA. A bhAIjIbhA saravaiyAnAM lagna mitrAvAvanA rAola zrI sanAjI hothIjInAM kuMvarI rUpALIbA sAthe thayAM hatAM A bhAIjIbhA saravaiyAne eka putrI ane cAra putro hatA putrInuM nAma gaMgAbA athavA hIrAbA hatuM. A gaMgAbAnuM samaDhiyALAthI kahaLasaMga bhagatanuM mAguM AvatAM bhAIjI saravaiyAe teno svIkAra karyo ane kahaLasaMga bhagatanAM gaMgAbA sAthe lagna thayAM. - A vakhate rAjaparAmAM paDhiyAra zAkhAnA khavAsanAM ghara hatAM, temAM hamIrajI paDhiyArane eka putrI pAnabAI hatAM. e vakhate dIkarIne sAsare vaLAvatI vakhate vaDAraNane sAthe mokalavAno rivAja hato, jethI te gRhastha kAryamAM madada kare. gaMgAbA pAnabAIne sAthe laI gayAM. kahaLasaMga bhagatanAM gaMgAbA sAthe lagna vi.saM. 1920mAM thayAM. e pAnabAI gaMgAbAnAM putravadhU nahIM paNa vaDAraNa hatAM. eka vAta ema che ke bhajanamAM pAnabAI gaMgAbAne bAIjI kahIne saMbodhe che. A bAIjI zabda khAsa karIne sAsu mATe vaparAya che paNa jADejA sAhebe A vAtanI cokhavaTa karatAM lakhyuM che kSatriya kuTuMbamAM dIkarIne sAsare vaLAve tyAre sAthe vaDAraNa mokale e te vaDAraNa dIkarI maTIne vahu banyAM che eTale bAIjI kahetAM. A jotAM pAnabAIe ajobhAne satsaMga karAvyo to A ajobhA koNa? gaMgAbAne vajobhA nAme putra hatA. paNa 'va'ne badale "a hoya te banavA saMbhava che. gaMgAsatInAM bAvana bhajano che, kahaLasaMga bApunAM 7 bhajano ane pAnabAIe 3 bhajano lakhyAM. bhagatabApue potAne samAdhi devAno Adeza Apyo, paNa gohilo ke kSatriyone samAdhi nahIM paNa agnisaMskAra karavA joIe, bhagata bApune agnidAha dIdho paNa jamaNI bhujAne A aDatA nathI! aTala jamaNA bhujana samAja dAvA, A bApunI samAdhino prasaMga samaDhiyALA gAme temanI vADImAM vi.saM. 1950 poSa suda 15 ravivAra tA. 21-11894nA roja banela. saM. 1950 phA. su. 8ne guruvAre gaMgAmAe dehatyAga karyo, jene agnidAha ApavAmAM Avyo ane je samAdhi che te phUlasamAdhi che eTale A saMta tripuTI I.sa. 1843thI 1894 daramiyAna thayAnA AdhAra purAvA maLe che, pAnabAInI samAdhi nathI paNa jagyAnA nAma sAthe temanuM nAma joDI devAyuM che. A samaDhiyALu ghoLA jaMkazana pAse AveluM che. vAghasiMha rAjakavi ane "raghunAtha rUpaka' graMthanA kartA mahAkavi vAghasiMhano janma I.sa.nA aDhAramA saikAmAM gujarAtanA vijApura gAme brahmabhaTTa (bAroTa) jJAtinA gemarasiMhane tyAM thayo hato, je kavinI aneka kavioe prazasti kavitA karI che. teno saMgraha karI brahmabhaTTa (bAroTa) amoTa udepuranA vatanI kavirAja girivarasiMhe "rAjakavi vAghasiMha suyaza prakAza" nAme graMtha pragaTa karyo che. kavi gaMga ane naraharanI haroLamAM mUkI zakAya tevA A kavi vAghasiMhano pUrva itihAsa joIe. Jain Education Intemational Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 vijApura te vakhate vidyAdhAma hatuM, jyAM ghaNA bhATa (bAroTa) vidvAna kavio thayA. vijhApura vidyA vase, narA utArA nAda kAlA nara ThAlA kare, vijhApura ro vAda vijhApura vaDodarA, donuM bAna ghara kAmana chotara gharA, bhATa kula patazAha athAha A vijhApuramAM cAraso ghara bAroTanAM hatAM. ghaNA vidvAna puruSa thayA. ghaNA kavio thayA che (ahIM lakhyA nathI). sane 1781mAM dezamAM bhayaMkara duSkALa paDyo. vijhApuramAM kavi dAaudara mobatasiMhano janma thayo. te IDara rAjyanA dIvAna hatA ane mahArAja gaMbhIrasiMhanA kRpApAtra hatA. A kavie be cAra lAkhanuM anAja garIbone vaheMcI Apela. A kavi dAdara mausiMhanA vaMzamAM ja vAghasiMhano janma gemarasiMhane tyAM thayo hato.. kavi vAghasiMha jodhapura mahArAjA mAnasiMhanA pATavI kuMvara takhtasiMhanA mitra hatA. kumAra takhtasiMha gAdInazIna thayA tyAre kavirAjane moTI navAjeza karela. sane 1905mAM koThAra, sUtarakhAnA vagereno adhikAra Apyo. sane 1908mAM lakhapatarAva ane buDiyA ane sojItarA gAma ApyAM, A uparAMta sonA, cAMdI, hAthI, pAlakhI, nizAnI, chaDI, nekI ane mahora sikkA sAthe rAjakavinI padavI ApI. pachI sane 1909mAM mAjI cAvaDIjIe kavine kAmadArano hodo Apyo. kavi vAghasiMhe 'raghunAtha rUpaka' graMtha lakhyo, jenuM prakAzana thayuM. paNa ghaNI kavitA aprasiddha rahI. saM. 1925mAM kavino dehAMta thayo. jyAM tenI dahana kriyA thaI, tyAM mahArAja takhtasiMhajIe cotaro baMdhAvela che, je hAla mojUda che. goviMda gillAbhAI kavivara goviMda gillAbhAIno janma bhAvanagara tAbAnA zihora gAme saM. 1905 zrA. su. 11ne somavAre cauhANa rAjapUta (khavAsa) jJAtimAM gillAbhAIne tyAM thayo. temanAM mAtAnuM nAma sAvitrIbahena hatuM. temanA vaDavA mAravADanA 281 pIpaloda gAmanA vatanI hatA. pachI te saurASTramAM AvI zihoramAM sthira thayA. teoe ghaNA varasa sarakArI nokarI karI. gujarAtI sAhityanA marmajJa ane kavi hatA. temaNe hindImAM paNa sArA graMthonI racanA karI che. saM. 1925thI kavitA karavAnuM zarU karyuM. temaNe hindImAM 32 graMtho lakhyA. temano kavitAkALa saM. 1925thI 1977no che. temano cauda graMthano eka saMgraha "goviMda graMthamAlA' nAmano che. kizana bAvanInA bAvanInA kartA kizanadAsa viSe paNa goviMdabhAie sAro prakAza pAkyo che. kavi goviMdabhAI khAtrIpUrvaka kahe che kizanakavi bAroTa hatA ane tenA vahIvaMcAnA copaDAmAM temanA bApa-dAdAnAM nAma paNa che. kavi ApaNA mATe sAro khajAno mUkI gayA che pravINasAgaranI be AvRtti pragaTa thaI hatI. temAM eka rAjakoTanA rizaMkarabhAInI ane bIjA zihoranA goviMda gilAbhAInI. kavino svargavAsa saM. 1982mAM dho. piMgaLazI pAtAbhAI kavi zrI. piMgaLazIbhAIno janma bhAvanagara tAbAnA zihora gAme cAraNa jJAtinI narelA zAkhAmAM rAjakavi pAtAbhAIne tyAM saM. 1912mAM Aso suda 11nA thayo. temanAM mAtuzrInuM nAma AIbA hatuM ane temanuM mosALa zaivALiyA gAme hatuM. teozrI bhAvanagaranA rAjakavi hatA, mahArAja takhtasiMhajI mahArAja, bhAvasiMha ane kRSNakumAra Ama traNa peDhI sudhI A kuLe. bhAvanagaranuM rAjavi pada zobhAvyuM. Ama to piMgaLazIbhAImAM lohInA saMskAra hoya ja eTale kavitAzakti temanAmAM kudaratI hatI eTale teNe kavitAnA mApane jALavI zabdasvaranuM saMgIta relAvyuM. Ama to cAraNa, bAroTanI kavitA jhamajhakavALI ane zabdADaMbara ane nAdavaibhavathI bharapura hoya. kavi zabdAdika camatkArane vaza nathI thayA, chatAM kavitA eTalI rasALa rahI che. meghANInA zabdomAM saptaraMgI DAyarA vacce eka raMgIlo khobo meghAvI kaMTha ane aMgane vicalita thavA dIdhA DolAvanAra vAgdhArA vahAvanAra kavi eTale piMgaLazIbhAI. vagara vi zrI nhAnAlAle ane meghANIjIe temane madhyayuganA chellA saMskAramUrti ane cAraNa kyA che, Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 282 dhanya dharA A narelA kuLe bhAvanagara rAjyanA pAMca peDhInA lIdhe sane 1884mAM ogasTa mAsanI 25 tArIkhe rAjanI rAjakavi tarIke kAma karyuM che. kavie 'harirasa' graMthanI TIkA saMpUrNa sattA soMpavAmAM AvI. sivAya daza graMtho lakhyA che. sane 1903thI 1973 sudhImAM mahArAje lAkho rUpiyA kavinuM svargArohaNa sane 1939mAM thayuM tyAre temanI vaya kharcI prajAhitanAM kAma karyA ane goMDalanuM gaurava vadhAryuM. 83 varSanI hatI. mahArAjano svargavAsa tA. 9-3-1944nA roja thayo sara bhagavatasiMhajI nhAnAlAla bhagavad go maMDaLa" nAmanA bRhada zabdakoSa (je 9 arvAcIna yuganA gujarAtanA prathama paMktinA kavi bhAgamAM kula sAijha) ane Ayurvedano graMtha saMkSipta itihAsa hAnAlAlano janma amadAvAdamAM zrImALI brAhmaNa jJAtimAM uparAMta keLavaNI kSetre cAlatAM pAThyapustako, khagoLa, bhUgoLa, jANItA kavi dalapatarAma DAyAbhAIne tyAM I.sa. 1877 itihAsa, gaNita ane aMgrajI vagere sivAya "saMskRta (vi.saM. 1933)mAM thayo. puSpAMjali", "uttara rAma caritra', "gItA puSpAMjali', "gItA | gujarAtImAM kahevata che (bApa tevA beTA ane vaDa tevA paMcAmRta", "upaniSada', "veda paMcAmRta', "rASTrabhASA phArasI gAiDa', "aMgrejI AlphAbeTa', goMDalano itihAsa', "gomaMDaLI', TeTA) AmAM vaDa tevA TeTA kadAca thatAM haze paNa bApa tevA beTA mahArAjA jIvanacaritra', "amara AryAvarta" ane "pravAsanAM to kyAMka ja thAya paNa A kahevatane nhAnAlAle sArthaka karI che. smaraNo' vagere maLI 161 pustako potAnI jAtI dekharekha nIce "Ugyo praphala amIvarSaNa caMdrarAja' kahIne temanA potAnA taiyAra karyA ane karAvyAM. ja zabdomAM kavi kAnta jemane biradAvyA hatA te kavi nhAnAlAla evA goMDalanA prajApriya mahArAja bhagavatasiMhajIno gujarAtI kavitAnAM AkAzaNAM sAcosAca amI varSaNa caMdrArAja janma dhorAjI mukAme tA. 24-10-1865 (vi.saM. 1972)nA hatA. roja thayo. tenA pitAnuM nAma saMgrAmasiMhajI ane mAtAnuM nAma teo premabhakti'nA nAme kavitA lakhatA sAdarAnI skoTa moMghIbA hatuM. kolejanA prinsipAla hatA. pachI rAjakoTanI rAjakumAra kolejamAM mahArAja bhagavatasiMhajI jI. esa. AI., ema. DI., adhyApaka hatA. pachI sara nyAyAdhIza tarIke paNa kAma karyuM. chevaTa ela. ela. DI., ema. Ara. AI, Ara (greTa briTana) epha. rAjInAmuM ApI chUTA thayA. pI. sI. enDa esa. (muMbaI) phelo muMbaI yunivarsiTI ane dayArAme je garabI sAhitya zarU karyuM temAM nahAnAlAle AyurvedAcArya hatA. rAsa rUpe navInatA umerI rasika varga upara moTo upakAra karyo. mahArAja saMgrAmasiMhajInA avasAna vakhate mahArAjanI narasiMha, mIrAM, zAmaLa, dhIro, premAnaMda ane hAnAlAla uMmara cAra varSanI. vahIvaTadAra nimAyA. sane 1883mAM ucca lokakavi ja che. abhyAsa mATe yuropa gayA. paNa eka bhAIe kahyuM hatuM ke A bhaNelAM loko lokaA mahArAjanA jIvanaprasaMga to ghaNA noMdhavA jevA che. sAhityamAM hastakSepa karavA lAgyAM tyArathI A sAhitya paNa ahIM TUMkAvavuM paDe che. DAmADoLa banyuM che. Ama to meghANIjI paNa lokakavi ja hatA. sane 1887mAM mahArANI vikToriyAno suvarNamahotsava jo te lokakavi nA hota to tenA bAvalA ane phoTA mukAta nahIM! UjavAyo tyAre kAThiyAvADanA rAjavIonA pratinidhi tarIke amukanuM ema mAnavuM che ke jemAM nAmacaraNa na AvatuM hoya ane mahArAja hAjara rahyA ane vikToriyAe potAnA hAthe je gItane Adi, madhya, aMta na hoya te lokasAhitya! paNa A mahArAjane ke. sI. AI. I.no mAnavaMto khitAba arpaNa karyo. bheda nirarthaka Ubho karyo che. je sAhitya sAmAnya janamAnasanA sane 1884nI 22 tArIkhe rAjamAtA moMghIbAe yuvaka loko samajI zake, sAMbhaLI zake ane racI zake te badhuM lokarAjavIne sattA soMpavA mAMgaNI karatAM rAjakArobAramAM temane sAhitya ja che ke je sAmAnya janajIvanamAMthI pragaTatuM hoya temAM nImavAmAM AvyA ane 19 varSanI tenI asAdhAraNa zaktine nAmacaraNa hoya to zuM phera paDe? Jain Education Intemational Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 eTale e badhA lokakavio ja hatA ke jene lokoe svIkAryA che. nhAnAlAle aneka kAvya, nATako, gajhalo, navalakathAo lakhI Ama gujarAtanI janatAne moTuM pradAna karela che. narasiMha mahetA pachI kavi nhAnAlAlanuM sthAna nizcita che. kavi nAnAlAla gujarAtanA lokakavi ja che, kavinA svargArohaNa aMge jANI zakyo nathI. dAsa sattArazAha sattArazAha bApunAM pUrvajo aphaghAnistAnanI sarahadanAM vatanI. temanA pitAnuM nAma khetagulakhAna (svarganuM phUla), kauTumbika kAraNone laI vatanano tyAga karI hindustAnamAM AvelA. temanAM mAtAnuM nAma nannIbIbI unheM jAnabegama hatuM. sattA2zAha bApuno janma rAjapIpaLAmAM saM. 1948 sane 1892mAM thayelo. sattArazAha sarasa gAtA hatA, nATaka kaMpanIvALAne paNa divya dRSTi hoya. I.sa. 1908mAM dezI nATaka samAjavALA zeTha caMdulAle sattArazAhane naDiyAdanavAsI naTa babarune badale vINAvelI'nA khelamAM kaThiyArAnA pATha mATe taiyAra karyAM. nAMdodamAM Araba hAMdI mubAraka nAmanA musalamAna bhAI hindu bhajano gAvA mATe prakhyAta hatA. emanA avasAna pachI sattArazAhane thayuM ke "Avo bIjo musalamAna joIe to koIka badale huM kema nahIM?" zrImatI enI besanTe kaheluM ke, koIka Avo ! " ane sattAzAha bApune narmadA taTa narakhaDImAM saMta mAdhavadAsanI pavitra chAyAmAM prathama bhajana ryuM. "sapharaDA sogha karale musAphira asala vatana jAnA paDegA' vIsanagaravALA anavaramiyAM baudha upadeza karavA vaDodarA dAMDiyAbajAramAM dhIMgumiyAMne tyAM padhAryA tyAre sattAzAhe anavaramiyAMne pUchyuM. maranA maranA saba kahe, paNa kauna cIja mara jAya. "paMca mahAbhUtanI banelI A sRSTi mAtra padArthamAM maLI jAya che, marI jatI nathI." anavaramAM khuza thayA ane emane lAgyuM "koI pANIdAra naMga che" uttara Apyo "prerIterI marajAta hai, dUsarA kucha hai, dUsarA kucha maratA nahIM, tejI marajAnA cAhie, jo jItA huA bhalA ho gayA." 283 sattArazAhane anavaramiyAM saMga phakta pAMca miniTa tho paNa dRSTi khUlI gaI. AMkha maLI enuM nAma punarjanma. eno evA jJAna nimitte punarjanma thAya te kharo dvija. (be vAra janma levo). anavaramiyAMe potAnA hAthamAM eka pyAlI lIdhI. temAMthI pote kAMIka pIdhuM ane bAkI raheluM pI javA sattArazAhane kahyuM. sattArazAhe pyAlI pIdhI ane palaTAyA e vakhatanuM bhajanaH evI pyAlI pIdhI meM to, mArA sadgurune hAthe re, pItAM mAre prIta baMdhANI, prItamajI saMgAthe re." ane I.sa. 1916mAM choTA udepura cistA thA nijAmI saMpradAyanA nimADa jillAnA alIrAjapuranA kAi sAheba abdula hasana urphe dAdAmiyAM sAhebane hAthe phakIrI dIkSA lIdhI. phakIrInA be prakAra che. (1) saphAyA tarIke, (2) mazAlakhAnuM tarIke. prathama varga saMpUrNa saMnyAsIno che, bIjo varga gRhastha saMnyAsIno che. sattArazAhanAM bhajano nArAyaNa svAmI ghaNA bhAvathI gAtA. sattArazAhanAM bhajanano saMgraha paNa pustakarUpe pragaTa thayo che, temano dehavilaya kyAM ane kaI sAlamAM thayo te jANI zakAyuM nathI. mAvadAna jADejA vaMzanA bRhada itihAsa yaduvaMza prakAzanA kartA, mAvadAnajI nu itihAsakAra, lekhaka, kavi, saMzodhaka ane kalAkAra ema bahumukhI pratibhA dharAve che. mAvadAnajIno janma ratna zAkhAnA cArakuLamAM vi.saM. 1948nA bhAdaravA zuda 2ne divase bhImajIbhAI banAbhAI kAlAvaDa (zItaLA) mukAme thayo. temaNe sAta dhoraNa sudhI kAlAvaDamAM ja abhyAsa karyo. temanI nAnI vayamAM ja pitAjIno svargavAsa dharyo eTale teo temanA kAkA devadAsa bhAInI chatrachAyAmAM UcharyA pachI bhUjanI vrajabhASA pAThazALAmAM kAvya zAstranI keLavaNI pAmyA. kavi zrI gaurIzaMkarabhAI goviMdajI pAse kAvyazAstrano abhyAsa karyo. kiva gaurIzaMkara vIrapuranA rAjakavi hatA. temaNe bAvIsa vidyArthIone taiyAra karyo temAM Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 284 dhanya dharA mAvadAnajI paNa hatA. A ratnanA mULa puruSa brAhmaNa hatA te ApaNe hamIrajI ratnanA paricayamAM joI gayA. kavi mAvadAnajIe amadAvAda AvI svAminArAyaNanI gAdInA dha. dhu. AcArya zrI vasudeva prasAdajI mahArAjanA hajUrI pArSada kezara bhakta pAse keTalAka chaMdonA rAgono abhyAsa karyo. pote uMmara lAyaka thatAM potAnAM gAma rAjavaDano vahIvaTa potAnA kAkAnI dekharekha nIce cAlavA lAgyo. pachI vi.saM. 1969 kavi ghaNo vakhata lodhikA tAlukadAra dAnasaMgabhAI pAse rahetA. pachI saM. 1975mAM navAnagara sTeTa phoresTa DipArTamenTamAM supara- vAIjharanAM hoddA upara rahyA. sara parasottamadAse kavi mAvadAnajIne sonAno cAMda arpaNa karela. A uparAMta ghaNA suvarNa zirapAva paNa maLela. zAradA' mAsikanA taMtrI gokaLadAsa rAyacurA tenAthI ghaNA najadIka hatA. mAvadAnajIe aneka kRtionuM sarjana karyuM. "brahmasaMhitA' sahita ATha kRtionuM sarjana karyuM che, Ama saMskRtinI mazAla jalatI rAkhI 78 varSanI vaye saM. 2016mAM te svargavAsI thayA. zaMkaradAnajI. kavi zaMkaradAnajIno janma dethA zAkhAnA cAraNakuLamAM saM. 1948nA aSADha suda 2-ne zanivAre lIMbaDInA vasataDI gAme jeThIbhAI khoDAbhAIne tyAM thayo. temanAM mAtAnuM nAma dalubA pATaNa (bhAla)nA pratApabhAI maheDunAM putrI hatAM kavinAM lagna pATaNanA maheDu gaDhavI zivAbhAInAM putrI nAgabAI sAthe saM. 1977 mahA vada 7ne maMgaLavAre thayAM. jeThAbhAInI sthiti sAdhAraNa hatI. kavinI 10 varSanI vaye mAtAnuM avasAna thayuM. kavirAjane kAvyanA abhyAsa mATe bhUjanI vrajabhASA pAThazALAmAM dAkhala karyA jyAM eka varasa abhyAsa karyo. kavine moTerAnI sabhAmAM besavuM gamatuM ane DAyarAmAM pAMDava yazendu candrikA'nI kathA saMbhaLAve. lIMbaDInA mahArANA dolatasiMhajIne maLavAnuM thayuM. mahArANA kAvya, kavitA ane vAto sAMbhaLI khuza thayA ane lIMbaDInA rAjakavi tarIke nimaNUka karI. | cAraNa satya vaktA ane nIDara hoya tema temanI kavitA jotAM lAgyA vagara rahetuM nathI, te udAra ane dAtAra hatA. koI garIba sAdhu saMta ke bhikSuka Ave to temane roTI, dALanuM bhojana ApatA. zaMkaradAnanI svaracita kavitAnI saMkhyA 311nI che. sane 1969mAM saurASTra yunivarsiTIe pAMca cAraNa kavionuM sammAna karyuM temAM zaMkaradAnajI paNa hatA. kavie kula 14 graMthonuM prakAzana karela che. teo 80 varSanuM AyuSya bhogavI saM. 2028 A. su. 6, tA. 13-10-72nA roja svargavAsI thayA. dulerAya kArANI jene kacchanA meghANInuM biruda maLyuM che, kacchanuM gaurava jemane haiye kAyama vaseluM che ane jIvananI 80 varasanI sapharamAM kAryazIla rahI kacchanA gauravazIla itihAsa ane loka sAhityanAM eMzI jeTalAM prANavAna prakAzano karyA evA kavi lekhaka ane sAhityakAra dulerAya kArANInA vaDavA AjathI 400 varasa pahelAM ajamerathI AvI kacchamAM vasyA. dulerAya kArANIno janma vi.saM. 1952mAM mahA va. 7nA roja thayo. temaNe prAthamika zikSaNa 7 dhoraNa sudhI lIdhuM. aMgrejInuM jJAna aMgrejI chApA mAraphata meLavyuM. zALAnA mukhya zikSaka pAsethI phArasI ane urdU zIkhyA ane siMdhanA prakhyAta sUphI zAha abdula latIpha bharAInA mahAgraMtha "zAhajo rasAlA' gujarAtImAM utAryo ane muMdrAnI gujarAtI zALAmAM rU. 10nA pagArathI madadanIza zikSaka tarIke joDAyA ane temAM baDhatI meLavI nirIkSaka banyA. A arasAmAM pU. munizrI kalyANacaMdrajI muMdrA padhAryA. hAthIrAma narasI sonI mAraphata dulerAyanI mulAkAta thaI. dulerAyanA mukhethI "jArAno medAne jaMga' kavitA sAMbhaLI khuza thayA. saM. 1949mAM sarakArI nokarI choDI muni zrI kalyANacaMdrajI kArANIne sonagaDha laI AvyA ane mahAvIra jaina caritra ratnAzramamAM supri. sthApita karyA. kArANIjInAM dharmapatnIno svargavAsa thayo. kArANIjI bhAMgI paDyA ane kalAkAra, kavi, sAhityakAranA jIvanamAM ardha saphare AvuM bane tyAre tenA hRdayane bhAre AMcako lAge che kavie "sonala bAvanI' lakhI. Jain Education Intemational Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 285 5. "moralA re to jo kokila kaMTha, mujI rIsAyelI vaDarI re." "chellA chellA saDakare ginA" akathya vedanA A eka ja kaMDikAmAM nItare che. "moralA to mane thoDI ghaDI, tAro Apa aSADhI kaMTha, khovAyelI vAdaLIne, chellIvAra sAda pADI lauM, visaryA vIsarAya nahIM, sAMbharyA samakaMta, sAjana bhAMgyA hADaju, rAta dina khaTakaMta." sane 1928mAM emanuM paheluM pustaka pragaTa thayuM. "kacchanAM jharaNAM', "kAraNI kAvyakuMjamAM meghANIjI lakhe che ke "koIpaNa sAhitya pradezanI godamAM levAyA vinAnA eka bhAI sAhityane ekalapaMtha kacchamAM beThAM beThAM khece jAya che." jhaveracaMda meghANI narasiMha mahetA pachI gujarAtane DolAvanAra rASTrIya zAyara jhaveracaMda meghANI eka jamAdAranA saMtAna hatA. dazAzrImALI jaina vaNikagharamAM 28 ogasTa 1897 (vi.saM. 1953)nA roja paMcAla bhUminA coTIlA gAme temano nma thayo. pitA kALIdAsa devacaMda meghANI temane polIsa jamAdAranI nokarI, tethI ThIka ThIka pravAsa karavAnI pharaja paDatI. | meghANIjIne kizora avasthAmAM ja kAThiyAvADI duhA, bhajano, navarAtrinA garabA, hoLInA duhAnI ramajhaTa ane govALiyAnAM gIto gamatAM, teo meTrika pAsa karI jUnAgaDhanI bahAuddIna kolejamAM joDAyA. pachI bhAvanagaranI zAmaLadAsa kolejamAM AvyA. tyAM 19 varSanI uMmare bI. e. thayA. jUnAgaDhamAM samartha navalakathAkAra zrI dhUmaketu temanA sahacArI hatA. grejyueTa thaI I.sa. 1917mAM kalakattA gayA tyAM jIvanakalAnI ka.mAM elyuminiyamanA kArakhAnAmAM joDAyA. | meghANIjI vatanamAM pAchA pharyA pachI I.sa. 1922mAM jetapuranA zrI damayaMtIbahena sAthe lagna karyA. A kALamAM gujarAtanA sabhAgye eka rasika sajjana sAthe paricaya thayo te hatA haDALAnA darabArazrI vAjasuravALA. temaNe potAnI abhuta zailImAM lokasAhityanI adabhuta kathAo, bhajano, duhAo ane lokagItonuM rasapAna karAvyuM ane meghANIjIne kaMIka karI chUTavAnI preraNA maLI. dharatInA paDamAM daTAI jatA ApaNA saMskAradhanane sajIvana karI ApaNA loka sAhityane samRddha karavAnI tIvra jhaMkhanA jAgI. Ama gujarAtanI dharatI upara navo phAla Utarato hato, A phAla utAranAra sAhityakAranuM gujarAte satvare sammAna karyuM. I.sa. 1928mAM amadAvAdanI sAhityasabhAe emanI viziSTa sevA mATe raNajitarAma suvarNacaMdraka ApI kadara karI. sane 1930nA yuddhamAM meghANIbhAInA haiyAno mayUra hekI UThyo. "siMdhuDo' dvArA gujarAtanAM maDadAMne paNa samarabhUmimAM doryA ane gAMdhIjIe temane rASTrIya zAyaranuM biruda ApyuM. teo saurASTra sAhityavibhAga paNa saMbhALatA saurASTra' baMdha paDyuM ane meghANIjI phUlachAbamAM joDAyA. A arasAmAM sane 1933mAM temanAM dharmapatnI damayaMtIbahenanuM avasAna thayuM. meghANIjI kSubdha ane bahAvarA banI gayA. amRtalAla zeThe "janmabhUmi' zarU karyuM. te patramAM "kalama ane kitAba'nA teo maMtrI banyA. pachI phUlachAba pharI zarU thayuM ane meghANIjI pharI phUlachAbamAM joDAyA. pharIvAra phUlachAbamAMthI chUTA thayA ane svataMtra sAhityasarjana upara nirvAha karavAnuM nakkI karyuM. tadana pratikULa vAtAvaraNamAM potAnI pratibhAthI AbhUSita karela gurudeva TAgorano kAvyasaMgraha "saMcayitA'no anuvAda "ravIndravINA' pragaTa karyo. sarjananAM 26 varSamAM 84 prANavAna pustako ApyAM. eka vadhArAno prasaMga noMdhuM chuM. dAMDIyAtrA 12 mArca 1930 divase zarU thaI. samagra dezamAM jANe cetanAno saMcAra thayo! AkhA dezamAM dariyAnuM pANI ukALI mIThuM pakavavAno kAryakrama yojAyo. meghANIjIne rAjadrohanA gunA mATe sajA karanAra mejisTreTe pUchyuM "tamAre bacAvamAM kAMI kahevuM che?" meghANIe eka gIta gAvAnI rajA mAgI : "nathI jANyuM amAre, paMtha zI Aphata khaDI che, khabara che eTalI ke mAtanI hAkala paDI che." gIta sAMbhaLI mejisTreTanI AMkhamAM AMsu AvyAM temaNe cukAdo ApatAM kahyuM "have mAre be kAma karavAnAM che pahelAM to tame karelA gunA mATe tamane be varasanI sajA karuM chuM." Jain Education Intemational For Private & Personal use only Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 286 dhanya dharA "ane bIjuM je dezanI sarakAramAM dezapremane guno sivAya koNa jIvI zake? gaNavAmAM Ave che ane tene mATe sajA karavI paDe! te saMskAra koInA ApyA apAtA nathI, e to kudaratanI sarakAramAMthI huM rAjInAmu Apu chuM." deNagI che, saMskAra to mANasa laIne janme che, enA lohImAM tA. 9 mArca sane 1947nA roja peTamAM ane hRdayamAM Utare che. A vAta bApunAM jIvana-kavana parathI samajAze. vAyunuM dabANa thavAthI boTAdamAM temanA nivAsasthAne ociMtAM , rAmAyaNa ane mahAbhArata upara ghaNA kavio kavitA avasAna thayuM, tyAre tenI uMmara 49 varSanI hatI paNa ApaNA lakhe che paNa tenA bhAvamAMthI sUkSmabhAva jhIlI bhagata bApue mATe ghaNuM mUkatA gayA A khoTa pUrI zakAya nahIM. kavitArUpI dorAmAM parovI che, paNa tenI kavitAmAM mAtra dulA kAga rAmAyaNa, mahAbhAratanAM pAtro ja nathI, paNa mAnavajIvanamAM Dagale pagale upayogI evuM vahevAruM jJAna paNa che. bhagata bApunAM pyArA nAmathI ane lADIlA nAme oLakhAtA padmazrI dulA kAgano paricaya gujarAtanI prajAne zuM emano sUrya madhyAhune tapato hato tyAre AjhAdInI ApavAno hoya? deza-paradezamAM vasatA gujarAtIo paNa bhagata uSmA pragaTI hatI. te vakhate teo pa. pU. gAMdhIjI, paMDita bApunAM nAmathI paricita che. javAharalAla naheru, pU. vinobA bhAve, pU. ravizaMkara dAdA jevA dhuraMdharonA paricayamAM AvyA. pachI bhagata bApunI kavitA karavaTa potAnI maulika vANImAM "kAgavANI'nA ATha ATha badalIne rASTrabhAvanAnA raMge raMgANI. pote to mahAtmAjIne bhAganI bheTa gujarAtanI janatAne ApanAra kavizrI gujarAtanI majhAdara lAvavA mAgatA hatA tyAM acAnaka gAMdhIjIe vidAya virala vibhUti che. temanA viSe to gujarAtanA sAkSaravarge ghaNuM lIdhI, paNa pU. ravizaMkara dAdA DuMgara padhAryA ane temano paricaya lakhyuM che. thayo pachI to bApu dAdAnA cAhaka banI gayA. bhagata bApuno janma saurASTranA mahuvA pAsenA soDavadarI bApu meghANIjI ane bhAvanagara nareza gAme tuMbela (parajiyA cAraNa) kuLamAM vi.saM. 1958 kArataka kRSNakumArasiMhajInA paNa saMparkamAM hatAM. ravIndranAtha TAgorane vada 11 ane zanivAre thayo hato. temanA pitAnuM nAma bhAyA gItAMjali' mATe pAritoSika prApta thayuM. tenAthI dezanI vividha kAga ane mAtAnuM nAma dhAnabAI. temanI zAkha kAga. bhASAnAM uttama kAvyone inAmo ApavAnI eka yojanA AkAra | bApunA baMdhANI darabArI DAyarA karatAM saMta, mahAtmAno pAmelI. tyAre bhAvanagaranAM divAna anaMtarAya paTTaNI bhagata saMga bhagata bApune vadhu gamato. saMta, mahAtmAnA samAgamathI tenuM | bApunuM prakRtivarNananuM eka gIta aMtara kAMpI UThatuM ane dulA mAthe svAmI muktAnaMdano paMjo "Avo Avo ekala dhAra paDyo ane kahyuM : "baccA kavitA zIkha le." sAgaranAM jAyA kyAre Avazo." Ama A mahAtmAnA AzIrvAdathI dulAnA haiyAnA kabATa A gItano aMgrejI anuvAda karI mokalI Apela. A khullI gayA ane kAvyaracanAnA zrI gaNeza thayA. gIta sarvottama TharatAM kAga bApune 22 tolAnI cAMdInI gAya gajAnana-gaNezanI pUjA karatAM dIkarAne bApa ghaNIvAra paritoSikarUpe maLela. kahetA "dIkarA! have A sIMdarA kheMcavA mUkI de, bAMdhya kace talavAra ane hAla mArA bhego, Ama karatAM koka'di sAdhuDo thaI gujarAtanI lokasaMskRti ane lokasAhityane akhaMDa rAkhanAra kavi kAgane bhArata sarakAre sane 1965mAM padmazrIno jaIza to mAruM A rajavADu kema sacavAze? have tAre chAMTopANI ilkAba enAyata karI bahumAna karela. karI AMkha lAla karavI joIe. teozrIe ApaNI vaccethI vi. saM. 2033, tA. 22jyAM pitA talavAra baMdhAvI trAsadAyaka banavA bhalAmaNa 2-77nA roja vidAya lIdhI temanA parivAramAM rAmabhAI kAga karatA hoya, jyAM gAmaprajAnI nIti rIti nAza pAmI hoya, sArA sAhityakAra ane kalAkAra hatA, Aje te paNa ApaNI jAgIradAronI kAyAnAM hADakAM harAmanAM banI gayAM hoya, jyAM vacce nathI. jUnAM khamIra khUTI gayAM hoya, AvI duniyAmAM bhagata bApu Jain Education Intemational Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 nAdabrahmanA ArAdhako : svarasAdhako --jayadevabhAI bhojaka jIvananuM aMtima lakSya che mokSa. mokSanI prApti eTale brahmanI prApti. jIva ane zivanuM milana. jIvanuM brahmamAM lIna thaI javuM. A svarUpAnusaMdhAnanI sthitie parama AnaMda vyApI jAya che ene mokSa kahe che. evo AnaMda ke, jene koI vizeSaNanI jarUra nathI. evo nirbheLa AnaMda, nirvyAja AnaMda! dunyavI AnaMda karatA enI sthiti-gati nirALI hoya che. e AnaMda tarapha gati karAvanAra, e AnaMdanI sthitie pahoMcADanAra kaLAo che. kAraNa ke kaLAo bhautikatAthI para hoya che. sthApatya, zilpa, citra, saMgIta ke kAvya kharekhara enI uttamatAe e eka Adhibhautika anubhUtinI koTI hoya che. jema brahmalIna bhaktane mAtra brahmAnaMda sarvasva banI rahe che, tema sarjana ke bhAvanamAM lIna sarjaka ke bhAvakane kAvyAnaMda, eTale ke kaLAjanya AnaMda prApta thato hoya che. eTale ja zAstrakAroe kAvyAnaMdane ane brahmAnaMdane sahodara kahyA che. e kaLAomAM zilpa, sthApatya ke citranA saMgItanA upAdAno sUkSma hoya che. zabda e iMTa, patthara, dhAtu, raMga Adi jema AnaMdanI anubhUti to vizvavyApI pAmavA mATe, enI sAthe vevalentha khapa lAge. zabda bhale dhvanithI banelo bhautika, maryAdita banAve che. '' jovA maLaze. jyAre saMgatIno svara, anubhUti che. e sAdhakanI samagra sAdhakanI nAbhimAMthI nIkaLIne sIdho A ekAkAra sthiti mATenI sAdhanA bhagavadgItAmAM nAdabrahmanuM mAhAtmya darzAvyuM sva. ramaNalAla desAIe eka jagyAe noMdhyuM che ke "saMgIta e tapazcaryA, saMyama, zikSaNa ane samRddhi che, jenI tulanAmAM sonuM, cAMdI, hIrA, mANeka ke motI mUkI zakAya nahi." saMgIta e mAnavInA jIvanano parama AnaMda che. paramAtmAne prasanna karavAnuM mUlyavAna sAdhana ane sAco sAthI che. sAcuM dhana che. Jain Education Intemational 280 upAdAno bhautika hoya che. jyAre sAhitya ane ane svara mAtra anubhUtino viSaya hoya che. najaravagAnathI hotA. jyAre pelI brahmanI ye pele pAra hoya che. ene meLavavA mATe sUkSmAtisUkSma upAdAna ja hoya, paNa ene artha nAmanuM pAsuM kaMIke jevI mokaLAza bahu ochA zabdomAM sUra paMcendriyanI bhautikatA pAranI cetanAno AviSkAra hoya che. e brahmAMDamAM laya sAthe anusaMdhAna sAdhe che. amUlya hoya che. eTale to zrImad saMgItakAra baiju bAvaro eka samaye samartha gujarAtanI vizALakAya havelIomAM virATa saMgItazo hatA. paMdaramI zatAbdImAM narasiMha mahetAe kAvya, saMgIta ane bhaktino triveNI saMgama racI kedAra malhAra, sAraMga, dezikA, velAvalaDI, mAlakauMsa vagere rAgo dvArA bhajano lakhyAM ane gAyAM. gujarAtanA zaiva, vaiSNava ane svAminArAyaNa saMpradAye A saMgItakaLAne poSaNa ApyuM, to jainamaMdiromAM paNa bhojaka bhAIo dvArA bhAre moTuM protsAhana maLyuM. Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 saMgItanI divyajyoti pragaTAvanArA baiju, AdityarAma, omakAranAthajI jevA mahAna saMgIta jyotirdharonI kalAnAM tejasvI kiraNoe sadIonAM aMdhArAM vacce Aja sudhI A dharAne jhaLahaLatI rAkhI dedIpyamAna banAvI che. DaoN. jayakumAra Ara. zukale eka jagyAe noMdhyuM che ke gujarAtamAM vaDanagara prAcIna samayathI saMgItanuM dhAma hatuM. bhAratamAM vedonA samayathI saMgItanI upAsanA thAya che. zahenazAha akabaranA darabAranA saMgItasamrATa tAnasene bAdazAhanA AgrahathI 'dIpaka' rAga gAyo ane tenA pariNAme tenA zarIramAM aganajvALA prasarI. koI meghamalhAra rAga gAya to megha varase to te agana jvALA zAMta thAya. malhAra rAga gAnAranI zodhamAM tAnasena vaDanagara Avyo. ahIMnI tAnA ane rIrI nAmanI bahenoe 'meghamalhAra' gAyo tene pariNAme AbhathI megha tUTI paDyo ane tAnasenanI aganajvALA zAMta thaI. A bahenonI samAdhi nagaranI dakSiNe mahAkAlezvara mahAdevanA maMdira pAse che.. dhanya dharA ApaNAM keTalAka gaNamAnya svarasAdhakono supere paricaya karAvanAra zrI jayadevabhAI bhojaka gujarAtamAM AkAzavANInA prasAraNanA AraMbhakALathI sugamasaMgIta reDiyo parathI rajU karatA rahyA che. 1963mAM vaDodarA AkAzavANInA saMgItavibhAganA vaDA myujhika proDyusara' tarIke temanI nimaNUka thayA pachI gujarAtanA yuvA kalAkArone zodhI zodhIne temaNe AkAzavANI upara taka ApI. Aje vaDodarAthI je gAyako gAya che te temanA vakhatamAM naDiyAdathI vApI ane paMcamahAla, DAMga, sudhInA moTA vistArothI kalAkAro zodhavAnuM kAma temanA hAthe thayuM. 1987mAM AkAzavANInI sevAmAMthI nivRtta thayA pachI bhAvanagara, vaDodarA, surata, UMjhA, mahesANA jevA sthaLoe 'bhojaka kalcara grupa'nA nAme temaNe ghaNA bALakalAkAro ane kavione prastuta karyA. gujarAta sugama saMgIta phAunDezana'nA sthApakoe bahu moTI rakama inAma tarIke ApavAnI yojanA karI tyAre temaNe saMgIta-zikSaNanuM mahattva samajAvI sauprathama zibira vaDodarAmAM yojI, jemAM moTI saMkhyAmAM vidyArthIoe bhAga lIdho ne pachI saurabha bhAvasAre valasADamAM AvI zibiro unALAmAM bharavAnI zarUAta karI. gujarAta yunivarsiTI ane hemacandrAcArya yunivarsiTIe jayadevabhAInAM gItonA zikSaNanI zibira rAjapIpaLA ane kherALumAM yojI A yojanAne protsAhana ApeluM. jayadevabhAIno janma 1928mAM siddhapura mukAme thayelo. temanA pitA ane dAdA bhAvanagara rAjyanA rAjagAyaka hovAthI temane saMgIta vArasAmAM maLeluM che. prAthamika ane pUrva prAthamika zikSaNa gIjubhAI badhekA pAse dakSiNAmUrti bAlamaMdira e bhAvanagaranI zALAmAM lIdhA pachI meTrika sudhIno abhyAsa gurUkuLa sonagaDhamAM karyo. zAmaLadAsa kolejamAM grejyueTa thayA pachI bhAvanagaranI sanAtana dharma skUla, bI.ema. komarsa skUla, zrI naMdakuMvarabA kSatriya kanyA vidyAlayamAM zikSaNakArya sAthe saMgIta zikSaNanuM paNa kArya karyuM. 1963mAM AkAzavANInI sevA daramiyAna temaNe mUrdhanya kavionI saMkhyAbaMdha racanAone svarabaddha karI. madhyakAlIna kavionI racanAo paikI dayArAma, choTama, prANanAthajI, AnaMdaghanajI jevA kavionI saMkhyAbaMdha racanAo AkAzavANI parathI rajU karI je paikI dayArAma ane AnaMdaghanajInA kAryakramoe ghaNI lokacAhanA prApta karI. zrI jayadevabhAI nimaNUkathI nivRtti sudhI AkAzavANI vaDodarAmAM ja rahyA, je temanI lokacAhanA ane DipArTamenTanA saMtoSanuM pariNAma che. hAla saMgItasevA khAtara ja temaNe badhAM aMgata Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 289 AvakanAM kAryo baMdha karyA che. nivRttikALamAM bhakti ane saMgItazikSaNa be ja pravRtti temaNe cAlu rAkhI che. temanA be putro hemendra ane girirAja saMgItanuM adhyApanakArya kare che. temanI saMgIta sevAmAM temanA laghubaMdhu DaoN. prabhAtadeva paNa joDAyA che. 1906nI sAlamAM laMDana jaIne temaNe saMgIta-zikSaNa gujarAtI samAjamAM karyuM teno khUba ja sarasa pratisAda maLyo che. potAnA kuTuMba uparAMta jayadevabhAInA ziSya valasADanA saurabha bhAvasAre paNa vekezanamAM saMgItazibira yojI saMkhyAbaMdha gujarAtI sugamasaMgItanA vidyArthIo, zikSakone vizeSa jJAna ApI rahyA che. AvA saMgIta sevAnA yAjJikanuM vaDodarAnA rAjavI zrI raNajItasiMha gAyakavADanI AgevAnI nIce saMgIta premIoe jayadevabhAInuM rUA. 51001/- ekAvana hajArane ekano puraskAra tathA zAla oDhADI bahumAna karyuM hatuM. A lekhakanA jainAcAryo sAthenA Atmiya saMbaMdho lAMbA samayathI rahyAM che. dhanyavAda. -saMpAdaka paMDita vADIlAla zivarAma nAyaka [sane 1882-30-11-1947] bhAratanA khyAtanAma be saMgItakAro eTale paMDita viSNunArAyaNa bhAtakhaMDe ane paMDita viSNu digaMbara paluskara. A baMne saMgItavibhUtinA gujarAtI ziSyanAM nAma AjanA saMgItanAM vidyArthIone pUchIe to ghaNAne to khabara ja nathI hotI to thoDAne paM. viSNudigaMbaranA ziSya omakAranAthajInuM nAma khabara che, paNa bhAtakhaMDenA ziSya paMDita vADIlAla nAyakanuM nAma moTAbhAganA vidyArthIonI jANamAM IN E nATaka kaMpanImAM muMbaI jatA tyAre temanA sUrIlA madhura kaMThe gavAtAM gAyanothI janatA prabhAvita thaI jatI. AthI nATaka kaMpanInA mAlika dayAzaMkara bhAIe zivarAmane muMbaI bolAvI lIdhA. muMbaImAM vADIlAlane saMgIta-sAdhanAnI khUba taka maLI. dayAzaMkare temane chatre sarakasanA mAlikanA ustAda rahemataalIkhAnuM anukaraNa karavA sUcavyuM. nakala karavAnI temanI apUrva zakti joIne dayAzaMkare gAyaka baLavaMtarAya pAse tAlIma levAnI goThavaNa karI. baLavaMtarAye temane najhIrakhAMno saMparka karAvyo. najhIrakhAM pAse cAreka varSa tAlIma lIdhI. nATakano pracAra ane saMgItanI tAlIma baMne cAlu rahevAthI vADIlAla zikSaNa kArya pUruM thatAM sane 1899mAM nATaka kaMpanInI cIjonA DhALa bAMdhavA mAMDyA. muMbaI gujarAtI nATaka maMDaLInA 'ajabakumArI' nATakathI zarU karI eja kaMpanInAM 37 nATakonAM gIto taiyAra karyA. vacce lakSmIkAMta nATaka maMDaLI ane subodha nATaka maMDaLImAM paNa saMgIta ApyuM hatuM. sane 1907mAM vADIlAla paMDita bhAtakhaMDenA saMparkamAM AvyA ne temanA dvArA saMgItanI tAlIma zarU thaI. bhAtakhaMDenA zikSaNa daramiyAna temane saMskRta bhASAnA jJAnanuM mahattva samajAyuM. bALapaNanA saMskRtanA saMskAro pragaTa thayA ne vyAkaraNa zAstrI jIvarAma zAstrI ane temanA ziSya zivajI pAsethI vyAkaraNa tarka ane kAvya-nATako zIkhyA. moTIvaye temaNe saMgItanA saMskRta graMthono abhyAsa tathA anuvAda karyA. nathI. paMDita vADIlAlano janma sane 1882mAM siddhapuramAM thayo. temanA mAtAjInuM nAma kAzIbAI, pitAnuM nAma zivarAma. mAtA pAsethI nAnI vayamAM sAMbhaLelAM madhura hAlaraDAM ane siddhapuranA karmakAMDI brAhmaNonA vedamaMtro ne saMskRta stotragAnanA saMskArathI moTI vaye teo madhurakaMThanA gAyaka banyA ane saMskRta bhASAnA premI banyA. vADIlAlanA pitA zivarAma gharanAM ane jJAtinAM bALakone saMgItanI tAlIma ApatA. A chokarAo vakhata jatA Jain Education Intemational Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 290 rasikalAla parIkhe ekavAra paM. bhAtakhaMDe pAse sArA saMgItakAranI mAMgaNI karI tyAre vADIlAlanI temaNe bhalAmaNa karatAM kahyuM ke mane je kAMI AvaDe che te badhuM vADIlAlane zIkhavyuM che." A vAta zabdazaH sAcI hatI. paMDita bhAtakhaMDenA svargavAsa pachI temanA graMthonuM saMpAdana kArya vADIlAle karyuM hatuM. muMbaI uparAMta vAMsadAnA mahArAjA sAhebe temane vAMsadAnI saMgItazALAmAM tathA kuTuMbanA rAjakumArone kuMvarIone saMgIta zikSaNa ApavA rAkhyA hatA. tyArabAda teo amadAvAda sArAbhAI kuTuMbamAM saMgItazikSaNanuM kArya karavA gayelA. jyAM jIvananA aMtima 1947 sudhI rahelA. temaNe saMpAdita karelA saMgItagraMtho ApaNane maLyA che paNa seMkaDo nATyagIto Aje paNa koI gAyakanI rAha jue che. temAMthI thoDAM gItonuM prakAzana 'gujarAtanAM nATako--gItanI sArIgama' nAmaka pustaka jayazaMkara 'suMdarI'-bApulAla bhojakacaMpakalAla nAyaka dvArA saMpAdita thayuM ne sastuM sAhityavardhaka kAryAlaye prasiddha karyuM. bhAratIya saMgItamAM musalamAnoe je phALo Apyo che tenA te jIvanabhara prazaMsaka rahyA. tAnasenanA vaMzaja rAmapuranA khAMsAheba vajhIrakhAM tathA manaraMga gharANAnA jayapuranA khAMsAheba mahamadaalIkhAM koThIvAla pAsethI maLelA dhruvapada, dhamAra ane khyAlano bhaMDAra bhAtakhaMDe sAhebe temane pratyakSa gaLethI ghUMTAvI zIkhavyA hatA. vADIlAla kahetA ke pratyeka cIja motI jevI che. udayapuranA prasiddha dhrupadiyA ane AlApa gAyaka jhAkaruddInakhAMnA gAyananI temanA para khUba asara hatI. teo kahetA 'jhAkaruddIna gAtA tyAre mArAM rUMvADAM UbhAM thaI jatAM." musalamAna gAyakomAM audArya, prema tathA mArdava hoya che. tethI teo uttama kalAkAra thAya che ema teo kahetA. "gAyanamAM musalamAna thavuM, zAstramAM brAhmaNa thavuM" e mujaba temaNe saMgItanAM saMskRta pustakono abhyAsa karyo. 'saMgIta ratnAkara'nA svarAdhyAya ane 'rAga vivekAdhyAya'nuM temaNe gujarAtI bhASAMtara karyuM hatuM. saMgIta vidyAnA gujarAtanA A mahA vidvAne jiMdagIbhara saMgItakalA ane zAstranI upAsanA karI. temanA ja ziSya caMpakalAla nAyake potAnA gurunI paraMparA mujaba gAyanavidyA ane zAstralekhana karyuM hatuM. sArAbhAI kuTuMbanAM gItAbahene paNa paMDitajI pAsethI saMgItavidyA meLavI hatI. dhanya dharA DAhyAlAla zivarAma nAyaka : saMgItazAstrI [1869-1924] gujarAta jemane 'saMgIta kalAdhara'nA lekhaka tarIke jANe che te uttara gujarAtanA vaDanagaranA vatanI DAhyAlAla zivarAma bhAvanagaranA mahArAjA bhAvasiMhajInA rAjagAyaka hatA. temanA pUrvajo paikI bahecaradAsa, manasukharAma tathA zivarAma anukrame bhAvanagaranA mahArAjA vakhatasiMhajI, vijayasiMhajI ane takhtasiMhajInA rAjagAyaka hatA. A kuTuMbanA rAjagAyako kAvyazAstranA paNa jJAtA hatA. gujarAtI, hindI ane vrajabhASAmAM temanI kAvyaracanAo sacavAI che. DAhyAlAlane Ama kAvya ane saMgItano vAraso to maLelo ja paNa temanA pratApI pUrvajone bhAvanagaranA rAjavIoe vaMzaparaMparAgatanA rAjagAyakanuM pada ApI abhUtapUrva kRpA karelI. Aje paNa temanAM vaMzaja manubhAI nAyaka amadAvAdamAM rAjagAyaka tarIkenuM penzana bhogave che. temanA pitAzrIe DAhyAlAlane nAnapaNathI ja saMgItavidyAnuM jJAna ApavA mAMDeluM, jethI teo svara pArakhavAmAM, rAga oLakhavAmAM gAvAmAM tathA vAjiMtra vagADavAmAM kuzaLa banyA. gujarAtI raMgabhUminuM eka vakhatanuM saMgItapradhAna nATaka 'saMgIta lIlAvatI'mAM temaNe sumativilAsano pATha karelo. nATaka kaMpanI muMbaI hatI tyAre saMgIta viSe temane khUba jANavA maLyuM. ghaNA guNIjano sAthe temane saMparka thayelo. evAmAM temanA pitAzrIno svargavAsa thayo. vaMzaparaMparAgatanI rAjagAyakanI jagA temane maLI. nATakano takhto choDyo paNa nATaka lakhavAnuM zarU karI temaNe kavikAnta sAthe 'salImazAha', 'duHkhI saMsAra' ane 'jAlima TuliyA' nATako lakhyAM. mahArAjA bhAvasiMhajIne saMgItano khUba ja zokha hato. bhAvanagaranI zALAomAM nItiviSayaka suMdara kavitAo zIkhavAya te hetuthI saMgItanIti vinodanA graMthanI racanA AraMbhI. e vakhate bhAvanagaramAM, jene ghoghAgeTa (daravAjo) kahe che tyAM, bAvAnA maDhamAM rahetA hatA. mahArAjA avAranavAra maLI zake tathA graMthalekhanakArya sAruM thAya te mATe prathama peDoka baMgalo ne pachI inphanTrI kamAMDavALo baMgalo rahevA mATe Apyo. ahIM rahIne 'saMgIta kalAdhara'graMtha sane 1901mAM taiyAra thayo. lekhana daramiyAna teo asthira cittanA thavA mAMDyA paraMtu mahArAjAe aMgata rasa laI temanI sAravAra karAvI graMtha prasiddha karyo. Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 A graMtha te jamAnAmAM ananya hato. temAM rAganAM noTezana sAthe gItonA saragamanA prakAro che, aMgrejI gItonAM noTezana che. lAMbA samaya sudhI aprakAzita rahela A graMtha pravINa pustaka prakAzana rAjakoTa dvArA hAla upalabdha che. kRSNakumArasiMhajInA lagna prasaMge paMDita zrI bhAtakhaMDene saMgIta para pravacana ApavA mahArAjA sAhebe rAjagAyaka dalasukharAmajI tathA temanA putrane mokalelA. paMDita bhAtakhaMDejIe "tamArA rAjyamAM paMDita DAhyAlAla jevA vidvAna che to pachI mane zA mATe bolAvo cho?'' AvA bhAratakhyAta zAstrakAra bhAtakhaMDee paNa temanI vidvatAnI kadara dAkhavI hatI. kAzI, alhAbAda, nepALa ane vaDodarA jevAM zaheromAM jyAre jyAre saMgItanI konpharansa thatI tyAre potAnA rAjagAyaka DAhyAlAlane zAstracarcA mATe ane dalasukharAma ThAkorane gAyana prastuta karavA rAjanA kharce mokalatA hatA. A vidvAna kolejanA prinsipAla jamazedajI UnavALA pAse iMglIza noTezana, aMgrejIbhASA zIkhyA to prophesara zekha mahammada iraphAna pAsethI phArasI bhASAno AgaLa abhyAsa karyo. temaNe saMgItanA anya zikSaNa uparathI pustako paikI'saMgIta bALapothI', 'saMgItanAM mULa tattvo', 'myujhika menyuala', 'sAhityakAsvara', 'saMgIta zikSaka' pustako lakhyAM. prathama vizva yuddhanA samAcAra ApavA mATe mahArAjA zrI mATe temaNe vartamAna mahAbhAratanI zreNImAM 'beljiyama AkhyAna', 'durgAkhyAna' ane hindI 'vikramAkhyAna' loko samakSa prastuta karAvyAM. e jamAnAmAM reDiyo ke chApA AjanA jeTalAM na hatAM tyAre A AkhyAnoe lokone yuddha viSe sArI mAhitI ApI hatI. bhAvanagaranAM kuMvarI manaharakuMvarabAne temaNe sitAra zikSaNa ApeluM. bhAvasiMhajI mahArAjane potAnA rAjyakALano utsava moTApAye ujavavo hato tenI taiyArI cAlatI hatI tyAM ja teo acAnaka svargavAsa pAmyA. AvA sadbhAva ane hUMpha ApanAra A rAjavInA javAno AghAta atilAgaNIzIla DAhyAlAlathI jIravI zakAyo nahIM. temanI badhI pravRtti baMdha karI paMcakeza dhAraNa karyA. 1924mAM temano svargavAsa thayo. dalasukharAma ThAkora H rAjagAyaka (1864-1945) eka vakhata evo hato ke eka rAjavInA darabAramAM koI sArA kalAkAra hoya to bIjA rAjavIo temane nimaMtraNa ApI 291 temanI kalAno lAbha letA. e rIte saurASTranA lImaDI gAme ThAkora sAhebe dalasukharAmajIne bolAvelA. rAjamahela jatAM rastAmAM AvelA eka makAnamAMthI "dalasukharAmabhAI UbhA raho" bUma saMbhaLAI joyuM to eka jaina upAzrayamAMthI sAdhu mahArAje hAtha UMcA karI bolAvyA. "oLakhANa paDe che?'' sAdhuvezamAM vyakti kyAMthI oLakhAya? dalasukharAmajIe namaskAra karI oLakhANa ApavA vinaMtI karI. "A veSa tameja paherAvyo che." vAta che morabI Arya subodha nATaka maMDaLInA khela 'bhartRhari'nI. A khelanA saMvAdomAM rahela vairAgyanI vAtathI te vakhate keTalAka yuvako vaDodarA-muMbaI jevAM nagaramAM sAdhu thaI gayA hatA." dalasukharAmabhAIe muMbaI gujarAtI nATaka maMDaLImAM AraMbhanA be varSa kAma karI kaMpanI cAlu thatAM choDI dIdhelI. morabI Aryasubodha nATaka maMDaLImAM thoDAM varSa vizeSa rahelA. e vakhatanA bhatRhari-triyArAja-vIrabALA-vibudhavijaya nATakothI temanI khyAti vadhI. vaDodarAmAM nATaka kaMpanImAM temanI dhrupada gAyakIthI prasanna thaI rAjagAyaka pada mATe temane pUchavAmAM AvyuM paNa temaNe svIkAra karyo nahIM paNa bhAvanagaranA mahArAjA sAhebe mAMgaNI karI teno svIkAra karyo. teo 1897thI rAjagAyaka banyA. e daramiyAna alAhAbAda-banArasa ityAdi sthaLoe thatI saMgItanI konpharansamAM teo jatA. naihara rAjya taraphathI temane alAhAbAda konpharansamAM suvarNa caMdra maLelo. yuropanI khyAtiprApta gAyikA Dema klerA baTTa bhAratanA pravAse AvI tyAre ghaNA gAyakone sAMbhaLI teNe bhAratIya gAyako guMgaNA che evo abhiprAya vyakta karyo. e jANI porabaMdaranA rANA zrI naTavarasiMhajIe temane porabaMdara bolAvyAM ne temanI zaMkAnuM nivAraNa karavA bhAvanagarathI dalasukharAmajIne ane temanA putra vAsudevane bolAvyA. temanuM saMgIta sAMbhaLI Dema kalerA baTTa avAka thaI gaI. potAnA abhiprAya badala kSamA mAMgIne piyAnA para potAnuM saMgIta saMbhaLAvyuM. evI ja rIte ravIndranAtha TAgora zAMtiniketana saMsthA mATe phaMDa ekaThuM karavA gujarAtanA pravAse AvelA tyAre jyAM jAya tyAMnA saMgItakArone sAMbhaLatA. saurASTramAM morabInI mulAkAta vakhate saMgIta sAMbhaLavA mATe temaNe icchA vyakta karI. bhAvanagarathI dalasukharAmajIne bolAvyA ne temanuM saMgIta sAMbhaLyuM. TAgora tyAMthI porabaMdara gayA tyAM temaNe kedArarAga Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 292 sAMbhaLavAnI icchA vyakta karI. kedAra rAga eTalo sarasa gavAyo ke TAgora stabdha thaI gayA. tyArabAda bhAvanagaramAM saMgItakArone sAMbhaLyA. bAbalIbAI nAmanAM ucca koTInAM gAyikAne sAMbhaLyAM. sAme beThelA dalasukharAmabhAIne kaMIka gAvA kahyuM. babalIbAInA UMcA svare meLavelA tAnapurA para temaNe cAra saptaka sudhI gAI batAvyuM.-sAmAnya gAyako traNa saptaka sudhI ja gAya che e sAMbhaLI babalIbAIe dalasukharAmane namaskAra karIne temanI zaktinI prazaMsA karI. bhAvanagarathI vidAya letAM pUrve dalasukharAma ane temanA putrane zAMtiniketanano saMgIta - vibhAga saMbhALI levA temaNe pUchAvyuM. "mAruM * zAMtiniketana bhAvanagara che" ema kahI dalasukharAmabhAIe savinaya asvIkAra darzAvyo. "vAha kyA pAka AvAja hai, hamAre gharAnekI gAyakI gAI, dalasukharAma ke mukAbalekA yahAM koI gAyaka hai nahIM" A vAkyo che udepuranA dhrupada gAyaka alAbaMdekhAM jhAkaruddInanA mAtra khaYAla nahIM, pada, dhamAra, horI, ThumarI, bhajana, gajhala tamAma prakAranA saMgItanuM temane jJAna hatuM. dalasukharAmajInI janmarAtAbdI ujavAI te prasaMge ola inDiyA reDiyonA cIka myujhika proDyusara zrI narendra zukle kahyuM hatuM ke "dalasukharAmabhAI mArA pitAnI sAthe jUnAgaDhanA akhADAmAM kustI karatA hatA ne havelImAM sAthe kIrtana gAtA hatA." "emanI pAsethI to huM dhrupada pUrve gavAtA prabaMdha zIkhyo hato, jayapuranA prabaMdha jayapuramAM koIne AvaDatA na hatA, te huM bhAvanagara temanI pAse traNa divasa rokAI zIkhyo hato.'' mahArAjA kRSNakumArasiMhajIe paNa AkAzavANI rAjakoTa parathI pravacana ApatAM nAnIvaye temaNe saMgIta zIkheluM tathA temanA pitAzrInI saMgIta maMDaLInA teo eka uttama gAyaka hatA evI prazaMsA karelI. tAnA-rIrInA gAmanA A saMgItaratna 1945nI navarAtrinA navame divase svargavAsa pAmyA. bIje divase dazerAno darabAra hato. mahArAjA sAhebe hukama karelo ke dalasukharAmabhAI jyAM besatA te jagyA khAlI rAkhavI. samagra bhAvanagaramAM A samAcAra phelAI gayA, AvA gAyakanI koI smRti bhAvanagaranI janatAe rAkhI nathI e kharekhara navAInI vAta che. dhanya dharA AdityarAmajI : mRdaMgavAdaka-zAstrakAra gujarAtamAM jemane temanA graMtha thakI yAda karavAmAM Ave che. tevA be pratibhAsaMpanna saMgItazAstrIo saurASTramAM thayA. jAmanagaranA AdityarAmA jemaNe 'saMgItAditya' graMtha lakhyo ne bIjA 'saMgItakalAdhara'nA lekhaka zivarAma. AdityarAmajIno janma sane DAhyAlAla 1819mAM jUnAgaDhamAM thayo. temanA pitA saMgItakAra hatA tethI temane saMgIta vArasAgata hatuM. sAmAnya rIte gAyana-vAdana jemanA kuTuMbamAM hoya che teo gAyaka banavAnuM vizeSa pasaMda kare che paraMtu jo avAjanI kudaratI bakSisa na hoya to vAdana tarapha pasaMdagI thAya che. AdityarAmajIne A baMne hastagata hatAM paraMtu giranAranA koI saMta pAsethI temane mRdaMga vAdana zIkhavA maLyuM ne temAM pAraMgata thayA. bhAvanagaranA rAjagAyaka dalasukharAmanA pitA vastArAma jUnAgaDhamAM AdityarAmajI pAse mRdaMgavAdana zIkhelA. emaNe paNa AdityarAmajInI mRdaMgAcArya tarIke khUba prazaMsA karI hatI. jUnAgaDhanuM navAbasAheba-kuTuMba saMgItanuM parama cAhaka ane upAsaka hatuM, navAba zrI bahAdurakhAna tathA temanA vArasadAroe AdityarAmajI pAsethI pakhavAjavAdana tathA saMgIta zikSaNa lIdhuM. tyArabAda sane 1841mAM jAmanagara gayA jyAM temane gosvAmI vrajanAthajIno paricaya thayo. gosvAmIjIe temane saMgItamAM khUba uttejana ApyuM. AthI jAmanagaramAM saMgItazALAo kholI. saMgItazikSaNanuM kArya kArya AraMbhyuM. gosvAmIjI thALAe jatA tyAre sAthe AdityarAmajAne paNa laI jatA. Ama judA judA pradezanI bhASAnuM jJAna paNa temane thaI gayuM. gosvAmI janAva mahArAja thakI te jUnAgaDhathI jAmanagara AvyA hatA. e vakhate jAmaraNamalajInA darabAramAM rAjavInA janmotsava prasaMge aphaghAnistAnathI nartakI mahAbhIna begama AvelAM. enA nartanathI darabAra khUba prabhAvita thayelo. e prasaMge A nartakIe 'kAThiyAvADamAM koI sArA kalAkAra nathI ?' evo prazna karyo. A praznathI saghaLA darabArIo Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 niruttara thaI gayA. tyAM eka yuvake potAnuM saMgIta prastuta karavA mahArAjane vinaMtI karI. taddana yuvAna lAgatA A yuvAna zuM gAze? evA vicArathI pharI saghaLA mauna rahyA. tyAM pharI A * yuvake namratAthI kahyuM ke inAmanI lAlace huM Avyo nathI paNa ApaNA mulakanI pratiSThAno savAla che. jo huM yogya uttara ApI zakIza to mArI jAtane dhanya gaNIza.'' jAmanagara mahArAjAnA mahA amAtya zrI rAghavajInI kRpAthI e darabAramAM pravezI zakelo. eNe evuM to sarasa gAyuM ke saghaLA maMtramugdha thaI gayA. badalAmAM jAmasAhebe ApeluM inAma paNa A yuvake pelI nartakInA caraNomAM dharI dIdhuM. evA A AdityarAmajIe sane 1889mAM 'saMgItAditya' nAmano saMgItaviSayataka hiMdImAM graMtha lakhyo jemAM dhrupada, dhamAra, khayAla, TappA, cataraMga jevI svaracita racanAo graMthita karI. emanA be putro zrI kezavalAla ane zrI lakSmIdAsa paNa saMgIta-vidyAno vAraso jALave che, to ziSya paMDita baladeva zaMkara bhaTTa ane praziSyomAM caturbhuja rAThoDanuM nAma vizeSa jANItuM che. jAmasAhebanA yuvarAjanA teo guru hatA. jAmanagaranA A saMgItajJae sane 1890mAM dehatyAga karyo. ustAda phaiyAjhakhAna : AphatAbe-mausIkI prasaMga che gAMdhIjInA mRtyuno. vaDodarA te vakhate gujarAtanuM mukhya prasAraNa kendra jevuM hatuM, kemake sauthI moTA gajAnA saMgItakAro vaDodarAmAM hatA. zokano prasaMga hato. gAMdhIjInuM priya bhajana AkAzavANI parathI rajU karavAnuM hatuM. "bhaiyA, hamako vaiSNavajana sikhAo" mAsTara mukuMda pAse khAMsAhebe vAta mUkI. AvA moTA gajAnA kaLAkAra chatAM gAMdhIjI pratyenI lAgaNI, dezapremane lIdhe AvI namratA dAkhavI phaiyAjhakhAne reDiyo parathI 'vaiSNavajana' gAyuM. gujarAtabharanAM lokoe sAMbhaLyuM. pote muslima hovA chatAM svataMtratA maLyAnA divasomAM keTalAka kalAkAro bhArata choDI pAkistAna jatA rahelA paNa phaiyAjhakhAna sAhebe bhAratamAM ja rahevuM pasaMda kareluM. temanA manamAM hiMdu-muslimano bheda na hato. tenuM utkRSTa udAharaNa temanA jIvanamAMthI maLe che. pote jyAM rahetA hatA te rastAnA cheDA najIka ja rAmajImaMdira vaDodarAmAM hatuM. A maMdiramAM tyAMnA bhakto utsava ujave tyAre khAnasAheba maMdiramAM avazya gAvA AvatA jene kAraNe rAmajImaMdiramAM zAstrIya 293 gAyananI paraMparA UbhI thaI je Aja sudhI cAlu rahI che. kRSNabhaktinI temaNe gAyelI racanA paikI rAga parajanuM 'manamohana brIjako rasiyA', kavi jayadevanI aSTapadI 'vandenaMda kumAram' tathA kAphI rAganI horI khelata naMdakumAra horI' sauthI vadhu lokapriya thayelI. emanA ziSyomAM esa. ena. ratanajanakara, dilIpacaMdra bedI, svAmI vallabhadAsa, sohanasiMga, sAyagala ane sthAnika temanA paDozamAM rahetA ghaNA hiMduone temaNe saMgIta zIkhavyuM hatuM. AvA bina sAMpradAyika udAra vicAranA hatA. emanI pAse zIkhelA anya gAyakomAM AtAhusainakhAM, khAdIma husainakhAM, zarAphatahusainakhAna, lyAphata husainakhAnanAM nAma jANItAM che. 'sAyagala' '"bAbula morA naihara chUTo jAya' temanI pAse zIkhelA. khAMsAhebanI gAyakInI vizeSatA e hatI ke teo khayAla-ThumarI-dAdarAnA prakAro uparAMta dhrupada-dhamAra gAyakInA niSNAMta hatA. gAyana pUrve gavAtI nAmanoma AlApacArIne te pachI gavAto dhamAra temanA ziSyo paikI bahu thoDA gAI zakatA. temanI ghaNI grAmophona rekorDa UtarI che, jemAM chellI dezI rAgano dhamAra ne nomatoma sAthe thayelI ekamAtra rekorDa che. oNla inDiyA reDiyoe vaDodarA kendra pAse temanI gAyakIne sAcavI levA kalAkonuM rekorDiMga karAveluM je dilhImAM kyAMka khovAI gayuM!! AthI be traNa rAganA rekorDiMga sivAya kazuM ApaNane prApta nathI. sayAjIrAva gAyakavADanA teo rAjagAyaka hatA. e uparAMta bhAratanAM judAM judAM rAjyo taraphathI temane saMgIta gAvA mATe nimaMtraNa maLatAM, e paikI maisuranareza taraphathI AphatAbe mausikI' (saMgItano sUrya) ilkAba temane maLelo. e uparAMta judAM judAM sthAnothI saMgIta konpharansamAM temane 'saMgIta- cUDAmaNi''saMgItabhAskara' tathA 'saMgItasaroja'nI padavI enAyata thayelI. temanA pitAnuM nAma sadarahusenakhAna hatuM. bacapaNathI AgrAmAM temanA nAnA gulAma abbAsakhAM pAsethI saMgItanI tAlIma maLelI. temanI gAyakI AgrAgharAnA kahevAtI. keTalAka ene maLatI atraulI gAyakIne paNa gaNAve che. emano avAja ghero ane joradAra hato. mahephilamAM temanI pAse gAvAmAM ziSyo hoya ja. AthI gAyanamAM prabhAva vadhI jato. prema piyA' upanAmathI teo saMgIta racanAo karatA hatA, jai paikI rAga gArAnI "tana mana dhana saba vA" ane rAga joganI cIja "sAjana more ghara Aye' khUba jANItI che. Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 294 temanI pAse rAganuM cIjanuM bhaMDoLa samRddha hatuM. jIvana daramiyAna khUba kamAyelA paraMtu atizaya parizrama ane dArU pIvAthI temanI tabiyata bagaDI. pote evA to udAra hatA ke gharanA rasoDe jamanArA kyAreya ochA thayA na hatA. pariNAme emanA mRtyu pachI temanA kuTuMbanI Arthika sthiti khUba ciMtAjanaka thaI gaI hatI. vaDodarAnA kadaradAna rAjavI, kadaradAna prajAe temane sAcavI lIdhA ne temanA gharanI samIpanA rastAne phaiyAjhakhAna roDa' nAma ApI temanI smRti kAyama rAkhI che. Aje paNa temanI tithiprasaMge, temanI majAra para loko tathA myunisipAliTI taraphathI cAdara oDhADI phUlahAra karavAmAM Ave che. emanI smRtimAM saMgItasamAroha thAya che, jenI kamiTImAM vaDodarAnA rAjavI raNajItasiMhajI gAyakavADa, Ara.sI. mahetA (bhUtapUrva DIna koleja opha paraphormiMga ArTsa') che. paMDita omakAranAthajI (1887-1969) bhAratIya saMgIta paraMparAmAM gharANAthI nizcita gAyakI je samAjamAM pracalita ane pratiSThita gaNAtI te samayamAM badhAthI bhinna prakAranI rajUAtanI zailI dAkhavanAra gujarAtI saMgItajJa paMDita omakAranAthajI hatA. temano janma sane 1887mAM jahAjamAM (khaMbhAta pAse) thayelo. bALavayathI ja temane madhurakaMThanI bakSisa hatI. temanA pitAe temane je kaMI zikSaNa maLyuM te pachI bharUcanA zeTha zApurajI maMcerajI DuMgAjInI madadathI muMbaImAM paMDita viSNu digaMbara paluskaranI pAse tAlIma lIdhI. tAlIma pachI lAhoranA gAMdharva mahAvidyAlayanA mukhya AcAryapade rahyA. lagnabAda teo bharUcamAM rahyA. 1933mAM teo yuropanI yAtrAe gayA. yuropI zrotAo temanA prabhAvazALI mAdhuryapUrNa avAjathI khUba AkarSAyA. eka vakhata temanA saMgItazravaNathI eka zrotAne dhyAna thaI gayuM ane temAM omakAranAM darzana thayAM jenAthI te zrotA aparicita hatA. temaNe AkRti cItarI tyAre paMDitajIe te dhanya dharA omakAra che tema kahyuM. jANItA rAjavI musolinIne anidrAno roga hato temaNe paMDitajIno mAlakosa rAga sAMbhaLI nidrA AvI. mAlakauMsa rAgano zAMta svabhAvano bIjo eka prayoga temaNe vAghanI samakSa karyo hato. A vikarALaprANIne e rAga sAMbhaLI AMkhamAM AMsu AvI gayelAM. omakAranAthajIe rAgano rasa sAthe saMbaMdha che te viSe UMDuM adhyayana kareluM, jenA pratApe temanA prayogo saphaLa thatA. vaDodarAnI yunivarsiTI dvArA 'rAga ane rasa' viSe temanA pravacananuM pustaka bahAra paDyuM che. jANItA vijJAnI jagadIzacaMdra bojhanI prayogazALAmAM rAga bahAra gAIne murajhAyelA choDa upara kuMpaLa lAvI zakyA hatA. temaNe 'saMgItAjali', 'praNavabhAratI'nA keTalAka bhAgo prasiddha karyA che. 1943mAM temane gujarAtasabhAno raNajitarAma suvarNacaMdraka apAyo hato. e uparAMta paNa temane 'saMgItaprabhAkara' 'saMgItamahodaya' ilkAba maLyA hatA. bhAratasarakArano 'padmazrI' ilkAba paNa temane maLelo. AvA gujarAtanA gaurava samA saMgItajJane vaDodarA, ANaMda ne amadAvAdanI yunivarsiTI saMcAlita kolejamAM sthAna apAyuM nahIM te ati duHkhada ghaTanA che. paMDita madanamohana mAlaviyAjInI banArasa hindu vizva vidyAlaye omakAranAthane 'DaoNkTareTa'nI padavI enAyata karI myujhika kolejanuM prinsipAlapada enAyata karI bahumAna karyuM hatuM. temanA gAyelA keTalAka rAgonI grAmophona rekorDjha bahAra paDI che. ghaNA lAMbA samaya sudhI AkAzavANI para teo gAvA gayA nahIM. temanA jIvananA aMtima divasomAM vaDodarAnA myujhika proDyusara jayadeva bhojaka ane kendraniyAmaka zrI purohita bharUca jaIne temanuM rekorDiMga karavA mATe paMDitajIne samajAvI zakyA hatA. TUMka samayamAM ja temane lakavA thaI javAthI vaDodarA kendra kareluM jaiminIkalyANanuM rekorDiMga e temanuM chelluM rekorDiMga hatuM. teonuM jogiyA rAga para jabaruM prabhutva hatuM. 'jogI mata jA mata jA' bhajana temanuM vikhyAta che. temaNe gAyeluM 'vaMdemAtaram' anya gAyakonA karatAM uttama ane bhAvavAhI che. bhAratane svataMtratAnAM 50 varSanI ujavaNI vakhate pArlAmenTamAM e ja DhALa latAmaMgezakare gAyelo. temanA gujarAtI ziSyo paikI atula desAI ane baLavaMta bhaTTa jANItA che. Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 295 hIrajIbhAI DokTara ne kaI tArIkhe lagna thaze e sAMbhaLI temane vAta sAcI lAgI nahIM. pUnAmAM enjiniyariMga DigrI meLavI teo nokarI mATe eka vakhata sayAjIrAva yatna karatA hatA ne sAce ja temane kalAvaMtakhAtAnA uparI tarIke gAyakavADanI hAla jene "myujhika myujhika kolejamAM prinsipAla tarIke ane AkAzavANInA ucca kolejanA nAmathI oLakhavAmAM Ave che te "gAyana zALA" nAme kakSAnA vAdaka kaLAkAra tarIke ja jIvana pUruM karyuM. potAnA svamukhe hIrajIbhAIe A vAta A lekhakane karI hatI. A pachI kalAvaMtakhAtAnA eka bhAga rUpe bhAratIya jyotiSa vidyA viSe temano khUba ja UMco abhiprAya saMgItazikSaNanI pravRtti karatI thaI gayo hato. hirajIbhAI pArasI hatA. pArasI loko hatI. jyotiSavidyAthI paricIta hatA. vaDodarA rAjyanuM kalAvaMta hIrajIbhAIe temanA jIvanakALa daramiyAna saMgItanI khAtuM eTale ke zaraNAIvAdako, dezI zaraNAI, suMdarIvAdakonuM sAdhanA, lekhana to karyuM ja hatuM paNa saMgItanI parIkSAo jAte ja letA. temanI kaDaka parIkSAnA dhoraNamAM pAsa thayelA. benDa, nartako, tabalAM, pakhavAja vagere vAjiMtrakArone dazerA vidyArthIo AkAzavANInI parIkSAmAM pAsa thatA hatA je pachI mahotsava prasaMge, manoraMjanArthe je je lokone nimaNUka apAyelI dhoraNa kathaLatuM gayuM, jene mATe zikSako karatAM vidyArthIono doSa te badhAnuM eka alAyaduM khAtuM "kalAvaMta khAtuM" ke kalAvaMtI vizeSa che. hIrajIbhAI ghaNA apracalita rAganuM jJAna dharAvatA kArakhAnuM nAmathI pracalita hatuM. teno saghaLo vahIvaTa eka vakhata hIrajIbhAI DaoNkaTara saMbhALatA. vakhata jatAM "gAyanazALAmAMthI vicitravINA nAmanuM vAdya jene gaTAbIna paNa kahe che te teo prathama myujhika koleja ane pachI koleja opha paraphormiMga ArTsa sarasa vagADatA. AkAzavANInI saMgIta parIkSAnA nirNAyaka tarIke paNa temaNe sevAo ApI che. jIvananA A pAchalA nAmanI saMsthAnA yunivarsiTI kakSAnA zikSaNanI saMsthA banatA tenA prinsipAla padanI nimaNUka mATe jAherAta karavAmAM AvI. be kALanI temanI udAratAno eka dAkhalo yAdagAra che. eka arajI AkharI nirNaya mATe mahArAjA sAheba samakSa rajU thaI. AkAzavANInA parIkSArthIe yamanakalyANa rAga gAuM chuM ema eka hatI paMDita omakAranAthajI ne bIjI hatI hIrajIbhAI kahI gAvAnuM zarU karyuM ne yamana rAga gAvA mAMDyo. bIjA eka DaoNkaTaranI. sayAjIrAve pUchayuM ke A baMnemAM DokTara koNa che? nirNAyakazrI parIkSArthInA paricita hatA ne gAyananAM khUba vakhANa te saMgIta jANe che. divAna sAhebe spaSTatA karatAM kahyuM ke DaoNkaTara karyA. hIrajIbhAIe mAtra kahyuM ke tenuM gANuM bhUlabhareluM che ne tenI aTaka che ne rAjakuTuMbanA aMgata DaoNkaTaranA putra che tethI vAta vivAdamAM paDI. chevaTe nirNaya parIkSArthInI tarapheNa thAya te DaoNkaTara aTaka lakhe che. mahArAjAe hukama karyo ke rAjyano mATe pote mauna rahyA. mANasa maLe to bahAranA navA mANasane zA mATe levA? ane hIrajIbhAIne khabara hatI ke eTalI taiyArI paNa te hIrajIbhAInI pasaMdagI thaI. vakhatanA vidyArthIo karatA na hatA paraMtu phAinala parIkSA je hIrajIbhAIe meTrika pAsa thayA pachI barajorajI dilhImAM thAya che tyAM te umedavAra pAsa thayA nahIM. jIjI kAu pAsethI vAyolina zikSaNa lIdhuM. uparAMta bInakAra zrI hIrajIbhAI jevA saMgItazikSako gujarAtane maLe to jamAluddInakhAM pAsethI dilarubA vAdana to zIkhyA sAthe saMgItavidyAnuM dhoraNa khUba UMcuM Ave. bIna vAdanamAM paNa prAvINya meLavyuM. vAsudevabhAI bhojaka : rAjagAyaka vizeSa rasaprada bAbata to e che ke vaDodarAmAM ja vasatA paMDita mahAdeva zarmA sayAjIrAvanAM rAjyaguru hatA teo ' (1904-1975) jyotiSa khUba sarasa jANe che. tethI potAnA bhaviSyane jANavA "vhAya Du yu bodhara yora heDa vitha ejIbrA enDa hIrajIbhAIe temane potAnA janmAkSara batAvyA e joIne jyomeTrI?" bhAvanagaranI mulAkAte AvelA ravIndranAtha TAgore paMDitajIe temane bhaviSya lakhI levA kahyuM, "kaI tArIkhe meTrika vAsudevano madhura kaMTha sAMbhaLI "chokarA tuM zuM kare che?" pUchyuM. pAsa thaze, kaI tArIkhe DigrI meLavaze, kaI tArIkhe nokarI maLaze javAbamAM "huM meTrikamAM abhyAsa karuM chuM," sAMbhaLI TAgore kahyuM Jain Education Intemational For Private & Personal use only Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 hatuM "yu Ara ola reDI ye grejyueTa, vhAya Du yu bodhara yora heDa vitha eljIbrA enDa jyomeTrI". porabaMdaramAM kedAra rAga sAMbhaLyA pachI pharI TAgoranI icchA dalasukharAmajI ne temanA putrane pharI sAMbhaLavAnI hatI. vasaMta rAganI jamAvaTa evI karI ke TAgora mugdha thaI gayA. prathama dalasukharAmane, pachI vAsudevane zAMtiniketana AvavA pUchyuM. javAbamAM "A to mAro lAkaDIno Teko che' kahI pitA dalasukharAmabhAIe savinaya nA pADI. joke meTrika thavAnI icchA to pUrNa na thaI paNa tyArathI bhAvanagaranA rAjagAyaka pada uparAMta dakSiNAmUrti vidyAmaMdira, dANIbAI mahilA vidyAlayamAM teo mAnad sevAo ApatA. chelle mAjIrAja garlsa skUlamAM saMgIta zikSaka tarIke nokarI karI nivRtta thayA. bhAratane svataMtratA maLI te vakhate saMgItavidyA ane saMgItakAro pratye zikSaNa khAtAnI kevI dRSTi hatI teno eka dAkhalo bhAvanagaranA be rAjagAyako vAsudevabhAI-gajAnanabhAI ane trIjA saMgItakAra bAbulAla aMdhAriyAno che. vAsudevabhAI pAse ghaNA vidyArthIo saMgIta zIkhelA. paMDita viSNunArAyaNa bhAtakhaMDenAM pustakono sauprathama pracAra bhAvanagaranA zikSaNakSetre karanAra vAsudevabhAI hatA. bhAtakhaMDenAM pustakonI tamAma rAganI saMkhyAbaMdha cIjo tevo gAtA hatA. uparAMta dhrupada gAyakInA teo niSNAMta hatA. eka vakhata ramaNalAla yAjJika (Ara. ke. yAjJika tarIke prasiddha) bhAvanagaranA saurASTranA keLavaNIkhAtAnA uparI tarIke AvelA, vAsudevabhAI temanA piricata hovAthI maLyA ane nokarI ApavA vinaMtI karI. bhAvanagaranA rAjagAyakane saMgItazikSakanI nokarI koI ApatuM nathI?' tyAMne tyAM temaNe orDara kaDhAvI mAjIrAja skUlamAM nimaNUka ApI. gajAnana ThAkura ane bAbulAla aMdhAriyA vaDodarA ane rAjakoTa cAlyA gayA ne saMgItazikSaNakSetre prAdhyApaka banyA. bhAvanagaramAM sanAtana dharma skUlamAM gAMdhIjInuM pravacana hatuM tyAre vAsudevabhAIe prArthanA gAI. te sAMbhaLI gAMdhIjIe temanI prazaMsA karelI. evI ja rIte dakSiNAmUrtinA vidyArthIo sAthe amadAvAda gAMdhI AzramamAM prArthanAsabhAmAM vAsudevanuM bhajana sAMbhaLI gAMdhIjI bolI UThyA "A chokarAe khUba sarasa gAyuM. e bhajana upara ja huM Aja prArthanA sabhAnuM pravacana karIza." saurASTranA lAThI, valabhIpura, bhAvanagaranA rAjakuTuMbamAM teo saMgItazikSaNa ApatA hatA. chellA rAjavI virabhadrasiMhajI dhanya dharA paNa temanI pAse saMgIta zIkhelA. gujarAtamAM sau prathama reDiyo baroDA DAyamanDa jyubilI broDakAsTiMga" nAmathI vaDodarAmAM zarU thayelo. temAM dhrupada gAyakI mATe temane pasaMda karavAmAM AvelA. mAtra zAstrIya saMgIta ja nahIM paNa bhajana-garabA-prArthanA jevAM sugamasaMgItanAM gIto paNa teo gAtA vaLI teo navI baMdiza paNa racatA. nhAnAlAlanuM 'tuja zaraNuM e ama parama joma'' ane kalApInuM jyAM jyAM najara mArI Thare' e emanI uttama svararacanA che. bhAvanagaranA dIvAna prabhAzaMkara paTTaNI temanI 'mitra' kAvyasaMgrahanI copaDInAM gIto, temanI pAse sAMbhaLI khUba ja prasanna thatA. paTTaNI sAhebane heDakIno roga thayelo tyAre avAranavAra temanuM saMgIta sAMbhaLI rAhata anubhavatA. "janamana aMdara pesI zakIne", "anubhavanI goLI kaDavI" ane "ughADI rAkhajo bArI" sAMbhaLavA tevA avAranavAra pharamAyeza karatA. temanA pitAnI janmazatAbdInI ujavaNI prasaMge dalasukharAmabhAInI gAyakInA namUnA vAsudevabhAInA kaMThe rekorDa karavAno hukama rAjakoTa sTezane thayelo. bhAvanagara jaI pAMca cha racanAo... rekorDa karI levAmAM AvI. emanA gaLAmAM AlApacArI nomatoma uttama rIte rajU thatI. emanA avAjanI mIThAza advitIya hatI, jenI samaja levI hoya to abdula karImakhAnanA gaLAnI kumAza ane mIThAzanI sAthe amIrakhAnanA gaLAnI tAsIra bheLavIe tevo temano avAja hato. larajakharaja madhya, tAra ane atitAra saptaka ema pAMca saptakamAM teo mRtyuparyaMta gAI zakatA hatA. saurASTra rAjye temanA saMgItajJAnanI kadararUpe jAmasAhebanA haste rUA. 1000/- ane zAlathI sammAna kareluM. bhAvanagaranA vatanI lokasaMgIta-garabA-sugamasaMgItanA jANItA gAyikA vINAbena mahetAe kaheluM ke "muMbaImAM vAsudevabhAI jevo mITho avAja amane koIno sAMbhaLavA maLyo nathI.'' vAsudevabhAIne potAnA mRtyunI agAuthI khabara paDI gaI hatI ne mitrone savAre hAjara rahevA kaheluM te mujaba vAsadA mukAme temanA putra prabhAtadevanA ghare 1905mAM svargavAsa pAmyA. gajAnana ThAkura : zreSTha gujarAtI padagAyaka "AvA betAlA gAyakonuM rekorDiMganuM prasAraNa baMdha karo' evo eka patra dilhI sthita oNla inDiyA reDiyonA saMgIta vibhAganA mukhya adhikArIone maLyo. patramAM AgaLa lakheluM Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 ke "mAruM kathana sAcuM hoya to amala karo. khoTuM hoya to reDiyo parathI mane kAyama baMdha karI do.'' potAnI jAtane hoDamAM mUkI AkAzavANIne Avo paDakAra pheMkanAra bhAvanagara rAjyanA bhUtapUrva rAjagAyaka ane vaDodarAnI koleja opha paraphormiMga ArTsanA adhyApaka gajAnana ThAkura hatA. emanI mULa aTaka 'bhojaka ThAkura' pUrvajo jamInadAra hatA tethI ThAkura kahevAtA eTale gajAnanabhAI potAne ThAkura kahevarAvatA. uparanA patra mujaba khyAtanAma dhrupada gAyakanI rekorDa kamiTIe sAMbhaLI gajAnanabhAInI vAta sAcI puravAra thaI. rekorDa to baMdha thaI ja paNa kamiTI membara paikI gajAnanarAva joSI vikhyAta vAyolinavAdaka ane gAyaka dilhIthI muMbaI jatAM vaDodarA AvI gajAnanabhAInI mulAkAta lIdhI. temano paricaya pUchatAM "tame phaiyAjhakhAnanI dhrupada gAyakI kevI rIte taiyAra karI?" pUchyuM. Ama to potAnA pitA uttama dhrupada gAyaka hatA temanI pAsethI tAlIma lIdhelI chatAM temaNe kahyuM ke phaiyAjhakhAnanI tamAma rekorDajha A AkAzavANI kAryakrama sAMbhaLI emanI gAyakI AtmasAta karelI. gajAnana ThAkurano janma 1911mAM thayelo. pitA bhAvanagaranA rAjagAyaka hatA. bhAvanagaramAM te vakhate vAmanarAva ThakAra saMgIta zikSaNa ApatA hatA. temanI pAsethI prAraMbhika zikSaNa lIdhuM. tyArabAda temanA vaDIla baMdhu vAsudevabhAI pAsethI ane chelle potAnA kuTuMbanA saMgItavArasAne sAcavavAnA irAde niyamita temanA pitA pAse saMgIta sAMbhaLI zikSaNa ane lekhana kArya karyuM. 1930mAM gajAnanabhAIne goMDalanA vidyAdhikArI zrI caMdulAla paTele judI judI sthAnika zikSaNa saMsthAonA saMgItAcArya pade nImyA hatA. e samaye vaDodarAnI myujhika kolejanA eka vakhatanA prinsipAla zrI zivakumAra zukala temanA vargamAM saMgItazikSaNa letA hatA. 1932thI 1949mAM bhAvanagara rAjyanA gAyaka tarIke nokarI karI. e samaye bhAvanagara-nareze yuvarAjazrI ane kumAro mATe kumArazALAnI sthApanA karelI temAM nimAyA. rAjamAtA vijyAkuMvarabA, sva. vIrabhadrasiMhajI mahArAjA, rAjakumAra zivabhadrasiMhajI tathA kuMvarIoe temanI pAse saMgItazikSaNano AraMbha karelo. A prasaMge rAjakuTuMba sAthe kAzmIrathI rAmezvara sudhInI yAtrAno lAbha paNa maLelo. kRSNakumArasiMhajI madrAsanA gavarnara nimAyA tyAre paNa rAjakuTuMbanA saMgItazikSaka tarIke teo madrAsa gayelA. 290 1954thI 1971 sudhI vaDodarAnI koleja opha myujhika DAnsa enDa DrAmeTiksamAM adhyApaka pade rahyA. gajAnanabhAI pAse jUnA mahAna saMgItakAronI aprApya gaNAya tevI grAmophona rekorDajhano saMgraha hato, jeno temaNe jhINavaTa bharyo abhyAsa karI uttama kakSAnI gAyakI keLavI hatI. pariNAme 1952mAM AkAzavANI dvArA saMgItakAronI prathama pharijayAta avAja parIkSA levAI temAM gajAnanabhAI saurASTramAMthI uttama rIte pasaMda thayA hatA. temaNe judI judI yunivarsiTIomAM saMgItaparIkSaka tarIke kAma karyuM che. uparAMta AkAzavANIe temane zAstrIya saMgItazikSaNanA pATho ApavAnI kAmagIrI soMpelI. AkAzavANI oDizananI jyurImAM paNa teo sabhya hatA. teo sitAra, dilarubA, dhrupada dhamAra khayAla gAyanamAM siddha hatA. madrAsa reDiyo parathI temaNe dilarubA vAdana paNa rajU kareluM. 1972mAM bhAvanagara jillA paMcAyatanA holamAM nivRtta zikSako sAthe tema ja 1974mAM DabhoI khAte bRhad gujarAta saMgIta samitinA tri-vArSika saMmelanamAM temanuM bahumAna thayeluM. jiMdagInAM chellAM varSomAM 1980 mAM mathurAnA vizvadhrupada meLAmAM hAjarI ApavA teo gayelA. dareke 15 miniTamAM gAyana pUruM karavAno niyama hato te mujaba temaNe pUruM karyuM, paraMtu apavAdarUpa temane temanuM gAyana vadhu samaya ApI gAvA kahevAyuM ane temanuM jAhera sammAna thayu. tyAMthI nepALanI yAtrA karI pAchA vaLatAM tabiyata bagaDI. bhAvanagaramAM davAkhAnAmAM dAkhala karavAmAM AvyA te vakhate vaDodarAthI jayadevabhAI bhojakane patra lakhI bolAvI temaNe vAta karI ke "huM jyotiSa vidyAthI jANato hato ke Aja divasomAM mAre zarIre ghAta che. bacavAnI AzA nathI paNa ApaNA gharamAMthI saMgIta vidyA javI na joIe eTalo mAro saMdeza che." aThavADiyAmAM ja gujarAtanA ekamAtra uttama dhrupada gAyake 24-12-1980nA roja A phAnI duniyA tyajI svargaprayANa karyuM. rasikalAla aMdhAriyA H sUramaNi [1931-1985] bhAvanagaranA saMgIta jagatamAM be rasikalAlanAM nAma jANItAM che. eka amadAvAda oNla inDiyA reDiyonA myujhika proDyusara rasikalAla bhojaka ane bIjA mAjIrAja garlsa skUlanA saMgItazikSaka rasikalAla aMdhAriyA. Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 298 dhanya dharA rasikalAlanA pitA bhAvanagara relvemAM nokarI karatA hatA ne saMgItanA zokhIna hatA. temanA pitAmaha maganalAla aMdhAriyA darabArI koThAranA uparI hatA. khUba sAruM saMgItanuM jJAna, teo AthI bhAvanagaranA rAjagAyaka dalasukharAmabhAI sAthe kuTuMba jevo saMbaMdha dharAvatA. A maitrIne pariNAme teo baMne saMgItamAM khUba AgaLa vadhI zakelA. rasikalAla aMdhAriyAne dAdAno saMgIta vAraso janmathI maLelo. ghaNA lAMbA samaya sudhI saMgIta zokha khAtara gAtA. evAmAM emanA vaDIlabaMdhu bAbubhAIne bhAvanagara rAjya taraphathI sIvaNa vidyA zIkhavAnI skolarazIpa maLIne teo pUnA gayA. bAbubhAIne sIvaNa karatA saMgItamAM anahada rasa. AthI pUnAmAM saMgIta paNa zIkhyA. bhAvanagara AvyA tyAre te baMne vidyAmAM vizArada hatA. bAbubhAIne gharazALAmAM nokarI saMgIta zikSakanI maLI. te vakhate prahalAda pArekha jevA zAMtiniketana jaI AvelA kavioe bhAvanagaranA zikSaNa jagatamAM saMgIta viSayanuM mahattva vadhArI dIdheluM. e vakhatanI dakSiNAmUrti zikSaNa saMsthAmAMthI chUTA thaIne harabhAI trivedI ane temanA mitroe gharazALA' saMsthA sthApI jemAM saMgItakaLAne mahattva apAyuM. A gharazALAmAM vArSikotsavamAM bAbubhAInA saMgItane rasikabhAInA kaMThano lAbha maLato-dhIme dhIme moTAbhAI pAsethI saMgIta vidyA evI to AtmasAt karI ke "guru karatAM celA savAyA" e nyAye temane ghaNI nAmanA maLI. prathama to bhAvanagaranA sthAnika kAryakramomAM rasikabhAIe jamAvaTa karI. bAbubhAI aMdhAriyA, rasikabhAI ane lAbhubhAI purohitanI maMDaLIe te vakhate saMgItanA kAryakramomAM lokapriyatA prApta karI. bAbubhAIe rasikabhAIne saMgItanI parIkSAo paNa apAvIne temAM ucca padavI prApta karI teo saMgItazikSakanI nokarImAM sthAyI thayA. te daramiyAna sva. jagadIpa vIrANIe "saptakalA' saMsthAmAM saMgIta vibhAga rasikalAla aMdhAriyAne soMpyo. ahIM rasikabhAI pAse ghaNA vidyArthIo dIkSita thayA. vakhata jatAM oNla inDiyA reDiyonuM oDizana pAsa karI prasAraNamAM gAvA lAgyA tyAre temanI uMmara mAtra 25 varSanI hatI. ekadhArI tapasyA, sAdhanA saMgItanI bhASAmAM riyAjha karI AkAzavANIno ucca greDa meLavyo. have temane nezanala progrAma, maMgaLavArIya saMgItasabhA jevA viziSTa kAryakramomAM gAvAnI taka maLI. e daramiyAna bhAratanA judAM judAM zaheromAM vaDodarA, dhAravADa, beMgalora, bhopAla, jayapura, banArasa, lakhanau, indora, pUnA, kalakattA, dilhI jevAM zaheromAM temanA kAryakramo thavA lAgyA. AvAja muMbaInA sUra-vRMgAra saMsadanA kAryakramamAM temane "sUramaNi' ilkAbathI navAjavAmAM AvyA. rasikabhAInA gaLAmAM khUba ja sUrIlo svara siddha thayelo. pUriyA, mAlakausa darabArI jevA sUrapradhAna rAgo dvArA zrotAone teo maMtramugdha karatA to sAlagavarALI, rAgezrIkasa, mArubasaMta, zyAmadeza jevA apracalita rAgo gAIne ghaNAne Azcarya pamADatA. sAmAnya rIte AvA khyAtiprApta saMgItakArane prabhu dIrdhAyu Ape ja che paNa rasikabhAI saMgItavidyA pAraMgata thayA paNa jIvanavidyA pAraMgata thavAmAM kAMIka khUTyuM. saMgItakArane je roga thAya ja nahIM hRdayarogathI te piDAvA lAgyA. laMDanamAM hRdayanuM oparezana saphaLa na thatAM temaNe ciravidAya lIdhI. temano saMgItavAraso temanI dIkarI zilpA aMdhAriyA tevA temanAM sagAo tathA vidyArthIonI jALave che. amIrakhAnathI kirAnA gAyakIno eka tejasvI tAralo akALe AthamI gayo. bhAvanagara temanI smRtimAM zaheranA AMbAvADI sarkalane 'sUramaNi rasikalAla aMdhAriyA coka' nAma ApI svargasthane umadA bhAvAMjali ApI che. araviMda parIkha : sitAravAdaka udhogapati udyogapati hoya, Arthika rIte saMpanna hoya, vyavasAyamAM khUba ja vyasta rahetA hoya chatAM saMgItavidyAnI sAdhanA, zikSaNa, pracAra ane prasAramAM apUrva rasa letA kaLAkAra eTale zrI araviMda parIkha. araviMda parIkhano janma zeTha maMgaLa giradhara, je temanA nAnA thAya temanA gharamAM thayo. amadAvAdamAM jIvananA AraMbhanAM varSo temaNe kizorAvasthA sudhI gALyA. daramiyAna prAthamika zikSaNa rAjakoTanI rAjakumAra kolejamAM zarU karyuM, paNa tyAM temane gamyuM nahIM eTale amadAvAdanI senTa jheviyarsa skUlamAM ane sI.ena. vidyAlayamAM meTrika sudhIno abhyAsa pUrNa karyo. amadAvAdamAM gAMdharva vidyAlayanA gopAlarAva joSI pAse dilarubA zIkhyA. prANalAla zAha pAse vAyolina ane prANalAla bAdazAha pAse sitAra zIkhyA. e divasomAM reDiyo sAMbhaLavAnI bolacAlA hatI. gharamAM reDiyo sAMbhaLatAM vilAyatakhAM pAsethI Jain Education Intemational Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 sitAra zIkhavAnI preraNA thaI. koleja zikSaNa gujarAtamAM AraMbhIne muMbaI gayA tyAM 1944thI vilAyatakhAM pAse sitAra vAdananI tAlIma zarU karI te cheka ustAdanA avasAna 2004 sudhI cAlI. ATalI sudIrgha tAlImano prabhAva temanA sitAravAdana sAMbhaLanArane avazya thAya che. bahu dhyAnathI sAMbhaLanArane vAdakonI be kSati dhyAna para Ave che eka tAsIrano abhAva ane yAMtrikatA. sitAra yaMtra che ane tethI rAganA svarUpanA svarone khakhaDAva khakhaDAva karIne samaya pasAra karI nAkhavo temanA mATe AsAna che paraMtu binajarUrI vAdana choDI rAganI AvazyakatAne dhyAnamAM rAkhI vagADanAra je thoDA che temAM araviMda parIkha che. dezamAM aneka sthaLe temanA jAhera kAryakramo thayA che. AkAzavANI para paNa temaNe kAryakramo ApyA che, paraMtu mAtra kAryakrama ApIne saMtoSa na mAnatA A udyogapati kalAkAre saMgItazikSaNanA kAryakramamAM UMDo rasa levA mAMDyo. potAne tyAM ja dararoja rAtre 9 thI 12 pacAsathI sATha vidyArthIone tAlIma ApavAno prabaMdha karyo che. zarUmAM aThavADiyAnA pAMca divasa zIkhavatA paNa saMkhyA vadhatA roja tAlIma ApavA mAMDI. temanA keTalAka vidyArthIo Aje AkAzavANInA mAnya kalAkAra che tema ja jAhera kAryakramo Ape che. saMgIta zIkhavA mATe samaya maLato nathI tevI phariyAda karanAre araviMda parIkha keTalA vyasta rahe che te jANavA jevuM che. prathama to temanAM patnI kizorIbahena gAyanakalAmAM nipuNa che ane jAhera kAryakramo paNa Ape che.-temanI putrI pUrvI paNa kaMThya saMgItanA kAryakramo Ape che. teo je je kaMpanInA DAyarekTara ke ceramena che tenA nAma che TrAvela korporezana opha inDiyA, lI enDa muraheDa, lemyucara cera eksapresa, lemyucara pekara, TI lemyucara kaMTeInarsa, DI.eca.ela. (D.H.L.) DAnjhIrga prA. li. ATalI kaMpanI uparAMta paNa ghaNI vyApAra saMsthAmAM teo vyasta rahe che chatAM saMgItasAdhanA ane zikSaNa mATe samaya Ape che. ATalethI saMtoSa na thatAM dhaMdhAnI javAbadArI putrane soMpIne teo saMgItane ja samaya ApavA mAMDyA che. inDiyA Tobeko kaMpanI' (I.T.C.) dvArA temaNe 'myujhika ekeDemI TrasTa'nI sthApanA karI moTuM phaMDa phALavyuM ane guruziSya paraMparA dvArA zikSaNa kArya AraMbhyuM. kalakattAmAM A ekeDemI sthapAI tenuM bIjuM rUpa muMbaImAM zarU karyuM. A saMsthA dvArA UgatA kaLAkArone taka 299 apAya che, seminAra thAya che tathA vizvastaranA kAryakramo yojI vicAranI Apale dvArA saMgItanI samajano vyApa vadhArAya che. saMgIta zikSaNa viSe temanuM maMtavya che ke vyaktine saMgItamAM rasa paDe tevA prayatno karavA joIe. pharajiyAta zikSaNa ke vadhAre mArkasa maLaze te lAlacathI saMgIta levAya tethI phAyado nathI. AvI ruci tyAre ja Ave ke mAtApitAne temAM rasa hoya ke gharamAM teno mAhola hoya. viThThaladAsa bApodarA : kIrtanakAra puSTi saMpradAya pUrvethI gujarAtanA jUnAgaDha-dvArakA jevA sthaLoe kRSNabhakti pracalita hatI. jUnAgaDhamAM narasiMha mahetA kRSNamaMdiramAM dAmodara kuMDa pAse nitya bhakti karatA hatA, paraMtu vallabhAcAryajIe viThThalanAthajI dvArA A maMdirasaMgItane vyavasthitarUpa apAvyuM ne aSTa sakhA-jevA ATha kIrtanakAronI varaNI thaI jemAM sUradAsa, paramANaMdadAsa kRSNadAsa, kuMbhanadAsa, goviMdasvAmI, chIttasvAmI, caturbhujadAsa ane naMdadAsa hatA. gujarAtamAM A saMpradAyanAM maMdirane havelI kahe che ne temAM saMgItane 'havelI saMgIta'thI oLakhavAmAM Ave che paNa sAcuM nAma kIrtanasaMgIta. narasiMha mahetAnA ja gAmamAM viThThaladAsa bApodArAnA kIrtanasaMgItano tyAMnI havelImAM prAraMbha thayo. temanA pitA zrI vallabhadAsa kIrtanakAra hatA. pitAno vAraso viThThaladAsane maLyo ne jUnAgaDhanI havelImAM kIrtanakAra banyA. pachI jUnAgaDhathI vivekAnaMda hAiskUlamAM saMgItazikSaka thayA. zAstrIya saMgItanI tAlIma temaNe vaDodarA myujhika kolejamAMthI lIdhI. porabaMdaranA dvArakezalAlajI pAsethI paNa teo saMgIta zIkhyA. temaNe bhAvanagaranI mahilA kolejamAM saMgIta zikSaNa ApyuM hatuM. pachI teo muMbaI gayA. tyAM ATha varSa muMbaInI havelImAM kIrtanakAra tarIke sevAo ApI tyArapachI teo amadAvAda AvI sthAyI thayA. amadAvAda-bhAvanagara-muMbaI jyAM jyAM teo rahyA tyAM tyAM havelIsaMgItanAM kIrtanono temaNe zikSaNa dvArA pracAra karyo. divase divase zikSaNanA pracAramAM temane sAro pratisAda maLavA lAgyo. AthI amadAvAdamAM kIrtana saMgItanuM paddhatisara zikSaNa ApavAnuM zarU karyuM. khUba moTI saMkhyAmAM temanI pAse tAlIma loko laI rahyAM che. A uparAMta judAM judAM sthaLe saMgIta zikSaNa zibira dvArA teo kIrtana saMgIta zIkhave che. muMbaI-vaDodarAzihoramAM temane sAro lAbha maLyo. zihoranI myujhika kolejane Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 300 dhanya dharA paNa temanA saMgIta zikSaNa tathA zravaNano lAbha maLyo che. khUba sAruM gAya che, bAkInA badhA ThIka" evI vAta AkAzavANI parathI temanA kIrtanasaMgItanA kAryakrama thAya gajAnanabhAInA pitAzrI dalasukharAma ThAkora kahetA e vAta che. jemAM AkAzavANI rAjakoTa-amadAvAda, jayapura, mathurA sAcI jaNAI. tarata ja mahArAjA kRSNakumArasiMhajInA samakSa ane bhUja kendra pAse temanAM rekorDiMga che. 1992-93mAM temanuM gAyana thayuM ne baMnene sAro puraskAra maLyo. A e vakhata gujarAta rAjya saMgIta nATaka akAdamI dvArA temane gaurava hato ke jyAre "paMDita' zabda jasarAjajInA nAma AgaLa nahIM puraskAra dvArA sanmAnita karAyA hatA. temaNe videzomAM paNa pAchaLa lakhAto hato. pravAsa karyo che ne tyAM kIrtanasaMgItano paricaya Apyo che. AraMbhakALanI jasarAjajInI saMgIta yAtrA tabalAM ApaNe tAnasena kevuM gAtA hatA te jANatA nathI. vaLI saMgatakAra tarIke hatI. gAyakone gharano mANasa saMgata karato hoya tAnasenanAM pado havelImAM gavAya che te paNa keTalAMkane khabara to khUba mokaLAza rahe e nyAye maNirAmajIne jasarAjajInI nathI. paNa gAna kevuM gAtA haze teno Acho khyAla meLavavo hoya joDI AgaLa AvavA lAgI. eka vakhata koI gAyaka sAthe to koIpaNa puSTi saMpradAyanI havelImAM savAra, bapora, rAtre thatAM tabalAMsaMgata karavA mATe temane kahevAmAM AvyuM. beThakanI vyavasthA kIrtana sAMbhaLavAM. evI hatI ke mukhya gAyakathI nIce tabalAvAdaka bese. jasarAjajIne A na gamyuM vaLI "vAdakanI beThaka to gAyakanI viThThaladAsajInA moTAputra rameza bApodarA sArA bAjumAM ke nIce ja hoya" evI vAta kahevAI tyArathI temaNe tabalAvAdaka che. bIjA putra manaharabhAInA putra maMgaLa kIrtanakAra tabalAM choDI gAvAnuM zarU karyuM ne deza-videzamAM potAnI gAyana banyA che ane kuTuMbanI kIrtanaparaMparAne cAlu rAkhI che. bApodarA kaLAthI nAmanA meLavI che. kuTuMba aSTa chApa kIrtana saMgIta vidyApITha dvArA kIrtana saMgItanA abhyAsakrama icchukone zIkhave che vallabha saMpradAyanA AcAryonA amadAvAda pAsenA sANaMda darabAra sAthe motIrAmajI temanA A kAryakrama mATe AzIrvAda prApta thayA che. ane jasarAjajIne nikaTano saMbaMdha. emanA darabArI gAyaka hatA. navarAtrinA devIArAdhanAnA divasomAM teo saMgItanA kAryakramo paMDita jasarAja : karatA. temAM pramukha gAyaka A baMdhuo to hoya ja. darabAranI bhAratanA mUrdhanyagAyaka racelI rAga aDANAnI "mAtA kAlikA, mahAlakSmI mahArANI Azare cArapAMca dAyakA pUrvenI vAta che. paMDita jaga jananI, bhavAnI" jyAre teo gAya che tyAre zrotAone maNirAmajI bhAvanagara AvelA. bhAvanagaranA mahArAjA samakSa bhAvavibhora karI de che. saMgItanI beThaka yojAya te mATe tyAMnA rAjagAyaka tathA paMDita jasarAja jema gujarAtanA che tema mahArASTranA paNa rAjakuTuMbanA aMgata saMgItazikSaka gajAnanabhAIne maLavA AvyA. che. khyAtiprApta philma nirdezaka ane 'jhanaka jhanaka pAyala bAje'beThakano prastAva rajU karatAM pahelAM ekAda vakhata sAMbhaLavAnI - nA mukhya nartikA saMdhyAnAM putrI tema ja jasarAjajInAM patnI eja temaNe icchA vyakta karI. maNirAmajI kabUla thayA ne saMgItanI kAraNe temano putra sAraMgadeva jANItA saMgItakAra ane TI.vI. beThaka thaI. te vakhate temanI sAthe khUba nAnI vayano yuvaka ekavaDuM sIriyalonA sarjaka che to temanAM putrI durgA sArA nartaka, zarIra tabalAMsaMgata karavA beTho. maNirAmajIe eka ocho abhinayakAra ane aMtAkSarImAM anukapUra sAthe bhAga lIdhelo pracalita rAga eka kalAkathI paNa vadhAre samaya gAyo. tethI khUba ja khyAti meLavI che. gajAnanabhAIe sAMbhaLI khUba prabhAvita thayA. tyAra pachI paMDita jasarAjajInuM bIjuM vahAluM nagara amadAvAda pachI tabalAvAdaka kaMI gAze? evuM pUchatAM teNe paNa andhakalAkathI vadhu valasADa che. ghaNAne khabara nathI ke paMDita jasarAjajInI gAyakI samaya khUba ja taiyArIthI gAyuM. e hatA jasarAja, yuvA jasarAja AtmasAta karanAra pareza nAyaka, kRSNakAMta parIkha, zvetA jhaverI, tabalAM ane gAyanamAM AvA taiyAra joI sarve zrotAo, jemAM mUkeza desAI, hemAMga mahetA karatAM paNa khUba ja nikaTanA gajAnanabhAInA kuTuMbIo ane ziSyo hatA khUba ja prabhAvita saMbaMdhamAM AvelA valasADanA saMgItajJa bhIkhubhAI bhAvasAra paNa thayA. che. bIjA badhA ziSyo karatAM paNa bhIkhubhAInA AkhA kuTuMba mivAtI gharANAnA "jyoti-motI be bhAIo hAlamAM sAthe temano ghara jevo nikaTano saMbaMdha hovAthI kuTuMbanA aMgata Jain Education Intemational Jain Education Intemational Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 prasaMgomAM avazya hAjarI Ape che. vaLI badhI jaMjALa choDI ArAma karavo hoya to valasADa cAlyA jAya che. mevAtI gharANAnI vidvatAno prabhAva maNirAmajI dvArA vadhyo, paNa maNirAmajInA avAjamAM je karaDAkI hatI tenAthI tadna viruddha jasarAjajInA gALAmAM mIThAza hatI sAthe jasarAjI dvArA mevAtI gharANAnI lokapriyatA vadhI. teo vakhatovakhata paradezamAM jaIne saMgItanA kAryakramo Ape che. tema ja saMgItazikSaNa-kArya kare che. jasarAjajInI prasiddhi bIjI rIte temaNe gAyelAM kIrtanothI thaI che. puSTi saMpradAyanA AcAryo temane saMgIta saMbhaLAvavA nimaMtraNa ApatA temAMthI kIrtana gAvAno prAraMbha thayo ne tenI saMkhyAbaMdha keseTa/sIDI loko kharIdavA lAgyAM. Ama zAstrIya saMgIta sAthe bhakti saMgIta teo prastuta kare che te emanI hAlanI uMmara jotAM khUba ja yogya pasaMdagI che. mahArASTranA paMDita bhImasena joSI potAnA gAyanane aMte bhajana gAtA tema jasarAjajI kIrtana gAya tyAre bahu moTo lokasamudAya te mANe che. kRSNakAMta parIkha (1941) : gAyaka varSo pahelAMnI vAta che. AkAzavANI vaDodarA para eka khUba nabaLI AMkhavALA bhAIe saMgItanI avAjaparIkSAnA rekorDiMga mATe vinaMtI karI. Ama to teo amadAvAda kendranA hatA paNa vaDodarAnA Ara. esa. bhaTTa ane madhukara guravanI tabalAM-saMgatamAM ja temane rekorDiMga karAvavuM hatuM. AkAzavANI amadAvAda-vaDodarA eka ja kendra hovAthI ne kaLAkAre icche te saMgatakAra (ahIM tabalAM) ApavAnI chUTa hovAthI emanI icchA mujaba vyavasthA thaI rekorDiMga dilhI mokalyuM jemAM teo saphaLa thayA. vakhata jatA oNla inDiyA reDiyo amadAvAdamAM tAnapurA saMgItakAranI jagyAe temanI nimaNUka thaI. sane 1941mAM temano janma vikhyAta bhakta caitanya mahAprabhujInI lIlAbhUmi navadIpamAM thayo hato. gujarAtanA khaMbhAta baMdarane choDIne temanA vaDavAo kalakattA khAte raMgano vyApAra karatA hatA. eka samaya evo hato ke ghaNA gujarAtIo barmA, raMgUna, baMgALanA kalakattAmAM vyavasAya arthe jatA hatA. ApaNA jhaveracaMda meghANI paNa e rIte elyuminiyamanI utpAdaka kaMpanImAM nokarI karatA hatA. 1950mAM kalakattA choDI khaMbhAta AvyA tyAre temane nava varSa pUrAM thayAM hatAM. ahIM temane saMgItamAM khUba rasa paDyo. khaMbhAtanA ghanazyAmabhAI vyAsa ane 301 kAMtilAla trivedI pAsethI zAstrIyasaMgItanI tAlIma lIdhI. tyArabAda kalakattA gayA tyAM sukhendva gosvAmI nAmanA eka saMgItAcArya pAse tAlIma lIdhI. sane 1969mAM AkAzavANImAM nokarI maLI tyArathI amadAvAdamAM ja nivAsa karyo. AkAzavANInI nokarI daramiyAna sANaMda ThAkora sAhebane tyAM javAnuM thatuM. saMgItapriya ThAkora sAhebe temane ane temanA mitrone gAvA kahetA. Ama saMgIta dvArA saMbaMdha thayo. ThAkorasAheba mAtAjInA paramabhakta hatA. kRSNakAMta parIkhane paNa AdhyAtmika vAtomAM ghaNo rasa AthI sANaMda ThAkora sAheba sAtheno saMbaMdha ghaniSTa thayo. e divasomAM paMDita jasarAjI ThAkora sAheba pAse AvatA. ThAkora sAheba jasarAjajIne parIkhane saMgIta zikSaNa ApavA kahyuM. jasarAjajIe bApunI vAta zirodhArya karI saMgItazikSaNa kArya zarU karyuM. zrI kRSNakAMta parIkhanA have to jAhera kAryakramo paNa thAya che. emanI gAyakInI vizeSatA e che ke paMDita jasarAjajInI gAyakI uparAMta temanI gAyanachaTAmAM baMgALanA vArasAnI jhalaka dhyAnathI sAMbhaLanArane maLe che. Ama parIkha mAtra jasarAjajInI chabI na rahetAM nijIpaNuM paNa gAyakImAM dAkhavI zake che. temanA saMgItanI bIjI vizeSatA sauMdarya che. temAM gAyana gAya tyAre kasarata nahIM paNa kalAkRti rajU karavA yatna karatA hoya che. emanI kalA viSe kahevuM hoya to sauMdaryamaMDita kalAkRti; delavADAnAM daherAMnI zilpakalA sAthe tene sarakhAvI zakAya. temane 'saMgIta kalAratna' nuM bahumAna rAjyapAla kailAsapati mizrAnA haste enAyata che. temanA moTA putra nIraja parIkhe mevAtI gharAnAnI gAyakI AtmasAt karI che. bIjo putra vikAsa parIkha saMgItazikSaNa kArya kare che ane nAno putra malaMga tabalAvAdaka che. zikSaNakArya dvArA amadAvAdamAM temaNe saMgItanuM suMdara vAtAvaraNa UbhuM karyuM che. mAtra zAstrIyasaMgItano zokha ghaNAne hoya che paNa temanA kuTuMbamAM sugamasaMgIta mATe paNa koI sUga nathI e temanI vizeSatA che. brijabhUSaNa kAlA : giTAravAdaka eka jamAno evo hato ke philma gItomAM vAna ziplenuM giTAra (te vakhate havAyana giTAra) vAdanathI ne tenA tadna judA dhvanithI loko khUba prabhAvita thayAM hatAM. Ama chatAM A vAdyano bhAratIya zAstrIya saMgItamAM svIkAra thayo na hato. brijabhUSaNa Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 302 dhanya dharA kobrA evA kaLAkAra che ke jemaNe giTAra vAdyamAMthI rAga aMte reDiyo para A vAdya rajU karavAnI mAnyatA maLI, tyAra saMgItanI badhI khUbIo vagADI batAvI. A pAzcAtya vAdyano pachI to akhila bhAratIya saMgIta kAryakramamAM paNa AkAzarAga saMgItakSetre svIkAra thayo. vANIe temane prastuta karyA. brijabhUSaNa kAbrAnA vaDavAo khetIvADI, khanIjatela, A daramiyAna grAmophona kaMpanI taraphathI giTAravAdana kApaDa udyoga ane gAmaDAomAM vIjaLIkaraNa jevA dhaMdhAmAM ane saMturavAdananI jugalabaMdhInI rekorDajha bahAra paDI. A vyasta hatA. brijabhUSaNane AthI ja kApaDa udyogamAM pravRtti badhAmAM temane vizeSa prasiddhi CALL OF VALLEYnAmaka karavA moTA thayA tyAre amadAvAda mokalavAmAM AvelA paraMtu loMga ple rekorDa dvArA maLI che, jemAM bAMsurI, saMtura-giTAra traNe nAnI vaye abhyAsa kALamAM teo ghaNA buddhizALI hatA. sattara vAdyone prastuta karAyAM che. A rekorDa yuvaka vargane khUba pasaMda varSanI vaye bhUstarazAstramAM M.Sc. golDameDala meLavyo hato. paDI ne temanI prasiddhi vadhatI gaI. paraMparAgata rIte temanuM kuTuMba saMgItanuM zokhIna hatuM. saMgIta e brijabhUSaNa kAbrAno zokhano viSaya che temano dAdAjInA vakhatamAM ghaNA saMgItakAronA kAryakrama temanA gharamAM khAsso samaya to potAnA dhaMdhAmAM ja Ape che. gujarAtI thatA paNa brijabhUSaNane to vekezanamAM ghare Ave tyAre ja temAM saMgItakAro mATe temanA vicAro AzAspada che. vizvamohana bhaTTa sAMbhaLavA maLatuM. mULa temanAmAM saMgItanA saMskAra jAgrata thayelA temanI pAsethI zikSaNa meLavI AgaLa AvyA che. mULa na hatA mAtra sAMbhaLavAno ja zokha. alIakabarakhAM sAthe temane | gujarAtanA na hovA chatAM brijabhUSaNa kAbrAe amadAvAdamAM ghara paricaya thayo. temanI sAthe jude jude sthaLe pharavA jatAM kalakattAmAM bAMdhI gujarAtane vatana banAvyuM che. ravIndra saMgIta sAMbhaLyuM jemAM giTAra sAMbhaLyuM. A vAdyanA khAMsAheba maulAbakSa ane dhvanithI AkarSAyA. eja arasAmAM muMbaImAM azokakumAra jeo philmanA adAkAra che temanI vAjiMtranI dukAnamAM giTAra joya; hajharata inAyatakhAM pasaMda paDyuM paNa paisA pUratA na hatA. azokakumArane jANa thaI sane 1886nA phebruArImAM mahArAjA sayAjIrAva temaNe brijabhUSaNane giTAra to ApyuM te sAthe zIkhavAnuM sAhitya gAyakavADe vaDodarA rAjyamAM saMgItanA prathama sarakArI paNa ApyuM. vidyAlayanI sthApanA karI. dezanA A prathama saMgIta vidyAlayanuM amadAvAda AvyA pachI A vAdya para philmI gIto saMcAlana darabAranA uttama bInakAra khAMsAheba maulAbakSane vagADavA mAMDyAM. paraMtu temanA dAdAe temane sArA guru pAse soMpyuM. lAMbA samaya sudhI A saMgIta saMsthA "gAyanazALAnA sitAra, saroda ke sAraMgI jevuM vAdya zIkhavA kahyuM. e ja nAme oLakhAtI. A pUrve dakSiNa bhAratamAM rahIne karNATaka arasAmAM temanA bhAI dAmodaralAla kAbrA alI akabarakhAna saMgIta zailImAM prabhutva meLavyuM hatuM. Ama maulAbakSanI varaNI pAse saroda zIkhatA hatA. AthI alI akabarakhAnane brijabhUSaNe ghaNI suyogya hatI. teo sAcA arthamAM saMgItavidvAna ane giTAra saMbhaLAvyuM. temaNe e vAdya cAlu rAkhavA salAha ApI keLavaNIkAra hatA. ane pitAe bhAratIya saMgIta zIkhIne saMgIta konpharansamAM saMgItazikSaNamAM sau prathama svarasiddhinI AvazyakatA vagADavAnI taka levA kahyuM. temane jaNAI. gaMbhIra vicAra karyA bAda emaNe svaralipi have brijabhUSaNe judA judA kalAkAronI grAmophona noTezana paddhati taiyAra karI. Ama gujarAtamAM sau prathama rekorDajha sAMbhaLavI zarU karI te sAthe alI akabarakhAM pAsethI svaralekhana paddhati zodhI. emanA pachI paM. viSNu digaMbara ane mArgadarzana lIdhuM ne deza rAga taiyAra karyo, je temaNe jAhera paMDita bhAtakhaMDee prayatno karyA hatA. kAryakramamAM prastuta karyo. A kAryakramamAM temane khUba prazaMsA maLI vaDodarA rAjyamAM "kalAvaMta kArakhAnuM" Department of evI ja rIte paMDita maNirAmajIe sANaMda darabAra samakSa temanuM Amusement nAmanuM eka khAtuM cAlatuM. temAM aneka prakAranA giTAravAdana prastuta karavA Ayojana karyuM ane dhIme dhIme temanA kalAkAro utsavanA divasoe Ama janatAne paNa lAbha ApatA. kAryakramo vadhatA gayA. Ama chatAM ola inDiyA reDiyo parathI maulAbakSe emanI noTezana paddhatimAM aneka gujarAtI padoA vAdya mAnya na hovAthI kAryakrama maLatA nahotA. khUba prayatnane bhajano lipibaddha karyA. jUnI ustAdI cIjo ghaNuM kharuM ati Jain Education Intemational ducation Intemational Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 303 zRMgAra varNananI hatI tethI nAnI vayanA vidyArthIo mATe te hiMdI, marAThI uparAMta aMgrejI, phrenca tathA speniza bhASAonuM paNa anukULa na hatI tethI saMgItanAM pAThyapustako temaNe bahAra jJAna hatuM. AthI pazcimanA dezomAM temanA vicAro ghaNA dezomAM pADyAM. phelAyA. jANItA kavi ravIndranAtha TAgora tathA kalA- vivecaka emaNe sane 1885thI 1894nI vacce je pustako AnaMdakumAra svAmI temanAthI khUba ja prabhAvita thayA hatA. prasiddha karyA. te paikI 1888mAM "saMgItAnubhava', 1891mAM hajharata inAyatakhAMne nepALanI yAtrAmAM koI sUphI saMtanI bAlagItamAlA" 1892mAM "chaMdomaMjarI" 1893-94mAM mulAkAta thayelIne tyArathI teo sUphIvAdanA anuyAyI banyA. svaralekhana sahita "narasiMha mahetAnuM mAmeruM' tathA "bhagavaMta teo brahmadeza, silona paNa gayA hatA. uparAMta IgleMDa, phrAnsa, garabAvalI' uparAMta gAyanazALAmAM cAlatI cIjonA ekathI cha beljiyama, raziyA ane sviTjharlenDa tathA amerikA paNa gayA bhAgomAM pAThyapustako prakaTa karyA. emAMnAM keTalAMka gujarAtI hatA jyAM sUphIvAda ane bhAratIya saMgItano pracAra temaNe karyo. ane marAThI baMne bhASAmAM hatAM. A pUrve maulAbakSe "gAyanAbdhi inAyatakhAMe saMgIta viSe cAra pustako lakhyAM che uparAMta setu' nAmanuM saMgIta mAsika zarU karyuM hatuM paNa Arthika kAraNe aMgrejI bhASAmAM bhAratIya saMskRti, saMgIta, sAhitya tattvajJAna baMdha paDyuM hatuM. ane sUphIvAda viSe batrIsa pustako lakhyAM che. emanA ghaNA ziSyo darabAramAM prasiddhi pAmyA, jemAM sUphIvAda bhAratIya bhaktimArgane maLato che. islAmanI murtajhAkhA, allAuddInakhAM, hajharata inAyatakhAM, mahebUbakhAM, sAthe te bhAratamAM paNa Avelo sUphIvAda khUba udAramatavAdI che. gaNapatarAva barve, cinAppA kelvADa, zivarAma sadAziva manohara hajharata inAyatakhAM chelle amerikAthI pAchA AvyA. pravAsanA vagere saMgItakAro vizeSa jANItA thayA hatA. emanA be ziSyo parizramathI mAMdagI lAgu paDI. pariNAme pa-ra-1927nA roja viThThala gaNeza joSI tathA kRSNarAva citrae muMbaImAM "dha bombe temanuM avasAna thayuM. maulAbakSa myujhika skUla" zarU karI hatI. zrI bhIkhubhAI bhAvasAra : hajharata inAyatakhAM : sUphI saMta saMgItakalAguru [1927] | [sane 1882-1927] keTalAMka varSothI maulAbakSa hajharata inAyatakhAnA nAnA thAya. amadAvAdanI zAstrIya inAyatakhAno janma vaDodarAmAM 1882mAM thayelo. temane saMgItautsavo yojatI saptaka maulAbakSe saMgItazikSaNa ApeluM. A uparAMta murtajhAkhAM, saMsthAe gujarAtanuM dhyAna alAuddInakhAM te samayamAM hatA. A rIte saMgItano vAraso kheMcyuM che. gAma amadAvAda, inAyatakhAne maLelo. temaNe gAyana ane vINAvAdana baMnemAM vipula dhanarAzi ane prAvINya meLaveluM hatuM. teoe gujarAtI, marAThI tathA aMgrejI saMgaThThananA kAraNe A bhASAmAM gIto racyAM hatAM. nAnI uMmare sayAjIrAva mahArAjane saMsthAne prasiddhi maLI che. temaNe haMsadhvani rAgamAM "gaNeza stotra' saMskRta bhASAmAM dakSiNa gujarAtamAM eka ja saMbhaLAveluM, jenI kadararUpe temane kiMmatI hAra tathA skolarazIpa vyakti dvArA saMgItasAdhanA, maLelAM. zikSaNakAryakramonuM Ayojana inAyatakhAMe karNATakI saMgIta para khUba prabhutva meLaveluM. ane khyAtiprApta saMgItakArone valasADa jevA alpa prasiddha maisoranA darabArI saMgItakArone paNa karNATakI saMgItathI maMtramugdha gAmamAM lAvavAnuM kArya bhIkhubhAI bhAvasAra ane temanuM samagra karI dIdhA hatA. have temaNe videzayAtrA AraMbhI ane tyAM kuTuMba kare che. samagra pradezamAM saMgItanI jAgRti lAve che, pachI bhAratIya saMgIta uparAMta AdhyAtmika vyAkhyAno ane bhAratIya te prabhAtadevajInI jayaMtI hoya, praNAmI saMpradAyano utsava hoya saMskRtino jhaMDo pharakAvyo. A pracAra karanAra pammimI dezomAM ke svajananI yAdamAM karelA saMgItakAryakramo hoya ke saMgIta spardhA sauprathama bhAratIya teo hatA. temane gujarAtI, saMskRta, urdU, hoya. saMgItanAM vividha pAsAMone eka sarakhA rasathI poSaNa ane temanuM vajInI jayaMtI emAM saMgItanI Jain Education Intemational Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 304 dhanya dharA ApanAra bhIkhubhAI vyakti nathI saMsthA che, dakSiNa gujarAtanuM kAyadA pratye dhyAna kheMcI kaMIka karavA sUcavyuM. kAyado evo hato saptaka che. ke bhajanagAyako eka vakhata nApAsa thAya to pachI temane pharI mAtra zAstrIya saMgItanA guNagAna gAvA karatAM sugama kadI taka na apAya. Avo ati kaDaka-nirdaya kAyado, samagra saMgItamAM paNa kaMIka vizeSatA che evuM mAnanArA paM. bhAratamAM koInA dhyAnamAM Avyo nahIM. bhIkhubhAIne A jANI omakAranAthajI, phaiyAjhakhAna, zivakumAra zuklanI jema ati duHkha thayuM. sadbhAgye te vakhate prasAraNa maMtrI praNAmI bhIkhubhAI paNa udAra matavAdI che. AthI ja emanA putra dvArA saMpradAyanA hatA. bhIkhubhAIe rUbarU maLI vAtanI lekhita AraMbhAyela sugamasaMgItazibiramAM teo mukhya udghATaka ke mAhitI ApI. tarata ja kAyado badalavAno hukama thayo. atithivizeSarUpe cokkasa hAjara rahetA AvyA che. temanI A Avo ja eka gupta kAyado yunivarsiTI kakSAe saMgIta vizeSatAne dhyAnamAM rAkhI varSo pUrvethI AkAzavANI vaDodarA viSaya mATe che ke nahIM te gujarAtanA saMgItakAroe zodhavo rahyo. pachI amadAvAda ane dilhI kendra dvArA saMgItaspardhAnA ane gujarAtano dakSiNapradeza khUba moTo vistAra che evo ja madhya avAjaparIkSAnA nirNAyaka tarIke temane zAstrIya tema ja gujarAta ane paMcamahAlano paNa che. sAyansa, komarsa, kAyadAnI sugamasaMgIta baMnemAM nimaNUka ApI che. emanI taTasthatA viSe , kolejonI saMkhyA vadhe che te sAthe saMgIta-nRtya-nATyanI saMsthA badhA ja ekamata chatAM kaDaka nirNAyaka nahIM saMgItakAronI koleja kema nathI vadhatI? zuM koI kAyadA dvArA saMkhyA nakkI thaI muzkelIne uttama rIte pArakhanAra A saMgItajJa koI nokhI ja gaI che? gujarAtI saMgItakAronI ciMtA gujarAtanAM loko nahIM mATInA banelA che. kare to koNa karaze? pratyeka jillAmAM AvI kalAsaMsthA temanA saMgItanI prathama tAlIma temaNe kAzInAtha taLapaLe pAsethI pratyeka yunivarsiTIesaMgItakolejanI javAbadArI levI ja joIe. lIdhI. gvAliyara gAyakInA A guru pAsethI temaNe gvAliyaranI bhIkhubhAInA pitA saMgItanA zokhIna hatA. temanAM cIjono bhaMDAra meLavyo. ghaNAne khabara che ke tAnasena mAtAjI maMdiramAM bhajano madhura kaMThe gAtAM. temanAM dAdImA zrI gvAliyaranA hatA. AthI gvAliyara gAyakI bhAratIya saMgItanI mANekabA praNAmI maMdiranAM mukhya gAyikA hatAM. emanA mAmA jUnA paikInI eka uttama gAyakIno prakAra hato. A sAthe - trikamabhAI saMgItajJa hatA. AvA mAholamAM sAta varSanI vayathI bhIkhubhAIne mevAtI gharANAnA paMDita maNirAmajI ane ja svataMtra kAryakramo ApavA mAMDelA. pachInA varSamAM kAzInAtha jasarAjajIno paricaya thayo. A baMne gAyakono sarbhAva temaNe tuLapuLa, mAsTara kuMte, maNirAmajI tathA jasarAjajInA saMparka eTalo to meLavyo ke paMDita jasarAjajInuM valasADa bIjuM vatana saMgItano mAhola vadhArI dIdho. emanA bhAIo zrI harezabhAI, manAya che. samagra kuTuMbe temano prema ane vidyA saMpAdana karI dhanezabhAI, jasavaMtabhAI saMgItakAra che. bhIkhubhAInA traNa putro che. roja savAre be kalAka saMgItazikSaNa sAthe riyAjha emano tathA traNe dIkarIo saMgItanAM sArAM jANakAra che. mukhya viSaya che. tyAra pachI ja temanI dinacaryA ke dhaMdho cAlu samagra kuTuMbanA ane valasADa tathA dakSiNa gujarAtanA A thAya. rAtre moDe sudhI jAgavAne TevAyelA bhIkhubhAI savAre saMgItajJa bhIkhubhAIne padmazrI evo ilkAba ApavAnI bhalAmaNa gAyaka ne rAtre moDe sudhI zrotA banI sAMbhaLyA kare che. karavAno gujarAta sarakArane ke temanA nAmanI saMgIta koleja - saMgItakAro mATenI temanI hamadardI gujarAtanA valasADamAM sthapAya teno vicAra dakSiNa gujarAtane kyAre saMgItakArone bodha levA jevI che. bhIkhubhAI saMgItamAMthI je kaMI Avaze? kamAya che te saMgItakAro mATe ja vAparI nAkhe che. prasiddhinI nArAyaNarAva gajAnanAva aMbADe apekSA vagara temanuM A mUka kArya bhAgye ja koIne jaNAvA de che. eTaluM ja nahIM, praNAmI saMpradAyanAM gujarAtanAM maMdiromAM (bhAvanagara rAjyanA kalAvaMta sitAra-jalataraMgavAdaka) tathA panAmAM temanA maMdiromAM darzanayAtrA to kare ja che paNa vaDodarAnA dAMDiyA bajAramAM eka moTA makAnamAM vasatA guptadAna paNa acUka Ape che. saMgItakAro pratyenI eka gajAnanarAva aMbADee potAnuM vItaka ekavAra kahyuM. varSo sudhI hamadardIno prasaMga jANIe. vaDodarAnA reDiyo adhikArI A be bhAIoe saMgItanI sAdhanA karI. jyAM rahe tyAMnAM loko jayadevabhAI bhojake bhIkhubhAInuM AkAzavANInA eka navA rAtre saMgItano riyAjha kare tethI makAna khAlI karAve!! sthiti Jain Education Intemational Education Intermational Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 305 khUba bagaDI. eka rAtre baMnee nirNaya karyo ke traNa divasa sudhI thayA. oDizana ApyuM ne UMcA greDamAM pAsa thayA. kAryakramo satata saMgIta karIne hanumAnajInI bhakti karavI ne pachI temanI cAlu thayA. vakhata jatAM tabiyata lathaDavA lAgI eTale aMbADee marajI mujaba zuM karavuM te nirNaya karavo. sAdhanA cAlu thaI, vinaMtI karI ke mAruM rekorDiMga sAcavI rAkho to sAruM. divaso pUrA thayA. chellA divasanI rAta zarU thaI baMne bhAIone AkAzavANI vaDodarAe temanuM apavAdarUpa eka kalAkanuM kaMIka nirAzA paNa thavA mAMDI. chello prahara hato bArImAM jalataraMgavAdana, rAga mAlakauMsa rekorDa karI lIdho. thoDA ja hanumAnajIe darzana dIdhAM ne eka dizA tarapha hAthano izAro divasomAM hRdayaroganA humalAthI teo avasAna pAmyA. karI alopa thayA. Ano zuM artha karavo. baMne bhAIo mUMjhAyA gujarAtamAM sArA jalataraMgavAdako traNeka jeTalo ja te chevaTe nakkI karyuM ke te dizAmAM to bhAvanagara che to bhAvanagara vakhate AkAzavANInI jANamAM hatA, jemAMnA chellA gajAnanarAva javA prayANa karyuM. gayA pachI uttama jalataraMgavAdana have koNa kare che te jANavuM bhAvanagaranuM rAjakuTuMba, tyAMno rAjapUta samAja ane jarUrI che. nAgarasamAja saMgItanA apUrva premI bhAvanagaranA mahArAjA vaDodarAmAM sitAra-zahanAI-jalataraMga vAdyo vagADanArI kRSNakumArasiMhajInA kuTuMbamAM temanAM bahena sitAravAdana maMDaLIo Aje paNa che ane lagnaprasaMge zAstrIya saMgIta suMdara zIkhelAM. AthI vAdananA ne gAyananA zokhIna A rAjakuTuMbe rajU kare che, paraMtu A badhAmAMthI bhAratabharamAM khyAti prApta kare temane AvakAryA. mahArAjA sAhebanA nAnA bhAI tevA aMbADe baMdhu jevA vAdako thAya tenI ApaNe rAha joIzuM. nirmaLakumArasiMhajIe temanA moTAbhAIne sitAra zikSaNa mATe rokI lIdhA. nirmaLakumArasiMhajI rAjyakharcakhAtAnA uparI hatA. sudhIrakumAra saksenA : nokarI mATenI baMne bhAIonI vinaMtI temaNe svIkArIne tabalA adhyApaka rAjyanA kalAvaMtakhAtAmAM nokarI ApI. bhAvanagaravAsIomAMthI vaDodarAnI yunivarsiTInI koleja opha paraphormiMga ghaNAne rAjyanA kalAvaMtanI vAta khabara nahIM hoya. AmAM lAMbA samaya sudhI zikSaNakArya karI nivRtta thanAra vakhata jatAM TUMkI mAMdagImAM nArAyaNarAva avasAna sudhIrakumAra sakasenA gujarAta ane vaDodarAnA zikSaNa ane pAmyA. temanAM vidhavA patnI tathA putranI javAbadArI saMgIta jagatanA lokapriya prasiddha kalAkAra che. gajAnanarAva para AvI paDI. eTaluM ochuM hoya tema svarAja saMgIta jIvanamAM uttama kaLAkAra hovuM ane uttama zikSaka maLatAM kalAkArone chUTA karavAmAM AvyA. AthI vaDodarA hovuM saraLa vAta nathI. sakasenAjImAM e baMne guNa hatA. A AvIne kolasAnI dukAna zarU karI te mATe jaMgalamAM lAkaDA lekhanA lekhaka zrI jayadevabhAI bhojaka temanA nikaTanA saMparkamAM kApavAno ne kolasA banAvavAno konTrakaTa zarU karavo paDyo. AvelA. eka ja lattAmAM rahetA hovAthI temanA samagra kuTuMbane divase dhaMdho rAtre saMgItano riyAjha ane nArAyaNarAvanA putrane ane ziSya vargane jANavAno temane lAbha maLelo. jalataraMga-sitArano abhyAsa karAvyo. bhAratanAM judAM judAM gAmomAM A baMne bhAIoe pahelAM ghaNA progrAma karelA tethI uttara pradezanA alIgaDhamAM temano janma. meraThamAM snAtaka khyAti maLelI. reDiyo para paNa prasAraNa karatA hatA. evAmAM sudhI abhyAsa karI, ajaraDA dharANAnA ustAda habIbuddIna reDiyoniyAmake badhA ja kalAkAronI pharI parIkSA levAno nirNaya khAMsAheba pAse temaNe tabalAvAdananuM zikSaNa lIdhuM. e pradezanuM karyo. AraMbhamAM parIkSako nAma pUchatA ne pachI saMgItanI parIkSA vAtAvaraNa evuM hatuM ke koI hindu vidyArthIne khAMsAheba zIkhavatA letA. AthI jANI joIne nApAsa karaze to evI dahezatathI nahIM, paraMtu ustAda habIbuddInakhAnanI prIti temaNe evI meLavI ekalA paDelA gajAnanarAva aMbADee parIkSA ApI nahIM. ke bIjA koIne je na zIkhave te zrI sakasenAjIne zIkhavatA. AkAzavANInA saMgIta vibhAganA vaDA jayadevabhAI vakhata jatAM guruziSya vacce gADha premasaMbaMdha thayo. bhAvanagaranA nAte paricita hatA. temaNe emane samajAvyA ke zrI sakasenAjI kahetA ke dara mahine teo ustAdane kaMIne have nAma nathI pUchAtuM mAtra naMbara apAya che ne bhAratabharanA kaMI Arthika madada karatA eTaluM ja nahIM paNa ustAda tamAma rekorDiMga dilhI sAMbhaLavAmAM Ave che. aMbADe rAjI janatanazIna thayA pachI temanAM begamasAhebAne paNa teo madada Jain Education Intemational ducation Intemational Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 306 karatA. je sadbhAva potAne maLyo tenAthI paNa adhika prema zrI saksenAjIe potAnA ziSyone Apyo. temanA ziSyo paikI gaNapatarAva dhoDake, madhukara gurava, pI. bhoravANI (rAjakoTa), vikrama pATila, puSkararAja zrIdhare, morezyasattA vIrapaula, devanandana, jApAnanA kATukI, laMDananA jhona, bAMglAdezanA alatApha husaina, niraMjana ityAdi. A badhA ziSyone temaNe mokaLA manathI vidyA zIkhavI. temanI zikSaNapaddhati evI hatI ke jemAM tabalAM para hAtha kema mUkavo, kyo bola kaI AMgaLI ke hAthanI madadathI vagADAya te jhINavaTathI batAvatA. teo pote layamAM pAkA hatA ane temanA ziSyomAM e guNa hato. madhukara gurava AkAzavANImAM nokarI karatA tyAre temanI layanI siddhithI prabhAvita gAyako temanI saMgata mANatA. zrI saksenAjIe bhAratanA khyAtiprApta vAdako nikhila benarjI, hariprasAda caurasiyA, ustAda alIakabarakhAM, abdula halIma jhApharakhAM, vilAyatakhAna jevA sAthe vagADyuM che. gAyako karatAM vAdako sAthe vagADavAmAM druta gatimAM vAdananI spaSTatA hovI joIe te saksenAjIne siddha hatI to gAyako paikI baDe gulAmaalIkhAna, u. phaiyAjhakhAM, u. najAkata-salAmata alIkhAM, siddhezvarI devI, rasUlanabAI, paM. jasarAja ityAdi gAyako sAthe temaNe saMgata karI che. layamAM eTalA pAkA hatA ke AvA siddha kalAkAro temanI saMgItanI prazaMsA karatA. svataMtra tabalAvAdana temaNe ghaNI jagyAe karyuM che, to AkAzavANInA teo uttama kalAkAra hatA, tethI svataMtravAdana uparAMta vaDodarA kendra parathI tabalAM zikSaNanA pAThonI zreNI paNa temaNe lAMbA samaya sudhI prasArita karelI. gujarAta sarakAra dvArA 1983mAM 'gaurava-puraskAra', muMbaI surasiMgArasaMsada dvArA sAraMgadeva puraskAra 1992mAM maLela. vaDodarAnI triveNI saMsthA taraphathI paNa temanuM bahumAna thayeluM. morezyasamAM temaNe tyAMnI saMsthAmAM tabalAMzikSaNa ApI khUba lokacAhanA meLavI hatI. jIvanamAM teo khUba niyamita rahyA. nizcita samaye zikSaNakArya, savAre sAMje-cAlavA javuM. niyamita riyAjha karavo, karAvavo. sudhIrakumAra saksenA bhale uttarapradezamAM janmyA, paNa gujarAtane temaNe vatana banAvyuM. temanAM patnI prajJA chAyA gujarAtI sugamasaMgItanAM prasiddha gAyikA, temanI be putrIo paikI eka gajhalagAyakI ne sugamasaMgItamAM pAraMgata thaI to bIjI putrI kAryakrama saMcAlananI niSNAMta banI. dhanya dharA sudhIrakumArajI Aje paNa vaDodarAnA ziyAbAganA temanA nivAsasthAne rahe che, vidyArthIone mArgadarzana Ape che. saMgIta rasarAja paMDita zivakumAra odhavajI zukla janmatArIkha : 12 julAI 1918 janmasthaLa : goMDala, gujarAta. zivakumAra ne pitAnA protsAhanane kAraNe, (zrI odhavajI zukla) bALapaNamAM temanI mAtA pAsethI bhaktisaMgIta zIkhyA. uMmara vadhavAnI sAthe saMgItamAM temano rasa dRDha thayo. 1927nI sAlamAM teo muMbaI AvyA ane zrI bAburAva gokhale (gvAliyara gharAnA)nI pAse paddhatisara tAlIma lIdhI. goMDalanA mahArAjAe temanI kudaratI bakSisa pichANI ane 1934nI sAlamAM goMDala rAjyanA darabArI saMgItakAra tarIke temanI nimaNUka karI. 1935thI 1937 daramyAna teo paMDita omakAranAtha ThAkuranA ziSya rahyA. saMgItakalA para prabhutva meLavavAnI temanI kSamatAne kAraNe paM. omakAranAtha ThAkure 1936mAM karAMcImAM temane 'saMgIta rasarAja'nuM biruda ApyuM. lagabhaga be varSa teo paM. omakAranAtha ThAkura dvArA tAlIma pAmyA. 1939mAM teo pUnAmAM khAnasAheba amanaalIkhAnanA ziSya banyA ane lAMbA samaya sudhI kaThora sAdhanA karI ane tyArabAda AkhA dezamAM saMgItasamAraMbha ApavAnA zarU karyA. temanI AgavI zailI ane rajUAtanI tAjapane kAraNa teo zAstrIya saMgItanA prathama haroLanA praNetAomAM sthAna pAmyA. Aje paNa ghaNA zrotAo dvArA temanA 'haMsadhvani' rAgane yAda karavAmAM Ave che ane tenI prazaMsA karavAmAM Ave che. 1932nI sAlathI (teo oNla inDiyA reDiyo parathI saMgItanA kAryakramonuM prasAraNa kare che.) temaNe AIR nA vividha sTezano para asaMkhya kAryakramo ApyA che ane khitAbo jItyA che. (AIRnI ghaNI pasaMdagI samitinA sabhya tarIke temaNe sevA ApI hatI.) 1951nI sAlamAM paMDita zivakumAra zuklane (ema.esa. yuni, baroDAnAM prathama kulapati zrImatI haMsAbahena mahetA dvArA) saMgItanA prophesara tarIke joDAvA [ane inDiyana myujhika, DAnsa ane DrAmeTiksanI kolejamAM kaMThya saMgItano vibhAga zarU karavA nimaMtraNa ApavAmAM AvyuM]. ema.esa. Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 yuni.nA emanA kAryakALa daramyAna temaNe ghaNAM vidyArthIone tAlIma ApI. temAMnA ghaNAM AkAzavANI ane dUradarzana para kaMThA saMgItanA praNetAo che. keTalAka vyAkhyAtA, rIDara ke prophesara tarIke yunivarsiTIjhamAM sevA Ape che. teo gujarAta saMgIta nATaka akAdamInA sabhya tarIke, ema.esa. yuni.nA seneTa sabhya tarIke, tema ja ema.esa. yuni. ane banArasa hiMdu yuni.nA borDa opha sTaDI ane borDa opha ikajhAmInaranA sabhya rahI cUkyA che. temanA mukhya ziSyo : 1. sva. paM. zrI dayAnaMda devagAMdharva, udepura 2. paM. IzvaracaMdra (bhUtapUrva DIna) heDa opha DipArTamenTa (kaMThya ane tabalAM), phekalTI opha parphormiMga ArTsa, ema.esa. yuni. baroDA 3. prA. DI. ke. bhoMsale (bhUtapUrva DIna, bhU.pU. adhyakSa), phekalTI opha paraphormiMga ArTsa baroDA 4. zrI anila vaiznava (bhU.pU. rIDara) DipA. opha vokala myujhika baroDA pa. zrI vAsantI sAThe, pUnA 6. zrI jyotsanA joSI, pUnA 7. ku. kiraNa zukla (sva. paM. zivakumAra zuklAjInAM putrI) gajhalagAyikA, muMbaI 8. zrI mukunda vyAsa (sugama saMgIta kalAkAra) amadAvAda. paM, zivakumAranI mahattvanI siddhio 1930 zrI ka. mA. munazI hAza membarasa o lejisleTiva kAunsila golDa meDala enAyata, 1936 gvAliyara gharAnAnA paM. omakAranAtha ThAkura dvArA 'saMgItarasarAja'nuM biruda apAyuM. 1939 mahArASTra saMgIta vidyAlaya, muMbaI dvArA golDa meDala apAyo, 1951 bhAratanA prathama rASTrapati DaoN. rAjendraprasAda dvArA dilhImAM evorDa ane meDala apAyA, 1967 baroDAnI 'triveNI' saMsthA dvArA gAyaka ane guru tarIkenI viziSTa sevAo badala evorDa apAyo, 1971 gujarAta rAjya saMgIta nATaka akAdamI dvArA evorDa, 1980 I.T... saMgIta akAdamI klakattA dvArA evorDa, 1985 gujarAta saMgIta samiti, valasADa (guja.) dvArA sammAna, 1990 guja. rAjya dvArA rUpiyA eka lAkhano paM. omakAranAtha evorDa, 1992 hindustAnI zAstrIya saMgIta mATe saMgIta nATaka akAdamI-nyu. dilhI dvArA evorDa, 1998 bhAratIya zAstrIya kaMThya saMgItamAM temanA pradAna badala ola inDiyA reDiyo amadAvAda dvArA evorDa ane prazaMsA. nArAyaNa morezvara khare ! gAyaka-saMgIta zAstrI [1889-1938] thoDAM varSo pUrve vaDodarAmAM gAMdhIjayaMtI prasaMge eka 90 varSanA svAtaMtrya senAnIne maLavAnuM thayuM hatuM. muMbaImAM gAMdhInI bALasenAnA teo eka sainika hatA. savArasAMjanI gAMdhIjInI prArthanAsabhAmAM niyamita hAjarI ApatA. gAMdhInA saMgItajJAna viSe teo kahetA hatA ke bhajano 306 gAMdhIjI sarasa gAtA. temano kaMTha paNa sAro hato. joke e to jANItI vAta che ke gAMdhIjI bhAratamAM AvyA te pahelAM pUrva AphrikAmAM temanA AzramamAM niyamita prArthanA-bhajana thatAM. 1915mAM jyAre bhArata AvyA ane amadAvAdamAM AzramanI sthApanA karI tyAre prArthanA ane bhajana savAra-sAMja AzramajIvanano eka bhAga hato te daramiyAna gAMdhIjIne AzramamAM koI sArA saMgItajJanI AvazyakatA jaNAI. eka vakhata evo hato ke rASTrIya svAtaMtryanI laDAInI sabhA thAya tyAre AraMbhamAM prArthanAmaMkti thatAM je kAma ghaNA samaya sudhI viSNu digaMbara paluskara ane temanI ziSyamaMDaLI karatuM hatuM. AthI Azrama mATe suyogya saMgItazikSaka mokalavA gAMdhIjIe viSNu digambarane patra lakhyo temaNe pasaMdagI nArAyaNarAva khare para utArIne temane amadAvAda moyA. Ama 1918mAM gAMdhIjInA AzramamAM kharejI joDAyA. khareno janma sanArA jillAnA tAsamAM gAMvamAM ane 1889mAM thayo hato. temanA nAnAjI gaganabAvaDA saMsthAnanA rAjagAyaka hatA. AthI saMgItano vAraso temane maLelo. temanAM mAtuzrI paNa suMdara bhaktigIto gAtAM e sAMbhaLIne khare paNa pado lakhatA gAtA ne maMdiramAM kathAsaMgIta sAthe karatA. marAThI samAjamAM maMdiramAM saMgIta sAthe kathAkIrtana karavAnI eka suMdara paraMparA che. saMgItanA A vidyArthIne mirajadarabAra taraphathI ziSyavRtti paNa maLatI hatI. nArAyaNa kharee amadAvAdanI saMgIta pravRtti paikI gujarAta vidyApIThamAM hAla je saMgItavidyAbhyAsa cAle che tenuM Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhanya dharA 308 pAyAnuM kAma kareluM. viSNudigaMbarajInI rAga-saMgItanI gAyana kumArazrI prabhAtadevajI paraMparA gAMdhIjInA Azramane khUba anukULa AvI gaI. have (sane 1882-sane 1943) AzramamAM gavAtAM padonI pustikA taiyAra karavAnI AvazyakatA hatI. A kArya kharejIe ane kAkAsAheba kAlelakare pUrNa karyuM. dharamapura eTale dakSiNa gujarAtanA pahADI ane jaMgala khare sAhebe enA DhALo vyavasthita rUpe AzramavAsIone vistAramAM Avela nagara. eka vakhata ahIM sUryavaMzI sisodiyA taiyAra karAvI dIdhA. Aje paNa 'Azrama bhajanAvali' rAjapUtonuM rAja hatuM. mahArAjAzrI nArAyaNadevajIne tyAM bhAratabharamAM suprasiddha che. e sAthe mAtra gAMdhIjInuM ja nahIM, prabhAtadevajIno janma 6-11-1882nA roja thayelo. bacapaNamAM ja mAtApitAnuM avasAna thatAM moTAbhAI mahArAjA zrI nArAyaNa morezvara kharejInuM nAma paNa prasiddha che. saMgIta upara kharajIe saMzodhanAtmaka lekho lakhavA mAMDelA paraMtu e prasiddha mohanadevajIe emanI saMbhALa lIdhI. prAthamika zikSaNa thayA na hatA. e kArya rAjakoTanA puruSottama gAMdhIe saMpAdana dharamapuramAM pUruM karI te vakhate rAjavI kuTuMbo mATe jANItI kArya karIne 1939mAM kharejInA mRtyubAda-gujarAtamAM rAjakoTanI rAjakumAra kolejamAM zikSaNa lIdhuM. e daramiyAna jAmanagaranA paMDita AditarAmajI pAsethI saMgItanI tAlIma saMgItanuM punarjIvana' prakAzita karyuM. lIdhI. tyArabAda baMdaalIkhAnanA ziSyA zUnnAjI ane ustAda kharajIe 1921mAM amadAvAdamAM akhila bhAratIya kAdarabakSa pAsethI bInanI (rudravINA) tAlIma lIdhI ane temAM saMgItapariSada bharI temAM dezanA nAmI gAyaka-vAdakone prAvINya meLavavA bhAvanagaranA bInakAra rahImakhAna pAse bolAvyA hatA. uparAMta sane 1930mAM gAMdhIjInI dAMDIkUcamAM tAlIma lIdhI. emaNe sAdhanA dvArA potAnA guruo baMdaalIkhAM, paNa teo hatA. sthaLe sthaLe teo bhajano gAtA dhUna jalAluddInakhAna, rahImakhAnanI vidyA dvArA nAmanA meLavI. levaDAvatA. "Azrama bhajanAvali' pustaka Aje paNa ApaNe e samayamAM 1900thI 1941 daramiyAna prabhAtadevajI joIe chIe paNa saMgIta e kaMI vAMcavAno viSaya nathI paMDita viSNunArAyaNanA paricayamAM AvyA. paMDitajI muMbaI paraMparA dvArA gAyana thakI ja Azrama bhajanAvalinA pado Aje hAikorTanA prasiddha dhArAzAstrI hatA. temaNe vakhata jatAM vakIlAta gavAtAM rahyAM che teno sAco yaza kharejIne ApI zakAya. te choDI saMgItazAstranA abhyAsagraMtho lakhavA mAMDyA. prabhAtadevajI samayamAM grAmophona rekorDajha, reDiyo AjanA jeTalAM vikasita temanA saMparkamAM rahI ghaNo lAbha meLavyo. paMDita bhAtakhaMDee na hatAM tyAre kharejIe potAnA vidyArthIo uparAMta temanA bhAratIya rAgonuM vargIkaraNa dasa thATa paddhatimAM karyuM che, jemAM vArasadArone paNa saMgItajJAna ApeluM. madhurIbahene kharee pIlu' rAgane kSudra rAga gaNAvelo. prabhAtadevajIe judA judA temano saMgItavAraso ane bhajanavAraso jALavyo. kharejIno gharANAmAM gavAtI eka ja rAganI cIjono UMDo abhyAsa karI avAja to ApaNane sAMbhaLavA maLato nathI paNa reDiyo parathI tenI sarakhAmaNI bhAtakhaMDenI thATa paddhati sAthe karI. have temaNe madhurIbahenanAM gavAyelAM Azrama bhajanAvalinAM pado sAMbhaLI potAnI thATa paddhati viSe lakhavA mAMDyuM. temaNe bAra thATanI zakAya che. temaNe noTezana karIne prasAdarUpe tathA keseTa dvArA yojanA taiyAra karI, pustako dvArA loko samakSa mUkavAnuM zarU karyuM. bhajano bahAra pADyAM che. prabhAtadevajIe "myujhika megejhina' sAmayika pragaTa karI * pratyeka gujarAtIe ane bhAratavAsIe bhAratanI judI temAM hindustAnI rAgone pAzcAtya noTezana dvArA prastuta karI judI bhASAnAM padonAM bhajanomAMthI thoDAMka bhajano kaMThastha karI videzomAM rAgajJAna phelAvyuM. traNa dAyakA A sAmayika calAvI levAM joIe. gAMdhIjIne ane nArAyaNa morezvara kharene e ja baMdha karyuM. have temaNe graMthaprakAzana tarapha dhyAna ApyuM. zAstranI baMdha karyuM hatuM temaNe graMthapAzana. zreSTha aMjali gaNAya. pratyeka zikSaNa saMsthA zALAnI prArthanAmAM carcA. rAgonAM noTezana sAthe gItono eka graMtha "saMgItaprakAza" e padomAMthI gAvAno krama rAkhe to kevuM sAruM? mahArASTramAM prasiddha karyo. pote zikSaNakAryane mahattva ApatA hatA tethI "rAga tukArAmanA abhaMgo badhA ja gAya che. zuM narasiMhanAM pravezikA' lakhI zikSaNakArya AraMbhya. prabhAtiyAM, dayArAmanI garabIo, AnaMdadhanajInI racanAo zuM bhAratIya rAgonA svarone vaphAdArIthI pragaTa karavAnuM kArya gujarAtano sAhitya ane saMgItano sahiyAro vAraso nathI? hArmoniyama karI zakatuM nathI paNa AvuM sulabhavAdya ghaNuM upayogI Jain Education Intemational Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 309 jaNAtAM temaNe zruti sahita traNa saptakanuM eka khAsa hArmoniyama phrAnsanA "pArisa' zaheranA vikhyAta hArmoniyama ane oragana nirmAtA pI. ema. kejherila pAse banAvaDAvyuM, je oNla inDiyA myujhika konpharansamAM pradarzita kareluM. briTiza sarakAra taraphathI temane "othoriTI opha, hindustAnI myujhika'no khitAba apAyelo. amadAvAdamAM 1924mAM bharAyelI saMgIta pariSadanA tathA lakhanaunI 1932nI pariSadanA teo pramukha hatA. temanA nikaTanA sAthI paikI valasADanA bhagubhAI bhAvasAra ane raMgaavadhUtanA ziSya dostamohammada, bhagubhAInA nAnAbhAI ghelAbhAI (surata) ane nagInadAsa bhAvasAra gaNAvI zakAya. yogendra desAI (muMbaI) temanA mitra hatA. emanA ziSyomAM sUradAsa mohanalAla kaMsArA, bIjA mohanalAla balasArA, trIjA aMbAlAla sitArI ane cothA dostamohammada gaNAya che. prabhAtadevajIno vAraso emanA moTA putra jayadevajI tathA nAnA putra rUpadevajImAM Utaryo che. pitAzrInI yAdamAM temanA vAdyo bIna ane saroda smRtirUpe temaNe jALavyAM che. jyAre anya vAdyasaMgraha dharamapuramAM Avela leDI vilsana myujhiyamamAM jovA maLe che. uttara gujarAtanAM mahAna saMgItazAstrI vADIlAlajI ane dakSiNa gujarAtanA prabhAtadevajInI smRti jALavavAnuM kAma A baMne sthaLanI yunivarsiTI karI zake. Aja sudhI A baMne vidyApIThoe saMgIta viSaya apanAvyo nathI e kArya to prabhAtadevajInI smRtimAM saMgIta vidyAlaya sthApIne ja thaI zake. kezabhAI bAroTa praphula dave hemaMta cauhANa : bhIkhudAna gaDhavI darabAra pUMjavALA jagamAla bAseTa On R ne araviMda bAroTa karazana paDhiyAra Jain Education Intemational Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri T. L. Kapadia Public Charitable Trust Heartly weclomes you to stay at their AMRAT ATITHI GRUH Kapadia Market, Kandaswamy Lane, Near to Hanuman Vyayamshala, Sultan Bazar, Hyderabad - 500 195. (A.P.) Phone : 24754389 & 24754972 In the Heart of city .... And yet Calm and Quite . Advance Booking Facility available ..... Bombay Thali ............. Homely Atmosphere ......... Latest New Building with Modern Facilities with reception Passenger lift, T.V. etc. ... A/C. Room Available ...... Hall available for small get together, marriage, conferences etc. And even then lowest Service Charges only..... Jain Education Intemational Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 gujjata ane saMgIta [chellAM so varSanuM vihaMgAvalokana] gata 15 Disembare (2005) bharatanATyamanI vikhyAta nRtyAMganA ane pUrvasAMsada abhinetrI DaoN. vaijayaMtImAlA bAlI sAthe lAipha TAima ecivamenTa (konTribyuzana) saMdarbhe beMglora gAyana samAja'nA upakrame, mahArASTranA gavarnaranA hAthe jemanuM sammAna thayuM. evA 'kirAnA gharAnA'nA gAyaka, saMgItazAstra-tajajJa pro. Ara. sI. mahetA sAheba vize divya bhAskara dainike pragaTa karelI paricaya noMdha atre rajU karIe chIe. 311 TUMkAkSarI 'Ara. sI.' sAce ja darpaNadharmanA mANasa che! mitabhASI chatAM spaSTavaktA mahetA sAheba, mULa suratanA vaNika choTAlAla mahetAnuM saMtAna. nAma ramaNalAla. svAtaMtrya senAnI gurubaMdhu gaNapati mahetAno saMgIta zokha pAMca varSanI vayathI ja vaLagI paDyo!! paMDita omakAranAtha ThAkura, ustAda abdula vahIdakhAM sA'ba, ustAda phaiyAjhakhAM jevA gAyakInI bulaMdIe birAjelA kherakhAMnI tIvratama asara paDatAM, vaLagelo zokha nasanasamAM vyApI gayo ane nava varSanI uMmarathI ja suratanA saMgItavizArada sva. zrI kaMcanalAlamAmAvAlA pAsethI bRhada saMgItanuM zAstrIya zikSaNa lIdhuM. samaya vItato gayo zALA-kolejano vidyAbhyAsa paNa samAMtara cAlyo. 1940mAM emaTIbI kolejamAMthI aMgrejInA mukhya viSaya sAthe snAtaka thayA ane amadAvAda jetalapuramAM zikSakanI nokarI svIkArI. --pro. Ara. sI. mahetA pravAsayoga, temane hastarekhAmAM dhAmo nAkhIne ja paDyo hoya ema jetalapurathI, muMbaI nyu irA skUlamAM zikSaka tarIke gayA. 1942nI caLavaLanA vAtAvaraNamAM tyAMthI kAnapura jaI klArka paNa banyA! be varSa bAda pAchA muMbaI. tyAM 'AkAzavANI' mATe 'progrAma sahAyaka'nI jAherAta joI, arajI karI ane pasaMdagI pAmyA. basa, vaidanA moDhe bhAvatAM bhojananI salAhe sonAmAM sugaMdhano meLa besADI Apyo! saMgItamaya mAholamAM ja satata rahevAnuM reDiyonA vividha kAryakramomAM carcA, mulAkAta, dhvanimudraNa, prasAraNa.....saMgIta, saMgIta ane saMgIta ja! emAM ustAda phaiyAjhakhAM sA'ba jevA moTA diggaja kalAkAronI mulAkAta, emanI gAyakInAM dhvanimudraNa.....mahetA sAhebanI khuzI chalakAI UThI! e chalakAyelI khuzIne ahIM vaheNa maLyuM, vipra sahadharmacAriNInA sathavAre. vakhata jatAM vaDodarA reDiyo sTezana, sarakAra hastaka gayuM ane mahetA sAheba vaDodarA AvyA. potAnAM gItonI paNa 'AkAzavANI' para anekavAra rajUAta karavAnI taka saraLatAthI sAMpaDI ane e ja kAraNe 'Ara. sI.'nAM svara pratibiMba comera jhilAyAM e prakAzapUMjathI aMjAI, haMsA mahetAnA Adeza ane AmaMtraNathI mahetA sAheba gAyanazALA (myujhika koleja-atyAranI phekalTI opha paraphormiMga ArTsa)nA prathama prinsipAla banyA. AmAM gauravaprada bAbata e ja ke, emanI nimaNUka arthe haMsA mahetAe AkAzavANInA dilhI sthita DirekTara janaralane paNa vacamAM lAvavA paDyA! A varSa eTale 1954. tyArathI 24 varSanI ekadhArI pharajaparastImAM bAra varSa prinsipAlapade rahyA, vibhAgIya heDa tarIke sevA Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 312 dhanya dharA bajAvI ane prophesara tarIke paNa vidyArthIone zikSaNa ApyuM. mArkanDa bhaTTa, UrmilA bhaTTa jevAM moTA gajAnAM kalAdharo paNa emanA ziSyapade rahI cUkyAM che! jyAre, atyAranAM prasiddha kalAdharo dvArakAnAtha, Izvara paMDita, mukuMda vyAsa vagere paNa mahetA sAhebanuM gurupada svIkAre che....... A samayagALA daramiyAna gAyakI-saMgItanA zAstra ane siddhAMtanuM talasparzI adhyayana, saMzodhana ane tAraNane dastAveja rUpe utAravAnuM lekhanakArya paNa sAthosAtha ja rahyuM. emanAM kauzala ane tajjJatAe saMgIta kSetranI sImAone AMbavA mAMDI, rAjyathI rASTra ane tyAMthI AMtararASTrIya stare saMgIta-gAyakInAM saMmelano, zibiro, kAryazALAonA AyojanamAM mahetA sAhebanI upasthiti tathA salAha-sUcanonuM mahattva vadhatuM gayuM. 1970mAM inDiyana myujhikolojikala sosAyaTInI sthApanA karI, TrasTa racyuM ane maMtrI tarIke chellAM 35 varSathI tenA pracAra-prasAra saMdarbhe saMzodhanAtmaka sevAo Ape che. alabatta 1960mAM A ja bAbatane anulakSIne emaNe pustaka lakhyuM "AgarA gharAnA paraMparA aura cIje sAthe kALakrame paccIsa saMgIta-gAyakInAM pustakonuM saMpAdana paNa karyuM. bhAratIya saMgItanI akhilAI ane bahuzrutatA sarvatra vikase mATe emanA projekTanAM pratyeka prakAzana bhAratIya tamAma bhASAmAM karyA! vadhumAM saMgItazAstranA siddhAMtonA bRhada pracAra arthe emanI 1400 pustakonI aMgata lAIbrerI myujhika kolejane arpaNa karI, saMgItasevAnI tRpti anubhavI. emanI zAstrokta ane saiddhAMtika vidvatAne lIdhe yu.pI.esa.sI. ane Ara.pI.esa.sI.mAM saMgIta abhyAsanI utkrAMti arthe borDa opha sTaDIjhamAM noMdhapAtra sevAo ApI che. vyAkhyAtA ane variSTha salAhakAra tarIkenI emanI saMgItakSetranI pratibhA ane pratiSThA savizeSa staranI rahI che. aneka mAna-akarAmathI sammAnita A saMgItasAdhakane maLelAM mukhya puraskAromAM 1967mAM DokaTara opha myujhikanI mAnad padavI (akhila bhAratIya gAMdharva mahAvidyAlaya maMDaLa), 1978mAM gujarAta sarakArano gaurava puraskAra tathA 'triveNI' dvArA abhivAdana. 1983mAM bhAratanA zikSaNa ane sAMskRtika vibhAga dvArA phelozipa, sUra siMgAra saMsada muMbaI dvArA phelozipa, 1990mAM ustAda vilAyatakhAMnA haste SRA AWARD' 1993mAM zreSTha saMgItAcArya evorDa 1997 vaDodarA mahAnagarapAlikA dvArA sanmAna, 2001 "kAkA hAtharasI" sammAna, "svarasAdhanAratna" puraskAra uparAMta bhArata iMglenDamAM prakAzita saMgItagraMthomAM emanuM jIvanacaritra prasiddha thayuM che! "bhAratIya saMgIta" jyAM jyAM che, tyAM pro. Ara. sI. mahetA pratyakSa ke parokSa rIte anivAryapaNe zatapratizata saMkaLAyelA hoya che! 1918mAM janmela A saMgItapuruSano nityakrama paNa nihALavA jevo che. dasa varSa pahelAM patnI gumAvanAra A vaDIlanAM saMtAno samRddhinI Toce TharIThAma che. chatAM jAte sAdAIthI ekAkI rIte ja svayaMmAM vyasta ane masta rahe che. jUnA-navA vidyArthIo sAthe saMgItacarcA, pI.eca.DI.nA mumukSone mArgadarzana ane rAtrinA nava sudhI saMzodhanAtmaka lekhanakArya... joke, sahAya arthe kayUTara kAryavAhI mATe eka vidyArthI tahenAtamAM che. jaipha vaye svAvalaMbI evA gAyakI kSetranA prakhara tajajJa tathA zAstrasiddhAMtanA marmajJa guru-ziSyanI sAMprata vAtothI ciMtita che. teo mAne che ke kalA koI paNa kSetranI hoya, paNa jo te prAmANikatA, pavitratA, niSThA, samarpaNa ane AdarabhAva vinAnI hoya, to te siddha thatI nathI! arjunalakSI ekAgratA ane samAdhipUrNa sAdhanA ja phaLaprApti Ape che. tethI ja emane mana to prANamaya svaranI nitAMta anubhUti ja saMgIta sAdhanAnI samAdhi avasthA che. pro. Ara. sI. mahetA sAhebanI A samAdhi avasthA dIrdhakAlIna rahe e ja abhyarthanA.... (divya bhAskara : tA. 21-8-06) ) Jain Education Intemational ate & Personal Use Only Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 1. prastAva : jJAna-prasAraka maMDaLI potAnI eka sadI uparAMtanI kArakirdInA samayane AvarI letI aneka jJAna tathA saMskAra pravRttio para vihaMgAvalokana karavA mAge che ane e rIte gujarAtane potAnI aneka kSetrone viSe vizeSa jAgRta karavA dhAryuM che, e harSa prere che ne zAna-prasAraka maMDaLIne anekAneka abhinaMdanane pAtra Therave che. lokapravRttimAM pIThabaLa tarIke, dharmapravRttimAM eka saMsthA svarUpe ne utsava-raMjananA mukhya aMga tarIke saMgIta jema bIje tema gujarAtamAM paNa saMskAra siMcana ne poSaNanI eka ati mahattvanI kalA ne pravRtti tarIke svIkArAyeluM che ane e rIte gujarAtanI chellI sadInA itihAsamAM tenuM AgavuM sthAna che. saMgIta pravRttine aneka dRSTie vicArI zakAya AkhyAna, pada, bhajanane kIrtana, lokasaMgIta gItAdi nATyasaMgIta ne bIjI evI zabdArtha-anuvartI geyaracanAo,- to e sarvenA aMtaH prANarUpa, zuddhasaMgIta yA rAgadArI saMgIta yA ustAdI saMgItane tenA prabaMdha, dhrupada,-dhamAra, khyAla, ThumarI Adi paraMparita prakAro, ema jUjavAM svarUpe saMgIta chAyeluM che. AmAMthI koIpaNa zAkhA-prazAkhAne choDI daIe to samagra citramAM tethI UNapa Ave. saMpAdakoe vicArelI vistAramaryAdAne dhyAnamAM rAkhatAM ahIM zuddha-saMgIta vizeSa lakSya rAkhavuM yogya mAnyuM che. prayojita saMgItanuM (applied music) athavA to bIjA zabdomAM zabdArtha-lakSI geyaracanAonuM, saMgIta dRSTie avalokana meM 'gujarAtI geya kavitA' nAmanA mArA pustakamAM ThIka-ThIkathI vistAra kareluM paNa che. emAM geyakAvyanuM aMtaraMga tathA bahiraMga, rAsa, pada, AkhyAna, garabI Adi madhyakAlIna kavitAnA geyapravAho, tathA prAcIna-arvAcIna praNAlikAnuM anusaMdhAna karatAM pado, bhaktigIto ne gIta-garabA-rAsa, lokagIta, gItakathAo ne saMgItarUpako ityAdi geya padya sAhitya viSaya karyuM che. e vivecanane A lekhanA anusaMdhAnamAM jovA jIjJAsune bhalAmaNa che. 2. zAstrIya saMgItanI sAmAnya bhUmikA' Aje ustAdI saMgIta mATe khUba ja calaNI banelo zabda che. 'zAstrIya saMgIta' ane teno vicArArtha karatAM lakSyArthathI ja sAmAnya pracAra paNa thayelo che. zAstra yA graMthomAM kaheluM, A : 313 vyAkhyA pAmeluM evo eno artha nathI, evo karavA jaIe to AjanuM zAstrIya saMgIta azAstrIya Thare ema che. jenI pAchaLa rAgonA tathA saMgIta svarUponA, saMgItakalAnA AcAryoe prayoga siddha karelA, adhikRta thayelA ne sthiratA pAmelA kalAbodhita niyamo che, e saMgItane niyamita yA vaijJAnika yA zAstrIya saMgIta tarIke oLakhavAno ne te rIte tenA svarUpane piMchAnavA- pracAravA prayatna thayelo che. zAstrIya citra, zAstrIya zilpa ke zAstrIya sAhitya, evA koI ciThThIcoDANa bIjI lalitakalA para thatAM nathI to saMgIta mATe AvuM kema, evo prazna tarata ja UThe. dareka kalAne potAnA niyamo che, paNa tene te sAdhana tarIke mAne che, sAdhya tarIke nahIM, evI sarvasvIkRta samaja hovA chatAM niyamone (zAstra yA zAsanane) Avo vizeSa puraskAra devAmAM, 'zAstrIya saMgIta' zAstravacanone ja ullaMghe che evuM paNa saheje lAge. saMgItanA prANarUpa rasa pratye durlakSa rAkhavAno doSa AmAMthI ja pedA thAya [ke thayo che] evuM paNa lAge. AvI ciTTI lagADavAno moha prathama kayA 'zAstrI'ne lAgyo haze e Aje kahevuM muzkela che, paNa mane lAge che ke A eka rIte aMgrejonA saMparka pachI ja yojelo zabda che. vilArDa Adi aMgreja saMgIta vidvAnoe emanA sarva praNAlikA-pratiSThita ucca saMgIta mATe 'klAsikala' zabda vAparyo. sAhitya Adi bIjI kalAonA vivecanamAM paNa A zabda amuka saMdarbhamAM vaparAyo ane ApaNuM paMDita bhAtakhaMDe pahelAMnuM vivecana paNa rAjA esa. ema. TAgora jevAone hAthe aMgrejImAM thayeluM. ApaNA ucca saMgIta mATe 'klAsikala' zabda svIkAratAM pachI enuM bhASAMtara thayuM. judI judI bhASAmAM 'klAsikala'nA eka yA amuka arthane pakaDI bhASAMtara thayuM. gujarAtImAM paNa svastayA, gaMbhIra, ziSTa, praziSTa, rUpapradhAna, pratiSThita evA prayogo thayA. 'klAsikala' zabdathI samajAvatA saMgItanAM 'rUpa-pradhAna' aMgone vyavasthita samajavAnA Adhunika prayatno zarU thatAM tathA enA niyamo ne 'zAstra' para carcA-vicAraNA karavAmAM 'klAsikala' zabdano sIdho paNa kaDhaMgo anuvAda, 'zAstrIya-saMgIta' cAlu thayo, je Aja paryanta cAlu che. chellAM thoDAM varSothI A zabda pratye sAco asaMtoSa jAgyo che ne ziSTa saMgIta, praziSTa saMgIta, zuddha saMgIta, abhijAta saMgIta, ucca saMgIta, uccAMga saMgIta evA anekAneka prayogo thayA che. ustAdI ne rAgadArI saMgIta, saMgIta vyavasAyIo vizeSa vApare che. Pure art, ne applied art evA be moTA vibhAgo kalAvivecanamAM Aje khUba ja pratiSThita thayA che ne te hisAbe zuddha ane prayojita saMgIta, e zabdo Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 314 paNa sthira thatA jAya che. mane zuddha saMgIta' zabda sarvazreSTha lAgyo che ane tene 'ustAdI' yA 'rAgadArI' saMgItanA lagabhaga samAnArthI tarIke mAnyo che. zuddha saMgIta eTale svara-saMgIta, svarapradhAna saMgIta, pachI te kaMThasarjita hoya ke vAghasarjita, svara dvArA sauMdarya mATe mathatI preraNA ne mAnavasahaja cetanA, dhAraNA ne smRtinI sahAyatAthI svaroe potAnI ja mAMhIthI svara-rUpo upajAvyAM che ne potAnI anokhI sRSTi sarjAvI che. sAmagAna, RcAgAna, chaMdagAna, prabaMdhagAna, vAgAna, dhruvapadagAna evAM kaMIka rUpo pedA thayAM ne rUDha thayAM ne kAlakrame mogalazAsanakALamAM dhruvapada- dhamArane punaHpratiSThA ne navasarjananI bhUmikA paNa maLI. rAjadarabAra ane maMdira bannemAM pratiSThita thayeluM saMgIta potapotAnI rIte rUDha thayuM. emAM paNa zailIo janmI ne AthamI. dhruvapada-dhamAranI bhUmikAmAMthI-kadAca tenI bhAMgaphoDamAMthI-ne koI jUnAM svarUpomAMthI navIna-rUpa sarjavAnI preraNAmAMthI 'khyAla' saMgIta udbhavyuM. sadAraMga adAraMga jevA vAgyeyakAro (Music Composers) e seMkaDo racanAo dvArA khyAlanI praNAlikA mATe moTuM bhAthuM taiyAra karI dIdhuM ne dhruvapada-dhamAra vizeSa niyama-pradhAna banyA, athavA saMgIta-rasikonI ruci badalAtAM khyAla khUba ja pracAramAM AvyA. sAthosAtha ThumarI, TappA ityAdi prakArono paNa pracAra thayo. chellI sadIno ja mAtra vicAra karIe to zuddha saMgItanA A badhA prakAro Aje mojUda che, pratiSThita che, tadvidone mAnya che ne alaga alaga svarUponA puraskarartA gAyako-vAdako paNa che ne tenA lAkhonI saMkhyAmAM rasiko--cAhako paNa che. upara kahI mitAkSarInuM eka ja lakSya che H svara-saMgItane mukhyatve rAgarUpo sAthe saMbaMdha hovAne kAraNe bhASA sAhityanI bhUgola-maryAdA te sahaja vaTAvI zakeluM che. gujarAtI sAhityanI mAphaka gujarAtI saMgIta (rAgadArI) vicArI zakAya ema nathI. rAgadArI saMgItanuM koI gujarAtI yA marAThI yA baMgALI vizeSa svarUpa nathI. jo ke gujarAte bhAratIya saMgItane mAru, mArugurjarI, gurjarItoDI, khaMbhAvatI, bilAvala, soraTha Adi rAgo bahyA che e moTuM gaurava che. eTale AkhAye uttarahiMdustAnamAM (Akho bhArata deza laIe to madrAsa-AMdhrakarNATakane bAda karatAM bAkI rahelA sarva pradezo) rAgadArIsaMgItano pravAha gujarAtamAM chellI sadImAM kevoeka vahyo che e ja jovuM jarUrI che. dhanya dharA 3. gujarAtanAM dezI rAjyo ane saMgIta : 1857thI 1957nA samaya daramyAna gujarAtanA samAja-jIvanane je AbohavA maLI tene ne kalAne zikSaNa sAthe sIdho saMbaMdha rahyo che. aMgreja zAsanakALano vicAra karIe to sAhitya, citra, zilpa kalAone mukAbale hiMdI saMgIta pratye aMgrejone ochAmAM ochuM AkarSaNa jAgyuM. saMgIta Ameya ghaNI Abstract kalA che. e samajavA jANavA khAsa prayatna karavo paDe che ne samajyA pachI paNa temAM rasa paDavo e dezadezanI mAnavaprakRti sAthe saMbaMdha rAkhatI vastu che. akabaranA zAsanakALa daramyAna saMgIta kalAne ghaNuM uttejana maLeluM. te pachI cheka mahamadazAhanA rAjya amala daramyAna maLeluM ane A samaya daramyAna tema ja te pachI nAnA moTA rAjAo-umarAvoe potapotAnA rAjyamAM gAyakavAdakone potapotAnA zokha pramANe poSyA. saMgItane potAnAM jIvanavikAsa ne uttejana mATe lagabhaga svAtaMtryaprApti sudhI AdhAra rAkhavo paDyo che. rAjA, mahArAjA, amIraumarAva ne mAletujAra varga upara ne dezI rAjyoe A 'dezI' kalAne poSaNa ApavA potapotAnAthI banatuM karyuM paNa AvuM poSaNa na maLyuM hota to saMgItakalAno je vAraso ApaNI pAse che temAMthI ghaNuM gumAvI beThA hota. gujarAta, saurASTra, kaccha-gujarAtano A bhaugolika vistAra dhyAnamAM rAkhIe ne vilInIkaraNa pahelAMnAM nAnAM moTAM dezI rAjyo ne gujarAtanAM nAnAMmoTAM zaherone khyAlamAM rAkhIe to ApaNane jarUrI ghaNI vigato maLI rahe che. ApaNe tyAM badhA vyavasAya, rojagAra ne hareka samAja- upayogI pravRttine mATe varga ke komanI vyavasthA bahu varSo sudhI TakI rahI. saMgItakalAno vyavasAya mogalazAsana daramyAna musalamAna saMgItakAronA hAthamAM AvI paDyo. akabara jevA nAmAMkita sahiSNu, sarvadharmasamabhAvadRSTi keLavanAra rAjAnA darabAramAM paNa pratiSThA dharmAMtara pAmelA tAnasenanI, te pachInA mogala bAdazAhoe bahudhA mAtra musalamAna gavaiyAone ja darabAramAM sthAna ApyuM. AnI asara eTalI moTI thaI ke musalamAna gAyaka-vAdakono eka moTo vyavasAyI varga pedA thayo ne paraMparAgata banyo, ne 'gharANAM' cAlu thayAM. eTaluM ja nahIM paNa 'gharANAM' dvArA sacavAtI A kalAnA uttejana mATe A gharANAMnI garaja ne mAMga paNa UbhAM thayAM. durlakSa ne uttejanAnA abhAvane kAraNe hiMdu gavaiyA potAnuM sthAna gumAvatA gayA. dezI Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 315 zAzvata saurabha bhAga-2 rAjarajavADAMone moTe bhAge A vyavasAyI musalamAna pachInA che. vaDodarA rAjyamAM 'kalAvaMta kArakhAnuM kalAkAromAM ja pasaMdagI karavAnI rahetI. Ama gujarAtamAM je (Department of Amusement) ema AkhuM eka khAtuM kAMI saMgItanI pravRtti dezI rAjyomAM rahI te badhI vyavasAyI cAlatuM. te dvArA aneka prakAranA kalAkAro vAretahevAre Ama kalAkArone ja AbhArI che. AmAM kyAMka kyAMka ja apavAda - janatAne paNa lAbha ApatA. maulAbakSe emanI noTezana paddhatimAM mAlUma paDe che. rasika kavi dayArAma jeTalo tenI garabI mATe aneka gujarAtI pado-bhajano lipibaddha karyo ne paddhatisaranuM jANIto hato teTalo tenA saMgIta mATe paNa prasiddha hato. koI zikSaNa dAkhala karyuM. jUnI ustAdI cIjo bahudhA kuzaLa vAdakanI sAthe spardhAmAM UtaravAnI teNe hAma bhIDI hatI pragaTazaMgAravarNananI hovAne kAraNe nAnAmoTA vidyArthIonA ne teNe teno garva bhAMgyo hato. evuM jaNAvAyuM che eTalA parathI saMgItazikSaNa mATe pratikULa jaNAI. emaNe navIna prasthAna karyuM tenI saMgIta kuzaLatA viSe UMco abhiprAya baMdhAya che. tenA ne aneka pustako bahAra pADyAM. kaMThanI mAdhurI to atyaMta mohaka hatI. dayArAma pachI koI bIjo emaNe 1888mAM "saMgItAnubhava,' 1891mAM kavi potAnA kaMTha ne saMgIta mATe ATalI kIrti pAmyo nathI. jo bAlasaMgItamAlA,' 1892mAM "chaMdo maMjarI, 1893-94mAM ke potAnAM kAvyo lalakAravAnA bahudhA hAsyAspada prayatno ghaNA varalekhana sahita narasiMha mahetAnuM mAmeruM tathA bhagavaMta kavioe karyA che ane karyo jAya che. ethI kavisaMmelanomAM garabAvalI tathA gAyanazALAmAM cAlatI cIjonAM ekathI cha bIjuM koI nahIM to eTalI kSaNo pUratuM vAtAvaraNa haLavuM thavAnI bhAgomAM kramika pustako pragaTa karyA. A pustakono te samaye cokkasa asara pahoMce che! bahoLo pracAra thayo hato ane AmAMnAM keTalAMka gujarAtI ane dezI rAjyoe, marAThI bane bhASAmAM hatAM. A uparAMta allAuddIna maulAbakSa saMgItamAM ApelA kRta 'sitAra zikSaka ane usamAnakhAM sulatAnakhAM kRta phALAno vicAra karIe to 'tAlapaddhati' e pustako paNa I.sa. 1888mAM prasiddha thayAM hatAM. vaDodarAne sauthI moTuM A nAnA kadanAM pustako gujarAtI bhASAmAM to sau prathama ane agatyanuM sthAna prakAzano hovAnuM jaNAya che. (jo ke eka pArasI gRhastha racita ApavuM paDe. khaMDerAvajI rAgasthAnapothI' A pahelAM 1862mAM prasiddha thayAnuM dhyAnamAM mahArAjanA samayamAM che. paNa temAM cIjonuM svarAMkana nathI.) khAM. maulAbakSanI kalA kahevAya che ke seMkaDonI para zrImad nRsiMhAcArya, ha. ha. dhruva, bhoLAnAtha diveTiyA ne saMkhyAmAM gAyako narasiMharAva mugdha hatA. A ja maulAbakSakhAMe 1870nA vAdako-nartaka-nartakIo jUnamAM "gAyanAbdhisetu' nAmanuM saMgIta mAsika kADhavAnuM zarU tamAzAkAro- bhajana kareluM, paNa nANAMne abhAve e thoDA ja samayamAM baMdha karavuM maMDaLIo hatAM. sane viSNu digabara paluskara paDeluM. emanA ghaNA ziSyo nAma kamAyA, temAM murtajhAkhAM, 1886nA phebruArImAM sarakArI gAyanazALA sthApI ke. allAuddInakhAM, hajharata inAyatakhAM, mahebUbakhAM, gaNapatarAva sayAjIrAva gAyakavADe hiMdabharamAM vaDodarAnuM nAma rozana karyuM. barve tathA cinappA kelvADa. zivarAma sadAziva manohara vagere raiyatane mATe saMgItazikSaNanI AvI yojanA A pahelAM chellAM saMgItakAro vizeSa jANItA che. emanA ja ziSya vargamAMthI 300-400 varSamAM amalamAM mukAI hoya evuM jANamAM nathI. viThThala gaNeza joSI tathA kRSNarAva citree maLI muMbaImAM "dha khAM. maulAbakSa nAmanA eka uttama bInakArane A zALAnuM bombe maulAbakSa myujhika skUla" zarU karI hatI. saMcAlana soMpavAmAM AveluM. maulAbakSa eka uttama saMgItakAra mahArAjA sayAjIrAve AraMbhelI saMgItazikSaNanI A hovA uparAMta eka AlA darajjAnA keLavaNIkAra paNa hatA. pravRttino paDagho bIjAM dezI rAjyomAM paNa paDyo ne te pachI emaNe svaralekhana paddhati (Notation) sau prathama taiyAra karI. gvAliyaramAM sarakArI saMgItazALA zarU thaI tathA lakhanaumAM prathama svaralipikAra tarIke temanuM nAma khUba ja jANItuM che ne merisa koleja opha myujhika' paNa zarU thaI. Ama saMgIta saMgIta-itihAsamAM A rIte emano phALo nAnosUno nathI. paM. zikSaNanA kSetre vaDodarAe pahela karI e gujarAtane gaurava levA viSNudigaMbara paluskara tathA paM. bhAtakhaMDe AdinA prayatno te Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 316 jevI hakIkata che. sarakArI gAyanazALA uparAMta 'kalAvaMta kArakhAnA' e nAmanuM AkhuM eka khAtuM (Department) cAlatuM hatuM. jemAM ghaNI uttama koTInA gAyako-vAdakone sthAna ApavAmAM AveluM. nAsarakhAM ane gaMgArAmajI jevA mRdaMgAcAryo, karamabakSa tathA gulAbasiMhane temanA putro kuberasiMha-goviMdasiMha jevA tabalAMvAdako, alIhusena ane jamAluddIna bInakAra tathA inAyatahusena tema ja ghasITakhAM sitAriyA, zahanAIvAdakamAM vasaIkara ne gAyakavADa, jalataraMgapravINa gulAbasAgara jevA sAjanavAjho A khAtAne zobhAvatA hatA. taduparAMta bhAskarabuvA bakhale jevA ziSyanA guru phaijamahamadakhAM, gulAma rasUlakhAM, ustAda AlamagIra, tasaduka husenakhAM, gulAma abbAsakhAM ne temanI pAse taiyAra thayelA AphatAbe mausikI khAM paiyAjakhAM jevAM gAyakaratnonI siddhiothI AjanuM gujarAta jarA paNa ajANa nathI. khAM. abdulakarImakhAM paNa thoDo samaya vaDodarAmAM AvI rahelA. vaDodarAnA A bIjA jyotimaMDaLa AsapAsa eTaluM moTuM ziSyavRMda rahetuM ke bIjA darajjAnA aneka gAyakovAdakonI nAmAvali paNa vistArabhaye ApI zakAya ema nathI. chellAM so varSanI sau prathama akhila hiMda pariSada rAjyAzraye vaDodarAmAM 1916mAM bharAI e saMgItanA itihAsamAM eka ghaNI ja mahattvanI vastu tarIke saMbhAravI jarUrI che. A pariSadamAM hiMdabharamAMthI gAyakovAdako AvyA hatA ne paM. bhAtakhaMDenI anokhI doravaNI nIce saMgItaviSayaka aneka prazno chaNAyA hatA. AjanI madhyastha saMgIta-nATaka akAdamI [dilhI] e potAnA kAryapradeza viSe je Adarzo sammukha rAkhyA che temAMnA mahattvanA saghaLA A pahelI pariSadanI yojanA ne TharAvomAM joI zakAya che. Adhunika yugamAM saMgItotthAnanA kAryamAM sauthI mahattvanuM prathama pagaraNa gujarAtamAM bharAyeluM e mATe gujarAta jarUra garva laI zake. saMgItane uttejana-poSaNa ApavAnA kAryamAM bIjAM dezI rAjyoe paNa potapotAnA zokha ne zakti pramANe phALo noMdhAvyo che. bhAvanagaranA mahArAjA bhAvasiMhajInA Azraye paMDita DAhyAlAla zivarAme 'saMgIta kalAdhara' nAmano eka bRhadraMtha racyo [1901], jemAM gAyanavAdananRtya e traNe kaLAo para sAruM vivecana che. A pahelAM jAmanagaranA rAjyagAyaka vAdaka paMDita AditarAma zAstrIe 1889mAM saMgItAditya' nAmano eka sarasa graMtha hiMdImAM pragaTa karyo hato. AmAM dhrupada-dhamAra, dhanya dharA tarAnA, TappA, cataraMga Adi aneka svaracita racanAo graMthita karI aneka navI baMdizo [=Music Compositions] ApI che, je Aje paNa prayogane yogya che. bhAvanagaranA rAjyAzraye saMgItanI ArAdhanA karatA saMgItakAromAM rahImakhAM, DAhyAlAla, dalasukharAma, caMdraprabhA Urphe bAbalIbAI, nArAyaNadAsa dalasukharAma tabalAMvAdaka, maNilAle hArmoniyamavAdananA be pustako lakhyA. maNilAla hAramoniyama-vAdaka; taduparAMta gAyaka ne sitAravAdaka amIrakhAM tathA mahamadakhAM-pharIdI bInakAra e sarvane saMbhAravAM joIe. bhavAnarAva piMgaLe-aMgrejImAM jemaNe 'Diskazana ona inDiyana myujhika' nAmanuM svataMtra vicAro dharAvatuM vivecanAtmaka pustaka ApyuM-temane paNa yAda karavA joIe. dharamapuranA mahArAjA zrI mohanadevajInA bhAI rAjakumAra zrI prabhAtadevajI potAnI saMgItapriyatA mATe mazahUra hatA ne te kAraNe aneka saMgItapariSadonA pramukha paNa cUMTAyelA. emaNe paNa potAnA rAjyamAM saMgItazALA zarU karelI tathA 'saMgItaprakAza' nAmano, rAgonI samIkSA tathA purANI cIjonI baMdiza Apato uttamagraMtha pragaTa karyo [1920 tathA 1941] temanA kAkA mahArAjA zrI vijayadevajIe 'saMgItabhAva' nAmano eka ghaNo mahattvAkAMkSI graMtha be bhAgamAM pragaTa karyo, jenI pAchaLa emaNe bethI aDhIlAkha rUpiyA kharcyA hovAnuM manAya che. A graMtha phrenca, aMgrejI, hiMdI tathA gujarAtI ema saMyukta cAra bhASAmAM sTApha noTezanamAM prasiddha thayo che ne duniyAnAM moTAM graMthAlayomAM paNa hiMdI saMgIta upara eka Akara-graMtha tarIke vaparAya che. prabhAtadevajI eka sArA bInakAra hatA ane prasiddha bInakAra baMdealIkhAMnA ziSya kAdarabakSanA ziSya hatA ne temanA gurune tathA satAriyA abdula hajhIjhakhAMne temaNe potAnA rAjyamAM sthAna ApeluM. A kAdarabakSa te prasiddha bInakAra baMdealIkhAMnI ziSyA cunnAjInA bhAI tathA naththukhAMnA zAgirda thAya. mahArAjAe 'rAgapravezikA' nAmanI saMgItazreNInuM tathA pAzcAtya saMgItanA dhoraNe hiMdI saMgItamAM sTApha noTezananI paddhati anusAra 'myujhika megejhina' nAmanA mAsikanuM prakAzana paNa hAtha para lIdheluM. dharamapuranI pAse ja Avela vAMsadA saMsthAnamAM mahArAjA caMdrasiMhajInA samayamAM rahImakhAM nAme vAdaka hatA, jeo sitAra, bIna tathA jalataraMga uttama pratinuM vagADatA. paM. bhAtakhaMDejInA pramukha ziSya paM. vADIlAla paNa vAMsadArAjamAM ThIkaThIka rahyA hatA. bIjAM nAnAMmoTAM rAjarajavADAMomAM paNa aneka Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 317, gAyakavAdako Azrita hatA. temAMthI vizeSa saMbhAravA jevA : agatyanuM gaNeluM. sAkSaromAM vadhu ne vadhu zokha kadAca temanA luNAvADAmAM ustAda ehamadakhAM tathA temanA putra kAlekhAM ciraMjIvI narasiMharAve keLavelo ne "anaMta bhavyanI' emanI sitAranavAjha (jemaNe "sarasapiyA" upanAme ghaNI uttama satata zodha kadAca arUpI saMgItabaMjita paNa hoya. temanA guru rAgadArI cIjo bAMdhI tathA temanA putra gulAmarasUlakhAMe phatehalAla gavaiyAe tema ja paMDita zAMtArAme prArthanAsamAjamAM hAramoniyamavAdaka tarIke khAM.sA. phaiyAjhakhAMnA sAthadAra tarIke saMgItanuM vAtAvaraNa pedA karavAmAM mahattvano phALo Apyo hato. sArI nAmanA meLavI); saMtharAmapuramAM jorAvarasiMhajInA muzaraphakhAM bInakAra tathA sitAriyA tathA gavaiyA jyoti paNa samayamAM mahomadahusena tathA khAdImahusena gAyako; pAlaNapuramAM amadAvAdamAM sAro samaya rahyA hatA. vyAsa-baMdhuo [5. navAba zeramahamadakhAnA vakhatamAM nAsarakhAM tathA mizrikhAM nArAyaNarAva tathA sva. paM. zaMkararAva] tathA sva. zaMkararAva pAThaka satAravAdako; vADAzinoramAM navAba jorAvarakhAnajInA samayamAM paNa thoDo samaya amadAvAda AvI vasyA hatA. chellA mahamadakhAM, iDaramAM mahArANA pratApasiMhajInA darabAramAM dazakAomAM zeTha zrI aMbAlAla sArAbhAInA kuTuMbamAM saMgItaamIrakhAM; devagaDha bAriyAmAM atrolInA umarAvakhAM sitAriyA; zikSaNa mATe paMDita bhAtakhaMDenA pramukha ziSyomAMnA eka paM. godharAmAM sitAranavAja nathekhAM; vaDhavANamAM sitArakoviMda vADIlAla zivarAmane tathA rASTrapramukha pAritoSika pAmanAra dhArapure (jemaNe saMgItanA keTalAka jUnA graMtho chapAvI prasiddha karyA mRdaMgAcArya sva. paMDita goviMdarAva burAnapurakarane lAMbo samaya tathA sitAravAdananAM pustako paNa prasiddha karyA hatAM); vaLI rokavAmAM AvyA hatA ne e rIte e paMDitonI kalAvidvattAne saurASTramAM bannekhAMjI khyAlagAyaka, jAmanagaramAM usmAnabhAI sAruM poSaNa maLeluM parantu A badhAmAM paMDita nArAyaNarAva kharenuM tathA umarabhAI gAyaka tathA bajAyaka; jUnAgaDhamAM gauharabAI kArya ghaNuM mahattvanuM lekhAya. 1905 pachI rASTrIya AMdolana zarU nimacavAlI tathA maMgalUkhAM tabaliyA; mAMgarolamAM jayapurayA thayuM ne mukhyatve briTiza amalanAM zaheromAM kendrita thayeluM ane gavaiyA abdulakAdarakhAM; pAlanapuramAM ajameranI bAI sAmAjika zaikSaNika ane rAjakIya kSetromAM navIna jAgRtino yuga kAlIhusenI; rAjapIpaLAmAM gAyaka tathA vAyolinavAdaka zarU thayo. samazerakhAM; cUDAmAM bInavAraka darabArazrI pote; te ja rIte rAmakizana mahArAja tathA dIdArabakSa khudAbakSa nAmanA sANaMdamAM sANaMda darabAra pote; pATaNamAM bhAIlAla nAyaka ane saMgItakAroe suratamAM saMgItano sAro pracAra karyo hato. temAM vaDanagaramAM kAlakAbiMdAdInanA zAgirda kaththaka rAmalAla nAyaka rAmakizana mahArAjanuM gAyana uparAMta sitAravAdana ghaNuM kacchamAM lAlakhAM vagere vagere. uttamakoTinuM hatuM. taduparAMta idanabAI nAmanI gAyikAnuM nAma A sarva gAyakavAdakone poSanAra, temanAM satata abhyAsa hiMda mazahUra hatuM. A gAyikAnI sAthe sAraMgIvAdaka tarIke sva. ane kalAmAM rasa lenAra gujarAtanAM dezI rAjyoe saMgItanuM abdula hajhIjhakhAM varSo sudhI rahyA hatA. temaNe pAchaLathI ThIkaThIka lAlanapAlana karyuM che. vicitrabIna para ghaNo riyAjha karI e vAdyanA mukhya puraskartA 4. gujarAtanAM anya sthaLomAM tarIke ghaNuM nAma meLavyuM hatuM. suratanA gAyaka vallabha cUDagarane tyAMnA rahIzo hajI saMbhAre che. gujarAtanAM aneka vaiSNavamaMdiramAM saMgIta pravRtti : gAMdhapa (gAMdharva) kuTuMbo tathA uttara hiMdanA hiMdu saMgItakAro dezI rAjyone mukAbale aMgrejonI sIdhI hakUmata nIce dhruvapada-dhamArAdi gAyana karatA. havelInA saMgItanI praNAlikA AvelA pradezamAM saMgItanI pravRtti ghaNI phIkI mAlUma paDe che. sAcavavAmAM emano moTo hisso che. te chatAM moTAM zaheromAM vaiSNava maMdiro ane keTalAMka kuTuMboe bharUcanA kalAkAromAM zrIjI maMdiranA kIrtaniyA cUnIlAla saMgItanI vRtti-pravRtti rAkhavA thoDo ghaNo prayAsa karyo che kharo. gavaiyA (teo sitAra paNa vagADatA), sAraMgIvAdaka zrI bAlakRSNa amadAvAdamAM jesiMgabhAI zeThane tyAM mathurAnA rAdhAkizanajI dIkSitajI, sAraMgI tathA dilarubAvAdaka zrI cUnIlAla tapodhana, hatA jeo uttama bInakAra hatA. temaNe siMgabhAIne bInamAM rAmakizana mahArAjanA ziSya dilarubA, sAraMgI ne bInavAdaka sarasa rIte taiyAra karyA hatA. taduparAMta AgrAnA gavaiyA hamIdakhAM zrI jINAbhAI jAnI, varSo sudhI saMgItazikSaNanuM kArya karanAra paNa tyAM hatA. sva. bhoLAnAtha diveTiyAe potAnA kuTuMbamAM zrI nAgajIbhAI, khAM. sAheba phaijhamohamaMdakhAMnA ziSya zrI saMgItane sthAna ApeluM ne prArthanAsamAjanI pravRttimAM saMgItane Jain Education Intemational Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 318 dhanya dharA bApurAva phaNasAlakara, mahAprabhujInI beThakanA kIrtaniyA zrI lAlu mahArAja, jagadIza maMdiravALA pakhavAjI zrI maMgubhAI vagerene saMbhAravA joIe. sArodanA ThAkora sAhebanA Azrita gAyaka mIrasAheba tathA hAlolanA rA. sA. jIvaNalAla pakhavAjavAdaka tathA DAkoranA jayeSThArAmabhAI tabalAvAdaka emane paNa saMbhArIe. pATaNanI havelImAM chabIladAsa nAyaka hatA. pro. maulAbakSanA putra hajharata inAyatakhAM (sUphI) e holAMDa Adi dezomAM bhAratIya saMgItano ghaNI lAkSaNikatAthI tattvajJAnasabhara ne surucipUrNa pracAra karyo che. paradezamAM alapajhalapa pravAsa kheDanArA hiMdI saMgItakAro karatAM emano phALo vizeSa dIrdhajIvI gaNavo joIe. 5. saMgIta pratye nUtana bhAvanA tathA navAM mUlyo : Ama aneka dezI rajavADAM ThakarAta ke kyAMka kyAMka zeThiyAoe potapotAno saMgItazokha ne mobho jALavavA- sAcavavA saMkhyAbaMdha gAyako-vAdako potAnI pAse rAkhyA hatA. A rIte A saMgItakArone nijanI kalApravRtti mATe Arthika sahAro maLI rahelo, paranuM saMgIta eka bhadra saMskArapravRtti tarIke sarva koI potAnA jIvanamAM svIkArI zake, mANI zake ne zikSaNa tathA AtmavikAsanA eka jarUrI aMga tarIke tenI sAdhanA ne sthApanA thAya evI AkAMkSA samAjajIvanamAM pragaTelI nahIM, athavA to, evI AbohavA tene kadI maLelI nahIM. saMgIta pratye mAna hovA chatAM tenA vyavasAya pratye ne ghaNIye vAra vinAkAraNa tenA vyavasAyIo pratye sUga hatI. A sthiti sArA hiMdamAM hatI, tevI gujarAtamAM hatI. 1857 pachI samAjajIvanamAM aneka aneka dizAomAM je krAMtio thaI, aMgrejI zikSaNa dvArA navIna vicAro ne prAcIna saMskRti pratye je navI daSTi AvI tene pariNAme lokomAM svAbhimAna ne tAjagI pragaTa thayAM. vIsamI sadInA prAraMbhamAM rASTrIya caLavaLa zarU thaI. tenAM AMdolano dareka kSetramAM pahoMcyAM. pUjya mahAtmA gAMdhIjIe amadAvAdamAM satyAgraha AzramamAM [AjanA harijana AzramamAM savArasAMja prArthanAomAM saMgItane sthAna ApyuM ne paMDita khare jevA sevAbhAvI saMgItakArane AzramavAsI banAvyA. paM. khare rAgadArI saMgItanA uttama jJAtA hatA ne temaNe saMgItane AjIvanadharma tarIke apanAveluM hatuM. gujarAtamAM saMgItano pracAra ne Adara vadhAravAmAM emano phALo ghaNo moTo che. gujarAta vidyApITha potAnA snAtaka =B.A.]nA abhyAsakramamAM eka aicchika viSaya tarIke saMgItane sthAna ApyuM. saMgIta pratye lokAdara baDhAvavAmAM A rIte satyAgraha Azrame tathA gujarAta vidyApIThe potAno phALo avazya Apyo che ne tenuM mUlya ghaNuM che. - sArAye dezamAM saMgIta pratye mAna ne prIti vadhAranAra ne aneka kuTuMbomAM saMgItazikSA dAkhala karanAra A yuganA mahAna saMgItakAra ne pracAraka sva. viSNudigaMbarajIe anekavAra gujarAta-saurASTramAM pravAsa karI saMgIta pratye janatAmAM ruci pedA karI. sarvaprathama lAhoramAM gAMdharva mahAvidyAlayanI sthApanA thaIne te pAchaLa paM. viSNudigaMbarane gujarAtanA giranAranivAsI saMnyAsinI mahApreraNA kAraNabhUta banI hatI e yAda karavA jevuM che. saMgItano vyavasAya mahada aMze muslima gharANAMomAM ja maryAdita thayo hato ne saMgItane gAyaka-gAyikA tathA vAdanakAronI vyaktigata maryAdAone kAraNe ghaNuM sahana karavuM paDeluM. A paristhitimAM saMgItano soddhAra karavAnuM mAna sva. viSNudigaMbarajIne tathA tene zAstrIya bhUmikA para mUkavAnuM zreya sva. paMDita bhAtakhaMDejInA bhAge jAya che. A mahAnubhAvoe sarjelA vAtAvaraNano lAbha gujarAtane paNa maLyo ne gujarAtI bhASAbhASI aneka vyaktiomAM saMgItakalA viSe athAga prIti janmI ne kalAnI sAdhanA thavA mAMDI. mathurA, banArasa, madhyapradeza, mahArASTra ityAdi aneka prAMtomAMthI keTalAye saMgItazikSako gujarAtamAM AvI vasyA ne gujarAtamAM saMgItano zokha poSavAmAM potapotAno phALo Apyo. paMDita viSNudigaMbarajI pAsethI omakAranAtha ThAkura uttama rIte taiyAra thayA ne AkhAye bhAratamAM ne te pachI paradezomAM paNa, eka ghaNA uccakoTinA kalAkAra tarIke paMkAyA. emanA ja bhAI zrI ramezacaMdra ThAkura paNa uttama vAdanakAra hatA ne hAramoniyama, vAyolina, jalataraMga, tabalAMtaraMga Adi vAdyo para paNa sAro kAbU dharAvatA hatA. paMDita omUkAranAthe sArAye hiMdamAM gujarAtane saMgItanA kSetramAM ucca sthAna apAvyuM uttama madhura kaMTha ne gAyakInI viziSTa chaTAthI emaNe saMgItanA viSayamAM gujarAtanuM moM UjaLuM rAkhavAmAM moTo phALo Apyo che. eka kALe ekabe dAyakAo sudhI, haLavA saMgIta dvArA gujarAtanA janasamAjanuM manoraMjana karanAra mAsTara vasaMtane paNa jarUra saMbhArIe. prabhAtapherIonA jamAnAmAM gujarAtanI janatAno e atyaMta lADIlo kalAkAra hato. eka uccakoTinA bahuzruta saMgItavidvAna tarIke suratanA zeTha zrI kaMcanalAla mAmAvALAnuM nAma ustAdI duniyAmAM jANItuM che. emanI aneka rogomAM karelI gujarAtI gItabaMdizo taviSayaka emanI ucca rasikatAnuM darzana karAve che. Jain Education Intemational Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pravRtti zAzvata saurabha bhAga-2 319 bhArataprasiddha vidvadrarya sAmavedAcArya paM. revAzaMkara punarjIvana (1939) 17. paM. phirojha phAmajI racitabecaradAsa trivedI (paDadharI-saurASTra nivAsI) sAmavedanA 'English Text book on the Theory and Practice advitIya tajajJa che ne emanA dvArA sAmavedagAyananI ati of Indian Music.' (1938); ane "dilakhuza ustAdI mahattvanI paraMparAnuM rakSaNa gujarAtamAM thayuM che e moTA sadbhAgya gAyakI' (1934); 18. narahara zaMbhurAva bhAveno humarIne gauravano viSaya che. saMgraha (1942-43); ane "marahUma nAsarakhAM yAMcA mRdaMgabAja' (marAThI) (1942); 19. paM. omakAranAtha racita Adhunika gujarAtI saMgItakAronI ati alpa saMkhyA rAga ane rasa" (1948) saMgItAMjali bhA. 1 thI 4 dhIme dhIme vadhatI jAya che. temanI kalAne poSaNa, prakAza ne (1954-57) ane "praNava-bhAratI' (1956) tathA AcArya lokAdara maLatAM rahe e jarUrI che. 2. cho. mahetA kRta "gujarAtI geya kavitA' (1954). 6. gujarAtamAM saMgIta-graMtha-prakAzana A uparAMta keTalAka muMbaI yA pUnAvAsI gujarAtI lekhakonAM hiMdI prakAzano bahAra paDyAM che teno ullekha AmAM gujarAtamAM saMgIta viSayaka graMthalekhana paNa ThIka thatuM rahyuM vistArabhaye karavAmAM Avyo nathI. che. AmAM mukhya mukhya joIe to H 1. eka anAmI pArasI che. gujarAtamAM saMgItapravRttinuM bhAvi : gRhastha racita "rAmasthAna pothI' (1862); 2. paM. AditarAma svAtaMtrya pachInA chellA dazakAmAM AkhA dezamAM je navo kRta "saMgItAditya' (1889); 3. narahararAma na. munzInuM prANavAyu vAyo che tenI asara saMgItakalAnA kSetramAM paNa thaI che. gAyana darpaNa' (1892); 4. DAhyAlAla zivarAma kRta saMgItakalAdhara' (1901); 5. nArAyaNa hemacandra racita "gAyana dezI rAjyonuM vilInIkaraNa, reDiyo-grAmophonano pracAra, tattva' (1902); 6. gaNapatarAva barve likhita "nAdalaharI' harakSetramAM navIna siddhi mATe tamannA, AgalI peDhInAM (1902thI 1911), "zruti svara siddhAMta' (1902thI gharANAMonI kUpamaMDUkatA choDavAnI vRtti, vaijJAnika dRSTino 1911) ane "gAyana-vAdana pAThazALA' (1902thI 1912); vikAsa, saMgItakAromAM zikSaNano pracAra, prAMta-nyAta-jAta7. mULajI jeThArAma vyAsakRta "saMgItaciMtAmaNi' (1908); dharma-raheNI-karaNI ityAdi maryAdAthI para rahevA mathatI hara 8. ratanazI lIlAdhara Thakkara racita "saMgItadarpaNa" ane "saMgIta- pravRtti: A badhAM baLonI samagra asara vartamAna saMgIta para paDI ratnAkara' (1915); 9. vallabharAma jayazaMkara ojhA kRta rahI che. kevaLa rAjakIya kSetramAM nahIM paNa sarvakSetramAM 'nAdaciMtAmaNi; rAjakavi nathurAma suMdarajI zuklanAM pustako; lokazAhInI asara vartAvA mAMDI che. saMgIta e eka ja kalA 10. prabhAtadevajInuM "saMgItaprakAza' (1920-1941); 11. evI che ke jeno jiMdagIbhara vyavasAya hiMdanA dareka prAMtamAM thato paM. phIroja DrAmajI racita "hindusthAnI saMgIta vidyA' (1926), Avyo che. citra-zilpa-sAhityanA kalAkArone bahudhA hindI enasAiklopiDiyA bhA. 1 thI 6 (1932); "zAstrIya sAthosAtha koI bIjo vyavasAya AjIvikA mATe karavo ja paDyo saMgIta-kalA zikSaka (1933); "bhAratIya zratisvara-rAga- che. dezI rAjyo, tAlevaMto, jamInadAro, ThAkoro ityAdi poSako zAstra' (1935); 12. vijayadevajI kRta "saMgItabhAva" (peTransa)nI jagyA have janatA ne janatAe sthApelI sarakAre (gujarAtI-hiMdI-aMgrejI-pheMca) (1933); 12. mahArANI- lIdhI che. gujarAtanI janatA ne sarakAra bannee evI paristhiti zaMkara zarmAkRta 'bhAratIya saMgIta kaLA' (1930); 14. | sarjAvAnI che ke jemAM saMgItakalAnAM poSaNa, zikSaNa ne vyavasAya vibhukamAra desAI likhita "uttara hindusthAnI saMgItano mATe sarva saMjogo hoya. saMgItakalA pratye hareka gujarAtIne prIti itihAsa' (1931); "saMgIta-praNAlikAo' (1929); vaidika che, avasara maLe to teno abhyAsa paNa karavA utsuka che, paNa saMgIta' (1956); "rAgatatva vibodha' (1959) ane hindI saMgItanA zikSaNano prabaMdha nahIMvat che. saMgIta' (1954); 15. paM. vi. nA. bhAtakhaMDe (anuH sa. hi. vaDodarAnI 1886mAM sthapAyelI hiMdaprasiddha bhAratIya gAMdhI) kRta uttara "hindustAnI saMgItanI paddhatinI aitihAsika saMgItanRtya-nATya mahAvidyAlaya (koleja oNpha inDiyana saMkSipta samAlocanA' (1926); 16. paM. nA. mo. khare myujhika, DAnsa enDa DrAmeTikasa-mahArAjA sayAjIrAva vizva (saMpAdaka : puruSottama gAMdhI) kRta "gujarAtamAM saMgItanuM vidyAlaya saMcAlita)mAM hiMdanA dUradUranA prAMtomAMthI ne Jain Education Intemational Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 320 paradezomAMthI paNa vidyArthIo abhyAsArthe Ave che ne vaDodarAnI janatA to teno ghaNo moTA lAbha laI rahI che. yunivarsiTInI kakSAe saMgItAdi kalAonI DigrIkakSA zarU karanAra vaDodarAnuM ma.sa. vizvavidyAlaya hiMdabharamAM prathama che ne tyAM anusnAtaka (Post Graduate = M. Mus.) vidyAbhyAsano prabaMdha che. eka ja zaheramAM lagabhaga 500 vidyArthInI saMkhyA dharAvatuM ne rAgadArI saMgItano paddhatisara abhyAsa karAvatuM AvuM koI saMgIta-vidyAlaya bhAratabharamAM nathI. rAjakoTanI saMgIta-nRtyanATya akAdamImAM paNa zikSaNano sAro prabaMdha che ne saurASTramAM saMgItano suMdara pracAra thaI rahyo che. Ama hovA chatAM, vaDodarA-rAjakoTa sivAyanAM bRhad gujarAtanAM aneka nAnAM moTAM zaheromAM, nAnAM moTAM gAmomAM saMgIta zikSaNanI lagabhaga nahIMvat jogavAI che ne gujarAtanA lAkho vidyArthIo saMgIta vidyAbhyAsathI vaMcita rahevA pAmyA che. saMgItanuM zikSaNa eka pAyAnuM zikSaNa che. dareka mAnavIno tenA para janmajAta hakka che, e vastusthiti pragati pAmelA dareka dezomAM joI zakAya che. e rIte saMgItazikSaNanI javAbadArI sarakAranI che. dareka nAgarikanA zikSaNano prabaMdha ane temAM saMgItano prabaMdha-e sthiti sarjAvA have bahu vAra nathI, ema AzA rAkhIe. saMgItane jIvanasAdhana ne kalAvyavasAya tarIke sitAravAdanamAM kalAsvAmI paM. ravizaMkara dhanya dharA apanAvanAra gujarAtIonI saMkhyA ghaNI nAnI che. emAM gujarAtI bahenonI saMkhyA to taddana nahIMvat che. (jo ke sau prathama muMbaI ilAkAmAM saMgIta sAthe bI.e. (S.N.D.T.U.mAM) thanArAM to eka gujarAtI nAgarasannArI hatAM (ane te sara manubhAInAM bhANeja zrImatI maMjulAbahena mahetA). vyApAravANijyamAM kuzaLa gujarAte potAnI prajAne A kaLAthI ThIka ThIka vaMcita rAkhI che, audAsInya batAvyuM che te have nahIM calAvI levAya. dvArakAdhIza baMsIdhara bhagavAna zrIkRSNanA gujarAtamAM; pArvatIziSyA lAsyanRtyapravINa uSAnA gujarAtamAM; kavi gAyaka narasiMha mahetA ne mIrAM; tAnasena samovaDI ginIyugala tAnA-rIrI, premasakhI ne dayArAmanA gujarAtamAM; cAMpAnera nivAsI saMgItanAyaka baijunA gujarAtamAM; rasakaumudIkAra paM. zrIkaMThanA gujarAtamAM, aneka rAgarAgiNIomAM keTalAye vezonAM pado racanAra bhavAIsaMzodhaka asAItanA gujarAtamAM; nATyadarpaNakAra rAmacaMdra, 'sudhAkara'nA kartA rAjA siMhabhUpAla, 'saMgIta muktAvalI'nA kartA pATaNapati ajayapAlanA gujarAtamAM A audAsindha have Takaze nahIM. bIjA prAMtonI sAthosAtha rASTrajIvanamAM potAno phALo Apyu ja chUTako. emAM ja enI asmitA, zAna, pragati rahelAM che; balke potAnI viziSTa RRjutA vaDe saMgItanA pradezamAM potAnuM AgavuM sthAna paNa sara karI zake, eTalI enI pAse prakRtidatta Atmasiddhi che. saMgItakSetranA yazastaMbho nArAyaNarAva rAjahaMsa (bAlagaMdharva) dhAvaNa sa ||| bhAratanA khAcatiprApta saMgItajJa gosvAmI dvArakezalAlajI zaraNAI svAmI bismillAkhAM Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 raMgamaMca upara manAzaM kalAkAro --dolata bhaTTa pazcimanA sAhityanA mahAna nATyakAra zeksapiyaranuM eka pAtra kahe che ke, "A jagata eka raMgamaMca che ane ApaNe enA para ramanArI kaThapUtaLIo chIe.' mahAna tattvaciMtaka erisToTala kahe che ke, anukaraNathI kaLAno janma thAya che. mAnavajIvanamAM ghaTatI noMdhapAtra ghaTanA avismaraNIya hoya che. e ghaTanAmAMthI pragaTato bodha-upadezavicAra mAnavajAtane haMmezAM mArgadarzaka banato hoya che. sItAnuM haraNa ke draupadInuM vastrAharaNa koI kALe vIsarI na zakAya evI ghaTanA che. evI ja bIjI ghaTanA samAjanA ekAda khUNAmAM banI hoya tene samAjanI vacce mUkavAnuM kAma nATaka kare che. Ama, nRtya vyaktigata kaLA che, jyAre nATaka samUhagata kaLA che. bharatamunie nATakane sarvajanonA paritoSanuM mAdhyama kahyuM che. nATaka rdazyakaLA che. kathA-vAratAmAM AvatAM pAtro ke e pAtronAM jIvanamAM banatI ghaTanAo vize vAMcanAre kalpanA karavAnI rahe che. vAcakanI kalpanA anusAra vArtAnuM vAtAvaraNa racAya che. jyAre nATakamAM e hUbahU-tAdeza karavAnuM hoya che ane e saghaLI javAbadArI pAtro para AvI paDe che. abhinetA nATakano nirmAtA che. rAvaNa rAvaNa lAgavo joIe, pRthvIrAja cauhANa pRthvIrAja lAgavo joIe, harizcaMda-tArAmatI kharekharAM lAgavAM joIe, jogIdAsa khumANa ke bhAthI lUMTAro sAcA lAgavA joIe ke eka bhikhArI chokarI ane varaNAgiyo kolejIyana vAstavika lAgavAM joIe, e je-te veza bhajavavAnI kuzaLatA che. AMgikam ane vAcikam kaLA dvArA-abhinaya dvArA e siddha karavAnuM hoya che. 321 kaLAne lAgevaLage che tyAM sudhI eTaluM to jarUra yAda rAkhavuM paDe ke koI paNa kaLA lAMbA samayanI sAdhanA pachI ja siddha thAya che. lAMbA samayanA riyAjha pachI ja koI saMgItakAra siddhi tarapha gati kare che, tema aneka riharsala pachI eka pAtra janme che, je potAnA manobhAvone rasanI koTie pahoMcADe che, potAnA abhinayathI tAdezIkaraNano prabhAva pADe che. jayazaMkara 'suMdarI' enuM jvalaMta udAharaNa che. sADI paheravI, cAlavuM-bolavuM, hAvabhAva pradarzita karavA vagere mATe strIo temanuM anukaraNa karatI. sAcA kalAkAro potAnI abhinayakaLAthI amara banI gayA che. raMgabhUmi paranI lekhamALA prastuta karatA pUrve AdyanATaka-nATyazAstranA pravartaka bharatamunine prathama smaraNa sAthe praNAma. nATyavedanA racayitA brahmAne vaMdana, vINAnA maMjula saMgItanA svAmI nAradamunine namaskAra, lAsya nRtyanAM janmadAtrI jagatajananI mA pArvatIne pAyalAgaNa, vizvane tAMDava nRtyanuM divya pradarzana karAvanAra mahAdevane daMDavat praNAma, vrajanI kuMjone vAMsaLInA sUre bharI denAra kRSNane koTI koTI vaMdana! nATyakalAnA akhaMDa upAsako bhavabhUti ane kAlidAsane vaMdanA sAthe ahIM raMgabhUmi para ramanArAM keTalAMka kalAkAronA paricayo sAhityakAra zrI dolata bhaTTe prastuta karyA che, jemAM jUnInavI raMgabhUmine potAnuM kaLA kauzalya pradAna karanArI vigato che. AvatI peDhIne aitihAsika sAmagrI tarIke upayogI thaze. AraMbhanI gujarAtI raMgabhUmino udaya ane asta punaH udaya tenAM keTalAMka kasabIonI mAhitI A lekhamALAmAM prastuta che, jemAM AryonA Adarza saMsAranuM sAttvika ane zuddha pratibiMba parakhAya che. Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 322 jemAM sarvakalAno samAveza ane samanvaya hoya, je dvArA samAja sanmArge caDhe tene ja nATaka kahI zakAya. dhanaMjaya noMdhe che ke vedamAMthI sAragrahI brahmAe nATyaveda racyo ane abhinaya bharatamunie upasAvyo. purANa samayanI samApti pachI madhya samayamAM savizeSa vistAra thayo. kAlidAsa, bhavabhUti, dhAvaka, rAjazekhara, nArAyaNa, ThaMDI, jayadeva bhaTTa vageree saMskRta bhASAmAM uttamottama nATako ApelAM. nATako vizeno prathama graMtha 'bharatanATyama zAstra' gaNavAmAM Ave che. temAM lakSaNa, aMga, vikalpa, nidarzana, nAyaka, nAyikA vagere pAtronA prakAranuM vivecana kareluM che. dhanya dharA bIjo graMtha dhanaMjaya kavie lekhelo 'sAhityadarpaNa' tenA chaThThA adhyAyamAM dazyakAvya nirUpaNano samAveza che. nATya zAstra ApaNo ujjvala ane amara vAraso che jene satata vaheto rAkhanArA yuge yuge udaya pAmyA che. gujarAtI jUnI raMgabhUminA mahApuruSo dIvAna bahAdura raNachoDabhAI udayarAma ane ke. khuzarojI phAbajIrAva preraka hatA. DAhyAbhAI dhoLazAjI ane amRta kezava nAyakamAM raMgabhUmine raLiyAmaNI banAvavAnuM kaLA kauzalya hatuM. temaNe sarjelA raMgomAM raMgamaMca raDhiyAmaNo thato rahyo hato. nRhasiMha vibAkare temAM rASTrIyakatAno raMga pUryo ane raMgamaMca para gujarAtImAM rASTrIya raMga ghUMTAyo, reDAyo, relAyo, nATyakalA dvArA, dhArmika, sAMsArika, paurANika ane aitihAsika ghaTanAonA tANAvANA vaNAtA rahyA. sudhArapota baMdhAtuM rahyuM. raMgabhUmi mATe prabhulAla dvivedI, kiva vairATI nathurAma suMdarajI zukala ane maNilAla pAgalanI kalama UpaDI to rasakavi raghunAtha brahmabhaTTa ane kavi manasvI prAMtijayAnI kalamethI nItarelAM gItoe raMgamaMca para guMjArava karyo. puruSa-strI pAtro ane motIbAI jevI kokIlakaMThI ane kAmaNagArI kalAdhAtrIe kIrtikaLaza jhaLahaLAvyo. Ama A lekhamALAmAM sAhityakAra, kalAkAronI lAMbI katAramAMthI thoDAM pAtronA paripakva paricaya karAvI graMthane gaurava apAvyuM che. A lekhamALA rajU karanAra zrI dolatabhAI bhaTTe navalakathA, lokakathA, itihAsakathA, bAlakathA temaja lokasAhitya dvArA gujarAtI sAhityane samRddha karyuM che. bAlasAhityanAM cAra pustako sAhitya akAdamInA inAmane pAtra TharyAM che. navalakathA 'manano mANIgara'ne rUperI deha maLyo che. zreSTha saMvAdalekhanano rAjya sarakArano evorDa prApta thayo che. anya navalakathAomAM paNa raMgIna gujarAtI citro UtaryAM che. AkAzavANI rAjakoTa-amadAvAda parathI avAranavAra vArtAlApa, nATaka, vArtA ane rUpaka rajU thatAM rahyAM che. temanAM geya gIto paNa AkAzavANI parathI rajU thatAM rahyAM che. temanI navalakathA ane bAlasAhityanAM pustakonA hindImAM anuvAda thaI prasiddha thayA che. chellAM cAlIza varSathI gujarAtI dainika 'saMdeza' ane pachI gujarAta samAcAranA kaTAra lekhaka tarIke avirata kArya karatA rahyA che. jAherajIvanamAM paDelA A sarjakane 1960nA varSamAM jagadguru pU. zaMkarAcArya mahArAjazrIe 'janasevAbhUSaNa'nI padavIthI vibhUSita karyA che. 111thI vadhu pustakonA yazasvI sarjaka zrI dolatabhAI bhaTTe bhArata uparAMta iMglenDano pravAsa kheDyo che. saurASTra gujarAtanAM suprasiddha dainikonA patrakAra tarIke paNa temaNe noMdhapAtra pradAna karyu che ane yogadAna ApI rahyA che. eka samaye bhANavaDa tAlukA paMcAyatanA pramukha, jAmanagara jillA zikSaNasamitinA sabhya, jAmanagara jillApaMcAyata u. samitinA ceramena, lokasAhitya samitinA sabhya, sAMskRtika borDanA sabhya, sAhitya akAdamInA sabhya temaja ola InDIyA emenITI relve kamiTinA membara tarIke paNa temaNe sevAo ApI che. dhanyavAda.--saMpAdaka. Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 je kAra nAmavALo saMgIta zabda che te ATha rasomAM zreSTha rasarUpa, paramAtmAnA parama svarUpane sthAne upAsya che. sAmavedIya chAMdogyaupaniSada Drametic Invention is the first effort of man to become intellectually conscious. Bernard shaw nATakanuM utpAdana e potAnI buddhine oLakhavAno mAnavIno pahelo prayatna che. khalka bhI goyada ki vAho kalba daraM karjAnagIsta, jo bhuvArA IhA ki mA raMdAne nA karjAnA em| saMsAra kahe che ke buddhi ane cAturIthI Adara temaja uccapada prApta thAya che; paraMtu amane A vastuono moha ke cAha nathI; ame to mAtra rasanAja pipAsu chIe. --zekha sAdI koIpaNa zravaNa, zilpa, vidhA, kalA, yoga ke kriyA evAM nathI ke jeno raMgabhUmimAM samAveza na thaI zake. -nATyazAstranA Adya praNetA zrI bharatamuni. nAthAzaMkara zAstrI pUjAzaMkara ane Ujama bahenanA putra nAthAzaMkara zAstrIno janma saMvata 1917nA Aso sudi pUnamanA roja thayo hato. temanA janma pachI temanA pitAnuM pAMca varSe gAMDapaNanA kAraNe mRtyu thayuM hatuM. nAthAzaMkaranuM mosALa vaDodarAmAM navI poLamAM vasatA puruSottama vyAsane tyAM hatuM. pitAnA avasAna pachI teono uchera mosALamAM ane potAnI phoIne tyAM thayo hato. kizoravayamAM rakhaDu chokarAonI saMgatinAM kAraNe abhyAsa pUro karI zakyA nahIM. rAma rAma karyA. mAmAe ciMtA sevI. temaNe uttamarAma joSInI pAThazALAmAMthI kaMI prApta karyuM nahIM. tene paNa choDI dIdhI. mAmA ane phoIe masalata karIne nAthAzaMkaranAM lagna saMvata 1932nA varSamAM amadAvAdamAM vasatA kALIdAsa vyAsanI putrI divALI sAthe karAvyAM. lagna samaye divALInI vaya soLa varSanI hatI. cha gujarAtI dhoraNa sudhI abhyAsa karyo hato. teo rUpiyA paMdaranA pagArathI zALAmAM zikSikA tarIke joDAyAM. eka varSa nokarI karI pachI nAthAzaMkare temanI nokarI choDAvI dIdhI. 323 pote jyotiSa zALAmAM jaI kaMIka te aMgenuM jJAna prApta karavA prayatna karI joyo. aMte te paNa choDI. pachI temaNe citrazilpakaLA tarapha najara TheravI. mATImAMthI gaNapatinI mUrti banAvI. ciroDImAMthI pUtaLAM banAvavAM mAMDyAM. temAM temano kasaba kAme lAgyo paNa vecavA mATe pherI karavI paDatI temAM temane AnaMda Avato. pataMga caDhAvavAnA zokhane poSavA mAmAnA gharamAM pUchyA vagara kaMI vastu lIdhI. mAmAe Thapako Apyo. nAthAzaMkarane hADohADa lAgI gaI. manomaMthana zarU thayuM. teo kaMIka prAyazcita karavA ke jJAna prApta karavA cokkasa nirdhAra para AvyA. bAvIza varSanI yuvAna vaye vikrama saMvata 1939nA mahA mahinAthI doDha varSanuM mauna ane brahmacarya pALavAno nirdhAra karIne potAnA makAnanA bIjA mALe jaI mahAbhAratanuM pAMca vakhata pArAyaNa karyuM. temAMnA prasaMgonA utArA paNa karyA. AthI temanAmAM sAhitya pratye prema utpanna thayo ane kAvya sphuraNA thaI. temaNe kalama upADIne kAvyo racyAM. saMvata 1941nA varSamAM vaDodarA vatsala' nAmanA akhabAramAM prUpharIDara tarIke kAmanI zarUAta karI te pachI khabarapatrI tarIkenuM kAma saMbhALyuM. saMvata 1943 sudhI te daramyAna temaNe pahelAM premAnaMda racita 'raNayajJa' ane 'caMdrahAsa' ema be kRtio chapAvI pragaTa karI. te samayathI temano kIrtikaLaza jhaLahaLyo. temaNe premAnaMda sahita prAcIna kavionI Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 324 dhanya dharA hastaprato saMzodhananuM kAma pUrA utsAhathI upADyuM hatuM. pAraNAmAMthI bhAlaNa kavinA jIvanacaritranI prata ane anya hastaprato mahaMta nArAyaNa bhAratIe temane ApI hatI. eka vakhatano rakhaDu chokaro 'vaDodarAvatsala'no taMtrI thayo ane "vinegeTa'nI vArtA pragaTa karI. temane haragoviMdadAsa kAMTAvALAno sahayoga sAMpaDyo. tethI prAcIna kAvyamALA mATe trimAsika prAcInakAvyanuM prakAzana thatuM rahyuM ne prabhAva pADatuM rahyuM. 'trimAsika kAvyamALA'no AraMbha saMvata 1941mAM thayo hato. te pachI satata cha varasa sudhI prAcIna kavionAM kAvyo prasiddha thatAM rahyAM. e pachI nAthAzaMkara zAstrInuM valaNa nATaka tarapha vaLyuM. tethI tenuM prakAzana aniyamita thayuM. trimAsikanA kula maLIne 35 aMko pragaTa thayA. te aMkomAM bhinna bhinna prakAranA udbodhaka ane rasikatAsabhara temaja dharmabhAvanApreraka 65 AkhyAno ane anya nAnI kAvyakRtiono samAveza che. * gAyakavADa sarakAre saMvata 1945nA varSathI "keLavaNI' mAsika pragaTa karavAno TharAva karyo. tenI javAbadArI nAthAzaMkara zAstrIne soMpI te mAsika kArataka mahinAthI pragaTa thavA lAgyuM. temane potAnAM pustako chapAvavAmAM agavaDa paDatI hatI. presavALA vadhu paisA mAMgatA hatA. tethI temaNe "vIrakSetra mudraNAlaya' nAme presa UbhuM karyuM. thoDA mahinAmAM je mitrone kAma soMpyuM hatuM te jANakAra thaI gayA, paraMtu presa zarU karatAM pahelAM vaDodarA rAjyanA mahArAjanI maMjUrI levI paDe. mahArAjA nIlagirimAM havA khAvA gayelA. nAthAzaMkara UpaDyA nIlagiri mahArAjA sAme maMjUrInI arajI dharI. tarata ja temAM maMjUra karI presa zarU thayuM. thoDA mahinAmAM je mitrone kAma soMpyuM hatuM te jANakAra thaI gayA. bAinDiMga khAtuM temanA putrane soMpyuM. presanA nokaronI patnIone potAnA ghara pAse pustako sIvavAnuM kAma zIkhavA ane be paisA kamAvI ApavAnI goThavaNa karI. dareka nokara kAma para Ave ane jAya teno samaya lakhAto. nokare divasamAM keTaluM kAma karyuM tenI paNa noMdha roja rojanA lakhAtI. prese dararoja keTalo napho-nukazAna karyuM te paNa ahevAla taiyAra karAto. | gAyakavADa sarakAranuM tamAma chApakAma temane maLatuM. sarakArI TenDaro nahIM napho nahIM nukazAnane dhoraNe chApI ApatA. divAna bahAdura maNibhAI nAthAzaMkarane mAna-pAna ApatA. "vIrakSetra mudraNAlaya'mAM 80 mANaso kAma karatA. tamAma potAnA aMgata mitro ane tenA parivAranA hatA. maNibhAIne jyAre nA. dIvAnamAMthI divAnapada maLyuM tyAre nAthAzaMkare potAnA prema sAme kalAtmaka maMDapa racAvyo hato. jayAre maNibhAI sarakAra vADAmAMthI dIvAnapada laI hAthInI aMbADI para ArUDha thaI potAnI koThI para javA nIkaLyA tyAre hAthI UbhA rakhAvI besADI sonA-rUpAnAM phUlothI vadhAvI hAratorA karI cAra raMgamAM chApeluM mAnapatra kaLA-kArIgarIthI suzobhita caMdanakASTanI peTImAM mUkIne ApyuM. potAnI presamAM gerahAjarI ane nANAnA vakhatovakhatanA upADanAM kAraNe jAmelo dhaMdho veravikhera thaI gayelo. temaNe bhArata nAstrodvAra kaMpanI I.sa. 1891nA samayamAM sthApelI. temaNe gopIcaMda, priyadarzikA, mudrarAkSasa, vikramovalzayama, caMDakauzika, rAdhAvilAsa, citrasena caMdrikA, caMdrakaLA mahiyArI, sUryaprabhA, malayAsuMdarI nATaka lakhelAM ane takhtA para rajU karelAM. kekhuzarU kAbarAjI pArasI raMgabhUminA ane e rIte dezI takhatAnA paNa pitA eTale agragaNya pArasI abhinetA ane digdarzaka kekhazaru navarojI kAbarAjI. te lekhaka, patrakAra, saMgItajJa, gItakAra ema bahumukhI vyaktitvavALA hatA. sane 1842mAM janmelA koTavistAranI gharakhAnagI zALAmAM prAthamika zikSaNa lIdhuM hatuM. pachI sane 1853mAM sI. jamazedajInI skUlamAM aMgrejI zikSaNa lIdhuM hatuM. nAnapaNathI samAcArapatro vAMcavAnA zokhane kAraNe teo cauda varSanI vayathI sAhityalekhana tarapha vaLyA hatA. 'muMbaI cAbUka' nAmanA copAniyAmAM temaNe bALalagna" ane "kajoDAMo' upara kaTAkSamaya lekho lakhelA. paMdara varSanI vaye 'pArasImitranA adhipati banI mAsika cAra rUpiyA skolarazipa meLavatA thayelA. kuTuMbanI hAlata garIba hatI. pitAnI kamAvAnI zakti ochI ne mAtA mAMdagInAM bichAne eTale emane gharamAM badhI rIte Teko karavo paDato. gharamAM rAMdhavAnuM ne vAsaNa mAMjavAnuM paNa karavuM paDatuM. 'pArasImitra'nA adhipatinA nAte presa paNa Jain Education Intemational Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 35 saMbhALavo paDato. pachI sattara varSanI vaye "jAme jamazedapatranuM adhipatinuM kAma paNa mAthe lIdhuM ne e vakhatanA samAjasudhAraka karasanadAsa mULajIe emanI kuzaLatA joI emane "rAstegophatAra' ane "strIbodha'nuM sukAnIpada paNa soMpyuM, je kAbarAjIe cAlIsa varSa sudhI uttama rIte pAra pADyuM. e jamAno strIo mATe sAva kaparo hato. strIzALA- kolejathI vaMcita hatI. e puruSa sAthe hAtha paNa meLavI zakatI nahIM ne bahAra ghoDAgADImAM jAya to paDadA pADI besavuM paDatuM. raste nIkaLatAM pagamAM caMpala paherI zakAtAM nahIM ke varasAda hoya to chatrI oDhI zakAtI nahIM. karasanadAsa mULajInA saMsargane laI kAbarAjIe A rUDhio toDavA e vakhate zarU thayelI "jJAna prasAraka maMDaLI'mAM ugra bhASaNo karyA ane potAnA patromAM tIkhAtamatamatAM lakhANo lakhI jehAda jagAvI. pariNAme kAbarAjI viruddha moracA maMDAyA. kAbarAjI strI-sudhAraNAnI jIdamAMthI pAchA na hakyA ne strIo mATe tatkALa eka vastu e thaI ke "maMDaLImAM puruSo sAthe pArasI strIone paNa bhASaNo sAMbhaLavA AmaMtraNo paNa apAyAM ne strIo hAjara rahI bhAga letI paNa thaI. sane 1867mAM kasaratazALA mATe kAbarAjIe zeksapiyaranAM 'kaoNmeDI oNpha erarsa" uparathI eka nATaka lakhIne bhajavyuM hatuM ane enI tAlIma paNa emaNe ApI hatI. pArasI raMgabhUminA itihAsamAM je be nATakamaMDaLIo dIrdhakALa TakI emAMnI eka "vikToriyA nATaka maMDaLI' hatI ane enI sthApanA sane 1867mAM kAbarAjI dvArA karAI hatI. sane 1869mAM "zAhanAmAno AdhAra laI kAbarAjIe bejana manijeha' nAmanuM nATaka pArasI-gujarAtI bhASAmAM lakhIne "vikToriyA nATaka maMDaLI' mATe bhajavyuM. | lekhaka tarIke A pachI temaNe anya nATako paNa lakhyAM ane e digdarzita paNa karyA hatAM. aitihAsika tavArIkhanI AdhAre temaNe jamazeda', 'pharadUna' nATako rajU karyA. rAmAyaNa ane mahAbhAratanA AdhAre lavakuza', 'harizcandra', "sItAharaNa', 'naLa-damayaMtI' ane purANanA AdhAre "naMda batrIsI' vagere nATako lakhyAM. zeksapiyara, zeriDana ane bIjA aMgreja lekhakonI kRtionA AdhAre niMdAkhAnu', "bholI jAna', "kAkA pAhalaNa', 'vinAzakALe viparIta buddhi, "sUDI vacce sopArI' vagere lakhyAM hatAM. raNachoDabhAI udayarAma davee lakheluM 'harizcaMdra' nATaka kAbarAjIe joyeluM ane te parathI temaNe 'harizcaMdra' muMbaI uparAMta gujarAtamAM anya sthaLoe paNa bhajavAvarAveluM. gAMdhIjInI "AtmakathA'mAM emaNe je "harizcaMdra' nATaka joyAno ullekha che te A nATaka ja hoI zake evo ukela DaoN. dinakara bhojake emanA pustaka "nATyapAtheya'mAM jaNAvyo che. A nATakonuM lekhana ane digdarzana to emaNe karyuM ja paNa e sAthe emAMnAM gIto paNa moTebhAge emaNe lakhyAM. A nATakonI vizeSatA te kAbarAjInuM saMgItanuM jJAna ane ene laI gItonI prekSako para thayelI UMDI asarane gaNAvI zakAya. koIe emane "dezI saMgItanA pitA eTalA mATe ja kahyA che. kAbarAjI pUrvenAM nATakomAM saMgItanuM prAdhAnya na hatuM ane e nATakomAM gavAtAM gIto ane saMgIta pratye paNa temane asaMtoSa hato. "nATaka uttejaka maMDaLI'mAM bhajavAtAM nATakomAM temaNe ucca koTinuM saMgItagIta rajU karyuM je mAtra dhanopArjana mATe nahotuM paNa prajAmAM ucca koTinuM saMgIta prasare te mATe hatuM. A nATako pArasI-gujarAtI bhASAmAM bhajavAtAM paNa kAbarAjI emAM bhASAzuddhi mATe eTalI to cIvaTa rAkhatA ke eka aMgreja umarAvane lakhavuM paDeluM ke "nizALa karatAM nATakazALAnI vadhAre jarUra che kemake moDhe zIkhavyAthI mANasa jeTaluM zIkhe che e karatAM dAkhalAone najare jovAthI vadhAre zIkhe che." kAbarAjI dvArA ApaNA gujarAtI kavine e vakhate gItalekhaka tarIke praveza ApyAno paNa yaza Apavo joIe. 'vikToriyA nATaka maMDaLI' e edalajI jamazedajI khorInuM lakheluM 'rUstama ane sorAba' nATaka 1870mAM muMbaImAM bhajavAyuM tyAre temAMnAM gIto kavi dalapatarAma pAse lakhAvyAM hatA. kAbarAjI sAthe gujarAtI nATaka sAhityanA pitA gaNAtA raNachoDabhAI udayarAma davenuM nAma paNa joDAyeluM che. sane 1874-75mAM kekhuzarU kAbarAjI ane pharAmajI gustAdajI dalAla, kAvasajI nasaravAnajI kohIdAru, horamasajI modInI maMDaLI kamiTIe "nATaka uttejaka maMDaLI'nI racanA karelI. emAM raNachoDabhAI udayarAma dave ane manasukharAma sUryarAma tripAThI paNa hatA. e vakhatanA samAjanI sthiti jotAM nATakano hunnara e Jain Education Intemational Jain Education Interational Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 326 dhanya dharA atyaMta halako gaNAto. nATaka lakhavuM-bhajavavuM to ThIka e jovA javuM e paNa nAnaparUpa gaNAtuM. AvI paristhitimAM nATakane utkRSTa sthAna apAvavAmAM kAbarAjIe atyaMta jahemata uThAvI ziSTa samAjane je rIte raMgabhUmi paratve abhimukha karyo te badalanuM temanuM RNa smaraNIya rahyuM che. kAbarAjInAM "bejanamanijeha' nATakathI saMgIta e nATakanuM aMga banyuM. A nATaka raMgIna paDadA, jhAkajhamALavALA pozAka ane sUrIlA saMgItanuM nATaka hatuM. kAbarAjI enA lekhaka, emAMnA abhinetA, digdarzaka traNe hatA. pArasI ane hindu prekSako A nATaka joI ghaNA rAjI thayA hatA. lagabhaga pacAsa nAiTa sudhI TikiTo meLavavI muzkela banI hatI. sane 1904mAM kekhuzarU kAbarAjInuM 62 varSanI uMmare avasAna thayuM. - amRta kezava nAyaka abhinetA raMganAyaka amRtano janma amadAvAdamAM bhavAInA vyavasAyI kezavalAla nAyakane tyAM mAtA saMtokabAInI kUkhe I.sa. 1877mAM saMvata 1933nA vaizAkha suda ekame thayo hato. gharanI Arthika sthiti nabaLI hatI, chatAM keLavaNI pratye abhirucine laI emaNe pAMca varSanA amRtane amadAvAdamAM svAminArAyaNanA maMdira pAsenI kezavalAla mahetAjInI nizALe bhaNavA besADyA. tyAM amane bIjI gujarAtI sudhI abhyAsa karyo. pachI zALA badalIne dariyApuranI myunisipala zALAmAM bhaNavA beThA ane tyAM pAMcamI gujarAtI sudhI bhaNI gujarAtI bhASAnA abhyAsane tilAMjali ApI. emane nAnapaNathI ja urdu tarapha abhiruci hatI. tethI amadAvAdamAM ja kALupuranI urdU zALAmAM be urdU copaDInI parIkSA sAthe emanA zikSaNanI pUrNAhuti thaI. joke Izvare amRta mATe kaMIka juduM ja bhAgyanirmANa karyuM haze. tethI ahIMthI emano urdU sAhityamAM ane raMgabhUmimAM praveza thayo. agiyAra varSanI kizora vaye amRtane kAvasajI pAlanajI khaTAunI "AhUMDa nATaka maMDaLImAM mUkavAmAM AvyA. rUpiyA cAlIsano mAsika paMgAra bAMdhI ApavAmAM Avyo hato. e jamAnAmAM pAMca rUpiyAnA pagArathI zarUAta karAtI tyAM A rakama ghaNI moTI kahevAya. paNa amRtamAM suMdara dekhAva ane sUrIlu gaLuM hatuM.. "AphreDa nATaka maMDaLI'nA takhatA uparanA praveza sAthe ja amatane prathama vAra bamanajI navarojI kAbarAjInA nATaka gAmarenI gorI'mAM "irAnInI bhUmikA sAMpaDI, je emaNe kuzaLatAthI bhajavI batAvI. e pachI "bImAre bulabula'mAM emane puMbAnI bhUmikAmAM utAravAmAM AvyA. "irAnInI jema A puMbA'nI bhUmikA paNa chokarAnI hatI paNa baMnemAM emaNe vAchaTA ane abhinayanaipuNyanI UMcAmAM UMcI koTI batAvIne mAlika tema ja digdarzaka beune prasanna karyA. prekSakoe paNa A bALanaTane enI kArakirdInI zarUAtathI ja vadhAvI lIdho. sane 1891 pachI "navI AlphaDa'mAM emanI tAkAtane bhaviSyamAM ghaNA UMcA sthAne laI janAruM sthAna sAMpaDyuM. sorAbajI ogarAnA sahAyaka digdarzaka tarIke nimaNuMka thaI. A veLA amRtanI vaya hatI mAtra paMdara varSanI. AvaDI kumaLI vaye digdarzakanuM AvuM moTuM pada prApta karavuM e gujarAta ke bhAratanA to zuM vizvanA raMgabhUminA itihAsamAM paNa bhAgye ja banyuM haze. A maMDaLImAM amRte sAtaATha varSa kAma karyuM. temanA digdarzananI eka noMdhapAtra vAta e che ke potAne vidyA pratye ruci hatI eTale ahIMthI ja nATakanA jIvananA AraMbhathI ja amRte gujarAtI, urdU, hiMdI, marAThI vagere bhASAo ane sAhityano abhyAsa cAlu rAkhyo hato. evAmAM kAvasajI pAlanajI khaTAue "jUnI AhUMDa'ne pharIthI jIvaMta karI ane emAM amRtane pUrI sattA sAthe digdarzananuM pada soMpyuM. amRtanI svataMtra pratibhAne jhaLakavA mATe kudarate pUrI anukULatA karI ApI. A jamAnAmAM nATakonI je jUnI tareha hatI tene sthAne vastusaMkalanA, abhinaya, saMgIta, svAbhAvika aucitya vagerethI amRte nATakanI navI ja kAyApalaTa karI. nATakane gaMbhIratAbharyuM navuM ja rUpa ApyuM. pahelAMnI kaMpanImAM emanuM 'allAuddIna' nATakanuM digdarzana vakhaNAyuM hatuM, paNa A navI kaMpanImAM emanuM svataMtra digdarzana pAmanAra paheluM nATya banyuM "khUne nAhaka' (arthAt "hemaleTa"). A veLA amRtanI vaya mAtra vIsa varSanI hatI. vIsa varSanA e chokarAe gujarAtanI ja nahIM, bhAratanI raMgabhUmi upara A rIte zeksapiyarayuganAM maMDANa mAMDyAM. e emanI digdarzaka tarIkenI nAnIsUnI siddhi nathI. A nATakamAM hemaleTa'nuM pAtra mA. mohane ane "malikA'nuM pAtra amRte bhajavyuM. amRtanI e vizeSatA hatI ke puruSapATha ane strIpATha beunI adAkArImAM e niSNAMta hatA. Jain Education Intemational Education International Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 e ja rIte nAyaka ke khalanAyaka ane karuNa ke hAsya koI paNa rasamAM e sarakhI ja kuzaLatA dAkhavI zakatA. amRtanI 'khUne nAhaka'mAMnI hemaleTanI mAtA mAlikAnI bhUmikA vakhaNAI hatI. e ja rIte emanI mAre Astina'mAMnI kuMvaranI-azaraphanI bhUmikA vakhaNAI. joke amRtane vadhAre lAbha to e thayo ke emanI digdarzaka tarIkenI AvaData AbhaUMcerI banI gaI. I.sa. 1905mAM amRte khaTAunI A jUnI AlphreDa' choDI. jUnA mitro UMDA duHkhanA bhAra sAthe chUTA thayA ane amRtane pharAmajI appu Adi bhAgiyAonAM nAmathI prasiddha thayelI 'pArasI nATaka maMDaLI'mAM moTA pagArathI ne mAnasammAnathI eka samAraMbhamAM phUlano hAra paherAvIne pUrNa sattA sAthe digdarzaka tarIke nImavAmAM AvyA. e veLA amRtanI uMmara mAtra aThThAvIsa varSanI hatI. A navI 'pArasI nATaka maMDaLI'mAM amRte 'doraMgI duniyA'nA urdU rUpAMtara 'kasoTI'mAMthI pAtro bhajavavAno AraMbha karyo. A maMDaLImAM paNa amRtane paMDita nArAyaNaprasAda 'betAba'no sahayoga thayo ane amRtano zeksapiyaranA hiMdIkaraNano prayoga AgaLa cAlyo. pariNAme mIThA jhahara' (simbelAina) takhatA upara rajU thayuM. ene saphaLatA maLI. enI A saphaLatAthI protsAhita thaI amRte ane betAbe eka maulika kRti hAthamAM lIdhI. nAma enuM 'jhaharI sApa' ke jeno pUrvaprayoga (riharsala) ochAmAM ochuM eka varSa cAlyo hato. 'jhaharI sApa'mAM urdUne ucca kakSAmAM laI javAmAM AvI. amRte abhinayanuM dhoraNa paNa UMcu sthApyuM ne sarvatra temanI te kAraNe tArIpha thaI. takhatAnuM rUpa ane tAkAta ethI gajabanAM vadhI gayAM. raMgabhUminI jANe ke sikala ja badalAI gaI, rajUAtanI rItamAM krAMti pravezI. amRtamAM rahelA apratima digdarzakanAM gujarAtI raMgabhUmine A kRti dvArA darzana thayAM. 'jhaharI sApa' ane avasAna thavAthI adhUrA rahelA 'amRta' nATaka dvArA gujarAtI raMgabhUmine amRtanA digdarzananA ananya sAmarthyano paricaya thayo. urdU raMgabhUminA eka samartha vidhAyaka tarIke amRtanuM nAma prasiddha thaI cUkyuM hatuM, paNa enI sAthe e vAta paNa khAsa noMdhavA jevI che ke amRte potAnI kArakirdInI zarUAta 'pArasI gujarAtI' nATaka 'gAmarenI gorI'thI karI hatI. jiMdagImAM traNa ja nATakamaMDaLIomAM emaNe kAmagIrI bajAvI hatI ane e maMDaLIomAM pArasI ane gujarAtI sAhityakAroe racelAM 320 gujarAtI nATakomAM paNa emaNe bhUmikAo karI hatI. urdU nATakanA deha ane AtmAnuM ghaDatara gujarAtImAM thayuM. emAM amRtano eka gujarAtI tarIke bahumUlya phALo che. pArasIo uparAMta nAyako (ane mIro) vagerene paNa raMgamaMcanA khelADIo banAvIne emaNe ja urdU raMgabhUminA vikAsanI keDI kaMDArI ApI hatI. A rIte paNa amRta eka samartha gujarAtI jyotirdhara hatA. 'harI sApa'nA digdarzananuM kArya lAMbA samaya sudhI cAlyuM ane tene pariNAme tathA potAnI bhUmikAnA zramane lIdhe amRtanI tabiyata lathaDI ane guruvAra tA. 18mI julAI 1907nA roja A abhinayasamrATa ane zreSTha digdarzaka raMganAyaka amRta kezavanI jhaLahaLatI ane AzAspada kArakirdIno akAlIna aMta Avyo. amRtanI smazAnayAtrAmAM jeo hAjara rahyA hatA teo jaNAve che ke eka bhavya smazAnayAtrA hatI. hajAro prekSakoe zokamAM bhAga lIdho hato. trIsa varSanI e kAyA citA para caDhI te pahelAM sAhityakAro, munazIo ane zAyaroe amRtane aMjali ApI hatI. vAghajI AzArAma vAghajI ojhAno janma zrImALI brAhmaNa jJAtimAM saMvata 1906nI sAle saurASTranA macchukAMThA nAme oLakhAtA morabI zaheramAM thayo hato. pitAnuM nAma ojhA AzArAmajI jAdavajI hatuM ane mAtuzrInuM abhidhAna aMbAbAI hatuM. kavinA pitAzrI goMDala rAjyamAMnA dhorAjI nAme gAmamAM nokarImAM hatAM tyAM temane teDI gayA hatA. te samayanI sAta varSanI uMmare temanI prAthamika zALAnI keLavaNI zarU thaI hatI. eka uttama kavi ke graMthakAra thavA mATe mAtra keLavaNI basa nathI, paraMtu temAM traNa guNonI jarUra che. janmanI sAthe prApta thayelI bIjarU kudaratI zakti bIjuM zAstrajJAnanI keLavaNI ane trIju bahuzrutapaNu arthAt duniyAno anubhava. e traNa vastuo vinA koI mANasa uttama lokapriya kavi thaI zake nahIM. temAM paDelI kudaratanI zakti mULa kAraNarUpa che. je jenAmAM hoya, tene pAchalAM be kAraNo kaMI vizeSa upayogI thatAM nathI. Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 328 dhanya dharA abhyAsamAM kavi jema jema AgaLa vadhatA gayA tema tema temanI utkRSTa buddhi tathA potAnA pAThyakartavya vizenI kALajI joIne temanA zikSako temanA tarapha bahu cAhanA dharavA lAgyA. temaNe svabhASAnI keLavaNInAM zarUAtanAM dhoraNa pUrAM karyA, te pahelAM to temanI 12 varSanI nAnI vayamAM temanA pitAzrI svargavAsI thayA, tathApi temanA vaDIla baMdhu IzvarabhAInI chAyAmAM rahIne temaNe potAno abhyAsa AgaLa calAvyo; A samaye temanA nAnA bAMdhava mULajIbhAInI uMmara 7 varSa hatI. kavinI gujarAtI keLavaNI dhorAjImAM ja pUrNa thayA pachI pAMca varSaparyaMta temaNe goMDalamAM aMgrejI abhyAsa karyo. haMmezAM sArI buddhinAM saguNI bALako tarapha AsapAsanA suvicAravALA sadgRhasthonI sArI lAgaNI utpanna thAya che, te pramANe vAghajIbhAI tarapha temanA zikSako vagerenI suvRttithI nAmadAra goMDala ThAkora sAheba taraphathI temane skolarazIpa maLI. A vakhate AkhA kAThiyAvADa prAMtamAM hAiskUlamAM dAkhala thayA ane abhyAsanI khaMtathI dareka vakhate sArI cAlAkI batAvI. barAbara vakhatasara temaNe meTrikanI parIkSA pAsa karI. have AgaLa kayo rasto levo te viSe gUMcavaNa thaI. te keLavaNI ghaNI ja kharcALa hovAthI garIba ane sAdhAraNa mANasone te bahu bojArUpa thaI ane tethI ja evA mANaso keLavaNImAM AgaLa vadhI zakatA nahIM. ethI UlaTuM, ApaNA sAhebanA TUTara tarIke nImyA. temaNe be varSa sudhI khaMtathI kAma karyuM daramyAna vakhatamAM temanuM nATakanA viSaya tarapha citta dorAyuM, kAraNa ke nATaka jevI uttama ghaTanA, tenI adhogati joIne temane kheda thayo. e samaye e taraphanAM nATakamAM janArAM loko kevaLa nIkaLI gayelAM ane nItibhraSTa AcAravicAranAM bahudhA jovAmAM AvatAM. koI nATakonA prayogo sArA nItidarzaka nahotAM, to koImAM tenAM pAtro ane vyavasthApako sumArgamAM janArA loko nIkaLI gayelA ane nItibhraSTa AcAravicAranAM bahudhA jovAmAM AvatA. to koImAM tenAM pAtro ane vyavasthApako bodha ApanAra nahotA, kAraNa ke nATya zAstrano kevaLa ajJAna lokoe ja mAtra paisA kamAvavA athavA zokha pUro pADavAnI khAtara ja nATakano dhaMdho akhatyAra karyo hato ane temAMnA ghaNAM kharAM AbarU temaja paisA TakAmAM khuvAra thaI jatAM hatAM. evA samayamAM A sAdhu puruSanA manamAM nATya- vidyAno uddhAra karavAno vicAra Avyo tethI temaNe "morabI Aryasubodha nATaka maMDaLI' e nAmanI kaMpanI potAnA kuTuMbI ane oLakhItA ucca varNanA zuddha AcAravicAravALA brAhmaNa vagere pratiSThita mANasone meLavIne sthApI ane tene bhajavavA mATe nATako pote taiyAra karI ApyAM. suvicArathI te pramANe A puruSe paNa karyuM aneka manuSyonuM bhaluM karavA icchanAre potAnI ciMtA to rAkhavI ja na joIe. te to enI meLe ja maLI rahe evA UMcA vicAra sAthe temaNe AraMbha karyo. ukta kaMpanI temanA saguNa vidvatA ane bAhozIne lIdhe jagadIzvaranI dayAthI uttarottara unnatine ja prApta thaI gaI. te kaMpanInI barAbarI karI zake evI thoDI ja kaMpanIo te vakhate AryAvartamAM haze. A kAmamAM vAghajIbhAIne temanA sahodara bAMdhava mULajIbhAInI moTI sahAyatA hatI. lAMbI mudatathI jeo sadarahu kaMpanIne moTA mobhA koI nATaka kaMpanInA mAlikoe zuddha vartana ane dharma viSayanI acaLa zraddhA sahita uttama dhAnamAna ane pratiSThA meLavI hoya to tenA pahele darajja morabI Aryasubodha nATaka maMDaLInuM ja nAma Ave. kavi pote kumArazrInA TyUTara tarIkenuM kAma karatA ane mULajIbhAI nATaka kaMpanI sAthe rahetA. evA samayamAM nATakamAM vizeSa dhyAna ane hAjarI ApavAnI kavizrIne jarUra jaNAI. tethI potAnA moTAbhAInA dIkarA karavAnI ane pote je thavAnI nAmadArane morabI javA icchA jaNAvI. te temaNe khuzIthI svIkArIne kavizrIne nokarInA baMdhanathI mukta karyA. teonAM nATako Adhunika prajAne sArA upadezaka ane ghaNAM lokapriya thayAM. temanI nATaka lakhavAnI paddhati saraLa ane sAdI chatAM bodhadAyaka, rasika ane manoraMjaka thaI. tene pariNAme ja temanI nATaka maMDaLInAM mULa sudraDha thayAM. emanA pahelAM temaja pachI keTalIye nATaka kaMpanIo utpanna thaI. caDatI-paDatI sthitimAM AvI ane keTalIka to laya pAmI gaI. ukta nATaka maMDaLI mATe racelAM nATako anukrame nIce pramANe hatAM. - sItAsvayaMvara, rAvaNavadha, okhAharaNa, citrasena gAMdharva, kedArasiMha paramAra, bhartuhari, cAMparAja, rAjasiMha (vIrabALA), rANakadevI, jagadeva, miyArAja, trivikrama, caMdrahAsa ane chelle jyAre teo dhorAjImAM rahetA hatA, tyAre morabInivAsI zeTha motIcaMda ratavAsIe potAnI eka zarAphI peDhI tyAM karI hatI ane tenI vyavasthA karavA mATe potAnA putra popaTabhAIne tyAM mokalyA hatA. e samaye zeTha popaTabhAInA ciraMjIvI vanecaMdabhAI paNa tyAM abhyAsa karatA hatA arthAtu teo kavinA sahAdhyAyI hovAthI temanI vacce paraspara gADha maitrI thaI hatI. Jain Education Intemational Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 jyAre kavizrIne morabImAM nokarI hatI tyAre zeTha vanecaMdabhAI potAnA vatana-morabImAM ja rahetA hatA. nitya samAgama ane baMnenA pUrva saMskAra hovAthI temanI vedAMtamArga tarapha abhiruci thaI. zeThane tyAM eka AtmArAmanA ghera mahAtmA AvelA hatA. te vidvAna svAmInI pAse A banne mitroe 'vicAra sAgara' nAme vedAMtanA mahAnagraMthanuM adhyayana karavA mAMDyuM. A banne puruSomAM aMtaHkaraNamAM AtmajJAnanuM bIja to mULathI ja ropAyeluM hatuM. tene satsaMgarUpI zItaLa ane miSTa jaLanA siMcanathI sArI sahAyatA maLatAM tarata te uttama jJAna ane suvicAranA mahAna vRkSarUpa thayuM. tyArabAda kavizrIne acyutAnaMda nAme mahAtmA sAthe gADha saMbaMdha rahyo hato tethI te svAmIjIne kavie jiMdagIparyaMta potAnA gururUpa mAnyA hatA. mahAtmAne jUnI saMskRta keLavaNI gurusevAthI kevaLa vinA mUlya prApta thatI. game tevo garIba vidyArthI potAnI marajI pramANe sarvottama keLavaNI laI zakato. e pramANe vAghajIbhAI mATe keLavaNInA kharcanA kAraNasara AgaLa vadhavAnuM azakya thaI paDyuM. kuTuMbanA bharaNapoSaNanI ciMtA paNa keTaleka aMze temanA para hovAthI abhyAsamAM AgaLa vadhavAnI ghaNI icchA chatAM paNa abhyAsa choDavAnI temane pharaja paDI. temaNe lIdhelI meTrika sudhInI keLavaNIthI paNa ghaNuM sAruM jJAna meLavyuM hatuM. tema te samayanuM meTrika sudhInuM jJAna ghaNuM paripakva meLAvanuM hatuM ane e parIkSA pAsa karanArane te kALe sArI pratiSThA maLatI hatI. upalAM kAraNone lIdhe kavizrIne abhyAsa choDavAnI jarUra paDatAM temane morabInI aMgrejI skUlamAM AsisTanTa mAstara tarIkenI nimaNUka maLI. nokarImAM dAkhala thayA pachI nivRttino samaya teo vidyAvyasanamAM ja gALatA ane potAnI mULa vidyA taraphanI abhiruci pramANe teo nAnA lekho ane kavitA lakhavAmAM karatA. tyArapachI temaNe jAmanagaranI aMgrejI skUlamAM badalI thaI tyAM thoDA vakhata rahIne pAchA teo morabInI aMgrejI skUlamAM joDAyA ane tyAM potAnA vatanamAM temanI zArIrika sthiti bahu nabaLI thaI ane uttarottara vakhata vItavA sAthe taMdurastImAM vadhAro thato gayo. tene kAraNe mAtra dasa varSa ja nokarI karIne temane penzana levAnI pharaja paDI. nokarInI pharaja dUra thayA pachI temaNe vidyA ane dharma viSayamAM citta lagAvyuM. temaNe vizuddha raheNIkaraNI joIne morabInA nAmadAra ThAkorane sAthe laI zeTha popaTabhAI motIcaMda sahita kavie kAzI, prayAga, haradvAra, badrikAzrama, gayA, jagannAtha vagere AryonAM pavitra puNyasthaLonI yAtrAo karI hatI. kavie vedAMtano paripUrNa . 329 abhyAsa karyo hato. temanuM citta bhaktimArga ane kartavya bhUmikA tarapha vizeSa maLyuM hatuM. teo ghaNIvAra kahetA ke "vedAMta jJAnanI sAthe citta-zuddhi mATe nityakarmanI paNa manuSyane ghaNI jarUra che. dayA, dAna, maitrI ane madhuravANIe cAra vastuono manuSya maraNaparyaMta tyAga karavo na joIe, kAraNa ke emano tyAga karavAthI meLaveluM jJAna aphaLa jAya che.'' puNyakAryamAM haMmezAM teo udAra cittathI vartanArA hatA. teo svabhAve AnaMdI ane milanasAra hatA ane temanAmAM evI kaMI adbhuta AkarSaka zakti hatI ke ekavAra ja mANasa temane maLyA hoya ane temanA mukhanAM amRtamaya vacano sAMbhaLyAM hoya to vAraMvAra temane maLavAnI utkaMThA thatI. kavizrIne supAtra sAdhusaMnyAsIo tarapha apUrva premabhAva hato. tethI teo vedAMta-zravaNa arthe ane sadupadeza grahaNa karavA mATe evA mahAtmA puruSone haMmezAM potAnI sAthe maMDaLImAM rAkhatA hatA eTale ke evA eka be mahAtmAo to temanA samAgamamAM sadA rahetA ja hatA. emanA baMdhu ane kaMpanInA mULajIbhAI paNa kevaLa potAnA vaDIla baMdhune pagale cAlanAra-tevA ja udAra, sadAcArI puNyakAryomAM prItivAna ane acaLa dharmazraddhAvALA potAnI kaMpanInA tamAma mANasonI nItirIti ane sadAcAra para pUratuM lakSa ApI tathA temane sadupadeza ApI sAco mArga pravartAvanAra ke sadAcAra ane nItimAM mULajIbhAInI kaMpanI kharekhara bIjI kaMpanIvALAone dAkhalo levA yogya hatI. kavinI tabiyata bahu ja nabaLI hatI ane dinapratidina temanuM zarIra vadhAre kSINatAne prApta thatuM hatuM. tethI chevaTe saMvata 1952nI sAlanA poSa vada 13ne divase temaNe vaDhavANamAM dehatyAga karyo. lavajIbhAI mayAzaMkara trivedI javAMmarda jhAlA rAjavIonI rAjadhAnI vAMkAnera macchukAMThA tarIke oLakhAto madhya kAThiyAvADano A pradeza. adla insAphanA AgrahI rAja amarasiMhajInuM rAja tape. e samayamAM mayAzaMkarabhAI trivedInA khoraDe IzunA aDhAraso satyAvIzanA varSamAM putranuM pAraNuM baMdhAyuM. vidhAtAe chaThThInA lekha lakhyA. nAma pADyu lavajI. lavajI moTo thatAM nizALe beTho. be traNa gujarAtI, thoDuM Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 330 aMgrejI bhaNatara bhaNyo. kizoravacathI ja gAvAno mAvo. kaMThamAM kudarate mIThAza mUkelI. saune sAMbhaLavuM game. vAMkAneranA rAjakavi suMdarajI nathurAma zuklane lavanA kaMThe AkarSyA hatA. eka vakhata sArAe saurASTramAM berisTara tarIke jemanI bolabAlA hatI. evA sItArAma paMDita vAMkAnera rAjyanA mahemAna thayelA. pote saMgItanA marmajJa kavi lavajIne laIne pUgyA. paMDitajInA utAre bhava pAse gavarAvyuM, tenA gaLacaTTA gaLAnI mIThAza mANIne berisTara rAjIrAjI thaI gayA ne tene rUpiyA vIsa ApI dhanyavAda ApyA. vAta vAvaDAnI jema vahetI thaI. kAThiyAvADanAM porabaMdara, pAlitANA, rAjakoTa, morabI vagere rAjyo taraphathI lavajIne teDAM AvavAM mAMDavAM. vajra gIta saMgItanA mAdhuryathI mugdha karIne inAma akarAma levA mAMDyo. vAMkAneranA be traMbakabhAI. bannenI nATaka kaMpanI eTale nAnA-moTA traMbaka tarIke oLakhAya. temane kAne lavanA kaMThanI mIThAzanI vAta pUgI. vAMkAnera AvIne lavajInA pitA sAthe vAta karI ane surata AvavAnuM AmaMtraNa ApyuM. pitA ane bahena sAthe lavajI surata pahoMcyo. lavajI nATaka kaMpanImAM TharIThAma thAya na thAya tyAM sudhI temanuM avasAna thayuM, paNa kAkAnI hUMpha maLatAM teNe pragatino paMtha pakaDyo. suratathI kaMpanI amadAvAda AvI. AnaMdabhuvana thiyeTaramAM narasiMha mahetA' nATakanuM borDa mukAyuM. temAM bavAe zAmaLazAnI bhUmikA bhajavI. temAM abhinayano Agavo ujAza pAtharI bhAgyanA daravAjA ughADyA. I.sa. 1906nA varSamAM banne traMbaka bhAgIdAro chUTA paDyA. nAnA traMbakabhAIe 'mIrAMbAI' nATakamAM lavajIne kRSNanI bhUmikA ApI temAM lavajI sAMgopAMga pAra UtaryA. bilvamaMgaLa urphe sUradAsa' nATaka takhatA para mUkyuM. temAM sUradAsanI bhUmikAmAM lavajIe abhinayanI adbhuta kaLA dAkhavI prekSakone Azcaryacakita karI dIdhA. kaMpanI muMbaI gaI ne 'sUradAsa'nI pAchaLa muMbaI gheluM thayuM. enA kaMThamAMthI jyAre gItanA zabdo saratA : AMkha vinA aMdhAruM sadAya mAre AMkha vinA aMdhAru dAsa pare dayA lAvo re dayALu ! dAsa pare dayA bhAva hai." e gItoe anekanI AMkho bhInI karAvI hatI. muMbaImAM dhanya dharA anya ATha nATaka kaMpanIo potAnA khela bhajavatI hatI paNa 'sUradAsa traNa mahinA sudhI I.sa. 1910nA varSamAM TUMkI bimArI bAda kaMpanInA mAlika traMbakalAla rAmacaMdra travADInuM vAMkAneramAM avasAna thayuM. te pachI kaMpanI traNa cAra varasa cAlIne baMdha paDI gaI. lavajIbhAIno cAhakavarga vaDodarAmAM vizALa hato. temaNe patro lakhI vaDodarA bolAvI. kaMpanI UbhI karavA Agama sAthe trIsa hajAra rUpiyAnI rakama hAthamAM mUkI. lavajIbhAIe temAMthI paMdara hajAra parata karI paMdara hajAramAMthI kaMpanI UbhI karI nAma rAkhyuM 'suravijaya nATaka samAja'. kaMpanIe indra-garvamaMDana' nATakathI maMgaLa prAraMbha karyo, je jonAzae AvakAryo, suratathI kaMpanI madhyapradezamAM UtarI iMdoramAM 'sUradAsa' nATake bhAre cAhanA prApta karI. tyAMthI kaMpanI siMdha-haidrAbAda pUgI. tyAMthI karAMcI 'sUradAsa'nI bhUmikA saunA cittamAM chapAI rahevA lAgI. kaMpanI mulatAnamAM mukAma karyo. 'bhakta prahalAda' nATaka rajU karyuM. tyAnAM muslima birAdaro ane maulavI sAhebo savajIbhAInI adAkArIthI AnaMda pAmIne temaNe lavajIbhAIne 'suvarNacaMdraka'thI navAjyA. pachI te amRtasara, AgrA, alAhAbAda, dillI, kAnapura, lakhanau jevAM mahAnagaronAM mANasonAM manoraMjana karI dezabharamAM lavajIbhAIe adbhuta cAhanA prApta karI. kAzmIranA mahArAjAe paMdara hajAra rUpiyA ApIne temanI kalAne sammAnita karI avara kapUrathalA, jhAlAvADa jevA darabhaMgA, chatarapI, banArasa tamAma rAjavIe lavajIbhAIne sammAnita karI caMdraka arpaNa karyA hatA. bhAratabharanAM aneka zahero ane nagaramAM nANuM ane nAmanA prApta karI kaMpanI muMbaI ane pUnAmAM nATako bhajavI iMdoramAM UtarI jyAM lavajIbhAI gayA tyAM kIrti ane kaladAra maLatA rahyAM. indoramAM lavajIbhAInI tibayana ati parizramane kAraNe bagaDI. kaMpanI anyane soMpI amadAvAdamAM AvelA. sAravArane laI tabiyatamAM sudhAro thatAM vAMkAnera gayA. sArA thaIne iMdora gayA. kaMpanI sameTI je rakama AvI ne badhAnI vacce vaheMcI. pote kaMI paNa lIdhA vagara vatanamAM AvyA ne nivRtta jIvana pasAra karyuM. tA. 11-9-1956nA divase potAnI vanalIlA saMkelI Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 lIdhI tyAre gujarAte abhinetA, saMgItakAra, digdarzaka ane gAyaka gumAvyo. temanuM 'sUradAsa' nATaka tilaka mahArAje paNa joyuM hatuM. temane biradAvyA hatA. banArasamAM madhusUdana mahArAjazrIe 'sUradAsa' joI temane AzIrvAda ApyA hatA. dayAzaMkara vasanajI dayAzaMkarabhAIno janma saM. 1921nA kArtika sudi 10nA roja saurASTranI rAjadhAnI jUnAgaDhamAM giranArA brAhmaNajJAtimAM vizanajI prAgajIne tyAM thayo hato. nAnapaNathI ja keTalAMka bALakonI tIvra buddhi joI tapAsatAM loko uttama bhaviSya bhAkhe che tema dayAzaMkara mATe paNa thayuM hatuM. pAMca varSanI uMmarathI temane gAyanano zokha lAgyo. temanI jJAtinA keTalAka gavaiyA lokonA sahavAsathI sUradAsa vagere mahAtmAonAM IzvarabhaktinAM uttama pado' te bolatAM zIkhyA. eTalI nAnI uMmare madhura kaMThathI suMdara bALaka tAlasUra pramANe gAya, te sAMbhaLI kone AnaMda na thAya. tethI ghaNAM loko temane mAna ApIne temanI pAse gAyana gavarAvatAM tyAra pachI temaNe eka sArA gavaiyA pAse gAyanakaLAno abhyAsa paNa karyo hato. gAyananA zokhIna sAthe skUlanI keLavaNInI paNa temaNe zarUAta karI hatI. 11 varSanI uMmare temaNe cothuM dhoraNa pAsa karyuM. dayAzaMkara 11-12 varSanI uMmare 'arajI riporTa' lakhatA ane polIsa suprinTenDanTa sAhebanI ophisamAM umedavArI karatA. eja samayamAM temaNe skUla choDI te vakhate pAMcamuM-chaThThuM dhoraNa aMgrejI vagara juduM zIkhavAtuM nahIM ane zIkhavavAnI dayAzaMkaranA mAmA vagere ke jemane tyAM temaNe potAnuM bALapaNa gujAryuM temanI marajI nahotI. jUnAgaDhamAM giranArA brAhmaNo mukhyatve yajamAnapravRtti karatA. tethI korTamA umedavArI uparAMtano savArano vakhata teo temAM gujAratA ane evI rIte baMne dhaMdhAmAMthI kamANI thatI. teoe koI saMskRta pAThazALAmAM adhyayana karyA vinA yajamAnapravRtti karanAra brAhmaNone ja jarUrajoguM bhaNavAnuM hoya 331 che te bIjAo pAsethI sAMbhaLI sAMbhaLIne potAnI UMcI smaraNazakti ane buddhithI zIkhI lIdhuM hatuM. rAmabhAI' nAme eka nATakakAra kaccha kAThiyAvADamAM AvyA hatA. tenAM nATako jovAthI te taraphanA keTalAka javAna chokarAone nATakano zokha lAgyo. temAMnA dayAzaMkara paNa eka hatA. te nATakakAranA javA pachI tenA anukaraNarUpe jUnAgaDhanA sArasvata brAhmaNoe eka nATaka kaMpanI karI. temAM dayAzaMkara paNa joDAyA. jUnAgaDhanA marhuma navAba bahAdurakhAnajIe nATaka kaMpanInI pAse eka khAsa khela karAvyo. temAM kaMpanIne yogya inAma ApyAM. uparAMta dayAzaMkarane khAsa tenI cAlAkI joIne juduM inAma ApyuM. nATakavALAoe temanI pAsethI laI levA prayatna karyo. eja takarAramAM temaNe e kaMpanI sAtheno potAno saMbaMdha choDyo. pAchaLathI pote eka moTI nATaka kaMpanInA menejara thayA, tyAre potAne thayelo e gerainsApha dhyAne laIne "ekTarone maLelA khAsa inAma para kaMpanIno hakka nahIM' evo dhAro rAkhyo. saM. 1934nI sAle te pradezamAM eka sakhata dukALa paDyo ane teja sAlamAM emanA pitA gujarI gayA. A prasaMge emane gAyanavidyA gujarAnanuM eka sAdhana thaI paDI. saM. 1935nI sAle temane mosALa pakSanI kaMI saMsArI khaTapaTane lIdhe temanAM mAtuzrI ane mAmA sAthe muMbaI AvavAnI jarUra paDI. grAMTa roDa para thatAM nATako jovAnI icchAthI teo rAtanA 11 vAgyA sudhI eka rAtre nATakazALA bahAra UbhA rahyA hatA tyAre eka gRhasthe temane ATha AnAnI TikiTa ApI. te vakhate muMbaImAM pahelo 'sItAharaNa' adhUro khela temaNe joyo. tenI sAthe sarakhAvatAM pote je khelo karatAM te temane tuccha bALakhela jevA lAgyA. tyArapachI temane eka aMdha hindustAnI gavaiyAno sahavAsa thayo. tethI temanI gAyanakaLAmAM sAro sudhAro thayo. temanuM uttama gAyana sAMbhaLIne pADozamAM rahenAra eka mANase temane nATakamAM rahevA sUcanA karI, paraMtu nATakamAM rahevAne to paisA ApavA paDe! e temanI bhUla bharelI samajaNathI teo DaratA hatA. e bhUla jyAre pADozIe sudhArI ane pagAra maLavAnuM kahyuM, tyAre teo khuza thayA paraMtu nATakamAM rahenAra mATe loko khoTo vicAra rAkhe che. nATakamAM rahevuM e 'nIkaLI javA' jevuM gaNAtuM, tethI temanA vAlIoe temAM vAMdho lIdho, paraMtu jyAre pADozIe temane samajAvyuM ke A to AbarUdAra zeThanI kaMpanI che ane temAM Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 332 dhanya dharA sau potapotAno svadharma pALe che tathA nItithI varte che tyAre temaNe rajA ApI. tethI zarUAtamAM rU. 9nA pagArathI dayAzaMkara nItidarzaka nATaka kaMpanImAM rahyA. temAMthI caDatAM caDatAM cheka rUA. 60nA pagAra sudhI AvyA. "kAmasena rasikA'nA khelamAM temaNe rasikAno pATha bhajavIne ekavAra AkhI muMbaI nagarIne potA pAchaLa ghelI karI mUkI. strI pAtra tarIke teo evo uttama bhAga bhajavatAM ke ajANyA A khelADI puruSa nahIM paNa strI ja che, ema hoDa bakatAM, dayAzaMkaranI AvI cAlAkI joIne bIjI eka kaMpanIvALAe A kaMpanInA vakhata uparAMta potAne tyAM pATha bhajavavA mATe rUA. 60no bIjo pagAra karIne rAkhyA eTale ekaMdare temane daramAse rUA. 120no pagAra maLavA lAgyo te uparAMta sArI rIte inAma-akarAma maLatuM te to juduM. bIjI kaMpanImAM temaNe puruSapAtra tarIke paNa sArI yogyatA batAvI tethI jeo ema dhAratA hatA ke dayAzaMkara mAtra strIpAtra tarIke ja uttama kAma karI zake che temaNe potAnI bhUla sudhArI ane tethI dayAzaMkara eka kuzaLa khelADI tarIke muMbaImAM mazahUra thayA. dayAzaMkare strIpAtra tarIke ane temAM khAsa karIne kAmasena rasikA'nA khelamAM rasikA tarIke bahu ja nAmanA meLavI hatI. muMbaInA lokomAMnAM ghaNAMkharAM loko te kALe temanuM nAma jANatAM nahotAM, paNa "lokapriya rasikA' evA nAmathI temane oLakhatAM hatAM. e samayamAM sArI rakama uparAMta temane zeTha-zAhukAro taraphathI ghaNI sArI bakSiso maLatI ane tethI jo teone mosALa pakSanA kuTuMba kalezano korTano eka kesa ke jemAM rUpiyA vIsathI pacIsa hajAra kharcAI gayA chatAM paNa e kesa temanI viruddhamAM gayo ane te ja kAraNathI temanA mAtuzrIne ane temanA kAraNathI emane potAne muMbaI choDavAnI pharaja paDI. muMbaInI prajAnuM ATaluM mAna, ATalI prIti, ATalI Avaka ane jAhojalAlI choDI. dayAzaMkarane eka mAtRpremathI muMbaIthI javuM paDyuM. dayAzaMkaramAM mAtRprema ane satkArarUpI moTo saguNa hato. muMbaImAM ghaNo samaya rahevAthI temanA para ghaNAka sArA sArA gRhasthonI maherabAnI thaI hatI temAM temanA para atyaMta kRpA rAkhanAra be gRhasthomAMnAM eka khaMbhAtanivAsI pATIdAra zeTha choTAlAla mULacaMda ane bIjA DaoNkTara popaTabhAI prabhurAma vaidya ela. ema. enDa esa. je. pI. hatA, jemaNe temanI dareka sthiti joI hatI tathA temAM teo temanA madadagAra tarIke rahyA. taMga sthitimAM paNa jeo sneha ane nAto jALave. nokarImAMthI rajA maLyA pahelAM dayAzaMkare zeTha choTAlAla mULacaMdanA mALAmAM bhoMyataLiye eka koTaDI bhADe lIdhI hatI, tyAM te vAraMvAra AvatA jatA. zeThane IzvarabhaktinAM gAyano upara prema hovAthI navarAzanI veLAe te dayAzaMkara pAse gavarAvatAM. jyAre nokarImAMthI maLelI rajAne lIdhe nirAza ane udAsa thayelA dayAzaMkarane zeThe joyA tyAre temane bahu dilAso ApI potAnI dukAna para nokarI ApavA jaNAvyuM paNa te vAta na svIkAratAM temaNe to svataMtra ane zuddha gujarAtI nATaka kaMpanI' karavA arthe 'sAdhayAmi nA deha pAtayAmi' evo chello nizcaya jaNAvyo. chevaTe te vAta paNa zeTha choTAlAle kabUla karIne paisAnI madada ApavA kahyuM. muMbaInA prasiddha vidvAna zaherI jhaverIlAla umayAzaMkara yAjJikanA murabbIpaNA heThaLa dayAzaMkare "muMbaI gujarAtI nATaka maMDaLI' saM. 194pamAM sthApI. DaoN. popaTabhAIe nATaka lakhI ApavAnuM kabUla karyuM. saM. 194panA vaizAkha sudi 3ne divase e kaMpanIno pAyo nakhAyo. menejara tarIke dayAzaMkare uttama yaza meLavI kaMpanIne uttama sthitimAM mUkI. teo prathama jUnAgaDhamAM ane pharI mAdhupuramAM paraNyA hatA. prathama strIthI temane eka zaMbhuprasAda nAme putra hato. khAsa zaMkara pratye temanI prItine lIdhe ja putranuM nAma zaMbhuprasAda rAkhyuM ja teo dharmacusta, svadezapremI, paropakArI ane vidyA tathA vidvAno tarapha prema dharAvanAra eka bAhoza nATyakAra hatA. mAsTara ANaMdajI paMDyA kAThiyAvADI kabUtara'e nAmathI ajANyuM bhAgye ja koI haze. e kAThiyAvADI kabUtara te bhAI ANaMdajI bhagavAnajI paMDyA. sAhitya vADImAM jenA gebI sUro chalakelA. lImaDA gAmanA mULa vatanI ane audicya gujarAtI sADA cAraso samavAyanI gaNAtI jJAtinA kAroliyA paMDyA. bhagavAnajI lIlAdhara paMDyAnA putra thAya. bhAIzrI ANaMdajIno janma saMvata 1961 eTale I.sa. 1905mAM motIbAnI kUkhe lImaDA mukAme thayela hato. * temAM teo hatA, jemAM jarAya vaidha Jain Education Intemational ducation Intemational Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 mAstara ANaMdajI sAthe temanA moTAbhAI zrI mAstara zAmaLajI hAramoniyama mAstara tarIke kAyama rahetA baMne bhAIo nATyapradezamAM khIlI rahyA hatA. temAM zrI mAstara ANaMdajInuM nAma muMbaInI zokhIna prajAmAM ane gujarAtakAThiyAvADamAM mazahUra hatuM. I.sa. 1916thI zrI sorAbajI paheravAnajI jevA bAhoza DAyarekTaranI dekharekha nIce dhIme dhIme keLavaNI laI I.sa. 1923 sudhI eTale ke sAta varSa sAro anubhava meLavyo. tyArapachI I.sa. 1923nI sAlamAM 'zrI morabI Arya subodha kaMpanI'mAM eTale zrI choTAlAla mULacaMdanI kaMpanImAM pagAranA sArA vadhArAthI ANaMdajIne vadhu anukULatA maLI. vikrama ane rAti'nA khelamAM zrI lakSmIkAMta nATaka maMDaLInA ajaba khelADI ekTara kezavalAla, je 'kapAtara' tarIke prasiddha thayA hatA. teno yoga thayo ane baMne ekTaroe sAthe rahI komeDiyana ekTara tarIke kAma zarU karyuM. e 'kabUtara kapAtara'nI joDI komika pAtra tarIke nATyabhUmi para chavAI gaI hatI. zrI kezavalAla zivarAma jevA bAhoza komeDiyana ekTaranI peramAM UtaranAra zrI ANaMdajIne potAnA madhura bulaMda avAja ane mohaka caherAthI AkarSAI 'kabUtara'nuM upanAma maLyuM ane potAnI janmabhUmi kAThiyAvADane na vIsaratAM teNe potAnuM nAma 'kAThiyAvADI kabUtara' tarIke jAhera karyuM. AthI dareka nATyakAra, sAhityakAra ane ziSTa samAja teone A rIte pichAnato hato. sane 1925mAM 'zrI dezI nATya samAja'mAM komeDiyana pera tarIke 'kabUtara-kapAtara'nI pasaMdagI karI ane teone sArA pagArathI rokI lIdhA. A kaMpanImAM keLavaNInI vadhu anukULatA maLI. bhAI ANaMdajIne dezI nATaka samAjamAM rahI kAThiyAvADI lokagIto rekarDamAM utAravAno alabhya lAbha hIjha mAsTara voisa' kaMpanIe Apyo, kAraNa ke e kaMpanInA saMcAlaka zrI ramAkAMtabhAI rUpajIe kAThiyAvADI gIto utAravA mATe zrI ANaMdajInI pasaMdagI karI ane te pasaMdagIne mAstara ANaMdajIe ucita TheravI. emanA nAmathI ekapaNa grAmophona khAlI nahotuM. dareka grAmophona rAkhanAra kAThiyAvADI kabUtaranAM gIto jarUra meLavato ja. 'bhammariyA kUvAne kAMThaDe', 'jhaTa jAo caMdanahAra lAvo', 'sohAmaNI sADI', 'kuMbhAryAno saMsAra', 'vidhavAnAM AMsu' ane 'kajoDAnI kahANI' jevAM asarakAraka ane bhAvabharyA gIto temaNe rekorDamAM utarAvyAM. hIjha mAsTara voisa kaMpanI bhAI ANaMdajIne rUpiyA eka hajAra prati varSa vArSika vetana tarIke ApatI. e kaMpanI taraphathI eka suvarNa caMdraka meLavavAnuM mAna paNa mazahUra naTane maLyuM hatuM. 333 kAThiyAvADanI samasta prajAne paNa A peranA kaoNmikono alabhya lAbha levAnuM kudarate nirmANa karatAM 'zrI pAlitANA bhakti pradarzaka nATaka maMDaLI'nA mAlika zrI maNizaMkarabhAI bhaTTe AvA bAhoza khelADIne A kaMpanImAM muMbaInA maLatA pagA2e AmaMtraNa ApyuM ane te svIkArI teo baMne kaMpanImAM joDAyA ane tethI ja rAjakoTa, jAmanagara vagere zaheronI prajAe A peranAM komiko jovA-sAMbhaLavAno lahAvo lIdho hato. bhAI ANaMdajInI ekTiMga ane temanI kudaratI manobhAvanA prekSakone herata pamADI detI. vIsamI sadInI saMpUrNa badInI teo potAnA khelamAM ajaba jhATakaNI karatA. teone prabhue ja gaura varNa ane suMdara cahero kema jANe zodhIne ja bakSisa karyAM hoya ema raMgabhUmi para ajaba khelADI tarIke gaNAtA ekTaromAM bhAI ANaMdajInuM nAma prathama paMktimAM AvatuM. 'jhaTa jAo caMdana hAra lAvo, ghUMghaTa paTa nahIM kholuM' ane 'bhArI beDAM ne huM to nAjukaDI nAra kema karI pANIDAM bharAya, bhammariyA kuvAne kAMThaDe' ati lokapriya thayelAM temanAM gIto hatAM. nATyakAra ane kavi vairATI' prAcIna samayamAM vairATanagara tarIke paMkAyelA nagara ane AjanA dhoLakA tarIke oLakhAtA nagaramAM gaurIzaMkarano janma. janma pachI mAtAe vidAya lIdhI. zizune AzArAma rAvaLe potAnA guru acyutAnaMdajIne soMpI pote saMsArathI parajIvanano paMtha pakaDelo. gaurIzaMkaranuM zikSaNa zarU thayuM. varnAkyulara phAinala tarIke oLakhAtI parIkSA pasAra karI sAdhutAno sparza janmanI sAthe Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 334 ja thayelo eTale paribhramaNa karavA enuM citta prerAyuM. temaNe bhAratayAtrAno pagapALA eka saMta sAthe prAraMbha karyo. te yAtrA traNa varSa ane ATha mAsamAM pUrI karI. yAtrAnA anubhave bhAratanI gulAmI hAlatane kAraNe janasamUhanI durdazAnAM darzana tyAM thayAM. enI vedanA bhItaramAM valovAtI rahI te aMge vicAratA rahyA. potAno jIvananirvAha calAvavA mATe nokarIno svIkAra karyo. talATI tarIke kAma karyuM. AbakArI inspekTara tarIke paNa pharaja bajAvI jANI. kArakunI paNa karI. te pachI samartha sAhityakAra kezavara dhruvanA hAtha nIce nokarImAM joDAyA. aneka anubhava pachI 22 varSanI vaye jiMdagIbhara koInI nokarI na karavAno nirNaya karyo. sAhitya-saravANInuM vaheNa vahetuM thayuM. potAne lAgyuM ke paddhatisarano abhyAsa jarUrI che te pUrNa karavA mATe mahAtmA nathurAma zarmA pAse kAvyazAstra ane nATyazAstrano UMDo abhyAsa karyo. muMbaImAM vasavATa mATe gayA. Arthika upArjana mATe teo tyAM Tyuzano karI kamANI karavA sAthe nATakasarjana mATe kalama upADI. temAMthI nAka kesarI' nATyakRtinuM sarjana thayuM. te nATake DUbI rahelI nATaka kaMpanIne rUpiyA paMcotera hajAranI kamANI karAvI ApI. kaMpanI punaH taratI thaI gayelI. te varSa hatuM I.sa. 1914ne deza utthAnanI dilamAM dAjha hatI. nATaka lakhavA tarapha pUratuM dhyAna kendrita karyuM. e samayamAM raMgabhUmino sUrya soLe kaLAe tapato hato. vyavasAyI raMgabhUmino vyApa vadhato jato hato. 'kavi vairATI' nATyakAra tarIke UpasI-UbharI rahyA hatA. temanI kalama eka pachI eka nATyakRtio kaMDAravA lAgI. raMgabhUmi para tenuM nAma kIrtivaMta thavA lAgyuM. bIjuM nATaka ApyuM svAmI bhakta sAmaMta yAne vIradurgAdAsa' ukta nATakamAM dezabhaktinI bhabhaka bhArobhAra bharI hatI. AryAvartanI yAtrA daramyAna temanA manamAM gulAmI durdazA sAmenA UThelA Akrozano emAM agni bhaDake baLato hato. coTadAra saMvAdo, cittasoMsaravA UtarI jAya tevA zabdo darzaka-zrotAomAM dezabhaktinI bhAvanA jagADavA samartha sAbita thavA lAgyA. temanAM mAnasammAna thavAM mAMDyAM. A nATaka laIne kaMpanI te vakhate avibhAjya AryAvartanA aMga gaNAtA karAMcI zaheramAM gaI ane karAMcInA prekSako samakSa 'vIra durgAdAsa' bhajavAyuM. janamAnasa para tenI dhArI asara thaI. karAMcInI aMgreja polIsanI AMkha karaDa dhanya dharA thaI. tenA lekhakanI dharapakaDa karavA polIse karAMcInA nyAyAdhIza mI. ricarDasana pAsethI kavi vairATInI giraphatArInuM voraMTa meLavyuM tenI jANakArI karAMcInA te vakhatanA meyaranA dhyAna para AvatAM ja temaNe jarUrI evI tAbaDatoba gupta vyavasthA karI kavi vairATIne karAMcImAMthI salAmata rIte vaDodarA mokalI dIdhA . tyAM rahI temaNe nATyasarjana karyA karyuM. 'vIra durgAdAse' kavinI kalama para kIrtikaLaza caDhAvI dIdho pachI to eka pachI eka nATya kRtionuM sarjana thatuM rahyuM. raMgabhUmi para kavinAM gIto ane saMvAdo chapAtA rahyAM. aneka moTI nATya kaMpanIoe temanAM nATako takhatA para rajU karyAM, jemAM 'vIra pUjana', 'vIra hamIra', 'dezadIpaka', 'vallabhIpati', 'mAro deza', 'vivAdanaMda', 'bApA rAvaLa', 'maradanA ghA', 'navajavAna'jevA rASTrabhAvanAne jhaMkRta karatAM nATyoe navayuvAnone preraka baLa pUruM pADyuM hatuM. 'kariyAvara', 'udata prabhAta', 'samAjanAM kaMTaka', 'samayasara' jevAM sAmAjika nATakomAM temaNe sadbodhanAM jharaNAM vahAvyAM hatAM. tethI samAjamAM paNa Adara pAmyA karatA hatA. temaNe kula maLIne 117 nATako lakhI raMgabhUmine raLiyAmaNI banAvI hatI. temaNe 1200 jeTalAM gIto lakhelAM temaja 8 sinemA mATe vArtA lakhelI. temanuM nATaka samrATa caMdragupta' karAMcImAMthI pragaTa thatA 'TahukAra nAmanA prakAzanamAM chapAyuM hatuM. te uparAMta AkhyAnasaMgraha 'amRtAnaMda' zIrSaka taLe pustakarUpe pragaTa thayelo. muMbaI sarakAre temane vArSika rUpiyA 20000nuM mAnadhana ApavAnuM zarU kareluM. te kavi vairATI svIkArIne rAhataphaMDamAM jamA karAvI detA hatA. temanA lakhelA 'durgAdAsa' nATakanA kula maLIne traNa hajAra, basso prayogo thayA hatA te ghaTanA noMdhapAtra hatI. temanI 81 varSanI vaye vaDodarAmAM temane sammAnavAno kAryakrama 20mI sapTembara, 1968nA roja yojAyo hato. A prasaMge temaNe lakheluM nATaka 'nArI ke nArAyaNI' mayUra kalAmaMca dvArA bhajavAyuM hatuM. kavi vairATIe tamAma nATako maulika lakhyAM hatAM. A samartha nATyakAra ane kavino janma tA. 14 ogaSTa I.sa. 1888nA roja thayo hato. temanuM nidhana vaDodarAmAM I.sa. 1972nA varSamAM thayuM hatuM. Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 narasiMhaprasAda vibhAkara berisTara vatana emanuM soraThanuM vaMthaLI, pachI zImAzI ane pachI jUnAgaDha. mULa aTaka vAMhANI ane pachI vibhAkara. narasiMhaprasAde jUnAgaDhanI bahAdurakhAnajI hAiskUlamAM abhyAsa karelo. aMgrejI chaThThA dhoraNamAM hatA tyArathI saphaLa nibaMdhakAra tarIke UbharI AvelA. emanI vicArazakti ane zailIthI prabhAvita thaIne Adararatna zrI kauzikarAma vighnahararAme temane dhanyavAda ApyA. AgaLano abhyAsa bahAuddIna kolejamAM karyo. te kolejakALa vakhate jAhera bhASaNo ApI eka vicArazIla vaktA tarIke nAmAMkita thayelA. teo rAjadvArI hilacAlamAM AgevAnI bharyo. bhAga letAM letAM berisTara thayA. dezabhaktinI bhAvanA bhArobhAra bharI hatI. suhRdabhAvanA kema jAgrata thAya te mATe temaNe raMgabhUmine pasaMda karI aneka nATako lakhyA ane raju karAvyAM, temAM 'svadezasevA' mukhya hatuM. 'abajonAM baMdhana' vagere nATako dvArA temaNe raMgabhUminI na vIsarI zakAya tevI sevA karI che. temanA taMtrIpade raMgabhUmi nAme ArTapeparamAM pragaTa thatuM mAsika zarU kareluM. temaNe rASTrIya jAgRti mATe samagra gujarAtamAM gAmaDe gAmaDe pharIne potAnI abhyAsapUrNa vedhaka vANImAM sabhAo gajAvI hatI. je pravRtti teo karatA temAM dezabhaktinI bhAvanA prathama rahetI. dezabhakti mATe ja pravRtti karatA hatA. sva. zrI narasiMha vibhAkara eka ucca Adarza sAthe raMgabhUmi para madhyAhne tapatA hatA tyAM ja temano aNadhAryo asta thayo e gujarAtanuM durbhAgya hatuM. jema temaNe raMgabhUmi para navIna bhAvanAo reDI tema raMgabhUmi paranI bhASAno prakAra paNa navIna chatAM jUnA saMskAravALo suMdara rIte mizrita ane rasone dRSTi samIpa lAvI mUkato vibhAvAna mUkyo che. kavitAnI kRtio jo ke maMda chatAM tene saMgIta sAthe bheLI nAkhavAnI kaLA teo nATakakAra tarIke jANatA hatA. Jain Education Intemational uparAMta jyAre temanI nATakanI copaDIo para temanuM nAma bI.e., ela.ela.bI. berisTara eTa lo lakhAtuM tyAre sau Azcarya anubhavatA. temaNe ja nATyalekhakanuM nAma lakhavAno Agraha rAkhelo. 'madhubaMsarI', 'sudhAcaMda' nATakoe dezabhaktinI bhAvanAne jvalaMta banAvI khaLabhaLATa macAvI nAkhyo hato. zaMbhuprasAda vakIla eka sadI pUrve jUnAgaDhamAM gopASTamInA punIta prabhAte navajAta zizunuM rudana relAyuM ne girinArAyaNa brAhmaNa dayAzaMkara purohitanA gharamAM paNa janmanA kAraNe thALI raNajhaNI ne naMdaghera AnaMdabhayo' varatAyo. vidhAtA chaThThInA lekha lakhe e pUrve niyatie nakkI karelA AghAtajanaka nirdhArano amala karI dIdho. 334 mAtra cAra divasanA zizunuM mAtRsukha jhUMTavI lIdhuM. mAtA dhanakorabahenanuM avasAna thatAM cAra divasanA zizune ucheravAnI ujeravAnI aNadhArI aNakalpI javAbadArI bevaDA saMbaMdhothI saMkaLAyelAM mAsI ane bhAbhu bhAgIrathIbahena para AvI je temaNe aMtaranA UmaLakAthI ane haiyAnA hetathI javAbadArIne jhIlI ane vAtsalyabhAvathI bhIMjavatAM hiMcoLatAM rahyAM. zizunA pitA zivopAsaka bhUdeve zivanuM smaraNa satata rahe tethI nAma pADyuM 'zaMbhuprasAda'. zaMbhuprasAdanuM zaizava saryuM. kizoravayamAM praveza karyo tyAM sudhImAM bhAgIrathIbahene temanAmAM zuddha sAttvika saMskAranuM siMcana karyuM. jIvananuM ghaDatara karyuM. zaMbhuprasAde bAra-tera varSanI vaye pitAnuM sukha gumAvyuM, paNa abhyAsamAM otaprota thaIne potAnuM sthAna ane mAna prApta karavAnI sAthe yuvAnIne AMbI gayA. sudhArAvAdI vicAraka tarIke dhIre dhIre UbharI AvyA. khAsa karIne jJAtimAM cAlatI kurUDhio sAme temano Akroza dhIre dhIre dhagavA mAMDyo. jJAtisamAjamAM te samaye prasthApita thayelI rUDhi sAme avAja uThAvyo ke lagna prasaMge amuka mIThAIo pIrasavI ja paDe te prathA barAbara nathI, tethI garIbone devuM karavuM paDe che. zrImaMto te prathAnuM pAlana kare temAM vAMdho ke virodha nathI paraMtu te pharajiyAta na hovuM joIe. zaMbhuprasAdanI AvI dalIla sAMbhaLI eka jJAtijane ToNo Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhanya dharA mAryo ke, "dalIla karatAM to sArI AvaDe che, vakIla thaI jA!" te ja kSaNe yuvAna zaMbhuprasAde vakIla thavAnI manomana gAMTha vALI lIdhI, temAM saphaLatA prApta karavA taiyArIo karavA mAMDI temAM saphaLatA prApta karIne tA. 2-12-1929nA divase vakIlAta karavAnI sanada meLavI lIdhI, paNa vyavasAya tarIke svIkAra karavAmAM temane saiddhAMtika avarodha girikaMdarA jevo thaIne khaDo rahyo. teo pote satya vaktA hatA ane sAmAvALAe paNa satya ja bolavuM joIe tenA AgrahI hatA, tethI vakIlAtane dhaMdho na banAvyo tema chatAM koI garIba mANasane nyAya apAvavA vagara paise vakIlAta paNa karI batAvatA. temaja jAhera hitanI lAgaNIone mATe paNa potAno vakIla tarIkeno dharma bajAvatA. zaMbhuprasAdabhAInA vArasAgata saMskAre temane takhtAnA paNa tAraka banAvyA. raMgabhUmi paNa te vakhate temanAthI raLiyAmaNI lAgatI hatI. raMgabhUminA A rasiyA jIve vyavasthApaka, digdarzaka tarIke paNa saphaLa kAmagIrI bajAvI hatI. te nATya saMsthAo hatI zrI saurASTra nATyakalA samAja, zrI Aryanaitika nATaka samAja, zrI rAmavijaya nATaka samAja. tA. 19 eprila, 1933nA roja kavi kizoradAna lekhita nATaka 'vidhinA lekha'nuM digdarzana karyuM. tA. 4 navembara, 1933nA roja pratApa TI. chAyA lekhita "vIra rAmavALo' nATakanuM digdarzana kareluM. tA. 31 jAnyuArI, 1934nA roja kavi kizoradAna lekhita 'haMTaravALA' nATakanuM digdarzana kareluM. uparokta nATyaprayogo zrI raNajita nATaka samAja taraphathI rajU thayA hatA. temaNe "kAdu makarANI', "zrImatI maMjarI' vagere nATakomAM takhtA para abhinaya ApI potAnI AgavI adAkArIno paricaya Apyo hato. samAjasevaka, svAtaMtryasaMgrAmamAM kArAvAsa veThanAra jJAtisudhAraka vakIla zaMbhuprasAda dayArAma purohita krodhane hiMsAnuM svarUpa mAnatA. mAnavatAvAdI mAnasa dharAvatA guptadAna dvArA duHkha pheDanAra anekane mATe phirastA jevA hatA. arasaparasanA saMbaMdhone atyaMta bhAvukatAthI jotA. teonI kalama paNa jhabakatI to kyAreka jhaLahaLatI. "sajjano maLajo mAM maLo to sneha bAMdhajo mA sneha baMdhAya to toDajo mA ane tUTe to jIvajo mA." pragatizIla vicAradhArAnA preraka ane puraskartA vakIla purohita 32 varSanI vaye vidhura thayA. saMsAra, svAtaMtrya, saMgrAma, raMgabhUmi ane jJAtisudhAraNAmAM enuM cakra pharatuM rahetuM. temaNe svajJAti mATe eka kAvyaracanA karelI, je Aje paNa eTalI ja AvakAradAyaka che. "bhUdeva! jarA jAgIne najara to karo! prAcIna tamArI saMskRtine yAda to karo! rAma jevA rAjavI caraNe namyA jeneevA vaziSTanI vibhUtine yAda to karo! brahmatejapuMjathI kSatriyo paNa Dare, e parazurAma-pratApanuM smaraNa to karo! keLavI bhAratanI kaLA yuddhamAM jeNe- e pratApI droNanA Adarzane ura dharo! anArya Arya bhUmi karI dharmanuM maMDanaevA guru zaMkara taNA vacane gati karo! pAkhaMDa matakhaMDana karI jeNe dharma sthApyoe svAmI dayAnaMdajIne kema visaro? "svarAjya mAro janmasiddha hakka che" kathanAra! mahArAja tilaka taNI gItAnuM paThana karo! yAcaka maTI dAtA thAo vizvAsu prabhunA karo! nAto tAgA toDI bahAra AvI bhAratIya bano!" TUMkA jIvanapaMthamAM anekavidha pravRttiono prakAzapuMja pAtharI vakIla zaMbhuprasAda purohite 42 varSanI bharayuvAna vaye vidAya lIdhI. kamaleza ThAkara AjanuM saurASTra eka samayanuM kAThiyAvADa, kAThiyAvADamAM AjanuM jAmanagara te samayanAM navAnagara tarIke oLakhAtuM nagara. A nagaranI prAthamika zALAmAM eka chokaro mAthe gAMdhITopI paherIne "takalI' kAM to Jain Education Intemational dain Education Intermational Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 zALAnA vargamAM dAkhala thayo. Avo dekhAva karIne AvelA kizora para mAstaranI karaDI najara paDI, tADukyA paNa kharA. chokarAe na Dara anubhavyo ke na 'takalI' pheravI pUNI kAMtavAnuM baMdha karyuM. mAstarathI A vAta pahoMcI heDa mAstara pAse. heDa mAstare kizorane pATha bhaNAvavA soTI saboDI paNa beDiyA dilano kasAyelA bAMdhAno kizora cuMkAroya karyA vagara takalI pheravato rahyo. e samaya hato gAMdhIyuganA udayano. gAMdhI TopI, takalI, reMTiyo Adarza ane AjhAdI hAMsala karavAnAM pratIka thaIne pratiSThA pAmI rahyAM hatAM te sAme sAmrAjyavAdInA pagAra ane penzana mATe nokarI ane cAkarI karanArA paMgu manovRttivALAthI A dekhAva sahI zakyo nahIM. heDa mAstaranI soTI vIMjhAtI rahI ne kizora takalI pheravato rahyo. e hato rAjyanA uparI adhikArI dayAzaMkara ThAkarano dIkaro kamaleza. kizora vayamAM e gAMdhIraMge raMgAI gayelo. vaya vadhatI gaI ema e Arya samAjanA sthApaka rASTranA jyotirdhara svAmI dayAnaMda sarasvatInA 'satyArtha prakAza' rASTranA premanI preraNAnAM pIyUSanuM pAna karI lIdhuM. e pachI videzI krAMtionAM itihAsamAMthI prANa mATenuM amRta paNa pIdhuM. enI vaicArika paripakvatA pAkavA mAMDIne eka samaye e pUrepUrI pAkI gaI. vAcana, vicAra ane mananamAM magna rahenAra kamalezane saMgIta ane kalAno paNa zokha. jAmanagaramAM eka nATaka kaMpanI AvI. pArasI gRhastha kAtrakabAvA enA mAlika, saMcAlaka sarvesarvA. kamaleza emane maLyo. nATakamAM joyelAM pAtrono abhinaya karI batAvyo. pArasI zeTha khuza thaI gayA. temane abhinayanI tAlIma ApavI zarU karI. gaNatrInA divasomAM ja A yuvAna kalAkAra raMgabhUminA kalAkAra tarIke UbharI Avyo. prekSakoe premapuSpo veryAM. temane vadhu protsAhita thaIne potAnI bhUmikA bharapUra bhAva sAthe bhajavavA mAMDI. raMgabhUminA naTa tarIke tenuM sthAna prasthApita thaI gayuM. tyAM to dezabharamAM AjhAdIno jabaro jaMga jAmyo. krAMtivIrane mAtA chupo Azraya ApI dezabhaktinA pATha karI rahyAM hatAM. temanI ja preraNAthI kamaleza ThAkare kalAkSetrane korANe mUkI mAbhomanI mukti kAje maMDAyelA mahAnadamAM jhaMpalAvyuM. krAMtivIramAM potAnI paNa keDI kaMDArI chupAtAM, saMtAtAM aneka kAryakramonI yojanAo karI paradezI sattAne paDakArI. ane bhUgarbhamAMthI bahAra AvI temaNe gAyuM ke "zira jAve to jAve mAtanI AjhAdI ghara Ave. Age kadama Age kadama Age kadama yAro phanAnA paMtha para Age kadama." 336 kalA ane krAMtino subhaga saMgama kamaleza ThAkaramAM sarjAyo te aneka saMgharSo karato rahyo ne aneka saMkaTo sahana karato rahyo bolatI philmano samaya Avyo. kalAkArajIvanuM te tarapha dhyAna dorAyuM. hindI citrapaTanA dhuraMdhara I. bilimoriyA temane citrajagatamAM dorI gayA. tyAM temane raNajita muviTonanAM mAlika caMdulAla zAha, gAyaka ane abhinetA kuMdanalAla sAyagala, balarAja sahAnI jevA philmajagatanA jAjaramAna kalAkAro sAthe saMgati thaI. e yugamAM navI raMgabhUmi ane avetana raMgabhUmino raMga ghUMTAvA lAgyo. punaH emane raMgabhUmino raMga lAgyo. 'narImAna vejaTa' lomeza desAI ane narahira desAI sAthe ArAdhanA AraMbhI. temAMthI inDiyana pipalsa thieTaranI gujarAtamAM prabhA pAtharavAnI zarUAta karI. gujarAtI citra nirmANa zarU thayuM. temAM 'guNasuMdarI' nAme gujarAtI citramAM 'ThAkarazI adA'nI yAdagAra bhUmikA bhajavI hatI. bhavAI vezane nUtana rIte rajU karIne temaNe kalAnA kSetre eka navatara prayoga dilhImAM karI batAvyo. paMDita naherujIe abhinaMdana ApyAM. kamaleza ThAkara kaMIne kaMI navuM sarjana karavAnI pravRttimAM satata kAryarata rahetA hatA. raMgabhUmi, calacitro, AkAzavANI, kalAnuM, saMvAdanuM koIpaNa kSetra hoya emAM kamalezabhAInI pravRttino prayatna sadA prasarato raheto hato. nirAbhimAnI nirADAmbarI sahajatA ane saraLatA temanA jIvanamAM jovA maLatAM hatAM. AraMbhanA gujarAtI calacitromAM temano abhinaya haMmezAM yAdagAra raheto. kamaleza ThAkara raMgabhUmino rasiyo jIva hato. jyAre jUnI raMgabhUmino sUrya soLe kaLAe tapato hato tyAre te kizoravayamAM dareka nATaka jovAnuM cUkatA nahIM ane te nATakamAM rajU thatAM pAtronA abhinayanI AbehUba rajUAta mitra maMDaLa vacce karI batAvatA. jIvananA uttarArdhamAM temaNe amadAvAdamAM Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 338 nivAsa karyo hato ane anekane, nATyapravRttimAM javA icchuka evA yuvAnone preraNA ApatA rahyA hatA. saMta jJAnezvaranI bhUmikA temaNe I.sa. 1953mAM saMta jJAnezvara' gujarAtI calacitramAM karI hatI, je citra saLa rahyuM hatuM. Ama kamalezabhAI ThAkara eka vyakti hatA paraMtu temanI pravRtti aneka hatI. lokanAyaka saMghe utArelA baMgALanA dukALagrasta citra paranI ke lAla'mAM temaNe saphaLa bhUmikA karI hatI. A citra cIna ane raziyAmAM rajU thayuM hatuM ane prazaMsA pAmyuM hatuM. temaNe 15 jeTalAM gujarAtI citramAM kAma karyuM hatuM temaja hindI citromAM paNa abhinaya Apyo hato. reDiyo ane raMgabhUmi mATe rUpaka ane nATaka lakhyAM hatAM. temano janma tA. 30-1-1912nA roja jAmanagaramAM thayo hato. dalasukharAma bhojaka dalasukharAmano janma saMvata 1920nA kArataka suda agiyArasane budhavAre I.sa. 1964mAM mahesANA jillAnA vijApura tAlukAnA nAnakaDA gAma sokhaDA khAte thayo hato. pitA rAjya hatA. vastArAma jUnAgaDha darabAramAM rAjagAyaka moTAbhAI celArAma . saMgItakaLAmAM nipuNa hatA. zreSTha pakhavAjI hatA. gharamAM saMgItano mAhola hovAthI dalasukharAmane bAlyakALathI ja saMgIta pratye abhiruci keLavAI hatI. mAtra pAMca varSanI vayamAM pitA ane moTA bhAI celArAma pAsethI saMgItizakSaNa levAnI zarUAta karI. gujarAtI raMgabhUminA khyAtanAma kalAkAra sva. zrI jayazaMkara (suMdarI)nA dAdAjI tribhovanadAsa bhojaka pAsethI khAsa baMdizanI cIjo zIkhyA. jUnAgaDhanA navAba bahAdurakhAnajInA darabAramAM jAmanagaranA nAgara brAhmaNa zrI AdityarAma jevA khyAtiprApta saMgInadAsI pAsethI pakhavAjavAdana zIkhyA. jUnAgaDhanA navAba barDa mahobbatakhAnajI jeo pote eka uttama saMgItakAra hatA, dalasukharAme teonI pAse saMgItavidyA prApta karavA gurupade sthApyA hatA. navAba sAheba sAthe evI to dhanya dharA prIti baMdhAI gaI ke zikAramAM paNa sAthe laI jatA ane talavAra, baMduka ane tamaMcAnI tAlIma paNa ApI hatI. paDachaMda kAyA, bharAvadAra cahero, ghauMvarNo vAna, vizALa bhAla, aNIdAra sIdhuM nAka, gAla para dhoLiyA, vaLavALI mUcha, mAthe pAghaDI, zarIre keDiyuM ane dhotiyuM, bulaMda avAja Ama, dalasukharAmanuM anokhuM vyaktitva UpasI AvatuM hatuM. eka prasaMga evo banyo ke jUnAgaDha navAba sAheba sAthe zikAre javAnuM hatuM. navAba sUtA hatA te daramyAna haraNAM dekhAyAM. navAba sAheba haraNAMno zikAra karI mArI nAkhaze tevuM lAgatAM dalasukharAmane dayA AvI ane havAmAM goLIbAra karI haraNAM nasADI mUkatAM navAba sAheba bhAre gusse thayA. temanA khothI bacavA dalasukharAme nadImAM paDatuM mUkI tarI sAme kinAre pahoMcI giranAranA jaMgalomAM adazya thaI gayA. A arasAmAM navAba sAhebanA darabAramAM bahAragAmathI keTalAka nAmI kalAkAro AvyA. temanuM saMgIta sAMbhaLI navAbane dalasukharAmanI yAda AvI. tarata ja dalasukharAmanI zodhakhoLa karAvI. giranAranA DuMgaranI guphAmAM koI sAdhumaMDaLImAMthI temane zodhI, abhayavacana ApI pAchA laI AvyA ane potAnA mahelanI bAjumAM ja dalasukharAmanA rahevAnI vyavasthA karI ApI. dalasukharAma pharI rAjadarabAramAM hAjara thayA. navAba sAhebanI pharamAyazathI bulaMda avAje be kalAka sudhI gAyuM. pelA bahArathI AvelA saMgItakAro eTalA prabhAvita thayA ke tyAra pachI temaNe gAvAnI hiMmata karI nahIM! I.sa. 18866mAM prasiddha nATaka kaMpanI 'muMbaI gujarAtI nATaka maMDaLI' jUnAgaDha AvI. saMsthAnA AgrahathI dalasukharAma temAM digdarzaka tarIke joDAyA. be-traNa varSa kAma karyA pachI morabI Arya subodha nATaka maMDaLI'nuM AmaMtraNa maLatAM temAM joDAyA. dalasukharAmanA nATakomAM 'rANakadevI rAkheMgAra', 'trivikrama', 'jagadeva paramAra', 'vibuddhavijaya', 'caMdrahAsa', 'vIrabALA" vagere khUba ja prasiddhi pAmyAM hatAM. amadAvAdamAM baneluM navuM thieTara 'bhAratabhuvana' zeTha ajitasiMgha maNilAla pAsethI morabI kaMpanIe rUA. 2200/-nA mAsika bhADe rAkhI temAM bhartRhari' nATaka rajU karyuM. dalasukharAma A nATakamAM bhartRhari rola karatA. uttama gAyako, utkRSTa abhinaya, meghAvIOM ke saMgItanA UMDA jJAna jevA guNono samanvaya thatAM prema khUba lokapriya banI gayA hatA. Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 amadAvAdathI morabI kaMpanI thoDI nAiTo karavA vaDodarA gaI. sayAjIrAva thiyeTaramAM 'bhartRhari' nATaka rajU thayuM te samaye vaDodarA rAjyanA mukhya gavaiyA khAM sAheba maulAbakSa, je hindustAnI saMgItakAromAM ucca koTinA gaNAtA hatA. maulA bakSano eka zAgirda A nATaka jovA temane kahevA gayo ane dalasukharAmanI gAyakInAM vakhANa karyAM tyAre maulAbakSe moDhuM macakoDI tucchakArathI tenI vAtane vajUda na ApyuM, paraMtu pAchaLathI vaDodarA rAjyanA adhikArIonA AgrahathI mAtra thoDAka samaya mATe hAjarI ApavA maulAbakSa saMmata thayA. dalasukharAmane jANa thaI ke maulAbakSa hAjarI ApavAnA che eTale temaNe badhI taiyArI karI lIdhI. tAnapuro taiyAra karyo. saMgIta mATe hArmoniyama para vasaMtalAla bhojaka, pakhavAja para aMdha pakhavAjI baLadevadAsa paMDita ane sAraMgI para nUramahaMmadane goThavI dIdhA. nATakanA prAraMbhamAM rAtrinA prathama praharanI rAgiNI kAnarAmAM stutithI thayo. asthAyI, aMtarA, saMcArI jevA dhrupadanAM cAra caraNa pUrAM karI layakArInA prakAra zarU thayA. jANe pracaMDa mahAsAgara ghUghavato hoya tema upajano vega vadhato gayo. khAM sAheba have dhyAnathI sAMbhaLavA lAgyA. hArmoniyama, sAraMgI ane pakhavAjanA avAjane dabAvatA. dalasukharAme meghagarjanAyukta dhamaka sAthe tAra saptakanI parAkASThA sudhI kaMThane vaheto mUkyo. oDiyansa stabdha banI gayuM hatuM. khUba ja saraLatAthI sAthe tArasaptakanA paMcama svarathI dalasukharAma AgaLa nIkaLI jyAM dhaivata ane niSAdanuM anusaMdhAna karyu tyAre khAMsAhebathI rahI zakAyuM nahIM. teoe beThaka upara jaI rAganI khUbIo batAvavA mAMDI tyAM to khAM sAhebanA mukhamAMthI "vAha vAha! mAzAhallAha......subhAna allAha! kyA pArka AvAjha haya!" jevA prazaMsAnA zabdo sarI paDyA. dalasukharAmane lAgyuM ke tIra barAbara nizAna para vAgyuM che eTale cothA saptaka upara ArohaavarohanI parAkASThAe pahoMcyA ane tyAM to khAM sAheba khurazImAMthI UbhA thaI gayA ane pokArI UThyA, "abe...yaha chata gira paDegI....gira paDegI' thieTara tALIonA gaDagaDATathI guMjI UThyuM. pachI to maulAbakSajI sAthe mitrAcArI thatAM zrImaMta sayAjIrAve dalasukharAmanI gAyakI sAMbhaLI tyAre temanuM bahumAna karyuM ane navI nATaka kaMpanI sthApavA ophara karI, paraMtu dalasukharAme khUba ja vivekapUrNa teno asvIkAra karI zrImaMta sarakArano khUba khUba AbhAra mAnyo. pariNAme morabI kaMpanImAM dalasukharAmanuM bahu ja mAna-sammAna vadhyuM. 339 dalasukharAme sane 1897mAM raMgamaMcane rAmarAma karI bhAvanagara darabAramAM rAjagAyakapada saMbhALyuM ane jIvananI AkharI saphara sudhI tyAM ja sthAyI thayA hatA. mahendrabhAI mahetA raMgabhUminI jiMdagImAM TukaDe TukaDe prasaMgo upasthita thatA bhajavAI jatI ghaTanAone saLaMga sUtramAM sAMkaLI rajU thatI ghaTamALanuM nAma nATaka. rajUAta pAme te sthaLanuM nAma raMgabhUmi. gujarAtI avetana nATyakSetramAM jhaLahaLatI kArakirdI prApta karIne pagavALIne besI gayelA eka kalAkAra eTale mahendrabhAI. jJAtie kheDAvALa brAhmaNa. UMcAI pUrA kadanI. bharAvadAra zarIra sauSThava upara gorA vAnano ughADa aMdarathI abhinayanI bharatI UchaLI UchaLIne bahAra AvavA mathe. lakSa emanuM nATyakSetre kaMIka pradAna karavAnuM evI paLane pakaDavAnI pratIkSA AjathI pistAlIsa varSa pUrve e paLa prApta thaI ane mahendrabhAInA aMtaranA aramAna UghaDI gayA. 'dIpanirvANa' ekAMkInI rajUAta thavAnI taiyArI cAlI, temAM temane taka maLI. te varSa hatuM I.sa. 1960nuM. e pachInA be varSa pachI javanikA thieTarsa dvArA svArpaNanI bhAvanAne protsAhita karatuM prasaMgocitta nATaka 'saLagI svArpaNanI jvALA' rajU thayuM. hiMdu-cInanI sarahade saLagelI tenI ghaTanAne vaNIne cittavedhaka nATyakRtimAM A UgIne UghaDelA garavA ane gorA kalAkAre eka phojI javAna ane temaNe premI phojI tarIkenI bhUmikA bhajavIne potAnI avarNanIya adAkArInAM ajavALAM pAtharI dIdhelAM. 'saLagI svArpaNanI jvALA'ne gujarAta rAjya saMgIta nATaka akAdamInuM prathama inAma prApta thayuM te uparAMta nATakane anya paNa AnusAMgika inAmo maLyAM. mahendrabhAI sabaLa sazakta ane saMphaLa bhUmikA karavA sakSama thaIne UbharyA. raMgabhUmi eka evuM mAdhyama che je bhUmikA dvArA mUrtasvarUpa ApI zake che. temAM Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 340 saphaLatA-niSphaLatAnA prekSako taraphathI tvarita pratibhAvo paDe che. pachInAM be varSa eTale ke 1964nA varSamAM yunivarsiTI yojita yutha phesTivalamAM 'kruNAmaya' nATaka bhajavAyuM. temAM mahendrabhAIne abhinayano zreSTha evorDa prApta thayo. abhinayakSetre siddhinAM zikhara sara karanAra A adAkAre kalama paNa pakaDI ane AkAzavANI yojita ekAMkI nATaka spardhAmAM temaNe 'jananI janmabhUmi' mokalyuM, je ekAMkI sITI ArTsa enDa komarsa koleja dvArA AkAzavANI para rajU thayeluM, je ekAMkI nATaka spardhAmAM prathama inAmane pAtra TharyuM. koI Arthika upArjananI apekSArahita mAtra kalAnA kSetrane potAnAthI je kAMI pradAna thaI zake te karavAnA ucca Adarza laIne raMgabhUmimAM raMgAI rahelA A kalAkArane eka pachI eka tako upalabdha thatI rahI gaI. te vakhate javanikA raMgabhUmi para relAI rahI hatI. anekavidha nATyakRtio raMgamaMca para rajU karavA mATe satata satarka ane sajja rahetI hatI. tethI raMgabhUminA rasiyAone bhinna bhinna prakAranAM nATako jovAM maLatAM hatAM temAM mukhya 'sukhanAM sukhaDa jale', 'paDApaDI', 'pAcho premamAM paro' jevAM prahasana paNa hatAM. te uparAMta guNavaMtarAya AcAryanI gaMbhIra ane rahasyabharI kRti pAtALanAM pANI' jenuM nATyarUpAMtara rAmajI vANiyAe karyuM hatuM, e nATaka eTaluM to pANIdAra ane prabhAvI hatuM ke prekSako maTakuM mAryA vagara nIrakhI rahetA hatA. temAM mahendrabhAIne khalanAyaka tarIke pAtra bhajavavAnuM hatuM. te evI to coTadAra rIte bhajavI batAvyuM ke temane rAjyapAla zrI zrImananArAyaNanA haste evorDa prApta thayelo. rAjyakakSAnI harIphAImAM pAtALanAM pANI'nI rajUAta mATe muMbaI ane madrAsanA gujarAtI nATakanA zokhInoe mAMgaNI karelI. tethI tenI rajUAta bane zahero uparAMta pUnAmAM bAlagaMdharva nATaka thieTaramAM paNa tenA prayogo rajUAta pAmyA hatA tyAre marAThI raMgabhUminA kalAkAroe gujarAtI kalAkArone gArDanapArTI ApI sammAna karyuM hatuM. eka ja prayoga karavAno hato tyAM pAMca zo bhajavAyA. sADAcAra dAyakA pUrve raMgabhUmimAM praveza karanAra bhAI mahendrabhAI mahetAnuM vatana amarelI tAlukAnuM pIThavAjALa nAme nAnakaDuM gAma, paNa pitA caMpakabhAI mahetA vyavasAyaarthe amadAvAdamAM sthAyI thayA. khADiyAmAM vasavATa karyo. mahendrabhAI mahetAe bI.e., bI.koma. sudhIno abhyAsa karyo. nATyakalAnA jIvane na to dhaMdhAmAM phAvaTa AvI ke nokarImAM dhanya dharA Arthika upArjana temanuM lakSa rahyuM nahIM. tema chatAM jarUrata paDe tyAre ekAunTanTa tarIkenuM kAma karI letA. gujarAtI raMgabhUmi uparAMta A kalAkAre hindI nATakomAM dhyAnAkarSaka adAkArI dAkhavI hatI. temaNe sva. premacaMdanI hindI kRti 'godAna' ane 'gabana' uparAMta rameza mahetA (dilhI) kRta 'jamAvA' hindI nATakomAM abhinaya Apyo hato. A hindI nATakanA prayogo daramyAna te vakhatanA takhtAnA betAja bAdazAha gaNAtA pRthvIrAjakapUra aNadhAryA nATaka jovA AvI pahoMcelA. te nATakamAM mahendra mahetAno rola ghaNo ja TUMko hovA chatAM temanI saMvAdanI chaTA ane abhinayanI zailI joIne pRthvIrAja kapUra prabhAvita thaI gayelA. nATaka pUruM thatAM ja te sTeja para AvIne mahendra mahetAne dhanyavAda ApatAM kaheluM ke, 'jAyanTa parsanAliTI opha sTeja mahendra mahetAnA jIvananI te dhanya paLa hatI. raMgabhUmino raMga satata relAto rahyo. 'saMta devIdAsa', 'sAputArA', 'prIta banI zamaNuM' jevAM romenTika nATakomAM potAne maLelI bhUmikAne saphaLatApUrvaka bhajavI batAvelI. 20 varSanI yuvAna vaye temane paDakAra samI bhUmikA bhajavavAnuM kahevAmAM AvyuM. nATaka hatuM 'mukaddarAya'. temAM temaNe 60 varSanA raghunAtharAyanI bhUmikA bhajavavAnI hatI. temaNe A paDakArane jhIlI lIdho ane 20 varSanI vaye 60 varSanA raghunAtharAyanI bhUmikA bhajavIne saune Azcaryacakita karI dIdhA. jIvanamAM mAtra zUnyanA saravALA, bAdabAkI, bhAgAkAra, guNAkAra karanAra kalAkAra jiMdagInI uttarAvasthAmAM paNa raMgabhUminI saMgatanI raMgatanAM sonerI smaraNone saMbhAratAM saMbhAratAM bhAvivabhora thaI jAya che. saMsthAnA kalAkAro ekabIjA sAthe lAgaNInA saMbaMdhothI saMkaLAyelA rahetA ane anyonyane sahAyaka thatA. mArI mulAkAtamAM mahendrabhAI mahetAe kahyuM "jyArathI arthakAraNa pravezyuM tyArathI gujarAtI raMgabhUminI asalI ronaka ane asabAba UDI gayo. raMgamaMca para ramIne amAre samAjane saMdezo ApavAno amAro mukhya uddeza hato, manoraMjana hatuM paNa te mAtra manoraMjana nahotuM, temAM jIvananA tANAvANAnAM tAdezya dRzyo hatAM. te dvArA jIvanapaMthane preraka banAvavAno khyAla mukhya hato.' mahendra mahetAno janma deraDI (kuMbhAjI) pAsenA rANAsIkI gAme mosALamAM thayo hato. Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 bhaTTa bAMdhava belaDI bhaTTa ane hirabhAI hemubhAI bhaTTa nAmanA bAMdhava khelADIoe bhAvanagaramAM I.sa. 1941-42nA varSamAM prabhAva kalA maMDaLa' nAmanI saMsthA racI te dvArA 'lava-kuza'nAme nATya raMgamaMca para mUkyuM. 'lavakuza' nATaka loka najaramAM abhUtapUrva Adara pAmyuM raMgabhUminA itihAsamAM eka amara prakaraNa umerAyuM. hemubhAI maNizaMkara bhaTTa lava-kuzamAM kAma karatA kalAkArono abhinaya, sajAvaTa te samayanuM vAtAvaraNa tAdezya karavAnI tarakIbo evI to ajoDa hatI ke prekSako vAraMvAra nATaka jovAnuM pasaMda karatA. nATakanI saphaLatAnAM zikharo sara karIne saune acaMbAmAM nAkhI dIdhelA. nATakanI prasaMzA sAMbhaLIne 'lava-kuza' nATaka jovA mATe muMbaIthI vhI. zAMtArAma AvyA. pachI vijaya bhaTTa paNa AvI gayA ane mahebUbakhAne paNa bhAvanagara AvI nATaka nIrakhyuM. 'lava-kuza' nATaka eka ja sthaLe satata doDha varasa sudhI pUrNa prasaMzA sAthe bhajavAtuM raheluM. A nATakane rAmAvatAra yugano opa ApavA mATe prANI saMgrahAlaya racavAmAM AveluM, jemAM azva, lAla moDhAMvALAM mAMkaDAM, traNa-cAra haraNa, 8 thI 10 phUTanI UMcAIvALo zAhamRga, 10 sapheda sasalAM, 12 sapheda kabUtara, kAkAkauvA, popaTa, mora vagere nATakanAM dRzyamAM batAvavAmAM AvatA prANIpakSIo pALavAmAM AvelAM, tenI sAra-saMbhALa rAkhavAM mATe be kAyamI dhoraNe anubhavI mANaso rAkhavAmAM AvelA. hirabhAI ghaNAM sAhasika ane nATyakalAnA niSNAMta hatA. temanAM pitA maNibhAI bhaTTe sthApelI zrI pAlitANA bhakti pradarzaka nATaka kaMpanI. temaNe digdarzaka ane nATakanAM lekhaka tarIke potAnuM sthAna prasthApita karyuM hatuM. pAlitANAthI sauno sAtha choDI haribhAI prathama kAThiyAvADamAM mUMgI sinemA banatI hatI emAM joDAyelAM. tyAM misa maNino paricaya thayo. e premamAM pariNamyo. baMne dakSiNa haidarAbAda gayA tyAM mAravADI zeThanA sahayogathI urdU bhASAmAM nATako rajU karavA lAgelAM hirabhAI naTanaTIonA kAphalA sAthe 341 muMbaI gayA. tyAM plehAusa para Avela elphisTana nAme oLakhAtuM thieTara bhADe rAkhI 'urdU nATaka' 'AInA e imAma'no zo rAkhyo tyAre mANasonI ThaTha jAmI gayelI. A nATakanA paheraveza vagere mATe sAThathI sittera hajArano kharca karelo. nATakaabhinetrI misa maNibAIne kAraNe jAmyuM paNa vAraMvAra komI ramakhANone kAraNe plehAusa para AvavAnuM prekSako pasaMda na karavAne kAraNe kaMpanI vikherAI punaH bhAvanagara AvI 'lava-kuza' 2jU karI saune AzcaryamAM nAkhI dIdhA hatA. rasakavi raghunAtha brahmabhaTTa sAkSarabhUmi naDiyAda emanuM vatana. agiyAra varSanI vaye pitAnuM chatra asta pAmyuM. prAthamika abhyAsa pachI 19 varSanI vaye kalama upADI, emAMthI 'buddhadeva' nATaka nItaryuM. mULajI AzArAmanI nATaka kaMpanIe muMbaInA raMgamaMca para ramatuM mukyuM. 'buddhadeva' nATaka I.sa. 1915mAM mahAtmAjI ane bALa gaMgAdhara tilaka mahArAje joI mokaLe mane vakhANyuM. temaNe 'sarasvatIcaMdra'nuM nATyarUpAMtara karyuM hatuM. UgatI uMmaranA A kavine prathama prayAse ja protsAhana ane preraka baLa maLyuM. raMgamaMca para temanuM lakheluM nATaka 'sUryakumAra' rajU thayuM ne prekSakonI prasaMzA prApta thayelA nATaka uparAnta mukhyatve temaNe gIto dvArA kIrti prApta karelI. temane rasakavinuM lokabiruda prApta thayeluM. e jUnI raMgabhUminA yugamAM temanAM gItothI raMgamaMca guMjatA hatAM. temanI racanAmAM eTaluM mAdhurya ane rasikatA relAtAM hatAM ke 'vansa mora' para vansa mora'nA jonArAnA avAjo UThatA hatA. 'haMsAkumArI' nATakamAM temaNe lakheluM gIta "sAhyabo mAro gulAbano choDa, velI huM to lavaMganI, UbhA jIvanamAM joDAjoDa pAMkho jevI pataMganI." anya nATakamAM temaNe ApelAM gIto paNa ati lokapriya thaI gharagharamAM gavAtAM hatAM, jemAM "nAgaravelIo ropAva tArA rAjamahelamAM." Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 342 temanAM racelAM gItonI grAmophona kaMpanIe rekarDa utArIne bajAramAM mUkI hatI. rasakavi raghunAtha brahmabhaTTe aMdAje 300 gIto ApyAM che, je svarabaddha thayAM che, gavAyAM che. temaNe paMdara nATako lakhyAM hatAM. raMgamaMca para temanuM bahumUlya pradAna rahyuM hatuM. temano vanapraveza UjavAyo hato.temano janma tA. 22-12-1892nA roja niDayAdamAM thayo hato. motIbAI suMdara zarIrasauSThava, sumadhura sUrIlo sUra ane abhinayanAM ojasa eTale raMgamaMca para ramanAra motIbAI. motIbAInuM vatana e samayanA bhAvanagara dezI rAjyanI hakumatamAM Avela lIliyAmoTA nAmanuM gAma. lIliyAmAM dhoLAnA vatanI anuparAma kAnajI dhoLA subodha nATaka kaMpanI laIne lIliyAmAM UtaryA. mahAzvetA kAdaMbarI'no khela nAkhyo. khUba prasaMzA pAmelo. gAmamAM rahetA maNibAIne be dIkarIo. ekanuM nAma motIbAI ane bIjInuM nAma babalIbAI. bannene laIne maNibahena nATaka jovA Ave motIbAIne nATakamAM kAma karavAnA koDa jAgyA te samaye kAThiyAvADamAM nATakamAM koI strI kalAkAra kAma karatAM nahIM. maNibAIe zeThanI pAse AvI motIbAIne kaMpanImAM kAma ApavA 2jUAta karI. motIbAIe nAnAM nAnAM pAtropI zarUAta karI. chaganalAla peTI mAstara sAthe motIbAIno paricaya thayo. chaganalAla raNajita kaMpanImAM gayA. motIbAIne paNa tyAM bolAvI lIdhAM. kaMpanIne sArI kamANI thaI. motIbAIno kaMTha ane abhinava kaLA-kIrtinA kaLaza camakAvavA lAgyAM amadAvAdamAM mukAma karIne nATaka bhajavatI Arya naitika samAjanAM mAlike vadhu pagAre motIbAIne bolAvI lIdhAM. amadAvAda UmaTI paDeluM. vAta muMbaI dezI nATaka samAjamAM pahoMcI. temaNe motIbAIne muMbaI bolAvI vaDIlonA vAMke'mAM bhUmikA ApI. te bhUmikAthI motIbAI soLe kaLAe jhaLakI UThyAM. samatAnI bhUmikAmAM teo gIta rajU karatAM tyAre jonArAM jhUmI UThatAM. e gIta hatuM : "mIThA lAgyA te mane AjanA ujAgarA, alabelA kAje ujAgarA.'' dhanya dharA raMgabhUminI A ramaNI potAnI kalA ane kaMThanAM kAmaNa dvArA prekSakone prasanna karavAmAM pravINa hatI. bahu ja thoDA samayamAM takhtAnI tejasvI tArikA tarIkenuM potAnuM sthAna prathama haroLamAM prApta karI lIdhuM hatuM. temanA pitA bhabhUtagara gosAInuM vatana khuMTavaDA. motIbAIe nATyanipuNatA mAyAzaMkara revAzaMkara mahetA pAsethI meLavI hatI. I.sa. 1931mAM temaNe raNajita kaMpanImAM vahemano bhoga'mAM suzIlAnI bhUmikA bhajavI potAnI pAMgaratI pratibhAno prakAza pAtharyo hato. I.sa. 1935nA aMtamAM dezI nATaka samAjamAM joDAyAM hatAM. nivRtti sudhI temAMja kAma karyuM hatuM. kaMpanIne temanA kAma dvArA saddhara banAvI hatI. kaMpanIe temanA lAbhArthe eka nAiTa ApI hatI. te rAtri hatI tA. 22-11942nI. jyAre temanI kalAkAra tarIke kIrti jhaLahaLI hatI tyAre temaNe takhatAno svecchAe tyAga karyo hato. te varSa hatuM I.sa. 1952nuM. saMsthAno amRta mahotsava 16 okTobarathI 22 okTobara 1964nA samayamAM UjavAyo hato, tyAre 'vaDIlonAM vAMke'mAM nivRtti pachInA 12mA varSe samatAnuM pAtra eTalI ja tAjagI ane tamannAthI bhajavyuM hatuM. gujarAta saMgIta nATaka akAdamIe temanuM sammAna 14 ogasTa 1964nA roja amadAvAdamAM karyuM hatuM. temanuM avasAna 75 varSanI vaye lIliyA (tA. lAThI) (ji. amarelI)mAM thayuM hatuM, te tA. 28 ogasTa 1990. mohanalAlA mohanalAlajI'nA nAme oLakhAtA kalAkAra nATyavid, vAgha vagADI jANanAra. nATakazALAonAM ghaNAM pAsAMomAM pAraMgata evA A adAkAranuM mULa amarelI jillAnuM prAtaHsmaraNIya ApA dAnA bApunuM vatana gAma calALA. Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 343 | gAyakavADI rAjasattAno sUraja jhagArA mAre evA rAjyamAM phojadAra tarIke kAma karatA lAlajI khuzAlarAmane tyAM emano janma. phoIe nAma pADyuM mohana, zaizava saryuM ne kizorAvasthA beThI. sapramANa zarIrasauSThava, UjaLo ane UghaDato vAna, sAta varSanI vaye pitAnI chAyA saMkelANI. "sajA jALiyA mALiyA"nI kavitAo gAtA, potAnI mojamAM mahAlavA karatAM A kizore sAta varSanI vaye takhatA para praveza karyo. "kanakatArA' nATakamAM kumAra tarIke mAdhavanI bhUmikA bhajavI potAnAmAM rahelI abhinavakalAnuM ajavALuM pAtharI dIdhuM. te joI nATya saMsthAonA mAliko Azcarya pAmI gayelA. acAnaka nATyakAra kavizrI mULazaMkara mUlANIne A bALakalAkArano bheTo thaI gayo. bhAgyodayanI paLa pragaTI gaI. icchAo ane utsAhanA UbharA sAthe temaNe "saubhAgyanI suMdarI'mAM dastaka dIdhA. digdarzaka dayAzaMkara vasanajI ane kavi nathurAma suMdarajI pAsethI rasa ane bhAvanuM jJAna meLavI lIdhuM. vADIlAla zivarAma nAyaka pAsethI saMgItanI jANakArI sAthe vAyolina ane hArmoniyama para hAtha besADI dIdho. jJAnapipAsu mohanalAla nATyakSetranAM tamAma pAsAMmAM pAraMgata thavAnI prabaLa icchA dharAvato naTa thaIne UbharI rahyo. saubhAgya suMdarI'mAM mAdhavanI bhUmikAe saunAM mana harI lIdhAM. jugala jugArI' khelamAM rAjArAma tarIke saunAM hRdayamAM ramavA mAMDyA. koI ghaTanAnA kAraNe aNadhAryA aNakahyA vaLAMka AvyA. saMsAra asAra lAgyo. raMgabhUminI raMgatanA jhaLahaLatA raMga AMkhanA palakArAmAM UDI gayA. vividha vezabhUSAmAM dedIpyamAna lAgatI rUpALI kAyA para bhagavI kaMthA paDI. sAdhu veza viharI rahyo. saMsArane choDIne raMgabhUmino rasiyo jIva mohanalAla bAlA jogI tarIke tIrthATane caDhyo. kaMI keTalIya punIta bhUmi para enAM pagalAM paDyA saMto, mahaMto ane maThAdhIzonAM pratyakSa pramANa pArakhyAM. akhaMDa tapatA dhUNAne tApe e tapyo. tyAgI tapasvIonAM tapobaLe e tavAyo ane kasAyo. girikaMdarAnA jogIjogaMdaronI UThatI Ahalekane suNI bhaktinI bhaThThImAM zekAIne bhagavAnane pAmelA parama bhaktonA bhAvamAM bharapUra bhIMjAyo. mahinAo ane varaso vItI gayAM. ekAeka pAcho vaLAMka Avyo. lAgyuM ke raMgabhUmi enA virahamAM raDe che. basa eja paLe teNe bhagavA utArI muMbaInI vATa pakaDI. strI pAtramAM mohinI mAdakatAbharyA phUlonI phorama laIne UtarI AvI. keTalAMya juvAna haiyAM A rUpasuMdarInI hUpha jhaMkhatAM thaI jatAM. prANapyAsanI vyagratA jonArane mugdha ane mahAta karatI. tarata ja vidyA vinoda nATaka samAje kavi citrakAra phUlacaMda jhaveracaMda zAha lekhita "mAlatI mAdhava' takhatA para taratuM mUkyuM. emAM puruSa pAtramAM mAdhavanI bhUmikA bhajavI kuzaLa kalAkAra tarIkenI kIrti saMpAdana karI lIdhI. raMgabhUmi jenAthI dedIpyamAna thaI rahI hatI evA mohanalAla lAlajI khuzAlarAma have 'lAlajI'nA lADakA nAme oLakhavA lAgelA.temaNe potAnI mAlikInI nATya saMsthA UbhI karI amRtasara, lAhora vagere zaheromAM potAnI kalAnAM kAmaNa pAtharyAM hatAM. muMbaI AvI teo Aryanaitika nATaka samAjamAM joDa: ". "sUryakumArI' nATakamAM "saMvaraNa' tarIkenuM pAtra evuM suMda, 'kA... karyuM ke muMbaInI nATakarasika AlamanA mukhe tenuM nAma caDI gayuM. saroja nATaka kaMpanImAM "bolatA haMsa'mAM moTaramAM besIne takhtA para praveza karI saune daMga karI dIdhA. eMzI prayogo karI kaMpanIne paisA ane pratiSThA apAvyAM. muMbaInI harakizana aspatAlamAM dAkhala karyA. atyAra sudhImAM nahIM janmelA evA ajoDa ane abhUtapUrva abhinetAno AtmadIpa olavAyo e divasa hato 20, jAnyuArI 1938no (temano janma I.sa. 1885mAM thayo hato). viThThaladAsa pAMcoTiyA vatana pAMcoTa. janma 1906. lekhaka, digdarzaka, nirmAtA ane abhinayasamrATa zrI viThThaladAsa pAMcoTiyA, bhAratanI raMgabhUmi para temaja philmI duniyAmAM, sarvAgI sevAo ApanAra aneka kalAkAromAM agrasthAne hatA. bhAratabharanAM mUka calacitro tathA bolatI philmomAM prathama komeDI philma banAvavAno yaza temane phALe jAya che. nAnI uMmare "harizcaMdra' nATaka joyuM ane hRdaya upara UMDI asara thaI, je jIvana-pravAsane philmI duniyA sudhI kheMcI gaI. zarUAtamAM nAnI nATaka kaMpanImAM joDAyA. pachI dhI nyU AhUMDa nATaka kaMpanImAM sorAbajI odharA DAyarekTara ane zrI Jain Education Intemational Jain Education Intermational Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 344 bhogIlAla kizora nAcamAstara pAse nATyazALAmAM hindI-urdU bhaNyA ane nRtyanI tAlIma lIdhI. A kaMpanI sAthe judAM judAM sthaLoe pharavAnuM thayuM. 1917mAM sAgaranI saphara karI. raMgUna empAyara nATaka kaMpanImAM joDAyA. tyAM urdU, hindI ane gujarAtI nATako bhajavAtAM te paikI gujarAtI nATako 'narasiMha mahetA' tathA 'mahAkavi kALIdAsa'mAM abhinaya Apyo. 1920mAM elphinsTana DrAmeTika kaMpanImAM traNa varasanA karArathI joDAyA. 'naLadamayaMtI'mAM 'nArada'nI bhUmikA bhajavI ane 'lailAmajanU'mAM komika vibhAgamAM abhinaya Apyo, jenAthI abhinayamAM mokhare AvyA. AnAthI mUka calacitromAM abhinaya ApavAnI taka sAMpaDI. saMgItadigdarzaka nAgaradAsa nAyaka pAsethI saMgItanI tAlIma laI, saMgItazALA calAvI, nAyaka 'caMdrahAsa'mAM hAsyano abhinaya Apyo. prophesara zarmA pAsethI jAdu zIkhyA ane nezanala. holamAM jAdunA prayoga paNa karyA. nATaka 'patibhakti'mAM 'manohara'nI bhUmikAmAM zreSTha abhinaya ApavA badala nATyalekhaka, kalAkAro ane zeThanI abhinava kalAzakti para opa caDyo. 1924mAM kalakattAmAM potAnI dhI nyu bombe thieTrikala kaMpanI' sthApI rASTranI kurabAnI prasaMgone AlekhatuM nATaka 'balidAna' lakhI athAga parizramathI taiyAra karyuM, jenI prathama rAtrie kalAkAroe vizvAsaghAta karyo, lAlacamAM cAlyA gayA ane nATakanI rAtrie kalAkAronI hAjarI na jotAM AghAta lAgyo, paraMtu hiMmata ne vizvAsathI kAma lIdhuM. pote Dabala rolamAM abhinaya Apyo ane bIjA pAsethI abhinaya karAvI nATaka bhajavyuM. prekSako paNa hakIkatathI vAkepha thayelA temaNe paNa pUrato sahakAra Apyo ane nATakane vadhAvI lIdhuM. dhI pArasI impiriyala nATaka kaMpanImAM 'gAphila musAphara', 'zere kAbUla', 'nUre vatana', 'nUre menAra'mAMnAM mekaapamAM ane 'nUre menAra'mAM zahejAdA jhapharanI bhUmikAmAM prekSakonAM dila jItI lIdhAM. abhinaya kalA ane urdU bhASA paranA kAbUthI denA benkanA mAlika zeTha zrI prANalAla devakaraNa nAnajIe raMgabhUmi para AvI zAbAsI ApI. 'komI dilera'mAM komika berisTaranI bhUmikAmAM mekaapa ane abhinayathI hAsya kalAkAra tarIke UbharI AvelA. kaMpanI vividha sthaLonI saphara karI vaDodarA AvI hatI. 1926mAM dhI gujarAta philma kaMpanInI sthApanA karI ane komeDI philma 'raMga rAkhyo che' nuM zuTiMga pUrNa karyuM.nATaka kaMpanIno pravAsa amadAvAda, godharA, dilhI, pezAvara, lAhora vageremAM sthaLoe cAlu rahyo, jemAM dilhImAM temane hakIma amalAe sarvottama komeDiyana inDiyana 'cArlI dhanya dharA ceplIna'no ilkAba Apyo. pote taiyAra karela philma 'raMga rAkhyo che'nuM saMkalana karI muMbaI laI gayA ane zrIkRSNa philma kaMpanIne vecI dIdhI. A philma mUka citromAM bhAratanI prathama komeDI philma hatI. A philmathI zrI pAMcoTiyAe 'inDiyana heroloiDa'nuM mAna meLaveluM. A philmanA lekhaka, nirmAtA, hIro, saMkalanakartA digdarzaka badhuM teo pote ja hatA. dhI gujarAta thiyeTrikala kaMpanI sthApI hindI nATaka 'gau- rakSA' ane gujarAtI nATaka 'rAkSasI ramA' visanagaramAM bhajavyAM. amadAvAdamAM ekSalasiyara operA kaMpanImAM 'karmavIra' nATakamAM potAnuM lakheluM komika umeryuM. nATaka bhajavAyuM. 'vanavAsinI' nATakamAM manamohaka brokaranI bhUmikA bhajavI gauravabharyuM sthAna prApta karyuM. amadAvAdamAM prophesaranA rUpamAM jAdunA khelo rajU karI janatAne hetamAM garakAva karyA. tethI amubhAI mahetAe bahumAna karI temane pramANapatra ApyuM. 1930mAM mahAtmA gAMdhIjInI mIThAnI 'nA kara'nI laDatamAM vaDAlAnA agara upara jaI polIsanI lAThIo ane soljaronAM hanTarano mAra khAI, mIThuM laI AvI rASTrapremanI pharaja adA karI satyAgrahI svAtaMtryasenAnI tarIke kAma karyuM. 1934mAM 'hindustAna' philma banAvI, temaja bhAratalakSmI philma sAthe insApha kI tojeM' philma rajU karI, jeNe prekSakonAM dila jItI lIdhAM hatAM. 'mAva kI chAyA' indrapurI sTuDiyomAM 'gebI golA' philma banAvI 'Dabala rola'mAM abhinaya Apyo, jemAM berisTara ane karnalanI bhUmikAo hatI. 1936mAM sItArAma sineTona saMsthA sthApI 'karmavIra urphe marda bano' philma taiyAra karI. e philmanI prazaMsA ghaNI thaI ane kalakattAnA meyara sudhIracaMdra royacaudharIe temanuM bahumAna karyuM. amadAvAdamAM rajU thayela A citra joyA bAda leDI vidyAgaurI nIlakaMThe khuza thaI pramANapatra ApyuM ke 'karmavIra' bolapaTa eka gujarAtI bhAInA sAhasanuM kAma che, A citranA nirmAtA-digdarzaka-saMkalanakartA ane mukhya abhinetA zrI viThThaladAsa pAMcoTiyA hatA. 1944-45mAM philma khuzanasIba'nuM zuTiMga pUrNa karyuM to devakI bojhanA calacitra 'rAmAnuja'mAM laMbakarNano komeDI abhinaya Apyo. 1949mAM gharakI numAiza' philma banAvI. 1950mAM kalakattAnA ola inDiyA reDiyo parathI temanuM komeDIyana nATaka 'hAthI nikala gayA, dUma raha gaI' rajU thayuM, 1951mAM 'zrImad bhAgavata Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 345 mahimA" ane "prabhu kI mAyA"nI sine skripTa lakhI taiyAra karI. rAdhezyAma mahArAjanuM tattvajJAna ene kyAM janmamAM prApta thayuM te philma 'prabhu kI mAyA' joI khuza thatAM bhAratanA nANApradhAna zrI eka svataMtra saMzodhanano viSaya che. gujarAtI raMgabhUmi para amRta morArajI desAIe pramANapatra ApyuM. "bhagavatuM mahimA' joI kezava nAyaka ane mohanalAlA mahAna naTa thaI gayA paNa temaNe gujarAtanAM gavarnara zrImanuM nArAyaNe khuza thaI puraskArarUpe gAMdhI- paNa jo A Thagasenano abhinaya joyo hota to teo paNa kaheta smaraNa ane vicAragraMtha bheTa ApI kadara karI hatI. ke sAco "abhinayasamrATa' to A ja che." abhinayasamrATa A chellA vAkya sAthe sabhAgRha tALIonA pracaMDa upendra trivedI gaDagaDATathI guMjI rahetuM ane paDado paDatAM sTenDiMga ovezana ApavA prekSako rokAtAM ane gujarAta rAjyanA bhAvi sAMskRtika pharatA ane sarakatA raMgamaMca maMtrIne maLI dhanyatA anubhavatA. navI raMgabhUmino ughADa karanAra para AMkhanA palakArAmAM badalAtA A kalAkAra mULa IDara pAse kUkaDiyA gAmanA vatanI. upendranAM bhavya seTiMgsa ane eTalI ja mAtA kamaLAbA, pitA jeThAlAla harizaMkara trivedI. gobhila tvarAthI vezabhUSA ane meka-apa gotranA audicya sahastra brAhmaNa. indoramAM janma ane geTaapa badalI prekSakone cakita ujjainamAM zikSaNa prApta karI muMbaImAM TharI ThAma thayA. siddhArtha karanArI avanavI chaTAo dAkhavanAra koleja opha komarsamAM pro. viSNukumAra vyAsa pAse raMgamaMcanI sazakta kalAkAra upendra trivedIne tAlIma lIdhI. AMtara koleja nATyaspardhAomAM jhaLakyA raMgamaMca para jovA e eka lahAvo (1956). aneka gauravavaMtA evorDa ane sanmAna prApta karI che. 1957thI 2004 sudhInA muMbaIthI avetana nATya saMsthA raMgabhUmimAM joDAyA ane rAjya gALAmAM zrI upendra trivedIe samagra gujarAta, muMbaI tathA nIce nATyaspardhAmAM lekhana tathA abhinayanAM pAritoSika meLavyAM. jyAM jyAM gujarAtIo vase che tevA pramukha zaheromAM lAkhkho ekAMkI, triaMkI ane vyAvasAyika nATako badhAM maLIne 75 prekSakone potAnI abhinayakaLAthI maMtramugdha karyA che. jeTalAM bhajavyAM. UMcI guNavattAvALA ane sAhityaka sugaMdhavALA abhinayasamrATa' eka ja nATakamAM cha-cha vividha bhUmikAo nATako pasaMda karavAM e A yuvAna abhinetAnI vizeSatA rahI. teo kuzaLatAthI bhajavatA rahyA ke A eka ja vyakti che ke navI gujarAtI raMgabhUmi para te samaye maulika nATakonI judI judI vyaktio che te mATe keTalAMka prekSako zarato lagADatAM ame enA sAkSI chIe. achata hatI. anya bhASAmAMthI rUpAMtarita nATako bhajavAtAM te samaye upendra trivedIe 'darzaka'nI suvikhyAta navalakathA "jhera to 1988nA bhISaNa duSkALa vakhate DhoravADA calAvavA mATe pIdhAM jANI jANI'nuM nATyarUpAMtara karyuM ane gujarAtI takhatAnA potAnA naTavRMda sAthe gujarAtabharamAM nATyaprayogo yojI aMbaramAM eka atyaMta tejasvI nakSatra banI upendra trivedIe mukhyamaMtrIzrInA rAhata phaMDamAM rUpiyA be karoDa jevI mAtabAra vivecakonAM, sAhityakAro ane sAmAnya prekSakonAM hRdayamAM rakama jamA karAvanAra zrI upendra trivedIe kaLAnI sArthakatA siddha amITa sthAna prApta karyuM. bIjA ja varSe zAyara zrI jhaveracaMda karI che (bhAratIya raMgamaMca para zrI pRthvIrAja kapUre paNa A meghANI racita gujarAtanA haiyAnA rASTrIya hAra samI navalakathA dizAmAM pagaraNa karyAnuM sAMbhare che). vevizALa'nuM nATyarUpAMtara karI vyAvasAyika raMgabhUmi para 'abhinayasamrATa' nATakamAM trIjA aMkamAM jyAre pablika avanavA vikramo saryA ane abhinetA lekhaka, nirmAtA ane prosikyuTara AropInA pAMjarAmAM beThela upendra trivedI urphe digdarzakanI caturvidha javAbadArIo saphaLatApUrvaka pAra pADI, zrI pazAbhAI paTela urphe rAdhezyAma mahArAja urphe haidaraalI, tabIba harIndra davenuM maulika nATaka "yuge yuge' tathA zrI kanaiyAlAla urpha hemaMta jAnI urphe nArAyaNa mistrI sAme chetarapiMDIno Aropa munazInuM nATaka "kAka-maMjarI' bhajavyAM. gujarAtI bhASA taraphano mUkI ugra avAjamAM potAnI dalIla rajU karatAM kahe che. "mAya temano ananya prema tathA sAhitya mATenI sabhAnatA A sAthe lorDa A dezamAM evI koI bhASA nathI, evI koI saMskRti ke Ameja karela sUcimAM pragaTa thAya che, tauparAMta zrI upendra saMketa nathI je A kaLiyuganA avatArane khabara na hoya. trivedI eka virala vaktA ane asAdhAraNa sAradohaka che. Jain Education Intemational Education Intermational Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 346 gujarAtanA lokasAhitya taraphanI prItine kAraNe gujarAtI calacitra udyogano jIrNoddhAra karI teoe lokanAyakanuM pada meLavyuM paNa takhatAne kadI visAre na pADyo. traNa traNa vAra sAMbarakAMThAnA bhiloDA vidhAnazretramAMthI dhArAsabhya tarIke cUMTAI rAjya sarakAranA maMtrI banyA, vidhAnasabhAnA upAdhyakSa banyA paNa raMgabhUmi pratyeno anurAga ocho na thayo. kaLAnI sArthakatA ane aMtaranI abhivyakti mATe judA judA tabakke teo raMgamaMcano khoLo khUMdatA rahyA. Aje paNa upendra trivedI proDakzana nAmanI potAnI saMsthA sthApI nirmAtA putra AziSa trivedI tathA bhatrIjA kaustubha trivedInA sathavAre muMbaIgujarAta tathA deza-videzamAM upendra trivedIno kIrtidhvaja laherAvI rahyA che. sAcA arthamAM teo gujarAtanA 'sAMskRtika dUta' che. vizeSa noMdha :-asaMkhya sanmAno, paraskAro ane evorDasa prApta karanAra zrI upendra trivedIne bhArata sarakAre 1989mAM 'padmazrI'nI padavIthI alaMkRta karyA che. gujarAta sarakAre temanA raMgamaMcalakSI kalApradAna mATe 1992mAM 5. omakAranAtha ThAkura evorDa tathA 2007mAM gujarAta rAjya nATaka akAdamInA gorava puraskArathI vibhUSita karyA che. rASTrIyakakSAe rASTriya philma mahotsavamAM philma mAnavInI bhavAI'nA digdarzana mATe temane 'rajatakamaLa' pradAna karavAmAM Avela che. gujarAta rAjya sarakAre temanA jIvana, darzana ane kalAkSetranI jhAMkhI karAvatuM dastAvejI citranuM paNa nirmANa karyuM che. abhinaya jagatanI asmitA jayazaMkara 'suMdarI' bhAvanagaranA jamAI! mahArAjA bhAvasiMhajInA samayamAM teo sau prathamavAra bhAvanagara AvelA! borataLAva' ane takhtezvara jevuM chalochala smaraNa che. 'suMdarI' nAme puruSanA abhinayadarzana sau prathamavAra 'vIsamI sadI' nAmanA sAmayikamAM hAjI madamada, alArakhA zivajIe zarU karelA sacitra sAmayika 'vIsamI sadImAM thAya che, mULa teo bhUja-kacchanA rahevAsI ane jAtie khojA! mArI dRSTie gujarAtI bhASAnuM paheluM sacitra sAmayika! lekhanamAM vyasta hAjI nATakanA paNa zokhIna eTale vIsamI sadInA aMkomAM gujarAta sacavAyuM che. dhanya dharA 'suMdarI'nA astitvano gALo (1889-1975) che. muMbaI gajarAtI nATaka maMDaLI parathI dhaMdhAdArI rIte nArInI kIrtiprada bhajavaNI pachI sane 1932mAM emaNe nivRtti lIdhI. mArI uMmaranAM ghaNAMne emanI bhajavaNI jovAno moko maLyo nathI. umAzaMkara joSI lagabhaga sAThanA dAyakAmAM amAre ghera AvelA ane emaNe hasatAM hasatAM eka vAta karelI "amArA jAdara (sAbarakAMThA)mAM jeThAlAla ane 1925nI AsapAsa 'suMdarI'nI bhUmikA bhajavatAM eTalI svayaM tame bhajavatA raho to sAruM! nakala evI ja bhUrakI nAkhanArI hatI, asalIno zI rIte aMdAja karavo? A sAMbhaLI teo mUchamAM maraka maraka hasatA. nezanala skUla oNpha DrAmAe 'suMdarI'nI AtmakathA 'thoDAM AMsu : thoDA phUla' parathI hiMdImAM 'ena ekTara pripersa' nAme nATaka muMbaI-dilhI, muMbaI, vaDodarA, amadAvAda ane bIjA moTA sthaLoe bhajaveluM. meM 'suMdarI' tyAre joyelI, 'bApA' svarUpe joyelA. 'suMdarI'nA sarjaka vyaktitvanuM eka preraka pAsuM te teo nATaka bhajavI AghA rahyA nathI. sane 1949thI 1962 gujarAta vidhAnasabhA saMcAlita naTamaMDaLImAM eka pAI paNa lIdhA vinA bhAsanA 'urubhaMga', ibsananuM 'sAgaraghelI' rasikabhAI parIkhanuM 'menAgurjarI' jevAM zakavartI nATako navA naTonA sahakArathI bhajavI gujarAtI nATakaparaMparAmAM vizeSa umeraNa karyuM. A samaye emanA jIvananuM uttaradAyitva hatuM. bhavAInA saMvardhana mATe sau prathamavAra 'bhavAI' upara sane 1937mAM amadAvAdamAM bharAyelI nATya pariSada vakhate bhASaNa ApyuM, je lekha svarUpe sacavAyeluM che. raMgabhUminA vikAsa mATe jIvanabhara prayatna karanAra samarpita kalAkAra hatA, kahe che ke bhAvanagaranA kavi kAnte 'suMdarI'nA mastaka para attaranI zIzIthI abhiSeka karyo hato. A vAta kavivara umAzaMkara joSIe noMdhI che. jayazaMkaranI bIjI oLakha te teo bhAvanagaranA jamAI hatA. bhAvanagara rAjyanA saMgItakAra ane saMgIta kalAdharanA racanAkAra DAhyAlAla zivalAla nAyakanA teo jamAI hatA. bhAvanagare vAsudevabhAI bhojaka, jayadevabhAI bhojaka jevA sUjhavALA kuzaLa kalAkAro ApyA che-e bhAvanagarane natamastake so so salAma. paricayakAra-dinakara bhojaka Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 vyApAra, kalA ane kalA ane sAhityano subhaga samanvaya-zazilpI 340 jagatanI saMskRtiomAM kaLAnuM sthAna sarvopari che, kAraNa ke kaLA mAnavInI anya AvaDato karatAM anokhI che. sAmAnya mAnavInI sAmAnya kasaba-kArIgarIthI kaLA sAva nokhI-nirALI vastu che, eTale ja mAnavInI kSaNabhaMgura sarajata karatAM kaLA amara cIja che, eTale ja kaLAne koI sthaLa ke kALanAM baMdhano hotA nathI. phezano badalAya che, paNa tAjamahalanI sthApatyakaLA, tAMDavanI zilpakaLA, monAlisAnI citrakaLA, vizvavyApI rAga-rAgiNInI saMgItakaLA ke mahAkAvyonI kavitAkaLA amara hoya che. eka dezanI kaLAkRti anya dezonI prajAne paNa eTalI ja apIla kare che, eka bhASAnAM pAtro vizvabharanI prajAnAM AtmIya svajano banI rahe che, eTale ja rAma ke kRSNa, Isu ke buddha, othelo ke zakuMtalA, zeksapiyara ke ravIndranAtha koI eka dezanAM nahIM rahetAM vizvavyApI banI rahe che. e kaLA amara hoya tema amUlya hoya che. enuM koI cokkasa mUlya AMkI zakAtuM nathI. bhAvako enA para varasI paDe che e ja enuM mUlya che. kAlidAsanA zAkuMtalane mAthA para mUkIne nAcI UThato jarmana kavi geTe e kaLAno sAco sodAgara che. eka AlApa para lAkhono varasAda karatAM bhAvako ke eka adAkAranI adA para phidA thanArAM prekSakonA prasaMgo bhUtakALanA copaDe noMdhAyA che. Aje paNa uttama sAhityane maLatAM mabalakha InAma-akarAma e vAtanAM jIvatAM udAharaNo che. kaLAnI kiMmata paisATakAthI aMkAtI nathI e vAta sAcI, paNa sAcI kaLA rUpiyA-AnA-pAIthI paNa vaMcita rahetI nathI e vAta paNa eTalI ja sAcI che. jayaMti ema. dalAla vyApAramAM gaLADUba vyasta hovA chatAM paNa sAhityika pravRttiomAM umaMga ullAsathI apAtuM yogadAna, lalitakalAonAM vividhakSetromAMnAM agresaronA paricayo rajU karanAra eka AgevAna udyogapati ane sAhityasarjaka che zrI jayaMti ema dalAla. amerikAnA nyUjarsImAMthI prakAzita thatAM 'gujarAta darpaNa'nA aMkamAM zrI pravINa paTela ('zazI') taraphathI pragaTa thayela zrI dalAlanA paricayamAMthI TUMkAvIne atre rajU karIe chIe. DIsembara 28, 1935nA roja kapaDavaMjamAM e janmelA. dazA poravADa emanI jJAti. pitA maNilAla, mAtA caMpAbahena, cAra baheno ane cAra bhAIo vizALa parivAranI saMkaDAmaNa ane e pAranI mathAmaNe jayaMtIbhAIne jomavaMtA banAvyA. 13 varSe pitAjI gumAvyA. tAjetaramAM 102 varSanI uMmare mAtAjI paNa paraloka sidhAvyAM. 2. va. desAInI navalakathA chaThThA dhoraNamAM emaNe vAMcelI. emanA vatana umareThanA pustakAlayamAMnAM vArtAsaMgraho ane navalakathAo upara emanI AMkha pharI vaLelI. gAmamAM hastalikhita 'cirAga' megejhina pragaTa thayuM. emanAM lekha-vArtAne prathama inAma maLyuM, te paNa Izvara peTalIkarane hAthe. sarjananuM bIja vavAI cUkyuM hatuM. muMbaIthI pragaTa thatA 'vArtA' sAptAhikamAM tyAre emanI vArtAo chapAtI. Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 348 dhanya dharA 1955mAM e kolejanAM bIjA varSamAM hatA. amadAvAdathI pragaTa thatA "AnaMda' sAptAhikamAM tyAre emanI prathama laghu navala "kUla ane kAMTA' pragaTa thaI. "muMbaI vidyApIThamAMthI 1958mAM emaNe bI. esasI. karyuM. udyoga ane sAhitya Ama to Amane-sAmane jevA be pATA che, paraMtu jayaMtIbhAIe bakhUbI rasarucino setu bAMdhI dIdho. samAntarane evuM to pAchuM emaNe ekarasa karyuM ke banne tarapha eka sarakhI kadamakUca maMDAI. te jamAnAmAM bhaNyA pachI kuMvAruM nA rahevAya. 8 me 1958 emano lagna divasa. vasumatI emanAM dharmapatnI, sadAnAM sAthI ane samajadAra ardhAginI. bhArapUrvaka traNa zabdo lakhavAnuM khAsa kAraNa che. paheluM pharajaMda amita, khuzI ja thAya ne? paNa, e to Cerebral Palsy kahetAM magajanA pakSaghAtano bhoga banyo hato! bolavAnuM baMdha, cAlavAnuM paNa azakya! jatanathI eno khyAla rAkhavo ane premapUrvaka sadAnI sArasaMbhALa rAkhavI, dAMpatya niSThAnuM mArI dRSTie A eka utkRSTa udAharaNa che. rAkeza, tejasa ane nehA paNa emanAM saMtAno, lIlI emanI vADI che. pautra, pautrI ane dohitro, dAdAdAdInAM pyArAM phUlakusumo che. eka AMkha cUe ane bIjI hase, A te vidhinA kevA lekhAjokhA? nirvAha mATe nokarI, dIkarAnI paristhitino viSAda ane viSamatAnI mUMjhavaNa, paramAtmAno ja eka sahAro hato. saMgharSane mAthe je savAra thaI zake e nizcita AgaLa dhapI zake. jayaMtIbhAIe rasto gotyo ke AtmAe kADhyo, A caMcUpAta huM nA karuM te ja sAruM! vedanA ane saMvedanAnuM vahana kadAca emanI kalame karyuM. | bhaNatara upara caNatara, ekrilika mAdhyama sAthe 1962thI emaNe kAma cAlu karyuM, je 1975mAM emano svataMtra udyoga banyo. supara inDasTrIjha emanI kaMpanInuM nAma. A arasAmAM emanI tarasI AMkho, sUkA hoTha' ane "zUnyanA saravALA' navalakathAo pragaTa thaI cUkI hatI. 1979mAM "sukhano sUraja Ugaze?' navalakathA pragaTa thaI. praznano javAba paNa khude ja Apyo. bhAratabharamAM ekrilika pharnicaranI sau prathama navI zreNI zarU karI. 1980mAM ekrilika pharnicara zorUmanuM udghATana nasImabAnuM ane sAyarAbAnunI hAjarImAM mazahUra sine adAkAra ane zeripha dilIpakumAranA haste udghATana thayuM. samagra bhArata, akhAtanA dezo, yuropa ane amerikAmAM e pharelA che. dhaMdhA mATe hoya ke zokha kAje hoya, emanA lekhanamAM A badhuM prasaratuM kaLAya che paNa vividhatA, vaizvikatA, bauddhikatA ane rasamayatA emanA lekhana phalakane viziSTa banAve che. amitanuM pAMgaLuM jIvana, jatanadAra jhaMjhAvAta ane mamatAsabhara kAryavAhIe emanAmAM bhAvukatA siMcavAnuM kAma karyuM che. dharma, vyathA, zraddhA, saMvedanA, mAnavatA, prabhu parAyaNatA ane samAjakalyANa AthI ja emanA jIvananAM avibhAjya aMgo banI gayAM. karma ane kalpana emanI kalamamAM cUMTAtAM kaLAyAM che. "cAMda Ugyo dharatI para', "mahekI UThI mosama', "jekapoTa', "AMkhane sagapaNa AMsunAM', "mRgajaLanA dhodha', jiMdagInAM dhummasa', "pAnakharamAM phUTyAM pAna", "aMge oDhI agana pichoDI', "aMdhakArano paDachAyo', "kAragilanA morace' emanI navalakathAo che. "kAMkarI eka-vartuLa aneka', "sUra sAmrAjJI" ane "buddhanAM AMsu' emanA vArtAsaMgraho che. "jayaMtI ema. dalAlanI zreSTha vArtAomAM to dareka vArtAne aMte alaga alaga nAmI vArtAkAranI AlocanA che. kyAreka e kAvyo paNa lakhe che. AnaMda", "saurASTra samAcAra', "carotara TAImsa', "pratApa', 'lokamata', 'lohANA hitecchuM', 'nUtana saverA', jayahiMda', "samakAlIna' keneDAthI pragaTa thatA sAptAhika "vatana', "gujarAta eksapresa' vagere sAmAyika - - - Jain Education Intemational Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 349 samAcArapatromAM jayaMtIbhAInI dhArAvAhika navalakathAo pragaTa thatI rahI che. sAteka pustakonuM saMpAdana emaNe karyuM che. vaLI kalAgurjarI', 'poravADabaMdhu' ane "ekrilika nyUjha'nuM taMtrIpada paNa emaNe saphaLatApUrvaka saMbhALyuM che. samAja sAthe rahevuM jayaMtIbhAIne game. sAhityika, sAMskRtika, sAmAjika ane audyogika pravRttiomAM e bhAga le ane hAtha paNa baDhAve. emano saMparkavyApa A rIte vadhato rahyo che. AIPMA, SAPMA, kalAgurjarI, gujarAtI sAhitya pariSada, vilepArle sAhitya sabhA, vizva gujarAtI samAja, zrI kapaDavaNaja dazA poravADa mitra maMDaLa, pragati mitra maMDaLa ane bIjI ghaNI saMsthAonAM e sakriya sabhya che. keTalAkamAM to e pAchA pramukha ane upapramukha, paNa kharA! darekanA jIvanamAM ekAda yAdagAra prasaMga to hoya ja. amerikAnAM IVY HOUSE PUBBLISHING GROUP taraphathI emanI gujarAtI navalakathA "AMkhane sagapaNa AMsunAM'no aMgrejI anuvAda 'ORDEAL OF INNOCENCE' pragaTa thayo, jayaMtIbhAI mATe A eka avismaraNiya prasaMga. InDo amerikana liTararI akAdamInA nejA heThaLa jANItA sAkSara su. zrI prIti senaguptAnA haste nyUjarsImAM A pustakanuM vimocana thayuM hatuM. "gujarAta darpaNa" yojelA kAryakrama daramyAna TIvI eziyAnA mAlika zrI eca. Ara. zAhanA varada haste jayaMtI ema. dalAlanI zreSTha vArtAo' pustakanuM lokArpaNa thayuM hatuM. A banne prasaMganA sAkSI banavAno mane atyaMta AnaMda che. aNuzastro ane vizvazAMtine lagatI emanI bIjI navalakathA 'Echoes in Vacuum' TUMka samayamAM amerikAthI ja pragaTa thanAra che. paradezamAM ApaNI gujarAtI nIvaDelI kationI jANa thAya te mATe enA aMgrejI anuvAdo karAvavAno jayaMtIbhAIno Agraha che. A kAje emaNe gujarAtI sAhitya pariSadane eka anudAna ApyuM che. yathAzakti mArgadarzana ApavAnI paNa emaNe tatparatA batAvI che. phare te care ane lakhe te pAme. lekhaka mATe kaladAra karatAM enI lekhinIno svIkAra mahattvano che. "kanaiyAlAla munazI" evorDa ane "dhUmaketu' evorDa jayaMtIbhAI pAmyA che. gujarAta gaurava" evorDa ane "bhArata mAtA" evorDa to jANe mugaTanA maNi! uparASTrapati zrI veMkaTarAmanane haste 1984mAM maLelo A. R. Bhat Entrepreneurship Award, amerikana bAyogrAphikala insTiTyUTa taraphathI 1997mAM maLela World Life Achievement Award ane yunAiTeDa kalcarala kanvenzana-amerikA taraphathI 2004mAM maLela lAipha TAima sekreTarI janaralanI padavI, A traNene huM emanI udyoga-sAhasakuneho ane sAhityasarjakatAnA puraskAra mAnuM chuM. kAma khuda bole to enI noMdha avazya levAya. jayaMtIbhAInA vyAvasAyika kAmakAja ane pustakonI noMgha deza-videzamAM hujha hu jevA graMthomAM trIseka jagAe levAI che. vidyamAna uzanasa, meghabiMdu, josepha mekavAna, kumArapALa desAI, dhIrubahena paTela, rAdhezyAma zarmA, caMdubhAI selArakA, ratilAla borIsAgara; temaja digavaMta sAhityakAro jayaMta pAThaka, ke. kA. zAstrI, gulAbadAsa brokara ane anya sAhityakAro thakI jayaMtIbhAInI atyaMta prazaMsA thaI che. ekrilika jayaMtIbhAInuM dhabakatuM hRdaya che to sAhitya sarjana emano prANavAyuM che. jiMdagIne jANavAno tathA mANavAno emane zokha che. vibhAjita kare te emane mATe dharma nathI. kIrti ane kaladArane meLavI cUkelA jayaMtIbhAI jiMdagInA aMte mA sarasvatInA khoLe zAzvata nidrAmAM poDhI javA mAMge che. jaya eTale phateha. A saMdarbhe "jayaMtI'no artha vijayano vAvaTo. jayaMtIbhAIe sAcA arthamAM nAmane sArthaka karyuM che. saphaLatAno emano jhaMDo sadA pharakato rahe, evI zubhakAmanA che. -saMpAdaka jayaMti ema. dalAlano Email : jmdalal@rediffmail.com Jain Education Intemational Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 350 paradezamAM vasatAM pratibhAzALI gujarAtIo vijJAna, dharma ane sAhityano samanvaya zrI navanItabhAI zAha bahAra pADavAmAM Avelo. samagra khaMDanuM saMkalana kArya emaNe bakhUbI saMbhALyuM hatuM. dharmAnurAgI, bhaNavAmAM tejasvI, pratibhAzALI ke jemaNe varSothI nyUjarsI, amerikAmAM rahIne gujarAtIone madada karavA sadAya tatparatA dAkhavI che. pensilveniyAmAM AvelI vrajabhUminI sthApanAmAM jemano amUlya phALo rahyo che, evA navanItabhAI zAha bahumukhI pratibhA che. 1940nAM DisembaranI 17mInA roja umareThamAM janmelA navanItabhAIe emanA pitAne nAnI vaye gumAvelA. vidhavA mAe peTe pATA bAMdhIne A chokarAno uchera karyo. pAra vinAnI garIbI joyelI eTale haiyAmAM garIbo pratye saMvedanA ane anukaMpA jAge. puSTimArgIya vaiSNava saMpradAyamAM bhAre zraddhA, dharmaguruo jyAre amerikA jAya tyAre navanItabhAI hoMzehoMze bhaktibhAvathI umaLakAbhera svAgata kare, kyAreka yajamAna bane, eTaluM ja nahIM samagra kAryakramanuM Ayojana paNa sarasa rIte karI Ape. sophTavera enjiniyara tarIke varSo lagI amerikAnA ArmImAM sevAo ApI. sAhityanA paNa eTalA UMDA abhyAsu jIva ke sAhityika kAryakramomAM paNa yathAzakti yogadAna Ape. phoTogrAphara tarIke eTalA paripakva che ke koIpaNa samAraMbhamAM jAya eTale ghaNA badhA phoTAo pADe ane pachI potAnA kharce A phoTAo yogya lAyakAta dharAvanAra vyaktione mokalI Ape. 1968 sudhI gujarAtamAM DAkoranI bhavansa kolejamAM lekca22 tarIke emaNe sevAo ApI. padArthavijJAna sAthe ema. esa. karI cUkelA navanItabhAI 1972mAM amerikA AvIne sthAyI thayA. teo nyUjarsImAM manmatha kAunTInA vistAramAM gujarAtI samAjanA sthApakomAM eka che. emanI saMgaThana-zaktinI jeTalI tArIpha karIe eTalI ochI che. vrajabhUminAM AraMbha veLA 'vrajareNu' nAmano smRtigraMtha dhanya dharA nivRtti jIvana gALatA, niSThAvAna, sevAbhAvI, karmayogI navanItabhAI cha mahinA amerikA ane cha mahinA bhAratamAM rahIne sevAnuM adbhuta kArya kare che. dharma ane sAhitya paranAM emanAM preraka pravacano mANavA jevA hoya che. mahenatu, niSThAvAna udyogapati zrI vijaya goraDiyA sAcI niSThA hoya, sakhta mahenata karavAnI taiyArI hoya ane jiMdagImAM kaMIka banavAnI prabaLa mahecchA hoya to e vyakti jiMdagImAM kAmiyAbI hAMsala kare ja. AvI ja eka pratibhAzALI virala vyakti eTale kapoLa samAjanuM ratana zrI vijaya goraDiyA. cauda varSanI vaye pitAjI sAthe plAsTiksanA dhaMdhAmAM joDAyA pachI mAtra sattara varSanI uMmare bhAI aruNabhAI sAthe plAsTiksano svataMtra dhaMdho zarU karyo ane pAMca varSano anubhava meLavyo. svabhAve eTalA sAhasika ke gajavAmAM damaDI paNa na hoya chatAM UMcAmAM UMcuM nizAna tAkI, AkAzanI jema cAre dizAmAM vistaravA kRtanizcayI hoya. 1951mAM janmelA vijayabhAIe 57 varSanI uMmare hyusTana-amerikA khAte "vinmAra inTaranezanala limiTeDa' sthApaka ane sI. I. o. tarIke adbhuta kAmagIrI bajAvI che. Aje vinmAra kaMpanInuM vArSika Tarnaovara 460 miliana DolarsanuM che to duniyAbharamAM 29 ophisomAM seMkaDo karmacArIo emanI nigAhabAnI heThaLa kAryarata hoya che. 26 varSanI uMmare vijayabhAI nyUyorka pahoMcyA. haiye hAma ane azakya kAmane zakya banAvavuM, e ja mAtra lakSya. nyUjarsInI morIsaTAunanI kaMpanI Arko kaMpanI sAthe 4000 meTrika Tana plAsTika romaTiriyalano sodo pAra pADavA koInI pAsethI sUTa ane bUTa uchInA laIne pArTIne maLavA gayelA. mAtra traNa varSanA gALAmAM eTale ke 1980mAM 25 miliana DolarsanuM Tarnaovara hatuM, je vadhIne Aje adhadhadha kahI Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata rabha bhAga-2 351 zakAya evuM 640 miliana DolarsanuM che zarUAtamAM nyUyorkamAM 1993-1994mAM "gujarAtadarzana'no kAryakrama TI.vI. para varlDa TreDa senTaramAM ophisa laIne dhaMdho zarU karyo. dhaMdho vikasavA proDyusara, DirekTara, lekhaka, abhinetA ola ina vana banIne mAMDatAM 1985mAM vinmAra kaMpanI hyusTanamAM kAma karatI thaI rajU karyo. teo lakhe che : gaI. judIjudI jAtanI aneka peTroliyama proDakTasanA "mAro lakhelo lekha, e ja mAro paricaya" huM lakhuM chuM utpAdakono ahIM hyusTanamAM bheTo thayo ane Ama vijayabhAIno nA dilathI, boluM chuM dilathI ane jIvuM chuMya dilathI. amadAvAdathI bhAgyodaya pUrNakaLAe khIlI UThyo. muMbaI doDatA gujarAta eksapresanuM huM saMtAna chuM, tethI 1999mAM so amerikana bijhanesa hAusanI Arthika mANasabhUkhyo chuM. vAto game che, mANaso game che. mArI vAtomAM saddharatAnuM pramANa kArya to 460 miliana Dolarsa sAthe ke mArAM lakhANomAM bhArekhama zabdo hotA nathI ke avataraNo vinmAra kaMpanI prathama naMbare AvI. A mojaNI inDiyA ebroDa AvatAM nathI. huM kahuM chuM ke ghaNAnI jIvanakathAmAM vArtAo che ane vegyursa inTaranezanalanA nejA heThaLa thaI hatI. ane mArI vAto ane vArtAcitromAM jIvanakathA che." | vijayabhAInI siddhione lakSyamAM laI amerikAno cAra vakhata enjioplAsTI ane ekavAra bAyapAsa moTAmAM moTo gaNAto pratiSThita evorDa "mAsTara enTarappanara sarjarI karAvanAra, polImarsa sAyansanAM enjiniyara bhAIzrI evorDa' emaNe 2002mAM prApta thayo. AvI mahAna siddhi mATe haranIza jAnI hAsyalekhaka tarIke dezaparadezanA ane inTaraneTa zUnyamAMthI sarjana karanAra udyogapati vijaya goraDiyAne khobale megejhinomAM vadhu ne vadhu lakhatA rahI DAyAsporika sarjaka tarIke khobale abhinaMdana. vadhu saphaLa thAya, evI maMgala kAmanA. zreSTha hAsyakAra ane kuzaLa vaktA AMkaDAzAstrI ane kavi haranIza jAnI naTavara gAMdhI duniyAmAM evI jUja vyaktio maLaze, jene ekavAra duniyAnAM sauthI samRddha deza amerikAnI rAjadhAnI maLyA pachI vAraMvAra maLavAnuM mana thAya. emanI hAjarIthI voziMgTana eka samaye nAdAra banI gaI. enA bonDa janka bonDa AsapAsanuM vAtAvaraNa AnaMdakillola ane hAsyathI cetanavaMtuM kahevAyA. pheDarala gavarnamenTa voziMgTananI Arthika hAlata banI jAya. AvI vyakti eTale dariyAdilavALA, mananA mojI, sudhAravA enA meyara pAsethI badhI sattA jhUMTavI lIdhI ane vAtoDiyA, varSothI amerikAmAM vaselA, rekhAcitro ane kanTrola borDanI racanA karavAmAM AvI. 1997thI naTavara vArtAonA sarjaka, haranIza jAnI. gAMdhIe voziMgTananA karaverA mALakhAmAM sudhArAvadhArAnuM kAma pamI eprila 1941ne rAmanavamIne divase choTA karyuM. je ekAunTigamAM golamAla karI pramANamAM ochA karaverA udepuramAM janmelA ane rAjapIpaLAnA vatanI, haranIza jAnIe bharatI hatI, temanA TekSezanano abhyAsa karyo. jIeonA 1962mAM bI. esasI. 1964mAM DI. TI. sI. (TeksaTAilano riporTasa taiyAra karyA. koMgresamAM jubAnI ApI karaverA saMbaMdhI DiplomA) ane 1980mAM nyUjarsIthI plAsTIka TekanolojInI kAyadAo badalAyA. Ama sarakArane sAta biliyana Dolarsano upAdhi meLavI. cAra dAyakAthI vadhu samaya amerikAmAM rahyA. vadhu Teksa maLyo ane naTavara gAMdhI "sevana biliyana prathama paMktinA hAsyakAra ane kuzaLa vaktA tarIke amerikAmAM Dolaramena'nuM biruda pAmyA. gAMdhInA hAtha taLe 500 vasatA gujarAtIomAM AdarabharyuM sthAna dharAve che. gujarAtI karmacArIothI vadhu kAma kare che. emane mAthe traNa biliyana sAhitya akAdamI, amadAvAda dvArA puraskRta 'sudhana' nAmanA Dolarsano TekSa bhego karavAnI javAbadArI che. prathama vArtAsaMgrahe emane bhAvako mATe AgavI oLakha UbhI kAThiyAvADanA sAvarakuMDalAmAM 1940nI sAlamAM janmelA karI ApI che. naTavarabhAIno uchera paNa tyAM ja thayo. 1961mAM muMbaI jyAre mitro ane ajANyA vAcako emane "tamAro lekha yunivarsiTImAMthI komarsa grejyueTa thayA. hADamArI bharelI nokarI gamyo" ema kahe, eTale jIvananuM sauthI moTuM pAritoSika, sAthosAtha ela. ela. bI. karyuM. nyUjarsImAM rahetA kolejakALanA jJAnapITha evorDa maLyo hoya eTalo AnaMda emanA haiye thAya. mitra navIna jArecAe naTavara gAMdhIne 1965mAM amerikA Jain Education Intemational Jain Education Interational Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 352 dhanya dharA vasyA. 18 jANa pUruM ka baDanabarI bolAvyA ane bhAgyanuM pAMdaDuM pharI gayuM. amerikAmAM AvIne lagabhaga traNa varSa pachI laMDanamAM AvIne madhya laMDanamAM greTa emaNe eTalAnTA yunivarsiTImAMthI ema. bI. e. ane busiyA rasela sTrITa upara nIce "bhAratIya AhAra resTorenTa' ane sTeTa yunivarsiTImAMthI pI. eca. DI. karyuM. janarala ekAunTiMga pahelA mALe 'inDiyana kophI hAusa'nI sthApanA karI. pote ophisanA AgrahathI 1976thI voziMgTanamAM sthAyI thayA. sAhitya, saMgIta, citrakAmanAM sarjaka hovAthI laMDanamAM rahIne voziMgTanamAM emanI saphaLatAne biradAvatI eka AkhI aneka maMDaLonI sthApanA karI. 'inDiyana sporTasa klaba', kolama "gAMdhI enDa ekAunTasa' lakhAI, nezanala ecIvamenTa eziyana myujhikala sarkala', 'navalakalA' vagere vagere 1981mAM evorDa', 'DIsTInagvaccha sarvIsa evorDa' jevA aneka ucca geinsavila phloriDA amerikAmAM bIjo "maMdira' resTorenTa kakSAnA evorDo emanA TekSezananA pradAnane biradAvatA maLyA che. kholyo. ahIM paNa saphaLatAnA zikhare pahoMcyA geinsavilanAM 1996mAM khyAtanAma gujarAtIone apAto vizvagurjarI evorDa meyara gerI gorDane ramezabhAIe ApelA viziSTa sAMskRtika emane enAyata karavAmAM Avyo. pradAna badala 17 sapTembara 1985nA dine emane sanmAnapatra ApI bahumAna karyuM. ATaluM ja nahIM, A divasa paNa meyare pote kavi che "northa amerikana liTararI gujarAtI 'rameza I. paTela De' tarIke jAhera karyo hato. ekeDemI'nA e AdyasaMsthApakomAMnA eka sthApaka che. naTavara gAMdhI zuSka AMkaDAzAstrI nathI, emanI pAse sAhitya, raMguna (barmA)mAM 1936mAM janmelA ramezabhAI vicArasamRddhi, sAmAjika sUjha, bhASA ema ghaNuM badhuM che. koIke 1942mAM emanA vatana karamasadamAM AvI vasyA. 1954mAM pUchyuM "rITAyarDa kyAre thavAnAM che?" javAbamAM gAMdhI kahe che. nAsikamAM mAdhyamika zikSaNa pUruM karI, 1957-59mAM brovisa hajI to mAre ghaNuM kAma karavAnuM che. mAilsa Tu go bIphora slIpa. ane beDanabarI Tekanikala koleja, laMDanamAMthI mazIna zopa enjiniyariMganI DigrI emaNe meLavI. mULa bhAratIya hoI, dharmapatnI nalinIbahena sAthe 46 varSanuM dAMpatyajIvana evA UbharatA kalAkAro temaja lekhakone briTanamAM protsAhita bhogavyuM che, emanA parivAramAM putra apUrva, putravadhU ruci temaja karavAmAM temaNe sakriya bhUmikA bhajavI che ane laMDanamAM putrI sonalano samAveza thAya che. bhAratanA sAMskRtika dUtanI jema kAryarata rahyA. kapoLa samAjanI A bahumukhI pratibhA naTavara gAMdhIe ramezabhAIe kavi tarIke aneka kAvyonI racanA karI che. amerikAnA pATanagara voziMgTananAM TekSa kamiznara tarIke je hRdayagaMgA', "huM, "jharamara jharamara', vaikharIno nAda', sevAo ApI che e adbhuta che. 35 varSathI amerikAmAM gItamaMjarI', "kAvyapIyUSinI' emanA kAvyasaMgraho che. rahIne bhAratanuM gaurava vadhAranAra kavi naTavara gAMdhIne ApaNe hRdayagaMgA'nAM premakAvyo to gujarAtI sahita hiMdI, marAThI, saha vaMdana karIe ane prArthanA karIe AvAM uttama kAryo karavA phrenca, jarmana, aMgrejI, speniza, raziyana bhASAnA anuvAda sAthe mATe Izvara emane svAththabharyuM dIrdhAyu Ape. eka ja pustakamAM pragaTa thayA che. sAhitya, saMgIta ane saMskRtino samanvaya ramezabhAInAM dharmapatnI uSAbahena Aje A duniyAmAM rameza paTela premormi" nathI. paNa ramezabhAI mATe sadAya preraNArUpa banI rahetAM, laMDanamAM 1970mAM "maMdira' nAmanuM zAkAhArI resTorenTa uSAbahene prema ane bhaktigIto lakhavA satata preryA hatA. kholIne ramezabhAIe mAtra gujarAtIonAM ja nahIM paNa deza phebruArI 6, 2005nA dine kIrtimaMdira, vaDodarAmAM 'uSAsmRtiparadezanAM aneka mulAkAtIonAM dila jItI lIdhAM hatAM. TAima nAM ajavALAM' e nAme kAvyAMjali samAroha yojI, uSAbahenanI AuTa megejhine "pauSTika AhAra mATenuM eka mAtra laMDananuM dvitIya puNyatithie uSAbahenane yogya bhAvAMjali ApI hatI. resTorenTe lakhIne maMdirane biradAvyuM to igana TonIe ramezabhAInA 70mA janmadina nimitte vaDodarAnA 'caM. "maMdira'ne plesa oNpha dhI yara'nuM biruda ApIne navAjyuM hatuM. - cI. mahetA oDiToriyamamAM "sonerI saMgIta saMdhyAnuM khUbasUrata 1957mAM laMDana AvyA tyAre mAtra haiye hAma ane kalAthI Ayojana karavAmAM AvyuM hatuM. A prasaMge ramezabhAI racita dhabakatuM hRdaya hatuM. barmiMgahAma vistAramAM 'inDiyana 'gItono mahotsava UjavAyo hato. AnI sIDI paNa taiyAra emporiyama' nAmanI bhAratIya mAlikInI prathama dukAna karI karavAmAM AvI. Jain Education Intemational Education Intermational Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 Izvarane prArthanA karIe ke sAhitya ane saMgItano AnaMda AkhA jagatane vaheMcavA utsuka evA ramezabhAIne svAsthyabharyuM dIrdhAyu sAMpaDo. dhI nezanala ripalbikana beMka opha zikAgonA mAlika hIrena paTela mana hoya to mALave javAya' e kahevata anusAra parizrama karIne, AkAzane AMbavAnI jANe haraNaphALa bharI hoya, evuM jIvana jIvI janAra eTale hIrena paTela. pitA sArAbhAInI bhakti, nikhAlasatA ane sAhasanA guNoe ene satata preraNA ApI che to mAtAnI bhaktie eno jIvanapatha saraLa banAvyo che. mitabhASI, tejasvI, vAcanapremI hIrena dRDha, saMkalpazakti ane dhyeyasiddhi dvArA gujarAtI yuvAno mATe preraNArUpa che. 1950nA DisembaranI 27mIe amadAvAdamAM janmelA A honahAra vidyArthIe amadAvAdanI zAradA maMdiramAMthI esa. esa. sI. karyuM. tyArabAda amadAvAdanI seMTa jheviyarsa kolejamAM sAyansa vibhAgamAM praveza karyo. 1968mAM northa kerolinAnI gesTana kolejamAM ilekTroniksa enjiniyariMgamAM bI. esa. thavA emizana lIdhuM. aDhI varSa bhaNyA pachI 1971mAM e zikAgo gayA, nokarImAM jhaMpalAvyuM. prakhara terjAsvatA ane yAdazakti, sakhata mahenata karavAnI Teva ilekTroniksanuM bhaNatara. Ama anubhavanuM bhAthuM baMdhAtuM gayuM. doDha varSamAM nokarI choDI dIdhI ane ilekTroniksa cIja vastuono eka moTo sTora kharIdyo. sToranuM nAma ApyuM eksa. vAya. jheDa. bhArata, pAkistAna, irAna, bAMglAdezamAM kAma Ave evI 220 volTanI cIjo eTale ke reDiyo, heraDrAyara, TeparokorDara, TIvI, viDiyo, reTrijareTara jevI cIjo ahIM vecAtI. sAthosAtha hIrene riyala esTeTamAM jhaMpalAvyuM. ophiso, dukAno ane sToro mATenAM bilDiMgonI le-veca karato. mAtra trIsa varSanI nAnI uMmare enI pAse daza lAkha DolaranI milkata ane rokaDa rakama ekaThI thaI gaI. A pahelAM amerikAmAM koI gujarAtIe AvI siddhi hotI meLavI. 1978thI 1981 sudhImAM ophiso mATenI cha gaMjAvara imArato kharIdI. sToranuM moTI milkatonuM, nikAsanuM kAma cAluM rAkhyuM. bhAtabhAtanAM sAptAhiko, mAsiko vartamAnapatronAM lavAjamo bharIne maMgAve to kompyuTara, riyala esTeTa, beMko, arthakAraNanA vaizvika ane amerikI pravAhonuM e moDI rAta sudhI vAcana kare. 353 svabaLe AgaLa AvelA hIrena paTele 1984mAM dhI nezanala ripablikana beMka oNpha zikAgo kharIdI lIdhI. A beMka 700 lAkha DolaranI mAlikI dharAve che. Aje A beMkanA 92 TakA zeranI mAlikI ekalo hIrena dharAve che. amerikAmAM beMkiganAM kSetre pravezIne gujarAtIonI eka navI chApa UbhI karanAra hIrena paTela gujarAtIonuM gaurava che, ema cokkasapaNe kahI zakAya. adhyApaka, lekhaka, udyogapati ane samAjasevaka jaya gajjara chatrIsa varSothI keneDAmAM vasatA, adhyApaka, lekhaka, udyogapati ane samAjasevA kSetre keneDAnI sarakAranA aneka pratiSThita evorDa uparAMta ApaNA padmazrI samakakSa orDara oNpha keneDA'no rASTrIya evorDa meLavanAra jaya gajjara eka saphaLa ane saMskArI sajjana tarIke keneDiyana samAjamAM ucca kakSAnI pratiSThA pAmyA che. zikSita, sAhityika ane saMskArI pratibhAzALI jayabhAI kIrtinAM zikharo sara karI emanI Toca para pahoMcI gayA che. gujarAtamAM mahesANA jillAmAM pAnasara gAma emanuM vatana che. emaNe bI. e. (onarsa), ema.e., sI. ema. (bhAratanA padmazrI samakSa) DigrIo meLavI che. 1970mAM keneDA gayA e pahelAM jaya gajjare amadAvAda gujarAta yunivarsiTImAM bhASAMtarakAra tarIke ane navagujarAta kolejamAM gujarAtInAM adhyApaka tarIke sevAo ApI hatI. keneDAmAM jaIne prinTiMga grAphika ArTasano dhaMdho emaNe pUrNarUpe vikasAvyo che. dhaMdhAnI sAthe sAthe aneka samitiomAM ceramena ke sabhya tarIke kAmagIrI karI. bhAratIya ane keneDiyana samAjamAM eka AgavuM sthAna prApta karyuM che. keneDAnI sarakAre emanAM kAmonI kadara karI 1991mAM dha sAiTezana phora siTIjhanazipa evorDa' ane dha keneDA volanTiyara evorDa' e rASTrIya evorDa uparAMta bIjA aneka evorDothI sanmAnita thayelA jaya gajjara prathama gujarAtI hoI, A rASTrIya evorDa mATe potAnI jAtane khUba ja bhAgyazALI ane gauravarUpa ghaTanA gaNe che. sAthosAtha sarjanakSetre noMdhanIya kAmagIrI bajAvI, gujarAtI sAhityane dhabakatuM rAkhyuM che. emanI sAta navalakathAo, be vArtAsaMgraho pragaTa thaI cUkyAM che. basothI vadhu navalikAo lakhanAra, jaya gajjaranI navalakathA 'paththara thara thara Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 354 dhaSya dharA dhrujeno aMgrejI anuvAda 'The Shuddering Stones' emerikAnAM jyorjiyA rAjyamAM Avela jeDA prese tAjetaramAM pragaTa karyo che, jene deza-videzanAM sAhityakAro ane vAcakonAM khUba ja sArA pratibhAva sAMpaDI rahyA che. | navalakathAkAra, vArtAkAra jaya gajjara bahumukhI pratibhA che. AvatAM varSomAM emanI pAsethI AvI aneka navalakathAo, navalikAo lakhAtI rahe ane gujarAtI temaja aMgrejI sAhitya samRddha thatuM rahe evI zubhecchAo. puruSArthathI prArabdha badalanAra kenI desAI gujarAtIonA gauravarUpa kIrtibhAI gajendrabhAI desAI (kenI desAI)no tAjetaramAM "elisa AyalenDa meDala oNpha onara'nA pratiSThita evorDathI nyUyorkamAM navAjavAmAM AvyA. paccIsa varSa pahelAM deza choDIne amerikA gayelA kIrtibhAIe puruSArthathI prArabdha ghaDI kADhI bhAratIya ane gujarAtI samAjamAM kapoLa jJAtinI eka agragaNya Adarza yuvA pratibhA tarIke potAnuM nAma suvarNAkSare aMkita karyuM che. "deza tevo veza' sUtrane anusarIne kIrtibhAIe amerikAmAM jaIne nAma badalyuM. "kenI desAI yuvAnonA prerakabaLa evA kenI desAIe jiMdagImAM khUba ja taDakAchAMyaDIno anubhava karyo che. amarelInA vatanI 1990mAM janmelA kIrtibhAIe 1982mAM kolejamAM prathama naMbare uttIrNa thaI, bI. I. sivilanI upAdhi sAthe jhaLahaLatI phateha meLavI. tyArabAda gujarAta sarakAramAM narmadA yojanAmAM nokarI karI, kansTrakzanano anubhava meLavyo. amerikAthI grInakArDa dharAvatI paraNavA AvelI yuvatI tRptibahena mahetA sAthe 1985nI sAlamAM lagna karyA ane ekAda mahinAmAM ja amerikAnI vATa pakaDI, prAmANikatA parizramathI ApabaLe UbhA thayelA kIrtibhAIe divasamAM nokarI ane sTIvansa kolejamAM rAtrinA klAsa bharIne ema.esa. karyuM. porTugIjha konTrAkTaranA eka kAmadAra bhAIno saMparka thatAM kIrtibhAIe tRptino 'T', kenIno 'K' ane vacamAM 'A' nAkhIne TAK kansTrakzana kaMpanI zarU karI. jarmana konTrAkTara pAsethI eka lAkha, dasa hajAra DolarsanuM kAma maLyuM ane emanuM bhAgya palaTAI gayuM. A arasAmAM gorA anubhavI enjiniyare potAnI kaMpanI baMdha karI. A takano lAbha laI kIrtibhAIe rI. A takano lAbha laI kIrtibhAIe gorA enjiniyarane ucca hoddo ApI kaMpanImAM rAkhI lIdho. TAka kaMpanIne anubhavI mANaso, guNavattAbharyA kAmo karavAnI nAmanA tathA navI TekanolojInA svIkArane kAraNe TUMkA samayamAM nyUyorka, nyUjarsI ane kaneTikaTa jevAM rAjyomAM pratiSThita kAmo maLatAM gayA. mAnavIya saMbaMdho rAkhavAnI kaLA AgavI koThAsUjha ane prAmANikatAne kAraNe kIrtibhAI dhaMdhAmAM saphaLa thayA. nyUyorka porTa othoriTI nAnA konTrAkTaromAMthI mAtra be ja vyaktino porTa othoriTImAM bhAgIdAra tarIke svIkAra karyo che. AmAMthI eka amerikana che ane bIjI vyakti eTale bhAratIya gujarAtI kenI desAI che. Arthika pravRttinI sAthe sAmAjika sevAkSetre paNa noMdhanIya kAma karyuM che. navarAtrinA garabA hoya, gujarAtI samAja hoya ke bhAratIya birAdarInI koI saMsthA hoya, maMdiranI pravRtti hoya, kenI desAI haMmezAM AvI sArI pravRttione vikasAvavA sAro sAthasahakAra ApatA rahyA che. pensilaveniyAmAM vraja maMdiranA teo TrasTI ane upapamukha che. emane aneka caMdrako, smRticihno ane prazastipatrothI navAjavAmAM AvyA che. amarelImAM kapoLa jJAtinI vADI hoya ke rUpAyatana zALA hoya, dAna ApIne dAdAnA nAmane UjaLuM banAvavA haMmezAM Atura hoya che. klArka nagaranA meyare TAka kansTrakzana kaMpanIne sanmAnavA 1997no pUro DIsembara mAsa e nagara mATe 'TAka mAsa' jAhera karyo hato. nyUjarsImAM DemokreTika pakSanAM bhAratataraphI amerikana koMgresamena phrenka polone amerikAnA sarakArI gejheTamAM kenI desAInI pravRttione biradAvato lekha lakhyo che. puruSArthathI prArabdha badalI zakAya che, eno sAco namUno kenI desAI amerikAnAM gujarAtIo mATe gauravarUpa ane prerakabaLa che, ema niHzaMkapaNe kahI zakAya. : jamana, speniza, aMgrejI bhASA para prabhutva dharAvatA, gujarAtI sarjaka caMdrakAnta desAI tetrIsa varSathI amerikAmAM sthAyI thayelA caMdrakAntabhAI mAtra enjiniyara nathI, paNa sAcA arthamAM kavijIva che. e haMmezAM kahetA hoya che, je kaMI paNa kArya karavA mAgatA hoIe emAM mana khUpAvIne kAma karavuM. varSo lagI emaNe adhyApana kSetre kAmagIrI bajAvI che to nyuklIyara enjiniyara tarIke emano anubhava bahoLo che. Jain Education Intemational Education Intemational Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 1963mAM vaDodarAnI mahArAjA sayAjIrAva yunivarsiTImAMthI prathama varga ane prathama naMbare AvI ema. I.nI DigrI meLavI tyArabAda vaDodarA temaja sUratanI saradAra vallabhabhAI paTela rIjionala enjiniyariMga kolejamAM vIsa varSa lagI prAdhyApaka tarIke kAmagIrI bajAvI.jarmanImAM be varSa rahI teo bhaNyA ane saMzodhana karyuM. Ama jarmana bhASAmAM emaNe prabhutva meLavyuM. 1998mAM amerikAmAM 'gujarAtI liTararI akAdamI' taraphathI prathama sAhitya saMmelana yojAyuM hatuM, jemAM caMdrakAntabhAIe sakriya bhAga lIdho hato. inDo amerikana liTararI akAdamI'nA sthApaka pramukha caMdrakAntabhAIe amerikAnA prakhyAta barnsa enDa nobala' sTorsamAM sAhityika beThako goThavI, emaNe beThakono saphaLa saMcAlanadora ane vyavasthA zaktino paricaya karAvyo che. caMdrakAntabhAI desAI vyavasAye ilekTrikala enjiniyara che to e savyavasAyI kavi che. gujarAtI ane aMgrejI, banne bhASAomAM kavitA race che. gujarAtImAM emanA 'unmeSa', 'urvonmeSa', 'tamArI galImAM', 'amArI amerI galI', 'gIta yamunA' ane 'gItonmeSa' kAvyasaMgraho pragaTa thaI cUkyA che. A uparAMta aMgrejImAM emanA pAMca kAvyasaMgraho pragaTa thaI cUkyA che. akAdamIe 2005mAM cAra bhASAmAM 'entholojI opha poemsa' pragaTa thaI, jenA mukhya saMpAdaka tarIke temaNe amUlya sevAo ApI. 280 pAnAMnA A pustakamAM ApaNA hiMdI, marAThI, aMgrejI ane gujarAtIbhASI 110 sarjakonI kRtiono samAveza emanA paricaya sAthe thayo che. 2003mAM kepiTala hila, voziMgTana DI. sI.mAM navI cUMTAyelI amerikana koMgresanA udghATana prasaMge kAvyapaThana mATe emane nimaMtraNa maLyuM hatuM. AvuM kAvyapaThana karanAra teo prathama inDo amerikana kavi che. prakhyAta jarmana kavi rAInara mAriyA rilkenAM jarmana kAvyono sIdho anuvAda caMdrakAntabhAI kare, jenI prastAvanA niraMjana bhagata lakhe ane umAzaMkara joSI sthApita gaMgotrI TrasTa A pustakane pragaTa karIne puraskRta kare, A ghaTanA anokhI che. AzA rAkhIe A prakAranA anuvAda, bhaviSyamAM vaizvika bhASAonI kavitAnA anuvAda mULa bhASAomAMthI gujarAtImAM thAya, e mATe preraNArUpa bane. jarmana, speniza ane aMgrejI bhASAne AtmasAta karanAra, A gujarAtI sarjakane hRdayapUrvaka abhinaMdana. 355 sarvadharma samabhAvamAM mAnanArA, AMtararASTrIya gujarAtI gajhalakAra Adila mansUrI na bhArata jemanI mAtRbhUmi che ane gujarAtI jemanI mAtRbhASA che, evA vatanapremI, AMtararASTrIya gajhalakAra, Adila mansUrInA haiye, hindustAnanA bhAgalA paDyA tyAre te samayanA dardabharyA gherA ujharaDA paDyA che, je zabdomAM dhyAna karavuM muzkela che. 1948mAM emanA pitA gulAmanabI mansUrI sAthe saparivAra pAkistAna AvyA. AdilanA pitA gulAmacAcA gajhalo ane zAyarI evI lakhe ane lalakAre ke sAMbhaLanAra phidA thaIne vAha vAha pokArI UThe. A vAraso AdilamAM Avyo. pitA-putra pAkistAna to AvyA paNa bhAratanI yAda temane satata satAvatI. aMte vatanano viyoga na sahevAtAM Adila 1955mAM pAkistAna choDIne bhArata AvyA. ahIM bhAratamAM emanI gerahAjarImAM emanAM pAMca makAno sarakAre hijaratI milkata tarIke japta karyAM hatAM. vatanamAM nirAzrita banelA gulAmacAcAne emanA bhatrIjAoe kAkA pratyenA prema khAtara potAnuM eka makAna ApI dIdhuM. 19 varSanAM AdilanuM kavihRdaya bhAvavibhora thaI gayuM. pAkistAnamAM rahyA hovAthI bhArata sarakAre temane potAnA nAgarika mAnavAno inkAra karyo. adAlatanA AMTApherAmAM hajjAro rUpiyA kharcAyA. have Adilane vahAluM vatana choDavuM paDe, evI sthiti sarjAI. pAka sarakAra emane rAkhavA taiyAra nahotI. urdUnAM kavimitra pAzI Adilane laIne kendra sarakAranA pradhAna ke. sI. paMta pAse pahoMcyA badhI vAto sAMbhaLIne Adilane pAMca varSanA visA amerikAnA maLe, evI jogavAI karI. AdilanI AMkhomAM A ghaTanAthI AMsu AvI gayAM. kalame Adilane amerikAmAM nokarI apAvI ane bhAratamAM kAyamI nAgarikatva apAvyuM. Ama 1985mAM amerikAnI dharatI para Adile paga mUkyo. 1936mAM 18mI menA roja janmelA Adile emanuM prAthamika zikSaNa karAMcImAM lIdheluM. gujarAtI mAdhyamanI emanI hAiskUla sarakAre hukama bahAra pADIne rAtorAta urdU mAdhyamanI karI dIdhI. AdilanuM haiyuM vedanAgrasta thaI gayuM. 'mArI bhASA gujarAtI che ane e bhASA mArI pAsethI chInavI levAmAM Ave to mAro vikAsa thaMbhI jAya' evuM mAnanArA Adila 19 varSanI uMmare bhArata pAchA pharyA. Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * 3pa6 dhanya dharA gujarAtI sAhityamAM amuka ja sAhityakAro amukane ja uttama sAhityakAra tarIke biradAve, te ja uttama kavi ke lekhakanI haroLamAM besI zake tevI mAnyatAne nirAdhAra TharAvavA Adila, : cinu modI, lAbhazaMkara ThAkara rAjendra zukla, manahara modI va kavioe bhegA thaIne "re' maThanI sthApanA karI. AdilanAM 'vaLAMka', "satata' ane 'pagarava' kAvyasaMgraho ; pragaTa thaI cUkyA che. "gamI te gajhala' ane 'gajhala usane choDI' e be kAvyasaMgraho emanuM saMkalana che. "hAtha paga baMdhAyelA che. ane "je nathI te' evA be nATyasaMgraho pragaTa thaI cUkyA che. - bhArata, pAkistAna, IMglenDa ane amerikAnAM vividha : gujarAtI sAmayikomAM AdilanI gajhalo dekhAya che. hiMdu muslima ekatAnA praharI, sarvadharma samabhAvamAM mAnanArA, cAra cAra rASTronA e AMtararASTrIya gujarAtI gajhalakAra Adila majUrInA haiyAmAM vatanapremanI akhUTa saravANIo vahetI najare paDe che. dhaMdho karo ane AgaLa vadho' sUtranA himAyatI * eca. Ara. zAha jiMdagImAM anekavAra taDakIchAMyaDIno anubhava karanAra, , haiye hAma ane jiMdagImAM AvI paDatI aNadhArI Aphatano hiMmatathI mukAbalo karanAra, zUnyamAMthI sarjana karanAra eca. : ArazAhanuM samagra jIvana preraNAdAyaka che. vizvanI prathama naMbaranI gaganacuMbI imArata empAyara sTeTa bilDiMgamAM 67mAM mALe AvelI ophisamAM 'vikAsa inTaranezanala korporezananA nAme AyAta nikAsano dhaMdho eca. Ara zAhe cAlu karyo. thoDAM te ja varSomAM dhIkato dhaMdho kathaLyo ane sAhasika sodAgara amerikAnI phUTapAtha para AvI gayA. siMhanuM kALajuM dharAvanAra hasamukhabhAIe nakkI karyuM ke "bhUkhe marIza paNa nokarI nahIM karuM, koInI gulAmI nahIM karuM.' hiMmata, AvaData ane IzvaramAM aDaga zraddhA rAkhanAra A kheDUta pitAnA dIkarA hasamukhabhAI bI. esasI. thayA pachI 1970mAM 27 varSanI vaye TuDanTa visA laIne amerikA AvyA hatA. | mAratanA vidyArthIone amerikana yunivarsiTIomAM praveza meLavavA bahu muzkela kAma hatuM. eca. Ara. mAraphata mArgadarzana meLavI be varSamAM 75 vidyArthIo amerikA bhaNavA AvI zakyA. AmAMnA ghaNA vidyArthIone amerikAmAM kAyamI vasavATa mATe teo madadarUpa thayA. TrAvela ejansI, oTo inDasTrImAM pagapesAro karyo paNa saphaLatA maLI nahIM. meDikala senTara calAvavAno navo dhaMdho 1976mAM zarU karyo, aMte meDikala senTara baMdha karyuM, paNa menejara tarIke kAma karatI rojhamerI nAmanI iTAliyana yuvatI sAthe paricaya thayo. paricayamAMthI pariNaya thayo aMte baMne lagnagraMthithI joDAI gayA ane jIvanamAM lakSmI AvatA eca. Ara.no bhAgyodaya jANe khIlI UThyo. thoDA samaya pachI e riyala esTeTanA dhaMdhAmAM paDyA nokarI karatAM dhaMdho sAro, e samajAvatAM aneka sToronI leveca karatA rahyA. krAujhara nAmanI nyUjarsImAM 200 sToronI cenala dharAvatI kaMpanI nAdAra banI. krAujhara kaMpanIne 12 miliyana Dolarsa 45 divasamAM ApavAnI zarate sodo karyo. aDhI miliyana Dolarsa DipojhiTa paNa ApI.dhIre dhIre saphaLatA maLatI gaI. Aja lagImAM ekAda hajAra sTorsa vecyA haze. Ama pensilveniyA, nyUjarsI, kaneTIkaTa ane nyUyorka rAjyamAM gujarAtIo sToranA dhaMdhAmAM paDyA. amerikAmAM eka mAtra bhAratIya TI.vI. cenala eTale TI.vI. eziyA jenA mAlika eca. Ara. che. sAmAjika saMdarbhe e gujarAtI samAja sAthe saMkaLAyela rahIne Arthika sahayoga Ape che. vrajabhUmi TrasTanA vAisa ceramena che. nyUyorka bhAratIya vidyAbhavanamAM temaNe putrI romAnsInA smaraNArthe 'romAnsI oDiToriyama' bAMdhavA ekalAkha Dolarsa ApyA che. amerikAmAM rAjakIya pakSomAM pramukha, gavarnara, seneTara, koMgresamena, meyara ke anya cUMTaNIomAM teo cUMTaNI pracAramAM Arthika madada kare che. naTarAjano besTa bijhanesamena evorDa, bhAratIya vidyAbhavanano ekselansI evorDa elisa AyalenDa meDala aopha onara AvA to aneka pratiSThita mAna-sanmAnanAM adhikArI eca. Ara zAha dhaMdho karo ane AgaLa vadho' nItine aneka gujarAtIo dhyeyamaMtra banAvI AgaLa vadhe ane eca. Ara. zAhanuM svapna "gujarAtIonI ekatA vinA jhaDapI samRddhi zakya nathI' ne sAkAra kare, evI zubhecchAo. bahumukhI pratibhA pravINa paTela "zazI' nyUjarsIthI pragaTa thatA "gujarAta darpaNa' sAmAyikanA taMtrI subhASa zAhe jemane parAmarzaka banAvyA, osTreliyAmAMthI pragaTa thatA "mAtRbhASA dvimAsikanA taMtrI pravINa vAghANIe jemane Jain Education Intemational ersonal Use Only Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga- 2 3pa0 amerikA khAtenA pratinidhi nImyA, inDo amerikana liTaTarI zreSTha gujarAtI sAhityanuM mAtabAra sarjana karatA rahI akAdamInA sthApaka pramukha candrakAnta desAIe Anthology of gujarAtI sAhityamAM adakeruM sthAna prApta kare, evI poems pustakanA gujarAtI vibhAga mATe jemane sahasaMpAdananI zubhecchAo. javAbadArI soMpI, okTobara 2002mAM yojAyelI paradezamAM rahIne mAtRbhASA gujarAtInuM dilathI kAvyaspardhAmAM jemanA kAvya 'METAMORPHOSIS' ne jatana karanAra nyUjarsI poeTrI sosAyaTIe HONARABLE MENTION pAritoSika enAyata karyuM, je kAvyanI sarAhanA nyUyorka nagaranA prA. jagadIza ja. dave meyara lUmabarga, nyUyorka rAjyanA gavarnara paTAkI ane presIDenTa gujarAta bahAra vasatA ane tethI gujarAtI bhASA, buze karI hatI, AvI bahumukhI pratibhA dharAvatA pravINa paTela sAhitya ke saMskRtithI aparicita evA gujarAtI vidyArthIo lakhe che ke "keTaluM lakhyuM enA karatAM kevuM lakhyuM ene huM sarjana mATe pustakamALA-akSaramALA temaja gujarAtI bhASApraveza saphaLatAnI pArAzIzI mAnuM chuM." bhAga-1 thI bhAga-4 pustako pragaTa karIne anukaraNIya ane bhAdaraNamAM bhaNatara, vidyAnagaramAM vidyAvikAsa ane advitIya kArya karyuM che, gujarAtI bhASAmAM ane nATakonA muMbaImAM aneka upAdhiothI gherAyelA rahyA e jIvanano pahelo suprasiddha vidvAna prA. jagadIza davee. yuropiyana dezonA tabakko, bIjA tabakkAmAM muMbaI, laMDana ane nyUyorkamAM kyAreka vAtAvaraNane baMdha bese, tyAMnI paricita vastuo ane sthAno ophisara to kyAreka kanTrolara rahIne uccatama sAhityanuM sarjana tathA prasaMgone AdhAre bhASA pAmI zakAya, sAthosAtha karatA ja rahyA. 1979thI amerikAmAM rahe che. vacamAM be varSa gujarAtano, tenAM sAhitya ane saMskRtino paNa paricaya thato rahe laMDanamAM rahyA. ghaNA lAMbA samayathI nyUyorkanI moTI lo pharmamAM e AzayathI Adhunika bhASAzikSaNa paddhatino upayoga karI kanTrolara tarIke kAryarata che. chellA be dAyakAthI laMDana yunivarsiTImAM gujarAtInuM zikSaNa ekAunTasamAM uccatama upAdhi sAthe bijhanesa mArkeTiMga ApanAra jagadIzabhAIe gujarAtI sAhitya akAdamI, laMDananA sAtha sahakAra ane preraNAthI aneka pustako prakAzita karI phAinansa ane lebara menejamenTanA posTa grejyueTa DiplomA gujarAtI bhASA-zikSaNakSetre pAyAnuM kAma karI avvala darajjAnI dharAve che. kalAbhavanano komarsiyala DroiMgano DiplomAM paNa saphaLatA meLavI che. meLavela che. sAhitya ane kalAmAM rasa, ruci ane phAvaTa che, inDoamerikana liTaTarI akAdamI'nI mAsika sAhitya gujarAtI adhyApaka tarIke 1950thI 1984 sudhI goSThisabhA, "sATha dina' kavi milana beThaka ane 'nyUjarsI gujarAta ane mahArASTranI vividha kolejomAM kArya karyA pachI poeTrI sosAyaTInA sakriya sadasya che. 1984mAM laMDana AvI sthAyI thayA prAraMbhamAM laMDana yunivarsiTInI insTiTyUTa oNpha ejyukezanamAM pI. jI. sI. ciMtanAtmaka pustaka "zAMtinI zodhamAM 1968mAM pragaTa I.nA epha. pI. e. vibhAgamAM kamyuniTI leMgvajIjhamAM tathA thayuM. cAra navalakathAo, eka vArtAsaMgraha ane be kAvya pustakonA 1993thI te ja yunivarsiTInI skUla oNpha orienTala enDa racayitA pravINa paTela "zazI'nuM sAhityasarjana vipula pramANamAM Aphrikana sTaDIjhanA leMgvaja senTaramAM gujarAtInA khaMDa samayanA sarjAtuM rahyuM che. lekha, vArtA, kAvya, ciMtana, pravAsa, mImAMsA, navalakathA ane vyaktivizeSa upara hAtha ajamAvanAra pravINabhAI adhyApaka tarIke kArya karyuM che. A uparAMta heronI vidyAvihAranA AcArya tarIke tathA bhAratIya vidyAbhavana (laMDana)nA korsa mAne che : "lakhavuM mAruM karma che, guNavattA mAro dharma che, paraMtu | DirekTara tarIke paNa kAmagIrI bajAvI hatI. gujarAtI sAhitya sAhityakSetre nitanavAM kheDANa karavAM e mArI tamannA che." ekeDemI tathA insTiTyUTa opha liMgviTsa (yu.ke) temane "phelo' amerikAnA sAMprata jIvanane AvarI letI haLavI banAvI bahumAna karyuM che. akAdamInA puraskRta pAThyapustakonA kaTAkSikA "vAha amerikA vAha!' temaja vyakti paricaya "BUT saMpAdaka, lekhaka tenA zikSaka tAlima vargonA mukhya adhyApaka tathA mogaro' TUMkA samayamAM pragaTa thaze. tAjetaramAM emanuM yuropa saMcAlaka tenI parIkSAonA mAnad mahApAtra tathA DaoN. bhAyANI pravAsanuM pustaka "gamatAno gulAla' raMgIna phoTAo sAthe pragaTa svAdhyAyapIThanAM mAnad DirekTara tarIke kAryarata che. gujarAta thaI cUkyuM che. Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 358 samAcAra (laMDana)nA taMtrImaMDaLanA eka sakriya sabhya tarIke te sAptAhikamAM temaNe 'ghaDatara ane caNatara', 'sabarasa', Learn Gujrati' jevA vibhAgonuM lekhana-saMpAdana karyuM. che. 'sAutha eziyana liTarecara sosAyaTI'nA mAnad maMtrI tarIke pharaja bajAvI rahelA jagadIzabhAIe A saMsthAnA adhyakSapade rahIne 1993thI 1996 daramyAna noMdhapAtra kArya karyuM hatu. 1995thI caMdarayA phAunDezananI Gujrati Teaching WorldwidenA mAnad projekTa DAyarekTara tarIke sevAo ApI, gujarAtI bhASAno dariyApAramAM phelAvo karI adbhuta nAmanA meLavI che. 'ThaMDo sUraja' emanuM kAvyo viSenuM pustaka che, to aMgrejI jANatI prajA gujarAtI bhASA zIkhI zake e mATe aMgrejImAM cha pustako pragaTa thayAM che. Izvarane prArthanA karIe ke gujarAtI bhASAnA jatana mATe emane svAsthyabharyuM dIrghAyu sAMpaDe. vizvaprakhyAta, udAra dilanAM sakhAvatI kezava caMdarayA bhArata, pAkistAna, raziyA, iMglenDa, brAjhila jevA 60 dezo sAthe jemano dhaMdho vistarela che evA caMdarayA kuTuMbIjanomAMnA eka evA kezava caMdarayA. keneDAmAM sthira thaI temaNe mAtra potAnA udyogagRhanA vikAsamAM ja potAnI niSThA ane zaktine sImita rAkhyAM nathI paraMtu potAnA vistAranI sAmAjika temaja sAMskRtika pravRttimAM UMDo rasa laIne hRdayapUrvaka phALo Apyo che. temanA bhAI kapUrabhAI caMdarayAe 'caMdarayA phAunDezana inTaranezanala' (laMDana) dvArA gujarAtI bhASA sAhitya ane saMskRtine poSaka-protsAhaka evI agaNita pravRttio AdarI che. to bIjA bhAI ratilAla caMdarayAe kampyUTara kSetre gujarAtI bhASAnuM sophTavera vikasAvI ananya siddhi meLavI che. 27mI jAnyUArI 1927mAM jAmanagaramAM janmelA udAra dilanA sevAbhAvI evA kezava caMdarayAe prAthamika zikSaNa AphrikAmAM lIdhuM. mAdhyamika zikSaNa bhAratamAM lIdhuM. 1949mAM yunivarsiTI oNpha keliphorniyAmAMthI grejyueTa thayA ane lokonI monopolI toDavA kenyAmAM AvIne kauTuMbika dhaMdhAmAM joDAyA ane tyAra bAda phlora mila zarU karI. sau prathamavAra elyuminiyama roliMga mila, khIlI banAvavAnuM yuniTa tema ja phAnasa banAvavAnA udyogo AphrikAmAM zarU karyA. 1976mAM kezavabhAI keneDA AvyA ane kromakrAphTa keneDA limiTeDanA pramukha banyA. ThaMDA pINAMnI boTala dhanya dharA menyuphekcariMga yuniTanA DAyarekTara banyA to Alpasa inTasTrIjhanA maMtrI tarIke pada zobhAvyuM. roTarI klaba dvArA Ayojita mAnavatAvAdI prakalpomAM, royala onTAriyo myujhiyamamAM 'sAutha eziyana gelerI'nI sthApanAmAM emanuM mahattvanuM yogadAna rahyuM che. nAta-jAtanA bheda joyA vagara emaNe je Donezano ApyA che, e badhAMnuM byAna karavuM bahuM muzkela kArya che. osvAla jJAti mATe aDhaLaka saMpatinuM dAna karyuM che. gujarAta temaja dezabharamAM patharAyelA 12000 nAnAM gAma sAmAjika temaja Arthika dRSTie kema AgaLa vadhe, e mATe caMdarayA phAunDezane bhagIratha stutya prayAso karyA che. agaNita saMsthAo sAthe joDAIne aneka abhUtapUrva kAmo karatA rahyA che. badalAmAM inDo keneDiyana cembara oNpha komarsa taraphathI 'hyumAniTeriyana evorDa', roTarI klaba oNpha ToranTo taraphathI 'viliyama pIsa evorDa', AvA to ghaNA badhA evorDa, vizva gujarAtI samAja, keneDA cepTaranA pramukha kezava caMdarayAne maLyA che. AvA vizvaprakhyAta, udAra dilanA sakhAvatI, kezava caMdarayAne Izvara svAsthyabharyuM dIrdhAyu ardhe, evI zubhecchAo. gujarAtI, hiMdI, baMgALI, urdU, aMgrejI, phrenca, speniza, ITAliyana, jApAnI bhASAnAM jANanAra vizvapravAsI prIti senaguptA 110thI vadhu dezono pravAsa karI cUkelAM, prItibahena, pravAsanI sAhasikatA ane prakRtisauMdarya pratyenI abhimukhatAne kAraNe ApaNA sahunAM abhinaMdananAM adhikArI bane che. emanI managamatI be pravRttio eTale ke pravAsa ane lekhana. lagabhaga cha mahinA dezavidezanAM vibhinna sthaLonI mulAkAte jAya che. pravAsa daramyAna phoTA/slAiDsa/rojanIzI/sphUraNA thatAM kAvyonI noMdha karI letA hoya che. ghare pAchA pharyA bAda AmAMnA ghaNA anubhavone e zabdabaddha karI kavitA, pravAsavarNana ke nibaMdha lakhatA rahyA che. maulika zailInA sAhityasarjane sAhityarasikomAM utkaMThA ane cAhanA meLavI che. 17mI me 1944nA roja amadAvAda khAte janmelA prItibahene gujarAta kolejamAMthI bI. e. DIgrI meLavI tyArabAda gujarAta yunivarsiTImAMthI 1966mAM ema.e.nI upAdhi meLavI. doDheka varSa eca. ke. ArTasa kolejamAM aMgrejInA Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 359 adhyApaka tarIke kAmagIrI bajAvI. pachI teo 1968mAM janma-maraNanI tArIkho, TapAlaTikiTo para lAgelA amerikA gayA. mahAnubhAvonA phoTA, jaina dharma aMge keTalAMka saMzodhano temaja jUInuM jhUmakhuM, "khaMDita AkAza', "o juliyeTa' dezaparadezanAM calaNI sikkAo ekaThAM karavAno zokha che, je emanA kAvyasaMgraho che. cauda jeTalAM "pravAsavarNano' ane - keneDA jaIne paNa cAlu rAkhyo che. 'nibaMdho'nAM pustako pragaTa thaI cUkyAM che. pravAsa e emanuM 20mI sapTembara 1944nA roja vaDhavANamAM janmelA dharmakSetra che to enA viSe lakhavuM emanuM kAryakSetra che. prakAzabhAIe prAthamika ane mAdhyamika zikSaNa barmAmAM prItibahene amadAvAda, muMbaI temaja dilhI khAte anekavAra raMgUnamAM lIdhuM. kolejanuM zikSaNa levA kalakattA gayA. yunivarsiTI Telivijhana ane reDiyo mulAkAta ApI che. bhArata temaja oNpha kalakattAthI komarsa grejyueTa thaIne thoDo samaya amerikAmAM e slAiDa batAvavAnA kAryakramo ApatAM rahyAM che. ekAunTanTa tarIke kAmagIrI bajAvI. 1972mAM prakAzabhAI aMtima kSitijo', "gharathI dUranAM ghara', "sUraja saMge, muMbaI AvyA ane Teksezana ane menejamenTa kansalTezananI dakSiNa paMthe', "didigaMta', 'pUrvA', jevA aneka pravAsavarNananAM kaMpanI zarU karI. thoDA samaya pachI jAmanagaramAM temaNe TIcarsa pustako pragaTa karyA che. "dhavala Aloka, dhavala aMdhakAra'mAM dakSiNa TreniMga koleja ane rAjakoTamAM sAyansa senTaranI zarUAta dhruvanI romAMcaka sapharanuM adbhuta varNana che. zabdanA mAdhyama karI. dvArA potAnA anubhava-ciMtanano paricaya karAvatAM rahe che. 1988mAM prakAzabhAI keneDA gayA. zarUAtamAM nAnI 1992mAM cuMbakIya uttara dhruva janAra e prathama moTI nokarIo karI. onTArionA Telivijhana kendramAM zikSaNa bhAratIya banyAM che. A mATe rASTrIya Telivijhana, reDiyo tema vibhAgamAM pravaktA tarIke varSo lagI kAryarata rahyA. uparAMta ja vartamAnapatroe temane biradAvelAM che. 1933mAM vizvagurjarI nokarI choDIne hAlamAM emanI managamatI kAmagIrI miDiyA evorDathI sanmAnita karavAmAM AvelA 1986mAM pUrvA' ne lAyabreriyana tarIke joDAI gayA che. gujarAtI sAhitya akAdamInuM prathama pAritoSika maLeluM. gujarAtI, aMgrejI, hiMdI, baMgALI ane barmIjha 1987mAM "didigaMtane akAdamInuM ane gujarAtI sAhitya bhASAnA jANakAra prakAza modI aneka sAhityika, sAMskRtika pariSadanuM prathama pAritoSika maLyuM hatuM. 1990mAM "sUraja ane sAmAjika pravRttiomAM sakriya che. keneDAnAM gujarAtIonI saMge, dakSiNa paMthe' temaja 1994mAM "dhavala Aloka, dhavala ekamAtra sAhityika saMsthA "zabdasetu" dvArA aneka sAhityanA aMdhakArane akAdamI taraphathI pAritoSika maLyAM hatAM. kAryakramo thatA rahyA che to TorenTonI jaina saMsthA sAthe tAjetaramAM aMgrejImAM pragaTa thayeluM alabhya phoTAo sahita saMkaLAyelA rahIne lAibrerInuM kAma kare che. A uparAMta daLadAra pustaka "Our India' ne dezaparadezamAM khUba ja "ToranTo sTAra DeilI nyUjha peparanA komyuniTI eDIToriyala AvakAra maLyo che. borDa para rahIne amUlya sevAo ApI rahyA che. saMzodhana kSetre eka gujarAtI mahilA tarIke AvI advitIya siddhi emaNe ghaNuM kAma karyuM che ane avAranavAra vividha viSayo para meLavavA badala ApaNe sahu gujarAtIo emane abhinaMdana lekho lakhI nAmanA meLavI che. ApatAM kahIe ke "AMtararASTrIya kSetre tamAruM nAma ane kAma AvA mRdubhASI, nikhAlasa vyaktitva dharAvatA jhaLahaLatuM banI raho." prakAzabhAI modI vadhu ne vadhu pragati karatA rahe, evI sAhityika, sAMskRtika ane sAmAjika pravRttiomAM zubhecchAo. sakriya saMvedanazIla, sarjakakarma pratye nikhAlasa, sajAga kavayitrI prakAza modI panA nAyaka kizorAvasthAthI ja jemanAmAM vAcanano rasa ane vividha gujarAtI kavitAmAM potAnA AgavA mijAja sAthe viSayomAM saMzodhanano rasa satata vikAsa pAmato rahyo che evA arthabodha ane bhAvabodha karAvatI keTalIka ramaNIya keneDAmAM vasatA prakAza modIne gujarAtanA mahAnubhAvonI kAvyakRtionuM sarjana pannA nAyake karyuM che. A kAvyo jeTalAM Jain Education Intemational Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 350 hRdayasparzI che, eTalAM ja vicArapreraka paNa che. jIvananAM anekavidha pAsAMone emaNe kAvyomAM sAMkaLI lIdhAM che. ugra asaMtoSa, jIvana jIvavAnI tAlAvelI tarasa ke taraphaDATa, vedanAnI vADI lIlIchama jevA aneka viSayone sparzatI emanI aneka racanAo dvArA vAMcakonAM dila ane dimAgane jhaMkRta karavAnuM kAma kavayitrI pannA nAyake kalama dvArA karyuM che. emanuM kavikarma adbhuta ane yAdagAra che. 28mI Disembara 1933nA roja pannA nAyakano janma muMbaImAM thayo hato. suratanAM vatanI, paNa abhyAsa muMbaImAM 1954mAM muMbaI yunivarsiTImAMthI emaNe ema.e.nI parIkSA gujarAtI viSaya sAthe pAsa karI. tyArabAda ucca abhyAsArthe amerikA gayAM yunivarsiTI oNpha pensilaveniyAmAMthI sAutha eziyana sTaDIjha sAthe 1972mAM ema.e.nI upAdhi meLavI. 1964thI teo pensilaveniyA yunivarsiTImAM lAibreriyana tarIke kAma kare che. 1976mAM 'praveza', 1980mAM 'philADelphiyA', 1984mAM 'nisabata', 1989mAM arasaparasa', 1990mAM gujarAta sAhitya akAdamI taraphathI keTalAMka kAvyo", temaja 1991mAM esa. ena. DI. TI. yunivarsiTI muMbaI taraphathI 'AvanajAvana' kAvyasaMgraho pragaTa thayA che. maulika kAvyo uparAMta temaNe anuvAdo karyA che to TUMkI vArtAo paNa lakhI che. sAhityamAM vividha svarUpomAM kazuMka navuM karavAnI dhagaza emanAM lakhANomAM dekhAya che. paradezamAM Adhunika nagarajIvananI saMskRti ane bhautika sukhasagavaDonI vacce jIvatI strInA manobhAva emanI kAvyaracanAomAM jhilAtA najare paDe che. koI saMgharSa, vismaya ke tANa vinA ekavidha jIvanamAM anubhavAtI sustI ane kaMTALo, pariNAme zUnya banatI cetanA, emAMthI janmato viSAda kavinI racanAno viSaya bane che. kavi ekalatA anubhave che, badhuM parAyuM lAge che. saMbaMdho, prasaMgo uSmAvihIna lAge che. e jhaMkhe che, vatanane bharyAbhAdaryA jIvanane A bhAva kavine jhaMkRta kare che ane racAya che, zabdonA zilpa. saMvedanazIla, sarjakakarma pratye nikhAlasa, sajAga kavayitrI vadhu ne vadhu mAtabara kalAsamRddha racanAo racI, gujarAtI sAhityane vadhu ujAgara kare evI zubhecchAo. dhanya dharA paradezamAM rahIne jemanA haiye gujarAtIonuM hita vaseluM che. lAlacaMda gagalANI kalakattAthI so mAIla dUra bolapura khAte Avela ravIndranAtha TAgoranA zAMtiniketanamAMthI vizvabhAratI yunIvarsiTImAMthI grejyueTa thayelA lAlacaMdabhAI duniyAnA moTA bhAganA dezonI mulAkAta laI cUkyA che. emanA haiye gujarAtanI asmitAnuM sArI rIte saMvardhana kema thaI zake, enA ja vicAro cAlatA hoya che. 1950mAM lagna karIne 1951mAM asmArA-eTrIAmAM pitAjIe sthApela AyAta-nikAsanA dhaMdhAmAM joDAI gayA. ahIM AvIne bhAratIya saMgaThanano pAyo nAkhyo to sAthosAtha mAdhyamika zikSaNa gujarAtImAM laI zakAya e mATe bhAratIya zALA zarU karI. eka hajAra gujarAtI pustako ane aneka gujarAtI megejhino sAthe bhAratIya lAibrerI zarU karI. 1970mAM ithopiyA deza sAmyavAdI thatAM lAlacaMdabhAI bhArata pAchA pharyA. 1980mAM emanA nAnA bhAIoe temane amerikA bolAvyA. tyAM jaIne losa enjilIsanA keliphorniyAmAM 'saradAra vallabhabhAI paTela evorDa esosiezana' sthApyuM, jenuM ceramenapada emaNe saMbhALyuM. aDhI lAkha amerikana DolarsanuM bhaMDoLa bhegu karI UCLA yunivarsiTI oNpha keliphorniyA sAthe saMlagna thayA. je vidyArthIe koI paNa viSayamAM Adhunika bhArata para pI.eca. DI. DaoNkTareTa karyuM hoya evA amerikAmAM rahetA vidyArthIo vadhu rIsarca ane bhaNavA mATe AvatA. Aja sudhImAM cha evorDa ApI cUkyA che. sAhityika, sAMskRtika ane sAmAjika kAryomAM gaLADUba rahetA lAlacaMdabhAI vadhu ne vadhu pragati karatA rahe evI zubhecchAo. mohana gAMdhI' mahAkAvyanAM racayitA kavi DAhyAbhAI paTela kheDUtanA putra DAhyAbhAIe kalama dvArA sAhityano mabalakha pAka utAryo. e mATe emane jeTalAM abhinaMdana ApIe eTalAM ochAM che. laMDananivAsI vizvagurjara kavi tarIke khyAtanAma thayelA kavi DAhyAbhAI paTela vyavasAye berisTara hovA chatAM sAhityane varelA hoI 'kavi' tarIke vadhu jhaLakyA che. Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 emaNe pAMtrIsa varSa AphrikAmAM ane lagabhaga eTalAM ja varSo iMglenDamAM rahI gujarAtI bhASAnI ArAdhanA karI che. bhAratathI hajAro mAila dUra rahevA chatAM tyAM rahIne kAvyo, TUMkI vArtAo ane navalakathAonuM sarjana karatA rahyA che. yugAnDAmAM hatA tyAre lazkarI saramukhatyAra I. DI. amIne eziyAvAsIone potAnI milkata choDIne cAlyA javAno hukama karelo. DAhyAbhAIe apUrva hiMmata dAkhavI, gAMdhIjInA bhaktane zobhe ema, ahiMsaka vIratvapUrvaka e hukamano anAdara karelo. amInanA sainiko DAhyAbhAIne pakaDI gayelA. nirvAsitone emaNe madada karavAnuM cAlu rAkheluM. AvA paragaju, kavi, vArtAkAra, navalakathAkAra, DAhyAbhAI paTelano janma trIjI eprila 1920nA roja carotaranA suNAva gAmamAM thayelo. teo gujarAtI, aMgrejI uparAMta saMskRta, hiMdI ane svAhilI bhASA jANe che. temaNe gAMdhIjI viSayaka suMdara stotro saMskRtamAM racyAM che. teo rASTrapitA mahAtmA gAMdhIjIne potAnA guru mAne che. emaNe gAMdhIjI upara mahAkAvya lakhyuM. A 'mohana gAMdhI' mahAkAvya nava graMthomAM ane savAlAkha paMktiomAM vistareluM che. Ama gAMdhIjI jevI virATa vibhUtine zabdadeha ApIne bhagIratha kArya karyuM che. 'aMkura', 'dardIle jharaNAM', 'sphuraNA' jevA sAta kAvyasaMgraho, 'aMtima AliMgana', 'timiranuM teja', 'vananI vATe', zAlinI' jevI paMdara navalakathAo, 'chello abhigama', 'kalAvatI', 'sArasa belaDAM' jevA ATha navalikA saMgraho pragaTa karIne gujarAtI sAhityane uccatara sthAne pahoMcADyuM che. DAhyAbhAIe sva. jeThAlAla trivedInA sahayogamAM gujarAtI bhaktikAvyo, praNaya ane UrmikAvyo, lokagIto ane gajhalonA aMgrejI anuvAdo pragaTa karI gujarAtI bhASAnI kAvya samRddhine aMgrejI anuvAdo dvArA vizvanA takhtA para mUkI ApI prazasya sevA karI che. DAhyAbhAI paTelano amRta mahotsava amadAvAda khAte sAtamI jAnyuArI 1996nA roja UjavAyo tyAre emanAM cAra pustakonuM vimocana karavAmAM AvyuM hatuM. yazavaMta zukla, ramaNalAla jozI, raNajita paTela 'anAmI' temaja priyakAnta parIkhe A samAraMbhamAM hAjara rahIne DAhyAbhAInAM kAryo viSe savistAra vAto karI hatI. sAhityanI vadhu sevA karatA rahe, e mATe prabhu temane nirAmaya dIrghAyu ardhe, evI abhyarthanA ane zubhecchAo. 399 vyavasAye DaoNkTara chatAM nIvaDelA kavi, vArtAkAra, navalakathAkAra nIleza rANA duniyAmAM najara karazuM to jANavA maLaze ke DaoNkTara thaIne bhASA-sAhityanuM kAma karatA vidvAno ochA jovA maLaze. 1971mAM amerikAmAM rahIne phijhiziyana tarIke prekTisa karatA khyAtanAma DaoN. nIleza rANA ema. DI. vArtAo, navalakathAo ane kAvyo lakhatA rahyA che. bacapaNathI ja sAhityano jabaro zokha eTale vArtAnavalakathA-kAvyonAM pustako vAMcatA rahetA. 1964thI emanA kAvyo, vArtAo vividha sAmayikomAM pragaTa thatAM rahyAM. tAjetaramAM nyUyorkathI pragaTa thatAM 'gujarAta TAimsa'mAM emanI dhArAvAhika navalakathA 'AkAzakaMpa' pragaTa thatI rahI che. vividha dezo ane vividha saMskRtione jovAno, jANavAno ane mANavAno eTalo badho rasa che ke taka maLatAM ja anya dezanI mulAkAte jatA hoya che. vyavasAye DaoNkTara chatAM hRdayathI sAhityakAra che. anubhava ane anubhUtiothI sarjAyeluM emanuM sAhitya saMvedanazIla ane mANavA lAyaka hoya che. amerikAnA yArDalImAM vasatA DaoN. nIleza rANAnI be navalakathAo 'vartuLanA khUNA' ane 'poinTa oNpha no rITarna?' pragaTa thaI cUkI che, to sAthosAtha judI bhAta pADato emano vArtAsaMgraha 'anAmikA' pragaTa thaI cUkyo che. DaoNkTaramAMthI lekhaka ane lekhakamAMthI DaoNkTarane chUTA pADavAno kasaba saphaLatAthI ajamAvI cUkelA nIleza rANA, DolarathI raMgAyela amerikA, DragsathI kharaDAyela amerikA, raMgIna amerikA, saMgIna amerikAnI navI nirALI vAtonI rajUAta gujarAtI sAhityanAM vividha svarUpomAM kAma karatA rahI yazasvI nIvaDe evI zubhecchAo. sevAbhAvI, sakhAvatI, gujarAtanuM gauravazALI ratna DaoN. sudhIra parIkha duniyAnI sAta ajAyabIomAM premanA pratIka evA tAjamahelane tAjetaramAM agrasthAna maLyuM che evI ja ajAyabIbharyuM sthAna nyUjarsI rAjyanA vAcAMga nagaramAM AvelA Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 362 dhanya dharA ApI umadA kArya karyuM che. emanI jJAti dazA zrImALI vaNika jJAtimaMDaLane jJAtijanonuM hita sacavAya e mATenAM kAryo karavA moTI rakama phALavI che. nyUjarsI meDikala sosAyaTI ane amerikana ekeDemI opha elarjI enDa imyunolojI A baMne saMsthAonA teo sakriya sabhya che. rAjyamAM sTeTa borDa opha meDikala ekjhAminaranI sthApanA thayA pachI A borDamAM sabhyapada pAmanAra teo prathama bhAratIya che. nyUyorka, nyUjarsI ane kaneTIkTa-A traNe rAjyomAM bhUtakALamAM koI bhAratIyane AvuM bahumAna maLyuM nathI. bhArata bahAra vasatA, saphaLa bhAratIyajananI siddhione vAcA ApavA khAsa karIne DaoN. sudhIrabhAInI yazasvI kArakirdIne jotAM jhI TIvIe 'anaTolDa saksesaphUla sTorI' nAmanI Do. parIkhanA jIvanakavanane lagatI dastAvejI philma paNa taiyAra karI DaoN. sudhIrabhAI parIkhanA bhavya nivAsasthAnane ApI zakAya. A mahAlayane iTAlI, grIsa, bhArata, turkI, phrAnsa, amerikA, cIna jevA dezomAMthI AvelA AkarSaka ane alabhya rAcaracIlAothI zaNagAravAmAM AvyuM che. tAjamahela banAvavA pAchaLa sattara karoDa rUpiyA kharcAyA hatA paNa A AlizAna mahelane zaNagAravA bAvIsa karoDa rUpiyA kharcAyA che. amerikAmAM vasatA gorAo, bhAratIya, jarmana, grIka, cInA, AIrIza, speniza, iTAlI, jApAnI evA alaga alaga dezanA aneka mahAnubhAvoe A rAjamahelanI mulAkAta laIne svapnamahelanA sarjakane dilathI abhinaMdana ApyA che. 28mI DIsembara 1946nA roja peTalAda khAte janmelA sudhIrabhAInuM bacapaNa bahu ja agavaDo ane abhAvamAM pasAra thayeluM. pitAjInI nokarInI badalI sAthe aneka raheThANo badalAvyAM. ema.bI.bI.esa. thaIne IMglenDamAM senTa bArtholomo meDIkala hospiTalamAM be varSa sinIyara meDIkala ophisara tarIke kAryarata rahyA. A samaya daramyAna ema.Ara.sI.pI. thayA. 1975mAM amerikA AvyA. asthamA, elarjI ane cAmaDInA rogo ane imyunolojInA niSNAta banyA. 1979thI DaoN. sudhIrabhAIe khAnagI prekTIsa zarU karI. vidyArthIkALamAM jyAre Arthika hAlata sArI nahotI tyAre svapna seveluM ke saMpUrNa bhAratIya hoya chatAM amerikAnI dharatI para advitIya bhavya raheThANa bAMdhavuM. saMpUrNa rIte amerikana hovA chatAM jemAM Dagale ne pagale bhAratIya saMskRtinAM darzana thatAM hoya, evuM ananya ane zreSTha mahAlaya bAMdhavuM. putra ravi ane putrI pUrvInAM nAma joDIne banAvela "ravi-pUrvI' bhavananA uddaghATana prasaMge pUrva ane pazcimanI saMskRtinA pratinidhi rUpe 400 mahAnubhAvo hAjara hatA. A moMgherA mahemAnomAM prathama kakSAnA ArkITeksa, enjiniyaro, DaoNkTaro, vaijJAniko, rAjakIya ane samAjanA muThI uMcerA mAnavIo temaja udyogapatio hatA. saraLa, nikhAlasa, hasamukhA svabhAvanA sudhIrabhAIe potAnA DaoNkTarI vyavasAya ane anyone madadarUpa thavAnA svabhAvane kAraNe nyUjarsImAM e atyaMta lokapriya che. emanA dharmapatnI DaoN. sudhAbahenano ananya sAtha maLatAM emanA jIvanalakSyane pAra pADavA aneka sAmAjika kAryo karatA rahyA che. dAnavIra evA DaoN. sudhIrabhAIe sAmAjika, meDikala ane zaikSaNika kSetre aneka saMsthAone jarUriyAta mujaba sakhAvato emanA sevAkAryane biradAvatA aneka pAritoSikothI dezaparadezamAM emanuM bhavya sanmAna karavAmAM AvyuM che. bhAratIya saMskRtinA samarthaka ane pUjaka, samAjasevAno bhekha lenArA, sevAbhAvI, sakhAvatI, gujarAtanuM gauravazALI ratna evA DaoN. sudhIrabhAI parIkhane khobale khobale abhinaMdana. osTreliyAmAMthI pragaTa thatuM sAmayika "mAtRbhASA'nA taMtrI pravINa vAghANI dezamAM koIpaNa rAjyamAM ke paradezamAM jyAre eka gujarAtI vasavATa karavA jAya che, tyAre AsapAsanA vAtAvaraNamAM eka gujarAtI paNAnI chAMTa e cokkasapaNe mUkavA prayatna karato hoya che. osTreliyAnA melabornamAM rahIne gujarAtI bhASA ane gujarAtanI saMskRtine jIvaMta rAkhavA je kaMI bhagIratha prayatno thayA che, emAM agatyano mahAmUlo phALo noMdhAvyo hoya to e che dvimAsika "mAtRbhASA'nA taMtrI pravINa vAghANI. | svabhAve nikhAlasa, maLatAvaDA, prabhAsapATaNamAM 31mI ogaSTa 1935nA roja janmelA pravINabhAI pharavAnA eTalA zokhIna che ke kAzmIrathI kanyAkumArI, porabaMdarathI dArjIlIMga tema ja be vAra AkhI duniyAnI dIrdhayAtrA karI cUkyAM che. 1957mAM bI.i. (ilekTrIkala enjinIyara)nI DIgrI meLavI. gujarAta ilekTrIkasITI borDa, jyoti lImITeDa va.mAM nokarI. Jain Education Intermational Jain Education Intemational Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 33 zarU thaI. karI. tyArabAda 1970mAM osTreliyA gayA ane temanA Do. paMkaja dalAlane jeTalA abhinaMdana ApIe eTalA ochA jIvanamAM dhIre dhIre palTo Avato gayo. 1975 sudhI che. temaNe keneDIana sITIjhanazIpa lIdhI hovA chatAM paNa enjiniyarIMga kaMpanImAM community Aid Abroad in voziMgTana (amerikA)mAM rahIne eDavAnsa bAyosAyansa Australia'mAM sabhya tarIke sakriya kAmagIrI bajAvI. leboreTarIjhamAM sTApha vaijJAnika tarIke teo kAryarata che. 2006mAM dhaMdhAmAMthI saMpUrNapaNe nivRtta thaI gayA. 11mI navembara 1958nA roja nAsika khAte janmelA navarAtri ane divALI jevA zubha prasaMgoe melabornamAM paMkaja dalAlane vidyArthIjIvanamAM gujarAtI sAhityanA pustako rahetA gujarAtIo ekabIjAnI nikaTa AvI dhAmadhUmathI vAMcavAno jabaro zokha hato. 1984mAM mAyakrobAyolojI sAthe ujavaNI karI zake, e mATe melabornamAM 1979mAM gujarAtI M.Phil ane 1989mAM mAyakrobAyolojImAM "Genetics maMDaLanI sthApanAmAM pravINabhAIe mahattvanuM yogadAna pUruM pADyuM. and biochemistry of cellulose degradation' 42 pAchaLathI A maMDaLanuM nAma badalIne "gujarAtI esosiezana perIsamAMthI Ph.D. thatAM ja sAhityano zokha ocho thato gayo. opha vikTorIyA" rAkhavAmAM AvyuM. A maMDaLamAM 500 jeTalA eka vaijJAnika tarIke bhAre saphaLatA maLe e mATenI jIvanayAtrA gujarAtI sadasyo noMdhAyA. vidyArthIkALathI ja pravINabhAIne vAMcavA, lakhavAno 1989thI 2000 sudhI keDIlA phArmAsyuTikalsa jabaro zokha. emaNe kavitA, vArtA ke nibaMdha lakhyA kharA paNa lImITeDa, amadAvAda khAte bAyoTekanolojInA sahAyaka janarala kyAMya prakAzita karavA mokalatA nahIM. melabornamAM rahetA menejara tarIke hoddo asarakAraka rIte nibhAvyo. A arasAmAM gujarAtIo, gujarAtI bhASAne bhUlI rahyA che, evuM lAgatAM DIpArTamenTa opha sAyansa enDa TeknolojI, TekanolojI gujarAtI bhASA mATe gujarAtI saMskRtinuM saMvardhana karavA emaNe DevalopamenTa borDanA sAtha sahakArathI protsAhita thaI jhuMbeza AdarI. gujarAtI bhASA zIkhavA bALakone taiyAra karyA. Development of Recombinant Hepatitis B 1987mAM mAbApane A mIzanamAM sahayoga ApavA sacoTa Vaccine nI zodha karI. apIla karI. 2003mAM keneDAnA monTrIalamAM AvelI 'DAunasTrIma 2001mAM melabornamAMthI emanA taMtrIpade "mAtRbhASA" prosesIMga, DIsIema bAyolojIksa'mAM mukhya vaijJAnika tarIke nAmanuM sAmayika zarU thayuM. A sAmayika mATe amerikA, laMDana kAma karyuM. ane bhAratamAMthI aneka lekhakono umaLakAbharyo pratisAda maLyo. 2004mAM keneDAnA vInIpegamAM 'vivenzIA ratilAla caMdarayAnI prakhyAta gujarAtI vebasAITa bAyoTekanolojI'mAM Process Development scientist' gujaratilexicon.com' para, A mAtRbhASAno aMka vAMcI tarIke kAma karyuM. zako evI sarasa goThavaNa karI. bhaNavAmAM tejasvI, nikhAlasa ane saraLa svabhAvanA dubaImAM raheto moTI dIkarI jayena, melabornamAM raheto paMkajabhAI potAnI kArakirdImAM navAM navAM sopAno sara kare che. nAno dIkaro anupa ane traNa bALako sAthe vAMcavA, lakhavAnA mAyakrobAyolojInA viSayamAM emanA aneka noMdhanIya peparsa pragaTa sahAre temaja nivRtta jIvana gALI rahelA pravINa vAghANIne thayA che, je dezaparadezanA vijJAnazAkhAmAM rasa dharAvanAra aneka eTaluM ja kahIe ke mAtRbhASA gujarAtIne TakAvI rAkhavA vadhu vyaktione upayogI thaze. AvuM mahAmUluM kiMmatI dhana paradezamAM ne vadhu yogadAna ApatA raho ane A badala Izvara tamone rahIne vijJAna kSetre je advitIya, noMdhanIya yogadAna ApI rahyuM che, svAsthabharyuM dIrdhAyu Ape. e mATe gujarAtI samAja haMmezA emano RNI raheze. hepITAITIsa bI. veksInanuM saMzodhana karanAra vaijJAnika bAyophArmAsyuTIkala udyogamAM rIsarca karI eka saphaLa Do. paMkaja dalAla vaijJAnika tarIke paMdara varSano rIsarca vaijJAnika tarIkeno zAnadAra anubhava laI vijJAnanA kSetre noMdhapAtra pragati karI rahelA paMkaja phrAnsa sarakAranI skolarazIpa meLavIne yunivarsiTI opha dalAla mAyakrobAyolojInA kSetre vadhu ne vadhu mAnavajAtanA perIsamAM ucca abhyAsArthe bhaNavA janAra prathama gujarAtI tarIke Jain Education Intemational Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 364 kalyANa arthe upayogI evA saMzodhano karI gujarAtanuM gaurava banI rahe, evI zubhecchAo. gujarAtI sAhityanA hitaciMtaka ane 'gujarAta darpaNa'nA taMtrI subhASa zAha ApaNe sahu jANIe chIe ke dezabharamAM gujarAtI mAdhyamanI zALAo dhIredhIre baMdha thatI jAya che. AjanI prajA konvenTa kalcaramAM rahIne aMgrejI mAdhyamamAM bhaNavA mAMge che. jo dezamAM ja AvI hAlata hoya to paradezamAM kevI hAlata haze ? varSothI amerikAmAM sthAyI thayelA subhASabhAI zAha gujarAtI bhASAne TakAvI rAkhavA bhagIratha prayatno kare che. zikSaNa, sAhitya ane saMskAranA triveNI saMgama samI sAkSarabhUmi naDIyAdanA vatanI subhASabhAIe gujarAtI sAhityane jIvaMta rAkhavA bharapUra koziza karI che. gujarAtI samAjanA sarvAMgI vikAsane dhyAnamAM rAkhIne sarvocca lo+prayatA ane sarvAdhika vAcako dharAvatuM amerikAnA TrAyasTeTa uparAMta zikAgo, jyorjIA, keliphorniyA, keneDA ane laMDanamAMthI sarvaprathama prasiddha thatuM ekamAtra gujarAtI niHzulka sAmAjika sAmayika, 'gujarAta darpaNa' chellA cauda varSathI nyUjarsIthI pragaTa thAya che. jenA taMtrI che subhASa ema. zAha. gujarAtI samAjane sudRDha banAvavAnI bhAvanA sAthe subhASabhAIe A mAsikanuM prakAzana karyuM. e divasomAM prInTIMga TeknolojI suSupta avasthAmAM hatI. presa nahIM, TAIpa seTIMga mATe kompyuTara jevI suvidhA nahIM ane hAthamAM gADI paNa nahIM. haiye hAma ane samAjopayogI kAryamAM agresara thavA emaNe haraNaphALa bharI. kavi, lekhako paNa utsAhabhera emanA lakhANo mokalatA rahyA. yogya pasaMdagInA lakhANo, varSothI pragaTa karatA rahI, subhASabhAIe eka navI keDI kaMDArI ApI che. lavAjama ane Donezana vagara pragaTa thatuM A sAmayika uttarottara vikasI rahyuM che. 12 pAnAMthI zarU thayeluM A mAsika Aje 162 pAnAMnA daLadAra sAmayika tarIke pragaTa thAya che. zarUAta 1500 kopI pragaTa thatI hatI; Aje 27000 kopI chapAya che. bhAratamAM ane amerikAmAMthI prInTIMga DIplomAM meLavela emanA dIkarA kalpezano sAro sAthasahakAra maLyo che. to subhASabhAInA dharmapatnI bhagavatIbahena TAIpaseTIMganuM kAma temaja presamAMthI chapAIne AvyA pachI pUrNasvarUpanuM megejhIna dhanya dharA prakAzita karavA pUratuM dhyAna Ape che. Ama subhASabhAI mAtra svapnadRSTA ja nahIM paNa gujarAtI samAjanA ghaDavaiyA tarIke mAnasanmAnanA adhikArI bane che. A sAmayikanA prakAzanane kAraNe paradezamAM aneka lekhako prakAzamAM AvyA che. ijhalIna khAte emanI ophisamAM eka lAyabrerInuM saMcAlana thAya che. jemAM gujarAtI bhASAnA uttama lekhakonA lagabhaga 3000 pustako upalabdha che. gujarAtI bhASAne anahada prema karatA gujarAtI rasikajano A pustako vAMcavA mATe laI jAya ane pachI pAchA ApI jAya. koI sAhityakAra nyUjarsI jAya eTale subhASabhAIno parivAra sevAbhAvathI prerita thaIne emanI sArAmAM sArI paroNAgata kare. vaLI jarUra paDe, samAjasevA arthe tana-manadhana kharcI nAkhe. tAjetaramAM DAyAsporika sarjakone uttejana ApavA mATe eka lAkha rUpiyAnuM dAna gujarAtI sAhitya pariSada, amadAvAdane ApyuM che. dariyApAranA sarjako dvArA prakAzita thatAM pustakomAMthI eka pustakanI pasaMdagI karavAmAM Avaze ane tenA lekhakane dara be varSe rUA. 5,000/-no 'gujarAta darpaNa evorDa' ApavAmAM Avaze. Ama gujarAtI bhASAnA utkarSa mATe bhAvanAzIla ane samAjopayogI kAryo mATe jANItA subhASabhAIe amerikAmAM rahIne gujarAtI bhASA ane gujarAtI sAhityane jIvaMta rAkhavA je bhagIratha prayAso karyA che, e mATe paradezamAM vasatA gujarAtI rasikajano kyAreya subhASabhAInA A apratima ane advitIya kAryane bhUlI zakaze nahIM. ApaNe sahu icchIe ke mA sarasvatInI pUjA karavA subhASabhAIne svAsthyabharyuM, lAMbu AyuSya prApta thAya. samartha vaijJAnika ane kavi DaoN. dineza zAha jIvanamAM aneka muzkelIono sAmano karatA rahelA, saMkalpazakti ane niSThAnA baLe paththara pIMgaLAvIne pANI vaheDAvanAra, DaoN. dineza zAhe AvanArI peDhIo temaja vaijJAnikone sAco rAha cIMdhI zake ane vijJAnanA saMzodhanakSetre apUrva saphaLatA maLe evA aneka kSetromAM pahela karI che. vizvavikhyAta yunivarsiTI opha phloriDAmAM kemikala Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 enjiniyarIMgamAM saraphesa sAyansanA vibhAgIya adhyakSa tarIke adbhUta kAmagIrI bajAvatA dinezabhAI garvathI kahe che, mAre mAtra be ja saMtAno nathI, paNa A yunivarsiTImAM bhaNatA badhA ja vidyArthIo mArA saMtAno che. 1853mAM sthapAyelI A yunivarsiTImAM cALIsa hajAra vidyArthIo bhaNe che. 600 bhAratIya vidyArthIo che to 60 bhAratIya prophesaro che. phloriDA rAjyanI dhArAsabhAmAM 1988mAM temanI zaikSaNika siddhione biradAvato TharAva sauprathama vAra pasAra karIne prA. dineza zAhane abhinaMdana ApyA hatA. dezaparadezanA ghaNA vidyArthIoe emanA mArgadarzana heThaLa DokTareTanI DigrI meLavI che. nava varSanI kumaLI vaye pitAnI chatrachAyA gumAvanAra, Arthika viTaMbaNAo sAthe jhajhUmIne vidhavA mAe jemane saMskAro ApIne jatana karyuM, saMgItanA rasiyA, amerikAmAM rahIne bhAratIya jIvanamAM mUlyonI jALavaNI karanAra, saMvedanazIla kavihRdaya dharAvatA dinezabhAIe anekavAra bhAratathI nAmAMkita saMgItakArone nimaMtraNo pAThavIne kAryakramo goThavyA che. 1955mAM esa.esa.sI.mAM prathama vargamAM jhaLahaLatI phateha meLavanAra dinezabhAIno janma kapaDavaNajamAM thayo hato. vadhu abhyAsa mATe muMbaI elphinsTana kolejamAM joDAyA. Arthika hAlata bahu ja kharAba eTale bhaNatarano kharca Tyuzano karIne pUro karatA. prakhara dhArAzAstrI bhUlAbhAI desAInAM putravadhU mAdhurIbahena desAInA paricayamAM AvyA. emanI hUMpha ane mamatA vaDe tejasvI kArakirdI sAthe bI.esa.sI. thayA. mAdhurIbahenanI preraNAthI dinezabhAI 1961mAM amerikA gayA. 1965mAM teo kolaMbiyA yunivarsiTImAMthI vizvavikhyAta DaoN. je.eca. sulamAnanA mArgadarzana heThaLa pI.eca.DI. thayA. saraphesa sAyansanA kSetramAM navo rAha cIMdhe evA pAMca pustako pragaTa thayA che. 300 jeTalA dezaparadezanA parisaMvAdomAM bhAga lIdho che to 50 jeTalI korporeTa leboreTarIomAM teo salAhakAra tarIke sevAo Ape che. sAMskRtika pravRttione vadhu vega ApavA inDiyA kalcara enDa ejyukezana senTaranI sthApanA karI, jenA sthApakapramukha tarIke kAryabhAra saMbhALyo. A sAMskRtika kendra eTale ke sabhAkhaMDane Adhunika rUpa ApavA pAMca lAkha Dolarsa bhegA karyA. 12000 co. phUTano hola che. ahIM bhAratIya vidyArthIo vAraMvAra maLatA rahe che. bhAratathI AvelA vidyArthIone hUMpha ane nikaTatA maLI rahe, evo A kendrano stutya prayAsa che. dara 365 varSe A kendranA pramukha badalAvA joIe, e nItino amala emaNe karAvyo che. tejasvI kArakirdI ghaDavAmAM jemaNe yogadAna ApyuM hatuM evA mAdhurIbahena desAIne e kyAreya bhUlI zakaze nahIM. dinezabhAI bhaNIgaNIne pratiSThA pAmyA chatAM mAdhurIbahenane maLavA sahakuTuMba bhArata jatA hoya che. gyAnsavilemAMnI A yunivarsiTI opha phloriDA dara varSe okTobaranA bIjA aThavADiye homakamIMga pareDa yoje che. AvA bahumAnanI adhikRta vyakti prophesara AlIzAna gADImAM pasAra thAya. enI pAchaLa benDavAjAM hoya. yunivarsiTInA evenyunA be mAIla lAMbA rastAnI banne bAjue A adbhuta dRzya jovA doDha be lAkha vidyArthIo, AmaMtrito ane prophesaro hArabaMdha goThavAyelA hoya. 1992mAM DaoN. dineza zAhane emanA dharmapatnI suvarNAbahena sAthe mArzala banIne sanmAnavAmAM AvyA tyAre jemanI banne kiDanIo niSphaLa gaI hatI, tevA emanA 85 varSanA vRddha mAtA zAradAbahena, emanA suputra DaoN. dineza zAhanuM AvuM dabadabAbharyuM bahumAna jovA vhIlaceramAM hAjara hatA. dezaparadezamAM aneka evorDothI sanmAnita thayelA Do. dineza zAhe gujarAtane gauravazALI banAvyuM che. vaijJAnika tarIke hajI vadhu ne vadhu saMzodhano karI, vijJAnazAkhAne vadhu yogadAna Ape ane kavi tarIke vadhune vadhu kAvyasaMgraho ApI gujarAtI sAhityane ajavALatA rahe, evI maMgala kAmanAo ane zubhecchAo. thoDA varSo pahelAM Do. dineza zAhanA kAvyasaMgraha 'paraba tArAM pANI'nuM vimocana muMbaImAM thayuM hatuM. e samaye be lAkha rUpiyAnuM dAna mAnavatA ane jJAnanI paraba mAMDI beThelA, mAdhurIbahena desAInA TrasTamAM ApIne dinezabhAIe RNamukta thavA yatkiMcit prayatna karelo. gujarAtI sAhityanA sarjakono paricaya karAvanAra bloganA racayitA sureza jAnI 'A kSaNamAM jIvo'nA jIvanamaMtra sAthe saMtAkukaDI, chUka chUka gADI, lakhoTI jevI ramatomAM otaprota thavA pAMsaTha sAlanA DosAjIne cAra sAlanA bALaka thavAnuM mana thAya che. amerikAmAM rahIne gujarAtI bloganuM nirmANa karIne gujarAtI sAhityanA aneka svarUpone sthAna ApanAra sureza jAnI gujarAtI bhASA Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 366 dhanya dharA sAhitya, dharma ane klA kSetranA puraskartAo sAdhu vAsavANI (dharmaviyA) AnaMdazama dhruva (Alice) ane gujarAtI sAhityanuM saMvardhana karIne je sevA ApI rahyA che, e badala emane khobalekhobale abhinaMdana. gujarAtI sAhityanA sarjakono paricaya Apato vizvano ekamAtra bloga : sureshbjani.wordpress.com banAvyo che. vividha prakAranA sAhityakAronA bAyoDeTA, temanA jIvananI rUparekhA, kavio, sAhityakAro, lekhakonI sacitra mAhitI ApatI sarasa rIte goThavelI anukramaNikA, A blogamAM jovA maLe che mArA mate inTaraneTanA A yugamAM vadhune vadhu gujarAtI bloganuM nirmANa thatuM hoya to te paradezamAM thAya che. paradezamAM rahIne paNa sAco gujarAtI, gujarAtanI asmitAne kyAreya bhUlI zakato nathI. gujarAtanI saMskRti ane saMskArone jIvaMta rAkhavA pote haMmezA prayatnazIla raheto hoya che. AvuM advitIya yogadAna ApanAra gujarAtIomAM sureza jAnIne yAda karavA paDe. pamI mArca, 1947nA roja amadAvAdamAM janmelA surezabhAIe ela.DI. enjiniyarIMga kolejamAMthI bI.I. (mIkenIkala ane ilekTrIkala)nI upAdhi meLavI che. 1965mAM amadAvAda ilekTrIkasITI kuM.mAM sahAyaka enjinIara tarIke joDAyA. pAMtrIsa varSe nokarImAMthI 2000nI sAlamAM sAbaramatI pAvarasTezanamAMthI janarala menejara tarIke nivRtta thayA. bhASA, vijJAna ane gaNitamAM UMDo rasa dharAvatA surezabhAI tyArabAda amerikA pahoMcyA. dharmamAM mAtra mAnavadharmane ja sAco dharma mAnanAra, gujarAtI sAhitya ane gujarAtI sugama saMgItano zokha dharAvanAra surezabhAIe gujarAtI bloga cAlu karyo. A blogane duniyAbharanA gujarAtIo taraphathI sAro AvakAra maLyo che. putrI RcA (MBA) , putro vihaMga(M.S), umaMga(MBA) ane dharmapatnI jyotibahena sAthe sagapaNanI suvAsa mANatA rahetA surezabhAI DalAsamAM rahIne gujarAtIonA utkarSamAM rasa lenArA karmayogI che. surezabhAInA managamatA bloganA viSayo joIe : "kAvyasUra, gujarAtI pratibhA paricaya, aMtaranI vANI, kalarava, sarjana sahiyAruM, hAsyadarabAra, kaviloka, tulasIdala, taNakhA va.va.' chelle surezabhAIne vinaMtI karIe ke gujarAtI sAhityane ujAgara karavA tame vadhu ne vadhu gujarAtI bloga vikasAvatA raho ane e rIte gujarAtanI asmitAnI jALavaNI karatA raho. A mATe Izvara tamone baLa ane zakti Ape, evI zubhecchAo. bAlAla bhulAkhIdAsa jAnI. (gujarAtI sAhi saMzodhae kanaiyAlAla mA. munazI () I. : --' eka 5 - 6 kAkA kAlelakara (navalakhANanA sarSa) jhave mevANI (kavi saMzodhae . paNo kizoralAla mazarUva (3i prA. raNa . hAkoma (gAMdhIyugI viSA) rekhAMkana : maNibhAI mistrI Jain Education Intemational ucation Intemational Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 prAcyavidyAnA prajJAvaMto utkhanana-vidyAkSetramAM ApaNe tyAM je jvalaMta vijJAnIo thayA temAM DaoN. hasamukha sAMkaLiyA, DaoN. kacchanA bhagavAnalAla indrajI, amadAvAdanA girajAzaMkara AcArya, DaoN. vasaMta amRta paMDyA, pI. pI. paMDyA, choTubhAI khatrI, jayendra nANAvaTI, mukunda rAvala, vaDodarAnA hIrAnaMda zAstrI, pI. e. inAmadAra, DaoN. dhavalIkara, rAjakoTanA vAya. ema. cittalavAlA vagere gaNI zakAya. samudramAM DUbelI dvArakA kyAM che? kaI jagyAe mULa dvArakA haze? te aMge anumAno, saMzodhano thatAM ja rahyAM che. chelle bhAvanagara pAse bhaMDAriyA najIka 2001-2002mAM utkhanana thatAM siMdhukhINanI saMskRti e prAcIna saMskRti hovAnI zakyatA paNa UbhI thaI che. saMzodhanamAM ApaNane je kAMI mUrtikaLA, sthApatyakaLA, citrakaLA, kASTazilpakaLA, abhilekha, muddAzAstrakaLA kharekhara to A badhAmAM anAsakta bhAva rajU thayo che, je ApaNI kalA saMskRtine ujAgara kare che. prAcyavidyAnI prabhAvaka pratibhAo DaoN. bhagavAnalAla indrajI bhaTTa (I. sa. 1839-1888) DaoN. bhagavAnalAla indrajI eka mahAna abhilekhavida, lipivida, itihAsakAra ane saMzodhaka hatA. purAtattvanA jJAtA ane saMzodhananA jIva DaoN. bhAu dAjInA e parama priya ziSya tathA sahAyaka hatA. tAmrapatro, guphAlekho, zilAlekho, staMbhalekho, sikkAo jevI mULabhUta ane prAthamika AdhAra sAmagrInuM saMzodhana karI tenuM kramabaddha Alekhana-saMpAdana karanAra DaoN. bhagavAnalAla indrajI eka samartha purAtattvavida ane gujarAtanA itihAsanA AlekhanakAra hatA. giranAranA prAcIna zilAlekhonI lipi ukelanAra sarvaprathama akSarabrahmanA upAsaka hatA. prAcyavidyAnA prajJAvaMtonA paricayo rajU karanAra DaoN. bhAratIbahena zelata bhAratIya saMskRtinAM pUjaka che. temano vistRta paricaya A graMthanA prathama bhAgamAM jaina abhilekhonuM aitihAsika vizleSaNa lekhamALAne prathama pAne pragaTa thayela che. --saMpAdaka paMDita bhagavAnalAla indrajI praznorA nAgara brAhmaNa jJAtinA hatA. janmasthaLa jUnAgaDha, janma 7 navembara, 1839nA roja. prAthamika ane mAdhyamika zikSaNa surata ane 396 -DaoN. bhAratIbahena zelata bharUcamAM thayeluM. pitAzrI jyotiSI ane moTAbhAI karuNAzaMkara vedAMtI tathA vyAkaraNazAstrI hatA. moTAbhAI pAse saMskRtano abhyAsa karyo. 1854thI 1861 daramyAna aMgrejInuM paryApta jJAna meLavyuM. DaoN. bhAu dAjI pAse rahIne maurya samrATa azokanA tathA bIjA prAcIna lekhonI bhASA samajavAmAM jarUriyAta UbhI thatAM temaNe pAli bhASA ane prAkRta bhASAno abhyAsa karyo. bIjA moTAbhAI raghunAthajI pAsethI vaidakazAstranuM jJAna meLavyuM. jUnI lipio ukelavAno bhagIratha prayAsa bhagavAnalAle AraMbhyo. agAu jemsa prinsepe giranAra, dhaulI, kapardigiri vagere sthaLonA azokakAlIna lekhonI nakala meLavI, akSaronA vaLAMka ukelIne prAcIna brAhmI lipinI bArAkhaDI chapAvI. e brAhmI lipinI varNamAlA parathI bhAre parizrama karIne temaNe giranAranA zailalekho ukelIne tenI nakala karavAnuM duSkara kArya karyuM. karnala leMga ane elekjhAMDara phaoNrbsanI bhalAmaNathI DaoN. bhAu dAjIe emane potAnA sahakAryakara tarIke nokarImAM rAkhyA ane prAcIna bhAratanA itihAsa' saMbaMdhI je kAMI prAthamika ane purAvazeSI sAmagrI maLe tenI savistAra noMdha karavAnuM kArya DaoN. bhAudAjIe bhagavAnalAlane soMpyuM. bhagavAnalAla indrajIe Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36. bhAratabharamAM madhyapradeza, rAjasthAna, uttarapradeza, bihAra, orissA vagere rAjyonAM vividha sthaLono pravAsa kheDyo ane prAthamika sAmagrI ekatra karI. je je sthaLoe jatAM tyAM sthaLa para ja zilAlekhonI nakala karI letA, prAcIna sikkAo kharIdI letA. prAcIna maMdiro, kalAtmaka staMbho, zilpo, dhAtupAtro, mATInAM vAsaNonA avazeSo, mudrAo, maNakA vagerenA phoTogrApha pADI letA. paMDita bhagavAnalAle potakanA bhAratanA pravAsomAMthI je kaMI purAtana sAmagrI maLelI te aMgenA lekho taiyAra karIne jarnala oNpha dha bombe brAnca oNpha royala eziyATika sosAyaTInA judA judA volyUmomAM, inDiyana enTIkvInAM volyUmomAM ane bombe gejheTiyaranA vividha bhAgomAM prakAzita karyA hatA. A lekhomAM gujarAta ane mALavAnA gadhaiyA sikkA', 'zilAhAravaMzanuM tAmrapatra', 'dakSiNa bhAratanA AMdhrabhRtya rAjAonA sikkA', 'navasArInuM cAlukya vaMzanuM dAnazAsana', traikUTaka rAjA dahrasenanuM dAnazAsana', prAcIna nAgarI aMkacihno', 'jUnAgaDhano rudradAmAno zailalekha,' 'azokanA abhilekho', 'skaMdaguptano kahauma zilAlekha', 'udayagiri guphAnI hAthIguMphA ane bIjA traNa zilAlekho', 'gujarAtano prAcIna itihAsa', thANAno prAcIna itihAsa', 'nAsikanI pAMDulena guphAo', 'pazcimI kSatrapo', 'mathurAno siMhastaMbha zilAlekha' vagere 33 jeTalA lekhono samAveza thayo che. rASTrIya ane paMDita bhagavAnalAlanuM sammAna H AMtararASTrIya kakSAe yuropIya purAtattvavidoe paMDitajIne sammAnita karyA. temAM DaoN. vyUhalara, je. ema. kempabela, DaoN. kAspriMgTana, DaoN. barjesa, DaoN. pITarasana mukhya hatA. jIvananAM chellAM cauda varSo daramyAna emanA saMzodhananAM tAraNo prasiddha thayAM. jenI dezivadezamAM kadara thaI. 1877mAM 'royala eziyATika sosAyaTI'nI muMbaI zAkhAe temane mAnada sabhya' cUMTyA. 1882mAM muMbaI yunivarsiTInA phelo' muMbaI sarakAre temane nImyA. jarmanInI lIDana yunivarsiTIe 1884mAM temane mAnada DaoNkTareTanI padavI ApI. Aja varSamAM laMDananI royala eziyATika sosAyaTIe paNa temane 'phelo' tarIke cUMTyA. sane 1888mAM ogaNapacAsa varSanI nAnI uMmare temanuM avasAna thayuM. chavvIsa varSanI temanI vidyopAsanA daramyAna paMDita bhagavAnalAle uttara bhAratanA ghaNA bhAgomAM pravAsa dhanya dharA kheDyo ane abhilekho-sikkAono abhyAsa karyo. akhaMDa udyoga, asAdhAraNa utsAha, khaMta, sUkSma grahaNazakti, tIkSNa buddhi, ekAgratA vagere emanA svabhAvamAM hovA sAthe taTasthatA, pratibhA ane kalpanAzakti paNa emanAmAM khUba hatI. itihAsa purAvidyA, abhilekho, sikkAo, dezI vaidaka, dharma, jJAtio vize teo apAra jJAna dharAvatA hatA. A mahAna purAvidane yuropIya vidvAnoe paNa bhavya aMjali ApI che. vallabhajI haridatta AcArya (sane 1840-1911) vallabhajI haridatta AcArya jUnAgaDha kSetranA eka pratibhAvaMta itihAsavida hatA. janma vaDanagarA nAgara kuTuMbamAM sane 1840- kizora vayathI teo saMskRtamAM kAvyaracanAo karatA. teo eka sArA kavi ane saMskRta sAhityanA vidvAna, purAtattvavida ane itihAsakAra hatA. saMskRta sAhityanA graMtho 'kIrtikaumudI', 'prabodha caMdrodaya' ane vAlmIki "rAmAyaNa"nuM gujarAtImAM bhASAMtara karyuM hatuM. temane purAtattva ane itihAsanA adhyayana ane saMzodhanamAM prIti vizeSa hatI. aneka zilAlekho, mUrtio, tAmrapatro, sikkAo zodhI, enuM saMzodhana karI saurASTrapradezanA itihAsa para ghaNo prakAza pADyo che. 1863mAM vallabhajI AcArya prabhAsapATaNanA pravAse gayelA. tyAMnA zilAlekhonI nakala laI eka pustakarUpe tene bAMdhI karnala je. Dabalyu. voTsanane ApI. 1862mAM DaoN.bhAu dAjIe 1862mAM vallabhajIne bhagavAnalAla indrajInA sahAyaka tarIke jUnAgaDhamAMnAM azokanA zailalekho ane prabhAsapATaNanA lekhonI nakala karavA mATe nImyA hatA. 1865thI 1888 sudhI kula 23 varSa jUnAgaDha rAjyanA vividha hoddAo upara kAma karyuM. 1888mAM temanI nimaNUka rAjakoTamAM voTsana myujhiyamamAM prathama kyureTara tarIke thaI hatI. kyureTara tarIke teo 1889thI 1910 sudhI rahyA. A kALa daramyAna temanI vidvattAthI itihAsasaMzodhana, AdhArasAdhana saMgrahaNa, purAvazeSonI jALavaNI, lekho ane sikkAonuM ekatrIkaraNa, utkhanana jevAM kSetro prabhAvita thayAM hatAM. karnala voTsanane kAThiyAvADa prAMtano itihAsa lakhavAmAM vallabhajI AcArye ghaNI sahAya karI hatI. jUnAgaDhano azokano lekha ukelAyA pachI tenI AjubAjumAM stUpa hovAnI dhAraNA vallabhajIe karI hatI. teo 27-12-1888nA roja guphAjalI nadInuM mULa zodhI boriyA (lAkhAmeDI) gayA. tyAM temaNe boriyAno stUpa zodhyo. Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 39 1897mAM jUnAgaDhamAM rasUlakhAnajI myujhiyama baMdhAvavuM zarU temaNe bhAre puruSArtha karIne bajAvelI A kAmagIrI prAcyavidyAne thayuM. 1901mAM te pUruM thayuM, jemAM vallabhajIe athAga parizrama kSetre yugo sudhI amara raheze. gujarAtanuM teo gaurava hatA. uThAvyo hato. girajAzaMkara vallabhajI AcArya tA. 7-5-1900nI temanI noMdha pramANe azokanA (janma sane 1881) zilAlekhanA 13 lekhanA phoTo levaDAvI tenA pAThamAM thoDo phera darzAvyo. "itihAsa eTale satyanI sAdhanA' anusAra temaNe pUrve saurASTra-gujarAtanA itihAsanA saMzodhanamAM mahattvanuM rahI gayelI bhUlo sudhArI itihAsanuM navA pramANonA saMdarbhamAM pradAna karanAra girajAzaMkara AcAryano janma jUnAgaDhamAM punarlekhana karI itihAsane "satya kahetuM zAstra prasthApita karyuM. vaDanagarA nAgara kuTuMbamAM sane 1881mAM thayo hato. prAthamika 1902-03nA varSamAM temaNe 115 gAmonI mulAkAta lIdhI zikSaNa jUnAgaDhamAM meLavyuM. pachI hAiskulanuM zikSaNa rAjakoTanI hatI. 46 lekhanA rabIMga lIdhAM ane 13 navA lekha prApta karyA AhUMDa hAiskUlamAM meLavyuM hatuM. bI. e. nI DigrI jUnAgaDhanI hatA, uparAMta 3 tAmrapatronAM rabIMga, 11 sikkA, 2 phosila bahAudIna kolejamAthI prApta karI umareThamAM hAIskUla zikSaka ane eka hastaprata meLavyAM hatAM. 1907-08mAM temaNe vi. saM. banyA. 1909mAM voTsana myujhiyamanA kyureTara tarIke nimAyA. 1386 (I.sa. 1330)nA bhAvanagara myujhiyamamAMnA 1919 sudhI ahIM kAma karyuM. hAthasaNInA lekhanuM rabIMga karyuM. zilAlekhonI jema AcArya girajAzaMkara AcArye aneka zilAlekhonI chApa ane vallabhajIe sikkAo meLavI myujhiyamamAM rAkhavAnuM tenI tAmrapatronI chApa lIdhI hatI tathA aneka prAcIna sikkAo vAcanA karavAnuM mahattvanuM kArya karyuM. jUnAgaDhanI TaMkazALamAM vagereno myujhiyamanA saMgrahamAM umero karyo hato. 1917-18mAM pADavAmAM AvelA 'jharabe jUnAgaDha' parziyanamAM lakhANavALA temaNe cAra saMzodhanalekho taiyAra karyA hatA. 1. kSatrapa rAjavIo, cAMdInA moTA sikkA teo rAjakoTa myujhiyamamAM lAvyA hatA. 2. I.sa. 1137no gALAno abhilekha, 3. I.sa. pa2panAM Ama sikkAzAstranA kSetre temanuM AgavuM pradAna hatuM. valabhInAM traNa tAmrapatrono abhyAsa ane 4. mahA jeThavAnA 1909-10mAM rAjakoTamAM gujarAtI sAhitya pariSadanuM duhAonuM vivecana. A varSo daramyAna pazcima vartuLa, muMbaInA adhivezana maLyuM tyAre voTsana myujhiyamamAM temaNe sikkAo purAtatva sarvekSaNa khAtAnA suparinTenDanTa rAkhAladAsa benarajI tathA tAmrapatronuM pradarzana yojI myujhiyama aMge lokomAM jAgRti ane madadanIza suparinTenDenTa DaoN. vI. esa. sukathanakare voTsana ane rasa pedA karyA hatA. ema temanA prayatnothI rAjakoTanuM myujhiyamanI mulAkAta lIdhI hatI. myujhiyamanA sikkAono voTsana myujhiyama saurASTranA sAMskRtika vArasAnuM kendra banyuM hatu. saMgraha joIne teo khuza thayA hatA. 1910thI 1918nAM varSo aitihAsika saMzodhana aMgenA lekha teo "saurASTra darpaNa" tathA daramyAna saurASTranAM aneka gAmonI mulAkAta laI tyAnuM. anya sAmayikomAM prasiddha karatA hatA. aitihAsika ane purAtattvIya sarvekSaNa karavAnuM mahattvanuM kAma temaNe karyuM hatuM. saMskRta ane gujarAtI bhASAnA lekhaka, anuvAdaka, zikSaka, pravAsI, purAvida, prAcIna lipivida, sikkAzAstrI, voTsana myujhiyamanA kayureTara tarIke temaNe keTalAka saMzodhaka, itihAsakAra tarIkenI vallabhajI AcAryanI pratibhA navA zilAlekho meLavyA hatA. haLavadamAMthI zaraNezvara mahAdevanI bahumukhI hatI. eka itihAsakAra tarIke temanAmAM vAvamAMthI I.sa. 1527no zilAlekha zodhyo hato. temAM I.sa. udyamaparAyaNatA, dhairya, khaMta, satya mATeno Agraha, 1392thI 1525 sudhInA rAjAonI vaMzAvaLI uparAMta vizleSaNAtmaka tathA vaijJAnika paddhati vividha prakAranAM sAdhanonuM rAjAonI patnIonAM nAma paNa ApavAmAM AvyA che. ghelA ekatrIkaraNa ane tenI pUrepUrI cakAsaNI saraLa zailImAM somanAthamAMthI vi. saM. 1850 (I.sa. 1794)no lekha zodhyo Alekhana jevA guNo hatA. ogaNIsamI sadImAM jyAre hato. temAM bhAvanagaranA rAjavI vakhatasiMhajI tyAM AvyAno gujarAtamAM itihAsa saMzodhana tathA Alekhana aMge ghaNI nIrasatA ane maMdiramAM pUjA karyAno ullekha che. saM. 1869 (I.sa. pravartatI hatI, tyAre temaNe A kSetre bajAvelI kAmagIrI ane 1613)no naMdavANA brAhmaNe eka maMdira baMdhAvyAno lekha makAna ajoDa, anupama ane anukaraNIya hatuM ema kahI zakAya. navAnagara tAbAnA dAdara gAmamAMthI maLyo che. temAM dilhInA Jain Education Intemational Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 370 pAdazAha salImazAha (jahAMgIra) ane jAmanagaranA jAma zatruzalyanAM nAma che. tevI rIte vi. saM. 1688 (I.sa. 1622) no eka pALiyAlekha temane maLyo hato. temAM kAbulI pAlakhAna ane kAThI vIra vacce yuddha thayuM, jemAM pAlakhAna marAyAnI vigata che. prinsa oNpha velsa myujhiyamanA kyureTara tarIkenI kAmagIrI zrI girajAzaMkara AcAryanI kAmagIrI, utsAha ane khaMta joIne temane 1919mAM muMbaI presiDansImAM AsisTanTa kyureTara nImavAmAM AvyA hatA. pachIthI prinsa oNpha velsa myujhiyamanA kyureTara tarIke nimAyA hatA. pUnA myujhiyamamAM sikkAonA abhyAsa karyA pachI khaMbhAta ane jUnAgaDhanI mulAkAta lIdhI hatI. dhAravADa myujhiyamamAM ziva, viSNu, brahmA ane devInI cAra moTI penalo sajAvavAnuM kArya karyuM. prinsa oNpha velsa myujhiyamamAM temaNe prAgaitihAsika, brAhmaNakAlIna ane bauddhakAlIna gelerIo zarU karI hatI. vividha pariSadomAM hAjarI ane sabhyapada zrI AcArye prAcyavidyAnI vividha pariSadomAM hAjarI ApI hatI ane aneka mahattvanI saMsthAomAM sabhyapada ane hoddAo saMbhALyA hatA. 1920mAM pUnAmAM bharAyela prathama orienTala konpharansamAM DeligeTa tarIke hAjarI ApI. tenI sikkAsamitinA sabhya nimAyA hatA. nyUmisameTika sosAyaTInI udepuramAM yojAyelI pariSadamAM kSatraponA cAMdInA sikkA vize saMzodhanalekha rajU karyo hato. madrAsa, trAvaNakora, maisUra ane vaDodarAmAM bharAyelI orienTala konpharansomAM hAjarI ApI hatI. bombe brAnca oNpha royala eziyATika sosAyaTImAM sabhya pada, kArobArI sabhya, upapramukha pada, enthropolojikala sosAyaTImAM pramukha, bombe hisTorikala sosAyaTI, buddhisTika sosAyaTI ane nyUmismeTika sosAyaTImAM sahAyaka maMtrI ane koSAdhyakSa nimAyA hatA. ema. e. ane pI.eca. DI.nA mahAnibaMdhanA parIkSaka rahyA hatA. 1939mAM prinsa oNpha velsa myujhiyamamAMthI nivRtta thayA bAda jUnAgaDhamAM vasyA. vatanamAM teo 1943thI 1958 sudhI jUnAgaDha hATakezvara kamiTImAM pramukha ane TrasTI, to jUnAgaDha myunisipAliTImAM cAra varSa sudhI niyukta sabhya rahyA. 194950 daramyAna jUnAgaDhanA iMTavA stUpanuM utkhanana e emanuM dhanya dharA mahattvanuM pradAna gaNI zakAya. A stUpa rudrasena vihAra tarIke oLakhAya che. A vihAramAMthI temaNe cAMdInA ane tAMbAnA nAnA cAra kSatraponA sikkA ane TerAkoTA mudrA zodhI jUnAgaDha myujhiyamamAM pradarzita karI che. 'hindanA prAcIna sikkA' vizeno phAbarsa gujarAtI sabhA traimAsikamAM chapAyelo temano lekha prazaMsA pAmyo hato. 'gujarAtanA aitihAsika zilAlekho'nuM saMkalana karI e graMtho traNa bhAgamAM 1933, 1935 ane 1942 daramyAna phArbasa gujarAtI sabhA, muMbaI dvArA prakAzita karyA. Ama, girajAzaMra vallabhajI AcArya itihAsanA eka saMniSTha abhyAsI ane saMzodhaka hatA. temaNe aneka zilAlekho zodhI tenI punaHvAcanA karI jUnI mAnyatAone pramANa sAthe khoTI TharAvI sAcI hakIkato rajU karI. itihAsanuM punaHlekhana karavAmAM mahattvanuM pradAna karyuM che. vividha sthaLoethI sikkAo meLavI teno abhyAsa karI je te pradezanA itihAsane navI mAhitIthI samRddha karyo ane e rIte gujarAtanA prAcyavidyAvidomAM mahattvanuM sthAna prApta karyuM. DaoN. ramezacaMdra majumadAra (sane 1888-1980) bhAratIya itihAsanAM lagabhaga tamAma pAsAMo para eka sAcA itihAsakAranI kuzAgratA ane niSThAthI Alekhana karanAra ane itihAsanA adhyanana ane saMzodhanane eka pavitra mizana tarIke apanAvanAra prA. ramezacaMdra majumadArano janma baMgALanA pharIdapura jillAnAM (hAla bAMglAdezamAM) khaMDaparA gAmamAM 4 Dise., sane 1888nA roja thayo hato. emaNe kalakattAnI presiDensI kolejamAMthI bI. e.nI parIkSA (1909) ane ema. e.nI parIkSA (1911) itihAsa viSaya sAthe prathama vargamAM pasAra karI hatI. prAcIna bhAratamAM saMghajIvana'e viSaya upara mahAnibaMdha taiyAra karI kalakattA yunivarsiTInI pI.eca. DI.nI padavI (1914)mAM meLavI hatI. A mahAnibaMdha mATe temane yunivarsiTIe griphitha memoriyala inAma pradAna karyuM hatuM. 1914mAM kalakattA yunivarsiTImAM itihAsanAM vyAkhyAtA banyA. 1921mAM DhAkA yunivarsiTImAM itihAsanA prAdhyApaka tarIke joDAyA. A ja yunivarsiTImAM 1937thI 1942 sudhI kulapatipade rahyA. 1950-55 daramyAna banArasa hiMdu yunivarsiTInI kaoNleja oNpha inDolojInA AcArya rahyA. Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 301 1953-55 sudhI bhArata sarakAranA svAtaMtrya saMgrAmanA graMthamALAnAM mukhya saMpAdaka tarIke DaoN. ramezacaMdra majumadAre itihAsa-lekhananA projekTanA saMpAdakamaMDaLamAM niyukta thayA. Alekhana, saMpAdana ane graMthamALAne pUrNa karavAmAM karela pradAna 1955 pachI nAgapura yunivarsiTImAM prAcIna bhAratIya niHsaMdeha avismaraNIya raheze. itihAsanA prAdhyApaka tarIke joDAyA. mulAkAtI prAdhyApaka tarIke A uparAMta DaoN. majumadAre prAcIna ane madhyakAlIna amerikAnI zikAgo ane pensilaveniyA yunivarsiTIomAM baMgALano itihAsa, bhAratanI mahAna strIo, 19mI sadInA vyAkhyAno ApyAM hatAM. baMgALanI jhAMkhI, svAtaMtrya saMgrAmanI caLavaLanA traNa tabakkA, saMzodhanagraMtho ane lekho vagere graMtho lakhyA. oNpenala seTalamenTa ina AMdAmAna' graMtha DaoN. majamadAre itihAsa-AlekhanamAM 25 jeTalA graMthonI (1975) lakhavA mATe rASTrIya daphatara bhaMDAra, inDiyA ophisa racanA karI che ane vividha saMzodhana sAmayikomAM lekho prakAzita (laMDana) AMdAmAnanI jelamAM rahela rAjakIya kedIonAM lakhAyela karyA che. temanA prasiddha graMthomAM prAcIna bhAratamAM saMghajIvana', vyaktigata saMsmaraNo, vahIvaTI ahevAlo, vasatI gaNatarI dUra pUrvamAM hiMdu vasAhato", "kaMboja deza', "kaMbojanA ahevAlo, jela paMconA ahevAlo temaja bhArata sarakAranAM anya abhilekho', 'dakSiNa pUrva eziyAmAM bhAratIya sAMsthAnIkaraNa', prakAzanono upayoga karyo hato. prAcIna, madhya ane AdhunikabRhad bhArata', 'vAkATaka-gupta yuga", "bhArata vize videzIono yugane AvarI letA graMtha "eDavAnDa hisTarI opha inDiyA'nI hevAla', "prAcIna bhArata', "sipoya myuTinI enDa dha rivolTa racanA eca. sI. rAyacaudharI ane ke. ke. datta sAthe maLIne karI. opha 1857', "bhAratanI svataMtratA caLavaLano itihAsa', yunivarsiTInA adhyApako. vidyArthIo ane spardhAtmaka 'bhAratIya itihAsanA mukhya pravAho', 'Adhunika bhAratamAM parIkSAomAM itihAsa viSayamAM khUba upayogI nIvaDyo che. itihAsalekhana', 'bhAratIya prajAno itihAsa ane saMskRti', vividha sAmayikomAM so uparAMta saMzodhana lekho prasiddha jevA graMtho bhAratIya itihAsanA kSetre pragaTa karyA che. keTalAka karyA che. emAMnA keTalAka lekha mahattvanA che. purAtattvanI dRSTie graMtho vividha yunivarsiTIo ane saMsthAomAM ApelAM Rgyedika saMskRti, licchavI ane zAkyonuM baMdhAraNa, rAjA vyAkhyAnorUpe pragaTa thayA che. DaoN. majumadAre bhArata bahAra vikramAditya ane vikrama saMvata, harSavardhana eka samIkSAtmaka eziyAnA vibhinna vistAromAM thayela hiMdu sAMsthAnika tathA adhyayana, lorDa viliyama benTika enA vahIvaTanuM punaH mUlyAMkana sAMskRtika prasaraNanuM nirUpaNa karatA pAMca graMtho prasiddha karyA che. vagere. kaMbujanA prAcIna abhilekhonA saMgrahane 1953mAM eka graMtharUpe vyAkhyAno prasiddha karyo hato. emAM abhilekhonA pATha, samajUtI, saMpAdakanI | DaoN. majumadAre bhAratanI vividha yunivarsiTIo tathA noMdha ApI mAhitIsabhara banAvyo che. A abhilekhomAMthI kaMboja (kaMboDiyA)mAM saMskRta bhASA ane sAhityanI je asara zaikSaNika saMsthAomAM bhAratIya itihAsanA judA judA viSayo paDI tenA vize mAhitI maLe che. para vyAkhyAno ApyAM hatAM. kalakattA yunivarsiTImAM "rAjA vallabha' para, zAMtiniketanamAM '19mI sadInuM baMgALapaTaNA 194pamAM bhAratIya vidyAbhavana, muMbaInA upakrame yunivarsiTImAM "svAmI vivekAnaMda', bho. je. vidyAbhavana bhAratIya prajAnA itihAsa ane saMskRti vize adhyayana ane amadAvAdamAM 'agni eziyAmAM bhAratIya saMskRti vize saMzodhana karI sarvAgI graMthamALA prasiddha karavAnI yojanA taiyAra ApelAM vyAkhyAno prakAzita thayAM che. karI, e yojanAnA saMyojaka ane graMthamALAnA mukhya saMpAdaka tarIke DaoN. majumadAranI nimaNUka karI hatI. judAM judAM kSetronA bhAratIya itihAsa-lekhananA kSetramAM prApta karela 60 jeTalA tajajJa itihAsakAroe A graMthamALAnA 11 graMthomAM siddhione kAraNe vividha rASTrIya saMsthAomAM pramukhanA potAnA viziSTa kSetrothI saMbaMdhita itihAsanAM vividha pAsAMonuM pratiSThApUrNa hodA prApta karyA hatA. ola inDiyA hisTarI Alekhana karyuM che. bhAratIya itihAsanA saMpUrNa sugrathita, taTastha koMgresa, ola inDiyA orienTala konpharansa, insTiTayuTa oNpha ane vaijJAnika abhigamayukta A graMthamALAe bhAratIya hisTorikala risarca, baMgIya sAhitya pariSadanA pramukha tarIke itihAsanA punaHAlekhanamAM eka anokhI bhAta pADI che. A kArya karyuM. Jain Education Intemational Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 362 Ama rASTrIyatA ane vastuniSThAnA prabaLa samarthaka DaoN. majumadAra 'itihAsamAM satya, saMpUrNa satya ane satya sivAya bIjuM kAMI paNa na kahevAnuM ApaNuM valaNa hovuM joIe' ema mAnatA. itihAsa mATe koI zAhI mArga nathI' e siddhAMtamAM mAnanAra A mahAna itihAsavide haMmezA khUba ja niSThAthI bhAratanA itihAsa-lekhananI ajoDa evI sevA karI che. prA. rasikalAla choTAlAla parIkha (janma : 20-08-1897, avasAna 1-11-1982) bhAratanA vidyAjagatamAM bahumukhI pratibhA dharAvanAra sadgata rasikalAla choTAlAla parIkha eka nATyalekhaka, vArtAkAra, vivecaka ane saMskRtavidyAnA jJAtA ane eka itihAsa lekhaka hatA. 1919mAM gujarAta vidyApIThamAM joDAyA ane vidyApIThanA purAtattva maMdira taraphathI saMzodhanAtmaka purAtattva traimAsika zarU thayuM emAM sAhityika, Abhilekhika ane purAvazeSIya e traNe sAdhanono abhyAsa ane saMzodhana thatuM. 'bhAratIya vidyA' vizenA lekho prasiddha karavAmAM AvyA. 1938mAM mahAvIra jaina vidyAlaya dvArA hemacaMdrAcAryanA 'kAvyAnuzAsana'nuM saMpAdana karavAnuM kArya rasikabhAIne soMpavAmAM AvyuM. paurANika anuzrutione AdhAre Anarto ane yAdavono itihAsa saMkSepamAM rajU karyo che. e pachI mauryakAlathI solaMkI kAla sudhIno gujarAtano rAjakIya ane sAMskRtika itihAsa Alekhyo che. 1939-40mAM muMbaI sarakAranI sahAyathI amadAvAdanI gujarAta vidyAsabhAmAM ucca zikSaNa ane saMzodhananI vyavasthA zarU thaI. prAraMbhamAM AnaMdazaMkara dhruva enA niyAmaka hatA. sosAyaTInA sahAyaka maMtrI rasikabhAIne A vibhAganuM saMcAlana soMpavAmAM AvyuM hatuM. 1941mAM A vibhAganA adhyakSa nimAyA. 1946mAM bho. je. vidyAbhavanarUpe A vibhAga vikasatAM saMsthAnA niyAmaka tarIke rahyA ane 1954 sudhI niyAmaka tarIke sevAo ApI. 1954thI 1967 sudhI mAnArha niyAmaka rahyA. tyAra pachI TrasTanA maMtrI tarIke ane mAnArha adhyApaka tarIke sevAo ApI. 1950mAM gujarAta yunivarsiTInI sthApanA thatAM enI vinayana vidyAzAkhAnA prathama DIna tarIke sAta varSa sudhI sevAo ApI. prA. rasikabhAIe 16 vidyArthIone pI.eca. DI.nuM dhanya dharA mArgadarzana ApyuM. emAM saMskRta tAmrapatro uparathI itihAsanI tAravaNI, prAcIna kalAono abhyAsa, jaina dArzanikoe bIjA darzanomAM Apelo phALo, vaidika, bauddha ane jaina darzanano tulanAtmaka abhyAsa, bhavAI, saMskRta sAhityamAM mahAkAvyano vikAsa, zilpo parathI gujarAtanuM sAMskRtika jIvana, saMskRta alaMkAra zAstramAM rasa ane dhvani, gujarAtanA meLAo, utsavo vagere, bharata nATyazAstramAMthI prApta thatuM sAMskRtika vastu, bhAratIya nRtya-nATya kalA, bharata ane erisToTalanI tulanA vagere viSayonI vividhatA jotAM rasikabhAInI bahumukhI vidvattA dRSTigocara thAya che. AvuM ja bahuvidha viSayonuM kheDANa emaNe je bho. je. vidyAbhavanamAM karAvyuM emAM paNa dekhAya che. saMsthA dvArA cAlatI bhAratIya saMskRti vyAkhyAnamALAmAM dezabharamAMthI vividha vidvAnoe je vyAkhyAno saMsthAmAM ApyAM te pustakorUpe pragaTa thayAM che. saMsthA dvArA pragaTa thayela 'zrImad bhAgavata purANa'nI sarvadezIya vAcanA taiyAra karavAmAM rasikabhAInA mUlyavAna mArgadarzanano lAbha maLyo hato. emanI ja preraNAthI gujarAta vidyAsabhA Azraye 'suMdarI'nA netRtva heThaLa nATyavidyAmaMdira tathA naTamaMDaLanI sthApanA thaI hatI. bho. je. vidyAbhavana dvArA pragaTa thayela 'gujarAtano rAjakIya ane sAMskRtika itihAsa'nI 9 graMthonI zreNInA teo mukhya saMpAdaka hatA. vyAkhyAnazreNI muMbaI yunivarsiTI dvArA Ayojita 1950-51nA varSanI Thakkara vasanajI mAdhavajI vyAkhyAnamALA mATe ApelAM vyAkhyAno mATe 'gujarAtanI muslima yuga pUrvenI rAjadhAnIo' e viSaya pasaMda karelo. A uparAMta gujarAta yunivarsiTInA upakrame 1963mAM yojAyela govardhanarAma tripAThI vyAkhyAnamALAmAM 'itihAsa svarUpa ane paddhati' vize pAMca vyAkhyAno ApyAM, je yunivarsiTI dvArA 1969mAM graMtha svarUpe pragaTa thayAM. 1966mAM vallabhavidhAnagara mukAme yojAyela gujarAta itihAsa pariSadanA cothA adhivezanamAM temaNe ApelA pramukhIya vyAkhyAnamAM itihAsa mImAMsA rajU karI che. zrInagaramAM maLelI 17mI prAcyavidyA pariSadanI adhyakSa tarIke gujarAtI sAhitya pariSadanAM aMdherI-muMbaI khAte maLelA sammelanamAM tattvajJAna vibhAganA pramukha tarIke ane vilepArlemAM maLelA sAhitya pariSadanA 22mA adhivezananA pramukha tarIke paNa emaNe sevAo ApI hatI. Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 303 rasikabhAI eka prasiddha nATyalekhaka, nATyazAstramarmajJa ema. e.nI parIkSA prAcIna bhAratIya itihAsa ane saMskRti tarIke kAvya ane nATyazAstranA jagatamAM suparicita che. viSayamAM (epigrAphI ane sikkAzAstranA grupa sAthe) e ja rasikabhAInA bahu vakhaNAyelAM nATako to che saMgIta nATya yunivarsiTImAMthI prathama vargamAM prathama naMbara meLavIne pAsa karI akAdamInuM sammAna pAmanAra "menA gurjarI' ane sAhitya ane yunivarsiTIno suvarNacaMdraka ane inAmo meLavyAM. akAdamIno puraskAra meLavanAra "zarvilaka'. 1930mAM pragaTa | saMzodhana tAlIma thayela nATaka "pahelo kalAla' emaNe kAunTa lIo TolsaToyanI 1933thI 35 daramyAna kolakAtA yunivarsiTImAM pro. kRti parathI anUdita kareluM. dArUniSedhanA pracAranI TolsaToyanI DI. Ara. bhAMDArakaranA mArgadarzana heThaLa bhAratIya saphaLa thayelI dRSTi rasikabhAI mATe A anuvAda karavAnuM preraka baLa banI hatI. evuM ja kaubhAMDo para AdhAta sarjatuM ane kaTAkSa abhilekhavidyA, lipividyA, sikkAzAstra jevA viSayomAM saMzodhananI tAlIma meLavI. sAthe sAthe pro. eca. sI. rAyacaudharI karatuM nATaka rUpiyAnuM jhADa' che, je 1932mAM pragaTa thayuM hatuM. pAse prAcIna ane madhyakAlIna bhAratanA rAjakIya ane sAMskRtika emaNe "purAtattvamAM saMskRta nATaka sAhitya (azvaghoSa ane itihAsa tathA bhUgoLa vizenI saMzodhanatAlIma meLavI. bhAsanA nATyacakra) upara lekhamALA ApI hatI. e 1980mAM graMthAkAre "saMskRta nATaka sAhitya' nAme gujarAta vidyApITha 1638Hi 'The successors of the satavahans taraphathI pragaTa thayela che. paMDita sukhalAlajI sAthe jayarAzikata in the Lower Deccan' viSaya upara mahAnibaMdha taiyAra karI tattvoparNavasiMda saMskRta TesTa ane aMgrejI prastAvanA sAthe kolakAtA yunivarsiTInI pI.eca. DI. nI padavI prApta karI. taiyAra thayuM che. (1940). 1959mAM siddhicaMdrakRta emaNe 1930thI 1949 daramyAna kolakAtA yunivarsiTImAM kAvyAdarzaprakAza' pragaTa thayuM. "nRtyaratnakoza' DaoN. priyabALA zAha prAcIna bhAratIya itihAsa ane saMskRti vibhAgamAM vyAkhyAtA sAthe taiyAra karIne 1957mAM pragaTa thayuM. tarIke javAbadArI saMbhALI. Arkiyolojikala sarve opha inDiyAmAM AsisTanTa suparinTenDenTa ane pachI suparinTenDenTa Ama prA. rasikabhAI itihAsa-purAtattvanA vidvAna, epigrAphI tarIke ane sAthe sAthe sarakAranA abhilekhavindra tarIke saMzodhaka, nirUpaka, mImAMsaka ane vyAkhyAtA tarIke atyaMta paNa kArya karyuM che. DaoN. sarakAra kolakAtA yunivarsiTInA prAcIna jANItA hatA. emanI vidvattA aneka hetuvALI ane badhA bhAratIya itihAsa ane saMskRti vibhAgamAM kArmikala prophesara viSayone lagatI hatI. vidyAsabhAnA A vidyApuruSanI tarIke (1961 thI 1972), vibhAgIya adhyakSa tarIke (1965 jIvanadRSTi tathA vaDalA-samA vyaktitvano ane vidyAyAtrA karyAno thI 72) ane sAthe sAthe e ja vibhAganA senTara opha anubhava pAmyA hoya evuM ghaNAe noMdhyuM che. zikSaNa ane eDavAnDa sTaDIjhanA niyAmaka tarIke (1965 thI 74) paNa saMskAranA itihAsamAM pratibhAvaMta pAtra tarIke prA. rasikabhAI rahyA hatA. temaNe mulAkAtI prAdhyApaka tarIke 1974 daramyAna haMmezA ciraMjIva raheze. yunivarsiTI opha pensilaveniyA, philADelphiyA (yu. esa.)mAM DaoN. dinezacaMdra sarakAra 1977-78 daramyAna bhAgalapura yunivarsiTInA itihAsa (janma 8 jUna, 1907, kRSNanagara ji. pharIdapura, vibhAgamAM, 1978mAM alAhAbAda yunivarsiTInA prAcIna bhAratIya itihAsa, saMskRti ane purAtattva vibhAgamAM, bAMglAdeza, avasAna 10 jAnyuArI, 1985). 1978-79 daramyAna vizvabhAratI yunivarsiTI, zAMtiniketananA bhAratIya itihAsa, saMskRti ane saMskRta-prAkRta-pAlinA prAcIna bhAratIya itihAsa, saMskRti ane purAtattva vibhAgamAM mUrdhanya vidvAna, prasiddha abhilekhavida, prAcIna lipizAstranA sevAo ApI. jJAtA tathA sikkAzAstrI DaoN. dinezacaMdra sarakAranA pitAnuM nAma - A cAra dAyakA daramyAna DaoN. sarakAre zikSaNakSetre yajJezvara ane mAtAnuM nAma kusumakumArI hatuM. 1925mAM adhyayana, adhyApana, saMzodhana ane mArgadarzananI uttama pharIdapura jillAnI zALAmAMthI meTrikyulezana pAsa karI. kAmagIrI bajAvI hatI. prAcInakAlanA aneka suprasiddha 1929mAM pharIdapuranI rAjendra kaoNlejamAMthI saMskRta viSaya sAthe abhilekhonuM vAcana livyaMtara, saMpAdana ane vivecana karI evA kolakAtA yunivarsiTInI bI. e. (ophIsa)nI padavI meLavI. lekho prakAzita karyA tathA prAcIna sikkAonA saMzodhana dvArA Jain Education Intemational Education Intermational Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 sikkAzAstramAM paNa mahattvanuM pradAna karyuM ane bhAratIya itihAsanA ghaDataramAM navI dizA udghATita karI. DaoN. sarakAra uttama koTinA mArgadarzaka zikSaka hatA. emaNe kolakAtA yunivarsiTInA mAnya anusnAtaka zikSaka tarIke prAcIna bhAratIya itihAsa ane saMskRti viSayamAM 16 vidyArthIone pI.eca. DI.nuM mArgadarzana pUruM pADyuM. DaoN. sarakAre deza ane videzonI vividha yunivarsiTIo ane vidyAsaMsthAomAM aneka mahattvanA viSayo para saMkhyAbaMdha vidvattApUrNa vyAkhyAno ApyAM hatAM. saMzodhana ane lekhanakSetre emanI siddhio apUrva ane virala hatI. prAcyavidyAnA vividha viSayomAM emaNe 75 jeTalA maulika ane saMpAdita graMtho temaja bAraso uparAMta saMzodhanapUrNa ane mAhitIprada lekho, samIkSAo ane noMdho lakhI che. emanA keTalAka graMtho nIce mujaba che. 'silekTa inskripzanansa', bhAga-1 ane 2 (1965 ane 1983) 'sTaDIjha ina dha rilijiyasa lAipha oNpha eziyanTa enDa miDievala inDiyA' (1951), 'inskripzansa oNpha azoka' (1957), 'arlI inDiyana IMDijInasa koinsa (1970), 'poliTikala enDa eDaminisTreTiva sisTama oNpha eziyanTa enTa miDievala inDiyA' (1974), 'sama probalamsa oNpha inDiyana hisTarI enDa kalcara' (1974), dha kAnyakubja gauDA sTragala Droma dha siksDa Tu dha Tveltha sencurI e. DI. (1985) pAMtrIsa varSanI ujvala kArakirdI daramyAna vidyopAsaka DaoN. sarakAre aneka AMtararASTrIya temaja rASTrIya konpharanso ane seminAromAM vibhAgIya pramukha ane pramukha tarIke sevAo ApI hatI ane utkRSTa sammAno prApta karyAM hatAM. DaoN. hariprasAda gaMgAzaMkara zAstrI (janma 1919) bhAratIya itihAsa, saMskRti ane saMskRta vidyAnA bahuzruta vidvAnano janma 17 oNkTobara, 1919nA roja malAtaja (ji. ANaMda) mukAme thayo hato. pitAmaha vrajalAla kALIdAsa zAstrI saMskRta prAkRtanA sAkSara ane gujarAtI bhASAnA vidvAna hatA. vrajalAla zAstrInA moTAbhAI choTAlAla travADI saMta kavi choTama tarIke oLakhAtA. pitA gaMgAzaMkara jyotiSa ane vaidakamAM nipuNa hatA. moTAbhAI zaMkaralAla zAstrI gujarAtI dhanya dharA bhASA ane sAhityanA vivecaka hatA. DaoN. hariprasAda zAstrIe prAthamika zikSaNa malAtajamAM ane mAdhyamika tathA ucca zikSaNa jUnAgaDhamAM pUrNa karyuM. 1940mAM saMskRta viSaya sAthe bI. e. thayA pachI amadAvAdanI gujarAta varnAkyulara sosAyaTInA ucca zikSaNa vibhAgamAM ema. e. no abhyAsa karI 1942mAM saMskRta ane ardhamAgadhI viSaya sAthe ema. e thayA. pro. rasikalAla parIkhanA mArgadarzana heThaLa 'valabhInA maitraka rAjAonA saMskRta abhilekhomAMthI maLatI mAhitI' e viSaya upara pI.eca. DI.no abhyAsa zarU karyo ane 1947mAM muMbaI yunivarsiTInI pI.eca. DI.nI padavI prApta karI. 1945-46thI adhyApaka tarIke sevAo ApI. eka varSa pUnA ane kolhApuramAM purAtattvanA siddhAMta ane kAryakSetranI tAlIma meLavI ane 1956 sudhI to bho. je. vidyAbhavanamAM adhyApaka tarIke teozrIe 1956thI 1968 sudhI upAdhyakSa tarIke sevAo ApI ane 1968thI 1979 sudhI adhyakSa tarIke sevA ApI. A samagra gALA daramyAna DaoN. zAstrIe adhyayana, adhyApana, saMzodhana ane lekhanakSetre racanAtmaka kArya karI vidyopAsanA karI. abhilekhomAM vaizAradya prApta karyA pachI abhilekhone ukelavA tenuM livyaMtara, sAradohana, saMpAdana ane vivecana karavuM e emanI pradhAna vidyAkIya pravRtti rahI. emAM kSatrapakAlathI mAMDI arvAcIna kAla sudhInA lagabhaga 61 jeTalA abhilekhone ukelI enuM saMpAdana ane vivecana pragaTa karyAM. abhilekhavidyAnA kSetre emanuM A mahattvapUrNa pradAna che. bhAratIya saMskRti viSayamAM DaoN. zAstrInA mArgadarzana heThaLa 14 vidyArthIo ane saMskRtamAM 8 vidyArthIo pI.eca. DI. thayA che, emAM sthApatya, itihAsa, dharmasaMpradAyo, paurANika, anuzrutio, lipividyA, rAjyataMtra ane hastaprato, bhaTTikAvya, rAjataraMgiNI ane purANo, kavi somezvara ane tenI kRtio, rUpako ane mahAkAvyo, kAlagaNanA jevA vividha viSayo upara zodhaprabaMdho lakhAyA che. saMzodhanakSetre DaoN. zAstrIjInI siddhio apUrva ane virala che. emanA maulika saMzodhanagraMthomAM aMgrejI zodhaprabaMdhanA gujarAtI anuvAda uparAMta emAM anveSaNanAM anya sAdhanono tathA anya samakAlIna rAjyono samAveza karI maitrakakAlIna gujarAta' (itihAsa ane saMskRti) 1955mAM prakAzita karyo. A graMthane 1951thI 1955 daramyAna prasiddha thayelA zreSTha itihAsagraMtha tarIke mUlavI suratanI narmada sAhityasabhAe 1958mAM DaoN. zAstrIne narmada suvarNacaMdraka enAyata karyo. Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 1960mAM amadAvAdanI gujarAta sAhitya sabhA dvArA DaoN. zAstrIe saMzodhanakSetre karela uttama kAmagIrI badala prasiddha raNajitarAma suvarNacaMdraka pradAna karI emanuM bahumAna karavAmAM AvyuM hatuM. vyAkhyAnamALAo dakSiNa gujarAta yunivarsiTInI kavi narmada vyAkhyAnamALAmAM 1977mAM 'gujarAtanA prAcIna itihAsanI sAdhanasAmagrI' vize suratamAM traNa vyAkhyAna ApyAM. muMbaI yunivarsiTInI Thakkara vasanajI mAdhavajI vyAkhyAmALAnA upakrame 1981mAM 'itihAsanA sAdhana tarIke gujarAtanA abhilekha' vize pAMca vyAkhyAna ApyAM. A uparAMta vallabha vidyAnagaranI saradAra paTela yunivarsiTInA saMskRta vibhAgamAM tathA itihAsa vibhAgamAM saurASTra yunivarsiTI, vaDodarAnA prAcya vidyAmaMdira, muMbaInI phArbasa gujarAtI sabhA, vaDodarA myujhiyama, gujarAta vidyApITha vagere saMsthAonA upakrame vyAkhyAna ApyAM hatAM. graMtha prakAzana ane saMpAdana DaoN. zAstrInA maulika graMthomAM mukhya 19 jeTalA graMthono samAveza thAya che. emAM 'haDappA ane moheMjo daDo' (1952), maitrakakAlIna gujarAta' (1955), 'inDoneziyAmAM vistarelI bhAratIya saMskRti' (1957), 'gujarAtano prAcIna itihAsa' (1964, 1973), 'prAcIna bhArata' (bhAga 1-2, 1970), 'silona' (1969), 'azoka ane enA abhilekha'(1972), cInamAM prasarelI bhAratIya saMskRti' (1975), 'bhAratanuM bauddha sthApatya' (1983). 'bhAratIya abhilekhavidyA' (1973), 'bhAratIya sikkAzAstra' (1979) vagere. DaoN. zAstrIe prA. rasikalAla parIkha sAthe 'gujarAtano rAjakIya ane sAMskRtika itihAsa'nuM saMpAdana karyuM. zrImad bhAgavata purANanI samIkSita AvRttinA graMtha 1 ane 3nA skaMdha 7nuM saMpAdana karyuM. vArA saMbaMdhoghota, zavvaratnapravIpa ane vyazikSAnuM saMpAdana karyuM. mahAna zikSaNakAra zrI karuNAzaMkara bhaTTanA patro ane temanI noMdhapothIomAMthI samAjopayogI aMzo tAravI smAraka graMtha taiyAra karyo. sammAna 1982 ane 1991mAM DaoN. zAstrInuM jAhera sammAna karavAmAM AvyuM hatuM. temano abhinaMdanagraMtha taiyAra karavAmAM Avyo hato. Jain Education Intemational 35 sabhyapada DaoN. zAstrI ghaNI vidyAsaMsthAo sAthe sakriya rIte saMkaLAyelA che. gujarAta vidyAsabhAnI kArobArI, gujarAta yunivarsiTInA seneTa sabhya, itihAsa ane bhAratIya saMskRti viSayanI abhyAsa samitinA adhyakSa, gujarAta itihAsa pariSadanA prathama pramukha, gujarAta rAjyanI purAtattva salAhakAra samitimAM, jillA sarvasaMgrahonI salAhakAra samitimAM DaoN. zAstrIe yogadAna ApyuM che. DaoN. zAstrIe itihAsa, saMskRti ane saMskRta vidyAnA kSetre eka sAcA saMzodhaka tarIke gujarAtanA prAcIna kAlanAM saMzodhana ane lekhanano jhINavabharyo abhyAsa karyo ane upalabdha sAdhanonA upayoga ane tulanAtmaka itihAsa lekhana dvArA prAcyavidyAvidomAM noMdhapAtra sthAna prApta karyuM che. DaoN. jhayAuddIna abdulahaI desAI (janma : 17 me, 1925, avasAna H 24 mArca, 2002) DaoN. jhiyAuddIna desAI arabI-phArasI lipinA eka sammAnya tajJa ane prasiddha abhilekhavida hatA. Arkiyolojikala sarvenI arabI-phArasI abhilekhavidyA zAkhAnA varSo sudhI madadanIza suparinTenDenTa, suparinTenDenTa ane niyAmaka tarIke sevAo ApI hatI. muMbaI yunivarsiTImAMthI teozrIe 1946mAM phArasI ane urdU viSayo sAthe bI. e. (oNnarsa)nI padavI prathama vargamAM meLavI. irAnanI taherAna yunivarsiTImAMthI 'Life and works of Faidi social reference to NalDam (Nal-Damayanti) viSaya upara pI.eca.DIno mahAnibaMdha lakhI pI.eca. DInI padavI meLavI. DaoN. desAIne ghaNAM mAna-sammAna ane evorDo maLyA che. jAphara kAsama golDa meDala saMskAra evorDa, cAnselarsa meDala, gujarAta urdU ekeDemI, gaurava puraskAra, DaoN. ela. pI. tesItorI golDa meDala vagere. 1982mAM epigrAphikala sosAyaTI dvArA tAmrapatra arpaNadilhInAM gAliba insTiTyUTa taraphathI saMzodhana mATeno phakhruddIna alI ahamada puraskAra (1999), 1983mAM rASTrapati puraskAra. 1947-53 daramyAna amadAvAda, muMbaI ane rAjakoTanI sarakArI kolejomAM phArasInA vyAkhyAtA tarIke kAma karyuM. 1953mAM Arkiyolojikala sarve oNpha inDiyAmAM Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 306 dhanya dharA epiMgrAphImAM madadanIza suparinTenDenTa tarIke kAma zarU karyuM. EpigraphynA enyula riporTo arabI-phArasI sikkAo ane 1961mAM arabI-phArasInA epigrAphI vibhAganA suparinTenDenTa zilAlekhonA pariziSTa sAthe emaNe taiyAra karyA ane enuM tarIke joDAyA ane 1977mAM nAgapura ane mAyasoranI prakAzana karavAmAM AvyuM. purAtattva vibhAga mATenI eka svataMtra zAkhAomAM epigrAphI vibhAganA niyAmaka nimAyA ane lAibrerIne emaNe khUba mahattva ApyuM. AvA arabI-phArasI 1983 sudhI kArya karyuM. nivRtti bAda Indian Council of bhASAsAhitya, zilAlekha, sikkAonA tajajJa ane ucca koTinA Historical ResearchmAM 1983-1992 daramyAna sIniyara vidvAna DaoN. desAIne hRdayagata aMjali arpI chuM. phelozipa progrAma heThaLa projekTo lIdhA. DaoN. ajayamitra zAstrI DaoN. desAIe rASTrIya ane AMtararASTrIya kakSAnA (janma : 26 phebruArI 1934, seminAro, konpharanso ane simpojhiyamamAM bhAga lIdho hato. avasAna 11-1-2002). ArkiyolojI skUlamAM bhAratIya-muslima sthApatya, sikkAzAstra, arabI-phArasI zilAlekho, sulekhanazailI vagere vize vyAkhyAno DaoN. ajaya mitra zAstrI bhAratIya itihAsa, saMskRti, ApyAM. epigrAphiyA inDikA, arebika parziyana saplImenTanuM saMskRtavidyA, abhilekhavidyA, sikkAzAstra jevA viSayonA moTA prakAzana 1975 sudhI karyuM. gajAnA vidvAna hatA. zAstrInI upAdhi teozrIe vArANasI | gujarAtamAM bhadrezvara (kaccha)nA 11mI-12mI sadInA gavarnamenTa saMskRta kaoNleja (saMpUrNAnaMda saMskRta vizvavidyAlaya)mAMthI 1953mAM meLavI. prAcIna bhAratIya itihAsa ane saMskRti kUphI zailInA abhilekhono talasparzI abhyAsa karI pazcima viSayamAM ema. e.nI padavI banArasa hiMdu yunivarsiTImAMthI bhArata sAthenA ArabonA vepArI saMbaMdho vize prakAza pADyo. 1957mAM prApta karI. pI.eca. DI. (1962) ane Di. liTa.nI prabhAsapATaNa, mALiyA, kutiyANA, ghoghA, khaMbhAta vagere sthaLonA padavIo(1986)maka nAgapura yunivarsiTImAMthI meLavI. abhilekhonuM saMpAdana karI prakAzita karyA ane emAMthI aneka nAgapura yunivarsiTImAM prAcIna bhAratIya itihAsa, saMskRti ane aitihAsika vigato pragaTa karI. khaMbhAtamAMthI traNa choDI purAtattva vibhAgamAM 1957thI vyAkhyAtA tarIke, 1965thI mukAyelA gulAmonA abhilekha maLyA che, jemAM e gulAmonAM rIDara tarIke ane 1977-1994 sudhI prAdhyApaka tarIke sevAo nAma bAmanI, irabIbI ane Alamagara che ane A gulAmoe ApI. agAu pote gulAma hovAnI hakIkata chupAvI nathI. DaoN. desAInI dRSTie gujarAtanA itihAsa aMgenAM lakhANo mATe "tArIkhe pavanAra (1967), TAkalaghATa ane khApA (1968ehamadazAhI', 'mAthIremohammadazAhI', "tArIkhe 69), paunI (1969-70) mahurajhArI (1970-72) ane mujhapharazAhI', 'tArIkhe bahAdurazAhI ane mIra turAba alIe bhokaraDA (1973-74) jevAu sthaLoe ukhananamAM bhAga lakhela "tArIkhe gujarAtano samAveza thAya che. taduparAMta "tArIkhe lIdho. mAMDhala (1976-77) AraNI (1978-79), tArasA soraTha', sArAbhAI mahetA-likhita "hakIkate sarakAre gAIkavAra', (1980-81) ane zrIkaMDA (1987-90) jevA sthaLoe kumAra jAdava likhita kacchanA jADejAonA itihAsano phArasI ukhanananuM netRtva saMbhALyuM. tarajumo "nasabanAmA-e-jADejA', "tArIkhe marAThA-dara- | DaoN. zAstrInA mArgadarzana heThaLa bhAratIya purAtattva, gujarAta' ane zekha bahAdura suratanI sUphI saMto, oliyA ane abhilekhavidyA ane rAjakIya temaja sAMskRtika itihAsa tathA pramukha umarAvo ane temanA kuTuMba aMgenI mAhitI "guladaste- saMskRta vidyAmAM nAgapura ane rAyapura yunivarsiTIomAMthI 21 sulAhasurata'mAM ApelI che. jeTalA vidyArthIoe pI.eca. DI.nI padavI prApta karI. Ama DaoN. desAIe phArasI ane arabI bhASAnA 1976thI DaoN. zAstrI bhAratanI ghaNI yunivarsiTIo ane abhilekho ane sikkAo, masjida sthApatya ane arabI bhArata sarakAramAM pasaMdagI samitinA niSNAMta sabhya tarIke hatA. phArasI hastapratono UMDo abhyAsa karyo che. bhAratanA vividha yunivarsiTI bA oNpha sTaDIjhamAM sabhya ane cera parsana tarIke, sthaLoe pharIne so uparAMta arabI-phArasI zilAlekho vAMcIne yuniyana pablika sarvisa kamizana ane sTeTa pablika sarvisa teno pATha taiyAra karyo ane prakAzana karyuM che. Indian kamizanamAM pasaMdagI samitimAM salAhakAra, yunivarsiTI grAnTsa Jain Education Intemational ducation Intermational Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 kamizananI itihAsa penalanA 1980-82 daramyAna sabhya, Arkiyolojikala sarve opha inDiyAnI abhilekhavidyA ane sikkAzAstranI salAhakAra samitinA sabhya, mahArASTra sTeTa borDa oNpha ArkiyolojI eNnDa myujhiyamsa (1979-81)nA sabhya, senTrala eDavAijharI baoNrDa oNpha ArkiyolojInA sabhya, aMjanerInA inDiyana insTiTyUTa oNpha risarca ina nyumisameTika sTaDIjhanI salAhakAra samitinA sabhya (1988thI) tarIke emaNe sevAo ApI hatI. jarnala oNpha nyUmismeTika sosAyaTI oNpha inDiyAnA saMpAdaka (1970-76), jarnala oNpha epigrAphikala sosAyaTI oNpha inDiyA (1974-83)nA saMpAdaka, nyumismeTika DAijesTanA 1981thI saMpAdaka hatA. Bulletin of Indian Cain Society 'nidhi', vo. 1, 1990nA mukhya saMpAdaka hatA. Journal of the Accademy of Indian Numismatics and SigillographynI salAhakAra samitinA sabhya hatA. vyAkhyAno AMdhrapradezanA ArkiyolojI ane myujhiyama vibhAga, haidarAbAda ane vijayavADA taraphathI Ayojita zrI somazekhara zarmA smRti vyAkhyAnamALA, jammu yunivarsiTInI mahArAjA raNavIrasiMgha smRti vyAkhyAnamALA (1981), gunTuranA Ara. subrahmaNyama risarca senTaranI pro. Ara. subrahmaNyam smRti vyAkhyAnamALA, lakhanau sTeTa myujhiyamanI pro. vI. esa. agravAla smRti vyAkhyAnamALA (1985), paTanAnI bihAra purAvida pariSadamAM pro. vI. e. nArAyaNa smRti vyAkhyAna (1992), caMdIgaDhanI paMjAba yunivarsiTInuM pro. jagannAtha agravAla smRti vyAkhyAna (1994), mAyasoramAM DaoN. esa. pI. nivArI smRti vyAkhyAna (1995), ane rAyapura (ma.pra.) sarakArI pI. jI. saMskRta kolejamAM pro. eca. ke. barapUjarI enDomenTa vyAkhyAna zreNI (2001) vagere sthaLoe vidvattApUrNa vyAkhyAno ApyAM hatAM. A uparAMta DaoN. zAstrIe aneka AMtararASTrIya ane rASTrIya kakSAnI kaoNnpharanso ane seminAromAM mAga lIdho hato. utkhananomAMthI prApta sikkAo' vizenA nAgapura yunivarsiTI dvArA 1970mAM Ayojita rominAra prAcIna bhAratIya sikkAomAM videzI tattvo' (1872), nyumismeTika sosAyaTI oNpha inDiyA, (vArANasI), 'vAkATakono samaya' (1984, nAgapura yunivarsiTI), 'sAtavAhanono samaya-yuga' (1994, 3oto nAgapura yuni.), mahAbhArata (2000, inDiyana insTiTyUTa oNpha eDavAnsDa sTaDIjha, simalA) paranA seminAromAM kanvInara tarIke kArya karyuM. graMthaprakAzana ane saMzodhanalekho bhAratIya itihAsa, saMskRti, saMskRta vidyA, abhilekho, sikkAo jevA viSayo upara DaoN. cAsIe 26 jeTalA graMtho lakhyA che. emAM dRSTAMtarUpa graMthomAM `India as seen in the Brhatsamhita of Varahamihira', Yadava Inscriptions from Ambe Jogai', 'Coinage of Satavahanas and Coin from Excavations', 'Pauni Excavations', Kaushambi Hoard of Magha Coins', Ajanta, `The Age of the Vakatakas', 'Inscriotions of the Sarabhapurlyas, Panduvamshins and Somavamishins', Mahabharata and a cultural History of the Western Deccan' jevA uttama graMthono samAveza thAya che. sikkAzAstra, abhilekhavidyA, prAcIna itihAsa jevA viSayomAM teozrIe ghaNA lekha lakhyA che. saMskRta, hiMdI ane marAThImAM paNa lekha-prakAzana thayeluM che. Ama kula maLIne teozrIe 450 jeTalA lekhonuM prakAzana karyuM che. A uparAMta graMtha samIkSAo, Amukho ane avasAna noMdho paNa emaNe lakhelI che. Ama prAcyavidyAnA mahAna vidvAna DaoN. ajayamitra zAstrIe saMzodhanakSetre mahattvanuM pradAna karyuM che ane e rIte vidyAjagatamAM cirasthAyI sthAna prApta karyuM che. DaoN. e. ela. zrIvAstava (janma 1936) bhAratIya itihAsa, saMskRti ane purAtattvanA moTA gajAnA vidvAna DaoN. e. ela. zrIvAstavano janma 1936mAM thayo hato. bI. e. ane ema. e.nI padavI prathama vargamAM lakhanau yunivarsiTImAMthI meLavI. pI.eca. DI.nI padavI paNa `Life Depicted in Sanchi SYkulpturehs' viSaya para mahAnibaMdha taiyAra karI lakhanau yunivarsiTImAMthI meLavI. adhyApanakSetre DaoN. zrIvAstave alAhAbAda yunivarsiTInI sI. ema. pI. kolejanA eziyanTa hisTarI, kcara enDa ArkiyolojI DipArTamenTamAM 1969thI 1996 sudhI sevAo ApI. Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 teozrI paMcAla zodha saMsthAna, kAnapuranA 1993-96 daramyAna maMtrI hatA. 1996thI 99 Aja saMsthAnA upapramukha, 1999thI inDiyana ArTa hisTarI kaoNMgresa, gauhATImAM kArobArI samitinA sabhya hatA. prakAzano DaoN. zrIvAstave bhAranIya klAnA kSetre 20 jeTalA prAcIna saMzodhananA graMtho lakhyA che. emAM pradhAna viSayo A pramANe che : 'sAMcInAM zilpomAM jIvana', 'zrIvatsa; bhAratIya kalAnuM eka mAMgalika pratIka', 'sabhyatAo bhAratIya kalA-pratIka', zilpazrI H bhAratIya klA ane saMskRtanI dRSTie abhyAsa', bhAratIya purAtattva vijJAna', 'baMghAvarta', 'bhAratIya sikkA, ApaNI sabhyatAnA sAthI", "prAcIna bhAratIya vAstukalA', 'daivI mUrtio', 'mAMgalika pratIka', 'bhAratIya kalA saMpadA', 'svastika', paTanA myujhiyama', 'paMcAlanuM mUrtizilpa', 'umA-mahezvara : mUrtividhAnanI dRSTie'. vividha jarnalomAM lagabhaga 300 jeTalAM saMzodhanapeparo prakAzita karyAM. A uparAMta inDiyana ArTa hisTarI kaoNMgresanI gauhattI sezananA jarnala kalA'nA be bhAga (1994-95 ane 1995-96) saMpAdita karyA. kAnapurathI pragaTa thatA paMcAla zodha saMsthAnanA jarnala 'paMcAla'nAM volyuma 5 thI 11 (1992thI 1999) saMpAdita karyAM. navI zodhomAM caMdragupta-kumAradevInA cAMdInA durlabha sikkA meLavyA, jenA vize jarnala oNpha nyumisameTika sosAyaTI oNpha inDiyAnA 37mA volyuma (1975)mAM noMdha pragaTa karI. madhyapradezamAM sAMcI, kAnakherA ane nAgaurInI TekarIo paranAM garuDa sthaMbha, dIva dhanya dharA zailacitro prAcya pratibhA'nA 4thA volyumamAM pragaTa thayA. sammAno ane eNvorDo bihAra sarakAranA rAjabhASA vibhAga taraphathI emanA pustaka 'zrIvatsa : eka mAMgalika pratIka' (hindI)ne 198485 varSa daramyAna pragaTa thayela kalAvibhAganA sarvottama hindI graMthano puraskAra prApta thayo. "bhAratIya kalA pratIka' e graMthane lakhanau uttara pradeza hiMdI saMsthAna dvArA saMskRtikSetre 1989nA sarvottama graMthanI evorDa maLyo. keneDAnI oTAvA yunivarsiTInI keneDA eziyana sTaDIjha esosiyezana dvArA baMdhAvarta : mAMgalika pratIkano uddabhava ane vikAsa' e viSaya upara vyAkhyAna ApavA AmaMtraNa maLyuM. e lekha jarnala oNpha sAutha eziyana horAijhana, volyUma 4 (1986)mAM pragaTa thayo. amadAvAdanA bho. je. vidyAbhavana dvArA Ayojita bhAratIya saMskRti vyAkhyAnamALA'nA upakrame 18mAM mAMgalika pratIko e viSaya upara traNa vyAkhyAna ApavA nimaMtraNa maLyuM. A vyAkhyAno saMya svarUpe saMsthA dvArA prakAzita karavAmAM AvyAM. vArANasI kalA ane kAMskRti kendra jJAnapravAha dvArA 2000nA navembaramAM kalA-pratIko' e viSaya upara vyAkhyAna ApavA nimaMtraNa maLyuM. 2002nI sAlamAM paTaNA myujhiyama dvArA 4thI rAhula sAMskRsthApana smRti vyAkhyAnazreNImAM vyAkhyAno ApavA AmaMtraNa maLyuM. Ama DaoN. e. ela. zrIvAstava bhAratIya itihAsa saMskRti ane kalAnA bahuzruta vijJAna che. A kSetromAM aneka graMthonuM Alekhana karIne tathA zilpazAstra ane kalAviSayaka aneka saMzodhanalekho pragaTa karIne bahumUlya pradAna karyuM che. somanAthanA navA maMdirane rakSato ghATa ane tenA uparanuM smAraka Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 muAtI patrakAro : kaTAra lekhako sAmAjika utthAna mATe ke sAMskRtika vikAsa mATe samUha mAdhyamono phALo jarAya nAno sUno to nathI ja hoto. mobAIla phonamAM yuropanI dharatI para ramAtI ramata jotA yuvAnane khabara nathI hotI ke eka jamAnAmAM eka gAmanA banAvane bIjA gAmamAM pahoMcatAM divaso ane mahinAo lAgatA. paNa Aje A samUha mAdhyamomAM zikhara sthAne rahyuM che chApuM-vartamAnapatra. sAMprata samayamAM ilekTronika TeknolojInA vikAsane lIdhe samagra vizva bahu najIka AvI gayuM che. duniyAbharamAM banatA banAvo tvarAthI dezavidezamAM prasarI jAya che. tema chatAM AkAzavANI ke dUradarzana karatAM akhabAranuM eka cokkasa varcasva rahyuM che eTale ja chApAmAM lakhatA lekhakanI javAbadArI ghaNI vadhI jAya che. patrakAra sAmAnya ghaTanAno ahevAla Apato hoya ke samUhajIvanane lagatAM vicAro phelAvato hoya, paNa dareka kSaNe patrakAra zraddheya lAgato hovo joIe. --DaoN. pUnitAbahena harSe mahAkavi nAnAlAla eTale to chApAne teja-chAyAnAM rekhAcitro kahetA. e dRSTie taTastha, saMvedanazIla ane tarkapUta patrakAratva hamezAM AdarapAtra gaNAyuM che. e mATe patrakAranI sajjatA sarvatomukhI hovI jarUrI che. kAraNa ke Ama janatA mATe chApuM e samUhajIvananAM tejacitro hoya che. 309 gItAnA kathana anusAra v yad Avarati zreSTha: tad tarevetaro: nanaH / ' mahAtmA gAMdhIe samagra dezane jagADavAmAM je je pravRttio calAvI temAM chApAMno keTalo phALo che te ApaNe jANIe chIe. gujarAtanA sAMskRtika itihAsamAM gujarAtI akhabAroe navA yuganI bhAvanAnA pratIkarUpe Apelo viziSTha phALo sImAcihnarUpa banyo che. dharma, arthakAraNa ke rAjakAraNanI carcAthI mAMDIne tatkAlIna samAjanA saLagatA savAlo-praznone vAcA ApavAnuM kAma gujarAtI akhabAroe nIDarapaNe karyuM ane te rIte hamezAM satyanuM puraskaraNa karyuM che. vartamAnapatra samAjajIvanano eka Adarza che patrakAra samAjajIvanano sAco paheregIra che. sArvajanika hitonA cokIdAra tarIke samAjanI jAgRti, unnati ane pragatimAM temaNe mahatvano bhAga bhajavavAno hoya che. patrakAra uparAMta saMpAdako ane taMtrInI javAbadArI paNa ochI nathI. A saune samaya ane saMjogonI sAthe tAla mIlAvavo paDe che. patrakAra samAjane javAbadAra hovo joIe. enI dRSTi satyaniSTha ane sarvajanahitAya hovI joIe. enI kalama pAradarzI ane kalyANakArI hovI joIe. pakSapAtI ke nakArAtmaka valaNa dharAvatA patrakArane samAja kyAreya svIkArato nathI. Ama prajAnI nADa pArakhanAra patrakAra janatA para sIdho prabhAva pAtharato patrakAra haMmezA deva jema pUjAsthAne che. A lekhamALA rajU karanAra DaoN. punitA aruNa haNuno janma 12-4-1968nA roja sametazikharanI poLa, mAMDavInI poLa-amadAvAdamAM. mAtA devayAnI bhaTTa ane pitA DaoN. jagadIzacaMdra trivedIne tyAM thayo. Jain Education Intemational prAthamika zikSaNa vanitA vizrAmamAM, dhoraNa-7thI nadIpAranA vistAranI zrI samartha hAIskUlamAM, bI.esa.sI. (phijhIksa) sAthe ema.jI. sAyansa kaoNlejamAMthI. Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 380 1988thI zrI raghuvIra caudharIe gujarAta yuni.mAM patrakAratvano abhyAsakrama (becalara ina jarnAlIjhama kamyUnikezana ane pablika rilezansa) zarU karyo. tenI prathama becanA vidyArthI tarIke praveza meLavI 1989mAM uttIrNa. 1989 mArcathI 1993 sudhI dha TAImsa oNpha inDiyA' (gujarAtI AvRtti)mAM pUrti vibhAganA saMpAdaka tarIke, anuvAdaka tarIke ane riporTara tarIke kAmagIrI karI. rojerojanI kAmagIrInA bhAgarUpa aMdAje 200 lekho A samayagALA daramyAna thayA. thoDA mahinAo jyahinda' jUthanA 'sakhI' sAmayikanA mukhya saMpAdaka tarIke kAma karyuM. A sAmayika mAsika hatuM. tene pAkSika banAvyuM ane tatkAlIna sarvocca vecANa dharAvatuM sAmayika (mahilAo mATenuM) banAvyuM. dhanya dharA 1994 jAnyuArIthI gUjarAta vidyApIThamAM patrakAratvavibhAganA adhyApaka tarIke kAryarata thayA bAda adhyayana adhyApana yAtrA daramyAna surendranagara jillAmAMthI chellA 50 varSathI satata prakAzita thatAM sAmayika 'samaya' aMge zodhakArya karI M.Phil(anupAraMgata)nI padavI meLavI. 'gujarAtI akhabAro ane nArIcetanA' viSaya laIne DaoN. kumArapALa desAInA mArgadarzanamAM Ph.D. (vidyAvAcaspati)nI padavI hAMsala karI. adhyApana kAryanA varSo daramyAna 20 thI vadhu abhyAsalekho prakAzita thayA che. patrakAratvanA abhyAsakramane dhyAnamAM rAkhIne monogrApha lakhyA che jemAMno 'bhAratIya janasaMparkanA pitAmaha : mahAtmA gAMdhI' prakAzita thayo che. anya monogrApha pustakomAM prakaraNa tarIke prakAzita thayAM che. 'samaya' : eka adhyayana M. Phil no zodhanibaMdha pustaka tarIke prakAzita thaI cUkyo che. temano pI.eca.DI.no zodhanabaMdha 'gujarAtI akhabAro ane nArIcetanA prakAzita thaI cUkyo che.' pI.eca.DI. pachInA varSomAM temano svAdhyAya satata cAlu rahyo che. pathapradarzaka pratibhAo' nAmanA mAhitIkozamAM temaNe jANItA gujarAtI patrakArono paricaya mATeno Alekha lakhyo che. taduparAMta gujarAtanI prakAzanapravRtti aMge paNa temaNe mAhitIlekha lakhyo che. temanA aneka abhyAsalekha jANItA, abhyAsu gujarAtI sAmayikomAM chapAyA che. saurASTra yuni.nI rAjakoTa ekeDemika sTApha koleja taduparAMta aneka sarakArI, binasarakArI saMsthAomAM temaNe tajjJa tarIke vyAkhyAno ApyAM che ane aneka tAlImazALAomAM zIkhavA ane zIkhavavA mATe paNa jAya che. hAlamAM temaNe gUjarAta vidyApITha aMge eka dastAvejI citranAM nirmANa kAryamAM lekhanakAryanI javAbadArI saMbhALI hatI. 'gUjarAta vidyApIThanuM gujarAtanAM zaikSaNika vikAsamAM yogadAna' viSaya aMgenA nibaMdhane gujarAta itihAsa pariSada taraphathI suvarNacaMdraka enAyata thayo hato ane 'maMgalagraha eka vaijJAnika khoja' nAmanA nibaMdhane hindI sAhitya pariSada taraphathI caMdraka enAyata thayo che. teo aneka zaikSaNika, binazaikSaNika saMsthAonA sadasya che. aneka yunivarsiTImAM abhyAsakrama samitinA sadasya che. gujarAtanA jANItA sAmayika 'navacetana' taraphathI temane temanA lekha 'gujarAtI patrakAratva ane vIteluM varSa 2005' mATe zreSTha lekhano vizeSa puraskAra paNa maLelo che. gUjarAta vidyApIThanA 'grAmajIvanayAtrA' kAryakramamAM temaNe vidyArthIo sAthe rANapura tAlukAnA cAra gAmanI nivAsIyAtrA karI che. tA. 10-10-2007nA roja patrakAratva ane zikSaNakSetre pradAna badala 'sakhI' (jaya hiMda prakAzana, amadAvAda) taraphathI 'sakhI zakti' evorDa (2007) enAyata thayo che. --saMpAdaka Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 * 381 nodha - anukrama naMbara 1 thI kakkAvArI mujaba rAkhavAmAM leMgvaja DevalapamenTa projekTa'mAM gujarAtI bhASAnA salAhakAra Avela che. atre vyaktinuM kArya mahattvanuM che ja paNa nAma tarIke rahyA. "janmabhUmi-pravAsI'mAM lakhAyelA temanA nibaMdhono zodhavAnI saraLatAne dhyAnamAM laI A vyavasthA karI che. saMgraha "sTecya' ane 'pavananI vyAsapITha' ghaNA jANItA che. tethI koIe avahelanA samajavI nahIM tevI vinaMtI che sTecya saMgrahane 1990nuM sAhitya akAdamI, dilhInuM pAritoSika maLyuM che. akhaMDa AnaMda bhikSu (1874thI 1942), amRtalAla zeTha (nirbhayatA jenuM nAma) bhikSu akhaMDa AnaMdane "akhaMDaAnaMda' sAmayika mAraphate samagra gujarAta ane gujarAtI bhASAbhASIo oLakhe ja che. gAMdhIyuganA patrakAratvamAM AjhAdI meLavavI eka mizana mAtA haribA ane pitA jagajIvanarAmanuM saMtAna evA bhikSu hatuM. Akho deza jyAre aMgrejo sAme laDavA eka thaI rahyo hato akhaMDAnaMdanuM pUrvAzramanuM nAma lallubhAI hatuM. mAtApitA ane tyAre saurASTranA dezI rajavADAM mithyAbhimAna, vyasana ane sAdhusaMnyAsIonA satsaMgathI temanuM bALapaNa bhaktirasathI aMdaroaMdaranA dhIMgANAmAM potAne khatama karI rahyAM hatAM. tene raMgAyeluM hatuM. pitAnuM acAnaka avasAna thatAM nAnI vaye kuTuMbanI samaye amRtalAla zeThe AkhAye saurASTramAM patharAyelAM 250 javAbadArI AvI. saMsArI paNa thayA, paNa mana kyAMya lAgatuM jeTalAM dezI rajavADAMone UbhAM karavA, saurASTranI prajAne jAgrata nahIM. 1960nI zivarAtrie saMsAramAMthI saMnyAsa tarapha prayANa karavA mATe rANapurathI 1921mAM "saurASTra'no prAraMbha karyo. karyuM. dharmacarcA ane ciMtana daramyAna anekavAra temane lAgyuM ke, amRtalAla zeThe mAtra saurASTranA ja nahIM paraMtu samagra sAmAnya lokone dhArmika graMtho paravaDI zake tema nathI. satuM dezanA patrakAratvamAM nirbhayatA, satyaniSThA, prajAlakSI patrakAratva sAhitya zarU karavAno vicAra emAMthI ja Avyo. ghaNI ane sAhityasaMgama dvArA eka AgavI chApa UbhI karI hatI. mahenatanA aMte "ekAdaza skaMda' mAtra cha AnAnI kiMmate bahAra | gujarAtIo uparAMta binagujarAtIo paNa temanA patrakAratvanI pADyo. 1964mAM akhAtrIjanA divase zarU thayela sastu zailIthI ane sTorI lAvavAnI AgavI paddhatiothI AkarSAyA sAhityavardhaka kAryAlaya muMbaImAM zarU thayA bAda traNa varSa pachI hatA. temanA agralekhonI rajuAta tarkabaddha ane muddAsaranI amadAvAda khaseDAyuM. A mudraNAlaye 300thI vadhu pustakonI rahetI. "sAruM lAge tevuM nahIM paNa sAruM lAge tevuM ja lakhavuM sastAdaranI lAkho nakalo gheraghera pahoMcADIne gujarAtanI prajAne e temano mukhyamaMtra banI rahyo. 1931mAM amRtalAla zeTha jJAna ane bhaktinA mArge dizAsUcana karyuM. lagabhaga 35 varSa temanA AvA tejAbI patrakAratvanA pariNAme jelamAM gayA. sudhI svAmIjInI nizrAmAM A pravRtti cAlI. tyArabAda zrI manu saurASTra' baMdha paDyuM. 1932mAM kallabhAI koThArIe 'phUlachAba' sUbedArajI ane zrI eca. ema. polanI rAhabarI heThaLa A nAme tene pharIthI cAlu karyuM. je tamAma jUnI paraMparAone kArya cAlu rahyuM che. sAcavIne cAlatuM rahyuM. anila jozI 1934mAM amRtalAla zeThe muMbaIthI "janmabhUmi' nAmanA sAMjanA dainikanI zarUAta karI. AjhAdI AMdolananI aneka gujarAtI sAhitya ane patrakAratva jagatamAM bahu jANItuM mahattvanI ghaTanAomAM amRtalAla zeThanA mArgadarzana heThaLa nAma anila jozI. Ama to kavi, nibaMdhakAra, kaTAralekhaka tarIke jANItuM che, paNa ahIM e noMdhavuM jarUrI che ke temanI janmabhUmi'nuM patrakAratva dIpI uThyuM. amRtalAla zeThe yuddhanA ripoTIMgamAM AgavI bhAta pADanAra, prakhara rASTravAdI, nIDara kArakirdI patrakAra tarIke ja zarU thaI hatI. zikSaka tarIke thoDo samaya kAma karyA bAda muMbaImAM 'komarsa'nA taMtrI vADIlAla DagalI ane prajAbhimukha patra tarIke tene viksAvyuM hatuM. teo sAthe kAma karyuM. 1976-77mAM paricaya TrasTamAM joDAyA ane lokahRdayamAM saMskRti, sAhitya ane saMskArapravRttine protsAhana gujarAtanI bahu jANItI paricaya pustikA pravRttimAM joDAyA. ApanArA virala vyaktitvanA svAmI tarIke potAnuM sthAna gujarAtanAM aneka dainiko ane sAmayikomAM temaNe kaTAralekhana nizcita karI cUkyA hatA. temanA anugAmI taMtrIoe paNa temanI paraMparA jALavI rAkhI hatI. niyamitapaNe karyuM. vyavasAye teo muMbaI myuni. korporezanamAM Jain Education Intemational Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 382 alArakhA, hAjI mahaMmada zivajI (1878thI 1921) 'vIsamI sadI' mAsika dvArA gujarAtI patrakAratvamAM Agavo cIlo cAtaranAra ane briTana ane amerikAnAM sAmayiko jevuM sAmayika gujarAtImAM ApavAnI nema rAkhanAra sAhityasevI ane lekhaka premI patrakAra eTale hAjI. saMskArasamRddha ane AdhunikatAnA samanvayathI temaNe 'gulazana' nAmanuM eka sAmayika paNa kADhyuM hatuM. 1901mAM zarU thayeluM A sAmayika ekAda varSa cAleluM. 1916mAM 'vIsamI sadI' sAmayikano AraMbha thayelo. eprilano aMka mArcamAM bahAra pADIne hAjIe potAnI patrakAratvanI dhagaza saune dAkhavI hatI. 10 mAsa agAunA 'vIsamI sadI'nA TAiTala briTanathI chapAIne AvI pahoMcyA hatA. e jamAnAnA hAjInA 'vIsamI sadI'nA aMko Aje paNa gujarAtI patrakAratvanA e suvarNayuganI yAda apAve tevA che. hAjI mahaMmade sAmayikane saMgIna banAvavA pAchaLa jAta ghasI nAkhI hatI. 44 varSanI vaye temanuM dhanurvAne kAraNe Akasmika nidhana thayuM. temaNe 'vIsamI sadI' mATe Arthika khuvArI je hade vahorI tenI kalpanA thaI zake tema nathI. hAjInI prathama patnIe temanA saMgharSanA divasomAM ane bIjI patnIe aMtima divasomAM khUba sAtha Apyo hato. kanaiyAlAla munzI, caMdrazaMkara paMDyA ane narasiMharAva diveTiyA jevA aneka sAhityakAronI pragatimAM 'vIsamI sadI'no phALo ananya hato. patrakAratva kSetranA diggaja zrI cAMpazIbhAI uddezI temane kalAno zahIda' kahIne yAda karatA. kalAne ghera ghera pahoMcatI karavAno' temano uddeza temaNe Ajanma pALyo hato. kalAnI bAbatamAM temanI sUjha advitIya hatI. temaNe 'maherunnisA' tathA imAnanAM motI' jevAM nATako uparAMta 'razIdA' nAmanI navalakathA lakhI hatI. gujarAtanA sAhityika patrakAratvane navI dizA ApanAra tarIke hAjIne sau yAda rAkhaze ja. hAjI aMge vadhu jANavA mATe www.gujarativismisadi.com@ log on karo. AcArya guNavaMtarAya (1900-1965) sAgarasAhasakathAo mAraphate gujarAtanA sAhityajagatane maLelA guNavaMtarAya AcArya sAcA arthamAM patrakAratvanI dena che. lekhananAM anekakSetromAM temaNe nAnI vaye ja kAThuM kADhyuM hatuM. ahIM mAtra temanA patrakAratva aMgenI carcA karIe. 1917mAM meTrika thayA pachI temaNe zikSaNanI sAthe lekhana zarU karyuM. 1927mAM teo 'saurASTramitra' sAthe saMkaLAyA e pachI kramazaH 'saurASTra'nA taMtrImaMDaLamAM ne 'phUlachAba' sAptAhikanA taMtrIpade rahyA. 'prajAbaMdhu' ane 'gujarAta samAcAra'mAM paNa temaNe kaTAralekhaka tarIke sevAo ApelI. temaNe eka philma sAmayika paNa calAveluM. dhanya dharA patrakAratve temane atilekhana tarapha preryA, to e ja patrakAratve temanI lakhAvaTane jijJAsApoSaka ne rasaprada banAvI. saurASTra-kacchanI dharatInA uchere ane enI bolInA saMskAre temanA patrakAratva ane lekhana para eka vizeSa zailInI asara jovA maLe che. AnaMdazaMkara bA. dhruva 'vasaMta' 'vasaMta' sAhityika-sAmAjika sAmayika dvArA bhAratIyagujarAtI sAhityajagatamAM jemanuM nAma amara thaI gayuM che tevA AnaMdazaMkara bA. dhruvanuM sAhityika lekhana patrakAratvanA mArge thayuM. govardhanayuganA mahApaMDita evA AcAryazrI A. bA. dhruvanA pracalita nAmathI sAhityajagatamAM sarvatra vidyamAna prajJApuruSe gujarAtIbhASAne miSTa-ziSTa, saMskArI ane gauravabharI lekhanazailI ApI che. dharmamudde tAttvikaciMtana karatA lekhono saMgraha 'ApaNo dharma' nAme ghaNo jANIto che. gAMdhIjInA saMgeraMge temanI sAhitya, zikSaNa ane samAjasevAnI yAtrA ghaNI vistarI. banArasa hindu yunivarsiTImAM AcArya tarIke temaNe sevA ApI hatI. gUjarAta vidyApIThanI vikAsayAtrAmAM sahabhAgI rahyA. temanA sAhityaviSayaka lakhANonA graMtho 'kAvyatattvavicAra' ane 'sAhityavicAra' mahattvanuM sthAna dharAve che. AstA dinazA goravAlA (opinIyana) viSNu paMDyAe lakhela 'alavidA goravAlA' lekhamAMthI maLelI vigato anusAra goravAlA nirbhIka patrakAratva yuganA pratinidhi hatA. koInI paNa zehazarama rAkhyA vagara temaNe nirbhIka patrakAratva karyuM. siMdha pradezamAM temanI nyAyapaddhatinI ghaNI lokacAhanA hatI. kaTokaTI ladAI tyAre zabdonA mAdhyamathI jhajhUmatA patrakAromAM eDI goravAlA ane sAhityakAra vidUSI durgAbhAI bhAgavata.-A be jaNAe ja hiMdanI bauddhika cetanAne baLa puruM pADyuM. e. DI. goravAlAnuM 'opiniyana' eTale taddana Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 383 sAdu cArapAnAnuM copAniyuM-temAM teo je prakAranA lakhANo lakhatAM tevuM lakhavuM Aje paNa azakya lAge. temaNe bauddhikomAM cetanA jagAvI ane zAsanamAM gabharATa phelAvyo hato. evuM kahevAya che ke paMDita javAharalAla neharu potAnA paranI dhAradAra TIkA mATe lakSmaNanA kArTuna ane goravAlAnuM "opiniyana' pasaMda karatA hatA. vakhata Avye gAMdhIjI sAme paNa temaNe potAno mata rajU karI AkarI TIkA karI hatI. | 'TAImsa opha inDiyA'mAM temanI 'viveka' nAmanI kaoNlama cAlatI hatI. jene tamAma kSetranA loko bahu rasathI vAMcatA hatA. temanA khudanA sAmayika zarU karavA pAchaLa paNa moTAbhAganA sAmayikono jAkAro javAbadAra hato. chatAM teo kahetA, "thoDAka loko vicAratA thAya to ghaNuM-Ama to hetu vyartha ja che chatAM, kyAreka, kone khabara zuM thaze. sensarazIpanA divasomAM presa para jAkhI AvI. mudraNAlaya badalatA rahyA. chelle sAIklosTAIla copAniyuM bahAra pADyuM. 'darpaNa ane strI' nAmanI TUMkI vArtAo hAhAkAra macAvyo. kaTokaTInA divasomAM eka lAkha aTakAyatIo "nAvameM nadImAM DUbI jAya' evI caLavaLavANI uccAratA temaNe kahyuM hatuM ke, "sAce ja teo moTA gunegAro che. temaNe sattAvAdanI sAme laDavAno bhayaMkara guno karyo che." goravAlAnuM ciMtana temanA ja zabdomAM........ jarAka vicAro......ApaNA rASTrajIvananI zarUAta zAmAMthI thaI hatI ? bhAratanA bhAgalA pachI ApaNe eziyAmAM sauthI adhika zaktizALI tAkAta dharAvatuM rASTra hatA. suvyavasthita yogya vahIvaTItaMtra hatuM. kAyado-vyavasthA jaLavAtAM. cIjavastunA bhAva pramANamAM ochA hatA ane sthira hatA. sAMskRtika anubhava hato. ATalA samRddha vArasA sAthe bhArata ghaNuM ujjavaLa bhAvi nirmANa karI zakyuM hota, paNa A deze tema karyuM nahIM, ane koIe Atmazodhana paNa nA karyuM ?" koIneya takalIpha ApyA vagara goravAlAe, "eka ora pArasIe" dezanI sevA karIne cUpacApa vidAya lIdhI. goravAlAnA "opiniyana'nI phAIlo kyAM haze ? enA aMge saMzodhana koNa karaze ? kyAre karaze ? icchArAma sUryarAma desAI 1880mAM muMbaIthI "gujarAtI' sAptAhika zarU karanAra zrI icchArAma sUryarAma desAInuM gujarAtI sAhitya ane patrakAratvakSetre noMdhapAtra pradAna che. madhyakAlIna kavitAnA saMpAdaka tarIke tathA kuzaLa navalakathAkAra ane anuvAdaka-tarIke jANItA evA teo Aje paNa gujarAtI sAhityajagatamAM temanA yuga zAzvata sarjana "caMdrakAnta'ne kAraNe jANItA che. "caMdrakAnta' sarjana mAtra temanI vicArayAtrA ke kalpanAvihAra nathI, paNa yathArtha ane vedAMtanA vicArone sAMkaLIne thayelI uttama racanA che evuM vidvAnonuM mAnavuM che. temaNe bRhad kAvyadohana'nA ATha bhAga ane "kathAsaritasAgaranA be bhAganuM saMpAdana kareluM che. gujarAtanA madhyakAlIna bhaktakavionAM jIvanacaritro ane racanAone temaNe bRhada kAvyadohana'mAM samAvyAM che. kRSNacaritra', "okhAharaNa', 'naLAkhyAna', "narasiMha mahetA kRta kAvyasaMgraha' temanAM saMpAdita pustako che. temaNe keTalIka aitihAsika navalakathAo paNa lakhI hatI. jemAM 'gaMgA tathA zivAjInI lUMTa' ane 'TIpu sulatAna'no samAveza thAya che. "gujarAtI' sAptAhika zarU karyuM te agAu teo suratathI svataMtratA' mAsika calAvatA hatA. cArucaryA, vidUranIti, zrIdharI gItA, zukanIti, kaLAvilAsa, rAjataraMgiNI temanA jANItA anuvAdo che. temanA sAhityika ane patrakAratvanA yogadAnano abhyAsa karavA mATe thaIne vividha vizvavidyAlayomAM aneka zodhanibaMdho thayA che. patrakAra Izvara peTalIkara satyaghaTanAo para AdhArita sAhityasRSTinA sarjaka Izvara peTalIkare gujarAtI bhASAne samartha navalakathAo ane navalikAo ApI che. rojeroja samakAlIna ghaTanAone vicArIne, samajIne, lokahitanI vAta zodhIne patrakAra Izvara peTalIkare temanI kolamanA mAdhyamathI sAmAjika, dhArmika ane rAjakIya pravAhonuM ciMtana karatA lekho lakhyA che. lokahitaciMtaka patrakAra tarIke teo jANItA thayA hatA. uttamalAla trivedI (1872thI 1923) paMDitayuganA eka uttama vivecaka tarIke temanI nAmanA thaI ane Aje paNa che. vaDanagarA nAgara kuTuMbamAM janma, uchera-zikSaNa-prAthamika zikSaNa saurASTramAM ane mAdhyamika zikSaNa amadAvAdamAM thayuM. ghaNAM varSo temaNe amadAvAda ane muMbaImAM vakIlAta karI. nAgarasamAja ane tenAM maMDaLo, keLavaNI maMDaLa, sAhitya pariSada jevI saMsthAo sAthe joDAyelA rahyA. phArbasa gujarAtI sabhAnA maMtrI tarIke paNa temaNe kAma karyuM. Jain Education Intemational Education International Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 384 dhanya dharA jAherajIvanamAM paNa temanuM sthAna UMcuM hatuM. rAjakAraNa viSayaka karasanadAsa mULajI : lekho ane carcApatro lakhavA uparAMta rAjakAraNamAM sakriya rasa (1832thI 1801) lIdho hato. lokamAnya TiLakanA "gItA rahasya'nuM paNa temaNe gujarAtImAM bhASAMtara kareluM. TiLakanA paricayamAM paNa teo saurASTranI dharatIe aneka patrakAro ApyA che. AvelA. TiLakane temanI buddhizakti vize mAna hatuM. temaNe karasanadAsa mULajI Aja saurASTranI ogaNIsamI sadInA aneka viSayo upara lekho lakhelA che. temanA lekho mukhyatve | gujarAtanA prakhara samAjasudhAraka, nirbhaya patrakAra ane lekhaka 'vasaMta" ane "samAlocakImAM prakAzita thatA hatA. "samAlocaka"nuM hatA. temanuM zikSaNa adhavacce ja chUTI gayuM. muMbaInI buddhivardhaka taMtrIpada paNa temaNe thoDo samaya saMbhALyuM. uparAMta "pArasI ane sabhAmAM temaNe vAMcelA nibaMdha dezATanathI temane ghaNI khyAti prajAmitra', "sAMja vartamAna ane hindustAnamAM paNa teo lekho maLI. A sabhA sAthe teo pachI paNa ghaNAM varSo sudhI joDAyelA lakhatA. temaNe keTalIyevAra "gujarAtImAM aMgrejI ane gujarAtI rahyA. "rAstagophTara'mAM temaNe aneka varSo sudhI lekho lakhyA. agralekho lakhyA hatA. inDiyana rivyumAM temaNe lekho lakhyA 1855mAM temaNe "satyaprakAza" nAmanuM chApuM zarU karyuM hatuM. temane hatA ane DeilI mela (Daily Mail)nA taMtrI tarIkenI kAmagIrI hindu sudhArAvAdI AgevAnono sahakAra maLyo hato. paNa karI hatI. karasanadAsajIe vaiSNavonA vallabhasaMpradAyanA guruonA julama ane durAcAra aMgenA lekho lakhyA hatA, jene kAraNe samAjamAM upendrAcArya (1885thI 1937) ghaNo uhApoha thayo hato. e aMge cAlelo kesa bhAratanA zreyasAdhaka adhikArI varganA prathama AcArya zrI patrakAratvanA itihAsamAM abhivyaktinA svAtaMtrya saMdarbhe ane manRsiMhAcAryanA putra ane samartha sAhityakAra tarIke gaNanA patrakAranI hiMmata saMdarbhe noMdhAyelo che. A kesa mahArAja pAmelA upendrAcAryajI pitAnA mULa AdhyAtmika kAryane jALavI lAyabala kesa' tarIke jANIto thayelo. A kesa karasanadAsa rAkhIne aneka navAM kAryo mAraphate tene vIsamI sadIno sparza jItyA ane vallabhasaMpradAyanA mahArAjo ughADA paDyA. temaNe Apyo. temaNe AtmAdhyayananA mArge AgaLa AvelA thoDAM varasa "strIbodha' nAmanuM vartamAnapatra paNa calAvyuM. vidyArthIo mATe AzramazALAnI zarUAta karelI. patrakAratvamAM 1863mAM iMglenDano pravAsa karyo. tene lIdhe temane nAtabahAra temaNe temanAM sAmayiko "mahAmala', "prAtaHkAla', bALakonA mukAvuM paDyuM. kapoLa samAjanA bahiSkAra chatAM temaNe bIjI baMdhu' (1912), daMpatI mitra' (1912) ane "zreyaskara' vakhata iMglenDano pravAsa karyo. muMbaI sarakAre temane rAjakoTamAM (1934) mAraphate mahatvanuM yogadAna ApyuM hatuM. poliTikala khAtAmAM AsisTanTa supriTenDanTa nImyA hatA. tyAMthI upendrAcAryane sAhityajagata kavi, vArtAkAra, nATyakAra, temanI lIMbaDI rAjyamAM badalI thaI hatI. gadyakAra ane saMpAdaka-lekhaka tarIke jANe che. temaNe "nItivacana', "kuTuMbamitra', "nibaMdhamALA', umAzaMkara (patrakAra) jozI IglenDano pravAsa', 'veda dharma", "mahArAjAno itihAsa', saMskRti "zabdakoza' vagere graMtho lakhyA hatA. gujarAtI sAhityanA sImAstaMbha zrI umAzaMkara jozIe kAkAsAheba kAlelakara Urmi ane AnaMdanI paLomAM gujarAtIone suMdara bhAvaka kAvyo, (1885thI 1982) mahAkAvyo ApyAM-to eka pAkaTa vaye "saMskRti' sAmayika rASTrasevaka, sAhityakAra, cintaka kAkAsAheba janme ApyuM. "saMskRti' sAmayikane aneka saMzodhakoe uthalAvyuM che, marAThI hovA chatAM karme savAI gujarAtI sAbita thayelA. jemAM saMpAdaka-patrakAra umAzaMkara jozI eka navA ja svarUpe kAkA'nA hulAmaNA nAmathI jANItA kAkAsAheba kAlelakara samartha saunI sAme Ave che. manuSyamAtranuM kalyANa ane sadbhAvanA sAhityakAra hovA uparAMta temaNe patrakAratvanA kSetre AgavuM kavinA sarjanano kAyamI bhAva che tethI ja kavi jyAre sAmayika pradAna karyuM hatuM. temanA nibaMdho sAhityajagatamAM eka cokkasa mAraphate saune maLe che tyAre saMskRti, samAja, rAjakAraNa aMge oLakha sthApita karI cUkyA che. temanI rAjakIya kArakirdI, gujarAtanI prajAne moghuM vicArabhAthuM pUruM pADe che. krAntikAra tarIkenI kAmagIrI ane gAMdhI-vinobA sAthenI Jain Education Intemational Education Intemational Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 kAmagIrI vacce paNa temanuM gujarAtI gadya jaLavAI rahyuM ane temaNe ghaNuM lakhyuM. gAMdhIjInI asara heThaLa emanuM patrakAratva ghaDAyuM hatuM evo paNa eka mata che. 'himAlayano pravAsa' nAmanA temanA sAhityika nibaMdho vidyApIThanA sAptAhikamAM haptAvAra chapAyA hatA ane pustakAkAre pragaTa thayA. temaNe gujarAtImAM 36, hindImAM 27, marAThImAM 15 pustako lakhyAM che. kAkAsAhebanAM lakhANonI zailI kyAreka haLavAzabharI, prAsAdika, saraLa, vizada, bhAvocitta gAMbhIrya, kyAreka saMskRtamizrita to kadI taLapadA tattvothI bharapUra lAge che. ApaNane cokkasa lAge ke, umAzaMkara jozIe kAkasAhebanA gadyane kavitA kahI che te vAta sAcI che. kArTUnisTa DaoN. indradeva AcArya 'gujarAta samAcAra'nAM pAnAMomAM 'AcAryanI AjakAla' na hoya e sthiti vAcako kalpI ja na zake e hade ekeeka gujarAtInA gharamAM jANItA thaI gayelA indradeva AcArya eTale ApaNA mAnItA kArTUnIsTa 'AcArya'. evuM kahevAya che ke, kalAguru ravizaMkara rAvale temane temanA kAma aMge biradAvatAM kahyuM hatuM ke, "jAdugaranI jema tamane havAmAMthI viSaya lAdhe che.'' AcAryanAM kaTAkSacitroe gujarAtI patrakAratvamAM eka cokkasa jagyA sthApita karI che. surucinuM tattva jALavIne ghaNuM karIne saMyamI kaTAkSacitraNa teo ATalAM varSothI karatA AvyA che. mULe to teo arthazAstranA vidyArthI. muMbaI yuni.mAMthI pIeca.DI. karyA bAda temaNe karelA keTalAka mojaNIahevAlo badala dezanI uccakakSAnI kaMpanIoe temane Arthika salAhakArapade niyukta karyA hatA. Ama arthazAstranI sAthe samAjanI ghaTanAno vizeSa 'artha' kArTUnanA mAdhyamathI samajAvatAM temane sAruM phAvI gayuM hatuM. 1947thI teo citrakalA tarapha vaLyA hatA. lokanAda, saMdeza, sevaka, prabhAta, nava saurASTra jevAM aneka akhabAromAM teo avAranavAra vyaMgacitro ApatA. gujarAtI dainikomAM 'sAMjavartamAna' muMbaInA prathama prayoga jevuM hatuM. 'dAsakAkA' nAmanI dainika citrapaTTIe ghaNI nAmanA meLavI hatI. 1960thI 'hase tenuM ghara vase' nAmanI dainika kArTUna kaoNlamathI 'janasattA' dainikamAM kaTAkSa citramALA zarU karI. 1959thI 1984 sudhI haLavAM lakhANo ane kArTUnano vibhAga 'AnaMdameLo' saMbhALyo. 1985thI 'gujarAta samAcAra' sAthe joDAyA. 'gujarAta samAcAra'nI ravivAranI pUrtimAM 'gAmanI 385 gammata' nAme cAra kArTUnanI paTTI ghaNAM varSothI AvatI rahI che. teo kahe che ke, mAnavInI nabaLAI, mUrkhatA, bAghAI, jaDatA vize ramUjI rajUAta sAthe sudharavAnI sAvacetI ApatuM citra eTale kArTUna. AnaMda mANo ane vaheMco eja eno hetu.' lagabhaga pAMca dAyakA jeTalI kArTUna citronI temanI saphara eka Agavo itihAsa che. AMtararASTrIya kArTUnapariSadomAM temanAM citro vakhANAyAM che ane puraskAra paNa maLyA che. temanA aMdAja mujaba Azare 50,000 jeTalAM kArTUnacitro temaNe doryAM che. dUradarzana ane AkAzavANI parathI temaNe vyaMgacitro aMge vyAkhyAno paNa ApyAM che. vividha sAmAjika saMsthAoe temanA vizeSa pradAna badala sammAna paNa karyuM che. temane gaNanApAtra evorDsa maLyA che. temanAM kArTUna aMge kahevAyuM che ke, "vyaMgacitronuM sarjana e mAtra pIMchInuM citarAmaNa nathI. haLavAza chatAM azlilatA nahIM, kaTAkSa chatAM kaDavAza nahIM, vyaMga chatAM vedanA nahIM, evAM citronuM rojeroja sarjana karavuM e eka AkaruM tapa che. zrI AcArya AvA eka tapasvI che." kArTUnisTa 'nArada' sva. zrI mahendrabhAI trivedI 'nArada' tarIke akhabAromAM chavAyelA kArTUnisTa mahendrabhAIno janma-uchera bhUjamAM. mAdhyamika zikSaNa muMbaImAM ane kalAkSetre nAma karavAnI icchA sAthe 'janmabhUmi' jUthanA dainikomAM kaMpojhiTara tarIke joDAyA ae uccapadethI svaicchika nivRtti laIne nivRtta thayA. kArTUnisTa vizvamAM nArade eTalI moTI jagyA hAMsala karI hatI ke temanI jagyA kadI bharI na zakAya. 'vyApAra'nA taMtrI gilANIbhAInI preraNAthI 'vyApAra'mAM kArTUna karavAnuM zarU karyuM. tyArabAda citralekhA, jI, yuvadarzana, janazakti, saMdeza, gujarAta samAcAra, kacchazakti, abhiSeka, jAmejamazeda vagere prakAzanomAM 'nArada' takhallusathI temanI kArTUnayAtrA cAlI. aMdAje 40,000 jeTalAM kArTUno temaNe temanA kAryakALa daramyAna doryAM hatAM. temanAM kArTUnanAM be pustako 'dekha tamAzA' ane 'vINAno jhaMkAra' prakAzita thayAM che. temanA avasAna bAda 'phUlachAbe' zraddhAMjali ApatAM lakhyuM hatuM ke, "nArada kadIye temanI madhyamavargIya buniyAda bhUlyA na hatA. temaNe sAmAnya mANasanA jIvananA dainika jIvananI nAnImoTI Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 dhanya dharA tamAma muzkelIone dhyAnamAM rAkhIne citro karyo." sAce ja 19. kizoralAla ghanazyAma mazaruvAlA "nArada' akhabAromAM madhyamavarganA pratinidhi banI rahyA. KGM = MKG. kizoralAla ghanazyAma mazarUvAlA kAMti-zAMti zAha barAbara mohanadAsa karamacaMda gAMdhI. ATaluM vaicArika aikya A rAjapIpaLAnA kAMti-zAMtibhAI zAha-baMdhu belaDIne dharatI paranA be vicArapuruSo vacce yojAyuM hoya tevI ciMtana, bALapaNamAM ja aMdhatva AvyuM. makkama manobaLathI baMne manana, adhyAtma ane dezasevAnA kSetranI A virala ghaTanA hatI. bhAIoe jIvananAM mahattvanAM kAryo zarU karyA ane eka pachI gUjarAta vidyApIThano dhyAnamaMtra "mukti apAve te ja vidyAe eka navA navA kIrtimAna sthApita karatA gayA. vaDodarAnI temano jIvanamaMtra banI rahyo. je vidyA ke kaLA mANasane aMdhazALAmAM breilalipi zIkhyA. aMdhajano mATenuM dIpaka UrdhvagAmI banAve ke poSe te ja kaLA ane tevA ja sAhityane nAmanuM sAmayika bahAra pADyuM. Avazyaka mAnanAra zrI mazarUvALAe AjIvana sattvazIla, tejamaya sAhityapravRtti karI. gujarAtI prajA temane eka UMcA muMbaInI 'nezanala esosiezana phora dha blAInDa' gajAnA, diggaja sAhityakAra tarIke mAne che. temanA 'samULI saMsthAmAM joDAyA ane breilapresa zarU karyo. temaNe vividha krAnti' nAmanA pustake temane tatkAlIna vicArakonI vacce siddha viSayanA pustako breilalipimAM chApavAnuM zarU karI aMdhajano ane sthApita karyA. temaNe dharma ane samAjaracanA, rAjakIya mATe jJAnavizvanA daravAjA kholI ApyA. temane temanA A temaja Arthika tathA keLavaNI aMge krAntikArI vicAro darzAvyA anokhA kAma badala AMtararASTrIya ane rASTrIya sammAna prApta che. "saMsAra ane dharma' nAmanuM temanuM pustaka navayuganA ghaDatarane thayAM che. sparzatuM ane prAcIna praNAlikAone samajAvatuM pustaka che. A kizanasiMha cAvaDA "sAdhaka uparAMta "ahiMsA vivecana', "gItAdohana', "gItAmaMthana', "strIvaDodarAne karmabhUmi banAvI, mudraka banI sAhitya ane puruSa maryAdA' vagere temanAM jANItAM pustako che. gAMdhIjInA anya sarjanone akSaradeha ApanArA kizanasiMha cAvaDAnuM nirvANa bAda "harijana' patronA saMpAdaka-taMtrI tarIkenI sAhitya-patrakAratvakSetre AgavuM darzana che. "navagujarAta' ane javAbadArI saMbhALI saune mArgadarzana karatA rahyA. "kSatriya" sAmayikanuM saMpAdana potAnAM rojiMdA kAryonI sAthe gAMdhIyuganA nabhomaMDaLamAM MKG = KGM banI karyuM. rASTrIya sAptAhika tarIke mAnyatAprApta A sAmayikoe rahenArA ki. gha. mazarUvAlA khUNe rahIne jhaLakyA karatA tArA kizanasiMhajInI zailI ane pasaMdagInI jANa saune karAvI jevA hatA. hatI. "jipsI' upanAme temaNe sAhitya-patrakAratva jagatamAM | kirITa bhaTTa (bhAvanagara) praveza karyo. jIvananA vAstavika anubhavonuM Alekhana karIne temaNe sAhitya ane patrakAra kSetre AgavuM pradAna karyuM che. temanAM jANItA patrakAra ane kaTokaTI AMdolananA agraNI netA vyakticitro ane vArtAo gujarAtI sAhityamAM AgavAM tarI kirITa bhaTTane jANanArI peDhInA ghaNA patrakAro haju che. zikSaNa Ave che. "amAsanA tArA' temanI jANItI racanA che. ane sarakArI nokarI pachI patrakAratvamAM AvyA. "jayahiMda', "zarvarI'nI vArtAoe paNa dhyAna kheMcyuM che. "samudranA dvIpa' phUlachAba' dainikamAM lakhavAnuM zarU karyuM. "janmabhUmi'mAM joDAyA. temano nibaMdhasaMgraha che. "amAsathI pUnama bhaNI'nI siddhahasta patrakAra banyA. pachInA varSo "inDiyana eksapresa'mAM AdhyAtmika vikAsayAtrAnI kathA viziSTa che. temanA kAryarata rahyA. 1968thI 1993 sudhI 25 varSa vaDodarAmAM himAlayanA patro kAkAsAhebanA "himAlayano pravAsa'nI jema "eksapresa'mAM kAma karyuM. yAdagAra banyA che. temaNe amerikAmAM mudraNanI vizeSa tAlIma kaTokaTInA varSomAM sarakArano virodha karavAmAM teo lIdhI hatI ane vaDodarAmAM sAdhanA ane cetanA presanuM jANItA thayA. jelavAsa paNa thayo. jelamAMthI paNa temaNe lakhyA saMcAlana karatA hatA. karyuM. hAlamAM teo mukta patrakAra che ane vividha dainikomAM phrilAnsa lekhana kArya kare che. Jain Education Intemational Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 itihAsakAra-patrakAra kRSNalAla jhaverI 'gujarAtI sAhityanA mArgasUcaka staMbho' nAme sAhityika itihAsathI jANItA zrI kRSNalAla jhaverIe gujarAtIbhASAno pahelo vyavasthi-itihAsa Apyo hato. temaNe 'morDana rivyU'mAM varSo sudhI aMgrejImAM pustakasamIkSA karI ane aMgrejI ane gujarAtImAM paraspara sAhitya rasAsvAda ane samIkSA karAvatA rahyA. temaNe gujarAtI ane aMgrejImAM daLadAra sAhityaitihAsa lakhyo. temanI tamAma pravRtti saMzodhana, adhyayana ane vivecanamAM vikasatI rahI. temaNe itihAsaviSayaka haidaraalI ane TIpu sulatAna' 'auraMgajheba ane rAjapUto', 'bAdazAhI pharamAno' lakhyA che. kRSNalAla zrIdharANI (korasponDanTa) sAhityanAM kavitA ane nATakanAM svarUpomAM UMDuM kheDANa karanAra zrIdharANIjI te jamAnAnA 'amRtabajAra patrikA' nAmanA aMgrejI dainikanA gujarAta khAtenA pratinidhi hatA. temaNe varSo sudhI A javAbadArI saphaLatApUrvaka saMbhALI. AjhAdI AMdolanamAM gAMdhIraMge raMgAyelA A sarjakapatrakAre gujarAtI-aMgrejImAM thaI 10thI vadhu graMtho ApyA che. temane 1958no raNajitarAma suvarNacaMdraka 1961mAM apAyo hato. padmazrI kumArapALa desAI gujarAtI sAhityanA prAdhyApaka, sAhityakAra ane jainadarzananA jJAtA evA padmazrI kumArapALa desAIno patrakAra- kaTAralekhaka tarIkeno paricaya paNa gujarAtanI ane samagra vizvamAM patharAyelI gujarAtIbhASI prajAne che ja. saurASTranA rANapuramAM janma, vatana sAyalA ane karmabhUmi amadAvAda. gujarAtI bhASAnA mAdhyamathI ramatagamatathI mAMDIne jainadarzana jevA agharA viSayanA kSetromAM sAttvika bhASAmAM tAttvika vAta karavI jemane mana ramata vAta che, sahaja vAta che tevA sadAsmita kumArapALabhAI desAI sudhI temanI patrakAratva ane sAhityanI kAmagIrInA paripAkarUpe padmapuraskAra sAme cAlIne Avyo che. iMTa ane imArata', 'jhAkaLa banyuM motI', 'ramatanuM medAna', 'pAMdaDuM ane pirAmIDa' jevI aThavADika kaoNlamo mAraphate teo gujarAtI bhASAbhASI lokone niyamita maLe che. temanuM sAhitya ane patrakAratva parasparanI bheLaseLamAMthI niSpanna thayuM nathI. baMne svarUpomAM nokhI bhAta temaNe AtmabaLe upasAvI che. temaNe mAhitI patrakAratvanI eka navI zailI 380 vikasAvI che. temaNe aneka pustako ApyAM che. sAhityanA tamAma svarUpo jemAM caritra, bALasAhitya, prauDhasAhitya, navalikA, ciMtana, saMzodhana, vivecana jevAM kSetromAM 80thI vadhu pustako prakAzita thayAM che. temane aneka rASTrIya ane AMtararASTrIya sammAno prApta thayAM che. videzamAM jainadharmanA pracAraprasAra mATe jainA' nAmanI AMtararASTrIya saMsthA taraphathI temane sammAna prApta thayuM che. temanA mArgadarzanamAM aneka vidyArthIoe jainadarzana, gujarAtI sAhitya, patrakAratva ane samUhamAdhyama viSayamAM pIeca.DI. karyuM che. kekhuzaro kAbarAjI (1842-1904) muMbaImAM janma, paNa kAma karyuM samagra gujarAtI samAja mATe. kArakirdInI zarUAta svataMtra patrakAra tarIke karI. jAme jamazeda'mAM riporTara tarIke joDAyA. tyAM ja taMtrI paNa banyA. sAmAjika kurivAjono virodha temanA lekhono mukhya sUra raheto. teo Adhunika vicArasaraNInA puraskartA hatA. teo temanI dIkarI ane putravadhUne patrakAratvamAM lAvyA hatA. temaNe 'rAsta gophatAra' sAmayikane paNa potAnI sUjha ane zaktithI saMvardhita karyuM hatuM. temanA anugAmI tarIke putaLIbAIe paNa patrakAratvamAM uttama prakAzana karyuM. teo prakhara bhASaNakartA hatA. rasaprada bhAvavAhI zailI ane samAjanA pracalita kurivAjo sAme laDavAnI temanI prabaLa icchAe temane aneka ThekANe bhASaNo ApavA bolAvatA. vidhavAvivAhano virodha karanAra sAme temaNe saghana-sabaLa prayatno karyA hatA. mRtyu pachI rovA-kUTavAno rivAja, paDadAprathA baMdha karAvavAnA teo himAyatI hatA. teo Ajanma patrakAra rahyA ane mAtra pArasI komanA ja nahIM-samagra gujarAtanA banI rahyA. cAMpazI udezI (1892-1974) gujarAtI patrakAratvamAM ziSTa, suMdara ane sAhityika patrakAratvanI paraMparAmAM cAMpazIbhAInuM nAma Adarasahita levAya che. patrakAratvamAM temanI tAlIma aneka siddhahasta patrakAro ane taMtrIonA mArgadarzanamAM thaI. 'vIsamI sadI' sAmayika sAthe teo ghaNA samaya sudhI joDAyelA rahyA hatA. temanI patrakAratvanI kArakirdIno ughADa ane vistAra kalakattAmAM thayo. 1922nA eprila mAsamAM temaNe 'navacetana' sAmayikano prathama aMka prakAzita karyo. Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 388 dhanya dharA kalakattAmAM temaNe gujarAta emecyora thiyeTaranI zarUAta teo atyaMta sAduM jIvana jIvyA. sattA ane saMpattino temane karI. ahIM temaNe aneka gujarAtI kalAkAronI kArakirdInA jarAya moha na hato. vikAsamAM noMdhapAtra phALo Apyo. gujarAtI nATako bhajavyAM ane - AjhAdI pachI temaNe kyAreya cUMTaNImAM umedavArI karI digdarzana paNa karyuM. kalakattAmAM ja temaNe gujarAtI sAhitya nahotI. maMDaLanI sthApanA karI hatI. temanI niyamitatA, cIvaTa ane spaSTavaktApaNA aMge misAla apAya tevI temanI kAmagIrI hatI. patrakAra jugatarAma dave aneka Arthika muzkelIo vacce paNa temaNe 'navacetana' (1892thI 1985) sAmayika cAlu rAkhyuM hatuM. teo pote siddha hasta sAhityakAra gujarAtamAM jugatarAma davene sau koI gAMdhIvicArane paNa hatA. 1918mAM kAvyakalApa' nAmano kAvyasaMgraha, jIvaMta rAkhanAra mazAlacI tarIke jANe, paNa gujarAta bahAra paNa 1925mAM "jaMjIrane jhaNakAre" navalakathA uparAMta "tAtI temanI eTalI ja badhI khyAti hatI. gAMdhIraMge raMgAyA e agAu talavAra', "AzAnI imArata', "nasIbanI balihArI', "mAnava temaNe patrakAratvakSetre paNa mahattvanI kAmagIrI karI hatI. pitA haiyAM', "madhubiMdu', "smRtisaMvedana', 'jIvanaghaDatara jIvana jhAlAvADathI nokarI mATe muMbaI gayelA. plegamAM mRtyu thayuM. mAtA mAMgalya', jevA ciMtanalekhono saMgraha ane 'haiyuM ane zabda' jevA DAhIbahenane laI lakhatara AvyA. meTrika sudhIno abhyAsa thayo. kAvyasaMgraha ApanAra gujarAtI patrakAratvanI vIsamI sadInI moTAbhAIe amerikana kaMpanInI nokarI goThavI ApI. e preraka paraMparAmAM uddezIbhAIne yAda karyA vagara AgaLa jaI divasomAM svAmI AnaMdano jAduI paricaya thayo. zakAya evuM ja nathI. jugatarAmabhAInI sAhityanI abhiruci joI temaNe nokarI caMdulAla maNilAla desAI choDAvI temano paricaya hAjI mahaMmada allArakhiyA zivajI sAthe karAvyo ahIM temane "vIsamI sadI' sAmayikamAM kAma maLyuM. (1882 thI 1968 bharUca) lekhana ane prakAzana aMgenI tAlIma maLI. svAtaMtrya sainika ane gAMdhIjInA anuyAyI tarIke vadhu karmacetanAnA patrakAra jhaveracaMda meghANI jANItA evA caMdulAlabhAI desAInA patrakAratvanA kSetramAM pradAna aMge ghaNI vigato noMdhavA jevI che. temaNe AjhAdI 'rASTrIya zAyara' tarIke jemane khuda mahAtmAgAMdhIe AMdolanamAM potAnI jAta ane tamAma milakata ApI dIdhI. navAjyA hoya temanA vyaktitvamAMthI patrakAratvane juduM pADavuM e tyArabAda aneka TrasTonI racanA karI. ArogyasevAnA kSetramAM ceSTA ThIka nathI. temanuM sAhitya patrakAratvanI paripATI para mahattvanuM pradAna karyuM. sarjAyeluM--to temanuM patrakAratva sAhityanI kaMdarAomAM ghumI ghumIne AvatuM hoya tevuM lAge. homarUla AMdolanamAM bhAga lIdho. aneka caLavaLone saphaLa netAgIrI pUrI pADI. lokonuM manobaLa dRDha karavA teo zrI jhaveracaMda meghANI sarjaka, taduparAMta khUba moTA kahetA "zUravIro mAthuM Ape nAka na Ape.' temanA kAma badala gajAnA saMzodhaka tarIke sadaiva smRtimAM aMkAyelA raheze. temane "choTe saradAra'nuM biruda maLyuM hatuM. divasodivasa temano avAja vadhu ne vadhu bulaMda thaze ane vadhu ne vadhu loko temane samajavA tarapha vaLaze. "soraThano sAvaja 1929mAM temaNe 'vikAsa' nAmanuM sAmayika cAlu karyuM tarIke jANItA ApaNA A lADIlA sAhityakAre lokakathAo, hatuM. temanA A gujarAtI sAptAhikamAM teo svataMtratA vratakathAo, saMtakathAo ane zauryakathAono khajAno kholI saMgrAmano ahevAla, khAdI, dArUbaMdhI, aspRzyatAnivAraNa, Apyo hato. temaNe lokagIto, lagnagIto ane duhAono bhaMDAra gAMdhIjInA vicAro, dezanetAonAM pravacano vigate chApatA hatA. ekatra karyo hato. lokasAhityanuM saMzodhana, saMpAdana ane e samaye te ghaNuM lokapriya sAmayika hatuM. 'kulachAba' mATe avirata lakhatA rahevuM eja temano jIvanamaMtra temaNe "thAyamosina' nAmanI dAMtanI davA zodhI hatI. banI rahyo hato. tenI royalTInI rakama teo prativarSa dAnamAM ApI detA hatA. saurASTranA itihAsa ane saMskRtine temaNe jIvaMta karI. Jain Education Intemational Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 389 temaNe aitihAsika navalakathAo paNa racI. nATaka, cAritralekhana, patrakAratva ane vivecanakSetre paNa temaNe kalama gatizIla rAkhI. koIno lADakavAyo' ane "chello kaToro' jevI temanI racanAo Aje paNa sAMbhaLanAranI AMkhamAM AMsu lAvI de tevI che. meghANI karmacetanAnA pratinidhi, satata jhajhUmatA, atizramathI thAkelA A sarjake kalakattAthI lakhyuM, "......aMdhAruM thaI jAya che. godhUlino vakhata che.........mAro govALa mane bolAve che. huM rasto nahIM bhUluM.................likhitaMga huM AvuM chuM. ThakkarabApA (amRtalAla viThThaladAsa Thakkara) ThakkarabApAnuM hulAmaNuM nAma pAmela ThakkarabApAe AjIvana dalito ane samAjathI tiraskRta thayelAM lokonI sevA karI. kAma eja temanI oLakha banI rahI hatI. teo mUkasevaka tarIke jANItA thayA hatA. AjhAdI AMdolanamAM teo gAMdhIjIe cIMdhelAM kAryo karatA rahyA. AjhAdI bAda teo baMdhAraNasabhAmAM cUMTAyA. harijano ane AdivAsIonA kalyANa mATenI yojanAo paNa teo ghaDatA rahyA ane amalamAM mukAvatA rahyA. temanI patrakAratvanI kAmagIrI paNa A sAthosAtha cAlatI rahI. "harijana, "sarvarsa opha inDiyA', 'hindustAna TAimsa' jevAM sAmayikomAM teo lekho lakhatA rahyA. temanI DAyarIAdivAsIonA prazno aMgenA temanA "kALe memoriyala vyAkhyAna' ane "bhAratanI AdimajAti' jevAM pustako jANItAM devadAsa gAMdhI 22mI me 1900nA roja dakSiNa AphrikAmAM DarabanamAM temano janma thayo ane e paNa gAMdhIjInA hAthe. gAMdhIjInA sauthI vadhu jANItA putra ane khAsa to vyavasAye patrakAra. paraMparAgata zikSaNa to emane maLyuM nahotuM paNa anubhavanI zALAmAM khUba ghaDAyA. gurukula kAMgaDI ane zAMtiniketanamAM paNa thoDuM ghaNuM bhaNyA. gAMdhIjInA kAmamAM temanI pUratI zraddhA ne tethI ja temaNe 1920-21mAM asahakAranI caLavaLamAM bhAga lIdho. 1932mAM goLamejI pariSada bAda 1933mAM ane 1942mAM ema cAra vakhata kArAvAsa bhogavyo. temaNe dilhInI jAmiyAmiliyA islAmiyA khAte hindInA zikSaNanI ane 1929thI 42 daramyAna dakSiNanAM rAjyomAM hindI pracAranI kAmagIrI saMbhALI. 1920-21nA samayagALA daramyAna teo motIlAla naherunA 'inDipenDanTa'nA taMtrI vibhAgamAM joDAyA. 1923-24 daramyAna gAMdhIjInA 'yaMga inDiyA' ane 'navajIvana' patronuM saMpAdana paNa temaNe saMbhALyuM. 1933mAM temaNe "hindustAnanA taMtrI tarIke svataMtra rIte javAbadArI saMbhALI. saune temanI kharI zaktinAM darzana tyArabAda ja thayAM. temanA samayagALA daramyAna akhabAranuM sarkyulezana ghaNuM ja vadhyuM. rASTrIya caLavaLanA lokamAdhyama tarIke tenI sArI evI lokapriyatA thaI hatI. tenI aMgrejI uparAMta hindI AvRtti paNa zarU thaI hatI. patrakAratvanA temanA kAryakALa daramyAna temaNe aneka hoddAo ane mahatvanI jagyAo para padabhAra saMbhALyo hato, jemAM ola inDiyA nyUjha pepara eDiTarsa esosiezananA pramukha tarIke, yu.ena.kamizana ona phrIDama opha thoTsanA presanA sabhya tarIke mahatvanAM che. gAMdhIjInA putra tarIke temaNe patrakAra ane patrakAratva ema baMne kSetre ucca mAnAMka sthApita karyA hatA. dolata bhaTTa ("sAhityanI dolatano samRddha kaTAralekhaka') zrI dolata bhaTTa gujarAtI sAhityane navalakathA, lokakathA, itihAsakathA, bAlakathA temaja lokasAhitya dvArA samRddha karyuM che. temanA bALasAhityanAM pustakone gujarAta rAjya sAhitya akAdamInAM inAmo prApta thayAM che. temane zreSTha saMvAdalekhana mATeno rAjya sarakArano evorDa maLyo che. temanI aneka navalakathAonAM raMgIna citro UtaryA che. AkAzavANI-rAjakoTa ThAkorabhAI maNibhAI desAI gAMdhIjI sthApita gUjarAta vidyApITha, navajIvana ane anya gAMdhIsaMsthAo mATe jIvana samarpita karanAra ThAkorabhAIe vaMsthAo mATe jIvana samarpita nA korA vakhatovakhata patrakAratva ane saMpAdanakSetre paNa kAma karyuM hatuM. snAtaka thayA bAda kAkAsAheba sAthe temanuM ghaDatara thayuM. satyAgraha AzramamAM zikSaka tarIke joDAyA. te daramyAna ('yaMga inDiyA" ane 'navajIvana'mAM kAma karavA mAMDyuM. aneka vakhata jelamAM paNa gayA. 1937mAM morArajI desAInA aMgata madadanIza tarIke joDAyA. 1944mAM gAMdhIjIe laData pAchI kheMcI ane sAptAhikapatro cAlu karyA. ThAkorabhAIe amadAvAda AvIne 'navajIvana'patronA saMpAdana-lekhananI javAbadArI saMbhALI lIdhI. AjIvana gAMdhIvicArakendrI pravRtti karatA rahyA. Jain Education Intemational on Intermational Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 360 dhanya dharA amadAvAda parathI temanA aneka kAryakramo rajU thatA rahyA che. temanA keTalAMka pustakonA hindI anuvAda paNa thayAM che. aMdAje chellAM 40 varSathI teo gujarAtI dainika "saMdeza" sne pachI gujarAta samAcAra'nA kaTAralekhaka tarIke avirata kAryarata rahyA temaNe aneka sAmayikonAM, graMthonA, cAritragraMthonA saMpAdananuM himAlaya jevuM kArya karyuM che. temaNe 'kizora', "paraba' ane "buddhiprakAza' sAmayikonuM saMpAdana paNa kareluM che. temanA mate temaNe karelA bAIbalano anuvAda ane gAMdhIjInA akSaradehanA trIsa bhAgamAM temaNe karelA anuvAdo temane mana mahattvanA che. temane temanA anuvAdo mATe ane vivecano mATe aneka pAritoSiko-caMdrakothI navAjavAmAM AvyA che. A tamAma sanmAnamAM 'ravIndra tattvAcArya', "raNajitarAma caMdraka', 'haranAtha ghoSa evorDa' ane 'na hanyate' mATe sAhitya akAdamI dilhIno evorDa ziramora che. temanA kaTAralekhana ane niyamita sAhityapravRttinA paripAkarUpe lagabhaga 100 pustako prakAzita thayAM che. prA. nagInadAsa pArekha (saMpAdaka, anuvAdaka, vivecaka) (1903 thI 1993). baMgALI sAhityane gujarAtI bhASAmAM lAvI ApavAnuM yugakArya prA. nagInadAsabhAIe karyuM che. ravIndranAtha TAgoranI dhare--bAhire'thI mAMDIne zaradabAbunI 'pariNitA" jevI vikhyAta navalakathAone gujarAtI prajA mATe lAvI ApIne temaNe asaMbhava-saMbhava karI batAvyuM che. temaNe "gItAMjali'no paNa gujarAtI anuvAda Apyo che. A uparAMta temaNe aneka baMgALI lakhANo mULane anurUpa rahI patrakAratva ane sAmayikonA mAdhyamathI gujarAtIone ApyAM che. "abhinavano rasavicAra ane bIjA lekho' temanA abhyAsalekhono saMgraha che. "na hanyate'nA anuvAda mATe temane sAhitya akAdamIno puraskAra maLyo che. aMgrejI ane saMskRtamAMthI paNa upayogI utkRSTa sAhityika anuvAdo temaNe ApyA che. temaNe navalarAma', "mahAdeva desAI", "premAnaMda', "gAMdhIjI jevAM pustako paNa ApyAM che. aneka saMpAdano, anuvAdo ane maulika lekhananI vacce ramamANa rahetA nagInadAsa pArekha ApaNuM sadbhAgya che, gujarAtI bhASAnuM paNa. gujarAtanA zreSTha anuvAdaka, vivecaka, saMpAdaka tarIke jeo gujarAta bahAra paNa eTalA ja sthApita che tevA nagInadAsabhAIno janma gujarAtanA valasADamAM. gAMdhIjInI asahakAra AMdolananI laDatano nAda lAgavAthI abhyAsa choDIne teo temAM joDAyA. gUjarAta vidyApIThamAM joDAyA. rAmanArAyaNa pAThaka ane indubhUSaNa majamudAranI sAthe rahIne temane gujarAtI bhASA sAhitya ane saMskRta sAhityano neDo lAgyo. vidyArthI avasthA daramyAna teo aMgrejImAM 'kriTika' ane gujarAtImAM prabhAta' nAmanA hastalikhitapatronuM saMpAdana karatA. zAMtiniketanamAM paNa zikSaNa lIdhuM. gUjarAta vidyApIThamAM adhyApaka tarIke joDAyA. kArAvAsa bhogavyo. narmada (1833 thI 1886) yugapravartaka, patrakAra, sAhityasarjaka narmadano janma vaidika nAgara brAhmaNa parivAramAM thayo hato. muMbaImAM pitAnI nokarI tethI zikSaNa tyAM ja thayuM. bALavaye lagna, zikSaNa, vidhUra thayA. badhuM satata eka pachI eka nAnIgaurInA avasAna bAda punaH muMbaI jaIne ucca abhyAsamAM mana parovyuM. kavitA bilakula sahaja rIte sTrare. vajhavarthanA kAvyonI asara, DAhIgaurI sAthe lagna karyuM. 1864mAM sudhArApravRttine vega ApavA mATe "kalamanA khoLe mAthuM mUkyuM ane DAMDiyo' pakhavADika zarU karyuM. Aryadharma ane saMskRtinA punautthAnane temaNe svadharma mAnyo. narmade sAhityanA aneka svarUpomAM vizALa phalaka para pradAna karyuM che. ane tethI ja teo yugapravartaka kahevAyA che. gujarAtI padyane aneka kAvyo, aneka mahAkAvyo ane sadAbahAra gIta "jayajaya garavI gujarAta' ApanAra narmadanI gadyakSetre paNa eTalI ja moTI siddhi che. narmadanuM nibaMdhakAra, tattvaciMtaka, vivecaka, caritralekhaka, itihAsakAra tarIkenuM bahumUlya pradAna che. 1866mAM lakhelI paNa 1934mAM zatAbdIprasaMge pragaTa thayelI AtmakathA "mArI hakIkata' gujarAtI bhASAnI prathama adhikRta ane zAstrIya AtmakathA gaNAya che. narmadanI racanAoe ane abhyAsI lakhANoe temane zAstrakAra tarIke sthApita karyA che. narmade muMbaIthI surata AvIne 1951-paramAM eTale ke temanI 19 varSanI vaye "svadeza hitecchu' nAmanI saMsthAnA upakrame "jJAnasAgara' nAmanuM sAptAhika zarU kareluM. paNa e jhAjhuM na cAlatAM 1864mAM 31 varSanI vaye "DAMDiyo' nAmanuM pAkSika zarU karyuM hatuM. 'gAMThano kharaca kahADavo paDaze tema chatAM spekTaTara jevuM lakhANa kahADavuM to kharuM" e narmadanI pratijJA hatI. nukazAna Jain Education Intemational Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 391 veThIne paNa temaNe pAMca varSa 'DAMDiyo' calAvyuM. potAnA lakhANo temaNe "ga" bahAra pADyuM te daramyAnanI kathA eTale videzamAM mAraphate joza ane prANa pragaTAvanAra narmade nikhAlasatA, thayelA gujarAtI patrakAratvanI gAthA. bhAratamAM AjhAdI saccAI, nirbhayatA ane pUrNa gaMbhIratAthI patrakAratvanI pravRtti AMdolananI kathA jeTalI rasaprada che eTalI ja videzamAM vaselA jIvananA thoDA kALamAM karI. bhAratIyo dvArA bhAratanA AjhAdI AMdolananI kathA rasaprada che. laMDana ane perisamAM jema zyAmajI kRSNa varmAnI pravRttio ane navalarAma jaganAtha trivedI patrakAratvae AjhAdI AMdolanane baLa pUruM pADyuM tema (185thI 1944) amerikAmAM "gara' caLavaLanA praNetA husena rahIma urphe chagana gujarAtI bhASA-sAhityanA vivecaka. hAsyalekhaka temaja kherAja varmAe AjhAdI AMdolananI vAtane prasarAvI hatI. zikSaNakAra, mULa vaDhavANanA paNa kAryakSetra amadAvAda. "ketakInAM 1914nA me mahinAmAM sAnaphrAnsIsakomAMthI gujarAtI puSpo" ane "parihAsa' hAsyanibaMdha saMgrahothI jANItA banyA. bhASAmAM patra nIkaLyuM "ga'. tenA taMtrI chagana kherAja varmA urphe te samayanAM sAmayikomAM temanA lekhothI teo jANItA thayA. husena rahIma. 14 jAnyu, 1910nA roja teo amerikAnA temaNe aneka saMpAdano ane anuvAdo ApyAM che. vAnakuMvara pahoMcyA ane astitva saMdharSa zarU thayo. 1850 pachInA varSomAM cIna, siMgApura, malAyA, hoMgakoMga, brahmadezanA desAI nArAyaNa mahAdeva loko cInI lokonI salAhathI vadhu kamANI mATe keneDA gayA. patrakAra, svAtaMtrya senAnI mahAdeva desAInA putra ane jemAM paMjAbIo bahu moTI saMkhyAmAM hatA. tyAMnI prajA "kALA gAMdhIjInA khoLAmAM ramavAnuM jemane sadbhAgya sAMpaDyuM hatuM tevA bhAratIyone sAMkhI zake tema ja nahotI tethI 1911mAM zrI nArAyaNabhAI desAIne hAlamAM ja sAhityanA kSetranuM sarvocca bhAratIyonuM Agamana pratibaMdhita karAyuM. keTalAMka loko sanmAna mUrtidevI evorDa bhAratIya jJAnapITha dvArA ApavAmAM philipAInsa thaIne amerikA pahoMcyA ane potAnuM sthAyItva Avyo che. ane te aMgenA adhikAro meLavyA. husena rahIma urpha chagana temaNe bhUdAna AMdolanamAM bhAga lIdho hato ane kherAja varmA A badhI pravRttimAM joDAtA gayA. temanA jamInavihoNA loko mATe ghaNI jamIna saMpAdita karI hatI. pUrvasUrioe "phri hindustAna', "svadezI sevaka', "inDiyana ahiMsA, yuvAnetAgIrI, bhUkhamaro ane zAMti jevA mudde temaNe sozyolojIsTa', 'vaMde mAtaram' jevAM akhabAro zarU karyA hatAM. vizvanI aneka jANItI mAnyatA prApta saMsthAomAM bhArata lAlA haradayAla sAthe joDAIne audyogika majUro mATe kAma taraphathI pratinidhitva karyuM hatuM. temanuM karmakSetra zarUAtanA varSomAM karavAnuM nakkI thayuM. khUba moTA pAye vitaraNa karI zakAya tevI uttarabhArata ane temAMya khAsa karIne yu.pI., bihAra rahyuM. prakAzana yojanA banAvAI ane "gadhrapatro'nA nirmANanI yojanA 197pamAM kaTokaTI ladAI te daramyAna temaNe aneka lekho lakhyA amalamAM mukAI. pezAvarI urdU, gurUmukhI hindI ane ane janamata Ubho karyo. temaNe cAra mahatvanI pustikAo - gujarAtImAM "gapatro' bahAra paDavA lAgyAM. saramukhatyArazAhIne samajIe', "koMgresajanoM ko khullApatra', 1914nA 10mI me nA roja gujarAtI "ga'no ahiMsaka pratikAra, "ahiMsaka pratikAranI paddhatio' pragaTa karI AraMbha thayo. pILA kAgaLa para e chapAyuM hatuM. "krAMtinA hatI. temanA jANItA pustako "saMta sevatA sukRta vAdhe'ne gujarAta pracArArthe vinA mUlya vitaraNa' evI ghoSaNA tenI para hatI. sarakAre tathA "mAruM jIvana eja mArI vANI" bhAga 1 thI 4ne bhAratIya bhASA paratveno prema A sAmayikanA eka lakhANamAMthI bhAratIya jJAnapITha puraskRta karyA che. hAlamAM teo gUjarAta spaSTa thato hato. je mujaba, "duniyAnA itihAsamAM koIpaNa kArya vidyApIThanA kulapati che. puruM thayuM hoya to te tenI prAdezika bhASAone AdhAre, nahIM ke chagana kherAja vamanuM (ga) ane videzI bhASAthI.' A patro japta thayAM to bhAratIyonI vacce videzI gujarAtI patrakAro. khuda jarmana lazkare vaheMcyA. chagana kherAja varmAe "komAgoTA mAru' nAmanuM jApAnI jahAja kharIdyuM ane bhAratIya gAMdhIjInA janmanA cAra varSa pahelAM porabaMdaramAM ja vasAhatIone laIne kAnUnI laDAI aneka varSo sudhI laDyA. 1865mAM chagana kherAja varmAno janma thayo hato. amerikAmAM vAnakuMvara baMdare be mahinA sudhI jahAja para saune rAkhavA sahelI Jain Education Intemational ain Education International Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 392 dhanya dharA vAta no'tI. hAryA ane pAchA vaLavuM paDyuM paNa pote manathI hAryA nahIM. 'gadra' pravRttinA itihAsamAM pachInA varSomAM temanuM yogadAna kyAMya noMdhAyeluM jovA maLatuM nathI. gadra'no itihAsa prakhyAta patrakAra khuzavaMtasiMhe lakhyo che. pachInA varSomAM "ga' pravRttimAM zIkhonuM ane paMjAbIonuM varcasva vadhAre rahyuM hatuM. hopakinsananI hatyAnA prakaraNamAM temanI dharapakaDa thaI. temane keneDAthI barmA laI javAyA. zakya che ke tyAM jelamAM ke jelabahAra temane phAMsIe devAyA hoya, goLIe devAyA hoya. zakya che ke ApaNA chagana kherAja varmA urpha hasana rahIme paNa AvI ja rIte zahAdata vahorI hoya. Aje ApaNI pAse temanI koI yAdagIrI nathI. patrakAra desAI nIrubhAI (1912-1993) madhyamavargIya brahmakSatriya kuTuMbamAM janmelA nIrubhAI desAI vidyArthIkALathI netA tarIke sakriya hatA. zarUAtanA varSomAM sAmyavAdathI aMjAyelA hatA paNa pachInA varSomAM gAMdhI vicArasaraNIthI abhibhUta thayA hatA. AjhAdI AMdolananI tamAma caLavaLomAM agraNI tarIke joDAyA ane yuvAno mATenI vividha tAlIma zibironuM Ayojana saMcAlana karyuM hatuM. amadAvAdamAM 'raMgamaMDaLanI sthApanA karIne nATyapravRtino vikAsa karyo hato. "hiMda choDo' AMdolanamAM joDAyA ane doDha varSa kArAvAsa bhogavyo hato. A ghaTanAne kendramAM rAkhIne temaNe "ghuvaDa bolyanavalakathA lakhI. teo vyavasAye prayogazIla ane dRSTivaMta patrakAra hatA. 1939mAM "rekhA' sAmayikamAM joDAyA ane 1945thI lokaprakAzana limITeDanA "gujarAta samAcAra'mAM joDAyA. prajAbaMdhu' sAptAhikamAM "sodAgara' upanAmathI teo Arthika samIkSA lakhatA. gujarAtI patrakAratvamAM temane Arthika patrakAratvanA praNetA kahevAmAM Ave che. vyApAra' sAptAhikamAM aneka varSo sudhI temaNe arthataMtrane lagatA lekho lakhyA. "gujarAta samAcAranA sAMdhya dainika 'lokanAda'nA gujarAtI DAyajesTa "zrIraMga' mAsikanA tathA philmasAptAhika 'citralokanA taMtrI tarIke kAmagIrI bajAvI te tamAma sAmayikane Agavo opa Apyo. gujarAtI patrakAratvamAM temaNe rAjakAraNa uparAMta kalA, sAhitya, saMskRti, ramatagamata, parvatArohaNa vagere viSayone sthAna ApavA sahita aneka navA kaTAralekhakonI peDhIne taiyAra karI hatI. 'gujarAta samAcAra'nI "vAsarikA' kaoNlama mAraphate temaNe gujarAtanI ochI jANItI ghaTanAo ane ochI jANItI vyaktio aMge lakhANo lakhIne lokone mAhitagAra karyA hatA. gujarAtI patrakAratvanA nirbhIka patrakAronI peDhImAM teo agresara patrakAra gaNAya che. punita mahArAja (1908 thI 1962) gujarAtanA lokasaMta, bhajana paraMparAnA sAdhu, samAjasevaka evA punita mahArAjanuM bALapaNa ghaNI takalIphothI bhareluM hatuM. amadAvAdamAM nokarInI hADamArI sahana na thatAM mAtAe pAchA dhaMdhukA bolAvI lIdhA. "garjanA' dainikathI akhabArIjagatamAM temano praveza thayo. amRtalAla jI. zAha sAthe 'lalita' nAmanA mAsika ane "vINA nAmanA sAptAhikanA taMtrI banyA. atyaMta nIDara patrakAra. koInIye zehamAM taNAya nahIM evuM vyaktitva. mAdhyamika zALAnA zikSaNa daramyAna zAMtimiyAM nAmanA musalamAna zikSakanA saMparkamAM AvavAthI kavitAnA bIja ropAyAM. pachI to rojanA eka kAvyano niyama thaI gayo. pachI to sahaja phUraNAthI kAvyo racAvA lAgyAM. temaNe 1500thI vadhu bhajano, AkhyAno, navadhAbhakti bhAga-1 thI 11, punita bhAgavata jevo vistRta graMtha 'vaDalAno visAmo" jevA 60 thI vadhu graMtho ApyA che. mAnavasevA, prabhusevA ane saMskRtisevAnA kSetramAM emanuM anokhuM pradAna rahyuM che. temaNe sthApela Azramo ane janakalyANa' sAmayika haju paNa uttama rIte kAma kare che. uccakoTinA patrakAra pyArelAla nAyara gAMdhIjInA aMtevAsI tarIke jANItA pyArelAla nAyarane sau koI oLakhe che. temaNe aneka pustako ane saMpAdano ApyAM che. gAMdhIjInuM sAMnidhya meLavavA ane temanI sAthe joDAvA mATe temaNe temano ema.e. phAInalano abhyAsa choDIne aneka vakhata temanI mulAkAta mAMgI, saMmati mAgI. gAMdhIjIe temane asahakArano siddhAMta ane AcaraNa" e viSaya para nibaMdha lakhavA kahyo. pyArelAle e viSaya para nibaMdha lakhIne bApune Avyo. temane e pasaMda paDatAM temaNe pyArelAlane potAnI sAthe joDAvAnI hA pADI. 10 okTobara, 1920thI 1948nI 30mI jAnyuArI sudhI teo gAMdhIjI sAthe rahyA. A tamAma Jain Education Intemational Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 samaya daramyAna temaNe gAMdhIjIe ciMdhelA tamAma kAryo utsAhathI karyA. mahAdeva desAInA avasAna bAda teo gAMdhIjInA aMgata saciva rahasyamaMtrI banyA. temaNe A divaso daramyAna lakhelI noMdhomAMthI temaNe pustako taiyAra karyA che. teo uccakoTinA patrakAra hatA. teo 'yaMga inDiyA' ane 'harijana baMdhu' tathA anyamAM harijanapatromAM lekho lakhatA, vaLI gAMdhIjInA gujarAtImAM prakAzita thatA lekhono aMgrejI anuvAda paNa ApatA. Ama, temanuM patrakAratva gAMdhIvicArane kendramAM rAkhIne ja thayuM. gAMdhIjInA jIvana ane ciMtana aMge temaNe aneka adhikRta bhASya ApyA che. jemAM (1) dha evika phAsTa, (2) e pikScimeja phora pIsa, (3) e nezana bilDara eTa varka ane anya sAtathI ATha prakAzano dhyAnArha che. bakula tripAThI (vikramI kaTAralekhana) vyavasAye adhyApaka ane sAhityamAM hAsyakAra ane nATyakAra tarIke jANItA bakulabhAI mahAprayANanA AgalAdina sudhI lakhatA rahyA hatA. duniyAmAM game te khUNe hoya temanI niyamita kaTAramAM kyAreya rajA paDe nahIM. 'kumAra' sAmayikamAM temano pahelo lekha chapAyo ane temanI sarjanayAtrA zarU thaI. 1953thI temaNe amadAvAdathI prakAzita thatAM vartamAnapatra 'gujarAta samAcAra'mAM 'ThoTha nizALiyo' takhallusathI 'kakko ane bArAkhaDI'nI kaTAra lakhavAnI zarUAta karI. vividha sAmayikomAM paNa temanA khUba lekho prakAzita thavA mAMDyA hatA. temanA hAsyanibaMdhono prathamasaMgraha 'sacarAcara' 1955mAM pragaTa thayo. te pachI samayAMtare temanA hAsyalekhonA saMgraho prakAzita thatAM rahyA che. temanAM aneka pustakone vakhatovakhata akAdamI ane pariSadonAM pAritoSiko maLI cUkyAM che. mAtra 40 varSanI vaye temane raNajitarAma suvarNacaMdraka maLelo. hAsyalekhomAM paNa temaNe aneka prakAro ane sukSmaprakAronuM lekhana karyuM hatuM. temaNe 'lIlA' nAmanuM hAsyanATaka paNa lakhyuM hatuM. tenA aneka prayogo thayA hatA ane AMtararASTrIya nATyaspardhAmAM paNa tene sthAna maLyuM hatuM. temaNe hAsyalekhana viSayaka zAstrIya carcA karavA mATe aneka videza pravAso paNa karyA hatA. gujarAtI sAhityanA adhyakSa tarIke temaNe aneka mahattvanAM kAryo hAtha dharyAM hatAM paNa ati zrama, tanAva ane hRdayaroganA humalAne kAraNe temanuM avasAna thayuM hatuM. 393 bacubhAI rAvata 'kumAra' gujarAtI patrakAratvamAM jema hAjI mahaMmadane yAda karIe tema hAjI pAse keLavAyelAM loko ane hAjInA raste gujarAtI prajAne saMskArI ane suMdara sAmayiko, lakhANo, tasavIro ApavAnI nema dharAvatA patrakAromAM 'kumAra'nA taMtrI bacubhAI rAvatane avazya yAda karavA paDe. satata sakriya, sAhityika zailImAM lekhonuM saMpAdana, lekhananI phALavaNI, vAcako sAtheno gADha nAto ane zreSTha patrakAratvano dAkhalo besADavA mATeno puruSArtha eTale 'kumAra'nA bacubhAI rAvata. gAMdhIyuganA A patrakAra temanA samayathI ghaNuM AgaLa joI zakatA. 'kumAra' sAmayika aMge temanA manamAM eka cokkasa nakazo taiyAra raheto. e divasomAM evuM kahevAtuM ke, ''kumAra'mAM chapAya e koI caMdraka maLyA barAbara kahevAya." bacubhAI rAvate gujarAtanI prajAne sAhitya mAraphate saMskArasUci ApavAmAM mahattvano phALo Apyo che. 1924thI 1942 daramyAna ravizaMkara rAvaLa sAthe sahataMtrI tarIke ane 1943thI 80 daramyAna taMtrI tarIke kuzaLa kAmagIrI bajAvI hatI. 1930mAM temaNe 'budhasabhA'nI sthApanA karI hatI, jeNe aneka navodita kavione preraNA-protsAhana pUrAM pADyAM. temanAM jANItAM sarjanomAM 'gujarAtI graMthastha citrakaLA'mAM kaLAviSayaka lekho ane 'kaLAvivecana' che. uparAMta 'gujarAtI lipinA navA paroDhanuM nirmANa' pustaka, 'TUMkI vArtAo' (anuvAda) ApyAM che. 1948mAM temane patrakAratvakSetre karelA pradAna badala raNajitarAma suvarNacaMdraka tathA 1975mAM 'padmazrI'thI sammAnita karavAmAM AvyA hatA. baMsIlAla varmA (cakora) patrakAratvanA kSetramAM kArTUnanuM mahattva khasUsa che ja. TheTha tenA AvirbhAvakALathI samAcAro ane lekhonI sAthe ThaThThAcitro ane vyaMgacitro chapAtAM AvyAM che. 'cakora' nAme gujarAtI patrakAratva ane sAhityajagatamAM jANItA baMsIlAla varmA uttara gujarAta (mahesANA)nA vatanI. vaDanagaranA mahaMtazrInI zALAmAM temanuM zikSaNa thayuM hatuM. 1932mAM temaNe 'svadezAbhimAnI' nAmanuM hastalikhita chApuM bahAra pADyuM hatuM. 1933mAM citrakaLAnA vadhu adhyayana mATe teo amadAvAda AvyA ane ahIM ja vasyA. ahIM temaNe eka peinTarane tyAM nokarI svIkArI. 1935mAM gujarAtanA kalAguru ravizaMkara rAvalanI citrazALAmAM praveza meLavyo. koMgresanA adhivezanamAM paNa Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 394 dhanya dharA citrakAra tarIke temaNe sevAo ApI. ahIM temane kalAguru "inDiyana spekTaTara' (muMbaI)mAM kAmacalAu taMtrI tarIke joDAyA. naMdalAla bojhano paricaya thayo. 1894thI teo sthAyItaMtrI tarIke kAryarata thayAM. te sAthe teo | gujarAtamAM dArUbaMdhI mATe paNa temaNe citro karyo. muMbaImAM gujarAtI dainiko ane sAmayikomAM paNa sAMprata pravAho 1937 kakalabhAI koThArInA "nava saurASTramAM joDAyA. ahIMthI aMge lekho lakhatA. ghaNAM varSo sudhI zikSaNakSetre adhyayana temanI kaTAkSacitrakAra tarIkenI kArakirdI zarU thaI. e pachI adhyApana paNa karyuM. temanuM gadya-padya, nibaMdha, itihAsalekhana, temaNe "prajAbaMdhu', "saMdeza", "paMca', "rekhA', "gati' vageremAM anuvAdomAM caritralekhana vagere kSetre eTaluM bahoLuM pradAna che ke kaTAkSacitro ApavAnuM zarU kareluM. koMgresa mahAsamitinI beThakamAM emanA aneka anugAmIoe emanA kArya upara saMzodhano ane temaNe gAMdhIjI, kasturabA ane anya rAjakIya netAonA abhyAsa karyA che. skecIjha karyA hatA. "kumAra"mAM prasiddha thatAM "sacitra' rASTrapremI baLavaMtarAya ThAkora paricayalekhomAM paNa temaNe rekhAcitro dorelAM. AjhAdI AMdolanamAM temaNe citrakaLAnA mAdhyamathI potAno Agavo (1878thI 1939) phALo noMdhAvyo hato. teo thoDo samaya muMbaImAM sthAyI thayA. rASTrapremI, patrakAra, keLavaNIkAra evI vividha oLakha tyAM temaNe hindustAna', "janazakti' ane "janmabhUmi' patromAM dharAvatA baLavaMtarAye gujarAta kaoNlejamAM adhyayana adhyApana karyuM. kArTUna doryo. gujarAtamAM AvyA pachI "janasattA'mAM joDAyA. sarakArI nokarImAM mAnabhaMga thatAM-nokarI choDI. AjhAdI marAThI "lokamAnya' phIpresa jarnalanA aMgrejI, marAThI, gujarAtI AMdolanamAM joDAyA. potAnI zALA proprAyaTarI skUla cAlu karI. ema traNeya dainikomAM temaNe doravAnuM svIkAryuM. "saMdeza" dainika potAnI zALAne AjhAdI AMdolananA bhAgarUpe gUjarAta sAthe temanI kArakirdI sauthI lAMbo samaya sudhI joDAyelI rahI. vidyApITha sAthe joDI dIdhI. saradAra vallabhabhAI paTela sAthe 1967mAM temanAM kaTAkSacitra Dregana kamsa Tu yuno' amadAvAda myu. korporezanamAM paNa kAma karyuM. 1930, citrane AMtararASTrIya pradarzanamAM monTriyala evorDa prApta thayo 1932mAM satyAgrahamAM joDAyA. eka varSa jelamAM gayA. hato. A uparAMta temane aneka nAmI anAmI evojha ane 1937mAM amadAvAdamAMthI muMbaI dhArAsabhAmAM sammAna prApta thayAM hatAM. gujarAta rAjya sarakAra taraphathI dhArAsabhya tarIke cUMTAyA. patrakAratvakSetre "prajAbaMdhu' sAptAhika temane ra.ma. rAvaLa evorDa ane 1 lAkha rUpiyAno puraskAra ane 'gujarAta samAcAra' dainikapatra zarU karyA. tenA vikAsamAM ApavAmAM Avelo. temano phALo amUlya che. gAMdhIyuganA eka agraNI nAgarika temaNe papa,000thI vadhu kaTAkSacitro uparAMta paTacitro, tarIke temanuM pradAna noMdhapAtra che. mAMgalikacitro, jekeTacitro, Diple cArTa, posTarsa, vyaMgacitro bAlAzaMkara kaMthAriyA vagere moTI saMkhyAmAM taiyAra karyA hatAM. kalAnAM ekathI vadhu (1958-5trakAra) mAdhyamo jemake vArtA, kavitA, nATako, philma vagere upara paNa temaNe hAtha ajamAvyo hato. kavio nizcita vAtAvaraNamAM rahIne kavitA karI zake te mATe "kaviloka'nI sthApanA karanAra bAlAzaMkarabhAIe kalAnA aneka mAdhyamomAM AvanajAvana karIne aMdarano 'bhAratIbhUSaNa" trimAsika patranI zarUAta karI hatI. jUnAgaDhanA AnaMda haMmezA akabaMdha rAkhanAra "cakora' sAce ja 'cakora' hatA. navAbanA Azraye "itihAsamAlA' nAmanuM sAmayika zarU karyuM. patrakAra baLavaMtarAya ThAkora bhagavatIkumAra zarmA (1869thI 1952) 31mI me 1934nA roja suratamAM janmelA yugaprabhAvaka kavi-sAhityakAranuM patrakAratvanuM kheDANa bhagavatIkumAra zarmA gujarAtI sAhityakAra tarIkenI oLakha jovAno ahIM prayAsa che. nibaMdhalekhanathI sAhityasarjanakSetre dharAve che. zrImALI brAhmaNa kuTuMbanA ane mULa amadAvAdanA zrIgaNeza karanArA baLavaMtarAye patrakAratva ane sAmayikamAM lekho evA bhagavatIkumAra zarmAe vAcanarasika mAtA ane nATyarasika ane vivecano mAraphate AgavuM pradAna karyuM che. 1890mAM te pitA pAsethI saMskAravAraso meLavyo che. Jain Education Intemational Jain Education Intemational Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 bhagavatIkumAra zarmA eka viziSTa saMvedanA-cetanA ane abhivyaktinA adhiSThAtA che. jeTalA teo sAhityakAra tarIke sthApita, adhikRta che eTalA ja patrakAra, kaoNlamalekhaka tarIke paNa. navalikA, nibaMdha, vivecana, kavitA uparAMta sAhityanI anya vidyAomAM paNa temaNe mahattvanuM pradAna karyuM che. 'asUryaloka' ane 'urdhvamUla" jevI uttama navalakathAo dvArA teo sAhityanA kSetramAM potAnuM sthAna nizcita karI cUkyA hatA. soneTa, gIta, gajhala, chAMdasa ane achAMdasa racanAo paNa temaNe ApI che. temanI anya jANItI kRtiomAM 'AratI ane aMgAra', 'samayadvIpa', 'vyartha phaDako', 'chaLa bArAkhaDI', zabdAtIta, bIsataMtu, paravALAMnI lipi, hRdayasarasAM vagereno samAveza thAya che. temanA kAvyo paraMparA ane AdhunikatAnA samanvaya jevAM che. anya saMpAdakoe temanA kAvyasaMgrahone saMpAdita karyA che. temaNe vivecana, gajhala kSetre paNa adhikRta graMtho ApyA che. 'chellA paccIsa varSanuM gujarAtI patrakAratva' e temanAM taMtrIlekhono saMgraha che. temane sAhitya ane patrakAratvanA kSetre pradAna badala dakSiNa gujarAta yuni. dvArA DI. lITa (DaoNkTara oNpha leTarsa)nI mAnad DigrI enAyata karI che. temane maLelA puraskAro, evorDanI yAdI ghaNI lAMbI che. temAM patrakAratvanA evorDa temanI nirbhikatA, satyapriyatA mATe che to sAhityanA evorDa saMvedanA, RjutA mATe maLyA che. temaNe videzapravAsa karelA che. vyavasAyI patrakAratvamAMthI nivRtta thayA bAda 'gujarAta mitra'mAM teo sakriya che. 'janmabhUmi', 'pravAsI', 'muMbaI samAcAra', 'samakAlIna', 'samAMtara', 'joga-saMjoga' vagere dainika patrapatrikAomAM niyamita kaTAralekhana kare che. maganabhAI prabhudAsabhAI desAI (1899thI 1969) gAMdhI vicAradhArAnA prakhara himAyatI, patrakAra, zikSaNazAstrI maganabhAI naDiyAdanI zALAmAM zikSaNa laI, ucca abhyAsa muMbaImAM karI-bI.e.no abhyAsa gAMdhIjInI asara heThaLa adhUro choDIne 1921mAM gUjarAta vidyApIThamAM joDAyA ane snAtaka thayA. maganabhAI desAInuM patrakAratva..... zikSaNathI laIne 1960 sudhI vidyApIThamAM ja rahyA. mahAmAtranA pada sudhI pahoMcyA. zikSaNa aMgenA vicAronA 395 pracArArthe maganabhAIe 1939mAM zikSaNa ane sAhitya' sAmayika zarU karyuM. 1951thI 52 daramyAna kizoralAla mazarUvAlA sAthe 'hirajana' sAmayikanA taMtrI tarIke kAma karyuM, temaNe patrakAratvanI temanI kAmagIrI daramyAna zikSaNa, saMskRti, itihAsa, gAMdhIdarzana, dharma, rAjakAraNa, arthakAraNa, samAjazAstra vividha viSayo para lekho ane pustako lakhyAM. 'satyAgraha' sAmayikanA teo AjIvana taMtrI rahyA hatA. manasukharAma tripAThI (1840thI 1907) gujarAtamAM prAcInatAnA AgrahI gaNAtA vidvAnalekhaka manasukharAma tripAThInuM sAhitya ane patrakAratvakSetre viziSTa pradAna che. 1861mAM elphinsTana insTiTyUTamAM praveza lIdho paNa AMkhanI bimArIne lIdhe choDavo paDyo. arthopArjana mATe anya kAryomAM vyasta rahevA chatAM temaNe sAhityakSetre sarjana ane anyane protsAhita karavAnuM kAma cAlu rAkhyuM. muMbaInI 'phArbasasabhA'nA teo sthApakataMtrI hatA. 'buddhivardhaka sabhA'nA sabhya hatA. amadAvAdanI dharmasabhA'nA mukhapatra dharmaprakAza'nA upataMtrI tarIke temaNe thoDo samaya kAma kareluM. 'buddhiprakAza'mAM paNa teo lekha lakhatA. temanAM patnI 'DAhIlakSmI'nA nAme naDiyAdamAM sthApelI lAibrerI Aje paNa cAle che. temaNe aneka caritro ApyAM che. sAhityakAronI sAthe satata vidyAvyAsaMgI rahI gujarAtImAM cIvaTavALI saMskRtamaya zailInAM lakhANonI ApaNane bheTa ApI che. mahAdevabhAI desAI mahAtmA gAMdhInA aMtevAsI rahasyasaciva mahAdeva hirabhAI desAI gujarAtI patrakAratvanI dizA badalanAruM ane gAMdhIyuganA patrakAratvane prasthApita karanAruM prabhAvaka paribaLa che. teo caritrAtmaka sAhitya ane prayogadharmI lekhaka tarIke prasthApita thaI cUkyA hatA. gAMdhIjI sAthe joDAyA pachI temaNe DAyarIo lakhavAnI zarUAta karI je thoDAka apavAdo bAda karatA satata cAlu rahI hatI. mahAdevabhAI eTale sadhita sAkSara, saMskArI patrakAra. 1909nA 'navajIvana'nA pahelA aMkathI teo tenI sAthe saMkaLAyelA rahyA. prasaMgopAtta tenA saMpAdaka,taMtrI tarIkenI javAbadArI paNa saMbhALI. motIlAla naherunA AmaMtraNathI teo 'inDipenDanTa'nA taMtrI banyA. 1931thI 'yaMga inDiyA'nuM saphaLa Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .--. 396 : saMcAlana, saMpAdana karyuM. temaNe tamAma rijanapatro'ne potAnA sparzathI AgavuM svarUpa ApyuM. temaNe AjIvana lekhana, saMpAdana, saMkalana ane anuvAdo karI gujarAtanI prajAne nyAla karI dIdhI. maNilAla nabhubhAI dvivedI (amara AzA) jemanI kaI oLakhANa sauthI vadhu majabUta che? e aMge vAraMvAra carcAo thatI hoya evA zrI maNilAla nabhubhAI dvivedInI sAhitya ane patrakAratvanAM bahuvidha kSetromAM AgavI oLakha che. 'kahIM lAkho nirAzAmAM amara AzA chupAyelI che' e paMktithI sAhitya jagatamAM potAno sImAstaMbha ropanAra maNilAlabhAIe 39-40 varSanA kula AyakhAmAM 80 jeTalA graMthonuM sarjana karyuM. kavi tarIke vadhu jANItA evA maNilAlabhAI nibaMdhakAra, nATyakAra, bhASyakAra, patrakAra ane saMpAdaka paNa hatA. 'priyavaMdaE' ane 'sudarzana' nAmanAM sAmayiko temaNe hoMzabhera zarU karyAM ane hiMmatapUrvaka, khUba jhajhUmIne paNa ghaNAM varSo sudhI cAlu rAkhyAM. pAMDityapracUra bhASA hovAne lIdhe mahilAone ane maNilAlabhAInA cAhakone paNa vAMcavAmAM agharuM paDatuM hatuM. tema chatAM maNilAlabhAIno Agraha raheto ke sau koInI bhASA sudharatI jAya ane samRddha thatI jAya. A kAraNasara teo potAnI zailI ane viSayapasaMdagI aMge khulAsA karatA nahIM ane surdaDha lekhana karatA rahyA. baMne sAmayikono bahoLo vAcakavarga hato. 'kAntA'temaja 'nRsiMhaavatAra' temanI jANItI nATyakRtio che. teja rIte 'siddhAMtasAra' ane 'prANavinimaya' graMthamAM temanI vidvatA, medhA ane pratibhAzIla tattvonA darzana thAya che ane A graMthomAM temaNe hiMdudharmatattvane temaja yogadarzanane samajAvI ApyuM che' evuM sAhityakSetranA niSNAtonuM mAnavuM che. temaNe 'bALavilAsa' ne 'sudarzana gadyAvali' nAmanA uttama nibaMdho ApelA che. 'guptavidyA'ne kendrasthAne rAkhIne lakhAyelI 'gulAbasiMha' nAmanI navalakathA paNa eTalI ja jANItI che. zrI maNilAla nabhubhAI dvivedInuM 'AtmavRttAMta' gujarAtI sAhityamAM halacala macAvanAruM banI rahyuM. paMDitayuganI AtmakathAomAM e zreSTha che. saMskRta mahAkavi bhavabhUtinAM traNa nATako mAlatImAdhava', 'uttararAmacarita'ane 'mahAvIra cirata'nAM temanAM rUpAMtaro paNa jANItAM che. dhanya dharA maNIzaMkara jaTAzaMkara kIkANI (1822-1884) saurASTramAM aneka samAjasudhArako thaI gayA. temAM patrakAratvanA mAdhyamathI samAjasudhArAnA kSetre kAmagIrI karanAra maNIzaMkara kIkANIno janma 1822mAM thayo hato. temaNe 1834thI 1874 sudhI nokarI karI. 'supaMtha pravartaka maMDaLI'nA teo sthApaka hatA. A maMDaLI nAgarasamAjamAM temaja anya samAjamAM sAmAjika kurivAjo sAme kAryarata rahetI. sudhArA pravRttine vega ApavAne temaNe vidyAbhyAsa maMDaLa racyuM jenuM mukhya kArya aMdhazraddhA nirmUlananuM hatuM. 1865mAM 'vidyAguNaprakAza sabhA' maMDaLanI sthApanA thaI. 1868mAM rAjakoTathI temaNe 'vijJAnavilAsa' nAmanuM mAsika calAvyuM hatuM. temanA mArgadarzanamAM e samayanA lekhakoe samAjasudhArAne kendramAM rAkhIne lekho lakhyA. kIkANIbhAIe sAmAjika, dhArmika ke rAjakIya parivartana mATe bhayamukta ane aMdhazraddhA mukta samAjanI kalpanA karI. 1884mAM temanuM avasAna thayuM tyAM sudhI teo potAnA dhyeyane varIne kAma karatA rahyA. mahIpatarAma rUparAma nIlakaMTha (1829-1891) muMbaI jevA ziSTanagara ane zikSitonI vacce rahIne samAjanA kurivAjo mATe kAma karanAra mahIpatarAme samAjasudhAraNA mATe saMsthAo sthApI ane patrakAratvanA mAdhyamathI samAjanuM kAma karyuM. muMbaInI elphisTana kaoNlejamAM zikSaNa lIdhA bAda tyAMja zikSaka banyA. 1857thI amadAvAda mukAme zikSaNakhAtAmAM nokarI svIkArI. temaNe rAstagophatAra, buddhivardhakasabhA, satyaprakAza jevA sAmayikomAM lekha lakhIne samAjanA pracalita dUSaNone khullA pADavA prayatno karyA. parahejagAra maMDaLInA sabhyapade rahIne temaNe kephIpINAM, bALalagna, phaTANAM, vidhavAnA kezalocananI prakriyA jevA rivAjo viruddha jhuMbeza upADI hatI. gujarAtanI vividha saMsthAo mAraphate temaNe samAjasudhAraNAnI pravRttine vega ApavAnA kAryo karyA hatA. temanA yogadAnane amara karavA amadAvAdamAM 'mahIpatarAma rUparAma nIlakaMTha anAthAzrama'nI sthApanA karavAmAM AvI che. Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata sarabha bhAga-2 399 sAhitya ane patrakAratvano saMgama inducAcAe gAMdhIjIne 'navajIvana ane satya'nuM sukAna mobeda pharadunajI marjhabAna saMbhALavA kahyuM. gAMdhIjIe tenuM nAma mAtra "navajIvana' rAkhyuM ane 1919tthI teno kAryabhAra saMbhALyo. gujarAtI bhASAnA (1787thI 1847) patrakAratvane tenA hovApaNAno artha samajAyo, jANe ke eka navA gujarAtI bhASAnuM prathama ane Aje paNa pragaTa thatAM hoya yuganA maMDANa thayA. evAM dainikomAM eziyA khaMDamAM prathama naMbare astitva dharAvatuM gAMdhIjIe dakSiNa AphrikAmAM 'inDiyana opIniyana' ane hajuye saphaLatApUrvaka cAlu rahela akhabAra eTale "muMbaI ane bhArata AvIne 'yaMga inDiyA', 'navajIvana' ane 'harijana' samAcAra'. ane "harijanabaMdhu' jevA vicArapatro calAvyAM. emAM keLavaNI, A akhabAranA AdyasthApaka eTale pharadunajI. gujarAtI aspRzyatA, khAdI, svadezI, komI ekatA, grAmodyoga vagere patrakAratvanA AdyasthApaka. kuTuMbanI strIo ane sarve sabhyoe viSayo para lakhyuM. jAherakhabara lIdhA vinA aneka varSo sudhI bhegAM maLIne gujarAtI bhASAnAM bIbAM banAvyAM ane gujarAtI A sAmayiko calAvavAM agharAM hatAM tema chatAM ghaNAM varSo sudhI bhASAnA Adi mudraka, prakAzaka, lekhaka, saMpAdaka, anuvAdaka ane tene koIne koI rIte Arthika pIThabaLa maLatuM rahyuM. marajIvA patrakAra eTale ApaNA pharadunajI. gAMdhIjInA patrakAratvanI vizeSatA e temanI gujarAtI pharadunajIno janma suratamAM thayo hato. pitA pAsethI bhASA. gAMdhIjInI gujarAtI bhASAe gujarAtI bhASAne eka temane dharmanuM zikSaNa maLyuM. te uparAMta gujarAtI, phArasI bhASAnuM navI zailI ApI. gAMdhIyugIna patrakAritva' evI saMkalpanA zikSaNa paNa pitAjI pAse ja thayuM. paMDito pAsethI teo saMskRta ApI. sAmAnyamAM sAmAnya mANasa paNa samajI zake evI zIkhyA ane hakIma pAsethI vaidaka zIkhyA. 1805mAM eka sAdI, saraLa, TUMkA vAkyovALI coTadAra zailImAM temaNe lagnaprasaMge teo muMbaI gayA ane muMbaInA ja thaIne rahI gayA. gujarAtImAM, hindImAM ane aMgrejImAM lakhyuM. tatkAlIna gujarAtI bUkabAinDanA vyavasAyamAM ane pachInAM varSomAM kAsTiMganA gadya upara gAMdhIjInA lakhANonI ane temanI jema, temanA jevuM vyavasAyamAM jhukAvyuM. e daramyAna ja temaNe gujarAtI TAipa lakhavuM-A badhI bAbatonI eka cokkasa asara hatI. pADyA ane "zrI muMbaInA samAcAra' nAme prathama gujarAtI akhabAranI zarUAta karI. loko sudhI pahoMcavA, loka keLavaNInA mAdhyama tarIke ane sAdhana tarIke gAMdhIjIe patrakAratvano ja upayoga karyo te dasa varSamAM temaNe ghaNuM mAna ane dhana ekaThuM karyuM. bhAgye ja koIe karyo haze. temanA patro tatkAlIna samayamAM pArasIonA be jUthamAM koI kAraNosara jhagaDo thayo hovAne mAhitInA AdAnapradAnanuM Adhunikatama sAdhana hatAM ane kAraNe teo "muMbaI samAcAra' sahita badhuM ja choDIne damaNamAM gAMdhIjIe teno zreSThatama upayoga karyo hato. sthAyI thayA. navA maMtrIne mArgadarzana ApatAM lakhyuM hatuM ke, "samAcAranI bhASA gujarAtI bhASA jevI lakhAya che tevI raNachoDabhAI udayarAma dave (1930) lakhavAno ja cAla rAkhavo......ke jethI pArasI hiMdu sahunI mahudhAmAM janmelA raNachoDabhAI kAvyazAstra ane samajamAM Ave." nATyazAstranA prakhara abhyAsu. naDiyAdamAM zikSaNa pUruM karI teo aMtima divasomAM temaNe damaNamAM davAkhAnuM zarU karI amadAvAda AvIne rahyA. "buddhiprakAzanA taMtrI tarIke ghaNA vaSA pustako chApyAM, vaidika jJAnathI maphata sAravAra karI paNa pharI kAma karyuM. aMgrejI bhASA para temanuM AgavuM prabhutva hatuM. ghaNA muMbaImAM kyAreya paga na ja mUkyo. agharA graMthonA anuvAda teo ghaDIkavAramAM karI zakatA hatA. pazcimanI asara heThaLa temaNe aneka nATako paNa ApyAM che. mahAtmA gAMdhInuM patrakAratva. raMgIladAsa maganalAla kApaDiyA gAMdhIjI hiMdamAM 1915mAM AvyA. 1915mAM indulAla yAjJike 'navajIvana ane satya" dvArA svataMtratA ane samAjanA valasADanA gaNadevInA raMgIladAsa AryasamAjI pachAta varganA lokonA utkarSa mATe prayatna karyo hato. | vicArasaraNIvALA patrakAra tarIke jANItA che. zarUAtamAM temaNe Jain Education Intemational ucation Intermational Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 390 AryasamAjanA gujarAtI ane aMgrejIpatromAM lekho lakhavAnI zarUAta karI. homarUla AMdolanamAM joDAyA. muMbaInA AgevAno sAthe da. gujarAtano pravAsa kheDyo. 1917-18mAM muMbaI gayA tyAM zrI loTavALAnA 'hindustAna' patramAM joDAyA. tyAM temaNe prajAmaMDaLa pravRttinI zarUAta karI. A samaya daramyAna 'samAlocaka', 'vasaMta', 'sAhitya', '20mI sadI', 'gujarAta', 'prasthAna', 'yugadharma' vagere mAsikomAM temanA lekha AvatA rahyA. dezanI anekavidha pravRttiomAM vyasta rahetA hovA chatAM temanI rAnIparaja pravRttio ane lekhanakArya kendrasthAne rahyAM hatAM. temanI pAse alabhya pustako rahetAM. teo 'morDanarivyU' ane 'hindustAna rivyU'mAM paNa lakhatA rahetA hatA. sakalapuruSa ramaNabhAI nIlakaMTha nATyakAra, nibaMdhakAra, vivecaka ramaNabhAI nIlakaMThanA sAhityanAM vividhakSetronA pradAnathI gujarAtanI tatkAlIna ane hAlanI prajA nyAla thaI gaI che evuM temanA vizenAM lakhANomAMthI jANavA maLyuM che. 'rAIno parvata' jevI eka nATyakRti dvArA gujarAtanA sAhityajagatamAM prasthApita thaI janAra ramaNabhAIe 'bhadraMbhadra' nAmanI hAsyarasika navalakathA dvArA gujarAtanA sAhityajagatamAM navo cIlo cItaryo hato. tatkAlIna navA-jUnA samAjasudhArakono vaicArika saMgharSa kendrasthAne rAkhIne sukSmahAsya sAthe lakhAyelI A navalakathAmAM bhAratabharanA hAsyasAhityakArone pote joDAyelA hoya evuM lAge che-ema e aMgenAM lakhANomAM jovA maLyuM che. dharma ane samAja 1-2' temanI dhArmika kRti che. 'hAsyamaMdira'mAM haLavA nibaMdho saMgrahAyelA che. 'jJAnasudhA' sAmayikanA taMtrI tarIke temaNe dharmasaMbaMdhI carcA zarU karatA aneka lekho lakhyA hatA. durgArAma-narmadanA jamAnAthI cAlI AvelI samAjasudhArA-paraMparAnA teo chellA pratinidhi hatA tevuM sArasvato mAne che. rAjakIya vyaMgacitrakAra ramezabhAI caMde vidhisaranI citrakalAnI tAlIma lIdhA vagara kArTUnacitranA kSetre moTuM nAma kADhanAra ramezabhAI caMdree kArTUnisTa tarIkenI potAnI kArakirdI 1946mAM kizoravaye dha siMdha objharvara'mAM potAnuM prathama kArTUna chapAyuM-te divasathI karI. teo 'rUpama' nAma rAkhI kArTUna karatA. mULa kacchanA paNa dhanya dharA vaDIlo karAMcImAM sthAyI thayA hatA. temaNe tyAM 'rUpama ArTa sTuDiyo' zarU karyo ane tyAMnA dainikomAM kArTUno ApavAnuM zarU karyuM hatuM. AjhAdI pachI teo muMbaI AvIne vasyA. 'janmabhUmi' ane 'citralekhA'mAM 'avadhUta' nAme temanAM kaTAkSa citro prakAzita thatAM hatAM. 'darpaNa' nAmathI temanAM pokeTakArTUna paNa chapAyAM hatAM. temane aneka rASTrIya ane AMtararASTrIya sanmAna maLelAM che. teo mAne che ke, jema eka saphaLa saMgItakAra thavA mATe riyAjha jarUrI che tema eka saphaLa kArTUnIsTa thavA mATe niyamita skeca karavAno mahAvaro rAkhavo joIe." teo kyAreya vyaMga ke hAsya UbhuM karavA mATe pAtronA caherAmahorAM ke hAvabhAvane vikRta karavAmAM mAnatA nathI. kalAnA mAdhyamathI sAmAjika sevA-nisabatanA aneka kSetromAM teo joDAyelA che ane temanAM citronA pradarzanathI teo sAmAjika prazno, rAjakIya samasyA ane dUSaNone saphaLatApUrvaka loko sudhI pahoMcADI zakyA che. sAmAjika kaTAkSacitranI paraMparAnA AvAhaka rameza buca. kalAkAronA kuTuMbamAM janma, uchera ane vizeSa keLavaNIne lIdhe ramezabhAI buce nAnI uMmarathI braza pakaDyo. ATha-dasa varSanI uMmarathI ja vividha dainikomAM kathAnakane kendrasthAne rAkhIne kArTUnacitro sarjavAnuM zarU karyuM. jAmanagarathI muMbaI vaccenuM aMtara temanAM kArTUnoe ghaDIkamAM kApI nAkhyuM. 'janmabhUmi-pravAsI'mAM temanI sarjanayAtrA 50 varSa jeTalI avirata cAlI. sAmAjika samasyAo jevI ke, bekArI, moMghavArI, garIbI, zoSaNa, vastIvadhAro vagere temanAM kArTUnanA mukhya viSayo banI rahetA. temaNe janasattA uparAMta ilasTreTeDa vIkalI, TAimsa opha inDiyA, zaMkarsa vIkalI, dharmayuga, nezanala heralDa ivaniMga nyUjha opha inDiyA, phrI presa jarnala, bhAratajyoti, blITsa, sanDe sTAnDarDa vagere jevAM dainiko uparAMta aneka gujarAtI mAsikomAM kArTUnanA mAdhyamathI pradAna karyuM che. temane aneka rASTrIya ane AMtararASTrIya sanmAna maLelAM che. temanAM kArTUnanA sAta saMgraha prakAzita thaI cUkyA che. temanA keTalAMka kaTAkSacitrone kAyamI rekorDjhamAM paNa samAvavAmAM AvyAM che. kArTUnisTa baMsI varmA 'cakora' temane 'sAmAjika kaTAkSacitraparaMparAnA AAhaka' tarIke oLakhAve che. Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 399 rAjamohana gAMdhI gAMdhIjInA prapautra ane devadAsa gAMdhInA putra jevI oLakha uparAMta eka patrakAra ane lekhaka tarIke svataMtra astitva ane oLakha siddha karI cUkelA rAjamohanagAMdhInI mukhyapravRtti lekhana ane patrakAratva uparAMta samAjasevAnI rahI hatI. 1964thI 81 daramyAna temaNe " himmata' sAptAhikanA taMtrI tarIke, 1985thI 87 daramyAna "inDiyana eksapresa'nI madrAsa AvRttinA nivAsI taMtrI tarIke paNa kAma karyuM. temanA jANItAM pustakomAM "rAjAjI sTorI' tathA "eiTa lAiDjha a sTaDI opha dha hindu-muslima enkAunTara' "anDarasTenDiMga dha muslima mAinDa' ane "paTela a lAipha' che. 1990thI 1993 daramyAna teo janatAdaLa taraphathI rAjyasabhAnA sabhya tarIke cUMTAyA. yazavaMta zukala (zikSaNa sAthe patrakAratva) samAja sAthe anubaMdha satata rahe te mATe patrakAratva sAthenuM joDANa akabaMdha rAkhavuM paDe che. yazavaMta zukala evA ja eka prabuddha zikSaNazAstrI thaI gayA jemaNe potAnI mUlyaniSTha zaikSaNika, sAhityika vArtAlApanI anokhI kuzaLatAthI ane vizALa dRSTithI, prema ane sadbhAvanAthI gujarAtanAM bauddhiko ane sAmAnyajanamAM samAna rIte potAnuM sthAna banAvyuM hatuM. vivecanakSetre temane viziSTa pradAna mATe raNajitarAma suvarNacaMdraka maLelo che. teo vivecaka uparAMta zikSaNakAra, saMpAdaka, vArtAkAra, anuvAdaka ane kaTAralekhaka paNa rahyA. AjIvana temaNe zabdonI ane zabdonI zaktinI tenAM vividha svarUponI ArAdhanA karI. temaNe aneka maulika ane anuvAdita kRtio ApI che. prajAbaMdhu sAptAhikamAM temanI "saMsAranA raMga ane graMthAvalokana' kolama lokapriya banI hatI. vaidha-lAbhazaMkara ThAkara sAhitya, patrakAratva ane Ayurvedano triveNI saMgama jemanAmAM thayo che tevA "punarvasu' upanAmathI lakhatA lAbhazaMkara ThAkarano paricaya karAvavo ja na paDe. temanuM kaTAralekhananA mAdhyamathI patrakAratvanA kSetre AgavuM yogadAna che. sAhityamAM nATako, vArtAo, nibaMdha ane navalakathA kSetre temanuM AgavuM yogadAna che. 'gujarAta samAcAra'mAM temanI kaTAra varSothI niyamita Ave che. temanA patrakAratvanI kAmagIrInA bhAgarUpe taiyAra thayelA saMcayagraMthomAM "eka miniTa', "kSaNatatpaNa', "sUraja Ugyo kevaDiyAnI phaNase' jANItA che. A lakhANomAM temaNe jAgRta nAgarika tarIke samAjamAM saune rojabaroja naDatI nAnI moTI samasyAone sAMkaLI laIne AkhAbolI zailImAM lekhana karyuM che. rAdhezyAma zarmA temanI lekhanazailIne saMskRtapracUra ane jarUra paDe taLapadA zabdone vAparatI zailInA saMyojana tarIke oLakhAve che. vaju koTaka (1915thI 1959) gujarAtI patrakAratvamAM sauthI vadhu phelAvo dharAvatA sAmayika tarIke 'citralekhA'e ghaNAM varSo sudhI sthAna saMbhALyuM hatuM. 'citralekhA'nA AdyasthApaka ane taMtrI patrakAra tathA navalakathAkAra-vArtAkAra-gadyakAra tarIke teo gujarAtI sAhitya ane patrakAratva jagatamAM acaLa sthAne che. 1915thI 1959 daramyAna 45 varSanI yuvAvaye gujarAtI patrakAratvanuM pAyAnuM kAma karI lenAra vajubhAIe rAjakoTathI amadAvAda AvIne kArya zarU karyuM. temaNe muMbaIne AkharI ane kAyamI kAryakSetra banAvyuM. - rAjakoTamAM "jaya saurASTra' nAmanA patrathI temaNe patrakAratvanI zarUAta karI hatI. temaNe keTalAMka calacitronuM digdarzana paNa karyuM hatuM. 'citrapaTa' nAmanA sAmayikanA taMtrIpade paNa teo rahyA. thoDo samaya "chAyA'nA taMtrI rahyA. 1905mAM temaNe potAnuM svataMtra sAptAhika 'citralekhA' zarU karyuM. 1953mAM lAiTa' nAmanuM aMgrejI mAsika ane "bIja' nAmanuM ekapaNa jA.kha. nahIM chApavAnA niyamane vareluM gujarAtI DAyajesTa zarU karyuM. 1958mAM calacitra jagatanI gatividhi aMge mAhitI ApatuM "jI' mAsika zarU karyuM hatuM. temanI aneka kaTAro jANItI hatI paNa "prabhAtanAM puSpo' nAmanI ciMtanAtmaka lekhazreNInAM pustako vadhu jANItA che. 'citralekhA' parivAranAM madhurIbahena sAthe temaNe 10 varSanuM dAMpatyajIvana mAryuM. mAtra 45 varSanI vaye kArakirdInI Toce pahoMcIne temaNe acAnaka jIvana saMkelI lIdhuM. vADIlAla DagalI ' (20-11-1926thI 6-10-1985) gujarAtIo mATe paricayapustikAno pAyo nAkhanAra vADIlAla DagalInI samagra kArakirdI lekhana kSetre ja rahI. "dha reziyala TrAyengala ina malAyA" nAmano mahAnibaMdha lakhIne Jain Education Intemational on Intermational For Private & Personal use only Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 400. dhanya dharA temaNe AMtararASTrIya rAjakAraNamAM vepAranA viSaya sAthe barkalI patrakAratva ane itihAsano jIvaMta saMdarbhakoza yunivarsiTI, keliphorniyAmAMthI ema.e.nI upAdhi meLavI. viSNu paMDyA zarUAtamAM pI.TI.AI.mAM joDAyA. inDiyana eksapresa' dainikamAM phAInenziyala eDiTaranI kAmagIrI karI. pachInA saurASTranI dena gujarAtI bhASAnA patrakAratvamAM pAyAnI varSomAM aMgrejI sAptAhika "komarsanA menejiMga taMtrI banyA. che. saurASTra ApelA zUrA patrakAronI paraMparAmAM viSNu paMDyA A akhabAramAM teo "eDiTarsa noTabUka' nAmano khAsa eka aNanama yoddhA che. AjhAdI pahelAM 194pamAM 14mI vibhAga lakhatA. temanA jANItA prakAzanomAM "grotha phora huma', sapTembaranA roja mANAvadara (jUnAgaDha)mAM janmelA iphlezana-e ve AuTa', "voTa eilsa inDiyana ikonomI' viSNubhAIe gujarAtanA jAherajIvanamAM ja potAnuM jIvana tathA "phAunDezana opha inDiyana egrikalcara', "phAinenziyala samarpita karyuM che ane gujarAtanI rAjakIya, sAmAjika ane insTiTyUzansa opha inDiyA', "dha pablika sekTara : e vaicArika unnati mATe kalamanA mAdhyamathI nakkara kAma karyuM che. sarave), 'e prophAIla opha inDiyana inDasTrI', "sAyansa enDa ema.e. ane pIeca.DI. sudhI abhyAsa mAtra thoDA samaya TeknolojI ina inDiyA' mukhya che. temaNe gujarAtI temaja pUrato maryAdita na rahetAM AjIvana adhyayana-adhyApanayAtrAmAM arthazAstra viSayanI aneka paricaya pustikAo lakhelI che. parivartita thayo ane temaNe satata karmaTha patrakAra, sahRdayI zikSaka ane samartha mArgadarzakanI bhUmikA gujarAtanA sAhitya ane temanA nibaMdhasaMgrahomAM "ziyALAnI savArano taDako', patrakAratvajagata mATe karI che. kAvyasaMgraha "sahaja', sAhitya nibaMdho "kavitA bhaNI' ane caritranibaMdho "thoDA nokhA jIva' mahattvanA che. gujarAtImAM temano saMpAdaka tarIkeno saMsparza pAmelAM sAmayikomAM paricayapustikA zarU karavAnuM kArya pAyAnuM ane vaMdanIya che. janasattA-lokasattA, raMgataraMga, cAMdanI, sAdhanA, samAntara A.zrI yazavaMta dozInA vaDapaNa heThaLa temaNe zarU karelI A sAptAhika, navagujarAta TAimsa, birAdara patrikA, dainika pustikAzreNI jagatanA tamAma banAvo ke viSayone saraLa mahAnagara (muMbaI), TAimsa opha inDiyA (gujarAtI), saMdeza bhASAmAM vAcakonA jJAnamAM vRddhi karavAnA hetuthI thayo hato. Ti karavAnA kesathI e to dainikano samAveza thAya che. temaNe hindI dainika ane sAmayikomAM paNa lekhana kArya sArasvata viSNuprasAda karyuM che, jemAM dharmayugamAM (1978thI 85), dinamAna (1978trivedI (189@ii 1991) thI 85), "ravivAra', kalakattA (1985thI 90), "janasattA' gujarAtI bhASAnA agraNI vivecaka, ciMtaka, pitAnI dilhI (1978thI 1990), rASTrIya sahArA, dilhI (1990vAraMvAra badalI thatI hoI ThekaThekANe zikSaNa thayuM. meTrikamAM thI, sahArA samaya (1992thI) sAptAhika hindustAna, dilhI skolarazipa laI amadAvAdanI gujarAta kolejamAM dAkhala thayA. (1985-90), mahAnagara, muMbaI (1996thI), prabhAta khabara, nivRtta thayA tyAM A saMsthAne sevAo ApI. temaNe zikSaNa, paTanA (1996thI)no samAveza thAya che. sAhitya, tattvaciMtana jevAM kSetrone bharapUra ApyuM. saune nyAla patrakAratvanI saghana kAmagIrI, patrakAratvanuM ane karI dIdhA e hada sudhI. temaNe temanA sudIrdhakALa daramyAna rAjyazAstra, samAjazAstra, itihAsa ane bhASAnA viSayanA aneka saMsthAonA sthApaka adhyakSa tarIke kAryo karyA. keTaleya vidyArthIone zikSaNa ApavAnA kAmanI sAthosAtha temaNe ThekANe AjIvana salAhakAra rahyA. temane moTAbhAganAM tamAma patrakAratva ane itihAsanA viSayone kendramAM rAkhIne aneka pAritoSiko, caMdrako maLyAM. gujarAta rAjyanAM sarvocca sanmAna pustako lakhyAM che. 1975-76nI rASTrIya kaTokaTI daramyAna narasiMha mahetA puraskArathI paNa temane sammAnavAmAM AvyA. sensarazipa viruddhanA saMgharSamAM UtaravAne lIdhe temane jelamAM javuM zraddhA ane bhAvanAne jIvananA kendrasthAne vicAratA buddhinA paDyuM hatuM. jelavAsanA temanAM smaraNonI kathA "mIsAvAsyam' anAdaranA teo sakhata virodhI hatA. temaNe gujarAtI paNa eTalI ja jANItI che. temanA 60thI paNa vadhAre navalakathA, sAhitya, patrakAratva ane tattvaciMtananA kSetre ananyapradAna nibaMdhasaMgrahonA, jIvanacaritro, aitihAsika pustako ane karyuM che. vyAkhyAnasaMgraho prakAzita thayAM che. Jain Education Intemational Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sureza joSI zAzvata saurabha bhAga-2 401 temanAM aneka jAhera sammAna thayAM che, jemAM kaTokaTI bALagaMgAdhara TiLaka ane gAMdhIjInI sAthe teo ghaDAyA. daramyAna bhUgarbha patrakAratva mATenI kAmagIrInuM sammAna ghaNuM gAMdhIjIe temane 'navajIvana' ane 'yaMga inDiyA'nuM saMpAdana mahatvanuM che. akAdamI ane pariSadanAM aneka sammAna, soMpyuM. tyArapachI temanA sAhityajIvanane ghaNo vega maLyo hato evojhathI varSovarSa navAjAtA viSNubhAIe aneka saMsthAo ema kahevAya che. zarU karAvI che, calAvI che, preraNA paNa ApI che ane vakhata kArTUnisTa "zani'nuM cetamachaMdara Avya svAcya sAme jhIMka jhIlavA badhuM choDI paNa dIdhuM che. patrakAratva ane itihAsano jIvaMta strota (source mULa nAma kezavalAla dhanezvara dvivedI. AkhuM saurASTra, Refrence) evA teo svayaM eka saMsthA banI cUkyA che. gujarAta ane muMbaIvAsI gujarAtIo to "zani' nAmathI ja temane jANe che. gujarAtamAM kalamanA mAdhyamathI saurASTranuM ane gujarAtanuM ane muMbaInuM patrakAratva ApabaLe kheDanAra kArTUnisTa vecaka nibaMdhakAra, vArtAkAra, navalakathAkAra ane "zaninI saMgharSakathA ghaNI rocaka che. anuvAdakanI bahuvidha kAmagIrI vacce sureza joSI potAne kAnisTa tarIkenI temanI kArakirdInI zarUAta patrakAra-saMpAdaka tarIke paNa satata vyakta karatA rahyA che. zikSaNa saurASTrathI thaI. 'vaMde mAtaram' mATe paNa teo doratA ane saMzodhanakArya vallabhavidyAnagaranI sa.pa. yuni. ane vaDodarAnI lakhatA. amadAvAdanA ramakhANonA vyaMgacitro prakAzita karavA ma.sa.yunimAM nivRttikALa sudhI cAlyuM. temaNe "phAlganI', 'vANI', badala jhaveracaMda meghANI para kesa cAlyo hato. kArTUna dvArA 'manISA', 'kSitija' jevAM sAmayiko kADhI potAnI kalAvicAraNA kaTAkSanI A paraMparA pachI to saurASTra', "phUlachAba', sAhitya-patrakAratvajagatamAM vyakta karI. kArakirdInA madhyabhAge "janmabhUmi' ane zAmaLadAsa gAMdhInA 'vaMde mAtaram sudhI uhApoha' ane chellAM varSomAM "etad dvArA sAhityika vicAro cAlI. "saurASTra' ane 'vaMde mAtaram'mAM ghaDAyA pachI "zaninI vyakta karyA. temaNe raNajitarAma suvarNacaMdraka ane dilhInI potAnuM sAptAhika cAlu karavAnI icchA hatI. ghaNuM Ayojana akAdamIno evorDa sAdara svIkAryo nahIM. damanA rogane karyA bAda temaNe "cetamachaMdara' nAme sAptAhika cAlu karyuM jemAM jIvanabhara sAthe laIne rahyA ane hRdayaroganA humalAthI temanuM zabdo ochA ane kaTAkSacitro vadhAre. avasAna thayuM hatuM. 'zani'nuM smaraNa havenI peDhInA yuvAnone jhAMkhuM thavA svAmI AnaMda ane "dharatInI AratI' lAgyuM che, je svAbhAvika che kemake samUhamAdhyamonI amApa pragatie itihAsanI AvI gauravaprada aneka bAbatone dATI bAra varSanI bALavaye eka sAdhunI sAthe IzvaranAM darzana dIdhI che. "zani'e potAnI kalama ane pIMchIthI samagra saurASTrane karavA nIkaLI paDelA svAmI AnaMde jIvanabhara sAdhunI jema ja gheluM lagADyuM hatuM. 'enTiesTAblizamenTa' patrakAratva zarU karavuM jIvana vitAvyuM. aneka mahApuruSo dvArA temanuM jIvanaghaDatara thatuM ane tene sthApita karavAnuM kAma zanie karyuM. "zani' jelamAM rahyuM. 'jhINAmAM jhINAM kAmo ke vahevAro ekasarakhI cIvaTathI gayA, jelamAMthI chUTyA bAda pIMjarAmAMthI dhasamasatA siMhathI karavA ane cIvaTanI Teva pADavI" eja jIvananI siddhi che' evuM nAsabhAga karatA uMdaraDAonuM citra pahelA pAne mUkIne prakAzana teo mAnatA. vIsamI sadInA eka Adarza sAdhu-saMnyAsInA zarU karyuM. "zani'nA rAjakIya kArTunono abhyAsa thavo joIe. vicAro temanA sAhityamAM sarvatra vidyamAna thAya che. temanAM zani'nuM lokamAnasa ane hRdaya para chavAI javuM ane adezya lakhANo vAMcavA icchanAre "dharatInI AratI'thI zarUAta karavI thaI javuM, bhUMsAI javuM adhyayanano viSaya che. joIe evuM aneka vivecako kahe che. temanI bhASA aMge kahevAyuM che ke, "emanA vicAronI jema emanuM sAhitya paNa naravuM, yAmajI kRSNa vamAM garavuM ane nakkara che. bhabhUkatA javALAmukhI jevA gadyanA teo zyAmajI kRSNa varmAnA jIvanakavana aMge, patrakAratvaaMge svAmI che. temanI bhASA hRdayamAMthI UtarI AvI che. pahADanA viSNu paMDyA lakhe che tema, "asAdhAraNa saMjogonI vacce, udaramAMthI vahI AvatI dhasamasatI saritA jevo vega dharAvatI potAnA dezanI svataMtratAno vicAra laIne koI eka akhabAranuM temanI bhASAzailIne AgavuM vyaktitva che." lokamAnya prakAzana karavuM-ane te paNa svAdhInatAnuM haraNa karanArA paradezI Jain Education Interational Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 402 zAsakonA ja dezamAM rahIne-te pote ja virala ane samarpita pratibaddhatA sAthe joDAyelA sAhasanuM pramANa che.'' zyAmajI kRSNa varmA bhaNasAlIno janma 1957, 4thI okTobaranA roja mAMDavI mukAme thayo hato. nAnapaNathI ja atyaMta meghAvI vidyArthI tarIke teo jANItA thayA. nAnImA pAse uchera, mAdhyamika zikSaNa muMbaImAM. saMskRtabhASA paranI pakaDane kAraNe samagra mahArASTra ane aMgrejoe vadhAvI lIdhA. vadhu abhyAsa mATe videza jaI berisTara thayA. ghaNuM kamAyA. mAnapatro paNa aDhaLaka maLyA. oNksapharDa yuninA ema.e.nI DigrInA dhAraka zyAmajIe e divasomAM khUba dhana prApta karyuM. divAnapaduM, kArabhArI, vakIlAta vagere vyavasAyamAMthI temane eTalI Avaka thaI ke pachInA varSomAM temAMthI ja kAma calAvyuM. taduparAMta aneka ziSyavRtti paNa teo cAlu karI zakyA hatA. dezIrAjanI khaTapaTo ane kAvatarAMthI kaMTALIne temaNe hindustAna kAyamane mATe thaIne 1897mAM choDyuM. iMglenDa jaIne bhArata mATe AjhAdI AMdolananI zarUAta karI. jAnyuArI, 1905mAM 'inDiyana sozyolojIsTa' nAmanuM aMgrejI sAmayika kADhyuM. potAnA sAmayikane temaNe "svataMtratA, rAjakIya ane sAmAjika sudhAraNAnA" mukhapatra tarIke oLakhAvyuM. patranI nIti spaSTa karatAM temaNe lakhyuM ke, 'briTana ane hindanA rAjakIya saMbaMdhothI hiMdamAMnA hindIo briTIza amala paratve kevI lAgaNI dharAve che tenI jANa briTanane kare tevA dubhASiyAnI briTanamAM khAsa jarUra che. hiMda mATe siphArIza karavAnI amArI pharaja che ane e amAruM gaurava paNa che. eka pensanI kiMmatanA A sAmayikane hiMdamAM ane iMglenDamAM sAro AvakAra maLyo hato. 17 phebruArI, 1905nA roja temaNe inDiyana homarUla sosAyaTInI sthApanA karI. tethI paNa vadhu mahattvanuM kArya temaNe 1905nA julAInI pahelI tArIkhe 'inDiyA hAusa'nI sthApanA karI. hindanA vidyArthIone aMgrejonI nokarI nahIM karavAnI zarate ziSyavRtti ApavAmAM AvatI. inDiyA hAusa' rASTravAdanI pravRttionuM kendra banI gayuM. zyAmajInI dhamadhokAra pravRtti ane lokapriyatA aMgrejo mATe asahya thaI gaI. temanI dharapakaDa thAya te pahelAM teo iMglenDa nAsI chUTayA. bhAratamAM 'inDiyana sozyolojIsTa' para pratibaMdha ladAyo. zyAmajIe zahAdatane vakhANI. tyAMthI teo jInIvAmAM sthAyI thayA. 1905thI 1910 daramyAnanI temanI kArakirdIe lIlIsukI joI lIdhI. dhanya dharA 1920mAM DacakAM khAtuM 'inDiyana sozyolojIsTa' kAyama mATe baMdha karavuM paDyuM. 1930mAM temanI tabiyata bagaDI. bhAratamAM dAMDIkUca cAlatI hatI te daramyAna 31mI mArce jInIvAmAM teo mRtyA pAmyA. bhAratIya chApAMoe khAsa noMdha lIdhI nahIM. bhagatasiMha ane tenA sAthIdAroe dekhAvo karyA. traNa varSa pachI patnI bhAnumatI paNa gujarI gayAM. temanA agnisaMskAranI jagyAe pati-patnInI taktI che. zyAmajI temanA yuganA prathama paMDita, rAjanItijJa ane uddAmavAdI netA hatA. zikSaNa zreyArthI ane dAnezvarI evA zyAmajI ane bhAnumatI bahenane saMtAno nahotAM paNa bhAratIya vidyArthIone adakerAM lADathI bhaNAvyA, gaNAvyA. zyAmajI aMge ghaNuM lakhAyuM. thoDAM varSo agAu zyAmajIno asthikuMbha temanA vatana mAMDavImAM pAcho lAvavAmAM Avyo che. zAmaLadAsa gAMdhI (1898thI 1953) gAMdhIjInA moTAbhAI lakSmIdAsa gAMdhInA moTA putra zAmaLadAsa gAMdhIe ArajhIhakUmatanA pramukha tarIke ane tejasvI patrakAra tarIke temaNe patrakAratvanI ane sAmAjika AMdolanamAM netAgIrInI ema bevaDI javAbadArI nibhAvI hatI. zarUAtamAM teo 'janmabhUmi'mAM patrakAra tarIke joDAyA ane kramazaH upataMtrInA pada sudhI pahoMcyA hatA. 'janmabhUmi'nA taMtrIpadethI 1940nI AsapAsa rAjInAmuM ApyuM ane vaMde mAtaram' zarU karyuM. zAmaLadAsa gAMdhInI sacoTa kalamane kAraNe 'vaMde mAtaram' paNa ati jhaDapathI jANItuM banI gayuM hatuM. muMbaInI patrakAratvanI kArakirdI daramyAna temaNe rAjakIya ane sAmAjika pravRttinA kSetre paNa sakriya kAmagIrI bajAvI hatI. muMbaImAM saurASTranI prajAnA praznone vAcA ApanAruM kAThiyAvADa prajAmaMDaLa sthApyuM. 1947mAM junAgaDha rAjye pAkistAnamAM bhaLavAno nirNaya karyo. zAmaLadAsa gAMdhInI AgevAnI heThaLa, vaMde mAtaram'nA kAryAlayamAM 'ArajhI hakUmata'no takhto ghaDAyo. 'ArajhI hakUmata'nI saphaLatA pachI teo sarakAramAM paNa joDAyA. svabhAva ane svamAnane kAraNe saurASTranA pradhAnamaMDaLamAMthI rAjInAmuM ApyuM. 'vaMde mAtaram' paNa Arthika bhIMsamAM AvI paDyuM hatuM. vI.pI. menane temane kAryadakSa vahIvaTakartA, tejasvI vaktA ane spaSTa ane sacoTa zailInA lekhaka gaNAvyA hatA. zAmaLadAsa gAMdhI gujarAtI patrakAratvanA zailIkAra ane yugakarmI patrakAra gaNAya che. Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 hari desAI mULa amadAvAdanA ja hari desAI patrakAratvakSetre muMbaI thaIne amadAvAda pAchuM AveluM sabaLa vyaktitva che. '77mAM amadAvAdanI seMTa jheviyarsa kaoNlejamAMthI ikonomiksanA grejyueTa thaIne muMbaImAM 'hindustAna samAcAra nyUjha ejansImAM polITIkala korasaponDanTa tarIke joDAyA. 1981thI 'janmabhUmi' grupamAM esosIeTa eDITara tarIke, '95 sudhI kAryarata rahyA. samakAlInanA taMtrI tarIke paNa temaNe kArya karyuM. ena. Ara. jI. ena. Ara. AI. phAunDezana, gujarAta rAjyasarakAranA ceramena tarIke paNa kAma karyuM. temaNe saMdeza, samabhAva, divyabhAskara dainikamAM ekjhIkyuTIva eDiTara, kaoNlamIsTa tarIke kAma karyuM ane hAlamAM 'saMdeza'dainikamAM salAhakAra tarIke tathA gUjarAta vidyApIThanA bhUdAna caLavaLanA rASTrIya adhyayanamAM saMzodhaka tarIke kAryarata che. patrakAronA hita mATe sthAnika ane rASTrIyakakSAnI saMsthAomAM paNa teo agresara che. temane gujarAta rAjya sarakArano zreSTha taMtrIlekhana mATeno varSa 1998no evorDa ane gujarAta dainika akhabAra saMdhano zreSTha patrakAra tarIke varSa 1998no evorDa maLela che. temaNe traNa pustako lakhyAM che. gujarAtamAM vividha yunivarsiTInA patrakAratva vibhAgamAM teo mAnad adhyApaka tarIke vidyArthIone mArgadarzana paNa Ape che. hIrAlAla tribhuvanadAsa pArekha (1882 thI 1938) gujarAtI lekhaka ane saMdarbha sAhityanA saMkalanakAra tarIke prasthApita thaI cUkelA suratanA vatanI hIrAlAlabhAIne temanA samayamAM ucca gajAnA sAhityakArono saMparka rahyo. temaNe aneka lekhanaspardhAomAM bhAga laIne caMdrako meLavyA. gujarAta varnAkyulara sosAyaTImAM teo maMtrI tarIke joDAyA ane 'buddhiprakAza'nA taMtrI tarIke temaNe vividha pravRttio dvArA e saMsthAne vikasAvI. temaNe aneka pustakAlayo UbhAM karyA ane graMthAvalokana pravRtti vikasAvI. temaNe gujarAta varnAkyulara sosAyaTIno itihAsa lakhyo che. je 1932thI 37 daramyAna traNa bhAgamAM pragaTa thayo che. 1930thI 1938 daramyAna temaNe graMtha ane graMthakAra nAmanI zreNI pragaTa karI hatI. temaNe svataMtra ane saMlagna rIte aneka 403 saMpAdano gujarAtIone ApyA che. temanA A graMtho temanI cIvaTa ane abhyAsanI laganIno dastAveja che. zukadeva bhaceca (tasavIra patrakAra) vyavasAye phoTo jarnAlIsTa evA zukadevabhAIne samagra patrakAratva jagata ane amadAvAdanI janatA acUka oLakhe che. yuvAnavaye nokarI nathI karavI ema nakkI karyuM. amadAvAdanA rAyapuramAM phoTogrAphInA sTuDiyothI zarUAta karI. kalA, saMskAra ane bahoLo sAMskRtika anubhava temane saphaLa banavAmAM kAme lAgI gayo. temanI sAhityarucie temane vividha viSayonuM kheDANa karavAnuM zIkhavyuM. pacAsathI paNa vadhu varSo sudhI temaNe tasavIra patrakAratva karyuM. dha TAImsa oNpha inDiyA'nI amadAvAda AvRtti mATe temaNe AjIvana phoTogrAphI karI. zaheranuM sarvocca nAgarika sammAna paNa temaNe meLavyuM. temanI tasavIrono eka vizeSa bhAga amadAvAdamAM saMskArakendra, pAlaDInA myujhiyamamAM che. bhairavanAtha mArga upara myunisIpAlITIe temanA nAme eka mArga khullo mukyo che. rAdhezyAma zarmA (5 jAnyu. 1936) gujarAtI kavi, vArtAkAra, navalakathAkAra, vivecaka, saMpAdaka, anuvAdaka, patrakAra evI bahuvidhA oLakha dharAvanArA rAdhezyAma zarmAe gujarAtIone aDhaLaka jJAnasaMpuTa, mAhitI graMtho, ciMtana sAhitya ane maulika manomaMthana ApyAM che. patrakAratvanI kArakirdI 'dharmaloka'nA saMpAdanathI zarU thaI. 'akramavijJAna'nA mAnArha saMpAdaka banyA. 'yuvaka', dharmasaMdeza'nuM saMpAdana paNa karyuM. 1985 sudhI saghana patrakAratva karyuM. tyArapachInA varSomAM sAhitya, patrakAratvanI yAtrA samAMtara cAlI. temanI sAhityika upalabdhionI carcA ahIM karavA ghaNuM laMbANathI lakhavuM paDe. mAtra patrakAratvanA kSetranI vigato ahIM noMdhIe to, temaNe ghaNAM patrakAro, lekhako, kalAkAronA jIvanakavana aMge vigate sADA cArasothI vadhu inTaravyu lIdhA che. varSa 2004no raNajitarAma suvarNacaMdraka teone enAyata thayo che. Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 404 dhanya dharA mahilA patrakAro hato. 1912mAM "suMdarI subodha'nA Disembara aMkamAM temanA be lekho : "gRhamaMdiranI svacchatA" ane "suMdarI subodha ane tenA lekhako' tema ja "buddhiprakAza'mAM "eka strI lekhikAe tenI kRSNagaurI hIrAlAla rAvaLa putrIne lakhela patra prasiddha thayelA. temAM temanI dIkarI kusumagaurIne "strI hitopadeza' vAMcavAnI salAha ApI che. kaNAgaurI hIrAlAla rAvaLano janma 1871mAM 1907mAM vidyAbahena nIlakaMThe saMpAdita karela 'gulazana'no paMcamahAla jillAnA luNAvADA gAmamAM brAhmaNa kuTuMbamAM thayo sacitra aMka vAMcavAnI bhalAmaNa karI hatI. kaNAgaurI pote hato. nAnI vaye lagna, sAthosAtha zikSaNa lIdhuM ane pachI lakhatAM, vAMcatAM ane vaMcAvatAM. "suMdarI subodha' temaNe keTalIye zikSaNakAryamAM joDAyAM. e divasomAM chokarInAM lagna nAnI vaye bahenone bheTa mokalAvyuM hatuM. A uparathI temanI strIkeLavaNI thaI jatAM. tethI kanyAkeLavaNIno prazna ati vikaTa hato. temaNe ane strIsaMskAranI ucca bhAvanAnI tIvratAno khyAla Ave che. kanyAzALAmAM aneka chokarIone praveza apAvyo ane teo strIonA utthAna mATe haMmezAM jAgrata hatAM. e haragoviMdadAsa kAMTAvALAne maLIne pAkazAstra ane bALauchera jamAnAmAM teo gujarAta varnAkyulara sosAyaTI, prArthanAsamAja, jevA viSayo zarU karAvyA. "suMdarI subodha' nAmanA bALalagna niSedhaka maMDaLI, gujarAta hiMdu saMsArasudhArA samAja strImAsikamAM temaNe lekha lakhIne e divasomAM cAlatA jevI saMsthAnA sabhya hatAM. temaNe bALalagna, pharajiyAta vaidhavya abhyAsakrama vize rasaprada mAhitI ApI che. AjanI homa vize talasparzI chaNAvaTa karato lekha "hitecchumAM lakhelo. sAyansa kolejomAM bhaNAvAto abhyAsakrama tathA bALauchera suratanA jamanAbahena sakkee A prasaMga vize lakhyuM che ke ane pAkazAstra jevA viSayo kRSNagaurInA ciMtananuM pariNAma che. "temaNe duHkhI ane tyaktA baheno mATe "sevAsadana' zarU karyuM kRSNAgaurInAM kAvyo, lekho e jamAnAnAM akhabAro hatuM. kRSNAgaurI nibaMdhalekhaka, navalakathAkAra, keLavaNIkAra ane ane sAmayikomAM prasiddha thatAM. 1897mAM temaNe navalakathAo samAjasudhAraka hatAM. temanA samayamAM je kaMI taka upalabdha hatI lakhavAnuM zarU kareluM ane 1899mAM "saguNI hemaMtakumArI' teno temaNe bhaNavAmAM ane lekhanakAryamAM upayoga karyo hato. saMsArasudhArAnI vArtA navalakathA prasiddha thaI, ghaNuM saMzodhana 1905mAM 79 varSanI vaye temanuM avasAna thayuM." karIne temaNe A navalakathA lakhI hatI. AmAM hemaMtakumArInuM jamanAbAI paMDitA jIvanadRSTAMta khUba sacoTa, saraLa bhASAmAM ane AjanA jamAnAmAM paNa upayogI thaI rahe tevuM che. e jamAnAmAM gujarAtanA prathama nArIvAdI krAMtikArI baMDakhora mahilA lakhAyelI A sAmAjika navalakathAnI ApaNA sAhityakAro ke jo kahevAM hoya to jamanAbAI paMDitA (1860thI 1908)ne vivecakoe kyAMya noMdha lIdhI nathI. te jamAnAmAM 'buddhiprakAza', kahI zakAya. temaNe "strIdharma" ane "strI pokAra : ardhI duniyA 'hitecchuM" ane "sudarzana'mAM paNa tenI prazaMsA thaI hatI. sAme laData' nAmanAM be pustako lakhelAM che, jemAM gujarAta zALApatra'nA 1890nA jUna mahinAnA aMkamAM kheDA vidhavAvivAhano virodha karanArAo sAme lekha, zAstronA jillAnA ejyukezana inspekTara karImaalI nAjiyANInA AdhAre sAmAjika aniSTo jevAM ke bIjI strI karavAno abhiprAya A mujabano hato : "sadguNI hemaMtakumArI' rivAja, bALalagna, kanyAvikriya, dahejaprathAno virodha karelo strIo mATe amRtano pyAlo che.' jANItA sAkSara kezava harSada che. A aniSTo jevAM ke bIjI strI karavAno rivAja, dhruva, pro. kAzIrAma dave jevA mahAnubhAvoe tene biradAvI che. bALalagna, kanyAvikraya, dahejaprathAno virodha karelo che. A pro. davee lakhyuM che, "eka strInA prayatna tarIke te uttejanane aniSTo mATe puruSone javAbadAra gaNyA che, tema chatAM temAM pAtra che." jUnA AryasaMskArono ghaNo aMza rahelo che, temanuM pustaka kaNAgaurIe lekhaka tarIkenI kArakirdI buddhiprakAza'thI 'strI pokAra' gujarAta varnAkyulara sosAyaTImAM prakAzita karyuM zarU karI hatI. 1895mAM temaNe sapTembaranA aMkamAM hatuM. "paMDitA' takhallusathI oLakhAtAM jamanAbAI sAkSara hatAM. strIkeLavaNIno utkarSa karavAnA athavA kanyAzALAnI AbAdI teo arthazAstra, tarkazAstra, samAjazAstra, saMskRti ane vadhAravAnAM mukhya sAdhana' nAme lakhelo lekha khUba jANIto thayo philasUphImAM niSNAta hatAM. Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 jyotsanAbahena zukla jyotsanAbahena zuklano janma 1894nA oNgasTanI 8mIe suratanA nAgara kuTuMbamAM thayo. gujarAtI sAta dhoraNa sudhI teo bhaNelAM. e jamAnAnI paraMparAnusAra 13 varSe temanA lagna thaI gayelAM. 20me varSe patinuM avasAna thayuM. vaidhavyanA jhaMjhAvAtono anubhava karyo. pitAjI temane 'kIkubhAI'nA hulAmaNA nAmathI bolAvatA. ghare rahIne gujarAtI, saMskRta zIkhavI; mahAna dezabhaktonI vAta karI dezabhaktinAM bIja ropelAM. 1907mAM lokamAnya tilaka mahArAjane sajA thatAM temaNe vilAyatI kapaDAMno tyAga karyo. ghera rahIne aMgrejI, marAThIno abhyAsa karyo. sAhitya, kavitA, vArtAo, navalakathAnuM sarjana karyuM. rASTrapremanA raMge raMgAI 'muktinA rAsa', 'AkAzanA phUla', 'bApu', baMdInAM muktigAna' nAme temanA kAvyasaMgraho prasiddha thayA che. patrakAratva kSetre temano phALo mahattvano che. 1921mAM 'vinoda' nAmanuM mAsika cAlu karyuM, 1922mAM 'cetana' nAmanA mAsikanA sahataMtrI tarIke levAyAM. 1928mAM 'sudarzana' nAmanA sAmAyikanuM sahataMtrIpada svIkAryuM je AgaLa jatAM dainikapatra thatAM tenA taMtrI tarIke levAyAM. temanI AgajharatI kalamane kAraNe kopAyamAna thayelI sarakAre 'sudarzana' ane presa ema baMne para sIla mAryuM. 1959thI 1968 sudhI janmabhUmi jUthanA patronA suratanA dainika taMtrI tarIke temaNe javAbadArIbharyuM kAma karyuM. patrakAratvanA kSetre mahattvanA ane nIDara patrakAratvanI kadara karatAM 'TAimsa oNpha inDiyA'e temane phAyariMga leDI jarnAlisTa' tarIke biradAvyA hatAM. 1976mAM 83 varSanI vaye temanuM avasAna thayuM. UrmilA mahetA 1930-31nI satyAgraha caLavaLamAM samagra dezanI ane gujarAtanI strIoe apUrva bhAga lIdho. tene pariNAme 1931nA me mAsamAM suratathI 'strIzakti' nAmanuM sAmayika zarU thayuM. kevaLa strIonA prazno carcatA A sAptAhikanA pahelAM strItaMtrI UrmilA mahetA hatAM. te pachI sUryalakSmI dharamadAsa hatAM. gAMDIva sAhitya maMdira, surata taraphathI prakAzita thatuM A sAmayika zarUAtanAM traNa varSa ja lokapriya rahyuM hatuM. vijyAlakSmI trivedI vijayAlakSmI trivedIno janma 1889mAM bhAvanagaramAM thayo hato. 1910nA DisembaranA 'suMdarI subodha'mAM lakhelo 405 temano lekha 'manuSyajIvananI saphaLatA' khUba jANIto thayo hato. temanAmAM svadezI AMdolananI asara hatI. mAtra agiyArame varSe lagna, tyAra pachI be putrIonA janma pachI 24 varSanI vaye 1913mAM temanuM avasAna thayuM hatuM. 1914mAM temano lekha 'svadezaprema' maraNottara prasiddha thayo hato. temAM temaNe jo strI zikSaNa leze to dezasevAmAM sIdhI ja upayogI thaze" ema jaNAvyuM hatuM. temaNe 'vasaMta', 'sAhitya', 'suMdarI subodha', 'buddhiprakAza' jevAM labdhapratiSTha sAmayikomAM kAvyo ane lekho mAraphate potAnA vicAro vyakta karyA hatA. kAvyazAstramAM mahuvAnA jANItAM harasukhagaurI vAmanarAvane teo guru gaNatAM. harasukhagaurInuM 'satI sImaMtinI', 'tArA' tema ja 'harizcaMdra viraha' tathA 'RNazRMga' kAvyasaMgraha hatA. vijayAlakSmInAM kAvyo paNa khUba bhAvAvAhI banI rahelAM. te jamAnAmAM puruSonA 'gRhalakSmI' vizenAM bevaDAM valaNonI sAme joradAra pratikAra karIne samAna adhikAronI mAMgaNI temaNe karI hatI. vidyAbahena nIlakaMTha temano janma 1876nI pahelI jUne amadAvAdamAM thayo hato. temanAM lagna nAnI vaye sAhityakAra ramaNalAla nIlakaMTha sAthe 1889mAM thayAM hatAM. lagna pachI patinA sahakArane lIdhe bhaNI zakyAM. 1901mAM teo ane temanAM bahena zAradAbahena mahetA gujarAtanAM prathama mahilA snAtako banyAM. samAjasudhArA vizenA lekho nArIkuMja (1905)mAM, phorama (1955)mAM, gRhadIpikA (1931)mAM, jJAnasudhA (1950)mAM prasiddha thayA che. pro. ghoMDo kezava karvenuM caritra 1913mAM lekhasvarUpe lakhyuM. 'mahilAmitra' sAmayikanuM temaNe saMpAdana karyuM hatuM. 1943mAM gujarAtI sAhitya pariSadanA 15mA saMmelana (vaDodarA)nAM teo prathama mahilA pramukha hatAM. 1925mAM amadAvAdamAM maLelI patrakAra pariSada vakhate 'gujarAtI patradarzana' temaNe taiyAra kareluM uparAMta gujarAtanI strIkavio' ane kaTAkSalekha 'traNa zokadevIo', 'rudana pariSada' vagere temaNe lakhelAM. 1907mAM 'sudhAsuhAsinI' ane 1915mAM 'hindustAnamAM 'strIonuM sAmAjika sthAna', 'hiMmatalAlanI hiMmata' nATaka paNa lakhelAM. teo gujarAta varnAkyulara sosAyaTInAM 1925thI 1957 sudhI (batrIsa varSa) maMtrI rahelAM. 1926mAM temane kaisarehiMda'no puraskAra maLelo. 1957mAM temanuM avasAna thayuM. Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 zAradAbahena mahetA temano janma 1822nI 26mI jUnanA roja thayo hato. temaNe 'dha leika oNpha pAma'no anuvAda 'tADa sarovara', ramezacaMdra dattanI phlorensa nAiTaMgalanI jIvanakathAno anuvAda 'dayAnI devI', 'bALakanuM gRhazikSaNa', 'vyakticitro', purANonA bALabodhaka vArtAo, prAcIna kizorakathAo paNa lakhelI che. temanI AtmakathA 1928mAM 'jIvanasaMbhAraNAM' nAme prasiddha thayelI che. 'sudhAsuhAsinI' ane hindustAnanA sAmAjika jIvanamAM strInuM sthAna'no anuvAda vidyAbahena nIlakaMTha sAthe karelo che. vinodinI nIlakaMTha temano janma 1907mAM amadAvAdamAM. 1928mAM gujarAta kolejamAM bI. e., 1930mAM amerikAmAMthI mizigana yunivarsiTInA samAjazAstra ane zikSaNazAstra viSayomAM ema. e., amadAvAdamAM anekavidha zaikSaNika pravRttio ane zaikSaNika saMsthAonA adhiSThAtApade. 'gujarAta samAcAra'nI kaTAra gharagharanI jyota'nuM 1940thI 1987 sudhI saMpAdana. 1960thI akhila hiMda mahilA pariSadanA trimAsika mukhapatra 'ujAsa'nuM saMpAdana. temaNe aneka pustako lakhyAM che. vArtA, pravAsa, caritrAtmaka nibaMdha jevAM kSetramAM temanuM UMDuM kheDANa che. lAbhubahena mahetA temano janma 1915mAM thayo hato. 1937mAM bI.e. 'saurASTra', 'phUlachAba', 'akhaMDaAnaMda', 'janmabhUmi pravAsI' jevAM sAmayikomAM jIvanabhara kaTAralekhananuM Alekhana karyu che. 'gRhamAdhurI' mAsikanuM taMtrIpada saMbhALyuM che. temanAM aneka pustako prakAzita thayelAM che. gAMdhIyuganI asara taLe keTalAMka daMpatioe pote je khUNe kAma karyuM tyAM ajavALuM karI mukyuM. lAbhubahena mahetA eTale 'mArA jIkAkA, mAruM rANapura' pustakanA lekhikA. temaNe aneka lekho, pustako lakhyAM che. kAmanA bhAgarUpe, patrakAratva eka javAbadArI hovAthI samajaNamAM AvyA te divasathI emaNe lakhavAnuM cAlu rAkhyuM che. soraThanA siMha upanAmathI jANItA amRtalAla zeThanA teo dIkarI. sasarAne ghaNo saMkoca thAya ke moTA gharanI dIkarI goThavAze !-paNa sopAna sAthe lAbhubahenano saMsAra saraLa ane mAdhuryathI haryobharyo rahyo. pitA amRtalAla zeThanA patrakAratva ane jIvana aMge adhikRtagraMtha Apyo. potAnA patinI smRtimAM temaNe temanuM uttama caritra 'smRti-zeSa dhanya dharA sopAna' nAme ApaNane ApyuM che. temanI traNa dIkarIo varSAbahena dAsa (naMditAdAsa abhinetrInI mAtA ane nezanala buka TrasTanA bhUtapUrva ceraparsana), gItAbahena ane rUpAbahena potAnA nAnAjI ane mAtA-pitAno vAraso jALavIne balke savAyo karIne samAjamAM potAnuM kartavya karI rahyAM che. jayavaMtIbahena desAI jayavaMtIbahena desAIno janma 1899mAM thayo. strIsevAnA kAma ane sAhityika jIvanamAM otaprota thaIne temaNe vaDodarAnA cImaNAbAI srIsamAja dvArA UgatI vayanAM bahenone sevAnA pATha bhaNAvyA hatA. temanA kAryanI kadara karIne vaDodarA rAjya sarakAre temane 'rAjyaratna' khitAba Apyo hato. temaNe strIonuM mAsika 'guNasuMdarI'nuM varSo sudhI saMpAdana karyuM hatuM. A sAmayike gujarAtanA patrakAratvamAM ane khAsa to mahilA patrakAratvamAM ghaNI pratiSThA prApta karI pAyAnuM kAma karyuM hatuM. sarojinI mahetA (vidyAbahena nIlakaMThanAM putrI) janma amadAvAdamAM. 'bhaginI samAja' patrikAnuM taMtrIpada 1925thI saMbhALeluM. temaNe 'amaravela' nAmanI maulika navalakathA temaja strIjIvanane lagatAM anya pustako lakhela che. 'vaLatAM pANI'ne gujarAta rAjyanuM pAritoSika maLeluM che. haMsAbahena mahetA haMsAbahena mahetAno janma 1893mAM suratamAM thayelo. laMDanamAM patrakAratva ane samAjazAstranuM zikSaNa laIne AvyAM. bALamAsika 'puSpa'nAM taMtrI temaja vaDodarA yunivarsiTInAM varSo sudhI kulapatipade rahyAM. temaNe bALasAhityanAM aneka pustako lakhyAM che. babIbahena bharavADA babIbahena bharavADA 1940thI varSo sudhI 'ArasI' mAsikanAM taMtrI rahyAM. temaNe dainika 'prabhAta'mAM paNa bahenono vibhAga saMbhALelo, madhurIbahena koTaka patrakAratvamAM mahilAo javalleja kAma karatI evA samayagALAmAM madhurIbahene patrakAratvamAM jhaMpalAvyuM hatuM. bhAratanA agraNI mahilA sinepatrakAra ane kuzaLa saMpAdaka Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 tathA bAhoza saMcAlaka evAM madhurIbahenane gujarAtI patrakAratvajagata sArI rIte jANe che. 1950mAM 'citralekhA'nI sthApanA ane 1958mAM 'jI' zarU karyA pachI sthApaka, saMpAdaka, mAsikataMtrI zrI vajubhAI koTakane tamAma kAryomAM Teko ApatAM rahyAM. patinA acAnaka avasAna pachI te prakAzanagRhanI saMpUrNa javAbadArI temaNe saMbhALI lIdhI hatI. temaNe A baMne sAmayikone vadhu lokabhogya banAvavA mATe vAraMvAra pheraphAro karAvyA hatA. temanA prakAzanagRha taraphathI 'mitra', 'jana', 'AsapAsa', 'yuvadarzana' tathA 'abhiyAna' nAmanAM navAM sAmayiko zarU thayAM che. citralekhA' gujarAtI uparAMta marAThI, hiMdI ane aMgrejI bhASAmAM paNa prakAzita thAya che. madhurIbahenane patrakAratvanA temanA yajJakarmamAM kavi, lekhaka, sinepatrakAra, jitubhAI mahetA, kavi veNIbhAI purohita tathA navalakathAkAra harikasana mahetAno sAtha vizeSa maLI rahyo. temanuM kuTuMba paNa Aja vyavasAyamAM che. jayantikA jayantabhAI paramAra dhArAzAstrI pitA kALIdAsa jhaverI sAthe gAMdhIAzrama roja jatAM gAMdhIvicAranuM gheluM lAgyuM, je jiMdagIbhara rahyuM. 1942nI AjhAdInI laDatamAM, 1946mAM koMgresa sevAdaLanA kAryakara tarIke tAlImavargonuM saMcAlana karyuM tathA 1950mAM samAjavAdI pakSanI nArIsamitimAM sakriya rahyAM. 1953thI 15 daramyAna 'Urmi-navaracanA' mAsikanA "gRhamaMDala" vibhAganuM saMcAlana-lekhana karyuM. te mATe 1965 sudhI lakhatAM rahyAM. 1955thI 60 sudhI vikAsagRhamAM nirAdhAra bAlikAo mATenA zikSaNakAryanuM Ayojana karyuM ane kAma karyuM. akhila hiMda mahilA pariSadanA sthApanAkALathI joDAyelAM rahyAM ane tenA traimAsika mukhapatra 'uttarA'nA mAnataMtrI tarIke kAryarata rahyA. A tamAma varSomAM temanuM lekhana kArya satata cAlu rahyuM. dUradarzana ane AkAzavANI parathI temanAM lakhANo, vArtAlApa, carcA vagere paNa zrotAo-bhAvakajanone maLatAM rahyAM. temaNe aneka zreSThasaMpAdano paNa ApyAM che. 1977mAM temane zreSTha mahilAvikAsa Alekhana mATeno gujarAta rAjyasarakArano evorDa ane mahilA pariSada gujarAtazAkhAno vizeSa sevA caMdraka maLela che. sevAnA 'anasUyA' sAmayikanA teo sthApaka saMpAdaka che. amadAvAda vimensa ekzana grupa ane mIDiyA vimensa phoramanA sabhya che. temaNe A tamAma varSomAM sattvazIla ane saMyamI tathA samAjaupayogI lekhana karyuM che. rotg kundanikA kApaDiyA patrakAra tarIkenI ja temanI oLakhane ahIM yAda karIe. 1955thI 57 sudhI 'yAtrika' mAsikanAM taMtrIpade rahyAM ane 1962thI 1980 sudhI 'navanIta' mAsikanAM taMtrIpade rahyAM. sAhityakSetre temanA pradAna mATe aneka ThekANe ghaNuM lakhAyuM che. adhyAtmanA raste cAlI nIkaLelAM temaNe akSaranI ArAdhanA karIne parama tattvanI samIpe' pahoMcavAno niraMtara prayAsa karyo karyo. homAI vyArAvAlA (1913) sAikala para be moTA thelA. ekamAM balba ane bIjAmAM kemerA. sADI to paheravI ja paDe. dilhInI saDako para doDAdoDa jatI A pArasIbAnu saune mATe kautuka hatI, paNa mANekazA vyArAvAlAnA premamAM paDelA homAI dhIme dhIme kemerAnA premamAM paNa keda thaI gayAM. bhAratane AjhAdI maLavAnAM thoDAM varSo agAu ja temaNe phoTogrAphI zarU karI hatI. pati-patnI baMne kAma kare. bhAratanA prathama mahilA patrakAra-phoTojarnAlisTa tarIke potAnuM nAma siddhiphalaka para aMkita karAvI cUkelAM homAI bhAratanI AjhAdInI madhyarAtrinI e kSaNonA sAkSI che. temanI pAse svAtaMtryatA saMgrAmanI ane AjhAdI maLyAnI kSaNanI aneka virala tasvIro che. homAInI potAnI sauthI manapasaMda tasavIra 'AjhAda hiMdanA prathama vaDApradhAnanI pravacana ApatI veLAnI tasavIra' che. temanI prathama tasavIra bombe kronikala'mAM prasiddha thaI hatI ane te mATe temane eka rUpiyAno puraskAra maLyo hato. bIjA vizvayuddha vakhate temaNe muMbaImAM aneka ThekANe phoTogrAphI karI hatI. e jamAnAmAM vijaLInI suvidhA na hatI. palaMga nIce ghUsI jaIne phoTogrApha Devalapa karanAra homAIno kemerAprema yathAvata che. homAI jIvananA tamAma raMgone mANI rahyAM che. tanuzrI chellAM 35thI vadhu varSothI patrakAratvakSetre sakriya kAmagIrI karanAra tanuzrI baMgALI kuTuMbamAM gujarAtamAM janmyAM ane ucharyAM. temaNe TAimsa opha inDiyA, vesTarna TAimsa, cetanA, cetanA nyUjha (traimAsika)nuM saMpAdana kareluM che. amadAvAdamAM inDiyana eksapresa sAthe ghaNAM varSo sudhI kAma karyA bAda hAla teo haidarAbAdanA jANItA akhabAramAM kAryarata che. temaNe patrakAratvanI saphaLa kArakirdInI sAthosAtha saMzodhanakArya paNa cAlu rAkhyuM. vastI mATenA eka moTA projekTamAM temaNe inDiyana insTiTyUTa opha menejamenTa sAthe paNa kAma karyuM hatuM. Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 408 padmAbahena phaDiyA nAnapaNathI ja vividha kalAkSetre rasa dharAvatA padmAbahenano janma 1923mAM thayo hato. darzanazAstramAM pIeca.DI. karyuM ane AjIvana zikSaka, adhyApaka, AcArya ema vividha javAbadArI saMbhALatAM rahyAM. A tamAma kAryonI sAthe temanI lekhanapravRtti satata cAlatI rahI. temaNe sAmAjika nItiniyamo, rUDhione potAnA lekhomAM vaNI laIne sAmAjika utthAnamAM mahattvano phALo Apyo che. temaNe aneka gujarAtI mahilA sAmayiko mATe lekhanakArya karyuM che. 'janasattA' dainikanA 'navA yuganI nArI'vibhAganuM saMpAdana paNa temaNe 17 varSa sudhI saMbhALyuM hatuM. 'sakhI' sAmayikane paNa temaNe mArgadarzana ApyuM, che. 'janasattA'nA mAnuSI vibhAga mATe paNa teo aneka varSo sudhI lakhatAM rahyAM hatAM. temaNe navalakathA ane navalikAo paNa ApI che. 'keLavaNInuM darzana' nAmanuM temanuM pustaka ('pAThyapustaka' paNa banyuM che. bALakone dhyAnamAM rAkhIne temaNe vIrabALAo ane vIrabALakonAM aneka pustako lakhyAM che. vikAsagRhanI 'vikAsa gRha patrikA' traimAsikanuM saMpAdana paNa ghaNAM varSothI teo karI rahyAM che. DaoN. nItA gausvAmI (sauMdarya mATe lekhana) sauMdaryacikitsaka nItAbahena gosvAmIe AyurvedavijJAna padavI sauMdayakSetre kAryarata thaIne dIpAvI. temane deza videzamAM aneka sammAna maLyAM. te sarve sauMdaryacikitsaka ane sauMdarya mATenA lekhana mATe maLyAM. temaNe aneka dainiko 'gujarAta samAcAra', 'samAlApa', 'janasattA', 'strI, 'zrI', 'sakhI', 'helthaklaba' vagere sAmayiko mATe khUba lakhyuM che. A viSayamAM temaNe aneka pustako paNa lakhyAM che. temane 'cikitsakaratna evorDa', 'sarjanazIlA evorDa' ane 'zakti evorDa' maLela che. gujarAtI dainikomAM 1500 jeTalA ane sAmayikomAM 600 jeTalA lekho temaNe lakhyA che. lIlAbahena paTela 'strI' (saMdeza) madhyavargIya mahilAo mATe 'strI' sAptAhikanA mAdhyamathI aMdAje 35-40thI vadhu varSo sudhI kAryarata rahenAra lIlAbahene jIvananA aMtaraMga' nAmanI kolama AjIvana lakhI. mahilAo mATe kAnUnI salAhakendranI zarUAta paNa karI ane kudaratI Apatti prasaMge lIlAbahena jAgRta nAgarikanI jema sau mATe rAhatakendro zarU karavAmAM agresara dhanya dharA rahetAM. kanyAkeLavaNI mATe temaNe caMdrako paNa zarU karyA hatA. gujarAta rAjya taraphathI patrakAratva mATenuM sarvocca sammAna enAyata thayuM che. DaoN. prItibahena zAha samUha mAdhyamo ane samAja viSayane laIne saMzodhanakArya karanArAM ane mahAnibaMdha ApanArAM DaoN. prItibahena gujarAtI sAhitya ane patrakAratvane joDatI kaDI samAna che. 1981thI temanI lekhanapravRtti zarU thaI. saMyata ane sAtatyapUrNa zailInAM adhiSThAtA evAM prItibahena 'gujarAta samAcAra'mAM . varSothI 'avataraNa' ane 'AjakAla' kaoNlama niyamita lakhe che. hAlamAM teo 'navacetana' sAmayikanuM taMtrIpada paNa saMbhALI rahyAM che. A sAmayikamAM ciMtanikA' ane 'madhapUDo' nAmanI niyamita kaTAra paNa lakhe che. 1989mAM temano pIeca.DI.no mahAnibaMdha pustaka svarUpe pragaTa thaI cUkyo che. temanA pustakane gujarAtI sAhitya pariSada evorDa (1990), patrakAratvanA kSetramAM khAsa pradAna mATeno evorDa (1994) maLela che. gujarAtI ane patrakAratvanA adhyApana sAthe vyasta rahenArAM prItibahene 'strI- siddhinAM sopAno' (sahiyAruM saMpAdana) ane pIdho amIrasa akSarano' ema be pustako ApyAM che. Telivijhana pachIno vikAsa' temaNe lakhela paricaya pustikA che. gujarAta vizvakoza TrasTanI pravRttio sAthe teo ghaNAM varSothI joDAyelAM che. A TrasTanAM aneka prakAzano temanA mArgadarzana ane kALajI heThaLa taiyAra thAya che. vizvavihAra' nAmanA gujarAta vizva koza TrasTanA sAmayikanuM saMpAdana paNa teo kare che. zIlA bhaTTa medhAvI pratibhA ane hiMmata-sAhasa jemanAmAM ThAMsoThAsa bharyAM che evA zIlA bhaTTanI oLakhANa gujarAtI patrakAratvamAM saune che ja, chatAM keTalIka prAthamika mAhitI. lekhananI kAmagIrInI zarUAta janmabhUmi ane pravAsIthI thaI. zarUnAM varSomAM 'abhiSeka' nAmanA sAmiyakamAM lakhavAnuM cAlu karyuM. pachI pAMcathI cha varSa jevuM 'citralekhA' sAmayika sAthe joDAyelAM rahyAM. pati kAnti bhaTTa sAthe ApabaLe 1986thI 'abhiyAna' sAptAhika zarU karyuM. 1992mAM 'inDiyA TuDe' gujarAtI pAkSikamAM sIniyara kopI eDiTara tarIke joDAyAM. daramyAna temaNe aneka aMgrejI sAmayiko-dainiko, ejansI, vebasAiTa Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ! zAzvata saurabha bhAga-2 menejamenTa jevAM kSetrono anubhava paNa lIdho. chellAM thoDAM varSothI teo 'sTAra nyUjha'nA ekjhikyUTiva eDiTara tarIke joDAyA hatAM. zIlA bhaTanI nIDaratAnA aneka kissA patrakAratvamAM saune jANItA che. aMgata jIvananA aneka caDAvautAra vacce zIlA bhaTTa vyakti tarIke aDIkhama ane patrakAra tarIke javAbadAra ane sakSama banI rahyAM che. belA ThAkara gujarAta yuni.mAMthI mAsTarsa ina DevalapamenTa jarnAlijhama enDa kamyunikezanano abhyAsa ane gujarAtI bhASA upara prabhutva dharAvatAM belAbahene patrakAratvanI kArakirdInI zarUAta 'gujarAta samAcAra'nA 'zrI' sAptAhikathI karI hatI. dha TAimsa opha inDiyA'nA gujarAtI dainikanA vividha vibhAgonI javAbadArI saMbhALI. gujarAta samAcAramAM AvatI temanI 'paricaya'kaoNlamanA lekho pustaka svarUpe pragaTa thayA che. temane biralA phAunDezananI saMzodhana mATenI phelozipa maLI che. teo majabUta anuvAdaka paNa che. patrakAratvanI kAmagIrInA bhAgarUpe ane anyathA temaNe aneka videza pravAso karyA che. hAlamAM teo 'divya bhAskara' grupa sAthe variSTha patrakAra tarIke joDAyelAM che dIpala trivedI 'samabhAva' grupanA taMtrI zrI dIpala trivedInI patrakAratvanI kArakirdInuM sAratattva hiMmata ane nIDaratA che. inDiyana eksapresa' jUthamAM rIporTara tarIke kAma karyuM, mukhya riporTara banyAM. patrakAratvanI eDavAnsa tAlIma mATe laMDananI oksaphorDa yuni.mAM paNa gayAM. temaNe patrakAratvanA kSetre aneka navA prayogo karyA che. hAlamAM teo 'samabhAva' grupanA eDiTara banyAM pachI tamAma prakAzano ane pravRttine navo opa ApI rahyAM che. najhamA yUsupha golIbAra 'caMdana' sAptAhikanAM sahAyaka taMtrI tarIke kAryarata rahIne te ja sAmayikamAM 'phaTAkaDI golIbAra'nA takhallusathI varSo sudhI 'savAla-javAba' kaoNlama lakhatAM rahyAM. 'kAmanI vAto' e temanuM pAMca bhAgamAM pragaTa thayeluM pustaka che. gItA mANeka 1987thI 'abhiyAna' sAmayika sAthe joDAIne kArakirdInI zarUAta karanAra gItAbahene muMbaInA samagra patrakAratvajagatamAM riporTara, anuvAdaka, lekhaka tarIke potAnI 409 viziSTa chApa upasAvI hatI. muMbaInI 'saMdeza' AvRttimAM ane aMgrejI DeilImAM thoDo samaya kAma karyuM hatuM. 'samakAlIna' ane 'saMdeza'mAM filAnsiMga karyuM hatuM. gujarAtI pAkSika pheminAmAM riporTara, sahataMtrI ane proDakzana AsisTanTa tarIkenI javAbadArI saMbhALI hatI. saMdeza prakAzananA 'strI' sAptAhika mATe, yuvadarzana, citralekhA, gujarAta samAcAranI muMbaI AvRtti ane 'muMbaI samAcAra' neTavarkanI muMbaI ophisa, eziyA nyUjha inTaranezanala vageremAM vividha kAmagIrI bajAvI che. 1997mAM temaNe 'zarUAta' nAme sAmayika paNa cAlu karyuM hatuM. kusuma zAha ane kokilA paTela laMDanamAM 1970nI AsapAsa 'gujarAta samAcAra'nI laMDana AvRtti zarU thaI hatI. tenI zarUAta tyAMnAM ja suzrI kusuma zAhe karI hatI. teonuM mukhyakAma to samAjakAryanuM hatuM. 1972mAM kenyA ane yugAnDAthI loko bhAgIne briTanamAM sthira thavA mATe AvyA tyAre tyAM sthira thavA icchatA hiMdIo, gujarAtIone mATe A chApuM ghaNuM madadagAra sAbita thayuM hatuM. pAMceka varSa cAlyA pachI te baMdha thayuM. te pharI cAlu thatAM kokilAbahena paTele tenA spezyalataMtrI tarIke kAmagIrI bajAvI hatI. 'nayA paDakAra' pAkSikamAM teo joDAyAM. emanA pachI menejiMga taMtrI tarIke 'jyotsanA zAha' A kAmagIrI hAlamAM saMbhALI rahyAM che. Ama, gujarAtI patrakAratvanA itihAsamAM pharadunajI marjhabAnanI sAthe temanA kuTuMbanI strIo gujarAtI TAipa-bIbAM banAvavA joDAI te divasathI mAMDIne Aja dina sudhI gujarAtI mahilAonuM patrakAratva-lekhana-saMpAdana kSetre pAyAnuM kAma che. varSo jatAM teoe judA judA viSayo para abhyAsu lekho paNa ApyA che. saMzodhana graMtho ApyA che ane hiMmatapUrvaka aneka navAM kSetromAM praveza karyo che. gujarAtanA patrakAratva jagatamAM Aje gujarAtI mULanI mahilAo uparAMta aneka bInagujarAtI yuvatio mahilAo mATenA lekhananA kSetramAM ane mukhyapravAhanA patrakAratvamAM gujarAtI patrakAratvane ja kAryakSetra banAvIne kAma karI rahI che. janme parabhASI hovA chatAM ghaNI mahilAo gujarAtI patrakAratvamAM reDiyo-TI.vI.chApAM-megejhinomAM kAma kare che. temanA aMge pharI kyAreka. mIrAM jozI (philmapheranA patrakAra) ApaNI philma inDasTrInA jANItA sAmayika philmapheranA DepyuTI eDiTara tarIke varSo sudhI kAryarata rahenArAM mIrAM jozIe Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 410 dhanya dharA thayelAM AratIbahene zaikSaNika kArakirdInI zarUAta jAmanagaranI senTa ensa skUlamAM zIkhavavAthI karI. tyArabAda amadAvAdamAM bI. DI. ArTsa koleja ane DI. ela. esa. kolejamAM adhyApana karyuM. patrakAratvanA kSetre "samAMtara' sAptAhikanuM taMtrIpada ane saMpAdakIya kArya 1987thI 2006) sudhI saMbhALyuM. "bALaduniyA' pAkSikane paNa gauravapUrvaka calAvyuM. sAhitya pariSadanA pAritoSika prApta thayelAM temanAM pustako "vela kama homa' (AMtararASTrIya philmono AsvAda) ane AzAbhUminI khojamAM (sAMskRtika nibaMdho) ghaNAM jANItAM che. patrakAra pati viSNu paMDyAnI sAthe temaNe "raMga de basaMtI colA', raktaraMjita paMjAba', "jayahiMda! jayahiMda', "mAM! tujhe praNAma', gujarAta : 1857', 'sattAvanathI subhASa' vagere pustako lakhyAM che. temaNe rAjanIti, patrakAratva, jIvanI, itihAsa viSayanA Azare 75 pustako lakhyAM che. hAla teo viSNu paMDyAnA pustakonI navI AvRttinA prakAzanamAM vyasta che. sAhitya, patrakAratvanuM kAma cAlu rAkhyuM ane thoDo samaya "nAgapura TAImsa'mAM paNa kAma karyuM hatuM. bhopAlamAM paNa patrakAra tarIke sevAo ApI. 'TAImsa opha inDiyA'mAM joDAyA bAda philmaphera' sAmayikamAM joDAyA. ghaNAM varSothI 'philmaphera' evorDanA Ayojaka che. amitAbha baccananA jIvanacaritranA prakAzanakAryanA projekTa sAthe mIrAM jozI joDAyelAM che. mULa bhAvanagaranA vatanI mIrAMbahena varSothI muMbaI che. TInA dozI pArUla TInA dozInuM nAma gujarAtI patrakAratvakSetre ajANyuM nathI. patrakAratva, lekhana ane saMzodhanakSetre hathoTI dharAvanArAM pArUla TInA dozIe 1989mAM "janmabhUmi' dainika-muMbaIthI patrakAratvanI zarUAta karI. phIcaralekhana zarUAtathI ja temano rasano ane adhikRta viSaya rahyo. 'citralekhA' sAptAhika ane inDiyana eksapresa' jUthanA dainika samakAlIna (muMbaI)mAM vipula pramANamAM lakhyuM. samakAlIna dainikamAM pustakonI samIkSAnA pAnAnuM lAMbA samaya sudhI saMpAdana paNa karyuM. gujarAtamAM "divyabhAskara', saMdeza, samabhAva, phUlachAba, gujarAta TuDe, paDakAra, hamaloga vagere dainikomAM zreNIbaddha rIte kolama lekhana karyuM. bhAskara jUthanA sAmayika ahA jiMdagI'mAM navaprakAzano ane sarjako vizenAM pAnAnuM saMpAdana karavA uparAMta kaTAralekhana kare che. temaNe laMDanathI prakAzita gujarAta samAcAra ane eziyana voIsa sAptAhikonA amadAvAda khAtenA incArja ane eDiToriyala ko-orDineTara tarIkenI javAbadArI paNa nibhAvI che. hAlamAM gUjarAta vidyApIThamAM bhUdAna caLavaLanA rASTrIya adhyayanamAM saMzodhaka tarIke kAryarata che. temaNe "paga vinAnAM pagalAM' pustakathI lekhaka tarIke pagaraNa mAMDyA ane eka pachI eka sAta pustako ApyAM che. temAMnA keTalAMkane puraskRta paNa karAyAM che. zreSThalekhana ane patrakAratva mATe temane sAhitya akAdamIno, gujarAtI sAhitya pariSadano, gujarAtI dainika akhabArasaMghano ane mahArASTra sarakArano evojha maLelA che. TakkaranuM saMpAdana karanArAM nakkara saMpAdikA Do. AratI paMDyA DaoN. AratIbahena paMDyAnuM nAma patrakAratva, lekhana saMpAdananA kSetre jarAya ajANyuM nathI. saMskRta nATako upara mahAnibaMdha karIne maharSi 2. cho. parIkhanA mArgadarzanamAM taiyAra 'anya jANItA mahilA lekhako, saMpAdako saudAminI vyAsa 'aMganA' nAmanA vArSikanAM varSo sudhI saMpAdaka hatAM. saroja pAThaka "gujarAtamitra' dainikamAM kaTAralekhikA uparAMta, vArtAkAra, nibaMdhakAra, navalakathAkAra tarIke temanAM vividha pustako prakAzita thayAM hatAM. raMbhAbahena gAMdhI 1970thI 77 sudhI "jaina samAja patrikA'nA taMtrI hatAM. nATyakAra, gItakAra, nibaMdhakAra, vArtAkAra, hAsyalekhikA ane AkAzavANI muMbaI sAthe sakriya hatAM. dhIrubahena paTela navalakathAkAra, nATyakAra, vArtAkAra, janmabhUmi prakAzita "sudhA' sAptAhikanA taMtrI. 1933thI kalki prakAzana zarU karyuM. 1980mAM raNajitarAma suvarNacaMdra vijetA hatAM. puSpAbahena mahetA samAjakalyANa borDanA mAsika "samAjanAM sthApaka taMtrI, bhAratI sAhitya saMghanI baheno mATenA mAsika 'bhaginI'nuM taMtrIpada thoDo samaya saMbhALyuM. 1955mAM padmabhUSaNano khitAba ane 1983mAM "jAnakIdevI bajAja' evorDathI sammAnita. saurASTranA mAladhArI jIvanane rajU karatI navalakathAo, vArtAo pragaTa thaI cUkI che. vikAsagRha ane jayotisaMghanAM sthApaka, Jain Education Intemational Jain Education Intermational Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata sarabha bhAga- 2 411 saMvardhaka hatAM. premIlA mahetA rAjakoTanI bArTana phimela TreniMga saMpAdaka che. satyavatI zAha jyotisaMgha sAthe saMkaLAyelAM hoI kolejanAM leDI suparinTenDanTa ane "guNasuMdarI'nAM taMtrI hatAM. "gujarAta samAcAra'mAM 1950thI 1967 sudhI satyaghaTanA lamIbahena go. DosANI 'samAjajIvana' mAsikanAM saMpAdaka AdhArita prasaMgo, rekhAcitro pragaTa thayAM che. sAmAjika hatAM. ramAbahena ma. desAI gUjarAta vidyApIThamAM prauDhazikSaNa, svAthya' sAmayikanA taMtrI paNa che. harSidA paMDita "gujarAta tAlIma ane saMzodhana kendranAM niyAmaka hatAM ane 'lokajIvana samAcAra'nI muMbaI pUrtimAM ane "zrI' sAptAhikamAM "mAnasI" mAsikanAM saMpAdaka hatAM. jayA mahetA "sudhA' ane 'vivecana' nAmanI kaTAra lakhatAM. tyArabAda "strI', 'muMbaI samAcAra', sAmayikonAM sahataMtrI temaja keTalAMka kAvyasaMgraha ane "saMdeza", "samakAlIna" ane "janmabhUmi'mAM mAnasazAstra aMgenA vivecanagraMthonAM kartA che. tArAbahena moDaka bALavArtAonAM lakhANo lakhatAM. aruNA desAI majabUta manobaLa dharAvatAM lekhikA ane dakSiNAmUrti bhAvanagaranA 'zikSaNapatrikA'nA taMtrI samAjasevikA, vaDhavANa sthita vikAsa vidyAlayanAM sthApaka ane hatAM. bhAratI vaidya "hindustAna' dainikanA taMtrIvibhAgamAM ane 'vidyAlaya' sAmayikanA taMtrI che. prIti zAha 'gujarAta AkAzavANI, muMbaInA samAcAra vibhAgamAM kAryarata hatAM. samAcAra'nI 'AjakAla', 'avataraNa' uparAMta navacetana jayaMtikA jayaMtIbhAIe 1955thI 'Urmi navaracanA' mAsikano mAsikanuM saMpAdana kare che ane temanI 'ciMtanakA" ane "madhapUDo' gRhamaMgala vibhAga 1995 sudhI saMbhALyo. 1960thI akhila nAmanI kaTAro niyamita Ave lakhe che. vizvakoza TrasTamAM paNa hiMda mahilA pariSada trimAsikanA mukhapatra "ujAsa'nA sthApaka mahattvanI kAmagIrI saMbhALe che. taMtrI banyAM. 1982thI svAzrayI mahilA "sevA saMgha'. "sevA'nA tauparAMta "zrI'nAM smRtibahena zAha, "strI'nAM lIlAbahena zarU thayelA pAkSika "anasUyA'mAM paNa sthApaka taMtrI che. "gujarAta paTela, 'sakhI'nAM nItAbahena zAha tathA janasattAnA mahilAsamAcAra', 'saMdeza', "zrI", "strIjIvana' vagere vRttapatromAM temanA vibhAganAM saMpAdaka tarIke padmAbahene kAma saMbhALyuM hatuM. aneka lekho chapAyelA che. vikAsagRhanA sthApaka zrI puSpAbahena padmAbahena vikAsagRhanI patrikA 'vikAsagRha'nAM taMtrI che, uparAMta mahetAnA nidhana bAda temane zraddhAMjali ApavA smRtigraMtha - aneka sAmayikomAM ane dainikomAM temanI kolama Ave che. mahilAgauravanAM mazAlacI'nuM saMpAdana 1989mAM karyuM hatuM. kuMdanikA kApaDiyA 1955thI 'pa7 "yAtrika'nA ane 1962thI gujarAtamAM "dha TAimsa opha inDiyA' jUtha dvArA '80 sudhI "navanIta'nA saMpAdaka rahyAM. temaNe vArtAo gujarAtI akhabAra "dha TAimsa, oNpha inDiyA' zarU karAyuM hatuM navalakathAo ApI che. "sAta pagalAM AkAzamAM' temanI tenI zanivAranI pUrti "mahilA TAImsa' tarIke AvatI. tenA vikhyAta kRti rahI che. varSA aDAlajA 1975thI 77 saMpAdaka tarIke ane 'TAImsa' baMdha paDyuM jayahiMdanA "sakhI' janmabhUminA bahenonA sAmayika "sudhA'nAM saMpAdaka hatAM. suhAsa sAmayikanAM saMpAdaka tarIke punitA haNe(trivedI)e kAmagIrI karI hatI. ojhA janmabhUminA 'sudhA' sAmayika sAthe joDAyelAM hatAM. nIrA desAI 'paDakAra' sAmayikanAM saMpAdaka lekhikA ane jANItAM gujarAta samAcAranA "zrI'nAM taMtrI smRtibahena zAha che. samAjazAstrI che. mIrAM bhaTTa "bhUmiputra'nAM eka saMpAdaka, temanAM tenA kAryavAhaka taMtrI ane saMpAdaka tarIke zruti trivedI kAma caritrAtmaka tema ja paricayAtmaka pustako pragaTa thayelAM che. taru kajAriyA janmabhUmi jUthanAM akhabAronA sAmayika vibhAganAM saMdeza dainikanA "strI' sAptAhikanA taMtrI lIlAbahena taMtrI che. kalAvatI vorA "janasaMdeza' ane 'vikAsa' sAmayikonAM paTela ane rITAbahena paTela che. tenAM kAryavAhaka taMtrI ane saMpAdaka che. caritra vArtAonAM pustako temanA nAme che. vyavasthApaka saMpAdaka tarIke rUpama zAha ghaNAM varSothI kAmagIrI vINAbahena kAMtilAla zAha "bhaginI samAja patrikA'nA taMtrI tema karI rahyAM che. ja keTalIka paricaya pustikAonAM lekhikA che. susmitA heDa "gRhazobhA' sAmayiMkanI gujarAtI AvRttinAM saMpAdaka akhila hiMda mahilA pariSada, amadAvAda zAkhAnA trimAsika tarIke gItA kapUra kAma kare che. amadAvAda sthita kAryAlayamAM mukhapatra "navanirmANa'nAM 1960nA eka varSa mATe sahiyArA taMtrI tathA "jyotisaMgha' patrikAnuM taMtrIpada temaNe saMbhALeluM hatuM. ghaNuM karIne tenA anuvAdanuM kAma thAya che. dhairyabALA vorA "janmabhUmi pravAsI'nAM "saMsAracakra' vibhAganAM Jain Education Intemational Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ..zubhakAmanAo sAthe... II jaya zrI pIThaDa mA II ... Ara. ema. i. varksa phAphADIha cauka, rAyapura, (chattIsagaDha) 492 009 phonaH 0771-2887811, 2523511 (o.) 2525593 (ni.) adhikRta vikretA mesIphargyusana TrekTara, kRSi upakaraNa, svarAja mAjadA gADIo, emako beTarI 75 Years R.M.E. WORKS Estd. - 1930 PLATINUM JUBILEE Ara. ema.i. vakarsa bloka naM. 2-jI, sekaTara-sI, sirigiTTI inDasTriyala eriyA, bilAsapura (cha.ga.) phona: 07752-595573, 252703 rAjanAMdagAMva moTara injIniyariMga vakarsa agravAla yulanA sAme, jI.I. roDa, rAjanAMdamAMva (i.ga.) phona : 07744-226744, 325396 kizoracaMdra nArAyaNajI pIThaDiyA mobAilaH98271 25777 jayezakumAra kizoracaMdra pIThaDiyA bhUpezakumAra kizoracaMdra pIThaDiyA AzutoSa culsa (rilAyansa peTrokemikalsanA phrencAijI) jI.i. roDa, somanI, rAjanAMdagAMva (cha.ga.) phonaH 07744-325493 zubhakAmanAo sAthe pithAliyA kompaleksa phAphADIha cauka, Teliphona eksaceMjanI sAme, rAyapura (cha.ga.) kailAzacaMdra nArAyaNajI pIThaDiyA mobAila : 9425502404 hitezakumAra kailAzacaMdra pIThaDiyA bharatakumAra kailAzacaMdra pIThaDiyA Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 413 hindI sAhidhyamAM munzatIonuM yogadAna Do. ramaNalAla pAThaka eka vakhatanA hiMdustAnamAM be bhASAkuLo khyAta hatAM : uttare saMskRta bhASA ane dakSiNe drAviDiyana bhASAnuM varcasva hatuM. kALakrame ziSTa saMskRta bhASAmAMthI prAkRta-apabhraMza ane prAdezika bhASAmAM gati thaI. bhASAe prajAnI oLakha UbhI karI. e kramamAM uttara hiMdustAnanI hindI, baMgALI, uDiyA, paMjAbI, rAjasthAnI, gujarAtI Adi bhASAo sahodarA che, eTale ene bhaginI bhASA tarIke oLakhavAmAM Ave che. gujarAtI bhASAne rAjasthAnI ane hindI bhASA sAthe najIkano saMbaMdha che, eTale to mIrAMbAInAM pado traNe bhASAmAM maLe che. eka dezanI prajA hovAthI bhAratIomAM pahelethI ja sAMskRtika AdAna-pradAna cAlatuM rahyuM che. "graMthasAheba'mAM ghaNI gujarAtI vANI che ane ravIndranAtha ke zaradacaMdra jevA sAhityakAro gujarAtane potIkA ja lAgyA che. kanaiyAlAla munazI hiMdImAM vaMcAtuM moTuM nAma che, to munzI premacaMdanI moTA bhAganI racanAone gujarAte pacAvI che. svAtaMtrya pachI hindIne rASTrabhASAno darajjo maLyA pachI AdAnapradAnanI prakriyAmAM ghaNo vega Avyo che. akhaMDa hiMdustAnanI racanA pachI, rASTravyApI saMvedanAo hiMdI dvArA vizALa vAcakavarga sudhI pahoMce evI manISAthI ghaNA sAhityakAro potAnuM sAhitya hiMdImAM Utare ema icchI rahyA che. eka jamAnAmAM bhaktinAM AMdolanoe hiMdI-gujarAtIne samarasa banAvI hatI, Aje rASTrIyatAe ekatvanI bhAvanA UbhI karI che. rASTrabhASAno darajjo maLyA pachI gujarAtI sAhitya hiMdI bhASAmAM avatare e sAruM lakSaNa che. | gujarAtamAM hiMdI viSayanA TocanA vidvAna prAdhyApako paikI AdarabharyA umaLakA sAthe tarata ja laI zakAya tevuM nAma eTale pro. (DaoN.) Ara. DI. pAThaka sAheba! abhyAsu, zAMta, saumya prakRti dharAvatA pAThaka sAhebanuM AkhuM nAma ramaNalAla dhanezvara pAThaka che. mAtA zAMtAbahena sahadharmacAriNI padmAbahena temanA kAryamAM madadarUpa thaI rahyAM che. janmatArIkha 24-2-1935ne hisAbe Aje 72 varSanI uMmara oLaMgI gayA che to paNa temanI abhyAsaniSThAne vArdhakyano lUNo lAgyo nathI. vizvavikhyAta ema. esa. yuni.-vaDodarAmAM hiMdI vibhAganA teo "adhyakSa' hatA te pUrve A ja yuni. saMlagna pAdarAnI eka kolejamAM prinsipAlade paNa hatA. hiMdI-gujarAtI sAthe bI. e. thayA, ema. e. hiMdIsaMskRta viSaya sAthe thayA uparAMta "sAhityaratna'nI padavI meLavI. potAnI saMzodhanapravRttinI prathama dIkSAnuM zreya mAna. pAThaka sAheba "bhArata-bhAratI' puraskAra prAptakartA ane amerikAmAM AMtararASTrIya hiMdI esosiezananA dAtA guruvara AcArya kuMvara caMdraprakAzasiMhane Ape che. Jain Education Interational Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 414 dhanya dharA pro. Ara. DI. pAThaka sAhebanA abhyAsa-saMzodhana-saMpAdana-lekhananA paripAkarUpe mA sarasvatInI kRpAprasAdInI eka jhalaka joI laIe to?-- pro. pAThaka sAhebe (1) Memorable contacts with The Mother' ane (2) Mrunalini Devi (baMnenA aMgrejImAM lekhaka pro. nIroda bAna, zrI aravinda Azrama, poMDicerI)no anuvAda karyo che, A ja saMsthAnA lekhikA anubahena purANInA hiMdI graMtha (1) "bacco ke zrI aravinda' ane (2) "hamArI maoN no anuvAda karyo che; DaoN. aMbAzaMkara nAgara sAthe gujarAta ke saMtoM kI hindIvANI'nuM saMpAdana karyuM che je graMthe temane sArI prasiddhi apAvI. "gujarAtanAM jaLAzayo" (prakA. prAcyavidyA maMdira, mahArAjA sayAjIrAva vizva vidyAlaya) 'akho : eka svAdhyAya' (prakA. zrI sAgara prakAzana TrasTa, vaDodarA), "zrI aravindranAM saMskRta ane saMskRta viSayaka lakhANo" (prakA. saradAra paTela yuni.) "bhavAnI bhAratI' zrI aravinda (prakA. zrI araviMda sosA vaDodarA) uparAMta gujarAta ke hiMdI sAhitya kA itihAsa-prathama khaMDa'nuM prakAzana pArzva prakAzana, amadAvAdathI temaja "saMtapriyA-zAstrIya saMpAdana'nI hiMdImAM vidyArthIbhogya AvRtti bahAra pADela che. vaDodarA to che saMskAra nagarI, kalAnagarI, ahIM saMskRta garabAnuM Ayojana hoya ke saMskRtamAM koIpaNa prasaMganI komenTrI ApavAnI hoya paNa pAThaka sAheba taiyAra! temanI jJAnasamRddhino kRpAprasAda gurjaradharAne maLato rahe eja abhyarthanA... (saranAmu : brAhmaNa phaLiyA, tarasAlI, vaDodarA-39009) -saMpAdaka prAcInakALa hindI sAhityanA itihAsakAra suprasiddha AcArya sva. rAmacaMdra zukla pachInA itihAsagraMthonA navA saMzodhako DaoN. dazaratha ojhA, DaoN. harIza vyAsa, DaoN. gaNapaticaMdra gukha, DaoN. umAkAnta zukla, DaoN. kuMvara caMdraprakAza siMha, DaoN. naTavaralAla vyAsa, DaoN. aMbAzaMkara nAgara, DaoN. jagadIza gupta vageree vividha zodhayAtrAo dvArA je navI sAmagrI upalabdha karI che tenA AdhAre kahI zakAya ke vaiSNavabhaktisAhityanA mahAkavi sUradAsa (1478 : 1583 I.) pUrvenI vraja bhASAnI vaividhyapUrNa temaja samRddha paraMparAnuM pageruM gujarAtamAM maLe che. gujarAtanA jaina ane jainetara kavio dvArA racita rAsa, phAgu, premAkhyAna, pado, muktako Adi rUponuM bhASAvaijJAnika adhyayana karavAmAM AvyuM che. gujarAtamAM bAramI sadInA aMta ane teramInA prAraMbha ane tyArapachI lagAtAra cAraso varSa sudhInI sAmagrInuM talasparzI adhyayana karIne pUrvokta saMzodhakoe bhASA saMbaMdhI je sthApanAo karI che te navA AyAmano nirdeza kare che. jainakAvya zAlIbhadrasUri (1184 I. racanAkALa) gujarAta mATe moTA gauravanI vAta che ke akhila hindI sAhityanA prathama kavinA Asana upara 'bharatezvara bAhubalI rAsa'nA racayitA zAlIbhadrasUri prasthApita che. teo zvetAmbaranA rAjagaccha AmnAyanA AcArya vrajasenasUrinA ziSya ane pATaNanivAsI che. te samaye bhImadevanuM rAjazAsana hatuM. bharatezvara bAhubalI rAsa' dhArmika jaina zAsakAvyanI eka evI prathama mahattvapUrNa racanA che, jemAM apabhraMzathI bhinna evI hindIno spaSTa AvirbhAva thato jovA maLe che. A kAvyathI hindI rAsokAvyanI asmalita paraMparA, cetanA ane bhAvadhArA traNacAra saikAo sudhI cAle che. hindI bhASAnAM pramukha tattvo ane kAvyasaundaryayukta mArmika sthAnonA nirUpaNanI dRSTie A kAvya prAmANika racanA che. graMthAraMbhe kavi RSi jinezvara, sarasvatI devI ane gurucaraNamAM namaskAra karI jaNAve che : "RSabhadevanA putra narendra bhAratanuM caritra yugothI vizvavidita che; Jain Education Intemational Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 emAM baMne bhAIo-bharata ane bAhubalInA yuddhanuM varNana che. huM rAsa chandamAM te caritra varNana karuM chuM, je janamanaharaNa karanAra ane manane AnaMda ApavAvALuM che. he bhalA jano! tene manonivezapUrvaka sAMbhaLo." DaoN. gupte kADhelA niSkarSathI gujarAtI sAhityanA itihAsakAronI sthApanAno koI virodha nathI. teo bahu ja kuzaLatAthI ane spaSTatAthI kahe che : "prastuta kAvyamAM jo ke uttarakALanI apabhraMzanI lupta thaI rahelI aneka pravRttio paNa che paraMtu te vikAsonmukha rAjasthAnI yA hindInI navI pravRttionI sarakhAmaNImAM upekSaNIya che mATe ene hindI racanA kahevI ja ucita che. hA, e jarUra che ke gujarAtInA vidvAna ene purANI gujarAtInuM kAvya kahe che paraMtu te samaya sudhI rAjasthAnI ane gujarAtI pRthak nahotI thaI zakI. AthI Ane jeTalI saraLatAthI purANI gujarAtInuM kAvya kahI zakAya eTaluM ja purANI rAjasthAnInuM paNa svIkArI zakAya." A kAvya adhyAtmanI dRSTie samabhAvathI vairAgyapradhAna zAMtarasamAM pariName che. zAMtarasapradhAna kAvyomAM ativilAsanI pratikriyArUpe ativairAgyanuM nirUpaNa thayeluM jovA maLe che, jyAre ahIM utsAha, dhairya, audAtya ane bhrAtRtva temaja AtmIyatA anubhavAya che. digvijaya mATe badhA rAjAone jItI levAnI AkAMkSAvALA bharatezvaranI ANa jyAre bAhubalI nathI, svIkAratA tyAre aMtamAM te divyazakti sampanna 'cakra' choDe che paraMtu 'cakra' kuTuMbIjana upara asara karI zakatuM nathI. pariNAme bharatezvara hatAza thAya che, tenAmAM ekadama tIvra virAgabhAva ane AtmaglAni janme che tethI potAnA bhAI pAse kSamAyAcanA mAge che ane potAnI jAta upara temaja parivAra pratye dhikkAranI UMDI bhAvanA anubhave che. "dhiga dhiga e eya saMsAra, dhiga dhiga rANiya rAja riddhi evaDue jIva saMhAra, kIdhau kuNa virodha visa? kIjaIe kadI kuNa kAji, jauM puNa baMdhau AvaraIe kAja nairUM rAja dhari purI narimaMdirahi|'' bharatezvara kahe che : "dhikkAra che dhikkAra che! A saMsArane, rANI ane rAjavaibhavane paNa dhikkAra che, jethI ATalI moTI mAtrAmAM jIvasaMhAra thayo. bhalA! konA virodha mATe meM AvuM kArya kayuM? A badhuM konA mATe karyuM? jo koIpaNa rIte bhAI pharIthI AvI jAya to mane rAjya, pura, ghara, nagara, maMdira kazAnI koI icchA nathI." vijaya senasUri (1231 I. 2.kA.) gujarAtanA jaina zreSThI vastupAla ane tejapAlanA guru vijayasena sUri dvArA I. 1231mAM racita 'revaMtagiri rAsa' mahattvapUrNa che. kRtinuM sarjanakarma saurASTramAM thayeluM che. giranAranuM apara nAma 'revaMtagiri' che. A jaina tIrthamAM mahattvanuM pratipAdana vijayasena sUri dvArA thayeluM che. AkhuM kAvya cAra kaDavakamAM nibaddha che, jemAM kramazaH giranAra, neminAtha, saMghapati, aMbikA, yakSa tathA anya maMdironuM varNana karavAmAM AvyuM che. jyAM kavie prAkRtika suSamAnuM nirUpaNa karyuM che tyAM kAvyasaundaryano anubhava thAya che. kavi kahe che : "jema jema bhakta giranAranAM zikhara upara caDhavA lAge che tema tema A saMsAranI vAsanAthI te dhIme dhIme mukta thato jAya che. jema jema ThaMDu pANI tenA zarIra para vahe che tema tema kaliyugano mela ocho thato jAya che. jema jharaNAMnA sparzathI ThaMDo pavana zarIra para prasare che tema bhavaduHkhano dAha naSTa thato jAya che. ahIM koyala ane mayUrano kalarava temaja bhramaronuM madhura guMjana saMbhaLAya che.' 415 kRtinA aMtamAM racanA prayojana-raMgapUrvaka ramavuM, kRtino prakAra-rAsa ane kavinAma-vijayasena sUrinI chApa spaSTa che. "gihi pada ramaIjo rAsu, sirivijayaseNa sUri nimavi ure / '' vinayacaMdra sUri (1282 : 1350 I. ra. kA.) madhyakAlIna hindInA mahAkavio jAyasI ane tulasI dvArA avadhI bhASAmAM racita 'padmAvata', 'rAmacirata mAnasa' prabaMdhakAvyonI dohA-caupAI zailInuM pageruM 'neminAtha caupaI'mAM maLe che. AnI racanA ratnasiMha sUrinA ziSya vinayacaMdra sUri dvArA 1282nI AsapAsa thayelI che. kAvyanAyikA rAjula ane nAyaka neminAthanA ananya premanI kahAnInA aMtamAM nAyikAno prema utkaTa virahamAM pariName che. kAvya saMvAda zailIthI racavAmAM AvyuM che. neminAthano vivAha rAjamati sAthe umaMgathI thavAno hato paraMtu jyAre neminAthane khabara paDe che ke jAna mATe banAvelA bhojanamAM aneka prANIonI hiMsA thayelI che tyAre te vivAhane adhUro choDIne tyAMthI ekadama nIkaLI jAya che. giranAra para bhAre tapa kare che. pariNAme rAjulano viraha ghaNo vadhI jAya che. kavie rAjulanA virahanuM citrAMkana karavA mATe bAramAsI kAvyaparaMparAnuM anusaraNa karIne pratyeka mAsanI asara Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 416 nAyikAnA mana ane tana para kevI thAya che tenuM mArmika nirUpaNa karyuM che. kArtika mAsamAM kSitija para phelAtI saMdhyA ane atikRza evI rAjamatinuM varNana karatAM kavi kahe che-- "kAtilA kSitija ugai saMjha rAjamati jhijhiu huI ati jhaMjha / rAtidivasa achaI vilavaMta bilabila basakira hayari kaMta / (11) jinapadma sUri (1333 I. ra. kA.) zvetAmbara saMpradAyanA kharatara gIya AcArya saMsmRtivijayanA ziSya jinapadma sUrie 1340 IsvInI lagabhaga 'sirithulibhadra phAga' kAvyanI racanA karI che. kathAmAM pATalIputranA nandarAjAnA mantrI zaTAlanA putra ane temanI pUrvAzramanI vahAlI vezyA kozAnI praNayakathAnuM varNana karyuM che. kAvyAtte sphulibhadranA dRDha vairAgyanuM Alekhana karavAmAM AvyuM che. sAta bhAgamAM vibhakta dohA tathA rolA chaMdamAM guMphita racanAnA prAraMbhe jinendra ane sarasvatInuM smaraNa karavAmAM AvyuM che. kRtinA aMtima 27mAM chaMdamAM phalazruti, kaviparicaya, nAma chApa, kAvyarUpa ane tene khelavA-gAvAnA samaya, racanAprayojana vagerenA spaSTa ullekho maLe che. narasiMha mahetAnA pahelAMnA yugamAM vaiSNava, zaiva ke zAktadharmanA prabhAvI kavionAM laukika premAkhyAno hiMdImAM nathI maLatAM jyAre jaina kavioe vizALa lokasamAjamAMthI lokamanoraMjaka muktakAtmaka ane prabaMdhAtmaka temaja dharmabhAvanAbharyA sAhitya prakAromAMthI potAnA virAgapradhAna dharmanI gaMbhIratA ochI karavA ane sAmAnya jaina samudAyanuM sAttvika manoraMjana karavA rAsa, phAga, caupaI, kathA vagere laukika kAvyarUpono svIkAra karyo che. mahAnubhAva paMtha cakradhara svAmI (1194 : 1274) A paMthanA saMsthApaka cakradhara svAmI bharUcanA vatanI hatA. teo brAhmaNa maMtrI vizALadeva ane mAlinIdevInA putra hatA. teo mULe dakSiNa gujarAtanA hatA paraMtu mahArASTramAM sthira thayA hatA. temanA matano pracAra, prasAra aphaghAnistAnanA kAbula sudhI thayo hato. DaoN. vinayamohana zarmAe hindI ko marAThI saMtoMkI dena' graMthamAM emanI divya hindIvANI prakAzita karI che. dhanya dharA romAMsika kathAkAvya paraMparA gujarAta mATe gauravanI vAta che ke phArasI masanavI kAvya paraMparAthI bhinna bhAratIya premAkhyAna paraMparAno prAraMbha siddhapura pATaNanA audicya brAhmaNa asAIta nAmanA kavi dvArA I.sa. 1371mAM racita 'haMsAulI' (haMsAvalI) hindI kAvyathI thAya che. gujarAtamAM asAItane loko bhavAInA vezo bhajavanAra bhavaiyA-taragALA tarIke ja oLakhe che, paraMtu hindI premAkhyAna kAvyamAM tenuM ucca sthAna hindInA vidvAnoe je aMkita karyuM che tenAthI gujarAtanI zikSita prajA paNa ajANa che. laukika romAMsa kAvyomAM potAnI premapAtrI nAyikAne meLavavA nAyaka vezaparivartana, dezAMtara, sAhasa, saMgharSa ane zauryanuM pradarzana karIne premikAne prApta kare ja che. tethI AvAM premakAvyone vIrakathA ke pavADo paNa kahe che. 'haMsAulI'mAM paiThaNapuranA rAjA naravAhana, pATaNa pradezanI rAjakuMvarI haMsAvalInuM svapnadarzana karIne tene saMprApta karavA je anekavidha prayatno kare che tenuM jijJAsApreraka ane romAMcaka varNana karavAmAM AvyuM che. kAvyanI bhASA prAcIna rAjasthAnI che, jemAMthI gujarAtI svataMtra bhASA tarIke judI paDI nahotI. mATe vidvAnoe 'haMsAulI'ne hindI (rAjasthAnI) ane gujarAtI baMnenA itihAsamAM samAnarUpe sthAna ApyuM che. kRtinA prAraMbhe zakti, zaMbhu, sarasvatInI vaMdanA karIne A kathAne 'vIrakathA' kahI che. IDaranA zrIdhare DiMgalabhASAmAM vIrarasAtmaka raNamala chaMda kAvya I. 1400mAM lakhyuM che. kAvyamAM IDaranA rAThoDa rAjA raNamala ane pATaNanA sUbedAra jApharakhAM sAthe thayelA yuddhanuM varNana vividha chaMdomAM che. DaoN. gaNapaticaMdra gupte A kRtine aitihAsika caritakAvyaparaMparAnI prathama racanA kahI che. A paraMparAmAM bhImakavikRta 'sadhyavatsavIra' prabaMdha (1410 I.) ane narasiMha mahetA pachInA kavi sAMyAjhUlA (1576 : 1646 I.) dvArA racita 'nAgadamaNa', 'aMgadaviSTi', 'rukmiNIharaNa' vagere kAvyomAM paNa DhiMgalIbhASA agresaratI jovA maLe che. A badhI racanAo jainetara vIra rasAtmaka ane laukika premAkhyAna kAvyo che. narasiMha mahetA (1414 : 1480 I.)nA pahelAM prAcIna rAjasthAnI ane gujarAtI vyAvartakarUpe alaga thaI nahotI. narasiMha mahetAnI kRSNabhaktiparaka padaracanAomAM gujarAtI svataMtrarUpe vikAsamAna anubhavAya che, mATe gujarAtInA itihAsakAroe narasiMhane viSNubhaktino Adikavi mAnyo che, paraMtu tenA keTalAMka padomAM vrajabhASAnI chAMTa varatAya che tenA Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 AdhAre tenA navA mUlyAMkananI vAta AgaLa Ave che. sUphIkAvya zekha ahamada khaTu' (1338 : 1446 I.) sUphI saMta khaTu I.sa. 1398mAM oliyA bAbA jIvanI sAthe dilhIthI pATaNa AvelA. temanA pavitra jIvanAcaraNa ane izkehakIkI' sAhityathI prabhAvita thaI tatkAlIna zAsaka mujhaphphare temane amadAvAda bolAvelA. teo sarakhejamAM sthAyI thayA, jyAM Aje paNa temanA 'rojA' upara seMkaDo bhAviko Adara vyakta kare che. gujarAtamAM vaselA ane ahIM ja pedA thayelA sUphIo ane muslima zAyaronI jabAna 'gUjarI' che. amIra khuzaro (1256 : 1325 I.)nI 'hindavI' ane dakSiNanA dolatAbAdanA zAyaronI 'dakanI' (dakSiNI hindI)nI vaccenI kaDI gUjarI che. potAnA zAsanakALamAM rahetA sUphI saMto pratye Adara vyakta karavA mATe mahammada begaDAe saMta khaTunI daragAhanI pAse potAno 'rojo' banAvaDAvyo hato. evuM paNa manAya che ke IsvI 1411mAM amadAvAdanI sthApanA vakhate paNa saMta khaTu gaMjabakSa hAjara hatA. zekha bahAuddIna 'bAjana' (1388 : 1507 I.) zekha bahAuddIna 'bAjana'nA pitA dilhIthI amadAvAda AvelA ane bahAuddInano janma ahIM thayelo. nAnI uMmaramAM ja saMgIta pratye ruci hovAthI gAvA-bajAvavAno zokha eTalo vikasita thayo ke 'bAjana' (bAjiMdA) tarIke oLakhAvA lAgyA. teo zekha rahematullA bina zekha ajIjullAhanA ziSya banyA ane kALAMtare temanI gAdI para paNa AvyA. emanI kavitAmAM sUphImata ane bhAratIya darzanano samanvaya che. teoe gUjarImAM premanA unmAdabharyA dohA ane allAhano 'jikra' karatI jakaDIo lakhI che. jakaDIkAvya 14mI sadImAM lokapriya hatAM. bhaktibhAvabharyA je zAyaro allAhano 'jikra' karatA ane vANImAM rajU karatA te jakaDI kAvya che. asAIta bhavaiyAnA putra mAMDaNe aneka jakaDIo lakhI che. jaina kavioe paNa A lokapriya kAvyaprakAra apanAvIne judA judA prasaMgonuM nirUpaNa karatAM seMkaDo jakaDIpado lakhyAM che. AIne akabarI'mAM paNa te yuganA lokakAvya prakAra tarIke tenA ullekho maLe che. bAjana kavinI racanAomAM gUjarI ane gujarAtIno samanvaya paNa jovA maLe che. temanI racanAomAM hindu devo pratyenI bhaktibhAvanA muhammadanA pratye paNa vyakta thaI che. muhammadane jagatanA mohana' mAnIne temaNe zrIkRSNanA AkarSaka laTakA ane gopALa vezanuM gAna karyuM che. 417 "muhammada jagakA mohana re mustaphA jagakA mohana re / kaMdhe sohe kAMbalI re sara para sohe tAja laTakata Ave nabI muhammada jisa kArana merAja / / '' --gujarAtakI hindustAnI kAvyadhArA pR. 3 A udAracetA saMte 'terepaMtha' nAmanI racanAmAM tatkAlIna hindumuslima samAjanI vividha dazAo ane temanA dharmavyavahAro paNa saraLa bhASAmAM varNavyA che. madhyakALa vaiSNavakAvya : kRSNabhakti narasiMha mahetA (1414 : 1480 I.) bhAratIya vaiSNavI bhaktikAvyanI pravRttiomAMthI (1) rAsalIlAgAnanI samRddha paraMparA (2) padazailIno vyApaka prasAra ane (3) kAvyabhASAnA rUpamAM vrajano je kramika vikAsa thaI rahyo hato tenI sacoTa ane samartha sAkSInA rUpamAM narasiMhanAM padonuM DaoN. dazaratha ojhAe 'rAsa aura rAsAnvayI kAvya' graMthanuM prakAzana karyuM che. temAMnuM 119muM pada abhyAsa karavA jevuM che. rAga sAmerImAM ane sAkhI tathA cAlanI zailImAM lakhelA padano viSaya che gopIo dvArA rAdhAjI ane zrIkRSNane prasanna karavAno prayatna. zrIkRSNa rAdhAne kuMjavanamAM choDIne jatA rahyA che. rAdhikA virahamAM AkuLavyAkuLa thaI vRkSa-latAone pUchI rahyAM che, ke "teoe zrIkRSNane joyA?' ciMtita rAdhAnuM manoraMjana karavA eka gopI pUtanA bane che ane bIjI zrIkRSNano veza laI pUtanAvadha karI rAdhAne prasanna karavAnI ceSTA karI rahI che. rAga sAmerI (1) sAkhI :kuMja bhavana khojatI prIte re khojata madana gopAla prANanAtha pAve nahIM tAte vyAkula bhaI vrajabAla / / cAlatA te vyAkula bhaI vrajabAlA DhuMDhata phire zyAma tamAlA / / cAla : Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 418 jAI bujhata caMpaka jAI, kAhu dekhyo naMdajIko rAI / / sAkhI : piya saMga ekAMta rasa, vilasata rAdhA nAra / kaMdha caDhAvana ko kaho tAteM tajI gaye ju murAra // cAla tAreM tajI gaye ju murArI, lAla Aya saMgati TAye / tyAM aura sakhI saba AI, koI dekhyo mohanarAI|| meM to mAna kIdho merI bAI, tAteM ja gaye kanAI // sAkhI - kRSNa carita gopI kare, vizvase rAdhA nAma / eka bhaI tyAM pUtanA, eka bhaI ju gopAla lAla / eka bhaI ju gopAla lAla rI, teNe duSTa pUnanA mArI / / cAla H eka bhekha mukunda ko kIno, teNe taNAvanta hira lIno / eka bhekha dAmodara dhArI, teNe jamalA arjuna tArI // sAkhI H prema prIta hari jAnike Artha unake pAsa mudita bhaI tyAM bhAminI, guna gAvai narasaiyA dAsa II udAharaNanA AdhAre karI zakAya ke narisaMhanA samayathI gujarAtInI sAthe AMtaraprAMtIya sammAnanIya kAvyabhASA tarIke vraja vikAsamAna hatI. bhAlaNa eka evo cAla-praghAta ja thaI gayo hato ke gujarAtI prabaMdha kAvyomAM vacce vacce vrajamASAnAM pada rAkhavAM. mATe rAmabhaktinA pravartaka svAmI rAmAnaMda saMpradAyanA kavi rAmamana bhAlaNe (vanakALa : 1500 thI 1550 I. madhya) zrImada bhAgavata' para AdhArita gujarAtI 'dazama skaMdha'mAM vrajabhASAnAM pada mUkyAM ja che. bAlakRSNane lAlarUpamAM pAmIne yazodA kevI bhAgyavAna ane prasanna che te juo-- (1) kona tapa kIno rI mAI naMdarANI A uchaMga riMkuM paya pAvata mukha cuMbana sukha mIno rI| iha rasasiMdhu gAna karI gAvata hai, bhAlaNa janamana bhIno rI| (2) mora piccha guMjAla lele veSa banAvata rucira lalAma / bhAlaNa prabhu vidhAtA DI gita, ciratra tumhAre saba vAma / / prabhAsa pATaNanA kIrtanakArI kavi kezavadAsa (1477 : 1536) paNa 'zrIkRSNa krIDA kAvya'mAM vrajabhASAnAM pada mUkyAM che. kheDA jillAnA mahemadAvAda nivAsI lakSmIdAse (1583 : 1619 I.) paNa vrajamAM kRSNadarzana janita prasannatA vyakta karI che. (13) pAvAgaDha pAsenA cAMpAnera zaheranA vAsI saMgItakAra baiju bAvarA (1535mAM vidyamAna)nuM vividha rAga ane tAlanibaddha padaracanAmAM ghaNuM UMcu sthAna che. gujarAtetara madhyapradeza, uttarapradeza vagere sthAnomAM ane saMgItanA gharAnAmAM baijunAM vrajapado Aje paNa gavAya che. baiju gujarAtanA sulatAna bahAdurazAhanA darabArI gAyaka hatA. dhanya dharA kRSNadAsa adhikArI (1497 : 1580 I.) puSTisaMpradAya nibaddha bhakta kaviomAM gujarAtanA kRSNadAsano phALo kAvyasarjana ane saMpradAya vyavasthApananI dRSTie prathama ane ghaNo moTo che. temane I. 1510mAM zrI vallabhAcAryajIe dIkSita karIne aSTachApanA kaviomAM caturtha kavinuM sthAna ApyuM. temano janma amadAvAda najIkanA dhoLakA pAse AvelA ciloDA gAmanA paTela parivAramAM 1497 I. mAM thayo hato. teo zrInAthajInA vaDA adhikArI tarIke oLakhAya che. Aje paNa zrInAthajI bAvAnA bhaMDAranuM nAma "zrI kRSNabhaMDAra' che. rAsalIlA ane zRMgArabhAvanAM seMkaDo lalita padonI racanA karI che, jethI saMpradAyamAM zrInAthajI mahAprabhunA sevaka tarIke temanuM AgavuM sthAna che. "coryAsI vaiSNavakI vArtA", "aSTasakhAnakI vArtA" vagere sAMpradAyika graMthomAM vistAra ane AdarathI temanA prasaMgonuM saMkalana thayuM che. teo vrajabhASAnA eTalA moTA paMDita ane racanAkAra thaI gayA ke nAbhAdAse paNa 'bhaktamAla'mAM emanI kavitAne "nirdoSa ane paMDito dvArA samAdata batAvI che. A kavie guMsAI vikalanAthajInA sAteya putronI vadhAIo lakhI che. kavie eka padamAM zrI kRSNa zobhAnuM, parama saundaryazakti ane ananya bhaktibhAvanAthI kyAtmaka, zuddha vrajamAM citrAMkana karyuM che, je mANavA jevuM che-- mero mana gira chabI maiM aTakyo 1 lalita tribhaMgI aMganI upara calI gayI nihAI Takyo / sajala zyAmaghana nIlavasana hai, phira citta anata na bhaTakyo kRSNadAsa kiyo prAna nyochAvarI, yaha tana jaga sira paTakyo / / snehapaMtha' zrI gokulanAthajI (prAgaTya 1552 I.mAM) guMsAIjI zrI viThThalanAthanA caturtha putra zrI gokulanAthe vaiSNavonI kaMThI ane tilaka para bAdazAha jahAMgIranI hakUmatamAM Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 419 lAgelo pratibaMdha dUra karAvI "mAlA ane tilakano uddhAra vrajabhASAmAM racita " nityapada' ane utsavanAM padomAM zrInAthajI karAvyo hato. A badala samagra vaiSNava bhaktasamAjamAM temanuM pratye bhaktibhAvanA nivedita karI che. teo gujarAtI uparAMta AdaraNIya ane viziSTa sthAna che. teo puSTisaMpradAyanA saMskRta, phArasI, arabI, marAThInA paNa sArA kavi gaNAya che. pratiSThA sthApaka, prakAMDa paMDita ane saMskRta tema ja vrajanA samartha saMtakAvya lekhaka hatA. temanA pratye ananya anurAganA pratIkarUpe kheDA jillAnA kapaDavaMjamAM teozrIne "niSkalaMkI avatAra' ane 'parama | jaina kaviomAM rAsa, phAgu, carita ane copAI kAvyo ArAdhya' rUpamAM svIkArIne "mahadI paMtha' urphe "snehapaMtha'nI zAMtarasapradhAna ane kevaLajJAnanuM nirbheLa nirUpaNa karanArA graMtho sthApanA karavAmAM AvI che. A paMthanA bhakta kavio zrI dAdA che; sUphI saMtonI vANI "izkehakIkI' bharI che. bharUca jillAnA nArAyaNajI, zrI gokulabhAI, zrI mahAvadAsabhAI tathA zrI moTAsAMjhAmAM "rAmakabIra saMpradAyanA sthApaka jJAnIjI (1395 rUpAMbAI, zrI rAjakuMvarabAI, zrI phUlakuMvarabAInI hindImAM : 1503), suratanA nirvANa sAheba (1491mAM suratAgamana) viraha vijJaptio' prakAzita che. A paMthamAM "jeje zrI tejAnaMda svAmI ane nirmaladAsa vagere dakSiNa gujarAtanA gokulezajI' bolavAno praghAta che. saMtonI vANI kabIravANInuM smaraNa karAve tevI zreSTha che; prANanAtha (1618 : 1675) ane akhAjI (1592 : zrI gopAlalAlanI jayagopAla zAkhA 1969)nI vANI paNa zAMtarasa paryavasAI ane brahmarasathI (151lthI kAryarata) suvAsita che, chatAM A saMto ane jaina kavionI vANImAM aMtara guMsAIjI mahArAjanA paMcama grahanA zrI raghunAthanA che. jainakAvya saguNabhaktipradhAna ane sAkAra upAsanAnuM bALako sarva zrI gopAlalAla, gopendra ane yamuneza beTIe "jaya puraskartA che, joke temAM paNa 'AnaMdaghana' jevA jJAnamArganA gopAla' zAkhAnI sthApanA saurASTramAM karIne mULa aSTachApI pravAsIo che, jyAre saMtonI vANI nirguNa-nirAkAradhArAnI kavionI paraMparAnusAra potAnI zAkhAmAM paNa aSTakavionI vizeSa pratinidhi-puraskartA che. ravibhANa paraMparAnA ravisAheba sthApanA karI, jemAM kezavadAsa, kahAnadAsa, kuzaladAsa, (1727 : 1804) ane temanA kavi ziSyo, khImasAheba, DosAbhAI vagere kavioe vrajabhASAmAM vizeSa karIne "maMDapa morAra hothI, trikama, dAsIjIvaNa vagere "sAheba saMtonI ane pradeza (paradeza) kAvyonI racanA karI che. Ama A baMne hindI vANIe samAjanA upekSita vargane zAMti ane zakti gRhonA mAnya kavioe seMkaDo padonI hindImAM racanA karIne ApavAnuM bhAre kAma karyuM che. "zreyasAdhaka adhikArI varganA gujarAtanA vaiSNavabhakti kAvyabhaMDAranI zrIvRddhi karI che. A baMne saMsthApaka zrImad nRsiMhAcArya (1854 : 1897) ane gRhonA kavionA mahattvapUrNa pradAna pratye gujarAtanA vaiSNavo temanA ziSyo; jaMbusara jillAnA sUphI saMta kavi sAgara ane vidvAnonuM paNa pUratuM dhyAna gayuM nathI. mahArAja (1873 : 1936) ane A bannenA purogAmI evA prakhyAtiprApta saMtarAma mahArAja (1831mAM samAdhi) rAjasthAna ane gujarAtamAM aSTachApetara vaiSNavakavio ane emanA bhaktakavionuM pradAna samullekhanIya che. avadhUta seMkaDonI saMkhyAmAM thayA che, jemanuM kRSNabhakti ane saMgItapradhAna paraMparAnA ane zrIdattabhaktinA puraskartA zrI raMgaavadhUta hiMdImAM vipula che. aSTachApetara kRSNabhakta kavio para vaDodarA (1899 : 1968)nI "avadhUtI mauja brahmakhumArI ane yunivarsiTInA prAdhyApaka DaoN. akSayakumAra gosvAmIe svataMtra adhyAtmajJAnapradhAna che. zodhakArya karIne sAhityajagata para moTo upakAra karyo che. AvA kaviomAM zrImad bhAgavatanA AdhAre "bhramaragIta' ane - akho (1592 : 1669) rukimaNI haraNa" vagere kAvyarUponI eka moTI paraMparA jovA maLe A saMtono agresara pratinidhi to madhyakAlIna che. vaiSNava mahidAsasuta behadeva kavie "bhramaragIta'nI gujarAtano jJAnI kavi akho che. 'akhAnA chappA', pado, vrajabhASAmAM 1533mAM racanA karI che. A kRtimAM 'gopI kaSNa "anubhavabiMdu, "akhegItA'thI gujarAta supere paricita che paraMtu saMvAda' dvArA gopI zrIkRSNa pratyenI ananya prItinuM suMdara vipula hindI vANInA svataMtra pATha saMpAdana, prakAzana ane citrAMkana karavAmAM AvyuM che. suratanA kAyastha kavi bhagavAnadAse . zodhapUrNa tulanAtmaka adhyayano je thayAM che tenAthI gujarAte have (1626 : 1690) paNa puSTimArgIya bhaktonI paraMparAnA paricita thavAno samaya pAkI gayo che. Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ro akhAnI ziSyaparaMparAnA saMtonI gAdIsthAnanA (kahAnavA ji. bharUca) pustakabhaMDAramAMthI je hastalikhita 'guru paraMparA akSayavRkSa' prApta thayuM che te anusAra akhAnA guru brahmAnaMda ane brahmAnaMdanA guru jagajIvana che. A jagajIvana saMta dAdu dayAlanI ziSya paraMparAnA manAya che, chatAM akhA ane dAdunI hindI padAvalI ane sAkhIonuM tulanAtmaka adhyayana karatAM kahI zakAya ke akhAe dAdunA kRtitvanuM anukaraNa karyuM nathI. gujarAtanA saMta sarovaramAM banne kavi kamaLo potapotAnI rIte suMdara rUpe vilasI rahyAM che. akhAnI yAtrAo gokuLa, banArasa ane vartamAna pAkistAnamAM AvelA siMdha pradezanA yArapArakara prAMta sudhI pramANita thAya che. mATe tenA kRtitva para akhila bhAratIya saMtadhArA ane khaDIbolI, vraja, gUjarI ke arabIphArasInI kAvya - paraMparAono prabhAva varatAya che. bIjI vAta e che ke akho buddhivAdI, ciMtaka, svayaMsphUrta, svAnubhavI arthAt brahmajJAnI'Atmavid' hato. tUka, coja, cAturIbharyAM pado lakhanAra-zAmaLa ane premAnaMdanI mAphaka lokalADIlo kavi nahoto ane tethI ja teNe kahyuM che. jANe koI jJAnarAja akhAkI kvezvarI' athavA 'jJAnIne kavimAM na gaNIza' enI gujarAtI ane hindI baMne bhASAomAM racita mAtabara vANInuM talasparzI adhyayana karyuM hoya, jeNe vaidika RSionA jIvana ane kAvyatva bharyAM 'sUkto'nuM pArAyaNa karyuM hoya te adhikArI puSkaLa pramANonA AdhAre kahI zake ke 'akho vaidika RSi paraMparAno prakAzamAna pratinidhi che. akhAnI samagra hindI vANI-lagabhaga be hajAra jeTalI sAkhIo, DajhanabaMdhI pado, jhUlaNA, jakaDIo ane brahmalIlA', 'saMta priyA' jevI khaMDakAvyAtmaka adhyAtmapracura racanAo sulabha che. brahmAnaMdanI saMprAptinI abhivyaMjanA to juo 1. "aba mohe AnaMda adbhuta AyA kiyA karAyA kachu bI nAhIM, seje piyAkuM pAyA / '' * 2. akala kalA khelata nara jJAnI jaise hI nAva hire phire dasoM diza dhruvatAre para rahata nizAnI. akala kalA.......'' mahAtmA gAMdhIjInA A priya gIta-divyavANIno udgAtA pUrvAvasthAmAM zyAmanI mohanI para gopI banIne vArI janAra saguNalIlAno gAyaka paNa hato-- "lAlana! tuM rAtA! maiM mAtI re / lAlana! tuM dIpaka, maiM bAtI re!" * "lAlana, tuja calate haiM lAlana, tuja halate meM maiM to ekameka hoya kyA jAne lokA cAluM re! hAluM re ! mahAluM re kAlA?" dhanya dharA akhAnI pariNata prajJAnuM pariNAma suphaLa che 'akhegItA' je vAstavamAM 'akSayagIta' che. akhAnI prAyaH badhI upalabdha hindI sAkhIonuM-je kabIra-dAdunI sAkhIonI mAphaka vividha aMgomAM vibhAjita che. judI judI hastapratonA AdhAre pAThabheda noMdhIne saMpAdana karavAno lAbha A lekhakane maLyo che. ATheka pratonA AdhAre 'saMtapriyA'nuM zAstrIya saMpAdana paNa A lekhake karyuM che mATe adhikArapUrvaka kahetAM AnaMda thAya che ke akho akhila bhAratIya saMtadhArAno mahApratApI, brahmAnubhavI vaidika kuLano samartha kavi che. akhAnI paraMparAnA saMto-lAladAsa, jIvaNadAsa{ 'brahmajJAnI' jIjJAmuninArAyaNa, harikRSNa mahArAjanI uttama kakSAnI saraLa hindI vANI 'saMtonI vANI' pustakamAM prakAzita thaI che. praNAmI saMpradAya prANanAtha (1618 : 1678 I.) je sajjano, bhakto, sAdhako ekabIjAne maLatAM sahaja rIte banne hAtha joDIne 'praNAmajI' kahe to mAnI levuM ke te praNAmI saMpradAyanA anuyAyI che. A saMpradAyanA mULa puruSa devacaMdra mahetAnA kRpAprasAdathI temano ziSya 'guru karatAM ziSya savAyo' uktinuM pramANa che prANanAtha ane 'vItaka sAhitya'nA pradAtA navaraMga svAmI, jIvanamastAna vagerenI ziSya-praziSya praNAlikA ane temanI divyabhaktibharI vANIno prabhAva Aje paNa gujarAta-temAMya vizeSa karIne surata, jAmanagara vagere sthaLoe varatAya che. vibhinna pradezonI yAtrAo ane tyAMnA rAjA mahArAjAo ane mahaMto sAthenA saMparke temaja satsaMganA supariNAme temanA kRtitvamAM judI judI bhASAonAM kAvyarUpo sulabha che. vividha bhASAonA samanvayarUpa evI 'hindustAnI'ne amIra khuzaronI hindavI'nI anugAminI ane mahAtmA Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 gAMdhIjI dvArA pracArita 'hindustAnI'nuM pUrvarUpa kahI zakAya. temanuM kathana che--"sabako sugama jAna ke kahUMgI hindustAnI." sAhityasarjanamAM paNa udAramatavAdI abhigama rahyo che. tatkAlIna IsAI, yahudI, islAma ane hindudharmonuM UMDuM adhyayana karIne judA judA dharmomAM rahelI samAna bhAvadhArAne grahaNa karI hovAthI temanA anuyAyI vargamAM hinduo ane musalamAno banneno samAveza thAya che. islAmanA yA ilAhI illellAha' ane gurupradatta tAraka maMtramAM sAmya sthApita karIne bhAratanI baMne komomAM dhArmika sAmaMjasya sthApita karavA je puruSArtha karyo che te ananya che. hindustAnI nAma sArthaka karatI temanI vANI (1) hozavANI ane (2) behozavANI'mAM vibhAjita che. gurunI preraNA ane brahmavirahanA kAraNe unmatta racanAone 'zabAbI' arthAt 'behozavANI' ane sAMpradAyika unmeSanI vAhaka kRtio 'hozavANI' gaNAya che. prathamano pratinidhi graMtha che 'kulajhama-e-zarIpha'arthAt muktinI pavitradhArA. A prakAzagraMthamAM sAMsArika mohamAyAmAM phasAyela AtmAone vAstavika svarUpa ane mULadhAma'nI oLakha karAvavAno prayatna che. jyAre 'kalazagraMtha'mAM brahmasAdhana, vibhinna dharmamato, jagatanuM svarUpa, avatAravarNana, zrImad bhAgavatano sArAMza, zrI kRSNanI tridhA lIlAnuM varNana ane praNAmI paMthanI dArzanika mAnyatAonuM nirUpaNa che. Ama buddhipradhAna ane dharma samIkSaka svAmI hovAnI sAthe sAthe zrI kRSNanI saundaryamaMDita chabIthI vIMdhAIne abhibhUta banI gayelA prANanAtha gadgad vANImAM gAya che-"rasa magana bhaI so kyA bole?" rAje (1650 : 1730 I.) dakSiNa gujarAtanA bharUca jillAnA Amoda tAlukAnA keravADA gAmano nivAsI, molesalAma musalamAna rAje kRSNabhakta kavi che. tenA pitAnu nAma raNachoDa hatuM. A vi gujarAtI sAhityanA itihAsamAM 'rAje bhagata' tarIke oLakhAya che. hindu devatAo ane dharmapravAhothI suparicita ane bhaktibhAvanI utkaTa abhivyakti karanAra rAjene koI musalamAnarUpe oLakhI nA zake. abhyAsIo rAjene 'gujarAtano rasakhAna' mAne che. abhaNa rAjee kareluM kRSNavirahanI taDapananuM citrAtmaka varNana pAThakone abhibhUta karI de che. jaise jala bina mina tala re tesIe gata bhaI hai hamArI pai dAsI rAje prabhu sohI pichAne jAke kaleje lagI huI kaTArI / '' A paMktiomAM sahaja jovA maLatAM mAchalI' ane 421 'kaTArI'no upanAma tarIke viniyoga karIne ghAyala dAsInI avadazA mArmika rIte rajU thaI che. rAjenI hindI racanAomAM pada, savaiyA, bAramAsI, prabodha bAvanI ane lagabhaga 4000cAra hajAra jeTalI sAkhIo samullekhanIya che kAraNa ke jJAnIjI dAdu, akhA, vastA vizvabhara, nirAMta mahArAja vagere bhakta kavionI vibhinna aMgomAM su-grathita sAkhIonI pAvana preraka yAda devaDAvavA sakSama che. zivabhakti kAvya 'saurASTre somanAtha" jyotirliMganA prabhAvathI gujarAtamAM bhagavAna zaMkara viSe vIratApradhAna, bhaktipUrNa ane lAlityabharI padaracanAo karanArA suratanA zivAnaMda, (1654 I.) kacchanA mahArAva lakhapatasiMha ane jUnAgaDhanA zivabhakta raNachoDajI dIvAna mukhya che. 'jaya AdyA zakti'-prakhyAta AratI lakhanAra bhakta kavi zivAnaMda ArUDha zaiva-paraMparAnA pratinidhi hatA. teo mULe suratanA paMDyA kuLanA ane san 1654mAM hayAta hatA. gaNapati, pArvatI uparAMta zivabhaktinAM aneka vrajabhASA pada lakhyAM che. jema zrIkRSNanAM vasaMta-phAga-horInAM gIto lakhAyAM che tema temaNe 'zivajInI horI ane phAgakhelananAM vasaMta pado' je vrajabhASAmAM lakhyAM che te prasannakara che. 'gaMgAdhArI khelata vasaMta, moro zaMbhu khelata vasaMta' A saMdarbhamAM 'vrajabhASA pAThazALA'nA sthApaka lakhapatasiMhe I. 1811mAM je 'sadAziva byAha' lakhyo che te ullekhanIya che. tenI kathA jANavA jevI che. dakSa prajApatinA yajJano bhaMga karyA pachI zivajI kaThina tapazcaryAmAM lIna thaI jAya che. brahmA, viSNunI preraNAthI zivatapabhaMga karavA pArvatI zivajInI pAse bhIlaDIno veza dhAraNa karI zRMgArapUrNa ramaNika vyApAro dvArA temano tapobhaMga kare che. saMgItamaya, komala prAkRtika vAtAvaraNamAM zivajI te bhIlaDI pratye AkarSAya che ane potAnI sAthe vivAha karavA bhIlaDIne AjIjI kare che; nartakI temane barAbara potAnA banAvI laIne aMte pArvatIrUpamAM prakaTa thAya che, vivAha mATe saMmata thAya che. pariNAme AnaMdaullAsathI sadAzivanA pArvatI sAthe vivAhanuM suMdara Ayojana thAya che. jUnAgaDhanA nAgara brAhmaNa ane prakhara zivabhaktakuLamAM janmelA raNachoDajI dIvAna saMskRta, vraja ane phArasInA jJAtA hatA. temaNe paNa kuLaparaMparAgata zivabhaktiparaka racanAo vrajabhASAmAM karI che. phArasI bhASAmAM soraThano itihAsa paNa lakhyo che. Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 422 dhanya dharA vaiSNavakAvya (AgaLathI cAlu) cANoda gAme prabhurAma bhaTTane tyAM thayo hato paraMtu zrIkRSaNanI rUparAzi ane ramaNIya lIlAothI prabhAvita thaI temaNe prItamadAsa (17ra0 = 1794 I.) zivabhaktinAM kAvyonI jagyAe zrIkRSNa ane rAdhAbhaktinAM amadAvAda jillAnA bAvaLA gAmanA bhATa bhaktakavi ramaNIya kamanIya kAvyo lakhyAM che. teo bahuzruta hatA. saMskRta, prItamanA upAsya hatA "jAnarAya ThAkora' urphe DAkoranA ThAkora - vraja, hindI, marAThI, tamila, telugu, mAravADI, kacchI vagere zrIkRSNa raNachoDarAya'. teo saMdesara gAmanA raNachoDajI bhASAo jANatA hatA. temaNe anekavAra bhAratabhramaNa karyuM hatuM. maMdiranA pUjArI hatA. temanA guru bApu hatA-bApusAheba teoe gajhala, rekhA, lAvaNInI prakIrNa racanAo, lagabhaga gAyakavADa nahIM! teo ravibhANa paraMparAnA ravisAheba paMdara hajAra jeTalAM pado ane 40thI vadhu khaMDakAvyAtmaka (1727 : 1804 I.)nA samakAlIna hatA. temanA upara racanAo karI che temAM "satasaiyA' mukuTamaNi che. "satasaiyA'nA pIeca.DI. kakSAnuM zodhakArya thayuM che, jemAM temane "pazyati kavi zAstrIya saMpAdanakAryano sAkSI banavAno lAbha mane maLyo che. tarIke prasthApita karyA che. temanI kRSNapremanI bhAvarAzi temanA "rasikaraMjana', "zrIbhaktinidhAna' vagere graMthonAM saMpAdano puSTimArganA mahAkavi sUradAsanI kRSNabhakti sAthe sumeLamAM upalabdha che. temanuM vrajabhASAjJAna svayaMskRrta hatuM. aDhAramI hovAthI keTalAka vidvAno temane "gujarAtanA sUradAsa' tarIke sadInA aMta sudhImAM zrIkRSNabhakti ane vrajabhASA-bane kevI oLakhAve che. 24 aMgomAM vibhAjita seMkaDo sAkhIo, rIte gujarAtanAM dUradUranAM gAmomAM abhaNa ane alpazikSita brahmalIlA, ciMtAmaNi, horI, phUlaDola ane vasaMtanAM lalitapado naranArIomAM vyApI gayAM hatAM tenuM zraddheya pramANa temanI samullekhanIya che. temaNe rAmabhakti, zrI nRsiMhAvatAra, racanAo che. vrajapati zrIkRSNanA mukhanI vANI hovAnA kAraNe vAminAvatAra vagerenI vadhAIo lakhI che. parabrahmaprAptijanita vrajabhASAne sarvazreSTha evI puruSottamanI vANI' gaNI che. temanA parama AnaMdanI abhivyaMjanAmUlaka eka padanI paMkti dekhavya che saMgItabaddha garabIgAnanAM Ayojana sAMbhaLIe tyAre kRSNabhakta : "gagana ghaTA ghana chAyo, dekho AlI! gagana ghaTA ghana chAyo." rasakhAne je gAyuM che ketrikamadAsa (1734 : 1799 I.) tAhi ahirakI chokariyAM chachiyA bhara chAcha pe nAca nacAvata" tenuM ullAsapUrNa gatizIla biMba spaSTa thAya che. jUnAgaDhanivAsI bhakta trikamadAsa narasiMha mahetAnA tAnapurA sAthe gAna karatAM pahelAM temanA tanamana ane parivezamAM kAkA parvatarAyanA vaMzaja hatA. saMskRta, vraja, phArasI, urdUnA sArA itraattaranI suvAsa vyApI jatI; taMbula pAnanI lAlIthI, vividha kavi hatA. dvArakAthI prasthAna karIne je dvArakAnAtha" DAkoramAM raNachoDarAya' tarIke birAjyA temane ArAdhya ane nirUpya raMgI svaccha vastrasajjAthI, mAthe vaiSNavIlAla pAghaDIthI samagra banAvIne seMkaDo pado uparAMta 'DAkoralIlA' ane 'rukmiNIharaNa' vAtAvaraNa sabhara tarabatara thaI jatuM. madhyakAlIna hiMdI rItikavi vagere khaMDakAvyo vrajabhASAmAM lakhIne gujarAtanA vrajabhASA bihArIkRta "satasaiyA' ane dayArAma praNita "satasaiyA' upara tulanAtmaka adhyayano thayAM che, eTaluM ja nahIM keTalAMka kAvyabhaMDArane samRddha karyo che. rasa, piMgala, alaMkAra, saMgIta vagere zAstronA sujJAtA hovAthI chappA, dohA, soraThA, kuMDaliyA, vizvavidyAlayomAM "satasaiyA' abhyAsakramamAM paNa che. savaiyA, kavitta chaMdomAM ane aDANA, bilAvala, kedAra, bibhAsa, gavarIbAI (1759 : 1809 I.) lalita malhAra vagere rogomAM lokamanaraMjaka lalita padonuM gAyana brahmarSi ke.kA. zAstrI vrajabhASA kAvyanA UMDA marmajJa hatA paNa dayArAmanI mAphaka karyuM che. ane tethI temanA mArgadarzanamAM gujarAtI ane vrajabhASAnAkRSNa dayArAma (1ooo : 1853 i.) kAvya para saMzodhano paNa thayAM che. temaNe "uttarabhaktiyuganI gujarAtanA hindI sAhityanA itihAsamAM madhyakAlanA jJAnAzrayI kavitA' lekhamAM jemano nirdeza karyo che e saMta kavayitrI gavarIbAI DuMgarapuranA vaDanagarA nAgara parivAranAM aMtima zreSTha vrajabhASA vaiSNava kavi dayArAma suvikhyAta che. teo pArivArika paraMparAnusAra zivabhakta hatA ane tethI temanuM hatAM. teo I. 1759mAM janmyAM hatAM ane bALavidhavA thayAM pachI svAdhyAya, Izvarabhakti ane jJAnasaMpAdanamAM nirata rahetAM. nAma dayAzaMkara rAkhyuM hatuM. temano janma vaDodarA jillAnA yAtrA karatAM karatAM mathurA, gokula thaIne banArasa-mokSapurIe Jain Education Intemational Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 423 pahoMcIne tyAM ja 1809mAM svecchAe samAdhi laI dehatyAga zreSThakavi (2) suMdara prabaMdhAtmaka kAvyagraMthonA racayitA (3) karyo hato. bahuzruta yogAbhyAsI ane AtmajJAnI viduSI kavionA AzrayadAtA ane (4) AcAryonA abhyadaya vAMcchu gavarIbAInI vANImAM saguNa-nirguNanI saravANIo varatAya hatA. che. temaNe hiMdImAM vividha pado ane aMgomAM vibhakta evI vrajabhASA kAvyazALAmAM pAMcathI sAta varSano abhyAsakrama sAkhIonI racanA karI che. temanI hindI "saMtonI TaMkazALanI samyakarUpe thato. piMgaLazAstra, alaMkArazAstra, zabdazakti, sAdhukaDI' hindI' lAge che. eka suMdara pada juo : rAga nAyakanAyikAbheda, raMsazAstranA ane vizeSa karIne laghukAvya lalita-horI prakAranA nirmANanI prAyogika tAlIma ahIM apAtI. parIkSAmAM avigata kI gati ko nahIM pAve dareka vidyArthIe vraja-hiMgalamAM bAvana kaDIonI eka "bAvanI' upaniSadako sAra zrIkRSNa | vAkuM samaryA baMdhana kaTa jAve || lakhavAnuM pharajiyAta hovAthI seMkaDo puraskRta bAvanI kAvyo so hari nIko naMdarAnI pe | karajorI Ukhala baMdhAve || upalabdha che. A bAvanI kAvyaparaMparA para DaoN. bhAvanA mahetAnA aja-ziva vAko pAra na pAve | jota rUpa joga dhyAnI dhAve IT zodhapatro prakAzita che. siMdha, kAThiyAvADa, rAjasthAna, madhyapradeza so hari Ahira ke ghara cora | cora dahIM mAkhanakuM khAve || ane gujarAtanAM vividha rAjyomAM kAvyazALA ane tenA ajaraagara agama agocara | akhaMDAnaMda avinAzI kahAve | kaviono DaMko vAgato hato. dalapatarAmanA suputra-sukavi gavarIke prabhu brahmasanAtana | terI gati se prabhu tU hI ja pAve ! nhAnAlAle kAvyazALAnI mahattAnuM AkhyAna karatAM lakhyuM cheanya vIseka kvayitrImAM satukevala saMpradAyanA karuNa "kacchanuM rAyasiMhAsana to bhUjiyo che paraMtu teno kIrtimukuTa sAgara mahArAja (1773 : 1878)nI ziSyA sArasAnAM to bhUjanI vrajabhASA pAThazALA che." lakhapatinA vaMzaja mahArAva nivAsI-nAMdorA jJAtinAM acaratabA pAThaka, vaDodarAnAM kheMgAre phArasI lipi ane phArasI temaja urdUnA vividha chaMdomAM rAdhAbAI (1834mAM vidyamAna), saurASTranAM nirmalAdevI kAvyanirmANa karavAnI ane adhyayana-adhyApananI vyavasthA (1925thI 1950 sudhI sarjanarata) ane sAgara mahArAjanAM UbhI karatAM urdUbhASAnAM paNa suMdara kavio sulabha hatA. ziSyA omakArezvarIjI (1917 : 1933) samullekhanIya che. mahArAvanA prakAzita zAstrIya graMthomAM (1) sUrataraMgiNI, mahArAva lakhapatasiMha (2) rasataraMgiNI arthAt lakhapati zRMgAra, (3) lakhapati bhaktivilAsa, (4) sadAzivavivAha, (5) mRdaMga moharA vizeSa (1711 : 1761 I.) prakhyAta che. lagabhaga 200 varSa sudhI cAlelI A kAvyazALAmAM kacchanA lakhapatasiMhe "vrajabhASA kAvyazALAnI sthApanA svAminArAyaNa saMpradAyanA brahmAnaMda, lAla kavi, kusuma kavi, (1747 I.) karIne hindI sAhityanI anupama sevA karI che. kesara kavi, gopa, dalapatarAma, avinAzAnaMda, goviMda A pAThazALAmAM (1) vrajabhASA kAvyaracanA (2) zikSaNa ane gilAbhAI tathA anya cAraNa ane darabArI kavioe karelAM (3) keLavaNI (poeTika Dikzana, ejyukezana ane TreniMga)nI sarjanonA pariNAme gujarAtamAM (1) dhArmika kAvyaparaMparA, jaina suMdara vyavasthA hatI. vizvabharamAM prathama evI A pAThazALAne ane jainetara racanAo, (2) nItiparaka kAvyaracanAo, (3) viSaya banAvIne vaDodarAnA prAdhyA. DaoN. kAMtibhAI zAha, prazasti kAvyaparaMparA, (4) rItizAstrIya kAvyaparaMparA tathA (5) kaccha aMjAranA DaoN. hiMgorAnI, bhAvanagaranAM zrImatI prAdhyA. zRMgArakAvya rItino vikAsa thayo. astAnIe pIeca.DI. kakSAnA zodhaprabaMdho lakhyA che. sadara | svAminArAyaNa saMpradAya pAThazALAmAM zikSA prApta seMkaDo kavionI kAvyaracanAomAM cetAvaNI, gItA ane vizeSa karIne "bAvanI paraMparAnuM racanAkarma brahmAnaMdanA pUrvAzramanuM nAma lADu bAroTa hatuM. temanA moTI saMkhyAmAM thayuM che. A TreniMga koleja dvArA gujarAtamAM - pitA zaMbhudAna gaDhavI DuMgarapuranA mAlAgAmamAM rahetA. lADuno piMgala, hiMgala, kacchI, mAravADI, khaDIbolI bhASAonI je janma I.sa. 1772mAM thayo ane teo 1894mAM 'akSaradhAma" kAvyarUpa paraMparAo vikasI tenAthI akhila bhAratIya hindI pravezyA hatA. temaNe "vrajabhASA" pAThazALAmAM ATha varSa sudhI sAhityamAM gujarAta gauravAspada che. mahArAva pote (1). adhyayana karI zuddha vrajabhASA uparAMta kacchI, cAraNI, mAravADI vagere bhASAo para prabhutva meLavyuM hatuM ane tatkAlIna Jain Education Intemational Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 424 parivezanI vividha kAvyaparipATIobharyuM kAvyasarjana karyuM hatuM. temaNe vividha chaMdomAM seMkaDo pado lakhyAM che. eka padamAM zrIkRSNaprItinI abhivyakti karatAM jaNAve che--"bAlakRSNane bAlikAno zaNagAra sajAvIne nAca nacAvatAM nacAvatAM rAdhAjI jazodAmAtA pAse laI jaIne kahe che-"tamAro kAnuDo A kuMvarI sAthe paraNAvo.'' suMdara pado uparAMta upadeza ciMtAmaNi (1802), saMpradAya pradIpa (1828), sumati prakAza (1822), brahmavilAsa (1827) vagere prabaMdhAtmaka graMthonuM paNa sarjana karyuM che. teoe jodhapura, navApura, bikAnera vagere riyAsato ane jUnAgaDha, jAmanagara, bhUja, temaja vaDodarAnA rAjyamAM paNa vicaraNa karIne ghaNAM pAritoSiko meLavyAM hatAM. vaDodarAnareza sayAjIrAve to temane 'rAjakavi' tarIke rAkhI levA tatparatA batAvI hatI. A saMpradAyamAM muktAnaMda (1761 : 1830), premAnaMda 'premasakhI' (1779 : 1845), niSkulAnaMda (1766 : 1848), avinAzAnaMda (1834 : 1883) vagere saMtonuM vipula pradAna che. deza-videzamAM jyAM jyAM saMpradAyanAM maMdiro che tyAM tyAM A saMtonI vANI gavAya che. Adhunika kALa lallulAla gujarAtI (1763 : 1833 I.) hindI sAhityanA itihAsakAroe Adhunika hindI gadyanA cAra mahArathIomAM je lalludAsa-AgrA nivAsInI gaNanA karI che te mULe uttara gujarAtanA siddhapuranA gujarAtI sahasra audicya brAhmaNa hatA. temanA pitA peTiyuM raLavAnA prayatnomAM murzidAbAda, kalakattA vagere sthAnoe pharatAM pharatAM uttara pradezanA AgrA zaheranA gokulapurA mahollAmAM sthira thayelA ane tyAM lallulAlano janma I.sa. 1763mAM thayelo. temanuM avasAna I. 1835mAM kalakattA mukAme thayuM. lallujImAM sAhityAdhyayana ane lekhananA sahaja saMskAra hatA tethI nasIbayoge phorTa viliyama kolejamAM hindInA gadyagraMthonI racanA karanAra tarIke I. 1800mAM temanI nimaNUka karavAmAM AvI hatI. emaNe je graMthonuM lekhana, saMpAdana ane prakAzana karyuM temAM 'mAdhavavilAsa' (I. 1810mAM prakAzita) vizeSa samullekhanIya che kAraNa ke lallubhAIe medhAzakti ane hindI khaDIbolI paranA sahaja adhikArathI, gujarAtanA nAgara kavi raghurAmakRta hindI nATaka 'sabhAsAra' (ra.kA.-1700 I.) ane kRpArAmanA dhanya dharA 'padmapurANa'mAM saMgrahita 'yogasAra'nuM vrajabhASA padyamAMthI khaDIbolI gadyamAM nirUpaNa karyuM che. graMthanuM prakAzana phorTa viliyama kolejanA presa taraphathI 1857 I.mAM thayuM che, graMthanI bhASA vraja che ane temAM gadya ane padya baMneno samAveza che. hindI sAhityanA itihAsagraMthomAM temanA 'premasAgara'nA vizeSa paricaya maLe che. hindI sAhityanA rItikAlIna kavi bihArIkRta 'satasaiyA'nI keTalIka prAcIna TIkA graMthonA AdhAre temaNe khaDIbolI gadyamAM je lAlacaMdrikA' lakhI che te paNa adhyetavya che. maherAmaNasiMha (1872 I.mAM lekhanakarma) rAjakoTanA rAjakuMvara maherAmaNasiMhe cha mitronA sahakArathI 'pravINasAgara'-prabaMdha kAvyanuM nirmANa karyuM che. saurASTranA lIMbaDInA rAjavI harabhAjI jhAlAne sujAnakuMvara nAmanI kuMvarI hatI, je kaviyatrI hatI. rAjakoTanA te samayanA yuvarAja maherAmaNasiMha harabhAjInA bhANeja thatA hatA. banne vacce prema thavAthI maherAmaNasiMhe premasaMbaMdhane nirUpatA 'pravINasAgara'nuM nirmANa 1782 I.mAM karyuM.-graMthamAM AdhikArika vastunI sAthe upanAyaka bhAratInaMde ane upanAyikA kusumAvalI viSe prAsaMgika kathA paNa che. mULe graMtha 84 lahero (sargo)mAM lakhAyo che. graMthamAM kula 2336 vibhinna chaMdo che. graMthamAM vrajabhASAnI sAthe kacchI, DiMgalI ane gujarAtIno paNa vyavahAra thayelo che. kAThiyAvADanA moTA rAjyanA rAjakuMvara dvArA racAyelo hovAthI pravINasAgara' ghaNAM badhAM rAjyonA rAjaparivAramAM vaMcAto hato. DaoN. mahobatasiMha cauhANe pravINasAgara' upara pIeca.DI.no zodhaprabaMdha lakhIne ghaNA bhramonuM nirasana karI hindI sAhityanA itihAsamAM rAjaparivAra taraphathI lakhAyelA eka viziSTa graMtha tarIke tenuM pratipAdana karyuM che. dalapatarAma (1820 : 1898 I.) gujarAtanA hindI sAhityanA Adhunika yuganA purodhA kavi dalapatarAma DAhyAbhAI che. teo bhogAvo nadI taTastha vaDhavANanA nivAsI hatA. teo vrajabhASA kAvyazALA'mAM rasa, chaMda, alaMkAra ane vrajabhASAnI khUbIo ane racanArItio bhaNIne dIkSita thayelA hatA. temanA kAvyasaMskAra mULe hindI kAvyaparaMparAnA hovAthI temanI kAvyaracanAno AraMbha vrajabhASAthI thayo che. temanA pitA DAhyAbhAI vaidika karmakAMDI brAhmaNa hatA ane Page #435 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 425 mULe jAmanagaravAsI hatA, paraMtu 1813 I.mAM saparivAra prato chapAvI pozAka vagerenA puraskAra tarIke 500=00nI sAthe vaDhavANa AvIne rahetA hatA. ahIM keTalAMka varSo rahyA pachI graMthanI 100 prato bheTa tarIke kavizrIne prazaMsApatra sAthe mokalI dalapatarAma 1848 I.mAM amadAvAda AvyA. teo ApI ke "avadhapradezanAM lokoe A kAvyane atyadhika pasaMda vaMzaparaMparAthI susaMskArasaMpanna, vidyAbhyAsI, vedavid, dhArmika karyuM che." guNavAna hatA. svAminArAyaNa saMpradAyanA AcAryazrI goviMda gallAbhAI ayodhyAprasAda yuvA dalapatarAmanI pratibhA pichAnIne temane ucita mArgadarzana maLe e AzayathI prayatnazIla hatA. tevAmAM (1849 - 1926 I.), amadAvAdanA AsisTanTa jajanA rUpamAM phArbasasAhebane hindI gadyapadyamAM aneka graMthonuM saMpAdana, lekhana ane gujarAtanA prAcIna itihAsamAM vizeSa ruci hatI mATe ahIMnA prakAzana karanAra goviMda gilAbhAInI hindI sevA AzcaryakAraka sAhityasrotonuM gaMbhIra adhyayana karavAmAM koI vidvAna ane che. temano janma bhAvanagaranA zihora mukAme san 1849mAM utsAhI sahAyakanI jarUra hatI. dalapatarAma phArbasa sAhebanA ane mRtyu san 1926mAM thayuM hatuM. teo cauhANa rAjapUta hatA. saMparkamAM AvyA tenAthI te videzI ane vidvAna sAhebane saMskRta, gujarAtI hovA chatAM ghaNA lAMbA samaya sudhI abAdhArUpe hindI, gujarAtI tathA cAraNI bhASAnA sAhityAdhyayanamAM ane vrajabhASAmAM kavitAo karatA. banArasanA hindI kavisamAja saMpAdanamAM ghaNI moTI madada maLI. sAthe temano ghaNo sAro saMbaMdha hato. Adhunika kALanA hovA kavinI zuddha vrajabhASAnI prAmANika racanAomAM traNanI chatAM madhyakAlIna hindI sAhityanA rItikAlIna zRMgArika gaNatrI thAya che (1) "zravaNAkhyAna', (2) "puruSottama graMtha' ane kAvyalekhana ane AcAryava pramANita karavAnuM vizeSa kauzala (3) pravINa sAgara'-prabaMdhanI chellI bAra laheronI pati, A temanA graMthomAMthI prakaTa thAya che. uparAMta 'bhASAkirITa' nAmaka graMthanI hastaprata vidyAsabhAmAM hindI graMthonI zodhayAtrAmAM vaDodarAnI ma.sa.vi.vi., hovAnuM manAya che. gujarAtamAM ane paDozI rAjyomAM vrajabhASA hindI vibhAgane AcArya goviMdabhAIe saMgrahelA ane lakhelA ane tenI kAvyaparaMparAonuM kevuM sthAna hatuM tenA viSe kaviputra mahattvapUrNa durlabha graMtho DajhanabaMdhI maLyA che, jenA upara : nahAnAlAle noMdhyuM che-pRthvIrAja cauhANanA rAjakavikRta) vibhAganA prAdhyA. mANeka caturvedIe "gujarAtI hindI "caMdrahAsa (pRthvIrAja rAso)nI parAkrama gAthAnA kAraNe te samaye kAvyaparaMparA aura AcArya goviMda gilAbhAI para rAjadarabAronI bhASA, sUradAsanI madhura padAvalInA kAraNe pIeca.DI.nuM zodhakArya karyuM che. je prakAzita che. goviMda maMdironI kIrtana bhASA, tulasIkRta 'rAmAyaNa' nAmanA mahAgraMthanA gilAbhAInA pautroe prakAzita karelI "goviMda jJAnabAvanI'nA kAraNe dharmasthApanAnI abhivyakti, bhASA, tIrthavAsI yogIonI vidvAna saMpAdaka ane TIkAkAra DaoN. madanagopAla gukhe kavinI yogabhASA, bhAratanA prAMta pAMtamAM dhUmanArI senAnI sainyabhASA nAnImoTI prakAzita-aprakAzita tetrIsa racanAono lekhanasaMvata hindI hatI." "vicArasAgara' jevo samartha vedAMtagraMtha te samaye sAthenI yAdI ApI che jene (1) nItiviSayaka, (2) hindImAM lakhAyo hato ane kAvyazAstranI racanA paNa te samayanI bhaktikAvya, (3) zaMgArakAvya, (4) rItigraMtha, (5) koSa graMtha hindImAM ja thatI. Akhoye jJAnabhaMDAra hiMdI bhASAmAM hato. jo vibhAgomAM rajU karI zakAya. A saMdarbhamAM hindI sAhityanA koI mahattvAkAMkSIne bhAratavikhyAta mahAgraMtha lakhavo hoya to itihAsa-"mizrabaMdhuvinoda'nA prathama bhAganI bhUmikAmAM saMpAdaka temaNe hindImAM ja lakhavo paDato." mizrabaMdhuonuM vaktavya adhyetavya che :dalapatarAme vrajabhASAmAM vividha chaMda alaMkArathI "hamAre prAcIna mitra aura hindI jagata ke suparicita suzobhita prabaMdhakAvya "zravaNAkhyAna" lakhyuM che. A graMtha ayodhyA svargIya kavi goviMda gilAbhAIne kAThiyAvADase kaviyoM tathA pradezanA balarAmapuranA guNagrAhI mahArAjA digvijayasiMhajIne gadyalekhakoM kI vivecanA sahita eka bRhasUci bhejI, jisase jyAre kavie bheTa mokalyo tyAre rAjAe kAzInivAsI zreSTha prAyaH 5008 ajJAta logoM kA hameM patA calA." AnI sAthe - kavi gokulane parIkSAhetu mokalAvyo. banArasanA kavi dvArA 'goviMda graMtha bhAga-1'nA upodaghAtamAM vyakta kavinI vinamra prastuta graMthanI kAvyakuzaLatA pramANita thatAM rAjAe tenI hajAra Jain Education Intemational Page #436 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 426 "vidvAnavRMda ko hama prArthanA karate haiM ki yaha hamArA pahalA parizrama hai aura svabhASA gujarAtI hone se zuddha hindI bhASA honA asaMbhava hai tathApi bhASA meM racane kA sAhasa kriyA hai isaliye vAme bhUla ko sudhAra lene kI kRpA kIjiyegA." naththurAma suMdarajI zukala (1862 : 1923 I.) rAjakoTa jillAnA vAMkAneravAsI ane gAmaThI zALAmAM prAthamika zikSaNa prApta karelA nathurAmajI ApabaLe saMskRta kAvyazAstranA abhyAsI hatA. temanI buddhiprabhA nihALIne dhrAMgadhrA (saurASTra)nA rAjAe vizeSa adhyayana arthe kAzI mokalyA, kAraNa ke te jamAnAmAM kAzI saMskRta, hindI vagerenA adhyayananuM kendra gaNAtuM hatuM. temaNe hindIbhASAmAM vizeSa adhikAra prApta karyo hovAthI raNachoDabhAI udayarAma kRta 'harizcaMdra' nATaka hiMdImAM lakhyuM hatuM ane teno abhinaya paNa karyo hato. temaNe jhAlAvADano itihAsa 'nAgarI lipi'mAM lakhIne prakAzita karAvyo hato. teo jUnI raMgabhUminA vikhyAta nATakakAra hatA ane ghaNI badhI nATakakaMpanIomAM temanAM rUpAtaro bhajavAyAM hatAM. dayAnaMda sarasvatI hindIne 'AryabhASA' gaNIne tene ja bhAratanI rASTrabhASA banAvavAno Adarza rajU karanAra AryasamAjanA sthApaka dayAnaMda maharSi (1824 : 1883) saurASTranA TaMkArA gAmanA custa ziva brAhmaNa parivAranA hatA. potAno Adarza caritArtha karavA teo pote hindI bhaNyA ane 'satyArthaprakAza' nAmano mahattvapUrNa graMtha hindImAM lakhyo. temanI preraNAthI "hindI bhaNo ane hindI-AryabhASAmAM lakho'no Adeza ApavAmAM Avato. Adhunika yuganA kavi narmada, mahArAjA sayAjIrAva gAyakavADa (tRtIya), mahAtmA gAMdhIjI, kAkA kAlelakara, vinobAjI vagerenA niSThAbharyA satprayatno kAryasAdhaka nIvaDyA che. mahAtmAjI kahetA ke '"hindIbhASI janatAe dakSiNanI bhASA zIkhavI jeTalI jarUrI che teTalI ja jarUrI che dakSiNa bhAratanI prajAe hindI zIkhavAnI. eka prAMtathI anya prAMtane sAMkaLavA mATe eka sarvamAnya bhASAnI AvazyakatA che ane evI eka mAtra bhASA hindI athavA hindustAnI che." A ArSadarzanathI ja temaNe 'gUjarAta vidyApITha'nI sthApanA karIne bhAratamAM hindInA racanAtmaka kAryakramonA zrIgaNeza karyA hatA. potAnA dhanya dharA putra devadAsane dakSiNanA pradezomAM hindInA pracAra-prasAra mATe niyukta karyA hatA. jeThAlAla joSI, mohanalAla bhaTTa, morArajI desAI, maganabhAI desAI, ThAkorabhAI desAI, kanaiyAlAla munazI, rAmalAla parIkha vagere hindIsevI rASTra puruSonA (1) akhila bhAratIya pravAso, (2) hindImAM rASTropayogI graMthalekhano, (3) lokabhogya hindI pravacanonuM yogadAna nAnuMsUnuM nathI. samakAlIna yuga vizvasAhityanAM vaividhyapUrNa gadya ane padya svarUpomAMthI ekapaNa nAnAmAM nAnuM ane moTAmAM moTuM svarUpa evuM nathI je gujarAtanA hindI sAhityakAroe nA ajamAvyuM hoya. mAnavajIvanane sparzatI, AkAra detI evI koI paNa vicArazreNI ke bhAvadhArA nathI jenAthI gurjara hindI sAhityakAro saMvedanazIla banyA vagara ThUMTha thaIne Tagaramagara joyA ja karatA rahyA hoya! teo kAvyamAM hAiku-tAnkA, kSaNikAo, sAkhI, dohAthI mAMDIne gajhala, kavvAlI, kapIdA, soneTa, chAMdasa-achAMdasa, khaMDakAvya ke mahAkAvyanA kheDANamAM vyasta rahyA che. teoe gadyamAM paNa laghukathA, navalakathA, yAtrA, AtmakathA, vivecana, saMpAdana ke zodhasaMpAdana dareke dareka kSetramAM starIya sarjano karIne akhila bhAratIya hindI sAhityanA bhaMDArane samRddha karyo che. kAvya hAikuthI mAMDIne mahAkAvya, gIta-navagIta, chAMdasaachAMdasa, lAMbI kavitA, TUMkI kavitA vagerenA sarjanamAM nAnAmoTA je pAMcaso jeTalA sAhityakAro sakriya che temAMthI thoDAnA pradAnanI jhAMkhI mAtra atre prastuta che. 'hAiku bhAratI' nAmanuM sAmayika zarU karanAra DaoN. bhagavatazaraNa agravAle (ja. 1923) 'ardhya' nAmanA graMthamAM hAiku kAvyono bhAratIya bhASAomAM anuvAda ApIne vizvanA hAiku kAvyomAM AdaraNIya sthAna prApta karyuM che. temanAM Dajhaneka starIya kAvyapustakonI itihAsakAroe noMdha levI ghaTe. 'hAiku zatI' 'hAiku trizatI' lakhanAra AcArya raghunAtha bhaTTa (ja. 1926), ramezacaMdra 'kAMta' (ja. 1942), kanaiyAlAla sahala, azvinIkumAra pAMDeya (ja. 1955) vagere evA sarjako che jemAMnA pratyeke vaividhyapUrNa, prabhAvakArI ane jIvananA vibhinna vyaMjanAzakti ane biMbavidhAnano paricaya karAvyo che. lagabhaga prasaMgo, vicArone 'hAIku'mAM vyakta karIne bhASAnI Page #437 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga- 2 42e pAMca hajAra karatAMya vadhu saMkhyAmAM hAiku lakhIne "hAiku samrATa' gajhala saMgraha 156 ekekathI caDiyAtI cIjonuM najarANuM che. tarIke uttarapradeza, madhyapradeza, hariyANA vagere rAjyonA gujarAtanA gItakAromAM kavi pradIpa ane rasakavi raghunAtha hindIbhASI jagatamAM prakhyAtiprApta ANaMdanA prAdhyA. mUkeza brahmabhaTTa paNa kramazaH samullekhanIya che. "jarA AMkhameM bharelo rAvala (ja. 1946) paNa samullekhanIya che. seMkaDonI saMkhyAmAM pAnI jo zahIda hue haiM unakI yAda karo kurabAnI", "mogale vaividhyabharyA dohAsarjakomAM vaDodarAnA prAdhyA. DaoN. pArukAMta Ajhama' piksaranuM prakhyAtiprApta gIta-"mohe panaghaTa pe naMdalAla desAI (ja. 1943)nI "mAnasamAlA" khaDIbolInI saMracanAnI cheDa gayo reAje paNa prasanna karI de che, pradIpajInuM paheluM dRSTie noMdhapAtra che. dvArakAprasAda caubenI 'dvArakeza satasaImAM gIta raDAvI de che to rasakavinuM bIjuM gIta prasanna karI de che. vrajabhASAnuM komalakAMtapaNuM jhalake che. muMzIlAla mizra, prabaMdhakAvyanuM kSetra paNa ghaNuM upara rahyuM che. maithilIzaraNagupta, bhagavataprasAda mizra "niyAjha' (ja. 1920) vagerenuM dohAkSetramAM rAmadhArIsiMha dinakara, jayazaMkara prasAdanAM prabaMdhakAvyonuM smaraNa prazaMsanIya pradAna che. "rozanI kI talAza'nA kavi dayAcaMdra jaina karAvI de evA zreSTha prabaMdhakavio gujarAtanuM gaurava che. DaoN. (ja. 1935) ane bhagavAnadAsa jaina (ja. 1938)nI aMbAzaMkara nAgara (ja. 1925)mAM "prampocA', DaoN. kizora racanAo AkarSaka ane mArmika che. meDikala DaoNkTara zivA kAbarA (ja. 1934)nAM "uttara rAmAyaNa' ane "uttara karATenuM "zaradotsava' josepha anavara (ja. 1928)nI mahAbhArata' tathA jayanAthasiMha 'vyathita' (1937 I.)nA kevI pagadaMDiyAM' vagere vAMcIe tyAre samajAya ke bihArI, dayArAma ke rAma' vagere kAvyo samullekhanIya che. A traNeya sarjako mULa vagerenI satasaiyA sRSTithI atyAdhunika dohA sAMprata jIvanathI virATa prabaMdhacetanAnA prathitayaza kavio che. "Dhora gaMvAra pazu sabhara ane suMdara rIte keTalA birAjamAna che! kaMDaliyA paNa aru nArI, e saba tADana ke adhikArI"-paraMparita nArI prAcIna ane priya kAvyarUpa tarIke Aje suddhAM kheDAI rahyuM che. avadhAraNAnI jagyAe nArIcetanAnA navatara jomanuM AkhyAnaka DaoN. mANeka mRgeza (tolatola ke bola-2002 I.) ane caritra nAyikA 'prazlocA" che. "prazlocAmAM kavizrIe strIne mastarAma gehalota "masta'mAM kuMDaliyA prabhAvI svarUpe AgaLa puruSanI apekSAe adhika mahAna pramANita karI che. kavie vadhI rahyo che. gajhalavizvasAhityanAM gajhalakAronI paMktibaddha maharSi kaMDu-caritra nAyakanA krodhAveza ane abhizApanA bhayathI gaNanAmAM gujarAtano pATalo AgalI haroLamAM paDe evI prakaMpita thanArI vilAsinI prazlocAnA caritranuM udArIkaraNa saMtoSajanaka paristhiti che. gujarAtamAMthI vaividhyapUrNa ane samarta bhASA ane biMbomAM rajU karyuM che. viSNu virATanuM khaMDakAvya ekabIjAthI caDhe evAM mAtabara suMdara prakAzano hindI-urdU 'nirvasanA paNa paThanIya che. lAMbI kavitAnuM samullekhanIya evuM gajhalonAM thatAM ja rahe che. hindInuM koI paNa sAmayika evuM nathI prathama sahiyAruM prakAzana "hindI hoTala poeTsa' che, jemAM vasaMta jemAM betraNa gajhalo prakAzita na thatI hoya. vaDodarAnA DaoN. razIda parihAra (ja. 1935), cinu modI, dvArakA prasAda sAMcIhara mIra "dhabaka' nAmanuM gajhala sAmayika varSothI prakAzita kare che, (ja. 1949) ane rAghavendra pAMDenAM cAra lAMbAM kAvyo che. sureza jemAM gujarAtI, hindI, urdU, phArasInI gajhalo ane tenA zarmAnuM "jAtI bAra muMha nA moDo' (1994 2.kA.) dhyAnAkarSaka gajhalagono paricaya chApe che. temanuM "dhabaka' gajhalanA kSetramAM che. navagItano je navo phAla Avyo temAM baMsIdhara zarmA, tulanAtmaka adhyayana karanAra mATe mahattvapUrNa sAmagrI pUrI pADI bhaMvaralAla gurjara, DaoN. ghanazyAma agravAla, DaoN. kamala puMjANI zake ema che. temaNe "gajhalanuM saundaryazAstra' para pIeca.DI. karI agragaNya sarjako che. atyAre vidyamAna vayovRddha ane krAMtikArI che. sulatAna ahamada, DaoN. dayAzaMkara jaina, DaoN. navanIta Thakkara tarIke paMkAyelA kavi narendra davenA "kAvyanakSatramAM gujarAtI, (ja. 1940), mariyama gajhAlA (ja. 1939), viSNavirATa hindI ane urdU kAvya vizeSa chApa upasAve che. pramoda zaMkara (ja. 1949), RSimAna dhImAna, DaoN. satIna desAI 'paravejanI mizra ane temanAM zrImatI bannenuM kAvyapradAna eka sAthe gajhalo zravaNIya ane saMtarpaka che. DaoN. dhImAnano gajhalasaMgraha ullekhanIya che. (2007)mAM prakAzita "calo caleM paDhe gajhala zabanamI ahasAsa' (1998), bhagavataprasAda mizra DaoN. mizranI racanAono prathama saMgraha che. teo kahe che ke "niyAjha'nA gajhalasaMgraho "jajabAta', 'talAza' puraskRta che. 'nadI "mArI gajhalo kyAMka kyAMka gIta ane navagItano ahasAsa ke taTa kI bAlukA para' gajhalasaMgrahanA racayitA DaoN. kanATe che. karAve che." dakSiNa gujarAtanuM kavi pratinidhitva karanArA DaoN. DaoN. bhagavAnadAsa jainano 'jiMdagI ke bAvajUda' navo ane chaThTho abbAsaalI (ja. 1941) tAInI kAvya racanAo mArmika che. Jain Education Intemational Page #438 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 428 dhanya dharA teo hindInA kahAnIkAra ane samIkSaka paNa che. nItina bhaTTa saMkalana rASTrIya mahattvanuM che. AjhAdInI laDatanAM kAvyonuM TukaDA TukaDA jIvana' (1987) tathA DaoN. kAMtibhAI zAhanA saMkalana saghaLI bhAratIya bhASAomAMthI karanAra vidyAnagaranA bahate kinAre (1998)', "caurAhoM para rukA saphara' (2002), mUrdhanya sAhityakAra DaoN. zivakumAra mizra che. prastuta graMthamAM razIda mIrano "dhUpa ke raMga' (2002) madhumAlatI coksIkRta bhAratanA prathama svAdhInatA saMgrAma I. 1857thI laI 19mI bhAvanirjhara' (1991) ane hasita buca (1921 : sadInA aMta sudhImAM gujarAtI, hindI, bhojapurI, baMgAlI, urdU, 1989)no "ipata' (1983) vagere kAvyasaMgraho samullekhanIya saMskRta vagere prAdezika bhASAomAM rASTrIyatAvyaMjaka kAvyonuM che. samarathalAla jaina uparAMta gulajhAranA "rasa' zabda zIrSako viziSTa saMkalana karavAmAM AvyuM che. zrI aravinda dvArA vALA "rasagaMgA', "rasadhArA', "rasakalaza' vagere kAvyasaMgrahomAM gujarAta-vaDodarAmAM racita saMskRta kAvya "bhavAnI-bhAratI'nA kavinuM viziSTa vyaktitva prakAze che. vaDodarAnI paraphormiMga pasaMdagI prApta chaMdo paNa hindI vyAkhyA sAthe prakAzita che. DaoN. ArTsa phekalTInA DIna DaoN. maheza caMpakalAla "A" prathama navanIta Thakkara che to zuddha gujarAtI Thakkara paNa temanA sarjanamAM saMgrahathI kavi tarIke paMkAve che. marAThIbhASI hindI prAdhyA. zIlA je urdU kAvyabAnInI sahaja vipulatA che te AzcaryakAraka ane dhoDe ane DaoN. latA sumananI racanAonI sAthe sunaMdA bhAveno prasannakara che. temanA "urdUnAmA' zIrSakavALA traNa kAvyasaMgraho bAkI saphara ke sAthI' (1996) paNa prabhAvita kare che. "cAhI bhIge pala' (1996), "tahA lamhoM kI sUrNa lakIre" amadAvAdamAM hindI sAhityakAronI saMniSTha saMsthA (1997) ane "ahasAsa saje alaphAja (1998)' temanA sAhityAloka'nA saMsthApakomAMnA eka rAmaceta varmAnA chanda mijAjano eka navo ja aMdAja rajU kare che. vayovRddha ane zreSTha chanda rAgiNI' (gItasaMgraha) ane "makhamalI paMkha kaMTalI rAha' kavizrI bhAgavata prasAda mizra "niyAjha'no "jananI janmabhUmizca" (kAvyasaMgraha) kavi mitromAM samAhata che. hariprasAda zuklano navo kAvyasaMgraha ullekhanIya che, jemAM 1940thI 2003 kaMkarIle paMtha' (2000)no mukhya svara che prema jemAM prakRti ane sudhInI viziSTa racanAo-pratyeka racanAnI tArIkha sAthe rASTraprema bane paMktibaddha che. Do. rAmakumAra gupta (1935) susaMkalita che. "asmitA' mahilA sAhityika maMcanI sthApikA nibaMdhakAra, saMzodhaka ane saMzodhanAtmaka graMthonA saMpAdaka che ane DaoN. racanA nigama dvArA saMpAdita navo kAvyasaMgraha "pRthvI ke temanI SaSTIpUrtimAM "Adhunika hindI sAhitya : gujarAta' zabda AMtararASTrIya che kAraNa ke temAM prAdezika marAThI, abhinaMdanagraMtha prakAzita che. temanA be kAvya saMgraho "biMdiyA gujarAtI, baMgALI, hindI uparAMta videzI bhASAomAMthI ke bola' ane 'kSaNa kA sodAgara' ullekhanIya che. vasaMta hindImAM anUdita racanAo che. A uparAMta be Daghaneka parihAranA kAvyasaMgrahomAM "adhagaMgA sUraja', "caTTAna para aMkita racanAkaaomAM amitA parIkha, AziSa dalAla, aMju zarmA, imArata', "cindI cindI astitva' vicArottejaka ane prabhAvI UrmilA pacIliyA, AzA vAlI, divyA rAvala, jayA zukla, che. DaoN. sUryadIna yAdava 'hindavAhinI (1977)", "phAguna bIte lakSmIbahena paTela "zabanama', prAdhyA. nalinI purohita, nirjharI jA rahe haiM (1983)', 'dUsarI AMkha (1994 puraskRta)', 'lage mahetA, nalinI rAvala, DaoN. mInAkSI, maMju mahimA bhaTanAgara, merA gAMva (2001)', "khUMda (2004)' ane "uchalatI huI yuvatI krAMtikara, zarmA puSpA, pUnama gujarAnI, pratibhA purohita, lahare(2005)' vagere dhArAvAhika kAvyasaMgraho pradAna kare che. praNava bhAratI, prabhA majamudAra, uttarA cinubhAI vagere vagerenAM je pravAsI kavio che temAM prIti senaguptA, bhairavI chibbara, puraskRta ane viziSTa pradAnothI gujarAtanuM, hindI kAvya ghaNuM aMjanA saMdhIra, DaoN. ramAkAMta zarmA, zekhAdama AbuvAlA sampanna banyuM che. ullekhanIya che. DaoN. zarmAe dazamA kAvyasaMgraha 'hAtha TUMkIvAta, laghukathA ane navalakathA AMkhoMvAle'nI kavitAo amerikAmAM lakhelI che. tyAra pahelAM temano "atheti' kAvyasaMgraha (1996)mAM prakAzita che. A kSetramAM sarvaprathama ullekhanIya che sva. indra vasAvaDA. kailAzanAtha tivArInAM kAvyo "pravAsI ke svara' paNa amerikA emanI be navalakathA "dhara kI rAha' ane 'usa aMdherI rAta meM gALAnAM che. A saMdarbhamAM naI dilhInI inDiyana phArmarsa prakAzita che. Adhunika hindI sAhityanA navalakathAsamrATa ane pharTilAijhara kaoN. opareTiva limiTeDa nAmanI nona-ekeDemika kanaiyAlAla munzI sAthe maLIne "haMsa'-hindI sAmayikanuM saMsthA dvArA 1988mAM prakAzita "AjhAdI kI agnizikhAe banArasathI prakAzana karanAra premacaMde te samayanA yuvA Jain Education Intemational Page #439 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 429 navalakathAkAra indra vasAvaDAnI kathAsRSTinAM vakhANa karyA che. saMgrahamAM samakAlIna bodhanuM citraNa prabhAvaka rUpamAM karyuM che. A vaDodarA jillAnA tilakavADAmAM janmelA ane atyAre dakSiNa saMgrahamAM temanI 15 vArtAo che. paraMparAomAM jakaDAyelI gujarAta jemanuM kAryakSetra che evA hindInA prAdhyA. azoka zAhe nArInI mukti-saMvedanAnuM citraNa sudhA zrIvAstavanA 'kSitija vaividhyapUrNa ane dhArAvAhika TUMkIvArtAo ane navalakathAo ' nAmanI ogaNacAlIsa navalikAmAM jovA maLe che. navodita . lakhIne kathAsAhityanAM vAcako ane vidvAnonuM paNa dhyAna vArtAkAra zrImatI nikuMja zarada jAnIno "palAza kI paMkhuDiyaoN AkarSita karyuM che. "se sorI' (1987) nAmanA aMgrejI puraskRta navalikAsaMgraha che ane DUbate hue sUraja kA saca" zIrSakavALA kahAnI saMgrahamAM nava TUMkI vArtAo che, jemAM samAja (2002)mAM grAmINa ane zaherI parivezanI samasyAo che. jIvananA vividha prasaMgonuM mArmika aMkana che. 1997mAM "ghara kailAzanAtha tivArIno "cehare apane apane prathama navalikAsaMgraha parAyoM kA' navalakathA prakTa thaI, jemAM iTa, cUnA ane kroMkriTanA che, jemAM pArivArika sukhaduHkhanAM mArmika citro che. rohitAzva eka makAnamAM rahenArA lokonA saMvedanAzUnya jIvanavyavahAronAM caturvedIkRta "pAradarzI cehare', DaoN. sudarzana majiThiyAno prabhAvaka citro che. teo kathAsAhityanA ahindI bhASI, rASTrIya mahAprANa', sUryadIna yAdavano "vaha rAta', jayaMta relavANIno puraskAranA vijetA che. "prema kabhI maratA nahIM', "do agasta 'Akroza' vagere kahAnI- saMgraho ullekhanIya che. tIkhA se eka agasta taka', "sAgara ko kharIda lo', "sUraja kI kiraNa' vyaMgyapradhAna ane vinodapUrNa navalakathAonA betAja bAdazAha emanI prazaMsanIya navalo che. mULa baMgALI lekhikA paraMtu sudarzananA kAgajI sulatAna' ane "inDIkeTa banA sinDIkeTa' vaDodarAmAM varSothI rahetAM DaoN. rAju mukharjInA "moDa para' ane vAMcIe tyAre temanA vyaktitvano paricaya thAya. "jazakoTa kA kise pukA" vArtAsaMgrahomAMthI bIjA prakAzanane rASTrIya puraskAra citrakAra', "lohe kI lAze', 'topo ke sAye meM', 'ukhaDI huI prApta thayo che. temanI vArtAomAM moTe bhAge samAjanA vividha AMdhI', 'zakuMtalA kI DAyarI' navalakathAnA rasiyAone bAMdhI rAkhe staronI strIomAM kaTu, tIkhA, karuNa prasaMgonAM citro vizeSa che. evI ane vidvAnone uttejita kare evI temanI kRtio che. saMskRta gujarAta yunivarsiTInA mAjI upakulapati DaoN. caMdrakAMta mahetA paNa nATakonI nAyikA zakuMtalAne DaoN. majiThiyAjIe marmasparzI gujarAtanA nAmAMkita kahAnIkAra che. "dizAntara', "isIliye', navalakathAnI nAyikA banAvIne nArIhRdayanA mUMgA bhAvone vyakta 'yahAM nahIM AnA', "jarA Thahara jAo', 'nahIM AyA abhI karyA che. paurANika kathA para AdhArita DaoN. gopAla "zIla'nuM samaya' nAmanA vicArottejaka zIrSakavALA kahAnIsaMgrahomAM "ahalyA', DaoN. dinezacaMdra siMhAkRta 'kAyA' ane 'bhrama" saMvedanA jAgrata karanArI ane mArmika vArtAo che. DaoN. zrImatI ullekhanIya che. laghukathAkSetramAM kizora kAbarAnA "eka cuTakI indirA dIvAnanI be Dajhana jeTalI navalakathA che, jemAM 'zrAuDa' AsamAna (1978)" ane "eka TukaDA jamIna' (1999), (kaphana) upanyAsa zilAvidhAnanI dRSTie dhyAnAkarSaka che. DaoN. mukeza rAvalano "muThThIbhara Akroza' (1985), avinAza zrI sudhA zrIvAtsavanI navalakathA "biyAbAna meM Ugate kiMzuka', manu vAtsavano 'sthiti niyaMtraNa meM hai' (1994), laghukathA saMgraho bhaMDArInI "ApakA baMTI'nI yAda tAjI karAvanAra DaoN. praNava samullekhanIya che. A uparAMta have to gujarAtanAM lagabhaga badhAM bhAratInI 'Taca mI noTa' navalakathA bALamAnasazAstranuM mArmika ja hindI sAmayikomAM vijayakumAra tivArI, DaoN. latA sumaMta, citraNa kare che. uparAMta, "cakra", "apaMga' vagere paNa temanI kAMti aiyyara, mUkeza rohita, mUkeza rAvala vagerenI vArtAo ane yazodAyI navalakathA che. DaoN. zekhara jainanuM mRtyuMjayI kevalIrAma" laghukathAo prakAzita thatI ja rahe che. tathA Do. rajanIkAMta joSIkRta 'tathAstu', kezubhAI paTelano vividha nibaMdho ane zodhagraMtho dIpaka nAmanI pratIkAtmaka upanyAsa samullekhanIya che. dIpaka'mAM gujarAtamAM 1969mAM thayelAM sAmAjika, rAjakIya nibaMdhomAM vicArottejaka, ciMtanAtmaka, lalita, zodhaparaka, tophAno-ramakhANonuM vAstavika-hUbahU-citraNa che. DaoN. sUryadIna samIkSAtmaka, saMsmaraNAtmaka-vividha prakAronA saMgraho prakAzita yAdave "dUsarA AMcala', 'mAM kA AMcala', "mamatA' tathA che. DaoN. caMdrakAMta mahetAne dainikapatromAM niyamita AvatI premastrota' (2006) vagere kathAkRtionI paraMparAmAM eka vadhu kolamonA kAraNe gujarAta sArI rIte jANe che. temanA hindI navalakathA "jamInaprakAzita karI che. nibaMdhasaMgrahomAM (1) "talAza eka AsamAna kI', "dIyA jalAnA kaba manA hai?", "eka jhIla aMdara bhI', "kahAM rukA hai kAphilA" DaoN. zrImatI kamaleza siMhe "anaginata lakIre' navalikA Jain Education Intemational Page #440 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 430 vagere samullekhanIya che. temanA lagabhaga cAreka Dajhana jeTalA judA judA nibaMdhomAM AtmaciMtana, samAjaciMtA, jIvanapratyeno hakArAtmaka ane divyatAvyaMjaka abhigama supere vyakta thayelo anuvAya che. DaoN. kizora kAbarAnA 'kalama, kAgaja aura kavitA' tathA nathamala keDiyAkRta 'svAti kI buMda sIpI meM'mAM sAhitya ane jIvana pratyenAM avalokano vyakta thayAM che. A banne nibaMdhasaMgraho viziSTa prakAranA sAMskRtika che. DaoN. ramAkAMta zarmAnI vicArottejaka sAMskRtika ane lAlityabhaMjaka dRSTino anubhava 'caMdanavRkSa' tathA 'RNabhAra' saMgrahomAM thAya che. DaoN. govardhana zarmA ane DaoN. bhAvanA mahetAnA nibaMdhonuM kaccha aMgenuM je prakAzana che jenAthI Akho pradeza tenI samagratAmAM vAcakane pratyakSa thAya che. paMDita bAlAzAstrI-premIno 'mana mukura', avinAza zrIvAstavano 'sapATa caheroM kA darda', zyAmA zaraNa agravAlanA 'duniyA doraMgI'nA laghu lalita nibaMdho vAMcavA game evA che. DaoN. aMbAzaMkara nAgaranA pavana ke paMkhoM para', madhyakAlIna hindI sAhitya-adhyayana aura anveSaNa' nibaMdhasaMgrahomAM lAlityapUrNa ane gaMbhIra adhyayanaparaka abhigamo spaSTapaNe vyakta thayA che. AcArya raghunAtha bhaTTanA 'bhAvanA manabhAvana'mAM saMkalita tathA anya nibaMdhomAM keTalAka sAhityakAra ane sAhityika kRtionI samIkSA dhyAnAkarSaka che. DaoN. harIza zuklanA sAhitya zikSA aura jIvana' nibaMdha saMgrahamAM jIvana pratye AdhyAtmika ane mUlyaparaka tathA sAMskRtika abhigama suMdara rIte abhivyakta thayo che. DaoN. dakSA jAnIno 'vividhA' eka navo nibaMdhasaMgraha che, jemAMnA sAte lekho AlocanA pradhAna che. DaoN. premalatA bAphanA, DaoN. mAlatI dukhe, DaoN. biMdu bhaTTa, DaoN. Aloka guptanA nibaMdhomAM sAhityika pratibhAnA camakArA anubhavAya che. mahAzALA ane mAdhyamika zALAnA vidyArthI ane adhyApakone upayogI thaI paDe evAM vyAkaraNa, bhASA ane nibaMdhAtmaka pustakonI paNa noMdha levI joIe. A kSetramAM zrI sutariyA ane kavi navaraMganAM pustako ullekhanIya che. vividha vizvavidyAlayomAMthI pIeca.DI. padavIprApta vidyArthI bhAIbahenonA hiMdI zodhagraMtho bhAratanAM vividha sAhityika saMsthAno dvArA puraskRta thayA che. anuvAda hindI sAhitya pariSada, amadAvAda, hindI sAhitya akAdamI gujarAta rAjya, gujarAta prAMtIya rASTrabhASA samiti anya sAhityika saMsthAo taraphathI je 'anuvAda tathA dhanya dharA kAryazALAo' thayelI tenA suphaLarUpe ghaNA anuvAdo sulabha thayA che. gujarAtI, aMgrejI, marAThI, siMdhI, paMjAbI sAhityanI zreSTha kRtiono hindI-urdUmAM anuvAda karAvavAno ane prakAzanano abhigama je hindI akAdamIno che te prazaMsanIya che. brahmarSi ke.kA. zAstrIjInA samIkSAtmaka zodhaparaka keTalAka zreSTha nibaMdhone 'sAhityAnveSaNa' nAmathI prakAzita karIne gujarAtanA gaMbhIra sArasvatanI kArayitrI pratibhAno paricaya samasta hindI jagatane karAvyo che. jJAnapITha puraskAra vijetA RRtakavi umAzaMkara joSInA prabaMdha 'mahAprasthAna'no DaoN. mahAvIrasiMha cauhANe karelo anuvAda ane umAzaMkara joSInI 'nizItha' tathA anya kavitAonA DaoN. bhoLAbhAI ane DaoN. raghuvIra caudharIe karelA anuvAdo zreSTha anUdita nibaMdhonA uttuMga zikhara samAna che. A saMdarbhamAM DaoN. rajanIkAMta joSI saMpAdita 'saMskRti-setu umAzaMkara joSI' samullekhanIya che, eTalA mATe ke temAM gujarAtanA sArasvatoe kavizrIne ApelI zraddhAMjalio ane temanAM zreSTha kAvyonA hindI anuvAdo ane umAzaMkaranI 'kAvyaracanA prakriyA' viSenAM zraddheya lakhANo che. ziza arorAe gujarAtI nATakanA maharSi caMdravadana mahetAnAM zreSTha raMgamaMcIya nATako'no anuvAda karIne hindI jagatane 'gujarAtI nATakonI zreSTha pArAzIzI'no paricaya karAvyo. DaoN. kizora kAbarAe DaoN. maphata ojhAnI laghunavalano 'ghumaDate sAgara kA mauna', DaoN. bhAgarANI kAbarAe gujarAtI hAsyalekhaka bakula tripAThInI 'zeksapiyara kA zrAddha'mAM pasaMda karelI pratinidhI paccIsa racanAono hindI anuvAda je karyo che te samullekhanIya che. A saMdarbhamAM rameza zAhaSkRta gujarAtI-hindI vArtAsaMgraha 'acala'no prAdhyA. jinendrakumAra jaine karelo anuvAda temanI nIvaDelI kalamano paricaya karAve che. zrI aravinda Azrama poMDicerInA aMgrejInA prAdhyApaka ane 'sAvitrI' mahAkAvyasarjana samaye zrI aravindanA lahiyA lipika tarIke sevAo ApanAra nIrodabarana kRta (1) (zrI araviMdanA dharmapatnI) 'mRNAlinIdevI' ane (2) memorebala konTeksa vItha dha madhara'nA hindI anuvAdo kramazaH 'mRNAlinI devI' ane 'mAtAjI ke smaraNIya saMparka' nAme ApanAra DaoN. ramaNalAla pAThakanuM pradAna noMdhanIya che. gujarAtInA zikharadhruvi zrI rAjendra zAhanI 101 kavitAo pasaMda karIne DaoN. kAbarAe ane DaoN. cinu modIe karelo anuvAda paNa eka akhila bhAratIya pradAna che. cinu modIe ja potAnA 'bAhuka' kAvyasaMgrahano 'vi-nAyaka' nAme karelo anuvAda, jhaveracaMda meghANInI navalakathA 'vevizALa'no 'sagAI' zIrSakathI avinAza Page #441 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 431 zrIvAstave nipuNatAthI karelo anuvAda paNa samullekhanIya che. nATaka lakheluM, je rAjasthAna sAhitya akAdamI taraphathI puraskRta DaoN. satIna desAI 'paraveje' bhUpendra zeTha-"nIlama' ane harSa thayuM hatuM, te to ThIka paNa temaNe "eprilaphUla' nAmanA hindI brahmabhaTTanI gajhalonA suMdara anuvAdo ApyA che. sva. ekAMkImAM pahelIvAra paMDitajI banIne A phekalTInA senTrala mahendrasiMha jADejAnA "pakSIo UDI Avaze' kAvyasaMgrahanA holamAM karelo abhinaya Aje paNa dhrUjatI chAtIno ahasAsa krAMti yuvatIkare "pakSI uDa AyeMge' karelo tarajumo suMdara banyo karAve che. vidyAnagaranI sa.5. yunivarsiTInA prAdhyA. DaoN. sanata che. gujarAtInA vyaMgyakAra vinoda bhaTTanA "vinodanAmA', vyAsa racita "agnizeSa' nATaka raMgamaMcanI daSTie saphaLa sAbita rajanIkumAra paMDyAnI kuMtI, tArakamahetAnA vinodaraMjita saMsmaraNa thavAnI sAthe sAthe bhAratanA nATyavidvAnomAM sArI evI carcAno tathA caMdrakAMta Thakkarakata navalakathAno 'eka aura paNa viSaya banyuM che. DaoN. vyAsanAM 20 jeTalAM nATako che, jemAM kurukSetra' nAmathI DaoN. navanIta Thakkare karelA anuvAda temanAmAMnA sArA nirdezaka ane abhinetAno paNa paricaya thAya mULakRtionA vAcanano AsvAda karAve che. "kuMtI' anuvAda che. A saMdarbhamAM sa.pa.vi.vi.nI 'raMgamaMca ane nATako'nI uparathI to TIvI sIriyala paNa banI che. pravRttio dAda mAgI le evI che, jemAM keLavAyelA vidyArthI bhAIbaheno uparAMta DaoN. navanIta cauhANa, DaoN. madanamohana zarmA, AtmakathA-saMsmaraNa DaoN. kiraNa bhokarInuM moTuM yogadAna che. vidyArthIbhogya zrImatI vijJAnabAlA joharInI "sapano ke ArapAra' pAThyakramanI dRSTie DaoN. aMbAzaMkara nAgara ane DaoN. kizora (1999), bhagavataprasAda mizrajInI "atIta kI jhalakiyAM' kAbarA saMpAdita ekAMkIsaMgraho "abhinava bhAratI" tathA "subodha (2001) prazaMsAprApta che. DaoN. rAmakumAra zarmA likhita "kucha bhAratI', je prakAzita che tenI vizeSatA e che ke temAM pakSIone apanI bAte' (2000)mAM potAnI kathAnA saMdarbhamAM jaNAve pratIkapAtro banAvIne manoraMjaka kathAguMphana karavAmAM AvyuM che. che-"Ane AtmakathA kahuM to ThIka nathI lAgatuM. meM koI satyanA DaoN. rajanIkAMta joSIe triaMkI nATaka 'pAMcAlI' lakhyuM che, jemAM anUThA prayoga nathI karyA, na to mArA jIvanano jUno-navo draupadI ane tenA pAMca pationI kathAne navA abhigamathI rajU itihAsa che. samayanA vizALa paTavALA jIvanamAM je ghaNI badhI karI che. DaoN. vasaMta parihAra mULa nATakanA AdamI che, teo khATImIThI vyaktigata vAto bharI che tene sAthe laIne cAlavAnuM nirdezana ane abhinayamAM paNa dakSa che. temanAM nATako che. mATe "kucha apanI bAte zIrSaka ApyuM che." sUryadIna vizvastarIya maMcana pAmyAM che. temanA nIvaDelA nATaka 'rena bhaI yAdavanI "jahAM dene kI apekSA pAyA' eka suMdara, AMcalika cahu diza" pachInuM "inDiyAgeTa kA mukaddamA' (2001) AvyuM, bhASAnA saMsparzathI jIvaMta AtmakathanAtmaka prastutI che. DaoN. temAM anya cAra nATako saMkalita che. bhAratanA khyAtanAma raMjanA harIza vyAse dezavidezanI nAmAMkita sAhityika raMgazilpI viSNu prabhAkara ane surendra tivArI dvArA saMpAdita pratibhAonAM mArmika saMsmaraNovALA vividha lekhono anuvAda samakAlIna laghunATaka' saMgrahamAM DaoN. parivAranAM nATakonuM 'AkAza apanA apanA' prakAzita karyo che, jenAthI hindI prakAzana e gujarAta mATe gauravanI vAta che. amadAvAdamAM janma jagatane vizvanI pratibhAono saMrpaka paricaya thAya che. ane uchera pAmelA paraMtu kApaDanA dukAnadAra tarIke kalakattAmAM amRtalAla vegaDa eka nirAlI prakRtinA dhumakkaDa yAtrI- sthira thayelA zivakumAra joSInAM hindI nATako bhAratIya parikramAkartA che, jemanAM narmadAyAtrAnAM pustako uccakoTinAM raMgamaMcanAM bhUSaNa che. te rekhAcitro-prakRticitraNaparaka AtmakathAnA namUnA che-"saundarya sAmayika prakAzana ane sarjakatA nadI narmadA' ane 'amRtasya narmadA'. DaoN. vasaMta parihAra aniyatakAlika 'amadAvAda nATaka AkAra'nA taMtrI-prakAzaka che. rajanIkAMta joSI 'hiMsAvirodha' sAhitya-parivAra'nA jUna 2007 aMkamAM 'Dara lagatA nAmanA jUnA ane AdarapApta sAmayikanA taMtrImaMDaLamAM che. hai' nAmanuM sulatAna ahamadanuM suMdara kAvyanATaka vAMcIne mane raghunAtha bhaTTa varSothI-sva. jeThAlAla joSInA satyaprayatnothI zarU paNa mAro Dara ane abhinaya yAda Ave che. 1957mAM thayela "rASTravINA' ane pachIthI navuM abhidhAna pAmelA "gurjara ma.sa.vi.vi. vaDodarAnA hindI vibhAganA adhyakSa udayasiMha rASTravINA' sAthe ghaniSTha rUpe saMkaLAyelA che. "rASTravINA' UgatA bhaTanAgare mane eka Adarza pAtra banAvIne "jAgIradAra' nAmanuM lekhako ane hindInI moTI parIkSAonA vidyArthIone upayogI Jain Education Intemational Jain Education Intermational Page #442 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 432 dhanya dharA * . evuM sTAnDarDa ane niyamita sAmayika che. "bhASAsetu'nuM prakAzana hindI sAhitya pariSada, amadAvAda kare che ane tenA AdyataMtrI viddhatuvarya DaoN. aMbAzaMkara nAgara che. A banne uttama sAmayikomAM starIya vivecana, lekho, kahAnIo, laghukathA, hAiku, gajhalo, kAvyAsvAdo prakAzita thatAM rahe che. banne sAmayikonAM saMpAdakIya lekho vicArottejaka ane sAhityajagatanA sAMprata pravAhonuM suMdara Alekhana kare che. A bannemAM prakAzita thatI starIya sAmagrInA AdhAre gujarAtanA hindI sAhityano itihAsa samyaka rIte lakhI zakAya ema che. DaoN. mAyAprakAza pAMDeya dvArA "racanAkarma' nAmanuM vivecanAtmaka ane sarjanAtmaka trimAsika niyamita prakAzita thaI rahyuM che. amadAvAdathI dahalIja', "khabarI', vaDodarAthI Do. racanA nigama dvArA saMpAdita "akhila bhAratIya nArI asmitA'-tenA suMdara vizeSAMko sAthe prakAzita thAya che. suratathI 'tAptiloka' ane sUryadIna yAdava dvArA aniyatakAlika "sAhitya-parivAra prakAzita thaI rahyAM che. A uparAMta gujarAtanA mukhya dainika akhabAromAM rAjasthAna patrikA', "gujarAta vaibhava', "lokaja' ullekhanIya che. gujarAtanA A hindI sAhityakAroe mAdhyamika pAThyapustakamaMDaLa-gujarAta rAjya mATe pAThyapustako lakhyAM che, eTaluM ja nahIM sarjana-saMpAdananI sAthe sAthe hindI bhASA ane sAhityanA vyApaka adhyayana ane adhyApana mATe gUjarAta vidyApITha, gujarAta prAMtIya rASTrabhASA pracAra samiti ane A pratyekanI prAMtIya ejansIo dvArA gAmaDe gAmaDe vividha hindI parIkSAonuM neTavarka UbhuM karI hindIne sAcI saMparka bhASA ane rASTrabhASA banAvavA mATe apekSita pIThikAnuM kAma karyuM che. gujarAtanA ane gujarAta bahAranA jJAnabhaMDAromAM rahelI mUlyavAna aprakAzita hindInI vipula sAmagrIne zodhI, saMpAdita karI judAM judAM vizvavidyAlayonA bI.e. ane ema.e.nA pAThyakramomAM nirdhArita karI teno vAstavika prasAra karavAmAM gujarAtanA pratyeka vizvavidyAlayano mahattvapUrNa phALo che. A vizvavidyAlayonA hindI vibhAgo taraphathI je hiMdInuM zodhakArya thayuM che te seMkaDonI saMkhyAmAM che. DaoN. aMbAzaMkara nAgaranA kuzaLa netRtva ane mArgadarzanamAM hindI sAhitya pariSada, amadAvAda ane hindI sAhitya akAdamI-gujarAta rAjya jevI akhila bhAratIya ane vizvastarIya saMsthAonI saMsthitie gujarAtane hindI vizvamAM gauravAnvita karyuM che. : Jain Education Intemational Page #443 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 muAtanA chabIkAronI sauMdaryamaMDita kalAkRtio --mAnava pratiSThAna-amadAvAda keTalAka mImAMsakoe to kaLAne 'anukaraNa' kahIne oLakhAvI che, kAraNa ke zilpasthApatya ke saMgItacitra e kudaratanuM pratibiMba ja che. eka saMgItakAra kudaratI dhvanione anusare che. eka zilpakAra ke citrakAra kudaratI dRzyone tAdRza karavA mathe che. A paNa eka prakAranuM anukaraNa ja che. sAme pakSe, kaLAne 'sarjana' mAnanAra varga moTo che. kaLA anukaraNa nathI, paNa svataMtra sarjana che. kaLAkAra potAnI kaLAkRtino sarjaka che. jema brahmAne sRSTino sraSTA kahevAmAM Ave che, tema kaLAkRtino sraSTA kaLAkAra che. A svataMtratA jemAMthI janme che tene 'dRSTi' kahe che. kaLAkAra pAse potAnI AgavI sRSTi hoya che, eTale je rIte padArthane jue che te rIte bIjo sAmAnya jana joI zakato nathI; eTale to kavine 'krAntadraSTA' kahevAmAM Ave che. e vastune je dizAthI jue che tene 'dRSTikoNa' kahevAmAM Ave che. samajI zakAze sarjaka evA dRSTibiMduthI vastune jue che ke vastunAM rUpa ane AkAra sauMdaryamaMDita banI rahe che. Ama kalAnuM sauMdarya viziSTa banI rahe che, e sanAtana ane ajaraamara banI rahe che, eTale to sarjakanA dRSTibiMdunuM gaurava karavAmAM Ave che. 433 e dRSTie chabIkaLA-phoTogrAphI paNa eka kaLA che. citrakaLA jema emAM aneka upAdAnonI jarUra paDatI nathI. e yaMtra dvArA sadhAtuM pratibiMba mAtra hoya che, paNa chabIkAranI dRSTi kevA koNathI dRzya jhIle che temAM ja eno paraco maLe che. citrane mUMgI kavitA kahe che, tema chabI paNa jIvaMtatAno ahesAsa karAve che. kharo chabIkAra to chabImAM triparimANI dRzya upasAvI jANe che. dviparimANI sapATa sRSTi nahIM, paNa caitanyasauMdaryanI nayanaramya sRSTi racI zake che. e caitanya-jIvaMtatA chabImAM jhilAyelA bhAva para avalaMbe che. prema e A sRSTino sthAyI bhAva che. e mAtra strI-puruSanI zRMgArI pravRttimAM ja sImita nathI. mA-bApa ane paricitothI mAMDIne samAja ane rASTranA eka eka padArthomAM jovA maLe che. kaho ke eka vyaktino premabhAva aneka padArtho sAthe saMkaLAyelo hoya che. emAM mAtra mAnavI ja nahIM, pazu-paMkhI ane parvato-sAgara-vano sudhI phelAyelo che. evAM dRzyo prekSakanA manobhAvone paNa unnata banAve che. ema keLavaNI ane ghaDapaNa saMbaMdhe paNa uttama chabIo mAnavabhAvone saMskAravAmAM khUba upayogI thAya che. A dhyeyane najara samakSa rAkhI mAnavapratiSThAna dvArA uttama Ayojana hAtha dharAyuM che. krame krame AgaLa vadhe che. amadAvAda sthita 'mAnava pratiSThAna'nI sthApanA I.sa. 2005mAM karavAmAM Avela. tasavIra-kalAnA zikSaNa kSetre chellA traNa dAyakAthI satata kAryarata vidyAbhavana TrasTa dvArA saMcAlita gujarAtanI eka mAtra saMsthA navagujarAta malTI korsa TreiniMga insTiTyUTamAM korsa kooNrDineTara tarIke chellA eka dAyakAthI saMkaLAyelA ane gujarAta rAjya lalita kalA akAdamI dvArA puraskRta tasavIrakAra zrI ketana ema. modI (menejiMga TrasTI) dvArA Page #444 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 434 temanA mAtuzrInI yAdagIrImAM 'mAnava pratiSThAna-zrImatI vI. ema. modI ejyukezanala enDa ceriTebala TrasTa'nI sthApanA karavAmAM AvI che. ApaNA gujarAtanA ja pratibhAzALI ane tasavIrakalAne varelA zrI viveka desAI paNa A TrasTa sAthe TrasTI tarIke saMkaLAyelA che ane TrasTanA A tasavIrakalAyajJanA sakriya bhAgIdAra che. tasavIrakalAnA vikAsa ane jAgRti lAvavAnI nema sAthe zarU karAyela satata traNa varSathI yojAtI A tasavIraspardhAe gujarAtanA tasavIrakalA jagatamAM eka AgavI oLakha UbhI karI che ane gujarAtanA khUNe khUNe chupAyelI-patharAyelI tasavIrakalAnI pratibhAone bahAra lAvavAnuM bhagIratha kArya AraMbhyuM che. A prayANane--pravAsane vadhu vegabaLa-tasavIrakArone vadhu protsAhana pUruM pADavAnA bhAgarUpe varSa 2008thI TrasTImaMDaLanA sakriya TrasTI zrI viveka desAInA mAtuzrInI yAdamAM vadhu eka evorDanI jAherAta karavAmAM AvI che. je 'zrImatI tArAbahena desAI memoriyala evorDa-vijetA TrophI' tarIke oLakhAze. agAu yojAyelI tasavIraspardhAmAM vijetA tasavIrakAronI kRtio kalApremI loko mATe atre pragaTa karavAmAM AvelI che. vadhu mAhitI mATe zrI ketana ema. modIno nIcenA saranAme saMparka karavo. ketana ema. modI (menejiMga TrasTI), mAnava pratiSThAna-zrImatI vi. ema. modI ejyukezanala enDa ceriTebala TrasTa, 'AzutoSa', e-2, jayamIna epArTamenTas, caMdranagara basa sTenDa pAse, pAlaDI, bhaTTA, amadAvAda-380 007. phona : 079 26639045 mobAila : 9825347813 Email : kmchho@rediffmail. com Ayojakone khUba khUba dhanyavAda. -saMpAdaka. keLavaNI' kazuMka karatAM zIkhave ke kazuMka na karatAM zIkhave te banne keLavaNI ja che. dhanya dharA keLavaNI e kriyA nahIM prakriyA che, ahesAsa che. Thokara darekane sAvacetI nathI zIkhavI zakatI je zIkhe tenA mATe e zikSaNa che. --sureza pArekha chabIkAra-ketana modI Page #445 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata sorabha bhAga- 2 "keLavaNI" janmIne AMkho kholatuM bALaka A vizvane eka vismayathI vadhu nathI jotuM! ene to eka ja vismaya paLe paLe jhalamalatuM hoya che ke, A zuM che! e vismayane AzcaryamAM palaTAvanAra keLavaNI che. AMkho che to dekhAya che ane mo che to avAja nIkaLe che, tema paga che to UbhA thavAya che ane DagaluM maMDAya che, evI samajaNa eka bALakInA caherA para aMkita thaI che. chabIkAra-hemala desAI keLavaNI' hAtha pakaDIne cAlatuM bALaka jAte cAlatuM nathI, paNa calAvyuM cAle che. hakIkate e jAte cAlatuM thAya to ja cAlyuM kahevAya. pachI bhale e mATe koI AchAamastA AdhAranI jarUra paDe. ahIM cAlaNagADIne sahAre cAlavAnI koziza karatuM bALaka bIjI paLe svataMtra rIte cAlatuM thaI jaze enuM. Azcarya mammIne ja nahIM, ApaNane saune thaze! chabIkAra-rAjeza paTela Jain Education Intemational Page #446 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 436 dhanya dharA keLavaNI AtmavizvAsa e pratyeka jIvano prANavAyu che. e jIvane AsamAnamAM UDato karI mUke che. e hoya to ja bALaka eka pachI eka asaMkhya kriyAprakriyAmAM sakriya bane che. janmIne cAMdAne pakaDavAnA UbharA A AtmavizvAsamAMthI janme che. ene akabaMdha rAkhavA mATe sajja rahetAM mA-bApa ja potAnA bALakane sAcI keLavaNI Ape che. ahIM laMbAyelI AMgaLIone pakaDavA UMcuM thatuM bALaka kevA kevA mizra bhAvo sAthe prayatnazIla che te joI zakAze. chabIkAra-kauzika pAdariyA keLavaNI" bALakanI baLavattara vRtti anukaraNa che. e anya kare-Acare tema karavA tatpara hoya che. enAthI enA ahaMne dhAra maLatI hoya che. e pravRttimAM ene rasa paDe to ekadhyAna thaIne macI paDe che. ahIM dAdAjI karatAM bALakanA mukhabhAva vadhu ekadhyAna dekhAya che. koI paNa kAmamAM rasaruci ane cIvaTa bhaviSyamAM ane kyAMthI kyAM pahoMcADaze? chabIkAra-praNava joSI Jain Education Intemational Page #447 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 430 "keLavaNI" bALaka eTale cetana. bALaka eTale sakriyatA. bALaka eTale taravarATa. eka ghaDIno ya jaMpe nahIM. paLepaLa enI paMcendriyo ane mana-magaja kAma karatAM ja rahe, eTale to e jAge ke tarata ja ene koI sArI, vidhAyaka, upayogI pravRttimAM sAMkaLI devuM e vaDIlonI samajaNa che. anukaraNavRtti ane taravarATano suyoga A chabImAM pUrI UgaMbhIratAthI jhilAyo che. chabIkAra-Amira kAdarI dikeLavaNI koI paNa pravRtti mATe bALakano utsAha jabaro hoya che. game tevA agharA ane AMTIghUMTIvALA kAmane bALakano paDakAra hoya che. pachI emAM aTavAI javAnuM thAya e judI vAta che. ema thAya to eno kAna pakaDavo e vaDIlanI jimedArI che, paNa e kAma karavAnI pahelethI nA pADavI e vaDIlanI samaja nathI. ahIM baMne vaDIla e jinmedArI nibhAvatA dekhAya che ane baMne bALako e saharSa svIkAratAM dekhAya chabIkAra-vipula laherI Jain Education Intemational Page #448 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 438 ||Deg keLavaNI' DeLavavI eTale abhyAsa. abhyAsa eTale abhi + As. ami eTale vAraMvAra, satata. Asu eTale pheMkavuM. dhanuSyavidyAno A zabda che. eka be vAra tIra choDavAthI lakSyavedha thato nathI. e mATe satata macI rahevuM paDe che. ahIM eka bALaka evI pravRttimAM rata che, ekadhyAna che. ene bAjumAM paDeluM baratana racavuM che, e mATe pravRtta che. pachI ene kharaDAyelA hAtha ke kapaDAMnI koI darakAra nathI. pahoLA moe ane pahoLI AMkhoe e AkRti racavAmAM ja rata che. chabIkAra bhagavAnadAsa bhAvasAra, amadAvAda dhanya dharA keLavaNI' mAtra pustakiyuM bhaNatara ja keLavaNI nathI. jIvananAM vividha kSetromAM pAraMgata thavuM e paNa keLavaNI che. pachI e koI ghareluM vyavasAYa hoya ke bApIko dhaMdho hoya, koI ramata-gamata hoya ke lalita kaLAnuM kSetra hoya. bALaka emAM pAraMgata thAya te mATe satata prayatnazIla rahevuM joIe. atyAre hAthamAM pIchI pakaDI che to AgaLa jatAM e bALakI e kAmamAM avazya pAraMgata thaze evo vizvAsa bese che. chabIkAra-sarvadamana paMcAla Page #449 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 keLavaNI' upaniSadanI A vAta mahAkavi rie paNa noMdhavI paDI che ke, jIvana eTale dora para cAlavuM. Dhora para cAlavuM ane sAme cheDe pahoMcavuM. ahIM to hAthamAM rAmolana mATeno daMDa che, paNa dora upara paiDAthI cAlavAnuM che ane mAthA paranI degaDIne ya saMbhALavAnI che. kevI satarkatAnI No che! kevI zvAsa thaMbhAvatI kSaNo che! jIvanane keLavAya to jIvana kevAM kevAM rUpa dekhADe che! chabIkAra-kizora pIThaDiyA 'keLavaNI' abhyAsathI padavI prApta thAya ane abhyAsathI kaLA prApta thAya. kaLAthI sauMdarya prApta thAya ane sauMdaryathI jIvanarasa prApta thAya, jeno AnaMda apUrva hoya che ane avirata hoya che. kavi evuM kAvya sarje ke citrakAra evuM citra sarje ke nartaka evuM nRtya dazya race ke bhAvakanA cittamAM e amara-sthAna aMkita kare. emAM racanAra ane bhogavanAra baMne dhanyatA anubhave. vIzabhujALI devIne pAchaLa UbhelI bAlikAo ja nahIM, ApaNe paNa namana karIne e dRzya ApaNA cidAkAzamAM kotarI rahIe! D 439 chabIkAra-pIyUSa cauhANa Page #450 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 440 dhanya dharA, "keLavaNI jIvana keLavAya to jIvana jIvavAnuM mana thAya ema bane. jIvana ekAgra ane ekalavIra bane. paravaza ke parAdhIna jIvanano to artha paNa zo? tame cho ane brahmAMDa che. yathA piMDe tathA brahmAMDe. brahmAMDanAM paMcamahAbhUto sAthe satata tAdAbhya sAdhavuM e paNa jIvananI dhanyatA che. prakRtinI virATa sahopasthitimAM mayUra vicAre che, ke yuvAna vicAre che ke, "huM ekalo chuM ke A brahmAMDa sAthe che?" chabIkAra-sureza pArekha A vizvano, vizvamAMnA padArthono eka artha hoya to te prema che, evI pratIti pRthvI, pANI, agni, vAyu ane AkAzarUpI pAMca mahAbhUtonA saMvananathI sarjAtI jIvatI mUrtio aharniza karAve che. nahIMtara, mAilo sudhI dharabAyelI zilAo vacce lIlIchama kUMpaLo kyAMthI pharapharatI hoya! kyAM sUrya ane kyAM pAtALanAM pANI?! to ye premanA taMte saMbaMdhAyelAM! ! ! chabIkAra-rAjeza paTela prema' eTale astitva. Jain Education Intemational Page #451 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 niHsIma lIlIchamma dharatI ane mAthe asIma AkAza che, sarvatra nirjanatA chavAyelI che, chatAM eka vRkSa nIce beTheluM A kuTuMba kayA sukhano anubhava kare che? ekAda kapaDuM pAtharyuM-na pAtharyuM ane lAMbI thayelI strI, vRkSane hAthano Teko ApI beThelo puruSa ane AnaMda-saMtoSaAzcaryathI beThelo bALaka, jANe AkAzano mAMDavo ane dharatIno bAjoTha karIne beTho hoya tema lAge che! bAjumAM paDelAM be bagasA batAve che ke emanA jIvataranI mAlamilakata emanI sAthe che, eTalAM e nirAzrita che; to kayo bhAva, kaI lAgaNI, kaI saMvedanAthI e nirAMtavAM beThAM che? prema ja ne! prema' eTale Azaro. chabIkAra-sunIla ajamerI prema eTale vAtsalya. LI mAtAnA garbhamAMthI vizvanA saMtAna kayA avalaMbane TakI zakatuM haze ja vivAra karIe chIe tyAre samajAya che ke navajAta zizune jIvana TakAvavA jeTalA poSaNanI jarUra paDe che, enA karatAMya vadhu jarUra vAtsalyanI paDe che. mAtAnA dUdha karatAM ya mAtAno sparza, mAtAnI hUMpha enA jIvanane vikasAvavAmAM agatyano bhAga bhajave che. eno AnaMda jeTalo mAtAne hoya che eTalo ja saMtAnane paNa hoya che. enAM koI samIkaraNo nathI hotAM; e to mAtra anubhavavAnI vastu hoya che; je pazupaMkhIthI mAMDIne pratyeka mAnavIe anubhavI hoya che. chabIkAra-madhusUdana gAMdhI Jain Education Intemational Page #452 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 442 dhanya dharA - bhaktinuM paheluM pagathiyuM che samarpaNabhAva. 'sarvadharmAna parityaSya mAme zaraNaM vranA' e gItAvAkyane jIvanamAM utAranAra ja prabhupremamAM vicalita thaI zake. snAna to gharanA naLamAM AvatA pANIthI ya thaI zake, ane e pANI gaMgAnadInuM ja hoya, paNa gaMgAmaiyAnA vahetA pravAhamAM DUbakI lagAvIne karelA snAna tole koI na Ave. emAM samarpaNano, bhaktino, premano bhAva bhaLelo hoya che e ananya hoya che. ' , ' ' T AI chabIkAra-viveka desAI samAjanA tamAma pakSa nakala . prema' eTale samarpaNa. dariyo joIne khAbakavAnuM mana thAya, parvata joIne haDI kADhavAnuM mana thAya, jaMgala joIne doDavAnuM mana thAya ke pataMgiyA pAchaLa najara UDAUDa kare ke moranI kaLA para najara sthira thaI jAya, ema kema bane che? vizvanA A sthULa-sUma padArtho sAthe ApaNo manameLa racAya che. e potAnAM lAge che, enI sAthe gela karavAnuM mana thAya che. ene samAja prema kahe che. premamAM gela-gammata ane lADakoDane koI sImA hotI nathI! chabIkAra-harioma gurjara "prema" eTale lADa. Jain Education Intemational ation Intermational Page #453 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga- 2 443 AtmIyatAne vANIvyavahAranI jarUra nathI. AtmIyatAno bIjo artha che mauna. maunanI bhASA che sparza. sparzanI pratIti karAve che. AMkhonI camaka. Akho deha nahIM, Akho cahero nahIM, paNa mAtra be AMkhonI kIkIomAMthI prasaratAM kiraNo saMbaMdhanI pratIti karAve che. e avalaMbana mRtyune khALI zake che, e hUMpha jIvanane tarotAjA banAvI zake che. kahevAnI jarUra nathI ke A be vRddhAo saMsArI-saMbaMdhe koNa haze! eTaluM ja pUratuM che ke e AtmIyajana che! prema" eTale AtmIyatA. chabIkAra-zItala bhallA kavi kalApIe kahyuM che ke, re re zraddhA gata thaI pachI koI kALe na Ave." e zraddhA ropAya pachI, kavi boTAdakare kahyuM che ke, "daI tAla sAyakapAtathI kara gAna e paNa iSTa che, A premapArAvAramAM hAtAM maraNa paNa miSTa che." nirjana hariyALI para cAlatAM A traNa pAtro kevI zraddhA sAthe Daga mAMDe che e jotAM ja rahIe. potAnA zizune saheje aLaguM nahIM rAkhanArI mAtA, adhikArapUrvaka bacce teDIne cAlatI yuvatI ane kAkhamAM lapAyeluM baccuM-premanI navI paribhASA race che ! "prema eTale zraddhA. chabIkAra-ena. DI. paTela Jain Education Intemational Page #454 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 444 dhanya dharA prema" eTale sevA. keTalAka roga evA che ke sAmAnya mANasa e rogI sAmuM jotAM acakAya, to ene sparzavAnI to vAta ja kyAM? kuSTaroga evo bIbhatsa che. eka jamAnAmAM evA rogIne, pachI e game tevo Aptajana hoya, dariyAmAM vahAvI detA. jyAre ahIM eka strI, ApaNe kalpanA karIe ke enI patnI ja haze, kevA sama-bhAvathI, kevI lAgaNIthI, kevI hUMphathI, kevI AtmIyatAthI ene khavaDAve che! eNe janasevAnI kaI AcArasaMhitA vAMcI haze?! chabIkAra-milApasiMha jADejA prema' eTale sahAro. jIvanamAM eka eka DagaluM bharavAmAM koInA sahArAnI jarUra paDe che. bacapanamAM mA-bApa, yuvAnImAM pati ke patnI, vRddhAvasthAmAM saMtAno sAmAnya rIte Dagale-pagale sahAro na bane to jIvana DagaluM bharatAM bhAre lAgavA mAMDe che. jIvanamAM premano abhAva sAlavA mAMDe che. tyAre koI nahIM, paNa pati-patnIe to parasparane sahAro Apavo e ekabIjAno adhikAra banI rahe che. ahIM maMdiranAM pagathiyAM caDatuM vRddha daMpatI premanAM pagathiyAM caDI rahyuM hoya evuM nathI lAgatuM! chabIkAra-kauzika pAdarIyA ein Education Intermational Page #455 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga- 2 445 prema" ane mugdhatA. 'prema' eTale kutUhala. "prema" eTale Azcarya. vizvane pagathAre ApaNuM hovuM' e ja keTaluM AzcaryakAraka che! A hovApaNAne AMkhomAM AMjIne ApaNe savAra-sAMja, rAtadivasa, Rtue Rtu ane varasonAM varaso vitAvatAM hoIe chIe. pachI koI rAjamahelanI aTArImAM beThAM hoIe ke rastA para TukaDo pAtharIne, paNa hovApaNAnA kutUhalane aLaguM karI zakatA nathI. tema e janmAvanAra mAtA paNa potAnA Azcaryane aLaguM karI zakatI nathI! prema" eTale Azcarya. chabIkAra-divyeza sejapAla 'gamavuM eka bhAva che, tema aNagamo paNa mAnavajAtane vaLagelo sthAyI bhAva che. kyAMka citta coMTe nahIM, mana lAge nahIM, manaDuM mAne nahIM evI aneka paLo jIvanamAM AvatI hoya che paNa koI sadbhAgI paLe koI paNa premabhAva jAge tyAre jIvananA dase daravAjA khUlI jatA hoya che. samagra astitva eno svIkAra karI rahe che, samagra jIvana utsava banI rahe che. ene jANakAro prema kahe che. chabIkAra-viveka desAI prema" eTale svIkAra. Jain Education Intemational Page #456 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 446 prema' eTale sahacAra. vahetI nadI ke UchaLatA samudrane koI kahetuM nathI ke ruka jAva! UDatAM paMkhIo ke doDatAM haraNone koI kahetuM nathI ke aTakI jAva. vAtA pavanane ke varasatA varasAdane koNa rokI zakyuM che ? kudaratanI A paMcamahAbhUtonI sRSTi niraMtana ullAsamaya che, satata muktavihArI che. ethI to A vizva paraspara saMbaMdhAyeluM lAge che. kavi nhAnAlAle gAyuM che ke "A caitara camake cAMdanI ene koNa roke?'' ApaNe paNa A bhAI-bahenane rokI zakIe tema chIe? chabIkAra-viveka desAI chabIkAra-pIyUSa paTela 'prema' eTale ullAsa-eTale mastI. dhanya dharA mAnavajIvananI utkrAMtimAM 'saha'kAranuM ghaNuM mahattva che. eTale to sAthe bhogavavAnI, 'saha'vIrya karavA vahe'nI dIkSA ApavAmAM AvatI. patipatnI, mAtApitA ane saMtAno, rAjA ane prajA, guru ane ziSya sahakAra vagara, sahacAra vagara nAnI ke moTI, sthULa ke sUkSma koI pravRtti calAvI zake nahIM. e sahacAra janme che samasaMvedanathI, paraspara samasaMvedana pragaTe enuM bIjuM nAma prema che. Page #457 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga- 2 janma pachI koI paNa prANInuM zizu jIvana dhAre che te mAtra bhautika poSaNathI ja nahIM, paNa mAtAnA payapAna karatAM ya adhika mAtAnA vAtsalyathI. vAtsalyathI vaMcita bALaka jIve to ya eNpaMga rahI jatuM hoya che. anAthAzramanAM bALakonI AMkhomAM A abhAva dekhAto hoya che. jyAre ahIM juo, jevA tevA khATalA para, jevI tevI godaDI para sUteluM bALaka, jANe siMhAsana para ADA paDelA zahenazAha jevo damAma dharAve che! prema vinA ema na bane. chabIkAra-kAlu bharavADa "prema' eTale vAtsalya. priya pAtra sAthe muktapaNe dhIMgAmastI-AnaMdakillolaramatagamata ke tophAnatarakaTa karavAno adhikAra mAtra priya pAtra ja bhogave che. ItaranI to sAmuM na jonAra, enI sAthe vAta paNa na karanAra, koI sAthe be kadama paNa na cAlanAra eka vyakti priya pAtrane game tema vartavAno adhikAra Ape che. eka be paLa mATe nahIM, jIvanabhara. pAse UbhelI gAya A lIlA joI rahI che ema ApaNe paNa joI rahIe chIe ke premanI to kevI kevI lIlA che! chabIkAra-azvina rAjapUta prema eTale adhikAra. Jain Education Intemational Page #458 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 448 prema' eTale AnaMda. koI paNa sthULa-sUkSma padArtha sAthe prema thAya pachI mArA-tArAno bheda raheto nathI. priya padArtha sAthe otaprota thaI javAya che. pachI te bhaktabhagavAnano saMbaMdha hoya ke mAnava-mAnava ke mAnava-kaLAno saMbaMdha hoya. priya pAtra temAM sIna thaI jAya che, jJAnanI ke saMvedanAnI A virala ghaTanA hoya che. pachI te mIrAMbAI hoya ke citrakAra vAna yoga hoya. ene dinadazAnuM bhAna rahetuM nathI. mAnavajIvananI A parama prApti che, je koI viralAne ja sAMpaDe che ane sAMpaDe che. tyAre dharatI nI maSamathI UThe che; devatAo 5 puSpavRSTi kare che! chabIkAra-manISa cauhANa chabIkAra-medhanA sejapAla dhanya dharA jIvana eTale AdhivyAdhi-upAdhinA cakarAvA. jIvana eTale satata doDadhAma ane sakhata parizrama. jIvana ethle gaDamathala, mAvA, dhamapachADA, mUMjhAro, kaMTALo ane thAka, thAka ne thAka! paNa paga vALIne besIe, cAno kaToro hAthamAM laIe ane mukta hAsyanI choLa UchaLe pachI koI baMdhana rahe che. jIvana jANe lIlAkama khetaramAM UgelA mola jema madhamI UThe che! patI no ThIka, AkAza paNa A AnaMdathI chavAI jAya che! 'prema' eTale tallInatA. Page #459 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 prema' eTale avalaMbana. jIvana jenuM nAma, emAM Dagale ne pagale muzkelI, aDacaNa ne avarodho Ave ja. eka DagaluM ya AgaLa nahIM calAya evAM saMkaTo Ave ja. paNa kahevata che ke, ke vizvAse vahANa cAle che e vizvAsanuM bIjuM nAma prema che. DagaluM mAMDo ke taNAI javAya evA pANImAM sAme UbhelI kanyAo ema ja sthira che, eka yuvAna javAnI hiMmata kare che, A taraphathI be kizora ekabIjAno sahAro laIne cAle che, paNa khabhe beTheluM bakarInuM baccuM to ajaba vizvAsathI 'beM beM' karI rahyuM che. chabIkAra-madhusUdana gAMdhI chabIkAra-nipama Thakkara baccAM. to mALAmAM che, ene hajI pAMkho nathI phUTI. ene poSaNa mATe eka ja AdhAra che ane te enI jananI. e UDIne bahAra jAya, caNa lAve ane baccAnA momAM mUke, A to rojhiI ghaTanA che. emAM navAI pAmavA jevuM nathI, paNa ahIM navAI pAmavA jevuM e che ke adhIrAM baccAM mALA bahAra mo rAkhIne beThAM che. ane mA koI AdhAra vagara havAmAM sthira rahIne ene caNa Ape che. tyAre ApaNane pUchavAnuM mana thAya ke mAne konuM avalaMbana che? premanuM? prema' eTale vizvAsa. 449 Page #460 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 450 'prema' eTale mauna. bhakti karavI to konI karavI? prema karavo to kone karavo? prArthanA karavI to kone karavI? AkhkhA brahmAMDane. e niraMjananirAkAre je je AkAro racIne ApaNane maMtramugdha karyAM che e AkAzane, prakAzane, samudrane, pRthvIne ane pRthvI paranI jIvasRSTine ahobhAvathI nIrakhavI enuM bIjuM nAma baMdagI che. enI sAthe tAdAtmya anubhavavuM e ja jIvananI sArthakatA che. vidvAno ene prema kahe che. chabIkAra-zilpA desAI chabIkAra-sureza pArekha prema' eTale baMdagI. dhanya dharA mauna eTale zAMti. mauna ane jIvaMta, jIvaMta sRSTi. pralaMba patharAyeluM AkAza mauna che. emAM jhalamalato taDako mauna che. pRthvI para patharAyelA paDachAyA mauna che. pRthvI para UbhelAM UMcAM UMcAM vRkSo paNa mauna che. aDakhepaDakhe goThavAyelA kUbA paNa mauna che. kUbAnA pravezabArAmAM aMdhakAra nathI, paNa mauna DokAya che. ghoDiyAmAM sUteluM bALaka mauna che ane pAse bAMdheluM vAcharaDuM ya mauna che; paNa enI AMkhono camakAra ane kAnanuM halanacalana kahe che ke sarva sRSTi jIvaMta che! Page #461 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 prema' eTale prasannatA. 'prema' eTale vidAya, viraha. jotAM ja khabara paDI jAya che OM prasaMga kanyAvidAyano che. pArakI thApaNa kahevAyelI dIkarIne sAsare vaLAvI che. pAchaLa UbhelA bhaiyAnI AMkhomAM bahenaDI jatI dekhAya che. ATaATalI vedanA UbharI AvavAnI che enI jANa chanAM dareka mAtApitA eka vAra to dIkarIne vidAya kare ja che. sauthI vadhu mAtA bhAMgI paDe che, to pitAne kaMI nahIM thatuM hoya? to paNa tene AzvAsana ApavuM paDe che. AnaMda-utsava ane viraha-AMsuno A saMgama kevo Azcaryajanaka che! chabIkAra-sureza pArekha 451 jIvananI hareka paLa prasanna hoya ema hareka prANI icche che. e prarAnnatAnI jananI che. svacchatA ane pavitratA, eTale to bhAratIya saMskRtimAM snAnano mahimA che. sau prathama tana-mananI zuddhi ane pachI dinacaryAno AraMbha. bhagavAna savitAnArAyaNanAM pahelAM kiraNo paDe te pahelAM tana-mananI zuddhi sAthe taiyAra thaIne preraNA jhIlavAnI. aphATa jaLane kAMThe pitAnI godamAM evI zuddhi sAthe prasannatA anubhavatAM bALako ApaNane paNa kaMIka saMdeza ApI jAya che. chabIkAra-pIyUSa paTela Page #462 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 452 'prema' eTale lIlA. premI koI divasa potAnI jAtane potAnA priya pAtrathI judI kalpI zake ja nahIM. game te uMmare ane game te padArthano upabhoga karavAmAM priya pAtra sAme hoya to ja majA! enAthI enA tRptinA oDakAranI mAtrA bamaNI thaI. jAya. be bALakonA caherA para e saMtoSanA aMkuro phUTanA dekhAya che. chabIkAra-vizAla jAdava prema' eTale samabhAva, samabhAga, sarakho hisso. dhanya dharA brahmAe sRSTinuM sarjana karyuM ene ApaNe lIlA tarIke vadhAvyuM, to mAnavIe paNa evI evI premalIlAnuM nirmANa karyuM ke jyAM Izvarane paNa hAjarAhajUra thavuM paDe. pUjA-arcana, bhajana-kIrtana, sAdhanA-ArAdhanA, gAyana-vAdana nartananA jAtajAtanA tarIkAthI mAnavI Izvarano sAkSAtkAra karI zake che. evI dhUna, evI mastI, evI tapasyA, evI nakvInatA hoya ke AsapAsanI sArI sRSTi maLe caDe. ahIM e ramavAmAM eka yuvatI ja nahIM, paNa dharatI-AkAza suddhAM hele caDelAM dekhAya che; e hillolanI dharI che prema. chabIkAra-sureza pArekha Page #463 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 453 prema' eTale samasaMvedana. kavi kalApIe kahyuM che ke, "ahIM je kaMpe te jarUra svara tyAM kaMpa karatA." ema thAya to ja prema kahevAya. ahIM UMcanArI bahenane ane UMcakAyelA bhAIne ekasarakho AnaMda thAya che. A ramatano bhAga nathI. ema hoya to bIjAno ya Avo vAro Ave. ahIM bhAIne jotAM e zakya nathI ane chatAM bahenanAM AnaMdano pAra nathI. kavi nhAnAlAle amastuM gAyuM haze? ke "khammA vIrAne jAvuM vAraNe re lola!" chabIkAra-rAja paTela chabIkAra-harSada pomala bAibalamAM kahyuM che ke mANasa ekalo roTI para jIvI zake nahIM, lAgaNI paNa joIe. e lAgaNI hoya to ja roTalI mIThI bane. e rAMdhanAra ane jamADanAra mAtA-patnI-bahenanI AMgaLIo premathI raselI hovI joIe ane e prema hRdayanI kaMdarAmAMthI AMgaLIone Terave pahoMcyo hoya. mIThAza anamAM nathI, paNa dhAtrInA hRdayamAM che ema vidurajInI bhAjI ArogatAM zrIkRSNe kahyuM che. chabIkAra-sureza pArekha | prema" eTale jIvanadhAtrI. Page #464 -------------------------------------------------------------------------- ________________ s54 dhanya dharA TUOVE YOU premanI anubhUtinuM mAdhyama che kaLA ane saMvedanazIla hRdayataMtrI kaLAnuM mAdhyama che. kaLA padArtha, ene vahAvanAra kaLAkAra ane saMvedanazIla bhAvakatraNenA ekIkaraNathI premanI anubhUtino AnaMda vyApI vaLe che. tyAre vastujagata-sarjaka ane bhAvaka premanI anubhUtimAM ogaLI jAya che. koIne potAnA astitvanuM bhAna rahetuM nathI. chabIkAra-rAjeza paTela prema" eTale mastI. astitvano paricAyaka che. cahero ane astitvanI udghoSaka che AMkho. tamArA rUMve rUMve, tamArA aNue aNumAM atyAre zAnI bharatI cagI che te AMkho kahI Ape che. AMkho tamArA tatkAlIna bhAvonI jananI che. AMkho jIvatI to tame jIvatA. ahIM UbhelA puruSa pAse muphalisI sivAya kaMI nathI, chatAM AMkhomAM chalakAtI domadoma sAhyabI ene kevo jIvaMta banAvI rahI che! - | chabIkAra-sureza mAMthI prema' eTale nazo. prema eTale vahazata-pAgalapana. Jain Education Intemational Page #465 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 prema' eTale tophAna. jIvananA bhautika rasono saravALo che prema. jIvananA Adhibhautika rasono arka che prema. paraspara virodhI ke paraspara alaga alaga bhAvonuM saMyojana mAtra ne mAtra eka premanI anubhUtimAM thAya che. vidAya mATe UMco thayelo hAtha parasparanA hRdayane atUTa baMdhanamAM sAMkaLe che. hoTha paranuM hAsya ane AMkhomAM UbharAyeluM pANI--be vacce jhalamalato prema anubhavAya to mANasa pachInI paLe jAvI kema rAta! chabIkAra-dineza tilokAnI na chabIkAra azoka caudharI 'prema' eTale SaDsa. prema eTale navarasa. 455 kyAreka ema lAge ke A prema eka vicitra prakriyA che. e be jIvone najIka lAve che, tema dUra dhakele che. e be jIvo vacce samarpaNabhAva Ubho kare che. tema virodhabhAva paNa janmAve che. ekanuM kahyuM bIjuM mAnatuM nathI ane nathI mAnatuM e paheluM hohoze sAna kare che. tyAM prema sivAya bIjuM zuM hoya ? nahIMtara, khoLAmAM sUvaDAvavA mathatI mA gusse na thaI hota ? e A tophAnane premathI sahI rahI che ne Page #466 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 456 dhanya dharA 'ghaDapaNa' mAtA-pitAno prema pAmIne, pati-patnIno prema vaTAvIne, putrapaurAMno prema pacAvIne vRddhAvasthAe pahoMcelA koI paNa vRddhanI manodazA kevI hoya? prema na maLyo hoya to mo paranI taMga rekhAo ane prema maLyo hoya to parama saMtoSa, parama haLavAza, parama prasannatA. nirAMte beThelAM mADInI jarjarita kAyAnAM darzana thatAM nathI, paNa jhINI AMkhomAMthI nIkaLatAM kiraNo ane baMdha hoThomAMthI prasaratI prasannatAnI rekhAo jIvananI dhanyatAnAM darzana karAvI jAya che. chabIkAra-milApasiMha jADejA "ghaDapaNa' icchA-apekSA ane AzA-utsAhanA cAlaka baLathI mAnavI bALapaNa, tAruNya, yuvAnI, prauDhAvasthA vitAvato hoya che e nakkara satya che, tema vRddhAvasthA ya nakkara satya che. eka varasanAM hoIe ane aMgeaMgamAMnI skUrti pharI UbhA thavAnuM, pharI DagaluM mAMDavAnuM baLa pUruM pADe che. evI ja rIte ekotera varase eka eka aMga kahe che : have kAMI nahIM. have UbhA ya nathI thavuM ane DagaluM ya nathI mAMDavuM. gomukhImAM AMgaLIo pharatI rahe-rAma...rAma...rAma..." chabIkAra-zaileSa DoDiyA Jain Education Intemational ion International Page #467 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga- 2 ghaDapaNa' gItAmAM kahyuM che ke "lokano janma ane kSaya karanAro huM ja chuM. mane "kALa'nA nAme oLakhavAmAM Ave che. brahmAMDamAM kaMI utpanna thAya che te nAjuka, komaLa, mRdu ane parapalI kUMpaLa jevuM hoya che. enI tvacA tejasvI hoya che. enA aNue aNumAM cetanA dhabake che. kALanA vahevA sAthe e AMkhonI camaka jhAMkhI thAya che. aMgeaMga zithila thaIne labaDI paDe che. caherA para kALanuM haLa pharI vaLe che ane UMDA UMDA cAsa pADI de che. pautra ane mAtA(dAdI)nI chabI AvuM kaMIka kahe che. chabIkAra-azoka caudharI 'ghaDapaNa koI ema pUche ke, "vRddhAvasthAnI mUDI kaI?" eka ja javAba che : "smaraNa". smaraNonA lIlAchama vanamAM zvAsa levAnuM maLe to vRddhAvasthA mahorI UThe che. kalApIe kahyuM che : "smaraNa karavuM e ya che eka lhANuM," kAraNa ke vRddhAvasthAnuM bIjuM nAma ekalatA che. dIkarA-vahu ane potapotAM to potapotAnA kAmamAM vyasta hoya, AkhA gharanA asabAba sAthe koI saMbaMdha rahyo na hoya tyAre pAchalI jiMdagInAM smaraNone vAgoLavAM e ja lahAvo che. I ! chabIkAra-parena adhyAru Page #468 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 458 dhanya dharA ekalatA, khAlIpo, ni:sahAyatA, | saMvedanazUnyatA, nabaLAI, garIbI vagere vRddhAvasthAne vaLagelA zApa che. AmAnuM koI ne koI, koI paNa vRddhane AvI maLatuM hoya che. mRtyu karuNa nathI, mRtyu to parama zAMti che, paNa mRtyu pUrvenI A avasthA karuNAtikaruNa che. e sthiti karuNa che eTalI ja bhayAvaha che. emAM eka taraNAno AdhAra paNa manane saMtoSa Ape che ke bhale badhuM nathI, A to che! ahIM dAdA ane mAno sahavAsa-sahabhojana eTaluM to AzvAsana Ape che ke, bhale badhuM nathI, A to che! chabIkAra-hareza paTela ghaDapaNa" dhana-vaibhava, sattAsaMpatti, mAna-mobho-maratabo, putrapautrAdinI lIlIvADIthI bharIbharI jiMdagI jiMdagI che? nA, nA nA. tame jIvatA ho to jiMdagI che. tame khuda khuddAra ho to jiMdagI che. tame AMkhe joI zakatA na ho, kAne sAMbhaLI zakatA na ho, UThIne cAlI zakatA na ho to dhana-vaibhava ane putrapautrAdika zA kAmanAM? tame koI paLe jiMdagIne eka khaDakhaDATa hAsyamAM palaTAvI zako to jiMdagI tamane svayaMvara- maMDapamAM dorI jaze! chabIkAra-namitA kharidIyA ghaDapaNa Jain Education Intemational ation Intemational Page #469 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaja) che :: : :: doneonsoche .: A . S ONI B r jaya jaya garavI 'gujarAta Folios.:: 88000000000 itsidodarot vibhAga-4 'mAnavajIvatatI zreyayAtrA ) * vaMde mAtaram cazastabho -pU. munizrI jayadarzanavijayajI ma.sA. * oratA H AvAM vyaktitvo nA oLakhyAnA -cazavaMta kaDIkara * gurjara mahAsAgaranAM ratno -ela. vI. joSI mIthaPooook Page #470 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jJAnagacchAdhipati saMpradAya ke saMghanAyaka jJAna gacchAdhipati tapasvIrAja zrI caMpAlAlajI ma.sA. Aja ke isa bhautikavAda ke yuga meM jinavANI kA jharanA hama sabhI taka pahuMcAnevAle bhagavAna mahAvIra ke upadezoM kI tyAgavairAgya se sarovAra jhar3iyA lagAnevAle tapa, tyAga kI mahAna mUrti kahalAnevAle saMghanAyaka tapasvIrAja jJAna gacchAdhipati zrI caMpAlAlajI ma.sA. kA janma rAjasthAna prAnta ke ajamera jile ke masUdA zahara meM phAlguna sudi 1 vi.saM. 1970 ko chAjeDa osavAla jaina kula meM pitAzrI kizanalAlajI chAjeDa evaM dharmaparAyaNa mAtA zrI pAnIbAI kI ratnakukSi se huA / dvitIyA ke candramA kI taraha Apa vRdhi ko prApta hone lage / jyoMhi yauvanAvasthA ko prApta huai ki pitAjIne ApakA saMbaMdha eka suzIla kanyA se kara diyA paraMtu Apako to saMsAra ke prapaMco meM paDanA hI nahIM thA isa mahApuruSa ne sAMsArika saMbaMdha ko ThukarAkara sacce vItarAga dharma ke prati apanA saMbaMdha jor3akara saMyama ko dhAraNa karane kA dRr3ha nizcaya kara liyA aura pUjya zrI ratnacandrajI ma.sA. evaM. pUjya zrI samarthamalajI ma.sA. ke caraNo meM pahuMca gye| samyaka prakAra se municaryA kI jAnakArI prApta kara alpa samaya meM AgamAnusAra jJAna arjita kara siMha ke samAna saMyama lekara utkRSTa bhAvanA se khIMcana ( rAjasthAna) meM phAlguna vadi 2 vi.saM. 1991 ko 21 varSa kI bhara yauvanavasthA meM bhAgavatI dIkSA aMgIkAra kii| Apa tapasyA karane meM prasidhdha haiN| kisI ko jJAta hI nahIM hone dete kI Apa tapasyA karate haiM / vigata kaI varSoM se ekAMtara tapa kI tapasyA karate A rahe haiN| upavAsa evaM pArane ke dina bhI Apa ugra vihAra karate rahate haiN| upavAsa, belA-telA karanA ApakI dinacaryA bana gayI haiM / isa kAraNa sampUrNa jaina samAja meM Apa tapasvIrAja ke nAma se khyAti prApta haiN| siMha kI taraha Apa saMyama meM kaThora hai, saMyama jIvana meM thor3I sI bhI kamI Apa Ane nahIM dete / itane bar3e saMghanAyaka hone ke pazcAt bhI Apa meM tanika bhI abhimAnamAna Adi dikhAyI nahIM detA / apane choTe saMto ke sAtha eka hI pATa para aise dikhAyI dete haiM mAno Apa saMghanAyaka nahIM, eka sAdhAraNa saMta hoN| Apa cAhe zarIra kAyA se dubale patale haiM paraMtu Apa saMyama meM itanA kaThora rUkha apanAte haiM ki zAyada hI sampUrNa bhArata meM anya kisI samudAya meM ho / Apake samudAya meM sabhI AjJAnuvartI saMta-satiyAM bhI zudhdha saMyama pAlanakartA haiM / Agama zAstra kA sabhI ko acchA jJAna hai| dIkSA Adi meM koI ADambara Adi dikhAI nahIM detA hai| yahI kAraNa haiM ki anya samudAyoM kI aneka bhavya AtmAeM Apake samudAya meM Akara dIkSA grahaNa karatI haiN| ApakI vairAgyavANI kA itanA gaharA asara hotA hai ki aneka bhavya AtmAoM ko vairAgya bhAva utpanna ho jAtA haiN| isa kAraNa Apa zramaNa nirmAtA bhI kahalAte hai| vartamAna meM jahAM sarvatra cAroM ora ADaMbara aura zithilAcAra kA phailAva dikhAI detA hai vahAM para jJAnagaccha ApakI nizrAya meM Aja bhI bhagavAna kI vizudhdha paraMparA ko akSuNNa banAye hue hai / 91 varSa kI vayovRdhdha avasthAmeM bhI ApakI vANI meM vahI oja, vahI tyAga, vahI joza, evaM vairAgya kA srota bahatA rahatA hai| isI taraha aura bhI aneka arabapati iMjiniyarsa, sI. e. svAdhyAyIyo Adi ne bhI ApakI nizrA meM dIkSA grahaNa kI hai| Apake saMgha meM vartamAna meM lagabhaga 475 se bhI adhika sAdhusAdhviyA~ vidhamAna haiM / prAyaH kara sabhI sAdhu-sAdhviyoM ko Agama kA acchA jJAna bhI haiN| ApakA jaba pravacana hotA hai to usa samaya pravacana meM lagabhaga zata: pratizata zrotA sAmAyika vrata meM beThe hue mileMge / Apa hamezA vizeSakara navayuvakoM ko dharma kI ora prerita karane kA AhvAna karate rahate haiN| Apake pravacanoM kA zrotAo para kAfI prabhAva par3atA hai / ApakI nizrA me aneka samRdhdha dampatiyoM ne dIkSA grahaNa kara rakhI hai| ucca saMyama sAdhanA ke lie ApakA saMgha sampUrNa jaina samAja meM sarvopari vizva prasidhdha haiM / sojanya : bAyokema phArmAsyuTikalsa iNDasTrIz2a - muMbaI Page #471 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 vaMde mAtaramUH yazavaMbho pa. pU. jayadarzanavijayajI ma.sA. (nemipremI) svargathI caDhiyAtI koI cIja che to te mAtRbhUmi. koI paNa sthaLe ke koI paNa kALe mANasajAta mAtRbhUmino mahimA karatAM thAkyo nathI. mAtRbhUmine mA samAna vahAla karatAM ke Adara karatA aTakyo nathI. mAtRbhUminuM rakSaNa karavAmAM kadI pAchuM vaLIne joyuM nathI. e mAtRbhUmine rAtadivasa vaMdana kare che. vaMde mAtaram. A bhAvanA to bhAratIyonA zvAsocchavAsamAM satata ramatI hatI, paNa ene zabdarUpa maLyuM svAtaMtrya saMgrAmanAM AMdolanonA kALamAM. aMgrejonI gulAmImAMthI bhAratamAtAne choDAvavAnI ghoSaNA thaI ane karoDo bhAratavAsIonAM haiyAMmAM mAtRbhUmino mahimA vasyo. I.sa. 1857thI AraMbhAyelA A yajJano I.sa. 1947mAM aMta Avyo. muktinI A yajJajavALAne prajvalita rAkhavI e saheluM kAma nahotuM. keTakeTalAMe mAtRbhUmi mATe potAnA prANa nyochAvara karyA te to kalpI na zakAya, evI ghaTanA che. keTakeTalAM yaza:staMbho ane keTakeTalI pratimAo A bhUmi para UbhI che? tema chatAM keTakeTalI vividhakSetranI pratimAo yugothI lokahaiyAmAM avicaLa sthAna jamAvIne beThI haze tenI to kalpanA ja karavI rahI! prastuta che navakAranA 68 akSaronI saMkhyAnuM mahattva jALavavA nAnA nAnA satya prasaMgonA 68 lekho jenI racanA pravacanakAra ciMtaka tathA lekhaka pa.pU. munizrI jayadarzanavijayajI ma.sA. (nemipremI) dvArA thaI che je darzAve che, ke jaina dharmanI udAra vicAra-AcAradhArA bhAratavarSanI dhanya dharAne pavitra karanAra jaina-jainetara sAdhusaMtone paNa temanA viziSTa sadguNothI navAje che. zubha ane zubhrabhAvothI nikaTanA bhUtakALamAM thaI gayelA saMto ane gRhasthonA jIvanaprasaMgo khUba ja saMkSepamAM racI A nUtanagraMthane zobhAvavA pUjyazrIe namra prayAsa karyo che. | 'vaMde mAtarama' nAmanI nAnI lekhamALAmAM phakta saMskAravardhaka guNavAnonA amuka ja prasaMgo saMkalita karyA che. jaina siddhAMto ahiMsAvAdane kendramAM rAkhI-samAjazAsananI prabhAvanAmAM daDha vizvAsa dharAve che. jIvanakALamAM zAMti-samAdhi sAthe AgaLa dhapAvanArAonI sAme AvI paDela Apattio vacce temanI sAttvikatAnI saMpatti svarUpa vAto-vArtAo temaja kyAMka navakAranI preraNAdAyI vArtA che to kyAMka bhaktAmaranA camatkAranI vAto paNa che. kyAMka jaina-jainetara sAdhusaMtonI samAjasevAno pamarATa che to kyAMka rASTrIya samAjasevakone samarpita dhanya jIvananI ghaTanAo che. Ama sarvagrAhI sAhitya prasAdI ApanAra pUjyazrI eka lokapriya lekhaka ja nahIM paNa cauda varSanI mAsUma umrathI potAnA gurudevanI kRpAthI mahAmaMtra navakAranA viziSTa ArAdhaka che. jIvanamAM nAnAmoTA aneka camatkAronA anubhavakartA paNa che. sAthe namaskAra mahAmaMtranA prabhAvaka paNa kharA. tethI ja phakta soLa varSanA dIkSAparyAya sudhImAM soLa hajArathI vadhu bhAvikone durgatinAzaka mahAmaMgalakArI nava lAkha navakAra jApanI vidhivata sAmahika pratijJA karAvI che tathA Jain Education Intemational Page #472 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 462 dhanya dharA mahAmaMtranA viziSTa prabhAvakonI sAthe rahI potAnuM AgavuM ciMtana rajU karatA rahyA che. lekhaka tarIke upanAma "nemipremI' zA kAraNathI pasaMda karyuM tenA khulAsAmAM pUjyazrI jaNAve che ke sAMsArika avasthAmAM mAtAnI tabiyatane kAraNe karela dhanyabhAgI kanyA sAthenA lagna pachI kyAMya haravApharavA na jaI banne AtmAo bAvIsamA tIrthapati prabhu neminAthajInAM kalyANakonI pAvanabhUmi giranAra tIrthe gayela jyAM paramAtmAnI dravya ane bhAvapUjA pUrNa thatAM sajoDe cAritraprApti mATe saMkalpa karela, je zuddha bhAvanA vivAha pachInA dasamA varSe ja phaLI, tethI teo cAritraprAptimAM AbAlabrahmacArI neminAtha prabhunI kRpA svIkAre che ane pravacanamAM paNa jAheramAM kahe che ke je tIrthapatie pazuonA jIvanasukha mATe potAnuM lagnasukha paNa jatuM karyuM tevA tIrthaMkaranI nAmabhakti paNa anaMta zaktine udbhavita karI zake che. camatkAronI hAramALA sarjI zake che. Atmazuddhine paNa arpI zake che. aneka kAryonI vyastatA vacce paNa svAdhyAyalakSI pUjyazrIe lokopakAranI hitabuddhithI je kAMI atre rajU karyuM che ane aneka prakAranuM mArgadarzana paNa pradAna karyuM tethI saMpAdanakAryamAM amAro kAyaeNllAsa paNa vadhyo. pUjyazrIno RNAnubaMdha svIkAruM chuM.-pUjyazrIne amArI bhAvabharI vaMdanA. [atre A lekhamALAmAM mUkAyela rekhAMkana citro zrI savajIbhAI chAyA-dvArakA dvArA taiyAra thayAM che.] -saMpAdaka Wat) :* !', jika . ra ' *. " (1) AtamajJAnI ramaNa maharSi vartana jainasiddhAMtonI sAva nikaTatAnAM jovA maLe, balba amuka bAbatamAM uccakakSAnuM jIvanAcaraNa paNa jovA maLe. te paikInA saMtomAM ramaNa maharSinuM nAma khyAtanAma che. temanA jIvanamAM abhuta prasaMgo jANavA jevA che. (1) tAmilanADunA madurAI gAmanI nikaTanA gAma tirUcugImAM I.sa. 1889mAM 30 DisembaranA roja janma pAmela temanuM nAma veMkaTarAmana hatuM. bAra varasanI uMmare ja pitAnA avasAna vakhate temanA pArthiva dehamAM prANa na jotAM deha tathA AtmAnuM bhedajJAna pragaTya. soLa varasanI uMmara sudhImAM to potAnI AtmaramaNatA karavA samAdhimAM lIna thaI javA lAgyA. AtmAnaMda dazA vakhate jagatathI para thaI jatApaNa te mATe temane pUrvabhavonI sAdhanAnA prabhAve kaMI na karavuM paDatuM. zALAmAM aMgrejI zabdo lakhatA, na AvaDyA temAMthI thayelI khaTapaTanA kAraNe e veMkaTe skUla choDI ane madurAI sTezanathI Trena pakaDI. DIMDIpana jaI tyAMthI ja pAdavihAra cAlu karI dIdho. tAmilanADunA aruNAcala sudhI javA kAnanA sonAnAM bUTiyAM jema jaina darzananA prakhara anuyAyIono eka itihAsa vecI nAkhyAM. aneka maMdiromAM gayA paNa satkAra na maLatAM che, tema jainetaramAM paNa AtmajJAna puruSArthavAda ke karmavAdanA nirAza thayA vagara aMte AgaLa vadhatAM eka maMdiranA zivaliMgane prarUpaka amuka saMto thaI gayA che, jemanAM vicAro-vANI ane bheTI paDyA. =. kAma che kema Jain Education Intemational Page #473 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 aruNAcalano e vavihArI pradeza tene AtmasAdhanAmAM phaLyo tyAM dIrdhakAlIna samAdhi thavA lAgI. macchara, kAnakhajUrA, kIDIonA bhayAnaka upasargo vacce kAyAmAMthI raktadhAra vahI javA lAgI chatAMya potAnI beThaka na choDI, retImAM lohI bhaLatAM palAMThInI beThaka paNa kAdava jevI thaI gaI, chatAMya dehabhAna bhUlI tevI sthitimAM ja teo aDola rahyA. ekadA tyAM Avela zeSAdrisvAmIne veMkaTanI sthiti joI dayA AvI, temane jema tema kAdavanI beThakamAMthI bahAra kADhyA. chatAMya vAraMvAra teo samAdhimAM lIna banI jatA. tyAMnAM lokone AkarSaNa thavA lAgyuM ane keTalAya bhakto utpanna thavA lAgyA. AtmaramaNatAnI ghaTanAonA kAraNe teo veMkaTarAmananA badale ramaNa maharSi tarIke oLakhAvA lAgyA. temanI sAthe thatA vArtAlAponA javAba sAMbhaLI temanI AtmalakSitA tathA caitanyadazAno khyAla Ave tema che. ramaNanI mAtA temane pAchA ghera bolAvavA gaI, dasa divasa rokANI chatAMya mauna 2maNe javAba na ja Apyo. chelle bhaktonA atyaMta AgrahathI temaNe mAtAne ciThThI lakhI ApI temAM prArabdha ane bhavitavyatA vize evuM lakhANa lakhyuM ke mAtA sAthe parivAranA badhAya zAMta paDI gayA. vakhata Avye mAtA paNa saMnyAsane pAmI gRhatyAgiNI banI hatI. ramaNamaharSinA nAnAbhAI nAgasuMdarame nIrajAnaMda svAmI tarIke saMnyAsa svIkArI Azramano saghaLo vahIvaTa saMbhALI lIdho. lekhana ane bhASaNa ramaNa maharSi ochuM pasaMda karatA tethI maunane ja vadhAre pasaMda karatA hatA. samAdhimAMthI bahAra lAvavA bhakto parANe dUdha, phaLanA rasa vagere pivaDAvatA hatA. kyAreka mukha upara tamAcA mAre tyAre dhyAnamAMthI bahAra AvatA. AvI vicitra paristhiti paNa sarjAtI hatI. coroe temane AzramamAM AvI mAryA, tyAre bhaktoe polIsa bolAvI, zakamaMdane hAjara karI mAranAra vize ramaNa maharSine pUchatAM teono javAba hato ke gata bhavamAM meM jene mAryA hoya teNe ja A bhavamAM mane pIDA ApI hoya. koIneya polIsa sajA na karI zakI. gAMdhIjInA kahevAthI rAjendrabAbu temanA AzramamAM eka pUruM aThavADiyuM rokANA, chatAMya sUcanA mujaba kaMIka ja vAta na karI. pAchA vaLatAM saMdeza mAgyo tyAre phakta eTaluM ja jaNAvyuM ke jyAM be hRdayo vAtacIta patAvI letA hoya tyAM saMdezAnI zuM jarUrata che? aMta samaye DAbA hAthanA hADakAmAM kensaranI gAMTha thaI, te vakhate paNa cAra vAra oparezana-duHkha veThIne, klorophorma sUMghyA vagara karAvyAM. bhakto DaratA hatA to temane vilApa karavAnI nA pADI. deha ane AtmAnA bhedajJAnI te saMta I.sa. 1950nI sAlamAM 61 varSanI uMmare caudamI eprile sAMje padmAsanamAM potAnA AzramamAM ja divaMgata thaI gayA. hindustAnI eka saMtano umero thayo. AgArI chatAMya brahmacArI saMta (2) zrI rAmakRSNa paramahaMsa mArgAnusArI guNothI dhanavAna paNa keTalI hade guNAtmya hoI zake tenuM nikaTanA ja kALamAM banela udAharaNa kharekhara AbAla brahmacArIone paNa Azcarya sAthe preraNAprada bane tema che. 463 kalakatA zaherane hugalI nadI satata lIluM rAkhe che, te ja nadInA kinAre jyAM baMgAlI saMpradAyanA zrI rAmakRSNa paramahaMsanuM gurusthAna Azrama che te jemaNe joyuM haze temane te baMgALI saMtanA jIvana-vananI mAhitI paNa maLI haze. temanA jIvanacaritranA amuka prasaMgo atre prastuta che, phakta sadAcArIonA toSa-saMtoSa mATe. (1) emanA gurunuM nAma totApurI hatuM. viziSTa prakAre dhyAnayoga siddha karyo hovAthI nitya dhyAnamAM AtmAnaMda anubhavatA ekadA ziSya rAmakRSNe vinIta bhASAmAM siddhapuruSa gaNAtA gurudevane prazna karela ke roja-roja dhyAnanI zuM jarUrata che? kyAreka avasare karIe to paNa cAle ne? jyAre guru totApurIe bAjumAM rahela cakacakatA loTAnuM kAraNa loTAne roja roja mAMjavAnI kriyA jaNAvI ane te ja pramANe AtmAnI upara AvI rahela rAgadveSanA melane mAMjavA nitya dhyAna ati Avazyaka jaNAvyuM, tyAre rAmakRSNa gurunA sacoTa khulAsAthI bhAvavibhora thaI gayA ne sadAyanA ziSya banI Page #474 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 dhanya dharA gayA. te ja kAraNe pAchaLathI pote paNa mA kAlInI sAdhanA karatAM yuvAna je rAmakRSNane guru mAnato hato tene pati ane patnI vize jApa ane dhyAnamAM tanmaya banI jatA hatA.. zaMkA paDI. ekavAra vahelI savAre nIkaLela rAmakRSNano pIcho (2) karmayoge yogI AtmAnAM lagna zAradAmaNi nAmanI karyo ane teo zAradAmaNinA ghera jAya che ke kema tema tapAsaNI kanyA sAthe thayAM, temAM rAmakRSNa karatAM temanAM patnI umaramAM karavA aMdhArAmAM rasto kApatAM gurunI pAchaLa doTa lagAvI, paNa khUba moTAM chatAMya rAmakRSNa lagnanA tarata pachI potAnI patnIne teo patnIne maLavA gayA ke nahIM tenI tapAsamAM ja vikaTa zaMkA ja zAradAmaNi devI tarIke mAnI pUjA karI-karAvI ane te pachI sAthe rahyA tyAre jotajotAmAM paroDha thavA AvyuM. rAmakRSNa to to kAyama mATenuM brahmacarya lagna divasathI ja svIkArI laI beu nadI taTethI snAna karI bhajaniyAM gAtAM pAchA vaLI rahyA hatA. gRhasthAzramamAM chatAMya AjIvananA saMnyAsI banI gayAM. ziSyArthI narendrano dhrAsako dUra thayo ane potAnI tIvra zaMkA badala gurucaraNe paDI mAphI mAMgI, tyAre rAmakRSNa paramahaMsano | (3) zAradAmaNie caturtha vratapAlana mATe saMpUrNa svecchA javAba hato ke "tuM ja mAro sAco ziSya banIza. jene jIvana darzAvela chatAMya zivanAtha nAmanI eka vyakti jyAre vibhramamAM sopavAnuM hoya te gurunI parIkSA vagara ziSyapaNuM kevI rIte paDI teNInI jiMdagI bagADI nAkhI tevA Aropa rAmakRSNa sAme svIkArAya?" potAnI parIkSA badala pITha thAbaDanAra AvA karavA lAgI tyAre rAmakRSNa spaSTa khulAso karI dIdho ke alakha-niraMjana yogInA aMtevAsI ziSya narendra pAchaLathI saMsAranA sukhanI bhUkha jethI utpanna thAya tevI kaparI kAmavAsanA svAmI vivekAnaMda tarIke prasiddhi pAmyA. ja ame beue bALI nAkhI che tethI khoTI niMdA karI anyane bhaDakAvavAnuM baMdha karo. zivanAtha te pachI zAMta thaI gayo. (7) ziSya banyA pachI vivekAnaMde gurudeva pAse nirvikalpa samAdhi mATe atyaMta Agraha karyo. narendra upara (4) rAmakRSNanA bhakta mAthurabAbue ekadA bapore snehanI sAthe hAtha mUkatAM ja tene samAdhi lAgI gaI. kalAko vezyAone samajAvI rAmakRSNa viruddha abhiyAna calAvavA temanA pachI dhyAnamAMthI rAmakRSNa ja pharI mAthe hAtha mUkI mukta karyo. ghera mokalI vikAranA zikAra banAvavA prayatna karyA. temAMya paramahaMsa oLakhAtA rAmakRSNa uttIrNa thaI gayA, kAraNa ke jemane AvA sahajAnaMdanI sthiti be-traNa vAra anubhavyA pachI kAyamI sagI patnImAM 'mA' kAlInAM darzana thAya tene vezyAmAM mA sivAya samAdhi mATe mAMgaNI mUkI tyAre rAmakRSNa yuvA vivekAnaMdane zuM dekhAya? bhAvAvezamAM AnaMdamayI mA! brahmamayI mA! evA khulAso karatAM tenuM kartavya jaNAvavA kahyuM : zabdo nIkaLatAM ja vezyAono kAmAveza zAMta paDI gayo ane "je vakhate hindustAnamAM loko lAcArI, bimArI, badhIya vezyAo page paDI kSamA mAMgI ghera pAchI vaLI. garIbI ane gulAmI jevI moMghavArI, vyAdhi, takalIpho vacce mAthurabAbu avAcaka thaI gayA. jIvatAM hoya te samaye zaktivAna saMte temane duHkhamukta karavAnA (5) te pachI to parama bhakta banI gayela mAthurabAbue ke svArthanA samAdhi-svAda mANavAnA prayogo karavAnA?" potAnA gurunA Adeze AkhI hoDI bharI dhAnya, vAsaNa, anAja svAmI vivekAnaMda mATe te paLa sacoTa jIvanaparivartananI ane gharavakharIo nadInA pele pAra rahela garIbomAM vitaraNa banI, jethI nirvikalpa samAdhisukhanI vAta jatI karI bhAratanI karI dIdhI, jethI rAmakaNane AMkhomAM harakhanAM AMsu AvI ane bhAratIyanI sevA karavA kamara kasI ane deza-videzomAM gayela garIbonI kharI sevAthI ane mAthurabAbu paNa mana mUkI hindustAnanI saMskRti, gaurava, dharmabhAvanA tathA Adarzono nAcela tevA bhalAInA kAmamAM potAne preraNA karanAra gurunI pracAra-prasAra prAraMbha karI aitihAsika sthAna meLavI lIdhuM. sAcI salAhathI. (8) harIphAI karavA UtarelA mAthurabAbune paNa | (6) ekavAra nAsika paMcavaTImAM jyAre rAmakRSNa atyAgraha hovAthI nirvikArI samAdhimAM utArI dIdhA, paNa cAturmAsa rokAyA hatA tyAre temanAM darzana-satsaMganAM lAbhArthI patnI-parivAranI mamatAvALA mAthurabAbune te pachI vicitra temanAM ja patnI zAradAmaNi devI nikaTanA eka makAnamAM bhADuM zAMti paNa akaLAvatI hovAthI temane punaH saMsAravAsamAM joDavA ApI rahyAM. dararoja savAre brahmamuharta pUrve ja lagabhaga cAranI rAmakRSNa nirvikalpa samAdhidazAthI dUra karI bIjI vAra kyAreya AsapAsa rAmakRSNa nadIe snAna karavA jatA hatA, vacce svAmI vivekAnaMdanI irSyA na karavA samajAvI dIdhA. zAradAmaNinuM bhADutI makAna AvatuM. have te kALe narendra nAmano mAthurabAbune potAne yogya mArgadarzana maLI gayuM. Jain Education Intemational Page #475 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 45 - - 9) paramahaMsano artha thAya che deha ane AtmAnA bhedajJAnanA svAmI. rAmakRSNa paramahaMsano haMsalo have aMtima avasthAmAM kAyAnI kedathI mukta thavA mAgato hoya tema acAnaka gaLAnuM kensara thaI gayuM. lokone samAcAra maLatAM bhIDa darzanArthe AvavA lAgI. lokonAM mananI zAMti mATe rAmakRSNane jyAre jAhera khaMDamAM vizrAma levo paDyo tyAre AMgatukone kAraNe paDatI khalelathI kaMTALI mAtA kAlIdevIne prArthanA karavA lAgyA ke saMsArI mAyAmAM otaprota jIvonI mohamAyA dUra karavA temane potAnI pAse na mokale, kAraNa ke pote te badhAya rAgadveSanA kaMdothI dUra rahevA mAge che. pote saMnyAsI che, saMsArI nahIM mATe gRhasthone saMbhALavA potAnI azakti mA kAlI pAse jAhera karI raDavA lAgyA ke temane jagadaMbA kahevAtI kAlImAtA ja saMbhALe. (10) kAzInA zakadhara paMDitane paNa sApha kahI dIdhuM ke kensaranI bimArImAM kIDAone khUba lAbha thaI rahyo che, potAnAM karmo khapI rahyAM che ane have to mAtA kAlIe ja kahI vAmI vivekAnaMda dIdhuM che ke aneka mukhathI khAnAro rAmakRSNa jo eka mukhathI vivekAnaMde gurunA sadAcAranI paNa parIkSA-cakAsaNI karI pote na khAya to zuM vAMdho AvavAno? tethI have mana paNa mA ziSyatva svIkArela ane te pachI jIvanabhara temanA vinIta banI kAlInA caraNe mUkI dIdhuM hovAthI manathI paNa rogamukti mATe bhAratadezanI tarapheNamAM kAryo Adarela. gurunI kRpAthI temanAmAM mAMgaNI karavAnI icchA nathI balka saMsAramukti mATe dehamukti pragaTelI khumArInA amuka prasaMgo noMdhanIya che. ane vedanAmukti beu mATenI ja tejArI rAkhI che. (1) "DOCTORS OF AMERICA ARE sAMbhaLI zakadhara paMDita rAmakRSNamAM rAma ane kRSNa jevI NOTHING BUT DONATES." AvAM bhASaNa amerikAmAM divya zaktinAM darzana karavA lAgyA. aMte khUba samAdhithI jaI amerikana DokaTaronI ja sabhAmAM temanI bhautika siddhinA baMgALI saMte nazvara dehano sadA mATe tyAga karyo. jenetaromAM abhimAnane toDavA tathA temanA brahmacaryavratanA camatkAranI bhUkha lagna pachInI prathama rAtrithI ja AjIvananA brahmacArI te saMtoSavA vivekAnaMde jyAre vAparyA, tyAre khIcokhIca bharelI sAdhakanI jIvanakathanI vAMcavA-vicAravA jevI che. pUrva bhavonI sAmaTI sabhA paNa dimUDha thaI gaI hatI ane koI temanI saMskArArAdhanA pachI paNa AvI Adarza dazA saMyamI sAdhakomAM vAtano pratikAra na karI zakyuM. zarUAtamAM moTuM bhASaNa utpanna thaI zake che te mATe AgArI chatAMya brahmacArI bhAratIya saMskRtinI mahAnatA darzAvavA karyuM ane chelle baMdhAya rAmakRSNa-paramahaMsa tathA zAradAmaNi devInuM jIvana-kavana eka amerikanone jhapaTamAM laI sabhA pUrI karela hatI. alaukika aitihAsika jIvanaprasaMga kahevAze. (2) cAra-pAMca aMgrejo jyAre vivekAnaMdane maLavA bhArata (3) vivekavAna vivekAnaMda Avela tyAre temanAM gurunAM darzana karavAnI icchA karI. vivekAnaMda hindustAnI AryAvarta bhUmimAM thayelA nikaTanA AzramanI aMdara rahela zrI rAmakRSNa pAse aMgrejone mokalyA, paNa aitihAsika puruSomAM svAmI vivekAnaMdanA viveka-prasaMgo paNa lagharavaghara vastro tathA dehazobhAthI vimukha gurune Azramano nokara temanI dezadAjha mATe cADI khAya che. totApurInA ziSya baMgALI samajI pAchAM vaLelA aMgrejone AryabhUminI saMskAritA darzAvavA saMta rAmakRSNa paramahaMsa ane temanA ja priyapAtra banelA yuvAna svayaM UbhA thayA. aMgrejone pharI laI jaI svayaM gurudevanA caraNe ziSya narendra urphe svAmI vivekAnaMda zrI rAmakRSNa ane praNAma karyA. sAva sIdhA-sAdA gurudevane dekhI aMgrejo hataprabha zAradAmaNi vaccenA abhaMga-aThaMga brahmacarya premathI AkarSAyelA thaI gayA tyAre rokaDuM parakhAvyuM ke tame videzIo phakta bahAranuM Jain Education Intemational Page #476 -------------------------------------------------------------------------- ________________ s ja jovA zIkhelA cho, jyAre ame hindustAnI mANasamAM aMdara rahela mANasAInAM darzana pahelAM karIe chIe. (3) tIkhAM bhASaNothI akaLAyelA amuka aMgrejo vivekAnaMdane Adhunika yAMtrika katalakhAnuM jovA laI gayA. be traNa klAkomAM to AkhIya jIvatI bheMsa kApI nAkhI tenA zarIramAMthI alaga alaga bAra-paMdara pekeTa banAvI dekhADyAM ne AvI yAMtrika kaLAnA vize be zabdo kahevA bhalAmaNa karI. svAmI vivekAnaMde aMgrejonI bhUmimAM ja rokaDuM parakhAvI dIdhuM ke koI jIvane mArI nAkhavAmAM kaI kaLA? kevI prazaMsA? tamArI pAse hAthIne mAravAnA paNa kImiyAo haze, amArA bhAratamAM to kIDIne paNa bacAvavAnA upAyo che. chedI-bhedI nAkhela bheMsanA avayavomAMthI pharI pAchI bheMsane jIvatI karI Apo to ja ame tamArI prazaMsAnI vAto karI zakIe, bAkI hiMsAvAda e to dhikkArane pAtra che. (4) svAmIjInA pagamAM videzI bUTa dekhI tyAMnI ja yuvatIe TIkA karI ke amArA dezanI niMdA karo cho to pAchA amArA dezanI ja vastu zA mATe pahero cho? vivekAnaMde viveka ThAlavatAM javAba ApI dIdho ke amArA bhAratamAM tamArI saMskRtinuM sthAna amArA paganI pAnIe che te dekhADavA mATe ja tamArA dezanI vastune AvI rIte upayogamAM laIe chIe. (5) kolejanA abhimAnI vidyArthIe jyAre dharmamAM keTalA badhA matabheda che kahI bhAratIya dharmonI mazkarI karI tyAre tene sabaka ApavA Tucako karyo ke "tuM tArI mAnA pagamAM roja ke koIkavAra praNAma kare che tema tArI thanAra patnIne paNa vaMdana karIza ke mA ane patnI vacce bheda rAkhIza?" yuvAna to bhoMThavAI gayo kAraNa ke khoTA jussAmAM adhakacarI vAto cheDI ajJAnatA darzAvI dIdhI hatI. (6) potAnI janetA prati paNa vivekAnaMda khUba vinIta hatA. phaLa khAI charI pAchI ApI tyAre henDalavALo bhAga mAtAnI sAme dharyo ane aNiyALo potAnI sAme. te ja vakhate mAtAnAM AzIrvacana videzapracAra mATe meLavI lIdhela. bimArImAM sapaDAyela pADozaNane tyAM pahelI rasoI banAvavA mAtAne sUcana karyuM to mAtAe khulAso karyo ke pahelI gharamAM pachI pADozamAM kAraNa ke bimArane garama-garama rasoI apAya mATe bapore bAranI pahelAM pADozaNane jamADavA teNI te samaya tyAMno sAcave che. vinIta vivekAnaMda mauna thaI gayA. prasaMge- prasaMge gurucaraNe samarpita vivekAnaMda kaThora aMgrejo sAme naThora Jain Education Intemational dhanya dharA banatA hatA, paNa bhAratIya prajAnA duHkho dekhI UThatAveMta codhAra raDI potAnuM haiyuM paNa ThAlavatA hatA. (4) zAsanarakSaka zeTha zAMtidAsajI parivAra jinazAsananA javAhara jevA dedAzAha, pethaDazA ane jhAMjhaNazA jevA dAdA-pitA ane putranI tripuTI jevA nikaTanA samayamAM akabaranA zAsanakALa daramyAna thaI gayA zeTha zAMtidAsa, zeTha lakSmIcaMda ane zeTha khuzAlacaMda. te mevADI sisodiyA vaMzanA kSatriyo chatAMya jaina tIrthonA atyaMta rAgI hatA. bAdazAha akabaranA putra salImane pitA sAthe vAMdho paDyo temAM rANI jodhAbAI je akabaranI begama ane salImanI mAtA hatI teNIe dilhI choDI dIdhuM ane ahamadAbAda AvI gaI tyAre jinazAsananA rAgI zeTha zAMtidAse potAnA baMgale Azraya ApavAthI ane sArI AgatA-svAgatA karavAthI jainonA saMbaMdha muslima bAdazAha sAthe sArA banI gayA hatA. jodhAbAIe zAMtidAsane potAnA bhAI mAnI lIdhA, tethI jyAre pitA akabara ane putra salImanuM samAdhAna thaI gayuM tyAre jodhAbAI dilhI pAchI vaLI ane teNIno putra zeTha zAMtidAsane joharI mAmA kahevA lAgyo ane bAdazAhe paNa zAMtidAsa zeThanI vyavahAra kuzaLatA dekhI temane ahamadAvAdanA nagarazeTha jAhera karI dIdhA. balke ahamadAvAdathI paMdara hajAra jAtrALuono cha'rI pALato saMgha siddhagirinI jAtrA mATe kADhyo tyAre ghaNI badhI sagavaDa to akabara bAdazAhe pUrI karI ApI. paNa te pachI akabara ane jahAMgIra pachI vi.saM. 1645mAM zAhajahAMe amadAvAdanA sUbA tarIke niyukta karela auragaMjhebe jyAre dharmajhanUnI banI zeTha zAMtidAsanuM ciMtAmaNi pArzvanAthanuM jaina maMdira rAtorAta masjidamAM pheravI nAkhyuM tyArathI AghAta pAmelA zeThe zAhajahAMno saMparka karI akabara sAthenA saMbaMdho yAda karAvI vRddhAvasthAmAM paNa tIrtharakSAnA pharamAno bahAra kaDhAvI vi.saM. 1659nI sAlamAM sittera varasanI umare potAno vAraso putra lakSmIcaMdane soMpI paraloka gamana karyuM, paNa te pUrve vi.saM. 1658nI sAlamAM murAda ane zAhajahAMne paNa kedakhAne dhakelI auraMgajheba jyAre dilhIno bAdazAha banI beTho tyAre svargagamana' pUrve ja zAMtidAsa zeThe putra lakSmIcaMda zeThane auraMgajhebathI cetatA rahevA sUcanA karI dIdhI, svayaM aMtimayAtrA pUrva auraMgajhebane maLI AvyA, ne dilhI jaI jhaverAtonuM najharANuM navA bAdazAhane dharI khuza karI dIdhA ne badalAmAM Page #477 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 460, murAda nAmanA gujarAtanA sUbAe je rakama zatruMjaya girirAjanA ApI pAchA vALyA, jenA kAraNe amadAvAdanA hindu ane adhikAranI sanada mATe lIdhela, te rakama pAchI meLavI lIdhI, muslima vepArIoe zeThanA vaMzavelAne seMkaDe cAra AnA mAla balka auraMgajhebe zeTha zAMtidAsanI dharmabhAvanA, vRddhAvasthA ane veMcANa upara bharI sarabhara karavAnuM nirNita karyuM hatuM. akabara bAdazAha sAthenA sArAmAM sArA saMbaMdhonI mUlavaNI karI sva. zeTha zAMtidAsa ane sva. zeTha lakSmIcaMdanI jema svecchAe Abu, giranAranA pahADo paNa zatruMjaya gAmanI jema sisodIyA vaMzanA zeTha khuzAlacaMde paNa akabara bAdazAhanA pAchA bheTa karI dIdhA. uparAMta dara varase zeTha zAMtidAsanI vaMzavelA sAthe saMbaMdho jALavI rAkhI pratyeka tIrthanI rakSA to karI bhAvanA mujaba navA pharamAna kADhI ApavA hoddedArone sUcanA paNa jyAre sattA marAThAonA hAthamAM AvI tyAre temanI sAthe karI, paNa te pachI zeTha zAMtidAsa to phakta eka varasa ja jIvyA paNa Arthika dAna vyavahAra jALavI jainasaMghano mobho jALavI tethI AgaLanuM kArya zeTha lakSmIcaMde upADyuM, auraMgajhebanI jema rAkhyo hato. te traNeya zrAvakarano vartamAnakALanA ArAdhakoja tenA putra bahAdurazAha bAdazAha tathA jahAMdarazAha jyAre prabhAvako mATe AdarzarUpa kahI zakAya, tathA sarakArI galata bAdazAha thayA tyAre te beune paNa mitra saMbaMdhathI bAMdhI rAkhyA mAnyatAone kema TALavI tenI kuneha dRSTi keLavI zakAya tevA che. ne zatruMjaya vagere tIrthonI rakSA mATe sanado meLavatA rahyA. te pachI to jahAMdarazAhano vidroha jyAre saiyada (5) 'vaMde mAtaram' gIta-racayitA baMdhuoe karyo tyAre dilhInA takhta goThavAyelA saiyadabaMdhuone paNa Arthika sahAya ApI saddhara karI dIdhA. jevI dIrgha dRSTi sva. zeTha zAMtidAsanI hatI te ja vAraso zeTha lakSmIcaMdane maLyo ane tevI ja vizALatA temanA putra khuzAlacaMda zeThamAM UtarI. tene kAraNe te samayanA ahamadAvAdanA sUbA akhatyArakhAMe jyAre caitra suda terasanA prabhu mahAvIradevanA janmakalyANakanA varaghoDA mATe paNa prathamavAra ja paravAnagI mAMgavAnI sUcanA mokalI tyAre zeTha khuzAlacaMde nArAjagI vyakta karI paravAnagI vagara ja varaghoDo kADhIzuM tevo saMdeza sainika sAthe mokalyo, irSALu akhatyArakhAMe zeThane ja keda karavA pacAseka jeTalA ghoDesvAra mokalyA, jene zeThanA pAMcaso Araba sainikoe zeThanI poLathI dUraja bhagADI mUkyA. vAta vaNasI ne sUbAe moTI phoja utArI. ahamadAvAdamAM yuddha jevuM vAtAvaraNa sarjAtA mahAjana bhegu thayuM ne sUbAne samajAvavA badhAya gayA, paNa te vaTamAM rahyo ane aMte zarta mujaba zeTha khuzAlacaMda jyAre tIrtha-maMdiro tathA baMgALa pradeza zikSito mATe prasiddha che. tyAM aneka sAkSaro saMghanI rakSA hetu traNa divasamAM ahamadAvAda choDI pethApura nikaTa kALamAM thaI gayA, temAMthI eka prasaMga baMkimacaMdra nikaTanA vAsaNA gAmamAM cAlyA gayA tyAre ja sainya pAchuM kheMcyuM, caTTopAdhyAyajInA jIvanano che. teo hindustAnI prajAnA yuddha TaLyuM ane ahamadAvAdamAM pharI zAMti sthapANI. hitaciMtaka hatA, uparAMta aMgrejavAdanA virodhI paNa kharA. zeTha khuzAlacaMde to dilhInA saiyada baMdhuono tarata saMparka siMddhAMtavAdI custatA mATe teo prakhyAta hatA. Aje je gItane karI akhatyAranAM sUbedArane joradAra Thapako apAvyo ne pote pUrAM so varasa thaI gayAM ane hindustAnIo zaurya ane premathI pAchA ThAThamAThathI ahamadAvAdamAM praveza pAmyA te pachI paNa gAya che te gIta "vaMde mAtarama" temaNe ja racela hatuM. rAjakIya uthalapAthalane kAraNe jyAre AkhAya ahamadAvAdane yazanAmakarma joramAM hatuM tethI te gIta prasiddhi pAmI gayuM ane lUMTavA marAThA tUTI paDavAnA hatA tyAre temane paNa puSkaLa dhana Aja sudhI gavAya che. dika, Jain Education Intemational Page #478 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 468 dhanya dharA ekadA jAhera bhASaNamAM koI vicAra lokasamakSa rajU karyo pachAta varganAM loko puSkaLa mAchalIone khAI jAya che ane ane lokonuM abhivAdana meLavyuM paNa tyAra pachI te vicAranA rAjA paNa te vyavasAyane protsAhana Ape che, tevuM jANI tyAM amalIkaraNathI UbhI thatI aneka takalIpho khyAlamAM AvI potAnuM rAjya na hovA chatAMya kumArapALa rAjavIe eka karoDa javAthI potAnuM maMtavya pheravI nAkhyuM. tethI loko to gADariyA sonAmahora bheTamAM mokalI dUta sAthe kAzamIranA rAjAne pravAhanI jema niMdA-TIkA karavA lAgyAM. lokamatane potAnA hiMsAnivAraNano saMdeza saprema pAThavyo. dUtanAM mIThAM vacanoe virUddha jato joI baMkimacaMdra cetI gayA ane te pachI jyAre navo kAzmIraja narezanI AMkha kholI dIdhI ke gujarAtamAM beThelo rAjA jAhera kAryakrama upasthita thayo tyAre upasthita sakaLa sabhAne mAre tyAMnI zubhaciMtA kare to mArI potAnI zuM pharaja? sAcI saMbodhatAM khulAso karI dIdho ke potAnA badhA ja vicAro nizcala bhAvanAno vijaya hato. kAzmIranA rAjezvare bIjI eka karoDa ane nizcita kahI zakanAra phakta mahAjJAnI sarvajJa hoya, bAkI mudrA pAchI ApI dUtane pAcho pATaNa mokalyo. asthamArI baMdha apUrNa jJAnavALA mATe mAro ja potAno vicAra lAbhAlAbhanI karavAmAM AvI ane ahiMsA paramo dharma sAthe jaina zAsanano gaNatarI mUkI pheravavo paDe to temAM mane nAnapano anubhava nathI DaMko vAgI gayo. thato, kAraNa ke potAnI bhUlone paNa na sudhAravA taiyAra mANasane jaDa kahevAya. tevI mAyA ke kapaTa karatAM mane nathI AvaDatuM mATe (7) vimalakumAra vadhu sAro rasto jaDatAM meM pote ja jAheramAM mUkela mAro ja kyAreka devI-devatAo paNa mAnavalokanA mAnavInI vicAra pAcho kheMcI lIdho che ane huM cokkasa kahI zakuM chuM ke navA parIkSA-kasoTI karI letA hoya che, to kyAreka pralobhano dekhADI ane sArA prastAva rajU karI jUnI vAtone bhUlI javI te lagIra satyanI cakAsaNI paNa. te paikInI eka satya ghaTanA che. khoTuM nathI jaNAtuM balka zreyaskara hovAthI sau paNa vadhAve. paramAtmA neminAthajInI adhiSThAyikA aMbikAdevI ane baMkimacaMdra upAdhyAyanI navI rajUAto saunA gaLe ekavIsa varasanA bharayuvAna vimalanI parIkSA levA suMdarInuM UtarI gaI. svarUpa laI sAme AvI, kAraNa ke AkAzamArge jatAM temaNe (6) jIvadayA pratipAlaka gujarAtanI sadAcArI yuvAna vimalanuM rUpa-teja ane bhAgya avadhijJAnathI jANI tenAmAM rahelA brahmacarya guNanI vitikSA karavA mAnavI gauravagAthA nArInuM rUpavaMtu rUpa dhAraNa karyuM. kalikAlasarvajJa pU.A.bha. hemacaMdrAcAryanI cAritramaryAdA vimalakumAra te samaye raste cAlato jaI rahyo hato, tenI hatI paNa temanA ja zramaNopAsaka jIvadayAnA pratipAlaka sAme svarUpavAna suMdarI paDI rahI ane praNAma karI vinaya kumArapALa mahArAjAe AcArya bhagavaMtanuM bAkInuM kArya mAthe darzAvyo. vimale paNa vinaya karyo ane aMbikA kahevA lAgI ke laI lIdhuM. te samaye zAsananI dIpajyotane jhaLahaLatI rAkhavA vimala tuM svarUpavAna cho tema huM paNa svarUpavAna chuM. phakta rAjA kumArapALe potAnI jIvanacaryAmAM jIvadayAne kendramAM eTaluM jaNAva ke tane mArI sAme joyA pachI zuM vicAra Ave ArAdhanAmAM rAkhI je zAsanaprabhAvanA karI che, tenI yazogAthA che?" Aje paNa gavAya che. jenA aDhAra dezanA rAjyakALamAM aDhI lAkha ghoDAone te samaye svarUpavAna kanyAnI AMkhomAM vAsanA-vikAra ane mukha upara vilAsI hAsya ne unmAda hato. vimalakumAranI paNa ukALeluM pANI pIvaDAvAya, azvasavAra paNa ghoDAnI pITha pakhAlI pachI ja savArI kare, mArI zabdano prayoga paNa koI parIkSA hatI. brahmacaryalakSI te yuvAne aMbikAdevIne javAba na karI zake, uparAMta eka tuccha maMkoDA khAtara cAlu pauSadhamAM Apyo ke "mArI mAtAe mane parastrIne bahena ke mAtA tarIke jovA mATe ja be AMkho ApI che ane trIjI AMkha mAre che potAnA paganI cAmaDI paNa UtaraDI letAM jemane kSobha na thAya nahIM ke te sivAya, trIjI koI dRSTithI joI zakuM, mATe tuM mane ane eka bokaDA jevA tiryaMcane bacAvavA devIno prakopa sahana kevI lAgatI haze te to tAre ja vicAra karavAnI vAta che." karI potAnI kAyA upara koDha roga vahorI levA dharAra taiyAra thayA, paNa jIvahiMsA thavA na dIdhI. ATalI ja vAta pUrNa thatAM aMbikA prasanna thaI gaI kahevAya che ke bhAratanA ja eka vibhAga kAzamIramAM varadAna ApyuM ane te pachI to vimala devIkRpAthI lATa dezanA Jain Education Intemational Page #479 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 daMDanAyaka, jainazAsananA prabhAvaka zrAvaka thayA che, jemanA sAMnidhyathI cha'rI pALatA saMgha nIkaLyA, aneka jinAlayonA jirNoddhArAdi kAryo thayAM. (8) bAhaDa maMtrInI niSThA gujarAtanI bhomakAmAM thoDA ja saikA pUrve thaI gayela bAhaDa maMtrInI kartavyaniSThA jANavA-mANavA jevI che. temanA pitAzrI rAjA kumArapALanA vizvAsu ArAdhaka maMtrI udayana nAme hatA. kyAreka yuddhe javuM paDe toya savAra-sAMjanuM pratikramaNa karanArA hatA. ekadA yuddhamAM ghavAyA ane aMta samaye potAnA putra bAhaDa pAse vacana lIdhuM hatuM ke potAnA maraNa pachI bAhaDa putra zatruMjayanA dAdA AdIzvara prabhunuM daherAsara lAkaDAmAMthI ArasanuM banAve. giranAra tIrthe javA pahADa upara pattharonA pagathiyAM karAve te beu vacana to bAhaDe ApyAM ja uparAMta pitA maMtrIne eka samaye koI bhavAIyAne sAdhuveza paherAvI samAdhi ApavAmAM nimitta banela. bAhaDe pitA maMtrInI maraNottara kriyA karI. Apela vacananI niSThA pramANe sAdhana-sagavaDa vagaranA te jamAnAmAM lagabhaga traNa karoDano kharca karI suMdara ArasanuM jinAlaya siddhagiri upara baMdhAvyuM. kAryamAM aneka muzkelIo naDI paNa badhAyano sAmano karyo, paNa bIjA vacana pramANe giranAramaMDaNa neminAtha prabhu sudhI pahoMcavAnI pagathAra mATe pahADamAM kyAM zilAo mUkavI, kema pagathiyAM baMdhAvavAM te mATe zilpIonI kalA paNa zaramAvA lAgI, kAraNa ke Akhoya kAco rasto khADA-TekarA tathA jaMgala-jhADIthI bharela hato. vAMkAcUkA raste pagathAra kema banAvI zakAya? paNa bAhaDa himmata na hAryo. pitAne mRtyu samaye Apela vacana nabhAvavA aMbikAnuM smaraNa karI, zaraNa laI aThThama tapa karyo. trIjI rAtrie aMbikA prasanna thayAM. bAhaDane saMketa ApI dIdho. teja pramANe taLeTIe snAtramahotsava karI jevI jAtrA cAlu karI AkAzamAMthI akSatanI dhAra paDavA lAgI. te te sthAna upara pagathiyAM goThavatAM thoDA ja divasomAM pagathAra racAI gaI, je mATe lagabhaga tresaTha lAkha rUpiyA kharcAI gayA, paNa bAhamaMtrI bhalAInuM kArya karI khUba khuza hatA. (9) navakAra tIrthano jIrNoddhAra eka samaDI pAraghInA bANathI vIMdhANI ane AkAzamAMthI kapAyela pataMganI jema laDakhaDAtI hatI. aMta samaya hato ane re eka muni mahAtmAnA zrImukhethI mahAmaMgalakArI navakAra mRtyu samaye maLI gayo jenA prabhAve teja tiryaciNI sudarzanA nAme rAjaputrI banI gaI ane te bhavamAM paNa phakta "namo arihaMtANaM' pada sAMbhaLatAM ja jAtismaraNa jJAna pAmI. pUrvabhavano navakArano upakAra samajAyo, jethI gujarAtanA bharUca nagaramAM potAnA prANapriya navakAranuM smAraka zakunikAvihAra nAmanuM jinAlaya baMdhAvyuM, je Aje paNa zAzvatA namaskAra mahAmaMtranA prabhAvane darzAvatuM te ja sthAne hayAta che, paNa vacagALAmAM te prAcInatIrthanA jirNoddhAranI eka nAnI ghaTanA jANavA jevI che. udayanamaMtrInA putra ambaDane rAjA kumArapALe rAjanA daMDanAyaka nImyA. ekavAra pallIvana vijaya mATe sasainya jatAM rAtrinI nIravatA vacce bhaktAmarano pATha karI rahela temane stotranI aDhAramI gAthA nityodayaM dalitamohamahAndhakAra" bolatAM cakrAdevIe pragaTa thaI caMdraprabhunI pratimA ApI, je caMdrakAMtamaNinI hatI. varadAnamAM niHspRhi ambaDe phakta jinapUjA hetu nAgaravelanAM pAna maLatAM ja rahe tevI labdhi mAMgI, jethI jIvananA aMta sudhI tAmbula badheya durlabha thavA chatAMya temane devInA prabhAve roja pAna maLatAM rahyAM ne pUjA akhaMDita thatI rahI. pallIvananA vijaya pachI rAjA kumArapALe ativizvAsu ambaDa sAthe maMtraNA karI potAnA zatru mallikArjunanI upara vijaya mAMgyo. ambaDe yuktithI vijaya meLavyo je sAthe mallikArjunanuM maraNa thayuM, tenI uttama vastuo kabje karI jyAre ambaDe kumArapALa mahArAjAne soMpI tyAre rAjAe emane 'rAjapitAmaha'nI padavI ApI, paNa ambaDanI mAtA lagIra prasanna na thaI. itihAsa kahe che ke mAtA sAme bALabhAvathI rahI mAtAnA mananI icchA pUrI karI prasannatA pradAna karavA ambaDe navakAra tIrtha zakunikAvihArano jIrNoddhAra evA ThAThathI karAvyo ke kalikAlasarvajJa hemacaMdrAcAryajIe ambaDanA ne sukRtadAnanI mukta mane prazaMsA karI che. (10) dhoLakAnA daMDanAyaka jiNahAka zreSThI gujarAtamAM Avela dhoLakA, jyAM nikaTanA bhUtakALamAM jyAre rAjAzAhI hatI tyAre te dharmanagarImAM zrImALI zeTha Page #480 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAhano putra jiNahAka nAme bhakta zrAvaka thaI gayo. eka samaye jiNahAka ghInA ghADavA, kapAsanA kothaLA uparAMta ghAsano vepAra karI sakhta dhanapuruSArtha karI kamAto hato. dharmano atyaMta rAgI chatAMya paisAnI ciMtAmAM te duHkhI raheto hato tyAre A.bha. abhayadevasUrijIne potAnI vyathA jaNAvato. teozrIe lAbhAnulAbha vicAratAM pArthaprabhunI vizeSa pUjA tathA bhaktAmarano nityapATha karavA jaNAvyuM. bhAvapUrvaka dararoja pUjA tathA stotrapATha karatAM eka divasa bhaktAmaranI batrIsamI ane tetrIsamI gAthA bolatAM ja camatkAra thayo ne cakrezvarI devInI pratihArI devIe jiNahAkane dhanavAna banAvavA eka ratna bAMdhI ApyuM, jenA prabhAve jiNahAkanI hAka ane dhAka AkhAya gujarAtamAM vadhavA lAgI. coro to temano paDachAyo paNa nahotA joI zakatA, uparAMta pATaNanA rAjA bhImadeve to jiNahAkanI . yazogAthA sAMbhaLI jiNahAkane potAnA daMDanAyakanI padavIthI vibhUSita karI dIdho tethI padavIdhArI jiNahAke dhoLakAmAM AvyA pachI potAnI bhakti ane zaktithI AkhAya gujarAtamAM durAcArIone herAna-parezAna karI dIdhA hatA. je gurudevanI kRpAthI lakSmI vadhI te ja upakArano badalo vALavA dhoLakAmAM kaSapaTTaratnanI pratimA bharAvI, dhoLakAmAM ja gurudeva abhayadevasUrijIne mAnabhera bolAvI nUtana jinAlayanI pratiSThA navAMgI TIkAkArazrInA varadahaste karAvI. devI cakrezvarInI paNa sthApanA karAvI. navAMgI TIkAnAM pustako lakhAvyAM. saMghapati banI saMgho kaDhAvyA. jIvanamAM saMdhyAveLAthI aMtasamaya sudhI khUba-khUba dharmArAdhanAo vadhArI. mahenata karI paiso kamAtAnA mAthethI karavero mApha karAvI dIdho. jinazAsananI khUba prabhAvanA karI. bhaktAmara stotranA nityapAThI jiNahAka upara cakrezvarIdevInI kRpA varasatI rahI hatI, tethI camatkAranI anubhUtivALA te zrAvaka thakI anekone jainadharmanA siddhAMto prati zraddhA vadhI ane sau lAbhAnvita thayA che. (11) zikharajI tIrtharakSaka zrImAna bahAdurasiMhajI zrI sametazikharajI tIrthanI rakSA mATe divaMgata A.bha. hIrasUrIzvarajI ma.sA.thI laI atyAra sudhImAM aneka zrAvakoe paNa yogadAna ApyuM che. jhariyAnA rAjAoe paNa tIrthakaronI kalyANaka pAvanabhUmine khUba nikaTathI rakSI che. vacalA aMgrejonA kALamAM kalakattAnA bAbusAheba bahAdurasiMhajI jeo ati dhanya dharA dhanADhya hatA, sAthe dharmapremI. temaNe paNa aMgreja ophisaro sAthe sArAsArI rAkhI zikharajI tIrthanuM kArya karAvyAnI ghaTanA banela che, kAraNa ke te kALe aMgrejo jainone satAvI temanuM dhyAna pratikAra karavAmAM ja vALI nAkhavA mathatA ane navAnavA phatavA kADhatA hatA. ekavAra zikharajI upara ja katalakhAnuM bAMdhavAnI vAta mukANI je mATe jagyA jovA ophisaronI TukaDI AvavAnA samAcAra maLyA. Agale divase ja samAcAra bahAdurasiMhane maLyA. tarata koI upAya na jaNAtAM eka yojanA guptapaNe banAvI nAkhI. zikharajInA mukhyasthAne sijUranA DhagalA mukAvI dIdhA tethI aMgrejo koI paNa jagyA pasaMda na karI zakyA, kAraNa ke jyAM juo tyAM devI-devatAnI beThaka che, ema rajUAta thatI rahevAthI ophisarone katalakhAnAnI yojanA paDatI mUkavI paDI. kudaratI tIrtharakSAno lAbha bahAdurasiMhajIne maLI gayo. ' kahevAya che ke te ja garbhazrImaMta cokhkhA ghInI pUrI khAvAnA AgrahI hatA. dareka navI pUrI taLatAM vIsa-paccIsa tolA navuM ghI rasoIyAne umeravuM paDatuM tevI sUcanA apAtI paNa hatI. bAbujInA moTA dIkarAne te rIta na gamatAM ekadA badhIya pUrI eka ja ghImAM taLAvI nakhAvI, jethI svAdaphera thavAthI zeThajIe rasoIyAne phaTakAravA haMTara maMgAvyo. rasoIyAe DaramAM temanA ja moTA putranuM nAma jAhera karI dIdhuM. zeThajIe putrane dhamakAvI nAkhyo ane jyAre pitAjInI AjJA-maryAdA toDavAnI bhUla badala putre mAphI mAMgI tyAre ja zeThajI zAMta paDyA. AvI jAhojalAlImAM bahAdurasiMhajI jIvyA hatA. (1ra) zreSThI dhanAzA rANakapuranuM daherAsara 1444 thAMbhalAo vacce Aje paNa susajja che. dhanAzA zrAvakanA jIvananuM je mahAsukRta kahevAya che tathA je tIrthanA darzana karavA khAsa videzathI paNa loko Ave che te jinAlaya Avela svapnathI sUcita devavimAna jevuM nirmita thayuM, jemAM te jamAnAnA abajo rUpiyA kharcANA che. dhanAzAnI hAjarImAM ja te tIrthasvarUpa jinAlayanA sarjana pachI taratamAM teoe siddhAcalajI tIrthano cha'rI pALato saMgha kADhyo, jemAM sArI saMkhyAmAM caturvidha zrIsaMgha joDAyelo hato. jogAnujoga jyAre te saMghe pAlitANA gAmamAM praveza karyo, tyAre bIjA paNa nagaromAMthI anya vIseka cha'rI pALatA saMgho sAthe saMghapati padhAryA hatA. badhAya saMghanA adhipati prabhAvaka AcArya Jain Education Intemational Page #481 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 401 bhagavaMto hatA ane nizrAvartI saMghapatiothI laI zrAvako paNa khUba dhanADhyuM. tethI zatruMjaya upara saMghamALa paheravAnI uchAmaNI mATe jyAre vicAraNA thaI tyAre rUpiyA-paisAthI bolIo karI saMghamALa ApavAne badale, saMghapationA bhAvi sukRtanA AdhAre te lAbha ApavAno nirNaya levAyo jethI phakta dhanamUcha ja dUra na thAya, paNa guNaprAptinuM paNa vAtAvaraNa sarjAya. koIka zreSThIe navAM jinAlayo baMdhAvavAnuM jAhera karyuM. koIe karoDonuM dAna jAhera karyuM. koIe navA cha'rI pALatA saMghanI jAherAta karI, jyAre eka dhanADhya potAnA putrano moha jato karI dIkarAne cAritra apAvavAnI sahamati ApI sukRtanI jAherAta karI. AvA samaye zreSThI dhanAzA paNa dharmapatnI sAthe hAjara thaI ane zAtA patie paLavAramAM ja vividha saMghonI hAjarImAM maMtraNA karI bharayuvAvasthAmAM sajoDe AjIvananuM brahmacaryavrata aMgIkAra karI lIdhuM. kahevuM na paDe tema sarva AcArya bhagavaMtonI ekamatI vacce dhanasaMpanna, yuvAna ane vratadhArI dhanAzA upara saMghamALanI varaNI thatAM sakaLa zrIsaMghamAM AnaMda ane harSaghoSa vyApI gayo. (13) motIzA zeThane camatkArika paraco nava TUMkomAM motIzAnI TUMka tarIke teonI ciraMjIvI smRti UbhI rahI gaI che. kahevAya che dilanA dAtAra teoe jIvanamAM evAM viziSTa sukRto karI dIdhAM che ke maraNapathArI vakhate paNa samAdhi rahI kAraNa ke pUrA lAkha rUpiyAnuM deNadAro pAsethI nIkaLatuM leNuM paNa temaNe paralokanA bhAthAnI jema mApha karI yaza meLavyo hato. ekavAra eka kasAInA hAthathI nirdoSa gAyane choDAvavAmAM joItI rakama ApavAnI taiyArI darzAvI chatAMya jyAre kasAI na mAnyo tyAre rahama choDI cokIdAra mokalI tene dhamakAvela. mAmalo jIbhAjoDIthI mArAmArI upara pahoMcI gayo ane krodhAvezamAM cokIdAre kasAIne peTamAM mukkAo mArI bebhAna karI dIdho. kSaNomAM to tenA prANapaMkheru paravArI gayAM. korTamAM mAmalo gayo, tyAre motIzAnA kahevAthI potAnI bhUla svIkAravA chatAMya korTe phAMsInI sajA cokIdArane phaTakArI. dayALu zeTha vacce paDyA. nyAyAdhIzane spaSTa jaNAvyuM ke guno cokIdArano nahIM paNa mAro che. mArA AdezathI teNe cokIdAra sAmuM paDatA prANa khoyA che. vaLatA cukAdAmAM phAMsInI sajA motIzA zeThane ApavAmAM AvI. jAheramAM phAMsInI vidhi karatAM jallAde zeThanI aMtima icchA pramANe temanA ja baMdhAvelA motIzA daherAsara bhAyakhallAmAM aMtima pUjA karavA javA rajA ApI. te divase motIzA paNa bhAvavibhora banI aSTaprakArI pUjA karI cAmara laI khUba nAcyA. prabhubhaktiprabhAve phAMsInA samaye ja mAMcaDo tUTI gayo. mahArANI vikaToriyAe bIjI-trIjI vAra phAMsI phaTakArI tyAre paNa pharI pharI karela bhAvapUjA pratApe mAMcaDo tUTato rahyo. camatkArane jhUkI jaI phAMsI radda thaI gaI, balka zeThanA AdezathI sarakAre anekonI phAMsInI sajA radda karI. aMte polIso sAthe gunegAronI binazaratI muktinA kAraNe vivAdo sarjAI jatAM phAMsInuM sthAna ja badalI nAkhavAmAM Avela. (14) jIvadayApremI ratibhAI nikaTanA bhUtakALamAM vaDhavANa vatanamAM thaI gayela ratilAla jIvaNalAla abajI zrAvakanA jIvanamAM dharmasiddhAMtanI custatA jANavA jevI che. teo ghareNAMnA vepArI chatAMya rAtribhojana vagere pAponA pakkA tyAgI hatA. ekavAra temanA zeTha hukamIcaMdajI indorathI pacAseka jeTalA sadasyo sAthe ratibhAIne tyAM mahemAna banyA tyAre sAMje pAMca vAgye bhojanapANI patAvI devAnI zarta rAkhI, paNa TUMka samaya pUrve ja mumbApurI tarIke oLakhAtI muMbaI mahAnagarImAM motIzA nAme zreSThI thaI gayA, jemaNe jema bhAyakhallA mukAme bhavya jinAlaya baMdhAvyuM che, tema pAlitANAnI Jain Education Intemational Jain Education Intermational Page #482 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 472 manasIbe zeThanI gADI rastAmAM khoTavANI ane badhAya moDA paDyA tyAre potAnI siddhAMtavAditA TakAvI koIneya rAtre bhojana na ApyuM. parivAranA badhAyanI nArAjagI vahorI paNa pote ekanA be na thayA. rAtre mahAjana hukamIcaMdajInuM bahumAna hatuM te pUrve zeThe ratibhAI pAse phakta 5-7 laviMganA TukaDA mukhamAM rAkhavA mAMgyA. te paNa temaNe na ApyA, apAvyA. badhAyane bhaya hato ke AjanA bahumAna kAryakramamAM kaMIka navAjUnI thavAnI, paNa jyAre hukamIcaMdajIe jAheramAM ratibhAInI dharmaprakharatAnI prazaMsA karI tyAre tALIo vAgavA lAgela. dIkarInA lagnaprasaMge paNa sUryAstanI phakta dasa miniTa pUrve Avela jAnaiyAone bhojana karAvavAne badale phakta cApANI pAmAM, bolAcAlI thaI paNa rAtribhojana nahIM karAvuM tevI zarta UbhI ja rAkhI. zikharanI jAtrA vakhate sarpaDaMsa thayo, chatAMya sAvatIe Apela barapha ghasavA mATe na vAparI pIDA sahana karI. sAraNagAMThanuM oparezana paNa klorophorma sUMghyA vagara sabhAna avasthAmAM karAvyuM. uparAMta cAlu TAMkAnA darda vakhate paNa nikaTanA daherAsare jaI darzana karI hospiTala pAchA AvI javA lAgyA. DaoNkTaro paNa herata pAmI gayA. vaDhavANanA rAjAe vRddha ghoDAone khADAmAM utArI khatama karI devAnuM je kAvatruM racela tenA virodhamAM pote khADAmAM kUghA, hAtha bhAMgyo tenI paravAha na karI paNa badhAya ghoDAone goLIthI ThAra thatAM bacAvI ahiMsA paLAvI. aMte svayaM vaDhavANa jaina saMdhanI peDhInI jAjama upara ja hisAba lakhatAM lakhatAM mRtyu pAmI gayA. custa dharmI, jIvadayApremI, pApothI bhavabhIru tathA zuddha cAritravAna zrAvaka tarIke temanuM nAma khUba gavAya che. (15) zeTha hemarAja ane bhaktAmarano camatkAra dhArAnagarInA vidvAna rAjA bhojane tyAM kavi mAgha, vi bANa, kavi mayUra, kavi dhanapALa vagere paMDito khUba AdarasanmAna pAmanArA banyA hatA kAraNa ke rAjana svayaM jJAna premI hatA. ekavAra kavi mayUra ane bANa vacce vadhune vadhu inAma meLavavAnI lAlasAmAM spardhAbhAva utpanna thaI gayo. tethI kavi mayUre bALakavinI patnInA zApathI vyApI gayela koDha rogane sUryadevanI pUjA karI dUra karyo jyAre kavirAja bANe paNa potAnI zakti pradarzanamAM mUkatAM be hAtha dhanya dharA be paga kapAvI nAkhyA ane trIjA ja divase devI caMDikAnI vidhipUrvaka sAdhanA karI pAyela hAtha-paga pAchA meLavI sAva svastha banI gayA. rAjA bhoja ane prajAnA sau te camatkAra dekhI beu kavione namaskAra karavA lAgyA. te daramyAna jainadharmanA rAgI vi dhanapALe AcArya mAnatuMgasUrijIne tethI paNa vadhu zaktimAna sAdhaka tarIke rAjA bhoja samakSa prastuta karyA. zAsanaprabhAvanAnuM suMdara nimitta pAmI AcArya bhagavaMte atyaMta bhAvavAhI dhArAmAM bhaktAmara stotranI racanA karI. aDatAlIsa beDIo toDI nAkhI. jaina zAsanano yajayakAra thavA lAgyo ane jainetara paMDito sUridevanI ja IrSyA karavA lAgyA, jenA javAbamAM AcArya bhagavaMte pharI navo camatkAra dekhADyo. zrAvaka hemarAja zeThane saunI hAjarImAM UMDA kUvAmAM utAryA ane bhaktAmaranA prabhAve traNa divasa pachI bahAra kema AvI javuM tenI AmanyA jaNAvI. jevA zeTha bhaktAmaranI bIja ja gAvA bolavA lAgyA. cakrezvarI devI pragaTa thaI gaI. yukti karI devIe parezAna karatA rAjA bhojane nAgapAzathI bAMdhI dIdho ane te baMdhana kUvAmAM rahela zeTha hemarAja ja choDAvI zakaze, tevI AkAzavANI karI ane kharekhara hemarAja zeThe bhaktAmara stotrapAThathI siMcita pAchI rAjA bhoja upara chAMTyuM tyAre ja rAjA baMdhanamukta banyA. basa tyArathI jainajagatamAM bhaktAmarastotra cAreya phirakAone samAnarUpe grAhya banI gayuM che. (16) zeTha amRtalAla malukacaMda nikaTanA samayamAM thaI gayelA amRtalAla malukacaMda nAmanA jaina zreSThI, jeo mAMDala gAmanA zeTha tarIke oLakhAtA ane dhArmikatA, nIDaratA, paragajunA tathA sadAcAritAne kAraNe AjubAjunAM kSetro upara paNa prabhAva pAtharanArA banyA hatA. prasaMge prasaMge ghoDI upara besI zaMkhezvara tIrthanI jAtrA karavA nArA teo anekavAra eka ja raste Avaro-jAvaro karatA hatA paNa eka vakhata nadIkinAre ja cAra lUMTArAo bhegA paI temane lUMTavA ghoDA upara AvyA. cAra jaNAe zeThane paDakAryA ne badhuMya suprata karI daI zeThajInA dAgInA utarAvI levA dhamakIo ApI. zeTha gabharAyA, paNa tarata ja jAtane saMbhALI svasthatA rAkhI cAreyane pUchyuM ke "AvI lUMTaphATathI keTalA divaso jIvAya? zA mATe AvuM pApakarma karavAnI lAcArI AvI?" Page #483 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 tyAre eka bahAravaTiyo bolyo ke gharanAM bairAM-bALako mATe khAvAnA sAMsA che tethI musApharone lUMTIe chIe." amRtalAla zeThe cAreyane so-so rUpiyAnuM dAna apAvavA bAheMdharI ApI ane temAMthI khetI karI be paisA kamAI levA bhalAmaNa karI. zeThanA sAcA bhAvanI asara thaI ane bukAnIdhArI cAreya dAna svIkAravA taiyAra thayA. tarata ja zeThe paMcAsaranI peDhI upara ciThThI lakhI ApI ane eka javAna rUA. cAraso rokaDA laIne AvI gayo. zeThane rajA ApI paNa temanuM nAma-saranAmuM lUMTAruoe jANI lIdhuM. te ja rakamathI khetI karatAM kharekhara sAro pAka Utaryo ne zeThane yAda karI 2kama pAchI devA gayA tyAre zeThe temane oLakhI lIdhA paNa dAnanI rakama pAchI levAnA badale phakta eTaluM ja kahyuM ke "jema tame Apela cAraso rUpiyAthI kamANA ne lUMTaphATa baMdha karI che, tema bIjA paNa cAra lAcArone so-so rUpiyA ApI khetInA dhaMdhe caDhAvo, tema pharI rakama pheravatAM rahI bIjAne paNa rakama ApI sAco rasto dekhADo. dAnanI rakama mArAthI pAchI na levAya." ane kharekhara tema thatAM te sthAnamAM aneka loko lUMTaphATa vagara jIvavA lAgyAM. (17) zeTha anopacaMdanuM anupama avasAna "bhakti karatAM chUTe mArA prANa, prabhujI evuM mAMguM chuM."--AvA bhaktisabhara stavananI paMkti aneka vAra gavANI ke gavAze, paNa kharekhara jinAlayamAM, tIrthamAM ke sAdhusaMtonA sAMnidhyamAM ke ochAmAM ochuM navakArasmaraNa sAthenuM maraNa to mAMgyuM paNa na maLe ane jene maLI jAya te to dhanyabhAgI banI jAya. vartamAna kALamAM paNa tevA aneka prasaMgo banatA sAMbhaLavA maLe che ke chaThTha karIne sAta jAtrA pUrNa thatAM ja siddhagirimAM devagati, zikharajInI yAtrA karatAM paraloka saphara, athavA zaMkhezvara tIrthamAM pUjA karI caityavaMdana karatAM-karatAM AtmA divaMgata thaI javo vagere prasaMgo. tevo ja eka nAno paNa navalo prasaMga banI gayo nikaTanA bhUtakALamAM. aMgrejonA zAsanakALa samaye anopacaMda nAmanA zeTha jainasaMghamAM potAnI pApabhIrutA, dharmacustatA tathA zAsananI prabhAvanAnAM rAgI tarIke oLakhAtA hatA. jIvanamAM khUba ja sArI rIte temaNe dharmArAdhanAo karI-karAvI hatI tethI manathI TharelA zrAvaka hatA. ekavAra pATaNanA giradharabhAI bhojakanA sathavAre 43 siddhAcalajInI jAtrA karavA jatAM vaccovacca hiMgaLAja mAtAno haDo Avyo, tyAM thoDo vizrAma karI vaLI AgaLa jUnA pagakeDInAM raste upara javA lAgyA. vacce pArzvaprabhunI pAdukAnI derI AvI tyAre teo bhojakane upadezavA lAgyA ke "A zatruMjaya upara rAga ane dveSa rUpI zatruo upara jaya-vijaya meLavI aneka AtmAo siddhagati pAmI gayA che. kahevAya che ke kAMkare-kAMkare anaMtA AtmAo siddhine varyA che. anaMtA AtmAoe potAnAM pApone prAyazcitta-pazcAttApanA tApamAM tapAvI kevaLajJAna prApta karyuM che. AvI pAvanabhUmimAM jIvananI aMtima ghaDI bhaLI jAya eTale ke tIrthAdhirAjanA zaraNe mRtyu paNa jene maLI jAya tenA jevo bhAgyazALI koNa ?'' bhojake aitihAsika satyamAM hAkAro bhaNyo ne anopacaMda zeThe teja sthaLe temano devaloka thaI jAya to kevuM sAruM tevI icchA vyakta karI ane hakIkata evI banI gaI ke bhojaka te bhAvanAnI saccAI samajI zake te pUrve to te ja samaye anopacaMda zeThe prANa choDI dIdhA. jAtrA karatAM karatAM zeTha paralokanI jAtrAe nIkaLI gayA. (18) DaoNkTara zAMtilAla zAha muMbaI mahAnagarImAM aneka prakAranI sagavaDomAM auSadhIya sagavaDo mATe aneka hospiTalo che. vaijJAnikonI jema spezyAlisTa DaoNkTaro mATe paNa muMbaI prasiddhi pAmela nagarI che. bhAgye ja koI prakAranI upacAra-davA mATe videza tarapha mITa mAMDavI paDe. Aje paNa muMbaInA vAlakezvara vistAranI nikaTamAM AvelI jasaloka hospiTala teno eka purAvo kahI zakAya tema che. jyAre te sagavaDa bharela hospiTalano abhAva hato tyAre paNa mahAnagara muMbaImAM hArTanA oparezana vageremAM niSNAMta tarIke DaoNkTara zAMtilAla zAha prakhyAti pAmela hatA. muMbaImAM hRdayaroganA acchA upacAraka rUpe temanuM nAma hatuM. ekavAra prAcIna sAdhanovALI eka hospiTalanA eka rUmamAM koIka siMdhI dardIne injekzana ApatAM aDadhI davA dehamAM bAkInI aDadhI bahAra pheMkAtI hatI kAraNa ke sIrIMja lIka thatI hatI tevA samaye jogAnujoga dardIno siMdhI mitra lokumala mitranI khabara levA Avyo haze, je dhanADhya gharano hato. tenAthI AvAM jUnAM sAdhano na joI zakAyAM ane DaoNkTara zAMtibhAIne paNa khakhaDAvI nAkhyA ke AvA aDadhAM-paDadhAM sAdhanothI Page #484 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 dhanya dharA dardIonI mAvajata kevI rIte karI zakAya? sukatasvarUpa khaDuM che. ahamadAvAdamAM paNa temaNe karela suMdara sAdagImAM mAnatA zAMtibhAI DaoN.thI bolAI gayuM. "paisA dAnakAyanI smRti svarUpa poLanAM nAma temanA nAmathI hoya to sAdhano ja navAM nahIM paNa navI Adhunika hospiTala saMkaLAyelA che. ja UbhI kema na karI devAya?" mANasa jIvyo keTaluM karatAMya jIvyo kevuM te vadhu noMdhAya lokamale patnI jasumatI sAme joI DaoNkaTarane pUchI lIdhuM che. jainasamAjamAM narazI nAthAnuM nAma dhArmikatA tathA udAradAna zuM hospiTala bAMdhavA be karoDa joIe?" zAMtibhAIe mATe jagajAhera che. khulAso karyo ke "jo pAMca karoDa dAnamAM Ave to sAva adyatana (20) chADA zeThanI samakita daSTi saMkula sAthe Adhunika sAdhano lAvI hospiTala UbhI karI vaDhavANa nagarI prabhuvIrane thayela zUlapANI yakSanA upadrava daIe." ane kharekhara DokaTara zAMtibhAI zAha uparanA samayathI prasiddhi pAmelI nagarI che. te ja nagaranA itihAsamAM vizvAsathI vaLatI paLe ja rU. pAMca karoDanuM dAna jAhera karI nAnI-moTI je je ghaTanAo banI temAM eka zreSThI jemanuM nAma devAyuM. nAma rakhAyuM jasalojemAM siMdhI pati-patninA nAma chADA zeTha hatuM temanI paNa utAra-caDhAvanI kathA-vyathA jANavAjoDAyela che. Aje paNa muMbaInI vikhyAta hospiTala aneka mANavA jevI che. kuzaLa DaoNkTaronuM kendrasthAna banI UbhI che. sAva garIbImAM paNa vaDhavANanA chADA zeThane deva-guru(19) narazI nAthAnI dhArmikatA dharma sivAya kAMI rucyuM na hatuM, te ja lAbhAMtarAya karmano udaya - mULa kacchanA vatanI narazI nAthAnuM nAma khyAta-prakhyAta haLavo paDatAM ja bhagavAnabhakti prabhAve adhiSThAyaka devoe che, kAraNa ke dilanA dariyA hatA. phakta loTo-dorI laI temane tyAM dakSiNAvarta zaMkha sAthe paramAtmA pArzvanAthanI pratimA bhAgyanA be paisA kamAI levA AvelA teo jyAre yogya lAvI mUkI ane jotajotAMmAM chADA zeTha dhanavAna banI gayA. AmadAnI mATe puruSArtha karI rahyA hatA tyAre muMbaImAM baMdara duHkhamAM jema dInatA na hatI tema sukhamAM lInatAno abhAva hato upara majUrI karatA mANasone mIThAM pANI pIvA mATe phAMphA tethI paiso vadhyo chatAMya dharmArAdhanA lagIra na ghaTI. mAratA ane herAna parezAna thatAM joIne dayA AvI gaI. potAnI devoe parIkSA karavA temanA gherathI pAchA vaLI javAnuM zakti pramANe majUronA hita mATe dUra-dUrathI pIvAnA mIThA sapanuM rAtrinI nidrAmAM ApyuM ane jaNAvyuM ke teo zaMkha ane pANInI vyavasthA goThavI ApI. te jaLapuNyanuM kArya karatAM eka zaMkhezvara pArzvanAthajInA adhiSThAyaka devo che, beu devo gherathI zreSThInI peDhIe temane potAne tyAM nokarI ApI, te peDhI hatI javAnI icchAvALA thayA chIe. svapnamAM paNa jarAya duHkhI thayA gokaLacaMda sAMkaLacaMdanI. vagara zreSThIe javAba ApI dIdho ke mArI pAse devAdhideva, tyAM khUba ullAsathI kAryo pAra pADatAM teja peDhImAM paMcamahAvratadhArI guru tathA dayAno dharma je che te ja mArI kharI mUDI bhAgIdArI maLI ane temAMthI paNa sArI Avaka thatAM pAchaLathI che, bAkInI saMpatti vadhe ke ghaTe tenI bahu ciMtA rAkhI nathI. potAno svataMtra dhaMdho prAraMbha karyo. mahenatathI kamAyelo te paiso te ghaTanAnA TUMka samaya pachI ja maMtrIzvara vastupALe jyAre pharI pAchA sArAM kAryomAM vAparavA narazI nAthAnI svataMtra peDhIe - zatruMjaya tIrthano cha'rI pALato saMgha kADhyo tyAre khUba uttama aneka sthAne sakhAvato karI. bhAvothI chADA zeThe te saMghanA bhAvikonI bhaktino lAbha vaDhavANa khAsa karIne kacchI samAjane AgaLa lAvavA, nagare padhAratAM ja lIdho ane saMghapati vastupALanA hAthamAM nokariyAtone paNa dhaMdhe caDhAvavA tathA jarUriyAtamaMdone protsAhita sonAnA thALamAM dUdha ane dUdhanI vacce zaMkha ane pratimAjI karavA khUba udAra hAthe tana-mana-dhanathI samAjasevAnAM kAryo padharAvI beu uttama vastuo saMghanA adhipatine sAdara bheTa dharI karavA lAgyA. dhArmikatA AkhAya parivAramAM chavAyelI hovAthI dIdhI. jainadharmanA aneka anuSThAno paNa temanA parivAranA nAme thavA basa teja rAtre beu devakumAra pragaTa thayA ane zeThane lAgyA. cheka siddhagiri-pAlitANAnAM uttuMga daherAsarothI laI, jaNAvI dIdhuM ke have teo kyAreya javAnA nathI kAraNa ke saMghanI zAha muMbaI ane kacchanA naliyAnuM daherAsara Ajeya temanA jIvananA bhaktimAtrathI chADA zeThanuM puNya akSaya banI gayuM hatuM. Jain Education Intemational Page #485 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 4o5 htter Goo5nA IIIIIIII (21) jinabiMba mATe luNiganI bhAvanA AbunA pavitra giri upara jema nAmanAnI spRhAthI mukta vastupALa-tejapALanAM delavADA-daherAM, kArIgaronA kharce baMdhAyela jinAlaya zobhe che tema luNiga vasahInuM jinamaMdira paNa koIka cokkasa ghaTanAnI mAhitI Ape che. te samaye vastupALanA parivAramAM paisAnuM sukha na hatuM babbe bhAgya sAthenI laDAI cAlu hatI. dukALamAM adhikamAsanI jema sauthI nAno bhAI luNiga je varyAMtarAya karmanA udaye gaMbhIra bimArImAM jhaDapAyo ane tenI kAyA dhIredhIre kSINa thavA lAgI. parivAranA sadasyo tene bacAvavA cheka jaMgalomAM bhaTakI auSadho lAvavA prayatna karavA lAgyA tyAre vAtAvaraNanI viSamatA ane potAnI lathaDelI tabiyata vacce luNiganI AMkhomAM vedanAnAM AMsu AvI gayAM. kuTuMbIjanone evuM ochuM AvI gayuM ke koI kadAca luNiganI sevAcAkarI barAbara nathI thaI zakI tenuM duHkha UbharAyuM che. sau gamagIna banI gayAM, tyAre luNige potAnI vyathA vacce potAnA snehasaMbaMdhIonI vyathA dUra karavA khUba kavirAja premAnaMdajI spaSTa khulAso karatAM jaNAvI dIdhuM ke : "pote nikaTanA mRtyunA bhayathI trAhita nathI, paNa jyAre svAthya sAruM hatuM tyAre kALanI saccAIonA paDaghA paDatA jovA maLe che, sAthe kAvya AbunA parvate suMdara pratimAjInAM darzana karatAM je bhAvanA bhAvI dvArA jANe koI upadezono pravAha vahAvyo hoya tevuM paNa hatI ke vimaLazAha maMtrI jevuM jinAlaya ane jinabiMba huM kyAre svAbhAvika samajAya tema che. bharAvuM? jinAlaya baMdhAvavAnI to vAta dUra jinabiMba paNa kahevAya che ke kAvyaracanAnI temanI zakti savizeSa hatI. bharAvyA vagara janmAro pUro thaI jaze tenuM duHkha satAvI rahyuM temAM koIka alakha-niraMjana sAdhupuruSanI sevA karavAthI temane maLela sAhajika AzIrvAda kAma karI gayA hatA. yuvAna vastupALa badhuMya pAmI gayA. vaLato javAba ApatAM premAnaMdajIe jeTalI nisvArthabhAvanAthI sAdhunI kadara karI tethI vastupALe luNiganI samAdhi mATe jaNAvI dIdhuM ke paristhiti prasanna thayela sAdhue vihAra pUrve premAnaMdajIne vahelI savAre sudharatAM ja phakta jinabiMba ja nahIM teo luNiganI bhAvanA pUrI amuka sthAna upara maLI javA bhalAmaNa karI. karavA eka navuM jinAlaya ja baMdhAvI Apaze. te sAMbhaLatAM ja paNa premAnaMda jaNAvela samaya karatAM daseka miniTa moDA luNigane zAtA vaLI ane samatAthI prANatyAga karyo. potAnA pahoMcyA. tethI sAdhu puruSa thoDI vATa joI pachI jyAre khinna bhAInI yAdamAM lusigavasahI nAme daherAsara baMdhAvI vastupALe thaI cAlavA lAgyA tyAre potAnI aniyamitatA upara kSobha sukRta karI dIdhuM. zAsananAM aneka kAryo karyA pachI paNa teo aMta karatAM premAnaMda temanI pAchaLa doDyA ane moDuM thaI javA badala samaye cAritra na maLI zakyuM te badala aphasosa karatAM jIvanAMta page paDI mAphI gujArI. pAmyA che. aMtaranA AzIrvAda ApI sevAnuM vaLatara ApavAnI (22) gujarAtI kavirAja premAnaMdajI udAtta bhAvanAvALA alagArI sAdhune mAThuM lAgavAthI temanI gujarAtanI bhomakAmAM thaI gayelA premAnaMda kavinuM nAma bhAvanAmAM oTa AvI gaI hatI tethI temaNe premAnaMdane kavirAja sAhityakAra tarIke sAruM prakhyAta che. temanI kavitAomAM te banavA AziSa arpa, paNa khUba prayatna chatAMya premAnaMdajI che.". Jain Education Intemational Page #486 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 dhanya dharA saMskRtamAM kAvyaracanA karI na zakyA, chatAMya sAdhunAM vacana e rIte phaLyAM ke teo gujarAtI mahAkavi banI rahyAM. (23) prabhubhakta mATe dharaNendranI bhakti camatkAranI ghaTanAo duniyAmAM banatI ja hoya che, paNa tenA anubhava AtmAnI zuddhine AdhAre koIkane ja thAya che, badhAMyane nahIM. tevo ja savizeSa lAbha meLavI janAra hatA eka zreSThI, jene gAmanA loko kothaLIA zeTha kahIne bolAvatA hatA, kAraNa ke zrImaMta te zeThane jAtakamANImAMthI chUTe hAthe prabhubhaktimAM rakama vAparatAM dekhI cAreya dIkarAoe dharma khAte thatA kharca upara kApa mUkI devA potAnA ja pitAzrIne sUcanAo phaTakArI dIdhI. jinezvaraprabhunI bhakti upara kApa te kema mukAya? zeTha dIkarAonA sevaka banI gulAmI bharela jIvana jIvavA karatAM duHkha sAthe gRhatyAga karI dIdho ane phakta hAthamAM be paisA laI paherelAM kapaDe ja svamAna ane khumArI sAthe cheDo phADI pIselA maracAMno vyApAra prAraMbha karI dIdho. aDadhoaDadha kamANI aSTaprakArI pUjA vagere dharmakAryamAM vAparI AraMbha-samAraMbha bharyA dhanopArjanakAryathI para thaI javAno saMtoSa mAnavA lAgyA. bhakti karatAM bhagavAnamAM otaprota thatI temanI dazA dhanya banavA lAgI. kapaDAM phATyAM to thIgaDAM lagADIne paNa pharavA lAgyA. pUjAnA dhotiyAmAM paNa traNa-cAra moTAM thIgaDAM dekhI eka munirAjane Azcarya thayuM ane zeThane sukhI jovA eka maMtrajApa Apyo. bIjA ja divase pUjA pachI jevo jApa prAraMbhyo tarata ja dharaNendra deva pragaTa thayA ane varadAna mAgavAnuM kahyuM. mokSalakSI zeThane zuM mAMgavuM tenA ja vicAramAM hasavuM AvI gayuM. prabhubhaktinAM vaLatara rUpe dharaNendra yogya inAma na ja ApI zakyA paNa svapnamAM vizALa daTAyela nidhAna dekhADyuM. te samaye cAreya dIkarAo dhanasaMpati gumAvI behAla banI gayA hatA. zeThe te cAreyane dharmamArgamAM sthira karI mukhethI vacano laI putrone ja nidhAna dekhADI dIdhuM, jethI pharI cAreya putro zeThanA dharmapratApe sukhI thaI gayA. (24) devatAI camatkAra AjathI lagabhaga hajAra varaso pUrvenI ghaTanA, je prasaMga nirAzAmAMthI-AzAnA kiraNo pragaTAvatI kathA banyo. aMdhakArathI ajavALAnI taraphanA prasthAnanI ghaTamALa hatI. saMpUrNa hindustAnamAM jyAre jaino upara AphatanA oLA UtarelA, jinadharmanA dveSIoe te samayanA AcArya devacaMdrasUrijInI prabhAvakatAne haMphAvavA kAvAdAvA cAlu karI dIdhela. zAsanaprabhAvanAnA badale zAsanahIlanA thaI rahI hatI. lokapravAha paNa mithyAdharmano pakSapAtI banavA lAgyo hato ane jainetaro camatkAra dekhADI lokone namaskAra karAvavA lAgyA hatA. te samayanA sUtradhAra hatA pU. devacaMdrasUrijI jeo khUba ciMtita hatA paristhitinA kAraNe, kAraNa ke jinazAsana unnati dUra paNa avanati pAme to potAnA padane kalaMka lAge. eka divasa te vyathAmAM ne vyathAmAM zAsanarakSA hetu AMkhomAM AMsu sahajamAM dhasI AvyAM. te azrunI dhArAne devIdevatAo jANe sahana na karI zakyAM, kAraNa ke cAritravAnanuM te apamAna hatuM. rAtre ja vyathAnI kathA nivAravA zAsanadevI hAjarAhajUra thaI gayAM ane AcArya bhagavaMtanA viSAdane miTAvavA sIdho ja khulAso karI dIdho ke "jinazAsana jayavaMtuM che. satyane UnI AMca te kema Ave? sUrya vacce vAdaLAM AvI tenA prakAzane AMtare paNa sUryano nAza te koNa karI zake? Apa have nizcita thaI jAo kAraNa ke pharI jainazAsananI AnabAna-zAnane ujvaLa banAvavA eka jIvAtmAe cAciMgazrAvaka ane pAhinIzrAvikAnA ghera dhaMdhukAmAM ja janma laI lIdho che. bALakanuM nAma che cAMgo, umra thaI che varasa pAMca. te suputranI yAcanA karI ziSya banAvI lyo. bAkInuM kArya te ja ciraMjIva pAra pADaze ane ApanA thakI ja zAsanane eka javAharanI prApti thaI jaze." devI to mArga dekhADI adrazya thaI gaI, paNa teNInAM pratyeka vacana satya banI rahyAM. gujarAtamAM janmI AkhAya bhAratamAM nAmanA kamAvanAra te cAMgo dIkSita thaI kALakrame kalikALa sarvajJa hemacaMdrAcAryajI banI gayA. sarasvatI sAmethI varI ane vijayalakSmI thakI aneka kSetre vijetA banyA. (25) karma ane dharmavIra kamazA hAlamAM siddhagirinA upare je dAdA Adezvara prabhunI pratimA che teno eka nAno itihAsa che, kAraNa ke te biMba sAthe karmAzA ane vidyAmaMDanasUrijInuM nAma joDAyeluM che. vimalAcalanA tIrthano paMdaramo uddhAra samarAzA ane siddhasenasUrijInA haste thayA pachI TUMka samayamAM ja yavanoe daherAsaramAM ghUsI jinabiMbonA TukaMDA karI nAkhela ane muslimonA AtaMkavAda pachI phakta pratimAjInuM mastaka pUjAtuM rahyuM je dhaDa vinAnuM mukhAraviMda hatuM. Jain Education Intemational Page #487 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 cittoDamAM rahetA dhanADhya talAzAne te ghaTanA sAMbhaLI AghAta lAgyo. potAnI lakSmIne sArthaka karavA vidyAmaMDanasUrijIno sAdha laI nUtana jinabiMbane gAdInazIna karavAnA bhAva thayA, paNa sUrijIe jJAnAnubhave dIThuM ke toLAzAnA sauthI nAnA putra je chaThThA naMbaranA hatA te kizoravayanA kamizA ja tIrthano jarNodvAra karI zakaze. tethI temane mantrasAdhanAnI tAlIma ApavAnuM prAraMbha karyuM. thoDAM varaso maMtrasAdhanAmAM vItI gayA. te pachI yogya samaya pAkve jinabiMbanuM nirmANa vidhipUrvaka karavAmAM AvyuM. te paNa kArya saMpanna thaye jyAre aMjanidhine cha mAsanI vAra hatI tyAre AcAryabhagavaMte potAnA be ArAdhaka ziSyone upavAsa sAthe ciMtAmaNi mantrano jApa prAraMbha karAvyo. kAMdAne paNa te ja maMtrasiddha karavA jaNAvyuM. te japaprabhAve malinatattvo nAza pAmyAM. samyagdaSTi devo sahAyaka banI gayA. sUrijIe aMjanazalAkA pratiSThA samaye akramano tapa karyo. devo biMbanA adhiSThAyaka banI gayA ane aneka bhAgya zALIonI hAjarImAM pratimAmAM prANa purAyA hoya tema sAta vAra jinabiMbe zvAsocchavAsa lIdhA tethI te camatkAra pratyakSa dekhI sau namaskAra karavA lAgyA. pratiSThA-mahotsava pUrNa thayo ane devAdhiSThita teja AdinAtha prabhu Aja sudhI pUjAtA rahyA che. te chello ane soLamo uddhAra vidhAmaMDanasUrijInI nizrAmAM karmAzAe karAvyAno itihAsa akabaMdha che. (26) kavirAja dhanapALa rAjA bhojanA darabAramAM thaI gayela dhArAnagarInA aneka vidvAno paikI kavi dhanapALanuM nAma paNa khyAta-vikhyAta che. eka vakhata teo ja jainadharmanA kaTTara virodhI banI rAjA bhojanA mAraphata dhArAnagarImAM jaina sAdhuono pravezaniSedha karanArA banyA hatA ane jayAre potAnA ja bhAI zobhana muni thakI bodha pAmI custa jaina dharmAnurAgI banyA tyAre temaNe tIrthapati AdinAthanI stutiothI bharapUra AdinAtha kAvya taiyAra karyuM. tenI kadaradAnI karAvavA jyAre teo bharI sabhAmAM kAvya laI prastuta thayA tyAre rAjA bhoje traNa mAMgaNIo rajU karI dIdhI ke RRSabhanA nAmanA badale zaMkara lakhavuM, bharatanA sthAne bhojarAja zabda goThavI devI tathA vinItAnA sthAne dhArAnagarIno ullekha kAvyamAM thAya to ja rAjA lAkho sonAmahoranuM dAna Ape. potAnA kAvyanuM avamUlyana kavi dhanapALa sahana na karI elete zakyA, tethI kodhAvezamAM rAjA bhojanuM ja apamAna karI nAkhatAM kahI dIdhuM, "AvI khoTI sarakhAmaNI sAco kavi te kema jIravI zake che abhimAna sAthe apamAnano badalo vALavA rAjA bhoje badhAyanI vacce bhayaMkara banI nUtana kAvyane saLagatA tApaNAmAM homI dIdhuM ane dhanapALa viSAda sAthe ghera AvI udAsa banI gayA. tyAre te ja nirAzAnI paLomAM AzAnAM ajavALAM pAtharatI dIkarI tilakamaMjarIe te ja kAvya potAne saMpUrNa yAda rahI gayeluM hovAthI potAnA pitAzrIne pharI lakhAvI dIdhuM. tethI dIkarInA zreSTha kSayopazamane jANI kavirAja dhanapALe kAvyanuM nAma ja tilakamaMjarI karI nAkhyuM, je Ajeya upalabdha che ane jaina munibhagavaMto teno abhyAsa paNa kare che. kavi dhanapALa janme brAhmaNa hatA. temAMya sarvadevasUrinAmaka jainAcArye kavirAjanA pitA pAsethI potAnA ja bhAI zobhanane samajAvI dIkSita karI dIdhA, te pachI to dhanapALa jainonA kaTTara zatru banI beThA hatA, paNa samaya pAkyuM vijJAna banI Avela temanA ja bhAI zobhanamunie vidvatA dvArA tathA lADavAmAM rahela jhera ane thImAM rahela khadabadatA jIvo aLatAno rasa nAkhI dekhADIne temane bodhita karyA pachI kavirAja jainadharmanA himAyatI ja nahIM, balke pakSapAtI banI gayA hatA. kavi dhanapALanAM kAvyothI te bAbatanI prIti avazya thaze. (27) rAjA jayakezarI rAjA jayakezI rAjA siddharAja jayasiMhanA nAnA hatA hatA. siddharAjanI mAtA mInaLadevI ane teNInA pitAzrI jayakezarI. teo khUba ja nyAyasaMpanna ane siddhAMtavAdI hatA. gharamAM eka pALelo popaTa hato, je ekavAra rAjA kezarInI bhojanaveLAe koIka zikArI prANIne dekhI gabharAI gayelo tathA teno bhaya tenI ceSTA ane AMkhomAM dekhAvA lAgyo. karelA-gabharAyelA popaTane rAjA jayakezarIe AzvAsana ApI zAMta karavA prayatna karyo ane e paNa kahyuM ke "jarAya Dara na rAkha, tane kaMI thAya to tArI pAchaLa huM prANa ApI daIza, mATe ekadama bhayamukta thaI mArI bAjumAM AvI jA.' atyaMta vAtsalyane kAraNe popaTa pIgaLI gayo ne kholelA pAMjarAmAMthI UDI rAjA jayakezarI pAse AvI gayo. rAjA haju tene hAthamAM laI vahAla karavA jAya teTalAmAM to khUNAmAM Page #488 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 478 chupAyelI eka bilADIe joradAra tarApa mArI dIdhI ane palavAramAM popaTane pIMkhI nAkhI hato na hato karI nAkhyo. rAjA jayakezarInI AMkha sAme pALelo premALa popaTa prANa paravArI gayo paNa taraphaDatA popaTane lagIra teo bacAvI na zakyA. rAjA jayakezarIne potA dvArA koInIya paNa sAkSI rAkhyA vagaranAM vacano yAda AvI gayAM. pote popaTa pAchaLa prANa ApI devAnuM vacana bolela teja pramANe vacanamAM bhaMga na thAya te hetu svayaM citA racAvI ane tenI bhaDabhaDatI AgamAM palAMThI lagAvI prANatyAga karI dIdhA. satyavacanI temaNe rAjApade rahIne paNa potAnuM vacana nabhAvyuM. eka aitihAsika zahAdatanI ghaTanA banI gaI. (28) caNika zeThano camatkArika anubhava AcArya bhagavaMta udyotanasUrijI thakI dharmamArgamAM sthira thayela aNahilapura pATaNanA zrImAlavaMzano zrAvaka caNika daridra hato. caNAno vepAra karavAthI caNika kahevAto hato te AcAryapUjyanA kahevAthI roja paMcAsara pArzvaprabhunI pUjA karavA lAgyo ane navakAramaMtranI viziSTa jApabhaktithI AdhyAtmika zaktivALo banI gayo. navakArajApathI Atmazuddhi vadhatAM eka divasa bhaktAmara stotranI chavvIsamI gAthA "tui namaH" vagere vAraMvAra bolatAM AdinAtha prabhunI bhaktAdevI mahAlakSmI tenA upara prasanna-prasanna thaI gaI. NikanA zIla-sadAcAranI AkarI parIkSA laI anukULa upasargo karyA paNa te samaye paNa jyAre caNika ekadama zAMtaupazAMta banI bhaktAmaranI teja chavvIsamI gAthAne manamAM laI prabhudhyAnamaya rahyA tyAre mahAlakSmIdevI mULa svarUpamAM pragaTa thaI ane caNikane jaNAvyuM ke te paMcAsara pArzvaprabhunI devI padmAvatI tathA AdinAthanI rAgiNI devI cakrezvarInI sakhI che. caNikanuM duHkha dUra karavA upAya batAvI dIdho. teja pramANe caNike traNa koThImAM caNA bharyA, je bIje ja divase traNeya koThI bharI sonAnA dANA banI gayA, jethI kahevAto caNika vaibhavavAna banI gayo. rAjA bhojane paNa caNAno suvarNathALa bheMTa dharatAM rAjAno kRpApAtra banI gayo. prabhuno upakAra mAthe caDhAvI teNe AdinAtha prabhunuM jinAlaya jirNoddhAra karAvyuM. jinAlayamAM mahAlakSmI devIne punaHsthApita karAvyAM. chUTe hAthe dAna dIdhAM, saMgho kaDhAvyA, jinazAsananI . khUba prabhAvanA karAvI. dhanya dharA (29) dharmavIra raNapAla mahAmaMtra navakAra tathA camatkArika bhaktAmara stotranA nitya pAThamAM parovAyela ajamerano raNavIra rajapUta raNapAla jainAcAryanA paricaya pachI muslima bAdazAha jalAluddInane paNa nahoto gaNakArato. jainadharmano rAgI raNapAla dharmavIra paNa hato ane zAzvatA navakAra uparAMta prabhAvazALI bhaktAmaranI zraddhAthI AdinAtha prabhuno paNa anugAmI banI gayo hato. ekavAra AgrAthI zAsana calAvato bAdazAha raNapAla upara vIpharyo ane potAnA sUbA mIra dvArA ajameranA mahela upara chApo marAvI raNapAla ane tenA putrane pakaDI. lIdhA. mIranI dhamakIo chatAMya raNapAla na jhUkyo, tyAre te beu kedIne jalAluddIne jUnI dilhInA kedakhAnAmAM AkarI beDIonA baMdhanamAM goMdhI rAkhyA. duHkhI thavAnA badale raNapAla to kedakhAne paNa zUravIra banyo ne bhaktAmaranI beMtAlIsamI gAthA 'ApAdakaMTha' bhAvapUrvaka bolavA lAgyo. rAtrinA aMdhakAra vacce cakrAdevInI pratihArI devIe AvI beunI sAMkaLo toDI nAkhI. killo kUdI pitAputra beu bhAgyA. sainiko pAchaLa paDyA. beune sainya dekhANuM, paNa sainiko te beuno paDachAyo paNa joI na zakyA tethI thAkI-hArI zAkamArI ane ajamera sudhI jaI sainya khAlI hAthe pAchuM pharyuM. tyAre karma ane dharmavIra raNapAla navakAra ane bhaktAmara evA be prabhAvazALI stotra upara ovArI jaI khUba zraddhAvAna banI gayo ane jIvanano chello bhAga paNa ajamera ane cittoDagaDha vacce parivAra sAthe nirbhayatApUrvaka vitAvI sukhano bhAgI banyo. (30) vikramasiMha bhAvasAranI vIratA jamatAM jamatAM dALamAM mIThuM na jaNAtAM vikramasiMha bhAvasArathI spaSTa bolAI gayuM, "bhAbhI! dALamAM mIThuM nathI." kahevAno Azaya zuddha hato paNa bhAbhI taraphathI je saNasaNato javAba maLyo teNe bhAvasAranuM mAthuM pheravI nAkhyuM, bhAbhI bolI, "diyara! mIThuM dALamAM nathI tema tamArAmAMya nathI. jo kharekhara mIThuM hoya to tamArA jevA baLavAna zatruMjaya tIrtha upara yAtrikone jAtrA na karavA detI vAghaNane dUra na karI zake? pAlitANAnI bhUmimAM rahyA to te tIrtha mATe tamArI pharaja zuM che?" Page #489 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 409 khAvApIvAnI vAta havAhavA thaI gaI ane svAbhimAnI nikaTanA samayamAM thayela karuNAdila saMto paikI vikramasiMha jANe koI vikrama sarjavA taiyAra thaI gayo. janme vinobA bhAvenuM nAma paNa khyAtanAma che. jIvanabhara sAdagIajaina chatAMya jainonA paricayathI dhArmikatA pAmelA teNe jaina samatA ane saujanya sAthe teo ahiMsAvAdanA AdhAre teo saMghane bhego karyo, vAghaNano mukAbalo karI levA jAte kamara kasI gAMdhIvAda sAthe sahakArI banI bhUdAna yajJa tathA gausevAnAM kAryo lIdhI. dhAryA pramANe siddhagirie pahoMcyo, sAthe jainone lIdhA. mATe prayatna karatA rahyA. temanA jIvananA amuka prasaMgothI temanI | vAghaNa dUra beThI hatI. najara paDatAM ja badhAMyane dUra ja hisAnivAraNa laganIno khyAla maLI zake tema che. besADI dIdhA. pote hAthapage kapaDAnA pATA bAMdhI dIdhA. saune (1) nAnAM-nAnAM pazu-paMkhIthI laI cheka mAnavIya kahI dIdhuM ke have mAro vAghaNa sAthe maraNAMta jaMga khelAze. hatyAnA camakatA samAcAro ane prasaMgothI parezAna teoe koIe gabharAvuM nahIM. huM ja jItIne sAmeno ghaMTa vagADuM tyAre jainadharma merI dRSTimeM' nAmanA pustakamAM vizvastarIya hiMsA ane badhAya Avajo. parAkramI vikrama vAghaNa sAme pahoMcI gayo. haiye saMhArane koI ja aTakAvI nahIM zake badhe phakta jaino jeo AdinAthajI hatA, manamAM yAtriko pratino bhaktibhAva. bhagavaMtanA upAsako che teja pratikAra karI zakaze, tevuM lakhI kharAkharIno jaMga jAmyo. beu khUba ghavANAM. aMte pUruM baLa ahiMsAabhiyAna mATe jaina bhAviko upara AMsthA vyakta karI vAparI vikramasiMha vAghaNanuM jaDabuM teNInA mukhamAM DAbo hAtha che. jaina dharmanA vidhivat pAlita ahiMsAcAranI anumodanA paNa nAkhI phADI nAkhyuM, tethI vAghaNa maraNazaraNa thaI. vijayI vikrama karI che. mAMDa ghaMTa sudhI pahoMcyo ane ghaMTanAda karyo. sau bhayarahita thaI (2) temanA nAmanI zAkhano upayoga karI koIka aMgrejo vikramane vadhAvavA upara sudhI gayA tyAM sudhImAM vikrame vIramRtyu bahumALI bilDiMganuM udghATana karavA temane vinaMti karavA varI lIdhuM hatuM. saMghanA bhAvikonA hAthamAM vikramanI raktaraMjita Avela, tyAre temaNe nAmanAnI kAmanA vagara ja dArzanika vAto lAza AvI. Aje paNa vikramasiMhanI amaragAthAne vadhAvatuM rajU karI. te navA makAnanI badhIya vizeSatAone dhyAnathI pratIka tyAM mukAyuM jovA maLe che, ane baMdhAyela daravAjAnuM nAma sAMbhaLI lIdhA pachI temAM rahenAra vyaktio mATe teja saMkulamAM che "vAghaNa poLa." zAMtithI mRtyune bheTI levA smazAna banAvavAnI rajUAta karI (31) niHspRhI vinobA bhAve hatI. sAMbhaLIne te dhanADhyonI AMkha khUlI gaI ke zuM laIne AvyA chIe ane zuM laIne javAnA? (3) mahAtmA gAMdhIno temanA uparano prazaMsA bharelo patra tathA temanA ahiMsaka vicArone vadhAvato patra paNa temaNe kamalanayana bajAjanI sAme ja phADI nAkhelo, kAraNa ke teo AtmaprazaMsAthI para rahevAnI TekavALA kartavyaniSTha saMta hatA. kadAca mahAtmA gAMdhInI prazaMsAthI teomAM abhimAna UbharAI jAya tevo paNa bhaya hato athavA teo sAcA niHspRhI mahAna puruSa hatA. (32) svAmI sahajAnaMda nikaTanA samayamAM thaI gayela vaidika paraMparAnA saMtomAM svAmI sahajAnaMdanuM nAma paNa vikhyAta che. nAma pramANe guNavAna hatA. eka divasa eka bhaktane ghera bhojanapANIno lAbha Apyo. bhakta karatAM paNa bhaktANInA bhAva AsamAne hatA, tethI badhIya rasoI bhAvathI banAvI. khUba mAnapAna sAthe svAgata karI bhojana karAvyuM. aMte ; Utiliaa SINDHI Page #490 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 480 svAmI sahajAnaMda te bhadrika bAIe kahyuM "svAmIjI! dUdha pIrasavuM bAkI rahyuM che, have thoDI vAramAM dUdha lAvuM pachI ja ArAma pharamAvo." peTa bharAI gayuM hatuM chatAMya bhaktAdInI bhAvadhArA bharelI ja rahe tethI svAmIjI nA na kahI zakyA ane jotajotAMmAM to pelI bhoLI strI svAmIjI mATe dUdhanA badale chAzanI AkhI doNI ja uThAvI lAvI ane pyAlA bharI bharIne chAza svAmIne pivaDAvI dIdhI. phakta potAnA bhaktanI bhakti jALavI rAkhavA svAmI sahajAnaMda AnaMdane sahaja banAvI yajamAnane tyAM rahyA ane bhojana-pANInA pachI vizrAma laI utAre pAchA vaLyA. banyuM evuM ke cheka svAmIjInI vidAya pachI ja pelI bhaktANI nArIne khyAla Avyo ke teNI bhUla karI beThI che, tethI utAvaLI bAvarI teNI paNa svAmI pAse prAyazcitta karavA temanA sthAne doDI AvI ane dUdhanA badale chAzanI puraskArI badala mAphI mAMgI. tyAre sahajAnaMda potAnI sahaja bhASAmAM hetathI bocyA, "bahena! tame jeTalA bhAvahI amAro satkAra karyo, teja amAre mana mukhya hovAthI chAzamAM paNa dUdha karatAM vadhAre mIThAzano anubhava thayo, mATe tamAre te bAbata bhUlano ekarAra karavAnI jarUra nathI." dhanya dharA (33) svAmI koMDadevanI siddhAMtacustatA ziSyomAM rASTraprema, dezadAjha tathA samarpaNabhAvanA utpanna thatI hoya temAM AcAra-vicAranI zuddhatA gurunA pakSe paNa keTaluM kAma karI jAya che tenI satya ghaTanA nikaTanA samayanI satya bInA che. svAmI koMDadevane chatrapati zivAjI potAnA guru mAnatA hatA. svAmI koMDadeva khUba ja siddhAMtavAdI ane vrata-niyamanA dara TedhArI hatA. jAta upara dora paNa anya sAthe temano badhoya vyavahAra komaLatA bharelo hato. zivAnI bhaktithI khuza thaI temaNe navo jAhera karela ke potAnA ziSyanA bagIcAmAMthI koIe paNa mALInI rajA vagara phLa ke phUla toDavAM nahIM, paNa bhUlathI svAmIjInA hAthe ja eka phUla cUMTAI gayuM ne pote ja niyamano bhaMga karI nAkhyo che tevo khyAla thoDI vAra pachI AvatAM svayaM pazcAttApanI bhAvanAthI gherAI gayA ane bhAvAvezamAM najIkanA kSetramAM paDela eka dhAriyAthI gunA karela hAthane kApI nAkhavA sajja thaI gayA paNa teja vakhate jIjAbAInI najara tyAM paDatAM teNIe bUmarANa karI nAkhI. nAnI bhUlanI AvI sajA na karI zakAya tema jIjAbAI svAmIjIne zIkha ApavA lAgyA. vAta vadhatAM zivAjI paNa tyAM upasthita thaI gayA. beue maLIne svAmIjIne nAnI vAta bhUlI javA khUba samajAvyA, paNa svAmI koMDadevanI eka ja haTha hatI ke je niyama banAve te ja jo niyama toDe to tene to sajA vadhu AkarI thavI joIe. aMtima samAdhAna evuM karavAmAM AvyuM ke svAmIjInA khamIsanA jamaNA hAthanI aDadhI bAMya sadA mATe kApI nAkhavI. jIvananA aMta sudhI te ja pramANe aDadhI bAMyavALA khamIsauthI svAmIjIe calAvI lIdhuM ne jyAre te bAbata vicAra Ave niyamabhaMganA pApane yAda karI AMkho chalakAvI thayela bhUla karatAM bhArI pazcAttApa karI AtmAne phoro banAvI dIdho. (34) guru nAnakanI gurutA zIkha saMpradAyanA saMta gurunAnakanA jIvanaprasaMgo bodhaprada hovAthI prastuta che. bacapaNathI ja bhaNavA-gaNavA karatAM paNa kudaratanA vAtAvaraNa vacce rahI, prabhubhaktimAM parovAyeluM temanuM mana lIkapravAhathI para hatuM. garIbo upara vadhu hamadardI hovAthI garIbonA ghera ja UtaratA. gAmanA mukhIe jamavAnuM AmaMtraNa ApyuM to tene paNa Page #491 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 481 ne (((((((Mche ((((( HITESH Citro { {( (((((STi i zAzvata saurabha bhAga-2 ThukarAvI eka daridra suthArane tyAM ja utAro rAkhyo ane sUko roTalo khAI calAvI lIdhuM, paNa mijabAnI karavA bhAga na lIdho. - eka nAnA bALake potAnA gharamAM cUlA upara jhaTajhaTa baLI rahelA nAnA lAkaDAthI svayaM bodha pAmI nAnI umaramAM ja gurunAnaka pAse bhAgI AvI dIkSA laI levA tAlAvelI darzAvI tyAre te nAnA bALakanI prajJAne paNa jAheramAM prazaMsI potAnA nirdoSa bacapaNanuM smaraNa karyuM hatuM. bALakane utAvaLe sanyAsa na ApI daI, phakta vAtsalya ApyuM ne sArA saMskArothI siMcana karI karmayogI banavA bodha Apyo. hanIcaMda nAmanA abhimAnI zeThane pratibodhavA tathA dAnadharmanuM mAhAbhya samajAvavA eka nAnI soya ApI kahyuM ke A mArI soya tamArA vIsa lAkha rUpiyA sAthe sAcavI rAkho. rUpiyA bhale tamArA paNa phakta soya mane AvatA bhavamAM pAchI karI dejo. hanIcaMdano nazo UtarI gayo ne khyAla AvI gayo ke jyAM mRtyu pachI guru nAnakanI soya paNa sAthe laI nahIM jaI zakAya, tyAM mAruM dhana mArI sAthe kevI rIte cAlavAnuM? basa pachI to nAnakane guru banAvyA ane jaMgI rakama anAtha ane garIbo vacce vitaraNa karI AtmAne haLavo banAvI dIdho. guru nAnaka upara tathA temanA parivAranA sadasyo upara aneka prakAre Aphato Avela chatAMya teoe sAva samatA jALavI, tethI paNa aneka lokomAM teo Adara pAmI gayA che. (35) svAmI rAmatIrthanI khumArI svAmI rAmatIrtha coTadAra vyAkhyAtA hatA tethI temanAM vaktavyo ane vicArothI amerikAnA rASTrapramukha paNa prabhAvita thaI gayA hatA. ekavAra vyaktigata mulAkAta daramyAna rASTrapramukhe rAmatIrthane prazna karI dIdho ke "tame potAne bAdazAha kema mAno cho? rAjA ke bAdazAha to ame kahevAIe jemanI pAse samasta amerikAnuM varcasva che, sattA ane saMpatti paNa." svAmI rAmatIrthano javAba hato ke "jo ke mArI pAse koI vizeSa sattA ke saMpatti nathI chatAMya vizvanA tamAma mAnavo prati sabhAva ane maitrIbhAva che tethI samagra vizva mAruM che ane badhAMya mArAM potAnAM che tevo lAgaNI bhAva ja mane bAdazAha banAvavA bAdhya kare che, kAraNa ke mArA mATe mAruM parAyuM koI ja nathI. svAmI rAmatIrtha "jyAre tamArI pAse amerikano uparanuM prabhutva jarUra che, mATe ucca sthAne birAjo cho, paNa chatAMya cIna, jApAna, raziyA ke AphrikA, inDiyA ke Ama ghaNAya dezo tamArI AjJAmAM nathI tethI tame kaI rIte bAdazAha gaNAo? kAraNa ke vizvano eka bhAga ja tamArA AdhipatyamAM che, bAkI mATe to tamAre jaMga khelavA paDe, khUba sahana karavuM paDe, keTaluMya meLavavA keTaluMya gumAvavuM paDe, vadhArAmAM azAMti-ajaMpo ane agamabhAvi hAthamAM Ave tene bAdazAha kema gaNAya?" rASTrapramukhane khyAla AvI gayo ke hindustAnI saMtonI pAse tyAgadharmanI kharI bAdazAhI che. (36) jJAnapremI madanamohana mAlaviyA paMDita madanamohana mAlaviyAnuM nAma banArasanI yunivarsiTI mATe prakhyAta che. hindustAnI prajA ajJAnathI mukta bane, ochAmAM ochuM jIvanavyavahAra pUratuM paNa jJAna meLave ane AtmanirbharatAthI jIve tevI bhAvanAthI teo svayaM phaMDaphALo karavA nIkaLI paDatA. koI kahe ke tame to vidvAna cho, paMDitomAM nAma kamAyelA cho, to jAte ja paisA mATe doDAdoDa zA mATe karo cho? jene bhaNavAnI garaja haze pote paisA vAparaze. tyAre mAlaviyA spaSTa kahetA ke sArA kAma mATe yAcanA karuM chuM, mArA potAnA svArtha mATe nahIM. khUba pharatA ane zeThone khuza karatA thAkavA lAgyA. jaMgI yojanA mATe vizALa dAnanI jarUrata hatI. tethI kyAMya meLa Jain Education Intemational ducation Intermational Page #492 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 482 dhanya dharA S: 5 Tdaka pADavA ekavAra dhanapati nijhAmane tyAM gayA. mAgaNI mUkI paNa dIdho ke "zuM rAmanuM nAma levA mAtrathI svargamAM jaI zakAya?" nijhAma taraphathI javAba hakArAtmaka na maLatAM teo rakama svAmI rAmadAsano javAba rokaDo hato ke "jema eka meLavavA tyAM ja kalAko rokAI gayA. vAraMvAranI ArajhU pachI TapAlapeTImAM paDelI aneka TapAlo alaga alaga saranAme cAlI paNa nijhAme dAna na ApatAM gussAmAM paganI mojaDI pheMkI dIdhI jatI hoya che tema rAmanAma bhale lyo paNa jIvane potAnAM karmo tene paNa abajopatinI bheMTa mAnI madanamohanajIe to kapaDAmAM pramANe corAsInA cakkaramAM alaga alaga saranAme javAnuM hoya saMtADI lIdhI. che. rAmanuM nAma to TapAlanuM parabIDiyuM kahevAya." pelo bhakta pachIne divase ja bharabajAramAM satya hakIkato jAhera karI sAMbhaLI khuzakhuza thaI gayo. arjana saMta svAmI rAmadAsa karmonA nijhAmanI mojaDInI harAjI bolavAnuM cAlu karyuM to tamAzAne siddhAMtane mAnanArA hatA. teDuM na hoya tema sArI bhIDa jAmI ane rUA. aDhI lAkha sudhI (38) gADage mahArAjanI janasevA harAjI pahoMcI gaI. samAcAra nijhAma sudhI gayA to potAnI mahArASTranI kaMjUsAI badala gabharAyA ane game tema paNa ijjatane bacAvavA bhomakAmAM je je temaNe munImane vizvAsamAM laI game te kiMmata cUkavI mojaDI mahApuruSo pAchI meLavavA bhalAmaNa karI ane kalpanA na karI zakAya tevI nikaTamAM thayA aDhI karoDanI rakama cUkavyA pachI munimane nijhAmanI mojaDI temAM gADagenuM mAlaviyA pAsethI maLI. paMDitanA harSano pAra na hato, kAraNa nAma paNa mokhare ke jJAnanuM e ja bahumAna hatuM. gaNAya che, (37) svAmI rAmadAsa jemanI pAse saMpUrNa mahArASTramAM zivAjInuM nAma khyAtanAma che. temanAM garIbo mATe parAkrama, temanI dezadAjha ane temanuM hiMdutvagaurava Ajeya paNa karuNA hatI, tethI zivasenA biradAve che. tevA dezanetA zivAjInA nAme coka, majUravarga vagere bagIcA, rastAo tathA rAjamArga uparAMta aneka smArako Theka mATe netA jevA ThekANe jovA maLe che. tevA zauryavaMtanA guru hatA svAmI rAmadAsa. gaNAtA. ziSyoe khetaramAMthI kheDUtane pUchyA vagara ja zeraDInA gADagenI aneka vizeSatAomAM teo zrImaMtonI khuzAmata ke sAMThA utArI khAdhA, teno badalo vALavA kheDUte ziSyonI corInA svaprazaMsAthI ghaNAM ja para rahI kAryo karatA. temanA mukhamAMthI gunA heThaLa svAmI rAmadAsa upara hAtha upADyo paNa teja samaye nIkaLatA zabdo "devakInaMdana gopAlA-gopAlA" te ja temanI zivAjInA eka sainike kheDUtane jhaDapI laI zivAjI pAse khaDo AgavI oLakhANa hatI. bole ane gagada thaI jAya, tevI karI dIdho ane gurunA apamAnano badalo vALavA zivAjIne nirdoSa bhaktinA kAraNe sArI saMkhyAmAM temanA bhakto temane mAmalo soMpI dIdho. sAMbhaLavA AvI jatA. raste, jhADa nIce ke game tyAM bajAramAM haju zivAjI kaMI vAta vicAra kare te pahelAM ja svAmI paNa temanA pravacano thaI jatAM. rAmadAse cukAdo ApI detAM zivAjIne kahyuM ke mArA ziSyoe | gADagenI preraNAthI ja garIbo mATe eka nAnI zALA vagara pUchaLe corInuM kAma karyuM te guno mAro ja gaNAya mATe gAmamAM taiyAra thaI gaI ane mahArAja gADage to bIjA sthAne vaLataramAM A kheDUtane eka navuM khetara bheTa rUpe ApI devAnuM bhalAInAM kAryo mATe cAlyA gayA. temanI niHsvArtha janasevAne che. zivAjIe paNa gurunA Adeza pramANe kArya karyuM ane kamAla biradAvatAM bhaktoe zALAnA medAnamAM gADagenuM ja bAvaluM e thaI ke kheDUta bhayathI mukta to thayo ja babbe rAmadAsa svAmI banAvI mUkyuM to te samAcAra maLyA pachI pAchA vaLatAM potAnA ane zivAjInAM ovAraNAM levA lAgyo. ja bAvalAne potAnI laTTa DAMga vaDe phaTakArI dhaDa-mAthuM judAM karI sadAya rAmanuM nAma laIne ja kAma zarU karavAnuM vAraMvAra nAkhyAM ne kahevA lAgyA, "zALAnA prAMgaNamAM kAryakaronuM kAma kahenArA svAmI rAmadAsane koIka vicitra vyaktie prazna karI che, kAma vagaranA bAvalAnuM nahIM." DAmAna nA Jain Education Intemational Page #493 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 483 zALAnI ophisamAM jaI potAnA badhAya phoTA bhegA karyA maLela zeraDInA nava sAMThAmAMthI dayA lAvI tukArAme ATha ane pote ja nadImAM padharAvI AvyA. badhAyane bolAvI kahI to garIbone ja ApI dIdhA ane phakta eka ja bacela sAMTho dIdhuM ke gAmanA paisAthI UbhI zALAmAM mArA jevA garIbonuM patnInA hAthamAM Apyo. tethI uzkerAyelI gharadhaNIe patinA bahumAna na zobhe. sArA kAmamAM sahakAra te ja bahumAna che, baraDAmAM ja sAMTho phaTakArI dIdho. sAMTho bhAMgI gayo. ardhAginI teno jaza bhagavAnane Apavo, mAnavane nahIM. tevI vAto sAMbhaLI e aDadhoaDadha bhAga karI ApavA badala saMta tukArAma zrotAonI AMkhomAM paNa AMsu chalakAI gayAM. teNIno upakAra mAnatA rahyA ane prasaMgane khUba haLavAzathI laI garIbonI sevA mATe UbhuM kareluM ATha karoDanuM TrasTa zAMti sthApanA karI. temanI preraNAthI lAcAro mATe khUba sakriya banI gayuM hatuM tyAre eka vAra zivAjIe jyAre tukArAmanI nikhAlasatA ane garIbInI bhIMsamAM AvI gayelI gADagejInI ja dIkarI jyAre niRhitA jANI tenA gharamAM jyAre ghareNAMno dAbaDo bheTa rUpe TrasTamAMthI madada meLavavA AvI, tyAre sagAvAdanA kalaMkathI mokalyo tyAre tevA parigrahanA pApathI gabharAI tukArAma gharethI bacavA gADage niSkriya banI rahyA ane te ja dIkarIne mRtyu ja bhAgI gayA ane bhajaniyAM gAI-gAI haiyA-varALa ThAlavavA taratamAM ja bharakhI gayuM tyAre jarAya zaramAyA vagara gADage lAgela. mahArAje teNInA agnidAha mATe paNa jarUratanA cAlIsa (40) parArthapremI bhagavatasiMha pacAsa rUpiyA loko pAsethI laI saMskAravidhi karI lIdhI paNa lokono vizvAsabhaMga na thAya tethI TrasTanI rakama na vAparI. Aje aMgrejonA paNa temanI niHspRhitA gavAya che. zAsanakALa daramyAna (39) saMta tukArAma cAreya tarapha zivAjInA samayakALamAM thaI gayelA bIjA saMta tukArAma moMghavArI kUdake khUba pavitra AcAravicArasaMpanna hatA. tukArAmanI patnI ne bhUsake vadhI tuMDamijAjI hatI. gharamAM garIbI paNa hatI tethI paNa patnIno rahI hatI, kaMkAsa satAvato hato. te vacce samatA rAkhI jIvanAra roja tyAre goMDalanA jhagaDo karI nAkhanAra patnIne kAraNe ja bhaktimArga tarapha vaLI rAjA jaI bhagavAnanAM bhajaniyAM gAto thaI gayelo ane gAma bhagavatasiMhe AkhAyamAM viThobAnA paramabhakta tarIkenI tenI chApa paDI gaI saMpUrNa rAjya goMDala pradezanI zivAjIe dayA lAvI tukArAmane madada karavA tenI samRddhi to gerahAjarImAM pittaLanAM suMdara vAsaNo tenI jhUMpaDImAM mokalI vadhArI ja ApyAM. tukArAmanI patnI to khuzakhuza thaI gaI. harakhaghelI dIdhI, paNa teNIe navAM vAsaNanI lAlacamAM mATInAM badhAMya vAsaNo sAthe rUpiye maNa bAjaro tathA pAMca Ane zera ghI vecAtAM prajAmAM garIbomAM vaheMcI nAkhyAM. sAMje tukArAma ghera AvyA tyAre khabara garIbI-lAcArI jovA na maLatI hatI. mahAtmA gAMdhI paNa paDI. tarata patnIne kahI dIdhuM ke "AvA hakka vagaranAM vAsaNomAM goMDala narezanA paricaya pachI goMDala rAjyamAM pragaTelI kema jamAya?" aDadhuM bhojana lIdhuM na lIdhuM, tarata mana na soMghAratathI Azcarya pAmyA hatA. mAnavAthI UbhA thaI badhAMya pittaLanAM vAsaNo paNa garIbone ekavAra eka garIba DosI jenI uMmara eMzInI hatI bheTa ApI daI patnIne saMbhaLAvI dIdhuM ke "jo tuM mATInAM teNIne lAkaDAno bhAro upaDAvanAra koI maLatuM na hatuM tethI vAsaNo ApI zake to huM pittaLanAM vAsaNo garIbone kema na ciMtAtura Amatema najara pheravI rahI hatI. te samaye pote rAjA ApI zakuM?" chatAMya prajAvatsala hovAthI sahAyatA karavA pahoMcI gayA. hatI. Jain Education Intemational Page #494 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 484 dhanya dharA potAnI oLakha ApyA vagara ja vArtAlApa karavA lAgela. DosImAMe thAka utAravA oTalA banAvavA sUcana karyuM to teno amala karI garIbo-zrImaMto-musApharone rAhata ApavA tAbaDatoba pagalAM lIdhela. sAthe lagIra kSobha ke padavIno moha- mobho rAkhyA vagara DosImAne bhAro UMcakAvI Apyo. Aja TUMka samayamAM ja prajAno prema-sevA bhAvanAthI jItI lIdhela paNa. AvA karuNAvAna rAjA bhagavatasiMhanA jIvananA aMte karuNAjanaka ghaTanAo banI. prathama patnI sAthe vicArabhedathI chUTAcheDA thayela. bIjI yuropiyana patnI hatI te paNa TUMka samaya pachI mRtyu pAmI gaI. vRddhAvasthAmAM prajAvatsala rAjA chatAMye pote parivAravihoNA hovAthI koI maLavA karavA nahotuM AvatuM. pUrA rAjyamAM saphAIno Agraha rAkhanAra temanI bimArImAM pathArI bAjumAM paNa saphAI karanAra koI na hatuM. koIka vyaktie phaLa lAvI ApyAM tyAre ekalavAyuM anubhavatA rAjA AMkhothI AMsu sAratA phaLa khAvA lAgyA. Ama sAva ekalA paDI gayela rAjA eka rAtrinA devaloka thaI gayA. tyAra pachI nikaTanI jhUMpaDIvALA teja mahelamAM dhasI AvyA, je hAtha lAgyuM tenI lUMTa calAvI. jIvanabhara jemaNe lokonA bhalAInA kAma mATe samaya-sevA-sahayoga lUMTAvyo, lokoe temanA mahelane maraNottara lUMTyo, paNa tema thayA chatAM bhagavatasiMhanuM svargastha nAma aitihAsika mahApuruSamAM noMdhAI gayuM. (41) lUkho roTalo sarayadAsajIno amadAvAda eTale prAcInakALanI karNAvatI nagarI. hAlamAM muslima bAdazAhanA nAma sAthe saMkaLAyela tema ja zaheramAM saMto-sadAcArIo ane sahunA pakSagAmIo aneka thayAM, thAya che. tyAMnI eka poLamAM sarayadAsa nAme eka khAkhI vairAgI rahe. AhArasaMzA upara jabbara kAbU, jIvana sAva sIdhuM sAduM. loko mAnatAM ke garIbIne kAraNe khAvApIvAnA vAMdhA haze, paNa jyAre koI nikaTanA paricayamAM Ave tyAre temanuM adhyAtmajJAna vANIthI chalakAya ane lokone khyAlamAM Ave ke te to saMtapuruSa che. icchApUrvaka parigrahanA tyAgI che. lokomAM temanA jJAnano mahimA chalakAto gayo ane bhakto vadhavA lAgyA. ekadA eka zreSThI zrImaMte traNaso saMnyAsIonI sAthe temane paNa bhojana mATe viziSTa nimaMtraNa pAThavyuM sAthe bahumAna karavAnA paNa bhAva hatA, tethI temaNe rItasara raMgamaMDapa sAthe occhava jevuM karyuM. sarayudAsa AvavAmAM moDA paDyA. AthI rAha joyA pachI bAkInA traNaso saMnyAsIo jyAre aucitya cUkI ghIthI lasalasatI lApasI ArogavA besI gayA tyAre yajamAnane ciMtA sarayudAsanI vadhI gaI. paNa bhojana kAryakrama pUro thAya te pUrve ja sarayudAsa tyAM padhArI gayA ane lApasInA sthAne phakta be lUkhA roTalA maMgAvyA. majUronA mATe banAvela roTalAmAMthI eka roTalo to evI prasannatAthI khAI nAkhyo ke yajamAna stabdha banI gayA, sAthe cholAI gayA. chelle temanI udAsInatA dUra karavA sarayudAsa saMtapuruSe arIso maMgAvyo. tenA upara lApasI copaDAvI. ghIthI lepAI gayelA arIsAmAM mukhadarzana karavA yajamAnane jaNAvyuM, paNa cIkAza bharelA AyanAmAM zuM te dekhAya? tarata potA pAse rahelo bIjo lUkho roTalo copaDI nAkhI arIso sApha karI nAkhyo. temAM pharI vAra yajamAnane mukhadarzana karavAnuM kahetAM sApha dekhAvA lAgyuM hatuM, paNa te pratIkSA pachI paNa jyAre saMnyAsI ke yajamAna koIneya tema karavAnuM kAraNa na samajAyuM tyAre sarayudAse jJAnavANI vahAvI ke "Atmadarzana karavAM hoya to rUkSa bhojana levAM joIe. ghI jevA garISTha padArtho cittazuddhi thavA na de ane AtmAnAM doSadarzana vagara AtmAnA darzana te kevI rIte thAya?" saMtavANI suNI saMnyAsIo to cetI gayA, ahIM yajamAnano bhojanaprasaMga saune mATe upadezakAraka banI gayo. (42) pahArI bAbAnI karuNA sthira jIvananI saMdhyAe kyAMka uparavAsa karavA eka nAno Azrama banAvIne rahenAra pahArI bAbA pAse dararoja sAMje keTalAya vRddho jJAnagoSThI karavA AvI jatA. pauhArI bAbAnA mukhamAMthI tapa-tyAga, paropakAra, sadAcAranI vAto AvI jatI, jene loko suNI-nisuNI rAjI-rAjI thaI jatAM. jJAnagoSThI pachI eka divasa badhAya chUTA paDyA tyAre bAbA dhyAnakhaMDamAM cAlyA gayA ane dhyAnastha banavA jApamAM besI gayA. yogamudrAmAM aDadhI rAtri vItI gaI, paNa jevA sUvA Jain Education Intemational Page #495 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 javAnI taiyArI karI che, acAnaka tyAM AzramamAM corI karavA Avela corIno avAja kAne athaDAyo. pauhArI bAbAnA AzramamAM to kaMI ja na hatuM sivAya caTAI, sAdaDI, mATIno ghaDo vagere. paNa tethIya vadhI saMta pauhArI pote paNa dayAvAna hatA. coroe poTaluM bAMdhI nAkhela, paNa teja samaye pauhArIbAbAno aMdara pravezavAno avAja AvatA gabharAyA, ne poTaluM paDatuM mUkI bhAgyA, paNa temanI pAchaLa pauThArIbAbA pote paNa doDyA ne kahevA lAgyA ane bhAIo! A poTaluM to tamAruM ja che. zAne ahIM mUkIne jaI rahyA cho? mArAthI avAja thaI gayo te eka bhUla hatI. mApha karazo. AvI viziSTa karuNA aparAdha karanAra corI upara dekhADanAra pauhArI bAbAthI coronAM corInAM mAnasa pharI gayAM, jIvanaparivartana thaI gayuM. kUtarA paNa bhUkhI roTI kheMcI bhAge no pauhArI bAbA temane paNa bahumAnapUrvaka bolAvI ghI copaDI roTalIo khavaDAvI detA. AvI jIMdAdilIne kAraNe teo saMtapuruSa tarIke nAma kamAI gayA che. (43) kavirAja ravIndranAtha TAgora CHHAYA baMgALa pradezamAM gAMDAM varaso pUrve aneka pratibhA saMpanna 495 puruSo thaI gayA, temAM kavirAja ravIndranAtha TAgora paNa eka che. teo aMgrejavAdanA virodhI hatA sAthe hindustAnanI AjhAdI mATe paNa potAnI kavitAoM dvArA bhAratIyone saMdeza ApanArA dezapremI hatA. Aje paNa temaNe racela gIta "jana-gana-manaadhinAyaka jaya hai! bhArata bhAgya vidhAtA' premathI samUhamAM gavAya che ane hindustAnano jhaMDo pharakAvAya che. jyAre TAgora bALavayamAM hatA tyAre temanA pitAnuM gorA TikiTacekare karela apamAna ane tenA duHkhathI pitAzrIe sTezane UtarI jaI. badhA paisA pleTaphorma upara pheMkI daI ThAlavelo Akroza AMkha sAme hato. tenA saMskAra yuvAnImAM udita thatAM teo aMgrejonI satAmaNI sAme pratikAra karanArA banelA. IzvaranA astitvanI zaMkA karanArA aMgrejo je hiMdu dharmanI hAMsI uDAvatA hatA, temane zikAgo yunivarsiTInA bhASaNamAM jhapaTamAM laI rokaDuM parakhAvI dIdhela ke "IzvaranAM darzana leboreTarImAM kadIya nahIM thAya, paNa tethI kaMI bhagavAnanA svarUpano uccheda karI devAze? tame aMgrejo eka divasamAM 45 vAra maLIne paNa pAMca liTara dUdha nathI pI zakatA, jyAre amArA dezano gAmaDAno bharavADa eka sAthe ATha liTara dUdha pI jAya che. tethI kaMI te satyano asvIkAra na karI zakAya, jyAM aMgrejo tamane AtmA ne adhyAtmanuM jJAna ja na hoya tyAM bhagavAnanI vAto samajavA jeTalA bhAgyavAna tamArA dezamAM na hoya temAM amane Azcarya nathI. aMgrejo duniyAne vaijJAnika ApI zake to bhArata deza duniyAne sAdhu-saMto ApI zake che." vRddhAvasthAmAM jyAre AzramamAM rahI parakalyANanuM kArya karavA lAgyA, tyAre vadhu paDatA dehazramathI laghaDatI biyatanI ciMtA rAkhatA tyAM padhArela mahAtmA gAMdhIe temanI pAsethI mikSArUpe mAMgaNI mUkatAM roja bapore ArAma karavA eka kalAka avazya kADhavA mATe temane vacanathI bAMdhyA. chaTAdAra dADhIvALA ne kavirAjane Ajeya paNa bhAratIya prajAjano navA che. sadAcArIonA satpuruSArtha eLe nathI jatA. (44) saMgItakAra tAnasena ane baiju bAvaro bAdazAha akabarano priyatama gAyaka tAnasena, jenI spardhAmAM UtaravA jatAM baiju bAvarAnA pitAne anekavAra hAra khAvI paDela te tAnasena te kALano ajoDa gAyaka hato. te uparAMta koIka prakAranA rAjakIya anyAyane kAraNe paNa te Page #496 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 486 dhanya dharA ) 6 in Sch ( saMgItakAra baiju bAvaro By: Ajano vRddhapitA tAnasenano zatru banI gayo hato jethI maratAM maratAM paNa tAnasenano badalo levA potAnA putrane bhalAmaNa karI ke game tema baijue tAnasenane mArI nAkhavo. pitAnA mRtyu pachI baiju taka zodhavA lAgyo, paNa eka divasa khaMjara laI hatyA karavA nIkaLela. teNe tAnasenane mAtA sarasvatInA maMdiramAM joyo, je vidyAdevImAM layalIna banI saMgIta vidyAne relAvI rahyo hato. baijuno hiMsakabhAva gaLI gayo. badhe tyAMthI pAchA vaLatAM koIka bIjuM maMdira dIThuM, tyAM darzana karatAM mana zAMta thayuM. tethI manamAM zubha bhAva thayo ke have pachInI saMgIta kaLA Aja bhagavAnanA caraNe vistArI dauM. te divasathI baiju teja bhagavAnamAM otaprota thavA lAgyo, jethI saMgItakaLA khUba vikasI gaI. aMte paristhiti evI sarjANI ke bAdazAha akabara paNa baijunuM saMgIta sAMbhaLavA lAlAyita thaI gayA, paNa baiju bAvaro maMdira choDI bIje gAtobajAvato na hovAthI akabara bAdazAha tAnasenane laIne baijune ja maLavA Avyo ane maMdiramAM beThelA saMgItakAranuM sUrIluM saMgIta sAMbhaLI ApharIna pokArI gayo. basa te ja paLomAM tAnasena saMgItasamrATa bhAvuka banI doDyo ane baiju bAvarAne potAthI caDhiyAto saMgItakAra jANyA pachI paNa bheTI paDyo. badalAmAM baijune paNa jevI khabara paDI ke sAmethI maLavA AvanAra tAnasena che, te paNa zatrubhAva rAkhyA vinA tAnasenane bheTI paDyo. Ama pArasparika anumodanA pachI beu vaccenI zatrutA ja haNAI gaI ane banne ekabIjAnA pakkA mitra banI gayA. tAnasena ane baiju bAvarA e bannenA nAma hindustAnI saMgItakAro Aje paNa yAda kare che. (45) dayALa sayAjIrAva gAyakavADa vaDodarA sTeTanA rAjA sayAjIrAva gAyakavADa. dilamAM parArthabhAvanA beThI hatI, tethI lokonAM bhalAInAM kAma karI AnaMda pAmyA. gujarAtamAM gAyakavADanuM nAma-ThAma dayALutA-dilAvaratA ane dardIonI hamadardI mATe prakhyAta hatuM. eka vAra rAtrinA samaye hospiTalanI nikaTamAM eka bAIne raDatI dekhI, kAraNa ke sArvajanika cikitsAlayanA DokaTara rAtrisevAmAM rokAyelA chatAMya garIba bahenane na gaNakArI. savAre davA levA mATe AvavA sUcanA karI navarAdhUpanI jema samaya bagADI rahyA hatA. guptavezamAM rAjAe svayaM te strIne rUpiyA pacAsa ApI davA karAvI ApI, paNa savAra thatAM te hospiTalanA DaoNkaTarane rAjInAmuM ApavA patra lakhI kaDaka sUcanA jaNAvI ke sArvajanika DokaTaroe rAtrinA paNa dardIone sevA ApavI paDaze. tame kartavyabhraSTa banyA cho mATe rajA ApavAmAM Ave che. ekavAra vajanavALo Topalo mAthe upaDAvavA koI bahene araja karI, to pote sahakArI banavA doDI gayA. bAjumAM rahela araviMdaghoSanI mArmika TakorathI te garIba strInA mAthe bojo vadhAravAne badale sadAya mATe vajana utArI levA evI bheTa rakama ApI ke tevI majUrI karavAnA kAmamAMthI teNI sadA mATe mukta banI gaI. chatAMya...... Jain Education Intemational Page #497 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 chatAMya, durghaTanA e hatI ke aMta samaya Avyo tyAre koI dhanalolupInA lobhathI savAso rUpiyAnA iMjekzana rojanA laI jIvavA madhamAM vadhu bimAra paDyA. kAcA gaMdhAvA lAgI. sagAM rANI cimanAbAI paNa temanA dehanI durgaMdhane kAraNe sevAthI vaMcita asamartha rahyAM ane aMta samaye sAva nirAdhAra banI zarIranA trAsathI mukta thavA prANa choDyA paNa Ajeya temanA jIvananAM sukRtyo thakI guNavAno temane yAda kare che. (46) nAmadevano jIvana-palaTo hindustAnanA aneka saMto paikI saMta nAmadevanuM nAma prakhyAta che, kAraNa ke saMnyAsa svIkAra karatAM pUrve te vikhyAta bahAravaTiyo hatAM. gAma-nagara lUMTavAM ne khUna-kharAbA karavAM tene mana ramata vAta hatI. keTalIya strIo vidhavA thayela ane bALako anAya, chatAMya nAmadevano ahaMkAra ogaLato na hato, chatAMya tenI hitacinA karatI mAtAe tene eka pratijJA ApI hatI te pramANe dararoja maMdire jato ane dhADa pADyA pUrve paNa bhagavAna sAme tanmaya banI thoDI vAra dhyAna dharato hato. eka divasa te maMdiramAM eka vidhavAnA bALakanA rudananA kAraNe dhyAna tUTavA lAgyuM to tene zAMta rAkhavA te bALakanI mAtAne kahevA lAgyo ke bALakane bahAra laI jA. mIThAI vagere khavaDAvI de jethI raDatuM baMdha thAya. mAruM dhyAna bagaDI rahyuM che. chappanabhoga dharavAnA divase mA bALakane laI maMdire Avela paNa nAmadevanA AzayathI teNIe javAba Apyo ke mIThAI khAvA-khavaDAvavAnA divaso gayA che, kAraNa ke bALakanA pitAnI hatyA nAmadeva nAmanA lUMTArAe karI tyArathI gharamAM garIbI vyApI gaI che. have to amAre bhagavAnanuM ja zaraNuM che. vAta sAMbhaLatAM ja nAmadeva coMkI gayo. potAthI thayela badhAMya pApo khyAlamAM AvI gayAM. koI divasa nahIM paNa Aje bhagavAnanI sAme te pote ja raDI paDyo. vidhavAne potAno paricaya ApI teNInA patinA hatyArA rUpe pote potAnI oLakha sAthe talavAra ApI dIdhI ke jethI vidhavA bAI te ja talavArathI badalo vALI zake, paNa jyAre vidhavAe tevuM navuM pApa karavA dharAra nA pADI ane potAnA bALakane Apela duHkha nAmadevanA bALakane na maLe tevuM icchatI hatyArA nAmadevanuM paNa bhaluM icchatI tene vize dharmanI vAto kahevA lAgI. nAmadeva 487 mATe te ghaDI parivartananI hatI. ISTadevanA caraNomAM lohIthI raMjita talavAra mUkI dIdhI. te pachI ahiMsAvAdI banI jatAM teja hiMsaka nAmadeva nAmacIna saMta nAmadeva thaI gayA, jeNe jIvanamAM pazcAtApanA agnimAM potAnA haiyAne komaLa banAvI dIdhela hatuM. (47) saMta jJAnezvara saMta nAmadevanA samayakALamAM thaI gayela saMta jJAnezvara, mahArASTranI bhomakA upara jemano janma thayo tathA mahArASTra ja jemanI dharmakarma bhUmi banI. tIvra medhAzaktine kAraNe teo jJAnayogI tarIke oLakhAtA hatA, paNa eka nAnI UNapa anubhavatA hatA ke prabhubhaktino rasa-ruci ochI hovAthI bhajana-kIrtanamAM bhaLatA na hatA, paNa te ochapane kAraNe samAjamAM cAlatI carcAo temanA khyAlamAM hatI. uparAMta potAne paNa duHkha thayuM te zA mATe bhagavadbhaktti mATe ullAsa lekhanamanana-vAcana-ciMtana jevo nathI jAgato ? eka divasa jANavA maLyuMke saMta nAmadeva jAtrA karavA javAnA che, temanI sAthe jAtrA karavA javAno jo meLa paDI jAya to kadAca bhaktiyoganI kasa2 dUra thaI jAya ane sAmAjika vAno baMdha thaI jAya. gayA jJAnezvara saMta nAmadevane maLavA ane temanI sAthe tIrthayAtrAnI ruci darzAvI. Page #498 -------------------------------------------------------------------------- ________________ *** saMta nAmadeva Azcaryavibhora thaI gayA ane te bAbata sIdhI rajA ApavAne badale javAba Apyo, "lagIra ahIM beso, jAtrA mATe mArA bhagavAnanI AjJA laIne AvuM, jevI temanI marajI.'' nAmadeva bhaktikhaMDamAM gayA, dhyAnamAM beThA ane teTalAmAM temanA hRdayamAM je saMvedanAo thaI tethI AMkhothI daDadaDa AMsu paDavAM lAgyAM. bhaktibhInA jyAre bahAra AvyA, saMta jJAnezvara temanI AMkhomAM AMsu dekhI stabdha banI gayA paNa buddhimAna jJAnezvara pAmI gayA ke bhakti keTalI uttama ke bhagavAnanI AjJA pachI ja kAryo karavAnAM, sAthe prabhumilana pachI du:khAzru. saMta nAmadeve sAthe jAtrA karavA sahamati ApI ane saMta jJAnezvarane lAgyuM ke have temanuM jJAna koruM jJAna nahIM paNa vyAvahArika jJAna banaze, abhimAna TaLaze ane azubha karmo bhaktithI baLaze. (48) mAtA karatAM koNa mahAna? baMgALanI yunivarsiTInA vAisacAnselara AzutoSa mukharajI hatA. te samaye lorDa karjhananI sattA cAlatI hatI. aMgrejonI gulAmI heThaLa bhArata dezanA acchA nAgariko paNa lAcAra banI temanI ane temanI AjJAonI sevA uThAvavA bicArAM hatAM. eka divasa videzanA koI kAma mATe karjhanane jarUrata paDI AzutoSa mukharajInI. temaNe mukharajIne paradeza javA dabANa karyuM; tethI AzutoSe te bAbata mAtAnI sahamati meLavavI ucita mAnI mAtAnI rajA mAMgI, paNa videzI raMga-DhaMga-vilAsathI akaLAyela mAtAe potAnA putranI saMskAra-rakSA karavA AzutoSane videza javAnI nA kahI dIdhI, tethI mukharajIe te ja vAta lorDa karjhanane kahI. potAnI vAtanuM apamAna thatuM jANI karjhane pharI dabANa lAvI mukharajIne kahI dIdhuM ke tamArI mAne kaho ke paradeza javAnI AjJA lorDa karjhane pharamAvI che, mATe vacce bIjI-trIjI vAto na karI zakAya. paNa vaLatI kSaNe ja AzutoSa mukharajIe paNa lorDa karjhanane javAba ApI dIdho ke mArI mAtAnI AjJA mArA mATe jagatamAM sauthI zreSTha ane chellI AjJA, tenI uparavaTa thavA karatAM huM nokarI choDI devA taiyAra chuM paNa mAtAnA manane duHkhI karI huM ApanI ke koInIya sevA nahIM karI zakuM. mukharajInA dhanya dharA moTA hoddA karatAMya UMce hoThe rahelI mAtAnuM mUlya lorDa karjhanane have jaNAI gayuM. (49) kavirAja mAghanI caDatI-paDatI mRtyu samaye emanA pitAzrIe potAnA putra mAgha kavinA jIvananA aMta sudhI koI takalIphono sAmano karavo na paDe te mATe bhUmimAM pUrA so varasanI gaNatarI karI chatrIsa hajAra suvarNakuMbha dATela hatA, jemAMthI udAra dAtA mAdha kavi to rojanA 4-5 ghaDA kaDhAvI dAna ApavA lAgyA. temanI yazakIrti khUba prazasta thavA lAgI. rAjA bhoja paNa vi mAghanA mahelane jovA svayaM Avyo ane bhAva thaI jatAM paMdara divasa sudhI tyAM ja sthiratA karI. eka divasa evo paNa AvI gayo, jyAre chatrIsa hajAra jara-jhaverAtanA kuMbho paNa nAmazeSa thaI gayA. dAnanA avirata pravAha pachI badhuMya vaparAI jatAM chelle mAdhakavie haju paNa lokone devA potAno moMghero mahela vecI nAkhyo. svayaM ane patnI have sIdhu-sAduM jIvana jIvavA lAgyAM. gharamAM kazuMya bacyuM na hatuM tyAre yAcako AvyA ane mAgha kavie patnInA beu hAthanAM kaMkaNa paNa dAnamAM vecI nAkhyAM. te pachI to janma vakhate cAra jyotiSa paMDitoe karelI AgAhI pramANe khAvA-pIvAnA paNa vAMdhA eka vakhatanA abajopati mAghakavine paDavA lAgyA, chatAMya dAnanA vyasanathI utpanna karela puNyaprabhAve temanuM manobaLa majabUta ja rahyuM hatuM. kavirAje Arthika samasyAne sudhAravA zizupAlavadha nAmanuM saMskRtakAvya racyuM ane jJAnapremI rAjA bhojane te samarpita karI inAma meLavavA patnInI sAthe dhArAnagarI pahoMcI gayA. jIvananI saMdhyA hatI, paganA DhIMcaNamAM vAnI bimArI lAgI gayelI tethI pote musIbate cAlatAM nikaTanI dharmazALAmAM UtaryA ane patnIne hastalikhita kAvya sAthe rAjA bhojane tyAM mokalI. paMDito sAthe maMtraNA karI inAmarUpe rAjA bhoje cAra lAkha suvarNamahoronI thelI kAvyaracanAnI kadaradAnI rUpe ApI, te paNa yAcakoe mAgaNI karI tethI dharmazALA sudhI jatAM dAna apAI jatAM khAlIkhama thaI gaI. kavi mAdhe paNa patnInA udAra dAna ane khAlI hAtha dekhI jarAya krodha na karyo balke kahevAya che ke dhanavAna ane vidvAna kavi mAghanA prANa evA AghAtamAM paravArI gayA ke sAva jyAre daridra hAlatamAM pote bIjA daridrane kaMI paNa dAna na ApI zakyA. Page #499 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 489 CHHAYA. hA. (50) IzvaracaMdranI paragajutA prayogazALAmAM pazcima baMgALanAM eka pratibhApuruSa eTale IzvaracaMdra vanaspati vize vidyAsAgara. temanA nAmane paNa loko aMgrejImAM God man zodhakhoLa karatAM vagere banAvI goThavatA hatA, kAraNa ke nyAyanIti sadAcArane nizcita karI vadhAre mahattva ApatA hatA, teTaluM ja nahIM paNa svayaM AcAra lIdhuM hatuM ke saMpannatApUrvaka jIvI gayA. dareka vanaspati paNa mAnava ekavAra eka mitranA AgrahathI nATaka jovA gayA. ane pazuprathamavAra ja nATakamAM praveza hato. bhAvavibhora banI mANI rahyA paMkhInI jema hatA, tyAre eka garIba vRddhAne tyAM corane corI karavA AvyAnuM jIve che. dezya AvyuM te jotAM ja IzvaracaMdra to bhAvAvezamAM UbhA thaI janma-jIvanacora pAtrane paganA jUtAthI mAravA lAgyA. darzakoe vacce paDI maraNa te traNeya nATakiyAne bacAvyo ane IzvaracaMdrane Thapako Apyo ke bhAI! dazA anubhave sara jagadIzacaMdra bojha A to nATaka che, hakIkata nahIM. che. cora pAtranI mAphI jyAre IzvaracaMdra mAMgI tyAre tenuM pAtra bhajavanAre paNa garva rAkhI jaNAvyuM ke Aje prathamavAra koIke te mATe jainadharmanA siddhAMto ane khAsa karIne jIvavicAra, mArA abhinayanI kharI kadara karI che, mane paNa atyAre ja jemAM vanaspatikAyane jIvAstikAya lAkhkho varSo pUrvathI tIrthakara paramAtmAe jJAnabaLathI prakAzI rAtribhojana-tyAga, kaMdamULa, khyAlamAM AvyuM ke mArI kaLA keTalI zreSTha haze ke koI mane sAcA cora tarIke navAjI zake che. abhakSya, tuccha phaLa ke parvatithinA lIlotarI tyAga uparAMta Rtuparivartana sAthe amuka vastuonA tyAga darzAvyA che. Ama eka garIba mANasa upara leNadAroe leNAno kesa vanaspatinA sUkSma ane sthaLa badhAMya svarUpanI rakSA ke jayaNA korTamAM karelo, kAraNa ke teNe dIkarInAM lagna mATe udhAra nANAM karavAnuM vidhAna darzAvAyela che. lIdhela, te cUkavI nahoto zakyo ane udAsa banI nirAza beTho hato. IzvaracaMdranA dhyAnamAM te vAta AvatAM ja lAcAra mANasa jagadIzacaMdra bojhane te ja jIvasiddhAMtanI sthApanA karavAmAM aMgrejonI IrSyA naDI gaI hatI. jyAre ekavAra pAsethI leNadAronAM nAma saranAmAM laI lIdhAM ane koIneya sAbitI ApavA aMgrejoe paDakAra pheMkyo tyAre jagadIzacaMdra jaNAvyA vagara rakama cUkate svayaMnA kharce karI-karAvI pote bhalAInA bhAvathI rahyA. jyAre pelo garIba korTamAM apAyela yojanA ghaDI ane badhAyane bhegA karI mAnavamedanI vacce lIlA mudate pahoMcyo, rakama tenI jamA thaI gaI hovAthI kesa radabAtala choDanA kuMDAmAM aMgrejo pAse poTeziyama sAinAiDa jheranuM mizraNa taiyAra karAvI choDavAne te pANI pAyuM, paNa te poTeziyama thayela hato. lAvavAmAM aMgrejoe goTALo karelo. banAvaTI vastune kAraNe te daridrane IzvaracaMdramAM daridranArAyaNanAM darzana thavA choDavAne kaMI ja na thayuM, jethI jagadIzacaMdrane bhoMThA pADavAnI lAgyAM. AvA nAnA-moTA aneka jIvanaprasaMgothI IzvaracaMdranI cAla ramAI gaI. pratibhA baMgALa pradezathI laI samasta dezamAM vyApI gaI hatI. paNa potAnA siddhAMtamAM aDaga bojhe potAnA ja peTamAM (51) sara jagadIzacaMdra bojha te nakalI pANI padharAvI dIdhuM, ane potAne kaMI ja na thayuM, tethI baMgAlanA vaijJAnika zrI jagadIzacaMdra bojha, jeoe nakalI jheranI vAta ughADI paDI gaI. pachI vizvAsu mANasa sAthe vanaspatimAM jIva hoya che tenI sAbitI ApavA aneka - jhera maMgAvatAM jevuM poTeziyama sAinAiDanuM dhovaNa choDavAne prayogo karyA hatA. bacapaNathI saMzodhaka buddhi hatI tethI pAvAmAM AvyuM ke tarata choDavo kALo paDI gayo. aMgrejonI sAme potAnI meLe anyanI preraNA vagara pote banAvela nAnI vanaspatimAM jIva che, te vAtanI pratIti karAvyA pachI deza videzamAM jagadIzacaMdra jagajAhera thaI gayA hatA. Jain Education Intemational ducation Intermational Page #500 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 490 dhanya dharA (53) narasiMha mahetA ja)) nI " ' kAraNa ke & National SAnananana nananana : e vAta (52) bhAvanagaranA dIvAnasAheba gujarAtanA bhAvanagaramAM aneka bhAvikoe sArA sajjana puruSone joyA-pAmyA che. temAM kSetranuM baLa kArya karatuM haze. thoDA ja varaso pUrve bhAvanagaramAM dIvAna sAheba thaI gayA sara prabhAzaMkara paTTaNI, jemanI udAtta bhAvanAthI bhAvanagaranI paristhiti sArI sudharI gaI. AkhAya sTeTamAM AbAdI vistaravA lAgI. koIka temane bahumAnapUrvaka sara kahe to koIka divAnasAheba kahe koIka paTTaNIjI kahI navAje, paNa temanI vRddhamAtA dulArathI dIkarAne parabhA-parabhA karI bolAvatAM jeno divAnajIne jarAya raMja na hato. mAtRbhakta prabhAzaMkarajI DozImAtAnI sevA svayaM karI zAMti ane tAjagI anubhavatA. jAta upara kaThora paNa lokavyavahAra khUba komaLa rAkhatA hatA. vRddha mAtAe Ayu pUrNa karyuM, te pachI aneko sAthe sArA saMbaMdhane kAraNe mRtakanI smazAnayAtrAmAM sArI saMkhyAmAM loko joDAI gayAM hatAM. ATalI badhI medanI vacce paNa jANe khAlIpAno anubhava hoya tema prabhAzaMkara codhAra AMkhe ane moTA avAje raDavA lAgyA. mAtAne jANe khobo bharI AMsuothI zraddhAMjali ApI dIdhI. kalAka pachI thoDA zAMta paDyA tyAre mitroe AzvAsana ApavAnuM cAlu karyuM ke, "ApanA jevA samajadArane Ama raDavuM kema zobhe? mAtA vRddhA hatI ane maraNa to saune avazyabhAvI hoya ja che, pAchA tamArAM mAtuzrI pUrNa AyuSya bhogavI paralokavAsI banyAM che, to ATaluM AkraMda te zA mATe?" zAMta paDela paTTaNIjIe javAba zAMta bhASAmAM Apyo, "mAtAnuM maraNa mArA duHkhanuM kAraNa pachI che, paNa have saunA bahumAna-sanmAna vacce paNa hetabharI bhASAmAM "alyA parabhA jhaTa jamI le, bhUkha nathI lAgI? kAma to roja rahevAnuM, paNa thoDI phurasada to rAkhavI ja paDaze ne!" AvuM premathI kahenAra have koNa rahyuM? basa mA sAthe mAtAnA premALa bola paNa gayA tenuM duHkha satAve che. mitra varga hakIkata sAMbhaLI stabdha thaI gayo. jema mIrAMnI kRSNabhakti prakhyAta che, tema gujarAtanA jUnAgaDhanA bhakta narasiMha mahetAnI viThThalabhakti vikhyAta che. Ameya bhaktonI bhagavAnabhakti jyAre pUra bahAramAM khIlI UThe che, tyAre bhaktinuM carama phaLa mukti chatAMya bhaktane te mokSa karatAMya bhavobhavamAM bhakti ja maLatI rahe temAM rasa hoya che. narasiMha mahetA saMsArI hovA chatAMya na jANe prabhuparAyaNa teo saMsArabhAvothI para hatA. kyAreka patnIno kaMkAsa to kyAreka dIkarA-dIkarInI ciMtAmAM teo bhaktinI bhInAza chatAMya haLavAza anubhavI nahotA zakatA, tethI eka divasa kaMTALIne temaNe potAnI bhaktinA phaLa rUpe prabhu pAse potAnA ja kuLanuM nakhkhoda mAMgI lIdhuM ane sAcI bhaktinA tAtkAlika phaLa rUpe yuvAna patnI paralokavAsI acAnaka ja banI gaI. dIkarI paraNelI hatI teNe paNa pati gumAvyo ne mahetAno juvAnajodha dIkaro pitAnI hAjarImAM ja mAtA pachInA krame maraNa pAmI gayo. narasiMha mahetA pArivArika bhIMsamAM ekalA paDI gayA, paNa AvI gayela duHkhamAM vairAgya khUba vadhyo ane bhakti pUra bahAramAM khIlI UThI. mukhamAMthI dharmapatnInA avasAna pachI zabdo sarI paDela ke "bhaluM thayuM bhAMgI jaMjALa, sukhe bhajazuM zrIgopALa." teja narasiMha mahetAnI hUMDIno camatkAra paNa gajAhera che. Jain Education Intemational Page #501 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 491 kyAreka bhakta mahetAnA mukhamAMthI vAkyo sarI paDyAM, harinA bhakto mokSa na mAMge, mAMge janamojanama avatAra jone." jANe vadhu bhakti karavA mATe ja teo divaMgata thaI gayA! (54) bhAdu bhAvANI jenAM nAma ane kAmathI soraThanI dharA dhrujatI hatI tevo bahAravaTiyo bhAdu bhAvANI I.saM. 1944nI sAlamAM thaI gayo. polIsanA mANasone paNa kyAreka kaTakIo ApI phoDI nAkhato, kyAreka to sarakArI polIsa paNa jenAthI gabharAtI hatI chatAMya tenI dhADa phakta rUpiyA-dAgInA mATenI rahetI. strIo prati komaLadila hato tethI tenA sadAcAranI prazaMsA paNa thatI hatI. saurASTranA bheMsANa gAmanI nikaTanA bhAgamAM jyAM te trATakavAno hato tyAMnA badhAMya saranAmAM gupta rIte meLavI zrImaMtone lUMTI lIdhA ane dhana-sAmAnane sAMDhaNIo upara caDhAvI khUba dUra jaMgalamAM sAgarIto sAthe doTa mArI mUkI. ghora aMdhArI rAta paDI gaI ane bhUkhyA sAgarIto sAthe bhAdu koIka bAvAjInA rAtribhojananA kAryakramamAM bhaLI gayo. bhojananA samaye ja mahemAna banI Avela temanI ToLakIne bAvAjI oLakhI na zakyA, tethI svAgata karyuM ane bholAnAthanA maMdire vizrAma karavAnI vinaMtI paNa karI. lUMTa calAvanAra saue zAhukAra banI bAvAjInI sAthe bhojana lIdhuM, tyAre temanI cAla-DhaMgathI bAvAjI pAmI gayA ke temane tyAM atithi banI Avela koI sArA mANaso nathI lAgatA, chatAMya bAvAjIe aucitya jALavI prema-vAtsalya-satkAra pIrasyAM ane jevuM bhojanakArya pUruM thayuM, madharAtrie bhajana gAvAnAM cAlu karI dIdhAM. tethI bhAdu bhAvANInA bhAvo ja badalAI gayA. bAvAjInuM pavitra bhojana ane bhagavAnanA bhajana pachI tenAmAM paDelI AsurI bhAvanA naSTa thaI gaI. pApo bharela bhUtakALa yAda AvI gayo. AMkho chalakAI gaI. jIvanapalaTo thaI jatAM AMcakelo sAmAna bAvAjI mAraphata ja pAcho mAlikone apAvI dIdho ane pote bAvAjI pAse saMnyAsa svIkArI lIdho. (55) zeThANI harakuMvarabahena ahamadAvAdanA gaurava samuM gaNAtuM haThIsiMhanuM daherAsara jenI pratiSThA bAravratadhArI zrAvaka nagarAjajIe karI te vi.saM. haThIsiMhanuM daherAsara hatI 1903. te pUrve ja zeTha haThIsiMha jeo vi.saM. 1901 (I.sa. 1850)mAM ja haThIsiMha svayaM pote bAvana jinAlayanI sthApanA karavA khAtamuhUrta ane pAyAnuM kArya pAra pADI upalA hoThanI nAnI paNa vakarelI phoDakI pAkI javAthI svargavAsa pAmI gayela, chatAMya sva. zeTha haThIsiMhanI trIjI dharmapatnI harakuMvara zeThANIe daherAsara AkhAyanuM kArya potAnA hastake laI, vyApAra vagerene paNa vyavasthita calAvatAM daherAsaranuM kArya pAra pADI dIdhuM ane Aje to te saMpUrNa saMkula so varasathI vadhu prAcIna thaI javAthI tIrthanI upamAne pAmyuM che. zeThanA svargagamana pachI zeThANIe jAtrAsaMdha pAlitANAno kaDhAvyo. koleja, hospiTalomAM sakhAvato karI, pAlitANA tIrthe hIMgaLAjanA haDA javA pagathiyAM vagere karAvI ApyAM. zeTha haThIsiMhanI khyAti pArasamaNi tarIkenI hatI. tethI AkarSAI eka bAI temanA AvAsasthAne AvI temanI pAse duHkhanI sAcI rajUAta karI. haThIsiMhajInA patnIe bAInI badhIya vAta sAMbhaLI zeThane sArI vAta jANa karI. javAbamAM zeThe potAnI paDatInA divasamAM paNa potAnI patnIne pUchI, rahela badhuMya dAgInuM pelI garIba bAIne bheTamAM ApI dIdhuM ne potAnI chApa pArasamaNinI UbhI ja rAkhI. Jain Education Intermational Jain Education Intemational Page #502 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 492 bAI to nyAla thaIne pAchI vaLI, paNa pati-patnI beune bhalAInuM kArya karavAno anero AnaMda hato. dhaniyA nAmano majUra zeThANInA ghera corI karavA Avyo, tyAre zeThANI jarAya gabharAyA vagara rAtrinA samaye sAmAyika ja karatAM rahyAM. savAre jyAre badhAya majUrone majUrI apANI tyAre corI karavA Avela paNa na phAvela dhanIA corane be gaNI majUrI ApI bhoMTho pADI dIdho. zeThANInuM kahevuM hatuM ke "teM rAta jAgI khoTo ujAgaro karyo che, tethI bamaNu mahenatANuM ApyuM che." cora raDI paDyo. AvAM hatAM paragaju zeTha-zeThANI, tethI Ajeya temane yAda karAya che. (56) svarasamrATa solAka gIta-saMgItanI je kalA mAnavIne maLI che, te pazuo pAse kyAMthI? ane temAMya svarasAdhaka jyAre pUra bahAramAM khIle tyAre zabdo ja jaDa-cetana tamAma padArthone paNa bhAvita- prabhAvita karI de che. dIvA pragaTI javA, vagara meghe varasAda varasI javo ke ThUMThA jhADamAM pAna-phaLa-phUla UgI nIkaLavAM te paNa sAMgItIya kalA che. haraNa-nAgathI laI aneka vanacara pazu-paMkhIo paNa gAyana-kaLAthI AkarSAya che te satya-tathyane supere sAdhanAra eka kalAkAra kalikAlasarvajJa hemaMcadrAcAryajInA samayakALamAM thaI gayo jenuM nAma hatuM solAka. AbunA parvata upara rahela virahaka nAmanA vRkSanA ThUMThA sAme vAMsaLInA evA sUro relI dIdhA ke temAMthI phaLa-phUla badhAMya pragaTa thavAM lAgyAM ane svayaM A.bha. hemacaMdrAcAryajI paNa temane jotAM rahI gayA. inAma vijetA solAkanI kalA pragaTa thavAmAM nimitta banela hato eka videzI saMgItakAra. ghaTanA ema banela ke te videzI kalAkAre vAMsaLInA sUro relAvI jagalanAM haraNiyAMone AkarSita karI dIdhela. ToLAMnAM ToLAM haraNo dekhI khuzImAM ne khuzImAM kalAkAre potAno amUlya hAra eka haraNanA gaLAmAM paherAvI dIdhela paNa te haraNiyuM vAMsaLInuM vAdana baMdha thatAM ja pAchuM cAlyuM gayuM, je pachI te videzIne teja hAra guma thaI javAthI kheda thatAM kumArapALa mahArAjanI sabhAmAM jyAre zrIpAla kavi sAthe anya kalAkAro vAjiMtro vagADI vinodavihAra karAvI rahyA hatA tyAre teNe potAnI phariyAda noMdhAvI. game te bhoge koI kalAkAra saMgIta dvArA badhAMya haraNiyAMone pAchAM bolAve ane hAravALo haraNa dekhAtAM ja hAra pAcho meLavI levAya tevI darakhAsta rajU karI tyAre solAke ja tema karavA bIDuM jhaDapI dhanya dharA lIdhela ane videzI gItakArane Azcarya pamADavA jaMgalamAM laI jaI evA svaro vahAvyA ke hAravALuM haraNa AvatAM ja hAra pAcho meLavI lIdho. (57) harizcaMdra bhAratendu baMgALanI bhUmimAM aneka sAhityakAra-kavio-lekhako thaI gayA. tyAMnA vikhyAta eka sAhityakAra harizcaMdra bhAratendu. lakSmI ane sarasvatI eka ja gharamAM vAsa kare tevuM AzcaryakArI milana temanA parivAramAM hatuM. harizcaMdrajI dAnavyasanI banI gayA hatA, tethI jeTalo paiso hato badhoya udAradilathI garIbonA lAbhArthe vAparI nAkhavAmAM temane AnaMda Avato hato. koIka vidvAnane temanAmAM udAratAnA badale uDAupaNuM dekhAyuM, tethI eka vAra saMskRtazloka dvArA temane cetavyA ke jo lAbhAnulAbhano vicAra karyA vagara lakSmI vAparazo to ekAda divasa bhikSA mAMgavAno vAro Avaze mATe nukazAna ane lAbha beu vicArI yogya vyaya karavo. te ja vakhate bhAratendujIe khulAso karI dIdho ke lakSmI potAnI pAse che te potAnA pUrvaja amIcaMda nAmanA vaDIla dAdAnI che ane temaNe paNa te saMpatti aMgrejone sAtha ApI kAvAdAvAo karI banAvI hatI. aMgrejo sAthe bhaLavAthI aMgrejone khUba protsAhana maLyuM ne dezane nukazAna, mATe tevI lakSmI potAnA gharamAM rAkhavA karatAM dAnamAM vAparI nAkhavAmAM ja lAbha jaNAya che, mATe dAna dvArA paisAne paragharamAM pahoMcADI rahyA che, jemAM beu pakSe lAbha. potAnI pApalakSmInA kSayathI potAne paNa aparigrahano lAbha ane jarUratamaMdone tyAM javAthI temanI duA maLavAno lAbha. harizcaMdra bhAratendue jIvananA aMte daridra banI javuM pasaMda karyuM paNa mAyA-kapaTa karI parigrahanAM pApa vadhAravuM na ichyuM. vidvAna vyaktinuM mastaka namana karI rahyuM. (58) bhaDavIra bhImasiMha ThAkora aMgrejonA zAsana daramyAna teoe anekavAra hinduone dharmAMdhatAnA nAme cheDyA hatA, tethI avAranavAra matabhedamanabheda UbhA thayA ane aMgrejo kUTanIti apanAvI zAsana karatA hatA. javAMmardone saMvedanazIlatAnA kAraNe kesariyA ane satI nArIone jauhara karavAnA vArA paNa anekavAra AvI gayA che. tevo ja taMgadilIno prasaMga Ubho thayo hato. hinduonA Page #503 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 atyaMta prasiddha devasthAna ogaDa mukAme, jyAM dara varase aSADha suda terasanA divase aDhaLaka hinduo jAtrA karavA Ave ane meLA jevuM vAtAvaraNa sarjAtAM hinduo vaccenI ekatA-saMgaThana vadhI jAya. ogaDa gAma banAsakAMThA jillAnA bhAbharanI nikaTanuM sthAna hatuM. gujarAtamAM te sthAnamAM aMgrejoe bhedanIti UbhI karavA yAtrAbaMdhInuM pharamAna kADhyuM, kAraNamAM yAtrA daramyAna pUrvanA varasamAM thayela koI mArAmArInuM kAraNa jaNAvI zAMti mATenA pagalAM tarIke mAhitI ApI hatI. te samaye bhAbhara vistAramAM bhImasiMha ThAkora rAjya karatA hatA, temane aMgrejonA kAvatarAnI gaMdha AvI gaI. tethI yAtrA rokvA bhegA thayela lazkaranA javAnonI sAme badhAya hindu jAtrALuo "kAM to nIrthayAtrA athavA smazAnayAtrA" tevA nArA lagAvI dharAvA lAgyA. AgaLa AgaLa cAlI rahela bhImasiMhathI goro mukhya nAyaka gabharAI gayo, teNe badhAyane rokyA ane phakta bhImasiMha sAthe thoDAM ja lokone jAtrA karavA javAnI paravAnagI ApI paNa prabhunA pyArA badhAya samAna karatAM bhImasiMha bahoLA mAnava samudAya sAthe yAtrAsthaLe pravezI gayA. koI temane rokI na zakyuM ane pharI eka vAra hinduoe maLIne aMgrejone dharmaviruddha javA badala sabaka zIkhavADI dIdho. (59) mahAkavi kAlidAsa dhArA nagarI, rAjA ane moja vidvAnonI sabhA te to jANe sAva sAmAnya bAbata hatI. keTalAka kavio, sAkSaro vicArako, lekhako ane kriyAothI bharapUra dhArA nagarImAM eka saMyuktam CHHAYA. divasa koI paNa nAnI bAbatamAM kavi kAlidAsanuM apamAna rAjA bhojanA tumAkhI bharela valaNathI thaI javA pAmyuM ne svamAnI kavirAje dhArA nagarIno ja tyAga in t 493 karI dIdho. pUrAM be varasathI vadhu samaya vItI gayA pachI rAjA bhojane kAlidAsanAM kAvyoe karI kavirAjane teDAvavA manamAM saMtApa pedA karI dIdho. game tema rAjAe bhALa meLavI sanmAnapUrvaka kavirAja kAlidAsane dhArA nagarImAM punaH bolAvI lIdhA ane eka divasa khuzamijAja hatA tyAre prazna paNa karI dIdho ke "mArAthI tame apamAnita thayA tenuM mane du:kha thayuM, paNa kavirAja tame temAM dhArAnagarI ja choDI dIdhI tethI nukazAna tamane thayuM ke mane?" tarata ja hasatA moDhe kAlidAse saMskRtabhASAmAM zloka racI javAba ApI dIdho, jeno bhAvArtha to, hAthInA gaMDasthaLathI jharatA madane meLavavA bhamarAo be gaMDasthaLe AvI bese tyAre tethI hAthInI zobhA khUba vadhe che, paNa madAnya hAthI kAnone phaphaDAvI te bhramarone uDAvI de to potAnI ja zobhA hAthI gumAve che, balke bhamarA to bhAgI jaI taLAvanA vikasita kamaLono parAga cUsavA lAge che. tethI bhramarone gumAvavAnuM kazuMya nathI hotuM. tema he rAja! amArA jevA nAnA mANasone zuM nukazAna thAya? moTA to Apa cho.' ja (60) zIlavaMtI padminI rANI mevADanA itihAsamAM je zIlavaMtI nArInuM nAma zaurya mATe gAje che te mahArANI padminI mahArANI tarIke paNa oLakhAya che. raghunAtha nAmanA eka jAdugaranI uzkeraNIthI mahArANA ratnasiMhanI rUpavaMtI rANI pidmanI upara mohAyela muslima bAdazAha allAudIna khIlajI teNIne begama banAvavAnI murAdathI cittoDa upara sasainya tUTI paDyo, paNa rajapUtoe joradAra vaLanI laData ApI. paNa pachI tene potAnI hAra thatI jaNAtA kapaTa karI maitrInA svAMgamAM ratnasiMhane keMda karAvI dIdho. sAme rajapUtoe paNa mahArANAne mukta karAvavA sInA veza paherI pAlakhImAM padminInA bhAIne ja sIvezamAM besADI keda thayela ratnasiMhane choDAvI dIdhA. mevADano rANo kapaTa karI bhAgI chUTyAnA samAcAra maLatAM pAchuM bIjI vAra padminInA nimitte yuddha thayuM. te vakhate paNa allAudIna hAryo ne pAcho bhAgyo paNa A tarapha padminInA juvAnajodha be bhAIo gorA ane bAdala mRtyu pAmI gayA, tethI rAjA ratnasiMha paNa khinna banI gayA. pharI trIjI vAra muslimoe mahArANA sAme yuddha mAMDyuM, Page #504 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 494 jemAM mahArANA ratnasiMha mRtyu pAmI gayA, tethI badhIya rajapUtANIo hatAza-nirAza thaI gaI paNa mahArANI padminIe potAnI zIlarakSA karavA jauhara karI Atmavilopana karavA agnikuMDo pragaTAvI dIdhA, jemAM kahevAya che ke eka sAthe paMdara hajAra jeTalI rajapUtANIoe "jaya ekaliMga bhagavAnanI' bolIne potAnA prANa pAtharI dIdhA. bIjI tarapha bAdazAha padminIne jIvatI meLavavA game tema karI cittoDamAM peTho tenI lagabhaga cAra kalAka pahelAM ja padminIe jauhara karI nAkhela, jethI teNInI komaLa kAyAnI rAkha tathA hADakAMno Dhagalo ja bAdazAhanA hAthamAM Avyo. khudAne yAda karato bAdazAha nirAzAmAM tUTI paDyo paNa pachInA krodhAvezamAM cittoDanI prajAmAM katleAma karAvI dilhI pAcho vaLyo. (61) haidaraalInI nyAyaniSThA thoDA ja nikaTanA bhUtakALamAM auraMgajheba jevA hindudharmanA kaTTaravirodhI tathA atyAcArI muslima bAdazAha thaI gayA tema haidaraalI jevA rahemadila sulatAno paNa thaI gayA che. zAhajAdA TIpue jAheramAM eka brAhmaNane karela anyAyano nyAya ApavA jyAre haidaraalI pitAe ja dasa koraDA cAbUkano mAra putrane khavaDAvyo tyAre lokone khyAla Avyo ke bhAvinA TIpu sulatAnanA pitA bAdazAha nyAyapriya che, atyAcArI nahIM, paNa muslima ke hindu koI paNa dharmanA siddhAMta viruddha vartana karanAra gunegAra prati te kaThora paNa hato. eka sAmAnya kakSAnA sipAhImAMthI cheka maisUra sTeTanA sulatAnanI padavI pAmI janAra haidaraalI pAse potAnA jIvanaduHkhanA anubhavothI utpanna samajadArI hatI, tethI te hindu-muslima beu prajAne sarakho nyAya ApI zakyo. eka vAra potAnA ja zAhajAdA putra TIpue potAnI mAlikInA kUvAmAMthI reMTa dvArA pANI khetaramAM sIMcI rahelA brAhmaNa pUjArI pAse jANI karIne vAMko vyavahAra karI pIvA pANI mAMgyuM. mitro vagere sAthe te ghoDe besI Avela, te samaye brAhmaNa pUjArIe bhagavAnanI pUjA mATeno kUvo hovAthI muslima TIpune pANI na ApyuM ne hAtha joDI tevo Agraha na karavA vinaMtI karI. tethI hinduonA kAyadAone jANavA chatAMya TIpue brAhmaNanI dhanya dharA janoI kheMcI toDI nAkhI, coTalI kApI nAkhI, nAka-mukha upara muTTIo marAvI. tethI te pUjArI brAhmaNe haidaraalI pAse potAnI ApavItI jAhera karatAM paravaradigAra zabda vAparyo. hindu pUjArIne herAna-parezAna karavAnA daMDa rUpe ja te brAhmaNanI sAme ja dasa koraDA phaTakArI TIpune sajA karI je dekhI muslima netAo paNa haidaraalInI nyAyapriyatA upara ovArI gayA. (62) kavi gaMganI hindutva khumArI jyAM sudhI AcArya bhagavaMta hIrasUrIzvarajI ma.sA. tathA temanA ja upAdhyAya mahAtmA jaina munivaronA paricayamAM bAdazAha akabara nahoto Avyo tyAM sudhI tenAmAM aneka prakAranI krUratA jovA maLatI hatI. paNa teja akabara jaina sAdhusaMtonA paricaya pachI ahiMsApremI banI gayo. te pUrvenI vAta che. viziSTa kAvyazakti dharAvatA gaMga kavi jeo kaTTara hindu kavi hatA ane bAdazAhanI paNa kyAreya khuzAmata karavAmAM mAnatA na hatA teo akabaranAM navaratnomAMnA eka hatA paNa IrSyALu maulavIo ane anya pratispardhIoe maLI geMga vinA vadhI rahelAM mAnapAnane aTakAvavA akabaranA kAnamAM tela reDyuM. kahyuM ke "je kavi gaMga tamArA roTalA khAya che te tamAro vaphAdAra nathI, parIkSA karavI hoya to karavI kAraNa ke Aja sudhInA koI paNa kAvyamAM temaNe tamArI prazaMsAnA zabdo paNa vAparyA nathI." akabara stabdha thaI gayo ane kharekhara parIkSA levA temaNe bIjA ja divasanI sabhAmAM pote kavitAnuM eka pada racI tenI pUrti zIghra kavi gaMga pAse karAvavAnuM sUcana karyuM. akabare racela paMkti hatI, "Aza karo akabara kI', gaMga kavi samajI gayA paNa nIDaratAthI temaNe te paMktinI pUrve ja tarata paMkti racI saMbhaLAvI, dhvajasako hira pe vizvAsa nahIM so hI Aza karo akabara kI'. gaMga kiva uparanA akabaranA krodhathI duzmano khuza khuza thaI gayA, paNa gaMga kavine hindudharmanI khumArI hatI. akabare dArU pAI hAthI gaMga kavi upara choDI mUkyo jenA paga nIce gaMga kavie kacaDAI jaI prANa choDI dIdhA, paNa khoTI khuzAmata na ja karI. Page #505 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 45 ane satyanA paMtha upara hindustAnanI AjhAdI vize AsthA na hatI. tethI pattharano javAba ITathI ApavA ane jevI rAjanIti tevI laData ApavA zIkhoe maLI vIranetA tarIke tegabahAdurasiMhane mokhare rAkhI moraco mAMDela. briTizaro sAme rItasaranuM yuddha ja mAMDI dIdhuM hatuM paNa aMgrejonI sAme zIkha sainyonuM TakavuM bhAre muzkela banI gayela, jethI aneka nirdoSa sainiko ochA thavA lAgatA, tegabahAdurasiMha ciMtita avasthAmAM kAryakrama kema AgaLa dhapAvavo te ciMtAmAM paDyA hatA. ekadA potAnI peDhInI beThaka upara sAva udAsIna jevA kaMIka vicArI rahyA hatA, tyAM nAno phakta bAra varasano bALaka potAno ja dIkaro AvI gallAtallA karavA lAgyo ane pitAjInA mananuM manoraMjana karavA pUchavA lAgyo ke "teo zA (63) prathama AcAra pachI pracAra eka vyaktinA jIvana-sadAcAranI chAyA bIjI vyakti upara kevI joradAra paDI zake che tenI A kahANI che. mANasa je samAjamAM rahe che tyAMnI maryAdA, tyAMnA rItarivAjo ane tyAnuM vAtAvaraNa tene prabhAvita karatuM hoya che. teja kAraNa che ke maMdiromAM rahela mUrti karatAMya kyAreka te mUrtinAM darzana mATe Avela bhAvikonI suMdara manobhAvanA navA darzanArthInA bhAvone sudhAranArI banI jAya che.. dInabaMdhu enDrujha nAmano sadAcArI mANasa je potAnI zakti ane bhAvanA sAthe bIjAnA nikaTanA aparicitonAM Arthika, mAnasika, kauTuMbika duHkhone dUra karI Apato, uparAMta tethIya vadhIne anyamAM paNa sArA AcaraNano dIpaka pragaTAvavA te te vyaktione pApa-vyasana mukta karavA jabbara puruSArtha paNa karato. eka sAdhu-saMtane chAje tevo upadezaka banI doSamuktinA lAbho batAvI mIThI bhASA dvArA sAmevALAne evI rIte bodha Apato hato ke tethI madirA, corI, parastrIgamana, hatyA, mAMsAhArathI laI niMdA-kUthalI ane unmArgagamananA paMthethI keTalAMya yuvAnayuvatIo teNe pAchA vALyAM hatAM. paNa eka dArUDiyo kemeya karI dArU choDavA taiyAra thato na hato. dInabaMdhu tene madirApAnanI AsaktithI bacAvavA khUba mahenata karavA lAgyA. chatAMya. pelo nazAbAja badhuMya mAnavA taiyAra sivAya dArUtyAga. chelle to krodhamAM AvI teNe enDrujhane suNAvI dIdhuM ke te bhagavAnanA nAme paNa madirApAnano tyAga to nahIM karI zake, kAraNa ke eka to dArU vagara te jIvI na zake ane bIjuM tene bhagavAnanA astitvamAM ja vizvAsa nathI. | dInabaMdhue chellI rajUAta karI dIdhI ke "bhAI! bhagavAnamAM tane bhale vizvAsa na hoya, paNa bhagavAnane to tArAmAM pUro vizvAsa che, mATe ja mArA jevA sAmAnyane tArI sevAmAM mokalyo che." basa teTaluM ja suNatAM te stabdha thaI gayo. sAmAjika bhayathI nahIM paNa dInabaMdhuthI bodha pAmI madirAtyAgI banI gayo. (64) tegabahAdurasiMhanI vyathA aMgrejavAdanA kALamAM zIkhasaMpradAya paNa paradezIonI gulAmImAMthI mukta thavA kaTIbaddha thayo hato. paMjAbanA pradezathI laI cheka jammu-kAzmIra sudhInA deza-pradezomAM ekatAnI cetanA jAgI hatI paNa badhAMya lokone mahAtmA gAMdhInA ahiMsAcAra putrane dekhI vahAla UbharAyuM ane netAjIe putranA gAla upara hAtha pheravatAM satya paristhitinI jANa karatAM kahI dIdhuM ke "beTA! ApaNA sainyamAM jAgRti lAvavA koI moTA mANasanuM balidAna jarUrI banyuM che, nahIM to nikaTamAM ApaNe hArI javAnA te nizcita che." nirdoSa bhASAmAM putre rajUAta karI kahI dIdhuM, "pitAjI! moTA mANasa to tame pote ja cho. zA mATe bIjA koI moTA mANasanA balidAnanI vAta karo cho?" basa nAnA bALakanA mukhamAMthI moTI vAta sarI paDatAM tegabahAdurasiMha jAgI gayA. potAnA ja putra potAno pitA banI bodha ApanAra banI gayo hoya tevI pratIti thaI. pachI sainikomAM paNa paurasa pragaTI gayuM. (65) UjamabahenanuM kariyAvara thoDAM ja varaso pUrve evo kALa vItI gayo jyAre bhogasukhanI bhautika sAmagrIo utpanna thaI na hatI. tethI saMpattivAno paNa lakSmIno sadupayoga jinAlayo, jinabiMbo ke jinAgamo ke dhArmika anuSThAno pAchaLa karI jIvanamAM saMskAronuM siMcana karatA hatA paNa jema jema bhogavAda vadhato gayo tema tema Aje lokonI lakSmI paNa svArthanA sukhamAM vaparAya che, parArthanAM kAmo ochAM thAya che. zatruMjayanI nava TUMko ane badhAMya jinAlayo maLI Jain Education Intemational Page #506 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 49 dhanya dharA sattAvIsa hajAra pratimAothI vadhu pratimAo te paNa yAMtrikavAdanAM sAdhano vagara eka pahADa upara jaI sthApanA karavI te badhuMya nAnuM-sUnuM kArya nathI, paNa te te maMdiro pAchaLa tenA potAnA itihAsa che. temAMthI eka TUMka, jenuM nAma che, UjamaphaInI TUMka tenI ghaTamALa nikhkhAMkita che. pitAnA avasAna pachI AvI paDela jinmedArIne nabhAvatAM moTAbhAIe pitAnA ja sthAne nAnI bahena Ujamane lagna karAvI ApI kariyAvaramAM nava gADAM sonA-cAMdI-jhaverAta bharAvI ApyuM, paNa teNI tethI rAjI na thaI tethI bhAIe udAsI dUra karavA vadhu gADAM bharI ApavA prastAva rajU karyo. paNa Ujama te Ujama hatI, teNIe nArAjInuM kAraNa jaNAvatAM kahI dIdhuM ke gADAMthI to te teNInAM ghara bharAze, mana nahIM, kAraNa ke kariyAvaranI vastuo saMsAra vadhAranArI che, tAranArI nahIM, eTale ja nava gADAM pAchAM laI tenA badale zatruMjaya upara vizALa jagyA laI virATa jinAlaya baMdhAvAya to te ja lagna prasaMganI bheTa gaNIza. bhAI to vadhu rAjI thaI gayo. gADAM pAchAM levAnA badale dasamuM khAlI gADuM bharI ApyuM. ekamAtra nAnI ciThThIthI jemAM lakhyuM hatuM UjamabahenanuM jinAlaya ane kharekhara ciTTInuM lakhANa sArthaka karavA lagna pachI taratamAM ja suMdara jinAlaya baMdhAvI bahenanI bhAvanA pUrNa karI ApI. navaTUMkomAM UjamaphaInI TUMkanA darzana karatAM te prasaMga yAda karatAM kharekhara najIkanA bhUtakALanI vAta jIvaMta banI jaze. dhanya che bhAI-bahenanI bhavya bhAvanAne. (66) nirmaLAdevInI nirmaLatA jUnAgaDha vistAranA majevaDI gAmamAM lakSmIgaurI nAmanI zeThANIne tyAM nirmaLA nAme putravadhU rahetI hatI. nAma pramANe guNa dharAvatI nirmaLAnuM aMtaHkaraNa nirmaLa hatuM. teNIno pati vyApArArthe paradeza gayela je ghaNA divaso pachI pAcho mAdarevatana pAcho Avela ane bAjunA gAma sudhI pahoMcI javAnA samAcAra maLyA, tethI nirmaLA patine maLavA sAsariyAnAM ghareNAM paherI teNInI sAsune praNAma karavA gaI, tyAM ja sAsue samAcAra ApI dIdhA ke "jUnAgaDha AkhAyane lUMTI rahelo kAdu makarANI badhAyanI jema tAro paNa bApa banI tane lUMTI leze mATe daradAgInA paherI kyAMya na javuM." te vAtathI lagIra kSobha pAmyA vagara nirmaLAe to piyaranAM ghareNAM paNa deha upara caDhAvyAM ane sAsujIno pratikAra karyA vagara pharI sAsune maLI AzvAsana ApyuM ke pote hemakhema pAchI vaLaze, ciMtA na karavI. sAsune praNAma karI nirmaLA to ekalI ja gherathI ravAnA thaI patine maLavA paNa adhavacce ja eka lUMTAru trATakyone badhAya dAgInA utArI ApavA dhamakIo ApI. nirmaLAe paNa spaSTa jaNAvI dIdhuM ke A dAgInA ApIza to kAdu makarANIne nahIM ke game tene, sAgarIta to coMkI ja gayo. teTalAmAM carcAnI vAto jhADImAM chupAyelA kAdue sAMbhaLI ane te pote ja Azcarya pAmI Ubho rahI gayo ne badhuMya jhaverAta mAMgyuM. nirmaLAe jAjama maMgAvI jethI dAgInA arpaNa karI zakAya. vismita thayela kAdunA praznanA javAbamAM nirmaLAe spaSTatA karI dIdhI ke "mArI sAsue kahyuM che ke kAdu makarANI bApa banI tArA dAgInA utarAvI leze ane mAre to jovuM che ke bApa dIkarIne kaMIka Ape ke lUMTe che?" khumArI sAthe nirmaLA javAba meLavavA UbhI rahI. bhaDavIra kAdu jhUkI gayo. ghareNA to na ja lIdhA, balka potAnI vIMTI bheTamAM nirmaLAne ApI kahyuM ke "ame AvatI kAle majevaDIne lUMTavAnA tyAre dIkarInuM ghara na lUMTAya tethI gharanI bahAra dIvo mUkI devo." nirmaLA to pAchI gAme jaI pati sAthe pAchI vaLI paNa majevaDImAM badhAyane ghara bahAra dIvA mUkI devA bhalAmaNa karI tethI kAdUnA sAgarIto trATakyA paNa badheya dIvA dekhI koI ghara lUMTI na zakyA. chupAveze nirmaLAne pUchavA Avela kAdune nirmaLAe kahI dIdhuM ke "jema dIkarInuM ghara na lUMTAya, tema dIkarInuM nAma paNa na lUMTAya." (67) jesalatoralanI jIvanakathanI kacchanA pradezamAM thaI gayelo prasaMga. sAsakIyA kAThInI patnI torala satI nArI hatI. AratI utArI gAmamAM prasAda vaheMce ane teNInI chApa badheya zuddha sadAcAriNI tarIkenI prakhyAta hatI. jesala jADejA nAmano khUMkhAra bahAravaTiyo torala, tAtI ghoDI tathA talavArane potAnI banAvavA kAThIne tyAM pahoMcI gayo ane dhamakI ApI traNa vastuonI jema mAMgaNI karI nAkhI, anyathA dhIMgANuM macAvavA dhAka dekhADI. kAThI sAsakIyAe lAcAra banI talavAra ane ghoDInI sAthe patnIne jesalanI kAmavAsanA zAMta karavA rajA ApI. ghoDI upara jesala beTho paNa torale teno sparza paNa na thAya tethI page cAlavAnuM rAkhyuM. Jain Education Intemational dain Education Intermational For Private & Personal use only Page #507 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 490 kahevAya che ke, jesale ghoDI pUrapATa doDAvI tyAre paNa hatI, tyAre vAtavAtamAM cAra koyalonA bhoge thanAra mahemAnonA torala te ghoDInI pAchaLa ane pAchaLa ja rahI ane camatkAra kAryakramanI jANa maLatAM ja nartakInA dilamAM karuNA UbharANI. e thayo ke satItvanA prabhAve vikAra-vAsanAnA badale jesalane madrAsanA vistAramAM utkRSTa gaNAtA koyalanA mAMsatoralamAM satI nArInAM darzana thayAM. bhojananI nartakIe spaSTa nA to pADI ja dIdhI sAthe pote ja raste jatAM nadI AvI, tyAre hoDImAM beThelA musApharone bahAnuM karI UbhI thaI piMjaruM kholI nAkhyuM. tethI cAre koyalone utarAvI daI torale te ja hoDImAM paNa jesala sAthe savArI abhayadAna maLI gayuM ane nirAmiSa bhojanAraMbha thayo. kahevAya karI. nadImAM adhavacce ja vAvAjhoDuM phUMkAyuM ane hoDI nadImAM che ke ATalI ja mAtra jIvadayAnA prabhAve zAntA ApTeno kaMTha aphaLAvA lAgI tyAre jesala motanA bhayathI dhrujavA lAgyo | koyala jevo banI gayo ane teNI nartakInI sAthe svarasAmrAjJI paNa torale bAjI saMbhALI laI jesalane jIvanamAM thayela paNa banI gaI. teNe kokilakaMThamAM ghaNAM gIto gAyAM che. badhAMya pApo prakAzI daI dharmanuM zaraNuM levA bhalAmaNa karI. jesale raDatI AMkhe jevuM potAnA dvArA thayela hiMsA ane hevAniyatanAM pAponuM prakAzana prAraMbha karyuM, Avela jhaMjhAvAta zamavA lAgyo. jIvananI rakSA thaI tema saMtoSa pAmela jesala jADejAe toralane satI nArI mAnI patnInA badale mAtAno darajjo ApI jIvanabhara teNInAM kapaDAM dhoyAM ane sAthe dhoI potAnI pApavAsanA. | torale aMjAra nagaranI nikaTamAM dharatImAM daTAI samAdhi lIdhI ane jesale teja AghAtamAM prANa khoyA. (68) zAntA ApTe pUrvakALano uttara dizAno dharma hAlamAM dakSiNamAM cAlyo gayo ane pUrva taraphano dharma pazcima tarapha vaLI gayo, te hakIkata paramAtmA mahAvIra deve AjathI 2500 varSo pUrve ja bhAkhelI * * * * * . * * * * * * pas * * * T tAmilanADunI rAjadhAnI tathA vasatIthI bharapUra nagara madrAsa jyAM zAntA ANe nAmanI nartakIno sTeja kAryakrama goThavAyelo hato. nikaTanA samayanI A nartakInI nRtyakaLAne nihALavA madrAsanA yajamAnoe khAsa nartakIne AmaMtraNa ApI bolAvela ane pAchA potAnA kAryakramano ThaThTho vadhAravA sukhIsaMpanna tathA pratiSThita vyaktione AmaMtrita paNa karela. AvanAra mahemAna mATe madrAsamAM vakhaNAtI koyalanA mAMsanI vAnagIo pIrasAvAnI hatI. tevA anAryabhojana mATe cAra koyalone nartakInA utArAnI nikaTamAM ja eka ja piMjarAmAM eka sAthe mUkavAmAM Avela jethI hatyA karI rAtrinA ATha vAgyAnA bhojana samAraMbhamAM upayoga karavAnI goThavaNI hatI. zAntA ApTenuM svAgata joradAra rIte yajamAnoe karyuM, paNa sAMje cAra vAgye zAntA yajamAno sAthe carcA karI rahI * * : y : A * . N New Jain Education Intemational Page #508 -------------------------------------------------------------------------- ________________ meghANaMda gaDhavI merUbhA gaDhavI hemu gaDhavI saMtazrI nArAyaNa svAmI padmazrI dulAkAga kadhI pIMgaLazIbhAI gaDhavI loka sAhityanA kalAdhaze prANalAla vyAsa kAnajI bhuTA bAroTa kanubhAI bAroTa zrI amaradAsabApu khArAvAlA abharAma bhagata padmazrI divALIbena bhIla Page #509 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 olA : AvAM vyaktitvo na oLakhyAnA --yazavaMta kaDIkara sarvaguNa saMpanna hoya tene puruSottama kahevAya che. aneka durguNothI khadabadato hoya tene narAdhama kahevAya che. kavi khabaradAre kahyuM che ke "teja-aMdhAranuM ajaba A pUtaLuM, mAnavI koyaDo che ja pote," A koyaDo paNa spaSTa ane saraLa hoto nathI. na javuM hoya evA mArge paristhiti kheMcI jatI hoya che. na karavAnuM kAma vidhAtAnA akaLa izAre thaI jatuM hoya che. lAkha prayatno chatAM sadmArge javAtuM nathI. vRttio ane paristhitio vacce phaMgoLAto mAnavI kSaNavAra paNa sthira, deDhamULa rahI zakato nathI. evAmAM koI mAnavI ekAda be sadguNone vikasAve ane vaLagI rahe to tene salAma karavI rahI. bhAratIya saMskRtimAM AvAM asaMkhya jIvanamUlyo darzAvyAM che. satya, ahiMsA, paropakAra, udAratA, dAna, tapa, kSamA, sahanazIlatA, jIvadayA, saMyama, samAdhAna, saMvAda, saMtoSa, zAMti-- vagere vagere aneka sadguNothI jIvana uttama bane che. ApaNe sarvaguNasaMpanna to na banI zakIe, paNa AmAMnA ekAda be guNone jIvanamAM utArIe to paNa dhanya dhanya thaI javAya ane itihAsa kahe che ke AvA guNopeta evA adanAjana mAnavIo thakI ja A pRthvI TakI rahI che, A samAja cAlI rahyo che, A mAnavajAta UjaLI che. bhagavAM nahIM paherIne ya saMta jevuM jIvana jIvanArA keTalAye mAnavIo haze. phoTo nahIM chapAvIne ke ArasanI takhtIo nahIM coDAvIne paropakAranI paraba mAMDanArA ane dharatInI soDama jhIlanArA evA keTalAye haze. netRtvanA jhaMDA uThAvIne AgaLa AgaLa nahIM cAlIne, paNa mAtRbhUmi kAje zahIda thaI janArA keTalAye narabaMkA haze. eo potAnuM jIvana to dhanya karI gayA hoya, paNa emanA jIvanamAMthI preraNA laIne potAnuM jIvana yogya dizAmAM vALe nahIM te peDhI kRtaghna kahevAya. sadna oLakhavuM, enI pUjA karavI, emAMthI preraNA levI e dareka prajAno dharma che. A lekhamALA rajU karanAra zrI yazavaMtabhAI kaDIkara viSe prA. ratilAla nAyaka eka noMdhamAM lakhe che ke-- 499 "zrI yazavaMta kaDIkara eTale gujarAtI sAhityanuM eka gauravavaMtuM nAma. gujarAtI sAhityamAM chellAM cAlIsa varSathI satata kheDANa karI rahelA yazavaMta kaDIkaranuM vatana to mahesANA jillAnuM 'kaDI' gAma. eTale ja emaNe potAnuM nAma kaDIkara rAkhyuM che. Ama to teo vaiSNava vANiyA che ane emanI aTaka 'zAha' che, paNa vatananI mamatAe temane 'kaDIkara' banAvyA che." bhAratabharanI badhI bhASAomAM sauthI vadhu kolama lakhanAra tarIke teo paMjAba ane kerAlA sarakAra dvArA sammAnita thayA che. emanAM 350 uparAMta pustako pragaTa thaI cUkyAM che, jemAM 175 bALa-sAhityanAM tathA bAvana navalakathAono samAveza thAya che. suprasiddha navalakathAkAra-vArtAkAra pro. priyakAnta parIkha zrI yazavaMta kaDIkara vize kahe che, "zrI yazavaMtabhAI bALasAhityakAra pahelAM paNa bALasAhityanA kheDANa uparAMta emaNe vArtA-nATaka, hAsya sAhitya, navalakathA-kaTAralekhana-niraMtara zikSaNa, agocara vizva jevA bahuvidha viSayo para paNa saphaLatApUrvaka kAma pAra pADI, lagabhaga 350 pustako, jemAM bALa sAhityanAM 175 pustako gujarAtI sAhityane arpaNa karyAM che. A uparAMta 'gujarAta sAhitya pariSada' 'gujarAta sAhitya akAdamI' jevI saMsthAonI madhyastha samitinA sabhyapade paNa che. yazavaMta kaDIkara gujarAta rAjya sAhitya akAdamI ane gujarAta sAhitya pariSadanA cUMTAyelA sabhya che. 'kAvyagoSThi' (sAhityika saMsthA)mAM paNa varSothI sevAo ApI rahyA che. emane 'rASTrIya', rAjyanA ane anya rAjyanAM sAhityika pAritoSiko maLelAM che. 'dUradarzana' ane 'AkAzavANI' parathI avAra-navAra emanA kAryakramo prasArita thAya che." AvA yazasvI sAhityakArane ApaNe AvakArIe ane sAhitya kSetre teo vadhu ne vadhu siddhi prApta kare. evI zubhecchA sAthe viramIe. ---saMpAdaka Page #510 -------------------------------------------------------------------------- ________________ o muThThI UMcerA mAnavI zrI hIrAbhAI prajApati duniyAmAM sauthI koI vadhu sammAnanIya hoya to te zikSaka che. mahAtmA gAMdhIe paNa kahyuM hatuM ke- 'rASTrapati pachI, dezano koI sauthI vadhu pagAradAra hoya to te zikSaka hovo joIe.'' ApaNe mAjI rASTrapati DaoN. rAdhAkRSNana paNa ApaNA dezanA eka Adarza zikSaka hatA, ethI ja emanA janmadivasane ApaNe zikSakadina tarIke UjavIe chIe. AvA gaNyAgAMThyA zikSakomAMnA eka che niSThAvAnuM zikSaka zrI hIrAlAla prajApati. zrI hIrAbhAIe zikSaNa kSetre to esa.esa.sI. ane siniyara pI.TI.sI.no abhyAsa karyo che ane pharajanA bhAga tarIke teozrI zikSaka ane AcArya tarIke pharaja bajAvI cUkyA che ane Aje to gujarAtanA jANItA zikSaNa-sAmayika 'acalA'nA sahataMtrI tarIke niSThApUrvaka pharaja bajAvI rahyA che. emaNe sarasa majAnAM ATha pustakonuM pradAna karyuM che-[1] 'alaukika patro' [2] 'aMtarane tarasa amRtanI' [3] 'ATalo saMdezo vRddhone kahejo' [4] 'zikSaNa saurabha' [5] 'navanIta' [6] 'ATalo saMdezo yuvAnone kahejo' [7] 'ATalo saMdezo bahenone kahejo' [8] 'kahevatanuM kuLa.' A uparAMta temanA mAhitIsabhara ane preraka lekho 'saMdeza', 'divya bhAskara', dharmasaMdeza', 'jIvanazikSaNa', 'gatizIla zikSaNa', 'vaMde mAtaram' jevAmAM avAranavAra pragaTa thAya che. saphaLa zikSaka-AcArya tarIke paNa temanuM yogadAna mahattvanuM rahyuM che. 1994mAM teozrI digvijayanagaranI zALAmAM hatA tyAre teozrI gujarAta rAjya sarakAranA zreSTha AcArya' evorDathI sammAnita thayA hatA. e pachInA bIjA ja varSe ApaNA bhUtapUrva rASTrapati zaMkaradayAla zarmAnA haste emanuM zreSTha rASTrIya zikSaka' tarIke sammAna thayuM. dhArmika kSetre paNa emanA pradAnanI vAta karIe to teozrIe mahArAjazrI jJAnacaMdrajInA dharmagranthonuM paNa nyAyika saMpAdana karyuM che. dhanya dharA teo keTalIka sAmAjika saMsthAomAM paNa sevAo Ape che ane e dvArA teozrI vyasanamukti, gausevA, samAjasevA karI TrasTI tarIkenI javAbadArI nibhAve che. A mAnava ratnanuM zikSaNa, sAhitya uparAMta eka vizeSa pAsuM che-pazuprema. A mATeno eka sarasa yAdagAra prasaMga che1981mAM zrI jJAnacaMdajI mahArAja gauvaMza mukti AMdolana mATe anazana para UtaryA hatA tyAre dilhInA upavAsa kendranI moTI javAbadArI ApaNA hIrAbhAI para AvI paDI. e vakhate paisA khUTyA. prazna e hato ke-have zuM karavuM?' ahiMsA maMdiranA TrasTI lAlA premacaMdajI sAthe koI oLakhANa nahIM. chatAM hIrAbhAIe hiMmata karIne vAta karI, paNa A TrasTIzrIe sarasa pratibhAva ApatAM kahyuM ke-'amArA paisA gauvaMza bacAvavA mATe vaparAya e to amAruM ahobhAgya lekhAya." A prasaMgathI hIrAbhAInA hRdayamAM pazupremanI bhAvanA vadhu ujAgara banI ane Aje paNa teo A pravRttimAM khUba ja sakriya che. pravRttinI pAMkhe UDatAM nArI ratna zrI AzAbahena bhaTTa "je kara jhUlAve pAraNuM, te jagata para zAsana kare' paraMtu ApaNe ApaNI siddhinAM sopAno sara karI cUkelI bahenone yogya gaurava ane sthAna ApIe chIe kharAM? ApaNe ema kahIe chIe paNa kharAM ke "so zikSaka barAbara eka mAtA' paNa zikSaNakSetre kAma karatI ApaNI yazasvI bahenone biradAvIe chIe kharAM? to cAlo, Aje ApaNe AvAM ja zikSaNavid bahenano paricaya meLavIe. A bahenanuM nAma to che--zrImatI AzAbahena vinodabhAI bhaTTa. emano janma 18-10-1956nA roja thayo hato. zikSaNakSetre bI.e., ema.e. [gRhavijJAna] ane bI.eDa. gujarAtI, samAjavidyA sAthe karyuM che. zikSaNakSetre to zikSikA tarIke A bahena yazasvI kArakirdI dharAve che. uparAMta teozrI nATaka, rAsagarabA, mimikrI, ekapAtrIya abhinaya vageremAM khUba rasa dharAve che ane Page #511 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 emaNe AvA jAhera progrAmomAM paNa noMdhapAtra pradAna karyuM che. emane keTalIka viziSTa siddhio paNa varelI che. emanI saphaLatAnI vAta karIe to--[1] prAgajI DosA likhita triaMkI gujarAtI nATaka 'choruM kachoru'mAM pratibhAnI mukhyabhUmikA mATe prathama pAritoSika-1978mAM maLeluM. [2] marAThI nATyakAra zrI rAmadeva lAkuTe nirmita bALanATako [amadAvAda dUradarzana] 'DAhyA bALako' ane 'aMtara jyota'mAM kalAkAra ane sahadigdarzaka tarIkenI bhUmikA bhajavelI. [3] bALanATya mahotsava rAsagarabA tAlIma zibIranuM ApaNAM AzAbahene 19811983 mAM Ayojana kareluM. [4] sva. mUkeza paMDita raniMga zilDa mimikrI spardhA 1990 mAM teozrI prathama vijetA banelAM. [5] amadAvAda dUradarzana nirmita 'sabaraMga'' kAryakramamAM mimikrI kalAkAra tarIke prathama vijetA-1991. [6] dUradarzananA 'grAmajagata', 'kuMpaLa', 'rojagAra samAcAra' vAcaka mulAkAtakartA tathA udghoSaka tarIke 1991-1995. A uparAMta vividha ramatagamata, ena. sI. sI., vividha sAMskRtika pravRttiomAM niSNAMta-nirNAyaka tarIke sevA ApI che. amadAvAdanuM apaMga mAnava maMDaLa, lAyansa klaba opha seTelAiTa, khaMbhAtanI saurabha saMsthA, bhAvanagaranI vokarsa klaba, vRddhAzrama, va. saMsthA joDe sakriya rahyAM. gujarAtanAM madhara TeresA nIrubahena rAvaLa uttara gujarAtanI maheMka-maheMka dharatI. mahArAjA malhAvarAvanI svapnanagarI kaDI ane tenI paDakhe AveluM gokuLiyuM gAma nAnI kaDI. A bhUmi to jANe eka karmabhUmi che, kAraNa ahIM eka sarasa kAma thaI rahyuM che. ahIM che apaMgonuM tIrthadhAma 'mamatA kendra'. kaDI, nAnI kaDI ane kalyANapuranA roDane tribheTe UbhelI A saMsthA preraNA ane mamatAnI jANe parakha che. A gulazanamAM eka eka gula sugaMdhathI maghamaghI rahyAM che. kevAM kevAM majhAnAM apaMga bALako emanI sateja indriya zaktio, emanI amRta bharelI vANI ane A apaMga bAbu. ene hAtha nathI. pagathI camacI pakaDIne jame che ane moDhAmAM pena rAkhIne lakhe che. dhoraNa chaThThAno vidyArthI, bakarA carAvavA gayelo. vijaLIno karaMTa lAgyo. motanA moMmAMthI bacyo. hAtha kapAvavA paDyA. A 'mamatA' saMsthAe bAbunA manamAM prANa pUryA. hari, lakSmaNa, 501 ramaNika, rAjeza, mehula, karIma ane dIpakanA keDanI nIcenA aMga nakAmAM banI gayAM che. DhasaDAIne cAle che. narendra, saMjaya, dhIru, Izvara, mUkeza, maheza, jagadIza, kizana ane rUpezane cAlavA eka ghoDIno sahAro levo paDe che. caMdu, kamaleza ane goviMda be ghoDInA AdhAra vinA cAlI zakatA nathI. 'mamatA'nA gulazanamAM AvAM to 100 'gula' khIlI rahyAM che. gulazananAM gulone amI siMcanArA mamatAnA be mAnavIo che. eka che DaoN. devacaMdabhAI yogI ane bIjAM che nIrubahena rAvaLa. banne A kendranA sarjaka ane siMcaka. mamatA'nA amIjharaNAmAM ApaNAM A nIrubahena sAkaLacaMda kALIdAsa paTela apaMga vidyAlayanA AcArya che. mAtA menAbAnA saMskAra ane pitA chaganabhAInI niSThA emane vArasAmAM maLyAM che. nIDaratA ane prAmANikatAnA amarapATha temaNe pacAvyA che. emano svabhAva to teja, kAma levAmAM eTalAM ja kaDaka chatAM hRdaya to eTaluM ja komaLa. koInuM paNa du:kha jue to emanuM dila hacamacI UThe. eka nAnI oraDIthI mamatA kendranI zarUAta thaI hatI. zarUAtamAM traNa bALakothI chAtrAlaya zarU thayuM hatuM. pachI to dhIre dhIre saMkhyA vadhavA lAgI. navarAtri AvI. apaMga bALako zaheramAM jAya zI rIte? nIrubahene kendramAM ja navarAtrino utsava zarU karyo ane apaMga bALakone garabA gAtAM zIkhavyuM. rajAnA divase nIrubahena bALakone navarAve, dhovarAve. emanAM kapaDAM sAMdhI Ape, emanuM mAthuM oLI Ape, temanA nakha kApe, bALakone vArtA kahe, saMtAkUkaDI ramADe, koIka vAra kabbaDI ramADe, bALakone nAsto Ape, bALako skUle jAya tyAre temanI pathArIe pharI vaLe, bALako sUI jAya tyAre temane oDhADe, nIrubahene potAnAM apaMga bALakone pahelo maMtra Apyo 'namaste'no. koIpaNa vyakti sAmI maLe to mamatA'nuM bALaka namaste bolavAnuM ja. dhoraNa dazanA chokarAone vahelA vAMcavA uThADavA. temanA mATe cA banAvIne pAya. temanI muzkelIonuM nivAraNa kare, pachI ja sUI jAya. apaMgane madadarUpa thavA nIrubahena hamezAM tatpara. maheza bIjI saMsthAmAMthI Avyo. tene rajAomAM nokarI apAvI. rAMdhatAM zIkhavyuM ane rahevAnI sagavaDa karI ApI. nItinane AMcakI AvI. nIrubahene rasoI paDatI mUkI, nItinane khoLAmAM Page #512 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa02 dhanya dharA lIdho. tenI sthiti joIne temanI AMkhomAMthI codhAra AMsu A varSa hatuM 1984nuM. 1984thI 1989 sudhInI emanI vahevA lAgyAM. dUradarzana paranI sevAo khUbaja abhinaMdanIya rahI. rAjakoTanAM eka divasa bahArathI AvatAM hatAM. kendrathI thoDe dUra eka vartamAnapatro jevAM ke "phUlachAba', "jayahiMda', "janasattA' bALakano akasmAta thayo hato. temane phALa paDI. kadAca mAruM [rAjakoTa] emanA kAryakramonI noMdha letAM ane mukta kaMThe prazaMsA bALaka to nahIM hoya. kendramAM AvyAM. pAMca bALako koIne kahyA karatAM, temanA A kalApradAnane biradAvatAM. rAjakoTa dUradarzana vinA bahAra nIkaLI gayelAM. bALakonI zodhAzodha zarU thaI. parathI jayazrIbahenanA kAryakramo jevAM ke bALakonA kAryakramo', bALako AvyAM. nIrubahena gusse thayAM. thoDI zikSA karI pachI "yuvAnonA kAryakramo', "samAcAradarzana ane saMgItanA progrAmo jamavA beThAM. koLiyo gaLe na Utaryo. bALakone bolAvIne svataMtra rIte karelA. AuTaDora zuTiMga paNa teo khUba ja nAsto karAvyo tyAre temane zAMti thaI. nirbhayatAthI karatAM. sAmAnya rIte "AuTa Dora zuTiMgathI baheno gabharAtI hoya che ane TALatI hoya che jyAre jayazrIbahena to pachI to sevAnI sugaMdha samAM ApaNAM A nIrubahene khUba ja hiMmatapUrvaka AkhA saurASTramAM pharI pharIne AuTa Dora kalola pAse hAjIpurA gAmanA pAdare apaMga baheno mATenI zuTiMga' karIne kAryakramo taiyAra karatAM, je kAryakramo khUba ja "marthana" nAmanI saMsthA zarU karI. thoDAMka varSomAM ja nIrubahena lokapriya banatA. ane zrI girIzabhAInA mArgadarzana heThaLa khUba ja pragati sAdhI che. ahIM bAramA dhoraNa sudhInI hAiskUla cAle che, pachI to emanI A yazasvI kArakirdInA kAraNe emane amadAvAda dUradarzana para lAvavAmAM AvyAM. A varSa hatuM phijhiyotherApI senTara che, udyogo zikhavADavAmAM Ave che. 1989nuM. tyArathI Aja sudhI jayazrIbahena khUba ja niSThApUrvaka Ama A yazasvI nArIratna zrI nIrubahena rAvaLe "maMthana' amadAvAda dUradarzana parathI judA judA kAryakramo khUba ja rasapUrvaka saMsthAmAM zikSaNa sAthe bIjI anekavidha vikAsalakSI pravRttio kare che. AraMbhI che. A saMsthAmAM apaMgabaheno, mAnasika kSativALI baheno gauravabhera vikAsanI keDIe AgaLa vadhI rahI che. jayazrIbahena pahelAM to amadAvAda dUradarzana para proDakazana AsisTanTa hatA, chatAM teo svataMtra proDyusaranI jema | zrI nIrubahena emanA A sevAyajJanA kAraNe aneka saphaLatAthI svataMtra kAryakramo karatA hatA. pratiSThita evorDathI sammAnita thayAM che ane dAnano pravAha paNa Aje to jayazrIbahena dUradarzana para kAryakrama niyAmaka deza ane videzamAMthI A saMsthA tarapha vaheto rahe che. tarIkenI javAbadArI saMbhALI rahyAM che. dara somavAre sAMje pAMca gujarAtanI bhUmi AvAM nArIratnothI ja gauravavaMtI che. vAge Avato "vanitA" bahenono kAryakrama, jemAM bahenonI amadAvAda dUradarzana paranAM yazasvI kAryakrama niyAmakazrI samasyAo, strI utkarSa abhiyAna, nArI jAgRti abhiyAna Ama bahenonA vikAsanA kAryakramo sarasa rIte prastuta karI rahyAM che. jayazrIbahena gosvAmI uparAMta "mahilA kivajha "nArIpratibhA' jevA lokabhAgya dUradarzananAM kAryakramaniyAmakazrI, ApaNAM jayazrIbahena kAryakramo rajU kare che. A uparAMta niraMtara zikSaNano emano gosvAmI. jayazrIbahena amadAvAdanA ja eka saMskArI kuTuMbanAM kAryakrama to zikSaNa jagatamAM khUbaja khyAti pAmyo che. panotA putrI che. viveka ane namratA emane vArasAmAM maLyAM che. AvAM ApaNAM A yazasvI nArIratna bahena jayazrIbahena emanA abhyAsanI vAta karIe to teozrI ema.e. gosvAmIne aMtaranA UmaLakAthI AvakArIe ane biradAvIe. vItha sAyakolojI che. uparAMta emaNe jarnAlijhamamAM paNa paMjAbI-gujarAtI bhASA vaccenA seturUpa yazasvI sarjaka DiplomA karyo che. pUnAmAM emaNe proDakazananI TreiniMga paNa lIdhI che. zrI sAM. je. paTela kalA pratyenI emanI abhiruci to bALapaNathI ja hatI. ApaNA A sarjaka zrI sAM. je. paTelano janma tA. 8pachI to temane dUradarzanamAM AvavAnI taka maLI ane te emaNe 7-1944nA roja emanA mAdare vatana vAghosaNA ji. jhaDapI lIdhI ane jayazrIbahena rAjakoTa dUradarzanamAM joDAyA. gAMdhInagara)mAM thayo hato. emanA saMskArI mAtA-pitAno Jain Education Intemational Education Intemational Page #513 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga- 2 503 vAraso emane maLyo che, eTaluM ja nahIM emaNe dIpAvyo che. bALasAhityanA sarjana sAthe sAthe emaNe anuvAdanuM paNa mahattamakArya karyuM che. emanI bhASAkIya vizeSatA e che ke teo potAnI mAtRbhASA gujarAtI, rASTrabhASA hiMdI ane AMtara-rASTrIya bhASA aMgrejI uparAMta ApaNA dezanI anya zrI sAM. je. paTela bhASAo jevI ke saMskRta, urdU ane paMjAbI bhASA upara paNa emano sAro kAbU che. emanuM aMgata pustakAlaya paNa samRddha che. AvA, zikSaNa ane sAhityanA samanvayavALA ApaNA A sarjaka svabhAve khUba ja mRdu ane namra che. temaja teo pote lAgaNI ane saMvedanAnA mAnavI che. varSo pahelAM emaNe "laghukathAnA sAmayikanuM prakAzana karyuM hatuM. Aje paNa teozrI "rannAde prakAzana'nA "sabaLA zikSaNa' mAsikanuM saMpAdana karI rahyA che. thoDA samaya mATe "vAratA' tathA bhale padhAryA' sAmayikonuM saMpAdana paNa karyuM hatuM. emanA sAhitya pradAnanI vAta karIe to-emanAM 125 pustako prakAzita thaI cUkyAM che, jemAM bAla sAhityanAM 80, maulika prauDha sAhityamAM 11, saMpAdana-saMzodhanamAM-6, anuvAdomAM : paMjAbImAMthI gujarAtImAM 22, gujarAtImAMthI paMjAbImAM 2, gujarAtImAMthI hiMdImAM 3 ane hindImAMthI gujarAtImAM 1 Ama maulika temaja anuvAdakSetre emanuM kAma noMdhapAtra rahyuM che, sAthe sAthe gujarAtI vAcakone paMjAbI sAhityano rasAsvAda karAvavAno yaza paNa emanA phALe jAya maheka' mahekatA mogarA jevA Adarza AcArya zrI AtamakumAra paTela zikSaNa zista ane saMskArano triveNI saMgama eTale haribhAI goviMdabhAI rAyakA u.bu. vidyAlaya-indrADa tA. kaDI, ji. mahesANAnA AcAryazrI AtamakumAra paTela. Ame A zALA mahesANA jillAnI Adarza zALAomAMnI eka che ane eno yaza ApaNA A Adarza AcArya zrI AtamakumArane phALe jAya che. zrI AtamakumArane emanA yazasvI zaikSaNika pradAnane kAraNe rAjyakakSAno uttama zikSakano evorDa paNa enAyata thayo che. emaNe jUna 1968thI 1978 sudhI u.bu. vidyAlaya jhIliyAmAM zaikSaNika sevAo ApI ane jUna 1978thI gAMdhIAzrama indrADanA mAnad saMcAlaka ane eca. jI. rAyakA vidyAlayanA AcArya tarIke prazaMsanIya sevAo ApI rahyA che. emaNe mAdhyamika zikSaNa grAmabhAratI amarApuramAM ane ucca zikSaNa lokabhAratI saNosarAmAM lIdhuM che ane pachI zaikSaNika tAlIma emaNe gUjarAta vidyApIThamAM lIdhI che. sarvodayanI vicArasaraNIne varelA zrI AtamakumAranuM jIvana sAdAI, Adarzamaya ane loko mATe preraNAdAyI banI rahela che. 'vANI tevuM ja vartana' A satyane emaNe jIvanamAM sArI rIte pacAvyuM che. drADa saMsthA dvArA emaNe keTalAMka lokapayogI kAmo jevAM ke netrayajJo, zramayajJo, grAmINa svacchatA kAryakrama, janajAgRti abhiyAna, yuvA vikAsa, mahilAvikAsa, kheDUtavikAsa, vana paryAvaraNa, majUrakalyANa, rASTrIya sevA yojanA, vyasanamukti, bAlavijJAna jevI aneka zibironuM sarasa Ayojana emaNe A gokuLiyA gAmamAM karela che. 26mI jAnyuArI, 2001nA roja AvelA dharatIkaMpamAM mAnava-sAdhunA amadAvAda sAthe rahI dattaka lIdhelA luDiyA gAmanA punarvasana mATe satata evAM kArya karatA rahyA che. mahattvanI vAta to e che ke AtamakumAranI sevAbhUmi luDiyAnI mulAkAta mAnanIya vaDApradhAna zrI aTalabihArI bAjapAyIjI, gRhamaMtrIjI aDavANIjI, saMrakSaNa maMtrIzrI jyorja pharnAnDIjha ane rAjya temaja dezanA ucca adhikArIoe lIdhI che. A badhAmAM amerikAnA mAjIpramukha bilalinTananI mulAkAta eka noMdhapAtra ghaTanA banI rahI che. A sarjake bALasAhitya uparAMta nATaka, caritra, kAvya, vArtA ane laghukathA sarjanakSetre paNa noMdhapAtra pradAna karyuM che. A sarjaka keTalAMka pAritoSika, inAma ane sammAnothI paNa sammAnita thayelA che. ApaNe A sarjaka pAsethI apekSA rAkhIe ke teozrI ApaNA gujarAtI sAhityanI praziSTa kRtiono paMjAbI bhASAmAM anuvAda karI, paMjAbI sAhityanA vAcakone gujarAtI sAhityanuM rasapAna karAve ane gujarAtI bhASAnuM gaurava vadhAre. Jain Education Intemational Page #514 -------------------------------------------------------------------------- ________________ var amerikAno pravAsa paNa AtamakumAra karI Avela che ane tyAM maLela jJAna ane jANakArIno lAbha paNa teozrI jijJAsuone ane vidyArthIone Ape che. paryAvaraNazuddhi mATenuM paNa emanuM kArya abhinaMdanIya che. emaNe eka lAkhathI vadhu vRkSo A sujalAma suphalAma dharatI para ucheryAM che ane A mATe ja teozrI vRkSamitra tarIke paNa prajA vatsala banyA che. vanamahotsava jevA preraka kAryakramo zrI AtamakumAre A bhUmi para karyA che ane A mATe teozrI vanavibhAga taraphathI paNa sammAnita thayA che. zrI AtamakumAra A bhUminAM loko mATe to mitra, mArgadarzaka ane ciMtaka banI rahyA che. ApaNe tyAM kahevAya che ke--"dareka puruSanA vikAsamAM koI strIno hAtha rahyo hoya che." Ama ApaNA AtamakumAra paTelanA vikAsamAM emanAM sahadharmacAriNI zrImatI jasumatIbahena paTelano moTo phALo che ane A vAta ApaNA A lokalADIlA zikSaka khUba ja namratAthI svIkAre che. A mATe ja teozrI gAma, saMsthA ane samAja taraphathI sammAnita thayA che ane A sammAnamAM lokalAgaNIno paDagho saMbhaLAya che. 'sevAnI devI' zrImatI iMdirAbahena sonI hiMmatanagarathI zAmaLAjI nezanala hAive ATha-sI upara eka sevAbhAvI saMsthA AvelI che. hiMmatanagarathI phakta 28 kilomITaranA aMtare Avela A saMsthAnuM nAma che 'sahayoga kuSTha yajJa TrasTa'. raktapittiAonA dardIonI sevA-sAravAra karatI A mAnavatAvAdI saMsthAmAM bhagavAna rAma jevA sevAbhAvI puruSaratna surezabhAI sonI maLavA jevA mANasa che. teozrI vaDodarA yunivarsiTImAM sAyansamAM heDa opha dhI DipArTamenTa' jevI adhyApakanI nokarI karatA hatA, paraMtu emanA manamAM sevAno bhekha jAgyo ane AvI sarasa gauravazALI nokarI choDI, raktapittanA dardIonI sevA karavAnI bhAvanAthI A kAryamAM teo lAgI gayA. tana, dhanya dharA mana ane dhana badhuM ja emAM samarpita karI dIdhuM. AvA surezabhAInI sAthe surezabhAInAM dharmapatnI zrI iMdirAbahena paNa A sevAkAryamAM lAgI gayAM. A yazasvI, sevAbhAvI, nArIratna bahena zrI iMdirAbahenane jotAM ja ApaNuM mastaka jhUkI jAya. nArInA mahAna tyAganI vAto sAMbhaLI che, vAMcI che, paraMtu A bahenane jotAM to ApaNane enI pratyakSa pratIti thAya. sukhI kuTuMbamAM UcharelAM A bahenanAM kevAM svapno haze! paraMtu vidhAtAe emanuM bhAgya surezabhAI sAthe lakhyuM haze tethI surezabhAInI badhI zarato svIkArI emanI sAthe prabhutAmAM pagalAM mAMDyAM. pahelAM to A daMpatI, A sevAnA kArya mATe 'zramamaMdira' [siMgharoTa] mAM joDAyu. Ama to A daMpatI A saMsthAnA pAyAmAM hatuM. ahIM surezabhAI pagAra paNa potAnA nirvAha pUrato ja letA hatA. pAMcaso aMtevAsIo sAthe teo kuTuMbIjana thaIne rahetA hatA. ahIM ApaNAM A sevAmUrti iMdirAbahena raktapittagrasta bahenonAM maLamUtra sApha karatAM. navaDAvI-dhovaDAvI, mAthAnI jUo kADhI ane roganA bhaya vagara temanI vacce ATha-ATha varasa rahyAM chatAM saMjogovazAt A saMsthA choDavI paDI. navI saMsthA zarU karI ane A daMpatI ahIM AvyuM, chatAM emanA manamAM koI kaDavAza ane kacavATa nathI. zrI surezabhAInAM preraNAmUrti iMdirAbahena sukha-duHkhamAM haMmezAM surezabhAInI sAthe rahI emane dhairya Ape che. zrI iMdirAbahene A saMsthAmAM eka navuM kAma zarU karyuM che. zrI anubahena Thakkare muniAzrama goraja (vAghoDiyA) mAM maMdabuddhinI chokarIo mATe bhaginImaMdira UbhuM karyuM che. tenA ja bhAgarUpe ahIM AzramanA kempasamAM ja maMdabuddhinA aDhAra varSathI uparanI UMmaranA bhAIo mATenuM eka raheNAkIya kendra zarU karyuM che. maMdabuddhinAM saMtAna sAcavavAM dohyalAM hoya che, e to evAM bALakonAM mAtA-pitAne pUcho tyAre ja khabara paDe. na emane jivADavAnuM mana thAya ke mA-bApanA gayA pachI A bAluDAMnuM zuM thAya, e kalpanA karatAM ja mAvatara dhrujI UThe. AvAM chokarAMone jema anubahena sAcavatAM hatAM tema ahIM ApaNa iMdirAbahena sAcave che ane emane keLave che. A uparAMta kaMIka navuM karavA mATe, A dayAnI devI AvAM bALakone Page #515 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 pagalUchaNiyAM banAvatAM, phAilo ke pUMThAnAM khokhAM banAvatAM zIkhave che. ahIM A bALakone mAnI mamatA pIrase che iMdirAbahena ane pitAnuM vAtsalya Ape che surezabhAI. iMdirAbahenanAM potAnAM be saMtAno paNa khUba ja yazasvI che. putra dIpaka sonI ekAunTanTa tarIke vaDodarAmAM jANItA che ane dIkarI pArUla sonI to Aje kolejamAM adhyApikA che. A saMgharSamaya jIvanane paNa iMdirAbahene sahaja ane haLavuM banAvI dIdhuM che-e ja emanI vizeSatA che. 'AnaMda'nuM aNamola pravRttidhana guNavaMtAM gurjara nArI-ratna zrI AzAbahena rAvaLa zraddhAne sArthaka kare e AzA. AvAM ja ApaNI eka yazasvI bahena, jemaNe jIvananA judA-judA kSetre phakta kArya ja karyuM che eTaluM ja nahIM paNa anerI siddhio hAMsala karI che. 'AnaMda' nAme vaDIlo mATenA pravRttikendra samI eka anokhI saMsthA je amadAvAdamAM navaraMgapurAmAM Izvarabhuvana pAse calAve che. te saMsthA sAthe ApaNAM AzAbahena saMkaLAyelAM che. A saMsthAnuM mahattvanuM kArya to vaDIlone upayogI thavAnuM che. vaDIlonA mAnasika ane zArIrika svAsthyanAM mArgadarzana mATe niSThAvAna samAjasevIo ane sevAbhAvI DokTaronI madadathI vaDIlonI samasyAonuM sarasa nirAkaraNa thatuM ahIM jovA maLe che. A saMsthAmAM vaDIlone mArgadarzana maLe, temanA praznonuM samAdhAna thAya e mATe judAM judAM kSetronA niSNAMtonAM vyAkhyAno paNa yojavAmAM Ave che. sabhyo mATe pravAsanuM Ayojana paNa karavAmAM Ave che, paraMtu A badhAM AyojananA pAyAmAM cheAzAbahena rAvaLa. tA. 17-4-1942 nA roja vaDhavANa zaheramAM janmelAM AzAbahene ema.e., bI.eDa. sudhI abhyAsa karyo che. Adarza zikSikA ane kuzaLa AcAryA tarIke zikSaNa jagatamAM emanuM moTuM nAma ane kAma che. emanI zaikSaNika pravRttinI vAta karIe to gujarAta rAjya zALA pAThyapustaka maMDaLamAM nirmANalekhana ane parAmarzanamAM 1994thI 1996 sudhI emaNe sakriya pradAna karyuM che. A uparAMta svAdhyAyapothI, hindImAMthI anuvAdanuM kArya 'nezanala beMka TrasTa opha inDiyA'nA prauDha zikSaNa mATenA pustakalekhana temaja tenA anuvAdanuM paNa temaNe kAma karyuM che. A uparAMta 1980thI 1995 sudhI AkAzavANInA zaikSaNika kAryakramomAM paNa temanuM yazasvI pradAna rahyuM che. A uparAMta emanI sAMskRtika pravRttio paNa khUba ja noMdhapAtra che. zALAnA saMcAlananAM varSo daramiyAna nATya, abhinaya, digdarzana, nATyalekhana, samUhagItonI spardhA uparAMta gRhakillo-AMtararASTrIya bALavarSa nimitte nATyalekhana, saMgItarUpaka ane paryAvaraNanA kSetre paNa emaNe 'dUradarzana' para kAryakramo ApyA che. 'celaiyo' nAmanI eka sarasa nRtyanATikAnuM paNa ApaNAM bahene nirmANa karyuM che. 505 paradeza [yu.esa.e.] no pravAsa paNa emaNe kheDyo che. emanuM sauthI viziSTa dhyAna dore evuM kArya to emaNe gujarAtanA pratiSThita keLavaNIkAra ane zAradA maMdira-vinaya maMdira amadAvAdanA pUrva AcArya sva. vajubhAI davenA jIvanakavanane AlekhatA pustaka namIe garavA gurune'nuM lekhanasaMpAdana kArya khUba ja sarasa rIte karyu che. gujarAtanA zikSaNazAstrIo mATe to A pustaka zaikSaNika gItA samAna che. 'sevA'-gujarAtanI strIonI sAmAjika utkarSa mATenI saMsthA jIvana-zALA' moTI vayanI bahenone zikSaNa ApavAnI pravRttimAM pustakanirmANa sahAyaka ane 'vidyAgaurI' mATe AzAbahena salAhakAra tarIkenI pharaja nibhAvI rahyAM che. ane ethIye adakeruM emanuM kAma to 'AnaMda' saMsthA dvArA vaDIla varganI samasyAonuM nirAkaraNa, mukta vAtAvaraNa ane UrdhvagAmI valaNa mATenA emanA niSThApUrvakanA prayAso che. 'sevAnI suvAsa samA DaoN. zrI naTubhAI trivedI rANIpa [amadAvAda]nA sevAbhAvI DaoNkTara zrI naTubhAI trivedI maLavA jevA mANasa che. Aje A jaipha vaye paNa teo emanI sevAbhAvI pravRttiono pamarATa phelAvI rahyA che. Page #516 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa06 dhanya dharA A ApaNA DokTara sAheba zrI naTavaralAla trivedI Ama to mahesANA jillAnA kaDI nagaranA vatanI che. kaDImAM emaNe DokTara tarIke "prekTisa" paNa karelI. tyAM emane sArI evI nAmanA paNa maLelI. paraMtu IzvaranI akaLalIlAne koNa pAmI zakyuM che? rANIpanI dharatI emanI sevAne jhaMkhI rahI haze ke A dharatI para emanI leNa-deNa haze. murabbIzrI naTubhAI kaDI choDI rANIpa AvyA ane sAbaramatImAM meDikala prekTisa zarU karI. emanA maLatAvaDA svabhAvane kAraNe dardInI mAnasaparIkSAnA kAraNe ane anubhavanA vizALa jJAnane lIdhe thoDA ja vakhatamAM emanI "prekTisa' sAbaramatImAM jAmI gaI. maLatAvaDA svabhAvane kAraNe TUMkA gALAmAM teozrI khUba ja lokapriya banI cUkyA hatA. Aje to rANIpamAM eka-eka bALaka emanA nAmathI paricita che. eka eka mAnavI emanI sevAothI jJAta che ane rANIpamAM sevAbhAvI DokaTara tarIke khUba ja nAmanA meLavI cUkyA che. digvijaya simenTa phekaTarImAM i.esa.AI.nA DokaTara tarIke emanI sevAo khUba ja abhinaMdanIya rahI hatI. DaoN. zrI naTubhAI to IzvaraparAyaNa mAnavI che. sevA e to emano svabhAva che. ardhI rAtre paNa koI dardI davA levA Ave to teo tarata ja UThIne enI sAravAra kare.-davA Ape paNa paisAnI jarAya apekSA nA rAkhe. game te dardI, game te samaye Ave, DaoN. zrI jarAya AnAkAnI nA kare, moM paNa nA bagADe, dardIne premathI AvakAre ane sarasa sAravAra Ape, AzvAsana Ape, maTI ja jaze evI enAmAM zraddhA pragaTAve ane dardI khuza thaIne ja emanA davAkhAnAmAMthI jAya. AvA A lokapriya DokaTara kAkAne loko cAhe te to svAbhAvika ja che ane emanI Izvarabhakti paNa evI ja mahAna che. navarAzanI kSaNe-kSaNa teo nAma smaraNamAM ja vitAve che. . lokonA Arogya mATe paNa teozrI eTalA ja ciMtita che. teo to A vize mAne che ke-je svAcyavide paheluM sukha te jAte naryA' no vicAra vaheto mUkyo haze e cirakAlIna abhinaMdanIya che. tabIbI kSetra e kevaLa dhanopArjananuM kSetra nathI, e karuNAnI parakha che, zraddhAnI saravANI che, sahAnubhUtinI sarItA che ane AzvAsanano prazAnta mahAsAgara che. mANasa deva, tIrtha, dvija ane maMtramAM jeTalI zraddhA rAkhe che, tethI paNa adhika 'bhiSaja' eTale cikitsakamAM dharAve che, kAraNa ke cikitsakanA hAthamAM mANasanI kharAbe caDhelI Arogya-naukAnuM sukAna che. tabIbI vijJAna e dRSTie camatkArono mahAsAgara che. kalAnta, grAnta, bhrAnta lokone zILI chAyA pradAna karanAra vizvasanIya visAmo che. "navI pratibhA : sejala kAvANI' vizvanA dareka vikasatAM kSetromAM bahenonuM pradAna noMdhapAtra rahyuM che. emAM bhAratIya nArI ke guNiyala gurjara nArI pAchaLa kevI rIte rahI zake? nAsAmAM kalpanA cAvalAnA avasAna pachI ApaNI guNiyala gurjara nArI bahena sunItA paMDyAe vizvanI prathama pAyaloTa tarIke nAmanA prApta karI gujarAtanuM gaurava vadhAryuM che, vizvamAM gujarAtanuM nAma dIpAvyuM che. AvI ja rIte patrakAratvakSetramAM ilekaTronika miDiyA dUradarzana ane AkAzavANImAM 'nyUjha rIDara' tarIke, "komparara' tarIke ke A miDiyAnA kAryakramanA saMcAlanamAM ke proDakzanamAM paNa Aje ApaNI baheno mahattvanuM ane noMdhapAtra pradAna karI rahI che. AvI ja eka gauravavaMtI, dUradarzana ane AkAzavANI, temaja jAhera kAryakramomAM adbhuta samAcAravAcana, inTaravyuM ke kAryakramanuM saMcAlana karatI bahena che ci. sejala kAvANI. A dazya ane zrAvya mAdhyamonI vizeSatA che ke A kAryakrama sAthe saMkaLAyela kalAkAranuM "phIcara' dekhAva, ghATIluM ane AkarSaka hovuM joIe, sAthe bhASA-sAhityanuM jJAna, spaSTa uccAra ane sAcI joDaNInuM jJAna hovuM jarUrI che. A badhI viziSTatAothI saMpanna che bahena sejala kAvANI. 19 eprila-1982nA roja saMskArI kuTuMbamAM janmelI sejalane mAtA-pitA taraphathI uttama saMskAro sAMpaDyA che. kAma karavAnI enAmAM khUba ja dhagaza ane apAra zakti che. navI navI vaijJAnika TekanolojImAM te khUbaja rasa dharAve che eTaluM ja nahIM, paNa te zIkhavAnI paNa tenAmAM vizeSa utkaMThA che ane te AvAM kAryomAM maya thaI jaI pUrepUrI jANakArI e vizenI meLavyA pachI ja jaMpe che. navA koI paNa kAma pratyeno eno viziSTa lagAva e enI sAdhanA che. Jain Education Intemational Page #517 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 zAzvata saurabha bhAga-2 zikSaNakSetre bahena sejale gujarAta yunivarsiTInI komarsanI mAsTara DigrI hAMsala karI che. enI zaikSaNika kArakirdI paNa jvalaMta rahI che. Tekanikala siddhinI vAta karIe to-opareTiMga sisTama'mAM inTaraneTa phanDAmenTalanI enI viziSTa jANakArI che. bhASAjJAnanI vAta karIe to te aMgrejI, hindI ane gujarAtI bhASA upara sAruM evuM prabhutva dharAve che. te mAnavadharmanI himAyatI che. tenI viziSTa siddhiomAM pablika spIkiMga, parsanAliTI DevalopamenTa, reDiyo-TI.vI. enkariMganA korsa karI, temAM teNe anokhI siddhi hAMsala karI che. hAlamAM bahena sejala dUradarzana- amadAvAda upara ughoSaka ane samAcAravAcaka tarIke kAryarata che. spaSTa uccAra, yogya zabda upara yogya bhAra mUkavo temaja samAcAra pramANe bhAva vyakta karavA e enI vizeSatA che. AkAzavANInA paNa judA-judA kAryakramo, jevA ke samAcAravAcana, inTaravyuM ane anya kAryakramomAM paNa te rasapUrvaka bhAga le che ane kAryakramane saphaLa banAvavA mATe te khUba ja dhagaza ane dhairyathI kAma kare che. hAlamAM sejala amerikAmAM che. 'globala enTaraprAIjhamAM paNa teNe potAnI sevAo ApI che. hAlamAM bahena sejala TATA TelisarvisIjhamAM kAryarata che. Ama vividha kSetramAM kAryarata sejala enI saphaLatAnAM sopAno sara karI rahI che. gujarAtanI AkAzaparI sunItA vilIyama [avakAzamAM 190 divasa rahevAno vizva vikrama toDanAra ApaNI A gauravavaMtI gujarAtI dIkarIe vizvamAM gujarAtane gaurava apAvyuM che, eno AnaMda to ApaNane saune hoya, cAlo ApaNe ApaNI A gauravavaMtI | gujarAtI dIkarI sunItA vize jANakArI meLavIe ApaNe jANIe chIe ke kalpanA cAvalA avakAzamAM janAra prathama bhAratIya-amerikana avakAzayAtrI hatA. temanI pasaMdagI vakhate AkhA dezamAM AnaMdotsava manAvavAmAM Avyo hato. paraMtu temanuM avakAzayAtrAmAM akALe avasAna thatAM AkhA dezamAM gamagInI chavAI hatI. paraMtu jyAre kalpanA cAvalAnI jagyAe sunItA paMDyAnI pasaMdagI thaI tyAre badhAe kaMIka saMtoSa sAthe AnaMdanI lAgaNI anubhavI. ApaNAM A 37 varSIya sunItA paMDyA (urphe sunItA vilIyamsa)nI pasaMdagI inTaranezanala spesa senTara eksapensIyara 10mAM beka apa tarIke karI, tyAre ApaNe sunItA vilIyama saue AnaMda sAthe A dIkarInuM abhinaMdana saMdezA pAThavIne karyuM hatuM. pachI to AMtararASTrIya avakAza mathaka [AI.esa.esa.]nI caudamI saMcAlaka TukaDInA sabhyomAM emanI pasaMdagI karAI. pachI to A mATenI saghana tAlIma emaNe raziyAmAM lIdhI ane inTaranezanala spesa sTezana para phlAITa enjiniyara tarIke pharaja bajAvI. ahIMyA emane ahIM raziyana avakAzavIra mikheIla nyurIna ane anubhavI AkAzavIra mAIkala lopeja elIgrIAnA kamAnDara heThaLa spesa sTezana para kAma karavAnI taka maLI. ApaNe jANIe chIe ke 2003mAM spesa zaTala kolambiyAne thayelA akasmAtamAM kalpanA cAvalA sahita zaTalanA tamAma avakAzayAtrIo mRtyu pAmyA hatA, tyAra pachI inTaranezanala spesa sTezananI mulAkAte janArI eka sAthe traNa avakAzayAtrIonI A bIjI TukaDI hatI. A traNeya avakAzayAtrI cha mAsa sudhI avakAzayAtrAmAM vasavATa karanAra hatA, tenA badalAmAM 190 divasanI saphaLa avakAza yAtrA karI ApaNI A gauravavaMtI dIkarI, enI TIma sAthe parata AvI che, tyAre vizva sAthe deza ane gujarAta gaurava anubhave te sAhajika che. Ama to bahena sunItA mATe A prathama avakAza uDANa hatuM. paraMtu naukAdaLanA pAIloTa (eviyeTa2) ane tAlImI prazikSaka tarIke judA-judA prakAranA trIsa vimAnIomAM 2700nuM uDDayana karI cUkI hatI. pachI to 1998nA madhyamAM te nAsAmAM joDayelI. sunItA sAthenI traNa avakAzayAtrInI TukaDImAM 13mAM mizananA be avakAzayAtrI kamAnDara pAvela vinogreDola ane phlAITa enjiniyara jekI vilIyamsanuM sthAna lIdhuM. Page #518 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 508 dhanya dharA - bahena sunItAno janma 19mI sapTembara 1965nA roja hatA. tyAre 1998mAM amerikAnA avakAzayAtrI kAryakramamAM thayo hato. temanA pitA dIpaka paMDyA janmajAta gujarAtI che. temanI pasaMdagI karAI hatI. "nAsA'mAM sunItAe avakAzayAtrI sunItAnA mAtA asulAIna (bonI) paMDyA yugosvAya vaMzajanA mATenA umedavAra tarIkenI tAlIma heThaLa orIenTezana bIphIMgsa che. temano bhAI paNa yu.esa.e. nevImAM kAma kare che, ane ane pravAso, saMkhyAbaMdha vaijJAniko ane TekanIkala bIphIMgsa zaTala temanI preraNA ane mArgadarzanathI sunItA naukAdaLamAM joDAI ane inTaranezanala spesa sTezana sIsTamanI vigatavAra sUcanAo hatI. bahena sunItAe pachI mAIkala je viliyamsa sAthe lagna karyA, ane sunItA paMDyA sunItA viliyamsa banI. sajjatA keLavavA phijhIyolojInI tAlIma anagrAunDa skUlanI sunItAnA anya zokha ane rasanI vAta karIe to temano tAlIma apAI hatI. te uparAMta pANI ane ekAMta sthaLomAM doDavAno, taravAno, sAIkliga karavAno, TrAyalana, vinDa sakIMga A .. kevI rIte TakI rahevuM, temanI paNa tAlIma ApavAmAM AvI hatI. ane snoboDIMga jevI ramatono ane bI. inTIMgano zokha che. A badhI tAlIma ane mUlyAMkanano tabakko pUro thayo sunItA mesAsuseTasanA nidhAmane e potAnuM homaTAuna gaNe che. pachI sunItAne moskomAM raziyana avakAzI saMsthAmAM kAma karyuM, teo nidhAma skUlamAM bhaNyA che ane yu.esa. nevala ane inTaranezanala spesa sTezanamAM raziyAnA pradAna viSe te ekeDamImAMthI phijhIkala sAyansa sAthe grejyueTa bI.esa. thayAM mAhitagAra thayA hatA. sunItAne spesa sTezananA roboTika che. sunItAe emanuM mAsTarsa phalorIDA insTiTyuTa oNpha Arma (yAMtrika hAtha)nI kAmagIrI viSenI tAlIma paNa lIdhI TekanolojImAMthI enjiniyarIMga menejamenTamAM karyuM che. hatI. temaNe "ekvIrasa hebITeTa' (pANI heThaLanA vasavATa)mAM bahena sunItAnI siddhinI vAta karIe to ene be nevI paNa nava divasa sudhI nivAsa karyo hato. Ama eka pachI eka kamenTezana meDalo, marIna korano ecivamenTa meDala siddhinA sopAno sara karI vizvamAM gujarAtanuM nAma rozana karyuM. dhAmeniTeriyana sarvisa mela ane anya vividha savisa eto bhAratanA prathama strI helIkopTara pAIloTa tarIke paNa meLavyA che. eNe yunAITeDa sTeTasa nevala ekeDamImAMthI me sunItAbenanuM nAma khyAtanAma banyuM che. 1987mAM amerikAnA daLomAM ensAInI tarIke kamizana ApaNA A yazasvI gurjara nArI rananI siddhione meLavyuM hatuM. julAI 1989mAM temaNe 'nevala eviyeTara' aMtaranA umaLakAthI vadhAvIe ane biradAvIe. prabhu emane (naukAdaLano vaijJAnika) tarIkeno hoddo meLavyo hato. sau prathama vadhune vadhu saphaLatAnA sopAno sara karavAnI zakti Ape evI temaNe eca. 46 sInAITa helikopTaranA pAIloTa tarIke tAlIma prabhu prArthanA sAthe viramIe. meLavavA mATe helikopTara kombeTa saporTa skovaDana traNamAM praveza apAyo hato. tyAre tAlIma pUrI thayA pachI sunItAne nophoka, varjiniyAnA helikopTara kombeTa saporTa skavaDana-8mAM kAmagIrI soMpAI hatI ane te skovaDana sAthe bhUmadhya samudra, lAla samudra ane IrAnI akhAtamAM DejharTa zilTa ane oparezana provAIDa kampharTa daramyAna lazkarI javAnene havAI Teko pUro pADavAnI kAmagIrI bajAvI hatI. sapTembara 1992mAM yu.esa.esa. silvenIyA paranI eca 46 helIkopTara TukaDInAM ophisara incArja tarIke sunItAe herIkena enDrayunA pagale hAtha dharAyela kAryomAM madadarUpa thavAnI kAmagIrI bajAvI hatI. 1993mAM yunAITeDa sTeTasanI TesTa pAIloTa skUla mATe temanI pasaMdagI karAI hatI ane 1995mAM te skUlamAM tAlIma laI insTrakTara tarIke pAchA pharyA hatA. tyAra pachI te yu.esa.esa. sAIpAna parathI kAmagIrI bajAvI rahyA Page #519 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 509 maMgala bhavana amaMgalahArI gujaruM mahAsAgaranAM 2Lo - zrI ela. vI. jozI sUryathI chUTo paDyo tyArathI A pRthvIno goLo avirata ulkApAto vacce potAnI dharI upara ghUmato rahyo che. gItAmAM zrIkRSNa virATa darzana karAvyuM temAM IzvaranI eka bAju sarjananI ane bIjI bAju visarjananI prakriyAo darzAvI che. mAnavImAM jIvanano ulhAsa dhabakato hoya che tema mAnavI Adhi-vyAdhi ane upAdhinA trividha tApamAM zekAto paNa hoya che. zvAsa karatAM ucchavAsamAM kaSAya tattvo vadhu hoya che. enA zamanano eka ja maMtra che- OM zAMtiH zAMtiH zAMtiH '' eTale bhAratIya tattvajJAnamAM AsurI vRttionA damananI ane daivI tattvonA vikasananI vAto bhArapUrvaka karavAmAM AvI che. e mATe satya, ahiMsA, prema, karuNA, dayA, dAna, audArya, paramArtha, sahAnubhUti jevA sadguNo vikasAvavAnI ane mada, moha, lobha, vera, hiMsA, dveSa parapIDana jevA durguNone damavAnI vAto karavAmAM AvI che. joI zakAze ke saguNI jana potAnA maMgalakArI vicAra-AcArathI samAjane keTalo upakArI thato hoya che. maMgalakArI-kalyANakArI bhAvanAthI raMgAyeluM jIvana ja sAcAM sukhazAMti ane AnaMdano ahesAsa kare che. vizvayuddho sAme ahiMsaka satyAgrahane mUkavAthI A vAta vadhu spaSTa thaze. ' kahevAya che ke jevI icchA evuM phaLa maLe. yoga ane yajJa tenA mArgo che. narasiMhanA zabdomAM "jyAM lagI AtamA tattva cInyo nahIM, tyAM lagI sAdhanA sarva jUThI." adharmanI glAnithI kharaDAyelA jIvana karatAM dharmajyotinI prakAza-kiraNAvali vacce jivAtuM jIvana vadhu gauravazALI hoya che. A gurjarabhUmi to mahAsAgara samAna che jemAM asaMkhya ratno pAkyAM che. mahAsAgaramAM jema motI zodhavA paDe che tema saMskRtine baLa ApatAM AvAM mAnavabiMduo ekatrita karI, temanA jIvananI samRddhine atre saMpAdita karI vyakta karavAno namra prayAsa karela che. A gurjara vibhUtione na kevaLa bhAratanI prajA, balake vizvanI prajA paNa emanA mahAna pradAna badala gauravabhera smare che. A caritro vAMcIne jIvanamAM kaMIka karI chUTavAnI bhAvanA navI peDhImAM keLavAze evI apekSA jarUra rAkhI zakAya. A lekhamALAnA lekhaka zrI lAbhazaMkara vIrajIbhAI jozIno janma jAmanagara jillAnA dhrAphA gAme tA. 29-8-1964nA roja thayo. jUnAgaDhanI bahAuddIna kolejamAMthI mukhya viSaya saMskRta sAthe bI.e. thaI saurASTra yuni.mAM dvitIya naMbara prApta karI koleja kakSAe prAijha meLavyAM. hAlamAM jUnAgaDhanI zrImatI ena. bI. kAMbaliyA kanyA vidyAlayamAM uccatara mAdhyamika vibhAgamAM adhyApaka tarIke pharaja bajAve che. Jain Education Intemational Page #520 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 510 dhanya dharA lekhana-vAcanamAM vizeSa ruci dharAvatA zrI ela. vI. jozI chellAM cAra varSathI dainika vartamAnapatra saMdeza"nI tamAma AvRttimAM "Ajano mahimA' aMtargata dainika kolama pragaTa kare che. je kolamavAra AmavAcakone vyaktivizeSa, dinavizeSa, tahevAra, vrato vagerenI sacoTa mAhitI upalabdha bane che. khAsa karIne zaikSaNika saMsthAomAM prArthanAsabhA daramiyAna suvicArarUpe rajU karavA mATenuM eka hAthavaguM mAdhyama banI rahyuM che. lekhaka zrI ela. vI. jozIe "mAnavapuSponI maheka pustaka lakhIne gurjara upavanane maghamaghatuM karI mUkyuM che. pustakanI vizeSatA e che ke dharma, jAti ke pradezanA sImADA bhUMsIne lekhake deza-videzanA 366 mahApuruSonAM jIvanacaritro atyaMta lAghavathI AlekhyAM che ane mAnavapuSponI sugaMdhathI mahekatI A phUlamALAne gurjara prajAnA kaMThamAM paherAvI che. TUMkAgALAnI samayAvadhimAM ja A pustakanI dvitIya AvRttinuM mAtra punarmudraNa nahIM, paNa navA raMgarUpa sAthe saMvardhita prakAzana thayuM che, jemAM caritrakAre 366 mahApuruSonA paricayanI sAthe temano phoTo mUkIne A pustakane sacitra banAvavAnI taka jhaDapI lIdhI che. dvitIya AvRtti pustaka parAga, e-18, "haridvAra rAdhAkRSNanagara, vaMthalI roDa, jUnAgaDhathI prakAzita thayela che. "strI' sAmayikamAM laghukathA, parIkSAlakSI mArgadarzana temaja mAhitIprada lekho pragaTa thayela che. sthAnika cenalanA mAdhyamathI dhoraNa-10 ane 12nA vidyArthIone "zreSTha pariNAma e ja lakSyavedha" aMtargata mArgadarzana Ape che. vizva saMskata pratiSThAna, jUnAgaDhanA sahamaMtrI tarIke kAryarata rahI saMskRta bhASAnA pracAra-prasAra mATe yogadAna ApI rahyA che. jJAtinA samAcAranA "mukhapatra'nA sahasaMpAdaka tarIke sevA ApI rahyA che. | gujarAta sarakAranI karmayogI yojanA aMtargata saMskRta viSaya temaja sevaka varganA tajajJa tarIke temaja prAthamika zALAmAM ema.ela.ela. paddhati ane AcArya aMgenA seminAramAM joDAIne, tAlImavargomAM tajajJa tarIke sevA bajAvI che. jUnAgaDhanI lAyansa klaba dvArA "saMniSTha zikSaka tarIke teozrIne sammAnavAmAM Avela. zrI ela. vI. jozI maLavA jevA majAnA mANasa che.. --saMpAdaka bhakta ane saMta kavi narasiMha mahetA dhanya soraTha bhomakA, ne gaDha jUno giranAra, jyAM sAvajaDA sejaLa pIve, enAM namaNAM nara ne nAra" , suMdara ane sohAmaNI saurASTranI dharA para aneka aNamola mAnavarano pAkyAM che. emAMnA narasiMha mahetAe potAnI kavitA dvArA amara sthAna meLavyuM che. lagabhaga 500 varSa pahelAM thaI gayelA A bhaktakavinI kalamamAM evuM baLa ane mohinI che ke Ajeya temanAM lakhelAM bhajano saheja paNa jUnAM bhajatA saheja paNa nA nathI lAgatAM. emanAM madhamIThAM ane tattvajJAnathI bharapUra prabhAtiyAMthI gujarAtIonI savAra paDe che. taLAjAmAM janmela A kavie jIvanano moTo kahevAya che ke narasiMha janmatAMnI sAthe ja mUMgA hatA. eka vakhata eka mahAtmAe jaDIbuTTI kADhI narasiMhane khavarAvI ane kahyuM bolo beTA rAdhekRSNa! rAdhekRSNa! ane narasiMha bolyA, emanI vAcA khulI gaI.. bhAbhInA maheNAe ghara choDAvyuM paNa ethI to emane harine AtmasAtu karavAnI dhanya kSaNo maLI. bhagavAna gopanAtha mahAdeve sAkSAt darzana dIdhAM enA pratApe emanA aMtaramAMthI jJAna, bhakti ane vairAgyanAM padono dhodha chUTyo. narasiMhe temanA dIrdhAyuSyamAM lagabhaga savA lAkha jeTalAM padonI racanA karI che. nAgarI nAtanA bhAre virodhanA vaMToLa vacce paNa harijanavAsamAM bhajana karavA gayA. patnInA avasAna samaye teo bolI UThyA "bhaluM thayuM bhAMgI jaMjALa, sukhe bhajazuM zrI gopALa". "vaiSNavajana to tene kahIe, je pIDa parAI jANe Jain Education Intermational Jain Education Intemational Page #521 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 re!" A pada gAMdhIjIe emanI nitya prArthanAmAM apanAvyuM hatuM. narasiMhanA jIvanano chello tabakko paNa camatkArathI pUrNa che. jUnAgaDhanA rAjA 'rA' mAMDalikanI AkarI kasoTImAMthI paNa pAra UtaryA hatA. temaNe gujarAtI sAhityane manohara kAvyagraMtho bheTa dharyA che. temaNe gujarAtI kavitAne eka nUtana dizA ApI che. Aje lakhAtI bhaktikavitA ane jJAna-vairAgyanI kavitAnAM mULa narasiMha mahetAnI kavitAmAM che. kharekhara narasiMhanI kavitA e gujarAtanI kavitAnuM prabhAta che. suprasiddha keLavaNIkAra pro. dhoMDo kezava karve AjathI lagabhaga 150 varSa pahelAM maharSi dhoMDo kezava karveno janma mahArASTranA koMkaNa pradezanA eka gAmamAM thayo hato. prAthamika zikSaNa gAmamAM ja prApta karI vadhu abhyAsArthe muMbaI gayA. zarUAtamAM teo pUnAnI phargyusana kolejamAM gaNitanA adhyApaka banyA. 'vidhavAvivAha' pratibaMdhanivAraka maMDaLI dvArA vidhavAonAM punarlagna mATe bhAre pracAra karyo. teo srI- keLavaNInA prakhara puraskartA hatA. temaNe 'mahilA vidyApITha' nAmanI jApAnI pustikA vAMcI ane temAMthI preraNA laI bhAratamAM mahilA vidyApITha sthApavAno temane vicAra Avyo. karvenA vicArone ravIndranAtha TAgora ane gAMdhIjI jevAoe protsAhana ApyuM. muMbaImAM mahilA vidyApITha sthApI, jene mAtabara rakamanuM anudAna maLatAM zrImatI nAthIbAI dAmodara ThAkarazI vidyApITha' S.N.D.T. banI. sarakAre zrImatI premalIlA ThAkarazIne prathama kulapati banAvyAM. tyArapachI DaoN. mAdhurIbahena zAha ane rUpAbahena paNa tenA kulapati rahI cUkyAM che. baMne gujarAtI sannArI hovAne nAte ApaNane savizeSa gaurava che. karvenI sevAonI kadararUpe rASTrapatie padmavibhUSaNa' ane 'bhArataratna'nA ilakAba enAyata karI bahumAna karyuM. temanA mRtyu pachI paNa temanA smArakarUpa mahilA vidyApITha samagra vizvamAM potAnI strIzikSaNanI jyota jvalaMta rAkhI rahI che. gujarAtamAM paNa esa.ena.DI.TI. mahilA vidyApIThanI vividha vidyAzAkhAonI ghaNI kolejo che. jeo jIvananI aMtima kSaNa sudhI mahilAzikSaNa aMge ciMtA ane ciMtana karatA rahyA tevA maharSi karvene natamastaka vaMdana karIe. Jain Education Intemational niSThA ane namratAnI mUrti kezava harSada dhruva kezavalAla harSadarAya dhruvano janma I.sa. 1859mAM sAbarakAMThA jillAnA bahiyela gAmamAM thayo hato. bI.e. thaI amadAvAdanI eka hAiskUlamAM prathama heDamAstara tarIke ane pachI gujarAta kolejamAM gujarAtInA sarvaprathama adhyApaka tarIke niyukta thayA hatA. temaNe aMgrejImAM `Malayas of Mudrarakshas'ane gujarAtImAM 'mudrArAkSasa' lekhothI emanA sAhityika jIvanano prAraMbha karyo hato. tyArapachI to teo saMzodhana, saMpAdana ane anuvAdanI pravRttiomAM atyaMta sakriya rahyA hatA. 511 zrI dhruve prAcIna praziSTa saMskRta kavio amaru ane jayadevanAM kAvyo tema ja bhAsa, harSa, kAlidAsa jevA nATakakAronAM nATako tathA akho, premAnaMda, zrIdhara jevA madhyakAlIna gujarAtI kavionAM kAvyo vize vivecana karyuM che. bhASAzAstranA kSetramAM paNa emanuM mahattvanuM pradAna che. emaNe Rgveda kALathI Aja sudhInA prAcIna praziSTa saMskRta akSarameLa chaMdo tathA gujarAtI mAtrAmeLa chaMdonI kALakrame aitihAsika AlocanA karI che. temaNe gujarAtI ane saMskRta ema baMne bhASAnI pAMkhe uDDayana karyuM che. emanA anuvAdano Adarza kavi bhAlaNa che. A anuvAdo emanI vidvatAnI sAthe sAthe temanI rasikatAthI samRddha thayA che e vize emaNe kahyuM che. "eka rIte anuvAdamArgamAM bhAlaNa kavi mArA guru che." kezavalAlanuM upanAma 'vanamALI' hatuM. jema vanamALI evA eka kezave (kRSNa) samudramaMthanamAMthI prApta thayela pArijAta vRkSane dvArikAmAM ropyuM tema vidyArUpI vananA bIjA vanamALIe (kezavalAle) gIrvANakAvyavRkSanI kalama e ja gurjarabhUmimAM ropI che. lokahitakArI vibhUti dAdubhAI desAI grAma arthakAraNanA niSNAta zrI dAdubhAI desAI carotaranI chellI aDadhI sadInI sAmAjika ane rAjakIya jAgRtimAM agresara hatA. khetI temaja jamInasudhAraNAnA viSayanI temanI pakaDa asAdhAraNa hatI. gAMdhIjInA satyAgrahanA raMge raMgAIne mahAtmA gAMdhIjI tathA saradAra vallabhabhAI paTelanA aNanama sAkSI rahyA hatA, eTaluM ja nahIM teo Page #522 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 512 dhanya dharA satyAgrahI tarIke jelamAM paNa gayA. jillA zALAmaMDaLa, muMbaI dhArAsabhA, kheDUta saMmelana tema ja anekavidha saMsthAomAM pravRttiomAM racyApacyA rahetA. vidvatA ane saraLatAno subhaga samanvaya temanAmAM jovA maLato. rAjakAraNathI zikSaNa, khAdIthI khAnadAnI, dharma ke artha koIpaNa viSaya hoya, dareka viSe kazuMka navIna kahevAnuM temanI pAse rahetuM hatuM. temAMya khetI temaja jamInasudhAraNAnA viSayanI temanI pakaDa to asAdhAraNa hatI. aMgrejI ane saMskRta sAhitya, tattvajJAna, bhASAzAstra vagere anekavidha viSayonuM talasparzI jJAna dharAvatA hatA. khetIviSayaka prazno aMge gAMdhIjI ane saradArazrI temanA maMtavyanI haMmezAM kadara karatA. kheDA jillAmAM to janatA saradAra vallabhabhAI pachI bIjA naMbare dAdubhAIne potAnA hitaciMtaka tarIke samajatA hatA. temanA jIvananuM eka mahattvanuM pAsuM hatuM temanI abhyAsazIlatA. tA. 2-3-1959nA roja naDiyAda khAte zrI desAInuM 82 varSanI vaye avasAna thatAM eka guNojjavala vibhUtinI khoTa sAlI. tema chatAM temanuM paropakArI jIvana sadaiva preraNA pAtheya banI raheze. rASTravIra chelabhAI dave saurASTranI dhIMgI dharA para eka janasamarpita zauryavaMtA rASTrabhakta chelabhAIno janma tA. 16-10-1889nA roja thayo hato. dhrAMgadhrAnA rAjavI zrI ajitasiMhajIe chelabhAIne pArakhI lIdhA ane rAjyanI lazkarI pAMkhamAM aphasarapade nimaNUka karI. basa ahIMthI temanI kArakirdInI zarUAta thaI. samagra saurASTrane traNatraNa dAyakAothI dhamaroLatA DapheronI baMdukono sAmano temaNe ekalapaMDe karyo hato. vIra chelabhAIe mahAbhayaMkara evI aneka asuraToLIono nAza karI janatAne abhayadAna ApyuM. temaNe asurone mAryA hatA tenA karatAM tAryA hatAM tenI nAmAvali moTI che. temanA punIta sparze ghaNA dAnava mAnava banyA hatA. briTiza hakUmatane chelabhAI AMkhanA kaNAnI jema khUMcatA hatA. daramiyAna jUnAgaDha navAbe soraTha pradezane pAkistAna sAthe bheLavI dIdhAnI jAherAta karI. saune lAgyuM ke A hijarata chelabhAI ja thaMbhAvI zakaze. navAbane temaNe samajAvavAno paNa prayAsa karyo, bhale emanuM mizana saphaLa na thayuM paNa emanA himmatabharyA kAryanI tArIpha thaI. chelabhAI ghoDesavArImAM bhalabhalAne bhU pAI detA. nizAnabAjImAM paNa evA ja pAvaradhA. A virala vibhUti puruSanuM avasAna I.sa. 1956mAM rAjakoTa mukAme thayuM. janatA zokasaMtapta banI. asuronA saMhAraka ane rASTrabhakta brahmamAM lIna thaI gayA. zAyara phajharaalI "phajhara' kahe che ke"dAtAra dila chelazaMkara, dAtAra terA rakhavAlA hai gebanazA bApukA gebI murzida tU matavAlA hai" dulA bhAyA kAge lalakAryuM che ke"parathama rANo saMga ho, dUjo khelyo pratApa khela, zivAjI trIjo satAre, cotho zUravIra chela." kavi kAga kahe che ke"he vipra! tere karmakI smRti hUMte, ahA! chatrapati zivAjI yAda Avata hai." kAMtivIra pRthvIsiMha AjhAda saMtonI mAphaka bhAratIya bhUmi krAMtikAro mATe paNa jANItI che. AmAMnA eka krAMtivIra bAbA pRthvIsiMha AjhAdano janma I.sa. 1892mAM thayo hato. abhyAsa daramiyAna ja mAtRbhUminI muktinAM svapnAM sevavA lAgyA ane baMgabhaMganuM AMdolana zarU thatAM temAM joDAyA. zrI AjhAda lAhora kAvatarA kesamAM saMDovAyA. Ajanma kArAvAsanI sajA mATe jelamAM laI javAtA hatA tyAre doDatI TrenamAMthI beDIo sAthe kUdI paDI bhAgI chUTyA hatA. svAmIrAva nAma dhAraNa karI bhAvanagara AvyA ane 'gaNeza krIDA maMDaLa'nI sthApanA karI, jyAM nAnA bALako mATe ramatagamata ane akhADAnI pravRttio cAlatI hatI. uparAMta yuvAnone akhADAmAM aMga kasaratanA khelo karI batAvatA. sarakAre temanA mAthe inAma jAhera karyuM te vakhate teo svAmI sadAnaMda nAme yAtrAsthaLomAM pharyA. hoMgakoMgamAM 75 varSanI vaya vaTAvI gayelAnI doDa spardhAmAM temaNe bhAga lIdho tyAre 91 varSanI uMmare teo prathama AvI suvarNacaMdrakavijetA banyA hatA. temanA jIvananA uttarArdhamAM gAMdhIjIne Atmasamarpita thayA ane krAMtikArInuM sAmAjika jIvana saMgRhastha tarIkenA jIvanamAM pheravAyuM. tA. 5-3-1989mAM pRthvIsiMha AjhAdanuM avasAna thayuM. bAbA pRthvIsiMha AjhAdanuM samagra jIvana krAMtinI vIragAthA che ane tethI ja mAtRbhUminI AjhAdI mATe jIvana arpaNa karanArA A krAMtivIranuM nAma prathama paMktimAM suvarNAkSare aMkita Jain Education Intemational Page #523 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 gujarAta rAjyanA prathama rAjyapAla maheMdI navAjhajaMga gujarAta rAjyanA prathama rAjyapAla zrI maheMdI navAjhajaMgano janma tA. 14-5-1884nA roja haidrAbAdamAM thI hato. kolejanuM zikSaNa pUrNa karI vividha sarakArI hodAo para magIrI bajAvI. temaNe driAbAdanI kyA sosAyaTInA sthApaka sabhya tarIke, bhArata skAuTsa enDa gAiDsanA pramukha tarIke temaja kendrIya sahakArI yuniyananA sthApaka tarIke prazaMsanIya kAmagIrI bajAvI. tyAra pachI to vyApAra udyoga khAtAnA saciva tarIke prazaMsanIya sevA ApI, pratiSThA meLavI. daramiyAna dezabharamAM bhASA-prAMtaracanA thatAM AMdhrapradezanuM alaga rAjya astitvamAM AvyuM. pradhAnamaMDaLamAM naveka varSa pradhAnapade rahyA. temanI vividha sevAonI kadara karIne gujarAta rAjyanA sthApanA dinathI rAjyapAla tarIke niyukti karI. gujarAtanI sAmAjika ane Arthika pravRttiono abhyAsa karI, gujarAtane rAjakIya stara para bhAratanA nakazAmAM mahattvanuM sthAna apAvyuM. bhArata sarakAre temane vahIvaTI sevAonI kadararUpe 'padmavibhUSaNa'nA khitAbathI navAjyA hatA. garavI gujarAtanA prathama rAjyapAla maheMdI navAjhajaMganuM I.sa. 1967mAM avasAna thatAM eka sAthe be rAjyo AMdhrapradeza ane gujarAtanI saMskArI prajAe jabaro AghAta anubhavyo. samartha itihAsavida ratnamaNirAva joTe gujarAtanA siddhahasta itihAsavida ratnamaNirAva bhImarAva joTe eka hasamukhA itihAsakAra tarIke oLakhAya che. snAtaka kakSAnI DigrI meLavI kalakattA khAte vyApAra dhaMdhAmAM pravRtta rahyA. emaNe 'gujarAtanuM pATanagara' e pustaka dvArA amadAvAdanI kayA ApI e ja rIte khaMbhAta ane saumanAya aMge paNa graMtho ApyA. temaNe 'kumAra'mAM mAhitIprada zodha nibaMdho tathA subhASito lakhavAnuM kAma varSo sudhI kareluM, 'gujarAtano sAMskRtika itihAsa' dvArA emaNe gujarAta aMgenI sAMskRtika dRSTie mahattvanI vigato saMkalitarUpe ApavA prayatna karelo che. sara jemsa berInA 'The admirable crichton'nuM 'saMbhAvita suMdaralAla' nAme majAnuM rUpAMtara emaNe ApyuM che. 24-9-1955nA roja 60 varSanI vaye temanuM avasAna thayuM. vyavasAyathI sAhitya ke zikSaNa sAthe na joDAyelA hovA chatAM 513 kevaLa vidyAprItithI itihAsa kSetre bahumUlya arpaNa karanAra zrI ratnamaNirAva itihAsAsaMgIonI navI peDhIne preraNArUpa nIvaDaze. caitanyaprasAda divAnajIe lakhyuM che ke nAnapaNamAM atyaMta zaramALa ane sAmAnya prakRtinA A ratnamaNirAva mIThA haLavA marmathI AnaMdachoLo uDADanAra A sajjananuM ananya vyaktitva kevI rIte khIlavI zakyA ho e eka koyaDArUpa ja lAge che. emaNe potAnuM nAma sArthaka karyuM che. 'ratna ane maNi baMne jANe ekamAM ja samAyA hoya tevA e guNasamRddha hatA.' sAdagInuM udAha24 ucharaMgarAya Dhebara jaimano lokadarabAra roja bharAto evA rAjakAraNanA dRSTAMtarUpa namra sevaka ucharaMgarAyano janma jAmanagara najIka gaMgAjaLA gAmamAM tA. 21-9-1905nA roja thayo hato. muMbaImAM abhyAsa karyA bAda temaNe kArakirdInI zarUAta dhArAzAsI tarIke karI hatI. daramiyAna rAjakoTamAM gAMdhIjIne maLavAno yoga thayo ane pachI dhIre dhIre teo emanA satya ane ahiMsAnA siddhAMtonA raMgathI raMgAvA lAgyA. kendra sarakAranI saMmatithI saurASTra rAjyanI racanA thaI ane ucharaMgarAya Dhebara I.sa. 1948mAM saurASTranA prathama mukhyamaMtrI cUMTAyA. rAjakoTamAM hAla je sarakArI atithigRha che. tyAM pahelAM jUnAgaDha rAjyano utAro hato tyAM temaNe ane temanA maMtrIoe rAjya vahIvaTano zubhAraMbha karyo hato. roja savAre teo potAnA makAnanI osarImAM ja maLe. loko ene rAjadarabAra nahIM paraMtu rAmadarabAra kahetA. khuda mukhyamaMtrI paNa nIce ja palAMThI vALIne bese. temaNe pharnicara vagaranA be oraDAvALA sAdA makAnamAM ja rahevAnuM pasaMda karyuM hatuM. gAMdhIvicAranA pracArArthe bhAratanA pratinidhi tarIke raziyA temaja yuropanA dezomAM gayA. gujarAtamAM 'saradAra smArako' UbhAM karavA mATe puruSArtha karyo. jIvanabhara rAjakIya, racanAtmaka temaja zaikSaNika pravRttiomAM mokhare rahIne yogadAna ApatA rahyA. temanI kuneha joI jyAharalAla naherue temane ola inDiyA koMgresanA pramukhapade nImyA hatA. dezasevA mATe potAnI ke kuTuMbanI paravA karyA vinA svecchAe garIbAI vahorI lIdhI hatI. saurASTranuM ghaDatara e emanuM sauthI mahAna ane ciraMjIva kArya che. dilhImAM teo hirajanakolonImAM rahevA gayA hatA. AvI sAdagI Aje aMtardhAna thaI che. I.sa. 1977mAM rAjakoTamAM emanuM avasAna thayuM. Page #524 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 514 mAnavasevA e ja prabhusevA zivAnaMda adhvaryuM 'sevA e ja pUjA' e emano jIvanamaMtra. bhAratanA sauthI pahelA bhAratIya sivila sarjana thavAnuM sadbhAgya temane sAMpaDyuM hatuM. 18-12-1906nA roja goMDala pAsenA bAMdarA gAme janmelA adhvaryunuM mULa nAma hatuM bhAnuzaMkara. jhaLahaLatI kArakirdI emane dAktarInA abhyAsa tarapha dorI gaI. AMkhanA dAktara banyA pachI nimaNUka ApI dhaMdhukAmAM. muni saMtabAlanA saMparke temane netrayajJa zibira zarU karavAnuM sujhADyuM. pachI to sarakArI nokarI choDIne vIranagara jevA nAnA gAmamAM AvI netrarakSAnuM je kAma karyuM che te eka daMtakathA jevI vAta che. emaNe hajAro netrayajJa samagra dezamAM karyA che. dara varSe ahIM svisa dAktaronI eka TIma thoDA samaya mATe sevA arthe Ave che. sADA cAra dAyakAnI sevAmAM eka rUmanI DispensarIthI zarU karI 225thI vadhAre pathArInI Adhunika hospiTala UbhI karI. uparAMta meTaraniTI homa paNa zarU karyuM. teo mAnatA ke zikSakonuM stara na sudhArIe to keLavaNI koI divasa sudharavAnI nathI ane e mATe teo bI.eDa.nA vidyArthIone AdhyAtmika zibiro dvArA yoga-naitika mUlyonI vAto karatA. teone sAMdipanI vidyAsaMsthA dvArA brahmarSi'nuM biruda ApavAmAM AveluM. savAre sADAtraNa vAgye UThI rAtanA sADA dasa sudhI netrarogothI piDAtA garIbo mATe mathavuM e emano svAbhAvika krama hato. okTobara 1998mAM temaNe devavilaya sAdhyo. e varSanI 15mI ogaSTanA roja temaNe eka saMkalpa vyakta karyo hato ke "I.sa. 2000nI sAla sudhI huM jIvuM to gujarAta ane saurASTramAM motiyAthI AvatA aMdhApAnuM pramANa nahivat karI nAkhavA prayatna karIza." saMtavANInA saMgItasamrATa nArAyaNa svAmI saMtavANInA samrATa nArAyaNa svAmIno janma saMta, zUrA ane satInI bhomakA evA saurASTranA gaDhaDA pAsenA AMkaDiyA gAme tA. 29-6-1938nA roja prabhuparAyaNa gaDhavI kuTuMbamAM thayo hato. mAtApitAe temanuM nAma zaktidAna rAkhyuM. saMta svabhAvanA mAtA-pitAnA satsaMganA sahavAse temane bhaktirasa vArasAmAM maLyo hato. temanI smaraNazakti paNa khUba tIvra, eka vakhata bhajana sAMbhaLe eTale yAda rahI jAya. rAjakoTamAM eka dhanya dharA udyogapatine tyAM DrAivara tarIke nokarIe rahyA. sAthe DoMgare mahArAjanI bhAgavatakathAmAM saMtavANI ApavA paNa jAya. eka vakhata zaktidAna jIvaleNa bimArImAMthI camatkAra thayo hoya tema UgarI gayA ane sAMsArika jIvanano tyAga karI, svAmI nArAyaNAnaMda nAma dhAraNa karyuM. kacchamAM bhayaMkara duSkALa paDelo e vakhate nArAyaNa svAmIe Thera-Thera saMtavANInA kAryakramo yojI je bhaMDoLa ekaThuM thayuM hatuM e pAMjarApoLamAM arpaNa karI dIdhuM hatuM. jUnAgaDhanA zivarAtri meLAmAM prativarSa saMtavANIno kAryakrama thato jemAM pUjya morAribApu paNa nArAyaNa svAmInAM bhajano sAMbhaLavA acUka Ave. AvA sUranA svAmI alagArI bhajanikanuM I.sa. 2000mAM avasAna thatAM bhajanasaMgIta rAMka banyuM. nArAyaNasvAmInA gaLAmAM uparavALAe kAmaNano Akhe- Akho kuMbha ThAlavI dIdho hato. eTale ja emanuM gaLuM mIThAzano madhapuDo ThAlavI jANatuM. brahmasvarUpa svAmI yogIjI mahArAja brahmasvarUpa svAmI zrI yogIjI mahArAjano janma tA. 3-6-1892nA roja amarelI pAsenA dhArI gAme thayo hato. temanuM bALapaNanuM nAma jhINAbhAI hatuM. sAta dhoraNano abhyAsa pUrNa karI jUnAgaDhamAM sadguru kRSNacaraNadAsa svAmIe temane pArSadadIkSA ApI. yogIjI mahArAja sAta saMto sAthe jUnAgaDhanuM maMdira choDI zAstrIjI mahArAjanI sevAmAM pahoMcI gayA. Akho divasa kathA, kIrtana ane sevAmAM ja magna rahetA. pachI to svAminArAyaNa saMpradAyanA vistAra mATe temaNe kamara kasI. zAstrIjI mahArAjanA saMkalpa pramANe yogIjI mahArAje muMbaImAM moTuM harimaMdira 'akSarabhavana' temaja amadAvAdamAM traNa zikharanA bhavya maMdiranuM nirmANa karI, pratiSThA karI. zrIjI mahArAjanA vacanAmRta rUpa 'vedarasa'nuM pustaka pharIthI chapAvyuM. gurunI janmazatAbdI para 'yajJapuruSa smRti'e nAmano graMtha pragaTa karyo. guNAtItAnaMda svAmInuM saMpUrNa jIvanavRttAMta gujarAtImAM chapAvI prasiddha karyuM. seMkaDo pArAyaNo ane jJAnazibiro yojIne lAkho ziSyone satsaMgano lAbha Apyo. teo kahetA : "yuvako mAruM hRdaya che." AphrikAnA haribhaktonA Agrahane vaza thaI ekaso traNa gAmomAM vicaraNa karI, hajAro mumukSuone satsaMgamAM taraboLa karyA. yogIjI mahArAje ekAeka mAMdagI grahaNa karI. keTalIka sAravAra pachI I.sa. 1971mAM 'jaya svAminArAyaNa' kahI deha choDI aMtardhAna thayA. chellI mAMdagI Page #525 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 daramiyAna yogIjI mahArAja ApaNane saune kahetA gayA che : "pramukhasvAmI mAruM sarvasva che, tamane saune have temanA dvArA sukha maLaze.'" prabhAvazALI dIvAna kRSNalAla trivedI pleganA dardIonI sevA karI prajA taraphathI suvarNacaMdraka prApta karanAra dIvAna kRSNalAla trivedIno janma saurASTranA sAgarakAMThAnA gAma ghoghAmAM thayo hato. garIba sthitinI dazAno pAra pAmI gayelA kizora kRSNalAle vadhu bhaNavAno dRDha nirdhAra karyo. meTrikanI parIkSAmAM uttIrNa thayA ke turata ja klArka tarIkenI nokarI svIkArI, sAthe sAthe kAyadAno abhyAsa cAlu rAkhI vakIlAtanI parIkSA pAsa karI. kartavyaniSThAnA paripAkarUpe teo bhAvanagara myunisipAliTInA kamizanara thayA. acAnaka bhAvanagara para pleganA roganI Aphata UtarI AvI. prajA sthaLAMtara karavA lAgI. kRSNalAle ghare ghare pharI pleganA dardIonI sAravAra karI. temanI A mAnavIya ane sAhasabharI sevAthI prajAjanonI prasannatAno koI pAra rahyo nahIM. temanI A niHsvArtha sevAnI kadararUpe nagarajano taraphathI suvarNacaMdraka arpaNa karAyo. potAnI kAryaniSThAthI khyAtanAma thayelA zrI trivedIne jasadaNanA rAjye mukhya divAna tarIke pasaMda karyA. daramiyAnarAjyamAM duSkALarUpI AphatanA oLAM UtarI AvyA. pharI prajAsevAmAM lAgI gayA ane rAjanI raiyatane prANa phUMkIne beThI karI. teomAM vidyA tarapha UMDI abhiruci hatI. koIpaNa kArya saMbhALavA tatpara rahetA ane saMbhALyA pachI potAnI ujjavaLa chApa choDI jatA. puruSArthano puNyapratApa pAtharI A prabhAvazALI puruSe 27-1-1950nA roja ciravidAya lIdhI. temanuM sUtra hatuM dRDha nizcayathI khaMtapUrvaka kAma karo'. Adhunika yuganA bhImasena vIra rAmamUrti ajoDa AtmabaLathI aMgabaLa meLavanAra rAmamUrti janma vakhate bahu ja kamajora hatA. zarIra nirbaLa paNa kalpanA ghaNI samartha. bhAratanA vIra puruSonAM ciratrothI enuM aMtara dhabakatuM hatuM. emaNe kasarata karavI zarU karI. mA bALakanuM A parivartana joI rahI. soLa varSanI vaye e eTalA jorAvara banyA ke nALiyeranA jhADane jorathI khabho mAre ane uparathI TapoTapa nALiyera paDavA lAge. potAnA zarIra para pATiyuM rAkhI, tenA 515 para hAthIne Ubho rAkhatA hatA. chAtI para sAMkaLa vITIne cAra majabUta mANasone sAMkaLanA cheDA pakaDAvI potAnI bAjumAM UbhA rAkhe, pachI jorathI chAtI phulAve ne sAMkaLanA TukaDA thaI jAya. rAmamUrtinA AvA prayogoe lokone herata pamADI dIdhA. temanA sarakasane jovA mATe jeTalI janamedanI ekaThI thatI eTalI bIje kyAMya thatI na hatI. eka vakhata vAghane paNa potAnI bAthamAM pakaDI laI jamIna para dabAvI dIdho hato. dhrAMgadhrAmAM apUrva manobaLathI ekAgratA sAdhIne pacIsa horsa pAvaranI 112 kilomITaranI jhaDape jatI moTarane eka, be vAra nahIM, paraMtu satata tera vakhata rokI. sau koIe A Adhunika yuganA bhImasenanI kadara karI. dehamAM tAkAta to dezamAM tAkAta' emanA saMdeze dezanA taruNomAM navacetanano saMcAra karyo. tA. 20-11938nA roja rAmamUrtinuM avasAna thayuM. teo kahetA : "bhale marI javAya paNa rAmamUrti niSphaLatA to bhogavavAno ja nahIM, ekAgratA ane ajeya manobaLa e mArA vijayanI cAvI che." brahmaniSTha sAdhu jagadIzvarAnaMda svAmIjI zivavibhUti svarUpa pUjyapAda jagadIzvarAnaMda svAmIjIno janma jasadaNa pAsenA bhaDalI gAmamAM tA. 2-11-1910nA roja thayo hato. bAlyAvasthAthI ja temanAmAM koI adbhuta AdhyAtmika ane dhArmika saMskAronI divya sphUrti jovAmAM AvatI hatI. vidyAbhyAsamAM AzramanAM badhAM bALakomAM agragaNya hatA. nathurAma zarmAjInA kahevAthI temaNe AcArasaMhitA, saMdhyAvaMdana vagere nitya karmamAM manane sArI rIte parovI dIdhuM. pUjya jagajIvana bApunA samAvartanasaMskAra thaI gayA pachI bhaDalI gAmamAM padhAryA. teozrI puNyabhUmi bhaDalImAM bALakone prAthamika zikSaNa, trikALa saMdhyA ane karmakAMDa zIkhavatA hatA. pUjyabApu brahmacaryano mahimA pUrepUro jANatA hatA. teo kahetA brahmacarya zreSTha tapa che. kyAreka to cha-cha mahinAnuM mauna rAkhIne besI jatA, adhika ekAMtapriya hatA. zaMkara bhagavAnanI ArAdhanA karatAM karatAM raDI paDatA. bApu pAse dInaduHkhI loko AvIne potAnuM du:kha vyakta karatAM. te joIne temanuM hRdaya dravI jatuM. bhArata svataMtra thavAnI laData cAlatI hatI te samaye temanI salAha levA mATe koMgresa netAo AvatA ane ghaNA kharA praznonuM samAdhAna karI ApatA. pUjya bApu saMnyAsI saMtonA saMparkamAM vadhu AvavA Page #526 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 516 lAgyA. eka vakhata paramahaMsa saMnyArA AzramamAM zivarAmabApunuM sAdA ane saraLa jIvananA tathA vedAMta samajAvavAnI zailIne lIdhe jagajIvanabApu temanA pratye AkarSita thayA ane temanAmAM gurupadanAM badhAM lakSaNo dekhAtAM hatAM. tevI ja rIte pUjya bApumAM paNa Adarza ziSyanAM badhAM lakSaNo dekhAtAM hatAM. eka vakhata bhAvapUrvaka mahAdevanI pUjA karIne rAtre teo OM namaH zivAya japa karatAM karatAM sUI gayelA. emAM temanI eka IzvaranI preraNAnuM, saMnyAsI jIvananI preraNAnuM suMdara majAnuM svapna AveluM. savAre badhAMne svapnanI vAta karI ane kahyuM saMsArasAgaranAM moTAM moTAM kAmomAM vAsanAo pUrNa karavAmAM Abaddha thaI gayo chuM. khUMpI gayo chuM evuM mane lAge che, eTale have mAre AmAMthI nIkaLIne saMnyAsa laIne zAMtimaya jIvana vyatIta karavuM che ane teo saMnyasta jIvana gALavA lAgyA. tyArabAda teoe mauna dhAraNa karI lIdhela. saMnyAsanA saMskAra karAvyA pachI nAma badalIne svAmIzrI jagadIzvarAnaMda sarasvatI dhAraNa karyuM. bhAvanagara mahArAja zrI kRSNakumArasiMhajI svAmIjI pAro satsaMga karavA nArI padhAratA. bApa vaza pharatI pALI para besatA ane mahArAja nIce jamIna para Asana pAtharIne besatA. teo khAsa vyasananA virodhI hatA. teo dhanano sparza suddhAM karatA nahIM. svAmI zrI nirdoSAnaMdajI ane svAmIzrI svarUpAnaMdajI temanA ziSyo hatA. temaNe nArI, cogaTha, TIMbI, zihora temaja DhasA gAme AzramanI sthApanA karI pracAra-prasAra karelo. pUjya svAmIzrIe gaMgAnA sAmA kAMThe Asana jamAvyuM. siddhAsane aisIne nizcaya karyo ke brahmasAkSAtkAraparyaMta besavAnuM. daramiyAna brahmatva bhAva keLavatAM bolI UThatA ke "aho! A badhuM ziva tattvathI paripUrNa che. A sarva svarUpa cidAkAza huM. ja chuM." A pramANe abhyAsa, manana ane nididhyAsana paripakva karIne brahmAtmAno sAkSAtkAra karelo. tyArabAda svAmI ekasaMgAnaMdajI sAthe AvelA svAmIjI dhoLA gAmanI vADImAM jhUMpaDI banAvIne rahyA hatA. tyAMthI vallabhIpura svAmI nityAnaMda bApune maLavA gayelA ane chelle vIranagara AvI pahoMcyA. barAbara bhIma agiyArasanI AsapAsa eka divase teozrI snAna vagere kriyA karIne dhyAnamAM besI gayelA. bhaktoe pUjya svAmIne jagADavAno prayAsa karyo paNa nirarthaka nIvaDyo, kema ke pUjya bApu zAMta zivasvarUpamAM nimagna hatA. AvA brahmaniSTha sAdhunI dhanya dharA niSThAnAM darzana karavA bhaktajano UmaTI paDyA hatA. tA. 3110-1983ne Aso vada-10nA roja zihora (gautamezvara) mukAme brahmalIna thayA. pazu-paMkhI premI rUbina DeviDa bhAratabharanA prANIbAgomAM amadAvAdanA prANIbAgane gaurava apAvanAra, kAMkariyAnI bAlavATikAnA draSTA tathA sarjaka rUbina DeviDano janma amadAvAdamAM thayo hato. nAnapaNathI ja kudarate sarjelA pazupaMkhI para temane apAra heta hatuM. kuTuMbanA bALakonI jema ja teo temanI saMbhALa letA. sAthe sAthe rUbinane zikArano paNa ghaNo zokha hato. ekavAra emane acAnaka dhyAna para AvyuM ke enI goLIno bhoga banelI eka harI garbhavatI hatI. te kSaNa pachI rUbine zikArane saMpUrNa tilAMjali ApI pachI to prANIo mATe bAgamAM emaNe khAsa hospiTala paNa banAvI che. pakSIone teo pAMjarAmAM na pUratA. teo kahetA : "prANIone tame prema karazo to teo tamArA mitra banI jaze. kAMkariyAmAMthI temaNe mAnavabhakSI magaro pakaDyA hatA, to eka masjidamAM chupAyelA dIpaDAne paNa kuzaLatAthI temaNe pakaDI lIdho hato. temanI sevAnI kadararUpe aneka sammAna evorDa temane prApta thayA hatA. bhArata sarakAre padmazrIno evorDa Apelo. sADAtraNa dAyakAthI paNa vadhu samayathI prANIo sAthe satata saMparkane kAraNe teo aneka saMsargajanya rogonA bhoga banyA hatA. gaLAnA kensarane kAraNe temaNe vAcA paNa gumAvI hatI. AvA pazupaMkhI premI rUbina DeviDanuM avasAna tA. 24-3-1989nA roja thayuM hatuM. temanA avasAnathI mAnavajagatane to khoTa paDI ja che paNa pazu-paMkhI jagatane paNa na purAya tevI khoTa paDI che. teo kyAreka bolI jatA ke "copagAMne pAMjarAmAM eTale mUkavAM paDe che ke pAMjarA bahAranA khUMkhAra be pagAothI emane bacAvI zakAya,'' zabdanA sAdhaka makaraMda dave bhaktirasamAM jhaboLAyelA jIvanasauMdaryanuM pAna karAvatA sarjaka makaraMda daveno janma tA. 13-11-1932nA roja goMDala khAte thayo hato. kolejanuM zikSaNa pUrNa karI, muMbaI gayA pachI temanI sAhityayAtrA vadhu vegIlI ane tejIlI banI hatI. temanA naMdigrAma nivAse haMmezAM sAhityika mAhola racAto raheto hato. Page #527 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 510 aDadhI sadImAM temaNe gujarAtI sAhityane caraNe dharelAM 41 pustako ciraMjIva banI rahyAM che. gujarAtanuM prathama pAritoSika meLavanAra 'goraja' jevA kAvyasaMgraha ane "havAbArI' jevA gajhalasaMgraha paNa maLyA che. lokagIta-DhALavALAM aneka bhajano, anupama sauMdaryano sparza karAvatAM kAvyo ApanArA makaraMda dave bALakone paNa bhUlyA nathI. sAhitya kSetre "sAMI makaraMda'nA nAme oLakhAtA makaraMda davee vizvanI tamAma sAdhanAdhArAo sAthe pratyakSa anubaMdha bAMdhyo hato. raNajitarAma suvarNacaMdraka meLavanArA makaraMda davenuM sarjana evorDalakSI nahIM, AtmalakSI hatuM. evorDa ke sammAna temanA anugAmI banI rahyAM. temanI jIvanasauMdaryanI paribhASA chIcharI nahotI ane eTale ja "gamatAno karIe gulAlanI paMktio gujarAtI sAhitya jagatane nasIba thaI che. I.sa. 2005mAM temano dehavilaya thatAM gujarAtI sAhityajagatamAM eka zUnyAvakAza Ubho thayo che. "mAnavI bhALI amathuM amathuM ApaNuM phore vahAla; noTane sikkA nAkha nadImAM, dhULiye mAraga cAla." mUlyaniSTha sarvodaya kAryakara prabodhabhAI jozI mUlyaniSTha ane sarvodaya kAryakara prabodhabhAI jozInuM 30-10-2005ne dhanaterasanA roja avasAna thayuM. ATha dAyakAmAM teo evuM Adarza jIvana jIvI gayA ke Aje eka karmaTha, prAmANika vyaktivizeSanI khoTa vartAI Ave che. temaNe emanI smaraNa noMdhamAM lakhyuM che : "huM traNathI prabhAvita thayo chuM: gAMdhI, gItA ane gaMgA. sahakArI pravRtti e temanA rasanuM sevAkSetra hatuM. keLavaNI, vyasanamukti, Arogya jevI jAherakSetranI sevAomAM teo rASTrakakSAe pravRtta rahyA hatA. teo gAMdhIvicAra mUlyo ane gAMdhI pravRttiothI pUrA raMgAyelA hatA. bhaNatara ochuM paNa svAdhyAya haMmezAM tAjo ane samRddha. rAjya, rASTra ane vizvanI mahattvanI ghaTanAo viSe temanI jANakArI adyatana hoya. jhINAbhAI darajI to jAheramAM kahetA ke, amArA bolyA pachI paNa vigato ane mAhitI to prabodhabhAI kahe te ja sAcI gaNavI. zikSakanI niSThA ane sajjatA temanA vyaktitvamAM chalakAtI. nIti mATe koI bAMdhachoDa nahIM, sAcA sarvodaya kAryakara. teo jAherajIvananA mANasa hovA chatAM sau sAtheno saMbaMdha sumadhura raheto. prabodhabhAI samAjanA eka adanA sevaka tarIke emanA vANI ane kArya thakI AgavI suvAsa ane ajavALuM mUkI gayA che. uttama kavi ane kuzaLa anuvAdaka harIndra dave gujarAtI sAhityanA UrmizIla kavi ane siddhahasta navalakathAkAra harIndra daveno janma kacchanA khaMbhArA gAme tA. 19-9-1930nA roja thayo hato. paraMtu bhAvanagara emano ghaDatarakALa. ema.e.mAM trIjo varga maLyo. teo khUba hatAza thayA! harIndra dave 'samarpaNa' sAmayikanA taMtrI thayA, tyAra pachI to emanI kalame gajhala, dIrghakAvyo ane soneTa paNa racyAM che. praNayanAM ane rAdhAkRSNanAM gIto emanI pratibhAnI uttama nIpaja che. dayArAmanA layanA e pAgala hatA, philmI gItonA paNa cAhaka. harIndranuM eka prasiddha gIta "soLa sajI zaNagAra jarAka jyAM nIkaLyA gharanI bahAra amone najaruM lAgI"nA mULamAM kabhI Ara kabhI pAra lAgA tIre-najara' che. temanI kavitAnA mukhya viSayo prema, mRtyu ane paramezvara. prArthanAne lagatAM soneTa paNa lakhyAM che. emaNe cauda navalakathAo lakhI che. soLa to nibaMdhasaMgraho ApyA. sUphIonAM ane rajanIzanAM dRSTAMto avAranavAra TAMkatA. 'Asava', "mauna', "arpaNa', "sUryopaniSada' emanA kAvyasaMgraho che. saMpAdita kAvyonA pustaka "hayAti'ne dilhI sAhitya akAdamI taraphathI pAritoSika prApta thayuM hatuM. kRSNa ane mAnavasaMbaMdho' jevuM uttama pustaka paNa temanI kalamanI ja nIpaja che. "mAdhava kyAMya nathI' jevI navalakathA ApaNane temanI pAsethI ja maLI che. temaNe sAteka amerikana navalakathAonA paNa anuvAda karyA che. 1995mAM emaNe ciravidAya lIdhI. "phUla kahe bhamarAne, bhamaro vAta vade guMjanamAM mAdhava kyAMya nathI madhuvanamAM." bahumukhI vyaktitva bahAdurazAha paMDita kalA-saMskArapriya sAhityakAra bahAdurazAha paMDitano janma 30-4-1930nA roja thayo hato. sAhityasaMskAra emane vArasAmAM maLyA hatA. madhusUdana pArekha jevA marmajJa gurunI hUMpha maLatAM ja temanI sarjakatAne kuMpaLo besavA mAMDI. zikSakathI potAnI kArakirdI zarU karI kolejanA prinsipAlapade pahoMcyA hatA. gujarAtI bhASAmAM ziSTa evAM ghaNAM dainiko ane sAmayikomAM teo lakhatA. temanA vinodI TucakAo ane kAvyamauktiko sAMbhaLavAnI paNa badhAMne majA paDatI. temanuM chelluM Jain Education Intemational Page #528 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 51. prakAzana "mAnava thAuM to ghaNuM' laghulekhono saMgraha che, jemAM vyaktitva ghaDatara mATe anivArya evA keTakeTalA cAritryaguNo vize temaNe lakhyuM che. A lekho mATe temane kumAracaMdraka arpaNa karIne vibhUSita karyA hatA. temanI pAse kasAyelI ane keLavAyelI kalama hatI ane ethIya adhika suMdaratara paragaju bhAvanAzALI haiyuM hatuM. hAtha cAlyA tyAM sudhI emaNe kalama pAsethI kAma lIdhuM ane jIbhathI na apAyuM to lekhinIthI chevaTe jeTaluM apAyuM teTaluM samAjane ApatA gayA. acAnaka temane Motor neuronenAmano jJAnataMtuono asAdhyaroga thayo ane mAtra 51 varSanI vaye avasAna pAmyA. zikSaNajagata ane sAhityagaganano eka navodita tAraka sahejasAja camakI, jhabakI jIvananI eka AchI tejarekhA dorato asta pAmI gayo. philmaabhinetA saMjIvakumAra gujarAtI raMgabhUmimAMthI hiMdI philmakSetre praveza karanAra saMjIvakumArano janma I.sa. 1938mAM thayo hato. temanuM vatana surata. prAraMbhamAM temaNe raMgabhUmi kSetre potAnuM prArabdha ajamAvavA ane zokha saMtoSavA nATakomAM bhUmikAo bhajavelI. eka divasa philma jagatanA prathama paMktinA adAkAromAM eNe sthAna prApta karI lIdhuM hatuM. 'nizAna' pachI 'saMgharSa', 'bIvI aura makAna', 'caMdA aura bijalI', 'aMgAra', 'rAjA aura rAMka' jevA citromAM abhinaya Apyo. A naTasamrATe saMkhyAbaMdha hindI citromAM yAdagAra bhUmikA karI che. 'satyakAma', 'arjuna paMDita', 'jigara ane amI' ane 'mAre jAvuM pele pAra' mATe gujarAta rAjyano zreSTha abhinetAno evorDa maLyo hato. kArakirdInI zarUAtamAM navA abhinetAo romenTika ane eMgrI yaMgamena prakAranA nAyakanI chApa UbhI karavA mathatA hoya che tyAre sadAbahAra saMjIvakumAre 'saMgharSa' philmamAM dilIpakumAranI sAme khalanAyakanI bhUmikA bhajavI prekSakonI ja nahIM, khuda dilIpakumAranI paNa dAda meLavI. amerikAthI bAyapAsa sarjarInuM oparezana karAvIne AvyA bAda temanI tabiyata lathaDI ane 611-1985nA roja avasAna pAmyA. vanaspatizAstrI jayakRSNa indrajI paMDita bhagavAnalAla indrajInA ziSya jayakRSNa indrajIno janma kacchanA lakhapata gAme vijayAdazamIne dine thayo hato. dhanya dharA zarUAtanI jiMdagI rasoIyA tarIke ane pAchaLathI jUnA pustakonI le-veca karavAno vyavasAya temaNe karelo. mathurAmAM vraja ane hiMdI zIkhyA. tyAM bhagavAnalAlajI zilAlekhonuM kAma karatA tyAre jayakRSNa AjubAju pharatA ane tyAM UgelI vanaspatio oLakhatA. te zokha vikasatAM temaNe saurASTra ane kaccha vistAramAM ghaNuM bhramaNa karyuM. potAnA aMgreja zubhecchakonI madadathI teo porabaMdara rAjyanA vanakhAtAnA uparI tarIke nimAyA. saMzodhanArthe temaNe Akho baraDo DuMgara khUMdI nAkhyo. temaNe 'vanaspatizAstra' nAmanuM abhyAsasaMzodhanapUrNa pustaka lakhyuM. chasothI paNa vadhAre vanaspationuM varNana ane upayogo darzAvyAM che. uparAMta keTalAka asAdhya roga mATenAM auSadha banAvavAM aMge saMzodhana karyuM. temane aneka mAna-sammAno maLyAM hatAM. vi.saM. 1986nA mAgasara suda bIjanA roja bhUja khAte avasAna pAmyA. zAstrIya saMgItakAra nArAyaNa morezvara khare mahArASTranA satArA jillAmAM tAsa nAmanA gAmamAM nArAyaNano janma thayo hato. temanAmAM AnuvaMzika zaktio UtarI AvI hatI. viSNu digaMbara paluskarane nArAyaNamAM mahAna saMgItakAra banavAnAM bIja aMkurita thatAM dekhAyAM ane nArAyaNa paMDitajInA sAnnidhyamAM saMgItanI upAsanA karavA vidhivat ziSya banI gayA. dezanA gaNamAnya saMgItakAronI zailIo mANavAno paNa avasara maLyo. pariNAme enI 'gAyakI' vadhAre paripUrNa, prabhAvaka ane parizuddha banI. paMDitajIe muMbaImAM gAMdharva vidyAlayanI samagra vyavasthAnuM sukAna soMpI dIdhuM tyAM temaNe saMgIta rAgadarzana 1-2-3' temaja 'saMgIta bAvinoda' bALakone dhyAnamAM rAkhIne saraLa svara racanAvALuM pustaka paNa taiyAra karyuM. sAbaramatI AzramamAM rahIne teozrIe bhajano ane prArthanAonA suMdara laya ane tAla yojI ApI saMgItanuM adbhuta vAtAvaraNa sarjyuM. gAMdhIjIe amadAvAdamAM gUjarAta vidyApIThanI sthApanA karI tyAre saMsthAnA saMgIta saMcAlananuM kAma nArAyaNajIne sopela. teoe gujarAta tathA saurASTramAM saMgItano pracAra thAya te mATe vyApaka paribhramaNa karyuM hatuM. gAMdhIjInI vizvaprasiddha dAMDIyAtrAmAM teo paNa joDAyA hatA. sarakAre temanI dharapakaDa karelI, paraMtu jevA jelamukta thayA ke tarata ja bihAramAM Page #529 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 519 zAzvata saurabha bhAga-2 dharatIkaMpe sarjelI tArAjImAM lokasevA mATe pahoMcI gayA. TUMkI bimArI bAda I.sa. 1938mAM mAtra 49 varSanA AyuSyamAM A mahAna jyoti nirvANa pAmI. saMgItakSetre emaNe je pradAna karyuM che tene saMgItarasIko bhUlI zakaze nahIM. sanAtana dharmanA AcArya nathurAma zamAM svayaM puruSArtha ane prabhukRpAthI eka sAmAnya zikSakamAMthI sanAtana dharmanA AcArya tarIke prasiddha thayelA nathurAma zarmAno janma lIMbaDI pAsenA eka gAmamAM thayo hato. kolejano abhyAsa pUrNa karI porabaMdara pAsenA aDavANAmAM bAra rUpiyAnA mAsika pagAre teo zikSaka tarIke joDAyA. daramiyAna kabIra sAheba ane dAdujInI vANInI temanA para bhAre asara thaI. temanI jema teo paNa doharA racatA. eka divasa nathurAme ghara choDI giranAra upara hanumAnadhArA pAsenA ekAMta sthaLamAM samAdhi lagADI hatI. temane lagna karavAM na hatAM, tethI teoe kailAsa parvata para Asana lagAvyuM. annajaLano temaNe tyAga karI dIdho ne prabhu rAmanuM raTaNa karavA lAgyA. bhagavAne temane dezamAM jaI dharmano pracAra karavA kahyuM. daramiyAna nathurAma zarmAe bIlakhAmAM AnaMdAzrama bAMdhyo. potAnA jIvananA lagabhaga sADAtraNa dAyakAno samaya A AzramamAM vitAvyo. mAMdagI daramiyAna paNa dararoja eka doharo lakhavAno niyama cAlu rAkhyo hato. tA. 611-1931nA roja 73 varSanI uMmare pATa upara beThAM beThAM ja potAnA sthULa zarIrano tyAga karyo. "paramapada bodhinI'nA pustakamAM nathurAma zarmA lakhe che. "evo re divasa kyAre Avaze, bhUlI jaIza huM saghaLo saMsAra; cittavRtti coMTI raheze cidAtmamAM, aLagA thAze sarva viSaya vikAra!" 'gosvazALI pratibhAo che kalApI kanaiyAlAla munazI ke. kA. zAstrI Jain Education Intemational Page #530 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ' zrI sarvodaya pArzvanAthAya namaH zrI cAretraratna zaunDezana ce. TrasTanA vividha Ayojano prera4H acalagacchAdhipati pa.pU. A.bha. zrI guNasAgarasUrIzvarajI ma.sA.nA ziSyaratna pa.pU. munirAja zrI sarvodayasAgarajI ma.sA. anumoda: pa.pU. munirAja zrI udayaratnasAgarajI ma.sA. pUjana sAhitya jI TrasTa dvArA alpa samayamAM eTale vi.saM. 2065nI sAla sudhImAM 24 tIrthakara bhagavAna, 125 pArzvanAtha bhagavAna, 20 viharamAna bhagavAna Adi 450 pUjanamato raMgIna kArDamAM prakAzita thavAnI che. vidhikArone saMparka karavA mobAIlaH 9322939343 lpanAbena sAvalA. pu, munirAja zrI sarvodayasAgarajI ma.sA. ja prAcana sAhitya TrasTa pAse pa000 thI vadhAre hastaprato mULa-jherokSa-sI.DI. rUpe che. 300 graMtho lakhAI gayA che. je kramasara prakAzita thaze. 2. pAMca bhASAmAM sAhitya 135 prAcIna kathAone saMskRtamAM zloka-anvaya-vivaraNa-saralArtha sAthe prAkRtagujarAtI-hindI-marAThI-aMgrejI bhASAmAM prakAzita thayela che. je nutana dIkSItone bhaNavA mATe tathA bhASAkIya jJAna mATe ati upayogI che. enI nakalo samApta thayA bAda jherokSa kharca meLavIne abhyAsa vargane A prakAzana puruM pADavuM ema TrasTe nirNaya karela che. pratAkAra sAhitya jI pratAkAra Adi rUpe arvAcIna sAhitya prakAzita thatuM rahe che. vAM anekavidha Ayojano >> jinamaMdira nirmANa-jinapratimA-Agama sAhitya-tAmrayaMtra maMdira Adi aneka Ayojano goThavAyA che. :H saMparka sUa :: | zrI somacaMda bhANajI lAlazA 'muMbai galI, po. amalanera - 45 401. che udayo bhavatu sarvepAm | Jain Education Intemational Page #531 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 para gAMdhI vicAradhArAnA vividhaphrojhanA mALa puraskado -DaoN. raseza jamInadAra upaniSadanA RSione sarva vAtano saravALo eka mAtra jJAnasaMpadAmAM ja dekhAyo haze! mAnavI sAme Aje Dagale ne pagale aneka prazno UbhA thatA rahyA che e badhAno ukela je te viSayanA jJAnathI ja prApta thAya che. prazna pachI deha vizeno hoya ke AtmA vizeno hoya. vyaktigata hoya ke samAjagata hoya, paNa je te kSetranuM jJAna ja ene samAdhAna-zAMti saMtoSa-sukhano mArga cIMdhe che. - keTakeTalA prazno ane viSayo mAnavI pharate DokiyAM karyA karatA hoya che. vyakti, kuTuMba, samAja, deza ane duniyA-aNuparamANuthI mAMDIne graho nakSatrobharyu samasta brahmAMDa-karoDo varSono bhUtakALa, dRSTimAM na samAya evaDo vaividhyabharyo vartamAna ane kalpanA ya thAkI jAya evo garbhastha bhaviSyakALa mAnavInI sAme AkAza jema patharAyelo rahyo che. koI sAkSara, vidvAna ke rASTranetA ekAda kSetrane potAnI divyadRSTithI ajavALe che tyAre ApaNane te te kSetranI jANakArI Ape che. asAdhAraNa siddhio prApta karavA chatAM vijayanI khumArI ke saphaLatAno nazo jeonI AMkha na jaNAyo evo AMtararASTrIya khyAtiprApta mahAna dArzanika ane prakAMDa paMDita sukhalAlajI, jemanuM manana-ciMtana gajabanuM hatuM. ravIndranAtha TAgora ane mahAtmA gAMdhIne temanA mATe agAdha snehabhAva hato. itihAsa ane saMskRtinA asala khamIrane punarjIvita karanAra jhaveracaMda meghANI, jemane mahAtmA gAMdhIe rASTrIya zAyaranuM biruda ApeluM. bhAratanA vaDApradhAnapade ArUDha thanAra zrI morArajIbhAInA pAradarzI jIvanane DaoN. jamInadAre bahu najIkathI taiyuM hoya tema jaNAya che. AvI virATa vibhUtionAM caritro dvArA ja te te kSetranAM gUDha rahasyo ApaNI samakSa chatAM thAya che. sAdhanA-ArAdhanA ane tapasyAthI ja jJAnanI kSitijo vistare che, eTale ja kahevAyuM che ke jJAna ja paramazAMtinuM prabhavasthAna che. game te vyavasAyamAM ke kSetramAM khUMpelA ho, sakhata parizrama ane rajhaLapATa vagara jiMdagInA jAma upara kyAreya nakazI thaI zakatI nathI. siddhinI Toca upara pahoMcavuM hoya to tana mana visAre mUkI ekAgratAthI AsapAsanI sRSTinuM jJAna meLavavuM ja rahyuM. eja jJAna ApaNane UMDA aMdhArethI parama teje dorI jatuM hoya che evuM jJAna pIrasanArAM vividhakSetranA vidvAno haMmezAM ApaNA pUjAsthAne hoya che. jagatanA mahApuruSoe jIbhathI nahi, jIvanathI upadeza Apyo che. gAMdhI vicAradhArAnA keTalAka mahAna puraskartAonAM Adarza caritra rajU karanAra DaoN. ramezabhAI jamInadAra itihAsa ane saMskRtinA prakhara jJAtA che. gUjarAta vidyApIThamAM varSo sudhI itihAsa ane saMskRti vibhAganA adhyakSa tarIkenI temanI sevAo jANItI che. gujarAta ane bhAratanI aneka yunivarsiTIomAM varSothI mahattvapUrNa sevAo Ape che. jaina dharma sAhityamAM paNa DaoN. jamInadAranuM bhAre moTuM yogadAna noMdhAyeluM che. -saMpAdaka Jain Education Intemational For Private & Personal use only Page #532 -------------------------------------------------------------------------- ________________ para dhanya dharA naitika mUlyonA prakhara AcArya rIte, gauravathI ane garimAthI tathA svAbhimAnapUrvaka UbhI rahI zake evI vyaktionI saMkhyA nahIMvat che tyAre svaccha ane morArajIbhAI niSkalaMka jIvana sAthe TaTTAra UbhelI vyakti hatA morArajI morArajI raNachoDajI desAI eTale janme dakSiNa desAI. emanA samagra jIvananAM cAreya pAsAM-sarakArI nokarInuM, gujarAtanA anAvila brAhmaNa. karme jAhera jIvananA aDIkhama svAdhInatA saMgrAmanA sainikanuM, lokazAhItaMtranA jAhera praharInuM karmavIra ane jJAne bhAratIya mutsaddIgIrInA bhISmapitAmaha. ane vyakti tarIkenuM-A rIte svaccha ane pAradarzaka tathA Ama to emanI sAmAnya khyAti eka jiddI rAjapuruSanI, paNa niSkalaMka ane nirbhIka hovAno pratyaya emanA samagra jIvananAM emanAM pratyeka lakhANamAM-pravacanamAM ke vyaktigata saMvAdamAM kAryonAM avalokanathI thAya che. lagabhaga sADA sAta dAyakAnA emanI je chabI UpasI rahe che te to che eka spaSTabhAsI jAherajIvana daramyAna ekadhArI rIte jo koIe gAMdhImUlyonuM sarvagrAhI vidhAyaka puruSanI. emanA pratyeka vicAramAM vahe che jatana karyuM hoya ane gAMdhIvicArano pracAra karyo hoya (alabatta nija niyamabaddhatA ane nItimattA, je satya ane zivanI AcaraNa sAthe) to te hatA morArajIbhAI. A samagra kALa buniyAda upara aMkita thayelAM che. emanAM pravacano ane daramiyAna sattAnI saMprApti sAruM ke sattAnAM sogaThAM jyAM jIvanavRttAMtanI kephiyata atheti vAMcyA pachI mana upara goThavAtAM hoya tyAre emaNe siddhAntono bhoga Apyo nathI ke morArajIbhAInI je tasavIra aMkAya che te che "morArajI eka sattA jatAM AMsu sAryA nathI. padatyAgane paNa emaNe haLavAzathI sthitaprajJa'nI. gItAnA A aThaMga abhyAsInAM lakhANamAM anubhavyo che. kAraNa spaSTa che : naitika mUlyonI buniyAdI upara pravacanamAM, ubodhanamAM, emanA anya sAthenA vyavahAramAM ke ja emaNe emanI jIvanazailIne aMkita karI hatI ane vartanamAM kendrasthAne che rmadhyevAdhikArastenA AcaraNanI niyamabaddhatAnA pAyA upara kAryazelInI imArata racI hatI. teo saurabha. mAnavamAtranuM mUlya lopAya nahIM ke prANImAtrane hAni A karI zakyA enuM kAraNa prApta thAya che 'nItizAstra'nI thAya nahIM e aMge teo sadAya ujAgara rahetA hatA, eTale paMktionA A arthamAM-emaNe niMdA ane prazaMsA ubhayane ke adanA AdamInuM sarvagrAhI bhaluM thAya ane jIvanasamasta vacce pacAvyAM hatAM. lakSmI pAchaLa kyAreya doTa mUkI nathI. sAmAjika bhAIcAro pravartI rahe e pratye teo sajAga rahetA jovA maLyA hita sAruM ke jAherajIvananI svasthatA kAje motanI paravA emaNe che. A kAraNe ja naitika mUlyo pratyenI emanI pratibaddhatA ane karI nathI, balka haMmezAM nItimattAno, nyAyano, nekIno je mArga sAmAjika sudhAraNA aMgenI emanI sajAgatA emanI potAne yogya lAgyo tenAthI calita thayA nathI. jIvanazailInAM be mahattvanAM pAsAM hatAM. AnuM kAraNa e che ke zistapAlana ane nItimattAnAM mUlya kevaLa aMgata jIvana teo AjIvana zista-satya-zivanA upAsaka tarIke karmaTha puruSa pUratAM sImita rahe evuM svArthIpaNuM morArajIbhAInA svabhAvamAM rahyA. saravALe ema kahI zakAya ke morArajIbhAI gAMdhIjI ane saradAra paTela pachInA bhAratIya rAjanItinA ane - na hatuM. tevAM guNAtmaka mUlyo nAgarika jIvanamAM prasare ane pracAra pAme tevA saujanyapUrNa bhAvathI morArajIbhAIe je jAherajIvananA eka yajJapuruSa hatA. tethI to tyAre pratiSThAnI gaNAya evI sarakArI nokarI ghaDInA chaThThA bhAgamAM tyAgIne mahattvanuM yogadAna ApaNA rASTrIya samAjane apyuM che te che upaniSadokta kathanAnusAra cena tyavattena muMgIcAnA AcArya gRharakSakadaLanI ane grAmarakSakadaLanI sthApanA. Ama A baMne banI zakyA, kaho ke nItimattA ane zistapAlananA AcArya daLanI sthApanA karIne morArajI desAIe bhAratIya prajAne banI rahyA. svarakSaNanA pATha to zIkhavyA paNa te dvArA svanirbharatAno bodha Apyo. durbhAgye A yogadAna niSmANa banI rahyuM che, to paNa vartamAne jyAre copAsa naitika mUlyone lUNo lAgyo che, AvI vyApaka bhAvanA gAMdhImUlyonA pracAraka ane AcArya evA ruzvatakhorI ane DarapokapaNAe cAre taraphathI bharaDo lIdho che, morArajIbhAI ja vicArI zake ane amalI banAvI zake. rAjakAraNa aparAdhIkaraNathI rasAI gayuM che, vahIvaTa emanAM jIvanakAryonAM pRthakkaraNa pAradarzaka rIte eka bhraSTAcAranA svAMga sajIne binakAryakSamatAthI jakaDAI gayo che ane gAMdhIvicAra kevaLa sUtroccAramAM ja baMdhAI gayo che tema bAbata sApha rIte ApaNane kAnamAM kahI jAya che ke karma emano ja bhAratIya samAjamAM ane rAjakAraNamAM ApaNI vacce nirbhaya adhikAra hato ane phaLanI AzA teo rAkhatA na hatA. gItAnA Jain Education Intemational Page #533 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 emaNe pacAvelA upadezanuM A pariNAma hatuM. yajurvedAnusAra karma karatA rahIne so varSa jIvavAnI icchA mAnavIe rAkhavI joIe". teo kharekhara somA varSa sudhI jIvI gayA. 1926mAM morArajIbhAIe khorAkamAMthI mIThuM choDI devAno vicAra karyo paNa nAnInA Agrahane kAraNe te vicAra mulatavI rAkhyo paNa emanA svargavAsa pachI emaNe 1928mAM khorAkamAMthI mIThuM choDI devAno prayoga zarU karyo. 1930mAM nokarI choDI dIdhI pachI jyAre satyAgrahanI laDAImAM joDAyA tyAre mIThuM khAtA nA hovAne kAraNe keTalAka loko temane mahAtmA kahevA lAgyA. AthI emanA mIThuM na khAvAnA nirNayamAM jokhama jaNAyuM ane khoTI mahattA potAne nA maLe evA zubhAzayathI Akhare emaNe mIThuM khAvAnuM zarU karyuM. 1930nA me mAsanI 21mIe koMgresamAM joDAyA. nAkaranI laDAIne kAraNe koMgresane sarakAre gerakAyade jAhera karI paNa laDAInA saramukhatyAranI dharapakaDa thaI ane pahelI vakhata jelamAM gayA. te pachI ghaNIvAra temaNe jelavAsa bhogavyo. 1937mAM kheramaMtrImaMDaLamAM morArajIbhAI levAyA. dvibhASI muMbaI rAjyamAMthI gujarAtanA alaga rAjakIya ekamanA nirmANa saMdarbhe mahAgujarAtanuM AMdolana cAlyuM. amadAvAdamAM A aMge janatA karaphyunuM elAna thayuM. hiMsA elAnane AbhaDI gaI. AthI gujarAtanI prajAne hiMsAtADavamAMthI mukta karAvavA morArajIbhAIe upavAsa karelA. mukhyatve naitika mUlyonuM jatana thAya ane hiMsA aTake ane zAMtipUrvaka mahAgujarAta AMdolana cAle te jovAno A upavAsano hetu hato. gUjarAta vidyApIThanA kulapati tarIke teo vahIvaTamAM kazI dakhala karatA na hatA. kAryakaro ane vidyArthIone chUTathI maLatA ane temanI mUMjhavaNo aMge salAha ApatA. kulapatinA naitika prabhAvathI teo vidyArthIone-sevakone prabhAvita karatA. kaTokaTI daramyAna jelavAsa thayo. tyAMya teo niyamita kAMtatA hatA. vaDApradhAnapade hatA tyAreya paNa kAMtaNayajJa cAlu rAkhyo hato. anyathA mulAkAtIo sAthe vAtacIta vakhate paNa kAMtavAnuM kArya thatuM rahetuM hatuM. emanA 'mAruM jIvanavRttAMta'nA traNeya bhAga vAMcyA pachI ApaNA mana upara je chApa Upase che te e che ke teo potAnI samajaNa pramANenI paNa pAradarzaka rajUAta hamezAM karatA hatA. sAmo pakSa potAnI ja vAta svIkAre evo Agraha teo kyAreya 523 rAkhatA na hatA. tevI rIte bIjAonI vAta pote svIkAre evo Agraha paNa temane svIkArya na hato. A kAraNe ja emanAM lakhANamAM-pravacanamAM-vANImAM kyAMya ADaMbara khAsa jovA maLato na hato. vicAre, vyavahAre, svabhAve, AcAre teo naitikamUlyonA ane zistanI bhAvanAnA puraskartA rahyA hatA. yogya pariprekSyamAM teo praznonAM pRthakkaraNa karatA ane tyAreya sadAya mAnavakalyANanI buniyAdanI vAta visAre pADatA nahIM. khAsa karIne karmaphalatyAga upara gItAe je jhoka darzAvyo che tene temaNe jIvanasUtra banAvyuM hatuM. emano janma 29mI phebruArIe (1896) thayo hoI, emanA janma divasanI ujavaNI dara cAra varSe (jyAre phebruArI mAsanA 29 divasa hoya tyAre) thatI hatI, parantu ApaNA paMcAMgAnusAra emano janma dhULeTIne divase thayo hoI, emanI varSagAMTha pratyeka dhULeTInA divase thatI. jo ke janmadinanI ujavaNInI paraMparAmAM mAnatA na hatA. tyAga e emanA jIvananuM eka AgavuM lakSaNa hatuM. navanI vaye emaNe cA choDI. 1975mAM kaTokaTI samaye jelavAsa daramyAna annano tyAga karelo. vaccenA samayakALamAM emaNe brAhmaNa hovA chatAMya janoIno tyAga karelo. kophI, bIDI, khAMDa choDelAM. gAMdhIjInA saMparkamAM AvatAM vilAyatI kapaDAM paheravAnuM choDI dIdhuM. jIvanAMta sudhI khAdIdhArI rahyA ane niraMtara reMTiyo kAMtatA rahyA. vaDApradhAna hatA tyAre paNa ane rAjadvArI tarIke videzayAtrAe hoya to paNa tetrIsanI vaye saMyamI brahmajIvanano nirNaya karyo. satyanA jokhame koI vastune vaLagI rahenArA morArajIbhAI na hatA. 1925thI gItAvAcana AraMbhyuM. te chellA zvAsa sudhI cAluM rahyuM. lagabhaga eka dAyakA sudhI (1918thI 1930) briTiza sarakAranI nokarI karelI ane bharUca, godharA ane amadAvAdamAM madadanIza kalekTara ke nAyaba kalekTara tarIke kAryarata hatA. mIThA satyAgraha saMdarbhe sarakArI nokarI choDI. 1937mAM prAMtika svarAjanI sarakAranI racanA vakhate muMbaI rAjyanA gRhamaMtrI rahyA. 1956thI kendra sarakAramAM pradhAna tarIke, 1977mAM kaTokaTIkALanA aMte vaDApradhAnapade ArUDha thayA hatA. AjhAdInI laDatamAM ghaNIvAra jelayAtrA bhogavI che. prajAmAM zAMti sthapAya ane hiMsAno mAhola dUra thAya te vAste cAra vakhata AmaraNAMta upavAsa karyA hatA : mahAgujarAta AMdolana, komI hullaDa, navanirmANa caLavaLa ane rAjya vidhAnasabhAnI cUMTaNI. dArUbaMdhI, naI tAlIma, mAtRbhASA, Page #534 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 524 rASTrabhASA, prauDhazikSaNa vagere temanAM hRdayastha kSetra hatAM. A badhAmAM kendrasthAne gAMdhI vicAra to kharo ja. prArthanA ane kAMtaNa paNa haiye. rASTrapati Do. rAjendrabAbunA nidhana pachI (1963) morArajIbhAI gUjarAta vidyApIThanA kulapatipade traNa dAyakAthI vadhu vakhata sudhI (10-4-1995mAM avasAna pAmyA tyAM sudhI) kAryarata hatA. A badho vakhata dara varSe oNkTobara mAsamAM yojAtA padavIdAna vakhate eka saptAha sudhI (apavAdarUpe kaTokaTI veLAe jelamAM hatA te sivAya) gUjarAta vidyApIThanA mahemAnagRhamAM rahetA ane roja sAMje nizcita karelA viSaya upara eka saptAha sudhI pravacana ApatA hatA. emanA samagra jIvanamAM satya, ahiMsA ane nItimattA agresara hatAM. teo A badhI bAbate svayaM AcaraNa karatA hatA ane pachI bodha ApatA hatA. teo rAjakAraNI karatAM vahIvaTadAra vizeSa hatA ane tethI vizeSa rAjadUta kuzaLa hatA. marmajJa itivida manubhAI manubhAI paMcoLI sAhityakAra to che ja, keLavaNIkAra paNa kharA ja. gAMdhIvicAranA AcArya che ema jarUra kahI zakIe; parantu A lakhanAranI dRSTie teo itihAsanI ghaTanAonA marmajJa abhyAsI ane arthaghaTanakAra che. manubhAInI vividhakSetranI khatavaNInA pAyAmAM che emanuM zikSakapaNuM. mULe teo AjIvana zikSaka che. emanAM lakhANa, AthI mahadaMze varga-prayogazALAmAMthI cakAsAIne-prayogAIne taiyAra thayAM che. vAMsovAMsa A keLavaNIkArano alakha-ajJeya varga to che cAradizAothI maMDita, eTale gharaAMgaNe thayelA prayoganI cokasAI vizva prAMgaNe thaIne ApaNI pratyakSa thayA hoI emanA lakhANamAM eka tarapha satyano raNakAra saMbhaLAya che, to bIjI bAju vidyArthIne vAste zuM zreya ane preya che enI jAgRta sUjha paNa emAM vartAya che. A kAraNe ja emanAM lakhANamAM kendrastha che mAnava, mAnavI ane mAnavatA. mAnavInI abhIpsA, nIti-unnati, siddhi-saphaLatA, je samAjamAM e rahe che te samAjanI vividha saMsthAomAM kalA, dharma, vijJAna, sAhitya ityAdimAM thayela hrAsa ane vikAsa--A badhAMnuM grathita nirUpaNa te itihAsa evI vyApaka banelI vibhAvanAnuM hUbahU pratibiMba ApaNe joI zakIe chIe. manubhAIkRta 'ApaNo vAraso ane vaibhava'mAM kaLA, dhanya dharA sAhitya, mahAkAvya prajAnAM sAhasa ane bRhadbhAratanI prAvRttika prakriyAnI mAhitI manubhAIe A pustakamAM kaLAkAranI rIte rajU karI che. manubhAI itihAsanA jAgka adhyApaka che. temano rasa vidyArthIonAM jIvanaghaDataramAM vizeSa hoI emanAM badhA prakAranAM lakhANamAM ekAntika dRSTino abhAva che ane sarvagrAhI dRSTi vizeSarUpe pratyakSa thAya che. emanuM itihAsanirUpaNa mAnavakendrita rahyuM che. vIsamI sadInA uttarArdhamAM ApaNe tyAM lakhAtA rAjAkendrita itihAsanI karavaTa badalavAnuM kArya manubhAIe prAraMbhathI karyuM hatuM. A bAbatathI ja marmajJa ane suhRdayI itihAsakAra tarIkenuM emanuM dvijatva pratibiMbita thAya che. emanI dRSTi bhAvinI kSitijane kevI AMbI jAya che eno pratyaya ApaNane emanAM iti-nirUpaNamAMthI thAya che. manubhAI svabhAve, kAryo, vicAre ane vyavahAre mAnavatAvAdI abhigamanA pracAraka che. yogya pariprekSyamAM teo sadAya manuSyane mUlave che. tethI temanAM itihAsaviSayaka lakhANamAM paNa mAnavI, enuM ghaDatara, enA cAritryanuM dRDhIkaraNa jevA muddA kendrasthAne rahe che. tethI teo itihAsane bhUtAtaMtunI jema mAnava AsapAsa vIMTaLAyelo pratyakSe che. atyArano itihAsa mAnavIne itisrotathI pRthak rAkhI zakato nathI enuM upAdeyI pratibiMba ApaNe emanAM lakhANamAM avazya joI zakIe chIe, to paNa evI dalIla thaI zake ke emanAM grIsa ane roma aMgenA pustakamAM nirUpaNa to rAjA ane yuddha kendrita che. joke manubhAIe varNa viSayane evI rIte rajU karyo che ke e baMne vizenI nirarthakatA vidyArthIone sahaja samajAya, eTaluM ja nahIM e ubhaya bAbate virodhI vicAraNA karavAnI preraNA ane prakAza vidyArthIne prApta thAya evo emano Azaya khasUsa phaLIbhUta thayo che. itihAsamAM ane sAhityamAM satyane mApavAnuM ane pAmavAnuM mukhya lakSya che. itihAsamAM tathya satyano paryAya banI rahe che to kyAreka ubhayanuM advaita paNa jovA maLe che. sAhityamAM satyanI sAthe tathya hoya paNa kharuM, nA paNa hoya. manubhAI ubhaya prakAranA lekhaka hoI emanA lakhANamAM A bhedane sahelAIthI mUlavI zakAya che. 'sokreTisa', 'paritrANa', 'dIpanirvANa' vageremAM itihAsanuM viSayavastu laI teo e bAbate sAhityika imArata race che. ahIM emanuM lakSya satyane pAmavAnuM spaSTa vartAya che, paNa tathyanI sAthe rahIne. jyAre emanA itihAsagraMthomAM Page #535 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 satyatathya vAMsovAMsa cAle che, kalpanAno AdhAra lIdhA vinA. itihAsa ane sAhityamAM A uparAMta zivanuM-kalyANanuM tattva nihita che ja. baMneno upadeza jema satyaprAptino che tema mAnavakalyANanoya che. sAhitya mAnavakendrita samAjanuM pratibiMba-pachI te bhUtakAlIna samakAlIna ke kAlpanika hoyajhIlIne mAnavIne bodha ApavAnuM kArya kare che, to itihAsa mAnavasarjita bhUtakAlIna yathArtha kriyAo ane nIti-unnatinAM darzana karAvI zIkha Ape che. manubhAInAM badhAM lakhANa A dhyeyane vareNya samajIne lakhAyAM che. jo ke satya ane zivanA saMdarbhamAM emanA itigraMtha sAhityakRti jevAM banI rahe che paNa satya ane zivano dRSTikoNa tathyathI yukta hoI emanA badhA graMtha viziSTa koTInA banI rahe che, jemAM mAnavatAvAdI rasAyaNano DhoLa caDhelo jovo prApta thAya che. teo itihAsa lakhanAra karatAM vizeSataH itihAsakathanAra che; kema ke svabhAve ane karme teo zikSaka che tema ciMtaka paNa. itihAsa kathavAno emano abhigama sahRdayI che. tethI temanuM nirUpaNa rocaka bane che. kathayitavya upara svAbhAvika najara paDe tevI vyavasthita mAMDaNI emanAM lakhANonI che. bhASA uparanuM prabhutva che. AthI bhASAnuM vaizadya ane abhivyaktinI sacoTatA hakIkatonI rajUAtane sakSama banAve che. sokreTisa jema zerIomAM pharatAM pharatAM prajAjIvana sAthe saMvAdo-prazno dvArA vicArano setu bAMdhatA hatA; kaMIka evI ja paddhatie manubhAI vidyArthIo sAthe vargamAM itihAsa-vicArano tAla kathAkAranI jema meLavatA hatA. itihAsa jJAnapradIpa che evuM kahenArA manubhAI svayaM 'jJAnapradIpa'nA 'darzaka' banI gayA che, parantu manubhAI vyavahAre, vicAre ane vartane gAMdhIvAdI hatA. sAhityajJa manubhAI hoya ke itihAsakAra manubhAI hoya ke keLavaNIkAra manubhAI hoya,--A badhAmAM kendrasthAne to gAMdhIvicAra ja hoya. sahajatAthI kahI zakAya ke teo gAMdhIvicAranA AcArya hatA. A kSetre emanuM eka mAtra mahattvanuM pradAna che lokabhAratI (saNosarA)nI sthApanA ane vikAsa. Ama to khasUsa kahI zakAya ke teo sAcA keLavaNIkAra hatA ane ethI vizeSa keLavaNInA haratApharatA vidyApIThasamA hatA. lakhANamAM, vyAkhyAnamAM, vargamAM, saMvAdamAM, vAtacItamAM, vyavahAramAM badhe ja manubhAInA gAMdhIvicAra vyakta thatA rahetA hatA. gujarAta rAjyanA zikSaNapradhAnapade hatA tyAre emanA zikSaNa vizenA nirNayo gAMdhIvicArathI AvRtta rahetA. emano janma 1914mAM 1930mAM mIThA satyAgrahathI 525 prerAIne zALA choDI, abhyAsa choDyo ane ghara paNa choDyuM. 1930, 1932 ane 1942mAM jelavAsa bhogavyo. mIThA satyAgraha vakhate dholerA chAvaNImAM amRtalAla zeThanA netRtvamAM laDatamAM joDAyA. 1934 pachI lokajAgRtinuM kArya aMke karyuM ane lokasevaka banI rahyA. A kAraNe aupacArika zikSaNathI vaMcita rahyA paNa lokazALAmAM ghaDAIne lokazikSaNanA agresara rahyA. 1938mAM grAmadakSiNAmUrtinA zikSaka tarIke joDAyA tyArathI chellA zvAsa sudhI zikSaka ja rahyA paNa hakIkatamAM gAMdhIvicArathI ghaDAyelA keLavaNIkAra mukhyatve rahyA. 1953mAM lokabhAratInI sthApanA karI, ucca zikSaNa sAruM. 1948mAM bhAvanagara rAjyamAM thoDo vakhata zikSaNapradhAna rahyA ane 1970mAM gujarAta rAjyamAM keLavaNIpradhAna rahyA. lagabhaga aDhAra jeTalAM vividha pAritoSika emane maLyAM che, jemAM raNajitarAma suvarNacaMdraka (1964) mukhya che. emaNe sAhityanA ane itihAsanA ghaNA graMtho lakhyA che, jemAM jhera to pIdhAM jANI jANI' ane 'ApaNo vAraso ane vaibhava' mukhya che. saMzodhananA siddhArtha sukhalAlajI adhyayana-adhyApana-anveSaNanAM kSetramAM je sArasvatanAM yogadAna ane dAyitva ciraMjIva che; eTaluM ja nahIM A kSetromAM koI vyaktithI jeo anabhijJa nathI tathA jemanuM jIvana paNa zikSaNa-zikSakane anurUpa sAduM saMyamI ane saMniSTha che evA brahma ane satranA upAsaka tathA mahAmAnavanuM cAritrya dharAvatA paMDita sukhalAlajI lagabhaga eka saikA jeTaluM lAMbuM AyuSya bhogavIne 2-3-1978nA roja sattANuMnI paripakva vaye Page #536 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 526 ApaNI vaccethI ciravidAya laI gayA e ghaTanA svayaM keLavaNInA kSetre dhyAnArha gaNAya. bhAratIyavidyA, bhAratIyadarzana, jainanyAya ane gAMdhIvicAranAM kSetre paMDitajInA avasAne khAlIpo sarjyo ane moMgheruM ratna ApaNe gumAvyuM. surendranagara jillAnA lImaDI gAmamAM sthAnakavAsI jainaparivAramAM saMghajIbhAI saMghavInA putra tarIke 8mI Disembara 1880nA roja emano janma. cAranI kumaLI vaye emaNe mAtAnuM sukha gumAvyuM. emanA pitA bIjI vakhata paraNyA, parantu sukhalAlajInA bhAgyamAM mAtAsukha lakhAyuM ja na hatuM. tethI caudanI vaye apara mAtAnuM sukha paNa lopAyuM. ATaluM duHkha ochuM hoya tema soLanI vaye zItaLAne kAraNe cakSunUra paNa vilAI gayuM. bhaNavAmAM ati tejasvI hovA chatAMya kauTuMbika vyavasAya ane paraMparAne kAraNe dhoraNa sAta pachInuM bhaNatara choDavuM paDyuM. Ama, AraMbhanAM soLa varSanI vaye pahoMcatAM pahoMcatAM to paMDitajI upara kudarata-dIdhA prakopanA paMjA paDI cUkyA hatA. sAmAnya mAnavI vAste AvA AghAtanA vaMToLathI jIvana jIvavAnuM agharuM thaI paDe, paraMtu paMDitajIe to vidhinA-lekhaneya palaTAvavAno advitIya Akaro puruSArtha Adaryo ane karmaTha evA A vidyARSinI tapazcaryA evI to dRDhanizcayI rahI ke kudaratanA hAtha heThA paDyA ane paMDitajI lagabhaga pUrA deza dAyakAnuM pariNAmadAyI ane sAdhucarata jevuM jIvana jIvI gayA. joke AmAMthI ATha dAyakA jeTaluM lAMbuM AyuSya sukhalAlajIe prajJAcakSu tarIke bhogavyuM. vidyAnAM ghUghavatA jaLarAzine aMtardaSTi dvArA adhyayanaadhyApana-anveSaNanI triveNImAM paMDitajIe palaTAvI dIdhuM ane jJAnanuM netra evI to tejasvitAthI UghaDyuM ke jeNe sukhalAla saMghavIne paMDita sukhalAlajI tarIke prasiddhi apAvI. sAdhusaMto ane jJAnIonA satsaMgathI emaNe lImaDImAM rahe rahe dhArmika zikSaNa aMke karyuM. jijJAsA saMtoSavI hoya to saMskRta bhASA tema ja sAhityanAM ane dharmazAstronAM jJAna hovAM anivArya che evI pratIti paMDitajIne thatAM jaina vidyArthIo mATenI vArANasIsthita yazovijaya jaina saMskRta pAThazALA'mAM parivArajanonI anicchA hovA chatAMya pahoMcI gayA; mAtra aDhAranI vaye. tyAM vAmAcaraNa bhaTTAcAryanA sAMnidhyamAM paMDitajIe nyAyazAstranI dIkSA meLavI. tyAMthI mithilA gayA, jyAM temaNe bAlakRSNa mizrane caraNe besIne navya nyAyanuM zikSaNa prApta karyuM. tyAMthI vArANasI parata AvI guruvarya mizrajInA AgrahathI jainadarzananA adhyApaka tarIke dhanya dharA kAryarata rahyA. adhyApanakArya daramyAna saMskRta tattvajJAna ane saMskRta sAhityano abhyAsa deDhIbhUta karyo. thoDAMka varSa pachI teo AgrA gayA jyAM teo saMpAdana ane anveSaNanA kAryamAM rata rahyA ane paMcapratikramaNa', 'karmagraMtha' ane 'yogavizikA' jevA prAkRta graMthone hiMdImAM anudita karyA, tema ja AlocanAtmaka udbodhano karIne tathA prastAvanAo lakhIne e badhA graMthane bahumUlya banAvyA. 1920mAM mahAtmA gAMdhIjIe rASTrIya zikSaNa saMdarbhe sthApelI gUjarAta vidyApIThamAM 'gUjarAta purAtattva maMdira'mAM bhAratIya darzananA prAdhyApaka tarIke khAsa nimaMtraNathI 1922mAM joDAyA. ahIM temaNe jainadarzananA mUlyavAna graMtha siddhasena divAkara racita 'sanmatitarkaprakaraNa'nuM vivecanApUrNa ane vidvatvapUrNa saMpAdana pUrNa karyuM-becaradAsa dozInA sahakArathI. AThanava varSanI sAdhanAnA paripAkarUpe pAMcabhAga ane navaso pRSTha saMskRta TIkATIppaNa sAthe vizvasAhityane caraNe prastuta karyAM. sAmAnya loko paNa AvA bahumUlya graMthathI anabhijJa rahe nahIM tevA zubhAzayathI baMne paMDitavarSe gujarAtImAM eno sAra eka pustaka tarIke prajAne arpaNa karyo. 1933mAM jainadarzananA prAdhyApaka tarIke vArANasI gayA ane 1944mAM svaicchika nivRtti svIkArI lIdhI. thoDAMka varSa temaNe bhAratIya vidyAbhavana (muMbaI)ne sevAo ApI. 1947mAM teo amadAvAda AvyA ane mRtyu paryanta (2-31978) ahIM rahIne amadAvAdane nAnakaDA gurukulamAM pheravI dIdhuM. A traNa dAyakA daramiyAna paMDitajIe gujarAta vidyAsabhA saMcAlita bhoLAbhAI jesiMgabhAI adhyayana ane saMzodhana vidyAbhavanamAM ane lAlabhAI dalapatabhAI bhAratIya saMskRti vidyAmaMdiramAM adhyApana-anveSaNa kAryathI vidyAjagatane samRddha karyuM. emano vidyAvyAsaMga paNa eTalo dRDhazraddha ke gUjarAta vidyApIThanA kAryakALa daramyAna emaNe eka paNa rajA bhogavI na hatI. vidyAnA prabhAve karIne ja emanuM svAsthya paNa nirAmaya raheluM ema kahI zakAya. gUjarAta vidyApIThamAM 'sanmatitarka prakaraNa' vize teo anveSaNakArya karI rahyA hatA tyAre eka samaye parizramanA bahuzruta vidvAna ane bhAratIyavidyA (inDolaoNjI)nA niSNAta tathA barlina vizvavidyAlayanA prAdhyApaka DaoN. lyUDarsa bhArata-amadAvAda AvelA. emaNe paMDitajIne maLavAnI pRcchA darzAvI eTale prAdhyApaka rasikalAla parIkha Page #537 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 emane baMdha khaMDamAM anveSaNarata paMDitajI pAse billIpage laI gayA. baMneno praveza eTalo nIrava rahyo ke emanA AgamananI jANa paMDitajIne thaI nahIM. AthI DaoN. lyUDarsa paMDitajInI anveSaNapaddhati pratyakSa nihALI zakyA ane eTalA badhA prabhAvita thayA ke pachIthI emaNe potAnA adhyApakone tAlIma ApavA vinaMtI karI. 1972nA DisembaramAM gUjarAta vidyApIThanA itihAsa ane saMskRti vibhAganA anvaye eka akhila bhAratIya parisaMvAdanuM-moDarnijhezana opha inDolaoNjikala sTaDIjha'-- Ayojana kareluM ane A lekhaka emane enA udghATana karavA nimaMtraNa-vinaMtI karavA gayelo tyAre namratAthI ane saMkocathI emaNe azakti darzAvI ke huM Azcaryacakita thayelo. tyAre 'inDolaoNjikala sTaDIjha ina dha gUjarAta vidyApITha' nAmanI eka pustikA ame prasiddha karelI tyAre UlaTa-utsAhathI emaNe mAhitI pUrI pADelI. Ama, prasiddhino moha bilakula nahIM rAkhanAra paMDitajI vidyAnAM vitaraNa ane vistaraNa to nisvArtha ane nirvyAjabhAve karatA hatA. satyazodhaka hovAthI sAMpradAyika paDachAyAothI sadAya dUra rahetA. emanuM jIvana sAduM, nirmaLa, cAritryapUrNa, karuNAsabhara ane mRduvyaktitvathI sabhara jIvanadRSTi, saMyamI prakRti, spaSTa vaktA, marmagAmI sUjha ane ajAtazatru samA paMDitajInuM sAMnidhya sahune tIrthasthaLasamuM anubhavAtuM. Ama, emanuM jIvana RSi jevuM tapasvI ane nadI jevuM pavitra-premALa rahyuM hatuM. RSinuM kuLa ane nadInuM mULa jaladI jANavuM prApta nA thAya ema paMDitajI vize hatuM, parantu tapasAdhanA saMyamatyAgathI bharyuM bharyuM jIvana jIvanArane kuLa ke mULa vize jANavAnI jarUra zI? teo svayaM vyakti maTIne kuTuMba ane saMsthA jevA vaDavRkSa hatA. sukhalAlajInI uMmara vadhatI jatI tema temanuM vidyAteja ane tapasAdhanA samyaga rIte vadhatAM jatAM hatAM. AthI koI paNa samaye sAcA zodhArthIne AvakAravA sadAya tatpara rahetA. anveSaNanI carcA karatAM kyAreya emaNe kaMTALo vyakta karyo nathI. AvI pravRtti samaye kudaratI hAjata avarodharUpa nA bane te sAru lAMbI carcA karavAnI hoya tyAre paMDitajI upavAsa karatA. AvI hatI. emanI vidyopAsanA, vidyAvAcaspatinA saMkhyAtIta anveSakone emaNe vidyAvAcaspatinI dIkSAthI alaMkRta karyA che. abhinaMdana graMtho ane sAmayikomAM ghaNA lekho lakhyA hatA. 'adhyAtma vicAraNA', jainadharmano prANa', darzana ane ciMtana' Jain Education Intemational para (be bhAga), 'vidyAbahena smAraka vyAkhyAno', 'bhAratIya tattvavidyA', 'tattvArthasUtra', 'eDavAnsa sTaDIjha ina inDiyana laoNjika enja meTAphijhiksa', pesiphIjhama enDa jainIjhama' jevA emanA mahatvanA graMthothI bhAratIya itihAsa ane saMskRtinI garimA mUThI UMcerI rahI che. astu. itihAsadRSTinA vivecaka rAmalAlabhAI prathama najare jemanI pratibhA nIkharelI che tevA keLavaNIkAra, najIkathI oLakhanAranI dRSTie rAjanItinA mahArathI, rASTrIya ane AMtararASTrIya pariSadomAM ane parisaMvAdomAM AyojananA agraNI adhikArI tema ja TharAvalekhananA mAhera vicakSaNa ane ahevAla taiyAra karanAra samitimAM kendrastha vyakti; paraMtu vizeSataH to itihAsatattvanA prakhara abhyAsI ane rAjanItizAstranA ane rAjyazAstranA paMDita rAmalAlabhAI bahumukhI vyaktitva dharAvatA bahuzruta vAcaka hatA. hakIkatamAM to teo AjIvana itihAsadRSTine jIvI gayA. koI paNa keLavaNIviSayaka kArya hAtha upara le-pachI te niraMtara zikSaNanuM hoya ke vastIzikSaNanuM hoya ke prauDhazikSaNanuM hoya--tyAre teo tadviSayaka Ayojana itihAsanA pariprekSyamAM ja goThave. itihAsa vizeno koI svataMtra graMtha emaNe lakhyo nathI paNa emanI pratyeka vicAraNAmAM, emanA pratyeka prayojanamAM itihAsadRSTi DokAyA vinA rahe ja nahIM. nA mUtram niyyate vivit| e buniyAda itihAsanI che ane rAmalAlabhAI itihAsanI A buniyAdI bhAvanAne, kaho ke enA hArdane, sArI rIte samajI zakelA hoI emanAM koI paNa lakhANamAM 'AdhAra nahIM, to itihAsa nahIM'nuM sUtra pAradarzaka rIte tANAvANAnI jema gUMthAyeluM jovuM prApta thAya che. A kAraNe ja koI vaktavya taiyAra karavA kAje ke lekha lakhavA vAste teo svayaM graMthAlayamAM jaIne je te saMbaMdhita viSayanA saMdarbho ekatrita karatA, kAM to potAnA kAryAlayamAM maMgAvI upayogitA ane jarUra jaNAye taviSayaka potAnA sAthI kAryakara sAthe carcA paNa karI letA. ghaNIvAra potAnuM lakhANa je te viSayaniSNAta evA sahakAryakarane vaMcAvI maThAratA athavA sUcano meLavatA. emanA ghaDataranI buniyAdamAM itihAsasarjaka ghaTanAono pratyakSAnubhava ane aupacArika padavIprAptinA viSaya tarIke 'prAcIna bhAratIya saMskRti'no pAraMgata kakSAe Page #538 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 528 dhanya dharA abhyAsAnubhava dharabAyelA rahyA che. emanI kizorAvasthA tathA yuvAvasthA daramiyAna ApaNo deza svAdhInatA saMgrAmanI laDatanA mahattvanA tathA aMtima tabakkAmAMthI pasAra thaI rahyo hato. mahAtmA gAMdhIjInuM A aMtima tabakkAnuM sakSama ane sabaLa netRtva rAmalAlabhAIe sakriyatAthI nihALyuM hatuM ane tethI emanA jIvananI prAraMbhika avasthAnAM mahattvanAM-ghaDataranAM varSa AjhAdInA saMgrAmanA rasAyaNathI rasAyelAM hatAM. AthI nIDaratA ane svataMtra vicArasaraNI emanA hADamAM vyApelAM hatAM. Ama, itihAsa sarjaka ghaTanAoe emanA AraMbhanA aDhI dAyakAnA jIvanane ghaDavAmAM zreyArthI phALo pradatta karyo hato, je saMskAroe karIne jIvananA chellA cAra dAyakA sudhI emaNe mahAtmA gAMdhIjIe sthApelI ane rASTrIya zikSaNanI preraNAdAyI saMsthA gUjarAta vidyApIThanA sarvagrAhI vikAsArthe samarpita thayA hato. saMbhava che ke prAraMbhika jIvananA ghaDatarakALa daramiyAna itihAsI ghaTanAonA pratyakSa pratyayI banavAne kAraNe emaNe pAraMgatanI padavI prApta karavA kAje bhAratIya saMskRtino viSaya pasaMda karyo hato. A viSaya paratvenI jJAnasaMprAptithI prerAIne ane aMke karelI abhirucine vazavartIne emaNe vidyAvAcaspatinA abhyAsanA bhAgarUpe "sAbarakAMThAnI purAvastu' viSaya anveSaNArthe pasaMda karyo hato,-vaDodarAsthita mahArAjA sayAjIrAva vizva vidyAlayanA "prAcIna bhAratIya itihAsa ane purAvastuvidyA' vibhAganA upakrame, paranuM AjhAdInI laDate emanAmAM jAherajIvananA je bodhapATha aMkurita karelA tenA saMdarbhe rAjanItimAMnI emanI vyastatAne kAraNe teo anveSaNakArya pUruM karI zakyA nahIM, paNa anveSaNanI je bALapothI emaNe jANItA purAvida DaoN. hasamukha dhIrajalAla sAMkaLiyAnA mArgadarzana heThaLa dIkSArthe svIkArelI tenA saMskAra jIvanaparyata emanAmAM itihAsanI dRSTi tarIke hADabaddha thaI gayelA. Ama, baMne rIte teo AjIvana itihAsanA sAdhaka banI rahelA. gUjarAta vidyApIThanA itihAsa ane saMskRti vibhAga taraphathI prakAzita graMthomAM rAmalAlabhAIe lakhelAM AmukhaprastAvanAmAM vyakta thayelA vicArothI spaSTa thAya che ke mULabhUta rIte rAmalAlabhAI itihAsa ane saMskRtinA AjIvana ArUDha vicAraka hatA. samayanI vyastatAne kAraNe koI itihAsagraMtha emaNe Apyo nathI, paNa vAraMvAra emaNe vividha vyAkhyAnomAM ane graMtha-prastAvanAmAM itihAsa vizenI emanI samaja pragaTa thayelI joI zakAya che. itihAsaviSayaka graMthonuM emanuM vyApaka vAcana dhyAnapAtra gaNAya. AthI to teo buniyAdI rIte itihAsavicAraka hatA ane temAMthI emanuM je kAThuM ghaDAyuM te keLavaNIkAranuM. emanA pratyeka prayAsanA pAyAmAM je jovuM prApta thAya che te che itihAsa vizenuM emanuM adhyayana ane itihAsanI ghaTanAonuM Akalana. AthI sto kaTokaTI samaya daramiyAna teo jelavAsa bhogavI rahyA hatA tyAre emaNe vizeSa vAcana to itihAsanA graMthonuM karyuM che ane evA graMtho emane sulabha karI ApavAmAM A lekhaka nimitta banyA hatA. jelavAsa daramiyAna ja emaNe i.eca.kAranA graMtha 'What is History gujarAtImAM avataraNa karyuM hatuM-anuvAda karyo hato. paNa durbhAgye e hastaprata apragaTa rahI che. itihAsanI ghaTanAonA karmaTha avalokanakAra ane e ghaTanAone arthaghaTananA pariprekSyamAM vicArabhAthuM saMpaDAvI ApanAra rAmalAlabhAI itihAsajJa hatA. gUjarAta vidyApIThanA sarvAgINa vikAsamAM rAmalAlabhAInuM pradAna kevaLa dhyAnArha ja nahIM balka amUlya che. vizvavidyAlaya kakSAe gUjarAta vidyApIThane pahoMcADavAnuM zreya emane ApavuM ja rahyuM. AMtararASTrIya vidyAjagatamAM paNa gAMdhIvicAra ane vidyApIThanI zikSaNaprathAne vAste eka mUThI UMceruM sthAna prApta karI ApyuM. mahAtmA gAMdhIjInA vicAranA samartha AcArya evA phrAnsanA gAMdhI, iTalInA gAMdhI, zrIlaMkAnA gAMdhInA pavitra vicArothI vidyApITha samRddha thaI hatI te paNa rAmalAlabhAIne kAraNe. prauDhazikSaNa, AdivAsI zikSaNa, niraMtara zikSaNa jevA prayogo paNa emane AbhArI che. vizva vidyAlayajagatamAM daphataravidyAno tAlImI abhyAsakrama paNa pahelaprathama vidyApIThe zarU karelo. AdivAsI saMzodhana ane saMgrahAlaya, bhAratIya saMskRti saMgrahAlaya, AMtarabhAratI bhASA prayoga jevA navatara prayogo paNa rAmalAlabhAInI dIrghadRSTinuM pariNAma che. vidyApIThanI prakAzana pravRttine paNa suMdara gatizIlatA bakSI. gAMdhIvicAranAM mUlyo sAthe kazuM paNa samAdhAna karyA sivAya zikSaNane Adhunika opa ApavAmAM emaNe saMniSTha prayAso karyA che. TUMkamAM rAmalAlabhAIe gUjarAta vidyApIThane vizvastare sammAnIya sthAna apAvyuM, kaho ke vizvazikSaNanA nakazAmAM gUjarAta vidyApIThano saMbaMdha sAMkaLI Apyo. Jain Education Intemational ucation Intermational Page #539 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 AMtararASTrIya parisaMvAdo, jJAnasatro, pariSado, carcAsabhAo, saMmelanomAM upasthita rahIne svayaMne jJAnavijJAnathI samRddha karyA paNa vAMsovAMsa vidyApIThane paNa jJAnanA pArasamaNino sparza karAvyo. evA rAmalAlabhAIno janma vaDodarAmAM 18-4-1927nA roja thayo hato. koleja sudhInuM zikSaNa vaDodarAmAM lIdhuM. anusnAtaka zikSaNa amadAvAdamAM lIdhuM. vidyApIThamAM adhyApaka tarIke kArya karI dilhInA rAjakAraNamAM ane dezanI yuvA pravRttimAM vyasta rahyA, paNa 1961mAM vidyApIThamAM pAchA pharyA, mahAmAtra tarIke pachI kulanAyaka thayA ane morArajIbhAInA avasAna pachI vidyApIThanA kulapatinuM pada mRtyu sudhI (21-11-1999) saMbhALyuM. savAyA gujarAtI ane samartha karmazIla sudarzanabhAI vartamAne gUjarAta vidyApIThanA kulanAyaka tarIke kAryarata DaoN. sudarzana AyaMgara zaikSaNika tAlIme arthazAstrI che, parantu vAMsovAMsa teo vizeSa keLavaNIkAra, anveSaka ane karmazIlakRtizIla che. svabhAve vyavahAru ane namra DaoN. AyaMgara kAryakSetre zistanA AgrahI che. snAtaka (1974), pAraMgata (1977) ane vidyAvAcaspati (1985) ema zikSaNakSetranI traNeya padavI emaNe mahArAjA sayAjIrAva vizvavidyAlayamAMthI aMke karI che ane te paNa badhI vakhata arthazAstranA viSaya sAthe. pAraMgatamAM arthazAstra viSayamAM prathama naMbare uttIrNa thayA hovAne kAraNe emane suvarNacaMdraka maLyo hato. vidyAvAcaspatimAM emano zodhaviSaya hato 'siMcAInuM arthakAraNa'. kauTuMbika rIte ane janmathI karNATakI paNa zaizavAvasthAthI gujarAtI sudarzanabhAI khAdIdhArI che. karNATakI paraMparA mujaba lUMgI ane jhabhbho pahere che, to gujarAtI leMgho-jhabhbho paNa dhAraNa kare che. aMdhakhAdIbhakta nathI ane tethI khAdInuM penTazarTa paNa pahere che. gAMdhIvicArane vareNya samajyA hoI jIvanamAM sAdagI emanuM AgavuM AbhUSaNa che, jemAM dekhADo nathI, sahajatA che. aMgrejI mAdhyamamAM bhaNyA hovA chatAMya ane mAtRbhASA kannaDa hovA chatAMya temanuM gujarAtI-bolave, lakhave, vyavahAre-utkRSTa che. ema kahI zakAya ke teo savAyA gujarAtI che. 27 Disembara, 1954mAM janmelA DaoN. sudarzana AyaMgara 529 sarvagrAhI rIte bahuzruta che. ogaSTa 2005mAM gUjarAta vidyApIThanA kulanAyaka tarIkeno kAryabhAra saMbhALyo te pUrve teo suratasthita 'senTara phora sozyala sTaDIjha'nA niyAmaka tarIke kAryarata hatA, phebruArI 2004thI julAI 2005 sudhI. te agAu sudarzanabhAI amadAvAdanI 'gujarAta insTITyuTa opha DevalapamenTa risarca'nA niyAmakapade 1999thI 2004 sudhI kArya saMbhALatA hatA. te pUrve A ja saMsthAmAM 1995thI 1999 sudhI prAdhyApaka ane kAryakArI niyAmaka tarIke pharajabaddha hatA. Ama A saMsthAnA vikAsamAM emaNe eka dAyakA sudhI anveSaNakArya karyuM. 1989 thI 1995 sudhI binasarakArI saMsthAmAM kAryAnveSaNa prakalpanA samanvaka hatA, je dvArA temaNe AdivAsI lokonA sthaLAMtaranA prazne mahArASTra ane madhyapradezanAM gAmonI pratyakSa mulAkAta laI khetIlAyaka jamIna ane punarvasananA kAryamAM, saradAra sarovara punarvasavATa samitinA sabhya tarIke pIDitonA kalyANanAM kAryamAM saMlagnatA bakSI hatI. gujarAta insTITyUTa opha eriyA plAniMgamAM 1982 thI 1989 sudhI anveSaka tarIke kArya kareluM. joke emaNe jIvanakAryano prAraMbha to karyo saMta jheviyarsa kolejamAM arthazAstranA adhyApaka tarIke. A badhI saMsthAomAM kAryarata rahI eka karmazIla tarIke DaoN. AyaMgare garIbI rekhA heThaLa jIvatAM lokonA praznane hala karavA yathAzakti phALo Apyo che. A sahu saMsthA sAthe saMlagna rahIne tyAMnA vahIvaTane aupacArikatAnA cokaThAmAMthI mukti apAvI, vahIvaTanI vibhAvanAne vyApakatA bakSI, te te saMsthAne rASTrIya ane AMtararASTrIya stare saMparkabaddha karI, zodhaprakalpane vega maLe tevuM vAtAvaraNa sarjIne yuvAna saMzodhakone kAme lagADyA, sarakArI taMtra sAthe gharobo sthApIne te te saMsthAnAM dhyeyane kAryAnvita karyAM. kAryazALA parisaMvAda carcAsabhA yojIne viSayano vyApa vistAryo, je je prakalpa hAtha dharyA tenA ahevAla taiyAra, satvare karIne pustaka prasiddha karyAM ane anveSaNanA kSetranA ghaNA muddAne anAvRtta karyA. A rIte temaNe je saMsthAmAM kArya karyAM tyAM tene eka prakArano mobho maLe meLavavAmAM yathAzakti phALo Apyo. A nimitte emaNe dezanA vividha rAjyomAM yojAtA zaikSaNika kAryamAM dhyAnArha yogadAna ApyuM ane e rIte kAryazALA, adhivezana ane carcAbeThakamAM bhAga levA yuropa, keneDA, dakSiNa eziyA ane dakSiNapUrva eziyAnA dezomAM zodhayAtrA paNa karI. gujarAtanI vizvavidyAlayomAM atithi adhyApaka tarIke Page #540 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 530 sudarzanabhAI sevArata rahe che. arthazAstranI vividha saMsthAonA teo AjIvana sabhya che. DaoN. DI. TI. lAkaDAvAlA memoriyala TrasTanA menejiMga TrasTI che. uparAMta saradAra paTela insTITyUTa opha pablika eDaminisTrezananA paNa mulAkAtI prAdhyApaka che. 'gaNatara'nA eo sthApaka TrasTI che, tevI ja rIte 'janapatha'nA rAjya sarakAra ane rASTra sarakAranI ghaNI samitinA sabhya tarIke kArya karI cUkyA che. cha jeTalAM pustakonA e lekhaka che, jemAM rikTara skela H DokyumenTezana opha gujarAta arthakveka 2001' ane 'envizenmenTala ikonomiksa' dhyAnArha che. saMkhyAtIta zodhalekha emanuM jamA pAsuM che. Ara. ke. narasiMhAnA A putra ghaDatare, abhyAse, kArye ane karmazIle savAyA gujarAtI che. svabhAve guNagrAhI che. kAryamAM kaTIbaddha che. sAdagI emanA jIvananuM mukhya lakSaNa che. kAryabhArano abhAva sudarzanabhAInuM jamApAsuM che. vyavahAramAM vivekI che. saravALe abhyAsaniSTha che, keLavaNIkAra che ane AjIvana vidyArthI che. paraMparAnA virodhI nathI tema te paratve jaDatvanA AgrahI nathI. sAthosAtha abhinava prayoganA puraskartA hoI AdhunikatA sAme avirodhI vartananA praNetA che. meghANI eTale tavArIkhakitAbanA lekhaka meghANI, jhaveracaMda meghANI, prathameze sAhityakAra che tema lokasAhityanA upAsaka che. emanAM lakhANa lokaprayogazALAmAM cakAsAIne-caLAIne taiyAra thayAM che ane tethI temanAM lakhANamAM eka tarapha satyano raNakAra saMbhaLAya che, to bIjI bAju dhanya dharA lokasamastane zuM preya ane zreya che, tenI jAgRta sUjha paNa emAM dRSTigocara thAya che. A sUjha ja emane itilekhaka banAve che. kaI vastu cAritryaghaDataramAM upayogI che ane kaI jJAnapradIpa tarIke upAdeyI che, emAMthI lokone kevAM preraNA ane prakAza upalabdha thavAM joIe e dRSTi najara samakSa rAkhI meghANIe itihAsanAM vRttAMta AlekhyAM che. hAthavagA thayelA emanA itigraMtha A pramANe che : (1) eziyAnuM kalaMka (A graMthanI traNa AvRtti thaI che-1923, 1929 ane 1947). (2) haMgerIno tAraNahAra (AnI be AvRtti thaI che-1927 ane 1947). (3) misarano muktisaMgrAma (1930). (4) saLagatuM AyarlenDa khaMDa 1-A graMtha agAu 'maraNiyuM AyarlenDa' nAmathI 1925mAM prasiddha thayelo ane tenI sudhArelI AvRtti tarIke prastuta graMtha 1931mAM pragaTa thayelo. (5) bhAratano mahAvIra paDozI (AnI be AvRtti thaI-1942 ane 1943). (6) dhvamilApa (AnIya be AvRtti-1943 ane 1946). A sivAya meghANIe lakhelAM akabara, dayAnaMda vagere aitihAsikonAM vyakticaritro lakhyAM che. meghANInA dhRtiviSayaka graMthomAM svAtaMtryasaMgrAmanuM aitihAsika nirUpaNa enAM sAMskRtika paribaLonA saMdarbhamAM thayeluM joI zakAya che. paradezamAM laDAyelI AjhAdInI caLavaLonA itihAsane te-te dezanI saMskRtinA pariprekSyamAM emaNe Alekhyo che ane te kArya temaNe gujarAtI bhASAmAM te- te dezanA saMgrAmanA itihAsanI preraNAdAyI gAthAone lokapratyakSa karI che. meghANIne mana zikSaNa eTale lokaghaDatara. AthI ja videzamAMnA svAtaMtryasaMgrAmanA itihAsone gujarAtImAM utAravAnuM zreyaskara kArya karyuM ane teya ApaNI AjhAdInI laDatanA samaya daramyAna. ApaNe AjhAdInA itihAsanA AlekhanamAM ane enAM anveSaNamAM niSkriya hatA tyAre A bAbate meghANI ApaNA guru-AcArya banI gayA e noMdhavuM joIe. svAtaMtryaprApti pachInA lagabhaga aDhItraNa dAyakA sudhI ApaNe svAdhInatAsaMgrAmanA itihAsa aMgrejI bhASAmAM nirUpita karavAmAM vyasta rahyA hatA tyAre meghANIe, koIne svapneya paNa khyAla nA Ave tyAre, lokonA utsAhane uttejita karavA kAje itihAsanA graMtha gujarAtImAM lakhyA te bAbata dhyAnArha banI rahevI joIe. gurjaraprajAmAM rAjakIya cetanA pragaTAvavAmAM meghANInA graMthoe sAruM yogadAna bakSya hatuM. emanI lagabhaga Page #541 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 531 pratyeka pustakanI eka karatAM vadhAre thayelI AvRtti e bAbatanuM tAravI ApavAnuM kAma itividanuM che. meghANInA graMthomAM A dyotaka udAharaNa che. ApaNI AjhAdInI laData daramyAna muddo sarvatra DokAya che. arthAt kathayitavya upara svAbhAvika najara prajAkendrita ane prajAprerita itihAsa lakhavAnuM upAdeyI udyamI paDe evI vyavasthita mAMDaNI emanAM lakhANanI che. ApaNA kArya meghANIe karyuM e hakIkatamAM ja marmajJa ane suhRdayI svAdhInatA saMgrAma daramiyAna gAMdhIjIe potAnAM kArya ane itihAsalekhaka tarIkenuM emanuM dvijatva pratibiMbita thAya che. AcaraNathI prajAne beThI karI, to meghANIe zabdanA sAmarthyathI emanI najara bhAvinI kSitijone kevI rIte AMbI jAya che eno tevuM kArya karyuM. meghANI svabhAve, kAryo, vicAra, vyavahAra pratyaya ApaNane emanA uparyukta graMthothI thAya che. mAnavatAvAdI abhigamanA pracAraka hatA. yogya pariprekSyamAM | meghANInA itigraMtha mAtra ghaTanA ke banAvanuM kevaLa varNana teo haMmezAM manuSyane mUlave che. pariNAme emanA itihAsanAM nathI, paNa pratyeka ghaTanA ane pariNAmanI pRSThabhUmimAM kevI lakhANamAM mAnavI, enuM ghaDatara, enA cAritryanuM daDhIkaraNa vagere paristhiti hatI ke jene lIdhe tevAM pariNAma AvyAM evI kendrastha hoya che. itivida meghANI hoya ke sAhityika meghANI kAryakAraNabhAvanI zRMkhalAne joDatuM eka saMkalita-sugrathita hoya, paraMtu emanI je pratibhA/pratimA Upase che te to che nirUpaNa emAM ApaNane jovuM prApta thAya che. kaI vastu jIvananAM zAzvata mUlyonI jikara karanAra mAnavatAnA upAsaka cAritryaghaDataramAM upayogI che ane kaI jJAnapradIpa tarIke tarIkenI. upayogI che, emAMthI kevAM preraNA ane prakAza upalabdha thavAM vicArakrAntinA vareNya vidvAna joIe e dRSTi emanAM lakhANamAM jovA maLe che. gAMdhIjI - guNavaMtabhAI mAtRbhASAnA himAyatI hatA te bAbata meghANI pAradarzaka rIte samajyA hatA. svAdhInatA sAru talasatI prajAnI pahelaprathama DaoN. guNavaMtabhAI zAha gujarAtanA agraNI ciMtaka che. jarUriyAta che potIkApaNuM-eTale potAnI bhASA potAnuM vicArapuruSa che ane pAradarzaka dRSTithI ghaTanAone, vigatone, sAhitya, potAnA saMskAranI jAgRti. gAMdhIjInAM kAryomAM AnI khyAlone, vicArone avaloke che ane itihAsanA pariprekSyamAM pratIti ApaNane thAya che, jema meghANIe videzanI bhUmimAM arthaghaTita karI ApaNI pratyakSa kare che. ema khasUsa kahI zakAya pragaTelI cetanA dvArA samartha che. ke guNavaMtabhAI jIvanalakSI sarjaka che, samAjanI gatividhionA marmajJa che, sAmAjika rItarasamonA tANAvANAnA prabuddha vizleSaka vicAromAM ke vibhAvanAmAM ke khyAlomAM meghANI che; kAraNa ke tAlImathI vyavasAye zikSakonA zikSaka che. temanAM sthiticusta na hatA. pratyeka graMthanA punaHlekhana vakhate be AvRtti lakhANa samatola che to temanI rajUAtamAM, kaho ke vaccenA samayagALA daramiyAna prApta navI sAmagrIno viniyoga lekhanazailImAM, kalAdRSTino saMsparza che. pRthakakRta vizleSaka che tema teo avazya karatA. kahevAnuM eTaluM che ke meghANInI itihAsanI abhigamamAM vivekI che, temanAM lakhANamAM bahuzrutatA che to samaja vizeSa paripakava hatI. graMtha eka vakhata lakhAI gayA pachI vAMcanavaizizya jovuM prApta thAya che. potAnI rajUAtane dRSTAMtathI enI bIjI-trIjI AvRtti samayanI mAMga mujaba chApI devI zaNagAre che. sAttvika vicAraNAthI vaNya viSayane poSaNa pUruM pADe emAM itizrI mAnanArA meghANI na hatA. emanA graMthonI pratyeka che. vAMsovAMsa anyonA vicArothI poSaNane paripuSTa kare che. AvRtti vakhatanA emanAM nivedanamAMthI Ano pratyaya pamAya che. AdhAra vinA koI vidhAna teo javalle ja prastuta kare che. eTaluM ja nahIM dareka lakhANanA AdhAragraMthonI sUci teo anyonA vicAra sAthe asaMmata hoya toya te te vicArane ApatA rahetA; tema ja kyo AdhAra vizeSarUpe UpayogAyo che taTasthatAthI potAnAM lakhANamAM rajU kare che. teo vaNya viSayane te paNa darzAvatA hatA. badhI bAjuethI avaloke che, vAgoLe che, sarvagrAhI rIte meghANI itihAsa lakhanAra karatAM kathanAra che. meghANI pRthakakRta kare che ane bIjAonA tarkazuddha vicArane-arthaghaTananeprasaMgone emanI rIte bolavA daI tathA pAtrone potAnI rajUAtane AtmasAt karIne potAnAM lakhANane dhAradAra banAve abhivyaktithI UpasavA daI dhArI asara nipajAve che. che, to paNa temAM ADaMbara jevo prApta thato nathI, to dAridrabharI itihAsakAra kathAkAra to che, tattvajJaya hovo joIe. bhUtakAlIna sAdAI paNa DokAtI nathI. khullA manathI bIjAonA kriyAprakriyAonA vicAramaMthana dvArA upadezabodhanuM navanIta vicArabhedane, arthabhedane akabaMdha rAkhavAnI vRtti ane dRSTi Jain Education Intemational For Private & Personal use only Page #542 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 532 guNavaMtabhAInI AgavI chaTA che ane tethI sto emanAM lakhANomAM saghaLI rajUAta maulika banI rahe che. je kahevuM che te nirbhikatAthI kahe che paNa nirdeza rIte kahe che ane bIjA zuM vicAraze evA DarathI teo mukta rahe che. emanI vAkchaTA soMsaravI nIkaLe che. lakhANamAM teo saMskRta prayogo kare che tema lokarUDha zabdo paNa prayoje che. emanAM lakhANanuM dhruvasUtra che nirbhIkatA ane rajUAtanuM dhyeya che pAradarzakatA. emanuM varNanakauzalya adbhuta che ane tethI vAcakane vicArothI taraboLa karI de che. TUMkamAM emanAM lakhANamAM eka sAcA zikSakanuM hUbahU pratibiMba najare paDe che. enuM gadya ghaNI jagyAe padyasama bhAse che tema tenI saraLatA paNa adekhAIrUpa jaNAya che. koI paNa viSayane pAradarzaka rIte samajyA pachI ja kalamane ravADe caDhAve che. satyakathanane nikhAlasatAthI rajU kare che. vyakticaritanAM citraNa bhAvapUrNa banI rahe che, jemAM bhabhakAdAra raMgonI chAMTa jovA maLatI nathI. kalAkAra rekhA mAtrathI citrane upasAve tema guNavaMtabhAI vyakticarita kevaLa yogya rekhAothI Alekhe che. guNavaMtabhAI janme pATIdAra, vyavahAre vaNika, vyavasAye brAhmaNa, lakhANe kSatriya, jIvanadarzanamAM samabhAvI, saMbaMdhomAM saujanyazIla, svabhAve budghamArgI, sAmAjika kSetre pratibodhI, vicAre dariyAvadila paNa rajUAta gAMdhIlakSI-A badhuM chatAMya kyAMya durvAsApaNuM DokAya nahIM evA guNavaMtabhAIe narmadanI jema jIvanane kalamane khoLe mUkyuM che, kaho ke kalama karmazIla che. zikSaka tarIkenI kArakirdI mahArAjA sayAjIrAva vizvavidyAlayathI zarU karI (1961thI 1972). amerikAnI mizigana vizvavidyAlayamAM (1967-68) ane erijhonA sTeTa yunivarsiTImAM (1985) aitithi adhyApaka tarIke kAryarata. cennAImAM Tekanikala TIcarsa TreiniMga insTiTyUTamAM zikSaNa vibhAganA vaDA ane prAdhyApaka (1972-73) vIra narmada dakSiNa gujarAta vizvavidyAlayamAM zikSaNa vibhAganA vaDA ane prAdhyApaka (1974thI 1987). inTaranezanala esosiezana opha ejyukezana phora varlDa pIsanA cAnselara (1974thI 1990). inDiyana esosiezana phora ejyukezanala TeknolojInA pramukha (1981 thI 1984). perisa sthita yuneskomAM bhAratanA pratinidhi tarIke (1974). pUrva jarmanImAM yojAyelI yunoskonI kaoNnpharansamAM bhAratIya pratinidhi (1979). vividha viSayo vize vividha dezomAM pravacano ApyAM che, Ape che. dhanya dharA 1997mAM raNajitarAma suvarNacaMdrakathI vibhUSita. e ja varSe gujarAtImAM uddIpta bhAvanAvALA nibaMdha sAru narmada suvarNacaMdraka. svAmI saccidAnaMda sanmAna emane maLyuM, 2001mAM gujarAtI sAhitya pariSadanA upakrame. 1954thI 1958 daramyAna AcArya vinobA bhAvenA bhUdAnayajJamAM sakriya. yuvAno vAstunA paMcazIla AMdolananA sthApaka ane 1987thI 1997 sudhImAM ghaNI padayAtrAnAM Ayojana karyAM. goraja ane bilimorAmAM lagabhaga aDhI dAyakA sudhI pustakapremIo mATe vicArazibiro yojI. buddha, mahAvIra, gAMdhIjI, saradAra paTela, zrI araviMda jevA mahAnubhAvo vize pustako lakhyAM che. bhagavadgItA, upaniSada ane rAmAyaNa upara arthaghaTita lakhANo pradatta karyAM che. bhagavadgItA uparanuM lakhANa aMgrejI, hindI ane tamiLamAM pragaTa thayAM che. vartamAne mukta lekhaka tarIke saMdeza, abhiyAna, divya bhAskara, gujarAta jevAM dainika sAmayikamAM niyamita rIte lakhe che. Ama gujarAtI, hindI, marAThI, tamiLa ane aMgrejImAM saMkhyAbaMdha graMthanA lekhaka tarIke guNavaMtabhAI eka rIte vicAratattvanA svAmI che. 50nI vaye 1987mAM badhI rIte upAdeyI kAmagIrI choDanAra durlabha vyakti eTale guNavaMtabhAI. emano janma 12-3-1937 rAMderamAM. sAmAnyataH guNavaMtabhAIne kevaLa sAhityakAra tarIke mUlave che, paNa buniyAdI rIte teo prabuddha vicAraka che ane tethI vicArakane koI eka khAnAmAM khatavI zakAya nahIM. vaLI guNavaMta zAha khAdIdhArI che eTaluM ja nahIM paNa gAMdhIvicAranA vareNya pracAraka che ane lekhakeya paNa. vyakti-vicAra-ciMtana saMdarbhe emaNe eka koDI pustaka ApaNane saMpaDAvI ApyA che ane jemAM gAMdhI vicAra buniyAdI rIte avalokavA maLe che. 'gAMdhI navI peDhInI najare', 'Izvara allA tere nAma', 'sabako sanmati de bhagavAna', 'gAMdhInI ghaDiyALa', 'kabIrA khaDA bAjArameM' ane 'gAMdhInAM cazmAM' jevA graMtha gAMdhItvanI buniyAdane supere ApaNI samakSa rajU kare che. emanuM chelluM pustaka che 'guphtagU' (julAI 2007) paNa nyAruM che ane nirALuMya kharuM ja. A prakAranuM gurjarabhASAmAM pahela prathama pustaka che. saurASTrathI sAutha arebiyA sudhI ane amadAvAdathI eTalAnTA sudhInA bhUkhaMDamAM vasAhatI thayelA gujarAtI nAgarikoe pUchelA peTachUTA praznonA guNavaMta zAhe ApelA dila chUTA javAbo A graMthamAM vAMcavA maLaze. Page #543 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 533 nikhAlasatA nicovIne vAcako sAthe, kaho ke praznakAro sAthe, that all existence is saturated with the self and thayelI sAyabara goSThI eTale "guphAgu' I saMvAda dvArA lekhakanI that this is true foundation of the ethical life. kSa-kiraNIya vyaktitvatA chatI thAya che. abhuta pustaka che. rAmacaMdra gAMdhI vareNya zikSaka hatA ane zreSTha tattvajJa bhAratIya tattvavettA hatA. vividha bhASA upara emanuM prabhuttva dhyAnArha hatuM. bhASA prabhuttvane kAraNe emaNe kyAreya emanA zrotAvargane nirAza karyo rAmacaMdra gAMdhI nathI. I am Thou nAmanuM emanuM pustaka upaniSada uparanI mohanadAsa karamacaMda gAMdhI | emanI pakaDanuM dyotaka che. vedanA graMtho ane paurANika sAhityanA eTale mahAtmA gAMdhIjInA paNa sArA abhyAsI hatA. parivAranA ghaNA sabhya svayam rAmakRSNa paramahaMsa, svAmI vivekAnaMda, ramaNa maharSi AtmaprakAzI hatA, svayam mUThI jevA adhyAtmakSetranA mahAmaniSio uparanAM emanAM lakhANa UMcerA AdamI hatA ane svayam dhyAnAkarSaka to che ja uparAMta temanA A paratvenAM nATaka paNa svabhAve namra ane audAryanI mUrti dhyAnayogya gaNAya. gAMdhIjI vize emaNe ghaNAM nATaka lakhyAM che. samA hatA. rAjamohana gAMdhI The Availability of Religious Language emanuM lekhaka-patrakAra che. gopAlakRSNa vizeSa dhyAna kheMcatuM pustaka che. gaI sadInA sitteranA dAyakAmAM gAMdhI rAjanItijJa che. tuSAra gAMdhI gAMdhIjInA vicAronA prabaMdhaka laMDana yunivarsiTInA prAdhyApaka Tika dvArA saMpAdita graMthazreNI che. AmAM eka vizeSa pratibhA umerI zakIe ane te che Philosophy of ReligionmAM rAmacaMdranuM A pustaka zreSTha gAMdhIjInA pautra rAmacaMdra gAMdhI. emanA pitA devadAsa gAMdhI gaNAyuM che. hatA. teo paNa svayaM patrakAratvajJa hatA ane hindustAna emanA mitro emane asAdhAraNa saMvAdaka kaho ke TAimsanA pUrva maMtrI hatA. A badhA itivida ane tattvajJa hatA vAtacIta karavAmAM kuzaLa, tarIke yAda kare che. koI paNa prazna ke tema ja gAMdhIjI prabodhita vicAramaMthananA navanIta samA hatA. muddAne rAmubhAI evA vidyAcAturyathI hala karatA ane tema evI badhA svayaM bauddhika hatA, -che. manoraMjaka bhASAmAM ke sAMbhaLanAra sahu hRdayathI ane manathI rAmacandra gAMdhIe dilhI vizvavidyAlaya ane oksapharDa tarabatara thaI jatA. teo sArA adhyApaka to hatA, paNa sArA yunivarsiTImAMthI vidyAvAcaspatinI padavI prApta karI hatI. sAthI hatA, sArA mitra hatA ane sArA salAhakAra hatA. dilhI vizvavidyAlayanI senTa sTIphansa kolejamAM, igalenDanI asaMbhava tattvapraznane paNa rAmubhAI sahajatAthI samajAvI zakatA AudhamapTana yunivarsiTImAM, vizvabhAratImAM, haidarAbAdanI hatA. senTrala yunivarsiTImAM rAmubhAI (mitromAM ane snehIomAM gAMdhIjInA pautra tarIke ane devadAsanA putra tarIke teo A nAmathI sukhyAta) philasUphInAM adhyApanakArya karyA hatAM. emanI oLakha eka prakAre jANatala tarIke khatavI zakAya. joke teoe snAtakanI padavI padArthavijJAnamAM hAMsala karI hatI anyathA bhAratIya saMskRti, itihAsa ane tattvajJanA vareNya ane pachI sTIphansa kolejamAMthI tattvajJAnamAM pAraMgata thayA hatA. abhyAsI tarIke ja emanI oLakha mahattvanI gaNAya. oksapharDamAMthI DaoNkTara oNpha philosophI (DI. phila.)nI padavI gAMdhIjInI AtmakathAnAM keTalAMka prakaraNa para AdhArita kathaka meLavI hatI. vIsamI sadInA khyAtanAma tattvajJa prAdhyApaka pI. nRtyanATya "sanmati' prayogamAM emanI UMDI tattvakhoja pragaTa epha. sTrovasana emanA guru hatA. emanI tattvajJayAtrAmAM briTiza thatI jovI prApta thAya che. dilhInI inDiyA inTaranezanala enAliTikala philosophI, upaniSadu, zrI araviMda ane ramaNa senTaramAM vAMsanI khurazI upara beThelI koI vyakti najare paDe maharSinA tAttvika vicArono samAveza thAya che. hADathI to te rAmacandra gAMdhI che ema samajavuM, ahIM ja emanuM 13 advaitamaMthananA A khoja kalAkAranI Arata vizvasaMskRtinA pAtheya jUna 2007nA roja prANapaMkheruM UDI gayuM. 9mI jUna 1937nA sudhI vistarelI hatI. AthI tattvajJavizvamAM rAmubhAInI AgavI roja janmela rAmacaMdra gAMdhInA nidhanathI tattvajJanA kSetrane moTI ane alAyadI oLakha pratiSThita thayelI hatI. The abiding khoTa paDI che. under lying thread of philosophical thought is Jain Education Intemational Page #544 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . . * With Best Complements From, M INNOVATIVE MOULD WORKS Pattern Manufacturer PROCESS MAP OF IMW Customer Component Reverse Engineering 3D Modeling Pattern Design Tool Path Manufacturing Customer We are a computer aided metal casting pattern manufacturing company with a capacity of 4 CNC Vertical Machining center machines. Our uncompromising personalized service and workmanship can change your quality and productivity. We manufacture patterns to serve customers in the following industries & utility : Automotive * * Transmission * * Cement * Textile * Hydraulic & Pneumatic Energy conversion * We manage with state of art process. 2D Drawing -: Factory :INNOVATIVE MOULD WORKS 17, Atika Opp. Raghuvir Estate, Dhebar Road (South) Rajkot-360 002 - Gujarat, India. Tel.: +91 281 3293281, +91 98242 10910, +91 98980 10910 Email: imould@rediffmail.com Page #545 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 535 samAjasevAdharmanA zilpIo DaoN. mahezacaMdra paMDyA eka vyakti traNa kSetra sAthe anivArya saMkaLAyelI hoya che. te che jAta, samAja ane Izvara. janmathI mRtyu sudhI jAta sAthe joDAyelA rahevuM paDe che, jene jIvana kahe che. mAtAnA udarathI mAMDIne kuTuMba-zerI-jJAti-gAma ane deza sAthe joDAyelA rahevuM paDe che, jene samAja kahe che ane A badhuM tuM karyuM vartA Izvara pratye pahelethI Azcarya sAthe joDAyeluM rahe che. A traNe judAM judAM nahIM ekabIjA sAthe otaprota thayelAM kSetro che eTale eka vyaktie ekasAthe A traNe kSetronI khevanA karavAnI rahe che. AmAMnA koI eka kSetranA kuMDALAmAM ke kocalAmAM purAI raheto mANasa mANasAIno Adarza cUkI jAya che. bIjAnI sAme e AdarapAtra raheto nathI. sAme pakSe, jAta saMbhALIne ane Izvarane smarIne samAjanI khevanA karato mANasa mukI UMcero dekhAya che. kAraNa ke samAja vyaktionA samUhathI racAyelo hoya che. mANasa tANAvANArUpe samAjanuM mahattvanuM aMga che ane majabUta ane taMdurasta pota to ja bane, jo pratyeka tANo ane vANo taMdurasta hoya. eka dehamAM aneka prakAranI taMtravAhinIo kAma karatI hoya che, emAMnI eka bagaDe to Akho deha DolAyamAna thaI jAya che. mATe samAjane vyavasthita, sudRDha, taMdurasta ane dIrghajIvI rAkhavA mATe dareka vyaktie sajja rahevuM joIe, e vaNa-kathI vAta che. sAmA pakSe, e paNa eTaluM ja sAcuM che ke samUhajIvananAM badhAM pAsAM sarakhAM hotAM nathI. UMca-nIca, amIra-garIba, sukhI-duHkhI vagere sArA-narasA vargo hoya che. e mATe samAnatA jaLavAI rahe tevAM kAryo thavAM joIe. sabaLo varga nabaLAne madadarUpa thAya to ja evI samarasatA pedA thAya. ApaNe jotAM AvyAM chIe ke yugeyuge samAjane evA sevAdhArIo maLatA AvyA che. emanAthI samAja TakI rahyo che. abhaNane bhaNAvavA mATe nizALo, rogIonI sevA mATe davAkhAnAM, nirAdhAro mATe sahAyakendro ane mANasanI zraddhA TakAvI rAkhatAM maMdiro mATe lakhalUTa dAnanA pravAho vahyuM jAya che. evA samAjasevAnA bhekhadhArIono mAnavajAtane kadI toTo paDyo nathI. samAjasevAdharmanAM evA zilpIrano viSe paricaya karAve che Do. mahezacaMdra paMDyA, jeo dharma, itihAsa, saMskRti ane sAhityanA abhyAsI che, ciMtaka ane lekhaka paNa che. gAMdhIvAda, AMbeDakaravicAradhArA ane praNAmI dharmanA triveNI saMgama samuM temanuM jIvana samatola ane samRddha che. mAnavajAtinI ekatA, dharmasthAnonI pavitratA, zIla, sadAcAra, ziSTatA, ahiMsA Adi jIvanamUlyonI bhArobhAra himAyata kare che. prema, mAnavatA, sukha ane zAMtino haMmezAM anurodha karatA rahyA che. gAMdhInagaramAM teo maLavA jevA mANasa che. dhanyavAda -saMpAdaka Page #546 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 536 dhanya dharA mAmAsAheba phaDakA mAmA sAheba phaDake eTale gAMdhIyuganA gujarAtamAM "aMtyodaya' kAryakrama tathA "bhaMgIkaSTa mukti mATe satata, mathatuM prANavAna nAma! temanuM mULa nAma viThThala lakSmaNa phaDake. temano janma mahArASTranA ratnAgiri jillAnA jAMbulaADa gAme bIjI Disembara, 1887nA roja pitA lakSmaNa phaDakene tyAM thayelo. itihAsaprasiddha binA che ke mahArASTra mahAdeva goviMda sanaDe, gopAlakRSNa gokhale, bAla gaMgAdhara tilaka, dhoMDo kezava karve, ApA sAheba paTavardhana, vinobA bhAve, vIra sAvarakara, kAkAsAheba kAlelakara, araviMda ghoSa, bArIndra ghoSa jevA uttama lekhako, kavio, samAjasudhArako ane rASTrabhakto bhArata rASTrane caraNe dharyA che. temAM eka UjaLuM nAma eTale "mAmAsAheba phaDake'! viThThala phaDakee prAthamika zikSaNa pUruM karyA pachI pitAjInI aMgrejI bhaNAvavAnI icchAne avagaNIne sAvarakaranI mitrameLAnI pravRttio tathA gaNapatiutsava, zivAjIutsava jevI prAthamika pravRttiomAM bhAga letAM letAM vidyArthI avasthAmAM ja dezadAjhanAM pIyUSa pIdhAM. pitAjIe phAinala korsanI parIkSA ApavA mATenI phInA 16 rUpiyA ApyA hatA te laIne teo, haMmezane mATe kuTuMbane choDI daIne dezasevA kAje nIkaLI paDyA ane dezadAjhane caritArtha karavA mATe gujarAtamAM cAMdoda pAse, narmadAkinAre cAlatA "zrI gaMganAtha bhAratIya sarvavidyAlayamAM dAkhala thayA ane tyArathI ja temaNe haMmezane mATe gujarAtane karmabhUmi banAvI! araviMda ghoSanA nAnA bhAI bArIndra ghoSe, yuvAnomAM rAjadvArI ane dhArmika jusso keLavI dezadAjhanA pATha bhaNAvavA mATe e vidyAlaya zarU kareluM, paraMtu rAjakIya Dakhalane kAraNe TUMka samayamAM ja tene vaDodarA khAte kAzI vizvanAtha maMdiramAM khaseDavAmAM AvyuM. viThThala phaDakenA romaromamAM vaNAI gayelA dezadAjhanA vicArone pArakhIne temane e vidyAlayamAM zikSakanuM kAma soMpavAmAM AvyuM. mahArASTranA zikSakone kauTuMbika nAmo ApavAnI rasama pramANe temane "mAmAsAheba' ane kAlelakarane kAkAsAheba'nA hulAmaNAM nAmothI navAjavAmAM AvyA. tyArathI viThThala phaDake "mAmA sAheba phaDake'nA hulAmaNA nAmathI prasiddha che. tethI A lekhamAM have pachI temane "mAmA sAheba phaDake'nA nAme ullekhIzuM. gaMganAtha vidyAlayanI pravRttio para aMgreja sarakAranI kaDaka najara rahetI hovAthI thoDA ja samayamAM te baMdha karavuM paDyuM. e arasAmAM mahArAjA sayAjIrAva gAyakavADa vaDodarAmAM aMtyaja bALako mATe zALA calAvatA hatA, paraMtu bALakone bhaNAvavA mATe mAtra muslima ke aMtyaja zikSako ja maLatA. tene samaye hiMdu samAjanI ajJAnasabhara lAgaNIne avagaNIne cittapAvana brAhmaNakuLamAM janmelA mAmA sAheba mAtra 10 rUpiyAnA pagArathI e aMtyaja zALAmAM zikSaka banyA! tyArathI mAMDIne teo jIvanabhara "aMtyodaya' mATe jhajhUmatA rahyA hatA. ( 9mI jAnyuArI, 1915nA roja gAMdhIjIe dakSiNa AphrikAthI hiMdamAM AvIne amadAvAdamAM kocaraba mukAme kocaraba Azrama" zarU karyo. mAmAsAheba temane dakSiNa AphrikAnA karmavIra' tarIke oLakhatA. temanI sAthe kAma karavAno meLa maLaze ema mAnIne teo tA. 28-6-1915nA roja kocaraba Azrame gAMdhIjInA sAnidhyamAM pahoMcI gayA. tyArathI teo gAMdhIjInA aMtevAsI tarIke jANItA thayA. paMcamahAla jillAnA godharAnA vatanI maNilAla mahetA ane vAmanarAva mukAdamanA prayAsothI I.sa. 1917mAM godharA mukAme gAMdhIjInI nizrAmAM prathama rAjakIya pariSada maLI. temAM AcArya kRpalAnI, bALa gaMgAdhara tilaka, ThakkarabApA, mAmAsAheba phaDake, zAradAbahena mahetA, viThThalabhAI paTela, gAMdhIjI vagere agraNI netAoe hAjarI ApI. e pariSadamAM aspRzyatAnivAraNa" aMge TharAva thayo. mAmAsAhebane aspRzyatAnivAraNa aMge mAtra TharAva thayo tethI bhAre asaMtoSa hato. aspRzyatA nivAraNa aMge nakkara pagalAM levAnA teo AgrahI hatA. tethI tarata ja godharAnA bhaMgIvAsamAM sabhA bharavAnuM nakkI thayuM. gujarAtamAM bhaMgIvAsamAM ujaLiyAtonI bharAnAra e prathama sabhA hatI. bhaMgIbhAIoe rAjI thaIne gAMdhIjI sahitanA netAonuM svAgata karavA ghara-AMgaNAM zaNagAryA, paraMtu samAjano bhaMgIvAsamAM Ave te pUrve "ujaLiyAto bhale ApaNe AMgaNe Ave paraMtu ApaNAthI temane aDakAya nahIM" ema vicArIne bhaMgI parivAro potapotAnA gharane chApare caDhI gayA! sabhAne sthaLe sau prathama ThakkarabApA pahoMcI gayA. bhaMgIone chApare caDhelA joIne temanA peTamAM tela reDAyuM! Jain Education Intemational Page #547 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 chevaTe temanI dardabharI apIlathI bhaMgIo pIgaLyAM ane nIce AvyAM. sadIothI kacaDavAmAM AvelA dalitonI e manodazA joIne mAmAsAheba bhAre duHkhI thayA ane tarata ja bhaMgIomAM zikSaNa dvArA samajadArI ane parivartana lAvavA godharAmAM ja aMtyaja zALA zarU karavA tatpara thayA. pariNAme 1919nA jUnamAM godharAmAM pAMjarApoLanI pAchaLa mAmAsAhebanA athAga parizramane lIdhe bhaMgI bALako mATe aMtyaja zALA zarU thaI zakI. mAmAsAhebanA prabaLa puruSArthathI te zALA vistarIne gAMdhI Azrama godharA'mAM pariNamI. te pachI mAmAsAhebe potAnuM samagra jIvana gAMdhI AzramamAM ja rahIne bhaMgIonAM dalitonAM bALakone saMskAra sahitanuM zikSaNa ApatAM ApatAM aMtyodaya ane bhaMgIkaSTamuktinAM kAryomAM samarpI dIdhuM! godharAno gAMdhI Azrama eTale mAmAsAhebanA tapobaLe nirmANa pAmeluM gurukuLa! temAM paMcamahAla jillAnAM ane gujarAtanAM aspRzya bALako gAMdhI vicAradhArA para AdhArita saMskArI zikSaNa meLavatAM. arvAcIna yuganA RSi samA mAmAsAhebanA RSikuLano kAryakrama prAtaHkALe pAMca vAgyethI zarU thayo. mAmAsAheba dUra dUra gAmomAM pagapALA pharI pharIne, dalita kuTuMbone samajAvIne temanI pAsethI melAghelA 'dalitakumAro' mAgI lAvatA. bALapothInA vargamAM dAkhala thatA melAMghelAM dalita bALakonAM maLamUtra sApha karavAM, snAna karAvavuM, kapaDAM dhovAM, temanA ArogyanI kALajI rAkhavI vagere kaSTadAyaka kAryo mAmAsAheba jAte ja mA'nI mamatAthI karatA ane mAdhavabhAI nAgara e bALakone prabhunI velanA pAMgarelAM puSpo gaNIne temane svAdiSTa rasoI banAvI hete hete jamADatA! tethI dalita bALakono AzramamAM praveza meLavavA dhasAro vadhI gayo, tyAre mAmAsAhebe e bALakone samAvavA mATe gAMdhI AzramanuM vistaraNa karI, 1948mAM luNAvADAmAM 'pragatimaMdira' nAme bIjo Azrama zarU karyo. tenuM saMcAlana mAmAsAhebanI nizrAmAM rahIne mAmAsAhebanA aMtevAsIo zrI choTubhAI gohila, mAdhavabhAI nAgara ane mAvajIbhAI makavANA supere karatA hatA. I.sa. 1919mAM godharAmAM aMtyaja zALA sthApIne zarU kareluM aMtyodaya ane bhaMgIkaSTamuktinuM kaparuM kArya mAmAsAhebe jIvananA aMtima zvAsa sudhI hoMze hoMze karyuM. tethI temane temanA sAthI kAryakaro 'gAMdhIjInA brAhmaNa bhaMgI' tarIke oLakhatA. temaNe sthApela RSikuLa samA 'gAMdhIAzrama' godharAmAM ja temaNe tArIkha 29 julAI, 1974nA roja potAnI jIvanayAtrA vato haMmezane mATe saMkelI lIdhI tyAre gujarAtabharanAM vizALa saMkhyAmAM ekaThA thayelAM dalitoe "hAya hAya have ame anAtha thaI gayAM" ema kahI codhAra AMsue raDatAM raDatAM potAnA pAlaka pitAsama mAmAsAhebane azrubhInI zraddhAMjali arpI hatI. mAmAsAhebanA 'aMtyodaya sevA-tapa'nA pratApe pedA thayelA temanA aneka dalita mAnasaputro vizvavidyAlayonI ucca upAdhio meLavIne Aje gujarAta sahita bhAratanAM vibhinna rAjyomAM, zikSaNa, vahIvaTa, samAjakAraNa ane rAjakAraNa kSetre ucca darajjAo zobhAvatAM zobhAvatAM A lekhanA lekhaka jevA temanA aneka vidyArthIo mAmAsAhebanA caraNomAM praNAma karI gaurava anubhave che. TUMkamAM I.sa. 1919thI 1974 sudhInA gALAmAM mAmAsAheba phaDakee karelI aMtyajasevA, AjhAdInI laData laDatAM laDatA 1931, 1932 ane 1942 ema kula traNavAra bhogavelI jelayAtrA, prAcInakAlIna RSinI jema temaNe kareluM bhAratIya saMskRtinuM jatana ane AjIvana brahmacArI rahIne bhAratIya rASTrane caraNe dhareluM sarvasvanuM samarpaNa vagere bAbato bhAratanI AjhAdInI laDatamAM tathA aMtyaja sevAnA itihAsamAM suvarNa akSare aMkita thaI bhAvi peDhIone preraNA pIrasatI raheze. aspRzyatAnivAraNa pravRttinA AdhArastaMbha zrI parIkSitalAla majamudAra tArIkha 5 Disembara 1920nA 'navajIvana' aMkamAM gAMdhIjIe noMdhyuM ke "mAre mana svarAja eTale harijano mATe paNa svataMtratA. ApaNe videzI gulAmI sahana karI rahyAM chIe tyAre ja harijanonI paristhiti sudharavI joIe. jo te nahIM sudhare to AjhAdInA nazAmAM A to sudharI zakaze ja nahIM". ema kahIne temaNe harijanoddhAra pravRttine mokharAne sthAne mUkI. e kAryakramano amala gujarAtamAM thAya te mATe parIkSitalAla majamudAre potAnuM samagra jIvana gujarAtamAM harijanodvAra pravRttimAM kharcI nAkhyuM. parIkSitalAla majamudArano janma I.sa. 1901mAM jaMbusara gAme thayo hato. mAtra 9 varSanI kizora vaye potAnA gAmanA harijana mATe posTakArDa kharIdI tathA te lakhI ApIne temaNe harijanodvAra pravRttino prAraMbha karyo hato. kolejazikSaNa Page #548 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 538 dhanya dharA meLavavA mATe teo 1919mAM muMbaI gayA tyAre gAMdhIjIe AjhAdInI laDatanuM sukAna saMbhALI 1920mAM asahakAranI laData zarU karI hatI ane rASTrane racanAtmaka kAryakramamAM joDAvA hAkala karI hatI. te sAMbhaLIne parIkSitalAle kolejano abhyAsa choDI dIdho ane amadAvAda jaI potAnI bahena sumitrA sAthe e kAryakramamAM joDAI gayA! te samaye rASTrIya zikSaNa ApavA mATe gUjarAta vidyApIThanI sthApanA thaI cUkI hatI. temAM temaNe praveza meLavI, kocaraba khAte harijanone zikSaNa ApavA rAtrivargo zarU karyA. te vakhate harijanonI garIbAI, abudhapaNuM, ajJAnatA joIne temane bhAre AghAta lAgyo. tethI gujarAtamAM harijanoddhAranI pravRttino temaNe prAraMbha karyo ane samagra jIvana temAM ja samarpI dIdhuM! e pravRttinI tAlIma levA mATe teo gAMdhI Azrama, godharAnA suprasiddha harijana sevaka mAmA sAheba phaDake sAthe traNa mAsa sudhI rokAyA ane mAmA sAheba pAsethI tAlImanI sAthe preraNA pAmIne harijanoddhAra pravRtti zarU karI. gAMdhIjInA racanAtmaka kAryakramomAM aspRzyatAnivAraNa pravRtti mahattvanI hatI. mAmAsAheba phaDake, ThakkarabApA, indulAla yAjJika ane parIkSitalAla majamudAra tenA AdhArasthaMbho hatA. te pravRtti mATe I.sa. 1923mAM ThakkarabApAnA adhyasthAne aMtyaja sevAmaMDaLa' sthapAyuM. parIkSitalAla tenA maMtrI hatA. temaNe abrAmA ane navasArImAM harijana Azramo sthApI amadAvAdamAM sAbaramatI Azrama khAte "gujarAta harijana sevaka saMgha'nI sthApanA karIne gujarAtamAM aspRzyatAnivAraNa pravRttinI buniyAdane majabUta banAvI. I.sa. 1921-22mAM saurASTramAM aspRzyatAnivAraNa mATe "kAThiyAvADa rAjakIya pariSada' nAmanI samiti racI. temAM parIkSitalAlanA mArgadarzana heThaLa phUlacaMdabhAI zAha, maNilAla koThArI, amRtalAla zeTha ane svAmI zivAnaMdajIe mahattvanuM kArya karyuM. temAM chaganalAla jozI, AtmArAma ane haMsarAja joDAyA. temaNe kacchamAM e pravRtti vistArIne kacchamAM pracalita bhUMDI-bhUkhI' nAmano harijanone nyAyAdhIzane badale jamInadAro nyAya Ape tevo dhAro hato te dhAro dUra karAvyo! e arasAmAM harijanone sArvajanika kUvethI pANI bharavA devAmAM AvatuM na hatuM. parIkSitalAle e amAnavIya vyavahAra baMdha karAvavA gujarAta harijana sevaka saMghanA pramukha tarIke 1935mAM 'tarasyAne pANI' nAme patrikA prasiddha karI, temane mATe alaga kUvA banAvavA mATe "je. ke. phaMDanI sthApanA karI. pariNAme gujarAtamAM harijano mATe ghaNA kUvA astitvamAM AvyA. 1937mAM 801 navA kUvAnuM nirmANa ane 1105 jUnA kUvAonI marAmata karAvIne temaNe harijanonI pIvAnA pANInI samasyA ukelavA prayatna karyo hato, paraMtu temane lAgatuM ke alaga kUvAnuM astitva hiMdu samAja mATe kalaMkarUpa che. tethI temaNe badhAne mATe sAmAnya kUvAnI jhuMbeza upADI. pariNAme 1937 sudhI mAtra eka ja kUvo sArvajanika kUvA tarIke jAhera thayo. te jANI gAMdhIjI bhAre duHkhI thayA. te pachI temaNe pravAsa daramyAna rAtrirokANa bhaMgIne ghera karavAnI jAherAta karI! tenI lokamAnasa para sArI asara thaI. tethI harijano mATe 40 kUvA khullA mUkAyA. Ama temanI 'tarasyAne pANInI jhuMbeza kaMIka aMze sAruM pariNAma lAvI zakI! aspRzyatAne lIdhe aMtyajonAM bALakone sArvajanika zALAomAM dAkhala karavAmAM AvatAM na hatAM. e arasAmAM vaDodarA rAjyanA sayAjIrAva gAyakavADe temanA rAjyamAM aMtyaja zALAo' zarU karAvI. I.sa. 1917mAM gAMdhIjInA adhyakSapade godharAmAM maLelI prathama rAjakIya parISada vakhate godharAmAM ja bhaMgI bALako mATe, mAmA sAhebanI nizrAmAM zALA zarU karavAmAM AvI, je gujarAtamAM bhaMgIo mATenI prathama skUla hatI. gujarAta harijana sevaka saMghanA pramukha tarIke parIkSitalAle paNa aMtyajazALAo, AzramazALAo ane rAtrivargo zarU karAvyAM. pariNAme bhAvanagaramAM traNa, rAjakoTamAM be ane amadAvAdamAM aMtyajo mATe eka zALA zarU thaI, paraMtu aMtyajo mATe alaga zALAo hiMdu samAja mATe kalaMkarUpa che ema mAnIne parIkSitalAlanI AgevAnI heThaLa 22 sapTembara, 1935nA roja harijana sevaka saMghanI kArobArIe TharAva karyo ke "alaga zALAo baMdha karI temane sArvajanika zALAmAM dAkhala karavAM." pariNAme 1935mAM 87 aMtyaja bALako sArvajanika zALAomAM praveza meLavI zakyAM. ane harijano mATenI 54 alaga zALAo baMdha karavAmAM AvI! kAkAsAheba kAlelakare parIkSitalAlane patra lakhIne harijanonI kanyAone keLavaNI ApavAnI jogavAI karavA anurodha karyo. te mATe keTaluMka bhaMDoLa ApavAnI potAnI icchA darzAvI. pariNAme eprila 1933mAM amadAvAda mukAme traNa bhaMgI bALAonI saMkhyAthI bhaMgI bALAonA chAtrAlayanI zarUAta karavAmAM AvI. te pachI tene "harijana kanyAAzramamAM badalavAmAM AvyuM. dhIme dhIme "harijana kanyAAzrama' kAyamI Jain Education Intemational Jain Education Intermational Page #549 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chze zAzvata saurabha bhAga-2 banI gayo. temAM parIkSitalAla majamudAre pAlaka pitAnI jema niSThApUrvaka nibhAvI hatI. satyAgraha AzramanA maMtrI tarIke teo jIvanaparyata sevAo ApI. AzramanA badhA ja vibhAgonuM saraLa saMcAlana karatA tathA TUMkamAM temanI sevAone kAraNe aMtyaja svamAnI banI AzramamAM vasatA hiMdu, musalamAna, khristI vagere dharmanA pagabhara thaI zakyA. temanAM samagra kAryonuM mUlyAMkana karatAM kahI anuyAyIonI tamAma prakAranI kALajI rAkhatA. 1933nA zakAya ke te eka evI vyakti hatA, je mAtra harijanakalyANa mATe vyaktigata satyAgraha daramyAna temaNe dharapakaDa vahorI laIne nisvArtha bhAve jIvIne amara thaI gayA! temanA nidhanathI nAsikanI jelamAM sajA bhogavI hatI. gujarAtanAM harijanoe anAtha banI gayAno anubhava karyo hato! I.sa. 1920nA nAgapura koMgresa adhivezananA TharAva saurASTranA sapUta nAraNadAsa gAMdhI pramANe dezamAM sarakArI zALAono bahiSkAra ane rASTrIya zALAonI pravRttio cAlI. rAjakoTamAM paNa tA. 1-2samagra saurASTramAM "nAraNadAsa 1921nA roja rASTrIya zALA sthapAI. 1938mAM nAraNadAsa kAkA'nA hulAmaNA nAme oLakhAtA tenA saMcAlaka banyA. temanA mArgadarzana heThaLa e rASTrIya nAraNadAsa gAMdhIno janma rAjakoTa zALAmAM gAMdharva saMgIta vidyAlaya, hindI zikSaNa pracAra pravRtti, mukAme gAMdhIjInA pitarAI bhAI, pitA baherA-mUMgA zALA, nirvAsitone thALe pADavA zikSaNavarga, khuzAlacaMdra gAMdhIne tyAM tA. 15-9 divAsaLI tathA bekarI udyoga, gAMdhIvicAra tathA ziSTavAcana 1885nA roja thayo hato. te vakhatanA parIkSA tathA mahAdevabhAI pustakAlayanI sthApanA vagere pravRttio rAjakoTanA divAna ane gAMdhIjInA pitA supere cAlI hatI. karamacaMda gAMdhIe khuzAlacaMdane rAjakoTamAM phojadAranI nokarI apAvI. tethI nAraNadAsane rAjakoTamAM 1939nA bhAre duSkALa vakhate temaNe gAMdhIkuTuMbanA sAMnidhyamAM rahevAnuM maLyuM. nAraNadAsanAM mAtA mAladhArIone sastA bhAve ghAsa ApavuM, rakhaDatAM DhoranI kALajI devakuMvarabA gAMdhIjInI mAtA pUtaLIbAInAM bhatrIjI hatAM. Ama levI anAjanA bhAvamAM ghaTADo karavo vagere kAryo dvArA nAraNadAsane anAyAse 'gAMdhI parivAranAM saMskAro sAMpaDyA. duSkALagrastone rAhata ApI hatI tathA saurASTra harijana sevakasaMghanuM kArya saMbhALatA chaganalAla jozI ane puruSottamadAsa nAraNadAse prAthamika zikSaNa rAjakoTanI karaNasiMha gAMdhIne teoe "daridranArAyaNa mATenI thelI' ugharAvI hatI. te zALAmAM ane mAdhyamika zikSaNa AphreDa hAiskUlamAM prApta karyuM. rakama harijana bALakonA zikSaNa mATe ApI. 1904mAM temaNe meTrika pAsa karI abhyAsa choDyo ane baMgabhaMganA AMdolanamAM joDAyA. 1920mAM 'TiLaka svarAja nAraNadAsa gAMdhI vajubhAI zAha sAthe rahI bhUdAna phaMDa bheguM karavAmAM temaNe madada karI ane te pachI gAMdhIjInI pravRttimAM paNa madada karatA hatA. pariNAme kaccha ane IcchA mujaba teo 1922mAM gAMdhIjI sAthe 'satyAgraha saurASTramAMthI 12 hajAra ekara jamIna bhUdAnamAM meLavI zakyA AzramamAM joDAI gayA, tyArathI jIvanabhara temaNe Azramane mAnad sevAo ApI che. teo gAMdhIjInI jema sarvadharmo pratye samabhAvI hatA - nAraNadAse kareMTiyAmAM ramatA rAma" nihALIne tene teo aspRzyonA maMdira pravezanA kAryakramane dharma samajIne karatA. jIvanabharano sAthI banAvyo. teo "bhIma reMTiyA' para satata jIvanaparyata ajAtazatru rahelA nAraNadAsa koIpaNa pakSanAM ATha kalAka kAMtatA. kAMtaNakAma sAthe baheno mATe zikSaNavarga sabhya banyA na hatA. 1974mAM navanirmANa AMdolanathI vyathita calAvatA. gItAjI ane gaNitanA abhyAsa para khAsa lakSya thaIne temaNe sAta divasa anazana karyA hatAM. pariNAme zarIra apAtuM. temanI hisAbI nipuNatAne lIdhe gAMdhIjIe temane azakta banI gayuM ane tethI tA. 29-11-1974nA roja dezabharanI carakhA zALAonuM hisAbI kAma soMpyuM hatuM. temaNe A phAnI duniyAmAMthI haMmezane mATe mAyA saMkelI lIdhI! 1930mAM gAMdhIjInI dAMDIkUcanA prAraMbhe, gAMdhIjIe TUMkamAM harijanasevA, hindI pracAra, pAyAnI keLavaNIno temane AzramasaMcAlananI javAbadArI soMpI hatI, je temaNe pracAra karatI prAthamika zALAonI sthApanA, khAdI pravRtti, vastra hatA. Jain Education Intemational Page #550 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kare che! 540 dhanya dharA svAvalaMbana, bhUdAnapravRtti, sarvadharma samabhAva vagere umadA pravRtti lIdho ane 1939mAM ja pAraDInI prAthamika zALAmAM zikSaka karatAM karatAM temaNe gAMdhIvicAradhArAnA sevako taiyAra karIne tarIke joDAIne jIvanayAtrAno prAraMbha karyo. samAjaghaDataranuM umadAkArya karyuM hatuM. temanI nizrAmAM satyAgraha harijana chAtrAlaya, vIramagAmanA saMsthApaka ane AzramanI pratikRti samI banelI rAjakoTanI rASTrIya zALA e saMcAlaka zrI bhavasukharAya khAroDanI nasenasamAM AjhAdI prApti temanA punIta puruSArthanuM pAMgareluM puSpa che. temanA pachI temanA mATenI dAjha vahI rahI hatI. rASTrIya asmitAthI abhibhUta suputra puraSottamadAsa gAMdhIe e puSpano pamarATa cogaradama thayelA temanA vicAro ane saMskAro jhIlIne temanA chAtrAlayanA phelAvyo hato. u. nA. Dhebare temane zraddhAMjali arpatAM sAcA vidyArthIo paNa AjhAdInI laDatamAM joDAtA hatA. evAmAM arthamAM kahyuM hatuM ke "pUjya bApunA pUraka sAthI tarIke saMpUrNapaNe 1942mAM gAMdhIjIe aMgrejone hAkala karI "kviTa inDiyA' temaNe varSo sudhI bhAra vahana karyo hato.!" Aje paNa saurASTranA deza choDIne cAlyA jAo" ane dezavAsIone AkharI sUtra sapUta nAraNadAsa gAMdhIne smarIne gujarAta dhanyatAno anubhava ApyuM : "kareMge yA mareMge', dezane AjhAda karIzuM yA marI phITIzuM.' bhavasukharAya khAroDa pAsethI dezadAjhano pATha zIkhelA, mUka samAjasevaka taravariyA yuvAna nAgaradAsa zrImALInA pAraDImAM jAhera sabhA zrI nAgaradAsabhAI zrImALI maLI. acAnaka e yuvAna maMca para dhasI Avyo ane aMgrejo viruddha tIkhuM tamatamatuM-Aga jharatuM pravacana karIne dharapakaDa uttama zikSaka, taravariyA, vahorI lIdhI. temane traNa mAsanI sajA ane 50 rUpiyAno daMDa svAtaMtryasenAnI ane mUka samAjasevaka thayo, paraMtu e svamAnI yuvAne daMDa na bharatAM be mAsanI vadhu zrI nAgaradAsabhAI zrImALIno janma sajA sAthe kula pAMca mAsanI sajA sAbaramatInI senTrala jelamAM I.sa. 1920nA ogasTanI 20mI bhogavI ane 7942 naMbaranA svAtaMtryasenAnInuM biruda pAmyA. tArIkhe viramagAma tAlukAnA chaniyAra gAme guru brAhmaNa (garo) samAjanA jelavAsa daramyAna ravizaMkara mahArAja, dAdAsAheba pitA devajIbhAI ane mAtA sUrajabAne mAvaLaMkara, babalabhAI mahetA, rAvajIbhAI paTela, bhavasukharAya tyAM thayelo. aspRzyatAnI bhAre khAroDa jevA rASTrIya caLavaLanA agraNIo ane TocanA samAja pakaDavALA e jamAnAmAM 10 varSanA e kizore chaniyAra sevakonuM sAnnidhya sevIne nAgaradAsabhAIe samAjasevAnAM gAmanI lokala borDanI zALAnI bahAra, ekalavyanI jema jhADane pIyUSa pIdhAM. pariNAme temanI samagra cetanAmAM dalito, vaMcito chAMyaDe besIne kalamano "ka" ghUMTatAM ghUMTatAM, aneka pratikULatAno ane jarUriyAtamaMda samAjanI sevA karavAnI laganI lAgI. tethI sAmano karatAM karatAM cAra dhoraNa sudhInuM zikSaNa pUruM karyuM. jelavAsa pUro karyA pachI tarata ja samAjasevAnA kAryamAM lAgI gayA. e arasAmAM gAMdhIjInI harijanoddhAra pravRttinA raMge raMgAIne bhAvanagaranA bhavasukharAya khAroDe viramagAma mukAme 1942nI 'hiMda choDo laData daramyAna bhavasukharAya harijanonAM bALakonA abhyAsa mATe "harijana chAtrAlaya' zarU khAroDanI dharapakaDa thavAthI temane jelavAsa bhogavavo paDelo. karyuM. I.sa. 1935mAM bALaka nAgaradAse te chAtrAlayamAM praveza pariNAme 1935mAM viramagAma mukAme temaNe zarU kareluM harijana meLavIne gRhapati bhavasukharAya pAsethI zrama, sevA, sAdagI ane chAtrAlaya 1944mAM baMdha paDyuM e binA, eja chAtrAlayamAM dezadAjhanA pATha bhaNatAM bhaNatAM I.sa. 1939mAM varnAkyulara rahIne zikSaNa sAthe zrama, sevA ane dezadAjhanI preraNA pAmelA phAinalanI parIkSA viramagAma tAlukAmAM prathama krama meLavI pAsa nAgaradAsabhAInA hRdayane korI khAtI hatI. jo e harijana karI. tethI temane sanmAnavAno bhavya kAryakrama gAMdhIjInA maMtrI chAtrAlaya punaH zarU nahIM thAya to harijanonAM bALakonuM bhAvi zrI naraharibhAI parIkhane pramukhasthAne yojAyo. temAM temane roLAI jaze ema vicArIne temaNe 1945mAM saMtabAlajI kareMTiyo', "sAvaraNo" ane "gItAbheTa ApavAmAM AvyAM. te mahArAja samakSa potAnI manovyathA prastuta karI. temAM temane traNe pratIkAtmaka bheTone temaNe jIvanamAM vaNI laIne zrama, , AjIvana harijana sevaka parIkSitalAla majamudArano sAtha maLyo. svacchatA, khAdI ane svAdhyAya dvArA jIvanano dhorI mArga kaMDArI pariNAme temaNe 1944mAM baMdha paDeluM harijana chAtrAlaya punaH Jain Education Intemational Education Intermational Page #551 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 zarU karyuM. tA. 4-7-1946nA roja ane e chAtrAlaya sAthe jANItA samAjasevaka zrI ThakkarabApAnuM nAma joDIne tene 'zrI ThakkarabApA harijana chAtrAlaya' nAma ApavAmAM AvyuM. tyArathI mAMDIne zrI nAgaradAsabhAI jIvana paryaMta e chAtrAlayanuM jIvanI jema jatana karatAM karatAM, supere saMcAlana karIne 20mI sadInA uttarArdhanA 5 dAyakA sudhI hirajanonAM bALakone zista, saMyama, zrama, svAdhyAya sahitanAM zikSaNanAM pIyUSa pAnAra cAlaka pitA siddha thayA che. pariNAme temanA chAtrAlayamAM zikSaNa pAmelA vidyArthIo gujarAta rAjyanAM vibhinna vahIvaTI kSetromAM TocanuM sthAna pAmI zakyA che. viramagAma vistAranA hirajana kumAro mATe AvAsa sahitanI suvidhA pedA thatAM nAgaradAsabhAIne ekAMgI saMtoSa thayo hato, paraMtu harijana kanyAo mATe evI koI suvidhA na hatI. teo icchatA hatA ke hirajana kanyAo paNa zikSita, saMskArI ane svAvalaMbI bane. chevaTe temanA athAga prayatnothI viramagAma pAsenA alIgaDha mukAme 27mI ogasTa 1981nA roja eka harijana bALAnA hAthe dIpa pragaTAvIne mAtra 11 bALAonI saMkhyA sAthe, bhADAnA makAnamAM kanyAchAtrAlaya zarU karavAmAM AvyuM. e chAtrAlaya sAthe adanA harijana sevaka zrI parIkSitalAla majamudAranuM nAma joDIne tenuM zrI parIkSitalAla majamudAra kanyAchAtrAlaya' nAmAbhikaraNa karavAmAM AvyuM. e chAtrAlayanA makAna mATe muMbaInivAsI zrI ArAbhAI zAhe mAtabara phALo ekaTho karAvI Apyo. pariNAme TUMka samayamAM ja zrI nAgaradAsabhAInA parizramane kAraNe tamAma suvidhAvALuM suMdara kanyAchAtrAlaya banI zakyuM. zrI nAgaradAsabhAI hirajana bALAone potAnI dIkarIonI jema premapUrvaka zikSaNa sahita sevA, zrama ane gharasaMsAra calAvavAnuM vyavahAru jJAna paNa ApatA hatA. tethI temanA nidhana samaye bALAoe potAnA pitA gumAvyA hoya tevI lAgaNI sAthe dhrUsake dhrUsake raDIne temane hRdayadrAvaka, azrubhInI aMtima vidAya ApI hatI! zrI nAgaradAsabhAI zrImALInA nidhana pachI temanA suputra zrI araviMdabhAI zrImALI, zrI ThakkarabApA kumArachAtrAlaya ane zrI parIkSitalAla majamudAra kanyAchAtrAlayano supere vahIvaTa ane vikAsa karI rahyA che. zrI nAgaradAsabhAI mULe to zikSaNano jIva hatA. teo chAtrAlayonA saMcAlana sAthe zikSaNanuM kArya paNa supere bajAvatA Jain Education Intemational 541 hatA. I.sa. 1960thI teo viramagAmanI zALAmAM mukhya zikSaka tarIke kAryarata hatA. temanI zikSaNakSetranI niSThApUrvakanI sevAonI kadara karIne gujarAta rAjye temane 1967mAM zreSTha zikSaka tarIke sammAnyA hatA. te pachI temaNe bITa nirIkSaka tarIke paNa sevAo ApI hatI. noMdhapAtra bAbata to e che ke, mahArAjA sayAjIrAva gAyakavADanI 133mI janmajayaMtI prasaMge, temanI pUrNakadanI pratimA mUkavAnA sthaLanuM bhUmipUjana, zikSaNakSetranA sanniSTha, dalita lokasevaka tarIkenuM mAna ApIne zrI nAgaradAsabhAInA hAthe karAvavAmAM AvyuM hatu. zikSaNa tathA samAjakSetranI temanI utkRSTa sevAonI kadararUpe teo vividha prasaMgoe, svAmI zrI saccidAnaMdajI mahArAja, svAdhyAya parivAranA praNetA zrI pU. pAMDuraMga zAstrI, mAmAsAheba phaDake, parIkSitalAla majamudAra, kAkAsAheba kAlelakara, ravizaMkara mahArAja, vimalA tAI vagere mahAnubhAvonA varad haste sammAna pAmavA sadbhAgI banyA hatA. Ama, mUka samAjasevaka, uttama zikSaka, adanA svAtaMtryasenAnI, harijana kumAro tathA kanyAonA pAlaka pitA jevI vibhinna pratibhAsaMpanna chatAM atyaMta namra, kaliyuganA RSi samA zrI nAgaradAsabhAI sAcA arthamAM samAjanuM ghareNuM hatA! sevAvratadhArI zrI puraSottamadAsa solaMkI bhAratamAM cAlelI AjhAdInI laData daramyAna gAMdhIjIe prajAnI khumArIne saMkorI, prajAnA puruSArthamAMthI ja AjhAdI nipajAvavAnA hetuthI, prajAne asahakAranA AMdolanano kAryakrama Apyo hato ane tenI sAthe paMcAMgI racanAtmaka kAryakramane joDavAmAM Avyo hato, jemAM dArUbaMdhI, komI ekatA, khAdI pravRtti, rASTrIya zikSaNa tathA aspRzyatAnivAraNanA kAryakramano samAveza thato hato. e kAryakrama paikInA aspRzyatAnivAraNanAM kAryamAM aspRzyatAnivAraNanI sevAnA vratadhArI zrI puraSottamadAsa solaMkI tana, mana ane dhanathI joDAyA hatA. hiMdamAM AcAranA atirekathI ane varNavyavasthAnI saMkucita bhAvanAthI aspRzyatA janmI ane dRDha banI hatI. gAMdhIjIne teno kaDavo anubhava iMglenDa ane da. AphrikAmAM thayo hato. bhAratanA vizALa vargane teno kaparo anyAya sahana karavo paDe che teno khyAla AvatAM temane lAgyuM ke "bhAratamAM aspRzyone je anyAya sahana karavo paDe che te dUra na thAya to bhAratane svataMtra thavAno adhikAra na rahe. tethI asahakAranA Page #552 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 542 AMdolana samaye temaNe samAjamAMthI aspRzyatAnuM kalaMka dUra karavA hRdayasparzI araja gujArI. tethI prabhAvita thaIne gujarAtanI jema sAbarakAMThA jillAmAM paNa kAryakaroe aspRzyatAnivAraNa mATe prayatno karyA. teve vakhate kheDA jillAnA vaso gAmanA vatanI puraSottamadAsa solaMkIe sAbarakAMThAnA prAMtija gAme AvIne, bhaMgIo mATe alaga zALA zarU karIne aspRzyatAnivAraNanuM kaparuM kAma zarU karyuM. teo jAte bhaMgI jJAtinA hovAthI bhaMgI samAjane to teo vizvAsamAM laI zakyA paraMtu ujaLiyAta samAja sAme temaNe satata jhajhUmavuM paDatuM hatuM. I.sa. 1933mAM paNa sAbarakAMThA jillAnA hiMmatanagara, IDara, prAMtija vagere tAlukAnA loko aspRzyonA paisAne pANI chAMTIne pavitra karyA pachI ja svIkAratA hatA! lokala borDanI zALAomAM paNa aspRzyonAM bALakone dAkhala karavAmAM AvatAM nahotAM! maMdirapraveza ke hoTalapraveza to aspRzyo mATe mAtra korI kalpanAnA ja viSaya hatA! lokonA mAnasane aspRzyatAnA bhoriMge bharaDo lIdho hato. aspRzyonI e dAruNa paristhiti joIne puraSottamadAsanuM hRdaya dravI UThyuM ane temaNe aspRzyatAnivAraNanA kAryakramanA amala mATe sAMbarakAMThA jillAmAM ja dhUNI dhakhAvI! temaNe sAbarakAMThAmAM aspRzyatAnivAraNanI pravRtti prAMtija gAme bhaMgIbALako mATe alaga zALA sthApIne zarU karI. teo mAnatA hatA ke zikSaNa meLavavAvAthI aspRzyomAM svamAna ane svacchatAnA bhAva pedA thaze ane bIjI bAju ujaLiyAtonI temanA pratyenI sUga dUra thaI zakaze. teo mAtra bhaMgI bALako mATe alaga zALA zarU karIne jaMpyA na hatA. teo icchatA hatA ke lokalaborDanI zALAomAM aspRzya bALakone dAkhala karAvavAthI aspRzyatAnivAraNanuM kArya supere thaI zakaze. tethI temaNe prAMtija tAlukAnA tAjapura ane sonAsaNa gAmanI zALAonA AcAryone mAnavatAbharI apIla karIne hirajana bALakone te zALAomAM praveza apAvyo hato. e samaye prAMtija nagaranA jAhera pustakAlaya 'ramaNa pustakAlaya'mAM paNa aspRzyo dAkhala thaI zakatA na hatA. puraSottamadAsa solaMkIe niyamita rIte pustakAlayamAM javAnuM zarU karyuM. pariNAme gAmaloko uzkerAyAM. eka bhaMgI pustakAlayamAM praveze te temane mATe asahya binA hatI. chevaTe tArIkha 12mI phebruArI, 1934nA roja musalamAnone uzkerIne temane aTakAvavA prayatno thayo. temanI sAthe darajIbhAIo paNa dhanya dharA joDAyA. puraSottamadAsane gALo sahitanI dhamakI ApI, paraMtu teo gabharAya tevA na hatA. temaNe to gALo-dhamakIo gaLI jaIne hiMmatabhera pustakAlayamAM niyamitapaNe javAnuM cAlu ja rAkhyuM. pariNAme temanI sAthe hiMmatapUrvaka bhaMgIbhAIo ane anya aspRzyo paNa pustakAlayamAM javA lAgyA! puraSottamadAsa solaMkI, aspRzyo pIvAnAM pANInI hAlAkI anubhavI rahyA hatA te joIne paNa bhAre vyathita thatA. tethI temane pIvAnuM pANI maLI rahe te mATe jIvanabhara jhajhUmatA rahyA hatA. zrI puraSottamadAsa solaMkI mAtra aspRzyatAnivAraNanI jhuMbeza calAvIne aTakI gayA na hatA. teo to gAMdhIjInI AgevAnI heThaLa cAlatI AjhAdInI laDatamAM paNa tana, mana ane dhanathI joDAyA hatA. tenI zarUAta temaNe 1930nA mIThAnA satyagrahamAM joDAIne karI hatI. prAMtija tAlukAnA AgevAna vAsudeva abhayarAma zarmAnI jema teo paNa A kAryakramane saphaLa banAvavA mathyA hatA. teoe gAMdhIjInI dAMDIkUca vakhate navAgAma tathA naDiyAdanI sabhAomAM hAjarI ApI hatI tathA prAMtija tAlukAnAM gAmomAM 'svarAjasabarasa' paNa vaheMcyuM hatuM. 1942nI 'hiMda choDo' caLavaLa daramyAna cAlelI bhUgarbhapatrikA pravRttimAM temano phALo mahattvano rahyo che. prAMtija tAlukAnA gopAlabhAI paTela, cUnIlAla buTAlA ane puraSottama solaMkI vagere AgevAno bhUgarbha patrikA pravRtti saMbhALatA. puraSottama solaMkIno to samagra parivAra A pravRttimAM joDAyo hato. temanAM mAtA dhULIbA, patnI mANekabAI, saphAIkAmadAro tathA chAtrAlayanA vidyArthIo, haribhAI cauhANa, kevaLabhAI vagere bhUgarbha patrikAo sAdarA, hiMmatanagara, moDAsA vagere sthaLe pahoMcADatA. vahelI savAre saphAIkAmadAro TopalAmAM patrikAo ane guMdariyuM laIne jatA ane loko UThe te pahelAM patrikAo coMTI jatI te joIne polIsataMtra paNa herAna thatuM ane tAga meLavavAnA kAme lAgI jatuM! Ama puruSottama solaMkI sAbarakAMThAmAM eka rahasyamaya vyakti banI gayA hatA. polIsataMtra temanA para khAsa najara rAkhatuM tethI teo bhUgarbhamAM cAlyA gayA. Ama zrI solaMkIe gAMdhIjInI harijanodvAra pravRttimAM tathA AjhAdInI laDatamAM joDAIne potAnA sevAnA bhekhane dIpAvyo hato. AjhAdIprApti pachI teo satata hirajanodvAra pravRttimAM otaprota rahyA hatA. Page #553 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 vasuMdhA dIdhI aNaprIchI pratibhAo [vividhakSetre vijayI nIvaDelAM tejasvI gujarAtIo] 'kulaM pavitraM jananI kRtArthA vasuMdharA puNyavatI ca hanam / ' jenA janma thakI mAtA kRtArtha thAya, jenA jIvana thakI kuLa pavitra thAya ane jenA karma thakI A pRthvI puNyavatI bane evAM caritro yugo paryaMta AdaranA adhikArI bane che. evAM caritronAM guNagAna gAtAM kAvyo yugo sudhI guMjatAM rahe che, evAM caritronAM pALiyA ane pratimAo yugo sudhI pUjAtAM rahe che. koI gAma-sImamAM khoDAyelo pALiyo potAnA vIratA, paramArtha ane nyocchAvarIno saMdeza enA gAmakuTuMba ane vaMzavelAne Apato rahe che. tema koI rASTranA pATanagaranA vizALa coka vacce birAjatI pratibhA, mAtra te dezane ja nahIM, paNa deza-videzanA pRthvIpaTe preraNAnAM pIyUSa pAtI rahe che. paNa, AbhanI aTArI kAMI ATalA TekAthI ja nathI TakI rahI zakatI. e sivAya paNa samAjamAM sAra5thI jIvanArAM loko hoya che. tyAM sudhI ke pratyeka vyaktimAM amuka mAtrAmAM koI sA25 ke koI maryAdA rahelI hoya che. mAtra rAma pAse ja zaMbUka-vadhano javAba nathI evuM nathI; hiTalara paNa koI kSaNe dhrUsake dhrUsake raDI paDe ema itihAsa noMdhe, eTale nagarajIvanamAM to samUha mAdhyamonI sagavaDa che eTale sArapanI noMdha zaNagArIne mukAtI hoya che, jyAre aMtariyALa gAmaDAmAM ke jaMgalanA chevADAnA mulakamAM ghaTatI bhayAnaka ke karuNa ghaTanAnI koIne jANa paNa thatI nathI, eno matalaba evo nathI ke e ghaTanA ghaTI nahIM. jhaveracaMda meghANIjI dvArA prakAzita thayelI lokakathAoe e supere darzAvI ApyuM ke pratyeka mANasa umadA guNothI bharyobharyo hoI zake. pratyeka mANasamAM sAramANasAInAM aneka lakSaNo hoI zake. mANasAInA preraka dIvaDAo gAmegAma jhaLahaLatA hoI zake. ApaNAmAM e oLakhavAnI, Adara karavAnI dRSTi hovI joIe. 1920thI 1947mAM bhAratamAtAnA khoLe mAthuM mUkanArAM keTalAM haze? e badhAno saravALo mahAtmA gAMdhI che, vallabhabhAI paTela ane javAharalAla naheru che. uparAMta sarvasvano tyAga karanArA ghaNA che. e vaNaprIchI pratibhAothI ja samAja Take che, itihAsa racAya che ane saMskRti vikase che. ApaNe pitRsRSTimAM mAnatA hoIe to, jema pratimAnI pUjA karIe chIe, tema A pratibhAone AkAza tarapha hAtha joDavA joIe! --mULazaMkara prA. bhaTTa A lekhamALAnAM ghaNAM karmavIra gujarAtIo dezamAM ane videzamAM sammAna pAmyAM che ane bhAre ThAThamATha vacce gaurava puraskArathI vibhUSita thayAM che. IsunI vIsamI sadImAM vidyamAna gujarAtanI labdhapratiSTha vyaktionI saMkSipta jIvanajharamara ahIM ApI che. hakIkata TUMkamAM ApavAnI hoI vistArapUrvaka vigato ApavAno avakAza na hoI, gauravazALI gujarAtI Jain Education Intemational 543 Page #554 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 544 dhanya dharA pratibhAo vize vAcaka prAthamika mAhitI prApta kare e hetu rAkhyo che. potAnA karmakSetre jhaLakI UThanArI A vyaktione, Avo, ApaNe smaraNAMjali arpaNa karIe. vividha jIvanacaritra lekhakoe A zreNI taiyAra karavAmAM lekhakane parokSa rIte khUba madada karI che te badala hArdika AbhAra. A TUMkAM jIvanacaritro rajU karanAra mULazaMkara prA. bhaTTano janma dvArakAmAM thayo che. mAdhyamika zikSaNa dvArakAmAM pUruM karI nAsika (mahArASTra)nI eca.pI.TI. kaoNlejamAMthI te snAtaka thayA. gujarAta yunivarsiTImAMthI gujarAtI-saMskRta viSayo sAthe temaNe ema.e. karyuM. manana-vAcanano emane gajabano zokha che. grejyueTa thayA pachI traNeka varSa dvArakAnI mAdhyamika zALAmAM zikSaka tarIke sevA ApI. pachIthI dhI esosieTeDa simenTa kaMpanIjha limiTeDa dvArA saMcAlita dvArakAnA dvArakA simenTa varksanI skUlamAM ekadhArA 33 varSa AcArya rahyA. sevAkALa daramiyAna kaMpanI dvArA sthapAyelI vizALa kolonImAM Ayojita vividha kAryakramomAM tathA phekTarInI ghaNI pravRttiomAM sakriya bhAga lIdho. lAyansa klaba, roTarI klaba ane reDakrosa sosAyaTI jevI AMtararASTrIya sevA saMsthAomAM mahattvanA hoddA saMbhALI yathAzakti sevAkArya karyuM. emanA Adarza vicAroe A graMtha saMpAdakane ghaNI preraNA ApI che. aMgrejImAMthI gujarAtImAM anuvAda karavAno zokha cheka vidyArthIkALathI hato. pariNAmataH anudita ke rUpAMtarita vIseka pustako prakAzita thayAM che. traNeka pustako (I.sa. 2007mAM) mudraNAdhIna che. amArI graMtha prakAzanazreNInA zarUthI ja teo AdhArastaMbha rahyA che. temanA RNI chIe.-saMpAdaka. gujarAtanA uttama zreNInA Ijanera anaMta hIrAlAla paMDyA bAlyAvasthAthI ja jemane mahAtmA gAMdhI, saradAra paTela, krAMtikArI pRthvIsiMha ane DaoN. ravIndranAtha ThAkurane maLavAnuM sadbhAgya prApta thayuM hatuM tevA DaoN. anaMta paMDyA I.sa. 1909nA julAI mAsanI 11mI tArIkhe bhAvanagara mukAme janmyA hatA. pitA hIrAlAla kRSi-ijanera hatA. anaMte ucca abhyAsa amerikAmAM karyo hato. hastalikhita "kumAra'no jyAre prAraMbha thayo tyAranA saMpAdakamaMDaLanA te sadasya hatA. cheka zizukALathI ja viziSTa chApa UbhI karanArA A yuvAna AgaLa jatAM jhaLakI na UThe to ja navAI kahevAya. paMdara varSanI vaye anaMtabhAIe meTrikanI parIkSA pAsa karI karAMcI khAte AvelI enjiniyariMga kaoNlejamAM abhyAsa zarU karyo. abhyAsa cAlu hato tyAre ja temane "jemsa bekarlI' suvarNacaMdraka enAyata karavAmAM Avyo hato. A kAraNe amerikAmAM abhyAsa karavAno anaMtabhAI mATe mArga khulyo ane te mesegyuseTsa insTiTyUTa opha TeknolojImAM dAkhala thayA. A kaoNlejamAMthI ema.esa.nI padavI hAMsala karI, mRttikA vizleSaNa vijJAnamAM saMzodhana phelozipa prApta karI "dhI DijhAina enDa kansTrakzana opha porTsa enDa hArbarsa" e viSaya para mahAnibaMdha lakhI te ja saMsthAmAMthI "DokTareTa opha sAyansa ina enjiniyariMganI DigrI meLavI. I.sa. 1933mAM bhArata AvI be varSa sudhI nokarI karI I.sa. 1935mAM te laMDana gayA. laMDanamAM te je kaMpanImAM joDAyA hatA te kaMpanIe temane dharatIkaMpanI asara na thAya tevAM makAnonI racanA saMbaMdhI salAha-sUcanA devA mATe bhArata mokalyA. ahIM nokarI karatAM karatAM ja sTIla, Ara.sI.sI. ane velDiMga viSayaka saMzodhana karI jemsa epha. linkana Arka-velDiMga phAunDezananuM 23 hajAra DolaranuM pAritoSika temaNe meLavyuM. kanTinyUala phrenjaDa bIma kansTrakzana'nI paddhati mATe temaNe briTiza peTanTa meLavyuM hatuM. lokhaMDa tathA kaoNnkrITa DijhAinamAM temaNe AMtararASTrIya stare nAmanA meLavI hatI. baMgALanA beMgola enjiniyariMga kaoNlejanI jagyA tyAre khAlI paDI. A jagyA para atyAra sudhI kevaLa aMgrejonI ja Jain Education Intemational Jain Education Interational Page #555 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 - pa45 nimaNUka thatI. DaoN. paMDyAe A pada mATe arajI karI ane te gharAkonAM kapaDAM sIvI darajIkAma karatA pitAne pagale saMsthAnA prathama bhAratIya prinsipAla banavAnuM mAna teo khATI darajI banavAne badale araviMda rAThoDe temanA abhyAsakALa gayA. dezanI aneka zaikSaNika samitio sAthe te saMkaLAyelA daramiyAna abhinaya kSetre tathA anya pravRttiomAM prazaMsApAtra hatA. kAmagIrI bajAvI potAno jIvanarAha pasaMda karI lIdho. I.sa. 1943mAM kendra sarakAre temanI niyukti jANItI abhinetrI aruNA irAnInA pitA epha. Ara. dhAtuonA niyAmaka (kanTrolara oNpha meTalsa) tarIke karI. IrAnAe tamane moTA gharanI vahu'mAM eka bhUmikA ApI. pachIthI teo "DepyuTI DirekTara-janarala oNpha emyunizansa tyArabAda amadAvAda khAte rajU thayelAM keTalAMka nATakomAM temaNe proDakzana'nA pada para AvyA. A pada para nimaNaka meLavanAra abhinaya Apyo ane e ja kSetramAM kArakirdI ghaDavAno nirNaya paNa te prathama bhAratavAsI hatA. dezanI plAniMga samitinA te kayo. sabhya hatA. ijanerI tathA takanIkI ucca-zikSaNa saMsthAo I.sa. 1967-68mAM "prIta, piyu ne pAnetarane kAraNe bhAratamAM sthApavAnI tIvra icchA tatkAlIna vaDApradhAna teo muMbaI AvyA. ahIM philmajagatanA chabIkAranI javAharalAla naherunI hatI. DaoN. anaMtanI ananya sahAya maLatAM kAmagIrI bajAvI. "gujarAta samAcAra'nA phoTogrAphara banyA ane A icchAe mUrta svarUpa dhAraNa karyuM hatuM. tyArabAda gujarAtI philmomAM kAma karavA mATe temane AmaMtraNa temanI kAryakazaLatA ane hAtha para lIdhelI yojanAne maLatAM rahyAM. temaNe "gujarAtaNa', "kaMka', "saMsAralIlA', supere pAra pADavAnI teonI dhagazane kAraNe bAMdhakAmane lagatAM jananInI joDa', "janmaTIpa', "bhAdara tArAM vahetAM pANI' jevI aneka mahattvanAM sthAno para teo niyukta thayA hatA. muMbaI philmomAM adAkArI ApI prekSakonAM dila jItyAM che. "bhAdara korporezananuM vaitaraNA-tAnasA pAipalAinanuM, dAmodara velI tArAM vahetAM pANI'mAM temaNe khalanAyakanI bhUmikA bhajavI ane projekTanuM, madhya relavenA bhora ghATanI Tanela bAMdhavAnuM, konAra tyArathI karI Aja sudhImAM temaNe 46 gujarAtI philmomAM DemanuM, kaMDalA baMdaranuM vagere agatyanAM kArya hAtha para lIdhAM ane - khalanAyakanI bhUmikA saphaLatApUrvaka bhajavI che. A agAu saphaLatApUrvaka pAra pADyAM. temaNe cha-sAta philmomAM hIro tarIke paNa abhinaya Apyo che. I.sa. 1949mAM temane bhArata sarakAre beMglora khAte to paNa gujarAtI philmakSetre temanuM nAma khalanAyaka tarIke prasiddha AvelI hindustAna erakrAphTa kaMpanInA janarala menejara banAvyA. thavA nirmAyuM hatuM ane tema ja thayuM. A sthAna para rahI saphaLa thanAra DaoN. paMDyAnuM bhAratIya lagabhaga 35 varSo sudhI araviMda rAThoDe ekasothI vadhu DijhAinanA vimAnonI racanA karavAmAM mahattvanuM yogadAna che. gujarAtI philmomAM bhUmikA bhajavI che. ravIndra dave, mehula I.sa. 1951mAM dAmodara velInA eka DemanuM nirIkSaNa kumAra, kRSNakAnta, jazubhAI trivedI, subhASa zAha jevA agraNI karI potAnI moTarakAramAM teo parata jaI rahyA hatA. jUnanI digdarzako sAthe temane kAma karavAnI taka sAMpaDI che. "gharagharanI pahelI tArIkha hatI. mArgamAM temane akasmAta naDyo. temanA vAta', "mAbApa", "sonAnI jALa', "kanyAvidAya", "paMkhIno mRtyuthI eka sabaLa ijanera gumAvI bhArata rAMka banyuM. mALo', "manaDAno mora', "lohIbhInI cUMdaDI', "mAre ToDale beTho mora' vagere calacitromAM saphaLa abhinaya ApI araviMda rAThoDe gujarAtI nATyamaMca tathA rUperI padanA abhinetA gujarAtI philmajagatamAM temanuM sthAna acala banAvyuM che. araviMda rAThoDa gujarAtI nATakomAM tathA keTalIka hiMdI philmomAM baoNlIvuDanA vikhyAta abhinetA ane digdarzaka rAjakapUre abhinaya ApanAra araviMdabhAIe "mane ajavALAM bolAve "merA nAma jokara'mAM araviMdane eka nAnakaDI bhUmikA ApI. nAmanA nATakanuM digdarzana paNa karyuM che. araviMde e bhUmikA dIpAvI. tyArathI araviMdano nAto raMgabhUmi 120thI vadhu philmomAM saphaLatApUrvaka bhUmikA bhajavanAra tathA philmI duniyA sAthe baMdhAyo je adyApi paryata jaLavAI rahyo araviMda rAThoDa Aje paNa sakriya jIvana jIve che. che eTaluM ja nahIM paNa daDhatara banyo che. Jain Education Intemational Education International Page #556 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 546 dhanya dharA adhyAtmavidyAnA aThaMga abhyAsI ane svAtaMtryasenAnI tyArabAda indrazaMkare eka viDiyo lAyabrerInuM sarjana karyuM. indrarAMkara rAvaLa gujarAtanAM lokavAdyo' nAmanuM eka pustaka lakhyuM. gujarAta rAjya saMgIta-nRtya-nATya akAdamIe A pustakanuM prakAzana karyuM hatuM. indrazaMkara rAvaLano janma porabaMdara khAte I.sa. temaNe nezanala phoTo DokyumenTezana senTaramAM saMzodhana-adhikArI 1920nA sapTembaranI bIjI tArIkhe thayo hato. pitAnuM nAma tarIke sevA ApI hatI. khoDIdAsa. khoDIdAsa zivopAsaka hatA. mAtA dhanalakSamI custa indrazaMkarabhAI karNATakI, pasto, malayAlama jevI ATha gAMdhIpremI hatAM. baMne puSTi saMpradAyamAM zraddhA dharAvatAM. bhASAonA jANakAra hatA. temanA prayAsathI gujarAtamAM vividha indrazaMkare prAthamika zikSaNa godharAmAM ane mAdhyamika sthaLoe ATha saMgrahAlayo sthapAyAM che. svAtaMtrya sainika sahAyaka zikSaNa dhrAMgadhrA tathA vaDhavANamAM lIdhuM. temane vyAyAmapravRttino samitinAM sekreTarIpade temane nImyA hatA. I.sa. 1972mAM ane samAjasevAno zokha hato. temanA jIvana para ravizaMkara svAtaMtryasenAnInuM tAmrapatra temane arpaNa karI temanuM bahumAna mahArAjano moTo prabhAva hato. teo meTrikanI parIkSAmAM uttIrNa karavAmAM AvyuM hatuM. thayA tyAM to abhyAsa choDI dezanI AjhAdI-caLavaLamAM - I.sa. 2002nA ogaSTanI ra9mI tArIkhe gAMdhInagara joDAvAnI gAMdhIjInI AjJA sAMbhaLI temaNe abhyAsa choDyo khAte temaNe kAyamI vidAya lIdhI. ane lokajAgRti-kAryamAM joDAyA. surata jillAnA karADI nAmanA eka nAnA gAmaDAmAM | gujarAtanA prakhyAta kRSivid temaNe ATha varSa sudhI rASTrIyazALA calAvI. sAthosAtha IzvarabhAI caturabhAI paTela samAjasevAnAM kAryo paNa karyA. "bhArata choDo AMdolanamAM temane uttara gujarAtanA lADola gAme pahelI ogaSTa I.sa. jelasajA thaI hatI. I.sa. 1948mAM dAMDInA sAgaramAM 1927nA roja IzvarabhAIno janma thayo hato. mAdhyamika gAMdhIjInAM asthi padharAvyAM pachI te dakSiNanA pravAse nIkaLyA. zikSaNa pUruM karI teo kRSivijJAna kaoNlejamAM joDAyA ane muMbaI dakSiNa-pravAsa daramiyAna vividha Azramo, Adya zaMkarAcAryanI yunivarsiTInI kRSi snAtakanI padavI prApta karI. I.sa. janmabhUmi vagerenI mulAkAta laI kanyAkumArI, zivakAzI, 1951mAM gujarAta sarakAra khetIvibhAgamAM joDAyA ane potAne rAmezvara, madurA vagere sthAnonI mulAkAta lIdhI. yAtrA pUrNa karI gamatA viSayomAM kIrti saMpAdana karavAnI dizAmAM zrIgaNeza karyA. te punaH AnaMdAzrama AvyA ane eka sudhAraNA-kendranI sthApanA sevAkALa daramiyAna temaNe amerikAnI kArnela yunivarsiTImAMthI anusnAtakanI tathA pIeca.DI.nI DigrI prApta karI. tyArapachI pachIthI teo amadAvAdanA sAbaramatI AzramamAM teo gujarAtanA kRSikSetre pUrI rIte ramamANa rahyA che. rAjyanI joDAyA ane mAdhyamika zikSaka tarIkenI esa.TI.sI. lAyakAta kRSi-sudhAraNA mATe temaNe ekadhArAM 35 varSa gALyAM hatAM. teo meLavI. AzramanI saMzodhana tAlIma saMsthAmAM adhyApaka tarIke gujarAta kRSi-yunivarsiTInA vistarita zikSaNa-pradAnanI sevA ApavA lAgyA. yojanAnA niyAmaka tarIke kAryarata rahyA hatA. A sthAna parathI bhAvanagaranA bArTana myujhiyamamAM kyureTaranA pada para temaNe gujarAtanA kRSikSetrane mUlyavAna mArgadarzana ApyuM che. temane nImyA hatA. A sthAna para rahI temaNe vividha temanI A sevAonI kadararUpe gujarAta kRSi maMDaLe temane pustakAlayo tathA saMgrahAlayonuM saphaLatApUrvaka saMcAlana karyuM. kRSiRSi' nAmanA khitAbanI navAjeza karI hatI. yunesko dvArA vizvanA uttama phoTogrAphanuM pradarzana amadAvAdamAM gujarAtanI nokarImAMthI sevAnivRtta thayA pachI paNa temaNe 'jIvanasaMgIta' nAmathI bharAyuM hatuM. te pradarzanamAMthI preraNA temanA priya kRSikSetrane visAre na pADyuM. nivRtti bAda teo meLavI temaNe bArTana myujhiyamane vyavasthita ane jIvaMta banAvyuM. amerikA gayA. ahIM nyUjarsI rAjyanI agarsa yunivarsiTImAM vividha kacerIonI elacI kacerIo pAsethI te te dezamAM taiyAra zaherI udyAna-vibhAganA vaDA tarIke teo joDAyA ane te thayelI bALa-philmo meLavI te philmonuM gujarAtI rUpAMtara karyuM pradezanA 32 ekara kharAbAnI jamInane 2000 bAgalAyaka ane myujhiyamanI nAmanA vadhArI. - ekamomAM vikasAvavAnuM gaNanApAtra kArya temaNe karyuM. temanI A karI. Jain Education Intermational Page #557 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54o zAzvata saurabha bhAga-2 kAmagIrIne pariNAme tyAMnA khetIkAmamAM joDAyelA nAgarikonAM meTrikamAM teo prathama zreNImAM pAsa thayA hatA. gujarAta jIvana samRddha banyAM. pachI to amerikAmAM ThekaThekANe A yunivarsiTInI samAjazAstranA viSayamAM snAtakanI DigrI meLavI viSayanA tAlImavargo yojAtA rahyA. teo ela.ela.bI. thavAnI taiyArImAM paDyA paraMtu thoDA ja nyUjarsI rAjyanA khetIkAmamAM rasa dharAvatAM nAgarikone samayamAM temane lAgyuM ke kAyadAno abhyAsakrama temane mAphaka vinAmUlya jamIna, sendriya khAtara tathA pANInI sagavaDa apAtI. nahIM Ave. AthI AgaLa abhyAsane tilAMjali ApI te sakriya AvI sahAya meLavanArA parivAro jamInamAMthI zAkabhAjI ane kSetre joDAyA. phaLonI pedAza meLavatA. zAkabhAjI to eTalA vipula pramANamAM lokasevAnAM vividha kSetre temaNe khUba ja prazaMsAtmaka thatAM ke garIba lokone tenuM niHzulka vitaraNa karavuM paDatuM. javAbadArI nibhAvI che. I.sa. 1945thI teo lokasevAmAM pariNAme vasatimAM sahakAra ane sumeLanI bhAvanA vadhI, joDAyA hatA. sAbaramatI AzramamAM cAlatA saphAI vidyAlayamAM ekhalAsa vadhyo ane avaLe mArge caDhelI yuvApeDhIne khetIkAmamAM temaNe I.sa. 1963thI zarU karI dIdhu samaya sudhI AcAryapada lAgI jaI jIvana sudhAravAnI preraNA maLI. khetapedAza aMge saMbhALyuM hatuM. "harijana sevaka saMgha'nA teo maMtrI hatA. vartamAna vividha harIphAI rAkhavAmAM AvatI. sauthI vadhu lAbha to e thayo samayamAM teo e saMghanA pramukha che. amerikAmAM sthapAyelA ke, A vyavasAyamAM paDelAM loko vacce vistRta parivAranI "mAnava saMghanA TrasTa'nI amadAvAda zAkhAnA "sarvisa bhAvanA vikAsa pAmI. esosiezana phora blAInDa'nA pramukha tathA "paryAvaraNIya IzvarabhAInI A yojanA eTalI saphaLa rahI ke svacchatA saMsthAnA niyAmaka tarIke temaNe saphaLa kAmagIrI amerikAnA pramukhoe paNa A yojanAnA praNetA IzvarabhAIne bajAvI che. mAna-akarAmathI navAjI temanI kadara karI. pramukha regana, jyorja rASTrIya tema ja AMtararASTrIya staranI aneka saMsthAomAM buza (sIniyara) ane bila klinTana pAsethI prazaMsAtmaka teo mAnArha salAhakAra rahyA che. "gujarAta harijana sevaka pAritoSika prApta karavA IzvarabhAI sadabhAgI thayA hatA. je saMghanA nejA heThaLa temaNe aspRzyatAnivAraNanA tathA yunivarsiTIne upakrame temaNe A badhI kAmagIrI saphaLatApUrvaka harijanonI sarvAgINa vikAsa sAdhavAnI aneka pravRttio bajAvI te aMgarsa yunivarsiTI paNa IzvarabhAInA nAmano sagarva saphaLatApUrvaka calAvI che. grAmINa-zaherI svacchatA jevI ullekha kare che. yojanAomAM temaNe mUlyavAna pradAna ApyuM che. paradezanA A lakhAya che tyAre (I.sa. 2007mAM) temaNe 80 keTalAya dezomAM temaNe svacchatA aMge tAlIma ApI che. Aje varSanuM AyuSya pUruM karyuM hovA chatAM nathI teo nivRtta thavA paNa svacchatA-suvidhA aMgenI tAlIma meLavavA ghaNA dezonA icchatA ke nathI temane sTagarsa yunivarsiTI nivRtti ApavA vidyArthIo bhArata Ave che ane jJAna-samRddha thaI svadeza pAchA phare che. temaNe kRSine lagatA 50thI vadhu saMzodhanapatro lakhyA che, IzvarabhAIe svacchatA viSe pustako paNa lakhyAM che. je vividha pariSadomAM yathAsamaya rajU thayAM che. videzamAM vasatA nibaMdho lakhI e ja viSaya para philmo paNa banAvI che. IzvarabhAIe kRSiviSayaka be pustako lakhI tene prakAzita karI prAyazcitta' nAmanuM eka sAmayika gujarAta harijana sevaka saMgha : gujarAtanI kIrtimAM vadhAro karyo che. taraphathI prasiddha thAya che. IzvarabhAI te sAmayikanA keTalAka vakhata gAMdhIvAdI racanAtmaka kAryakara mATe taMtrI rahyA hatA. IzvarabhAI jIvarAmabhAI paTela racanAtmaka kAryakara tarIke jIvanabhara sevA karatA rahyA hovAthI temane vividha pAritoSiko, evorDa enAyata karavAmAM IzvarabhAIno janma UMjhA gAme I.sa. 1934nA AvyA che. temAM philipsa evorDa, ke.pI. goyankA evorDa, sapTembaranI 30mI tArIkhe eka sAmAnya kheDUta parivAramAM thayo jamanAlAla bajAja evorDa, megasese evorDa, bhArata sarakAra che. pitAnuM nAma jIvarAmabhAI ane mAtAnuM nAma menAbahena. taraphathI 'padmazrI' evorDa, zreSTha dalita-citra evorDa, ekselansa mAdhyamika sudhInuM zikSaNa temaNe UMjhAmAM ja prApta karyuM. ina lokala gavarmensa evorDa ane nezanala evorDa phora taiyAra. Jain Education Intemational Page #558 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 548 lokazikSakano samAveza thAya che. I.sa. 1999mAM temane appAsAheba paTavardhana smRti-puraskAra maLyo hato. gujarAtanAM vikhyAta mahilA-citrakAra Urmi rasikalAla parIkha amadAvAdanI zeTha sI. ena. phAina ArTsa kaoNlejamAMthI citrakalAno DiplomA prApta karanAra Urmibahena citraviSayanI pasaMdagI karatI vakhate potAnI mAnyatAne makkamatAthI vaLagI rahe che. pariNAma e Ave che ke temanAM citro Atma-citro tarIke vadhAre prakhyAta thayAM che. A tabakke Urmibahena jANe ke amRtA zeragIlanI citrazailI gujarAtImAM utArI rahyAM hoya ema lAge. gujarAtanA pratiSThita citrakAra rasikalAla parIkhanAM putrI Urmino janma I.sa. 1948nA mArcanI 29mI tArIkhe thayo che. citromAM bhAratIya zailIne anusaratAM Urmi temaNe je saMsthAmAM abhyAsa karyo te ja saMsthAmAM pitA rasikalAla sevA ApatA. AthI ahIM tema ja ghara AgaLa ema baMne sthaLe pitAnuM mArgadarzana maLyuM hatuM. tethI temanAM citromAM rasikalAlanI zailI prAdhAnya bhogavatI joI zakAya che. bALapaNathI ja citrakAra pitAno sAtha maLyo hovAthI Urmi pAvaradhAM kalAkAra banyAM che, paraMtu kudarate temanI kasoTI karavA dhAryuM haze tethI cheka zizuvayathI temane snAyugata gAtrazoSano asAdhya roga lAgu paDyo. samaya jatAM zarIra tathA mana para roganI pratikULa asara thavA lAgI. roganI gaMbhIratAne kAraNe Urmibahena citrakalAnI sAdhanA icchA pramANe karI zakatAM nathI. temanAM citro para rogane pariNAme thatI zArIrika pIDA tathA mAnasika vyAdhinI asara dekhAya che. teo navatara prayogo karavAnAM zokhIna che. temaNe amUrta citrazailI para paNa hAtha ajamAvyo che. prayogazIlatAnA pariNAma svarUpa pIMchInA eka ja lasarakA sAthe mAnavIonAM svarUponuM Alekhana karavAnI kalA te hastagata karI zakyAM che. temanAM mAnavapAtro karuNAmaya AMkho dharAvatAM najare paDe che. A karuNatA gherA tathA kALA raMgonA viniyoga dvArA temanA citromAM divya vAtAvaraNa khaDuM kare che. kaSTadAyaka rogano sAmano bahAdurIpUrvaka karI rahelAM UrmibahenanI citrakRtiomAM A kAraNe zAMta rasa pradhAna hoya che. apariNIta Urmibahena potAnI ekalatA AtmacitromAM rajU kare che. atyAranI paLe ATalI moTI saMkhyAmAM Atmacitro dhanya dharA doranAra anya koI kalAkAra gujarAtamAM nathI. vyakticitro doratI vakhate Urmibahena mAnavapAtrane sAme besADe che, paraMtu te pAtrane taMtotaMta citraphalaka para AlekhavAne badale tenI AkRtino alpa khvAba meLavI sAme beThelA pAtrane korANe mUkI maulika sarjanazaktino upayoga karI citra pUruM kare che. A kAraNe temanAM citro kaThora nathI dekhAtAM paraMtu pIMchInA mRdu saMcAlanathI pravAhI svarUpe taiyAra thatAM dekhAya che. videzanAM kalApriya ane saundaryazokhInonA saMgrahomAM temanI kRtio moTI saMkhyAmAM sacavAI che. temanI citrakRtionAM pradarzano paNa yojAyAM che. amadAvAda myunisipala korporezane temane eka evorDa arpaNa karyo hato. I.sa. 1996mAM gujarAta lalita kalA akAdamIe paNa 'gaurava puraskAra'thI temanuM bahumAna karyuM hatuM. gujarAtI vyavasAyI raMgabhUminA pratiSThita digdarzaka, saMgItakAra ane abhinetA kAsamabhAI nathubhAI mIra 'vaDIlonA vAMke', 'saMpatti mATe', 'lIlAvaMtI', 'vINAvelI' tathA 'umAdevI' jevAM nATakomAM saphaLatApUrvaka mukhya bhUmikA bhajavanAra ane pravINa nATya abhinetA tarIke kIrti meLavanAra kAsamabhAIno janma I.sa. 1906mAM thayo hato. kevaLa 11 varSanI kAcI vaye I.sa. 1917mAM te Aryanaitika nATakasamAjamAM joDAyA. bIje varSe vijaya nautama nATaka samAjamAM, I.sa. 1920mAM zrI dezI nATaka limiTeDamAM ane chevaTe I.sa. 1924mAM zrI dezI nATaka samAjamAM joDAyA hatA, tyAre 18 varSanA hatA. 21 varSanI vaye dezI nATakasamAjanA teo digdarzaka ane saMgItakAra banyA hatA. I.sa. 1936mAM temanAM prathama patnInA avasAnano tAra temane maLyo. te vakhate kAsamabhAI takhtA para nATaka bhajavI rahyA hatA. A karuNa samAcAra jANyA pachI paNa bhAre AtmasaMyama jALavI temanuM zRMgArarasanuM pAtra bhajavavuM cAlu rAkhyuM hatuM. bIjuM lagna be varSa bAda I.sa. 1938mAM thayuM tyAre 'vaDIlonA vAMke'mAM te puSkaranI mukhya bhUmikA bhajavatA hatA. temane vadhAre rajA maLI zake tema na hovAthI muMbaIthI sIdhA lagnamaMDapamAM pahoMcyA ane lagna patAvI pharIthI muMbaI pahoMcI gayA hatA. kAsamabhAIe 50 jeTalAM nATakonuM saphaLadigdarzana Page #559 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 549 saMbhALyuM hatuM. temAM "vallabhIpati', 'vidhinA lekha', sAMbhararAja', "soraThI siMha', "vaDIlonA vAMke', "sarvodaya', saMpatti mATe ane paiso bole che' jevAM nATakono samAveza thAya che. paiso bole che' nATakanA 547 prayogo bhajavAyA hatA. temanA digdarzana heThaLanuM A chelluM nATaka hatuM. abhinetrI motIbAInA sAthamAM kAsamabhAIe gujarAtI raMgabhUmi para, dezI nATakasamAjanA upakrame 15 varSa sudhI anokho abhinaya ApI prekSakonAM dila jItyAM hatAM. 51 nATakomAM temaNe abhinaya Apyo hato. 41 nATakonuM saMgIta saMbhALyuM hatuM. lagabhaga 1200 gItanI tarajo banAvI hatI ane 8000thI vadhu vakhata nATakanA takhtA para abhinaya Apyo hato. ajamAvatA. citrakaLAnI pratyeka parIkSA temaNe prathama vargamAM uttIrNa karI che. citrakaLAnA vadhu abhyAsa mATe te muMbaInI sarA je. je. skUla oNpha ArTsamAM dAkhala thayA, paNa mULa jIva zilpakalAno. AthI dattA mahAnI salAha mAnI teo khAmagAMvanI zilpakalA zIkhavatI saMsthA "tilaka vidhApITha'mAM gayA. ahIM dhaMdhe gurujIe temano hAtha pakaDyo ane zilpakalAmAM eTalA pAvaradhA banAvyA ke aMtima kasoTImAM prathama zreNI prApta karI te sojitrA AvyA. sojitrAmAM kAmacalAu zilpagRha cAlu karI zilpanirmANano AraMbha karyo. aDAsa gAmanA pAMca zahIdone smaraNAMjali arpavAnA uddezathI temaNe eka zilpa taiyAra karyuM. pachI teo vallabhavidyAnagara gayA. ahIMnuM vidyAkendrI vAtAvaraNa temane khUba ja anukULa AvyuM ane temaNe cAreka mITara UMcI saradAra vallabhabhAI paTelanI suMdara pratimAnuM sarjana kayu. A pratimAM vallabhavidyAnagaranA pravezadvAra pAse ja goThavavAmAM AvI che. kevaLa 27 varSanI uMmare A kAMsyapratimA taiyAra karI hatI. aneka muzkelIo vaccethI paNa mArga kADhI levAnI temanI daDhatAnI A zilpa dvArA temaNe khAtarI karAvI. pachI to gujarAtamAM ghaNe sthaLe kAMtibhAIe taiyAra karelI pratimAo jAhera sthAna zobhAvavA mAMDI. temaNe taiyAra karelI pratimAomAM jemanI pratimA hoya che temanA mukhabhAva makkamatA tathA svabhAvanI khAsiyato yathAtatha pradarzita thaI hoya che. gAMdhIjI, vinobA, ravizaMkara mahArAja jevA aDaga satyAgrahIonA mukhabhAva saphaLatApUrvaka kAMtibhAI darzAvI zakyA kAsamabhAInI uttama sevAnI kadararUpe zrI dezI nATakasamAje cAra nATako bhajavI tenI badhI Avaka kAsamabhAIne arpaNa karI hatI. dezI nATakasamAjamAM temaNe lagabhaga 40 varSa sudhI digdarzana, saMgIta vagere saphaLatApUrvaka saMbhALyAM hatAM. navodita kalAkArone nATyakalAnI tAlIma paNa teo ApatA. te kaDaka zistapAlananA himAyatI hatA. I.sa. 1961mAM temane rASTrapaticaMdraka arpaNa karI temanuM bahumAna karyuM hatuM. I.sa. 1969nA okTobara mAsanI 28mI tArIkhe raMgamaMcanA A saphaLa kalAkAre sadAne mATe potAnI kalA saMkelI lIdhI hatI. zilpakaLAnA gujarAtI niSNAta kAMtibhAI baLadevabhAI paTela I.sa. 1942nA "bhArata choDo AMdolanamAM bhAga lenArA kAMtibhAIne bAraDolI kaoNrTanuM pikeTiMga karavA mATe che mAsano jelavAsa bhogavavo paDyo hato. mAtRbhUminI AjhAdInI bhArobhAra jhaMkhanA sevanAra kAMtibhAI Ama to eka gaNanApAtra zilpI che. pitA baLadevabhAI DaoNkTarI vyavasAyane kAraNe borniyAmAM vasatA hovAthI kAMtibhAIno janma borniyAmAM I.sa. 1925nA julAI mAsanI pahelI tArIkhe thayo hato. prAthamika zikSaNa temaNe sojitrAmAM meLavyuM. mAdhyamika zikSaNa amadAvAdanI gUjarAta vidyApIThamAMthI lIdhuM. A vidyApIThamAM kAMtibhAIne dattA mahA nAmanA zilpaguru sAthe paricaya thayo. temanA mArgadarzana heThaLa temaNe zilpavidhA hastagata karavAnI zarUAta karI. te pahelAM teo potAno hAtha citrakaLA para lagabhaga be dAyakA sudhI teo vallabhavidyAnagara khAte rahyA hatA. pachIthI cAMdaloDiyAmAM temaNe eka vizALa zilpabhavana UbhuM karyuM. samagra eziyAmAM A zilpabhavananI barobarI kare evuM anya bhavana jovA maLatuM nathI. dezavidezanAM aneka aMgata ke jAhera saMgrahAlayomAM kAMtibhAIe banAvelI nAnI-moTI zilpakRtio moTI saMkhyAmAM Aje paNa goThavAyelI temanI saphaLa kalAyAtrAno ullekha aneka saMdarbhagraMthomAM thayo che. thoDo samaya teo gujarAta rAjyanI lalitakalA akAdamInA nirNAyaka samitinA sabhya rahI cUkyA che. banArasa hindu vizvavidyAlaya tathA inTaranezanala sarvisa orgenijhezananA sabhyapade rahI temaNe noMdhapAtra sevA bajAvI che. Page #560 -------------------------------------------------------------------------- ________________ papa0 dhanya dharA dilhI ekeDemI opha phAina ArTsa, naDiyAda harioma gujarAtI nATyakSetre digdarzaka, nirmAtA ane abhinetA Azrama, gujarAta rAjya lalita kalA akAdamI tathA khAmagAMva kailAsabhAI paMDyA kalAbhavana taraphathI spezyala evorDa ke suvarNacaMdrakathI temanuM sammAna karavAmAM AvyuM che. zreSTha abhinaya tathA zreSTha digdarzana mATe I.sa. 1984mAM gujarAta rAjya saMgIta-nATaka akAdamIno evorDa gujarAtI philmonA digdarzaka ane ghaNuM badhuM evA jItanArA kailAsabhAIno janma I.sa. 1925mAM bhAvanagara kezava rAThoDa jillAnA mahuvA gAme thayo hato. thAkyA vinA satata kAma karI zakatA kezava rAThoDa temanA mAdhyamika temaja inTara ArTsa sudhInuM zikSaNa temaNe A saguNane kAraNe ja Aje philmakSetre paTakathAkArathI karI muMbaImAM meLavyuM. vidyArthIkALa daramiyAna ja kailAsabhAI vividha saphaLa digdarzaka tarIke nAmanA kamAyA che. bhUtakALanI sAMskRtika kAryakramomAM bhAga letA tathA khyAtanAma digdarzako dvArA philmanirmANa karatI "prabhAta' philma saMsthAnA vI. zAMtArAmanI nATakomAM temaja nRtyanATikAomAM bhAga letA. temaNe yogena mAphaka kezavabhAI paNa kama nirmANakharcathI philmonuM sarjana karavA desAI, mahendra modI, naTarAja vazI vagere siddhahasta digdarzakoe mATe AbarU jamAvI zakyA che. rajU karelI "azoka medhAvina', 'bhUkha" ane "mahAbhArata' jevI gujarAtanA goDalA gAme I.sa. 1954nA oNgaSTanI nRtyanATikAomAM utsAhapUrvaka abhinaya Apyo che. "pipalsa 16mIe temano janma thayo che. thiyeTara' nAmanI vividha bhASAnAM nATako rajU karatI saMsthAne upakrame che. e. abbAsa racita "mA', guNavaMtarAya AcArya gujarAtI philmakSetre I.sa. 1971thI teo kAryarata che. likhita "allAbelI', caMdravadana cI. mahetAe lakhela ane Aja sudhImAM teo 175 philmonA digdarzaka ke paTakathAkAra banyA jazavaMta ThAkara dvArA digdarzita "narmada', "AgagADI', 'ANalade' che. jIvananA AraMbhe kezavabhAI AkAzavANI parathI sugama vagere nATakomAM kailAse gaNanApAtra yogadAna ApI abhinaya saMgIta ane lokasaMgItanA kAryakramo ApatA. lokakathA rajU karyo che. karavAnI temanI viziSTa paddhatie saMgItakAra nInu majhumadArane prabhAvita karyA ane temaNe kezavane lekhanano casko lagADyo. kezave temanI sakriya nATyajiMdagI daramiyAna temaNe je manahara rasakapUra dvArA digdarzita philma "vAlo nAmorI' mATe khyAtanAma nATya-nRtya kalAkAro sAthe kAma karyuM che temAMnAM paTakathA lakhI. I.sa. 1973mAM temaNe "kAdu makarANI' philmanI keTalAMka che cAMpazIbhAI nAgaDA, pRthvIrAja kapura, lIlA paTakathA lakhI tyArathI kezavabhAI eTalA to jANItA thayA ke jarIvAlA, balarAja sahAnI, ke. e. abbAsa, mohana sahevAla, gujarAtI philmanuM nirmANa karavA icchatA mANaso potAnI philmanI mulkarAja AnaMda, vanalatA mahetA, pratApa ojhA, durgA khoTe, paTakathA kezava rAThoDa ja lakhe evo Agraha sevatA thaI gayA. damayaMtI sahAnI, caMdrikA zAha, cAMpazI nAgaDA ane haMsA khakhkhara. "zreSTha paTakathA-lekhaka tarIke teo be vakhata gujarAta rAjya taraphathI sammAna meLavI cUkyA che. atyAra sudhImAM temaNe nATyalekhana, digdarzana ane nirmANa mATe kelAse gujarAtI philmo mATe 500 jeTalAM gIto racyAM che. je philmonI vyavasthita tAlIma meLavI hatI. ola inDiyA reDiyonA paTakathA kezavabhAIe lakhI che temAMthI Azare 85 philmoe ughoSaka tathA nATya-kalAkAra tarIke paNa temaNe sevA ApI che. rajata jayaMtI UjavI che. keTalIka hindI philmonI paTakathA lakhavA je nATakomAM temaNe abhinaya Apyo che temAMnAM keTalAMka para kezave hAtha ajamAvyo che ane saphaLa thayA che. che "haMsI', "UMDA aMdhArethI', "sItA', 'DhIMgalIghara', 'mUSaka ane I.sa. 1981mAM 'amara rAkhaDI'nuM digdarzana temaNe manuSya', "sAgaraghelI', "hepleTa' vagere. 'nATaka' nAmanA eka saMbhALyuM hatuM. I.sa. 1999mAM "bhAInI bahenI lADakI', I.sa. sAmayikanA teo sahasaMpAdaka paNa hatA. upara nirdiSTa nATakomAM 2000mAM "samAjanAM choruM', "cUMdaDInI lAja" ane "mAnavI tArAM abhinaya ApyA uparAMta digdarzana tathA nirmANakSetre paNa temaNe moMgherAM mUla' philmonuM digdarzana karyuM hatuM. I.sa. 2002mAM rajU sahayoga Apyo che. gujarAta vidyAsabhA jyAre sthApanAno thayelI philma "rAjuDIno neDo lAgyo'nuM digdarzana temaNe karyuM hatuM. zatAbdI-mahotsava UjavatI hatI tyAre "rAIno parvata'no Jain Education Intemational Page #561 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 nATyaprayoga rajU thayo hato. A nATakanuM digdarzana saMbhALanArA jayazaMkara suMdarIne temaNe vaphAdArIpUrvaka sahAya karI hatI. jayazaMkara suMdarI, jazavaMta ThAkara ane dInA gAMdhI jevAM zaktizALI digdarzakoe rajU karela 'jugala jugArI', 'bAlacarita', 'vijyA', 'raMjanA', menA gurjarI', 'mithyAbhimAna' ane 'zrutapati' jevAM nATakomAM temaNe saphaLa abhinaya Apyo che. 'darpaNa nATyavibhAga'nI sthApanA temaNe karI che. A vibhAgane upakrame keTalAMka prayogazIla nATakonuM digdarzana temaNe saMbhALyuM hatuM. gujarAtamAM tathA gujarAta bahAra paNa A nATako bhajavAyAM che. bhavAIvezanuM sAcuM mahattva samajAvavA temaNe kAryazibironuM Ayojana karyuM che, bhavAImeLAonuM Ayojana karyuM che ane bhavAI tAlImakendronI sthApanAmAM saMpUrNa sahayoga Apyo che. temaNe lakhelI reDiyo-nATyakRtio vividha reDiyo kendro parathI prasArita thaI che. A kRtiomAM keTalIka che 'ammA', 'vAlAbhAInuM valoNuM', 'cInI jAdugarano veza', 'pahelI pyAlI', 'mAI' vagere. yuropa, amerikA ane cIna jevA pradezomAM pravAsa kheDI temaNe nATyakalAno sAco paricaya tyAMnI prajAne Apyo che. dilhI saMgIta-nATaka ekeDemI taraphathI temane zreSTha digdarzakano evorDa enAyata thayo che. gujarAtI lalitetara gadyasAhityakAra kauzikarAma vighnarAma mahetA pitA vighnarAma ane mAtA haradayAgaurIne tyAM I.sa. 1874mAM suratamAM janmelA kauzikarAme suratamAMthI ja I.sa. 1889mAM meTrikanI parIkSA pAsa karI ane vaDodarA kaoNlejamAMthI bhASA ane sAhityanA viSayo sAthe I.sa. 1892mAM bI.e. thayA. grejyueTa thayA pachI vividha gAmonI mAdhyamika zALAomAM zikSaka tarIke sukIrti arjita karI. temanA aMtima sevAkALa daramiyAna rAjakoTa tathA bhAvanagaramAM zikSaNAdhikArI tarIke temaNe sevA ApI. tyAMthI nivRtta thaI amadAvAdanA susaMskArI dhanapati aMbAlAla sArAbhAInI kuTuMbazALAmAM joDAyA. amadAvAdasthita vanitAvizrAmanA paNa teo adhyakSa hatA. 551 zikSaNazAstra, tattvajJAna, saMskRta bhASA-sAhitya tathA vaidika dharmamAM temane vizeSa ruci hatI. A viSayo para aneka lekho lakhI pote UMDA abhyAsI che tenI khAtarI karAvI hatI. saMskRtanA saghana abhyAsanA paripAkarUpe temaNe I.sa. 1896mAM 'rAmAyaNasAra' tathA 'sarala saMskRta' bhAga 1-2 pragaTa karyA hatA. 'mahAkAla' tathA 'sadupadeza zreNI' vageremAM teo niyamita rIte lekho ApatA. I.sa. 1905mAM temaNe 'bhaktipadyataraMgiNI' zIrSaka heThaLa zrI-zreya-sAdhaka adhikArI varganI ATha kaviyatrIonI bhakti racanAo prasiddha karI hatI. I.sa. 1899mAM gaurIzaMkara ojhAnuM jIvanacaritra paNa temaNe lakhyuM hatuM. 'puruSa ane strI' bhAga 1-2 paNa temaNe prakAzita karyA che. thoDA samaya mATe temaNe 'svadharmajAgRti' nAmanuM mAsika paNa calAvyuM hatuM. I.sa. 1904mAM 'savaiyA' nAmathI eka viziSTa prakAranuM pustaka gujarAtane bheTa ApyuM. I.sa. 1925mAM bALako mATenI vArtAonuM temanuM pustaka 'so TacanI vAto' chapAyuM. teo suratanI gujarAtI sAhitya pariSadanA maMtrI paNa banyA hatA. amadAvAdanI gujarAta sAhitya sabhAnI pravRttiomAM paNa teo sakriya rasa letA. A rIte zikSaNa ane sAhitya ema baMne kSetre temaNe sarAhanIya pradAna karyuM hatuM. I.sa. 1951mAM temanuM mRtyu thayuM. skAuTa ane gAIDa pravRtti khAtara jIvana arpaNa karanAra guNavaMtarAya maMgaLabhAI bhaTTa guNavaMtarAyano janma rAjapIpaLAnA avidhA khAte I.sa. 1893nA mArca mAsanI 16mI tArIkhe thayo hato. mAtAnuM nAma rukmaNibahena. mAtA-pitA baMne bhaktibhAvavALAM, nIDara ane kaThora paraMtu sAcuM kahenArAM. guNavaMtarAye cha dhoraNa sudhInuM zikSaNa vatanamAM ja lIdhuM. pachIthI gAmamAM ja temanA pitA maMgaLabhAInA prayAsathI sthapAyelI aMgrejI zALAmAM traNa varSa abhyAsa karyo. guNavaMtabhAI dhArmika vRttinA hoI vidyArthI avasthAthI ja temaNe dharmajijJAsu maMDaLanI sthApanA karI hatI. temaNe mAdhyamika zikSaNa nAMdodamAM pUruM karyuM. A zALAmAM tejasvI vidyArthI tarIke temaNe keTalIka ziSyavRttio meLavI. meTrika pAsa karI teo gAmamAM ja eka zALAmAM zikSaka tarIke kAryarata thayA. pachIthI cennaI jaI Page #562 -------------------------------------------------------------------------- ________________ papa2 dhanya dharA teoe becalara opha TreiniMga (bI.TI.)nI zikSaka mATenI Avazyaka DigrI prApta karI. I.sa. 1921mAM bhAratabharamAM skAuTa-pravRtti zarU karI. A pravRttine vega ApavAmAM guNavaMtarAyabhAIno sahayoga mahattvano hato. skAuTa pravRttinuM zikSaNa paNa temaNe cennaImAM ja lIdhuM. tyAra pachI gujarAta AvI zuklatIrthamAM narmada hAiskUlanI ane narmada skAuTa-senAnI sthApanA karI. A senAmAM chokarA-chokarIo baMnene sAmela karavAmAM AvatAM ane jIvanopayogI vividha prakAranuM zikSaNa ApavAmAM AvatuM. I.sa. 1950mAM gujarAtamAM skAuTa ane garlagAiDanI sthApanA thaI. guNavaMtarAye A pravRtti kuzaLatApUrvaka calAvI hoI saMcAlaka tarIke temanuM nAma nakkI thayuM. temaNe hoMzabhera A javAbadArI svIkArI. 7 thI 18 varSanI vayanAM bALakone A pravRttimAM sAmela karyo. 18thI uparanI uMmaranAM mATe yuvakavIra' tathA vIrAMganA' nAma ApI teone paNa kAryazIla banAvyAM. - I.sa. 1955mAM 92 varSanI vaya thatAM skAuTiMganI pravRttimAMthI temaNe nivRtti svIkArI. A pravRttinA saphaLa saMcAlana pAchaLa jIvananAM 33 mUlyavAna varSonuM temaNe pradAna karyuM. guNavaMtarAya 63 varSanA thayA tyAre temanA prazaMsakoe eka sammAna-samAraMbhanuM Ayojana karyuM hatuM ane temane eka thelI arpaNa karI hatI. I.sa. 1991nA me mAsanI navamI tArIkhe skAuTiMga pAchaLa jIvana gALanAra A saMskArI puruSe AMdhrapradezanA sikaMdarAbAda khAte cIravidAya lIdhI. gujarAtI vyavasAyI raMgamaMcanA prasiddha nATyakAra ane | gItakAra cimanalAla bhIkhAbhAI joSI ('manasvI'-prAMtijavALA) sAbarakAMThA jillAnA prAMtija mukAme cimanalAlano janma I.sa. 1904mAM thayo hato. zALAnA zikSaNa pAchaLa samaya gALavAne badale samajaNA thavA sAthe ja cimanalAle potAnI jAtane raMgadevatAne caraNe samarpita karI dIdhI. raMgamaMcanA kavi jI. e. vairATI, jayazaMkara suMdarI tathA bApulAla bI. nAyaka jevA vyavasAyI raMgabhUmi para tejasvI kArakirdI dharAvatA mahAnubhAvo pAsethI temaNe nATyakalAnuM zikSaNa meLavyuM. raMgabhUmi para saphaLatApUrvaka bhajavAyelAM nATako mATe je gIto temaNe racyAM che te eTalAM lokapriya nIvaDyAM hatAM ke temAMnAM keTalAMka Aje paNa jUnI peDhInAM loko AdarapUrvaka gAI saMbhaLAve che. I.sa. 1927mAM rajU thayela "vallabhIpati'gIta "jhaTa jAo, caMdanahAra lAvo"; "mAyA ane mamatA'nuM "abhisAra abhinaya aMga dharI rasikA rasapaMtha para javA nIsarI", ke "rANakadevI'nuM "lAkha lAkha dIvaDAnI AratI utArajo" Aje paNa karNapriya rahyAM che. paMDita omakAranAtha ThAkare paNa gItakAra "manasvInI khUba prazaMsA karI hatI. jema teo gItakAra hatA te ja rIte teo kyAreka abhinaya paNa karatA. nATyaprayogo lakhavA para paNa teo hAtha ajamAvatA. "tophAnI talavAra' tathA "cUMdaDI'mAM temaNe saphaLatApUrvaka bhUmikA bhajavI hatI. lagabhaga pacAseka varaso sudhI cimanalAla raMgabhUmi sAthe saMkaLAyelA rahyA hatA ane vyavasAyI nATyabhUminI prazaMsanIya sevA karI hatI. | nATyakSetre temaNe darzAvelI anupama sarjanazaktinI kadararUpe I.sa. 1967mAM muMbaI khAte kavi manasvInuM bahumAna karavAmAM AvyuM hatuM. manasvI prAMtijavALAe mukhyatve lakSmIkAMta nATakasamAja, Ayarnatika nATakasamAja tathA gujarAtI nATaka maMDaLI mATe gIto lakhyAM che. maNilAla pAgala, zayadA, jI. e. vairATI, naMdalAla zAha vagere nATyalekhakoe lakhelAM nATakomAM gIto lakhyAM che. judA judA 36 nATyalekhakonAM 103 nATakomAM lagabhaga 3000 jeTalAM gIto temaNe racyAM che. 24 jeTalI citrakathAo taiyAra karI te kathAonA saMvAdo paNa temaNe ja lakhyA che. I.sa. 1969mAM julAInI trIjI tArIkhe mahArASTranA ekAdara gAme temanA jIvana para temaNe AkharI paDado pADI dIdho. gujarAtanA bALasAhityakAra cimanalAla prANalAla bhaTTa bharUcamAM I.sa. 1901nA navembara mAsanI 21mI tArIkhe janmelA cimanabhAIne kevaLa bALasAhityakAra kahevAthI temane anyAya thAya tema che. teo kavi hatA, svAtaMtrya senAnI hatA ane karAMcI khAte Avela prakhyAta zikSaNa saMsthA zAradAmaMdiramAM adhyApaka paNa hatA. veDachImAM AvelA svarAjaAzramanA niyAmakanuM pada paNa temaNe zobhAvyuM hatuM. Jain Education Intemational For Private & Personal use only Page #563 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 pa53 gAMdhIjIe sthApelI gUjarAta vidyApIThamAMthI cimanalAla vidyApIThamAM pheravAI gaI. I.sa. 1985mAM A saMsthAnI snAtaka thayA pachI temaNe suratanA rASTrIya vidyApIThamAM sevA sthApanAne 60 varSa pUrAM thatAM hIraka mahotsava UjavavAmAM ApI. Avyo tyAre te saMsthAnI dekharekha heThaLa 260thI vadhu saMsthAo I.sa. 1927mAM vaDodarAmAM bhAre pUrathI tArAjI kAryazIla banI hatI. sarjAI. A pUrathI asaragrasta lokonI sevA mATe aneka satata udyamamAM ja vyasta rahetA cimanabhAI kyAreka sevAbhAvI saMsthAoe potAnA svayaMsevakone mokalI ApyA. lekhanakArya para paNa hAtha ajamAvatA. "mahAsabhAnAM gIto', cimanabhAI tyAre suratamAM hatA te paNa vaDodarAnA bAjavA 'vAdyonuM vana', "bhAI ane verI" tathA "gAMdhI kathAgIto' temanA vistAranA asaragrastone rAhatarUpa thavA tyAM pahoMcI gayA. A nAma para caDhelI sAhityakRtio che. kudaratI saMkaTa veLA kizoralAla mazarUvALAe rAhatakAmamAM I.sa. 1986nA julAInI 10mI tArIkhe veDachI saMkalana rahe te hetuthI eka kAryAlaya zarU karyuM. ahIM AzramamAM temaNe nazvara dehano tyAga karyo. jugatarAmabhAI AvatA. saMkalana kAryAlaya sAthe joDAyelA cimanalAlano paricaya jugatarAmabhAI sAthe kizoralAle karAvyo. siMcAI tajajJa vaDodarAnI kAmagIrI pUrI thaye veDachI AvavA jugatarAmabhAIe jayakizana phakIrabhAI mistrI cimanabhAIne kahyuM. ijanerI kSetre tathA jaLasaMpatti vibhAgamAM mUlyavAna sevA I.sa. 1928mAM veDachI svarAjya AzramanI sthApanA ApavA badala jemane 14 vividha evorDa maLyA che evA thaI hatI. gopAlana, aspRzyatAnivAraNa, khetIvADI, kheDUtasevA, jayakizanabhAIno janma gujarAtanA valasADa jillAnA lIlApora mahilAvikAsa, vaidyakIya salAha, bAlavADI, zikSaNa, madhaniSedha, gAme sAtamI eprila, I.sa. 1931nA roja thayo che. kuTuMbanI sahakAra, khAdI, gRhodyoga vagere bahuvidha pravRttio AzramamAM Arthika sthiti atizaya kaMgALa hoI mAdhyamika zikSaNa pUruM karatAM vikasAvavAmAM AvI hatI. cimanabhAI veDachI AvyA eTale sudhI rastA para mUkelA vIjaLI dIvAne ajavALe jayakizane jugatarAma, cUnIbhAI ane cimanabhAInI tripuTIe A abhyAsa karyo. 24 varSanI vaye I.sa. 1955mAM muMbaI AzramanuM samagra kArya upADI lIdhuM ane samagra jIvana veDachI yunivarsiTImAMthI ijanerI vidyAnA snAtaka banyA. A parIkSA svarAja-AzramanA utkarSa mATe gALavAnI pratijJA lIdhI. temaNe prathama vargamAM uttIrNa karI hovAthI temane be suvarNacaMdrako zarUAtamAM cimanabhAIe udyogazALA saMbhALI. teo prApta thayA hatA. je kaMI kAma hAtha para letA te supere pAra pADatA. temanI AvI jaLasaMpatti viSe saMzodhana ane Ayojana karavAmAM tema niSThA joI temanA para mukAtI javAbadArI vadhatI ja gaI. thoDA ja jalabaMdhonA rakSaNa mATenA ilAjo sUcavavAmAM vividha dezo samaya pachI te veDachI vidyAlayanA AcArya thayA. pachIthI A taraphathI temanI salAha levAmAM Ave che. A viSayo para temaNe tripuTI ghAsa ane mATInI banAvelI kuTiomAM rahevA lAgI. taiyAra kareluM sAhitya A dezone mokalavAmAM Ave che. A I.sa. 1930nA mIThAnA satyAgrahamAM jugatarAmabhAI ane kAraNe teo dazathI vadhu dezomAM mAnAI siMcAI-salAhakAra cimanabhAI joDAyA hatA. temane pakaDIne nAsikanI jelamAM laI tarIke niyukta thayA che. javAmAM AvyA. I.sa. 1934mAM bihAramAM dharatIkaMpathI khUba atyAra sudhImAM ijanerI kSetre ane vizeSa jaLasaMpattinA ja nukasAna thayuM. cimanabhAI anya sevAbhAvI kAryakartAo sAthe saMrakSaNakSetre temaNe vividha hoddAo para pharaja bajAvI mUlyavAna tyAM gayA ane rAhatakAryamAM joDAyA. pradAna karyuM che. senTrala borDa opha irigezana enDa pAvara ane I.sa. 1950mAM sarvodaya vidyAlayanI sthApanA karavAmAM saradAra sarovara narmadA nigama sAthe ghaniSTha rIte saMkaLAyelA che. AvI. e ja divasomAM pUjya ravizaMkara dAdAne haste "naI navamI paMcavarSIya yojanAnA ghaDatara mATe temane rASTrIya saMcAlana tAlIma' adhyApana-paddhatino paNa prAraMbha thayo. A rIte veDachI grupanA ceramena tarIke nImavAmAM AvyA hatA. dezanA AzramanI eka sAdIsUdI AdivAsIo mATenI zALA jaLasamRddhikSetre jayakizanabhAIe saMbhALelA A sthAnathI temanA cimanabhAI ane temanA sAthIonA prayAsathI vizALa buddhicAturyano amUlya lAbha maLyo che. vaDodarAnI ema. esa. Jain Education Intemational Page #564 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 554 dhanya dharA yunivarsiTInA teo mulAkAtI prAdhyApaka rahI cUkyA che. vizva- TaoNrcathI lAkaDAnI sapATI bALIne vividha kalAkRtionuM sarjana beMkanI sahAya meLavavA mATe dezanAM vividha rAjyoe eka teo karavA lAgyA. jo ke saMpUrNapaNe teo amUrta prati kyAreya kAryazibiranuM Ayojana karyuM hatuM. A kAryazibiranA niSNAta kheMcAyA nahotA to paNa teo evA tAratamya para AvyA ke adhyApaka tarIke temaNe kiMmatI mArgadarzana ApyuM hatuM. kAgaLa para citra doravAne badale blo TaoNrcathI lAkaDAnI sapATI temanI buddhimatA, kAryakuzaLatA tathA hAtha para lIdhelA para citrakRti upasAvavI khUba ja muzkela hatI. temaNe citravRtti game tevA kaThina kAmane sAMgopAMga pAra pADavAnI temanI evI dhAraNa karI ke tethI AsapAsa vyApta samagra vAtAvaraNathI tatparatAne lIdhe temane vividha caMdrako, aneka khitAbo ane alaga rahI teo kalAkRtionuM sarjana karI zakyA. evorDothI navAjavAmAM AvyA che. temAMnA thoDA che : rUDakInI vaDodarAnI phekalTI oNpha phAIna ArTsa, amadAvAdanI jaLavijJAna saMsthA taraphathI "DaoN. bharatasiMha evorDa', AI. esa. nezanala insTiTyUTa oNpha DijhAina tathA amadAvAdanI ja skUla AI. dilhI taraphathI 'phelozipa evorDa', kolakAtA insTiTyUzana oNpha ArkiTekTaramAM lAMbA samaya sudhI temaNe adhyApanakArya karyuM opha enjiniyarsa taraphathI "presiDensa opha inDiyA evorDa' tathA che. kendrIya lalitakalA akAdamInA teo dIrdhakALa mATe sadasya senTrala borDa opha irigezana enDa pAvara taraphathI "golDana rahI cUkyA che. gujarAta lalitakalA ekeDemInA adhyakSapade jyubilI evorDa', vizeSamAM temane "rAvabahAdura rAjAdhyakSa kAryavAhI karyA uparAMta aneka khAnagI tathA jAhera moTA udyogasuvarNacaMdraka', harioma Azrama suvarNacaMdraka' tathA "jemsa barkalI gRhonA DijhAinasalAhakAra tarIke temaNe kiMmatI sevA ApI che. suvarNacaMdraka'thI sammAnita karavAmAM AvyA che. kalAkAra jyoti paMDyAnA bhAvanagara khAte AvelA atyAra sudhImAM temanA 35 saMzodhanAtmaka lekho deza- nivAsasthAnamAM vaDodarAnA keTalAka kaLAkAro eka vyavasthita videzanAM sAmayikomAM prasiddha thayA che. laMDananA inTaranezanala maMDaLanI racanA mATe ekatra thayA. je makAnamAM pahelI beThaka bAyogrAphikala senTare I.sa. 1991-92mAM "jagatanA atyaMta bharAI te gharano naMbara hato 1890. AthI teoe je grupanI prabhAvazALI mahAnubhAva' tarIkenuM sammAna temane enAyata thayuM racanA karI tene nAma ApyuM "1890 grupa'. A grupamAM hatuM. jerAmabhAIe sammAnabharyuM sthAna meLavyuM hatuM. | nivRtta jIvana gALatA hovA chatAM Aje paNa teo jerAmabhAIe mitra-kalAkAra hiMmata zAha sAthe rahIne anekavidha pravRttiomAM vyasta rahI dezasevA karI rahyA che. eka navatara prayoga amalamAM mUkyo. citranuM je mAdhyama hoya gujarAtanA kIrtivaMta kalAsAdhaka tene toDIphoDI navI citrabhASA upasAvavA koziza karI. mAnava caherAnuM taraDAyeluM nirUpaNa karyuM, bihAmaNI AkRtio dorI, jerAma paTela tUTelAM aMgovALAM prANIo AlepakhyAM, kalpanAmAM UThatAM I.sa. 1930mAM sojitrA khAte janmelA jerAmabhAI prANIonA namUnA kALI zAhImAM banAvyA ane navI dizAmAM gujarAtanA mahattvanA kalAkAra-citrakAra che. temaNe muMbaInI sara gati karavAnI sajjatA meLavI. Ama karavA pAchaLa vikhyAta je. je. skUla oNpha ArTsa tathA laMDananI senTrala skUla oNpha citrakAra pikAso ane pola klenA saMskAro kAma karI gayA hatA. ArTsa enDa kAsamAM abhyAsa karI citrakalAkSetre siddhi nija lAgaNI abhivyakta karavAnI prabaLa icchA dharAvatA koI hAMsala karI che. kamazyala ArTa, TAipogrAphI tathA pablisiTI paNa sazakta kalAkAra vidrohavRtti keLave e sahaja gaNAya. DijhAiniMgano abhyAsa karI kevaLa lalitakalA citrakAra tarIke jerAmabhAIe AvI vRttithI doravAI lAkaDuM bALyuM, kRti para ja nahIM paNa grAphika DijhAIna kSetre paNa teo jhaLakI UThyA che. khIlIo khoDI ane tailaraMgamAM citrakRtio sarjI. manamAM UThatA kArakirdInA prAraMbhakALamAM teo bhAratIya laghucitra- vidrohane A mAdhyama dvArA temaNe vAcA ApI. eka samaya to zailInI kRtio sarjatA. tyArapachI teone ardhaamUrta svarUpo evo Avyo ke samagra dezanA kalAkAro A sarjanapaddhatinA pratye AkarSaNa pedA thayuM. prabhAva heThaLa AvI gayA hatA. I.sa. 1961mAM teo jApAnanA pravAse gayA hatA. navA prayogo karavAnA jerAmabhAI khUba ja zokhIna che. tyAMthI pAchA AvyA bAda citrakalAne eka taraphI choDI blo phalaka para eka ja raMga pAtharI, jarUra jeTalI AkRti banAvI Jain Education Intemational Page #565 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 dilamAM UThatAM saMvedanone temaNe pragaTa karyAM hatAM. pRthvIpaTanuM avalokana karI teo e niSkarSa para AvyA che ke dharatI para mukhyatve be ja raMgo che-rAkhoDI ane kALo. AthI temanI citrakRtiomAM raMganI bahulatA jovA maLatI nathI. teo makkamapaNe mAne che ke citrakRti ochAmAM ochA raMgo vaDe taiyAra karI zakAya teTaluM vadhu sAruM. gujarAtamAM janmelA laMDanamAM vasatA kavi ane samAjasevaka DAhyAbhAI AzAbhAI paTela I.sa. 1989nA varSano 'vizvagurjarI' puraskAra jemane enAyata thayo che te DAhyAbhAI laMDanamAM vase che ane tyAM rahya gujarAtane vadhu UjaLuM karye rAkhe che. kheDA jillAnA suNAva gAme I.sa. 1920nA eprilanI 3jI tArIkhe janmelA DAhyAbhAI suNAvamAM prAthamika zikSaNa pUruM karI vadhu abhyAsa mATe iMglenDa gayA. I.sa. 1948mAM teo liMkana inanA berisTara thayA ane idI amInane kAraNe jANItA thayelA AphrikAnA yugAnDA dezanA kampAlA zaheramAM vakIlAtanA dhaMdhAmAM paDyA. kampAlAnA vasavATa daramiyAna temanI sevAbhAvanAne kAraNe yugAnDAnA AdaraNIya ane vizvAsapAtra vyakti banI gayA. ahIMnA vasavATa daramiyAna teo sAhitya pratye paNa AkarSAyA hatA. dezamAM vividha sthaLe yojAtI sAhitya-goSThiomAM teo sakriya bhAga letA. Ama sAhityakSetre paNa teoe nAmanA meLavI. temaNe kAvyo, navalakathAo tathA vArtAsaMgraho lakhI sAhityanI duniyAmAM potAnuM sthAna jamAvyuM che. 'dinu-dineza' upanAmathI temaNe sAhitya-sarjana karyuM che. yugAnDAmAM lokasevAkSetre temaNe karelA pradAnane kAraNe tathA sAhityaprItine kAraNe te dezabharamAM sukhyAta banyA. A nAmanAne kAraNe teo be vakhata yugAnDAnI pArlAmenTamAM cUMTAyA hatA. pArlAmenTanA virodhapakSe chAyA-pradhAnamaMDaLa'nI racanA karI hatI, jemAM teo nyAyakhAtAnA pradhAna hatA. yugAnDAnA sarvesarvA idI amInanA julamo divase divase vadhatA gayA. prajA trAhimAma pokArI UThI. DAhyAbhAIe iMdI amInano sajjaDa virodha karyo. aMte temane jelanA saLiyA pAchaLa dhakelI devAmAM AvyA. idI amInanA keTalAka aphasaro samaju ane vicArazIla hatA. DAhyAbhAI kevA prakAranuM vyaktitva 555 dharAve che te barobara jANatA hatA. AthI teoe DAhyAbhAIne AdarapUrvaka kArAgAramukta karyA. videzIo pratyenA idI amInanA asahiSNu vartanane kAraNe bhAratavAsIo tema ja anya videzIo moTI saMkhyAmAM yugAnDA choDI anya sthaLoe javA lAgyA. I.sa. 1972mAM DAhyAbhAIe paNa yugAnDA choDyuM ane laMDana vasyA. laMDanamAM ivekyUI esosiezananI sthApanA karI dezamAMthI sthaLAMtara karanArA hajAro videzI nAgarikone sthira jIvana gALavAmAM sahAyabhUta thayA. yugAnDAnA nirvAsitonA rIseTalamenTa eDavAijhara TrasTanA te TrasTI hatA. laMDana-vasavATa daramiyAna sAhityakSetre paNa temanI pravRtti prazaMsanIya rahI hatI. ahIM vasIne temaNe gujarAtI sAhitya ekeDemI, mahAtmA gAMdhI phAunDezana vagere sevAbhimukha saMsthAonI sthApanA karI sAhityakAra tathA samAjasevaka tarIke khUba ja nAmanA meLavI. DAhyAbhAIe lakhelA sAhityamAM mahattvanuM pradAna che mohana gAMdhI mahAkAvya'. aneka bhAgomAM vistarelA A graMthamAM temaNe gAMdhI-prazasti-kAvyanuM umadA sarjana karyuM che. gAMdhIjI pratye temane keTalo Adara che ane keTalo bhaktibhAva che te A kRti parathI joI zakAya che. temanA anya keTalAka kAvyagrantho che 'sphuraNA', 'kAvyaparimala', 'daradIla' 'jharaNAM' tathA 'aMkura'. 'anurAga ane utthAna' tema ja 'timiranuM teja nAmanI navalakathAo temaNe lakhI che. 'Agamana' ane 'zAlinI' jevA navalikAsaMgraho prakAzita karyA che. jeThAlAla trivedInA sAthamAM temaNe gujarAtI bhaktakavionAM bhaktipadonuM aMgrejImAM bhASAMtara karyuM che. bhagavadgItA para paNa eka ciMtanAtmaka graMtha sAhityapremIone temaNe AMpyo che. prasiddha arthazAstrI ane AyojanapaMcanA pUrva-upAdhyakSa dhanasukhalAla tulasIdAsa lAkaDAvAlA dhanasukhalAlabhAIno janma I.sa. 1916nA oNkTobara mAsanI cothI tArIkhe surata khAte thayo hato. prAthamika tathA mAdhyamika zikSaNa temaNe muMbaImAM prApta karyuM. I.sa. 1937mAM arthazAstrano viSaya laI muMbaI yunivarsiTInI skUla oNpha ikonomiksamAMthI snAtaka thayA. samAjazAstra tathA arthazAstranA viSayo sAthe ema.e. karI ela.ela.bI. paNa thayA. tyArabAda bhAratamAM karaverAnA kSetre nyAya-gujarAtanA saMdarbhamAM' nAmano mahAnibaMdha lakhI pIeca.DI. thayA. Page #566 -------------------------------------------------------------------------- ________________ papada dhanya dharA kArakirdIno AraMbha temaNe muMbaInI kolejamAMthI che. kaoNlejano abhyAsa zarU karyo te pahelAM zALAnA abhyAsa vyAkhyAtA banIne karyo. amerikA khAte paNa teo eka varSa daramiyAna ja te zataraMja, krikeTa, Tenisa, skeTiMga, svImiMga vividha saMsthAo sAthe joDAyelA hatA. I.sa. 1977mAM vageremAM khUba ja zokha dharAvatA hatA. Diska thro ke zoTapuTa jevI AyojanapaMcanA upAdhyakSa tarIke te nimAyA. jiMdagInA chellA medAnI ramatomAM paNa abhiruci dharAvatA tejasu vArtAkathana, tabakkAmAM teo amadAvAda khAte AvelA saradAra paTela zuddhalekhana tathA rucikara vAcanamAM paNa eTalA ja tejasvI che insTiTyUTa opha ikonomiksa enDa sozyala risarca khAte tathA ane baMne kSetre temaNe vividha pAritoSiko prApta karyA che. senTara phora moniTariMga inDiyana ikonomI (muMbaI)nA mAnAI bahu ja nAnI vaye eTale ke 10 varSanI vayajUthamAM temaNe nirdezaka hatA. sarakAre nImelA paMco, kAryajUtho, kamiTIo cesa-spardhAmAM prathama sthAna prApta karyuM che. I.sa. 1992, vageremAM temaNe saphaLatApUrvaka sahayoga Apyo che. teo 1993 ane 1994mAM zataraMjasarvavijetA ane I.sa. niSThAvAna adhyApaka hatA. adhyApanakArya uparAMta teo eka 1991thI I.sa. 1996 sudhI sabajuniyara cempiyana te rahyA saMzodhaka paNa rahyA hatA. I.sa. 1971mAM temane mahArASTra hatA. I.sa. 1994mAM mAtra tera varSanI uMmare te sTeTa opana sarakAra taraphathI 'uttama zikSakano evorDa ApavAmAM Avyo hato. cempiyana tarIke jAhera thayA hatA. traNa vakhata teo gujarAta vividha saMsthAo dvArA Ayojita "smAraka vyAkhyAna sTeTa repiDa cesa cempiyananuM pada meLavI cUkyA che. satata cha varSa zreNI'mAM temaNe bAra vyAkhyAno ApyAM hatAM. Aje A sudhI temaNe sTeTa saba-juniyara cempiyananuM biruda jALavI rAkhyuM vyAkhyAno akSaradehe suprApya che. temaNe covIseka pustako tathA hatuM ane bhAIlAlabhAI TophInA vijetA banyA hatA. vividha zIrSaka heThaLa 195 lekho lakhyA che. arthazAstrakSetre temaNe I.sa. 1997 DisembarathI I.sa. 1998nA julAI kareluM saMzodhana uttama sAbita thayuM che. A kArya mATe temane dAdAbhAI navarojI pAritoSika enAyata thayuM hatuM. mAsa sudhInA 8 mahinAnA samayagALAmAM te saba-juniyara cesa-cempiyana bananArA te prathama bhAratavAsI hatA. irAnanA I.sa. 1992nA eprilanI 15mI tArIkhe teo relave Ita nagaramAM I.sa. 1998mAM te eziyana juniyara cempiyana mArge amadAvAdathI muMbaI jaI rahyA hatA tyAre pravAsa banyA. sAthosAtha "oNskAra evorDamAM hAjara rahevAnuM nimaMtraNa daramiyAna ja temane hRdayarogano humalo Avyo ane ANaMda paNa temane maLyuM. viyetanAmamAM eziyana juniyara cesasTezane temaNe aMtima zvAsa lIdhA. cempiyana, ArjenTinAmAM varlDa-TIma cesa-cempiyana ane AMtararASTrIya khyAti dharAvatA gujarAtanA zataraMja ArmeniyAmAM varlDa cesa-cempiyana te banyA hatA. khelADI atyAra sudhImAM emaNe vividha evorDa hAMsala karyA che. tejas ravIndrabhAI bAkare temane "jayadIpasiMhajI evorDa', bhArata sarakAra taraphathI be vakhata viziSTa evorDa' tathA rASTrakakSAe "saradAra paTela evorDa prApta mAtra dasa varSanI uMmare je putrane tenA pitA zataraMja ramavAnI preraNA Ape, putra zataraMja para hAtha ajamAve ane karyA che. traNa suvarNacaMdraka, eka rajatacaMdraka meLavanAra tejas je AMtararASTrIya siddhi prApta kare te putra viSe kayA pitAne garva na prakAranI siddhi cesakSetre meLavI zakyA che tevI siddhi jIvanakSetre hoya? paNa meLave evI zubhecchA. e putra eTale I.sa. 1981nA me mAsanI bAramI vikhyAta kAchazilpI tathA suthArI kAmanA kasabI tArIkhe amadAvAda khAte janmelA tejasu ane pitA eTale trikamalAla jIvaNalAla mistrI amadAvAdamAM DaoNkTara tarIke prekTisa karatA ravIndrabhAI. trikamalAlano janma kheDA jillAnA mahemadAvAda tejas eka mAtra evA gujarAtI che, je hAlane tabakke tAlukAnA ghoDAsara gAme pahelI oNgaSTa I.sa. 1939nA roja zataraMjakSetre inTaranezanala mAsTara'no khitAba dharAve che. thayo. pitA jIvaNalAla eka samaye ghoDAsaranuM rAcaracIluM amadAvAdanI eca.ela. komarsa kolejamAMthI tejase snAtakanI banAvavAmAM vyasta hatA. A rIte trikamalAlane gaLathuthImAMthI ja padavI prApta karI che. abhyAsamAM e.tejasvI kArakirdI dharAve pitAno kalAvAraso sAMpaDyo che. Jain Education Intemational Page #567 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 papa0 trikamalAla uMmaralAyaka thayA eTale pitAe temane amadAvAdamAM pUruM karI AgaLa abhyAsa karavAne badale I.sa. kASThakalAmAM vizeSa tAlIma mATe koIka lAyaka guru pAse mokalavA 1945mAM mAtra bAra varSanI uMmare temaNe gujarAtI nATyamaMca vicAryuM. e jamAnAmAM vaDodarAmAM vasatA somanAtha mevADA para padArpaNa karyuM. gujarAtanI paraMparAgata lokakalA "bhavAI"nA kASThazilpI tarIke khyAtanAma hatA. putra trikamalAlane jIvaNalAle prathama strIkalAkAra tarIke teo jANItAM thayAM. I.sa. 194pathI A guru pAse vidyAprApti mATe mokalyA. paMcamahAla jillAmAM I.sa. 1954 sudhI "raMgamaMDaLa'nAM nATakomAM tathA I.sa. AvelA tAlImakendramAM joDAIne trikamalAle potAnI kalAsUjhane 1954thI be varSa mATe potAnI ja nATyasaMsthA 'naTaraMga' UbhI ora vikasAvI hatI. A tAlImakendramAM sAro pagAra temane maLe karI temaNe temAM abhinaya Apyo. abhinaya uparAMta evI pUrI zakyatA hatI, paraMtu kASThakalAne jIvaMta rAkhavAnA nATyaprayogonuM digdarzana paNa temaNe saMbhALyuM che. je nATakonuM dhyeyane anusarI temaNe uttama vaLatara ApI zake evI nokarIno emaNe digdarzana karyuM che temAM "sarAI kI bahAra' (hiMdI), asvIkAra karyo ane amadAvAdamAM AvelA sTeTa DijhAina saubhAgyakAMkSI kesarabAI', "navalazA hIrajI', "posTara vagere senTaramAM joDAyA. ahIM rAjyabharamAMthI tAlImArthIo AvatA dhyAnapAtra che. A uparAMta kailAsa paMDyA sAthe paNa temaNe ghaNAM hovAthI A saMsthA dvArA kASThazilpakalAne gujarAtamAM vega nATakonuM digdarzana saMbhALyuM che. nATakane lagatI ghaNI ApavAno temano hetu siddha thayo. kAryazibiro, nidarzananA zikSaNavargo tathA udayapura khAte I.sa. trikamabhAI alpabhASI che. bole che ghaNuM ochuM paraMtu 1987mAM Ayojita "akhila bhAratIya bolotsava'nA pazcima kAma kare che ghaNuM vadhAre. temane AtmaprazaMsA lagarIke pasaMda vibhAganA samArohanuM saMcAlana temaNe saMbhALyuM hatuM. nathI, chatAM temanI kalAzakti uttama ane advitIya che. DenmArkanA pATanagara kopanaheganamAM tyAMnI sarakAranA mahemadAvAda tAlukAnA bArejaDI gAme temaNe eka AmaMtraNa para teo traNa aThavADiyA mATe gayAM hatAM ane varkazopa kholI che. A varkazopamAM kASThakalAkArIgIrInA suMdara bhavAI para kAryazibiranuM Ayojana karyuM hatuM. soviyeta saMgha namUnAo moTI saMkhyAmAM sacavAyA che. Ayojita bhAratIya kalA mahotsavanI sAMskRtika samitinA tathA gujarAta sarakAranI zikSaNanI navI tarehanA saMdarbhamAM nimAyelI trikamalAlabhAIne nezanala DrATsamena evorDa (I.sa. salAhakAra samitinAM teo sabhya hatAM. temaNe lakhelAM reDiyo1972), rASTrIya puraskAra (I.sa. 1973) maLyA hatA. temaNe dharmaratha' nAmanI eka kASThakRtinuM sarjana karyuM che. A kRtine nATako AkAzavANI parathI moTI saMkhyAmAM prasArita thayAM che. tAmrapatra tathA 2500 rUpiyAnuM pAritoSika enAyata karavAmAM temane maLelA vividha evorDomAM "AnaMda bajhAra' AvyuM hatuM. patrikAno kriTiksa evorDa "apsarA'; gujarAta rAjyanI I.sa. 1978mAM raziyAmAM mosko khAte TreDa phera yojAyo nATyaspardhAmAM satata traNa varSa sudhI utkRSTa abhinaya mATeno hato. A meLAmAM teo oNla inDiyA henDIkrAphTa borDanA evorDa, dilhImAM uttama digdarzanano evorDa tathA AjIvana pratinidhi tarIke upasthita rahyA hatA. tatkAlIna soviyeta nATyakalAkAra tarIkeno "omakAranAtha ThAkura evorDa' vizeSa vaDApradhAna kaoNsijinane maitrInA pratIkarUpe eka suMdara kASThazilpa ullekhanIya che. enAyata karavAmAM AvyuM hatuM. A kASThazilpa trikamalAlabhAInI calacitronA abhinetA tathA digdarzaka sarajata hatI. nagendra majamudAra gujarAtI rUperI padanA, AkAzavANInA tathA I.sa. 1894mAM vaDodarAmAM janmelA nagendra majamudAre dUradarzananAM jANItAM kalAkAra tyAM ja abhyAsa karI polIsa khAtAnI nokarI svIkArI hatI. dAminI mahetA I.sa. 1923thI zarU karI be varSa mATe avetana raMgabhUmi mATe I.sa. 1933nA okTobaranI chaThThI tArIkhe amadAvAda kAma karyuM ane keTalAMka nATakonuM digdarzana saMbhALyuM. raoNyala ArTa rUDiyomAM paNa temaNe thoDo vakhata kAmagIrI karI hatI. te vakhate khAte temano janma thayo. pitA jIvaNalAla zarAphanI kAmagIrI astitvamAM rahelI "lakSmI phimsa kaMpanI'mAM maNilAla joSI karatA. mAtAnuM nAma hatuM sarasvatI. prAthamika zikSaNa Jain Education Intemational Page #568 -------------------------------------------------------------------------- ________________ papa8 dhanya dharA digdarzaka tarIke sevA ApatA hatA. teo "khAMDAnA khela' nAmanI bALapaNathI ja naTavara citrakaLAnA zokhIna. koI paNa eka gujarAtI philma utArI rahyA hatA. A philma adhUrI hatI padArtha ke dazya jue eTale aMtaramAM vasato citrakArano jIva tenAM tevAmAM ja maNilAlanuM avasAna thatAM nagendra e philma pUrI karI vividha pAsAMonuM jhINavaTabharyuM avalokana kare ane tene citrastha hatI. kare. amadAvAdanI zeTha sI. ena. phAIna ArTsa kolejamAM temane e samaye IndulAla yAjJika philmonA proDyusara (nirmAtA) abhyAsa karavAnI taka sAMpaDI. ahIM temaNe citrakaLAno saghana tarIke jANItA thayA hatA. teoe nirmANAdhIna karelI kALInA abhyAsa karyo. sabhAgye temane rasikalAla parIkhanuM mArgadarzana ekkA", "rasIlI rANI' jevI philmonuM digdarzana nagendra karyuM hatuM. kaoNlejamAM maLyuM ane I.sa. 1956mAM temaNe citrakalAno ImpIriyala philma kaMpanI nAmanI philmo banAvatI kaMpanInA DiplomAM meLavyo. I.sa. 1958mAM muMbaInI sara je. je. skUla kAtila kAThiyANI'nuM digdarzana paNa nagendra karyuM hatuM. vadhumAM oNpha ArTsamAMthI ArTa mAsTarano DiplomA meLavI rAjasthAnanI raNajita mUviTona tathA kaisare hiMda suDiyo dvArA taiyAra thaI rahelI vanasthalI vizvavidyAlayamAM thoDA samaya mATe rahyA ane philmonA paNa te digdarzaka rahyA hatA. je philmonuM digdarzana temaNe bhIMtacitro viSe abhyAsa karyo. pachI amadAvAda AvyA. ahIM saMbhALyuM hatuM temAMnI lagabhaga badhI sTaMTa philmo ja hatI. kyAreka | zeTha sI. ena. phAina ArTsa kolejamAM adhyApaka tarIke I.sa. arebiyana nAiTsanI kathAo jevI camatkArothI bharapUra philmonuM - 1958thI I.sa. 1962 sudhI sevA ApI. amadAvAda vasavATa paNa digdarzana karyuM hatuM. jo ke "zatakartA zivAjI' nAmanI daramiyAna gujarAtanA khyAtanAma citrakAro jevA ke pIrAjI aitihAsika philma paNa temaNe saMbhALI hatI. I.sa. 1933mAM sAgarA, chaganalAla jAdava, bAlakRSNa paTela, jerAma paTela tathA pratimA pikjharsa nAmathI tathA I.sa. 1934mAM hanI Tokijha TaoNkijha zarada paTelanA sAthamAM dilhI, amRtasara, muMbaI vagere zaheromAM nAmathI temaNe be Tokijho sthApI hatI. jUthapradarzano bharyA. nagendranA suputra nInu majamudAre (1915-2000) paNa I.sa. 1963mAM teo amerikA gayA. hAla te gujarAtI sugama saMgItakSetre sukIrti prApta karI hatI. nyUyorkamAM rahe che. I.sa. 1946mAM nagendra majamudAre temanI chellI philmo amerikA jatAMveMta te philADelphiyA sthita yunivarsiTI svadeza sevA" ane "talavAravAlA'nuM digdarzana karyuM hatuM. temanA oNpha pensilveniyAnI skUla opha phAina ArTsamAM joDAyA ane jIvanakALa daramiyAna temaNe lagabhaga cAlIseka philmonuM I.sa. 1965mAM mAsTara opha (phAina) ArTsanI DigrI prApta digdarzana karyuM hatuM. I.sa. 192pathI digdarzanakSetre jhukAvI I.sa. karI. A samaya daramiyAna temane zikSikA citrakAra jeneTa 1946 sudhInAM 21 varSanA gALAmAM temaNe A javAbadArI brosiyasano paricaya thayo, je aMte lagnajIvanamAM pariNamyo. nibhAvI hatI. naTavarane jhona DI. rokaphelara ziSyavRtti maLI hatI. nyUyorka ane temaNe banAvelI ghaNI philmo rUperI paDade saphaLa thaI che. amerikAnA aneka citrakAra-zilpIo sAthe temaNe gADha saMbaMdha temAMnI keTalIka che : yazodevI', "khAMDAnA khela', "gaoNDesa bAMdhyo che. mahAkAlI', 'punarlagnanI patnI', "vAsavadattA', "alabelo savAra', "dIvAno', "gvAlana", "kAzmIranuM gulAba', "mAtRbhUmi', temanAM citronuM pradarzana amerikAmAM vividha samaye philADelphiyA, DelAvara, bosTana, nyUyorka, siDanI ane mirjhA sAhiba', "patita-pAvana'. mikimaTalasTana khAte yojAyuM hatuM. kaLAkAronI uttama kRtio gujarAtanA hovA chatAM amerikAmAM sthira thayelA sAcavI rAkhanArI amerikAnI keTalIka saMsthAo jevI ke bosTana amUrta citrakalAnA siddhahasta citrakAra myujhiyama, vhiTanI myujhiyama opha amerikana ArTa, yunivarsiTI naTavara prahalAdajI bhAvasAra oNpha DelAvara, lAibrerI oNpha koMgresa, meTropoliTana myujhiyama eka nAnakaDI prAthamika zALA gujarAtanA goThavA nAmanA oNpha ArTa, yunivarsiTI opha roDa vageremAM naTavaranI citrakRtio kAyama mATe pradarzita karavA svIkArAI che. gAmaDAmAM kAryarata hatI. prahalAdajI bhAvasAra e zALAmAM AcArya. temane tyAM I.sa. 1934nA eprila mAsanI 7mI yunivarsiTI opha hoDa AilenDamAM temaNe kalAzikSaka tarIke tArIkhe naTavarabhAIno janma thayo. kAma karyuM che. Jain Education Intemational Page #569 -------------------------------------------------------------------------- ________________ papa9 zAzvata saurabha bhAga-2 amUrta citrakalAne temaNe prAdhAnya ApyuM che ane I.sa. 2001nA jAnyuArImAM kacchamAM thayelA bhUkaMpa jIvanabhara e kalAnI sAdhanA karI che. ati vizALa citraphalakane vakhate lokonI ane milkatanI pAyamAlI nIrakhI temaNe roTarI jamIna para mUkI TrolI, sIDI vagerenI madadathI, UMcethI vividha klabane upakrame e vistAramAM ghaniSTha sevA karI hatI. raMgo reDIne paNa teo citro banAve che. judA judA viSayo para aMgrejImAM lakhAyelA temanA lekho saMskArasevaka, niSNAta arthazAstrI, udyoga- saMsthApaka vividha vartamAnapatromAM tathA sAmayikomAM prakAzita thAya che. tathA enArDo phAunDezananA Adya-saMsthApaka muMbaImAM vasI moTI uMmara hovA chatAM teo badhI rIte sakriya jIvana jIve che. naTavaralAla motIlAla brahmabhaTTa gujarAtanAM parvatArohaka gujarAtanA pATaNa tAlukAnA jaMgharALanA vatanI naTavaralAlanAM mAtAnuM nAma maNibahena hatuM. maNibahena dhArmika naMdinI mohanadAsa paMDyA vRttinAM hatAM. mAdhyamika sudhInuM zikSaNa naTavaralAle pATaNamAM mAtra dasa varSanI nAnI uMmare jyujis ane karATe jevA lIdhuM. vaDodarAnI baroDA koleja, pUNenI phargyusana kaoNleja tathA aMgakasaratanA prayogomAM kuzaLatA prApta karanAra naMdinIno janma muMbaInI skUla oNpha ikonomiksa tathA gavarmenTa laoN kaoNlejamAM I.sa. 1942nA me mAsanI 7mI tArIkhe thayo che. pitA temaNe ucca zikSaNa meLavyuM. mAdhyamika zikSaNa daramiyAna teo mohanadAsa paTela amadAvAdamAM AvelA mANekalAla jeThAbhAI hastalikhita sAmayiko tathA bhIMtapatronuM prakAzana karatA. pustakAlayanA graMthapAla hatA. medAnI ramatagamatomAM naMdinInI akhila bhAratIya sanadI sevAonI kasoTImAM saphaLa thaI vizeSa ruci che e jANI pitAe putrIne e kSetramAM vikAsa te I.sa. 1951mAM kolakAttAnI mahesUlI nokarImAM joDAyA. sAdhavA protsAhita karI. I.sa. 1957mAM teo pUrva AphrikA gayA. tyAM vakIlAta karI amadAvAda khAte ucca zikSaNa prApta karI himAlayanAM ane audyogika gRhonA salAhakAranI kAmagIrI bajAvI. vIsa zikharo sara karavA UpaDatI gujarAtI bhAIbahenonI eka TImamAM varSanA videzI vasavATa pachI I.sa. 1977mAM te bhArata AvyA I.sa. 1968mAM kevaLa 18 varSanI vaye naMdinIbahena joDAyAM ane ejisa kemikala inDasTrIjhanA menejiMga DirekTaranA pada para ane laghukailAsa, gaMgotrI, mAtrI tathA maitrInAM zikharo para rahI tyAM dasa varSa sevA ApI. A udyoga 'AMtarrASTrIya padArpaNa karyuM. I.sa. 1963mAM zrI kailAsa nAmanA zikhara para caMdariyA grupanA ekama tarIke astitvamAM hato. tyArabAda ArohaNa karyuM. A zikhara 6,614 mITara UMcuM che. je TImamAM khaMDelavAla phero elaoNijha li.nA sIniyara eDaminIsTreTiva heDa naMdinIbahena A zikhara para pahoMcyAM hatAM te TIma kevaLa tarIke kAma karI AMtararASTrIya kSetranA salAhakAra tarIke kAmagIrI bahenonI ja hatI. tethI temanuM A parAkrama vadhu prazaMsAtmaka bajAvI. AthI teo samagra vizvamAM vikhyAta banyA che. nIvaDyuM. bIjuM eka anAmI zikhara A bahenoe sara karyuM ane gujarAta ane mahArASTranA grAmya vistAranA sarvAgI tene "gujarAta' nAma ApyuM. vikAsa mATe pravRtta enArDa phAunDezananA teo saMsthApaka ane A samaya daramiyAna himAlayanA sarvocca zikhara para TrasTI hatA. grAmasevA ane grAmazikSaNamAM teo vartamAnakALamAM ArohaNa karI prathama vijaya prApta karanAra tenasiMga norTe sAthe pravRtta hoI vizvabharamAM jANItA thayA che. A pravRttione kAraNe temane paricaya thayo. e samaye tenasiMga himAlaya parvatArohaNa deza-videzanA aneka dIrdha pravAso teo kheDe che. "maNibhavana' zALAnA pratyakSa prazikSaNanA saMcAlaka hatA. naMdinInAM sAhasonI tathA "gAMdhI phAunDezana' sAthe te ghaniSTha rIte joDAyelA che. eka tenasiMga para UMDI chApa paDI. I.sa. 1973mAM bhAratavariSTha roTarI sabhya tarIke teo muMbaI roTarI klaba sAthe nyujhIlenDanI eka saMyukta TukaDI himAlaya ArohaNa karavA tatpara saMkaLAyelA che. kenyAnA nairobI khAte temaNe I.sa. 1991mAM thaI. naMdinI A TImanAM upasukAnI hatAM. adhuM caDhANa karyA pachI jayapura phUTa' banAvatI phekTarInI sthApanA karI che. temanA putra vAtAvaraNa ekadama bagaDyuM. ArohaNa karatI TukaDIne pAchA milanakumAra "vizva garIbI-nivAraNa" vibhAganA vaDA tarIke pharavAnI salAha ApavAmAM AvI paraMtu nyujhIlenDanI bALAoe sevA Ape che. A cetavaNInI avagaNanA karI caDhAI cAlu rAkhI. pariNAma Page #570 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 560 dhanya dharA e AvyuM ke eka durghaTanAmAM traNa kanyAone jAnathI hAtha dhovA nATyaprayogomAM vividha bhUmikA nibhAvI che ane dastAvejI paDyA. naMdinI paNa UMDI khINamAM jaI paDyAM. temanI bUmo philmo paNa banAvI che. gujarAtI mAhitI-citro uparAMta sAMbhaLI eka zerapA tyAM gayo ane mahAmuzkelIe naMdinIne pratibhAe bhojapurI tathA hindI bhASAmAM paNa keTalAMka bacAvyAM. mAhitIcitro banAvyAM che. gujarAta sarakArane upakrame 15 dhruvakumAra paMDyA sAthe lagnasaMbaMdhathI I.sa. 1969mAM dastAvejI philmonuM sarjana karanArAM pratibhA TI.vI. para darzAvAtI joDAyelAM naMdinIbahena pati dhruvakumAranA sAthamAM parvatArohaNa mAhitI philmonuM digdarzana karI cUkyAM che. viSenI tAlIma utsAhabhera ApatAM. I.sa. 1990mAM dhruvakumAra temanI utkaTa nATyakalAnI kadararUpe temane vividha mRtyu pAmyA. tyArabAda naMdinIbahena AbunI gujarAta saMsthAo dvArA vidhavidha mAna-akarAmothI vibhUSita karavAmAM parvatArohaNa prazikSaNa zALAnAM AcAryA banyAM. I.sa. AvyAM che. gujarAta rAjyanI nATya-spardhAomAM uttama 1995mAM A pada parathI nivRtta thaI amerikAmAM sthAyI thayelA abhinaya ApI pratibhA rAvaLa aneka pAritoSiko jItI cUkyAM putra arUpa sAthe rahe che. che. "rANIne game te rAjA', "pAMpaNa palapala palake', - parvatArohaNa kSetre gaNanApAtra yogadAna ApyuM tethI calakacalANuM', "karakyu', 'hanImUna' vagere gujarAtI nATakomAM naMdinIbahenanuM aneka rIte mAna-sammAna thayuM che. temanI ucca temaNe zreSTha bhUmikA bhajavI che. dilhI sthita akhila bhAratIya zikSaNanI mAtRsaMsthA gujarAta kaoNleje paNa naMdinInuM bahumAna karyuM nATya-spardhAmAM pratibhA zreSTha abhinetrI tarIke oLakhAyAM che. hatuM. gujarAta saMgIta-nATaka akAdamI dvArA I.sa. 1991-92no gujarAtI abhinetrI, nirmAtrI ane digdarzaka 'gaurava puraskAra' temane maLyo hato. pratibhA rAvaLa A uMmare paNa haju teo raMgamaMca ane nATyakalAnA utkarSa mATe pUrAM sakriya rahyAM che. sapTembara, 1939nI 1pamI tArIkhe janmelAM pratibhA arthazAstra-rAjakAraNanA viSayo sAthe bI.e. thayAM che. temaNe bhAratIya saMskRtinA vidvAna-saMzodhaka ane lekhaka nATyakalAno DiplomA paNa meLavyo che. pravINacaMdra cimanalAla parIkha temanA pitAnuM nAma rasikalAla che. pravINacaMdrabhAIno janma kheDAmAM I.sa. 1937nA raMgabhUmi sAthenA ghaniSTha saMparka daramiyAna pratibhAne mArcanI 26mI tArIkhe thayo hato.. lAgyuM ke nATyakalAnA vikAsamAM UcharatI vayanAM bALako mahattvanuM yogadAna ApI zake tema che. tethI gujarAtanAM vividha prAthamika tema ja mAdhyamika zikSaNa temaNe mahemadAvAdamAM nagaromAM tathA grAmINa vistAramAM temaNe nATyazibiro calAvI. lIdhuM. amadAvAda khAte vadhu abhyAsa karI I.sa. 1959mAM bI.e. thayA. ema.e. karatAM bhAratIya saMskRti viSaya rAkhI teo saMgIta-nATaka akAdamInAM paNa sadasya rahI I.sa. 1961mAM prathama naMbare uttIrNa thayA hatA. temanI zaikSaNika cUkyAM che. AkAzavANI tathA dUradarzananAM te salAhakAra kalAkAra saphaLatA badala zeTha cinubhAI lallubhAI mahetA suvarNacaMdraka che. ucca zikSaNa kSetre temaNe thoDo vakhata nATyavibhAganA temane maLyo hato. gujarAtamAM brAhmIthI nAgarI sudhIno lipivyAkhyAtA tarIke sevA ApI che. prIti thiyeTarsa nAmanI vikAsa' viSaya para saMzodhana-nibaMdha lakhI I.sa. 1967mAM te nATyasaMsthA sthApI te dvArA vividha sAMskRtika kAryakramo temaNe pIeca.DI. thayA. A zodhanibaMdha mATe I.sa. 1971-75nA rajU karyA che. A rIte samAjamAM sAMskArika sabhAnatA jAgrata gALAno narmada caMdraka temane ApavAmAM Avyo hato. karavA teo prayatnazIla rahyAM che. atyAre A saMsthAnA teo menejiMga TrasTI che. rAjakoTanI vIrabAI mahilA kaoNlejamAM temaNe I.sa. 1975 sudhI bhAratIya saMskRtinA prAdhyApaka tarIke kAma karyuM. lagabhaga 40 varSothI nATyapravRtti sAthe saMkaLAyelAM I.sa. 1975thI bho. je. adhyayana ane saMzodhana vidyAbhavananA pratibhAe paMdareka nATakonuM digdarzana karyuM che, lagabhaga 100 rIDara tarIke joDAyA. I.sa. 1982thI te ja saMsthAnA niyAmaka Jain Education Intemational Page #571 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 banyA ane adhyApaka tarIke paNa kAmagIrI bajAvI. atyAra sudhImAM pIeca.DI.nI DigrInA mArgadarzaka tarIke ghaNA vidyArthIone sahAyabhUta thayA che. atyAra sudhImAM vividha bhASAnAM aneka sAmayikomAM temanA 141 jeTalA lekho prasiddha thayA che. temaNe lakhelAM pustakomAM saMzodhana, saMpAdana, anuvAda, vivecana ane bALasAhityano samAveza thAya che. A viSayo para temaNe lakhelAM 34 pustakomAMthI 'bhAratano sAMskRtika itihAsa', 'gujarAtamAM brAhmIthI nAgarI sudhIno lipivikAsa', 'bhAratadarzana', 'bhAratIya prAcIna zilpakalA', 'madhyakAlIna bhAratamAM Arthika jIvana ane saMgaThana', bhAratIya sikkAzAstra' ane 'amadAvAdamAM bhadra vistAranAM maMdiro' gaNanApAtra che. bho. je. vidyAbhavananA saMzodhana viSayaka traimAsika 'sAmIpya'nA teo saMpAdaka hatA. gujarAta itihAsa pariSadanA maMtrI tathA pramukha banyA hatA ane A sthAno para rahI temaNe kiMmatI sevA ApI che. zrImadbhAgavata mahApurANanA keTalAka skaMdhanuM temaNe saTIka bhASAMtara karyuM che. kirITakumAra je. davenA sAthamAM temaNe svAminArAyaNa zilpa-sthApatyakalA' nAmanuM pustaka lakhyuM che. A pustaka mATe temane gujarAta sAhitya akAdamInuM prathama pAritoSika maLyuM che. atyAra sudhImAM bhAratIya saMskRti viSe je umadA sAhityanuM temaNe sarjana karyuM che tene biradAvavA I.sa. 1997mAM eka jAhera samAraMbha yojAyo hato. A samAraMbhamAM nyU DAimenzansa oNpha ikaoNlaoNjI' nAmano abhinaMdanagraMtha taiyAra karavAmAM Avyo hato. gujarAtI vizvakozanuM je mUlyavAna prakAzana cAlu che temAM teo samAjavidyAnA saMpAdaka che. gujarAtanA DisTrikTa gejheTiyarsa mATe paNa temaNe lekho lakhyA che. kApaDaudyoganA vikhyAta saMzodhaka ane aTIrAnA pUrvaniyAmaka priyavadana chaganalAla mahetA sonAnI mUrata suratamAM I.sa. 1920nA me mAsanI pahelI tArIkhe chaganalAla mahetAne tyAM eka putra janme che. chokarAnAM phoIbAe jyAre tenuM nAma priyavadana pADyuM tyAre kApaDa-udyoga kSetre te nAmanA meLavaze evuM koIe dhAryuM nahotuM. muMbaImAM abhyAsa karI teo vijJAnanA snAtaka (bI.esasI.) thayA. A parIkSAmAM prathama vargamAM prathama sthAna 51 meLavI sarakAra taraphathI apAtI ziSyavRtti temaNe prApta karI. vadhu abhyAsa mATe teo amerikA gayA. tyAM prinsaTana yunivarsiTImAM praveza meLavI anusnAtaka thayA. pIeca.DI.nI DigrI paNa temaNe pachIthI prApta karI. zarUAtamAM dvArakA tAlukAmAM AvelA mIThApuranA tAtA kemikalsamAM tathA anya udyogomAM nokarI karI anubhava meLavyo. I.sa. 1949mAM 'amadAvAda TeksaTAilsa inDasTrIjha risarca esosiezana' (aTIrA)mAM joDAyA. ahIM rasAyaNa-vibhAgane vikasAvavA temaNe sakhata mahenata karI, temaja selyulaoNjha rasAyaNa kSetre eka vizeSa kAryajUthanI racanA karI. A jUthanI madada vaDe temaNe A kSetre sarAhanIya saphaLatA prApta karI. temanuM A pradAna samagra rASTramAM mahattvanuM sthAna prApta karI zakyuM. pariNAme DaoN. priyavadana mahetAne vividha yunivarsiTIomAM pIeca.DI.nA mArgadarzaka tarIkenI mAnyatA maLI. temaNe moTI saMkhyAmAM zodhanibaMdho lakhyA hatA. temanA lekho aneka takanIkI sAmayikomAM prakAzita thatA. temanA eka nibaMdhane jApAnano 'eziyA prokTiviTI oNrgenijhezana evaoNrDa' maLyo hato. I.sa. 1965mAM teo aTIrAnA niyAmaka banyA. aTIrAno sarvAMgINa vikAsa sAdhI temaNe te saMsthA mATe yunAiTeDa nezansa DevalapamenTa praoNjekTa meLavyA ane aTIrAne samagra eziyAnI sarvotkRSTa saMzodhana-saMsthA tarIke nAmanA apAvI. kApaDakSetre kaMI ne kaMI navuM karavA teo sarvadA tatpara rahetA. kApaDa-udyoganA anusaMdhAnamAM bharAta koI paNa mahattvanA seminAra ke pariSadamAM temanI upasthiti rahetI. surata khAte temaNe mena meiDa TeksaTAila risarca esosiezana' (maMtrA)nI sthApanA karI ane temAM mAnArha sevA ApI. temane vAcanano asAdhAraNa zokha hato. niyamitatAnA atiAgrahI evA priyavadanabhAIne Tenisa ane brijano paNa khUba ja zokha hato. zistanA paNa teo teTalA ja AgrahI hatA. amadAvAda khAte I.sa. 1996mAM temanA janma mAsa me mAsanI 26mI tArIkhe temaNe aMtima zvAsa lIdhA. gujarAtanA amUrta kalApaddhatinA khyAtanAma citrakAra bAlakRSNa paTela je kalAkAra nijAnaMda khAtara amUrta citrakalAnI sAdhanA karI zake ane sAhityakSetre paNa eTalI ja saraLatAthI je sarjana karI zake evA gujarAtanA ciMtanazIla citrakAra bAlakRSNano Page #572 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 562 dhanya dharA janma amadAvAda khAte I.sa. 1925mAM thayo che. zizuvayathI TekSaTAilsa DijhAInara tarIke paNa sevA ApI che. ja citra pratye temane bhAre lagAva. - I.sa. 1957mAM kendrIya lalitakalA ekeDemIno evorDa gujarAtanA kalAguru tarIke vikhyAta thayelA ravizaMkara temane maLyo hato. rASTrapati dvArA apAto nezanala evorDa temane rAvaLa sthApita "gujarAta citrakalA saMgha'mAM prAraMbhamAM dAkhala thaI I.sa. 1969 temaja I.sa. 1978mAM enAyata thayo hato. temaNe citrakalAnI tAlIma meLavI. amadAvAdamAM eka mitra sAthe sAhityakSetre kAvyalekhana para temaNe potAno hAtha rahI citrakalAmAM UMDe UtaravAmAM te prayatnazIla rahyA. te kALe ajamAvyo che. raMgamaMca para abhinaya paNa Apyo che. vaDodarAmAM nArAyaNa zrIdhara bendra phekalTI oNpha phAina ArTsamAM lAbhazaMkara ThAkara likhita "manasukhalAla majiThiyA' nAmanA citrakalAnuM adhyApana karAvatA. bannenI gurukaMThI bAlakRSNa bAMdhI ebsarDa nATakamAM temaNe Apelo abhinaya abhinetA tarIke ane adhyayana cAlu rAkhyuM. A tAlIma meLavatI vakhate bAlakRSNa temane sukIrti apAve tevo hato. vyAyAma kSetre paNa yuvAvasthAmAM zikSArthI tarIke vidhisara nahIM joDAyA hovAthI te koI parIkSAmAM temaNe dhyAnapAtra sAdhanA karI hatI. kustImAM prAvINya prApta besI zakyA nahotA. AthI temane koI DigrI maLI zake evuM karanArA yuvAna bAlakRSNa paTela be varSa sudhI gujarAta rAjayanA nahotuM. madhyama vajanavALAomAM sarvazreSTha sthAne rahI cUkyA che. tAlIma pUrI karI teo amadAvAdamAM vasyA. ahIM hiMdustAnI zAstrIya saMgIta-paddhatinA vikhyAta kalAkAra amUrta citrakalAnI sAdhanA zarU karI. kalAguru ravizaMkara rAvaLa A citrapaddhatine nApasaMda karatA. AthI eka zaktizALI ziSya | bhIkhubhAI bhAvasAra amUrta citrakalA apanAvI che e jANI ravizaMkara khinna thayA. I.sa. 1942mAM thayela 'hiMda choDo AMdolana vakhate amadAvAda-nivAsa daramiyAna jerAma paTela ane pIrAjI kevaLa 13 varSanI vayanA bhIkhubhAIe bhaNatara choDyuM ane sAgarA jevA citrakArone Adhunika kalAmAM vega maLe te mATe hArmoniyama vagADI saMgItakArone sAtha ApatAM zAstrIya bAlakRSNabhAIe te saune sAro evo sAtha Apyo. saMgItakSetre praveza meLavyo. pitA bhagavAnadAsa sArA hArmoniyama "minimalisTa ArTa' tarIke oLakhAtI amarta vAdaka hatA. I.sa. 1929nA me mAsanI trIjI tArIkhe janmelA citrakalAnI eka viziSTa zAkhA pratye bAlakRSNa AkarSAyA. A bhIkhubhAIe sAta varSanI uMmarathI ja zAstrIya saMgItanI kalAnI asara heThaLa kAma karatA kalAkAro ati AchA, saumya bArAkhaDI ghUMTavAnI zarUAta karI hatI. temanA kAkA ghelAbhAI ane komaLa raMgono upayoga karI darzakanA cittamAM kalAkRti dvArA paNa zAstrIya saMgItanA jANakAra hatA. zAMta rasa vaheto kare che. atyaMta pAtaLI betraNa rekhA, betraNa gvAliyara gharAnAnA saMgItakAra paMDita kAzInAtha tuLapuLe vartuLa ane betraNa biMdu-basa ATalA mAdhyama vaDe A prazAkhAno pAse bhIkhubhAIe I.sa. 1946thI I.sa. 1952 sudhI citrakAra potAnI kRtimAM sUkSma saMvAda Ubho kare che. AkhI zAstrIya kaMThya saMgItanI tAlIma meLavI. I.sa. 1948mAM kRtinuM saMpUrNa Akalana karavA mATe darzakane paNa mahenata karavI AkAzavANI muMbaI parathI temaNe prathama kAryakrama rajU karyo. paDe che. atyalya mAdhyamothI racAyelI kRtine dhyAnapUrvaka nIrakhyA mevAtI gharAnAnA saMgItakAra paMDita maNirAmane bhIkhubhAIe guru bAda darzakane kalAkRtinI khUbIo samajAya che. vAstavika jIvana ' tarIke vidhipUrvaka svIkAryA hatA. I.sa. 1957nuM e varSa hatuM. ane A kalA vacce koI saMbaMdha raheto na hovAthI sAmAnya saMgIta mArtaDa paMDita jazarAja maNirAmanA nAnAbhAI thAya. temanI manuSyo mATe A kalAnamUnA AsvAdya banatA hotA nathI. sAthe bhIkhubhAI dezanA vividha sthaLoe saMgIta-samAraMbhomAM jIvanamAM UbharAtI vividha lAgaNIo ke jIvanasaMgharSanI bhAga levA mATe ghUmyA ane anubhava meLavyo. AkAzavANIe takalIpho AvI citrakRtimAM anupasthita rahe che. temane "e' greDanA kalAkAra tarIke mAnyatA ApI che. amadAvAda amadAvAdamAM sAbaramatI nadInA paTamAM retInI madadathI dUradarzana parathI teo saMgIta-kAryakramo rajU kare che. amerikA asthAyI zilponI paNa temaNe racanA karI che. bhAtacitra pratyenI ane keneDAnA pravAse be vakhata jaI tyAM zAstrIya saMgItanA temanI AgavI sUjha ane pedA thayelA mAnasika darzanane mUrta rUpa kAryakramo rajU kayA che. kAryakramo rajU karyA che. ApavAnI hathoTIne kAraNe keTalIka kApaDa-milomAM temaNe vaDodarAnI jANItI nATyasaMsthA "triveNI' tathA Jain Education Intemational Page #573 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 jUnAgaDhanI saMtasabhA dvArA 'svarasAdhanA' evorDa temane maLyo che. muMbaInI kalAgurjarI saMsthAe temane 'kalAgurjarI' evorDathI sammAnyA che. gujarAta saMgIta-nATaka akAdamIe temane 'gaurava puraskAra' arpaNa karyo che. gujarAta rAjya saMgIta-nATaka akAdamInA teo sabhya rahI cUkyA che. chellAM keTalAMya varSothI saMgIta zIkhavA utsuka saMgItapremIone vinAmUlye saMgIta-zikSaNa ApI rahyA che. saMgIta zIkhanArAo pratye bhIkhubhAIne pitA samAna sneha-prema hovAthI dezavidezamAM temaNe bahoLo ziSyavarga Ubho karyo che. e ziSyavargamAM hareza bhAvasAra, azoka zAha, suzIla bhAvasAra vagere gaNanApAtra che. atyAra sudhImAM temaNe valasADa sthita 'kalAyatana' bIlImorAnI 'svarasAdhanA', navasArI khAte kAryarata rahelI 'navasArI saMgIta maMDaLI' jevI vikhyAta sAMskRtika saMsthAomAM mUlyavAna sevA ApI che. muMbaI lejisleTiva esembalInA adhyakSa, lokasevaka ane svAtaMtryasenAnI bhogIlAla dhIrajalAla lAlA 'lAlA kAkA' tarIke janasamudAyamAM jANItA thayelA bhogIlAlanA pitA dhIrajalAla nyAyAdhIza hatA. bhogIlAle prAthamika zikSaNa amadAvAda tathA suratanA olapADAmAM lIdhuM hatuM. vaDodarA kaoNlejamAMthI teo grejyueTa thayA. pachIthI kAyadAnI DigrI meLavI temaNe I.sa. 1901thI vakIlAtanA dhaMdhAmAM jhaMpalAvyuM, paraMtu jyAre mahAtmA gAMdhIe asahakAranI jhuMbeza calAvIne vakIlone vakIlAta choDavAnI vAta jAhera karI tyAre bhogIlAle mabalakha nANAM kamAvI ApatA A dhaMdhAne tyAgI svAtaMtrya caLavaLamAM jhaMpalAvyuM. saradAra paTelanA mArgadarzana heThaLa sevAkArya karatAM temaNe paradezI kApaDanA bahiSkAranI caLavaLamAM dArUnAM pIThAM para pikeTiMga karavAmAM, tilakasvarAja phALo ekatra karavAmAM tathA rAhatakAryomAM pote pUrA dilathI joDAI gayA. I.sa. 1930mAM savinaya kAnUnabhaMganI laDatamAM bhAga levA mATe tathA I.sa. 1942mAM 'bhArata choDo'nI caLavaLa vakhate temane jelamAM pUryA hatA. muMbaI rAjyanI vidhAnasabhAnA teo sabhya hatA ane I.sa. 1956thI 1960 sudhI e ja vidhAnasabhAnA adhyakSa banI prazaMsApAtra sevA bajAvI hatI. taduparAMta amadAvAda 493 jillA grAmavikAsa maMDaLanA teo upapramukha tathA amadAvAda jillA puravaThA salAhakArasamitinA paNa hoddedAra hatA. amadAvAdamAM baherAMmUMgAMonI saMsthA sthApI trIsa varSa sudhI e saMsthAnuM maMtrIpada zobhAvyuM hatuM. gujarAtanA kheDUtone lAlAkAkA mATe khUba ja Adara hato. saradAra paTelanA vizvAsu sAthI tarIke temaNe lokAdara prApta karyo hato. putra arjunalAlanuM I.sa. 1960mAM avasAna thatAM temaNe jAhera jIvanamAMthI nivRtti lIdhI. I.sa. 1962mAM janasevAnI kadararUpe rUpiyA be lAkhanI thelI temane arpaNa karavAmAM AvI hatI. loka-kalyANanA hetu mATenuM eka TrasTa banAvI A rakama A TrasTane temaNe soMpI hatI. I.sa. 1877nA DisembaranI sAtamI tArIkhe amadAvAdamAM temano janma thayo hato. amadAvAdamAM ja I.sa. 1965mAM oNgaSTanI 30mI tArIkhe temanuM avasAna thayuM. chApakAma mATenAM lAkaDAnAM bIbAMnA niSNAta kArIgara mANekalAla trikamalAla gajjara I.sa. 1980 thI I.sa. 1995 sudhI dilhI khAte bharAyelA AMtararASTrIya meLAmAM mANekalAle potAnA kalAnamUnA rajU karyA hatA. hastakalAnA bharAyelA deza-videzanAM aneka pradarzanomAM temaNe bhAga lIdho che. bhAratanAM temaja paradezanAM vikhyAta saMgrahAlayomAM temanI kASThakalAnA utkRSTa namUnA sacavAI rahyA che. gujarAtanAM bhUtapUrva gavarnara zAradAbahena mukharajIe temanI kaLAnI atizaya prazaMsA karI hatI. AMtararASTrIya khyAti prApta karanAra mANekalAlano janma gAMdhInagara jillAnA kaDI gAme I.sa. 1928nA eprilanI vIsamI tArIkhe thayo che. temaNe kevaLa gujarAtI sAta dhoraNa sudhI tathA aMgrejI pAMca dhoraNa sudhI abhyAsa karyo che. I.sa. 1943thI kApaDanA chApakAma mATe vaparAtAM bIbAM banAvavAnI agharI kalA temaNe hastagata karI svataMtra vyavasAya zarU karyo. sarakArI sahayoga meLavI mANekalAle blaoNka banAvavAnI tAlIma ApatI eka saMsthA I.sa. 1967mAM zarU karI. vIseka uttama kArIgaro taiyAra karyA. temaNe taiyAra karelAM bIbAM paradeza paNa mokalAya che. kelikaoN myujhiyama oNpha TeksaTAilanA upakrame temaNe eka suMdara blaoNka banAvyo hato. A joI amerikAthI bhArata valA Page #574 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 praoN. cArlsa renA khUba ja prabhAvita thayA hatA. I.sa. 1972mAM pethApuramAM AvelI mANekalAlanI varkazaoNpanI temaNe mulAkAta lIdhI. emaNe karelI prazaMsAnA pariNAme mANekalAla samagra vizvamAM vikhyAta banyA. temaNe 'blaoNka mekiMga ArTa' nAmanuM pustaka prasiddha karyuM che. mANekalAlanI utkRSTa kArIgIrI badala gujarAta sTeTa ArTa risarca esosiezana taraphathI, gujarAtanA rAjyapAla taraphathI, bihAra sTeTa henDIkrAphTa tathA ena.Ai.DI. taraphathI temane sammAnapatro arpaNa karavAmAM Avela che. I.sa. 1909mAM temane rASTrapati evaoNrDathI vibhUSita karavAmAM AvyA hatA. I.sa. 199798no 'ravizaMkara rAvaLa evaoNrDa' paNa temane arpaNa thayo hato. gujarAtI raMgabhUminAM jAjaramAna abhinetrI vanalatA mahetA gujarAtI raMgabhUmi temaja bAlaraMgabhUmine khUba ja samRddha banAvanArAM vanalatAbahena mahetAe prathama sUryakiraNa surata khAte I.sa. 1928nA julAInI 15mI tArIkhe pekhyuM. temaNe muMbaI yunivarsiTImAMthI bI.e., bI.eDa. karyuM ane nATya-DiplomA meLavI abhinayanI tAlIma mATenI bhArata sarakAra dvArA apAtI ziSyavRtti prathama tAlImI tarIke prApta karI. I.sa. 1956thI I.sa. 1958nAM be varSomAM te dezanA vividha nagaromAM pharyAM ane nATyatAlImane saghana banAvI. atyAra sudhImAM je gujarAtI nATakomAM temaNe bhUmikA bhajavI che ane yazabhAgI banyAM che temAMnAM keTalAMka che : 'mAjhama rAta', 'raMgIlo rAjjA', 'maMgala maMdira', 'chIe te ja ThIka', 'allAbelI', 'sonA vATakaDI', 'bhArelo agni', 'pRthvIvallabha', 'pUnamanI rAta', 'sItA', 'snehanAM jhera', 'sumaMgalA', 'DhIMgalIghara', kAkAnI zazI', 'zubhadA', 'jogasaMjoga', 'jugala jugArI', pallavI paraNI gaI', 'ekalo jAne re' ane Atamane ojhalamAM rAkha mA'. nATyamaMca para saphaLa adAkArI rajU karavA badala temaNe aneka evaoNrDo ane vividha pAritoSiko meLavyAM che, jemAMnA keTalAMka che : (1) kanaiyAlAla munazI caMdraka, (2) dilhI gujarAtI samAja pAritoSika, (3) phelozipa sosAyaTI taraphathI inAma, (4) muMbaI rAjyanI nATyaspardhAmAM zreSTha abhinetrInuM pAoiSika, (5) gujarAtI philma mATeno I.sa. 1963no zreSTha abhinetrI naoNrDa. Jain Education Intemational dhanya dharA I.sa. 1956thI vanalatA muMbaInI copATInA retALa medAnamAM besatAM ane anAtha tathA zramika varganAM bALakone gIta, saMgIta, abhinaya vagerenI tAlIma ApatAM. zaheranA anya garIba lattAomAM teo A pravRtti AcaratAM. A anubhava parathI 'mamatA' nAmanI gujarAtI TI.vI. sIriyala sarjavAmAM AvI ane amadAvAda dUradarzana parathI prasArita karavAmAM AvI. evI ja bIjI sIriyala 'preraNA' paNa bALamAnasanI carcA kare che. e sIriyala paNa amadAvAda parathI rile thaI hatI. cilDrana philma sosAyaTI mATe paNa temaNe choTe javAna' nAmanI philma banAvI che. AkAzavANI dvArA prasArita 'bahurUpI' kAryakrama mATe tema ja dUradarzana parathI prasArita thatAM 'saMtAkUkaDI' kAryakrama mATe vanalatAbahene ghaNAM bAlanATako lakhyAM che ane tenI rajUAtamAM paNa sakriya sAtha Apyo che. muMbaInA dainika 'muMbaI samAcAra'nA sAptAhika aMkamAM bAreka varSo sudhI 'bALakonI phUlavADI'nuM saMpAdana karyuM che. strIone upayogI 'mahilA jagata'nI kolamanA paNa teo saMpAdaka rahyAM che. dilhI cilDrana liTala thiyeTara'nA seminAramAM hAjara rahI yogadAna ApyuM che. temaja gujarAta saMgIta nATya akAdamImAM 'bAlaraMgabhUmi' samitinAM te sadasya rahI cUkyAM che. temaNe prakAzita karelAM pustakomAM bALanATakono abhyAsakrama', 'vanalatA mahetAnI 12 nATikAo', 'itihAsa bole che', bALako mATenAM nATako', 'itihAsane pAne' vagere mukhya che. dilhInI saMgIta nATaka akAdamIne upakrame tathA uttarapradezanI akAdamInA upakrame temaNe eka zibiranuM Ayojana ane saphaLa saMcAlana paNa karyuM hatuM. gujarAtanA labdhapratiSTha citrakAra vinAyaka paMDyA gAMdhIjI prerita satyAgraha jhuMbezamAM I.sa. 1930mAM bhAga laI vinAyaka aneka gAmaDAMmAM pharyA hatA. gAmaDAMomAM javAthI grAmalokonuM dAritrya temanI sAme chatuM thayuM. AthI temaNe dorelAM citromAM game tyAMthI grAmadharmI garIbI kendrasthAne rahetI jaNAya che. vinAyakabhAIno janma bhAvanagara khAte I.sa. 1913nA mArca mAsanI 15mIe thayo hato. 83 varSanuM karmaTha ane samRddha jIvana jIvI I.sa. 1996nA sapTembaranI 14mI tArIkhe temaNe saMsAranA citrapaTa parathI khasI javAnuM pasaMda karyuM. Page #575 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 565 temano parivAra suzikSita ane saMskArI hato. parivArano temaNe kalAvargonuM saMcAlana karyuM hatuM, pradarzano yojyAM pratyeka sadasya kalAnI kumaLI bhAvanAthI prabhAvita thayo hato. hatAM ane AdivAsIo mATe viziSTa prakAranAM citro banAvyAM AvA kalAmaya vAtAvaraNamAM janma dhAraNa karI ATha dAyakA sudhI hatAM. A badhuM temanA jIvananAM chellAM cAra varSo daramiyAna kalAsAdhanA karanArA vinAyakabhAI saMskAra, sAdhanA ane temaNe dakSiNa gujarAtamAM ghUmatAM ghUmatAM karyuM hatuM. saMniSThAne barAbara pacAvI zakyA hatA. bhAvanagara yunivarsiTI mATe temane khUba ja mamatA teonA zALAkALa daramiyAna ja kalAguru somAlAla baMdhANI hatI. A kAraNe jIvananA AkharI tabakke temaNe zAha jevA siddhahasta citrakAra pAsethI temane tAlIma maLI hatI. potAnI samagra mUDI bhAvanagara yunivarsiTIne arpaNa karI hatI. A tAlImathI samRddha banI teo muMbaInI sara je. je. skUla vadhumAM 'citrA skrIna prinTiMga" nAmanI skina-prinTiMganI tAlIma oNpha ArTsamAM praveza mATe gayA. A saMsthAnA saMcAlako ApatI saMsthAnI zarUAta karI hatI. vinAyakabhAInI citrakAma mATenI hathoTIthI eTalA prabhAvita - yogavidyAnA sAdhaka thayA ke temane be-traNa varSo kudAvI upalI kakSAnI tAlIma ApavA taiyAra thayA hatA. ahIM abhyAsa karI temaNe ilasTrezana vaijanAtha motIrAma bhaTTa enDa grAphika ArTamAM DiplomA prApta karyo. amerikAthI AvelA yogavidyAkSetre jhaLahaLatI kIrti saMpAdana karanArA ane prAdhyApaka kohene estheTiksanA siddhAMto viSayaka vyAkhyAno aThThAvana varSanI uMmare I.sa. 1916mAM lIMbaDI gAme svaicchika ApyAM. vinAyakabhAIe A vyAkhyAno sAMbhaLyAM hatAM. temaNe samAdhi lenArA vaijanAthano janma viramagAma khAte I.sa. laMDana skUla oNpha prinTiMganI parIkSA ApI ane grAphika 1858mAM thayo hato. pitA motIrAma ane mAtA saMtokabA. riproDakzanano DiplomA paNa meLavyo hato. zizuvayathI ja vaijanAthanI taMdurastI dhyAna kheMce evI temanuM vAcana ati bahoLuM hatuM. briTiza myujhiyama temaja hatI. svabhAva zAMta hato ane prakRtithI te gaMbhIra hatA. e kALe vikToriyA enDa AlbarTa myujhiyamanAM aneka prakAzano vAMcI thoDo abhyAsa karI zikSakanI nokarImAM joDAI zakAtuM. gujarAtI potAnA citrakalAviSayaka jJAnane pAkuM karyuM hatuM. tathA saMskRtamAM thoDo abhyAsa karI vaijanAthe paNa lIMbaDImAM ja vinAyakanAM citromAM jaDa ane cetana sRSTinA sukhanI zikSakanuM pada svIkArI lIdhuM, paraMtu sAme beThelA vidyArthIone nayanaramya rajUAto kalAvidonuM dhyAna kheMce che. citra mATe temaNe zikSaNa ApavAne badale yogavidyAmAM ramamANa rahI vairAgyavRtti pasaMda karelA viSayomAM arUDha lAgatA viSayone paNa temaNe dharAvatA vaijanAtha zikSakanI nokarImAMthI chUTA thayA ane citrastha karyA che. sarjaka daSTi dharAvatA vinAyakabhAI pote pasaMda lIMbaDIthI thoDe dUra AvelA pIDirImAtAnA maMdiramAM yoga, karelI koI citrazailIne vaLagI rahIne te ja zailIne vikasAvavI Asana, prANAyama, dhAraNA, dhyAna ane samAdhinI sAdhanA zarU evuM dhyeya temaNe sevyuM nathI. pratyeka citrakRtimAM temaNe rajU karelI karI. netI, ghotI ane bastImAM paNa teo pravINa hatA. zailI vividhatA dhAraNa kare che. temanAM citronI A vizeSatA rahI lIMbaDInA mahArAjA jazavaMtasiMhe vaijanAthane guru tarIke sthApyA hovAthI temanA taraphathI Avazyaka sahAya maLatI rahetI hatI. I.sa. 1932nuM varSa hindu-muslima vaccenA khUnakhAra mahAtmA brahmAnaMdajI ane mahAtmA cighanAnaMdajI hullaDanuM varSa hatuM. vinAyakabhAIno citrakAra jIva A dekhI pAsethI yogAbhyAsanuM Avazyaka zikSaNa temaNe meLavyuM. nathurAma dravita banyo. vizvazAMti mATe temaNe citro banAvyAM. lokone zarmA temanA ziSya hatA. nathurAma zarmAe vaijanAtha pAsethI saraLatAthI zikSaNa ApavA bhIMto para moTA kadanAM citro doryA. catrasamAdhi ane AvaraNabheda viSe mArgadarzana meLavyuM hatuM. saMpa-salAhano saMdeza ApatI citrakRtio sAmayikomAM tathA svAmI vivekAnaMde amerikAnI dharmasabhAmAM javAnuM nakkI pustakomAM prakAzita karI. bALako samajI zake evAM citronI paNa karyuM te pahelAM lIMbaDI jaI, vaijanAthane maLI temanI sAthe ghaniSTha pustikAo chapAvI. vizvanA vIsathI vadhu dezomAM te pharyA hatA vicAraNA karavAnI vivekAnaMdanI tIvra IcchA hatI. tethI te ane AgavI kalAdRSTithI vividha sthaLonuM Atmadarzana karI lIMbaDI gayA ane vaijanAthane maLyA. jo ke A tabakke vaijanAtha mAnasika rIte samRddha thayA hatA. ati prakhyAta na hatA. lIMbaDImAM AvelA eka maMdiranA Jain Education Intemational Page #576 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaka dhanya dharA pUjArInuM kAma karatAM karatAM teo yogavidyAnuM anuSThAna karatA 1897mAM teo grejyueTa thayA. vidyArthIkALathI ja teo hato. rAjakAraNamAM rasa letA. I.sa. 1895mAM pUNe khAte bharAyelA cheka bAra varSanI vaye revAbahena nAmanAM mahilA sAthe koMgresanA adhivezanamAM te pramukha surendranAtha benarajInA saMparkamAM temanuM lagna thayuM hatuM paNa revAbahenanuM TUMka samayamAM ja avasAna AvyA hatA. thatAM vaijanAthe gRhatyAga karyo ane te yAtrAe nIkaLI paDyA. iglenDamAM teo zyAmajI kRSNa varmAne maLyA hatA. jagannAthapurInA zaMkarAcArya madhusUdanatIrtha pAsethI vaijanAthe I.sa. 1899mAM teo perisa gayA ane motIno vepAra karatA saMnyasta grahaNa karyo ane vaijanAthamAMthI jagannAthatIrtha banyA. eka gujarAtI vepArInI peDhImAM nokarIe rahyA. A nokarIthI guru madhusUdanatIrthe temane potAnA uttarAdhikArI banAvyA ane Arthika saddharatA prApta karI jarUriyAtavALA hindI vidyArthIone tyAMnA maThanuM Adhipatya jagannAthatIrthane maLe evI vyavasthA karI, teo jyAre iglenDa Ave tyAre Arthika madada karatA. AvI paraMtu jagannAthapurInAM havApANI mAphaka na AvatAM te punaH madada meLavanAre be zaratonuM pAlana karavuM paDatuM. eka : sarakArI saurASTra AvyA ane tyAM ja vasyA. nokarI karavI nahIM, be : dezabhaktinI pravRtti karavI. vI.DI. svAmI jagannAthatIrthane nAme eka prasaMga varNavavAmAM Ave sAvarakara, lAlA haradayAla, madanalAla dhiMgarA jevA dezabhakto che, je temanI dezabhaktino ghotaka che. A Arthika sahAya meLavI mAtRbhUminI sevA karavA tatpara thayA hatA. eka vakhata zahenazAha paMcama jyorja dilhI AvyA hatA. svAmI madhusUdanatIrtha asvastha hoI dilhI khAte bharAyelA I.sa. 1907mAM jarmanImAM maLelI inTaranezanala samAraMbhamAM svAmI jagannAthatIrtha rAjA paMcama jyorjane tilaka sozyAlisTa koMgresamAM rANAne mAdama bhIkhAyajIno paricaya karavA hAjara rahyA hatA. tilaka karatI vakhate jagannAthatIrthe DAbA thayo. krAMtikArI pravRttiomAM teo baMne sakriyapaNe pravRtta rahyAM hAthano upayoga karyo. keTalAka paMDitoe A joyuM. khulAso hatAM. I.sa. 1857nA AjhAdIjaMganI ardhazatAbdI sAvarakaranA pUchatAM temaNe jaNAvyuM ke "aMgrejonuM zAsana dezamAM kAyama mATe prayAsothI laMDananA inDiyA hAusamAM yojAI hatI. rANA A na rahe e hetuthI meM DAbe hAthe tilaka karyuM che." samAraMbhamAM adhyakSasthAne hatA. briTiza sarakAra rANA tathA sAvarakara pratye A prasaMga bAda kaDaka valaNa rAkhatI thaI hatI. dilhIthI parata AvatAM saurASTranAM aneka gAmomAM jaI sarvicAra, sadAcAra ane savartanano upadeza Apyo ane briTiza rAjyakartAonI hatyA mATe bahAdura bhAratIyone anekane dIkSA ApI. rANA hathiyAra pUrAM pADatA hovAthI sarakAre temane baLavAkhora jAhera karyA. I.sa. 1914thI I.sa. 1918 sudhI cAlelA temaNe lakhelA dhogaprakAza" ane "svaupadeza ciMtAmaNi' prathama vizvayuddha daramiyAna briTiza sarakAre rANAnI dharapakaDa karI nAmanA graMtho yoga viSe tathA sAdhakone mUlyavAna mAhitI temane boDaeNnI jelamAM pUryA. jo ke phrAnsanI mAnava-adhikAra ApanArA che. "zrI zaMkarajagannAthatIrtha' nAmathI temaNe ziSyone samitie tathA tyAMnAM vepArI-maMDaLoe A dharapakaDano virodha lakhelA patro saMgrahAyA che. karyo, tethI I.sa. 1915mAM temane mukta karavAmAM AvyA. bhAratanI AjhAdI mATe videzI bhUmimAM vasI jhuMbeza ravIndranAtha ThAkure rANAne zAMtiniketananA pustakAlayamAM uThAvanAra krAMtivIra pustako ApavAnI apIla karI. rANAe potAnA graMthAlayamAMthI saradArasiMha rANA sAtaso pustako A saMsthAne bheTa ApyAM hatAM. ilenDanI 'grejha ina' saMsthAmAMthI bAra eTa laoNnI bIjuM vizvayuddha (I.sa. 1939-I.sa. 1945) phATI parIkSA pAsa karanAra saradArasiMha rANAno janma lIMbaDI nIkaLyuM tyAre jarmanoe rANAnI dharapakaDa karI paraMtu I.sa. tAlukAnA kaMthAriyA gAme thayo hato. pitAnuM nAma revAbhAI. 1941mAM subhASacaMdra baoNjhanA kahevAthI temane mukta karavAmAM kaMthAriyA ane sAraMgapuramAM prAthamika tathA rAjakoTamAM AvyA. I.sa. 1947mAM bhAratane AjhAdI maLI pachI rANA mAdhyamika zikSaNa laI, muMbaInI elphinsTana kaoNlejamAMthI I.sa. - bhArata AvyA. gAMdhIjI tathA anya AgevAnone maLyA, paraMtu Jain Education Intermational Jain Education Intemational Page #577 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 50 dezamAM tamAma kSetre vyApta bhraSTAcArathI khina thaI teo eprila 1948mAM perisa parata AvyA. perisamAM ja I.sa. 1955nA Disembara mAsamAM temanuM nidhana thayuM. AMtararASTrIya kSetre nAmanA meLavanArA ijanera tathA jalasotakSetranA niSNAta sI. sI. paTela choTAlAla paTelanA putra candrakAntano janma I.sa. 1938nA eprilanI 26mIe thayo che. prAthamika tema ja mAdhyamika zikSaNa pUruM karI teo sivila enjiniyariMganA abhyAsa mATe muMbaI yunivarsiTImAM dAkhala thayA. A abhyAsanI aMtima parIkSAmAM teo prathama sthAne rahI uttIrNa thayA hatA. e rIte kendrIya sevA mATenI samagra bhAratanI ane bhAratIya relavenI sivila enjiniyaronI bharatInI parIkSAomAM paNa prathama naMbare rahI temaNe potAnI bauddhika pratibhAnI khAtarI karAvI ApI che. tyArathI Aja sudhImAM caMdrakAMta paTele gujarAta rAjyanA mukhya ijanera tarIke, kendra sarakAranA siMcAI ane UrjA maMtrAlayanA kAyamI saciva tarIke, rASTrasaMghanA jaLasaMpatti aMgenA Tekanikala salAhakAra tarIke, gujarAtanA saradAra sarovara narmadA nigamanA ceramena tathA menejiMga DirekTara tarIke, bhAratabAMglAdeza saMyukta jaLasaMpatti paMcanA ceramena tarIke, inTaranezanala laoN esosiezananA jaLasaMpattine lagatA kAyadAnI samitinA sabhya tarIke ema vividha javAbadArIbharyA sthAno para rahI khUba ja saphaLa ijanera sAbita thayA che. I.sa. 1996thI temane gujarAta rAjyanA mukhya maMtrInA salAhakAra tarIke niyukta karavAmAM AvyA hatA. A pada para rahIne DaoN. paTele gujarAta rAjyanI jaLasaMpattino vikAsa sAdhavA pratye vizeSa dhyAna ApyuM che. nezanala akAdamI oNpha enjiniyariMga nAmanI saMsthAnA teo sakriya sabhya che. jaLasaMpattikSetre caMdrakAMtabhAIe karelA mUlyavAna pradAna mATe temane vallabhavidyAnagaranI saradAra paTela yunivarsiTI taraphathI DaoNkTara oNpha sAyansanI mAnad DigrI ApavAmAM AvI che. senTrala borDa oNpha irigezana enDa pAvara nAmanI saMsthAe temane "zAMti-vAdava-mohana" evorDa Apyo che. vividha saMsthAomAM javAbadArIbharyA pado para rahI temaNe je yojanAo saphaLatApUrvaka pAra pADI che temAMnI keTalIka A mujaba che : gujarAta rAjyanI vividhalakSI nadIkhINa yojanAno musaddo taiyAra karyo ane kAryAnvita karyo. kendrIya stare siMcAI ane pUraniyaMtraNanA prakalponuM Ayojana karyuM ane prakalpane amalamAM mUkyo. A pada para rahI temaNe jaLavyavasthApananI nItiviSayaka bAbatono kuzaLatAthI rASTrIya stare vahIvaTa karyo hato. pariNAma e AvyuM ke dezanI vipula vistAra dharAvatI bhUmine siMcAI yojanAmAM sAmela karI zakAI ane moTA pramANamAM jaLavidyuta-zakti pedA karavAmAM AvI hatI. dezanI judI-judI nadIone joDI, temanA pANIno saMgraha karI pUraniyaMtraNa ane naukA mArga mATe upayoga karavAnI temanI bhAvi yojanA che. yunAITeDa nezansa DevalapamenTa progrAmane upakrame jaLasaMpattine lagatA agatyanA prakalpo taiyAra karI tene saphaLatApUrvaka amalI banAvyA hatA. bhArata-bAMglAdeza vaccenA jaLavivAdano nikAla karavAnI dizAmAM caMdrakAMtabhAIe takanikI sevA ApI hatI. AMtararASTrIya nAmanA dharAvatA gujarAtI arthazAstrI surendra paTela arthakAraNakSetre ucca padavIo dharAvatA surendra asarakAraka vaktA paNa che e hakIkata temanI ujvaLa khyAtimAM eka vizeSa pIMchuM umere che. bhaDiyAda (gujarAta) khAte I.sa. 1923nA sapTembara mAsanI covIsamIe janmelA DaoN. surendra vaDodarA rAjyanAM vividha gAmaDAMomAM prAthamika zikSaNa pUruM karI tathA dhaMdhukAnI hAiskUlamAM mAdhyamika zikSaNa meLavI amadAvAdanI eca.ela. kaoNleja oNpha kaoNmarsamAM dAkhala thayA. I.sa. 1945mAM bI.koma. thaI I.sa. 1947mAM amerikAnI pensilveniyA yunivarsiTI sAthe joDAyela hArTana skUla oNpha phAinAnsamAMthI ema.bI.e. thayA. I.sa. 1949mAM pIeca.DI.nI DigrI meLavI. abhyAsakSetre ATalI siddhi prApta karyA pachI DaoN. paTela bhArata AvyA ane bhAvanagaranI zAmaLadAsa kaoNlejamAM arthazAstranA prAdhyApaka banyA. A pada para teo mAMDa eka varSa rahyA pachIthI temane rASTrasaMghanA Arthika bAbatonA kAryAlayamAM Jain Education Intemational Page #578 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa68 dhanya dharA joDAvAnI taka sAMpaDI. A pada para eziyAmAMthI joDAnAra arthazAstrIonI saMkhyA ghaNI ja ochI rahetI. yunonA A kAryAlayamAM temaNe I.sa. 1950thI I.sa. 1984 sudhI lagabhaga sADAtraNa dAyakA sevA ApI. I.sa. 1984mAM jyAre teo sevAnivRtta thayA tyAre jInIvA khAte Avela andhaTADanA kAryAlayamAM TeknolojI DivijhananA vaDA tarIke joDAyA hatA. e ja saMsthAmAM sevAkALanAM aMtima varSomAM teo niyAmaka hatA. rASTrasaMghanI sevAomAMthI nivRtta thaI teo be varSa mATe saseksa yunivarsiTI (iglenDa)nA Arthika vikAsa abhyAsa-vibhAganA sIniyara phelo banyA. A pada parathI chUTA thayA pachI eTale ke I.sa. 1987thI teo adyApi paryanta mulAkAtI prophesara tarIke vividha yunivarsiTIomAM sevA Ape che. A prakAranI zaikSaNika saMsthAomAM iMglenDanI saseksa yunivarsiTI, keneDAnI DelahAusI yunivarsiTI tema ja senTa merIjha yunivarsiTI tathA amadAvAdanI saMzodhana saMsthA saradAra paTela insTiTyUTa oNpha ikonomI enDa sozyala risarca senTarano samAveza thAya che. yuropanA phinalenDa dezanA pATanagara helasiMkI khAte AvelI tathA rASTrasaMgha yunivarsiTI sAthe joDAyelI Arthika vikAsa adhyayana ane saMzodhana saMsthAnA variSTha salAhakAra tarIke paNa surendra kAryarata rahyA che. bhAratanA Ayojana maMDaLanA paspekTiva plAniMga vibhAganA teo salAhakAra hatA. AphrikA, eziyA ane dakSiNa AphrikA jevA khaMDonA aneka dezomAM teo Arthika salAhakAra tarIke rahI cUkyA che. I.sa. 1987thI karI eka varSa mATe DaoN. surendra paTela sAnajuAna (yUeTariko) khAte gavarnaranI kAunsila ona sAyansa enDa TeknolojInA salAhakAra tarIke paNa niyukta thayA hatA. temaNe bahoLA pramANamAM lekho tathA pustako lakhyAM che. temanAM gaNanApAtra pustakomAMnAM keTalAMka che : dhI inDiyA vI vaoNnTa", "esejha ina ikonomika Trenjhakzana', 'inDiyAjha sarca phora Teknolojikala selpharilAyansa", "inDiyana ikaoNnomI", "TeknaoNlojikala TrAnsaphormezana ina dhI varlDa' ane DevalapamenTa DisTansa biTvIna nezansane gaNavAmAM Ave che. vizvanAM pratiSThita sAmayikomAM prasiddha thayelA temanA saMzodhana-lekhonI saMkhyA 9pathI paNa vadhu thavA jAya che. AMtararASTrIya nAmanA dharAvatAM keTalAMka sAmayikonA mahemAna saMpAdaka tarIke paNa temaNe prazasya kAmagIrI bajAvI che. arthazAstrakSetre aneka mahattvanI bAbato viSe temaNe karelA saghana abhyAsanA Ayojana tathA ahevAlonuM prakAzana paNa karyuM che. vanya jIvananA vikhyAta chabIkAra sulemAna paTela surendranagara jillAnA thAnagaDha khAte I.sa. 1934mAM janmelA sulemAna paTelanA pitA eka sAdhAraNa kheDUta hatA. sulemAne mAtra sAta ja dhoraNono abhyAsa karyA bAda zALAjIvanane kAyamI salAma karI dIdhI hatI. I.sa. 1948mAM javAharalAla neharu giranA abhayAraNyanuM udghATana karavA giravistAramAM AvyA hatA. e vakhate sarakAra-niyukta eka phoTogrAphara dUra beThelA siMhonA phoTo pADI rahyo hato. A prakriyA joI rahelA sulemAnane kemerA ane phoTogrAphInuM evuM to gheluM lAgyuM ke temaNe thoDA ja samayamAM phoTogrAphInA kSetramAM jhaMpalAvyuM. temanI uMmara te vakhate mAtra 16 varSanI. e divasomAM phoTogrAphI kharcALa manAtI ane dhanavAna lokonA AnaMdapramoda mATenA sAdhana tarIke tene gaNavAmAM AvatI. phoTogrAphIno kasaba to haju vikasI rahyo hato. tene lagatuM pUruM sAhitya paNa grAmyavistAromAM sahelAIthI upalabdha na hatuM. moTI muzkelI to e hatI ke A prakAranAM vanamAM vasatAM prANIonA phoTogrApha vividha prakAranI takalIpho veThIne paNa pADyA paraMtu te phoTogrAphonuM karavuM zuM? A jAtanA phoTogrApha kharIdavA loko TevAyelAM nahotAM. AvA saMjogomAM pazupakSIonA phoTogrApha pADavA rakhaDapaTTI karatA sulemAnane badhA dhUnI svabhAvanA yuvAna tarIke oLakhatA. sulemAnanA sAlasa svabhAvane kAraNe hetumitro pAsethI A kharcALa zokha pAchaLa thatAM kharcanI madada maLI rahetI. dhrAMgadhrAmAM phekTarI calAvatA karoDapati gyAnacaMdabhAI jainane sulemAna mATe sahAnubhUti UpajI ane temaNe moMghI kiMmatano eka kemerA sulemAnabhAIne apAvI dIdho. AthI sulemAnabhAInA phoTogrAphIkSetranA kAme vega pakaDyo. thoDo vakhata muMbaImAM soharAba modI dvArA calAvAtA minaravA muviTona'mAM sinemeTogrAphara tarIke kAma karI AvyA paraMtu temane gheluM lAgyuM hatuM vanamAM nivAsa karatAM prANIonA vidhavidha paoNjhane kemerAmAM keda karavAnuM. AthI philmI duniyA choDI teo mAdare vatana AvyA ane potAnA zokhane vega sAMpaDe e rIte vanya Jain Education Intemational Education Intemational Page #579 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 prANIonA phoTo pADavAmAM magna thayA. khudAe sulemAnabhAIne jotAM temaNe A takhallusane sArthaka karyuM hatuM. munAdInA eka 58 varSanI jiMdagI ApI hatI. I.sa. 1992nA oNgaSTanI bhAInuM nAma saiyada abdula hatuM. te kavi hatA ane 'nAdI' chaThThI tArIkhe teo khudAne pyArA thaI gayA. nAmanA takhallusathI oLakhAtA. ATalA TUMkA gALAmAM giranA siMhonA 6000thI vadhu | munAdIno parivAra AbarUdAra gaNAto. zarUAtamAM phoTogrAphsa temaNe pADyA hatA. anya pazu-pakSIonA munAdIe hIrAmotInA eka arabastAnI sodAgaranA sekreTarI phoTogrAphanI saMkhyAnI gaNatarI karavAmAM Ave to kula tarIke javAbadArI svIkArI hatI. A sthAna para lAMbA samaya 21000thI paNa vadhu chabIo temaNe pADI hatI. pakSIonA sudhI te kAryarata rahyA hatA. A peDhI sAthe saMbaMdha baMdhAyo tethI phoTogrAphamAM temaNe bhAratamAM kyAMka ja dekhAtA ghorAka nAmanA temane videza-pravAsanI taka paNa sAMpaDI hatI. pakSInA pADelA phoTogrAphsa temane vizvabharamAM kIrti saMpAdana "muslima gujarAta' nAmanA sAptAhika prakAzana dvArA karAvI ApI. munAdIe gujarAtI bhASAnI AgavI zailI vikasAvI hatI. sulemAnabhAIe pADelA vanya prANIonA asaMkhya svataMtra ane niSpakSa patrakAra kyA prakAranA hovA joIe tenI phoTogrAphsamAM eka phoTogrApha che haraNa nadIne kAMThe pANI pI spaSTa samajaNa munAdIe potAnA sAptAhikanA saphaLa saMcAlana rahelA nava siMhonI. A chabI pADavA mATe temaNe satata traNa dvArA ApI hatI. gujarAtI sAhityanA temanA zokhane kAraNe rAta ane traNa divasa jaMgalamAM ja kemerA sAthe besI rahevAnI temaNe allAmA ikabAlanA be kAvyasaMgraho "payAme mazarika' kaSTadAka paristhiti svIkArI hatI. mAnavabhakSI magaronA phoTo ane "bAle jibUIla'; jarmana kavi geTenAM kAvyo, allAmAM pADavA mATe nadItaLAvamAM dUra sudhI jaIne phoTogrAphsa pADavAnuM zilbI nomAnIe lakhela "sIrata-una-nabI'; maulAnA jokhama temaNe kheDyuM che. mohamadaalInuM jIvanacaritra "hayAte muhammada alI'; tathA vanamAM vasatAM prANIonI dastAvejI philmo paNa allAmAM pharIda vajUdInI arabI kRti "ala-mirAta-ulasulemAnabhAIe banAvI che. bhAratanA mukhya nagaromAM temaNe musalimA'nuM gujarAtImAM bhASAMtara karI tamAma anuvAdo taiyAra karelI A philmo darzAvavAmAM AvatI. temanAM citronAM graMtharUpe prakAzita karyA hatA. pradarzano yojAtAM ane slAiDa-zo paNa rAkhavAmAM AvatA. munAdIe "surata DisTrikTa muslima ejyukezana hoMgakoMga ane siMgApuramAM paNa temanI kRtionAM pradarzano sosAyaTI' nAmanI eka saMsthAnI sthApanA I.sa. 1934mAM karI yojAyAM che. hatI. suratanA AgevAna nAgarika saiyada hamIduddIna suratI - I.sa. 1992mAM teo amadAvAdamAM eka kAra jamAdAre A kAryamAM bharapUra sahAya karI hatI. varSo sudhI akasmAtamAM ghAyala thayA, tarata ja temane thAnagaDha laI javAmAM munAdI A sosAyaTInA adhyakSapade rahyA hatA. sosAyaTI dvArA AvyA, paraMtu aneka vanya pazupaMkhIonI chabIo pADanArA e cAlatI zALA tathA anya pravRttio para teo kALajIbharI mahAna kalAkAra hAthamAM pharIthI kemero laI zakyA nahIM. AgaLa dekharekha rAkhatA. joyuM tema e ja varSanA oNgaSTanI chaThThI tArIkhe temaNe munAdIne sulekhana-kaLAmAM paNa khUba ja rasa hato. A phoTogrAphInuM zaTa-DAuna karyuM. kAraNe A viSayanA keTalAMka aprApya pustako meLavI temaNe gujarAtanA pratiSThita lekhaka, patrakAra ane keLavaNIkAra potAnA pustakAlayamAM rAkhyAM hatAM. musalamAnonI dInI tathA dunyavI tAlImanA vikAsamAM teo satata rasa dAkhavatA. urdU saiyada ajhImuddIna munAdI TAiparAiTara viSe paNa temaNe vicArI rAkhyuM hatuM. potAnuM upanAma "munAdI' rAkhanArA ajhImuddIna saiyada munAdI gujarAtInA lekhaka ane kavi hatA. urdU kavi prinTiMga presa dvArA tathA temaNe calAvelA "muslima jagata' nAmanA muhammada ikabAlanA teo jabarA cAhaka hatA. sAptAhika dvArA muslima samAjanI sAMskRtika paripATI UMce I.sa. 1972mAM teo jannatanazIna thayA. lAvavAmAM mahattvanI bhUmikA bhajavI hatI. "munAdI'no artha thAya che "ghoSaNA karanAra'. munAdIe AjIvana je kartavya bajAvyuM te Jain Education Intemational ucation Intermational Page #580 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 pa1 gAMdhIyuganA kaThi karmavIze. - manubhAI paMDita Ama to AphrikAne "aMdhAriyo khaMDa' kahevAmAM Avato paNa bAdazAha akabaranA zAsana pachI A deza paNa aMdhAriyo malaka banI gayo hato. aMdhAruM eTale ajJAna, ALasa, garIbAI, aMdhazraddhA, vahema, rogacALo ane evuM evuM pazuthI paNa badatara jIvana. pazu to prAkRtika jIvana jIve che eTale e keTalIka badIothI bacI jAya che, mAnavIe to prAkRtika ja nahIM, paNa sAMskRtika jIvana racavAnuM hoya che, to ja e vizvanA anya mAnavIo sAme unnata mastake Ubho rahI zake che. bhAratano itihAsa mohanadAsa karamacaMda gAMdhInA Agamana sAthe navI dizAmAM AgaLa vadhe che. gAMdhIjIe bhAratane aMgreja-zAsananI cuMgAlamAMthI choDAvIne mAtra rAjakIya svataMtratA ja nathI apAvI. gAMdhIjInuM mukhya kArya to dezavAsIono sarvatomukhI vikAsa thAya tevI dizAo kholavAnuM hatuM. gAMdhIvicAraNA sUryanI jema jhaLahaLe che, jemAMthI aneka preraNA-prakAzanAM kiraNo nIkaLe che, emAM AdhyAtmika ane dhArmika vicAro che, to Arthika uddhAra mATe svAvalaMbI vyavasAya calAvavAnI jhuMbeza paNa che. emAM vahema-aMdhazraddhAnI sAdhanAthI mukta thavAnI bhalAmaNa che. gAMdhIjIe satyAgraha dvArA mAtra aMgrejazAsanane haTAvavAnuM kAma nathI karyuM, paNa mAnavI jIvana je-je kSetramAM pravarte che te tamAma kSetrone punarjIvita karavAnuM kAma karyuM che ane e sau kAryo mATe ALasa tyajIne sakhata parizrama karavAno upadeza Apyo che. e upadezane mUrtimaMta karanArA hajAro sevakonI phoja I.sa. 1920thI 1948 sudhI A deza para chavAI gaI. A dezanI prajAne karmaTha karmavIronI jIvanamAMDaNI bahu najIkathI jovAnuM sadbhAgya sAMpaDyuM paNa chellA dAyakAmAM gAMdhIyuganAM Adarzo, siddhAMto ane mUlyo kAMIka jhAMkhAM paDatAM jAya che tyAre jIvanasmRti svAdhyAyamaMdira dvArA zrI manubhAI paMDita ane bhAratIbahena paMDita A daMpatInI tejasvI kalame nAnAM-moTAM prakAzano dvArA ene chAMTI e bhAvanAne sajIvana karavAnuM bhAre moTuM puruSArthaabhiyAna cAlI rahyuM che. gItA ane upaniSade je jIvanazailImAM bharapeTe guNagAna gAyAM che tenAM udbhaTTa jIvanayAtrIo mahAtmA gAMdhInA puNyapratApe A deze joyA. gAMdhInA uccatama Adarza ane siddhAMtone jIvanamAM AtmasAt karanArA gAmaDegAmaDe patharAyA. jAta ane jIvana samarpita karanArA pAyAnA bhekhadhArIonuM jIvanakavana kharekhara to ApaNane utkRSTa jIvananAM darzana tarapha dorI jAya che. pU. muni saMtabAlajInA parama anuyAyIonI sevAsAdhanAno paricaya paNa atre A lekhamALAmAM vAMcavA maLaze. " vizva vAtsalya" sAmayikanA kAryakALamAM jemanA jemanA saMparkamAM A lekhanA lekhakane AvavAnuM banyuM temanA viSenI noMdha paNa atre mUkI che. A lekhamALA rajU karanAra zrI manubhAI paMDita amadAvAdamAM jIvanasmRti svAdhyAyamaMdiranuM saphaLa saMcAlana karI rahyA che. keLavaNI viSayaka, jIvanacaritrAtmaka ane smRtigraMtho dvArA preraNAdAyI sAhitya ane prakAzanamAM temanA dvArA 125 nAnAM-moTAM prakAzano pragaTa thaI cUkyAM che. 1993mAM temanI A pravRtti badala Jain Education Intemational Page #581 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zubhecchA pAThave che ja (0) 2239027 vaghA vratama saMkula * dilIpabhAI paMcolI // tamaso mA jyotirgamaya / / gautama vidhAlaya prAthamika zALA enDa mAdhyamika zALA 13-17 kevaDAvADI, palaMga coka pAse, rAjakoTa-2 Page #582 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 502 dhanya dharA nA. gavarnara dvArA saMskAra evorDa ApavAmAM Avela. temanAM prakAzanomAM moTAbhAganAM gAMdhInAM AzramavAsIo, aMtevAsIo, athavA temanI paraMparAmAM jIvana samarpita karanAra rASTraputronAM caritro noMdhapAtra che. teo potAne lakhavAnI preraNA ApanAra, potAnA guru veDachI AzramavALA zrI jugatarAma davene mAne che. veDachImAM grAmasevaka dIkSita thatAM zrI jugatarAmabhAIe sUcavyuM ke, game te kSetramAM kAma karo, tamArA mAdhyama dvArA dezanAM ajJAna, akSarajJAnavihoNAM, lAcAra grAmavAsI ke grAmajanane bhUlazo nahIM. tame je kaMI pravRtti karo tyAre ahIMnA AdivAsIne najara samakSa rAkhajo. e rIte temanA prAraMbhanAM daseka pustako zALAnA vidyArthIo ane samAjazikSaNane kendramAM rAkhIne gujarAta naI tAlIma saMgha, temaja samAjazikSaNa samiti-sUrata pragaTa karyA. | navajIvana TrasTamAM gAMdhIjInA akSaradeha vibhAgamAM paMdara varSa kAma karatAM, temaNe A vicArane pacAvavA prayatna karyo. bApue sAhityakArone vinaMtI karelI ke eka sAmAnya koziyo paNa samajI zake evI saraLa chatAM bodhadAyaka zailI tamArAM lakhANomAM hovI joIe. 1982mAM temaNe jIvanasmRti svAdhyAya maMdiranI sthApanA temanAM patnI bhAratIbahenanA sahayogamAM karI jeno dhyeyamaMtra-rIpa se sIpa bane che. enI mAraphate 100 jeTalAM prakAzano thaI cUkyAM che ane chellAM paMdara varSathI jIvanasmRti trimAsika patrikA cAlu che. A patrikA dvArA satsaMga-sevA ane svAdhyAyane kendramAM rAkhI gujarAtanA sarjanAtmaka kriyAzIla ane racanAtmaka-saMsthAo temaja vyaktionI pravRttione samAja samakSa mUkavAno namra prayAsa cAlu che. | ucca jIvanazailIne madada karanArAM temanA prakAzano kharekhara to mANavA jevAM hoya che. paMDita daMpatIne so so salAma. A sevAbhAvI sajjana zrI manubhAI paMDitanuM saMparka sthAna : 17 vasaMtanagara sosAyaTI, bhairavanAtha roDa, maNinagara, amadAvAda-8. -saMpAdaka 6. anapUNabahena mahetA [avasAna H 15-12-1992] veDachI kSetranA AdipuruSa zrI cunIbhAI mahetA e temanA pitA; pitA pAsethI AdivAsI sevAnI dIkSA svIkArI ane jugatarAmabhAIne khoLe khelI emanI priya pravRtti bAlavADIne emaNe potAnA jIvananuM eka mizana banAvyuM hatuM. maDhI Azrama e kanyAkeLavaNI kSetre sthapAyela pahelo Azrama, AdivAsI kanyAo temaja strIonA sarvAgI vikAsa arthe maDhInI saphaLatAne pagale DajhanabaMdha Azramo Aje surata jillAmAM je kAma karI rahyA che tenI pAchaLa to A Azrame taiyAra karela ane keLavAyela bahenono asAdhAraNa phALo che. zarIra sAva bhAMgeluM, damiyela ane azakta hovA chatAM enI pAsethI emaNe je kAma lIdhuM te koI adhyAtma yoginInI AtmasAdhanAnI prabaLa cetanAnuM mUrta svarUpa hatuM. chellA dAyakAmAM saMsthAgata ane vahevAragata praznonI AMca emane jANe dajhADatI hatI tyAre paNa teo svastha ane temanA patromAM lakhyA karatAM : "ciMtA karazo nahIM, "huM harinI, hari che muja rakSaka' mAre mAthe hajAra hAthavALo che. eTale game tevA jhaMjhAvAto vacce paNa huM UkhaDI paDavAnI nathI, ahIM ja hADa gALIza." Atmika keLavaNInA pATha emaNe potAnA jIvana dvArA maDhI AzramamAM je ApyA te gAMdhIjInA aMtevAsIonI eka asAdhAraNa AzramI keLavaNInuM uttuMga zikhara ja gaNAya! 1964-65mAM jugatarAmakAkAe IzopaniSadane gujarAtImAM utAryuM pachI temAMnA keTalAka zloko temaNe amane bhegA karIne saMbhaLAvyA ane samajAvyA. annapUrNAbahene to ene potAnuM ja banAvI lIdhuM ane savAranI prArthanAmAM niyamita dAkhala thaI gayAM. temanuM AdhyAtmika vAcana maryAdita hatuM tema chatAM gItA ane upaniSadarUpI dugdhapAnathI emaNe potAnI kAyAne sadeva tAjI rAkhI hatI ane AtmAnA amaratvane samajI gayAM hatAM. Jain Education Intemational Page #583 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 pacha3 munizrI saMtabAlajI prerita bhAlanaLakAMThA prAyogika tevo ja svAmI vivekAnaMda ane rAmakRSNa devano hato. baMgALanI saMghanAM teo varSo sudhI sabhya hatAM ane potAnA Azramane mAtRbhakti, rASTrabhakti, vaiSNavIbhakti ane sarvadharma samanvayavAtsalyadhAma' jevuM nAma ApI tenAM strIsevAnAM kAryanAM pote kArI sevAnuM ahIM sevAgrAmamAM AzAdevImAM eka susaMyojita jANe vAhaka banyAM hatAM! milana jovA maLatuM. svAmI vivekAnaMde potAnA adhyAtma tejathI annapUrNAbahena gujarAtanI strIzaktinAM nUra hatAM, vizvanI samagra mAnavajAtane DhaMDhoLI temAM jAtajAtanAM ratno gujarAtane khUNe besI emaNe je zikSaNano pravAha vahevaDAvyo kheMcAI AvyAM. sisTara niveditA temAMnAM eka. tenI maheka gujarAtanI aneka racanAtmaka saMsthAomAM temanI AzAdevI ane DaoN. AryanAyaka, prabuddha, dezaparadezanI ziSyAo vahevaDAvI rahI che. aMtamAM temano priya ane UMcI DigrIo dharAvatuM joDuM. gurudevanA zAMtiniketanamAM saunuM AdarzarUpa IzopaniSadano nIceno zloka- mAnItuM, paNa ahIM bahujanahitAya ane bahujanasukhAyano maMtra gAMdhIjInA Azramo jeTalo guMjato nahoto. ethI to A viduSI je jana dekhe nijanI mAMhI sarve jIva samAyA; daMpatIe gAMdhIne caraNe potAnI sevAo dharI. sevAgrAmamAM sarva jIvamAM jue Apane, tene koNa parAyA? AvyA pachI sauthI kArI ghA temanA ekanA eka saMtAna AnaMdanA emanAM hRdayadvAra saune mATe khullAM hatAM-temane koNa karuNa mRtyuno. te sugara koTeDa kvinAInanI goLIo khAI jatAM parAyuM hoya? A bALakanuM karuNa mRtyu thayuM. nAyakamajI pravAsamAM hatA, AvyA mAtA AzAdevI AryanAyakam H tyAre bApue A dampatIne AzvAsana ApatAM kahyuM H ApaNI AsapAsanAM badhAM bALako AnaMda ja che, temanI sevAmAMthI ja (janma : sapTembara 1904, avasAna H 40 jUna, tamane AnaMdano prema maLI raheze ane sevAgrAmamAM je 1970) zizuvibhAga zarU thayo tene nAma apAyuM 'AnaMdaniketana.' mAtA AzAdevInI A janmazatAbdI cAlI rahI che. naI tAlImanI jAtajAtanI vyAkhyAo zabdo dvArA rajU gAMdhIjI prasthApita ane gAMdhIjI-jene potAnI sarvottama deNagaNAvatA hatA te naI tAlIma saMghanAM AzAdevI ane thaI che. dezabharamAM aneka sthaLe tenA saphaLa prayogo paNa cAlatA AryanAyakam AjIvana zilpakAra ane sUtradhAra rahyAM. hatA, paNa A badhAmAM AzAdevI eka judAM ja manovaijJAnika sevAgrAmamAM hiMdustAnI tAlIma saMghamAM nAnAMmoTAM maLIne 450 ane zilpI hatAM. pratyekanAM jIvanamAM vyaktigata UMDA UtarI thI 500 jeTalo naI tAlImano parivAra hato. ahIMnI pahelI ane potAno banAvI le. AvuM hatuM temanuM mAtRtva ane temanI zarata hatI rasoDuM eka saMsthAnA AcAryagaNothI mAMDIne ochI gIra naI tAlIma. khetamajUro-je je A bhUmimAM kAma kare te saune samUha rasoDe nAyakamUjInuM avasAna temanA vatana silonamAM uDUkoDAI jamavAnuM. vyaktigata rasoDuM karavAnI koIne chUTa nahotI. A nAmanA nAnA gAmamAM thayuM. AzAdevI temanI sAthe ja hatAM. samUha rasoDe mAtA zAdevI svayaM pIrase. temanA nAyakamujIno parivAra khristI paMthano, temanA dAdA dharmAcArya hatA mAtRvAtsalyane premathI chalakatuM jovuM hoya to-temane pIrasatAM to bIjI tarapha AzAdevInA pitA phanibhUSaNa adhikArI custa jovAM. bhojana ane bhojanAlaya e gAMdhIjInI zikSaNa brAhmosamAjI hatA. e jamAnAmAM eka khristI ane eka brahmapraNAlImAM-pAThazALA ane ArogyalakSI kUMcI jevAM gaNAtAM. paMthI, eka silonavAsI eka baMgALI-bhAratIya-gurudevanAM zAMtibhojana to taddana sAduM, juvAranI bhAkharI ane koLAnuM zAka; paNa niketanamAM gurudevanI preraNAthI lagnagraMthithI joDAyAM, ane gAMdhIje premathI, samUhamAM saune jamavAnI taka maLatI temAM badhA rasa parivAramAM samarasa thaI sarvadharmano uttama Adarza rajU karatAM rahyAM. maLI rahetA. kahevAya che ke prema meLavavAnuM sarvottama sAdhana sevA nAyakamujIno AzAdevIe svayaM agnisaMskAra silonamAM che. sevA karatAM prema enI meLe baMdhAya che. karyo. (avasAna-20 mI jUna, 1967) temanA phUla bhAratamAM sevAgrAmamAM koIpaNa sabhyanuM viziSTa svAgata bhojana lAvyAM ane potAnA patino mRtyumahotsava sevAgrAmamAM samaye miSTa vAnagI khIra pirasAvIne thatuM. UjavAyo. A prasaMge temaNe dezabharanA naI tAlIma parivAranA AzAdevI upara jeTalo prabhAva gurudeva ravIndranAthano hato sevakone nimaMtryA hatA. nava Jain Education Intemational Page #584 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pacha4 dhanya dharA AzAdevI to e ja brahmavAdinI, mRdu vAtsalya teja- dhAriNI hatAM. caherA upara patinA mRtyunI gaMbhIratA chatAM AMkha ane hoThamAM zAMtinI lahara. je koI Ave tene AzvAsana Ape. sevAgrAmamAMthI amane AvI dRSTi ApanAra bAbA nAyakamujI ane mAtA AzAdevIne temanI janmazatAbdI prasaMge zatazata vaMdanA. mAtAnuM RNa kadI pheDI zakAtuM nathI. zreyassAdhaka varganA AcArya upendrAcAryajI zreyassAdhaka varganI AdhyAtmika ane dhArmika pravRttiono pAyo nAkhanAra mULa puruSa te zrImad nRsiMhAcAryajI. temanA pagale temanA putra upendrAcAryajIe e pravRttine kevaLa sateja nahIM savAI karI mUkI. temAM baLa pUryuM. A pravRttie gujarAtamAM hiMdu dharmathI alaga nahIM, evI abhinnatA jALavI, binasAMpradAyikatAne kendramAM rAkhI. sarva mumukSuone divya tattvano sAkSAtkAra karavAmAM madada karI. upedrAcAryajIno janma adhyAtmapremI, ciMtaka evA zrInRsiMhAcAryajIne tyAM mAtA rukimaNIdevIne tyAM saMvata 1942nA kArtika vada ekame thayo hato. bALa upendramAM bacapaNathI ja paramAtmAnI vibhUtimattAnAM keTalAMka cihno gocara thatAM hatAM. sAta varSanI nAnI vaye temaNe amarakoSa ane laghu kaumudIno abhyAsa pUro karyo hato. bAra varSanI nAnI vaye temaNe pitAnuM chatra gumAvatAM pitAnA amara vArasA rUpa "zreyassAdhaka varganuM AcArya pada grahaNa karyuM. grahaNa karyuM eTaluM ja nahIM, ene atyaMta alaukika rIte dIpAvyuM. mumukSuo mATe teo paNa potAnA pitAnI jema sAhitya vAraso mUkatA gayA che. vaDodarA maLe, kArelIbAgamAM Avela vizvavaMdya udyAna e A paMthanA sAdhako mATenuM tIrtha che, jemAM upAsanA ane sAdhanA maMdira sAthe bhUkhaMDa madhye upavAsIne aMkita dehAkRtimAM vividha cakronI samajUtI ApI che. e sAdhako mATe jeTalAM preraka eTalAM ja pavitra che. upendrAcAryajIe A AzramamAMthI aneka zreyArthIone enI preraNA ApyA karI. AvA viziSTa mahAjanonI eka khAsa khAsiyata e jovA maLe che ke teo janatAnA hRdayamAM UMDe UMDe rahelI AdhyAtmika saravANIne sahaja rIte praskUTita karatA hoya che. emanA AcAra, vicAra ane samagra dehavyApAramAMthI e cetanA UbharAtI hoya che, paraMtu e jyAre rasarUpa ke zabdarUpa dhAraNa karI AvirbhAva pAme che tyAre e jIvanarasa kevaLa prabhumaya banI rahe che ane saMsAranA ghora araNyamAMthI mahAsiddhinA sthAna prati gati karatA pathikane mATe e avarNanIya AnaMda sAthenuM amRta pAtheya banI jAya che. | zrI upendrAcAryajInI vANI graMthasvarUpe ApaNane "zrI upendragirAmRta'mAMthI maLI Ave che. parama sukhada muktinI avasthAnI prAptino mArga e "zreyasa'no mArga che ane saMsAranA sukhano mArga e preyasano mArga che. saMsAranAM sukho kSaNika hoya che, alpajIvI hoya che, jyAre muktinuM parama sukha to anaMtakALa paryata TakanAruM avinAzI hoya che. AvA avinAzI sukhano sAkSAtkAra karAvavo e zreyassAdhaka varganuM lakSya che. zreyArthI kanubhAI mAMDaviyA - (avasAna tA. 11-1-2005) kanubhAInuM kAryakSetra jUnAgaDha, svarAjyasainika-agraNI koMgresI ane vakIlI vyavasAya sAthe sAmAjika ane sarvodayanI pravRttimAM chevaTa sudhI sakriya rahelA. chellAM thoDAM varSathI temaNe vakIlI vyavasAyamAMthI mukti meLavI hatI, paNa be saMtAna amadAvAda ane be jUnAgaDha tethI eka paga amadAvAda ane bIjo jUnAgaDha raheto. amadAvAda Ave tyAre acUka phonathI khabara Ape. anukULatA hoya to saparivAra jIvanasmRtimAM maLavAnuM paNa goThave. saMskAranI keLavaNI potAnAM saMtAnone vArasAmAM ApI zakAya eno uttama namUno ame temanA jIvanamAM ane temanI viduSI dIkarIomAM joyo che. temanA parivAranA ArAdhya puruSa ThAkura rAmakRSNa paramahaMsa ane vivekAnaMda. enA anuSaMgamAM gAMdhIjI, vinobA, saMtabAla vagerenI saMtaparaMparAno zraddhAyukta satsaMga ane dhArmika pravAso yathAyogya cAlu ja rAkhe. kanubhAI sAthe vArtAlApa thAya tyAre temanA asIlonAM dRSTAMto karatAM Adarza adhyAtmapuruSonAM jIvananA preraNAdAyI prasaMgo jANavA maLe. temano vAcanaprema paNa evo ja. sAcA dharmanuM mukhya lakSaNa che, jIvananAM badhAM kSetromAM tenI vyApakatA hoya. eka kSetramAM dharma ane bIjAmAM svArthI Jain Education Intemational Page #585 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 pa05 svakendritatA na hoya. gharamAM prema ane bahAra hiMsA na cAle. kanubhAIe potAnA jIvanamAM gAMdhIjInAM satya, ahiMsA, asahiSNutA AgrahapUrvaka keLavyAM hatAM ane e ja vAraso potAnAM saMtAno jhIle evo mamatAbharyo Agraha paNa rAkhatA. e arthamAM teo sAcA zreyArthI hatA. temanA parivArajanomAM A saMskAradhana sadA vadhatuM rahe e ja kanubhAIne sAcI aMjali gaNAze. RSivara kRSNazaMkara zAstrI | (tA. 4-5-2002) RSivara kRSNazaMkara zAstrIno 87 varSanI vaye bhAgavata vidyApITha kRSNadhAma, solA khAte dehavilaya thayo. gujarAtanA agraNI bhAgavatakathAkAromAM DoMgarejI mahArAja ane kRSNazaMkara zAstrInAM nAma bhegAM bolAtAM. zAstrIjIe dezabharamAM ane videzomAM kathA karI aneka lokone bhaktirasano AnaMda ane zAMti pahoMcADyAM che. temanI kathA sAMbhaLavA bhalabhalA vidvAno paNa AvatA. temanA kaMThanI madhuratA bhaktigaMgAmAMthI stravatI tyAre bhalabhalAnA hRdayamAM bhaktisAgara UmaTato. gujarAtI, saMskRta, hindI badhI bhASAomAM e ja madhuratA raNakatI. | gujarAtamAM bhAgavata vidyApITha e temanuM ciraMjIva smAraka che. tyAM saMskRta pAThazALA, rAmanAmabeMka, RSNusevA, gosevA-gosadana, vAnaprastha sevA Azrama jevA vividha vibhAgo dvArA AmajanatAne pratyakSa teno lAbha maLI rahyo che. temanuM paMcAMga ane 'bhAgavatAmRta" patrikA tathA bhAgavata uparanA graMtho ane anya sAhitya ApaNA bhaktisAhityanAM moMgherAM ghareNAM rUpa che. tamAma saMtonI eka ja zIkha-Izvarasevya che ane Izvaradarzana mATe bhaktino mArga harie kaMDArI Apyo che. A che tenAM vividha svarUpo : zravaNaM kIrtanaM viSrNo smaraNaM pAdasevanam / arcanaM vaMdanaM dAsyaM sakhyamAtmanivedanam // bhagavAnanAM zravaNa, kIrtana, smaraNa, pAdasevana, arcana, vaMdana, dAsatva, sakhya ane Atmanivedana-A nava prakAranI bhakti che. zAstrIjI sadA temAM nimajja rahyA ane vaikuMThavAsI banyA. saMtaprakRtinA gokuLabhAI mahetA (avasAna H 6-10-1986) racanAtmaka sevakonA agraNI, gAMdhIjI, vinobA ane jayaprakAzabAbunA sAthI evA gokuLabhAI da. bhaTTa oNkaTobara mAsanI 6ThI tArIkhe 90 varSanI jaipha umare A duniyA choDI gayA. gokuLabhAInuM kAryakSetra rAjasthAna rahyuM tema chatAM gujarAta ane mahArASTra, temAMya muMbaI-barAbaranA joDe rahyAM che. rAjyanA mukhyamaMtrIpada jevA sarvocca sthAne pahoMcyA pachI paNa temanI niSThA racanAtmaka kArya tarapha vadhu DhaLelI rahI hatI. rAjakAraNa ke sattAnuM mULa janatAnuM hRdaya che ane e mATe sauthI prathama sAdhavA jevI koI vastu hoya to dezanA zikSaNamAM vadhu ne vadhu rASTrIyatAno raMga umeravAnI che, je raMgathI pote pUrA raMgAyA hatA. e emanI mULazraddhA hatI. potAnI yuvAnImAM kaoNleja tyajI, muMbaImAM rASTrIya zikSaNa ane satyAgraha chAvaNImAM je tAlIma maLI teno sarvavyApI pracAra temanA samagra jIvanamAM jaNAI Avato hato. AjanA sevakomAM ke racanAtmaka kAryakartAomAM eka pravRtti pratyenI theyalakSitA javalle jovA maLe che. aneka pravRttio sAthe saMkaLAyelA rahetA hovAthI pravRttinuM teja temanA jIvanamAM ke saMsthAmAM nIkharI AvatuM ochuM jovA maLe che. ApaNI buddhi pravRtti mATe doDAdoDa karatI hoya che. gokuLabhAInA jIvanamAM aneka jIvanarasa hatA, mukhyamaMtrIpadArUDhe pahoMcanAramAM e hoya ja! rAjakAraNa, sAhitya, zikSaNa, gosevA, harijanasevA, grAmodyoga, nazAbaMdhI, bhUdAna, grAmasevA evA jAtajAtanA rasomAMthI bApu janmazatAbdI TANe potAnI samagra zakti, bhakti svarUpe ekamAtra nazAbaMdhIne arpaNa karavAno daDha nizcaya karyo. A nirNaya karavAmAM temanA AMtarajIvanano aMtasahavAsa mukhya preraka haze ema amane lAge che. manizrInI rAjasthAnayAtrAmAM teoe sAthe rahI zramaNabhaktinuM darzana karAvyuM hatuM. gujarAtane ghADage mahArAjanuM caritra hamaNAM ja temaNe ApyuM che. gokuLabhAInuM jIvanabaLa e emanuM yogabaLa hatuM. badhA kAryakramomAMthI potAnI buddhine kheMcI, kevaLa nazAbaMdhImAM ekAgra karI hatI; ekamukhI karI hatI. bahumukhI pratibhA dharAvanAra gokuLabhAI jevAnI A aDola ekamukhatA nazAbaMdhI-ApaNA Jain Education Intemational Page #586 -------------------------------------------------------------------------- ________________ us sau samAjasevako mATe anukaraNIya banI raho! e ja sAcI zraddhAMjali ho! veDachI AzramanA gAMdhIbhakta cimanalAla prA. bhaTTa [avasAna : 11-7-1986] svarAjya Azrama, veDachInI AdyasthApaka tripuTI-zrI cUnIbhAI mahetA, zrI jugatarAma dave ane zrI cimanalAla bhaTTa, temAMnA aMtima zrI cimanalAla prA. bhaTTanuM tA. 11-7-86ne zukravAre potAnA priyasthAna veDachI AzramamAM nidhana thayuM che. gAMdhIjInI rASTrIya keLavaNI ke jeNe pAchaLathI naI tAlIma' evuM nAma dhAraNa karyuM, tene ananyabhAve varelA gujarAtanA gAMdhIsevakomAM teo AgalI haroLanA hatA. 1920mAM, suratamAM, bApunA eka bhASaNe temanA dilano kabajo lIdho. kaoNlejazikSaNa phagAvIne teo gAMdhIjI sthApita gUjarAta vidyApIThamAM joDAyA. temanA pitA briTiza saltanatamAM polIsa inspekTara hatA. tema chatAM e jamAnAnAM kauTuMbika ane sAmAjika baMdhano phagAvI A yuvAne vidyApITha pasaMda karI. tyAM snAtaka thayA. snAtaka thayA bAda potAnA mitra karasanadAsa mANeka sAthe karAMcInI eka rASTrIya zALAmAM joDAyA. asahakAranuM AMdolana UpaDatAM gujarAtamAM AvyA ane suratanI rASTrIya zALAmAM joDAyA. 1927mAM gujarAtane mAthe bhAre relasaMkaTa AvatAM saradAre gujarAtanA yuvAdhanane temAM sahAya karavA hAkala karI. cimanabhAI jugatarAmabhAInI chAvaNImAM bhaLI gayA. tyAM je snehasaMbaMdha baMdhAyo te temane bAraiDolI kheMcI lAvyo. 1928mAM jugatarAmabhAInuM udyoga vidyAlaya bAraDolIthI veDachI AvyuM, tenI sAthe ja veDachI Azramane cimanabhAI jevA saMniSTha, taravariyA, kuzaLa kAryakara maLyA. Ama ekadhArAM 60 jeTalAM varSa temaNe potAnI karmabhUmi veDachI AzramamAM gALyAM. eka mahAtapa karyuM, je prajA samAjanA mahA pravAhathI vikhUTI paDI gaI che tene sAthe levA bApucIMdhyA-zikSaNa, saMskAra, grAmodyoga, sahakArI pravRtti--jevAM racanAtmaka kAryo dvArA A pravAhamAM bheLavavAno bhagIratha puruSArtha karyo. veDachI AzramanA udyogamaMdirathI mAMDIne jillAstaranI, rAjyastaranI ane gAMdhI vidyApITha jevI saMsthAone jIvaMta ane jvalaMta rAkhavA jyAM jyAM jarUra paDI tyAM mArgadarzana ApyA karyuM. dhanya dharA eka jIvananiSTha AcAryanA jIvanamAM je guNo sahaja khIlelA jovA ApaNe jhaMkhIe te saghaLA cimanabhAImAM jovA maLatA. saphAI, pAkazAstra, vastravidyA-udyogo, ramatagamata, kalA, saMgIta ane sAhitya A badhAM temanA rasanAM jIvaMta kendro hatAM. tethI teo vidyArthIomAM AtmIya hatA. kAkAsAheba kahe che tema teo-saMskAradhana lokasevaka' hatA. temaNe lokabhASAmAM, lokone kaMThe caDe tevAM kathA gIto ane kAvyo ApyAM. "mAruM vatana A mAruM vatana hAM!" "gAo! manabhara mohana-gIta !'' jevAM temanA atyaMta lokapriya gIto anekanA kaMThe ramatAM jovA maLe che. temanA 'gAMdhIkathAgIto' ane 'bhAI ane verI' (gajendramokSanuM vyAkhyAna) e graMthastha kAvyaprasAdI che, paraMtu cimanabhAInI kharI khUbI to temanA kaMThanI halakamAM hatI. gujarAta ane itara prAMtomAM tema ja amerikA sudhI paNa teo gAMdhIkathA pIrasI AvyA che. temanAM kathAkAvyo kaMThethI nahIM paraMtu bApu pratyenI bhaktithI hRdayathI jharatAM! veDachI AzramamAM AvatA mahAnubhAvonuM svAgata AzramI AcArathI to thatuM ja, paraMtu savizeSe zrI cimanabhAInA kathAbhakti-saMgItathI paNa thatuM. kAkAsAheba kAlelakarathI mAMDIne munizrI saMtabAlajI jevA saMta puruSo AgaLa temaNe je bhaktisaMgIta relAvyuM hatuM tene mANavAnI tenA eka adanA sAthIdAra tarIke A lekhakane paNa taka maLI hatI. bhAratIya RSiparaMparAnA ci. nA. paTela gAMdhI jIvanazailIne eka ja vAkyamAM aneka lokoe oLakhAvI che, e che 'sAduM jIvana ane uccavicAra' A vyAkhyA ApaNI saMskRtinA RSimunio ane gurukuLonA gurumUrtioe AcarI batAvI che. jemanI divyadRSTinA phaLarUpe upaniSado vagere ApaNI pAse mojUda che. paTela sAheba A RSikuLanA hatA. paTela sAhebanuM sthAna UMcuM, tema mAna paNa UMcuM ane tethI temanI nikaTatA sAdhatAM saMkoca thAya, paNa eka vakhata tame temanA saMparkamAM Avo, tamArI samasyAne rajU karo, pachI juo emano zikSaka svabhAva! tamArA caherA upara samAdhAnanuM smita na UThe tyAM sudhI samajAve ane samAdhAna thAya Page #587 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 eTale baMnenA caherA upara smitanI cAMdanI camakI UThe! Avo anubhava amane ghaNI vakhata thayo che. 1996-97mAM emane zikSaNakSetre pradAna mATe gujarAta sarakArano rUpiyA eka lAkhano evorDa maLyo hato. AvA hatA paTela sAheba! vidvattA ane vinamratA sAthosAtha rahI zake che athavA ekabIjAne zobhAve che ema amadAvAda AvyA pachI traNa puruSomAM anubhavyuM hatuM. e hatA - yazavanta zukla, puruSottama mAvaLaMkara ane ci. nA. paTela sAheba. koIke kahyuM ke bImArInI bANazayyA para emanI aDadhI jiMdagI vItI, paNa bImArIne emaNe pacAvI jANI hatI. oparezana pachI paNa saheja cetana AvatAM temanuM mukhasmita ApaNI ciMtA glAninAM vAdaLo dUra karavA eTaluM ja ojasvI banI rahetuM. temanI prakAzita kRtinA amane premAdhikArI gaNatA. temanI AtmakathA ane vAlmIki rAmAyaNa vagere pustako to mane maLyAM ja hatAM. temane hAthe gujarAta vizvakoza TrasTa taraphathI gAMdhIcarita pragaTa thayuM. be AvRtti thaI. baMne mane mokalI- potAnA premAkSara pADIne. tattvapremIomAM paTela sAheba dIvAdAMDIrUpa hatA. sevAgrAma AzramanA sUtradhAra zrI cimanalAla zAha zrI cimanalAla zAha bApunI hayAtIthI temanA sevAgrAma AzramanI vyavasthA ane saMcAlana karI rahyA hatA. chellAM 30 karatAM vadhAre varSothI zarIrabaLe kSINa thayA chatAM AtmabaLe gAMdhIjInAM putravadhU zrI nirmaLAbahena gAMdhInI sahAyathI AzramavyavasthA saMbhALI rahyA hatA. sevAgrAma AzramamAM zrI cimanalAlabhAI eTale AzramI ghareNuM. zarIra sAva kSINa-AhAramAM saMtarAM ane dUdha. vihAra- yAtrA saMpUrNa baMdha chatAM ekasthaLe rahIne AzramanuM suMdara saMcAlana karatA. temanI kuneha ane karakasarabharI vyavasthAthI varSo sudhI Azramane lokAdhArita rAkhyo. jevA cimanalAlabhAI tevAM ja temanAM patnI zakarIbahena. e paNa Azramane samarpita. temanI ekamAtra dIkarI zAradAbahena, gAMdhIjIne haste suratanA goradhanadAsa cokhAvAlA sAthe paraNela. 50 AzramamAM mulAkAtIone bApunI dRSTi samajAvavI ane temanI AgatA-svAgatA-vyavasthA badhuM namratApUrNa karatA. amArA sevAgrAmanivAsa daramiyAna amArI sAthe khUba ja premabhAva rAkhatA. munizrI saMtabAlajInA ananya ziSya bhAlanaLakAMThA prayoganA pAyAnA kAryakara zrI choTAlAla vasanajI mahetA [avasAna : 5-4-1986] koI paNa mahApuruSanuM kArya temanA ziSyo ke temanA anuyAyIo mAraphate samAjavyApI thatuM hoya che. mULa puruSa pratyenI bhakti ane vaphAdArI-vizvAsathI vaLagI rahIne e puruSano saMdezo AmajanatA sudhI pahoMcADI zakAto hoya che. munizrI saMtabAlajInA dharmamaya samAjaracanAnA prayogamAM temane je je sAthIo maLyA temAM saMtabAlajI pratye ananya zraddhAvAnomAM choTubhAI agrIma krame hatA. choTubhAInuM mULa vatana to goMDala, paraMtu temanA pitAmaha bhAIcaMdabhAI jetapura tAlukAkorTanA zirastedAra tarIke jetapura AvyA tyArathI temano parivAra jetapuravAsI banyo. temanA pitA vasanajIbhAI kAThI darabAronA kAmadAra hatA. temanAM mAtA jalubahena dharmapremI ane bahAdura hatAM. zaurya ane sevAnI sugaMdha temanA jIvanamAMthI choTubhAIne vA2sAmAM maLI hatI. paMdara varSanI nAnI vaye samaratabahena sAthe temanAM lagna thatAM kuTuMbanI javAbadArI vadhI. temAM pote yogadAna ApavA lAgyA, paNa ema lAgyuM ke ahIM rahye kuTuMbanuM pUruM thaze nahIM. tethI koI mitranI bhalAmaNa laI teo AkolA gayA. gayA tyAre nATaka kaMpanIvALA temanA mitra jUThAbhAI pAsethI rUpiyA baso uchInA laIne gayA. bhaNatara mAMDa pAMca copaDI jeTaluM; na pUruM gujarAtI AvaDe, na aMgrejI AvaDe, na nAmuM AvaDe, paraMtu potAnI haiyAukalata tema ja je peDhImAM joDAyA hatA temAM potAnI zAkha ane vizvAsathI tenA bhAgIdAra banavA jeTalI pAtratA meLavI lIdhI. peDhIe khAmagAMvamAM zAkhA kholatAM eno vahIvaTa choTubhAIe saMbhALyo. nasIbe yArI ApI ane dhaMdhAmAM nAma kamAyA. khAmagAMvanI tAlukA koMgresanA pramukha banyA. vepArI kuneha, maLatAvaDo svabhAva ane paragaju vRttine kAraNe nAnA Page #588 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pacha8 dhanya dharA nAnA jhaghaDAomAM teo khUba upayogI thaI paDatA. temAM mahArASTranA ananya lokasevaka sAne gurujIno satsaMga thayo. zrImad rAjacaMdranA tema ja bacapaNanA jaina dharmanA saMskAra to hatA ja, temAM sAne gurujInI preraNA maLatAM teo lokonA kAma karavA tarapha vadhAre DhaLyA, to bIjI tarapha vepAramAM paDela aprAmANikatA ane vyavahArazuddhinA abhAve temane akaLAvI mUkyA. nirmaLa AjIvikAnI zodha aMge maMthanabharyA patro temaNe-amadAvAda sAbaramatI harijana Azrama pAse rahetA potAnA mitra zrI budhAbhAIne lakhyA. temaNe vepAra choDIne potAnI pAse AvI javA salAha ApI. Ama choTubhAIe vepArane tilAMjali ApI ane koI moTA vepAranI-jIvanavyApAranI nyAyapUrNa AjIvikA Ape tevA-vyApAranI zodha arthe amadAvAda AvyA. zaMkaralAla beMkare vaDodarAmAM khAdIbhaMDAra kholavAnI preraNA ApI. vaDodarAnA jANItA agraNIo zrI velacaMda beMkara, maganabhAI zaM. paTela, choTAbhAI sUtariyA, cUnIbhAI zAha vagerenI madadathI 1937mAM khAdIbhaMDAranI sthApanA karI. | munizrInA sahavAsathI choTubhAImAM jaina dharmamAMthI vikaseluM sarvadharma upAsanAnuM eka maMgala tattva khIlI UThyuM hatuM. teo upavAsa karatA, mauna pALatA, dhyAnayoga-Asana, prANAyAma-badhAmAMthI pasAra thaI cUkyA hatA. prArthanA temane priya hatI. japa temane mATe zvAsocchavAsamaya banI gayA hatA. munizrInI sarvadharma prArthanAnAM pIyUSa pI pIne teo- "sarvadharma saMsthApaka smaraNo vizvazAMtimAM khapa lAgo." e veNa temanI vAcAnAM nahIM hRdayanAM banI gayAM hatAM. sarvadharma upAsanA mATe temaNe potAnI karmabhUmi ziyALamAM upAsanA maMdira baMdhAvyuM. potAnA guru saMtabAlajIne tyAM cAturmAsa mATe notaryA, munizrIe 1967nA cAturmAsa tyAM temanI sAthe gALyA ane choTubhAInI khIlI UThelI AdhyAtmika bhUkhane saMtoSI. guru ane ziSyano ekatvabhAva athavA kaho ke aMtabhAva tyArathI satata khIlato gayo. te 1975nA me mAsamAM ciMcaNI AvI potAnA gurumAM samAI gayA. e bhAvane sAdhaka choTubhAIe lekhita zabdomAM Ama darzAvyo : "Ape to ApanA hRdayamAM mane sthAna Apela che. mArA hRdayamAM ApanuM sthAna che ja, paraMtu tyAM ahamata ane mamatva paDyAM che ethI kaSAyo ja poSAyA. have ApanA caraNakamaLamAM samarpita thAuM chuM." guru-ziSyanI pavitra bhAvanA ApaNA deze je khIlavI che tevI anyatra ochI haze. temAM saMtabAlajIe navI dRSTi pUrI. potAnA A vahAlA ziSyane gItAmAM arjune "kariSya vacana tava" ema jyAre bhagavAnane kahyuM ane bhagavAne tene"yathecchasi tathA kuru" have tane phAve tema ja tuM kara" kahI je pratyuttara vALyo hato e ja upalA bola TAMkI temanuM ziSyatva svIkAryuM. choTubhAIe jema potAnI jAtane samarpaNa karI, tema potAnuM vahAluM sarjana-dIkarI kumArI kAzIbahenane paNa e ja mArge vALI enuM samarpaNa karAvyuM. veDachI AzramakulanA prANa zrI jugatarAma dave-veDachI Azrama [avasAna H 14 mArca, 1985] A mArca mAsamAM gAMdhI parivAranA be Aptajano jatAM, bApue khIlavela AzramI jIvanamAM eka moTo khAlIpo Ubho thayo che. prathama che veDachI AzramakulanA prANa zrI jugatarAma dave ane bIjA che sevAgrAma AzramanA saMcAlaka zrI cimanalAla na. zAha. baMne AzramavAsIoe potAnA aMtima zvAsa potapotAnI tapobhUmimAM ja choDyA. 1888nA sapTembara mAsanI 18 mI tArIkhe saurASTranA lakhataramAM janmelA zrI jugatarAmabhAIe mArcanI 14mIe 97 varSanI dIrgha sevAo ApI potAnA AtmAne brahmalIna karyo. gujarAtanA lokasevakomAM zrI ravizaMkara mahArAja ane babalabhAI mahetAnA dehavilaya pachI ekamAtra AsthAsthAna zrI jugatarAmabhAI ja hatA. temaNe kALanA pravAhamAM vahI gayelA AzramI jIvanane punarjIvana ApyuM. rASTrIya zikSaNanA rathane AgaLa dhapAvavAmAM jIvanabhara kAMdha ApI. veDachI AzramamAM bAlazikSaNathI mAMDIne vizvavidyAlaya sudhInA ucca zikSaNaprAptinI taka sthAnika AdivAsI prajAne gharaAMgaNe sulabha karI ApI. achUta, AdivAsI, avarNa ke savarNa evA bhedabhedane dUra karI AzramI jIvananA ovAre saune eka karI, anAmatabinaanAmatanA ATApATA khelanArAo mATe eka jIvaMta dRSTAMta UbhuM karyuM. Jain Education Intemational Education Intemational Page #589 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 pa09 7 AdhyAtmika jIvananuM amRta ekakALe khobA jeTalA zikSako, zikSako, grAmasevako, emaNe sthApela Azramo ane brahmacArIo ke sAdhusaMto pUratuM maryAdita hatuM tene lokasulabha temAMthI sIdhI ke ADakatarI rIte preraNA jhIlatAM aneka banAvavAmAM gAMdhIjI pachI AzramI jIvanano mahAna prayoga jIvaMta grAmavAsIone temano dehavilaya thatAM temanI khoTa pUrI zakAya rAkhavAmAM kevaLa gujarAtamAM ja nahIM dezabharamAM emanuM nAma ane tema nathI. tyAre IzopaniSadamAM gAyela maMtrathI temaNe ja Apela gAMdhItIrtha samuM veDachI Azrama jANItuM hatuM. AzvAsana pAmavuM rahyuM. zrI jugatarAmabhAI lekhaka hatA, kavi hatA, keLavaNIkAra rASTrapremI kavi-keLavaNIkAranI vidAya hatA, samAjasevaka hatA, dArUbaMdhI ane samAjazikSaNanA mahAna zrI jhINAbhAI desAI (kavi sneharami) pracAraka hatA. saMskArI duniyAmAMthI samajapUrvaka bhoLI AdivAsI prajAmAM besIne AdivAsI prajAonA AtmIyajana thaI gayA [avasAna : 6-1-1991] hatA, paNa A badhA karatAM teo potAnI jAtane bApunA Azrama A ravivAre chaThThI jAnyuArI (1991)e gujarAtanA parivAranA eka AzramI tarIke oLakhavAmAM ja gaurava rASTrapremI kavi, keLavaNIkAra, sAhityakAra ane bApubodhI naI anubhavatA. teo kahetA ke, "gAMdhIjInA jIvanamAMthI mArA tAlImanA puraskartA zrI jhINAbhAIe 80 varSanI jaipha vaye jIvanamAM je kAMI UtaryuM hoya to temanI AzramajIvananI khUbIo kAyamI vidAya lIdhI. jhINAbhAI-sneharazmi-Ama ravirazmimAM ja hatI." brAhmamuhUrtamAM jAgavuM, samUhaprArthanAmAM bhAga levo, bhaLI je teja thoDAMne ajavALatuM ke hUMpha ApatuM te anekane mATe bhegA maLI saphAI karavI, svayaMpAka karavo, kAMtaNayajJo calAvavA, samarasa banI gayuM. AvI AvI khUbIoe temanA hRdayano kabajo lIdho hato. A rASTrIya keLavaNInA vAtAvaraNamAM temanuM jIvana ghaDAyuM kevaLa bApubhaktinI mohinI nahotI, paraMtu AzramajIvanamAM ane e ja rIte temaNe sI. ena. vidyAvihAramAM traNa tapa emane manuSyajIvanane zobhe evAM AdhyAtmika ane vaijJAnika jeTalo samayAvadhi navI peDhInA ghaDataramAM ApI eka mahAna kArya jIvananAM mahAna tattvo jaNAyAM hatAM. tethI racanAtmaka kAmomAM racyApacyA ane DUbelA rahetA sevakone potAnI AtmaracanA dvArA rASTrIya zikSaNa saMsthAo pAse munizrI saMtabAlajI khAsa A UMcA rasanuM pAna karavA teo vAraMvAra preratA. vizeSa apekSA rAkhatA. jIvanaparivartanamAM saMskAralakSI keLavaNI teo ApaNA upaniSadakAlIna RSionI praNAlikAnA ja mahattvano phALo ApI zake che. te rIte sI. ena. vidyAvihAra mahAna vArasa hatA. e vAraso kadAca emane janmathI maLyo pratye temanI ochI mamatA nahotI. bahu ochAne khyAla haze ke hato, tema chatAM bApunA AzramamAMthI, svAmI AnaMda ane e saMsthAnI preraNA ApavAmAM saMtabAlajI mahArAjanA gurudeva AcAryavara kAkAsAheba pAsethI tenuM AdhunikakaraNa karI lIdhuM nAnacaMdrajI paNa eka hatA. A aMge mahArAjazrI jaNAve che : hatuM. e temaNe Apela pustako- "kauzikAkhyAna', 'pralAdanATaka', "cimanalAla nagInadAsa zeThanuM smAraka kevuM hoya teno namUno gItA gItamaMjarI', "AtmaracanA athavA AzramIkeLavaNI' ke mANekabA ane IdumatIbahene rajU karyo che. mANasa janme jaina IzopaniSada'mAM jovA maLe che. banI zakato nathI, sAdhanAthI jaina bane che. AMtarazatruone gujarAtanI prajAmAM UMcAM nItimUlyo prasthApita karatA jItavAnI abhilASAvALo sAdhaka jaina che. jene koI saMpradAya ane zuddhiprayoga dvArA tenA vyavahArone zuddha karatA. munizrI nathI. jaina dharma keTalo udAra che, enA pratIka tarIke AvuM smAraka saMtabAlajI pratye temane pUjyabhAva hato, to munizrI paNa potAnA UbhuM thAya te mATe amArA gurudeva sAthe mANekabA vAto karatAM. vihArane cAtarIneya veDachI AzramamAM javAnuM pasaMda karatA. tyArathI amAro saMbaMdha rahelo che." prajAnA prANapraznomAM sahaciMtana karI saMyukta nivedano paNa sI. ena. vidyAvihAramAM vidyA, kaLA ane zikSaNa e prasaMgopAta pragaTa teo karatA. badhAnuM milana hatuM. ane enA adhiSThAtA jhINAbhAI hatA. | 'veDachIno vaDalo' keTalo phAlyophUlyo che enuM sAkSarI | munizrI jyAre jyAre amadAvAdamAM hoya tyAre jhINAbhAI sI. darzana haju thoDA mAsa pUrve ja ApaNe saue joyuM che. veDachI ena.mAM temano kAryakrama rakhAve ja. munizrIne teo jaMgama AzramamAMthI preraNA pAmela sekaMDo vidyArthIo, bAlavADI- vidyApITha kahetA, jIvatI jAgatI vidyApITha kahetA kAraNa ke Jain Education Intemational Page #590 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 500 graMthamAM paDelI vidyA to jaDa che, jIvanamAM vaNAyelI vidyA ja sAcI che, ema mAnatA ane tethI temanAM pravacano khAsa goThavatA. A rIte munizrI sAthe sI. ena. vidyAvihAra parivAra eTale ke jhINAbhAIno saMbaMdha paNa varSo jUno hato. eka rASTrIya zikSaka, keLavaNIkAra, kavi sAhityakAra sarvadharmapremI, vidyArthIvatsala, mAnavapremI ane nisargapremI A AtmAne prabhu zAMti Ape ane temanI sAthe saMkaLAyela temanA vizALa cAhaka vargane temano jIvana saMdeza sadA preraNA Apato rahe! 1 1. kavi sneharazmie 'sAphalyaTANuM'nAmathI potAnI AtmakathAnA cArabhAga lakhela che. bhagavadbhakta DAhyAbhAI jAnI (avasAna tA. 24-4-2005) DAhyAbhAI jAnI, teo saMsAramAM rahevA chatAM parama bhagavadbhakta hatA. temanI pAse thoDI paLo paNa je koI bese tene teo potAnA mAnavabhaktinA mukulothI prasanna karI detA. kyAreka gItAzrloka ke rAmAyaNanI copAI, kyAreka bhajananI kaDI ke saMtabhaktonI jIvanamAdhurI, to vizeSe gAMdhI-vinobAnAM jIvaMta saMsmaraNo saMbhaLAvI, temanI mAnavasevAne ApaNe keTalI hade pacAvI tevo prazna karI besatA. jhaverAtanA vepAramAMthI teo mAnavasevAnA kSetramAM sakriya banyA. gAMdhIjInA eka satyAnveSaka vacanane teo vAraMvAra yAda karatA. gAMdhIjI kahetA : "mANasanuM aMtima dhyeya Izvarano sAkSAtkAra che ane enI sAmAjika, rAjakIya, dhArmika badhI pravRttio IzvaradarzananA aMtima dhyeyane anulakSIne thavI joIe. tethI manuSyamAtranI sevA e sAdhanAmAM eka Avazyaka aMga banI jAya che." keTalAya yuvAnone emaNe dhaMdhe vaLagADyA, keTalAyane kusaMganA phelamAMthI ugArI sadAcArane mArge vALyA. evA kArIgaro ane kAmadArone kyAreka rojI na maLe tyAre teoe DAhyAbhAIne ghare AvavuM evuM sUcana ApI rAkhyuM hatuM. tyAre e AgaMtukone DAhyAbhAImAM karNa dAnezvarInAM darzana thatAM! jema satsaMga tema vAcana temano priya viSaya. vAcanamAM AdhyAtmika sAthe sAmAjika ane rAjakIya paNa Ave. eka dhanya dharA jAgrata nAgarika tarIke vizvamAM banatI mahattvanI ghaTanAone aDadhI rAte paNa reDiyo svIca oNna kare, samaje, ciMtave ane vizvanA pravAho kaI tarapha vahI rahyA che tenuM vizleSaNa kare. ane gAMdhItattva sAthe teno tAla meLave. sAthIo sAthe carcA kare. temano pustakaprema to jANIto che, eTale ke kevaLa vAMcavAno nahIM, pustaka vaheMcavAno. pU. moTAnA AzramanA naMdubhAInI jema DAhyAbhAInI mulAkAta pachI prasAdIrUpa tamane koI ne koI pustaka maLe ja! amadAvAda nagaranI sAmAjika ane rASTrIya pravRtti sAthe aDadhI sadIthI paNa adhika rIte saMkaLAyela, tethI pU. kedAranAthajInI vyavahArazuddhi ke pAMDuraMga zAstrInI svAdhyAya pravRtti sAthe varSo sudhInA AMdolanono anubhava varNave to bhArata sevaka samAjanA navanirmANanI cetanA tAjI kare. DAhyAbhAInI sevAnAM tripada-gItA, gAmaDuM ane garIbo. gAmaDAnuM zoSaNa maTI, grAmodyoga dvArA poSAtAM rahe e mATe teo mADhI AzramanI khAdI saMsthAnA pramukhapade rahI mArgadarzana ApatA rahyA. pote lakavAgrasta, pathArImAM mAMdagI bhogave tema chatAM prAkRtika cikitsAnuM harijana AzramamAM cAlatA prAyoga-TrasTamAM pUro rasa laI tenuM saMcAlana karatA. gAya e bhArata dezanI kAmadhenu che tethI zrI harihara mahArAja kAmadhenu sevA TrasTamAM pAchalI avasthAmAM ghaNA ekAgra thayela. AvA DAhyAbhAI bhAIzaMkara jAnInuM 94 varSanI pAkaTa vaye, hanumAnajayaMtInA divase tA. 24-4-05nA roja avasAna thatAM amadAvAda nagarIe eka saumya, ciMtanazIla, adhyAtmapremI gAMdhIsevaka gumAvyA che. temanA avasAnathI amArA jevAno to staMbha tUTI gayo che. mANasa jAya che, paNa kaMIka kIrti mUkato jAya che, kaMIka saMdezo Apato jAya che. temano saMdeza hato ke : "ApaNe mANasa chIe ane mANasa tarIke ApaNe jIvavuM hoya to mAnavIya sadguNothI yukta thavuM joIe" ane temano maMtra hato : "sarvatra sukhinaH sattu / / " n Page #591 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 581 ananya gAMdhIbhA-khAdIbhakta bApunA priyakAryane AbhArI hatI. dilakhuzabhAI ba. divAnAjInI nivaNiyAtrA bApu paNa temanA anubhavo ane prayogonuM pUruM mahattva AMkatA ane kyAreka kyAreka harijanabaMdhu'mAM carcA paNa karatA. (avasAna H 18-7-1991) julAI mAsanI 18mI tArIkhe gujarAtamAM gAMdhI | gujarAtanI sarvodaya yojanAo, gujarAta naI tAlIma dIpamALAnA naMdAdIpasamAM zrI dilakhuzabhAI ba. divAnajI saMgha, gAMdhI vidyApITha amadAvAda ane veDachI temaja nAnI moTI nirvANapada pAmyA. aneka khAdI saMsthAonA teo preraka mArgadarzaka hatA. gAMdhI tattvajJAnanA rasiyA ane lahiyA paNa kharA ja! 1930nI dAMDIkUca e bApunI jagaprasiddha yAtrA hatI. tyAM mIThAnA kAyadAno bhaMga karI teo karADImAM 21 divasa eka vinamra sAdhaka dhIrubhAI desAI kuTiramAM rahyA hatA. pAchaLathI e sthAnane "gAMdhIkuTira' evuM (avasAna : 12-8-1992) nAma ApI tyAM vividha racanAtmaka pravRttio cAlatI ane tenA gAMdhItattva vicArane jIvananI sAdhanA gaNI ene anurUpa mukhya saMcAlaka hatA zrI dilakhuzabhAI. jIvana vyatIta karatA, jIvanazAMtinI vATikAnuM eka manohara puSpa suratanA AbhijAtya nAgara kuTuMbamAM janmelA, muMbaI oNgaSTa 12 ne budhavAre kAyama mATe karamAI gayuM, vilIna thayuM. yunivarsiTInI ucca padavIthI vibhUSita thayelA, vilepArale e hatA zrI dhIrubhAI maNibhAI desAI. satyAgraha chAvaNImAM zrI ki. gha. mazarUvALA ane svAmI AnaMda vilsana koleja muMbaI ane eDinabaro jevA dezajevAnI chatrachAyA nIce ghaDAyela yuvAna dilakhuzabhAIe A baMne videzamAM ucca tAlIma pAmela eka saMskArazilpI jIvanasAdhaka mahAnubhAvonI preraNAthI karADInI gAMdhIkuTirane potAnA kAryakSetra dhIrubhAIne 45 varSa pUrve pUrA svadezI pozAkamAM ane prasanna tarIke pasaMda karI. chellA cha dAyakAnI temanI akhaMDa gAMdhIbhakti, mudrAmAM joyA hatA e ja mudrA temanI akhaMDa TakI rahI hatI. bApunA atyaMta priya evA racanAtmaka khAdIkAmane varelI hatI. chellAM keTalAMka varSothI temanI kAyA jIrNa thaI rahI hatI. zvAsanI khAdInuM arthakAraNa ane tattvamImAMsA samajapUrvaka ekaniSThAthI takalIphane kAraNe vANI maMda paDI gaI hatI, paNa prasannatA e apanAvelAM. eTaluM ja nahIM AcaryA pachI amArA jevA sevako ja rahI hatI! AgaLa emanA svAvalaMbananuM sAduM gaNita-zUnya rUpiyo, zUnya Ano, zUnya pAInuM lAkSaNika marmALA vinodamAM samajAvatA. 1968mAM khAdI grAmodyoga paMcamAMthI nivRtti laI temaNe mAdare vatana "agAsI'mAM grAmabhAratI zikSaNa saMsthA UbhI karI, saurASTramAM nAraNadAsa gAMdhI, veDachImAM cUnIbhAI mahetA ane potAnI saghaLI milakata 45 ekara jamIna tathA traNa gharanuM ane karADImAM dilakhuza divAnajI-A tripuTIe potAnuM TrasTa karI sarvArpaNa karyuM. tyArathI dhIrubhAI vyakti maTI saMsthA samagra jIvana khAdI kAryane arpaNa karyuM. dilakhuzabhAInuM khAdIkArya banI gayA hatA. kevaLa vaccasvAvalaMbana ke kuTuMbasvAvalaMbana pUratuM maryAdita na rahetAM, bApunI naI tAlImanI jema keLavaNI mAraphate gujarAtanI koI paNa gAMdhI, vinobA prerita pravRtti, pachI samAjaparivartana karanAra tANAvANAvALuM hatuM. kevaLa "bhAta" bAhya - te cAlatI hoya ke navI zarU thatI hoya, emAM dhIrubhAIno phALo bhabhaka ke AkarSaNa nahIM, jIvana parivartanadAyI "pota'ne pavitra na hoya, ema bhAgye ja bane. zarUAtamAM koMgresanI racanAtmaka karanAruM hatuM. ethI eka jamAnAmAM eNe samagra kAMThAvistAramAM sevAnI pAMkha, khAdI grAmodyogo, naI tAlIma, bAlkanajIbArI, ane tyAMnI prajAmAM khAdIe bhAre prema janmAvyo hato. skAuTa pravRtti, AdivAsI-harijanasevA, komI ekatAthI mAMDIne gUjarAta vidyApIThanA kulanAyaka sudhInI emanI jAhera sevAothI 92 varSanI vayavRddhie paNa temanI badhI Idriyo saceta gujarAta ajANa nathI. ane sakSama hovAthI potAnAM aMgatakAryomAM chevaTa sudhI svAvalaMbI rahI zakyA. kAMtavAnuM ane kAryAlayamAM madadarUpa vidyA vinayathI zobhe'--e maMtrane dhyeyalakSI banAvI thavAnuM cAlu rahyuM. A nirAmayatA temanA tapomaya ane brahmacArI jIvatA dhIrubhAI virodhIone paNa potAnA vinayathI jItI letA. jIvanane AbhArI hatI, paNa ethI adhika to temaNe pasaMda karela gAMdhIjInA satya-ahiMsA ane sarvadharma samabhAva emanA Jain Education Intemational Page #592 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 582 dhanya dharA jIvanamAMthI aneka prasaMgomAM pamarI UThyA che. sthApanA karI. sthAnika lokono nAgabhUmino baLavo cAlu hato. | munizrI saMtabAlajInuM rAmAyaNa 1957mAM navajIvana koI paNa bahAranI vyaktinuM Agamana teo zaMkAnI najare jotAM TrasTe pragaTa karyuM. pachI thoDA vakhatamAM ja enA saMpAdaka tarIke ane dareka vakhate teo jIva bacAvavAnI kaTokaTImAMthI UgarI mane je patra lakhela temAM gAMdhIdarzanane vartamAna rAjakIya gayA che. sevAgrAma ane kAkAsAheba pAsethI temaNe gAMdhI mALakhAmAM-rAmarAjyanI praticchavi tarIke ghaTAvI, munizrInA vicAranI je ahiMsaka tAlIma meLavI hatI, enI pUrI kasoTI rAmAyaNanI prazaMsA karelI. ahIM thatI hatI. temanI hatyAnA, temano Azrama uDADI devAnA prayatno thayA, paNa naTubhAI aDaga rahyA. chelle chelle "svAtaMtrya saMgrAmamAM cIkhalI tAluko'--e nAgA AdivAsI kanyA sAthe lagna karI temaNe tyAMnI graMthanuM zramapUrNa Ayojana-prakAzana karI, potAnI peDhIno bahenonI keLavaNImAM paNa praveza karyo. temanAM patnI temane pUrNa dastAvejI vAraso navI peDhIne soMpatA gayA, e kevaLa svAtaMtrano rIte madada karavA lAgyAM. chellAM 30 varasathI lagAtAra tyAMnI itihAsa nathI, zaurya ane balidAnagAthA paNa che. prajAnA aMgarUpa banI, teno pUrNa vizvAsa meLavI, racanAtmaka gAMdhI sAhityanA vAcaka, sUcavavA jevuM, acUka lakhe, kAma karI rahyA che. protsAhana Ape ane khAnagI kahevA jevuM hoya to TIkA paNa eka jamAno hato jyAre gujarAtI yuvako kevaLa dhana karI le. AvA eka saMniSThasAdhakanI Atma phorama have comera kamAvA nahIM, saMskAra zikSaNanA nimitte dakSiNamAM cheka kerala prasarI gaI che tyAre emanI e suvAsa gujarAta sAcavaze, gaurava ane madrAsamAM; pUrvamAM orissA ane uttare himAcala pradezanA leze. rAnomAM bApuno saMdeza gujarAtanI janmajAta mIThAzabharIne noMdha : zrI dhIrubhAIno smRtigraMtha temanI saMsthA sarvodaya saMbhaLAvatA. naTubhAInuM nAgAlenDagamana ane tyAMno temano TrasTa-agAsI (ji. valasADa) pIna-396 060e pragaTa karela sthiravAsa ApaNA yuvakone preraNArUpa bano! ThakkarabApAnA vArasadAro gujarAtamAMthI pAkatA rahyA che ! nAgAlenDane sevAbhUmi banAvanAra sarvodaya sevaka zrI navalabhAI zAha zrI naTavarabhAI Thakkarane rASTrIya ekatApuraskAra navalabhAInA jIvanamAMthI sarvocca dRSTAMta sALaMgapuranA zrI naTavarabhAI Thakkara zuddhiprayoganuM darzAvI zakAya. "zuddhiprayoga' e gAMdhIjInA gata bIjI okTobare, gAMdhIjayaMtIne divase bihAra satyAgrahanuM ja abhinava pAsuM hatuM, jemAM jaina dharmanI tapaHmUlaka gAMdhIsmAraka saMgrahAlaya samitie A varSathI zarU karela potAno prArthanAmaya upavAsanI sAMkaLa dvArA anyAya pratikAra sAme, prathama rASTrIya ane sAMpradAyika ekatApuraskAra zrI naTavarabhAI sAmAjika parivartananI e eka anokhI bheTa hatI. navalabhAIe Thakkarane arpaNa karyo che. A prathama zuddhiprayogamAM pAMca upavAsa karI potAnI niSThA ane | zrI naTavarabhAI janme gujarAtI che, paraMtu temaNe kAryakSetra daDhatA arpaNa karyA hatAM. tarIke nAgAlenDanI bhUmi pasaMda karI che. mULa dahANunA paNa zrI | navalabhAInuM samagra jIvana eka sAdhakanuM jIvana, vadhAre dilakhuzabhAI divAnajInA saMparkamAM AvatAM, temaNe temane spaSTa karIne kahevuM hoya to teo vizvavAtsalyanA ArAdhaka ane kAkAsAheba pAse mokalI ApyA. kAkAsAheba A divasomAM sAdhaka hatA. vizvavAtsalyamAM prathama pAne pragaTa thatAM temanAM lekho pachAtavarga kamizananA adhyakSa nimitte dezabharanA AdivAsI ane ciMtana ApaNI samakSa Aje paNa enI sAhedI pUratAM rahyAM vistAromAM pharI temanI jAta-tapAsa dvArA mAhitI ekaThI karI che. AvAM lakhANomAMthI mAtra paMdareka lakhANo A pustikAmAM rahyA hatA. kAkAsAheba sAthenA dezabhramaNamAM temane rAjanagara ApavAmAM AvyAM che. dilahIthI taddana juduM ja citra jovA maLyuM. potAnI yuvAnIne navalabhAI eka prayogakAra hatA. prayogamAM siddhi maLe, kasoTIe caDAve evA bhAre saMkalpa sAthe, mAtra 23 varSanI uMmare saphaLatA maLe ane na ye maLe-tyAre temano vaijJAnika khulAso temaNe nAgAlenDamAM sevA ApavAnuM nakkI karyuM. gAMdhI AzramanI pratyeka prayogakArane hiMmata ApanAra hovAthI atre noMdhavo ghaTe Jain Education Intemational Page #593 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 583 che. teo kahetA : "meM eka khAtuM rAkhyuM che, temAM prayoga khAte nidhanathI bhAre khoTa paDI. garIbonA belI amarapada pAmyAM. jamA ane anubhava khAte udhAra." AvI samajathI je mANasa zrI pathAbhAI paDheriyA kAma le pachI tene niSphaLatA kadAca maLe to paNa vasavaso ke pastAvo na rahe! AvI emanI jIvananI philasUphI hatI! (pathAbApAno gurubhAva) sana 2004nuM varSa pU. munizrI saMtabAlajInuM janma saMtabAlajI mahArAjane pagale bhAla-naLakAMThAnA pradezamAM zatAbdI varSa cAlI rahyuM che. saMtabAlajInI vicArasaraNIne mAnavatAnA, dharmanA dIpa pragaTyA. keTalAMye gAmaDAMomAM ane samajIne, jIvana samarpaNa karanAra navalabhAI ane sAthe keTalAMya kuTuMbomAM samajanI, saMskAranI ane zraddhA-bhaktinI lalitAbahena temanA pahelA anuyAyI banyAM. saMtabAlajInI saravANIo phUTI nIkaLI. bAvaLA pAsenA AdaroDA gAmanA vicArasaraNImAMnA ghaNA vicArone gujarAtamAM vyApaka karavAmAM pathAbApA-pathAbhAI mazarUbhAI. jAte kAraDiyA rajapUta. eTale navalabhAIno bahu moTo hisso che. koI azubha paLe bhAla hADe ane hiMmate pUrA kSatriya. yuvAnImAM khetarabhelANanA naLakAMThA prAyogika saMghe temanI sevAo na levAno TharAva karyo, jhaghaDAmAM, bharavADa sAthenI jhapAjhapImAM bharavADe AMkha khoI, paNa saMgha e kaMI samagra bhAlanI prajA nathI. hakIkatamAM to virodhIonA kaDabanA oghA bALyA, paraMtu gAmanAM ja saMghanI sevAnI maryAdAmAMthI chUTA thatAM navalabhAInI sevAnuM phalaka bhaktahRdayI kAzIbAnA satsaMgamAM AvatAM kusaMga phela chUTI gayo vistaratuM gayuM......kAraNa ke teo kevaLa bhAlane samarpita ane satsaMganI vela pAMgaravA lAgI. nahotA-vizva vAtsalyanA vicArane samarpita hatA. tema chatAM sara saMtabAlajInA satsaMgamAM pUrA raMgAyA, pote ja dholerA-bhAla sevA samiti, otAriyAne temaNe potAnI premamaya nahIM, potAno Akho parivAra ane samagra AdaroDA gAma. prayogabhUmi, pramukha banIne sAcavI rAkhI. e saMsthAmAM vAvelAM pU. ravizaMkara mahArAja bhUdAna nimitte gAmamAM AvyA bIja Aje 40 varSe vRkSa banIne dholerA-dhaMdhukA paMthakamAM saMskAra to kamAu dIkarA jevI chaThThA bhAganI jamIna dAnamAM ApI, ane sevAnI laherakhIo relAvI rahyAM che! eTaluM ja nahIM e jamIna bhaMgI kuTuMbone ApIne tenA kuMDalAnAM sevikA mArgadarzaka ane vAlI banyA. satsaMga vadhato gayo tema tema zrI nimubahena lallubhAI zeTha bhUtakALanAM kAryo mATe pazcAttApa thato gayo. pAjhapImAM khoyelI AMkhavALA bharavADane zodhyo, na maLatAM, bharavADa (avasAna H tA. 14-3-2006) sAdhune pratIka rUpe rUpiyA be hajAra ApyA. "AMkha to ApI saurASTra-gujarAtanA racanAtmaka sarvodayakSetranAM agraNI zakato nathI, paNa Apane ThIka lAge tema-jJAna dAna mATe....." mahilA, khAdIsevAnA bhekhadhArI sva. lalubhAI zeThanAM patnI ema kahI RNamukta thayA. ane DaoN. jIvarAja mahetAnAM bhatrIjI zrI nirmaLAbahena lalubhAI zeThanI vidAya racanAtmaka kSetramAM khoTa pADanArI che. dukALanA kaThina kALamAM kaDabanA traNa moTAM bharoTAM potAnAM Dhora mATe kharIdI lAvyA. gAmane goMdare gADAM UbhAM che. temane gaLathuthImAMthI gAMdhIbhaktinA saMskAra maLelA ane kuMDalAmAM rahI strI-bALakonA kalyANanI aneka saMsthAo sthApI, tyAM kaDaba jotAM ja gAmanuM dhaNa-bhUkhI gAyo-cAre bAjuthI kaDabane coMTI paDI. gADAM hAMkanAra Dhorane tagaDe e pahelAM calAvI. adhyApana maMdira, chAtrAlayo, saMskAra kendro, pathAbhAI e dazya jue che ane emanA mukhamAMthI sarI paDe khAdIutpAdana kendro, mahilA maMDaLo vagere sthApyAM ane jIvanabhara gujarAtanA mahAna lokasevaka zrI lalubhAInA pAyAnA dareka kAryamAM khabhekhabhA milAvI yogadAna ApyuM. zrI "baLada choDI nAkho, bharoTAMne ahIM ja khAlI karI zeThanI vidAya pachI emanI zArIrika taMdurastI bagaDatI gaI. nAkho." AjhAdInI rASTrIya laDatomAM, jJAti ane grAmateonuM 80 varSe amadAvAdamAM putranA ghare nidhana thayuM. sukhI sudhAraNAmAM, grAmasaMgaThana ane kheDUtamaMDaLamAM, bhUdAna yajJamAM, samRddha kuTuMbanA, chatAM garIbonI sevA karI. premALa ane sAdhu-saMtonA satsaMga ane abhyAgatonA svAgatamAM pathAbhAI mAnavatApremI, UMcAM ane jAjaramAna, preraNAdAyI vyaktitva ane emano parivAra kadI pAchaLa paDyo nathI. saMtabAlajI dharAvanAra saurASTra-gujarAtanA khAdInA racanAtmaka kSetrane emanA mahArAjazrI pratye temanI ananya bhakti hatI. 1957nuM Jain Education Intemational Page #594 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 584 cAturmAsa temaNe potAne ghera karAvyuM. mahArAjazrInI AvA zramalakSI kheDUto pratye bahu moTI AzA hatI. teo kahetA : "pathAbhAI jevA nirvyasanI ane susaMskArI zramalakSI kheDUto pAMca pAMca kuTuMbone potAnI pAMkhamAM laI le to bhAratanAM gAmaDAM gokuLiyAM banI jAya......' zIladharmI rAjapuruSa bAbubhAI ja. paTela kheDA jillAnI khamIravaMtI bhUmimAM, sAkSaranagarI naDiyAda khAte, pitA jazabhAI ane mAtA caMcaLabAnI kUkhe tA. 9mI phebruArI, 1911nA suprabhAte janmanAra bAbubhAIe kevaLa naDiyAda ke kheDA jillAne ja nahIM gujarAta ane bhAratane potAnI sevAo ApI vizvapratibhAmAM potAnuM nAma aMkita karAvyuM, mAtra 19 varSanI vaye teo gAMdhIjInA saMparkamAM AvyA, ane jIvanabhara gAMdhInA mArgane vaLagI rahyA. teo pote kahe che : "jAherajIvananI zarUAtathI mane gAMdhIvicAranuM prabaLa AkarSaNa rahyuM che. gAMdhIvicAra aMgenI mArI zraddhA atUTa rahI che, jagata AkhAnA tamAma praznono ukela gAMdhIvicAramAMthI maLI zake ema che te vAta divase divase vadhAre spaSTa thatI jAya che." A asara nIce temaNe potAnuM aMgata ane jAherajIvana gAMdhI vicAra pramANe ghaDyuM, ane anusaratA rahyA. 1937mAM kheDA jillAnI beThaka upara dhArAsabhAmAM cUMTAI gRhanA sauthI nAnI vayanA abhyAsu dhArAsabhya tarIke camakI UThyA. pachI to 1946mAM, 1952mAM, 1967mAM, 1975mAM ane chelle ati Agrahe morabImAMthI 1990mAM cUMTAyA. A varSo daramiyAna teo 1975mAM gujarAtanA mukhyamaMtrI banyA ane 1990mAM gujarAta rAjyanA narmadAmaMtrI tarIke sevA ApI. potAnA jIvanakALa daramiyAna dIrghakALa sudhI temaNe je vividha saMsthAone sevA ApI temAM saradAra paTela yunivarsiTI, vidyAnagaranA kulapati, gujarAta rAjya khanIja vikAsa nigama, gujarAta khAdI-grAmodyoga borDa, amUla DerI, A uparAMta saMkhyAbaMdha saMsthAomAM teoe sabhya yA TrasTI banI dhanya dharA mArgadarzana ApyuM. temAM noMdhapAtra TrasTIzIpa vicAradhArAnA prayogamAM harijanasevA, nazAbaMdhI, govadhabaMdhI, kudaratI honArato, AsAma rAhatakArya, morabIrAhata ane bIjI aneka racanAtmaka saMsthAomAM pratyakSa mArgadarzana karAvatA rahyA. Ama teoe potAnAM jAherajIvana, samAjasevA, racanAtmaka kAryo ane rAjakAraNamAM agatyanuM pradAna ApI, gujarAtanuM nAma rozana karatAM sane 2002no saradAra vallabhabhAI paTela - vizvapratibhA evorDa je vizva gujarAtI samAja taraphathI apAya che, te temane arpaNa thatAM dhanyatA anubhavI. gAMdhIjI pachI temanA jIvanamAM bIjI preraNAmUrti svAminArAyaNa saMpradAyanA sthApaka sahajAnaMda svAmInI banI rahe che. A paitRkadharmamAM rASTradharma-yugadharma eTalo to otaprota banI rahyo ke beu eka sikkAnI jema be bAju sama, kyAMya sAMdho ke reNa na maLe. A baMne premamUrtio temanI manoracanAnA AdarzarUpa banyA. enuM sthUla-pariNAma gAMdhInagara banyuM temAM jovA maLe che. bAbubhAIe potAnI zakti-buddhi-bhakti ThAlavI gAMdhInagara khIlavyuM to bIjI tarapha tyAMnI vanarAjImAM akSaradhAma bhagavAna svAminArAyaNane jhUlatA karyA. eka tarapha gAMdhImUlyonuM potAnAM jIvanamAM AcaraNakaranAra niSThAvAna lokasevaka gAMdhIbhakta bane che to bIjI tarapha svAminArAyaNe prabodhela zikSApatrIne caritArtha karanAra A sAdhu jIve saMpradAyanA saMskAro potAnA jIvanamAM sAdyaMta sAcavyA che. Avo samanvaya vartamAnamAM gAMdhIjInA AzramI zrI ki. gha. mazarUvALAnA jIvanamAM ApaNane sahaja jovA maLe che. A baMne bhaktipravAhothI emanI bhItaranI rASTrabhakti-mAnavaprIti-sadAya udIpta thatI rahelI jovA maLe che. gItAnA bodhane jIvanamaMtra banAvI (je emano Adarza hato) tye ve varnayamitaH saMsiddhim namate naraH potAne phALe je kAma AvyuM te niSThApUrvaka ane bhaktipUrvaka dila reDI emaNe karyAM, AvAM kAryomAM gujarAtanA pATanagara gAMdhInagaranI yojanA, amadAvAdamAM zAhIbAga khAte saradAranuM rASTrIya smAraka, narmadAyojanA ane chelle morabInI rela honAratamAM, pote mukhyamaMtrI hovA chatAM, morabIne punaH beThuM karavA temaNe samagra rAjyano kArabhAra eka mAsa sudhI morabIthI calAvyo ane rAjakAraNamAM eka anokhuM dRSTAMta pUruM pADyuM. 1982nA me mahinAmAM devanAra satyAgrahamAM pUruM eka aThavADiyuM muMbaI Page #595 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 * 585 khAte rokAI gopremIo, gosevako ane satyAgrahIone eka anokhI hUMpha pUrI pADI ane bhAratanA arthataMtramAM gAya-emanI gobhaktinuM Adarza pramANa che. potAnA haste vikAsa pAmatI gAMdhInagaranI bhUmimAM temaNe 20, Disembara, 2002mAM aMtima zvAsa laI akSaravAsa svIkAryo. temanI 95mI jayaMtIe gujarAtanI prajAe potAnA vatsala-vahAlA netAne "zIladharmI rAjapuruSa" tarIke navAjI smRtigraMtha arpaNa karyo. gAMdhIvicAra-premI baMsIbhAI zAha. (janma : 1923, avasAna tA. 18-11-2005) navembaranI 18mI tArIkhe gujarAtanA eka sapUta gAMdhInA arthazAstra sAthe vijJAnanuM saMyojana karavA mathatA zrI baMsIbhAI zAhano dIpa bujhAyo che. temanuM kAryakSetra "atula' rahyuM hovAthI te viSayanA niSNAto sivAya, anyanA saMparkamAM AvavAnI temanI maryAdA hatI. ahIM temanA jIvanano Acho paricaya karIe. temano janma gujarAtanA eka nAnA gAma jhAloramAM sana 1923mAM thayo hato. pitA sarakArI DaoNkaTara hatA. temanuM bALapaNa ane zALAkIya zikSaNa da. gujarAtamAM pAraDI khAte thayuM. gujarAta kaoNlejamAMthI teo bI.esasI. ane muMbaInI vIjeAITImAMthI ema.esasI. Teka. thayA. tyAra pachI amerikAmAM ema.esa. karyuM. teo zikSaNamAM tejasvI hatA, e jamAnAmAM muMbaI yunivarsiTInI meTrikanI parIkSAmAM rAjyabharamAM cothA kramAMke AvyA hatA ane amerikA paNa teo bhArata sarakAranI skolarazipathI gayA hatA. teo atyaMta medhAvI, niSThAvAna, prAmANika ane rASTrapremI hatA. vidyArthI avasthAthI temanAmAM rASTrabhAvanA jAgI hatI. rASTrIya laDatomAM sakriya bhAga letA ane azruta paTavardhana, rAmamanohara lohiyA jevA netAonA teo gADha mitra hatA. baMsIbhAIe potAnI vyAvasAyika kArakirdInI zarUAta ane nivRttijIvananI vasaMta ane pAnakhara valasADa pAse Avela raMga-rasAyaNanA kArakhAnA atula proDakaTsathI karI. e varSo daramiyAna emanAM patnI sarojabahena, gAMdhIsaradAranI saMsthAo sAthe gADha saMparkamAM hatAM. tethI baMsIbhAI paNa nArAyaNa desAI va.nA saMparkamAM AvyA hatA. dharamapuramAM AdivAsI AzramazALAonuM saMcAlana sarojabahena karatAM tethI AdivAsIonA utkarSamAM paNa teono sakriya sahakAra maLI raheto. valasADa tAlukAnI prAthamika zALAo mATenI vijJAnaprayoga pustikA ane tenI kiTa DijhAina karI hatI ane e mATenA zikSako taiyAra karavAnA tAlImazibiro paNa calAvyA. evI ja rIte amadAvAdanI prakhyAta inDiyana insTiTyUTa oNpha TekanolojImAM varSo sudhI parIkSaka rahyA hatA. emane vAcananI bhUkha paNa khUba. jJAnezvarI gItA, upaniSado temanA priya graMtho hatA. sAhityamAM kavitAmAM paNa teo khUba ruci dharAvatA. aMgrejI sAhityanA rasiyA, zailI, heminve, zekasapiyara, cArlsa Dikeina, TAgora, meghANI, kalApI temanA priya kavi hatA. | sAmAjika kSetre temaNe netrayajJomAM rasa laI atula, valasADa, vApI vagere sthaLe karAvela. temano mukhya phALo to temanAM patnI sarojabahenanAM bALakalyANa, AdivAsI, mahilA zikSaNa pravRttimAM temane protsAhana ApI, pUrI sagavaDa ane svataMtratA ApI e gaNAvI zakAya, jethI sarojabahena vividha sAmAjika saMsthAomAM javAbadArIbharyA sthAnomAM bhAga laI sevA ApatAM. jANItAM mahilA agraNI vasubahena temane "sArasa'nI joDalInI upamA ApatAM. 82 varSanuM bharapUra jIvana pasAra karI emaNe 18mI navembare ApaNI vaccethI vidAya lIdhI. sadgatanAM patnI sarojabahena ane temanAM saMtAnone dilI sahAnubhUti. aMtamAM emanA priya kavi harIndra davenI paMktio sAthe temanI zraddhAMjali pUrI karIzuM : mahekamAM maheka maLI jAya to mRtyu na kaho, tejamAM teja bhaLI jAya to mRtyu na kaho! navI saMskRtinA Rtvija ane ugAtA bAbubhAI zAha bAbubhAIe mahesANA ane banAsakAMThAmAM saMkhyAbaMdha saMsthAo UbhI karI. bAlavADIo ane AzramazALAo, chAtrAlayo ane u.bu. vidyAlayo, khAdI kendro ane grAmodyoga kendro, pazu-sudhAraNA, maghaniSedha, prauDhazikSaNa, sahakArI Jain Education Intemational Page #596 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 586 dhanya dharA aMgatamaMtrI banI rahyAM ane saradAranuM sAhitya pragaTa karAvyuM. temanuM saMkSipta jIvana mRNAlinIbahena desAIe AlekhyuM che ane tenI prastAvanA manubhAI paMcoLIe lakhI che. temanA AkhA jIvananA sArarUpa eka prasaMga TAMkIne maNibahenanuM jIvana kevuM paropakArI ane puNyavaMtuM hatuM te nIcenA dAkhalAthI jANI zakAya che. zatAbdI vaMdanAmAM teo ApaNI vaMdanAnA adhikArI puNyasmRtinI sugaMdha (janma : eprila, 1903) deza tenI jamIna-jaMgala-nadIo-pahADo, sonA-rUpAmAM nathI ja nathI, tenA sAvadha, nisvArtha ane sAmAjika manovRttivALA nAgarikomAM che. AvA nAgariko ke sAmAjika nathI hotA tyAM jaMgalo nAza pAme che. jamIna dhovAI jAya che. pUra tArAjI kare che ane AMtara ke bAhya kalaho dezano nAza kare che, chatAM A mANasomAM koI koI divyAtmAo hoya che. tenuM smaraNa-paThana-pAThana karavAnuM ke rASTra kare che te surakSita maMDaLIo, sarvodayameLAo ane sAhitya pracAra dvArA emaNe gAMdhIne jIvatA rAkhyA. jyAM racanAtmaka kAmanuM nAmanizAna na hatuM ane je dharatI sevA..... sevA jhaMkhatI hatI evAM sUkAM ane lUkhAM uttara gujarAtanAM gAmaDAMmAM emanA ane emanA sAthIonA parizrama ane premapuruSArthathI ThekaThekANe sarvodayanI saravANI kuTI nIkaLI. gAMdhI vicAranI eka navI cetanA laherAvA lAgI. eka mANasano premabharyo puruSArtha zuM karI zake tenuM jIvatuM pramANa teo pUruM pADatA gayA. pAchaLa cAlatA AvatA sAthIone temaNe sevAnA akSayavratanuM bhAthuM baMdhAvyuM. AjhAla pachI sarvodaya ane bhUdAnapravRttinA pUramAM aneka yuvako kheMcAI AvyA. amArA jevA keTalAya yuvAno mATe e yuga 'saMdeza' banI gayo, paraMtu saMdeza sAMbhaLavo ane e pramANe AcaravuM e taddana judI vAta banI jatI. Ama yuvAno mATe eka paga jIvanaparivartananI dharatI para ane bIjo paga salAmata manobhUmikA para raheto. keTalAka mitro krAMtine kheMcI kheMcIne potAnI jAta sudhI lAvyA, paraMtu pote krAMtinuM vAhana na banI zakyA. jyAre zrI ratibhAI jozI, motIbhAI caudharI ane bAbubhAI jevA pote ja enA kendra rUpa banI gayA. pariNAme temanI AsapAsa mitronAM jhUmakhAM ne jhUmakhAM UbharAvAM lAgyAM. e saune navAM kendro ane navI saMsthAomAM hUMpha ApI goThavatA rahyA ane e rIte navI saMskRtinA pAyAne vistAratA gayA. navI saMskRtinA udgAtA banI gayA. ku. maNibahenanI puNyasmRtinI sugaMdhA maNibahena eTale saradAranAM ekaniSTha sevikA ane putrI. saradAranA jIvanane dhabakatuM, AnaMdita ane kartavyazIla rAkhavAmAM ekamAtra temano ja ajoDa phALo gaNI zakAya. 1970mAM amAre jyAre navajIvanamAM joDAvAnuM thayuM tyAre zarUAtanA divasomAM saradAra sAhebane bheTa maLela pustakonuM vargIkaraNa vageremAM jato. tyAre avAranavAra temane maLavAnuM ane mArgadarzana meLavavAnuM thatuM. temanI prakRti evI ke kAma sivAyanI vAta kahe nahIM ane vagara kAme temano samaya chInavAya nahIM. kartavyaparAyaNa! 1925mAM snAtaka thayA bAda rASTrIya kAryakramomAM joDAyAM. jelavAsa bhogavyo. rAjyasabhA ane lokasabhAnAM sabhya. emaNe 21 varSa sudhI saradAra paTelanI sevA karI ane sva. maNibahena AvA divyAtmA hatAM. saradAranI ane te dvArA dezanI sevA-surakSAmAM kAyA ghasI nAkhI. jemaNe temanI sAdAI, parizrama, avirata parizrama joyAM che te kadI temane vIsarI nahIM zake. sAdAImAM to temane koI na lage. jAte ja kAMtela sUtaranA ekaraMgI sapheda eka nAnoya DAgha nahIM tevAM vastro, jAte ja kAMtelAM, jAte dhoyelAM ane jAte ja sAMdhelAM, sIvelAM sughaDa vastro. kaDaka kharAM, koInuM jematema na calAve. kaThora lAge, paNa nALiyera jevAM kaThora, kAcalI, nIce mIThuM poSaka pANI ! - dilhImAM emane koIne tyAM be baheno TekasImAM mUkavA gayAM. mUkIne pAchAM pharatAM hatAM tyAM TekasI DrAivare pUchyuM, "A mAjI koNa hatAM?" "maNibahena paTela." "saradAra vallabhabhAInAM putrI!!" hA, hA,-e ja." DrAivare tarata ja gADI baMdha karI nIce UtarI je rastethI maNibahena gayAM hatAM tenI dhULa mAthe caDAvI. baMne baheno to maNibahenathI paricita hatAM ja chatAM teo daMga thaI gayAM. kahe, "tamane ATalI badhI bhakti?" pelA bhaktahadaya DrAivare kahyuM, Jain Education Intemational For Private & Personal use only Page #597 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 580 "bahena, tame rAmAyaNa vAMcyuM che?" "temAM Ave che ke hanumAnajIe laMkA bALI, paNa pUrI bALI nahIM, kAraNa batAvazo bahena?" baheno mUMgAM! DrAivara kahe, "bahena laMkAmAM eka vibhISaNa hatA. puNyAtmA hatA. emanA puNyapratApe laMkA bacI gaI. A hamaNAM gayAM e mAjInA pratApe dilhI surakSita che, nahIMtara ahIM to laMkAthI badatara thaI gayuM che." kumAra maMgalasiMhajI [avasAna H 21-2-1985] tyaktA bhuMjIthAH kumAra maMgalasiMhanA kalApriya AtmAne 'gujarAta samAcAra'mAM prathama pAne je keTalIka suMdara chabIo tasavIrakAra bhAI jhaverIlAla mahetA rajU karatA hoya che temAM garavA gujarAtanuM lAvaNya ane kaLAlAsya rajU thatAM hoya che, to kyAreka temAM saMvedanAnA sUra jagADanAra dhImo sAda paNa saMbhaLAya che. tA. 23mI jAnyuArInI tasavIre evuM eka hamadarda pedA karyuM. tasavIra lAThInA rAjavI kalApInA khaMDiyera jevI hAlatavALA mahelanI, ane temAM veravikhera paDelI kumAra maMgalasiMhanI manohara kalAkRtionI hatI. tenI nIce lakhyuM hatuM: 9mI phebruArIe dilhImAM rASTrapati bhavana khAte anya nava prakhyAta kalAkAro sAthe jemanuM rASTrapati dvArA sanmAna thanAra hatuM evA jANItA citrakAra lAThInA kumAra maMgalasiMhajInuM amadAvAdamAM 70 varSanI vaye kensara haoNspiTalamAM 21mIe avasAna thayuM. ku. maMgalasiMhajI sva. kalApInA putra hatA ane temanAM muMbaI, pUnA, gvAliyara sahita ghaNAM sthaLoe citra pradarzano yojAIne inAmo meLavyAM hatAM......" ' 1954mAM saMtabAlajInA cAturmAsa lAThImAM hatA. e prasaMge thoDA divasa temanI sAthe rahevAnuM banyuM hatuM. barAbara e ja arasAmAM kumAra maMgalasiMha rASTrapati bhavana khAte eka oraDAne gujarAtanI kalAthI vibhUSita karI mahArAjazrIne maLavA AvyA hatA ane potAnA mahelamAM padhAravAnuM premapUrNa nimaMtraNa ApI gayA hatA. A prasaMge mahArAjazrI sAthe amane paNa temanA mahelanI mulAkAta levAnI taka maLI hatI. zarUAtamAM mahArAjazrIe thoDo samaya raNavAsamAM jaI tyAMnA strIsamAjane mulAkAta ApI. pachI kumAra maMgalasiMhajIe amane mahela dekhADyo. temanAM kalAtmaka citrono paricaya teo jAte ApatA hatA, tyAMnA myujhiyamamAM rAkhela hathiyAro, prAcIna kalAvastuo, rAjA ravi varmAnAM citro A badhAMmAM mahArAjazrIne eTalo rasa na paDyo jeTalo kumAra maMgalasiMhajInAM citromAM paDyo. paNa A badhAM citromAMthI eka citra vizeSa smaraNamAM rahI gayuM che. e hatuM buddha, yazodharA ane rAhulanuM. siddhArtha rAjagRhano tyAga karI, parivrAjaka banyA che ane buddha banIne potAnA mahelamAM prathama prathama Ave che te prasaMganuM. eka rAjavI rAjayagAdIno tyAga karI mahAna siddhi sAthe pAchA Ave che tyAre yazodharA potAnA putra rAhulane enA pitA pAse potAno vAraso mAgavA samajAve che. ema kahevAya che ke buddha rAhulane saMnyAsa dIkSA ApIne potAno amara vArasa Apyo. eka kalAkAra rAjavI potAnA rAjagRhamAM saMtabAlajI jevA zramaNottama sAdhune prasaMganuM mAdhurya potAnI lAkSaNika zailImAM samajAvI rahyA hatA. saMtabAlajI mahArAje paNa emAM khUba rasa dAkhavyo. temanI kalAprIti te divase amane jevI jovA maLI tevI anya kyAreya jovA maLI nathI. kumAra maMgalasiMhe kahyuM : "buddhano saMdezo zabdo dvArA keTalAM hRdaya sudhI pahoMcyo che, enI amane khabara nathI, paraMtu ajanTAnA kalAmaMDapoe tyAMnA bhIMtacitro dvArA je dharmasaMdeza phelAvyo che te amArA jevA kalAkAro ane duniyAbharanI kalAzALAmAM pahoMcI gayo che." mahArAjazrI : "kAraNa ke e kalAnI pAchaLa zuddha Atmacetanya hatuM. gurudeve satyam zivam suMdaram e traNa zabdomAM kalAnI vyAkhyA ApI dIdhI che. satya e ja jIvananI UMcAmAM UMcI kalA, e zivam eTale hitakArI haze tenuM saundarya jhaLakI UThaze." emanA bhojanakhaMDanI dIvAlo para dorelAM keTalAMka bhIMtacitro dekhADyAM. lagabhaga AkhI ja dIvAlo jIvatAM citrothI maDhI hatI. je hatuM. guru.pI dIdhI che. satya che tenuM saundarya Jain Education Interational Page #598 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 588 dhanya dharA A mulAkAtanA smaraNamAM kumAra maMgalasiMhajIe krAMtidraSTA ane krAMtikArI sAdhu hatA. samAjamAM navAM mUlyonI potAnAM citronAM traNeka Albamo bheTa ApyAM. sthApanA ane tene TakAvavA jIvanabhara saMgharSa khelyo. temane mahArAjazrI vadhu vakhata ApI zake tema nahotA chatAM je maNibhAInI aMgata sevA - maMtrI-sevaka tarIkenI maLatAM, A kaMI samaya temaNe Apyo enAthI rAjakuTuMbane saMtoSa ane AnaMda saMtanI vAta seMkaDo loko sudhI pahoMcADI zakAI. thayo, paNa amArA jevAne e myujhiyamanI UDatI mulAkAtamAM maNibhAI ane amAro saMbaMdha cheka 1950thI, temanI zuM majA Ave? avejImAM e sthAne sevA karavAnI mane taka maLatI. saMtanI sAthe kumArazrI daravAjA sudhI vaLAvavA AvyA ane rahevAmAM kevI jAgRti, nirmaLatA, sAvadhAnI, mANasane mahArAjazrIe potAnI haMmezanI rIta pramANe hAtha UMco karI pArakhavAnI kaLA ane namratA jarUrI che teno pratyakSa pATha temanI zAMti....' kahIne AzIrvAda ApyA. pAsethI mane maLato. temanA vize "saMta samarpita maNibhAI' nAme meM eka pustikA cheka 1989mAM pragaTa karela ane tAjetaramAM e divase mArA manamAM be citro aMkita thaI gayAM eka "vizvavAtsalya' mAsikano jUna mAsano vizeSAMka pragaTa karyo che. hatuM buddhanuM mahelamAM punarAgamana ane bIjuM hatuM saMtabAlajI mahArAjanuM mahelamAMthI nirgamana. Agamana.... punarAgamana.... saMta tulasIdAse " "rAmanAma maNidIpa dharuM, jIha deharI nirgamana...eNe eka nAnakaDo saMdezo saMbhaLAvyo-"yaktana dvAra" UMbarA upara dIvo rAkhatAM bhItara ane bahAra jema bhuMjIthAH" tyAgIne bhogavo. ujAsa phelAve che tema maNibhAIe saMsAramAM ane saMsthAmAM rahevA chatAM baMne kSetrone ujAsI gayA. potAnA gurunI samIpakumAra maMgalasiMhajIno kalApriya AtmA emanA pitAe saMtabAlajInI ciMcaNI dariyAkAMThe AvelI samAdhi pAse aMtima gAyela "vizva-Azrama saMtanuM-mAM akhaMDa zAMti pAmo! sthAnanI zAMti meLavI. zrI maNibhAI paTela mukulabhAI kalArthI (niyAmaka, mahAvIranagara, ciMcaNI) A mAsanI 19mI tArIkhe AtmasAdhaka, Azrama premI | (tA. 10-5-2002) ane gAMdhIvicAradhArAnA AjIvana prasAraka zrI mukulabhAI gujarAtanA jaina saMta munizrI saMtabAlajInA teo kalArthInuM 68 varSanI vaye duHkhada avasAna thayuM che. temanuM samagra samarpita sevaka hatA, ziSya hatA ane saMtanA sahavAse temanI jIvana zikSaNa ane lekhanakSetrane samarpita hatuM. prakRti saMtamaya thaI gaI hatI. chellAM keTalAMka varSothI teo svarAjaya Azrama gaye varSe jIvanasmRti taraphathI bhaktakavi narasiMha bAraDolImAM bahena niraMjanAbahenanA kanyA vidyAlayane madada mahetAnA kAvya uparathI vaiSNavadarzana' pustikA pragaTa thayela. A karatA hatA. prAlita, jUnI kaoNleja keLavaNImAM pAraMgatanI padavI pustikA mAnavadharmanA parama upAsaka gujarAtanA be saMta-pU. pAmyA chatAM kizoralAla mazarUvALA, gurudayALa mallikajI ane moTA ane munizrI saMtabAlajInI aMgata sevAmAM rahI jemaNe pU. moTAnI sIdhI asara ane vAtAvaraNane pariNAme teo bhaktino sevA Adarza pUro pADyo che tevA mu. naMdubhAI ane AjIvana naI tAlImanA zikSaka rahyA. temanA jIvananuM moTAmAM maNibhAIne arpaNa thaI hatI. moTuM lakSaNa hatuM 'vidyA TuvAti vina' sAcA jJAnanI jAgrata saMtane samarpita thaI rahevuM e jvALAmukhInI Toce upAsanAmAMthI ja namratA jhare che-e rahyuM hatuM. rahevA jevuM che. maNibhAI potAnI 33 varSanI bharayuvAna vaye sadA vinamra, sadA vinayI ane sadA snehasabhara smitathI potAno dhIkato dhaMdho choDI saMtabAlajInA caraNamAM jaI beThA. UbharAtuM temanuM jIvana-mukula Izvarane samarpita thaI cUkyuM che, jIvanabhara saMtanA Adeza pramANe : paraMtu tenI surabhi vAtAvaraNamAM pamarAI rahI che. "pagale pagale sAvadha rahIne premaLatA pragaTAvye jA, be varSa pahelAM ja temanuM eka pustaka-saMtonA bAlaaMtaranA ajavALe vIrA pairya dhArI cAlyo jA..." saMtabAla' A saMsthA mAraphate pragaTa thaI cUkyuM che, tenuM smaraNa A saMtaAdarza temaNe caritArtha karyo. munizrI saMtabAlajI tAjuM thAya che. Jain Education Intemational Page #599 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 temanuM sevAsamarpita jIvana ane saMtasAhityanI surabhi samAjane prANavAna banAvo! temanAM kuTuMbIjanone dilasojI ho ane temanA AtmAne prabhu zAMti Apo! mukulabhAIe gUjarAta vidyApIThamAM adhyApanakArya karyuM, paNa temanuM kharuM kAma to navA zikhAu loko mATe sAduM, saraLasaMtapremI ane rASTrapremI sAhitya pUruM pADyuM te hatuM. pote dalitavarganA hovA chatAM potAnA zikSAbaLe temaNe gAMdhIyuganA tejasvI AcAryonuM mAna-sammAna ane prema meLavyAM hatAM. pU. moTA temAMnA eka hatA. temanuM sevA-samarpita jIvana ane saMta sAhityanI surabhi samAjane prANavAna banAvo! gAMdhIyuganuM gulAbI puSpa zrI ratibhAI goMdhiyA (avasAna : 24-9-03) zrI ratibhAI sapTembara mAsanI 24mI tArIkhe A duniyAnA bAgamAMthI cUMTAI gayA, temanI bahumukhI pratibhA temanI pratyeka pravRttimAMthI preraNAnuM AdAna-pradAna karatI. gAMdhIjIe sUcavela aDhAravidhi racanAtmaka kAryakramo-reMTiyo ane khAdI-ne jema gAMdhI pote sUryasthAne gaNatA, tema ciMtabhAIe paNa temane tamAma pravRttinA dharIrUpa banAvI pravRttinAM vividha cakaDoLa calAvye rAkhatA. khAdIne temaNe navI peDhI mATe navA vastra rUpa banAvI, e mATe rAjakoTa, amadAvAda jevAM mahAnagaromAM sau-rasanA nAmanA vecANa bhaMDAro zarU karI, nagaranI janatAne khAdIghelI karI. khAdI e garIba mANasanI rojI che to grAmoghogo gAmaDAnA zramika kArIgaronI sAMskRtika virAsata sAthe rojIroTI pUrI pADe che. e aMgenA paNa temanA prayatna jIvanabhara cAlu rahyA. racanAtmaka pravRttinA mobhI, rAjadvArI kSetre ghaNAM pralobhano, paNa tene sonAnI jALa samajI temAM kyAreya na phasAyA ane zuddha racanAtmaka sevAnI gAMdhIkathAmAM gaurava anubhavyuM. A gaurave temaNe gujarAtanA khUNekhUNe patharAyela niSThAvAna sevakone zodhI, samAja vacce oLakhAvI, temanuM bahumAna karavAno eka abhinava cIlo pADyo. putra (azoka)nI smRtimAM rAjakoTanI goMdhiyA ispitAla vyavasthA, svacchatA ane sughaDatAno eka Adarza pUro pADI rahI che. mAMdagI to zarIra che eTale Ave ja, to zarIrane samajavuM- 589 rogane jANavo-Arogya ane svacchatA nirAmayatA mATe eTalAM ja jarUrI che e vAta temanI saMsthAe upacAra sAthosAtha dardIone gAMThe baMdhAvI. tenA kuzaLa vyavasthApaka, bhAI baLavaMtabhAIe te hADohADa jALavI che. zrI ratibhAI prakRtie gulAbI mAnasa dharAvatA. gulAbanA puSpathI jema sahaja kheMcANa thAya tema ratibhAI tarapha temanAM mitro, sAthIdAro, kArIgaro, kAMtanArIo, dardIo sau jANe dIvAnA banI rahetAM. temanI maitrI jhaMkhatAM, ane evA saMbaMdhano taMtu jaLavAI rahe emAM gaurava anubhavatA. emaNe je je saMsthAo UbhI karela-yaMga mensa gAMdhIana esosiezana, rAjakoTanI samanvaya ane zramajIvI mahilAonI 'aMbA' hoya ke sUratamAM bahena sUrajabahena kAmadAra calAvatAM jarI rezama udyoga kendra hoya ke rAjakoTanI ispitAla, A badhAM kSetromAM temanA keLavAyela, manubhAI ane haragoviMdabhAI jevA kunehavALA, vaphAdAra sAthIo temanI hayAtI bAda paNa Aje saphaLatApUrNa saMcAlana karI rahyA che. bAlasAhityanA bhISmapitAmaha samA zrI ramaNalAla sonI mu. ramaNabhAInuM racanAtmaka kArya temanA vatana moDAsAthI zarU thayela. zikSaka uparAMta teo nagarapAlikA ane pachI dhArAsabhya tarIke sAbarakAMThAnA prazno rajU karatA. chellAM 30thI adhika varSothI potAnA putro sAthe teo amadAvAda khAte rahetA hatA, paNa temanI kalame akhaMDa sarasvatInI ArAdhanA cAlu ja. A kalame gajaba karI che! amArI jANa pramANe temaNe 500thI adhika pustako gujarAtane ApyAM che. sauthI vizeSa to teo bALakonA dAdA tarIke ciraMjIva raheze. galabA ziyALanA parAkramo, tenI prabodhaka vAto, amRtakathA, madhurakathA, ramUjakathA, madhura vArtAvalI, zizusaMskAra bAla vArtAvalI, sonAno cAMda vArtAvalI jevA seTanA seTa lagabhaga 150 uparAMtanA temaNe ApyA. hAtha-paga cAlyA tyAM sudhI prajA vacce ghUmatA rahI, tenA prazno netAone pahoMcADI temanI sAthe sukha-duHkhamAM sAthe rahyA. prajAe paNa temane potAnA gaNyA. teo jema hAthapaga calAvatA tema bhejuM paNa calAvatA, paNa kudaratI rIte teo bALalekhaka tarIke svayaM UbharI AvyA. gijubhAI pachI gujarAtI bhASAne moTAgajAnA A bIjA mahAna vArtAkAra maLyA. temaNe Page #600 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa90 dhanya dharA duniyAbharanuM bAla sAhitya DahoLI temAMthI navanIta tAravI, satyane sAkSAtkAra rUpe avataratuM joyuM. zivam suMdaram satyamano zikSaNa ane saMskArane poSaka evuM gujarAtI bhASAmAM utArI anupama saMgama nihALyo. emanA guru paramAnaMdapurI kahe che : ApyuM. teo kevaLa bAlasAhityakAra hatA evuM nahotuM-temanI "huM nAnapaNathI emane oLakhuM chuM. satyano Agraha temano uttarAvasthAmAM temaNe bhAratanA saMta ane adhyAtma sAhityano jIvanamaMtra che." sAgara DahoLI temAMthI managamatAM motI ApyAM che. amara bhAratIe vanamAMthI upavana ane upavanamAMthI - ramaNabhAInI bAlasulabha, coTaDUka, mItabhASInA AvA tapovanano ghATa dhAraNa karyo ane tyAM ghoDiyAgharathI mAMDI ucca to aneka harSasamAM bALako gujarAtanI A peDhImAM UcharI rahyA zikSaNa eTale prAthamika, mAdhyamika ane uccazikSaNanI vividha vaDavAIothI zobhato saMskAra vaDalo khIlavA mAMDyo. 35-40 | mu. ramaNabhAI prakRtie sIdhA-sAdA, vinamra, vivekI vividha pravRttio zarU thaI ane 500 thI 700nuM bAlaane atyaMta hetALa svajana hatA. paricita mANasane maLatA to yuvAvRMda gokuLa vRMdAvana racI rahyuM che. aDadhA-aDadhA thaI jAya, paNa aparicitane temanI vAtothI ahIM ThAkora, bharavADa, paTela, avarNa-savarNa-vikasatI AtmIya banAvI de, kAraNa ke temane zabdano pArasamaNi maLyo ane avikasita jAtinI bAlAo ane mahilAono madhumaMDapa hato. bhAI sureza dalAla kahe che tema-"emanI jIvananI racAyo che. temAM ratanabahenanI mAtRzakti, rAmabhAInI tapazakti tamAma apekSAo zabda sAthe zarU thAya che ane zabda sAthe pUrI ane surAbhAInI japazakti bhaLatAM A saMsthAe potAnA pahelA thAya che. zabda emano pArasamaNi che. khullI AMkhe, khullA dasakAmAM ja gujarAtanI agraNI saMsthAomAM nAmanA kADhI. kAne ane khullA manathI je mANasa jIve e potAnI AsapAsa rAmabhAImAM beThelA jIvatA kalAkAra kasabIe grAmya ane nAnakaDuM brahmAMDa UbhuM karI zake ane vizvarUpa darzananI zaherI, pUrva ane pazcima-prAcIna ane arvAcIna jyAM jyAMthI je jhalakajhAMkhI karI zake." amArI jema temanAM aneka cAhako ane je maLyuM tenuM rasapAna karyuM. phoTogrAphI ane sthApatyakalAnA svajanoe A brahmAnaMda-jJAnAnaMdano anubhava karyo haze. kalAmaMDapo UbhA karyA ane amara bhAratamAM jIvana jIvavAnI saMgamanA saMgI rAma-rAtaDiyA kalA ApanAra dIkSArthI banyA. emanA hAtha nIce taiyAra thayela vidyArthIono khAsso moTo parivAra taiyAra thayo che. bhAI rAma rAtaDiyA tA. 30-1097nA roja Akasmika avasAne, ApaNI vaccethI cAlyA gayA. tethI eka AjathI sAta varSa pahelAM temanI saMsthAno paricaya ApatuM ja zabdamAM temano paricaya Apavo hoya to-samanvayanA draSTA eka pustaka "amara bhAratIne AMgaNe' ame prakAzita karyuM hatuM. athavA saMgamanA saMgI kahuM. tenI prastAvanA "kaMku chAMTaNAM'mAM ame lakhyuM hatuM : "gujarAtanuM e sadbhAgya che ke ene jillejisle gAMdhIjInI naI tAlImanA teo samAje jene pAchalI haroLamAM gaNI kADhyA che te tattvadUdhane, pI-pacAvI jANanAra-keTalAMka yuvaka-yuvatIonAM bharavADa komamAM janmI buddhi-baLathI baLukA banI, Tocane lAyaka joDAM dhUNI dhakhAvI, keLavaNI dvArA samAjanavanirmANano prayoga TharyA. taLeTIthI Toce pahoMcyA. karI rahyAM che. amara bhAratI e prayatna zRMkhalAne zobhAvI rahI temaNe dahegAma tAlukAnA moTI pAvaThI gAme 1974mAM che.!" amara bhAratI saMsthAnuM sarjana karyuM. A sthaLe amadAvAda, kheDA bhAI rAmabhAIne meM samanvayanA draSTA tarIke joyA che. ane sAbarakAMThA traNe jillAno tribheTo thayela evA saMgamane ApaNe tyAM jUnI keLavaNIe samAjanA bhAgalA saryA che. potAnI karmabhUmi banAvI. bhaNelA ane abhaNa vacce moTI dIvAla-Aje AjhAdInI ahIM dakSiNavAhinI vAtraka ane pUrvamAMthI AvatI 50mI jayaMtIe paNa khaMDita thatI pramANamAM ochI jovA maLe mAjhUmano saMgama thAya che. A saMgamanA uchaMge mA bhAratInI che, tyAre AvA mAnavatAnA mahAdharmane varelA, jJAnayoga ane dharmabhUminA uchaMge, temaNe amarabhAratInI rAvaTI tANI, karmayogane bhaktisUtramAM gUMthavA mathatA rAmabhakta rAmabhAImAM anokhI raMgatanA kesUDA uchALI hete vadhAvI. sAme kAMThe jJAnInI namratA, satyanI dRDhatA, saMskAra, vinaya, viveka ane bhagavAna kedArezvara ane anupama prAkRtika sauMdaryamAM temaNe vANInI mitabhASitAno apUrva saMgama temanA jIvanamAM sau Jain Education Intemational For Private & Personal use only Page #601 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pala zAzvata saurabha bhAga-2 koIne pahelI najare AkarSI temane potAnAM banAvI letA. pAsethI meLavela che. vaidha zrI vajubhAI vyAsa vartamAnamAM teo lokasevAnuM kArya karI rahyA che. A kAryamAM temanA patnI kumudabena vyAsa jeo acchA samAjasevikA janma : 7mI Disembara, 1919, vatana : vaLA jillo che. (puSpAbena mahetA vikAsagRhanA hAtha nIce taiyAra thayela) : bhAvanagara temanuM yogadAna paNa raheluM che, jIvanamRti parivAranI ArogyadAyI, lokopakAraka A rIte vaidya zrI vajubhAI vyAsa zArIrika-mAnasika pustikAo kensara, DAyAbiTIsa, hAI balDaprezara, saMdhivA, rogonA acchA cikitsaka, sArA lekhaka, patrakAra, vahIvaTakAra, hRdayaroga sAravAra vagerethI vaidya zrI vajubhAI sArI peThe paricita samAjasevaka ane vanya prANImitronA vaphAdAra mitra che. temanI che. paraMtu teo zArIrika rogonA kevaLa cikitsaka ja nahIM, sevAno lAbha zrI ema. pI. paTela phAunDezane agAu kensara saMzodhaka paNa che. temaja eka patrakAra ane vanya pazu - cikitsA ane hRdayaroga upacAra', "rogamukta jIvana', 'yoga pakSIonA acchA abhyAsa temaja manovaijJAnika che. maTADe roga' vagere karI janatAne apAvyo che. 2003mAM teo teoe jiMdagInA pAchalA varSomAM prAcIna evA A viSayanA anubhava-abhyAsa arthe cha mahinA amerikAno Ayurveda vijJAna ane jIvana jIvavAnI naisargika paddhatino pravAsa karI cUkyA che. 88 varSanA zrI vajubhAI potAno abhyAsa karyo, keTalAMka saMzodhano karyA. temanA rasanA viSaya che nivRttino samaya jana-Arogya AnaMdathI gALI rahyA che. : hRdayaroga, DAyAhiTIsa, kIDanI phelyora ane kensara uparanA abhyAsa pachI temaNe cAra-pAMca pustikAo lakhI che. temAM vijayakumAra trivedI kensara aMge samaja (upAya) lokabhogya banI che. [avasAna : 8-11-86] teoe yoga, Ayurveda, necaropathI ane vizeSa karIne svAtaMtryottara kALanA navanirmANamAM dhIkhatI vakIlAta oToyurina therapI svamUtropacAra paddhati vagerenA mizraNa dvArA choDI, gujarAtanA navasarjananA kAryamAM noMdhapAtra phALo ApanAra AgavI cikitsA paddhatinuM nirmANa karyuM che. teo mAne che ke vakIlomAM vAlamanA zrI ratilAla jozInI joDInA trivedI paNa je je kAraNothI mAnavInA zarIramAM vAta, pitta ane kaphanuM temanA sAthI hatA. gujarAtanA harijano ane anya pachAta asamatolapaNuM thaI jAya che, tene jIvana jIvavAnA parivartana vargone samAna nAgarikatva apAvavAnA racanAtmaka jIvaMta kAryamAM dvArA roga thanArA kAraNonuM nivAraNa karavAmAM Ave to roga A baMnee potAnA janmajAta nAgaravane dIpAvyuM. ApoApa maTe che, athavA roganuM mULa pakaDAya jethI janmabhUmi pATaNane kendramAM rAkhI samasta u.gujarAtane punaHsvAthya prApta thAya che. roganuM mULa kAraNa che mAnavInI karmabhUmi banAvI. temano vizeSa rasa zikSaNa ane kRSi vikAsano khAmIbharI jIvana jIvavAnI paddhati, uparAMta AhAra-vihAra ane hato. sarasvatI nadIno baMdha kama roDa je mahesANA ane manovyApAra. emAM AhAra prAdhAnya bhogave che. teo banAsakAMThAne joDato TUMko mArga paNa banI rahyo-nA pAyAmAM davAvAdamAM mAnatA nathI. jhADapAna-velA-vanaspatio temaja temano parizrama ocho nahoto. pATaNane AMgaNe vidyAnagara AMgaNAnA sAdA auSadhothI rogI vahelo sAjo thavA pAme che. UbhuM karavAnuM, pATaNanI prabhutA punarjanmAvI ahIMnI prajAnAM eTale kudaratanuM najIka javuM e emano mukhya maMtra rahyo che. svapno sAkAra karavAmAM teo sadAbahAra rahetA. chellAM thoDAM varSothI te zivAmbu cikitsaka tarakIe paNa A saMsthA mAraphate pUrve pragaTa thatA "navAM mAnavI' jANItA rahyA che. vaidya vajubhAI vyAse samAjasevA, pachAta vargo mAsikamAM teo potAnA vistAranI abola janatAnAM marmasparzI temaja AdivAsIonI sevAnuM kArya paNa karyuM che. gIra, Aleca, - citro AlekhI, sukhI saMpanna buddhijIvIonI saMvedanazIlatAne baraDA, DAMga, Adi jaMgalomAM pharIne velA-vanaspationI DhaMDhoLavA prayatna karatA. oLakha meLavI tenuM saMzodhana paNa karyuM che. A aMgenuM viziSTa choMtera varSanA A dezapremI, vidyApremI dezabhaktane ame jJAna temanA guru sva. kirapAzaMkarabhAI bhaTTa (gaDhaDAvALA) temaja kRtajJatA bharI zraddhAMjali arpIe chIe. prabhu emanA AtmAne khyAtanAma AdhyAtmika vaidya zrI bhagatabApA (morukA-gIra) zAMti Apo! Page #602 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 592 vIratA ane aDagatAnI mUrti viSNuprasAda ravizaMkara vyAsa (avasAna H tA. 25-1-2007) viSNubhAI eTale vIratA, aDagatA, svataMtratA ane khumArIno anupama namUno. pU. ravizaMkara mahArAja ghara choDI gAMdhIjIne samarpita thayA ane potAnA saMtAnone paNa emaNe AjhAdInI havAmAM ucheryAM. viSNubhAI temanA nAnA dIkarA. tene emaNe vinobA pAse varSA, pachI sAbaramatI, veDachI jevAM sthAnoe tyAMnA saMcAlakonA hAtha nIce mUkI tAlIma apAvI. pariNAme viSNubhAI svataMtra prakRtinA, bahAdura vIrapuruSa nIvaDyA. nAnI uMmaramAM gAMdhIAzramamAM khuda gAMdhIjI AgaLa paNa vahelA nahIM UThavAno, prArthanAmAM hAjarI nahIM bharavAno, kAMtaNamAM aniyamita hAjarInA prasaMga UbhA karI paDakAra pheMkatA, tyAre kastUrabA temano pakSa letAM. temanuM mAnasa vaijJAnika buddhinuM hatuM. tethI reMTiyA ane yaMtrazAstramAM temaNe pAraMgatatA meLavI hatI. adbhuta taravaiyA, sAhasika ane athAka karmazIla hatA. temaNe keTalAMya DUbatAMne bacAvelAM ane taratAM zIkhaveluM. potAnA jIvanamAM svAzrayathI jIvavAnA Tekane pariNAme isanapuramAM nAnuM kArakhAnuM UbhuM karI pote ane potAnA enjiniyara putra kRpAzaMkare svAzrayI Tekane ujALI ! pAchalI nivRttivayamAM potAno badho samaya ArogyasevAmAM zrI bhAnubhAI davenA sahakAramAM gALatA. isanapurathI AkhA zaheramAM tUTelA page potAnI sAikala upara ja pharatA. 80-85 varSa sudhI teo sAikala savArI karI lokone AzcaryamAM mUkI detA! temanuM jIvana raMgIluM ane AnaMdI hatuM. pitA mahAna tapasvI sevaka, temanI lAgavaga ke vagavasIlAnI otha te kyAreya na letA. mahArAjanI sabhAmAM koI eka khUNe ajJAta tarIke besI vAto sAMbhaLatA, mahArAje ghara tyajyuM pachI samajadAra thatAM potAnI mAtA pU. sUrajabAnA sahArA rUpa banI rahyA hatA. parama mAtRbhakta hatA. kuTuMbano vahevAra teo ja saMbhALatA. ghaDataranI anokhI sAhasa-zauryakathA viSNubhAI eTale ApaNA pU. ravizaMkara dAdAnA dIkarA. bApanI kamANI upara jIvavA karatAM teo ApakarmI thaIne dhanya dharA jIvyA, 52-sevAmAM pitAne pagale ghasAIne UjaLA thayA che. temanA jIvana-ghaDataranI vAto bahu rasamaya che. ATha dAyakA pUrA karyA che, chatAM tana ane manathI dhArela kAma le che, enI pAchaLa emanA ghaDataranI kamANI che. jIvananA aMta sudhI teo e ja leMgho-bAMDiyuM, pagamAM sAdAM slipara ane potAnI sakhI- sahelI-sAikala upara managamatI savArI karatA, smita veratA, alagArInI jema icche tyAM pahoMcI jatA. jIvanasaMdhyAMnAM mobhI vIrabALAbahena nAgaravADiyA (16 oNgaSTa, 2005) vIrabALAbahenanuM janmasthAna to karAMcI, paNa pAchaLathI temaNe amadAvAdane potAnuM kAryakSetra banAvyuM. temanA pati ratibhAI gUjarAta vidyApIThanA tAlImArthI baMnee mahAtmA gAMdhIjInI svAtaMtryacaLavaLamAM jhukAvyuM ane DhaLatI uMmare- gAMdhIjInAM racanAtmaka kAryomAM na samAyela, chatAM sarvene karavA yogya evI gharaDAnI sevAnuM anupama kArya emaNe upADyuM ane zobhAvyuM. mULa 'gharaDAnuM ghara' maNinagaramAM rAmakRSNa AzramamAM cAlatuM tyAMnI mulAkAta laIne meM eka lekha 1980nI AsapAsa lokajIvana'mAM Apela. tyArapachI tenuM sthAnAMtara aMkura sosAyaTI pAse kalpataru pAse 'jIvanasaMdhyA'nuM navanirmANa thayuM. jyAM lagabhaga 200 jeTalAM strI-puruSo rahe che. temaNe vAnaprasthanuM eka tIrtha UbhuM karyuM che. darzanIya sthAna che. be eka varSa pahelAM huM temane maLavA ane saMsthAnI mulAkAte gayo hato tyAre be eka kalAka beTho hato. tyAra pachI teo mane temanA ghare potAnI sAthe laI gayA ane vadhu AtmIyatA batAvI. e virala mulAkAta bhUlI zakAya evI nathI! vIrabALAbahena vRddhajano mATe eka samarpita sevikA hatAM. nAnA bALakane sAcavavuM ane vRddhane sAcavavAM baMne samAna che, paNa sevA temanA hRdayamAMthI UgI hatI. temane jotAM ja vRddho temane vaLagI paDe ane teo badhAnI ekaeka jarUriyAta sAcave. teo 93 varSa sudhI sakriya rahyAM, e emanA jIvanano AnaMda darzAve che. temaNe potAnI pAchaLa bIjI haroLa taiyAra karI che tethI saMsthA to cAlaze ja. vIrabALAbahenanI sevA jIvanasaMdhyA' mAraphate samagra gujarAtamAM phelAyelI hatI. temanI smRtimAM Page #603 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 gujarAtamAM AvAM uttama vRddhatIrthasthAno khIle evI AzA rAkhIzuM. samarpita sevikA zazIkaLA mahetA (1931thI 2003) zazIkaLAbahena mahetA eka samarpita rASTrasevikA hatAM. temaNe jIvanabhara gAMdhIjInA Adarzo pramANe, avivAhita rahIne potAnuM jIvana rASTrane caraNe dharyuM. svAvalaMbananI khumArIthI jIvavA mATe temaNe potAnI najIka Avela dUdhakendra calAvyuM. rASTrabhASA hiMdInA vargo temaja azikSita mahilAonA vargo temaNe tathA temanA bhAI ramezabhAIe varSo sudhI calAvyA. temanI 50 varSanI dIrgha sevA badala rASTrabhASA pracAra samitie temanuM sammAna karyuM. zazIkaLAbahenane nAnapaNathI sAMskRtika pravRttio pratye cAhanA hatI. garabA, saMgIta, nATaka vageremAM teo sakriya rasa letAM. teo vAyaralesa oNpareTaranI tAlIma dharAvatAM hatAM. paMdara varSanI uMmare temaNe DaoNkyumenTarI philmamAM 'vaMde mAtaram' gIta gAIne jAhera jIvanamAM padArpaNa karyuM. 1965nA pAkistAnanA yuddha vakhate dAdara mahilA maMDaLe--A samaya divALIno hovAthI teo morace laDatA yuvAnone bhUlyAM nahotAM ane sveTaro tathA bhAIbIjanI mIThAI mokalI hatI. teo 'jI' vaoNrDanA Diphensa kamiTInA sabhya hatAM. morabInI relahonArata prasaMge tyAM tatkAlIna rAhata kendra UbhuM karyuM hatuM. 1988mAM temaNe 'sAhitya gurjarI-zivAjI pArka'nI sthApanA karI, tenA nejA nIce saghaLI pravRttio calAvatAM. temanA sAhityasarjanamAM 'jyotirdhAma', 'svadezapremanAM kAvyo', 'rAjapuruSa saradAra vallabhabhAI paTela', 'parAgaraja'nA be bhAga temaja 'atItane ArethI' jANItA che. temanI vArtAomAM emanI jiMdagI jIvavAnI nIti-rItinA aMzo jhaLake che. teo eka strIlekhikA hovAthI strIonAM hArda, lAcArI, mAnasika temaja zArIrika gulAmI, viSAda, vyastatA ane mahilAonAM du:kha temaNe khUba ja nikaTatAthI joyAM hatAM, eTale temanAM sarjanomAM nArIhRdayanI saMvedanA vizeSa jovA maLe che. temanA moTAM bahena indrakumArI gAMdhI, amadAvAdamAM rANIpamAM Avela, aMdha kalyANa kendranA samarpita sevikA che. temanuM AkhuM jIvana aMdho mATe ja kharcAyuM che. temanA pitA AnaMdalAla mahetA, gAMdhIjI sthApita gUjarAta vidyApIThanA prathama becanA vANijya snAtaka hatA. temanuM temaja temanA samagra parivAranA dehadAna dvArA A parivAre eka anokhI rASTrabhakti dAkhavI che. AvA eka samarpita kuTuMbanI kathA A pustakamAMthI maLI raheze. jIvanasmRti taraphathI temanuM pustaka pragaTa thayuM hatuM. zrI zaMkaralAla beMkara 593 [avasAna : 7-1-1985] temanI jAhera sevA pravRttinuM phalaka chellAM 60 varSamAM eTaluM to vistRta thatuM gayuM che ke tenI kevaLa yAdI karIe topaNa ThIka ThIka vistAra mAgI le, paraMtu A badhAmAM sauthI noMdhapAtra hatI temanI khAdIpravRtti ane majUrapravRtti ane enI ADamAM hatI-strIkeLavaNI ane dalita keLavaNI. saMtabAlajI mahArAjanuM majUra mahAjana saMgha sAthe bhAre AtmIyapaNuM hatuM, kAraNa ke temanI pravRttimAM--dharmamaya samAja racanAmAM-kendramAM zramajIvI hato ane bApune hAthe sthapAyela ane anasUyAbahena ane beMkarasAhebanA sIdhA mArgadarzana nIce tema ja naMdAjI, khaMDubhAI, vasAvaDAjI jevA kuzaLa kAryakartAo maLatAM mahAjana divase divase phAlatuM jatuM hatuM. tene grAmyadRSTi tarapha vadhAre abhimukha karavAno mahArAjazrIno mukhya prayatna raheto. majUra mahAjananA pAyAmAM ja teozrIne dharmalakSIpaNuM jaNAtuM. cheka 1917mAM amadAvAdanA milamAliko ane majUro vacce laData thaI te dharmayuddha'thI jANItI che. dharmayuddhanI vizeSatA e hoya che ke temAM baMne pakSamAMthI koInIya hAra ke jIta thatI hotI nathI athavA jIte che to baMne jIte che. A hato teno pAyo, ane A yuddhanA mahArathIomAMnA eka hatA zaMkaralAlabhAI. carakhAsaMghanuM maMtrIpada svIkAryA pachI temane dezabharamAM kAMtaNakendronA nirIkSaNaarthe paribhramaNa karavuM paDatuM. tyAM temane jIvatI garIbI, berojagArI ane zoSita strIonI Aha sAMbhaLavA maLatI. temAMthI nArIpravRttine temaNe preraNA ApyA ja karI. zatAyu vaMdanA zatAyu svAmI zrI kAMta atre daphanAI gaI che : zrIkAMtanI sakhI aMtaravedanA, jIvanasaMginI aMtaravedanA! Page #604 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 594 dhanya dharA ahIM koI dIvo na bALe, tenuM teja kSaNabhaMgura ahIM koI phUla na arpe teno svabhAva mUrajhAvAno! ahIM koI dhUpa nA bALe, tenI sugaMdha amara nathI. ahIM atre koI azru nA DhALe, te UMDANamAM nathI UtaratAM. hA, je koI sahAnubhUti dharAvatuM hoya te be muThThI maToDuM upara caDhAve, jethI kabara UMcI thAya ne aMtaravedanA UMDI thaI jAya. zrIkAMtanI aMtara vyathA UMDI hatI. zrIkAMta ApaTe jalaMdhara siTI, (paMjAba) (1lI me janmatArIkha) [gujarAtI sAhitya pariSade temanI AtmakathA "huM" pragaTa karI che. jenuM zreya jIvanaskRti ane manupaMDitane phALe jAya che.] zrIkAMta ApaTe zanivAra, 26 me, 2002 100 varSa pUrAM karI 103mAM padArpaNa tIrtharUpa svAmI AnaMda svAmI AnaMdanI janmazatAbdI cAlI rahI che tyAre temanAM keTalAMka smaraNo tAjAM thAya che. svAmIe pote potAno paricaya thoDAMka vAkyomAM Apyo che : "mArI 10 varasanI uMmare, "cAla baccA, tane bhagavAna dekhADuM," kahI mAdhavabAga, sI. pI. TaeNka parathI mane (eka bAvo) upADI gayo, dAdara lagI page ne pachI vagara TikiTe relamAM nAzaka laI gayo...." Izvara pratyenI adamya jhaMkhanAthI A bALake potAnuM deza paribhramaNa zarU karyuM. temAM keTalAka sAdhu-saMto ane dezabhaktono satsaMga thayo. rAmakRSNa mizananA vidhivata saMnyAsI banyA chatAM dezanA moTA moTA netAo, bALa gaMgAdhara tilaka, gokhale, gaMgAdhararAva dezapAMDe jevAnA sAthI banI chevaTe gAMdhIjImAM pote kevA samarpita thayA te gujarAtanI prajA sArI peThe jANe che. bApunI AtmakathA-"satyanA prayogo'nI duniyAne je bheTa maLI tenI pAchaLa svAmIno mukhya hAtha hato eno ekarAra gAMdhIjIe potAnI prastAvanAmAM karyo ja che. svAmIe potAnI nAnI uMmare himAlayanA pahADomAM paribhramaNa kareluM. eka ja Azaya-Izvara darzana. anya sAdhuo jema potAnA AtmasAkSAtkAranI vAto kare che, camatkAranI vAto kare che tema svAmIe kyAMya karI nathI. tema chatAM potAnI anubhUtimAM teo potAnA mitro-sagAM snehIone sadA joDatA rahyA che. zrI jugatarAmabhAI muMbaImAM emanA sAkhapADozI, temanI hADInA-svAmInAM himAlaya varNanothI teo mugdha thaI gayA. teo paNa jANe temanI pAchaLa pAchaLa ja cAlyA ane chevaTe svAmInA sAthI banI bApunA AzramamAM rahyA ane pAchaLathI veDachI Azramane potAnuM sarvasva arpaNa karyuM. jugatarAmabhAI avAranavAra svAmInI vAto kare. svAmI' e rAmakRSNa mizananA rItasaranA dIkSita saMnyAsI che. badhAMnI sAthe haLe, bhaLe, maLe. gRhasthI kuTuMbanI mahemAnagIrI svIkAra karavAmAM temane vAMdho na Ave, paNa pote saMnyAsI che, tyAgI che-e bhAvamAM jarA mInamekha na thavA de, AvAM kAraNone laIne ja kadAca ju. bhAI jevA temanA nikaTanA sAthIo paNa temane AvAM saMmelanomAM AgrahapUrvaka nahIM noMtaratA hoya! svAmIne bahu nikaTathI jovA ane temanI sAthe rahevAnI taka maDhI AzramamAM maLI. eka prAtaH prArthanA pachI teo ane jugatarAmabhAI amArI gItAkuTiranA oTale pATa para besI IzopaniSadanI carcA karatA hatA. tyAM eka AzramavALA gauzALAmAMthI dohIne dUdha laI jatI hatI. dUdha pIttaLanI pavAlImAM cha eka liTara AsapAsa haze. svAmIe te bALAne bolAvIne pUchyuM : keTaluM dUdha che?" bALAe pavAlI ja temanI AgaLa dharI. svAmI : "ATalA dUdhathI tamArI bALAonuM peTa bharAI jaze? ATaluM to huM ekalo pI jAuM!" mane to AmAM kevaLa temano vinoda jaNAyo. svAmI eka jamAnAmAM, bApunI hayAtImAM UbhA thayela a.bhA. gosevA saMghanA maMtrI hatA ane temaNe UMcI olAdanI gAyo joI haze. tenI sAme AzramanI gAyonI dUdhasthiti sudhAravAno A kevaLa kaTAkSa haze ema mane lAgyuM. meM pUchyuM : "dAdA, kharekhara Apa ATaluM dUdha pI zako?" kahe, "tamAre khAtarI karavI hoya to bolAvI maMgAvo paNa tamAre bIjA dUdhanI vyavasthA karavI paDaze." Education Intermational Page #605 -------------------------------------------------------------------------- ________________ palpa pahADanI Toce ke giriguphAmAM chupAIne nathI beTho. Izvara to ApaNI aMdara chupAIne beTho che. hajAro varSa pahelAM RSimuniomAM je IzvarIbhAva pedA thayA te ApaNI tapovananI saMskRtimAMthI pedA thayA-evA ja bhAva tyAMnI prakRtimAM bhaLatAM sahaja rIte ApaNI aMdara spaMdita thatA hoya che. tyAM mAnavapaNuM bhUlI kudaratano aMza banI jAya che. piMDa ane brahmAMDa nokhAM nathI, eka ja che. e anubhUti IzvarasAkSAtkAranI avadhi gaNAya." zAzvata saurabha bhAga-2 - svAmInA veNamAM have zaMkA lAvavAnuM koI kAraNa ja nahotuM, paNa temanI jaipha uMmare lagabhaga 70nI AsapAsa-temanI jaTharAgni ATalI pradIpta hoya tenAM kAraNo zodhavA mAruM mana lAgI gayuM. AzramamAM koI koI vakhata dhUnI ane alagArI sevako paNa AvI caDatA. eka vakhata sevAgrAma AzramamAM gauzALAnA eka kALanA vyavasthApaka baLavaMtasiMhajI AvyA hatA. temaNe amArA saunA caherA joyA pachI salAha ApI : "gAyanA dUdha pIo, alamasta bano, kyA yaha sUrata banAI rakhI hai? tumase to meM kitanA javAna hUM?" baLavaMtasiMhajI kharekhara javAna nahotA, zarIre, paNa manathI javAna jarUra lAgatA hatA. ame kahyuM : "ame badhA paNa yuvAno chIe." tarata te bolI UThyA: A jAo mere sAmane.....ane temaNe eka celenja pheMkI-pAMca kilo zeraDI mUko mArI AgaLa ane tamArI AgaLa. baMneno samaya mApI ane kUcAnuM vajana karI lyo. juo koNa juvAna che." tyArathI huM AvI vyaktio sAthe carcAmAM na Utarato. temanuM kahevuM sAcuM ja hoya! to svAmI ATalI jaipha uMmare AvI pradIpta jaTharAgni jALavI zakyA che tenI pAchaLa temanuM niyamita ane mitAhArIpaNuM haze ke tapasvI jIvana haze ke himAlayanAM paribhramaNomAM bAhyaThaMDInA vAtAvaraNa sAme ugra rIte TakI rahevAnuM baLa pUruM pADato vaizvAnala haze? himAlayanuM AkarSaNa kone nathI hotuM? AzramamAM Ave tyAre ame paNa temanI himAlayanI vAto sAMbhaLavA bahu ijAra hoIe. te varNana kare temAM badhI bhASAonI bherubaMdhI, varNanAtmaka zabdothI zabdane tAdaza karI mUke. ame pUchyuM : "ApaNA dezanA aneka sAdhu-saMto saMnyAsIo IzvaranI khoja arthe, ApanI jema himAlayanA pahADo khUMdatA hoya che to Apane paricita evA koIne IzvaranI anubhUti thaI hoya evuM kharuM?" emaNe mArmika rIte kahyuM : "eka ekane, darekane potAno Izvara tyAMthI ja maLe che. tame anubhava karI juo. jenI icchA thAya te cAlI mArI joDe." pachI samajAvatAM kahe, "Izvara kAMI AryakanyA gurukuLanA savitAdIdI (14 oNgaSTa-2006) navembara 2005mAM meM porabaMdara AryakanyAnAM yazasvI sevikA vAsaMtIbahenanI zraddhAMjali pustikA pragaTa karelI. vAsaMtIbahenanI bALamUrti nAnajI zeThane porabaMdaranA rastethI maLI, temAMthI saMskArita banI teo vi vAsaMtIbahena banI gayAM! temanA cAritramAM temanAM dIdI savitAdIdIno anero phALo hato. teo porabaMdaranA sapUta, gAMdhIjInuM kIrtimaMdira baMdhAvI ApanAra dezanA prathama haroLanA udyogapati nAnajI kAlidAsa mahetAnAM dIkarI thAya. samAjamAM zikSaNa jyAre nisteja thatuM hatuM tyAre nAnajI kAlidAse porabaMdaramAM kanyAo mATe gurukuLanI sthApanA karIjIvanalakSI zikSaNanI saMsthA UbhI karI. kanyA gurukuLa eTale mahilAonuM tapovana ane saurASTranuM zAMtiniketana, savitAbahene 1949-50mAM laMDana yuni.mAMthI DiplomA ina ejyukezana prApta karyA bAda AryakanyAonuM saMcAlana saMbhALI lIdhuM. teo maNipurI nRtyazailInA niSNAMta hatAM ane e kSetramAM temane DhagalAbaMdha sammAno maLyAM hatAM, paNa vizeSa temaNe satyavAna sAvitrI'nI amara nATikA dezavidezomAM bhajavI batAvI hatI. temanuM digdarzana, kathAvastu, utkRSTa abhinaya, AkarSaka nRtyamudrAo, sarvocca sanniveza, anupama vastroAbhUSaNo ane kSaNekSaNano kalAsabharano upayoga temaNe gujarAtane caraNe dharyA hatAM. AjathI 50 varSa pahelAM 1950nI AsapAsa amArA vidyAlayanI kanyAo sAthe amAre temanA atithi banavAnuM saubhAgya maLyuM hatuM. saMsthAnI vyavasthA, kalA, yajJa-yajJAdi, bharatagUMthaNa, citrakalA, sAhitya, saMgIta, nRtya Adi Jain Education Intemational ducation Intemational For Private & Personal use only Page #606 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 596 dhanya dharA bhAratat" lalitakaLAonuM jANe dhAma hatuM! AvI saMsthAne varSo sudhI saMskArathI siMcI, seMkaDo kanyAone teo taiyAra karI gayAM. savitAdIdI potAnAM kAryo dvArA amara che! temanI saMsthAnA parivArane hArdika dilasojI! ananya lokasevaka zrI sAmabhAI (avasAna : 13 phebruArI, 2005) zrI sAmabhAInA avasAnanI khabara amane moDe maLI. joke temanA kAryakSetra-sonagaDha-ucchala vibhAgane paNa mArca adhavacce maLI, kAraNa eTaluM ja ke teo thoDA azakta thatAM sonagaDha ane suratathI kAyama mATe pUNe rahevA gayelA. pUNe jatAM temaNe amane paNa jANa karI hatI. gujarAtanA parama lokasevaka zrI jugatarAma davenI AdivAsI, vanavAsI jAtinI sevA arthe jIvana samarpaNathI temanI niSkAma ane ananya lokasevAthI je yuvako kheMcAIne AvyA, temAM be pArasI mitronuM sthAna adakeruM hatuM. teoe svecchApUrvaka potAnI jAtane vanya jAtimAM ogALI dIdhI hatI. temAM prathama nAma Ave che sAmabhAInuM. sAmabhAInuM vatana surata. mogala samrATa bahAdurazAhe sAmabhAInA vaDavAonI kadara karI nephasAtakhAna-khAnabahAdura evA ilkAbathI navAjyA hatA, je pAchaLathI temanI oLakhaaTakarUpa banI gaI hatI. sAmabhAIe ema.e. sudhI abhyAsa karyA pachI dezavidezanA arthazAstramAM UMDA UtaryA pachI, emane lAgyuM ke prajAnA sarvAgI vikAsa mATe gAMdhIno sarvodaya mArga ja eka mAtra, vartamAnamAM ajoDa che. tethI temaNe jugatarAma davene potAnI jAta, sevA mATe samarpa. jugatarAmabhAIe temane pote prasthApita karela rAnIparaja sevA sabhAnA eka staMbha tarIke sthAna ApyuM ane sAmabhAIe surata jillAnA ati pachAta evA sonagaDha killA tathA ucchala-nijharanA jaMgala vistArane potAnuM kAryakSetra banAvyuM. e mATe sonagaDhamAM gAMdhI khidamata gharanI sthApanA karI, pote potAno moTA bhAgano samaya tyAM ApavA lAgyA. AzramazALA, chAtrAlayo, jaMgalamaMDaLIo, kuTIraudyoga dvArA temaNe vanavAsIone keLavavA mAMDyAM. pArasI komanI udAratA, kheladilI ane jenI sAthe jIva maLI jAya tenI utkaTatA ajANI nathI. teo 'sAmabhAInA hulAmaNA nAme lokapriya thaI gayA. sAmabhAInI sAthe amAro saMbaMdha Theka 1952thI. temAM munizrI saMtabAlajInA dharmadaSTie samAjaracanAnA vicArothI teo AkarSAyA, tethI munizrIe temane surata jillA prAyogika saMgha racavAnI preraNA ApI. temAM paNa temaNe ThIka ThIka rasa lIdho, paraMtuM jugatarAmabhAInA racanAtmaka gaDhamAM navI saMsthA racavAnuM temane bahu ThIka rucyuM nahIM, tema chatAM temano saMbaMdha munizrI sAthe chevaTa lagI rahyo ane temanA vicAro pramANe paNa lokasaMgaThanomAM madada karatA rahyA. sAmabhAI sudharelI duniyAnA sIdhA saMparkamAM, pArasI komanI UMcI khAnadAnI, vyavasthA, pazcimI rItarasama badhAMthI mAhera chatAM temane jIvanarIti gAMdhInI anukULa paDI. bhAratIbahenanA pitA bacubhAI sarakArI samAja kalyANa khAtAnA adhikArI. temanI badalI rAjakoTathI surata thatAM, tyAMnA nivAsanI mUMjhavaNa UbhI thaI. ame sAmabhAIne vAta karatAM temaNe kahyuM : ApaNuM ghara che, teno eka bhAga vAparavA ApIzuM. e rIte amAre paNa surata avAranavAra javAnuM, rAta rahevAnuM banatAM temanAM patnI rozanabahena sAthe paNa AtmIyatA baMdhAI hatI. rozanabahena paNa sAmabhAInI sAthe ghaNI sabhAomAM hAjarI ApatAM ane rasa letAM. 1997mAM rozanabahena gujarI jatAM ane parivAramAM ekalA paDatAM (saMtAna nahotAM) zArIrika kamajorI jaNAtAM temaNe potAnuM sthAna suratathI badalI pUNe khaseDyuM ane tyAM ja 88 varSanI jaipha vaye avasAna pAmyA. jIvanasmRti svAdhyAyamaMdiranI sthApanA pachI temanI hUMpha ane sahAya amane paNa maLatAM rahetAM. teo AjIvana sabhya hatA. avAranavAra patro lakhI, potAnA vicAro sUcavatA. te ame prasaMgopAta pragaTa karatA. potAnI lathaDatI tabiyata jotAM temaNe amane potAnuM vasiyatanAmuM paNa mokalela, paNa eTaluM jaNAvela ke eno upayoga potAnI hayAtI bAda thAya. sAmabhAI kudarata ghelA hatA. prakRtie prasana, hasamukhA, pArasI bAnImAM TIkhaLa karatAM eka kavijIva hatA, paraMtu temanI hayAtI daramiyAna temanA khidamata gharane saMbhALanAruM koI meLavI zakyA nahIM, pariNAme je anya saMsthAne jIrNatAno ane chevaTe bhUmitalamAM (sthULa rUpe-cetana cAlyuM jatAM) samAvuM paDatuM hoya Jain Education Intemational Page #607 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 59o. che, tema temanI saMsthAnuM paNa thayuM. koIpaNa jAtanI apekSA vinA rANapura teDI lAve che. ahIM amRtalAla zeThano paricaya thAya sAmabhAIe varSo sudhI je sevAkArya karyuM tenAthI temanI AkhI che. A divasomAM teo dholerAnA namaka satyAgrahanI chAvaNInI pArasI komane gaurava apAvyuM. marolImAM mAyajI-mIThubahene taiyArI karI rahyA hatA. temanI AMkhamAM baMne yuvAno vasyA. baMne kastUrabA Azrama kholI je karyuM tevuM sAmabhAIe sonagaDhamAM satyAgraha chAvaNImAM joDAyA. te divasathI 1930thI Ajadina gAMdhIkhidamata ghara khAlI karyuM. sudhI rANapura ane bhAla pradeza sAtheno temano AtmabhAve | maitrIthI ame gaurava anubhavatA. jIvanaspatinA joDAyelo nAto akhaMDa cAlyo Avyo. parivArajanomAMthI sAmabhAInI vidAya eka duHkhada ghaTanA che. | munizrI saMtabAlajIe bhAla pradezane potAnA dharmamaya sarvamitra-sopAna samAjaracanAnA prayoga tarIke pasaMda karyo. amRtalAla zeTha ane temanA samagra parivAre saMtabAlajInA prayogane pUro sahakAra [avasAna : 23-4-1986]. Apyo. e rIte sopAna ane lAbhubahena munizrInI pravRttiomAM zrI mohanalAla mahetA-sopAnanuM eprilanI 23mI jyAre ane jyAM jyAM jarUra paDI tyAM pUro sahayoga ApatAM tArIkhe 76 varSanI vaye temanA vaDodarAnA nivAsasthAne rahyAM. avasAna thayuM. temanA avasAnathI samAje eka rASTrasevaka, | mohanabhAI satyAgrahI sainikamAMthI sarakI "sopAna' ciMtaka, bAhoza ane nIDara patrakAra, zIlalakSI lekhaka ane banyA. patrakAratvanA kSetramAM kheMcAyA ane gujarAtI bhASAnA bhAla naLakAMThA prayoga parivAre potAno AtmIya, zubhecchaka ane agragaNya dainika janmabhUminA taMtrI banyA. enI pAchaLa emano sanmitra gumAvyo che. tejasvI puruSArtha jaNAI Ave che. AjhAdInI UgatI USAe, ( patrakAra ane temAMya taMtrI-vyavasAye ja sarvamitra che. prajAjIvanane kharA vakhate-rASTranA AtmAne samajanAra potAnI pharajanA eka bhAgarUpe prajAnA tamAma vargo sAthe tenI dRSTisaMpanna-taMtrI maLyA. eka bAhoza taMtrI tarIke temanI pratibhA gADhI dostI hoya che. pachI te dilhInA takhta upara virAjatA dezabharamAM phelAI gaI. gujarAtI patrakAratvakSetre-janmabhUmi patre sarvocca rASTranetA hoya ke gAmaDAmAM raheto aMdano pasAyatI nAmanA kADhI. hoya! vargabheda ke varNabheda are koIpaNa bhedathI para rahI sadA zrI sopAne lekhakane nAte-navalakathAo, navalikAo, rASTrahita ciMtavI te seturUpa banI raheto hoya che. sopAna prajAnA lalita nibaMdho, dharma, samAja, rAjakAraNa, sAhitya, kalA, evA sAcA mitra hatA ane te rIte sarvamitra paNa hatA. zikSaNa, pravAsa vagere vagere aMge ghaNuM lakhyuM che, paraMtu A janmabhUmi'nA taMtrIpadethI emaNe e kArya keTalI kuzaLatAthI karyuM badhAmAM "akhaMDa AnaMda' mAsikanA taMtrI tarIke maMgalapreraka uttama te abhyAsIo ane AmajanatAmAM temano je vizALa cAhaka vAcana sAmagrI pIrasI-"akhaMDa AnaMda"nA nAmane samagra varga hato te parathI jaNAI Ave che. gujarAtI AlamamAM gauravavaMtu karI mUkyuM. gujarAtI bhASAne, 1929nI koMgresa aitihAsika hatI. zrI javAharalAle gujarAtI sAmayikane girizaMge gauravapatAkA pharakAvatAM karavAmAM dezanA yuvakone deza mATe AhvAna ApyuM. karAMcInI A temanI ajoDa mAtRbhASAbhaktinAM darzana thAya che. koMgresamAM be taravariyA yuvAna-vajubhAI zAha ane mohanalAla jIvananI akhaMDa dhArAmAM aneka sthaLa ane sUkSma tattvonuM mahetA gayA hatA. te vakhate rASTrIya pratijJA levAI temAM A baMne saMmizraNa cAlyA ja kare che. temAMthI sopAne zrI banI "zrI' yuvAna mitroe potAno bulaMda sUra purAvyo ane deza mATenI saMjJAe akhaMDa AnaMdanA prathama pAne je nibaMdhikAo ApI teNe svarAjyayAtrAmAM joDAI gayA. karAMcIne alavidA ApI aneka niSkriya jIvanane sakriyatA bakSI, cetana pragaTAvyuM. e saurASTramAM AvyA. vAMcatAM vAcakanA jIvanamAM eka jAtanuM 'amRta' umerAtuM zrI mohanabhAI ane vajubhAI eka divasa baravALA anubhavAtuM. Ajano proDha yuvAvarga jeno sAkSI che. potAnA mitrane maLavA jAya che. sAMjano samaya che. utAvaLI mahAvIra sAhitya prakAzana maMdire 1984nA navembara nadInA paTamAM besI baMne mitro kaMIka yojanA ghaDe che. tyAM mAsamAM potAno suvarNa jayaMtI mahotsava Ujavyo. temAM "sopAna' rASTrazAyara jhaveracaMda meghANI temane jue che. temane potAne ghera Page #608 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa98 dhanya dharA mukhya atithi tarIke AvyA, azakta hatA chatAM ujAgaro veThIne samagra gAMdhI parivAranA priya bhaginI-bahena sulatAnAbahene AvyA. ahIM temanuM virala evuM bhakta svarUpa jovA maLyuM. maraNottarano Akho ramajAna mAsa zArIrika kaSTa ane vedanA temane patrakAra tarIke, lekhaka tarIke, vaktA tarIke, dezasevaka tarIke vacce paNa nirmaLatA ane pavitratAthI gALyo. emAM emanA oLakhyA hatA. potAnA pravacanamAM temaNe keTalIka dilanI vAto AzramI jIvanatAlImanI eka anokhI bhakti jovA maLatI. karI. "Aja sudhInA mArA jIvanamAM huM aneka nAmAMkita sAdhu- chellAM varSothI emanuM jIvana eka sAdhikAnuM jIvana hatuM. pitAnI mahArAja-saMtonA satsaMgamAM Avyo chuM, paraMtu mArA jIvana sevAmAM ja jANe pote samarpita thayAM hatAM. kurezIbhAInI dRSTi upara pragADha asara choDI janArA to be ja saMta puruSo che-eka gayA pachI zabdanA-joke ene zabda paNa na kahI zakAya kevaLa che ravizaMkara mahArAja, bIjA che saMtabAlajI-baMne mAre mATe hoThano avAja-teo mAtra eka ja parakhaMdA hatAM. prAtaHsmaraNIya che." emano prakRti prema emanI AMtaracetanAno dyotaka hato. A udagAro batAve che ke teo saMpradAya graMthithI para emaNe gAya-vAcharuMne jeTalAM vahAla karyA che eTalAM ja hatA. temanA jevA ciMtaka saMpradAyagraMthithI para thayA chatAM phUlachoDane karyA che, pazu-pakSIonAM baccAMne khavaDAvatAM joyAM mAnavajAtinA bhUSaNarUpa badhA ja dharmapuruSo-pratye teo che. emanA AMgaNe ramatA morane jotAM ja vAcanamALAnI asAdhAraNa bhakti darzAvatA. kadAca tethI ja temaNe potAnuM bALakavitA-"mAro che mora, motI caNato mAro che mora!' yAda takhallusa-"sopAna" pasaMda karyuM hoya! AvI jatI. gharanA moTA oraDA vacce mogarAnI mahekathI temanA avasAnathI temanAM sAthI-bahena lAbhubahena ane UbharAtI phUlachAbe keTakeTalAMne mohita karyA che! jevAM prakRtipremI traNeya putrIone aMgata svajanaviyoganI na purAya tevI khoTa evAM ja bALapremI! mAnavapremI! sAlaze. kAlaprerita mRtyu upara vijayano kImiyo haju koIne emanI aMtima icchA pramANe emanAM kuTuMbIjanoe bhAI lAgyo nathI, paraMtu saMto ane sAkSaro e potAnAM jIvana ane hamIdabhAI ane vahIdabhAIe cakSudAna to karyuM ja paNa dehadAne kavana dvArA potAnI chAyA choDI jAya che. loko saMtone anusare ya karyuM. vI. esa. hospiTalanA tabIbI vidyArthIone! che ane sAkSarone vAMce che e rIte potAnA jIvanamAM temanI sAMbhaLavA pramANe, je muslima samAjamAM emaNe deha dhAraNa karyo chAyA daDha karatA jAya che, daDhatara karatA jAya che. eTale aMze hato e samAjamAM teo prathama ja dehadAtA banyAM! ImAma evA puruSo ApaNI vacce jIvatAM ja hoya che. sopAna varSo maMjhilanA kurezI kuTuMbanuM kusuma jatAM jatAM paNa kevI phorama sudhI jIvavAnA che. teo ApaNAthI bhulAya tema nathI. phelAvatuM gayuM! phUla gayuM ne phorama rahI te AnuM nAma! - bhAla naLakAMTho prayoga parivAra temanAM kuTuMbIjano pratye sulatAnAbahenanA jatAM AzramavAsIo ane emanA UMDI dilasojI dAkhavI A bhaktahRdayI, zIlavatsala sopAnanA kuTuMbIjanone je aMgata AghAta lAgyo hoya te saune hArdika AtmAne zAMti maLe evI prArthanA kare che. dilasojI sAthe temanA AtmAnI zAMtinI prArthanA kare che. AzramabhaginI sulatAnAbahena kurezI amara AzramI surendrajI [avasAna H 8-4-1992] (avasAna H 16-6-1990) vAcakone zrI gulAma rasUla kurezInA avasAna aMgenI gAMdhIjInA premabhAve ane temanI tapazcaryAe karIne AtmIyatAbharI zraddhAMjalinAM AMdolano haju to zamyAM nathI tyAM keTalAka paraprAMtIya sevakoe gujarAtane kevaLa karmabhUmi ja nahIM, ja temanAM suputrI bahena sulatAnAbahenanA avasAnanI noMdha bIjI mAtRbhUmi banAvI tevA bApunA AzramavAsIomAMnA eka Azcarya sAthe AghAtanI lAgaNI janmAve e sahaja che. sAdhu surendrajIno tA. 16 jUne, 96 varSanI uMmare cIkhodarA pitA 18-12-81e khudAne pyArA thayA to patrI - khAte akSaravAsa thayo. 4-92e, bahu najIvA gALAmAM temanI pAse pahoMcI gayAM. bahu ja nAnI vaye IzvaranI zodhamAM gRhatyAga, bApunA khoLAmAM ramelAM ane AzramamAM UcharelAM evAM himAlayanAM girizRMgomAM saMtamahaMtonAM ToLAMomAM paricaya ane Jain Education Intemational Page #609 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 pa99 paribhramaNa ane chevaTe bApunA AzramaparivAramAM sthira thaI bacapaNa suMdariyANA ane dhaMdhukAmAM pasAra thayuM. prAthamika zikSaNa karmayoganI gaMgAmAM anAsaktinI yamunA rUpe bhaLI jaI pUruM karyuM tyAM kuTuMbanI kaparI Arthika paristhiti AvatAM nAnAMmoTAM tamAma kAmo IzvarIbhAvathI karyA. mukhe vedamaMtra ane zarUAtamAM zikSaka ane pachI svataMtra vepAra-dhaMdho zarU karyo, hAtha marelA DhoranuM cAmaDuM Utara! e virala varNana temanA mukhe paraMtu aMtarano AtmA judo ja vepAra jhaMkhato haze. ethI ene sAMbhaLIe tyAre bApu kevaLa karmavIra nahIM paNa krAMtikAra paNa temanI mAtAnA veNe jAgrata karI mUkyo. kevA hatA e tAdRza thAya. vepAradhaMdhAnI doDadhAma vacce bAe kahyuM : "nAnuM tuM eka aDiyAra, sAbaramatI Azrama, boriyAvI, bodhagayA vakhata bhagavAnanI kathA to sAMbhaLa enAthI tAruM jIvana paNa ane chevaTe bocAsaNa..A badhAM temanAM sAdhanAkendro banyAM. ekAntapriya ane anAsaktabhakta evA bApunA A aMtevAsIe ane zrImad bhAgavatanI kathAmAMthI emane gopIbhaktinI ekAdazavratone jIvananA zvAse zvAse vaNI lIdhAM hatAM. temanA UMDI asara thaI. gopIo prabhunAM darzana mATe keTalI talase che, jatAM gAMdhI parivArano parivrAjaka sAdhu ane AzramI jIvanano ghelI bane che, dehanuM bhAna suddhAM bhUlI jAya che! IzvaranAM darzana eka mahAtaMbha Aje to lupta thayo che. karavAM hoya to AvI gopIbhakti pragaTa thavI joIe. A pachI AvA amara AzramavAsIne amArI vaMdanA sAthe hRdayanI teono dhaMdhAmAMthI rasa divase divase ghaTato gayo ane prabhubhakti zraddhAMjali arpIe chIe. tarapha vadhato gayo. je koI mahApuruSoe vikAsa sAdhyo che, te anyano nAnacaMdabhAI sAtvika jIvana-praNAlInI zodhamAM hatA bhoga laIne nahIM paNa anyane bacAvIne A bhAvanAno pracAra tyAM acAnaka dholerA (baMdara)thI teDuM AvyuM. tyAM govardhananAtha karavo ane vartavuM e ja Aryatva che. emAM ja Aryadharma che. ane dvArakAdhIzanI havelIonA vahIvaTadAra tarIke teo sArA bIjAno nAza karIne svArthodha ane atyAcArI banavuM ane mukhiyAnI zodhamAM hatA. nAnacaMdabhAIe tyAMno vahIvaTa saMbhALI vikAsa sAdhavo, e baMne vAto paraspara viruddha che. Arya lIdho. suMdara gAyo vasAvI, bhajana, kIrtana, satsaMga, gosevAthI bhAvanAno ahIM accho paricaya maLe che. Arya saMskRti eTale havelInuM vAtAvaraNa maghamaghatuM thaI gayuM. e ja arasAmAM tyAMnA jaina ke veda saMskRti ema nahIM paNa Arya eTale to saMskArI sthAnika lohANA chAtrAlayano vahIvaTa bhAMgI paDatAM, chAtrAlaya puruSa ane Aryatva eTale saMskAritA ema samajAya che. baMdha karavAnI sthiti AvI paDI hatI. nAnacaMdabhAInI sevAnI ananya gaubhakata svAmI jJAnacaMdrajI. mAMgaNI thatAM temaNe eno paNa svIkAra karyo. Ama chAtrasevA ane gosevA temanI prabhubhaktinAM pratyakSa upakaraNa banI gayAM. svAmI jJAnacaMdrajInI gosevA ane gaubhakti ajoDa che. ATaluM maLyA chatAM guruno talasATa cAlu hato. "guru gujarAtanA gosevakomAM temanuM nAma parama gosevaka tarIke vinA kauna batAve vATa !" adhyAtmanI dizAmAM AgaLa vadhavA lokajIbhe caDeluM che. e rIte teo ananya gobhakta che. mATe eka guruno sahAro bhaktisaMpradAyamAM ane yogIsaMpradAyamAM | mULa nAnacaMdamAMthI banelA vartamAnanA svAmI jJAnacaMdrajI pracalita hato ane cAlu che. gurunI zodhamAM teoe cAra jIvananA tapa-tyAga ane balidAnanA aneka sopAno caDatAM mAsanI chaThThI meLavI pagapALA dholerAthI narmadAtaTa sudhInI yAtrA caDatAM paramahaMsa svarUpa svAmI jJAnacaMdrajI banyA che. teoe karI. saphaLatA na maLI, paraMtu A saphaLatA meLavI ApavAmAM koI paNa paraMparAgata sAMpradAyika saMnyAsa, kriyAkAMDa ke temanA bhANeja DaoN. rasikalAla zAha nimitta banyA. teo baMne bAhyasvarUpanI dIkSA lIdhI nathI. temaja koIne dIkSAgura ke sANaMdamAM cAturmAsa karI rahela muni saMtabAlajInAM darzane AvyA. maMtraguru tarIke svIkAryA nathI. dattAtrayajInI jema "guNa joyA tyAM temanI rAtriprArthanAmAM eka pachI eka dharma-saMsthApako-rAma, guru' e nyAye temaNe potAnA aMtarAtmAnI sAkSI rUpe saMnyAsa kaSNa, buddha, mahAvIra, Isu, mahaMmada vagerene sAMbhaLatAM gadgadita grahaNa karyo. thaI gayA. AMkhe codhAra Azru vahyuM jAya! jANe bhaktinI dhaMdhukA tAlukAmAM Avela suMdariyANA temanuM mULa vatana, saravANI phUTI nIkaLA! Jain Education Intemational Page #610 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 600 dhanya dharA emanA manamAM pAkI gAMTha vaLI gaI ke A ja sAco sAdhu. mArA gurusthAne temane ja mArA hRdayamAM sthAna ApIza. saMtabAlajI to koIne ziSya banAvatA nathI, paNa emanI AsapAsa je bhAIbaheno hatAM te badhAM temane "gurudeva'thI saMbodhatAM ane A cAturmAsamAM teo gItA-rAmAyaNa upara pravacana karI temane AdhyAtmika rIte ghaDI, tAlIma ApI rahyA hatA. nAnacaMdabhAIe saMtabAlajInI dinacaryA joI, emanA AtmadarzananI tAlAvelI joI, emano nirmaLa prema anubhavyo, sarvadharma samabhAvabharI prArthanA saMvedI. teo lokahitArthe, sevAvRttinI pravRtti karatA hatA. A badhAthI teo bhAre prabhAvita thayA ane manomana IzvarasAkSIe temane guru tarIke svIkAryA. tyAra pachI nAnacaMdabhAI havelI, chAtrAlaya vagerenI sevAmAMthI mukta banI e vakhate AvI paDela duSkALa ane pANInI vyavasthAmAM joDAI gayA. bhA. na. prA. saMghanA sabhya banI duSkALamAM pazurAhatanI kAmagIrI upADI lIdhI. saMtabAlajIe paNa temanAmAM satyadharmanI vIratA, ahiMsAlakSI premadharma, temanA aMtaramAMthI UThela jJAnagarbhita vairAgya ane akiMcanavrata samuM aparigrahI jIvana joI potAnI pravRttimAM jyAM jyAM anyAyano sAmano karavAnI-satyAgraha ke zuddhiprayoga karavAnI paLa AvI paDe tyAM potAnA A priya sAthI nAnacaMdabhAIne bolAvI letA. temane sukAna soMpatA. bagaDa, khasa ane sALaMgapuranA zuddhiprayogathI parizuddha thayela svAmI jJAnacaMdrajIe govaMzavadha-pratibaMdha mATe mathurA, dilhI, gAMdhInagara jevAM mahAmathako upara saphaLa zuddhiprayoga AMdolana karI dekhADyAM. hajAro lokoe upavAsI banI sAtha ane sahakAra Apyo. gosevAthI gobhakti paripuSTa banI. dezanI pAMjarApoLo, gosadano ane gozALAo sacetana banyAM. gujarAta sarakAre 16 varSathI nIcenA govaMza mATe govadha pratibaMdha kAnUna banAvyo. svAmI jJAnacaMdrajIe potAnI uttarAvasthA bAlasevA, gosevA ane prArthanAmaMDaLane moTebhAge arpaNa karI.-bhikSA upara ja (gAyanAM ghI-dUdha varSo sudhI choDelAM) varSo kADhyAM. svAmI jJAnacaMdrajI sAcA arthamAM prabhupremI che. prabhune potAnI sRSTinAM tamAma bALako priya che, tamAma jIvana priya che, potAnA aMzarUpa lAge che ane tethI pote eka ajaba prakAranuM mAtRtva ke vAtsalyabhAva anubhave che. emanI AMkhomAM, emanI vANImAM ane emanA pratyeka bhAvamAM tamane vAtsalyanAM jharaNAM jharatAM dekhAze. bALakeLavaNIkAra gijubhAIne jema "mUchALI mA'nI upamA maLelI tema saMtabAla-parivAramAM paNa teo keTalAMyanA "mA" che. potAnA guru saMtabAlajInI "sakaLa jagatanI banI janetA vatsalatA sahumAM re"nI bhAvanA, varSothI teo vRddhAvasthAe pahoMcyA chatAM, sANaMdanI emanI sAdhanA-kuTiranAM AMdolanothI jaNAI Ave che. saMvata 1962nA kArataka vada cothe (sana 1906)mAM puSTimArganI paraMparAmAM janmelA. UcharelA paNa svayaM sarvadharma-premI vinobA, saMtabAla, gAMdhIjInI prabaLa asarathI banelA svAmI jJAnacaMdrajI 93mAM varSamAM pravezI rahyA che. temanuM gopIhadaya to pratyakSa milanathI ja sparzI zakAya. gujarAtane eka navI saMtasaMskRtino pratinidhi ane navo abhigama temanA jIvanamAMthI jaNAI Ave che. teo zatAyu thAo! temanI govaMzavadhabaMdhInI bhAvanA vahelI vahelI phaLo! (bhUmiputra mATe 1-1ra-1997 A lekha chapAyela). Jain Education Intemational ducation Intemational Page #611 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ka wng -. / SURE cheod -% o na : * * * mALa vibhAga-5 'yazagAthAnI gauravaprada paricAyako * preraNAnAM pagathiyAM -kizorasiMha solaMkI - dharatInI soDama jhIlanAra paramArthI saMtaratno -navInacaMdra trivedI * zikSaNanI sarvatomukhI saMkrAtinA sAdhako. -bhAratIya samudAya zikSaNasaMgha * gauravazALI nArIratno -sulabhAbahena devapurakara * samAjasevAkSetre samarpita mahilAo -razmibahena TI. vyAsa - bhArataratnathI padmazrI. purakAprApta A gujarAtIo -bipinacaMdra trivedI * vividha kSetranI pratibhAo -narendra paTela * dharatInI ghaLamAMthI dAna pedA karanArI pATIdAra prajA -jorAvarasiMha jAdava * paDakAronA paryAyarUpa pATIdAro -Do. bahecarabhAI paTela * gujarAtanI karoDarajaja pATIdAra -goradhanadAsa soraThiyA * vidhA, vyavasAya ane paramArthanuM sAhitattva -Do. uSAbahena pAThaka - jhAlAvADanAM pANIdAra motIDAM -kizoracaMdra trivedI * sAMprata pratibhAoH sadvicAranA praNetAo -saMpAdaka * vIsamI sadIH vizeSAnA adhikArIo -saMpAdaka - ekavIsamI sadInA keTalAka ojasvI udyogapatio -naTavara AhalaparA, - sAhasika udyogapatioH udAracarita dAnavIroH samadarzI samAjasevako -saMpAdaka 1 : Acesca'a'occa baS : da Jain Education Intemational Page #612 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Auto Oil 0.7.94 B HSM 0.7.94 B HSH 0.7.94 B 130-K 0.7.24 TA 1/103K 0.5.53 20-U 0.7.24 BHAGYODAY MECHANICAL WORKS Manu. : Rotating Hooks NR. CHANDRAKANT TALKIES, STATION ROAD, JASDAN -360 050. DIST. RAJKOT PH.: R. (02821) 220359 Did GOPALBHAI A. DAVDA. MO. 9824872425 HITESH G. DAVDA. MO. 9898892398 KIRIT G. DAVDA. MO.9428261238 Jain Education Intemational Page #613 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 kao3 preraNAnAM pagathiyAM -kizorasiMha solaMkI kavi khabaradAre bhale kahyuM hoya ke "teja-aMdhArAnuM ajaba A pUtaLuM, mAnavI koyaDo che ja pote!" paNa kharekhara mAnavI e koyaDo nathI; eka svAbhAvika, sahaja, saraLa, pAradarzI ane pAragAmI prANI che. kharekhara to jonAranI dRSTi para badho AdhAra che. vastune nakArAtmaka abhigamathI jonArane te te vastunA aneka avaguNo apalakSaNo dekhAze. vastune sakArAtmaka abhigamathI jonArane te te vastumAM ghaNI sArapa paNa dekhAze. e bethI paNa UMco eka trIjo abhigama che, jene krAMtidraSTA kahe che. e dRSTibindu dharAvato draSTA vastune taTasthapaNe joze ane nyAyapUrNa abhigamathI vastunuM mUlyAMkana karaze. AvuM dRSTibindu kavi ane lekhakamAM bahu sahajapaNe hoya che. eTale ja mahAkavionA duSTa pAtro paNa sahAnubhUtinA adhikArI TharatA hoya che. vyAsano duryodhana ke vAlmIkino rAvaNa ke zekasapiyaranA khalanAyako bhAvakanI sahAnubhUti gumAvyA vagara jIve che kAraNa ke mAnavI tarIkenA enA koIne koI uttama pAsAne lekhake evI rIte ujAgara karyuM hoya ke te pAtra pratye ApaNane anukaMpA to avazya thAya ja. evAM pAtro mahAkAvyomAM ja jovA maLe evuM nathI. A duniyA sauthI moTuM mahAkAvya che. pratyeka jIva enuM pAtra che. pratyeka jIva koI ne koI vilakSaNatAthI jIve che. enA umadA pAsAne tIvra dRSTithI joI-tapAsIne, enA uttama cAritranuM guNapUjana karavuM e ApaNI pharaja che. A kAma lekhaka zrI kizorasiMha solaMkIe supere karyuM che. zrI kizorasiMha solaMkI vyavasAye gujarAtInA adhyApaka, gujarAtI vibhAganA vaDA tarIke mahudhA, moDAsA, prAMtija, taloda vagere sthaLonI ArTsa kolejomAM sevA ApI che ane hAlamAM gAMdhInagaranI samarpaNa ArTsa enDa komarsa kolejamAM AcArya che, paNa vizeSa to gujarAtI sAhityanA moTA gajAnA sarjaka che. lekhaka tarIke atyaMta saMvedanapaTu pratibhA dharAve che. emanAM sarjanomAM mukhyatve kavitA, navalakathA, nibaMdha, bhramaNavRtta vagere che. vIravADA' ane "aravallI' jevI navalakathAomAM emanI janapada pratyenI lAgaNI chalakAya che, to "bhInI mATInI maheka jevA nibaMdho vatananI mATImAMthI mahoryA hoya tema lAge. zuM padya ke zuM gadya? kizorasiMhano zabda hRdayataMtrInA jhaMkAra sAthe pragaTe che ane ApaNA samasaMvedanano adhikArI banI rahe che. jI. ena. epha. sI. nA ceramena rahI cUkelA DaoN. solaMkI bAhya anubhaveya eTalA ja samRddha che. emanI A anubhUtithI parimArjita thayelI vANI haMmezAM AsvAdya hoya che. gujarAta yunivarsiTI, dakSiNa gujarAta yunivarsiTI ane ghaNI zaikSaNika, sAmAjika saMsthAomAM sabhya tarIke sevAo noMdhapAtra che. vizvanA ghaNA dezono pravAsa karyo che. aneka pAritoSiko meLavyAM che. maLavA jevA mANasa che. dareka vyaktinA jIvanaprasaMgomAMthI kAMIka preraNAdAyI cIja grahaNa karI levAnI zrI solaMkI sAhebanI taDapa ane lagana kharekhara dAda mAMgI lya che. lekhakanI mAnyatA mujaba gujarAtanA vikAsamAM zikharo sara karanArAonAM jIvananI lAkSaNikatAo ke jIvanayAtrAnI ekAda jhAMkhI navI peDhImAM AmUla parivartana lAvI zakavAnuM sAmarthya dharAve che evI bhArobhAra zraddhA temaNe hRdayamAM bharI rAkhI che. Jain Education Intemational Page #614 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pRthvI, jaLa, vAyu, prakAza ane avakAza-pAMca tattvono banelo A piMDa yathA piMDe tathA brahmAMDe. AtmA A piMDamAM vase che ane paramAtmA A brahmAMDamAM. emAMnAM be tattvo sthira che ane traNa calAyamAna. enAthI paMcabhUtomAM cetanA vyApe che. mUtAnA rime retanA brahmAne preraNA thaI ane sRSTinuM sarjana karyuM, tema paMcabhUtonA banelA A piMDane sacetana-sakriya-saMvedanazIla rAkhavA mATe paMcamahAbhUto dvArA satata preraNA maLavI joIe. lokomAM paNa sAdhAraNa janasamAja mahAmAnavomAMthI preraNA laIne potAnA jIvanane caitanyamaya banAvato na hoya che. gItAmAM kahyuM che tema, vat yad gAvata zreSThaH tat tavetaro nA zreSTha mAnavInA jIvanane sAmAnya jana anusare che. yAda rAkhajo jhaMjhAvato ja jIvanane prANavAna banAvavAnA che. prakRtinAM A paMcatattvo paNa mAnavIne satata preratAM rahe che. gAyatrI maMtra e kAMI dharma-saMpradAyanA kirtananI paMkti nathI. prodayAt eTale preraNA Apa-evI Arata che, prArthanA che, icchA che. konI pAse? A paMcamahAbhUtonA bhraSTA pAse. prAcIna AryAvartano manuSya prAta:kALe jAgIne kuTira bahAra nIkaLato, hariyALI pRthvI para Daga bharato nadI-taLAve pahoMcato, madhura vAyu vacce zvAsocchavAsa leto ane jaLanI aMjali ApIne kaheto ke, he bhagavAna savitA nArAyaNanA vareNya bharga = zreSTha-uttama kiraNo mArAmAM preraNA jagavo. jIvana jIvavA mATe utsAha prero ane divasabhara prasannatAno ahesAsa karAvo. ALasu ane niSkriya jIvana prasannatAno anubhava karatuM nathI, sakriya ane utsAhI jIvana ja jIvyAno ahesAsa karAve che. vipattine paNa vahAlathI vadhAvatA zIkhI le teja vijayanI varamALA pAme che. Ama joIe to AkhuM vizva A paMcabhUtonuM ajaba saMyojana che. deva-devIonAM caritrothI mAMDIne zerInA-samAjanA-dezanA muThThI UMcerA mAnavIo sudhI sau preraNAdAtA ja che. cAlavA-bolavA zIkhatA bALakathI mAMDIne AjhAdInI caLavaLamAM jAtane homI detA samUha sudhI sau preraNAthI ja jIve che. evI preraNA samAjamAM relAvanArA ApaNI vaMdanAnA adhikArI bane che. zrI kizorasiMhajIbhAIe jyAM jyAM pratyakSa anubhavyuM-teno preraNAdAI nicoDa A lekhamALAmAM rajU karyo che-khUba khUba dhanyavAda. ----rAha ja bhautikatAnA badalAtA jatA vAyarA sAthe AjanA yugamAM maMdironI anivAryatA saMbaMdhe bhAratIya zAstro kahe che : maMdiro samAjanI dharI che. samagra samAja tenI AsapAsa ghUme che. maMdiro mAnava utkarSanA viziSTa kendro che. kalAkauzalyathI mAMDIne anekavidha kSetromAM maMdironuM AgavuM pradAna che. paraMtu maMdironuM sauthI moTuM pradAna che mANasane zraddhA bakSavAnuM, pU. mu. devarAsAgajI ma. . jo ke A Jain Education Intemational For Private & Personal use only Page #615 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 605 zAzvata saurabha bhAga-2 uttamabhAI mahetA aDaga mananA musApharane himAlaya naDato nathI, paNa ahIM je prazna che te "aDaga manano' che. mANasa dhAre te karI zake che, dhAre to siddhi meLavI zake che, paNa enAmAM kArya karavAnI dhagaza hovI joIe. "mAre kaMI karavuM che," athavA "mAre kaMIka banavuM che." AvI prabaLa bhAvanA mANasane sarvottama Asane besADI zake che, eTale jeTaluM mana majabUta eTalI ja kAryanI saphaLatA vizeSa. keTalAMka loko kapALe hAtha daIne, hAtha-paga halAvyA vinA kismatane raDyA karatA hoya che, paNa je mANasa niSphaLatAone gaNakAryA vinA satata maMDyA rahe che, ene eka divasa jarUrathI saphaLatA maLe che, "karatAM jALa karoLiyo, bhoMya paDI pachaDAya' ane vAraMvAra maMDyo rahe, eka divasa to enA kAryamAM saphaLa thAya ja che. evI saphaLatAnA sAthI jIvanavIra zrI uttamabhAI ena. mahetA che. govardhanarAme "sarasvatIcaMdra' navalakathA lakhI tyAre emaNe guNa pramANe dareka pAtranuM nAma ApeluM che, paNa zrI uttamabhAInuM potAnAM mA-bApe anAyAse ja nAma pADeluM lAge che. uttamabhAIe potAnA jIvanane eka uttama zikhare pahoMcADyuM che, eTaluM ja nahIM paNa potAnuM je kSetra che, emAM uttamatA sidhdha karI ja che, eTale emanI je uttamatA che, e AMtarika ane bAhya banne prakAranI che. | svabhAvanI saraLatA, manamAM koI paNa prakArano aham raNakAra nahIM maLe. tamane bALaka jevA lAge, ekavaDiyo emano bAMdho ane khUba ochuM bolanArA paNa vAtacItamAM bhArobhAra AtmIyatA hoya evA uttamabhAIno janma banAsakAMThAnA vaDagAma tAlukAnA memadapura jevaDA muThThIbharyA gAmaDAmAM 14mI jAnyuArI 1924mAM thayo hato. jo ke, ame zeDhApADozI gaNAIe. mAruM gAma magaravADA ane amedapura, bannenI sIma to bhegI ja che). mAtA kaMkubahena ane pitA nAthAbhAInI sthiti sAmAnya. gharamAM jaina saMskAronI prabhAvakatA moTI, eTale dharmanA saMskAra emane bALapaNathI ja maLyA che. "ahiMsA paramo dharma' emanI gaLathUthImAM ja vaNAyela che, eTale emaNe prAthamika zikSaNa dhULanI DhagalIo karatAM karatAM meLavIne pachI hAiskUlano abhyAsa emaNe pAlanapuramAM karyo. 'putranAM lakSaNa pAraNAmAM ane vahunAM bAraNAMmAM' e rIte zrI uttamabhAInI zikSaNa mATenI laganI ane zikSaNa dvArA jIvanane unnata banAvavAnI lAgaNInA kAraNe teo abhyAsamAM paNa uttamatA siddha karatA rahyA. gAmaDA gAmano vidyArthI zaheramAM jAya eTale ene aneka prakAranI mUMjhavaNo thAya, paNa emaNe to potAnuM mana abhyAsamAM lagAvyuM ane hAiskUlanuM zikSaNa pAlanapuramAM pUrNa karIne, vijJAnanI lAinamAM rahyA ane eTale ja khaMtathI abhyAsamAM lAgI gayA ane bI. esa. sI. thayA. mANase kaMIka meLavavuM hoya te enI pAchaLa lAgI javuM paDe. eTale janma vakhate jene oDhADavA mATe eka nAnakaDA kapaDAno TukaDo nahoto maLyo evA abrAhama liMkana potAnA mananI dhagazathI amerikAnA presiDenTa banyA hatA, abhyAsanAM pustakonI suvidhA na hovAnA kAraNe dararoja aneka kilomITara cAlIne vallabhabhAI paTela pustakAlayano upayoga karIne potAnI siddhi meLavI hatI. Ama, manamAM kazuMka karavAnI dhagaza hoya e mANasa kyAreya nirAza thato nathI. nepoliyana bonApArTe kahyuM hatuM ke, "azakya jevo zabda mArA joDaNI kozamAM nathI." ema zrI uttamabhAI paNa haMmezAM uttamanA ja AgrahI ane koI paNa kAma hAthamAM letAM so vakhata vicAre paNa jyAre e kAma hAthamAM lIdhuM pachI enI pAchaLa rAta-divasa joyA vinA lAgI paDe, te pUrNa karyA vinA rahe nahIM, evI to emanI makkamatA! eTale bI. esa. sI. thaIne amadAvAdamAM davAo banAvatI vikhyAta evI "mesarsa senDojha limiTeDa'mAM joDAyA te 1945thI 1958 sudhI emAM kAma karyuM, paNa emAM eka karmacArI tarIke emanA manamAMya evAM ghoDApUra UmaTe ke, mAre paNa AvI koI davAnI kaMpanI karavI joIe, eTale kAma karatAM karatAM kyAreka khovAI jAya potAnA bhAvi sapanAmAM ! paNa svapnone jo sAkAra karavAM hoya to mANase maMDI paDavuM paDe eTale emaNe 1959mAM 'TrinITI leboreTarIjha' nAme davAnI kaMpanI zarU karI. emanI pAse Apa baLe AgaLa vadhavAnI dhagaza ane vyavasAyanI uttama sUjha to hatI ja ane davAnI kaMpanIno bAratera varSano anubhava hato. zrI uttamabhAIe potAnA anubhavanA AdhAre eTaluM to : nakkI karI lIdhuM hatuM ke, mAnasika dardI mATe bajAramAM koI ja ' davAo e samaye prApta nahotI ane evI davAonI lokomAM vizeSa jarUra jaNAtI hatI. mANasa jyAre prajAnI jarUriyAtanI ' Jain Education Intemational Page #616 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ghanya gharA sAcI nADI pakaDe ane pachI e dizAmAM AgaLa vadhe to te dhAre evuM pariNAma lAvI zake che. uttamabhAIe prajAnI jarUriyAta pramANe ane sau prathamavAra emaNe inTaranezanala kombinezanavALI 'TrInIkAma plasa' bajAramAM mUkI hatI ane , enI sAme barAbara bAra hajAranuM devuM hatuM. devAnI ciMtAnA kAraNe pAchA paDe to uttamabhAI zAnA? emaNe puruSArtha Adaryo. jyAre AvI davAo paradezathI maMgAvIne lokone UMco bhAva Apavo paDato evA samaye uttamabhAIe nakkI karyuM ke pote ochAmAM ochI kiMmate, UMcAmAM UMcI guNavattAvALI davAo banAvavI ane prajAne sulabha karI ApavI. koIpaNa kAmamAM bane che ema, zarUAtamAM ATalI ochI kiMmatanI davAo mATe bajAramAM enA mATeno avizvAsa ane guNavattAnI bAbate zaMkA-kuzaMkAo UbhI thavA lAgI paNa A badhAthI gabharAya ke Dare to uttamabhAI zAnA? kAraNa ke, sAcI niSThAthI emaNe e mArga apanAvyo hato. eTale tame jo sAcA mArge ho to tamAre aneka prakAranA saMgharSomAMthI pasAra thavuM paDe che, paNa pachI tamAro ghoDo sauthI AgaLa ja doDato hoya che, e rIte dhIme dhIme A davAo pratyeno avizvAsa ocho thato gayo ane enI uttamatA siddha thatI rahI. pachI to uttamabhAI mATe badhuM "plasa" thatuM rahyuM-jIvanamAM paNa. - amadAvAdamAMthI potAnA vyavasAyanI zarUAta karI. pachI vaDodarA ane rAjakoTa sudhI jatAM thayA tyAMthI muMbaI ane kalakattA! kalakattAmAM emane DokTarono sAro sAtha-sahakAra maLyo ane davAonI uttamatA paNa emaNe pichANI eTale to emaNe kahyuM ke, "tame koI dhaMdhAdArI nahIM paNa sAcA arthamAM eka sevaka cho." 1976mAM zrI uttamabhAIe "TorenTa leboreTarIjha'nI sthApanA karIne davAonI duniyAmAM eka siddhi hAMsala karI, paNa mULa jaina eTale vyavasAyamAM paNa dharmane lAvyA ane jIvahiMsA thAya evI davAo na bane enI kALajI rAkhavAmAM AvI che. TorenTa' eTale "dhodha' ane sAcA arthamAM zrI uttamabhAInI rAhabarI nIce emanA kAryanA vikAsano dhodha vaheto rahyo che Aja sudhI. TrInIkAma plasa" pachI to mAnasika roganI aneka davAo emaNe bajAramAM mUkI! ane mAnasika rogonI davAnA kSetramAM "TorenTa'nuM nAma gAjavA lAgyuM, paNa "TorenTa'nI sauthI moTI vAta te e che ke, dArUnA ati sevanathI piDAtAM loko mATenI davA emaNe sau prathama bajAramAM mUkI ane e davA dvArA aneka loko dArUnI latamAMthI chUTyA che, e emanI eka viziSTa sAmAjika sevA che. mAnasika rogonI davAonI saphaLatA bAda "TorenTa' dvArA hRdayaroga vagerenI davAo paNa bajAramAM mUkavAmAM AvI! pachI blaDaprezara, pepTika alsara vagere aneka davAo bajAramAM AvI che. 1984mAM beljiyamanI eka kaMpanI sAthe sahayoga sAdhIne "TorenTa' AMtararASTrIya stare nAmanA meLavI ane Aje to "TorenTa' eka vizALa vaDalA samI banIne UbhI che, enA pAyAmAM zrI uttamabhAInI kArya karavAnI dhagaza ane emanI dIrghadRSTi jovA maLe che. devAmAM DUbelA ane ekalA hAthe zarU karela A kaMpanImAM atyAre 350 jeTalA DisTrabyuTara, ATha rijiyonala menejara, trIsa eriyA menejara ane aDhIso prophezanala kAma kare che ane 1986mAM "udyoga ratna'no evorDa paNa maLyo che, gayA varSe A kaMpanIe paMdara karoDanuM videzI hUMDiyAmaNa raLI ApyuM hatuM ane 1988-89mAM cAlIsa karoDanuM videzI hUMDiyAmaNa meLavaze evI dhAraNA che. A badhAmAM mULanA jema zrI uttamabhAI che ema have emanA saMskArI, bAhoza ane vinayazIla putro zrI sudhIra mahetA ane zrI samIra mahetAnA khabhe A badhI javAbadArI che. A banne bhAIo paNa pitAnAM pagale cAlIne Aje jagatanA ekavIsa dezomAM "TorenTa'nI davAo nikAsa kare che. jyAre uttamabhAI emane mArgadarzana Ape che ane bAkIno samaya potAnA AMtarane zodhavAmAM kADhe che. A badhA samayagALAmAM zrI uttamabhAIne eka vicitra prakArano roga lAgu paDayo hato. jagatamAM A prakArano roga koIkane ja thato. "eMjino imyuno blAsTika limpha eDanopathI' jevo vicitra roga hato. A rogamAM rogInuM AyuSya vadhAremAM vadhAre pAMca mAsa hoya che, paNa AvI aMdhakAramaya ane nirAzApUrNa sthitimAM zrI uttamabhAI hiMmata hAryA nahIM, kAraNa ke, teo potAnA anubhavane ja potAno sAco guru mAne che. akhAe kahyuM hatuM ke, "tuM ja tAro guru thA." zrI uttamabhAI pote ja potAnA guru che, eTale to dharmanA ADaMbaramAM bilakula mAnatA nathI. 1976mAM amerikA jaIne potAnA roganI davA karAvI. A roga vize tyAM niSNAMtoe UMDo abhyAsa karyo, enA para A roga vize risarca thayuM ane emanA aDaga manane ane dharmamAM aDaga Jain Education Intemational Education Intermational For Private & Personal use only Page #617 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 zraddhAnA kAraNe zrI uttamabhAI A roganI sAme jhajhUmatA svastha mane sArA banIne bahAra AvyA. zrI uttamabhAI memadapura jevA nAnakaDA gAmaDAmAMthI bahAra AvIne eka moTA udyogapati banyA che, paNa emanAmAM koI ja prakAranuM abhimAna AvyuM nathI. teo mAne che ke, AMbA upara kerIo jema vadhAre bese ema AMbo nIco namato hoya che, AvI che emanI namratA! eTale to Aje zrI uttamabhAI aneka sAmAjika, zaikSaNika ane dhArmika pravRttio sAthe saMkaLAyelA che, paNa je vyakti siddhionA zikhare bese che, enI pAchaLa koIkanI preraNA jarUra hoya che. koIno mUMgo AnaMda emAM bhaLelo hoya che. evAM jemane vaMdana karavAnI icchA thAya evAM zAradAbahenano hUMphALo sahavAsa emane maLato nA rahyo hota to kadAca, uttamabhAI Aje je che, temAM eTalI parAkASThA na paNa AvI hota. AvI preraNAnAM pIyUSa pIne uttamabhAIe uttama zikharo sara karyAM che paNa emane mana koI moTo ke nAno nathI. te darekane eka mANasa tarIke jovAno prayatna kare che ane pote mANasa banavAno. eTale to emanAmAM abhimAnano eka aMza paNa jovA maLaze nahIM tethI eka vakhata maLyA pachI vAraMvAra maLavAnI icchA thAya evA bhalA AdamI hatA. dariyAvabahena nAma to dariyAvabahena ! gAma to dAMtA-bhavAnagaDha. kAma to bAlamaMdiramAM zikSikA. pAlanapurathI aMbAjI jatAM rastAmAM dAMtA Ave. vAhanamAM jatAM dUrathI DuMgara upara vaseluM dAMtA AvIne pAMpaNe vasI jAya. emAMya jo comAsAnI mosama hoya to enI ramaNIyatA anerI lAge. tyAMnA svargastha mahArAjAnA nAma parathI bhavAnagaDha paNa kahevAmAM Ave che. sAcA arthamAM emAM dariyAdilanAM eka bahena vase che. emanA nAmanI paNa eTalI ja yathArthatA che. jIvananI khArAzane potAnA haiyAmAM bhaMDArIne paNa jagatane kaMIka ApyuM che emaNe. emano ghUghavato dariyo e pANIno nahIM paNa duHkhano che. sAgara to khAro ja hoya che paNa e khArAzane potAnAmAM samAvI bIjAne to snehanuM-premanuM nirmaLa jaLa ja pAyA karyuM che dariyAbahene!! Foto jiMdagI paNa kevI? saMgharSanAM-duHkhone parvatomAM-- paththaromAM athaDAtA vahetA jharaNA jevI! lagna pachI dIkaro moradhana ane dIkarI mInuno janma. pati relvemAM nokarI kare. tyAre emano vasavATa pAlanapuramAM. paNa eka divasanI vahelI savAre cAra vAgyAnA sumAre bAraNAMnI sAMkaLa khakhaDI! emaNe bAraNuM kholyuM to patino mRtadeha emanI sAme ja hato! jIvananI zarUAtanA AnaMdano eka yuga ahIM pUro thato hato. emanA mATe AMsuno sahAro bAkI rahyo hato. emanA jIvanamAM paNa hAtha-paga joDIne besI rahe kSatriyANI zAnI? banne bALakone moTAM karavAnI javAbadArI emanA zire hatI! paNa sahAro kono! potAnI mAtA ane mAmAnI hUMpha hatI. vaidhavyano khUNo pALavAnA badale kamara kasI hatI saMgharSonI sAme emaNe. jene potAnuM dhyeya nakkI che e jIvanamAM kaMIka meLavI zake che. ahIM jIvavAnuM ane jivADavAnuM dhyeya hatuM--emanA mATe. emaNe jUnI prAthamika zALAMta sudhIno abhyAsa karelo. mAmAnA sahakArathI nAradIpuramAM pI. TI. sI. karyuM. pachI svIkArI lIdhI bAlamaMdiramAM sarvisa! tyAre mInu-moradhana ghaNAM nAnAM! emanuM zikSaNa paNa zarU thayuM. gharanuM, bAlamaMdiranuM, bALakonuM kAma! sAthe sAthe zIkhyAM sIvaNanuM paNa. be-pAMca varasa bahAra rahyA pachI potAne tyAM dAMtAmAM ja sthira thayAM! tyAre gAmamAM rahevA ghara nahotuM paNa musIbatothI hArI jAya to dariyAbahena na kahevAya! dAMtAmAM sthira thayA pachI nokarInI sAthe ghera rAkhavA mAMDyAM bheMso hAthInA baccAM jevI! vahelI savAre UThavuM, bheMsonuM chANa-pANI karavuM, dohavI, khANaghAsanI vyavasthA karavI ane pachI nAhI-dhoIne taiyAra. gharanA kAmamAM lAgI javuM. sADA sAtanA Takore pahoMcI javuM bAlamaMdiramAM te sADA agiyAra sudhI! pachI AvIne rasoDAnuM karavAnuM. bAe jamavAnuM banAvyuM hoya! jamyA pachI silAI mazIna para besI javAnuM te DhaLajo sAMja vahelI ! 'thAka' ane 'ALasa' e be zabdo emanA zabdakozamAM kyAreya nahotA. kAma ja jiMdagI hatI. ane enA AdhAre ja potAnI vikherAI gayelI jiMdagI emaNe navesarathI pALI paMpALIne ugADI hatI. saharAnA raNane lIluMchamma banAvavAno abharakho hato emane! eTale ja to rAta-divasa joyAM nahotAM emaNe! paNa kyAreya potAnuM du:kha bIjAne jovA dIdhuM nathI. sadAya hasamukho raheto emano cahero ane AnaMdamAM rahetAM e pote. duHkhane ghUMTIne emaNe amRta banAvyuM hatuM. AMsune AnaMda Page #618 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 608 dhanya dharA Apyo hato emaNe ane vedanA vIsarI gayAM hatAM kAyama mATe. thayA pachI raNakAravALI hindI jabAnamAM e bolyo hato ? bhUtakALa ke bhaviSyakALa emanA manamAM kyAreya nahoto! mAtra "mane oLakhyo?" huM aparicita AMkhe TagaraTagara tAkI rahyo jIvatAM hatAM vartamAnamAM! sauthI mahAnatA to emanA hato ene! AtithyamAM jovA maLe! ATalAM badhAM duHkho vacce paNa kyAreya e zabdano maramI hato-huM paNa. amArA be zabdo eka moTuM meluM karyuM nathI. eka vakhata emanuM Atithya mANo eTale thaIne banI gayuM eka vAkya! rAyapurathI navaraMgapurA sudhI cAlatAM ApaNane emanI sAcI lAgaNIno ahesAsa thAya. bIjAne cAlatAM amAro paricaya pariNamyo hato maitrImAM. madada karavI, bIjAnA duHkhamAM bhAgIdAra thavuM, bIjAnuM bhaluM- ( dineza amArI ela. DI. ArTsa kolejanI kenTinamAM sAruM icchavuM, bIjAne khavaDAvavAmAM AnaMda levo-e emano veITara hato. paNa jyAre eNe rastAmAM urdU-hindI gajhalo-zera jIvanamaMtra! saMbhaLAvyA tyAre mane thayeluM ke, kavitA mAtra bhaNavAthIAje to emano UjaDI gayelo udyAna maghamaghI rahyo vAMcavAthI nathI lakhAtI! e to bhItara bhedIne UgI nIkaLatI che soLe kaLAe, emanI dhagaza ane mahenatanA kAraNe! moradhana hoya che-prathama varasAda pachI jema lIlotarI Uge che tema! bhaNIne nokarI karavA lAgI gayo che. ene paraNAvI paNa dIdho ( dinezanuM paNa evuM hatuM zabda mATe! che ane gharamAM nAnAM-nAnAM moradhana-mInu ramatAM thaI gayAM che. uttara pradezamAMthI bhUlo paDyo hato gujarAta sudhI! kevI mInane paNa paraNAvI dIdhI che ane e paNa navuM jIvana sukhathI rIte e AvI caDyo hato ahIM sudhI? enA kAkA jIvI rahI che. sarasa majAnuM gharanuM ghara paNa banAvI dIdhuM che. amadAvAdamAM koI milamAM sArA sthAna para hatA eTale dineza ane AnaMdanathI jIvI rahyAM che badhAM Aje. avAranavAra Avato hato ahIM. kAkAne ekeya chokaro nahotohA, dariyAbahenanA caherA upara uMmaranA oLA UtarI hatI eka mAtra chokarI! eTale emane mana dineza ja emano AvyA che paNa emanI dhagaza ke kAryazailImAM haju kazo pharaka chokaro-enI bhalI lAgaNI hatI tenA mATe, paDyo nathI. eTalo ja utsAha ane eTalI ja skUrti Aje dinezanI mAM varSo pahelAM svarge sidhAvI hatI, pachI emanI nasomAM dhabakI rahI che! parivartana mAtra eTaluM ja ke, pitA! eTale te ekalo aTUlo banI gayo hato! chatAMya kAkA gaIkAlanAM duHkhano ghUghavato dariyo Aje AkAza bharIne ene hUMpha ApatA rahyA ane e bhaNato rahyo bI. esa. sI. AnaMdathI varasI rahyo che ane emAM jANe samagra jagata nAhIne prathama vargamAM pAsa thayo. navajIvana meLavIne dhanyatA anubhavatuM hoya evuM lAge che ApaNane! AjanA saMdarbhamAM mUlavavA jatAM ApoApa mAruM dinezanI zaikSaNika kArakirdI ujvaLa hatI. eTaluM ja mastaka DhaLI paDe che dariyAbahenanA caraNomAM! ghaNA dukhiyArAMnAM nahIM pote eka sAyansano vidyArthI hovA chatAM eNe sAhityano preraNAmUrti jevAM dariyAbahena ghaNuM lAMbu jIvIne prakAzatAM raho sAro abhyAsa karyo hato. vidyArthI avasthAmAM hindI ane bIjAne mArgadarzaka banatAM raho evI abhilASA che sAmayikomAM enI ghaNI kRtio chapAI hatI! e badhuM eNe aMtarathI! batAvyuM hatuM-kenTinamAM besIne. to e kenTinanA veiTara tarIke Avyo kevI rIte? enI dineza pAchaLa paNa AMsuothI kharaDAyelI eka ghaTanA UbhI hatI! dineza! parIkSAo pUrI thaI eTale kAkAe patra lakhIne ene AkAzamAM UDatA paMkhIno AhalAdaka Tahuko hato e! bolAvI lIdho amadAvAdamAM! enuM ahIM kyAMya nokarImAM e Tahuko kyAreya saMbhaLAyo nathI pharIthI. AvuM ja banatuM hoya goThavAI jAya to sAruM evI icchA hatI emanA kAkAnI. banne che jIvanamAM-koI UDatuM UDatuM Ave. DALe bese ane pachI UDI bhAI-bahenane sAthe joIne enA kAkAnA aMtaramAM AnaMda jAya anaMta AkAzamAM! chalakAI jato. bahena paNa kolejamAM bhaNatI hatI! dinezanuM paNa evuM ja hatuM. 'kumAra' kAryAlayanI ( dineza sAyansano vidyArthI hovA chatAM eka kalAkAra "budhasabhA'mAM mane maLI gayo hato eka cahero. budhasabhA' pUrI hato. kalAkAranuM khamIra hatuM enAmAM. tethI to eka bapore Jain Education Intemational Page #619 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 SOC bahArathI pharIne te ghare Avyo. kAkIe ene jamavA besADyo. paNa ene zaMkA hatI ke, dIpA ghera jaIne vAta karaze ja. haju to aDadhuM paNa jamyo nahoto ane kAkI bolyAM : "Ama, enA kAkA pAcho laI jaze ane ene potAnI pratijJA toDavI kyAM sudhI maphatanuM khAdhA karIza?" ane enA upara vajaghAta paDaze! eNe zeThane kahyuM ke, "mAre nokarI nathI karavI.' zeTha enI thayo! ene thayuM ke, mAre koI ja AdhAra nathI mATe kAkInAM . sthiti pAmI gayA. eNe vacalo mArga kADhyo ane dinezane A veNa sAMbhaLavAM paDe che ne? to mArA hAtha-paga to che ne? mokalI dIdho pote calAvavA mATe rAkhelI kolejanI kenTinamAM! aDadhA bhANe, aDadhI bhUkhe e bhojana parathI Ubho thayo! eTale to ame maLI gayA hatA gayA bhavanA saMbaMdhothI! potAnI DAyarI laIne, paherelA kapaDe ane eMThA hAthe nIkaLI enAmAM kaMIka karavAnI jabaradasta jhaMkhanA hatI. ene philmapaDyo e gharamAMthI! "kAkI, mArA paga para Ubho rahIza tyAre jagatamAM javuM hatuM! philmamAM gIto lakhavAM hatAM. keTalIka kRtio ApanA A AMgaNA sudhI AvIza.' basa. AjanI ghaDI ne eNe mokalI paNa hatI. ene moTA thavuM hatuM enI kAkIne batAvI kAlanI rAta! jene javuM che, ene koI rokI zakatuM nathI. te samaye devuM hatuM ke dineza kaMI kama nathI! jIvananuM eka nakArAtmaka bahena paNa koleja gaI hatI-kAkA nokarIe. dineza nIkaLI valaNa enI pragatinuM siMcana karI rahyuM hatuM! kevI che vakratA A! paDyo hato-ajANyA zaheramAM! eNe sivila hospiTalanI e mane kaheto ke, "dosta, na jAne jisa maMjhila pe hama lonamAM besIne kalAkonA kalAko vicAryuM. rAta pasAra thaI tyAM ne tyAM! tyAra pachI ene buddhanI jema lAdhyuM ke, bhUkhathI to marI jA rahe hai vo kaha jAkara rUkegI?" javAze! ane enI maMjhila kyAM sudhI laMbAI? eNe eka vakhata e Ubho thayo ane cAlavA lAgyo zaheranA rastAo mArI pAse relvenuM TAimaTebala maMgAveluM! eka divasa huM mArA rUma para Avyo tyAre Tebala upara eka ciThThI paDI hatI. emAM upara, paNa traNa divasanI bhUkha-tarase ene pADI dIdho phUTapAtha upara! enI AMkha UghaDI tyAre sUto hato eka nAnakaDI ghaNuM badhuM lakhyuM hatuM. chelluM vAkya hatuM : "relvenA TAimaTebalamAM hoTalanA bAMkaDe! meM mArI maMjhila zodhI lIdhI che. tAro AbhAra." eka varSa pachI eno patra hato; eka philmanA hoTala mAlike ene cA ApI to eNe pIvAnI nA pADI: "tame mane nokarImAM rAkho to ja huM cA pIza." hoTala digdarzakanA sahAyaka tarIke joDAyo che evo. enAM keTalAMka mAlika dvidhAmAM paDyo. enI dayA enA gaLAmAM ghaMTa thaIne gIto paNa kampojha thavAnAM che evuM lakhyuM hatuM eNe. tyAre mane laTakatI hatI, paNa eNe hA pADI. thayuM hatuM ke, dinezanI je khvAhiza hatI-e je maMjhilanI zodhamAM hato e ene maLI gaI che tyAre mane manamAM enuM eka basa, dineze cAnA ghUMTaDA sAthe eka navI jiMdagI zarU gIta e hatuM : karI, paNa e lAMbu na TakI zakyo tyAM! raDatI huI isa dharatI ke hara AMsu kahAnI kahate hai!" enA kAmathI enA zeTha prabhAvita hatA. e enA kAmamAM masta raheto. eka vakhata cAra yuvatIo tyAM cA pIvA mATe dhanarAjabhAI AvI! dineze phaTAphaTa Tebala upara pANInA glAsa goThavI dIdhA. ekadama eka kAre mArI pAse AvIne jorathI breka mArI! ane! AkhuM AkAza tUTI paDyuM enA upara! tyAM pAMca phUTa dUra haDaselAI gayo gabharAIne huM. jANe ke AvanAra cAra yuvatIomAMthI eka to enI bahena dIpA hatI! koI akasmAtamAMthI acAnaka bacI gayo houM ema hadayano paMpa dineza....!' sAMbhaLatAM pahelAM e rasoDAmAM sarakI gayo paNa dhabakI UThyo dha..dha ...!, ene choDe to bahena zAnI? "bhaIlA, tAre kyAM javuM che?" eka mAyALu prazna codhAra AMsue raDI paDI enI bahena! badhAM A nATaka AvIne Ubho rahyo mArI sAme. snehALa hAsya dhanarAjabhAI joIne ekadama Azcarya pAmyAM. bahenano atyaMta Agraha hovA mArI sAme tAkI rahyA. huM paNa hasI paDyo emane joIne! chatAM te enA nirdhAramAM makkama rahyo ane ghera koIne paNa A dhanarAjabhAI atyAre to jIvananA saMdhyAkinAre beThA che. vAta karavAnI manA pharamAvI enI bahenane! khUba moTo vaibhava emanI cAre bAju chalakAI rahyo che-dariyAnI Jain Education Intemational Page #620 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 dhanya dharA jema! be-traNa kArakhAnAMnA mAlika che atyAre to e! hajI to mUchano doro phUTyo nahoto ane khetara vacce jAhojalAlIno samaya che emanA mATe! javAbadArIono bojo beThAM beThAM emane vicAra Avyo. kahe "lokonA mATe maMjUrI haLavo karI dIdho che emaNe! chatAMya eka juvAnanI tAjagI karIne marI jaIzuM, emAM ApaNe zuM raMdhAze? meM nakkI karyuM ke, dharAve che pote. amadAvAda ke muMbaI jatA rahevuM. ahIM jeTalI majUrI karuM chuM koI sAmAnya mAnavI to emanI sAthe vAta karatAM so- eTalI tyAM karIza to ghaNuM kamAI zakIza." vakhata vicAre evI to che emanI pratibhA. jANe ke, koI paththara basa. ATalo ja vicAra! potAnA gAmanAM keTalAMka loko hRdayano mANasa hoya evo bAhya AbhAsa che emano! paNa amadAvAda-muMbaI rahetAM ja hatAM. unALAmAM e loko ghera najIka AvyA pachI lAge ke, A mANasa to phUla karatAM paNa AvyAM eTale karI dIdhuM pAkuM ne Avajo "meMmAI TUkaDI! komaLa che! Avo eka mANasa paristhitinA ghoDApUranI sAme zarUAtamAM to godIkAmadAra tarIke majUrI zodhI tarato tarato Avyo che ahIM sudhI! lIdhI! UMghavA-pAtharavAnuM to Abhale!" AgaLa pAchaLa lAMbA mANasane kaMIka karavAnI dhagaza hoya, utsAha hoya pachI maccharo ane doDhaMdoTa karatA uMdaronI vacce be kaMtAnanA kothaLA koI paNa prakAranI sthiti ene dAbI zakatI nathI, paNa prazna pAtharI-oDhIne rAtane pasAra karavAnI! savAre UThIe tyAre to che, kazuMka karavA mATe manane daDha banAvavAno! paganI pAnIomAMthI lohI TapakatuM hoya-uMdaronA kAraNe, moTAM mananI daDhatA e aDadhA kAryanI saphaLatA che. pachI enA moTAM DhImacAM thaI gayAM hoya AkhA zarIre-maccharonA kAraNe, mATe koI zALA-mahAzALAmAM pATha bhaNavA javA paDatA nathI. paNa e badhAthI dhIme dhIme TevAI gayA kAraNa ke, peTanA khADAne e ja rIte dhanarAjabhAI paNa gAmaDAnI gAmaThI nizALamAM pahoMcI vaLavAnuM hatuM, ghera rahelAM bhAI-bhAMDu ane mAvatarane kakko-bArAkhaDI zIkhyA hatA eTale to AvaDatuM hatuM potAnI jivADavAnAM hatAM" vAta karatAM karatAM kyAreka bhUtakALamAM DUbI sahI karatAM, emane! jatA tyAre vedanAnuM mojuM pharI vaLatuM emanA caherA upara! uttara gujarAtanA nAnakaDA gAmamAM janmelA ekAda varasa mohamayI nagarInI moja mANyA pachI dhanarAjabhAInuM bALapaNa garIbInA gAbhA vINatuM vItyuM hatuM. amadAvAda tarapha AvI gayA kAraNa ke, potAnA gAmathI muMbaI koInA khetara-zeDhethI maLato pAzera gheMzano kUvo ke roTalAno ghaNI vegaLI hatI. amadAvAdamAM eka lokhaMDanA kArakhAnAmAM TakaDo mamaLAvI pANI pI letA tyAre to savAre maLe to pachI Akho divasa ghaNa-eraNanI dostI daDha banI gaI! sAMjanI ciMtA rahetI emane. dhumADAno nAsato ane parasevAnuM pANI pIne gujAro ApaNAM gAmaDAMmAM hajI paNa mAnavatA rahelI che. karavAno! Akho divasa valavala karIne rAte e ja kArakhAnAmAM dhanajIbhAI kyAreka kahetA ke, "bhale koI bhUkhyuM UThe paNa koI thoDI jagA sApha karIne paDyA rahevAnuM-ghasaghasATa ! kArakhAnAnA bhUkhyuM sUe nahIM. potAnA pADozIne kevI takalIpha che, enA ekAda khUNAmAM kolasA saLagAvIne TIpI levAnA be roTalA! gharamAM zera dANo che ke nahIM, enI ciMtA pADozIne hoya ja!" DuMgaLInuM DacakuM ane maracAnuM baTakuM! sIsakArA bolAvatAM eTale ja to gAmamAM ane game ene tyAM jamavA besI jatA bolAvatAM-loTo bharIne pANI pIne hoIyA karI levAnuM! kAraNa ke, gharamAM kaMI hoya to khAIe ne? evo nikhAlasatAthI ekarAra paNa karI letA ane potAnI kaparAmAM kaparI "kevo samaya hato e? Aje to A peDhIne enI paristhitimAM jeNe jeNe emane madada karI che, emanuM traNa kalpanA paNa AvI zake kharI ke jenA upara pote tAgaDadhInnA AvIne emanI AMkhamAM DokAI jatuM! kare che, enA pAyAmAM mArI baLI gayelI jiMdagInA kolasA mANase kazuMka meLavavA mATe kazuMka choDavuM paDatuM hoya che. paDyA che, e? meM nathI to bALapaNa joyuM ke nathI juvAnI! paristhiti ane peTane pahoMcavA mATe pUrepUrI samajaNa Ape e lokonAM daLaNAM daLatI, vAsaNa-pANI karatI mA Aje paNa mArI AMkho sAme AvIne UbhI rahe che tyAre haiyuM bharAI Ave che, pahelAM lokonAM Dhora cAravA mATe lAkaDI hAthamAM laIne nIkaLI paDelA ane pachI to koInA khetaramAM sAthI-bhAgiyA banI bhaIlA!" ane sAcce ja emanI AMkho bharAI AvI hatI javuM paDatuM hatuM parANe! ATalI vAto karatAM karatAM to. Jain Education Intemational in Education International Page #621 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 11 cInanI dIvAla jevo jaDa bhUtakALa Ubho hato dhanarAjabhAInI sAme! e bhUtakALano ochAyo potAnI olAda upara nA paDe enI pUrepUrI takedArI hatI emanI! toya A peDhIthI saMtoSa nahoto emane! lokhaMDanA kArakhAnAmAM majUrI karatAM karatAM emanI cIvaTanA kAraNe bIjA eka kArakhAnAvALAnI AMkhamAM AvI gayA hatA e! kAmanI sUjha, niSThA, emanA haiyAnI ukalatanA kAraNe milonAM sAMcA ane mazIna banAvatA bIjA kArakhAnAmAM e joDAI gayA! tyArathI jiMdagIno navo vaLAMka AvavA lAgyo hato. have emane majUrI nahIM paNa kArakhAnAnI dekharekha rAkhavAnI hatI! dhIme dhIme mazInarInI jhINAmAM jhINI jANakArI meLavI lIdhI ane ekAda varasamAM to dhanarAjabhAI eka uttama kArIgara banI gayA. milamAM paNa "dhanarAjabhAIne tAtkAlika mokalo!" eka vakhata to paradezathI milamAM AveluM mazIna bagaDyuM! enA niSNAto paradezathI AvyA paNa emanI hoMziyArI kAmiyAba na nIvaDI! dhanarAjabhAIne bolAvyA! emaNe saMpUrNapaNe samajI lIdhuM badhuM! ane doDha kalAkamAM, badhAnA Azcarya vacce mazIna cAlu karI batAvyuM! basa. emanI jiMdagIno eka navo vaLAMka maLI gayo. milanA mAlike emane svataMtra kArakhAnuM karavAnI darakhAsta mUkI! Arthika jarUriyAtanI eNe javAbadArI lIdhI. paradezanA niSNAtoe emane potAnA deza AvavA mATe AmaMtraNa ApyuM! "kIDIne gaLapaNa vadhAre bhAve, paNa Akho lADavo enA upara mUkavAmAM Ave to enI zI dazA thAya? mArI paNa e vakhate evI ja dazA hatI. mArA karama ADethI pAMdaDuM khasI gayuM hatuM! have huM gaIkAlano dhanarAja na hato ke, roTalAnA TukaDA mATe ghare ghare bhaTakato hato! eTale bhagavAne je karyuM che, e sArA mATe karyuM che." dhanarAjabhAI majUramAMthI kArIgara ane emAMthI zeTha banI gayA! AjanA spardhAnA jamAnAmAM e AgaLa nIkaLI gayA emanI niSThA ane kAryakuzaLatAnA kAraNe. ekamAMthI be ane traNa-traNa kArakhAnAMnA mAlika dhanarAjabhAI zeTha! mAMDa potAnI sahI karI zakanArA pote dhaMdhArthe jagatanA ghaNA dezonI mulAkAta paNa laI cukyA che. Aje paNa koI garIbane jue che to je hAthamAM Ave te ApatAM acakAtA nathI. ziyALAnI kaDakaDatI ThaMDImAM tharatharatAM zarIrane DhAMkI Ave che cUpacApa! kadIya nAmanI ke kIrtinI khevanA rAkhatA nathI. garIbone ghaNuM Ape che paNa kadI dekhADo karyo nathI emaNe! e mATe pUchyuM to kahe ke, "bhaIlA, garIbanI lAcArI huM sArI rIte jANuM chuM." eTaluM bolatAM bolatAM to emanAmAM beThelo "garIba' ekadama doDIne bahAra AvI mArI sAme AMsu bharelI AMkhe tAkI rahyo TagaraTagara! Do. vamIi DaoN. varmA dezanA arthazAstrIomAM jenI gaNanA thAya evuM eka nAma. aneka audyogika sAhasonA salAhakAra! bhAratane Arthika bAbatonuM mArgadarzana ApatI eka saMsthAnA vibhAgIya vaDA DaoN. varmA! AvaDuM moTuM astitva eka sAMje hoTalanA Tebala para AMkhomAM AMsu bharIne UbharAI AvyuM mArI sAme! tyAre hacamacI gayo hato huM paNa! eka garIba gharano chokaro jene savArathI sAMja vegaLI hatI! jhUMpaDapaTTImAM godaDAMnA gAbhA vaNatAM vaNatAM eka cAnI lArI para kapa-rakAbI dhovA mATe raheluM bALaka! grAhakonI sUcanAo, mAlikanI gALo ane lApoTa-jhApoTa! vahelI savArathI moDI rAta sudhI majUrI ane kaMtAnanI pathArI karIne pasAra karavAnI rAta! pharIthI Ugato divasa! nityakrama! cAnI lArI sAmenI sosAyaTInA khUNA paranA makAnamAM rahetI eka zikSikA! avAranavAra cA laIne jatuM bALaka! pahelI najare AMkhone gamI jAya evuM bALaka! ene maLavA mAMDI mAtAnI mamatA ane eka divasa e zikSikAe AvIne tenA mAlikane kahyuM : "A chokarAne mAre tyAM bhaNavA AvavA do." te joI rahyo phATI AMkhe ane ene paNa pachI to e bALakane sAMje vahelI rajA maLavA mAMDI bhaNavA AvavA mATenI. tyArathI eka navI jiMdagI zarU thaI hatI e bALakanI! eka navo prakAza patharAto jato hato enA mATe! eka navuM jagata UghaDatuM hatuM enI jiMdagImAM! . eka varSa..be varSa...varSo pasAra thatAM jatAM hatAM e bALakanAM! ane meTrikamAM khUba sArA TakA sAthe borDamAM e bALaka jhaLakI UThyuM tyAre to enA AnaMdano pAra rahyo nahoto. Jain Education Intemational ducation Intermational For Private & Personal use only Page #622 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 dhanya dharA e rAte to e zikSikAnA khoLAmAM mAthuM DhALIne AnaMdI UThyo eka yuga pUro thaI gayo hato enA mATe. hato oLaghoLa! navAI lAgI hatI enA mAlikane paNa. koI devI AMgaLI cIMdhIne alopa thaI gaI hatI be ekalavAi jiMdagIone maLI gayo hato sadhiyAro AkAzamAM! paraspara! A zikSikAbahena koNa hatI? kyAMthI AvI hatI? e ja cAnI lArI! e ja kapa-rakAbI! e ja grAhakonI kema ekalI ja rahe che? e eka gaMbhIra rahasya hatuM saunA mATe. sUcanAo! parivartana mAtra eTaluM ja AvyuM hatuM ke, mAlika paNa ene koInI paDI nahotI A badhAM loko vize! e jIvatI gALo bolato nahoto-dhamakAvato nahoto! cAnI lArInA hatI potAnAmAM-potAnA mATe. ene hUMpha maLI hatI cAnI lArI pATiyA para besIne arthazAstra sAthe prathama vargamAM pAsa thayo hato para kAma karatA eka bALakanI. enuM mAtRtva soLe kaLAe khIlI e kolejamAM! ane ene AgaLa bhaNavA mATe skolarazIpa paNa UDyuM hatuM e bALaka mATe.. maLI hatI. bALakane khabara nahotI mA vize! mAnI mamatA ke eno e ema. e. thayo ane pachI dezanA moTA arthazAstrInA prema zuM hoya che enI sabhAnatA nahotI. mAtra dhikkAra, gALo mArgadarzana taLe pI. eca. DI. paNa karyuM. DigrI maLatAM te banI ane mArI ja joyo hato A bALake. ene raNadvIpa maLyo hato gayo DaoN. varmA! enA visisanAM ghaNAM vakhANa thayAM ane sArI potAnA jIvanane TakAvI rAkhavA mATe. nokarIe lAgI gayA DaoN. varmA! jenA mATe mAna hoya, mamatA hoya, gaurava laI zakatA paNa zodha hatI eka caherAnI! hUpha bharyA hAthanI! jeNe hoIe, jene potAno Adarza mAnatA hoIe, jene potAnuM A rasto batAvyo hato, jeNe kAdavamAMthI kamaLane UMcakI lIdhuM sarvasva samajatA hoIe enAmAM kaMIka khAmI jaNAya to? hatuM. Aja sudhI kyAMya maLyo nathI e cahero eno bhArobhAra enAmAM koI nabaLAI jovA maLe to? jene meru mAnatA hoIe vasavaso hato DaoN. varmAne! te taNakhaluM nIkaLe to? eno AghAta kevo hoya? DaoN. varmAe kahyuM ke, "erakaMDIzanDa hoTalamAM mane baMdha makAna! bhUlathI ughADI rahI gayelI bArI! ane gUMgaLAmaNa thAya che kyAreka!' kyAreka rastethI pasAra thatAM ekAda e bArImAMthI nirdoSa zraddhALu AMkhe joyeluM eka dRzya! e cAnI lArI jouM chuM ane mAruM mana enA bAMkaDe jaIne palAMThI dazya jotAMnI sAthe enA AdarzonA mahela bhAMgIne bhUkko thaI vALIne besI jAya che." gayA! eka cIsa nIkaLI paDI enA mukhamAMthI! e dazya : upara Abha ane nIce dharatI-e emanuM jIvana hatuM! hAthamAM vihaskIno glAsa ane saLagatI sigAreTa? A e ja e jIvanane navo ghATa maLyo hato. mahenatathI-mArgadarzanathI! bahena hatAM jemaNe potAnI jiMdagIne eka navo vaLAMka Apyo "Aje eka basa sTenDe evo ja cahero joyo! jANe hato! e bhramaNAmAM aTavAI gayo. pelAM bahena ja hatAM! meM gADI e tarapha vALI ane tyAM gayo bIjA divase pAse besADIne ene bahene paMpALyo, paNa paNa mAro e asalI cahero nahoto jenI huM varSothI zodhamAM enuM mana mAnatuM nahotuM e bahena mATe. tyAre bahene kahyuM chuM. e eka zikSikA nahotI paNa mAruM sarvasva hatI! mArI hatuM : "have huM javAnI chuM. tAre mArI sAthe AvavuM che?" bahena, mArI mA hatI e! mane Aje jevI lAgaNI ane duHkha paNa kyAM? kazIja khabara nahotI. kyAM javAnuM hatuM emane? e thayuM che evuM kyAreya thayuM nathI? huM khUba moTo mANasa banyo kazoja javAba ApI zakyo nahoto tyAre ane atyAre paNa. chuM paNa preraNAdAyinI kyAM che? mAro saMdezo tame enA sudhI A jagatanA aMdhakAramAM e zikSikA kyAMka ogaLI pahoMcADI zakazo? mAruM AjanuM duHkha koInI AgaLa varNavI gaI hatI! e pahelAM kevA kevA manoratho-svapno sevyAM hatAM eNe? eka ajANyA bALaka mATe? jatAM pahelAM kahyuM ke, DaoN. varmAnI AMkhomAM AMsu hatAM tyAre! ane emaNe "tArAmAM khUba zaktio paDelI che! tuM khUba moTo mANasa bane cAno ghUMTaDo bharyo tyAre mane thayuM ke, DaoN. varmA cA nahIM paNa evI mane AzA che." potAnI vedanAnAM AMsu pI rahyA che. Jain Education Intemational Jain Education Interational Page #623 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 13 Da. jayadIpa hAthamAM pakaDI dasa-zera anAja daLatI mAnI lAcArI enI AMkhomAM DokAtI ane kyAreka to manomana raDI leto jagalo DaoN. jayadIpanuM nAma AkhA nagaramAM moTuM hatuM. emanI paNa! potAnI mAtAne kevI rIte madadarUpa thavuM e vicAryA karato pAse TrITamenTa karAvavI hoya to pahelethI epoinTamenTa meLavavI kUNA magajathI! paDatI. savArathI sAMja sudhI ane AkhA mahinAnuM TAimaTebala nakkI ja hoya. kansalTiga ane konpharansa, mITiMgo, mulAkAto jagalAe nakkI karyuM hatuM mAnA manoratha pUrA karavAnuM! ne pravAso pahelethI ja nakkI! ochA samayamAM vadhAre kAma kevI bIjAnAM bALako jyAre AnaMdathI ramatAM-kUdatAM hoya tyAre rIte thAya che eno jIvato dAkhalo DaoN. jagadIpa hatA. jagalo hAthamAM sleTa-pena laIne besI jato dAkhalA gaNavA! toya zALAnA ramatotsavamAM pahelo Avato! koIpaNa spardhAmAM lakSmI to emanA caraNomAM ramatI hatI! AdhunikatA jagalo AgaLa raheto eTale to banyo hato bIjAnI IrSAno ane vaibhava to emanI cAre bAju chalakAto hato! kamI na hatI bhoga! kazIya emane! koI udyogapatine paNa zaramAve evuM emanuM makAna ane e paNa ati Adhunika! bhaNavAmAM jagalAnI AgaLa koI jaI zakatuM nahIM tethI to zikSako paNa rahema rAkhatA enI upara, toya hato to te AvA nAmAMkita DokTaranA kansalTiga rUmamAM pravezelI bicAro bApaDo! eka bAIe emane vinaMtI karI potAnA ekanA eka chokarAne bacAvI levAnI. potAnI pAse kazuM ja nathI. garIba bAInI prAthamika zALAMta parIkSA vakhate kerosInanuM dIvaDuM bhIMta AMkhomAM AMsu taravarI rahyAM e Do. jagadIpa joI rahyA! | sarakhuM-khIlI mArIne-TIMgAvIne besI jato coTI bAMdhIne! ene eka nirAzrita vRddhanuM vAkya yAda hatuM : "khUba bhaNo, lohInuM jotAM jotAM ja bhUtakALanA eka TukaDAne mamaLAvavA pANI banAvo. pachI kIrti ane lakSmI tamane sAme maLavA lAgyA : eka nAnakaDA gAmanA eka jhuMpaDA jevA gharamAM eka bALakano janma! ATha varSanA putrane mUkIne pitAe kAyama mATe Avaze." enuM jIvanadhyeya hatuM kazuMka banavAnuM, potAnI mAtAne lIdhelI vidAya! vidhavAno ekano eka Azaro. madadarUpa banavAnuM, enA duHkhanA divasone dUra haDaselavAnuM. gAmamAM ane sImamAM majUrI karIne potAnuM ane bALakanuM eTale to phAinalamAM AkhA gujarAtamAM jagalo prathama bharaNapoSaNa karatI vidhavA! A vidhavAne eka mAtra AzA hatI Avyo hato! basa, tyArathI enA kismatanuM cakra badalAI gayuM. potAnA putranI! mANasa sAcA AtmAthI koIpaNa kArya karavAno sArAmAM sArI hAiskUloe ene AmaMtraNa ApyuM ane jagalo nirNaya kare to Izvara paNa ene sAtha Apato hoya che. enA samagra gujarAtamAM meTrikamAM prathama vargamAM Avyo tyAre eNe paga manamAM je dhAreluM hoya che-je lakSyagati hoya che e pUrNa thatI pakaDI lIdhA hatA enI mAnA! mAtA ene chAtI saraso cAMpIne hoya che. eTale A vidhavAe mane mana nakkI karyuM ke, potAnA haiyAphATa raDI paDI hatI- AnaMdamAM. enI mAnuM svapna sAkAra bALakane koIpaNa bhoge "moTo sAyeba' banAvavo che. AkhA thayuM hatuM, enI majUrI-mahenata phaLI hatI! enA mananA gAmanI dayAne pAtra banelI A vidhavAe lokonAM vAsaNa-kUsaNa manoratha pUrA thayA hatA eno romerome AnaMda hato enI mAne! karyA, daLaNAM daLyAM, na joI rAta ke na joyo divasa! peTe pATA gAma paNa gaurava letuM hatuM A vidhavAnA chokarA mATe. bAMdhIne potAnA jagalAne bhaNAvavA mAMDI! je loko A garIba bAIne dhikkAratA hatA e paNa mAnanI gAmaDA gAmanI zALA! skUlamAM besavAnI koI vyavasthA najare jovA lAgyA hatA ene! emano jagalo e AvatI nahIM. lImaDInA chAMyaDe besIne jagalAnuM zikSaNa zarU thayeluM. kAlano moTo mANasa che evuM pratIta thavA lAgyuM hatuM saune! thaDanA Teke UbhA rAkhavAmAM AvelA kALA pATiyAmAM dhoLA dhoLA eTale to jayadIpa banI gayo hato have! ane meDikala kolejamAM akSara joIne sau prathama pagalAne mUMjhavaNa thayelI! kevI rIte dAkhala thaI gayo hato. ene moTA DokTara banavuM hatuM. ethI to vaLAMka levAno hoya che-enI mathAmaNamAM e paDavA lAgyo. rAta-divasa joto nahIM! jyAre ene lakhavA-vAMcavAnI ALasa na-bApA chokarAnI dayAjanaka sthitie ene nAnapaNathI AvatI tyAre pArakAM daLaNAM daLatI mAnI mUrti enI sAme khaDI samajaNo banAvI dIdho. vahelI savAre UThIne ghaMTIno khIlaDo thaI jatI ane e bamaNA vegathI kAme lAgI jato! Jain Education Intemational Page #624 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 eNe joI hatI enI mAnI vyathA! e vyathAe ene preraNA ApI hatI! e preraNAnAM pIyUSa pIne eNe ghaDyuM hatuM potAnuM jIvana ane eTale to meDikala sAyansamAM enI nAmanA hatI ane pachI to enI nAmanA comera prasarI gaI hatI-- dhUpasaLInI jema! huM mArI mAe bhogavelAM du:khano badalo vALavA cAhato hato! eTale to eNe enI mAne samagra hindustAnanI yAtrA karAvI hatI! ane pachI ja mAnA Agrahane kAraNe eNe lagna karyAM hatAM-eka leDI DaoNkTara sAthe! potAnA jagalAno sukhI saMsAra joIne mAe hasatAM hasatAM AMkha mIMcI hatI! Ajeya DaoN. jayadIpanA kansalTiMga rUmamAM-potAnI khurazInI upara mAno phoTo laTakato hato! e ja DaoN. jayadIpe potAnA gAmamAM zALAnA makAna mATe moTuM dAna ApyuM hatuM. varSamAM eka vakhata to e potAnA gAmamAM AMTo mArI Avato-paNa potAnuM vataneya badalAI gayuM hatuM potAnI jema! eka garIba bAInI yAcanAe ene ghasaDyo hato potAnAmAM! e garIba bAInI yAcanAmAM-enA caherAmAM DaoN. jagadIpane jaNAyo hato potAnI mAtAno cahero! tyAre eka paNa paiso dIdhA vinA AMsu bharI jiMdagIne navo avatAra Apyo. A bAI DaoNkTaranA page paDI hatI! ane DaoNkTara paNa raDI paDyo hato tyAre te! mArAM e AMsu nahotAM paNa e AMsumAM taratI hatI mArI gaIkAla! huM to e AMsunA kinAre Ugelo eka lImaDo chuM. pAnakhara pachI vasaMta Ave che. enI DALIe paMkhIo bese che ane dhIkhatA taDakAmAM Azaro meLave che anya paNa! evuM ja hoya che ApaNuM paNa." harisiMhabhAI jabarajasta jhaMjhAvAto vacce eka pAMdaDuM paNa na khare ane ekAda pavananI laherathI mULiyAM sameta vaDalo UkhaDI jAya e eka Azcarya to kharuM ne? evuM ja kazuMka thayuM che zrI harisiMhabhAI gohila mATe, saurASTra-kacchamAM zrI harisiMhabhAInuM nAma koIne aparicita nathI. gharanuM gopIcaMdana ghasIne bIjAnA mATe doDatA na jAya to te harisiMhabhAI nahIM! jemaNe potAnI AkhI dhanya dharA jiMdagImAM potAnA kuTuMba mATe pAchuM vaLIne joyuM nathI evA saurASTramAM 'bhAI'nA hulAmaNA nAme oLakhAtA harisiMhabhAI have bhAMgI paDyA che. enuM kAraNa che, potAnA traNa dIkarAomAM sauthI nAnA dIkarAnuM bharayuvAnImAM ekAeka avasAna thayuM che, A AghAte emane bhAMgI nAkhyA che. jene Aja sudhI koI bhAMgI zakyuM nathI emanI AMkhomAM meM sau prathama AMsu joyAM tyAre huM sAcce ja hacamacI gayo hato. 'olDa mena enDa dha sI'nA aMtamAM eka vAkya Ave che ke 'tame mANasane khatama karI zakazo paNa tene parAjita nahIM karI zako.' paNa mane lAgyuM ke, kharekhara 'bhAI' parAjita thaI gayA hatA-mRtyu AgaLa! bhAvanagara jatAM rastAmAM saNosarAnI bAjumAM muThThIbharyuM gAma Ave che gaDhulA. A gaDhulAnI zerIomAM dhULamAM ALoTIne bahAra AveluM ratana te zrI harisiMhabhAI. jiMdagInI lAMbI vATe cAlatAM kadIya thAkano anubhava na karanAra ane sadAya yuvAnInA taravarATavALA 'bhAI' kharekhara thAkI gayA hatA! jIvananA jhaMjhAvAta paNa kevA? jIvanano patha paNa kevo? emanA yauvanakALamAM aMgreja saltanatane khatama karavA prayatnazIla evA prakhara krAMtikArIonA sAthIdAra hatA. saradAra pRthvIsiMha AjhAda (svAmIrAvanA nAme gujarAtamAM rahelA)nA ziSya thavAnuM sadbhAgya bhAIne sAMpaDyuM hatuM ane pAchaLathI mAtra emanA ziSya na rahetAM emanA sakriya sAthIdAra banyA hatA. bhaNavAnuM abharAIe caDAvIne teo paNa krAMtikArIonI sAthe joDAyelA ane jhajhUmyA hatA! durgAbhAbhI ane sukhadevarAja bhAvanagara AvyA tyAre temane Azraya Apyo hato. hindustAnanA ghaNA krAMtikArIone hathiyAra pUrAM pADavAnuM kAma emaNe kareluM. kAkorI relve dhADanA eka tahomatadAra zrI saccIdranAtha bakSIe 'bhAI'ne banArasa bolAvelA, dhaMdhukAmAM jyAM aMgrejonuM thANuM hatuM teno nAza karavAno plAna karelo paNa pAchaLathI eka sAthIdAranI gaphalatathI niSphaLa gayelo, paNa A rIte 'bhAI' dezanA moTAbhAganA krAMtikArIonA saMparkamAM rahetA. zrI harisiMhabhAI abhyAsa pUro karIne vatana gaDhulA jAya che ane 1949mAM kaccha-kAThiyAvADa gujarAta garAsadAra esosiezananA maMtrI banIne rAjakoTa vasavATa kare che. 1947mAM AjhAdI AvI, rAjakIya parivartanano samaya Avyo tyAre potAno jIvanavyavahAra TakAvI rAkhavA mATe mathAmaNa karatA garAsanA nAnA nAnA TukaDA dharAvatA bahusaMkhya zoSito Page #625 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 garAsadAronI potAnA ja kuTuMbanA vaDA rAjavI ke jenuM svarUpa zoSakanuM hatuM tenI sAme phariyAda hatI, Akroza hato ane 'bhAI'e emanI sAme satyAgrahanuM zastra ugAmyuM. traNa traNa satyAgraha thayA! Ama, joIe to 'bhAI' AjhAdI pahelAM ane pachInA saurASTranA rAjakIya vAtAvaraNanuM eka AgavuM pAtra che. eTale ema kahevuM hoya to kahI zakAya ke 1935thI laIne Aja sudhIno saurASTrano jIvato jAgato rAjakIya itihAsa ane teno bhaMDAra harisiMhabhAI che! jo emanA hAthe saurASTranuM rAjakAraNa, samAjakAraNa, rajavADAMono ane girAsadArono itihAsa lakhAya to AjanI peDhIne emAMthI ghaNI preraNA maLe. varSo sudhI 'rASTrazakti'nA taMtrI tarIke emaNe kauTuMbika sAmAjika samAcAro, zaikSaNika, kAnUnI ane rAjakIya savAlo dvArA samAjane-jJAtine jAgRta karavAnuM bIDuM jhaDapyuM hatuM. emaNe ghara kheDa, girAsadAranA hakko temaja sAmAjika-zaikSaNika praznono abhyAsa karI sAmAjika-kAnUnI tathA rAjakIya rIte aneka jaMgo khelela che. 1952-53mAM rAjakoTa myunisipAliTImAM cUMTAyA ane sudharAIpramukha banyA. emAM potAnI kAryazaktino paricaya karAvIne lokacAhanA meLavI. AjanA khokhalA ane TAMTiyAkheMca rAjakAraNIo jevuM emanuM rAjakAraNa nahIM. AjanI netAgIrImAM jyAre potAnI pakaDa athavA bIjo koI potAnAthI AgaLa jato hoya tyAre ene utArI pADavA, dhikkAravA ke potAnA moTapaNano upayoga karIne potAnA sthAna upara cITakI rahevAnI je manovRtti Aje jovA maLe che tyAre harisiMhabhAInuM bIjAMone protsAhita karavA taraphanuM valaNa rahyuM che eTale teo jaLakamaLavat ja lAge! emane sattAe kyAreya AkarSyA nathI! sattAne sApa kAMcaLI utAre ema utArI zakyA che! svabhAvamAM duzmana paNa temane mATe sArI lAgaNI rAkhe tevo mITho! vinaya-viveka temanI lAkSaNikatA che. nAnA sAthe nAnA ane moTA sAthe moTA! tyAgIne bhogavyuM che. emaNe jhera vAvyuM nathI. itihAsanA vidyArthI ane gItAnA sArA abhyAsI che. karmayoga vize ghaNuM lakhyuM che ane vyavahAramAM ene caritArtha karavA mathyA che. Ama khetI, lokasAhitya, rAjakAraNa, sAmAjika sudhArA, 15 itihAsa, svAtaMtryajaMga, zikSaNa ane AvAM bIjAM ghaNAM kSetromAM A mANase temanI jiMdagInAM pAMca-cha dAyakA lagI kArya karyuM che. Aje AMkho thAkI che paNa emanI dhagazamAM kyAreya oTa AvI nathI! eTale to harisiMhabhAI eka nAma nahIM paNa kArya che. te vyakti nahIM paNa samAja che. e rAgI nathI paNa tyAgI che. emanA kAryanuM kSetra eka nahIM paNa aneka che. teo jIve che to jaLakamaLavatu, bottera varSanA bALaka jevuM! ATalI lAMbI maMjila kApyA chatAMya kadIya thAkyA-hAryAM nathI ke nathI thayA nirAza! kAma karavAnI evIne evI tAjagI ne evo ne evo umaMga dhabake che emanI nasenasamAM! emane uMmare harAvyA nathI! paNa potAnA juvAnajodha dIkarAnA mRtyue emanI chellI parIkSA karI lIdhI che. jANe ke, eka vizALa vaTavRkSa ukheDAI gayuM hoya evuM lAge che Aje to! paNa samaya to samayanuM kAma karato jAya che ane bhAI-bhAInuM! AvI vibhUtine amArAM lAkha lAkha vaMdana ho! kanubhAI gujarAtImAM kahevata che ke, 'mana hoya to mALave javAya.' jo mANasa potAnA manathI koIpaNa kAma karavA mATeno dRDha nirdhAra kare to te dhAre te karI zake che, paNa je prazna che, te enA utsAhano che. Aje keTalAka chokarAo-yuvAno nisteja dazAmAM jovA maLe che. tyAre emanI bhArobhAra dayA Ave che ane thAya che ke, A ja yuvAnonA khabhe ApaNI AvatIkAlanA dezanuM bhAvi beThuM haze! jemanAmAM kazuMka karavAnI dhagaza hoya che, te game tyAM hoya paNa saphaLa thatAM hoya che. eTale ja to kahevAyuM che ke, aDaga mananA musApharane himAlaya paNa naDato nathI, mana aDaga hovuM joIe. jenuM mana aDaga che, dRDha zraddhA che ene Izvara paNa madada karato hoya che : paMgum laMghayate girim.' AvA aneka dAkhalA ApaNane maLe che ke, apaMgoe mahAna siddhio meLavI hoya ane have to vizvabharamAM dara varSe mArca mahinAnA trIjA ravivAre vizva apaMga dina'nI ujavaNI thAya che ane te divase dareka dezamAM kSativALI vyaktine madadarUpa thavA mATe ane teone protsAhana ApavAnA hetuthI kAryakramo goThavavAmAM Ave che ane emanA praznone samajavAnA, temane yogya mArgadarzana ApavAnA prayatno karavAmAM Ave che. Aje Page #626 -------------------------------------------------------------------------- ________________ FE ApaNA dezamAM lagabhaga eka karoDa jeTalA apaMgo che. emAMnA eka evA zelAra kanubhAI vize mAre tamane kaMIka kahevuM che. Ama to e mULa saurASTranA (moTA samaDhiyALA, tA. khAMbhA, ji. amarelI) paNa have to amadAvAdamAM ja sthira thaIne rahe che. emano janma 9mI me, 1951mAM amadAvAdamAM thayelo ane be varSanI uMmare kamarathI nIcenA bhAge banne page poliyo thayelo-banne page apaMga che. DaoNkTarI sAravAra pachI lAkaDAnI banne ghoDIonI madadathI cAlatAM thavAyuM che, manamAM kazuMka karavAnI dhagaza hovAnA kAraNe myunisipala zALAmAM prAthamika zikSaNa, divAna ballubhAI mAdhyamika zALAmAMthI meTrika thayA ane esa vI. komarsa kolejamAMthI bI. koma.nI DigrI meLavI. A samaya daramyAna citrakAma, vaktRtva spardhAo, temaja anya bhASAonI parIkSAo ApI ane maitrInA zokhIna hovAnA kAraNe anya apaMga mitronA saMparkamAM AvyA. jyAre kanubhAI bhaNatA tyAre emane anya bALakone ramatAM joIne emane paNa ramavAnI khUba ja icchA thatI! paNa hAya! lAcArI! apaMga hovAthI teo kevI rIte ramI zake? tethI emanA manamAM ramato mATe bhArobhAra mAna hovA chatAM ramatomAM ramI zakAtuM nahIM. eTale potAnA bhAI phoTogrAphara hovAnA kAraNe emanI sAthe rahIne phoTogrAphIno zokha keLavyo paNa manamAMthI ramato pratyeno je bhAva hato e ocho thayo nahIM. eTale emanA jevA apaMga mitro sAthe ramato ramavAno ane protsAhana ApavAnI zarUAta karI. kudarata paNa kevI che? manamAM ramato pratye bhArobhAra anurAga che ane paganI apaMgatA. ATalo moTo virodhAbhAsa! paNa jene kaMIka karavuM che, ene apaMgatA ADe AvatI nathI. mAtra mana majabUta hovuM joIe, kaMIka karavAnI dhagaza joIe. potAnA zarIranAM aMgone bhale lakavo lAgyo paNa jyAre mANasanA manane lakavo lAge che tyAre te kazuM ja karI zakato nathI! tethI Aje je yuvAno che, emane zArIrika, mAnasika lakavo thayelo kyAreka jovA maLe che tyAre emanI dayA Ave che! paNa jyAre pUnAmAM apaMgono ramatotsava thayo emAM kanubhAI anya mitro sAthe ramyA tyAre emane thayuM ke, apaMga mitronuM eka mitramaMDaLa-saMgaThana karIne ke saMsthA karavAno vicAra manamAM sUjhyo, pachI to 'yuvakavikAsa' saMsthAnA sahakArathI yuvaka kAryakara zibiramAM bhAga lIdho. netRtvanI tAlIma lIdhI ane dhanya dharA apaMgonI samasyAono abhyAsa karyo ane emanI sahAyathI dhI sosAyaTI phora phijhikala henDIkepsa, amadAvAda' nAmanI saMsthA sthApI. pachI to kanubhAIno utsAha bevaDAI gayo ane potAnA apaMga mitro sAthe badhI ja ramatomAM jhaMpalAvyuM. jillA-rAjya kakSAnI harIphAIomAM prathama AvIne aneka inAmo meLavyAM, TImanuM netRttva paNa karyuM. aneka saMsthAonA vaDAo sAthe apaMgo mATe zuM karI zakAya enI carcA vicAraNAo karI ane esa. TI.mAM kansezana meLavavAnA prayatno karyAM. emAM Akhare saphaLatA maLI che kharI. rAjyakakSAno apaMgo mATeno ramatotsava goThavyo. emAM aneka ramatomAM prathama AvyA ane inAmo meLavyAM. apaMgomAM paNa sAhasavRtti vadhe te hetuthI TrAyasikala relI amadAvAdathI gAMdhInagara sudhInI goThavI ane pachI amadAvAdathI vaDodarA sudhI paNa sAhasayAtrA pUrI karI. vizva apaMga dinanI ane AMtararASTrIya apaMga varSanI 1981mAM ujavaNI thatI hatI. emAM apaMgonI zaktione biradAvavA mATe tatkALa citraspardhA, vaktRtva, ramatagamata vagerenuM Ayojana kareluM eTaluM ja nahIM paNa porabaMdarathI navI dilhI rAjaghATa sudhI oTo TrAisikala dvArA sAhasayAtrAnuM Ayojana karyuM ane emAM saphaLatA meLavI. apaMgo dvArA raktadAna karAvIne bhAratabharamAM vadhu apaMgadAtA meLavI ApavAnuM bahumAna meLavyuM ane apaMga varSanI ujavaNI nimitte judAM judAM rAjyomAM ramatomAM bhAga lIdho ane emAM gujarAtanI TImanA menejaranI sevA bajAvI. amadAvAdathI kAzmIra ane tyAM baraphamAM 3-30 skeTiMga mATe chavIsa apaMga mitrone paNa sAthe laI gayela. kanubhAI Ama ramatamAM ane vizeSamAM to taraNamAM potAnI moTI kSamatA banAvI zakyA che ema apaMgo mATe 'parvatArohaNa'nuM Ayojana karela 10,700 phUTa sudhI saphLa ArohaNa karAvIne bhAratabharamAM gujarAtane A prakAranA ArohaNanuM prathama bahumAna apAvyuM. A rIte kanubhAI apaMga hovA chatAM kyAreya lAcAra banyA nathI, kAraNa ke emanAmAM bhArobhAra utsAha dhabake che, kaMIka karavAnI dhagaza emanAmAM paDelI che. eTale A varSe emane apaMgonA punarvAsa ane utthAnanAM kAryo badala apaMga Page #627 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 kAryakara tarIkeno rASTrIya evorDa emane prApta thayo che. A emanA mATe eka siddhi che. AvA satata pravRttizIla kanubhAI haju paNa potAnA jIvanamAM pragati karatA rahe evI ApaNA saunI zubhecchAo che. | viThThalabhAI Aje ApaNA dezamAM sauthI moTI khoTa hoya to te saMskAranI che. vinaya' ane 'viveka' to have dhIme dhIme mAtra zabdakozamAMnA zabdo ja banatA jAya che ane e mATe AjanuM zikSaNa paNa javAbadAra che. mANasa-mANasa vacceno bhAva, lAgaNI ane sneha osaratA jAya che. upayogitAnA saMdarbhe saMbaMdho baMdhAvA lAgyA che. pahelAM evuM hatuM ke, jenI pAse vidyA hatI, vidvAna hatA emanuM mAna samAjamAM UMcuM rahetuM paNa have to jenI pAse dhana-dolata che, eno samAjamAM mAna-mobho che, enI vAha-vAha che, paNa je sAmAnya che, garIba che enuM samAjamAM koI mahattva rahyuM nathI. eno samAjamAM koI mAnamobho hoto nathI, paNa je mAna-mobhAvALA hoya che enAthI anekagaNI mAnavatA pelA sAmAnya mAnavImAM hoya che, pANInA eka TIpAmAM dariyAnI vizALatA che, e jovAnI koIne navarAza hotI nathI e AjanA samayanI durdazA che. chatAM raNamAM raNadvIpa paNa hoya che. ajJAna mANasane sAco hIro maLe to ene to e paththara barAbara ja hoya che. paNa je hIra-pArakhuM che, ene mana enuM anekagaNuM mUlya hoya che. je ratno daTAI gayelAM che, dharabAI gayAM che, sUraja nahIM paNa mAnavadIvaDA banIne kyAMka prakAzI rahyAM che ane phUlaDAM DUbI rahyAM che ane patharA tarI rahyA che, evA kaparA samayamAM paNa evAM ratnone-dIvaDAone-phUlone khUNe khAMcarethI zodhI kADhavAnuM bhagIratha kAma karanArA bhaDavIro paNa gujarAtamAM che. evI e vyaktine tamAre maLavuM hoya to vaDodarA, 'jIvanadIpa'mAM javuM paDe ane tyAM tamane maLI jaze zrI viThThaladAsa puruSottamadAsa paTela, TUMkamAM vI. pI. samAjamAM paDelA mANasone, emanAM sukAryone laNavAnuM kAma kare che. zrI rAmu paMDite jene dhyeyaniSTha, cokasAI, karakasara, sughaDatA ane ochAbolApaNuM e viThThalabhAInI viziSTatA. gAMdhIvAdI vicAranA e puraskartA, mananIya ane preraka sAhitya vAMcavAnA zokhIna' evA gaNAvyA che, e emanA AjanAM kAryomAMthI ApaNe joI zakIe chIe. zrI viThThalabhAI paTela muLa to carotaranA, kheDA jillAnA 10. uttarasaMDA gAmanA vatanI che ane Aje cosaTha varSanI vaye paNa eka juvAnane zaramAve evI capaLatA, jAgRti ane sabhAnatAthI je kAma karI rahyA che, emAM gAMdhIjIe pANI pAIne je choDa ucherelA emAMnA eka evI A vibhUtino ApaNane paricaya thAya che. mahAtmAjInI vizALa chAyA nIce je keTalAka choDavA emanI pAsethI preraNA pIne UcharyA che ane emano vAraso nibhAvyo che emAMnA "vI. pI.' eka che. "vI. pI." e A dezane korI khAtA, khotarI rahelA bhraSTAcAranA jaMtuono nAza karavAno yajJa AraMbhyo che tyAre ApaNA samAjamAM phakta sukAryo thAya eTaluM pUratuM nathI, paNa e sukAryone zodhIne jagatanA takhatA para mUkavAnuM bhagIratha kAma karavuM joIe, jethI sukAryonI suvAsa phelAtI rahe ane bIjAne preraNA ApatI rahe, enAthI samAja svastha bane e dizAmAM gamo-aNagamo vacamAM lAvyA vinA dareka vyaktie samAjanuM RNa adA karavAno prayAsa karavo joIe, evI zubha bhAvanA sAthe gujarAtanA ApaNA "vI. pI." kAryamagna che. Aje jyAre labaramUchiyA juvAno ane emanI jIhajUriyAonI jamAta bhAratanA lokhaMDI puruSa saradAra vallabhabhAI paTelanAM kAryo ane emanI smRtine bhUMsI nAkhavAnA prayatnamAM paDyA che tyAre viThThalabhAIe emanA vidyArthIkALamAM sarakArazrInA saMparkamAM AvI emanAM 'mitabhASIpaNuM' ane haiyAukalatane pAmIne emAMthI preraNA laIne teo "hinda choDo' krAMtimAM sakriyapaNe joDAyA hatA, to 1942mAM gAMdhIjIe zarU karela "kareMge yA mareMge' AMdolanamAM, abhyAsane choDIne, joDAI gayA tyAre potAnA jIvana karatAM A dezanI AjhAdI vadhAre mahattvanI lAgI hatI. potAnI mAtA gulAmInI jaMjIromAM sapaDAyelI hoya tyAre vyaktigata hitane jue, zAMta besI rahe te e viThThalabhAI zAnA? ane Aje e krAMtivIra "eka vyakti saMsthA" banIne UbharAI rahyA che eno AnaMda ocho nathI. ApaNuM kamanasIba che ke, ApaNe ApaNA gharadIvaDA oLakhI zakatA nathI, tyAre zrI viThThalabhAI sUkSmadarzaka yaMtra laIne samAjamAMthI uttama pratibhAone zodhavAnuM kAma karI rahyA che. - Ajano yuvAna jyAre dizAhIna, potAnA jIvanano mArga zuM hoI zake enI jene khabara nathI kAraNa ke, AjanA vidyArthI pAse vAcananuM koI bhAthuM nathI, tyAre vidyArthIavasthAmAM viThThalabhAIe ghaNuM vAMcyuM che, vicAryuM che, manana karyuM che ane potAnA jIvananI kSaNekSaNe upayoga thavo ja joIe ane te paNa dain Education Intermational Jain Education Intemational For Private & Personal use only Page #628 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 dhanya dharA bIjAnA hitamAM evuM mAnanAra eka evI mahAna vibhUti ane nItino nAza thaI rahyo che ane mUlyonA-siddhAMtonA lIrA UDI zAMti mATeno nobela puraskAra meLavanAra DaoN. AlbarTa rahyA che tyAre viThThalabhAI duHkhI che, paNa nirAza thayA nathI. svAIjharanI kAryapaddhati sAme mUkI zakAya evuM viThThalabhAInuM kyAMka paNa sArAM tattvo paDelAM che, eTale to yuvako, yuvAmaMDaLo vyaktitva che. DaoN. AlbarTe kahyuM che ke, "tame jyAM ho tyAM haMmezAM ane uttama pratibhAone vINI vINIne emanuM protsAhana Ape koI umadA kAma maLI rahe e mATe prayAsa karo ane tamArA che, A sevA kaMI jevI-tevI nathI. jIvanane kevI rIte vadhu udAtta banAvI zakAya e zodhI kADho. zrI viThThalabhAI gAMdhIjI pAsethI vicAra, vANI ane tamAre je loko duHkhI hoya, madada jhaMkhatAM hoya ane te mATe vartanano sumeLa sAdhavo joIe e rIte daMbha vinA, spaSTa rIte, bIjA tarapha dRSTi doDAvatAM hoya, evAMo mATe kAma karavAnA DaryA vagara unnata mastake jIvanArA vIra che. teo sacAritranA adhikAra sivAya bIjuM koI mahenatANuM lIdhA vinA kaMIka kAma himAyatI che ane e mATe emaNe potAnuM jIvana ghasI nAkhyuM karavuM joIe, kAraNa ke, tame tamArI potAnI AgavI duniyAmAM che, tethI to "saMskAra' nAmanuM eka mAsika zarU kareluM che ane rahetA nathI. tamArA mAnavabaMdhuo paNa ahIM che-haMmezAM e yAda AjanI peDhInuM cAritrya ghaDatara karavAno prayAsa karI rahyA che. rAkhajo." A prakAranI jIvananI samAdaranI bhAvanA mUrta emanA jIvanano mudrAlekha che. unnati mAro janmasiddha hakka karavAno prayAsa AjanA samayamAM zrI viThThalabhAI karI rahyA che, che, cAritrya mAruM racanAtmaka kArya che." tethI to potAnI 18thI e ApaNA mATe AzvAsanarUpa che. 24 varSanI vayanA eTale ke 1942thI 1948 sudhImAM AvA zrI viThThalabhAI 1949mAM bI. koma. thayelA ane lakhAyelI rojanIzI 'yauvananuM prabhAta' vAMcIe tyAre emano 1952mAM laMDananI royala ikonomika sosAyaTInA phelo sAco paricaya thAya. "eka yuvaka maMthana, ciMtana, prArthanA karIne nimAyelA. 1953mAM teo mombAsAmAM ekAunTanTa ane nabaLAIo khaMkhere, saMyamI, sAduM karakasariyuM, rASTrabhaktibharyuM, oDiTara tarIke prekTIsa zarU karIne prAthamikapaNe dhaMdho karIne ghaNuM - pApabhIru, guNagrahI, samAjopayogI jIvana svapuruSArthathI ghaDe e kamAyelA. AphrikAmAM paNa emanAM sukRtyonI suvAsa phelAyelI badhI bAbato mUMjhavaNa anubhavatI yuvA peDhIne potAno mArga ane jyAre cIne bhArata para AkramaNa karyuM tyAre tyAM rahyuM rahyuM niSkaTaka karavAmAM ane dhAryA dhyeya hAMsala karavAmAM ghaNA emaNe potAnA deza mATe saMrakSaNa phALo mokalI Apyo hato. upayogI thAya tema che" ema bhU. pU. mukhyamaMtrI bAbubhAI ja. Ama, gAMdhIjI-saradArazrIe sIMcela saMskAranI pratIti emaNe paTele noMdhyuM che. emAM emanA jIvananA vikAsano e khajAno karAvelI che. AvA nirvyasanI AdamI DaoN. AlbarTe kahyuM che tema che emAM ApaNo, svAtaMtryottarakALa, AjhAdInI uSAthI mAMDIne, "huM 86 varSano bhale houM, paNa vRddha nathI, ema ApaNA svAtaMtryadinano utsava ane rASTrapitAne gumAvatAM rASTrIya viThThalabhAI paNa "mAruM 64muM varSa bhale cAlatuM hoya paNa huM zokabharyuM gheruM prAyazcitta bharyuM manomaMthana che, AjanA dizAhIna vRddha nathI." evI tAjagIthI teo anekavidha mAnavakalyANanI evA yuvakone A keTaluM badhuM upayogI che, nahIM? pravRttio karI rahyA che. mAtra AdarzanI kalpanA karavAthI kazuM meLavI zakAtuM nathI, mANasa jema vadhAre kamAya ema enI lAlasA vadhatI paNa e mATe aDaga manathI kAryamAM parovAvAnuM hoya che. jAya, paNa viThThalabhAIe "sarasvatIcaMdra'nA lekhaka govardhanarAmanI tethI aDaga mananA musApharane himAlaya paNa naDato nathI" jema potAno nivRtti samaya nakkI karI dIdhelo. teo kamAyA paNa ane e rIte zrI viThThalabhAIe potAnuM jIvana ghaDyuM che. ghaNuM, mAtra kamAvuM e pUratuM nathI, eno sadupayoga kevI rIte bhagavadgItAmAM kahyuM che ema phaLanI AzA rAkhyA vinA karma karavo e paNa emaNe keLavaNI ane saMskRtikSetre dAna ApIne niSThApUrvaka karatA rahevuM. e rIte teo AgaLa vadhyA che. potAno uttama dAkhalo besADela ja che. teo govardhanarAmanI jema ja badhuM ane unnatino vicAra karavo joIe. evI daDha bhAvanA sAthe choDIne pote nakkI karelA dhyeya tarapha AgaLa vadhavA mATe, zrI viThThalabhAIe 1973mAM "saMskAra parivAra'nI sthApanA potAnA Ayojana pramANe paradeza choDIne potAnA dezamAM ane karelI. janasevA-saTsAhitya pracAra-sAMskRtika pravRttio emanuM te vaDodarAmAM potAnuM jIvana gALI rahyA che. Aje jyAre samagra lakSya che ane samarpaNa, sevA, sadbhAva ane suvicAra emanuM dezane bhraSTAcAre bharaDo lIdho che, cAritrya ghasAI rahyuM che, vaheNa che. Jain Education Intemational Page #629 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 babalabhAInA custa anuyAyI zrI viThThalabhAI 'Adarza tarapha dRSTi ane vyavahAra tarapha kartavya' karI rahyA che. jevuM che, jyAM sAruM che, tyAMthI UMcakI le che, bIjAmAM utsAha jagADavo, ene protsAhita karavAnuM teo kAma kare che, tethI to DaoN. sarvapallI rAdhAkRSNane kahyuM che tema, "mANasamAM je kaMI paDyuM che teno vikAsa karavAnI rIta che, enI kadara karIne protsAhana ApavAnI' ane e rIte zrI viThThalabhAI kAryarata che. gautamabuddhe kahyuM che ke, "kalyANa karavuM e bahuM agharI bAbata che, ane akalyANa karavuM e atyaMta saraLa bAbata che." Aje to mANasa ekabIjAnuM akalyANa karavAmAM jotarAyelo che tyAre dhomadhakhatA tApamAM, nirjana raste 'paraba' jevuM kAma zrI viThThalabhAI karI rahyA che eTale emane eka sAthe so salAmI ApavAnI icchA thAya che. gaMbhIrasiMhabhAI zikSaNathI mANasanuM ajJAna dUra thatuM hoya che, jIvanane eka cokkasa prakAranI dizA maLatI hoya che. tethI je sAmAjika rIte khoTA ane kharAba rIta-rivAjo che tene tilAMjali ApI zakAya. je kAMI sAruM che, yogya che, eno svIkAra karIne AjanA saMkaDAmaNanA samayamAM jyAre ApaNe ekavIsamI sadInA kinAre AvIne UbhAM chIe tyAre ApaNI mAnasika sthiti aDhAramI sadInI hoya to kema cAle? Aje savAre chApu kholIe chIe tyAre bahenonA ApaghAta, khUna ke mArajhUDanA samAcAra vAMcIne kamakamI jaIe chIe. bIjA, AvA to aneka apragaTa kissAo haze je gAmanI ke sImanI bahAra nIkaLI zakatA nahIM hoya. enA kAraNamAM jovA jaIe to, A badhAnA mULamAM Ajano saLagato prazna rahelo dahejano! 'daheja' zabda sAMbhaLatAnI sAthe ja huM koI aMdhAriyA khaMDamAM hou evI anubhUti thAya che. ekabAju ApaNe rokeTa . gatie vikAsa karI rahyA chIe. ekavIsamI sadImAM javAnI ThAMsa mArIe chIe tyAre bIjI bAju amAnavIya kAryo karatAM paNa ApaNe acakAtAM nathI. enA karatAM to ApaNo vikAsa nahoto thayo, vaijJAnika zodhakhoLo nahotI thaI, tyAre mANasa ArAma ane AnaMdathI jIvI zakato hato, paNa Aje jema jema zaikSaNika vikAsa thato gayo tema tema ApaNuM mAnasa sAMkaDuMsaMkucita banatuM gayuM. 19 mANasanA mananI vizALatA marI paravArI. ApaNe vadhAre svArthI, kapaTI, dveSIlA, ane ahaMkArI banatA gayA chIe. bIjAnuM je thavAnuM hoya te thAya paNa mAro svArtha sadhAvo joIe, bIjAnuM paDAvI levAnI dAnatavALA banatA gayA ane e rIte ApaNuM mAnasa upayogitAvAdI banatuM gayuM che. jyAre lagnano prazna Ubho thAya che tyAre ApaNe, ApaNA keLavaNI pAmelAMo, DigrI dhArIo paNa dahejano dallo vadhAremAM vadhAre konI pAsethI maLe evuM zodhatAM hoya che to pachI ene lagna kevI rIte kahevAya? Aje to lagnanA bajAramAM mUratiyAnA bhAva bolAya che : grejyueTanA pacAsa hajAra, DaoNkTara ke enjiniyaranA eMsI hajAra, jo e grInakArDa dharAvato hoya to lAkha ke be lAkha-jANe lagnanA bajAramAM vecAtI koI cIja na hoya? lagna to hRdayano sodo che, be AtmAonuM aikya che, paNa ahIM to lagnano artha daheja thaI gayo che. kyAM jaIne aTakaze A badhuM? to pachI, prazna e thAya che ke, zikSaNa dvArA ApaNe kyA prakArano vikAsa karyo? zikSaNa dvArA ApaNe zuM meLavyuM? kadAca ApaNe padavIo meLavI, pramANapatro meLavyAM, paNa vidyA nAmanI suMdaratAthI ApaNe eka hajAra kilomITara dUra rahyAM. vidyA eTale je mukti apAve te, aniSTo, anItithI ane geravartaNUkathI dUra rAkhe te. paNa ahIM to vidyAne ApaNe abhaDAvavA mAMDyAM chIe, kAraNa ke, ApaNe mANasane mANasa nahIM paNa eka cIja ke vastu banAvI dIdho che. lagnanuM nakkI thavA Ave eTale dIkarA pakSethI pUchavAmAM Ave ke, "e badhuM ThIka che, paNa levaDa-devaDanuM zuM?" tyAre dIkarInA bApanI lAcArI kevI TaLavaLatI hoya che? AvuM pUchanArane tAtkAlika phAMsInI sajA thavI joIe, jAheramAM phaTakA mArIne mArI nAkhavo joIe athavA ghoDAonA paga taLe cUMthAvavo joIe. daheja mATe kAyadAo bane che, jAherAto thAya che chatAM paNa daheja na ApI zakavAnA kAraNe aneka saMskArIzikSita yuvatIo gharanA khUNe AMsu pItI hoya che athavA paraNyA pachI dahejanA khapparamAM homAtI hoya che. daheja' nAmano kaMsa Aje keTalI devakIonAM jIvana roLI rahyo che! pachI kAyadAono zo artha? sAco prazna che, kAyadAno nahIM, mANasanA hRdayaparivartanano! lagna e koI ArthikatAnA trAjavAmAM toLI zakAya Page #630 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20. dhanya dharA nahIM, paNa Aje to arthanuM sAmrAjya vadhyuM che tethI daheja nAmano ATalAM badhAM pustakonuM e kare zuM? to ApaNe bedhaDaka kahI jherI sApa jherane beMkato rahyo che-sa deto rahyo che. zakIe ke, gaMbhIrasiMhabhAIe "pustakanI paraba' mAMDI che. emane eka bAju dahejanI sthiti pravarte che tyAre kyAMka raNamAM tyAM janArane emanA sAttvika jIvananI sAthe sAthe gharanI raNadvIpa paNa hoya evo ahesAsa thAya che. vAta nAnI che, paNa dIvAlo-ITa-simeTanI nahIM paNa pustakonI dIvAla ja jovA e eka evA samAjanI che ke, je sAMbhaLIe chIe tyAre hRdaya maLe-uparathI te nIce sudhInI. nAcI UThe che, mana AnaMdathI UbharAI jAya che ane evI pustakonI kALajI ane cIvaTa paNa gaMbhIrasiMhabhAInI! vyaktine, ApaNe vaDIla hoIe to enI pITha thAbaDIe ane sAta khoTanA dIkarAne koI sAcave enAthI paNa vadhAre. eka pAnuM nAnA hoIe to manomana vaMdana karIe. paNa kyAMya ADuMavaLuM jovA na maLe. badhuM ja vyavasthita-emanA A dAkhalo bhAvanagaranA eka darabAranA kuTuMbamAM jovA bolAtA zabdo jevuM! pustakonI goThavaNI ane kALajI kevI hoya maLyo tyAre to mana pulakita thaI gayuM. darabAromAM pacIsa ke enA mATe lAibrerI sAyansano korsa karavA karatAM pacAsa tolA sonuM ApavAno rivAja hoya, ghara ThIka hoya to gaMbhIrasiMhabhAI pAse tAlIma levA jevI che, evuM sarasa, sughaDa ane vyavasthita! badhA ja kabATone kAca ane laoNka karelAM ja eMsI tolA sudhI vinA saMkoce jaI zakAya ane bIjuM ApavAnuM thAya e laTakAmAM! AvaDI moTI levaDa-devaDa sAMbhaLIne huM to hoya. mane lAge che ke, koI dhanapati paNa potAnI tijorInI Ubhone Ubho kaMpI UThuM chuM, paNa e dIkarInA bApanI sthiti ATalI kALajI nahIM rAkhato hoya. ApaNe samajI zakIe chIe. tame emane tyAM jAo to tamAruM darabArI svAgata thAya. paNa A badhAthI kaMIka judI ja mATInA ghaDAyelA che pustakA jA pustako joIne tamane lAge ke, A ghara nahIM paNa koI lAibrerI gaMbhIrasiMha bhAI jADejA. dhaMdho che cazmAMno. kyAMka ne kyAMka che. tamArI AMkha pharavA mAMDe e pustako upara tyAre gaMbhIrasiMhabhAI tamArI sAme joIne saLavaLI UThe : "AmAthI sAhitya sAmayikomAM eka-be lITInI jAherAta vAMcavA maLaze : prakAza cazmAMvALA, bhAvanagara. kaI copaDI Apane game che? tamAre koI upayogI hoya to juo." eTaluM bolatAM to phaTAphaTa cAvIono jhUDo lAvIne mANasa paNa majAnA. lohI-mAMsathI nahIM paNa lAgaNI kabATa kholavA lAge. jo tamane emano prathama ja paricayaane bhAvanAthI dhabakatA mANasa. eka vakhata emano paricaya mulAkAta hoya ane tame sAta-ATha pustako laIne jovA thayo pachI bhAvanagara jAo tyAre emane maLavAnI manamAM mAMDo to e badhAM ja tamane padharAve : "laI jAo, tamArA icchA thAya evA sAcA mANasa. mULa vatanI to kaccha mATe ja che." ratADiyAnA, paNa have to bhAvanagaranA banI gayA che. tamane thaze ke, A bhAIe A badhAM ja pustako vAMcyAM nAma che gaMbhIrasiMhabhAI paNa guNa judA ja che, saheja haze? to evuM na paNa banyuM hoya, paNa dareka pustakanI enA paNa gaMbhIra na hoya evA. emanA jevA mANaso meM ochA joyA viSaya vastu ane UMDANanI emane cokkasa khabara hoya ja. paNa che. Aje TI. vI. ane vIDiyonA samayamAM saMskRti-saMskAra, jema lokone bhojanano AnaMda tema kavine AnaMdanuM bhojana; e ane sAhityanI abhirucivALAM sAmayiko cAlatAM nathI eno rIte gaMbhIrasiMhabhAIne pustako ApyAno AnaMda. emano bhArobhAra vasavaso che. uttama badhAM ja sAmayikonA teo grAhaka. sAruM sAmayika Arthika rIte baMdha paDavAnuM hoya to Aja sudhI emaNe lokone sAtathI ATha hajAra jeTalAM emAM potAnAthI bane eTalI madada kare. pustako bheTa ApyAM haze. mAro nibaMdhasaMgraha "bhInI mATInI maheka' pragaTa thayo ke, tarata ja emaNe paccIsa nakala maMgAvI potAnA taraphathI jAhera khabara Ape. vaSothI lIdhI. zrI harisiMhabhAI gohile krAMtikArIo vizenuM "mAnavI nirIkSaka'mAM emanI jAherAta jovA maLatI ja. marajIvA' karyuM tyAre, zrI guNavaMta zAhanuM "kRSNa jIvanasaMgItanI emane bIjo zokha che uttama pustakonI kharIdano. * emaNe doDhaso jeTalI kopIo maMgAvIne lokone bheTa ApI che. gujarAtamAM koIpaNa sAruM pustaka prakAzita thAya to enI Aje paNa emanA kabATomAM traNathI cAra hajAra jeTalAM pustako ochAmAM ochI pAMca nakala to kharI ja, paNa tamane thaze ke to haze ja ane keTalAMya hindI-aMgrejI-saMskRtanA aprApya graMtho Jain Education Intemational For Private & Personal use only Page #631 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 paNa gaMbhIrasiMhabhAI pAse maLe ja, tethI bedhaDaka kahuM chuM ke, emaNe 'pustakonI paraba' ke 'jJAnanI paraba' mAMDI che. tame gaMbhIrasiMhabhAIne tyAM jAo ane emanuM rasoDuM joyA vinA Avo to bhArobhAra vasavaso thAya. gRhiNIno moTAbhAgano samaya rasoDAmAM jAya che, tyAM paNa zuddha ane sAttvika vicAronuM bhAthuM na hoya to gRhiNInA saMskAromAM oTa AvI jAya. rasoDuM to gRhiNI mATe pavitra maMdira che, jo eTalI samajaNa hoya to. pote mULa to svAminArAyaNanA. sahajAnaMda svAmInI AkhI zikSApatrI citromAM emanA rasoDAmAM jovA maLe. keTalAMya aprApya ane amUlya citro paNa kharAM. rasoDAmAM vastuonI goThavaNa paNa AjanI kahevAtI sudharelI-Adhunika gRhiNIoe eka vakhata gaMbhIrasiMhabhAInA rasoDAnI mulAkAta levA jevI che, pachI e mATe klAsa karavAnI jarUra nahIM rahe. AvA mANasanA gharanAM-bALakonA saMskAro mATe paNa mastaka namAvavuM paDe evI dIkarIo che, emanI saMskAritA ane vANI-vartanane salAma che. AjanA AdhunikatAnA aMcaLA pAchaLa je prakAranI sthiti jovA maLe che tenAthI taddana bhinnasaMpUrNa bharatIya! gaMbhIrasiMhabhAI A badhAnI sAthe sAthe vyavahAru paNa eTalA ja che. pote badhuM ja samajI le, vicArI le ane pachI AgaLanuM pagaluM bhare-gharamAM-bahAra emanI sAttvikatAno ApaNane satata paricaya maLyA ja kare. AvA kuTuMbamAM dahejanuM nAma Ave to dIkarI paraNAvAnI mAMDI vALavAnI taiyArIvALA. e kahe paNa kharA ke, "jo daheja ApIne dIkarIne ApIe to eno artha e thayo ke, ApaNe dIkarIne paraNAvatA nathI, vecIe chIe ane dIkarIne vecavI enAthI bIjI adhamatA, kaI hoI zake?' eTale moTI dIkarIne paraNAvI tyAre kaMku ane kanyA ja. hamaNAM bIjI dIkarInAM lagna thayAM. potAne kharcavuM hoya to kharcI zake eTalI Arthika kSamatA kharI ja. varapakSe paNa lAkha rUpiyA to ramatAM ramatAM vAparI zake evA-vApImAM eka prAiveTa limiTeDa kaMpanI dharAvanArA. paNa mAtra traNa vyaktio lagnamAM, sAdI vidhi, koI ja sagAMsaMbaMdhI nahIM, are! enI moTI bahenane paNa teDAvela nahIM! kazo ja khoTo kharca nahIM, kazo ja bhapako nahIM, kazo ja zorabakora nahIM. na kaMkotrI, na cAMllo ke na bheTa, na jAherAta 621 ke kaMI ja nahIM! kariyAvaramAM thoDAM kapaDAM. zukana pUrato eka nAno dAgIno, basa. na vAsaNa, na pharnicara ke bIjI koI vastu nahIM! varapakSethI paNa koI ja apekSA ke AzA nahIM! emaNe paNa kaheluM, "amAre kariyAvara nahIM, tamArI dIkarI joIe." AvA gaMbhIrasiMhanA jamAIrAjane paNa dhanyavAda ApavA ghaTe. koI upadeza ke kazuM nahIM. je kaMI karavAnuM hoya tenuM pote AcaraNa karo, evI spaSTa bhAvanAvALA gaMbhIrasiMhabhAInuM vyaktittva atyaMta saumya ane premALa che, tamane je pustaka ApyuM hoya, emAM sikkA mArelAM ja hoya-prakAza cazmAMvALAnA. paNa atyaMta sughaDa rIte, kyAMya paNa ekeya zabdane hAni na pahoMce e rIte. tame paNa bhAvanagara jAo 'bArase mahAdevavADI'mAM gaMbhIrasiMhabhAIne maLavAnuM rakhe cUkatA. emanI pustaka paraba'mAMthI ekAda ghUMTaDo pANI pIvAno paNa jIvanamAM eka lahAvo hoya che. satImAtA vahetI bANagaMgA nadInAM pavitra jaLa! enA kAMThe AveluM zivajInuM maMdira. tyAMja satImAtAnI kuTira! hA, satImAtA rUpa kaMvarajI opha bAlA! hasato lAMbo cahero, hAthamAM rudrAkSanI mALA ane sapheda vastromAM eka dedIpyamAna vyaktitva UbharAtuM lAge. emanI AMkhonI nirmaLatA ane pavitrapaNuM ApaNane sparzI jAya nakhazikha! emanuM smita ApaNane AnaMdano karAve anubhava. keTalIka AMkho evI ke jotAMnI sAthe ja dhikkAra upaje, keTalIka AMkho evI ke, ApaNane AnaMdanA dhodhano anubhava karAve. ApaNane samAvI le potAnAmAM. keTalAka mahAna AtmAonI AMkhomAMthI satata varasato amRtano varasAda. e AMkho jotAMnI sAthe ja eka cokkasa prakAranI zAtAno anubhava thAya ApaNane. evI ja AMkho satImAtAnI. emAMthI vahetuM prajA mATenA agAdha premanuM jharaNuM. e jharaNAmAM jhabakoLAIne ApaNI jAtane dhanyatAno anubhava karAvI zakIe. atyAre e satImAtAnI uMmara haze pAMsaTha varSa AjubAjunI. haju paNa emanI tAjagIne AvI nathI oTa. e ja emano nityakrama. Akho divasa loko vacce gherAyelAM ja hoya. Page #632 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 622 dhanya dharA e kathanI paNa jevI tevI to nathI ja. emano janma huM, satI thavAnI chuM." pharIthI khaLabhaLI UThyo samAja. zuM bhAkharavAlAmAM (rAjasthAna) thayelo. rAjapUtanI dIkarI saundarya karavuM? e prazna ghoLAvA lAgyo saunAM haiyAMmAM. laIne janmatI hoya che. evuM mohaka manane gamI jAya evuM to A vakhate paNa samAja-gAma ane polIsa khAtAe emanuM rUpa. baLajabarIpUrvaka thavA dIdhA nahIM satI. keTalAMkane emanAmAM | soLa varSanI vaye emanuM dhAmadhUmathI lagna thayuM. eno ghelachA jaNAI to keTalAMkane gAMDapaNa. keTalAkane mUrkhAmI to AnaMda kaMI anero hato. sukhano dariyo chalakAto hato tyAre keTalAMkane jaNAyo daMbha! moMDhAM eTalI vAto. satImAtA bIjI vakhata paNa niSphaLa rahyAM. emanAmAM keTaluMka sukha kAyamI nathI hotuM. e to Ave ne jAya. vyApI gayo gusso ane emaNe kAyama mATe choDI dIdhAM ana "sukha-duHkha manamAM na ANIe, ghaTa sAthe re ghaDiyAM." raTatAM- jaLa. raTatAM kyAreka mana manAvavuM paDe. divaso upara divaso pasAra thayA. lokoe jAtajAtanI lagnanA be mAsa pachI emanA bharyAbhAdaryA sukhanA aTakaLo karI. sAthe sAthe zarU karI kasoTI paNa emane pUrI vaibhavane pAMkho AvI- anaMta AkAza tarapha mITa maMDAI gaI dIdhAM eka rUmamAM. eka mAsa mATe goThavAyo pahero. na khAvAnuM emanI. hAthanA kaMkaNa kAyamane mATe tUTI gayAM taDAka daIne. na pIvAnuM. tamAzo zarU karyo adbhuta rIte. eka mAsa pachI paNa seMthAnuM siMdUra dhovAi gayuM. kamosamI varasAdanA eka ja jhApaTe emanA caherA upara kyAMya paDI nahotI karacalI ke bhUkhathI gayAM kapALamAMno kumakuma cAMdalo kharI gayo kSaNomAM. nahotAM bhAMgI. saunA Azcarya vacce emanuM zarIra jevuM hatuM evuM patinA mRtyunI kSaNe ja emane sat caDyuM. emaNe nakkI ja raheluM. karyuM. patinI citA bhegAM baLavAnuM. khaLabhaLI UThyuM AkhuM gAma. samAje ghaNI tavAI karI. ghaNI kasoTIo pasAra karI jIvatejIva emanI sagI AMkhe baLatAM kevI rIte joI zakAya? mAtAjIe. pachI emaNe jAhera karyuM ke, "tamAre mArA satanuM joke satI thavAno rivAja hato rAjapUtomAM, paNa A pArakhuM levuM che?" kahetAM maMgAvyuM gAyanuM gobara. emaNe gAyanA gAme haju evo anubhava karyo nahoto kyAreya, satImAtAmAM eka gobarane cAra vyaktionA hAthamAM ApyuM ane saunA Azcarya akaLa cetanAno zarU thaI gayo hato pravAha. emane to eka mAtra vacce banI gayAM cAra zrIphaLa! habaka khAI gayAM parIkSA lenArAM. dhana sI patinI pAchaLa satI thavAnI zAzanAM nAnAM moTAM je uDADatA hatAM emanI ThekaDI te paDI gayAM pagamAM. saue samajAvyAM ghaNAM, paNa emane cena nahotuM paDatuM eka kSaNa jenAmAM bhArobhAra chIcharApaNuM hoya che te AchakalAI paNa. emane joIto nahoto raMDApo. e to makkama hatAM patinI vadhAre karatAM hoya che, paNa paristhiti pAmIne pavananI dizAmAM sAthe saphara karavAmAM. DhaLI paDatA hoya che, evAM loko je satImAtAne daMbhI kahIne Akhare gAmalokoe karI baLajabarI. emane thavA na bhAMDatAM hatAM e sau prathama namI paDyAM emanA caraNomAM. dIdhAM satI. emanAmAM pragaTelA thanaganATane abhaDAvI dIdho, paNa paNa toya keTalAMkane samAdhAna thayuM nahotuM A ghaTanAthI. emane paDyuM nahIM cena. emanuM mana to UDatuM hatuM UMcuM ne UMcuM. emaNe pharIthI mAtAjIne pUrI dIdhAM eka oraDAmAM, bahAra mArI pachI to satImAtAne raDha lAgI "mere to giradhara gopAla, dIdhAM tALAM. dUsaro na koI." emanI zarU thaI tapasyA. divasamAM eka ja bAraNAnAM khUlI gayAM tALAM TapoTapa-cAvIo vinA. vakhata bhojana. badho samaya Izvara kIrtana. jagata sAthe emaNe bAraNAM paNa khUlI gayAM phaTAphaTa! pachI to pUjavA lAgyuM AkhuM phADI dIdho cheDo. gAma "satImAtA' kahIne. banyuM evuM ke, emanA jeThano moTo dIkaro maraNane zaraNa Aje chellAM pacIsa varSathI satI-mAtA letAM nathI thayo. e emane khUba vahAlo hato. kahevAya che ke, je vadhAre khorAka ke pANI! mAtra jIve che havA para. toya emanA caherA game che e vaheluM jAya che. satImAtAne lAgI AvyuM. pharIthI uparanuM teja jhAMkhuM paDyuM nathI. kyAreya nathI emane koI roga. emanAmAM pragaTyuM sata. emaNe jAhera karyuM, "mArA dIkarA sAthe atyAre hajAro zraddhALuo UmaTe che emanAM darzane. emanI Jain Education Intemational Page #633 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 saunI vacce hasatAM hasatAM pasAra kare che divasa. sanI mAtA koI duHkhI, koI ogI zraddhA sAthe tyAM jAya che. emanI zraddhA haLe che. satImAtA AvanArano satkAra kare, samAcAra pUche che. sAmethI jANI le che. AvanAranI icchAne. kahe che. bhagavAna para bharoso rAkho.' basa. eTalI ja vAta. zivarAtrIno baLa bharAya che meLo. dUra dUrathI Ave che. sAdhusaMto paNa. A satImAnI kuTira bAlAmAM, jodhapurathI 55 ki. mI. jayapura tarapha jatAM vacce Ave, mukhya rastAthI aMdaranA bhAgamAM 9 ki. mI. dUra che. gAmanI cArapAMca hajAranI vastImAM moTA bhAge darabAro ane vaiSNoi che. loko zradvAthI jAya che. darzana karavA. paradezIonAM dhADedhADAM UtarI Ave che jijJAsAthI. mANasa khAdhApIdhA vinA kevI rIte jIvI zake? sauthI adbhuta bAbata e che ke, bhUladhI paNa jo paisAne emanAthI sparzI javAya to phollA UpaDI jAya che zarIre. emanI yAda zakti paNa adbhuta che! tame dasa varSa pachI jAo toya tamane bolAve to nAmathI ja. satImAtAmAM zraddhA dharAvanAra ane emanI pUjA karanAra caMdanasiMha rAThoDa ane umedasiMha emanA najIkanA sagA thAya. mULa to jayapuranA paNa gujarAtamAM dhaMdho kare che. satImAtAmAM emanI zraddhA joIne. hA, huM paNa zraddhALuM banI gayo emane sAMbhaLatAM sAMbhaLatAM ane satImAtAno phoTo jotAM jotAM. pratApasiMha rAjasthAnanuM nAnakaDuM gAma. emAM rAThoDa kuTuMbanAM thoDAM ghara. eka gharamAM sauthI nAno phUTaDo juvAna te pratApasiMha. enAM levAyAM lagna, jozIe kADhI ApyuM muhUrta kaMkotrIo lakhAI, sagAM-saMbaMdhIone. Dhola-DhabUkyA. zaraNAInA sUra relAyA. zarU thaI gANAMnI ramajhaTa ane juvAnaDIo AvI gaI raMgamAM. AnaMdano uchALo AvI gayo AkhA rAThoDa kuTuMbamAM. sagAM-vahAlAM AvavA lAgyAM dhIme dhIme, paNa jenI pIThI pI karavAnI hatI te na Avyo pratApasiMha. jeno prasaMga hato e ja gerahAjara. AnaMdanA AkAzamAM ciMtAnAM vAdaLa gherAvA lAgyAM haLave haLave. moDhAmoDha ane kAnokAna vAta prasarI AkhA gAmamAM. gAmaDAgAmamAM to eka gharanI ciMtA e AkhA gAmanI hoya. dhAraNAo zarU thaI gaI. bhAI nahIM Ave to? to 623 AvatAMnI sAthe to dhrujArI AvI jatI saune. badhAM ja rA jovA lAgyAM bhAInI. pratApasiMha eTale lazkaramAMno eka TukaDIno asara. jotAMnI sAthe ja AMkhamAM vasI jAya evo. banyuM evuM ke, lagnanuM nakkI thavAnA trIjA divase jAhera thayuM. bhArata pAkistAnanuM yuddha. pratApasiMha doDI gayo mArkomanA sImADe. moTI javAbadArI enA mAthe. karavuM zuM? gUMcavAyo potegUMcavAyAM gharavALAM paNa gherathI tAra gayA. Teliphona thayA. koI javAba nahoto pacho. lagnanA cAra divasa agAu samAcAra AvyA pratApasiMhanA--mArAthI AvI zakAze nahIM.'' pIThI coLelI kanyA kuMvArI nA rahe. ghaNA ghaNA prayatno AraMbhAyA pratApasiMha mATe. Akhare rajA maLI mAtra pAMca kalAkanI. eNe samAcAra moklyA ke, lagnanA divase huM, sIdhI ja AvIza, tame jAna laIne pahoMcI jazo. aneka tarkavitarka thavA lAgyA gAmamAM. jAna laIne jaIe ane te na Ave to? to kevAM moDhAM laIne vaLavuM pAchaoN? eNe sAsariyAne paNa e ja samAcAra mokalI ApyA : vadhAre samaya na bagaDe e jo jo.* enA samAcAra pramANe jAna pahoMcI gaI. badhI ja taiyArI thaI gaI ane UMcA kAse rAha jovAvA lAgI pratApapurAnI. te AvI gayo. samayasara, miliTarInI jApa ane e ja Dresa. ghaNAe Agraha karyo kapaDAM badalavAno, paNa te ekano be na thayo. eNe spaSTa kahI dIdhuM ke, "kapaDAM sAthe koI lagna karavAnuM nathI. mAre pAchA pharavuM che, mAro samaya bagADo nahIM." pachI to badhAM ja kAmamAM lAgI gayAM cUpacApa. lazkarI kapaDAMmAM pherA pharAyA. gANAM gavAyAM. Dhola DhabUkyA, paNa A badhuM ja thavA khAtara thatuM hatuM. aMdarathI UmaLako nahoto koInAya manamAM. hA, bhaya hato moTo. koIe joyAM nahotAM AvAM lagna to. jAna Ave. sAmaiyAM thAya, jAjama patharAya. sAmasAme bheMTAya. vAjategAjate gAmamAM pravezAya. sAmasAme-gALonI ramajhaTa jAme. moTiyAiDA mUrchA maraDe. thanaganatI ghoDI uparano asavAra mUchamAM malakAya. sagAM sAMne bheTe-jAma jAmane TakarAya. khabara aMtara puchAya paNa emAMnuM kazuM ja nahotuM tyAM to. badhAM ja dIvela pIdhA jevAM moDhAM laIne pharatAM hatAM. kyAre zuM thaze enI bhAre paLojaNa, ucATa Page #634 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 dhanya dharA hato banne pakSe, paNa jyAre Agamana thayuM pratApasiMhanuM tyAre hAzakAro thayo hato saune. AnaMdanA UchaLatA nahotA ogha. vyavahAra, vaDIla maMDI paDyA vidhi patAvavAmAM. koIpaNa prakAranuM lakSya ApyA vinA corImAM dhumADo thayo. maMgaLapherA pharAyA. lagnavidhi patI ke tarata ja pratApasiMhe javAnI vAta karI. badhAM coMkI UThyAM. bhAI-bhAMDuo, sagAM-snehIo, mA-bApa ene manAvavAno prayatna Adaryo, paNa A to lazkarano AdamI. mA bhomanI rakSAno paheragIra! mAne kevI rIte? saue ene samajAvyA paNa mAne e bIjA. prazno upara prazno khaDakavA lAgyA. sagAMsaMbaMdhIo ToLe vaLyAM enI gADImAM AjubAju, paNa te rokAya kevI rIte? enAM sAsariyAM paNa ene vIMTaLAI vaLyAM. eka bAju svajanono Agraha ane bIjI bAju bhAratamAtAnuM rakSaNa. A baMne vacce Ubhelo pratApasiMha makkama hato. Akhare badhAe thAkIne chello upAya ajamAvyo-enI taratanI paraNetarane lAvIne enI AgaLa UbhI karavAno. lAja-zarama, mAna-mobho to rAjasthAnamAM haju paNa akabaMdha rahyo che. ene oLaMgIne enI paraNetara AvIne UbhI thaI gaI enI AgaLa. sohAganAM sohAmaNAM sapanAM bharI AMkhomAM AMsuo DokAyAM. vANI karatAM AMkho bolatI rahI ghaNuM ghaNuM. yAcanA bharI AMkhoe pratApasiMhane rokAvA mATe Agraha karyo, paNa pratApasiMhe kahyuM ke, "potAnI mAtAnI lAja lUMTAtI hoya tyAre ApaNI sagI AMkhe joI rahevAnuM? ApaNe eTalAM badhAM nAmarda banI gayAM chIe? agninI sAkSIe ApaNe eka banyAM chIe paNa je mATIthI A deha baMdhAyo che, enuM RNa che ApaNA upara potAnI mAtA sAme koI AMgaLI cIMdhe to tAruM saubhAgya lajavAya. ApaNI pharaja che mAtAnI rakSA karavAnI, mATe tAre paNa sAcA hRdayathI mane vidAya ApavI joIe. paNa vidAya kevI rIte apAya? jeNe aneka sapanAMnA mahela caNyA hoya, aneka AkAMkSA-apekSAonA DuMgarA khaDakyA hoya te Ama kaDakabhUsa thaI jatAM kevI rIte joI zakAya? mananAM haraNAMnI doDama-doDa thatI hoya tyAre raNa vacALe ekalAM rahevAnI vAtane kevI rIte svIkArI zakAya? pratApasiMhe ghaNuM kahyuM ene khasI javA mATe paNa te na haTI. jIpane cAlu karIne ene eka bAvaDethI pakaDIne dhakelI dIdhI eka bAju! ane jIpa pAchaLa mUkatI gaI dhumADo. enI AMkhomAM AvelAM AMsue doTa mUkI enI pAchaLa, paNa AMsuo thIjI gayAM ghaDInA chaThThA bhAgamAM. saunA caherA upara chavAI gaI udAsInatA. corImAMthI mIMDhaLa bAMdhelA hAthe gayelo pratApasiMha be varase pAcho pharyo vatanamAM tyAre saune AnaMda thayo. Aje to enA AnaMdano dariyo chalakAya che. paraNetarane dhakko mArIne mAbhomanI rakSA mATe gayelA pratApasiMhanA AMgaNAmAM bIjA be pratApasiMha nizAna kevI rIte levAya che te zIkhe che. jyAre ame gayA tyAre te potAnA eka bAbAne khoLAmAM besADIne ramADI rahyA hatA. yuddhanI vAtomAM amAro samaya ogaLI rahyo hato. keTalIka ghaTanAo sAMbhaLavA mAtrathI rUMvADAM UbhAM karatI hatI. duzmanone haMphAvavAno joIe teTalo moko nahoto maLyo eno vasavaso DokAyo emanI vAtomAM. emano vasavaso laIne ame UbhA thayA tyAre emano Agraha amane vIMTaLAI vaLyo paNa emanA lagnano divasa yAda karAvI amArI pharaja pUrI karavA nIkaLI paDyA ame. mAvalano pALiyo gAmanuM nAma chatrAla amadAvAdathI 30 ki. mI. dUra mahesANA jatAM hAive para AveluM muThThIbharyuM gAma. sUraja mahArAja marakamaraka karatAM DokiyuM karI rahyA UgamaNI dharatI upara. prahara carIne AvatAM Dhorane gaLe bAMdhelA ghaMTamAMthI dhImo ghaMTarAva thaI rahyo hato. vAtAvaraNamAM, hiloLA laIne hamaNAM ja TharI gaI hatI ThAkorajInAM maMdiranI AratI. emAMthI UThatI dhUmraseroe ghInI mIThI sugaMdhathI bharI dIdhuM hatuM vAtAvaraNa. evAmAM chatrAla gAmanA pAdaramAM AvelA cAraNavAsamAM bhAMbharatI gAyo ane mAtelI bheMsono avAja chalakAI rahyo hato. juvAna-vRddha cAraNa prAtaHkriyAmAM magna hatA. praharamAMthI pAchA pharIne, dAtaNa-pANI patAvIne namI rahyA hatA sUrajadevane bhale UgyA bhANa.. AMgaNuM nAcatuM hatuM, chAza valovavAne mukta thayelI kaThaNa hADavALI cAraNonA hiloLAthI. bALakono Ucharato hato umaMga Jain Education Intemational Page #635 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 comera. samagra cAraNavAsanA mADI AI mAvala mAtAjInI saraju gAIne uThADI rahyAM hatAM bALakone. tyAM to chatrAla gAmanI AdhamaNIkora dhUMdhaLI thavA lAgI. jyAre gAmanuM dhaNa ghera hatuM tene TALe chatrAlanI AthamaNI kore UDatI dhUMdhaLAzane gAmaloko joI rahyAM AzcaryathI. tevAmAM sUrajanAM sonalavaraNAM kiraNomAM caLakatA dekhAyA bhAlA ! saMbhaLANI ghoDAnI daDamajala! sau eka asavAranuM kaTaka dekhAyuM UtaratuM. khabara karatAM jANa thaI te, kaDIno gAyakavADI sUbo malhArarAva jAte chatrAlanI gaumukhI vAva ke je solaMkIyugamAM vaTemArgunA pANIvisAmA mATe bAMdhela, tenA pattharothI mohita thaIne Avyo che te levA! tenI bUrI najare kaDInA mahelanAM berANAM joyAM che. teNe vAvanA paththarothI baMdhAvela raMga mahelanA hiMgaLokanA svargasukhanI lakIro nIrakhI che. te ema icchato hato ke, have vAvanI jarUra nathI. mArA paMthakanI vAvanA A paththaro kaDInI zobhA banI raheze ane huM mANIza. A to rAjA, vAjA ne vAMdarA! sUbo Avyo che evI khabara paDI gAmanA vRddha mukhIne. doDatA gayA. phALa paDI kAraNa jANIne. vinavaNI karI motiyA jharatI AMkhe pAghaDI utArIne : "bApa tame to garIbanA belI, amAruM nAka, amAruM oziMgaNa! vAvanA paththaro ukelatAM gAma napANiyuM banI jAya." sAta sUronI sUrAvalio jAge toya paththaramAM nara-tana kyAMthI jAge? svArtha bUrI cIja che. sUbo khaMdhuM hasyo. mukhInI vinavaNI sAMbhaLI gAmanuM mahAjana pAghaDI utAravA AvyuM tene ghoLIne pI gayo te. koI kArI kAma na lAgI. tyAre badhAnI najara maMDANI AI mAvala pratye AI mAvala to jogamAyAno avatAra! kALA malIramAM jANe Arasa makyuM hoya tema jagadaMbA samAM beThAM hatAM AI mAvala! haiye hatuM mA jagadaMbAnuM nAma. zAnta, saumya, garavA mukhIe pAghaDI utArI dhA nAkhI : "mAvaDI bacAvI le, tArA gAmanAM chorAMnuM pAvaluM pANI A gAMDA rAjA DhoLI devA mAMge che. gAmanA pAdaranuM nAka kApI mAMya mIThuM bharavA mAMge che. ame rAMka zuM karIe?'" mAnI prakuTi taNAI vAta sAMbhaLatAnI sAthe ja. kapALamAM kheMcAI gayA pAMca pAMca tAsa. temaNe kahyuM : "tamo ciMtA na karI, huM mAvala beThI chuM. rAjA jyAre sat cUke, mAvatara kamAvatara 25 thAya tyAre amArI pharaja che tene sIdho rasto banAvavo.' hAthamAM Teksa lAkaDI laI mAlava mADI tyAM jANe jIvatuM sanuM hAlyuM ! dhA dAdhI : 'bApa, tuM rAjA, huM prajA, rAjAe prajAne ApavuM joIe, levuM joIe nahIM! huM mAvala khoLo dharIne tArI pAse mAMgu chuM. amArA gAmane rAMka na banAva. vAvanA paththara na laI jA." paNa A malhArarAva mAne zAno? hukama chUTyo : "koNa che? A DokarIne bahAra laI jAva." mADInuM zarIra dhrUjavA lAgyuM. romaroma sata caDhyuM! UjaLA cAraNa kuLanA A pavitra devI kevI rIte A haLAhaLa anyAya sAMkhI zake? eka bAju satya ane bIjI bAju sattA sAmasAme trATaka racI rahyAM. malhArarAva sUcyuM hasyo. mAtAjInA moM upara devI teja jhagArA mArI rahyuM hatuM. teo tAravA lAgyAM lIlA nakha! AMgaLIomAM lohInI dhAra chUTI, hAtha kApI nAkhyA ane chevaTe mAthuM utArI lohI chAMTavuM! malhArarAva gabharAyo! mANasau laIne bhAgyo! mADInuM dhaDa pAchaLa paDyuM. kaMkuvaraNuM khaDaka laIne pAchaLa doDatuM dhaDa dekArA daI rahyuM che. AgaLa doDatI sattA dhrujI rahI che. jANakAre kArI karI. rAjA karagarI paDyo. pAghaDI utArI ane gaLIno doro mUkyo. dhaDa paMbhI gayuM. "mAtAjIe zApa dIdho, malhArarAva! tAruM rAja jaze! tuM nirdeza thaIza." vAva bacI gaI. chatrAlanA pAdare gaumukhI vAva hAla paNa A vAtanI sALI pUre che. gAmane pAdara UgamaNI dize AI mAvalano pALiyo gAmane AziSa deto gAmanAM lokonA namaskAra svIkAre che. gAmanAM nAke AvelA cAraNonA vAsamAM vAre-tahevAre cAraNonA mIThA gaLAmAMthI vahetI sUrAvila AI mAvalanI stuti gAtAM dhanyatA anubhave che. mahAtmA mahAtmA AtmArAma eka nAma che A vistAranuM! AnaMdaAzrama' sthAna hatuM emanuM. mahisAnA pAdare marmasAgara' taLAvanI barAbara madhyamAM A Azrama Aje Avelo che. A Azramane paNa potAne gaurava apAve evo itihAsa che. emAM Ajeya zrI jayakRSNabhAI jozI ane zrI jagubhAI vyAsa vAnaprastha jIvana gujArI rahyA che AnaMdathI. A Azrama' ke 'DI'nI chellAM sATha varSanA gALAmAM Page #636 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 626 dhanya dharA sarvaprathama zarUAta karI yogI mahAtmA AtmArAme! zAMtinI zodhamAM samagra bhAratavarSanA pravAsa bAda ahIM tapazcaryA karatAM karatAM samAdhiSTha banyA hatA ane evI cetanA emanI prasarI te temanA uttaragAmI mahAtmA zrI narmadAgirijI tathA temanA ziSya pU. nArAyaNa svAmI jevA A bhUmine ajavALI gayA. mahAtmA AtmArAmajInuM pUrvAzramanuM jIvana joIe to teo amarelInA audicya sahastra brAhmaNa hatA. nAma chaganalAla ane vyavasAye zikSaka! pote vyavasAya choDIne muMbaI gayA ane tyAM Arya-pathika lojanA prathama keziyara ane pachI menejara banyA. saMtAnomAM eka ja putrI. patnInuM avasAna thatAM vairAgya dhAraNa karI bhAratanA khUNe khUNe pharyA ane vidyA prApta karI pachI narmadAkAMThe paribhramaNa karyuM. daivI saMketAnusAra narmadAgirijI paNa muMbaI tyajI vairAgya dhAraNa karI maNinAgezvara (cANoda ane bhAloda vacce) rahetA hatA. temanA dilamAM gurubhAva jagAvI pharatAMpharatAM mahI nadInA kAMThe sevAliyA pAsenA gauDezvara mahAdevamAM rahyA. bharavADe emanI pAse gAya carAvavA paisA mAgyA to emaNe ApI khobo bharIne dhULa! pacheDImAM lIdhelI dhULa rastAmAM pheMkI dIdhI ane te ghera gayo. tyAM jaIne joyuM to pacheDImAM sonAnI rajakaNo camakatI jaNAI. sonIne batAvI khAtarI karI. vAta vahetI thaI ane AtmArAmajIne tyAM rahevA mATe takalIpha thaI-loko dvArA! prasiddhithI dUra rahevA icchatA A yogIrAje vAtraka kAMThe AvelA utkaMThezvara pAsenA jaMgalamAM kedArezvaramAM dhUNI dhakhAvI. chUTI pATalInI sAdI dhotI, ardhI bAMyanuM paheraNa ane khulluM mAthuM. baMgALI jevA lAgatA A jaMgalavAsInI jANa kapaDavaMja polIsane thaI : "briTiza sarakAranI sAmuM koI baMgALI sAdhuvezamAM pharatA rahe che ane viplava jagADe che." te vakhate jamAdAra zrI manaharalAla ThAkore emano pIcho karelo ane goLIbAra karelo tyAre yogIrAje rivolvaramAMthI chUTelI goLI hAthamAM pakaDI lIdhelI. jamAdAra DhaLI paDyo hato emanA caraNamAM ane Aje paMcyAsI varSanI vaye paNa e AtmArAmajInA ananya bhakta che ane emanA jIvaMta sAkSI paNa. mahAtmAjInA ziSya tarIke pote gurusthAnamAM kaMIka mAsa vitAvyA che. Aje prativarSa emanA putro sahakuTuMba mahisAmAM AtmArAmajInA samAdhisthAne pAdukApUjA-abhiSeka karavA Ave kedArezvaranA vikasatA jatA sthaLamAM koI ziSya sevAmAM rahe evI emanI apekSA hatI. temaNe AMkha baMdha karI to bIjA divase yogya vyakti AvanAra che te nakkI thaI gayuM. A vyaktie mahArAja kezavAnaMda nAma dhAraNa karela. teo paNa pharatAM pharatAM mahudhAnA mahAdevamAM rahetA hatA ane rAtre emane Adeza thatAM teo nIkaLI paDyA hatA. samaya samayanuM kAma karyuM jAya che. 1926mAM pU. AtmArAmajI mahArAja kedArezvara thaI mahisA gayA. teo tapazcaryA karIne siddhapuruSa banI cUkyA hatA. emanI eka mAtra dIkarIne enI sAsuno bhayaMkara trAsa hato. te mahisA emane maLavA AvI ane enI ApavItI kahI saMbhaLAvI. tyAre mahArAje kahyuM: "have tAruM duHkha dUra thaI gayuM che, tuM have cenathI rahI zakIza. koI divasa takalIpha nahIM paDe." bahena gayAM ane muMbaI jatAM ja samAcAra maLyA ke, emanAM sAsuno svargavAsa thayo che. eka vakhata keTalAka satsaMgIo jhUMpaDInI bahAra beThA hatA. eka ziSyane emanI jhUMpaDImAM prasAda levA mokalyo. jhUMpaDImAM kazuM nahotuM. khAlI hAthe pAchA pharI ziSya kahyuM : bApajI, aMdara to prasAda nathI." to emaNe kahyuM : "evuM bane nahIM. tArI kaMIka bhUla thAya che. pharIthI aMdara jaIne joI Avo." ziSya aMdara gayo to enA Azcarya vacce phaLaphaLAdino eka bharelo karaMDiyo hato. lokavAyakA UDatI UDatI sarakAranA kAne gaI ke, mahisAmAM eka camatkArI sAdhu Avyo che ane te karansI noTo banAve che. A aMge tapAsa karavA e vakhate nAsikathI sI. AI. DI. AvelI. gAmanA mukhIne maLela paNa te temano phoTo lAvavAnuM bhUlI gayelA. zaMkAspada bAbato siddha karavA phoTAnI jarUra hatI. A sAdhu nAsI na jAya te mATe teNe mukhIne ane tyAMnI polIsane jANa karI, paNa pachI to e gayo te gayo. kyAreya pAcho pharyo nahIM. ene nAsikamAM haDakAyuM kUtaruM karaDeluM jyAre sau prathama zrI kezavAnaMdajI mahudhAthI tyAM pahoMcyA tyAre emane eka jhADa para caDI javA kahyuM. teo jhADa upara caDI gayA ane AjubAju joyuM to jaMgalamAM vAgha pharatA hatA. emanI najIkamAM paNa vAgha hatA. teo gabharAI gayA emane nIce UtaravAnuM kahyuM. kasoTI hatI emanI. guru para bharoso Jain Education Intemational Page #637 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 rAkhI te nIce UtaryA. emane kazuM ja karyuM nahIM. ahIM to vAgha lohItarasyA nahIM paNa ahiMsaka muni banI jatA ane cUpacApa maryAdAmAM rahIne ghUmatA. eka vakhata khabara maLatAM muMbaIthI Arya-pathika lojanA mAlika AvI pahoMcyA. mahAtmAjIne joIne bolI UThyA "are chaganalAla! tame to muMbaIthI ahIM AvI gayA! tamArI keTalI zodha calAvI? cAlo muMbaI pAchA!" to mahArAje kahyuM : "yahAM koI chaganalAla nahIM hai, yahAM to AtmArAmajI hai. chaganalAla hotA to AtA, AtmArAmajI yahAMse nahIM cala sakate.' teo chaganalAlane pAchaLa mUkIne ahIM sudhI AvyA hatA. jyAM mahApuruSo vase che tyAMnA aNue aNumAM caitanya 020 prasare che. Aje AtmArAmajIne samAdhiSTha thaye paMcAvanathI vadhAre varSa thaI gayAM. emano AdhyAtmika vAraso to mahAtmA kezavAnaMdajIe bAra varSa sudhI tapazcaryA AdarIne meLavyo. teo siddhapuruSa banI maNinAgezvara padhArI mahAtmA zrI narmadAgirijI tarIke vIsa-bAvIsa varSa pUrAM karI samAdhiSTha thayA. temanA ziSya nArAyaNa svAmI muMbaIthI 1935mAM AvI agiyAra varSa guru sAthe rahyA. gokarNamAM bAra varSa tapazcaryA karI. guruAjJA sAthe mahisA padhAryA. ahIM punaH bAra varSa sudhI sAdhanA karI. tyAMthI kedAra-jhAMjhariyA lagabhaga pAMca varSa gALI jIvaMta samAdhi lIdhI ! tyArathI Aja sudhI A traNeya mahAtmAonI puNyasmRtimAM temanI puNyatithio mahotsavarUpe UjavAtI rahe che. *JJJ gujarAtanI bhavya ane nirmaLa bhAvanAno cetanavaMto dhabakAra saMbhaLAya che. maMdironA sthaMbhomAM. gujarAtamAM zilpasthApatyakalAnA vaibhava vArasAne somapurA zilpIoe AbAda jALavI rAkhyo che. Dhe Page #638 -------------------------------------------------------------------------- ________________ With Best Compliments From.... nesco Nesco Limited * ENGINEERING, * EXIBITIONS, * PROPERTY DEVELOPMENT, * INFOTECH Western Express Highway, Goregaon (E), MUMBAI-400063 Phone: 2685 4019, 2685 5943, 2685 4757 Fax: 2685 4935, 2685 4569, 2685 7926 E-mail: bec@bom5.vsnl.net.in Page #639 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 29 dharatInI soDama jhIlanAruM, paramArthI saMvarabo [ gujarAtanA dhArmika pravAho ] -DaoN. navInacaMdra trivedI eka ja dRSTithI pAmI zakAya che ke A dharitrI ja saune dhAraNa kare che. sarva kAMI mATImAMthI utpanna thAya che ane aMte jatAM mATImAM maLI jAya che. janma tenuM mRtyu, utpatti teno vinAza, e niyama aphara che. jaDa ke cetana Akhare to A dharatImAM samAI jAya che. aradhA jagata para vijayano jhaMDo pharakAvanAra mahAna sikaMdaranA aMtima zabdo hatA : "aMte to khullI muThThIe javAnuM che!" to pachI eka pAmara manuSya "mAruM" "mAruM kahIne svaarthe vADa bAMdhe ke vADa vistAre te keTaluM hAsyAspada banI rahe che! A dharatInA goLA para poNA bhAgamAM pANI bharyuM che; bacelA bhAganA poNA bhAgamAM asIma jaMgalo ane unnata parvatamALAo patharAyelI che. enAye bahu nAnakaDA TukaDAomAM gAma-zaheromAM mAnavavastI hoya che. e lAkho-karoDonI vastImAM 10 x 10nI jagyAno eka manuSya "mAruM" "mAruM'nI raDha lagAvIne potAnA ahaMkArane, svArthane, saMkucitatAne paMpALyA karato hoya te keTaluM hAsyAspada banI rahe che! | mATe kahyuM che ke, "vaiSNavajana to tene re kahIe re, je pIDa parAI jANe re, paraduHkhe upakAra kare to ye mana abhimAna na ANe re." A dharitrI sAme juo! e ApaNane dhAre to che ja, sAthosAtha ApaNane TakAvI rAkhavA puSkaLa dhanadhAnya paNa pedA kare che. eka dANo vAvIe ane hajAra dANAvALuM jhUMDuM laherAtuM dekhAya. e koI eka vyaktinI mAlikInuM nathI, enA para pazu-paMkhI ane sau koIno sarakho adhikAra che. jene mAravADIo kahe che : "pANIno vIraDo jema jema ulecIe tema tema navuM pANI AvavAnuM ja', tema dharma mATe saMpattino mokaLA mane upayoga karatA raho to ethI saMpattimAM vRddhi thatI ja rahe che. AvuM sAduM jJAna pacAvIne jIvatAM uttama manuSyothI samAjamAM sahakAra, samabhAva, saMvAda ane zAMti prasare che. bIjAnA zubhane ane bIjAnI sArapa meLavIne jhaLAhaLA thavAmAM ghaNI moTI udAratAnI jarUra hoya che. audAryanA AnaMdamAM ja ApaNe sadA ujjavala banI rahIzuM. nAnuMmoTuM zubhakAma aneka jagAe thayA kare toja ApaNuM aMtaravizva AnaMdane hiloLe caDhe. prastuta lekhamALAmAM A paricayo rajU karanAra DaoN. navInacaMdra trivedI gujarAtI bhASAsAhityanA eka nivRtta prAdhyApaka che. I.sa. 1943mAM vatana jaMbusara (ji. bharUca)mAM janmIne prAthamika tathA mAdhyamika zikSaNa temaNe vatanamAM meLavyuM. e pachI khaMbhAtanI kolejamAMthI 1965mAM bI.e. ane suratanI ema.TI.bI. kolejamAMthI 1967mAM ema.e.nuM adhyayana bIjI varga meLavI gujarAta yunivarsiTImAMthI saMpanna karyuM. gujarAtI mukhya viSaya sAthe baMne padavI meLavyA bAda vidyAnagara yuni.mAMthI dilAvarasiMha jADejAnA mArgadarzanamAM lekhaka cUnIlAla Jain Education Intemational tional For Private & Personal use only Page #640 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaao dhanya dharA maDiyA vize saMzodhanagraMtha taiyAra karIne 1976mAM Ph. D.nI padavI meLavI. bI.e. thayA tyAre 1965mAM vatananI myunisipala hAiskUlamAM zikSaka tarIke joDAyA. e pachInA cAreka varSamAM saMjANa hAiskUlamAM zikSaka ane cIkhalInI kolejamAM gujarAtInA pArTaTAima lekjharara tarIke sevA ApI. 1970thI 2005 sudhInA sADA traNa dAyakA bhAdaraNa kolejamAM vyAkhyAtA ane adhyakSa tarIke sevA ApIne nivRtta thayA. 1979thI 20 varSa sudhI naDiyAda ane peTalAdanAM anusnAtaka kendromAM ane nivRtti bAda eka varSa ANaMda ArTasa kolejamAM M.A.nA vargomAM adhyApana kArya karavA sAthe gujarAta yunivarsiTInA M. Phil. tathA Ph. D.nA mArgadarzaka gAiDa) tarIke paNa sevAo ApI. eka saMzodhake M.Phil. ane be saMzodhakoe Ph. D.nI padavI meLavI che. haju trIjA saMzodhakanuM Ph. D.nuM kArya saMbhALe che. vidyArthIkALathI ja kolejanA bhIMtapatromAM ane vArSika megejhinamAM kAvya-vArtA-nibaMdhamAM kalama calAvavAnI keLavaNI meLavI che. dhIme dhIme gujarAtanA guNavattA dharAvatAM megejhinomAM paNa temanAM lakhANo pragaTa thavAM lAgyAM. vividha saMsthAonA parisaMvAdomAM sakriyapaNe joDAtA rahIne abhivyakti karatA rahelA A lekhakanA reDiyovArtAlApa paNa prasArita thatA rahyA che. gujarAtI sAhitya pariSada ane vaDodarAnI "akSarA' sAhityasaMsthAnA AjIvana sabhya rahelA DaoN. trivedI nivRttikALamAM paNa vAcanalekhanamAM satata vyasta rahe che. vidyArthI upayogI nibaMdhamALA ane TI.vAya.bI.e.nA pAThyapustaka sAthe "maDiyAnuM akSarakArya" nAme pragaTa thayela saMzodhanano mahAnibaMdha temanI dhyAnapAtra racanAo che. bhAdaraNanA saMta pU. svAmI kRSNAnaMdanA svAnubhavane varNavatA "svAmI saMpuTa' (bhAga-1-2)nAM saMpAdana ane prakAzananI kAmagIrI paNa saphaLatApUrvaka nibhAvI jANI che. ahIM teo pharI eka vAra gujarAtanI prajAnA adhyAtmajagatanA AMtarapravAhono paricaya ApI rahyA che. lekhakane dhanyavAda! amArI graMthayojanAne emaNe ghaNuM ja baLa ApyuM che. -saMpAdaka gujarAtanA dhArmika pravAho "bRhad gujarAta pratibhAdarzana' graMthamAM agAu mAro eka lekha "saMskRtinA upadeSTA siddhapuruSo' mathALe chapAyo hato. gujarAtanA saMto, bhakto ane saMskRtirakSakonI amaryAda saMkhyAmAMthI thoDAka vize emAM lakhI zakAyuM, paraMtu jeTaluM lakhAyuM te gujarAtanI dharmapremI ane ciMtanazIla prajAne pasaMda paDyuM ane te vize sArA evA pratibhAvo paNa prApta thayA. enAthI prerAIne zrI naMdalAlabhAIe mane A navA graMtha mATe lakhavA kahyuM. thoDI pratikULatAone lIdhe meM pahelAM inkAra karI dIdho, chatAM sapTembara '07nA AraMbhamAM temano Agrahabharyo patra maLyo, jemAM temaNe lakhyuM che : "AdhyAtmika vibhUtio aMgenI vipula sAmagrI tamArI pAsethI upalabdha thaI zake ema che, evA eka khyAlathI ja tamane pharI lakhavA prerAyo chuM. eTale pratikULatA ghaTI hoya ane tabiyatanI anukuLatA hoya to haja paNa ekAda lekhamALA taiyAra karIne jaldI mokalI Apazo." patramAM jaNAveluM ke "grAphiksanuM kArya cAlu che' chatAM teo mArA lekhane graMthamAM samAvavA Agraha karatA hatA. emanA Agrahane huM TALI nA zakyo. e arasAmAM jaMbusarathI DaoN. bipinabhAI trivedIno phona Avyo ke, mu. naMdalAlabhAInI tabiyata vadhu kathaLI rahI che eTale kadAca emanA taraphathI A chello graMtha taiyAra thaze. e sAMbhaLIne lAgyuM ke jemaNe AvA mUlyavAna graMtho mATe AkhuM jIvana samarpita karyuM hoya temanA bhagIrathakAryamAM zakya teTalI sahAya karavAnI tatparatA darzAvavI ApaNI pharaja banI rahe che. pariNAme tamAma saMjogo ane kuTuMbakAryone haDaselI A lakhavA kaTibaddha thayo. mAruM vatana bharUca jillAmAM AveluM jaMbusara gAma che. tAlukAnuM mukhya mathaka hovA sAthe hindu-muslimonI saMyukta prajAthI vaseluM. jaMbusaramAM brAhmaNa, vaNika, paTela, musalamAna ane anya sarvakomanAM loko saMpathI vase che. ahIM maMdiro ane AzramanuM pramANa paNa pUratuM che. ahIM vaNika varga dvArA bhajana | Jain Education Intemational Page #641 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 kIrtana, kathAvArtA, zobhAyAtrAnAM Ayojano thatAM rahetAM. pariNAme nAnapaNathI ja cAre bAjunA bhaktimaya vAtAvaraNamAM mAro uchera thato rahyo. gAmamAM pU. premala mahArAjano eka Azrama paNa che. emAM nitya bhajano ane satsaMga cAlatAM rahe. dara guruvAre thatA dattabhajanamaMDaLamAM abhyAsakALathI joDAvAno lAbha maLyo hato. pU. pitAjI paNa dharmapremI ane satsaMgapriya hovAthI gAmamAM AvatA saMta-bhaktone amArA ghera bhojanaprasAda mATe lAvatA. kathA-saptAha ke cAturmAsa nimitte AvatA saMtone sAMbhaLavA jatAM pitAjI amane sAthe laI jatA ane kyAreka amane ekalA mokalI AvA sAdhubhaktono satsaMga karavA protsAhita karatA. bALapaNamAM maLelA A bhaktisaMskArone yuvAna vayamAM vadhu anukULa pavana maLI gayo. kolejakALamAM svAmI vivekAnaMda janmazatAbdI nimitte yojAyelI nibaMdha ane vaktRtva spardhAomAM bhAga levAnuM thayuM. enA kAraNe svAmI rAmakRSNa ane vivekAnaMdanAM lakhANono abhyAsa thaI zakyo. spardhAmAM inAmonI sAthe AvA saMtonuM ciMtana maLyuM te vadhu preraNAdAyI nIvaDyuM. abhyAsa bAda svIkArelA zikSaNakArya daramyAna bhAdaraNamAM vasavATa thayo te vadhu prabhAvazALI ane utsAhapreraka nIvaDyo. ahIM pUrAM chatrIsa varSanA kolejanA adhyApanakALa daramyAna carotaranA uttama saMtono pratyakSa paricaya ane sIdho satsaMga prApta thayo. bhAdaraNanA dAnezvarI mu. cUnIbhAI phUlAbhAI paTelanA nivAse prativarSa traNa mahAsaMtonuM anokhuM milana thatuM. naDiyAdanA pU. moTA, daMtAlInA pU. saccidAnaMdajI ane bhAdaraNanA pU. kRSNAnaMdajI jevA saMtono triveNIsaMgama racAto e sAthe bhAdaraNamAM janmelA pU. dAdA bhagavAnano paNa vacce vacce lAbha maLato raheto. Ama bhAdaranivAsa mArA adhyAtmajIvanamAM ati mahattvanA vaLAMkacihna rUpe aMkita thaI gayo, je mAruM sadbhAgya gaNuM chuM. zAMtiAzrama, bhAdaraNanuM nirmANa mULa to paragAmathI bhAdaraNamAM AvatA sAdhusaMtonA rAtavAso ke becAra divasanA rokANa mATe thayuM hatuM, paraMtu eka sUradAsa saMte emAM vadhu rokANa karavAnI zarUAta karelI. e pachI cAturmAsanA hetuthI svAmI kRSNAnaMda tyAM padhAryA. gAmanA zikSita bhaktoe zarUAtanA thoDA divasa emanI sAthe vArtAlApa karIne jANyuM ke A mahAtmA sAce ja eka uttama saMta che, tethI temane pAMca cAturmAsa bhAdaraNamAM karavA Agraha karyo. e daramyAna A saMtane paNa A bhUmi yoga-dhyAna mATe vadhu anukULa lAgI, eTale pAMca cAturmAsa pachIya teo tyAM ja rahyA 631 ane ahIM ja temano dehotsarga thayo. Ama lagabhaga 36thI vadhu varSa pU. kRSNAnaMde ahIM vitAvyAM hatAM. emane maLavA gujarAta ane paraprAMtanA sAdhusaMto paNa AvatA. saMsArI bhaktonI sAthenA vArtAlApo-praznottarI ane anya saMto sAthenI carcAo sAMbhaLatAM mArA adhyAtmajJAnanI kSitijo vistaravA lAgI. pariNAme AvA lekhananI javAbadArI svIkAravAnI pAtratA keLavAI. ahIM je kaMI lakhAyuM che te A saMtabhaktonAM potAnAM lakhANo uparAMta e badhA vize abhyAsIoe adhikArapUrvaka lakhelI sAmagrInA abhyAsane AdhAre tAravelI vigato che, eTalI spaSTatA yogya samaju chuM. je pustako-graMthonI sahAya lIdhI che temano nAmanirdeza lekhanA aMtamAM meM kRtajJatApUrvaka nirdeza karyo che. pUrvasUrio * gujarAtanI prajA dharmapremI rahI che eTaluM ja nahIM, dharmasvIkRti mATe vadhu udAracarita paNa rahI che. A rAjyamAM jeTalA dharmo vikasyA eTalA bhAgye ja dezanA anya rAjyomAM vikasyA haze. tenuM mULa prAcInakALamAM sthapAyelI rAjyanI svastha saMtaparaMparAmAM raheluM che. gujarAtanA Adya saMto ane bhaktakaviomAM narasiMha-mIrAMnuM nAma ekasAthe levAya che. jUnAgaDhamAM janmelA narasiMhane bALavayamAM mApitA gumAvatAM bhAIbhAbhInA sahAre UcharavuM paDyuM. bhAbhInAM kaTuvacano sAMbhaLI nAnI vaye ghara choDI jaMgalamAM gayA. eka apUja zivAlayamAM tapa karatAM mahAdevajI prasanna thayA. sadehe kRSNanI rAsalIlAnAM darzanano lAbha laIne potAnA ghera pAchA vaLyA. bALavayathI ja bhaktimAM lAgavA chatAM svajanoe lagna karAvyAM. putra-putrInA janmabAda patnI maraNa pAmatAM temaNe gAyuM "bhaluM thayuM bhAMgI jaMjALa............ narasiMhanA gRhajIvananI tamAma vipattio bhagavAne judA judA rUpe AvIne dUra karI ApyAnA prasaMgo Ajeya gujarAtI prajAmAM camatkArarUpe daMtakathA banI gayA che. e badhAnuM varNana karatAM emanAM pado uparAMta tattvaciMtananAM kAvyo gujarAtI prajAmAM 'prabhAtiyAM' nAme Ajeya gavAya che. 'rAta rahe jyA hare......', nIrakhane gaganamAM...', 'sukhaduHkha manamAM na ANIe.....' uparAMta vaiSNavajana' jevAM tenAM padothI Aje paNa A bhaktakavine gujarAta yAda kare che. paraprAMtamAM janmelI mIrAMbAI paNa gujarAtImAM racAyelAM tenAM bhajanothI A prajAmAM khUba jANItI banI che. vara meLavavAnI tenI bALahaTha saMtoSavA kRSNanI mUrti ApI tene kahevAyuM ke "le, A ja tAro vara!"--ramUjane satyarUpa svIkArI mIrAM samagra Page #642 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 632 dhanya dharA jIvana kRSNapatnI banI rahI. vaya vadhatAM rAjavI parivAramAM nAnapaNathI jenA jIvanamAM AvI camatkArika bAbato banavA paraNavA chatAM dehane badale AtmAnA varane ja te bhajatI rahI. lAgI hatI e vyakti e moTI vaye IzvaranA saMdezavAhaka "saMta narasiMhanI jema tenA jIvanamAM paNa camatkArika ghaTanAo banI dAdu dayALa' nAme sukhyAta thAya che. nAnapaNathI saMtaphakIrono saMga hatI. tenAM bhajano paNa Aje gavAya che. Ama gujarAtanA zodhatA rahelA dAdue jIvananA traNa dAyakA bAda amadAvAda saMtonI paraMparAnA A beu AdyasaMto bhaktigaMgAnAM gomukha choDyuM. piMjArA tarIkeno pitAno vyavasAya svIkArI gujarAna banI rahyAM! calAvavA sAthe satsaMga vistArato rahyo. vidhivatu zikSaNa nahivatu paraMparAgata raheNIkaraNI ane bhajanakIrtanathI lokapriya maLyuM, eTale satsaMganA pariNAme jema sUjhI ane sTrarI evI banelA saMto karatAM akhA bhagata nAme jANIto thayelo kavi akho kavitA-padaracanA temaNe lakhavA mAMDI. vaNakara saMta kabIranI judI ja mATIthI ghaDAyo hato. bhaktine badale teNe jJAnamArga jema A piMjArA saMtanI racanAo paNa lokabolImAM lakhAyela pasaMda karI zakavedAMtanA advaitavAdano abhyAsa karyo hato. dhaMdhe hovAthI hajAronA mukhe vahevA lAgI. temanA mRtyu bAda emano sonI rahelA akhAne saMsArajIvananA thayelA kaTu anubhavo ane navo paMtha (saMpradAya) racAyo, jenA Azramo Ajeya gujarAtanAM dhamadhatAnAM darzanathI samAja para kaTAkSa karavAnuM mana thayuM che. ghaNAM gAmomAM che. chappA'nA laghukAvyano upayoga karI akhAe enA samayamAM 18mI sadInA aMtima varSa (1799)mAM saurASTramAM eka phelAyelI aMdhazraddhA ane dhArmika kurivAjo para dhAradAra kaTAkSa evA saMta thaI gayA jeno prabhAva be sadI bAda Aje paNa karyA che. "kathA suNI suNI phUTyA kAna..." ane "guru kIdhA akabaMdha rahelo jaNAya che. atUTa zraddhAnuM pratIka banI gayelA saMta meM gokuLanAtha...." jevI enI kaTAkSavANI Ajeya guMjyA kare pU. jalArAma bApA Aje paNa mAtra soraThanA ja nahIM, samagra che. "akhegItA" ane "anubhavabiMdu' enI uttama kRtio gaNAya | gujarAtanA lokapriya saMta gaNAya che. bALapaNathI sAdhusaMto tarapha che. keTalAMka gAmamAM akhAnI gAdI sthapAI che. loko samajI vaLeluM emanuM mana pArakhIne pitAe nAnI uMmare temane paraNAvI zake tevI gAmaThI bhASAmAM racelA chappA tene uttama jJAnI kavi daI saMsArI banAvI dIdhA hatA, paraMtu pariNAma viparIta ja tarIke sthApe che. AvyuM. saMsArI banyA pachIya satsaMga bevaDAI gayo. akhAnA anugAmI jJAnamArgI saMtomAM prItamadAsanuM nAma badrInArAyaNathI rAmezvara sudhInI yAtrA karI pAchA pharyA. AgalI haroLamAM mukAyuM che. saurASTranA cUDA gAme janmelA A jAtamahenatano roTalo khAvo ane khavaDAvavo ema daDhapaNe saMta jIvananA uttarakALamAM ANaMda jillAnA karamasadathI DAbI mAnatA jalArAme patnInI madadathI khetara kheDyuM. temAMthI maLelA dizAe AvelA saMdezara gAmamAM AvIne vasyA hatA. akhAnI anAjamAMthI bhUkhyA janono jaTharAgni ThAravAnuM kAma zarU karyuM. jema temaNe paNa "guru-ziSya-saMvAda' ane "jJAnagItA' jevA "je de TUkaDo, tene prabhu TUMkaDo"--e maMtra sAthe jalArAma graMthomAM potAnuM ciMtana sAdI ane saraLa vANImAM rajU karyuM che. bApAe vIrapuramAM saMtavratanuM bIja ropyuM. temAMthI Aje A graMtho uparAMta potAnAM padomAM temaNe bhaktibodha, vairAgya, gujarAtanA gAmegAma jalArAmanAM maMdira baMdhAyAM, jemAM sadAvrata brahmAnubhava jevA viSayo para ciMtana rajU karyuM che. potAnA ane satsaMga niyamita cAle che. aMtakALanI jANa thatAM A saMta samAdhinA khADAmAM jAte jaIne | gujarAtamAM dattabhaktino pracAra karanArano janma sUtA ane jIvanalIlA saMkelI hatI, saMdezara gAmamAM temanI godharAmAM eka marAThI kuTuMbamAM thayo hato. pleganI bimArI samAdhi ane emanA nAmakaraNavALI hAiskUla Aje paNa A phelAtAM temanA pitA parivAra choDI cAlI nIkaLyA, eTale A saMtanI yAda tAjI karAve che. bALaka mAtA pAse UcharyuM. moTI uMmare tIrthayAtrA daramyAna amadAvAdamAM muslima pitAne ghera janmelA eka bALakane kolhApuramAM javuM thayuM, je bhagavAna dattAtrayanI bhikSAbhUmi mAtra agiyAra varSanI uMmare eka vRddha puruSanA rUpe bhagavAne gaNAya che. ahIMthI temanA manamAM bhagavAna dattAtrayanI chabI darzana ApyAM hatAM evI lokavAyakA che. bALakane mAthe hAtha mUkI jAgI. rAtadivasanA ciMtanamanananA pariNAme hRdayamAM paDI AzIrvAda ApyAnI ghaTanAnA sAteka varSa bAda pharI eka vAra rahelA dharmasaMskAro jAgRta thayA. mAmAe ApelI pothI vAMcatAM e vRddha AvIne kizorane brahmano sAkSAtkAra karAvyo hato. anubhavAyuM ke koI daivIzakti emanuM jIvana ghaDI rahI che. yuvAna Jain Education Intemational cation International Page #643 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 vayamAM kolejano abhyAsa zarU thayo tyAM ja gAMdhIjInA prabhAve AMdolanamAM joDAvuM paDyuM. e pachI vidyApIThamAM snAtaka thaIne amadAvAdamAM zikSaka thayA, sAthe sAdhusaMgata paNa cAlavA lAgI. eka vAra narmadAtaTe indrezvara mahAdevanAM darzana karavA javAnuM thayuM, tyAM pU. vAsudevAnaMda sarasvatI nAmanA paramahaMsa saMtanAM darzana thayAM. temaNe AjJA karIne 'dattapurANa'nAM ekaso pArAyaNa karavA kahyuM. bharUcamAMthI graMtha maLatAM nokarI choDIne guru AjJA mujaba pelA graMthanuM pArAyaNa karavAnuM zarU karyuM. pArAyaNa karatAMkaratAM mAtAjInI mAMdagI nimitte emaNe dattASTaka' ane e pachI saMskRtamAM 'datta zaraNASTakam' jevI racanAo ApI. A baMnemAM potAnA nAmane badale 'raMga' nAma lakhyuM, je pachIthI mULanAmathI vadhu pracalita banI gayuM. uttarAvasthAmAM eka saMte emane Adeza karyo ke, "ekAMta zodha!' enI zodhamAM narmadA kinAre AvelA zivAlaya 'nArezvara'mAM jaIne sthira thayA. Aje dattabhakto mATe nArezvara tIrtha banI gayuM che. gujarAtamAM dattaupAsanAno sauthI vadhu vistAra pU. raMga avadhUtanAM kAryonuM ja sIdhuM pariNAma che. jUnAgaDhamAM janmelA bAlakRSNa moTI uMmare samagra gujarAtamAM saMta punita mahArAja nAme khyAtanAma thayA. cha varSanI vaye pitA gumAvatAM mAtAnA AdhAre temano uchera thayo. gharakAma ane chUTaka majUrI karIne lalitAbAe bAlakRSNano uchera karyo. bALavaye saMskArasiMcana mATe mAtA putrane maMdire devadarzana-kIrtana mATe laI jatI. pariNAme bAlakRSNane bhagavadbhakti mATe bhajana gAvA-gavaDAvavAno raMga lAgyo. zALAnA eka zikSake temane kavitA lakhavA protsAhana ApeluM, jethI bhaktikAvyo-bhajano lakhAvAM lAgyAM. eka chApAmAM nokarI maLatAM vatana choDIne mAtA sAthe amadAvAda AvIne vasyA, paraMtu A zaheranA sagha mitronA dagAthI Arthika upAdhi vadhI. mAMdA putranI sAravAra karavA nANAM uchInAM lIdhAM paNa nANAM ane putra baMne gayAM. evAmAM DaoNkTare temane cetavyA : "tamane kSaya roga thayo che ane te trIjA sTejamAM che, tethI maTe ema nathI." Ama zArIrika, mAnasika ane Arthika evA trividha saMtApathI gherAyelA bAlakRSNane eka kathAkAranAM vacanoe sabhAna karyA : bIjAM rasAyaNo mAtra mananA roga maTADe che, rAmanAmanuM rasAyaNa tana ane mananA tamAma rogone jaDamULathI nAbUda kare che. tethI badho bhAra bhagavAnane soMpI haLavA thAva!" A zabdothI jAgRta thayelA bAlakRSNa sIdhA maMdiramAM doDI gayA. bhagavAnanA caraNomAM mAthuM TekavI prArthanA karI--"he prabhu! huM AjathI tArA zaraNe chuM."-- basa, pachI to jANe camatkAra thayo! nokarI maLI, Arthika saMkaTa 933 gayuM, bhajano racAvAM lAgyAM, maMDaLI jAmatI gaI. pachI gAmaDegAmaDe kathAkIrtana karavAM mAMDyAM. je Avaka thAya temAMthI kuTuMba mATe ke aMtara kazuM rAkhavAne badale garIbo-bhUkhyAMne dAna karI detA. je bacyuM enuM TrasTa banAvyuM. punita sevA TrasTa' nAmanuM amadAvAdanuM A TrasTa Aje paNa bhUkhyAMone 'rAmaroTI' Ape che ane 'janakalyANa' mAsika dvArA dharmapremI janatAne kathAprasaMga, bhajana vagere dvArA saMskArasiMcananuM kAma kare che. 1962mAM dehavilaya pAmelA A saMte 'punita TrasTa'no pAyAno siddhAMta thoDo paNa sacoTa zabdomAM A rIte darzAvyo che : phaMDa tyAM phaMda ane phaMDa tyAM baMDa eTale jarUrathI vadhu phaMDa bheguM karavuM ja nahIM." saMskRta ane hindInA dharmagraMtho pUrI niSThA, adhikRta vAcanA ane yogya kiMmate uttara hiMdamAM gItA presa, gorakhapura dvArA dezamAM pahoMcADAya che. gujarAtamAM AvA graMtho gujarAtI anuvAda sAthe paDatara kiMmate prajAne sulabha karI ApavAnuM bhagIratha kArya 'sastuM sAhityavardhaka kAryAlaya', amadAvAda dvArA hAtha dharAyuM che. tenA sthApaka saMta bhikSu akhaMDaAnaMda eka uttama dharmapracAraka thaI gayA. borasada (ji. ANaMda)nA eka lohANA vepArI kuTuMbamAM temano janma thayo hato. mAtA ghaNAM dhArmika hatAM. maMdire darzana ane gharamAM sAdhusaMtanA saMganA kAraNe saMskAro ghaDAyA. A kuTuMbamAM vAraMvAra AvatA saMta mohanadAse A bALakane nihALatAM bhaviSya bhAkhyuM ke "A chokaro bhaviSyamAM eka samartha sanyAsI thaze.' kizoravayamAM ja pitAnuM avasAna thatAM vepAra saMbhALavo paDyo, chatAM prabaLa saMskAroe vairAgyabhAva surdaDha karI ApatAM kharIdInuM bahAnuM kADhI dezATana mATe nIkaLI gayA. svAmI zivAnaMde emane dIkSA ApI ane 'bhikSu akhaMDaAnaMda' nAma ApIne oLakhAvyA. ahIMthI sanyAsI jIvanano AraMbha thayo. dezATana daramyAna anubhavyuM ke, dezanI garIbInA mULamAM zikSaNa ane jJAnano ghaNo abhAva che. tethI sArAM uttama pustako sastI kiMmate prajAne pUrAM pADavAMnAM zubha hetuthI amadAvAdamAM 'sastuM sAhityavardhaka kAryAlaya'nI racanA karI. dharma uparAMta vividha viSaya ane bhASAnAM uttama pustako gujarAtI vAcako sudhI nahIM napho, nahIM nukazAna'nA dhoraNe sastI kiMmate prajAne pahoMcADatuM A TrasTa 'akhaMDa AnaMda' nAmanuM mAsika paNa pragaTa kare che. Ama pitAno vepAra choDI, saMskArasiMcananA puNyano vepAra svIkAranAra A saMte 68 varSanI vaye 1942mAM potAnI jIvanalIlA saMkelI. prajAnA dharma sAthenAM anya kAryonAM vikAsa mATe ekalA Page #644 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 634 hAthe sevA karavAnI zarUAta gujarAtanA eka alagArI saMta pUjya moTAe karI hatI. vaDodarA jillAnA sAvalI gAme janmelA A saMtanuM bALapaNa garIbImAM sAmAnya bALakanI jema ja vIteluM. mULa nAma cUnIlAla hatuM. zALAmAM phI bharavAnA paisA na hovAthI zALAnI saphAI ane paTTAvALAnuM kAma svIkArI bhaNavAnuM kArya cAlu rAkhyuM. sakhata mahenata sAthe meTrikanI parIkSA 704 guNa lAvIne vizeSa yogyatA sAthe pAsa karI. e pachI pahelAM vaDodarA kolejamAM ane pachI amadAvAda vidyApIThamAM joDAyA. e gALAmAM gAMdhIjInA AdezathI AjhAdInI laDatamAM joDAvA abhyAsa kAyama mATe mUkI dIdho. yuvAvasthAmAM moTAbhAInuM avasAna, parivAranuM vadhI gayeluM devuM ane phephasAMnI bimArIthI kaMTALIne ApaghAta karavA nadImAM jaIne kUdI paDyA, paraMtu koI daivI zaktie bacAvI lIdhA. temane thayuM ke bhagavAne mArI pAse koI kAma karAvavuM che mATe mane bacAvyo che. te pachI potAnuM samagra jIvana bhagavAnanA kAryamAM pUruM karavAno saMkalpa karyo. emanA jIvanamAM AvelA judA judA sAdhusaMtoe temane guruno saMga karAvI Apyo. gurue dIkSA ApavA sAthe AjJA karI. "teM dezasevA ghaNI karI, have mAnavasamAjanAM vividha kSetranI sevAo karI, mAnavamAM guNabhAva vikase tevI sevA kara." te AjJA svIkArIne temaNe samAjanAM vividha kSetronI sevAo zarU karI. makAna vinAnI prAthamika zALAnA oraDA bAMdhavAnuM dAna ApyuM. yuvAno mATe vividha ramataspardhAo yojIne inAmo ApyAM. ucca zikSaNa mATe 'jJAnagaMgotrI graMtha zreNI'mAM uttama graMthonuM prakAzana karyuM ane vadhu saMzodhana mATe paNa inAmo ApyAM. vRddho mATe ekAMtamAM sAdhanA karavA maunamaMdira' sAthenA Azramo bAMdhyA. prathama Azrama kuMbhakoNammAM sthApyo. tyAM sau temane 'moTAbhAI' kahI bolAvatA, eTale A saMta pU. moTA' jevA TUMkA nAmathI jANItA banyA. ATalI badhI pravRttio pote ekalA hAthe calAvI, saMtone sAmAjika sevAnuM uttama udAharaNa pUruM pADyuM. naDiyAdamAM sauthI moTuM maMdira saMtarAmanuM che, jenA AdyasthApaka ane prathama gAdIpati hatA pU. saMtarAma mahArAja. UThatAMbesatAM, haratAMpharatAM, zvAsocchvAse mAtra 'rAma' uccAratA hovAthI emane 'saMtarAma' nAma maLyuM! navasArInA bhakta lakSmaNadAsa ane naDiyAda pAsenA eka kheDUta pUjAbhAIe A saMtane oLakhIne potAnA khetaramAM vasavA prArthanA karI. paMcoteriyA vaDa' nAme oLakhAtI A jagAmAM vaselA saMtanuM e prAcIna sthAnaka Aje 'saMtarAma gAdI' (samAdhisthaLa) nAme dhanya dharA AjanuM prasiddha tIrthasthAna banyuM che. emanA pachI lakSmaNadAsajIne A saMtanA satsaMgano lAbha maLyo, kavitA phUTI ane brahmavidyA maLI. mahArAjanA camatkAro ane jJAna vistaravAM lAgyAM. bhaktone temanAmAM dattAtrayanAM darzana thavAM lAgyAM. naDiyAdanagara madhye khUba vizALa phalakamAM phelAyeluM 'saMtarAma maMdira' AjanA carotaranuM mukhya tIrtha banyuM che. A maMdiranA parisaramAM annakSetra, kathAkIrtana sAthe samAjaupayogI vividha pravRttio cAlI rahI che. mananI mAnatA pUrI thayAnI zraddhA sAthe virATa bhaktasamudAya ane te badhA mATe dAnano pravAha nizadina aviratapaNe vahI rahyo che. A saMsthAnI zAkhAo . AsapAsanAM gAmomAM vistaratAM, karamasada, umareTha jevAM sthaLe saMtarAma maMdira ane gAdI sthapAI che. maMdiranuM TrasTa custapaNe 'ajAcakavrata ane aparigrahavrata' Aje paNa pALatuM rahyuM che. mukhya saMtarAmamaMdira, naDiyAdanA gAdIpati pU. nArAyaNadAsa svAmIno dehotsarga thatAM, temanA sthAne karamasada saMtarAma maMdiranA gAdIpati rahelA pU. svAmI rAmadAsajI mahArAja niDayAda AvIne birAjyA che. raktadAna kempa ane rAhatakAryo dvArA A saMsthA mAnavasamAjanI sAcI ane sArI sevA satata karatI rahI che; A saMsthAnA bhaktono paraspara vaMdanAmaMtra che : 'jaya mahArAja!' kathA dvArA dharmapravartana karanArA saMtomAM pU. DoMgare mahArAjanuM nAma ghaNuM jUnuM ane jANItuM gaNAya. temanA dAdA gaNezajI karNATakamAM vasatA hatA. e gaNezajInA putra kezavadAsajInA putraratna rUpe rAmacaMdra DoMgareno janma karNATakamAM tA. 15-2-1926nA roja thayelo. varSo pahelAM A vipraparivAra vatana choDIne vaDodarA AvI vasyo. rAjavI parivAre temane rAjyAzraya Apyo hato, paraMtu eka yajJavidhimAM DoMgare-kuTuMbe karelA virodhathI rAjyAzraya chInavAI gayo. svamAnI vipra svecchAe garIbI svIkArIne AjIvikA mATe yajamAnavRtti zarU karI. pitA ane pitAmahanI dhArmikatA ane ucca saMskAravArasAne pacAvI moTI uMmare rAmacaMdrajI eka samartha kathAkAra thayA. jo ke ema banavAnI taiyArI rUpe kaThora parizrama ane tapazrvayA paNa karI hatI. dAdAjInI icchA mAthe caDhAvIne ATha varSanI uMmare pote paMDharapuranI pAThazALAmAM gayA. temanI tejasvitA pramANanAra guru maLatAM temanuM bhAgya camakyuM. guru pAse satata sAta varSa rahIne purANo tathA veda-vedAMtono UMDo abhyAsa karyo. paMDharapuranA adhyayana daramyAna temanA jIvanamAM jJAna, bhakti ane vairAgyano triveNI saMgama racAyo. pariNAme Page #645 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 emanI vANI evI prabhAvazALI nIvaDI ke zrotAo maMtramugdha banIne sAMbhaLatAM ja rahe. paMDharapurano abhyAsa pUro karI vadhu abhyAsa mATe rAmacaMdrajI kAzI pahoMcyA. paMDharapura ane kAzImAM vidyAbhyAsa paripUrNa karIne temaNe kathA kahevAnuM zarU karyuM. temanI prathama bhAgavata saptAhanI kathA pUnAmAM thaI. kathAkAra maTI jANe bhAgavatanA vAstavika draSTA ane vaktA banI gayA! temaNe karelI A kathA evI to vaMta banI ke zrotAone thayuM, kathAmAM jANe khuda bhagavAnanI ja vANI UtarI che! pariNAme e kathA madhura ane preraka banI rahI. pUnAnI kathA pUrI karIne pachI vaDodarA AvIne vasyA hatA. janma karNATakamAM ane adhyayana paMDharapuramAM thavAne kAraNe gujarAtI bhASA bolavAmAM paDatI muzkelI temaNe pU, narahire mahArAjanA sAnnidhyamAM dUra karI lIdhI. e pachI gujarAtamAM prathama saptAhakathA 1954mAM temaNe saurASTramAM jaIne karI. apavAdarUpe A prathama kathAnI Avaka potAnA kuTuMbanI AjIvikA mATe lIdhI. e pachInI jIvananI tamAma kathAonI Avaka samAjanAM upayogI kAryomAM ApI devAno temaNe karelo saMkalpa jIvananA aMta sudhI nirapavAdarUpe paripUrNa karyo hato. tyAgabhAvanAnA A saMkalpanA pariNAme hajAro maMdiro hospiTalonAM nirmANa ane jirNoddhAramAM temaNe ApeluM dAna gujarAtanA itihAsamAM ajoDa gaNAya tevuM che. Izvaradatta pratibhAnA kAraNe zrotAone maMtramugdha karatI emanI zailImAM vidvatA ane bhASAprabhAvano adbhuta saMgama racAto hato. bhAgavatanI jema rAmAyaNanI kathAmAM paNa teo zrotAone rasataraboLa karI detA hatA. AchA kaTAkSa, arthasabhara TUMkA dRSTAMta ane zrotAomAM dharmanuM bhAthuM bharI ApavAno irAdo temanI kathAnA mukhya hetu hatA. gAMdhIjInI jema ja DoMgarejIe paNa namUnArUpa sAdagI svIkArI hatI. eka mAtra dhotiyuM paheratA ane ziyALAmAM eka vadhAre dhotiyAthI uparanuM zarIra DhAMkatA. AvI sAdagI, gauravarNa ane haMmezAM nimisita nayanathI vinamratAnI mUrti samA paurANika RSimahAtmA jevA zobhatA hatA. jJAna-vairAgya ane bhaktinA triveNI saMgamanI jIvaMta mUrtisamA A kathAkAra vize zrI ramaNalAla sonIe yogya ja lakhyuM che ke, "pU. DoMgarejI sAmAnya vaktA nahIM, arthagarbha vyAkhyAtA che. temanI vANI UMDA aMtaramAMthI Ave che. teo kevaLa kathAkAra ke bhASyakAra nahIM paNa vyAsa che. emanI kathAmAM samagra vAtAvaraNa jJAnavairAgyathI puSTa evI bhakti-bhAvanAthI 35 tarabatara banI jAya che'', emanI kathA ApaNane ciraMtanavArasAnuM bhAna karAve che. teo sUcave che ke bhUtakALa sAtheno saMbaMdha choDI koI mahAna banI zakatuM nathI. e saMbaMdha joDIne ja mahAna banI zakAya che. ghoDAM varSa pahelAM ja emanuM devasAna thatAM gujarAte sAkSAt vyAsa samA kathAkAra gumAvyA. kuMbhAra kuTuMbamAM janmI-UcharIne paNa saMta kabIranI jema eka uttama saMta banelA saMta gopAladAsa carotara paMdhamAM prakhyAta thaI gayA che. vi.saM. 1924mAM borasada (ji. ANaMda)mAM pitA goviMdabhAI ane mAtA nAthIbAInI kUkhe temano janma thayo hato. kuTuMbanA vArasAmAM kuMbhArano dhaMdho ane sAdhusaMtonI sevAe be amUlya cIjo maLI hatI, tethI cAra dhoraNa sudhI bhaNI eka tarapha bApIkA vyavasAyamAM madadagAra thavA joDAyA ane sAthe sAthe bALapaNAthI ja gharamAM AvatA sAdhusaMtonI sevAmAM jotarAvA lAgyA. satsaMgano prabhAva prabaLa banatAM yuvAnavaye vyavasAya choDIne vairAgya tarapha DhaLyA. vedAMtanA abhyAsanI ruci vadhatAM vicArasAgara, ane paMcadazI' jevA graMthono gahana abhyAsa karyo. borasadamAM gaupAladAsanA samakAlIna saMta bhikSu akhaMDAnaMda paNa thaI gayA hatA. e beu saMtone bhAdaraNanA vedAMtAcArya jAnakIdAsa nAmanA sanyAsIe jJAna-mArgadarzana ApIne poTyA hatA. nAnI vaye gopAlane paraNAvI saMsAramAM vALavAno prayatna thayo. eka putrIno janma paNa dhaMdho, paraMtu samaya jatAM mAtAputrInuM avasAna thatAM emanA jIvanamAM narasiMha mahetA jevI saMsAramukti maLI gaI. e pachI gharasaMsAra choDI be joDa kapaDAM laI yAtrAe nIkaLI paDyA. daramyAna haradvAramAM temaNe 'vAziSTya' ane brahmasUtra'no abhyAsa karI paripakvatA keLavI. yAtrAthI parata AvatAM emanA bhaktoe eka bhajanamaMDaLI racI ane AsapAsanAM gAmomAM bhajanabhakti zarU karyAM. borasadanI AsapAsanAM khaMbhAta, niDayAda, peTalAda jevAM anya gAma-nagaromAM paNa bhajanamaMDaLI racAvA lAgI, jeno cepa bharUca, rAjapIpaLA ane umallA gAma sudhI phelAyo. Ama gopAladAsano bhajana, satsaMga ane kIrtana-pravacanano prabhAva jhaDapathI vistaravA lAgyo. "Ajanma sukhamaya jIvana pasAra karIne paraloka sudhAravo' e sUtra emanAM pravacanono mukhya sUra banI rahelo. vedAMtanA gUDha marmane prajA samakSa sAdI saraLa bhASAmAM mukavAnuM temanuM kArya vadhu preraka ane prazaMsanIya banyuM hatuM. Page #646 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 939 saMta gopAladAsa uttarAvasthAmAM borasada choDIne naDiyAda AvyA. tyAM kaMsArA bajAra (mAMgalakoTa)mAM saMvata 1799mAM satsaMga maMDaLI sthApI ane saM. 1921mAM zrI vedAMtabhavana nAmanI yAdagAra saMsthAnI sthApanA karI hatI. temAM varSabhara savArasAMja saMto dvArA satsaMga pravacanano prajAne lAbha maLato thayo. ema kahevAya che ke e samayamAM eka prasaMge zrI saradAra paTela ane kasturabA jevA mahAnubhAvoe paNa A saMtanA satsaMgano lAbha lIdho hato. kasturabAe gopAladAsane khAdI ApI hatI, jeno svIkAra karIne A saMte potAnA saMtone paNa khAdI apanAvavAnI bhalAmaNa karI hatI. sittera varSanI vaye dehAvasAna thatAM svAmI AtmAnaMdajIe caMdanakASThathI temano agnisaMskAra karelo. temanI yAdamAM baMdhAyelo cotaro Aje paNa carotara prajApati samAjanA agraNI saMta gopAladAsajInI yAda tAjI karAve che. Adhunika saMto H--20mI sadInA uttarArdhamAM ane 21mI sadInA AraMbhamAM je saMtono gujarAtamAM prabhAva prasaryo hato ane haju prasarI rahyo che tevA saMtomAM dAdA bhagavAna, pAMDuraMga zAstrI, svAmI saccidAnaMda, kRSNAnaMda, morAribApu jevA agraNI saMtonI sAthe emanA samakAlIna keTalAka saMtamahAtmAono samAveza thAya che. emAMnA thoDAka vize sthaLasaMkocanA kAraNe saMkSepamAM joIzuM. (1) akramamArganA upAsaka : saMta dAdA bhagavAna jemane potAne ja ekAeka-akrama mArge brahmajJAna lAdhyuM hatuM e saMte potAnA anuyAyIone akramajJAna pratye vALyA hatA. ANaMda jillAnA dakSiNe borasada tAlukAnA bhAdaraNa gAme 1908mAM temano janma thayo hato. mULa saMsArI nAma hatuMaMbAlAla mULajIbhAI paTela. zarUAtanuM jIvana pUrNa saMsArI hovAthI bhaNIgaNIne dhaMdhAmAM lAgyA hatA. konTrAkTaranA kAme ekavAra pravAse javuM thayuM. surata relve sTezananA traNa naMbaranA pleTaphorma upara AvatI gADInI rAha jotAM beThA hatA. vAtAvaraNa cAre taraphanA karkaza kolAhalathI bharapUra hatuM. dhyAna ke samAdhinI kalpanA paNa azakya hatI. evA sthaLe ghoMghATabharyA vAtAvaraNamAM temane ekAeka sahajajJAna thayuM. jIva-jagata, mana-saMsAra-bhagavAna vizenA praznomAM gUMcavAyelA aMbAlAlanA tamAma prazno ekasAthe UkalI gayA, sAthe brahmAMDarahasya ane dhanya dharA AtmasvarUpanuM paNa bhAna thayuM. sTezananA pUrA kolAhala ane medanImAM paNa temane ananya zAMtino ahesAsa thayo ane UMDI samAdhimAM UtarI gayA. A sAkSAtkAra pachI aMbAlAla paTela maTIne e vyakti 'dAdA bhagavAna' nAmanI parama vibhUti banI gayA. A aMgenI spaSTatA karatAM kahe che ke "huM pote dAdA bhagavAna nathI, mahIM pragaTa thayA che te dAdA bhagavAna che, tamArAmAM paNa e ja dAdA bhagavAna che." temanI samajaNa mujaba mokSano eka mArga kramika mArga che. saMsAra calAvatAM je karma baMdhAya che te kramika mArga gaNAya ane bIjo che akramamArga. saMsAra calAvatAM paNa karma na baMdhAya te akramamArga kahevAya! kramika mArgamAM sAdhake sAdhanAvikAsanAM kramika pagathiyAM caDavAM paDe che. akramamArga Liftno mArga che. A mArgamAM sAdhakane ahaMkAra ane mamatA choDAvI tene 'zuddhAtmA' grahaNa karAvIe chIe. e pachI teNe kazAno tyAga karavAno nathI ke kazuM choDavAnuM nathI ke grahaNa karavAnuM nathI. kRSNe thoDA samaya mATe arjunane divyacakSu ApyAM hatAM, ame tamane kAyamI divyadRSTi ApIe chIe. mAtra miniTomAM ja brahmabodha ke sAkSAtkAra karAvIe chIe. A zaktipAtanI vAta nathI. e bhrama dUra karatAM teo kahe che, "akramamArgamAM zaktipAtanuM sthAna nathI. zakti ame nAkhatA nathI, zakti to tamArAmAM hoya ja che. mAtra pragaTelo dIvo aDatAM ja tamAruM koDiyuM paNa saLagatuM thAya che.'' saMsArI vepArIveza sAthe saMsAramAM jaLakamaLavat rahetA A mahAnubhAve eka zreSTha sAdhusaMtanI madhura nirmaLa vANImAM sahaja sUtrAtmaka rIte Apela upadeza vartamAnanAM saMsArIone dainika jIvanamAM khUba upayogI bane tevo che. bhagavAM vastro dhAraNa karyA vinA ke saMsAra choDyA vinA sahajajJAna mATe akrama mArganA ArAdhaka banelA dAdAne joIne thAya ke A vibhUti saMtasAdhuonI paraMparA anusAra na hatI. temanA ciMtanane pragaTa karatA ghaNA graMtho racAyA che. te uparAMta 'akramavijJAna' nAmanA sAmayika dvArA vahetA vicAro paNa temanA anuyAyIone akramajJAna pUruM pADe che. sUtrAtmaka upadezavidhAnone 'AptasUtra' kahevAya che ane temanA paMthe dIkSita thanArane 'Aptaputra' kahevAmAM Ave che. 1988nA jAnyuArImAM dehAvasAna pAmelA A saMtanAM kAmareja (ji. surata) ane bhAdaraNamAM 'trimaMdira' nAme smRtimaMdira baMdhAyAM che. temanI pravRttionuM saMcAlana emanA anugAmI DaoN. nIrubahena amIna saMbhaLatAM hatAM, teonuM paNa tAjetaramAM ja avasAna thayuM che. Page #647 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 630 (2) "svAdhyAya pravRttinA praNetA : gujarAtanAM gAmaDegAmaDe 'svAdhyAya parivAranA bhakto pU. AThavalejI dvArA gItAjJAnano pracAra thAya che. pracAra mATe janArA svAdhyAyIo yajamAnane muzkelI na paDe te mATe potAnuM khAvAnuM gItAnA jJAnane gAmaDegAmaDe pahoMcADavAno stutya (nAsto/bhojana) potAnA kharce ja sAthe letA jAya che. gAmaDe parizrama uThAvanAra zrI pAMDuraMga AThavalejI temanA jaI mAtra prakAza, pANI ane pAtharaNAMnI ja vyavasthA mAMge che. anuyAyIomAM "dAdA'nA vahAlasoyA nAmathI oLakhAtA hatA. gujarAta-mahArASTranI jema anya rAjyomAM paNa A pravRtti temano janma 1920mAM pitA vaijanAtha ane mAtA pArvatIbAInI utsAhapUrvaka cAle che. amadAvAdamAM paNa astitva dharAve che. kUkhe thayo hato. mAtA roja temane rAmAyaNa saMbhaLAvatAM, vaDIlo zAstrIjIe ghaNA uttama graMtho racyA che. bhIla, mAchImAra ane paNa saMtasaMskRtinA pUjako hatA. temaNe A bALakane khoTA samAjanA anya upekSita ane nirakSara jAtiomAM temaNe karelo vahemothI dUra rAkhyo hato. temanA dAdA lakSmaNazAstrI narasiMha gItApracAra ane saMskRticiMtana emanuM sarvottama ane mahetAnI jema harijanavAsamAM jaIne rAmadAsanA "manAMce zloka avismaraNIya kArya che. temanI pravRttione "zrI gaNeza kRtajJatA zIkhavatA hatA. zaizavathI bhaNavAmAM pAMDuraMga ramata sAthe karavAmAM evorDathI zrI manohara joSInA haste sanmAnavAmAM AvI che. paNa agresara ane kuzaLa hatA. abhyAsa bAda vAcananA zokhanA tA. 25-10-2003nA roja temano jIvanadIpa bujhAyA pachI kAraNe muMbaInI eziyATika sosAyaTInI lAibrerImAMthI lAvIne A saMsthA temanI sthAvara milkatanA vivAdamAM sapaDAI e eka pazcimI tattvajJAnanAM pustako vAMcatA. karuNa ghaTanA che. pAMDuraMganA pitAzrIe vatanamAM mAtAnA nAma para (3) jAgRta yogI : sarasvatI saMskRta pAThazALAsthApavA sAthe muMbaI mAdhavabAga khAte 1926mAM "zrImad bhAgavata gItA pAThazALA' zarU karI. saMta mahAtmA yogezvarajI temAM te vidyArthI-ziSya tarIke joDAyelA. teo pitA sAthe tyAM vi.saM. 1921nA zrAvaNa suda bArasanA somavAre nitya jatA ane gItA vize pitAjInAM pravacano sAMbhaLatA. paraMtu janmelA A saMtanAM mAtAnuM nAma rUkhIlA ane pitAnuM nAma 1942mAM pitAno kaMTha kAma karato aTakI gayo tethI emanuM kAma maNilAla. mAtapitAnuM zikSaNa alpa hatuM, paraMtu jIvana pAMDuraMge upADI lIdhuM. pAThazALA kholavI, sAphasUphI karavI, AdhyAtmika saMskArothI samRddha hatuM. zArIrika svasthatA ane pravacana karavuM, aMte badhuM ThekANe mUkIne te pAThazALA barAbara baMdha saMskArasiMcanathI Arthika achatamAM paNa saMtoSI rahI Izvara para karavI-e tamAma kriyA emaNe ekalA hAthe karavA mAMDI, sAthe zraddhA rAkhIne bALakone jIvana jIvatAM zIkhavADyuM hatuM. kheDUta pravacanono vega paNa vadhato gayo. 1951mAM pAThazALAnuM TrasTa parivAramAM thayelA A ucherathI teo svabhAve prakRtipremI ane racavA vicAra thayo tyAre pitAne pAMDuraMge kahyuM : "bhagavAnanA svAvalaMbI banyA hatA. dhana rAzimAM janmelA hovAthI bharosAne badale TrasTanA bharose cAlavAnuM." dAdAnA mate bhakti bALapaNamAM temanuM nAma bhAIlAlabhAI rakhAyuM hatuM. nityakramarUpe eTale mAtra mUrtipUjA-phUlahAra ke AratI-prasAda ja nahIM, paNa saMdhyA, rudrI, zivamahimna stotrano pATha Adi brAhmaNakuTuMbanI cittazuddhi sAthe ekAgratA ja sAcI bhakti che. vrata, tapa, paraMparAgata rIto bALapaNathI ja temaNe apanAvyI hatI. upavAsa e to mAtra daMbhI ane ADaMbara che. enA badale dareka navamA varSe pitA ane sattaramA varSe mAtA gumAvatAM gAmaDe saMniSTha mANaso dvArA dharma, saMskRtino zakya teTalo pracAra mAtapitAno viyoga jIvananI dizA badalavAmAM nimitta banyo. karavo e vadhu uttama che. A vicAromAM "svAdhyAya pravRtti'nuM bIja muMbaImAM mAmAne tyAM rahevA javuM paDyuM. ahIM temano aTakelo raheluM joI zakAya che. eka dAnavIre eka lAkhanuM dAna ApatAM vidyAbhyAsa AgaLa vadhyo. leDI northa koTa hindu AzramamAM thANAmAM tattvajJAna vidhApITha sthApI, jemAM pUrvapazcimanA tattva- rahIne bhaNyA hovAthI svAzraya, vyAyAma ane vAcananI sArI jJAnano tulanAtmaka abhyAsa karavAmAM Ave che. 1955mAM A Tevo keLavAI, je jIvanaghaDataramAM sIdhI sahAyaka banI. cothA vidyApIThanuM udghATana bhAratanA uttama tattvajJAnI DaoN. dhoraNamAM gItAno abhyAsa karavAnI taka maLI tyArathI rAdhAkRSNananA hAthe thayuM hatuM. pratimAsa ahIMthI "tattvajJAna" gItAvAcanano niyama karI lIdho. mahApuruSonAM caritronA mAsikanuM niyamita prakAzana thatuM rahe che. vAcanamAMthI temanA jevA mahAna banavAnI preraNA thaI. navuM Jain Education Intemational Page #648 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 dhanya dharA lakhavAnuM mana thayuM. mitroe zarU karelA hastalikhita sAmayikamAM 12-13 varSanI vayamAM ja lekhanakAryano AraMbha karyo. ekavAra svapnamAM temane sAMbhaLavA maLyuM : "te mahApuruSa thaze ane ema thavA mATe ja temano janma thayo che." bIjA svapnamAM temane vidyAnI devI sarasvatInAM darzana thavAM sAthe jANa thaI ke pote agAu janmI gayelA rAmakRSNa paramahaMsano ja punarjanma pAmyA che. svapnanI A vAta e pachI ghaNA saMtoe emanAmAM ApabaLe siddha thayAnuM jaNAveluM. A badhuM temanAM tapa, dhyAna ane AdhyAtmika vikAsanA ApabaLe ja siddha thaI zakyuM hatuM. vadhu abhyAsa mATe vilsana kolejamAM joDAyA te sAthe Atmonnati mATenI pravRttio paNa samAMtare calAvatA rahyA. AtmonnatinI sAdhanA ane sAhityika vAcanalekhana-e be mukhya pravRttio hatI. ekAMtamAM temaNe azarIrI avasthAno anubhava pAmavA mAMDyo ane saptAhamAM eka divasa mauna pALavA mAMDyuM. AvI sAdhanA zikSaNamAM avarodhaka banI eTale muMbaImAM nApAsa thaI vaDodarA AvyA ane ahIM paNa niSphaLa jatAM himAlayanI yAtrAmAM UpaDI gayA. borasadanA saMta akhaMDAnaMdano yAtrAmAM saMparka thayo, jeNe A yAtrAmAM parokSa rIte amUlya sahAya karI. A yAtrAmAM alaukika anubhava thayo : aMtaranI pragADha zAMtimAM aMdarathI avAja saMbhaLAyo-tame nitya siddha cho, nitya buddha cho.".......buddhanAM darzanathI manamAM akhaMDa-anaMta zAMtino anubhava thayo. yAtrA pUrI thatAM pharI saMsArIjIvanamAM pravRtta thayA. saMtajIvanamAM joDAyA pahelAM traNeka sthaLe temaNe kAma karyuM hatuM. bhAdaraNa gAmanI kanyAzALAmAM zikSaka banelA, te pachI vaDodarA lohANA borDigamAM gRhapati thayA ane chelle traSikezanI eka dharmazALAmAM saMcAlaka banyA hatA. yogya umare svajanoe lagnanI vAta kADhatAM ja pote AjIvana apariNita rahevAno saMkalpa vyakta karI tene chevaTa sudhI vaLagI rahyA hatA. magarasvAmI' nAme oLakhAtA eka saMte zAMtAzrama nAmanA sthaLe bhAIlAlabhAIne navarAtrimAM maMtradIkSA ApI, jenAthI temanI aMtarasAdhanA vegIlI banI. rAma, kRSNa ane zaMkara jevA IzvaranAM vividharUpanAM darzana thayAM. saMta rAmakRSNanAM paNa darzana thayAM ane uttarakAzInA nivAsa daramyAna ramaNa maharSi tathA saMta jJAnezvaranAM paNa darzana thayAM hatAM. himAlayamAM ane anyatra vasatA mahAtmAo-saMtonAM darzanazravaNano lAbha maLyo te vadhArAmAM. uttarakAzIthI jamanotrI jatAM dharmazALAnA rAtrivAsa daramyAna temane potAnA pUrvajanmanuM jJAna thayuM hatuM, jene badrInAtha yAtrAmAM mahAtmA kulAnaMde samarthana ApyuM hatuM. dakSiNezvara maMdira ane rAmakRSNanA bhaktonA samAgamamAM temane pUrvajanmanI vigatonuM satya spaSTa thayuM. 1946mAM devaprayAgamAM dhyAna daramyAna eka ajJAta mahApuruSe emane divyasamAdhino anubhava karAvyo hato. mAtA AnaMdamayIno meLApa A adhyAtmayAtrAne vegavAna banAvavAmAM sahAyaka thayo. 1954mAM eka saMte emanA zarIramAM pravezI udghoSaNA karI : "huM sAMIbAbA chuM". AvI satata adhyAtmasAdhanAmAM vikasatA rahelA A saMte paramArtha ane lokakalyANanI sevApravRttio paNa karI hatI. potAnA anubhavo ane vAcanajJAnano navA adhyAtmayAtrIone lAbha maLe e hetuthI temaNe be uttama graMtho ApyA : "gAMdhI gaurava" ane "bhagavAna ramaNa maharSi-jIvana tathA kArya." graMtha uparAMta anya sAmayikomAM paNa temanA lekho pragaTa thatA rahyA. vividha sthaLe dhyAna zibiro ane samAjasevAnI pravRttio paNa karatA rahyA hatA. aMbAjImAM dAMtAroDa paranuM "sarvamaMgala ceriTebala TrasTa' emanuM cirasmAraka che. I.sa. 1984nA mArcamAM A saMtano dehavilaya thayo hato. (4) jaina muniomAM amara saMta pU. muni amarendrajI mahArAja jaina muniomAM je nAma jJAnasAdhanAno paryAya banI gayuM che ane je adhyAtma paraMparAnA pratIka banyA che evA A saMtano janma saM. 1981mAM kacchanA bhUjapura gAme thayo hato. vIsA osavALa jJAtinA pitA meNasIbhAI ane mAtA bhANIbAInI chAyAmAM UcharatuM A bALaka zaizavathI ja ekAMtapriya, zaramALa, sAttvika ane aMtarAbhimukha prakRti dharAvatuM hatuM, chatAM bhaNavAmAM e tejasvI hatuM. I.sa. 1942mAM vijJAna sAthe muMbaImAM meTrikanI parIkSA prathama vargamAM vizeSa yogyatA sAthe pAsa karIne DaoNkTara banavAnI icchAthI muMbaInI vilsana kolejamAM joDAyA, paraMtu deDakAMnI cIraphADa karavAnuM kAma sAme AvatAM ja mana udAsa banyuM. te arasAmAM bIjA vizvayuddhanAM edhANa vartAyAM ane muMbaI para bombavarSA thaze evI aphavAthI nagara khAlI thavA lAgyuM. temanuM kuTuMba paNa muMbaI choDI vatana tarapha cAlI nIkaLyuM. ekAda varSa aMgrejI zALAmAM zikSaka rahIne pAchA muMbaI pahoMcyA. thoDo samaya dhaMdho karI mATuMgAnI poddAra kolejamAM joDAyA. ahIM pALI paddhati amalamAM hovAthI bapore kolejano abhyAsa karI sAMje vepArano hisAbakitAba karatA ane moDethI AdhyAtmika rUcine Jain Education Intemational Education Intermational Page #649 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 39 poSaka vAcana tathA satsaMga karatA rahetA. AdhyAtmika vikAsamAM (5) uttama vidvAna ane saMpUrNa saMta saMsArIjIvana vidanarUpa nA bane te hetuthI kuMvArA rahevAno saMkalpa pU. svAmI kRSNAnaMdajI karyo, chatAM muMbaInI kolejamAM nokarI maLyAnA eka varSamAM kuTuMbanA AgrahathI lagna karavuM paDyuM. saMsArIonI jema saMtasamAjamAM paNa samAna nAmo jovAM - sadbhAgye patnI samaju ane sahadharmacAriNI hovAthI tene maLe che. A nAmadhArI bIjA eka saMta vaDodarA pAse vizvajyoti Azrama, vizvAmitrImAM paNa rahetA hatA. atre yAMtrika kuTuMbajIvananI niSphaLatA samajAvI zakyA. suzIla, samaja ane dharmaparAyaNa patnIe emanI vAta svIkArIne sAtha jemanI vAta karIe chIe te saMta ANaMda jillAnA borasada Apyo. lagnabAda vImA kaMpanImAM nokarI laI betraNa varSa pasAra tAlukAnA bhAdaraNa gAme rahetA hatA. hindanI uttare AvelA paDozI brahmadezanA memyo zaheramAM sana 1920nA ogaSTanI karI levAnuM vicAryuM. eka dAyakA bAda chevaTe saMvata 2007mAM tapasvI munirAja pU. trilocanadAsajI mahArAjanA varad haste 26mI tArIkhe temano janma thayo hato. mULa temano parivAra khAnadezamAM sirALA gAme teNe dIkSA grahaNa karI. e pachI pU. bhAratanA mahArASTrIya zahera nAgapurano hato. pitA zrImaMta AcArya mahArAja zrI vijaya premasUrizvarajI mahArAjanA ziSya vepArI ane mAtA suzikSita sannArI hatAM. samRddha ane pAzcAtya ratna panyAsazrI bhAnuvijaya gaNivaranA ziSya tarIke jAhera thayA. pArivArika vAtAvaraNamAM uchera pAmIne barmA yunivarsiTImAMthI aMgrejI mAdhyamamAM prathama varganA snAtaka thayA. aMgrejI sAhitya tatkALe AMtarika sAdhanAnI temanI mathAmaNa vadhu tIvra ane itihAsa sAthe golDa meDala meLavIne snAtaka thayA bAda banI. bALapaNathI navakAramaMtramAM je akhUTa AsthA baMdhAI hatI te AgaLa ema.e.mAM joDAyA, paraMtu bIjA vizvayuddhane kAraNe satata daDha thatI rahI. navakAramaMtranA jApa sAthe dharmazAstranA parizIlanane kAraNe sAdhanApaMthanA avarodho dUra thatA gayA. A barmA choDatAM abhyAsa adhUro rahyo, je kadI pUro nA thayo. tIvra manomaMthana sAthe cAlatI AA prArthanA ane pratikramaNanA temanA parivAramAM cha baheno vacce khoTanA A bhAIno paripAka rUpo chevaTe saMvata 2017-18nA arasAmAM uchera pUrA lADakoDamAM chatAM pAzcAtya zistanA saMskAro sAthe thayo rAjasthAnanA luNAvAmAM jJAnavRddha upAdhyAya zrI dharmavijayajI hato. temanA mAmAe sanyAsa lIdho hato, je emanA parivAramAM mahArAjanA sAnidhyamAM temane samyajJAna prApta thayuM. A jJAna ja rahetA hatA. sanyAsI mAmAne maLavA AvatA sAdhusaMtono TapakAvI levAnI icchA amalI banatAM "AtmajJAna ane anAyAsa satsaMga A bALakane maLavA lAgyo. vayavRddhi sAthe sAdhanApatha' nAmano emano uttama graMtha racAyo. bhagavAna mahAvIre satsaMganA saMskAro daDha thatAM emanuM mana saMsAramAMthI UThavA prabodhelI dhyAnasAdhanAnuM jIvaMtarUpa munizrIne bhagavAna ramaNa lAgyuM. vadhArAmAM eka saMte emanA mAtApitAne bhaviSyavANI maharSimAM jovA maLyuM hatuM. tethI A graMthamAM teono phoTo mUkIne saMbhaLAvI : "ApanA parivAramAM be vyakti saMnyAsa grahaNa graMtha teone arpaNa karyo. graMtharacanA bAda eka dAyako vipazya karaze." agAu mAmA sanyAsI thaI cUkyA hatA, eTale have sAdhanAmAM teo lIna rahyA. paraMparAgata sAMpradAyika gatividhi pachI to ApaNo ja vAro. Ama vicArI nAnapaNathI ja ane sthULa kriyAkAMDathI aLagA rahevA chatAM zramaNadharmanA sanyastanI taiyArI karI lIdhI. bIjA vizvayuddha pachI parivAra Adarzo-maryAdAo sAthe munijIvananI mahattAo maryAdAonuM brahmadeza choDI nAgapuramAM AvIne vasyo. e samayamAM potAnA temaNe chevaTa sudhI custapaNe pAlana karyuM. jIvananA aMtima be bhAge AvelI rUA. eka lAkhanI saMpatti potAnI joDiyAbahenane dAyakA muni zrI ekalA ja vicaryA. pAMca-cha varSanI bimArI pachI ApI, gRhatyAga karI dIkSA levA cAlI nIkaLyA. eka saMte valasADamAM sthira thayA. saM. 2048mAM zAMtiniketana tIthala khAte emane keTalAka saMkalpa sAthe dIkSA ApI, e saMkalpa emaNe aMta samAdhipUrvaka dehapiMjara choDyuM. emanA lakhAyelAM graMtho sudhI daDhapaNe pALyA. sanyasta svIkArI temaNe parivajyA zarU lakhANonA hindI-aMgrejImAM anuvAdo thayA che. munizrI karI. samagra dezamAM pagapALA khUba paribhramaNa karyuM. kyAreka koI bhuvanacaMdrajI tathA baMdhutripuTInA eka pU. municaMdrajI "AnaMda jevA sthaLe cAturmAsa nimitte rokAtA paNa kharA! AvA eka cAturmAsa saMtoe emanAM A pustakonI yogya prazaMsA karI che. nimitte teo bhAdaraNa pahoMcyA. (prA. malakacaMda ratilAla zAha (kAmadAra) amadAvAdanI eka saMsArIe potAnA yuvAna putranA akALa avasAnanI vistRta noMdhamAMthI TUMkAvIne). Jain Education Intemational Page #650 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40. smRtimAM bhAdaraNa gAmanA relve sTezana pAse sAdhusaMtonA utArAnA zubha hetuthI cha oraDIono eka nAno Azrama baMdhAvyo hato. putranI yAdamAM te Azramane "zAnti Azrama" nAma ApyuM. gAmamAM AvatA sAdhusaMto mATe renabaserA jevA A AzramamAM je saMta Ave te gAmamAMthI bhikSA laI AvIne jamI le. eka be rAta rokAIne AgaLanA gAme cAlatA thAya. koI saMta cAturmAsa paNa gALe. kRSNAnaMda Avo cAturmAsa gALavA atre AvI caDhyA. gAmanA keTalAka dharmapremI satsaMgI vaDIlo sAMje AzramamAM Ave ane ahIM rokAtA sAdhuono satsaMga karI jJAna meLave. AvA dainika kramamAM thoDA zikSita vaDIlo svAmI kRSNAnaMdanA satsaMgamAM joDAyA. teone A saMtanI vidvatA ane saraLatA prabhAvita karI gaI. vadhu jJAnasaMpAdana ane satsaMganI lAlace teoe A saMtane pAMca cAturmAsa ahIM AvavAno Agraha karyo. e pAMcano saMkalpa pUro thatAM thatAM saMta ane satsaMgIo paraspara eTalA otaprota thaI gayA ke pachI kRSNAnaMdajI atre kAyama ja rokAI gayA. gujarAtI AvaDatuM na hovAthI teo aMgrejI ane hindImAM vAtacIta karatA. pachI to sAruM gujarAtI paNa zIkhI gayA. satsaMga vakhate paribhramaNanA potAnA anubhavo teo varNavatA. sAdhujIvananI vAto sAthe saMsAranA praznonI paNa carcA thatI rahetI. AvA romAMcaka anubhavo potAnI jema anya saMsArIo sudhI pahoMce te zubha hetuthI teoe saMtazrI pAse darakhAsta mUkI ke temanA AvA upayogI anubhavo pustaka rUpe pragaTa kare. e mATe nANAMnI madada karavAnI paNa taiyArI darzAvI. gujarAtImAM anuvAda karI ApavAnI sagavaDa paNa UbhI karI. ati Agrahane vaza thaI A saMte anubhavonAM pustako lakhavAnuM svIkAryuM. zALAkolejanA zikSaNathI ja sAruM ane jhaDapI TAipakAma zIkhyA hovAthI potAnI pAse nitya patravyavahAra mATe TAiparAiTara paNa rAkhatA hatA. aMgrejI bhASAnuM to prabhutva hatuM ja. eTale sIdho TAipamAM ja lekha taiyAra karatA. aMgrejInA tajajJo pAse bhASAzuddhi paNa karAvI letA. aMgrejInA chApakAmanAM prapha pote jAte jotA, chelluM mazInapUpha' paNa AgrahathI joI letA. aMgrejI pustaka pragaTa thayA bAda jANItA vidvAno pAse tenuM bhASAMtara taiyAra karAvavAmAM AvatuM. e bhASAMtaramAM paNa gujarAtI bhASAnI zuddhi ane sAhityika opa ApavAnA hetuthI jANItA lekhaka zrI priyakAnta parIkha ane A lakhanAranI sahAya letA. pustako dAnathI chapAya ane maphata vaheMcAya eTale game dhanya dharA tevAM pustako calAvI levAnI saMsArIomAM Teva hoya, paraMtu A saMtano saMkalpa utkRSTa hato. pustaka maphata apAya eTale game tevuM phaTakArI nahIM devAnuM. sArA kAgaLa para chapAya, bhASA-mudraNanA doSa vagaranuM lakhANa chapAya, pAkA pUThAnuM majabUta bAinDiMga thAya ane tenA para pAradarzaka plAsTika kavaranI surakSA apAya. AvuM uttama ane suMdara pustaka meLavatAM-ane te ya maphatamAMvAcake to vAcana ja zarU karavAnuM bAkI rahene! temanA svAnubhavanAM kula cha pustako be be vAra chapAI gayAM, chatAM khUTatAM gayAM. chevaTe temane mahAgraMtha mATe samajAvI saMmati meLavIne "kRSNAnaMda saMpuTa nAmanA be graMthomAM e cha pustako pragaTa thayAM. I.sa. 1990mAM temanAM cha aMgrejI pustako eka ja graMthamAM mUkI pragaTa karyA ane gujarAtI cha pustako "svAmI kRSNAnaMda saMpuTa' nAmanA be bhAganA seTamAM pragaTa thayAM. prathama prakAzana bAda sattara varSa daramyAna emanA A badhA ja seTa aprApya thaI gayA che. lekhaka tarIkenI temanI nIDaratAno paricaya "koI kaMkara koI motI' pustakamAM jovA maLe che. mULa aMgrejI graMthamAM mukAyeluM eka prakaraNa gujarAtamAM sAdhusamAja ane vividha saMpradAyomAM phelAyelAM dUSaNone jAhera karatuM hovAthI, emane A pustaka pAchu kheMcavA korTa kesa ne khUnanI dhamakIo maLI hatI. A badhI dhamakIono temaNe saMtanI svasthatAthI gujarAtI pustakanI prastAvanAmAM khUba ja makkamatAthI javAba ApI dIdho che. parivrAjaka tarIke deha pAsethI temaNe khUba ja kAma lIdhu hatuM. amadAvAdathI karAMcI, suratathI poMDicerI ane be vAra RSikezathI badrIkedAranI padayAtrAo karI cUkelA A saMtane 1981mAM velora (madrAsa) khAte bAyapAsa sarjarI karAvavI paDI hatI. 1988mAM prosTeTanuM oparezana karAvyuM. chevaTe I.sa. 1989nA ogaSTanI trIjI tArIkhe madhyAhUM hRdayarogathI temano deha paDyo. temanI aMtima icchA anusAra temanA avasAna bAda temanuM dehadAna kRSNa hospiTala karamasada khAte karavAmAM AvyuM hatuM. temanI vadhelI dAnanI rakamamAMthI e meDikala kolejanA uttama vidyArthIone suvarNacaMdraka ApavAnI vyavasthA thaI che, je caMdrako Aje paNa temanI smRti tAjI karAve che. sadAnA sanyAsI ane a-saMsArI rahyA chatAM saMsArI jIvananAM duHkha, avarodha ane praznonI bahoLI jANakArI meLavatA hovAthI svAmI kRSNAnaMda saMskArI saMsArIonA vyaktigata, kauTuMbika ane saMsthAkIya kSetranI vividha samasyAone sahajamAM ukelI ApatA. temanuM jJAna vyApaka ane gahana hatuM. Jain Education Intemational Page #651 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 641 ramatagamata, rAjakAraNa, sAhitya, bALauchera, vyApAra vagere samaja ApavI ane temane aMdhazraddhAthI mukta karavA. "cAMdaNakI' vizenI emanI jANakArI abhuta hatI. vyavahArazuddha saMsArI nAmanA eka nAnakaDA gAmamAMthI temaNe potAnA dharmapracAranI jIvananA pote eka Adarza sana sAbita thayA hatA. "jagata pahelI keDI kaMDArI. samaya jatAM sthira thavAnA hetuthI I.sa. jevuM che tevuM svIkArIne cAlo', "jagatane bAda karIne jagadIza 1969mAM peTalAda pAse AvelA daMtAlI gAmanA sImADe temaNe sudhI na pahoMcAya", "Astika ke nAstika nA bano, vAstavika "bhaktiniketana' nAmano eka Azrama zarU karyo. nAnakaDA be rUma bano', 'jene je, tene te', "je jyAM, te tyAM'.....jevAM nAnAM ane eka mALano zarUAtano Azrama pahelAM mAtra svAmIjInA sutrAtmaka vidhAnomAM saraLa rIte vahetA emanA ciMtane potA mATe ane atithi sAdhuonA utArAno hetu sArato hato. saMsArIomAM emane "phrenDa enDa philosophara'nI padavIe mUkI emAM eka pachI eka sAmAjika sevA umeratAM Azramano Ape che. sanyAsI tarIkenI temanI mahAnatA emAM che ke AjanA vistAra vadhato gayo ane Aje eka vizALa vaTavRkSanI jema te saMpradAyomAM jovA maLatAM ziSya, saMpradAya ane saMpattinA pUrNarUpe phelAI gayo che. daMtAlI AzramamAM Aje annakSetra, jhaghaDAonA mULane nAbUda karavA temanA gurujIe levaDAvelI traNa rugNAlaya, vRddhAzrama, paMcadeva maMdira ane lAibrerI jevI savalato pratijJAo temaNe sabhAnapaNe, svasthatAthI ane custapaNe pALI umerAI che. e Azramano AraMbha thayA bAda peTalAdanI batAvI. (1) koInA guru thavuM nahIM ke ziSya banAvavA nahIM, AsapAsanAM gAmomAM temaNe cAturmAsa karavA mAMDyA. A (2) saMpradAya zarU karavo nahIM ke te mATenI saMmati ApavI nahIM, nimitte AMkalAva, bhAdaraNa, vIrasada jevA gAmonI prajAne (3) vadhu dhana ke sthAvara saMpatti bhegI karavI nahIM.--A traNe satsaMgano lAbha Apyo. te daramyAna bhAdaraNanA svAmI pratijJAo temanA avasAna bAda paNa amalamAM mukAI che. kRSNAnaMdajI ane naDiyAdanA saMta pU. moTAno paNa temane sahayoga sAMpaDyo. temanI vadhelI rakama traNa sthaLe dAnamAM apAI. "zAnti Azrama' saMpattivihina ja rahyo ane emano koI ziSya ke saMpradAya nathI. sanyAsI hovA chatAM sAMprata jagatapravAho pratye pUrA rahyA che mAtra temanA graMthanA rasika vAcako ane parokSa sajAga rahetA A saMte gujarAtamAM narmadA yojanA aMge prajAne satsaMgIo mAtra. AthI svAmI kaNAnaMda eka vidvAna ane jAgRta karI, rAjanetAo sudhI potAnA vicAro nirbhIka rIte rajU sAcA saMpUrNa sanyAsI saMta tarIke A saMsAramAM varSo-yugo sudhI karyA che. dharmapracAramAM vividha viSayonAM pravacanomAM potAnA yAda raheze! krAMtikArI vicAro sAdI saraLa bhASAmAM rajU karavA sAthe kathA daramyAna bulaMda kaMThe gavAtAM temanAM bhajanothI zrotAo maMtramugdha (6) uttama samAjasevAnA bhekhadhArI saMta thavA lAgyAM. vaijJAnika upakaraNonI jANakArI meLavI potAnAM svAmI saccidAnaMdajI pravacanonI oDiyo, viDiyo keseTo banAvI. temAM pravacano ane gujarAtanA samAjasevaka jevA A saMtane koI na oLakhe lakhANomAMthI pustako taiyAra thavAM lAgyAM. pariNAme gAmaDAnAM evuM bhAgye ja bane! gujarAtanA sImADe AvelA sUI gAme abhaNa lokothI mAMDI zikSita zaherI varga sudhI temano prabhAva janmelA A saMte I.sa. 1953mAM mAtra savA rUpiyo khissAmAM prasaravA lAgyo. bhAratanAM pramukha zahero ane duniyAnA vividha mUkIne gRhatyAga karyo hato. manamAM bhAvanA bharelI ke dezonA pravAsa dvArA dharma sAthe vaijJAnika dRSTie sparza ApatAM kuMbhameLAmAM koI guru maLI Avaze. relveyAtrA karIne 1954mAM temanAM pustako samAjanA dareka vargamAM khUba lokapriya banyAM che. prayAgamAM bharAyelA kuMbhameLAmAM pahoMcI gayA. tyAM gurunI pustako uparAMta maMdiro, davAkhAnAM ke smazAnagRhanA nirmANa zodhamAM nIkaLelA bIjA eka kAzmIrI paMDitano emane bheTo jevI prajAne upayogI sevA-sagavaDo UbhI karavAmAM potAnI thayo. emanI salAhathI "brahmacArInI dIkSA' lIdhI. e pachI Arthika sahAya ApIne prajAmAM dhArmikabhAvanA jagAvavA sAthe meLAmAM padhArelA mALavAnA eka saMte baMnene dIkSita karI mAnavatAbharyA AvAM kAryo dvArA A saMte gujarAtamAM potAnI kAzmIrI paMDitane "dharmAnaMda' ane Amane 'satyAnaMda' evAM nAma AgavI oLakha UbhI karI che. gujarAtanA sAMpratakALamAM sArA ApyAM. joke dIkSA utAvaLI ane kAcI hovAno khyAla AvatAM mAnavatAvAdI ane dharmaniSTha rahevA sAthe vaijJAnika abhigama gRhatyAgano hetu siddha na thayAnuM bhAna thayuM. ciMtana karyA pachI dharAvatA saMtomAM svAmI saccidAnaMdajI agresara che. nirNaya lIdho ke mAre dharmapracAra karavo. lokone sAcA dharmanI Jain Education Intemational Page #652 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 dhanya dharA (7) raMga avadhUtanA uttarAdhikArI saMta nAma "narmadAnaMda' ApyuM. e pachI guraAjJAthI uttarAkhaMDanI pU. narmadAnaMdajI mahArAja cAradhAma yAtrA paNa karI. eka vAra sagurue svapnamAM darzana daIne pAdukA ApI. pUrvAzramanA "azvinakumAra' nAmadhArI vyaktine saMtazrI raMgaavadhUta dvArA narmadAnaMda' nAma maLeluM. saurASTramAM e pachI bharUca pAse aMkalezvara najIka uchAlI gAme tA. sAta jAmakhaMbhALiyAnA 'moTI vakhAravALA' nAmathI oLakhAtA vepArI Dise. 1972nA divase zrI datta AzramanuM nirmANa karIne eja DhebarakuLamAM pitA kAMtilAla ane mAtA bhAgIrathIbahenanuM A zubha dine zrIraMga pAdukAnI AzramamAM padharAmaNI thaI. tyArathI saMtAna nAnapaNathI ja dharmanItinA vArasA sAtheno uchera pAme che. svAmI narmadAnaMdajIe AzramamAM vAsa karyo. "mArI narmadA dAdA zivazaMkara "bhagata' hatA ane pitA vyavasAye vakIla chatAM parikramA' (be bhAgamAM) ane 'sAdhakanI svAnubhavakathA' nAme temanuM jIvana tyAgI ane tApasI hatuM. I.sa. 1928mAM A pragaTa thayelA graMtho adhyAtma mArganA jijJAsuo mATe kuTuMba mANasA AvIne vasyuM hatuM. cha varSanI vaye pitAnuM avasAna mArgadarzanarUpa che. e pachI be vakhatanI giranAra parikramAne thatAM A bALakane mosALa-rAjakoTamAM AvavAnuM thayuM. tyAMthI varNavatuM pagapALA giranAra' lakhAyuM. "guru kRpA hi kevalam' 1943mAM muMbaI javAnuM thayuM. ahIM temaNe abhyAsamAM sAhitya pustikA svanA sAMsArika jIvananA parivartananI rasaprada vigato sAthe bI.e. pUruM karIne ela.ela.bI. pUruM karyuM. bhaNavA sAthe rajU kare che. IzvarakRpAnA anubhavAyelA camatkAro emanI 18 varSanI uMmare nokarI zarU karelI. AraMbhamAM zikSaNa ane adhyAtmazaktinA vikAsanA purAvArUpe sahaja svIkArya bane tema kAyadAnI padavI meLavyA pachI vakIlano vyavasAya svIkArI che. pU. raMga avadhUtanA uttarAdhikArI anuyAyI tarIke pratiSThita hAikorTamAM vakIlAta sAthe vAcanalekhananA zokha, jyotiSa A saMta eka guruparaMparAnA supAtra anuyAyI TharyA che. vidyAmAM paNa rasa keLavyo. ekAMtapriya svabhAvathI japa, dhyAna (8) eka anupama-anokhA saMta ciMtana, manana tarapha cittagati prabaLa banI. tethI yogI-gurusaMta meLavavAnI tAlAvelI jAgI. gujarAta-mahArASTra ane pU. jazabhAI "sAheba" muMbaInA ghaNA saMtonAM sAnnidhya, saMparka ane satsaMgano lAbha ANaMda zaheranI pazcime be viziSTa nagara sAmasAme meLavavAnuM sadbhAgya emane maLyuM. navesarathI vasyAM che. eka mAtra vidyA saMsthAonuM nagara che chevaTe 1957mAM temane zrIraMga avadhUtanAM darzana thayAM. vidyAnagara ane tenI sAmI bAju dakSiNe mAtra udyogonuM nagara temanA prazAMta ane ojasvI vyaktitvamAM temane sadgurunI che viThThala udyoganagara, je TUMkamAM GIDCnAme jANItuM che. tenA oLakha maLI. prathama mulAkAtamAM ja avadhUtajIe pAchalA bhAge navuM vidyAnagara paNa AkAra laI cUkyuM che. A jyotiSavidyAnA chaMdamAMthI temane mukta thavAno saMketa karI dIdho udyoganagarathI nApA-borasada javAnA raste mogarI nAmanuM eka ane adhyAtmapragatimAM AzIrvAda ApatAM kahyuM : "huM sarva rIte gAma agAuthI vaseluM che. te gAme jatAM pahelAM "brahmajyota' tArI sAthe ja chuM." 1962mAM zrIraMgajI dharamapura gayelA tyAM nAmanI jJAnasaMsthA UbhI thaI che, jemAM prAthamika ane ekAeka yajJopavitano prasaMga Ubho thatAM, 33 varSanI vaye pU. mAdhyamika zALAo sAthe komyuTara vijJAnanuM kendra, pI.TI.sI. avadhUtajInA AzIrvAda sAthe yajJopavita dhAraNa karyuM. A prasaMga jevI nAnI moTI zikSaNazAkhAo vistarelI che. Adhunika kahI punaH satsaMga, ciMtana ane paramAtmAnI zodha cAlu thaI vizvanA jJAnajagata sAthe kadama milAvatI ane adyatana gaI. joDAjoDa saMsArI yAtanAnI bhIMsa vadhatI gaI. tethI 'suvidhAothI sabhara A jJAnavizvanA sthApaka che "sAhebanA ApaghAta karavA relve nIce paDatuM mUkyuM. paraMtu koI adazya hulAmaNA nAmanI khyAta banelA eka Adhunika saMta pU. zaktie dUra dhakelIne temane bacAvI lIdhA. tyAMthI guru pAse jazabhAI. temano janma 23 mArca, 1947nA roja dhULeTInA AvyA tyAre gurue AjJA karI : "prathama narmadA parikramA karI divase sokhaDA gAme thayo hato. pitA zaMkarabhAI ane mAtA Avo. traNa varSa, traNa mAsa ane tera divasanI yAtrA karavAnI kamaLAbAnuM parivAra svAminArAyaNa saMpradAyanuM kRpApAtra ane che. mArA AziSa che. tAruM kalyANa thaze." tA. 9-5-68nA niSThAvAna kuTuMba hatuM eTale nAnapaNamAM ja bALa jazune pU. divase pU. avadhUta mahArAje azvinakumArane dIkSA ApIne navuM zAstrIjI tathA pU. yogIjI mahArAjanA satsaMga, yoga ane Page #653 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 43 AziSano lAbha maLyo hato. daza varSanI vaye pU. yogIjInAM prathama darzane ja A bALakanuM mana saMsArIbhoganA badale sAdhusaMtonI sevA ane adhyAtmavikAsanI pravRttiomAM rata rahevA lAgyuM. emanuM prAthamika zikSaNa ANaMdanI DI.ena. hAiskUlamAM thayuM. ahIM ja mAdhyamika zikSaNa pUruM karIne vidyAnagaranI sAyansa kolejamAMthI 1963mAM snAtaka thaI 'urega kemesTrI'nA viSaya sAthe ema.esa.sI. pUruM karyuM. saMzodhanano abhyAsa AgaLa vadhAryo ane mahAnibaMdha paNa taiyAra karyo, paraMtu padavI nA lIdhI. kolejamAM pU. yogIjI mahArAje satsaMgasabhA karavAnuM sUcana karatAM, eka rUmamAM dara saptAhe maLatI A yuvAsabhA eka moTA holamAM maLavA lAgI. e samayamAM sanyAsIsAdhuo pALatA hoya evA thoDA niyamapAlanano Adeza thayo. temanA ATha sahAdhyAyIone AdhyAtmika darzana karAvavA sAthe Adeza Apyo : "tame sau saMsAramAM parata nA jazo, tamane bhagavAM nathI ApavAM, paNa A ja vastromAM sAdhu karavA che. yuga pramANe karmayogI banAvI aMtara bhagavuM banAvI sAdhutA nikhArI prabhukAryane vahetuM rAkhavAnA kAryamAM samarpita karavAnA che. sau sAheba" (jazabhAI)nI AjJAmAM rahejo." pU. yogIbApAe patramAM jaNAvyuM ke, "jUnAgaDhamAM guNAtItAnaMdasvAmInI jema 200 yuvAnone brahmavidyA bhaNAvI zako tevA thazo." AmAMthI jazabhAInA netRtva heThaLa navuM mizana racAyuM. I.sa. 1976mAM mogarI gAma pAse vidyAnagaranA mArge 'anupama mizana pablikezana ceriTebala TrasTa' rajisTarDa thayuM. tyArathI pU. jazabhAI tenA AjIvana pramukha banyA che. saMsthAnA adhyAtma kendra "brahmajyota'mAM temaNe kAyamI nivAsa karyo che. jJAnavijJAnanA Adhunika zikSaNakArya sAthe yuvAnonA sarvAgI vikAsa mATe satata prayatnazIla rahIne saMskAra jAgRti ane yuvAvikAsanI vividha pravRttionA vikAsa mATe videzayAtrA dvArA teo satata paribhramaNa karatA rahe che. saMsArIvezamAM rahIne paNa satsaMga sAthe yuvA pravRttio karI rahelA A mizananuM "anupama' nAma sArthaka kare che, te sAce ja anupama che. AvA mizananA sthApaka ane saMcAlaka-adhyakSa pote pU. jazabhAI "sAheba' paNa anokhA saMta banI rahyA che. emano saMdeza che "rthika pojhiTiva, resTa vila pholojha' arthAt sAruM ane vidhAyaka vicAro, anya saddaguNo ApoApa Avaze. prabhunI madada jarUra maLI raheze!" (9) AtamanA ajavALe UjaLA 5. AzArAma bApu agAunA samaya karatAM vIsamI sadImAM akSarajJAnanuM pramANa ane te meLavavAnI suvidhAo vyApaka banatAM keLavaNIno vistAra sadhAyo. pariNAme AjanA saMtomAM abhaNa ke ochuM bhaNelA saMto ochA jovA maLe che. Aja jyAre dareka saMpradAyamAM ghaNA bhaNelA ane padavIdhArI saMto jovA maLe che tyAre eka saMta evA virala che ke pote mAtra sAdhAraNa ja bhaNyA chatAM agaNita zikSita ane DigrIdhArI ziSyagaNa dharAve che. evA saMta che pU. AzArAma bApu. siMdha prAMtanA navAbazAha jillAmAM nadI kinAre vaselA bairANI gAme pitA thAulajI ane mAtA maheMgIbAnunI kUkhe A saMtano janma tA. 17-4-1898nA roja thayo hato. samRddha parivAramAM paravariza pAmatuM A saMtAna AjhAdInA thayelA dezanA vibhAjananA kAraNe vatana choDI amadAvAdamAM AvIne vasyuM. ahIM temanA pitAjIe Avaka mATe lAkaDAkolasAno vepAra zarU karyo. temAM sthira thaIne khAMDano vepAra zarU karyo. bALaka Azumala prAthamika zikSaNa pUruM karIne maNinagaranI jayahiMda hAiskUlamAM dAkhala thayA. medhAvI hovAthI dareka vargamAM prathama naMbare pAsa thatA rahyA, chatAM laukika vidyAne badale temanuM citta alaukika vidyA tarapha DhaLatuM gayuM. risesanA thoDA samayamAM paNa ramata choDI vRkSa nIce dhyAna dharI besI jatA. Ama zarUAtathI ja yogavidyA ane adhyAtma taraphano jhoka vadhAre hato. evAmAM ja pitAnuM avasAna thatAM bhaNatara choDI kArobAra saMbhALavo paDyo. mAtAnA dharmasaMskAronuM siMcana UgavA mAMDyuM. bALapaNathI ja devapUjA ane dhyAnamAM besavA mAMDelA. vayanI sAthe A pUjAbhaktimAM vRddhi thatI gaI. bALakanA caherA paranI vilakSaNa kAMti, vizALa lalATa ane netranuM teja joIne agAu keTalAke bhAkhyuM hatuM ke, "A bALaka jarUra koI siddha puruSa che. je potAnuM adhUruM kArya pUrNa karavA mATe ja janmyo che, eTale te cokkasa eka mahAna saMta thaze." dukAnanA phAjala samayamAMthI paNa dhyAna-bhakti ane ciMtanamananathI temanI AdhyAtmika zaktio vikasavA lAgI. aMta:preraNAthI mAtAnA mArgadarzana dvArA te lokonI samasyAo dUra karavA lAgyA. jJAtiprathA anusAra temanI sagAI thaI, gayelI paraMtu Jain Education Intemational Page #654 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 dhanya dharA pote tethI ajANa hovAthI vairAgI cittanA prabhAve lagnanI vAta AvatAM ghara choDI cAlI nIkaLyA. bharUcanA eka AzramamAMthI zodhI lAvI vaDIloe samajAvyA ke tamArA ghara choDatAM agAunI thayelI sagAIne lIdhe lagna apanAvo e ja parivAranI AbarU bacAvavAno eka mAtra mArga che, eTale svajanonI vinaMtI mAnIne lagnabaMdhanamAM baMdhAyA. sadbhAgye patnI paNa suzIla ane pativratA hovAthI patine emanA paramalakSa AtmasAkSAtkAra sudhI pahoMcavAmAM sahAyaka banI rahyAM. Ama chatAM 1964nA phebruArImAM temaNe patnI ane svajanone choDI gRhatyAga karI himAlaya tarapha prayANa karyuM. kedAranAtha pahoMcI prabhuprAptine mATe AzIrvAda meLavavA abhiSeka karAvyo ane prArthanA karI. himAlayanI guphAoparvato-jaMgalomAM saddagurunI zodha karavA rajhaLyA. chevaTe lIlAzAha nAmanA gurue emane apanAvyA. be mAsa potAnI pAse rAkhyA bAda temane dhyAna-bhajana karatA rahevAno Adeza ApI amadAvAda parata mokalyA. Aso suda bIja, tA. 710-1964nA roja AzArAmane paramAtmAno sAkSAtkAra thayo. tyArathI teo Azumala maTIne pU. AzArAma bApu banyA. te pachI DIsAmAM satata aDhI varSa ekAMtavAsamAM sAdhanA karIne adhyAtma vidyAnI vividha siddhio meLavI. saMtatva prApta karatAM gurue Adeza karyo ke saMsArane tArI jarUra che." e AdezanA sAta varSa bAda teoe amadAvAda sAbaramatInA kinAre moTerA gAma najIka potAno vizALa Azrama bAMdhyo. eka samayanA ujjaDa ane verAna jaMgala samo e vistAra Aje eka vizALa vaTavRkSa banI tIrthasthaLanI jema AkAra pAmyo che. amadAvAdanI jema gujarAtanAM anya gAma-nagaromAM temanA Azramo baMdhAyA che. je eka mUThI UMcerA saMtanA adhyAtmajJAnano lahAvo prajAne saraLa banAve che. vyasanamukti AMdolana, AdivAsI vikAsa, saMskRtipracAra, kurivAjanAbUdI, rogIone sahAya, sAhityaprakAzana, dhyAnazibira, maunamaMdira ane gauzALA saMcAlana samI vividha pravRttiothI emanA Azrama dhamadhamatA rahe che. eka alpazikSita saMtanA zikSita ane padavIdhArI ziSyo vaDe sadA pravRtta Azrama darzAve che ke mAtra dunyavI jJAna ja nahIM, alaukika jJAna jagatane ane janane ajavALe che. AvA alaukika jJAnadhara pU. AzArAma bApu emanA AtamanA ajavALe UjaLA saMta che. (10) jJAnasaMpradAyanA adhikArI gAdIpati pU. avicaladAsajI : tA. 24 sapTembara 2007nA somavAre A saMtano 57mo prAgaTya dina "lokotsava" rUpe UjavAI gayo. jema eka samayamAM saurASTra saMtonI bhUmi banyuM hatuM ema Aje carotara saMtonI bhUmi banI gayuM che. madhyagujarAtamAM zeDhI nadIthI mahIsAgara vaccenA prakRtinA suramya ane mAtra cAru ja nahIM cArutarathIya vadhu suMdara evA carotaranI bhUmimAM AdhyAtmika vikAsa ane dharmasaMsthAno vizeSa pramANamAM vistarI rahyAM che. vaDatAla-bocAsaNamAM svAminArAyaNanA saMto virAje che. naDiyAdamAM saMtarAma mahArAja ane pUjya moTAno Azrama che. daMtAlImAM svAmI saccidAnaMdajIno bhaktiniketana Azrama che. bhAdaraNano zAnti Azrama sadgata kRSNAnaMdathI zobhI rahyo hato. saMdezaramAM saMta prItamadAsanI samAdhi ane DAkora jevA tIrtharUpa nagaramAM raNachoDajI maMdira che. ANaMdathI DAkora javAnA mArge sArasApurI gAme jJAnasaMpradAyanA gAdIpati saMta pU. avicaladAsajI birAjyA che. cArutarano A saMtavaibhava gujarAtamAM carotarane adhyAtma kSetre agraNI Therave che. ajJAnatAmAM gherAyelA ane saguNa ke nirguNabhaktinA dvandramAM phasAyelA bhakto bhagavAnane meLavavAmAM sadA athaDAtAkUTAtA rahyA che tevA lokone joIne kevaLa bhagavAne parama guruone A pRthvI upara mokalyA che. Ama sakartA sarjanahAra kuberasvAmIrUpe karuNAsAgarajIne pRthvI para mokale che, jeo athAhajJAna carcAne bhavamAMthI AtmAone mukta kare che. A vicAradhArAnI paraMparAmAM sthapAyelI gAdInA saMtone "kurAcArya tarIke oLakhavAmAM Ave che. A saMpradAyanA AdyasthApaka zrImad paramaguru dharmadhuraMdhara pU. karuNAsAgarajI mahArAja sArasApurImAM saM. 1829nA mahA vadi bIje pragaTa thayelA, je prathama kurAcArya' gaNAyA. bAda bIjA gAdIpati pU. naradevasAgara mahArAja, cothA pU. bhagavAnadAsajI thayA. A paraMparAmAM sAtamA krame pU. neminAthajI mahArAja je vadhu to zItaladAsajInA nAme jANItA hatA. teozrInA anugAmI tarIke hAlanA saMta pU. avicaladAsajI mahArAja birAje che. uMmaranA be dAyakA mAMDa pUrA karIne yuvAnInA pravezadvAre ja AvIne UbhelA A saMte jJAna ane saMyamathI potAnI pragaTAvelI pAtratA vaDe gurugAdI svIkArI hatI. potAnA guruo ane purogAmIonI jema A saMte paNa aneka paDakAro sahana Jain Education Intemational Education International Page #655 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 karyA che. temaNe kAzImAM rahIne zAstrono gahana abhyAsa karyo. arthajJAna saMpradAyanA graMthonuM paNa UMDe parizIlana karI temAM pAraMgata thayA. tIvra yAdazakti, nirbhayatA, mANasanI parakha sAthe hiMduomAM hiMmata ane cetananI cinagArI kuMvAvALA A saMta vizva hindu pariSadanA TocanA netAomAM paNa sthAna pAmyA che. rAmamaMdira-nirmANanA jAgRtiAMdolana aMge temaNe pravacano dvArA hindusamAjane cetanavaMto banAvavAnuM mahattvanuM kArya kareluM. saMpradAyanI gAdIparaMparA uparAMta potAnA gurunI jema hindusamAjanA ghaNAM pada temaNe zobhAvyAM che. bhajano, zibiro, pravacano vagere dvArA samAjanA dareka vayanAM lokone sAthe rAkhIne kAma karyAM che. hAla temanI saMsthAmAMthI pragaTa thatA 'kevalajJAnodaya' sAmayikamAM sevA ApavA sAthe dharma ane sAmAjika vikAsanI vividha pravRttiomAM rasa laI sakriyapaNe mArgadarzana ApI rahyA che. mAnavasamAje paNa potAnA pratibhAvarUpe thoDA samaya pahelAM temanA pamAM prAgaTyaparva nimitte potAno prema vyakta karyo hato. sArasApurInI A jJAnapITha Aje AvA eka sarvaguNa saMpanna, vidvattAthI jhaLahaLatA ane samAjasevAmAM samarpita evA A saMtathI carotaramAM dIvAdAMDI rUpe zobhI rahI che! (11) bhAgavatabhAskara saM. pU. ramezabhAI ojhA (pU bhAI) AjanA samayamAM kathAkAromAM pU. morAribApu agresara che. te ja rIte vItelA samayanA lokapriya klAkaromAM bhAgavata vidyApIThanA sthApaka pU. kRSNazaMkara zAstrI, pU. DoMgare mahArAja ane pU. zaMbhu mahArAja lokapriya hatA. e pachInA yuganA A thAkAro astAcaLe jatAM Aje pU. morAribApu, pU. AzAmajI jevA kathAkAronI haroLamAM birAjI rahe tevA kathAkAra che haju hamaNAM ja jemano vanapraveza muMbaImAM UjavAyo tevA AjanA A kathAkAranuM nAma che pU. zrI ramezabhAI ojhA, jeo prajAmAM mAI'nA nAmathI vadhu priya che. bhAvanagaranA rAjulA tAlukAnA 'devakA' nAmanA nAnakaDA gAmamAM audicya brAhmaNakuLamAM tA. 31-8-1957nA dine temano janma thayo hato. pitAnuM nAma zrI vrajalAla kAnajIbhAI ojhA ane mAtA che lakSmIbAI. temanA janmapUrvenI eka ghaTanA A saMtanA jIvana mATe ghaNI sUcaka banI che. kuTuMbanA vaDIla dAdImA bhAgIrathIbahenanI icchA dharamAM bhAgavatupArAyaNa besADavAnI hatI, paraMtu nabaLI Arthika sthitinA kAraNe e zakya 45 na banatAM emano manoratha apUrNa rahyo. A manorathanI pUrti na thAya tyAM sudhI dAdImAe paganI AMTIdhI (paga nIcethI hAthe laIne) levAnI pratijJA lIdhI hatI. temanI A pratijJA pUrI karavA temane bahena mAnatA zrI motIlAla zAstrIe vyAsAsane birAjIne pArAyaNa karI ApyuM. A bhAgavatapArAyaNa cAlatuM hatuM tyAre bALaka ramezano mAtAnA udaramAM garbha pAMgarI rahyo hato. e kathA pUrI thayAnA pAMceka mAsa pachI A saMtano janma thayo. Ama dAdImAnuM tapa ane zAstrIjInA kathApAnano vAraso laIne teo dharAtala para avataryA che. emanuM kauTuMbika vAtAvaraNa saMtanA janmajAta saMskArone poSaka nIvaDayuM, nitya saMdhyAvaMdanA, pAThapujA ane dharmamaya vAtAvaraNamAM temanuM zaizava vItyuM, pAThazALAmAM dharma ane saMskRti vizeno temano anurAga vadhu keLavAyo hato. svAdhyAyanI pAThazALAmAM keLavAyA bAda muMbaInI kolejamAMthI grejayueTa thayA, sAthe sAthe pUrvapazcimanI praNAlikAono paNa abhyAsa pAMgaryo hato. bhAgavatazravaNano lAbha mAtAnA garbhamAM maLyo hovAthI bALapaNamAM ja kathAkAranAM lakSaNo pragaTavAM mAMDyAM. sAtamA dhoraNamAM bhaNatA hatA tyAre ja sahAdhyAyIonuM maMDaLa racIne gItAparAyaNano yajJa zarU karI dIdho hato. A vAta jANatAM ja kAkAe emanA bhatrIjAne bhAgavatanA raMge raMgI dIdho. zukadevajIe kizorAvasthAmAM kathA karelI ema saMte potAnI yuvAnInA praveze aDhAramA varSe bhAgavata kathA gAIne prathamavAra jAheramAM rajU karI hatI. rAmAyaNanI jema bhAgavatakathA gAIne paNa rajU karI zakAya che teno A kathAkAre prajAne navo khyAla Apyo. bhAgavatamAM geyatA rahI che te emaNe potAnA prayatnathI siddha karI ApyuM. rAmAyaNa ane bhAgavata baMne bhAratIya saMskRtinA staMbha che. A baMne para samAna prabhutva dharAvatA A saMta kahe che : "bhAgavata mArA zvAsamAM che tethI te mAro viSaya che ane rAmAyaNa mAro prANa che tethI tenA para mane divya prema che." temanA kathAprasaMgo zravaNa karatA tanmaya banI zrotAo bolI UThe che ke, "temanA mukhe bhAgavatakathA sAMbhaLavI te jIvananI dhanyatA che, ne rAmakathA sAMbhaLavI jIvananI ananyatA che.' AjanA yuganA A yuvA kathAkAre karelI Azare baso kathAomAM 80% bhAgavata kathAo che ane bAkInI rAmakathAo che. pothIyAnI sAthe bhajanakIrtana ane tenA saMgItamAM zrotAone taraboLa karI detI rasapracUra kAvyazIlInA mAdhyamathI Page #656 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 646 dhanya dharA thatI rajUAta temane eka anokhA kathAkAra kahAve che. A saMte saMta saMvata 1710mAM samAdhi pAmyA. temaNe thoDI sAkhIo svanA arthopArjana ke lokeSaNAnA lobhathI kathAne kadI sAdhana racelI che. saMta bApusAheba gAyakavADa (I.sa. 1779banAvI nathI, paraMtu samAjamAM navajAgRti ane dharmAbhimukhatA 1843)no janma vaDodarAnA marAThA saradAra yazavaMtarAya keLavAya temAM ja kathAkAra saMtane jIvaMtarasa rahelo che. AjanA gAyakavADane tyAM thayo hato. goThaDAmAM jAgIra saMbhALatA hatA yuvAno dezanA dharma-adhyAtmanA sAcA vArasAne samaje-pacAve e daramyAna temane dhIrA bhagatano satsaMga thayo hato eTale ane AtmasAta kare evo emano abhigama che. A arthamAM . temanA ziSya thayelA, joke nirAMta sAhebane paNa gurutulya mAna pU. ramezabhAI jevA saMta dezanA pracchanna yauvananuM pratIka banI ApatA hatA. jemano jIvanakALa I.sa. 1835thI 1927no rahyA che. temanI kathAo gujarAta rAjya ane hiMdanA bhaugolika manAya che evA saMta RSirAjano janma varasoDA (tA. sImADAo oLaMgIne virATa vizvamAM phelAI cUkI che. vijApura)mAM thayo hato. uttara gujarAtanA mULa harajIvana gujarAtanA yauvanadhananA maMgalamaya pratIka ane kalyANamUrti samA kuberadAsa trivedI nAmaka A saMte emanAM pada-bhajano dvArA pU. ramezabhAIthI gujarAta gauravazALI ane vadhu ujjavaLa banI khyAti meLavI hatI. - zakyuM che. teo sAcA "bhAgavata bhAskara' che. amadAvAdanA eka bhAvasAra parivAramAM thaI gayelA (12) thoDA anya saMtatAralAo saMta jIvAjI bhagata (I.sa. 1844thI 1921)ne guruzodhamAM nIkaLatAM jIjIbhagatano bheTo thayo, je zrI saMtarAma mahArAjanA brahmAMDamAM jema sUryacaMdra zobhe che emanI sAthe kSitije ziSya hatA. emanI pAsethI jIvAjI bhagate gurumaMtra meLavelo. jhabUkatA tAralAonI paNa AgavI zobhA che. e ja rIte gujarAtanA gaNanApAtra muslima saMtomAM agraNI gaNAtA eka gujarAtanI prajAne dharmakSetre lokapriya mahAna saMtonI sAthe saMta anavaramiyAM kAjhI thayA hatA. (I.sa. 1843thI samayAMtare anya saMtatArako paNa maLatA rahe che, jemaNe potAnuM 1916) visanagara (ji. mahesANAnA A saMte gujarAtI ane thoDuM teja prasArIne paNa prajAnA saMskArajatana ane vardhana dvArA urdU bhASAmAM "jJAnI' upanAmane rAkhIne bhaktizRMgAranAM padonI yatkiMcit sevA karI che. AvA thoDA saMtono TUMko paricaya karI racanA karI hatI. 'anavarakAvya" emanI ghaNI jANItI kRti levo asthAne nahIM gaNAya. A rahyA emAMnA thoDA tAralA : che. yoganI vAto saraLa zabdomAM samajAvavAnI paNa temaNe nirvANa sAheba nAmanA eka saMta suratamAM thayelA. emanA phAvaTa keLavelI hatI. saiyada haidarazAha nAmanA eka phakIra samayamAM navAbano prajA para ghaNo trAsa varasato hovAthI I.sa. pAsethI temane A badhuM jJAna prApta thayuM hatuM. temano dehatyAga 1481mAM temaNe suratanA navAba sAme dhUNI dhakhAvI ane pAlanapuramAM thayo hato. I.sa. 1847thI 1947nA zatakamAM Asana jamAveluM. chevaTe navAba temanA zaraNe Avyo, sudharyo svAmI abhutAnaMdajI nAmanA eka saMta carotaramAM thaI gayA ane prajA parano trAsa dUra thayo. I.sa. 1514mAM A saMta hatA. pADagola (tA. peTalAda)nA audicya brAhmaNa gaurIzaMkarane aMtardhAna thayA hovAnuM manAya che. vaDodarAmAM kamATIbAgathI tyAM emano janma thayo, tyAre prathama nAma bhoLAnAtha hatuM. phatehagaMja tarapha jatAM "narahari' hospiTala jovA maLe che. ahIM naDiyAdanA paMDita yuganA sAkSara maNilAla nabhubhAI dvivedInA jemanuM nAma joDAyuM che e saMta jJAnI kavi hatA. 17mI sadInA samakAlIna hovAnA kAraNe temanA jIvanaghaDataramAM emanoya pUrvArdhamAM teo thaI gayA hovAnuM kahevAya che. temanI phALo joI zakAya che. maNilAla sAthe gurunI zodhamAM Abu jJAnagItA'thI saMta kavi narahari lokomAM jANItA thayelA. pahoMcyA hatA. tyAM vAlmIkiAzramamAM eka saMta hastAmalaka' ane 'vaziSThasAra gItA" jevI anya racanAo paNa | vijayAnaMdajIno A beune bheTo thayo hato. bhoLAnAthe temanI temaNe lakhI che. I.sa. 1924thI 1654nA varSomAM hayAta pAsethI saMnyAsa dhAraNa karyo ane abhutAnaMda banyA, jyAre hovAnuM manAtA saMta cetanasvAmI je ThaDA (mAravADa)mAM rahetA maNilAla dvivedIe trATakavidyA meLavI. Ama eka ja saMta guru kubAjInA ziSya hatA ane tejAnaMda svAmInA gurabhAI pAsethI beu ziSyoe potAnI pasaMdagInuM jJAna saMpAdana karyuM hatA. surata pAsenA kharavAsA gAme saMta tejAnaMdajInI gAdIe hatuM. abhutAnaMdajIe so varSanuM AyuSya bhogavyuM hatuM. rahyA pachI potAnA gurabhAI zrIraMga svAmIne e gAdI soMpI paMjAbI saMta paramahaMsa nArAyaNa svAmI sAthe teo amerikA yAtrAe nIkaLyA hatA, parata AvIne kharavAsAmAM rahelA A paNa jaI AvyA hatA. Jain Education Intemational Page #657 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 saMta trikamalAlano janma I.sa. 1853mAM nArAyaNa zarmAne tyAM thayo hato. vairAgya daMDha thatAM lahiyAnuM kAma choDIne tIrthATana mATe nIkaLI paDyA. kAzImAM saMta brahmAnaMda pAse pahoMcIne sAdhanA AdarelI. chevaTe AtmasAkSAtkAra pAmIne pATaNa AvI vasyA. temaNe racelI kRtio temanA bhaktoe pragaTa karI hatI. nivRttikALa jaMgalamAM vitAvI I.sa. 1943mAM dehAvasAna pAmyA. arjuna bhagata nAme jANItA thayelA eka saMtano janma aMkalezvaranA gaDakhola gAme koLI kuTuMbamAM thayo hato. temano jIvanakALa I.sa. 1856thI 1921no gaNAyo che. suratanA saMta nirAMta bhagatanA ziSya raNachoDadAsa pAsethI temaNe dIkSA grahaNa karI hatI. gAMdhIjInA maMtrI mahAdevabhAInuM dhyAna A saMta ane emanI racanAo tarapha jatAM, temaNe arjuna bhagatanAM bhajanone 'arjunavANI' rUpe saMpAdita karyA che. saMta aMbArAma mahArAja (I.sa. 1863thI 1933)no janma vaDodarAnA anagaDha gAme thayo hato. mocI parivAramAM janmIne paNa jeo siddhapuruSa gaNAyelA e bhagavAnadAsa temanA guru hatA. saMta aMbArAma carotaramAM dharmaja gAme AvIne vaselA. saurASTranA kanesarA gAme thayelA saMta dharmadAsano janma I.sa. 1869mAM thayo hato. bhakta parivAramAM janmelA A saMta ajAcaka vrata pALato hato. prajAmAM bhajanika ane saMgItanA upAsaka tarIke jANItA hatA. temanuM avasAna I.sa.1918mAM thayeluM. jemanA jIvanakALa vizenI AdhArabhUta vigato sadaMtara aprApya che, chatAM prajAmAM jemanAM nAma ane kAma jANItAM thayAM hatAM evA saMtomAM kAdarazAha, jayarAma zAha ane dhanA bhagatano samAveza thAya che. saMta kAdarazAha pUrvajIvanamAM lUMTArA hatA. prajAmAM temanI jabarI dhAka hatI. guru ravi sAhebanA saMgathI kAdarazAha saMta banyA. giranAranI taLeTImAM AvelA bIlakhA nAmanA gAme saMta jayarAmano janma rAmanAthI parivAramAM thayo hato. gardhasaMga DuMgara para rahetA saMta sUrazAha phakIrano satsaMga thayo. e pachI jvarAma zAsa nAme vadhu jANItA thayA. yogAbhyAsano lAbha pAmelA A saMta upara soraThI saMta devIdAsanI kRpA UtarelI hatI. dhanA bhagata (nAnA) nAme thayelA saMtonI yAdI lAMbI che. A saMta dahegAma tAlukAnA bhagoDI gAme vIsamI sadImAM thaI gayA hatA. koLI jJAtimAM thayelA A saMtanI samAdhie bhAIbIjanA divase utsava UjavAya che. 647 gujarAta saMtonI bhUmi tarIke samagra dezamAM sukhyAta che. uparanA phakarAmAM varNavelA saMto narasiMha mahetAnA yugathI gujarAtamAM dharmabhaktinAM vaheNo vahetAM rAkhavAmAM sahAyaka banelA che tyArathI mAMDI AjanA 21mI sadInA AraMbhakALamAM paNa prajAne dharmabhakti ane adhyAtmanA mArge doztA saMto potAnuM jJAna ane kArya prasAratA rahyA che ane e raste prajAnI sevA karatA rahyA che. A dRSTie gujarAta dhanya che ke enI prajAne Adi kavi bhakta narasiMhathI mAMDI pU. ramezabhAI ojhA sudhInA vividha saMto thathAkALa maLatA rahyA che. anya rAjyo karatAM gujarAtanI prajA eTalI to udAra ane sahiSNu rahI che ke teNe dareka dharma-saMpradAyanAM loko ane saMtone mAnavatA ane samAnatAnA dhoraNe svIkArI mAna ApyuM che, eTaluM ja nahIM, anya prAMtamAMthI atre AvelA saMtone AvakArI, satkArI temane ahIM sthAyI thavAmAM paNa sahakAra Apyo che. pariNAme AjanA gujarAtanuM dharmajagata vaividhya ane viziSTatAo dharAvatuM banyuM che. Aje to ahIM bhakto karatAM kyAreka saMto vadhu jovA maLe tevo atireka paNa thavA lAgyo che. tethI sAcA jJAnI saMto sAthe dagAbAja ane lebhAgu saMtonI paNa bheLaseLa thavA lAgI che, jenAthI prajAe jAgRta rahevAno samaya AvI gayo che. sAmAnya prajAmAM dharma eka phezana banI gayo lAge che. dhArmika' gaNAvuM Aje eka oLakha banI che. pote nAstikamAM badhI na jAya tevA bhayathI mANasa dharmane svIkArIne dharmanA nAme pratiSThA meLavavAno prayatna kare che. AthI dharmanuM pradarzana vadhatuM jaNAya che. Ano lAbha levAnuM vepArIo paNa cUkyA nathI. dharmano dhaMdho dhIke che te jovuM hoya to koI paNa tIrthanA maMdiranI AjubAju najara karI levI. TheraThera nAnakaDI hATaDIo mAMDIne kaMku-cuMdaDInALiyera, mALAthI jAtajAtanI dukAno jAmelI jovA maLaze. emAM vadhu kiMmate bhaLatI vastuo UMcI 2kame vecIne chetaravAno prayAsa vadhu jovA maLe che. Thera Thera kathAnAM Ayojano thatAM hoya tenI AsapAsa saMtanAM pustako ane pravacanonI oDitho-viDiyo keroTanI dukAno to hoya ja! dazAmA", "saMtoSI mA ane vaibhavalakSmI' jevAM vratonI copaDIo lakhanArA karatAM to vecanArA vadhAre vaibhavI thaI gayA che. have to keTalAka saMtonI kathAmAM paNa amuka maMDapa, lAiTa-mAika ane phoTogrApharonI dUradUrathI irAdApUrvakanI goThavaNa thayAnuM joI zakAze. A badhA dvArA dharmanA nAme prajAnI thatI ughADI lUMTa ja che. Page #658 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 dhanya dharA saMdarbha sAmagrI : (1) "gujarAtanI asmitA'-rajanI vyAsa (2) "saMtasAgara'-ramaNalAla sonI (3) guru kRpA hi kevala -narmadAnaMdajI (4) "gujarAtI madhyakAlIna sAhitya'-anaMtarAya rAvaLa (5) carotaranI pratibhAo' (bhAga-3)-caMdrakAnta paTela (6) bRhad gujarAta pratibhAdarzana' (bhAga-2)naMdalAla devaluka uparAMta je te saMtanAM potAnAM pustako tathA anya prakAzano. eka samayamAM AkAzavANInA amadAvAda ane rAjakoTa kendro parathI vahelI savAre bhaktigIto sAMbhaLavA maLatAM hatAM, Ajeya prasArita thAya che, paraMtu dUradarzana AvyA pachI te bhajanonI lokapriyatA osaravA lAgI che. dharmakSetre dUradarzane potAnuM sAmrAjya soLe kaLAe vikasAvI dIdhuM che. 24 kalAka cAlatI bhaktinI cenalono jANe rAphaDo phATyo che. "zraddhA', "jAgaraNa', "sAdhanA', saMskAra", "AsthA', "utsava' ane 'yAtrA' jevI dhArmika zreNI Aje prajAne pUrA 24 kalAka dharmaghenamAM nAkhI rAkhavAmAM saphaLa thaI che. dhArmika gaNAtI A cenalo to jANe nyUjha ane ramatagamatanI satata cAlatI cenalonI spardhAmAM hoya tema lAge che! karuNatA e che ke Aje "dharma" cAra puruSArthamAMno eka nathI rahyo. tenI pasaMdagI pAchaLa adhyAtmavikAsanuM mULa kAraNa jovA maLatuM nathI. AjanA yAMtrika jIvanamAMthI chUTakAro meLavI dharma tarapha vaLato mAnava eka chUTakAro (eskepa) tarIke tenI pasaMdagI karato hoya ema lAge che. prajAnA dhArmika utsavomAM agAu je zraddhA, bhakti ne aMdarano sAco UmaLako vyakta thato e AjanA utsavomAM nathI. gaNeza, kRSNa ke navadurgAnA utsavo ane sthApana pAchaLa paNa have vepArIvRtti ane dAdAgIrI vadhI gayelI spaSTa joI zakAya che. tIrthasthAno paNa Aje vilAsa ane pikanikanAM poInTa banI gayAM che, tethI yAtrAno paNa dhaMdho joramAM cAlI rahyo che. AjanA dharmapravAho jotAM khAsa noMdhavuM joIe ke, dharma ane adhyAtma vize AjanA mAnave pAyAnI samaja keLavavA sAthe, sadAcAra-saMyama vaDe pAtratA meLavavAnI prAthamika jarUra che, jenA pratye samAjamAM Aje ghora ajJAna, ALasa ane aMdhazraddhA pravarte che. bhagavAna ke deva athavA siddhasaMto tarapha doDI javA karatAM pote uttama mAnavIya lakSaNo keLavo e pAyAnI jarUra che. tamAruM rojiMdu jIvana evuM sadAcArI, mAnavIya ane uttama banAvo ke sAcA bhaktanI zodhamAM nIkaLelA bhagavAnane tamArA AMgaNe AvIne UbhA rahevAnuM mana thAya! A dizAmAM dareka vyaktie jAgRtapaNe prayatnazIla banavAnI jarUra che. chevaTe dharma ane bhakti aMtaranA ekAMtanI ArAdhanA hovAthI A dareka vyaktine lAgu paDatI vyaktigata rIte vicArIne ene amalamAM mUkavAnI vAta che. prabhu, A dizAmAM jAgRtapaNe vicAravAnI ApaNane saune buddhi Ape e ja prArthanA! OM zAMti ! S: Jain Education Intemational Education Intemational Page #659 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 49 zikSaNanI sarvatomukhI saMkrAMtinA sAdhako bhAratIya samudAya zikSaNa saMgha- amadAvAda vIsamI sadIno pUrvArdha bhAratanA itihAsanuM ajIbogarIba prakaraNa che. kadAca vizvanA itihAsamAM Avo krAMtikArI samayagALo maLavo muzkela che. eka ja avAje Avo totiMga deza jAge ane dhyeyaprApti sudhI satata maMDyo rahe tene camatkAra ja gaNavo rahe. 1950mAM eka svAyatta sattA tarIke vizvanA nakazAmAM mukAyeluM bhArata jAgRta thayuM to jIvananA dareka kSetre navanirmANa mATe maMDI paDyuM e paNa eka dRSTimAM na samAya evI virATa ghaTanA che. e kSetromAM sauthI agatyanuM kSetra che keLavaNI. eka amerikana pramukhanuM amara vidhAna che ke koI paNa krAntinI zarUAta "vargakhaMDa'thI thAya che. mahAtmA gAMdhIjI A vAta supere samajatA hatA, eTale AjhAdI mATenAM AMdolano calAvavAM sAthesAthe emaNe zikSaNanA kSetre paNa saune sajAga karyA, sakriya karyA. aMgreja amalamAM apAtuM zikSaNa to mAtra kArakuno pedA karavAnuM SaDayaMtra hatuM. enAthI saune badhA prakAranuM jIvanaghaDatara thAya evI keLavaNI maLatI na hatI. gAMdhIjIe sarvatomukhI jIvanavikAsa mATenI keLavaNInI himAyata karI ane A vizALa dezanI virATa janatAe e AhvAna jhIlI lIdhuM. pariNAme anya prAntonI jema gujarAtamAM paNa vividha keLavaNInI vidhavidha vibhUtioe judAM judAM kSetromAM amUlya yogadAna ApyuM. pAchaLanAM pRSThomAM evI keTalIka vibhUtionA A yajJakAryanI jhAMkhI thAya che. A keLavaNInAM vividha zikharo nihALIe chIe tyAre mana AnaMdathI bharAI jAya che. eka tarapha chevADAnA mANasa-grAmINa AdivAsI mANasa, to bIjI tarapha vijJAna ane yaMtravijJAna kSetre AgavI oLakha racato mANasa; eka tarapha bALakeLavaNI to bIjI tarapha buniyAdI-racanAtmaka-vyavasAyalakSI keLavaNI ApatI saMsthAo jovA maLe che ane navAInI vAta e che ke dareka kSetramAM AMtararASTrIya kakSAe mAMga mukAve evI vyaktimattAo AgaLa Ave che. bALakeLavaNImAM gijubhAI badhekA; lokakeLavaNImAM nAnAbhAI bhaTTa, jugatarAma dave, bhAIkAkA vagere; racanAtmaka zikSaNamAM kAkA kAlelakara, AcArya kripalAnI, motIbhAI amIna vagere; AdivAsI vistAramAM DAhyAbhAI nAyaka ane vijJAnakSetre vikrama sArAbhAI; sAhitya ane kaLAnA zikSaNamAM sneharami, umAzaMkara, indumatIbahena zeTha-gaNavA besIe to gaNyAMgaNAya nahIM eTalAM nAmo bhAratIya saMkrAMtinA AkAzamAM avicaLa caLake che. Ama bhAratane AjhAdI sAthe AbAdIne paMthe vALanAra A zikSaNakSetranA sAdhako haMmezAM AdarapAtra raheze. A lekhamALA rajU karanAra bhAratIya samudAya zikSaNa saMgha yunesko mAnya AMtararASTrIya samudAya zikSaNa saMgha sAthe saMlagna eka binasarakArI svaicchIka saMsthA che. samagra dezanA judA judA bhAgomAM yunivarsiTIo, vibhAgo, kolejo ane svaicchIka saMsthAo tathA jANItA vidvAno A saMsthAnA sabhya che. tenI sthApanA jANItA zikSaNavid tathA gAMdhIvicAranA puraskartA sva. zrI rAmalAlabhAI parIkhe sana 1982mAM zikSaNa mAdhyama dvArA zaherI tathA grAmINa vistAramAM samudAyanA sarvAgI vikAsanA uddezane sAdhavA karI hatI. pravartamAna pramukha zrI pI.je. diveTiyA che. "vicAro vizvanI vATe, Acaro gharanAM AMgaNe"nA sUtra dvArA sthAnika ane vaizvika paristhiti, prazno tathA jarUrIyAta viSenI samajaNa samAjamAM keLavAya te mATe lokazikSaNanA kAryakramo dvArA dareka vyaktine saMvedanazIla nAgarika banAvavAnI saMsthAnI nema che. A uddezyonI paripUrti mATe saMsthA judA judA stare samAjanA bhinna bhinna vargone sparzatA vividha kAryakramo kare che. lekhamALAnI mAhitI taiyAra karAvavAmAM saMsthAnA TrasTIzrI maMdAbahena parIkhe ghaNI kALajI lIdhI che. AbhAra. * -saMpAdaka Jain Education Intemational Page #660 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 dhanya dharA grAmAbhimukha keLavaNInA preraka "bhAIkAkA [1888-1970]. bhAIkAkA'nA hulAmaNA nAmathI jANItA bhAIlAlabhAI paTelano janma kheDA jillAnA sArasA (mosALa) gAmamAM thayo hato. pitA ghAbhAI ane mAtA sUrajabAnA teo saMtAna hatA. kuTuMba ane sAmAjika mUMjhavaNomAM emano uchera thayo hato, chatAM zikSaNakSetre temaNe ghaNuM pradAna karyuM che. nAnapaNathI je temanAmAM karmaniSThA, kAma pratye pUrI kALajI, prAmANikatA, zramaniSThA, svAbhimAna jevA guNo keLavAyA hatA. temanuM vidyArthIjIvana ane nokariyAtajIvana paNa tejasvI hatuM. ANaMdamAM UbhI thayelI carotara ejyukezana sosAyaTInA vikAsamAM paNa bhAIkAkAe ananya phALo Apyo hato. saradAra paTela yunivarsiTI ane vallabha vidyAnagaranA pAyAmAM paNa bhAIkAkAno noMdhanIya phALo che. ANaMda, mogarI, karamasada, bAkarola ane evAM ja kheDA jillAnAM gAmaDAMnAM lokomAM temane garIbI, nirAzA, hatAzA, laghutA jovA maLyAM. verajhera, kusaMpa, dveSa, vahemo, aMdhazraddhA jevI nabaLAIo paNa jovA maLI. A anubhavathI temanA dilamAM gAmaDAMnI prajAnA vikAsanI dhUna lAgI hatI. teo gAMdhI-vicArane samajI zakyA hatA. tethI gAmaDAMnI prajAnA vikAsanI ciMtA ane tenA ukela mATe ciMtana karatA rahyA ane upAyo vicAratA gayA. buniyAdI keLavaNImAM rahelA pAyAnA siddhAMto temane grAmoddhAra mATe anukULa lAgyA eTale ja zikSaNanA mAdhyama dvArA grAmyaprajAnA vikAsanuM abhiyAna temaNe jIvanabhara svIkArI lIdhuM hatuM. A evo samaya hato jyAre kheDA jillAmAM bahu ja thoDI mAdhyamika zALA dUra dUranAM gAmomAM zarU thaI hatI. kolejanuM to nAma nizAna na hatuM, eTale gAmaDAnA yuvAno mATe zALA-mahAzALAnI yojanA vicArI ane tene kAryAnvita karI, paraMtu bhAIkAkAnA dilamAM, yuvAnomAM mAnavatAnA ghaDatara sAthe zikSaNa maLe evA vicAroe jora pakaDyuM hatuM. grAmodyogonI nabaLI dazAne sajIvana karavA temaNe gAmanI prajAne zikSaNAbhimukha karavAnA abhigamane mahattva ApyuM. zaikSaNika saMkulane prajAbhimukhatAnA hetu sAthe zarU karyuM. saradAra paTela sAthenA mIThA saMbaMdhono upayoga karI, ghanazyAmadAsa biralA pAse 25-30 lAkhanuM dAna meLavI 'biralA vizvakarmA mahAvidyAlaya' nAmanI gujarAtanI prathama enjiniyariMga koleja zarU karI. te pachI lagabhaga 194546nA gALAmAM lokonA sahakArathI ja vizALa vidyAkIya ane vyavasAyalakSI vistAra, karamasada ane ANaMdanI vaccenAM gAmaDAMnI jamIna laI-Ubho karyo. tenI pAchaLa paNa mAnavasevA, grAmoddhAra, nirakSaratAnA kAraNe pedA thatA praznomAM paNa prajAnI mukti jevA ucca Adarzo ja hatA. gAmaDAMnAM lokomAM rahelI sAhajika vRttio ane AMtarika zaktino samAjaupayogI kAryomAM vadhumAM vadhu upayoga karI, tenA UrdhvakaraNanA mArga mATe saradAra paTela yunivarsiTInI sthApanA karI. tenA prathama upakulapati tarIkenI javAbadArI bhAIkAkAe svIkArI lIdhI ane saMbhALI lIdhI. prajAnuM ghaDatara zikSaNa dvArA ja sArI rIte thaI zake, e vAtane kendramAM rAkhI saradAra paTela yunivarsiTImAM vividha viSayonI aneka zAkhAo zarU karI, temAM paNa samAjanavanirmANa, sAmAnya lokonI jarUriyAta, Arthika ke anya vikAsa dvArA samAjamAM apekSita parivartana lAvavA bhAIkAkA ane temanA sAthIdAronI satata vaNathaMbhI sAdhanA spaSTa rIte dekhAya che. temanA zikSaNa saMkulanI sarva suvidhAomAM paNa mAnavatAbharyA vartana ane samAjanavanirmANanI ja bhAvanA pratibimbita thAya che. zrI pramoda jozI - amadAvAda dattAtreya bAlakRSNa kAlelakara mahArASTranA satArAmAM janmelA kAkAsAheba kAlelakara emanI gujarAtI sAhityanI sevAne kAraNe "savAI gujarAtI'nuM biruda pAmyA hatA. temano janma 1-12-1885nA roja mahArASTramAM thayo hato, paNa 1920 pachI temanuM kAryakSetra mahadaMze gujarAta ja rahyuM hatuM. teo jeTalA moTA sAhityakAra : hatA teTalA ja moTA keLavaNIkAra hatA. temanA pitAnI sarakArI nokarI hovAthI vAraMvAra sthaLAMtara thatuM rahetuM. AthI mahArASTranAM judAM judAM gAmomAM temanuM prAthamika ane mAdhyamika zikSaNa thayuM. teo pUnAnI phargyusana kolejamAMthI tattvajJAnanA viSaya sAthe bI.e. thayA. A pachI sau prathama belagAmamAM gaNeza vidyAlayamAM AcArya thayA. I.sa. 1910mAM vaDodarAnA gaMganAtha vidyAlayamAM rASTrIya bhAvanAthI prerAIne adhyApaka banyA. ahIM temaNe keLavaNInA vividha prayogo karyA. gaMganAtha vidyAlaya Jain Education Intemational Page #661 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 51 sarakAre baMdha karI detAM, teoe himAlayano pagapALA pravAsa joIe evuM temanuM darzana che. Avo bhavya Adarza caritArtha karyo, ane zAntiniketana paNa gayA. A pachI 1920thI teo karavA mATe kAkAsAhebe vidyApIThamAM aneka prayogo karyA. gUjarAta vidyApITha sAthe joDAyA. ahIM teo prAcIna itihAsa, kizoralAla mazarUvALAe temane "rASTrIya zikSaNakSetranA dharmazAstra, upaniSado ane baMgALI bhASA zIkhavatA. teo gaganavihArI' tarIke oLakhAvyA che te sAcuM ja che. vidyApIThanA kulanAyakapade paNa rahyA hatA. vidyApIThamAMthI nivRtti - kAkAsAhebe gujarAtI bhASAne samRddha karavAmAM moTo pachI temaNe rASTrabhASA hindInA pracAranuM kArya rASTrIya stare phALo Apyo che. vidyApIThanuM baMdhAraNa ghaDatI vakhate temaNe kareluM. 1948thI gAMdhIsmArakanidhi, muMbaImAM kAma karyuM ane asaMkhya navA zabdo ApyA. aMgrejI bhASAnA gujarAtI paryAyo jIvananA aMtaparyaMta vyasta rahyA. teo "bekavarDa klAsa ApIne zabdaghaDataranuM kArya karyuM. temaNe potAne zikSaka kamizana'nA ane gujarAtI sAhitya pariSadanA vIsamAM kahevaDAvavAmAM ja gaurava mAnyuM. teo jIvanabhara manuSyahRdayane adhivezananA pramukhapade rahI cUkyA hatA. temane 1964mAM keLavavAnuM kArya karatA rahyA. AjIvana pravAsI kAkAsAhebe "eka padmavibhUSaNano ilakAba prApta thayo hato ane 1965mAM jaMgama vidyApITha tarIke sAhityanI je sthAvara milkata bhAratIya sAhitya akAdamI, dilhInuM pAritoSika paNa prApta thayuM hatuM. sAhityane vArasAmAM ApI che e iyattA ane guNavattA bane kAkAsAheba rAMdhIyuganA keLavaNIkAra hoI, temanA daSTie virala che." ("smaraNarekha'-pR. 62) ema raghuvIra keLavaNI aMgenA vicAro gAMdhIvicArothI raMgAyelA hatA. dharmaprema caudharIe noMdhyuM che te svIkArya bane che. AvA nakhazikha ane rASTraprema to temane mAtA-pitA pAsethI vArasAmAM ja maLyA keLavaNIkAre tA. 21-8-1988nA roja emano pArthiva deha hatA. temanA vyaktitvane ghaDavAmAM zALAzikSako uparAMta vyAsa, choDyo. Ama, gAMdhIyuganA keLavaNIkAromAM kAkAsAhebanuM pradAna vAlmIki, upaniSado, veda, bhagavagItA, vivekAnaMda, ravIndranAtha avismaraNIya raheze. -DaoN. IlA nAyaka ThAkura, zrI araviMda ghoSa jevA manISIono phALo paNa moTo AdivAsIonA dInabaMdhu hato. kAkAsAheba moTA sAhityakAra hatA, rASTrapremI hatA, prakRtipremI hatA te sAcuM, paraMtu kharekhara to teo zuddha, DAhyAbhAI nAyaka (garajI) keLavaNIkAra ja hatA. teo jIvanazikSaNanA AcArya hatA. [1901-1994] vidyArthIonA cAritrya ghaDataramAM temane vizeSa rasa hato. zrI DAhyAbhAI nAyakano janma surata jillAnA bhAMDUta mahAvidyAlayamAM ghaNA viSayo zIkhavavAmAM teo nipuNa hatA. gAmamAM (olapADa tAluko) thayo hato. temanA pitAjI teo eka saMvedanazIla zikSaka tarIke vidyArthIomAM priya hatA. (jIvaNabhAI nAyaka) Dumasa gAmanI prAthamika zALAnA AcArya kAkAsAhebanI ekeeka pravRttinI dizA keLavaNI taraphanI ja hatI. hatA. kuTuMba pAse sArI evI khetI hatI eTale Arthika, jIvanane saMskArI, udAtta ane suMdara banAve evI keLavaNInA sAmAjika saMskArI vAtAvaraNamAM DAhyAbhAInuM nAnapaNa vItyuM. teo himAyatI hatA. temanI dRSTie sAco keLavaNIkAra A kuTuMbanA saMskArano vAraso DAhyAbhAIne maLyo hato. samAjane navI dRSTi, navo viveka Ape te che. keLavaNIkAro rAjakIya, sAmAjika niyaMtraNothI para hovA joIe evuM temaNe DAhyAbhAInuM prAthamika zikSaNa Dumasa gAmanI zALAmAM kahyuM che. tejasvitAne bhoge vidvatA keLavAya te temane mAnya na thayuM. mAdhyamika zikSaNa dharamapuramAM moTAbahenane tyAM rahI lIdhuM hatuM. temaNe bALazikSaNa, strIzikSaNa, prajAsamUhanuM zikSaNa, hatuM. surata mukAme ema. TI. bI. kolejamAM abhyAsa zarU karyo. kolejathI traNeka mAila dUra eka oraDI bhADe rAkhI roja koleja prAthamika, mAdhyamika, ucca zikSaNa-ema zikSaNanA dareka kSetre UMDI vicAraNA karI che. jIvanalakSI keLavaNInA samarthaka cAlatA jatA AvatA. A rIte temanA jIvananuM ghaDatara thatuM gayuM. kAkAsAhebe buddhinI khilavaNI mATe ane cAritraghaDatara mATe suratamAM ja gAMdhIjInAM prathama darzana-zravaNathI te atyaMta AkarSAyA hatA. pitAjInA mRtyuthI bhaNataramAM naDatI ramArthika hastakauzalyane agratAkrama Apyo che. AthI ja vidyApIThanA abhyAsakramamAM udyogo ane vidyAbhyAsa bannene samAna sthAna muzkelImAM hiMmata na hAryA. teo mahenatu, kuzAgra buddhivALA ane tejasvI vidyArthI hatA. ApyuM. teo keLavaNIne sAdhanA gaNe che. keLavaNI e jIvananuM eka aMga nathI paNa jIvananAM sarva aMgo keLavaNImAM AvI javAM gAMdhIjInA bhASaNamAM, aMgreja rAjyanI tAnAzAhI, Jain Education Intemational Page #662 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 652 dhanya dharA gulAmInuM zikSaNa, paradezI kApaDano bahiSkAra, dArUnA pIThAnAM AvAM lokasevAnAM kAma karI, teo AdivAsI prajAnA pikeTiMga.....jevA viSayo paranI asarakAraka vAtothI teo dInabaMdhu banI gayA. AdivAsI prajA temane "DAhyA gurujInA pIgaLI gayA. temaNe kolejano abhyAsa choDI dIdho ane hulAmaNA nAmathI oLakhatI thaI. temaNe gujarAta harijana sevaka gUjarAta vidyApIThanA snAtakanI padavI lIdhI. saMghanA pramukha tarIke sevA ApI. harijana AzramanA vaDIlo, snehIo, kuTuMbIjanonA sakhata virodha chatAM sAbaramatInA TrasTanA menejiMga TrasTI tarIkenI sevA ApI. yuvAna DAhyAbhAI rASTrIya caLavaLamAM joDAI gayA. videzI gUjarAta vidyApIThanA kulanAyaka tarIkenI sevA (1977thI 87) ApI. kApaDanI hoLI karavI, dArUnA pIThA para pikeTiMga karavuM jevA temanAM AvAM prajAhitanAM kAryonI kadara rUpe rASTrapatie gAMdhI cIMdhyA mArge vaLI gayA. AsapAsanAM gAmomAM jaI 1960mAM temane padmazrIno ilakAba ApI temanI sevAne asahakAranI A caLavaLanA pracAra-prasAra karavAnuM kAma pUra biradAvI. jozamAM AnaMdathI svIkArI lIdhuM. DAhyAbhAIne gAmaDAnI prajAnA sArA evA prema ane sahakAra maLyA. teo sAduM jIvana gALatA. 1986mAM morArajIbhAInA pramukhapade godharAmAM bhavya bAjarIno roTalo ane bAphelA zAkathI saMtoSa mAnatA. sammAna karyuM ane aDhI lAkha rUpiyAnI thelI arpaNa karI. temaNe A rakamano upayoga sahakArI tAlIma kendra, dAhoda mATe karyo. ' DAhyAbhAInAM lagna maNibahena sAthe thayAM hatAM. bhIlonA A lADIlA gurujIe 29-5-1994nA ravivAre patiparAyaNa ane nArIdharma bajAvatAM maNibahene paNa bhAre kaThina potAnI jIvanalIlA saMkelI lIdhI. jIvanamAM DAhyAbhAIne satata sahakAra Apyo, tethI DAhyAbhAI lokasevakanAM kAmo karI zakyA. sana 1926mAM jesAvADA -zrI vijayasiMha aTodariyA AzramamAM zrI rAmamaMdira samakSa pU. ThakkarabApAe DAhyAbhAI saujanyamUrti zrI dhIrubhAI desAI temaja anya sevako pAse vIsa varSa sudhI lokasevA karavAnI sapheda dADhI, kaphanI ane lUMgI paherela sajjana eTale zrI pratijJA levaDAvI. A rIte DAhyAbhAIe paNa bhIla ane dhIrubhAI maNibhAI desAI. jIvanabhara emaNe gAMdhI bApunAM AdivAsI pachAta-garIba prajAnI sevAmAM potAnuM jIvana racanAtmaka kAryomAM dilacaspI dAkhavI, temAM ya buniyAdI zikSaNa samarpaNa karyuM. temaNe bhIlonAM Arthika, sAmAjika, zaikSaNika urphe naI tAlImamAM khAsa. AvA keLavaNIkArano janma tA. 31pAsAMonA vikAsa mATe jAta ghasI nAkhI. temaNe zAhukAronI 1-1911nA roja emanA mosALa suratamAM thayo hato. emaNe nAgacUDamAMthI garIba-abhaNa AdivAsIone mukta karavAnA prAthamika tathA mAdhyamika zikSaNa anukrame cIkhalInI rASTrIya kAryamAM bhagIratha prayAso karyA. AdivAsI ke anya kheDUto mATe zALAmAM temaja suratanI sArvajanika hAiskUlamAM lIdheluM. sahakArI pravRti zarU karI. paMcamahAlanA AdivAsIo mATe tyArabAda saMjogovazAta surata, muMbaI, pUnA ane kolhApuramAM sahakArI pravRttino majabUta pAyo nAkhyo. temanA jaMgalanA haka bhaNavAnuM thatAM, tyAMthI bI.e., bI.TI. DigrIo meLavelI. mATe paNa laData calAvI. gAMdhIcIMdhya mArge lokasevAnAM AvAM sana 1930nI jagavikhyAta dAMDIyAtrA daramiyAna kAma karanArane sarakAre ATha mAsanI jela ane rUpiyA traNasono kolejanuM bhaNatara adhavacamAM choDI daIne e yAtrAnA daMDa karyo. temaNe te kaThina jelavAsa svIkArI lIdho, paraMtu AMdolanamAM joDAyA. 1930thI 1942 sudhI AvAM ja prajAhitanAM kAryo mATe ghaNIvAra kaThina jelayAtrAo paNa bhogavI. sana 1939 (yu.ke.)mAM eDinabaro yunivarsiTImAM DiplomA ina ejyukezanano korsa pUro karyo. e ja mAtuzrInA mRtyu samaye rivAja mujabanA khoTA kharca na yunivarsiTImAM zreSTha videzI vidyArthI tarIke emaNe pAritoSika karyA. dIkarA-dIkarIonAM lagna prasaMge nyAtanA rivAjane toDI, prApta kareluM, daheja na ApyuM, na lIdhuM ane badhAM ja lagnaprasaMgo paNa A kolejanA abhyAsakALa daramiyAna kolejanA DirekTara sAdAIthI ja karyA. paMcamahAlanA duSkALa samaye temaja AsAmanA sAthe e vAraMvAra carcA karatA te vakhate zrI dhIrubhAI potAnA dharatIkaMpa samaye A lokasevake yazasvI kAma karI, gUjarAta spaSTa ane nikhAlasa vicAro Akramaka bhASAmAM rajU karI vidyApIThanA snAtaka tarIke potAnuM nAma rozana karyuM. briTiza sAmrAjyanI sakhata TIkA karatA. Jain Education Intemational Page #663 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 53 dAMDIyAtrA daramiyAna emaNe dArUnA pIThAM para pikeTiMga zrI dilakhuzabhAI ba. dIvAnajI karavAmAM tathA khAdI pravRttine vega ApavAmAM sakriya bhAga lIdho. A kAryakramo daramiyAna temanI dharapakaDa sarakAre karI. "gAMdhI sva. dilakhuzabhAI mahAtmA gAMdhInA racanAtmaka iravina' karAra thatAM temane jelamukti maLI. kAryakaronI nakSatramALAno eka tejasvI sitAro hatA. gAMdhIjInA anekavidha racanAtmaka kAryakramo paikI emaNe be ja kSetra pasaMda muMbaImAM "bombe yUtha lIga'nI pravRttimAM bhAga lIdho karyA. khAdI ane zikSaNa ane samagra jIvana tene ja samarpaNa karyuM. hato. jelavAsa daramiyAna emane zrI azoka mahetA, zrI bAbubhAI jazabhAI paTela jevI nAmAMkita vyaktio sAthe gADha muMbaInA dhanADhya kuTuMbamAM (nAgara komamAM) janmyA ane mitratA thaI. A mitronI sAthe rahIne zrI dhIrubhAIe koMgresa navasArI jillAnA karADI gAme 90 varSanI uMmare avasAna patrikAnA saMcAlanamAM madada karI. pAmyA. 67 varSanI dezasevAnI yAtrAmAM 10 varSa muMbaImAM ane pa7 varSa karADImAM gALyAM. jelamAM paNa, emaNe sAmAnya kedIone mATenA 'sI' vorDamAM rahevAnuM pasaMda karyuM. temAM rahIne sAmAnya kedIone koI viziSTa bhAthuM laIne avataryA haze to ja AvuM maLavI joItI sAmAnya jarUriyAta ane sagavaDa mATe jela dhyeyasamarpita jIvana jIvI zakyA. 30 varSanI bharayuvAna vaye othoriTIne phariyAda karI hatI. kuTuMbIone patra lakhI jaNAvyuM ke- abhyAsakALa pUro karyA bAdanI aneka pravRttiomAM (1) parama pUjya gAMdhIjInA punIta mArgane anusaravAmAM ja agrasthAne hatA. jIvanano sarva rasa mane lAdhyo che. zrI dhIrubhAInI jIvanayAtrAne jotAM ApaNane saheje (2) huM aparigrahI jIvana jIvIza eTale kuTuMbanI sarva milakata lAge ke e sevAparAyaNa ane adhyAtmapremI sajjana hatA. parathI mAro hAtha uThAvI lauM chuM. pu. gAMdhIbApunA saMparkane kAraNe UMcanIcano, tara-tamano (3) huM AjIvana apariNita jIvana gALavAno chuM kAraNa ke bhAva emanAmAM rahyo nahIM. brAhmaNa hovA chatAM AdivAsIonA dezane pariNita sevako poSAya tema nathI. utkarSanI satata ciMtA emaNe rAkhI. vaLI, paradezI padavIno AvI rIte kuTuMba sAtheno Arthika saMbaMdha huM choDI dauM chuM ahama tathA muMbaInI paisApAtra saMsthAnA AcAryapadanuM abhimAna ane tethI dezasevAnI pravRttimAM have mAre mATe jela javAno emaNe palavAramAM choDyuM ane naItAlImanA kAmane pasaMda karyuM. mArga saraLa thAya che. sAcA keLavaNIkAra tarIke vicAra, vANI ane vartanamAM samarekhatA dAkhavI. (5) mArA siddhAMto sAthe huM vaphAdAra rahevA mAguM chuM to A -pote ati namra hatA, chatAM potAnA Atmagauravane sivAya bIjo mArga mAre mATe nathI. kyAreya nIcuM paDavA dIdhuM nahIM AvA bhISma saMkalpa sAthe vilepArle (muMbaI)thI vidAya -milakatano moha tyAgIne emaNe svecchAe garIbI laI tA. 15-8-1934nA roja dilakhuzabhAI karADI padhAryA. svIkArI. ahIM ja hADa gALyuM ane ahIM ja emanI samAdhi racAI. -vidyApIThanA kulanAyaka tarIke niyamitatA, sAdagI, khAdI ane zikSaNa upara ja emaNe jIvana kendrita karyuM. karakasara, khAdI, kAMtaNa vagere para bhAra mUkIne sevakone dAkhalo kAMtaNa-vaNATa-khAdI emano jIvanamaMtra banI rahyo, mAtra pUro pADyo. bhAvukatAthI emaNe A kAma nathI karyuM. khAdInuM vijJAna ane AvA zikSaNakAranuM avasAna oNgaSTa 1992mAM pAkaTa zAstra jANI samajIne besI na rahyA. pacAvyuM ane prasAryuM. uMmare thayuM. emanA kAryakSetranA AkhA vistAramAM ekapaNa ghara reMTiyA vinAnuM mRtyuTANe ema lAgatuM hatuM ke ardha ummilita AMkho na rahyuM! aneka kuTuMbone varSo sudhI pUraka rojagArI maLI. vastra rAkhIne, moM para apAra zAMti dharIne koI saMte dehamakti lIdhI svAvalaMbana siddha karI batAvyuM. che!! -zrI candrakAnta upAdhyAya zikSaNanA teo "Adarza guru' gaNAyA. naI tAlImanA Jain Education Intemational ducation Intermational Page #664 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 dhanya dharA philosophara ane gAiDa banyA paNa pracalita zikSaNamAM emane saMlagna hatI. A pachI ema.e.nI upAdhi karAMcI koleja jarIke rasa nahIM eTale emaNe koI zALA, saMsthA kholI nahIM, dvArA meLavI. e vakhate karAMcInI koleja paNa muMbaI yuni. tema calAvI paNa nahIM. sarakAra Azrita zALA-saMsthAnA teo saMlagna hatI. himAyatI na hatA. a-sarakArI te ja asarakArI nIvaDe ema pU. DolarabhAI sAcA arthamAM nakhazikha zikSaka jIva teo mAnatA eTale emaNe jaMgama zikSaNakArya karyuM. zikSaNa viSe hatA. teonI zikSaNayAtrA 1923thI 1979 sudhI cAlI. emaNe lakhyuM. sane 1923mAM karAMcImAM zAradAmaMdira nAmathI oLakhAtI, je zikSaNaprayogo huM karI rahyo chuM, temAM mukhya A bhArata sarasvatImaMdiramAM zikSaka tarIke joDAyA. sane gaNAvI zakAya-vidyArthIonI keLavaNI jIvaMta ane jIvanasparzI 1924-28 daramiyAna DI. je. siMdha kolejamAM phelo tarIke hoya, mAnavajIvananuM khamIra udyogaparAyaNatA ne svAzrayamAM rahyA. sane 1925-26 daramiyAna sarasvatImaMdiramAM ja raheluM che eTale A keLavaNI udyoganI AsapAsa gUMthAyelI AcArya tarIkenI pharaja bajAvI. pachIthI DI. je. siMdha hoya, udyoga sAthe saMkaLAyelI keLavaNI vidyArthIomAM rahelI kolejamAM ja 1927thI 1947 sudhI saMskRta ane zaktio ane saMskArano svAbhAvika vikAsa sAdhatI hoya. A gujarAtInA prophesara tarIke sevA bajAvI. A pachI jIvanamAM tattvo dhyAnamAM laI pracalita keLavaNInAM sAdhanone meM taddana gauNa kudaratI rIte ja eka vaLAMka Avyo. e vakhate bhAgalAno sthAna ApyuM che eTale ke pustako parIkSA para huM kazo AdhAra aNasAra paNa na hato, chatAM kudaratI gUDha saMketa maLatAM rAkhato nathI." bhAgalA pahelAM ja teo gujarAta-(te vakhatanuM muMbaI AvI krAMtikArI zaikSaNika vicAradhArAnA parivrAjaka banI rAjya)mAM AvyA. sane 1947thI 1953 sudhI vI.pI. teo jIvanabhara gujarAtanI saMsthAomAM pharatA rahyA. gUjarAta koleja vallabha vidyAnagaramAM prophesara tarIke ane chellAM be vidyApITha, amadAvAda ane gAMdhI vidyApITha, veDachInA TrasTI varSa prinsipAla tarIkenI pharaja bajAvI. sane 1953thI banI rahyA. jIvanabhara rAjakAraNathI alipta rahyA. 1966 sudhI aliyAbADA, ji. jAmanagaramAM zikSaNanI dhUNI dhakhAvI. ahIM eka ullekha karavo joIe, emanuM gAMdhInuM nabhomaMDaLa AvA tejasvI sitArAothI sAcuM zikSakatva pragaTyuM. dedIpyamAna hatuM. - zrI dhIrubhAI paTela, dAMDI teonA A divaso daramiyAna saurASTra-kacchamAM mAtra manISI traNa sarakArI kolejo-jUnAgaDha, bhAvanagara ane rAjakoTapU. DolarabhAI mAMkaDa mukAme hatI. jAmanagara jevA pragatizIla rAjayamAM paNa koleja na hatI. vallabhavidyAnagara-ANaMdanI pratiSThA ane gaMgAjaLA vidyApITha, aliyAbADA, ji. jAmanagaranA vI. pI. kolejanA prinsipAla hovA chatAM emanuM zikSakatva sarjaka ane kulapati evA pU. DolarabhAIne pU. DaoN. kAkAnA prayogazIla banavA tatpara hatuM. zarUAtathI ja jIvanamAM hulAmaNA nAmathI moTe bhAge sau koI saMbodhatAM ane sAdAI ane uccavicArone prAdhAnya hatuM. karAMcImAM paNa ullekha karatAM. emanuM pUruM nAma DolararAya raMgIladAsa jhUMpaDI jevA sAdA makAnamAM rahetA. dhotiyuM ane paheraNa mAMkaDa. emano janma 23mI jAnyuArI 1902mAM ane emano poSAka ane te paNa zuddha jADI khAdIno ja. pote vi.saM. 1958nA poSa zukla pUrNimAnA divase kacchanA spaSTa mAnatA ke khAdI paheravI to enI philasUphI paNa vAgaDamAM jaMgI' mukAme thayo hato. teonuM paitRka vatana jANavI joIe. gAMdhIjInI vAta to emanA jAmanagara jillAnuM joDiyA gAma. teoe zarUAtanuM zvAsocchavAsamAM hatI. prAthamika dhoraNa-4 sudhInuM zikSaNa joDiyAmAM lIdhuM. AthI koIka mUlyo AdhArita prayoga karavAnI AMtarika mAdhyamika zikSaNa rAjakoTamAM ane saMskRta tathA gujarAtInA preraNAne pariNAme teoe vallabha vidyAlaya-ANaMdanuM viSaya sAthe snAtakanI padavI bahAuddIna koleja jUnAgaDhathI meLavI. e vakhate A koleja muMbaI yunivarsiTI sAthe jAjvalyamaya vAtAvaraNane choDIne grAmaprasthAna karavAnuM nakkI karyuM. e vakhate vatana taraphano thoDo lagAva hato ke vatananA Jain Education Intemational Page #665 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 jillAmAM ucca zikSaNanI suvidhA nathI to e vistAramAM jAuM. AnI jANa jAmanagaranA mahArAjane ane udyogapatione thaI. teoe badhI ja Arthika javAbadArI upADavAnI taiyArI sAthe jAmanagaramAM koleja karavA jaNAvela, paraMtu emanA manamAM spaSTa hatuM ke mAre uccazikSaNamAM gAMdhImUlyone Ameja karavAM che ane te grAmya vAtAvaraNamAM. pariNAme jAmanagara najIka aliyAbADAmAM koleja zarU karI. sane 1966mAM saurASTra yunivarsiTIno janma thayo. tenA prathama vAisa cAnselara-upakulapatino tAja teonA zire Avyo. gujarAta yuni.mAM seneTa sinDIkeTanA sabhya tarIke anubhava paNa hato. pU. DolarabhAInI sAhityasevA paNa prazasya rahI che. akhila bhAratIya itihAsa pariSadanA kAzmIra mukAme yojAyela adhivezananA teo pramukha hatA. pote saMskRtanA skolara ane parama sArasvata hatA. gujarAtI sAhityanA vivecaka paNa kharA. teone 1946mAM raNajitarAma suvarNacaMdraka enAyata thayo hato. 1962mAM emanI 'naiveda' kRti mATe sAhitya ekeDemIno evorDa DaoN. rAdhAkRSNananA hAthe arpaNa thayelo. 1964mAM 'gujarAtI kAvyaprakAro' kRti mATe rAjya sarakArano evorDa prApta thayelo, jyAre saurASTra yunivarsiTI taraphathI maraNottara DI.liTa.nI padavI paNa enAyata thayelI. eka sAhityakAra, keLavaNIkAra ane samAjapremI tarIke emaNe aneka sthaLoe cAvIrUpa vyAkhyAno Apela che. pU. DolarabhAInuM jIvana ane kavana eTaluM badhuM samRddha che ke jenA upara eka vidyArthIe yunivarsiTInI pIeca.DI.nI padavI meLavI che. AvA Adhunika yugamAM RSijIvana jIvI jANanAra sArasvata ane svapnadraSTA keLavaNIkAra potAnA deDhasaMkalpa dvArA svapno kema sAkAra karI zakAya che te aliyAbADAnI saMsthA nirmANa karIne samAja sAme mUkyuM ane potAnAM jIvana ane kavana dvArA caritArtha karIne zikSaNadarzana karAvyuM che. 29mI oNgaSTa 1970nA maMgaLa prabhAte ApaNI vaccethI vidAya lIdhI. hRdayarogano humalo jIvaleNa nIvaDyo. RSitulya e puNyAtmAne koTi koTi vaMdana. astu. --zrI dayALajIbhAI paTela D pa gijubhAI badhekA 'mUchALI mA'nuM biruda prApta karanAra gijubhAI bALakeLavaNInA agradUta hatA. "A nizALo to AMkaNiyuM ane mopATa sivAya kAMI che? AvI nizALamAM chokarAne kema mokalAya?" eka pitAnI A vaiyaktika mamatAe temane zikSakasvarUpa samaSTimAM parivartana pAmavAnI pharaja pADI. gijubhAIno janma 15 navembare I.sa. 1885mAM bhagavAnabhAI badhekAnA ghare, vaLA gAmamAM thayo hato. prAthamika zikSaNa valabhIpuramAM lIdhela. patnI haribahenanA avasAnathI kumaLI vayamAM ja virahano anubhava. punarlagna pachI muMbaIno anubhava. tyArapachI vakIlAta karavAno anubhava. pitRdharmane jAgRta karanArA putrano janma! "bALaka ja sAcI mUDI che e ja bhAvi nAgarika che." gijubhAI, motIbhAI amInane maLyA, emaNe Adhunika bALakeLavaNInI jyotiSmatI mAtA monTesorIne ThekANuM batAvyuM. gijubhAIno bAlazikSaNajagatamAM caitasika praveza thayo. emAMthI teoe zrI nAnAbhAI bhaTTanI dakSiNAmUrti saMsthAmAM zarUAtamAM gRhapati tarIke ane thoDA vakhatamAM vinayamaMdira zarU thatAM tenA AcArya tarIke kAma zarU karyuM. I.sa. 1920mAM emanA jIvananA 35mA varSe bAlamaMdira zarU thayuM ane teo bALakonA zikSaka banyA. gijubhAIe potAnA sarjanAtmaka anubhavone abhivyakta karavA mATe zabdanuM mAdhyama na apanAvI letAM, karmanuM mAdhyamazikSaNanA karmanuM mAdhyama apanAvyuM. asaMkhya bALakone samajatAM samajatAM teo ema kahe che H "huM mane zIkhI zakyo-samajI zakyo." bALakono prema jItI levAnuM ghaNuM saheluM che, kAraNa ke alpajIva che; bahu sahelAIthI tamArA tarapha kheMcAI Avaze, paNa pachI enA tarapha saheja paNa kheMcAI gayA vinA ene kheMcAyeluM rAkhavuM-enA premane nibhAvavAnuM ghaNuM kaparuM che. nAjukatAnI sAthe kAma pADavAnA niraMtara anubhavo bALakane avyavasthA, aniyamitatA ane kaThorapaNAmAMthI mukta karAve che. bALaka svayaMsphuraNAthI svataMtra rIte pravRtti karatuM thAya to sajA. ane inAmanI prathAno kramazaH aMta Avato jAya. svayaMsphuraNA ane svataMtratAnuM paripakva svarUpa eTale ja svaniyamananuM prathama prabhAta. pravRttimAMthI e Uge che. Page #666 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 indriyavikAsa buddhivikAsano purogAmI che. buddhino vikAsa indriyonA vikAsane AbhArI che. indriyonI keLavaNIno vicAra mAtra indriya-pratyakSIkaraNa sudhI ja maryAdita nahoto, indriya anubhava sudhI vistarelo che. ApaNAM gharo ane zALAo bALakonI sarjanAtmaka abhivyaktinAM katalakhAnAM banatAM jAya che. hRdayanI nirmaLa bhAvanAonA vikAsamAM bALakone abhivyaktinA vikAsanI tako keTaluM pradAna karI zake te gijubhAInA asaMkhya anubhavo parathI jANI zakAya. gijubhAIe bAlavArtA, bAlanATaka, lokagIto, lokavArtAo tathA kalAsaMgraha jevI aneka navI vAto umerI che. bALakone vArtA kahetAM kahetAM emaNe je 'vArtAnuM zAstra' vikasAvyuM che te samagra bhAratIya vADmayanuM anupama pustaka che. amuka pariNAma lAvavA mATe prayoga na karatAM je pariNAma Ave tene samajI jarUra paDye prayoganI prakriyA badalanAro, jIvananuM gaMbhIra rahasya ane satyonI zodhamAM jatAM kudaratanAM gUDha rahasyo mATe prema utpanna thayo che. cintakanI dRSTie zikSakanI vAcALatA karatAM tenuM mauna vadhu mahattvanuM; zIkhavAnI kSamatA karatAM bALakone avalokavAnI kSamatA vadhu mahattvanI, pote bhUla kare ja nahIM evuM abhimAna nA karatAM namratAthI potAnI bhUlo zodhavI ane svIkAravI e vadhu mahattvanuM banI rahe che. samagra bAlazikSaNane gujarAtamAM dhULiyA zALAmAMthI bahAra kADhI eka navI ane prANavAna dizAmAM mUkI ApavAnuM bhagIratha kArya zrI gijubhAIe karyuM. emanI sAhityasAdhanAthI prasanna thaIne kAkAsAhebe bAla sAhityanA brahmA'nuM biruda ApyuM hatuM tathA gujarAte temanI sAhityasAdhanAnI kadara karIne temane zrI raNajitarAma suvarNacandraka enAyata karyo hato. --zrI dineza paTela, mahesANA zikSa-sudhAra--sAhityakAra harizaMkara purANI harizaMkara purANI eTale zikSaka, sudhAraka ane sAhityakArano triveNI saMgama! paMcamahAla jillAnA mukhya zahera godharA khAte tA. 9-12-1906nA roja teono janma thayelo paraMtu zALAmAM praveza mATenI vaya ochI hovAthI temanA pitAjIe janmatArIkha 9-1-1906 lakhAvelI tema teonI AtmakathA ('mArI jIvanasAdhanA')mAM noMdhe che. sva. harizaMkaranA pitAjI kAnajIbhAI kuzaLa karmakAMDI dhanya dharA ane jyotiSanA jANakAra hatA. samAjamAM teonuM sthAna mobhAbharyuM ane AgevAna tarIke gaNAtuM. mAtA jhaverabA dharmaparAyaNa, sevAbhAvI sannArI hatAM. prAthamika zikSaNa aneka avarodho ane viTaMbaNA vacce pasAra karI teoe e samayanI varnAkyulara phAinalanI parIkSA I.sa. 1923mAM pAsa karI hatI. hAlanA valasADa jillAmAM AvelA abrAmAmAM aMtyajazALAmAM zikSaka tarIke joDAyA. teo pote dalita samAjamAMthI AvatA hovAthI avAranavAra jAtiprathAno bhoga paNa thatA hatA. abrAmAnI AsapAsanA rAnIparaja gAmomAM aMtyaja samAja tathA anya pachAtavargomAM teo 'mAstara'nA nAmathI jANItA banyA. zikSaNa teono vyavasAya hato ane teo zikSaNapremI sajjana hatA. garIba evA aMtyaja bALakone khaMtathI bhaNAvatA eTaluM ja nahIM paNa suTevonuM ghaDatara paNa karatA. samAja sudhArAnA kAmo pratye teono mukhyatve lagAva raheto. dArU-tADI jevAM vyasanomAMthI loko mukta bane tenI haMmezAM ciMtA karatA. sAhityanA mAdhyamathI samAja sudhArAnuM bIDuM jhaDapeluM. lekho-kAvyo ane nATako tathA jAhera vyAkhyAno dvArA samAjamAM jAgRti lAvavA prayatnazIla rahetA. teonAM lekho, nATako ane sudhArAvAdI valaNathI prabuddhajano paNa AkarSAyelA. teo hAthe kAMtelAM kapaDAM ja paheratA. pravAsamAM paNa nAnakaDo reMTiyo sAthe rAkhatA. sAdagI to teone ja varelI hatI. pU. gAMdhIjI, saradAra paTela, ThakkarabApA, ravizaMkara mahArAja, babalabhAI mahetA, vAmanarAva mukAdama, parikSitalAla majamudAra, mAmA phaDake vagere sAthe saMparkamAM AvelA. pU. gAMdhIjI sAthe bAraDolImAM vicAronI Apale paNa karelI. A AgevAnoe teone nokarI karatAM karatAM prajAnI sevA karavAnI bhAvanA batAvI hatI. e kAma teoe jiMdagIparyaMta karyuM. AjhAdI maLI te pahelAMnAM varSomAM teo bhAga zikSaNAdhikArI (e.DI.AI.) tarIke lAMbo samaya sevA bajAvatA rahyA ane te ja jagyAethI nivRtta thayelA. samAja saMgaThananuM kAma hoya ke jAtiprathA dUra karavAnuM evAM hetulakSI kAryo mATe teo haMmezAM agresara rahetA. teoe zikSaNa-sAhitya-dharma ane samAja saMdarbhe vipula sAhityanuM sarjana kareluM che. temanA dhArmika lekho badala tatkAlIna jagadgurue temane purANa kezarI' nAme prazastipatra Page #667 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 650 paNa enAyata kareluM. sittera varSanI jaipha uMmare 1976mAM teoe lakhela saMzodhana graMtha "baMdhana samIkSA'ne gurjara vidyApITha-surata taraphathI "sAhitya mahopAdhyAya' (pIeca.DI.)thI navAjelA. rASTrIya raMge raMgAyelA keLavaNInI AgavI sUjha-dRSTi dharAvatA-sAhityakAra ane maramI evA dhArmika harizaMkarabhAInuM avasAna oNgaSTa 1978mAM vatana godharA khAte thayuM hatuM. -zrI bhAnubhAI purANI. saujanyamUrti- saMskAramUrti-vidyAvyAsaMgI harasiddhabhAI diveTiyA harasiddhabhAIno janma, amadAvAdanA vaDanagarA nAgara gRhasthanA eka saMskArI kuTuMbamAM I.sa. 1886mAM thayo hato. temanA pitAnuM nAma vajubhAI diveTiyA ane mAtAnuM nAma IzvarabA hatuM. sAMkaDI zerI, lAkhA paTelanI poLamAM temanI vizALa havelI hatI. pitA vajubhAInI nokarInA kAraNe harasiddhabhAInuM bALapaNa ane zarUAtanuM bhaNatara saurASTramAM judAM judAM sthaLe (jetapura, sonagaDha, rAjakoTa) thayuM hatuM. mAtA-pitA baMne khUba samaju, vyavahAru, dayALu ane dharmiSTha hatAM. temanAM dila paNa vizALa hatAM eTale harasiddhabhAIne vArasA ane vAtAvaraNamAMthI ja jIvananAM mUlyonAM bIja maLyAM hatAM. zarUAtanuM zikSaNa kAThiyAvADamAM thayuM hatuM, paraMtu bI.e., ema.e.nI padavI temaNe viziSTa yogyatA sAthe muMbaI yunivarsiTImAMthI meLavI. philosophI temano mukhya viSaya hato. teo potAnA vidyArthI jIvanamAM paNa khUba tejasvI, abhyAsI ane vidyAvyAsaMgI ja hatA. temaNe A kALamAM ja suvarNacaMdrako meLavI, pratiSThA meLavI lIdhI hatI. jo ke pratiSThAnI temane icchA ke cAhanA na hatI. kAryasiddhinA kAraNe ApoApa maLatI pratiSThA ke caMdrako svIkArI letA. 1917mAM eTale lagabhaga trIseka varSanI uMmare AnaMdazaMkara dhruva jevI pratiSThita vyaktinI dIkarI, jolIbahena sAthe temanuM lagna thayuM. teo paNa vivekI, mAyALu, saMskArI ane kauTuMbika lAgaNIthI sabhara hatAM. pariNAme harasiddhabhAIe meLavelI aneka siddhiomAM temanoya noMdhanIya moTo phALo hato kAyadAno abhyAsa pUro karI, 1912-13nA arasAmAM harasiddhabhAIe uttarapradezamAM kAyadAzAstranA prophesara tarIkenI nokarI paNa karI hatI. te choDI, muMbaI hAIkorTamAM vakIlAta zarU karI. temanI zaktine joI, 1933mAM eka pratiSThita mukhya nyAyAdhIze temane nyAyAdhIza tarIke pasaMda karI, nyAyAdhIzanuM kAma karavAnI taka ApI. bAra-tera varSa sudhI nyAyAdhIzanuM kAma, kuzaLatA ane taTasthatA sAthe karI, temaNe nyAyAdhIzanuM pada paNa zobhAvyuM. vakIlAta ane nyAyAdhIzanA sArA evA anubhave temane lAgyuM ke, praNAlIgata kAyadAothI yogya nyAya ApI zakAto nathI. A vAtano temane satata raMja raheto. AthI mAnavatAnI dRSTie eka navI ja samaja meLavI temaNe kAyadAomAM paNa eka navI ja praNAlikA UbhI karI. majUra ane mAlika baMnene nyAya maLe e rIte vividha prakAranAM kAmanI javAbadArI laI, saphaLatA meLavI. temanA kAmathI prerAIne 'TekSaTAilsa lebara inkavAyarI kamiTI'nuM adhyakSapada temane maLyuM. teo muMbaInI audyogika adAlatanA pramukha tarIke paNa pasaMdagI pAmyA. gujarAta saMzodhana maMDaLa, gujarAta sAhitya pariSada, audyogika adAlata, bhAratIya vidyAbhavana, phArbasa gujarAta sabhA jevI aneka saMsthAonuM pramukhapada temaNe zobhAvyuM hatuM. saumyatA, dhIraja, khAmozIthI sarvakSetre kAma levAnI temanI zaktithI temaNe prajAprema sAthe satata saphaLatA meLavI. zikSaNakSetre 1950-58 sudhI gujarAta yunivarsiTInA prathama upakulapatipadanI javAbadArI paNa temane soMpavAmAM AvI. potAnI sUjha-samaja, kuzaLatA ane vairyathI saunI sAthe temaNe sahakArathI kAma lIdhuM. zarUAtanI muzkelIonA ukela lAvI gujarAta yunivarsiTInA pAyAne mULathI ja majabUta karyo. kuzAgratA, dhIraja, samAdhAnakArI valaNa, nispRhatA..... jevA aneka guNonI samRddhinA bhaMDAra samA harasiddhabhAIe samAjanAM vividhakSetre prakAza pheMkyo. nAnakaDA mATInA koDiyAmAM divela ke tela sAthe sumeLa sAdhI diveTa aMdhakArane dUra karavA prakAza pheke che. harasiddhabhAIe potAnI aTaka 'diveTiyA'nuM nAma, A rIte samAjanA aMdhakAramAM prakAza pheMkI sArthaka karyuM. gauravarUpa, ajAtazatru harasiddhabhAIe tArIkha 3, oNgaSTa 1968nA roja kAyamI vidAya lIdhI. AvI vyaktine saunI vaMdanA! -zrI pramoda jozI, amadAvAda. Jain Education Intemational Page #668 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ka58 dhanya dharA zrImatI haMsAbahena jIvarAjabhAI mahetA 'hindustAna' sAptAhikanA sahataMtrInI bhUmikA nibhAvelI. vItelA jamAnAnI kalpanA Aje karavI e mAnyamAM na suratamAM vaDanagarA nAgara kuTuMbamAM janmelA A viduSI Ave tevI vAta che. puruSapradhAna samAja, jyAM samAjanA koI yuvAvasthAe pahocyAM tyAre amarelI jillAnA kapoLa jJAtinA sthAna upara strInI kalpanA karavI e AkAzakusumavat bAbata jIvarAjabhAI mahetAnA saMsargamAM AvatAM temanI pratibhAne gaNAya. kAgaLa pattara vAMcatAM AvaDe eTale strI mATe bhaNatara oLakhI gayAM. pratApasiMha gAyakavADanA vaDodarA rAjyanA jeo pUruM. A hatI samAjanI bRhad mAnyatA. gujarAtI cAra copaDI bhAvi divAna evA zrI jIvarAjabhAI mahetA sAthe AMtarajJAtIya pAsa hoya e strI, ujjaDa gAmamAM eraMDo pradhAna bhaNelI vidvAna lagna karavAnI pahela karI hatI. muMbaImAM myunisipala strI gaNAya. tyAre to aMgrejI hAiskUlamAM bhaNelI strI zodhavA skUlaborDanI kamiTimAM sabhyapada dharAvanAra evAM haMsAbahenane dhoLA diIe phAnasa laI nIkaLavuM paDe. e vItelA jamAnAmAM 1931mAM nezanala kAunsila opha vimena ina inDiyAnA maMtrI haMsAbahena vidhAjagatanI saphare nIkaLI paDelAM. leDI tAtAe muMbaI yunivarsiTInAM phelo tarIke nImyAM. vidyArthIavasthAmAM ja A tejasvI pratibhAe eka pachI 1932 ane te pachInA gALAmAM AjhAdInI laDatamAM eka zikharo tarapha mahAabhiyAna AdareluM. tIvra smaraNazakti joDAyAM. jelavAsa bhogavyo. te daramayAna vAcananI bhUkhathI ane vAcanano ananya zokha bALapaNathI ja AtmasAtu, jene prerAIne pustakonuM khUba adhyayana karyuM. zikSaNa kSetre taraboLa kAraNe vaknatvakaLAmAM teo evAM nipuNa banelAM ke emane thayelAM haMsAbahenanI sarakAre 1945mAM kadara karIne ArTsa khabara paNa na paDI e rIte netRtvanA guNa emanAmAM ApoApa enDa ejyukezana phekalTInA adhyakSa tarIke nimaNUka karI. khIlavA mAMDyA. saMskRta, gujarAtI ane aMgrejI bhASAsAhityanuM 1946mAM bhAratIya mahilA vidyAlayanAM prathama mahilA sArA evA pramANamAM vAcana. pariNAme buddhipratibhA paNa sarasa upakulapati banyAM ane nava varSa sudhI sevA ApI. te daramiyAna vikAsa pAmI. buddhi, puSkaLa vAcana, tIvra smaraNazakti ane 1947mAM "yunomAM bhAratIya pratinidhi tarIke paNa jaI vaknatvakaLA A tamAma netRtvanA guNoe emanAmAM sArA AvelAM, jyAM mAnava hakka mATe vicAro pradarzita karelA. ucca pramANamAM yauvanano taravarATa pedA karyo ane AthI nAnI uMmare zikSaNazAstrI tarIke vidyApIThanA ghaDatara ane caNatara bannemAM ja "vidyArthI samAjanI sthApanA karI. vAcana uparAMta aMtaHkaraNapUrvaka prAmANikatAnI pratibhA upasAvI. zikSaNa ane lekhanakaLAmAM paNa emaNe hAtha ajamAvelo. lagabhaga soLa vahIvaTI kSetranA emanA abhyAsa, anubhava rAjakIya ane jeTalAM gujarAtI bhASAmAM ane cArathI pAMca aMgrejI bhASAmAM sAmAjika kSetranI emanI lokapriyatA dvArA emaNe atyaMta dhagaza pustakonuM lekhana. taduparAMta "zeksapiyaranAM keTalAMka nATako' ane ane bAhozIthI vidyApIThanI pragatimAM ananya pradAna karyuM hatuM. rAmAyaNanA keTalAka kAMDano gujarAtImAM anuvAda karela che. emanI sevAthI A vidyApIThane kIrti, nAmanA ane sAMskRtika bALavArtAo tathA bALavArtAvalI bhAga 1 ane 2 lakhI che. zikSaNanI dRSTie eka AgavuM sthAna prApta thayuM hatuM. I.sa. to "aruNAnuM adbhuta svapna' jevAM traNa nATako paNa lakhyAM che. 1956mAM yunesko pariSadamAM bhAratanA pratinidhi tarIke jaI A che temanuM sAhityakSetre kheDANa. Avela haMsAbahenane I.sa. 1958mAM alhAbAda yunivarsiTIe DI.liTa.nI padavI ApI. I.sa. 1959mAM bhArata sarakAre | uccazikSaNa kSetre philosophImAM snAtaka thayA bAda temane padmabhUSaNano ilakAba Apyo ane te ja varSe vaDodarAnI teozrIe laMDana yunivarsiTImAM patrakAratvano ucca abhyAsa karI tyAMnI ucca upAdhi meLavelI, jethI I.sa. 1920mAM mahArAjA sayAjIrAva yunivarsiTIe paNa temane DI.liTa.nI sarojinI nAyaDu sAthe jinavA inTaranezanala kaoNnpharansamAM padavI enAyata karI kRtakRtyatA anubhavI bhAratanA pratinidhi tarIke javA saubhAgya prApta thayeluM. - AvI vizALa buddhipratibhA, jvalaMta rASTraprema, keLavaNI amerikAmAM 1922mAM zikSaNanI saMsthAonuM nirIkSaNa karavA pratyenI ananya bhakti, lalitakaLAno nAda, lekhikA, patrakAra, mATe paNa AmaMtraNa maLeluM, to porTalenDamAM maLelI keLavaNIkAra, svAtaMtryasenAnI, AdarzazIla nArIratna haMsAbahena vizvavidyApIThonI pariSadamAM hiMdI vidyArthIone ziSyavRttiothI jIvarAjabhAI mahetAnuM nAma ma.sa. yunivarsiTInI lAibrerI vaMcita rAkhavA sAme avAja uThAvelo. I.sa. 1923mAM sAthe joDavAmAM AvyuM tyAre abhyAsa karatA sau vidyArthIo dain Education Intermational Jain Education Intemational Page #669 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 59 1nA vA . khUba ja gauravanI lAgaNI anubhavI AnaMdanA bhAgI bane e sahaja che. - Do. yazomatI paTela zikSaNapremI iMdumatIbahena eka khAnadAna ane saMskArI kuTuMbamAM suzrI indumatI bahenano janma 27-11-1906nA roja amadAvAdamAM thayo. emanA pitAzrInuM nAma zrI cimanalAla ane mAtAnuM nAma mANekabA hatuM. zeThazrI aMbAlAla sArAbhAI, suzrI iMdumatIbahenanA kAkAnA dIkarA thAya. emano uchera atyaMta mukta vAtAvaraNamAM, mAtAnI vAtsalyabharI chAyAmAM ane saMskArI sagAMsaMbaMdhIo vacamAM thayo. AvA uttama vAtAvaraNanI UMDI chApa indumatIbahenanA ghaDataramAM paDI. prAraMbhamAM amadAvAdanI sarakArI kanyAzALAmAM e bhaNyAM. tyAM emanI gaNatarI mokharAnI vidyArthinI tarIke thatI hatI. emanAM moTAMbahena vasumatIbahena gUjarAta vidyApIThamAM bhaNatAM hovAne kAraNe indumatIbahene paNa tyAM bhaNavAnI rajA vaDIlo pAse mAgI, parantu vaDIlonI salAha evI maLI ke hAthaveMtamAM ja meTrikanI parIkSA AvatI hoI, te ApIne pachI gUjarAta vidyApIThamAM dAkhala thavuM. vaDIlonI salAha mAnya rAkhIne IdumatIbahene muMbaI ilAkAnI meTrika parIkSA ApavAnuM TharAvyuM. emaNe AkhI muMbaI yunivarsiTImAM bahenomAM sau prathama naMbare pAsa thaIne ceTaphilDa prAijha meLavyuM. AvuM jvalaMta pariNAma ANIne emaNe potAnAM saMbaMdhIonuM tathA gujarAtanuM gaurava vadhAryuM hatuM. meTrikanuM pariNAma jAhera thayA pachI tarata ja IdumatIbahena gUjarAta vidyApIThamAM joDAyAM. gujarAta vidyApIThanuM vAtAvaraNa to ananya hatuM. vidyArthInI saMkhyA thoDI, paNa adhyApako to UMcI bauddhika kakSAnA. emanA tejasvI vyaktitvanI chApa vidyArthIo para paDatI. AcArya kRpalANI, rAmanArAyaNa vi. pAThaka, paMDita sukhalAlajI, paMDita dharmAnaMda kausaMbI, muni jinavijayajI jevA bahuzruta vidvAnonAM jJAnapIyUSanAM pAna idumatIbahene karyA. emanAmAM sAhitya, kalA, rAjakAraNa, udyoga Adi kSetromAM puruSArtha karavAnuM baLa AvyuM. suzrI indumatIbahena rAjakAraNa viSaya sAthe nAtikA thayAM. eTaluM ja nahIM emAM prathama zreNImAM prathama naMbare AvyAM. vaLI gujarAtI viSayamAM vizeSa yogyatA sAthe prathama sthAna paNa emaNe meLavyuM. snAtikA thayA bAda mAtuzrI mANekabA sAthe rahyAM. mAtRsevAne emaNe potAnAM jIvananuM sarvasva arpaNa karavAno nizcaya karyo. eka varSa mATe khAnagI zALAmAM zikSikA tarIke kAma karyA bAda, emanA pitAe sthApela sI. ena. vidyAlayamAM zikSikA tarIke kAma karyuM. gAMdhI bApunA asahakAra AMdolanamAM ghaNI ruci hovAne kAraNe, khAdI pravRtti, videzI kApaDanI hoLI karavI, nazAbaMdhI, dArUnAM pIThAM para pikeTiMga, paradezI mAlano bahiSkAra, komI ekatA, grAmodyoga ane rASTrIya zikSaNanI jhuMbezamAM iMdumatIbahene kAma karyuM. ke khAdImaMdira ane jyotisaMghanI sthApanA karI. amadAvAdamAM 1941mAM jyAre komI hullaDa thayAM, tyAre nIDaratAthI emaNe dagA karanArAne DaratuM bhASaNa karyuM. jhiMdAdila bahenanuM pota batAvyuM. => 1946mAM muMbaInI vidhAnasabhAmAM gayAM. teo tyAM bALAsAhebanA hAtha nIce keLavaNI khAtAnA pArlAmenTarI sekreTarI rahyAM. ne) 1952-57 muMbaI rAjyanA nAyaba zikSaNapradhAna tarIke emaNe javAbadArI saMbhALI. }1956-57mAM mahAgujarAtanA AMdolana vakhate, * tophAnIonI dAdAgIrIne gaNakArI nahIM ane e jayotisaMghanI sabhAmAM gayAM. ne) 1959tmAM amadAvAda jillAnA aDAlaja mukAme kanyAo mATe "mANekabA vinayavihAra' zarU karyuM. amadAvAdanI nIDara ane sAhasika bahenomAM mRdulAbahena sArAbhAI, cArumatI yoddhA tathA IdumatIbahenane AgalI haroLamAM mUkI zakAya. ) 1962mAM gujarAta rAjyanA maMtrI thayAM (zikSaNa khAtuM), vaLI samAjakalyANa khAtuM tathA nazAbaMdhI vibhAga paNa emaNe saMbhALyAM. ka) 1970mAM pAzrIno ilakAba emane maLyo. .} gUjarAta vidyApIThanA TrasTI thayAM ane kAryavAhaka samitinA sabhya banyAM. 7) gu.yu.ni. siMDikeTanA sabhya thayAM. je yu.jI.sI.nA sabhya banyAM. Jain Education Intemational Page #670 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 66. iMdumatIbahena eTale sAdagIno namUno. emanAM AcAra, vicAra ane kAryamAM zuddhatA ane nikhAlasatA jaNAtAM. eka dhanADhya kuTuMbanuM pharajaMda hovA chatAM, aham choDIne emaNe Ama janatA sAthe ekarUpatA sAdhI. gujarAtanI bhUmi para thaI gayelAM nArIratnomAM iMdumatIbahena agrasthAne che. --emanuM avasAna 11-3-1985mAM thayuM. emanI jIvanasaurabha caMdananI peThe maghamaghe che. --zrI caMdrakAnta upAdhyAya sevAmUrti jugatarAmabhAI jemane umAzaMkara joSIe AtmaracanAnA kavi' kahyA te che jugatarAmabhAI. gAMdhIvicAranA A Rtvija dekhAve zAMta, saumya, vyavahA2e namra ane nirADaMbara, vicAre saraLa, spaSTa ane aDaga, jemaNe potAnA vatanathI dUra AdivAsIo vacce jaIne lagabhaga zatAyu thavA AvyA tyAM sudhInuM sudIrgha AyuSya temanI sevA-khaMta ane niSThAthI karavAmAM ja vitAvyuM. I.sa. 1888nI pahelI sapTembare saurASTramAM surendranagara pAse Avela lakhatara gAmamAM janma thayo. nAnI vayamAM pitA gumAvyA. mAtA ane dAdA gaNapatarAmabhAIe chatrachAyA ane dharmamaya jIvananA saMskAra ApyA. vaDhavANa ane dhrAMgadhrAnA zikSako pAsethI je zIkhyA te saMskRta bhASA ane svadezI mATeno prema. moTAbhAI muMbaI hatA. meTrikanI parIkSA mATe muMbaI gayA. meTrikamAM to pAsa na thayA paNa svAmI AnaMda sAthenA paricaye jIvanane navo vaLAMka Apyo. gItA, upaniSada ane adhyAtma tarapha ruci vadhI. sAhityaprema vadhyo. kAkAsAheba kAlelakara vaDodarA hatA. tyAM temanA parivAra sAthe rahIne baMgALI bhASA zIkhyA. baMgALI bhASA temane ravIndranAtha TAgoranA bALasAhitya sudhI laI gai. bALakanA manano paricaya karAvyo. svAmI AnaMda ane kAkAsAhebanI AMgaLI jhAlI amadAvAda pahoMcyA. 'navajIvana' patronA saMpAdanamAM madada karatAM karatAM sAbaramatI AzramamAM rASTrIya zikSaNanA prayogomAM paNa otaprota thayA. gAMdhIvicArano sparza thayo. jIvana mATe dizA jaDI. vaLI eka vaLAMka-gAMdhIjInA netRtvamAM koMgresa janaAMdolana ane satyAgraha mATe taiyAra thavA lAgI. surata jillAnA bAraDolImAM jugatarAmabhAI AvyA 'navajIvana' patronA pratinidhi tarIke gAMdhIjIe kAryakartAone hAkala karI hatI ke rASTrIyazikSaNa, aspRzyatAnivAraNa-nazAmukti ane dhanya dharA khAdIkAma jevAM kAma laIne gAmaDAMo beThAM karavAnA kAmamAM lAgI jAva. AvAM kAmomAM joDAyelA, bAraDolI ane AsapAsanA pradezamAM kAma karatA sevakonA kAmanI vAto ane pazuthIya badatara jIvana jIvatAM AdivAsIonAM du:kho viSe lakhavA lAgyA. A prajA, A pradeza jANe temane bolAvatAM hatAM. amadAvAda choDI dIdhuM. veDachImAM cUnIbhAI mahetA khADIkAma karatA hatA, temanI sAthe rahIne zikSaNakArya umerIne kAma karavA lAgyA. sAbaramatInA rASTrIya zikSaNanA prayogo ahIM kAma lAgyA. jugatarAmabhAInI maulikatA, sarjakatA ane kalpanAzIlatA khIlI UThI. veDachInA zikSaNanI asara eTalI vyApaka banI ke te 'rAnIparajanI AMkha' samI vahAluDI veDachI banI rahI. AjhAdI mATenI e laDAImAM satyAgrahanA juvALathI koI gAMdhIjana alipta rahI ja na zake. 1928nA aitihAsika bAraDolI satyAgrahamAM prasaMgo, samAcAro ane netAonAM pravacanonI noMdho temanI kalame lakhAIne lokomAM joma jusso vadhAravAmAM khUba amUlya phALo ApatI hatI. dAMDIkUca vakhate yAtrA jyAre surata jillAmAM hatI tyAre tenI vyavasthAmAM gAMdhInAM pravacanonI noMdho-ahevAla lakhavAmAM prazaMsanIya kAma karyuM. 1938mAM bAraDolI tAlukAnA hirapurA gAme koMgresanuM adhivezana bharAyuM hatuM. dezabharamAMthI moTA moTA netAothI mAMDIne kAryakartAonA vizALa samudAyanI hAjarIvALA e adhivezanamAM saphAIkAmanI saMpUrNa javAbadArI jugatarAmabhAIe saMbhALI. A badhAM ja kAmomAM veDachInA yuvAnono sAtha lIdho. gAMdhIjI sahitanA dezanetAonI bharapUra prazaMsA maLI. A badhA kAryakramoe, satyAgrahe AdivAsI prajAmAM utsAha jagADyo, jAgRti ANI. loko tucchakArathI jene 'dUbaLA', naraDA kahI dhUtkAratI teo 'haLapati' nAme ane 'kALIparaja' nAme oLakhAtA AdivAsIone 'rAnIparaja tarIke saMbodhavA lAgyA. potAnI paristhitimAM sudhAro lAvavA teo sakriya banavA lAgyA. gAMdhIjInI paDakhe rahenArA, aMgrejI zAsakone khaTakyA vagara kema rahe? jugatarAmabhAIe 1930thI 42 sudhI anekavAra jelavAsa veThyo. veDachI AzramanI japtI thaI. tALAM marAyAM. temAM toDaphoDa karIne khedAnamedAna karAyo, paNa saMsthA ane kAryakaro vadhu tejasvI ane tAkAtavAna banyAM. jelavAsa jugatarAmabhAI mATe sAdhanAkALa banI rahyo. temanuM sAhityasarjana mahorI UThyuM. kAvyo, pustako, nATako lakhyAM. Page #671 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 zAzvata saurabha bhAga-2 Aje paNa lokonAM hRdayamAM temanA "jugatarAmakAkA'nuM sthAna acaLa che. temano janmadivasa "sevAdina' tarIke UjavI temanA jIvanamAMthI preraNA le che. temanI preraNAthI parivartana mATenI dizAo UghaDI che. kSitijo vistarI che. AdivAsI yuvAnoe potAnA samAjane AgaLa laI javA mazAla hAthamAM lIdhI che. dIvA pragaTyA che-hajI vadhu prakAza phelAvavAno che. mAnavatAnA pAyA upara Ubhelo navo samAja nirmANa thAya e jugatarAmabhAInuM svapna sAcuM paDe te mATe kavi zrI pinAkIna ThAkore kahyuM che. "vistarelA vaDalAnI vaDavAIomAMthI vikasajo nitya navI vanarAI". -zrI taralAbahena zAha- vAloDa. karuNAnidhi "mAstara' karuNAzaMkara kuberajI bhaTTa 1873-1903 zikSako mAtra viSaya-zikSaNanA ja niSNAta na hoya. teo para bhAvi peDhInA nAgarikonA ghaDataranI javAbadArI paNa hoya che ja. badhA to nahIM ja paNa bahu thoDA evA samAjanA ghaDataramAM samarpita thanAra zikSakomAM karuNAzaMkara bhaTTanuM nAma paNa mokhare che ja. karuNAzaMkara to virala zikSaka ane keLavaNIkAra-baMne hatA. temaNe saralAdevI sArAbhAI ane aMbAlAla sArAbhAI jevA dhanika kuTuMbanAM saMtAnone bhaNAvyAM che. te sAthe eTalA ja premathI gAmaDAMnAM, zramajIvI, garIba, dalita, AdivAsI kuTuMbanAM bALakone paNa bhaNAvyAM che. temane mana badhAM ja bALako sarakhAM ane devasamAna hatAM, eTale prajAmAM teo mAstara'nA hulAmaNA nAmathI ja vadhu jANItA hatA. vIsa ja varSanI nAnI uMmare temaNe zikSaka tarIkenI javAbadArI zarU karI dIdhI hatI. teo jIvanabhara te mATe samarpita rahyA. vividha zaktio ane kSamatAo hovA chatAM teo bIjAM bhautika sukhonA kSetre AkarSAyA na hatA. teo mAtra zALAnA 62 khaMDomAM ja zikSaka na hatA. samAjaghaDataranA kAmomAM paNa temano ananya phALo hato. koI paNa kAma mATe ghaMTanuM baMdhana temane avarodhatuM na hatuM. temanA dilamAM sAcA zikSaNanI dhUna satata cAlatI ja rahetI. temano uchera gAmaDAno hato. gAmaDAMnI prajAnAM zikSaNa ane vikAsamAM dila daI kAma karatA hatA. dhana ane kAmano saMbaMdha joDavAnI ke te taraphano vicAra karavAnI temane phurasada ja na hatI. A hatI temanI keLavaNI mATenI khumArI ane lAgaNI!!! lokazikSaNanA kAmamAM, kathA-vArtA, bhajana-kIrtana jevAM 'mAdhyamothI prajAnA ghaDataramAM teo chavAyelA ja rahetA hatA. te samayanA keLavaNIkAro, vidvAnone teo gAmaDe gAmaDe AmaMtraNa ApI, gAmaDAMnAM lokonA vikAsanI jhuMbeza satata cAlu ja rAkhatA. A badhuM, teo zALAnA niyamabaddha kAma pachI ja, potAnA rasathI, dilathI ane svecchAe ja karatA hatA, eTale ja zikSakonA samAjamAM ajoDa rana hatA. karuNAzaMkarano janma sArasA (amadAvAda najIka) gAmamAM ane mosALa bhAdaraNa gAmamAM hatuM. bhAdaraNa gAmanI "dhULiyA zALA' ane dharmajanI sarakArI zALAmAM temaNe zikSaNa lIdhuM hatuM. vaDodarAnA adhyApana maMdiramAM tAlIma lIdhI hatI. 'kAMta' (maNizaMkara ratanajI bhaTTa) ane TI. ke. gajjara jevA AcAryazrI ane adhyApakanA saMparkamAM teo AvyA. A baMneno prema teo jItI zakyA hatA. e paNa emanI keLavaNI kSetre kSamatA siddhi ja hatI. kosindrA to saMkheDA tAlukAnuM, UMDANanuM, sAva nAnakaDuM gAma. A gAmathI ja mAstarajInA kAmanI zarUAta thaI. dareka vyaktino koIka to potAno ja aMgata zokha ke dhyeya hoya che. paropakArAya satAM vibhUti' A karuNAzaMkaranAM aMgata zokha ane dhyeya hatAM. A dhyeya sAthe ja teo zikSaNa keLavaNInA mAdhyama dvArA lokahitArthe ja AgaLa vadhatA gayA. gAMdhIjInA grAma-svarAjanI vAta, karuNAzaMkare kosindrA ane evAM bIjAM gAmaDAMonI prajA sAthe kAma karI, amalamAM mUkI batAvI. A rIte eka zikSakamAMthI teo ApoApa keLavaNIkAra banyA. karuNAzaMkare potAnA ajAgRta manane satata jAgRta rAkhyuM hatuM. teo tene satata DhaMDhoLatA-tapAsatA-cakAsatA rahetA hatA. pariNAme sAMprata paristhitine pAmI tene anukULa thaI, nizcita dhyeyathI, lokasevAnA kAryanI siddhinA prathama pagathiye teo pahoMcI zakyA. temane, temanA dhyeyane, prayatnone vaMdana. -zrI pramoda jozI, amadAvAda. Jain Education Intemational Page #672 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra AcArya kRpalAnI kRpalAnIjI avadhUtI mijAjamAM kahetA ke 1915mAM gAMdhIne huM pahelaprathama maLyo tyAre mohanadAsa hajI mahAtmA nahotA thayA ane huM AcArya nahoto thayo. e avAranavAra mArA tarapha TIkIne jotA hatA; te uparathI meM dhAryuM ke teo mAruM mApa kADhe che. huM pote paNa ema ja kaheto hato. gAMdhIjI dakSiNa AphrikAthI dezamAM pAchA pharyA tyAre je taruNa netRtva; svataMtra vyaktitvapUrvaka vikasI rahyuM hatuM te prophesara kRpAlAnI hatA. jIvatarAma bhagavAnadAsa kRpalAnIno janma sindha pradezanA haidarAbAda nAmanA zaheramAM I.sa. 1888mAM thayo hato. pitA vaiSNavI bhaktiparaMparAnuM saMtAna hatA. khullA AkAza taLe prArthanA karatA. jIvatane joDe rAkhatA. kRpalAnIjIe meTrikyulezananI parIkSA I.sa. 1904mAM ane snAtakanI parIkSA 1908mAM pAsa karI. 1910mAM itihAsa ane arthazAstra viSaya sAthe pAsa thayA. 1912thI 1917 daramiyAna mujhaphpharapuranI bhUmihAra kaoNlejamAM itihAsa ane aMgrejInA adhyApaka tarIke kAma karatA. zikSaka jema Ape che tema pote paNa pAme che e emanI anubhUti hatI. tethI temane A kAmathI pUro saMtoSa hato. jemanI zakti je prAMtamAM jAya temAM pUrNatAe bhaLI jatI hoya pote judA prAMtanA che evuM koIne jaNAvA na de emAMnAM kRpAlAnI eka che. 1920thI 1927 daramiyAna gUjarAta vidyApIThamAM adhyApaka ane AcArya tarIke gujarAta sAthe emano nikaTano nAto baMdhAyo. 1936mAM sucetAbahena sAthe gAMdhIjInI zubhecchAo ane AzIrvAdathI lagnagraMthithI joDAyA. teo 1934thI 1945 sudhI bhAratIya rASTrIya koMgresanA mahAsaciva ane 1946mAM aitihAsika adhivezananA adhyakSa mATe pasaMda karAyA. kRpalAnIjInI kaoNlejanA vidyArthIo upara ajaba bhUrakI hatI. nadInI retamAM roja sAMje bhASaNo thatAM. AcArya Ave, vidyArthIo vidyArthinIo vaMToLiyA pAchaLa ghasaDAtAM hoya ema dhasyAM Ave. eka sAMjanA bhASaNamAM AcArya kahe, "AI ema e kiMga"-huM rAjA chuM ane ardhuM cakkara lIdhuM. bAbarI UchaLI. vIMTaLAIne beThela saunI tarapha hAtha karI AgaLa calAvyuM : 'mAya kiMgDama ijha ina yaoNra hArTsa'-mAruM rAjya che tamArA saunAM hRdayamAM. ('31mAM kiDiyuM, 1977, pR. 9). . dhanya dharA kRpalAnIjI potAnA vargo levA uparAMta mahAvidyAlayanA sau vidyArthIne lAbha maLe te dRSTie 'gItAMjali' paranA sArvajanika vargo letA. TAgoranI racanAonuM emanuM paThana sneharazmine dAyakAo pachI paNa kAnamAM guMjatuM anubhavAtuM rahyuM hatuM. mahemAna vaktAnA paricaya ane AbhAranAM vaktavyomAM kRpAlAnI eka sahRdaya eTalA ja tarkatIkSNa samIkSaka tarIke samAdarane samAhArane dhoraNe khIlatA ne vidyArthIonI kSitijo vistaratI. adbhuta vyApa hato emano. AcAryajIe 1927nA me mAsamAM mahAvidyAlayanA AcAryapadanuM rAjInAmuM ApyuM. e vakhate gAMdhIjI zikSaNane navI ja dizAmAM laI javA icchatA hatA. vidyApIThanuM punargaThana karavA mAgatA hatA. emanuM dhyeya grAmasevako taiyAra karavAnuM hatuM. gAMdhIjIe temane vidyApIThanI navI kArobArInA sabhya thavAnuM AmaMtraNa ApyuM. tyAre temaNe kahyuM. "jema koI mANasa potAnI UMcAImAM baLajabarIe eka tasuno paNa vadhAro karI zakato nathI, tema potAnI naitika UMcAImAM paNa nathI karI zakato. teNe e maryAdAmAM ja vikAsa pAmatA rahevuM rahyuM. atyAra sudhImAM mAro je vikAsa thayo che te evo nathI ke huM vicAra, vANI ane vartanamAM mArI jAtane ahiMsaka gaNI zakuM.' bahumukhI lekhaka kRpalAnIjIe vividha viSayo para potAnAM paMdara pustako ane asaMkhya lekho lakhyAM che. temanA na bhulAya tevAM be pustako che. eka varSA yojanAviSayaka dhI leTesTa pheDa' (varSA zikSaNa yojanA e navI tAlImanA gAMdhIvicArane 'gamya' karavAno prayAsa che. bIjuM 'klAsa sTragala', jemAM emaNe vargasaMgharSano paraMparAgata khyAla' vize pheravicAra mAge che e sacoTa rIte samajAvyuM che. Atma-zikSaNamAM mAnanAra vidyArthIone vicAra karatAM karavAnuM, potAnA tathA dezanA sarvAMgI vikAsa mATe zuM jarUranuM che te vize uttejana ApatA. --zrI dineza paTela, mahesANA. saMniSTha keLavaNIkAra lAlabhAI ratanajI desAI [1894-1986] ela. Ara. desAI, lAlabhAI desAI, lAlabhAI kAkA jevAM hulAmaNAM nAmothI saMbodhAtA lAlAbhAIno janma surata jillAnA (hAla navasArI jillo) kharasADa gAmamAM thayo hato. pitA ratanajI mohanajI desAInuM kuTuMba sAmAnya sthitinuM hatuM. Page #673 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 663 ratanajI desAI relavemAM nokarI karatA ane vatanamAM thoDIghaNI prAthamika zikSaNathI mAMDI uccazikSaNa sudhInA vizALa khetInA sahAre kuTuMba calAvatA. zikSaNa kSetranA, vividha pAsAMonA temanA kaDavA-mIThA lAlabhAInuM prAthamika zikSaNa ane mAdhyamika zikSaNa anubhavoe prApta karelI kSamatAono samAjaghaDataramAM je kharasADa, navasArImAM thayuM. te samayanI muMbaI yunivarsiTInI upayoga thAya, evA nirmaLa hetu sAthe ja sarakArI nokarImAMthI bI.e.nI padavI laI teo 1928mAM laMDana jaI bI.TI.nI nivRtti pachI paNa pravRtta rahevA mATe temaNe prazikSaNa kSetre padavI prApta karI AvyA. laMDananA parIkSako temanI adhyApana jhaMpalAvyuM. zikSako e mAtra zALAnAM bALakonA, cAra dIvAlothI kSamatA joI khuza thayA. temane be vAra vArSika pATha ApavAnI maryAdita zikSako nathI, paraMtu temanA dvArA ja bALakonA taka ApI. abhinaMdana ApyAM. bhAvipeDhInA ane vartamAna samAjanA sAmAjika, naitika, sAMskRtika ghaDataramAM temanI zaktio, samaja ane sUjhano suratamAM gaNita ane vijJAnanA zikSaka tarIke temaNe upayoga thAya, evI temanI samaja hatI. dhanaprApti nahIM, mAdhyamika zALAmAM kAma karyuM hatuM. aMgreja samayanI cIlAcAlu samAjasevAno hetu mukhya hato. keLavaNI laI, ApameLe AgaLa vadhelA zrI lAlabhAI desAIe jIvanabhara keLavaNInA kSetre ja jIvana samarpita karavAnuM vicArI samaya sAthe jhaDapathI badalAtI jatI paristhitino temane lIdhuM hatuM. khyAla hato ja. tenA AdhAre prAthamika ane mAdhyamika zALAnA bALako mATe temaNe gaNita, vijJAna ane bhASAnAM pustako, 1930mAM temaNe muMbaI rAjyanA zikSaNa khAtAmAM maulika vicAra ane sUjhanI kSamatAonA vikAsane dhyAnamAM rAkhI sarakArI nokarI svIkArI lIdhI. sarakArI taMtra sAthe zikSaNanuM lakhyAM hatAM. minisTrI opha ejyukezana mATe, 'suparavijhana opha kAma karavAnuM bIDuM jhaDapI lIdhuM. sarakArI taMtramAM kAma karatAM temane bejhika skUlasa' ane yunivarsiTInA stare "buniyAdI keLavaNInI muMbaI, pUnA, surata jevAM sthaLoe avAranavAra badalI maLatI. rUparekhA' jevAM pustako temaNe lakhyAM che. 1940-51nA gALAmAM buniyAdI zALAonuM nirIkSaNa, sarakArI kolejanA vyAkhyAtA tathA aMta bhAgamAM buniyAdI nivRtti pachI paNa samAjaghaDatara mATenI rahI gayela keLavaNInA madadanIza niyAmaka jevI vividha kAmagIrI karI. AkAMkSA saMtoSavA teo pravRtta rahyA. zikSaNanA A jIvane zikSaNakSetranA vividha pAsAM -vahIvaTa, adhyayana-adhyApana, pAchalI uMmare paNa jaMpa na hato. nirIkSaNa-)no anubhava meLavI lIdho. trIseka varSanA pUrva prAthamikathI mAMDI uccatara mAdhyamika zikSaNa zikSaNakSetranAM AvA vizALa anubhavonuM bhAthuM laI, teo zikSakomAM (kolajanA adhyApakomAM paNa) viSayonA zikSaNanI svamAnabhera eka adanA, niSThAvAna, AdaraNIya, pAradarzaka kSamatAonA vikAsa sAthe mAnavatAnI lAgaNIbharyA-naitika, amaladAra tarIke nivRtta thayA, e paNa temanI moTI siddhi che. sAMskRtika, zArIrika, sAmAjika (sarvAgI) vikAsa mATenI teo eka pIDha keLavaNIkAra ane vahIvaTI amaladAra hatA. kSamatAonI-UNapa e temanI moTI ciMtA hatI. sarakArI nokarImAM paNa pUrI vaphAdArIne teo cIvaTAIthI e. jI. TIcarsa kaoNleja yunivarsiTI saMlagna koleja che, vaLagI rahI, zALA ke saMsthAnA nirIkSaNakAryamAM ke buniyAdI jyAM prArthanA jevI mAnavaghaDataranI pravRttione sthAna hotuM nathI. zikSaNanA madadanIza niyAmaka tarIkenI vikaTa pharajo adA karatI mAtra viSayonuM zikSaNa e ja mukhya hetu hoya che. zrI desAI veLA menejamenTa ke AcAryathI mAMDI paTAvALAnA kAmanAM sarva sAhebe tyAM prArthanAne mahattva ApI zarUAta karI. teo pote pAsAMonuM dhyAnathI nirIkSaNa karI, tenI noMdha letA. temanI acUka samayasara prArthanAmAM hAjara rahetA. AvI pravRttio mAtra vismita ane vilakSita nirIkSaNa karavAnI dRSTi ane zakti dekhADA mATe nahIM ja. evAM ghaNAM mUlyone zikSakomAM prasthApita adbhuta hatI. sArAM kAmonI prazaMsA sAthe ja teo bhUlo ke karavA mATe teoe prayogarUpe zarUAta karI. teo kSationI, koIthI paNa aMjAyA vinA, zarama rAkhyA vinA ke vidyArthIsamUhanI pAchaLa UbhA rahI jatAM. pariNAme temanA lalacAyA vinA hiMmatapUrvaka, vinA saMkoce carcA karI, tene sudhArI AcaraNathI niyamitatA vyApaka banI. AvAM ghaNAM mUlyone saMsthA levAnuM sUcana karatA. AvI vaphAdArI ane niSThAthI temaNe ane zikSakomAM prasthApita karavAno temano hetu hato. AvI eka kAma karyuM. anokhI kAryapaddhati ane jIvanazailIthI temaNe saunAM mana jItI Jain Education Intemational Page #674 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 dhanya dharA nA lIdhAM. aMtamAM gujarAta yunivarsiTInA upakulapatipada tarIke sevA NCERTsudhI pahoMcyuM ane teoe madhubhAIne dilhI bolAvyA ApI, te padane paNa zobhAvyuM. ane aneka vibhAgonI javAbadArI temane soMpI. koIpaNa viparIta paristhitimAM paNa saMgharSa karatAM sahakArane teo vyaktie kareluM kArya bolyA vinA rahetuM nathI, koI ratana DhAMkyuM mahattva ApatA, paraMtu pharaja pratyenI nAnI sarakhI bedarakArI paNa DhaMkAtuM nathI. teo calAvI na letA. sneha ane hiMmatathI paNa jarUra paDe, na TUMkA gALAnA samayamAM paNa mAtra zikSaNane ja varelA A chUTake, dilamAM chupI kumAza sAthe ja, adhikAra ane sattAno ratananuM kArya, dhagaza, zista, samayapAlana tathA zikSaNa pratyenI kyAreka, upayoga karI letA. sattAno kyAre, kevo, keTalo upayoga AgavI sUjha (U.G.c.) tathA yu.jI.sI.nA hIrApArakhuonI karavo-tenI sAcI ane vyAvahArika sUjha-samaja temanAmAM hatI. najara bahAra rahI nahIM. yu.jI.sI. e arasAmAM 'kSetrIya sevA Aje gujarAta yunivarsiTI kempasamAM e. jI. parivArathI ekama ane akhila bhAratanuM zaikSaNika sarvekSaNa' eka saMkula zarU thayelIeca. ke. prAthamika TreniMga koleja sahita be prazikSaNa projekTa zarU karavA vicArI rahyuM hatuM. evI vyaktinI jarUra saMsthAo ane pAMca-cha prekTisiMga skUlsa pacAseka varSathI jIvaMta hatI, je samagra bhAratanA anekavidha rAjyomAM zaikSaNika kSetre rIte kAma kare che, jeno prathama pAyo nAkhanAra desAI sAheba thayelA kAryanuM sarvekSaNa karAvI zake. temaja samagra bhAratanA A hatA, jemAM jIvanabharanA zaikSaNika mUlyonuM sthAna Aja sudhI kSetranA prAdhyApako upara prabhAva pADI zake ane temane mArgadarzana sacavAyeluM jovA maLe che. vaMdana! AvA saMniSTha ApIne temanI pAse kAma karAvI zake. emanI najaramAM DaoN. buca keLavaNIkAra ne!! - zrI pramoda jozI, amadAvAda. vasyA. bIjo prazna hato sthaLano. sthaLa evuM hovuM jarUrI hatuM jyAM rASTranAM vividha rAjyonA vidyArthIo abhyAsa mATe DaoN. madhubhAI buca pasaMdagI kare, abhyAsanuM mAdhyama aMgrejI hoya ane sagavaDatAthI Aje dezavidezamAM ema. esa. yunivarsiTI, vaDodarAnuM saMpUrNa sajja hoya; temaja sAMskRtika vAtAvaraNa hoya. nAmathI zaikSaNika jagata sAthe saMkaLAyela koIpaNa bhAratIya ane yu.jI.sI.nA vyavasthApakone ema.esa.yuni. ane CASE yogya khAsa karIne gujarAtI vyakti bhAgye ja ajANa hoI zake. enI lAgyuM. kSamatAnI dRSTie ane zikSaNakSetrano bahoLo anubhava zikSaNanI phekalTI sAthe joDAyela CASE' senTara phora dharAvatI vaDodarAnI phekalTI hovAthI 1963-64mAM yujIsIe eDavAnDa sTaDIjha ina ejyukezanano lAbha varSo pahelAM ghaNA CASEne grAnTa phALavI ane tenA vaDA tarIke DaoN. bucane vidyArthIoe lIdho che. Aje paNa le che paraMtu CASEnA nimaMtraNa ApyuM. uddabhava ane vikAsanI mAhitIthI ghaNAM loko ajJAta haze. enuM Ama yuvAna khIlatA vyAvasAyiko samakSa eka susajja akSaracitra rocaka che to preraNAdAyI paNa che. vyAvasAyikanAM tamAma pAsAM khullAM thAya te mATenA prayatno karyA. I.sa. 1956 eTale ke mahAgujarAtanI laData ane risarca-phelo juniyara hoya ke sIniyara darekanI sAthe temaNe astitvanA arasAmAM A yunivarsiTInI zikSaNanI phekalTIne pro. jhINavaTapUrvaka carcA karI teone protsAhita karyA ane saMsthAne TI. ke. ena. menana ane pro. esa. ena. mukarajI jevA eka sarvadezI bhAratanI pratikRti banAvI eTaluM ja nahIM paNa prAdhyApako zobhAvatA hatA, jemanI pAse zikSaNa pAmavuM e dezanA tejasvI yuvAmAnasanuM saMketasthAna banAvI zikSaNanI vidyArthI mATe gauravano viSaya hato. jeo ema. esa. vividha vidyAzAkhAone sparzatAM saMzodhanonI keDI paNa ahIM ja yuni.mAMthI pAsa thayA hoya, ane B.Ed. athavA M.Ed.nI kaMDArI. DigrI meLavI hoya te kolara UMco pakaDIne temanI pAse bhaNyA A daramyAna DaoN. madhubhAI bucane iMglenDamAM hovAnuM gaurava anubhavatA. I.sa. 1955mAM madhubhAI buca paNa AMtararASTrIya pariSadamAM AmaMtraNa maLyuM, jeno viSaya hato A gauravamALAnA eka maNakArUpe A zikSaNatIrthanA aMga banyA iMglenDamAM sUkSma adhyApanano prasAra-pracAra'. teo ekalA ane e mahAnubhAvonA prItipAtra banyA. I.sa. 1961mAM nahIM jatAM A muddA aMgenA incArja sAthI mitrane paNa sAthe saradAra paTela yunivarsiTIe temanI rIDara tarIke nimaNUka karatAM, laI gayA. teo potAnI sAthe athavA hAtha nIce kAma karatI teo tyAM joDAyA, paraMtu jhaLahaLatA tejasvI tAralAnuM teja vyaktinA vikAsa mATe haMmezAM jAgRta rahetA enuM A eka Jain Education Intemational Page #675 -------------------------------------------------------------------------- ________________ u5 rahyo che. zAzvata sorabha bhAga-2 jvalaMta udAharaNa che. DaoN. buce A abhigama sIsITIvInI DaoNkTareTanI padavI prApta karelI. gRhasthajIvana paNa khUba moDuM zarU madada vinA vikasAvyo. Ama e abhigamanuM navInIkaraNa karyuM. karyuM. DaoN. zrImatI pIlubahena temanAM patnI paNa zikSaNakSetranAM ja je vyakti A kAryakrama sAthe saMkaLAyela hatI tene phALe A kAryanuM ziromaNi. khUba ja mAyALu ane umadA svabhAvanAM. temanuM eka saMpUrNa zreya jAya evo abhigama paNa apanAvyo ane A mAtra saMtAna, dIkaro DaoN. prazAMta gesTroenTarolojI saMsthAne AMtararASTrIya phalaka para prasthApita karI. (Gastroenterology)mAM niSNAta, je hAla paNa vaDodarAmAM temanI A saphaLatA pAchaLa temanA be jIvanamaMtra hatA ja mAtAnI chatrachAyA heThaLa patnI ane bALako sAthe eka : prathama hato, "pratyeka kaTokaTI (crisis)mAM eka taka garbhita prakhyAta DaoNkTara tarIke pitA DaoN. madhubhAI bucanuM nAma dIpAvI hoya che." bIjo jIvana maMtra hato divasanA 24 kalAka karatAM -DaoN. yazomatI paTela. vadhu kAma'. temanuM vidhAna hatuM, "jeo eka divasamAM 24 mUrdhanya keLavaNIkAra kalAka mATe zikSaNano vicAra na kare te zikSaNakSetramAM rahevA zrI maganabhAI desAI lAyaka nathI." teo utsAhI ane prAmANika navIna saMzodhako ApaNA dezamAM gAMdhIjInI zikSaNaviSayaka philasUphIne mATe Placement Service karatAM bhalAmaNa evI karatA ke saMsthA taraphathI sammAna prApta thAya. potAnA eka vidyArthInI yathAtatha jANanArA ane ene vahevAramAM utAranArA gaNyAgAMThyA nimaNUka rASTrakakSAe thatAM tenA vidAya samAraMbhamAM teoe keLavaNIkAromAMnA eka zrI maganabhAI desAI che. emanA hAtha uccArela zabdo, "ame tamane mAtra kesa' mATe ja taiyAra taLe kAma karanArA eka adanA zikSaka tarIke meM emane zikSaNanuM karyA na hatA kesamAM taiyAra karyA deza mATe" A aMgenI RSikArya karatA anubhavyA che. emano janma 11-10-1898 sAkSI pUre che. mosALa dharmajamAM thayelo. vatana naDiyAda. prAthamika zikSaNa naDiyAdamAM lIdheluM. 1974mAM survey of Research in. EducationnA cAra graMtha prakAzita thayA, jemAM 1943-'48 bhaNavAmAM ati tIvra buddhimattA dharAvavAne kAraNe sudhInAM saMzodhano samAviSTa che. dezanA zaikSaNika saMzodhako mATe prAthamika tathA mAdhyamika zikSaNamAM teo sadA sAre aMke pAsa eka mahAna saMzAdhana (Resource) tarIke "kesanI lAibrerI thatA. muMbaI yunivarsiTI dvArA levAtI meTrikanI parIkSAmAM te paNa vikasAvI. satata saMvardhana sAthe pravartamAna zaikSaNika sAmayiko AkhA rAjyamAM trIje naMbare pAsa thayA. vizvabharamAMthI maMgAvyAM. Ama teo CASEnA ghaDavaiyA banyA | muMbaInI elphinsTana kolejamAM praveza meLavyA bAda, eTaluM ja nahIM, paraMtu tenI saMskRtinI rakhevALI paNa evI karI chellA varSamAM jyAre e AvyA, tyAre mahAtmA gAMdhIjInI ke jenI suvAsa cirakAlaparyata saMzodhakonuM AzrayasthAna ane kathanI ane karaNIthI AkarSAyA. gaNita viSayamAM sTAra rengalara preraNAstrota banI rahe. thavAnI zakyatAvALA zrI maganabhAIe koleja choDIne, gUjarAta vidyApIThamAM praveza meLavavAno nizcaya karyo. A DaoN. zrI madhubhAI bucanuM jIvana ja svayaM preraNAstrota che. temano janma to mAMDale, barmAmAM 1917mAM thayelo paraMtu e ja arasAmAM pU. gAMdhIbApunuM pravacana sAMbhaLavAnI temanA pitA zrI bhagavAnalAla ane mAtA jazodAbahena potAnA emane taka maLI. e pravacanathI atyaMta prabhAvita thaIne, potAnI vatanamAM parata AvatAM temanuM prAthamika zikSaNa jAmanagaramAM pUrNa jvalaMta bhAvi kArakirdIne tarachoDIne emaNa gUjarAta thayuM ane uccazikSaNa kSetre teo muMbaI yunivarsiTImAMthI vidyApIThamAM praveza lIdho. tyAM snAtaka thayA (1921). satyAgraha vijJAnanA snAtaka thayelA. A arasAmAM sAmyavAdI viSe abhyAsapUrNa mahAnibaMdha lakhIne, pU. bApunA hAthe ja vicArasaraNInI asaramAM AvatAM teoe sAduM jIvana jIvavAnuM gUjarAta vidyApIThanI "pAraMgata' padavI meLavanAra sau prathama dhyeya nakkI karyuM. pariNAme teo be joDa kapaDAM ja rAkhatA. vidyArthI tarIke maganabhAI jAhera thayA. nirvAha mATe mAdhyamika zALAmAM zikSakano vyavasAya svIkArelo. AvI pUrvabhUmikA dharAvanArA zrI maganabhAIe AkhuM kheDA jillAmAM khUba moDA ema. esa. yuni. vaDodarAmAMthI jIvana agrima keLavaNIkAra tarIke vitAvyuM. emanI zaikSaNika bI.eDa., ema. e.nI upAdhi meLavIne pIeca.DI.nI kAmagIrI : Jain Education Intemational ducation Intemational Page #676 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 666 dhanya gharA 7) borasada (ji. kheDA)nI asahakArI zALAmAM zrI ne mahAdevabhAI desAI mahAvidyAlayanI sthApanA thaI maganabhAI zikSaka thayA. (1947). zrI maganabhAI AcArya banyA. } gUjarAta vidyApIThanA mahA vidyAlayamAM phelo (gaNitanA) hindustAnI pracAra samiti mAraphata emaNe rASTrabhASA banyA (1923). pracAranuM kAma zarU karyuM. >> satyAgraha AzramanI rASTrIya zALAmAM zikSaka (1924). ) kumAra maMdira (1948) ane pachIthI vinayamaMdira # zALAnuM kAma baMdha karIne, gujarAta relasaMkaTanivAraNamAM (1951) zarU karyA. gayA (1927-28). je) valasADa jillAnA aMbheTImAM (AdivAsI vistAra) zALA kAkAsAhebanA AgrahathI gU. vidyApIThamAM adhyApaka thayA zarU karI. (1929-30). bocAsaNa, dethalI, bhalADA kendromAM buniyAdI zikSaNanA - vardhAmAM mahilAzramamAM eka varSa mATe emaNe sevA ApI kAmane vega Apyo. (1935). AdivAsI saMzodhana, AzramazALAonA vikAsa, khAdI>> gUjarAta vidyApIThamAM mahAmAtranuM pada saMbhALyuM (1937 pracAra vagere kAryone vega Apyo. 38) teo javAbadArI bharela pada para te 1962 sudhI te vidyApIThanA koza kAryAlayane tathA enA prakAzana vibhAgane rahyA. kAryarata karyA. mahAmAtranuM kAma ane javAbadArI kaMI jevAM tevAM na >> sAthe joDaNIkoza, vinaya vAcanamALA, AMtarabhASA gaNAya. e padane zobhAvanAramAM vyavahAra kuzaLatA, vivekazakti, pAThAvali bahAra pADIne zikSaNajagatane aneruM pradAna karyuM. vahIvaTIdakSatA tathA niSThA, nyAyaparAyaNatA temaja prAmANikatA >> amadAvAda, muM. skUlaborDanuM ceramenapada zobhAvyuM hovI nitAnta jarUrI gaNAya. zrI maganabhAImAM A khAsiyAto (1946). hatI. >> 'harijana' sAptAhikanA taMtrIpade (1952-53) rahyA. mahAmAtra thayA bAda zrI maganabhAIe anekavidha - bhArata sarakAranA sarakArI bhASApaMcanA sabhya banyA zaikSaNika pravRttio zarU karI. (1952-57). ) vinayamaMdira (mAdhyamika zALA) punaH cAlu karyuM. - gujarAta yunivarsiTInA upakulapati thayA. noMdha :-1930nI dAMDIyAtrA daramiyAna ane pachIthI sarakAre ne gU. vidyApIThanA TrasTIo sAthe nItiviSayaka matabheda thatAM gU. vidyApIThane japta karelI. 1935mAM pade rahyA. teno kabajo soMpelo. zrI maganabhAI 1937mAM mahAmAtra pade rAjInAmuM ApyuM (1962-63). nimAyelA. >> 'satyAgraha' nAmanuM krAMtikArI sAptAhika kADhyuM. 3) prauDhazikSaNano tAlImavarga zarU karyo. - 1969 phebru-1 emanuM avasAna thayuM. * zALAmaMDaLanA zikSakone vadhazikSaNanI tAlIma ApI. sana 1921thI mAMDIne sana 1969 sudhInA lagabhaga >> joDaNIkozanA kAmane vegavaMtuM karyuM. pAMca dAyakA sudhI zrI maganabhAIe pU. gAMdhIjInA zaikSaNika vicArone amalamAM mUkavAnA bhagIratha prayatno karyA. emaNe >> 'zikSaNa-sAhitya' mAsika zarU karyuM (1938-39). gALo sAMbhaLI, maheNAMToNAM sAMbhaLyAM, majAka ane dveSathI 1942mAM svAtaMtrya saMgrAmamAM jhaMpalAvyuM. zikSaNa kAma baMdha bharela TIkAo sAMbhaLI, chatAM potAne yogya lAgelA siddhAMtone thayuM. 1945mAM gUjarAta vidyApIThamAM pharIthI pravRttio na choDyA. dhamadhamavA lAgI. e janmajAta keLavaNIkAra hatA. emanAmAM bhAvinA Jain Education Intemational ation Intermational Page #677 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 kao paDadAne cIrIne jovAnI krAMtidaSTi hatI. nirbhIka, nyAyadarzI ane zikSaNamAM abhyAsakrama evo hovo joIe, jethI bALakomAM apAra nizcayazakti dharAvanAra A zikSaNakArathI gujarAta UjaLuM guNabhAva vikAsanI tako bharapUra mAtrAmAM maLI rahe. bALakomAM guNa ane bhAvanA pragaTe evI vArtAonuM sarjana ane saMgraha karyA. AvA sAdhaka, rASTrapremI ane sAMdIpani RSi samA nAmajapa e AjanA jamAnAmAM AtmavikAsa karavAnuM keLavaNIkArane zatazata vaMdana. -zrI candrakAnta upAdhyAya. sArAmAM sAruM sAdhana che. moTAne zrI gurumahArAja taraphathI Adeza zrI moTA maLyo ane maunamaMdira zarU karavAnI preraNA maLI. | gujarAtamAM zrImoTAnA be mukhya hariH OM Azramo che. pUjya zrI moTAnuM nAma zrI cUnIlAla AzArAma bhagata eka naDiyAdamAM-zeDhI nadIne tIre. bIjo Azrama che suratamAM hatuM. emano janma 4-9-1898, bhAdaravA vada cotha, saMvata jahAMgIraparA najIka-tApI nadIne tIre. A hariH OM 1954nA roja vaDodarA jillAnA sAvalI gAme thayo hato. AzramomAM maunamaMdiro che. maunanA khAsa oraDAmAM japayajJa emanA pitA raMgarejano dhaMdho karatA. temanI mAtAnuM nAma karanArane mATe pUratI sagavaDa che. koIvAra hariH OM Azrama sUrajabA hatuM. zrImoTAnuM bALapaNa atyaMta garIbAImAM vItyuM javA jevuM che tene tyAMnI mauna mATenI vyavasthA samajavA ane gharane madadarUpa banavA ITavADAmAM majUrI karI. viparIta jevI che. saMjogomAM zALAzikSaNa pUruM karyA pachI vaDodarA kolejamAM praveza meLavyo, paraMtu dezadAjhathI dezabhaktinA raMge raMgAyA. gAMdhIjInA maunamaMdiranI sAdhanA uparAMta zrI moTA taraphathI hariH OM Adezane mAna ApI koleja choDI, harijana saMghamAM joDAyA. Azrama dvArA vividha prakAranI lokakalyANanI pravRttio thAya che. pU.moTA Adhunika yuganA yogI hatA ane bahu mahAna gAmaDe-gAmaDe jyAM zALA na hoya, tyAM zALAnA makAna saMta hatA. aneka anubhavonI kasoTImAMthI sAdhanA dvArA jJAna, mATe hariH OM Azrama dAna Ape che. yuvAna-yuvatIo sAhasa vijJAna, ajJAna ane anya guDha viSayo paranuM temanuM ciMtana karatAM thAya e mATe doDa, sAikala spardhA, taraNaspardhA, hoDIbhAvi peDhI mATe amUlya vAraso che. teo moTapaNe anekonA harIphAI mATe hariH OM Azrame lAkho rUpiyAnAM dAna ApyAM tAraNahAra banyA ane pU. zrI moTAnA nAme prasiddhi pAmyA. che. citrakaLA, nATyakaLA ane saMgItakaLA jevI lalitakaLAomAM samAjane beTho karavA temaNe bhagIratha kArya karyuM ema kahI zakAya. asAdhAraNa kaLAkauzalya dAkhave, maulika zakti pradAna kare temane sAdhakonA-vyaktinA jIvanamAM rasa laIne tene UMce lAvavA ziSyavRtti ApIne inAma ApatA. samAjamAM je bahAdurI, mATenA satata prayatno karyA ane preraNA paNa ApI. A rIte sAhasa, zaurya, parAkrama, prAmANikatAnAM kAmo kare tene jAheramAM temaNe sAcA arthamAM lokazikSaNanuM ja kAma jIvanabhara karyuM hatuM. sammAna karI pAritoSika ApatA. pU. moTA to AtmasAkSAtkAra pAmelA saMta hatA. temaNe zrImoTAe 23-7-76nA roja vaDodarA najIka 1923nI vasaMtapaMcamIe pU. zrI bAlayogIjI dvArA dIkSA lIdhI. phAjalapuramAM mAtra cha jaNanI hAjarImAM AnaMdapUrvaka svecchAe temane saguNa brahmano AtmasAkSAtkAra thayo. 1934nI sAlamAM dehano tyAga karyo. temaNe potAnuM ITa-cUnAnuM smAraka na karavAno pU.moTAne bhagavAna zrIkRSNano AtmasAkSAtkAra thayo. temaNe Adeza Apyo ane je kAMI nANAMbhaMDoLa bheguM thAya teno dhuMvAdhAranA dhodhanI pAchaLanI guphAmAM sAdhanA karI. caitramAsamAM upayoga prAthamika zALAnA oraDA bAMdhavAmAM karavo evuM 21 chANAMnI 21 dhUNI dhakhAvI narmadAkinAre khullAmAM zilA jaNAvyuM hatuM. para nagna besIne sAdhanA karI. zIraDInA sAMIbAbAnI sAthe pUjya zrI moTAnA dehavilaya pachI emanA AkharI AtmIyatA prApta karI. 29mI mArca 1939 rAmanavamInA zubha Adeza mujaba je rakama ekatra thAya te nANAM gAmaDAMnI prAthamika divase kAzImAM nirAkAra brahmano AtmasAkSAtkAra thayo. zALAnA oraDA baMdhAvavAnA kAmamAM vAparavAno hariH OM mAre samAjane beTho karavo che." e zrImoTAnuM svapna Azrame nirNaya karyo. pariNAme samagra gujarAtamAM khUNekhUNenAM hatuM. yuvAnomAM sAhasa, hiMmata, parAkrama, khamIra, sahiSNutA jevA 0 kilA jA gAmaDAmAM zrImoTAnI cetanAtmaka bhAvanA sAkAra thavA lAgI. guNo vikase evI pravRttiono AraMbha karyo. pU.moTAnA mate - ThariH OMAA -zrI mItAbahena AcArya. dain Education Intermational Jain Education Intemational Page #678 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 dhanya dharA zaikSaNika ane graMthAlaya krAMtinA sAcA sathavArI temanI pahela gaNI zakAya. AvA sevAkArya sAthe motIbhAI motIbhAI amIna amIna eka bhekhadhArI zikSaka paNa hatA. kheDA jillAmAM carotara ejyukezana sosAyaTInI [1873-1939] sthApanAnA pAyAnA kAryakaromAM motIbhAI amIna kharA ja. te gujarAtano kheDA jillo varSothI zikSaNakSetre temaja sAthe tenA vahIvaTa ane vikAsamAM paNa motIbhAIno saghana anya kSetre paNa prerako Apato ja rahyo che. karuNAzaMkara mAstara, sahakAra ane pradAna hatAM. ANaMda, vaso jevAM gAmonI zALAmAM IzvarabhAI paTela, maganabhAI desAI, bhAIkAkA.....ane evA temaNe prAthamika zikSaka tarIkenuM kAma svIkArI, svaghaDatara sAthe ja eka motIbhAI amIna. A badhA ja mAtra zikSako ke prajAghaDataranA kAryamAM satata niSThApUrvaka kAma karyuM. pote Arthika keLavaNIkAra nahIM, paNa samAjasevako paNa kharA ja. rIte ghasAIne paNa, jyAM jAya tyAM graMthAlayanI zarUAta to karI motIbhAIno janma kheDA jillAnA alindrA gAmamAM ja de, evo emano zokha hato. jyAM jAya tyAM graMthAlaya zarU thayo hato. prAthamika zikSaNa temaNe vasomAM lIdhuM hatuM. kheDA karIne ja jaMpa letA. jillAmAM paNa te samaye (1878-80no gALo) pUratI gAyakavADa sarakAre te samaye pharajiyAta prAthamika mAdhyamika zALA na hatI, eTale 1889mAM teo baroDA zikSaNanI zarUAta karI ja dIdhI hatI. gAyakavADa sarakAra hAiskUlamAM bhaNavA gayA. 1900mAM muMbaI yunivarsiTImAMthI motIbhAInI graMthAlaya abhiyAna pravRtti ane te dvArA prajAnA itihAsanA viSaya sAthe bI.e.nI padavI prApta karI hatI. vikAsanI vAtane barAbara samajI zakyA hatA. te AdhAre temano abhyAsakALa 19mI sadIno aMta bhAga hato ane gAyakavADI gAmomAM paNa motIbhAIe bhaNelI prajAne jAgRta yuvAnI 20mI sadInI zarUAtano samaya hato. bhAratamAM te rAkhI, temanA vikAsArthe graMthAlayasthApanA abhiyAna cAlu ja samaye sAkSaratAnuM pramANa mAtra pAMceka TakA hatuM (100mAM 5 ja rAkhyuM hatuM. bhaNelA; 95 nirakSara). deza to gulAmInA vAtAvaraNamAM gherAyelo motIbhAInI A dhagaza, lAgaNI ane nisvArtha kAryaja hato. tethI samagra dezano ane prajAno vikAsa avarodhAyo . nItithI khuza thaIne gAyakavADa sarakAre temane vaDodarA rAjyanA hato. gAMdhIjI, gokhalejI, TAgora jevI te samayanI sAmAjika pustakAlaya vibhAganA eka javAbadAra madadanIza saMcAlakanI ane zaikSaNika vikAsakSetre kAma karatI, pIDha vyaktionA samayamAM kAmagIrI soMpI hatI. anya aneka javAbadArIo sAthe varSo motIbhAI paNa dezanI paristhiti samajI gayA hatA. sudhI temaNe niSThAthI ane lokasevArthe A kAma paNa karyuM. dezanA vikAsa mATe sau mATe prAthamika zikSaNa to khUba ja motIbhAInA dilamAM gAMdhI-vicAronI asara hatI, mahattvanuM che. e vAta temane samajAI hatI ane dilamAM asara eTale ja lokazikSaNa-grAmAbhimukha keLavaNInA kAryamAM teo karI gaI hatI. potAnA abhyAsakALa daramyAna ja temaNe potAne satata pravRtta rahetA. mAnavonA manamAM rahelI pAyAnI mATe ane bhaNelI sau vyakti mATe paNa vAcanAlayanA upayoganI jarUriyAtono temane sAro evo khyAla hato. prajAhitArthe ja pravRtti zarU karI dIdhI hatI ja. A to emanI svataMtra AMtarika zikSaNakArya ane graMthAlayakAryane varelA motIbhAIe potAnAM sUjha hatI. zikSita loko potAnA samAjanA vikAsa mATe sajAga vANI-vicAra ane vartanathI saunAM dila jItI lIdhAM hatAM. bane ane preraka bane, evuM te vicAratA. bhaNelA (sAkSara) bhUlI potAnA jIvanamAM paNa bhautika mUlyo karatAM sAmAjika, na jAya, pAchA nirakSara banI na jAya e temano Dara hato. vAcana zaikSaNika ane naitika mUlya zaikSaNika ane naitika mUlyo tarapha teo vadhu AkarSAyA hatA. dvArA jIvana-guNavattA vikasAve evI lAgaNIe temanA dilamAM prAthamika zikSaNa ane graMthAlayanirmANa abhiyAna dvArA svamajabUta sthAna lIdhuM hatuM, eTale graMthAlaya abhiyAna dvArA vikAsa sAthe sAthe AtmanirIkSaNa karI, prajAnA vikAsa mATe zaikSaNika krAMtinA teo mazAlacI banyA. teo dIvAdAMDIrUpa jIvana jIvI gayA. A rIte sattAvihina, satata pravRttimaya jIvanamAMthI paNa samaya kADhI yuvaka- nisvArtha premanA paribaLe teo graMthAlaya nirmANa abhiyAna ane maMDaLo sAthe haLImaLIne temaNe gAmaDegAmaDe vAcanAlaya zarU zaikSaNika krAMtinA sAcA sathavArI banI cUkyA. karyo. gujarAtamAM A rIte graMthAlayaAMdolananA pAyAnA kAryamAM -zrI pramoda jozI, amadAvAda. Jain Education Intemational en International Page #679 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 669 zAzvata sarabha bhAga- 2 zrI nAnAbhAI bhaTTa (1882-1961) eka garIba agnihotrI bhikSuka kuTuMbamAM nAnAbhAIno janma 1882mAM thayo. temanuM bALapaNa bhAvanagaramAM vItyuM. prAthamika ane mAdhyamika zikSaNa, bhAvanagara jevA vidyAdhAmamAM thayuM. A abhyAsamAM temaNe suMdara saphaLatA prApta karI, ziSyavRttithI temaNe kolejano abhyAsa paNa sArI saphaLatA meLavI pUro karyo. I.sa. 1903mAM, 21 varSanI ja uMmare teo kolejamAM prathama vargamAM pAsa thatAM temane lonuM (AgaLa abhyAsa sAthe adhyApanakArya) pada maLyuM. te pachI mahuvAnI hAiskUlamAM AcAryapada saMbhALyuM. te pachI 1905mAM sekaMDarI TIcarsa TreniMga kolejamAM TreniMga lIdhI. ema.e.nI padavI lIdhI. Ama abhyAsamAM eka pachI eka saphaLatAnAM pagathiyAM AbarUbhera caDhI, 1908mAM bhAvanagaranI zAmaLadAsa kolejamAM saMskRtanA adhyApaka banyA. AnaMda-AzramanA adhiSThAtA (niyAmakazrI) zrImAna nathurAma zarmAnA parama ziSya banyA. cIlAcAlu pustakiyA zikSaNamAM moTI saphaLatA meLavyA pachI paNa teo gAMdhIjInA ghaNA badhA vicArothI prabhAvita thayA hatA ane temanI amUlya bheTa "buniyAdI keLavaNI' kSetre jAtane samarpI dIdhI. TaMka dhotiyuM. jhabhbho, khabhe khesa ane TopImAM khAdInA ja poSAkamAM zobhatA teo satata kAryarata rahetA. garIbIe temanuM ghaDatara karyuM. kolejanA abhyAsakALamAM paNa ekAda-be joDa kapaDAM ja rAkhatA, paraMtu bacatanANAMno pustako kharIdavAmAM upayoga karatA. teo mitabhASI, namra, vivekI, AMtaramukhI vyaktitva dharAvatA hatA. haMmezAM TaTTAra besatA ke cAlatAM jovA maLatA. teo zarIre dekhAvamAM durbala hatA, paraMtu vaja jevI kaThaNa chAtI ane vicAro dharAvatA hatA. nAnAbhAInuM gRhasthajIvana paNa naravuM ane namaNuM hatuM. abhaNa paNa saMskArI ajavALI-bA sAthe teo zarUAtanA jIvanamAM prasannatAthI jIvyA ane ghaNA vyavahAru pATha zIkhyA. dAMpatyajIvananI moTI javAbadArI hatI, chatAM cha jeTalAM saMtAnonA ucheramAM temano amUlya phALo hato. jarUra paDe gharakAmamAM jIvanasAthIne rasoI-pANI, kapaDAM-vAsaNanI saphAI jevAM kAmomAM paNa nikhAlasatAthI sAtha ApatA. teo to zuddha khAdIdhArI hatA ja, paraMtu gharamAM khAdI mATe koI para dabANa na karatA. khAdInuM mahattva samajAvatA. Ama nAnAbhAI, eka zikSaNavidda, keLavaNIkAra, krAMtikArI chatAM premALa ane umadA vyaktitva dharAvatA hatA. gAMdhI vicArothI raMgAyela nAnAbhAIe bhAvanagaramAM dakSiNAmUrti vidyArthIbhavananI sthApanA karI. 1938mAM AMbalAmAM lokazALAnI zarUAta karI. saNosarAmAM AvA ja gAMdhIvicArone kendramAM rAkhI, ucca zikSaNa mATe lokasevA mahAvidyAlayanA nAme eka grAmavidyApIThanI zarUAta paNa karI dIdhI. temanI badhI ja zaikSaNika saMsthAomAM badhA ja vidyArthI, jIvana dvArA jIvana mATe jIvananI pratyakSa keLavaNI prApta kare, tene khUba ja mahattva apAyuM. vidyArthIo mATe chAtrAlayajIvana pharajiyAta hatuM, paraMtu chAtrAlayo mAtra raheThANa ane bhojana mATenAM hetuthI maryAdita na hatAM, paraMtu gRha-jIvanane unnata karanArAM keLavaNInAM kendro hatAM. chAtrAlayanuM samUhakArya-samUha prArthanA-samUha saphAI-samUha bhojana-samUha jIvana-e to mahAvidyAlaya ke anya zaikSaNika saMsthAnI mahattvanI keLavaNI ke tAlImano bhAga hato. jIvanano vyavahAra tyAM ja zIkhavAanubhavavA maLato hato. prArthanA, gharakAma, saphAI, khetIkAma, bAgakAma........jevAM aneka kAryothI sadAcAra, sahakAra, zrama, karakasara, cIvaTAI, samayapAlana, niyamitatA, prAmANikatA, sahiSNutA jevA aneka guNonA ghaDataramAM temanuM chAtrAlaya mAdhyama banI jatuM hatuM. A rIte lagabhaga ardhA saikAnI keLavaNI kSetranI temanI jIvanasAdhanAe zikSaNanA kSetramAM navI krAMti ANI. temanA sarva sAthI mitro ke kAryakarone teo mAnathI jotA. temanI kAryazakti ke AvaDatane oLakhI letA ane je te kSamatAno pUrepUro upayoga karavAnI temane tako ApatA. temanI A vinamratAthI sau AkarSAtA. kAma karanAranI bhUla thAya to temane snehathI zIkhavatA, paNa jarUre temanA vikAsArthe ja sajA paNa karatA; tyAre ja bahArathI kaThaNa ane dilathI komaLa emanA vyaktitvane oLakhI zakAtuM. sArA Arogya sAthe niyamita jIvana jIvanAra nAnAbhAI paNa sAraNagAMTha-bhagaMdara jevA mahAbhayaMkara roganA bhoga banyA hatA chatAM temaNe A rogono hiMmata ane dhairyathI sAmano karyo hato. 1943nA varSamAM svAtaMtryanI caLavaLamAM joDAyA ane jela paNa bhogavI. zetruMjaya saMghanA pramukha rahyA. saurASTra rAjyanA paNa keLavaNI pradhAna banyA. gUjarAta vidyApIThanuM kulanAyaka pada paNa Jain Education Intemational Page #680 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sho dhanya dharA zobhAvyuM. viramagAmanA satyAgrahamAM sarasenApatipada svIkAryuM. A badhAM pada temanI siddhi che. temanI AvI kAryanIti ane siddhi joIne, bhArata sarakAre ucca grAma zikSaNa samitinA sabhya tarIke temanI pasaMdagI karI. 1951mAM DenmArkano pravAsa, khAsa karIne Folk highschoolnA jhINavaTabharyA abhyAsArthe karyo; A zALAthI teo khUba ja prabhAvita thayA. zikSaNa-darzana kSetre temaNe "ghaDatara ne caNatara gRhapatine' jevAM upayogI pustako lakhyAM. rAmAyaNa ane mahAbhAratanAM pAtro, temaja hiMdu dharmanI AkhyAvikAo paNa lokasevArthe ja lakhI. temaja eka sabaLa asarakAraka kathAkAra tarIke teoe prajAhitArthe ja rAmAyaNa-mahAbhAratanI temaja bhagavatagItAnI kathAo karI. temanA zikSaNa dvArA prajA ghaDataranAM kAmothI prerAIne 1960mAM bhArata sarakAre nAnAbhAIne 'padmazrI' evorDathI navAjyA. AvA sarvatomukhI, pratibhAsaMpana kathAkAra, zikSaNavidda, grAmasevaka nAnAbhAI bhaTTa sadAya temanA vidyArthIonA dilamAM vasI jatA. 1961mAM thayelA temanA avasAnathI jagate eziyAnI pahelI grAma vidyApIThanA AdyasthApakane gumAvyA. temane hajAro vaMdana!!! -zrI tejala artha-amadAvAda. sevAmUrti parIkSitalAla majamudAra (1901-1965) gAMdhIjIe I.sa. 1917mAM kocaraba Azrama choDI, sAbaramatI AzramamAM kAmanI zarUAta karI, dezane aMgrejonI gulAmImAMthI mukta karavAnI aneka caLavaLo temaNe sAbaramatI AzramamAMthI karI. vizvavikhyAta dAMDIkUcanI zarUAta A AzramathI ja thaI. temanI AvI pravRttiomAM ghaNA badhA sevako joDAyA, jemAM sva. parIkSitabhAI majamudAra paNa mokharAnuM sthAna dharAve che. parIkSitabhAInI harijanasevA joI gAMdhIjI kahetA "jo parIkSitabhAI jevA thoDAka sevako mane maLI jAya to aspRzyatAnI jaDa bhAratamAMthI jhaDapathI nIkaLI jAya." AvA sAdhucarita ananya sevAbhAvI parIkSitabhAIno janma pAlitANAmAM 8-1-1901nA roja thayo hato. temanuM bALapaNa pAlitANAmAM vItyuM. temanAmAM bALapaNathI ja pachAta varga pratye kUNI lAgaNInA aMkuro phUTavA lAgyA hatA. temAMthI harijanonI sevAnI laganI lAgI hatI. prAthamika ane mAdhyamika zikSaNa paNa pAlitANAmAM ja herisa hAiskUlamAM lIdhuM. 18 varSanI umare meTrikanI parIkSAmAM temaNe jhaLahaLatI saphaLatA prApta karI hatI. te pachI teo muMbaInI vilsana kolejanA vidyArthI banyA. be ja varSanA A kolejanA abhyAsa daramyAna teo vidyArthI jUthamAM khUba ja priya banyA hatA. nAgapura koMgresa adhivezananA aMte gAMdhIjIe asahakAranI hAkala karI tyAre vilsana kolejane tilAMjali ApI teo amadAvAda AvI, gAMdhIsevAmAM joDAyA. dezabhaktinI bhAvanAthI prerAIne gUjarAta vidyApIThamAM joDAyA. kocarabanA harijanavAsamAM rAtrizALA zarU thaI, temAM zrI parIkSitabhAI joDAyA. zrI parIkSitabhAIe arthazAstranA viSaya sAthe jhaLahaLatI phateha meLavI, snAtaka thayA. zrI ThakkarabApA sAthe temaNe harijana sevAnAM aneka kAmo karyA. godharA, kheDabrahmAmAM ane navasArImAM AzramanI zarUAta karI, ghaNo parizrama karyo. A AzramomAM harijanapravRttinI sAthe bhaMgIkAmanI tAlImanI paNa zarUAta karavAmAM AvI. navasArImAM kAma vyavasthita goThavAI gayuM. pachI aspRzyatAnivAraNa ane bhaMgIkaSTa muktinI kAmagIrIno vyApa paNa vadhyo. gujarAtamAM Thera Thera A kAmagIrImAM sevAbhAvI kAryakaro lAgI gayA. zrI parIkSitabhAI sAbaramatI AzramamAM AvIne sthira thayA. pUjya ThakkarabApA temanA pUjya ane gurusamAna hatA. teono keTalAka niSThAvAna sevako sAthe gADha saMparka thayo. temAMthI gujarAtamAM ghaNuM kAma karI harijana sevakonI eka moTI haroLa taiyAra karI chAtrAvAso zarU thayA. bALavADI ane saMskAra kendro cAlavA lAgyAM. harijanasevA ane aspRzyatAnAM kAmomAM temane aneka kaDavA--mIThA anubhavo thayA. bhaMgIkaSTa mukti aMge temaNe UMDo rasa lIdho. mAthe meluM upADI javAnI atyaMta glAni upajAve evI amAnuSI prathAthI teo vyathita thaI jatA. parIkSitabhAIne maLavA mATe ane temanI madada levA mATe gAmegAmanAM duHkhI pIDito AzramamAM AvatA. parIkSitabhAIe harijanasevAnA kArya mATe AjIvana brahmacaryanI pratijJA lIdhI hatI. temanuM kAma paNa dIpI nIkaLyuM. temaNe sattA ke padanI lAlasA rAkhI na hatI. I.sa. 1956nI sAlamAM temane Jain Education Intemational ducation Intermational Page #681 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 padmazrIno evorDa rASTrapati taraphathI arpaNa thayo, paNa temaNe kadI potAnA nAma sAthe e upAdhi joDI na hatI. eTaluM ja nahIM, paNa e cAMdane peTImAM ja pUrI rAkhyo. temane jyAre 60 varSa pUrAM thayAM, tyAre mitroe temane thelI arpaNa karavAno vicAra karyo, temaNe sahaja rIte e vAtano svIkAra na karyo. harijana kanyAkeLavaNInA teo khUba ja AgrahI hatA. tenAthI ghaNI kanyAo bhaNIne pagabhara thaI zakI. AzramamAM mahilAo mATe adhyApana maMdira zarU karAvyuM. Aje A adhyApana maMdiramAM bhaNI gaNIne hajAro baheno pagabhara thaI zakI che. A temanI deNagI che, je kadI paNa bhUlI zakAze nahIM. AvI ekadhArI AjIvana sevAno tA. 12-9-65ne ravivAre acAnaka ja aMta Avyo. hRdayaroganA humalAthI vADIlAla sArAbhAI hospiTalamAM dAkhala thatAM ja temaNe jaNAveluM ke mane spezyila vorDamAM dAkhala karazo nahIM. huM janarala vorDano ja dardI chuM. teoe chelle sudhI potAnI saraLatA ane sAdAInAM saune darzana karAvyAM. temanI aMtima yAtrA vakhate AzramanI traNaso uparAMta bALAoe kareluM karuNa kalpAMta paththarane pigaLAve tevuM hatuM. AvI sevAmUrtine lAkho vaMdana. --zrI vijayasiMha aTodariyA. prayogavIra keLavaNIkAra raghubhAI nAyaka (1907-2003) zikSaNakSetre ane samAjakSetre paNa jemanuM gaurava jaLavAyuM che evA rASTrIya keLavaNIkAra raghubhAInuM nAma keLavaNInA kSetre mokhare mukAyuM che. "kalyANane mArge janAranuM dhyeya nakAmuM jatuM nathI". dakSiNa gujarAtanA surata jillAnA calayANa gAmamAM eka saMskArI anAvila kuTuMbamAM temano janma 1907mAM thayo. vAraso ane vAtAvaraNamAMthI maLelI ane vikaselI anekavidha kSamatAono mAtra zikSaNa dvArA keLavaNInA kSetre ja upayoga karavAnI, temane dhUna lAgI hatI. sAcI keLavaNI dvArA samAjaghaDatara e temanuM dhyeya hatuM. aneka pralobhano, vaDIlo, kuTuMbIjano, mitrono virodha chatAM raghubhAI potAnA dhyeyathI calita na ja thayA. Jain Education Intemational st1 sAmAnya cIlAcAlu zALA-kolejomAM cAlatA zikSaNane teo keLavaNI na kahetA. saMskAra sAthe zikSaNano samanvaya thAya tyAre ja keLavaNI maLe, evuM teo dRDhapaNe mAnatA hatA. gAMdhIjI, saradAra paTelathI mAMDI.....harabhAI trivedI, jhINAbhAI desAI jevA keLavaNIkSetre navA ja vicArone samarpita-karmayogIonA saMparka, sAtha, sahakArathI preraNA meLavI raghubhAI zikSaNa dvArA garIba-dalita-majUravarga-pachAta ke vaMcita varganAM bALakonI keLavaNImAM ja satata rasa letA rahyA. bALakono sarvAMgI vikAsa e ja rASTrano vikAsa evo nirmaLa bhAva, A pAradarzaka zikSakamAM Ubharato hato. anAvila Azrama, gUjarAta vidyApITha, vizvabhAratI, zAMtiniketana, dakSiNAmUrti jevI aneka rASTrIya keLavaNI ApanAra saMsthAono moha ane temanI sAthenA satata saMparkathI temanA sAcI keLavaNI aMgenA vicAro ane lAgaNI dRDha thatAM gayAM. cIlAcAlu zikSaNanI padavIo lIdhI, paraMtu gAMdhIprerita vicAronA buniyAdI-zikSaNanA mArge jaI sAMprata samAjanA adanA keLavaNIkAra banyA. AvA raghubhAI ane temanAM patnI jasIbahene jIvanabhara sAthe maLIne nIce jevA vicAro sAthe keLavaNInuM je kAma karyuM, te dvArA samAjasevA ke samAjaghaDataranA kAryamAM ja jIvana gALyuM. * bALakane nAnapaNamAM ja sAcI keLavaNI tarapha vALI zakAya, e samayamAM tene zikSaNa sAthe ghaDataranI tako ApavI. * garIba-vaMcitonAM sau bALakonuM 'zALA' e paNa ghara che. zikSako vAlI che; evI bhAvanAthI ja zALAnuM saMcAlana vahIvaTa, zikSaNa, nirIkSaNa karI, bALakonA vikAsa tarapha ja zikSaNanAM dhyeyone kendrita karavAM. * cIlAcAlu zikSaNa karatAM mAnavIya guNothI ghaDAyela yuvAna taiyAra thAya te ja sAcI keLavaNI gaNAya. * vidyArthIomAM niyamitatA, svacchatA, vyavasthA, zista jevA aneka sadguNono vikAsa thAya e keLavaNIno ja mahattvano bhAga che. tene ja keLavaNI kahevAya. * samUhajIvana ane maMtrImaMDaLanI kAmagIrI dvArA eka javAbadAra nAgarikanuM nirmANa e ja zikSaNanuM pradAna che. gAMdhIjI prerita buniyAdI keLavaNIthI teo AkarSAyA hatA, eTale potAnA jIvanamAM sAdagI, aparigraha, zrama, Page #682 -------------------------------------------------------------------------- ________________ soa svAvalaMbana jevI kSamatAonA AcaraNa dvArA, sahakAryakaro, vidyArthIone sAcI keLavaNI tarapha laI jatA. samajapUrvakanA jIvananuM AcaraNa e temanA keLavaNInA dhyeyanI saphaLatAnI cAvI hatI. svecchAthI khapa pUrato ja pagAra teo letA. gAyakavADa sarakAra taraphathI moTA adhikArIpada mATenA AmaMtraNane paNa temaNe nakAryuM. sarasapuramAM (amadAvAdanA milamajUronuM raheThANa) 'sarasvatI vidyAmaMDaLa' zarU karI majUronAM bALakonAM ghaDataranuM kAma jIvanabhara karyuM. amadAvAdamAM majUra-bALako mATenuM asAravA vidyAlaya, dilhImAM saradAra paTela vidyAlaya, calayANamAM mAdhyamika zALA jevI temanI saMsthAo Aje paNa keLavaNIkSetre gAMdhIvicAranA mAnavIonA ghaDatara mATe kAma kare che. zikSaNa ane keLavaNI kSetre hiMmatapUrvaka navA prayogo karI raghubhAI ane jasIbahenanAM keLavaNIkSetre bharelAM navIna pagalAMnI A saMsthAo Aje paNa sAkSI pUre che. --zrI pramoda jozI, amadAvAda. sneharazmi emanuM nAma to jhINAbhAI ratanajI desAI che, paNa emane 'sneharazmi' kavinuM upanAma maLyuM che. zrI jhINAbhAIno janma tA. 16-4-1903nA roja emanA vatana cIkhalI (ji. valasADa)mAM thayo hato. emanAM mAtAnuM nAma kAzIbA hatuM. dharmaparAyaNa pitAjI ane hetALa tathA vatsalatAthI bharelAM mAtA pAsethI zrI jhINAbhAIne ucca saMskAro maLyA hatA. emanuM prAthamika tathA mAdhyamika zikSaNa cIkhalI, bharUca, muMbaI ema jude jude ThekANe thayuM hatuM. evAmAM 1920nuM asahakAraAMdolana zarU thatAM zrI jhINAbhAInuM mana jhAlyuM na rahyuM. e meTrikanA vargamAM hatA paNa varga choDIne sattara varasanA A juvAne AMdolanamAM joDAvAnuM ucita mAnyuM. zALAe javAnuM baMdha, AMdolanamAM sakriya. pachI 1921mAM gUjarAta vidyApITha saMcAlita 'vinIta' parIkSA emaNe ApI. svarAjya maLyA bAda, e parIkSAne sarakAre temaja yunivarsiTIe mAnyatA ApI hatI. vinItanI parIkSAmAM zrI jhINAbhAI bIje naMbare pAsa thayA. 1926mAM gUjarAta vidyApIThanA mahAvidyAlayamAM dAkhala dhanya dharA thaI, rAjyazAstra viSaya sAthe e prathama vargamAM prathama AvyA. sAthosAtha gujarAtI viSayamAM paNa emaNe prathama naMbara meLavyo. emaNe snAtaka thayA bAda gUjarAta vidyApIThamAM 1929 sudhI itihAsa ane rAjakAraNa viSayo zIkhavADyA, paNa thoDA samaya bAda. 'nUtana gujarAta' sAmayikanuM sahataMtrIpada saMbhALyuM, paNa asahakArano kasuMbala raMga emane lAgI gayo hovAthI ane mULataH kavihRdaya hovAthI emanI hRdayataMtrI jhaNajhaNI UThI eTale 1930mAM savinayabhaMganI laDatamAM joDAIne suratathI nIkaLatI satyAgrahapatrikAnuM saMpAdana karyuM. pariNAme nava mAsanI keda bhogavI. suratanI samitimAM e pramukhapade cUMTAyA ane 1932mAM bIjIvAra emaNe be mAsanI keda bhogavI. emanI uMmara lagabhaga 32-33 varSanI thaI haze eTalAmAM to UgatA kavi tarIke e jANItA thayA. Ama jovA jaIe to gujarAtanI kavi tripuTImAM umAzaMkara joSI, suMdaram ane sneharazmine gaNavAmAM Ave che ane e svAbhAvika che. umAzaMkarane ane sneharazmine to khUba phAvaTa hatI. suMdaramne to paoNnDicerImAM ja rahevAnuM thayuM. A tripuTIe mA gurjarInI amUlya sevA karI che ane sAhityajagatamAM gujarAtanA nAmane gaurava apAvyuM che. sneharazmi mULe to zikSakano jIva, eTale vyavasAya tarIke emaNe zikSaka thavAnuM pasaMda karyuM. jhINAbhAIe zikSaNazAstranI koI padavI-bI.eDa./ema.eDa. lIdhI na hatI paNa gAMdhIvicAranI amITa chApa emanA para hatI. gu. vidyApIThanI tAlIme 'sA vidyA vimukta ce' sUtrano artha e barAbara samajyA hatA, eTale emaNe muMbaI (vilepArle)nI gokaLIbAI hAiskUlamAM AcAryapada svIkAryuM. tyAM thoDo vakhata javAbadArI nibhAvyA bAda, sana 1938mAM sI.ena. vidyAvihAramAM AcArya tarIke emaNe javAbadArI saMbhALI. sI.ena. vidyAvihAramAM sana 1991 sudhI matabala ke nidhanaparyaMta rahyA. sI.ena. vidyAlaya joDe mAno ke ekarUpa thaI gayA hatA. emanI UMcI bhAvanA, utkaTa rASTrIyatA, Adarzo aMgenI kalpanAzIlatA ane hRdayanI pAradarzitAe mANekabAne tathA iMdumatIbahenane khUba prabhAvita karyAM. sI.ena. vidyAvihAramAM jhINAbhAInuM vyaktitva keLavAyuM ane koLavAyuM. A saMsthAnA nAnakaDA ropAne emaNe ghaTAdAra vaTavRkSamAM rUpAMtirata karI dIdho. eka sAhityakAre potAnI vidyAkIya ane vahIvaTI dakSatA Page #683 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 kao3 batAvIne zikSaNakSetramAM potAnA hIrane pragaTAvyuM. * sI. ena. vidyAvihArane pazcima bhAratanA zAMtiniketana jevuM banAvyuM. * mAtRbhASAno Agraha rAkhyo. * kalA, vyAyAma, udyoga tathA zikSaNanI sajjatA vadhAravA tAlImI kendro sthApyAM. * sahazikSaNano Agraha rAkhyo. * mAnavIya abhigama dAkhavIne vidyArthIo, vAlIo tathA sahakAryakartAonAM dila jItI lIdhAM. * sarakArI samitiomAM sthAna meLavyuM. * muMbaInI, gujarAtanI tathA saradAra paTela yuni.mAM seneTa tathA vidhavidha kamiTImAM sthAna lIdhuM. * gujarAta yunivarsiTInA kAmacalAu upakulapati banyA. * gujarAta yuni.nI seneTa tathA siMDikeTanA sabhya thayA. sAhityakAra tarIke emaNe sAhityanA badhA prakAro kheDyA che. >> kavi tarIke emaNe 'artha', 'panaghaTa', "atItanI pAMkhamAMthI... jevA kAvyasaMgraho ApyA. ne dhumaketanI mAphaka UrmipradhAna navalikAo lakhI. emAM gAtA AsopAlava', "moTIbahena', "svarga ane pRthvI', kAlA TopI' mukhya gaNAya. =}} "maToDa ane 'tulasI' nAme emano nATyasaMgraha bahAra paDelo che. => "bhAratanA ghaDavaiyA' emano cAritryasaMgraha prasiddha thayelo che. 'pratisAda' nAmano vivecanasaMgraha che. >> 'aMtarapaTa' nAmanI bahu carcita navalakathA emaNe lakhelI rASTrIya zikSaNanA tIvra AgrahI zrI ThAkorabhAI maNibhAI desAI zrI ThAkorabhAIno janma 13-2-1902nA roja vegAma (ji. navasArI)mAM thayo hato. ema to mULa vatana kharasADa (ji. navasArI) gaNAya, paraMtu emanA AjAbApAne tyAM emane vArasAI maLatAM, e vegAmamAM sthira thayelA. emanA pitAjInuM nAma zrI maNibhAI parAgajI ane kAkAzrInuM nAma zrI durlabhajI parAgajI hatuM. baMne bhAIo sAruM bhaNIne sarakArI nokarIe lAgelA. emane mu. morArajIbhAI sAthe gADha mitratA. asahakAranI caLavaLa cAlatAM traNe mitroe sarakArI hoddAone choDavAno vicAra karyo. zrI morArajIbhAIe tathA durlabhajIbhAIe DepyuTI kalekTara tarIkenAM rAjInAmAM ApI dIdhAM, parantu zrI durlabhajIbhAIe kuTuMbanirvAhanI javAbadArI zrI maNibhAI para hovAne lIdhe, nyAyAdhIza tarIkenA hoddA para cAlu rahevAnuM maNibhAIne jaNAvyuM. zrI maNibhAI nyAyAdhIza tarIke khUba taTasthatAthI vartatA. aMgreja kalekTare emane "garIbonA jaja tarIke varNavelA. Ama zrI ThAkorabhAInA ghaDataramAM emanAM custa sanAtana dharmamAM mAnanArA AjAbApA (jIvAbhAI nAma), rASTrapremI pitA ane kAkA tathA vAtsalyamUrti mAtuzrI kAzIbAno moTo phALo che. => ThAkorabhAInuM prAthamika zikSaNa potAnA gAmamAM thayuM. mAdhyamika zikSaNa anukrame bharUca tathA thANA (mahArASTra)mAM thayuM. emanA pitAnI vAraMvAra badalI thayA karatI hovAthI Ama thayuM. * 1919mAM meTrikamAM pAsa thaI, amadAvAdanI gujarAta kolejamAM pharsTa Iyara ArTsamAM e dAkhala thayA. inTara AmAM jyAre e AvyA tyAre asahakAranA AMdolanane kAraNe gAMdhIjInA vicArothI AkarSAI, emaNe gUjarAta vidyApIThamAM abhyAsa zarU karyo. --) 1921-22mAM aMgrejI-gujarAtI viSaya sAthe e snAtaka thayA. kAkAsAhebanA priya vidyArthI banyA. ru 1924-26mAM satyAgraha AzramamAM zikSaka thayA. pachI 1926-30 daramiyAna potAnA gAmamAM kheDUto ane garIbo mATe prauDhazikSaNanuM emaNe kAma karyuM. 1927-28mAM gUjarAta vidyApIThamAM adhyApaka tarIke sevA ApI. che. >> 'hAiku' kAvya lakhyA. hAIkusamrATanuM biruda kAkAsAhebe ApyuM. TUMkamAM jhINAbhAInAM lakhANomAM tathA emanA zikSaNaviSayaka vicAromAM gAMdhIyuganI spaSTa chApa varatAya che. gUjarAta vidyApIThanA zikSaNanI emanA citta para je chApa paDI te vajalepa-zIzI rahI. AvA sAhityakAra, kavi ane zikSaNakArane lIdhe gujarAta gauravAnvita thayuM che. pUrA ATha dAyakAnuM jIvana niSThApUrvaka ane prAmANikatAthI jIvanArA e kavi, sAhityakAra tathA keLavaNIkArane mArAM vaMdana. - zrI candrakAnta upAdhyAya. Jain Education Intemational Page #684 -------------------------------------------------------------------------- ________________ stox - 1930mAM dAMDIkUcanA AMdolanamAM bhAga levAne kAraNe 6 mAsanI, pachIthI 1932mAM 2 varSanI ane 1942mAM 3 varSanI jelayAtrA karI. - prAMtIya svarAjya daramiyAna mu. morArajIbhAInA rahasyamaMtrI tarIke pharaja bajAvI. * 1946mAM 'harijana' patranuM saMpAdana karyuM. - pachI koMgresanA maMtrI tathA pramukha tarIke 1952thI javAbadArI saMbhALI. * 1946mAM gUjarAta vidyApIThanA TrasTI thayA. 1971mAM emanuM avasAna tyAM sudhI e gU. vidyApIThamAM sevA ApatA rahyA. e daramiyAna TrasTI, upakulapati ane kulapatinI javAbadArI emaNe barAbara saMbhALI. >> gujarAta yunivarsiTInI seneTa tathA sinDikeTanA sabhya paNa e rahyA. =>>> 1962-66 navajIvana TrasTanA menejiMga TrasTI banyA. zrI ThAkorabhAI A vicAronA kaTTara samarthaka hatA. emaNe je siddhAMtono Agraha rAkhyo hato temAM garIba, dUbaLA, nIce paDelA, kacaDAyelA dezavAsIne najara samakSa rAkhyA hatA. siddhAMto nIce jaNAvyA che. - emanI dRSTie zikSaNasaMsthA calAvavAmAM ane Azrama calAvavAmAM moTo taphAvata che. pahelAmAM nIti ghaDavAnI, eno amala karavAnI ane ene mATe kaThora nirNaya levA sudhInI kaDavAza veThavAnI javAbadArI levI paDe che. emAM pocIpocI vAtothI kAma na cAle. bIjAmAM evuM nathI. * yu.jI.sI.nA zrI koThArI mizana AgaLa emaNe je vAto karelI te mUlyavAna tathA vyApaka ane UMDI che. e mANase svecchAe garIbI svIkArI; kartavya, karmane vaLagI rahevAno Agraha rAkhyo; sAdAI grahaNa karI ane garIbo tathA AdivAsI, dUbaLA jevAM kacaDAyelAM loko mATe kAma karyuM. A uparAMta khAdI, nazAbaMdhI, rASTrabhASApracAra, strIunnati, buniyAdI tAlIma, aspRzyatAnivAraNa tathA komI aikyanuM kAma karavAmAM jIvana vitAvyuM. e sAcA lokazikSaka hatA. cAlu zikSaNa aMge emaNe kahyuM : "A zikSaNamAM palaTo lAvavAnI ApaNI javAbadArI che. zikSaNamAM krAnti AvI rahI che. cAlu keLavaNI bALakonA dhanya dharA manamAM apAra mahattvAkAMkSA jarUra pedA kare che, paNa ene pUrI pADanArAM baLa, mahenata, sahiSNutA, Adara vagere guNo ApatI nathI. e sadguNo ApaNe khIlavavAnA che, nahIM to A vidyArthIo zeraDInA rasahIna banelA kUcA jevA niHsattva thaI jaze." AvA krAMtikArI zikSaNakArane lAkha lAkha vaMdana. --zrI caMdrakAnta upAdhyAya. umAzaMkara jozI (1911-1988) gAMdhIyuganA pramukha sAhityakAromAMnA eka umAzaMkara jozI gujarAtanA keLavaNIkAromAM paNa mahattvanuM sthAna dharAve che. temano janma 21-7-1911nA dine IDaranA bAmaNA gAmamAM thayo hato. temanuM prAthamika zikSaNa bAmaNA ane IDaramAM ja thayuM. amadAvAdanI propAyaTarI hAiskUlamAMthI temaNe meTrikanI parIkSA pasAra karI ane ucca zikSaNa mATe teo gujarAta kolejamAM dAkhala thayA. ahIMthI ja satyAgrahanI laDatamAM jhaMpalAvyuM. 1931mAM chaeka mahinA teo kAkAsAheba kAlelakaranA aMtevAsI banyA. 1934 sudhI satyAgrahanI laDatamAM rahI 1936mAM muMbaInI elphinsTana kolejamAMthI arthazAstra ane itihAsa viSayo sAthe bI.e. thayA tathA 1938mAM gujarAtI mukhya ane saMskRta gauNa viSayo sAthe ema.e. thayA. abhyAsa daramyAna ja temaNe vilepArlenI gokaLIbAI hAIskUlamAM zikSaka tarIke kAma karyuM. . A pachI siDanahAma kolejamAM adhyApaka thayA. 1939mAM teo amadAvAdamAM sthira thayA. ahIM temaNe gujarAta vidyAsabhAmAM anusnAtaka vargamAM adhyApaka ane saMzodhaka tarIke sevAo ApI. 1947mAM temaNe 'saMskRti' mAsika zarU karyuM ane emAM lekho lakhIne prajAkeLavaNInuM kArya karavA mAMDyuM. teo gujarAta yunivarsiTInA bhASAsAhityabhavanamAM gujarAtInA prophesara ane bhavananA adhyakSapade paNa rahI cUkyA che. 1966thI be satra mATe teo gujarAta yunivarsiTInA upakulapatipade rahyA hatA. temane sAhityakAra tarIke aneka puraskAro prApta thayA hatA, paNa teo prathama zikSaka hatA. teo vAraMvAra kahetA ke temanA mATe varga ja svarga che. . umAzaMkara jozInA keLavaNInA vicAro gAMdhIvicArathI prabhAvita hatA. teo samAjanAM kAryo ane jAherajIvana sAthe satata joDAyelA hoI, keLavaNI aMgenA temanA vicAro lekhana dvArA pragaTa karatA rahyA. indirA gAMdhIe lAdelI kaTokaTIno Page #685 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 kao5 virodha karI, teo jelamAM paNa gayelA. A aMge temaNe avakAza yuganA pitA nirIkSaka'mAM potAnA vicAro nIDaratAthI pragaTa karyA hatA. vikrama sArAbhAI (1919-1971) vANI ane vicArasvAtaMtryamAM mAnanArA umAzaMkaranAM vyAkhyAnoe te samaye deza AkhAnuM dhyAna kheMcyuM hatuM. I.sa. 1919 oNgaSTanI 12mI tArIkhe, amadAvAdamAM 1974-75nA navanirmANanA AMdolana daramyAna temaNe riTrITa (zAMtinuM sthAna)mAM vikramabhAIno janma thayo. dhanADhaya adhyApako ane vidyArthIone sAtha Apyo hato. Ama teo | pitA aMbAlAla sArAbhAI ane mAtA saralAdevI sArAbhAIne hiMmezAM samAja ane zikSaNajagata sAthe saMlagna rahyA. raghuvIra caudharInuM temanA vizenuM A nirIkSaNa sAcuM ja che : "lekhana lakSmI sAthe sarasvatInI paNa A kuTuMba para pUrepUrI mATe thaIne umAzaMkara zikSaNanAM-samAjanAM kAma choDI de ema mahera hatI. zikSaNa sAthe saMskAra ane vaijJAnika vicAronI mAnI na zakAya." ("saharAnI bhavyatA'-pR.-14) A uparAMta maulikatAnuM vAtAvaraNa hatuM. vikramabhAIno uchera AvA teo kahe che : "svAtaMtryottara gujarAtanA sAMskRtika jIvana vAtAvaraNamAM thayo. dhanADhya kuTuMbamAM paNa mAtA-pitAmAM bALamATe umAzaMkara eka "imeja' che. ethI mUlyapremI prajA keLavaNI mATe UMcA AdarzanA khyAlo hatA. vizvabharanA potAnI rahe che." ("saharAnI bhavyatA'-pR.-19) vijJAnanI jhaDapathI thatI pragati sAthe-bhAratIya saMskRtinA - umAzaMkara jozIe prajAkeLavaNI mATe bALakeLavaNInuM sumeLanA khyAlo sAthe vikramabhAIno uchera thayo. mahattva svIkAryuM che. teo kahe che : "A cetananI khetI che. mAtA-pitAnA keLavaNI aMgenA umadA vicArone kAraNe ne laNaNI che jIvananI...zikSaka DAbA hAthe je kaMI ore che ja vikramabhAIne prakRtinA pustakamAMthI "The world is an teno paNa mabalakha pAka Utare che, eTale e zuM ore che e open book ' vanaspati, mAnavajIvana, prANIjIvana viSe aMge pUrepUro sAvadha hovo ghaTe." ("zivasaMkalpa'-pR. 41- anaupacArika rIte ja jJAna maLatuM rahyuM. A emanA pAyAnA 42) temaNe gAMdhIjInI pAyAnI keLavaNInuM samarthana karyuM che. ghaDatarano umadA samaya hato. mANasanI mANasAInI jALavaNI aMge teo zabdAMtare lakhatA pravRttimaya jIvana sivAya vikramabhAIne cena paDatuM na hatuM. rahyA, paNa mAnavIya guNonI keLavaNI sAthe vidyAvyAsaMganuM kaMIka karatAM ja rahevAnI temanI prakRti hatI. sAmAnya vyakti jene mahattva paNa temaNe svIkAryuM che. vidyAlayomAM vyAkhyAnamALAo tophAna ke bhAMgaphoDa kahe, temAM vikramabhAInI sarjanAtmaka zakti cAle, vidyArthIo mAMhamAMhe carcAvicAraNA kare, parisaMvAdo keLavAtI jatI hatI. ramakaDAMnI bhAMgaphoDamAMthI ja temaNe yojAya ane e rIte vidyAnI sAdhanA cAlyA kare e mATe vijJAnamAM rasa keLavyo. dhana ane anya samRddhi sAthe maLelAM teo satata prayatnazIla rahyA. arvAcIna yugamAM vijJAna ane mAtA-pitAnI AvAM kAryo mATe temane koI khalela na hatI. mAnavavidyAo vaccenI saMvAditAnuM temaNe samarthana karyuM che. pariNAme "riTrITa' temanuM ghara ja temanI zALA banI gaI hatI. zikSaNanA mAdhyama tarIke mAtRbhASAno svIkAra karI aMgrejI potAnA ja zikSako, gharanuM ja anaupacArika vAtAvaraNa. aMgata ane hindInA pAkA jJAnano mahimA karyo. Ama umAzaMkara rasa-rucine mahattva, niSNAta mArgadarzako sAthe rahI jozI ApaNA vidyApuruSa hatA to sAthe saMskArapuruSa paNa vikramabhAIe zikSaNa sAthe keLavaNI prApta karI. gAMdhI vicAranI hatA. vyakti maTyA vinA ja teo eka saMsthA hatA. teo sarvAgI keLavaNI temane gharamAM ja maLI. gharamAM ja gAMdhIjI ane gujarAtI paNa hatA ane vizvamAnavI paNa hatA. vizvazAMtinA temanA jevI samakAlIna mahAna vyaktionA satata saMparkathI cAhaka A kavi mAnavIne mAnavI banAvavA haMmezAM mathatA vikramabhAInuM jIvanaghaDatara thatuM rahyuM. rahyA. keLavaNI kSetre ApeluM temanuM pradAna ciraMjIva raheze. tA. 19-12-1988nA roja eka saMvedanazIla keLavaNIkAranuM gujarAta koleja IgleMDanI kembrija koleja, beMgloranI kensaranI mAMdagIthI muMbaImAM avasAna thayuM. inDiyana insTiTyUTa opha sAyansa jevAM aneka sthaLoe, padArtha vijJAna, nyUkliyara phijhiksa, kosmika rejha......jevA vaijJAnika -zrI IlA nAyaka, amadAvAda. viSayamAM rasa laI, temaNe pIeca.DI.nI DigrI paNa meLavI lIdhI. vijJAnakSetramAM UMDo abhyAsa e ja temanuM mukhya dhyeya hatuM. Jain Education Intemational For Private & Personal use only Page #686 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaos dhanya dharA ( kauTuMbika saMskArane kAraNe, amerikAnA moTA zaheramAM ke bhAratanA nAnakaDA gAmamAM paNa mukta rIte, anaupacArika rIte anukULa thaI rahevAnI kSamatA temaNe keLavI lIdhI hatI. pariNAme teo vizva-vikhyAta vaijJAnika mAnava banyA hatA. samayanA jhaDapI vaheNa sAthe. vijJAnakSetre paNa jhaDapI zodho thatI rahI che. jo A zodha jIvanopayogI na hoya to te arthahIna bane che. AvI zodha mATe sAdhanAnI jarUra che. AvA temanA vicAro hatA. 1942mAM dakSiNa bhAratamAM vaijJAnika zodhanA kAryamAM rahevAnuM thayuM. acAnaka ja mRNAlinIbahena sAthe mulAkAta thaI. vicAro-vartanonI sAmyatAne kAraNe baMne lagnathI joDAyAM paraMtu satata vaijJAnika zodhamAM vyasta-masta vikramabhAI kuTuMbIjano sAthe lAMbo samaya rahI zakatA na hatA. | vikramabhAIe potAnI sarvazakti vijJAnakSetre ja vAparI. bhAratanI prajA ane mAnavajIvanano vikAsa e ja temano mukhya hetu hato. UMcA mAnavajIvana mATe, vaijJAnika zodhomAM temane rasa hato. UMcA avakAzanA kSetranA koI paNa saMzodhanakAryamAM temanuM dila dharatInA mAnavo sAthe ja satata vicAratuM rahetuM. AvI virATa vibhUtie vijJAnakSetre aneka saMzodhano karyA. saMsthAo UbhI karI; audyogika kSetre saMsthAo UbhI karI. prajAhitanAM AvAM kAryothI temane deza-videzamAMthI sammAna maLyuM. zAMtisvarUpa bhaTanAgara caMdraka, rASTrapati padmabhUSaNa ane avasAna pachI paNa padmavibhUSaNa enAyata thayo. A rIte teo avakAza yuganA pitA banyA. bhAratane temaNe AMtararASTrIya stare mUkyuM. amadAvAdamAM ja temaNe sthApelI keTalIka saMsthAo Aje paNa temanI vaijJAnika zodha-zaktinI sAkSIrUpe kAma kare che. aTIrA, phijhikala risarca leboreTarI, komyuniTI sAyansa senTara, seTelAiTa komyunikezanna senTara (thalateja), inDiyana insTiTyUTa opha menejamenTa ane aNuzakti paMca jevI moTI javAbadArInAM kAma temaNe saphaLatAthI pAra pADyAM che. mAtra prajAhitArthe ja vijJAnakSetre samarpita karanAra vikramabhAI, sadAya sAdagIne varelA hatA. sAdA sapheda pAyajAmA-jhabhAmAM jJAnathI zobhatA vikramabhAIe trivendrama najIka dariyA kAMThe kovAlam pelesamAM ja 30 Disembara 1971nI madhyarAtrie kAyamI vidAya lIdhI. -zrI pramoda jozI nadI* gairavazALI pratibhAo ' : gijubhAI badhekA bhogIlAla sAMDesarA rekhAMkana : savajI chAyA nAnAbhAI bhaTTa raNajItarAma vAvAbhAI Jain Education Intemational Page #687 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 daoo gauravazALI nArIrano - zrImatI sulabhAbahena Ara. devapurakara * * pRthvIne mAtA kahI che, kAraNake enA vagara "astitva' jevo zabda kyAM TakI zakyo hota? pitA to che, A brahmAMDamAM; ane vaLagelI asaMkhya nakSatramALAo che, paNa pRthvI sivAya anya graho-nakSatromAM jIvanuM astitva kyAM che, te saMzodhanano viSaya che. ema mAtAnuM mAhAbhya che. mAtA ja janma-uchera-lAlana-pAlana-saMrakSaNa saMvardhananuM eka mAtra kArakabaLa che. nAnakaDA jIvajaMtuthI mAMDIne vizALakAya prANIonuM astitva mAtra eka mAtA thakI ja che. emAM mAnavaprANInAM saMrakSaNa-saMvardhananI javAbadArI to anekavidha hoya che. e vyaktimAM sImita rahetI nathI, samaSTimAM vistare che. ghara-kuTuMba-zerI-mahollo-jJAti-vargagAma-zahera-deza-paradeza sudhI najara doDAvo to jaNAze ke mAtAnuM sthAna samAjamAM eka ane abAdhita che, kAraNa ke udarastha zizunI saMbhALa rAkhavAthI enI sabhAnatA zarU thAya che ane navajAta zizunI kALajI levAmAMthI e sabhAnatA sakriya thAya che, eTale nArIne A sArasaMbhALa lohImAM maLI gaI hoya che. A sevAvRtti eno Agavo vizeSa banI rahe che. | gujarAtanA gauravavaMtA itihAsamAM ane jhaLahaLatA vartamAnamAM zIlavaMtI guNavaMtI vIrAMganAo viduSIo, satIo, bhakti, sevA, karmakSetre agaNita tArikAo jhaLahaLe che. rAjamAtA mInaLade, nAgabAI, satI torala, rANakadevI, bhaktaziromaNi mIrAMbAI, amRtamayI mAtA amarabAI ema aneka prAtaHsmaraNIya nAmo manaHcakSu samakSa Ave che. vIsamI tathA ekavIsamI sadImAM paNa asaMkhya nArIratnoe gujarAtane anokhI garimA bakSI che. sAhitya, sevA, rAjakAraNa, zikSaNa, vyavasAya, kalA, sAhitya ema vividha kSetre potAnuM AgavuM pradAna karanArI anokhI mahilAonI jhalaka meLavIe. A lekhamALA rajU karanAra zrImatI sulabhAbahena devapurakara (janma 1964) eka susaMskRta parivAramAM janmI ucca abhyAsa karI porabaMdaranI zrI vI. Ara. goDhANiyA mahilA kolejamAM aMgrejI viSayanAM vyAkhyAtA tarIke sevA ApI rahyAM che. hAlamAM Ph.D. mATe "19 sadImAM bhAratIya navalakathAkAro' para saMzodhana karI rahyAM che. teo pote sarjanAtmaka sAhitya, vivecana ane anuvAdamAM mahattvanI kAmagIrI karI rahyA che. bALa sAhityamAM paNa temanuM vizeSa pradAna rahyuM che. temanI kRtiomAM aMgrejI kAvyasaMgraha TuvITara (Twitter) 1998mAM, gujarAtI kAvyasaMgraha 'tamarA" 2002mAM, vArtA saMgraha "sAme pAra' 2004mAM pragaTa thayA che. bALasAhityamAM "manuDAnI hoDI ane bIjI vAto' 1999mAM, "jaMtaramaMtara' 2002mAM, "chatta ane phag" 2003mAM, "mere AsapAsa kI duniyA" 2003mAM ane "DAhI DamarI DoLI" 2004mAM prakAzita thayAM che. aMgrejImAM bALavArtAo je te sAmAyikomAM paNa pragaTa thatI rahI che. inDiyana liTarecara'mAM rameza pArekhanI kavitAno karelo anuvAda zreSTha anuvAda tarIke chapAyo. 'tamArA'nI kavitA eka mahattvanA saMgrahamAM sthAna pAmI aMgrejImAM saMzodhanalekho, gujarAtImAM pustaka avalokano, lekho ityAdi prakAzita. TUMkI vArtA kSetre pradArpaNa samaye zrI narottama palANanA zabdo hatA-"emanI kalamamAM eka prauDhIno anubhava thAya che." | suMdara citrAtmaka zailI, manuSyanAM manamAM aMta sIlamAM DokiyuM karavAnI dRSTi, mAnavasahaja sau UNapo, khUbIo, khAmIone svIkArI jIvana pratye udAratAthI jovAnI AvaData che. mAnavajIvanamAM duHkha ane hAsya bannenI zakyatAono sarasa vistAra karI jANe che. dhanyavAda. -saMpAdaka Jain Education Intemational Page #688 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 dhanya dharA zrImatI mRdulAbahena sArAbhAI sAhityasarjana karyuM. "paraloke patra' (1972), 'gavAkSadIpa' (1979), "ApaNuM vivecana sAhitya' (1938), 'kAvyabhAvana' ' (1911-1974) (1968), "vikruti' (1974), "paribodhanA' (1980) ane zrI aMbAlAla ane saralAdevI sArAbhAInAM putrI "caMdracaMdrAvatInI vArtA' (1968-saMpAdana) emanI kRtio che mRdulAbahena janmathI ja saMskArabharyA zrImaMtAInA vAtAvaraNamAM temane 1974mAM raNajitarAma suvarNacaMdraka ane 1968-72mATe UcharyA hatAM. bALapaNathI gAMdhIjInA svarAjaAMdolanathI "paraloke patra'ne narmada suvarNacaMdra enAyata thayo che. prabhAvita thayelAM mRdulAbahene vidyArthI jIvanamAM ja satyAgrahI sainika tarIke potAnuM nAma noMdhAvyuM. dezavibhAjana vakhate jAnanAM kundanikA paramAnanda kApaDiyA jokhame strI-bALakone bacAvavAnuM ane temane punaHsthApita ' (1927- ). karavAnuM bhagIratha kArya upADyuM. 1958mAM temaNe koMgresa choDI. potAnI navalakathA "sAta pagalAM AkAzamAMthI jANItAM 1965mAM vinobAjInA netRttva heThaLa "zAMtisenA'mAM kAma karyuM. kundanikAbahene patrakAritva ane lekhanakSetre bahoLuM pradAna karyuM che. temanI mahattvanI pravRttiomAM "jyoti saMgha' kahI zakAya. lIMbaDImAM janmelAM kundanikAbahena hAla naMdigrAma AzramamAM temAM temaNe strIomAM zikSaNa ane vyavasAya, udyogane mahattva sthAyI thaI sevAkAryamAM rata che. ApyuM. dalita strIo mATe "vikAsagRha'nI sthApanA thaI. A temanI kRtiomAM premanAM Asu' (1954), "vadhune vadhu saMsthAo strI mATe AdhArarUpa banI rahI che. suMdara' (1968), "kAgaLanI hoDI' (1978), "javA daIzuM puSpAbahena mahetA tamane' (1978), "zreSTha vArtAo' (1987), 'paroDha thatAM samAjasevAne kSetre ananya sevA pradAna karanAra pahelAM' (1968), "aganapipAsA' (1972), "sAta pagalAM puSpAbahena prabhAsapATaNamAM 21mI mArca 1905mAM janmyAM ane AkAzamAM' (1984), parama samIpe' (1982)no samAveza emanuM kAryakSetra dezavyApI banyuM. yuvAvasthAmAM vidhavA banelA thAya che. temaNe puruSArthane pagale (1961), 'kizora DiTekTiva' puSpAbahene TreiniMgaskUlamAM zikSaNa prApta karyuM pachI ema. e. (1970), 'pUrNa kuMbha' (197), 'vasaMta Avaze' (1978), sudhI abhyAsa karyo. gAMdhIjInA Adezane anusarI strIomAM jIvana eka khela' (1981) ane himAlayanAM siddhayogI' ema zikSaNa ane jAgRti lAvavA karmaThatAthI prayatno AdaryA. zreSTha anuvAdo paNa ApyA che. 1937mAM "vikAsagRha'nI sthApanA karI. tarachoDAyelI tathA temane sAta pagalA AkAzamAM' mATe sAhitya akAdamI, duHkhI bahenonI sevA mATe navo rAha cIMdhyo. pachI to "paMcolI dilhI taraphathI evorDa maLelo che. gRha', "kanyA strI vikAsa gRha rAjakoTa ane vaDhavANanuM 'vikAsa hIrAlakSmI beTAI vidyAlaya' ema vikAsayAtrA AgaLa cAlI. temaNe svAtaMtryasaMgrAma, AjhI hakUmata ane svataMtra bhAratamAM rAjyasabhAnAM mULa zaMkhoddhAra beTanA vatanI evA zrI hemarAja beTAInAM niyukta sabhya tarIke viziSTa sevAo ApI che. 1950mAM patnI hIrAlakSmI beTAI netAjI subhASacaMdra bosanA AjhAda gujarAtamAM duSkALanA prasaMge saurASTranAM mAladhArIonI hiMda phojanAM sAcA sainika hatA. pati-patnI baMnee lAkhonI muzkelIo dhyAnamAM laI "mAladhArI saMgha'nI sthApanA karI. saMpatti, jara, jhaverAta badhuM ja netAjInA caraNe dharI dIdhuM hatuM. jIvananA aMta sudhI teo sevAkAryamAM parovAyelAM rahyAM. hIrAlakSmIe to potAnuM maMgaLasUtra suddhAM netAjInA svAtaMtrya saMgrAmanA phALAmAM ApI dIdheluM te netAjIe azrubhInI AMkhe hIrAbahena rAmanArAyaNa pAThaka parata karyuM. (1916-1995) aMgrejo sAthenA gharSaNamAM ghAyala sainikonI sAravAra mATe sAhityanA kSetramAM vIsamI sadInI je strIlekhikAoe hIrAlamI raMgUnanI hospiTalamAM sevA karatAM hatAM tyAre yogadAna karyuM temAM hIrAbahena pAThakane agresara kahI zakAya. hospiTala para ja boMbamAro thayo je netAjIno jIva levA mATe muMbaI janmelAM hIrAbahene adhyApaka tarIke sevA bajAvatAM hato. dardIone tathA netAjIne salAmata sthaLe khaseDI khUba Jain Education Intemational ation Intermational For Private & Personal use only Page #689 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 SLG bahAdurIthI hIrAlakSmIe AkhI ispitAlanI javAbadArI praznone saraLa banAvI lokonAM diladimAgane prema ane hUMphathI saMbhALI lIdhI. AvAM aneka parAkramothI A vIrAMganAnuM jIvana bharI dIdhAM haze teno vicAra ja karavo rahyo. jhaLahaLatuM hatuM. jIvanaparyata mAbhomanI rakSA kAje marI phITanArA porabaMdaramAM vaNika kuTuMbamAM janmelAM kastUrabAnAM lagna aneka nAmI-anAmI yoddhAomAM hIrAlakSmInuM nAma amara tera varSanI uMmare mohanadAsa sAthe thayAM hatAM. vaiSNavadharmanAM raheze. saMskAro dharAvatA kastUrabAM kuTuMbavatsala, pati pratye aDaga niSThA premalIlAbahena dharAvanAra asAdhAraNa sannArI hatAM. zALAkolejamAM zikSaNa na pAmelAM A vaNika putrI koI rAjanItijJane AMTe tevI koThAsUjha (1894-1977) dharAvatAM hatAM. vairAgya, samatA ane tyAga emanA jIvanamAM potAnI sAsunAM nAmathI esa. ena. DI. TI. (zrImatI prathamathI ja dekhAya che. jyAre gAMdhIjIne berisTara mATenuM zikSaNa nAthIbAI dAmodara ThAkarazI) yunivarsiTIne phakta dAna ApIne levA IglenDa javAnuM thayuM tyAre kastUrabAe potAnAM ghareNAM ja nahIM paNa pUrI lagana ane niSThAthI UbhI karanArAM ApI dIdhelAM. tyAra pachI videzanivAsa samaye patinAM sukhapremalIlAbahena ThAkarazI gujarAtanAM gauravavaMtAM nArIratna tarIke duHkha, saMgharSamAM sahaja sAtha Apyo. potAnI AtmakathAmAM bApu haMmezAM yAda raheze. emane pote karelA anyAyonI vAta karatAM zarama anubhave che. rAjakoTa jillAnA moviyA gAme janmelAM pAyakhAnA sApha karavAnI nA kahetAM kastUrabAne teo bAvaDuM premalIlAbahenanAM lagna muMbaInAM lakSAdhipati zeTha viThThaladAsa jhAlI kADhI mUkavA tatpara thayA hatA te prasaMga khUba kSobhapUrvaka ThAkarazI sAthe thayAM. patinI preraNAthI zikSaNa ane nArI- Alekhe che, paNa bAe kadI potAnA manamAM kaDavAza saMgharI utthAnanI pravRttimAM rasa letAM thayAM. jApAnanI eka vidyApITha nathI. ghareNAM, kapaDAMno moha sahaja rIte kharI paDyo ane kyAre joI evI ja vidyApITha bhAratamAM sthApavAno saMkalpa karyo. hAthamAM reMTiyo pakaDI lIdho tenI khabara paNa na rahI. custa maharSi karve vidyApIThanI suMdara kAmagIrI joI tene rUpiyA paMdara vaiSNava kuTuMbamAM UcharelAM kastUrabA ekavAra jagannAtha maMdiranAM lAkhanuM dAna ApyuM. teTalethI ja na aTakI teno sarvAgI vikAsa darzane gayAM tyAre bApue Thapako Apyo. jyAM harijanone praveza karavAmAM bhagIratha prayatna karyo te ja vidyApITha pachI s.N.D.T. nathI tyAM ApaNAthI na javAya. natamastake e vAta sAMbhaLI nAmathI prasiddha thaI. bAe jIvanamAM utArI. harijana chokarI lakSmIne dattaka lIdhI. gAMdhI vicAranA raMge raMgAyelAM premalIlAbahene patinA AzramanI mulAkAte AvanArAM keTalAMyane 'lakSmI' harijana che mRtyu pachI vaibhavI AvAsano tyAga karI sAmAnya kuTira banAvI ane gAMdhIjInI sagI dIkarI nathI e vAtanI khabara ja rahevA lAgyAM. teo "kastUrabA smAraka nidhi'nAM ceramena banyAM. nahotI! saraLa, nikhAlasa svabhAvanAM premalIlAbahene kanyA keLavaNI ane javAhara, saradAra, mahAdeva sau anyo para putravat sneha nArI-utkarSa mATe niHsvArthabhAve moTuM yogadAna ApyuM che. rAkhanAra bA AzramanAM rasoDe annapUrNA samAna hatAM. sAdagI ane agavaDa vacce paNa patinI sevA ane AtithyanI premALa kasturabA bhAvanAthI AzramanI pavitratA vadhu mahekAvI hatI. svAtaMtrya (1869-1944) caLavaLamAM teo sakriya hatAM. jelamAM gayAM. gAMdhIjI upavAsa rASTrapitA mahAtmA gAMdhIjInA paDachAyAnI jema rASTranI para UtaratA tyAre teo eka vakhata jamatAM. vrata-upavAsathI mUkasevA karanArAM kastUrabAne sahajabhAve vaMdana thaI jAya che. emaNe manane adbhuta keLavyuM hatuM. khuda gAMdhIjI temanA saMyamabApu mahAtmA banyA te pahelAMnAM temanA saMgharSa mAnasika paritApa niyamane namaskAra karatA. kyAreka putra harirAmanA kAraNe atyaMta ane "satyanA prayogo'nAM agrima sAkSI evAM "bA" e kleza pAmatAM. kastUrabAe emanA putranA manamAM potAne mATe AzramamAM jIva pUryo ane dhabakato rAkhyo ane rASTrIya AdarabhAva rAkhyo hato. pitA-putra vacce matabheda chatAM mAtAnI caLavaLamAM nArIcetanA jagADavA bApune sAtha Apyo. potAnA chabI putranAM manamAM vaMdanIya banI rahI. sahaja, saraLa vartana, niSThA ane bhaktithI temaNe keTalAya vikaTa A bhAratIya Adarza nArIe potAnA saubhAgyapUrNa Jain Education Intemational Page #690 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 680 dhanya dharA jIvanano aMta patinA sAnidhyamAM joyo. mahAtmA gAMdhInI sAthe prayatnazIla rahyAM che ane kAmadAronA haka mATe jhajhUmatAM rahyAM emanuM nAma paNa itihAsamAM amara raheze. che. ilAbahene bhagIratha kAma hAthamAM lIdhuM ane saphaLatAthI ilAbahena bhaTTa pAra pADyuM che. ilAbahenane 1977mAM mesese evorDa, sujhana enthanI (janma : 7mI sapTembara 1933) evorDa (1982), rAiTa lAivalIhUDa evorDa (1984), vimena sevA Self Employed Women's Association Ina kriezana evorDa, perisa (1992), kera hyumeniTeriyana (SEWA) sAthe jemanuM nAma paryAyarUpa banI gayuM che tevAM evorDa vozinTana Di.sI. (1994), eziyA sosAyaTI evorDa ilAbahena phakta gujarAtanAM ja nahIM paNa samagra bhAratanAM moMghAM (2000) FICCI lAiphaTAima ecivamenTa evorDa, dilhI nArIratna che. sumaMta bhaTTa ane vanalIlAbahenanAM suputrI (2000) ema rASTrIya ane AMtararASTrIya evorDa maLyA che. ilAbahena amadAvAdamAM janmyAM paNa emano uchera ane zikSaNa temane 1985mAM padmazrI ane 1986mAM padmabhUSaNa maLyAM che. suratamAM thayAM. gAMdhIvAdI parivAramAM UcharelAM ilAbahenamAM 1996mAM temanuM vizvagUrjarI evorDathI sammAna thayuM che to gaLathUthIthI ja sAdagI, sevA ane namratAnA guNo che. aneka 1999mAM yazavaMtarAva cavANa evorDathI. evoDaeN, padavIo ane bahumAnothI alaMkRta hovA chatAM teo svabhAve khUba sahaja, nama ane milanasAra che. ilAbahenane bhArata, yu.esa.e. ane keneDAthI pratiSThita yuni.o taraphathI mAnad DaoNkTareTanI DigrI ApavAmAM AvI che ilAbahene grejyueTa thaI kAyadAnI DigrI lIdhI ane temAM mukhyatve hArvaDa, gela yuni. oNpha nAbAla, Darbanano samAveza SNDT yuni.mAM thoDo samaya adhyApana karyuM. pachI TeksaTAila karI zakAya. lebara esosiezanamAM joDAyA, temAM strI zAkhAnAM pramukha banyAM. daramiyAnamAM judI-judI kAmagIrIo tenA aMtargata bhAratanA rASTrapati dvArA nimAyelA sabhya tarIke svIkArI. milanAM kAmadAro sAthe kAma karatAM temaNe joyuM ke IlAbahene rAjyasabhAmAM kAmagIrI karI che, uparAMta ghaNI keTalIye strIo, chokarIo bharatagUMthaNa, zAka vecavuM, lArI saMsthAomAM agatyanA hoddAo para kAmagIrI karI che. hAMkavI evAM keTalAMya kAma karI kuTuMbanirvAhamAM madadarUpa thatI. ilAbahene potAnA kAryanA prasArane lagatAM pustako, lekho temane kAmadAra tarIkenA koI adhikAra nahotA. ilAbahene lakhyA che je ghaNI prazaMsA pAmyA che. gujarAtanI nArI' khUba jahemata uThAvI emanA kAmane garimA apAvI e (1975). "prophAilsa oNpha selpha employaDa vimena' emanI moTI siddhi kahevAya 1971thI svAzrayI (self (1975), 'grAinDa oNpha varka' (1989) "ApaNI zramajIvI employed) mahilAone varkarano darajjo maLyo tenA lIdhe - baheno' (1992), 'dama savitA' (1995), "tUrI mAnArI', temane keTalAka adhikAra prApta thayA. TLA thI judA thayA ane "lArIyuddha' (2001) "We Are Poor But So Many' SEWA svataMtra rIte vikasAvI Aje 'sevA' koopareTiva (2008) e emanAM pustako che. temanI bhASA hRdayane sparzI beMkane AMtararASTrIya dhoraNe khUba prazaMsA ane AvakAra jAya tevI che, kAraNa je satya temaNe nihALyuM che, anubhavyuM che sAMpaDyo. nirakSara, chUTaka majUrI karIne jIvatI garIba strIo te ja teo pustakanA pAne utAre che. beMkamAM khAtuM kholAvI zake che, temAMthI lona paNa meLavI zake pArakAM gharanAM kAma karatI, lArI kheMcatI, zAkabhAjI che. Azare be lAkha mahilAo A beMkano lAbha le che. vecatI bahenonAM jIvanane najIkathI jonAra, temanA adhikAra mATe mAIkro phAyanAnsanI suvidhA AzIrvAdarUpa sAbita thaI ane laDanAra ilAbahena eka Adarza gRhiNI, mAtA ane dAdI paNa najIvI AvakavALAM baheno beMkanAM khAtedAra banyAM eTaluM ja che. potAnA jevI gAMdhIvAdI vicArasaraNIvALA pati rameza nahIM, beMkamAMthI dhIrANa meLavavAnI aTapaTI paddhati ane bhaTTano temane satata sahakAra maLato rahyo che. jIvanamAM ghaNI kAyadAkIya jhaMjhaTomAMthI mukta thaI saraLa, sulabha vyavasthA viTaMbaNAo AvI mUMjhavaNa AvI tyAre hiMmatathI mArga kADhyo garIba abhaNa baheno mATe astitvamAM AvI. tauparAMta ane bevaDuM teja laI temAMthI bahAra AvyAM che. evAM bALako mATe, strIonA Arogya mATe teo satata Jain Education Intemational Page #691 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 681 nA kelAne biradAvI : " ghaNAMnuM hIra pAraNuM , tAbdomAM joIe. aruNAbahena desAI temaNe vizvabharamAM nRtyanA suMdara kAryakramo ApI puSkaLa lokacAhanA ane evorDe pAritoSiko meLavyAM che. muMbaImAM (ja. 13-5-1924, a. 16-2-2017) parimala ekeDamInI sthApanA karI, porabaMdaramAM AryakanyA samAjasevAnA kSetre aruNAbahenanuM nAma sadAyane mATe gurukuLanuM sucAru rIte saMcAlana karatAM tyAMnI vidyArthinIo dvArA jhaLahaLatuM raheze. vaDhavANa vikAsa vidyAlayanAM adhiSThAtrI ane paNa abhuta nRtyanATikAonuM temaNe digdarzana karyuM che. "zeNI nArIutthAna mATe athAga prayatnomAM jIvana nichAvara karanArAM vijANaMda', "dazAvatAra" ane "sAvitrI' puSkaLa prazaMsA pAmI che araNAbahena gujarAtI samAja mATe AzIrvAdanI mIThI chAyA ane mAdhyamo dvArA teno prasAra thayo che. samAM puravAra thayAM che. teo kalAnAM pArakhuM hatAM. temaNe ghaNAMnuM hIra pArakhyuM che, aneka parezAnIo vacce aneka saMkaTo vacce aruNAbahena temanI kalAne biradAvI che. protsAhana ApyuM che. jANItA kaI rIte kAma karatAM tenuM udAharaNa temanA ja zabdomAM joIe. udyogapatinAM putrI hovAne kAraNe ane potAnI AvaDatanA kAraNe eka vakhata evuM banyuM ke ophisamAM beThI hatI. teno javAharalAla neharu, zrImatI gAMdhI jevI hastio sAthe mulAkAta pati asahya trAsa Apato hato ane asAmAjika pravRttio laI emanI prazaMsA pAmyAM. karato hato. tene ema ke A strI che, zuM karI zakaze? eTale DaoN. savitAbahenane ghaNA evorDathI vibhUSita karavAmAM ophisamAM mArI sAme sIdhI rivolvara tAkIne kahe che ke "mArI AvyAM che. saurASTra yuni taraphathI temane Di. liTa.nI padavI patnIno kajjo mane ApI do nahIMtara joI che ne?" enAyata karavAmAM AvI. temane varSa 1986no vizvagurjarI sAme pakSe meM bilakula DaryA vagara, DagyA vinA hiMmatathI gaurava puraskAra maLyo che. "dvitIya uSA', "caMdraprabhA', teno sAmano karyo ane tarata ja mArA TebalanuM khAnuM kheMcyuM ane "nRtyaratna', 'triveNI evorDa', "kedAra evorDa', "saMgIta nATaka kahyuM ke "jo A rahI-mArI pAse paNa rivolvara che! tAre akAdamI jevAM sammAna'thI alaMkRta thayAM che. zuM karavuM che?" mArI AvI aDagatA, nIDaratA joI te pAcho zikSaNa, nRtya, kalA uparAMta purAtattvamAM paNa teo rasa paDI gayo-narama paDI gayo...(vizvavihAra, mArca 2007) dharAvatAM hatAM. "dhUmalI'nuM prAcIna lagnamaMdira emanI kalpanAmAM A rIte satata samAjanAM duSaNone paDakAratAM rahI temaNe avanavI raMgoLI pUratuM rahyuM. prAcIna saMskRti, AryasamAjanI lAcAra, duHkhiyArI strIonAM AMsu lUkyAM che, temane pagabhara vicAradhArA, strI-zikSaNa e sarvanA pracAra mATe potAnI apUrva karI samAjamAM jIvavA sakSama banAvI che. temane koTi koTi vaknatvazakti ane vahIvaTa kAme lagADyAM. Adhunika yugamAM vaMdana. potAnI saMskRtinA gauravane bhUlatAM jatAM yuvaka-yuvatIo mATe teo lAlabattI dharI yogyadizAmAM mArgadarzana karavA tatpara DaoN. savitA nAnajI mahetA rahetAM. emanA avasAnathI porabaMdara zaheranAM loko zokamagna | (ja. 1921, mR. 2006) banI gayAM hatAM. savitAdIdInA hulAmaNA nAmathI jANItAM savitAbahena dhIrubahena paTela porabaMdaranA nagarazeTha rAjaratna nAnajI kALIdAsa mahetAnAM putrI hatAM. vaibhava sAthe saMskAra ane AtmabaLa paNa emane vArasAmAM (janma ra9-5-1926) maLyAM hatAM. vaDodarA AryakanyA gurukuLamAM ane pachI laMDanamAM vaDodamAM sana 1926mAM janmelAM dhIrubahena mULa abhyAsa karyo, paNa temanI sAcI oLakha to maNipurI nRtyazelI dharmajanAM vatanI che ane atyAre muMbaImAM sthAyI thayAM che. sAthe saMkaLAyelI che. khyAtanAma guruo pAsethI nRtyakaLAo - vyavasAye adhyApaka, hAla nivRtta, bALapaNathI ja lekhananI zIkhavA emaNe potAnuM samasta jIvana arpaNa karI dIdhuM. emanI zarUAta karanArAM lekhikA dhIrubahena potAne maLelAM evoDaeN, sAdhanA ananya hatI. nRtyajagatamAM durlabha evI "maiteyI jagoI sammAna kazAnA bhAra vagara sahajatAthI lakhe che. varSa 2003haMjobI" evI padavI chellAM 200 varSamAM phakta teo ja meLavI 04-05nA samaya daramiyAna gujarAtI sAhitya pariSadanuM zakyAM che. pramukhapada zobhAvyuM. pramukhapadethI suMdara vaktavya ApatAM teo Jain Education Intemational ational For Private & Personal use only Page #692 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 682 dhanya dharA bolyAM .....je vAMcavAthI mana praphullita thAya, jJAnanA sImADA vistare, vRttio UrdhvagAmI bane, sauMdaryadRSTi khIle ane anukaMpA tathA sahAnubhUti jAge tene huM sAcuM sAhitya gaNuM..." (pramukhanuM bhASaNa-2003). bALa-sAhitya, TUMkI vArtA, navalakathA kSetre potAnI AgavI zailImAM pradAna karanArAM dhIrubahena atyAra sudhImAM pariSada pramukha tarIke sthAna zobhAvanArAM bIjAM mahilA che. prathama mahilA pramukhanuM gaurava vidyAgaurI nIlakaMThane jAya che. dhIrubahenane 1996mAM darzaka evorDa, naMdazaMkara suvarNacaMdraka 1996mAM, ka. mA. munzI suvarNacaMdraka 1993mAM, 1980mAM raNajitarAma suvarNacaMdraka tathA 1981mAM saMskAracaMdrakathI navAjavAmAM AvelAM che. emane gujarAta sAhitya akAdamI tathA gujarAtI sAhitya-taraphathI pAritoSika maLyAM che ? kRti 1) vaDavAnala 1963 2) aMDerI gaMDerI TIparI Tena bALa sAhitya gujarAta rAjya dvArA puraskRta 1963. 3) kArtika raMgarasiyo 1990 gujarAta sA. a. 4) eka DALa mIThI 1992 gu. sA. a. tathA pariSada. 5) mAyApuruSa 1995 gu. sA. a. emanAM prakAzita pustakomAM mukhya "zImaLAnAM phUla', hutAzana'(nATaka), "manamAnelo', "vinAzane paMthe', "paraduHkhabhaMjana pestanajI' (bALasAhitya), "gaganacaudanuM gadheDuM (bALanATaka), "vAMsano aMkura', "AMdhaLI galI', "adhUro kola', 'TADha' ane "Aganuka' kahI zakAya. emaNe amerikana lekhaka mArka TveinanI navalakathA "hakalabarI phina'no suMdara anuvAda paNa Apyo che. emanA lekhanamAM samAjamAM sucArutA pragaTe, akarAMtiyo dhanalobha ghaTe ane svastha svAbhAvika jIvana pratye mamata pragaTe evI mIThAza che.. thayelAM pannA nAyaka sazakta gujarAtI lekhikA che. emaNe yuni. oNpha penisilveniyAmAM graMthAlayamAM ane adhyApaka tarIke pharaja bajAvatAM sAthe sAthe gujarAtI kavitAmAM mahattvanuM pradAna karyuM che. emanI kavitAmAM vatanathI vikhUTAM paDelAMonI vedanA, nArInA vividha bhAvo ane jIvananA suramya raMgo varatAya che. temanI kavitA "pravezIne gujarAta rAjya sarakAra dvArA 1976mAM puraskRta karavAmAM AvI tyArathI emanI sAhityayAtrA yazasvI rIte AgaLa vadhatI rahI che. rIti philADelphiyA', ' nisbata', "arasaparasa', "AvanajAvana" "keTalAMka kAvyo' ane 'videzinI' emanA kAvyasaMgraha che. prIti senaguptA (janma : 1945) mULa amadAvAdanAM ane hAla nyUyorka rahetAM prIti senaguptA gujarAtanAM ja nahIM paNa bhAratanAM agraNI pravAsI mahilA kahI zakAya. emaNe ekalAe vizvanA vikaTamAM vikaTa gaNAtA raste, ajANyA dezomAM, ajANI bhUmimAM ekalAe pravAsa kheDyo che. Aje paNa strIo ekalI ajANI jagyAe dUra pradezanI musApharI karatAM khacakATa anubhave che tyAre prItibahena dakSiNa dhruvanI musApharIe javAnAM che. avanavA dezo jovA, tyAMnI saMskRtinI jhalaka meLavavI managamatAM dRzyo kemerAmAM kaMDAravAM, pravAsamAM paDatI muzkelIo sahaja rIte svIkAravI ane aMte potAnA pravAsanI jhalaka suMdara rIte chaTAdAra bhASAmAM ApavI e prIti senaguptAnI vizeSatA che. temaNe pravAsasAhityamAM vizeSa kheDANa karyuM che. temanA pravAsa-sAhityane sAro AvakAra maLyo che. eka lokapriya lekhikA hovA uparAMta teo eka sArA vaktA paNa che. pUrvA', "sUraja saMge dakSiNa paMthe', "aMtima kSitijo' gu. sA. akAdamI dvArA puraskRta thayA che. "dhavala Aloka' ane "dhavala aMdhAra' gujarAta sAhitya akAdamI tathA gujarAta sAhitya pariSada baMne dvArA puraskRta thayA che. tad uparAMta temaNe "jUInuM jhUmakhuM" nAmano kAvyasaMgraha "o jUliyeTa' ane "gharathI dUranAM ghara' ema gadya paNa ApyuM che. zrImatI ilA Araba mahetA (janma : 1938) muMbaImAM janmelAM ilAbahena prAraMbhathI ja nATaka panA nAyaka (1933) mULa muMbaImAM janmelA ane hAla nyUyorkamAM sthAyI dain Education Intermational Jain Education Intemational Page #693 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata seMrabha bhAga- 2 683 sAhityathI paricita che. lekhaka pitAzrI guNavaMtarAya AcArya e putrImAM rahelI sarjanakaLA pUrI rIte vikasavA dIdhI che. hasamukhA, milanasAra svabhAvanAM ilAbahena vyavasAye adhyApaka che. 1966thI lekhananI zarUAta karI vipula sAhitya sarjana karyuM che. temanI navalakathAomAM 'vasaMta chalake', 'batrIsa pUtaLInI vedanA', zabane nAma nathI hotuM, "AvatIkAlano sUraja', 'trikoNanI traNa rekhAo' mukhya che. "eka sigareTa, eka dhUpasaLI' ane 'viyenA vUDuM' emanA vArtAsaMgraho che. thiyeTara, lekhana sAthe sakriya rIte saMkaLAyelAM ilAbahena sAMprata samayanAM lokapriya lekhakomAMnAM eka che. vaSa mahendrabhAI aDAlajA (janma : 1940) jANItA lekhaka, patrakAra zrI guNavaMtarAya AcAryanAM suputrI janmathI ja sAhityakalAnA vAtAvaraNamAM UcharyA che. Aje lekhanajagatamAM AgavuM sthAna dharAvatAM varSA aDAlajA pitAzrInA lekhananAM prazaMsaka hovA uparAMta pI. jI. vuDahAusa, munzI, meghANI, TAgora, vI. sI. khAMDekara, zaradabAbu vagere emanA priya lekhako che. ema. e. sudhI abhyAsa uparAMta nATyazAstra ane viDiyo proDakzanamAM DiplomA meLavyo che. thieTara, TI.vI. kSetre paNa lekhikA tarIke nAmanA meLavI che. temanAM pustakonI sUci : bilIpatranuM cothuM pAna 1994 nATaka : timiranA paDachAyA 1976 A che kArAgAra 1986 nibaMdha : pRthvItIrtha 1994 laghunavala : kharI paDelo Tahuko 1983 pAritoSako : avAjano AkAra (navalakathA) 1975 'e' (vArtA saMgraha) 1979 gAMTha chUTyAnI veLA (navalakathA) 1980 gujarAta sAhitya akAdamI mAre paNa eka ghara hoya (laghu navala) 1988 gujarAta sAhitya pariSada Ataza (navalakathA) 1975 soviyeTa neharulenDa evorDa aNasAra (navalakathA) 1992 kendrIya sAhitya akAdamI, dilhI himAMzI zelata (janma : 1947) gujarAtI sAhityakAromAM agatyanuM sthAna dharAvatAM himAMzI zelata eka saMvedanazIla lekhikA, svataMtra rIte kAma karatAM samAjasevikA, pIDita-nirAdhAra-strIo-bALako mATe vAtsalyamUrti samAM strIratna che. 8-1-47mAM suratamAM gAMdhIvAdI kuTuMbamAM janmelAM himAMzIbahena ema. TI. bI. ArTsa kolejamAM aMgrejInAM adhyApaka banyAM. hAla svaicchika nivRtti laI (1994thI) abrAmA (valasADa) rahe che. sAhityika, sAmAjika pravRtti thaI zake mATe "atizaya salAmata ane suMvALI nokarI' choDI mejUranAM bALako, strIo, naMdIgrAmanI zibiro aneka pravRttiomAM vyasta rahetA himAMzIbahena prANImAtra mATe karuNA dharAve che. pALelAM pazuo pratyenI krUratA, pakSIonI vedanA, ghAyala pazu-pakSInI sAravAra-e badhu hoMzathI kare che. zvAna' emanA kuTuMbano sabhya che. sAmAjika kAryomAM koI saMsthA sAthe navalakathA : zrAvaNa tArAM saravaDAM 1968 timiranA paDachAyA 1969 retapaMkhI 1974 pagalAM 1983 baMdIvAna 1986 enI sugaMdha 1987 mATInuM ghara 1991 vArtA saMgraha : sAMjane UMbara 1983 eMdhANI 1989 va. aDAlajAnI zreSTha vArtAo Jain Education Intemational Education International For Private & Personal use only Page #694 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sex kAyamI joDAvAne badale svataMtrapaNe ApasUjhathI karavAmAM mAne che. sAhityamAM himAMzI zelatanI siddhi noMdhapAtra gaNI zakAya : emane kula bAreka jeTalAM pAritoSiko maLyAM che. 'antarAla', aMdhArI galImAM sapheda TapakAM' (gu. sA. 5. ane kendrIya sAhitya akAdamI, dilhI dvArA puraskRta) 1996, 'sAMjano samaya' (2002, 2006), 'khAMDaNiyAmAM mAthuM' (2004), 'e loko' (1997) ema cha vArtAsaMgraho che. eka nibaMdhasaMgraha, eka navalakathA, be abhyAsapustikA, be anuvAdo ane pAMca saMpAdano emaNe ApyAM che. emanuM lakhANa tejasvI, hRdayasparzI ane pIDito pratye anukaMpA jagAvanAruM hoya che. sunItA viliyamsa paMDyA (janma : 1965) mULa gujarAtanAM ane amerikAmAM sthAyI thayelAM zrI sunitA viliyamsa himAMzI selata * dhanya dharA dIpaka paMDyAnI suputrI sunItAe avakAzamAM cha mahinAthI vadhu samaya rahI aneka vikramo sarjyo che. 41 varSIya sunItAe esTronara banavA athAka mahenata ane laganathI tapasyA karI che. temaNe kula 194 divasa, 18 kalAka ane 58 miniTa avakAzamAM rahI sauthI lAMbo samaya avakAzamAM rahenArI strI tarIke vikrama sarjyo che. avakAzamAM ja bosTana merethonamAM bhAga laI sADAcAra kalAkathI ochA samayamAM resa pUrI karavAno rekarDa karyo che. temaNe samagra mAnavajAtane upayogI evI keTalIka bAbatonAM saMzodhanomAM madada karI che. emanI yAtrA daramiyAna cAra vakhata yAnamAMthI nIkaLIne spezavoka karyuM che. temaNe tyAMthI pRthvInI ane bIjA grahonI tasvIro pADI che. svayaM temanA Arogya upara gurutvAkarSaNavihinadazAmAM thatI asarone laIne ghaNAM parIkSaNo karyAM che. AkarI parIkSAo pasAra karI avakAzayAtrAnAM kaThina kAryane saphaLatApUrvaka pUruM pADavA badala vizvabharamAMthI temane abhinaMdana maLyAM. kundanikA kApaDiyA rekhAMkana : savajI chAyA dhIrubahena paTela varSA aDAlajA Page #695 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 685 samAjasevA samarpita mahilAo -zrI razmibahena TI. vyAsa 19mI sadI bhAratamAM bauddhika jAgRtinI sadI gaNAya che. rAjA rAmamohanarAyathI sAmAjika sudhAraNAno dora zarU thayo. gAMdhIyuga daramyAna sAmAjika jAgRti vyApaka banI, tenA pariNAma svarUpe aneka mahilAoe vividha prakAre-zaktine kSamatA pramANe samAjasevA dvArA navo itihAsa sarjyo che, nArI itihAsanI dRSTie paNa strIonuM A kArya noMdhanIya che. guNavaMtI gujarAtanI vividhakSetranI kIrtimaMta nArIo H rANakadevI, mInaLadevI (siddharAja jayasiMhanAM mAtA), jasamA oDaNa, sAMkhyadarzananA Adi AcArya kapilanA mAtA devahUtijI, (siddhapura), avadhUta ziromaNi dattAtreyanAM mAtA anasUyAjI (narmadA para Azrama), pa. pU. raMga avadhUtanA mAtA ramAbA (nArezvara), pUjya kastUrabA, maNibahena paTela, bhaktibA (darabAra gopALadAsanAM patnI), pUjyazrI sarvezvarI mA, pUjya zrI gItAbhAratIjI vagere. pratyeka mahApuruSonI jhaLahaLatI siddhinI pRSThabhUmimAM tapasvInI jema maunapaNe patinAM pagale pagale dIpajyoti pragaTAvatI mahimAvaMta mahilAonuM zAMta samarpaNa hajAra hajAra vaMdanAonI adhikArI che, gujarAtanA zikSaNajagatanA dIpastaMbha nAnAbhAI bhaTTane koNa na jANe? paNa pUjyacaraNa ajavALIbAnuM pavitra nAmasmaraNa na karIe to nAnAbhAInuM tarpaNa adhUruM rahe. AvAM dhanyacaritro gaNyA gaNAya nahIM teTalAM che. mAtra pAchaLa rahIne patinA kIrtimAnanA dhvajadaMDa samI mahilAo uparAMta satI strIo, mahApuruSonI janmadAtrIo ane vividha kSetronI agragaNyA strIo-mAtAokalAvidhAtrIo ApaNA arthanI adhikAriNI che. vizvaniyaMtA potAnuM vibhUti tattva anaMtarUpe vaheMce che, jenA dvArA sRSTinAM satkAryo satata thayA kare che. te kaMI dareka vakhate pote ja caturbhuja svarUpa dhAraNa nathI karato, paraMtu evI vyaktione prere che je tenAM icchita kAryo kare. AvAM satkAryo karanArI keTalIka bahenono paricaya ahIM prastuta che. evI keTalIka pratibhAzALI nArIo ghara-kuTuMbathI vistAra sAdhIne samAjanA koI kSetramAM padArpaNa kare che tyAre tenI kuzaLatAne mokaLuM medAna maLe che. samAjanI AbAlavRddha vyaktinI sevA karavAmAM e pRthvI jevI kSamatA dhAraNa kare che. pachI te zikSaNanuM kSetra hoya ke ArogyadhAmanuM kSetra hoya, sAmAjika saMskAronA saMvardhananuM kSetra hoya ke rASTrIya uddhAranA AMdolananuM kSetra hoya, paNa nArI e sukAna saMbhALe che tyAre te te pravRttine sAMgopAMga pAra utAre che enI itihAsanAM asaMkhya dRSTAMto sAkSI pUre che. enuM eka kAraNa e paNa che ke mahilAnuM nAnuM ke moTuM kAma badalAnI icchA vagaranuM hoya che, eTale sevA sAthe samarpaNano bhAva bhaLelo hoya che. AvI nircAja sevA vaDe agaNita mahilAo samAjamAM amara banI rahI che. A sevAbhAvI nArIratnonA paricayo kaMDAratAM lekhikAbahena pote lakhe che ke "A saunA parokSa paricayothI "mAro haMsalo gaMgAjImAM nAhyo ane dhanya banI rahevAnI anubhUti anubhava chuM". Jain Education Intemational Page #696 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ser lekhikA bahenano TUMko paricaya joIe H--nAma razmibahena tribhuvanabhAI vyAsa, janma 9-6-1946. ema.e. pIeca. DI. sudhInuM ucca zikSaNa. '19mI sadInA gujarAtamAM svAminArAyaNa saMpradAyanuM sAMskRtika pradAna' e emanA pIeca.DI.no viSaya hato. uparAMta posTa DaoNkTareTa risarcamAM gAMdhIvAdI zaikSaNika saMsthAo ane sAmAjika, Arthika jAgarUkatA', 'grAma dakSiNAmUrti AMbalA ane lokabhAratI-eka adhyayana'. hAlamAM 1966thI rAjakoTanI mAtuzrI vIrabAImA mahilA ArTasa kolejamAM itihAsanAM vyAkhyAtA tarIke sevA ApI rahyAM che. vAcana, pravAsa, saMzodhana, saMgIta emanA zokhanA viSayo che. dhanyavAda. ------saMpAdaka vidyAbahena nIlakaMTha (1876-1958) 19mI sadIno uttarArdha eTale bhAratIya navajAgaraNano kALa. zikSaNa, samAja ane dharmasudhAraNAno A yuga hato. tenuM saMtAna eTale vidyAbahena nIlakaMTha, gujarAtanAM pahelAM strIgrejyueTa tarIke vidyAbahena tathA temanAM bahena zAradAbahenanAM nAmo jANItAM che. vidyAbahenano janma 1 jUna 1876mAM thayelo. gujarAtanAM jANItA sudhAraka bhoLAnAtha diveTiyAnAM teo dohitrI thAya. bIjI bAju temanAM lagna evA ja sudhAraka AgevAna mahipatarAma rUparAma nIlakaMThanAM putra ramaNabhAI nIlakaMTha sAthe thavAthI samAjasevAnI be dhArAo jANe ke vidyAbahenamAM ekatrita che! lagna samaye uMmara 13 varSanI ane abhyAsa cAlu hato. tyAMthI teo grejyueTa thavA sudhI pahoMcyA. hiMdu samAjanA patananuM mukhya kAraNa strIonI avadazA ane ajJAna hatAM tema te samaye saune lAgatuM hatuM. tethI strIzikSaNa e pAyAnuM kAma hatuM. vidyAbahene gujarAtamAM arvAcIna paddhatinI strIkeLavaNIno pAyo nAkhyo. amadAvAdanI maganabhAI kanyAzALA, raNachoDalAla kanyAzALA ane divALIbAI kanyAzALA-e traNeyanAM teo maMtrI hatAM. 1930nAM satyAgraha pachI navI myunisipala garlsa hAiskUla zarU thaI tenA teo prathama prinsipAla banyAM hatAM. temaNe ghaNAM varSo sudhI karve koleja lAbhazaMkara umiyAzaMkara mahilA pAThazALAmAM mAnad zikSaka tarIke sevAo ApI hatI. esa. ena. DI. TI. yunivarsiTI sAthe paNa teo saMkaLAyelAM hatA. Ama strIzikSaNano pracAra temaNe vividha rIte karyo. amadAvAdanA sudhArako bhoLAnAtha diveTiyA, mahipatarAma vageree bALavidhavA lagnane uttejana ApyuM hatuM. vidyAbahene A kAma cAlu rAkhyuM hatuM. temaNe AMtarajJAtIya lagno karanArane paNa dhanya dharA madada karI hatI. temaNe aneka vidhavAonAM AMsu lUchyAM hatAM. 'mahipatarAma rUparAma anAthAzrama' temaja prArthanAsamAjanuM saMcAlana temaNe varSo sudhI saMbhALyuM hatuM. seMkaDo anAtha bALako para potAnuM vAtsalya vahAvyuM hatuM. madhyamavarganI strIo bahAra nIkaLI sAMskRtika pravRttio karI zake te mATe temaNe 'mahilA maMDaLa' zarU karyuM hatuM. buddhivAdI, tejasvI ane pAzcAtya zikSaNa meLavyuM hovA chatAM vidyAbahena namra, nirAbhimAnI ane sAdAM hatAM, sAmAnya loko sAthe paNa sahajatAthI bhaLI jatAM. gAMdhIjIe yathArtha ja kahyuM hatuM ke 'vidyAbahena strIonAM bhUSaNa che." 1958mAM temanuM avasAna thayuM. anasUyAbahena sArAbhAI (1885-1972) potAthI vayamAM nAnAM hovA chatAM gAMdhIjI jemane patramAM 'pUjya'nuM saMbodhana karatA te anasUyAbahena sArAbhAInuM nAma gujarAtamAM majUra saMghanI pravRtti sAthe saMkaLAyela che. vidhinI vicitratA e kahI zakAya ke udyogapati-mAlika parivAranAM putrI majUronAM hakko ane hito jALavavA medAne paDyAM hatAM. anasUyAbahenano janma tA. 11-11-1885nA roja thayo hato. temanA pitA sArAbhAI amadAvAdanI jANItI keliko milanA mAlika ane pratiSThita udyogapati hatA. anasUyAbahenanAM nAnapaNamAM ja mAtApitA baMnenuM avasAna thayuM. 1213 varSanI uMmare temanAM lagna thayAM paraMtu citta saMsAramAM coTatuM na hatuM. teo vadhu ne vadhu dharmasAdhanA tarapha DhaLatAM gayAM, tyAM sudhI ke teo jainadharmanI dIkSA levA taiyAra thaI gayAM, paraMtu vidhie temanA mATe juduM ja kAryakSetra nirmANa karyuM hatuM. teo gAMdhIjInA saMparkamAM AvyAM. zarUAtamAM teo vilAyata DaoNkTara Page #697 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 680 banavA mATe gayAM paraMtu vADhakApa karavAnuM pasaMda na paDyuM tethI abhyAsa choDI dezamAM AvI gayAM. anasUyAbahena have sAmAjika kAryo karavA utsuka banyAM. zarUAta karI amarapurA vistAranAM majUronAM bALako mATe zALA sthApIne. ahIM kAma karavAthI temane majUronI vAstavika paristhitino paricaya thayo. dhIme dhIme teo majUromAM "dInaduHkhiyAnAM belI' tarIke oLakhAvAM lAgyAM. 1917mAM majUroe temanI majUrImAM najIvo sudhAro mAgyo, je mAlikoe maMjUra na rAkhyo tyAre temane nyAya apAvavA anasUyAbahene netRtva lIdhuM. temanA mArgadarzana nIce majUroe pahelI ja vakhata haDatAla pADI ane nyAya meLavyo. 1918nI majUronI laDatamAM anasUyAbahena majUronA pakSe ane temanA bhAI aMbAlAlabhAI mAlikonA pakSe sAmasAme AvyAM-chatAM temano paraspara sneha kyAreya ocho na thayo. gAMdhIjIe A laDatamAM mArgadarzana ApIne dharmayuddhanuM svarUpa ApyuM. Akhare baMne pakSo vacce samAdhAna thayuM. 1920mAM majUra mahAjana saMghanI sthApanA thaI tyArathI AjIvana-bAvana varSa sudhI teo pramukha rahyAM. satya, ahiMsA ane sarvodayanI bhAvanA sAthe tenuM saMcAlana karIne temaNe majUrone unnatine mArge vALyA, temanAmAM jAgRti AvI. temaNe majUravistAramAM bAlamaMdiro, prAthamika zALAo, kanyAgRho vagere zarU karyA. majUronAM kAmanA kalAko ghaTADavA tathA pagAramAM vadhAro karavA mATe temaNe saphaLa jhuMbeza calAvI. dalita, pIDita ane majUravarganAM bhAIbaheno mATe teo "mAtA"nuM sthAna pAmyAM hatAM. tA. 11-9-1972nA roja temanuM avasAna thayuM. mIdubahena piTITa (1892-1973) gAMdhIjInA prabhAvathI aneka vyaktionAM jIvana ane dizA badalAI gayAM. tenuM eka udAharaNa "mAyajI' eTale ke mIThabahena piTITa che. muMbaImAM zrImaMta pArasI kuTuMbamAM 11-4- 1892nA roja temano janma thayo. uchera ghaNo lADakoDathI thayo. muMbaInI konvenTa skUlamAM abhyAsa karyo hato. piTITa kuTuMba gAMdhIjInAM paricayamAM hatuM ja, paraMtu jyAre teo dakSiNa AphrikAthI svadeza pAchA pharyA tyAre paricaya gADha banato gayo. mIThubahena para gAMdhIvicArano prabhAva jhaDapathI paDavA lAgyo. ThAThamAThanA ane vilAyatI vastronA sthAne sAdagI ane khAdIe sthAna lIdhuM. khAdI pracAramAM temaNe utsAhabhera kAma karyuM. dhIme dhIme lokakAryo paNa zarU thayAM. rAhatakAryomAM bhAga lIdho. bAraDolIthI satyAgrahamAM temaNe bhAga levAnuM nakkI karyuM tyAre temanA pitAe virodha karyo paraMtu mIThubahena mAnyAM nahIM tyAre pitAe temanI aDhaLaka milakatamAMthI mIThubahenane bAkAta karyAM. mIThubahene te vAraso jato karyo paraMtu dezasevA na ja choDI. 1930mAM temaNe marolIne potAnuM kAryakSetra banAvI "kasturabA vaNATazALAnI sthApanA karI. khAdI, zikSaNa, mocIkAma, dugdhAlaya ane davAkhAnAnI vividha pravRttio zarU karI. temanI sAthe kalyANajIbhAI mahetA paNa joDAyA. teo 'kAkA'na ane mIThubahena "mAyajI'nAM vahAlasoyAM nAmothI jANItAM thayAM. A AzramanAM khAtamuhUrta prasaMge gAMdhIjIe mIThabahenane pUcheluM ke-"mAre hAthe pAyo nakhAvo cho tenI javAbadArI samajo cho?" tyAre javAbamAM mIThubahene kaheluM ke-"hA, huM ahIM ja daTAvAnI chuM." A zabdo temaNe pALI batAvyA. aneka prakAranI muzkelIo vacce teo ahIM aDaga rahyAM. marolIno e vaDalo surata, bharUca ane valasADa jillAmAM vistRta banyo. AzramazALA, kumAra chAtrAlaya, kanyA chAtrAlaya, uttara buniyAdI AzramazALA, sArvajanika davAkhAnA, mAnasika cikitsAlaya, khAdI vaNATa kendra, bahenomAM sIvaNavargo, bAlavADIo vagere pravRttiothI A vistAra dhabakI UThyo. kAkAsAheba lakhe che-"marolInAM kAmamAM mIThubahena daTAI gayAM ane te ja kSaNe teo mAyajI banyAM. AsapAsanAM AdivAsIomAM je keLavaNI phelAI che, emanAmAM AtmavizvAsa ane bAhozI AvyAM che te badhuM mAyajInA pratApe ja che. kharekhara mAyajI mIThubahena bhAratamAtAnAM ja eka pratIka che ane duniyAnI nArIjAtimAM eka caLakatuM ratna che." tA. 17-7-1973nA roja marolI AzramamAM ja temanuM avasAna thayuM. haMsAbahena mahetA (1897-1995) zikSaNanAM ucca sopAno sara karI, mAtra rASTrIya ja nahIM, paraMtu AMtararASTrIya kSetre potAnuM pradAna noMdhAvanAra haMsAbahena mahetAno janma tA. 3-7-1897mAM suratanA zikSita ane Page #698 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 688 dhanya dharA saMskArI kuTuMbamAM thayo hato. 1913mAM meTrikanI parIkSAmAM prathama puSpAbahena mahetA AvyAM ane inAmo meLavyAM. tyAra bAda philosophI sAthe bI. e. thayAM ane AgaLa abhyAsa mATe iMglenDa gayAM. 1920mAM (190pa-1988) AMtararASTrIya mahilA adhivezanamAM sarojinI nAyaDu sAthe 20mI sadImAM rAjakIya ane sAmAjika jAgRtinA hindanAM pratinidhi tarIke hAjara rahyAM. anya zaikSaNika pariNAme evI keTalIka strIo AgaLa AvI jemaNe A baMne AMtararASTrIya pariSadomAM upasthita rahI bhAratanA te samayanA kSetre AgevAnIbharyo bhAga bhajavyo. temAM puSpAbahena mahetAnuM zikSaNa saMbaMdhI prazno rajU karyA. nAma AgalI haroLamAM mUkI zakAya. tA 21-3-1905mAM prabhAsa pATaNamAM zikSita nAgara kuTuMbamAM temano janma thayo. 15 1924mAM kapoLa vaNika jJAtinA DaoN. jIvarAja mahetA varSanI vaye temanAM lagna thayAM, paraMtu thoDAM varSomAM yuvAnavaye sAthe AMtarajJAtIya lagna karIne temaNe sAmAjikakSetre sudhAraka vidhavA thayAM. tyAra pachI pharI abhyAsa cAlu karI ema.e. thayAM. pagaluM bharyuM. lagna bAda muMbaI vasyAM. ahIM strIuddhAranI te samayanAM rASTrIyajIvananAM mukhya pravAhomAM joDAyAM, eTale ke pravRttiomAM ane vividha saMsthAomAM sakriya banyAM. teo 1930mAM dArU ane videzI kApaDanI dukAno para pikeTiMga karyuM. akhila hiMda mahilA pariSadanAM maMtrI banyAM. taduparAMta muMbaI 1942nI laDatamAM bhUgarbhavAsIone madada karI. AjhAdI samaye myunisipAliTInI skUlsa kamiTinAM sabhya, muMbaI yunivarsiTImAM jUnAgaDhanI ArajhI hakUmatanI laDAImAM sakriya kAmagIrI karI, phelo, muMbaInI kAunsilanAM sabhya, muMbaI prAthamika keLavaNInAM eTaluM ja nahIM paNa jUnAgaDhanI prajAkIya sarakAramAM zikSaNapramukha, sekanDarI ejyukezana kAunsIlanAM sabhya, muMbaI pradhAnanI javAbadArI paNa saMbhALI. jUnAgaDhanuM vilInIkaraNa sarakAranI ArTa ejyukezana samitinAM pramukha, esa. ena. DI. saurASTra rAjyamAM thayuM tyAre saurASTranI vidhAnasabhAnA spIkara TI. yunivarsiTInI seneTanAM/sinDikeTanAM sabhya tathA pAchaLathI paNa banyAM. vAisa cAnselara paNa banyAM. A rAjakIya kAmagIrI karatAM paNa vadhuM mahattvanuM kArya | gujarAtamAM paNa keLavaNI kSetre amUlya pradAna karyuM. temaNe sAmAjika kSetre karyuM, temanuM sauthI mahattvanuM kArya hatuM du:khI vaDodarAnI mahArAjA sayAjIrAva yunivarsiTInAM teo prathama ane nirAdhAra baheno mATe "vikAsagRha'nI sthApanA karavAnuM. sau vAisa cAnselara banyAM. ahIM gRhavijJAnanI zAkhAnI sthApanAmAM prathama haLavadamAM temaNe paMcoLI pragatigRhanI sthApanAthI temaNe agatyano bhAga bhajavyo. vaDodarAne vidyAnagarInI kIrti zarUAta karI. dhIme dhIme baheno mATe vikAsagRho sthapAvAM apAvavAmAM temano moTo phALo rahyo. lAgyAM, je pIDita ane lAcAra baheno mATe mahattvano AdhAra temaNe jAherajIvanamAM paNa ghaNI mahattvapUrNa banyAM. kAntA vikAsagRha-rAjakoTa ane zizumaMgala-jUnAgaDha javAbadArIo nibhAvelI, jemake leka-saksesamAM bharAyelI dvArA saurASTranI baheno ane bALako mATe mahattvanI sevAo yunonI mAnavaadhikAra samitinI 6ThThI beThakamAM temaNe bhAratanAM ApI. vikAsagRha eTale puSpAbahena ane puSpAbahena eTale pratinidhi tarIke hAjarI ApI ane mAnavahakka mATenA kAnUnano vikAsagRha evuM samIkaraNa thaI gayuM. musaddo ghaDavAmAM bhAga lIdho. teo yuneskonI kAryavAhaka AjhAdI pachI akhila bhAratIya samAjakalyANa borDanA samitinAM paNa sabhya hatAM. teo mAnavaadhikAranA prakhara pramukhapade rahIne temanuM mukhya kArya behAla ane duHkhI strIo himAyatI hatAM. tathA bALakone samAjamAM mAnabharyuM sthAna apAvAnuM rahyuM. temaNe temaNe patrakAritva tathA sAhityasarjanamAM paNa yogadAna seMkaDo nirAdhAra, tyaktA temaja vidhavA bahenone zikSaNa, udyogaApyuM che. temanI bahumukhI pratibhA ane kAryazIlatA mATe temane tAlIma dvArA svAzrayI banAvyAM. temaNe AvA samAja sevakonI ghaNAM mAna-sammAna maLyAM hatAM. tA. 4-4-1995mAM temanuM navI peDhI paNa taiyAra karI. avasAna thayuM. gujarAtanuM saMskArajagata sadA temanuM RNI rahe temaNe DuMgarALa vistAranA mAladhArIomAM paNa zikSaNa tevuM pradAna temaNe karyuM che. ane sudhArA mATe mArgadarzana ApyuM. teo rASTrIya vAilDa lAipha borDanA salAhakAra paNa rahI cUkyAM hatAM. temaNe be navalakathAo lakhIne sAhityanA kSetre paNa pradAna ApyuM che. Jain Education Intemational Page #699 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata sarabha bhAga- 2 689 temanI A badhI sevAo badala bhArata sarakAre temane vaLI jAte silAIkAma karIne jarUriyAtavALAM asaMkhya lokone 'padmabhUSaNa'no IlkAba Apyo hato. baheno ane bALako mATe sIvelAM kapaDAM pahoMcADavAnuM moTuM kAma temaNe karyuM hatuM. Ama temaNe karelAM kAryo badala 1983mAM jAnakIdevI bajAja evorDa zramaniSTha jIvana dvArA samAjasevAnuM suMdara udAharaNa pUruM pADyuM. paNa enAyata thayo hato. 1989mAM zrImatI nAthIbAI ThAkarazI mahilA 1988mAM temanuM avasAna thayuM. yunivarsiTI dvArA temanuM sanmAna karavAmAM AvyuM. 2000nI maNibahena nANAvaTI sAlamAM 95 varSanI pAkTa vaye temanuM avasAna thayuM. (1905-2000) indumatIbahena zeTha rAhatakAryomAM sadeva sevA ApavA tatpara ane khAdIpremI (1906-1985) maNibahenano janma sAbarakAMThA jillAnA derola gAmamAM tA. gAMdhIjInA prabhAvathI zrImaMta kuTuMbanA sabhyomAM kevuM 28-2-1905mAM thayo hato. nAnapaNamAM mAtAnuM ane thoDAM parivartana AvyuM hatuM tenuM udAharaNa amadAvAdanuM sArAbhAInuM varSomAM pitAnuM avasAna thatAM muMbaImAM dAdAne tyAM temano uchera kuTuMba che. te ja kuTuMba sAthe saMkaLAyelAM indumatIbahena thayo. 17 varSanI vaye zrI caMdulAla nANAvaTI sAthe temanAM lagna amadAvAdanA agragaNya udyogapati zeTha cimanalAlanAM putrI thayAM, caMdubhAI rASTrIya jIvana sAthe otaprota hatA, tethI hatAM. pitAnI chatrachAyA nAnapaNamAM ja gumAvI hatI. mAtA maNibahena paNa dezasevAnA kAmamAM prerAyAM. mANekabA ane pitarAI bhAI-bahena-aMbAlAla sArAbhAI khAdI pravRttimAM temane vizeSa rasa paDyo. 1930mAM tathA anasUyAbahenanA hUMphALA sAnidhyamAM temano uchera thayo. temaNe baheno dvArA saMcAlita khAdImaMdiranI sthApanA karI. bhaNavAmAM teo khUba tejasvI hatAM. meTrikanI parIkSAmAM prathama tyArabAda vilepAralemAM paNa khAdImaMdira UbhuM karI zramajIvI AvIne ceTaphilDa prAijha meLavyuM hatuM. te pachI gUjarAta bahenone madadarUpa thavAM lAgyAM. vilepAralenAM gujarAtI bahenonAM vidyApIThamAM joDAyAM. ahIM aneka vidvAnono temane lAbha maLyo. mahilAmaMDaLanAM teo pramukha banyAM. te uparAMta bhaginI sevA rAjakAraNano viSaya laI prathama vargamAM prathama sthAna meLavI maMdira, kumArikA strI maMDaLanAM maMtrI banyAM. A maMDaLa dvArA snAtaka thayAM. cAlatI khAdI pravRttimAM temaNe vizeSa rasa lIdho, temanI khAdI te pachI cI. na. vidyAvihArane temaNe potAnI pravRttinuM ane reMTiyAbhakti ghaNI daDha hatI. kendra banAvyuM. zikSaNakSetre gAMdhIsaMskArane vyApaka banAvavAmAM caMdubhAInA avasAna bAda teo sAmAjika ane temaNe phALo Apyo. racanAtmaka kAryakramo jevAke khAdI, dArUbaMdhI sArvajanika pravRttiomAM vadhu sakriya banyAM. 1946mAM potAnA vageremAM temaNe sakriya phALo Apyo. amadAvAdamAM "khAdI maMdira' sthApI khAdIno pracAra karyo. dezasevikA taiyAra karavAmAM patinI smRtimAM "caMdulAla nANAvaTI vinaya maMdiranI sthApanA karI. te sivAya anya zikSaNa saMsthAomAM paNa phALo Apyo. mRdulAbahena sArAbhAIne sakriya sAtha Apyo, jene kAraNe jyotisaMgha' jevI mahilAsaMsthA UbhI thaI. vAtsalyadhAma-maDhImAM teo pramukha nimAyAM. kastUrabA vidyAlaya karADInAM teo saMcAlaka banyAM ane gAMdhI vidyApITha-veDachInAM temaNe amadAvAda zahera koMgresa samitinAM pramukha tarIke, TrasTI paNa banyAM. myunisipala zALA samitinA sabhya tarIke, muMbaI rAjyanAM nAyaba zikSaNamaMtrI tarIke, 1962mAM gujarAta rAjyanAM kudaratI Aphato samaye thatAM rAhatakAryomAM teo ravizaMkara zikSaNamaMtrI tarIke khUba kArya karyuM hatuM. temaNe samAjakalyANa khAtuM mahArAja sAthe joDAtAM. sAMbarakAMThAmAM duSkALa hoya ke suratamAM relarAhatanuM kArya hoya, bihAra ke orissAnAM duSkALa rAhatakAryo paNa saMbhALyuM hatuM. hoya-dareka jagyAe maNibahene doDI jaIne sakriyapaNe mAtAnI smRtimAM temaNe aDAlajamAM mANekabA vinaya rAhatakArya upADI lIdhuM hatuM. vihAranI sthApanA karIne mAtAnuM zikSaNa dvArA grAmoddhAra karavAnuM dharamapuranAM AdivAsIomAM paNa temaNe sevAkAryo karyAM. svapna sAkAra karyuM. amadAvAdanA vidyAvihAramAM vyavasAyI tAlIma mATenI saMsthAo-Tekanikala senTara, buniyAdI adhyApana dain Education Intermational Jain Education Intemational Page #700 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 690 dhanya dharA maMdira, snAtaka naI tAlIma adhyApana maMdira, DigrI ane sarTiphikeTa korsanI koleja, phAina ArTsa koleja vagere vikasAvavAmAM AvyAM. vidyAvihAranAM vikAsamAM zrI jhINAbhAI desAI-"sneharazmi'no satata sakriya sahakAra maLato rahyo. khAdI pravRtti mahilA utkarSa pravRtti, dArUbaMdhInI pravRtti vagere temanA kendramAM rahyAM. temaNe sthApelI saMsthAomAM AjIvana sakriya rahyAM. 1970mAM temane 'padmazrI'no evorDa enAyata thayo hato. gAMdhIjInA Adarzone anurUpa pote AjIvana sAdagIpUrNa jIvana jIvyAM ane dhanano upayoga lokakalyANa mATe karyo. madhura ane saumya vyaktitva dharAvatAM indumatIbahenanuM avasAna tA. 11-3-1985nA roja thayuM. mRdulAbahena sArAbhAI (1911 - gAMdhIjIthI prabhAvita thaIne kuTuMbanA ekathI vadhu sabhyoe vividha rIte ane viziSTa zailIthI samAjane kaMIka pradAna karyuM hoya tevuM kuTuMba hatuM aMbAlAla sArAbhAInuM. temanAM putrI eTale mRdulAbahena. zrImaMta ane prabuddha kuTuMbamAM tA. 6-5-1911mAM janmelAM mRdulAbahenanA zikSaNamAM koI kacAza rahe tema na hatI. sArAbhAInuM kuTuMba aneka mahAnubhAvo mATe atithigRha hatuM. gAMdhIjI, TAgora ane neharu jevA temanA mahemAno banatA, AvA vAtAvaraNamAM UcharavAthI nirbhayatA, sevA ane sAdagI mRdulAbahenanA vyaktitvanAM AgavAM lakSaNa tarIke UpasI AvyAM. temaNe te samaye cAlatI rASTrIya laDatomAM bhAga laI jelavAsa paNa vekyo hato. mRdulAbahenanI kArakirdInI zarUAta mahilAonA uddhAra mATe sthApavAmAM Avela "jyotisaMgha'thI thaI. 1934mAM A saMsthA sthapAI tyAre temanI uMmara mAtra 23 varSanI hatI. samAjanAM rUDhirivAjo ane puruSonA hAthe anyAya pAmatI duHkhI strIone AzvAsana, rakSaNa ane kAma maLI rahe tevo prayatna A saMsthA karatI hatI. gAMdhIjIe strIone gharanI cAra dIvAlomAMthI bahAra lAvavAnuM kAma karyuM, paraMtu temane svAvalaMbI ane nIDara banAvavAnuM kArya mRdulAbahene karyuM. A temanuM pAyAnuM kAma hatuM. tyaktAo, anAtho, tiraskRto tathA mahilAonI unnatinAM kAmone temaNe potAnA jIvananuM mizana banAvyuM hatuM. temanA A mizana kAryanI parAkASThA bhArata-pAkistAnanA bhAgalA samaye pratIta thaI. hajAro apahata ane nirvAsita banelI strIone punaH sthApita karavAnuM bhagIratha kArya mRdulAbahenanI bAhozI, taTasthatA, mAnavatA, nIDaratA ane vyavahAru sUjhane kAraNe ukelI zakAyuM. vahIvaTI AMTIghUMTImAM mAnavatA aTavAI na jAya tenuM dhyAna rAkhIne vahIvaTI maryAdAothI pAra jaIne paNa deza, dharma ke komane vacce lAvyA vinA nirAdhAra, lAcAra, pIDita mahilAone temaNe sadhiyAro ane dizA ApyAM. A temanuM amUlya pradAna kahI zakAya. gAMdhIjIe temanAM A kAryane biradAvatAM kaheluM ke "mRdulA jevI so bahAdura mahilAo jo mane maLe to AkhA samAjanuM klevara huM badalI nAkhuM." pAchaLathI teo kAzmIravivAdamAM zekha abdullAne pakSe rahyAM ane sarakAra sAthe matabheda thavAthI temane najarakeda rahevuM paDyuM hatuM, tema chatAM potAne je satya lAge tene nIDarapaNe vaLagI rahevAnI temanAmAM khumArI hatI. kamaLAbahena paTela (1912 - asAdhAraNa saMyogo mAnavInI aMdara rahelI asAdhAraNa zaktione bahAra ANe che tenuM daSTAMta kamaLAbahena paTela che. temano janma 1912mAM kulIna gaNAtA pATIdAra kuTuMbamAM naDiyAdamAM thayo hato. 12-13 varSanI vaye mAtAnuM mRtyu thavAthI nAnI bahenone saMbhALavAnI javAbadArI AvI. pitA zaMkarabhAI gAMdhIjInA AzramamAM joDAyA. tethI gAMdhIvAdI saMskArono prabhAva paDyo. 18 varSanI vaye temanAM lagna thayAM paraMtu ekAda varSamAM ja be oramAna putrIone ucheravAnI javAbadArI sAthe vidhavA thayAM. Ama sAMsArika bhAra uThAvatAM kamaLAbahenanuM vyaktitva eTaluM khamIrayukta banyuM ke asAdhAraNa saMyogomAM mukAyelI asaMkhya strIone temaNe Teko Apyo ane purnasthApita karI. 1947mAM dezanI AjhAdI sAthe tenA bhAgalA thayA tyAre koIe kalpI na hoya tevI bhayaMkara sthiti sarjAI. cotarapha mArakATa ane lUMTaphATa to hato ja paraMtu je sauthI halabalAvI nAkhato prazna hato te atyAcArano bhoga banelI hajAro behAla strIono hato. mRdulAbahena sArAbhAI jevAM nIDara bahenanAM netRtva nIce kamaLAbahene A kAryamAM jhaMpalAvyuM. mAthuM hAthamAM laIne jokhamakAraka pravRtti saMbhALI. hiMdu, muslima ke zIkhaje strIo temanA parivArathI vikhUTI paDI hatI temane Azraya ApI Azvasta karI, temanA sagAsaMbaMdhIo sudhI pahoMcADavAnuM bhagIratha kArya temaNe karyuM. A kAryamAM aneka alaMdhya rAjakIya, vahIvaTI temaja mAnavIya saMvedanAtmaka muzkelIono sAmano Jain Education Intemational ducation Intermational Page #701 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 691 zAzvata saurabha bhAga-2 karavAno Avyo. AvA koI kAryano anubhava ke pUrva Ayojana paNa zarU karyuM. temaNe potAnA patinI smRtimAM je. TI. zeTha kyAreya thayAM na hatAM. tethI kAma ghaNuM kaparuM hatuM. ghaNA viSama maMdabuddhi vikAsa kendra zarU karyuM. temAM maMdabuddhi bALakone vaNATa, saMyogomAM temaNe apahRtA strIone punarsthApita karavAnuM kArya sIvaNa, phAilo banAvavI, skrInaprinTiMga vagere zIkhavavAmAM Ave rAtadivasa joyA vinA karyuM. temAM temaNe jAti ane dharmathI upara che. saralA zeTha insTiTyUTa opha cAilDa gAiDansa enDa yutha UThIne dareka pIDita strIne sahAya karI. kAunseliMga senTara-ochI AvakavALAM bALako mATe calAvAya kamaLAbahenanuM A kArya adbhuta ane abhinaMdanIya rahyuM. che. yuvA salAha kendra uparAMta bhArata sarakAranA samAjakalyANa temanuM mAnavatAnuM A aitihAsika kArya kyAreya bhUlI na zakAya vibhAga taraphathI kauTumbika salAhakendra paNa calAvAya che. tevuM che. temanI AvI anekavidha sevAo mATe muMbaInA zerIpha dvArA, mahArASTranAM maMtrI dvArA, lAyansa inTaranezanala dvArA, saralAbahena zeTha. roTarI inTaranezanala dvArA vividha rIte temanuM sanmAna karavAmAM (1913-2000) AvyuM. vikhyAta sAhityakAra kanaiyAlAla munazI ane Ama temaNe niHsvArthabhAve samAjasevA mATe potAno atilakSmIbahenanAM dIkarI saralAbahenane gharamAMthI ja sAhitya samaya ane zakti baMne khacya. 27 jUna 2000nA roja temanuM ane samAjasevAnA saMskAro maLyA hatA. temano janma tA. 20 avasAna thayuM. 7-1913nA roja thayo hato. te jamAnAmAM bI. e. ela. ela. bI. thaI vakIlAtanI peDhImAM kAma karyuM. agragaNya vepArI pUrNimAbahena pakavAsA zrI jayacaMdra zeTha sAthe AMtarajJAtIya lagnathI joDAyAM. (1913 - vidyArthIkALamAM AjhAdInA AMdolanomAM bhAga lIdho AjhAdInI laDatamAM saurASTramAM jANItAM nAmomAM eka hato. muMbaInI ghaNI badhI saMsthAo sAthe teo saMkaLAyelAM hatAM. agragaNya nAma che amRtalAla zeThanuM. temanA nAnAbhAI vrajalAla pIDita ane bhayagrasta strIo mATenI saMsthA "bomba vijilansI zeThanAM putrI te pUrNimAbahena. temano janma tA. 1-10-1913nA esosiezana'ne temaNe lagabhaga 20 varSa sudhI potAnI sevAo roja surendranagaramAM thayo hato. gAMdhIvicArathI prabhAvita ane ApI. ola inDiyA vimensa phUDa kAunsilanI muMbaI zAkhAmAM | svAtaMtryalaDatamAM bhAga lenAra parivAranAM putrI rASTrabhakti ane maMtrI pade rahyAM. 1948-85 daramyAna juvenAhola korTanAM mAnavapremathI bhIMjAyelAM hoya ja. pUrNimAbahene 1930nA mIThAmejisTreTa tarIke sevAo ApI. gujarAtI strImaMDaLanI zikSaNa satyAgrahamAM bhAga laI jelanI sajA bhogavI hatI. samitinAM pramukha banyAM. maMDaLanI mAsika patrikAnuM 30 varSa sudhI pUrNimAbahena bahumukhI pratibhA dharAve che. temaNe saMcAlana karyuM. mahArASTra sTeTa borDa opha prohibizananAM sabhya rAIphalazuTiMga, jUDo, karATe, lAThIdAva, lejIma, yoga, saMgIta tarIke ane philDa eDavAijharI borDanA sabhya tarIke paNa sevAo ane AdhyAtmika sAdhanAno anubhava lIdho. 1938mAM temanAM ApI. nezanala kAunsila opha vimenanAM upapramukha pade kAma lagna maMgaLadAsa pakavAsAnA putra zrI araviMda pakavAsA sAthe karyuM. thayAM. temanAM putrI sonala mAnasiMga zAstrIya nRtyakalA kSetre A badhI sevAo sAthe pitA taraphathI maLela sAhityanA vikhyAta che. vArasAne paNa AgaLa vadhAryo. cAra navalakathAo ane cAra TUMkI saMsAranI javAbadArIo chatAM pUrNimAbahena 1947mAM . vArtAnA saMgraho temanA pragaTa thayA che. muMbaI samAcAramAM esa. ena. DI. TI. yunivarsiTImAMthI manovijJAna, samAjazAstra kAyadA niSNAta tarIke strIonA hakkonI mAhitI ApatAM. ane zAstrIya saMgItamAM snAtaka banyAM. temaNe madhyapradezamAM temanuM zreSTha pradAna to che temaNe mAtAnI smRtimAM sthApela paMcamaDhInI milITrI kolejamAM ghoDesavArI, rAiphala, rivolvara, saMsthA-"atilakSmI kanaiyAlAla munazI yojanA' tenA nejA nIce mazInagana vagere calAvavAnI tAlIma lIdhI. te pachI temaNe 85 vAjabI dare tabIbI sAravAra tathA rAhatabhAve davA maLe te mATe jeTalI bahenone e tAlIma ApI. tyArabAda temaNe nAgapura meDikala senTara zarU karyuM. A yojanA heThaLa bALakalyANa kendra eraporTa upara vimAna uDDayananI 6 aThavADiyAnI tAlIma lIdhI. Jain Education Intemational Page #702 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 692 dhanya dharA nAsikanI bhoMsale miliTrI skUlamAM satata 20 varSa sudhI samAjakalyANa kendro sthApavAmAM AvyAM. samAjakalyANa saMghanI mahilAonI zibiramAM kempakamAnDara tarIke sevAo ApI. 1960mAM sthApanA thaI ane AvAM 100 jeTalAM kendro zarU 1953mAM "zaktidaLa'nI sthApanA karI, je 1969mAM 'RtuMbharA thayAM. vizvavidyApIThamAM pheravAyuM. temaNe tyArathI DAMga pradezane potAnuM saurASTramAM vidhavA, tyaktA ane nirAzrita baheno mATe kAryakSetra banAvyuM ane vanavAsIo vacce rahIne temanA sarvAgI dareka jillAmAM strIvikAsagRha sthApavAnuM nakkI karavAmAM AvyuM utkarSa mATe jIvana arpaNa karyuM. RtaMbharA grAmINa vikAsa TrasTa te mujaba 1957mAM jAmanagaramAM kastUrabA strIvikAsagRhanI ane RtaMbharA vizvavidyApITha dvArA DAMga jillAne samagra rASTranA sthApanA karI ane tenI saMpUrNa javAbadArI maMjulAbahene nakazAmAM gauravanuM sthAna apAvyuM. pachAto tathA mahilAonA saMbhALI. Aje to tenI aneka zAkhAo vikasI che. bALako sarvAgI vikAsa mATe temaNe karela parizrama ane puruSArtha mATe ane bahenone Azraya, rakSaNa ane zikSaNa maLe, temane thatA temane aneka puraskAra-evorDa maLyA che jemake AdivAsI sevA anyAya dUra thAya ane punaHsthApana thAya te mATe A saMsthA mATe amRta puraskAra, saMskAra kendra vaDodarAno puraskAra, prayatnazIla rahI che. muMbaIno abhivAdana TrasTano puraskAra, patrakAra phAunDezana - maMjulAbahenanI anekavidha sAmAjika sevAone sammAno muMbaIno puraskAra uparAMta bhArata sarakAra dvArA "padmabhUSaNa'no tathA pAritoSiko dvArA biradAvavAmAM AvI che. bALakalyANanA evorDa maLela che. kSetre uttama kArya badala prathama pAritoSika saMsthAne temaja maMjulAbahena dave maMjulAbahenane maLyA che. teo aneka pravRttio ane saMsthAo (1915-2002) sAthe saMkaLAyelAM hatAM, jemake samAjakalyANa saMghanAM mAnad maMtrI, jelamukta kedIonI sahAya samitinAM sabhya, gujarAta rAjya saurASTranI samAjasevI strIonI AgalI haroLamAM samAjakalyANa borDanA sabhya ane pramukha, bALa adAlatanAM jemano samAveza thAya che te maMjulAbahenano janma 1915mAM mAnad mejisTreTa, saurASTra saMgIta nATaka akAdamInI kArobArInAM thayo hato. pitAnuM temaja sAsarAnuM kuTuMba sudhAraka vicAra dharAvatuM sabhya teo rahI cUkyAM hatAM. A uparAMta jAmanagara vidyottejaka hovAthI zikSaNane-abhyAsane protsAhana maLyuM. 1934mAM temanAM maMDaLa, Ayurveda sosAyaTInA vyavasthApakamaMDaLa, gujarAta lagna zrI jayaMtIbhAI dave sAthe thayAM. temanAM sAsue temane bI. yunivarsiTI tathA saurASTra yunivarsiTInA seneTa sabhya, e. sudhI abhyAsa karavAmAM sAtha Apyo. jAmanagaranI bhAratIya vidyAbhavana saMcAlita mahilA koleja tathA - temanA surendranagaranA nivAsa daramyAna ja temanI jAhera aliyAbADA gaMgAjaLA vidyApITha sAthe saMkaLAyelAM rahyAM hatAM. pravRttino AraMbha thayo. ahIM navuM mahilAmaMDaLa zarU thayuM. tenAM temanI AjIvana sevAo badala 1992mAM zrImatI teo maMtrI banyAM tyAre temanI uMmara mAtra 20 varSanI hatI. A caMpAbahena goMdhiyA evorDa temane ApavAmAM Avyo hato. pachI mIThApura javAnuM thayuM to tyAM paNa mahilAmaMDaLa ane bAlamaMdiranI pravRttio karI. A pachI teo jAmanagara AvyAM, 14-11-2002nA roja temanuM avasAna thayuM. je temanI pravRttionuM mukhya kendra banyuM. ahIM temaNe bAlamaMdira, kAzIbahena mahetA kumAra maMdira ane sarvodaya mahilA maMDaLanI sthApanA karI. (1919 - sarvodaya mahilAmaMDaLe jAmanagaramAM pAkistAnathI Avela gAMdhIvicAranA prabhAvamAM munizrI saMtabAlajInA nirAzritonA punarvasavATano prazna hala karavAmAM mahattvanI lokAbhimukha dharmano prabhAva bhaLavAthI je sevAkArya nIkharI UThyuM kAmagIrI karI. tenuM dRSTAMta "kAzIbA' eTale ke kAzIbahena mahetA che. dharmapremI - 1955mAM bhArata sarakAranA samAjakalyANa borDa, ane sevAbhAvI mAtApitAnAM putrI kAzIbahenano janma 18-1saurASTramAM strIo ane bALakonI vividha pravRttio zarU karI. 1919nA roja thayo. pitAnI sevAvRttine sAne gurujI, gAMdhIjI temAM jAmanagara jillAnI pravRttionI javAbadArI ane saMtabAlajInAM samAgamathI puTa maLato gayo ane te maMjulAbahenane sopAI. tenA anusaMdhAnamAM grAmavistAromAM saMskAravAraso putrIe paNa jhIlyo. A pitA-putrInI alagArI dain Education Intermational Jain Education Intemational Page #703 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 sevAbhAvI joDIe bhAlanA napANiyA ane pachAta vistAramAM sevAyajJanI dhUNI dhakhAvI. kAzIbahene narsiMganI tAlima lIdhI. abhyAsa daramyAna ja khAdI, sAdagI ane AhAra-vihAramAM saMyama apanAvyAM. zarUAtamAM sANaMda, viramagAma ane dhoLakAmAM sevA karI, tyArabAda bhAla naLakAMThA vistAramAM Avela ziyALabeTane temaNe potAnuM kendra banAvyo. saMtabAlajI ane ravizaMkara mahArAjanA AzIrvAdathI pitA choTubhAI sAthe jyAre ziyALamAM AvIne rahyA tyAre pANI, baLataNa, raheThANa vagere tamAmanI muzkelIo hatI ane paisAno abhAva hato, paraMtu zrama, sAdAI ane tyAganAM baLe A muzkelIo pAra karI. 1946mAM temaNe ahIM 'vizvamaMgala auSadhAlaya' sthApyuM. davAnI peTI ane saphAIkAmathI grAmasevAno pitA-putrIe AraMbha karyo. Arogya ane cikitsAnI prAthamika suvidhAnA paNa abhAvavALA A pradezamAM kAzIbahene asaMkhya prasUtAbahenonI sevA karI. vAhanavyavahAranAM sAdhano to hatAM nahIM. te samaye ghoDA ke UMTa upara besIne, dhomadhakhatA tApamAM ke aMdhArI rAte, varasAda hoya ke kIcaDa paNa jyAre koI bolAve ke turata ja koIpaNa muzkelI veThIne pahoMcI javAno niyama temaNe rAkhelo. garIba ane vIsarAyelAM temaja pachAta lokomAM pahoMcIne temaNe je mAnavatAyukta sevA karI che tene mATe temane yogya rIte 'gujarAtanAM madhara TeresA' kahI zakAya. ArogyanI sAthe anya prazno joDAyelA hoya che. teno upAya zodhatAM khetapedAzanA poSaNakSama bhAva maLe te jarUrI jaNAyuM. te mATe kheDUtamaMDaLa, dhIrANa maMDaLa, hATa, svacchatA ane zikSaNa badhuM jarUrI lAgyuM. AthI dhIme dhIme A prakAranI sarvAMgI sevA zarU karI. A badhuM karavAmAM aneka muzkelIo ane agniparIkSAo AvI paraMtu kAzIbahena temanI aDaga zraddhA, tapa ane sevAbhAvanAnA baLe te pAra karI gayAM. lagabhaga 28 varSa sudhI ziyALamAM rahIne ahIMnAM lokonAM jIvanaparivartanamAM potAnA jIvanane khapAvI dIdhuM. te sivAya jyAM jyAM duSkALa ke rela jevI kudaratI Aphato hoya tyAM teo doDI jatAM. Ama nirmohI banIne, sAdhvI jevuM jIvana gALI temaNe nirvyAja sevA ApI. teo napANiyA mulakanAM aneka gAmaDAMonAM loko mATe visAmArUpa banyAM. 93 aruNAbahena desAI (1924-2007) saurASTranI strIuddhAranI pravRttimAM je gaNyAM-gAThyAM nAmo mokhare che temAMnuM eka nAma aruNAbahena desAInuM che. vyaktino vyApa vadhe tyAre te vyakti maTI eka saMsthA banI jAya. tevuM ja aruNAbahenanuM hatuM. vaDhavANanI vikAsa vidyAlaya saMsthA sahita pacIsa jeTalI vividha saMsthAonAM teo sthApaka, pAlaka ane mArgadarzaka banyAM hatAM. aruNAbahenano janma tA. 13-5-1924nA roja jUnAgaDhanA prasiddha nAgara zaMkaraprasAdane tyAM thayo. nAnapaNamAM mAtAnuM mRtyu thatAM phoIbA puSpAbahena mahetAe temane ucheryAM ane bhaNAvyAM. puSpAbahena jevAM agraNI mahilAsudhArakano vAraso temaNe barAbara jhIlyo ane temanuM strIuddhAranuM kArya temaNe upADI lIdhuM. puSpAbahene vaDhavANamAM vikAsa vidyAlayanI zarUAta karIne tenI badhI javAbadArI yuvAna aruNAbahenane soMpI dIdhI. jhAlAvADano A vistAra pachAta ane rUDhicusta. temAM strIo mATe kAma karavuM te kasoTIrUpa hatuM. aruNAbahene anAtha, tyaktA ane nirAdhAra strIone Azraya ApavAnuM zarU karyuM. temane zikSita ane svAzrayI banAvavA kammara kasI. koI strIne atyAcAramAMthI choDAvavA jAya tyAre puruSono sAmano karavo paDe, saMsthA upara humalA thAya vagere aneka muzkelIo sAme teo hiMmatabhera jhajhUmyAM. samayanI sAthe saMsthAno vividha dizAmAM vikAsa thavA lAgyo. zALAo, adhyApana tAlImamaMdira, citrakaLA varga sIvaNakaLA varga, AMgaNavADIo, grAmodyoga, mudraNazALAo, mahilA ArTsa koleja vagere aneka saMsthAo vikasI. te badhA dvArA hajAro strIonAM aMdhakAramaya jIvanamAM ajavALuM pragaTyuM che. zikSaNa ane svAzrayanI vividha pravRttio dvArA Azare 3 lAkha vyaktionAM jIvana pAMgaryAM che. temanAM AvAM sevAkAryo badala temane aneka sammAno maLyAM che. jenI saMkhyA 25thI vadhu thavA jAya che. 2000nA varSamAM, temane rUA. 3 lAkhano divALIbahena mahetA evorDa enAyata thayo hato. sevAkAryanI sAthe temaNe lekhanapravRtti paNa zarU karI hatI. saMsthAnuM 'vidyAlaya' nAmanuM sAmayika temaNe zarU karyuM hatuM. 'phUlachAba'mAM 'saMsArane sImADethI' zIrSaka nIce strIjIvananI samasyAone vAcA ApI hatI. Page #704 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ser AjIvana apariNita rahI, ananya niSThA, hiMmata ane sUjha sAthe aneka durbhAgI strIonA jIvanamAM prakAza ANanAra aruNAbahenanuM avasAna tA. 16-2-2007nA roja thayuM. kAlindIbahena kAjI (1928-2005) jAherAta ke prasiddhi vinA lagabhaga 4 dAyakAthI vadhu samaya sudhI apaMgo ane vikalAMgonI vividha rIte sevA karanArAM kAlindIbahenano janma visanagaramAM tA. 30-9-1928nA roja thayo hato. pitA ane moTI baheno DaoNkTara hatAM, paraMtu temaNe vaDodarAmAMthI philosophI sAthe bI. e. karyuM. vaDodarAnAM kaniSkabhAI kAjI sAthe 1951mAM temanAM lagna thayAM. thoDo samaya muMbaImAM rahyA bAda amadAvAdamAM sthAyI thayAM. amadAvAdamAM sunaMdAbahena vahorA ane kanubhAI mahetAe sAthe maLIne 1958mAM 'apaMga mAnavamaMDaLa' sthApyuM. kAlindIbahena temAM joDAyAM ane mRtyuparyaMta apaMgo ane vikalAMgonI sahAya ane sevA karatAM rahyAM. temanA A maMDaLe apaMgone svanirbhara ane AtmavizvAsu banAvyAM. apaMgoe banAvelA sadbhAvanA saMdezA kArDa jaththAbaMdha chapAvIne moTA udyogagRhomAM pote jaIne orDara laI AvatAM. saMsthAmAM tAlIma laI svagRhe janAra apaMga bahenone silAI saMco ApavAmAM Avato. temane mAnavatAno pokAra bhUja sudhI laI gayo. bhUkaMpathI pIDita IjAgrasto mATe temaNe phijhiyotherApI senTara zarU karAvyuM. bIje paNa-morabI, lIMbaDI ane surendranagaramAM paNa AvAM kendro zarU karavAmAM AvyAM. sunaMdAbahena vahorA ane kanubhAInAM sAtha sahakArathI temaNe vastrApuramAM prAthamika zALA, DrAiva-ina roDa para kanyA chAtrAlaya ane bALalakavAnAM bALako mATe De-kera seMTara zarU karAvyAM. kanyA chAtrAlaya zarU karavAmAM temaNe noMdhapAtra pradAna karyuM. vikalAMga kanyAonI jarUriyAtane dhyAnamAM laIne homasAyansa ane sophTa ToyajhanA vargo zarU karyA hatA. vikalAMga bALako mATe piDiyATrika senTara, spIca therApI senTara, phezana DijhAina enDa gArmenTa mekiMga senTara vagere zarU karavAmAM temaNe mahattvano phALo Apyo. vikalAMga ane garIba bahenone mATe dAktarI sahAya karavI, temanAM lagna karAvI ApavAM, vikalAMga bALakonuM zikSaNa ane punaHsthApana karavuM vagere temanA jIvananuM dhyeya banI gayuM. dhanya dharA 1994thI teo pote lyukemiyAnA zikAra banyAM hatAM, chatAM anyanI sevAmAM temaNe potAnuM jIvana kharyuM. lagabhaga 44 varSa sudhI apaMgamaMDaLano vahIvaTa temaNe kuzaLatApUrvaka calAvyo. tA. 31-1-2005nA roja temanuM avasAna thayuM tyAre aneka apaMgo bALako-kizora-kizorIoe potAnI mAtA gumAvI hoya tevo AghAta anubhavyo. candrakAntAbahena-haravilAsabahena (1930-2000) strIo samAjasevAne jIvananuM mizana banAvI, te mujaba jIvanane DhALe tevI ghaTanA gAMdhI-vinobAnA vicAra-saMskArane kAraNe AkAra levA lAgI tenuM dRSTAMta kAntAbahenaharavilAsabahena che. baMne baheno muMbaInAM rahevAsI, baMneno uchera alaga alaga rIte thayo. kAntAbahena janmathI (1930) abhAva ane anyAyanAM aneka duHkhada ghA veThIne potAnA Atmatejane ajavALe TakI rahelAM. temanI e kathA jeTalI karuNa che teTalI ja AtmabaLa preranArI che. 12-13 varSanI vaye lagna ane eka ja varSamAM vaidhavya AvyuM. tyAra pachI pratibaMdhomAM umero thayo. comerathI gUMgaLAvatI paristhitimAMthI rasto kADhavA ghara choDyuM. hosTelamAM rahI nokarI ane abhyAsa cAlu rAkhyo. avirata ane athAka parizrama karI bI. e., bI. TI. thayAM. A daramyAna temane haravilAsabahena sAthe paricaya thayo. ahIMthI UMDI maitrInAM bIja ropAyAM. abhyAsa ane nokarInA sahavAsathI anAyAsa ane sahaja hArdika ekatva sarjAyuM. baMnenI jIvanayAtrA sAthe ja cAlI. baMne vinobAnA bhUdAnakAryakramamAM 1957thI joDAyAM. te sAthe jIvanano eka navo ja vaLAMka Avyo. bhUdAnaAMdolana nimitte dezanA judA judA bhAgomAM padayAtrAo karI. 'sva'ne badale 'sarva'nA vicArathI dizAo vyApaka banI. vinobAjIe baMne bahenonAM nAmo joDIne eka nAma ApyuM-'harizcaMdra'. tyArathI baMne baheno A nAmathI oLakhAvAM lAgyAM. vinobAjInAM Adezane anusarIne teo 1970mAM gujarAtanAM atyaMta abhAvagrasta evA dharamapuranA AdivAsIvistAra piMDavaLamAM jaIne beThAM. ahIM tamAma prAthamika jarUriyAtonA abhAvamAM sevAyajJa zarU karyo. garIba AdivAsIone anna, vastra, AvAsa, Arogya, zikSaNa maLI rahe te mATe kAryo upADyAM. temane kAMtibhAI zAha Page #705 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 da95 tathA DaoN. navanItabhAI phojadArano sahayoga maLyo. AdivAsIonA sarvAgI utthAna mATe rAhata dare nAja, vagara vyAje lona, rAhata dare khAdI-dhAbaLA vagerenuM vitaraNa, naLiyAM- vitaraNa, kUvA banAvavA, maphata dAktarI sAravAra, carakhA tathA vaNATakAma dvArA rojagArI, prauDhazikSaNa, AMgaNavADIo, bAlavADIo, prAthamika zALA, chAtrAlaya vagere anekavidha pravRttio zarU karI. A uparAMta nazAbaMdhI, vyasanamukti, khetasudhAra, mahilA jAgRti dvArA lokazikSaNa paNa thAya che. A badhI pravRttio mATe temane lAkho rUpiyAnAM dAno maLyAM. teno aNizuddha hisAba rAkhI garIbone suvidhA ApI. temanA A kAryamAM paNa ghaNI muzkelIo AvI. sauthI vadhu to kAntAbahena dehamAM AvI paDelA aneka rogo sAme jhajhUmyAM. Akhare tA. 23-5-2000nA roja temanuM avasAna thayuM. baMne bahenonI joDI khaMDita thaI. A baMne bahenonuM jIvana, niSkAma karmayoga kevI rIte jIvana-sAdhanAmAM parivartita thaI jAya tenuM dRSTAMta pUruM pADe che. ilAbahena bhaTTa (1934) amadAvAdanI "sevA saMsthAthI AMtararASTrIya khyAti meLavanAra ilAbahenano janma tA. 7-9-1933nA roja thayo. bI.e., ela.ela.bI. sudhIno abhyAsa karyo. 1956mAM gAMdhIyana arthazAstranAM prAdhyApaka ramezabhAI bhaTTa sAthe lagnagraMthithI joDAyAM. majUra mahAjana saMghamAM joDAI majUrabahenono vibhAga ilAbahene saMbhALyo tyAre zramajIvI bahenonI vAstavika samasyAono paricaya thayo. A asaMgaThita, zramajIvI mahilAonuM zoSaNa kuTuMbathI mAMDI dareka tahakka thatuM mAlUma paDyuM. A samasyAno ukelarUpe 1971mAM ilAbahene svAzrayI mahilAonuM saMgaThana UbhuM karyuM. Self Employed Women's Association-SEWA evuM nAma apAyuM. hAthalArI kheMcatI, bIDI vALatI, zAkabhAjI vecatI, silAIkAma karatI ke majUrI karatI A zramajIvI strIo "kAmadAra'nI vyAkhyAmAM nahotI AvatI. tethI temanA saMgaThanane mAnyatA nahotI maLatI. ilAbahene saMgharSa karI te meLavI. zarUAtamAM "sevA" majUra mahAjana saMghanI pAMkharUpe hatI, paraMtu pAchaLathI-1981mAM te svataMtra saMsthA thaI. ilAbahene 1996 sudhI tenA pradhAnamaMtrIpade rahI mArgadarzana ApyuM. A saMsthAe aneka zAkhA pravRttio vikasAvIzramajIvI bahenonAM yuniyano, sahakArI maMDaLIo, 'sevA' beMka, "sevA' Arogya samiti, "sevA akAdamI vagere pUrNa rojagAra ane svAvalaMbana te "sevA'nuM mukhya dhyeya che. "sevA'nA sparze aneka abhaNa ne majUra gaNAtI bahenonA Atmatejane nikhAryuM che. saMgaThita bahenonAM zaktikaraNanuM te uttama udAharaNa che. A zramajIvI bahenoe aneka siddhio meLavI batAvI che. teo maMDaLIonuM saMcAlana saMbhALe che. vizva mahilA pariSadamAM bhAga le che. viDiyonI tAlIma bAMglAdezanI strIone ApavA jAya che. AMtararASTrIya phoramamAM vyAkhyAna paNa Ape che! bahenonI A zaktinuM pragaTIkaraNa ilAbahenane AbhArI che. 1974mAM sthapAyela bahenonI "sevA' benke 15 karoDanI mUDI UbhI karI che, jemAM 70,000 bahenonAM khAtAM che ane 60,000 jeTalI bahenoe dhIrANa lIdhuM che. A benkamAM 95% vasUlAta Ave che. ilAbahenane A badhuM UbhuM karavAmAM dareka tabakke saMgharSa karavo paDyo, paraMtu temanI saphaLatAthI prerAIne anya dezonI bahenonA sAthamAM 1980mAM "vizva mahilA beMka' sthApavAmAM AvI, jenA ceraparsana ilAbahena che. ilAbahena aneka saMsthAo sAthe saMkaLAyelAM rahyAM che. rAjyasabhAnA sabhya tarIke, plAniMga kamizananAM sabhya tarIke, strIo mATenA nezanala kamizananAM adhyakSa tarIke temaNe kAmagIrI bajAvI che. uparAMta aneka AMtararASTrIya samitinAM sabhya che, jemake jinivAnI vimensa varlDa samiTa phAunDezananAM sabhya che, nyUyorkanI inTaranezanala koelizana oNpha vimena enDa kreDiTanAM adhyakSa che. globala kamizana oNpha vimenanAM paNa sabhya che. temaNe svAzrayI bahenomAM je saMgaThana ane jAgRti ANyAM che te mATe temane aneka rASTrIya tathA AMtararASTrIya evorDajha maLyA che. 1977mAM remana mesese evorDa, 1982mAM susAna bI. enthanI evorDa, 1984mAM rAiTa lAiblIhUDa evorDa, 1990mAM vimena ina kriezana evorDa maLyA che. bhArata sarakAre temane padmazrI' (1985) ane "padmabhUSaNa' (1986)thI sammAnita karyA. gujarAtamAM temane 'gurjararatna" ane "vizvagurjarI' evorDa apAyA che. amerikAnI hevaraphorDa koleja ane Tempala yunivarsiTIe "DaoNkTara opha hyumeniTIjha'nI mAnad DigrI ApI che, to esa.ena.DI.TI. yunivarsiTI ane ema. esa. yunivarsiTI taraphathI Di.liTa.nI mAnad DigrI pradAna thayelI che. Jain Education Intemational Education Intermational Page #706 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhanya dharA zAMtAtAjI evorDo maLyAM che. 1987mAM temanA bAlAzramane gujarAta sarakAre bALakalyANanI zreSTha pravRtti badala pAritoSika ApyuM. (1936) 1989mAM sAmAjika kSetre utkRSTa sevA ApavA badala zAMtAtAI ane nAgajIbhAI desAI-baMne taddana alaga zAMtAtAIne AMtararASTrIya "susAna enthanI evorDa ApavAmAM sthaLe ane alaga parivezamAM janmelAM-UcharelAM. pradeza, jJAti Avyo. 1993mAM mAnavasevAnI kAmagIrI mATe "azoka ke abhyAsanI koI samAnatA nahIM, paraMtu daivayoge maLyAM, joDAyAM ane eka pachAta jillAmAM zikSaNanI, vAtsalyanI maheka prasarI gaI. te camatkAra thayo lokabhAratI-saNosarAnA zikSaNa anubahena Thakkara saMskAranuM bhAthuM maLyuM tene kAraNe. (1944-2001) zAMtAbahenano janma 1936nI 10mI jAnyuArIe zraddhA sAthe jhilAyelo zabda mAtra jhIlanAranA ja nahIM rAjasthAnamAM zrImaMta jaina parivAramAM thayo hato. pitA rASTravAdI paraMtu tenA saMbaMdhamAM AvanAra asaMkhya loko mATe kevo ane pragatizIla vicAranA hatA tethI zAMtAbahene bI.e. sudhI kalyANakAraka banI zake tenuM suMdara udAharaNa eTale anubahena abhyAsa karyo. tyArabAda tArAbahena moDaka ane anutAI Thakkara. 1944mAM temano janma. sANaMdamAM phAinalanI parIkSA pAsethI bALaadhyApananI tAlIma meLavI. bAda zikSikA banyAM, te daramyAna muni mahArAjano paricaya thayo. nAgajIbhAI saurASTranI rabArI komanA, kuTuMbamAM temanI sevAbhAvanAne protsAhana ApatAM muni mahArAje pachAta zikSaNano abhAva, kizoravaye ghara choDI ghaNuM rakhaDyA. Akhare ane abhAvagrasta vistAramAM javAnI salAha ApI. satugurunA lokabhAratI AvyA. abhyAsa karI zikSaka banyA. zikSaNa saMbaMdhI zabdo mAthe caDAvI anubahene sAva ajANyA vistAramAM seminAra prasaMge zAMtAtAI ane nAgajIbhAI vacce paricaya thayo. jhaMpalAvyuM. paMcamahAla sarahada najIka AvelA vAghoDiyA gAma baMnenI sAmAjika ane Arthika paristhitimAM jamIna pAse gorajamAM 1978mAM sevAnI dhUNI dhakhAvI tyAre temanI AsamAnanuM aMtara, paraMtu baMnenI bhAvanA eka tethI 1956mAM uMmara mAtra 34 varSanI hatI. suvidhA ke salAmatI na hatI tevI lagnathI joDAyAM ane aneka anAtha bALakonAM mAtApitA banyAM. jagyAe jhUMpaDI bAMdhIne rahyAM. aneka muzkelIono sAmano karIne ahIM sevAnuM moTuM tIrthadhAma UbhuM karyuM te joIne temanA temanA anAthAzramanI zarUAta 7 bALakothI thaI. puruSArthane namana karyA vinA rahevAya nahIM. zAMtAtAIe nokarI cAlu rAkhI-temanA pagAramAMthI ghara cAle ane bALakonuM dhyAna nAgajIbhAI rAkhe-ema zarUAta thaI, ahIM 1980mAM temaNe "muni sevAzrama'nI sthApanA karI. paraMtu bALakone bhaNAvI samAjamAM punarsthApita karavAnuM paNa AdivAsIonA zaikSaNika ane sAmAjika punarutthAna mATe jarUrI hatuM. tethI prAthamika ane mAdhyamika zikSaNa mATe chAtrAlaya ane AzramazALA UbhA karyA. temanuM kAma joIne lokavidyAlaya sthApyuM. DaoN. lalitabhAI dhruvanA dAnathI bAlAzrama dAnano pravAha maLavo zarU thayo. keTalAka sevAbhAvI bhAIbaheno Ubho thayo jemAM zAMtAtAIe potAnuM jIvana samarpita karyuM. paNa joDAyAM. AsapAsanAM lokonI zuzruSA mATe nAnakaDuM asaMkhya anAtha bALakone temaNe prema ane hUMpha ApI jIvanamAM davAkhAnuM UbhuM karyuM. samaya jatAM prasUtigRha nirmANa thayuM. A . pagabhara ane sthira karyA che. sAmAnya rIte anAthAzramamAM 18 dizAmAM AgaLa vadhatAM 2001mAM adyatana kensara hospiTala varSathI uparanA kizorone nathI rAkhavAmAM AvatA, paraMtu A zarU karavAmAM AvI che, jemAM 10 DaoNkTaro kAyamIrUpe ane 36 uMmare teo ghaNI vakhata ekAeka samAjamAM goThavAI nathI | DaoNkTaro vijhiTiMga DaoNkTara tarIke Ave che. zakatAM. tethI A saMsthAmAM chokaro koI dizA pakaDe thoDuM kamAto anubahenanAM mAnavasevAnAM kAryo maMdiranuM rUpa dhAraNa thAya pachI ja tene rajA apAya che. te pachI paNa saMsthA sAtheno karatAM gayAM, jemake bALamaMdira, ArogyamaMdira, parivAramaMdira, zAMtAtAI ane nAgajIbhAI sAtheno avicchinna saMbaMdha jaLavAI zramamaMdira, zAradAmaMdira, vAnaprasthamaMdira, kRSimaMdira, gaoNmaMdira, rahyo che. kailAsamaMdira vagere. nirAdhAra bALako mATe anAthAzrama sthApyo, zAMtAtAInI A sevA badala temane pAritoSika ane tene nAma ApyuM parivAramaMdira. maMdabuddhinI baheno mATe dain Education Intermational Jain Education Intemational Page #707 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 90 bhaginImaMdira UbhuM karyuM. 18 thI 45 varSanI 100 jeTalI asaro sAme avAja uThAvavA ilAbahene 1983 bahenone rasoI, sIvaNa, saMgIta vagere zIkhavavAmAM Ave che. "avAja nAmanI saMsthA Ahemdab Women's Action vRdhdhajano mATe vAnaprastha maMdira sthApyuM. Group (AWAG)nI sthApanA karI. - A vistAranAM strI-puruSo moTebhAge maLatI kAma kare che. IlAbahene jAte bahenone maLIne samAnatA ane temanAM bALakone sAcavavA anubahene ghoDiyAghara zarU karyA. salAmatI mATe jAgRti lAvavAnuM zarU karyuM. A kArya saheluM na AvAM 16 jeTalAM kendro cAle che, jemAM majUronAM 6 thI 60 hatuM. samagra samAjanI mAnasikatA badale tyAM sudhI strIo pa2 " mAsanAM bALakone rAkhavAmAM Ave che ane te mATe koI paisA thatI hiMsA ane asamAna vyavahAra aTakAvavAnuM muzkela che. * levAtA nathI. chellAM 25 varSathI avAja saMsthA be are kArya kare che : eka, 1990thI pUratI pathArI sAthenI hospiTala zarU karavAmAM to, hiMsAno bhoga banelI strIone madada karavAnuM temaja AvI, jemAM komyuTarAijhUDa petholojikala leboreTarI, samAjamAMthI A dUSaNane nAbUda karavAnuM. strIonI madada mATe sonogrAphI mazIna, eksa-re ane adyatana oparezana thiyeTaranI 24 kalAkanI helpalAina cAle che, jeno naMbara 1091 che. A suvidhA karavAmAM AvI che, jeno lAbha AsapAsanAM 120 naMbara para koIpaNa bahena, tenA paDozI, sagAvahAlAM-koIpaNa jeTalAM gAmone maLe che. ahIM netrakempo tathA kuTuMbakalyANa hiMsA sAme jarUrI madada mAgI zake che. "avAja' dvArA te kemponuM Ayojana paNa thAya che. ApavAmAM Ave che, jevI ke polIsanuM rakSaNa, kuTuMbIjanonI samajAvaTa athavA bahenone Azraya paNa pUro pADavAmAM Ave che. anubahenanA A mahAbhArata kArya mATe temane aneka evorDa ane sammAna maLyAM che. gujarAta rAjaya sarakAra dvArA bIjA staranA kAryamAM strIone samAna gaNavAmAM Ave evorDa, gujarAta sAhitya akAdamI dvArA sammAna, azoka te mATe vividha saMsthAone, polIsa vibhAgane, kAnUna goMdhiyA evorDa, rASTrapati veMkaTarAmana dvArA sanmAna, "gurjara ghaDanArAone, jAherAta ejansIone, pAThyapustaka maMDaLane ratna' evorDa, "jyotisaMgha' dvArA evorDa, jAnakIdevI bajAja temaja nyAyAlayone strI samAnatA aMge "avAja jAgRta kare che. evorDa ane mAnapatra vagere maLyAM che. ilAbahena strIonA adhikAro mATe varSothI parizrama Ama potAnAM sevAkAryothI samagra ujjaDa vistArane uThAve che. strIonA adhikAro mATe temaNe korTanAM cakkaro kApyAM sevAnI sugaMdhathI maghamaghAvI dIdho. kamanasIbe teo pote che. aneka prakAranI dhamakIo ane jokhamo vacce teo strIonA kensaranAM bhoga banyAM. 18-12-2001nA roja temanuM avasAna adhikAro mATe laDyAM che. samAjamAM jAgRti lAvavA zerI nATako thayuM. tathA zibironuM Ayojana paNa "avAja' saMsthA kare che. ilAbahena pAThaka naphisAbahena bAroTa paraMparAgata saMskArothI sadIothI samAjamAM gauNasthAna bharUcanA saMskArI muslima parivAramAM janmela dharAvatI ane kuTuMbamAM zoSAtI, piDAtI strIo mATe avAja naphisAbahene grAmalakSI vikAsakAryo karavAnI hAma bhIDI. uThAvanAra ilAbahena pAThaka ane temanI saMsthA "avAja' Aje anusnAtaka sudhIno abhyAsa karyA bAda kazuMka nakkara kArya to suprasiddha che. suzikSita nAgara kuTuMbamAM janmelAM ilAbahena karavAnI IcchA jAgI. vAstavanI dharatI para kadama mUkatAM e aMgrejI sAhitya sAthe ema.e. thayAM che. vAcana-lekhananA spaSTa thayuM ke loko ja pote potAnI madada karI zake te mATe temane zokhamAMthI ja temane A keDI maLI. videzomAM cAlatI strI sakSama banAvavAM joIe. samAnatAnI caLavaLa vize vAMcatAM temanA jevI saMsthAnI ApaNA 1981mAM anya sAthIdAra baheno sAthe temaNe "utthAna' dezamAM vizeSa jarUra che tema temane lAgyuM. nAmanI saMsthA sthApI. zarUAta karI bhAlakAMThAnA sUkA pradezathI. ahIM muzkelI e hatI ke puruSapradhAna samAjanAM dhoraNo ahIM kSAravALI jamInane kAraNe varasAdanuM pANIye khAruM thaI strIomAM paNa eTalAM daDha thaI gayelAM ke strIo paNa temanA para jatuM. tema thatuM rokavA taLAvomAM plAsTikanI vizALa cAdaro thatI hiMsAne svIkArI letI hoya che. strIo sAme thatA pAtharavAthI phAyado thayo. te sAthe lokonI sAmAjika, Arthika, Jain Education Intemational ucation Intermational Page #708 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 698 dhanya dharA ApavAnI sAthe 12 dhoraNa sudhI pharajiyAta abhyAsa karAvavAmAM Ave che. ahIM temane breila lipi paNa zIkhavAya che. abhyAsa uparAMta aMdhabaheno svAvalaMbI banI zake te mATe gharakAma, rasoI vagere paNa zIkhavavAmAM Ave che. motIkAma, silAIkAma, lempanI sirIjha banAvavI, svIcaborDa, plaga vagere lagAvavAM, istrI, hITara vagere ripera karavAM temaja ilekTrika sagaDI banAvavAnuM paNa zIkhavavAmAM Ave che. ahIM uchera pAmela dIkarIone yogya jIvanasAthI zodhI ApavAmAM paNa muktAbahena ane paMkajabhAI madadarUpa bane che, eTaluM ja nahIM paraMtu dIkarIonAM lagna pachInA prasaMgoe paNa piyarapakSa tarIkenI javAbadArIo adA kare che. cAra prajJAcakSu bahenothI zarU karelI temanI saMsthAmAM have 120thI vadhu prajJAcakSu baheno che. temanA AvA kArya badala A daMpatIne sarakAre sammAna ane evorDa Apela che. muktAbahenane 2003mAM uparASTrapati bhairosiMha zekhAvatanA haste-"mAtA jIjAbAI strIzakti evorDa' enAyata thayo che. AvuM sammAna meLavanAra bhAratabharanI pAMca mahilAomAM muktAbahena eka mAtra gujarAtI hatAM. kauTumbika samasyAo aMge mArgadarzana ApavAmAM AvyuM. A saMsthA dvArA hAlamAM bhAvanagara, amarelI, mahuvA, dAhoda- paMcamahAlanAM 125 gAmaDAnAM lagabhaga 3 lAkha lokone mATe vikAsalakSI kAryo karavAmAM Ave che. lokone svayaM potAnA prazno pratye jAgRta karI ukela lAvatAM karavAM te A saMsthAnI kAryazailI che. A mATe gAmanAM lokonI judI judI samitio banAvavAmAM AvI che, jemake strI- puruSa saMgaThana samiti, bacata samiti, Arogya samiti, nyAya samiti, kudaratI AphatanivaraNa samiti vagere. A samitione utthAna'nI TIma mArgadarzana Ape che ane jarUra jaNAya tyAM madada pUrI pADe che. lokone ochA vyAje beMka pAsethI lona apAvavI, Teliphonabutha zarU karAvavuM, Tapaka siMcAIno lAbha letAM karavAM, vanyapedAzanA vikAsa mATe, mAchImArI mATe mArgadarzana ApavuM vagere kAmo A saMsthA kare che. bahenomAM Arogya, svacchatA, mahilAonA adhikAro ke gharelu hiMsA jevA muddAo aMge jAgRti lAvavAnuM kAma "utthAna' kare che. naphisAbahene jANItA nATyakAra zrI rAju bAroTa sAthe lagna karIne hiMdu-muslima aikyanuM suMdara dRSTAMta pUruM pADyuM che. akasmAta naDavAthI vahIlaceramAM pharavuM paDatuM hovA chatAM naphisAbahenanuM kAma cAlu ja rahyuM che. prajJAcakSu muktAbahena AMkhanAM ratana gumAvyAM chatAM aMdaranuM ojasa ane zraddhA gumAvyA vinA sevA karanAra muktAbahena paTela mULe amarelI jillAnA AMkaDiyA gAmanAM che. sAta varSanI vaye meninajAiTisanA, rogamAM temaNe AMkho gumAvI. paraMtu hiMmata hAryA vinA abhyAsa cAlu rAkhI TIcarsa TreniMga DiplomA meLavyo. prajJAcakSu mATenI viziSTa tAlIma temaNe muMbaI ane dilhI jaIne meLavI. pote prajJAcakSu hovAthI AMkha gumAvanAra anya bahenonI muzkelIo teo sahelAIthI samajI zakyAM. tyArathI ja aMdha baheno mATe sevAkArya karavAnuM jIvanadhyeya nizcita thaI gayuM. teo amarelI jillA aMdhajana pragati maMDaLamAM joDAyAM. ahIM prajJAcakSu paMkajabhAI DagalInA paricayamAM AvyAM. baMnenA vicAro ane mArga eka ja hovAthI lagnabaMdhanathI joDAyAM. 1996mAM surendranagaramAM mahilA sevAkuMja sthApIne temaNe sevAkArya zarU karyuM. prajJAcakSu bahenone kauTumbika vAtAvaraNa ne hUMpha jaina zilpakRti Jain Education Intemational For Private & Pera Page #709 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata sarabha bhAga-2 99 dhanyadharAnA pratinidhio : 'bhArataratna'thI 'padmazrI' puraskAprApta A muzalIo.... prA. bipinacaMdra 2. trivedI koI paNa inAma-akarAma-ilakAba-puraskAra ke pAritoSika je-te vyaktinI siddhine salAma hoya che. nAnuM bALaka ekaDo lakhIne batAve ke mahAna saMgItakAra eka prahara eka rAga gAI saMbhaLAve, chelle tene potAnA kartutvanA svIkAranI apekSA rahe che, eTale InAma-akarAma ke hoddo-padavI mAnavInI vizeSatA, mAnavInI AgavI siddhi ke mAnavInI anokhI prAptino je-te samAje karelo saharSa svIkAra che, sAdara abhivAdana che. saMskRtino itihAsa darzAve che ke mAnavI satata vikAsazIla rahyo che. DagaleDagale kaMIka navuM karavuM e enI khAsiyata rahI che. paraMparAne AtmasAt karIne e AgaLa vadhe che. paraMparAnA khabhe besIne e kSitijo AMbavAnA prayoga zarU kare che ane pratibhA. preraNA ane puruSArthane sahAre e prayogomAM saphaLatA prApta kare che. kyAreka e eka ja chalAMga kSitijanI pAra pahoMcIne vijayanAda kare che, to kyAreka karoLiyAnI jema vAraMvAra bhoya pachaDAya to ya potAnA prayatno zarU rAkhe che ane lakSyasthAne pahoMce che. koI paNa kSetramAM A preraNA ane puruSArtha mAnavIne siddhinA zikhare pahoMcADe chepachI te ekAda kAvya ke nATakanI racanA karavAnI hoya ke evaresTa zikhara para kadama mAMDavAnAM hoya, ahiMsaka satyAgrahathI dezane AjhAda karavAno hoya ke paramANu zodhIne mAnavIya vyavahAromAM ene sakriya karavAno hoya, saMzodhana ane saMpAdananI vRttithI mAnavI potAnA puruSArthane satata phaLadAyI karato ja rahyo che eTale koI kSetramAM mAnavInI AgavI ane anokhI siddhi bhaviSyamAM mAnavajAtane bahu upayogI puravAra thatI hoya che. A siddhine biradAvavI. enA pratye ahobhAva vyakta karavo e saunI naitika pharaja banI rahe che. je prajA A siddhi prApta vyakti pratye AdarabhAva darzAvatI nathI teno vikAsa aTakI jAya che. mAtra paraMparAne vaLagI rahIne bApanA aMdhArA kUvAmAM purAI rahenArI prajA pragatinA ujAsanA pradezamAM paga mUkI zakatI nathI eTale prayoga, sAhasa, puruSArtha, prayatna vaDe koI paNa kSetre navI dizA kholI ApanAra vyaktinuM samAje bahumAna karavuM anivArya banI rahe che. evuM sammAna mAnavajAta yugeyuge karatI ja rahI che. LimAM rAjAo RSimuniono Adara karatA, madhyakALamAM saMto mahaMto, vijJAnIo, vicArako, saMzodhako ke sarjakonAM jAhera sammAno thayAM che. arvAcInakALamAM judI judI rAjyavyavasthA ke judI judI samAjavyavasthA vacce siddhi prApta vyaktio judA judA svarUpe poMkhAtI rahe che, e taMdurasta samAjanI nizAnI che. vividha Jain Education Intemational Page #710 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhanya dharA ilkAbothI sammAnita padhapuraskAra prAptakartAonA paricayo rajU karanAra zrI prA. bipinacaMdra 2. trivedIe ahIM vyaktivizeSa aMge "sAmAnya jJAna'mAM upayogI thAya tevI saMkalanA rajU karI che. prA. bipinacaMdra 2. trivedInuM vatana galasANA tA. dhaMdhukA (ji. amadAvAda) che, janma tA. 7-9-1947nA roja mosALanA ziyANI, ji. surendranagaramAM. saurASTra yuni.mAMthI arthazAstra sAthe 1973mAM ema.e. thayA bAda kavi zrI boTAdakara koleja-boTAda, sI. ena. komarsa koleja-vIsanagaramAM ane 1981thI je. ema. zAha ArTsa-komarsa koleja-jaMbusaranA adhyApaka, hAlamAM te viSayanA adhyakSa che. arthazAstra uparAMta lokasAhitya, sikkAzAstra, purAtattva, itihAsa vageremAM kalama calAve che. hiMdImAM 'vedavANI', 'paropakArI' jevA uccakakSAnAM sAmayikomAM lekha prakAzita thayela jenA phaLasvarUpe Do. bhavAnIlAla bhAratIya jevA vidvAnanA Aryalekhaka koza'mAM sthAna maLyuM. paryAvaraNa, aMdhazraddhA nirmUlana, bhAratIya saMskRti, zikSaNa vize saMkhyAbaMdha vyAkhyAno tathA cha jeTalAM reDiyopravacano ApyAM che. "staMbhezvara tIrtha' (kaMboI) aMge keseTa banAvavAmAM yogadAna ApyuM che. kendra dvArA Ayukta AkAzavANInA lokasaMgItanA gAyaka kalAkAranI pasaMdagI samitinA vaDodarA reDiyo sTezananA (1990 thI 93) sabhya hatA. gujarAta rAjya abhilekhAgAra (ArthAiljha)mAM bharUca ji.nA sabhya tarIke levAyA che. zikSaNa sAthe samAjasevA ane lekhana pravRttimAM otaprota prA. bI. Ara. trivedInA nAnAMmoTAM bAvIseka pustako saMpAdita/prakAzita thayela che. temanI pAse sikkAsaMgraha ane aMgata pustakAlaya che. sane 2007-mAM nA. mAhitI niyAmakazrI kacerI-bharUca dvArA prakAzita "maLavA jevA mANasa'mAM temano paricaya vistRta rIte levAyo che. temanuM saranAmuM - prA. bipinacaMdra 2. trivedI, 25-jayamahAdevanagara, jaMbusara, ji. bharUca-392 150 -saMpAdaka bhAratamAM vividha kSetre utkRSTa pradAna karI samAjane upayogI thanAra pratibhAone puraskRta karI sanmAnavAnA umadA hetusara bhArata sarakAre 1954thI nAgarika puraskAro enAyata karavAno prAraMbha karyo, jemAM (AMtararASTrIya kakSAe "zAMti puraskAra' Ave, jeno A lekhamAM samAveza nathI karyo paraMtu) rASTrIya kakSAe sau prathama Ave- (1) "bhArataratna'. tyArapachI UtaratAM sau prathama Ave te (2) "padmavibhUSaNa (3) pavAbhUSaNa' ane (4) "padmazrI' Ave. A paghapuraskAro kevI rIte enAyata karavAmAM Ave che tenI prakriyAnI bahu mAMDIne vAta na karIe paNa sane 1954thI laIne sane 2007 sudhImAM bhArata sarakAre 41 bhArataratna, 222 padmavibhUSaNa, 968 padmabhUSaNa ane 2024 padmazrInA puraskAro enAyata karela che. vaccenA keTalAka gALAmAM tA. 13-7-1973thI 26-1-1980 sudhI padmavibhUSaNa puraskArone sthagita karavAmAM AvelA. ATalAM varSomAM A cAreya prakAranA puraskArono saravALo 3255no thavA jAya che temAMthI gujarAtIoe keTalA meLavyA? gujarAtIone mAtra beMkanI pAsabuka ja vahAlI che' eTale ke vepAra-dhaMdhAno napho ja vahAlo che evI pracalita mAnyatAnuM maheNuM gujarAtIoe meLavelA papuraskAronI saMkhyA sAMbhaLIne bhukko thaI jAya che e AnaMdanI vAta che! sattAvAra gujarAtamAMthI ja jemanI "enTrI' mokalAI hoya tevA 93 gujarAtIo to kharA ja paNa gujarAta choDIne dezanA anya bhAgamAM vaselA-gujarAta bahAra jaIne anya rAjyane potAnI karmabhUmi banAvanAra gujarAtIone jo yAda karIne umero karIe to to A saravALo thanaganIne 100no AMkaDo paNa AMbI jAya. dA.ta. gujarAtI philmomAM jemanAM gItoe ekacakrI zAsana bhogaveluM te avinAza vyAsane 1970mAM 'padmazrI'no puraskAra prApta thayo paNa te to mahArASTra rAjyamAMthI maLelo! [AvAM anya daSTAMto atre umerI zakAya. Jain Education Intemational Page #711 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 701 nAgarika puraskAronI keTalIka khATI- "bhArataratna' sammAna prApta karanAra mIThI hakIkato - gujarAtIo : (1) pApuraskAranI pAtratA nakkI karavA samAjanAM ApaNA dezanuM A "bhArataratna' sarvocca nAgarikavividha kSetrone kula 10 vibhAgamAM vaheMcavAmAM Ave che. sammAna che, atyAra sudhImAM A khitAba mAtra 41 vyaktione (2) binagujarAtI hoya paNa gujarAtamAM rahIne sevA apAyelo che, temAMnI gujarAtI vyaktio :karI hoya to saMkucitatA rAkhyA vagara temane paNa "gujarAtI' (1) (saradAra) vallabhabhAI jhaverabhAI gaNIne temanI uparokta puraskAra mATe bhalAmaNa karavAmAM paTela AvelI che. "savAI gujarAtI' gaNAtA kAkAsAheba kAlelakara mULa mahArASTranA chatAM 1964mAM temane sAhitya ane zikSaNa 1991mAM maraNottara "bhArataratna' sammAna meLavanAra vibhAganI sevA badala 'padmabhUSaNa' puraskAra apAyela. saradAra vallabhabhAI paTelano janma 31 okTobara, 1875mAM 1999mAM DaoN. vargIsa kuriyanane vijJAna ane enjiniyariMga thayelo. avasAna muMbaI khAte 15 Disembara, 1950. bhAratIya kSetranI sevA badala 'padmavibhUSaNa', maLela, AvA ghaNA dAkhalA svAtaMtryasaMgrAmanA mahAna senAnI, mahAtmA gAMdhIjInA mahattvanA sAthI evA vallabhabhAI paTela akhaMDa bhAratanA zilpI, 'bhAratanA bismArka tarIke jANItA che. AjhAdI pachI veravikhera | (3) koIka vakhata eka ja parivAramAM eka karatAM vadhu bhAratanAM rajavADAMonuM vilInIkaraNa karavAmAM temano prayatna, vyaktine pada-puraskAra prApta thayo hoya tevuM paNa banyuM che. hiMmata, vyavasthAzakti, kuneha, vIratA ane nirNayazakti dAda dA.ta. DaoN. vikrama sArAbhAI ane temanAM patnI mRNAlinI. mAMgI le tevI hatI. 1947mAM rASTrIya sarakAramAM teo prathama vizeSa vigata nIcenA peregrAphamAMthI maLaze. upavaDApradhAna ane gRhapradhAna banyA. (4) amuka vakhata pahelAM 'padmazrI' puraskAra maLe ane prAraMbhamAM vallabhabhAI paTela berisTara hatA. 1913mAM pachI te karatAM caDiyAtI kakSAno puraskAra paNa maLyAMnAM dRSTAMto godharA, amadAvAdamAM vakIlAta karI. 1915mAM amadAvAdamAM che. vargIsa kuriyanane "patAzrI' maLyA pachI pAbhUSaNa' puraskAra gAMdhIjInA saMparkathI prabhAvita thayA. gujarAtamAM 1917-18mAM maLyo hato. mRNAlinI sArAbhAI 1965mAM 'padmazrI' thayAM ane marakI-dukALanI ApattimAM sevAkArya karyuM. gAMdhIjInA AgrahathI 1992mAM 'padmabhUSaNa' thayAM jyAre temanA pati DaoN. vikrama vakIlAta choDI rASTrasevAmAM jhaMpalAvyuM. kheDA satyAgraha ane aMbAlAla sArAbhAI (vijJAna ane ijanerImAM) 1966mAM 1923mAM nAgapura jhaMDA satyAgrahanuM saphaLa saMcAlana karyuM. 'padmabhUSaNa' thayA ane 1972mAM "padmavibhUSaNa' thayA. 1923thI 28 amadAvAdamAM zahera sudharAInA pramukha banyA, 1991mAM gulajhArIlAla naMdA 'padmavibhUSaNa' ane 1997mAM amadAvAdanI kAyApalaTa karavAmAM mahattvanuM pradAna karyuM. bhArataratna' thayA. 1923mAM borasadamAM 'haiDiyAverA' sAme saphaLa satyAgraha (5) gujarAtanA pahelAM 'padmazrI' 1954mAM zrImatI karelo. 1927mAM gujarAta bhayaMkara ativRSTino bhoga banyuM mAga mahetA, pahelA padmabhUSaNa vI. ela. mahetA hatA. pahelA tyAre sevAtaMtranI suMdara goThavaNa karI, 1928mAM bAraDolImAM padmavibhUSaNa 1959mAM gaganavihArI mahetA hatA. | 'nA-kara satyAgrahanuM saphaLa sukAna saMbhALavA badala "saradAra'nuM gujarAtIomAM pahelA "bhArataratna' 1991mAM morArajI desAI biruda lokajIbhethI pAmyA. 1930mAM saradAranI rAsa mukAmethI ane saradAra vallabhabhAI paTela (maraNottara) hatA. dharapakaDa thaI. 1931mAM akhila bhAratIya koMgresa (rASTrIya (6) lazkarI sevA, vAilDa lAipha kanjharvezana- mahAsabhA)nA karAMcI adhivezananA pramukha thayA, 1932mAM vanyajIvana, patrakAratvamAM padmazrI, padmabhUSaNa, padmavibhUSaNa koI gAMdhIjI sAthe vallabhabhAIne paNa jelavAsanI sajA sAMpaDI. gujarAtIne maLela nathI, temAM ApaNI udAsInatA athavA UNapa 1947mAM teo bhAratanA prathama nAyaba vaDApradhAna ane dekhAI Ave che. gRhapradhAna banyA. gAMdhIjInA eka bole saradAre svataMtra bhAratanA Jain Education Intemational Page #712 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 02 sarvoccapadano adhikAra jato karelo! kevI zista! bhAratamAM kAzmIrano rahyo sahyo bhAga bacI gayo te temanA kAraNe. saradAra paTelanA jIvanakArya aMge gujarAtImAM calacitra UtareluM che, jyAre TapAlakhAtAe TapAliTikaTa bahAra pADelI che. (2) morArajI raNachoDajI desAI : anAvila brAhmaNa jJAtimAM 29 phebruArI, 1896mAM bhadelI (valasADa) khAte janma. zikSaNa muMbaI khAte; bI.e.mAM prathama varga meLavIne vAisaroyanA kAryAlayamAM adhikArI banyA. 1918thI 1930 sudhI mahesUla vibhAgamAM nAyaba kalekTara thayA.....paNa AvanArI AjhAdInA Agamanane pArakhIne temaNe te jamAnAnI ati ucca nokarIne Thokara mArI. 1930mAM mIThA satyAgrahamAM gAMdhIjInI dharapakaDanA virodhamAM aMgreja sarakAranI nokarIne tilAMjali ApI AjhAdI jaMgamAM jhukAvyuM, 4 mahinAno kArAvAsa thayo, 1932mAM cha aThavADiyAnI kArAvAsanI sajA thaI. be varSanI kaThora kArAvAsanI sajA thaI. 1940mAM 11 mahinA aTakAyata heThaLa ane 1942mAM 3 varSa aTakAyata heThaLa rahenAra morArajI desAI 1937thI '39nA gALAmAM muMbaI rAjya vakhate mahesUla, sahakAra maMtrI thayA. 1946thI '51 muMbaI rAjyanA gRha, mahesUlamaMtrI ane 1951thI '56nA gALAmAM muMbaI rAjyanA mukhyamaMtrI thayA. 1956thI '58 kendramAM vepAramaMtrI ane 1958thI 62 nANAMmaMtrI tarIke rahyA paNa javAharalAla naherunA vakhatamAM 'kAmarAja yojanA' heThaLa padatyAga karyo. mArca-1967thI 1969 nAyaba vaDApradhAna ane nANAMpradhAna tarIke rahyA. koMgresanA vibhAjana pachI jUnI (saMsthA) koMgresanA saMsadIya daLanA netA thayA. vaDApradhAna iMdirA gAMdhIe je 'kaTokaTI' jAhera karI teno morArajIbhAIe jabaro virodha karyo. 19 mahinA jelavAsa bhogavyo. virodhapakSoe eka thaI cUMTaNImAM 'janatApakSa'rUpe sattA hAMsala karI tyAre 1977thI 1979 sudhI morArajIbhAI bhAratanA pahelA binakoMgresI vaDApradhAna thayA. e yAda rahe ke morArajIbhAInA virodha chatAM muMbaI rAjyanuM vibhAjana thayeluM. naherujInA samayamAM teo nANAMpradhAna hatA tyAre temaNe suvarNa niyaMtraNa dhAro ghaDelo, teo beMkonA rASTrIyakaraNa ane rAjAonAM sAliyANAMnAbUdInA virodhI hatA. morArajIbhAI pahelA gujarAtI hatA je vaDApradhAna thayA hatA. potAnA 28 mAsanA TUMkA dhanya dharA gALAnA zAsanakALamAM jIvanajarUrI vastuonA bhAvo para aMkuza, nyAyataMtra ane akhabArI svAtaMtrya mATe mahattvanuM kArya karyuM. vaDApradhAnapada bacAvavA koI kAvAdAvA ke sodAbAjIno Azaro na lIdho. prakhara gAMdhIvAdI netA morArajIbhAI nirbhikatA, sAdagI, AkhAbolA vaktavya, dRDhAgrahI, gujarAtanA 'sarvocca' (netA) tarIke jANItA hatA. pAkistAne paNa temane evorDa Apyo hato. temanuM avasAna 10 eprila, 1995mAM thayuM. temanI samAdhi 'abhaTaghATa' nAme jANItI che, jene 'rASTrIya smAraka' tarIke jAhera karAyela che. temanI smRtimAM TapAliTikeTa paNa bahAra paDI hatI. (3) gulajhArIlAla naMdA (janma 1898mAM) zikSaNa lAhora, AgrA, alhAbAdamAM thayuM hatuM. 1997mAM 'pablika aphersa'mAM pradAna badala 'bhArataratna' thayA. te pUrve A ja kSetramAM 1991mAM padmavibhUSaNa' thayA hatA. teo taLa gujarAtanA nahotA, paraMtu gujarAtamAM vasIne tathA prajApratinidhi tarIke saMsadamAM jaIne gujarAtI banI gayelA! 1937mAM muMbaI vidhAnasabhAnA sabhya, 1948thI 1950 sudhI muMbaI rAjyanA zramamaMtrI; 1951mAM kendrIya yojanAmaMtrI, 1962thI 1966 kendrIya gRhamaMtrI; 1970mAM kendrIya relvemaMtrI thayelA. custa gAMdhIvAdI majUra netA sva. naMdAjI bhAratanA be vakhata kAryakArI vaDApradhAna (tA. 27-5-1964thI 30-61964 ane tA. 11-1-1966thI 24-1-1966) banelA. teo potAnI sAdagI, prAmANikatA ane 'sadAcAra samiti'nA sthApaka tarIke jANItA hatA. naMdAjInuM avasAna 15 jAnyu, 1998nA roja thayuM. vikhyAta zramikanetAnI sevA-sAdagInI sugaMdha varSo sudhI jaLavAI raheze! (4) je. Ara. DI. tAtA bhAratanAM pArasIo eka dRSTie gujarAtI gaNAya, kAraNa ke irAnathI teo gujarAtamAM AvyA ane AdhunikakALamAM teo dezanA anya bhAgamAM phelAyA......e rIte je. Ara. DI. TATAne 'gujarAtI' gaNI zakAya! Page #713 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 G03 je. Ara. DI. TATAne 1992mAM "bhArataratna'nuM sammAna maLyuM te pahelAM 'padmabhUSaNa' sammAna prApta thayeluM! tAtAnagara'nA zilpI" tarIke bhAratanA A mahAna ane mukhya udyogapatine eka rIte dezanA pahelA bhAratIya pAyaloTa' tarIke oLakhavAmAM Ave che, teo bhAratIya havAIsevAnA sthApaka ane aneka udyogonA mAlika hatA. temanuM zikSaNa bhArata, phrAMsa ane jApAnamAM thayuM hatuM. temanI smRtimAM TapAlaTikiTa bahAra paDI hatI. padmavibhUSaNa'thI sammAnita gujarAtIo bhArataratna" pachInA UtaratA krame 'padmavibhUSaNa'nuM sammAna Ave che, te prAptakartA gujarAtIo :- (1) gaganavihArI mahetA : 'pablika aphersa' aMge temane 1959mAM 'padmavibhUSaNa'nuM sammAna prApta thayuM e dRSTie 'padmavibhUSaNa' sammAna prApta karanAra taLa gujarAtanA pahelA gujarAtI gaNAya. bhUtapUrva bhAvanagara rAjyanA prakhyAta dIvAna kuTuMbamAM eka to gagA ojhAnA kuTuMbanI ane bIjA "mahetA' kuTuMbanI gaNanA thAya che. A mahetA kuTuMbano bauddhika vAraso gaganavihArI mahetAe jALavI rAkhyo. temanA pitAzrI sara lallubhAI zAmaLadAsa mahetA eka udyogapati ane sahakArI pravRttinA agraNI tarIke jANItA thayelA. zrI gaganavihArI pachIthI "jI. ela. mahetA'nA nAmathI atyaMta prasiddha thayelA. gaganavihArI lalubhAI mahetAe "bhAvanagaranI saMskAritAnI saurabha dezavidezamAM prasArI"--AvI noMdha " jillA sarvasaMgraha : bhAvanagaramAM thayelI che. te kharekhara ucita ja che. e evA saMskArapuruSa hatA ke saMskAra-saurabhano amerikAne paNa paricaya Apyo. temanuM pustaka "AkAzanAM puSpo' AlAdaka vinodasabhara che, temanA hAsyalekhomAM vinodanI mArmikasUjha vartAI Ave che. aMgrejImAM paNa temaNe vinodapUrNa lekhono saMgraha "phoma dha roMga eMgala'- From the wrong Angle'--lakhelo. A uparAMta temaNe "dha konazyansa opha e nezana ora sTaDIjha ina gAMdhIjhama', "pavarsiTIjha' uparAMta "anDarasTenDiMga inDiyA' vagere pustako lakhyAM che. saMskRti' jevAM gujarAtI sAmayiko uparAMta aMgrejI sAmayikomAM teo avAranavAra lakhatA. temanuM lagna saudAminIbahena sAthe thayeluM. AkarSaka-prabhAvazALI vyaktitva ane evI ja abhivyakti dharAvatA gaganavihArI mahetA aMge gujarAta kharekhara gaurava anubhavI zake! sapTembara-1952mAM temane amerikA khAtenA bhAratIya elacI tarIke nImavAmAM AvyA hatA. A sthAne teo me, 1958 sudhI rahyA, temanI vidAyaveLAe amerikAnI traNa saMsthAoe "onararI DigrI' ApelI, je temanI lokapriyatA ane prasiddhi darzAve che, tyArapachI teo bhAratIya audyogika zAkha ane rokANa nigama" (AI.sI.AI.sI.AI. limiTeDa), hiMdustAna zipayArDanA ane nezanala zipiMga borDanA ceramenapade rahyA hatA. gaganavihArI mahetAno janma amadAvAda khAte sane 1900mAM thayo hato. temaNe potAnuM zikSaNa muMbaI yuni. ane jagaprasiddha saMsthA "laMDana skUla oNpha ikonomiksa'mAM lIdhuM hatuM. taddana yuvAnavaye teo I.sa. 1923thI 1925 sudhI "bombe kronikala'nA madadanIza taMtrI rahyA tyArabAda 22 varSa sudhI siMdhiyA sTIma nevigezana kuM.mAM sevAo ApI, jemAM moTAbhAgano samaya A kaMpanInI kalakattA zAkhAnA menejara tarIkeno hato. udyoga, audyogika saMzodhano, pariSado ane pratinidhimaMDaLa sAthe joDAyelA rahetA gaganavihArI mahetA kalakattAnI inDiyana cembara opha komarsanA 1939-40mAM pramukha hatA, 1942-43mAM pheDarezana opha inDiyana cembara enDa inDasTrIjhanA pramukha hatA. A saMsthAnA pratinidhi tarIke temaNe vividha AMtararASTrIya pariSadomAM upasthiti ApavA videzamAM gayelA vividha bhAratIya pratinidhimaMDaLonA sabhya tarIke joDAvAnI taka temane anekavAra sAMpaDelI. - bhAratanI baMdhAraNa sabhAnA (I.sa. 1947nA julAIthI okTobara sudhI) teo sabhya hatA, 1947thI '50 sudhI bhAratanA Teripha borDanA pramukha, 1950thI '52 sudhI AyojanapaMcanA sabhya tarIke ane 1952mAM temaNe Teripha kamizananA ceramena tarIke sevAo ApI hatI. Ama arthazAstra, udyogothI mAMDIne maMtrIpada, baMdhAraNa, lekhana, vahANavaTA, sahakAra, Ayojana jevI aneka bAbatomAM pAraMgata rAjapuruSa zrI gaganavihArI mahetA viharI zakatA hatA ane eTale ja gujarAtIomAM pahelA 'padma vibhUSaNa" thavAnuM sadbhAgya temane 1959mAM sAMpaDe emAM temanI yogyatAno ja paDagho che! Jain Education Intemational Education International Page #714 -------------------------------------------------------------------------- ________________ toot (2) dattAtreya bAlakRSNa kAlelakara 1964mAM 'padmavibhUSaNa'nuM sammAna sAhitya ane zikSaNamAM pradAna badala maLeluM. janma tA. 1-12-1885, janmasthaLa-satArA mahArASTra, avasAna tA. 21-8-1981, mULa mahArASTranA chatAM gujarAtI bhASAmAM viziSTa pradAna, asAdhAraNa kAbU badala 'savAI gujarAtI'nA birudathI ane 'kAkAsAheba'nA vahAlasoyA nAme jANItA kAlelakarajInuM gujarAtI gadya anokhuM hatuM, temaNe lakhela nibaMdho gujarAtI sAhityamAM mAtabara lekhAya che. AtmakathanAtmaka 'smaraNayAtrA' uparAMta 'otarAdI dIvAlo', jIvanano AnaMda', 'rakhaDavAno AnaMda', 'jIvanalIlA', himAlayano pravAsa', 'jIvanabhAratI', 'pUrvaraMga', 'jIvanasaMskRti', 'jIvanaciMtana', 'jIvatA tahevAro', 'gItAdharma', 'jIvanapradIpa', 'kAlelakaranA lekho' bhAga 1-2, 'lokamAtA', 'brahmadezano pravAsa' vagere temanI kRtio che. zikSaNamAM ane svAtaMtrya saMgrAmamAM paNa temanuM mahattvanuM pradAna rahyuM. zikSaNa, samAja, dharma, rAjakAraNa, sAhitya ane saMskRti vize ciMtanAtmaka lekho lakhyA che, jenA para gAMdhI vicAradhArAthI prabhAvita chalakatI rASTrabhAvanA joI zakAya che. padya-kAvyanuM mAdhurya temanA gadyamAM nItare che ! AjIvana pravAsI hatA tethI bhAratanI nadIo, sarovaro, parvato, dhodha, sAgara vagerenAM prakRtivarNano prAsAdika zailImAM temaNe karyAM, je vAcakane jakaDI rAkhe che. prakhyAta zikSaNazAstrI, sAhityakAra, gAMdhIvAdI racanAtmaka kAryakara, samAjasevaka kAkAsAheba kAlelakare 1905mAM 'svadezI'nuM vrata lIdheluM, 1915mAM koMgresamAM joDAyelA, 1920mAM satyAgraha AzramamAM gAMdhIjI sAthe joDAyA. 1920mAM 'gUjarAta vidyApITha'nI sthApanAmAM tathA saMcAlanamAM temaNe phALo Apelo, 1923mAM 'navajIvana' sAptAhikanA lakhANa mATe eka varSanI kArAvAsanI sajA thayelI, 1930nI caLavaLamAM kheDA ji.mAMthI pakaDAyA-6 mAsanI sajA thayelI. 1932-33mAM pharI be vAra jelasajA thaI. varSA zikSaNa yojanA'mAM paNa pradAna rahyuM. 1942mAM varSomAMthI dharapakaDa thayelI. 'gUjarAta vidyApITha'nA upakulapati, buniyAdI zikSAsaMghanA adhyakSa ane mahAtmA gAMdhI smAraka saMgrahAlayanA saMcAlaka tarIke paNa kAmagIrI bajAvI hatI. dhanya dharA (3) DaoN. vikrama aMbAlAla sArAbhAI bhAratanA prakhyAta paramANu vaijJAnika DaoN. vikrama sArAbhAI sAyansa enDa enjiniyariMga'mAM pradAna badala 1972mAM padmavibhUSaNa'thI sammAnita thayelA. janma amadAvAdamAM tA. 12-8-1919nA roja tathA mRtyu 30-121971nA roja thayuM hatuM. bhAratane avakAzayugamAM praveza apAvanAra prathama koTinA bhautikazAstrI DaoN. vikrama sArAbhAI paramANu UrjA paMca'nA adhyakSapade rahyA hatA. thumbA rokeTa mathakanI sthApanAno yaza temanA phALe jAya che. potAnA 52 varSanA TUMkA AyuSyamAM temaNe amadAvAdamAM phijhikala risarca leboreTarI, aTIrA, isaro tathA bIjI 30 jeTalI saMsthAo sthApelI. aneka saMzodhanasaMsthAonA praNetA DaoN. vikrama sArAbhAIe bhAratane avakAzI saMzodhana mATe AMtararASTrIya khyAti apAvelI. nRtyAMganA ane darpaNa ekeDamI'nA sthApaka mRNAlinI sAthe temanuM lagna thayeluM. (4) DaoN. jIvarAja ena. mahetA 'pablika ephersa'mAM pradAna badala 1972mAM 'padmavibhUSaNa' thayelA. janma 29 ogaSTa, 1887mAM lagabhaga 90 varSanI uMmare temanuM avasAna thayeluM. DaoN. mahetA 1960mAM gujarAtanA prathama mukhyapradhAna banelA. laMDanamAM temaNe inDiyana esosiezana'nI sthApanA karelI. 1914mAM gAMdhIjI laMDanamAM plurasI'nI mAMdagImAM sapaDAyelA tyAre temanI sevA karavAnI taka DaoN. mahetAne sAMpaDelI, gAMdhIjIno prema temane prApta thayo. saujanyazIla ane pratibhAzALI DaoN. mahetAe 1912thI 1930 sudhI gujarAta ane muMbaInI jAhera saMsthAomAM sevA ApI. 1921mAM vaDodarA rAjyanA mukhya tabIba banyA pachI muMbaInI meDikala koleja tathA hospiTalamAM paNa sevA bajAvelI. 1930nI caLavaLamAM muMbaI zaheranI saMgrAma samitinA sabhya hatA, laData saMcAlanamAM noMdhapAtra phALo Apyo, dharapakaDa thaI, be varSanI sajA bhogavyA pachI punaH ke. I. hospiTalamAM DIna tarIke nimAyA. 1942nI hiMda choDo' caLavaLamAM poNA be varSanI sajA thayelI. svarAja pachI vaDodarAnA dIvAnapade rahyA. bAhoza vahIvaTakartA ane 'rAjanItijJomAM 'sadgRhastha' tarIke jANItA thayA. 1949thI '51 sudhI muMbaI rAjyamAM teo Page #715 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 pradhAnamaMDaLamAM rahelA ane bAMdhakAmakhAtAnA maMtrI banelA, 1953mAM nANAMmaMtrI banelA. gujarAta rAjyanA pahelA mukhyamaMtrI tarIke me-1960thI sapTembara-1963 sudhI rahyA. temanA sattAkALamAM sane 1961mAM paMcAyatIrAjano kAyado ghaDAyo ane tA. 1-4-1963thI te amalI banyo. 1962mAM gu.rA.nI vidhAnasabhAnI prathama cUMTaNI yojAyelI. gujarAta sahakArI maMDaLI vidheyaka ane pharajiyAta prAthamika zikSaNa vidheyaka jevA agatyanA kAyadA paNa temanA samayamAM ghaDAyA. 1971mAM amarelI matavistAramAMthI cUMTAIne lokasabhAmAM gayA. bhAratanA ArogyamaMtrI banelA. iMglenDamAM hAi kamiznara tarIke paNa rahelA. temanAM patnI haMsAbahena mahetA zikSaNazAstrI, mahilA kAryakara, lekhikA ane svAtaMtryasaMgrAmanI vIrAMganA tarIke jANItAM hatAM. temane padmavibhUSaNa'nuM sammAna maLeluM. (5) ucharaMgarAya navalarAya Dhebara 'samAjasevA' kSetre pradAna badala 1973mAM 'padmavibhUSaNa' thayA. janma rAjakoTamAM tA.21-9-1905, avasAna rAjakoTa mukAme tA. 11-3-1977. saujanyazIla, sAdagIparAyaNa, namra svabhAvavALA ucharaMgarAya Dhebara lokAbhimukha rAjapuruSa' tarIke jANItA thayelA. AjhAdI pachI keTalAMka rajavADAMonAM vilInIkaraNamAMthI lokazAhIDhabe banelA 'saurASTra rAjya'nA prathama mukhyamaMtrI hatA. bhAratIya koMgresanA pramukha tarIke rahIne koMgresane cetanavaMtI banAvI. akhila bhArata kRSi gausevA saMghanA adhyakSapade paNa hatA. DhebarabhAIno mULa vyavasAya eDvokeTano hato. 1930nI laDatamAM joDAyA, 1933thI samAjasevA, rAjakAraNamAM ane kAmadAra caLavaLamAM sakriya thayA. 'sevAsaMgha' sAthe joDAyA. 1936mAM gAMdhIjInI asarathI vakIlAtano tyAga karyo. gAMdhIjI ane saradAra paTelanA vizvAsu DhebarabhAI 1938nI rAjakoTa laDatanA agraNI hatA. temane polIsano mAra paDavAthI dezamAM cakacAra macelI. 1940mAM vyaktigata satyAgrahamAM joDAyelA. 1936mAM relasaMkaTa vakhate ApattimAM phasAyelAM lokonI sevA karI, eka vakhata to kATamALa nIce dabAI gayA paNa 05 sadnasIbe bacI gayA. temaNe 'saurASTra saMkaTanivAraNa samiti' sthApelI. kAThiyAvADa rAjakIya pariSadanA maMtrI tarIke rahelA DhebarabhAI dezI rAjyo sAthe saMgharSanI veLAe rAjyo ane prajA vacce sumeLa sAdhavAnI umadA bhUmikA bhajavatA. 1948mAM 'saurASTra'nuM alaga rAjya banatAM tenA prathama mukhyamaMtrI banyA. 1954 sudhI A pada para rahyA. garIbo tarapha hamadarda DhebarabhAIne mArI nAkhavA, temanuM khUna karavA paNa prayatna thayelo kAraNa ke jamInadArI prathAno aMta AvavAthI keTalAka girAsadAro akaLAyA hatA! 1954thI 1960 akhila bhAratIya koMgresanA pramukha ane 1960thI 1963 sudhI AdivAsI paMca'nA adhyakSa rahyA. 1962mAM rAjakoTa jillAmAMthI lokasabhAmAM cUMTAyA. khAdI-grAmodyoga paMcanA adhyakSapade 1963thI 1972 sudhI rahyA hatA. 1969mAM mahAtmA gAMdhIjInI janmazatAbdI nimitte temaNe dilhImAM gAMdhIpradarzana taiyAra karAvyuM hatuM. (6) nAnI aradezara pAlakhIvAlA pablika aphersa' aMge 1980mAM 'padmavibhUSaNa'thI sammAnita nAnI pAlakhIvALAne 'vizvagurjarI' gaurava puraskAra paNa prApta thayo hato. teoe bhAratanA prakhara baMdhAraNavid, nipuNa nyAyavida, samartha dhArAzAstrI, bhAratIya asmitAnA vidvAna pravaktA, bhAratIya baMdhAraNa-kAyado-nyAya-lokazAhI- mAnava adhikAro-samAjaparivartana-sAMskRtika punarutthAnaArthika pragati ane AMtararASTrIya saMbaMdho-ema anekavidha kSetromAM gaNanApAtra, yazasvI yogadAna dvArA gujarAtanuM ja nahIM, bhAratanuM nAma paNa vaizvika stare guMjatuM karyuM hatuM. dhuraMdhara kAyadAzAstrI, prakhara baMdhAraNavid zrI pAlakhIvAlA bhAratanI suprima korTanA siniyara eDvokeTa tarIke aneka aitihAsika keso laDIne jANItA thayela. sane 1955 ane 1958mAM anukrame prathama ane dvitIya laoN kamizananA teo sabhya hatA. sapTe. 1977thI julAI 1979 sudhI teo amerikAmAM bhAratanA elacI tarIke hatA. eso. simenTa, tAtA eksaporTsa va. kaMpanIonA ceramena, TATA ceri. TrasTanA TrasTI, aneka videzI kaMpanIonA DirekTara evA nAnI pAlakhIvAlA karaverA niSNAta uparAMta vidvAna graMthakartA tarIke paNa jANItA thayelA. Page #716 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ochaka dhanya dharA (7) gulajhArIlAla naMdA * 'pablika aphersa" aMge teo 1991mAM 'padmavibhUSaNa' thayelA, A ja kSetramAM teo "bhArataratna'thI sammAnita thayelA tethI temano paricaya A lekhamAM prAraMbhamAM Apyo che. (8) Do. indaprasAda goradhanabhAI paTela sAyansa enDa enjiniyariMga kSetramAM pradAna badala 1991mAM "padmavibhUSaNa'nuM sammAna pAmyA. (9) Do. vargIsa kuriyana sAyansa enDa enjiniyariMga'mAM pradAna badala 1999mAM padmavibhUSaNa' thayA. I.sa. 1980nA varSano "vizvagurjarI gaurava puraskAra" temane rASTrIya DerI udyogakSetre zveta krAMtinA sarjaka tarIke ananya pradAna badala apAyo hato. DerI udyoga dvArA temanA nAme dara be varSe evorDa apAya che. DerI udyoganA niSNAta tarIke bhAratane gaNanApAtra ane yazasvI sevAo arpaNa karI DerI udyoga vikAsa kSetre vizvanA nakazAmAM gujarAtane gauravabharyuM sthAna apAvanAra DaoN. vargIsa kuriyane sahakAra ane vijJAna dvArA grAmapradezamAM parivartana lAvavAnA umadA dhyeya ane samarpaNanuM dRSTAMta pUruM pADyuM che. rASTrIya DerI vikAsa borDanA varSo sudhI adhyakSa rahyA. kerAlAnA mULa vatanI evA DaoN. vargIse potAnI kArakirdIno prAraMbha I.sa. 1949mAM ANaMdamAM nezanala DerI risarca insTiTyUTamAM DerI enjiniyara tarIke karyo hato. tyArabAda "amUla'nA janarala menejara banyA ane e pachI to bhAratanA DerI udyoganA jhaLahaLatA sitArA banI gayA. lAkho kuTuMbomAM dUdhaudyoga dvArA pUraka rojI UbhI karIne, pazupAlana tathA DerI udyogane vaijJAnika sahakArI udyoga tarIke vikasAvIne dezanA garIbI nivAraNamAM ane DerI udyoganA vikAsamAM eka agresaranI bhUmikA bhajavIne "amUla' dvArA ANaMda, gujarAta ane bhAratanuM gaurava vizvabharamAM vadhAryuM che. vizvabeMka ane bIjI aneka AMtararASTrIya saMsthAomAM DaoN. kuriyana mAnanA adhikArI banyA. philipAinsano remana mesese evorDa ane bhArata sarakArano "padmazrI', "padmavibhUSaNa' khitAba meLavanAra Do. kuriyana "savAyA gujarAtI' kahevAyA! bhAratanA DerI udyogamAM teo "zveta krAMtinA janaka' kahevAyA. temaNe 60 hajAra sahakArI DerI sthApelI. I.sa. 1989mAM "varlDa phUDa prAijha maLeluM. sane-2006mAM temanI alAhAbAda yuni.nA kulapatipade niyukti thaI hatI. A ja varSe emaNe "iramAM'nA ceramenapadethI rAjInAmuM ApeluM. temanI AtmakathA "mAruM svapna" nAme sane2006mAM vimocita thayelI. (10) jasTisa (nivRtta) praphulacaMdra naTavaralAla bhagavatI pablika aphersamAM pradAna badala 2007mAM 'padmavibhUSaNa' thayA. "kAyado ane nyAya' temanuM kAryakSetra rahyuM che. sarvocca adAlatanA mukhya nyAyamUrti tarIke tA. 12-71985thI 20-2-1986 sudhI hatA. padmabhUSaNa' puraskAravijetA gujarAtIo 'padmavibhUSaNa' pachInA (UtaratA) krame "padmabhUSaNa' nAgarika sammAna Ave che, te prAptakartAomAM (1) zrI vI. ela. mahetA 1954mAM "pablika aphersa' aMge temane "padmabhUSaNa sammAna prApta thayeluM. teo gujarAtanA pahelA "padmabhUSaNa' hatA. prajAsevA, khAdIpracAra ane dezanA Arthika ghaDataramAM yogadAna ApanAra vaikuMThabhAI mahetA bhAvanagaranA sapUta hatA. (2) haMsAbahena jIvarAja mahetA teo "samAjasevA" aMge 1959mAM "padmabhUSaNathI sammAnita thayAM. temanA pati jIvarAja nA. mahetA gujarAtanA pahelA mukhyamaMtrI hatA, sane 1972mAM "padmavibhUSaNa' thayA hatA. haMsAbahena mahetAno janma 3 julAI, 1897nA roja surata khAte thayo hato. 1930mAM TiLaka saMvatsarIe saraghasanI AgevAnI lIdhelI. muMbaInA paradezI kApaDanA bhaMDAro para pikeTiMga kareluM, traNa mAsanI jelasajA thayelI. 1932mAM satyAgrahane kAraNe 6 saptAhanI ane 1940mAM vyaktigata satyAgrahamAM bhAga levA badala 5 mahinAnI jelasajA thayelI. svAtaMtryasaMgrAmamAM Jain Education Intemational Education Intemational Page #717 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 000 jhukAvanAra haMsAbahene dezasevikA saMghanI pikeTiMga pravRttimAM janma surata ji.nA "coryAsI tAlukAnA vAMjha gAmamAM tA. AgevAnI lIdhelI. muMbaI mahAnagarapAlikA ane dhArAsabhAmAM 7-11-1890. paNa cUMTAyA hatA. mahArAjA sayAjIrAva yuni.nA kulapatipade premacaMda rAyacaMda koleja-amadAvAdamAM traNa varSano 1949thI 1958 sudhI rahenAra haMsAbahena mahetAe vividha abhyAsa. 1907mAM koMgresa adhivezanamAM hAjarI ApI dezono pravAsa karelo. bALasAhitya sahita gujarAtI-aMgrejImAM AjhAdI laDatamAM joDAyA. pustaka lekhana kareluM. zaikSaNika-vaijJAnika-sAMskRtika saMsthAo, mahilA saMsthAomAM tathA sarakAranAM vividha paMcomAM sakriya 1910mAM jJAtisudhAraNAnI pravRttino prAraMbha. vAMjha ane rahelAM. jUnAgaDhamAM bharAyela jJAtipariSadonA saphaLa saMcAlaka rahyA. 1911mAM suratamAM pATIdAra vidyArthI Azrama (pachIthI "vallabha temanuM avasAna 1995mAM thayuM hatuM. vidyArthI Azrama')nA nAme saMsthA sthApI je AgaLa jatAM surata (3) tribhuvanadAsa ke. paTela ji.nI rAja. pravRttinuM agatyanuM kendra banI. samAjasevA' aMge 1964mAM "padmabhUSaNa' thayA. 10 homarUla AMdolanathI rAjakIya jIvananI zarUAta okTobara, 1903mAM carotaranA ANaMdamAM janma. 1921nA 1916thI karI te pUrve 1915mAM zrImatI enI besanTanI asahakAra AMdolana veLAe zALAno tyAga karyo, tyArapachI dharapakaDa vakhate sArvajanika hAiskUlanA zikSaka tarIkenI nokarInuM 'gUjarAta vidyApIThamAMthI vinIta' thayA. 1930thI 1942nA rAjInAmuM dharI dIdheluM. zahera ane jillAmAM "homarUma lIga'nI gALAmAM tatkAlIna kheDA jillAnA ANaMda-nAvalI-thAmaNAmAM sthApanA mATe prayatna karela, te pachI badhA satyAgrahomAM bhAga AjhAdIjaMgamAM sakriya bhAga laI avAranavAra doravaNI lIdhelo. saMcAlanasAmelagIrI badala kArAvAsa-sajA thayelI. 1917-18mAM kheDA ji.mAM ativRSTithI pAka niSphaLa dharAsaNAnA satyAgrahamAM kheDA jillAnI TukaDInuM netRtva lIdheluM. gayo tethI mahesUla mulatavI rakhAvavA prayatna thayA paraMtu kheDA jillA dUdha utpAdaka sahakArI saMgha/amUla-ANaMdanA. sarakAranA baherA kAne phariyAda na saMbhaLAI, temAMthI kheDA sevAkArya mATe jANItA sva. tribhuvanadAsa paTela rAjyasabhAnA satyAgrahano janma thayo. kheDA ji.nA mAtaranI chAvaNI sabhya paNa hatA. kalyANajIbhAIne soMpAI te vakhate temane indulAla yAjJikano (4) Do. vargIsa kuriyana gADha paricaya thayo. 3 mahinA gAmaDAMmAM pharI kheDUtomAM jAgRti lAvyA. bhAratamAM zvetakrAMtinA praNetA DaoN. kuriyana TreDa enDa inDasTrImAM noMdhapAtra pradAna badala 1966mAM 'padmabhUSaNa" aMgreja sarakAranA "roleTa ekTa' sAme I.sa. 1919mAM thayelA te pUrve A ja kSetramAM 1995mAM 'padmazrI' thayelA, suratanA pahelA pAMca satyAgrahIomAMnA kalyANajIbhAI eka 1999mAM 'padmavibhUSaNa' thayelA-temanI vadhu mAhitI A hatA. pratibaMdhita pustakanuM jAheramAM vecANa karavA badala lekhamAM agAu Apela che. kAnUnabhaMgane kAraNe dharapakaDa thaI. (5) Do. vikrama aMbAlAla sArAbhAI 1920thI 30 sudhI surata ji. samitinA maMtrI hatA. AjhAdI AMdolana vakhate TiLaka svarAjaphALAmAM potAnI saghaLI sAyansa enDa enjiniyariMga' kSetramAM pradAna badala milkata arpaNa karI dIdhelI! 1966mAM 'padmabhUSaNa' thayelA paraMtu A ja kSetramAM pachIthI 1972mAM 'padmavibhUSaNa' banelA, temanI mAhitI A lekhamAM suratanA DakkA ovAre 40-50 hajAranI mAnavamedanI agAu AvI gaI che. vacce temanI virahAka gAjI UThatI. 1921-22mAM bAraDolI satyAgraha vakhate mahattvano (6) kalyANajI viThThalabhAI mahetA bhAga bhajavyo. nA-karavAdI sAptAhika "navayuga' 1923mAM sAhitya ane zikSaNamAM pradAna badala 1967mAM sthApyuM. taMtrI banyA, temAM lakhANa badala be varSanI sajA thaI. 'padmabhUSaNa' thayelA. Jain Education Intemational Page #718 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 008 dhanya dharA 1925mAM bAraDolI svarAja AzramanI sthApanA ane A mATe moTuM sainikadaLa raceluM, 1963mAM saradAra paTelanA kAmagIrImAM agatyanI bhUmikA bhajavI. rASTrIya zALAonI haste amadAvAdamAM saMpUrNa dArUbaMdhI thayelI te pAchaLa AvI sthApanA karIne temanuM saMcAlana hAtha dhareluM. 1927mAM suratamAM laDatanuM pIThabaLa paNa hatuM. rASTrIya kaoNleja ane hAiskUla sthApI tenA maMtrI banyA uparAMta svayaMsevaka daLanA tathA muMbaI sarakAranI dArUbaMdhI suratanI myu. rASTrIya zALAonA saMcAlaka maMDaLanA maMtrI hatA. samitinA sabhya tathA AyojanapaMce nImelI dArUbaMdhI tapAsa 1928mAM bAraDolI tAlukA koMgresa samitinA pramukha samitinA sabhya hatA. banyA. bAraDolI satyAgrahano prAraMbha karAvavAmAM tathA tenI 1942mAM 'hiMda choDo' AMdolanamAM joDAvAthI dharapakaDa saphaLatAmAM saradAra vallabhabhAI paTelanA mahattvanA sAthI banyA, thaI, jelavAsa maLyo. 1930mAM namaka satyAgraha mATe gAMdhIkUcanuM sthAna "dAMDI' nakkI karavAmAM tathA jAgRti lAvavAmAM mahattvano phALo Apyo. 1948mAM gAMdhIjInA AzIrvAda sAthe rASTrIya majadUra koMgresanI sthApanA karI. gAMdhIjInA siddhAMto mujaba relavenA 1931mAM marolI Azrama sthApyo. 1932mAM savinaya majUronA saMgaThana-nezanala pheDarezana opha inDiyana relavemenakAnUnabhaMgamAM temano pATIdAra Azrama tathA temanA be bhAIonI nA pramukhapade hatA. satata 12 varSa sudhI myu.nA sabhya rahelA, gharavakharI sarakAre japta karI vecI dIdhI-kalyANajIbhAIne be rA.ma. koMgresanA pradhAnamaMtrI/pramukha/kAryavAhaka maMDaLanA sabhya varSanI jelasajA thaI. 1934mAM satyAgrahI kheDUto mATe tarIke ananya sevA karI. vasAhato sthApI. 1938mAM surata ji. skUla borDanA adhyakSa 1950mAM dhArAsabhya thayA te pachI be Tarma mATe banyA. 194mAM 'hiMda choDo' laDatamAM be varSanI sajA thaI, ekaMdare 7 varSano jelavAsa sAbaramatI-yaravaDA-thANA dhArAsabhya tarIke cUMTAyelA. navembara 1972mAM avasAna. visApura-nAsikanI jelamAM bhogavelo. 1952mAM coryAsI (8) kasturabhAI lAlabhAI zeTha tAlukAmAMthI muMbaI vidhAnasabhAmAM cUMTAyA. muMbaI ane TreDa enDa inDasTrImAM noMdhapAtra yogadAna badala gujarAtanI vidhAnasabhAnA kAmacalAu "spIkara' banelA. 1969mAM "padmabhUSaNa' thayelA. janma amadAvAdamAM 19 Dise. 1947thI '73 sudhI guja. samAja zikSaNa samitinA 1894mAM. mogala zahenazAha akabaranA pharamAnathI je maMtrI rahyA. gujarAtanA relasaMkaTamAM rAhatakArya kareluM. temanuM zAMtidAsa jhaverI amadAvAdanA nagarapati banelA tathA jemaNe avasAna 11 julAI, 1973nA roja thayeluM. zAhajahAMne 'mayUrAsana' banAvavA moTI rakama ApelI te (7) yAmAprasAda rUpazaMkara vasAvaDA zAMtidAsa jhaverInI dasamI peDhIe thayelA kasturabhAI lAlabhAI zeTha "mahAjana' paraMparAnA zIlabhadra zreSThI, prasiddha udyogapati, jANItA majUra AgevAna zyAmAprasAda vasAvaDA dAnavIra ane rASTravAdI hatA. meTrikanI parIkSAmAM pAsa thaIne samAjasevAnA kSetramAM pradAna badala 1968mAM 'padmabhUSaNa' gujarAta kaoNlejamAM dAkhala thayA paNa pitAzrInA avasAnane thayelA. kAraNe kApaDamilano kArobAra yuvAnavaye ja saMbhALavo paDelo. janma : 16 phebruArI, 1903mAM jUnAgaDhamAM. kasturabhAImAM kuzaLa vahIvaTIzakti hatI. temanI araviMda mile avasAnaH 20 navembara, 1972nA roja. dezabharamAM nAmanA meLavelI. | muMbaImAM ema.e. thayA. amadAvAdamAM ela.ela.bI.nA jInIvA khAtenI vizva majUra pariSadamAM bhAratIya abhyAsano tyAga saradAra paTelanI dharapakaDanA virodhamAM karyo. udyogapationA pratinidhi tarIke pasaMda thayelA. 1929mAM majUra mahAjana saMghamAM sakriya thayA, gAMdhIjI ane saradAra vallabhabhAI paTela sAthe temane gulajhArIlAla naMdA tathA khaMDubhAI desAInA saMparkamAM AvyA. nikaTano saMbaMdha hovAthI 1923mAM saradAranA AgrahathI gAMdhIjInA paricayanuM sadbhAgya maLyuM. dilhInI vaDI dhArAsabhAmAM gayelA. 1930mAM dArUnA pIThAM para amadAvAdamAM pikeTiMga karyuM. 1927mAM gujarAtamAM abhUtapUrva relasaMkaTa AvyuM tyAre Jain Education Intemational Page #719 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 009 rAhatakAryamAM vahIvaTI ane Arthika madada temaNe ApelI. zeTha potAnA para paDavAthI svadezI, svarAjya, rASTrIya zikSaNa ane ANaMdajI kalyANajI peDhInA pramukha tarIke varSo sudhI kAryabhAra aMgrejono bahiSkAra jevA kAryakramono pracAra I.sa. 1905 saMbhALyo hato te gALAmAM ghaNAM noMdhapAtra kAryo hAtha dharelAM. AsapAsathI karavA lAgyA. 1907mAM rASTrIya pravRttimAM praveza tAraMgAnA vivAdano prazna ukelyo. rANakavADA-delavADA- karyo. 1900nI AsapAsa 'gaMganAtha vidyAlaya' vaDodarAmAM zatruMjaya-tAraMgAnAM tIrthomAM jIrNoddhAra karAvyo. te vakhate prAraMbhamAM vidyArthI ane pachI zikSaka tarIke rahyA, tyArathI kalAtmakatA ane prAcInatA jALavI rAkhatA. gujarAtamAM kAyama mATe rahyA. kauTuMbika bhAvanA keLavAya tethI teo dhanika kuTuMbanA hovA chatAM temanuM jIvana sAduM ane temanuM nAma vidyAlayamAM 'mAmA' sAheba rakhAyeluM. vIra sAvarakara karakasaratAvALuM hatuM. sAthe patravyavahArane kAraNe aMgreja polIsa temanA pratye zaMkAthI jotI eTale saMsthAnA hita khAtara tene choDI, vaDodarAnA 1942nI caLavaLa vakhate aMgreja sarakAre gAMdhIjI ane mahArAjAe zarU karelI atyaMjazALAmAM I.sa. 1911mAM thoDA dezanetAonI dharapakaDa karelI tenA virodhamAM kApaDa miloe vakhata mATe kAma karyuM, tyAMthI chUTA thaIne jAnyu. 1912mAM haDatAla pADelI tene kasturabhAIe Teko Apelo. laDatanI pravRtti gurunI zodhamAM giranAra-jUnAgaDha gayA, aMgata sAdhanA mATe mATe bI. ke. majamudAra dvArA Arthika sahAya paNa pahoMcADelI. sADA traNa varSano ajJAtavAsa sevyo. tyAMthI okTo-1914mAM zikSaNakSetramAM kasturabhAIe udAra sakhAvato karI ane yogya kAryanI zodhamAM muMbaI-pUnA va. sthaLonI tapAsa karI. 26 anya pAsethI meLavI ApavAmAM paNa madada karI. emanA kuTuMba phebru, 1915mAM 'hiMda sevaka samAjanA makAnamAM pU. gAMdhIjI tathA udyogagRhe maLIne cha karoDa rUpiyA karatAMya vadhu rakamanuM sAthe prathama mulAkAta thaI, prAyogika dhoraNe thoDoka vakhata dAna ApeluM. jemAMthI zikSaNakSetre doDha karoDa rU!. ApelA, rahevAnuM nakkI karyuM. 1915nI 28mI jUne gAMdhIjInA kocaraba kasturabhAInA rU. 25 lAkhanA dAnamAMthI 1945mAM ela.DI. Azrame pahoMcI tyAMnA jIvanano anubhava lIdho, AzramanI enji. koleja, amadAvAdamAM sthapAyelI. gAMdhI AzramanA teo rASTrIya zALAnI pravRttino prAraMbha thatAM temAM kAma karyuM. TrasTI hatA. aspRzyatAnivAraNa'nA prazna godharAmAM navI bhAratIya prAcyavidyAnA vikAsa mATe ane jaina zAstronI atyaMjazALA calAvavAnuM nakkI thatAM tenA saMcAlananI javAbadArI jUnI pratonAM saMzodhana-prakAzana aMge 'lAlabhAI dalapatabhAI gAMdhIjInA AgrahathI temane soMpAI-gAMdhIyuganI A prathama bhAratIya saMskRti vidyAmaMdiranI sthApanA munizrI atyaMjazALA hatI ane aspRzyatAnivAraNa mATe saghaLuM jIvana puNyavijayajInI madadathI 1955mAM karI; tyAM 45,000 jeTalI soMpI denAra Adarza brAhmaNa mAmAsAheba phaDake gAMdhIyuganA hastaprato uparAMta kalAtmaka kRtiono saMgraha che, pIeca.DI. sarvaprathama atyaMjasevaka hatA. "gAMdhIjI'nA nAma sAthe mATe A saMsthA mAnya che. kasturabhAInuM A evuM virATakArya che, joDAyela bhAratano A sauthI pahelo "gAMdhIAzrama' jenAthI te gujarAtamAM amara thaI gayA che. hato. I.sa. 1922-23mAM harijana-zALAo ane "mArA mRtyunA zokamAM eka paNa mila baMdha na rahevI AzramonuM teo nirIkSaNa karatA hatA. temanI dRSTie-"jIvana joIe evI icchA temaNe vyakta karelI, jenuM pAlana thayeluM. kema jIvavuM te zIkhavanAruM zikSaNa ja kharuM zikSaNa che." godharA temanuM avasAna 20 jAnyuArI, 1980nA roja thayeluM. AzramamAM taiyAra thayelA keTalAka vidyArthIoe sArI pragati karIne jIvanamAM uccasthAne goThavAyA. 1922mAM amadAvAdamAM, (9) viThThala lakSmaNa phaDake phaijapura-1934mAM, haripurA-1938mAM koMgresa adhivezana (mAmAsAheba) vakhate saphAI-svayaMsevako sAthe sevA ApelI. 1969mAM "samAjasevA kSetre "padmabhUSaNa' thayelA viThThala gAMdhIjInA rahasyamaMtrI mahAdeva desAIe mAmA sAhebanI phaDakeno janma mahArASTranA ratnAgiri jillAmAM 1887mAM. "avadhUta" tarIke oLakha ApelI. 1930nA satyAgraha vakhate nAnapaNathI-abhyAsakALa daramiyAna tilaka mahArAjanI godharA polIse mAmAsAhebane anya gunegAronI jema-temanI asara heThaLa AvyA, aMgreja sarakAra sAme AMdolanano prabhAva sAthe-polIsa cokIe jaI hAjarI purAvavAno hukama karelo. Jain Education Intemational dain Education Intermational Page #720 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 010 mAmalatadAra kacerImAM temanI sAme kesa cAlyo, poNo varasanI sajA thayelI jo ke gAMdhI-iravina karAra anvaye eka aThavADiyAmAM mukti maLelI. 1932nA satyAgrahamAM pakaDAyA tethI sAbaramatI jelamAM sakhata kedanI sajA sAthe rAkhavAmAM AvelA, pachIthI vIsApura jelamAM khaseDAyA. 1942nA AMdolana vakhate amadAvAdamAM najarakeda thayA, 1944mAM jelamAMthI chUTyA pachI ghaMTIe daLatA hatA tyAre AMkhane khUba nukazAna thatAM muMbaI jaI oparezana karAvavuM paDeluM te vakhate gAMdhIjI khabara kADhavA jaI zakyA nahIM paNa evuM bolI UThelA ke mAmAsAhebanI AMkha jAya to mArI AMkha gayA barAbara che!" pU. gAMdhIjIno Avo sneha temaNe jItelo. mArI jIvanakathA' nAme temaNe sAdI-saraLa bhASAmAM Atmacaritra lakhyuM che. AjhAdI bAda paNa aMtyajonI keLavaNI ane hakko vize kAma karatA rahyA. vRddhAvasthAmAM sAbaramatI AzramamAM rahetA paNa unALAmAM "zabarIvADI' (bhAvanagara) jaIne rahetA. (10) jayazaMkara bhUdharadAsa bhojaka suMdarI' janma-vatana 1889, a. 1975. temanI AtmakathA thoDAM AMsu thoDAM phUla' jANItI che. "kalA'mAM pradAna aMge 1971mAM 'padmabhUSaNa' thayA. strIpAtronI bhUmikAne raMgabhUmi para AbehUba rajU karanAra prathama koTinA naTa. (11) era mArzala ema. ema. enjiniyara sivila sarvisa kSetre 1972mAM 'padmabhUSaNa' thayA. (12) vinu hiMmatalAla mAMkaDa spo' kSetre pradAna badala 1973mAM "padmabhUSaNa thayA. phAMkaDA krikeTavara, mAtra bhAratanA ja nahIM, vizvanA olarAunDara vinu mAMkaDano janma eprila, 1917mAM jAmanagaramAM. avasAna tA. 21-8-1978. temanuM kharuM nAma mULavaMtarAya. AMtarazALA mecamAM vinu mAMkaDanI zakti krikeTara dulIpasiMhajIe pArakhI ane vinunuM nasIba UghaDI gayuM. temanI pAsethI vinu mAMkaDe tAlIma meLavI raNajI TrophImAM praveza karyo. IgleMDanA lojha khAte prathama TesTamAM "opaniMga beTsamena' tarIke dhanya dharA kArakirdIno AraMbha karyo pachI to ekathI mAMDIne chellA krame mokalAya to paNa beTiMga karatA! spaSTa dRSTi, daDA pratye pArakhuM najara, haiyAmAM AtmavizvAsa sAthe hiMmatathI game tevA jhaDapI golaMdAjano sAmano karI zakatA. ekanAtha solakara, azoka mAMkaDa (putra), umeza kulakarNI, rAmanAtha pArakara jevA krikeTarone taiyAra karelA. je jamAnAmAM krikeTanA avanavAM sAdhano nahotAM, pravAsanI bhAre agavaDo hatI, vizvayuddha jevAM pratikULa saMjogo rahetAM tyAre temaNe krikeTakSetre TIma ane dezanuM nAma rAkhavA tanatoDa prayatna karIne keTalAka vikramo sthApelA. - 1955-56mAM pAkistAna pravAsanI pAMca TesTamecomAM ane 1958mAM pravAsI vesTa inDijha sAme cothI TesTamAM sukAnIpada saMbhALeluM. 1955-56mAM paMkaja royanI sAthe vinuM mAMkaDe prathama vikeTanI bhAgIdArImAM nyujhIlenDa sAme 413 rana umeryA tyAre te vizvavikrama gaNAto. "mAMkaDa dha megniphisanTa' kahevAyA. vinu mAMkaDanA putro-azoka mAMkaDa TesTa krikeTanA khelADI hatA, rAhula ane atula mAMkaDa paNa prathama kakSAnI mecomAM ramatA. vinu hajAra karatAM vadhu ane 100 karatAM vadhu vikeTanI Dabalsa' siddhi meLavanAra pahelo bhAratIya krikeTara. ' (13) paMDita sukhalAlajI saMghavI sAhitya ane zikSaNamAM pradAna badala 1974mAM padmabhUSaNa'. saMskRta, prAkRta ane gujarAtInA prakAMDa prajJAcakSu paMDita sukhalAlajIno janma I.sa. 1880mAM thayelo, avasAna tA. 2-3-1978. pitAnuM nAma taLazIbhAI saMghavI, mAtA maNibahena. lImaDI, ji. surendranagara (jhAlAvADa)mAM janmelA paMDita sukhalAlajInI kRtio-"mAruM jIvanavRttAMta' (AtmakathA) 'tattvArthasUtra', "adhyAtma vicAraNA', "bhAratIya tattvavidyA', yogadarzana', 'darzana ane ciMtana' (be bhAga), "jaina dharmano prANa', 'vAda mahArNava', 'pramANamImAMsA', "jJAnabiMdu', 'hetubiMdu', "dharma kyAM che?' uparAMta "cAra tIrthakara', "samadarzI AcArya haribhadra' e baMne caritragraMtho che. siddhasena divAkarakata prAkRtagraMtha "sanmati tarka bhAga 1 thI 6nuM saMpAdana kareluM. AjIvana satata sAhitya upAsanAmAM rahIne temaNe nyAya, karmavAda, AcAra, yogadarzana, jainasiddhAMta, adhyAtmavAda, bhAratIya tattvavidyA, itihAsa vagerenA 30thI paNa vadhu graMthonuM Jain Education Intemational www.jainelibrary Page #721 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 011 zAzvata saurabha bhAga-2 lekhana-saMpAdana kareluM. temanAM lakhANomAM tulanAtmaka ane samanvayayukta dRSTi jovA maLe che. vatananA lImaDI gAmanI prAthamika zALAmAM sAta dhoraNa sudhIno abhyAsa karI kuTuMbanI icchAnusAra gharanI dukAne besI gayA, paMdareka varSanI uMmare lagnanI taiyArI thavA lAgI paNa kanyApakSe koI kAraNosara lagna pAchuM ThelAyuM, bIjA ja varSe sukhalAlajIne zItaLA nIkaLyA, jIvana bacyuM paNa AMkhonI dRSTi sadAne mATe gaI paraMtu AvA duHkhamAMthI bhAratane samartha jJAnI paMDita, darzanazAstrInI bheTa maLI. sAdhu-sAdhvIo pAsethI saMskRta-prAkRtanuM zikSaNa meLavyuM, vadhu abhyAsa mATe 1904mAM banArasa jaI vyAkaraNa, nyAyadarzana, sAhityano abhyAsa karyo. 1911mAM mithilA gayA. 1913thI pAMca varSa AgrAmAM rahI bhAratIya darzanazAstrano UMDo abhyAsa karyo. gUjarAta vidyApITha-amadAvAdamAM 1921thI '30 sudhI ane banArasa hiMdu yuni.mAM 1933thI '44 sudhI adhyayanaadhyApana-saMzodhana-saMpAdananI kAmagIrI bajAvI. gAMdhIjI, paMDita mAlaviyA, DaoN. rAdhAkRSNanuM sahita aneka mahApuruSonA nikaTa paricayamAM AvavAnI taka maLI. tyAMthI nivRtta thaIne muMbaInA bhAratIya vidyAbhavanamAM ane 1947thI 1960 sudhI, bho. je. vidyAbhavana-amadAvAdamAM adhyApaka tarIke rahyA. bhAratIya tattvajJAna ane jainadharmanA prakAMDa abhyAsu sukhalAlajI aneka mAna-sammAnanA adhikArI banyA. 1951mAM akhila bhArata prAcyavidyA pariSadanA prAkRta-jaina dharma-tattvajJAna vibhAganA pramukhapade nimAyA. 1957mAM guja. yuni.e DI.liTuMnI mAnad padavI ApI. 1958mAM "darzana ane ciMtana' graMtha mATe "sAhitya akAdamI-dilhI'nuM pAritoSika maLyuM. phebru. 1959-muMbaI yuni.nI Thakkara vasanajI mA. vyAkhyAnamALAmAM "bhAratanI dArzanika paraMparA ane temAM gujarAtanA AcArya haribhadrasUrino phALo'-viSaya para pAMca vyAkhyAna ApyAM. 1967-saradAra paTela yuni.e DI.liTa.nI mAnad padavI ApI. 1974mAM 'padmabhUSaNa'thI sammAnita thayA. vidyArthIo ane vidvAno mATe temanuM amadAvAdanuM nivAsasthAna anekAMtavihAra' mArgadarzana ane vidyAprApti mATe tIrtharUpa (14) pro. ekanAtha vasaMta ciTaNIsa sAyansa enDa enjiniyariMga kSetramAM noMdhapAtra pradAna badala 1985mAM 'padmavibhUSaNa'thI sammAnita thayA. (15) ilA bhaTTa samAjasevA' kSetranA pradAna badala ilA bhaTTa 1986mAM padmabhUSaNa' thayA. gujarAtanI AgavI mahilA pratibhA eTale "sevA' (selpha emploiDa vumansa esosiezana) saMsthAnA AdyasthApaka, mahilAonA svAzrayavikAsa ane zoSaNamuktinA prabaLa puraskartA, gAMdhIcIMdhyA mArge prajAvikAsamAM kAryarata, pratibhAzALI lokaagraNI evAM ilAbahena bhaTTano janma-1933mAM amadAvAda khAte thayo, bALapaNa ahIM ja vItyuM. aMgrejI sAhitya sAthe 1952mAM bI.e. thayAM pachI kAyadAno abhyAsa karyo. 1956mAM arthazAstranA prA. ramezabhAI bhaTTa sAthe lagna karyA. te gALAmAM "majUra mahAjana saMgha' (amadAvAda) sAthe joDAIne kAyadAkIya rIte sevA ApavAno prAraMbha karyo, tenI mahilA pAMkhanuM saMcAlana saMbhALyuM. 1972mAM sevA saMsthAnI sahakAryakaro sAthe sthApanA karI, jo ke tene kAyadAkIya svarUpa maLatAM vakhata vItelo. tenA pramukha araviMda buca hatA jyAre maMtrIpade ilAbahena bhaTTa rahyAM. tenI sabhyasaMkhyA be lAkhane oLaMgI gayelI. "sevA" evuM kAmadAramaMDaLa che ke jenI sabhyasaMkhyA koIpaNa kAmadAra maMDaLa karatAM vadhu rahI. gujarAta bahAra anya rAjyomAM paNa tenI zAkhAo che. A saMsthAe 15 ka. rU.nI akyAmatavALI "sevAbeMka paNa sthApI. sevA saMsthA dvArA mahilAone Arthika AjhAdI ApavAnI sevA karavA jatAM sthApita hitonI herAnagatine temaNe kyAreya gaNakArI nathI, jethI "sevA AMtararASTrIya stare nAmanA meLavI zakI che, nArIzaktinI pracaMDatAnI ane saMgaThananI temaNe vizvane pratIti karAvI che. ilAbahena bhaTTane 1977mAM mesese puraskAra, 1982mAM komI ekhalAsa mATe dha susana bI. enthanI evorDa, 1984mAM nobala puraskAranA paryAya samo "dha rAiTa lAiblI hUDa' puraskAra, 1985mAM bhArata sarakArano "padmazrI' ane bIjA varSe 1986mAM "padmabhUSaNa' evorDa temane maLyo, 1996mAM vizvagurjarI gaurava puraskAra maLyo A sivAya kera" jevo AM.rA. pratiSThita evorDa tathA yuno jevI AM.rA. saMsthAno baneluM. Jain Education Intemational For Private & Personal use only Page #722 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 012 dhanya dharA evorDa paNa temane maLyo che. 2006mAM temane "jyorja menIlena kirkalenDa hyumana rAiTa evorDa enAyata thayo che. (16) manubhAI rAjArAma paMcolI upanAma 'darzaka' pablika aphersa aMge 1991mAM teo "padmabhUSaNa'thI sammAnita thayA, te pahelAM vizvagurjarI gaurava puraskAra 1999no maLyo. janma : 15-10-1914, paMcAziyA, tA. vAMkAnera, ji. rAjakoTa. uttama racanAtmaka sAhityasarjaka-navalakathAkAra, dhAradAra vaktA, keLavaNIkAra ane ciMtaka, svAtaMtryasaMgrAmanA laDavaiyA evA 'darzaka' para keLavaNIkAra nAnAbhAI bhaTTanI asara zikSaNa ane grAmotthAnanI bAbatamAM joI zakAya che. prAraMbhamAM grAmadakSiNAmUrti lokazALAmAM zikSaka-gRhapati tarIke joDAyA, 1953mAM grAmINa stare ucca zikSaNanI suvidhAo pUrI pADavA lokabhAratI grAmavidyApITha-saNosarA, ji. bhAvanagarano prAraMbha karyo. 1948mAM bhAvanagara rAjyanA javAbadAra prajAtaMtramAM zikSaNapradhAna banyA, 1967thI "71 sudhI guja. vidhAnasabhAnA sabhya, 1970mAM guja.nA zikSaNamaMtrI banyA. saurASTra racanAtmaka kAryakaronI kamiTInA teo sthApaka-pramukha, gujarAta naI tAlIma saMghanA sthApakapramukha ane sabhya, bhArata sarakAranI zikSaNa salAhakAra samitinA sabhya, 1981-83mAM guja. sAhi. pariSadanA pramukha, guja. sAhi. akAdamInA pramukha, koDiyuM" (mAsika) ane "svarAjadharma pAkSikanA taMtrI evA manubhAIe barmA-DenmArka-pU. AphrikA-ijharAyela-yuropaamerikA va. dezono pravAsa kheDyo hato. jagatanA itihAsanA UMDA abhyAsI ane vizvasaMskRtinA parama cAhaka, dharmatattvadarzana ane rAjanItividyAnA vAcaka ane ciMtaka evA 'darzaka'nuM vipula sAhityasarjana gAMdhIjInI vicAraSTithI, ravIndranAtha TAgoranI sauMdaryadRSTithI ane nAnAbhAI bhaTTanI jIvanalakSI mAMgalyadRSTithI prerAyeluM rahyuM. | navalakathAo-baMdhana ane mukti', "prema ane pUjA', 'jhera to pIdhAM che jANI jANI' (3 bhAga), "sokreTisa', kurukSetra', nATako-"aMtima adhyAya', "gRharaNya' uparAMta vivecana, jIvanacaritra, rAjakAraNa, itihAsa, zikSaNadharma, pravAsasAhitya lakhela che. bhAratIya sAhitya akAdamIno evorDa, guja. sA. akA.no evorDa, bhAratIya jJAnapIThano "mUrtidevI puraskAra', 1991mAM saurA. yuni. dvArA "DI. li.nI padavI sahita ane mAna-sanmAna prApta karanAra manubhAI paMcoLInuM avasAna tA. 29 ogaSTa, 2001nA roja thavAthI gujarAte naI tAlImanA kSetre janmajAta AcArya ane mUrdhanya sArasvata gumAvyA. (10) dalasukha DAhyAbhAI mAlavaNiyA sAhitya ane zikSaNamAM pradAna badala 1992mAM 'padmabhUSaNa' thayA. jaina sAhitya tathA jaina-bauddha-anya darzanomAM dezabharamAM nAmAMkita dalasukhabhAI mAlavaNiyAno janma 22-7-1910nA roja sAyalA (ji. surendranagara)mAM. temanA vaDavAo dhrAMgadhrA pAsenA mAlavaNa gAmanA, tethI temanI aTaka 'mAlavaNiyA' paDI. pitAne sAyalAmAM paracUraNa vastuonI dukAna hatI. dalasukhabhAIno prAthamika abhyAsa sAyalAmAM thayo, paraMtu temanI daseka varSanI uMmare pitAnuM avasAna thatAM kuTuMbanI nabaLI Arthika paristhiti vacce surendranagaranA anAthAzramamAM dalasukhabhAI ane temanA traNa baMdhuone dAkhala thavuM paDyuM. ahIM aMgrejI pAMcamAM (atyAranA navamA) dhoraNa sudhI abhyAsa karyo tyAreya AzramanI avyavasthita lAibrerIne goThavatA jAya, vAMcatA jAya ne vicAratA jAya. te gALAmAM temanA eka sagAnA kahevAthI 1917mAM dalasukhabhAI bikAnera pahoMcyA, ahIM "sthAnakavAsI jaina pariSada' gRhastha jaina paMDito taiyAra karatI hatI. tenI sthApanAno mULa khyAla morabInA vatanI paNa varSothI jayapuramAM vasatA durlabhajIbhAI jhaverIne Avelo. temanI dekharekha heThaLa bikAneramAM cAlatI A saMsthAnA Azraye dalasukhabhAIe bikAnera-jayapura-vyAvaraaMjAra (kaccha)mAM rahIne jainazAstro ane graMthono abhyAsa karyo, tethI temane 1931mAM "nyAyatIrtha' ane "jainavizArada' padavI maLI. zrI jhaverIe temane amadAvAdamAM paMDita becaradAsa dozI pAse mokalyA ke jeo saMskRta-prAkRta bhASA ane vyAkaraNanA samartha paMDita hatA. 1932mAM satyAgrahanI laDatamAM bhAga levAne kAraNe paMDitajIne sajA thaI-bIjI bAju temanI pAse dalasukhabhAIno vidyAbhyAsa pUro thayo paraMtu durlabhajIbhAI jhaverI kharekhara mAnavapArakhuM jhaverI hatA. emaNe dalasukhabhAImAM rahelI pratibhA pichANI lIdhI hatI. I.sa. 1932mAM gurudeva ravIndranAtha TAgoranA Jain Education Intemational cation International Page #723 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 samRddha pustakAlaya, zAMta vAtAvaraNavALA zikSaNa kendra zAMti niketana'mAM temane mokalI ApyA, temaNe vidhuzekhara zAstrI pAsethI pAlI bhASA ane bauddha dharmazAstrano UMDo abhyAsa karyo, muni jinavijayajI pAsethI prAkRta bhASA ane jaina Agamono 1934 sudhI vadhu abhyAsa karyA pachI jainaprakAza"nI ophisamAM muMbaImAM joDAyA, je sthAnakavAsI jaina pariSadanuM mukhapatra hatuM. nokarI ane TyUzano karIne gujarAna calAvatA. dalasukhabhAIne hiMdu yuni.-banArasamAM sevA ApatA paM. sukhalAlajIe potAnA madadanIza tarIke AvavA sUcana karyuM, phebru. 1935mAM tyAM goThavAyA pachI putravat sneha prApta karI temanI pAse tattvajJAnamAM ane saMzodhanamAM AgaLa vadhyA. 1944mAM paMDita sukhalAlajI A padethI nivRtta thayA, te vakhate A yuni.nA kulapatipade prakhyAta tattvajJAnI DaoN. rAdhAkRSNan hatA. te baMnenI najaramAM dalasukhabhAInuM sthAna UMcuM hatuM. tethI jainaceranA adhyApaka tarIke teo goThavAyA. 1952mAM rASTrapati DaoN. rAjendrabAbue muni puNyavijayajInI bhalAmaNathI dilhImAM prAkRta TeksTa sosAyaTInI sthApanA karI. tenI kAryavAhaka samitimAM levAyela dalasukhabhAI pachIthI tenA mAnamaMtrI thayA. amadAvAdamAM lAlabhAI dalapatabhAI bhAratIya saMskRti vidyAmaMdiranI sthApanA milamAlika-udyogapati kasturabhAI lAlabhAIe 1957mAM karI, tenuM niyAmakapada saMbhALavA dalasukhabhAI Dise. 1959mAM amadAvAda AvyA. vizALa graMthabhaMDAra ane hajAro bahumUlya hastaprato dharAvatI A saMsthA deza-videzamAM jANItI banI che tenA pAyAmAM dalasukhabhAI che, vayamaryAdAne kAraNe 1976mAM nivRtta thayA pachI paNa A saMsthAnA salAhakAra tarIke temanI sevA levAyelI. gujarAtI ane hiMdImAM temaNe 40 pustakonAM lekhana-saMpAdana karyAM che, jemAM 'jinavijayajI abhinaMdana graMtha', 'jainadharmano AdikALa', 'gaNadharavAda', 'jaina dArzanika sAhityanuM vihaMgAvalokana', 'jaina Agama', 'hiMdu dharma', jaina dharmaciMtana', sthAnAMga-samavAyAMga tarkabhASA', 'jainAgama', 'svAdhyAya', jainAgama mImAMsA' vagereno samAveza thAya che. dalasukhabhAIne maLelAM mAna-sammAno : --1974mAM temane bhArata jaina mahAmaMDaLa taraphathI 'samAjagaurava'nI padavI maLI. --darzana sAhityanI racanA mATe 'siddhAMtabhUSaNa' padavI ane suvarNacaMdraka. --prAkRta--jainadharma pariSada, vArANasInA prathama 2013 adhivezanamAM teo sammAnita thayelA. teo saMpUrNAnaMda saMskRta yuni.mAM paNa adhyApaka hatA. --jaina vizvabhAratI saMsthA dvArA jaina vidyAmanISI' evorDjha lADanU, rAjasthAna khAte 1990mAM enAyata thayelo. ~jaina saMskRti saMzodhaka maMDaLa ane prAkRtika TeksTa sosAyaTInA teo mAnad maMtrI hatA. --ola inDiyA orienTala konpharansa, nAgArjuna zodha saMsthA, a.bhA. darzana pariSada, gujarAta tattvajJAna pariSada, jaina sAhitya samArohanA teo pramukha hatA. --guja. sAhitya pariSadanA porabaMdara--saMmelana (1976)mAM saMzodhana vibhAganA vibhAgIya pramukha hatA. --bauddhadarzananA adhyApana aMge savA varSa karatAM vadhu samaya temaNe keneDAnI ToranTo yuni. taraphathI 1968mAM AmaMtraNa maLatAM gALyo hato. bhAratanA rASTrapatijIe temane sarTIphakeTa oNpha onara' ApI bahumAna kareluM. samagra bhAratavarSanA jaina darzananA mahAna vidvAna tarIke AgaLa vadhelA paM. dalasukhabhAI mAlavaNiyAnuM jIvana preraNArUpa banI rahe tevuM che. (18) mRNAlinI sArAbhAI 'kalA' kSetramAM pradAna badala 1992mAM padmabhUSaNa' thayAM. te pUrve 1965mAM 'padmazrI' ane 1984no vizvagurjarI gaurava puraskAra' paNa temane maLelo. zrImatI mRNAlinI sArAbhAI vizvaprasiddha bhAratIya zAstrIya nRtyakAra ane nRtya-saMyojana kalAnA marmajJa kasabI che. temanuM mULa vatana kerAlA. dakSiNa bhAratamAM sAmAjikarAjakIya rIte agrasthAne rahela svAmInAthankuTuMbanA mRNAlinIe amadAvAdanA pratibhAsaMpanna vaijJAnika DaoN. vikrama sArAbhAI sAthe lagna karIne gujarAtane vatana banAvyuM, mRNAlinIbahenanA mukhya gurunuM nAma mInAkSI suMdaram. 1949mAM amadAvAdamAM raMgamaMca kalAonI 'darpaNa ekeDemI' saMsthA sthApI tenuM saMcAlanapada saMbhALyuM. bharata nATyam ane kaththakalI nRtyanA nipuNa kalAkAra mRNAlinIe bhAratIya nRtyakalAne navo AkAra Apyo che. Page #724 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 dhanya dharA 'darpaNa'nA nRtyavaMda sAthe saMkhyAbaMdha dezonI sAMskRtika yAtrAmAM maMgaLadAsa pakavAsAe pachAta ane kacaDAyelA varganI sevA aneka AM.rA. evo prApta karela che. nRtya aMge saMkhyAbaMdha graMtho karavAno Adarza Apyo. paNa lakhyA che. 1930mAM dholerA satyAgrahamAM bhAga lIdho, dharapakaDa 1949thI 63 sudhI nRtyamAM temanuM vizeSa pradAna rahyuM. thaI paNa nAnI uMmarane kAraNe choDI mUkavAmAM AvyAM. 1932mAM nRtyomAM daheja-mRtyu jevA viSayono paNa samAveza karyo che. pharI satyAgrahamAM jhukAvyuM, dharapakaDa thaI, sAbaramatI jelamAM potAnI viziSTa sarjanAtmaka zaktithI kavivara TAgoranI kRtio mokalAyAM. 1938mAM haripurA koMgresa adhivezanamAM svayaMsevikA deza-duniyAmAM rajU karIne bhAratanuM nAma rozana karyuM che. temanI tarIke kArya karyuM. 1939mAM lIMbaDI uparAMta dhaMdhukA-rANapuraputrI mallikA je eka samaye "moDela paNa hatI te paNa Aje baravALA satyAgrahamAM paNa bhAga lIdho. strI saMsthAomAM bharatanATyam ane kucipuDInI prakhyAta nRtyAMganA che. te ghaNI sevAkArya karyuM. philmonI abhinetrI, DaoNkyumenTarI philmonI nirdezikA tathA AjhAdI AMdolanamAM bhAga lenAra pUrNimAbahene DAMga koriyogrAphara che. teo paNa "darpaNa ekeDemI' sAthe joDAIne jillAne kAryakSetra banAvI tyAM "RtuMbharA vidyApITha'nI sthApanA deza-videzamAM potAnAM nATako rajU karI khyAti ane rASTrIya karI bahenono sarvAgI-sazakta rIte vikAsa thAya tevI tAlImanI A. rA. puraskAro meLavI cUkyAM che. vyavasthA karI che, tene jovA rASTrIya, AM.rA. kakSAnA ' (19) hasamukha pArekha mahAnubhAvo paNa Ave che. TreDa enDa inDasTrIjhamAM pradAna badala 1992mAM pUrNimAbahene "jaya badrInAtha kI" ane "jIvana zilpIo" padmabhUSaNa" thayA. pustako paNa prakAzita karyA che. pUjya gAMdhIjI, javAharalAla naheru, saradAra paTela jevA mahAnubhAvo sAthe temane nikaTano " (20) DaoN. jyorja josepha saMbaMdha hato. "strIzakti' mAsika paNa calAvyuM. sAyansa enDa enji'mAM pradAna badala 1999mAM Aje 94 varSe paNa sevAkAryarata che. padmabhUSaNa' thayA. (23) dIpaka pArekha (21) DaoN. amRtA paTela | 'TreDa enDa inDasTrImAM pradAna badala sane 2006mAM eka vakhatanA kendrIya pradhAna eca.ema. paTelanA suputrI. padmabhUSaNa' thayA. TreDa enDa inDasTrImAM pradAna badala 2001mAM 'padmabhUSaNa' thayAM. sane 2006mAM "IramA'nA kAryakArI ceraparsana tarIke DaoN. (24) pro. bhIkhu pArekha amRtA paTelanI niyukti thaI hatI. DaoN. kuriyana pachI 'nezanala "sAhitya ane zikSaNamAM pradAna badala sane 2007mAM DerI Deva. borDanA adhyakSA banela. 1995-96no "DaoN. kuriyana 'padmabhUSaNa' thayA. teo vaDodarA yuni.nA vAisa cAnselara evorDa maLyo. tarIke rahI cUkyA che, bI.sI. pArekhanA TUMkA nAme jANItA pro. (30) pUrNimA araviMda pakavAsA bhIkhu choTAlAla pArekhane "pravAsI bhAratIya puraskAra', 'vijJAna tathA rAjanItizAstramAM pradAna badala 2005mAM maLyo. teo samAjasevA kSetre pradAna aMge sane 2004mAM briTanamAM adhyApaka che ane lorDano khitAba paNa dharAve che. padmabhUSaNa' thayAM. temano janma 1913mAM lIMbaDI, ji. surendranagara mukAme thayelo. jI.e., esa.ena.DI.TI. sudhIno (25) taiyaba mahetA abhyAsa. mAtA-pitA pAsethI AdhyAtmika-mAnavapremano vAraso "kalA' kSetramAM pradAna badala I.sa. 2007mAM maLyo. pitAzrI amRtalAla zeTha (jANItA patrakAra, svAtaMtrya 'padmabhUSaNa" thayA. senAnI) pAsethI AjhAdInI laData ane gAMdhIjI pAsethI nArIzaktinI preraNA meLavanAra pUrNimAbahenane temanA sasarA (racanAtmaka kAryakara ane pachIthI anya rAjyamAM gavarnara) Jain Education Intemational Page #725 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 'padmazrI' puraskAravijetA gujarAtIo 'padmazrI' puraskAra 'padmabhUSaNa'thI nIcenA (UtaratA) krame gaNAya che. te prAptakartA gujarAtIonI saMkhyA moTI che. (kauMsamAM lakhela AMkaDo 'padmazrI'thI sammAnita thayela varSa darzAve che.) (1) zrImatI bhAga mahetA (1954) : 'sivila sarvisa'mAM pradAna badala padmazrI' thayAM. eka rIte teo gujarAtanAM sau prathama 'padmazrI' gaNAya. (2) paMDita omakAranAtha ThAkura (1955) :----kalAkSetre pradAna badala 'padmazrI' thayA. janma 24-6-1887nA roja khaMbhAta pAsenA jahAja gAmanA praNavaupAsaka gaurIzaMkarane tyAM. avasAna : 29-12-1969. bacapaNathI ja saMgItanI lagana. bharUcanA zeTha zApurajI maMcerajI DuMgAjInI madadathI muMbaImAM saMgItAcArya paM. viSNu digaMbara paluskaranA gAMdharva mahAvidyAlayamAM gayA. traNa varSanI tAlIma pachIthI gAMdharva mahAvidyAlaya (lAhora)nA mukhya AcAryapade niyukti. 1922mAM prahalAdajI dalasukharAma bhaTTanI putrI IMdirAdevI sAthe lagna. bharUcamAM sthAyI thayA. 1933mAM yuropa gayA tyAre patnInuM prasUtikALamAM navajAta zizu sAthe avasAna. zrI kalA saMgIta bhAratI mahAvidyAlayamAM goThavAyA. 1952mAM bhArata sarakAra dvArA aphaghAnistAnamAM mokalAyela sAMskRtika pratinidhimaMDaLanA agraNI-1953mAM vizvazAMti pariSada'buDApesTamAM bhAratIya pratinidhi. potAnA bhAI ravizaMkarano 1951mAM gRhatyAga, saMgItavAdyomAM niSNAta bhAI ramezacaMdranuM 1955mAM ane 1956mAM mAtA jhaverabAInA avasAnathI gamagIna thayA, ekAkI jIvanavALA banyA chatAM saMgItamAMthI preraNA-baLa meLavyAM. khyAlanI gAyakI sarasa hatI, uparAMta dhrupada, dhamAra, TappA, sarasa rIte gAtA. svarasaMyojana, laya jevA gAyakInA aMga para gajabanuM prabhutva. 'saMgItAMjali', 'rAga ane rasa' (hiMdImAM 'praNavabhAratI') racyAM. deza-paradezamAM anekavAra mAna-sammAnanI navAjeza. (3) DaoN. caitamana goviMda paMDita (1956) H--'meDisina' kSetramAM pradAna badala padmazrI' thayA. (4) maganalAla tribhovanadAsa vyAsa (1958) :--'sAhitya ane zikSaNa'mAM pradAna badala padmazrI'. 15 (5) parIkSitalAla lallubhAI majamudAra (1959) :--'samAjasevA' aMge 'padmazrI' thayA. I.sa. 1901mAM janma. vatana : pAlitANA. 1920mAM gAMdhIbApunA 'asahakAra'nI laDatanA pagale inTaramAMthI koleja choDI, rASTrIya keLavaNI levA gUjarAta vidyApIThamAM joDAyA. 1923mAM snAtaka thaI jIvanabhara hirajanasevAmAM joDAyA. nAgapuramAM 'jhaMDA satyAgraha' ane 1930nA AMdolanamAM paNa bhAga lIdho. 'atyaMja sevAmaMDaLa'nA maMtrI rahyA. 'harijana sevaka saMgha'mAM noMdhapAtra sevA ApI. sAdagI ane namratAnI mUrti samA A AjIvana brahmacArIe ThakkarabApAne pagale cAlI harijanasevAnuM ajoDa kAma karyuM. tA. 12-9-1965nA roja hRdayarogathI avasAna. (6) DAhyAbhAI jIvAjI nAyaka (1960) H-- 'samAjasevA' aMge padmazrI'. janma 1901mAM. mULa sUratanA vatanI paNa paMcamahAlamAM jaIne vasyA, tyAMnAM bhIlomAM 'DAhyA gurujI' tarIke sevAthI jANItA. 1922thI mAMDI 70- 72 varSa lagI, chellA zvAsa sudhI bhIla-AdivAsIonI sevA karI. dAhodamAM 'bhIla sevA maMDaLa'nI sthApanA karI. anya sevako sAthe 1926mAM jesAvADa AzramamAM ThakkarabApAe 20 varSa mATe sevAvratanI pratijJA levaDAvelI. 1930-1942nI laDatamAM bhAga, jelavAsa, varSo sudhI 'bhIla sevA maMDaLa' ane 'gujarAta harijana sevaka saMgha'nA pramukha rahelA. 1962thI '67 sudhI saMsadasabhya. gUjarAta vidyApIThanA kulanAyaka tarIke 1977thI '83 sudhI rahelA. temaNe paMcamahAlanA bhIlonA zaikSaNika vikAsamAM khUba pradAna karyuM. 1994mAM 29mI mee 93 varSanI uMmare dAhodamAM deha choDyo. (7) jazu ema. paTela (1960) :-- 'sporTsa' aMge 'padmazrI' thayA. janma 1929. gujarAtanA krikeTavIra. temano hAtha khabhA AgaLathI cakranI mAphaka sarasa vartuLAkAre vaLI zakato tethI krikeTamAM teone 'bolara' tarIke vikeTa meLavavAmAM saraLatA rahetI. jazu paTela 7 meca, 10 iniMgsa ramelA, 1 vAra noTaAuTa rahelA, kula rana-25, hAiesTa 12 rana, evareja 2.77, sadI-0, keca-2, sTampiMga-0, bola-1725, rana 637 ApyA, 29 vikeTa lIdhI. evareja 21.96 rananI rahI. Page #726 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * 16 eka iniMgjhamAM (69 ranamAM 9 vikeTa) ane eka mecamAM (144 ranamAM 14 vikeTa) sauthI vadhu vikeTa levAno bhAratIya vikrama 1959-60mAM karyo. (8) vijaya esa. hajhAre (1960)'sporTsa' aMge 'padmazrI' thayA. bhAratanA agraNI krikeTara hatA, vaDodarAmAM sthAyI thayA hatA. eka vakhatanA bhAratIya krikeTanA kaptAna hajhAree 14 meca ramI 1mAM jIta meLavI, pAMcamAM hAra thaI, 8 DraoN/TAI, avasAna I.sa. 2004mAM. (9) nAnAbhAI bhaTTa (1960) :'samAjasevA' aMge 'padmazrI' thayA. gujarAtanA zikSaNa ane saMskAraghaDataramAM mUlyavAna pradAna karyuM. upaniSada, gItA, rAmAyaNa, mahAbhArata, zrImad bhAgavata vagere graMthonA UMDA abhyAsI hatA. temanI ghaDatara ane caNatara' AtmakathA 'dakSiNAmUrti'saMsthAnA udbhava ane utkarSanI kathA che. svAmI AnaMde temane vyAsa-vAlmIkinA vArasa' tarIke oLakhAvelA. temaNe bAlabhogya zailImAM lakhelA graMtha 'lokabhAgavata', 'lokabhArata', 'lokarAmAyaNa', mahAbhAratanAM pAtro', 'rAmAyaNanAM pAtro' va. jANItA che. (10) mArtaMDa rAmacaMdra (1961):--'samAjasevA' aMge 'padmazrI' thayA. jamAdAra (11) ku. mIThubahena pITITa (1961) : 'samAjasevA' aMge 'padmazrI' thayAM. marolI (ji. navasArI) AzramanA mUkasevikA hatAM. zrImaMta pArasI kuTuMbamAM lADakoDathI UcharelAM, mAsI jAyajIbahena pITITa tathA mAsA pAsethI dezasevAnA saMskAra maLyA. asahakAra ane satyAgrahanI laDatomAM, khAdIpracAramAM, videzI kApaDa-dArUnAM pIThAMo para pikeTiMgamAM bhAga lIdho. marolImAM vaNATazALA, 'pUnA' ji. suratamAM rAnIparaja vidyAlaya, AsIvADa (tA. vAliyA)mAM rAnIparaja sevAzramanI sthApanA karelI. avasAna tA. 16-7 1973. (12) dulA bhAyA kAga (1962) :sAhitya ane zikSaNa'mAM pradAna aMge 'padmazrI' thayA. cAraNa kavi, lokagAyaka ane samartha lokavArtAkAra hatA. saurASTranA mahuvA pAse soDavadarI gAme I.sa. 1902mAM janma. porTa vikTaranI zALAmAM bhaNyA. ughADe page gAyo cAravAnuM ane dhanya dharA dulA bhAyA kAga temanI sevAnuM vrata lIdhuM. svAmI muktAnaMdajInA AzIrvAde temanA haiyAnAM dvAra khUlyAM, kavi banyA. mAthAbhAre pitAno garAsa, DAyarA, baMjhANa AvuM dulAbhAIne gamatuM nahIM. lokavANImAM ane cAraNI bhASAmAM aneka viSayone lokahRdaya sudhI pahoMcADe tevI kavitAo racI. aphINa-dArU-kurivAjo-ajJAnatA-jaDatAne ukheDI nAkhavA bhagIratha prayatna karyo. rASTrIya zAyara jhaveracaMda meghANI, mahAtmA gAMdhIjI, naheru, pU. vinobA, pU. ravizaMkaradAdAnA paricayamAM AvavAnuM thayuM. bhUdAnapravRttimAM bhAga lIdho. temanI 'kAgavANI' atyaMta pracalita che, bIjI kRtio paNa racelI. saurASTra yuni. dvArA temanuM sammAna thayeluM. temanI sAdI, saraLa, gAmaThI bhASAmAM, baLUkI lokabolImAM haiyA-soMsaravA UtaravAnI tAkAta hatI. temanA putra rAmabhAI kAganuM paNa lokasAhityakSetre pradAna rahyuM. dulAbhAI kAganuM avasAna tA. 12-2-1977nA roja thayuM. AkAzavANIrAjakoTanA kendra pAse kavinA svaracita gIto, chaMdo uparAMta lokagIto ane lokavArtAnI rajUAta keseTo khudanA dhvanimudrita rUpe saMgharAyelI che. (13) jazabhAI zaMkarabhAI paTela (1965):--'vijJAna ane ijanerI'mAM pradAna badala padmazrI' thayA. Page #727 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 017 Lac (14) mRNAlinI sArAbhAI (1965) : (18) maganabhAI raNachoDabhAI paTela nRtya "kalA kSetranA pradAna badala 'padmazrI'. 1992mAM A "kalA' (1967) :-"sAyansa enDa enji.'mAM pradAna badala kSetramAM pradAna badala "padmavibhUSaNa' thayAM; vadhu mAhitI te paDAzrI, * vibhAgamAMthI jovA vinaMtI. (19) indumatI cImanalAla zeTha (15) ravizaMkara mahAzaMkara rAvaLa (1970) :-"samAjasevA" aMge 'padmazrI' thanAra indumatI (1965) :-"kalA' kSetranA pradAna badala 'padmazrI'. zeThano janma 1906mAM. pitA agragaNya udyogapati hatA. gujarAtanA kalAguru tarIke jANItA citrakalAnA A indumatibahena be varSanAM hatAM tyAre temanA pitAnuM avasAna sAdhakathI bhAgye ja koI ajANa haze. janma 1982mAM thavAthI mAtA mANekabAe pUratI kALajI lIdhI. vidyArthIjIvana bhAvanagara khAte. "1924'mAM sthApeluM "kumAra' mAsika Aje atyaMta tejasvI. muMbaI yuni.nI meTrika parIkSAmAM prathama AvelAM. paNa jANItuM che. 1930mAM "raNajitarAma suvarNacaMdraka maLyo. mahAtmA gAMdhIjInA paricayamAM AvavAthI 'gUjarAta 1935mAM gujarAta kalAsaMgha'nI sthApanA karI, jeNe aneka vidyApIThamAM dAkhala thayAM, "rAjakAraNa' viSayamAM snAtakanI kalAkAronI bheTa gujarAtane ApI. deza-videzamAM temaNe padavI prathama vargamAM prathama rahIne meLavI. khAdIkAma, dArUbaMdhI kalAyAtrA karelI. paurANika ane aiti. pAtrone rekhA vaDe jIvaMta jevAM racanAtmaka kAryomAM pradAna rahyuM. amadAvAdamAM karavAnI adbhuta zakti dharAvatA kalAgurune 1970mAM rASTrIya khAdImaMdiranI sthApanA karI. mRdulAbahena sArAbhAIne lalitakalAno phelozipa evorDa ane tAmrapatra maLela. 1977mAM jyotisaMgha sthApavAmAM sahayoga Apyo. koMgresa saMsthAmAM amadAvAdamAM avasAna. sevAo ApelI. amadAvAda zahera koM. samitinAM pramukha rahelAM. 1946mAM teo muMbaI vidhAnasabhAmAM binaharIpha cUMTAIne (16) Do. vargIsa kuriyana (1965) : kherasAhebanA pradhAnamaMDaLamAM zikSaNakhAtAnA saMsadIya saciva TreDa enDa inDasTrImAM pradAna badala 'padmazrI'. A ja kSetramAM banelAM. 1962mAM gujarAtanA zikSaNamaMtrI banelA. samAjavadhu pradAna badala bIjA ja varSe-1966mAM 'padmabhUSaNa' thayA kalyANakhAtAno havAlo paNa saMbhALelo. 1941mAM komI hullaDa ane 1999mAM "sAya. enDa enji.'mAM pradAna badala ThAravA jAnanA jokhame nIkaLI paDatAM. gujarAta yuni.nAM seneTanAM 'padmavibhUSaNa' thayA. vadhu vigato A lekhanA "padmavibhUSaNa' sinDikeTanAM ane yu.jI.sI.nAM sabhya tarIke paNa rahyAM. 11-3vibhAgamAMthI maLaze. 1985nA roja avasAna. gujarAtanAM pahelAM mahilA maMtrI hatAM. (17) caMdravadana cImanalAla mahetA (20) Do. pI. rAma (1970) :-"sAyansa (1967) :-"caM. cI. mahetA' tarIke jANItA. "sAhitya enDa enji'mAM pradAna aMge 'padmazrI'. ane zikSaNamAM pradAna badala 'padmazrI'. vaDodarAmAM janma 6-41901. apUrva saphaLatA prApta karanAra nATyakAra ane (21) avinAza AnaMdarAya vyAsa sAhityakAra. deza-videzamAM keTalIya pariSadomAM pramukhasthAne ' (1970) : "kalA'mAM pradAna aMge 'padmazrI'. visanagaranA rahelA. "ola inDiyA reDiyo'nA eka vakhatanA DAyarekTara. vatanI-amadAvAdamAM janma-1913mAM. gujarAtanA jANItAraNajitarAma suvarNacaMdraka paNa temane maLelo. "ilAkAvyo', mAnItA gItakAra ane saMgItaniyojaka rahyA. sva. avinAza 'AgagADI', 'nAgAbAvA', "mUMgI strI', "bAMdha gaThariyA', 'choDa - vyAse gujarAtI philmomAM gItakAra ane saMgItakAra tarIke ajoDa gaThariyA' va. temanI jANItI kRtio che. "gaThariyA' zreNInAM sevA ApI. gIta-garabAne gujarAtamAM ghera ghera guMjatAM rAkhyAM. 11 pustakomAM AtmakathA ane saMsmaraNonuM Alekhana che. sane hiMdI-gujarAtI baMne bhASAnI philmomAM temaNe saMgIta ApyuM. 1991mAM nevuM varSe temanuM avasAna thayeluM. 250 philmomAM saMgIta ApyuM. 12000 gIto lakhyAM. 'dUdhagaMgA', "sathavAro', "vartuLa"--vagere gIta-garabAnA saMgraho che. grAmophona kaMpanI dvArA keseTo dvArA, AkAzavANI dvArA gIto Jain Education Intemational Page #728 -------------------------------------------------------------------------- ________________ o18 dhanya dharA prasArita thayAM. Adyazakti aMbAnA bhaktarAja hatA, avasAna karI calAvatA. aneka kavi-lekhako-citrakArone prakAzamAM tA. 20-8-1984. lAvavAmAM "kumAra" nimitta banela. muMbaInI lejisleTiva (22) devendra lAla (171) :-"sAyansa kAunsilanA sabhya tarIke niyukta thayelA. 82 varSe amadAvAdamAM avasAna. gujarAtanI graMthastha citrakalA ane "kalA enDa enji'mAM pradAna aMge 'padmazrI'. vivecano' emanuM mahattvanuM pradAna che. gujarAtI lipinA navA (23) udayabhANasiMhajI naTavarasiMhajI maroDanA nirmAtA hatA. phoTogrApharonI nihArikA' klabanAM jeThavA (1971) -TreDa enDa inDasTrI' aMge padmazrI'. maMDANa paNa temanA prayatnathI thayela. saMsthA samAna vyakti. kalAmarmajJa, niSNAta mudraka, saMniSTha patrakAra tarIke yAda raheze. porabaMdaranA rAjavI parivAranA hatA. gujarAtamAM sahakArI kSetranA vikAsamAM noMdhapAtra pradAna. (28) Do. rUbina DeviDa (1975) :eka mArga-akasmAtamAM mRtyu. meDisina kSetra aMge 'padmazrI'. janma 1912, amadAvAda; avasAna-1989. AMtararASTrIya khyAtiprApta prakRtivida hatA. (24) sAvitrI indrajita parIkha vanyajIvana ane paryAvaraNa jALavaNInAM kSetromAM gaNanApAtra ane (1972) -kalAmAM pradAna aMge padmazrI'. yazasvI yogadAna. 1987nA varSano 'vizvagurjarI gaurava puraskAra" temane arpaNa thayelo. amadAvAdanA vizvavikhyAta (25) kezavamUrti rAmacaMdra rAva (1973) prANIsaMgrahAlayanA ane bAlavATikAnA saMcAlaka tarIke anupama -"sivila sarvisamAM noMdhapAtra kAmagIrI aMge 'padmazrI'. sevAo ApelI-tenA straSTA ane niyojaka hatA, jethI teo (26) prabhAzaMkarabhAI oghaDabhAI pote deza-videzamAM nAmAMkita banelA. bhAratanAM prANI saMgrahAlayonA koI niyAmakane 'padmazrI' puraskAra maLyo hoya somapurA (1973) -"sAyansa enDa enji.'mAM pradAna tevo prathama banAva temanI bAbatamAM banyo. aMge 'padmazrI'. janma-1896, pAlitANA. avasAna-1978. (29) bAlakRSNa viThThaladAsa dozI (1976) :-"sAyansa enDa enji.' kSetramAM pradAna badala prabhAzaMkarabhAI zilpavizArada-sthapati somapurA brAhmaNa padmazrI'. sthApatya-nirmANa ane vidyAnAM kSetromAM gaNanApAtra hatA. prAcIna zilpanA UMDA marmI ane jJAnI hovAthI ane yazasvI yogadAna rahyuM. 1988mAM A aMge temane prabhAsapATaNanA somanAtha jevA bhavyamaMdiranuM navanirmANa prAcIna zilpazAstra pramANe karavAnuM bhagIratha kArya temanI dekharekha heThaLa vizvagurjarI puraskAra" paNa maLelo. phrAnsanA suprasiddha sthapati thayuM. temaNe 14 jeTalA graMtho lakhyA che, saMpAdita/anuvAdita lA kArbasiye sAthe kAma karIne samRddha anubhavanuM bhAthuM ane karyA che. zAmaLAjI maMdirano punaroddhAra karyo che. jinamaMdiro, naipuNya meLavanAra zrI dozIe amadAvAdamAM TAgora hola, pAlaDI myujhiyama, lebara insTi. vagere bAMdhavA uparAMta ochI derAsaro, upAzrayo, dharmazALAo, jJAnazALAo va.nuM sarjana kiMmatanAM makAno ane nagara AyojanakSetre AgavuM pradAna karyuM. paNa temanA hAthe thayuM che. (ra7) bacubhAI rAvata (1975) :- (30) kezavarAma kAzIrAma zAstrI"sAhitya ane zikSaNamAM pradAna aMge padmazrI'. janma bAMbhaNiyA (1976) :-"sAhitya ane zikSaNamAM amarelImAM 1898mAM. "kalAguru ravizaMkara rAvaLanA sAthIdAra, pradAna badala 'padmazrI'. janma-saurASTranA mAMgaroLamAM tA. 28tethI "kumAra" mAsikane 1924thI mRtyuparyata-1980 sudhI 7-1905. zikSaNajagatamAM "ke. kA.', "zAstrIjI' tarIke saMbhALI gujarAtanA saMskAraghaDataramAM viziSTa yogadAna ApyuM. jANItA. avasAna 102 varSanI uMmare, 2006mAM. pote meTrika abhyAsa mAtra meTrika sudhIno chatAM taMtrI tarIke ajoDa hatA. ja hovA chatAM ema.e.mAM apabhraMza ane jUnI guja. bhASA teo "budha kAvyasabhA' paNa kumAra kAryAlayamAM kavione bhegA sAhityanA adhyApaka ane pIeca.DI.nA mArgadarzaka, saMzodhaka tarIke kArya karyuM. gujarAta vidyAsabhAmAM saMzodhaka, kyureTara, Jain Education Intemational cation International Page #729 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 adhyApaka tarIke 40 karatAMya vadhu varSo mATe sevA ApI. pustaka lakhe che. jayasaMhitA', "bhAratasaMhitA', bhAgavata jevA graMthonuM temanuM (36) huMdarAja balavANI (1983) :- saMpAdana AM.rA. kSetre kIrtidAtA hatuM. A uparAMta bRhad sAhitya ane zikSaNa'; "padmazrI'. balavANI huMdarAja kizanacaMdra, gujarAtI koSa (1-2)', 'vanauSadhi koza (10 bhAga)', saMzodhana janma-1946mAM lArakAnA-siMdhamAM, vArtAlekhaka, bALasAhityagraMtho, puSTi sAhityanA graMtho prasiddha karela. sarakAra niyukta guja. lekhaka, guja. siMdhI sAhi. akAdamI taraphathI "sAhitya gaurava bhASAnI joDaNI samitinA pramukha hatA. temaNe sUcavyA pramANe puraskAra' (2007), "sAhitya jJAna evorDa'. navA gujarAtI TAipayaMtro taiyAra thayAM che. vizva hiMdu pariSadanA agraNI, itihAsa-purAtattvanA mAsika pathika', "vizva hiMdu (37) jIvaNalAla motIlAla ThAkora samAcAra' ane vallabha saMpradAyanA "anugraha'nA taMtrIpade hatA. (1983) :-"sivila sarvisa' aMge 'padmazrI'. 1990nA (31) ismAIla ehamada kAcaliyA varSano vizvagurjarI gaurava puraskAra paNa maLelo. 1960mAM (1977) :-"samAjasevA kSetramAM pradAna badala padmazrI'. gu.rA.nI sthApanA thaI tyArathI varSo sudhI guja.nA eDavokeTa janarala rahyA. eka samaye dezanA sauthI variSTha eDavokeTa janarala (32) bakulAbahena paTela (1981) : hatA. kAyadAkSetranA nAmAMkita niSNAta tarIke gujarAta ane dezane meDisina kSetre padmazrI. sparzatA aneka mahattvanA avismaraNIya kesomAM yogadAna ApyuM. (33) dazaratha paTela (1981) :- kaccha sarahada vivAda aMge 1966mAM jinivAmAM pAkistAna kalAkSetra, padmazrI. temaNe lalitakalAnAM sarva mAdhyamone viruddha kesa jItyA. narmadA jaLavivAda TribyunalamAM mukhya ijanera dezavidezamAM rajU karIne prasiddhi meLavelI che. carotaranA sukhI sAthe rahI gujarAtanI tarapheNamAM kesa jItyA. paTela parivAramAM janma, uchera amadAvAdamAM. mAdhyamika zikSaNa (38) bhUpena khakhkhara (1984) - sI. ena. vidyAlayamAM. citramAM rasane kAraNe rasikalAla parIkha 'kalAkSetramAM pradAna badala padmazrI'. janma 1934mAM. pAse, pachIthI madrAsamAM devIprasAda rAyacaudharI pAse gayA. zilpa vANijyanA padavIdhArI, 1960mAM sI.e. thayA paraMtu ane grAphiksamAM paNa pradAna. nezanala insTiTyUTa opha citrakalAnA zokhane kAraNe vaDodarAnI ema.esa. yuni.mAMthI DijhAina-amadAvAdamAM kalA vibhAganA vaDA banavAthI temanI kalA-vivecanano anusnAtaka kakSAno abhyAsa karyo. citra sarjanazaktine mokaLuM medAna maLyuM. 'DijhAina' bAbate uparAMta lakhANo, nATako, citrapradarzano dvArA potAnuM nAma dezapadmazrI' thanAra teo pahelA "padmazrI' che. videzamAM jANItuM karyuM. joke keTalIka vakhata citrakalAnA navIna (34) pro. satyaprakAza (1982) :-"sAya. prakAranAM sarjanothI sarjako vivAdAspada bane che tevuM temanI enDa enji.' kSetra, padmazrI. bAbatamAM paNa thayeluM. sva. bhUpena khakhkharanAM citro moMghI kiMmate videzamAM vecAyelAM. (35) gulAma mohammada zekha (1983) (39) ke. nArAyaNanuM (1984) :-"sAya. -"kalA kSetra, padmazrI. citra ane kalAsAhityamAM TocanuM nAma. enDa enji.mAM pradAna, padmazrI'. janma surendranagaramAM 1937mAM. kalAguru 2. rAvala sAthe paricaya pAMgaryo. temanI salAhathI phAIna ArTa phekalTI- (40) pramoda kALe (1984) :-"sAya. vaDodarAmAM joDAyA. I.sa. 1955thI '61 tyAM rahyA pachI enDa. enji.'mAM pradAna thakI pAzrI'. 1966thI '82 sudhI prAdhyApaka tarIke tyAM rahyA. 1963-66 (41) araviMda naTavaralAla bUca mATe royala koleja opha ArTa-laMDananI ziSyavRtti maLI. 1974mAM sAMskRtika pravAse raziyA gayA. 1982thI 92 sudhI ' (1985) :-"samAjasevA" kSetramAM pradAna aMge padmazrI'. phAina ArTa phekalTImAM 'DIna' rahyA. temanAM citro ane pradarzana mahAtmA gAMdhIe sthApelA ane temanA Adarza pramANe deza-videzamAM pahoMcyAM che. samakAlIna citro vize lekho tathA cAlatA "majUra mahAjananA agraNI hatA. 1889mAM temane dain Education Intermational Jain Education Intemational Page #730 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 'vizvagurjarI gaurava' puraskAra enAyata thayelo. temaNe majUra-mAlika saMbaMdho ane au. zAMtinA kSetre asAdhAraNa saphaLatA ane pratibhA darzAvI majUra kuTuMbonA kalyANa ane sukhAkArInI aneka yojanAonA zilpI banyA. bhAratanA majUra AMdolanane jinivA khAtenA AM. rA. majUra saMgaThanamAM-vizvaphalaka para pratiSThA apAvI. beMka adhikArIo/ karmacArIo sahita aneka yuniyanonA mArgadarzaka tarIke sevA ApI. (42) ilA bhaTTa (1985) :--'samAjasevA' kSetra, 'padmazrI'. ('padmabhUSaNa' prAptakartAomAM juo). (43) pro. predhImAna kRSNa kAo (1985) :--'sAya. enDa enji.' kSetra, 'padmazrI'. (44) zAMti dave (1985) :--'kalA' kSetra, padmazrI. pitAzrI hAiskUlanA paTTAvALA. temane tyAM janmelA zAMtibhAIno abhyAsa meTrika sudhIno. philmonAM ane jAherAtanAM sAinaborDa dorIne AgaLa AvyA. 1950mAM vaDodarAnI phAina ArTa phekalTImAM kalAbhyAsa. 1955mAM bombe ArTa sosAyaTIno evorDa ane gavarnaranuM inAma, nezanala ArTa akAdamIno evorDa, 1956thI 1971 sudhI deza-videzanI ziSyavRttio meLavI. temanAM citro prakhyAta videzI sAmayikomAM chapAyelAM. dezavidezamAM vaiyaktika citra-pradarzano yojela. 'era inDiyA'nI deza-videzanI saMsthAo mATe myurala citro-bhIMta citronuM yAdagAra sarjana kareluM. hAla vaDodarAne badale dilhImAM sthAyI thayA che. navI dilhInI kalApariSade paNa temane evorDa arpaNa karyo che. (45) gIta zrIrAma zeThI (1986) :-- 'sporTsa' kSetra, padmazrI. vizva biliyarDa cempiyanazipamAM cAra vakhata vijetA khelADI thayelA, sau pahelI vakhata 1985mAM jItI. A siddhi temaNe sauthI nAnI vaye meLavI. 1992-93mAM golpha phleka cempiyanazipa' jItI hatI. (46) kumudinI lAkhiyA (1987) :- 'kalA' kSetra, 'padmazrI'. nRtyakSetre prasiddha nAma. gujarAtamAM kaththaka zailInAM pravartaka dhanya dharA rahyAM. mULa mahArASTranAM, paNa gujarAtane karmabhUmi banAvI. prasiddha nRtyakAra biraju mahArAja pAse rahIne aneka nRtyanATikAonuM sarjana karyuM, tyArabAda bele Teknika dvArA kaththakamAM koriyogrAphInA aneka prayogo karyAM, 'kadaMba' saMsthA sthApI. (47) DaoN. viThThalabhAI choTAbhAI paTela (1988) :--'meDisina' kSetramAM pradAna badala 'padmazrI'. hRdayaroganA niSNAta DaoNkTara. janma carotaranA paMDoLImAM. M.B.B.S. ane M.S.nI padavI meLavI eDanabarga, laMDana ane glAsago yuni.mAMthI FRCS thayA. sarjikalakSetre deza-videzamAM prasiddha. vaDodarAnA bhUtapUrva meyara. aneka zaikSa. ane sAmA. saMsthAo sAthe vividha rIte saMkaLAyelA rahyA che. oNla inDiyA sTeTa beMka pheDarezana taraphathI 'gujarAtaratna'nuM biruda apAyuM che. (48) haku vajubhAI zAha (1989) :- 'kalA'kSetramAM pradAna aMge 'padmazrI'. gujarAtanI lokakalAne deza-videzamAM mAna apAvanAra haku zAha bahumukhI pratibhA che. sane 1934mAM surata pAse vAloDamAM janma. vaDodarAnI phAina ArTa phekalTImAMthI 1955mAM citrakalAnA snAtaka, 1959mAM anusnAtaka, 1971mAM 'naheru phelozipa evorDa', 1998mAM rAjya lalita akAdamIe gaurava puraskAra pradAna karyo. ghaNI saMsthAomAM citra, krAphTsa, kalAsaMskRtinA adhyApaka rahyA che. 'gUjarAta vidyApITha' sAthe ghaNAM varSo sudhI saMlagna rahyA. AdivAsIjIvanane teo AbehUba rajU karI zake che. (49) upendra jeThAlAla trivedI (1989) H--'kalA' kSetramAM pradAna badala padmazrI'. janma : 1939. gujarAtanA philmajagatanA suprasiddha kalAkAra, 'naTasamrATa', gujarAtanI sAMskRtika pravRttionA puraskartA. vidhAnasabhAmAM cUMTAI AvIne maMtrIpade paNa rahyA che. gujarAtI raMgabhUmi ane philmonA lokapriya ane lADIlA A abhinetAe 'abhinaya samrATa' nATaka ane 'mAlavapati muMja' jevI philmamAM yAdagAra abhinaya Apyo che. (50) divALIbahena pUMjAbhAI bhIla (1990) :--'kalA'kSetramAM pradAna badala padmazrI'. lokagItonAM khyAtanAma kalAkAra divALIbahena abhaNa Page #731 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 021 che, jUnAgaDhanA eka bAlamaMdiramAM 'teDAgara' tarIkenI nokarI saMgIta-nATya akAdamIe "anArakalI' nRtya-nATikA mATe hovA chatAM 'padmazrI' thayAM. janma bhIla jJAtimAM pUMjAbhAIne tyAM "nRtya ziromaNi'nuM bahumAna ApeluM. siriyalanTeliphilmanuM amarelI jillAnA dalakhANiyA gAme. mAtAnuM nAma moMghIbahena. nirmANa, TI.vI. digdarzikA tarIke kAryarata che. "kathaka nRtyamAM AkAzavANI rAjakoTanA "Topa' greDanA jUja kalAkAramAM teo che. pAraMgata che. aneka suDiyoe temanI oDiyo keseTa bahAra pADelI che. (58) gulAbadAsa harajIvanadAsa brokara hothalapadamaNI', "zeTha sagALazA' jevI aneka gujarAtI philmomAM pArzvagAyikA tarIke kAma karela che ane evorDa paNa (1992) :-"sAhitya ane zikSaNa'mAM pradAna aMge meLavela che. "lokagItonAM latA' jevAM divALIbahena gujarAta padmazrI'. janma I.sa. 1909. mULa vatana porabaMdara, paNa deza-videzamAM DAyarAomAM lokagIto-bhajano rajU karI cUkyAM muMbaImAM vasyA. zeradalAlInA vyavasAya sAthe sAhityasarjananI che. temanAM kaMThanuM kAmaNa 65 varSaya akabaMdha che! pravRtti cAlu rAkhI. TUMkI vArtA, ekAMkI, kAvya, pravAsa varNana, vivecanamAM kalama calAvI. TUMkI vArtAne vadhu kalAtmaka ane (51) IzvarabhAI je. paTela (1990) : UMDANavALI banAvI noMdhapAtra pradAna karyuM. yuvAnImAM svAtaMtrya samAjasevA' kSetramAM pradAna aMge 'padmazrI'. saMgrAmamAM bhAga laI jelavAsa bhogavelo. aneka evorDathI (52) rehAnA jhAbavAlA (1990) :- sammAnita. avasAna-2006. "samAjasevA kSetramAM pradAna badala 'padmazrI'. (59) sUryadivarA rAmacaMdra rAva (1998) (53) jagadIza kAzIbhAI paTela -"sivila sarvisa kSetramAM pradAna badala 'padmazrI'. (1991) -"samAjasevA' kSetra, padmazrI'. (60) pro. anilakumAra guptA (2004) (54) Do. esthara abrAhama solomana -"sAhitya ane zikSaNa kSetramAM pradAna badala 'padmazrI'. (1992) :-"sAhitya ane zikSaNamAM pradAna badala (61) kAntibhAI baladevabhAI paTela 'padmazrI'. (2004) :-"kalA' kSetramAM pradAna badala 'padmazrI' jANItA | (55) sisTara phelisA garabALA zilpakAra kAntibhAIno janma pitAzrI DokTara baLadevabhAI paTelane tyAM dakSiNa-pUrva eziyAnA borniyomAM I.sa. (1992) :-"samAjasevA kSetramAM pradAna badala 'padmazrI'. 1926mAM. nAnapaNathI ja rASTrIya svataMtratAnA AMdolanamAM (56) kalyANajI-ANaMdajI (1992):- sakriya bhAga levAnI preraNA. svataMtratAsenAnI tarIke kArAvAsa kalA' kSetramAM pradAna, padmazrI. paNa bhogavyo. gAMdhIjI temanA mATe AdarzarUpa rahyA. je. je. skUla opha ArTa-muMbaImAM citrakalAno abhyAsa karyA pachI temanA saMgItathI prerita Albamane varSa-2005no gremI mUrtikalA tarapha vaLyA. aneka mahApuruSonI pratimAo banAvIne evorDa paNa maLyo che. baMnenI joDI zAstrIya saMgIta tathA deza-paradezamAM mUkI che. kAntibhAIe potAnuM vizALa kalAkendra philmamAM saMgIta kampojhizana mATe jANItI rahI. zilpabhavana' lalitakalA akAdamIne bheTa ApI dIdhela che. (57) AzA pArekha (1992) -kalA' (62) Do. kuMDalI maMjudA gaNapatizaMkara kSetramAM pradAna badala 'padmazrI'. (2004) :-"sAya. enDa enji.' kSetramAM pradAna badala mULa mahuvA (saurASTra)nAM vatanI ku. AzA pArekha padmazrI'. bhAratanAM agrima paMktinAM abhinetrI, raMgamaMca nRtya kalAvida ane samAjasevikA rahyAM che. "akhaMDa saubhAgyavatI' guja. (63) DaoN. kumArapALa desAI (2004):philmamAM temaNe zreSTha abhinetrIno evorDa meLavelo. 100 ke vadhu janma tA. 30-8-1942 rANapura mukAme. vatana sAyelA. hiMdI/gujarAtI philmomAM abhinaya Apyo che. alAhAbAdanI 1965mAM ema.e., 1977mAM pIeca.DI., navagujarAta Jain Education Intemational cation Intermational Page #732 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 022 dhanya dharA koleja-amadAvAdathI adhyApanano AraMbha pachIthI gujarAta yuni.nA bhASA-sAhityamAM vyAkhyAtA banyA. khyAtanAma sAhityakAra bAlAbhAI desAI 'jayabhikhU'nA A putre pitAjInA avasAna pachI varSothI "gujarAta samAcAra' dainikamAM ITa ane imArata' kaoNlamamAM lakhavAnuM cAlu rAkhyuM che. bALasAhitya, anuvAda, caritranAM pustako lakhela che. jenadharmanA abhyAsu tarIke deza-videzamAM vyAkhyAna ApyAM che. gujarAta sAhitya akAdamImAM TocanA sthAne rahevA uparAMta gujarAta sAhitya pariSadanA pramukhasthAne 2006mAM binaharipha cUMTAyA saMtarAmapuranA rAjamAtA govardhanakumArIne (rAjasthAnanA) "ghumara' nRtyakalAmAM AgavA pradAna badala 'padmazrI' puraskAra enAyata thayo che. (68) taralA dalAla (2007) :rasoIkaLAnAM niSNAta che. temaNe rasoIkaLA vize graMtho paNa lakhyA che. rasoI-pAkazAstranA deza-videzamAM niSNAta. noMdha :-kharekhara to A yAdI dRSTAMtarUpa che, tene paripUrNa mAnavAnI jarUra nathI. "pA' puraskAra meLavanAra gujarAtIo paikI keTalAka dezanA anya bhAgomAM vasatA hovAne kAraNe athavA kALajI rAkhavAM chatAM anya kAraNosara A yAdImAM samAviSTa na thaI zakyA hoya tevAM nAmo badala dilagIra chIe. jema ke--philDa mArzala mANekazA, saMgItaniSNAta-khUbIna mahetA, udyogapati ajhIma premajI, svAtaMtrya saMgrAmanI vIrAMganA-uSA mahetA, ....salIma alI... suMdaram.....vagere. (64) pro. sitAMzu yazazcaMdra (2006) :-"sAhitya ane zikSaNa'mAM pradAna badala 'padmazrI'. janma bhUjamAM, tA. 18-8-1941. kavi, nATakakAra, vivecaka, muMbaInI senTa jheviyarsa kolejamAMthI guja.-saMskRta sAthe 1965mAM ema.e., adhyApaka thayA. 1968mAM phUlabrAITa skolarazipa sAthe amerikA jaI sauMdaryazAstra ane tulanAtmaka sAhityamAM 1970mAM ema.e., DaoN. nyUTana pI. sTolanesTanA mArgadarzanamAM "nATyAcArya bharatanI ane philasUpha kAnTanI paraMparAmAM kalAsvarUpano vibhAva' para 1975mAM pIeca.DI. pachI adhyApaka thayA. 1977mAM sAhitya akAdamI-dilhInA bhAratIya sAhityano jJAnakoza'nA mukhya saMpAdaka. 1977mAM 'ramaNIyatAno vAgvikalpa'mAM pIeca.DI. thayA. 1983thI ema.esa. yuni.nA guja. vibhAgamAM prophesara, adhyakSa thayA. hAla nivRtta. 1987no sAhi. akAdamIno puraskAra, sau. yuni.nA vA.cA. hatA. "oDiyUsanuM halese', jaTAyu' (kAvya), "sImAMkana ane sImollaMghana" (vive.) mahattvanI kRtio che. (65) paMkaja udhAsa (2006) :-kalA' kSetramAM pradAna badala 'padmazrI'. saurASTranA cAraNa parivAramAM (66) Do. bakula harSadarAya dhoLakiyA (2007) :-"sAhitya ane zikSaNa kSetramAM pradAna badala padmazrI'. (67) rAjamAtA govardhanakumArI (2007) :-kalA kSetramAM pradAna badala 'padmazrI'. zilpakRti Jain Education Intemational Page #733 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 vividhakSetranI pratibhAo tattvajJAna ke adhyAtmajJAna ja jIvanasArthakyanI cAvI che. AryasaMskRtinA samRddha ane sonerI kALamAM A aMge khUba ja jhINavaTathI gahana vicAraNA thaI che. manuSyajIvananI pUrNatA ane sArthakatA zemAM che enA uttaro A vicAraNAmAM bharyA paDyA che. kSaNe kSaNe, divase divase, AyuSyanA dareka tabakke mANasane tana-manathI kema vartavuM tenAM spaSTIkaraNo A vicAraNAmAM prApta thAya che. dharma ane saMpradAya A vicAraNAnuM jIvanamAM AcaraNa karavAnA mArgo che. dhArmika kriyAkAMDo ke vidhividhAno mAtra upalaka dekhADA nathI, paNa enAM mULa A vicAraNAne pUrNa karavAmAM jaDabesalAka jaDAyelAM che. prAtaHkALe sUryapUjA karIne potAnAM paMcamahAbhUtone preraNA, utsAha, UrjA, umaMga, AzAthI prerato manuSya divasabhara kAryazIla rahIne jIvanane sAMsArika ke bhautika samRddhi tarapha dorI jAya che, paraMtu sAMja paDye Izvara sAme dIvo dharIne e sarva Izvarane samarpita kare che ane kahe che ke tArA bharose khetaramAM nAkhI dIdhelA pAMca dANAmAMthI pAMcaso dANA tuM ja banAvI Ape che. kAryo ane pariNAmothI janmato ahaMkAra, mada, svArtha, moha Adi kaSAya vRttio ahIM vigalana pAme che. A bhAratIya tattvajJAnanuM mULa che. gItAmAM ene yajJanuM nAma ApavAmAM AvyuM che. ahaMkAra nahIM paNa vinamratA, mada nahIM paNa viveka, svArtha nahIM paNa paramArtha, moha nahIM paNa sthitaprajJatA e jIvanasArthakyanA staMbho che. IzanuM rAjya che AkhuM' e bhAvanAthI tyAgIne bhogavavAno maMtra A saMskRtino jIvanamaMtra che. yugothI A jIvanamaMtra A prajAnA lohImAM vaNAI gayo che. jema mULabhUta vaidyavidyA gAmaDAMnI DozIonA jIbhane Terave sthAyI thayelI che tema jIvanane upakAraka A vedivadyA paNa lokonAM haiyAMmAM TharIThAma thayelI che. ahIMno sAmAnya kheDUta paNa prasaMge prasaMge DhagalA dhAnamAMthI jarUriyAtavALAne khobo ApIne rAjI thAya che. potAnI kamANImAMthI bhagavAnano bhAga paNa judo kADhI rAkhe che, eTale to A dezamAM sadAvratonA, sakhAvatonA yajJa maMDAya che. kahevAnI jarUra nathI ke nAnakaDA gAmanA sAmAnya kheDUtathI mAMDIne mahAnagaranA zreSThIvaryo sudhInAmAM A saMskAra jovA maLe che. A paraMparAne vaMdana! sadbhAgIoe pADelo A suMdara cIlo yugo sudhI avicaLa rahe evI vinamra prArthanA. zikSaNakAroe paNa paramArthanAM kAryomAM haMmezAM agrabhAga lIdho che. A lekhamALA rajU karanAra narendrabhAI paTela zikSaNakSetranA AgevAna che. narendrabhAI IzvarabhAI paTelano janma 8 Disembara 1942nA roja bahAdarapura, tA. saMkheDAmAM thayo hato. zALA-kolejanuM zikSaNa bIlImorA ane niDayAdamAM laIne muMbaI AvyA. muMbaImAMthI bI.eDa. tathA vaoNkezanala gAiDansa kAunseliMgano abhyAsa karyo ane mAdhyamika zALAmAM gaNita ane vijJAnanA zikSaka tarIke joDAyA. traNa dAyakAthI vadhu sudhI sevA ApIne goregAMva, muMbaInI saMskAradhAma vidyAlaya tathA juniyara koleja opha komarsa enDa sAyansanA AcArya tarIke nivRtta thayA. zikSaNa ane patrakAratvane nimitte temaNe vividha prakAranuM --narendra paTela 23 Page #734 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cha4 dhanya dharA lekhana kArya karyuM che. temaNe gujarAta samAcAra'mAM sAhityanI kolama 'akSarA', saMdezamAM prakAzanasamIkSA', yuvadarzanamAM "agiyAramI dizA" "miDa-De'mAM "TAima pAsa' tathA "samakAlIna'mAM 'vijJAnavArtA" ane "pustaka samIkSA' nI kaoNlama lakhI che. hAlamAM muMbaI samAcAra'mAM kivajha TAima' ane "saMdeza'mAM 'vyavahAru vijJAna nI kaoNlama lakhe che tathA "gujarAtI vicAra maMca'nA zaikSaNika mukhapatra "amRtamaMthana'nA sahasaMpAdaka che tathA laghunavala mAsika "baMdhana'nA saMpAdaka tarIke kAmagIrI bajAve che. temaNe roTarI klaba opha bombe-northa-vesTanA upakrame vaoNkezanala gAiDansanA kempa ane seminAra yojyA che. spardhAtmaka parIkSAonuM saMcAlana karyuM che. reDiyo, TI.vI. para kAryakramo ApyA che. temanAM pustako A pramANe che :- praznamaMjUSA (be bhAga)', "AdAna pradAna' (caMdrakAMta bakSInA lekhonuM saMpAdana), Guidance in your hand', kAnti bhaTTanA lekhonA saMpAdanamAM prabuddha paMcAmRta", "kharo nara bairanAra', "seksa lAIphanI mUMjhavaNa ane ukela', 'ArogyanuM amRta', 'vijJAnasaMga ', " bijhanesa gaThariyA", "kAnti bhaTTanI vArtAo', 'videzIvArtA' vagere. te uparAMta anila jozInA lekhonA saMpAdananAM pustako "raMga saMga kiratAra', "zabda sAhitya' pragaTa karyA che. sva. avaMti davenAM sarjana ane jIvana vizenuM pustaka "AyakhAnI oLakhANa" nuM sahasaMpAdana karyuM che. jayaMti ema. dalAlanI pratinidhi vArtAono AsvAda vividha lekhako dvArA karAvIne saMpAdana karyuM che. atyAre teo zrI kIrtana kendra, jUhu vilepArlA (ve.) nuM eDaminisTrezana saMbhALe che. saMparka : 1/104 "rAmanagara', pATakara kolejanI sAme, esa.vI. roDa, goregAma (ve.), muMbaI-400 062. -saMpAdaka Do. vAsaMtI khonA eTale samayanI saragama zikSakane janma hoto nathI, mRtyu hotuM nathI, nivRtti hotI nathI. zabdonA meLAnI vacce Ubho rahe che. AjIvana zikSaka rahe che. 1981mAM zikSaNa kSetre B.A., B.Ed.nI padavI sAthe jyAM ekaDo ghUMTyo hato te ja zALAmAM zikSikA tarIkenI javAbadArI svIkArIne praveza karyo. zALAmAM vidyArthI tarIke bhaNatAM tyAre zikSakadinanA divase navamA dhoraNamAM vidyArthIzikSaka thaIne bhUgoLa zIkhavI hatI. te bhUgoLanI zikSikA banIne ja rahI. jIvana bhUgoLamaya banI rahyuM. 1983-84mAM primiyara hAiskUla, dAdara ane primiyara juniyara koleja opha komarsa enDa ArTsamAM joDAyAM primiyara eTale zikSaNa kSetranuM saMkula. K.G.thI P.G. sudhInA abhyAsakramonuM kendra. 1985mAM prAthamika vibhAganI suparavAijhara tarIke javAbadArI svIkArI. vahIvaTa ane saMcAlanakSetre prathama pagaluM bharyuM. prAthamika, mAdhyamika ane ucca mAdhyamika kSetre zikSaNa kArya ane saMcAlanakArya karatAM karatAM .A., M.Ed.no abhyAsa karyo. 1991-92mAM upaprAcAryA ane 2003mAM prAcAryA tarIkeno yAdagAra padabhAra saMbhALyo. zrI DI. DI. vyAsa ejyukezana TrasTamAM TrasTI tarIke pasaMdagI pAmyAM. mahArASTra rAjya s.s.c. ane H.s.c. borDamAM saMyojikA tarIke ane gujarAtI viSaya samitimAM sabhya tarIke nimAI mahArASTra rAjya pAThyapustaka byuromAM sabhya tarIke pasaMdagI pAmyAM. 1995mAM dho. 1 thI 5nA gujarAtInAM pAThyapustakonuM lekhana ane saMpAdana kArya karyuM. judA judA viSayanA tajajJa tarIke vividha zaikSaNika, sAmAjika saMsthAomAM temaja zikSakonA prazikSaNa vargomAM zaikSaNika mArgadarzanarUpe carcAsabhAo, vyAkhyAno temaja varkazopamAM kArya karyuM. Jain Education Intemational Page #735 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 zikSaNa, sAhitya, lekhana, dharma ane sAmAjika kSetre dIrghakAlIna sevAmAM kAryarata rahIne AjIvana zikSikAno bhekha dhAraNa karI sevA ApI rahyAM che. eka janmajAta karmaTha zikSaka ThAkorabhAI ena. desAI 'TIcarsa Ara borna' evI aMgrejI kahevata ThAkorabhAI desAI mATe zabdazaH sAcI TharI che. ThAkorabhAI zikSaka sivAya bIju kaMI hoI zake evI kalpanA paNa na karI zakAya. ThAkorabhAIne zikSaka ja thavuM hatuM ane zikSaka thaIne ja rahyA. temano janma pAraDI tAlukAnA umarasADI gAme thayo hato. nAnapaNamAM mAtAnuM avasAna thatAM temano uchera mAmAne tyAM thayo hato. 13 mArca 1933nA roja janmelA ThAkorabhAI desAIne kArakirdInA prAraMbhe ja jIvanakAryanI yogya dizA iMgita thaI hatI. te emanuM sadbhAgya gaNAya. 1951mAM temaNe 18 varSanI uMmare muMbaI mahAnagarapAlikAnA keLavaNI khAtAmAM prAthamika zikSaka tarIkenI nokarI svIkArI hatI. kaoNleja zikSaNa nokarI karatAM karatAM ja lIdhuM hatuM ane ema.e., ema.eD. thayA. tyArabAda mAdhyamika zALAmAM zikSaka thayA. temanI 40 varSanI nokarImAM chellAM 22 varSa eka ja zALAmAM, DI. je. hAiskUla, malADamAM AcArya tarIke rahyA. zikSaka tarIke teo TIcarsa esosiezana, mahAmaMDaLa ane heDamAsTarsa esosiezananI pravRttiomAM sakriya rIte saMkaLAyelA hatA. carcAsatro, adhivezano ane kRtisatromAM aMgata rasa letA hatA ane zikSaNanAM adyatana ojAro ane pravAhothI satata vAkepha rahetA hatA. dakSiNa koriyAnA siolamAM yojAyelI varlDa ejyukezana konpharansamAM bhAratanA pratinidhio paikI eka pratinidhi tarIke upasthita rahyA hatA. te daramyAna bIjA pratinidhio sAthe jApAnanI vividha zaikSaNika saMsthAonI paNa mulAkAta lIdhI hatI. bombe esosiezana opha heDsa opha sekanDarI skUlsa'nA sakriya sabhya hatA. A esosiezananA silvara jyubilI varSamAM zrI kIrtibhAI DI. vyAsa presiDenTa hatA ane ThAkorabhAI desAI sTaDI eksacenja progrAma kamiTI'nA ceramena hatA. A progrAma heThaLa gujarAtanAM judAM judAM zaheronI zALAonI mulAkAtonuM Ayojana karyuM hatuM. pUNe ane kolhApuranI zALAonI paNa mulAkAta lIdhI hatI. A yojanA heThaLa e badhI zALAonA prinsipAlone muMbaInI mulAkAte AmaMtrIne muMbaInI agragaNya zALAonI mulAkAta yojIne judA 025 judA kAryakramo ApyA hatA. e pachInAM varSomAM A esosiezananA khajAnacI, sekreTarI ane pramukha tarIke sevAo ApI hatI. te gALAmAM esosiezana pravRttiothI dhamadhamI rahyuM hatuM. emanA pramukhapada daramyAna DepyuTI DAyarekTara opha ejyukezana ane ejyukezanala inspekTaronI upasthiti ane sahayogathI aneka kRtisatro yojAyAM hatAM. DepyuTI DAyarekTaranA sahayogathI heDamAsTarsa esosiezana vatI penzana rulsa enDa penzana kelakyulezana' nAmanI vinAmUlya pustikA pragaTa karI hatI. sevA ane zikSaNapremI udyogapati zrI praphulla DI. zAha zrI praphullabhAIno janma muMbaInA eka dhanADhya paNa sevAbhAvI ane dharmaparAyaNa jaina kuTuMbamAM tArIkha 4-81954nA roja thayo. pitAnuM nAma zrI dhIrajalAla zAha ane mAtAnuM nAma jyotsanAbahena. zrI praphulabhAIe bI.koma. thaI potAnA pitAzrIno baMgaDI-utpAdanano kArobAra saMbhALyo. zrI praphullabhAIe keTaloka kALa saphLatApUrvaka e ekSaporTanuM kAmakAja saMbhALyuM, paraMtu pAchaLathI e dhaMdho choDIne emaNe bilDiMga kansTrakzana ane proparTI DevalapamenTano vyavasAya zarU karyo che. temanA prayatnothI nezanala ekriDiTezana taraphathI DI.TI.esa.esa. komarsa ane turakhiyA kolejane phAivasTAra B++ greDanuM reTiMga pramANapatra maLyuM. jIvadayA mATe 'ahiMsA' nAmanI rajisTarDa saMsthAnA ceramena tarIke te chellAM ATheka varSathI sakriya sevA ApI rahyA che. - 'jainajAgRti' nAmanI malADa-goregAmanI eka sevAlakSI saMsthAnA lagabhaga cauda varasathI te vAipresiDenTa che. IzvarIkRpAnAM darzana AvA jIvadayApremI zrI praphullabhAI jevA samAjasevI yuvAnomAM na thAya to bIje kyAM thAya? karmaTha keLavaNIkAra zrI bAbubhAI DI. paTela gujarAta-mahArASTra rAjyonI sarahada para AveluM valavADA gAma, je pragatizIla anAvila jJAtinuM dakSiNa cheDenuM prathama gAma che. AdivAsI kSetramAM AveluM hovA chatAM A gAmanI anAvila jJAti lagabhaga 100% zikSita che. dareka Page #736 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 026 dhanya dharA kuTuMbamAM be thI traNa vyakti zikSakano vyavasAya karatI hoya che. zikSakanI nokarI svIkArI, sAthe sAthe L.L.B.no abhyAsa zarU I.sa. 1952nI muMbaI sarakAranA mukhya pradhAna sva. karyo. saMjogovazAt mAtra prathama L.L.B. pUrNa karI zakyA. nAnI bALAsAheba khere valavADA gAmanI zaikSaNika pragatinI prasaMzA uMmaramAM vadhu paDatI kauTuMbika javAbadArI AvI paDavAthI AgaLa karI hatI. 100% zikSita evA A gAmamAM AcAryazrI abhyAsa na karI zakyA. I.sa. 1955thI 1961 sudhI bAbubhAIno I.sa. 1934mAM janma thayo hato. 'phAtimAdevI Igliza skUla'mAM kAma karyA bAda I.sa. 1961mAM jhUMpaDI kahI zakAya evA gharamAM AdivAsI komanI vastI suparavAijhara tarIke joDAyA. I.sa. 1966thI I.sa. 1990 vacce emano uchera thayo hato. garIbI, ajJAnatA ane sudhI upAcArya ane I.sa. 1990thI 1992 sudhI AcAryapade abhaNatAne emaNe ghaNI najIkathI nihALyAM ane anubhavyAM che rahIne zALAnuM saphaLa saMcAlana karIne zALAne A' greDamAM ane eTale ja AdivAsI lokonI pragati mATe emaNe emanA uccakakSAmAM mUkI. pitAjInI sahAyathI ghaNuM sAruM evuM kArya karyuM che. zALAnA AcAryapada daramyAna emaNe avanavA zaikSaNika bAjunA 5 mAIla dUra AvelA kasbA vApImAM AvelI prayogo karyA, jeno lAbha vidyArthIo ane zikSakone maLato rahyo. Ara.jI.e. sArva. hAiskUlamAM dararoja pagapALA cAlIne vidyArthIomAM AnaMdathI gharakAma (H.W) karI zake te s.s.c. Ex. sudhI abhyAsa karyo hato. mAdhyamika zALAnA mATe H.N. cakAsaNInI navI paddhati apanAvI, je Aje paNa abhyAsa daramyAna emaNe urdU cauthI, pravINa (B.A. samakakSa)nI zALAmAM kAryAnvita che. AMtarazALA vastRtvaspardhA, krikeTa parIkSAo sArA guNa sAthe pasAra karI hatI. mAdhyamika zALAnA harIphAImAM 'herisa zilDa TurnAmenTa' tathA khAra jimakhAnAnI abhyAsakALa daramyAna hastAkSara-harIphAI, mahAtmA gAMdhIjInA khIcaDiyA TraoNphI', 'P' vaoNrDa vijJAnapradarzana, nezanala TelenTa sarca jIvana para vaknatva spardhA tathA nibaMdha-lekhana, rASTrIya gIto ekajhAminezana, mahArASTra sarakAranI DraoNiMga parIkSA, vArSika gAvAnI harIphAI vageremAM sakriya bhAga laI inAmo prApta karyA utsavo, s.s.c. Exam. vyAkhyAnamALA vagere Itara hatAM. A samaya hato I.sa. 1946thI I.sa. 1950 pravRttiomAM AgaLa paDato bhAga levA mATe protsAhita karIne svataMtratA-saMgrAmano samaya. ghaNAM zilDa ane inAma meLavyAM. dhoraNa 8 thI dhoraNa 10 sudhInI dareka vArSika parIkSAmAM vidyArthIo ane zikSakone sAmAjika rIte upayogI tevAM gujarAtI viSaya karatAM 'aMgrejI' viSayamAM vadhu guNa maLatA kAryo jevAM ke "phlega De', aMdhajano mATe phaMDaphALA bhegA karavAM, hovAthI vaDIlo ane zikSako taraphathI Thapako maLato. "tamArI haoNspiTala ane aMdhAkSI AzramomAM daradIone phaLAhAra mAtRbhASA kAcI?" evo prazna thato. A prakAranA ThapakAthI karAvIne temanI sAthe rahIne sevA karavI vagere pravRttiomAM bhAga gujarAtI viSayamAM vadhAre mArka maLe te mahattvAkAMkSAthI prerAIne letAM karyo. vadhu mahenata karI gujarAtI vyAkaraNa tathA sAhityano sAro emanI kAma karavAnI dhagaza ane sakhata zistapAlanathI abhyAsa karyo. pariNAmasvarUpa s.s.c. ExammAM gujarAtI viSayamAM zALAmAM prathama naMbare vizeSa yogyatA (Distinction) prerAIne sarakAre emanI zALAne DraoNiMga parIkSA kendra tarIke kAyamI sAthe (sArA rAjyamAM bIje kramAMke) uttIrNa karIne rekorDa sthApita mAnyatA ApI. ghaNAM varSothI emanI zALA mahArASTra rAjyamAM karyo je hajI paNa kAyama che. sauthI moTA DraoNiMga parIkSAnA kendranuM sthAna dharAve che. mAdhyamika abhyAsa pUrNa karyA bAda Arthika paristhiti c.Exam borDamAM pepara-seTara, bhASAMtarakAra ane pratikULa hovA chatAM pitAjI ane snehIjanonI zubhecchAthI pAThyapustakonI bhASAMtarakAranI penalamAM emaNe I.sa. muMbaInI khAlasA koleja tathA bhavansa kolejamAM abhyAsa karIne 1970thI kArya karyuM. I.sa. 1996thI I.sa. 2006nAM B.Sc.nI DigrI meLavI. sana 1959-60mAM seMTa jheviyarsa pAThyapustako (dho. 9 ane dho. 10 gaNita ane vijJAna)nI insTiTyUTamAMthI B.Ed.nI DigrI meLavI. lekhakonI penalamAM kAma karyuM. ( kauTuMbika tathA Arthika pratikULa paristhitine lIdhe tathA I.sa. 1972thI zarU thayela navI zikSaNa-tarAhanA zikSaNa pratyenI vArasAgata abhirucine lIdhe mAdhyamika zALAmAM (10+2) pratinidhi maMDaLamAM sakriya bhAga lIdho hato. Jain Education Intemational Page #737 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 20 navA abhyAsakramamAM gaNita tathA vijJAnamAM ghaNA pheraphAra nibaMdha'nuM temaja vyAkaraNane vahAluM kaI rIte banAvAya te thayA. emanI kAryazailI, zista ane zaikSaNika pravRttio joIne "vahAlu lAge vyAkaraNa' lakhAyuM. temaja "vistAra-lekhana', mekamilana inDiyA' taraphathI 1971mAM dho. 8nA megsa- patralekhana', "saMvAda-lekhana', "nirALA nibaMdho' vagere emanI sAyansanAM pAThyapustako lakhavA mATe AmaMtraNa maLyuM, je kArya kalame AkArAyAM che. emaNe saphaLatApUrvaka pAra pADyuM. vyavasAye zikSaka, hoddAe saMcAlaka ane hRdaye I.sa. 2001thI 2004 sudhI pharIthI AI.bI. paTela sAhityarasika evA kIrtibhAI DI. vyAsanI hAsya e prakRti che. vidyAlayamAM salAhakAra-DAyarekTara tarIke sevA ApI. samAjasevI udyogapati Aje koIpaNa jarUriyAtamaMda vidyArthIone madada karatA zrI dhIrajalAla talakacaMda zAha rahe che. salAha ane protsAhana Ape che. anya zaikSaNika saMsthAomAM salAhakAra, mArgadarzaka tarIke pravRttizIla rahIne emanuM nAma che zrI dhIrajalAla talakacaMda zAha. mAtAnuM sevAmAM kAryarata rahe che. nAma maNibahena. tArIkha 1-11-1927nA roja saurASTranA dhrAMgadhrA sTeTanA rAjacarADI gAme temano janma thayo. mAtApitA zikSaNa ane sAhityano sumeLa evA dvArA bALapaNathI dhArmika saMskAro keLavAyA. vaDhavANa zaheranI zikSaNavid kIrtibhAI DI. vyAsa dAjIrAja kolejamAM meTrika sudhIno abhyAsa pUro karI mAtApitAnI AjJA laI teo muMbaI AvyA. jyotsanAbahena zikSaNa e dharma che, dhaMdho nathI', e zikSaNamaMtra sAthe dAMpatyajIvanamAM be putro ane traNa putrIo vaDe sukhI laIne zikSaNa-kSetramAM zrI kIrtibhAI DI. vyAsa pravezyA. saMsAra banyo ane dhaMdhArojagAramAM paNa pragati thavA mAMDI. emaNe sudIrgha kALa sudhI "primiyara dAdara ane primiyara ekSaporTa kSetre meLavelI siddhi mATe bhArata sarakAra juniyara kaoNlejanuM zaikSaNika, vahIvaTIya ane saMsthAkIya taraphathI satata pAMca varSa evorDa maLavAnuM sammAna ane protsAhana sumeLabharyuM sucAru saMcAlana karyuM. "bombe esosiezana oNpha maLyuM. heDUsa oNpha sekanDarI skUlanA suvarNajayaMtI varSe pramukha rahIne saptabhASI muMbaInA AcAryonA saMgaThanane vegavAna ane jhAlAvADI sthAnakavAsI phAunDezanamAM TrasTI pade kArya pravRttimaya karyuM. karyuM. zrI mahAvIra klinika nAmanuM davAkhAnuM zarU karAvyuM. tyAM menejiMga TrasTI tarIke lagAtAra pacIsa varSa sudhI ekadhArI sevA gujarAtI viSayazikSakamaMDaLanA sthApaka pramukha rahIne ApI. A saMsthAnI bIjI zAkhA malADa (pUrva)mAM kurAra gAmamAM mahArASTramAM gujarAtI bhASAno mAna-maratabo jaLavAya ane mahAvIra klinika tarIke zarU karI ane temAM paNa potAnuM aMgata zikSaNamAM mAtRbhASAnuM mahattva rahe enA satata AgrahI rahyA. yogadAna ApyuM. uparokta pravRttionI sAthe sAthe sAhityakSetre lekhaka 1964mAM saMskAra sarjana ejyukezana sosAyaTInI tarIke sarjana karIne sAhityanI sevA karI. 1939thI 1995 sthApanA karI ane zALA zarU karI. zrI dhIrajalAlanI bhAvanA sudhI "primiyara prabodhinI' je vArSika mudrikAMka che tenuM joI saMsthAe 1984mAM dhIrajalAla talakacaMda sAMkaLacaMda zAha prakAzana karyuM. emanI kalame keTalAMka pustako lakhAyAM : komarsa koleja ane pAnAcaMda DuMgarazI turakhiyA juniyara kolejanI anukrame 'gaNitikA' saraLa rIte gaNita, "pa patrano 5', jemAM zarUAta karI. patra dvArA bIjAnA hAthamAM jaIe temaja suMdara sulekhana bolakA patro lakhAyAM. "nATaka nATaka nATaka', je haLavI | zrI vardhamAna sthAnakavAsI jaina saMgha, mAmalatadAra vADI, zailInAM nATako, 'raMgadevatAnI kRpA prakAzita thayAM. temanA malADa (pazcima)mAM jaina upAzrayamAM upapramukha ane TrasTI pade gItAmRtapustakamAM saraLa gItAsAra racAyo che. "vAto pacIsa varSa sevA ApI. AvA puNyAtmAo ApaNA samAjanuM videzI-vilAyatI'mAM yu.ke. amerikAnA zaikSaNika pravAsanA gaurava che. svAnubhavonuM maulika Alekhana mamaLAvAyuM che. "najarANuM jhAlAta dain Education Intermational Jain Education Intemational Page #738 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 028 dhanya dharA pi. dinaja zi. jozI eTale pariNAmavALI zALAnAM sArAM pariNAma lAvavA mArgadarzaka tarIke dolata zikSaNa saMsthA, khAroDImAM ane s.E.M. tarIke traNa varSa keLavaNI-eka AhuvAna zikSaNavidane kArya karyuM che. ( dinee 1954mAM malADanI zeTha ena. ela. zALAmAM ApazrIe eka pIDha anubhavI vaDIla ane hAiskUlamAM zikSaka tarIkenI kArakirdIno AraMbha karI dIdho. samajadAra vyakti tarIke chApa choDI che. zALAnI pragatimAM temaja muMbaInI khetavADImAM AvelI epha. ena. paTela skUlamAM pAMca gaurava vadhAravAmAM ApazrIe je mahattvano phALo Apyo che te varSa gaNita-vijJAnanA zikSaka tarIke kAma karyuM. amane haMmeza yAda raheze. ApanA dareka kAryamAM prAmANikatA, kAMdivalInI saradAra vallabhabhAI paTela skUlamAM joDAyA. kartavyaniSThA, nIDaratA, sahiSNutA pragaTa thAya ja che. te mATe A be varSa pachI tyAMthI pAchA zeTha ena. ela. hAIskUlamAM sanmAnapatra arpaNa karI amo ApazrI pratye Adara ane harSa suparavAijhara tarIke AvyA. esa.esa.sI.nI vividha vyakta karIe chIe. zALAonI vyAkhyAnamALAomAM gaNita-vijJAnanA vyAkhyAtA eka AgavI pratibhA tarIke ullekhanIya kAma karyuM. dinendrae keTalAMka reDiyo nATako gItA malakAna lakhyAM. zrI dinubhAIe pote cheka 1974-75 thI 1995 21me varSe potAnI petholojikala leboreTarI malADa 96 sudhI mahArASTra rAjyanA gujarAtI pAThyapustako mATe kAma pUrvamAM cAlu karI. karyuM che. - 27 varSathI zrIjI petholojikala leboreTarInuM 1985mAM jarmanI ane iMglenDathI ejyukezana seminAra saphaLatApUrvaka saMcAlana kare che ane potAnI mAlikInI Adhunika mATe AmaMtraNa maLatAM anya mAdhyamonAM bIjA cha AcAryo sAthe upakaraNothI sajja leboreTarInA teo mAlika che. eka DeligezanamAM yuropa gayA. zrI dinubhAInuM zikSaNakSetre ela.ela.bI.nI DigrI hAMsala karI. ATaluM moTuM pradAna joI mahArASTra sarakAre 1987mAM emanuM esa.ena.DI.TI. yunivarsiTImAMthI patrakAratvanuM sarTiphikeTa zikSaNano evorDa ApI bahumAna karyuM. 1990mAM nivRtta thayA paNa gItAbahene meLavyuM. pachI A karmaTha vyaktine menejamenTa mAnAdarathI TrasTI ane dUradarzana upara yuvadarzana' kAryakramamAM pUjya zrI pAMDuraMga mAnad maMtrInA hodde niyukta karI emane satata zikSaNapravRttimAM zAstrI, nATakakAra lateza zAha, lekhikA mRNAlinI desAI, nAnA sAMkaLI rAkhyA che. zrI dinubhAIne mana zikSaNa emano ahAleka cuDAsamA bhUtapUrva rAjyasabhAnA sabhya zrImatI suzIlA che ane emAM ja emano AnaMda che. Adivarakara jevAM aneka mahAnubhAvonA inTaravyu (Interview) avismaraNIya AcArya sva. ramezabhAI vazI gItAbahenane 24 varSanI nAnI vaye mahArASTra sarakAre zrI ramezabhAI vazI, jeo aspI nUtana hAiskUla, special Executive MegistratenI mAnad padavIthI malADamAM tA. 16-8-69mAM gaNita ane vijJAnanA madadanIza navAjyAM. zikSaka tarIke joDAyA. tyArapachI suparavAijhara ane AcArya gItAbahena ema.DI. zAha mahilA kaoNleja temaja banavAnA adhikArI banyA. DI.TI.esa.esa. komarsa kaoNlejanAM gavarniMga kAunsilanA sabhya esa.esa.sI. borDanI parIkSAnA kendrasaMcAlaka, che temaja caMdrAbahena mohanabhAI homiyopethika kaoNlejanAM upasaMcAlaka, esa.esa.sI. borDanI parIkSAnA lAIga skavorDanA AjIvana sabhya che. "koziza' saMsthA, je baherA-mUMgAM bALakonI sabhya, ina sarvisa TIcarsa TreiniMga kendranA saMcAlaka, SMART zALA calAve che, emAM paNa sakriya phALo Ape che ane inaraP.T. TreiniMganA kendravyavasthApaka, prauDha zikSaNanA vargonuM vahIla klaba opha muMbaI-northa vesTamAM paNa sabhya che. vidyArthIo ane zikSako dvArA saMcAlana karyuM che. nabaLA nityakarmanI zarUAta haMmezAM prabhuprArthanAthI karanAra karyA. dain Education Intermational Jain Education Intemational Page #739 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 729 gItAbahena maharSi araviMdanI vicArasaraNInAM upAsaka che ane sAhityanuM vAcana ane lekhana emanI managamatI pravRtti sAcA arthamAM bhAgavat gItAnAM paNa upAsaka che. che. kAvyo ane zikSaNa tathA strIkeLavaNI vize temanA lekho akhabAromAM ane sAmayikomAM avAranavAra pragaTa thatAM rahe che. | Rju ane karmazIla janmabhUmi'mAM emanI kaoNlama "koI joDe, koI toDe ghaNI AcArya zrI priyavadanabhAI vaidha lokapriya thaI hatI. surata jillAnA nAnA gAmamAM janmelA priyavadanabhAI sorAyasisa' nAmanA carmarogathI piDAtI AdivAsI vidya, janmasthaLa surata jillAnA cIkhalI tAlukAnuM gAma kanyAnI dardabharI dAstAna rajU karatI temanI laghunavala 'pAnakhare talAvacorA. janmatArIkha 11 jAnyuArI, 1924. bALI vasaMta' eka nokho-anokho viSaya laIne AvI che. temane muMbaInA phorTa vistAramAM AvelI bharaDA , temaNe "AkAzavANI' para avAranavAra reDiyo vArtAlApo hAiskUlamAM zikSakanI nokarI maLI. temaNe abhyAsa karI muMbaI ApyA che. sAhityakSetre jIvanacaritra-vyakticitro, navalakathAyunivarsiTInI ema.e.nI upAdhi prApta karI. A sAthe laghunavala ane saMpAdanakSetre vizeSa pradAna ApI rahyAM che. samAjasevAnAM kAryo paNa teo karatA rahyA. teo rASTrabhASAnA lekhaka, pravacanakAra (mahAbhArata), gAMdhIvicArapracAraka vargo calAvatA ane kAmadAra varganI moTI uMmaranI vyaktio zrI jitendra dave mATe "rAtrizALA' calAvatA, temane akSarajJAna ApatA. saMskAradhAma vidyAlayamAM joDAvAnuM AmaMtraNa maLyuM, aMte zrI jitendra dave vyavasAye zikSaka hatA ane kArakirdInA chellAM 11 varSa zALAnA heDamAsTara tarIke sevA bajAvIne mArca AcAryapada paNa zobhAvyuM. saMskAradhAma eka nAnakaDI zALA hatI temAMthI Aje saMskAradhAma DigrIkoleja banI che uparokta 2002mAM nivRtta thayA. nirNayane AbhArI che. muMbaInA vartamAnapatra pravAsI'mAM jitendra davenI rahasyakathAo pragaTa thaI hatI. esa.esa.sI. parIkSAnA senTaranA kaMDakTara tarIkenI gAMdhIjI vizenA temanA abhyAsapUrNa lekho javAbadArIo paNa temaNe nibhAvI che. aMgrejI ane gujarAtI bhASAnA parIkSaka tarIkenI javAbadArI paNa temaNe ghaNI vakhata janmabhUmi'mAM pragaTa thayA che. svIkArI che. jitendra dave mahAbhAratanA paNa abhyAsI che. chellAM ATha varSathI mahAbhArata upara vividha saMsthAomAM pravacana ApI nirmaLA memoriyala hAiskUla" zarU karavAmAM AcAryapada rahyA che. zrImad bhagavadgItA, bhagavAna zrIkRSNa ane saMbhALyuM. temAM zarUAtanAM varSomAM sevA ApI. mahAbhAratanI kathA temaja mahAbhAratanAM pAtro vizenAM emanAM prAdhyApikA-lekhikA-muktapatrakAra pravacano, saraLa, mananIya ane zraddhApUrNa hoya che. atyAra Do. kalpanA dave sudhImAM mahAbhArata para 203 pravacano ApI cUkyA che. aMgrejInA nIvaDelA prAdhyApaka DaoN. kalpanA dare chellAM 35 varSothI zikSaNakSetra sAthe saMkaLAyelAM che. I.sa. 1969thI prAthamika zikSikA tarIke zrI bhUpendra IzvaralAla zAha kArakirdInI zarUAta karIne mAdhyamika vibhAga ane ema.e. janmasthaLa bahAdurapura, mULa vatana karArA, jillo karyA bAda malADanI zrI ema. DI. zAha mahilA kolejamAM vaDodarA. abhyAsa hindI-saMskRta ane citrakalAnI prAdezika juniyara kaoNlejanA vyAkhyAtA tarIke kAmagIrI bajAvI. gujarAtI parIkSAo prathama vargamAM pAsa karI. 1968thI 1971 muMbaImAM sAhityakSetre saMzodhana karIne dakSiNa gujarAta yunivarsiTImAMthI aMgrejInA zikSaka tarIke kArakirdIno AraMbha karyo. chellAM DaoNkTareTanI padavI meLavI ane DigrI kaoNlejamAM gujarAtImAM sADatrIsa varSathI bIlImorAnI vI.ela. paTela kolejamAM aMgrejI prAdhyApikA tarIke niyukta thayAM. atyAre teo gujarAtI vibhAganA adhyakSa ane vyAkhyAtA, lAphiMga klaba, bIlImorAnA vibhAganAM adhyakSa che. sthApaka sabhya, jUna-julAI 2004mAM AliMgTana, nyUjarsI Jain Education Intemational Education Intermational Page #740 -------------------------------------------------------------------------- ________________ o30. dhanya dharA cIkhalI), mAtA : gaM.sva. svargastha DAhIbahena raNachoDajI mistrI (cIkhalI). amerikAmAM sAhityanI sabhAomAM sakriya bhAga lIdho ane mananIya pravacano ApyAM, keTalAMka prakAzanomAM saMpAdakanI javAbadArI nibhAvI ane samAcArapatromAM temanuM lekhanakArya prazaMsApAtra banyuM. AkAzavANI vaDodarA-amadAvAda para prasArita reDiyo kAryakrama ApyA. dainika akhabAramAM "alakhanI aTArIethI' kolama dvArA ThIka samaya sevA ApI. 2007mAM rASTrapati evorDa meLavanAra jayazrIbahena desAi jayazrIbahena desAI AMtaliyA bIlImorAnI "aspI kanyA vidyAlaya'nAM AcAryA che. temanI zaikSaNika kArakirdI satata prathama vargamAM pasAra thaI che. 1986thI teo aspI kanyA vidyAlaya sAthe saMkaLAyelAM che. mejharamenTa enDa esTAblizamenTa opha dha normsa opha krieTIviTI opha dha TuDanTa ina prAyamarI skUla' vize temaNe saMzodhana karyuM che. teo valasADa jillA TIcarsa esosiezananI kAryavAhaka samitinA sabhya che. navasArI jillA AcArya saMghanAM sakriya sabhya che. navasArI jillA mAdhyamika zALAsaMghanAM kanvInara tarIke chellAM 10 varSathI kAmagIrI bajAve che. te uparAMta navasArI jillA vijJAnamaMDaLanAM sekreTarI che. gujarAta mAdhyamika zikSaNa borDa mATe homasAyansanA abhyAsakramanI rUparekhA samitinA sabhya tarIke, senTrala esesamenTa senTaranAM saMcAlikA tarIke kAmagIrI bajAvI che. vaibhava lAibrerIno besTa skUlano jillA kakSAe evorDa meLavyo che. jillA kakSAno vijJAna meLAvaDo, Adhunika kamyuTara senTara, pazcima bhAratano vijJAna meLAvaDo te uparAMta vijJAna, gaNita, saMskRta, aMgrejI, samAjazAstra ane hiMdI viSayamAM kvijha kArsa taiyAra karyA che. temanI bhAvi yojanAmAM garlsa poliTekanikanuM lakSya che. navasArI jillAmAM temanuM saMcAlaka maMDaLa prathama krame puraskRta thayuM che. bhUlakAMbhavana, phijhiksa, kemesTrI ane bAyolojInI adyatana prayogazALAo vikasAvI che. zikSaNavidda, lekhaka, vaktA, patrakAra evaM sAmAjika videzamAM prazasti sammAnapatro evaM evorDa : (1) "gujarAta kalcarala esosiezana, harmITeja nezavIla-TenesI rAjya : amerikA dvArA sane 1994mAM jAhera prazasya sevAkArya evorDa : sammAna. (2) amerikAmAM rASTrIya kakSAnA leuvA pATIdAra samAja opha yu.ena.e." dvArA keliphorniyA rAjyanI sAnaojha nagarImAM samAjanA rASTrIya kakSAnA caturtha vArSika adhivezanamAM atyaMta abhinaMdanIya vyavasthApaka-menejara tarIke prazasti sammAnapatra' sapTembara, 2000 : amerikA (3) "gujarAtI kalcarala esosiezana, nezavala-TenesI' dvArA (u.c.A.) "jAhera samAjasevA kSetra evorDa : prazasti sammAnapatra sane 2002 : sthaLa : gujarAta kalcarala esosiezana (jIsIe) sabhAbhavana, nezavala, TenesIamerikA. (4) amerikAnA rASTrIya kakSAnA leuvA pATIdAra samAja opha yu.esa.e.'nA menejara-Executive DirectortarIke "abhinaMdanIya jAhera samAjasevA ane samAjanA saMniSTha menejara' tarIke prazasti sammAnapatra-evorDa sane 2000thI 2002 : nezavIla-TenesI : sthaLa : G.C.A. Hell, Nashville, Tn-U.S.A. jAhera pravacano : bhArata, yu.ke. ane amerikAmAM. videzonI saphaLa saphara : yu.ke., skoTalenDa, siMgApora, keneDA ane amerikA. patrakAritva kSetre : I.sa. 1962thI AjaparyaMta (2006) : gujarAtanA keTalAka agraNI dainiko, sAptAhiko, pAkSikomAM, amerikAmAM keTalAka agraNI gujarAtI sAptAhika akhabAromAM, yu.ke.thI prasiddha thatA ane vividha dezomAM prasArita thatA agraNI sAptAhikamAM. AkAzavANI : bhArata sarakAranAM gujarAtanAM AkAzavANI kendro : amadAvAda-vaDodarA-rAjakoTathI prasArita thatAM jillAno mAsika samAcArapatra sane 1977thI 1992 sudhI lakhyo-prasArita thayo. sAhityasarjana kSetre : (1) be pustako prasiddha thayAM. (2) kAryakata ThAkorabhAI ra. mistrI (gurukula, sUpAvALA) zrI ThAkorabhAI raNachoDajI mistrI (amerikA), pitA : sva. raNachoDajI jIvaNajI mistrI (thAlA Jain Education Intemational Page #741 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 031 mAsika ane trimAsikanA saMpAdaka tarIke aneka varSoparyata saphaLa kArya karyuM. (3) bhAratanAM ane videzonAM aneka gujarAtI prakAzanomAM vividha prakAronI sAhityika kRtio prasiddha thaI ane thaI rahI che. jhiMdAdila H zrI surezabhAI paTela sane 1974thI amerikAmAM sthAyI thayelA surezabhAIno prAdurbhAva tA. 24-5-1952mAM bhAratanA svAtaMtryasenAnI kheDUta pitA, sAmAjika kAryakara ane dAnavIra karasanabhAI hIrAbhAI paTelane tyAM divALIbahenanI kUkhe surata jillAnA aitihAsika tAlukAnA bAraDolInA vaDhavANiyA gAme khAnadAna leuA pATIdAra jJAtimAM thayelo. 1995mAM jIvananA aMtima zvAsa sudhI bhArata sarakAra taraphathI svAtaMtryasenAnIne apAtA penzanano svecchAe rAjIkhuzIthI svIkAra na karI sAcI rASTrabhaktinAM darzana karAvyAM. zaikSaNika ane dhArmika pravRtti arthe tenA vyAjamAMthI AjaparyaMta lAkho rUpiyAnI sakhAvata karI cUkyA che. amerikAmAM be eriyA (silikona velI) keliphorniyAnA elakemIno rIala, pAlo AlTonI Deijha ina moTela banAvI. amerikAmAM moTela udyogakSetre nAmanA meLavI hovA chatAM surezabhAImAM sAMskRtika, dhArmika, paropakArI ane samAjasevAno mAMhyalo saLavaLATa karato hato. jAhera sevAkSetre jANItI sevAbhAvI saMsthA keliphorniyAnA inDiyana kalcarala esosiezanamAM sane 1985thI tenI vividha samitionA padAdhikArIpade prazasya sevA ApavA sAthe teo sane 1993mAM tenA pramukhapade ArUDha thayA. keliphorniyAnI jAhera jANItI sevAbhAvI saMsthA ceriTebala kera phAunDezananA keTalAMka varSo paryata teo TrasTIpade rahyA. keliphorniyAnA Divozana esosiezana opha sItArAma TrasTanA paNa zarUAtathI TrasTIpade yazasvI sevA ApavA mAMDyA. amerikAnA keliphorniyAnA pheDarezana opha inDiyA uttara keliphorniyAmAM paNa teo salAhakAra agraNI kAryakartA tarIke kAryarata banI prazasya sevA ApavA sabhAgI thayA. keliphorniyAnA milapITAsa zahera ane gujarAtanA surata jillAnI aitihAsika nagarI bAraDolI vacce ya sisTara siTI tarIkenA saMbaMdho sthApita karavA stutya prayAsa karyA che. bhAratanA sAMskRtika ane saMgItakSetre nAmAMkita saMgItakAro ane kalAkAro jevAM ke, puruSottama upAdhyAya, haMsA dave, rAsabihArI mahetA, vibhA desAI, DAyarAvALA madhusUdana vyAsa, mArkaDa bhaTTa, UrmilA bhaTTa, nATyakAra dinyAra konTrAkTara, puraSottama jaloTA, harioma zaraNa, naMdinI zaraNa, baMsarIvAdaka hariprasAda caurasiyA, harSA trivedI ane klAsikala DAMsara sAdhanA datta vagere paNa amerikAmAM surezabhAIno AtiththabhAva mANI cUkyAM che. kRSNalAla zrIdharANI. kizanasiMha cAvaDA gulAbadAsa brokara kRSNalAla jhaverI tribhovane pU. luhAra 'sundaram' Page #742 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( sI navanIta pablikezansa (inDiyA) limiTeDa ucca ane Adarza jIvana dvArA ItihAsa sarjaa Adityo (A loko saphaLa kema thayA?) moTI rAyaNa-kacchanA vatanI rAmajIbhAI gAlAnuM sAta dIkarA, eka dIkarI ema bahoLuM kuTuMba. dhaMdhArthe vatana choDIne muMbaImAM vaselA. bhAgIdArImAM kariyANAnI dukAna zarU karI. koI vAte bhAgIdAro sAthe matabheda thatAM cAlu dukAna choDI devI paDI. rAmajIbhAI jANe saparivAra phUTapAtha para AvI paDyA ! bekArI, bhUkha, saMgharSa ane svamAnano bhaMga ! AghAtano kSaya rAmajIbhAIne gaLato gayo. AyuSyanA 45mA varSe emanuM avasAna thayuM. dIkarIne to nAnI vaye sAsare vaLAvI hatI. be dIkarA paNa paraNAvI lIdhA hatA. mA lAkhaNIbAIe kacchanAM dhIMgA pANI pIdhAM hatAM eTale patinA avasAna pachI khamIra batAvyuM. badhA dhakarAone pAMkhamAM laI hUMpha tathA hiMmata baMdhAvI. potAnI ekamAtra mUDI evAM thoDAM cAMdInA ghareNAM moTA be putrone ApI dIdhAM, je ghareNAM vecIne dIkarAoe prinsesa sTrITamAM eka dAdara nIce khAMcAmAM pustakonI nAnI dukAna zarU karI. 'dhanajI' ane 'lAlajI' uparathI "dhanalAla bradharsa' nAma ApyuM, je ghaNuM jANItuM thayuM. dhanajIbhAI dukAne besIne navAM - jUnAM pustako vece ne lAlajIbhAI thelAmAM pustako bharIne ghera ghera vecavA jAya. jUnAM pAThyapustako bhegAM karI tene bAinDiMga karAvIne sAva ochI kiMmate garIba vidyArthIone sulabha karavAnI zubha zarUAta A bhAIoe karI. sagAMvahAlAM to moM pheravI gayAM hatAM, paNa vaLI koI harino lAla maLI gayo. bhAIonuM bhaNatara ochuM, paNa gaNatara ghaNuM. anubhava vadhato gayo to parizrama paNa vadhato gayo, ne bhAgyanuM caNatara thavA mAMDyuM. mAtA lAkhaNIbAInuM paNa yuvAna vaye avasAna thayuM. tyAM to eka yuvAna bhAInuM paNa avasAna thatAM bhAIo thoDA ja lAcAra banI gayA, paNa AvI ApattimAMthI ja saMyama, sahanazIlatA, dhairya vadhatAM gayAM. pracaMDa AtmavizvAsa tathA bhagIratha puruSArtha manuSyane haMmezAM vijaya apAve ja che. e samayamAM kSayanI bImArI sAmAnya hatI. upacAro paNa maryAdita hatA. durbhAgye sauthI moTA bhAI lAlajIbhAI kSayanI bImArImAM sapaDAyA. kSayanI bImArImAMthI bahAra AvatAM ja lAlajIbhAIe eka mahAna vikaTa kArya upADyuM. e jamAnAmAM aMgrejI-gujarAtI moTI DikSanarI maLatI nahotI. tyAre thoDuMka bhaNelA lAlajIbhAIe seMkaDo DikazanarIonuM dohana karIne sAta varSanA aMte pacAsa hajAra enTrIo tathA gheDha lAkha zabdonA arthathI sabhara eka navA ja prakAranI DikazanarI jAte ja taiyAra karI. aneka niSNAtonI madada lIdhI, pariNAmasvarUpa oNksapharDa DikazanarI jevI ja eka mAtabara DikazanarI eDavAnsa DikazanarInuM sarjana thayuM. A eDavAnDa DikazanarI'nI prastAvanA te samayanA mUrdhanya sAhityakAra tathA bhAratIya vidyAbhavananA kulapati zrI kanaiyAlAla munazIe lakhI che. A DikzanarI gujarAtI gharomAM varSothI eka AdhArabhUta zabdakoza tarIke jANItI thaI che. Jain Education Intemational ducation International Page #743 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A DikzanarI traNa varSe chapAI. pAchaLathI sudhArA-vadhArA sAthe navI AvRtti thaI ane pachI to nAnI-moTI DikzanarIonI zRMkhatA sarjAtI gaI ! Ama, maMDANa tharyA saphaLatAnAM. nAnA bhAIo eka pachI eka dhaMdhAmAM joDAtA gayA. saphaLatAnAM sopAna caDavAmAM have saraLatA AvI. hiMmata vadhI, utsAha vadhyo. jema jema mUDI AvatI gaI, tema tema musIbato paNa dUra thavA lAgI ! puruSArthanI AMgaLI pakaDIne badhA bhAIoe I. sa. 1959mAM 'navanIta prakAzana' nAme saMsthA zarU karI. A prakAzana-saMsthAmAM apecito, gAiDo ne anya zaikSaNika prakAzano taiyAra thavA mAMDyAM, je vidyArthIomAM khUba jANItAM thayAM. zAkha vadhavA mAMDI. vidyArthIomAM 'navanIta' atyaMta priya thaI paDyuM. I. sa. 1966mAM amadAvAdamAM presa zarU karyuM. I. sa. 1976mAM muMbaImAM paNa navanIta bhavana UbhuM thayuM. tyAM bhAIo kAma karavA lAgyA. harakhacaMdabhAI (choTubhAI) 'dhanalAla bradharsa' saMbhALavA lAgyA. pAchaLathI dhanajIbhAIe potAno adhUro rahelo abhyAsa pUro karyo ane AMkhanA DaoNkTara tarIke muMbaInA giragAMva vistAramAM sthAyI thayA. I. sa. 1966mAM zrI lAlajIbhAI ane zrI zAMtibhAI dhaMdhArthe muMbaI choDI amadAvAda AvyA. pAchaLathI zrI harakhacaMdabhAI paNa muMbaI choDI parivArasahita amadAvAda AvI vasyA. sauthI nAnA bhAI zAMtibhAIe amadAvAda khAte prakAzana vibhAga saMbhALI lIdho. Aje bhAIo sAthe emanA dIkarAo ane pautro (traNa peDhI sAthe) bhegA maLIne A saMsthAnA utpAna mATe bhagIratha kArya karavA lAgyA che. navanIta prakAzananuM nAma Aje zikSaNajagatamAM mAnabhera levAya che. bahoLA kuTuMbane duHkhamAM ekasUtre jALavI rAkhanAra zrI lAlajIbhAInI samaja hatI ke sukhamAM saune ekasUtre jALavavA muzkela che. temaNe umaMgabhera bhAIone paraNAvIne temane judAM ghara mAMDI ApyAM. AnAthI badhAmAM aMtarano bhAva sacavAyo ne vyavasAyamAM koI kSati na AvI. A vizALa vaDalAnA mobhI evA sauthI moTA bhAI lAlajIbhAInAM patnI tejabAI avasAna pAmyAM. khuda lAlajIbhAIne kIDanI tathA kamaLAnA roge jakaDI lIdhA. potAnA bhAIonA laherAtA vaDalAnA chAMyAmAM saMtoSa sAthe lAlabhAI I. sa. 1987mAM vidAya thayA. Aje to 'navanIta pablikezansa (inDiyA) limiTeDa' saMsthA bhAratanI pramukha prakAzana saMsthA tarIke sthApita thaI cUkI che. zreSTha guNavattA dharAvatAM paNa mAphakasara kiMmatanAM asaMkhya prakAzano pragaTa karatI A mAtabara saMsthAne temanA bhAIo tathA teonA dIkarAo ane pautro maLIne samagra 'gAlA parivAra' vAlajIbhAInA Adarzo jivata rAkhIne, e ja niSya ane khata sAthe calAvI rahyA che. Aje A prakAzana-saMsthAnAM cAra hajAra jeTalAM prakAzano vividha bhASAmAM upalabdha che. jemAM bALasAhitya, zaikSaNika pustako, Arogya viSayaka pustako ityAdi mukhya che. lagabhaga be hajAra uparAMta mANaso A saMsthAmAM kAma karI rahyA che. amadAvAda tathA muMbaIsthita vizALa bhavanomAM vahIvaTI kAryAlayo kAryarata che. bhAratabharamAM ekamAtra adyatana presa 'navanIta' pAse che. SAP jevI adyatana kampyUTara sisTama emAM kAryarata che. A 'navanIta pablikezansa (inDiyA) limiTeDa' saMsthA svayaM eka pracaMDa puruSArtha, zuddha nIti, Adarza ane vyavahAra saMcAlanazailI, ADaMbararahita ane nizaMkArabharyA jIvananuM jIvaMta maMdira che ! (saujanya : zrI yaza rAya - 'saraLatAthI saphaLatA') Page #744 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 zAsana aruNodaya pUjya gurudeva zrI namramuni ma.sA. goMDala saMpradAyanA sauthI nAnA saMta ane tapasamrATa pU. gurudeva zrI ratilAlajI ma.sAnA kRpApAtra aMtevAsI suziSya eTale AjanI yuvApeDhInA lADIlA gurudeva namramuni ma.sA. dhanya dharA eka sAmAnya vyaktinuM asAmAnya vyaktitva, eka viziSTa gurutattva, zAsananI zAna, udayamAna arUNa ane saMgharSonAM dAvAnaLamAMthI pragaTelo jJAnano jhaLahaLato dIpaka eTale AjanAM krAMtivIra pU. namramuni ma.sA. 1970nI 26mI sapTembare nAgapuramAM puSpAbena kanaiyAlAla bhAyANIne tyAM trIjA putra tarIke janmelA "mahAvIra"! mAtra poNA traNa varSanI uMmare pitRpremanuM chatra gumAvyuM ane saMgharSonI saphara zarU thaI. nAgapurathI mAdare vatana lAThI, lAThIthI mAmAne tyAM abhyAsa arthe, dilhIthI punaH lAThI, vaLI amarelImAM abhyAsa sAthe sarvisa, takadIra ajamAvavA muMbaI ame muMbaImAM malADa ane kAlabAdevI keronamAM nokarI....! cha varSanI uMmarathI ja chaThThI indriya jAgRta....je kathana kare te pramANe ja thAya!' e 6th sense mAM vinaya ane namratA bhaLyAM ane banyAM Aje vacana siddhinAM saMta....! sAta varSanI uMmarathI ja jJAna thayuM ke pANImAM jIva che, tyArathI pAkuM ja pANI pIvAnA paccakkhANa karI lIdhAM. nAnapaNanuM e jIvadayAnuM bIja Aje vizALa vRkSa banI gayuM che. nAnapaNathI ja maryAdamAM rahevAnA bhAva sAthe jyAM hoya tyAM dravya, kSetra, kALa, bhAvanA paccakkhANa karI letAM. maryAdAnI e eka IMTamAMthI saMyamanI imArata UbhI thaI gaI. pratyeka paristhiti ane pratyeka vyaktimAMthI kaMIka ne kaMIka zikSaNa grahaNa kare....to saMzodhana vinA koI vAtano svIkAra maMjUra nahIM. dIkSA aMgIkAra karatAM pUrve paNa anya aneka dharmonAM pustako vAMcyA ane prayogo dvArA pramANita karyA bAda jainadharmanI zreSThatA puravAra thatAM jaina aNagAra dharmano svIkAra karyo. zAsananI evI prabhAvanA karI ke "zAsana prabhAvaka"nuM biruda pAmyAM. nAnapaNamAM pU. vIrendramuni ma.sA.nI zibira bharI ane zreSTha ane zAMta bALakanuM prathama inAma meLavyuM. Aje namramuni ma.sA.nI "jJAna saMskAra zibira"nI gAmegAma bALako AturatApUrvaka rAha jUe che. bIjI zibira dAmanagaramAM pU. mahAtmAjInI bharI ane emanAM zabde zabde saMyamanA bIja ropAI gayAM, jemAM dharmAnurAgI mAtAnI preraNAnuM siMcana maLyuM. pAchaLathI mAtAe paNa dIkSA lIdhI ane atyAre borIvalImAM pU. prabodhikAbAI ma.sa. sukhazAtAmAM birAjamAna che. nAnapaNathI ja jenA hRdayamAM dayA ane karUNA bharelAM che, evA mahAvIre duSkALanA samaye bhAIo sAthe maLI 'janatA tAvaDo' zarU karyo ane zuddha sAmagrI lAvI jAte jalebI, gAMThIyA banAvI paDatara kiMmate vitaraNa karyuM. Aje mAnavatAvanA masIhA banI gayAM. paNa, tyAM ja kizorAvasthAnI kAcI uMmare bhAvanagaranI eka ghaTanAe mahAvIrane gaDamathalamAM mUkI dIdho. vicAronA vamaLe enI dizA badalI nAMkhI. gamato upAzraya aNagamato thaI gayo. samaya sAthe samajanuM samanvaya ane parivArane sukhI ane samRddha karavA khUba mahenata karavAno saMkalpa karyo, eka pachI eka puruSArtha AdaryA. ghaDIkamAM loTarInI dukAnamAM nokarI to ghaDIkamAM book stall, tyAMthI kariyANAnI dukAna ane chevaTe takadIra ajamAvavA AvyAM mahAmayI muMbaI nagarImAM....! vasaImAM vasavATa sAthe ja dharmano raMga jhAMkho paDavA lAgyo ane vAtAvaraNanI asara nIce vyasana ane phezanano raMga caDhavA lAgyo. Page #745 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 cha35 A paNa...eka madhyarAtrinAM saMkete pharI jIvananI rAha badalI nAMkhI, alpa Ayuno saMketa ane kaMIka karI levAnI # bhAvanA...! savAranAM uThatAM veMta mAtAne svapnAnI vAta jaNAvI, pUchyuM, "mAre zuM karavuM joIe?" mAtAnI icchA traNa dIkarAmAMthI eka dIkaro zAsananI sevA kare sAkAra thatI lAgI ane tarata ja kahI dIdhuM...beTA! dIkSA laI le...! zabdo sAMbhaLatAM ja badalAI gayelAM saMskAra ane smaraNa smRtimAM AvI gayAM. upAzraya gayAM. tyAM birAjamAna pUjyavarA muktAbAI ane pU. vIramatIbAI ma.e sarbodhita karyA. tyAra bAda mAravADanA jodhapura gAme pU. prakAzamuni ma.sA. pAse jJAnAbhyAsa arthe gayAM. ATha mahinA sudhI rojanI 40 gAthA kaMThastha kare ane tyAM sudhI pANInuM TIpuM paNa moDhAmAM na mUke. mahAvIranI AvI ekAgratA ane ciMtana zakti dIrghadraSTA pU. prakAzamuni ma.sA.ne paNa sparzI gaI, je ciMtana zakti Aje prakhara vyAkhyAna vANIrUpe vizALa janasamudAyane A prabhAvita karI rahI che. vairAgI avasthAmAM khagapuramAM Avela vairAgya prerita pravacananI prabhAvazALI vANIne Aje paNa loko bhUlyAM nathI. tyAga ane vairAgya daDha banatAM tA. 10-2-1991nAM roja alagArI mahAvIra aNagArI namramuni banyAM ane 1 jIvanano bIjo tabakko zarU thayo. navadIkSita namramuninI ma.sA.nI prathama pravacanadhArA 'samayanI sArthakatA'mAM tattvanAM UMDA rahasyone samajAvavAnI maulikatAthI sau dhanyatA anubhavavA lAgyA. paNa, saMyama jIvananAM prathama pAMca varSa to mAtra saMzodhana ane sAdhanAmAM vitAvyAM. AgamanA rahasyone ukelyAM, AtmAnA atula UMDANa sudhI pahoMcyAM. mATe ja Aje emanI prabhAvaka vANImAM 'Atmasiddhi'nA rahasyo sAMbhaLI vizALa saMkhyAmAM jenI sAthe jainetaro paNa potAnA aMtarAtmAne bhIMjavI rahyAM che, jyAre paradezanAM loko c.D. dvArA emanI vANI sAMbhaLI kRtArtha thaI rahyAM che. kumaLI vaye jainadharmanA kaThina niti-niyamonI bhaThThImAM sekAyA, saMdharSonAM vAvAjhoDAne sahana karyA, upasargone na samabhAve sahana karyA paNa tenI sAthe AtmaguNone evA vikasAvyAM ke Aje saurASTra ane gujarAta to ThIka paNa mahAmayI che. che muMbaInI yuvApeDhIne paNa vyasana mukta banAvI dharma ane mAnavakalyANanAM mArge lAvyAM ane sahunAM lokalADIlA banyAM. - 1992nI sAlamAM bhAvanagaranI iravina haoNspiTalamAM blood nI vomit thaI ane 80% blood nIkaLI gayuM tyAre DaoNkTaroe aMtima samaya jAhera karI dIdho. tyAre nAnakaDA A munine mRtyuno bhaya na lAgyo paNa AMkha baMdha che karI paramAtmAnuM smaraNa karavA lAgyAM ane badhAne kahI dIdhuM. mane hamaNAM kAMI thavAnuM nathI. paramAtmAnuM smaraNa karatAM karatAM ja acAnaka ja je zabdo kyAreya sAMbhaLyAM ke vAMcyA na hatAM tevA uvasaggaharaM stotranAM zabdo svayaM spharita thavA lAgyA, je zraddhAno zvAsa banI gayAM e zraddhA e ja stotra siddhi apAvI, mATe ja Aje lAkho loko emanA zrImukhethI A mahAprabhAvaka ane hRdaya spaMdita karatAM stotrane svIkArI zAMti ane samAdhi meLave che. zraddhApUrvaka jApa kare che. | navuM jIvana maLyuM ane bamaNA vege puruSArtha, ciMtana, manana ane sAdhanA zarU thaI gayAM. eka pachI eka vaDodarA, ( rAjakoTa, ghATakopara ane muluMDamAM aitihAsika ane avismaraNIya cAturmAsa karI atyAre borIvalImAM pratyeka gharanI eke ke vyaktimAM dharma ane mAnavatAnA bIja vAvIne snehanAM siMcanathI pulakita karI rahyAM che. tapasamrATa pU. ratilAlajI ma.sA.nI rAjakoTa eca. je. hospiTalamAM niSkAma ane amyAna bhAve rAtadivasa I avirata sevA karI tapasamrATanAM aMtevAsI kRpAvaMta banyAM. guruziSyanuM anusaMdhAna sAdhyuM ane Aja paryata kSaNekSaNanAM smaraNa 1 sAthe emanI smRtine jalavaMta rAkhI rahyA che, emanA nAme upAzraya, heltha senTara, veTaranarI hospiTala baMdhAvarAvI aneka sevAkIya pravRttio karI rahyAM che. jANe gurubhaktinI bejoDa mizAla.....! jyAM jyAM vicare tyAM tyAM zrI uvasaggaharaM bhakti grupa ane ahemu yuvA grupanI sthApanA karatAM jayA. jIvadayA Jain Education Intemational Private & Personal Use Only Page #746 -------------------------------------------------------------------------- ________________ o3s dhanya dharA #Sane mAnavakalyANanAM kAryo karavAtAM jAya. davA, anAja, phI, jarUrIyAtanI vastuo sAdharmika gharomAM gupta rIte 4 * mokalAvarAve, emanI preraNAthI ane zrI uvasaggaharaM sAdhanA TrasTanAM sahayogathI ApaNAM ja 15 bALako osTreliyAmAM che che ane 10 bALako laMDanamAM ucca abhyAsa laI rahyAM che. mAtra cha mahinAmAM ja muMbaInA ghATakopara, muluMDa, aMdherI, borIvalI, kAMdivalI, malADa Adi kSetromAMthI 1000thI vadhu yuvako ane yuvatIo aham grupamAM joDAyAM che. rAjakoTamAM paNa aham grupa mAnavatA ane sevAnI pravRttio kare ? ja che. saurASTra, muMbaI, gujarAta, dilhI ane keneDAnA vividha kSetromAM zrI uvasaggaharaM bhaktigRpanAM bhAIo ane baheno samUhamAM jApa karI zAMti ane samAdhinI anubhUti kare che. | vividha vibhAgone AvarI letAM vizALa saMkulamAM 'pArasadhAma' banAvavAnI bhAvanA vyakta karI ane gurubhaktoe tera karoDa rUpiyAnA kharce pArasadhAmanuM nirmANa karyuM. tenI sAthe tana-manathI paNa sevA karI mAtAnA gurudevanA svapnane sAkAra karyA. kadAca Ane ja gurutattva ke gurubhAva kahevAya...! AvA prekTIkalamAM mAnanArA prabhAvazALI yuvAsaMtanI preraNAthI bALakone rUcatI ane emanI zailImAM samajAvatI Adhunika jainazALA Look N Learm taiyAra thaI, jemAM computer projekTara ane eminezana dvArA vizALa jainism no course vizeSarUpe TreInIMga lIdhelAM zikSako dvArA gujarAtI ane EnglishmAM bhaNAvavAmAM Ave che. hAlamAM mAtra 4 ghATakopara kendramAM 600 bALako bhaNe che muMbaI-navI muMbaImAM 10 kendro cAle che bhAratabharamAM 50 kendro khUlaze. vartamAnakALamAM guru, gurunI mahattA ane mahattvane rUpaka rUpe samajAvatI "maLyA eka mALI' Animation c.D. ane pAvara poInTa prajhanTezana dvArA vividha pravRttio, bALako mATe uood habitsnAM nAnAM nAnAM sacitra cartoon Animation badhuM ja c.D. ane pustarUpe taiyAra karavAmAM AvyuM che. 1 Aja sudhI emanA aneka sAhitya, pustako, vyAkhyAna vAMcaNI, dhyAna ane vividha zibironI c.D. bahAra paDI ! I che. uparAMta uvasaggahara stotranA jApa, mAMgalikanA jApa aham, saMti saMti kare loe, gurubhakti stavana guruvaMdanA AdinI c.D. paNa bahAra paDI che. emanI preraNA ane mArgadarzana heThaLa chellAM cha varSathI mAsika prANapuSpa' bahAra paDe che jenI nakala dinapratidina | vadhatI rahe che. temaja bALako mATe gujarAtI ane aMgrejImAM Look N Learn Weekly paNa pragaTa thAya che. je ! bALakomAM khUbaja lokapriya banyuM che. pUjya gurudevanI nizrAmAM saurASTra kesarI prANaguru jaina seMTara dvArA satata cAravarSathI jaina sAhitya jJAnasatra"nuM prativarSa Ayojana thAya che jemAM bhAratabharanA 60 jeTalA vidvAno jainadharmanA vividha viSayo ja para potAnA zodhapatro rajU kare che. 4 35 varSanA nAnakaDA saMtanI kAryakSamatA, vicAro, ciMtana ane emanI Atmika ane adhyAtmika pravRttithI ane ' je pragatithI prabhAvita thaI goMDala gacchanAM sauthI vaDIla ane sauthI jJAnI ane dIrghadraSTA saMta parama darzanika pU. - jayaMtamunijI ma.sA.e emane "zAsana arUNodaya'nAM nAme navAjyAM. je vizALa hRdayI, svayaM spharita AtmajJAnanAM adhipati, vItarAganAM anurAgI, karuNAnA sAgara, mAnavatAnAM masIhA, dIrghadraSTA, vAtsalyanAM vAri, nikhAlasa, virATa krAMtikArI vyaktitva ane vizALa bhakta varganAM lADIlAM gurudeva evA A che. yuvA sAdhakanAM saMtatvane cAritArtha karatAM paricayathI jJAnI gaurava karaze to ajJAnI adekhAI karaze. paNa je baMnethI alipta che. che. che evA gurudeva to daDha manobaLa sAthe, maMjila sudhI pahoMcavA potAnAM plenanI dizAmAM makkamapaNe AgaLa ne AgaLa vadhI rahyAM che. evA zAsana aruNodayane ApaNI abhivaMdanA. saujanya : zrI uvasaggahara sevAmaMDaLa saMcAlita zrI uvasaggahara bhaktigRpa-vaDodarA. Jain Education Intemational For Private & Personal use only Page #747 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 dharatInI dhULamAMthI dhAna pedA karanArI pATIdAra prajA jeo jillAnA zreSTha ahevAla-lekhana evorDathI vibhUSita thayA che e 'amarelInI ArasI' sAptAhikanA taMtrI, amarelI jillAnA saMdarbha graMtha sahita soeka jeTalAM pustakonA sarjaka ane saMniSTha patrakAra zrI goradhanadAsa soraThiyA tabiyatanI ciMtA khIMTIe vaLagADIne jaipha vaye paNa nAnakaDuM koDiyuM banIne patrakAra jagatane ajavALatA rahyA che. thoDA divasa pahelAM emano lasaratI kalame lakhAyela patra sAthe saurASTranA leuvA pATIdArono itihAsa' nAmano daLadAra graMtha mane maLyo. A graMtha I.sa. 1925mAM leuvA paTela zaMbhulAla TIDAbhAI boraDe prabhunI phUlavADI' evA zIrSaka nIce AjathI paMcotera varSa pUrve pragaTa karyo hato. e graMtha aprApta hoI upalabdha thato nahoto, alagArI rakhaDapaTTI pachI soraThiyAe A graMthanI nakala prApta karI, enuM saMpAdana karyuM ane emAM navuM umeraNa karyuM. enuM prakAzana karyuM. samAjane Avo mUlyavAna graMtha saMpaDAvI ApavA mATe saMpAdaka ane prakAzaka ubhaya pakSo abhinaMdananA adhikArI bane che. avalokanakAra : jorAvarasiMhajI jAdava maeNnejiMga TrasTI, lokakalA phAunDezana, amadAvAda 636 A graMthanI saMpAdakIya noMdhamAM potAnA hRdayanA bhAvone vyakta karavA mATe saMpAdake yahUdI dharmagraMtha 'tAla mUDa'nuM eka kathana TAMkyuM che, "jo tamArI saMtita tamane yAda kare evuM jhaMkhatA ho to eka sarasa kuTira banAvajo. jo tamArA pautro tamane saMbhAre evuM icchatA ho to eka sarasa majAnuM paththaranuM makAna bAMdhajo. tamArA prapautro jiMdagIbhara na bhUle tevuM mAnatA ho to killAthI surakSita nagara banAvajo, paNa jo tamArI aneka peDhI tamane cirakAla satata yAda kare evI AkAMkSA rAkhatA ho to eka sarasa majAnuM pustaka lakhajo." A pustaka mATe zaMbhubhAI boraDa ane zrI goradhanadAsa soraThiyAne pATIdAra samAjanI A ane AvatI peDhIo avazya yAda karaze. A graMtha be bhAgamAM vaheMcAyelo che. zAstrIzrI mAdhavapriyadAsajInA AzIrvacana sAthe AraMbhAtA prathama bhAgamAM pATIdArono prAcIna itihAsa, paTelonuM saMgaThana, saMmelano ane virala vyaktitva dharAvatA mahAnubhAvono paricaya che jyAre bIjA bhAgamAM itihAsane ghaDanArA pATIdAronI vAto, e kALanuM jJAtinuM baMdhAraNa, lokakalAnA vaitAlika rivAjo ane e samayanAM rasika dRSTAMto ApyAM che. emAM pATIdArono itihAsa dhyAnArha che. avalokanakAra zrI jorAvarasiMhajI jAdava gAma AkarU (tA. dhaMdhukA)nA vatanI che. bhAratabharanA 5000 jeTalA kalAkArone temanI rAhabarI nIce gujarAta lokakalA phAunDezananA upakrame dezabharanA lokasAMskRtika kAryakramo dvArA raMgamaMco gajave che. ane AMtararASTrIya takhtA upara mUkI saune yazakIrti apAvyAM che. lokakalA DAyarAonuM aDhIdAyakAthI saMcAlana kare che. zrI jAdavano purAtattvamAM paNa UMDo abhyAsa che. A puruSArthI saMzodhakane aneka evorDa maLyA che. lekhaka, sarjaka, saMzodhaka ane lokakalAvid tarIke sAhityajagatane temanI pAsethI nevuM uparAMta sacitra graMtharatno sAMpaDyA che. akhabAronI sAptAhika AvRttiomAM vividha viSayo upara temanI vistRta lekhamALAo khAsa dhyAna kheMce che. dhanyavAda.--saMpAdaka Page #748 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 Aje gujarAta, saurASTra, kaccha ane bhAratanA tathA vizvanA anya dezomAM patharAyelA pATIdAro, paTelo ke kaNabIonuM mULa vatana gujarAta nathI. itihAsakAronA maMtavya anusAra vAyavya dizAmAMthI gurjaro sAthe kUrmIo paNa hiMdustAnamAM AvyA. hajAro varSa pUrve Aryo eziyAkhaMDanA pAmIra nAmanA ucca pradezamAM vasatA hatA. samaya jatAM sthAnAMtara karIne, emanI be ToLIo judI judI be dizAmAM vaheMcAI gaI. eka irAna tarapha ne tyAMthI yuropanA dezomAM ane bIjI madhyapUrvanA dezomAM jaI vasI. kALakrame pAmIra pradezamAM vasanArI ToLI khaibaraghATa dvArA hiMdukuzanI parvatamALA oLaMgIne siMdhu nadInA phaLadrupa pradezanA paTamAM AvI. tyAMthI vaLI AgaLa vadhatAM vadhatAM ucALA bharIne paMjAba, gaMgA ne jamunA nadInAM phaLadrupa medAnomAM jaIne vasyA. leuvA ane kaDavA be taDa judA hovA chatAM mULe to eka ja jJAti che. paTela ke pATIdAra zabda vyavasAyane kAraNe che, jJAtivAcaka nathI, ema ahIM kahevAyuM che. itihAsanA ovAre UbhA rahIne bhUtakALa bhaNI mITa mAMDIzuM to jaNAze ke kUrmIo I.sa. pUrve 300nA arasAmAM caMdragupta mauryanA samayamAM saurASTramAM pravezyA hovAnuM manAya che. A badhA paMjAba, siMdha, kaccha, rAjasthAna ne rAdhanapura ema judA judA mArge saurASTramAM AvIne sthira thayAnuM tajajJo kahe che. saMskRta zabdakozamAM 'kUasya asti iti kUrmi' matalaba ke jenI pAse jamIna hoya te 'kUrmi'. jagatanI saMskRtinA mULa pAyAmAM kheDUta hato. sauthI prathama udyoga khetIno hato. kRSinI zodha thatAM bhaTakatI jAtio pRthvI para sthira thaI ane saMskRti vikAsanA keDe caDI. saMskAra ane saMskRtino pAyo kuTuMba che. kuTuMbamAMthI 'Tu' akSara nIkaLI jatAM kumbI, kUrmi ane tenuM aprabhraMzarUpe kaNabI tathA kunabI zabda Avyo hovAnuM manAya che. kumbIno bIjo artha gRhastha paNa thAya che. kaNabI, kRSikAra, kaNamAMthI maNa anAja pedA karanAra gRhasthI hovAne kAraNe lokajIvanamAM kahevata AvI ke, 'kaNabI pAchaLa karoDa, kaNabI koInI pAchaLa nahIM.' leuvA paTelo ke kaDavA pATIdAronuM gotra kazyapa gaNAya che. maharSi kazyapa mahAna vicAraka, vidvAna, vaijJAnika, kavi, kalAkAra ane kuzaLa kisAna hatA. emaNe RRgvedanA prathama maMDaLa, sUkta 99nI racanA karI hatI. pATIdAro A kRSaka, kazyapa-RSinA kUrmavaMzI kSatriya kahevAya che. AgaLa jaNAvyuM tema kaNabIo bhAratabharamAM patharAyelA che. kUrmI, kanabI, kuMbI dhanya dharA ekaja jJAtinAM rUpAMtirata nAmo che. uttara bhAratamAM ane madhyapradezamAM kunabI, mahArASTramAM pATIla ane tAmilanADumAM kAmpuse, nAyaDu ke reDDI badhA eka ja samAjanA hovAnuM jhona viliyama mAne che. gAMdhIjInA aMgata maMtrIzrI mahAdevabhAI desAIe 'e sTorI opha bAraDolI'mAM kaNabInA kaDavA, leuvA, matiyAbhakta ke udApATIdAra uparAMta carotariyA evA pAMca taDAno ullekha karyo che. 12mI sadImAM siddharAja jayasiMhanA zAsana daramyAna gaMgA-jamanAnA doAbamAMthI 1800 paTela parivAro gujarAtamAM AvIne sthAyI thayA. prathama emanI vasAhata pATaNamAM banI. I.sa. 1110nA arasAmAM rAmajI paTela nAmanA prabhAvazALI vyaktie pATaNathI aDAlaja AvIne chaso leuvA paTelone vasAvyA hatA. teo siddharAjanA pradhAnamaMDaLamAM mahattvanuM sthAna zobhAvatA hatA. temaNe aDAlajamAM leuvA paTelanI kuLadevI mAtAjI annapUrNAnA maMdiranI pratiSThA karI hatI. kheDA jillAnA pIpaLAvanA vIra vasanadAse mogala bAdazAha ane gujarAtanA sUbAonI vagathI mahesUla ugharAvavAnA ijArA pATIdArone ApyA hatA. A ijArA meLavanAra carotaranA paTelo pAchaLathI amIna ane desAInA nAme oLakhAyA. sane 1703mAM pIpaLAvamAM yojAyelA khAsa samAraMbhamAM mogala samrATa auraMgajhebanA zAhajAdA 'bahAdurazAha' khAsa hAjara rahyA hatA. tyAre sarakArI daphtare 'kaNabI'nA badale pATIdAra zabdano kAyamI hukama karAvyo hato. e jamAnAmAM khetI karanAra kheDUta, kahevAtI jamInanA TukaDA (khetara)nA mAlikane pattIdAra' kahevAto. emAMthI 'paTTalika' ane tenuM apabhraMza pATIdAra thayAno ullekha maLe che. gAmamAM gAma ke nAtanA paTela hatA. zAsaka ane prajA vacce kaDIrUpa vyakti paTela hatA. mahamada begaDAe rAjyanI khetI vikasAvavA mATe eka eka gAmano kabajo, pasaMda karIne ene AbAda karavAnI zarate kaNabIone Apelo. enI sAthe gAmanA dIvAnI ane phojadArI kAyadAno amala karavAnuM kAma paNa paTelone maLyuM. gAmanI hadamAM corI thAya to ene pakaDavAnI javAbadArI paNa TharAvI. Ama ochAmAM ochA kharce rAjataMtra calAvavAno mArga mahaMmada begaDAnA rAjaamalamAM levAyo. pariNAme dilhInA bAdazAhe eka vakhata kaheluM ke "amArA rAjyamAM to jAra-bAjarI pAke che paNa gujarAtanA sulatAnane ghare to motI pAke che.'' Page #749 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 o39 saMvata 1224mAM vAchA paTele vaso vasAvyuM. akabaranA potAnA vaDavAnonA nAma parathI paNa aTako AvI. u.ta. goMDala vakhatamAM aju paTela thayA tenI sAthe akabara bAdazAhane bhAre parathI goMDaLiyA, rANapara parathI rANapariyA, saradhAra parathI dostI hatI. akabara gAdIe AvyA bAda aju paTelane dilahI saradhArA, choDavaDI parathI choDavaDiyA, raiyA paTela parathI raiyANI, bolAvI saMvata 1641mAM gujarAta taraphanuM kAma soMpI 9 kAnA paTela parathI kAnANI, jagA paTela uparathI jAgANI ane zaNagArelA hAthI, 13 gAma ane ra3 hajAranI nimaNUka bAMdhI bhAdA paTela parathI bhAdANI aTako AvI. jemAM prathama dIdhI. viramagAmamAM sattaramAM saikAmAM udayakarNajI thayA. temaNe hAlAramAM UtaryA teo hAlArI leuvA kahevAyA. je kuTuMbo sIdhA viramagAmano majabUta killo tathA rAjagaDhI baMdhAvyAM. gohilavADamAM AvyA te gohilavADI leuvA kahevAyA. paTelomAM allAuddIne karaNaghelAne harAvyo ne musalamAnI sainya sAthI mATI saMkhyA hAlArI leuvAnI gaNAya che. gujarAtane lUMTavA-bALavA mAMDyuM. khetIno zAMta dhaMdho karanAra tAjetaramAM pragaTa thayela goradhanadAsa soraThiyA saMpAdita kaNabIothI vaselAM AbAda gAmaDAM bhAMgyAM. prajA jyAM tyAM "saurASTranA leuvA pATIdArono itihAsa' upara ApaNe UDatI nAsavA mAMDI. e kALe kAThiyAvADanA darabAro gujarAtanA najara karI paNa e graMthamAM AjathI pacAsa-so-baso varSa pUrve pATIdAronI khetIkhaMta jANatA nA, AthI emaNe potAnAM gAmo leuvA kaNabI paTelonA rivAja kevA hatA, paTelonA rAjarajavADAM AbAda karavA mATe paTelone rmoTA paLata ApI rAjamAM vasAvavA sAthe saMbaMdho kevA hatA, emanI rakhAvaTa, khAnadAnI ane mAMDyA. nAmadAra jAmarAvaLe bahu sAro prayatna karyo hato. saMvata nAtIlAonI rasaprada vAto ane prasaMgo vAcakone rasa paDe tevA 1582mAM bhAdA ThuMmara tathA pUMjA bhaMDerIe kheDUtonA moTA hoI namUnArUpe ahIM thoDAka rajU karuM chuM, jemAM saurASTranA jaththA sAthe potAnA rAjyamAM hAlAramAM utAryA, pIpara paTelonA jUnA kALanA sAmAjika jIvananuM sAcuM citra jovA maLe bhADukiyAmAM ekIsAthe 750 ucALA utAryA hatA. temAMthI kaMIka che. hAlAramAM rahyA ane dhorAjI vagere gAmomAM gayA ane tyAM navAM varSo pUrve amarelImAM rAmajI paTela vIraDiyA rahetA. navAM gAmonAM toraNa bAMdhI kAThiyAvADano mulaka vasAvavA vaDalA sama vizALa parivAra. eka ja gharamAM 125 jaNa eka mAMDyo. saMvata 1869mAM hAlAramAM moTo duSkALa paDyo. A rasoDe jamatAM. kheDa moTI ane mAlaDhora khUba. savAre emanAM duSkALane "kotaDIno kALa' kahevAmAM Ave che. A vakhate hAlAra Dhora caravA nIkaLe tyAre loko kahetAM ke, "e rAmajI paTelanuM bhAMgyuM. kAThI prajAno mulaka rAjapUtoe jItI letAM kAThIo dhaNa nIkaLyuM." evAmAM saMvata 1934mAM bhAre dukALa paDyo. e bahAravaTe caDyA ne rAjyanA kheDUta paTelone raMjADavA lAgyA. varasamAM rAmajI paTele khIjaDiyAnA mAraga mAthe zeraDIno vADha amarelI vagere vistAro eka kALe kheDUtavasatI vagaranA hatA. karelo. zeraDI trIje kyAre pahoMcelI. unALo AvatAM gAyonAM tyArabAda gAyakavADanuM rAjya AvatAM zAMti sthapAI. bhUkhyA ToLAM ghAsacArA vagara jhUravA mAMDyAM. amarelIne pAdara pachI samayAntare anya pradezomAMthI pATIdAro saurASTramAM vaNajhArAnI pokyuM khAvI. emAM ya gAyo ghaNI. rAmajI paTele AvyA. A kuTuMboe vahAlA vatananI yAdI rAkhavA gAmo parathI A najare joyuM. garIba vaNajhArAne joIne teo gAmanA moTA potAnI aTako rAkhI. u.ta. vaso parathI vasoyA, gurjarA parathI zeThiyAo pAse gayA. saue moM pheravI lIdhAM. rAmajI paTela bhAre gajerA, sojItrA parathI sojItrA, sAvalI parathI sAvaliyA, haiye pAchA pharyA. lIMbAzI parathI lIMbAziyA, vaghAzI parathI vaghAziyA, vaNano la - pachI emaNe DholIne bolAvyo ne gAmamAM sAda paDAvyo parathI vaNasoliyA, mAMgharolI parathI mAMgaroLiyA, tArApara ke gAmanI ane vaNajhArAnI jenI gAyo bhUkhe bhAMbharaDA nAkhe parathI tArAparA, taraNola parathI taraNolI, dhakelI parathI che emane mArA zeraDInA vADhamAM chUTI mUkI devAnI chUTa che. e dhAmeliyA, koThI parathI koThiyA, borasada parathI borasadiyA, kALe rUpiyA cAra hajAranI pIlavA jevI zeraDI hatI I saghaLI phiNAva parathI phiNAviyA, siddhapura parathI siddhaparA, mAMDaLa gAyone khavarAvI dIdhI. paTelane haiye ThaMDaka vaLI. AnaMdathI e parathI mAMDaLiyA, siMgAlI parathI zIMgALA, hIrApara parathI ghera AvyA. loko kahe, "rAmajI paTela bhAre laherI. UmaLako hIraparA, pAdarA parathI pAdariyA tarIke oLakhAyA. pAchaLathI Avyo te Akho vADha bhUkhI gAyone khavarAvI dIdho." tyArathI A aTako pharI gaI ane kAThiyAvADanAM gAmo parathI ane emanI aTaka vIraDiyAne badale laherI paDI gaI. Jain Education Intemational Education International Page #750 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 040 dhanya dharA gujarAtanA paLAMsavA gAmamAM rahetuM vAghajI parasANAnuM AbAdI paTelane soMpI. paherAmaNI ApI 4 savAra mokalI kuTuMba saMvata 1920mAM lAThImAM rahevA AvyuM. emAM velo paTela gAmanuM toraNa baMdhAvyuM. sUbAe paTelane 55 korI khIcaDAnI karmI puruSa thayA. emanI sthiti sArI thatAM keriyAne mArage vAva ApI. paDatara jamIno kheDAvA mAMDI. sArA kheDUtane ahIM vasAvI baMdhAvI. darabAre emane sArI jamIna ane ToDAvALI vADI khetI AbAda karI. govA paTelano dIkaro nAraNa paTela thayA. ApI. ToDAvALI vADImAM emaNe zeraDIno vADha karyo, zeraDI bahu saMvata 1895mAM duSkALa paDyo tyArathI emaNe jagatane sArI pAkI paNa goLanA bhAva taLiye gayA. AthI paTela goLanI jivADavA mATe juvArano saMgraha zarU karyo. saMvata 1934nA cAra gADIo bharAvIne kacchanA AMkaDiyA gAme gayA. sAMja duSkALanA varSamAM emanI pAse 37,800 maNa juvAra silakamAM paDavAthI eka garIba vidhavA brAhmaNIne tyAM utAro karyo. bhalI hatI. emaNe duSkALanA varSamAM A juvAra khAvA ApIne brAhmaNI bAIe badhAne premathI jamADyA ne AgatAsvAgatA karI AjubAjunI prajAne nabhAvI. eTale paTele rAjI thaIne DozIne goLanuM bhaluM ApyuM. goLanuM saMvata 1921mAM emaNe pitA govA paTelanuM kAraja karyuM. bhIluM hAthamAM laIne DozI dhArI dhArIne jovA lAgI. pachI paTela A vakhate kArajamAM 12000 mANasa bheLAM thayAM. e kALe sADA sAmuM joIne bolI : "bhAI! A goLa lAThIno to naI? ane agiyAra hajArano kharca thayo. 200 maNa lIlotarI zAka I paNa ToDAvADIno!" paTelane to A sAMbhaLIne bhAre navAI vaparAyuM. hajAro brAhmaNone jaNa dITha aradho bhadrAsaNa ApyuM. lAgI. ghaDIbhara emane thayuM ke A DozI nakkI kAmaNagArI lAge e pachI bahAravaTiyAoe sAjiyAvadara gAma bhAMgIne lUMTyuM. che. nahIMtara ATale dUra ene kyAMthI khabara paDe? eTale paTela A bAbatamAM nAraNa paTele rAjakoTa poliTikala ejanTanI kahe : "mADI, tame kAmaNabAmaNa jANo cho?" korTamAM dAvo karI rUpiyA soLa hajAra meLavyA. saMvata 1912mAM nA re dIkarA! kAmaNa kevuM ne vAta kevI? ToDAvADI mULa gAma bhAMgyA pachI pharIthI ene AbAda karI bIjAM traNa gAma amArI hatI. ame mULa lAThImAM rahetA eTale goLanuM pArakhuM vasAvyAM. e vakhate kheDUto para julama thatA, navA karaverA karyuM. mArI dharatInI mATInI gaMdha mane ahIM beThAM Ave hoM." nakhAtA, nAraNa paTela thoDA jaNane laIne vaDodarA gayA. eka bIje divase badho goLa khapI gayo. paTela kAThiyAvADa AvavA divasa mahArAjA sarakAra hAthI mAthe savAra thaIne nIkaLyA eTale DozInA hAthamAM pAMca rUpiyA mUkyA. tyAre haribhaktivALA nAkA AgaLathI nIkaLyA. paTelo badhA AMkaDA DozIe emane eka bAju bolAvIne kIdhuM : bhIDIne ADA UbhA rahyA. mahArAjA khaMDerAve pRcchA karI to tame mArA bhAI thayA cho ne vaLI guNIjana cho eTale jANavA maLyuM ke amarelI prAMtanA paTeloe mArga rokyo che. eka vAta karuM. ame lAThI rahetA tyAre amArI pAse bahu nagada turata mahArAjAe hAthI jhukAvavA hukama karyo ne paTelone pAse nANuM hatuM. badhI dolata ToDAvADInA bhaDamAM dATelI che. darabAra bolAvyA, badhI araja sAMbhaLI temanA parano julama baMdha karavA sAthe takarAra thavAthI amAre rAtorAta lAThI choDavuM paDyuM eTale pharamAna karyuM. paTelone rAmajI maMdiramAM utAro Apyo. eka A vAta koIne karI nathI. ahIM AvIne sau marI khUTyAM. have mahinA sudhI mahemAnagati karAvIne pachI rajA dIdhI. jatAM jatAM huM ekalI chuM mAre dolatano kaMI khapa nathI. tamArA jevo pavitra paherAmaNI ApI. nAraNa paTelane sonAnAM kaDAM ApyAM. bIjA mANasa vAparaze to huM rAjI thaIza." paTelone maMdila (pAghaDI) baMdhAvI ne reTA ApyA. vAMkiyAvALA becara gora salAhakAra tarIke sAthe gayelA. mahArAjAe temane kAThiyAvADamAM AvyA pachI bhaDa jUno thaI gayo che mATe paTelo mATe rasoI karavAnuM sopeluM eTale eka sAMtInI jamIna ukheLIne navo baMdhAvavo che e bahAnA nIce gharanA mANasone kAme lagADI paTele bhaDa ukheLAvyo. DozInA kahevA mujaba sonAnA gadheyAnA caru nIkaLyA. manomana pADa mAnI velA paTele saurASTranA leuvA pATIdAronA itihAsamAM kaNabI khAnagImAM DozIne khAtAM khUTe naI eTalI rakama mokalAvI paTelonAM sukhaduHkha ane dAritryanI, darabAro sAthenA saMbaMdho potAnI khAnadAnI darzAvI. ane dilAvarInI, vaTa ane vyavahAranI tathA koThAsUjha ane caturAInI ghaNI badhI vAto maLe che. A graMtha AjathI AThaamarelI jillAnA sAjiyAvadarano TIMbo viThThalarAva dasa dAyakA pUrvenA lokajIvanano dastAvejI mUlya dharAvato graMtha sUbA pAsethI upaleTAnA govA paTele meLavyo. sUbAe khuza thaI ApI. Jain Education Intemational Education Intermational Page #751 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 gaNI zakAya ema che. tA. 29 eprila, 1915nA roja upaleTAmAM maLela pATIdAra saMmelanamAM pariSadanA maMtrIzrI gokaLadAsa kAnajIbhAI kAlAviDayAe khetI karanArA kaNabI paTelonI dAruNa garIbInuM citra A zabdomAM kaMDAryuM che : "kheDUta mAthe phATela lIrAvALI pAghaDI, labaDatI phATelI aMgarakhAnI bAMyo, sugharInA mALA mAphaka kANAM paDI gayelA coraNA, du:khathI piDAtA cIMtharehAla kheDUtanI baMTI ke caNAnuM dhAna khAMDatI durbaLa dehavALI strI, gaMdAM-gobarAM, ardhanagna pepaDI vINIne peTa bharatAM hADapiMjara samAna tenAM bALako, khajUrInA ADasara ane eraMDAnA vaLAvALuM ane kapAsanI sAMThIothI gUMtheluM, chANa ke lAdanI thApa dIdheluM, kAcuM ghara ane phATelA godaDAnA gAmA, ekAdabe bhAMgelA-tUTelA loTA, thALI e kheDUtanA gharano vaibhava ane ekAdabe TaTTu jevA baLado, khakhaDadhaja ne kicUDanA avAja karatAM gADAnAM paiDAM ane pharatI pALa vagaranA kAcA kUvA ane bhAMgelAM-tUTelAM khetInAM AchAMpAtaLAM ojArothI kheDUtonI khetInuM ragaziyuM gADuM cAlatuM hatuM ane je kaMI dhAnya pAke tyAre bIjAne dharavIne, khaLAmAM pacheDI khaMkherIne vIlA moDhe pAchA pharavuM paDe, kALI majUrI karIne pakavela anAjano dANo paNa kheDUtonAM bALako khAvA pAmatAM nahotAM." AMgaNAmAM garIbAI AMTA mAratI hovA chatAM emaNe prAmANikatA, khAnadAnI ane khumArIne choDyAM nahotAM. kaLiyuga emane spardho nahoto. Izvarano Dara rAkhIne cAlavAvALI prajA hatI. game tevI musIbatono pahADa tUTI paDyo hoya toya emAMthI mArga kADhanArI ane dharatI para pATuM mArIne pAtALamAMthI pANI kADhanArI prajA hatI. saMvata 1956nA kALane chappaniyA kALa' tarIke loka Ajeya yAda kare che. e kALamAMye kheDUtonI khumArI kevI hatI eno eka prasaMga AjanA dukALa prasaMge ahIM utAravAnuM mana thAya che. chappaniyA kALavALA varasamAM aSADhamAM thoDo varasAda thayo paNa pachI varasAda varasyo nahIM. vAvelo mola sukAI gayo. dukALe khetaro ne vADiyuMnI jamIna toDI nAkhI. kaNamAMthI maNa anAja pedA karI, jagata AkhAne jivADanAra kheDUto, teja vinAnA thaI gayA. lokoe cAMllA karIne jAnavaro reDhAM mUkI dIdhAM. gAyo makoDA khAvA mAMDI. bhUkhanA duHkhe mAvataro kALajAnA kaTakA jevAM bALakone choDavA mAMDyAM. e vakhate kAThiyAvADanA khobA jevaDA eka 41 khoraDAmAM vidhavA kaNabI bAI rahe, paMdara varasano dIkaro ne bAra varasanI dIkarI, noMdhAruM kuTuMba. namavuM kema karIne! tyAre mA dIkarAne pUche che : "beTA! tArI nAnI bahenane carotaramAM ApI AvIe, rUpiyA Ave ne ApaNe varasa UtarI jaIe.'' tyAre paMdara varasano paTelano dIkaro enI samajaNa pramANe eTaluM ja kahe che : "bA! tuM A zuM bolI? ApaNe mA-choruM bhale bhUkhe marI jaIe paNa bahenane nahIM vecIe. ApaNe garIba chIe paNa mArA bApanuM khoraDuM to khAnadAna ne AbarUvALuM che ne! kaNabI jevI uttama komamAM janmyAM chIe, dukALa to kAlya vayo jAze haramata rAkhya'' kaheto dIkaro bahenane gaLe vaLagI paDyo. dukALanA di'mAMya tedi' chaye AMkhomAMthI zrAvaNa-bhAdaravo rAta badhI varasatA rahyA. ema karatAM karatAM jeTha Avyo. varasAda eTalo badho varasyo ke kyAMya pANI mAya nahIM. baLada to marI gayA hatA. mANasiyA daMtALuM khetara vAvyuM. anAja UbharAI UThyuM. jana, janAvara, pazu, paMkhI sau duHkhanA dahADA vIsarI gayA. lagnagALo Avyo. bahenanI sagAI karI. e kALe dIkarInA paisA Dhagale moDhe levAtA. A vIrAe vevAIne eTaluM kIdhuM : "ame garIba chIe paNa amAre maNibahenanAM lagna prasaMge tamArI pAsethI eka rUpiyoya levAno nathI. mArI bahenane kaMku-kanyA karavAnI che." samajaNA vevAI moTAIno daMbha choDIne te di' jAnamAM gaNIne 25 jaNAne lAvyA. A vevAIe garIba paNa khumArIvALA kuTuMbane jIvanabhara jALavyuM. * paraNIne sAsare AvatI paTela kanyAo paNa catura ane vyavahArakuzaLa gRhiNI banI rahetI. gharadhaNI ADoavaLo cAle to ene sIdhI lene caDAvatI kevI rIte? sAMbhaLo : kALI caturdazInI rAta che. cAre tarapha aMdhakAra chavAI gayo che. tamarAM bolI rahyAM che. gAma AkhuM nIMdaramAM poDhI gayuM che. koI koI vAra bajArumAM bhasatA kUtarAnA avAja saMbhaLAya che. gAmanI pachavADe eka ghara che. tenAM nevAM tUTI gayAM che. nevAnAM naLiyAM paDuM paDuM thaI rahyAM che. gharanA uMbarAmAM paTalANI beThI che. teno vara phaLiyAmAM khATalo nAkhIne maMtrasAdhanA kare che. mAthethI veMtanI coTalI chUTI mUkI che. pachI Ubho thayo. pANI Page #752 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 chAMTyuM ane talavAranI pIMchIthI pharato lITo tANI khATale beTho paDakhe rAkhela aDadanA bAkaLA cArekorya uDADIne hAu hAu' karato dhUNavA ne bolavA mAMDyo : pANI bAMdhuM, AkAza bAMdhuM, bAMdhuM, bAMdhuM, bAMdhuM. UgatA tArA bAMdhuM,' ghara bAMdhuM, pAtALa sUraja cAMdo navalakha tyAre enI gharavALI vyavahArakuzaLa ane DAhI paTalANI eTaluM ja bolI : "pITyA! pahelA tArI soTalI bAMdhya, pachI kUdakA mArIne khATalAnI jhoLI karI nAkhI che InI pAMgata bAMdhya, paNa I pahelAM khoraDAnAM navAM bAMdhyuM....pachI bhUtapalitane AkAza pAtALa phAve I bAMdhaje.' pachI I bAIe A bhAI pAse coTalI, khATalAnuM pAMgata ne khoraDAnAM nevAM traNeya baMdhAvyAM. AjanI ghaDIne kAlyano di'. kAThiyAvADanA kAbI paTelono paheraveza jADo, emano khorAka jADo, imanI jIbha kuhADA jevI chatAMya koThAsUjhamAMe bhalabhalA vANiyAne ya bhU pAI de evA. saurASTranA nesaDI gAmamAM AjathI savA traNa saikA morya sojItrA zAkhanuM paTela kuTuMba vasatuM hatuM. A kuTuMba jorukuM ane kAMDAbaLiyuM gaNAtuM. kAThiyAvADamAM kAThIonuM jora ghaNuM e kALe kheDUto garIba hovAthI koInI pAse gADAM ke gADI hatAM ja nahIM. darabAro joDe vAMdho paDe eTale gharakhetara mUkIne hAthepage AjanI dharatI choDI devI paDatI. ucALA bAMdhI kaThaNa kALajuM karI cAlI nIkaLatAM, ucALA bharavA mATe zAmAMthI maDhelA vAMsanA moTA DAlA (sUMDalA) rAkhatA ane bIje vasavA jAvuM hoya tyAre sAMtInA dhoMsarA hArye sUMDalAmAM uMcALA bharI detA. e vakhate sojItrA paTele nesaDI gAmamAM pahelavaheluM gADuM karAvyuM. gADAmAM phUdaDAM rUpAnAM karAvyAM. A gADuM sArA prasaMge hAMkavAmAM AvatuM. gADuM jAnamAM joDI jatA tyAre pagAmanAM mANaso gADuM jovA AvatAM. gADAne lUgaDAmAM vIMTALIne rAkhatA. kahevAya che ke paTela pAse be jorAvara baLado hatA. emaNe ekanuM nAma hIpo ane bIjAnuM nAma unaDa pADeluM. A nAmo rAkhavAnuM kAraNa evuM hatuM ke e vakhate A nAmanA be bahAravaTiyAnI bhAre rADya hatI. A vAta bahAraviTayAonA kAne pahoMcI. ema darabAra pAse jAso mokalyo ke tamArA rAjamAMthI nesaDInA sojItrA kaNabIne kADhI mUko, naItara ame tamAruM gAma dhanya dharA bhAMgaze. darabAre paTelane bolAvyA ne gAma khAlI karavA jaNAvyuM. bIje divase saujJA paTele gADAmAM paTAro ne sAmAna bharI gADuM hAMkI mUkyuM. gADuM gAma bahAra nIkaLyuM eTale pAchaLa bahAravaTiyAnA mANaso AvatA kaLANA. paTele paDakAro karIne baLadone tageDyA. baLado harasathALa sAmA gAma bhaNI upaDyA. paTela kahe : "tAkAta hoya to bhegA thaI jAva." gADuM sAmenA darabAranA gAmamAM dAkhala thaI gayuM. bahAravaTiyA pAdaramAMthI pAchA vaLyA. paTela gADuM choDIne bahAra AvyA ne bahAravaTiyAne maLyA, pachI rAmarAma karIne paTela kahe : "tamane mAThuM to ghaNuM lAgyuM haze paNa zuM thAya! tame mane have eTaluM ja kaho ke A baLada tamArA nAmane zobhe evA che ke nahIM? tamArI AbarUno dhajAgaro bAMdhavA mATe nahIM paNa tamArI duniyAmAM kIrtino DaMko vAge eTale meM jANI-vicArIne baLadonAM nAma tamArAM nAmenAma pADyAM hatAM." paTelanA javAbathI bahAravaTiyA khuza thayA. kAvAkasuMbA karI paTelane maMdila (pAghaDI) baMdhAvI. kaNabInI koThAsUjha AvI che. bhAI! saurASTranA pATIdAromAM itihAsasarjaka vIra puruSo thaI gayA. emAM eka nAma bhAdA paTelanuM che. Azare savA baso varSa pUrve thaI gayelA A pratApI puruSa, dhorAjI pAse jALiyA gAmanuM toraNa bAMdhI navuM gAma vasAvIne tyAM rahyA. bhAdA paTelanI vAto UDatI UDatI jAmasAheba jasAjIne kAne AvI. bhAdA paTelane parivAra sahita emaNe kaMDoraNAmAM vasAvyA. e pachI emaNe jasApara gAma vasAvyuM. pachI to bhAdA paTelane othe A paragaNAmAM paTelonI vasatI vadhavA mAMDI. paDatara jamIno kheDAvA mAMDI. vADIo khAvA mAMDI ne vasatI AbAda thavA mAMDI. e vakhate e vistAranAM gAmaDAMomAM dhADo bahu paDatI. AthI bhAdA paTele dhADapADuothI rakSaNa meLavavA mATe rAyaDI gAmamAM jaMgI koTho baMdhAvyo. AvI AbAdIthI khuzI thaI nAmadAra jasAjI jAme bhAdA paTelane garAsamAM bAra sAMtInI jamIna ApI. bhAdA paTelanA parAkramathI ane nAmathI AsapAsanA bahAravaTiyAnA TAMTiyA dhrUjatA, paNa bahAraviTayA vera vALavA satata ghUmyA karatA, bhAdA paTela emanI sAme sAvaceta rahetA. jAma jasAjInA rAjamAM bhAdA paTelanuM pUra barAbara jAmyuM. temanA dIkarA mAdhAnA lagnano vakhata Avyo. nAmadAra jAmasAhebane kaMkotarI lakhAI. kaMkotarI laI bhAdo paTela viveka Page #753 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 karavA rAjamAM gayA ne vinaMtI karI : "nAmadAra; Apa lagnamAM nahIM padhAro tyAM sudhI dIkarAnI jAna jUtaze naIM." jAmasAhebe javAnI taiyArI karI ane lagnanI dhAmadhUmamAM bhAga levA mATe rasAlA sAthe kaMDoraNA padhAryA. bhAdA paTelanA AMgaNano avasara UjaLo karI batAvavA hajAro paTelo UmaTI paDyA. porahIlA paTele lagnamAM hajAro rUpiyAnuM kharca karyuM. AvanAra mahemAnonA ghoDA mATe agAuthI pAkA aveDAo taiyAra karAvI temAM thI bharAvyuM ane e rIte ghoDA ane baLadone ghI pAyuM. bhAdA paTelanI sarabharA joI jAmasAheba mAMDave padhAryA tyAre bhAdA paTelanI vahue sonAnAM phUlaDe vadhAvyA ne gAyuM H jAma padhAryA kaMDoraNe hAlo jovAne jaIe jovAne jaIe te sukhiyA thaIe.....jAma'' e pachI mAdA paTele jAma jasAjIne joIne kahyuM : "mahArAjA sAheba, Apa jANo cho ke kaMDoraNuM gAma goMDaLa, jUnAgaDha ane porabaMdara ema traNe rAjyonI sarahadanA tribheTA upara Avela che. kaMDoraNAne I haMdhAMya rajavADAMonI kAyama bIka rahe che eTale gAma pharato majabUta gaDha bAMdhavAnI tAtI jarUra che.' "mAdA paTela! tamArI vAta soLa AnI ne be vAla, paNa rAjanI nirjhArInAM atyAre taLiyAM dekhAya che. kALa dukALanA uparAuparI moLAM varaha Ave che eTale be--pAMca varaha AvA moTA kharcano joga thAya ema ja nathI. thoDo vakhata khamI khAva.' "to bApu, Apa rajA dyo to huM gaDha baMdhAvuM. raiyatane rakSavI to paDaze ja ne!" jAma jasAjInI rajA maLatAM mAdA paTele svakharce rAjanI, raiyatanI rakSA mATe jAmakaMDoraNAno killo banAvavAno zarU karyo. varSonA parizrama bAda bhAdara nadInA kAMThe mAthe AkhuM gADuM vAM jAya evo majabUta gaDhakillo pUrNa karyo. jAmanagaranA mahArAjA jAma jasAjIe saMvata 1875nA vaizAkha suda trIjanA divase gaDhecI mAtA' ane 'kALa bhairavanI pUjA karI gaDhanA daravAjA khullA mUkyA. pachI to jAma jasAjI bAjue rahI gayA ane prajAe bhAdA paTelanA jasanAM gItaDAM gAvA mAMDyAM mA gaDha caNAviyo, baMdhAvyA koThA cAra, gAma zobhatA, daravAjA naI kAMgarAno pAra... 43 itihAsamAM A prasaMganI noMdha nathI paNa lokame ramatI kathA kahe che ke gaDha khullo mUkyA pachI bhAdA paTele jAma jasAjIne be divasa manavAra karIne potAne tyAM rokyA ane emanI mahemAnagita karAvavAmAM mA rAkhI nathI. bhAdA paTele hareka TaMke jAmasAheba mATe sAkaraDI bheMsanAM kaThela dUdhaDAM hAjara rAkhyAM. kahevAya che ke bheMsonI 36 jAtomAM sAkaraDI bheMsanI velo bhAgye ja jovA maLe che. jAma jasAjIne sAkaraDI bheMsanuM dUdha jIbhe lAgI gayuM. emaNe paTela pAse sAkaraDI bheMsanI mAgaNI mUkI. bhAdA paTele jIvanI peThe jatana karIne A pADIne ucherI hatI. eTale A bheMsa emane kALajAnA kaTakA jevI vahAlI hatI AthI bhAdA paTele bheMsa ApavA mATe ghasIne nA pADI. jAmasAhebe rAja choDI devA hukama karyo. upakArano badalo apakAramAM maLatAM bhAdA paTele jAmajasAjIne moTe ja parakhAvyuM : (I vAta lokajIbhe ramatI sAMbhaLavA maLe che.) : bhakha daIne bhAdo bolyo, thoDuM AAM ja vAvyuM UMge! choDuM tAruM kaMDoraNuM, ene so sarape ya na sUve, '' sAMbhaLo jAmasAba! tArA ekalA jAmakaMDoraNAmAM ja vAvyuM Uge che ne bIje nathI UgatuM evuM thoDuM che? amAre kheDUtane to hAtha garAsa, jyAM mahenata karazuM tyAM dharatImAtA kaNamAMthI maNa deze, tArI bhUmine sarapeya nahIM sUMdhe jA.' kahevAya che ke bhAdA paTele bIjA divase jAma jasAjInuM kaMDoraNuM choDI dIdhuM ne bhAvanagara rAjyanA zekha pIpariyA gAmamAM jaIne vasyA. bhAdA paTelanA nAma parathI emanA vaMzajo mAdANI aTakathI oLakhavA. Page #754 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che 0 'zrI nAraNajI vazanajI desAI) keTalIka vyakti suMdara phUlachoDa jevI hoya che; maryAdita AkAzamAM potAnI jagyA banAvIne potAnI suvAsa prasarAvyA karatI hoya che to keTalIka vyakti gheghUra vaDalA jevI hoya che, vaDalA jema aneka zAkhA-prazAkhAo phelAvIne vizALa AkAzane potAnAmAM samAvI letI hoya che eTale ke mAnavajIvananAM vividha kSetromAM potAnuM amUlya ane avismaraNIya yogadAna ApIne bahoLA mAnavasamAjane chAyA ApatI hoya che. nAraNajIkAkA'nA hulAmaNA nAme dakSiNa gujarAtanA lAkho-karoDonA hRdayamAM avicaLa sthAna pAmelA zrI nAraNajI desAI evI AdaraNIya vyakita hatA. bhAratanA itihAsamAM gAMdhIyuga eka camatkArI yuga tarIke oLakhAze. rASTra, samAja, dharma, zikSaNa, rojagAra Adi aneka kSetre samULI krAMtinA cakravAto UThayAM ane loko jAgyAM, sakriya thayAM, pUrI karmaNyatAthI maMDI paDayAM. 1947 sudhI AjhAdI hAMsala karavA athAka AMdolano cheDAcAM ane 1950 pachI dezane AbAda karavA dareka kSetramAM yajJo maMDAyA. nArANajIkAkA A yajJomAM mukhya hotA banyA. Aje vApI vistAra vepAra-udyogane kSetre gujarAtamAM ane gujarAta bahAra nAmanA raLI zakyo che enuM mULa sthApana nAraNajIkAkAne haste thayuM che ema kahevAmAM jarAya atizayokti nathI. dakSiNa gujarAtanA vikAsamAM anAvilono phALo nAnosUno nathI. valasADa jillAnA vApI gAme nAraNajIbhAIno janma tA. 13-10-1904nA roja thayo hato. yuvAnInAM varSo bhAratane svataMtratA apAvavAmAM gALyAM ane eka adanA senAnI tarIke kAma karyuM, paraMtu svataMtratA maLyA pachI zaikSaNika, sAmAjika, Arthika, audyogika ane rAjakIya pravRttiomAM agresara rahIne A badhI pravRttine vikasAvI. emanA netRtvane pUrepUro AvakAra maLyo. pariNAme ghara-kuTuMbathI zarU karelI vikAsanI pravRttio vizALa samAjanA vyApaka phalaka para phelAvI zakayAM. AraMbhe zrI anAvila yuvaka maMDaLanA pramukha hatA, je padane lAMbo samaya zobhAvyuM. e samAjasevAnI rekhAo laMbAI ane gAmasevA sudhI pahoMcI, gAmano pUro sahakAra sAMpaDyo, pariNAme teo 25 varSa sudhI vApI grAmapaMcAyatanA sarapaMcapade rahI cUkyA hatA. A rAjakIya kSetrano vistAra tyAM sudhI thayo ke pAraDI tAlukA paMcAyatanI racanA thaI tyAre prathama tAlukA pramukha tarIke nAraNajIbhAInI varaNI thaI. paraMtu A rAjakIya vagano upayoga emaNe koIpaNa jAtanA svArtha mATe karyo nahIM, lokopayogI kAryo karavAmAM ja karyo. khetI ane vepAravaNajanA vikAsa mATe Arthika sahakAra bahu agatyanuM pAsuM che. nAraNabhAIe aneka sahakArI benko UbhI karI ane vikasAvI. saradAra bhIlADavALA pAraDI pipalsa ko. opareTiva benkamAM 30 varSa sudhI ekadhArI DAyarekaTara tarIke ane sekreTarI tarIke sevA ApI. tAlukAthI jillA tarapha vaLyA. valasADa jillA sahakArI benkanA DAyarekaTara tarIke sevA ApI ane surata DisTrikaTa ko. o. benkanA paNa DAyarekTara banyA. potAnI sAcI bhAvanA ane athAka dhagaza vagara A kAryo thatAM nathI. potAnI pavitra nItimattA ja lokavizvAsano dhvaja laherAto rAkhe che. nAraNajIbhAIe jIvanamAM e sAbita karI batAvyuM. e karmaThatAno paDagho audyogika kSetre paNa jabaradasta paDyo. vApI vistAramAM jI.AI.DI.sI. saMkula sthApavAnuM Ayojana thayuM tyAre nAraNajIbhAI agresara rahyA. vApImAM ja A audyogika saMkula UbhuM thAya te mATe satata jAgRta rahyA. jI.AI.DI.sI.nA prathama pramukha hatA, eTaluM ja nahIM, prathama lenDalukara tarIke paNa agresara rahyA. udyogakSetre vApInuM nAma rozana karavAmAM emano siMhaphALo che. vApI nagarapAlikAe zrI nAraNajIbhAI desAInI pratimA jAherasthaLe sthApavAno saMkalpa karyo te sarvathA ucita che. kAraNa ke je vyaktinA dvArA samAjanA aneka utthAna mATe jIvanabhara samarpaNa rahyuM hoya tenI bhAvinI peDhIne oLakha maLavI joIe. mAtra audyogika saMkulane lIdhe ja emanI nAmanA amara che evuM nathI. vApImAM zrI vazanajI khaMDubhAI desAI vAMcanAlaya ane zrI khaMDubhAI haribhAI desAI adhyApana maMdira emanA kIrtikaLazo samA Aje ya jhagamage che, tyAre emanI potAnI pratimA bhAvi peDhIne keTalI preraNAdAyI banI rahe te sAdara kalpanA karavI rahI ! evA zrI nAraNajIkAkA zikSaNa, samAja, Arthika sahakAra, rAjakAraNa ane udyogakSetre jIvanabhara bahumUlya sevA ApIne tA. 1-2-1988nA roja kSaradehe vidAya pAmyA, paNa emanI akSara-amara pravRttio yAvaccadradivAkarI jhaLahaLatI raheze. temanA putra zrI samukharAyabhAIe A vAraso jALavI rAkhyo che. 0 0 sa 0 0 0. G ) ka Jain Education Intemational Page #755 -------------------------------------------------------------------------- ________________ **************O) Yi Ti . QMi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Zhou Tu Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Qiu sva. zrI nAraNajI vazanajI desAI - vApI ************* Jain Education Intemational emational Page #756 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [H zubhecchA pAThave che AtISa jobanaputrA mo. 98250 chao333 rAjendra oTo eDavAIjharsa Ara. TI. o. temaja vimAne lagatI kAmakAja karanAra senTrala basa sTezana sAme, DhebarabhAI roDa, rAjakoTa-2 pheksa : 0281-2234075 phona : o. 0281-2234075 TO GODDO (c)(c)(c)(c)(c)(c)(c)(c)(c)OS saMjaya koThArI mo. 98250 08108 98242 9999 Ara. TI. o tathA vimAnA salAhakAra ke. sI. cembarsa, mAlaviyA zerI, bApunA bAvalA pAse, rAjakoTa-1 phona : (o) 2223544 Jain Education Intemational Page #757 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 paDakAronA payayarUpa pANIdAra pATIdAro -DaoN. bahecarabhAI paTela varALa ane vIjaLInI zodhane lIdhe vizvanA ItihAsamAM pahelI vAra jabaradasta parivartano AvyAM, jene vidvAno 'renesAM' eTale ke "punarjAgRtino kALa' tarIke oLakhe che. yaMtra ane udyoga tathA arthapradhAna saMskRtino AraMbha ahIMthI gaNAya che. A saMkrAntakALa pahelAM mAnavIe nadIkAMThAnI saMskRti vikasAvI hatI. khetI ane pazupAlana e mukhya vyavasAya hatA. vasavATa mATe upayogI vastuo banAvavA vasavAyAnI sevA levAtI. kuMbhAra sutAra, kaDiyA, darajI, mocI vagere A vasavATane upayogI thatA. A saMskRtinI eka vizeSatA e hatI ke A kArobAra vaMzaparaMparAgata cAlato. bApIko dhaMdho karavo e dareka mANasane svAbhAvika hatuM ane gamatuM. enAthI ghara-khoraDuM, jJAti-jAti, gAma-vistAra oLakhAtA, paraMtu yaMtrodyoganA jhaDapI Agamane A AkhA mALakhAmAM dharamULathI pheraphAro karI nAkhyA ane jIvanazailI palaTAvI nAkhI. mAtra mAnava ane pazubaLane AdhAre cAlatA-dhaMdhA-dhApA yaMtro dvArA cAlavA mAMDyA. A dhamadhamATa eTale yaMtrono Tekanikala kArobAra je calAvI zake te AgevAna bane evI vyavasthA UbhI thaI. pariNAme AkhI jiMdagI mahenata-majUrI karI vADI-khetaranI mATI sAthe bathoDAM bharato pATIdAra samAja anya vividha kSetromAM jhaDapathI padArpaNa karato thayo. zikSaNano ijAro mAtra brAhmaNono nahIM, vepArano ijAro mAtra vaizyano nahIM evI eka spaSTa samaja UbharI AvI ane kaNabI-kheDUta-pATIdAra komamAMthI aneka zaktizALI pratibhAo anya kSetramAM kAryarata thaI, aneka siddhio hAMsala thatI rahI, jeno pralaMba itihAsa Ubho thayo, je ApaNe Aje joIe chIe. A ujjavaLa AkAzagaMgAnA tejasvI tAralAomAMthI keTakeTalAM kevAM kevAM kSetromAM amara nAmanA karI gayAM che, karI rahyA che tenI AchI jhAMkhI karAvavAno ahIM upakrama che. A lekhamALAnA lekhaka DaoN. bahecarabhAI paTela madhyakAlIna gujarAtI sAhityanA saMzodhaka, abhyAsI ane vivecaka tarIke labdhapratiSTha che. teo gujarAtInA adhyApaka, anusnAtaka prAdhyApaka, pIeca.DI.nA mArgadarzaka ne kaoNlejaAcArya tarIkenI ujvaLa ne dIrgha kArakIrdi dharAve che. madhyakAlIna gujarAtI sAhitya ane sAhityamImAMsA emanAM mukhya kSetra che. DaoN. bahecarabhAI paTele pIeca.DI.nI padavI mATe pU. ke. kA. zAstrInI preraNAthI prA. ja. kA. paTelanA mArgadarzana heThaLa saradAra paTela yunivarsiTImAMthI khaMbhAtanA ajJAta kavi kAzIsuta zeghajI para 'kAzIsuta zeghajI-eka adhyayana (tenA "rukimaNIharaNa'nI adhikRta vAcanA sahita), mahAnibaMdha karIne madhyakAlIna gujarAtI sAhityanAM saMzodhana-adhyayana-vivecananA zrIgaNeza karyo. e zodhaprabaMdha tenA parIkSaka DolararAya mAMkaDa ne anaMtarAya rAvaLanI bhalAmaNa anusAra yunivarsiTIe prakaTa karyo hato. madhyakAlIna gujarAtI sAhityanA viSaya parano e eka uttama ne namUnedAra adhyayanagraMtha che. teo ucca sAhityazikSaNakSetre 'bhAratIya sAhityamImAMsA', "pAzcAtya sAhityamImAMsAnA sImAstaMbho', sAhityavivecana', "sAhityamImAMsA', "sauMdaryazAstra ane "pAzcAtya kAvyazAstra' jevA graMthothI vidvAna sAhityamImAMsaka tarIke supratiSThita che. te graMthoe tathA "arvAcIna gujarAtI sAhitya" ane "madhyakAlIna mAtra kAvyazAstra jevA saMzo vidvAna Jain Education Intemational Page #758 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 048 dhanya dharA gujarAtI sAhitya'nA temanA sAMskRtika ane sAhityika itihAsoe adhyApako ane vidyArthIonI aneka peDhIone sAhityanA itihAsa ane kAvyazAstranA pATha bhaNAvyA che. itihAsavidda DaoN. mahezacaMdra paMDyA, eka noMdhamAM lakhe che ke "DaoN. bahecarabhAInI medhAvI kalame gujarAtI sAhityanAM vividha svarUpomAM karelo vihAra paNa prabhAvI, prazasanIya ane AkarSaka rahyo che. temaNe prastuta karelA vivecanagraMthomAM taTasthatA, vizadatA, samabhAva sahitanI rucikara chaNAvaTa sAthe karavA jevI Takora paNa karI levI te temanA vivecanazailI lAkSaNikatA rahI che. temanAM vivecano temanI bahuzrutatA, tarkasaMgatatA abhyAsaniSThA ane saMpUrNa pariprekSatAne AlekhavAnI kSamatAnI pratIti karAve che. temanI samatola, gaMbhIra ane vivekapUrNa vivecanAmAM adhyApakIya sajjatAnAM paNa darzana thAya che. kavitAkSetre paNa temaNe sAruM evuM kAThuM kADhyuM che. sAhitya mImAMsAkSetre temanuM noMdhapAtra sthAna rahyuM che. vArtAkSetre paNa khAtuM kholAvyuM hatuM. uccakoTinI temanI vidvattA ane paripakva jIvadRSTino khyAla khasUsa abhivyakta thato rahyo che. dhanyavAda. saMpAdaka kaDavA pATIdAra samAjane zikSaNa ane saMskRtino rAha mATe mahattvano banI rahyo. A samayagALA daramiyAna teoe cIdhanAra amadAvAdanI zarAphI peDhImAM nokarI karI, lAkaDAnI lATIno svataMtra dhaMdho karyo. Ama chaganalAlane vividha kakSAnA sva. chaganabhA mAnavasamudAyanA saMparkamAM AvavAnuM banyuM. vyavasAyane lIdhe pATIdAra samAjanA utkarSa ane keLavaNI, zikSaNa mATe emaNe meLavela zikSaNano upayoga thatAM te daDha thavA lAgyuM. potAnuM AyakhuM samarpita karanAra chaganA zaktizALI bIjI bAju sAdhu-saMtonA satsaMgamAM rahI zAstracarcA ane samAjasevaka hatA. zAstravAcana vikasAvatA rahyA. temaNe svAmI hRdayAnaMdayuvAnImAM chaganabhA upara mahAtmA gAMdhInA vicArono sAgara pAse tattvonusaMdhAna temaja anya vedAMta-graMthono ghaNo moTo prabhAva. gAMdhIjIe dakSiNa AphrikAthI parata AvI abhyAsa karyo. amadAvAdamAM kocaraba AzramanI sthApanA karI tyAre yuvAna lAkaDAnI lATIno dhaMdho ATopI chaganalAla amadAvAda chaganalAla temanA saMparkamAM AvavAno lAbha meLavatA. I.sa. choDI vatanamAM AvyA, paraMtu temanuM citta anya kAMIka karavAne 1921mAM amadAvAdamAM thayelI kApaDanI hoLIe temane khAdI badale AtmakalyANanA mArga tarapha prayANa karavA vyAkuLa hatuM. paheratA karyA. teo pote khAdI kAMtatA ane tene vaNAvIne Akhare eka divasa AtmAnA zrIgaNeza rUpe kAzI tarapha prayANa paheratA. pachI to jIvanaparyata chaganalAle khAdI paherI. karyuM. kAzImAM temanA guru svAmI kezavAnaMdanA sAnnidhyamAM saraDhavanA custa kabIrapaMthI bhakta pItAMbaradAsa jhaveradAsa vRttiprabhAkara'no vadhAre UMDANathI abhyAsa zarU karyo. paTelanA khoraDe premALa ane bhaktahadayI kaSNAbAnI kukhe saMvata chaganalAlanI icchA hatI ke A saguru pAse teo saMnyasta 1919mAM Aso vada amAsane divase putraratnano janma. nAma jIvananI dIkSA laI bhava kRtArtha kare. temAM eka divasa rAkhyuM chagana. mAtra 8 varSanI ramavA-bhaNavAnI uMmare chagana svAmIjIe sAmethI ja chaganalAlane kahyuM, "tame saMnyasta kinakhAbanA vaNATanA dhaMdhAnuM kAmakAja zIkhavA lAgyo. gharamAM jIvananI dIkSA levA jhaMkhI rahyA cho. kharuM?" chaganalAle kahyuM, dhArmika vAtAvaraNa hovAne lIdhe sAdhuono satsaMga ane dharmanI "hA svAmIjI, e eka ja kAmano che." bahu vicAranA aMte carcAo avAranavAra thatAM rahetAM. satsaMgane lIdhe 18 varSanI svAmI kezavAnaMde chaganalAlane kahyuM, "mArI salAha mAnatA ho uMmara sudhI abhaNa rahenAra yuvAna chagananI samajadArI vadhI to svAmI thavAnI icchA choDI daI tamArA pradezamAM jaI tyAMnA lokone ghora ajJAnanA aMdhakAramAMthI bahAra kADho. temanuM ajJAna aDhAra varSathI 30 varSanI uMmarano gALo chaganalAla dUra thAya te mATe tamAruM jIvana samarpita karI do temAM ja tamAruM ane saunuM kalyANa che." hatI. Jain Education Intemational Page #759 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 949 ajJAnane dUra karavA samAjane keLavaNI ApavAnI AvazyakatA hatI ane te mATe keLavaNInI saMsthAo UbhI karavI paDe tema hatI ane A badhA mATe aDhaLaka nANAMnI jarUra paDe tema hatI. daDha saMkalpane sathavAre chaganalAle zarU karela bhagIratha kAryamAM dhIre dhIre zrI nagInabhAI vrajalAla paTela, zrI puruSottamadAsa (dAsakAkA), zrI viThThalabhAI jevAM samAjasamarpita pAtro umerAtAM gayAM ane sthApavAmAM AvyuM eka maMDaLa jenuM nAma rAkhyuM "kaDavA pATIdAra keLavaNI uttejaka maMDaLa' ane te maMDaLanA sattAdhAnamAM zarU karavAmAM Avela chAtrAlayanuM nAma kaDavA pATIdAra vidyArthI Azrama' rAkhavAmAM AvyuM. A borDiMga saMvata 1976mAM caitra suda ne somavAre kaDI mukAme zarU karavAmAM AvI. AzramanI sthApanA sAthe ja chaganalAla, chaganalAla maTI pATIdAra samAjanA "chaganabhA' banI rahyA hatA. tA. 1-3-22ne budhavAre vaDodarA rAjyanA keLavaNI khAtAnI maMjUrIthI zrI kaDavA pATIdAra vidyAlaya zarU thayuM. pachI "kaDI sarvavidyAlaya' jevI saMsthA UbhI thaI, jeNe uttara gujarAtamAM keLavaNIno prakAza pAtharyo. AvA karmayogI, puruSArthI ane eka Adarza virala vibhUti evA chaganabhA 78 varSanI uMmare tA. 22-121940nA roja devaloka pAmyA. pIDha sAhityakAra, kavi, pATIdAraratna prA. Do. raNajitabhAI paTela-anAma" janma tA. 26-10-1916 uttara gujarAtanA sapUtonI yAdImAM jemanuM nAma gauravapUrvaka mUkI zakAya tevA DaoN. anAmIno janma hAlanA gAMdhInagara jillAnA DabhoDA gAme bhaktahRdayI pitA mohanabhAInA saMskArapremI kuTuMbamAM tA. 26-6-1916nA roja thayo. nAnA raNajite prAthamika zikSaNa DabhoDAnI dhULiyA zALAmAM temaja mAdhyamika zikSaNa kaDInA sarvavidyAlayamAM meLavyuM. meTrikanI parIkSA temaNe ANaMdanI pratiSThita DI. ena. hAiskUlamAM ApI. zALAkIya abhyAsa daramiyAna vidyArthI tarIkenI kArakirdI tejasvI rahI. A zikSaNa sAdhanAnA uttarArdhamAM teoe vyAvasAyika kArakirdIno paNa prAraMbha karyo. naDiyAdanI sI. bI. paTela ArTsa kaoNlejamAM gujarAtI vibhAganA adhyakSa tarIke joDAI eka variSTha prAdhyApaka tarIke teo vidyArthIono premAdara arjita karI zakyA. A ja kaoNlejamAM teo pAchaLathI vAisa prinsipAla paNa banyA. adhyayana, adhyApana AdinA kSetre AvI jvalaMta tejasvI kArakirdI dharAvanAra anAmIsAheba, sAhityakAra tarIke ya vikhyAta che ane te ucita rIte ja kavi, navalikAkAra, vivecaka, saMpAdaka, anuvAdaka, nibaMdha-lekhaka ane jIvanacaritrakAra tarIke gujarAtI sAhityane temaNe gaNanApAtra rIte samRddha karyuM che. kavi tarIke temanA daseka kAvyasaMgraho che. suratamAM hatA tyAre ja "raNajita ratnAvalI'nuM prathama prakAzana thayeluM. 1938mAM gujarAta kaoNlejamAM prathama varSamAM abhyAsa karatA hatA tyAre ja mu. prA. anaMtarAya ma. rAvaLanI prastAvanA sAthe prathama kAvyasaMgraha "kAvyasaMhitA' pragaTa thayo, tyArathI sAhityasarjana ane sevAnI dhArA avirata vahetI rahI che. prA. viSNuprasAda 2. trivedInI prastAvanA sAthe "cakravAka reDiyo-gItono saMgraha sArasa' pachI, "snehazataka' ane 'parimala', "raTaNA', 'zivam' vagere. A temanA pragaTa kAvyasaMgraho che. hajI kavitAracanA thaye jAya che. navalikAkSetre "bhaNelI bhIkha' ane 'triveNI' (kAvyo, nibaMdho ane navalikAono saMgraha)mAMnI navalikAo racI che. vivecaka tarIke temaNe gujarAtI sAhitya, sAhityakAro ane tenA sAmAnya prazno-siddhAMto vize gujarAtInAM vividha labdhapratiSTha mAsiko-sAmayikomAM lekho lakhyA che ane ghaNI kRtionAM avalokanoya karyo che. uparAMta DaoN. rAmacaMdra paMDyA sAthe "arvAcIna gujarAtI sAhityasvarUpono vikAsa'mAM je te prakArono vikAsa aitihAsika rIte Alekhyo che. temane "pATIdAra-ratna' Adi evojhathI navAjavAmAM AvyA che. tAjetaramAM temane "sva. kamaLAzaMkara paMDyA' evorDa enAyata thayo che. kaDavA pATIdAra parivAramAM temanI AtmakathA, kavitA ane lekho satata thAya che. teo pATIdAra jJAtinA zreyAna sArasvata che. ma.sa. yuni. vaDodarAnA gujarAtI vibhAganA adhyakSa tarIke nivRtta thayA pachI paNa sAkSarajIvana jIvI rahyA che. nevuM varSeya temanI prajJA-pratibhA saceta che. teo "satyam, zivam, suMdaram'nA upAsaka che. temanI 'zivamunI AdhyAtmika kavitA prazasya che. eka udAtta mAnava ane jIvanalakSI sAhityakAra ane sArasvata tarIke DaoN. anAmIsAheba zraddheya ane AdaraNIya che. Jain Education Intemational Education International Page #760 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tolo gauravarUpa pATIdAra sAhityakAra ane samAjasevaka sva. pItAMbara paTela janma : tA. 10-8-1918, dehAMta : tA. 24-5 1977. uttara gujarAtanA pATIdAra samAjanA gauravarUpa sAhityakAra pItAMbara paTelano janma tA. 10-8-1918nA roja mahesANA jillAnA zelAvI gAmamAM thayo hato. teo jJAtie kaDavA pATIdAra hatA. temanA pitAnuM nAma narasiMhabhAI hIrAbhAI paTela ane mAtAnuM nAma laherIbahena hatuM. emanAM lagna I.sa. 1947mAM zrI lalitAbahena sAthe thayAM hatAM. pItAMbara paTela vyavasAye patrakAra, grAmajIvananA eka sabaLa navalakathAkAra ane navalikAkAra hovA sAthe sAmAjika kAryakara paNa hatA. amadAvAda lekhakamilananA maMtrI ane gujarAtI sAhitya pariSadanA maMtrI, 'saMdeza' dainikanA taMtrI ane 'ArAma'nA saMpAdaka tarIke paNa kAma karyuM hatuM. A uparAMta I.sa. 1956thI 1958 ema traNa varSa sudhI ola inDiyA reDiyone paNa emaNe sevA ApI hatI. tAlukA zikSaNa samitinA ceramena tarIke paNa temaNe sevA ApI. pItAMbara paTelanA jIvanamAM ramaNabhAI desAI, TolsaToya, TAgora, zaradabAbu vagerenAM pustakono ane gAMdhIjInI lokasevAnI bhAvanAno vizeSa prabhAva rahyo che. temanA gujarAtInA prAdhyApaka rAmanArAyaNa vi. pAThaka uparAMta rasikalAla parIkha, umAzaMkara jozI, ke. kA. zAstrI vagerenA pratyakSa saMparkano paNa temane lAbha maLyo hato. pItAMbara paTela navalakathAkAra ane navalikAkAra tarIke sukhyAta che. zaherI ane grAmajIvananAM citro AlekhatI emanI kRtiomAM jIvanamAMgalyanI zubha dRSTinuM darzana thAya che. khetarane khoLe' emanI sauthI vadhu saphaLa kRti rahI che. emanuM avasAna I.sa. 1978mAM thayuM. pItAMbara paTela kAryakara ane sAhityakAra hatA. temaNe yuvakamaMDaLo ane zibiro dvArA yuvaka-yuvatIone sudhArAnI keLavaNI ApI hatI. temaNe pote paNa sAmAjika rUDhino sAmano karIne lagna karyuM hatuM. rAjakAraNa dvArA samAjanI sArI sevA thaI zake evA AzayathI teo dhArAsabhAnI cUMTaNImAM UbhA hatA, paraMtu samAje ane rAjakAraNe zuddha buddhinA A samAjasevakane dAda ApI na hatI. temaNe uttara gujarAtanA lokanATya bhavAInA dhanya dharA kalAkAronuM saMgaThana UbhuM karyuM hatuM ane asAItanA bIjA avatAra' jevuM biruda pAmyA hatA. gujarAtI sAhityamAM prAdezika navalakathA kSetre traNa 'pappA' nAmAMkita che. pannAlAla paTela, Izvara peTalIkara ane pItAMbara paTela. pannAlAle IDariyA mulakane, peTalIkare kheDA jillAne, to pItAMbara paTele uttara gujarAtanA samAjane vArtAo ane navalakathAomAM pratibiMbita karyo. tA. 24-5-77nA roja maMgaLavAre rAtre dasa vAgye hArTaeTekanA lIdhe temanuM 59 varSanI vaye avasAna thayuM. temanA avasAna nimitte maLelI zokasabhAmAM prasiddha sAhityakAro, lokasevako, rAjakAraNIo vageree svargasthane azrubhInI AMkhe aMjali ApI hatI. zrI pannAlAla paTela potAnA jigarajAna dostane aMjali arpatAM raDI paDyA hatA. audyogika ane sAmAjikakSetre sammAnanIya sva. jayakRSNa harivallabhadAsa janma : tA. 31-10-1919 dehAMta : tA. 18-10-2001 pATIdAra samAjanA morapiccha samAna zrI jayakRSNa harivallabha paNa gujarAtanA audyogika temaja jAhera jIvananA kSetre gujarAtane maLela mahAmUlI mahAjana vibhUti hatA. gujarAtane vividha kSetre khamIravaMtuM banAvanAra AMgaLInA veDhe gaNAya teTalA mahAnubhAvomAM sva. jayakRSNabhAIno samAveza anivArya thaI paDe. teo gujarAtanA jAhera jIvana tarapha vaLyA. mahAjana thaI jAhera jIvanamAM mahattvanuM pradAna karanAra zeTha zrI amRtalAla haragovanadAsa temaja zeTha zrI kasturabhAI lAlabhAI jevAonI gauravavaMtI paraMparAnA zrI jayakRSNabhAI pathagAmI banyA. gAMdhIjInA Adeza anusAra kaMDArAyela A mahAjana paraMparAne temaNe vadhu sudRDha banAvI. TekSaTAila kSetre zodhasaMzodhana karatI saMsthA 'aTIrA'nI vahIvaTI sabhAnA teo ATha varSa pramukha tarIke rahyA ane tenI gavarniMga kAunsilamAM Azare 28 varSa sevAo ApI. eTaluM ja nahIM, amadAvAda milamAlika maMDaLanA pramukha tarIke temanuM yogadAna mahattvanuM puravAra thayuM. gujarAta vepArI mahAmaMDaLanA navA makAna mATe temaNe Apela mAtabara dAnamAMthI banela dha gujarAta cembara opha kaoNmarsa enDa inDasTrIjha'nuM adyatana saMkula gujarAtanA dhaMdhA-udyoga kSetrane Page #761 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 temaNe ApelI mahAmUlI bheTa che. I.sa. 1961 ane I.sa. 1963mAM anukrame teo gavarnamenTa oNpha Araba ripablikanA AmaMtraNathI rUnI guNavattA ane utpAdananI vRddhi mATe ijiptanI mulAkAte gayA. tevI ja rIte amerikana sarakAranA AmaMtraNathI teoe yu.esa.e.no saphaLa audyogika-abhyAsapravAsa paNa karyo. I.sa. 1952mAM muMbaI dhArAsabhAnI cUMTaNI AvI. gujarAtanA udyoga kSetre sakriya mahAnubhAvone lAgyuM ke udyoga kSetrano koI bAhoza pratinidhi dhArAsabhAmAM hoya to ApaNA praznone yogya vAcA maLe ane te mATe teoe zrI jayakRSNabhAInuM nAma sUcavyuM. Ama mAtra 31 varSanI yuvAnavaye zrI jayakRSNabhAI muMbaI dhArAsabhAmAM cUMTAyA. jAhera jIvanamAM temanI lokapriyatA ane dhArAsabhya tarIke temanI kAryakuzaLatAe ja kadAca teone amadAvAdanA nagarapati (meyara) banAvyA. temanA meyara tarIkenA kAryakALa daramiyAna temaNe A mahAnagarane svacchatA ane sauMdaryapUrNatA bakSI. zrI jayakRSNabhAIe rAjakIya kSetre sakriya rahI rAjyanA koMgresa pakSapramukha tarIke noMdhapAtra kAryo karyAM, eTaluM ja nahIM paraMtu teo je je saMsthAo sAthe saMkaLAyelA rahyA te te saMsthAo temanI rAhabarI heThaLa satata vikAsa pAmatI rahI, jemAM gujarAta kensara sosAyaTI, amadAvAda milamAlika maMDaLa, gujarAta krikeTa esosiezana, jI.esa.epha.sI., jI.ena.epha.sI., somanAtha maMdira TrasTa, spaoNrTsa klaba vagere mukhya che. temanA sAmAjika kSetre pradAna badala 'oNla inDiyA saradAra paTela phAunDezana' taraphathI 'samAjaratna'no evaoNrDa enAyata thayo hato. temanI audyogika kSetre sakriya kAmagIrI mATe teone 'rAjIva gAMdhI golDa meDala'thI sammAnavAmAM AvyA hatA. potAnA pATIdAra samAjathI laIne nagara, rAjya ane rASTrIya kakSAnI vividha pravRttiomAM temanI viziSTa sevAo kharekhara vaMdanIya rahI hatI. AvI bahumukhI pratibhA dharAvatA svastha ane saMvedanazIla pATIdAra agraNInI gujarAta AkhAne bahuvidha kSetre sakriya sevAo maLI che. teoe je je kSetramAM kAma karyuM, te dareka kSetre temanI smRti ciraMjIva banI raheze te niHzaMka che. sanniSTha sarvodayakAryakara-samAjaratna sva. caMdravadanabhAI lazkarI janma : tA. 3-12-1922 dehAMta : tA. 8-7-1976 51 gujarAtanA pATIdAra-ratna zeTha bahecaradAsa lazkarIparivAranA panotA putra, pATIdAra samAjanA agraNI kAryakara ane samAja-sevAnA bhekhadhArI tathA potAnA parama mitra sva. caMdravadana lazkarI sAthenAM saMsmaraNo tAjAM karatAM jaina zreSThI zeTha zrI zreNikabhAI kasturabhAI noMdhe che ke, "caMdravadana domadoma sAhyabImAM UcharIne paNa uttama saMskAra pAmyA ane unnata jIvana jIvI gayA. pU. ravizaMkara mahArAjanA saMsargamAM AvyA pachI to temaNe samagra jIvana jANe samAjane arpaNa karyuM! daridranArAyaNanI sevAmAM lIna thayA. paramArthanAM kAryo karatAM karatAM sArthaka jIvanano lahAvo letA ja rahyA." AvA caMdravadanabhAIno janma I.sa. 1922nA navembaranI trIjI tArIkhe mAtA caMcaLabAnI kUkhe thayo. mAtra 11 mAsanI bALavaye mAnI mamatAnI chatrachAyA gumAvanAra caMdravadanabhAI sAvakI chatAM savAI mA evAM vijayAgaurIbAnI premabharI nizrAmAM moTA thayA. abhyAsa caMdravadanabhAIe temano zALAkIya amadAvAdanI jANItI proprAyaTarI hAiskUlamAM meLavyo. tyArabAda gujarAta kaoNlejanI sAyansa phekalTImAM praveza meLavyo. I.sa. 1942nI 'hiMda choDo' caLavaLamAM teoe sakriya bhAga bhajavyo. A ja samayagALAmAM pAchaLathI dharatI'nA taMtrI banelA prabhAtakumAra desAI sAthe paricaya thayo, je gADha maitrImAM pariNamyo. '42nI A caLavaLamAM bhAga levA caMdravadane bI.esa.sI.nA chellA varSanI parIkSAno bahiSkAra karyo. pachInA varSe, '43-44mAM parIkSAmAM besI bI.esa.sI. thayA. caMdravadanane to samAjamAM rahelI viSamatAo dUra karavAnuM gheluM lAgyuM hatuM. temane to samAjane jAgrata karavo hato, eTale ja kadAca I.sa. 1947mAM lokazikSaNa ane samAjasudhAraNAnA uddezathI ane mitronA sAtha-sahakArathI 'dharatI' mAsika zarU karyuM. Aje vividha sAmAjika pravRttiothI dhamadhamatA dharatI vikAsa maMDaLa'nA vikasita, vaDalAnA mULamAM A dharatI mAsika'nA phaLAu 'bI' che. dharatI'nA AdyataMtrI tarIke caMdravadanabhAI avirata sakriya rahyA. gAMdhIjInA jIvanasaMdezane akSarazaH anusarI amadAvAdanA naroDA najIkanA nAnA ciloDA gAme grAmoddhAranI dhUNI dhakhAvI A karmavIre potAnI sevAyAtrAnA zrIgaNeza karyA. I.sa. 1951mAM zarU karela A sevAyajJamAM caMdravadanabhAIe potAnI bharayuvAnInI pAvana Ahuti arpI, jemAM lagnajIvananAM Page #762 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 52 saMyamita sAta varSa sahita temanI 29 thI 40 varSanI uMmaranA 12 varSano samAveza thAya che. ApaNAM hindu zAstromAM paNa 12 varSanA sAdhanAkALane 'eka tapa' kahyuM che. grAmoddhAranA pAvana kAryamAM sAtatyapUrNa AvuM 'tapa' karanAra RSitulya caMdravadanabhAI te samayanA yuvAnonA Adarza hatA. Arthika upArjananI sAthe sAthe samAjasevA to kharI ja! duSkALa-rAhata ke rela-rAhatanAM kAryomAM teo pU. ravizaMkara mahArAja sAthe nIkaLI paDe. Ama jIvanaparyaMta teo samAja- sevA ane lokahitanAM kAryomAM samarpita rahyA. AvA sAcukalA gAMdhIvAdI ane samarpita sarvodayavAdI tathA hRdayadharmI lokasevaka caMdravadanabhAI I.sa. 1976nA julAInI 8mI tArIkhe 54 varSanI uMmare hRdayaroganA humalAthI avasAna pAmyA. lokahita kAja banela 'bhavya bhikhArI' tenI bhavyatA sameTI prabhunA darabAramAM hAjarI ApavA pahoMcI gayo. samAjanA gauravarUpa AI.e.esa. adhikArI zrI vADIbhAI joItArAma paTela janma : tA. 25-1-1925 zrI vADIbhAIno janma sane 1925mAM kheDA jillAnA kapaDavaMja tAlukAnA anArA gAmamAM thayo hato. pitA sva. zrI joItArAma bhagavAnadAsa paTela tAlukAnA AjhAdI pUrvenA eka rAjakIya agraNI ane svAtaMtryasenAnI ane samAjasevaka hatA. abhyAsArthe temanA vatananA gAmanI bahAra nIkaLanAra zrI vADIbhAI te jamAnAmAM pahelA hatA. kapaDavaMja tAlukAnA kaThalAla ane amadAvAdamAM vidyAbhyAsa karI saMskRta ane kAyadAnA snAtaka banyA. vidyArthI avasthAmAM sevAdaLa ane achUtoddhAra jevI pravRttiomAM temaNe rasa dAkhavyo ane zrI parIkSitalAla majamudAra jevA lokasevakanA prazaMsApAtra TharyA. sane 1947nA arasAmAM zrI prabhAtakumAra desAInI rAhabarI heThaLa pATIdAra samAjanA kurivAjo sAme pracArajhuMbeza AdarI. AjanA dharatI' mAsikanA Adya sahataMtrI paNa teo banyA hatA. sane 1958mAM saurASTranuM muMbaI rAjyamAM vilinIkaraNa thaI gayuM hatuM. te vakhate muMbaI rAjyanA gujarAtanA pUrvapaTTInA AdivAsI vistAramAM bhArata sarakAre traNa malTIparapajha TrAyabala projekTsa zarU karyA hatA. sAvarakuMDalAnA eka saphaLa vikAsaadhikArI tarIkenI kAmagIrIthI prabhAvita thaIne sarakAre zrI vADIbhAIne traNa projekTsamAMthI eka paMcamahAla jillAnA dhanya dharA saMtarAmapura-sukhapura projekTsamAM nimaNUka ApI hatI. A taddana navIsavI kAmagIrImAM zrI vADIbhAIe vikAsanI eka AgavI tarAha UbhI karI hatI. sarakArazrInI sevA daramiyAna dareka tabakke ane sthaLe navA navA kAryakramomAM saMgharSamUlaka paDakAra svarUpe prApta kAmagIrImAM zrI vADIbhAI hamezAM saphaLa rahyA. vyApaka lokacAhanA sAMpaDI. loka-AgevAno temanAthI saMtuSTa rahyA. sarakAre temanI ucita kadara paNa karI. sAhityakAra ane keLavaNIkAra zrI mohanalAla paTela janma : tA. 30-4-1927 zrI mohanabhAI paTelano janma tA. 30-4-1927nA roja pATaNamAM thayo hato. temanA pitAzrI zikSaka hatA ane mAtuzrI vAtsalyanI mUrti samAna hatAM. temanA ghaDataramAM mAtApitAnuM Adarza jIvana preraka paribaLa hatuM. temaNe pATaNa, vaDodarA ane amadAvAdamAM vidyAbhyAsa karyo hato. temaNe I.sa. 1954mAM 'havA, tuma dhIre baho!' vArtAsaMgrahathI sAhityakSetre lekhanakArya zarU karyuM. 19 navalakathAo, 8 vArtAsaMgraho, 4 caritro, 3 aMgrejI pustako, 2 laghukathAo, 2 nibaMdhasaMgraho, zaikSaNika, sAmAnyajJAna, vivecana, anuvAda, saMpAdana, pravAsa kSetre temaNe 45 jeTalA graMtho samAjane arpaNa karela che. lAMchana ane DeDa enDa' navalakathAo 'pratyAlaMbana' vArtAsaMgraha, 'jhAkaLamAM sUraja Uge' laghukathA pustako rAjya sarakAra-gujarAta sAhitya akAdamI dvArA puraskRta che. gujarAta rAjya zALA pAThyapustaka maMDaLa dvArA taiyAra thatAM pAThyapustakomAM ghaNAM dhoraNomAM saMpAdaka ane parAmarzaka tarIke temaNe kArya karela che. sAhityakAra tarIke temane dasa caMdrako ane pAritoSiko maLyAM che. teozrIne pATIdAraratna, zreSTha zikSaka, uttama keLavaNIkAra, samAjasevaka, uttama gRhapati ane sAhityasarjaka tarIke kula pAMca evorDsa maLyA che. zrI mohanabhAI sAheba chaganabhAe sthApelI saMsthAnA chellAM 90 varSanA itihAsamAM gurukuLonI paraMparAnuM anusaraNa karanAra sau AcAryo paikInA eka che. chaganabhAe samAjamAM niSkAma karma vaDe jJAnano dIpaka pragaTAvyo. zrI mohanabhAI Page #763 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata sorabha bhAga-2 053 sAhebe e kartavya karmane zabdothI kaMDArI, "prajJAdIpa chaganabhA' pustakarUpe pragaTa karyuM. zrI mohanalAla paTela gujarAtI sAhityanA eka jANItA sarjaka tarIke khyAtiprApta che. temaNe gujarAtI TUMkI vArtA, navalakathA, laghukathA, nibaMdha, caritra, pravAsa, vivecana, anuvAda vagere kSetromAM mAtabara pradAna karyuM che. gujarAtI laghukathAnA to teo pravartaka-janaka tarIke paNa oLakhAya che. TUMkI vArtAkaLA uparano temano vivecana graMtha "TUMkI vArtA : mImAMsA' A kSetrano eka pramukha AdhAra graMtha che. temaNe potAnA kAryakALa daramiyAna kaDImAM sAhityavartuLanI sthApanA karI ghaNA vidyArthIone sAhityanuM gheluM lagADyuM. paramArthanI pArivArika paraMparAnA praharI zeThazrI lakSmIkAMta bhagubhAI janma : tA. 18-8-1927 amadAvAdanA pratiSThita pATIdAra zreSThI ane jJAtiratna sva. caMdulAla mAdhavalAlanA kuLamAM pitA bhagubhAInA khoraDe, mAtA zAradAbAnI kUkhe janma lenAra lakSmIkAMtabhAI zeTha samAjamAM zreSThI dAtA ane kAryakara tarIke labdhapratiSTha che. lakSmIkAMtabhAI temanuM zALAkIya zikSaNa pUruM karI kauTuMbika peDhImAM joDAyA tyArabAda I.sa. 1959mAM nAnA bhAI navanItabhAI bhagubhAI ke jeo amerikAnI pratiSThita yunivarsiTImAMthI kemikala enjiniyariMgano abhyAsa karI Avyo hatA, temanA sahayogathI "selyulojha proDakTa oNpha inDiyA li.'nI sthApanA karI, jemAM UMcI guNavattA dharAvatAM soDiyama sI.esa.sI., soDiyama eligneTa, selyulojha pAuDara, inDasTriyala Alkohola temaja esiTika esiDa jevAM utpAdano taiyAra karavAmAM AvatAM. mAtra udyogajagata sudhI sImita na rahetAM lakSmIkAMtabhAI gujarAtanI vividha sAmAjika, zaikSaNika ane dhArmika saMsthAomAM paNa sAtatyapUrNa pravRttizIla rahyA, jemAM "dharatI vikAsa maMDaLa"nA pramukha tarIke satata 25 varSa kAryarata rahI saMsthAne gujarAtanI pratiSThita saMsthAomAMnI eka banAvI. Aje paNa temaNe zarU karelI maMDaLanI ghaNI pravRttio samAja mATe mArgadarzaka banI rahI che. Aje vizvabharamAM jeno DaMko vAge che tevA hiMdutvarakSaka saMgaThana "vizva hiMdu pariSadanA 20 varSa sudhI pramukha rahI lakSmIkAMtabhAI pariSadanA rAhabara banI rahyA. mAtA zAradAbAe gaLathUthImAM ja pAyela dhArmika saMskAronuM payapAna temane dharma ane adhyAtmanA kSetre Ajadina sudhI kAryarata rahevA preraNA ApI rahyuM che. gujarAtanA muMjAla tarIke dezabharamAM nAmanA prApta zeTha zrI amRtalAla haragovanadAsanA sahayoga thakI gAMdhInagaranA paMcadeva maMdiranA nirmANakALathI Ajadina sudhI lakSmIkAMtabhAI saMkaLAyelA rahyA che. AvI ja rIte "utkaMThezvara mahAdeva" parisaramAM nirmANa pAmela "zeTha zrI sI. ema. vAnaprasthAzrama'nA pAyAmAM paNa lakSmIkAMtabhAInA parivArano Arthika sahayoga rahyo che. zikSaNa ane keLavaNI kSetre paNa lakSmIkAMtabhAInuM pradAna mahattvanuM rahyuM. gAMdhInagaranA "sarva vidyAlaya keLavaNI maMDaLanA zaikSaNika saMkulamAM janatakumAra bhagubhAI bAlamaMdira ane prAthamika zALA temaja umiyA mahilA ArTsa kaoNlejamAM temaNe karela dAna temanI zikSaNa pratyenI pratibaddhatA ane niSThA vyakta kare che. AvI ja rIte UMjhA kanyA keLavaNI maMDaLane temanI TrasTI tarIkenI mArgadarzaka sevAo satata maLatI rahI che. amadAvAdanA zrI pI. je. amIna kaDavA pATIdAra vidyArthI bhavana'mAM zarUAtanAM varSo daramiyAna temanI pramukha tarIkenI sevAo ullekhanIya rahI. eTaluM ja nahIM, gujarAta yuni. saMcAlita posTa grejyueTa phekalTI opha enAliTikala kemesTrI mATe paNa lakSmIkAMtabhAInuM Arthika yogadAna temanA vyavasAyalakSI zaikSaNika abhigamane ujAgara kare che. | gujarAtanI Ama janatAno prema saMpAdita karI nIti ane niSThAne sathavAre jAherajIvanamAM padArpaNa karanAra zeThazrI lakSmIkAMta bhagubhAI Aje 81 varSanI pAkaTa vaye pATIdAra samAjanA preraka ane mArgadarzaka banI rahyA che. vividha pATIdAra samAjane pragatinA paMthe gativaMta rAkhatuM AgavuM vyaktitva zrI mohanabhAI ena. kAlariyA janma : tA. 11-5-1929 saurASTranA upaleTA tAlukAnA moTI mAraDa gAme AveluM nAnakaDuM evuM nAgalakhaDA mohanabhAInuM vatana, paraMtu nAnI uMmare amadAvAda AvI vasyA. ahIM ja zaikSaNika kArakirdI saMpanna karI dhaMdhA-rojagAra tarapha vaLyA. kizoravayathI ja mohanabhAInI avalokanazakti tIkSNa. koIpaNa viSayanA mULa sudhI pahoMcI tene potAnI kSamatAnusAra pUrNa na kare tyAM sudhI jaMpe nahIM, eTale Jain Education Intemational Education International Page #764 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54. dhanya dharA ja temanA sahakarmIo ane jJAtijanone paNa gaLA sudhIno pUjya AtmArAmabhAInA jAhera jIvanano praveza to vizvAsa : "kAmanI javAbadArI mohanabApAe lIdhI che, to zikSaNakSetrathI thayelo. tyArabAda to temanuM sevAkSetra grAmakakSAthI nizcita banI jAo-te kAma avazya pUrNatAne pAmaze." tAlukA, jillA, rAjya ane rASTrIya stara sudhI kramazaH vikasatuM jJAtibAMdhavo ane pATIdAra samAjano Avo zAzvata vizvAsa rahyuM. gAma lADolanI paMcAyatanA sarapaMca banyA tyArathI emanI ane prema arjita karavA mohanabhAI samAjasevAnA kSetre pacIsa rAjakIya ane jAhera jIvanayAtrAnI zarUAta thaI. joke emanI varSanI yuvAna vayethI pravRtta che. samAja saMgaThananuM kAma hoya ke saMniSTha sevAothI prabhAvita thaI emanA virodhIo paNa emanI dhArmika Ayojana-zrI mohanabhAInuM sakriya pradAna tyAM hovAnuM kAryazakti, koThAsUjha, niSThA ane sevAbhAvanAnI niHsaMkoca ja. chellAM 40 varSothI amadAvAdamAM vasatA saurASTranA kaDavA prazaMsA karatA hatA. pATIdAra parivAronA vikAsa ane saMgaThana arthe sevArata mahesANA jillAnA kheDUtonI Arthika ane sAmAjika mohanabhAI "saurASTra paTela sevA samAjanA pramukha tarIke samagra sthiti sudhAravAmAM temaNe ananya phALo Apelo. mu. zrI pATIdAra samAjanuM mAnItuM vyaktitva banI rahyA che. AtmArAmabhAI sahakArI kSetra sivAya zikSaNa saMsthAo, ceriTI pATIdAra samAja mohanabApA jevA sanniSTha kAryakaro thakI haoNspiTalo, ceriTI TrasTo, rAhatakAryo ane grAmavikAsanAM kAryo ja vikAsanA paMthe sAtatyapUrNa gativaMta rahyo che. teo samAjanAM karavA haMmezAM tatpara rahetA. AkarA nirNayo laIne paNa kAyadAvividha saMsthAno, maMDaLo ane vividha TrasTo jevAM ke zrI umiyA kAnUnane lagatA praznone teo sulajhAvatA. teozrIe sudRDha mAtAjI saMsthA, strI keLavaNI maMDaLa, kaDavA pATIdAra parivAra kAmagIrI aMgenA evorDa paNa prApta karelA. TrasTa temaja caMdrALAnI umA saMskAradhAma jevI kanyA-keLavaNIkSetre 75mA varSe temano "amRtamahotsava' paNa yojAyelo, agresara saMsthAomAM vividha hoddAo para ArUDha thaI samAjane jemAM vaDApradhAna zrI aTalabihArI vAjapeyIjInA varaddhaste rUA. mArgadarzaka banI rahyA che. Ama, mAtra kAgaLa paranA hoddAmAM 76 lAkhanI thelI sAthe rajata matyuM sammAnapatra arpaNa karavAmAM ApaNA mohanabhAIne bilakula rasa nahIM. samAja mATe 'nakkara' Avela ane sAthe sAthe zAla oDhADI teozrInuM virATa kAMIka thatuM hoya tyAM hodAnI khevanA karyA vagara teo sakriya rahI lokamedanI vacce bahumAna paNa karavAmAM AveluM. potAnuM yogadAna arpatA rahe che. chelle chelle pUjya bhUrAkAkAnA svargavAsa pachI kaDavA | zrI umiyA mAtAjI maMdira TrasTa, sIdasaranA mukhapatra umiyA parivAra'nuM prakAzana, mohanabApA mATe sAmAjikakSetre pATIdAra parivAranA pramukhanI javAbadArI saMbhALavAnI vinaMtI karavAmAM AvI te paNa teoe premathI svIkArI ane nibhAvI. 'yazakalagI' puravAra thayuM. Aje jenA hajAro AjIvana sabhya rAjyanA maMtrImaMDaLanA sabhya tarIke teo satata lokopayogI che tevA "umiyA parivAranI zarUAta, tenI mAvajata, tenuM vyavasthApana vageremAM zrI mohanabhAInI sUjhabUjha ane kAryo karatA rahyA. pravRttinA vikAsa mATe avAranavAra temanAM sUcano mArgadarzaka banI rahetAM. AyojanazaktinI pUrNataH oLakha maLI rahe che. zikSaNa-vahIvaTI kSetre uttama sevA ApanAra zikSaNakAra jAgrata lokanetA, samAjasevaka ane sahakArI agraNI sva, AtmArAmabhAI paTela zrI caturabhAI paTela janma : tA. 1-10-1932 dehAMta : tA. 24-7-2002 janma : tA. 31-7-1933 zrI AtmArAmakAkA eka evI vyakti hatA ke jemanAM uttara gujarAtanA mahesANA jillAnA kolavaDA gAmamAM lokahitanAM kAryonI suvAsa temanA mRtyu pachI paNa satata prasaratI janmelA zrI caturabhAIe zikSaNakSetre abrAhama liMkananI jema rahe che. 'vaja sama kaThaNa chatAMya phUla jevA komaLa" evA From Logcabin to white house jevI siddhi hAMsala karIne zikSaNakSetre potAnI AgavI oLakha prasthApita karI che. AtmArAmabhAI jAhera jIvanamAM otaprota thaIne lokahaiye chavAI gayA hatA. temanA saMparkamAM AvanAra tamAma loko temanA temanuM jIvana e vikAsa mATenI eka saMgharSayAtrA che. tIvra svaccha ane nirALA vahIvaTanAM khUba vakhANa karatAM hatAM. saMgharSo sAme jhajhUmIne eka saMniSTha zikSaka, AdarzonA ArAdhaka, Jain Education Intemational ducation Intermational For Private & Personal use only Page #765 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 955 ekalavya samA AcArya ane kuzaLa vahIvaTakartA tarIke temaNe dhIre dhIre sevA ane saMgaThananAM kAryomAM teo sakriya nAmanA meLavI. zikSaka tarIke temaNe 1953thI 1960 sudhI rahevA lAgyA. mahesANA jillAmAM te samaye koMgresanuM jora zeTha sI. vI. vidyAlaya, gavADAmAM sevAo ApI. tyArabAda vadhAre eTale jillAnA dhuraMdhara koMgresIo sAthe rahI naTavarabhAI temaNe uttara gujarAtanA raNAsaNamAM mAdhyamika zALA zarU karI, paNa rAjakAraNanA a, ba, ka zIkhyA. koMgresanA sevAdaLamAM rahI tenA prathama AcArya banyA ane 1960thI 1964 sudhI temaNe teoe sevA ane zistanA pATha potAnA jIvanamAM daDha karyA. amadAvAdanI paMcazIla hAiskUlamAM suparavAijhara tarIkenI Ama maMDANa thayAM temanI samAjasevA ane rAjakIya kArakirdInAM. sevAo eka varSa sudhI ApI. | gujarAtanA sahakArI kSetre sAtatyapUrNa kAryarata rahI prAraMbhamAM, kaoNlejanA prAdhyApaka tarIke sevAo ApyA naTavarabhAIe gujarAta rAjya sahakArI saMghanA DirekTara tarIke pachI saMsthA uttarottara pragati sAdhatAM, saMsthAnA prAraMbhika paNa sevAo ApI che. tevI ja rIte gujarAta sTeTa ko. opa. AcArya nivRtta thatAM zrI caturabhAI A kolejanA AcAryapade kanjhayumarsa pheDarezana limiTeDanA ceramena tarIke temanI sevAo niyukta thayA. gujarAtanI esa.ena.DI.TI. yunivarsiTI sAthe ullekhanIya rahI. teoe A ja saMsthAmAM 12 varSa DirekTara joDAyelI alpasaMkhya kaoNlejamAM A kaoNlejanuM eka AgavuM sthAna tarIke temanI amUlya sevAo pradAna karI che. A ja rIte bajAra hatuM. temanA kuzaLa netRtvamAM kaoNleje pragatine paMthe prayANa karyuM. niyaMtrita saMghamAM DirekTara pade Azare 20 varSa sevAo ApI teoe mAtra kaoNlejane ja nahIM, paraMtu esa.ena.DI.TI. vimensa saMsthAne pagabhara banAvavAmAM temanuM yogadAna mahattvanuM rahyuM che. yunivarsiTInA seneTa, ekjhikyuTIva kAunsila, gujarAtInI tevI ja rIte mahesANA jillA sahakArI kharIda-vecANa saMgha abhyAsa samitinA sabhyapade rahI amUlya sevAo ApI che. li.nA ceramena tarIke satata 19 varSa sevArata rahI saMghane jIvananI titikSAe temane adhyAtmayAtrI banAvyA che. rAjyanI zreSTha sahakArI saMsthAomAMnI eka banAvI. zrI maharSi araviMdanA pUrNayoganA teo upAsaka ane ArAdhaka che. naTavaralAla mahesANA jillA khAdI grAmodyoganA mAnad maMtrI prativarSa anekavidha pravRtti vyastatA vacce teo poMDicerInA tarIke, mahesANA jillA dUdha utpAdaka saMghanA DirekTarapade, AzramamAM "sva'nI sAthe saMvAda sAdhIne navapallavita bane che. mahesANA tAlukA kharIda-vecANa saMgha li.nA ceramena tarIke ToLAmAM raheto mANasa ekAMtamAM khovAIne jAta sAthe goThaDI temaja mahesANA gAmanI sevA sahakArI maMDaLI li.mAM ghaNAM varSo mAMDIne 'AtmAna vivAniyata' sukti sArthaka kare che. sudhI kAryarata rahyA che. | gujarAta strI keLavaNI maMDaLane keTalAMka varSothI AvA sahakArI kSetranA vikaTa praznonI gUMca ukelavAmAM mAhira svapnadraSTA, Ayojaka ane kuzaLa vahIvaTakartAno lAbha maLyo che. ane bAhoza evA naTavaralAla hAlamAM inDiyana phArmarsa saMsthAe temanA kAryakALamAM siddhinAM keTalAMka suvarNazaMgo sara pharTilAijhara ko. opa. li.nA (iphako-nyU dilahI) vAisa karyA che. ceramena tarIke sakriya che. A saMsthAmAM teo agAu 17 varSa sudhI DirekaTarapade kAryarata hatA. tevI ja rIte nezanala egrikalcara sahakArI kSetre sammAnanIya pratibhA ko. opa. mArkeTiMga pheDarezana opha inDiyA li. (nApheDa, nyU zrI naTavarabhAI pI. paTela dilhI)mAM paNa teo vAisa ceramena tarIke ane tyArabAda janma : tA. 25-7-1936 ceramena tarIke kAryarata hatA ane hAlamAM paNa DirekTaranI rUIe kArya saMbhALI rahyA che. rASTrIya staranI pratiSThita evI kRSaka svabhAve dharmaniSTha mAtA rAIbahena ane karmaniSTha pitA bhAratI ko. opa. li. (kRbhako, nyU dilhI)mAM satata 10 varSa pItAMbaradAsanA khAnadAnI khoraDe naTavarano janma thayo. I.sa. DirekTara tarIke temaja nezanala ko. opa. kanjhayumarsa pheDarezana 1936nA julAI mAsanI 25mI tArIkha meTrikano abhyAsa oNpha inDiyA li., nyU dilhI khAte agAu pramukha tarIke 3 varSa pUro karI lAgyA kApaDanI peDhIe. vatana mahesANAmAM ja imAratI ane tyArabAda 5 varSa DirekTara tarIke sevAo ApI potAnuM lAkaDAnI lATI karI, sAthe sAthe koTAsTona ane mArabalsano anubhavI yogadAna arpela che. zrI naTavaralAla rASTrIya stare vyavasAya paNa zarU karyo. Ama meTrika pachInAM 20 varSa to kAryarata anya sahakArI saMsthAo jevI ke nezanala ko. opa. vyavasAyamAM sthAyI thavAmAM gALyAM. Jain Education Intemational ducation Intermational Page #766 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upaka dhanya dharA DevalapamenTa korporezana, nezanala ko. opa. yuniyana opha ane kAma lAge evo hola arpaNa karyo.. inDiyA temaja rASTrIya sahakArI beMka vageremAM satata sevArata rahI ' are, dazakozI kaDavA pATIdAra sevA samAjanI A saMsthAonA mArgadarzaka banI rahyA. sthApanAnA pAyAnA sthApakomAM paNa teo ja agraNI hatA. dazakozInA agraNI sAmAjika kAryakara 1980mAM jetalapuranA yuvAnonI vahAre dhAvA mATe dazakozI zrI naTavarabhAI jIvAbhAI paTela samAja Ubho thayo. emAM emaNe nirdoSa paTela yuvAnone zikSA sajAmAMthI bacAvavA tana, mana ne dhanathI bhagIratha prayatna karyo. janma : tA. 25-12-1932 dazakozI samAjanA AgevAnone bhegA karyA ne saMgaThana sthApyuM. amadAvAdanI dakSiNamAM vIseka kilomITara dUra, muMbaI gujarAta vidhAnasabhA adhyakSa ane agraNI rAjakIya, dhorI mArga para svAmInArAyaNanuM eka dharmatIrtha che jetalapura. | sAmAjika kAryakara jetalapuranuM svAmInArAyaNa maMdira prakhyAta che. jetalapuramAM 1951mAM amadAvAda jItavA mATe mahAna akabare paDAva nAkhyo prA. zrI maMgaLabhAI paTela hato. amadAvAda pAsenuM A jetalapura to sattaramI sadInA janma : tA. 7-9-1942 mahAna jJAnI kavi akhA bhagata (sonI)nuM vatana. karmaniSTha pATIdAra ane hAlanI vidhAnasabhAnA adhyakSa e jetalapuranA svAminArAyaNIya satsaMgI, uttama pro. maMgaLabhAI paTela paripakva rAjapuruSa tarIke labdhapratiSTha che. samAjasevaka, AgevAna, mukhI ane sarapaMca, jamInadAra ane gAMdhInagara jillAnA mANasA tAlukAnA nAnakaDA evA milamAlika gAmanA variSTha ne vaMdanIya nAgarika ne dAnavIra to parabatapurA gAme sAdhAraNa madhyama kheDUta kuTuMbamAM I.sa. mu. zrI naTavarabhAI jIvAbhAI paTela. e dazakozI samAjanA 1942nA sapTembara mAsanI 7mIe maMgaLabhAIno janma. paNa agraNI ane A vistAranA paNa eka mobhI. saMpUrNa pitAjInI pragatizIla vicAradhArA thakI maMgaLabhAIne khAdIdhArI ane mahadaMze gAMdhIvAdI. sAmAjika ane dhArmika abhyAsamAM protsAhana maLatuM rahyuM. abhyAsamAM zarUthI ja tejasvI vyaktitva. samAjasevAnA hetuthI rAjakAraNamAM rahelA. maMgaLabhAI vijJAnapravAhamAM anusnAtaka (ema.esa.sI.) thaI jetalapuranA mukhI to emanA pitAzrI jIvarAmadAsanA vArasadAra mANasAnI sAyansa kaoNlejamAM vyAkhyAtA tarIke joDAyA. varSa hatuM tarIke rahyA, paNa gAmanA sarapaMcapade paNa vIseka varSa rahyA ane 1966nuM. gAmanuM ane dezakozI samAjanuM gaurava banI rahyA. rAjakIya kSetrane zreSTha sevAkSetra mAnanArA maMgaLabhAI poNI sadI vaTAvI cUkelA zrI naTubhAI mukhI, sarapaMca rASTrasevAnA ekamAtra uddezathI I.sa. 1966-67nA arasAmAM ane milamAlika tarIke samAjamAM suvikhyAta che, paNa e che janasaMghamAM joDAyA. tyArathI ja teonI rAjakIya yAtrAnA puruSArthanI pratibhA. e gauravabhera kahe che ke huM sitteranI sAlamAM zrIgaNeza thayA. temanI saMgaThanakakSAe karela kAmagIrIthI saMtuSTa haLa hAMkato hato. paNa pachI samAjasevA ne rAjakAraNa uparAMta pakSa-movaDIoe teone cUMTaNInA rAjakAraNamAM utAryA. vepAra-udyoga kSetre jhaMpalAvyuM. vijApura tAlukA paMcAyata pramukha tarIke, tyArabAda mahesANA | zrI naTubhAIe grAmapaMcAyata uparAMta sevAsahakArI jillAnA paMcAyata pramukha tarIke temanI kAmagIrI prazaMsanIya rahI. maMDaLI, dUdha sevA sahakArI maMDaLI-DerI, gAmanI prAthamika zALA, | jillA paMcAyata-mahesANAnA virodha pakSanA netA tarIke temaja hAiskUla, gurukuLa ane svAminArAyaNa maMdiranA vikAsamAM gujarAta rAjya paMcAyata pariSada, gAMdhInagaranA pramukha tarIke gaNanApAtra phALo Apyo. tana, mana ane dhanathI sevA karI. temanI kAmagIrI noMdhapAtra rahI. Ama, maMgaLabhAIe tAlukA emaNe gAmamAM potAnA taraphathI, sva. jaDAvabA mAtuzrInI ane jillA kakSAe vahIvaTI kSetrano bahoLo anubhava arjita smRtimAM sAMskRtika hola "sva. jaDAvabA sAMskRtika hola' mATe karyo. bhAratIya janatA pakSanA saMgaThanamAM paNa jillA stare ane rASTrIya dhorI mArga paranI moMghI jamIna ApI, potAnA taraphathI pAchaLathI pradeza kakSAe temanI sevAo sarAhanIya rahI. A mAtabara rakamanuM dAna ApyuM, dAnabhaMDoLa ekaThuM karavAmAM vaga samayagALA daramiyAna sAmAjika kSetre paNa teo satata pravRtta vAparI ane gAmane ja nahIM, samagra dazakozI vistArane zobhe rahyA. 48 gAma kaDavA pATIdAra samAjanA keLavaNI maMDaLanI Jain Education Intemational n Education Intermational Page #767 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga- 2 7pa0 pravRttio thakI samAjotthAna ane zaikSaNika kSetre temanuM yogadAna ullekhanIya rahyuM. vidyAbhyAsamAM tejasvI evA pATIdAra samAjanA vidyArthIo mATe temanI bhUmikA mArgadarzaka banI rahI. mAtra pATIdArasamAja nahIM paraMtu rAjyanA jarUriyAtamaMdo mATe pravRttizIla rahI maMgaLabhAIe teonI samasyA ane praznonA nikAla mATe karelA prayatno saphaLa rahyA. vidhAnasabhAne rAjyanI sarvocca saMsthA mAnavAvALA maMgaLabhAIe vidhAnasabhAnA umedavAra tarIke dasamI vidhAnasabhAnI cUMTaNImAM jhaMpalAvI saphaLatA prApta karI. sarakArazrImAM zAsaka pakSanA mukhya daMDaka tarIke I.sa. 2001 thI 2002 daramiyAna uttama kAmagIrI bajAvanAra maMgaLabhAI agiyAramI gujarAta vidhAnasabhAnA sabhya tarIke paNa cUMTAI AvyA. A. 27-12-2002thI teo gujarAta vidhAnasabhAnA adhyakSa tarIkenI sevAomAM sAtatyapUrNa kAryarata hatA. vidhAnasabhA adhyakSanA traNa varSanA kAryakALa daramiyAna prA. maMgaLabhAI samagra bhAratanAM tamAma rAjyonA adhyakSazrIonI kaoNnpharansIsamAM temaja komanaveltha pArlAmenTarI kaoNransIsamAM bhAga levA zrIlaMkA, bAMglAdeza jApAna iMglenDa, amerikA, osTreliyA ane phIjI jevA dezonI mulAkAto laIne saMsadIya kSetre zakya teTaluM prabhAvI pradAna karavAnA temanA prayatno vaMdanIya che. vaizvika kSetre garIbAI, eiDresa ane meleriyA jevAM dUSaNo dUra karavA temanI nakAra rajUAto pariNAmadAyaka rahI che. lokazAhIne majabUta karavAnA ane bhraSTAcAra nAbUdInA mudde paNa temanI rajUAto phaLadAyI rahI. rAjakIya, zaikSaNika temaja sAmAjika kSetre pratibhAvAna, pUrva-zikSaNamaMtrI zrI baLavaMtabhAI manavara janma : tA. 17-10-1943 eka keLavaNIkAra, eka aNIzuddha rAjakAraNI ane eka samAjasevaka evA zrI baLavaMta manavara eka anokhA mAnavI che. saurASTranA samRddha evA goMDala sTeTanA mahAla tarIke oLakhAtA nAnakaDA evA bhAyAvadaranA bacubhAI manavaranA garIba khoraDe vrajakuMvaranI kukhe baLavaMtano janma. tArIkha hatI I.sa. 1943nA okTobara mAsanI sattara. pitAzrI bacubhAInuM Akasmika avasAna thayuM tyAre be dIkarI ane traNa dIkarAnA bahoLA kuTuMbanI javAbadArI mA vrajakuMvaranA nAjuka khabhe AvI paDI, paraMtu bALakonA bhaviSya sAme joI vrajakuMvare kALI majUrI karI, AvI paDelI paristhitino daDha manobaLa sAthe sAmano karyo. sauthI moTA putra baLavaMte nAnI uMmare "chApAM' vecI mAnA A manobaLane TakAvI rAkhavAnA prayatnomAM sAtha Apyo. baLavaMtabhAI zarUthI ja vicAravaMta vyaktitva dharAvatA. lokonA prANaprazno mATe udAsIna sattAvALAone temanI javAbadArI pratye sabhAna karavA, garIba prajAne potAnA hakko mATe jAgrata karavI, prajAkIya kAryonA amala mATe satata pravRttimaya ane sakriya rahevuM. A sarve have temanA jIvanano eka bhAga banI beThA hatA. tethI ja teo koMgresanI garIbalakSI nItiothI prabhAvita thaI I.sa. 1972-73mAM indirA koMgresamAM eka adanA kAryakaranI hesiyatathI joDAyA. be-traNa varSamAM ja lokahitanA kAryamAM temanI sakriyatAe lokoe temane rAjakoTa jillA paMcAyatamAM sabhya tarIke cUMTI mokalyA. Ama zrI baLavaMta manavaranI rAjakIya yAtrAnA zrIgaNeza thayA. A varSa hatuM. I.sa. 1975nuM. tyArabAda ghaNAM vighna vIMdhIne baLavaMtabhAI saurASTra paMthakamAM eka kuzaLa ane bAhoza rAjakAraNI tarIke prasthApita thayA. dhArAsabhAnI cUMTaNImAM upaleTA beThaka parathI jItyA. baLavaMtabhAIno navA maMtrImaMDaLamAM samAveza thayo. temane mahattvanA evA zikSaNakhAtAnA nAyaba maMtrI banAvavAmAM AvyA. temanA nAyaba zikSaNamaMtrI tarIkenA kAryakALa daramiyAna zikSaNakSetre kArya karavA icchatI kaDavA pATIdAra samAjanI ghaNI saMsthAone zALA, mahAzALA ke koleja zarU karavA maMjUrI maLI. Ama, pATIdArasamAjanA zaikSaNika starane UcuM lAvavAnA prayatnomAM baLavaMtabhAIe yakSabhUmikA bhajavI. baLavaMtabhAI upaleTA paMthakanA zikSaNa ane keLavaNInA mALakhAthI saMtuSTa na hatA. kanyA-keLavaNI kSetre upaleTA pachAtanI kakSAmAM hatuM. upaleTA bhUbhAganuM samagratayA zikSaNanuM stara kAMI eTaluM protsAhaka na hatuM. baLavaMtabhAIe pote ja ahIM zaikSaNika saMkula sthApavAno saMkalpa karyo...A zaikSaNika bIjAropaNano samayagALo hato I.sa. 1981nI AsapAsano ane Aje 25 varSe sakhata ane satata prayatnone aMte teoe upaleTAnA nAnakaDA evA DumiyANIne gujarAtanA zaikSaNika nakazA para mUkI dIdhuM. Aje ahIM K.G. thI P.G. sudhInI zikSaNasuvidhA upalabdha che! !.. Jain Education Intemational ducation International Page #768 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 kaoNlejazikSaNa mATe A 'vrajabhUmi'mAM B.R.S. College, M.R.S. College, B.Ed. College tema ja P.T.C. CollegenAM zaikSaNika dhAma che, jyAM 1500thI vadhAre vidyArthIo-vidyArthinIo nivAsI zikSaNa meLavI dezanA uttama nAgarika banavAnI tAlIma meLavI rahyAM che. B.R.S. CollegenA prinsipAla tarIke sudIrdha sevAo ApI teo A 2005nA oNkTobara mAsanI 17 tArIkhe nivRtta thayA che. pATIdAra samAjanuM jhaLahaLatuM bahumukhI vyaktitva prA. prahlAdabhAI paTela janma : tA. 23-1-1942 uttama kheDUta, vidvAna adhyApaka, lekhaka ne 'svapnasRSTi'nA sarjaka tarIke khyAtanAma che. evA prahlAdabhAIno janma I.sa. 1942mAM jAnyuArI mAsanI 23mIe gAMdhInagara jillAnA nAnakaDA delavADAmAM thayo. pitA revAbhAI mahenatakaza kheDUta. nAnI uMmare pitAjInuM avasAna thatAM khetara ane khoraDAnI javAbadArI prahlAdabhAI para AvI paDI, paraMtu samayapArakhu mAe, 'dIkarAne bhaNAvavo ja che' tevA dRDha saMkalpa sAthe dIkarA prahlAdane bhaNavA mATe protsAhana pUruM pADyuM. prahlAde paNa zALA ane kaoNlejanA abhyAsamAM cheka sudhI prathama haroLa sAtatyapUrNa jALavI rAkhI, mAe tenAmAM mUkelA vizvAsane phaLIbhUta karI batAvyo. prA. prahlAdabhAIe gujarAtanA kheDUtane paraMparAgata khetInA cIlAcAlu DhAMcAmAMthI bahAra kADhI Adhunika khetI tarapha vALavA pahela karI. "hAibriDa rasAyaNo, jaMtunAzaka davAo, rAsAyaNika khAtaro ane sArI dekhabhALathI khetI vadhu sArI ane vadhu Arthika lAbha denArI bane che." tevuM puravAra karIne temaNe keTalAya kheDUtone samRddha karyA. prahlAdabhAIe lIMbunI khetImAM Adhunika jaMtunAzakono upayoga karI temAM AvatA sukArAnA rogane bhagADyo eTaluM ja nahIM, navI TeknolojI dvArA lIMbu mAtra comAsAmAM ja nahIM, unALAmAM pakavI tenA mahattama vecANano lAbha lIdho ane anya kheDUtane te lAbha apAvyo. eka aMdAja pramANe ekalA gujarAtamAMthI dara varSe rUA. 100 karoDanI Avaka ane dezabharamAMthI rUA. 500 karoDanI AvakanA hakkadAra kheDUto banyA hoya to tenuM zreya ApaNA prahlAdabhAIne phALe jAya che!!....... gujarAta kRSi vizvavidyAlayanA kulapatipadanA eka dhanya dharA vakhatanA dAvedAra prA. prahlAdabhAIe sAganI khetI potAnA vRMdAvana phArmamAM saphaLatApUrvaka karI batAvI, sAga mAtra jaMgalamAM ja Uge tevI mAnyatAne navo AyAma Apyo. Ama kRSikSetre saMzodhanAtmaka abhigama dvArA vRkSonI khetI (paramA phArmiMga) ane Tisyu kalcaranI leTesTa TeknaoNlojI vikasAvI teno bahoLo pracAra-prasAra karI mAtra gujarAtanA ja nahIM balke bhAratanA kheDUtane samRddhi tarapha vALavA prahlAdabhAI agresara banyA. kRSi kSetre dezane navo rAha cIMdhanAra prA. prahlAdabhAIe amerikAnI ohAyo sTeTa yunivarsiTI taraphathI yojAyela inTaranezanala kaoNnpharansamAM Adhunika kRSi aMgenuM vidvattApUrNa pravacana ApI ApaNA dezanuM gaurava vadhAryuM hatuM. eTaluM ja nahIM, A pravacananA pratyAghAtarUpe amerikAnA bhUtapUrva pramukha zrI jimI kArTare prahlAdabhAIne amerikana TrI esosiezana'nuM mAnad sabhyapada ApI sammAnyA. kRSikSetre AvuM adakeruM bahumAna meLavanAra teo kadAca pahelA eziyana haze! hAlamAM teo 'gujarAta egro phoresTa risarca senTara'nA ceramena tarIke sakriya che. temaNe to sAbaramatI nadI-kAMThAnI pavitra tapobhUmi para pavitra 'amaranAtha dhAma'nuM nirmANa karI ApaNI A mahAna saMskRtine pratyeka mAnavahRdayamAM prasthApita karavAnA pAvana abhiyAna tarapha pagaraNa mAMDyAM che. amaranAtha dhAmamAM viziSTa TeknaoNlojIthI taiyAra karavAmAM Avela bhavya baraphanA zivaliMganAM darzananI sAthe sAthe dvAdaza jyotirliMganI saMkalpanAnuM tArdaza nirmANa temaja bhAratIya saMskRtinuM bhavyAtibhavya hAiTeka pradarzana, jonArane zabdazaH maMtramugdha karI de che ane kadAca eTale ja temaNe dharma ane sAmAjikatAnA viSayano samanvaya karI eka pUrNa laMbAInI hindI phicara philma beDA pAra karate bAbA amaranAtha'nuM nirmANa karyuM che. nyU dilhI taraphathI kolakattAmAM yojAyela eka nezanala seminAramAM mA. gavarnarazrI dvArA prA. prahlAdabhAIne 'udyogaratna'evaoNrDathI navAjavAmAM AvyA. svapnasRSTi vaoNTarapArkanA navInIkaraNa mATe bhAratamAM A kSetre sahuprathama 'eksalansa evaoNrDa' enAyata karavAmAM Avyo. Ama AMtararASTrIya stare enTaraTeinamenTanI duniyAmAM bhAratane gauravabharyuM sthAna apAvavAmAM prahlAdabhAI agresara rahyA. tevI ja rIte inTaranezanala sTaDI sarkala, dilhI dvArA prahlAdabhAIne bhAratIya saMskRtinA hAiTeka pradarzananuM saphaLatApUrvaka nirmANa' Page #769 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 059 karavA badala "saMskRti ziromaNi evorDathI sammAnita karavAmAM sarjikala insTamenTanA utpAdanakSetre kIrtikumAre navA kIrtimAna AvyA che. hAlamAM ja pATIdArasamAje yojela eka bhavya aMkita karyA. Aje to umiyA sarjikala prA. li.nAM utpAdano samAraMbhamAM teone "pATIdAra ziromaNi' evorDathI paNa yuropa, AphrikA ane osTreliyAnAM bajAromAM potAnI vibhUSita karavAmAM AvyA che. yazapatAkA laherAve che. umiyA sarjikala prA. limiTeDanA yuvAna sthApaka zUnyamAMthI sarjana karavuM e kadAca pATIdAra paraMparA rahI zrI kIrtikumAra jayaMtIbhAI paTela rASTrIya ja nahIM, paNa "umiyA sarjikala prA. li.'ne janma : tA. 11-9-1963 vaizvika stare mUkanAra kIrtikumAranuM kahevuM che ke, "sarjikala kSetre mAtra 10 dhoraNa sudhI bhaNelA kIrtinuM mana utpAdana karavuM e khAMDAnI dhAra para cAlavA barAbara che.', vidyAbhyAsamAMthI UThI gayuM tyAre pitA jayaMtIbhAIe Takora kAraNa ke utpAdano tabIbI vyavasAya sAthe joDAyelAM hovAthI karatAM kahyuM hatuM, "jo kIrti, ApaNI sAmAnya Arthika kvoliTI kanTrola para satata cAMpatI najara rAkhavI paDe, kema ke paristhitinI tane khabara che. tuM AgaLa nahIM bhaNe to karIza te sIdhI mAnavajIvana sAthe saMkaLAyelI bAbata che. amArA zuM? tane koNa nokarI Apaze? dhaMdhA mATe mUDI joIe, je vyavasAyamAM halakI guNavattA eTale "mAnavajIvana para khataro ApaNI pAse nathI, te tuM sArI rIte jANe che. have to mA tevuM kahevuM saheja paNa atizayokti nathI. I.sa. 1985thI umiyA rasto batAve tema kara, bIjuM to tane zuM kahuM?" I.sa. 2005 sudhInAM 20 varSa daramiyAna parizramanAM pitA jayaMtIbhAIe to dIkarA kItinuM bhAvi mAM prasvedabiMdu thakI suvAsita banelI kIrtikumAranI vyAvasAyika umiyAne soMpI dIdhuM, paraMtu kIrtine potAnI jAta para pUrNa vikAsayAtrAmAM ghaNA utAracaDAva AvyA paraMtu tenAthI saheja bharoso hato ane mA umiyA para atUTa zraddhA paNa kharI. navuM paNa vicalita thayA vagara teo satata gativaMta rahyA che. navuM jANavAnI utkaMThA kIrtimAM nAnapaNathI ja, kadAca eTale ja AvA parizramI pATIdAranuM sammAna na thAya to ja ko'ka jagyAe "Dispojhebala yurina bega' vize vAMceluM te tenI navAI!bhArata sarakAra vatI dilhI khAte 18mI ikonomikala vyAvasAyika kArakirdI ghaDavA mATe ghaNuM upayogI siddha thayuM. kaoNnpharansamAM kendrIya grAma vikAsamaMtrI DaoN. raghuvaMza prasAdanA haste kIrtie A Dispojhebala yurina begsanuM audyogika utpAdana zarU gujarAtamAMthI eka mAtra evo pratiSThita "udyogapAtra' evaoNrDa karavAnuM vicAryuM ane thoDI mAnasika gaDamathalane aMte te vicArane hAlamAM ja ApaNA kIrtikumArane enAyata karavAmAM Avyo. amalamAM paNa mUkyo. naroDAnA audyogika vistAramAM eka Ama, mAtra 40 varSanI uMmare AvuM rASTrIya sammAna prApta nAnakaDo evo zeDa rAkhI DUBagsnuM utpAdana zarU karyuM. aDaga karanAra teoe samagra gujarAtanA pATIdArasamAjane gauravavaMto manathI karela manorathane prabhue paNa pUrA karavA paDe che te nyAye banAvyo che. kIrtie zarU karela navA sAhasane dhIre dhIre tabIbI bajAramAM mAtA-pitAnA dhArmika saMskAro kIrtikumArane vArasAmAM paNa svIkRti maLatI gaI. guNavattAnA AgrahI kIrtikumAre bahu maLyA che mATe ja to temaNe "umiyA sarjikala prA. li.'nA TUMkA samayagALAmAM Dispojhebala yurina begsanuM bajAra hastagata prAMgaNamAM ja mA umiyAnuM suMdara maMdira banAvaDAvyuM che. karI lIdhuM. mA umiyAnA nAmathI zarU thayela "zrI umiyA sarjikala prA. li.' have to Dispojhebala meDikala insTamenTa kSetre navAM kalyANamUrti kusumabahena zikharo sara karavA sajja hatuM. A samayagALo hato I.sa. carotaranI agrIma strIkeLavaNI saMsthA zrI viThThala kanyA 1985-86no. vidyAlayanA AtmA samAM zrI kusumabahena paTela e ApaNA zrI kIrtikumAranA sakhata ane satata puruSArtha thakI "zrI rASTrIya satyAgraha AMdolananAM paripAkarUpe prApta thayelAM, umiyA sarjikala prA. li.'e zarUnAM pAMca varSamAM ja tenuM jAherajIvanamAM ane strIkeLavaNImAM agraNI evAM strI kAryakara che. Tarnaovara rUA. 1 karoDa sudhI pahoMcADyuM. dhIre dhIre tabIbI kSetre gujarAtanI strIkeLavaNI, mahilAkalyANa ane samAjasevAnI upayogI Azare 70 jeTalI Dispojhebala AITemsa banAvI pravRttiomAM paDelA sAcA sevakomAM temanuM nAma prathama paMktimAM upayogI vAnuM vicAryuM ala yurina be Jain Education Intemational Page #770 -------------------------------------------------------------------------- ________________ logo dhanya dharA zobhe che. phezana, zokha ke mobhAne khAtara samAjasevAmAM bhAga letI bahenonA kAryakarachaMdamAM zrI kusumabahenanuM sevAne samarpita jIvana anokhA AtmaprakAze jhaLahaLe che. sevA e emano jIvanadharma che. emanuM jIvana gAMdhIdarzane raMgAyeluM gItAbodhyuM karmayogIjIvana che. sevAparAyaNa nArI jIvanano Adarza ane te paNa nAnI moTI baheno sAthe haLImaLIne rahetAM jIvaMta Adarza zikSikA bahenanuM jIvana e kalyANamUrti strI keLavaNIkAra ane samAjasevikAnuM jvalaMta udAharaNa che. temanI A zikSaNasaMskAra sevAnI sAdhanA 3pa varSathI samAjane ajavALatI rahI che te ApaNuM parama saubhAgya che. kusumabahenane joIe eTale ApaNane nItiniyamanA smRtisthaMbhanAM darzana thAya. bhAratIya saMskRtinI AryasaMskRtinAM pratIka kusumabahena gAMdhIyugamAM ghaDAyelAM che ane gAMdhI bhAvanAne varelAM che. emanI naitika hiMmata mAthuM namAve evI che. AjhAdInI laDatamAMthI emaNe je meLaveluM te rojabarojanI kAmagIrImAM vyakta thAya che. satyavicAra-vANI-AcAramAM e pIchehaTha kare ja nahIM. na to emane rUDhi-rivAja ke samAjanA dAbano bhaya, na to tatkAlIna paristhitinI bIka. AMtarika kaTokaTInA samayamAM bedhaDaka potAnA svAtaMtrya vizenA vicArone abhivyakta karatAM hatAM. paristhitithI hArI javAnuM e zIkhyAM ja nathI. nirbhayatAthI sAcuM ne sAruM kArya karatAM yuvaka-yuvatIone emano sAtha avazya maLI rahe. emanI saMsthA eka viziSTa vidyAloka che ane te temAM kendra rUpe che. emanA AtmAnI suvAsa samagra vAtAvaraNamAM prasarI rahI che. govardhanarAmanI sUkSma prItinI bhAvanAne naiSThika brahmacaryanI bhAvanA tarIke kavi nhAnAlAle vikasAvI. hAnAlAlanI jayA A jagatamAM Adarza gRhiNIo taiyAra karavAnuM kArya svIkAre che. pote naiSThika brahmacAriNI rahIne govardhanarAme ane nAnAlAle je kalyANamUrtinI kalpanA karI te Adarzane kusumabahene caritArtha karI batAvyo che. gAMdhIjInI preraNAthI A dezamAM je nArIratno pAkyAM temAM kusumabahenanuM sthAna che, jo ke emanAmAM sthAna mATe utkaTa mahattvAkAMkSA nathI. ethI emanA buniyAdI kAryanuM mahattva jarAya ochuM AMkI zakAya nahIM. mahilA kAryakara maNibahena jha. paTela saradAra vallabhabhAI paTelanAM dIkarI maNibahena jevAM ja amArAM maNibahena hatAM. saradArazrI ane darabAra gopALadAsa borasadamAM rahetA hatA. temanA sAthI jhaverabhAI dAjIbhAI paNa eka koMgresI kAryakara hatA. borasada tAlukA lokala borDanA pramukha hatA. te mULe nisarAyAnA vatanI paNa borasadamAM rahe. saradAra ane darabArasAhebanA sahakAryakara. emanAM dIkarI te A maNibahena paTela. hA, maNibahena e vistAranAM moTAM bahena hatAM. saradAra ane darabAranA parivAra sAthe UcharelAM. darabAra gopALadAsanAM dharmapatnI bhaktibA jANe emanAM bA! maNibahenanA pitA jhaverakAkA paNa AgevAna. maNibahenane dharmajanA UMcA paTela zAMtilAla sAthe paraNAvyAM hatAM. maNibahena vidhavA hatAM paNa emanuM vyaktitva jAjaramAna hatuM. UMcAM, bharAvadAra ne dekhAvaDAM maNibahena moTAM mahilAne moTIbahena lAge. evAM svaccha ne sughaDa ke saune prabhAvita kare. moTebhAge sapheda khAdI ja pahere. koI vAra bAkuTAnI sADI pahere. nIti-niyamanAM AgrahI. emanI sAthe rahenAra evuM keLavAI jAya ke kyAMya pAchuM nA paDe. prArthanA, saphAI, zramayajJa, bhaginIsevA, samAjasevA e ja emanA zokha. e ziSTa ne saMskArI hatAM. mana, hRdaya, vANI ne vyavahAramAM bhArobhAra paripakavatA jovA maLe. koI emanI AgaLa asabhya vANI-vartana na karI zake. e pragatizIla sudhArAvAdI hatAM. saune hasIne AvakAre. Atithya to emanuM ja. svabhAvamAM audArya ne saujanya. emane AchakalAveDAM na game. game tenI aDadhI rAte sevA karavA tatpara. avAranavAra kAryakramo yoje. chelle dIkaro bArIndra "abhiyAna zarU karavAno hato eTale utAvaLe laMDana gayAM, te pachI pAchAM na AvyAM. A deza ja nahIM, duniyA choDI cAlyAM gayAM. emanI khoTa emanA parivArane temaja samAjane na purAya evI paDI. e hota to bhAIonA milkatanA jhaghaDA na thAta. emanA gayA pachI vizALa parivAranA bhAgalA paDI gayA. borasade eka mUrdhanya mahilA kAryakara gumAvyAM. jillA ne rAjyakakSAe emanuM sthAna hatuM e gAMdhImArge sevA karI gayAM. emanA gayA pachI have borasada javAnuM gamatuM nathI. Jain Education Intemational Page #771 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 961 e pote va. phA. pAsa paNa potAnAM ne bhAIonAM zrI zaMkaralAla guru mULe ja "dharatIputra' che. emaNe saMtAnone ucca zikSita banAvI paradeza mokalyAM. pote bhaginI kRSisaMskRtine khIlavI che ane mArkeTiMganA A yugamAM sevAsamAja, jillA paMcAyata, samAjakalyANa borDa, mahilA "kRSi bajAra' sudhI vistArI che. e unAvAnA pragatizIla pariSadamAM kAryakarane hoddedAra tarIke sevA ApatAM rahyAM. anAtha kRSikAra ane unAvA-UMjhAnA ja nahIM, samagra gujarAtabahenonA AzIrvAda lIdhA. vizALa mAnavaprema dAkhavyo. tana- bhAratanA kRSi-bajAranA niSNAta, ethI ja 2001mAM bhArata mana-dhanathI janasevA karI. bhArata, AphrikA, amerikA ne sarakAre temane mArkeTiMga vyavasthApana niSNAtasamitinA adhyakSa iMglenDanI yAtrAo karI. chelle laMDanamAMthI mahAyAtrA karI. meM banAvyA. 1993mAM teo bhAratamAM kRSi-mArkeTiMga moDala mAruM divya saMpatti' pustaka emane arpaNa karyuM che. ekTa hAIpAvara kamiTInA ceramena banyA. temaNe te kSetramAM samAjamImAMsaka ane samAjasevAnI kalAnA karmI , rasapUrvaka kAma karyuM. teo kRSi bajAra krAMtinA preraNAdAtA che. - zrI zaMkaralAla guru emaNe ja gujarAtane 163 karoDano mAsTara plAna ane AdivAsI utpAdanavecANano 129 karoDano plAna banAvI zrI zaMkaralAla guru mArI dRSTie sarvaprathama eka Apyo hato. deza-videzamAM pharI temaNe gujarAtamAM bhAratamAM samAjamImAMsaka che, zuddha buddhinA samAjaciMtaka ane sUjhabUjha kRSi bajAra- krAMtinA zrIgaNeza karyA. dharAvatA sAmAjika kAryakara ane netA che. emanI pAse emanI ujjavaLa sevA badala emane keTakeTalAM sammAno samAjavyavasthA, samAjavikAsanAM paribaLo ane samAjasevA tathA maLyAM che? Topalo bharAya eTalAM sammAnonA e dhaNI che. samAjasevakonA Adarza aMgenA spaSTa khyAla che. samAjanA pAyAmAM paraspara vyavahAra ane sahakAra rahelAM che. samAjane emano SaSTipUrti mahotsava UjavAyo ne pIyUSaparva paNa UjavAI gayuM che. potAnI dhArAsabhAmAMnI kArakirdInI janatAne jANa karatA cetanavaMto banAvavA mATe be bAbato anivArya che : (1). saMgaThana ane (2) saMskAravikAsa. jJAna e ja to parama zakti rahyA hatA. emane virodha pakSamAM besavAnuM AvyuM hatuM tyAre che mATe samAjanA navasarjananA kAryamAM zANA, samaju ane jJAnI tatkAlIna vidhAnasabhA adhyakSe emane jANe pramANapatra ApyuM mANasoe sakriya thavuM ja joIe, to ja zANA ane jAgrata hatuM. "lokazAhImAM virodha pakSamAM besIne paNa potAnI pharaja samAjanI navaracanA thaI zakaze. emanuM A samAjaciMtaka tarIkenuM umadA rIte bajAvI rahyA che, jenuM udAharaNa zrI svarUpa hRdayaMgama ane darzanIya che. zaMkaralAlabhAInI kAryadakSatAe pUruM pADyuM che." 1967mAM e svataMtra pakSamAMthI cUMTAyA hatA to 1972mAM koMgresa pakSamAMthI paNa teo eka sAMskRtika vyaktitva dharAve che. sAMskRtika emaNe sattA ke svArtha mATe pakSAMtara karyuM na hatuM. svataMtra pakSa jevuM vikAsamAM sakriya phALo Ape che. aneka dharmakSetronA vikAsamAM rahyuM ja nahIM eTale emaNe samucita pakSa pasaMda karyo hato. bhAga bhajavyo che. sAmAjika saMsthAo sthApI calAvI che. vidyAsaMsthAo khIlavI che ane pATIdAronI kRSi saMskRtinA zrI zaMkaralAlabhAInuM vyaktitva savizeSa abhijAta che. vikAsamAM kRSi ane kRSi bajAra kSetre kAmagIrI karI upayogI saujanya, audArya ane AbhijAtya e emanA viziSTa guNo che. pradAna karyuM che. teo gAMdhIjInA sarvadharma samabhAvanA siddhAMtane e saujanyazIla vaDIla che ane khAnadAna sagrahastha che. emanI haiye rAkhI, aMbAjI mAtAnA maMdiranA navanirmANanA netA bane ziSTatA ane miSTatA AkarSaka che. emanA AcAravicAra che, to mA umiyA ane bahucara mAtAnAM maMdironAM Adarzonmukha che. bhAratIya paraMparAne jALave che, paNa e kAryabhAranI dhurA vahana kare che. "divALI bA gurubhavana' to rUDhivAdI jarAya nathI. teo Adhunika che. AdhunikatAnA emanI udAra sakhAvatanuM ja sarjana. emaNe mahesANAmAM himAyatI che. sAMIbAbAnuM maMdira nirmAyuM temAM yogadAna ApIne temaja 'sAcA soraThiyA' ursanA meLAmAM paNa bhAga lIdho hato. emaNe komI ekatAnuM soraThiyA goradhanadAsa jvalaMta udAharaNa pUruM pADyuM che. eka sAcA ane jUnA koMgresI tarIke temaNe gAMdhIjInA Adarzone anusaravAno suprasiddha patrakAra ane lekhaka zrI soraThiyAne Adhunika saMniSTha prayatna karyo che. pariprekSyamAM bhAgyeja suzikSita kahI zakAya. teo svAdhyAyathI Jain Education Intemational Education Intermational Page #772 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 02 dhanya dharA. zikSita thayelA lekhaka che. abhyAsa eTale ke mahAvarAe emane lakhatAM karyA che. mULanI pratibhA lokApekSaNa, graMthavAcana ane lekhanatAlImathI pAMgarI che. e lakhatAM lekhaka thayA che. patrakAratve temane aneka viSayothI paricita karI dIdhA che. e DhagalAbaMdha mAhitI ekaThI kare che. emAMthI "amarelInI ArasI' ke leuvA kaNabIo "gaIkAla ane Aja' jevAM mAhitIsabhara pustako sarjAya che. temanA adhyayana ane lekhanano eka viSaya svAminArAyaNa saMpradAya che. emaNe saMpradAyano ane tenA saMtono mahimA gAyo che to temAM pravezelA saDAnI samAlocanA paNa karI che. pote je saMpradAyanA che tenI ja TIkA kare che. emAM temanI satyaniSThA ja pragaTa thAya che. e dharmasudhAraNAnI hAkala kare che. emano AtmA sAcA dharmanI paDakhe che ane te daMbha, anAcAra, pakSApakSI, korTanA jhaghaDA, gAdIyuddho vagere aniSTonI jhATakaNI kADhe che. emanAmAMno 'rezanAlisTa' pragaTa thAya che. "Izvara ane mAnava-eka vizleSaNa'mAM to teo buddhivAdI-vijJAnavAdI tarIke ja vyakta thayA che. e rUDhivAdI nathI, maulika vicAradhArAnA mANasa che. nAstika gaNAvAya to bhale paNa potAne je satya lAge te kahevuM ja; enuM nAma "sAcA soraThiyA' goradhanadAsa. dharmakSetre tema samAjakSetre paNa khoTI rUDhio, kurivAjo, aMdhazraddhAo vagerenI viruddha AMdolano jagave che. grAma vistArano paTela samAja to bahu rUDhicusta ene sudhAravA soraThiyA kalama ane bhASaNa uparAMta aneka saMsthAone sudhAraNAnuM vAhana banAve che. keLavaNI dvArA kAntinuM kArya karyuM che. emano avAja ja evo bulaMda che ke saue sAMbhaLavo paDe. e sAcanA sipAhI che. sudhAraNA mATe 'oparezana' karatAM teo khacakAya evA nathI. emanI vANI e vIratAnI vANI che. e kyAreya kAyaratA na dAkhave. pragatizIlatAmAM pAchA na paDe. emaNe pATIdAronA itihAsa dvArA pATIdAronI asmitA jagADavA prayatna karyo, ane vyApaka samAjanI unnati mATe paNa vicAradhArA ane sakriya samAjasevA dvArA satata kAryazIla rahyA 'jIvanapAtheya', "jAyuM meM jIvana', 'mArI vicAradhArA' jevAM pustako ApyAM che. emane A duniyAne ghaNuM kahevAnuM che. te vividha rIte pragaTa kare che. saMpradAyane sIdhA karavA medAne paDe che, to asAmAjika tattvono UdhaDo levA "prajAne guMDAgIrIthI bacAvo' jevI pustikA paNa pragaTa kare che. emanuM sAhitya hetulakSI che, manoraMjanano masAlo nathI, gaMbhIra jIvanaciMtananI Akrozayukta abhivyakti che. e "satyamu' ane 'zivamune varelA karmaniSTha, kartavyaniSTha kAryakara, sAhityakAra ane patrakAra che. goradhanadAse potAnI jJAtinA itihAsa, saMskRti, vartamAna pragati, vibhUtio vagerene prakAzita karavAmAM koI maNA rAkhI nathI. gujarAtI sAhityanA mAhitIpradhAna ane caritrAtmaka sAhityamAM temanuM noMdhapAtra pradAna che. emanuM sAhitya hiMdu dharma ane deza-duniyAnA mAnavo ema uttarottara saune sparze che. e amarelImAMthI AMtararASTrIya vizvamAnava sudhI pahoMcI jAya che. soraThiyA prathama patrakAra che, pachI mAhitIkozakAra che ne e pachI jIvanaciMtaka ne caritrakAra tathA sAhityakAra che. sADAcAra copaDI bhaNelA A haiyAsUjhe AgaLa vadhelA patrakArasAhityakAra e ApaNA pannAlAla paTela jevI eka ajAyabI che. pannAlAla mahAna sarjaka hatA. goradhanadAsa soraThiyA viziSTa kauvata dharAvatA patrakAra, kozakAra ane caritrakAra che. emanI saMsArayAtrA e saMskArayAtrA ane kalyANayAtrA che. emanI vidyAyAtrA zatAdhika varSIya ane vizeSa UrdhvagAmI bane e ja abhyarthanA. rAvabahAdura zeTha bahecaradAsa lazkarI - A zeTha zrI rAvabahAdura bahecaradAsa lazkarI 1818thI 1889 daramyAna yazasvI jIvana jIvI gayA. teo arvAcIna gujarAtanA sAmAjika, zaikSaNika ane audyogika jIvananA jyotirdhara hatA. arvAcIna yuganA prathama yuga sudhArAyuganA agraNI raNachoDalAla giradharadAsa, bhoLAnAtha sArAbhAI, mahIpatarAma nIlakaMTha, karasanadAsa mULajI, durgArAma mahetAjI, kavi dalapatarAma, kavi narmada, navalarAma paMDyA, ramaNabhAI nIlakaMTha jevA samAjasudhArako sAthe bahecaradAsa lazkarInuM sthAnamAna che. temaNe gujarAtanA sAmAjika ne Arthika jIvanamAM pragatikAraka utthAna karyuM. satIprathA ne bALakIone dUdhapItI karavAnA rivAja dUra karAvyA. vidhavA-vivAhane uttejana ApyuM, bALalagnono virodha karyo. lagnamaraNanA kharcA-cokhaDAno virodha che. e zrImad bhAgavagItAnA paNa abhyAsI lekhaka che. teo zrIkRSNanuM jIvanarahasya samajAve che, mahAbhAratanI bhUmikA ApI gItAnA tattvajJAna, tattvaciMtana ane jIvanamArgano bodha kare che. soraThiyAe jIvanane cArebAjuthI joyuM che ane Jain Education Intemational Page #773 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata sorabha bhAga-2 opha3 karyo. kanyAvikraya ne varavikraya nAbUda karavA prayAsa karyo. svAtaMtryasaMgrAmamAM pATIdAro pATIdAra jJAti maMDaLa sthApI sudhArAnI pravRttio karI. bahecaradAsa lazkarIe keLavaNIkSetre noMdhapAtra pradAna karyuM. bhAratanA svAtaMtryasaMgrAmamAM pATIdArono phALo cheka gujarAta varnAkyulara sosAyaTI ane gujarAta kaoNlejane tana- - I.sa. 1857nA saMgrAma pUrvethI che. 1814 pachI gujarAtamAM mana-dhananI sevA ApI. zikSikAnI tAlIma mATe mahAlakSmI aMgrejonI sattA AvI. aMgreja sarakAre mahesUlanI ugharANI TreiniMga kaoNleja sthApI. mATenA ijAradAra desAI paTelone sthAne talATIonI nimaNuka | gujarAtanA audyogika vikAsamAM bahecaradAsa lazkarIe karI. AthI naDiyAdanA desAI paTela ajubhAI roSe bharAyA. agragaNya prasthAna karyuM hatuM. amadAvAdamAM pahelI kApaDamila temaNe badhA desAIone bhegA karI aMgreja sarakAranA A raNachoDalAla reMTiyAvALAe 1861mAM nAkhI, to bIjI mila hukamano virodha karyo. sarakAre temane jelamAM pUryA. temanA para bahecaradAsa lazkarIe sthApI. dhIradhAra-vepAradhaMdhAnI rAjadrohano Aropa mUkI pAMca varSanI sajA ne hajAra pAunDano kamANImAMthI mila UbhI karI. bahecaradAsa spiniMga enDa daMDa karyo. desAIonI milkata japta karI. aMgrejonI johukamIno vIviMga kaMpanI-mila amadAvAdanI agragaNya bIjI mila hatI. viIratApUrvaka sAmano karanAra ajubhAI desAI naDiyAdanA ja nahIM, samagra paTela jJAtinA sarvaprathama vIrapuruSa hatA. bahecaradAse rAjakIya kSetre bhAre pratiSThA meLavI hatI. 1863mAM myunisipala kAunselara, 1866mAM lokalaphaMDa A ajubhAI desAInA putra bihArIdAsa desAIe kamiTinA sabhya. 1868mAM onararI pharsTa klAsa mejisTreTa, 1857nA saMgrAmanA AgevAna tAtyATope jyAre naDiyAda 1873mAM "rAvabahAdura' thayA, ane 1875mAM mahArANI AvelA, tyAre temane Azraya Apyo hato. bihArIdAsa vikToriyAe kesahiMda'no khitAba dhAraNa karyo e samAraMbhamAM sattAvananA saMgrAmanA svAtaMtryavIrothI prabhAvita hatA, ethI hiMdanA vAisaroya lorDa liTane temane "rajata caMdraka enAyata karyo temanA putra gopALadAsanuM upanAma "nAnAsAheba' ane pautra hato. AvI anekavidha siddhine aMte tA. 20-12-1889nA giradharadAsanuM upanAma 'tAtyAsAheba" rAkhyuM hatuM. roja teo nirvANa pAmyA. saradAra vallabhabhAI paTelanA pitAzrI jhaverabhAI paTele bahecaradAsa lazkarI saumya, vivekI, nyAyI, cAritryavAna paNa sattAvananA saMgrAmamAM bhAga lIdho hato. temaNe nAnapaNamAM vyakti, khaMtIlA udyogapati, keLavaNIkAra, samAjasudhAraka ane betraNa varSa sudhI ghara choDIne, jhAMsInI rANInA mulakamAM dhAmo jyotirdhara hatA. temaNe e jamAnAmAM zaikSaNika ane sAmAjika nAkhelo. malahArarAva holkare emane keda karyA hatA. holkarane kalyANanI saMsthAone rUA. be lAkha jevuM mUlyavAna dAna karyuM ane zetaraMjanI ramatamAM mArgadarzana ApavA badala pachI mukta karyA kiMmatI sevA ApI. mahAlakSmI TreiniMga koleja, saMskata hatA. e jhaverabhAIe dezane vIra viThThalabhAI ane saradAra pAThazALA, becaradAsa DispensarI, sadAvrata, dharmazALA vagere vallabhabhAI jevAM putraratno ApyAM. temanAM jIvaMta smRti-smAraka che. 1905mAM baMgALanA bhAgalA paDyA, tenI sAme dezamAM bahecaradAsa lazkarI upara pIeca.DI. karanAra prA. DaoN. baMgabhaMganuM AMdolana cAlyuM. amadAvAdamAM adhivezana bharAyuM. maMgubhAI paTela kahe che, tema bahecaradAsanuM vyaktitva ApaNane temAM agraNI paTela hatA teo maganabhAI caturabhAI paTela. e tejasvI ane AkarSaka lAge che. amadAvAdanI tamAma sAmAjika kavivaktA ne svapnadraSTA hatA. e jamAnAmAM 'vaMde mAtaram' sAthe pravRttio para daSTipAta karIe to becaradAsanuM kuTuMba mokhare emanuM "eka dina evo Avaze..." e gIta gavAtuM hatuM. gaNAya. premAbhAI zeTha, haThIsiMha kuTuMba, magana karamacaMda kaTaMba baMgabhaMganI laDatamAM te AgevAna hatA. sAthe temane ghaNI AtmIyatA hatI. A traNa kuTuMba pachI tarata e samaye bIjA paTela agraNI hatA narasiMhabhAI ja becaradAsa lazkarInA kuTuMbane gaNIe to asthAne nathI. teo IzvarabhAI paTela. teo AryasamAjI hatA. vaLI araviMda sAcA arthamAM samAjasudhAraka ane vyApArI audyogika netA ghoSanI krAntikArI pravRttiomAM sakriya hatA. temaNe bomba hatA. banAvavAnuM pustaka chApyuM ne teno pracAra karyo, ethI emane ghaNuM Jain Education Intemational Page #774 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhanya dharA sahana karavuM paDyuM. e jamAnAmAM temaNe "Izvarano inkAra' jevuM temAM viThThalabhAI paTela temaja naDiyAdanA gopALadAsa krAntikArI pustaka lakhyuM hatuM. temaNe "pATIdAra' nAmanuM mAsika bihArIdAsa desAI sakriya hatA. saradAra to netA hatA. A kheDA calAveluM ne te dvArA samAjasudhArAnI jhuMbeza calAvI hatI. satyAgrahamAM kaThalAla, toraNA, vaDathalanA paTeloe mahesUla nahIM e samaye emanI sAthe krAntikArI pravRttimAM varasAdanA bharavAnI laData calAvI hatI. kheDA jillAnA A saMgrAmamAM caturabhAI (caturbhuja) amIna, maganabhAI bhIkhAbhAI paTela 3200 satyAgrahIo hatA, temAM mukhya paTelo hatA. gAmegAma ANaMdanA bhagavAnadAsa kAzIdAsa paTela mukhya hatA. bomba japtIo thatI. Akhare vijaya maLyo. borasada-satyAgraha banAvavAnuM sAhitya chApavA-vaheMcavA badala A badhAne aMgreja (1923)mAM paNa AgevAna saradAra vallabhabhAI paTela hatA sarakAre aTakamAM laI temanA para bhAre trAsa gujAryo hato. ane satyAgrahIomAM paTelo ane vIrAMganA paTalANIo hatI. gijubhAIe borasadanI vIrAMganAo'ne biradAvI che. 1909mAM vAisaroya laoNrDa minTo para kaThalAlanA gAMdhIjIe vallabhabhAIne borasadanA saphaLa satyAgraha badala krAntikArI vIra mohanalAla kAmezvara paMDyAe baoNmba jhIMkelo. borasadanA rAjA' kahI biradAvyA hatA. borasada-satyAgrahamAM ethI enI tapAse guptacara adhikArI peTIgarA kaThalAla AvIne saradAra vallabhabhAI uparAMta darabAra gopALadAsa, rAvajIbhAI sAdhuveze rahyA hatA tyAre kaThalAlanA mukhI hatA desAIbhAI nAthAbhAI paTela, rAvajIbhAI maNibhAI paTela, zivAbhAI kahAnadAsa paTela. aMgrejo viruddhanI krAntikArI pravRtti pratye AzAbhAI paTela sakriya kAryakaro hatA. borasadanA vakIla emanI sahAnubhUti hatI. temaNe pelA guptacarane gAmamAMthI kADhI rAmabhAI paTela ane dhanAbhAI narasiMhabhAI paTele phALo Apyo mUkyo hato ane evI kuneha dAkhavI ke krAntikArI sAhitya hato. rAmabhAInI rajUAte vijaya apAvyo hato. bAraDolIaMgreja sarakAranA hAthamAM na AvyuM. e 'desAIkAkA' mukhInA satyAgrahamAMnA netRtva badala vallabhabhAI paTela 'saradAra' dIkarA zayadAsakAkA (jIvAbhAI desAIbhAI paTela)e paNa kahevAyA. 1930nA mIThAnA satyAgraha prasaMge saradAranI pahelAM amadAvAdamAM rahI rAyapuranI krAntikArI pravRttimAM ane dharapakaDa thaI. dAMDIkUcanI aruNa TukaDInA netA hatA kheDA pachI gAMdhIjInA svAtaMtryasaMgrAmamAM bhAga lIdho hato. jillAnA paTela zAmaLabhAI. kheDA jillAmAM dAMDIkUcane AgaLa 1916mAM homarUla caLavaLano juvALa Avyo. emAM dhapAvanAra kAryakaromAM, sojitrAnA rAvajIbhAI nAthAbhAI paTela, jemaNe AgevAnIbharyo bhAga lIdho temAM indulAla yAjJika sAthe cikhodarAnA zivAbhAI gokaLabhAI paTela to dAMDIkUcanA sainika hatA naDiyAdanA paTela maganabhAI caturabhAI, rAsanA paTela hatA. ANaMdanA narasiMhabhAI IzvarabhAI paTela ane motIbhAI AzAbhAI, saNosarAnA paTela choTAbhAI phUlAbhAI. emAMnA narasiMhabhAI amIne dAMDIkUcanuM svAgata karyuM hatuM. te vakhate AzAbhAI paTele rAsanA satyAgrahamAM agragaNya bhAga bhajavyo gAmegAma cAlatA savinaya kAnUnabhaMgamAM uparyukta uparAMta hato. temaNe borasada-satyAgraha ane nAgapura-satyAgrahamAM paNa ANaMdanA bhagavAnabhAI kazIbhAI paTela ane bhIkhAbhAI agragaNya kArya karyuM hatuM. kuberabhAI paTela, borasadamAM darabAra gopALadAsa, rAsamAM svAtaMtryasaMgrAmanA itihAsamAM bhAratIya rASTrIya koMgresa AzAbhAI lallubhAI paTela, suNAvamAM desAIbhAI nAthAbhAI 1885mAM sthapAI te pahelAM gujarAtamAM gujarAtasabhA sthapAI ne zivAbhAI raNachoDabhAI paTela, bhAdaraNamAM rAvajIbhAI hatI. enA maMtrIomAM be paTela hatA : (1) goviMdarAva maNibhAI ane zivAbhAI AzAbhAI paTela tathA pazAbhAI ApAjI pATIla mahArASTrIana paTela vakIla ane (2) bhAIlAlabhAI amIna satyAgraha karI rahyA hatA. dhArAsaNAzivAbhAI motIbhAI paTela (vakIla). 1917mAM gujarAta satyAgrahamAM tribhovanadAsa kIzIbhAI paTela, pazAbhAI amIna, sabhAnA upakrame prAMtika pariSada maLI. gAMdhIjI ane lokamAnya ' DAhyAbhAI kazIbhAI paTela AgevAna hatA. tilaka AvyA. e prasaMge mULe karamasadanA paNa amadAvAda rahetA dAMDIkUca vakhate bAbubhAI jazabhAI paTela (bhUtapUrva viThThalabhAI paTela ane vallabhabhAI paTele svAtaMtryasaMgrAmamAM mukhyamaMtrI) kaoNleja choDI satyAgrahamAM joDAyA hatA. kaThalAla navaprasthAna karyuM. gujarAta rAjakIya maMDaLa sthapAyuM, temAM maMtrI pAsenA anArAnA joItAbhAI bhagavAnabhAI paTela tarIke vallabhabhAI paTela ane haribhAI amIna e be paTelo (kaThalAlakara) to kheDA satyAgrahathI caLavaLamAM hatA. tevA ja hatA. 1918mAM je kheDA jillA satyAgraha kaThalAlamAM thayo, kapaDavaMja pAsenA navAgAmanA paTela kuberabhAI ane mAdhavabhAI Jain Education Intemational Page #775 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 nAthAbhAI paTela (kAkujI) satyAgrahamAM sakriya hatA. rAsanA satyAgrahamAM AzAbhAI ane saMkhyAbaMdha paTeloe ghaNuM sahana karyuM hatuM. borasada satyAgrahamAM darabAra gopALadAsanAM patnI bhaktibA tathA anya bahenoe lAThImAra khAdho hato. A satyAgrahomAM bAmaNagAma-gaMbhIrAnA chaganabhAI mULajIbhAI paTela, zivAbhAI raNachoDabhAI paTela, pIjanA IzvarabhAI jeThAbhAI paTela te temanA bhAI viThThalabhAI paTela (baMne keLavaNIkAra, bhAdaraNanA zivAbhAI AzAbhAI paTela bAkarolanA cimanabhAI dAdubhAI desAI, bhAvanA desAIbhAI nAthAbhAI paTela ne temanAM patnI gaMgAbahena, saradAra putrI maNibahena vageree noMdhapAtra phALo Apyo hato. 1942nI karege yA mareMge'nI laDatamAM bhAdaraNanA ratilAla goradhanabhAI paTela, dharmajanA ramaNalAla puruSottamadAsa paTela, dahegAmanA mohanalAla maganalAla paTela, cANasmAnA maNilAla puruSottamadAsa, aDAsanA satyAgrahamAM zahIda thayA hatA. 42nI laDatamAM ANaMdanA rAvajIbhAI paTela, niDayAdanA mohanabhAI caMpakabhAI ne kALIdAsa, pIjanA IzvarabhAI ne viThThalabhAI, naDiyAdanA viSNubhAI desAI, sojitrAnA suMdazyAla paTela, bhAdaraNanA pazAbhAI amIna vageree aMgreja sarakArane haMphAvI 9173 Our u 65 hatI. duniyAbharanA paTelomAM svAtaMtryasaMgrAmamAM saradAra vallabhabhAI paTelanuM pradAna advitIya che. Adhunika bhAratanA zilpI tarIke te amara che. amadAvAda jillA svAtaMtrya saMgrAmamAM jhukAvanAra agraNI paTelomAM detrojanA maganabhAI raNachoDabhAI paTela ane trikamabhAI paTela, viramagAmanA goviMdabhAI paTela agraNI hatA. te vakhate viramagAmamAM satyAgraha chAvaNI hatI. temAM prA. DaoN. raNajitabhAI paTela (anAmI) polIsadamanano bhoga banyA hatA. kaDInA pururSottamadAsa paTela (dAsakAkA) sakriya hatA. sAbarakAMThAmAM cUnIbhAI paTelano parivAra bhAga leto. vaDodarA vistAramAM manubhAI paTela agraNI kAryakara hatA. svAtaMtryasaMgrAmanA zahIdavIronI nAmAvalimAM dasamAMthI nava paTelo che. dAMDIkUcanA sainikomAM paNa zivAbhAI mo. paTela, rAvajIbhAI nAthAbhAI paTela, aMbAlAla zaMkaralAla, zaMkaralAla bhIkhAbhAI jevA kheDA jillAnA kAryakaro hatA. dAMDIkUcanI aruNa TukaDInA AgevAna mahAtajanA zAmaLabhAI bahecarabhAI paTela hatA. paTeloe mukhIpaNAM choDI dIdhAM hatAM. nAkaranI laDatamAM jamIno hoDamAM mUkI hatI. tana-mana-dhanathI dezanA svarAjyanI laDatamAM bhAga lIdho hato. lakSmInArAyaNanuM maMdira, IDara ji. sAbarakAMThA Page #776 -------------------------------------------------------------------------- ________________ I dha kSati rakSitaH UI * / jaina dharma aura jJAna kI jyota sadA jalatI rhe| vIca tArakone taka zeTha parivAranA avismaraNI 0 maraNAMjali jAmanagaranA 5 zrAvikAratna pUjaya moTI bA kAntAbena DI. zeTha : * - 20 jema paMcabhUtomAM AkAzanuM sthAna amApa che ane sarvavyApI che, tema mAnavajIvanamAM dharma-dhArmika saMskAronuM sthAna amApa che. sAmAjika ka rItarivAjo ke Arthika vyavahAro sAthe dharmane sarakhAvavAthI e spaSTa thaze. paiso-mAnamobhoyazakIrtinA maryAdita dAyarA sAme dhArmika saMskAronuM sthAna joIe chIe tyAre tenI mahattA samajAya che. je ghara-kuTuMbamAM udAtta dharmabhAvanAnuM vAtAvaraNa hoya tenI samAjamAM sAva alaga chApa paDatI hoya che, jANe ke mAnavajIvananI sArthakatA e ja che, dhanyatA ; e ja che evo pratibhAva jAge che. evI umadA paraMparA UbhI karanAra mAtA hoya che. mAtA dvArA mAnavadeha maLe che tema mAtA dvArA zrAvikAratna pUjya moTI bA kAntAbahena DI. zeTha divagaMta tA. 02-05-1999 ja saMskAra-ghaDatara thAya che ane sAcA mAnavI thavAya che. jAmanagaramAM amArA zeTha parivAranA moTI bA pU. kAntAbahena evAM uttama mAtA hatAM. emanA dhArmika saMskArothI ghara-parivAra ujjavaLa paraMparA UbhI karI zakyo. emanI preraNAthI dharma ane samAjane upayogI aneka maMgala kAryo thayAM. pU. moTIbAnAM tapa-ArAdhanAnI suvAsa samagra samAja upara prasaratI rahI ane cirakALa prasaratI raheze. teo potAnuM jIvana dhanya karatAM gayAM ane peDhI dara peDhIne A maMgala mArga darzAvatAM gayAM. tethI tA. 2-5-1999e sthULadehe nazvara thayAM, chatAM Aje paNa anazvarapaNe saunA hRdayamAM AdarapAtra sthAna jALavI rahyAM che. paprabhAvI zrI kizorabhAI DI. zeTha anaMta kALa sAme game teTaluM dIrgha AyuSya sAva alpa lAge che, paraMtu e alpa : AyuSyamAM ekAda mahAna kArya thaI zake to te kArya kALajayI banI rahe che, te anaMta kALa para Jain Education Intemational Page #777 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vijaya meLave che, te AkAzanA sthira tArako jema zAzvata sthAna prApta kare che. kizorabhAI zeThanuM jIvana evA zAzvata sthAnanuM adhikArI che. mAtuzrI kAntAbahenanA dhArmika saMskArothI poSaNa meLavIne kizorabhAie jIvanane dhanya banAvyuM. sadguNo ane sadAcArathI ujajavaLa banAvyuM. dAna, dayA, udAratA, paropakAra, ahiMsA ane karuNAnA bhAvone jIvanakAryomAM mUrta karIne A manuSya avatArane saphaLa banAvyo. 'dharmo di teSAM adhio' e sUtrathI baMdhAIne aneka satkarmo karyAM. pariNAme tA. 8-12-1994e alpAyuSya bhogavI divaMgata thayA hovA chatAM Aje paNa emanI jIvanasaurabha saune hRdayasparzI che. zrI AzitabhAi kizorabhAi zeTha divagaMta tA. 16-01-1999 zeTha parivAranuM nAjuka puSpa zrI AzitabhAI zrI kizorabhAI DI. zeTha (ke. DI. zeTha) divaMgata tA. 08-12-1994 tA. 24-1-1969nA roja puSpanuM prAgaTya ane tA. 16-1-1999 nA roja e puSpanuM vilIna thavuM, e mAtra zeTha parivAra mATe ja nahIM, samagra samAja mATe asahya ghaTanA hatI. trIsa varSanI AyumaryAdA A mahAkALanA anaMta pravAhamAM tRNa samAna paNa na kahevAya. tema chatAM vyakti potAnA alpa jIvanakALamAM paNa amITa chApa mUkatI jAya che. e chApa paiso kamAvAthI ke vepAraudyoga vikasAvavAthI ke sattA-hoddo hAMsala karavAthI nathI UbhI thatI. e chApa UbhI thAya che jIvanamAM sadguNonuM AropaNa karavAthI, e chApa UbhI thAya che enuM sadAcaraNa karavAthI ane e sadguNanuM sadbhAgya sAMpaDe che ghara-kuTuMbanI pavitra paraMparAthI. zrI AzitabhAIne moTI bA kAntAbahena ane pitA kizorabhAIno bhavya vAraso maLyo hato. e vAraso dhanavaibhavano nahoto, e vAraso dharma ane adhyAtma, ahiMsA ane karuNA, paropakAra ane dAna, tapa ane ArAdhanAno hato. TUMkA jIvanamAM zrI AzitabhAI evuM pAvanakArI jIvana jIvI gayA ke emanuM anukaraNa aneka yuvAnone preraNAdAyI banI rahe che ! lI. mahendra DI. zeTha bhAnumatI ke. zeTha tathA zeTha parivAra Page #778 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 768 dhanya dharA gussavanI karoDarajaju : pATIdAro -goradhanadAsa soraThiyA deza ane duniyAnA vividha kSetromAM patharAyelA pratibhAvaMta paTeloe kRSi, vyavasAya, zikSaNa ane rAjakAraNane kSetre ghaNI asAdhAraNa siddhio hAMsala karI che. hunara hikamata ane hiMmata tenA lohImAM bharyA che. leuvA, kaDavA, AMNA, matiyA, tamAma paTelonA vizva patharAyelA A samudAye vividhakSetromAM vyavahArakazaLatA ane kAbeliyatatAnI nakkara pratIti karAvI che. leuA paTela kome kevI kevI vibhUtio pedA karI che-tenI yAdI bahu lAMbI che chatAM thoDA aMzo joIe-phatepura (amarelI)nA bhojA bhagata, dhorAjInA tejA bhagata, nAnI kukAvAvanA saMtazrI kRSNacaraNadAsajI, vAMkIyAnA gopInAthadAsajI, nArAyaNadAsajI, moTI kuMkAvAvanA kRSNavallabhAcAryajI, taravaDAnA dharmajIvanadAsajI, torInA dharmavallabhadAsajI ane khaDakALAnA vAsudevAnaMdajInA upadezathI ghaNA paTeloe saMnyAsI dharma svIkAryo hato. atre pATIdAra samAjanuM khamIravaMtu citra raju kare che amarelInA jANItA vayovRddha niDara patrakAra zrI goradhanadAsa soraThiyA. amarelInA A nAmAMkita patrakAra goradhanabhAI A vasaMtapaMcamIe 77mAM varSamAM pravezyA che. soraThiyA ApabaLe AgaLa vadhelA patrakAra che. temanuM jIvana puruSArthanI gAthA che. konAmAM kAryasAdhaka kSamatA che. tenI goradhanabhAIne jANa che. kAma pAra pADavAnI virala evI koThAsUjha che. grAmya vistAramAM AvA patrakAro bahu ochA pAkyA che. soraThiyAe "grAmINa patrakAratva" je apekSAo uccArI hatI ene "vedhaka prakAza pheMkanArI kahI pUrva kulapati DaoN. caMdrakAMta mahetAe enA graMthamAM biradAvI hatI. goradhanabhAIe mAtra karamadhye kalama ja dhAraNa karI nahotI pama kalamane kaTAranI myAna calAvI arAjaka tattvonI churAbAjIne mAna karavAnI pharaja pADI hatI. "guMDAgIrIthI prajAne bacAvo " pustaka lakhI samAjane nirbhaya banAvavA khabhe rivolvara paNa laTakAvI niDaratA dAkhavI Adarza patrakAra tarIkenI chApa upasAvI hatI ane rAjya sarakArane "guMDAvirodhI" dhAro lAvavA pharaja pADI hatI. sAkSara raghuvIra caudharI lakhe che ke, "potAnA bhAge AveluM satya kahe e Adarza to koNa jANe kaI sadImAM siddha thaze paNa jAgRta mANaso je jANe che te kahevAnI hiMmata kare to samAjamAM keTalA badhA soraThiyA UbhA thAya!!! " cAra copaDI bhaNelA soraThiyA jillAno mAhitIprada saMdarbhagrantha lakhe ane zatAdhika pustakonuM prakAzana kare te ghaTanAne biradAvatA DaoN. ramaNalAla joSI lakhe che : "A grantha mAtra prAdezikavAdane poSanAruM nathI, paraMtu gujarAtanA bRhad sAMskRtika itihAsanuM e mUlyavAna prakaraNa che." dolata bhaTTa kahe che : "AjanuM patrakAratva aneka jokhamo ane lAlacothI, nIti ane niSThAno lopa thaI rahyo che tyAre asaliyatatAnA ojasa pAtharatA thoDAka dIvaDA A kSetre jagI rahyA che temAM goradhanabhAIne gaNavA ja paDe." khUba khUba dhanyavAda. -saMpAdaka Jain Education Intemational na Page #779 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 o 9 sArvajanika kAmonA yazabhAgI tarIke sva. zaMbhubhAI TIDAbhAI hatA. A pachI to amarelImAM vIrajIbhAI seMjaLiyA anya jJAtinI baoNrDiMgano paNa AraMbha thayo, eTale sTeTa borDiMga baMdha karavAmAM AvI. saurASTramAM amarelI pragatizIla gaNAtuM tenuM mukhya kAraNa samAjanA AvA tejasvI tAralA samAna sanmAnIya evA gujarAtanA gaurava jevA sayAjIrAva gAyakavADa pragatizIla rAjavI hatA. emanI bhAvanAne jhIlanAra amarelImAM zrI zrI vIrajIbhAI vakIlanA nAmano "prabhunI phUlavADI' nAme graMthamAM lekhaka zrI zaMbhubhAI TIDAbhAI paTele gauravapUrvaka ullekha karyo vIrajIbhAI jevA agraNIo hatA. prajAnA sarvAgI vikAsa mATe che. temaNe cittalamAM saMvata 1978mAM maLelA leuvA paTelanA keLavaNI, kanyAkeLavaNI suddhAM sahakArI maMDaLI ane paMcAyatanA adhivezanane saphaLa banAvavA ane jJAtine kurUDhio, kurivAjo traNa pAyAnAM kAmo gaNAyAM. zrI vIrajIbhAIe traNa kAryo ane aneka prakAranA sudhArAo lAvI baMdhAraNIya svarUpa ApIne upADyAM ane samasta prajAne teno lAbha Apyo. zrI vIrajIbhAI sArvajanika kAmo karatA hatA, paraMtu temano vepAra saMbhALatA ane leuvA paTela jJAtinA itihAsamAM kAryakuzala agraNI tarIke je sevAo ApI che. tenI yazasvI kAmagIrInI noMdha letAM samAja vakIlAta paNa calAvatA. harSa anubhave che. amarelI prAntamAM magaphaLI vAvetaranI zarUAta paNa tenA prayatnathI ja thaI. Ama saurASTranI cIlAcAlu jUnavANI khetInA vAisaroya lorDa karjhanano abhiprAya sthAne navI khetI, navAM sAdhano ane navI paddhati dAkhala karavAmAM laoNrDa karjhananI. gaNatarI pramANe briTiza hindanAM lokonI virajIbhAIno khUba moTo phALo che. I.sa. 1920mAM sarerAza vArSika Avaka rUA. 30nI che. vaDodarAnareza kheDUtonI amarelImAM 'vIrajI zivadAsa enDa sansa'nA nAmathI kamizananI sthiti tapAsavA eka kamizana nImyuM hatuM ane jeno riporTa eka peDhI zarU karI hatI. virajIbhAI vakIla varSo sudhI amarelI 1913mAM bahAra paDyo che te pramANe vaDodarA rAjyamAM mahAla paMcAyatamAM, prAnta paMcAyatamAM, zahera sudharAImAM pramukha kheDUtonI vasatI 12,84,365nI che ane teo 3,07,753 ke upapramukha tarIke rahyA hatA ane zahera tathA nAnA prAntanA khAtAMmAM vaheMcAyelA che. dareka khAtA dITha vArSika khetI Avaka lokonI vividha prakAre sevA karI hatI. rUA. 215nI che. eka khAtA pAchaLa 4 mANaso gaNatAM jaNa je jJAtimAM te janmyA hatA te paTela jJAtimAM tyAre dITha Avaka rUA. pa3-12-0 Ave che. temAMthI mAthAdITha rUA. keLavaNInA abhAve aMdhazraddhA, vahema ane kurivAjonA ghATAM 19 jamIna mahesUla, bIjA 32 ane majUrInA jAya che. vaLI jhALAM bAjhI gayAM hatAM. potAnI zakti ane mati anusAra A sTeTanA kheDUtone mAthe gaNatarI thaI zake evuM rUA. jhALAMone jhUDI nAkhI, jJAtine svaccha, sughaDa ane samajadAra 8,06,44,520nuM eTale ke kula karaja ATha karoDa, cha lAkha, banAvavAnuM bhagIratha kArya teNe karyuM che. varSothI ghara karI gayelA cuMmAlIsa hajAra pAMcaso ne vIsanuM thAya che, je paikI 40 TakA ane kADhavA muzkela evA khoTA rivAjone haTAvavA ane jJAtine kheDUtane devArahita gaNatAM sarerAza mAthAdITha devuM rUA. 112saMskArI samRddha banAvavA teo phatepura bhojA bhaktanI jagyAmAM 8-0 che, tene vyAjanA rUA. 13-8-0 utpannamAMthI bAda ane sAvarakuMDalAnI jagyAmAM jJAtinA AgevAnonAM saMmelano karavA joIe. eTale kheDUtanI pAse cokhkhA rUA. 21-4-0 bolAvatAM. khUba jahemata laIne "hAlArI leuvA kaNabI jJAtino varasa dahADe kamANInA rahe. emAMthI eNe potAnA kuTuMbanuM dhAro pasAra karAvelo, jene vaDodarA rAjyanA aneka niyamomAM jIvana nibhAvavAnuM, kapaDAMlatAM ne joDAM sivaDAvavAM, maraNasthAna maLyuM hatuM. jJAti sudhAraNAnI vikAsayAtrAmAM A dhAro eka paraNanA prasaMgo ukelavA, AvyA-gayAne jogavavA ane mahattvanuM sImAcihna hato. vaDodarA rAjya I.sa. 1901mAM rAdhe I.sa1901mAM mAMdagImAM davAdArU karavAnAM! A badhuM karavA chatAM jANe amarelI mATe navuM makAna baMdhAvI tyAM hAiskalano AraMbha karyo kheDUtanA hAthe dhana rekhA hoya tema te dukALane mATe paNa nANAM bacAvI zakato hoya ema mAnI levAnI bhUla badhAM kare che e duHkhada binA gaNAvavI rahI ne? ... AjathI 83 varSa pahelAM leuvA paTela borDiMganI sthApanAnuM prathama bIja vAvanAra vIrajIbhAI hatA ane gRhapati hato. Jain Education Intemational Education International Page #780 -------------------------------------------------------------------------- ________________ totoo dIrgha dRSTinuM netRtva bhImajI rUDAbhAI paTela goMDala rAjyanA dhorAjI tAlukAnA moTImAraDa gAme kaDavA pATIdAra jJAtimAM bhaDavIra bhImabApAno janma thayo hato. temaNe moTImAraDamAM prathama jUtha vividha sahakArI maMDaLI ane grAmapaMcAyata sthApIne saurASTrabharamAM moTI mAraDane pragatizIla khetI mATe khyAti apAvI hatI. saurASTranA mukhyamaMtrI zrI DhebarabhAI sAthe bhImabApAne sArA saMbaMdho hovAthI rAjyanA kheDUta agraNI tarIke temanA jamaNA hAtha jevA banyA hatA. goMDala rAjyamAM kheDUtonA ATha lAkha rAjyanI tijorImAM jamA hatA te bhImabApAnA prayAsathI ucca zikSaNa kanyAone skolarazipa apAvI hatI. rAjAzAhI nAbUda thatAM kheDe tenI jamIna'no mAlika kheDUta banyo. gharakheDano kAyado pasAra karavAmAM bhImabApAe dhArAsabhya tarIke mahattvanuM pradAna pUruM pADyuM hatuM. teo kheDUtonA hAmI hatA. saurASTranA kheDUtonA netA hatA. supeDI gAme pATIdAronuM vizALa saMmelana bolAvI kanyAvikraya, pretabhojana, lAja-ghumaTAnI jUnavANI rIta rasamo sAme jhajhUmyA hatA. bALalagno bAra varSe eka ja vAra umiyA mAtAjInI AjJA thAya tenI sAme bhImabApAe baLavo karatAM mAtAjInI AjJAnuM ullaMghana karavAno temanA para rUDhivAdIoe AkSepa karyo hato, paraMtu bhImabApAe makkamapaNe aMdhazraddhAno sAmano karIne saphaLatA hAMsala karI hatI. peTA zAkhA (1) kaDavA kaNabI-saurASTra, u.gujarAta ane kaccha OM kula vastI : 50 lAkha. (2) leuvA kaNabI-saurASTra, madhya gujarAta ane kacchaH kula vastI : eka karoDa. leuvA kaNabIomAM traNa taphA che, jemAM hAlArI leuvA, golavADiyA kaNabI ane gujarAtI kaNabIono samAveza thAya che. mULa uparokta taphA ane kaDavA kaNabIo eka ja kuLanA hovA chatAM judA judA vistAromAM vasyA tenA kAraNe vyavahAra vartanathI judA paDyA ane matabhedo UbhA thayA haze tevuM tAraNa che. dhanya dharA phUlavADInuM durlabha puSpa kheDUtonA guruvarya-zaMbhulAla TIDAbhAI boraDa AkhuMya hiMdustAna AcAryonI, mAtA-pitAnI vaMdanA karatuM AvyuM che. kheDUta jagatano tAta kahevAya che ane AvA kacaDAyelA kheDUtasamAjamAM tenA eka guruvarya janmyA torI gAmane TIMbe. gAma bhale nAnuM paNa te dharatImAM pedA thayelA nararatna zaMbhulAla boraDe saurASTranA samasta paTelasamAjane ujALI dIdho. torInA rAmajI maMdirano coro joIne lokasAhityakAra jhaveracaMda meghANIe khinna hRdaye 'corAno pokAra' nAmano lekha rANapuranA vartamAna patramAM prasiddha karI torInI kIrti vadhArI dIdhI. gujarAtamAM rAjakIya kSetre vallabhabhAIe saradArI lIdhI tema saurASTramAM zaMbhulAle zikSaNa kSetre ane samAjauddhAraka tarIke saradArI bhogavI hatI. paTela jevI pachAta jJAti rAjAzAhInI bhIMsamAM ribAI rahI hatI. dabAtI ane kacaDAtI hatI tevA kaparA samaye, lokone jAgrata karavA ane samAjasudhArAnA phaLa cakhADavAM mATe bhekha levo jarUrI hato. zaMbhulAle rUA. 100/-nI nokarI choDI citala khAte 'hAlArI leuvA hitecchu' mAsikanA taMtrI banI jIvananirvAha mATe rUA. 30/-mAM sevAo ApI hatI. samAjasevA mATe phakIrI svIkArI samAjautthAna mATe jIvana samarpita karI, atUTa zraddhA ane nItimatAnuM jvalaMta udAharaNa pUruM pADyuM hatuM, je leuvApaTela samAjanA itihAsamAM temanA nAma ane kAmane sadAye amara rAkhaze. kohinUra hIro je khANamAMthI nIkaLyo athavA tAjamahAla jenA pAyAnA paththara para Ubho che ene koNa saMbhAre che? mANasone mana bAhyadRSTinuM ja mahattva hoya che. jyAre zaMbhubhAI koIpaNa jJAtie na lakhyo hoya evAM abhUtapUrva graMtha prabhunI phUlavADI' nAme AjathI 85 varSa pahelAM lakhyo hato. tethI teno kSara deha bhalene vidAya thayo hoya paNa hajI ApaNI pAse samAjanI dIvAdAMDIrUpa akSaradeha (graMtha) ane akSarakIrti to ApaNI vacce bacyA che tenA thakI preraNAnAM pIyUSa pAna karIne temane vaMdana karIe ! Page #781 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 parAdhIna bhAratanA gleDasana dIvAna haridAsa naDiyAdanA suvikhyAta ajubhAI paTelanA desAI-vagA kuTuMbanAM mULiyAM eka ja hatA. enA pUrvajo mahIdAsa ane nArAyaNadAse mughala zahenazAho pAsethI kheDA jillAnA naDiyAda sahita keTalAMka paragaNAMonA jamInadArI adhikAro prApta karI lIdhA hatA. A tejasvI pATIdAra desAI kuTuMbano itihAsa sAcA arthamAM dharatIputrono ane gujarAtanA e samayanA svaccha jAhera jIvanano itihAsa paNa banyo che. briTiza zAsana daramiyAna trAsadAyaka paraMparAgata sAmaMtazAhI saurASTranuM rAjakIya, sAmAjika ane Arthika dRSTie lokajIvananuM AdhunikaraNa karavAmAM desAI kuTuMbanA bahAduralaDavaiyAo ane pragatizIla vahIvaTakartAo tarIke hiradAsa vihArIdAsa desAInuM nAma (1840-95) mokharAnuM sthAna dharAve che. desAIe bhAvanagaramAM mukhya nyAyAdhIza, vaDhavANa, IDara, vAMkAnera ane jUnAgaDha rAjyanA dIvAna tarIke zikSaNa ane samAjasudhArAnA kSetramAM evuM to mahattvanuM pradAna karyuM ke samagra deza temaja iMglaeNnDamAM sudhArAvAdI 'gleDasTana' tarIke nAmanA hAMsala karI. jUnAgaDhamAM svAmI vivekAnaMdanA gADha saMbaMdhamAM AvyA hatA. svAmIjI haridAsane pitAtulya ane paramahaMsane AdhyAtmika guru gaNatA hatA. dIvAna haridAsa parAdhIna bhAratanA 'gleDasTana' che, tevuM laMDananA patrakArone vivekAnaMde pramANapatra ApyuM hatuM. pATIdAra samAje vivekAnaMda jevA mahApuruSonA saMparkamAM AvelA AvA mahAna agraNIo gujarAtanA caraNe dharyA hatA. amerikAthI haridAsanA 16mI jUna 1995mAM avasAna aMge amerikAthI svAmI vivekAnaMde saMdezo pAThavatAM kahyuM, "haridAsa samagra hiMdanA sAcA mitra hatA. hiMdustAne eka mahAna puruSa gumAvyo che. tame sau temane mArge cAlajo.'' uparAMta 'buddhiprakAza'mAsikamAM kavIzvara dalapatarAme kAvyAMjalimAM udgAro vyakta karyA hatA. hRdayadAraka pATIdAra ekatAnA puraskartA gokaLadAsa kAnajIbhAI kAlAvaDiyA sane 1880mAM bAbApura (amarelI) khAte kaDavA pATIdAra gokaladAsano janma thayelo. tejasvI buddhipratibhAnA kAraNe pI.TI.sI.no abhyAsa karI zaikSaNika vyavasAyamAM joDAyA. 771 kheDUtaputra hovAthI khetI pratyeno prema ane saMzodhanamAM UMDo rasa hato. magaphaLInuM vAvetara pahoLA pATalenA prayogo vikasAvIne khetI aMge navuM dRSTibiMdu kheDUtone samajAvatA. patrikAo chapAvI khetapedAza vadhu laI zakAya tevA prayogonA pracAra mATe jetapurathI 'jagatAta' mAsika potAnA taMtrIpade pragaTa karyuM hatuM. gokaLadAsa bhArapUrvaka kahetA hatA ke, kheDUta ane khetI dezanA arthataMtranI dhorI nasa che. kAThiyAvADa pATIdAra pariSada, soraTha paTelasamAja baMdhu anya jJAti-sudhAraNA AMdolanomAM temano phALo benamUna hato. kaDavA ane leuvA pATIdAronI ekatA mATe zrI kAlAviDayAe bhagIratha prayAso karyA hatA. Izvara peTalIkara IzvarabhAI narasiMhabhAI paTelanA ja ziSya samAna IzvarabhAI peTalIkare samakAlIna jIvananA sAmAjika dhArmika ane rAjakIya prazno ane pravAhonuM suMdara vizleSaNa karI samAjane preraNA ane mArgadarzana pUrAM pADyAM hatAM. carotara pradezanA peTalI gAmanI A vibhUtie 77 varSanI avasthAmAM kaoNlejamAM samAjazAstrano abhyAsa na karyo hovA chatAM samAja jIvananA eka-eka pAsAnI chaNAvaTamAM emanA eTalA badhA UMDA abhyAsa, anubhava ane avalokananI pratIti thAya che ke emane zata zata namana ane praNAma karyA vinA rahI zakAtuM nathI. emaNe leuA paTela samAja viSe suMdara nibaMdha lakhyo che. emanA 'grAmacitro'mAM grAmajIvananuM suMdara Alekhana karyuM che. temaNe kaMIka vArtAo ane navalakathAo lakhI che. temanI vArtA 'lohInI sagAI'mAM mamatva ane mAtRtva kone kahevAya enuM hRdayasparzI Alekhana karyuM che. lokasAhityanA marmajJa mIThAbhAI parasANA kavizrI tribhuvana gaurIzaMkara vyAsa eka rUkhaDiyA jevA gAmaDiyAne laIne rA. zAyara zrI jhaveracaMda meghANI pAse AvyA ne bolyA : "meghANIbhAI! tame nakAmA nikAhA nAkho cho ke huM A saurASTranA lokasAhityanuM kheDANa karuM chuM, paNa pAchaLa ene sAcavanAruM koNa? paNa tamArI vicAradhArAne sAcave evo eka jaNa mane jaDI gayo che." zrI meghANI AMgatukane animeSa najare nihALI rahyA. jADA zarIra ane pANakorAnA capocapa doDha pATAno coraNo, nADImAM khobo eka phUmatAM laTake. kasovALuM keDiyuM. mAthe pheMTA ghATanI pAghaDI, khabhe phALiyuM ne pagamAM dezI Page #782 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 002 dhanya dharA joDAM tyAM tribhovanabhAI harSabhera bolyA : "A rAjakoTanA darabAra visAmaNa bApunA jIvane TADhaka thaI! AvA vIralA mIThAbhAI lokasAhityanA mAlamI che. maLavA jevA mAnavI che, leuvA pATIdAra samAje ApyA che tenuM gaurava levuM ghaTe. eTale Agraha karIne ApanI AgaLa teDI lAvyo chuM. bAbubhAInI bAdazAhI meghANIbhAI marakIne bolyA : "mIThAbhAI, kaMIka prasAdI pIrasazo." meghANIbhAInA moDhe ATalI vAta sAMbhaLatAM ja amarelI tAlukAnA zetala gaMgA nadInA pavitra kAMThe mIThAbhAI medAnamAM AvyA : "huM to tamArI jAtano ja chuM. vAkiyA jevA nAnA gAmamAM garIbImAM ucharelA ane ApabaLa sUraja sAmuM koDiyuM dharavAnI dhRSTatA karuM chuM." ema namratApUrvaka sakhata jahemata uThAvIne jIvanamAM AgaLa vadhelA zrI bAbubhAI vivekabharI vANI uccArIne mIThAbhAIe lokajIvanamAM gavAtAM hAla amadAvAdamAM sarasvatI kanTrakzana kuM. dvArA bAMdhakAma kSetre rAsaDA ane lagnagItonI abhinayasabhara ramajhaTa bolAvI tyAre zreSTha sevAo ApI rahyA che. zrI pethANI vicArazIla ane meghANIbhAI maraka maraka hasatA, mIThAbhAIne biradAvyA hatA. sAhityarasika che. temanuM vAcana vizALa phalakane AvarI lya che. ghera uccatama prakAranAM pustakonI lAyabrerI dharAve che, eTaluM ja jAdavabhAInI javAmardI nahIM sAhityakAro, lekhako ane vidvAnone nANAkIya sahAya paNa dariyAva dila jAdava paTelanI dostI ane nizAnabAjI kare che. pArakI chaThThInA jAgatala jaNa eTale zrI pethANI. dhArI tAlukAnA bhADera pAse moNavela karIne gAma che. zrI bAbubhAI pethANI svavikAsa sAthe sAmAjika tyAMnA darabAra zrI visAmaNavALA ane zeDhApADozI gAma utthAnanI ucca abhilASA ane samAjasevAnI aneka saMsthAo rAvaNInA jAdava paTela vacce dilojAna dostI hatI. ekabIjAne jevI ke, "nijAnaMda sevA TrasTanA adhyakSa, nazAbaMdhI maMDaLasnehanI evI gAMDyuM baMdhAyelI ke tUTe, paNa chUTe nahIM. gujarAta rAjyanA DirekTara, saurASTra ko. o. benkanA vAisa moNavela gIranuM nAkuM kahevAya. eTale saurASTranAM rajavADAM ceramena, paTela sevAsamAja-bApunagaranA pramukhazrI vagere mAdhyama tyAM zikAra arthe Ave. moNavela darabAra saunI sagavaDa sAcave, dvArA samAjanA AzAspada yuvAnone preraNA-protsAhana pUrAM pADI AgatA-svAgatA kare ane darabAre moNavelamAM suMdara bagIco asaMkhya lokone sahAyarUpa thayA che. emanuM vyaktitva ajoDa banAvelo tyAM moja mANe. ekavAra khuda temane ja ociMto goSio ane benamUna che. dIpaDo bheTI gayo. darabAra dIpaDAne ThAra karavA gayA paNa AvA vatanapremI zrI bAbubhAI vAMkiyA gAme vipharelA dIpaDAe darabArane jhabbI karyA eTale darabAra eka haTha rAmadevapIranuM bhavya maMdiranirmANa hoya, leuvA paTela samAjanA laIne beThA ke, "dIpaDo na mAruM tyAM sudhI mAre moNavelanuM pANI samUha lagnotsava hoya ke garIba-madhyama varganA koI bImArane pIvuM harAma che." sAravAra mATe madada karavAnI hoya te saumAM agrabhAga laI AvA prakhara zikArI darabArathI je dIpaDo maryo nahIM te samAjasevAmAM upayogI jIvana pradAna karyuM che. luccA, khArIlA ane ghavAyelA dIpaDAne mAravAnuM bIDuM koNa bhinna bhinna paribhASA-soraThano mahimA jhaDapI zake? AvuM bIDuM jhaDapI zake evA eka ja AdamI hatA. buddhiprakAza' mAsikanA sana 1858nA nabembaranA rAvaNInA jAdava paTela! aMkamAM pATIdAra jJAtinA mANasa mATenA traNa zabdonI vyAkhyA | darabArI DAyaro sAMsA gaDathala karyA kare paNa mArga ApI lakhyuM che ke paTela (mAnavAcako kaNabI (sAdhAraNa) ane kADhavAnI samajaNa paDe nahIM kAraNa ke koI prazna A samaye baMne buho (apamAnavAcaka). mitro vacce manaduHkha thayeluM ane bIjI tarapha darabAranI Teka evI AkarI hatI ke pANI vinA nirjaLA upavAsa thAya ema - soraThano mahimA 'mirAte e sikaMdarI'mAM noMdhyuM che ke soraTha deza sauMdaryathI saMskAra bharyo che. jANe AkAzamAMthI hatA ane jIva jAya ema hato. A vAtanI jAdava paTelane khabara paDI ke turata dezI baMdUka sAthe AvyA ne kahe : "mANasa kauInA hAthe mALavA, khAnadeza ane gujarAta e traNeyanAM uttama mitranA jIvatAM khapa na lAge to kyAre Ave?" emaNe sAme lakSaNo bhegA karI koI pradeza banAvyo hoya to soraTha che." cAlIne koLI sahAyaka sAthe dIpaDAne ThAra karyo tyAre ja tene ane duhAomAM 'ziyALe soraTha bhalo' kahIne khUba biradAvyo che. dain Education Intermational Jain Education Intemational Page #783 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 lIMbAbhAInI mUche lIMbu laTake amarelI jillAmAM kuMkAvAva tAlukAmAM baravALA- bAvIzI gAmamAM lIMbAbhAI nAkarANI rahe. paTela komanA loko hAthamAM lAkaDI, paroNo, pAvaDo, kodALI ke dAtaraDuM rAkhe ke vAparI jANe paNa baMdUkane ane temane bAra gAunuM cheTuM. hAthamAM lAkaDI hoya to paNa koIne mAratAM acakAya evI komanA lIMbAbhAI nAkarANInI mUche lIMbu laTakatAM hatAM ane e baMdUka rAkhatA hatA. Apad dharma bajAvatAM kyAreka hiMmata ane sAhasa na hoya tyAMthI AvI pahoMce che. paTela koma parizramI ane loMThI che, paNa parataMtratAmAM temanI hiMmata ane sAhasano khajAno khUTI gayo hato eTale namAlI lAgatI hatI teno lAbha bhUpata bahAravaTiyAe khUba lIdho ane vizeSapaNe paTela komane khUba raMjADI ane trAsa Apyo. paNa paTela lIMbAbhAI nAkarANIe bhAre mardAnagI batAvI, tethI bhUpatanI AMkhamAM e kaNAnI jema khUMcatA hatA. ane ene ema lAgatuM hatuM ke lIMbo mArA sAme bahAravaTuM kheDe che, eTale bhUpata sAta sAta vAra lIMbAbhAIne mAravA gayo paNa sAte ya vAra bhUpatanAM nizAna nakAmAM nIvaDyAM ane lIMbAbhAI AbAda bacI gayA. jene rAma rAkhe tene koNa cAkhe? paNa temanA kuTuMbanA cha sabhyoe jAna gumAvavA paDyA. kaDavI mAnI mIThI kathA bhUpata paNa jenAthI bIto hoya evA lIMbAbhAInA ja gAmamAM kaDavI bhagata nAme oLakhAtA DozI rahe. bhAre kAMThALA, sADA cha phUTa UMcAM ane enAthI UMcerI sAta phUTanI lAkaDI rAkhe. mAthe paniyuM vIMTe ane AkhI rAta ughADI sImamAM pANI vALe, satAdhAranI padayAtrA kare, paNa koInA bApanI bIka rAkhe nahIM. haiyuM phaphaDe nahIM. harAmakhoro to emanAthI cheTA bhAge. evA maradanA phADiyA jevAM, mA bhavAnI jevAM jAjaramAna vyaktitvamAM jeno joTo jaDe nahIM evAM kaDavI DozI amarelI jillAmAM thaI gayAM. jhAMsInI rANI jevI mardAnagI batAvI hoya evI vIrAMganAono itihAsa hajI lakhavo bAkI che ema kaDavImAnuM caritra jotAM lAge che! m tata3 gujarAtanA vedAMtI pATIdAro pATIdAromAM tattvaciMtanano vicArapravAha cheka upaniSadakALathI vahyo Ave che. janakavidehI, jAnazruti, jaivali, pratardana, daivodAsI, pravAhaNa, gAMryAyana vagere rAjarSionA vaMzajo A pATIdAromAM AdhyAtmika vidyA AnuvaMzikaparaMparAmAM UtarI AvI che. gujarAtanA vedAMta tattva vicAramAM, khAsa karIne pATIdArono phALo bahu mahattvano che. A tattvaciMtanano vicArapravAha pATIdAra kuTuMbomAM peDhI dara peDhIthI cAlyo Ave che ane vaMzaparaMparAgata vedAMta siddhAMtanuM zravaNa, manana ane nididhyAsana karanArA pATIdAra tattvaciMtakoe mahattvanuM pradAna pUruM pADyuM che. temaja pATIdAroe A potAno vidyAvAraso TakAvyo paNa che jemAM bhAdaraNanA karmaniSTha pATIdAra choTAbhAInuM nAma sauthI mokhare rahyuM che. teo vedAMta tattvabodhanA prabaLa jJAnapravAhamAM zrotAone kheMcI jaIne jJAnapravAhamAM rasataraboLa karI detA hatA. choTubhAInA rUMve rUMve akhAnI jema vedAMtajJAna vyApI gayAnI noMdha gujarAtanA tajajJa yazodhara mahetAe karI che. vaDodarAnA zreyasAdhaka adhikArI varganA saMsthApakathI nRsiMhaprasAdanA kRpApAtra ane be agragaNya pATIdAra ziSyo paikI eka amadAvAdanA nagInadAsa puruSottama saMghavI-asAdhAraNa buddhipratibhA, vANIvaibhava ane vedAMtanA prakhara vidvAna hatA. saMskRta bhASA para emano askhalita kAbU hato. emanI gadyazailI atyaMta ojasvI ane kuzAgra hatI. bhAratabharanA prakAMDa paMDito sAthe sanAtana dharmanI saMskRtamAM carcA karI, tenI e samayanA hiMdudharmanA be mahAna vidvAno AnaMdazaMkara dhruva ane narmadAzaMkara mahetAe saMghavInA gadhavaibhavanI prazaMsA karI hatI. bIjA ziSya sojItrAnA pATIdAra IzvarabhAI jIvAbhAI paTelanuM paNa vedAMtajJAna ghaNuM UMDuM hatuM. mAtra pustakiyA zAstranuM jJAna nahIM paNa anubhavamaMDita hatuM. temane sAMbhaLatA ja hRdayamAM AnaMdanI saravANI vahAve ane mAnavahRdayane zAMtino anubhava karAve tevI madhura, komaLa vANI asarakAraka hatI. teo milamAlika hatA. deNAmAM DUbI javA chatAM temanA moM para lezamAtra udvega ke aprasannatA nahotAM. sAcA vedAntI ajaba khumArIvALuM temanuM jIvana preraNAspada hatuM. yazodhara mahetAne IzvarabhAImAM maharSi vasiSTha ne kAzyapanAM darzana thAya che. Page #784 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 074 dhanya dharA bhAratIya saMskAronI dharoharasamAM traNa vedAMta ahIM e noMdhavuM ghaTe ke berisTara maganabhAInA jIvanamAM darzanazAstronI bhUmikA prasthAna graMtho-upaniSado, bhagavadgItA brahmavidyA-darzanazAstronA saMskAro emanI gaLathuthImAM siMcAyA ane brahmasUtro je prasthAnatrayInA nAme oLakhAvAya che, tenuM hatA. maganabhAInA pitA caturabhAI ane prapitAmaha zaMkarabhAI bhASya kare tene AcAryanI padavI prApta thAya che. A traNeya graMtho vedAMta darzanazAstronA rasika puruSo hatA. Ama pATIdAroe upara naDiyAdanA berisTara maganabhAI caturabhAI paTele emano saMskAra vAraso peDhI dara peDhI sAcavyo che. brahmavidyAnI "jyoti' saMjJAthI abhuta bhAgyavivaraNa lakhIne navajIvana TrasTa ane gUjarAta vidyApIThanA maganabhAI pATIdAra samAjamAM "AcAryanI mAnavaMta padavI prApta karI che. prabhudAsa desAI paNa pATIdAra hovA chatAM gujarAta temane prakhara eka koziyo paNa samajI zake tevo eka paNa Avo graMtha koIe gAMdhIvAdI vicAraka ane pracAraka tarIke vadhu oLakhe che. lakhyo nathI tevuM vedAMtanA vidvAnoe noMdhyuM che. maganabhAI desAIe potAnI tejasvI buddhipratibhAthI upaniSado, pATIdAra samAjanA samartha sudhAraka, tattvaciMtaka ane gItA vagere graMtho dvArA svataMtra bhASyo lakhIne sAro prakAza berisTara maganabhAInuM nAma samAjanA keTalA zikSita, dikSita, pADyo che. emanA prakAzanI pAchaLa vedAMta jJAnanI advaita niSThA prophesaro ke samAjasudhAraka pATIdAroe sAMbhaLyuM haze? eno paNa kAraNabhUta haze ema svIkAravuM ghaTe. javAba maLavo muzkela che. maganabhAI asAdhAraNa koTinA Ama, gujarAtanA vedAMtI pATIdAronuM A lekha dvArA vidvAna, prabhAvazALI vaktA ane samartha sudhAraka hatA. temanAM sarjano vAMcatAM khyAla Ave che ke pATIdAra samAje kevA samartha digdarzana karavAmAM AvyuM che. haju ghaNAM nAmo yAdImAM umerI zakAya. A aMge zrotA varga taraphathI upayogI kaMI mAhitI hoya buddhinA samAjasevako dezane caraNe dharyA che. vedAMtajJAnanI ujjavaLa paraMparA pATIdAromAM je rIte AnuvaMzika saMskArarUpe to The. baTAravADI, maMgaLa sosAyaTI pAse, amarelI mokalavI. daSTigocara thAya che tenuM pATIdArone paNa sAnaMdAzcarya thAya te pho. 98792-24984 koDa-365601. gauravaprada binA gaNAya. zubhecchA pAThave che miThalAla DI. vAghasaNA (M) 9898098448 zaLala e varSa = 2387448 2 D tathA 3 D penTogrAphiksa joba tathA DAIjha banAvanAra --nezanala hAive 8bI, ke. esa. Dijhalsa pAchaLa, AjI vasAhata, zerI naM. 13, rAjakoTa-3 zrI vizvakarmA DijhiTala DirekTarI = 6546448 dareka prakAranI CDmAM DijhiTala DirekTarI banAvanAra (dareka parivAranI) tathA komyuTarsa joba varkasa karanAra -bAbariyA kolonI pAchaLa, zerI naM. 5, kornara sAme, mA" kRpA esTeTa dukAna naM. 2, rAjakoTa-2 phona naM. 6546448 Jain Education Intemational Page #785 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 vidhA, vyavasAya ane paramArthanuM sahitatva DaoN. uSA rA. pAThaka videzamAM-amerikAmAM jaIne gujarAtIo vasyAM che. abhyAsaarthe gayA hoya ane tyAM ja vyavasAyamAM sthira thaI gayA hoya tema banyuM che to keTalAka vyavasAyaarthe tyAM jaIne sthira thayA che. tejasvI buddhipratibhA, khaMtIlA ane mahenatu svabhAvane kAraNe abhyAsamAM pAraMgata thaIne vyavasAyamAM saphaLatA ane sammAna meLavatAM gayAM che. gauravaprada evorDsa prApta karyA che. vyavasAyamAM dhana upArjana e temano prApta dharma kharo, paNa potAnI kamANIno amuka aMza anyane mATe paNa yatkiMcit vAparavo joIe evI sahaja bhAvanA teo dharAve che. to videzamAM bhaNavA AvanArA vidyArthIone paNa madadarUpa thatAM rahe che. judAM judAM kSetronI videzamAM vasatI keTalIka vyaktiono ahIM saMkSepamAM paricaya Apyo che. gujarAtIomAM paragajupaNuM eka pradezagata vizeSatA gaNI zakAya. gujarAtIoe tyAM potAnuM alaga vyaktitva ane vAtAvaraNa racyuM che. e ja rIte judA judA prAMtanA loko sAthe bhAratIya tarIke ane amerikAnA sarva prajAjano sAthe snehabharyo saMbaMdha bAMdhI jANyo che. tetu A lekhamALA rajU karanAra DaoN. uSAbahena pAThakano paNa preraka paricaya meLavIe prA. DaoN. uSAbahena rAmanArAyaNa pAThaka (ema.e. pIeca.DI.) 1963thI 1988 sudhI bhAvanagaranI zrImatI gAMdhI mahilA kaoNlejamAM, gujarAtI bhASA sAhityanAM eka saphaLa ane vidyArthIpriya prAdhyApikA hatAM, paraMtu eka vyakti tarIke teo je niraMtara vikAsa karatAM rahyAM che te AnaMda ane vismaya jagAve tevI sAdhanA che. svAtaMtrya saMgrAmanAM agrIma senAnI mAtApitA pAsethI je keTalAMka Adarzo-jIvanamUlyo pAmyAM e temanuM sadbhAgya. teo jIvanabhara satata jAgratapaNe e mUlyonuM saMvardhana karatAM rahyAM che, tenA Aje to ghaNA sAkSIo che. vidyAvyAsaMgI sAhityakAra pitA pAsethI vidyAno ane 'svAdhyAyAt mA pramaH e sUtra dvArA svAdhyAyano vAraso maLyo. kaoNlejanA adhyApanakAryanI sAthe temanI sAhityika pravRtti paNa satata cAlatI rahI che, teo uttama vaktA che to yathAvakAza nijAnaMda arthe citro doratAM rahe che. 'rAmabhAInI bAlavArtAo', 'smaraNonI pAMkhe (rAmanArAyaNa nA. pAThaka smRtigraMtha)", "mahAmanA manubhAI bakSI smRtigraMtha' ane 'samarpita jIvananI jhAMkhI' zrI ratubhAI adANInAM jIvanasmaraNono graMtha-A saMpAdano temaNe karyAM che. temanAM maulika sarjanomAM TUMkI vArtAo, caritrAtmaka lekho ane pravAsavarNano mukhya che. gamI gayelI kRtiono anuvAda karavo temanI priya pravRtti rahI che. aMgrejI ane hindImAMthI vArtAo ane zikSaNaviSayaka lekhonA temaNe anuvAdo karyAM che. AkAzavANI rAjakoTa parathI temanAM pustakaparicaya, samIkSAo, prasaMgakathAo, haLavI zailInA vArtAlApa, sAhitya ane kalAviSayaka vArtAlApa prasArita thatAM rahyAM che. Page #786 -------------------------------------------------------------------------- ________________ oos dhanya dharA 1955mAM helasiMkI (philenDa)mAM yojAyela zAMti-pariSadamAM vidyArthI pratinidhi tarIke temaNe bhAga lIdhelo tyAre raziyA ane jhekoslovekiyAno pravAsa karyo hato. "raziyAnuM AcheruM darzana' e zIrSaka nIce "janasattA' dainikanA megejhina vibhAgamAM pravAsasaMsmaraNonI temanI lekhamALA prasiddha thayelI. 1960-61 be varSa "gujarAta bALavikAsa samiti rAjakoTanA mukhapatra devanAM dIdhelAMnA taMtrI tarIke temaNe kAma kareluM. 1999-2000mAM keliphorniyA (yu.esa.e.)nI mulAkAta lIdhI tyAre tyAMnI sthAnika saMsthAo dvArA Ayojita kAryakramomAM pU. mahAtmA gAMdhIjI, saradAra vallabhabhAI paTela, lokasAhitya ane lokavArtA, hindu dharmasAhityamAM bhaktitattva, ityAdi viSayo para vyAkhyAno ApelAM. keliphorniyAmAM temanAM citromAM pradarzano goThavAyAM hatAM. kaoNlejamAMthI nivRtta thayA pachI lekhana ane citra temanI mukhya pravRtti rahyAM che. hAlamAM rAmanArAyaNa nA. pAThaka (temanA pitAzrI)nA agraMthastha sAhityanuM teo saMpAdana karI rahyAM che, to nirbandha rIte citro kare che. nijAnaMda mATe karelAM temanAM citromAM dazyacitro, sTIlalAipha, mAnavapAtro ane amUrta zailInAM citro mukhya che. 2004mAM saradArasmRti, bhAvanagaramAM temanAM citronuM pradarzana yojAyuM hatuM. sAhitya, citrakalA, saMgIta, kRSi vagere aneka kSetre satata kAryarata uSAbahena mitraparivAra ane anya sAmAjika saMbaMdhomAM paNa pravRtta rahIne badhAnI cAhanA meLavI zakyAM che. vidyA vinayathI zobhe che' e pracalita uktinuM sArthakya uSAbahenanAM vyaktitvamAM dIpe che. "AMbo phaLe tyAre name' uSAbahenanI aneka upalabdhi chatAM temanI namratA, RjutA ane lAgaNIsabhara vyavahAra saune prabhAvita kare che. dhanyavAda. - saMpAdaka paramArtha parAyaNa daMpatI zrI pitAzrI porabaMdara ane mAdhavapuramAM meDIkala ophIsara tarIke navanItabhAI amRtalAla vorA ane sevAo ApatA hatA. navanItabhAIe cAra varSanI nAnI uMmare pitAnuM chatra gumAvyuM. temanA pitAzrInA moTAbhAI navI baMdaramAM zrImatI zAradAbahena navanItabhAI vorA mAmalatadAra hatA. pitAzrInA avasAna pachI navanItabhAInAM pAnI bADhe nAvarSe gharameM bADhe dAma mAtuzrI saritAbahena, baheno nirmaLAbahena ane hariicchAbahena donuM hAtha uleciye ye hi sayAno kAma. tathA navanItabhAIne temanA moTAbApujI navIbaMdara laI gayA. vyavasAye enjinIyara ane vaijJAnika saMzodhanamAM UMDo banne baheno navanItabhAIthI moTAM hatAM. rasa dharAvanArA zrI navanItabhAIe nivRtta thayA pachI zaikSaNika navIbaMdara mAchImAronuM gAma. patharALa, retIvALo ane sAmAjika saMsthAonA utkarSa mATe sahAyarUpa thavAnI pravRtti ke samudrakinAro, gAmane pAdara nadI, maMdira, khetara, vADIo hAtha dharI. temanAM mAtuzrInA nAme "caMcaLabahena vorA' TrasTanI AvelAM hatAM. navanItabhAI nAnapaNathI ja svabhAve sAhasika sthApanA karI. eTale samudrakinAre ramavA, doDavA jatA rahetA. maMdire jaIne zrI navanItabhAInuM mULa vatana-janmasthaLa rAjakoTa, janma kalAko sudhI besatA. temanuM bALapaNa kudaratanA sAMnidhyamAM pasAra : 23 okTobara, 1914mAM. pitA DaoN. amRtalAla vorA. thayuM. samudrakinArAnI prakRti ane grAmapradezanA vAtAvaraNano mAtA caMcaLabahena jemanuM zvasuragRhe saritAbahena nAma rAkheluM. bharapUra AnaMda mANyo. Jain Education Intemational ducation Intermational For Private & Personal use only Page #787 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 abhyAsa : cAra varSanI uMmare temane navIbaMdaranI kizoravaye navanItabhAIne sAMjanA samaye pU. bApu sAthe zALAmAM bhaNavA besArelA. pitAzrInA avasAna pachI rAjya pharavAno lAbha maLelo. temanAM moTAM putrI (baMsIbahena)no janma taraphathI temane 10 varSa mATe skolarazIpa maLI hatI. thayo tyAre tenuM nAma pADavAnuM hatuM e samaye pU. bApu temane moTAbApujInI badalI porabaMdara thatAM teo sau porabaMdara gayA. ghera AvelA. zAradAbahene pU. bApune vinaMtI karI. "bApu AnuM tyAM cha varSanI uMmare eka spardhAmAM 18 mAIla doDI gayA hatA. nAma kaho." bApu kahe, "pAMca rUpiyA Apa to nAma pADI porabaMdara pachI, lakhatara-mosALamAM nAnAjIne tyAM jaIne dauM." zAradAbahene pAMca rUpiyA ApyA. bApue dIkarInuM nAma rahevAnuM thayuM. nAnAjI garbhazrImaMta hatA. meTrika sudhI tyAM abhyAsa pADI dIdhuM. pUjya mahAtmAjI A rIte harijanaphALAmAM phaMDa karyo. tyArapachI vI. je. Tekanikala insTITyUTa-muMbaImAM AgaLa abhyAsa arthe dAkhala thayA. mIkenikala, ilekTrIkala ane reDiyo zrI navanItabhAInAM patnI zAradAbahena kuTuMbaparAyaNa, traNeya korsamAM onarsa sAthe uttIrNa thayA. dharmiSTha ane paragaju vRtti dharAvanArAM gRhiNI hatAM. gAyonI vyavasAya : mukunda AyarnamAM enjiniyara tarIke sevA karavAnuM temane khUba ja game. anukULatA hoya tyAre gAyone vyavasAyano prAraMbha karyo. pagAra rUA. 50/-be mahinA sudhI niyamita ghAsacAro Ape. svAminArAyaNa dharma pratye akhUTa pagAra lIdho nahIM. saMtoSakAraka kAmane pariNAme temano pagAra zraddhA. niyamita sevApUjA kare. rU. 150/-karI ApavAmAM Avyo. 1939-40mAM laDAI zarU pU. mahAtmAjI to kyAMya jamavA jatA nahIM. paraMtu teo thaI. temanA prinsipAlanI salAhathI 'hinda sAyakala'mAM joDAyA. mATuMgAmAM rahetAM hatAM tyAre pU. kastUrabA temane tyAM jamavA e pachI primiyara oTomobAIlsamAM, tyArabAda krAIsara moTara AvelAM. zAradAbahene banAvelI pUraNapoLI bhAvathI janmyAM. kaMpanImAM. kuzaLa, kAryadakSa enjiniyara tarIke judI judI kaMpanImAM eTaluM ja nahIM, pU. bApune jaIne kahyuM ke, "navanItanI vahue kAmano anubhava meLavyo. uttarottara pragati karatA gayA. krAIsara pUraNapoLI sarasa banAvI hatI." zAmaLadAsa gAMdhI paNa kaMpanI taraphathI 1946-60 paradezamAM judA judA sthaLe kAma muMbaInA temanA nivAsasthAne jamavA padhArelA. karyuM. 1960mAM DeTroITa (yu.esa.e.)mAM Doja phekTarImAM kAma saMtajano pratye apAra Adara dharAvanArA A daMpatIne kareluM. aneka mahAnubhAvonA satsaMgano amUlya lAbha prApta thayo che. 1947 pachI bhAratamAM polAda udyogano vikAsa thavA pUjya AnaMdamayI mAtA, pU. raMganAthAnaMdajI, rAmakRSNamizananA lAgyo hato. rAMcImAM lokhaMDanuM kArakhAnuM sthapAyuM temAM adhyakSazrI, pU. raNachoDadAsajI bApu-to Azrama parivAra, navanItabhAI joDAyelA. kaMpanIe vizeSa anubhava mATe eka varSa sAhityakAro, samAjasevakonA nikaTanA paricayamAM AvyA che. temane raziyA mokalyA hatA. tyAMthI AvyA pachI 1966 sudhI teo bhAvanagara rahetA hatA tyAre jANItA sAhityakAra zrI bhAratamAM ja rahyA. rAmanArAyaNa nA. pAThaka temane tyAM jAya tyAre gAMdhIkathA ane enjiniyara tarIke udyogakSetre bhAratamAM ane videzamAM dharmasatsaMga cAlato. rAmabhAI saMtajanonA aneka prasaMgo kahetA. judI judI kaMpanIomAM temaNe kAma karyuM. khAsa karIne chUTA paDe tyAre zAradAbahene bhAvathI ApelI prasAdanI lADuDIno oTomobAIlsa kSetre vizeSa kAma karyuM. pUrA AdarathI svIkAra karatA. pUjya mahAtmA gAMdhIjI ane pU. kastUrabAno aMgata navanItabhAInAM saMtAno DaoN. baMsI bahena, Do. vINAbahena, paricaya kauTuMbika saMbaMdha ane sneha prApta thayA hoya tevI DaoN. dIpAbahena, DaoN. rAjubhAI ane jyotibahena-badhAM ja sadbhAgI vyakti che zrI navanItabhAI ane zrImatI amerikA jaIne vasyAM. navanItabhAI-zAradAbahena amerikA zAradAbahena. zrI navanItabhAInAM moTAMbahena nirmaLAbahena pUjya jatAM AvatA thayAM. 1968mAM bhAvanagaramAM AvIne kAyamI ma. gAMdhIjInAM putravadhU. (sva. rAmadAsabhAI gAMdhInAM patnI) nivAsa tarIke makAna banAvyuM. thoDAM varSo rahyAM. nivRtta thayA pachI jeoe jIvanaparyata sevAgrAma-vardhA AzramanA saMcAlananI moTAMbahena nirmaLAbahena gAMdhInA kahevAthI sevAgrAma-vardhA javAbadArI vahana karI hatI. jaIne thoDo samaya kAma karyuM. urUlIkAMcanamAM kudaratI upacAra Jain Education Intemational Page #788 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tetod kendra zarU thayuM tyAre tyAM paNa madada mATe thoDo samaya gayelA. tyAM pU. bALakobAjI ane maNibhAI desAI sAthe kAma karyuM hatuM. zrI navanItabhAIne manamAM eka icchA hatI ke dariyAkinAre ke kudaratI sthaLe jaIne nivAsa karavo, Azrama banAvavo. saMjogavazAt emaNe pote Azrama na banAvyo paNa Azrama jevI sAmAjika ane zaikSaNika saMsthAomAM jaIne kAma karyuM. zrI navanItabhAI ane temanAM saMtAnoe potAnI kamANIno amuka hisso janahitArthe vAparavo joIe e bhAvanAthI 1985-86mAM 'caMcaLabahena TrasTa' sthApyuM e ja rIte pachI gAMdhI-meghANI vorA phAunDezana'nI sthApanA karI. judI judI saMsthAone Arthika sahAya karavA lAgyA. bhAvanagaranI dakSiNAmUrti saMsthAmAM 'navanItarAya a. vorA'-'bAla pamarATa' nAme vizALa sTeja baMdhAvI ApyuM che. svAtaMtrya senAnI guNavaMtabhAI purohita ane zrImatI hasumatIbahena purohita amarelI jillAnA nAnakaDA evA bAbApura gAme zikSaNa ane sAmAjika kSetre pravRtti kare che. mahilAo ane anAtha bALakonA utkarSa mATe teo pravRtta che. temanI saMsthA-sarvodaya Azrama, bAbApuramAM zrI navanItabhAI ane kuTuMbIjanoe samayAMtare 17 lAkha rUpiyAnuM dAna ApyuM che. bALakonA nivAsa mATe bAlagharanA cha khaMDa baMdhAvI ApyA. bhUkaMpa vakhate sahAyarUpa thayA. hAlamAM-jAnyuArI 2008mAM navanirmita, zrI navanItalAla amRtalAla vorA-parama samIpe'prArthanA maMdira ane nityavikAsa kompyuTara bhavanano udghATana samAraMbha yojAyo hato. A uparAMta svAminArAyaNa maMdira-dvArakA, satya sAMIbAbA TrasTa ane anya dhArmika saMsthAone paNa Arthika sahAya karatA rahe che. zrI navanItabhAInAM nAnAM putrI jyotibahena meghANI ane temanA pati zrI abulabhAI meghANI varSo sudhI amerikA rahyAM- tyAM vyavasAya karyo. have pAchA valasADa (gujarAta)mAM AvIne vasyAM che. teo banne pachAta ane AdivAsI vistAramAM sevA kare che. zrImatI jyotibahena gAMdhI-meghANI-vorA' phAunDezana dvArA sAmAjika pravRttionI javAbadArI vahana kare che. zrI navanItabhAI ane zrImatI zAradAbahena parahita dhanya dharA risa dharama nahIM bhAI' e sUtrane saMpUrNapaNe AcaranArAM che. zrI navanItabhAI kahe che : "eka sthaLe besI ochAmAM ocho satsaMga ane aMdara najara nAkhIne jovAno prayatna karavo e ja AMtarika sAdhanA.' atyAre 94 varSanI uMmare teo sphUrtithI harephare che. amerikAthI anukULatA pramANe bhAvanagara AvIne rahe che. e vakhate bAbApura saMsthAnA parivArane maLavA jAya che. dezamAM AvIne snehIjanone bhAvathI maLavuM te temane mana jIvanano Avo che. svAtaMtrya senAnI, patrakAra ane kuzaLa vahIvaTakartA jayaMtabhAI jorasiMha kavi gauravarNa, tejasvI pAradarzaka AMkho ane prabhAvazALI vyaktitva dharAvatA jayaMtabhAI temanI AtmavizvAsathI bharapUra madhura vANIthI aparicitane paricita banAvI denArA rahyA che. janmasthaLa pAlitANA, 17 phebruArI 1926. pitA jorasiMha kavi ane mAtA kastUrabahena kavi banne svAtaMtrya senAnIo zrI phUlacaMdabhAI zAhanA krAMtidaLanA khaDA sainiko. 1928-bAraDolI satyAgraha, 1930-32 namaka satyAgraha-vIramagAma chAvaNI-mahAtmA gAMdhIjInI aitihAsika dAMDIkUcanA cunaMdA sainikomAM jorasiMhabhAI paNa hatA. 1934 dhrAMgadhrA satyAgraha, 1940 rAjakoTa satyAgraha, 1942 kareMge yA mareMge hinda choDonI laData ane bhUgarbha pravRtti, 1947 ArajhI hakumata--A badhI ja laDatomAM mAtA-pitAe sakriyapaNe bhAga lIdhelo, sakhta mAra khAdhelo ane jelavAsa veThelo. 1926mAM janmelA jayaMtabhAInuM bALapaNa, kizorakALa ane yuvAnIno prAraMbhakALa svarAjyanAM AMdolanonAM vAtAvaraNamAM vItyAM. temanA jIvanaghaDatarano e samaya. ye sara jAve to jAve para AjhAdI ghara Ave'dezabhakti ane phanAgIrInI bhAvanA gaLathUthImAM maLyAM. kavi kuTuMbamAM ane mAmA-mAsInA kuTuMbanAM saMtAnomAM jayaMtabhAI sauthI moTA hovAne kAraNe sau temane moTAbhAI' kahetAM ane teo paNa kuTuMbanAM nAnAM bhAI-bahenonA abhyAsa- vikAsamAM javAbadArIpUrvaka mArgadarzana ApatA. nAnapaNathI temane vAMcavA ane lakhavAno zokha hato. kuTuMbanAM nAnAM bhAI-bahenone Page #789 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 ekaThAM karI vAto karavI, rasa-ruci anusAra pravRttio ApavI ane abhyAsa pratye abhimukha karavA e paNa temanI gamatI pravRtti hatI. jayaMtabhAIthI nAnAM mRdulAbahenane sau 'moTIbahena' kahetA. temanAthI nAnA sanatabhAI, Indubahena, sarojabahena ane subhASabhAI--badhAM ja bhAI-baheno kramazaH sevAdaLamAM joDAyAM hatAM. P mAtApitA svarAjyanI laDatomAM jAya tyAre temanAM moTAMbhAbhu bALakone sAcavatAM. kyAreka moTAmAmA AvIne vAlukaDa (mosALa) laI jAya to kyAreka narmadAmAsI (narmadAbahena rA. pAThaka) temanI saMbhALa letAM hatAM. pAlitANAmAM khAdI kAryakartA chelabhAIe sevAdaLanI pravRtti zarU karelI. jemAM vidyArthI bhAI-baheno ulaTabhera bhAga letAM hatAM. jayaMtabhAI, baLavaMtabhAI zukala, manubhAI zeTha ane anya yuvAnamitro saune mArgadarzana ApatA. prabhAtapherIsAMdhyapherI kADhatA. zibironuM Ayojana karatA. grISmavargomAM zrI sanatabhAI mahetA, arUNAbahena, jazubhAI mahetA vagere hAjarI ApatA. svarAjyanAM AMdolano ane ArajhI hakUmata H 1942nA bhArata choDo AMdolana vakhate pAlitANAmAM teoe AgaLa paDato bhAga lIdhelo. rASTradhvaja sAthe saraghasamAM sau nIkaLatA hatA te vakhate polIse lAThIcArja karyo, jayaMtabhAI khUba ghavAyA paNa hAthamAMthI rASTradhvaja choDyo nahoto. 1944nI bhUgarbha pravRtti vakhate teo hAiskUlamAM abhyAsa karatA hatA. e vakhate lokajAgRti mATe chupI rIte bahAra paDatI patrikAo vaheMcavA jatA ane pitAne paNa madadarUpa thatA hatA. 1947mAM svarAjya prApti pachI jUnAgaDhanA navAbe pAkistAna sAthe joDAvAno manasUbo jAhera karyo, tyAre navAbanA anucita pagalA sAme lokakrAMtinI laData zarU thaI. muMbaIthI zAmaLadAsa gAMdhInI AgevAnI nIce ArajhI hakUmata (samAMtara sarakAra)nI racanA karavAmAM AvI. rAjakoTamAM kAryAlaya zarU karavAmAM AvyuM. jUnAgaDhanA navAbanI phoja sAme laDavA mATe lokasenA taiyAra karavAmAM AvI. tenA sarasenApati hatA ratubhAI adANI. samagra saurASTramAMthI cunaMdA sainikonI TukaDIo A lokasenAmAM joDAI hatI. pAlitANAnI TukaDInA netA hatA jorasiMhabhAI kavi. jayaMtabhAIe paNa kalama mUkIne rAyaphala uThAvI. pitAnI TukaDImAM sainika tarIke joDAI gayA. jUnAgaDhanA tatoe dilAvaragaDha uparanA AkramaNa vakhate pAlitANAnI TukaDI mokhare hatI. ArajhI hakumatanI vyUharacanA ane parAkramane pariNAme lokasenAno vijaya thayo. navAba junAgaDha choDI pAkistAna nAsI gayA. pAlitANAnI TukaDI vijayI banIne parata pharI tyAre pAlitANAmAM teonuM bhavya svAgata karavAmAM AvyuM hatuM. 2005mAM gujarAta rAjya taraphathI jUnAgaDhamAM ArajhI hakUmatanA sainikonuM sammAna karavAmAM AvyuM hatuM. zrI jayaMtabhAI kavi e vakhate amerikA hatA. phebruArI 2006mAM gujarAta rAjyanA pratinidhi tarIke jUnAgaDhanA kalekTarazrInA haste zrI jayaMtabhAI kavinA pratinidhio-nAnAbhAI sanatabhAI kavi (svAmI akSarAnaMdajI) nAnAM bahena sarojabahena inAmadAra ane temanA putra eDavokeTa jaiminI inAmadAre jayaMtabhAI kavi vatI sammAnapatra zAla ane paMcadhAtunA meDalano svIkAra karyo hato. tenI sAthe rUA. 21 hajArano puraskAra paNa enAyata karavAmAM Avyo hato. abhyAsa : 1947mAM pAlitANA hAiskUlamAMthI meTrika thayA pachI temanI icchA to DaoNkTara thavAnI hatI. AgaLa abhyAsa mATe varSA gayA. paraMtu saMjogovazAt tyAMthI pAchA AvyA ane bhAvanagaranI zAmaLadAla kaoNlajamAM dAkhala thayA. 1952mAM bI.e.--grejyueTa thayA bAda svataMtra vyavasAya karavAnA vicAre amadAvAda jaIne elaela.bI.no abhyAsa karyo. kAyadA niSNAta banyA. gujarAta hAikorTanI sanada meLavI. jayaMtabhAIno mukhya zokha vAMcana ane lekhanano. aitihAsika navalakathAo ane gAMdhIsAhitya priya viSayo. hAiskUlanA abhyAsakALa daramyAna teoe kairava' nAmanuM hastalikhita sAmayika zarU kareluM. temAM teonAM svaracita kAvyo, lekho, vArtAo prasiddha thatAM hatAM. teo kalAkAra ane kalAmarmajJa hatA. nAnapaNamAM citrakAma kareluM. pensIla vaDe suMdara skecIjha doratA hatA. svAtaMtrya senAnI ane racanAtmaka kAryakara zrI vallabhabhAI paTela ane zrImatI acaratabahena tathA zrI jorasiMhabhAI kavi ane zrImatI kastUrabahena satyAgrahanI laDatonAM sAthI mitro-custa gAMdhIvAdI ane rASTrIya vicAradhArAne varelA A banne mitroe kauTuMbika saMbaMdhathI joDAvAnI bhAvanAthI jayaMtabhAI ane kamaLAbahenanA lagna Page #790 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 80 karavAnuM nakkI karyuM. kamaLAbahena vallabha kanyA vidyAlaya, rAjakoTa ane pachI gujarAta vidyApITha, amadAvAdamAM abhyAsa karI snAtaka thayelAM. e jamAnAmAM AMtarajJAtIya lagna krAMtikArI ghaTanA hatI. kheDUta saMghano prabaLa virodha Ubho thayo. paraMtu jayaMtabhAInA mAsA rAmanArAyaNa nA. pAThakanI hiMmata ane kunehabharI samajAvaTathI kheDUta AgevAno zAMta thayA ane lagnaprasaMga supere pAra paDyo. vyavasAya : elaela.bI. thayA pachI jayaMtabhAIe pAlitANAmAM vakIlAta zarU karI. paraMtu vakIlAtamAM khoTuM karavA tarapha saunI dRSTi ane vRtti rahelAM che evuM jaNAtA temaNe e kAryakSetra choDI dIdhuM. tyArapachI thoDo vakhata pitAnI sAthe sAmAjika pravRttio karavA tarapha vaLyA. zikSita ane loka kalyANanI bhAvanAvALA cunaMdA yuvAnonuM jutha taiyAra karyuM. nagarapAlikAnI cUMTaNImAM umedavAra tarIke UbhA rahyA. kamanasIbe abhaNa ane TUMkI dRSTivALA loko sAme temano parAjaya thayo. nirAza thayA. pAlitANA choDIne bahAra javAno temaNe nirNaya karyo. bhaviSyanA kAryakSetranI pasaMdagI aMgenI vicAraNA ane mArgadarzana meLavavA mATe pitAnI saMmati laIne teo zrI ucharaMgarAya Dhebara-e vakhatanA saurASTranA mukhyamaMtrIne maLavA gayA. zrI DhebarabhAIe temane sahakArI pravRttionuM mahattva samajAvyuM ane bhaviSyamAM ApaNA dezamAM sahakArI kSetranA vikAsanI ghaNI moTI tako UbhI thaze ema jaNAvyuM. e mATe paradeza jaIne sahakArI pravRttiono pratyakSa paricaya meLavI levA kahyuM. temaNe umeryuM ke jenAthI be lAbha thaze : paheluM e ke tamane jiMdagImAM sevA karavAnuM uttama kSetra maLaze ane bIjuM e ke tamArA jJAna, anubhava, abhyAsa ane zaktino lAbha ApaNA dezanI prajAne maLaze.'' videza pravAsa : jayaMtabhAIe zrI DhebarabhAInI salAha anusAra paradeza javAnI taiyArI karI. sau prathama svIDana gayA. svIDananA baMdara gothamabargamAM e vakhatanA yunonA adhyakSa dAga hemarazIlDa sAthe temanI mulAkAta goThavAI hatI. e mulAkAta lAMbo samaya cAlelI. e pachI DenmArka, jarmanI, phrAnsa, iTalI, beljiyama, nedharalenDa, iMgleMDa vagere dezomAM pharyA. zaikSaNika, sAmAjika saMsthAo, sarakArI nigamo, sahakArI maMDaLIonI kAmagIrIno pratyakSa bahoLo anubhava meLavyo. sIriyA, turkastAna ane dhanya dharA irAkanA pravAsa daramyAna e dezonA vaDAo sAthe mulAkAta thaI hatI. jayaMtabhAI paradeza gayA, e arasAmAM kamaLAbahene pAlitANA tAlukAmAM samAjakalyANa khAtAmAM mukhya sevikA tarIke traNa varSa kAmagIrI karelI. bhArata pAchA pharyA pachI jayaMtabhAI 'khAdI enDa vileja inDasTrIjha'mAM * lAyajhana ophisara tarIke joDAyA. A samayagALAmAM temanI kAmagIrInA mukhya mathako hatAM jayapura (rAjasthAna), dilhI ane muMbaI. bhAratanA judA judA prAMtamAM pharIne teo khAdI ane grAmodyoganI-hastakalAnI vastuonA uttama namUnAo ekatra karatA hatA. kuzaLa kArIgarone protsAhana ApatA. temane yogya vaLatara maLI rahe te mATe prayatnazIla rahetA. hastakalAnA vikAsa ane prasAra mATe Ayojana karatA. temanI pAse kalAnI parakha hatI. bhAratabharamAMthI kalAkArIgarInI vastuo ekatra karIne paradeza paNa mokalatA hatA. yuvAnavaye pitAnI sAthe rASTrIya ane rAjakIya netAone maLavAnuM baneluM. lAyajhana ophisara tarIke dezabharamAM pharavAnI taka maLI. netAo, sAhityakAro, kalAkAro sAthenI temanI mulAkAto yAdagAra banI rahI che. lekhanapravRtti : nAnapaNathI temanI lekhinI cAlatI hatI. temanA mAsA rAmanArAyaNa nA. pAThaka jANItA sAhityakAra ane svAtaMtrya senAnI. temanA prabhAva ane preraNAthI jayaMtabhAInI lekhanapravRttine protsAhaka mArgadarzana maLyuM hatuM. videza pravAsethI AvyA pachI janasattAnA megejhIna vibhAgamAM 'pharatAM pharatAM' zIrSaka nIce temanI lekhamALA zarU thayelI. temAM deza-videzanA pravAsanA anubhavo ane mulAkAto varNavAyAM hatAM. taduparAMta janasattAmAM 'duniyA mAge che dostI'nI lekhamALA paNa zarU karelI. (1959 thI 1979) amerikA jaIne vasyA pachI paNa yathAvakAza lekhanakArya cAlu che. 1970mAM teo parivAra sAthe nyUyorka-amerikA gayA. tyAM sthAyI thayA. nyUyorkamAM temanA be sTorsa che. jemAM sonAhIrAnA AbhUSaNo, vividha prakAranA pattharo-sTonsanA alaMkArono moTA pAye udyoga cAle che. jemAM bhAratanA kuzaLa kArIgaro kAma kare che. hAlamAM sTorsanI vyavasthA temanA putro kare che. Page #791 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata sorabha bhAga-2 981 jayaMtabhAInuM nivAsasthAna jarsI sITImAM che. teo nyU pitAzrI rAmanArAyaNa nA. pAThaka ane mAtuzrI jarsI sTeTanA haDasana kAunTInA DepyuTI zerIpha che ane chelA 16 narmadAbahena bane svAtaMtrya saMgrAmanA agrIma senAnIo. varSathI jarsI sITInA noTarI pablika che. gAMdhIvicAradhArAne varelAM. pitA sAhityakAra, zikSaNavid ane bhAratathI amerikAnI mulAkAte janArA mahAnubhAvonI samAjasevaka. mAtuzrIe pU. mahAtmA gAMdhIjInA AzramamAM teo sarabharA kare che. temanA kAryakramo goThavI ApatA hoya che. rahIne abhyAsa karelo ane vidyArthI avasthAmAM pU. kastUrabA svAminArAyaNa saMpradAyanA saMtono AdarapUrvaka satkAra kare che. ane AzramavAsI baheno sAthe svarAjyanI laDatomAM bhAga videzamAM vasatA hovA chatAM vatana sAtheno nAto temaNe TakAvI lIdhelo. jelavAsa bhogavelo. sudhAbahenane pitA pAsethI rAkhyo che. abhyAsaniSThA ane sAhityaprItino tathA mAtA pAsethI jAtamahenata ane kRSino vAraso maLyo. nyUjarsImAM mahAnubhAvonI sarabharA kare che to vatanamAM jarUriyAtavALA lokone zikSaNa ane dAktarI sAravAra mATe abhyAsa : prAthamika ane mAdhyamika zikSaNa navayuga Arthika madada karatA rahe che. jayaMtabhAI ane kamaLAbahena vidyAlaya, porabaMdaramAM lIdhuM. gAMdhI Azrama, chAyAmAM teo kuTuMbavatsala daMpatI che. jIvanamAM sukhadu:khanA prasaMgoe rahetAM hatAM. abhyAsa arthe sahazikSaNanI zALAmAM dAkhala thanAra ekabIjAne sadhiyAro ApatAM rahyA che. IzvaramAM zraddhA rAkhIne prathama be vidyArthinIo-rAmabhAI pAThakanI putrIo hatI. manane svastha rAkhanArAM che. temanA moTA putranuM amerikAmAM zALAmAM bane "uSA-sudhA'nI joDI tarIke oLakhAyAM. akALa avasAna thayuM tyAre e AghAta jIravavo vasamo hato. AcAryazrI devajIbhAI moDhA ane zALAnA anya zikSako Adarza jayaMtabhAIe apAra dhIrajathI "IzvarecchA baliyasI' kahIne vidyArthinIo tarIke A banne bahenonAM dRSTAnna ApatAM. gharanA saune ane potAne sAMtvanA ApelI. jemAM temanI AMtarika tIvra smaraNazakti ane mahenatu svabhAva dharAvatAM zakti jovA maLe che. sudhAbahena abhyAsamAM atyaMta tejasvI vidyArthinI hatAM. navayuga Aje 82 varSe paNa teo zakya eTalA potAnA kAma vidyAlayamAMthI esa.esa.sI. thayA pachI saradAra paTela kRSi jAte kare che. temanI lekhana pravRtti paNa cAlu che. mahAvidyAlaya ANaMdamAMthI bI.esasI.-egrIkalcaranI DIgrI prApta karI. khetIvADI kaoNlejamAM sau prathama dAkhala thanAra traNa saranAmuM :Jayant Kavi mahilA vidyArthinIomAM teo eka hatAM. kaoNlejamAM temanA 102, HighLand Avenue abhyAsanA viSayo hatAH- khetI, gopAlana, Toxicology ane Jersy City, NJ-07306, U.S.A. Plant Protection jemAM AgaLa upara temaNe vizeSa kAma karyuM. kaSi vaijJAnika ane vyavahAradakSa vahIvaTakartA 1961-62nA arasAmAM khetIvADI kSetre ijharAyelamAM zrImatI sudhAbahena ramezacandra vazI viziSTa prayogo thaI rahyA hatA. ijharAyelamAM khetIvADInA vizeSa ane prApta kartavyane paramadharma gaNanArA abhyAsa mATe misisa presiDenTa, benajhavI taraphathI eka mahilA zrI ramezacandra vazI vidyArthinI tarIke sudhAbahenane Indian National scholar tarIkenI skolarazIpa ApavAmAM AvI. sudhAbahene jIvanamAM anekavidha kSetre saphaLatA meLavanAra sudhAbahenanuM ema.esasI.-egrIkalcarano abhyAsa ijharAyelamAM karyo. tyAM vyaktitva vaividhyasabhara che. sau prathama to ijharAyelanI rASTrabhASA hibrU zIkhyAM. tenA para janma 30 navembara, 1941, mAMgaroLa, ji. junAgaDha. prazasya kAbU meLavyo. temano thIsIsa hibrU ane aMgrejI bane dAdA paMDita nAgaradAsa chaganalAla pAThaka praznorA nAgara bhASAmAM rajU thayo hato. ijharAyelanA abhyAsakALa daramyAna brAhmaNa. saMskRta bhASA-sAhityanA prakAMDa paMDita. sudhAbahena ane temaNe zabarIvADI, vAlukaDa (ji. bhAvanagara)mAM vADIe rahIne temanAM moTAMbahena (uSAbahena) bannene pAse besADIne zuddha khetI karatAM mAtA narmadAbahena upara bhAvasabhara patra lakhelo. uccAra sAthe saMskRtanA zloko moDhe karAvelA. saMskRtamAM vArtAo temAM kavizrI jhaveracaMda meghANInA eka prasiddha kAvyanI paMktio saMbhaLAvelI. Aje paNa sudhAbahenane A badhuM kaMThastha che. TAMkelI. Jain Education Intemational ducation Intermational Page #792 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82 mADI huM to rAnapaMkhIDuM re, mADI huM verAna paMkhIDuM, prItine pIMjare mAro jaMpiyo nahoto jIva tophAnI re. je patra vAMcIne saurASTranA suprasiddha lokakavi zrI dulA bhAyA kAga (bhagata bApu) jevA mahAnubhAvo raDI paDelA. sudhAbahena ijharAyelamAM abhyAsa karatAM hatAM tyAre rajAomAM tyAnAM 'kibutsa'mAM jaIne rahetAM. tyAM drAkSa ane sapharajana utAravA, TrekTarathI jamIna kheDavI, vRkSonuM vAvetara karavuM, gAyonA dUdhamAMthI panIra-cIjha banAvavA vagere dainika kAryo bahu ja zokha ane utsAhathI karatAM hatAM. ijharAyelamAM rahyAM te daramyAna tyAMnA vayovRddha netA zrI yusupha bArAtmane maLelAM. ane temanA pustaka `A Village by the Jordan'no dAniyA' zIrSakathI gujarAtImAM anuvAda karyo. e dvArA gujarAtI prajA samakSa ijharAyelanA janmanI kathA mUkI ApI. aMgrejI uparAMta hibrU bhASA para paNa temaNe kAbu meLavI lIdho hato. tethI videzI pravAsIonA Guide-mArgadarzaka tarIke prathama videzI Hebrew Speaking GuidenuM mAna meLavyuM hatuM. zALA ane kolejanA abhyAsakALa daramyAna vaktRtva spardhAo ane nATyaspardhAomAM aneka pAritoSiko meLavyAM hatAM. navayuga vidyAlayamAM prabhAta pherI, kIrtimaMdiramAM reMTiyAkAMtaNa, chAyA harijanavAsamAM svacchatA abhiyAna, jevI rASTrIya pravRttiomAM bhAga letAM hatAM. AzramanA nivAsI tarIke gAMdhI gIto, prArthanA vagere dainika kAryakramamAM AvatAM hatAM. sudhAbahenanA zokhanA viSayo paNa jAtajAtanA-vAMcana, lekhana, pravAsa, ghoDesvArI, taravuM (nadImAM) bagIcAo banAvavA, vRkSo ucheravA, kosa hAMkavo [jyAre enjina-moTara paMpa nahotA tyAre taravaDAnI vADImAM zokhathI kosa hAMkatAM] haLa calAvavuM, gAyo dohavI, pANI vALavuM-jevAM khetI viSayaka kAmo utsAhathI karatAM. sAthosAtha bharatagUMthaNa, rasoImAM navI navI vAnagIo banAvavAmAM paNa temane khUba ja rasa che. vyavasAya : 1965mAM ijharAyelamAM abhyAsa pUrNa karIne teo bhArata pAchA pharyAM. paMjAba egrIkalcara yunivarsiTI hisAramAM Plant Protection vibhAgamAM Assistant Professor tarIke joDAyAM. egrIkalcara kaoNlejamAM teo sau dhanya dharA prathama mahilA prophesara hatAM. ahIM temane zokhanA viSayo bhaNAvavAnuM kSetra maLyuM. teo kaoNlejamAM joDAyAM pachI mahilA vidyArthinIo dAkhala thavAno prAraMbha thayo. 1967mAM pasaMdagInA jIvanasAthI zrI ramezacandra vazI sAthe lagnagraMthithI joDAyAM. zrI ramezabhAI muMbaImAM nyU inDiyA insyuransa kaMpanImAM ophisara hatA. 1969mAM prathama putra ci. mehulanA janma pachI teo hisAra choDIne muMbaI jaIne vasyAM. ahIM temanA vyavasAyanuM kSetra badalAyuM. joke temanA abhyAsanA jJAnano ahIM vyavahAramAM upayoga thayo. plAnTa proTekzana vibhAganAM paMjAba kRSi mahAvidyAlayanA AsisTanTa prophesaramAMthI eksala inDasTrIjha li. muMbaImAM teo mArkeTIMga DIpArTamenTanA sabhya tarIke joDAyAM. eksala inDasTrIjhanA AMgaNAmAM ane TeresamAM sudhAbahene bagIcAo banAvyAM, ekselanI proDakTsanA TesTIMgamAM, leboreTarIjhamAM, yunivarsiTInA vibhAgomAM, ane kheDUtonA samUhomAM, varSo sudhI Tekanikala eksaparTa tarIke kAma karyuM. navA utpAdanonA vikAsamAM, vistAramAM, rajisTrezanamAM, deza-videzamAM tenA nikAsamAM temanuM pradAna mahattvanuM rahyuM. eksalanA kAryakArI varSomAM eksalanAM khetIvADI viSayaka egrokemIkalsanA prasAra arthe amerikA, raziyA, osTreliyA, iMgleMDa, phrAnsa, speIna, phIlIpAInsa, zrIlaMkA, pAkistAna, nedharalenDa, DenmArka ane keneDAno pravAsa karyo ane eksalanA egrokemikalsanI upayogitA ane vizeSatA deza-paradezamAM prasarAvI. eksalamAM kAma karatAM hatAM tyAre jaMgalomAM vAvetara, kheDUtone prazikSaNa, kRSiviSayaka vyaktigata ane sAmUhika tAlIma vagere aneka pravRttiomAM teo sakriya rahyAM hatAM. kAryaniSThA, viSayanuM talasparzI jJAna ane milanasAra svabhAvane kAraNe sudhAbahene kaMpanInA saMcAlakono saMtoSa, sahakAryakarono vizvAsa ane saMparkamAM AvanAra dareka vyaktino prema saMpAdana karelo. ijharAyela abhyAsaarthe gayAM tyAre bIjA be bhAratIya khetIvADInA snAtako, nezanala skolara tarIke tyAM abhyAsa karatA hatA. je banne bhAratamAM AvyA pachI khetIvADI saMzodhanomAM- saMsthAomAM ucca hoddA para rahyA hatA. DaoN. surezabhAI mudgala paMtanagara egrIkalcara yunivarsiTI (yu.pI.)nA vAIsa cAnselara padethI nivRtta thayA. bIjA DaoN. indrapAla ebrola soIla sAyansa kSetre ucca vaijJAnika saMzodhano karatI saMsthAo :- karnAla (paMjAba) ICR (dilhI) vageremAM DAyarekTara ane DepyuTI Page #793 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata sorabha bhAga-2 083 jIvanamAM temanAM svapno sAkAra karatAM joIne emanA AnaMdamAM sahabhAgI thavuM e jIvanasAphalya. 1951mAM amArA pU. pitAzrIe natAliyA elejhendrovanA phlaumara raziyana mahilAnI AtmakathAno "mAro parivAra" nAme gujarAtImAM anuvAda karelo. [2007mAM akSarabhAratI bhuja dvArA tenuM punarmudraNa karavAmAM AvyuM che.] temAM AvatI "mosko hase che.' nAmanA gItanI paMkti ame banne baheno huM ane uSAbahena haratAM pharatAM gAtAM hatAM. jIvananA nicoDarUpe Aje paNa te paMkti vAraMvAra hoThe AvI jAya che. DAyarekTara janaralanA pade rahyA ane nivRtta thayA. A banne sahAdhyAyI bhAIo sAthe 45 varSathI AtmIya saMbaMdha jaLavAI rahyo che. eksalanA kAryakALa daramyAna saMcAlaka maMDaLa taraphathI temanI siddhio badala sudhAbahenane anekavAra sanmAnita karavAmAM AvyAM. 1975thI 1996-21 varSa TocanA vahIvaTI adhikArI ane Tekanikala niSNAta tarIke temaNe eksalamAM sevAo ApI. banne putro (ci. mehula vyavasAya arthe ci. mihira abhyAsa arthe) amerikA jaIne vasyA. eka mAtA tarIke sudhAbahene paNa putro mATe amerikA jaIne vasavAno nirNaya karyo. amerikA saMtAno pAse jaIne nivatta jIvana gALanArAM anya peranTrasa jevAM sudhAbahena nahotAM. temaNe tyAM paNa potAne anukULa pravRtti zodhI lIdhI. tyAM paNa kaMpanImAM teo kuzaLa kAryazailI badala judA judA evorDjha meLavatAM rahyAM che. Aje 66 varSanI uMmare aThavADiyAnA 40 kalAka kAma kare che. sudhAbahenanA jIvanamAM pitAe gaLathuthImAM reDelA dezabhAvanA ane dharmaparAyaNatAnA ucca saMskAra ane mAtAe svamAna ane jAtamahenatanAM svataMtra vicArasaraNInA ropelAM bIjano sauthI vizeSa prabhAva rahyo che. to bhAI-bhAMDaruM, Aptajano, gurujano, sahakAryakartAonI-saunI asara oche vatte aMze temanA manamAM jhilAI che. kudarata sAthe temane apAra prema rahyo che. nadI, jharaNAM, pahADo, pakSIo, pALatu prANIo ane jaMgalI prANIo, jaMgalo-jhADIo ane verAna raNapradezo-haryAbharyA bAgabagIcAo Ajeya temane mugdha banAve che. svataMtra vicArasaraNI dharAvatAM sudhAbahenanA jIvanamAM cAlaka baLa dharmaparAyaNatA, kauTuMbika bhAvanA ane bIjAne upayogI thavAnI vRtti rahyAM che. hisAramAM hatAM tyArathI potAnI kamANImAM bIjAno paNa bhAga rahelo che tema gaNIne jyAM jarUra jaNAya tyAM zikSaNa ane dAktarI sAravAra mATe Arthika madada kare che. pati sAthe khabhekhabhA milAvI ane putronA jIvanaghaDatara mATe sarvasvanuM arpaNa karyuM che. teo mAne che ke "jIvanamAM vaDIlonA AzIrvAda ane IzvarakRpAthI je kAMI maLyuM che te saunI vacce vaheMcavuM ane temAMthI AnaMda meLavavo e ja Adarza. bALakone paradezanivAsamAM paNa mAnA hAthanuM bhojana maLe-te AnaMda mAtAnA jIvananI saphaLatA che. bALakonI pragati ane "....ane je cAle hasatAM hasatAM jIvanapatha para kadI na cUkI jIvanamAga. .." prApta kartavyanuM pAlana eja paramadharma mAnanArA zrI ramezacandra mohanalAla vazI zrI ramezabhAInA paricaya vinA sudhAbahenano paricaya adhUro gaNAya. mULa vatana talaMgapura ji. surata. anAvila brAhmaNa jamAnadAra, janma : 26mAM me, 1938, pitA mohanalAla vazI gAMdhI vicAradhArAthI raMgAyelA AgaLa paDatA kheDUta. khAdI paheratA hatA. mAtAmaha navasArI mIzana skUlamAM zikSaka hovAthI icchAbAne e jamAnAmAM mIzana skUlamAM bhaNavA dAkhala karelAM. e jamAnAnA rivAja mujaba mohanabApA ne icchAbAnA nAnI uMmare lagna thayelAM. satata parizrama ane puruSArtha sAthe icchAbAnI haiyAukalatathI mohanabApAe khetIvADI, gharanA vahevAro ane saMtAnonA abhyAsanI javAbadArI nibhAvelI. saMtAnoe zikSaNakSetre ucca padavIo meLavI. abhyAsa arthe pachI vyavasAya arthe paradeza jaIne vasyAM. icchAbAe saMtAnone anukULa thaIne zatAyu jIvanayAtrA pasAra karelI. teo haMmezAM kahetAM ke, "meM kAMI karyuM nathI, badhI uparavALAnI maherabAnI che." ramezabhAIe prAthamika zikSaNa talaMgapuramAM lIdhuM. moTAbhAI amarabhAI vazI ANaMdanI khetIvADI kaoNlejamAM prophesara hatA. ramezabhAIe mAdhyamika zikSaNa DI.ena. hAiskUla ANaMdamAM lIdhuM. 1955mAM esa.esa.sI.nI parIkSAmAM zALAmAM ane senTaramAM prathama AvyA. AgaLa abhyAsa mATe muMbaI gayA. vilsana kaoNlejamAMthI gaNita mukhya viSaya sAthe bI.esasI. ane ema.esasI.nI DIgrI meLavI. e pachI elaela.bI.no Jain Education Intemational Page #794 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 784 dhanya dharA abhyAsa karyo. abhyAsa sAthe muMbaImAM nyU inDiyA rIisyuransa inDo amerikana komyuniTI senTara ane svAminArAyaNa kaMpanImAM nokarI karavA lAgyA. TyUzana paNa karatA hatA. muMbaInA maMdiramAM jaIne janasaMparka kare. A badhA prasaMge temanA manamAM vAtAvaraNamAM saMgharSa ane puruSArthane mArge pragati karatA rahyA. eka ja bhAvanA ke jene paNa jarUra hoya tene yathAzakti madadarUpa abhyAsamAM tejasvI ane mahenatu, evA ja potAnA thavuM. sAmAnya rIte amerikAmAM sau potapotAnA vyavasAyamAM, kAmamAM cokkasa ane AgavI sUjhabUjha dharAvanArA ramezabhAI vyavahAramAM ja sImita rahetA hoya che. paraMtu ramezabhAI 1955mAM muMbaI gayA, tyAM sthAyI thayAM. zarUAtanAM varSomAM amerikana hoya ke meksikana, bhAratIya hoya ke cAInIjha ke teo nyU inDiyA rIisyuransa kaMpanInI ophisamAM hatA. e eziyana-saunI sAthe samAna rIte vAtacIta karanArA. temanA pachI kaMpanInI TreInIMga kaoNlejamAM prinsipAla tarIke nimAyA. gharathI thoDe dUra nAnakaDA zopIMga senTaramAM teo avAranavAra sAlasa ane paragaju svabhAvane kAraNe bhAratabharamAMthI AvatA jatA hatA. dhIme dhIme tenA mAlika sAthe paricaya thayo. tAlImArthIo temanA pratye prema ane Adarano bhAva anubhavatA. vAtacItamAM jANavA maLyuM ke te muslima hato. sAMje namAjha paDhavAnI hoya, te ekalo hovAthI zopa thoDA samaya mATe baMdha dezamAMthI muMbaI bhaNavA AvatA vidyArthIo, paradeza karI deto hato. ramezabhAIne A vAtanI khabara paDI temaNe kahyuM janArA kuTuMbIo, paricito, tabIbI sAravAra mATe AvanArA ke, "tuM pAchaLanA bhAgamAM jaIne namAjha paDhI le tyAM sudhI ardhA sagAsaMbaMdhIo, muMbaI pharavA AvanArA snehIjano-A badhAnA kalAka tArA kAunTaranuM huM dhyAna rAkhIza. tAre zopa (dukAna) baMdha mitra, mArgadarzaka ane sahAyaka ramezabhAI banI rahetA. ghaNIvAra karavAnI jarUra nathI." mahemAnono utAro paNa temanA nAnakaDA gharamAM ja raheto. sudhAbahena sAtheno paricaya paNa AvA prasaMge ja thayelo. ramezabhAI eTale karmaniSTha-karmarata vyakti. emane mana sudhAbahena ijharAyelanA vIjhA mATe muMbaI gayelAM. ANaMdathI pro. satkarma e ja paramadharma. gharamAM nAnakaDuM maMdira rAkhyuM che. amarabhAI vazIe ramezabhAIne bhalAmaNa karI. ramezabhAIe sudhAbahena ThAkorajInI vidhisara pUjA kare tyAre ramezabhAI pAse sudhAbahenane saMpUrNa madada karI. e paricaya maitrImAM pariNamyo. jaIne zraddhApUrvaka bhagavAnane praNAma kare che. sudhAbahena ijharAyelathI bhaNIne AvyAM pachI 1967mAM bane jIvananA zarUAtanAM varSomAM Avaka maryAdita hatI. chatAM jIvanasAthI banyAM. sudhAbahena hisAra choDIne muMbaI AvyAM. jarUratamaMdone nAnI moTI madada karatA rahetA hatA. amerikAmAM eksala inDasTrIjhamAM mArkeTIMga menejara hovAnA kAraNe deza ane dIkarAo sAruM kamAvA lAgyA. gharanA saune mATe temaNe niyama paradezamAM satata pravAsa karavAnA rahe e saMjogomAM gharanI karyo ke gharanA maMdiramAM ThAkorajIne praNAma karIne saue paisA vyavasthA, bALakono uchera ane abhyAsamAM bannee khabhekhabhA mUkavAnA alabatta Dolara ja] taduparAMta temane maLatA milAvIne kAma karyuM. penzanamAMthI temaNe eka phaMDa UbhuM karyuM che. teo mAne che ke moTI 1998mAM nivRtta thayA pachI muMbaI choDyuM. bhAvanagaramAM saMsthAone moTA dAna ApanArA ghaNA hoya che. paNa gAmaDAMnA potAnuM makAna banAvyuM paraMtu banne putrone amerikAmAM rahevAnuM nAnA kheDUto-majUro Arthika saMkaDAmaNa anubhavatA hoya che. banyuM. eTale sudhAbahena ane ramezabhAI tyAM jaIne vasyAM. tethI teo gAmaDAMnA nabaLI sthitinA kheDUtone duSkALa vakhate ramezabhAIe tyAM nokarI na lIdhI. gharanI vyavasthAmAM madadarUpa khetImAM, vidyArthIone phI vagere mATe, nAnI moTI mAMdagI vakhate bane. dezamAMthI amerikA bhaNavA AvatA vidyArthIone dAktarI sAravAra mATe niyamita rIte Arthika madada kare che. mArgadarzana Ape, saMtAno pAse AvIne vaselAM peranTsane paNa ramezabhAInA vatana talaMgapura (surata) ane sudhAbahenanA vatana jarUriyAta pramANe madadarUpa thAya che. ramezabhAIe temanA vAlukaDa (bhAvanagara)mAM teo madada karatA rahe che. nivRttikALane anyane madadarUpa thavA mATeno pravRttikALa banAvI Aje 69 varSanI uMmare paNa potAnAM kAma TUrtithI jAte dIdho che. bhAratIya vidyArthIne nokarI meLavavAmAM, raheThANanI karI le che. saraLa prakRtinA, sAdAIthI jIvana jIvanArA vyavasthAmAM ke pachI DrAIvIMga lAyasansa meLavavAnuM hoya-yogya ramezabhAInI sauthI moTI vAta te bIjAne madadarUpa thavAno mArgadarzana ApatA rahe che. svabhAva. to jIvanamAM je samaye je kaMI paristhiti UbhI thAya niyamita lAIbrerImAM jaIne dezanA samAcAra meLavI le. tyAre samajapUrvaka nirdhArita kArya pAra pADatA rahyA che. Jain Education Intemational Page #795 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 985 sudhAbahenanA pitAzrI (rAmanArAyaNa nA. pAThaka) pAsethI abhyAkALa daramyAna satata varSo sudhI zALAnA 'uttama vidyArthI sAMbhaLelA eka zlokanA bhAvArthane temaNe pUrepUro jIvanamAM tarIkenA evorDsa prApta karyA hatA. utAryo che. "sukha ho ke duHkha, priya ho ke apriya, je jevo - 1991mAM ucca abhyAsa mATe amerikA gayA. samaya prApta thAya tene te samaye e prakAre manane nirAza karyA AliMgTana (yunivarsiTI opha TeksAsa)mAMthI M.s. vinA sevana karavuM." [Computer Science & Engineering]nI padavI meLavI. saranAmuM : 6588, Rolling oaks CT abhyAsa daramyAna rIsarca AsisTanTa tarIke kAma karyuM. SAN JOSE, C.A. 95120, U.S.A. inTaranezanala jarnalsamAM temanAM rIsarca pepara prasiddha thayAM che. kAryakazaLa ane vyavahAradakSa enjinIyara, tyAra bAda sAnTA kalArA yunivarsiTI, keliphorniyAmAMthI M.B.A.nI DIgrI meLavI. bhAvanAzIla ane ciMtaka vyavasAya : ilekTronika enjiniyara thayA pachI zrI mehulabhAI ramezacandra vazI muMbaImAM Hearing Aid banAvatI kaMpanImAM thoDo vakhata kAma | vicArazIla ane milanasAra svabhAvanA mehulabhAInI karyuM. 1991mAM vadhu abhyAsa arthe amerikA gayA. 1993mAM abhyAsakSetre ane vyavasAyakSetre tejasvI kArakirdI rahI che. ema. esa. thayA pachI keliphorniyAnA sanahojhemAM XILINx janma 30-3-1969, bhAvanagara (mosALamAM) mULa nAmanI Electronic semi conductor companymAM vatana talaMgapura ji. surata. anAvila brAhmaNa. joDAyA. sIlIkona velImAM AvelI prathama paMktinI A kaMpanInI dAdA mohanalAla vazI talaMgapuramAM khetI kare, nAnI gaNatrI Fortune 500mAM thAya che. teo kaMpanImAM Project narmadAbahena vAlukAmAM khetI kare. pitRpakSe ane mAtRpakSe LeadnI javAbadArI saMbhALe che. asAdhAraNa buddhipratibhA ane pratyakSarUpe khetI, parizramI jIvana ane kudaratane nihALyA. kAryakuzaLatAne kAraNe 1993thI hAla sudhImAM e ja kaMpanImAM manabharIne temAMthI preraNA jhIlI. nAnAjI rAmanArAyaNa nA. teo uccocca saphaLatA prApta karatA rahyA che. je badala varSo pAThaka ane nAnImA gAMdhI cIMdhyA mArge samAjasevA karanArA varSa evojha meLavatA rahyA che. nAnAjI sAhityakAra-nAnAjInI lekhinI ane nAnImAnI * The Ross Freeman award Nomination for dAtaraDI bannenuM mehulabhAIne anahada AkarSaNa ane teno Technical Innovation : Year 1998, 2003. bharapUra prabhAva rahyo che. * United States Patent of U.S.A. Granted on 30th May, 2003. pitA ramezacandra vazI ane mAtA sudhAbahenanA : XILINK-United States Patent Award : AprilabhyAsaniSThA, parizramI, paragaju ane kuTuMbavAtsalya svabhAvano 2001, Feb-2003, Sept-2003, Dec-2003, SeptvAraso temane maLyo che. 2004, abhyAsa : abhyAsamAM atyaMta tejasvI mehulabhAI * 10th Annual Patent and Innovation Awards zALA ane kolejamAM prathama kakSAnA vidyArthI rahyA che. prAthamika, Certificate of Excellence-XILINX May-2004 mAdhyamika zikSaNa, saMskAra jyota hAiskUla, muMbaImAM lIdhuM. vyavasAya arthe judI judI konpharansamAM bhAga levA mATe mIThIbAI kaoNlejamAM ane pachI somaiyA enjiniyarIMga teoe kaMpanI taraphathI jApAna, IMglenDa, thAIlenDa, hoMgakoMga, kaoNlejamAMthI B.E. (Electronics)nI DIgrI meLavI. 1990. jarmanI, meksiko, phrAnsa, osTriyA vagere dezonI mulAkAta lIdhI : zALAmAM krikeTa TImanA kepTana hatA. mIThIbAI kaoNlejamAM paNa che to nijAnaMda arthe pazcimanA dezono pravAsa karyo che. AMtarakoleja krikeTa TImanA membara rahyA hatA. zALAmAM skAuTa 1995mAM pasaMdagInI kanyA medhA desAI sAthe gAIDanI pravRttimAM bhAga lIdhelo to zataraMja ane biliyarDa lagnagraMthithI joDAyAM. medhAbahene sUratamAM B.E. (sIvIla)no ramavAno paNa zokha. [nAnAjI rAmanArAyaNa nA. pAThaka sAthe abhyAsa karelo. lagna pachI amerikA jaIne kamyuTara sAyansamAM dareka vekezanamAM zataraMja ramatA.] saMskAra jyota zALAnA grejayuezana karyuM. atyAre sophaTavera enjinIyara tarIke kAma kare Jain Education Intemational Jain Education Intermational Page #796 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 086 dhanya dharA che. kuTuMbavatsala mehulabhAInI jIvanabhAvanA ane vicAradhArAne kamANIno amuka aMza jarUriyAtamaMdone Arthika sahAyarUpe medhAbahene saMpUrNapaNe apanAvyAM che. atyaMta bhAvanAzIla ane ApavAnuM Ayojana karyuM. moTI saMsthAone nahIM paNa nAnA Rju hRdayanA mehulabhAI ane medhAbahena-mAtApitA tathA mANasonI jarUriyAtone saMtoSavAnuM-abola dAna ApavAnuM nAnAbhAI sau sAthe rahe che. Ayojana karyuM che. vatanamAM (talaMgapura) mosALamAM (vAlakaDa) mehulabhAInA jIvanaghaDataramAM nAnAjI rAmanArAyaNa nA. duSkALane vakhate nAnA kheDUtone madada kare che. jarUriyAtavALA pAThakano ghaNo prabhAva rahyo che. bALapaNamAM ane pachI dareka vidyArthIone, kheDUtone mAMdagI vakhate dAktarI sAravAra mATe vekezanamAM dAdAjI pAse (zabarIvADI, vAlukaDa) rahevAnuM thatuM. * Arthika sahAya kare che. temanI pAsethI saMskRta dharmakathAo, rAmAyaNa, mahAbhArata, buddha- bIjuM mahattvanuM kArya amerikAmAM kare che-tyAM bhaNavA mahAvIranI kathAo, kAThiyAvADI lokavArtAo-bAlavArtAo AvavAM gujarAtI vidyArthIone mArgadarzana ane jarUrI Arthika manabharIne sAMbhaLI. prAcIna sAhityano paricaya meLavyo. madada karavAnuM. kyAreka to vidyArthIne eraporTathI potAne ghera laI lokajIvananA vividha raMgo ane rasane mANyAM. vekezanamAM jAya ane pachI bIje rahevAnI sagavaDa karI Ape. atyaMta sahaja dAdAjInAM pustakonA kabATamAMthI pustako zodhIne lImaDA nIce bhAvathI sagAM-kuTuMbIonAM ane mitronAM saMtAnone madadarUpa thAya sUtAM sUtAM vAMcyA karatA. atyAre paNa amerikAthI Ave tyAre che. mUMjhavaNa anubhavatA anya bhAratIya vidyArthIone paNa dAdAjInA kabATamAMthI gamatAM pustako zodhyA kare che. mArgadarzana Ape che. tyAM abhyAsa karIne sthira thayelA sAnahojhe (keliphorniyA)nA rolIMga oksa korTanA temanA vidyArthIo mehulabhAI pratye apAra premAdara rAkhe che. nivAsasthAnamAM vizALa abhyAsakhaMDa che. aMgata graMthAlaya che. amerikA pharavA mATe jatAM kuTuMbIjanono Adara satkAra jemAM gujarAtI, hindI, aMgrejI ane thoDAM saMskRta bhASAnAM sahajabhAve kare che ane sAnahojhamAM AvatA gujarAtanA pustako che. adhyAtma viSayaka ciMtanAtmaka sAhitya pratye temane mahAnubhAvono paNa Adara satkAra kare che. vizeSa ruci che. zrImad bhagavadgItA, rAmacarita mAnasa ane kavivara TAgoranI paMkti che "AnaMda ja upAsanA mahAtmA gAMdhIjInI AtmakathAne preraNArUpa gaNe che to AcArya AnaMdamayanI'-mehulabhAInA jIvananuM dRSTibindu paNa AnaMda rajanIzajI, gurjayepha, pI.DI. ospenkI, dIpaka coparA va.nAM ApIne AnaMda meLavavAnuM rahyuM che. pustako-vicAradhArAthI paNa prabhAvita che. pU. mahAtmA gAMdhIjIne A yuganI mahAna-virala vibhUti mAne che. potAnI saphaLatAnuM zreya mAtApitAne AbhArI gaNe che. teo kahe che : zAMtapaLomAM vAMcana-vizeSa karIne AdhyAtmika vAMcana temanI gamatI pravRtti che. to nijAnaMda mATe citro paNa kare che. "No such thing as 'SUCCESS' Parents provided the enviernment and courage to kudaratane manabharIne nihALavAnuM temane game che, e ja rIte always do the right thing in life. Their sacrifice raMgonA mAdhyamathI AlekhavAnuM paNa game che, vanaspatisRSTi, and support enable my life's path." vizALa jaMgalo himAcchAdita parvato, uchaLato samudra ane zAMta bhaviSya mATe teo mAne che ke : Future is sarovaro, raMgaberaMgI phUla choDa-bagIcA, prANIo ane destined to be perfect as we have no control pakSIo-kudaratanA bahuvidha svarUpane cAhanArA ane mANanArA over it." mehulabhAIne dezonA sImADAmAM vizvAsa nathI. samagra amerikAmAM yaza ane dhana bane kamAyA. paraMtu bhautika vizva eka tAMtaNe joDAyeluM che. mAnavadharma-mANasanAM mANasa sukha sagavaDatAmAM mAtra potAne mATe jIvana pasAra karavAnuM temane pratye vizvAsa ane premanI bhAvanA ja agatyanA che tema daDhapaNe yogya lAgyuM nathI. mAtApitA pAsethI je vakhate je paristhiti mAne che. UbhI thAya tene svIkArI levAnI AMtarika jIvanadRSTi ane saranAmu : 6588, Rolling Oaks CT, bIjAne mATe kaMIka karI chUTavAnI bhAvanAnA saMskAra maLyA. SANJOSE, C.A. 95120, U.S.A. sva'mAM sImita na rahetA anyane sahAyarUpa thavA mATe potAnI Jain Education Intemational Jain Education Interational Page #797 -------------------------------------------------------------------------- ________________ o89 zAzvata saurabha bhAga-2 vidhAvyAsaMgI zrI rAdhekAntabhAI dave bhAvanagara AvIne rahyA. 1949-55 sudhI judI judI zALAomAM zikSaka tarIke adhyApanakArya karyuM. ane bAlamanI vaijJAnika-kalAkAra zrImatI kusumabahena dave 1955mAM bhAvanagaramAM esa.ena.DI.TI. yunivarsiTI sAthe saMlagna mahilA kolejano prAraMbha thayo. temAM hindI rAdhekAntabhAI dave saMpUrNapaNe vidyA-arthI rahyA che. bhASAnA adhyApaka tarIke joDAyA. 1955thI 1963 sudhI kAma svAdhyAya ma pramaHH e sUtrane temaNe jIvanamAM caritArtha karyuM karyuM. A samaya daramyAna temaNe yuni.mAM "borDa opha sTaDIjha'mAM che. vidyAkIya pravRttio temanuM kAryakSetra che. sabhya tarIke traNa varSa ane seneTanA sabhya tarIke traNa varSa | mULa vatana paDadharI (ji. rAjakoTa) pachI pitA sevAo ApelI. abhyAsaniSTha ane vidyArthIpriya adhyApaka amadAvAda jaIne vasyA. rAdhekAntabhAI abhyAsa arthe pachI rAdhubhAIno vividha bhASAono ane sAhityano abhyAsa satata vyavasAya arthe (alabatta zikSaNano ja) amerikA jaIne vasyA. cAlu hato. [hAla ithAkAmAM sthAyI.]. hindI rASTrabhASA pracAra samiti, vardhAnA pramANita janma paDadharImAM. tA. 12 oNgaSTa 1928. dAdA pracAraka tarIke temanuM viziSTa yogadAna rahyuM che. bhAvanagaramAM vizvanAtha mIThArAma paMDita, suprasiddha vaidyarAja hatA to pitA hindInA mAnad adhyApaka tarIke teo vargo letA hatA. saurASTravallabharAmabhAI gujarAtanA khyAtanAma vaidya ane saMskRta gujarAtamAM rASTrabhASAnI lekhita-maukhika parIkSAo tathA judI bhASAnA vidvAna paMDita. uttarakAzI-himAlaya nivAsI tapovana judI konpharansamAM teoe sakriya bhAga lIdho hato. svAmInA ziSya hatA. temaNe Ayurveda ane saMskRtanA adhyAtma rAdhubhAInA abhyAsanuM mukhya kSetra "bhASAvijJAna' ane graMtho vize bhASya lakhyA che. hindImAM "kAzikA' TIkA sAtheno rASTrabhASA-hindInuM adhyayana ane pracAra. 1963mAM mahilA pAtaMjala yogadarzanam'-graMtha temanuM bahumUlya kAma gaNAyuM che. kaoNleja bhAvanagaramAMthI adhyApaka tarIkenI kAmagIrImAMthI mukta abhyAsa : dAdA ane pitAno abhyAsaniSThAno thayA ane punaH pUrNa samayanA vidyArthI banI gayA. vAraso dezakALa pramANe rAdhekAntabhAIe savAlo karIne dIpAvyo. trivendram (1964) ane paMcamaDhI (1965)mAM samara temano kizorakALa ane yuvAnIno prAraMbha e bhAratamAM skUla oNpha liMglisTIksamAM bhASA vijJAnano abhyAsa karyo. asahakAranA AMdolano ane svarAjya mATenI laDatono samaya. 1965-66mAM yunivarsiTI opha kopanahegana (DenmArka)mAM rAdhekAntabhAI rASTrIya bhAvanAthI pUrepUrAM raMgAyelA. 1942mAM Deniza bhASA zIkhyA. 1968mAM geTe insTITyUTa, pUnAmAM jarmana 14 varSanI uMmare "hinda choDo' caLavaLamAM prabhAtapherI- bhASA zIkhyA. videzagamananA nimitta aMge temaNe pote jaNAvyuM sAMdhyapherIomAM bhAga lIdhelo. khAdI paheratA thayelA. temanuM TUMkuM che ke "bhASAvijJAna. ratna ane ema.e.mAM bhASAvijJAna nAma "rAdhubhAI' hatuM. mArA pitAzrI (rAmanArAyaNa nA. pAThaka) bhaNAvato, paNa pustakiyA! mane lAgyuM ke mAre pote ja temane "rAdhubhAI' ja kahetA. kizorakALa bhAvanagaramAM vItyo. bhASAvijJAna bhaNavuM jarUrI che. tethI Dekkana kaoNleja, pUnAmAM prAthamika-mAdhyamika zikSaNa bhAvanagara-amadAvAdamAM. e pachI dAkhala thayo, pUnAmAM jarmana paNa bhaNyo, samaraskUlomAM gayo, muMbaI yunivarsiTImAMthI 1949mAM saMskRta viSaya sAthe bI.e. paNa pIeca.DI. mATe paradeza javAnuM nakkI karyuM. pahelAM DenmArka (onarsa) thayA. sAthosAtha hindI bhASAnA vizeSa abhyAsa mATe ane pachI amerikA, 1968mAM. 1977mAM DIgrI maLI, pachI rASTrabhASA kovida ane ratnanI parIkSAo pasAra karI. e ahIM ja rahI gayo." arasAmAM banArasa hindu yunivarsiTImAMthI zrImad bhagavad gItAnI parIkSA ApI ane uttIrNa thayA. 1952mAM gujarAta rAdhekAntabhAIe bhArata ane videzanI yuni.mAM vividha yunivarsiTI-amadAvAda dvArA saMskRta viSaya sAthe ema.e. ane bhASAo ane bhASAzAstrano saghana abhyAsa karyo ane pachI 1955mAM banArasa hindu yunivarsiTI dvArA hindI viSaya sAthe adhyApanakArya temanI mukhya pravRtti banI rahI. ema.e.nI DIgrI meLavI. videzamAM vyavasAya : 1965-66mAM yuni. opha bhAratamAM vyavasAya: 1949mAM bI.e. thayA pachI kopanahegana DenmArka)mAM Deniza bhASAno abhyAsa karyo, tyAM Jain Education Intermational Jain Education Intemational Page #798 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 988 hindI zikSaNanuM kAma karyuM kornela yuni. amerikAmAM pIeca.DI.no abhyAsa karatA hatA tyAre 1968 thI 1972 Dept. of Modern Languages and Linguistics Hi Teaching Fellow' tarIke kAma karyuM. to 1973thI 1994 sudhI kornela yuni.nI lAIbrerImAM keTalogara tarIke kAma karyuM. sAthosAtha 1977-80 eja yunivarsiTImAM south Asia Program, Research Associate tarIke paNa sevAo ApI. rAdhekAntabhAI tejasvI adhyApaka, uttama vaktA, anuvAdaka, kavi ane lekhaka che. DenmArka ane ithAkAmAM zALAkaoNlejo ane carcAmAM temaNe hindu dharma' upara vArtAlApo ApyA che. lekhana-prakAzana : adhyayana-adhyApana nimitte taiyAra karelA temanA lekho prakAzita thayA che to keTalAka lekho temaNe judI judI konpharansamAM vAMcyA che. bhAvanagaramAM hatA tyAre hindI pAThyapustakonuM sahalekhana-sahasaMpAdana kareluM. (1955- 60) hindI sAhityanA suprasiddha sarjaka zrI viSNu prabhAkaranI navalakathA, "koI teno gujarAtI anuvAda "koI to' 2006mAM pragaTa karyo che. temanAM kAvyono saMgraha "jIvananAM gANAM' okTo-2007mAM prasiddha thayo che. hAlamAM teo hindI-urdU kavitAono saMgraha taiyAra karI rahyA che. bhaviSyamAM paNa lekhanapravRttine ja vizeSarUpe cAlu rAkhavAnI temanI icchA che. sAhitya, saMgIta ane Intercultural studies temanA rasanA viSayo rahyA che. svataMtra vicAraka rAdhekAntabhAIe potAnI mAnyatAo spaSTa zabdomAM darzAvI che. "dharma ane Izvarane anusarato nathI. mUDIvAda ane sAmyavAdamAM zraddhA nathI. jo ke gAMdhIvicAra ane mArkasavAdanA vicArothI pUrNa prabhAvita, paNa koIne 100 TakA anusarato nathI. svataMtra ciMtana ane svataMtra karma. dharmaguruo ane kathAkAromAM zraddhA nathI. gujarAtamAM vAMcanalekhana vadhavA joIe ane te mATe lakhanArAonI bhASA bolacAlanI najIka hovI joIe. joDaNI ane vyAkaraNanA custa niyamo na cAle." rAdhubhAI eTale harato pharato saMdarbhagraMtha. saMskRta, hindI, gujarAtI, aMgrejI, jarmana sAhitya hoya-adhyAtma graMthonI vAta dhanya dharA hoya ke bhASA vijJAnanI aTapaTI vAto hoya ke sUtro hoya- temanI pAsethI badhA ja saMdarbho tarata maLI jAya, sAthosAtha samajutI paNa Ape. kusumabahena kahe che tema 'rAdhubhAI mAtra kavitA lakhatA nathI, paraMtu kavitA jIvanArA che." saMpUrNapaNe aMtarmukhI vyakti rAdhabhAI pAse jIvana jIvavAnI AgavI jaDIbuTTI che. teo zAMta citte kalAko sudhI prakRtine nihALatA rahe che. saMgIta sAMbhaLe che ane vAMcyA kare che. zrImatI kasumabahenanI vAta vinA rAdhubhAIno paricaya adhUro gaNAya. bAla manovaijJAnika ane kalAkAra zrImatI kusumabahena rAdhekAntabhAI dave karmaTha pitA mAnabhAI bhaTTa ane vatsala hIrAbahenanAM putrI kusumabahenane zikSaNa, samAjasevA ane nAnAM bALakothI mAMDIne yuvaka-yuvatIonA ghaDatara mATenI pravRtti vArasAmAM maLI. ema kahI zakAya ke zizuvihAranI pravRttionI sAthe ja temanuM ghaDatara thayuM che. e vArasAne temaNe pUrI niSThAthI saMvardhita karyo che. bhAvanagaramAM hatAM tyAre tyAMnI paristhiti ane mAMga anusAra kAma karatAM hatAM. rAdhekAntabhAI dave sAthe lagna pachI ithAkA (amerikA) jaIne vasyAM tyAre tyAMnA vAtAvaraNa ane jarUriyAta pramANe kAma karavAnuM bIDuM jhaDapI lIdhuM. zrImatI kusumabahene patramAM jaNAvyuM che ke "pU. bhAInI jIvanazailI ane vArasAe jIvana jIvavAnI eka tAkAta ApI che. pU. bahenanuM vAtsalya ane haiyAsUjhe jIvananI sIDI DaryA vinA caDavAnuM zIkhavyuM che." navuM navuM zIkhavAnI ane navAM kAryo karavAnI dhagaza dharAvatAM kusumabahena satata kAryarata rahyAM che. 6 julAI, 1940mAM janma. mULa vatana bhAvanagara. bhAvanagaramAM ja bhaNyAM, gaNyAM, zikSaNa ane sAMskRtika kSetre kAma karyuM. 1968mAM lagna pachI amerikA jaIne sthAyI thayAM. abhyAsa : 1960mAM bI.e. ane 1962mAM esa.ena.DI.TI. vimensa yunivarsiTI, muMbaImAMthI bI.e.nI DIgrI meLavI. dakSiNAmUrti bAla adhyApana maMdira, bhAvanagaramAMthI monTesarI TIcarsa TreInIMgano korsa karyo uparAMta skAuTa gAIDa, Jain Education Intemational Page #799 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 DroIMga, pharsTa eIDa, homa narsiMga vagerenI tAlIma lIdhI. abhyAsakALa daramyAna nezanala keDeTsa korpsanI tAlIma paNa lIdhelI. kusumabahenanA rasanA viSayo vaividhyapUrNa rahyAM che. zikSaNa ane bAlamanovijJAnamAM UMDo rasa hovAne kAraNe keLavaNInuM kSetra pasaMda karyuM. taduparAMta saMgIta, papeTrI ArTa, henDI krAphTa, skAuTIMga ane rAMdhaNakaLAmAM paNa eTalo ja rasa. lokanRtyorAsagarabA vagere sAMskRtika kAryakramomAM paNa utsAhabhera bhAga letAM hatAM. zIkhavAnuM ane zIkhavavAnuM banne kAma game. vyavasAya : vyAvasAyika kArakirdIno AraMbha karyo dakSiNAmUrti bAla adhyApana maMdira, bhAvanagaramAM zikSaka tarIke 1962-63. e pachI bhAvanagaramAM ja muktAlakSmI mahilA vidyAlayamAM 1963-64 ane praNavalakSI vinayamaMdira (zizuvihAra)mAM 1965-66nAM varSomAM kAma karyuM. 1966-67 rAjakoTanI vallabha kanyA keLavaNI maMDaLanI zALAmAM zikSikA tarIke sevAo ApI. 1967-69 dakSiNAmUrti monTesarI bAla adhyApanamaMdiramAM AcAryA tarIkenI javAbadArI vahana karI. 1969mAM lagna pachI amerikA javAnuM thayuM. gujarAtI ane hindI bhASA upara to prabhutva hatuM ja. amerikA jaIne aMgrejI bhASA upara prabhutva meLavI lIdhuM. zikSakano jIva, bhaNAvavAnuM maLe to bIjuM kAMI na joIe. amerikAmAM paNa temaNe e kAma zarU karyuM. kaoNrnela yunivarsiTI, ithAkA (nyUyorka)mAM hindI bhASAnAM adhyApaka tarIke 1969-72 ane pachI 1981-85nAM varSo daramyAna kAma karyuM. ithAkA monTesarI skUlamAM 1970-81nAM varSo daramyAna zikSikA tarIke kAma karyuM. kusumabahenane bAlakeLavaNImAM vizeSa rasa, bALako sAthe kAma karavAnuM bahu game. ithAkA (nyUyorka)mAM doDhathI pAMca varSanAM bALako mATe cAlatuM 'monTesarI De kera senTara'mAM temaNe 1980 thI 2005-25 varSa sudhI kAma karyuM. paraMtu sarakArI taMtranI kAmagIrI ane anukULa vAtAvaraNa na maLatAM temAMthI nivRtti laI lIdhI. De kera senTara' baMdha karyuM. jo ke tenA kAraNe ghaNAM loko nArAja thayAM hatAM. vidyArthIonA rasa-ruci pArakhIne temanA vikAsamAM mArgadarzana-protsAhana pUruM pADanArAM kusumabahenano amerikAmAM bahoLo vidyArthIvarga che. sirekyUsa ane ithAkAnI bhAratIya kamyUniTI sAthe temano niyamita saMparka rahyo che. kamyUniTIne upayogI thavA mATe teo satata prayatnazIla rahe che. ithAkA zaheranI sAMskRti pravRttiomAM paNa sakriya bhAga le che. amerikAmAM 'monTesarI De kera senTara' bhale baMdha karyuM hoya, mAbApone salAha ApavAnuM to cAlu ja che. kusumabahene milanasAra ane sAlasa svabhAvane kAraNe vidyArthIo ane temanA mAtApitAono bahoLo prema saMpAdana karyo che. bAlaucheramAM mAbApone teo satata salAhasUcano ane mArgadarzana ApatAM rahe che. zizuvihAranA sadvicAra, sartana ane sevAbhAvanAnA vAtAvaraNamAM UcharelAM kusumabahena badhA ja dharmomAM UMDo rasa dharAve che. oce kusumabahena ane potAnA svabhAvanI lAkSaNikatA darzAvatA zrI rAdhekAntabhAI lakhe che ke kusumabahenane kAma vinA phAve nahIM, e workoholic che jyAre huM kalAko sudhI besI zakuM chuM' A eka ja vAkyamAM karmaniSTha pitAnA kAryarata putrIno yathArtha paricaya maLe che. saranAmuM : 112, Park Lane, ITHACA, NY 14850, U.S.A. saphaLa udyogapati, lekhaka ane anokhA yajamAna zrI rAhulabhAI bhAnubhAI zukala nizAna cUka mApha, nahIM mApha kadi nIcuM nizAna' rAhulabhAI zukalano jIvanaAdarza che "manobaLathI (moTAbhAganA) azakyane zakya banAvI zakAya che. Mind over matter". rAhulabhAInuM mULa vatana surendranagara. janmasthaLa : vaDhavANa, 12 phebruArI, 1947. pitA bhAnubhAI zukala rASTrIya vicAradhArA dharAvanArA kavi, citrakAra variSTha patrakAra ('samaya' sAptAhikanA taMtrI) ane svataMtra vicAraka. mAtA suzIlAbahena vyavahArakuzaLa, kuTuMbavatsala, udAradila yajamAna gRhiNI. rAhulabhAI mAtApitA pAsethI sAhitya, saMskAra ane atithi satkArano vAraso pAmyA. abhyAsa : prAthamika, mAdhyamika zALAno abhyAsa vaDhavANa ane surendranagaramAM karyo. 15me varSe esa.esa.sI.nI Page #800 -------------------------------------------------------------------------- ________________ loco dhanya dharA parIkSAmAM uttIrNa thayA. gujarAta koleja, amadAvAda ane pachI lona maMjUra karI. rAhulabhAIe esa. esa. vhAiTa TeknolojI ema.pI. zAha kaoNlejamAM abhyAsa mATe dAkhala to thayA, paNa kaMpanI kharIdI lIdhI. amerikAnI jUnAmAM jUnI ane moTAmAM abhyAsanI gADI pATA uparathI UtarI jatI hatI. moTI menyuphekyarIMga kaMpanI mAMhenI eka evI esa. esa. 1965mAM sara bhAvasiMhajI poliTekanIka koleja, vhAITanI sthApanA amerikAnA prakhyAta DenTIsTa DaoNkTara bhAvanagaramAM mIkenIkala enjinIyarIMganA DIplomA abhyAsa semyuala sTokaTana vhAITe 1944mAM karI hatI. mATe dAkhala thayA. tyAMthI ja abhyAsanI dizAo UghaDI. Aje rAhulabhAI kAra ane eroplenanA pArTsa DIplomAnA phAInala varSamAM bhAvanagara kendramAM prathama AvyA. banAvanAra kaMpanI esa. esa. vhAiTa TekanolojI ane 1970mAM ela.DI. enjinIyarIMga koleja, amadAvAdamAM orthopIDIka sarjIkala Tulsa banAvavAnI kaMpanI zuklA meDIkalanA bI.I. mIkenIkalamAM yunivarsiTImAM prathama krame uttIrNa thayA. presiDenTa, cIpha ekjhIkyuTIva ophIsara ane borDanA ceramena che. bhAvanagaramAM abhyAsakALa daramyAna eka bAju rAhulabhAI kaMpanImAM kaMIka vizeSa karavAnI tamannA dharAve enjinIyarIMgano abhyAsa ane bIjI bAju sAhityavAMcana, che. kaMpanInA karmacArIone teoe protsAhita karatA rahIne vArtAlekhananI pravRtti samAMtarapaNe cAlatAM rahyAM. hindI-aMgrejI utpAdana ane vecANamAM asAdhAraNa pragati sAdhI che. viparIta vArtAo vAMcatA hatA. kaoNlejanI vaknatva spardhAomAM ane paristhitimAMthI kunehapUrvaka mArga kADhanArA rAhulabhAImAM vArtAspardhAmAM prathama pAritoSika meLavelAM. kaoNleja megejhInanA janmajAta netRtvanA guNo che. prakAzana vakhate tenA sekreTarI tarIke kAma karyuM. kaoNlejanA uttama inDo-yu.esa. bIjhanesa jarnala dvArA 2003nA varSamAM vidyArthI tarIkeno "besTa TuDanTa' evorDa kaoNlejanA vArSikotsava inDo-yu.esa. menyuphekyarIMga kaMpanIomAM esa. esa. vhAiTa prasaMge kavizrI umAzaMkara jozInA haste temane enAyata thayo hato. TekanolojIne sarvottama TOP gaNavAmAM AvI hatI. atyAre A pote hoMziyAra che te siddha karI batADavAnI IcchAthI kaMpanInuM vecANa pahelAM hatuM tenA karatAM aDhI gaNuM vadhAre [28 1971mAM ucca abhyAsaarthe amerikA gayA. raTagarsa mIlIyana Dolara] thAya che. A kaMpanImAM 200 mANaso kAma kare (RUTGERS) yunivarsiTImAM inDasTrIyala enjinIyarIMgano che. abhyAsa karyo. M.S.nI DIgrI meLavI. rAhulabhAIe Ph. D.no videzamAM ATalI moTI saphaLatA prApta karIne rAhulabhAI abhyAsa zarU karIne choDI dIdho. temane to jaldI kamANI karavI aTakyA nathI. temanI najara to deza tarapha-vatana tarapha maMDAyelI hatI. rahI che. temaNe zarUAtamAM bhAratanI aMdara noyaDA (dilhI)mAM vyavasAya : phlekSIbala zAphTa menyuphekyarIMganI eka plAnTa nAkhyo che ane bIjo plAnTa-phekTarI potAnA duniyAmAM prathama kakSAnI phekTarI esa.esa. vahAiTa TeknolojI vatananI bhUmi surendranagara (gujarAta)mAM karI rahyA che. Ama, (ssWT) pIskATave, nyU jarsImAM kvoliTI esyuransa esa. esa. vhAiTa TeknolojI nyU jarsI, yu.esa.e.mAM che insapekTara tarIke nokarIno prAraMbha karyo. tejasvitA, khaMta ane tenI bIjI zAkhA surendranagaramAM thaI rahI che. kaMIka vizeSa karavAnI dhagazathI kaMpanImAM saune prabhAvita karatA esa. esa. vhAiTa TeknolojIsa, inDiyA prA. li. rahyA. kAryakuzaLatAthI eka pachI eka sopAna caDatA gayA. dvArA phlekSIbala zAphTa ane zuklA meDIkala dvArA orthopIDIka ijanerInA vaDA ane pachI kaMpanInA rIsarca DAyarekTara banyA. sarjIkala insTamenTa TulsanuM utpAdana thaze ane tenuM vecANa deza 1988mAM mahattvanI ghaTanA banI. esa.esa. hAITa videzanA bajAromAM thaze. A phekTarImAM zarUAtamAM nAnA moTA TeknolojI vecAtI hatI. rAhulabhAIe te kharIdavAnuM nakkI karyuM. hoddAo para 100 vyaktio kAma karaze. bhaviSyamAM kAmanA jarUra hatI cha mIlIyana DolaranI ane temanI pAse beMka belensa vistaraNanI sAthe karmacArIonI saMkhyA 500nI thaze. phekTarImAM hatuM mAtra ogaNatrIsa Dolara. paraMtu deDha icchAzakti, dUraMdezitA kAma karanArAone teo eka parivAra tarIke oLakhAvavAnA che. ane sAhasika manobhAvanA sAthe temaNe bIjhanesa plAna taiyAra tenA nivAsa mATe TAunazIpanI yojanA paNa che. vatanamAM karyo. e plAna eka pachI eka beMka pAse rajU karatA gayA. satata kAryakuzaLa zikSita yuvAno ane kArIgarone mATe rojagArInI tako nava mahinAnA prayatna pachI chevaTe eka beke cha mIlIyana DolaranI UbhI karavAnI temanI bhAvanA ane dRSTi rahelAM che. Jain Education Intemational ducation Intermational For Private & Personal use only Page #801 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 cha91 vyavasAyakSetre amerikAmAM temane asAdhAraNa saphaLatA sAhityalekhana temanI gamatI pravRtti-abhyAsakALa prApta thaI te aMge teo kahe che ke "amerikAmAM saphaLa daramyAna temanI vArtAo navanIta, zrIraMga, cAMdanI jevA bIjhanesamena thavA mATe koI apramANika vAta karavI nathI paDatI. sAmayikomAM prasiddha thaI hatI. 1995mAM "traNa jiMdagIne koInuM ya zoSaNa karavuM nathI paDatuM. koI gerakAyadesara pagalA salAma' vArtAsaMgraha pragaTa karyo che. 34 varSathI enjinIyarIMga levA paDatA nathI. jIvanamAM AnaMda ane tophAnanI sAthe kSetre kAma kare che paNa temano "AtmA' lekhakano che. bhaviSyamAM vyAvasAyika saphaLatA joItI hoya to amerikA jevo Adarza traNa pustako pragaTa karavA icche che. eka gujarAtImAM, be deza maLavo muzkela che." aMgrejImAM. rAhulabhAIne nAnapaNathI sAhityavAMcana ane nATakano jIvanamAM ane kAryakSetre ghaNIvAra saMgharSano sAmano paNa zokha. sva. bhogIbhAI parIkhe be varSanI uMmare temane karavo paDyo che. saphaLatAnA zreya mATe teo kahe che : vAMcanavidyAnI bheTa ApI. nAnapaNamAM bAlavArtAo- "jiMdagInI sapharamAM dareka vaLAMke bhagavAne koI "aMjalIne jIvarAmajozInI-kizorAvasthAmAM bakora paTela, TArajhana ane mokalyA, jeNe saMkaTa samaye sahAro Apyo, mAtAe dhIrajathI anya sAhasakathAo to yuvAvaye gujarAtI-hindI-aMgrejI kAma karavAnuM zIkhavyuM. pitAe dareka anyAya sAme laDI levAnI vArtAo ane kavitAo bharapUra vAMcI. kavi sAhira ludhiyAnavI hiMmata ApI ane patnI mInAe dareka celenjamAM khabhekhabhA krAMtikArI tattvaniSTha vicAraka AcArya rajanIzajI ane amRtA milAvI protsAhana ApyuM." prItamanI vArtAo-manabharIne vAMcyAM. patrakAratva, phoTogrAphI, sAhitya, saMgIta ane temanA jIvanane prabhAvita karanAra vyaktio to ghaNI che rAjakAraNamAM rasa dharAvanArA rAhulabhAI prayogazIla vArtAlekhaka, tema kahe che. paraMtu sau prathama preraNA ane prabhAva rahyo cheuttama vaktA, kuzaLa vahIvaTakartA ane kuzAgra buddhipratibhAvALA mAtApitAno. uparAMta mAmA naMbakabhAI dave, pitAzrInA murabbI bIjhanesamena-udyogapati che. sAhityakAro ane kalAkAronI mitro vajubhAI dave, prANabhAI AcArya, rAmabhAI pAThaka, bhAva ane AdarathI sarabharA karanArA yajamAna che. sauthI vizeSa prophesara sa. bA. kumaTA, philma nirdezaka gurudatta, paMDita to Rju hRdayanA saMvedanazIla kuTuMbavatsala narmamarmabharI vANIthI javAharalAla neharu ane mitra anila mAMkaDano prabhAva rahyo che. aparicitane paNa paricita banAvI denAra snehALa vyakti che. 1976mAM rAhulabhAI, mInAbahena rAvaLa sAthe saranAmuM : 38, kleila rana, lagnagraMthithI joDAyA. temanA dareka kAryamAM mInAbahenano sAtha vorana, nyU jarsI 07058, yu.esa.e. maLato rahyo che. teo ekabIjAnAM aMgata mitro che. temano putra kAryadakSa mahilA udyogapati ane kalAkAra AkAza enjinIyarIMgano abhyAsa kare che. eka pitA tarIke zrImatI kalpanAbahena kAnajIbhAI rAhulabhAI kahe che ke "mArA ghaNA zokha enAmAM AvyA che e vAtano UMDo AnaMda che. cauhANa badalAnI koI AzA ke apekSA vinA teo amerikAnI kalA ane vyApArakSetre viziSTa siddhio prApta karanAra DemokreTIka pArTIne tamAmanadhanathI Teko Ape che. zaikSaNika, kalpanAbahenanuM vatana bhAvanagara janmasthaLa, bhAvanagara : 10 sAMskRtika pravRttiomAM rasa dharAve che. raTagarsa prepareTarI skulamAM phebruArI, 1953. mAnadda TrasTI (10 varSathI) che. sAhityakAro, kalAkArone pitA kAnajIbhAI cauhANanuM mULa vatana rANAvAva maLavAnuM temane khUba game che. amerikAmAM gujarAtanA khyAtanAma (porabaMdara) yuvAvaye mahAtmA gAMdhIjInA prabhAva nIce svAtaMtrya kavio, lekhakonA milana samAraMbhonuM viziSTa rIte Ayojana saMgrAmamAM sakriya bhAga lIdho. jela vAsa bhogavyo. mULe jIva karanArA rAhulabhAI ane zrImatI mInAbahena anokhAM yajamAna zikSakano. pU. mahAmA gAMdhIjIe temane rASTrabhASA hindInA che. amerikAmAM rahetA lekhako, kavione teo avAranavAra pracAranuM kAma karavAnuM sUcavyuM. saurASTramAM zrI vajubhAI zAha, zrI maLatA rahe che. baLavaMtabhAI mahetA vageree maLIne bhAvanagaramAM rASTrabhASA Jain Education Intemational Page #802 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 092 dhanya dharA hindInA vargo zarU karelA. kAnajIbhAI cauhANane parIkSAmaMtrInI javAbadArI soMpavAmAM AvI. teoe jIvanaparyata rASTrabhASA, hindI pracAranA bhekhadhArI tarIke supere kAma karyuM. kalpanAbahenanAM mAtA manoramAbahena gharazALAmAM hindI bhASAnAM vidyArthIpriya zikSikA hatAM. abhyAsa : mAtApitA bane keLavaNI kSetre kAryarata. kalpanAbahenano uchera e vAtAvaraNamAM thayo. bhAvanagaranI dakSiNAmUrti ane gharazALA-bane saMsthAo rASTrIya vicAradhArAthI raMgAyelI. vidyArthIonA vikAsane mukta vAtAvaraNa pUruM pADanArI saMsthAo. kalpanAbahene dakSiNAmUrti ane pachI gharazALAmAM abhyAsa karyo. jyAM abhyAsa ane sahaabhyAsika pravRttiomAM utsAhabhera bhAga lIdho hato. gharazALAmAMthI esa.esa.sI.mAM uttIrNa thaIne ema. je. komarsa kaoNleja, bhAvanagaramAMthI bI.koma. thayAM. e pachI ma. sayAjIrAva yunivarsiTI, vaDodarA jaIne Msw mAsTara opha sozyala varkanI DIgrI meLavI. zALA ane kaoNlejanA abhyAsanI sAthe bhAvanagaramAM kathakanRtya vizArada dharamazIbhAI zAha pAse kathaka nRtyanI tAlIma lIdhI ane vizArada thayAM. 1970 vaDodarAmAM ema.esa. yuni.mAM kalAguru suMdaralAla gAMgANI pAse kathaka nRtyanI vizeSa tAlIma lIdhI hatI. zALA ane kaoNlejanA abhyAsa daramyAna vaknatva spardhA, ekAMkI nATikAo, zAstrIya nRtya Ama bahuvidha sAMskRtika kAryakramomAM ulaTabhera bhAga letAM hatAM ane judAM judAM inAmo meLavyAM hatAM. saurASTra yunivarsiTInA yuvaka mahotsavamAM ane pachI gujarAta rAjyanA yuvaka mahotsavamAM prathama krame AvIne pAritoSiko prApta karyA hatAM. mAsTara opha sozyala varkanI DIgrI meLavyA pachI kalpanAbahena bhAvanagaranI jahAMgIra vakIla mIlamAM ema.AI.esa. menejara tarIke joDAyAM. 1976. grI meLavIne sAdI sIdhI nokarI karavAnuM temanuM lakya nahotuM. svAtaMtrya senAnI zikSaka daMpatInI madhyama varganI A yuvatI nAma pramANe kalpanAnA ucca uyano siddha karavA mAgatI hatI. 1980mAM roTarI inTaranezanala dvArA bhAratanAM traNa rAjyo-gujarAta, mahArASTra ane madhyapradezamAMthI International Fellowship mATe eka mAtra kalpanAbahena pasaMdagI pAmyAM ane temane abhyAsa arthe amerikA javAnI taka maLI. amerikAmAM eDelphI yunivarsiTI nyUyorkamAMthI teoe M.B.A.nI DIgrI meLavI ane e pachI amerikAmAM vyavasAyakSetre padArpaNa karyuM. - vyavasAya : * sTeTa beMka opha inDiyA, nyUyorkanA phorena ecenja vibhAgamAM menejara (1981 thI 1985) tarIke joDAyAM. ahIMthI temanI vyAvasAyika kArakirdIno prAraMbha thayo. kAryaniSThA ane khaMtathI teo kramazaH eka pachI eka siddhinAM sopAna caDhatAM gayAM. * 1985thI 1991 yunI. beMka nyUyorkamAM TreDIMga rUmavAIsa presiDenTanI javAbadArI adA karI. * 1991 thI 1998 sI.AI.bI.sI.-opana hAimara-mAM vAIsa presiDenTa, TrejharI oparezana tarIke joDAyAM. malTI miliyana inTara beMka, phorena ekSacenja, manI mArkeTa, gavarmenTa bonDas ityAdi vyavahAronI javAbadArI temaNe saMbhALI hatI. 3000 karmacArIonI A beMkamAM AvA ucca hoddA para eka mAtra eziyana mahilA-kalpanAbahena hatAM. be dAyakA sudhI temaNe beMkIMga ane inpharmezana TeknolojI kSetre saphaLatApUrvaka kAma karyuM. moTI kaMpanIomAM vahIvaTI kAma karavAno bahoLo anubhava meLavyA pachI 1998mAM beMkanuM kAma choDyuM. potAno svataMtra vyavasAya zarU karyo. (1998) kalpanAbahene yunIka kayUTara [Unique comp. Inc.)nI sthApanA karI. temaNe 'yunIka' nAma gajhalagAyaka jagajItasiMhanA Albama uparathI pasaMda karyuM hatuM. jenI jANa zrI jagajItasiMhajIne karI ane temaNe kaMpanI mATe rUbarU zubhecchAo ApI. kalpanAbahena kaMpanInA presiDenTa ane cIpha ekjhIkyuTIva ophIsara che. kAryaniSThA sakhta parizrama ane kuzaLa netRtva dvArA vyavasAyakSetre "yunIka kayUTara'nI gaNanA uttama 50 eziyana mAyanorITI bIjhanesa mAMhenI eka mahattvanI kaMpanI tarIkenI thAya che. evosa : * 2005mAM meyara mAIkela lUmabarga dvArA gauravavaMtA NYC, Small Business award of Distinction 24 sAthosAtha nezanala rIpablIkana koMgresa kamiTi dvArA Entrepreneur of the year award-2005 prApta karyo. Jain Education Intemational ucation Intermational Page #803 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 * vyavasAyakSetre kuzaLa saMcAlana ane siddhi mATe sanmAnapUrNa NRC award-2006mAM meLavyo. presiDenTa buza dvArA Enterpreneur of the year evorDa ane varlDa bIjhanesa phorama INC dvArA `woman Enterprenear of the year - NAWBO woman Business owner of the year' evorDsa meLavyA. 2006nA zreSTha mahilA udyogapati tarIkeno gauravaprada evorDa svIkAratI vakhate kalpanAbahene jaNAveluM ke emane je saphaLatA prApta thaI che te sahiyArA puruSArtha [Excellance Through Teamwork]ne AbhArI che. 1998mAM sthapAyelI UCI kaMpanI Aje nyUyorkanI mahilA udyogakSetre, prathama kakSAnI kaMpanI gaNAya che. jenuM vArSika vecANa 5000,000/-thI paNa vadhAre che. kalpanAbahene nyUyorka zahera, nyUyorka sTeTa ane amerikana senTrala gavarmenTanA ghaNAM konTrekTa saphaLatApUrvaka pAra pADyA che. badala temane evorDsa paNa maLyA che. UNI uparAMta amerikAnI mahilA udyoganI anya saMsthAomAM 'borDa opha DAyarekTara'mAM sevAo Ape che. NAWBAnA borDamAM TeknolojI vibhAganA adhyakSa che. 6G3 videzanI dharatI para amerikAmAM zreSTha mahilA udyogapati tarIke sanmAna prApta karanAra kalpanAbahena sAMskRtika pravRttiomAM paNa samaya meLavIne bhAga le che. nyUyorkamAM biraju mahArAjanA ziSya carakhAjI sAthe "isTa vesTa skUla opha DAnsa"mAM ane 'zikSAyatana' myUjhIka skUlamAM mAnad sevAo Ape che. nyUyorkamAM gujarAtI, bhAratIya ane amerikana traNeyanI saMsthAo sAthe teo saMkAyelAM che. amerikAmAM satata pravRttizIla kalpanAbahenane vatana bhAvanagaranuM anokhuM kheMcANa che. teo temanI saphaLatAno pAyo bhAvanagaranA ghaDatarakALane gaNe che. jyAM temanAmAM AtmavizvAsa, netRtva, vaktRtva ane nRtyakalAnAM bIja ropAyAM, saMvardhita thayAM. somanAthanuM bhavya maMdira verAvaLa pAse (gujarAta) 2005mAM gharazALA-bhAvanagarane AMgaNe kalpanAbahene gurujanonA RNasvIkA2nA nirALA kAryakramanuM Ayojana karyuM. jemAM bhUtapUrva zikSako ane karmacArIo (Azare 70 zikSako)ne nimaMtryAM. smRticihna ane sanmAnapatra dvArA temanuM bahumAna karyuM. bhAvanagaramAM sAyansasITImAM 'kAnajIbhAI cauhANa lAIbrerI' mATe rUA. nava lAkhanuM dAna Apela che. taduparAMta bhAvanagaranI zikSaNa ane sAMskRtika pravRttio karatI saMsthAone, vyaktione niyamitarUpe Arthika sahAya karatAM rahe che. pitAzrI kAnajIbhAI cauhANanI smRtimAM temaNe 'AziyAnA TrasTa' banAvyuM che. nivRtta thayAM pachI pitAnI smRtimAM zikSaNakSetre kAma karavAnI kalpanAbahenanI bhaviSyanI kalpanA che. Page #804 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&& zubhecchA pAThave che. iloDagaDha banaze vaizvika yAtrAdhAma www.shivalay.org | sarva prakAranAM devadhAma, rAjamahela ane sAmAnya lokonAM dhAmanuM jeNe sarjana karIne badhA ja devatAonA priya banelA zrI vizvakarmA prabhujI jyAM sAkSAt birAje che, te ilorAgaDha vizvakarmA parivAra mATe pavitra yAtrAdhAma to banI ja cUkyuM che, paraMtu dezanA moTAmAM moTA zrI vizvakarmA maMdiranA parisaramAM ja deza-videzamAM koI ja jagyAe nathI tevuM 108 phUTa UMcAInuM zivaliMga AkAranuM bhavya maMdira nirmANa thaI rahyuM che. bAra jyotiliMga ane bIjA sarva bhagavAna sAthenuM A bhavya maMdira banatAM zrI vizvakarmA prabhujInuM A yAtrAdhAma vaizvika banaze eTaluM ja nahIM paraMtu deza-videzamAM zrI vizvakarmA parivAranA loko mATe paNa eka preraNAstrota banI raheze. bhArata varSonA itihAsanuM sauthI jUnuM paurANika iloDagaDha tarIke oLakhAya che. te iloDagaDhamAM Avela 36 jeTalI guphAo paikI 10 naMbaranI guphAmAM bhagavAna zrI vizvakarmAnI virATa mUrti che. te jo pASANane hAthathI vagADavAmAM Ave to madhuradhvani Aje paNa temanI hAjarImAM sAkSI pUre che. bhagavAna zrI vizvakarmA prabhujIno jyAM vAsa che te vistAramAM bhagavAna zrI vizvakarmA prabhujInA maMdiranA nirmANa pAchaLa mahendrabhAInI niSThA che. zrI vizvakarmA prabhujInA maMdira mATe mahendrabhAI mistrIe potAnuM sarvasva A yAtrAdhAma mATe arpaNa karI dIdhuM che. j8888888888888888888888888888 2. SEA&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&& + ] &&&&&&&H&&&&&&&&&&& 88 vaizvika yAtrAdhAmanA nimaNamAM Arthika sahayoga ApavA apIla vaizvika yAtrAdhAma banI rahenArA A tIrthadhAmamAM zivamaMdirano kharca eka karoDa aMdAjavAmAM Avyo che. maMdira bAMdhakAma che mATe rUA. 5,000/- ke tethI vadhu dAna ApanAranuM nAma takatImAM maMdiranA dvAra pAse lakhavAmAM Avaze. zrI vizvakarmA tIrthadhAma cerITebala TrasTanA nAme A Arthika yogadAna ApI zakAya che. sarve naM. 667 kannaDa roDa (verUla), tA. khulatAbAda, jillo auraMgAbAda, mahArASTra-431 005 phona : (02437) 244381 saMparka : mahendrabApu (TrasTI) che. 8 0@g&@%9%80%8chIchaDo chachachachacha%8%cchadcha- hA Jain Education Intemational can memation Page #805 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 e95 jhAlAvADI gharanAM pANIdAra motIDAM -kizoracaMdra ra. trivedI eka daMtakathA pramANe gujarAtanA mahArANA karaNanI rANIne vaLagADa hato. viramagAma najIkanA gAma sacANAnA harapALadeva makavANAe bAbarA bhUtane vaza kidho. tethI rAjI thaIne mahArAjA karaNe harapALadevane vacana dIdhuM ke eka rAtamAM jeTalAM gAme toraNa bAMdhe te badhAM gAma emanAM. potAnI patnI zakti mAtAno avatAra hatAM. emanI sahAyathI harapALadeve eka rAtamAM 700 toraNa bAMdhyAM. (koI 2300 gAma kahe che.) e jhAlAvaMzano pATa te jhAlAvADa haLavada, dhrAMgadhrA, lIMbaDI, vAMkAnera, sAyalA-thAna, lakhatara e jhAlA rAjapUtanAM rAjyo che. A bhUmino khamIravaMto itihAsa jema kSAtra-vaTathI UjaLo che tema prajA ane prajAvatsala rAjavIonA "mArI raiyata.....mArI prajA' evA sauhArdapremathI paNa UjaLo che, to sAme kaNakaNamAM hAmI thavAnI bhAvanA eTalI ja baLavattara che. AjanAM A vikAsazIla bhUminAM pRSTho para najara nAkhIe to khyAla Ave ke ahIM keTalAMya naranArIo, satI-jatI ne saMta oliyA phakIra. zUravIro vIrAMganAo ane ethIya mUThI UMcerA mAnavIo thayA che. cittoDa-udepuranA mahArANAne mitra-vIra bhAmAzA bheTyA ane pArakA hAthamAMthI bhUmi choDAvI paNa ahIM to kudaratanA karizmA sAme bAtha bhIDatA aneka pratApI-puruSonI saujanyatAne nUtana-aruNodayanA vIra bhAmAzAo bheTyA che. konAM nAma laIe, konAM nAma vIsarIe! keLavaNI kSetre vaDhavANamAM ja te jamAnAmAM, hAiskUla UbhI karanArA dAjIrAjajIne! rAjakoTa-rAjakumAra kolejanA vartamAna ceramenapade ArUDha evA chellA vaDhavANanareza caitanyadevasiMhajIne! lIMbaDInA "vIra vikrama'nA rAjyanI jhAMkhI karAvanAra sara jasavaMtasiMhajIne! vAMkAnera amarasiMhajI, 101 jhAlara vAge jhAlAvADamAM varSanA pratApasiMhajI! haLavadanI gAdI sthApanAra (lokameLAonI ramajhaTa bole jhAlAvADamAM rAyasiMhajIne! vidvAna-itihAsapremI-dhrAMgadhrA Jain Education Intemational in Intermational Page #806 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 996 dhanya dharA megharAjasiMhajIne! svAtaMtrya caLavaLamAM yogadAna denArA nAmI-anAmI vIrone! vartamAnane Are! UbhelAM sAhitya saravANI vahAvanArA kavio-lekhakone! dAnavIrone! kone vIsaravA? nAnAM-nAnAM jharaNAMo nadIomAM maLe ane nadI samudrane! badhAMno tIrthasaMgama..A jhAlAvADa......! maibaraghATane mArgethI vividha jAtionAM dhADAM bhAratamAM pravezatAM gayAM ane phaLadrupa jamIna tathA bAremAsa vahetI nadIne kAMThe vasatAM gayAM. temAM gUrjaronuM dhADuM gujarAtamAM AvyuM-vasyuM e rAjapUtomAMthI vividha jUtho saurASTramAM sthira thayAM. kaccha ane uttara-pazcima vistAramAM jADejA, bhAvanagara paMthakamAM gohilo ane vaDhavANa-bhogAvAnA vistAramAM jhAlA rAjapUtonAM thANAM sthapAyAM. uttara-pUrvano A vistAra, ene jhAlAvADa evuM nAma maLyuM. jhAlAvADanI kAyA-palaTamAM vividha stare-vividhakSetre A nararatno ane vIrAMganAo thayAM che ane A pradezanI gaurava-garimAne ujamALI che. badhAMthI jhAlAvADa UjaLo che ane su-rASTra UjaLuM che ke bhArata-varSa UjaLuM che. evAM "jhAlAvADI dharAnAM pANIdAra-motIDAM' lekhamALA rajU karanAra zrI kizoracaMdra 2. trivedI. temanuM vatana gaNasANA. tA. dhaMdhukA. janma tA. 6-5-1954nA roja (mosALa) ziyANI (ji. surendranagara)mAM thayelo. gujarAtI viSaya sAthe ema.e., bI.e. graMthAlaya vijJAna pramANapatra-uttIrNa. kizorabhAI trivedI pAse suMdara kaMTha che, je lokagIto ane bhajanonI zarUAtarUpe kyAreka ja upayogamAM le che. lokakathAo, navalikAo, kAvyo, gajhalo judAM judAM sAmayikomAM avAranavAra ApatA zrI trivedIe kuMkAvAva-bhagata parivArano 300 varSano itihAsa' pustaka lakheluM che. hAla teo zrI ena. ema. zeTha kumAra vidyAlaya-kuMkAvAva (ji. amarelI)mAM graMthapAla tarIke sevAo Ape che. temanuM kAyamI nivAsasthAna-dhoLIpoLa, phUlacoka, cabUtarA pAse, vaDhavANasiTI (ji. surendranagara) che. bhAIzrI kizorabhAIe pravAsa, patravyavahAra ane lAMbA saMparko sAdhIne A lekhamALA dvArA jhAlAvADane kharekhara zaNagAryuM che. -dhanyavAda. -saMpAdaka Do. ema. ema. pATaDiyA zrI mohanalAla ema. pATaDiyA. tA. 29 phebruArI 1924mAM vAMkAnera tAbenA moTA luNasara gAme janma. mAtAsavitAbahena ane pitA maganalAla pATaDiyA. mAtra ATha varSanI kumaLI vaye ghara choDyuM. navasArI relve sTezanamAM kulI tarIke rahI jIvananirvAha karyo. pote zikSakanA vyavasAyamAM rahyA ane jIvanaghaDatara paNa eka zikSaka dvArA ja thayeluM. mAdhyamika zikSaNa vividha jagyAe lagabhaga sAteka skUlomAM lIdhuM. sAdhu dharma, jemanAM dharma karma ane marma kendrasthAne rahyAM. cAlu abhyAse sAdhu thavAnI laganI ane ema.bI.bI.esa. mahAtmA gAMdhI meDikala koleja IdoramAM abhyAsa karyo paraMtu aMtima tabakkAmAM abhyAsa choDI dIdho. dharma ane zikSaNa e rasanA viSayo. eTaluM ja tAjagIsabhara sukumAra mana. eka ja vAra abhyAsa kare eTale yAda rahI jAya. mananI A zaktie khUba khUba anubhava karAvyo. aneka zaikSaNika kArakirdInA pAyArUpa hoya tevI upAdhio meLavI ApI. A badhuM ja jIvana-paribhramaNanI sAthe ja meLavyuM. pAMca yunivarsiTInA grejyueTa, bombe, gujarAta, paMjAba, banArasa ane saurASTra yunivarsiTI. anusnAtaka bombe ane banArasa yunivarsiTImAM thayA. thayuM hatuM meDikala DokTara paNa DokTaranI upAdhi maLI banArasa vizva vidyAlayanI pIeca.DI. dvArA. gAMdhI savAso ujavaNI vakhate 'gAMdhI philasUphI" upara liTarecara lakhyuM. mahAnibaMdha gUjarAta vidyApIThane Apelo. ApaNe lagabhaga vyavasAya arthe ke zaikSaNika yogyatA arthe jarUrI DigrIo meLavIe-saMtoSa mAnIe paNa DaoN. pATaDiyA sAhebane lagabhaga 24 DigrInuM lebala hatu. dharma pratyenI utkaMThAe jaina, vaiSNava, zaivasvAminArAyaNa, rAmAnaMdI darekano abhyAsa karelo. muslima dharmane samajavA, jovA, jANavA. makkA be vakhata haja paNa karI AvelA. tibeTanA lAmA saMnyAsIono saMparka karelo. dain Education Intermational Jain Education Intemational Page #807 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 cha9o temanI vaknatva zakti gajabanI che. 1962-63mAM pariNAma meLavavAnI adamya saMzodhanAtmaka rasa-vRttie akhila bhAratIya sAdhusamAjanI pariSada' haradvAramAM maLelI. jIvanarasanA parighamAM hobI, jyotiSa, sAmudrika, maMtrayuvAnIno taravarATa, haiyAmAM hAma! "dharma kyA hai?' viSaya taMtra...kurAne zarIphanI AyAto, gItAnuM adhyAtma, jarnAlijhama, paranA vaktavyamAM dvitIya sthAna maLeluM ane sva. pradhAna maMtrI Ayurveda, rasaauSadhinA tajajJa tarIke temaNe eka jANItI naherujInA haste evorDa sAthe 'vidyAvAcaspati'nI upAdhithI phArmasImAM sevA ApelI. vibhUSita thayelA. eTaluM ja ane evuM ja sthAna meLavyuM che. A kSetramAM ramatagamata kSetre kabbaDI ane khokho TurnAmenTamAM bhAga A vAmana vyaktinuM virATa kadama che. haratI-pharatI yunivarsiTI lIdhelo che. yu.esa.esa.Ara. ane yu.ke.nI videzI dharatI para kahI zakAya evuM sacoTa-pariNAmanI paribhASA nakkI karIne laI vaijJAnika saMzodhana arthe pravAsa karelo che. jatuM jJAna dharAvanAra eka mANase morabIne karmabhUmi banAvI che. Aje paNa miliTarI zista ane svabhAvanI khAsiyata rasa-zAstra-auSadhanuM "manuSya-avatAra' pustaka paNa lakheluM. temanI jIvanazailInA hara tabakke joI zakAya che. lepha. jarnalanA rasa-vidyAkSetre pArAmAMthI sonuM banAvavAno prayoga mAtra prayoga hoddA para mijhorama (nAgAlenDa) 1962mAM jaI AvelA che. nahIM paNa pariNAma mATe paDakAra pheMkelo, paraMtu sarakArItaMtranAM ramatagamata, yoga ane vyAyAmanI sudaDhatA emanA kasAyelA keTalAMka baMdhanoe A kArya mATe nakArAtmaka bhUmikA UbhI karatAM zarIra para joI zakAya che. DI.pI.eDa. rAjapIpaLAmAMthI thayelA A kSetre kAma aTakAvI dIdheluM. ane AMtarayunivarsiTImAMthI prathama kakSAe prathama AvatAM himAlayanI kaMdarAo ghUmI vaLyA che. AjhAdI kALano suvarNacaMdraka maLelo. raMga ane haiye umaMga. temane ya tejAbI chAMTaNAmAM raMgI gayelo | gujarAtamAM baLavaMtarAya mahetA jyAre mukhyamaMtrI hatA, ane viramagAmanI polIsa kasTaDImAM rahelA. te mATe krAMtikArI tyAre sANaMdathI sarakheja-amadAvAdanI 26 ki.mI.nI doDamAM zikSaka prabhAzaMkara mAstarane hajuya yAda kare che. vijetA banelA ane "tame zikSako kaMIka karI batAvo" e vikhyAta saMta-sAdhaka muktAnaMda, gopAla svAmI ane baLavaMtarAya mahetAnA eka maheNA sAme A siddhi hAMsala nityAnaMdajIno bheTo vrajezvarInA jaMgalamAM thayelo. gaNezapurImAM karelI. bhAga lenArA dasa paikInA ATha avasAna pAmyA che. brahmAnaMda-nityAnaMda AzramamAM I. AnaMdasvAmI ane aMgrejI liTrecara sAthe anusnAtakanI upAdhi meLavelI girajApAInI mulAkAta thayelI che. paraMtu urdU ane hindI bhASA para eTaluM ja prabhutva. sAhityaratna, eka putrI ane traNa putro bipina, rajanI ane mahendra ratnAkara, pAraMgata, pravINa, sevaka ane sudhAraka jevI hindI che. bhAratabharamAM sauthI nAnI vayamAM dhArAzAstrI bananAra mahendra sAhityanI upAdhio prathama vargamAM meLavelI che. ghAsIlAlajI mohanalAla pATaDiyA che. A vikrama sthapAya te pahelAM korTane jevA vidvAna sAthe mAgadhI ane pAlI jevI durbodhabhASAnA niyamo pALI batAvI, samajAvavAmAM saMgharSane paNa 'samajamAM anuvAdo hindImAM karelA che. palaTAvI nAkhelo. ejyukezana insapekTara tarIke (1963-65) pATaNa- 1979mAM macchapralaya thatAM morabIne motano koLiyo mahesANA pharaja bajAvelI che. banAvyo to A jhiMdAdila to kyAMthI bace! 1976mAM patnI madrAsa yunivarsiTImAMthI kAyadAnI sarvottama upAdhi prabhAvatIbahena kSayanI bimArI bAda avasAna pAmelAM. nAnAM meLavI ane acchA dhArAzAstrI banyA. te pahelAM ekAda varSa bALakone sAcavatAM hatAM. pUrapralayamAM sarvasva gumAvyuM...... jAmajodhapura kolejanA prinsipAla tarIke pharaja bajAvelI. bacyA mAtra jIva. A vyavasthA kudarate vIMjhelA cAbUkanA eka morabInI haMTara TreniMga (pI.TI.sI.) kolejanA vAisa prinsipAla avAja vaccenA aMtaramAM aMke karI levAnI hatI. tamAma pada para rahyA ane svaicchika nivRtti sAthe evokeTanA zaktio kAme lagADIne kevaLa eka lUMgIbhera A dADhIdhArI vyavasAyamAM jhaMpalAvyuM. vakIle tyAre ghaNAne bacAvelA. sevA karavAnA A avasarane satata sAhasa, saMgharSa, AtmavizvAsa, zairya ane nakkara cUkelA nahIM ane te mUka sAkSIe A meM karyuM che evo Dhola Page #808 -------------------------------------------------------------------------- ________________ oce pITIne nahIM ja. A prasaMga 'navanIta'mAM pragaTa thayelo. 1980nA DisembaramAM morabI bAra eso.nA pramukha tarIke paNa cUMTAyelA. koI kahe ke vakIla eTale-(!) paNa nahIM. A jaTila vyavasAyamAM paNa caritra ane khAnadAnI jo cUke to DokTara pATaDiyA nahIM. kesa laDatAM pahelAM enI eka UjaLI bAju pahelAM ja joI le. siddhAMta svamAna ane khumArInAM tejavalaya temanA caherA para joIne koI kaDaka mANasa' hovAnI chApa prathama dRSTie lAge paNa eTaluM ja vizALa dila che. Aje 84muM varSa cAle che. saMpatti che-saMpattine 'sahayoga bakSanArI lakSmI'--prabhAvatIbahena nathI. 2001mAM bhUkaMpa Avyo. nirmANa kareluM ghara' paDI gayuM. pharI UbhuM karyuM. kudaratanA karizmA sAme bAtha bhIDavAnI zakti A sAdhakamAM che. mitra mArgadarzaka ane philasUphano sadhiyAro kaiMkanA khUTatA jIvanamAM saravANI banyo che, paraMtu Aje kAnanI ochuM saMbhaLAvAnI phariyAda sAthe jasalokanA DokTarane maLe che tyAre Azcarya sAthe, akALe vRddha banelA DokTara pUchI bese cheH "A uMmare AvuM zarIra jALavI rAkhavA amAre zuM karavuM joIe?" baMnenuM eka Azcarya! pratyuttaramAM sAheba kahe che ke "savAramAM cAra-pAMca ki.mI. doDuM chuM. dhyAnamAM besuM chuM. eka samaya jamuM chuM. saMjogo bhale baMdIvAna banAve paNa arjunanI jema paDakAra pheMkuM chuM--"tuM tArA bhAthAmAM hoya eTalAM tIra choDyuM.....huM taiyAra chuM." A AsthA sAthe Aje AdinAtha sosAyaTI, sanALA roDa, morabImAM AvA virala vidvAna mANasa zvase chevase che. morabI-vAMkAneranuM ja nahIM paNa jhAlAvADI dharAnuM gaurava che. saMniSTha lokasevaka zrI mohanabhAI DAyAbhAI paTela samagra jhAlAvADa kheDUtasamAjanA lokapriya AgevAna, Ama janatAnA hAmI evA mohanabhAI paTela. mohanabhAI paTela eTale svarAja TrekTarsa ane hIrohonDA kaMpanInA mAnya vikretA jenA vecANanuM vArSika Tarna ovara 30 karoDathI paNa vadhAre che. A kahetI vakhate temanA moM paranI haLavAza namratAbhAva ane mane sAMbhaLIne te pratye thayelo acaMbo! paraMtu A paricaya lakhatI vakhate mane ke temane A vAta koI rIte mahattvanI na lAgI, hA. AvA ane ATalI samRddhinA sAgara vacce hiloLA letA mAnavInuM haiyuM jhAlAvADanI zuSkadharAnAM pANIdAra motI jevA mAnavIo pratye keTaluM drave che! tenA pratyuttaramAM jyAre kahyuM tyAre lAgyuM ke sapanAM vAvI jANanAra A mANasanAM sapanAM jarUra Ugaze, emanI eka icchA che ke A vistAranA dhArAsabhyapade cUMTAIne AvuM ane lokonI kaMIka sevA karuM. sevA to A pada para pasaMdagI na thai to paNa cAlu ja rahI che. ' dhanya dharA A rahyo temanI sevAno vyApa ane tenI phalazrutirUpe (I.A.E.W.P.-U.S.A.)no eDyukeTarsa sozyala orgenezana phora heltha hyumana--ekTiviTIjha menejamenTa soham (lAipha TAima ecivameMTa evorDa) je eksa ina egrikalcara sozyala DevalapamenTa' mATe maLyo che. mohanabhAI paTelanuM mAdarevatana vaDhavANa tAlukAnuM mALoda gAma. chaThThI Disembara-1952mAM temano janma. vArasAI paraMparA mujaba khetIvADIno vyavasAya. komarsa zAkhAnA grejyueTa mohanabhAI eka AdarzavAdI saMniSTha loka AgevAna che, paraMtu eka kALe TrAnsaporTanA vyavasAya sAthe saMkaLAyelA. TrakanA klinara tarIkenI pharaja bajAvatA, te Aje 1970thI zAradApITha dvArakAnA TrasTI sudhI pahoMcI zakyA che ane te mATe paramakRpALu paramezvara ane A janatAjanArdanano ja AbhAra mAne che. hIrohonDA ane svarAja TrekTaranI ejansI maLI' ane 'pharaja bajAvavI' emAM mohanabhAI khakhaDI gayelA hADapiMjaramAM raktasaMcAra karIne prANacetanA pragaTAvavAno prabaLa puruSArtha kare che. grAhaka parama devatA! eka vyakti tarIke sAmI vyaktine kaI rIte pUraka banavuM-preraka banavuM te mohanabhAInI vizeSatA che. varSa-2001mAM bhUkaMpanI bhayAnakatAe jhAlAvADane dhamaroLyuM tyAre khaMDera banelI prAthamika zALAonA bhavya nirmANamAM bhAga laI punaH sarakArane soMpI. A mATenA doDha karoDa rUpiyA jevI mAtabara rakama kaMpanI pAsethI meLavI. temanA AzAspada putra prahalAdanuM akasmAtamAM avasAna thatAM tenA puNya smaraNArthe surendranagaramAM kanyA chAtrAlaya banAvyuM. mohanabhAI kRSikAra che, sAthe narsarInA eTalA ja zokhIna che. dhrAgaMdhrA roDa paranA rAyagaDha gAme 97 ekaramAM mAlikInI jamInamAM bagIco banAvyo che. mahAtmA gAMdhInA vicAromAM zraddhA dharAvatA Page #809 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 mohanabhAInI sevA mUka pazuo mATe mUka banI rahI che. chellAM 9 varSathI dvArakA-gauzALAnI 50 gAyonI nIraNa temanA dvArA pahoMce che. A sivAya grAmya vistAramAM tabIbo sAthe UbhA rahIne blaDakempa, netra-zibira, davA-sAravAra A badhI tana- mana ane dhananI sAMgopAMga sevAmAM to kharA ja. zAradApIThAdhIzvara maThanA jagataguru zaMkarAcAryajI svarUpAnaMdajI jyAre jhAlAvADamAM padhAryA hoya tyAre gurunAM pAvana pagalAM mohanabhAIne AMgaNe ja hoya! jarUriyAtamaMdane Arthika rIte paNa, rUgNane pathArIno tamAma kharca ApIne potAnI jAtane dhanya mAnI che. A dhanyatA mATe kyAreya jAheramAM DholanI dAMDI pITatA nathI. 1986thI mALoda sahakArI maM.nA pramukha, jillA polIsa salAhakAra samitimAM, 1997thI dUdha sahakArI maMDaLInA DAyarekTara, 1988thI mALoda ke.maM. pramukha, 1990svAminArAyaNa saMskRta vidyAlayanA TrasTI, abhinava bhArata phAunDezananA TrasTI che. 1989mAM saradAra paTela sAmAjika saMsthAnA pramukha che. 1992-(samAja sevAne varelI saMsthA) bhArata AdhyAtmika utthAna maMDaLInA sabhya tarIke che. 1993-jhAlAvADa le.pA.nA pramukha tarIke. 1999-surendranagara jillA moTara eso.nA sabhya che. 1996-jagadguru zaMkarAcAryajI dvArA samAja sevA ziromaNi'no evorDa prApta thayo che. 1997-jillA harijana sevakasaMghanA pramukha. 1997-jhAlAvADa vikAsa TrasTanA pramukha. atyAre jillA koMgresa samitinA upapramukha che. lIMbaDI-zrI rAmakRSNa mizana-kamiTImAM sabhya che. mohanabhAInI sevAno vyApa ghaNo moTo che, paNa mAnavasevAne varelA emanA mizanamAM koI maryAdA nathI. pakSApakSIthI para sAhityika-sAMskRtika jAhera kAryakramo mATe potAnI mAlikInA AlIzAna makAnanAM bAraNAM khullAM mUkI denAra jhAlAvADI dharatInuM eka pANIdAra motI che. himAlayana kAra relIvALA bharata dave vizvavijetA banyA, kAracAlaka bharatabhAIne haLavo dhakko lagAvavAnuM prathama zreya kadAca mohanabhAIne che. - lokavANInA ArAdhaka bAbubhAI rANapurA 4 phebruArI-1943mAM mahesANA jillAnA jhakAsaNA gAme mAtA-saMtokabahena (jemaNe pachIthI niraMjana akhADAnAM sAdhvI tarIkenI dIkSA aMgIkAra karI ane sadAnaMda sarasvatI tarIke oLakhAtAM hatAM)nI kuMkhe janma lIdho. pitA giradharabhAI suMdarajIbhAI rANapurA morabI pAsenA ghAMTIlA gAmanA vatanI hatA. GGG zaizavAvasthAnI pagalI pADatAM hatA tyAM bAbubhAInA pitAzrInuM avasAna thayuM. verAna vacce rajhaLapATa zarU thayo. mAMDala gAmanA jainuddIna vorA je sAruM vAyolina vagADatA ane bAbubhAI mIThA sUrathI gAtA. mohana vinayamaMdira avAjanA jAdue paNa kAmaNa karyuM. Ama kizorAvasthA sAdhu-saMtophakIro-mAladhArIo vacce ja pasAra thaI. sAyalA mahaMta mayArAmajI sAthe paNa bhajanamaMDaLIomAM gAmegAma pharatA. garavA giranAranI kaMdarAoe A pahADI avAjane hokAro dIdho. bAbubhAI mULe mahephilanA mANasa. bAbubhAI hAjara hoya tyAM 'meLo' thaI jAya. DAyarAnI raMgatuM jAme. mAtra 10 dhoraNano abhyAsa paNa lokasAhitya-lokasaMgIta-emanA kALaje cUMTAyeluM che. tyAre camArajamAM rahetA. avAranavAra surendranagara cAlIne AvavAnuM bane. tAjA khIlelA DolatA choDavAnAM nartana jANe ke anokhI sUrAvalIo cheDatAM! A hariyALI vIMdhato rasto. be traNa bAIo alakamalakanI vAto karatI cAlI Ave che. eka kalAkAranuM hRdaya A dharatInI dhULa sAthe kevuM to jaDAyeluM che tenI A vAta che. eka bAIe rasto jarA khUTe, eTale bAbubhAIne gAvAnuM kahyuM paNa bAbubhAIe kacchanA Tikara gAmanI tAjI paraNetara bAIne ja gAvAnuM kahyuM. Aja to bona tame ja gAva.....ane saravA sAde kuMjalaDI re saMdezo amAro jaIne vAlamajIne kahejo ame re sAmAkAMThAnAM paMkhIDAM.....ATaluM to mAMDa gAyuM tyAM bAInuM hRdaya bharAI gayuM. kahe have huM nahIM gAI zakuM ane pachI bAbubhAIe be-cAra paMkti..... "ApaNA malakanA mAyALu mAnavI.... mAyA melIne vayAM jAvuM mArA me'rabAna hAlone ApaNA malakamAM....'' Page #810 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 800 A gIta bAbubhAInA hRdayamAM evuM to prIta karI beThuM ke varSa-1985nA yojAyelA phesTivala opha inDiyAnA phAMsa dezanA perisa khAtenA ephila TAvara parathI gAyuM. nahIM koI sAja-sAjIMdA, eka paDachaMda bhAvavAhI, lAkhonI medanI DolAvato avAja! tene bhASAnA sImADA paNa na naDyA sAthe Dolara gaDhavI paNa hatA. vansa mora.....vansa mora.......ane tALIonA gaDagaDATa vacce kAryakramanA aMte paNa A gIta pharI gAvAnI pharamAiza thaI. phrAnsanA pramukha mitarA. vaDApradhAna rAjIva gAMdhI, papula jayakara, sItA modira sahita lagabhaga cAlIseka dezanA cAhako-saMgItakAro bhegA thayelA. A lokasaMgItanI tAkAta to juo! videzanI dareka bhASAmAM gavAtA gIta sAthe anuvAda thayelo. pachI to mosko khAte yojAyelA phesTivala opha inDiyA-1987no prAraMbha paNa A ja gItathI thayelo. basa, surendranagaranI patarAvALI hoTalanA oTale janajana vacce vasanAra eka avadhUta alagArInI, lokasAhitya marmajJanI A yAtrA perisanI sIna nadInA kAMThAthI zarU thaI. 1967-68nA varSathI AkAzavANI rAjakoTanA lokagItanA mAnya kalAkAra, paraMtu vividhatAthI rasa-viSayo para bolI zakatA. 1990mAM briTiza sarakAranA khAsa nimaMtraNathI 'spiriTa opha artha' kAryakramamAM khAsa hAjarI ApelI. 1991mAM velsa (briTana)nI eTalAnTika kolejanA nimaMtraNathI yuropiyana lekhakonI konpharansamAM khAsa vyAkhyAna ApeluM. 1983mAM laMDanamAM gujarAtI kavio ane kalAkAronI saMsthAnA khAsa nimaMtraNathI mulAkAta laI gIto rajU karyAM hatAM. 1997mAM sAudI arebiyA ane baherinanI mulAkAta lIdhI hatI. 1998mAM gujarAta sarakAre 'gaurava puraskAra'thI navAjyA. eja varase gu. sAhitya akAdamIe yojela meghANIjayaMtI prasaMge bhAga lIdho. bAbubhAIe kacakaDAnI duniyAmAM kasabI tarIke paNa nAmanA meLavI che. 'rabArI opha kaccha'nA dastAvejI citramAM pArzvagAyana ane abhinaya Apyo che. 'mirca masAlA' hindI calacitramAM gItakAra, saMgItakAra, pArzvagAyaka ane abhinaya temaja nRtya digdarzananAM ojasa pAtharyAM che. hindI calacitra 'rihAi'mAM gIto lakhyAM che. e ja rIte gujarAtI calacitra devaladevaromAM gItakAra ane pArzvagAyakanI bhUmikA bajAvI che. gujarAtI dastAvejI citra 'gujarAtanA saMgItakAro'nA udghoSaka, vArtAlekhaka tarIke pradAna karyuM che, to 'gujarAtanAM lokavAdyo'mAM udghoSaka, kathA ane gItakAranI kAmagIrI karI che. gujarAtI cacitra 'huM, huMsI ane huMsIlAla'mAM abhinaya-pArzvagAyakalAlalIlI cUMdaDImAM saMvAda-gItakAra tarIke. hindI calacitra banArasa'mAM gItalekhaka ane pArzvagAyaka tarIke. 'saradAra' hindI philmanAM abhinetA ane pArzvagAyaka. dhanya dharA A uparAMta grAmophona jhI-TIvInA zonA pArzvagAyaka. nRtya digdarzaka tarIke tathA pareza mahetAnI 'citkAra'nAM saMvAda, paTakathA ane gIto bAbubhAInAM che. soviyeta raziyAno bAbu opha gujarAta' evorDa paNa prApta thayo che. vilsana lAibrerImAM keseTa ane phoTogrAphano saMgraha-dastAvejI citranirmANamAM pradAna. bhArata sarakAra taraphathI briTana ane jarmanImAM parisaMvAdamAM bhAga levA mokalelA. gujarAta yunivarsiTIe paraMparAgata sAMskRtika viSayonA jJAtA tarIke varaNI karelI. kavi dulA bhAyA kAga evorDa morAribApunA haste enAyata thayelo. bhajanavANI para te kalAko sudhI vaktavya ApI zake che. jayaMtakhatrInI vArtA dhADa'mAM paNa abhinaya Apyo che. nAsA dvArA TAima kepsyUlamAM alagaalaga bhASAmAMthI avAja rekorDa karAyA, temAM bhAratamAMthI bAbubhAIno avAja gujarAtI bhASAmAM mokalAyo che. A badhA pAchaLa zreya mATe potAnAM jIvanasaMginI indubahenano sahakAra ane 'hoMkArA diye hADa' evA sva. Dolara gaDhavI jene mAro jhIlaNiyo' kahIne saMbodhatA tene paNa yAda kare che. ane chelle bhArata sarakAranI saMgIta, nRtya, nATya akAdamIe lokasAhityanA saMvardhana mATe varSa 2005-06no evorDa bhAratanA mahAmahima rASTrapati DaoN. abdula kalAmanA varad haste maLyo te saunA gauravanI vAta che. jhAlAvADanuM A morapIMcha 'praNava' hariprakAza sosAyaTI, dALamila roDa, surendranagara khAte rahe che. eka jhiMdAdila DokTara zrI pI. sI. zAha khAmime salve jIvA khamaMtu me / mitti me savva bhuesa, vairuM majja na keNaI ' huM sarva"jIvone kSamA ApuM chuM. A badhA jIvo sAthe mAre maitrI che. mAre koI Page #811 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 801 sAthe vera-virodha nathI. ema kahI zake te jaina che, eTaluM ja nahIM A maMtra jenA jIvanamAM Dagale ne pagale anubhavavA maLe te sAco jaina che. AvA ja eka bhadra samAjanA agraNI evA pravINabhAI zAha eka sArA tabIba surendranagarane maLyA che. vaDhavANa zaheranA ja jhaMjhA velasI ke jeo varSo pahelAM mahAjana ane agraNI hatA. temanA pautra chaganabhAI ane putra caMdubhAI kAlA-kapAsanA vepArI hatA. pitA caMdubhAI zAha ane mAtA lalitAbahenanA AMgaNe be putro ane eka putrIno janma thayo. eka pravINabhAI, bIjA mahendrabhAI ane trIjA hasumatIbahena. tA. 19 Disembara-1935nA divase temano janma thayo hato. prAthamika ane mAdhyamika zikSaNa vaDhavANanI dAjIrAjajI hAiskUlamAM lIdhuM. amadAvAdanI nyu hAiskUlamAM paNa bhaNyA. 1952mAM meTrika thayA. gujarAta kolejamAM inTa2 sAyansa thayA ane 1964mAM bI. je. meDikala kolejamAMthI ema.DI. janarala meDisinsanI upAdhi meLavI. 1967mAM DaoN. zakuntalAbahena sAthe lagna thayAM. teo paNa zaheranA gAyanekolojisTa DaoNkTara che. varSo sudhI A tabIba daMpatIe hospiTala ane prasutigRhamAM tabIbI sevA bajAvI. temanI baMne putrIo paNa DokTara che, jemAM nehala (ema.DI. skIna spe.) DaoNkTara che ane bIjI putrI sejala amerikA sthita che. mAtra 7 varSanI uMmara hatI tyAre mAtA lalitAbahenanuM avasAna thayuM, paraMtu pitAe kyAreya mAtAnI khoTa paDavA dIdhI nahIM. pravINabhAI bahoLA parivAra sAthe rahyA che. me, 1965mAM tabIbI sevA zarU karelI. 40 varSanA anubhavI ane nAmAMkita DokTara zrI pravINabhAIe eka mahattvano nirNaya-"bahu jana hitAya.....bahujana sukhAya"ne prabuddhoe batAvelA mArge cAlavAno evo eka nirNaya lIdho. "tA. 21 julAI-200pathI meDikala-tabIbI sevA kSetre arthopArjana baMdha" ane AvA nirNayanI bhUmikA para laI AvavA mATe prekTisanA prathama varSathI ja paryuSaNanA 8 divasa dardIone vinAmUlya tapAsa karanAra putrI DaoN. nehala ane dardIo pratye saujanyapUrNa vyavahAra rAkhanArA jIvanasaMginI DaoN. zakuntalAbahena nimitta banyAnuM kahe che, to pU. suzAbhAI mahAsatIjI, pU. bhAvanAbAI mahAsatIjI tathA DaoN. sonejI- AtmAnaMdajI-kobA preraNArUpa banyAM che. saptAhanA somathI guru pote Prior Appointment vinAmUlya tapAsavA ane zukra-zani-ravi svajano mATe phALavyA.....kSaNono saravALo enA jIvanakendrano parigha basa......Ama karavA eka kelenDara banAvI.....eka nAnakaDI jAherAta dvArA samAjane ApyuM. AjanA yuga mATe to koI DokTaranuM Ama "vicAravuM' te samAjane bahu moTuM tarpaNa gaNAya....! kadAca temanA saMvedanazIla hRdayanA eka khUNe A vAta varSothI paDI hoya! INFIS INF- mArA mATe pUratuM che. AvA vizuddha vicAra gaLathuthImAMthI maLelI premALa pitAnI lAgaNI..... vaDhavANanA ja eka tabIba kAMtibhAI mAthukiyA rUA. 2/- phI laIne sAravAra karatA. A tabIbanA avasAna vakhate loTiyA-vhorA komanI bAIo raDI hatI. preraka preraNAnAM bIja ahIM paDyAM hoya: DaoN. pI. sI. zAhamAtra tabIbI sevA sAthe ja saMkaLAyelA che evuM nathI. je. saMsthAmAM 6 thI 7 hajAra TuDanTa adhyayana kare che evI sI. ena. vidyAlaya-amadAvAdamAM menejiMga DirekTara tarIke sevA Ape che. saguNAbahena meDikala kolejamAM paNa sevA ApelI che. 1972thI satata "reDakrosa'nA upapramukha che. rASTrIya zALA ane have "gharazALA'mAM kArobArI membarsa tarIke chellAM 10 varSathI sevA Ape che. "jena siTIjhansamAM TrasTI che. sI. yu. zAha meDikala kolejamAM phrI meDikala sevA Ape che. jI.AI.DI.sI. vaDhavANa vacce sarasa majAno meDikala hola banyo, jenuM nirmANa kharca pacAsa lAkhanuM aMdAjavAmAM Ave che, tenA kamiTI membarsa gAMdhIjInA vicAro temanA hRdayamAM che. temanuM vAcana paNa vizALa che. zabdaloka prakAzana-surendranagaranA TrasTI che. itihAsa ane meDisinsanAM pustakonuM vAcana vadhAre che. A vAcanagahanatAnA arka parathI anubhavI zakAya che ke teo keTalA mukta-kheladilI dharAvanAra mananA che. "-muslima paNa eTalo ja sAro dharma che" te amastu to na ja kahI zakAya. "parathI khasa...svamAM vasaane "ATaluM basa" pArakAnuM jovuM nahIM.. paNa vinobAjIe kahela pAramArjinanI kriyA jAtane ja aMdarathI dhotAM rahevI ane anapekSita sAkSIbhAva......" AvA saluNo vacce jIvavAvALA tabIbanI pAse Avato dardI hasatAM....... hasatAM ja pAcho vaLato hoya che. eka tabIba tarIkeno rAjIpo kevo hoI zake? tenuM temanA Jain Education Intemational Page #812 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 802 dhanya dharA ja jIvanamAM pratibiMba paDeluM joI zakAya che. dhanuranA dardIne bharatabhAI paNa bI.koma thayA pachI senTrala beMka opha jyAre 100% rikavarI thAya tyAre manamAM haLavAza lAge che, inDiyAmAM ja sarvisa karatA hatA. 32 varSanI A khAtAnI to hRdaya dravatuM hoya evuM paNa bane che. darda maTaze ja evI khAtrI nokarI pUrNa karI hAla (sva. nivRtti laI) surendranagaranA na hoya tyAre tenA bacelA divasone temAM rahelI sukhada kSaNone jInaroDa paranI milana sosAyaTInA "himAliyana' nAmanA to mANI zake! te jovAnI, DokTara tarIkenI sAvadhAnI rAkhavAnuM makAnamAM rahe che. bharata dave kyAM rahe che? evuM jInatAna roDa teo kyAreya bhUlyA nathI ane dardI saMpUrNa svasthatA prApta kare paranA nAnA chokarAne pUchavAmAM Ave to paNa bolaze. kyA kAra to temanA hRdaye "AnaMdotsava' thAya che. AvI sukhada ane relIvALA? cAlo, cAlo batAvuM kahIne utsAhathI bharatabhAI duHkhada ghaTanA-prasaMgono khajAno jo khole to (!) bIjA pAse laI jAya. baMgALI DokTara banaphUla banI zake. pote epoImenTavALA 8 beMkamAM hatA tyAre ke rastAmAM maLI jAya tyAre zAMta, dardIone ja tapAsavA evuM nathI. sevAnuM nirapekSita mUlya saumya, mitabhASI lAgatA bharatabhAI vize navAI paNa lAge. amUlya tyAre ja banI zake jyAre niyamomAM bAMdhachoDa karavI paDe are A ekavaDiyA bAMdhAnA camakatI AMkhovALA bhAI kAra ane dardIo to AvA sevAne varelA DaoNkTarane zodhatAM AvavAnAM relImAM bhAga letA haze? ane e sukhada Azcarya vacce ja ja. atyAra sudhImAM 36000thI paNa vadhAre dardIonI sAravAra beMkamAM AvelAM mAtA-pitA potAnA bALa-kizorane Tebala sAme karI cUkyA che. dhanya che AvA DokTaranI jhAlAvADI AMgaLI cIMdhIne batAve "jo....jo....pelA beThA te kArarelImAM jhiMdAdilIne! jAya che te bharatabhAI!" vizva kAra relI cempiyana zrI bharata dave bharatabhAIe sarvaprathama 1985, 1986, 1997, khADA-TekarAvALA durgama pahADI 1988 ane 1990 ema lAgalagATa cha vakhata A kAra rastAo, kyAreka 800 phUTanI UMcAIethI relImAM bhAga lIdhelo. 1990mAM keniyA, je saphArI kArarelI, pasAra thatI kArane ApaNe TI.vI.nA paDadA para 1992mAM keniyA, 1993mAM nyUjhIlenDa khAte je kArarelI jotAM hoIe tyAre zvAsa thaMbhI jAya. virATa yojAI te vizvacempiyana kAra relI hatI, jemAM vizva cempiyana paththarone vaTAvatI, pANInA jharaNAne banelA. AphrikAnI diladhaDaka kArarelImAM bhAga lenAra prathama jhagamagAvatI ane dhULanA goTegoTA uDADatI bhAratIya hatA. eTaluM ja nahIM A gauravane Hero of the kAra kyAreka to ramakaDA jevI lAge AvI kArane jotAM ja RallynI khAsa TrophI meLavI eka bhAratIya bharata davenuM nAma jonAranAM rUMvADA khaDAM thaI jAya. kAranI jhaDapa jotAM ja ApaNA kAra-relInA itihAsamAM suvarNAkSare kotarAI gayeluM. prathama dilanI dhaDakana vadhI jAya! A ane AvAM dRzyo jyAre enTrI ane saphaLatAmAM paNa prathama sthAne. TI.vI.nA paDadA para gharanA eka khUNe besIne jotAM hoIe te vividha dezomAMthI sAhasiko AvyA hatA. agresara kAra darekano anubhava che, paraMtu A romAMcita diladhaDaka dezyo..... kaMpanIoe paNa A kAra-relImAM jhukAvyuM hatuM. jyAre bharata AMkhanA palakArAmAM jIvana ane mRtyu jANe ke ekabIjAne davene A kiMmatI TrophI arpaNa thaI tyAre samagra bhAratIyo tathA hAthatALI ApI rahyuM hoya! evAM dRzyonI hAramALA ekavAra tyAMnAM nivAsIo paNa AnaMdavibhora banI gayAM hatAM. nahIM paNa eka anokho itihAsa sarjanAranAM nAma-ThAma ane Ama to A spardhAnI zarUAta 1969thI thaI. te cheka gAma tamane gujarAtamAM maLe! hA, evuM nAma maLe, jhAlAvADI 1994mAM vizvacempiyanazipa sudhI pahoMcI tyAM sudhI khUba ja dharatInA haLavada jevI pAtALa phoDIne pANI batAve evI mAMDa AturatA jagADe tevI rahI che. kAra relInI kasoTI chevaTanI ghaDI basoka khoraDAMnI vastI dharAvatA kuMbhAriyA gAmamAM 1952nI sudhI rahetI hoya che. bharatabhAInA mukhe A kAra relInA sAtamI julAIe jagatanA sauthI phAsTa DrAivara zrI bharata daveno anubhavo sAMbhaLavA jevA che. teo pote aMgrejI akhabAromAM janma thayo. mAtAnuM nAma tArAmatIbahena ane pitA A vizenA lekho lakhI cUkyA che. supara speziyala sTeja eTale ratilAlabhAI dave, jeo senTrala beMka opha inDiyAmAM menejaranA ke sauthI vadhu spIDa ApavAmAM Ave che. rastA vacce koIpaNa pada para hatA. prakAranI sarvisa levAnI manAI hoya che, jethI kAMIpaNa bhAMga Jain Education Intemational Page #813 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 803 tUTa thAya to relI bahAra. TUMkamAM paDakArarUpa A ramata che, eTalI ja vismayatA jagADatI ramata che. nizcayasthAne pahoMcavuM. bhAMgatUTane dhIrajathI saMbhALIne kSaNonA saravALAmAM karavI ane gADI calAvavI ne emAM ja cAlakanA daDha manobaLanI rekhAo tenA caherA para dekhAI AvatI hoya che. bharata dave AMkaDAnI (beMka) AMTI-ghUMTI vacce besIne bhale pharaja nibhAvatA paNa e ja lokhaMDI tAkAtavALA A yuvAne eka bhAratIya tarIke je rekorDa' prasthApita karyo che ne gujarAtane vizvanA nakazAmAM je sthAna apAvyuM che te najIkanA bhaviSyamAM koI toDI zake ema nathI. temanI A siddhine najaraaMdAja karIne vizvanI nAmAMkita rothamensa kaMpanIe vizva cempiyanazipa mATe pasaMda karyA. kharekhara to vIra arjunanI jema 'lakSyavedhI' kAmayAbIno A purAvo che. rASTrIyakakSAe pAMca-pAMca vakhata cempiyana ane be vAra AMtararASTrIya kSetre cempiyana e garavA gujarAtanI garimA che. ghaNIvAra sponsarazipa mATe rajhaLapATa veThavo paDe, bhaTakavuM paDe tyAre bharata davene prathama kAra relImAM 'niramA kaMpanIe pachI "rilAyansa' kaMpanIe sponsara karelA. 1993mAM vizva cempiyanazipa mATe morabInI "ajaMtA kvAjha' kaMpanIe jabarajasta sponsarazipa ApIne gujarAta kama nathI te batAvI ApeluM. A prasaMge TI.vI. para osTreliyAnI cenala-9 tathA sTAra TI.vI. prAima spojhamAM bharata daveno inTaravyu paNa pradarzita karAyelo. 150 miliyana lokoe A relI nihALelI. phakta yu.ke.mAM ja 20,000 miniTa mATe prasAraNa thayeluM, chatAM ramata-jagatamAM anya ramatonI jema kAra relIne sthAna na hoI temane khudane vasavaso che ane ekavAra A ramatane sthAna maLaze ja! evA prayatna mATe kRtanizcayI che. tA. 12-4-08nA roja surendranagara khAte saMtazrI morAribApunA haste "giranAra evorDa" enAyata thayo che. 1993mAM varlDa cempiyanazipa TrophI jItyA tyAre svAgatanI AgevAnI eDamaMDa hilerIe lIdhelI. temane bheTamAM maLelI kAra jovI te paNa eka lahAvo che. moTara sporTsa eso. sAthe teo joDAyelA che. bharatabhAIne janmadivasanI khuzAlInA zubhecchA kArDa Ave che te lagabhaga pacAsa dezonA-pramukha darajjAnA mahAnubhAvonA hoya che. bharatabhAInAM patnI mAlatIbahena paNa saHgaurava sahayogane bakSe che. ciMtana ane nimitta be putro che ane eka putrI nidhi che. AMtararASTrIya ramata-krikeTa sAthe joDAyeluM eka nAma bharata zAha pUruM nAma: bharatakumAra kAMtilAla zAha. tA. 14 okTobara, 1945mAM (mosAlInA) lakhatara gAme janma. arthazAstra viSaya sAthe grejyueTa thayelA zrI bharatabhAI chellAM dasa varSathI "saurASTra krikeTa esosiezananA presiDenTanA hoddA para che. surendranagaranA eka variSTha nAgarika che. emanA pitAzrI kAMtilAla zAha paNa jaina agraNI ane udyogapati hatA. kAMti koTana milanI oLakha temanA nAma sAthe joDAyelI hatI. 1965mAM raNajI TrophInA khelADI hatA. 1972-73thI kArobArImAM tathA temanA vividha pada para rahIne javAbadArI nibhAvatAM temanI sevAno lAbha maLyo che. zrI bharatabhAI hAla TrasTI ane presiDenTa tarIke "jhAlAvADa klaba' surendranagaranA pada para potAnI sevA Ape che. chellAM 25 varSathI sporTsa esosiezananA TrasTI che-sekreTarI che. jhAlAvADanA surendranagara zaheramAM ramata-gamata kSetre joma, jAgRti ane sakriyatA aMge prathamathI ja agresara. abhyAsa daramyAna paNa temaNe ramatomAM bhAga laIne nAmanA meLavelI. hAla krikeTamAMthI nivRtti pachI eDaminisTrezana Trejharara tarIke, vAisa presi. silekTaDa tarIke saurASTra krikeTa eso.mAM sakriya sevA Ape che. hAlanA tabakke TenisanA paNa eka acchA khelADI che. jhAlAvADanI sporTsa klaba Aje agrakrame che. ghaNI badhI suvidhAothI sajja che-te kArya pAchaLanI preraNA ane yogadAna bharatabhAInI kAryazailIne AbhArI che. jarUra lAgI tyAM 'nANAMkIya khoTa' dekhAvA dIdhI nathI. varSa-2006mAM vesTaIDijha-osTreliyA, inDiyA krikeTa TImanA menejara tarIke maleziyA, kolAlAmbapura gayelA. krikeTa borDa taraphathI temanI pasaMdagI thaI hatI. surendranagaranA zikSaNa-vartuLamAM jaina siTIjhana ejyukezana sosAyaTI e nAma bahu AgaLa paDatuM che, jenA chatra nIce sI. yu. zAha koleja opha komarsa, menejamenTa enDa Jain Education Intemational Sain Education Intermational Page #814 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ' 04 kampyUTara ejyukezana, sI. yu. zAha hAiskUla (aMgrejIgujarAtI banne mAdhyama)-uccattara prAthamika, sI. yu. zAha narsarI-ke. jI. prAthamika kakSA cAle che. hAla 2500thI paNa vadhAre vidyArthIo bhaNe che. A badhI saMsthAonA sekreTarI tarIke bharatabhAI sevA Ape che. bALaka ke.jI.mAM bhaNatuM hoya ke koI taruNa kolejamAM hoya, paNa vyaktigatapaNe citta-paricita rahetA hoya evA kheladila bharata zAha che. gujarAtI hAsyakalAkAra jagadIza trivedI gujarAtI bhASAmAM hAsyalekhakomAM jyotIndrabhAI dave hAsyasamrATa kahevAya che ane pachI to vinoda bhaTTa, tAraka mahetA, bakula tripAThI, azoka dave, niraMjana trivedI, ratilAla borIsAgara jevA hAsyatArakoe gujarAta ane gujarAta bahAra hAsyanI choLo UDADI che. e ja paraMparAmAM zAhabuddInabhAI jevA kalAkAra jeoe prathama sTeja kalAkAra ane pachIthI 'phUlachAba'mAM kolama calAvIne aneka pustako lakhyAM. hAsyakSetre UbharatuM evuM eka nAma DaoN. jagadIza trivedI che. hAlanA phUlachAba' dainikamAM ramUjanI relagADI haptAvAra pragaTa thaI rahI che ane TI.vI.nA paDade satata camakatuM, damakatuM nAma ane kavi kalAkAra jevI vyavasthita dADhImAM je cahero lagabhaga jovA maLe te DaoN. jagadIza trivedI che. hAsya-kalAkAra zrI zAhabuddInabhAI rAThoDa para 'bhAvAMjali'rUpe pIeca.DI. karI rahyA che. A padavI teo bIjIvAra hAMsala karavA jaI rahyA che. prathama pIeca.DI.nI upAdhi potAnA nAnAzrI devazaMkara mahetAnA vArtA-sAhitya para meLavI che. Dabala DokTareTanI padavI meLavanAra gujarAtamAM ekala-dokala jagadIza trivedI jevA koIka ja maLaze ane te paNa umadA zokha ane bhAvAMjalirUpe thayA hoya! jagadIza trivedIno janma vaDhavANa mukAme, tA. 12 okTobara-1967nA roja thayo hato. mAtAnuM nAma UrmilAbahena ane pitA lAbhazaMkarabhAI. jagadIzabhAInuM mosALa-gujaravadImAM. pAMca ja varSanI uMmare (avetana) kalAkAra tarIke A kSetramAM praveza thayelo. mAtra 17 varSanI yuvAnInA dhanya dharA uMbare paga mUkatA jagadIza trivedIe hAthamAM kalama laI prathama ekAMkI 'jhaMkhanA' lakhyuM ane 23me varSe eTale ke 1990mAM eka nATyasaMgraha 'sAta saphaLa ekAMkI' pragaTa karyo, jene gujarAta sAhitya akAdamI gAMdhInagarano zreSTha puraskAra maLyo. pachI to nATyalekhana para temanI avirata lekhanasaravANI cAlu rahI. temaNe agiyAra pustako nATakonAM lakhyAM ane tera to hAsyarasanAM che. varSa 2003mAMhenA cAra 'jagadIzanI jamAvaTa', jagadIzanA jalasA', 'ramUjanI raMgoLI', 'ramUjanA rasagullA' pustako che ane darekamAM dasa dasa keseTo je dainika akhabAramAM pragaTa thatI kolama AdhArita che te paNa pragaTa karI che. Ameya lekhana sAthe zrAvya ane dRzya, jene je rasa hoya ane je TeknikanI paddhatie anukULa hoya tema te dizAmAM lAbha laI zake te dizAmAM kAma karyuM che. 'divya bhAskara' ane 'phUlachAba'mAM ramUjanI relagADI3 varSathI vAcakonI lAgaNInA DijhalathI avirata doDI rahI che. 'gujarAta samAcAra'mAM 'zatadala'mAM 1 varSa 'ka'ne kaMI nahIM. 'ka' thI hAsyalekhamALA pragaTa thayelI. jagadIzabhAI prathamathI ja sTejanA kalAkAra. nATaka lakhyAM ane bhajavyAM. yuvakamahotsavamAM cheka rAjyakakSA sudhI avAranavAra inAmo paNa meLavyAM che, paraMtu pachIthI A pravRtti paDI bhAMgavAthI guru zAhabuddInabhAIno saMparka karyo. ziSyatvane guru tejakaraNonA valayo maLyAM ane phaLyA. 1994nA varSa pachI nATako baMdha ane hAsyakalAkAra tarIke rajU thavA mAMDyA. temano prathama hAsyarasano kAryakrama 31 Disembara1994mAM 'raMga jamAvo', je rAjakoTa dUradUrzana para Apyo. tA. 28-1-1995nA roja muMbaInI vizvavikhyAta oberoya hoTala (sva. harSada mahetA zerabajAravALA)nA AmaMtraNathI yojAyela A kAryakramamAM zAhabuddInabhAI rAThoDanI sAthe Apyo. rajUAtanI mahAmUlI taka maLI, jemAM rUA. 500 puraskAra maLelo jemAMthI muMbaInuM bhADu rUA. 240 bAda karavAnuM hatuM, paraMtu pachI to jagadIza trivedI hAsyakalAkAra ane kalAkAro vacce chavAI gayA hatA. mAtra 13 varSanI TUMkI kArakirdImAM joksanI poNoso keseTo, vI.sI.DI., DI.vI.DI. vagere. 17 videzayAtrA karI che ane 1366 karatAM paNa vadhAre jAhera kAryakramo ApyA che. videzanI dharatI paNa evA ja saphaLa kAryakramo ApelA che. 1997mAM vasaMta pareza tathA girIza zarmA sAthe amerikAnI yAtrA karelI. pachI to keneDA, keniyA, iMglenDa, Page #815 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 805 porTugala, beljiyama, maskata ane dubaI jevA dezomAM pravAso karIne darekane gujarAtI kalA-sAhitya ane hAsyano paricaya karAvyo che. dUradarzanathI zarU karI AkAzavANI parathI prasArita thatA hAsyanA kAryakramomAM, gujarAtI TI.vI.-cenalo, I.TI.vI., jhIgujarAtI tathA kAra-1 cenala para asaMkhyavAra A kalAkArane jovA-sAMbhaLavA maLatA hoya evA A kalAkAra che. temaNe vyaktigata mulAkAtamAM haLavA hAsya vacce ja kahyuM ke "patnI nItA ane putra maulika baMne eka rAkhela che" jevuM lakhyuM tevuM ja jIvana jIvI jANanAra A hAsyakalAkAra che pote dahejadUSaNa aMge lakhANo lakhyAM to potAnAM ja lagna yojAya tyAre daheja kema laI zake? 1993mAM ekAda lAkha jevI mAtabara rakamane tilAMjali ApIne phakta rUA. 700/- nA kharce korTa-mereja karyA tyAre A pagaluM preraNAdAyI hatuM tenI nobata' nobata' (jAmanagaranuM dainika)mAM vagADI hatI. te varSa 2007-2008mAM lokakalA phAunDezanano gujarAta lokakalA rASTrIya puraskAra' maLyo che. temanuM hAsya gujarAtanI loka-saMskRtine ujAgara karatuM hAsya che. jIvanamAMthI jaDeluM hAsya che.....sthULa hAsya nathI. hAla surendranagara-20 zAradA sosAyaTI, jInatAna roDa temanuM nivAsasthAna che. dAnavIra zreSThI zrI sI. yu. zAha zrI cImanalAla UjamazI zAha, 14 me, 1918 lIMbaDI(mosALa) mukAme janma. pitA UjamazIbhAI parazottamadAsa zAhanuM vatana surendranagara jillAnuM gAma lakhatara, soeka varSa pahelAM hArDaveranA eka vepArIne tyAM nokarI pachIthI bhAgIdArImAM vepAradhaMdhAmAM joDAyA ane thatAM vepAradhaMdhAthI svecchAe nivRtta thayA. - cImanabhAIe meTrikyulezana amadAvAdathI karyuM. pUnA-lo kolejamAM ane yunivarsiTImAM dvitIya kramAMke 1942nA varSamAM kAyadAnA snAtaka thayA, paraMtu vepAramAM mana jhaMkhatu hoI Aja arasAmAM temane eka saMbaMdhIne tyAM (saurASTra-gujarAtanA dAnavIra evA) zeTha meghajIbhAI petharAjajIno bheTo thayo. bhAvi-kArakirdInuM svapna sAkAra thavAnuM hoya tema ghaNI carcA thaI. agAdha parizrama ane zUnyamAMthI sarjana karanArA meghajIbhAI 'acchA ranapArakhu hatA. 1942mAM ekanA eka putranI videzanI dharatI para Daga mAMDavAnI makkamatA joI mAtApitA anicchAe paNa saMmata thatAM, meghajIbhAInA parivAra sAthe nairobI gayA. AphrikAnI ajANI dharatI para prabaLa puruSArtha dhairya zraddhA ane parivAravatsala meghajIbhAInI chatrachAyAmAM pAMgaratI prAmANikatA ane kartavyaniSThAe....pAMca pAMca dAyakA pasAra thayA chatAM meghajIbhAI sAtheno svajana tarIkeno nAto Aje paNa cImanabhAIe akabaMdha jALavIne nirapekSa ane nirbheLa vaphAdArIne avicaLa rAkhI che. paza lagabhaga aDhI varSanI athAga mahenata bAda vyavasAyamAM sthiratAnI veLA hatI. tyAM pitAnuM svAthya kathaLyAnA samAcAra sTImaronI vizvayuddhanI lazkarI herApherI vacce jokhamI pravAsa kheDIne paNa vatana pahoMcyA. pitAnuM svAthya sudharavA lAgyuM. AphrikA javAnI avaDhava vacce (1944) muMbaImAM ja AM.rA. vepArathI potAnI vyAvasAyika kArakirdIno prAraMbha karyo. svabaLe-puruSArthanA prAbalyathI AgaLa vadhelA cImanabhAI eTale ke sI. yu. zAhazrIe mAdarevatana paNa oLaMgIne samagra bhAratamAM dAnanI saravANI vahAvI che. sadeva dAna lenAranI AMkha sAme pachI joyuM che. prathama to temaNe dAna lenAranA hRdayane vAMcyuM, joyuM ne pramAyuM che. pachI te zaherI vistAra hoya ke grAmINa....paNa dAnanI saravANI muMbaI, dilhI, madrAsa, dhoLakA, vAghoDiyA, boTAda, rAjakoTa, amadAvAda, vaDhavANa ane surendranagara jevA vistAromAM vahAvI che. ArogyakSetranI suvidhA arthe lagabhaga vIseka saMsthAo zrI sI. yu. zAha smRti sAthe joDAyelI che, to paccIsathI paNa vadhAre zaikSaNika-saMsthAomAM sakhAvatanI saravANI vahAvI che. dAna ane yogadAna baMneno samAlApa temanI sevAmAMthI maLe che paraMtu jyAM je vastunI AvazyakatAarthe hAtha laMbAvyo hoya tyAM tyAM temaNe dAna ApavA artheno hAtha laMbAvyo che. pachI te madrAsamAM bhavana ke sabhAgRhanI vAta hoya! gesTa hAusanI vAta hoya! cilDrana malTIleMgvaja lAibrerInI vAta hoya! ke dilhImAM oDiToriyama UbhuM karavAnI vAta hoya! Jain Education Intemational Education Interational Page #816 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 806 dhanya dharA eTaluM ja nahIM surendranagaramAM zrImatI saguNAbahena sI. yu. svAvalaMbana, daDha-AtmavizvAsa, dIrdhadaSTi, dhairya ane coksAI zAha bhojanAlaya, kanyA chAtrAlaya, sArvajanika chAtrAlaya, rahelAM che. jhajhUmyA che-jhUkyA nathI. jaTilatA sAme samAdhAna muMbaImAM sI. yu. zAha lAibrerI sarvisa senTara, lAyansa thayAM, nAsIpAsa nahIM. vyAvasAyika saphaLatA ke Arthika aMdherImAM svImiMga pula, vaDhavANamAM adyatana suvidhAthI sajja pralobhana mATe paNa sadAya cAritryazIlatAno rAja-patha ja evA meDikala hola mATe temanI dAna-yoganI smRti joDAyelI pasaMda karyo che. AtmasammAnanA bhoge samAdhAna karyuM nathI. tenI phaLazrutirUpe Aje te abrAhama zAha enDa sansa, meghadUta bhAratabharamAM bahu ochI jagyAe ane kadAca bhAgye eksaporTa imporTa prA. li., bijhanesa DevalapamenTa ane zAha ja jovA maLe evI sarvisa karatI mahilAo mATe "varkiMga inDasTrIjha jevI aneka peDhIonA mAlika che, to rAiTana prA. vimensa hosTela vaDhavANa ane rAjakoTa khAte che. "phAIna ArTa li., DI. abrAhama enDa sansa prA. li., kalokanara vinsara koleja ane lAibrerI mATe temaja gArDana koplekSa TAgorahola (i.) li. ane enTI phrikzana beriMga korporezana jevI nava surendranagara mATe vizeSa yogadAna Apela che. aMdha-badhira khyAtanAma kaMpanIomAM DirekTaranA pada para birAje che. bhojanAlaya, kanyA chAtrAlaya, helthasenTara, bAlagRha, aMdha "huM mana, vacana ane kAyAthI koIne duHkha na pahoMcADuM apaMga-mUMgI bALAo mATe hosTela, udyogagRha, surendranagara ane samAja mATe zakya teTalI sevA karI zakuM emAM ja huM zaheranI A saMsthAomAM tathA harijana zikSaNa saMsthA-siddhArtha jIvananI sArthakatA mAnuM chuM"-eka AjIvanamaMtra uccAratAM keLavaNI maMDaLane paNa mAtabara dAna ApeluM che. kaheluM. koIpaNa jaDa cokaThAmAM baMdhAyA sivAya, kevaLa | gujarAta ane muMbaImAM ghaNI saMsthAo zrImatI pAramArthika bane ane kAryakaronI niSThA joIne dAna ApelAM saguNAbahenanI smRti sAthe joDAyelI che. 1953mAM che. rAjya sarakAranA prastAva pramANe sarakAra saMcAlita cImanabhAInAM lagna DaoN. saguNAbahena sAthe thayAM. temanuM vatana poliTeknika koleja, sudharAI saMcAlita prAthamika zALAo ane bharUca jillAnuM keravADA. 1928mAM jaina parivAramAM janmelAM ebyulansa sevAvAhinI mATe dAnanI saravANI vahAvI che. ane temaNe muMbaI poddAra kolejamAM DI.e.esa.epha. ane mAtra dAna ApIne "nAma'nA mahimAne joDI rAkhavo evI iMglenDamAM zikSaNa laI ela.ema.nI tabIbI upAdhi meLavelI. madabharI mahattvAkAMkSAmAM teo kyAreya rAcyA nathI. bAlyakALathI ja jainadharmanA saMskAra siMcAyA hatA. muMbaImAM duSkALa ke Apatti samaye " jillA saMkaTanivAraNa" jevI hoya ke paradezamAM paNa pote AtmasAdhanAmAM magna rahetAM. saMsthAnI AgevAnI laI tana-mana-dhananA adhinAyaka-niSThAnA lagnajIvana, kuTuMba-vyavahAra, aDhaLaka saMpatti vacce paNa te prayogano samagra kAryabhAra paNa pote uThAvela che. AvI IzvaranuM sAMnidhya anubhavatAM. te sanArI te ApaNAM lagabhaga naveka saMsthAomAM TrasTI tarIkenI ane tera saguNAbahena sI. yu. zAha hatAM. Aje to temanA nAma saMsthAomAM adhyakSa-TrasTI tarIkenI racanAtmaka bhUmikA ane AgaLa sva. zabda lAgI gayo che, paNa temanI smRti sAthe uttaradAyitvane paNa pote nibhAve che. joDAyelI saMsthAo vadhune vadhu jIvaMta banatI rahI che. "nItimattA-niyamitatA ane zubha hetu kAje karelo zrI cImanabhAIe arthopArjana ane yazasvI kArakirdIne zubhanA raste lAdhelo puruSArtha choDavo nahIM."--A temanuM vacce samAjasevAnAM kAryo arthe saMpattinA A kaLazane sadAya vastra saMkalpabaLa che. bahirmukhI jaNAtA A dAnavIra zreSThI atyaMta zaNagAryo che jarUra paraMtu saMpattibhAvanA ahaMkArabhAvathI nirlepa Rju hRdayanA-karuNAA che. su. nagaranI bismAra hAlatamAMthI rahIne, jhAlAvADanA zuSka pradezamAM bAlamaMdirathI mAMDIne ugAranAranuM zreya, te hAlanI sI. je. hospiTala tenuM udAharaNa meDikala-enjiniyariMga koleja jevI ucca kakSAnI zikSaNanI, AMkha, TI.bI., orthopeDika zAkhAnI hospiTalanI Ai beMka, meTaraniTI hospiTala, janarala hospiTala, madrAsanI vikhyAta pAMca-pAMca dAyakAnI A zreSTha-zreSThInI dAna posTa grejyuezananA abhyAsakramanI sI. yu. zAha othelmika dilAvarInI jhaLahaLatI siddhi pAchaLa athAka parizrama, posTa grejyueTa TreniMga senTara vagere saMsthAo ane surendranagara Jain Education Intemational Education Intermational Page #817 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga- 2 * 800 aMdha-apaga-maMdabuddhinI bALAo mATe rUA. 1 karoDanuM mAtabara pitAe mAtAnI khoTya sAlavA na dIdhI. "samAjaratna'no dAna ApyuM. AvI aneka saMsthAo temanA nAme-nAma sAthe khitAba meLavanAra amRtalAlabhAIe saMskAra, sevA ane joDAyelI che. zikSaNanI sAthe preraNAnuM bhAthuM paNa bAMdhI ApeluM. AjanA sAyalA sthita "zrI rAja-sobhAga Azrama'nA teo samAjanI ahAlekane oLakhI janArA A baMdhuonI dhagaza, khaMta pramukha che ane sadguNAbahena-gurumaiyA sthAne hatAM, eTale to ane taMtotaMta lAgyA rahevAnI tarpaNane samarpaNamAM pheravI bhAratanA pUrva pradhAnamaMtrI morArajIbhAI desAIe kahyuM hatuM ke nAkhavAnI jhiMdAdilIne jotAM sau koI yuvAnane temaNe batAvelo "je dharatIne sI. yu. zAha jevA dAnavIra maLe te dharatI sUkI rasto preraka banI rahe che. je dharatImAM janma lIdho te dharitrI haze to paNa bhInI thaI jaze." khare ja A sUkI dharA-pIDito pratye eka mAnavInuM uttaradAyitva zuM? tenA pratyuttaramAM A baMdhu pratye karuNA varasAvanAra dAnavIranAM AMsuthI bhInI che. dhanya che belaDIno sevAno vyApa kyAM ane keTalo che ne kevo patharAyo AvA nirAMDabarI dAnavIronI RNa pheDavAnI zaktine..... janma che? sevAnI teja-rAzi kyAM saMkaLAyelI che tenI yAdI ghaNI denArI jananIne.... ane dhanya dharAne.....! lAMbI che. raMka gharanI aMdhabALAo mATe navInabhAInAM dharmapatnI sva. muktAbahene paNa A pravRttionI pAchaLa paDachAyAnI jema jIvI batAvyuM che. rAjamahela nirmANa karanArI : * muMbaInA zrI jhAlAvADa jaina zve. mU. pU. phAunDezana maNiyAra baMdhu * jhAlAvADa jaina je. mU. pU. saMgha * maMDaLo * mahAvIra hArTa belaDI risarca-phAunDezana * vaDhavANa sozyala grupa * mitramaMDaLa * navInacaMdra maNiyAra e. pI. maNiyAra ceri. TrasTa ke zrI zAMtinAtha jhAlAvADa ane rasikacaMdra maNiyAra. jainasaMgha * jaina jAgRti bIca kenDI sarvicAra parivAra ke zrI A baMdhu belaDInuM mULavatana mahAdeva velphara TrasTa * zrI govAliyA Teka jaina saMgha * zrI vaDhavANa zahera. e. pI. maNiyAra inTensiva peDiyATrika kera yuniTa * vADiyA cilDrana hospiTala ke zrI kuvADiyA hitavardhaka maMDaLa ke bAbA pitAnuM nAma amRtalAla popaTalAla maNiyAra ane ApTe AnaMdAzrama-nAgapura * A sAthe A baMne baMdhuonAM mAtAnuM nAma maMgaLAbahena. khUba ja nAnI uMmaramAM mAtAnI hUMpha nAma joDAyelAM che. gumAvanAra A maNiyAra baMdhuonuM janmasthAna muMbaI zahera che. muMbaImAM ja moTA thayA. yuvAnavaye vepAra-dhaMdhAmAM jhukAvanAra baMdhu e ja rIte vatana vaDhavANa ane surendranagara sAthe paNa belaDIe khUba khUba pragati karI. temanI ananya sevA-zRMkhalA joDAyelI che. * vaDhavANa pAMjarApoLa ke zrI saurASTra meDikala senTara * zrI manasukhabhAI mahAvIra ri-phekTarIjha korporezana, saurASTra siremika dozI lokavidyAlaya * bAlAzrama * zrI mAnavasevA saMgha * inDasTrIjha, viramagAma ri-roliMga milsa, mahAvIra Dragsa zrI sI. yu. zAha meDikala senTara * zrI vikAsa vidyAlaya ke hAusa, mahAvIra bijhanesa sarvisa senTara vagere udyogono hIrAcaMda talakazI smAraka TrasTa * zrImatI maMgaLAbahena vikAsagrApha khUba khUba UMce gayo. amRtalAla popaTalAla maNiyAra gauzALA ke zrI rAmaroTI baMne bhAIonAM saMvedanazIla haiyAMmAM sevAnI saravANI Azrama koThAriyA ke zrImatI maMgaLAgaurI amRtalAla to vahetI ja hatI. surendranagaranI zrI sI. yu. zAha prajJAcakSu popaTalAla maNiyAra - zrI zaMkhezvara pArzvanAtha jaina saMgha, mahilA sevAkuMjamAM joDAyA. navInabhAI hAla A saMsthAnA ratanapara * zrImatI suzIlA-muktA bAlamaMdira * zrImatI pramukha che. muktA TI. bI. hospiTala, rAmaparA, bhaMkoDA ke zrImatI suzIlA tana-mana-dhanathI lAgI rahelI A baMdhubelaDIe khUba muktA prI. pI. TI. sI. koleja surendranagara ke surendranagara ja kAma karyuM, eTale sudhI ke bhAratanA pUrva rASTrapati zrI e. mitramaMDaLa * sarvodaya meDi. sosAyaTI ke maitrI vidyApITha * pI. je. abdula kalAmanA AzIrvAda sAMpaDyA che. zrI prajJAcakSu mahilA sevAkuMja * zrI zvetAmbara mU. pU. jainasaMgha Jain Education Intemational Education Intermational Page #818 -------------------------------------------------------------------------- ________________ : vaDhavANa * vardhamAnabhAratI TrasTa * surendranagara ejyukezana sosAyaTI * zrI sadvicAra parivAra * sAthe A bAMdhavabelaDInAM nAma joDAyelAM che. A pramukha pachI......pahelAM pitAno prema aMdhabALAone maLavo joIe"--ema mAnanAra A baMdhuo aMdhabALAone paraNAvIne sAsare mokalyA pachI tenA gharanI paNa mulAkAta le che. sevA-kuMjanA daravAjAmAM pravezatAM navInabhAIne pappA......pappA.....kahIne vaLagI paDatI aMdhabALAono vAtsalyavihoNI bALAono khAlIpo ke khoTa pUravA dhIre rahIne pUche-"kema che beTA!" tyAre sarjAtuM hRdayaMgama dezya jovA jevuM hoya che. evaM saMsthAnA karmacArIo ke aMtevAsIone paNa pramukhapadanuM ahaM kyAreya dekhAyo nathI. kharA khaMtathI hAthamAM lIdhelI pravRttio sAMgopAMga pAra utAranAra A maNiyAra baMdhuo che. chelle 28 okTobara-2007nA akhabAronAM pAnAM A mAnavasukha vAMchuonA samAcAra chApe che. surendranagaramAM svAmi. maMdira pAse eka bilDiMgamAM 12 blokanA 72 phleTa nirmANa karyA. kuMbhAravADA, vaNakaravAsa ane sadhArmika jaina parivArane phALavAyA. 'A maMgaLa-amRta maNiyAra nagara saMkula'nA nirmANamAM rUA. 25 lAkhanI mAtabara rakamanuM dAna rasikalAla maNiyAre ApyuM che. muMbaImAM jhAlAvADa phAunDezana cAle che, jemAM 51 lAkha A ma.baMdhuoe ApelA che. AvA zreSThIothI jhAlAvADanI bhUmi gaurava anubhave che. garavA gujarAtanA zreSTha hAsyakAra zAhabuddInabhAI rAThoDa gujarAtamAM ane gujarAta bahAra jAhera kAryakramomAM saMtavANI, lokasAhitya, cAraNI sAhitya, lokavArtAo ke DAyarAomAM gaMbhIravAto laI hasIne haLavAM karanAra ane haLavAzathI vAta kahIne tattvajJAnanI pUrNatA sudhI zrotAne laI janAra hoya, are, zarUAta karanAra hoya to te zAhabuddInabhAI rAThoDa che. vanecaMdabhAInA pAtramAM zAhabuddInabhAI, jemane lakhavAnI preraNA ApelI jyotIndrabhAIe. pitA sIdIkabhAI abbAsabhAI ane mAtA hasInAbahena. kacchamAMthI thAnagaDha siremika udyoganA dhaMdhArthe AvelA. mAdare vatana thAnagaDha banyuM. dhanya dharA prAthamika cAra dhoraNa thAnagaDhamAM, mAdhyamika miDala skUlamAM ane AlpheDa hAi. bhAvanagaramAM. kolejanA eksaTarnala vidyArthI bI.e., bI.eD. thayelA. anusnAtakanI parIkSA na ApI zakyA. 1958 myunisipAliTI hAiskUlamAM dAkhala thayA. zikSaka tarIke tyAMthI ja AcArya banyA ane 1989mAM nivRtta thayA. cheka bacapaNathI ja kalAnAM bIja ropAyelAM. thAnamAM gaNezotsavanI ujavaNI vakhate nATako bhajavatA. eTaluM ja nahIM 'musAphira' ane 'karamanI kaThaNAI' to lakhIne bhajavatA. 'Aja ane kAla', 'sUraja dAdAno gokha' jevAM nATako rAjyanI spardhAmAM prathama AvelAM, paNa A badhAmAM mukhyarasa hAsyarasa. nATako bhajavAvAM baMdha rahyAM paNa hAsyamaDhyo vArtAvinoda zAhabuddInabhAImAM akabaMdha rahyo. prathama hAsyarasano jAhera kAryakrama 14 nave. 1969mAM lIMbaDI mukAme. zAhabuddInabhAIne sAMbhaLavA game che, kAraNa ke jIvanamAMthI jaDeluM hAsya rajU kare che. maryAdA ane mAvajata jANe che. sahakuTuMba sAthe besI sAMbhaLI zake evA hAsyane rajU karavuM, kaTuvANInA kaTAkSa ke koIne utArI pADavAnI vAta na Ave. jagatabharanA lagabhaga 20 thI 22 dezonA pravAsa kheDelA che. iMglenDa, amerikA to traNathI cAra vAra jaI AvyA che. jyAM jAya tyAM bhAra vagaranI bhASA-lokabhASAnI asaliyata ane emAM rahelI marmavedhI mIThAza-bahu baLukI che. pote zikSaka tarIke rahyA paNa saMgharSa vacce zraddhAthI jIvanArA zAhabuddInabhAI kharekhara vidyArthI tarIke ja jIvyA. teno lAbha zikSaNane paNa maLyo. zAhabuddInabhAI je rajU kare che temAM vAstavikatA hoya che. 'zikSakanuM bahAravaTuM' e prasaMga udAharaNa che. pradhAna lakSaNa bhASAlAghava, je kahevuM che te coTadAra evuM, pAtro paNa jIvatAjAgatAM, pahelA dhoraNathI ja sAthe hatA evA vanecaMda, zobhaNa, ratilAla, sulemAna, jazavaMta, kanaka, zazikAnta A badhA mitro vADIe jaIne jamaNavArano kAryakrama goThave che. A krama chellAM 51 varSathI jALavyo che, jemAMnA thobhaNa, sulemAna, jazavaMta jevAe kAyamI gerahAjarI purAvI che. jeTalI utkaTatA emanA hAsyarasamAM che eTalI ja vedhakatA karuNa2samAM paNa che. koI garbhazrImaMtanI dIkarIno prasaMga kahetA hoya ke vatanathI dUra dezomAM vasatA vatanapremIne jyAre be cAra zabdomAM ja ghUMTe tyAre sAMbhaLanAra kharekhara raDato hoya che. gajhala-zera-zAyarI prasaMgocita, je kAbiledAda hoya che. Page #819 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata sarabha bhAga-2 809 A kalAkAranI AkAzavANI, dUradarzana ane anya ja jarUra rahe ke araviMdabhAIne nakha-zikha je keLavaNI, rASTra TI.vI. cenalo para avAra-navAra kAryakramanI jhalaka rajU thAya che. pratyenI pharaja, mUlyaniSTha saMskAra maLyAM temAM mAtA-pitAno oDiyo-viDiyo paNa bahAra paDelI che. "phUlachAbe' zAhabuddIna keTalo hisso haze te AjanI paristhitimAM paNa araviMdabhAIne rAThoDanI kalame, zIrSakathI khAsa lekhamALA pragaTa karelI. temaNe jemaNe najIkathI joyA che tene khyAla AvyA vagara raheze nahIM. hAsyanAM 11 pustako lakhyAM che. prAthamika ane mAdhyamika zikSaNa vaDhavANamAM ja lIdhuM. chellAM 35 varSathI navarAtri mahotsavanuM Ayojana, koleja-inTara sudhI bhaNyA. dAdAzrI prANajIvana AcArya saMcAlana. 30 varSathI taraNetara meLA Ayojana samitimAM, phUDjha 1929mAM godharAmAM myunisipAliTI skUlaborDamAM klaba, volIbola, TurnAmenTanAM Ayojana ane saMcAlananI eDaminisTreTiva ophisara hatA ane mAnanIya morArajIbhAI javAbadArI saMbhALe che. DepyuTI kalekTara. temano A paricaya ke saMbaMdha eka parivAra jevo | zikSaNa jevA pavitra vyavasAyamAM paDelA banI rahyo. zAhabudInabhAIe esa.esa.sI.nA aMgrejI-vijJAna-gaNita araviMdabhAI 1963mAM vaDhavANa tAlukA paMcAyata pramukha jevA kaThina viSayonA mAtra 3-0 rUpiyA Tokana phI laIne vargo banyA. tyArapachI 1976thI 1980 surendranagara jillA calAvelA. paMcAyata pramukha banyA. 1980-85 vaDhavANa dhArAsabhAnI beThaka mAdare vatana thAnagaDhanI pAlikAnI hAiskUlanA phaMDamAM parathI cUMTAIne dhArAsabhyanuM pada paNa zobhAvyuM hatuM. rU. 3, 20,000=00 kAryakramo ApIne, dubaI pravAsa kheDIne khAdIno bhagavo jhabhbho-pAyajAmo ane lAMbA bhegA karI ApelA. oDiyAvALA araviMdabhAI svAtaMtrya caLavaLanA paNa laDavaiyA che. chelle-vizva gujarAtI pariSada' aMtargata (Dise. rAmacaraNajI urphe mahamadacAcA nAmadhArI, jasavaMtasiMha, 2006mAM) eDisana-amerikA khAte tridivasIya mahotsavamAM - nirubhAI desAI, jIvubhAI ane bhImasiMha paramAra, A 180 dezonAM 30,000 gujarAtI ekatra thayelAM, je judA judA bhImasiMhe to godharAmAM bhUgarbha pravRttimAM AgevAnI lIdhelI. kSetranI pratibhAo hatI. emAM hAsyakSetre pradAna badala jillA skUla borDane Aga lAgatAM badhuM bhasmIbhUta thayeluM. chUpI gujarAtamAMthI phakta be vyakti. (bIjA praphulla dave-lokagIta rIte eka divasa bhImasiMha potAnA ghare Avyo. koIe bAtamI mATe) zAhabuddInabhAInuM paNa sanmAna thayuM che. gurusthAne gaNatA ApI dIdhI ane polIsa ane bhImasiMha vacce dhIMgANuM to nahIM ke mAnatA DaoN. jagadIza trivedI eka bhAvAMjalirUpe pIeca.DI.nA kahevAya, paNa sAmasAmA goLIbAranI ramajhaTa bolI. bhImasiMha viSaya tarIke zAhabuddInabhAIne pasaMda karyA che ane A goLIe vIMdhANo, zahIda thayo. te AMkha sAme jonAra sAkSI pIeca.DI.nI DigrI bIjIvAra meLavaze. araviMdabhAI AcArya hatA. tenA A kAmanI noMdha-sAkSI tarIke kephiyata ApavA cheka godharAthI te zahIda'no putra gaNapatasiMha jhAlAvADanA panotA putra saranAmuM zodhato zodhato "gharazALA' Avelo. AvA prasaMgonI aravida prANajIvana AcArya hAramALA laIne je lakhyuM che te "satyAgrahanAM saMbhAraNAM'. zrI araviMda prANajIvana AcAryano lekhanasAhitya tarapha vaLelA araviMdabhAIe lagabhaga vIseka janma tA. 1-12-1923nA roja pustako lakhyAM che. (mosALanA gAma) rAjasItApuramAM thayo temaNe nezanala insTiTyUTa opha komyuniTI DevalapamenTa hato. vatana vaDhavANa zahera. mAtA dazarAbA, haidarAbAda ane nezanala ko. o. yuniyana opha inDiyA-navI jemanuM avasAna tAjetaramAM pUrAM 102 dilhImAM tAlIma lIdhI che. varSanI jaipha vaye thayuM. pitA prANajIvana je Ama lokasAhitya, lokasaMgIta, itihAsa, saMzodhana prathama rASTrIya zALA vaDhavANa, jeno pAyo pU. mahAtmA gAMdhIe paranuM lekhanazilpa ane sArA vaktA che. temanAM jIvanasaMginI nAkhelo. tapasvI phUlacaMdabhAI cImanabhAI vaiSNava tathA zAradAbahena che. hAla "gharazALA' vaDhavANa khAte rahe che. zivAnaMdajI jevA laDavaiyA ane ghaDavaiyA hatA. te kahevAnI bhAgye Jain Education Intemational Education International Page #820 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 910 dhanya dharA mUlyaniSTha lokasevaka savazIbhAI makavANA jhAlAvADa e satata duSkALanI laTakatI talavAra vacce hetALavA haiye jIvato eka aMtariyALa pradeza. sAyalA-coTIlA e A vistAranI pAMcALI bhUmi. jyAM koLIvAgharI-Daphera-vAdI-bajANiyA-bhavAyA.. kAMgasiyA jevI mahenata-majUrI karIne roTalo raLanArI prajA. Aje to raNa vacce vRMdAvana UbhuM karyuM hoya evI lUMba-jhUMba vanarAI gherIne A vagaDo, AzramazALAo ane lokazALAo jevI vidyA-tIrthadhAma tarIke Ubho che. 1939nuM duSkALanuM varasa, dhajALAthI eka kuTumba ghara vakharI vecI, Dhora mahAjanavADe mUkI, are sonAnA dAgInA vecI daIne jorAvaranagara mukAme Ave che. vaDhavANa gharazALAnuM makAna caNAya che temAM pitA kAnajIbhAI ane mAtA bhANIbahena majUrI arthe rahI jAya che. mahAtmAgAMdhIe je rASTrIya zALAno pAyo nAkhyo hato te vaDhavANanI gharazALAnI dhULamAM ramatAM be nAnAM bALako te moTA karamazIbhAI ane nAnA savazIbhAI. jorAvaranagaranI zALAnuM cAra dhoraNa sudhInuM zikSaNa pUruM thAya che. gharazALAnA zikSaka RSivarya bhagavAnabhAI paMDyAnI dRSTimAM A chokarA keMka khumArIvALA lAgatAM grAmadakSiNAmUrti AMbalAno praveza meLavavAno rasto maLI jAya che. ahIM nAnAbhAI, mULazaMkara, manubhAI 'darzaka', na.pra. buca jevA sagurunI chAMya maLI jAya che. "vinIta' pAsa thaIne moTA karamazIbhAI gUjarAta vidyApIThamAM snAtaka sudhInuM zikSaNa meLave che ane savazIbhAI citra zikSakanI tAlIma arthe bhAvanagara jAya che, je pachIthI citra-zikSaka gRhapati ane grAmasevaka jevI javAbadArI sAthe samAjanA sevAyajJamAM jhaMpalAve che. evA savazIbhAIno janma I.sa. 1932nA 12mI jUnanA roja thayo hato. varSa 1958nA me mahinAnI pAMcamI tArIkhe dhajALA gAmane core chAtrAlaya sAthenI mAtra 10 vidyArthIonI saMkhyA laIne lokazALAnI zarUAta thaI. kAcI-ITothI gAragoramaTI ane vAMsa-vaMjIthI chAyelA eka jAte banAvelA makAnamAM eka mahAtmA gAMdhInA svapnane saMsthAomAM sAkAra karatI eka zALA UbhI thaI. Aje A saMsthA ane bhaginI saMsthAomAM cAreka hajAra vidyArthIo bhaNe che. gAmanA pahelA sarapaMca karamazIbhAI thayA. pachI to bhImorAM, nAvA, coravirA, DoLiyA, vAMgadhrA ane morathaLAmAM A puruSArthano pari-pAka phUlyo-phAlyo ane saMsthAo UbhI thaI. dhajALA gAmane "Adarza gAmano khitAba maLyo. sadIothI sAmaMtazAhInA pagataLe kacaDAtI prajAnI puSTi karato eka kAyado "kheDe tenI jamIna' te vakhatanA mukhyamaMtrI DhebarabhAI ane gRhamaMtrI rasikabhAI lAvyA. baMne bhAIo virodhanA sUra vacce gAmegAma pharIne mAlikI hakkanAM phorma bharAvyAM. savazIbhAIne to sAyalA tAlukA koMgresanA maMtrI banAvyA. rAjakAraNa ane lokasevAnI cakradharI para samatulA jALavIne bhAvi peDhIne eka Adarza ApanAra A baMdhubelaDI. eka sAmAnya majUramAMthI maMtrI banyA te karamazIbhAI ane sarapaMcamAMthI sAMsada bananAra te savazIbhAI makavANA, je surendranagara jillAnuM najarANuM che. pada ke saMpattine gauNa gaNI sarvodaya mATe jhajhUmanArA mUlyaniSTha lokapratinidhitvanI pAradarzitAne pAmavI hoya to karamazIbhAI ane savazIbhAInI jAhera janasevA sAme eka najara mAMDavI paDe. potAne maLanAra anudAna-rAzino pAIe pAIno hisAba loka-samarpita karavo ane teno javAba mAMgavo-AvI saccAIpUrvakanI vAta Ama janatA vacce karanArA koI lokapratinidhine joyA nathI, keTalAka apavAda bAda karatAM. varSa 2003mAM sva. vajubhAInI puNyatithi nimitte grAma svarAjamaMDaLa sevA TrasTa taraphathI rUA. 21000 ane sItArAma sevA TrasTa-mahuvA taraphathI rUA. 80,000 umerIne rU. 1 lAkha eka hajAra sAmrata cetanA samAM morAribApune haste A sammAna-evorDa savazIbhAIne arpaNa thayo hato. nekI-TekIne sAdAI vacce jIvatA karamazIbhAInuM avasAna 1997mAM thayuM ane te pachIthI potAnA eka pratibhAvaMta kAryazIla putra nAmadevanuM vIja-akasmAte avasAna thayuM. A baMne AghAtane jIravI jANanArA savazIbhAI ane temanA A sevA-yajJamAM sadAyano sAtha denArAM patnI gaMgAbahena Aje paNa gAmamAM eka nAnakaDI hATaDI calAvIne khapa pUratI rojI meLavI le che. bIjA be nAnAbaMdhuo vinodabhAI ane lavajIbhAIe paNa jyeSThabaMdhuonA svapnane mUrtimaMta rAkhavA puruSArthanI pAvana gaMgAne vahetI rAkhI che. savazIbhAI eka Ama janatAnA mANasa che. "vagaDAnI Jain Education Intemational ducation Intermational Page #821 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 811 vanarAI' temaNe lakheluM pustaka che. baMne baMdhuonAM saMvedanAthI dhabakatAM haiyAMne vikhyAta sarjaka dilIpa rANapurAe "AMsubhIno ujAsa'nA kathAnAyaka banAvyAM che, yunivarsiTInA pAThyakramamAM A pustaka sthAna pAmyuM che. lokakalA-kasabanA parakhaMdA vinoda AcArya vinoda jayaMtIlAla AcArya. e nAmathI to have nAnuM chokaruMya oLakhe. AchI dADhI, zuddha khAdIno jhabhbho-leMgho ane khabhe lokakaLA-kasabano paricaya Apato bagala thelo. dekhAve kavi, patrakAra, lekhaka e jonAranI dRSTi nakkI kare! te bacapaNamAM jAdukalA zIkhavAno ane batAvavAno zokha je pachIthI aMdhazraddhAnAbUdInI jhuMbezarUpe "camatkAra nahIM cAlAkI che' tenA pratipAdana rUpe aneka kAryakramo ApatA rahyA che. evA A jAdugarano janma tA. 16 phebruArI-1959nA divase thayo hato. vatananuM mULa gAma surendranagara jillAnuM lakhatara gAma. mAnasazAstra viSaya sAthe snAtaka thayelA vinoda AcArya, khorAka ane auSadhaniyamana taMtra-surendranagara kacerImAM sIniyara klArkanI jagyA para nokarI kare che. svabhAve zAMta-saraLa ane saumya lAgatA vinodabhAIne gajabano zokha che. paraMparAgata lokakalAnA kasabIone te kSetramAM vizeSa pratibhAvaMta vyaktione maLavuM, kalAnA mUlane jANavuM, pramANavuM ane jAheramAM mUlavavuM. temanA A anerA zokhane laIne aneka lokajIvananA kasabI-kalAkArone (khUba ja rajhaLapATa veThIne!) maLelA che. phoTogrApha lIdhelA che. temanA svarane Teipa karelAM che. aneka lokameLAomAM-utsavomAM bhAga lIdhelo che. | vinodabhAI eka saMzodhaka jIva che. gujarAtamAM AvI kaLAo to Aje lupta thavAnA Are che. tyAre teo kacakaDe kaMDArIne potAnI kalama dvArA saune teno paricaya karAve che. gujarAtI dainika lokasattA-janasattAmAM lokakalAnA kasabIo vize "sajAvaTa' nAme kaTAralekhana calAveluM. "gujarAta' sAptAhikamAM "lokajIvananA kasabIo' zIrSakathI vividhakSetre pratibhA dharAvatI vyaktiono paricaya Apelo. jo ke A badhuM lakhavAnI zarUAta surendranagaranA lokapriya sAptAhika "samayathI karelI. pachI to "muMbaI samAcAra', "nobata', hindu milana" "maMdira', "paramArtha', "gRhazobhA', "pheminA', "strI', "sakhI', "raMgataraMga', "cAMdanI' jevAM sAmayikomAM karI. "vIraDo' kevaLa lokasAhityanuM eka sAmayika pragaTa thatuM tenA sahataMtrI tarIke temaNe kAma kareluM. 1985mAM phrAnsa khAte yojAyela "vizva lokanRtyamahotsavamAM bhAratIya TukaDInA sekreTarI tarIke ane kalAkAra tarIke Dijana, baraganDI ane perisano cauda divasano pravAsa kheDelo che. eka acchA saMpAdaka tarIke kAThiyAvADa samAcAra sAptAhikamAM philmasaMpAdana, bALavibhAga-mahilA vibhAga ane dIpotsavI aMkanuM saMpAdana....janayuga' dainikamAM "mahephila' vibhAga, jillAno jAgatA re'jo', "muLI TAimsa', divALI aMkonuM saMpAdana, "sAdhanA' vanabaMdhu vizeSAMka, 'vicAra bhAratI'nA gurjaradharAnA saMto-vizeSAMka. Ama eka saMpAdaka tarIke sAmayiko-akhabAromAM joDAyelA che. gUrjara dharAnuM motI motIbhAI ma. paTela zrI motIbhAI manorabhAI paTela. sAbarakAMThAnuM IsarI gAma. te temanuM janmasthAna. tA. 16 me, 1937nA divase janma. 13 varSanI uMmare zALAMta pAsa karI. 15me varase prAthamika zALAmAM (5 varSa) zAmaLAjI vistAranA vanavAsIo vacce eka (svapnazIla) zikSakanI Adarza bhUmikAmAM rahyA, tyArathI Ajadina sudhI te jIvanano paryAya banI rahyA. adhyayana ane adhyApananA ati pavitra vyavasAya sAthe vidyArthIonAM hRdayakamaLamAM nitAMta eka zikSaka tarIke Asana ArUDha karyuM. te vakhate eksaTarnala s.s.c. thaI gUjarAta vidyApIThamAMthI prathama vargamAM snAtaka thayA. sAbarakAMThAnA DoDIsarAmAM 'vanavAsI vidyA vihAra' zarU karI AcArya tarIke 3 varSa rahyA. pachI to ema.e., ema.e. ane pIeca.DI. jevI ucca zaikSaNika kArakirdI hAMsala karI. khaMbhAta ane dvArikAmAM bI.e. kolejamAM adhyApaka tarIke rahyA ane chellAM 9 varSa maitrI vidyApITha surendranagara mahilA bI.er3a. kolejamAM AcArya tarIke rahyA. DoDIsarAmAM dain Education Intermational Jain Education Intemational Page #822 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 812 dhanya dharA AcArya hatA tyAre vAlIsaMmelanamAM sAkSara sarjaka umAzaMkara 37 varSanA adhyayana ane adhyApananuM kArya-jIvaMta kArya jozIne teDI laIne vanavAsIoe u. jozIne pheravelA. tyAre e motIbhAInI jhAlAvADa ja nahIM gujarAta mATe "amara umAzaMkarabhAIe gadgaditabhAve kaheluM ke "droNe ekalavyane virAsata' che. saurASTra yunivarsiTInI sinDIkeTa membaranI anyAya karyo hato. enuM prAyazcitta karavA Avyo chuM. tamArA rasAkasIbharI cUMTaNImAM pasaMdagIno tAja to motIbhAI para ja yuvAyuvatIo yuni. kakSAe naMbara lAvaze tyAre mane AnaMda zobhI rahelo. potAnI oLakha paNa eka alagArI sAhityathaze." kadAca umAzaMkarabhAInA A zabdoe motIbhAI paNa zikSaNapremI lekhe ja Ape che emAM hRdayanI vizALatA ane gaLagaLA thaI gayA haze ane A prAyazcittanA pratyuttararUpa jANe vinamratAnAM ApaNane darzana thAya che. ke zikSaNa pAchaLa bhekha lIdho hoya tema 40 thI paNa vadhAre zikSaka kevI rIte vAMcI-vicArI viharyA ane vikasyA pustako lakhyAM che. (prAthamika zikSaNa mATenAM alaga) 500thI tenA mATe "motIbhAI : vyakti ane vicAra' -graMtha joI javA paNa vadhAre lekho lakhyA che. "saMdeza" akhabAranA maMgaLavAranA jevo kharo, jenuM saMpAdana DaoN. nItina vaDagAmA, DaoN. ravIndra pAne "zikSaNanA pravAho' kolama dvArA eka uttama praharI tarIke aMdhAriyA ane zAstrI jayendra davee kareluM che. yogadAna ApI rahyA che. 15 jeTalA vidyArthIo temanA mArgadarzana nIce zikSaNa sajjatA, nibaMdha, caritralekhana, saMpAdana ema pIeca DI. thayA che ane A vidyArthIo paNa potAnI jAtane dareka kSetramAM temanI baLukI kalama cAlatI rahI che. saradAra paTela dhanya mAne che. yuni.nuM hariOM Azrama prerita inTara yunivarsiTI saMzodhana saMtavANInA eka anokhA ArAdhaka pAritoSika, je "zikSaNa dvArA samAja parivartana', saMzodhana lekhane (1989) maLyuM che. "naTubhAI Thakkara evorDa' paNa temane prApta zrI jagadIza jozI thayo che. kaphanadhArI krAntikArIonI caritra lekhamALAnAM, AkAzavANI, amadAvAda ane puruSArthIonA preraNA prasaMgonI lekhamALAnA pustakonuM Alekhana dUradarzana paranA bhajanika kalAkAra eTale temaNe kareluM che. gujarAtanA labdhapratiSThita sAkSaro Do. kezubhAI chellAM 40 varSathI avirata mAtra saMtavANI desAI, DaoN. mekavAna, DaoN. ramaNa sonI, DaoN. maNilAla paTela rajU karanAra kalAkAra te jagadIza jozI. jevAe motIbhAIne mUlavyA che. temano janma surendranagara jillAnA samAja zikSaNa vaccenA setu tarIke dareka pravRttimAM dADhoLiyA gAme tA. 24 jUna 1989nA roja thayo hato. hissedAra rahyA che. gUjarAta vidyApITha amadAvAda, gAMdhI cAra dhoraNa gujarAtI prAthamika zALA, dADhoLiyAmAM ane vidyApITha veDachI, grAma vikAsa TrasTI-okhAmaMDaLa, AdivAsI sevA samiti-zAmaLAjI ane prakAza keLavaNI maMDaLa-IsarInA pAMcathI ATha sudhI bAlAzrama" miDala skUla-surendranagaramAM sabhya tarIke mAnad sevAo, je pravRttinA sAMgopAMga taMtuo kevA zikSaNa lIdhuM. zikSaNakSetre rASTrIya mizana calAvanArA sarvazrI ane keTalA laMbAyelA che teno khyAla Ape che. nAgajIbhAI desAI ane zAMtAbahena tAInA preraNA protsAhana ane kArakirdInI keDI kaMDArI ApanAra sucAru daMpatIno saMgAtha surendranagaramAM sthira thayelA motIbhAInA makAnanuM nAma maLyo. mAtra 12-15 varSanI uMmare mAnavamaMdiramAM zikSaNa vRMdAvana' che. A vRMdAvananivAsIe bhArata to kharuM ja paNa prAraMbhe yojAtI nitya prArthanAmAM ekAda bhajana gAvA mATe thAilenDa, hoMgakoMga, siMgApura ane vizva zAMti pariSada nimitte jagadIzabhAIne kahevAmAM AvatuM. 1962-63nuM varasa. (1986mAM) sabhyarUpe jApAnanI paNa yAtrA karelI che. tatkAlIna nANAMpradhAna mAnanIya morArajIbhAI surendranagara motIbhAI eka ciMtanazIla vicArakanI sAthe sArA padhArelA. temanI upasthiti vacce jagadIzabhAIe bhajana vAcaka, vizALa mitra varga dharAvanAra vyakti che. dvArakA hatA gAyeluM. te hajuye jUnAM saMsmaraNonI tAjI yAda apAve che. tyAre tyAM "pArevaDuM' sAmayika calAvatA. Aje chellAM 10 varSathI kalA-kSetranAM preraNAprotsAhana mATe jagadIzabhAI sAMprata' nAmanuM sAmayika calAve che. temanI zaizavAsthAne paNa yAda kare che. pitA gaurIzaMkarabhAI Jain Education Intemational Page #823 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 813 'vileja-polIsa' ane (samAjanA saMskAra-kama) brAhmaNanA karma-kAMDa karatAM paNa uttama brAhmaNa kone kahevAya? tenA pratyuttaramAM rahelI sAvadhAnI pratye sadAya sAvadha rahenArA sattvazIla brAhmaNa hatA. mAtA prabhAbahenano kaMTha eTalo to sumadhura hato ke jagadIzabhAIno bAlyAvasthAmAM ja bhajanakIrtana ane saMgIta pratye evo to nAto baMdhAI gayo ke Aje dezI bhajananI gAyakI-paraMparAmAM jagadIzabhAInuM sthAna ane nAma prathama haroLamAM mUkI zakAya....95 varSanAM mAtA che ane Ajeya paNa 2000 bhajano moDhe che. ATha bhAMDaru ane sAtamAM krame jagadIzabhAI che. taraNetaranA lokameLAmAM zreSTha bhajanikonI paraMparAmAM temanuM sammAna thAya che. Aje jIvananI sAThIe pahoMcelA A kalAkArane temanAM sahadharmacAriNI mInAbahenano eTalo ja sAtha-sahakAra sAMpaDyo che. putra maheza ane baMne putrIo mAyA ane vaMdanAe A bhavya vArasAne eTalo ja jALavyo che. amadupurA (naroDA roDa) saMkaTamocana hanumAnajInA saMtazrI garIbadAsabApune "guru mAnyA che. Aje paNa cothIpAMcamI kALIthI (hAramoniyama) gAtA A kalAkAre 1972nA duSkALamAM gAyonA ghAsacArA mATe lagabhaga 80 jeTalA niHzulka-jAhera kAryakramo karIne aneruM yogadAna ApeluM. 'lava'-31, kRSNanagara, saradAracoka, naroDA roDaamadAvAda khAte hAla teo rahe che. saMtavANI ane samAjasevAne sAthe laIne cAlanAra banesaMga gaDhavI jesalamerathI paramAro jyAre saurASTramAM mULInA pAdaramAM AvyA, sAthe sUryadevano ratha hato. rathanA paiDA thaMbhyA. mAMDavarAyajInI ahIM sthApanA karI, sAthe dasoMdI, ratna zAkhanA cAra parivAra paNa AvelA. kuLadevI DuMgarecI TemaThArAya mAtAjI che. pAdaranI bahAra mAtAjInI AjJA arthe UbhA rahyA. khATaDIno mAraga che mAtAjInuM besaNuM che. ahIMthI be bhAI judA paDyA. be mULI ane be DhAMkaNiyA gayA. vakhata jatA dhrAMgadhrA sTeTa pAsethI garAsa vecAto lIdho. dhrAMgadhrAmAM te vakhate gAdI para ajitasiMhajI hatA. A garAsanuM mULagAma adheLI. Ama eka gAmanA rAjavI hatA. banesaMgabhAI....pachIthI digasara gayA ane vatana banyuM. hAla banesaMgabhAI vaDhavANanA rabArI nesa pAse 'harirasa' makAnamAM rahe che. temano janma 15 jUna-195). banesaMgabhAIne gAyanakaLAnI preraNA pitAzrI kanujIbhAI bApujIbhAI pAsethI vArasAmAM maLI che. mAtA takhatabA to bhaktinI saravANI hatAM. temanA kaMThe aneka bhajano-kIrtano sAMbhaLyAM ane protsAhita thayA. esa.esa.sI. sudhIno abhyAsa karelo che. evA banesaMgabhAI chellAM 32 varSathI surendranagara esa.TI. vibhAgamAM kaMDakTara tarIke sarvisa kare che. te sarvisa paNa-'eka paNa kSati karyA vagara!patnI dhIrajabahenano paNa A jIvanarathanA cAra paiDAM calAvavAmAM phALo nAnosUno nathI. parivAramAM traNa putrI ane eka putra che. banesaMgabhAI dAjIrAja hAiskUlamAM bhaNelAM che tyAre paNa nATyapravRttimAM bhAga letA. pAtra je maLe che, paraMtu prekSakagaNamAMthI "vansa mora'no pratidhvani vAraMvAra maLato. kaMThanI bakSisa to hatI ja. sarvisa paranA vaccenA divasomAM ghaNIvAra to rAtre saMtavANI ane divase nokarI.....baMne sarakhA rasathI karmabhAva nibhAvatA. dara budhavAranI sAMje bAlAzramasurendranagaramAM nAgajIbhAI desAI to teone acUka bolAve ja. bahu ja ochAM sAja sAthe gAyanakaLAno e jamAno hato. AvI sAja vagaranI sAMjane same AvA ja eka lokakalAkAra puMjalabhAI sAthe nIkaLI paDatA ane saMtavANInA kAryakramo ApelA che. sevAne raMge raMgAyelA koIpaNa samAjane madadarUpa thavAno saMkalpa temanA dilane varelo che. bhADakA samAja mATe madada karavAnI hoya.....! esa.TI.mAM kAMI madada karavAnI hoya! to nAnA-moTA DAyarAnAM Ayojano thakI temanI madada haMmeza paropakAraarthe UbhI ja hoya! "vardhamAna vikAsa TrasTanA upapramukha tarIke temaNe sevA ApelI che. vaDhavANanI prajAnAM sevAkIya kAryomAM temanuM samarpaNa agrasthAne che. AkAzavANI-rAjakoTanA bhajananA mAnya kalAkArabanesaMgabhAIne bhajanavANInI preraNA mosALa pakSamAM mojadAnajI bApu pAsethI maLelI. prakhara rAmAyaNI ane vaDhavANamAM ja rahetA. kAzInuM vedAMtAcAryanuM pramANapatra maLeluM. bIjA eka kAMtibhAI amIna-jemanA mArgadarzana nIce saMgItanI traNa parIkSAo banesaMgabhAIe prathama vargamAM pAsa karelI. koI mahApuruSa pAse potAne saMtavANI rajU karavAno moko maLe te kalAkAra mATe to saMbhAraNuM ja gaNAya. pUnA khAte rajanIzajInA AzramamAM mitra somapurA salATanuM kAma karatA tene Page #824 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 814 dhanya dharA * maLavA gayelA. mitrae mitrano paricaya ozo samakSa karAvyo. gujarAta bahAra deza-videzamAM jhAlAvADa ane jhAlAvADI ozojIe eka bhajana gAvA kahyuM ane saMbhaLAvyuM. asmitAnI eka oLakha UbhI karI che. zivarAtrinA meLAmAM bhajaniko rAvaTI nAkhIne bhajano AkAzavANInA bI hAi varganA kalAkAra che. gAtA hoya. bhajanasamrATa-nArAyaNasvAmI potAnA hArmoniyamane AkAzavANI para temanI 50thI paNa vadhAre lokavArtAo hAtha paNa na aDADavA de. tyAre e ja hArmoniyama para prasArita thaI cUkI che. chellA eka dasakAthI nAnA-moTA ghareluM banesaMgabhAIne bhajana gAvA kahyuM. eja rIte talagAjaraDA- ke jAhera DAyarAonA kAryakramothI laIne reDiyo-dUradarzananI morAribApunI upasthiti vacce bhAgavatakathA vakhate bhajano prakhyAta cenalo (I.TI.vI., gurjarI, tArA, AlphA, dUradarzana para gAyelAM che. pramukhasvAmI surendranagara padhArelA. janmadivasanA temanuM sabhA-saMcAlana sAthe lokavArtA-lokasAhityabIjA divase pUjA daramyAna bhajana sAMbhaLIne snehAziSa ApI. hAsyasAhitya-avAranavAra mANavA maLe che. bhajana-bhakti ane bhajanikano koI AdhyAtmika setu tyAre ja A kalAnuM zreya-preya te preraNApathadarzI zrI racAya jyAre vANI aMta sudhI sadhAya. jorAvaranagaranA kezubhAI bAroTane Ape che. vikhyAta mahilA lokavArtAkAra-hAsyakalAkAra rAmAyaNI kathAkAra kanakezvaradevIjInI kathAmAM rajU karavA mATe gopAla bAroTa (kaLamavALA) baLabhadrasiMha rANA...guru kezavAnaMdajI.....tema ja bAbubhAI rANapurAne Ape che. temaja zivarAmadAsajI-lAlajI jhAlAvADanuM rAjasItApura gAma eTale mahArAjanI jagyA sItApura jayeSThabaMdhu zAMtibhAI, bApalabhAI, zrI araviMda AcArya, manubhAI gaDhavI ane kAnajIbhAI nAjAbhAIne AdarathI gurusthAne gaNe che. trIjA bahu ja jANItA evA zrI gopAla bhAratamAM uttarapradeza, madhyapradeza, AsAma, dilhI, jammu bAroTa. temano janma 15 julAI, 1958. kAzmIra, paMjAba, himAcalapradeza, rAjasthAna, kalakattA, muMbaI, pitA jhINAbhAI sukhadevajI bAroTa paNa pUnA ane gujarAtano kayo khUNo khAlI haze? jyAM temanA samartha lokavArtAkAra hatA. mAtA maNibA kAryakramo na yojAyA hoya? temanI aneka oDiyo, vIDiyo bhaktibhAvavALAM hatAM. gopAlabhAI prAthamika zALAmAM bhaNatA sirijha aneka nAmI kaMpanIoe pragaTa karI che. tyAre te bAlasabhAmAM bolavA kahyuM. temaNe nA kahI, paraMtu pharajaniSTha zikSake bolavuM ja paDaze evo vivekamaTyo Agraha 1998thI laIne 2007 sudhImAM amerikA, keneDA, karyo tyAre eka bALakalAkAranA rUpe kAryakrama ApIne zarUAta maskata, nyUjhIlenDa, nairobI, keniyA jevI paradezI dharA para karelI. gujarAtanA lokasAhityanI jhAMkhI karAvI che. jaya somanAtha' temanI eka malTI hindI sIriyala kizorAvasthAmAM hatA tyAM ja pitAnuM avasAna thayuM. dUradarzana para rajU thanAra che. gujarAtI calacitra "vAgyA prItyunA dazanAmI gosvAmI samAjanA bAroTa gopAlabhAIne sAta Dhola'nA DirekTara che. gopAlabhAIe, meghANIjI hAjara hoya to baMdhuo ane eka bahena hatI. moTAbhAI zAMtibhAInuM sarpadaMzathI jarUra pITha thAbaDe. tevuM prati-saMzodhananuM kArya "pALiyAonI mRtyu thayeluM. gopAlabhAI pAMcamA krame hatA. A AghAta lipi' ukelavAnuM karyuM che. marmasparzI-lAkheNI vAtuMnA kathaka aMdarathI to valovI nAkhyA. esa.esa.sI. sudhI abhyAsa thaI kalAkAra eTale gopAlabhAI-RcibhaMga na thAya tevI bazakyo. surendranagara mIrAMbahena sAthe lagna thayAM. mIrAMbahena khUbIthI teo vArtAo kahetA hoya che ane eTalA ja rasathI parivArano paDakArarUpa sahAro thayAM. sabhAsaMcAlana karanAra mATe hAsyanI vAta Ave tyAre gopAlabhAInI beTiMga coggA ane ghaNI vakhata gRhasaMcAlana dohyaluM hoya che. gharanI tamAma chaggA sAthenI hoya che. thoDI kSaNomAM hAsyaprasaMgo pIrasIne javAbadArI temaNe upADI lIdhI ane AthI gopAlabhAInA zrotAne lAMbo oDakAra khAIne peTa paMpALyA kare te gajAnuM kalAkSetranA daravAjA khullA thayA. . * * * vANI-kalA-kauzala gopAlabhAImAM che. gopAlabhAIe duhA-chaMda, lokavArtA, lokasAhitya, sTeja kalAkAra banI gayA pachI paNa "mANasa vacce hAsya kSetre bahudhA kUca karI che, te sAthe temaNe gujarAta ane mANasa" thaIne rahevAnuM sadbhAgya gopAlabhAImAM che ane Jain Education Intemational Page #825 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 potAno khAsa 'cAhaka varga' paNe Ubho karI zakyA che. 'sabhA saMcAlana' ane 'gopAlabhAI' ekamekanAM pUraka banI rahyAM che. harasiddhi epArTamenTa, ke. ke. nagara roDa, vArAhI phArma pAchaLa, ghATaloDiyA, amadAvAda-61 khAte temanuM nivAsasthAna che. lokagAyaka zrI karazana paDhiyAra 1944nuM varSa mAMDa paMdareka varasanI uMmara.....navarAtri utsava daramyAna gheghUra kaMThe madhurI halakathI karazanabhAI lIMbaDInA cokamAM gAtA hatA. vArasAgata vyavasAya zaktinuM prAcIna vAdya evA DAkavAdana sAthe deva-devIonAM prazasti gAna-dohA (AraNyuM) gIta (jhIlaNiyA) devadevIonI vArtAo vagere AhvAna karI mAtAjInA bhUvAonA zarIramAM pavanarUpe pragaTAvI temane dhuNAvavAno, bAkInA samayamAM gadheDA upara retInAM chAlakAM bharIne laI javAno dhaMdho karI nAkhatA ane mAtAjIno mAMDavo tathA raMdhAtu ke varaso ja jevA jJAtinA paraMparAgata utsavo UjavavAno ane yajamAna vRtti karavAno. lIMbaDI 84 gAmanuM sTeTa, tyAre kumAra phatesiMhajI urphe kAkAbApu sAhitya-kalAnA rasika jIva. dara varase kavio, kalAkAro, gAyako-vArtAkArono DAyaro kAkAbApunA darabAramAM thAya. zaMkarAnaMdajI tyAre lIMbaDInA rAja-kavi hatA, jemAM sthAnika kalAkAro jo hoya to tevA ratnane A kavirAjo pArakhI letA. te vakhatanA kalA-diggajo kAga, merubhA, piMgaLazIbhAI (lIlA) A kAryakramamAM AvatA. pitA jerAmabhAInA mitra nAraNabhAI bhAthI rAjadarabAramAM kAma karatA. kavi kAge 'kAgavANI'no pahelo bhAga pragaTa karelo. emAMthI mIThI halakathI gIto gAI sabhAne DolAvatA. karazanabhAIe te 'kAgavANI' mATe pitAne kahyuM ane nAraNabhAIe te pustaka karazanabhAIne ApyuM. emAMthI jAhalanI ciThThI' kaMThastha karI. nAraNabhAIe tyAre ja vAta mUkelI ke "eka rAvaLano chokaro.....ahA....zuM enI halaka che!' javAbamAM "I chokarAne pAMca vAgye baMgale laI jajo." pitA ane putranI joDI. ApaNA A AjanA AkAzavANInA A-greDanA kalAkArane rajU kare che. ardhacaMdrAkAre goThavAyelA DAyarAmAM kavi zaMkarAnaMdajI hAjara che. kahe kaMIka saMbhaLAva." karazanabhAIe jAhalanI ciThThI gAI. mAikanI jarUra Aje paNa nathI paDatI, evo nakkara kaMTha. A kavana sAMbhaLIne kavi kAga zaMkaradAnajIne uddezIne bolyA : "ciTTI phATI gaI." (arthAt baMgale gAvAnI rajA maLI gaI) kyAM rahe che? zuM kare che? badhI vAtacIta thaI gaI, paraMtu A pachI dararoja bapora pachI sAhityanI zikSA levAne mATe karazanabhAInAM dvAra khulI gayA! kaho ke hradayanAM hATa khUlI gayAM. 815 karazanabhAI paDhiyAra 1956thI AkAzavANInA mAnya kalAkAra che. TIvI ane gujarAtI philmomAM paNa gAyaka tarIke pasaMdagI pAmyA che. gujarAta ane gujarAta bahAra DAyarAo DolAvyA che. mAhitI khAtA taraphathI aneka kAryakramo ApyA che. temane zrI morAribApunA haste 'kavikAga evorDa' maLelo che, to 2001mAM lokakalA aMgeno gujarAta rAjya saMgIta nATya akAdamI gAMdhInagarano gaurava puraskAra' (rUA. 25,000/ zilDa ane sanmAnapatra) maLelo che. mAtA mAvalabahena ane pitA jerAmabhAI paDhiyAra. lIMbaDI temanuM mULa gAma. tA. 3 Disembara, 1929mAM janmelA karazanabhAI Aje cAMsImAM varase paNa gAI zake che. nakkara kaMThanA, lokasAhityanAM gItonA jANatala evA karazanabhAI hAla nAthA vorAnI zerI, rabArInA neha, vaDhavANamAM rahe che. baMne putro harezabhAI (dAjIrAja hAi.mAM zikSaka che) ane kalAkArano mAyALu svabhAva jemanA haiyAmAM vase che evA bIjAputra zaileSabhAI sAthe rahe che. patnI zAradAbahena karazanabhAInA kalAjIvanano 'sItA- Adarza' jALavIne sadAnAM jIvanasaMginI rahyAM che. lIMbaDI rAjakavizrI zaMkaradAnajI "khuzAmata khoTI karI, kavio nabhiyA TeMka, (paNa) acakAyo nahIM eka, satya kahetA zaMkarA." kavi zaMkaradAnajIno janma dethA zAkhAnA cAraNakuLamAM saMvata 1948nA aSADha suda bIja, zanivAre lIMbaDInA vasataDI gAme jeThIbhAI khoDAbhAI dethAne AMgaNe thayo hato. mAtAnuM nAma dalubA te pATaNA (bhAla) pratApabhAI maheDunAM putrI te hatAM. Page #826 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 816 dhanya dharA ghaNA samaya abhayasiMhajInI para hatI. yathAzakti zaMkaradAnajInAM lagna pATaNanA maheDu zivAbhAInAM putrI varSa 1999mAM saurASTra yunivarsiTIe pAMca cAraNa nAgabAI sAthe saM. 1977nA mahA vadi sAtamanA roja thayAM kavionuM sanmAna karyuM, temAM zaMkaradAnajI hatA. kavie hatAM. pitAzrI jeThAbhAInI sthiti sAdhAraNa. kavinI tyAre mAMDa vyaktigata prazastikAvyo ghaNAM ja lakhyAM che. daseka varasanI vaya hatI. tyAM ja mAtA dalubAnuM avasAna thayuM. kavie kula-14 graMthonuM prakAzana karyuM che. jemAM zaMkaradAnajIne kAvyanA vidyAbhyAsa mATe bhUjanI vrajabhASA kIrtivATikA', "laghu saMgraha', "harirasa', 'deviyANa', pAThazALAmAM dAkhala karyA. ekAda varSano abhyAsa karyo tyAM jvALAmukhI', "stuti', "devakaraNajInuM jIvana caritra', "pAMDava pitAno saMgAtha paNa chUTyo. saMjogonI ghaTamALa vacce nodhArA yAja caMdrikA' bira yazandu caMdrikA', "biradazRMgAra', "prabhAnAtha', 'kizanabAvanI zaMkaradAnajI vatana pAchA AvyA. (TIkA)', "zAmaLAmALA', "sukAvya saMjIvanI', "smaraNAMjali' - kavizrI nAnapaNathI ja buddhizALI ane Tharela mANasa. ane 'premapokAra' mukhya che. moTerAMonI beThakamAM besavAnuM pasaMda karatA. svabhAve udAra kavi zaMkaradAnajInuM dehAvasAna tA. 13-10 1972 nA evA zaMkaradAnajI bhUkhyAne bhojana, garIbone vastro dAnarUpe - roja thayuM. temanA parivAramAM be putro haradAnabhAI ane ApatA. te paNa potAnI AvakamAMthI ja. Avaka eTale kAvya- rAghavadAnabhAI che. kavitAmAMthI je Ave che, chatAM sAdagI ane pavitratAthI bhareluM dAdA ahirAvakara kavinuM jIvana hatuM. ghaNA samayathI dAdA ahirAvakara nAma - kavine guMdiyANA darabArazrI sva. abhayasiMhajInI temanI tejIlI kalama dvArA jANItuM banyuM che. lAgaNI apAra hatI. yathAzakti madada paNa karatA. kavi zaMkaradAnajI pharatAM pharatAM lIMbaDI AvyA. lIMbaDImAM maLavA jevA ravivAranI phUlachAba pUrtimAM, gujarAta samAcAra ke sAptAhika "samaya'nA pAne A darabArone maLyA. lIMbaDImAM (dhoDAnA dAktara) tarIke pharaja vyaktie nyAyapUrNa ane tarkabaddha zailImAM bajAvatA amalAnA jhAlA zrI jIvaNasiMhajI mAlubhAne maLyA. kavinI prabhAvaka vAtonI jANa lIMbaDI rAjakuTuMbamAM karI-"bahu aneka mUMjhavatA praznone eka mazAlacIrUpe kalamarUpI jyotane jANe ke prajjavalitu rAkhI che. jhAlAvADanI ja vidvAna cAraNa kavi AvyA che. maLavA jevA-sAMbhaLavA jevA che." kavine baMgale bolAvyA. kavine sAMbhaLI rAjakumAro to A dharAne 1954thI hRdaye dharI che. khuza thaI gayA. kahyuM ke-"kavirAja! have tamAre ahIM ja hIrAlAla zaMkararAva ahirAvakara (sonI) temanuM AkhuM rokAvAnuM che. Ama rahevA-jamavAnuM darabArI mahemAnanA gesTa nAma. tA. 16-1-1932mAM navApura, 5. khAnadeza (reMTiyo hAusamAM ane sAMje rAjakumArone maLavA javAnuM. mAsika rUpiyA tuveradALavALuM ) dhuliyA-mahArASTramAM janma thayo hato. . paMdaranA pagArathI rahyA hatA. chaeka mahinA pachI lIMbaDI kavizrI prajArAma rAvaLanI jema A jhAlAvADI dharatIne mahArAjA zrI dolatasiMhajIne maLavAnuM thayuM ane mahArAjA to dAdA ahirAvakare kAyamI vatana vI dIdhuM che. sArA vAcaka kavinI vANI sAMbhaLIne khuza thaI jaIne lIMbaDI-rAjanA che. surendranagara zaheranA eka prabuddha nAgarika che. hAla nivRtta rAjakavi tarIke kavirAjanI nimaNUka karI. che paNa temanI kAryazailI jotAM ema lAge ke kharA arthamAM A bhagavAna bhoLAnAthanA parama upAsaka zaMkaradAnajI spaSTa mANasa pravRtta che. sAmAjika praznone akhabArI jagatamAM vAcA vAta-nIDarapaNe kahetA khacakAtA nahIM. lakhyA pramANe ja jIvatA. ApavAnI sAthe pote homiyopethI ane AyurvedanI davAono anyAya dekhAya tyAM moTA rAjAone paNa satya vAta kahevAmAM eka nAnakaDo bhaMDAra dharAve che, jemAMthI jarUriyAtamaMda dardIonI lagIre saMkoca nahoto. kSAtratvanAM khamIra to prANathIye vahAlAM cikitsA kare che. A kSetramAM temane sAruM pariNAma paNa lAdhe hatAM. kavi zaMkaradAnajI sabhAraMjana karI vAha vAha che, paraMtu temanA umadA svabhAva anusAra 'phI' vasUlavAnI meLavanAra kavi nahotA. temanA vize zirohI tAbenA malAvA jhaMjhaTamAM kyAreya paDatA nathI. gAmanA ajayadAnajI bArahaTe to "zaMkaradAnajI smRti zataka' rUpALIbAnA maMdira pAse, nArAyaNanagara, surendranagara, racyuM che. e haratuM-pharatuM mizanarI kendra che ane temanA mATe ghara che. Jain Education Intemational Page #827 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata sorabha bhAga-2 810 cAraNazailInA vArtAkAra bApalabhAI gaDhavI - saurASTramAM cAraNazailInA lokapriya vArtAkathakomAM bApalabhAInuM mAna ane sthAna mokhare che. temano janma 5 navembara, 1921nA roja bAbariyAta gAme (tA. taLAjA) pitA dehAbhAI tathA mAtA kurabAnI kUkhe thayelo. AkAzavANI rAjakoTa parathI rAtrinA dasa pachI je lokavArtAo prasArita thatI emAM AgavI bhAta pADatI zailImAM A loka vArtAkAranI vArtA paNa sAMbhaLavA maLe. koI lokavArtAkArano paricaya pAmavo hoya to tenI vArtA hRdaya ane kAna khullAM rAkhIne ja sAMbhaLIe to ja teno paricaya thaI zake. bALapaNathI ja saMgharSa veThIne, rakhaDapaTTI, mojamastI vacce AgaLa vadhelA bApalabhAInI bhaNavAnI icchA phaLIbhUta thaI nahIM. nazAbaMdhIniyojaka thayA. be copaDIno abhyAsa, vArtAkalAno vAraso, janmajAta saMskAra hatA ja. sau prathama vArtA mosALanA gAma methaLImAM kahI. 16 varSanI uMmare mAMDelI vArtA. pachI to lokasAhityano abhyAsa thayo. mAmA kAnAbhAI ane kALubhA jamAdAranAM preraNA-protsAhana maLyAM. Ama to teo bAbariyAta gAmanA gAmadhaNI hatA. (lAThInA dasoMdI-cAraNa) gaNotadhArAmAM jamIna kheDUto pAse rahI. teo memaNavorA, je aphINanA ijArA rAkhatA tene tyAM nokarI karatA. gujarAna calAvatA. e vakhate cAvaMDano Ayara DAyaro bApalabhAInuM mAnasammAna kare. emAM jeTho Dera bahAravaTiyo to bApalabhAIno mitra thaI gayelo. kavitA paNa banAvelI. lIMbaDInA rAjakavi zaMkaradAnajI pAse ladhusaMgraha zIkhyA, jemAM lekhana-gAyananAM mULabhUta tattvono samAveza thato hato. porabaMdaranA rAjakavi zrI yazakaraNajI pAsethI vrajabhASA ane tenA sAhityano abhyAsa karelo, je kalAnA mAdhyamathI bApalabhAIe kurivAjo-aMdhazraddhA sAme rItasaranI jehAda lIdhelI. nazAbaMdhIniyojaka tarIke amarelI, bhAvanagara ane surendranagara khAte kAmagIrI saMbhALelI. nivAsasthAna paNa surendranagara banAvyuM. nazAbaMdhI sAthe daheja ane aspRzyatAnivAraNa saMmelano paNa yojanA ane nazAkhorImAMthI manoraMjanaDAyarAo karIne te dvArA ghaNAMne mukta karyA che. girIza gaDhavI temanA putra che. tA. 3-8-1995nA roja A lokavArtAkAre jhAlAvADa vaccethI vidAya lIdhI. gAMdhI vicAra ane rAmakRSNa mizanano sumeLa svAmI AnaMda svAmI AnaMda jeNe manasA, vAcA, karmaNA, samAjamAM rahIne, samAjane upayogI evAM kAryo karyA ane te paNa sAdhujIvananI vacce rahIne. pitA rAmacaMdra dave. lIMbaDI tAlukAnuM ziyANI gAma. janma 8 okTobara, 1887nA roja. rAmacaMdra davene traNa putro. moTA jaTAzaMkara, je muMbaImAM sarakAramAM ucca adhikArI hatA. pAchaLathI bhArata sarakAranA poliTenika khAtAmAM ucca sthAne hatA. vaceTa putra te amadAvAdamAM meDikala kolejamAM hArDisa sarjana hatA ane sauthI nAnA putra te hiMmatalAla eTale ke gAMdhIyuganA prabhAvI sAhityakAra svAmI AnaMda. pote kahe che tema jaMgalanA vAMsanI jema UcharyA ane jIvyA, potAnAM lagnanI kAMIka taiyArIo cAle che. evuM kAne sAMbhaLavAmAM AvatAM A dhUnI mastarAma to ghara choDIne nIkaLI gayA. tejasvI, samRddhithI haryubharyuM dila. prajJAvaMta evA svAmI AnaMda gujarAtI, marAThI, hindI, baMgALI ane aMgrejI bhASA paranuM prabhutva adbhuta hatuM. jyAM jAya tyAM bhASA zIkhI letA ane mANasomAM bhaLI jatA. bhASA para to gajabanuM sAmarthya. jenA para gujarAtI bhASA gaurava laI zake te gu. bhASA to khUba moDA zIkhelA. kolejanAM pagathiyAM para paga mUkyo nathI ane prANavAna pravAhI gadyanI saMmohaka zailIe lakhAyelAM umadA pustakono rasathALa Apyo. 13 varSanI uMmare bhAratabhramaNa karanAra svAmI rAmakRSNa mizananA sAdhuonA saMparkamAM AvyA. A sAdhuomAM nirvyasanI, zista-zikSita prabhAvI lAgyA. AlapoDAthI 50 mAila dUra nepALanI sarahade vivekAnaMda kendranA-mAyAvatInA advaitA AzramamAM vAsa karyo. tyAM eka page UbhA rahIne ATha ATha kalAka gAyatrInuM purazcaraNa karavA sAthe presamAM paNa madada karatA. 1907mAM lokamAnya tilakanA 'kesarI' patramAM sahAya karatA rahyA. svarAja caLavaLamAM sakriya rahyA. Jain Education Intemational ducation Intemational Page #828 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 818 dhanya dharA aMgrejI bhASA pratye paNa lagAva. jIvaMta abhyAsa. kolejamAM abhyAsa karI, berisTaranA ucca abhyAsa arthe bhAratIya ane jagatasAhityanuM praziSTa vAcana-adhyayana karyuM iMglenDa gayA. hatuM. kAkAsAheba sAthe ja himAlayanI pagapALA yAtrAo karelI, laMDanamAM berisTara thayA tathA zyAmajI kRSNavarmAno jenuM rocaka varNana 'himAlayanA khoLethI' pustakamAM ApyuM che. paricaya thayo. je temanA khAsa mitra ane anuyAyI. tyAMthI phrAMsa 1917mAM mahAtmA gAMdhInA saMparkamAM AvatA "hIra' gayA. phrenca bhASA paNa zIkhyA. rASTra gIta vaMde mAtaram gAvA pArakhyuM. Arthika muzkelIo vacce bhAMgI paDelA navajIvana mATe zrI surendranAtha benarajInI dharapakaDa thatAM teno virodha karavA prakAzananuM kAma svAmIjIe dhamadhamatuM karyuM. gAMdhIjI jelamAMthI 194pamAM phrAMsamAM sabhA bolAvI ane zahIdonI yAdamAM phaMDa bahAra AvyA tyAre svAmI AnaMde rUA. 50,000no napho karyuM. perisanivAsa daramyAna phrenca bhASAmAM bhAratanI AjhAdI caraNamAM dharI dIdho. mATe lekho lakhI bhASaNo karyA. 1922mAM doDha varasanI sajA veThI. patrakAratvanI zakti berisTara thayA pachI vakIlAta na karatAM jhaverIno dhaMdho joIne gAMdhIjIe lakhyuM che "jo mane svAmI AnaMdanI svIkAryo hato. 1989mAM jarmanImAM bharAyelI AMtararASTrIya kAryazakti ane sUjha-samajano lAbha na maLyo hota to A pariSadamAM emaNe mAdAma kAmA sAthe bhAga lIdhelo ane te navajIvananI javAbadArI upADavAnI meM nA pADI hota." videzI dharatI para prathamavAra bhAratano triraMgo rASTradhvaja 1928mAM sarakAre bAraDolI laData calAvelI. temanA pharakAvyo. phrAMsamAMnuM temanuM "ghara" krAMtikArIonuM mathaka banyuM. maMtrI madadanIza paNa svAmI AnaMda hatA. gAMdhIjInA bahudhA potAnA dezanI prajAne gulAmImAMthI choDAvavA bhAratanI AjhAdI kAryazIla vyaktiomAM svAmI AnaMda mukhya hatA. 1934mAM mATe vividha pracAra karatA ane krAMtikArIone madada karatA. bihAranA dharatIkaMpamAM ane 1942nI caLavaLamAM sakriya hatA. 1910mAM phrAMsanI adAlata sudhI kesa laI gayA. iMglenDa ane 1945thI 1947 daramyAna boraDI ane vALInI AdivAsI bhAratamAMthI hadapAra karavAmAM AvyA. vistAromAM racanAtmaka kArya karyuM che. kaMthAriyA gAmanI garAsamAM maLelI jamIna para japtI 1966nI kaLa kathAo' pustakane dilhI kendrIya sAhitya mUkavAmAM AvI hatI. zyAmajI kRSNavarmA ane saradArasiMhe akAdamIe 1969mAM gujarAtI sAhityanA uttama graMtha tarIke iMglenDamAM India House' UbhuM karI bhAratIya vidyArthIone puraskRta karyuM hatuM, paraMtu svAmIjIe sAdhujIvananI AcArasaMhitA bhaNavAnI sagavaDa UbhI karI ApI hatI. zrI rANAe karnala mujaba puraskArano asvIkAra karelo. 'pAtha opha seinTasa' vAyalInuM khUna karavA potAnI rivolvara ApI hatI. te pakaDAtAM aMgrejI bhASAnA A pustakane bhAratIya vidyAbhavane pragaTa karyuM saradArasiMhane zodhavA polIsa AvI paNa teo jarmana bhAgI che. gayA. gerahAjarImAM kesa cAlyo. hadapArInI sajA thaI hatI. chUpI rIte laMDanamAM AvyA hatA. 'pa7nA yuddha svAtaMtryanI tA. 25-1-1976nA roja ApaNI sahu vaccethI vidAya ardhazatAbdI tyAM ja ujavI ne bhASaNa karyuM hatuM. lIdhI. bIjA vizvayuddha vakhate briTane phAMsa upara dabANa karIne krAMtivIra...saradArasiMha ravAbhAI rANA zrI rANAne pakaDAvI, badhI ja milkata japta karI, temane mAnika saradArasiMha rANAe bhAratanI TApumAM najarakeda rAkhelA, paraMtu viThThalabhAInA prayAsothI temane svAtaMtrya caLavaLamAM agatyanuM yogadAna ApyuM thoDI rAhata thaI hatI. che. temano janma I.sa. 1873mAM. vi.saM. bIjA vizvayuddha vakhate pote phrAMsa hovAthI jarmanIe temane 1929 caitra suda-9nA roja surendranagara jelamAM pUryA hatA. naherujIe zrI rANAne hiMdanA elacI tarIke jillAnA kaMthAriyA gAme thayelo. phrAMsamAM rahevAnuM nimaMtraNa ApyuM hatuM, paraMtu teno paNa inkAra temanuM prAthamika zikSaNa kaMthAriyAmAM pachI dhrAMgadhrA ane karyo. 1949 dilhI sarakAre dezabhakta tarIkenuM bahumAna karyuM mAdhyamika zikSaNa rAjakoTamAM lIdhuM. pachI muMbaInI phargyusana hatuM ane teno paNa inkAra karyo hato. SILLE Jain Education Intemational Education Intemational Page #829 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 819 1947mAM bhArata AjhAda thayuM tyAre potAnA vatana saMmelanamAM aneka netAone sAMbhaLavAnI taka maLI. gAMdhIjInI lIMbaDImAM pAchA pharyA. temanuM nidhana 1956 AsapAsa thayuM "sevAkuTira' para svayaMsevaka tarIke pharaja bajAvelI. surendranagara hatuM. ejyukezana sosAyaTI, zrI ratilAla vardhamAna zAha zaikSaNika bhAvanagaranA vartamAna sAMsada rAjendrasiMha rANA yuniTa taLe dhabakatI saMsthAo, jenA pramukhasthAne teo hatA. (mAjI pradeza pramukha gujarAta bhAja5) saradArasiMha rANAnA zrI maNilAla koThArI bAlamaMdirathI laIne zrI phUlacaMdabhAI vaMzaja che. zAha kumAra maMdira, kiracaMdabhAI koThArI miDala skUla, saMskAra kendra harijanavAsa, zrI ena. ema. buniyAdI adhyAtma maMdira, surendranagara zikSaNajagatanA zilpI zrI je. ena. vI. vidyAlaya, zrI Ara. pI. pI. garlsa hAi., caMdulAla sukhalAla mahetA mahetA pA. ThA. bAlavADI, sI. yu. zAha bAlamaMdira, vidyAlaya, surendranagara jillAnI anekavidha prA. zALA, zrI sI. yu. zAha vidyAlaya mAdhyamika zALA, zrI pravRttio sva. caMdulAla sukhalAla mahetAnI sI. yu. zAha sporTsa enDa heltha senTara, zrI meghajI petharAja chellA pAMca dAyakAnI niSThApUrNa samAja zAha komarsa koleja, zrI zAMtilAla giradharalAla zAha bAla sevAnA pariNAme zobhI rahI che. keLavaNI, pustakAlaya, sI. yu. zAha poliTeknikanA nirmANamAM racanAtmaka ArogyalakSI, samAjahitavardhaka ane sahakArI yogadAna. beMka jevI aneka saMsthAonuM nirmANa thayuM. ceramena tarIke saurASTra meDikala senTara, sI. yu. zAha pratyeka saMsthAo suvyavasthita rIte cAle tevuM Ayojana paNa TI. bI. hospiTala, zrI sI. yu. zAha Ai hospi., sI. yu. emaNe karyuM. AvA karmaTha samAjahitaciMtakano janma tA. 10 zAha ortho. cilDrana hospi., meDikala kolejanA nirmANamAM okTobara, 1920 nIlagiri (bihAra) mukAme thayo hato. yogadAna, to jhAlAvADanA 1985thI 88nA traNa duSkALamAM abhyAsa meTrika sudhIno. vepAranA vyavasAya sAthe joDAyelA. maMtrI tarIke saMkaTanivAraNa samitimAM utkRSTa kAmagIrI lagna prabhAvatIbahena sAthe thayAM. surendranagaranI eka paNa bajAvelI. surendranagara pipalsa ko. o. bekanA (65 thI saMsthA evI nahIM hoya ke jemAM temanI sevA kAryakuzaLatA, 90) 25 varSa pramukha tarIke rahyA. pAnAcaMda ThAkarazI jaina vahIvaTI kAryadakSatA, niSThA-prAmANikatAno paricaya pratyakSa yA - vidyArthIbhavananA pramukha-TrasTI tarIke hatA. uparAMta TrasTIparokSarUpe na thayo hoya! varSa 1942mAM "bhArata choDo' kAryavAhaka maMDaLanA sabhya tarIke bAlAzrama, aMdhavidyAlayacaLavaLamAM vidyArthImaMDaLa, yuvakamaMDaLa vageremAM sakriya rasa mAnavasevA saMgha, zrI manasukhalAla dozI loka vidyAlaya (jenAM lIdhelo. rAjakoTa satyAgraha vakhate pU. mahAtmA gAMdhInA 21 pahelAM pramukha paNa hatA), tathA sI. je. hospiTala ane zrI upavAsa vakhate emanA sAnidhyamAM rahevAnI taka sAMpaDelI. sI. yu. zAha meDikala senTaramAM saphaLa kAmagIrI bajAvI caMdubhAInA pitA, je pAMcabhAIo hatA ane eka bahena. hatI. A tamAma saMsthAone potIkI mAnatA ane saMsthAo emAM pAnAcaMda ThAkarazI sauthI moTA. teonA nAmathI "jaina temane pUrA AdarathI jotI. eka paNa paiso khoTI rIte vidyArthI bhavananI sthApanA karI. 25 varSa bAda popaTalAla veDaphAI nahIM ane karoDonA kharce saMsthA navanirmita-sarjana ThAkarazInA nAmanuM jaina kanyA chAtrAlaya zarU karyuM. baMne thAya evI eka sAvadhAnIthI uttama praharI tarIke rahI kAma chAtrAlayonA gRhapati tarIke kiracaMdabhAI koThArI jIvyA tyAM karI gayA. AvI vyakti maLavI muzkela che. sudhI rahyA. 1938mAM cAlatA anAthaAzrama tathA strIbALakonA saMcAlanamAM paNa caMdubhAIe bhAga levA mAMDyo. vrajavAsa darzana karAvanAra uttarottara AjhAdI pachI keLavaNI saMsthAo UbhI karI. vajA bhagata duSkALanA kaparA saMjogomAM gAmaDAMo khUMdI anAja-chAza vajA bhagata eka evuM nAma che, jeNe vitaraNa vagere pravRttio laI niSThApUrvaka kAmagIrI bajAvelI. gAyonI sevA arthe bhekha lIdho che ane 1938mAM haripurA koMgresanA saMmelanamAM dasa-paMdara "rAma-roTI annakSetra' calAve che. vidyArthIonI TukaDI emAM caMdubhAI kharA. 1 mahinAmAM Jain Education Intemational Page #830 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 820 dhanya dharA vaDhavANathI sAteka kilomITara dUra AvelA koThAriyA gAmamAM A jhaDapI-TeknolojInA yugamAM eka jIvatA-jAgatA saMtanAM darzana karavAM hoya to te che vajA bhagata. AjathI cAreka varSa pahelAM saurASTra duSkALanI dArUNatA nihALelI. ahIMnA Dhorane sAcavavAmAM paNa cheka rAjasthAnathI mAladhArIo potAnI gAyo sAthe A "vrajadhAmamAM' AvyAM. lagabhaga trIsathI cAlIsa hajAra gAyonA 'govardhana parvata'ne UMcakavAnuM bIDuM vajA bhagate jhaDapyuM ane kudarate zraddhAvAnonI AsthAnA ajavALe vajAbhagata samagra vyavasthA saMbhALIne sAMgopAMga UtaryA. Aje paNa A gauzALAmAM hajAro gAyo Azraya le che, taduparAMta Azare 5000 Dhora (rAmadevapIra) jesalapIra khAte kempamAM Azrita hatA. mAnavatAnA mahAsAgaranA "mana" jevA jIvadayApremI evA vajA bhagate gAmaDAMnA garIbo, aMdha, apaMga, azaktabimAra vyaktio mATe netrayajJa, daMtayajJa, nidAna-sAravAra yajJa yojIne eka sAmAjika sevAnuM preraNA-paraba pUruM pADatA rahyA che. kudaratI honArata vakhate paNa sahAyano hAtha emaNe laMbAvelo che. karoDo rUpiyAnuM dAna mUka sevArthe meLavanAra mUkasevaka vajAbhAI mAtra eka ane ananya che. chellAM 35 varSathI A | sevA-yajJa AraMbhyo che. potAnI karoDa rUpiyAnI jamIna gauzALA bAMdhavA dAnarUpe arpaNa karI che. A saMtane koI mAna-akarAmaevorDanI pratibhA AMjI zakI nathI. alagArIpaNuM ane te eka saMtanuM ane te nijAnaMdamAM potAnI kAyA ghasIne sevA ujALI che. dararoja 500 kilonA roTalA bhUkhyAjanone 4000 mANasone vinAmUlya chAza, 300 li. dUdha-TI. bI. hospiTalanAM dardIone, aMdha vidyAlayanAM vidyArthIone, vRddhajanone ane rimAnDa homanAM bALakone pahoMcatuM karavAmAM sevArthe bhIMjAyeluM vajA bhagatanuM karuNApradhAna hRdaya che. paMkhIo mATe caNya, pANInAM paraba (vividha sthaLe), sAdhu-sAdhvIonA AhAra-vihArane upAzrayanI vyavasthA e vajA bhagatanA sevA-yajJano agra bhAga che. abola jIvonA alagArI "zAmaLiyA' eTale vajA bhagata vaDhavANanI dharatI para che te gauravanI vAta che. kIrtanakAra naMdakumAra zukla AjathI 60-70 varSa pahelAM narmadA kinAre AvIne aneka kathAo karI. kIrtano racyAM. 'bhajanamAlikA (bhA. 1- 2)' temanAM svaracita kIrtano che, to zrImad bhAgavat samazlokI padyabaddha racanA karI che, taduparAMta "narmadAbAvanI', "zaktibAvanI' paNa gujarAtI padyamAM racelI che. vidvAna-kIrtanAcArya naMdakumAra chaganalAla zukla e vaDhavANa sTeTanA rAjagAyaka hatA. vaDhavANanA tatkAlIna rAjavI surendrasiMhajInA rAjyAbhiSeka prasaMge rAjagAyaka tarIke naMdakumAra zuklanI varaNI thaI. pote "saMgItaratna' hatA ane ThAkora sAhebe ilkAba paNa Apelo. saMgItanipuNa zAstrIjI hArmoniyamanI sUrAvalIo 18 rIte bajAvI zakatA. muMbaI reDiyo sTezana para pahelavahelI hArmoniyamane 'vAdya' tarIkenI mAnyatA maLI. te hArmoniyama bIjuM nahIM paNa jenAM TeravAM A peTI para pharatAM hatAM te naMdakumAra zuklanuM hArmoniyama ane te temanA ziSya bhAI lAlabhAIe vagADeluM. naMdakumAra zuklanA bhANeja cimanalAla a. vyAsa sArA tabalAvAdaka hatA. samagra saurASTramAM A "mAmA-bhANeja'nI joDI tarIke ja oLakhAtA. AbunI aMdara adhika mAsa daramyAna kathA cAlatI. eka mahinA sudhI prajApitA IzvarIya brahmakumArInA puraskartA vidvAna zrI lekharAja bacANI sAthe satsaMga cAlato. | zrI naMdakumAra zAstrIe pahelI kathA nairobI khAte karI. zAstrIya rAga-rAgiNIonA jANakAra hoya saMgIta sAthe ja kathAo karatA. narmadA parakammA karelI che. teo mAtra kathAkAra ja nahotA. AjhAdI maLyA pahelAM svAtaMtrya senAnIonA ajJAtavAsanA AzrayadAtA paNa hatA. 18 purANo para temanuM prabhutva hatuM. 109 AkhyAno kaMThastha hatAM. varSa 2007mAM surata pAsenA marolI khAte je bhavya zivamaMdira nirmANa pAmyuM che. tenI prANa-pratiSThA pravartamAna rA. navalakizora zarmA ane prakhara rAmAyaNI zrI morAribApunA haste thaI. te maMdiranuM jamIna-saMpAdana, TrasTI maMDaLa ane khAtamuhUrta morArajIbhAI desAInA haste thayeluM. maMdiramAM je zivaliMga che te pU. DoMgarejI mahArAjanA zubhahaste prasthApita thayeluM che. lagabhaga ekAda karoDanA kharce nirmita evA A maMdiranAM zreya-preya zAstrIjIne AbhArI che. porabaMdara ane cUDA sTeTamAM paNa temaNe saMgIta sAthe kathAo karelI che. khAravAnI poLa, mULIvAsa-vaDhavANa zahera e Jain Education Intemational Page #831 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 temanuM kAyamI nivAsasthAna che. RSivarya mahArAjazrI pUrAM 101 varSanuM dIrghAyuSya bhogavI sadgatanI icchAnusAra narmadAkinAre zuklatIrthanA sthaLe aMtima saMskAra mATe bhAvikajanonI hAjarI vacce laI javAmAM AvelA. deza mATe muktidina paNa A saMgItAcArya mATeno nirvANadina (15-8-2007) banI rahyo. vAcakoe vakhANelA vArtAkAra devazaMkara mahetA devazaMkara mahetA eTale saurASTranI bhUmimAM 'cetamachaMdara' ane 'phUlachAba' jevAM sAptAhika akhabAro te jamAnAmAM vAcakomAM lokapriya thaI paDelAM e meghANI ane guNavaMtarAya AcAryanA samayanA lekhaka. tA. 16-1-1916nA roja surendranagara jillAnA dhrAMgadhrA tAlukAnA gujaravadI gAme temano janma. pitA kAzIrAma ane mAtA pUrIbahenanAM kula ATha saMtAnomAMnA devazaMkara cothuM saMtAna hatA. mAtA-pitA saMskAratIrtha jevAM. bAra varasanI uMmare pahoMcelA devazaMkara, pitAjIne dhrAMgadhrA sTeTanA rAjagavaiyA tarIke nimaNUka maLatAM parivAra gujaravadIthI dhrAMgadhrA rahevA gayo. 1928mAM lakhataranA rAmacaMdra rAvalanI dasa varasanI dIkarI kAntAbahena sAthe devazaMkarajInAM lagna thayAM tyAre mAtra bAra varSanI uMmara. zarUAtanAM be varasa dhrAMgadhrA zikSaka tarIkenI nokarI karI tyAre teo sAta dhoraNa pAsa hatA. pitA kAzIrAmanI bimArIne lIdhe dhrAMgadhrA choDI gujaravadI AvyA. paMdara varasanI vaya, bimAra pitA, mAtA, cAra nAnAbhAI tathA patnInI bharaNapoSaNanI saghaLI javAbadArI temanA mAthe AvI paDI. nAcavA-kUdavAnI uMmare koDha gAmanI dhULI nizALamAM zikSaka tarIke rahyA, paraMtu pagAra Thana Thana gopAla! ATha mahinA rAtIpAI na maLatA pitAne gujaravadImAM mosALuM eTale khetI karI. 1946mAM prathama vArtAsaMgraha 'gAmane jhAMpe' pragaTa thayo. vAcakoe khUba vakhANyo. lakhavAnI dizA barAbara pakaDAI. '47mAM pepA ne lIMboLI' nAme bIjo vArtAsaMgraha pragaTa thayo, paraMtu prathama traNa pustako vizenAM vivecakonAM tathA samakAlIna lekhakonAM nivedano sAMbhaLI kalama mUkI dIdhI. pharI khetI ane gAmasevAmAM lAgI gayA, paraMtu patnI kAMtAbahena lekhakanI zaktine pichANatAM hoya tema hiMmata ApatAM rahyAM. pharI lakhavAne preryA. 821 pachI to temanI lekhana saravANI vaNathaMbhI vahetI thaI. lagabhaga 27 aitihAsika navalakathAo, 25 sAmAjika navalakathAo, 11 dariyAI navalakathAo ane navalikAsaMgraho ApyA. AmAMnI dasa zreSTha navalikAonuM alaga saMpAdana karIne prakAzita karI. zreSTha navalikAo viSaya laIne potAnA nAnA devazaMkara mahetA para ApaNA hAsyakAra jagadIza trivedIe pIeca.DI.nI upAdhi meLavI. sAhityasarjaka dilIpa rANapurA dilIpabhAInuM kharuM nAma dharamazI. dilIpabhAI rANapurA e moTAgajAnA sAhityasarjaka hatA. temano janma tA. 1411-1931. dhaMdhukA, ji. amadAvAda. 1939 zALA praveza (bAlapothI) dilIpabhAInA pitAne kApaDanI dukAna hatI. abhyAsa daramyAna vepAranI tAlIma maLelI. boTAda jaina miDala skUlamAM paNa dAkhala thayelA. 1946mAM hAiskUlanA zikSaNa mATe biralA enDa harajIvanadAsa hAi. dhaMdhukAmAM dAkhala thayelA. 1947mAM upAzraya sAthe zALAtyAga kamyuniSTa pArTInuM nAma bhAIjIbhAI, DI. ema. vazI, kacchI sAthe kAma karyuM. amadAvAdamAM zAradA mudraNAlayamAM kaMpojhiTaranI nokarImAM joDAyA. amadAvAdadhaMdhukA-boTAda rajhaLapATa..... 1949mAM muMbaI 'janmabhUmi'mAM kaMpojhITaranI nokarImAM joDAyA. uttarArdhamAM dhaMdhukA pAchA pharI punaH zALApraveza. 1950mAM varnAkyulara parIkSA pAsa karI. koMgresa sevAdaLamAM joDAyA. guMdI sarvodaya yojanAnA rojakA gAme zikSakakAryakara tarIke kAmagIrI bajAvI. tyArabAda pAlanapura-majAdaramAM, me-1951mAM savitAbahena sAthe lagna thayAM. mAilasTona raMgavAnuM kAma karyuM. chUTaka kAmo karyAM. kaMdoI sAthe, konTrAkTaranA mApaNIdAra cukAvA-kArakuna jevI kAmagIrI paNa karI. 1953mAM kherANAmAM zikSaka tarIke joDAyA. kula 90 jeTalAM pustako lakhyAM. lakhavAnI zarUAta kherANAthI thaI. pahelI ja vArtA 'jIvanazikSaNa'mAM pragaTa thaI-'mANasAInuM rudana' zikSaka tarIke karamaDa, devagaDha, rAmadevagaDha, nAnI kaThecI, cUDA, nAganeza, bhRgupura ane chelle bajANA prAthamikazALAnA AcAryapadethI 31-5-90nA roja nivRtta thayA. Page #832 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhanya dharA 822 1975mAM "mArI zreSTha vArtAono saMgraha pragaTa thayo. saMketa' navalakathA (1966) prathama navalakathA lakhAI. | dilIpabhAInA temanA sarjana-sAhityano phAla ghaNo UMco che. eTaluM ja zreSTha sAhityanirmANa che. kula 42 jevI navalakathAo lakhI che. 5 vArtAsaMgraho ApyA che. saMsmaraNakathAo 7 lakhI che. "vAta eka mANasanI' caritranibaMdha che. niyati', "AMsubhIno ujAza" ane "mIrAMnI rahI maheka' navalakathAo gu. sA. akAdamI dvArA puraskRta thaI che. jachavi', sugaMdha saMbaMdhonI', 'lAgaNInAM phUla', "karamakathA', je rekhAcitro che, to prasaMgakathAonuM vipula kheDANa che. soLa jeTalI prasaMgakathAo che. temanA vizALa lekhanakArya badala aneka evorDa maLyA che. lekhake vyavasAya arthe mahattama varSo surendranagara jillAmAM ane vipula sAhitya sarjana paNa surendranagara jillAmAM rahIne ja karyuM. evA dilIpabhAInuM avasAna gAMdhInagara, tA. 16 julAI-2003mAM thayuM. navalarAma jaganAtha trivedI jhAlAvADanA vaDhavANanA vatanI evA navalarAma trivedIno janma 11mI okTobara-1995nA roja thayo hato. vividha sAmayikomAM teo lakhatA. baMgALI pustakonA AdhAre lakhAyeluM emanuM pustaka "kArAvAsanI kahANI' rAjakIya viSayanuM jANItuM ane vAcana karavA jevuM pustaka gaNAya che. emaNe kavizrI dAmodaradAsa khuzAladAsa boTAdakaranA kAvyonuM saMpAdana karyuM che. sAhitya pratyenI temanI abhiruci ane gADha abhyAsane kAraNe temane gujarAtI sAhitya sabhAnA maMtrI tarIke nImavAmAM AvyA hatA. temaNe "zeSa vivecano', 'navA vivecano', 'parihAsa', "ketakInA puSpo', 'zikSaNanuM rahasya', samAja sudhArAnuM 'rekhAdarzana', keTalAMka vivecano', "mAnasazAstra' (saMpAdana), "grAmamAtA' (saMpAdana), "hRdaya tripuTI' (saMpAdana) jevA pustako lakhyA che. gujarAtanA phoTo-janalisTa jhaverIlAla mahetA mANasa pArakhuM ane "mANasa vacce jIvanArA" ApaNA phoTo-jarnAlisTa jhaverIlAla mahetA. janma tA. 9 julAI1928nA roja haLavadanI dharatImAM e jamAnAnA nATya abhinetA dalapatarAma mahAzaMkaranA AMgaNe (derAzrInI khaDakI tarIke jANItuM) mAtA raMbhAbahenanI kUkhe thayo hato. pUrva prAthamika zikSaNa haLavada jUnA rAjamahela pAsenI zALAmAM lIdhuM. briTiza hakUmata taLenI tAnAzAhI. rAjA-prajA vacceno prema jaLavAyelo hato. nAta-jAtanA bhedabhAva, paNa bhAva vacce rahetAM loko hatAM. haLavadathI dhrAMgadhrA pAvarahAusamAM moTAbhAInI badalI thatAM samagra kuTuMba dhrAMgadhrA rahevA gayuM. cha dhoraNa sudhI ajitasiMhajI hAiskUlamAM abhyAsa karyo. bALapaNathI majA khUba mANI... "bali rAjA prasanna thAonA brAhmaNanA chokarAne hAthe bhAvathI rAkhaDI baMdhAve ane khuzImAM dakhkhaNAM Ape. ATha AnAmAM ramakaDAM, cakaDoLamAM besavuM, majA majA! tyAranA ATha AnA AjanA paccIsa rUpiyA jevA. rAjamahelamAMthI gurujInuM sIdhuM laIne ghare pahoMcADavAnuM. tyAranA rAjavI ghanazyAmasiMha bApunI gADI pasAra thaI. jhaverIlAlabhAIe sIdhAnI thALI eka bAju mUkIne bApune sAvadhAnanI miliTarI sTAilamAM selyuTa mArI. bApue A joyuM. gADI AgaLa thobhAvIne ATha AnA daIne DrAivarane sUcanA ApI--"I chokarAne ATha AnA ApIne kaheje ke tamArI salAma joIne bApusAhebe khuza thaIne A bakSisa mokalI che...." | saraLa nikhAlasa ane zikSakone kharA arthamAM "gurajI' tarIke svIkAratA. hAlanI haLavadanI bhojanazALAnA mukhyapraveza dvAra upara AvelI saMskRta pAThazALAmAM saMskRta bhASAno abhyAsa guru jagannAthajI pAse karelo. jhaverIlAlabhAIne sara je. je. skUla opha ArTamAM bhaNavA mATe "aMbikA oila mila' taraphathI skolarazipa maLI hatI. rahevAnuM dhrAMgadhrAnA nagarazeTha motIlAlajIe muMbaI (phoTa) yUsupha bilDiMgamAM emanI ophisamAM ja vyavasthA karI ApelI. rUnA vepArI hatA. sempalanI kothaLInuM ozIkuM banAvIne sUtA. bhArata-AjhAdIno raMga emaNe joyelo. phoTogrAphara tyAre nahotA. oila mila phaDacAmAM jatAM. skolarazipa baMdha thaI. chevaTe "cetamachaMdara', 'vaMde mAtaram', malabAra sTIpazipa ku.mAM kAma zodhIne kharca kADhyo pachIthI amadAvAdanI vikhyAta mila araviMda TeksaTAila DijhAiniMgamAM ArTisTa tarIke nokarI maLI gaI. mAlika hatA kasturabhAI lAlabhAI zeTha. pUrAM 17 varSa nokarI karI. daramyAna "TAimsa', janasattA', "saMdeza" jevA nyUjha akhabAromAM phoTogrAphasa mokalatA. A joIne taMtrIzrI Jain Education Intemational Page #833 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 zAMtilAlabhAIe 'gujarAta samAcAra'mAM dilhI khAte phoTo jarnAlisTa tarIke joDAvAnuM ijana mokalyuM ane jhaverIlAlabhAI bega-bisrA ane rasoInA sAmAna sAthe dilhI gayA. tyAMthI roja phoTogrAphsa amadAvAda mokalatA ane pahele pAne te chapAtA. loko khuza thatAM. Ama 1972 zrI 'gujarAta samAcAra'nI nokarImAM joDAyA. cAra varSa tyAM rahyA. Aje 80 varSanI jaipha vaye pahoMcelA jha. ma. kaTa-sAijha mUcho, phAMkaDI-heDa kepa, kalAnI oLakha ApatAM jhulAM ane camakadAra AMkho. jo kyAMya paNa AvI vyakti jovA maLe to mAnavuM ke te gujarAtanA uttama tasvIrakAra jhaverIlAla mahetA che. mANasane oLakhavA ghaNIvAra jiMdagI TUMkI paDe. tyAre A phoToArTisTa enI camakatI-damakatI AMkho vaDe mANasanuM hIra pArakhI le che. phoTogrAphI karatI vakhate kaI kSaNe svIca dabAvavI te sAvadhAnIno kemero temanI AMkhomAM paNa goThavAyo hoya tema lAge che! phoTogrApharanI nIce bArIka-lekhana-zilpa kare che. je vAMcavAnI majA Ave che. temanA A kauzalyane dhyAnamAM laI 'gujarAta-samAcAre' budhavAranI pUrtimAM 'phoTo-sTorI' kolama zarU karI che. phoTogrAphInI uttamatA joIne gujarAta sarakAre TAgora holamAM yojAyelA phaMkzanamAM mukhyamaMtrI zrI narendrabhAI modInA haste rUA. 1 lAkhano puraskAra evorDa ApIne sammAnyA hatA. te pahelAM meyara, rAjyapAla ane mAjI. nA. vaDApradhAna aDavANIe temane sammAnyA hatA. hamaNAM ja amadAvAda khAte samasta gujarAta brahmasamAje temanuM jAhera sanmAna karyuM. potAnA nijAnaMdI zokhane 'baMdhana' tarIke lekhyo nathI. nirvyasanI che. taMdurastInuM rahasya paNa e ja che. janajIvana vacce potAnuM 'ekAMta' zodhanAra eka bhAvanAzIla vyakti eTale ApaNA jhaverIlAlabhAI mahetA. hAla 7-pannApArka sosAyaTI, vijaya cAra rastA, DrAiva ina roDa, amadAvAda khAte rahe che. kavi mInapiyAsI dinakararAya kezavalAla vaidya (jJAtie praznorA nAgara). surendranagara jillAnuM cUDA gAma eTale mULa vatana. emano janma bhAdarakAMThAnA jetapura gAme thayela. mAtA muktAbahena ane pitA rAjavaidya kezavalAla popaTalAla bhaTTa. mInapiyAsI emanuM upanAma che. janmarAzi pramANe paNa mIna rAzi AvatAM, ekaluM bAMDuM na lAge eTale prakRtivid kavine nAma zodhatAM mIna ane piyAsIne lagADatAM nAma jaDI gayuM. khagoLavid ane pakSIvid kavi ane citrakAra Avo subhaga samanvaya to bhAgye ja koI kavinA jIvanamAM jovA maLe. kavino abhyAsa bhAvanagara ane muMbaImAM 1929mAM meTrika thayA. nezanala meDikala kolejamAM inTara ela.pI.sI.esa. pAsa thayA pachI tabiyata lathaDatAM cUDA AvyA. pitAnA vaidyakIya dhaMdhAmAM lagabhaga 25thI 30 varSa gALyAM. 823 ekavIsa varSanI vaye sva. maMjulAbahena sAthe lagna thayAM. sukhI-saMskArI gharanAM dIkarI evAM maMjulAbahenanuM sAsariyAmAM nAma rakhAyuM manoramAbahena. jIvanano nAda kalakala vaheto thayo. AnaMdanI bharatI AvI. 1943nA varasamAM pazupaMkhImAM rata evA dinubhAIne manoramAbahene popyulara henDa buka opha inDiyana varDjha' pustaka premanA pratIkarUpe bheTa ApyuM. 1956mAM kavinI kalpanAnI eka pAMkha kapAI. patnInuM avasAna thayuM paNa kAyamI smRtimAM eka putrI vidyA Aje vidyamAna che, jemanI vaya Aje 45 varSanI che. dinakarabhAIne zazIkAnta, uSAkAnta, DaoN. kapilabhAI ane nAnA hasamukhabhAI (jAdugara belI) ema cAra bhAIo ane guNiyalabahena ane sarojabahena ema be baheno hatI. "kalA eTale sauMdaryasarjana ane sauMdarya eTale saMvAditA jyAM saMvAditA nathI tyAM sauMdarya nathI ane kalAmAM sauMdaryanuM jatana nathI te kalA nathI." temaNe kalA ane sauMdarya viSayaka 200 paMkhInA lekho tathA 'maraNa pachInuM jIvana' tathA khagoLanA lekho paNa ApyA che. mInapiyAsInI kalame lakhAyeluM paMkhIonuM avalokana vAMcavA jevuM che. raMgIna tasvIro sAthenuM pakSIonuM pustaka, je mAhitI khAtAe pragaTa karyuM che. aSADhI-kaMThanA gujarAtanA lokagAyaka hemu gaDhavI jhAlAvADanI pavitra pAMcALa bhUmimAM mAMDa 200 mANasonI vastI dharAvatA DhAMkaNiyA gAmamAM 1929nI cothI sapTembare ranu zAkhAnA cAraNa nAnAbhAInA AMgaNe kasuMbala kaMThanA hemubhAIno janma thayo hato. Page #834 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84 dhanya dharA pitA saraLa svabhAvanA. sAmAnya khetI karIne gujarAna pratinidhi tarIke dilhI dUradarzananA udghATana prasaMge mokalelA. calAve. prAthamika abhyAsa mATe zALA nahotI. hemubhAIne te vakhate paMDita ravizaMkaranuM sitAravAdana, vaijayaMtimAlAnuM nRtya phaIbAne gAma sANaMda bhaNavA mUkyA, paraMtu abhyAsa thaI zakyo ane hemubhAInuM saMgIta eka sAthe rajU thayAM hatAM. nahIM. pharI pitAnA khetInA kAmamAM lAgI gayA. sauprathama lokagItane reDiyo para vahetuM karanAra hemubhAI. DhAMkaNiyA gAmane core DAyaro jAme. sUrIlo kaMTha saune cAraNI chaMdane saMgItanA tAle gAnAra hemubhAI jyAre puruSothI khuzakhuzAla karI de. mAmA pazudAnabhAI ane karaNadAnabhAInuM lokagIto gavAtAM nahIM tyAre hemubhAIe tAla sAthe gAtA. dhyAna gayuM. hemubhAI mATe vicAratA ja hatA. yogAnuyoga potAnI hijha mAsTarsa voisa kaMpanIe hemubhAInAM gItonI nATakamaMDaLImAM ekTara tarIke rU. 1panA pagAre joDI dIdhA. aneka rekorDa pragaTa karI che. ekAda varasa kAma karyuM. pachI zeTha vajubhAI tathA hemubhAI, 1995nI 20mI ogaSTanA janmASTamInA bApAlAla desAInI kaMpanImAM mahinA rUA. 51nA vetanathI divase rajapUtajJAtinAM rAsagIto rekorDa karavA paDadharI gayelA. joDAyA. hAjIbhAI sAthe hatA. gIta pUruM thavA AvyuM eTale laya vadhAravA te vakhatanA AkAzavANInA adhikArI zrI gijubhAI | hemubhAIe hAjIbhAIne izAro karyo. gIta jANyuM hatuM. tyAM vyAsa, caMdrakAnta bhaTTa, cittaraMjana rAjA A badhA adhikArIo- acAnaka hRdayarogano humalo Avyo ne hemubhAI DhaLI paDyA. sAthIo maLIne kAma karatA. 1955mAM AkAzavANI svarganI gAMdharvasabhAmAM eka svara khUTato hato-bolAvI lIdho. rAjakoTanI zarUAta thaI, jANe ke hemubhAInA svara mATe ja hemubhAIne pAMca putro che sva. jitubhAI, bihArIbhAI, AkAzavANInI rAha jovAI rahI haze. 1956mAM tAnapurAnA rAjendrabhAI ane nAnA anila gaDhavI.. kalAkAra tarIke joDAyA. abhyAsa phakta pAMca copaDI ane sAhityakAra durgeza zukala AsisTanTa reDiyo DAyarekTaranA pada sudhI pahoMcyA. AkAzavANInuM kSetra eTale gAma ke zaherano khUNekhUNo. vArtAkAra, nATyakAra ane kavi durgeza hemubhAIno lokaparicaya pachI vadhyo. AkAzavANI para kAryakramanuM tulajAzaMkara zukla. temano janma rANapura (ji. nirmANa thAya ane te dvArA gujarAtanI lokasaMskRti-saMskAra amadAvAda) mukAme tA. 9 sapTembaralokaDhALanAM gIto-lokagItone duniyAbharanAM loko samakSa rajU 1911mAM thayelo. karyA. A mATe hemubhAIe gAmaDAMo khUMdI-khUMdIne gIto, varaso pahelAM teo muMbaI gayelA. rAsaDAo, kathAo zodhavA mAMDyAM. rekorDiMganAM sAdhano sAthe temanuM mULa vatana vaDhavANa zahera che. mAtuzrI moMghIbahena sAthe AkAzavANInI TIma sAthe hemubhAI dUradUra chevADAnAM gAmomAM pachIthI vaDhavANa rahetA. jatA ane mULasvarUpe lokaDhALonuM rekorDiMga karatA. DhALane anurUpa temaNe ekAMkI saMgraho ApyA che. "pRthvInAM AMsu" bhAva ane raMga umerIne kAryakrama banAvatA. pachI jyAre (1942), "utsavikA' (1949), 'ullAsikA' (1956) zrI AkAzavANI para rajU thatAM tyAre AkAzavANI para zrotAonA durgeza zuklanuM upanAma "niraMjana' zukla hatuM. vArtAkAra tarIke patrono dhodha vaheto. are hemubhAInA kaMThe gavAyelAM koI gIta paNa pradAna kareluM che. "pUjAnAM phUla' (1934), 'chAyA" ke nATaka-saMgItikA ke rUpako mATe AjanI tArIkhe paNa jo patro (1937), 'pallava' (1940), 'sajIvana jharaNAM' (1957). AvatA hoya to, tyAre to hemubhAI AkAzavANInA hemano hAra 1935mAM aMgrejI-gujarAtI viSayo sAthe bhAvanagarathI hatA. meghANI bahu jIvyA nahIM paNa temanAM badhAM ja gIto ane lokagItone hemubhAIe gAyAM. saMgIta-nATikAo ApI. bI.e. thayA bAda 1938thI 1949nA gALAmAM muMbaInI bhajano ane lokaDhALo ApyAM. zALAomAM zikSaka tarIke rahyA pachI lekhanano mukhya vyavasAya svIkAryo hato. meghANInI vArtAone saMgItanA tAle vahetI mUkI. 1944mAM 'urvazI ane yAtrI' nAmanuM saMvAdakAvya racyuM. hemubhAIne gujarAta sarakAre gujarAtI kalAkAranA kati' (1949)mAM racyuM. jemAMnAM trIsa jeTalAM kAvyo Do. Jain Education Intemational Page #835 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 825 vasaMta avasarenA' marAThI kAvyono anuvAda che, je temanA gADha "saurASTranI rasadhAra' pAMca bhAgamAM prakAzita karIne mUkI. meghANI mitra hatA. pAse bulaMda kaMTha hato. bhUMsAtAM jatAM lokagIto-lokaDhALanAM durgezabhAIe bALasAhityamAM paNa pradAna karyuM che. gIto-bhajano-duhAo-lokavArtAo-vrato-prema-zaurya khAnadAnInI vedhaka vAtone ekatra karI, lokagIto 'raDhiyALI temane varSa 2005mAM caM.cI. mahetA evorDa pradAna rAta'mAM ApyAM. lagnagItonuM saMpAdana "cUMdaDI' bhAga 1-2mAM thayelo. durgeza zuklanAM lagna amadAvAda khAte 1951mAM 'killola', 'veNInAM phUla' ane 'yugavaMdanA' jevAM gItonA gAnAra vasaMtabahena sAthe thayelAM. 1976mAM vasubahenanuM avasAna thayuM kavi zuSka kavi-patrakAra nahotA. svAtaMtryacaLavaLa samaye 'siMdhuDo' tyAre khUba bhAMgI paDelA. durgezabhAI 1955mAM surendranagaranA lalakAryo, je pustaka aMgreja sarakAre japta kareluM. saurASTrapatra ane samaya' sAptAhikamAM saMpAdaka tarIke rahelA. sAhityakAra durgeza rozanI" pachIthI "phUlachAba" nAma rAkhavA paDelAM. zukla e 94 varSanI jaipha vaye tA. 13 jAnyuArI-2006mAM ciravidAya lIdhI. 1930mAM temanI dharapakaDa thaI. dhaMdhukAnI korTamAM UbhelAM meghANIne jyAre nyAyAdhIza isarAnIe pUchayuM : "bacAvamAM kavi-lekhaka ane sabhAsaMcAlaka tarIke khUba jANItA tamAre kAMI kahevuM che?" tyAre korTa-kampAunDamAM UbhelAM hajAro evA tuSAra zukla teonA jayeSThaputra che, je AkAzavANImAM lokonI kAntImAM meghANIe niyAmaka hatA ane nivRtti lIdhI. "hajAro varSanI amArI jUnI vedanAo amadAvAda sTeDiyama pAse AvelI sUryodaya sosAyaTImAM kalejAM cIratI kaMpAvatI ama bhaya kathAo." temanuM nivAsasthAna hatuM. bulaMda svare gAyuM. duniyAnA itihAsamAM A prathama rASTrIya zAyara jhaveracaMda meghANI ghaTanA che ke koI kavie potAnI kephiyata kavitA dvArA vyakta mahAtmA gAMdhIe jemane "rASTrIya karI hoya! te paNa phariyAdIrUpe! nyAyAdhIze dhrUjatA hAthe sajA zAyara' kahyA te jhaveracaMda meghANIno janma to phaTakArI.....paNa AMkhamAM AMsu sAthe nokarImAMthI rAjInAmuM (have 28 ogaSTa 1896)nA roja mUkI dIdhuM. coTIlAmAM thayo hato. meghANI bhAvanAzIla gadyakAra hatA. soraThanI dharatInI jhaveracaMda meghANInuM mULa vatana soDama temanI kRtiomAM maghamaghe che. "rA' gaMgAjaLiyo', (bhAyANInuM) bagasarA. pitA kAlIdAsa meghANI je te vakhatamAM gujarAtano jaya', "samarAMgaNa' jevI aitihAsika navalakathAo polIsakhAtAmAM nokarI karatA. mAtAnuM nAma dhoLIbA ane patnI ApI. "vevizALa', "tulasIkyAro', 'niraMjana', "soraTha tArAM damayaMtIbahena. vahetAM pANI' pravartamAna samAjalakSI kRti ApI. "aparAdhI' emanI anuvAdazaktino namUno che. meghANIe prAthamika zikSaNa amarelI, rAjakoTa ane saurASTranuM saMzodhana-saMpAdana ane lokasAhityano sAco vaDhavANamAM lIdhuM. Aja rIte temanI bAlyAvasthA paNa pitAnI paricaya karAvanAra meghANIne prathama "raNajitarAma suvarNacaMdraka' avAranavAra badalIo thatAM gAmegAma javAnuM thatAM lAkhApAdara, maLyo. jhIMjhuvADA, bagasarA, dAThAmAM pasAra thaI. e ja rIte jUnAgaDha ane bhAvanagara-zAmaLadAsa kolejamAM aMgrejI-saMskRta viSayo rAjakoTa 1936mAM sAhityasabhAnA pramukhasthAne maLelA sAthe bI.e. thayA. saMmelanamAM be hajAra cAraNonI hAjarI hatI. sabhAsthAnethI bolavAnuM kahyuM paNa koI UbhA na thatA chevaTe meghANIne kahevAmAM meghANI rANapura AvIne saurASTra patra saMbhALe che. emAM AvatA eka mAravADI gItathI zarUAta karI. pUrA be kalAka emanuM patrakAratva paNa khIle che. dara aThavADiye meghANI lokasAhityanA saMzodhanaarthe vAto meLavavA taMtrI tarIke paNa vaktavya ApyuM. sabhA DolatI rahI. cAraNonA hokA TharI gayelA. tyAre lIMbaDI rAjakavi zaMkaradAnajI UbhA thaI meghANIne bheTI khajAno meLavavA saurASTra ane gujarAtanAM gAmaDe-gAmaDe paDyA. kahe "kharo kaLajuga Avyo che" "kema!" to kahe "eka rajhaLapATa veThIne paNa je zuddha sAhityanAM motI laI AvyA te vANiyo bole ne be hajAra cAraNo gheTAMnI jema sAMbhaLI rahe!" Jain Education Intemational ducation Intermational Page #836 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 826 dhanya dharA e kaLajuga nahIM to bIjuM zuM? tyAre vinamrabhAve meghANIe nokarI svIkArI paNa bhajana sAthe lata lAgelI. nokarI sAthe kaheluM-"to cAraNono, cAraNI sAhityane ghare ghare tAlamela na beTho. nokarI chUTI gaI ane bhajanazaraNe beThA. pahoMcADanAra TapAlI chuM. A badhuM to tamAruM ja che." halakabharyo kaMTha, mIThAza to hatI ja. bhajanika tarIke ghaNI nAmanA | meghANI svara ane zabdanA parakhaMdA hatA. mahAtmA meLavI. gAMdhIne kyAreya agAu nahIM maLanAra kavie "chello kaToro' 1985mAM DolaradAnane mAro jhIlaNiyo....mAro bherulakhIne trIsanI goLamejImAM jatA gAMdhIjIne gAMdhInA kahIne saMbodhatA mitra bAbubhAI rANapurAnI sAthe ja phrAnsanA manomaMthanane AlekhyuM. gIta vAMcIne mahAtmAe "rASTrIya zAyara'nuM phesTivala opha inDiyA'mAM bhArata sarakAre je kalAkAro mokalyA biruda ApyuM. temAM DolarabhAI paNa pasaMda thayelA. 1987mAM raziyAnA mosko jIvananA bahu ja alpa samayamAM ekalA hAthe rajhaLapATa ane leninagreDa khAtenA phesTivala opha inDiyA'mAM paNa gayA. veThIne verAna vacce saMpAdana-saMzodhana ane sarjana karyuM. hajAro sva. rAjIvagAMdhI ane gorbocava sahita lAkho lokoe temane varSamAM ekAda meghANI ja AvuM kArya karI zake. sAMbhaLyA. 1991mAM jarmanImAM myujhikala vilejhamAM paNa saMzodhanakAryanI 'gItA' jevAM TAMcaNanAM pAnAM' ane nimaMtraNa maLyuM. iMglenDanI saphara karI. chelle julAI-92mAM 'parakammA' pustako meghANIne samajavA vAMcavA jevAM che. laMDananI "dha sAutha beMka senTara' saMsthAnA spiriTa opha artha mATe paNa Dolara gaDhavInI pasaMdagI thaI hatI. jIvananA aMta samaye paNa "dakSiNa gujarAtanAM lokagIto' paNa vize vyAkhyAna ApeluM. mAtra pacAsa varasanuM AyuSya ane so temanA kaMThe bhajanamAM rAmagarI, prabhAtiyAM ane jeTalAM pustako lakhIne meghANIe vidAya lIdhI. e divasa hato rAmadevapIranI sAvaLa khUba vahetA ane temAMthI khUba nAmanA 9mI mArca-1947. maLI. AkAzavANI rAjakoTanA mAnya kalAkAra hatA. temaNe lokagAyaka : DolaradAna gaDhavI taraNetara, "myujhiziyansa opha gujarAta", "kacchanuM raMgATIkAma" jevA dastAvejI citromAM kaMTha Apyo che. "saradAra paTela' philmamAM lokagIto ane bhAMgatI rAtanA bhajana vaDhavANanA phUlacaMdabhAI zAhanuM banAveluM-"DaMko vAgyo re laDavaiyA gAnArA e DolaradAna gaDhavI. zUrA jAgajo re" gIta DolarabhAIe gAyuM che. lokagItonAMmAtA AIbAbahena, pitA ratidAna lokaDhALanAM gItonA racayitA paNa che. gaDhavIne tyAM DolarabhAIno janma thayo. pitA sva. Dolara gaDhavI urphe devagirIbApue jIvananA chellA polIsapaTela hatA. vAMkAnera e janmabhUminuM varSamAM bhagavA dhAraNa karI sadguru zrI buddhagiribApunA gAma. sAMnidhyamAM cIroDA (ThAMgo-coTIlA) khAte bhajanabhAvamAM lIna nAnapaNathI ja bhajana gAvAM-sAMbhaLavAno zokha. pitA rahI prANa choDyA hatA. paNa bhajana gAtA eTale pitAno vAraso paNa kharo. kuTuMbanI Arthika saMkaDAmaNa-pitAnI bimArI ane avasAna thatAM moTA surendranagaramAM harasiddhanagara, dALamila roDa paranA putra tarIke saghaLI javAbadArI AvI paDI. abhyAsa chUTI gayo. bhADAnA makAnamAM rahetA. vAMkAnera paNa choDyuM. mosALa dhrAMgadhrAmAM kuTuMba AvI gayuM. lokakalAkAra zrI puMjala rabArI bAlakadAsa sAdhunI cAnI hoTalamAM DolarabhAI nokarI arthe rahI (bhADakA) gayA. nAnAzrI jIvaNalAla jhIbbA. dhrAMgadhrAnA rAjakavi hatA. mAmA devIdAna cAraNa jJAtimAM sArA keLavaNIkAra hatA. sArA chellAM pacAsa varSathI lokakalAkSetre eka krikeTara paNa hatA. DolarabhAI kizorAvasthAnI tophAna-mastI ane nAma aNamola rahyuM che. kavi kAga, merubhA te paratve mAmAnI kheladilIne kyAreya bhUlyA nahotA. gaDhavI ane hemubhAI jyAre DAyarA gajavatA yuvAnInA uMbare paga mUkatAM DolarabhAI dhrAMgadhrAthI tyAre puMjalabhAI paNa potAnI AgavI sUjhathI surendranagara AvyA. pAMca rUpiyAnA pagArathI (roja) rAtapALInI DAyarAmAM lokakalA pIrasatA. temano janma tA. 13 eprila vaDhavANa mukAme thayelo. pitA raNachoDabhAI rabArI Jain Education Intemational ucation Intermational Page #837 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 ane mAtA kuMvarabahena raNachoDabhAI rabArI. temanAM patnI madhubahena che. zALAMta pAsa puMjalabhAI vAkchaTA, kavitvazakti ane have kathAkAra tarIke pratibhAvaMta che. lokarAmAyaNa daramyAna samAjamAMthI aMdhazraddhA-vahema jAya, kaMkAsa jAya ane madhuro parivAra koLAya evA sahetunA himAyatI che. nAnapaNathI bhaNAvavAno zokha. hirazaMkaradAdA pAse bhaNelAM. meghANInAM pustako vAMcyAM ane temanAmAM rahelo kalAkArano jIva mahorI UThyo. puMjalabhAIne varSa 2004-2005no (zikSaNanI pravRttio mATe) 'caMdrakAnta aMjAriyA memoriyala risarca evorDa' pradAna thayelo che. eja rIte 'kavi dulA kAga' evorDa, je lokasAhitya mATe prakhara rAmAyaNI zrI morAribApunA varad haste maLyo che. puMjalabhAI lokakalAkAra, kathAkAra ane vaDhavANa sAthe kacchamAM rabArI-mAladhArI samAjanA zaikSaNika-utkarSa mATe jANe ke mazAlacI banyA che! temanuM vaicArika bhAthuM eTale dulAkAga, morAribApu, meghANIjI, kavi mInapiyAsI ane dulerAya kArANI che. lekhanI paNa eTalI ja prabaLa che. trophAvo rUDAM trAjavAM' e pustikAmAM AlekhAyelA prasaMgo vAMcavA jevA che, jenI prastAvanA alagArI vi makaraMdabhAIe lakhI ApI che. dhanya dharA dhanya loka' pustikAnI prastAvanA darzakajIe lakhI ApI che. chaMda-dohA-soraThAmAM emanI vanazakti barAbara khIlI che. 'bhajA toye bheLiyAvALI'mAM cAraNI chaMdo ane doharAomAM lakhAyelA A pustakanI prastAvanA vidvAna zrI Do. baLavaMta jAnIe lakhI che. Ama to vaDhavANamAM je kAMI kathAo thaI te vyavasthAsaMcAlanamAM agrasthAne puMjalabhAI rahyA che. pachI te morAribApu hoya ke dhArmikalAla paMDyA hoya! 1985mAM badrInAthamAM morAribApunI kathA prasaMge bhAvakonI utArA-rasoDAnI vyavasthA saMbhALelI ane ughADA page A yAtrA karelI. puMjalabhAI AkAzavANI-rAjakoTanA (lokagIta)nA mAnya kalAkAra che. E.T.V. gujarAtImAM viziSTa vyaktionI paricayAtmaka zreNImAM puMjalabhAI jhaLakelA che. mAladhArI maMgala-maMdira TrasTa, bhujoDI tA. bhUja-kacchamAM kharekhara maMgalamaMdira UbhuM karyuM che ane tenuM saMcAlana kare che. aneka vakhata lokaDAyarAomAM lokasamAjanI saMskAritAnI zaga ne pragaTAvatA rahelA eka lokakalAkAra. vaDhavANa 'zraddhA'-hoTela vyavasAya sAthe joDAyelA che. sAhityakAra zrI kumArapALa desAI prakhyAta sAhityakAra 'jayabhikhkhu', bAlAcaMda dIpacaMda desAI temanA pitAzrI thAya. sAyalA temanuM vatana. 90 chellAM 40 varSathI preraka, mUlyaniSTha ane AdhyAtmika sAhityasarjana karIne DaoN. kumArapALa desAIe mAtra rAjya ke saurASTramAM ja nahIM paNa AMtararASTrIya kSetre AgavI pratiSThA meLavI che. sAhitya, zikSaNa, patrakAratva, samAjasevA ane saMskRti----vicAraka tarIkenuM adhyAtmajJAnanuM uttama sAhitya suvAsa phelAvatuM rahyuM che. vivecana, caritra, saMidhana, ciMtana, anuvAda, prauDha sAhitya, navalikA, dharmabodha vagere vize 100thI paNa vadhu graMtho lakhyA che. bhAratIya saMskRti ane jainadarzana vizenA temanAM pravacanoe AM.rA. kSetre gujarAtane gaurava apAvyuM che. inDiyana reDakrosa sosAyaTInA paNa saMyojaka che. zrI kumArapALabhAI viSe A graMthamAM ja anya eka lekhamALAmAM vistRta paricaya pragaTa thayo che. kavi zrI goviMdabhAI pAliyA cAraNanI paraMparAmAM Aje eka navodita nAma kavizrI goviMda pAliyAnuM che. ucca zikSaNa to kAMI lIdhuM nathI, paraMtu hRdayatalamAM kavitAnI je saravANI vahe che tene temaNe potAnI kalame ja AlekhIne AjanA vartamAna bhAvakane teno rasAsvAda karAvyo che. yuvaka-mahotsava, jAhera (sAMskRtika) yojAtA samAraMbhomAM, DAyarAomAM teoe anekavAra bhAga laIne saphaLatA meLavI che. duhA-chaMda, lokavArtA, kAvyaspardhA ema vividha rIte yuvaka-mahotsavamAM cheka rAjyakakSA sudhI prathama caraNamAM saphaLatA meLavI che. mULa vatana to coTIlA tAlukAnuM rUpAvaTI gAma. mAtA punabAI ane pitA lAbhubhAI. Aje paNa gAyo-bheMso carAvavAnuM mAladhArI-karma teo Page #838 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 828 dhanya dharA karI rahyA che. tyAre vagaDAmAM pazuone carAvatA ane potAnA doharAthI dharatI ane Abha gajavatA kavi pAlaravanI yAda AvyA vagara rahe nahIM. potAnA haiyAmAMthI ja saMvedanA nIkaLe tene zabdadeha mUkIne rajU karavI. kAma to bahu saraLa che paNa tene sAMbhaLanAra bahuzruta vidvAno AgaLa kaMTha, kaheNI ane kavitAno subhaga samanvaya ghaNIvAra kavi kAga ane merubhAnuM smaraNa karAve che. rAmAyaNamAMthI coTadAra prasaMgo para kAvyakaMDikAo racIne jyAre rajU karatA hoya tyAre thAya ke cAraNI sAhitya paraMparAne zrI goviMdabhAI pAliyA jevA kavio akSata rAkhaze. ANaMdapura- bhADalAnI prAthamika zALamAM mAtra cha dhoraNa bhaNelA zrI pAliyA duhA-chaMdanA AkAzavANI kalAkAra che. cAraNI sAhityanA 24 mukhya prakAra che paraMtu teoe tamAma prakAramAM kheDANa kareluM che. . pAlarava kavinA 'tane svarga bhulAvuM zAmaLA'nA sAmA pratyuttara rUpe vIseka duhAo lakhyA che. kavi pAliyA, jeo kavi pAlaravanA vaMzanA che. medanI DolAvanArA zrI anudAna gaDhavI anudAna gaDhavI. dhrAMgadhrA tAbAnuM gAma bAvaLI. te temanI janmabhUminuM gAma. teonA kahevA mujaba mahArANA pratApanA "azva cetakanI yAda sAthe saMkaLAyeluM gAma. Aje paNa paththarathI bAMdhelA azvazALAnA jUnA khaMDero mojUda che. temaja nAMdaNa zAkhAnA cAraNo gAyonI vahAre caDhelA tenA 27 pALiyAo UbhA che. cetakanI mAnuM nAma bAvaLI' hatuM. tenA parathI gAma bAvaLI nAma paDyuM kahevAya che. temanA pitAzrI devadAnabhAI relve vibhAgamAM hatA. cAraNI sAhityanA UMDA abhyAsI che. mAtA vAlAbAInAM darzana karIne eTaluM to kahI zakAya ke anudAnabhAI jevA putroe AvI | mAtAnA khoLe janma lIdho te bahu bhAgyazALI kahevAya. anudAnabhAIno janma 11-4-1974nA roja bAvaLI gAme. esa.esa.sI. sudhIno abhyAsa. kadAca abhyAsa choDI dIdho ane jhaMpalAvyuM. potAnA kuLane varelI cAraNa zailInI rajUAtanI kaLAmAM-Aje to soLe kaLAe khIle che. AjanA pIeca.DI.nA vidyArthIone paNa eka mArgadarzakanI bhUmikA pUrI pADatA anudAnabhAI jhAlAvADI dharatInuM ghareNuM che. Aje sAmAnyasabhA-janaraMjananuM sthAna DAyarAmAM goThavAyuM che, paraMtu anudAnabhAIe potAnI AgavI kaLAne jALavI rAkhI che. chIcharuM sAhitya temanI pAsethI na maLe. saMskRta subhASito ke vedajJAnanI lagolaga besI zake tevuM cAraNI sAhitya ane rasaprada prasaMgono khajAno temanI rasALa jIbhe sAMbhaLavA maLe. temaNe rAjasthAnamAM hiMgaLI bhASAno abhyAsa karelo che. DiMgaLI bhASA-kavi saMmelanamAM temanI prazaMsA thayelI. eka yuvAnInI uMmaramAM koIka ja divasa evo haze ke temaNe kAryakrama Apyo nahIM hoya! gujarAtamAM, muMbaImAM, rAjasthAnamAM ane haidrAbAdamAM kAryakramo ApIne medanI DolAvI che. teoe pIThaDamAnA 11 sArasI-harigIta chaMdo lakhyA che. kaMkumAM vize 25 varNasagAIvALAM-bhAvagIto lakhyAM che. hAla teo kevaLa jainamaMtra navakAra para bRhada graMtha lakhI rahyA che.. rAmabhAI bharavADa zrI rAmabhAI rUpAbhAI bharavADa, eTale pAMcALI dharatInuM, lokasaMskRtinuM, lokabharata kaLAnuM chatrIrUpe pragaTatuM eka vyaktitva. temano janma cUDA tAbenA bhRgupura gAme tA. 1-1-1961nA roja thayelo. esa.esa.sI pachI (1981)mAM pI.TI.sI.nI prAthamika zikSakanI pharaja sajjatA meLavIne atyAre surendranagaranI vaDanagara-dUdhareja prAthamikazALAmAM AcArya tarIke pharaja bajAve che. lokasAhityanA rasika hoIne aneka jAhera kAryakramo ApavA tathA "sabhA-saMcAlana'nI paNa kuzaLatA dharAve che. gujarAtI calacitra kSetre-"vAMsaLane kAMThe', "nahIM re lajAvuM tArI cUMdaDI', "dIkarI, dariyAnI mAchalI', 'adhUrA aramAna', jemAM vArtA-paTakathA lekhaka ane gItakAra tarIke yogadAna ApeluM che. 'vIra vihaLa' (aNanama mAthAM) parathI citrAMkana gujarAtImAM "Ayo re phAgaNa Ayo re' gItamAM abhinayakalAnAM ojasa pAtharyA che. chellA eka dasakAthI AMtararASTrIya vikhyAta taraNetarano bhAtIgaLa lokameLo-jemAM "chatrI' sAthenA gopAlaka yuvAna eTale rAmabhAI bharavADa. anekavAra temaNe "chatrI-harIphAImAM Jain Education Intemational Page #839 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 829 prathama sthAne rahIne bharatakalAnAM darzananI khyAti vadhArI che. kaMThanI bakSisa hoI duhA-chaMdanI jAhera spardhAmAM, vezabhUSA spardhAmAM anekavAra mukhyamaMtrInA haste puraskAro prApta karelA che. dUradarzana parathI rajU thatAM "rA'mAM teo jhaLakelA che. prAthamika zikSaka saMgha, bhAtIgaLa chatra-suzobhana maMDaLa, taraNetara yuvaka maMDaLa ema vividha maMDaLo sAthe teo saMkaLAyelA che. lokasAhityakAra ane kacakaDAnA kasabI manubhAI gaDhavI surendranagara jillAnuM gAma eTale ke jANe lokasAhityanA svAtinAM motI nIpajAvatuM gAma, jemAM traNeka paricaya to A gAmanA nAma sAthe joDAyelA che! hAla muMbaI sthita evA manubhAIe mAtra gujarAta nahIM paNa deza-paradezamAM potAnI khyAti phelAvI che. dakSiNa AphrikAnI bhUmi para pitA naTavarasiMha misaNanA AMgaNe temano janma thayelo. Aje 80 varSanI jaipha vaye pahoMcelA manubhAI navAjUnA jamAnAnA saMdhyAkALe UbhA che. mAtA sAyabA rAjasItApuramAM ja rahetA ane manubhAI vatanabhUmimAM be-cAra mahinA eka AMTo avazya AvI jAya che. hamaNAM ja mAtA sAyabAnuM avasAna thayuM. lokasAhitya, lokavArtAkathaka ane gujarAtI calacitra kSetre sAmAjika-aitihAsika ane saurASTranI aNamola saMskRtine paDadA para citrita karanAra tarIke manubhAIne avazya yAda karavA ja paDe. Ama to lokasAhitya ane cAraNI sAhityanA marmavedhu che. rAmAyaNa-jaina sAhitya tathA AcArya rajanIzanI tattva saravANInuM jharaNuM temanA haiyAmAMthI kalakala vahetuM hoya tyAre thAya ke A badhuM manubhAIe kyAre ane keTaluM kheDANa karyuM haze! lokaraMganAM kiraNonI Tazara mAnavajIvananI bhAta para paDatI hoya tyAre thAya ke manubhAI mAtra philmasarjaka nathI. mANasa vacce rahI mANasanI vAtuM karanArA che. sva. hemubhAIe je citramAM kaMTha Apyo che te "kasuMbIno raMga' calacitrane rASTrIya philma evorDa maLelo (1965). A calacitra gujarAtanA sinemAgharomAM lAMbAmAM lAMbo samaya guMjatuM raheluM. "muMbaI samAcAra' sAptAhika jevAM ane bIjA sAmayikomAM manubhAI lakhatA rahelA. tA. 12-4-08 surendranagara khAte saMtazrI morAribApunA haste "sAta pagalA dharatI para' pustakanuM vimocana thayuM. manubhAInA putra saMjIva gaDhavIe paNa eTalI ja babbe savAI nAmanA meLavI che. DAyarekTara rahI hindI citra dhUma, dhUmara, kIDanepa utAryA che. manubhAInAM lagna vaDiyAnAM putrI lIlAbahena sAthe thayAM che. teo paMkaja udAsa (jANItA pArzvagAyaka)nAM bahena thAya. manubhAI gaDhavI aMdherI, lokhaMDavAlA kompaleksa, 13me mALe, muMbaI rahe che. samartha lokavArtAkAra : bacubhAI gaDhavI AkAzavANI-rAjakoTa pAse je uttama kakSAnA lokavArtAkAronI vArtAonuM rekorDiMga che temAM prathama haroLanA A lokavArtAkAranI ghaNI lokavArtAo sAMbhaLavA maLe che. lokavArtAkaLAno A vAraso mAtA jIvubA pAsethI vArasAmAM maLyAnuM bacubhAI kahetA, eTale to gurusthAne mAtA jIvubAne gaNe che. mAtA jIvubAne dharma, ciMtana, rAmAyaNa-mahAbhArata, kurAne zarIpha, saMskRta graMthonuM jJAna hatuM. eno vAraso bacubhAIne maLyo. pitAnuM nAma bhAvasiMhajI rohaDiyA. pitA cAraNadAsa gaNAtA, chatAM rajavADAmAM spaSTa vaktA tarIke potAnI chApa aMkita karelI. vaDhavANanI bhUmi temanuM vatana. ziyANInI poLe rahetA bacubhAI gaDhavI mAtra gaDhavI na rahetAM kharA arthamAM "gaDhanA rakhevALa' hatA. vaDhavANanA gaDha ane daravAjAnI asmitAnAM darzana emanI vAdhArAmAM acUka sAMbhaLavAM maLe, je daravAjA have navAM-klevara pAmyA che. | gujarAtanuM gaurava gaNI zakAya evA bacubhAIne gujarAta sarakArano gaurava puraskAra paNa maLelo che. bacubhAInuM sAcuM nAma jIvAbhAI che. lokavArtAmAM jevAM zIla evI zailInA kathaka bacubhAI hatA. pachI te vIrarasa hoya, zRMgAra rasa hoya ke mugala zAhajAdInA praNayanI vAta hoya! bhAva ane bhASAnI abhivyaktino suMdara viniyoga temanI vArtAmAM sAMbhaLavA maLe. alaMkAro ane upamAothI zabda gucchAne mahekAvyA che. te lokavArtAkAra bacubhAInI AgavI vizeSatA che. temanA parivAramAM A cAraNa cothA vedanI paraMparAne putroe paNa jALavI che. jayadevabhAI paNa sArA bhajanika che ane lokavArtAkAranuM sAmarthya dharAve che. phakta sATha varasanI dain Education Intermational Jain Education Intemational Page #840 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 830 dhanya dharA uMmare pahoMcelA bacubhAI para hRdayaroganA jIvaleNa humalAnA hatuM tenuM diladhaDaka Alekhana eTale 'bAhupAza' navalakathA. kAraNe jhAlAvADanI prajAe lokavArtAnA eka uttama kalAkArane viSNukumAra mahetAno vArtA-kasaba navalakathA kSetre gumAvyA che. khIlyo, paraMtu jAnyuArI-1955nA cAMpazIbhAI uddezInA navalakathAkAra zrI viSNakumAra taMtrIpada nIce prakAzita thatAM "navacetana'mAM prAraMbhanI vArtA amRtalAla mahetA 'gaphUra-kasAI' chapAI tyAre je harSa-romAMca thayelo te kadAca te pachInI kRti mATe (tenAthI sabaLa hovA chatAM!) nahIM thayo zrI viSNukumAra mahetA 'vizvakoza hoya! Ama 1959thI varSa 2002nI lekhanayAtrA vaNathaMbhI upanAmadhArI siddhahasta lekhakano janma rahI che. jhAlAvADanA lIMbaDI gAme tA. 30 mArca1933nA roja thayo hato. mULa vatana lIMbaDI lekhakanI 'premanagara' navalakathA breila lipimAM prakAzita che. gujarAtI viSaya sAthe ema.e. thayelA thaI che. saMdezanAM indradhanu' kolama be varSa saMbhALelI. vIseka (gu.yuni. 1967) ane dvitIya vargamAM nATako AkAzavANI parathI prasArita thayAM che. upAdhi hAMsala karelI. jhAlAvADI dharatInA prajArAma rAvaLa, mInapiyAsI, jIvanavelInA amRtautsavanA AMgaNe pahoMcelA zrI lAbhazaMkara pachI A cothA zAyara viSNukumAra che. viSNukumAra sArI adhyApana kArakirdI pUrNa karI bhale nivRtta thayA bhalagAmaDAgeiTa, lIMbaDI temanuM nivAsasthAna che. che, paNa lekhanapravRttinI sAthe surendranagaranA zabdaloka prakAzana, vArtA-navalakathAkAra sumaMta rAvala Dholaka' sAptAhikanA saMpAdananI rasadAyI pravRtti kare che. pUruM nAma sumaMtarAya baLavaMtarAya temaNe lagabhaga 28 jeTalAM pustako lakhyAM che, jemAM 20 rAvala, jemanI janmatArIkha 14 navembara, navalakathAo che. 4 navalikA saMgraha che. "amRtavela' (1959), 1945. paMcALanI pALiyAda bhUmimAM janma. "sAdhu to calatA bhalA' (1960), "anarAdhAra' (1968) ane vArtAo lakhavAnI zarUAta bhAvanagarathI nIlammAnI nAiTa(1976) temaja "indradhanunA raMgo'- pragaTa thatA sAptAhika 'pagadaMDI'thI thaI. pachI preraNAtmaka prasaMgonuM pustaka (1994) lakhyuM che. eka ekAMkI to "ArAma', "cAMdanI' sAmayikomAM chapAtI nATikA "aDhAre Alama' 1953mAM lakhI che, to saMpAdakIya rahI. "ArAma'mAM chapAyelI pahelI vArtA 'veiTara naMbara traNa'. lekho 1996mAM "zabdagaMgAne tIre'nuM prakAzana thayuM che. varSa- 1982mAM "cADiyA' vArtAne savitA suvarNacaMdraka maLyo. 2002mAM eka jIvanacaritra "zrI jagannAtha tIrthasvAmI' lakhyuM vArtA-navalakathA baMne para samAna kalama calAvatA che. jANItA vivecaka ane "uddeza'nA taMtrI sva. DaoN. ramaNalAla sumaMtabhAIe atyAre to ThIka ThIka kAThuM kADhyuM che. kalAtmaka jozIe "akSaranA ArAdhako'mAM lekhakanI ebsarDa prakAranI vArtAo paNa lakhAI che. 1985mAM "satyAghAta' vArtA navalakathA 'nAgapAza' (custa, cIkaNo, jherIlo) ane "bAhupAza" zabdasRSTi'mAM prasiddha thaI ane A vArtAno hindI ane telugu (mota, havasa ne pyArano) vize prazaMsA karI che. "A badhI baMne bhASAmAM anuvAda thayelo. cADiyo' vArtA paNa hindImAM navalakathAomAM astitvavAda, ativAstavavAdanI sAthe anuvAdita thaI che. sumaMtabhAIe 1982mAM prathama vArtAsaMgraha manovaijJAnika gUMcone paNa nirUpavAno temaNe prayatna karyo che. navA 'zilAlekha' Apyo. pachI "mRtopadeza', 'ghaTanAlaya' ane navA prayogo karatA rahyA che."--A zabdonI noMdha te sAkSara vArtAkramaNa' ApyA. AmAMnI "ghaTanAlaya'ne sAhitya akAdamI DaoN. ramaNalAla jozIe lakhI che. gAMdhInagaranuM pAritoSika prApta thayuM che. ramAlakSmI bahena sAthe lekhakanAM lagna thayAnA bIje divase anokhuM viSayavastuvaividhya pasaMda karIne vArtA lakhavI te lIMbaDInA eka jInamAM bhISaNa Aga lAgatAM cAlIsa mANaso sumaMtabhAInI vizeSatA che. mAtra Tebalavarka ke kalpanA vihAra ja baLIne khAkha thaI gayA. maratI vakhate ogaNatrIsa jeTalA nahIM, paNa maDadAM bALavAnA mazIna aMge ilekiTraziyana kAmadAroe eka bIjAnA hAthamAM hAtha rAkhI motane vahAluM karyuM enjiniyarane, mazIna ane mazIna para kAma karanAranI paddhati Jain Education Intemational Education Intermational Page #841 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 ane smazAna vacce jaIne AMkha ane hRdayathI badhuM avalokavuM- pachI vAtazilpa karavuM. "maDadAM bALanAro' vAto vAMcavA jevI che. sumaMtabhAI sAhityakAra sAthe Rju hRdayanA sabhAna mANasa che. temanI maitrI jene paNa maLe che te sAhityanI dizAmAM 'phaLa' che. uMmarano bAda koIne na dekhAya tevuM sauhArdapUrNa vyaktitva che. AkAzavANI ane TI.vI.mAM temanI mulAkAta pragaTa thaI gayelI che. navI zailInI navalikA' rAjakoTa AkAzavANI prasArita kare che, temAM temanI ghaNI vArtAo rajU thayelI che. eka vAcaka tarIke jo koI jue to lAlajI varmA nAmano janmaTIpa bhogavato eka kedI khAsa sumaMtabhAInI novela vAMce che. phUlachAba'mAM hAla be kolama saMbhALe che. navalakathA sarjaka : bakula dave traNeka dAyakA pahelAM "janasattA-vArtA spardhAmAM jemanI TUMkIvArtA kahuMnI pele pArathI' ne rUA. 11000nuM inAma maLyuM, te vakhatanA "cAMdanI', "nirIkSaka'mAM jemanI kRti prakaTa thatI evA bakula davee navalakathA sarjanakSetre ThIka ThIka kAThuM kADhayuM che. bakula davee sAteka navalakathAo, be vArtAsaMgraho prakAzita karyA che. jemanI vArtAo gujarAtanA labdhapratiSThata akhabAromAM (saLaMga dhArAvAhika) pragaTa thayelI che. janmabhUmi, kacchamitra, phUlachAba, samabhAva, gujarAta DeTa, vagere akhabAromAM pragaTa thayelI che. "samI sAMjanI maheka' navalakathA ane "AgamanA' navalakathAne vivecakoe vakhANI che. "liviMga lijenDa' amitAbha baccananI-mULa baMgALImAM zrI saumya caTTopAdhyAya likhita jIvanakathAno anuvAda gujarAtImAM Apyo. temaja AkAzavANI ane dUradarzanamAM paNa temanI mulAkAta prasArita thayelI che. gujarAtI navalakathA sAhityanA navodita lekhakomAM bakula davenuM prathama paMktimAM sthAna che. puraskAro, mAna-sanmAnanI prasiddhinI khevanA rAkhyA vagara lakhe jatA bakula davene vizeSataH vAcakoe vakhANyA che. vRddhonI samasyAne laIne je lakhI zake che teTalI ja utkaTatAthI yuvAnInI vasaMtane mahorAvI zake che. A vAta paNa, je patro temane maLe che te bahudhA yuvA-jagatanA hoya che. svabhAve saraLa.....saumya ane saMvedanAsabhara haiyAmAM heta rAkhIne beThelA bakulabhAIe kAyamI vatana surendranagara banAvyuM 831 che. brahma sosAyaTI, zerI-1, surendranagara khAte rahe che. jANItA sAhityakAra sva. durgeza zukalanA teo saMgA bhANeja thAya. navalakathAkAra : pramoda trivedI surendranagaranA sImADe kherALI gAma. te mULavatana. meTrika, pI.TI.sI. thayelA. nakha-zikha zikSaka evA pramodarAya naMbakalAla trivedIno janma 27 ogaSTa-1938. zikSaka tarIke bhale nivRtta thayA haze paNa navalakathA kSetre temanI kalama jIvaMta che-pravRtta che. navalakathA kSetre lagabhaga cauda navalakathAo lakhI te sAmAjika navalakathAo che. jIvananA tANAvANA vacce gUMthAtI saMvedanAsabhara kathAo che. "bhInI yAdanAM sUkAM raNa" ane "mAyA darpaNa" jevI DaoNkTaranA jIvana para bhAratIya saMskRtinI pAvana gaMgotrIne rajU karatI kathA che, to citrakAra, rAjakAraNa, rahasyAtmaka viSaya vastunI sAme 'tapotIrtha' jevI AdhyAtmikasaMnyasta jIvananI kathA paNa che. potAnA zikSakanA vyavasAyanA aneka anubhavone laIne karmabhUmi' navalakathA zikSakamAM rahelA zikSakanI kathA che. pAzcAtya vAtAvaraNa ane pAtra sRSTivALI navalakathAo paNa che. nAnI vayathI ja sAhityakAronI kRtionuM vAcana1991mAM khyAtanAma lekhaka dilIpabhAInA paricayamAM AvyA. dilIpabhAIe sAhityanA rAjamArga para AMgaLI pakaDIne mUkyA. guru droNa ane ekalavya jevI ghaTanA ghaTI ane cauda navalakathAo lakhAI. prakAzakone lekhake zodhavA paDe te paristhitimAM pramodabhAIne sAmethI lakhavAnuM kaheNa Ave te saphaLa lekhakanI siddhi nahIM to bIjuM zuM? DhagalAbaMdha sAhitya pragaTa thAya che tyAre preraNA maLe evuM sAhitya keTaluM? eka aMdha daMpatInuM jIvana sparzI gayuM ane e AMsumAMthI je kathA AlekhAI te A navalakathA "aMjali bharI AMsu ame pIdhA' pramodabhAInI AMkhe motiyo Avelo. te paristhitimAM A kathA lakhatAM lakhatAM khudanAM AMsu je kAgaLa para paDelAM te paNa batAvyAM ane e pustakane eTalI to prasiddhi maLI ke rU. 25,000 vI.eca. pATIla puraskAranI navAjeza sAthe prajJAcakSu (navanirmita) mahilA sevAkuMjamAM lekhaka Jain Education Intemational lain. Education Intemational Page #842 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 832 dhanya dharA pramodabhAI ane temanA jIvanasaMginIsaha svAgata-sammAna thayuM. yazavanta mahetA zALA jIvanathI ja lekhanapravRtti tarapha eka Adarza zikSakanI jiMdagI jIvelA. have nivRtti sAthe vaLelA. varSo sudhI hastalikhita patra pragaTa karatA. 'mA' vArtA 9 nirmaLanagara, 'hari-siddhi kRpA... surendranagaranA dALamila roDa 1956mAM "strIjIvana'mAM prathama vArtA chapAI. pachI to aneka paranA makAnamAM rahe che. sAmayikomAM lakhatAM-lakhatAM "gujarAta samAcAra'mAM joDAyA. jyAM 'jhagamaga', "zrIraMga', 'AsapAsa', jevAM anekavidha kavi, vAtakAra : girIza bhaTTa sAmayikonuM saphaLa saMpAdanakArya saMbhALatA rahyA. girIza bhaTTa eTale jhAlAvADanI bI.e. thayA bAda 30 varSa sudhI nokarI karI, paNa pachI bhUminA UbharI AvelA eka acchA sAcA arthamAM kalamane khole mAthuM mUkyuM. 1989thI pUrA sAhityakAra. vyavasAyaarthe nivRtta L.I.c. samayanA lekhaka banavA nokarI-mukta banI gayA. have saMkhyAbaMdha ophisara evA girIza bhaTTano janma 22 dainikomAM niyamitapaNe lakhe che. 1964mAM emanI pahelI ja okTobara-1939, surendranagara mukAme pustikAne rAyapuraskAra maLyA pachI rAjyanA maLI zakatA thayelo. mAtAnuM nAma triguNAbahena ane pitA mahattama pAMca puraskAra, sAhitya pariSadanA traNa temaja saMskAra hiMmatalAla bhaTTa. mULa vatana lIMbaDI. parivAra, premAnaMda sAhityasabhA, rUpAyatana-amarelI, nezanala girIzabhAIe sAhitya lekhanamAM kavitA, gajhala, kAunsila opha cAilDa ejyukezana Adi saMsthAonA viziSTa TUMkIvArtAo ane navalakathAkSetre pradAna karyuM che. "vasavaso', sevA evorDa emane maLyA che. gurudakSiNA', "ghUMgharuM', "eka capaTI gulAla', 'lajjA', "vedanAnI zikSaNa ane sAhitya mATenI rASTrIya zikSaNa saMzodhanaDALa' ema sAteka navalakathAo lakhI che. "madhurajanI' gujarAta tAlIma saMsthA (NCERT)nA rASTrIya puraskAro meLavanAra teo mitra'mAM dhArAvAhika rIte pragaTa thaI che. "eka anurAdhAnI vAta' kadAca ekamAtra gujarAtI lekhaka che. 1994 thI 'bAla sAhitya vArtAsaMgraha pragaTa thayo che. akAdamI'nA sthApaka-kanvInara che. "svamAM nijAnaMde ramya rahetA' A sAhityakAra potAnI navalikA lekhana mATe paNa rASTrIya rAjAjI puraskAra ane kalama dvArA sarvene sAhityaprItino ahesAsa karAvI zake che. navacetana navalikA caMdraka emane prApta thayo che. 45 varSanA svabhAve zAMta, saraLa ane saumya. kavinuM saranAmuM paNa arthapUrNa patrakAratva ane 450 uparAMta pustakonA lekhanano prazAMtinilayam', mAdhavanagara-surendranagara che. patnI vipula anubhava dharAvatA lokaniSTha lekhaka yazavanta mahetA zailAbahenano saMgAtha paNa kavi-lekhakanI preraNAgAthAno suMdara bALakonA patra "bAlaAnaMdanA saMpAdaka che. viniyoga che. be putro-gaurava ane virala che. akhepAtara'nAM sarjaka : bindu bhaTTa yazavanta mahetA varSa 2003nA kendrIya sAhitya 450thI paNa vadhu pustako lakhanAra akAdamI navI dilhI dvArA sarjakanI bIjI yazavanta mahetAno janma tA. 16 jUna navalakathA "akhepAtara'ne puraskRta karavAmAM 1938nA divase lakhatara tAlukA (su. AvI. potAnI AgavI ane taddana navatara jillo)nA lIlApura gAme thayo hato. pitA viSayamAM lakhAyelI "mIrA yAjJikanI devazaMkara puruSottama ane mAtA DAyarI'thI teo jANItAM thayAM. bhAgIrathIbahenanA AMgaNe janmelA yazavantabhAI. pitA khetI karIne gujarAna calAvatA. jhAlAvADa A mahilA sarjaka te bindubahena bhaTTa. temanuM vatana lIMbaDI tAlukAnuM kaMthAriyA gAma. kezoda khAte hindI viSayanA eTale satata duSkALanI toLAtI talavAra taLe jIvatI prajA. A hADamArIo veThIne vidhavA mAtA sAthe athaDAtA-kUTAtA prAdhyApikA tarIke ane pachIthI amadAvAda khAte sevA ApelI lakhatara-viramagAma thaIne 1951mAM amadAvAda pahoMcelA. che. tA. 18-9-1954mAM rAjasthAnanA jodhapuramAM temano janma thayelo. pitA beMkamAM nokarI karatA hatA. mAravADI bolI bolatAM Jain Education Intemational Page #843 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 833 bindubahena parivAra sAthe amadAvAdamAM AvyAM. dhIre dhIre retImAM akSara pADatAM gujarAtI bhASA zIkhyAM. vAcanano zokha abhaNa mAtAnA vArasAmAMthI maLyo che. umA A-komarsa mahilA koleja-gAMdhInagaramAM adhyApaka tarIke sevA ApatAM bindubahene bIjAM paNa pustako lakhelAM che. vAtakAra-nibaMdhakAra : paMkaja trivedI zrI paMkaja amRtalAla trivedI. maitrI vidyApITha surendranagaramAMnI mahilA bI.e. kolejamAM klArkanI jagyA para pharaja bajAve che. navodita sAhityasarjaka che. lekhaka tarIke temaNe kavitA, vArtA, laghukathA, rekhAcitro ane navalakathA ema sAhityanAM vividha kSetre kalama calAvI che. vAcana-phoTogrAphI ane pravAsanA zokhIna paMkaja trivedIe cUDAnA kavi mInapiyAsInAM jIvana-kavana para citrAMkana karI A dastAvejI philmanuM lekhana temaNe kareluM che, je dUradarzana rAjakoTa dvArA nirmita hatI ane rAjakoTa, amadAvAda ane dilhI dUradarzana parathI ghaNI vakhata prasArita thayelI che. rAjasthAna patrikA' ane "gujarAtI vaibhava'mAM patrakAra tarIkenuM pradAna che. labdhapratiSThata gujarAtI akhabAro 'TAimsa opha inDiyA', 'jayahinda', "janasattA', "gujarAta TuDe', "gujarAta mitra', "navakAra'mAM lekhaka tarIke kalama calAvelI che. hAla phUlachAba'mAM "marmavedha' nibaMdho Ape che.. sAhityakAra zrI manubhAI paMcoLI 'darzaka' kharuM nAma manahara, pachI manubhAI paMcoLI, bahuvidha pratibhA che. 'darzaka' upanAmathI jANItA manubhAIno janma 15 okTobara 1914, "paMcAziyA', tA. vAMkAnera. prAthamika zikSaNa lUNasara, mAdhyamika zikSaNa vAMkAneramAM lIdhuM. pitA rAjArAma paMcoLI zikSaka hatA. vatananuM gAma vaDhavANa zahera che. 1942nI caLavaLa vakhate dharapakaDa thatAM bhAvanagaranI jelamAM gayA. saMsthAnI bahuvidha javAbadArI sAthe svAdhyAya, lekhanapravRtti tarapha vaLelA darzaka baMdhana ane mukti', "dIpa nirvANa', "prema ane pUjA' jevI navalakathAo temaja be 'vicAradhArA' tathA itihAsakathA "grIsa 1,2' prakAzita thayAM. 1948mAM bhAvanagaranA javAbadAra prajAtaMtramAM thoDA samaya mATe javAbadArI saMbhALI. 1983mAM racanAtmaka samitinA pramukha nimAyA. grAmadakSiNAmUrti lokazALA-mahAranI sthApanA karI. 1952mAM "jhera to pIdhAM jANI jANI bhA.1' pragaTa thaI. 1953mAM uccazikSaNanA prayogarU5 lokabhAratI grAma vidyApIThanI sthApanA thaI, jemAM netRtva nAnAbhAInuM hatuM. bhArata naI tAlIma pariSada bharAI te tabakke saurASTra yunivarsiTI sAthe joDANa thayuM. "sAcuM bhArata nA gAmaDAMmAM vase che'--gAMdhInA A Adarzane manubhAIe barAbara jhIlyo. pachIthI lokabhAratInA niyAmaka thayA. 1954-1960mAM bhArata sarakAranA pratinidhi maMDaLanA sabhya tarIke nAnAbhAI sAthe DenmArka, pUrvaAphrikA, 1968mAM ijharAyela, 1976 yuropa, 1983mAM ane 1993mAM cAra vakhata AphrikAno pravAsa karyo. Adarza lokataMtranA himAyatI-prajAsevaka manubhAI 1967-71 gujarAta vidhAnasabhAmAM cUMTAI 1970mAM zikSaNamaMtrI banyA. | gujarAta rAjyanA zikSaNa samitinA sabhya tarIke sevAo ApI. 1981-83 gujarAta sAhitya pariSadanA pramukha, gujarAta sAhitya akAdamInA adhyakSa tarIke 1992mAM temaNe sevAo ApelI che. 1987mAM "mAtRdhArA" (pAlitANA) avidhisaranA zikSaNa mATe lokavidyAlayanI sthApanA karI hatI. Ama chatAM manubhAI eka bahuzruta sarjaka tarIke rahyA che. vizALa anubhava ane vizALa vAcananA niSkarSarUpe temaNe itihAsa viSayaka ghaNAM ja pustako lakhyAM che. gAMdhI vicAranA sAdhanazuddhi, ahiMsA ane satyAgraha to blIcapharDanA "merI IglenDa'nA vAcana dvArA TrasTIzipanI vAta ane lokazAhImAM samAjavAdanI zraddhA manamAM dRDha thaI. sokreTisa, TolsaToya, ravIndranAtha, zaradabAbunA sAhitye emano caitasika piMDa baMdhAyo. dIpa nirvANa", "jhera to pIdhAM che jANI jANI' bhA. 1 thI 3 ane "sokreTisa' jevI kRtio gujarAtI sAhityanI vicArapradhAna navalakathAomAM bhAratIya sAhityamAM sImAcihnarUpa uttama koTInI navalakathAo banI rahI che. dain Education Intermational Jain Education Intemational Page #844 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 834 paritrANa', 'aMtima adhyAya' ane 'gRhAraNya' jevAM nATako paNa lakhyAM che. 'ApaNo vAraso ane vaibhava', 'vAgIzvarInAM karNaphUlo' ane 'maMdAramAlA' jevAM pustako itihAsa ane rasalakSI vivecanAtmaka dRSTie lakhyAM che. 'saddhiH saMga' jevI kRtimAM saMsthAnI ghaDatarakathA saMvedanazIla ciMtana dRSTie AlekhAI che. temanI navalakathAomAM udAtta jIvanadarzana, anurUpa viSayavastu ane Adarza sAthe mAnavIya saMvedanothI dhabakatI, mAtra sRSTi sAthe adbhuta varNanakalA temanI sarjanazaktino paricaya karAve che. darzake patrasAhitya' pravAsavarNano, vivecano, itihAsa rAjya ciMtana, zikSaNa vicAra, dharma ane lokazAhInA rakhevALa tarIke lekhanI calAvI che. zikSaka tarIke jyAre vargamAM teo bhaNAvatA tyAre temane sAMbhaLavA eka lahAvo banI raheto. temanuM vyAkhyAna paNa uttamakoTInuM pustaka thaIne UbhuM rahetuM. meghANI paranuM 'bhedanI bhIMtyuM ne bhAMgavI' e utkRSTa vyAkhyAna che. satya ane saundaryanI khoja dvArA UrdhvagAmI upAsanA karanArA darzakanA bahumUlya sAhityika pradAnane keTakeTaluM sammAna maLyuM che. raNajitarAma suvarNacaMdraka, 1964nA 'zAMtinA pAyA' mATe gujarAta rAjya prathama pAritoSika. 'paritrANa' nATaka mATe dvitIya pAritoSika 1968. * sokreTisa'navalakathAne bhAratIya sAhitya akAdamI puraskAra 1975. * zaikSaNika pradAna badala jI. DI. memoriyala puraskAra 1979. 'aMtima adhyAya' nATaka mATeno gu. sA. akAdamI puraskAra 1983. * zaikSaNika pradAna mATe caMdrakAnta aMjAriyA memoriyala puraskAra 1986, * sAhitya akAdamI dilhIno evorDa 'sokreTisa' navalakathA mATe 1975. * kerIlacakatA AMbAonA chAMyaDA nIce beThelA A lokarSie 'koDiyuM' paNa calAveluM. manubhAI paMcoLI AMtararASTrIya stare tattvaniSTha, vicAraka tarIke AgaLa paDatuM nAma ane kAma. siddhAMtanA bhoge kyAreya paNa bAMdhachoDa nahIM karanAra mUlyaniSTha tapasvI, anyAya sAme laDanAra ne jIvananA ghaDataranA uttama vicAraka. dhanya dharA 1975mAM kaTokaTI ladAI tyAre tenA virodhamAM gujarAta sarakArane 'tAmrapatra' parata kareluM ane jelavAsa bhogavelo. mAtRbhASA dvArA zikSaNanA prathama himAyatI. meghANInI yAda Ave tevA jhulaphAM ne garavA gaLAno raNako, khAdInI dhotI-baMDImAM zobhatA manubhAI paMcoLIe 29 ogaSTa-2001mAM aMtimazvAsa lIdhA. zrI manubhAInuM jIvanacaritra amArA saMpAdita graMthamAM anyatra pragaTa thayela che. DaoN. ramaNIkalAla cha. mAru DaoN. Ara. sI. mAru. tA. 2-111937mAM rAjakoTa mukAme sAmAnya kArIgara-parivAramAM temano janma. zikSaNanA vyavasAya sAthe saMkaLAyelA DaoN. mAru varSa1966thI 1996 dhrAMgadhrAnI kolejamAM gujarAtI viSayanA adhyApaka tarIke hatA. (1995mAM) DaoN. mAru gujarAtI-saMskRta viSayo sAthe snAtaka ane 1961mAM anusnAtakanI padavI meLavelI che. tyArabAda thoDo samaya mAdhyamika zALAmAM rahyA. 1965mAM bI.eD. prathama vargamAM thayA. temaNe 'chaMdo vimarza', 'chaMdo vicAra', 'chaMdonI duniyAmAM', 'DiMgaLanuM piMgaLa', 'chaMda mImAMsA', 'chaMdatattva prakAza', 'kavi jana kahe kuMDaLiyo' jevA pustako lakhyA che. 1966mAM dhrAMgadhrAnI kolejamAM gujarAtI viSayanA adhyApaka banyA. saMzodhaka, saMpAdaka, vArtAkAra ane lokasAhitya-cAraNI sAhityamAM bahudhA vizeSa pradAna che evA puSkara caMdaravAkarano bheTo thayo, jANe ke jIvananI navyadizA UghaDI! teonA mArgadarzana nIce 'cAraNa kavi sAMyAjI jhUlA' ane temanI kRti para mahAnibaMdha lakhIne 1974mAM pIeca.DI. (lokasAhitya)nI padavI prApta karI. navodita navalakathA-vArtAkAra atulakumAra vyAsa jemanA samagra parivArane vAgIzvarInuM varadAna maLyuM che, tevA mAtra traNa akSara nAmavALA vyAsanI AgaLa je nAma tame sAMbhaLo ke narI AMkhe vAMco te vyAsa parivAra haze. temaNe 250thI paNa vadhu Page #845 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 835 TUMkIvArtAo lakhI che ane dhArAvAhika navalakathAo lakhI che. tA. 11 mArca-1970mAM temano janma. vatana dhIMgIMdharA-dhrAMgadhrA. bhAratIya jIvana vImA nigamamAM vahIvaTI sahAyaka-surendranagara zAkhAmAM nokarI karatA atulakumAre ema. koma., ela.ela.bI.nI upAdhi meLavelI che. | gujarAtanA labdha pratiSThita akhabAro 'samaya', 'saMdeza', "jayahinda', "janasattA', vidyAlaya', "muMbaI samAcAra', gujarAtamAM temaja "saritA" (hindI) sakhI jevA sAmayikomAM TUMkI vArtAo, dhArAvAhika navalakathA, kAvyo, nATako vAMcavA maLe che. uparAMta yuvaka sevA ane sAMskRtika pravRtti vibhAga dilhI dvArA yuvA saptAha' daramyAna jillAnI sarvazreSTha kAmagIrI badala prazastipatra maLeluM che. yuvaka mahotsavamAM temanI zera-zAyarI-pAdapUrti ane kavitA spardhaka tarIke vijetA banelI che. rAjyakakSAnA yuvAutsavamAM nirNAyaka-tajajJa tarIke paNa sevA ApelI che. surendranagaramAM kalAmaMdiranI sthApanA mATe satata dasa varSa pramukhasthAne rahI 54 jeTalA kalA-saMskRti-zaikSaNika saMdarbhane ujAgara karatA kAryakramo rajU karyA. sAmAjika sevA mizana saurASTra kaccha brahma samAja, sarasvatI ejyukezana TrasTa, zrI rAmakRSNa annakSetra (morAribApu prerita) mahArASTra maMDaLa surendranagara yuvA kendra eDavAijharI kamiTI, saMgAthagrupa jevI pravRttiomAM agrasthAne rahyA che. ema.koma., bI.e. thayelA atulabhAInAM patnI aMjalibahena paNa lekhikA che. temane be putro zreyAMsa ane sva. kedAra. saujanyazIla lekhaka "premAlaya', 22-kalyANanagara sosAyaTI, zivAnaMdajI mArga, surendranagara rahe che. kavi zrI lAbhazaMkara ThAkara (janma tA. 14 jAnyuArI-1935) zrI lAbhazaMkara jAdavajI ThAkara surendranagara jillAnA pATaDI gAmanA vatanI che. hAla amadAvAdamAM rahIne sAhityakAra tarIke gujarAtI sAhityamAM viziSTa pradAna karanArA kavizrI lA. ThA. gujarAtanAM labdhapratiSTha akhabAro ane sAmayiko kumAra', 'navanIta samarpaNa', "kavitA", "kaviloka', "raMgataraMga' vageremAM kavitA pragaTa thatI rahI che. vyavasAye vaidyanI sevA ApanArA lekhaka paNa che ane punarvasu' upanAmathI "gujarAtanA samAcAra'mAM niyamita zatadalapUrtimAM tabIbI sevA aMgenI kolama saMbhALe che. Adhunika gujarAtI sAhityamAM prathama haroLanA lekhaka paNa che. nATaka, ekAMkI, navalakathA, nibaMdha, caritra, vArtA jevA svarUpomAM temanuM mahattvanuM yogadAna rahyuM che. A sAhityakAranuM raNajitarAma suvarNacaMdraka' ane 'narmada caMdraka tathA bIjA aneka mAna-akarAmothI temanI viziSTa sevA badala sammAna thayeluM che. kavi zrI harSada trivedI Ama to vaDhavANa tAlukAnuM kherALI gAma ane zikSaka ane pachIthI keLavaNInirIkSakanA pada para rahIne sAhitya ArAdhanA karanAra harSadabhAInA pitA zrI amRtalAla trivedIne yAda karavA paDe. temaNe vArtAo-gajhalo-muktako lakhyAM che ane kherALI gAmano trivedI parivAra eTale sAhitya kSetre uttamottama bheTa dharanAra parivAra ema kahIe to paNa kazuM ja acaraja nahIM thAya. sAhitya akAdamI gAMdhInagara zabdasRSTi'nA saMpAdaka tarIke sevA bajAve che. "eka khAlI nAva', 'rahI che vAta adhUrI' gajhala saMgraha che. 'tAro avAja kAvyasaMgraha che. "gujarAta sAhitya pariSada amadAvAdanI kAryavAhaka samitimAM paNa joDAyelA che. 1995mAM kavizrI jayaMta pAThaka pAritoSika temane maLeluM che. 1990mAM lakhAyelI bALavArtA pANIkalara' lakhelI che. "gujarAtI kavitAcayana', graMthanuM saMpAdana paNa temaNe kareluM che. "smaraNarekha" 1997mAM lakhAyelI che. AkAzavANI tathA dUradarzana para teo ghaNIvAra jhaLakelA che. kavi dalapatarAma kavi dalapatarAma eTale ApaNA gujarAtI sAhityanA arvAcIna yuganA prathama haroLanA kavi. kavi dalapatarAma DAhyAbhAIno janma vaDhavANa zaheramAM zrImALI brAhmaNaparivAramAM thayo hato. temanI aTaka travADI (-trivedI) hatI, paraMtu gujarAtI sAhityasarjakanI aTaka "kavi' banI rahI. Jain Education Intemational Page #846 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 836 dalapatarAme 'dalapata kAvya (bhA. 1, 2)', 'rilIlAmRta', 'dalapatapiMgaLa' jevI sAhityakRtio ApI che. kavi dalapatarAme 'phArbasaviraha', karuNa prazasti lakhI che. 'bhUta nibaMdha', 'bALa-vivAha nibaMdha' nATyakSetre 'lakSmI nATaka', 'mithyAbhimAna' lakhyAM che. to saMpAdanakSetre 'kAvyadohana' bhAga 1-2 'zAmaLa satasAI', 'kathana saptasatI' lakhelA che. 'buddhiprakAza'mAsika calAveluM. rAjakoTanA rAjavI maherAmaNajIe je pravINasAgara' graMthanI racanA karI te graMthanI prastAvanA tathA lagabhaga lahero kavi zrI dalapatarAme lakhI che. kavi arvAcIna yuganA Are hoI saMsArasudhArA ane zikSaNa tathA dezoddhAranA himAyatI hatA. bodhadAyI kavitA lakhI che. putra nhAnAlAla paNa gujarAtI sAhityanI-asmitAne harIbharI rAkhanArA kavi hatA. A pitA-putranI belaDInuM yogadAna gujarAtI sAhityakSetre ciraMjIvI raheze. zrI lAbhazaMkara rAvaLa zAyara' zrI lAbhazaMkara veNIzaMkara rAvaLa. mitra-dIdhuM takhallusa 'zAyara'. temanuM mULa vatana vaDhavANa (jUnI kanyAzALA pAse) temano janma (mosALanA) khoDu gAme tA. 16 me, 1931nA roja. temaNe kavitAo, vArtAo ThIka ThIka lakhI. je sAhitya sAmayikomAM chapAyuM te graMthastha-pustakarUpe pragaTa karavAno vicAra kyAreya nahIM Avelo. amadAvAdanA mitroe thoDIka vArtAone jIvananAM vaheNo' nAme pragaTa karelI ane mitronA AgrahathI 'kasuMbo'mAM kavitAo graMthastha karelI. dhArmika-AdhyAtmika ane zivanA caraNe samarpita evA zAyare stuti, stavano, bhajanAvalio, durgA--saptazatI, caMDIpATha jevI kRtio saMskRtamAM paNa lakhI che. bahudhA kRtio prakAzita thavI joIe te apragaTa rahI che, chatAM 'zabda-sRSTi', 'akhaMDaAnaMda'nA pAne Aje temanI kavitAo jovA maLe che. makaraMda dave, abubhAI zekhANI, lAbhazaMkara ThAkara, rAdhezyAma, bhAskara vorA, jayanta palANa jevA mitro hatA. pro. rAvaLa jAmanagara kolejamAMthI nivRtta thayA che kavizrI prajArAma rAvaLa jhAlAvADI dharatIne vahAla karanAra kavizrI prajArAma rAvaLa. vyavasAye AyurvedanA adhyApaka hatA. vaDhavANa madhyeno Ajano 'prajArAma rAvaLa coka' kavinI janmabhUmi. tA. dhanya dharA 3 me, 1917mAM temano janma thayo. kavinA goviMdasvAmI sAthenA 'mahAyuddha' uparAMta 'padmA', 'nAndI' ane naivedya temanA kAvyasaMgraho che. kavi saMskRta sAhityanA UMDA abhyAsI hatA. zrI araviMdanAM kAvyono anuvAda graMtha-paraba' paNa lakhyo che. kavi suMdaram jyAre vaDhavANa AvatA tyAre prajArAma rAvaLa, lAbhazaMkara 'zAyara' A baMne mitronA AMgaNe AvatA. taduparAMta kAlidAsanA 'raghuvaMza'no temaja 'vAlmIki rAmAyaNa'nA suMdarakAMDano anuvAda 'sItA azokavanamAM' Apela che. Ayurveda kSetre to pAraMgata vaidya hatA ja. 'AyurvedanuM amRta' temano lokapriya graMtha che. kavi 92 varSanI jaipha vaye paNa cikitsA-sevA karatA. jhAlAvADI dharatInuM surekha citra temanI eka kavitA dvArA pramANavuM rahyuM. temanuM avasAna tA. 28 eprila, 1991nA roja thayuM hatuM. zrI cinubhAI khetazIbhAI paTela : kRSi-narsarI kSetre prayogazIla kheDUta cinubhAIe 1982thI khetInI zarUAta karI, jemAM nIliMgara, subAvaLa, biyAraNaploTa, boranI khetI, narsarI, AMbaLAM, sapheda mUsaLI, auSadhapAko, aLasiyAnI khetI, varmI kamposTanuM utpAdana-vecANa, kAjunI khetI, likviDa khAtara-davA-utpAdana, sajIva tattvothI jamIna sudhAraNA, khetatalAvaDI-kUvA ricArja Ama khetInAM vividha kSetramAM eka prayogazIla kRSikAra tarIke satata kRSiutpAdanamAM AgaLa vadhatA rahyA che. 10 jUna, 1958mAM janmelA, cinubhAInuM vatana haLavada che. grejyueTa thayelA cinubhAI aneka kRSilakSI saMsthAo sAthe saMkaLAyelA che, jeno vyApa ghaNo vizALa che, to kRSi-bAgAyatI kSetre meLavelI siddhio mATe temane sammAna ane puraskAro maLyA che. varSa 2000mAM gujarAta kRSi yuni. ANaMda pAka pradarzana harIphAImAM, varSa 2001mAM haLavada khAte saphaLa bAgAyatI khetInarsarI mATe, mArkeTiMga yArDa samiti taraphathI sammAna-evorDa prApta thayela che. Page #847 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 porabaMdara khAte, gujarAta bAgAyatI khAtA taraphathI AMbaLAMnI khetImAM tRtIya puraskAra. gujarAta bAgAyatI khAtuM varSa 2004-05mAM AMbaLAM ane aM-7mAM bIjuM inAma. jyotsanAbahena cinubhAIne bAgAyatI khAtuM gujarAta rAjya taraphathI 2003-04mAM rAjyakakSAe (AMbaLAM mATe) trIjuM inAma. AMtararASTrIya egni Teka-2004mAM bora mATe bIjuM inAma. bAgAyatI khAtuM varSa-2005mAM AMbaLAM ane aM-7 mATe prathama inAma. gu. bA. khAtuM gu.rA. taraphathI varSa 04-05 AmaLAu gu-1 ne prathama inAma pitAzrI khetazIbAIne maLeluM. pote 12 gAyo rAkhI-chANiyA khAtaranI himAyata karI aneka kheDUtonA preraNAdAtA banyA che. temanuM mULa vatana mAlavaNa, paraMtu hAla haLavada che. temanA pitAzrI khetazIbhAI jillA paMcAyata surendranagaranA pramukhasthAne hatA. vanya sRSTine vahAla karanArA kanaiyAlAla rAmAnuja lakSmIrAma kanaiyAlAla rAmAnujano janma surendranagara jillAnA bhaDavANA gAme 1938nA navembaranI pahelI tArIkhe thayo hato. zrI rAmAnuja gujarAta vana paryaTana saMghanA mahAmaMtrI hatA, taduparAMta vanyajIvana ane paryAvaraNane lagatI temaja bIjI keTalIka sAmAjika saMsthAo sAthe saMkaLAyelA hatA. temaNe bhAratanAM aneka jaMgalomAM pharIne svAnubhave AlekhAyelA romAMcaka anubhavo prApta karyA ane A anubhavo gujarAtanA labdha pratiSTha sAmayiko 'raMgataraMga', jevAM 'navanIta-samarpaNa' jevAM sAmayikomAM lakhatA rahetA. A badhAM pustako lagabhaga trIsa jeTalAM che, je pustako vanyajIvana ane vanapravAsanAM che. jemAMnAM pAMca pustakone gujarAta sAhitya 837 akAdamIe pAritoSika ApyAM che. 'vanyaprANI sRSTi', 'sAvajakathA', 'vanavagaDAnAM prANI', 'kAnhA jaMgalanA romAMcaka anubhavo' vagere emanAM pustako che. ApaNAM naSTa thatAM paMkhI-prANI' nAmanI pustikA lakhelI che. A anubhavano lAbha emanI ja vANI dvArA aneka AkAzavANInAM zrotAoe mANyo che. paricaya-TrasTa muMbaI dvArA paNa temaNe 'ApaNuM rASTrIya prANI vAgha' jevI pustikA lakhI che. lekhana uparAMta sArI phoTogrAphI, citrakaLA, saMgIta, sAhitya vagerenA paNa zokhIna hatA. 'phUlachAba' dainikamAM 'jJAna- gaMgotrI' kolama paNa teo saMbhALatA. A prakAranA jJAnakauzalano eka bahudhA vAcaka varga hato. Aje paNa che. saMjogovazAt vagaDAne vahAla karanAra A premALa mAnavI Aje ApaNI vacce nathI. kalAvid : gulAmamohammada zekha kalA vivecaka, kavi ane citrakAra zrI gulAmamohammada zekhane (1983) bhArata sarakAre padmazrI'no khitAba arpaNa karIne temanuM bahumAna karyuM che. 1937mAM gujarAtanA surendranagaramAM temano janma. madhyamavarganA parivAramAMthI AtmasUjha ane lagananA baLe citrakaLAnA kSetramAM AgaLa vadhelA. dezanA pramukha citrakAra che. AMtararASTrIya khyAtanAma citrakAra che. Adhunika kavi che. ghUMTAyelA gadyakAra che. mAnavIya nisbata, saccAI ane sAhajika namratA ane sAthe nirbhikatA temano Agavo guNa che. kalA-zikSaNa-saMskAra vAraso ane sAMpradAyikatA jevA viSayo para temano Agavo dRSTikoNa che. 1963 pachI amRta ke ekTrekTa citrakaLA tarapha valaNa vadhyuM ane te arasAmAM iMglenDa javAnuM thayuM. zarUAtamAM phoTogrAphI parathI cItaravAnuM maMthana aMdaranA ghUghavATane kADhavA uchaLatuM hatuM. 1966mAM pAchAM pharatAM ghera jatAM'nA zIrSakathI lakhANa jevuM citra paNa thayuM ane tAjI iMdriyagrAhya bhASAmAM lIMpAyelA nibaMdho ghare jatAM' zreNImAM tathA 'godaDI' pahelo bhAga-bIjA bhAgamAM vArtA paNa che--te 'bhAI', paNa baMne bhAga judA nathI, je pragaTa thayA. Page #848 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 838 dhanya dharA napaNathI ja prakRti ane pAse eka moTuM temanuM vatana che gharamAM kurAna ane zALAmAM saMskRta zIkhatA. vaDodarA varSa paryAvaraNa zikSaNa kendra, thalateja TekarA amadAvAda khAte sthita sAkSara sureza jozInA saMparkathI teo kAvyasarjana tarapha kAmagIrI bajAvI. "vAilDa lAipha" (inDiyA) prAdezika vaLyA. yuropano pravAsa karyo. 45 jeTalAM kalApradarzanomAM bhAga kArobArI sabhya che. teoe 'vIDa', 'vagaDAnAM paMkhI', 'vana lIdhelo che. "dIvAla' citra adbhuta che. madhyapradeza vidhAnasabhA upavananAM paMkhI' ane 'Birds, Birds, Bards' temaja mATe eka prakalpa kahI zakAya tevuM nAnI phremamAMthI moTA phalaka "gujarAtanuM paMkhIjagata', "jIvasRSTi' temaja pakSIo ane para kAma kareluM citra karyuM che. jaMtuo' pustako lakhelAM che. vaDodarA ArTa kolejanA vidyArthinI-hisTrI sAthe bI.e. meriyA monTesorI zikSaNa paddhatinA himAyatI thayelAM nIlimAbahena temanAM jIvanasaMginI che. zAMtAbahena cuDagara prakRtivid zrI lAlasiMha rAola gujarAtamAM bAlazikSaNanI monTesorI gujarAtanA agraNI prakRtivid pakSI paddhatino pracAra-prasAra karanAra te gijubhAI niSNAMta zrI lAlasiMha mAnasiMha rAolano badhekA, jemaNe bAlaadhyApana kSetre aneka janma tA. 26 mArca-1925nA roja lIMbaDI vidyArthIo taiyAra karyA. te paikInAM ku. (surendranagara)mAM thayo hato. zAMtAbahena traMbakalAla cuDagara mAtAnuM nAma jIvatIbahena. moTAMbahena lalitAbahena 93 varSanI jaipha vaye paNa AkarSaNa. gharanI pAse ja bagIco ane pAse eka moTuM bhUtakALanAM saMsmaraNonI saravANI tarotAjI dharAve che. vaDhavANa taLAva. e taLAva para jovA maLatAM thoDAMka paMkhIomAMthI be temanuM vatana che. te vakhate dhyAnapAtra banyAM. pANImAM zikAra para UMdhe mAthe jhAlAvADamAM bAlazikSaNa ane gijubhAI badhekAne jyAre khAbakanAra kalakaliyo ane bIjI jaLakUkaDI-DUbakI mArI jyAre yAda karavAno prasaMga Ave tyAre ku. zAMtAbahena cuDagara, pANImAM adRzya thaI jAya. thoDe dUra UMcI pAtaLI Doka sva. popaTalAla cUDagara, DenTala sarjana caMdrakAntabhAI, moTAbahena dekhAya. A prakRtipremanuM nirIkSaNa cheka 24 varasanI uMmare lalitAbahenane yAda karavAM paDe. (svAtaMtrya caLavaLa-korTa jaja)mAM zarU thayuM. "kumAra'nI kolama 'vanavagaDAnAM vAsI' vanecara jemanuM vizeSa yogadAna che te popaTalAla cUDagara zAMtAbahenanA nAmathI (1948) chapAtI. te vAMcatA. nokarI daramyAna dAdAjI thAya. gijubhAI jyAre vaDhavANa hatA tyAre popaTalAla zanivAra-ravivAranI doDha divasanI rajAmAM paMkhIo jovA gUgara-parivAra sAthe gharobo hato. nIkaLI paDatA. zAMtAbahena cuDagaranuM tA. 12 Disembara-2007mAM koI mArgadarzaka nahIM, kevaLa pustakone AdhAre pakSIo avasAna thayuM. samagra gujarAtamAM monTesorI zikSaNa paddhatinAM jovA nIkaLI paDatA. 1949mAM vijayagupta mauryanuM "prakRtinAM lAkaDAnAM sAdhano banAvanAranI tyAre "jecaMda talakazI enDa lADakavAyAM paMkhIo' savAso paMkhIono paricaya vAMcelo. sansa' vaDhavANa nAmanI peDhI hatI ane amubhAI amRtalAla dUrabIna jevuM sAdhana to bAra varase vasAvyuM. dozI-A sAdhano banAvanAra sauthI prathama vyakti hatA. hAlamAM 1983mAM 'vikasita' saMsthA dvArA vaijJAnika dRSTie je zaikSaNika sAdhano banAvavAnI lupta thatI jatI paraMparAne pustaka lakhAyuM 'AsapAsanAM paMkhI-jIvanabharanAM sAthI" je gu. "sunIlabhAI kanaiyAlAla mahetA'-'virAja monTesorI varkazopasA. akAdamIe prathama ane gu. sA. pariSade dvitIya sthAne vaDhavANa' saMbhALe che. puraskRta karyuM che. pANInA saMgAthI'ne paNa akAdamIno prathama eka maLavA jevA mANasa puraskAra maLe che. teo "pakSI saMrakSaNa maMDaLa gujarAta'nA mahAsukha ratilAla zeTha upapramukha che. Bird conservation Society Gujarat (B.C.S.G.)nA mukhapatra Flamingo-aMgrejInA parAmarzadAtA surendranagaranA ke bahAra sevAche. "vihaMga' saimAsikanA parAmarzaka che. nivRtti pachI cAreka sAhitya-kalAnA nAnA-moTA kAryakramo hoya Jain Education Intemational Education Interational Page #849 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 839 zAzvata saurabha bhAga-2 temAM mahAsukhabhAInI gerahAjarI hoya to ja Azcarya!! koI paNa kavi, lekhaka, lokakalAkAra, bhajanika ke patrakAra, sArasvatane temanA paricayamAM ekavAra to AvavuM ja paDe. A lakhanArane paNa keTalAka durlabha-paricayasaMcayo hatA, te mahAsukhabhAIe kheladilIthI ekatra karAvI ApyA che. pote jaina hovAthI svAbhAvika che ke jaina zvetAmbara ke sthAnakavAsI AcArya bhagavaMto-sAdhu-sAdhvI, mahAsatIjInA AzIrvAda hoya ja, paraMtu te sivAyanA A vistAranA saMtomahaMto, mahAtmAonA teo kRpApAtra banyA che. koI paNa dhArmika prasaMgomAM, sevAnA kAryakramomAM, satkAra samAraMbhomAM temano utsAha ananyatAthI Ubharato jovA maLe. vyAsapITha para besIne je vidvAna-paMDita kathAkAra zrImad bhAgavat kathAnuM varSo paryanta adhyayana kare che te pothI bhAgavata saraLa ane madhura zailImAM "zrImad bhAgavatuM mahApurANa" taiyAra karI ApyuM. 492 pAnAMnuM A pustaka taiyAra karavAmAM temanI sUjha ane jahemata dAda mAgI le tevAM che. mAnavIya sevA-yajJanAM saghaLAM kAryomAM eTalA ja khaMtathI kAma karavAnI vRttimAM-pravRtti to bahu ochAM mANasomAM jovA maLaze, temAMnA mahAsukhabhAI eka che. temanA putra vaibhava zeTha paNa A paitRka vArasAnI saMgInatA dIpAvI rahyA che. premanI paraba' bAMdhanArA bI.e, ema.phila., ena.DI. sudhIno abhyAsa pUro karyo ane dhajALA-lokavidyAlayamAM joDAyA. gRhapati-zikSaka tarIke AgavI oLakha UbhI karI. sAyalA rAja-sobhAga AzramamAM AvyA. lADakacaMda vorA, je AdhyAtmika puruSa thaI gayA ane temanA nAma sAthe joDAyelI lADakacaMda vorA garlsa hAiskUlamAM AcAryapadanI dhurA saMbhALI. bhUkaMpagrasta pa0 zALAonuM navanirmANa hAtha dharyuM. bALaka ane zikSakanI pratibhA pAMgare te mATe pAMca karoDanA projekTavALI pa5 zALAo "premanI paraba' heThaLa dattaka levAI ane tenI zaikSaNika-bhautika jarUriyAto pUrI pADavAmAM Ave. bALa zibiro-AnaMdameLA-pradarzano-sarjanAtmaka racanAtmaka ema niraMtara zikSaNa pravRttionuM Ayojana thAya che te samagra saMcAlana biMdu eTale caMdrakAntabhAI vyAsa che. zikSaNa sudhAraNA ane guNavattAsabhara kArya "premanI paraba'ne dhyAnamAM laI sTaDI sarkala seminAramAM moreziyasa jaI AvyA. varSa 2005no "sisTara niveditA zreSTha zikSaka evorDa' paNa temane enAyata thayo. itihAsakAra Do. mugaTalAla bAvIzI DaoN. mugaTalAla popaTalAla bAvIzI janma : lIMbaDI. tA. 24 eprila-1935. meTrika sudhI lIMbaDImAM abhyAsa karyA pachI kolejanuM zikSaNa amadAvAdamAM lIdhuM. ema.e. thayA pachI temaNe pIlavaI (ji. mahesANA)mAM 1 varSa, kapaDavaMja 8 ane suratanI ema.TI.bI. ArTsa kolejamAM 25 varSa sudhI itihAsanA prAdhyApaka tarIke kAmagIrI karI. 1995-jUnamAM nivRtta thayA. DaoN. bAvIzI gujarAtanI keTalIka prasiddha zaikSaNika ane sAhityika saMsthAo sAthe saMkaLAyelA che. gujarAta vidyAsabhAamadAvAda ane narmada sAhityasabhA suratanI kAryavAhaka samitinA sabhya che. dakSiNa gujarAta carcApatrI saMgha, suratanA pramukha ne rASTrabhASA pracAraka maMDaLa suratanA upapramukha che. bhUtakALamAM teo gujarAta rAjya datara bhaMDAra samiti (gujarAta sTeTa ArkAivala kAunsila)nA 1997thI 2000nAM traNa varSa mATe sabhya hatA. bhUtakALamAM emaNe jAyanTsa grupa opha surata senTralanA pramukha tarIke kAmagIrI karI che. Ama itihAsa ane zikSaNa kSetramAM DaoN. bAvIzIe sAruM evuM pradAna karyuM che. caMdrakAnta vyAsa haLavada tAbAnI raNanI TIkara bhUmie be nararatno ApyAM. eka to ghare ghare phonanI suvidhA pahoMcADanAra AMtararASTrIya khyAtanAma sAma pitroDA ane bIju nAma te rAjasobhAga Azrama-sAyalAnI bhUmimAM premanI paraba bAMdhanAra caMdrakAnta vyAsa. caMdrakAntabhAIno janma 9 sapTebara-1953mAM mAtA lalitAbA ane pitA kAzIrAma rAghavajI vyAsane tyAM thayelo. brAhmaNI nadIne kAMThe vaseluM A gAma. prAthamika ane mAdhyamika zikSaNa pUrNa karyuM. TIkara mAdhyamika zALAmAM klArka tarIke thoDo samaya rahelA. athAka parizrama ane prasannatA vacce ema.e., Jain Education Intemational n Education International Page #850 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 840 temaNe potAnA vatana 'lIMbaDI rAjyano itihAsa' pragaTa karyo che. itihAsanA saMzodhanAtmaka viSayanA jijJAsuone vAMcavA-mANavA jevo graMtha Apyo che AkAzavANInI eka oLakha hasamukha rAvaLa mULa lakhataravAsI paNa rAjakoTamAM rahetA zrI hasamukhabhAIe AkAzavANImAM hajAra jeTalAM reDiyo-nATakarUpaka ane sarjanAtmaka kAryakramono sattvazIla khajAno Apyo che. 1975no nATyanirmANano rASTrIya evorDa temane maLyo che. hAla mAtra reDiyomAM nATya-rUpAMtara ja nahIM paNa lekhana sAhitya sAthe paNa hasamukhabhAI saMkaLAyelA che. vizvanI lokakathAo-premakathAonAM pustako emaNe lakhelAM che. saMzodhanAtmaka saMpAdano temaNe karelAM che. raMgabhUminAM nATakonA lekhana-abhinaya, digdarzana, vArtA-navalakathA, nATaka, caritra-lekhana, patrakAratvanA vijhiTiMga vyAkhyAtA, kaTAralekhaka, TI.vI. kAryakramo ane gujarAtI philmonI pasaMdagInA sabhya jevAM aneka vividhakSetre potAnA pada para rahIne dareka kAryane zobhAvyuM che. nivRtti pachI vizeSa pravRtta che. cAra dAyakAnI sevA pachIthI hasamukhabhAI AI.e.esa. kakSAnA AI.bI.pI.esa. sahAyaka kendraniyAmaka hatA. pada parathI nivRtta thAya e jhAlAvADanA lakhataranuM morapIMcha gaNAya. AjanA divase paNa lekhanapravRtti ane sAhityika pravRttinA samayamAM hasamukhabhAI satata kAryazIla che. rAjakoTanuM temanuM saranAmuM-nivAsasthAna che. 'zabda' 3, TAgoranagara, kAlAvADa roDa, rAjakoTa che. zrI prANajIvana bhAIzaMkara AcArya AjhAdI pahelAM vaDhavANa 'gharazALA'eka jamAnAmAM rASTrIya zALAnA nAmathI samagra kAThiyAvADamAM jANItI hatI. tapasvI phUlacaMdabhAI, camanabhAI vaiSNava ane svAmI zivAnaMdajI jevA RSitulya zikSako hatA. dhanya dharA ahIMthI ja kA.rA. piraSadanuM saMcAlana thatuM. phUlacaMdabhAI maMtrI hatA. satyAgrahIonuM milana kendra hatuM. A paraMparAmAM eka zikSaka AvyA te prANajIvana AcArya. 1930mAM 6 eprilanA roja dezamAM mIThA-satyAgraha mATe dAMDI-kUcanAM maMDANa thayAM. TukaDIo thaI. 21 svayaMsevakonI TukaDI paDIkAmAM mIThuM bAMdhI kAyadAno bhaMga karavA viramagAma pahoMcelI. A TukaDInuM netRtva saMbhALanAra maNilAla koThArInI dharapakaDa thaI ane sAbaramatI jelamAM pUryA. pachI phUlacaMdabhAI, camanabhAI paNa joDAyA. surendranagara chAvaNImAMthI satyAgrahIno dorIsaMcAra thato, emAM 8-9 svayaMsevako paikInA A prANajIvana AcArya paNa hatA jemane surendranagaranI jelamAM pUrI dIdhA. pachI to sakriyapaNe bhAga lIdho. evA prANajIvana AcAryano janma 1900mAM vaDhavANamAM thayo hato. temano abhyAsa amadAvAda, muMbaI, vaDodarA ema vividhasthaLe thayo. svarAjyanI laData pahelAM ane chUTyA pachI aMtima zvAsa sudhI zikSaNanA kArya sAthe anubaMdhita rahyA. temanuM avasAna 26 Dise. 1985mAM thayuM. patnI dasarAbA paNa svAtaMtryasaMgrAmanI eka vIrAMganA tarIke sahayogI hatAM. temanuM avasAna sapTembara-2007mAM thayuM. jhAlAvADanuM sAptAhika 'samaya' ane taMtrI bhAnubhAI zukla zrI bhAnubhAI zuklano paricaya Ave eTale temaNe eka AgavI pratibhA sAthe lokapriya banAvelA 'samaya'ne paNa yAda karavuM paDe. judI ja zailI, judI ja vAta, jenA kendrasthAne saMskRti-kalA-kavitA-lokakaLAkAra kasabIo--saMto jhaLahaLatAM hoya evuM sAptAhika 'samaya'. 1950thI Ajadina sudhI lagAtAra vaNathaMbhyu AgavuM rahyuM che. enA taMtrI e bhAnubhAI zukala. eka sAptAhika para pIeca.DI. karIne punitAbahene gUjarAta vidyApIThamAMthI padavI meLavI che. temano janma vaDhavANamAM 18 ogaSTa-1918mAM. mAtA revAbahena ane pitA lakSmIzaMkara zukla. be bhAIo bhoLAnAtha ane ajitarAya tathA be baheno vijyAbahena ane vasaMtabahena. bhAnubhAInAM jIvanasaMginI eTale suzIlAbahena (je mAjI paMcAyatamaMtrI traMbakabhAI davenA bahena thAya). Page #851 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 bhAnubhAInA jayeSThaputra rAhula 1971mAM gujarAta yunivarsiTInI enjiniyara parIkSAmAM pharsTa AvyA. amerikA sthita thayA tathA putrI rekhA ane putra rAjena paNa amerikA che. bIjI putrI rUpAbahena je surendranagara hAiskUlamAM prinsipAla che. bhAnubhAI ane suzIlAbahena lagabhaga navekavAra amerikA jaI AvyAM che. bhAnubhAIno abhyAsa amadAvAda kolejamAM ema.e., ela.ela.bI. sudhIno. meTrika vaDhavANanI dAjIrAjI ane viramagAmanI ema.je. hAiskUlamAM tathA bI.e. bhAvanagaranI zAmaLadAsa kolejamAM. mAtra bAra varSanI uMmare mAtAnuM avasAna thayuM. AjanA divase khAdIno pozAka aMgIkAra karanAra bhAnubhAIe nAnI uMmare mIThAnA satyAgrahamAM bhAga lIdhelo, to ArajhI hakUmatanA paNa sainika che. 1942nI svAtaMtrya caLavaLamAM jorAvaranagarachAvaNImAM presa-patrikAo ane seboTejha jevI pravRttio hAtha dharelI. 1962 pachI koMgresa ane rAjakAraNa choDyAM. lekhana ane patrakAratvanI to vidyArthIkALa-avasthAmAM ja pratibhA pAMgarI hatI. vAnarasenA-vyAyAmazALA ane hastalikhita mAsikanuM saMpAdana bhaNatAMnI sAthe ja kareluM. 'lokanAda', 'phUlachAba'nA khabarapatrI banyA hatA. bhAnubhAI 'samaya'nA aMkamAM eka svaracita kavitA mUke che, to viramagAma bhaNatA tyAre ja kavi lalitano paricaya thayelo ane kavitA saMgraha pragaTa thayo tenuM nAma 'mRgajaLa jharaNAM' che. amadAvAda vidyAsabhAmAM bhaNatA tyAre anaMtarAya rAvaLa, umAzaMkara, rA.vi. pAThaka, paMDita AThavale ane ke.kA. zAstrInA paricayamAM AvelA. A badhA vidyAguruo hatA. temanA rasano viSaya sarjanAtmaka patrakAratva ane sTorI lekhana. bharUca gopAla milanA Asi. menejara tarIke nokarI karavA gayA paNa khAdInA raMge raMgAyelA milanA kApaDamAM kyAMthI rahI zake! nokarI choDI dIdhI. 1949thI strI, bALakonA vaDhavANa-vikAsa vidyAlayamAM sAmAjika-zaikSaNika kSetre saMkaLAyelI A saMsthAmAM kAryarata che. te sAthe ja makavANA baMdhuoe sthApelI sAyalA tAlukAnI dhajALA ane bhImorA uttarabuniyAdI saMsthAnA adhyakSa tarIke sevA bajAve che. kavi suMdaram dara varase surendranagara AvatA tyAre bhAnubhAIne tyAM ja UtaratA. inducAcA paNa be vakhata AvelA. 'darzaka' sAthe vijyAbahena, temaja lokasevaka babalabhAI, vimalAtAI, jugatarAma dave, saradAra pRthvIsiMha A badhAM ja bhAnubhAIne ghare AvatAM. zahIda bhagatasiMhanA nAnAbhAI kulabIrasiMga, citra-saMgIta-nyUjha sTorInA rasabhAve pratApanArAyaNa paMDita, kaMkanA benarajI, saMgItatajajJa tAnasenajI jevAe bhAnubhAInuM Atithya mANyuM che. 841 'TAimsa opha inDiyA'nA taMtrI tuSArabhAIe 'retInAM rekhAcitro'mAM bhAnubhAIne paNa sthAna ApyuM che. morAribApu surendranagara padhAre tyAre 30 sarvodaya sosAyaTInA ghare avazya padhAre che. A vAta hatI premanI bhInAzamAM jhaboLela eka kalanivezI bhAnubhAI zukalanI. kArTUniSTa 'zani' kezavalAla dhanezvara dave 'ni' upanAmathI ane eTalA ja prakhyAta rANapuramAMthI pragaTa thatAM 'cetamachaMdara'nA taMtrI tarIke kezavalAla dhanezvara dave, 'zani' jANItA che. eka nirbhIka, jAgRta ane patrakAratvanI duniyAmAM eka mazAlacI tarIke smaraNa mUkI janAra 'zani'jIne to bahu ochAM loko jANatAM haze paNa AjhAdI kALanA eka acchA kArTUnisTa 'zani'mULa cUDA (ji. surendranagara)nA vatanI hatA. eka patrakAra svAtaMtryajaMgamAM jhukAvanAra hoI zake! sAmAjika sudhAraka paNa hoI zake! anyAya sAme baMDa pokAranAra hoI zake! pakSA-pakSIthI para rahIne dizA-doravaNI ApanAra kalamajIvI paNa hoI zake!--AvA patrakAronI paraMparAnA A patrakAra eTale 'zani' hatA. amRtalAla zeTha dvArA 'saurASTra' ane muMbaIthI zAmaLadAsa gAMdhInA 'vaMde mAtaram' ghaDAyA pachI potAnuM sAptAhika 'cetamachaMdara' zarU karanAra kalama ane pIMchIthI e jamAnAmAM eka krAMtikArI patra tarIke saune AkarSita karyAM hatAM. briTizaApakhudazAhI-samAjamAM pravartatA daMbha-aniSTo-aMdhazraddhA vahemo-atyAcAro sAme paNa eka laDAI hatI. patrakAro temAM Page #852 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 842 dhanya dharA AvatAM ahevAlo-haLavAM lakhANo-vyaMgacitro dvArA zuM karI muluMDa, bhAvanagara ema vividha sthaLe pharyA, rahyA. bhAvanagaramAM zake? te "zani'jInA cetamachaMdaranAM pAnAM uthalAvIe to khabara be varSa sTezana para chUTaka majUrI karI phUTapAtha para rahyA. eka paDe. mAtra Tebala-varka nahIM karatAM khUba rajhaLapATa veThIne patra- varSa sArvajanika chAtrAlaya ane dakSiNAmUrti AMbalAmAM rahI sAptAhikane ghaDyuM. temanI sAme anekavAra kesa thayelA. jelavAsa abhyAsa karyo. "gharazALAmAMthI meTrikanI parIkSA ApI. paNa bhogavelo tyAre zukravAre pragaTa thatAM "cetamachaMdara'mAM "hAlya 1954thI 1956 daramyAna surendranagara jillAmAM sevAdaLa ghoDI hAme pAranI kArTUnakathA ane bALacitrakathA "nathubhAInI vyAyAmapravRtti ane yuvA saMgaThananuM kAma karyuM. ucca zikSaNa arthe je ghaNI utsukatA jagADatI. 'lokabhAratI saNosarA gayA. 1958mAM snAtaka thaI eka kArTunisTa patrakAra pIMchInA eka lasarake garamALA 'grAmabhAratI-amarApura'nI zikSaNa saMsthAmAM zrI motIbhAI marmALA satye keTakeTaluM kahI zake? te kalAnA upAsaka "zani' hatA caudharI sAthe be varSa kAma karI surendranagara koThArI bAlamaMdiramAM ane chatAM koI dveSabhAvanI lAgaNIthI prerAIne nahIM. marmane je joDAyA. pachI anAthaAzrama, lokavidyAlaya, "maitrI vedhakatAthI pragaTa karatA te chApAnuM nAma paNa "cetamachaMdara' vidyApITha'--mAnava maMdiranI zaikSaNika saMsthAonI saMcAlanarAkheluM. mahAmAyAmAM sapaDAyelA matyendranAthone AvA gorakhanAthanAM tejavalayonI kAyama jarUra paDe che. A teja-valaya chellA cAra dAyakAthI "bAlAzrama" zrI manasukhalAla zani' hatA. dozI vidyAlaya ane maitrI vidyApIThanA saphaLa saMcAlaka tarIkenI bhAIzrI nAgajIbhAI desAI javAbadArI adA karI rahyA che. nAgajIbhAI desAI sapheda dADhImAM khaDakhaDATa hAsya. eka ziyALAnI rAtre ThaMDIthI dhrUjatA, sapheda khAdInI lUMgI ane aDadhI bAMyano jhabhbho juo to oDhavAne Abha ane pAtharaNAM pRthvI che evAM e nAgajIbhAI desAI hoya. nAgajIbhAIe bArathI paNa lokone dhAbaLA oDhADavA nIkaLyA. eka rAtre vadhAre pustako lakhyAM che. "mArI karamakathA' e pustakane relve sTezananA bAkaDe chApAM pAtharIne sUtelo gujarAta sAhitya pariSada taraphathI puraskAra maLyo che. emanI eka bALaka hato, jene dhAbaLo oDhADyo sudIrdha sevA badala aneka saMsthAo taraphathI sanmAna thayAM che. tenI cIsa-UMhakArA hRdaya valovAI jAya zikSaNakSetre darzaka evorDa, divALIbahena mahetA evorDa maLyA evA hatA. tene potAnA ghare lAvyA. suvADyo. gaMdhAtI cAmaDI che. jhAlAvADa sozyalagrupa taraphathI sanmAna evorDa prApta thayA sApha karatAM pUchyuM to javAba maLyo! "A apara mAnAM karatUta che. surendranagara pAlikA sammAna evorDa, kacchano "aMjAriyA che. DAma dIdhAne ghara chUTI gayuM." pachI to davAkhAnAmAM sAravAra evorDa maLyo che. apAvI, potAnI pAse ja rAkhyo, paNa eka prazna thayo ke "AvAM temanAM bALakalyANa pravRtti mATe aneka nAmI lekhako keTalAMya anAtha bALako haze ne?"--"ApaNe enAM banIe peTalIkara, josepha, rajanIkumAra paMDyA, DaoN. jayendra trivedI, to?" basa A eka ghaTanAe pati-patnInAM karma-dharmanI eka manasukha sallA, kAMti bhaTTa jevA lekhakoe avAranavAra dizA kaMDArI ApI. e ApaNA anAthonA nAtha banelA paricaya karAvyo che. "maitrI vidyApITha'nA taMtrI che. 1956mAM nAgajIbhAI desAI. zAMtAbahena tAI sAthe lagna thayAM. be putro che. DaoN. nikhila temano janma tA. 14 okTobara-1931. mahesANA desAI ane avadhUta. jillAnA mANekapura gAme rabArI jJAtimAM. pitA merAjabhAI temanAM bALagItonI noMdha gujarAta pAThyapustaka maMDaLe ane mAtA gaMgAbA. sAta dhoraNa sudhIno abhyAsa mANekapuramAM lIdhI che. temanA mukhethI bALagIto ne tAla-nRtya ane nAda karyo ane pazupAlananA vyavasAyamAM gharamAM madada karatA rahyA. e sAthe gIto sAMbhaLavA e eka lahAvo che. varSa 2007-08mAM pachI AThamAM dhoraNano abhyAsa gharethI nIkaLI jaI muMbaInA jillAnI zreSTha mAdhyamika zALA manasukhalAla dozI lokaghATakopara gurukuLa vidyAlayamAM eka sadagRhasthane tyAM gharaghATI vidyAlaya prathama sthAne AvatAM jillA zikSaNAdhikArI kacerIno tarIke rahIne karyo. e pachI abhyAsa mATe pATaNa, kallola, puraskAra prApta thayo che. / hRdaya valokaDhADyo / Jain Education Intemational Education International Page #853 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga- 2 843 zrImatI zAMtAbahena desAI (tAI) bhAvanagara mukAme bAlazikSaNa zibiramAM nAgajIbhAI desAInI mulAkAta thaI. 4 jUna-1956mAM pati-patnI tarIke chavAyo kaMTakothI patha che vahAlA anAthono, prabhutAmAM pagalAM mAMDyAM. kadI khIlavI zakuM puSpa emanI rAhamAM." ziyALAmAM phUTapAtha para ThaMDIthI tharatharatAM lokone dhAbaLA surendranagaranA AMgaNe chellA cAra oDhADavA nIkaLI paDatAM tyAre eka bALakanI karuNa hAlate dila dAyakAthI bhAI-tAInA nAme hajAro loko dravI gayuM ane AvAM nirAdhAra bALako mATe prema-hUMpha ne jIvana jemanAM nAma-kAma ane dAmane eka judI ja ApanArI saMsthA UbhI karavAno vicAra Avyo. AvA zubha zraddhAthI jue che evA bhAIzrI nAgajIbhAI uddezathI teonI sevA akSataH cAlu che ne temane ghaNAM mAnadesAI ane patnI zAMtAbahena (tAI)ne sanmAna maLyAM che. anAthonA nAtha kahIe to paNa khoTuM nathI. anAtha bALakonI hAlata zudrothI paNa vadhAre badatara hatI. aMdhArAmAM ujAsa anAthonI pravRtti karavAvALAnI paNa e ja hAlata, paNa saMdharSa muktAbahena paMkajabhAI DagalInuM mizana sAme bAtha bhIDatAM bhIDatAM bALakonI pravRtti satata cAlatI rahI. tA. 28 eprila-2006no divasa saMsthAmAM eka pArivArika lAgaNIno setu racAya. sArAmAM sAruM hato. gujarAtamAM rASTrapati zrI abdula jIvana ghaDatararUpI zikSaNa meLave. zrama sevA samarpaNanI bhAvanA kalAmanuM Agamana thayeluM-26mIe "prajJAcakSu sAthe samAjamAM gauravabhera jIvana jIve ane te dvArA rASTrIya mahilA sevAkuMjanA Tebala paranA phonanI sAmAjika cAritrya keLavAya te saMskAradIpanI sAkSIe jIvanamaMtra ghaMTaDI vAgI "hallo muktAbahena DagalI!" ApatuM eka divyamaMdira UbhuM karyuM. te (1978mAM) anAtha "hA, bolo huM ja muktA DagalI". "huM Azrama, paNa laghutAbhAvane miTAvavAnI vAta hatI, eTale Do. amadAvAdanA eraporTa parathI rASTrapatijIno pI.e. boluM chuM"eca. ela. dhruva bAlAzrama' nAmAdhikaraNa thayuM. Aje to jemAM rASTrapati Apane maLavA mAge che." muktAbahene hA, hA kahI 160thI paNa vadhAre nAnAM bALako che, alaga chAtrAlaya che. paNa vAta mAnyAmAM na AvI. kalpanA sAcI paDI. banAvaTI adyatana bhojanAlaya che, bALa-pustakAlaya che, suMdara prArthanAkhaMDa haze! zaMkA-kuzaMkAnAM pataMgiyAMo ane kalAka pachI bIjo phona. che, ramatagamatanuM prAMgaNa-bAlavADI che, tenA mATenuM kriDAMgaNa rASTrapatijI ane maLavAnI vAtano aMdezo maLI gayo, paraMtu 7 che. saMsthAnA svapnamAM sahabhAgI thanAra hatAM te zrImatI miniTa Ama ociMtI ja Apaze te kalpanA nahotI. kalekTara zAMtAbahena nAgajIbhAI desAI. kacerIno adhikArI sTApha-kAphalo jIpa sAthe rASTrapatijI pAse temano janma tA. 10 jAnyuArI-1936mAM rAjasthAna pahoMce che. mulAkAta 15 miniTa cAlI, sAthe teDelI bALakI rAjyanA lohAvaTa gAme jaina parivAramAM thayo hato. rASTrIya vize carcA thaI. kahe ke-"gaTaramAMthI maLI che." Ama kahetAM caLavaLa ane dezabhaktinA raMge raMgAyelA pitA kanaiyAlAla muktAbahene saMvedanAne saMkoryA vagara kaThaNa thaIne hasatAM hasatAM buniyA ane mAtA hemalatAbahena. mulAkAta ApI. varSa 2003no rASTrapati evorDa-nArI zaktino-jIjAbAI evorDa sAthe rUA. 1 lAkha laIne u.rA. zAMtAbahene prAthamika zikSaNa rAyapura (ma.pra.) ane zekhAvata surendranagara rUbarU arpaNa karavA AvelA, paraMtu mAdhyamika-uccatara mAdhyamika zikSaNa vadhu mahilA AzramamAM, rASTrapatine maLavAnI adhUrI icchA Aje Ama pUrI thayelI. jyAM aneka vaDIlonA saMparkamAM AvavAnuM thayuM. muktAbahena nAnA AMkaDiyA gAmanAM mAtA Ujamabahena pahelethI ja bALakeLavaNImAM rasa, pitAjInuM protsAhana ane pitA bAvanajIbhAInAM putrI. mAtra 7 varSanI uMmare magajanA hatuM. pariNAme mahArASTramAM boraDI gAme tArAbahena moDaka ane tAvanI bimArIne kAraNe rozanI gumAvI, paraMtu mAtA-pitA ane bIjAM anasUyAbahena vAgha jevAnuM gurusAMnidhya sAMpaDyuM. garIbo bhAI-bhaginInAM protsAhana ane vAtsalyasabhara kALajIne kAraNe mATe kazuMka karI chUTavAnI tamannA jAgI. abhyAsa pUrNa thaye ja hiMmata gumAvyA vagara amadAvAda, vaDodarA, muMbaI, dilhI te ja saMsthAmAM bAlazikSikA tarIke joDAyAM. zikSaNa lIdhuM. amarelI aMdhajana pragati maMDaLamAM nokarI lIdhI. Jain Education Intemational Education Intermational Page #854 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 844 potAnuM eka svapna hatuM. potAnI sAthe chaThThA dhoraNamAM eka chokarI bhaNatI. oramAna mAtA-aMdhApo-aNagamo- tiraskAra ane chokarInI jAta....A dazA sAMbhaLIne bhaviSyamAM bALAo-AvI bALAo' mATe saMsthA UbhI karavI. yogAnuyoga temanA saMkalpabaLane sahAyabhUta thAya tevuM pAtra paMkajabhAI DagalI. jaina parivAra surendranagaranA maLI gayA. (teo aMdhajana vidyAlaya-amarelImAM zikSaka che). baMne AMkhe aMdha hatA. lagnathI joDAyAM paNa AjIvana A aMdhabALAonA hita mATe niHsaMtAna rahevAno saMkalpa karyo. jhajhUmI du:kho veThI, rakhaDI-2vaDIne paNa temaNe potAnA svapnane siddha karyuM. vizALa vaDalA jevI 'zrI prakSAcakSu mahilA sevA-kuMja' saMsthA tA. 20-5-1996mAM UbhI thaI. zarUAta karI tyAre cAra baheno hatI. atyAre 125 baheno che. bahenone zikSaNa-rahevA-jamavA-tabIbI suvidhA niHzulkapaNe ApavAmAM Ave che. mAnI mamatAno khoLo pAtharIne sUnArI A muktAbahene (bI.e., bI.eD.-breila lipi) zikSaNa lIdheluM che. muktAbahena ane paMkajabhAI gujarAtanAM jAhera saMgho, klabo, maMDaLo, TrasTo sAthe TrasTI, maMtrI-sekreTarI ema vividha rIte saMkaLAyelAM che. muktAbahenane maLelA evorDajha-puraskAra- sarTiphikeTo-sanmAnapatronI A yAdI TUMkI paDe tema che. eTalI jagyAethI aMdhArAmAM ujAsa pAtharanAra A muktAbahena mATe karma e ja kavitA' banI rahI che. aMdha bahenomAM AtmavizvAsano dIvo pragaTAvavA 'misa gujarAta'-prajJAvAna baheno mATenI sauMdarya spardhA yojI. bIjI mahilA-krikeTa TurnAmenTa yojI. aMdha kanyA-mAdhyamika zALA kadAca AkhA gujarAtamAM surendranagara khAte che. kula 982 aMdha-apaMga-maMdabuddhi khoDakhAMpaNavALI baheno ahIM bhaNe che. navInabhAI ane rasikabhAI maNiyAra baMdhuo saMsthAnA pramukha ane TrasTIsthAne che, to mAnanIya sI. yu. zAha jevA zreSTha dAnavIro A saMsthAne maLelA che. patrakAra-svAtaMtrya senAnI mohanalAla dhanezvara dave surendranagara jillAnA lIMbaDI tAlukAnA cUDA gAme tA. 19 sapTembara 1914nA roja suzikSita-brahma parivAramAM dhanya dharA mohanalAla daveno janma thayo hato. pitA dhanezvara dave ane mAtA jamanAbahena hatAM. gAMdhI mahAtmAjInI khUba ja nikaTa rahelA. pitA dhanezvara dave 1917mAM sAbaramatI AzramanI zALAnA zikSakanA pada para rahIne sevA karavAno lAbha maLyo hato ane e ja sAhitya-keLavaNI ane AjhAdIno taravarATa ane siMcana mohanalAlabhAImAM karyuM hatuM. 1942no 'hiMda choDo' caLavaLano zaMkha phUMkAtAM mohanabhAIe 20 varSanI uMmare nokarIne Thokara mArIne jhaMpalAveluM. svAtaMtrya senAnIo ane keLavaNIkAronAM 'rekhAcitro'no prathama graMtha pU. gAMdhIjInI preraNAthI temaNe 'saMskRtinA rakSako' lakhyo ane arpaNa karyo. rANapuramAMthI 'saurASTra' patra zeTha amRtalAla calAvatA. pachIthI 'phUlachAba' zarU thayuM. tenA sahataMtrI tarIke joDAvA ijana maLyuM. Ama A sAhityakAra keLavaNIkAra ane patrakAranI trividha sevAo 'phUlachAba' mAraphate ApI. 1947 pachI 'jIvana prakAza'nI lAlimA phelAvI. zikSaka-sarjaka-saMvedanAne vAcA ApatuM 'svataMtra-'zikSaka' calAvyuM. Ama mohanabhAInuM UjamALuM patrakAratva ane lekhanasaravANI eTale 'divya vANI', 'amara saMdeza', "dharatInA khoLe', 'muktino mAraga', 'spaMdano', 'dubhAyelAM haiyAM' jevAM pustako pragaTa karIne preraNAdAyI sAhitya pIrasyuM. aneka labdhapratiSTha patrakAro-sAhityakAro ane kavionA preraNApAtra mohanalAla dave hatA. eka sArA citrakAra paNa hatA. IzvarabhAI mohanalAla dave tA. 6 eprilanA roja mahAtmAjIe dAMDInA dariyA kinAre capaTI mIThuM laI savinaya kAnUna bhaMga karI satyAgrahanAM maMDANa karyAM. deza Akho khaLabhaLI UThyo. eka jAgRti AvI gaI. zeTha amRtalAlanI AgevAnI nIce dholerA satyAgrahanI TukaDIono pravAha zarU thayo. gujarAta ane karAMcImAMthI paNa eka pachI eka TukaDIo AvatI rahI. evI eka TukaDImAM eka satyAgrahI sainika hatA sphUrtilA kasAyelA ane mastI bharelI cAla sAthe praphullita mukhAraviMda. A yuvAna e ja IzvaralAla mohanalAla dave. temano janma tA. 20-9-1913nA roja haLavada bhUmimAM thayo. svAtaMtryatAnI laDatamAM aneka vakhata jelanI sajA veThI. 22-7-1978nA AphrikAmAM kAra-akasmAtamAM mRtyu pAmyA. Page #855 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 bALasAhityakAra zrI prabhulAla dozI nAyaba vaDhavANa zaheranA vatanI evA zrI prabhulAla dozIno janma tA. 2-5-1936nA roja thayo hato. (1954thI 1994) surendranagara jillA paMcAyatanA cITanIsanA hoddA parathI nivRtta thayA. varSa 1962mAM arthazAstra viSaya sAthe snAtaka thayelA che. nokarI ane abhyAsa jotAM bhAgye ja khyAla Ave ke surendranagara jillAnA A eka uttama bALasAhityakAra che. gujarAtI bhASAnAM ghaNAM kharAM sAmayikomAM-dainikomAM temanI bALavArtAo prakaTa thatI rahI che, paraMtu temanI kharI oLakha to temaNe lakhelAM bALasAhityanAM pustakone AdhAre ja karI zakAya. temanAM cha pustakone gujarAta sAhitya akAdamIe puraskRta karyAM che. A sivAya 8 pustako bALakAvyonAM, 7 bALavArtAonAM, 38 bALavArtAonAM saLaMga bALavArtA 14, 2-laghu kathAo, 2-rahasyakathAo, 8 prauDha sAhitya lakhelAM che. 'jayahinda' dainikapatramAM zabdonI duniyAmAM DokiyuM" kolama taLe zabda, artha ane zabdanI vyutpatti sudhI vAcakane jANakArI maLI rahe tevI DikSanerI paNa pustakarUpe lakhI che. gIra-gokhe paDachaMdA pADanAra kavi rAjendra zukla gujarAtI gajhalakAra kavi rAjendra zuklano janma tA. 12 okTobara1942nA roja jUnAgaDhanA bAMTavA gAme thayo hato. zrI zuklanuM mULa vatana jhAlAvADanuM vaDhavANa zahera. kizorAvasthAthI ja kavine zabda sAthe mULano nAto. 1962nA gujarAtanA labdhapratiSTha sAmayika 'kumAra'mAM emanuM prathama kAvya pragaTa thayeluM ane pachI to 'kavitA', 'milApa', 'paraba', 'kaviloka', 'kaMkAvaTI', 'zabdasRSTi', 'navanIta-samarpaNa', 'gujarAta', 'abhiyAna' jevAM sAmayikomAM temanI kavitAo pragaTa thatI rahI che. chellAM cAreka dAyakAthI gajhalakSetre kheDANa karanAra kavinI kRti 'gajhala saMhitA'ne varSa-2007no sAhitya akAdamI evoDa maLe che. timiramAMthI pragaTatAM kiraNane 45 AzAsabhara zabdavedhathI vadhAvyAM che. kavi rAjendra zukla gajhala lakhI che. gIto lakhyAM che. chaMdobaddha racanAo ane achaMdAdasa racanAo paNa ApI che. pAradarzI vyaktitva. koI anAhatanA nAda jevA, girikaMdarAomAM karatAla raNajhaNAvatA A dADhIdhArI kiva khare ja avadhUta jevA lAge che. gajhalano laya paraMparAmAM ghUMTAyo che. lAghavamAM arthapUrNa marma kevo to goThavAI jAya che! varSa 2007mAM komala RSabha'ne zreSTha kAvyasaMgrahano evorDa maLelo che. agAu 1981mAM aMtara gaMdhAra'ne evorDathI navAjavAmAM Avelo che. eja varSamAM umA-sneharazmi pAritoSika maLeluM che. 1981mAM kavi nhAnAlAla pAritoSika maLela. inDiyana nezanala thiyeTara dvArA 2001mAM kalApI evorDa enAyata thayelo. 2006mAM raNajitarAma suvarNacaMdraka arpaNa thayelo. temanAM patnI nayanAbahena paNa siddhahasta kavayitrI che. prakhara bhASAzAstrI zrI TI. ena. dave surendranagara jillAnA mULI gAmanA vatanI zrI traMbakalAla na. daveno janma I.sa. 1897mAM thayo hato. bhASAkSetre anusnAtakanI upAdhi meLavyA pachI gujarAta kolejamAM 8 varSa lekcarara hatA. tyArabAda laMDana jaI jANItA bhASAvid Ara. epha. TarnaranA mArgadarzana heThaLa 1931mAM pIeca.DI. (laMDana) thayA. 1947thI 1956 sudhI laMDana khAte skUla opha orienTala sTaDIjhamAM gujarAtInA lekcarara rahyA. svadeza AvyA pachI ghaNI saMsthAo sAthe joDAyelA rahyA. bhAratIya vidyAmaMdira dvArakAmAM pAMca varSa niyAmaka rahyA. gujarAtI bhASAzAstrI tarIke AMtararASTrIya kSetre nAmanA meLavanAra TI. ena. davee bahumUlya pustako lakhyAM che. AvA bhASAzAstrI jhAlAvADanA hatA. temanuM avasAna varSa-1988mAM thayuM. saMskRtabhASA-mAtRbhASA banAvanAra satIzabhAI gajjara gujarAtamAM somanAtha, saMskRta bhASAnI alaga yunivarsiTI thaI. dakSiNa bhAratamAM to AjanA divase paNa saMskRta bhASA vyAvahArika jIvananI bhASA tarIke bolAya che. ApaNAM veda-purANo-mahAbhArata, rAmAyaNa, gItA jevA graMtho-upaniSado Page #856 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 846 dhanya dharA saMskRta bhASAmAM lakhAyelA che. te jotAM hajAro varSo pUrve mahAvidyAlayamAM zAstrIya saMgItanI tAlIma sva. paMDita vAsudeva saMskRtapradhAna bhASA haze te joI zakAya che. banArasa to saMskRtanA angare tathA sva. paMDita ekanAthajI paragAMvakara pAsethI lIdhI. abhyAsa kendra mATe jANItuM che. Aje bhale bIjI bhASAnI tole rAjakoTa AkAzavANInuM kendra 1955mAM zarU thayuM. saMskRta bhASA lupta thatI rahI hoya, paraMtu AjanA kayUTaramAM AkAzavANImAM kAryakramaudghoSaka ane svara-niyojaka tarIke yugamAM paNa komyuTara jevA mAdhyamamAM saMskRta bhASA tenA sTApha ArTisTa tarIke joDAyA. te vakhatanA khyAtanAma kendra svarasaMyojanA-vyaMjana-uccAraNanI sagavaDatA ane saMbhAvanA niyAmakazrI gijubhAI vyAsa, zrI caMdrakAntabhAI bhaTTanA sahakAra jotA komyuTara saMskRta bhASA prathama svIkAre che. bhAratamAM AveluM ane mArgadarzana heThaLa temaNe svaraniyojana, svaranI lagAvaTa, eka mAtra gAma je karNATaka rAjyamAM zimogA zaherathI Azare dasa gItanI bhAvasabhara rajUAta tathA mAikrophona Tekinaka saMbaMdhI ki.mI. dUra AvelA vijayanagara tAbAnuM "kRSNa rAjapura' nAmathI samajaNa ane jJAna meLavyAM. rAjakoTa kendranA saMgIta-vibhAganA jANItuM gAma mAsura saMskRta gAmane lIdhe jANItuM che. adhikArI ane eka prathama paMktinA svaraniyojaka evA zrI ApaNA gujarAtamAM paNa saMskRta bhAratI-amadAvAda dvArA Ara. DI. AMbegAMvakara pAsethI vistRta jJAna meLavyuM. saMskRta bhASAno pracAra-prasAra tarIke saghana prayatna thAya che, jemano sugama saMgIta kSetre AkAzavANInI asaMkhya saMgIta samagra vyavahAra-vANI vinimayanI bhASA ja saMskRta che. evA sabhAo tathA sugama saMgIta saMmelanomAM, saMgIta sabhAomAM gujarAtanA eka vyakti vizeSa che-satIza guNavaMtabhAI gajjara. bhAga laI cUkyA che. amadAvAda, vaDodarA, rAjakoTa, jAmanagara, janmasthaLa ane vatana surendranagara jillAnuM dasADA bhAvanagara, jUnAgaDha, porabaMdara, amarelI, bhUja, muMbaI, dilhI tAlukAnuM vaDoda gAma. mAtra 12 dhoraNano abhyAsa dharAvatA jevAM aneka zaheromAM sugamasaMgItanA kAryakramomAM aneka satIzabhAI varSa 2001thI "saMskRta bhAratI' saMsthAmAM pUrNakAlika racanAo potAnI AgavI svarakalA zailIthI rajU kare che. sevA Ape che. varSa 2001mAM "saMskRta bhAratI' dvArA prazikSaNa 1964thI prativarSa yojAtAM sugama saMgIta saMmelanamAM potAnI meLavyuM. saMskRta varSa daramyAna nava jillAomAM saMskRta zikSakonuM racanAo rajU kare che. A saMmelana bhAratIya vidyAbhavana muMbaI prazikSaNa ApyuM. Aje paNa prazikSaka tarIke satIzabhAI kArya kare prayoje che. che. "saMskRta gaurava" parIkSA nAmanI saMskRta bhAratI dvArA cAlatA eka anokhA jhaverI-sureza sonI prakalpamAM "saciva' tarIke temanI sevA paNa ullekhanIya che. rASTrIya svayaMsevaka saMgha e rASTrIya saMskRta bhASAnA adhyayana graMtho-lekhana kArya tathA "dhAtu maMjuSA" sevAnuM arpaNa, tarpaNa ane samarpaNa jevA ane "saMskRta-gujarAtI zabdakoza'nuM saMpAdana kareluM che. vagaDAnAM phUla jevA keTalAya svayaMsevakoe temanA parivAramAM patnI gAyatrIbahena vidyAbhAratI potAnuM yogadAna ApyuM che, evA lIMbaDI kalolamAM prAcArya tarIke sevA bajAvatA. have "saMskRta bhAratI'mAM gAmanA ane varaso sudhI sAyalAmAM saMghanA teo paNa pUrNakAlika che. temano kolejakakSAe viSaya arthazAstra pracAraka rahyA evA saradArasiMha jevA bahu che. putrI devakInI uMmara pAMca varSanI che. te paNa saMskRta bhASAmAM jUnA svayaMsevaka che. evA ja bIjA bAjunA gAma cUDAnA vatanI vAtacIta kare che. Ama dakSiNabhAratanI tole gujarAtanuM A zrI surezabhAI sonI che. gajjara kuTuMba saMpUrNa saMskRtabhASI che. surezabhAInuM janmasthaLa cUDA, sonI parivAramAM janma. zrI vinubhAI vyAsa . rAjanItizAstra ane darzanazAstra viSaya sAthe anusnAtaka thayelA zrI vinubhAI vyAsanuM nAma sugama zrI surezabhAI mAtra 16 varSanI (nAcavA-kUdavA, haravAsaMgIta kSetre joDAyeluM che. tA. 15 sapTembara pharavAnI uMmare) rASTrIya svayaMsevaka saMghanA paricayamAM AvyA ane varSa 1996mAM madhyapradeza rAjyanA rAjagaDha nagaranA prathama 1930nA roja surendranagara jillAnA cUDA gAme janma. mAdhyamika zALAno abhyAsa svayaMsevaka banyA. 23 varSanI avadhie to surezabhAI saMghanI rAjakoTa rASTrIya zALAmAM gAMdharva saMgIta vibhAvanAone pUrNarUpe AtmasAt karIne varSa 1973mAM saMghanA pracAraka' banyA. Jain Education Intemational Page #857 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 840 kaTokaTI daramyAna sakriya rASTrIya bhakti raMge raMgAyelA hoI surezabhAI paNa teno bhoga banyA ane indoranI jelamAM rahyA. "bhAratamAM vijJAnanI ujvaLa paraMparA' viSaya anusaMdhAne temanuM yogadAna lekhaka-garimAne prabhAvita kare che. . indora mahAnagara "sAyaM bhAga pracArakanA rUpamAM temanuM 'pracAraka' tarIkenuM jIvanakArya zarU thayuM. 1993mAM madhyabhArata 'prAMta pracAraka tarIkenI kAryavAhI saMbhALI hatI. hAlanA tabakke akhila bhAratIya saha pracAra-pramukha'nA rUpe kAryakartAone uddabodhana, mArgadarzana ane preraNA-protsAhana pUruM pADI rahyA che. khagoLavid : Do. je. je. rAvaLa jitendrakumAra jaTAzaMkara rAvaLano janma haLavadamAM tA. 30 mArca-194panA roja thayo hato. temaNe muMbaInI pArle koleja, insTiTyUTa opha sAyansa ane yunivarsiTI DipArTamenTa opha methemeTiksamAM tathA kalakattA yunivarsiTInI esa. ena. bojha insTiTyUTa opha phijhikala sAyansisamAM abhyAsa karI 1970mAM eploIDa methemeTiksa ane 1972mAM pyora methemeTiksa sAthe ema.esa.sI. 174mAM phijhikala sAyansisanA viSayamAM ema.phila. ane 1986mAM enTronomI ane esTrophijhiksamAM DI.esa.sI.nI DigrI prApta karI. A uparAMta temaNe hindI, saMskRta ane jarmana bhASAomAM paNa padavIo meLavI che. teo muMbaInA naheru pleneTeriyamanA lekTara tarIke joDAI tenA DirekTara risarca ane DirekTaranA padethI nivRtta thayA. hAla teo dha inDiyana pleneTarI sosAyaTInA sthApakasaMcAlaka che. khagoLakSetre temaNe sUryamaMDaLano janma, vikAsa ane racanAnA navA siddhAMto pratipAdita karyA. grahonA aMtarano niyama sthApita karyo. budha ane zukranA grahonI pharatA upagraho hovAnA siddhAMto sthApita karyA. zani, yurenasa, neAna ane geleksInI pharate valayonA astitvanA siddhAMto ApyA, je pAchaLathI voyejara ane pAyoniyara aMtarikSa yAnoe sAbita karyA. temaNe AinsTAinanA sApekSavAda ane geleksI para vadhu saMzodhana karyuM. dhUmaketu, laghu graho ane ulkA kuMDo ane geleksI para vadhu saMzodhana karyuM. dhUmaketu ane ulkAkuMDo para paNa saMzodhana karyuM. temaNe aneka akhabAro ane sAmayikomAM khagoLa vijJAna vize seMkaDo lekho lakhyA che ane AkAzavANI temaja dUradarzana para aneka kAryakramo ApyA che. temaNe sUryamALAnI samajaNa 1thI 4 pacAsa varSamAM 'vijJAna kSetre vikAsa', pleneTeriyamanI kathA', "ajAyaba AkAza" ane "AinsTAinanuM vijJAnajagata' jevI ATheka paricaya-pustikAo lakhI che. teo deza-paradezanI aneka vaijJAnika saMsthAonA sabhya che. jagatanI saMkhyAbaMdha yunivarsiTIo ane vaijJAnika saMsthAomAM temaNe vyAkhyAno ApyAM che-ApatA rahyA che. teo monAsa yunivarsiTImAM traNa mahinA prAdhyApaka rahyA hatA. temane vividha saMsthAo taraphathI mAnasanmAna ane inAmo prApta thayAM che. temanuM nAma AMtararASTrIya khagoLavijJAna kSetre vikhyAta banI rahyuM che. sAyansanAM moDelo banAvavAno ane citrakaLA, saMgIta ane pravAsano zokha che. teonuM bI/204, viSNu epArTamenTa, lokamAnya tilaka roDa, bAbhAI coka pAse, borIvalI (pazcima) muMbaI-400 092 nivAsasthAna che. bhArata sarakAra nezanala noleja kamIzana adhyakSa | sAma pitroDA bhAratamAM Teliphona vyavasthA to ogaNIsamI sadInA chellA dasakAmAM AvI. saheje eka sadI pahelAM. Ama chatAM lagabhaga 90 varSa sudhI emAM khAsa sudhAro thayo nahIM. dUranA sthaLe vAto karavAmAM moTA avAje vAta karavI paDe, saMbhaLAya nahIM. mATe nANAM bilanI rakama gaNavAnI prakriyA paNa gUMcavaNa bharelI. A paristhiti vacce eka vyaktie camatkAra karyo. dezadAjhavALI eka bhAvanAzIla vyakti zrI sAma pitroDAe temanuM kharuM nAma satyanArAyaNa. luhAra-suthAra jJAtimAM, TIkara gAme temano janma thayo hato. mAMDa bhaNyA, paraMtu vidyAprIti evI ke phijhiksa viSayamAM mAsTara DigrI meLavI. sviciMgamAM emane rasa jAgyo. amerikA jevo vizALa deza, rasa-kSetra maLI jatAM temanI mahenata phaLI. 1974mAM temaNe velakosa sviciMga kaMpanInI sthApanA karI, je temaNe 1980mAM rokavelane vecI detA 3,50,000,000 Dolara kamAyA. Jain Education Intemational Education Intermational Page #858 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 848 dhanya dharA amerikAmAM samRddha thayA, chatAM satyanArAyaNa have sAma parama sakhA saubhAgyacaMda jevI vibhUti thaI. adhyAtma satsaMganA pitroDAne bhArata yAda Ave che. mAtRbhUmi mATe kazuMka karavAnI pariNAme "zrI Atmasiddhi zAstra' jevI mahAna racanA thaI. e bhAvanA jAge che. paraMparAmAM adhyAtma puruSa lADakacaMda vorA "bApujI'nA nAmathI sAma pitroDA bhArata AvyA pachI rAjIva gAMdhI sAthe jANItA hatA. temano janma (thAna) tA. 8-3-1905mAM thayo temanI vevalentha maLI jAya che. temane lAge che ke have potAnI hato. mAtA haribAI ane pitA mANekacaMdabhAI. bhAvanAone sAnukULa pratibhAva maLaze. 1984mAM indirAjInI khUba ja medhAvI pratibhA, prAthamika zALAno abhyAsa Akasmika hatyA thatAM adyatana bhAratanuM svapna laIne rAjIva sarA-coravirAmAM, mAdhyamika zikSaNa rAjakoTanI jaina borDiMgamAM vaDApradhAna banyA. temaNe inDiyana Telikoma vyavasthAne adyatana lIdhuM. mAtra 17 varSanI uMmare "mokSamArga' ane "AtmAne banAvI devA sAmane samarthana ApyuM, sattA ApI. eTaluM ja oLakho' jevI dharma parIkSAmAM prathama AvelA. paramanA mArgane nahIM, kAma jhaDapathI AgaLa vadhAravA kahyuM. Telikoma kamizananI pAmavAnI AdhyAtmika vRttinAM bIja to cheka nAnapaNathI ja racanA thaI ane sAma adhyakSa banyA. sAthosAtha aMkurita thayelA joIne koIe A chokaro kAM vilAyata jaze yA TeknolojIkSetranA rASTrIya bAbatonA khAsa vaDApradhAnanA to sAdhu thaI jaze evI zraddhA bhAkhelI. meTrika thayA. sarA salAhakAra banyA. gAmanA becaradAsabhAInI putrI samarathabahena sAthe lagna thayAM, bhAratamAM navayuganAM maMDANa thayAM. jUnI purANI Teliphona je lADakacaMdabhAInI AdhyAtmika vRttine-cittavRttine mokaLAza sarvisamAM AmUla parivartana AvavA lAgyuM. Teli komyunikezansa purANI sevAo mATe kebala neTavarka vAparatA hatA, jene badale 1985mAM sAyalA hAive para, 24 ekara jamInamAM seTelAITa dvArA TUMkakola sisTamano udaya thayo. nAnAM gAmo ane vizALa rAja-saubhAga satsaMga maMDaLanI sthApanA thaI. pote TrasTI zaheromAM neTavarka zarU thaI gayuM. varSo pachI bhArate navI pade na rahyA. eka dRSTi-dizA ApI uttarAdhikArI tarIke TekanolojInuM paroDha joyuM! zahero uparAMta nAnAM gAmomAM paNa sadguNAbahena sI. yu. zAha (gurumaiyA) tathA vivekazIla saumya STD PCOnA laTakatAM pATiyAM dekhAvAM lAgyAM ane bhAratamAM sapuruSa nalinabhAI koThArI (bhAIzrI)nI varaNI karI. Ama saMdezA vyavahArakSetre komyunikezananI dizAmAM AmUla parivartana AtmakalyANanI sAthe pAramArthika kalyANanI vibhAvanAne joDI. AvI gayuM. te rIte sAma pitroDA kharA yazanA adhikArI che. loko vacce rahI loka-sevAno mahAmaMtra Apyo. 1997mAM 9 jAnyuArI-2007mAM muMbaInA narImAna poInTa para temano dehavilaya thayo. AvelI hilTana hoTalanA rigala rUmamAM vizva gujarAtI Aje A "rAja-saubhAga Azrama' vizALa ArogyadhAma samAjano "saradAra vallabhabhAI paTela vizvapratibhA evorDa' che. mahine 2000thI vadhu dardIone tapAsIne jarUrI sAravAra bhAratanA rASTrapati DaoN. abdula kalAmanA haste sAma pitroDAne apAya che. AMkhanI hospiTala che. 400 motiyAnA oparezana ApavAmAM Avyo. je raNanI TIkaramAM janma thayelo evA A ane netramaNi paNa besADavAnI suvidhA samagra tAlukA mATe jhAlAvADanA motIe vizva gujarAtI samAja mATe gaurava bakyuM AzIrvAdarUpa che. apaMga-azakta poliyo-vikalAMga ne maMdabuddhinAM bALakone paNa sAdhanavitaraNa-phijhiyotherApI rAja- saubhAga saMsthAnA adhiSThAtA sAravAra apAya che. chAza kendro cAle che. bhUkaMpa vakhate khaMDiyera baneluM 'ninAmA', "lADakapura nagarI banIne UbhuM che. 47 lADakacaMda vorA prAthamika zALAo-3 mAdhyamika zALAnuM navanirmANa thayeluM. sAyalA e jhAlAvaMzanA rAjavIonuM preraNAnI paraba : bALavikAsa-zikSaNa sudhAraNAno eka aitihAsika gAma che. ahIM aneka projekTa pAMca varSa sudhI hAtha dharI bhAIzrInI janmazatAbdI AdhyAtmika puruSo thayA che. sAyelA eTale 04-05 varSamAM parabanuM kArya sArthaka thayuM. uccattara kanyA bhUkhyAne anna daI sadAvratanuM paraba bAMdhanAra mAdhyamika zALA-coravirA-dhAMdhalapura uttara buniyAdI zALAo lAlajI mahArAjanuM gAma. zrImad rAjacaMdranA baMdhAI. Jain Education Intemational Page #859 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 eka phariztA ane dardInArAyaNa DaoN. eca. ela. trivedI [potAnA janma divase je kAMI bhaMDoLa Ave te dardInArAyaNane samarpita kare che] eka Adhunika phariztA, .tA 31 ogaSTano pratyeka varSano divasa jeo dardInArAyaNanA divasa tarIke Ujave che evA DaoN. eca. ela. trivedI. haLavadanI najIka evuM carADavA gAma. 18mI sadInA pUrvArdhamAM pUrvajo carADavAnA rAjakuTuMbanAM bALakonA zikSako tarIke rahevA gayA. badalAmAM vaLatararUpe ane sammAnanA pratIka tarIke khetara ane khoraDAM maLyAM. pitA lakSmIzaMkarane te jamAnAmAM zaikSaNika zreSThatA mATeno evorDa maLelo. kAkA paNa vyavasAye tabIba hatA. DaoN. eca. ela. trivedInA sauthI moTA bhAI hariprasAda je egrikalcara kSetre vaijJAnika thayA. sauthI nAnA kArtika, je AM.rA. kSetre khyAtanAma citrakAra hAla nyUyorkamAM che. bIjA krame haragoviMda trivedI. mAtAnuM nAma zAradAbahena. be baheno suzIlA ane kuMdana tenA zvasuragRhe sukha-ArAma vacce killole che. kAkA maganalAla parivAranA pahelA tabIba "have pachIno koI DaoNkTara haze to te haragoviMda haze." evuM sukhada svapna sevanAra hatA. 100mAMthI 100 guNa lAvanAra haragoviMdane teo mAMgaroLanI koronezana hAiskUlamAM dAkhala karavA laI gayA. 6 dhoraNa sudhI bhaNyA. kAkAne tabIbI-prekTisa mATe sthaLAMtara thatAM haragoviMdane pAchA AvavuM paDyuM ane pitAzrInI badalI vAMkAneranI najIka lUNasara thatA tyAM bhaNyA. hAiskUlanuM zikSaNa vAMkAnera ane amarasiMhajI hAiskUlamAM lIdhuM. 1948mAM mAtAnuM avasAna. pitAnI badalI-baDhatI sAthe morabI, tethI vI. sI. hAiskUlamAM zikSaNa lIdhuM ane meTrikanI parIkSA ApI. mAtra 12 varSanI uMmare pustakAlayanAM tamAma pustakonuM vAcana. 1932thI 47nA briTiza hakUmata sAme caLavaLanA divaso. A samagra citArathI vidyArthI avasthAmAM pAMgaratuM puSpa pAMgaratuM gayuM. rAjakoTanI dharmendrasiMhajI kolejamAM prathamavargamAM DisTikzana sAthe uttIrNa thayA ane amadAvAdanI bI. je. meDikala kolejamAM praveza maLyo. 849 kolejamAM ittara pravRttimAM eTalo ja rasa. jImamAM paNa joDAyA. sAhityalekhana paNa karatA. amerikana elacI kacerI dvArA levAtI parIkSA E.C.F.M.G., je 96 % mArksa sAthe pasAra karI. TikiTa-vyavasthA svIkArya thatAM, tA. 26 jUna, 1963nA roja nyUyorka javA ravAnA thayA ane tyAMthI ohiyo khAte leikavUDa hospiTalamAM traNa varSa resiDanTa DokTara rahyA. tAlIma paNa suzIla vidyArthI tarIke pasAra karI. trIjA varSane aMte nepholojImAM mahattvanuM pepara rajU karyuM. prazaMsA vacce tyAMnA meDikala jarnalamAM lekho pragaTa thayA. DaoN. viliyama kolpha (jeo gurusthAne che)nuM pravacana "mUtra piMDo niSphaLa jatAM karAtI sAravAra"--sAMbhaLIne nakkI karyuM ke "havethI huM mArI jAtane A viSaya paratve samarpita karIza." DaoN. iravIna peje sTophara kuTuMbanI sahAyathI nobela prAijha samakakSa inAma jAhera karyuM. AgaLa jatAM je vizvanuM zreSTha puraskRta pratIkarUpa banyuM, je meLavavA sauthI vadhu hakkadAra DaoN. iravina peja hatA, paNa pote sthApanA kAryamAM kendrasthAne hoI anya mATe moTuM audArya darzAvyuM. .--A gurumaMtrane DaoN. trivedI sAhebe AjIvana svIkAryo che. ghaNA badhA evorDo-sthApanAmAM pote agresara hoI, pachI koI evorDa svIkAratA nathI. tyArabAda keneDA gayA. tyAMnI ghaNI parIkSAo UMcA guNAMke pAsa karI ane FRCnI DigrI meLavI. 1977mAM keneDA choDyuM. te daramyAna tAra dvArA samAcAra maLyA ke 'sivila hospiTalamAM nepholojI-DAyAlisisa ekamanA vijhiTiMga prophesara tarIke Avo" AmaMtraNano AnaMda thayo. traNa mahinA bAda dezabAMdhavonI sevA karavAno mAMhyalo manasUbo AkAra laI rahyo hato. te daramyAna surendranagaranA relve sTezana para tryaMbakabhAI paTela (je pitA lakSmIzaMkarabhAInA mitra hatA) nAmanA eka svAtaMtryasenAnI maLI gayA. temaNe trivedI sAhebane kahyuM ke, "tamArI sAcI jarUra dezamAM ja che.'--A zabdoe AMtarakhoja thatI rahI. 1976-kaTokaTI cAlatI hatI. sarakAra taraphathI inTaravyuno tAra maLyo. na jatAM bI. je. meDikalamAM prAdhyApakanI nimaNUkano tAra maLatAM....1977-10 jAnyuArInA roja hAjara thavA amadAvAda AvyA. dezanetA AcArya kRpalANI je kIDanI sAravAra mATe AvatAM temano gADha paricaya thayo. 1981nuM varSa-dezabAMdhavonA darda dUra karavA eka sAravAra kendra UbhuM karavuM hatuM. ekavAra Page #860 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 850 dhanya dharA jamInano TukaDo nahIM. pote khAnagI hospiTala karI zakyA hota DaoN. trivedIsAhebanAM jIvanasaMginInuM nAma paNa zAradA paNa "garIba dardIonuM koNa?" te mATe sarakArI Arogya hatuM ane mAtAnuM paNa, tethI sunItA nAmathI ja bolAvatA. zAkhAmAM DaoN. ema. esa. dayAlane maLatAM nivRttinI chellI teoe paNa amerikA-keneDA vasavATa daramyAna leboreTarIminiTe maMjUrI ApI. 31 me-1982mAM indirAjIne paNa Tekaniziyana tarIke kAma karyuM. "eNe mAruM tathA mArA gharanuM sArI maLyA. khUba saMgharSa-mahenata bAda jANe ke Izvare ja madada karI rIte dhyAna rAkhyuM. e eka zreSTha yajamAna che. mAre kabUlavuM ane jiMdagI pAsethI paNa je zIkhyA che-je loko kamabhAgI joIe ke mArI saphaLatAnI gAthAmAM eno bahu moTo phALo che-garIba che, jarUriyAtamaMda che evAM loko mATe sahAnubhUti che" A zabdo bahu taTastha rIte teoe lakhyA che. rAkhavAnuM". te mATe ArogyamaMtrI vallabhabhAI paTele khAsa RgvadamAM gaNezajInA aMga pratyAropaNanI kathA ke jamIna phALavavAnuM audArya pAThavyuM. sivila kempasamAM ja jamIna vaijJAnika kalpanAnuM tattva che, paraMtu 10 lAkhanI vastIe 100 ApI. daradIo kIDanInA hoya che. dara varase 6000 hajAra dardI 1989mAM jAnyuArImAM potAnA parama sakhA-vAMkAnera tapAsAya ane 3000 dAkhala thAya che evA niHzulka sevA hAiskUlanA sahapAThI zrI rasika dozIno phona Ave che ane yajJamAM je joDAya che teno ke "raNamAM gulAba khIlavavAnI" koI muMbaIthI rasikabhAI dozI sAthe bIjA maphatalAla mahetAe 50 RSijanya kalpanAno DaoN. trivedI sAhebano prayoga. + 50 lAkhanI sakhAvata jAhera karI. A mATe dasa karoDanI kiDanI TrAnsaplAnTezana ane sTemasela TrAnsaplAnTezanamAM bhavya imArata bAMdhavAnI kalpanA hatI te phakta rUA. 2 karoDa sATha temaNe karelI hImo poyeTikasela, embriyonika sTemasela ane lAkhamAM eka imArata sAkAra thaI (lArsana enDa Tubro kaMpanIe have misenjhAimala sTemaselanA pratyAropaNathI aneka kardIone simenTa ane inDiyA sTIla othoriTIjhanI madada paNa AmAM lAbha thayo che. sahayogI hatI). cauda varSano vanavAsa veThIne aDhaLaka saMpattinA maNine choDIne Akhare DaoN. trivedI sAhebanuM eka svapna phaLyuM. gujarAtane AMgaNe lIvarapratyAropaNanI sagavaDa UbhI "zrImatI gulAbabahena rasikalAla dozI ane zrImatI karavA eka tabIba TIma svIDana mokalI hatI, to kiDanI kamaLAbahena maphatalAla mahetA insTITyUTa opha kiDanI insTiTyUTanA cAra DaoNkTarsane kero linkA meDikala insTiTyUTa DisIsIjha enDa risarca senTara' temaja DaoN. eca. ela. trivedI khAte mokalelA. insTiTyUTa opha TrAnsaplAnTezana sAyansisa, sivila hospiTala have hadaya pratyAropaNanA kSetre temanA kAryakSetramAM AvatI kempasa, amadAvAda." eka mahattvanI vAta che. lIvara pratyAropaNa-sTemaselanA prayogathI 1993mAM navA makAnanI AgavI oLakha UbhI thaI. halanacalana karI zake tevA perAplejhiyAnA dardIo-A dizAmAM kiDanInuM balidAna nikaTanA priya vyakti mATe jIvanadAna banI strIbIja laI sTemasela ApavAmAM mahattvanI saphaLatA hAMsala karI zake che. je strIone prasUti pachI kiDanIne asarakartA banatAM che. vizeSa siddha dAtAnA peTanI ekAda grAma carabImAMthI mijhala mRtyu paNa notarI zake. te mATe alaga vibhAga zarU karyo. kAyamana sTemasela zakya banAvyuM. bALako mATe alaga vyavasthA karI. 1993mAM jarmanInuM vizvanA vijJAnIo badAma jevaDI nAnI graMthi thAyamasanA lIthosTara-2 (zastra kriyA vagara patharI kADhavAmAM madadarUpa yaMtra) pratyAropaNa mATe jhajhUme che tyAre amadAvAdanI kiDanI laI AvyA. A mATe jI.ema.DI.sI.nA ceramena jayarAmabhAI rAmabhAI insTiTyUTe A prayogathI duniyAmAM DaMko vagADyo. paTele rU. 2 karoDanuM dAna ApyuM. carabImAMthI je isyulina banAvatA sela jovA maLyA dUranA vistAramAMthI ebyulansamAM dardIone lAvIne tyAre penakriyAsa niSphaLa jAya ane vyakti DAyAbiTIsanA sAravAra ApIne svasthAne pahoMcADavAnA "dardInArAyaNa'nA kArya rogamAM sapaDAya tyAre vaikalpika vyavasthA kudarate mUkI che. bhaMDoLa mATe DaoN. trivedI vicAratA hatA. A mATe G.M.D.C. zarIramAM te sakriya karavAnuM zreya DaoN. trivedI sAheba ane temanI dvArA ja 1996mAM cAra karoDanuM dAna maLatAM KD ane Rc TImane prApta thayuM che. A saphaLa prayogathI madhupramehanA dardIo khAtenI suvidhAo UbhI thaI. mukti meLavaze. Jain Education Intemational Page #861 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 DaoN. trivedI sAhebe potAnI AtmakathA Trist--with Destiny, je 1996mAM aMgrejImAM lakhI, jeno puruSArtha potAno, prasAda prabhuno' nAme gujarAtI anuvAda DaoN. zarada ThAkare Apyo che. emanI A karmanI virATayAtrAnuM eka tabIba tarIke paNa avataraNa sau mATe maMthana mAMgI le tevuM che. "jarUratamaMda, garIba ane pIDita lokonI sevA karazo ane e sevA kharA dilathI karazo to tame sarvocca zakti (Izvara)nI vadhu najIka pahoMcI zakazo.'' ane parivAra jyAre sahanazaktinI hada sudhI pahoMcI gayo hoya tyAre IzvaranI aNadhArI madada maLatI rahI che. kharekhara to temanuM svapna saurASTramAM AvuM kiDanI pratyAropaNa' saMsthAna sthApavAnuM hatuM. dardI ane dardInArAyaNa baMne sevA arthe pUrepUrI jiMdagI nicovI che. AvA dardInArAyaNane tame niHsaMkoca maLI zako, game tyAre maLI zako evuM saraLa-nirdabha vyaktitva che. kharekhara to 'nobela- pAritoSika' mATe temanuM kAma pasaMda thavuM joIe ane AvA phariztAono paricaya gujarAta sarakAre tenA pAThyapustakamAM ApIne karavo joIe. bhaviSyanAM bALakonA ghaDataramAM te paNa eka nirdoSa prayoga lekhAze. pUrva saMyukta mAhitI niyAmakazrI bhUpendra mo. dave 'jIvana-prakAza' ane brahma-dIpa' jevAM sAmayiko jemanI kalame AlekhAyAM che, evA pitAzrI mohanalAla dhanezvara dave ane saMskAradhAmI mAtAzrI UrmilAbahena. jhAlAvADanA lAliyAda gAme tA. 5 sapTembara-1940nA roja temano janma thayelo. meghANI ane zeTha amRtalAlanI karmabhUmi rahI che te rANajI gohilanA nagara rANapuranI janmabhUmi hAiskUlamAM prAthamika ane mAdhyamika zikSaNa pUruM karI rAjakoTamAMthI snAtaka thayA pachI anusnAtaka ane patrakAratvanI padavIo hAMsala karI. mAhitI khAtAmAM potAnI kSetriya kAryazailIne oLaMgIne temaNe itihAsa, kalA, saMskRti, vyApAra, udyoga, vyavasAya, 851 sAhitya, lokasAhityane jAheramAM lAvavAnuM, rajU karavAnuM prakAzita karavAnuM mahAmUluM kArya karyuM che. saMto-mahaMto-jogIvAdI-bhajaniko-lokanATyakAra pAse jaIne jyAM jyAMthI mAhitIno khajAno maLe tyAM tyAM sAme cAlIne gayA ane lupta thatI jatI kaLAone loko samakSa eka kadaradAnInI dRSTie mUkI, mArgadarzana kempo, zikSita berojagAra zibira, bahenone vyAvasAyika tAlIma-pANI bacAvo yojanAnI vAta (Thera Thera yAtrAo kADhI) meLAo yojIne, zibiro yojIne, lokasamUhane mAhitI kendranAM dvAra sudhI AkarSita karyAM. grAmINa kalAkArone AkAzavANInA UMbarA sudhI pahoMcADyA. navodita lokakalAkArone mAhitI-mArgadarzana maLe, vadhu vikase te arthe (thAnagaDha najIka) gebInAthamAM ja zibira karI. lokasAhitya zibira saDalA gAme karI. gujarAtanA phoTo-jarnAlisTonuM eka yAdagAra pradarzana rAjakoTamAM yojeluM ane uttama tasvIrakArone evorDathI navAjavAnuM-abhinava prayoga jevuM kArya bhUpendrabhAIe kareluM. svAtaMtryanI suvarNajayaMtIe lokalaDatano paricaya ApatA pustakanuM Ayojana, 'hAlaraDAM' aMge parisaMvAda ane harIphAInuM Ayojana nivRttinA bAra divasa agAu karIne oDiyo- viDiyo keseTsa pragaTa karelI. 'lokasamarthana' dainikanA kaTAra lekhaka-pratinidhi che. jhAlAvADa presa kAunsila, jhAlAvADa lokasAhityamaMDaLa, divyajIvana saMgha-surendranagaranA TrasTI tarIke sevAo Ape che. saMskAratIrtha ejyukezana TrasTanA pramukha che. 'gharazALA', 'vaDhavANa keLavaNI maMDaLa'nA mAnamaMtrI rahyA che. surendranagaramAM 'gAMdhIkathA' mATe nArAyaNabhAI desAIne ijana ApanAra bhUpendrabhAI che. patrakAronI kAryazibira sAyalA mukAme karI ane kumArapALa desAInuM sammAna karyuM. 'gharazALA'mAM sevA ApatA balubhAI mahetAne ravizaMkara mahArAjanI upamA ApIne rUA. 75,000nI thelI arpaNa karI. phrAnsano ephila TAvara gajavanAra bAbubhAI rANapurAne sammAnyA ane doDha lAkhanI thelI arpaNa karI. Ama kalAkAra nAno ke moTo paNa tenA kAmanuM sUkSma nirIkSaNa te bhUpendrabhAIno viSaya che. temaNe lekhaka tarIke, saMpAdaka tarIke ghaNAM pustakonuM prakAzana karela che. Page #862 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 852 ke : dhanya dharA sa-saMzodhana ane saMgItano trividha saMgama nezanala buka TrasTa-nyu dilhInA upakrame temaNe DaoN. hasu yAjJika (2000mAM) "gujarAtanI lokavidyA' prakAzita karyuM. e pustakanAM hiMdI ane aMgrejI bhASAMtaro paNa nezanala buka TrasTe pragaTa karyA gujarAtI sAhityanA khyAtanAma che. sarjaka, AMtararASTrIya saMzodhaka evA hasamukharAya vrajalAla yAjJika. rAjakoTa madhyakAlIna gujarAtI kathAsAhitya para mahAzodha nibaMdha mukAme tA. 12 phebruArI 1938mAM janma. lakhanAra hasu yAjJikane gujarAtI akhabAronA mAdhyamathI loko pitA vAMkAnera, rAjakoTa, morabI vagere saspensa kRtionA lekhaka ane kolamIsTa tarIke paNa oLakhe che. sthaLomAM supriTenDenTa hatA. mAtA puSpAbahena gujarAtI dainikomAMnA temanA niyamita lekhana ane khudanA alpazikSita paNa gajabano vAcana zokha dharAvatAM hatAM. svAdhyAyanA pariNAme temanA 30thI vadhu graMtho prakAzita thayA che. dIvAla pAchaLanI duniyA'ne sAhitya pariSadanuM pAritoSika paNa rAjakoTa morabI-dhrAMgadhrAmAM prAthamika zikSaNa, mA.zi. : maLyuM che. navalakathA, TUMkI vArtA, satya ghaTanA, kathA-sAhityanuM pUruM karI 1960mAM gujarAtI saMskRta viSaya sAthe snAtaka temaja vivecana evA sAhitya prakAro para temaNe kalama calAvI che. 1962mAM gujarAtI viSaya sAthe anusnAtaka thayA. 1962thI sarakArI kolejamAM adhyApaka tarIke joDAyA. pachI svAdhyAya pUrNimAbahena pakavAsA saMzodhanamAM vizeSa prAkRta thayA. samAjasevA kSetre pradAna karanArAM ane 1972mAM gujarAtI bhASAnA AdaraNIya saMzodhakazrI svAtaMtryasenAnI pUrNimAbahena araviMdabhAI harivallabha bhAyANInA mArgadarzana heThaLa "madhyakAlIna gujarAtI pakavAsAne bhArata sarakAra taraphathI khitAba premakathAo" e viSaya para mahAnibaMdha lakhI pIeca.DI. thayA. 'padmabhUSaNa' (varSa-2004) arpaNa thayelo saurASTranI judI judI sarakArI kolejomAM adhyApaka tarIke che. temano janma lIMbaDI (1913mAM) thayelo sevAo ApI. 1982mAM gujarAta sAhitya akAdamInI sthApanA thatAM gujarAta sarakAre teone mahAmAtra tarIke niyukta mAtA-pitA taraphathI AdhyAtmika ane mAnavapremano karyA. 1906mAM nivRtta thayA tyAM sudhI (16 varSa) A pada vAraso maLelo che. temaNe gAMdhIjI pAsethI nArI jAgRti ane zobhAvyuM, jemAM vahIvaTI kuneha, sAhityasaMzodhana aMgenI amRtalAla zeTha pAsethI AjhAdInI laData aMgenI preraNA meLavI dIrdhadaSTino paricaya karAvyo. bhASA sAhityanA vikAsanI bAvana hatI. (zeTha amRtalAla dalapatabhAI-parivAranA che). jeTalI yojanAo temaNe banAvI. pAMca svAyatta akAdamInAM pUrNimAbahenanA sasarA maMgaLadAsajI pakavAsA racanAtmaka baMdhAraNo temaNe ghaDyAM. kAryakara hatA. temanA Adarza pramANe pachAta ane kacaDAyelA lokavidyA, lokasAhitya, madhyakAlIna sAhitya temaja varganI sevA karavAno saMdeza maLyo. gujarAtanA chevADAnA gUDhavidyAnA saMzodhaka tarIke rASTrIya ane AMtararASTrIya kSetre vistAramAM-DAMga jillAne potAnuM kAryakSetra banAvyuM ane A khyAti meLavI. vistAramAM RtuMbharA vidyApIThanI sthApanA karI. Aje hajAronI madhyakAlIna gujarAtI premakathAo viSaya para pagaraNa saMkhyAmAM ahIM vividha viSayonI tAlIma ApavAmAM Ave che. mAMDyAM. lokasAhitya mALAnA 14 graMthomAM prakAzita thayelI bahenone zikSaNa, vanya vanaspatinI oLakha, ziSTa vAcana, pAMceka hajAra jeTalI racanAone zAstrIya Dhabe vibhAjita karI vyAyAma, lazkarI tAlIma, zArIrika zikSaNa vagerenI Do. yAjJike lokasAhityakSetre mUlyavAna kArya karyuM. nArIutkarSanI tAlIma ApavAmAM Ave che. lokagItomAM kRSNabhakti, lokagItomAM rAmakathA ane vidyApIThamAM niyamita rIte prArthanA, svAzraya, svAvalaMbana, pAMDavakathA, "kathAgIta' jIvanacakra aMtargata racanAo, lokakathA sAdagI, saMyama, dhyAna, yoga, prANAyAma vagerenI tAlIma paNa temaja A graMthonA saMpAdananI abhyAsa bhUmikArUpe "gujarAtI ApavAmAM Ave che. nArIno sarvAgI vikAsa thAya e mULabhUta lokasAhitya' jevA graMtho ApyA. saMsthAno hetu che. pUrNimAbahena pakavAsAe 1930nA dholerA Jain Education Intemational ducation Intermational Page #863 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga- 2 853 satyAgrahamAM temaja 1939mAM lIMbaDI, dhaMdhukA, rANapura ane baravALA satyAgrahamAM AgaLa paDato bhAga bhajavelo che. Aje 93 varSanI jaipha vaye paNa sucAru saMcAlana kare che. saradAra paTela, paMDita neharu ane mahAtmA gAMdhInA nikaTatama paricayamAM rahelAM. aneka rASTrIya ane AMtararASTrIya mahAnubhAvo A saMsthAnI mulAkAta laI dhanyatA anubhave che. DAMgI lokone paNa temanA pratye Adara rahelo che. DAMgane svarga jevuM banAvanAra teo preraNAmUrti hoI A vistArane vahAlo karanAra pUrNimAbahenanuM nAma cirasmaraNIya raheze. temaNe "jaya badrInAthakI' ane 'jIvanazilpIo' be pustako paNa lakhelAM che. saurASTranI amarajyota motIbhAI darajI (motIlAla puruSottamadAsa paramAra, janma 1888vaDhavANa). mahAtmAjI haju bhAratamAM AvyA nahotA. 1910nI sAla hatI. chApAMno ke rAjakIya jAgRtino eTalo pracAra paNa nahoto te samayamAM vaDhavANamAM ja rahIne jAgRtinI eka amarajyota prajvalita rAkhI te che motIbhAI darajI. mAtra traNa gujarAtInuM bhaNatara. mAtA-pitAnI zravaNa jevI bhakti. patnI paNa jo sAsu-sasarAnI sevAmAM UNapa dAkhave to uzkerAI janAra ke kyAreka mAra paNa mArI bese evA motIbhAI sAdhu-saMtonI sevA-satsaMga ane bhajanonA zokhIna hatA. nIDara ane AtmazraddhAnA aDaga motIbhAI dharmadhyAna-pAThapUjAmAM paNa nimagna rahetA. sarpa caDhIne cAlyo jAya to paNa dhyAnamAM masta rahe te motIbhAI. svAtaMtrya saMgrAmamAM motIbhAIe agrabhAga lIdho hato. motIbhAI svadezI vastunA ja himAyatI hatA. motIbhAInA avasAnanA samAcAra gAMdhIjIne maLatAM motIbhAInA pitAne patra lakhyo. jemAM gAMdhIjIe lakhyuM : Apane eka sAcA putranI khoTa paDI che ane mAre eka kAma karanAra sAcA sAthInI khoTa paDI che." vaDhavANamAM "motI coka" te temanA nAma sAthe joDAyelo che. te jamAnAmAM lAibrerI UbhI karelI. hAlanuM "rASTrIya pustakAlaya' te motIbhAInI deNa che. tapasvI phUlacaMdabhAI zAha mahAtmA gAMdhIe jemane tapasvI phUlacaMdabhAI kahyA che te phUlacaMdabhAI zAha. temano janma 4 mArca-1985nA roja thayelo. pitA kasturacaMdabhAI zAhane jabaro vepAra hato. samRddhi vacce UcharelA phUlacaMdabhAIne khabara paNa na hatI ke gAmamAM nadI ke taLAva kyAM AvyAM che? ATha varasa sudhI to bahAra ja nahIM nIkaLelA. mAtApitAnAM dhArmika saMskAra temanAmAM UtarelAM. garIbone sahAya karavAnuM pahelethI ja gamatuM. pAMca aMgrejI pUrI karI rAjakoTa AlleDa hAiskUlamAM bhaNavA AvyA. 1911mAM meTrika thayA tyAre sagapaNa paNa thaI gayeluM. bhAvanagara zAmaLadAsa kolejamAM joDAyelA. vepAra maMda thatAM kuTuMbanI Arthika paristhiti kathaLelI. pitAnuM paNa avasAna thatAM sagAMvahAlAM je hAthamAM AvyuM te laIne besI gayA. A daramyAna zAradAbahena sAthe temanAM lagna thayAM. phUlacaMdabhAI temanA sALA popaTabhAI saMta sAthe pUnAnI phargyusana kolejamAM dAkhala thayA. daramyAna mAtA ane bahena pArakAM daLaNAM-pANI karavA maMDI gayelAM, chatAM A vAtanI phUlacaMdabhAIne khabara paNa paDavA na dIdhI. dharmonuM vizad vAcana ane jaina dharmanI kSatio najare paDI. daramyAna tilaka mahArAjanAM parAkramo sAMbhaLyAMrASTrIya saMparkamAM AvyA. chevaTe bI.e.nuM chelluM varSa vilsana kolejamAM pUruM karyuM. 1916mAM vaDhavANa hAiskUlamAM joDAyA. gAMdhIjInA pramukhapade UjavAtI zrImad rAjacaMdranI jayaMtI vakhate temane hAjara rahevuM hatuM. heDamAstare dIvAnanI rajA levA kahyuM. dIvAna gerahAjara hatA. chevaTe ciThThI mUkIne gayA. pachI taDAphaDI bolI. chevaTe rAjInAmu dharI dIdhuM. gAMdhIjInA kocaraba Azrama je sAbaramatInA kAMThe pheravavAmAM Avyo tyAM gayA. tyAMnA bAMdhakAmamAM dekharekha rAkhatA. tabiyata lathaDatAM gAMdhIjIe vaDhavANa javAnuM kahyuM ane teoe vaDhavANane ja karmabhUmi banAvI. ahIM bAlazALA zarU karI. ahIM bALakone navarAvedhovarAve-nAsto paNa Ape. loko tene "nAgaDA" nizALa kahetAM. Jain Education Intemational Page #864 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 954 A zALAnuM kharca DaoN. amarazIbhAI ApatA. kaMIka matabheda thatAM pagAra na mokalyo. phUlacaMdabhAI traNa mahinA sudhI na gayA. chevaTe DaoNkTara ghare AvIne pagAra ApI gayA. rASTrIya raMge raMgAyelA chatAM keLavaNImAM ApasUjhathI navI rasama UbhI karanArA phUlacaMdabhAIe zarIrazAstramAM hADakAM vize zIkhavavA mAMDyuM. gAmamAM khabara paDI. virodha vadhyo. maMdiramAM cAlatI zALAne dharmacustoe baMdha karAvI. phUlacaMdabhAI zAha yuddhakavi hatA. zIghra kavi hatA. saurASTramAM temanI maMDaLIo gAmegAma pharatI 1921 pachI rAjakIya kSetramAM pravezyA. dhrAMgadhrA, morabI, rAjakoTa, nAgapura, bAraDolI satyAgrahomAM bhAga lIdho. kAThiyAvADa rAjakIya pariSadanI 1921mAM pahelI beThaka rAjakoTamAM maLI. temAM sakriya bhAga lIdho. rAjyonI nAgarikaadhikAra paranI tarApa kema saMkhAya! phUlacaMdabhAIe TukaDI sAthe pahoMcIne lokonI vacce jaIne jAgRti mATe prayAso karyA. 1930mAM videzI kApaDano bahiSkAra thayo. kApaDiyAoe kAvAdAvA karyA. temanI dukAno sAme 82 jaNA upavAsa para UtaryA ane pachI kApaDiyAoe sIla karI dIdhAM. morabI satyAgrahamAM paNa TukaDI laIne pahoMcelA. mahArAjAe chevaTe samAdhAna sAthe svadezI pravRttinI chUTa ApelI. dhroLa satyAgrahamAM paNa bhAga lIdhelo. 1938mAM da. go. desAInA pramukhapade kAThiyAvADa rAjakIya pariSada maLI. DhebarabhAI tyAre maMtrI banyA. te pahelAM phUlacaMdabhAI hatA. 1939 rAjakoTa satyAgrahamAM koIne khyAla paNa na Ave te rIte pahoMcI gayA ane pakaDAyA. saune Azcarya thayuM. zarIra ghasAtuM gayeluM. phephasAMnI bimArI lAgu paDatAM tA. 30mI ogaSTa-1940nA roja 46 varSanI vaye temanuM avasAna thayuM. saurASTranA Adarza yoddhA maNilAla koThArI zrotAone dhAre tyAre hasAvI zake, raDAvI zake ane prajAjAgRti lAvavI e jene mATe ramata vAta hatI evA sva. maNilAla koThArI adbhuta vaktA tarIke jANItA hatA. temaNe potAnuM jIvana saurASTranI prajAnI sevA mATe ja khapAvI dIdheluM. dhanya dharA teo cUDA pAsenA bhaDakavA (bhRgupura) gAmanA vatanI hatA. vakIlAtano abhyAsa karelo. thoDAM varSo sudhI temaNe lIMbaDImAM vakIlAta paNa karelI. koMgresa saMsthAnA saMgaThanamAM sakriya. thoDAM varSo gujarAta prAMtika koMgresa samitinA maMtrIpade paNa rahelAM. temanAmAM phaMDa ekatra karavAnI, jhaghaDAmAM samAdhAna karAvavAnI sArI kUneha hatI. AthI ja mahAtmA gAMdhIe temane 'bhikSuka'nuM biruda ApeluM. temaNe dareka satyAgrahamAM bhAga lIdhelo. rajavADAMonA prazne mahAtmAnI ane koMgresanI nItine anusaratA maNibhAIne temanI pAchalI jiMdagImAM bimArI lAgu paDI gayelI ane mitroe sArI peThe sAravAra karelI. Aje temanA nAma sAthe joDAyelI koThArI bAlamaMdira, prAthamika zALA, hAiskUla che. saurASTrano siMha : zrI amRtalAla dalapatarAma zeTha lIMbaDI tA. 15-8-1891mAM zrI amRtalAla zeTha lIMbaDImAM nyAyAdhIza hatA. te arasAmAM eTale ke 1915mAM gAMdhIjI da. AphrikAthI bhArata AvyA. zeTha gAMdhIjIthI prabhAvita thayA ane nyAyAdhIzanuM uccapada choDI dIdhuM. dezI rAjyo prajAnI upara kevA julamo gujArI rahyAM hatAM te temaNe joyuM hatuM. lokonI yAtanAo- zoSitonI pIDAne vAcA ApatuM 'saurASTra' patra 1921mAM rANapurathI zarU karI, A patramAM nIDarapaNe pAkhaMDo-atyAcArone chApatA. tenA para pratibaMdha mukAyo. chatAM A nirbhIka patrakAra namyA vinA-jhUkyA vinA potAnA dhyeyane vaLagI rahyA, jenAthI prajA tharathara kAMpatI tyAM zeTha paDakAratA. siMhanI boDamAM hAtha nAkhatA tethI ja 'saurASTrano siMha'nuM lokabiruda maLyuM. 1923mAM temaNe dhaMdhukAborDa temaja amadAvAda jillAnA lokala borDanA pramukha pada para rahIne kAma karyuM. muMbaI dhArAsaNAmAM paNa cuMTAyA. 1927mAM akhila hiMda rAjasthAnanA prajApariSadanI sthApanA karI. pramukha tarIke sevA bajAvI. 1927-28mAM bAraDolInI laDatamAM bhAga lIdho, 1930nA dholerA satyAgrahanA mukhya saradAra zeTha hatA Page #865 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 855 1939mAM bIjA vizvayuddha vakhate AjhAda hiMda phaujanA camanabhAImAM satya ane prAmANikatA bhArobhAra hatI. mahAnAyaka subhASacaMdra bojha jApAnamAM bhAratanI mukti mATe dharma pustakAlayamAM vakhAra hatI. mAMDavI bharI hatI. bIjA ArajhI hakUmata UbhI karI tyAre yuddhanA khabarapatrI tarIke mitroe khAdhI. camanabhAI na aDyA, eTaluM ja nahIM, bIjA jApAna pahoMcyA. "baMdukanI goLI khAvI paDe' e sthitimAM mitro vatI traNa divasanA upavAsa karyA ane prAyazcita karyuM ane subhASabAbunuM sAhitya pahoMcADavAnuM kAma mAthe lIdhuM. tenA pelA dosto kAyama mATe sudharI gayA. AdhAre ja "jayahinda' pustaka taiyAra thayuM. bI.e. pUruM karI teo sAMtAkrujhanI eka zALAmAM AjhAdI pachI rajavADAMonAM vilinIkaraNa samaye joDAyelA ane koleja zikSaNa mATe lIdhelI rakama (lona) jUnAgaDha pAkistAna sAthe bhaLavA taiyAra thayuM. zeTha A sAMbhaLatAM bharapAI karI dIdhI. pachI teoe vatanamAM ja rahIne sevA karavI saLagI UThyA. saune ekatra karI "ArajhI hakUmata' UbhI joIe. tema lAgatAM teo vaDhavANanI rASTrIya zALAmAM AjIvana karavAmAM saradAra tarIke zeThane, zAmaLadAsa gAMdhIe jyAre zikSaka tarIke joDAI gayA. muMbaIthI rAjakoTa javA nIkaLyA tyAre) talavAra bheTa ApIne 1942nA svAtaMtryasaMgrAmamAM joDAyelA. viramagAma biradAvelA. satyAgraha chAvaNI saMbhALelI. 3000 jevA svayaMsevako hatA, Ama satyAgrahI tarIke, patrakAra tarIke, AjhAdInA paNa koI koInuM mAne nahIM tevA hatA. A badhuM kAma camanabhAI laDavaiyA tarIke, tana-mana-dhanathI laDanAra sapUta hatA. jatIna zeTha hAthe karatA. sArI chApa UbhI karelI ane "saradAra' tarIke temanA putra che, to pUrNimAbahena pakavAsA temanA parivAramAM che. gaNAvA lAgelA. viramagAmathI mAMDala mukAme bhASaNa devA camanabhAI vaiSNava javAnA hatA. moTAbhAge tyAM javA mATara vaparAtI, paNa camanabhAIe to relvenA pATe pATe cAlavAnuM pasaMda kareluM ane motIbhAI darajIe vaDhavANanI pahoMcelA. temanA svAgata mATe loko taiyArImAM UbhA hatA. bhUmimAM aneka sevako taiyAra karI ApyA. sevaka page cAlIne ja AvatAM "prajAne prathama laData mATe taiyAra temAM camanabhAI vaiSNavanuM nAma AgaLa paDatuM karavI ne pachI ja satyAgraha karavo." tema kahetA. che. AjIvana brahmacArI ane mahAna yaravaDA jelamAM temanuM zarIra sAva kRza thaI gayeluM. ciMtakasamA e sevake dezasevAne potAnA phUlacaMdabhAIe temane paMcaginI pharavA javA kahyuM ane tyAM jaI jIvanadhyeya tarIke svIkAryuM ane dezasevAmAM nisargopacAra karyA. 1936mAM sAjA thaIne pAchA AvyA. jIvana khapAvI dIdhuM. mitroe badhuM kharca ApeluM ane teno temaNe pAIe pAIno zrI rAmanArAyaNa pAThaka temanA vidyArthI hatA. temano hisAba Apelo. ane kaheluM ke "tamArA paisA pAchA to na janma 19 me 1937nA roja vaDhavANamAM zrI mAdhavarAya vaiSNavane ApI zake paraMtu mAre hisAba to Apavo ja joIe." tyAM thayo hato. pitA sarakArI jamInakhAtAmAM nokarI karatA ane AvA sAdhaka camanabhAIe harijanazALA paNa zarU 20-30 rUpiyAnI AvakamAM 12-13 mANasanuM gujarAna karelI ane te mATe khUba saMgharSa veThelo. calAvavuM muzkela hatuM, paraMtu saMskAranuM samRddha bhAthuM maLeluM. dhArmika ane sAttvika jIvananA saMdezanA saMskAra to gaLathuthImAMthI ja tA. 1 jUna-1940nA roja (kSayanI bimArImAM temanuM maLelAM. kizorAvasthAnuM vyaktitva zAMta, saumya. bhaNIne ghare avasAna thayuM. AvatA. bIjAnI sevA karatA. emAMya mAtApitAnI sevAne to darabAra gopALadAsa desAI dhanyAtidhanya mAnatA. kharuM nAma goradhanabhAI. AgaLa jatAM vAcananA kAraNe ciMtanazIla banyA hatA. zramanA kAraNe gopALadAsa banyA. rAjavI parivAramAM vaso zarIrasauSThava sarasa hatuM. AjIvana brahmacArI evA camanabhAI (carotara pradeza gAmamAM tA. 19 Disembara-) kahetA-"jene zire lagnanI dhUMsarI nathI teNe potAnI kAMdhe 1887mAM janma. samAjasevAnI dhUMsarI levI joIe." Jain Education Intemational For Private & Personal use only Page #866 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 856 dhanya dharA S dezamAM aMgrejI zAsanano madhyAhna tapato hato. gAMdhIjInI gopALadAsa desAI sAthe thayAM hatAM. darabAra gopALadAsanA pagale AgevAnI nIce loko jAgRta banI rahyAM hatAM, dezamAM 700 pagale bhaktibA paNa samAjasevikA banyAM. saurASTramAM strI jAgRti moTAM rajavADAM hatAM, 202 to eka saurASTramAM ja hatA, jemAM lAvavAmAM bhaktibAno phALo agratama che. mahAtmA gAMdhIe da. gopALadAsa chaThThA varganA jAgIranA tAlukadAra hatA. potAnA asahakAra AMdolana elAna ApyuM tyAre AgevAnI lIdhI. nIDara ane khumArIbharyA svabhAvane kAraNe A rAjavI videzI bAraDolI laDate to briTiza saltanatane hacamacAvI sattAne AMkhanA kaNAnI jema khaTakatA hatA. muMbaI rAjyanA mukelI. yuddhakavi phUlacaMdabhAI zAhe traNa tAlIno garabo racyo. darabAramAM hAjarI na ApavAnA "Aropa' taLe 1922mAM bhaktibAe baheno pAse taiyAra karAvI kaDodanI mITiMgamAM gAyo svamAnI jAgIradAranI dharapakaDa karavAmAM AvI paraMtu kazA ja ane raMga jamAvyo. gabharATa vagara aMgrejo sAme laDavAne beDI tUTI che tevuM mAnyuM. - nAgapuramAM jhaMDAsatyAgrahamAM tathA 1930mAM mIThI 1923mAM nAgapura jhaMDA satyAgrahamAM bhAga letAM rAja-jAgIra satyAgrahamAM bhAga lIdho. videzI kApaDanI dukAno para ane khAlasA thaI. dArUnI dukAno para pikeTiMga karyuM, jelavAsa paNa bhogavyo. amarelI jillAnA DhasA, surendranagara jillAnA rAya rAjakoTanI bAlavikAsa samiti mATe AphrikA-raMgUnasAMkaLI ane kheDA jillAnA vasonA tAlukadAra hatA. saurASTranAM eDana pravAsa karI phaMDa bheguM karI ApeluM. moTAM rajavADAMne bAda karIe to A rAjavIe 60 varasa pahelAM 1931mAM mahilA pariSadanA pramukha tarIke, 1942mAM prajAkalyANanI yojanAo banAvelI, jemAM vikendrIkaraNa, hiMda choDo caLavaLamAM sakriya evAM bhaktibA 90-95 varSe paNa grAmavikAsa, aspRzyatAnivAraNa, sArvatrika zikSaNa, kheDUta sakriya kAryazIla hatA. khAtedArI, devAmAphI. je yojanAo gAMdhIvicArathI prabhAvita da. sAhebe potAnA rAjyamAM sAkAra karI hatI. DhasAmAM ja atyaMja tA. 14-3-1994nA roja temanuM avasAna thayuM. pariSada bharI ane DhasAnA savarNonI pariSadanA bhAgIdAra aruNAbahena desAI banAvyA hatA. pitAzrI zaMbhuprasAda haraprasAda AcArya jayaMta, raMgIladAsa vAriyA, kalyANarAya jozI, desAI. jUnAgaDha rAjyanA dIvAna ane subhadrAbahena zropha, sumatibahena vaidya jevAM cunaMdA zikSaNa- prasiddha itihAsalekhakanAM suputrI eTale zAstrIo A be saMsthAne maLyAM che. sAmAjika racanAtmaka kSetre aruNAbahena desAI. janma 13 me- kAMtA strI vikAsa gRha, pUtaLIbA udyogamaMdira, saurASTra racanAtmaka 1924. phoIbA-puSpAbahena mahetA. samiti jevI saMsthAo darabAra sAhebane AbhArI che. (jemaNe strIvikAsamAM 50 varSanI 5 Disembara-1921, 6-13 kalAke savAre aMtima jiMdagI samarpita karI. zikSaNa sAthe saMgharSa sAme bAtha bhIDavAnAM vidAya lIdhI. yogya saMskaraNa dvArA bhatrIjI aruNAbahena eka virAMganAnuM kAThuM ghaDAtuM gayuM. bhaktibA desAI aruNAbahena 1946mAM snAtaka thayAM tyAre lagna vize svAtaMtrya caLavaLamAM desAI-daMpatInuM phoIbAe pUchyuM ane saMsAramAM paDavA aMgenI pasaMdagI paNa yogadAna aneruM che. bhaktilakSmI eTale chevaTe svecchAe "sevA-yajJa' para utArI. lIMbaDI rAjyanA dIvAna jhaveracaMda amInanAM satata duSkALanI bhIMsa vacce -garIbI vacce jIvato A putrI hatAM. pradeza. "dIkarI" eTale to jANe hATa-bajAranI koI cIja! lImaDI ThAkora sAhebanAM kuMvarI bALalagno, kanyAvikraya, kajoDAM vidhavAlagna karI zake nahIM. pati rUpALIbAnA kapeniyana tarIke bALapaNa pasAra thayuM. temano janma paramezvara, paNa patnI na game to jAkAro. A sAme sAhityanI 17 ogaSTa-1899nA roja lIMbaDI mukAme thayo hato. saravANI A prAMtamAM pharI vaLI. dalapatarAma jevA sudhArAvAdI temanAM lagna 1913mAM DhasA-rAya-sAMkaLInA darabAra kavio ahIM thayA. Jain Education Intemational Page #867 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 850 nAnAM-nAnAM rajavADAMomAM vaheMcAyelA aneka ilAkAo. bAvaDAnA baLe upADI janAra rAjA sAme "satI' thavAnuM pasaMda karyuM. te A bhogAvAnI retI ne A napANiyA mulakamAM "sevA' zabda sAthenAM be pagalAM.....aruNAbahena desAIe bharyA. zarUAtamAM 40 bahenonA, anAtha kanyAonA guru, rakSaka ke mAtA-pitAnA ThekANe rahI tyakatA ane nirAdhAra strIone paNa Azraya ApIne eka mahAna kAryanI zarUAta karI. zarUAtamAM temane hunnara udyoganI tAlIma ApI. svAzrayI banAvavAnuM zarU karyuM. strI para sitama gujAranAra sAme tene samajAvIne, to bahAdurI batAvIne te strIne ahIM AzrayasthAna apAve. koI trAsIne-bhAgIne AvI hoya to tene uThAvI javAnA prasaMgo bane-humalAo thAya. A saghaLI paristhiti vacce na DagyAM, na jhUkyAM paNa aTala rahyAM. 1948 hari-icchA bahena vaidya AvyAM. temaNe A pravRttimAM sAtha nibhAvyo. Aje pAMca pAMca dAyakA thayA. "vikAsa vidyAlaya'nI chatrachAyAmAM prAthamika zALA, mAdhyamika zALA, adhyApana tAlIma kendra, bI.e. koleja...phAina ArTa koleja, sIvaNa varga, AMgaNavADIo, grAmodyoga, mudraNazALA.....keTakeTalAM kArya pravRttiothI dhabake che. aruNAbahenane keTakeTalI navAjeza thayelI che. 1980mAM gujarAta rAjya samAja surakSA borDa taraphathI bALakalyANano evorDa apAyo che. 1991mAM yaMgamensa klaba rAjakoTa samAjasevArUpe rU. 25,000no caMpAbahena goMdhiyA evorDa. 1992mAM mAnava saMzAdhana vikAsa maMtrAlayano mahilA bALakalyANano rU. 2 lAkhano evorDa ane aneka saMsthAo taraphathI jAheramAM sammAna thayuM che. 1961thI "vidyAlaya" sAmayika pragaTa thAya che. "phUlachAba' dainikamAM to "saMsAranA sImADethI' mahilAo aMgenI lekhamALA calAvelI. prazno sAthe samAdhAna zodhIne eka mAtAnA sthAne UbhA rahIne kacaDAyelI strIonAM hAmI rahyAM. evAM aruNAbahenanuM avasAna phebruArI2007mAM thayuM. veDachIno vaDalo : jugatarAmabhAI dave surendranagara jillAnA hAlanA lakhatara gAme tA. 1 sapTembara-1892mAM mAtA nAnubAnI kUkhe ane pitA cImanalAla davenA AMgaNe jugatarAmabhAI daveno janma thayo pitA muMbaImAM nokarI karatA hovAthI prAthamika cAra dhoraNa sudhInuM zikSaNa muMbaImAM thayuM. muMbaImAM bhayaMkara plega phATI nIkaLatAM rogIonI sevA karanAra pitAnuM avasAna thayuM. A saMskArano vAraso jugatarAmabhAIne maLyo. nava varasanI uMmare mosALa-vaDhavANa AvIne rahyA. dAjIrAjajI hAiskUlamAM abhyAsa karyo. 1904mAM meTrika arthe muMbaI gayA. be prayatno karyA paNa pAsa na thatAM chevaTe bhAI sAthe ghAsatelanI kaMpanImAM joDAI gayA. 1915mAM vaDodarA AvyA. muMbaImAM svAmI AnaMda ane kAkAsAheba kAlelakaranA saMparkathI gAMdhIjI tarapha vaLyA. tA. 27-9-1915nA roja kocaraba khAte satyAgraha AzramanI sthApanA karelI temAM joDAyA. rAnIparaja sevA sabhA dvArA AdivAsIonA sarvAgI vikAsanuM kAma upADyuM. jaMgalamaMDaLIo sthApI. bAlavADIo, AMgaNavADIo, prAthamikazALAo zarU karI. zikSakone tAlIma ApavA vidyAlayono AraMbha karyo. dakSiNa gujarAtanA cheDethI cheka dhULiyA sudhInA vistAra sudhI pravRttio sAthe jIvana taMtotaMta sukha-duHkhanA hAmI banI rahyA. haripurA koMgresaadhivezanamAM vyavasthAnI javAbadArI saMbhALI. 1942 'hiMda choDo' caLavaLamAM gAMdhIjI sAthe yaravaDA jelamAM. gAMdhIjI sAthe 14 upavAsa karyA. svarAja bAda jamInasudhAraNAnA kAyadAomAM AdivAsIonA nyAyapaDakhe jhajhUmyA. sarvodaya yojanAo, AzramazALAo zarU karAvI. jaMgalI sahakArI maMDaLIo majabUta karavA prayatno karyA. bhUdAna pravRttimAM joDAyA. kAryakartAo vidyArthIo sAthe caMbalaghATI temaja bAMglAdeza nirvAsitonuM punaHvasavATanI javAbadArI uThAvI. | gItAnA UMDA abhyAsI. "gItA gItamaMjarI' racyuM. IzaupaniSada maMtrone gujarAtImAM utAryA. dakSiNa gujarAtamAM 30 saMsthAo kAryarata che. "AtmaracanA athavA AzramI keLavaNI' pustaka temanA jIvanano nicoDa che. 1978mAM jamanAlAla bajAja evorDa arpaNa thayo. 14 mArca-1985mAM A veDachInA vaDalAnuM nidhana thayuM. lokasevaka sva. zivAnaMdajI vaDhavANa ratananI khANa, emAM atizayokti nathI. zahIdIne varanAra AjIvana brahmacArI zivAnaMdajInuM nAma juduM tarI Ave che. hato. Jain Education Intemational ation Intermational Page #868 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 858 dhanya dharA AjathI 75 varasa pahelAM junavANI ane rUDhicusta karyo. potAnA adhyayanakALa daramyAna aneka vyaktione gAma. harijanone aDavAnI vAta paNa na uccArAya tyAre mArgadarzana ApyuM. bhAratanA mahAna dArzanika paMDita banavAnuM dezasevA-harijanasevAnA zapatha lIdhelA. sarvaprathama motIbhAI sadbhAgya prApta thayuM. kAzInA abhyAsa daramyAna aneka vidvAna darajInA saMparkamAM AvyA. tyArathI mAMDI maraNa paryata dezasevA mitronA saMparkamAM AvyA. bhASAzAstrI becaradAsa paMDitano ja karI. temano janma saM. 1952 Aso mAsanI paricaya kAzImAM thayo hato. 1907mAM sametazikharanI yAtrA vijyAdazamInA divase. pitAnuM nAma catrabhuja. karelI. padmavibhUSaNanA khitAbathI vibhUSita sukhalAlajInA graMtha khAkharecI, rAjakoTa vagere satyAgrahamAM bhAga lIdhelo- 'darzana ane ciMtana' dilahI sAhitya akAdamIe ane saMyukta kArAvAsa bhogavelo. 1942mAM sakriya bhAga ane kArAvAsa. mahArASTra sarakAre puraskRta karyuM hatuM. AjhAdI pachI racanAtmaka kAma cAlu rAkhyuM. muMjapara gAmane gUjarAta vidyApIThamAM hatA tyAre 'tattvArtha sUtra', 'sanmati phUlacaMdabhAInI yAdamAM "phUlagrAma" nAma ApavAmAM AvyuM che. tA. tarkavAda mahArNava' prakAzita karyA. vidyApITha para aMgreja sarakAre 28 eprila tyAre saurASTra rAjyanA gRhapradhAna rasikabhAInI pratibaMdha mUkyo tyAre banArasa hiMdu vizva vidyAlayamAM joDAyA. hAjarI vacce svAmI zivAnaMde hasatA mukhe vidAya lIdhI. ahIM temaNe "mImAMsA', 'jJAnabiMdu', "jena tarkazAstra', "hetu biMdu paMDita ane vidyAvyAsaMgI : sukhalAlajI jevA saMskRta graMthonuM saMpAdana karyuM. jaina darzananA adhyApaka tarIke dasa varSa kAma karyuM. pharIthI teo bhAratIya vidyAbhavanamAM joDAyA. kharA arthamAM paMDita ane tyArabAda bho. je. insTiTyUTamAM mAnad adhyApaka tarIke vidyAvyAsaMgI. temano janma vaizyakuLanI eka joDAyA. 1945thI 78 amadAvAdamAM rahyA. temanuM avasAna peTabheda zrImALI jJAtimAM I.sa. 1880mAM. 1978mAM bIjI mArcanA divase 97 varSanI uMmare thayuM. temanuM kuTuMba vaDhavANa najIka AvelA lImalI gAmamAM rahetuM hatuM. pitA saMghajI ane aTaka brahmaniSTha savArAma bhagata saMghavI hatI. temanuM kuTuMba dhADaka saMghavI tarIke paramakRpALu paramAtmA, dayAnidhi oLakhAtuM hatuM. karuNAsAgara paramAtmAnI A sakaLa sRSTimAM prAthamika abhyAsa (1887thI 91) lImalImAM. nAmI anAmI aneka saMto prabhumaya jIvana 1897mAM 17 varSanI uMmare zItaLAne lIdhe AMkho gumAvI, paNa gALIne paramAtmAnA premamayabhAvamAM masta mAtA sarasvatIe A bALakane potAnI godamAM jIvana paryaMta banI bhaktibhAva sabhara aneka padonI racanA lIdhA. mitabhASI, mitAhArI, aparigrahI hatA. smaraNazakti karanAra kalimalagrasita jIvone kalimata mukta paNa gajabanI. "raghuvaMza'nI nakala ATha divasanI avadhi mATe banAvI gayA evA savArAma bhagata surendranagara jillAnA dasADA tAlukAnA pIpaLI gAmamAM (vi.saM. 2017mAM janma) maLI. to ATha divasamAM dasa sarga kaMThastha! paMdara varase sagAI thaI paNa 17me varase aMdhatva pAmatAM-sagAI phoka thaI. 17 prajApati jJAtimAM pragaTa thayA. thI 23 gAmamAM ja rahIne adhyayana ane zravaNanI pravRtti karI. mAtAnuM nAma kAzImA ane pitAzrI karasanadAsa tathA 1904mAM vadhu abhyAsa arthe kAzI gayA. tyAM temaNe temanA bhaMDArI zrI jamanAbAI hatA ane saguru phUlagarajI hemacaMdrAcAryakRta "siddhahema'no abhyAsa karyo ane bIjA graMtho mahArAjanA ziSya hatA. vArasAgata mATInAM vAsaNo ghaDavAno "abhidhAna ciMtAmaNi', "zabdAnuzAsana', "nyAyazAstra' vagere dhaMdho karatA. prabhubhajanamAM lIna evA dAsasavArAmajIne zrI ghaNA graMthono abhyAsa karyo. nAnajIbhAI tathA harajIvanadAsa ema be suputro thayelA. tIvra jijJAsA-prabhuprIti ane sAdhusaMtonI sevA tathA parama kRpALu aMdhatva eka moTo avarodha chatAM temaNe lekhana kArya cAluM paramAtmAnAM guNamaya bhajano madhura kaMThathI gAtA. prabhune rAkhyuM ane lagabhaga cAlIseka mUlyavAna graMtho arpaNa karyA. teozrInA nimitte mahAna pAramArthika kAryo karavAnI bhAvanAnA siddhahema'nA 18000 zloka kaMThastha karyA. tenA parathI sahejeya phaLasvarUpe zrI rAmadeva mahArAjanI preraNAthI vi.saM. 1969nI khyAla Avaze ke smaraNazakti keTalI adbhuta haze! koIpaNa sAlamAM anAsuratI anAja vAvyuM ane sadAvrata cAlu karyuM. saMkaTane saharSa svIkArIne paNa kevaLa vidyAvyAsaMgane ja vahAlo Jain Education Intemational Page #869 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 859 vi.saM. 1972nI sAlamAM zrI rAmadevajI mahArAjanI preraNAthI baMdhAyelA maMdiramAM sAdhu, saMta, mahaMta, satI, sevako, bhAvikonA vizALa janasamudAyanI hAjarImAM maMdirano pratiSThA mahotsava khUba ja dhAmadhUmathI tathA AnaMdapUrvaka UjavAyo, jemAM thayelo moTo kharca zrI rAmadevajI mahArAjanI kRpAthI bharapAI thaI gayelo. svAmI AnaMda jyAre ziyANI AvelA tyAre vaLatA savArAma mahArAjanA darzananI icchA thatA pipaLI rUbarU gayelA. savArAmajI mahArAjano vizALa janasamudAya che. satIsevako avAranavAra temanAM darzane AvI bhajanabhAva satsaMga dvArA jJAnAnubhavano lahAva laI potAnuM jIvana kRtArtha kare che. vi.saM. 2017nA vaizAkha vada-11nA roja teozrIno svargavAsa thayo tyAre ziSyasamudAye premapUrvaka dhAmadhUmathI maMDapameLo karI zrI baLadevadAsajIne cAMllo karI cAdara oDhADI gAdI suprata karI hatI. A saMtaparaMparAmAM AvA ja uttama koTinA strI saMta 'jhabubA' thaI gayA. uttarAvasthA prabhumaya bhajanamAM ja vitAvelI. sadguru savArAmabApunAM tamAma padone ekatra karI saMgraha banAvelo, jemAMnI cha AvRttio pragaTa thaI cUkI che gAvAmAM tathA samajavAmAM A bhaktibhAva padonI tamAma racanAo khUba ja lokapriya thaI paDelI che. kula 305 bhajano che, jemAM navAM bhajano 68 che. sAkhIthI zarUAta thaIne rekhato, copAI, AratI, pada, tulasIdAsajI dezI, mAravADI dezI, paraja rAga, dhIrA bhagatanI dezI kAphI, kAphI, dhIrAno ghaDulo, lAvaNI, saravaDAM, sAperI, soraTho, horI, phuko, bhaktinA bhogI duniyAmAM, vIralo dekhuM, ArAdhI, rUsIrAyanI dezI, kavAti, dhoLa, leriyuM, garabI, bAramAsI, tithi, sAtavAra, eNI jevAM bhajano geyatAne pramANatA rAga-rAgiNInI vividhatAthI haryA-bharyA che. pAnA naM. 122thI jhabubAInAM bhajano paNa che, jemAM kavita, chappo, avaiyo, kuMDaliyo, vagere A badhI ja zAstrIyatA jotAM lAge che piMgaLanuM jJAna keTaluM adbhuta haze ane apUrva haze! Aje AkAzavANI parathI dAsa savArAmajInI ekAda racanA to avazya savAranA "arcanA' kAryakramamAM sAMbhaLavA maLe che. cogI, saMta, sAdhaka zrI manathurAma zamAM lIMbaDI tAlukAnuM mojIdaDa gAma. zukla yajurveda, mAdhyadina zAkhA-audicya mAMDaliyA rAvaLa. dvija parivAramAM, pitApItAMbarajI ane mAtA naMdubA. saMvata 1914nA Azvina suda-trIja-cotha-ravivAre rAtrinA 8 vAgye maMgaLa same je divya vibhUtino janma thayo te zrI mannathurAma zarmA. (naiSThika brahmacArI rahyA. nAnA putra jaTAzaMkara pItAMbarajI rAvaLa je mojIdaDamAM ja rahetA.). svabhAve milanasAra, saraLa ane vinamra hatA. grahaNazakti ane dhAraNazakti tIvra hatI, eTale ghaNuM vAMcI zakatA ane ghaNuM yAda rAkhI zakatA. pote je mahAzakti meLavI hatI teno jagatane paricaya karAvavo hato, eTale jIvanasamayamAM temaNe vAto, vyAkhyAna ane jIvana dvArA lokakalyANanuM kArya avirata cAlu rAkheluM. lagabhaga aDadhI sadI sudhI temanuM A kArya ekadhAruM, atUTa ane abhaMga cAlyuM. bIlakhA gAmamAM temaNe AnaMdAzramamAM saMskRta pAThazALA sAthe bAreka varSa pahelAM pUjyapAda mahAtmAzrIe sthApeluM "zrI dakSiNAmUrti sanAtana dharma vidyAlaya', je AnaMda Azrama tarIke oLakhAya che. prativarSa lagabhaga ATha mAsa upadeza mATe pravAsa karatA AkhuM jIvana dharma pravRttimAM otaprota karIne temaNe upaniSado, gItA, pAtaMjala yogadarzana, paMcadazI vagerenAM bhASAntara temaja zrI yoga kaustubha vagere yoga ane vedAMta upara nAnAM moTAM ekaso karatAM vadhAre pustaka racyAM che. vanya sRSTinuM jatana : zrI bhavAnIsiMha morI zrI bhavAnIsiMha morI chellAM 25 varSathI mAnad DI. vAilDa lAipha vorDana sAthe khUba ja AgaLa paDatuM nAma che. komarsa zAkhAnA grejyueTa che. lokasAhitya, zera-zAyarI ane vanyasRSTinA jatana arthe khelAto, kheDAto pravAsa temanA aMgata zokhanA viSayo che. citrakArone-prakRtividone saMzodhakone jANavA-mANavA ane jANavA maLe evA (jAheramAM paryAvaraNapradarzana yojIne) A hobIno lAbha darekane ApatA rahyA che. vanyasRSTinA lekhaka kanaiyAlAla rAmAnuja ane tasvIrakAra jhaverIlAla mahetAe vanyasRSTi vizenA anusaMdhAne temano ullekha akhabAra ane sAmayikanA pAne karelo che. "sevA-kuTira' vaDhavANa-zahera temanuM vatana ane nivAsasthAna che. itihAsa rasadarzI : zrI naTavarasiMha paramAra AjhAdI ane te samayano samagra cittAra je vaNalakhyo, vaNakacyo ane keTalAka prasaMgo to najara sAme joyela.-tathyo ane Jain Education Intemational Page #870 -------------------------------------------------------------------------- ________________ co tenuM saH2sadarzana karAvanAra eTale naTavarasiMha paramAra. mULa vatana lIMbaDI. pitA haThIsiMhajI te vakhatanA sTeTa davAkhAnAmAM DaoNkTara hatA. zrI naTavarasiMha lIMbaDI sara jasavaMtasiMhajI hAiskUlamAM bhaNelA. te vakhatanA sahapAThIo-mitro sAtheno dharobo Aje paNa bhUlI zakyA nathI. paMcAyata khAtamAM maMtrInA pada para rahIne sarvisa karI. jillAnA agresara araviMdabhAI AcArya sAthe nikaTatama rahyA. paMcAyata rAjya AvyA pahelAnI paristhiti vize teo Alekhana karI rahyA che. vidyuta-sthAne itihAsano koIne koI anubaMdha eTalI ja vizad jANakArI sAthe Ape. maunI bApu, svAmI saMpUrNAnaMdajI vize pUcho ke gaMgAsatInuM piyara jhAlAvADanuM gAma kaMthAriyA kaMthAriyA vize pUcho--temanI vAtomAM akhUTa khajAno maLe. teo 24, nyU atula sosAyaTI, darabAra borDiMga pAchaLa, vaDhavANa siTI pina naM-363035 zikSaNa jagatanI AgavI oLakha : zrI eca. ke. dave jhAlAvADane vaizvika-stare AgavI oLakha apAvanAra zikSaNa jagatanI eka karmaTha vyakti eTale zrI hasamukha kAMtilAla dave. sau koI temane eca. ke. davenA nAmathI oLakhe che. lIMbaDI tAlukAnuM TokarALA gAma te temanuM vatana. tA. 30-8-1951mAM temano janma. ema.koma. bI.eD. thayelA zrI dave tAMjetaramAM gujarAta rAjya AcArya saMghanA pramukhasthAne cuMTAyA che. zrI davee agAu (1975 thI 77) dozI koleja vAMkAnera ane lIMbaDI-kolejamAM prAdhyApaka tarIke sevAo ApelI che. sara. je. hAiskUla lIMbaDInA u.mA. vibhAgamAM, zeTha hAiskUla, kherALI (tA. vaDhavANa)mAM AcArya tarIke ane varSa-2004 pachIthI vaDhavANa zrI sI. yu. zAha iMgliza hAiskUlamAM AcArya tarIke dhUrA saMbhALe che. je saMsthAne mAnanIya zrI sI. yu. zAha jevA dAnavIra zreSThIo maLyA che ane bharatabhAI zAha jevA kuzaLa saMcAlako maLyA che te surendranagaranA saubhAgyanI vAta che. gujarAtI ane aMgrejI baMne mAdhyamamAM kAma karatI A saMsthA che. zrI dave eka acchA krikeTara paNa hatA. ramatajagatanI A kheladilIe khalaka-khAviMda ane khilaunA (bALako)no jANe ke eka setu racAyo che. AMtararASTrIya sTuDanTa kvolITI kaMTrola dhanya dharA sarkala aMtargata AM.rA. kakSAnA kanvenzanomAM prativarSa bhAga laIne DhAkA, kolaMbo, moreziyasa ane lakhanau jevI deza-videzanI dharatI para sazikSako ane vidyArthIone pahoMcADelA che ane utkRSTa dekhAva karIne evorDa-pAritoSiko meLavelA che. adamya utsAha dharAvatA-athAka parizrama vacce saMsthA ane tenA parigha bahAra paNa satata eka saMyojaka tarIke saH saMvAditA sAdhI zakyA che-pachI te ola inDiyA rAmAnujana methsa klaba hoya! u.mA. zikSaka saMgha ke jillA AcArya saMgha hoya! ke bALa--vijJAna koMgresa ke inDiyana sAyansa koMgresa (rASTrapatijInI upasthiti vacce yojAtI) hoya! jI. sI. I. Ara. TI. sI. gAMdhInagaranI progrAma eDa. kamiTI hoya! je tvarAthI surendranagara jillAmAM kArya kare tevI ja taMtotaMta dilojAnathI zikSaNa borDa ke AcArya karmayogI tAlImamAM paNa kAma kare te zrI dave. ane chellA be dAyakAthI to temanI varaNI lagabhaga binaharipha ja hoya! pada game te hoya! paraMtu padanI garimA temanI kartavyabhAvanA ane premathI saune AvakAravAnI eka kuzaLatAne AbhArI che. kavizrI rameza AcArya rameza nAmadhArI kavi eka karatA vadhAre bhegA thaI jAya tyAre kavi rameza AcArya ema kahevuM paDe. kavi uparAMta teo AsvAdaka, nibaMdha, lekhaka, hAsyakAra, vArtAkAra ane saMpAdaka paNa che. 'kramazaH', 'vAha bhai vAha', 'mono imeja'-hAikrU, to sahasaMpAdaka-gajhalanI AsapAsa', 'girA nadIne tIra', 'guDa morniMga tAtkA'nA kavi che. surendranagaramAM 'nhAnAlAla sAhitya sabhA'nI sthApanA karI ane jillAmAM eka so karatA paNa vadhAre sAhityika beThako karI che. DaoN. madhu koThArIe jemane 'tAnkAnA kavi' kahyA che. te 'tAtkA' kAvya graMtha 1982mAM pragaTa karyo. A tAnkA kAvya prayoganA kavino janma tA. 5 nave. 1942mAM lIMbaDI gAme thayelo. mAtA raMbhAbahena pitA ravizaMkara AcArya. bI.e. onarsa (arthazAstra) viSaya sAthe thayelA ramezabhAI sTeTa beMka opha saurASTramAM nokarI karatA. hAla nivRtti sAthe 'kavitA' 10-aMkura sosAyaTI navA jaMkazana roDa, surendranagara rahe che. 1969mAM durgAbahena sAthe lagna thayAM. darzaka ane maulika be putro che. prakhara vidvAnoe teonI kRtionI vivecanA karelI che. Page #871 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jena Arya tIrtha ayodhyApuramanI bhUminA bhUmidAtA (gausvazALI joDhANI parivAra :vallabhIpura sahakkAnI nA rAka che 1 nA rAjA gIta sAta phATe che ke paranA kAja jo sva. velacaMdabhAI dhArazIbhAI sva. kaMcanabahena velacaMdabhAI na maLe che deha mATImAM paNa mAnavInuM nAma jIve che, A mare che to mAnavI pote paNa mAnavInuM kAma jIve che. A zrAvaka daMpatInuM nAma ane kAma saunA jIvanamAM preraNAdAyI banI raheze. temanI zAsanasevA ane susaMskAranI suvAsa sau mATe anumodanIya che. # velacaMdabhAI janmasthaLa va8 5 kaMcanabahena janmasthaLa che vallabhIpura (jibhAvanagara) mevAsA (gAyakavADI) saM. 1970 saM. 1969 mahA suda, 8 zukravAra mahA suda 11TT, zanivAra tA. 14-2-1913 tA. 7-2-1914 (vallabhIpura(khoDiyAra-jayaMtI) >> pArzvanAtha prabhu varasagAMTha divasa) ! svargavAsasthaLa svargavAsasthaLa vallabhIpura (ji. bhAvanagara) vallabhIpura (ji. bhAvanagara) saM. 2051, mAgazara suda 6, saMvata 2047, phAgaNa vada 11nA . guruvAra, tA. 8-12-1994. budhavAra, tA. 13-3-1991 4 jI. rAjA ja kA. sa, zALA nI kAmagIrAbara jAta, ja Jain Education Intemational Interational Page #872 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 94999 velacaMdabhAInI zAsanasevAnI AchI rUparekhA vallabhIpura-ghoghA tIrtha cha'rIpAlita saMghanA mukhya saMghapati. vallabhIpura-pAlitANA cha'rIpAlita saMghanA mukhya saMghapati. surata-sametazikhara (900 yAtriko) saMghanA sahasaMghapati. ajArA-tIrthamAM aThThama tapa (405 ArAdhako) sahasaMghapati. (5) vallabhIpuramAM (1) guru gautamasvAmI (2) A.zrI vijayanemisUrIzvarajI ma.sA. (3) A.zrI vijaya vijJAnasUrIzvarajI ma.sA. (4) A.zrI vijaya kasturasUrIzvarajI ma.sA. Adi gurumUrtio svadravyathI bharAvI ane svadravyathI cAre derI banAvI. svadravyathI mahAmahotsavapUrvaka pratiSThA karAvI. 2 0028 vallabhIpurathI sAta kilomITara dUra ayodhyApurama mahAtIrthanA saMkulanI tamAma jagyA Azare 25000 (pacIsa hajAra) corasa mITara jamIna tIrtha banAvavA vinAmUlye (bheTa) ApI che. kuM. sonala (smitagirAzrIjI)nI vallabhIpuramAM bhavyAtibhavya dIkSA prasaMge lakSmIno sadupayoga. jIvadayA kSetre gujarAtanI aneka pAMjarApoLamAM lakSmIno sadupayoga. vAgarA (ji. bharUca) vAghezvara mahAdeva maMdiramAM svadravyathI zivaliMga padharAvI bhavya pratiSThAmahotsava karela. (10) vAgarA (ji. bharUca) mAtAjInI mUrti svadravyathI padharAvI pratiSThA karAvI. (11) pacchegAma (tA. vallabhIpura) kuLadevI khoDiyAra maMdiranirmANamAM lakSmIno sadupayoga. (12) saMvata-2031 prabhAlakSmInAM 500 AyaMbila tapapAraNAMno bhavya prasaMga (paMcAnikA-mahotsava zubha nizrA-pa. pU. A. bha. jayaMtasUri, vikramasUri, navInasUri, kailAsasAgarasUri, paM. bhAskaravijayajI ma.sA. va. va. (zrI saMghasvAmIvAtsalya-pAMca divasa). (13) saM. 2040 vallabhIpuramAM sAmUhika oLInA sahabhAgI zunizrA pa. pU. A. caMdrasenasUrijI. (14) vallabhIpura Adezvara maMdira (hAive) 36 vakhata dhajA caDAvavAno amUlya lAbha. (15) vallabhIpura guru gautamasvAmI varSagAMTha nimitte kAyamI saMgha-svAmIvAtsalyano lAbha. (16) vallabhIpura pAMca hajAra gharamAM be vakhata pAMca lADavAnI zeSa vaheMcavAno lAbha. (1) sva. velacaMdabhAInI puNyatithi prasaMge (2) ku. sonalabahenanI dIkSA prasaMge. (17) bhAvanagara viThThalavADImAM caitra mAsanI zAzvatI oLIno 9 vakhata lAbha. (18) bhAvanagara sImaMdharasvAmI jinamaMdira upara suvarNa kaLaza caDhAvavAno lAbha. (19) bhAvanagara pAMca hajAra jaina gharamAM be vakhata pAMca lADavAnI zeSa vaheMcavAno lAbha : (1) sImaMdhara svAmI suvarNakaLazaprasaMga (2) AdIzvara bhagavAna dhajAprasaMga. (20) bhAvanagara-AdIzvara derAsara (mukhya derAsara) zikhara upara be vAra dhajA caDAvavAno lAbha. (21) bhAvanagara-zAstrInagara aneka vakhata saMgha-svAmIvAtsalyano lAbha. (22) bhAvanagara-ku. dhArA, a.sau. rekhAbahena, ci. saMdIpa-upadhAna tapa prasaMge UMcI bolI dvArA mALAropaNano bhavya prasaMga. (23) vallabhIpura-sametazikhara-tapa pAraNAM prasaMga siddhacakra pUjana-svAmIvAtsalyano lAbha. (24) bhAvanagara-vAraiyA jaina bhojanazALA-amUlya lAbha. C Page #873 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (25) bhopALa (M.P.) mahAvIra TUMkamAM gautamasvAmInI bhavya pratimA bharAvavAno amUlya lAbha. (26) saMvata 2059, vallabhIpura ciMtAmaNi pArzvanAtha prabhujInI 100mI sAlagirI prasaMge prathama ja vAra sAmudAyika aThThama tapaaMtaravAraNAM-pAraNAM sahita pAMca divasa saMdha-svAmIvAtsalya sahita 200 ArAdhakonuM bhavya bahumAna, zubha nizrA pa. pU. A. bha. zrI narendrasAgarasUrIzvarajI ma.sA. Adi ThANA. (27) loliyA-tA. dhoLakA kAyamI sAdhusAdhvIjInI bhaktino amUlya lAbha. (28) muMbaI-mIrAM roDa mAta-pitA banAvavAno amUlya lAbha (saMgha-svAmIvAtsalyano bhAva). (29) surata-varAchA roDa saMbhavanAtha jinAlaya upara be vakhata dhajA caDAvavAnA sahabhAgI-lAbha. (30) surata-varAchA roDa upAzrayamAM lAbha. (31) caMdramaNi tIrtha vAlavoDa-be vakhata caitra mAsanI oLInA sahabhAgI lAbha. (32) caMdramaNi tIrtha, vAlavoDa-250 chaThTha tapanA tapasvIonuM cAMdInI vATakIthI bahumAnano lAbha. (33) caMdramaNi tIrtha, vAlavoDa-upAzraya-bhojanazALA-ophisa bilDiMgamAM lAbha. (34) caMdramaNi tIrtha, vAlavoDa-gujarAtamAM prathama ja vAra yatisaMmelana 104 yati (traNa divasa prasaMge) zrI saMgha svAmIvAtsalyano amUlya lAbha. (35) caMdramaNi tIrtha-pratiSThA prasaMge vIzasthAnaka mahApUjananA-prasaMge bhojanazALA-pAMjarApoLamAM amUlya lAbha. (36) saMvata 2033, vaizAkha vada-6 ravivAra, tA. 8-5-77, vallabhIpura pArzvanAtha derAsarajImAM-caumukhajImAM zrI saMbhavanAtha prabhujI padhAravAno amUlya lAbha. zubha nizrA pa.pU. gacchAdhipati zrI vijaya meruprabhasUrijI ma.sA. (37) ci. manISakumAranA upadhAna tapa nimitte UMcI bolI dvArA mALAropaNa tathA 500 ArAdhakonI "gautamasvAmI'nI bhavya AkarSaka prabhAvanA tathA Adeza sosAyaTI (vijayarAjanagara)nuM saMghasvAmIvAtsalya. zubha nizrA-pa.pU. A. bhagavaMta prabodhasUrIzvarajI ma.sA. (zAsana-samrATa samudAya-saM. 2062). che. (38) bhAvanagara-pAlitANA prativarasa pratipUnama, yAtrA-pravAsanA sahasaMghapati yAtrika-saMkhyA Azare 80. (39) surata-pAlitANA prati varasa-prati pUnama yAtrA pravAsanA sahasaMghapati yAtrika saMkhyA-100. che(40) surata-varAchA roDa-saMbhavanAtha-jinAlayamAM birAjamAna jIrAvalA pArzvanAtha prabhujInA ama-tapanI ArAdhanA 5 divasa. mahotsava daramiyAna pArzvapadmAsana-mahApUjana-naukArazI-attaravAraNAM-pAraNAM sahitanA saMpUrNa lAbhArthIArAdhaka saMkhyA 300. dareka tapasvInuM bega tathA 108 rUA. dvArA bahumAna. nizrA pU. kesarasUrIzvarajI ma.sA. samudAyanA pU. sAdhvIjI guptidharAzrIjI tathA pU.sA. girivarAzrIjI tathA pU.sA. smitagirAzrIjI (vallabhIpuravALA) saMsArIpakSe amArI suputrI (saMvata 2062) (varAchA saMgha dvArA bahumAna). (41) pa.pU. kesarasUrIzvarajI samudAyanA bALabrahmacArI pU.sA. nemazrIjI ma.sA. u. varSa Azare 100 varasanI prathama svargavAsatithi nimitte amadAvAda-sAbaramatI zrI saMghasvAmIvAtsalya sAtha dareka mahemAnanuM AkarSaka thelI bheTa dvArA bahumAna (saM. 2062). vallabhIpura-bhIlaDiyAjI, zaMkhezvara-tAraMgA-mahuDI-kuMbhAriyAjI-kobA-yAtrApravAsanA lAbhArthI (yAtrikonI saMkhyA 60) zrI saMgha dvArA bahumAna (saMvata 2063). (43) bhAvanagara-ghoghA-cha'rIpAlita yAtrA-pravAsa 775 yAtrikonA saMghapati zubha nizrA zAsanasamrATa samudAyanA pU. munizrI divyasenavijayajI ma.sA. (saM. 2063). S (44) bhAvanagara-ghoghA cha'rIpAlita yAtrA pravAsa. 300 yAtrikonA sahasaMghapati. zubha nizrA pa.pU. A.bha. kalpajayasUrIzvarajI ma.sA. (bhaktisUrIzvarajI samudAya) (saM. 2063). Jain Education Intemational Page #874 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (45) bhAvanagaramAM 600 ArAdhakonAM samUha AyaMbila tapanA lAbhArthI. dareka ArAdhakanuM 500 grAma sAkarathI bahumAna (saM. 2063) (zrI saMgha dvArA bahumAna). (46) bhAvanagara-varateja roDa nAnI khoDiyAra maMdiramAM jaya khoDiyAra jaladhArA' (paraba)nA lAbhArthI haste sahaparivAra. (47) vallabhIpura esa.TI. sTenDamAM 'jaya khoDiyAra jaladhArA' (paraba)nA saMpUrNa lAbhArthI ha. bhogIbhAI, anubhAI, pratApabhAI, araviMdabhAI tathA sahaparivAra. (48) zAsanasamrATa pa.pU. A.bha. nemisUrIzvarajI ma.sA.nI AcArya padavI jeTha suda-5 bhAvanagaramAM thayela hatI. tenI yAdagIrIrUpe jeTha suda-5 bhAvanagara sakaLa saMghamAM (Azare 5000 ghara) pAMca lADavAnI prabhAvanAnA kAmika sahalAbhArthI. (49) zAsanasamrATa samudAyanA pa.pU. A. caMdrasenasUrIzvarajInA svargavAsasthaLe vihAradhAmanA (iMdrAmaNa) sahalAbhArthI. (50) vallabhIpura jaina saMgha saMcAlita pAMjarApoLanA AdhArastaMbhanA lAbhArthI. (51) Dema pAMjarApoLa tathA girivihAra-bhojanazALAmAM-yogadAnanA lAbhArthI. (52) vallabhIpura tA. zALA naM. 1-dhoraNa prathamanA dareka vidyArthIne sleTa-copaDI-Tiphina bokSanA lAbhArthI. (53) zerIsA tIrthamAM 2064 caitramAsanI oLIna saha lAbhArthI nizrA pa.pU.A. bhagavaMta kalpajayasUrIzvarajI ma.sA. (bhaktisUrIzvarajI samudAyanA). (54) vallabhIpura vAghA-mahArAjanI jagyAnA maMdiranA khAtamurhutanA sahalAbhArthI pratiSThA-prasaMge lakSmIno sadupayoga. (saMta zrI pa.pU. jhINArAma bApu zihoranA gAdIpati) parivAramAM anumodanIya tapasyAnI jhalaka (1) 45 upavAsa, (2) 30 upavAsa, (3) paMdara upavAsa, (4) aThThAI tapa, (5) varasI tapa, (6) upadhAna tapa, (7) pAMtrIzuM, (8) aThyAvIzuM, (9) labdhi tapa, (10) kaMThAbharaNa tapa, (11) aSTAprada tapa, (12) zatruMjaya tapa, (13) siddhitapa, (14) yatidharma tapa, (15) labdhikamaLa tapa, (16) nigoda Ayu tapa, (17) 500 AyaMbila tapa, (18) 1008 sahasraphUTanAM ekAsaNAM, (19) 20 sthAnaka oLI, (20) mokSadaMDa tapa, (21) siddhagirinI 99 yAtrAo, (22) dharmacakra tapa, (23) pArzva gaNadhara tapa, (24) vIra gaNadhara tapa, (25) gautama gaNadhara tapa, (26) vIza sthAnaka tapa, (27) sametazikhara tapa, (28) modaka tapa, (29) saubhAgya tapa vagere. uparokta prasaMgonI bhavya ujavaNI zrI saMgha-svAmi vAtsalya, pUjA, pUjana, bhAvanA, prabhAvanA va. dvArA bhavya ThAThamAThathI saMpanna thayela che. temanA moTA putra vallabhIpura tapagaccha saMgha, vallabhIpura lokAgaccha saMgha, vallabhIpura vizAzrImALI jJAti, vallabhIpura paraba kamiTI, vallabhIpura cembara opha komarsanA pramukhapade niHsvArtha preraNAdAyI sevA ApI cUkyA che. hAlamAM jaina khoDiyAra maMdira TrasTa (pacchegAma)nA pramukhapade tathA ayodhyApuram tIrthamAM sevA ApI rahyA che. temanA putravadhU a.sau. prabhAlakSmI bhogIlAla joTANI zrI vallabhIpura pArzvajina mahilA maMDaLanA pramukhapade niHsvArtha sevA ApI rahyAM che. velacaMdabhAInA parivAramAM 6 putro-3 putrIomAMthI hAlamAM cAra putro-1 putrI hayAta che. vyavasAyakSetra vallabhIpura, bhAvanagara, surata, amadAvAda va. sthaLoe che. dara 12 varase bharAtA kuMbhameLA prasaMge ujjaina (madhyapradeza) kSiprA nadImAMthI zivaliMga amUlya kiMmate meLavI vAgarA (ji. bharUca)mAM padharAvI pratiSThA karI che. Page #875 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAkRtika sauMdarya ane dharmaprANathI dhabakatA zrI jaina AryatIrtha ayodhyApurama tIrtha kSetramAM anekavidha sevAno lAbha lenAra dhanya daMpatI. zrIbhogIlAlavelacaMda joTANI janma : saMvata 1989, mAgazara vada, 14 somavAra tA. 26-12-32 (sthaLa H vallabhIpura) a.sau. prabhAlakSmI bhogIlAla joTANI janma : saMvata 1990, jeTha sudi 7, maMgaLavAra tA. 19-6-34 (sthaLa : khArI, tA. sihora) vevizALa : saM. 2009, poSa suda-5, ravivAra, tA. 21-12-52, sthaLa : amadAvAda lagna : saM. 2010 vaizAkha sudi-11 guruvAra tA. 13-5-53, sthaLa : amadAvAda dAtA kA mahA so rahe mahAbha to raheje vAjhaNI, mata gumAvIza nUra. pUrvanA koI prabaLa puNyodaye uparokta dhanya daMpatInA zubha haste jaina AryatIrtha ayodhyApurama tIrthanI zilAropaNavidhi saMpanna thaI hatI. ayodhyApurama tIrthanA saMkulanI Azare traNa lAkha corasa phUTa jagyA zAsanane arpaNa karI che. A tIrthane jaMgalamAMthI maMgala banAvavAmAM ane tenA vikAsamAM tana-mana-dhanathI niHsvArthabhAve sevA karI che. ayodhyApurama TrasTanI racanAmAM paNa a.sau. prabhAlakSmIbahena prathama dAnanAM praNetA banyAM che ane zrI bhogIbhAI ayodhyApurama tIrthanA AjIvana prathama TrasTI che. zrI bhogIlAla sevApriya ane saujanyazIla che. zAsanasevA ane sAmAjika sevAmAM paNa khUba rasa dharAve che. potAnI AvaData ane kAryakuzaLatAthI samAjamAM AgavuM sthAna dharAve che. sAdhusAdhvIonI vaiyAvaccamAM ke zAsananA koIpaNa prasaMgomAM temanI hAjarI acUka hoya ja. saraLa svabhAvI zrI bhogIbhAInA gharano AtithyasatkAra, gharanuM dhArmika vAtAvaraNa ane sAdharmika bhaktine lIdhe teo sArI evI yazakIrti pAmyA che. Page #876 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI gautamasvAmI nama: nAma rahaMtA ThakkarA-nANAM nahIM rahaMta, kIrti kerA koTaDA pADyA nahIM paData. ghoghArI-vizAzrImALI-mahilAnuM-amUlya-yogadAna a.sau. prabhAlakSI bhogIlAla joTANI u.varSa 73-vallabhIpura. Sii ne vallabhIpura nivAsI kaMcanabahena velacaMdabhAI dhArazIbhAI joTANI sahaparivAre vallabhIpurathI sAta kilomITara dUra navAgAmanA DhALa pAse "ayodhyApurama' tIrtha banAvavA Azare 30 hajAra corasa mITara eTale ke 3 lAkha corasa phUTa jagyA (amUlya kiMmatanI) tIrtha banAvavA vinAmUlya (maphata) bheTa ApI che. upadeza-kartA : pU. sAdhvIjI ma.sA. smitagirAzrIjI (saMsArI pakSe suputrI) haste- (1) bhogIlAla velacaMdabhAI-a.sau. prabhAlakSmI bhogIlAla. (2) anaMtarAya velacaMdabhAI- (3) pratAparAya velacaMdabhAI--a.sau. indumatI pratAparAya (4) araviMdakumAra velacaMdabhAI--a.sau. prabhAlakSmI bhogIlAla. 2 . Jain Education Intemational Page #877 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ****** ++++85+ >!&><- +8<+ + *8>6-<+ +++8<+ +>5-<+ +9 jaina AryatIrtha ayodhyApurama tIrthanA saMkulanuM bhUmipUjana jemanA zubha haste saMsArIpaNAmAM thayuM hatuM tathA a.sau. indumatIbahenane AyaMbila tapanA prAraMbha-preraNA ane paccakkhANa ApanArA parivAranA saMsArI suputrI sonala (svAti) saMyama ku. svAtibahena bhogIlAla mArge saMcaryAM hAla pUjya sAdhvIjIzrI smitagirAzrIjI ma.nA saromAM koThi koTi vaMdanA >*&*+++ + 18+ +P+ svAtibahenano janma saMvata 2026, bhAdaravA suda-14, somavAra, tA. 14-9-70. saMvata 2056, vaizAkha sudi 7, guruvAra, tA. 22-4-99. saMyama sAthe nirmaLa ArAdhanA karI rahyAM che. jinazAsanano lahAvo saMvata 2061mAM aitihAsika dhanya dharA zrI vallabhIpura nagare 5.pU. gaNivaryazrI muktivallabhavijayajI ma.sA. tathA 5.pU. munirAjazrI udayavallabhavijayajI ma.sA.nI zubha nizrAmAM parivAranAM a.sau. indumatI pratAparAya joTANInI ekAMtara 500 AyaMbila tapa ArAdhanAnI tathA a.sau. prabhAlakSmI, a.sau. indumatI, a.sau. pUrvikA tathA a.sau. nizA tathA ci. narendrakumAra, ci. paMkajakumAranI zAzvatI caitrI oLInAM pAraNAM prasaMge tridivasIya mahAmahotsava zrI siddhacakra mahApUjana tathA zrI saMghasvAmIvAtsalyanI bhavya ujavaNI prasaMge lakSmIno sadupayoga thayo. dIkSA pUjya sAdhvI : : mahArAja tapa pa.pU. sA.zrI smitagirAzrIjI ma.sA. (pU. kezarasUri samudAya) bhAgyazALIonAM zubha nAma a.sau. kiraNabALA lalitakumAra * a.sau. rekhAbahena narendrakumAra, a.sau. pUrvikAbahena paMkajakumAra * a.sau. dharmiSThAbahena vipulakumAra. dhanya dhanya tapasvIo pU.sA. zrI smitagirAzrIjI ma.sA.nA varSItapa nimitte joTANI parivAra-vallabhIpuravALAM kaMcanabahena * prabhAlakSmI * indumatI * kusuma * rekhA * narendra * vipula * pareza * saMdIpa uparokta puNyazALIoe varSItapanI ArAdhanA nirvighnapaNe pUrNa karela che. pAlitANA taLeTI roDa upara zeTha zrI ANaMdajI kalyANajI dvArA navanirmANa pAmela 'pAraNAM bhavana' eTale ke varasItapanAM pAraNAM mATenA ArAdhanA dhAmanA saMkulanA gALAnI anumodanA karavAno amulya lAbha lIdhela che, jemAM upara mujabanI takatInuM Ayojana che. Le3+ +880)+ +[88+ +8< +800+ + + + d]<+ + 5]+ ->508802<-->200807(++)50002< >600Z<+200902 Z<< >>F0880Z<+ -> ++ $>> + ++8<++++++++nu+++++++ Page #878 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 0000000000000000000 | zrI vallabhIpura tIrthapati zrI ciMtAmaNi pArzvanAthAya namaH | | anaMta lakvinidhAnAtha zrI gautamasvAmI namaH | 000000000000000000000000 (1) zrI bhogIlAla velacaMdabhAI joTANI (2) a.sau. prajAlakSI bhogIlAla joTANI u.varSa 75-vallabhIpura. u.varSa 73-vallabhIpura. (1) jaina AryatIrtha ayodhyApuram (ji. bhAvanagara) (tA. vallabhIpura) mu. navAgAma (gAyakavADI) DhALa pAse. ayodhyApurama tIrtha banAvavA Azare traNa lAkha corasa phUTa jagyA (vinA mUlya) bheTa ApI che. (2) "kaMcanagiri prabhAlakSmI tIrtha" (ji. bhAvanagara) (tA. vallabhIpura) mu. camAraDI cogaThanA DhALa pAsekaMcanagiri, prabhAlakSmI' tIrtha banAvavA mATe Azare sADAcAra lAkha corasa phuTa jagyA (vinA mUlya) bheTa ApI che. bhAvanagara amadAvAda sTeTa hAive naM. 36 upara AvelI hAive Taca amUlya kiMmatI jamIna (kula sADAsAta lAkha corasa phUTa jagyA) tIrtha banAvavA mATe bheTa ApanAra uparokta daMpatInA A mahAdAnanI mUri-bhUri anumodanA karIe chIe. AvAM puNyazALI mAtA-pitAne AtmAne koTi-koTi vaMdanA. vaMdanAkAraka suputrI : a.sau. bhadrAbahena zaileSakumAra zAha (bhAvanagaravALA) hAla-vApI. ha. sohilakumAra, hArdikakumAra bhUmidAnanA praNetA papU. sAdhvIjI ma.sA. smitagirAzrIjI (vallabhIpuravALA). lain Education Intemational Jain Education Intemational Page #879 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 869 sAMprata pratibhAoH savicAranA praNetAo vartamAna samayamAM evA ghaNA ojasvI dIvaDAo yazakIrti pAmyA che, lokono prema saMpAdana karyo che, jemanAM tyAga, saMyama, dharma ane nIDaratAnI saMtoe paNa muktakaMThe prazaMsA karI che. tevA sevArata zreSThIonA sadaguNo Aja paNa gharagharamAM guMjana karI rahyA che. jIvananI avasthA pArakhIne potAnA kartavyadharmo adA karanArAM paNa ghaNAM che. peDhI dara peDhIthI cAlyA AvatA bhAtIgaLa vArasAne sAcavI navA yuganA pravAhamAM ciraMtana prabhAvanA karI svajIvanane paNa dhanya ane bhavya banAvyuM hoya tevAM A caritro gujarAtanuM eka mAnacitra ja samajavuM. saMskAronuM siMcana, saMvardhana karIne bhaktibhAvathI jIvanane ujamALanArA evA ghaNA mahAnubhAvonA hRdayasparzI paricayo ApaNane saune preraka banI raheze. saMyama, tyAga ane samarpaNanI suvAsa mahekatI hoya tevA paNa ghaNA, ghareNAM na paheravAM, dUdhano tyAga, mevA-mIThAIno tyAga, joDA-caMpala na paheravAM, ekapaNa vyasana nahIM, vIjaLIthI cAlatAM vAhanono kyAreya upayoga nahIM, AvA vicArapraNetAo ja ApaNuM gaurava ane garimA che. -saMpAdaka sva. caMpakalAla giradharalAla mahetA rahyA. pachI chellAM keTalAMka varSothI sikandrAbAda jaIne vasavATa karyo. tyAM paNa nAnImoTI aneka saMsthAmAM kAryarata rahyA. thoDA "dhanajI dhoLA'nA nAme amarelInA sau koInA paricita samaya pahelAMja svargavAsI thayA. jIvanabhara anekane khUba ja evA moTA saMskArI kuTuMbamAM saM. 1975mAM caMpakabhAIno janma upayogI thayA. temanA putra parivAre paNa sevAbhAvanAno A thayo. saM. 1990 sudhImAM mAdhyamika keLavaNI prApta karI aDhAra vAraso jALavI rAkhyo che. varSanI kizora vaye potAnA vaDIloe AraMbhelA dhaMdhAmAM joDAI gayA. pitAzrI giradharalAlabhAIno sevA saMskArano vAraso traNe zrI jazavaMtabhAI cImanalAla zAha baMdhumAM sarakhe hisse vaheMcAyo che. zrI jazavaMtabhAI cImanalAla zAhanuM janmasthaLa mAlavaNa, vaDIla baMdhu pAsethI padmazrI pratApabhAI tathA tA. dasADA-jillo surendranagara. temanA pitAzrI muMbaImAM gaMgAdAsabhAInI vyApArI pravRttione kAraNe teo bannene sonAcAMdI tathA rU bajAramAM jANItA dalAla hatA. teonuM moTAbhAge amarelI bahAra vasavAnuM banatuM. pariNAme 1962nA DisembaramAM kAra akasmAtamAM avasAna thayuM. mAtAjI vaDIlopArjita vepArI peDhI ane sthAnika sAmAjika saMsthAonI hayAta che. eka bahena paraNelAM che. temanAM patnInuM nAma javAbadArImAM zrI caMpakabhAIne joDAI javuM paDeluM ane te dizAmAM jyosnAbahena che. traNa putrI ane eka putra pareza je 28 varSanA satata kartavyaparAyaNatA ane saMpUrNa jAgRtapaNuM rAkhI amarelInI solisiTara che. traNa putrIo dIpIkAbahena, kalpanAbahena ane samagra janatAno prema saMpAdita karI zakyA, sAthe sAthe amarelI kavitAbahena che. temaNe zikSaNamAM bI.esa.sI (kemisTrI ane kapoLa mahAjananA vahIvaTI kSetre, amarelI vyApArI maMDaLa, boTanI) 1955mAM ane ela.ela.bI. 1957mAM pasAra karyuM. mArkeTiMga yArDa, giradharabhAI myujhiyama, pArekha dozI kapoLa 1958mAM vakIlAtanI ane solisiTaranI parIkSA 1961mAM borDiMga tathA zeTha paramANaMdadAsa kapoLa bAlAzrama, amarelI pasAra karI. eprila 1964mAM mesarsa rustamajI enDa jIrAvAlA, sArvajanika pustakAlaya, vagerenA vikAsamAM tathA tenA saMcAlanamAM solisiTaranI bhAgIdArImAM dAkhala thayA ane 1966thI potAnI zakti anusAra yazasvI phALo ApatA rahyA. zrI bhAgIdArI choDI ane zAha enDa saMghavInI pharma cAlu karI te Aja jagajIvanabhAInA netRtva nIce saMsthAnA saMcAlana kAryamAM varSo sudhI teo hastaka ophisa cAle che. hamaNAM ja temano putra pareza sudhI anubhava meLavI A saMsthAnI sthAnika samitinA maMtrI tarIke temanI sAthe bhAgIdAra tarIke dAkhala thayela che. Jain Education Intemational Page #880 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 800 dhanya dharA temanI viziSTatAomAM teo muMbaI hAIkorTamAM vakIlAta sthApanA karI ane uttarottara pragati sAdhatA rahyA, sAthe sAthe kare che. anya zokhamAM vAcana, phoTogrAphI, saMgIta, nATaka ane esosieTeDa kemikalsa siMDikeTa vyavasAya paNa zarU karyo. ramatagamata vagereno zokha dharAve che. teo muMbaImAM vejiTeriyana jAhera sevA kSetre paNa temanuM anudAna viziSTa rahyuM hatuM. sosAyaTInA sekreTarI che. ghaNA ja umadA svabhAvanA zrI muMbaI mathenAM vividha rASTrIya temaja AMtararASTrIya maMDaLo, jazavaMtabhAIne jainadharmanAM UMDAM rahasyo jANavA samajavAnI haMmezAM saMsthAo-klabonA sUtradhAra kakSAnA sabhyapada dvArA teo viziSTa laganI rahI che. potAnI dhIkatI vakIlAta hovA chatAM samAjanI sevAyajJa pradAna karatA rahyA che. mahilA utkarSa kAryamAM paNa agrapade anekavidha pravRttio sAthe saMkaLAyelA rahyA che. temanAmAM vicAra rahyA che. A sarva sevAyajJamAM dharmapatnI a.sau. haMsAbenano vartananuM sAtatya ekadhAruM rahyuM che. mahattvano sAtha rahyo che. A anvaye temane mahArASTra sarakAra zrI jazavaMtabhAInA jIvanabAgamAM sadA sarvadA khAnadAnI, taraphathI je.pI.nI padavI cha varSa sudhI zobhatI hatI. vyApAra kSetre kheladilI ane khumArInI khubU haMmezAM prasaratI rahI che. temanAmAM nipuNatA prApta thatAM 1993mAM temane udyoga ratna evorDa prApta thayo zrImaMtAI sAthe sadAcAra, dAna sAthe dayAno samanvaya jovA maLyo hato. tathA 1995mAM javAharalAla naheru ekSelansa evorDa paNa che. emanA parivAranA AcAravicAramAM sAdagI ane svAzrayanA prApta thayo hato. samanvayanI anokhI bhAta pADatuM temanuM vyaktitva virala che. temanA dareka vakhatanA saphaLa prayatnathI prerAIne sarakAre khaMta utsAha ane puruSArthanA baLe sonA jevI siddhio pharIne jApAna mokalyA ane dareka vakhatanI jema moTI saphaLatA hAMsala karI navI peDhIne eka umadA udAharaNa pUruM pADyuM che. meLavI. temane saMtAnamAM be putrIo ane ekha putra che. bhagavAna zrIjI bAvAnI kRpAdRSTithI moTI putrI amadAvAdanA prasiddha kaisare aneka saMsthAonA sUtradhAra hindanA mAlikanA putra DaoN. lavakumAra sAthae lagnathI joDAyA. zrI harajIvana velajIbhAI somaiyA temanI putrI Aje amadAvAdamAM eDIzana pablika prosIkyuTara che. nAnI putrI paNa ejyukezanala parivAranA putravadhU che. je nAnI uMmare tA. 27 me 1926nA jAmanagaramAM janma. zrI roTarI klabanA InaravIla ceramena banyA che. harajIvanabhAInuM jIvana nAnapaNathI ja saMgharSamaya rahyuM hatuM. dhArmikakSetre paNa teo agrapade rahyA che. vividha kSetromAM teno vidyAbhyAsa daramyAna ja pUjya pitAzrInuM duHkhada avasAna thatAM dAnapravAha cAlu rahyo che. temanA pitAzrInA nAme eka baherA-mUMgA kuTuMbanI samagra javAbadArI temanA zire AvI paDI. inTara ArTasa bALakonI zALA paNa pragatimAna rahI che. temanAM mAtuzrI tathA sudhIno abhyAsa paDato mUkI temaNe bahAranI duniyAmAM pagaraNa pitAzrInA smaraNArthe be alaga alaga TrasTa dvArA temanI sevAAraMbhyAM. vahAITa ve leDalo ka.mAM vinDo DekoreTara, mULajI jeThA mArakeTamAM nokarI i. sa. 1946mAM. mAtra vIsaja varSanI vaye pravRtti avirata cAlu rahI che. koTana vesTano svataMtra dhaMdho zarU karyo paNa temAM saphaLatA na rahetAM zrI hasamakhacaya vanamALIdAsa mahetA jUnI moTara vecavAno vyavasAya zarU karyo. 1950mAM alhAbAda ane lakhanaumAM nasIba ajamAvavA kApaDanI dukAna karI, paNa ananya zraddhA, avizrAnta parizrama kheDIne muMbaImAM nasIba be DagalAM AgaLa ane AgaLa. kauTuMbika kAraNosara muMbaI bilDaronI prathama haroLamAM sthAna pAchA pharavuM paDyuM. Ama jIvana saMgharSa cAlu rahetAM nirAza na thatAM pAmanAra zrI hasamukhabhAI vI. temaNe esa.ke. zeThiyA kaMpanImAM selsamenazipa svIkArI ane kAryazaktithI jhaDapI pragati sAdhatAM teo kaMpanInA DAyarekTara pade mahetA mULa saurASTra-goMDalanA pahoMcyA. 1952thI 1960 daramyAna e kaMpanI vatI mIThAnI vatanI che, paNa ghaNAM varSothI muMbaIne potAnuM kAryakSetra banAvyuM nikAsa prakriyA daramyAna bhArata sarakAranA pratinidhi maMDaLanA eka che ane tejasvI buddhizakti, sabhya tarIke cAra vakhata jApAnanI mulAkAta lIdhI ane te pachI A vicAra-zakti ane kuzaLa ja vyavasAyanA utkarSa mATe 1965mAM dakSiNa amerikA - brAjhila kAryazaktithI vardhamAna bilDarsa ane nirmANa grupa bilDarsamAM vagere paradezamAM ghUmyA. 1969mAM saMgharSano bIjo tabakko zarU bhAgIdAra tarIke kAryamagna ? A khUba nAmanA meLavela che uparAMta thayo. koka ane kola vyavasAyamAM koliyArI dvArA vividha udyogamAM saMskAra ane sevAparAyaNatAnA saguNothI zobhatA zrI koka-kola saplAya karavA isTarna esosieTeDa kola korporezananI hasamukhabhAIne dharmano vAraso bacapaNathI maLyo che, AthI dhArmika Jain Education Intemational ducation Intermational Page #881 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata sorabha bhAga-2 876 AyojanamAM mahattvano phALo ApI jIvana sArthaka karI rahyA che. zrI zrI hariharabhAI paTela mULa gujarAtanA carotaranA gAma hasamukhabhAIe samRddhinA zikhare pahoMcavA chatAM mithyA unmAda oDanA gauravazALI ratna gaNAyA che, Aje goMdiyAnA gUMgaLAtA kyAreya sevyo nathI. dharmaparAyaNatA ane samAjasevAnA Adarzane janajIvanamAM nUtanaprakAza ane preraNA pAtharatA rahyA che. pATIdAra hiMmezAM najara samakSa rAkhIne kAma karI rahyA che. jaina saMpradAyonA parivAramAM temano janma kalakattAmAM thayo. 1934nA eprilanI e badhAM ja sAdhu-sAdhvIjIo taraphano temano ananya pUjyabhAva ane trevIsamI tArIkha hatI. saMskArI vAtAvaraNamAM temanuM lAlanapAlana vaiyAvacca Adino bhaktibhAva jovA maLe che. sevAbhAvanAthI thayuM, mAMgalika dharmano vAraso maLyo. bhareluM temanuM samagra jIvana saune preraNAnI saurabha sudIrgha samaya zrI hariharabhAI inTara sudhInA abhyAsa pachI goMdiyAmAM sudhI arpatuM rahe tevI amArI hArdika zubhecchAo che. vaDIloe sthApelA bIDI-pattAMnA udyogamAM sAmela thayA. jIvananA svapnAMo ane kAryo mAtra taraMgI manorathathI nahIM audyogika kSetre godiyAnI maNibhAI caturabhAI paTela enDa ko.e paNa satata udyama ane puruSArthathI ja phaLe che. e sUtrAnusAra temanI A udyogamAM zreSTha pragati saMpAdana karelI che. A peDhInI zAkhAo pragati uttarottara thatI rahI. Ama zraddhApUrNa haiye unnatinA zikhare baMgALa, bihAra, rAjasthAna sudhI vistarelI che. peDhInA teo eka pahoMcavA sAthe sevAbhAvI sakhAvatI puruSa tarIke samAjamAM sarvatra bhAgIdAra che. sammAna pAmyA che. emanI AjanI bhavya pragati emanAM jIvana audyogika pragati ane vikAsanI sAthesAthe samAjasevAnI ane kAryonI pratyakSa ane prazasya siddhirUpa che. vardhamAna bilDarsa varSo jUnI temanI bhAvanAne paNa baLa maLyuM ane janasamUhamAM ane nirmANa grupa bilDarsamAM bhAgIdAra tarIke rahIne dhaMdhAnI dareka temanuM vyaktitva khIlI UThyuM. svabhAve nirdoSa ane nisvArtha kSitijane uttarottara vikasAve che. zrI hasamukhabhAI potAnI bhAvanAne kAraNe saunA prItipAtra banI gayA ane prakAzamAM AvyA. vyAvasAyika pravRttionI sAthe anya sAMskRtika kAryone uttejanA goMdiyAnI mahAnagarapAlikAmAM sAta varSa membara tarIke ane pachI ApavAmAM tana, mana, dhanapUrvakano phALo ApatA rahyA che. traNa varSa adhyakSapade rahelA. mogarIvALA mesarsa caturabhAI temanAM kuneha, kAbeliyAta ane kAryadakSatAnuM prasaMgopAta bhAIlAlabhAI paTela enDa kuM.mAM temanA pitAzrI bhAgIdAra hatA. bahumAna thatuM rahyuM che. potAnA vyavasAyamAM sAhasa puruSArtha ane kALAntare kaMpanInuM vibhAjana thayuM. Aje A dhaMdhAmAM temanI peDhI dIrdhadaSTi vaDe pragati karavAnI sAthe namra bhAvathI potAnA svabhAvamAM TocanuM sthAna dharAve che. rahelA paropakAra ane samAjazreyanA mahAna guNo paNa jovA maLe dhaMdhAkIya pravRttimAM jeTalo rasa eTalo ja babbe vizeSa sAmAjika, sAMskRtika, zaikSaNika ane Itara pravRttimAM rasa letA eka saphaLa jatatA, samAjasevaka ane rahIne samAjasevAne kSetre yazasvI pradAna arpaNa karI rahyA che. udhogapati teoe sthApelI bukabeMka pravRttimAM 5000thI vadhu bALakone pustakamadada tathA ziSyavRttio dvArA madadarUpa thatAM rahyA che. zrI hariharabhAI maNibhAI paTela lAyansa klaba oDa taraphathI paNa temane sAruM evuM mAnapatra maLyuM samAjasevAne kSetre hatuM. bharoDA hAIskUlano rajatajayaMti mahotsava temanA adhyakSapade noMdhapAtra phALo ApI rahelA UjavAyo hato. goMdiyA jillAnA ciracADabAMdha gAme zrI hariharabhAI paTela koI hariharabhAInA nAme hAiskUla tathA jUniyara koleja cAle che. agamya zakti, zraddhA, adAsI gAmamAM paNa temanA nAme hAiskUla cAle che. sonI vizvAsa, hiMmata ane haiyA gAmamAM paNa temanA pitAzrI maNibhAI IzvarabhAI paTelane nAme ukalata vaDe svajanothI dUra hAiskUla tathA juniyara koleja cAle che. yuvA koMgresa goMdiyAnA mahArASTranA goMdiyA adhyakSapade varSo sudhI rahyA che. jillA koMgresanA sakriya sadasya zaheramAM varSo pahelAM jaIne rahyA che. temanAM mAtuzrI sva.pU. caMcaLabahena maNibhAI paTelanA tyAMnI prajA vacce aneka puNya smaraNArthe teo badhA bhAIoe gAma oDane AzIrvAda kaSTo sahana karIne vasyA nAme vADI bAMdhI ApI. gAmaloko ane AsapAsanI janatA mATe ane temanuM tapa phaLyuM. kharekhara AzIrvAdarUpa kAma karyuM. mAnavajIvananA ghora aMdhakAramAM sevAbhAvanAnI jyota jalatI | gujarAtI keLavaNI maMDaLa goMdiyAmAM hAla TrasTImaMDaLanA rAkhanAra gharadIvaDAothI ja mAnavajAta ujjavaLa che. saciva, relve eDavAijharI borDanA sadasya ane bajaraMga vyAyAma Jain Education Intemational Page #882 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 802 dhanya dharA zALAnA chellAM covIza varSathI pramukha che. Ama samAjajIvananA tamAma kSetre mokhare che. samAjanA pratyeka nAnAM moTA prasaMgo ane utsavomAM AgevAnI bharyo bhAga lIdho che. goMdiyA jillAnA goregAMva tAlukAmAM AvelA gAma gidhADImAM paNa temanAM mAtuzrI caMcaLabahena maNibhAI paTela hAiskUla ane juniyara koleja cAle che. goMdiyA jillAnA goregAMvamAM paNa indirAbahena haribhAI paTela vijJAna vidyAlaya (sAyansa koleja) cAle che. nagara durgAutsava samitinA durgAcoka goMdiyAnA pAMtrIza varSathI adhyakSa che. 1990thI 1994 sudhI pAMca varSa mahArASTravidhAnasabhAmAM goMdiyA dhArAsabhya tarIke sevA ApI che. zrI hariharabhAI paTele temanuM samagra jIvana lokakalyANa mATe samarpita kareluM che. teo dIrghakALa sudhI Ama janatAnA sAcA pratinidhi banI rahyA. zahera goMdiyA ane rAjya mahArASTranI AbAdI mATe ane lokonI sukhAkArI mATe emaNe athAga prayatno karyA che. temanuM pradAna grAmINa vistAromAM vizeSa rahyuM che. bAbAsAheba AMbeDakaranA anuyAyIomAM teo lokapriya banyA che, temanA vyaktitvamAM rahelAM saraLatA, niSpakSatA, prAmANiktA jevA guNo preraNAdAyI banI rahyA che. vividha viSayonI UMDI samaja ane dIrghadraSTi zrI jeThAbhAI vI. paTela udyogavIra zrI jeThAbhAI vAghajIbhAI paTelano janma karamasada (tA. ANaMda, ji. kheDA) khAte I.sa. 1904mAM julAI mAsamAM thayo hato. temanA pitAzrI vAghajIbhAI paTela eka saMniSTha kheDUta hatA. zikSaNa pUruM karyA pachI jeThAbhAI amadAvAdanI keliko jyubili milsamAM enjiniyariMganA tAlImArthI tarIke I.sa. 1924mAM joDAyA. 1925mAM teo briTiza ijanerI kaMpanImAM joDAyA. briTiza kaMpanImAM ijanera tarIke zarUAta karIne, dhIre dhIre sakhta parizramathI jeThAbhAI 1973mAM kaMpanInA A sisTanTa janarala menejara banyA. te vakhate briTizaronI kaDaka zista ane kAma ApavA ne levAnI vyavasthita tAlImathI jeThAbhAInuM eka AgavuM vyaktitva ghaDAyuM daramyAna bhAre khaMta ane satata mahenatathI temaNe briTananI insTiTyUTa opha mikeniksa enjiniyarsa saMsthAno snAtakano abhyAsakrama ucca kakSAe pAsa karyo. Ama, 1924thI 1939 sudhI satata 15 varSa jeThAbhAIe briTiza enjiniyariMga kSetranI kAmagIrIno satata abhyAsa, anubhava meLavavA prabaLa puruSArtha karIne jIvanavikAsanI cAvI hastagata karI lIdhI hatI. temanI pATIdAra tarIkenI zrama-sAdhanA' dIrdhadaSTi vadhu UrdhvagAmI banI, jene kAraNe temane svataMtra buddhithI audyogika sAhasa zarU karavAnA oratA jAgyA, eTale temaNe svataMtra sAhasa mATenuM Ayojana zarU karyuM. zrI jeThAbhAIe potAnI yuvAna vayano upayoga potAnA jIvanaghaDataranI tAlImabaddhatA hAMsala karavAmAM karyo. yuvAna vaye temanAM dharmapatnI zrImatI caMcaLabAe jeThAbhAIne nokarI daramyAna bacata karavAnI Teva pADelI. A Tevane kAraNe dara mahine rUA. 15=00nI bacata karavAnI zarUAta karelI. AgaLa jatAM bacata vadhatAM te mUDI rUpe UgI nIkaLI. A bacatanA nANAMthI jeThAbhAIe potAnI buddhi pramANenA potAnA AgavA sAhasarUpe potAnI 'mikenikala varkazopa' muMbaImAM belAsisa roDa upara 1939mAM pAMca kAmadAronA sahakArathI zarU karI. A nAnakaDA varkazopamAM temaNe AgaLa jatAM 'sTAnDarDa enjiniyariMga varksa' nAma ApyuM. nAma pramANe ja guNa e ukti pramANe jeThAbhAIe varkazopanI tamAma kAmagIrImAM guNavattAne prathama sthAna ApyuM, jene kAraNe varkazopanI nAmanA udyoga ane sarakAramAM prasiddha banI rahI. A nAnakaDuM sAhasa vadhu vizALa ane saddhara banAvavA mATe temaNe tyAranI briTiza rAjanI eka mAtra beMka impiriyala beMka opha inDiyAnI lona meLavavA arajI karI. beMkasattAvALAoe mAMgelI lona turata maMjUra karI dIdhI. ATalI sahelAIthI lona maMjUra kevI rIte thaI? tenI tapAsa karatAM beMkasattAvALAoe jeThAbhAIne jaNAvyuM ke "tame dasa varSathI beMka sAthe levaDadevaDanI kAmagIrImAM suMdara zAkha UbhI karI hatI. tenA pariNAmarUpe A lona turata maMjUra thaI gaI che. have jeThAbhAInI varkazopa eka vizALa enjiniyariMga udyogamAM parivartana pAmI. Aje A udyoga muMbaImAM "cu sTAnDarDa enjiniyariMga kuM. li. (ena.esa.I.)' tarIke dezamAM mazahUra che ane seMkaDo lokone rojIroTI pUrI pADe che. briTiza kaMpanIe jeThAbhAIne enjiniyariMganI ucca kakSAnI tAlIma mATe iMglenDa mokalyA hatA. temaNe be varSa sudhI sakhta tAlIma lIdhI. tAlIma bAda teo zrI sAMjanI kolejamAM vadhu abhyAsArthe dAkhala thayA. tyAM temaNe enjiniyariMganA ucca zikSaNanuM rASTrIya sarTIphikeTa meLavI lIdhuM. jyAre e ja samaya Jain Education Intemational Education Intemational Page #883 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 803 gujarAta, mahArASTra, baMgALa ane AphrikA, iMglenDa, kSetromAM teozrI muMbaInA potAnA nyu sTAnDarDa enjiniyariMga amerikAmAM gujarAtI pATIdAra komanA udyogakAra sAhasikoe kaM. li.nA adhyakSa, ekame menyuphekacariMga kaMpanInA adhyakSa, udyoga dhaMdhA kSetre bhAre nAmanA meLavI che. 1960mAM muMbaI | rohita palpa enDa pepara milsa li.nA DAyarekaTara, gujarAta rAjyanuM vibhAjana thavAnuM hatuM. gujarAta sarakAre gujarAtI mazInarI menyuphekyariMga li.nA adhyakSa, egro prisisana udyogapatione gujarAtamAM AvA udyogo zarU karavA apIla impalImenTasa li.nA adhyakSa belAvATa opha inDiyA li.nA karI, jethI zrI jeThAbhAIe gujarAtanI alAyadI rAjya- adhyakSa tarIke paNa eka yuvAnane zaramAve tevI rIte 84 varSanI vyavasthAmAM gujarAtanA lokonI AbAdI vadhe te dRSTithI madhya vaye sevA ApI rahyA che. gujarAtamAM udyogo sthApavAnI yojanA amalamAM mUkI, te udyogo UbhA karavA, calAvavA uparAMta tenA satata pramANe I.sa. 1959thI gujarAta mazInarI menyuphekyariMga li., vikAsanA kSetrane dhyAnamAM rAkhatA jeThAbhAI bhAratIya udyoga glAsa lAinDa ikvipamenTa kuM. li., ekame menyuphekyariMga ku. maMDaLo, proDakTIviTI kAunsila, krikeTa klaba opha inDiyA, li., khaMDelavAla udyoga, milarsa mazInarI kuM. li., anDalara DAyanarsa kalaba opha inDiyA, inDoamerikana sosAyaTI, inDoenDa prAisa inDiyA prA. li, vrajeza TeksaTAilsa milsa jarmana cembara opha komarsa, nezanala sporTasa klaba opha peTalAda, Divijhana ena. esa. I., egra prisisana inDiyA, viliMgTana sporTsa klaba sAthe sakriya rahyA che. zrI ImpalImenTara li. (naroDA) vagere udyogo zarU karyA, je Aje jeThAbhAInI Aje bhAratanA agraNI dRSTivAnA udyogapatiomAM chellAM 20 varSothI hajAro lokone rojI roTI pUrI pADe che. gaNanA thAya che, jene kAraNe bhArata sarakAre cekoslovekiyA ane potAnA kAmadAronA bALakone Tekanikala tAlIma maLI rahe te raziyA khAte 1971mAM mokalela nezanala proTakTiviTI nAmanA mATe muMbaI ane gujarAtanA karamasada khAte temaNe je. vI. netA tarIke jeThAbhAInI varaNI karAI hatI, tyAre teo zrI paTela inDasTriyala TreiniMga insTiTyUTa zarU karI che. A saMsthA insTiTyUTa opha proDakzana enjiniyarsa inDiyAnA adhyakSapade potAnAM vizALa makAno ane vyavasthAo dharAve che. karamasada hatA. teozrIe potAnA dhaMdhAnA bahoLA vikAsa ane khAte karmacArIonAM bALako mATe aMgrejI mAdhyamika zALA zarU abhyAsArthe vizvanA aneka dezonI sapharo kheDI che. karavA temaNe temanAM svargastha dharmapatnI zrImatI caMcaLabA jeThAbhAI paTela smAraka Igliza mIDiyama skUla bilDiMga lAMbI dIrdhadaSTi : sarjakapratibhA banAvavA pAchaLa rUA. 16 lAkhanuM dAna ApyuM che. ANaMda koI paNa viSayanI jANakArI pratyenI utkaTa jijJAsA, karamasada vibhAgamAM vadhune vadhu lokone rojIroTI maLe te mATe potAnA kSetranA pratyeka-khAsa karIne yAMtrika bAbato vizenI UMDI temaNe A vistAramAM vadhu udyogo zarU karavA mATe pArlAmenTanA samaja, sAmI vyaktimAM DhaMkAyelI zaktine pahecAnI levAnI pitA samAna sva. viThThalabhAI paTelanI zatAbdIe karamasadamAM cakora dRSTi ane karavAnAM kAryone utkRSTatAthI pUrAM karavAno viThThala udyoganagara sthApavAnAM cakro gatimAna karyAM. jeThAbhAInA Agraha zrI jeThAbhAInA akhila vyaktitvanI AgavI bAjuo saphaLa netRtvathI Aje karamasadamAM viThThala udyoganagara phUlyuMphAvyuM rahI che. saurASTranA ijanerI udyogakSetre teozrInI bahumukhI che. aneka nAnAmoTA udyogo vikasI rahyA che. pratibhAnuM bAhulya eTaluM vyApaka ane vizALa che ke ekAMgI zrI jeThAbhAI uparokta dhaMdhAudyoganI javAbadArIonI dRSTie tenI mUlavaNI karavI zakya nathI. Ama chatAM emanI sAthe vikhyAta vidyAnagaranA cArutara vidyA maMDaLanA pramukha, yazagAthAnuM avalokana karIe to vividha tejarekhAonI vacce saradAra vallabhabhAI paTela TrasTa, karamasadanA pramukha, carotara sarjaka pratibhA savizeSa jhaLahaLI rahelI dRSTimAna thAya che. Arogya maMDaLanA TrasTI maMDaLanA sabhya, gujarAta audyogika anekavidha udyogo ane saMcAlanonA adhyakSa yA nirdezaka tarIke vikAsa ane vyavasAyI tAlIma TrasTanA pramukha tarIke Aje paNa nirantara udyogasAdhanA ane satata abhyAsazIla vRtti sevA Ape che. teozrI Aje ko. o. benka opha amadAvAda dAkhavanAra zrI jeThAbhAIe mesarsa nyu sTAnDarDa enjiniyariMga li.nA DAyarekaTara, AbAda beMka li. nA evAijhara borDanA sabhya tarIke paNa sevAo Ape che, uparAMta anya audyogika samapyuM che. emanA udyoganuM dhyeya mAtra napho karavAnI pratyeka taka jhaDapI levAnuM nahIM, paraMtu potAnI saMsthAono vikAsa Jain Education Intemational Education International Page #884 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 874 sAdhatA rahI dezamAM jhaDapI udyogIkaraNa vadhAratA javAnuM ane samAjanuM hita sAdhatA javAnuM rahyuM che. tAjetaramAM emanA sukhyAta udyoga saMkula mesarsa nyu sTAnDarDa enjiniyariMga kuM. li. bokAro sTIla kompaleksa taraphathI kAsTiMgsa ane ikvipamenTa mATe noMdhapAtra orDaro maLatAM tene mATe bhAratamAM sau prathamavAra 16 TananA ingo molDasanuM utpAdana karI AgavI siddhi sarjI che. A rIte AyAta avejIkaraNanI dizAmAM kaMpanIe sAdhelI pragati nihALIne bokAro sTIla li.nA ceramena zrI ema. soDhI bhAre prabhAvita thayA hatA. e ja rIte nikAsa kSetre advitIya kAmagIrI mATe mAnyatA hAMsala karanAra emanI A kaMpanInI viziSTa kAmagIrI TeksaTAilsa mazInarI menyuphekcarsa esosiezana dvArA sarTiphikeTa opha eksaporTa ekselansa' dvArA puraskRta thayA che. Ama vyApaka siddhinA nirmAtA tarIkenuM virala sammAna saMpAdita karanAra zrI jeThAbhAI paTela eka saphaLa udyogapati tarIke sArI evI prasiddhi pAmyA che. sAce ja teo gujarAtanuM gaurava che. zrI ramaNabhAI bhAIlAlabhAI amIna pazcima bhAratanA agraNI udyogapatiomAM jeonuM AgaLa paDatuM sthAna che temAM zrI ramaNabhAI bI. amInane paNa prathama haroLamAM mUkI zakAya. 1913nA me mAsanI 19mI tArIkhe vaDodarA mukAme temano janma thayo. bacapaNathI ja zrI ramaNabhAIe potAnI tejasvI buddhipratibhAnAM darzana karAvyAM. temanA pitA sva. rAjamitra bhAIlAlabhAI DI. amIna ke jeo 1907mAM sthapAyela elembika kemikala varksanA mukhya Ayojaka hatA. zrI ramaNabhAIe zikSaNa pUruM karIne mikenikala enjiniyariMganA abhyAsa mATe jarmanI tarapha prayANa karyuM ane tyAM cAreka varSa Tekanikala kolejamAM abhyAsa karI 1934mAM dezamAM pAchA AvI dhaMdhA pratyenI temanI AgavI sUjha, samaja ane AvaDatanA baLe vaDodarAnA suprasiddha elembika kemikala varksamAM javAbadArIbharyu sthAna svIkAryuM. navAM mazInonI zodha, kemikala glAsa phekTarImAM navuM Ayojana ane navI dRSTine pariNAme avanavA prayogo karatA rahyA ane temanuM vAstavika maMDANa anekone preraNAdAyI banyuM. dhaMdhAnA vadhu vikAsa arthe 1937mAM yuropa ane amerikA jaI tyAMnAM kArakhAnAMmAM thatAM dhanya dharA utpAdana, vecANa vagere bAbatono paNa abhyAsa karyo. oTomeTika plAnTa sau prathama hindustAnamAM A kaMpanIe amerikAthI kharIdI lAvIne ghaNo ja vikAsa karyo. mAnavajIvana mATe anivArya evuM 'penisilina' saMpUrNa bhAratIya Dhabe banAvavAnuM mAna elembikane phALe jAya che. baroDA ane gujarAtamAM udyogonAM mULa UMDAM nAkhavAmAM temanI vicakSaNa buddhizaktie kAma karyuM che. 1945mAM vaDodarAmAM paNa temaNe elembika glAsanI sthApanA karI hatI. zrI dinezacaMdra dvArakAdAsa savaiyA saurASTramAM umarALA pAse bajuDa gAmanA tA. 25-632nA roja sikaMdarAbAda (dakSiNa) janma thayo. sevA ane samarpaNanA ucca guNothI opatuM aneruM vyaktitva dharAvanAra pratibhAsaMpanna zrI dinezacaMdra dvArakAdAsa saravaiyA, janmabhUmi sikaMdarAbAdamAM B. Com. sudhInuM zikSaNa laI C.A. no korsa hAtha dharyo. zaikSaNika kArakirdI hovA chatAM temanA pitAzrI dvArakAdAsabhAI saravaiyAnI nAdurasta tabiyatanA kAraNe raMga tathA kemikalanA dhaMdhAmAM joDAyA ane bombe kalara ejansImAM dhaMdho dhapAvyo. abhyAsakALathI ja ApanAmAM netRtva ane sevAnA guNo hovAthI jyAM teo gujarAtI prAthamika zALAmAM vidyArthI hatA te ja saMsthAnA AgaLa jatA prathama vidyArthI hatA teo saMsthAnA mAnad maMtrI banyA ane khUba ja saphaLatApUrvaka vahIvaTa karyo. sevAmaMDaLamAM gesTahAusa, sArvajanika hola va. sthApavAmAM siMhaphALo rahyo. zikSaNa ane sAmAjika kSetre saphaLa netRtvathI ane suMdara vahIvaTakartA tarIke nAmanA prApta karyA bAda, vepArI AlamanA praznone vAcA ApavA sikaMdarAbAdamAM DAijha ane kemikala maracanTa esosiezananI sthApanA karI. selsaTeksanA prazne AMdhra sarakAra sAthe saMgharSa karI saphaLa netRtva karI bahumAna prApta karyuM. aneka kSetre yogadAna hovAthI lAyansa klaba sikaMdarAbAdamAM cArTarDa sabhAsada tarIke niyukta thayA. muMbaI khAte paNa jJAna, anubhava ane kuzaLa netRtvano lAbha temanI jJAti zrI ghoghArI dazA zrImALI jJAti, muMbaIne maLyo. jJAtinI vividha pravRttimAM tana-mana ane dhanathI temanuM yogadAna rahyuM. jJAtinA TrasTI, vAisa ceramena, ceramena tathA pramukha tarIke rahI ApanA vizALa anubhava, saphaLa saMcAlana Page #885 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 805 ane vahIvaTI kunehano lAbha jJAtine maLyo. jJAtijano mATe - zikSaNanI sRSTimAM avirata AgekUca karatA zrI saMvedanazIla kartavyaparAyaNa, spaSTa vaktA, tvarita nirNayazakti digvijayabhAI kolejanAM pagathiyAM sara karIne bI.koma. sudhI, dharAvanAra ane bauddhika sukAnI tarIke Ape samAjamAM eka ema.koma. tathA ema.bI.e. sudhI pahoMcavA uparAMta zikSaNanI AgavuM sthAna prApta karyuM. anekavidha siddhio sAdhI zakyA che. pIeca.DI. paNa thaI rahyA muMbaInI roTarI klaba opha bombe senTralanA cArTarDa che. abhyAsanI avirata AgekUca vacce Isa. 1974mAM membara thayA tema ja TrasTI rahyA. pitAzrI bAbubhAInuM duHkhada avasAna thatAM cAlu abhyAse parivAranA kApaDanA vyavasAya "bAbubhAI klotha sTorsanAM sUtro dinezabhAInA putro-samIra saravaiyA-haidarAbAdanI saMbhALavAM paDyAM hatAM ane chellA be dAyakAmAM A vyApArane $52:1 SALICYLATES & CHEMICAL (P) LTD unnata kakSAe mUkI dIdho hato. temanA kApaDa-vyavasAyano dora saMbhALe che ane nAno putra : ketana saravaiyA-cOLORBAND mAtra nAsika pUrato ja sImita rahyo nathI. muMbaI ane dilhInA DYESTUFFS (P) LTD.U HH 200 saj $1481% - daravAjA sudhI pahoMcyo che. reDImeiDa vastronI phekTarI ane saMbhALe che. kApaDa mArkeTa sudhI pragatinAM pagaraNa goThavAI rahyAM che, je nAnapaNathI ja krikeTa, sAhitya ane sevAmAM rasa. nAnAbhAI sureza sAthe saMbhALe che. krikeTa klaba tathA maMDaLo sthApyAM. social Activities vyApAranI anekavidha javAbadArIo uparAMta zrI karelI. digvijayabhAI sAmAjika sevAnA kSetre mokhare AvyA che. zrI divijaya bI. badiyANI zikSaNa pravRtti calAvatI zrI paMcavaTI gujarAtI ejyukezana sosAyaTInA sattara varSathI mAnad maMtrIpadanI javAbadArI (kApaDiyA) (nAsika) saMbhALI lIdhA bAda 4 varSathI adhyakSapada saMbhALe che. nAsika A jagatanA cokamAM jesIjhamAM I.sa. 1977thI adhyakSa che. bhAratIya jesIjhanA mAnavInuM ghaDatara eno 1981mAM upAdhyakSa hatA. I.sa.1983-84mAM mahArASTra karmayoga kare che. karoDapati je.sI.nA kAunsilara hatA. hAla bhAratIya jesIjhanA Trenara che. ho ke kArakuna, kArakhAnedAra roTarI klaba opha kenela kornaranA adhyakSa thayA bAda ho ke dukAnadAra, vepArI ho hAla DisTrikTa ophisara che. ke vidyArthI-sarvanI jIvanasiddhinI imArata enI nAsikamAM basso anAtha bALakonuM jIvana-ghaDatara karatI niSThA ane naitikatA tathA zrI mahilA anAtha AzramanA sekreTarI che. akhila bhAratIya prayatnonA pAyA para caNatara gujarAtI samAjanA maMtrI che. gokhale ejyukezana sosAyaTInI pAme che. nAsikanA yuvAna kolejonA lokala menejiMga kAunsilanA ceramena che. samAjasevaka zrI digvijayabhAI bAbubhAI badiyANI nAsikanA zrI hAlAI ghoghArI lohANA mahAjananA (kApaDiyA) AvA karmayogInI bahumukhI pratibhA dharAve che. I.sa. 1980thI 83 sudhI maMtrIpade sevA bajAvI cUkyA che. jAmanagaranI dharatI parathI peDhIo pahelAM mahArASTramAM tathA hAla pramukha che ane jJAtinI vADI banAvavA prayatnazIla kismata ajamAvavA AvelA lohANA parivAramAM zrI hoNA parivAramAM thI che. duniyAmAM bAbubhAI kalekzana' zo-rUma bhAratano sarvathI digvijayabhAIno janma I.sa. 194panA jalAI mahinAnI vizALa jagyA tethI sToka dharAve che. te 1985mAM zarU karela trIjI tArIkhe thayo hato. nAsikanI mukhya bajAramAM temanA che. pitAzrI bAbubhAIno kApaDano dhamadhokAra vyApAra cAlato hato. | muMbaI yunivarsiTI S.N.D.T.nI mahilA kolejanA samAjasevAnI pravRttiomAM paNa sva. bAbubhAI mokhare rahetA >> eDavAIjharI kAunsila membara che. hatA. A sva. pitAno sevA vAraso yuvAna digvijayabhAIe vyApAra-utkarSanA kSetramAM paNa teo vyApArIono dipAvyo che. Jain Education Intemational Education Intermational Page #886 -------------------------------------------------------------------------- ________________ clos vizvAsa saMpAdana karIne vyApArI saMsthAomAM mokhare rahyA che. bhAratanAM cauda rAjyomAM sATha hajAra sabhyo dharAvatI ola inDiyA pheDarezana opha klotha riTelarsa-dilhInA teo cAra varSathI sekreTarI janarala hatA tathA hAla 4 varSathI adhyakSa che. nAsika riTela klotha maracanTasa esosiezananA I.sa. 1977thI pramukha che. vyAvasAyika mahAsaMghanA kanvInara che. mahArASTra cembara opha komarsanA varkiMga presiDenTa satata 2 varSa rahI cUkyA che. hAlamAM inDiyana marcanTra cembaranA Teksezana kamiTInA ekjhikyUTiva membara che. DAyarekTa Teksesana kamiTI tathA relve yujharsa kansTeTiva kamiTInA membara che. A yuvAna vyApArI agresara sAmAjika sevAkSetra uparAMta ramatagamatanA kSetramAM paNa UMDo rasa dharAvI rahyA che tathA beDaminTana ane krikeTamAM pUnA yunivarsiTInuM pratinidhitva karI cUkyA che. zikSaNamAM UMDo rasa dharAvatA hoI, eka dIkarI ema.DI. hoI DaoNkTarI vyavasAyamAM che. bIjAM dIkarI M.B.A. karI jileTa phyurAselamAM anubhava laI hAla pUnAmAM resToranTa tathA gelerI calAvI rahI che. dIkaro vikrama hAlamAM ja laMDanathI bijhanesa eDaminisTrezananI DigrI laI bhArata pAcho pharela che. vividha vyAvasAyika, sAmAjika tathA zaikSaNika kArya karavA pAchaLa uddeza eka ja che ke attaranI zIzI kholo to sugaMdha prasare. ApaNuM vyaktitva sugaMdhita karavA prayatna karavo. zrI dhIrajalAla ke. mahetA (punA) samAjajIvananI saMgharSabharI sRSTimAM sAhasa, sevAvRtti ane saujanyanA dIpaka jalAvIne je karmavIroe jIvanamAM nUtana paMtha apanAvyA che teo jIvananI jhaMjhAvAtabharI sAdhanAo pachI suvarNasiddhione varyA che. pUnAnA prasiddha gujarAtI udyogapati ane agresara zrI dhIrajalAlabhAI kevaLacaMda mahetAnuM samagra jIvana karmavIratAno saMdeza suNAvI rahyuM che. jIvanabhara sevA ane sAhasanI jyota jalatI rAkhanArA zrI dhIrajalAlabhAIno janma vAMkAneramAM sthAnakavAsI jaina vaNika parivAramAM I.sa. 1920nA sapTembara mahinAnI pAMcamI tArIkhe thayo hato. prAthamika zikSaNa vAMkAneramAM lIdhA dhanya dharA pachI ucca zikSaNa muMbaInI elphinsTana kolejamAM prApta karI gavarnamenTa lo koleja dvArA I.sa. 1941mAM ela.ela.bI.nI DigrI saMpAdana karI hatI. kAnUnI zikSaNa prApta karyA chatAM kismatanI kuMDaLI anusAra zrI dhIrajalAlabhAIe adAlatane AMgaNe pahoMcavAne badale pUnAnI mazInarIbajArano mArga pakaDIne mazInarI sAmagrInA vyApAra sAthe kismata joDI dIdhuM hatuM. yauvanakALanA e anokhA utsAhabharyAM cetana ane thanaganATathI puruSArtha ane parizrama dvArA vesTarna enjiniyarsa'nA nAmathI mazInarI-vyApArakSetramAM siddhibharyuM sthAna prApta karI lIdhuM. A kSetranI udyogasaMsthAo Danalopa, bATalIboya ane simensa vagerenI ejansIo prApta karI hatI. A audyogika yAMtrika sAmagrInA kSetramAM siddhibharI saphaLatA hAMsala karyA pachI A sAhasabharyA haiyAe I.sa. 1949mAM udyogakSetramAM jhaMpalAvyuM ane I.sa. 1953mAM to svataMtra sRSTinuM sarjana karyuM. Aje temanI udyogasaMsthA 'guDavina inDasTrIjha korporezana (inDiyA)' audyogika sAmagrInuM vizALa pramANamAM utpAdana kare che. A kArakhAnAmAM palcarAijhara, TrAnsamizana phAunDrInAM sAdhano bane che. kRSikSetranAM yaMtro-pampaseTa, DIpavela ane boriMga pampanA paNa DIlara sthA. DisTribyuTara che. vyApAra-udyoganI avirata AgekUca sAthe temanA aMtaramAM UchaLatI sevA-bhAvanAthI anekavidha Tila javAbadArIo vacce paNa samAjasevAnA paMthe prayANa AdarI sukIrti prApta karI che. pUnAnI labdhapratiSTha saMsthA zrI pUnA gujarAtI baMdhusamAjanA pramukhapadanI teozrIe avirata bAra varSa sudhI uThAvelI javAbadArI ekadhArI ane athAga pravRttione gAjatI karanArI nIvaDI hatI. zrI saurASTra sevAsamAjanuM pramukhapada ane TrasTIpada teoe dipAvyuM che. lAyansa klabanA pramukhapade paNa sevA arpI che. pUnA klaba lAibrerInA varSothI sekreTarI ane TrasTI che. e uparAMta aneka sAmAjika ane sAMskRtika pravRttiomAM sadAya mokhare rahyA che. gujarAta sarakAra dvArA I.sa. 1982mAM yojAyelA gujarAtI calacitra suvarNajayaMtImahotsavanI pUnA samitinA adhyakSapadethI uttama kArya bajAvyuM hatuM. A sAmAjika pravRttiomAM temanAM dharmapatnI sau. caMdrAbahena saMpUrNa sahakAra ApI rahyA che. hAlamAM saurASTra Page #887 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 eee sthAnakavAsI samAjanA pramukha tathA samAjanuM kAryAlaya tathA jaina surezabhAI koThArI bhavananuM rUA. 125 lAkhanuM nirmANakArya hAthamAM lIdhuM tathA pUruM karyuM che. jenA namra, nirAbhimAnI, naiSThika ane niSkalaMka vyaktitvanA vaividhyamAM satata vahetI vahAlapanuM vajUda vartAya che, lohANA samAjanA sevAbhAvI agraNI sarjana jenAM dareka kAryamAM pariNAmanI pUrNatAnA parizramano pamarATa sva. zrI velajI dAmodara samaiyA maheke che, tevA surezabhAI koThArI AMtararASTrIya phalaka para kAryarata mahetA grupa opha kaMpanIjhanA Public Relation saurASTranI dharatI para dIvAnaparaMparAne paNa AMTI de Executive nA ati mahattvanA ucca hoddA para satata vyasta evA je gaNyAgAMThyA mutsaddI kArabhArIo jJAtimAM thaI gayA hovA chatAMya samAja sAthe sAtatyapUrNa saMparkamAM rahI eka che. emAMnA eka sva. zrI velajI dAmodara hatA. temano janma mamatALuM mArgadarzaka tarIke hUMpha ane hAmano niraMtara abhiSeka jAmanagaramAM I.sa. 1875mAM thayo hato ne e jamAnA pramANe karatA rahyA che te sahu mATe utsAhapreraka che. saMskAra ane sAmAnya zikSaNa bAda nokarIthI zarUAta karIne teo dIvAna sAhityanA saMgama samA surezabhAInI AtmIya nikaTatA narabherAma bhagavAnajInA kArabhArI pade pahoMcyA hatA. pAmanAra sahu koIe temane svarUponA vaividhyamAM joyA che, teo jeTalA dharmapremI ne sAlasa svabhAvanA hatA, jANyA che ane mana bharIne mANyA che. RjuhRdayI mitra tarIke eTalA ja nIDara ne spaSTavaktA hoI bhalabhalAne paNa potAnAM mitro para sadAya snehavarSA karatA, porabaMdara sthita AryakanyA vaktavyathI AMjI detA ne satya kahetAM jarApaNa acakAtA gurukuLanI bauddhika sabhAmAM videzanA mAnyavara bauddhiko sAthe nahotA. eTale ja prAmANika dIvAna narabherAmabhAInA khAsa vicAra-vimarza karatA, karmaTha 'lAyana' tarIke lAyana jagatanA utkRSTa paraphormansa mATe satata ane sakhata parizrama karatA mAnItA banyA hatA. ne varSo sudhI temanA TrasTanA menejIMga surezabhAInuM bahuAyAmI vyaktitva AjanI yuvA peDhI mATe TrasTI pade rahyA hatA. jAmanagara jJAti mahAjananA pramukhapade AdarzarUpa che. rahIne temaNe jJAtinI varSo sudhI sevA bajAvI hatI, eTaluM ja nahIM bhAvanagara khAte 1912mAM maLelI samasta lohANA lAyansa vartuLomAM paNa surezabhAInuM viziSTa pradAna rahyuM pariSadamAM kAryavAhaka sabhya tarIke temaNe noMdhapAtra phALo Apyo che. netRtvanI paribhASAmAM satata navAM parimANo ane navA AyAmonA prayogakartA surezabhAIne utkRSTa yogadAna badala hato ne ghaNAM lokopayogI kAryo karyA hatAM. pAchaLathI muMbaI lAyansa kalabanA AMtararASTrIya pramukhe lIDarazipa evorDa AvIne rahyA hatA ane mULajI jeThA mArakeTamAM velajI dAmodara enAyata karI golDameDalathI sanmAnyA te temanI kAryakuzaLatA enDa kaMpanIne nAme dukAna karI kApaDanA vepAramAM paDyA hatA ane karmaniSThAne zreSTha AdarAMjali arpavA barAbara che. eTaluM ja ane muMbaInI jJAtinI pravRttimAM paNa sakriya rasa laI potAnI nahIM DisTrikaTa gavarnara tarIkenA netRtva heThaLa temanI DisTrikTa sevAbhAvanA ane kAryazaktino paricaya Apyo hato. gujarAta, mahArASTra, rAjasthAna ane madhyapradezanI banelI jJAtinA AjanA keTalAka agraNIone muMbaI lAvavAmAM malTIpala DisTrikTamAM 18 malTIpala evorDa prApta karyA, je temano phALo che. e samayamAM temanuM ghara ghaNI vakhata vatanathI lAyansa itihAsamAM javalleja banatI ghaTanA che. AvanArAo mATe dharmazALA jevuM banI rahyuM hatuM. teo saunuM sevAnA kSetre zAzvata prematattvane pAmanArA surezabhAIe premathI svAgata karatA, yogya salAha ApatA. temaNe potAne jaina sozyala grupanA nAnAmAM nAnA kAmane temaja kAryakarane mATe koIpaNa saMkucita vicAra na rAkhatA potAnA ke gharanA potAnI nipuNatA dvArA pUrI lagana ane dakSatAthI nyAya Apyo bALakono paNa vicAra karatA. parajJAtinA lagabhaga 31 che. saurASTra rIjiyananA ceramenanI rUe karela vividha kAryo ane laganamAM kapaDA, dAgInA, vyavahAra vageremAM madadarUpa thatAM. tenAM AyojanamAM temanI sudRDha saMkalpa-zaktino sumeLa ane jJAtinA A vIra mutsaddI ane sevAbhAvI dharma premI sajjananuM vidvattApUrNa vicakSaNatAnI vyAvahAriktAno ahesAsa sahu I. sa. 1946mAM 71 varSanI vaye avasAna thayuM. anubhavI zakyA. A ja guNonI guNavattAe ane arihaMtamAM temanI asIma AsthAe AMtararASTrIya AgevAnInA AkAzamAM viharatA karyA ane 1994-95mAM jaina sozyalagrupa pheDarezananA AMtararASTrIya pramukha tarIke varaNI pAmyA. laya Jain Education Intemational Page #888 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 808 dhanya dharA A ja samayagALA daramiyAna jaina sozyala grupa pheDarezananA pAMcamA AMtararASTrIya adhivezananA Ayojana veLAe 6000thI paNa vadhu sabhyo temanuM saloNuM sAMnidhya pAmI zakyAM. surezabhAImAM rahelI netRtvanI naitikatAno, kAryakaronI vRttine pravRttimAM badalavAnI pravINatAnAM sau pratyakSa sAkSI banyAM. sau joI zakyAM AmaMtritone AvakAravAnI temanI aMtarabhInI AtithyabhAvanAne! sau joI zakyAM temanI saMyojananI pratibaddhatAne ! ghaDIe ghaDInI ghaTamALa jANe pahelethI ja ghaDAyelI na hoya ! sAMskRtika kAryakrama hoya ke prIti bhojananI vyavasthA hoya ke pachI bauddhikonI sabhAmAM 6000 AmaMtritonA utsAhano UmaLako hoya A sarvemAM temanI kArya pratyenI niraMtara niSThAnuM nirUpaNa jovA maLyuM, adbhuta ! | JsG pheDarezananAM AMtararASTrIya pramukhapada daramyAna teozrIe deza paradezamAM patharAyela tatkAlIna 162 jaina sozyala grupsamAMthI mahattama 152 gruponI zubhecchA mulAkAta laI dUra-sudUra vaselA jaina bhAIone bhAtIgaLa bhomakAnA bhAIcArAno snehabhIno saMdeza pAThavI AvyA. vizvanA khUNekhUNe jaI anekatAne ektAmAM parivartita karatI evI JS G. saMsthAnuM saMvardhana karI AvyA. Motivation, leadership style, Effective public speaking, goal setting process, time management jevA aneka viSayo para temanuM nokhuM - anokhuM prabhutva hovAne kAraNe deza-videzamAM slAiDasanA sathavAre aneka varkazopa saMyojI netRtvanI bIjI haroLa taiyAra karavAmAM zrI surezabhAInuM pradAna prazaMsanIya banyuM che. teozrInA A kAryakALa daramyAna lakhela ane prakAzita karela 'gAiDa lAinabuka mArgadarzanano mahAsAgara puravAra thaI, temaja teoe taiyAra karela "progrAma plAnara' jaina sozyala grupanA itihAsamAM sImAcihna rUpa che. temanA pramukhapada daramyAna yuvAno mATe "yuvAphorama" pravRttino zAnadAra zubhAraMbha thayo ane aMdAje 30thI vadhu yuvAphoramanI sthApanA karI. Aje AvI pravRttio pAchaLanuM prayojana jaina yuvaka-yuvatio mATe preraka ane zreyaka puravAra thayuM che. A sarve pravRttiomAM pravRtta hovA chatAMya surezabhAI, Indian Nation Trust for Art & cultural Haritage -New Delhi nA kokanvinara tarIke kalAsaMskRtinI paraMparAne punarjIvita karI rahyA che. tauparAta porabaMdara sthita AryakanyA gurukuLanA mAnad maMtrI tarIke paNa satata pravRtta rahyA che. kaccha-saurASTra lokakalA phAunDezananA TrasTI tarIke teo vatananI vividha vRtti-pravRttio sAthe satata jaDAyelA rahyA che tema ja reDakrosa ane horTikalcarala sosAyaTInA sevAkIya kAryomAM teo sakriyapaNe saMkaLAyelA che. udAra manovRtti : sAdI jIvanazailI samasuddInabhAI chatariyA mahuvAnuM chatariyA kuTuMba sAhasikatA, dIrghadraSTi ane vyavahAradakSatA mATe jANItuM che. e kuTuMbanA yuvAna sabhya zrI samasuddInabhAIe mahuvAnA audyogikakSetre eka navI bhAta pADI che. nonameTrika sudhIno abhyAsa paNa audyogikakSetre kaMIka karI chUTavAno manasUbo bacapaNathI ja sevela. pote 16 varSanI uMmarethI lokhaMDanI hArDaveranI potAnA pitAnI nAnI evI dukAnathI potAnA bijhanesanI zarUAta karela. be-cAra varSano bijhanesano anubhava laI pote potAnI saraneIma chatariyA hoI te nAme be-cAra kArIgarothI eka lokhaMDanAM khetaupayogI sAdhano banAvavAno udyoga zarU karela ke jyAre mahuvAno audyogika vikAsa pA pA pagalI bharato hato ane e udyoga mahuvAmAM prathamavAra ja thato hato. A bAda samaya jatAM Ape phAyaraphAiTiMga hojhapAipa banAvavAnA udyoganI sthApanA karI ane temAM ISI mArka iso : 9001 : 9002nuM svarUpa ApI potAnA mAlanI ucca guNavattAthI gavarnamenTa saplAya tema ja eksaporTa karI aneka rASTrIya evorDathI sammAnita thaI sArI evI nAmanA meLavI. ATalAthI ja aTakI na jatAM Apa haMmezAM kaMIka navuM karavAnI khojamAM rahetA. samaya jatAM Ape DuMgaLI, zAkabhAjI, DihAiDreTa karI tenI banAvaTonI eksaporTa karavAno DihAiDrezana plAnTanI mahuvAnA audyogika jagatane bheTa dharI ke jyAre mahuvAmAM zAkabhAjI, phaLaphaLAdine DihAIDreTa karI tenI banAvaTonuM eksaporTa karavuM e eka kalpAnIta bAbata hatI. udyoga vikasAvavA mATenA jarUrI sAdhanonI UNapa hatI, paDakArarUpa paristhiti hatI tyAre potAnI sAhasikavRttithI Ape mahuvAne A prathama DihAiDrezana plAnTanI bheTa dharI. e plAnTamAM Adhunika TeknolojIthI ucca guNavattAvALo mAla banAvI eksaporTa mArkeTamAM potAnA nAmathI mAla vecAya tevI Jain Education Intemational Page #889 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 alaga chApa UbhI karI ane nAmanA meLavI. 100 eksaporTa yuniTa sthApI tenAthI dezane sAruM evuM hUMDiyAmaNa kamAvI Ape che. e plAnTane rASTrIya temaja AMtararASTrIya evorDa maLela che. samaya jatAM Ape alaMga zipabrekiMga udyogamAM paNa jhaMpalAvI sArI evI nAmanA meLavela tyArabAda sTIla plAnTa paNa sthApela. samaya jatAM Ape DAyasa (ledhara kalara) banAvavAnA udyogamAM jhaMpalAvI tenI ucca kvoliTInI banAvaTanuM dezavidezamAM vecANa karI sArI evI nAmanA meLavela che. TUMkamAM Aje phAyarahojha hoya ke DihAiDreTanI banAvaTo ke DAyasa (ledhara kalara) tamAmamAM Ape Adhunika TeknolojIthI ucca guNavattAvALo mAla banAvI Aje dezavidezamAM phakta chatariyAnA nAmathI ja mAlanuM vecANa thAya tevI eka anokhI khyAti meLavela che. aneka saMsthAomAM sakriyaH samAjanI jarUriyAtane anulakSIne krame krame navA pheraphAro, navuM saMzodhana e temanA kAmanI khAsa viziSTatA che. umadA ane AdarzavAdI, bhedabhAva ane pakSapAta vagaranA vicAro dharAvatA zrI samasuddInabhAInuM mahuvA lAyansa klaba, keLavaNIsahAyaka samAja, mahuvA cembarsa opha komarsa, rAjakoTa eksaplojhiva DIlarsa esosiezana, mahuvA lokhaMDa hArDavera esosiezana, mahuvA inDasTrIjha esosiezana temaja nAnImoTI aneka saMsthAomAM temanuM prathama haroLanuM sthAna che. teono saraLa ane mitabhASI svabhAva, udAra manovRtti ane sAdA jIvana tathA imAnadArIthI samagra udyogajagata tathA teonI dAudI vahorA jamAtamAM sAruM evuM mAnapAna pAmyA che. teo phakta audyogika, sAmAjikakSetramAM ja nahIM, paraMtu dhArmikakSetramAM paNa khUba ja kAryarata che. teoe potAnA dharmanA vaDA hIjha holinesa taraphathI 1998mAM dharmanA ucca vicAro ane sevAbhAvI tarIke gaNI uccakakSAnI (zaikha)nI DigrI Apela che. Ape mahuvA khAte vahorA jamAtanI saurASTranI sauthI moTI masjida banAvavAmAM tana, mana ane dhanathI sAro evo phALo Apela. teo teonAM deza ane videzanAM dhArmika sthAnonI dara varSe jhiyArata (jAtrA) karavA jAya che. A jhiyArata (jAtrA) teo phakta ekalA nahIM paraMtu potAnI jamAtanAM garIba lokone paNa sAthe laI jAya che. e teonI eka paropakArI vRtti che. huvAnI bIjA dharmanI aneka saMsthAomAM paNa teo TrasTI rIke sevA Ape che. ate mahuvAnA rahevAsI ane vizvavikhyAta parama pUjya saMta zrI morAribApu sAthe sAro evo gharobo dharAve che. ane jyAre jyAre mahuvAmAM bApunI rAmakathAnuM Ayojana thAya tyAre tyAre A kathAmAM AgalI haroLamAM ApanI hAjarI acUka hoya ja. te dvArA teo komI ekatAnI eka anokhI bhAta pADI rahyA che. Aje 67 varSanI uMmare paNa sajAgatA, sphUrti tathA dhagazathI potAno bijhanesa vikasAvavAmAM, sAmAjika tathA dhArmika pravRttimAM vyasta rahI ane potAnA vizALa kuTuMbamAM sauthI vaDIla hoI kauTuMbika pravRttimAM vyasta rahI potAnI sAmAjika, dhArmika ane kauTuMbika pharajone yogya rIte nyAya ApI darekanA hRdayamAM eka aneruM sthAna dharAve che. temanI dhaMdhAkIya sUjha, sAhasikatA, dIrghadRSTi, umadA ane AdarzavAdI ane pakSapAta vagaranA vicAro ane vyavahArakuzaLatAthI mahuvAnA audyogika jagatamAM eka AgavuM sthAna dharAve che. ApanuM jIvana darekane mATe eka Adarza udAharaNa che. puruSArthanA pratIka samA zrI ramaNikalAla kezavajI zrI ramaNikabhAI prabaLa puruSArtha ane dRDha saMkalpe eka sAmAnya mAnavImAMthI jANItI saMsthA banyA. zUnyamAMthI navasarjana karyuM. temanA komaLa hRdayamAM garIba, tavaMgara saune mATe sarakhuM sthAna che. mAtA pAnIbahenanA peTamAM hatA tyAre ja pitAnuM chatra gumAvyuM, paraMtu mAtA pAnIbahene mAnI mamatA ane pitAno prema tathA protsAhana baMne ApyA. cAMpAberAjA nAnuM gAma. cAra dhoraNa sudhI tyAM abhyAsa karI vadhu abhyAsa mATe lAkhAbAvaLa gayA. tyAM sAtadhoraNa sudhI bhaNyA. pachI visA osavALa borDiMgamAM rahI navAnagara hAiskUlamAM ramaNikabhAI dhoraNa-11 sudhI bhaNyA. Arthika saMkaDAmaNanA kAraNe AgaLa abhyAsa na karatAM muMbaInI eka AyAta-nikAsa peDhImAM kAme lAgI gayA. tyAM mAphaka na AvatAM janmabhUminuM RNa adA karavA ane mAtAne sathavAro ApavA vatana cAMpAberAjA pAchA pharyA. Page #890 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 980 osavALa samAjanA zrI premacaMda popaTa caMdariyA, jeo isTa AphrikA ane hAlAramAM bAhoza vyApArI tarIke jANItA hatA, teo ramaNikabhAInA pitAzrInA mitra hatA. temaNe ramaNikabhAIne jAmanagaramAM nathubhAI khetazInI peDhImAM kAma apAvyuM. kaMpanIno hisAba-kitAba ane kAgaLo vyavasthita karavAnu kAma ramaNikabhAIne soMpAyuM. sArA saMjogo thatAM bIjA traNa bhAIonI bhAgIdArImAM brAsapArTano dhaMdho zarU karyo. tA. 5-12-1965nA roja lIlAvaMtIbahena sAthe lagna thayAM. sAkSAt lakSmInAM pagalAM gharamAM paDatAM ja dhaMdho dhamadhokAra cAlyo ane bhAgIdArImAMthI chUTI meTAlika inDasTrIjha' nAme svataMtra dhaMdho zarU karyo, je hajI cAle che. 1971mAM hariyA eksaporTa li.mAM DAyarekTara thayA. ramaNikabhAIne have sAmAjika kAryo ane samAjanAM nabaLAM, abhaNa, ajJAna lokone madada karavAnI lagana lAgI. A mATe temaNe ko. opa. benkanA DAyarekTara tarIke ane gausevA mahAabhiyAna TrasTa, ke. je. dozI mahilA koleja TrasTa, navAnagara cembara opha komarsa, navAnagara benka, aMgrejI mAdhyamanI poliTekanika koleja, aMgrejI mAdhyamanI zALA, aMgrejI mAdhyamanI komarsa koleja, bI.bI.e. ane ema.bI.e. koleja vagere vividha kSetromAM vividha kAmagIrI karI je-te kSetrane vikasita karyA. ahIM lakhI che e sivAya paNa ghaNI ja saMsthAomAM ramaNikabhAI vividha svarUpe sevA ApI rahyA che. ramaNikabhAIne maLatA yazamAM emanAM guNavAna patnI lIlAvaMtIbahena paNa sarakhAM bhAgIdAra che. osavALonA gauravasamA 'ArAdhanA dhAma' ane 'kuMvarabhAInI dharmazALA' enA purAvA che. zrImatI lIlAvaMtIbahena sAmAjikakSetre ghaNuM yogadAna Ape che ane aneka saMsthAo sAthe saMkaLAyelA che. mahilA ko. opa. benkanA sthApaka, DAyarekTara, 'srIniketana sevA saMsthA' vageremAM sevA Ape che. emanA baMne putro sonIla ane himeza baMne bI.koma. karI hAlamAM potAnAM udyoga-vepAra saMbhALe che. sonIlabhAInAM patnI mInAkSIbahena ane himezabhAInAM patnI rUpalabahena Adarza putravadhUnI bhUmikA bhajave che. parivAranAM dareka kAryomAM pUrato sahayoga Ape che. emanI dIkarI pati kamalezane enA dhaMdhAmAM sAtha Ape che. aMte ApaNe A parivArane zubhecchA pAThavI khUba samAjasevA karI zake ane sAmAjika, dhArmika, Arthika, vyApArika tamAma kSetre saphaLatAne vare tevI Izvarane prArthanA karIe. dhanya dharA sva. zrI amRtalAla popaTalAla ojhA duHkha saMtapta mAnavInA sahArA samAna sva. amRtalAlabhAI eka prabhAvazALI vyakti hatA. koIpaNa jJAtinA bhAIbahena temanI pAsethI khAlI hAthe pAchA pharatA nahIM. keLavaNI pratye temane anahada prema hato. tenuM darzana temanA vatana umarALAnI kanyAzALAne jAte tathA nAnAbhAInI sAthe aDadhA lAkha jeTalI rakama phaMDamAM svecchAe ApI temAM thAya che. teTalI ja bIjI rakama paNa teoe vatanane ApI potAnuM gaurava jALavI rAkhyuM. pUnAnA pro. jayazaMkara pitAMbara athitigRhane paNa sArI evI rakama Apela che. muMbaI zrImALI brAhmaNa samAjane temaNe uccazikSaNa nidhi mATe sattara aDhAra hajAranI rakama ApI che. jJAtisevA ane keLavaNI pratyeno temano prema aDhaLaka che. bhAvanagaranI premazaMkara dhanezvara zrImALI brAhmaNa borDIMgane teoe vAraMvAra madada ApI che. A uparAMta vaidakIya saMsthAo, ispitAlo, anAthAzramo, dharmasthAno ane evI aneka bIjI saMsthAone udAra dilathI madada karI che. sAmAnya mANasamAMthI dhanADhya udyogapati banavA chatAM dayA ane udAratAnA sAgara samAna hatA. temanI raheNI karaNI sAdI hatI ane dhanano unmAda, thanaganATa, abhimAna, vilAsItA ke ataDApaNuM temanAM hRdayamAM saMcAra thavA pAmyA na hatA. teo milanasAra, madhuvAcI ane vinamra adanA sevAbhAvI ja cheka sudhI rahyA hatA. teo dharmazIlatA ane dharmarAgamAM paNa yajJa, yajJAdi, zrImad zaMkarAcAryajInI padharAmaNI ane sarabharA, kathAkIrtana, maMdiro ane dharmasthAnone bheTa vagere aneka dhArmika sadkAryo vaDe dharmabhAvanAne ucca banAvI hatI. deza pratyenI, samAja pratyenI pharaja bajAvavAnuM kadI bhUlyA nathI. temaNe dezanI, rAjyanI, samAjanI pravRttione apanAvI, poSI uttejana ApyuM. teo kuTuMbIjano pratye paNa haMmezA atyaMta mALALu, snehabhInuM vartana rAkhatA. mitro, saMbaMdhIo ane dhaMdhAdArIo temanA paricayamAM AvI vyaktitvathI prabhAvita banatA. emanI dhIragaMbhIratA emano sneha vagere umadA guNone lIdhe kuTuMbanA bALakonI peThe "zeThadAdA' kahIne saMbodhatA. Aje paNa temanA prabhAvazALI vyaktitva ane aneka guNonI temanA dhaMdhAdArI sAthIo mukta kaMThe prazaMsA kare che. muzkelIomAM mArgadarzana ApI, sAcA rAha para lAvI nirAzA choDI prayatnazIla banI protsAhita karatA. AthI ja temanA mitro temanA pratye kRtajJatA anubhavI, guNo yAga karI bhAvabhInI ane AdarapUrvakanI aMjalio Ape che. Page #891 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata sorabha bhAga-2 881 svargastha amRtalAlabhAIe kamAI paNa jANyuM ane jIvI mAtRsaMsthA gurukuLane teo haMmezAM yAda karatA rahyA che. ApabaLe paNa jANyuM. saMsAramAM aneka jIvAtmAo Ave che ane vilaya AgaLa AvI gurukuLanuM gaurava vadhAryuM che. pAme che. thoDA ja bhAgyazALI puNyAtmAo hoya che je zikSaNasamarpita 'marajIvA' banI jIvaMta rahe che, amara banI jAya che. zrImatI uSAbahena jAnI pAlitANAnA jaina gurukuLanuM gaurava zrI gulAbabhAI jAnI zrI kAMtilAla bAlacaMda pArekha gujarAtanA zikSaNajagatanI aruMdhatI ane vasiSTha samAna pAlitANA yazovijaya jaina gurukuLanA gauravazALI rana belaDI eTale rAjakoTanI suvikhyAta zikSaNasaMsthA sisTara gaNAtA zrI kAntibhAI mULa jhAlAvADanA vatanI che. raMgUnamAM niveditA zaikSaNika saMkula ane sisTara niveditA niraMtara zikSaNa eksaporTa-imporTanuM sAruM kAmakAja hatuM. barmAnI rAjakIya paristhiti palaTAtAM raMgUna khAteno vyavasAya sameTI lIdho. jaina gurukuLa pAlitANAmAM temaNe meTrika sudhIno abhyAsa pUrNa karI teo vadhu abhyAsArthe muMbaInI mazahUra siDanahAma kolejamAM joDAyA. kolejamAM temanAM A varSonI kArakirdI ghaNI ja tejasvI hatI. prativarSa kendra tathA prinsipAla DI. pI. jozI pablika lAibrerInAM UMcA naMbare pAsa thaI bI.komano abhyAsa pUrNa karI sI.e. saMsthApako zrImatI uSAbahena jAnI ane zrI gulAbabhAI jAnI. thavAnI tIvra utkaMThAne laIne muMbaInI jANItI peDhI mesarsa samagra zikSaNajagatamAM jANItuM A "jAnI daMpatI' eTale chogalamala enDa kA.mAM joDAyA. jyAM temaNe peDhIno pUrNa samarpaNa, niSThA, prayogazIlatA ane tejasvitAno paryAya. vizvAsa saMpAdana karyo ane icchita kSetre ghaNuM ja jJAna- saMpAdana saMskRtanA prakAMDa paMDita prinsipAla DI. pI. jozI ane karyuM. 1959mAM temanA sahAdhyAyI zrI mohanalAla jainanA saMgIta kaLAnAM upAsaka zrImatI ramAbahenanAM dvitIya saMtAna sahakAra sAthe bhAgIdArImAM mesarsa jaina, pArekha enDa kuM. cArTarDa uSAbahena. gharanuM vAtAvaraNa vidyAlakSI, adhyAtmalakSI ane ekAunTanTasa peDhInI zarUAta karI. pistAlIza varSanI vaye saMskAritAthI sabhara. prAthamika zikSaNano prAraMbha suratanI temaNe prApta karelI siddhi kharekhara prazaMsApAtra che. hAlamAM ghaNI AI.pI. mizana skUlathI thayo. pitAjI suratathI rAjakoTa vyApArI peDhIonA inkamaTeksa ane selsaTeksanA salAhakAra dharmendrasiMhajI kolejamAM AvatA bAkIno prAthamika zALAno tarIke sArI sevA ApI rahyA che. ghaNI zaikSaNika saMsthAo sAthe abhyAsa rAjakoTanI AI.pI. mizana skUlamAM pUrNa karyo. saMkaLAyelA che. dharmAnurAga ane sevAbhAvanAthI emanuM jIvana mAdhyamika zikSaNa vanitAvizrAma, rAjakoTamAM lIdhuM, jyAre surabhita che. jaina samAja teo mATe gaurava laI zake che. temanI kaoNleja-zikSaNa dharmendrasiMhajI koleja, rAjakoTa ane zAmaLadAsa vinamratA emanA pratye bhAre moTuM bahumAna upajAve tevI che. kaoNleja, bhAvanagaramAM laI, samAjazAstranA viSaya sAthe bI.e. potAnA vyavasAyamAM khyAti prApta karanAra zrI thayAM. AgaLa arthazAstranA viSaya sAthe ema.e. ane bI.e. kAntibhAIe jJAti ane samAjasevAnI koI taka javA dIdhI thayAM. mAdhyamika ane kaoNleja-abhyAsa daramiyAna sAhitya, nathI. nirAbhimAnI ane paragaju svabhAvanA zrI kAntibhAI vaktatva ane ramatagamatanI pravRttiomAM teo sakriya rIte bhAga kahevA karatAM karavAmAM vizeSa mAne che. letAM ane spardhAomAM vijetA thatAM. emanI zraddhA, zakti, sAdhanA ane siddhinuM pratIka to kizorI uSAbahene mAtAnI chatrachAyA gumAvI, paraMtu Jain Education Intemational Page #892 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 882 pitAe temane mAtAnI khoTa kyAreya lAgavA na dIdhI. pitAe vArasAmAM keLavaNI, vAcana ane pustakaprema ApyAM. potAnI adhyApaka tarIkenI kArakirdIno prAraMbha uSAbahene darabAra gopALadAsa mahAvidyAlaya, aliyAbADAmAM arthazAstranAM adhyApikA tarIkenI sevAothI karyo, paraMtu nizcaya karyo AjIvana vidyArthInI banI rahevAno. gulAbabhAI dharmendrasiMhajI kaoNlejanI sarakArI nokarI choDI prinsipAla harasukhabhAI saMghavInI sAthe sarvodaya keLavaNI samAjanI virANI ArTsa enDa kaoNmarsa kaoNlejamAM joDAyA. gAMdhI vicArathI raMgAyelA ane zistanA AgrahI prAdhyApaka gulAbabhAIe kaoNlejanA vidyArthione khAdIno gaNaveza paheratAM karyA. uSAbahena tathA gulAbabhAI kaoNlejamAM sahAdhyAyI hatA tyAre. sAthe besIne vAMcelA normana kajhInsanA pustaka 'vI Tu gedhara'nI buniyAda para sAthImAMthI jIvanasAthI banyAM. gAMdhIjIe prabodhelI sAdAIthI lagnavidhi saMpanna thayo. baMnee vrata lIdhuM, AjIvana AbhUSaNa na paheravAnuM ane 'saha vIryam ravAvaSe / ' nA maMtra sAthe kaoNlejamAM sAthe besIne sevelAM sapanAMo sAkAra karavA kRtizIla thayAM. jAnI daMpatI prAraMbhathI ja gAMdhIjI, vinobA, zrI zrImA zAradAmaNidevI, pU. rAmakRSNadeva ane vivekAnaMdajInA vicArothI raMgAyelA. rAmakRSNa Azrama, rAjakoTanA svAmI AtmasthAnaMdajInA premAgrahathI teo AzramanAM dIkSita thaI cUkyAM hatAM. 1967mAM sisTara niveditAnI janmazatAbdI bhAratabharamAM UjavAI rahI hatI tyAre uSAbahena ane gulAbabhAIe kaoNlejomAM sisTara niveditAnA pradAna aMgenAM vyAkhyAno utsAhabhera yojyAM. kaoNlejamAM suMdara kAma karavA badala pUjya svAmI AtmasthAnaMdajIe abhinaMdana ApyAM ane sAthosAtha kaoNleja-zikSaNane badale sisTara niveditAnI jema bALazikSaNa ane mahilA-utkarSanuM pAyAnuM kAma hAtha dharIne sAcI aMjali ApavA preraka sUcana karyuM. svAmIjInA Adezano svIkAra karI bannee kaoNleja-yunivarsiTInI lAbhaprada ane ezoArAmavALI ucca kArakirdIno tyAga karavAno asAmAnya nirNaya lIdho ane 1968mAM sisTara niveditA ceriTebala TrasTanI sthApanA karI. rAmakRSNanagaranA potAnA gharamAM 17 vidyArthIonI saMkhyAthI sisTara niveditA bAlamaMdirano prAraMbha karyo. vAlIonA premAgrahane vaza thaI 1969mAM jJAnadIpa prAthamika zALA ane 1970mAM jJAnajyota mAdhyamika zALAno dhanya dharA prAraMbha karyo. saMsthAno dhyeya maMtra che : 'savivAra anvIkSAmade'ame sadvicAranI zodha karIe chIe. 1968mAM jAnI daMpatIe vAveluM bIja temanA athAga prayatna ane tapathI Aje zikSaNanuM vizALa vaTavRkSa banI gayuM che. potAnAM cokkasa mUlyo ane siddhAMtone kendramAM rAkhIne A zikSaNasaMsthAe guNAtmaka vikAsa karyo che. bAlamaMdirathI mAMDIne dhoraNa dasa sudhI eka ja varga ane badhI ja zikSaNazAkhAono eka ja samaya. mUlyazikSaNa, pravRtti dvArA zikSaNa, mAtRbhASAmAM zikSaNa ane sahazikSaNa e cAra A imAratanA pAyA che. A zikSaNa saMsthA gAMdhIvicArazreNInAM prabhAvaka mUlyonI sAthesAthe zikSaNanI adyatana TeknolojI ane kampyUTara zikSaNano zikSaNamAM viniyoga karanArI gujarAtanI prAraMbhanI zALAo paikInI eka rahI che. gujarAtI mAdhyama hovA chatAM Adhunika yuganI jarUriyAtone najaramAM rAkhIne uttama aMgrejI zikSaNa ApavAnI ahIM vyavasthA thayelI che. zikSaNamAM aneka navA prayogo karavAmAM AvyA che, jemAM projekTa-paddhati, hastalikhita aMkaprazana, vAcanazibiro, zALAmAM bukazaoNpa, mUlyazikSaNa vagere mukhya che. A paikInA keTalAka dhyAnAkarSaka prayogono gujarAta sarakAre svIkAra karI samagra gujarAta rAjyamAM amala karAvela che, je A prayogonI saphaLatAnuM pramANa che. jAnI daMpatI avAranavAra kahe che ke "amAruM kAma 'sAro mANasa taiyAra karavAnuM che". zikSaNanuM kArya bALakane sAro mANasa, sAro nAgarika, sAro bhAvaka ane sAro sarjaka taiyAra karavAnuM che. bAkInI yogyatAono ApameLe prAdurbhAva thaze. zALAnI mulAkAte bhArata ane gujarAtanA sAhityakAro, kalAkAro, adhyAtmapuruSo, adhikArIo, samAjasevako ane vividha kSetranA mAMdhAtAo padhAre che ane preraNA Ape che. sisTara niveditA skUlane gujarAta rAjyano 1990-'91nA varSa mATeno 'gujarAtanI zreSTha zALA evorDa' paNa prApta thayo che. zaikSaNika guNavattAmAM zreSThatAnI A paraMparA cAlu ja rahI che. Disembara-2007mAM sisTara niveditA skUlane sarakArazrI dvArA rAjakoTanI zreSTha zALA jAhera karI sanmAnita karI prazastipatra ane rU. dasa hajArano rokaDa puraskAra enAyata karavAmAM Avyo. A puraskArathI zikSaNajagata dvArA jANe ke saMsthAnAM sthApako zrImatI uSAbahena jAnI ane zrI gulAbabhAI jAnInA zaikSaNika tapano RNasvIkAra karI bhAvAMjali arpavAmAM AvI. saMsthAnA cAlIsamAM janmadinane vadhAvavAmAM Avyo! saMsthAnA prAraMbhane 25 varSa pUrAM thayAM tyAre tenI Page #893 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga- 2 883 rajatajayaMtInI ujavaNI cIlAcAlu Dhabe na banI rahetAM jAnI daMpatIe AtmAnA avAjanA prabhutvano svIkAra karI eka navatara prayoga eTale ke niraMtara zikSaNa kendranI sthApanA karI. ahIM samAjanA koIpaNa varganA, koIpaNa uMmaramAM, koIpaNa zaikSaNika lAyakAta dharAvatAM loko mATe kazA ja avarodha vagara zaikSaNika ane vyAvasAyika kSamatA prApta karavAnAM dvAra khullA karyA. uSAbahena mahilA zasaktikaraNanAM himAyatI che. baheno svanirbhara thaI gauravapUrNa jIvana jIve te mATe Arthika svAvalaMbana jarUrI che. niraMtara zikSaNa kendramAM phezana DijhAiniMga ane gAramenTa mekiMga, kayUTarazikSaNa, pri-pI.TI.sI. kaoNleja, homa menejamenTa, prinsipAla DI. pI. jozI pablika lAibrerI, saMgIta, nRtya, yogya vidyArthIone skaoNlarazipa, auSadhIya upavana, kUkiMga varkazopa ane vekezananA samayanI vaividhyapUrNa tAlImonuM Ayojana karela che. gujarAtanA jANyA-ajANyA khUNAmAM prazastinI khevanA vagara kAryarata RSi zikSakone zodhI temane sanmAnita karI A zikSakajagatane preraNAnA Adarzo rajU karavA chellAM 11 varSathI 'sisTara niveditA zreSTha zikSaka evorDa ApavAno prAraMbha karavAmAM Avela che. A evorDa pUrvaprAthamika, prAthamika ane mAdhyamika kSetre niSThAthI kArya karatAM zikSakane ApavAmAM Ave che. zikSakone zikSaNasaMsthAo dvArA apAtA A prakAranA evorDamAM gujarAta rAjyamAM A evorDa sauthI pratiSThita evorDa gaNAya che. A kAryamAM prathama be varSa hari OM Azrama, naDiyAda ane tyArabAda zera enDa kera phAunDezana, yu.esa.e.no Arthika sahayoga maLela che. gAMdhIjInA Adarzo ane vicArone varelAM A jAnIdaMpatIe nizcaya karyo gAMdhIjInA ekAda vicArane mUrtimaMta karavAno. gAMdhIjInI mukhya ciMtA hatI AjhAdI pachInA bhAratanAM gAmaDAMonA zikSaNanI. A vicArane pakaDIne grAmya zALAonI zikSaNa sudhAraNAno eka projekTa vicAryo. 'sisTara niveditA skUla ona vahIlsa' cauda varSa pUrve 17 grAmya zALAo ane 6000 vidyArthIonA utkarSanI javAbadArI sAthe 1994mAM prAraMbha thayela A projekTathI Aje rAjakoTa, jAmanagara ane surendranagara jillAnAM 43 gAmaDAMnI 60 zALAonA 450 zikSako ane 18000 jeTalA vidyArthIo lAbhAnvita thaI rahyA che. A kAryakramamAM yu.esa.e.nI zera enDa kera phAunDezana saMsthAno Arthika sahayoga rahelo che. zrImatI uSAbahena ane zrI gulAbabhAI zaikSaNika vicAronA prasAra mATe 'samugAra' traimAsikanuM prakAzana kArya kare che. A sAmayikane tenI guNavattAne kAraNe gujarAtI DAyajesTa tarIke vAcako ane zikSaNasaMsthAo dvArA vadhAvI levAmAM AvyuM che. "samudgAra'mAM prakAzita thatAM zrI gulAbabhAI jAnInA taMtrIlekha zikSaNajagata mATe pravartamAna sthAnika ane jAgatika samasyAone ujAgara karanArA hoya che. vAcako taraphathI je pratibhAva maLatA rahe che te khUba ja protsAhaka hoya che. amane AnaMda che ke 'samugAra'nA evA vAcako paNa che ke jemaNe Aja sadhInA prakAzita thayelA badhA ja pa6 aMko saMgrahita karela che. potAnA vyasta jIvana vacce paNa samaya meLavIne zikSaNa ane sAhityanA vividha viSayone kendramAM rAkhI bannee 'sisTara niveditA smRtigraMtha', 'sisTara niveditA zizu aMka', 'sisTara niveditA dazAbdI mahotsava vizeSAMka', "sisTara niveditA rajata jayaMtI mahotsava vizeSAMka', 'phUlonA hastAkSara', "be-pAMca phUlaDAM', "punita tapayAtrA-sisTara niveditA', "lokamAtA niveditA', "vatsala vidyApuruSa-prinsipAla DI. pI. jozI', bAlavikAsa yAtrA', "pAtheya, zreSTha videzI bAlavArtAo', "mA te mA', 'volTa DIjhanI', 'phlorensa nAiTiMgala, 'te zikSaka kahevAya', 'tejasvinI', 'eka saMkalpa : eka tapa', 'gAMdhI darzana', 'smarAmi sundaram' jevAM pustako lakhyAM che ane prakAzita karyA che, je sAhityanI uttama koTi samAM che. uSAbahena ane gulAbabhAI bannene vAMcavAno ane anyane vAMcatAM karavAno anahada zokha che. A mATe teo vAcanazibiro, "lekhinI'nI pravRtti ane graMthagoSThinI pravRtti calAve che. uSAbahena ane gulAbabhAInuM sAmAjika jIvana paNa vividhatAothI sabhara che. uSAbahena 28 jeTalI saMsthAo sAthe saMkaLAyelAM che jemAM akhila hinda mahilA pariSadanI rASTrIya kArobArInA sabhya, akhila hinda mahilA pariSada, saurASTra zAkhAnA maMtrI, gujarAta rAjya skAuTa-gAiDa saMghanA upapramukha, rAjakoTa jillAnA gAiDa kamiznara, jesIreTanA sthApaka pramukha, strIniketana, snAtikA milananA maMtrI, naitika svAstha saMgha, saMskRta vizva pariSada, rAmakRSNanagara mahilA maMDaLa, samasta brahmasamAja mahilA maMDaLa, aMdha mahilA vikAsagRha, gujarAta rAjya AcArya saMgha, ola inDiyA reDionI salAhakAra samitinAM sabhya, saurASTra horTikalcara sosAyaTInAM hoddedAra rahI cUkyAM che. mahilA jAgRti ane zaktikaraNanA himAyatI che. gulAbabhAI gujarAtanI judI judI 35 saMsthAo sAthe sakriya rIte saMkaLAyela che. gulAbabhAI gujarAta rAjya nUtana Page #894 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 884 bAlazikSaNa saMghanA pramukha, rAmakRSNa Azrama, rAjakoTanI salAhakAra samitinA sabhya, gAMdhIsmRtinA TrasTI, saurASTra yunivarsiTInA seneTa sabhya, kaoNleja TIcarsa esosiezananA kanvInara, sarvodaya keLavaNI samAjanA joinTa sekreTarI, philATelika esosiezananA pramukha, rAjakoTa jesIsa northanA sthApaka pramukha, zALAsaMcAlakamaMDaLanA sekreTarI, 'samanvaya' saMsthAnA agragaNya sabhya, grAhakasurakSA saMghanA TrasTI, gijubhAI janmazatAbdI tathA tArAbahena moDaka janmazatAbdI samitinA maMtrI, gujarAta keLavaNI pariSada tathA zALA zikSaNa paMcanA kArobArI sabhya, niveditAnagara ko-opareTiva hAusiMga sosAyaTInA pramukha tarIke sevA ApI cUkyA che. uSAbahena ane gulAbabhAIe amerikA, keneDA, frAMsa tathA iTAlIno pravAsa karela che. prasiddhithI aLagA rahenArAM A jAnI daMpatIne temanI zikSaNa ane samAjasevAnI kRtajJatAnA bhAgarUpe dezavidezamAMthI aneka evorDjha prApta thayA che, jeno yaza pote na svIkAratAM potAnA sAthI kAryakarone ane thayelA kAryane Ape che. zrImatI uSAbahenane prApta thayelA mahattvanA puraskAromAM besTa jesIreTa, gujarAta sarakAra taraphathI gujarAtanI zreSTha zALA evorDa, morabI samasta brahmasamAja mahilA pariSada taraphathI zreSTha zikSaNazAstrIno evorDa, saragama klaba dvArA nArIsevA sammAna, 'samanvaya' saMsthA dvArA gujarAtano zreSTha zikSaNazAstrIno evorDa, amerikana bAyaoNgrAphikala insTiTyUTa, rAle, northa kerolinA, yu.esa.e. dvArA vumana oNpha dha yara-2002 evorDa, inTaranezanala vyujha hu opha prophezanala enDa bijhanesa vumana ta2phathI 2002nA varSano prophezanala enDa bijhanesavumana evorDa, saragama klaba, rAjakoTa taraphathI Topa Tena vumana opha rAjakoTa, gujarAta strI-keLavaNI maMDaLa taraphathI zrImatI indrAbA bhogIndrarAva diveTiyA evorDa, saragama klaba, rAjakoTa taraphathI zaikSaNika kSetre uttama pradAna ApavA badala sanmAna, inTaranezanala esosiezana opha ejyukeTarsa phora varDa pIsa dvArA DaoN. esa. rAdhAkRSNana evorDa, yaMga mensa gAMdhIana esosiezana dvArA 'azoka goMdhiyA evorDa', bhAratanA rASTrapati DaoN. e.pI.je. abdula kalAmanA haste rASTrapati bhavana-dilhImAM bhArata skAuTa-gAiDa dvArA silvara sTAra evorDa' jevA evorDajha prApta thayA che. zrI gulAbabhAI jAnIne prApta thayelA mahattvanA puraskAromAM 'samanvaya' saMsthA dvArA gujarAtanA zreSTha zikSaNazAstrI, besTa jesIjha evorDa, besTa siTijhana opha inDiyA evorDa, inTaranezanala phrenDazipa sosAyaTI oNpha inDiyA dvArA evorDa opha dhanya dharA ekselansa ina dha philDa opha ejyukezana, amerikana bAyogrAphikala insTITyUTa, rAle, northa kerolInA, yu.esa.e. dvArA varSa 2001no amerikana meDala opha onara, sosAyaTI opha globala yuniTI, dilhI dvArA nobala sana opha inDiyA, inTaranezanala saksesa evaranesa, nyU dilhI taraphathI glorI opha inDiyA evorDa, amerikana bAyaoNgrAphikala insTiTyUTa, rAle, northa kerolinA, yu.esa.e. dvArA varSa 2002no mena opha dha yara evorDa, inTaranezanala esosiezana opha ejyukeTarsa phora varDa pIsa dvArA DaoN. esa. rAdhAkRSNana evorDa, yaMga mensa gAMdhIana esosiezana dvArA 'azoka goMdhiyA evorDa', inTaranezanala bAyogrAphikala senTara, kembrija, iMglenDa dvArA 'lIDiMga ejyukeTarsa opha dha varlDa 2007 evorDa' tathA 'pleTo evorDa' jevA evorDjha prApta thayA che. temanAM banne saMtAno pratibhA-saMpanna che. putrI vibhAvarI ArkiTekTa ane inTiriyara DijhAinara che. amerikAnI lujhiyAnA Teka yunivarsiTImAM inTiriyara DijhAina DipArTamenTamAM vaDA tarIke kArya kare che. putra AnaMda ema. esa. (kampyUTara sAyansa), ema.bI.e. thayela che. amerikAmAM sAutha kerolinAmAM kolaMbiAmAM blukosa bluzilDa kaMpanImAM UMcA hoddA para kArya kare che. putravadhU kAnana phijhiyotherApisTa che ane tyAMnI hospiTalamAM kArya kare che. uSAbahenane vAcana, lekhana, bAgakAma, kalAnA nAjuka namUnAnA saMgraha, saMgIta, pravAsa, ghara goThavaNI tathA beDamInTanano zokha che. gulAbabhAIne vAcana, lekhana, pravAsa, phoTogrAphI tathA bAgakAmano zokha che. Aja dezivadezamAM temanAM vidyArthIo ucca sthAnoe rahelAM che ane potAnA sadbhAgyano yaza khUba ja namratApUrvaka vaMdanIya guruo zrImatI uSAbahena ane zrI gulAbabhAIne Ape che. zikSaNakSetramAM A daMpatIne je sAcuM lAge te kArya AraMbha kare che ane tene samAjamAM svIkRta karavA satata puruSArtha kare che. kyAreka thAka lAge tyAre bALadevone prasanna joI pharI sphUrti meLave che. vartamAna zikSaNavyavasthA vize koI vyathA vyakta kare tyAre A jAnI daMpatIno eka ja javAba hoya ke "aMdhakAranI phariyAda karavAne badale nAnakaDuM prakAzita koDiyuM banI thAya eTaluM karIe." ane kavi zrI uzananI uktionuM smaraNa karatAM hasatAM-hasatAM jaNAve ke-- koka jaNe to karavuM paDaze, bhAI! eka jaNe to karavuM paDaze, bhAI! kazuMye na karavAnI kevI tAmasa A harIphAI?'' Page #895 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 vIsamI sadI: vizeSAdhyanA adhikArIo jagatanA itihAsamAM kyAreka koI kSaNa amITa chApa aMkita karI jatI hoya che. dA.ta. buddhanuM mahAbhiniSkramaNa. kyAreka koI divasa-vAra-tithi amara banI jatAM hoya che. dazerA, janmASTamI, divALI, nAtAla, mahAvIrajayantI ane ! evA cokkasa divasa koI eka deza mATe, koI eka koma mATe, koI eka kSetra mATe amara banI rahe che. ' I paraMtu jagatanA itihAsamAM evuM bahu ochuM jovA maLe che ke koI eka AkheAkhI sadI navA navA AviSkArothI, navI navI ghaTanAothI, navAM navAM parivartanothI chalakAtI hoya. vIsamI sadI evI ghaTanA che ke emAM I koI eka kSetre nahIM, paNa mAnavajIvanane sparzatAM tamAma kSetramAM mahAna parivartano noMdhanArI banI rahI. aneka kSetramAM I 885 khamatIdharonI ApaNane bheTa maLI. itihAsa moTe bhAge rAjakIya UthalapAthalo noMdhato hoya che, paNa vIsamI sadIe huM to ekeeka kSetranAM pratibhAvaMtonI noMdha levAnI pharaja pADI che. rAjakAraNa, dharmakAraNa, samAjakAraNathI mAMDIne vijJAnanI i I pratyeka zAkhAomAM thayelA AviSkAro diMga karI nAkhe evA che. ogaNIsamI sadInA mANasoe kalpanAya karI nahIM ! hoya ke 'rAjAzAhI' nAmanI rAjakIya vyavasthA nAbUda thaze! bepagALuM mAnavaprANI evuM to UDaze ke caMdra para pagalAM mAM pADaze! sunitA viliyamsanuM tAjuM ja udAharaNa ApaNI sAme dekhAya che. Aja sudhI adRzya rahelA aNu-paramANune hAthavagA karIne jagate joyAM na hoya evAM kAranAmA jovA maLaze! aMdhajana joI zake ane paMgu parvata oLaMgI zake i e ghaTanA najaronajara banI zakaze! ' I prastuta lekhamALAmAM vividha kSetre jemaNe jemaNe asAdhAraNa siddhi hAMsala karI che temanA paricayo rajU karyA che. temanI phalazrutinI bhAvathI anumodanA karIe chIe. khUba khUba dhanyavAda. --saMpAdaka vIracaMda rAdhavajI gAMdhI (i. sa. 1864thI 1901) zrAvaNa vada 8 vi.sa. 1920nI paccIsamI ogasTa 1864nA saurASTranA mahuvAmAM rAdhavajIbhAI gAMdhIne tyAM zrI mAnabAInI kukSie vIracaMdabhAIno janma thayo. mahuvA e gujarAtI sAhityanA mastakavi, vivecaka jaTila, AcArya zrI vijayanemisUrIzvarajI, zrI vijayadharmasUrijI mahArAjanI puNyabhUmi. vIracaMdabhAI mahuvAmAM prArthamika zikSaNa ane bhAvanagaramAM mAdhyamika zikSaNa lIdhuM. te samaye pAlitANAnA ThAkora sAheba sAthe zrI zatruMjaya tIrtha rAMbaMdhamAM matabheda thatAM jaina esosiezana opha inDiyAnI sthApanA thai 1884mAM vIracaMdabhAI tenA maMtrI banyA. 1892mAM cikAgomAM vizva dharmapariSadamAM pU. AtmArAmajI (pU. A. vijayAnaMdasUri) ne pariSadamAM bhAga levA nimaMtraNa maLyuM. jaina dharmanI praNAlikA anusAra sAdhuo mATe videzanI musApharI bAdhaka hatI eTale temaNe dilagIrI darzAvI pariSadanA saMcAlakoe tene jaina dharma vize mahAnibaMdha lakhI mokalavA jaNAvyuM. cikAgo praznottara pustaka taiyAra karI mokalyuM. tenAthI Page #896 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 886 pariSadanA saMcAlako eTalA prabhAvita thayA ke temaNe pU. mahArAjazrI potAnA pratinidhi mokalo evo Agraha rAkhyo pariNAme A kAma mATe vIracaMdabhAI gAMdhInI pasaMdagI thaI. aMgrejI bhASAmAM jaina dharmanI aMgenI suMdara rajuAta vIracaMdabhAIe karI emanI vidvatA ane tulanAtmaka adhyayanazakti ne kAraNe pariSadamAM jaina dharma viSenA emanA pravacanathI lokomAM jaina dharma vize eTalI prabaLa jijJAsA jAgI ke amerikAmAM Thera Thera temanAM pravacano yojAyAM. karma, tatvajJAna temaja yoganuM svarUpa samajavA mATe aneka sthaLe vargo zarU thayA. amerikAnAM vartamAnapatroe temanAM pravacanone agrasthAna ApyuM. videzamAM temanA pravAsa daramyAna bhAratIya saMskRtine zobhe te rIte hindu, jaina ane bauddha dharmanuM tattvajJAna, bhAratIya prajAnA sAmAjika rItarivAjo hindu srIo, bhAratano amerikAne saMdeza, darzananI traNa maulika prathAo va. viSayopara jAhera pravacano dvArA vIracaMdabhAInI pratibhAno videzIono paricaya thayo. ahIM eca. dharamapAla tathA svAmI vivekAnaMdano paricaya thayo. vivekayukta AhAranA prayogo aMge mahAtmA gAMdhIjI sAthe vimarza thayo. nimaMtraNa maLatAM 1896mAM patnI sAthe pravacano ApavA pharI amerikA gayA. vIracaMda gAMdhIe jaina philosophI, karma philosophI, pogA philosophI, ananona lAipha opha jisasa krAisTa va. graMtho lakhyA. pataMgiyu jema eka phUla para besI UDIne bIjA phUlapara jaI parAgarajanuM AdAnapradAna karI upavanane samRdhdha kare che. tevI ja rIte vIracaMda gAMdhI jevA vizvacetanAnA vaNajhArAe zramaNasaMskRtisaMvardhananuM je kArya karI vItarAga dharmanA utkRSTa AdarzonI suvAsane videzamAM prasarAvI te kAryane bhAvAMjali ApIe. cImanalAla cakubhAI zAha (i. sa. 1902 - 1983) cImanabhAIno janma saurASTramAM lIMbaDI pAse pANasINA gAmamAM 11 mArca 1902nA roja thayo hato. prAthamika zikSA pANasINA ane mAdhyamika ane hAiskUlanuM zikSaNa muMbaImAM lIdhuM hatuM. buddhinI tIvratAne kAraNe ziSyavRtti maLatAM kaoNleja abhyAsanAM dvAra khUlyAM ane kramazaH bI. e., ema. e. ane ela. ela. bI. sudhInuM zikSaNa prApta karyuM. abhyAsa-kALa daramyAna telaMga surNacaMdraka ane bIjA keTalAka dhanya dharA caMdrako maLela je emanI buddhi-pratibhAnAM darzana karAve che. mAtra pAMca varSanA TUMkA gALAmAM temaNe dhArAzAstrI tarIkenI nAmanA meLavI lIdhI. tenuM jvalaMta udAharaNa che briTiza sarakAramAM prathama hiMdI solisiTara tarIkenI varaNI. teo sarvaprathama briTiza sarakAranA hiMdI solisiTara nimAyA, je emanI kAryazakti, buddhipratibhAnAM darzana karAve che. i.sa. 1948mAM svataMtra bhAratanI baMdhAraNa sabhAnI racanA thaI tyAre temAMnA eka sabhya te zrI cImanabhAI temanI yazasvI kAryazailI ane tIvra buddhi pratibhAnI kadara rUpe teonI lokasabhAnI cUMTaNInA umedavAda tarIke pasaMdagI thaI ane temAM saphaLatA paNa maLI. I.sa. 1950mAM nyujhIlenDamAM komanaveltha pArlAmenTarI konpharansa thaI temAM bhAratIya pratinidhimaMDaLanA sabhya tarIke temanI pasaMdagI thaI. I. sa. 1953mAM voziMgTanamAM inTara pArlamenTarI yuniyana adhivezanamAM temanI niyukti thaI. I.sa. 1953mAM saMyukta rASTrasaMghanI beThakanA pratinidhimaMDaLamAM temanI niyukti thaI. rAjakIya kArakirdInI sAthe sAhityika pravRttimAM teono phALo ullekhanIya ane noMdhapAtra che. kanaiyAlAla munazI paNa temanI pratibhAthI ajANa na hatA. AthI munazIjIe temane gujarAtI sAhitya pariSadanA maMtrIpade niyukta karyA ane temaNe 1939thI 1951 satata bAra varSa sudhI maMtrI tarIke sevAo ApI. teo pIDha patrakAra hatA, teo aneka TrasTo, saMsthAo sAthe saMkaLAyelA hatAM, jemAMnAM keTalAMka saurASTra TrasTa, presa TrasTa opha inDiyA, jainaklinika, muMbaI jaina mahAsaMgha, jaina keLavaNI maMDaLa, muMbaI jaina yuvaka saMgha, zve. jaina konpharansa, saMyukta jaina vidyArthIgRha, bhArata jaina mahAmaMDaLa vagere trIseka TrasTomAM atyaMta kAryazIla rahI anekavidha kSetre sevAo pUrI pADela. teo kuzaLa vaktA ane vyAkhyAtA hatA. aMgrejI, gujarAtI bhASA paranuM prabhutva asAdhAraNa hatuM. zrI muMbaI jaina yuvaka saMgha taraphathI prativarSa yojAtI paryuSaNa vyAkhyAnamALAmAM dara varSe teo koI eka viSaya para mananIya vyAkhyAna ApatA. jaina yuvaka saMgha dvArA prakAzita 'prabuddhajIvana'nA taMtrIpade temaNe ghaNAM varSo sudhI sevAo ApI hatI. temanA pratyeka lekhamAM vartamAna bhAratIya ane AMtararASTrIya rAjadvArIne Itara ghaTanAo viSenA temanA vicAro 'prabuddhajIvana'nA vizALa vAcaka vargane sulabha thatA. Page #897 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 880 sakhAvatI vyakti nahIM, vizvavikhyAta saMsthA, eTale zrI dIpacaMdabhAI savarAjabhAI gArDI zIlabhadra zreSThI, saMskRtipUjaka ane dRSTipUta vyaktitvanuM tejasvI anusaMdhAna. mahAtmA gAMdhIjIne narasiMha mahetAnuM je bhajana priya hatuM temAMno "vaiSNavajana' eTale zuM? vaiSNavajana eTale uttama mAnava ane uttama mAnavanI prathama pahelI oLakha zI? to kahe, vaiSNavajana to tene kahIe, je pIDa parAI jANe re, para duHkhe upakAra kare to ye mana abhimAna na ANe re." A brahmAMDanI agaNita jIvasRSTimAM manuSya avatAra ati durlabha mAnavAmAM Ave che. emAM ye agaNita mAnavasRSTimAMthI koI paNa kSetre saheje a-sAdhAraNa oLakha banAvavI ati durlabha hoya che. emAM ye koI koI manuSya sva.arthe puruSArtha karIne nAnI-moTI siddhine hAMsala kare che. dharma, vijJAna, rAjakAraNa, vepAraudyoga, samAja, zikSaNa vagere enAM kSetro che. itihAsa evI vyaktione sAcavI rAkhe che. sAme pakSe, koI ja vyakti evI hoya che je para-arthe puruSArtha karIne potAnI oLakha race che. evI vyaktinuM sthAna sthaLa ane samayanA sImADA vadhIne lokonA hRdayamAM avicaLa hoya che. e vyakti maTIne vibhUti banI jAya che. zrI dIpacaMdabhAI gArDI samAM vibhUtinI A pahelI oLakha che. para duHkhe upakAra karavAnI bhAvanA janmavI ane e bhAvanAnI paripuSTi mATe jIvanayajJa AraMbhavo, e yajJane satata dIrdhakALa sudhI saMvardhita karyA karavo e saghaLuM ati duSkara che. dIpacaMdabhAInA saghaLA puruSArtho e yajJakAryane saphaLa karavAmAM kAryarata che. e mAnavajIvananI adbhuta ane abhUtapUrva ghaTanA che. dIpacaMdabhAI eTale durlabha mAnava-avatAranI durlabha bhAvanAno sAkSAtkAra. dAna, dharma, paropakAra, paramArtha, sakhAvata, je kaho te, eka vyaktinI A eka uttama bhAvanAnuM bIja pAMgarIne-phUlIphAlIne keTakeTalI zAkhA-prazAkhAmAM phelAI zake tenuM jIvatuM jAgatuM udAharaNa te zrI dIpacaMdabhAI gArDa. virATa vyaktitva : zikSaNa ane ArogyakSetre satata udAra sakhAvato ane dAnano pravAha vahevaDAvI bhAratanA "bhAmAzA' tathA "zalAkA puruSa' rahelA zrI dIpacaMdabhAI savarAjabhAI gArDIno janma dinAMka 25-4-1915nA roja. saurASTranA paDadharI-vAMkAnera jillo- rAjakoTa mukAme thayelo. prAthamika ane mAdhyamika zikSaNa paDadharI, vAMkAnera temaja jyAM gAMdhIjIe zikSaNa prApta karyuM tevI bhAvanagaranI zAmaLadAsa kolejamAMthI prikoleja karyA pachI ucca zikSaNa mATe muMbaI gayA. tyAMthI bI.esa.sI. ane ela.ela.bI.nI padavI meLavyA pachI muMbaImAM vakIlAta zarU karIne, muMbaIne karmabhUmi banAvI. be varSa sudhI prekTisa karyA pachI "bAra eTa lo'nI padavI meLavavA mATe iMglenDa gayelA. bALapaNamAM cAra varSanI zizu vaye ja pitAnI chatrachAyA gumAvelI. ethI ja saMpattivAna banyA pachI samAjanA chatra banI rahyA, AdhAra banI rahyA. abhyAsakALa daramyAna phaibAne tyAM rahIne bhaNyA, paNa pachI prApta thayelI lakSmIne sarasvatInA pUjana-arcana mATe ja vahevaDAvI. bAlyAvasthAmAM mULI (jillo-surendranagara)nA prakhyAta mAMDavarAyajInA maMdire darzana karIne temaNe prArthanA karelI ke, "he paramAtmA! mane nitya hajAreka rUpiyAnuM dAna karI zakuM evo dhanavAna banAvaje," paNa paramakRpALu paramAtmA mAMDavarAyajIe emane evA ane eTalA dhanavAna banAvyA ke teo have hajAranuM nahIM paNa dararoja lAkho rUpiyAnuM dAna kare che ane bhaviSyamAM dararoja karoDo rUpiyAnuM dAna karavAnI icchA dharAve che. temanI AvI udAra sakhAvatane kAraNe 500 jeTalAM vidyAdhAmonuM nirmANa temanA dvArA zakya banyuM che. nAnAmAM nAnuM gAmaDuM hoya, jyAMnA mANasone koI moTA gajAnA mANasa sAthe oLakhANa na hoya, paNa dIpacaMdabhAIno saMparka kare ane emanI nirAzA Jain Education Intemational Page #898 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .. TaLI jAya. je gAma sAthe, je prajA sAthe dIpacaMdabhAIne kaMI paNa saMbaMdha nathI, jyAM kyAreya emane javAnuM nathI tyAM paNa niHsvArtha bhAvathI, narI zikSaNa prItithI ane mAnavatAvAdI dRSTibiMduthI teo potAnI siddhilakSmIne vahAve che. udAra anudAna kare che ane saMsthA sAthe potAnuM nahIM paNa putro, pautro, pautrI, patnI ane putravadhUone dAna ApavAnI satata preraNA ApavAnA hetuthI teonAM nAma joDIne eka vidyAlayanuM nirmANa thAya e mATe nirmamabhAve sahAyabhUta thAya che. bhAratIya saMskRtinA udAra dAtAonA, AvA kAraNe, teo kharA arthamAM tejasvI vArasadAra banyA che. prAthamikathI mAMDIne posTagrejyueTa ane pIeca.DI. kakSA sudhInA zikSaNa mATe teo anudAna ApatA rahyA che, uparAMta ArTsa, komarsa, sAyansa, meDikala, kRSi, enjiniyariMga, phArmasI, AI.TI.AI. ane poliTeknika jevI vidyAzAkhAne AvarI leto temano dAnapravAha bhAre vyApaka che. koI paNa prakAranI jJAti, jAti ane dharmanA bhedabhAva vagara samagra samAja mATe dAnano pravAha vahevaDAvI rahela dIpacaMdabhAI e rIte mAnavasevAnA vratadhArI che. temanI vyApaka dharmabhAvanA temane kharA arthamAM ApaNI bhavya mahAjanaparaMparAnA ujjavaLa ane tejasvI vArasadAra tarIke sthApe che. AsAma, bihAra ane gujarAtanAM A vidyAlayo mATe temaNe pUrI anukaMpA, sadbhAva ane samabhAvathI je rIte anudAna arpaNa karIne vanavAsI prajAnA vikAsamAM yogadAna ApyuM e temanA saMvAdI vyaktitvanuM UjaLuM udAharaNa che. madhyapradezanA ujjainamAM rUpiyA so karoDanA dAnathI adyatana suvidhA dharAvatI meDikala koleja ane e sAthe hospiTalanuM nirmANa tathA sAthe-sAthe perAmeDikala abhyAsakramo ane saMzodhana mATenuM temanuM UMDI sUjhapUrvakanuM Ayojana samagra bhAratane svanirbhara vidyAdhAma kevuM mAnavakendrI ane sevAkendrI hoya enuM Adarza mALakhuM pratyakSa udAharaNarUpe pUruM pADe che. saurASTranI zAradAgrAma kaoNleja hoya, madhyapradezanI ujjainanI meDikala kaoNleja hoya ke lakhataranI phArmasI kaoNleja hoya ke muMbaInI phAdhara ahanesa Teknikala insTiTyUTa hoya ke saurASTra yunivarsiTInA bhAratIya saMskRti, jaina ekeDemI, homasAyansa, aMgrejI, kemesTrI, ema.bI.e., ema.sI.e., ekeDemika sTAphakoleja, mAnavaadhikAra bhavana Adi vidyAbhavano temanI udAra sakhAvatathI baMdhAyAM che. A badhAMnuM utkRSTa sthApatya suvidhApUrNa ane Adhunika upakaraNothI sabhara che. saMpattino sUjhapUrvaka dhanya dharA vidyAkSetre viniyoga karavAnI temanI AvI dAnavIra ane sUjhapUrNa vRtti dIpacaMdabhAIne anokhA dAnavIra tarIkenI mudrA arpe che. karakasara, paNa utkRSTa guNavattA jALavIne dravyano vivekapUrNa upayoga thAya evI khevanA rAkhavI e temanI AgavI - oLakha che. uttama vidyAbhavanonA nirmANa uparAMta vidyArthIonA nivAsa mATe chAtrAlaya-hosTela nirmANa mATe paNa teo pUrA protsAhaka rahyA che. kaDInuM kanyA chAtrAlaya, bakSIpaMcanAM chAtrAlayo, vanavAsI vidyArthI mATenAM emanA vistAramAMnAM chAtrAlayo, yazovijayajI gurukuLa-pAlitANA, boyajha hosTelasonagaDha jevAM aneka suvidhApUrNa chAtrAlayonAM nirmANa mATe paNa pUrA protsAhaka rahyA. pote veThelI pIDA ane asuvidhAothI sAMprata yuvAnone chuTakAro maLe e mATenI emanI A sevAkIyavidyAkIya pravRtti emanI mAnavatAvAdI ane vidyApremI prakRtinI ghotaka che. aneka yuvAnonI kArakirdInA ghaDavaiyA banIne, bhAratanA tejasvI vidyArthIne vikAsanI taka pUrI pADIne temaNe moTI rASTrasevA karI che. vidyAbhavananirmANa, chAtrAlayanirmANa uparAMta vidyAkIya upakaraNonI sahAya paNa teo karatA rahyA che. saurASTra yunivarsiTImAM kampyUTara, seminAra hola, pIeca.DI. leboreTarI, rIDiMga rUma ane graMthAlaya ke ramatagamata ane sAMskRtika pravRtti aMge paNa anudAna phALavatA, jarUriyAtamaMdane jarUrI vidyAkIya sAdhanasAmagrI pUrI pADanArA dAtA tarIke teo haMmezAM yAda raheze. uparAMta vikalAMga ke zArIrika khoDakhAMpaNavALA vidyArthIo mATe paNa vidyAkendronA teo janaka rahyA che. A uparAMta teo vidyArthIone Arthika sahAya, videzanA ucca abhyAsa mATe madadarUpa thavA mATenI temanI tatparatA temanI narI vidyAkIya pravRttinI paricAyaka che. saMzodhana mATe anudAna e paNa temano dAtA tarIkeno eka abhinava abhigama rahyo che. saurASTra yunivarsiTInA gujarAtIbhavananuM jaina ekeDemI risarca senTara, cennAInI ahiMsA risarca phAunDezana, amadAvAdanI insTiTyUTa opha jainolojI jevI saMzodhanasaMsthAo dvArA ucca prakAranuM saMzodhana thAya e mATe teo madadarUpa thatA rahyA che. uparAMta videzamAM parisaMvAdamAM peparavAcana mATe paNa protsAhana ApI rahyA che. parisaMvAdonA AyojanamAM paNa sahayoga Ape che. vidyArthIone-vidvAnone sammAna-pAritoSika mATe paNa udAra dile sakhAvata kare che. temanI AvI vyApaka rUpanI vidyAkIya zikSaNakSetranI sUjhapUrvakanI ane vaividhyapUrNa dAna Page #899 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 889 bhAvanAthI teo lakSmInI kRpApAtra ane sarasvatI devInA pUjArI vicAra to AvA anukaMpAzIla hRdaya dharAvatA dIpacaMdabhAIne ja tarIke samAjamAM cirasmaraNIya raheze. Ave. temanuM vyApaka dRSTibiMdu ahIM paNa dRSTigocara thAya che. vividha prakAranA nidAnakempo, blaDaDonezananA kempo, khAsa karIne ArogyakSetre AyojanapUrNa ane umadA anudAna : hADakAM, poliyo, AMkha ane kensara jevA janarala meDikala bhAratanI moTI samasyA Arogya viSayaka suvidhA prApta kemponuM Ayojana uparAMta asAdhya roga dharAvatAM rogIone karavI te che. sarakArI sahAya keTakeTale sthAne pahoMcI zake. bhAre moTI rAhata teo niyamita rUpe aneka jagyAe pUrI pADe samAjano keTalo badho bhAga suvidhAthI vaMcita raheto hoya che. che. 25000thI paNa vadhu hadayaroganA, thelesemiyAnA ane samAja nIrogI hoya, sazakta hoya, mAnasika rIte svastha hoya kensaranA rogathI piDAtA dardIne paNa nimayitarUpe teo madada kare to e samAja dvArA ja rASTra kharA arthamAM vikAsa-vistAra che. koI paNa, janasamAjane Arogya suvidhA pUrI pADanArA AvA sAdhIne rASTrane parama vaibhavanA zikhare pahoMcADI zake. AvA meDikala nidAna kemponuM Ayojana karavuM hoya to dIpacaMdabhAI umadA vicArathI temaNe Arogya kSetre anudAna mATe je aharniza sahayoga mATe tatpara hoya che, badhe AvI Tahela Ayojana karyuM temAMthI mAnavamAtra mATenI temanI khevanA pragaTa nAkhanArAnI rAha jotA hoya che. teonI mAnyatA che ke, thAya che. mAnavasevA eja prabhu sevA'. jIvanamAM A sUtranuM teo teo nAta-jAtanA bheda rAkhyA vagara ArogyadhAmanA, nakhazikha pAlana karatAM paNa jovA maLe che. temanI A prakAranI hospiTalanA nirmANa mATe je rIte madadarUpa thayA te temanA ArogyalakSI dAnavRtti dIpacaMdabhAInA umadA ane anukaMpAzIla mAnavatAvAdI vyaktitvano paricaya karAve che. mahArASTranA yUsupha vyaktitvanI paricAyaka che. maheraalI senTara, gujarAtanA AdivAsI vistAranI mukti Apattigrasta pIDito mATe anudAna : raMjana hospiTala, bihAranI peharabaranI AMkhanI hospiTala, muMbaInI harakizanadAsa hospiTala, naDiyAdanI kiDanI hospiTala, dAnavIra dIpacaMdabhAI gArDana vyaktitvanI eka rAjakoTanI kensara hospiTala, amaragaDhanI TI.bI. hospiTala, viziSTatA e paNa che ke, emane khyAla Ave ke kudaratI pATaNanI janatA hospiTala jevI pacAsa jeTalI hospiTalonA Aphatono samAja bhoga banela che, to teo tyAM paNa cUpacApa nirmANamAM pUrI niSThAthI anusahAya ke anudAna ApatA rahIne pahoMcIne dAnagaMgA vahevaDAve che. samAjane nIrogI banAvavAnuM bahu moTuM sevAkArya paNa I.sa. 1987mAM satata traNa varSa sudhI duSkALanI Apatti dIpacaMdabhAI bajAve che. AvI paDela, tyAre temaNe eka lAkha jeTalA DhoravADAomAM gAya, madhyapradezanA indora-ujjaina jevAM mahAnagaromAM bheMsa, baLada, UMTa, gheTAM-bakarAM jevAM prANIone samagra ArogyadhAmo ane Arogya vidyAlayo UbhAM karIne pote ekalA gujarAtamAM sAcavelAM. ATalI moTI saMkhyAmAM gujarAtane hAthe karoDo rUpiyAnuM dAna ApIne eka anokhuM udAharaNa pUruM gAmaDe-gAmaDe DhoravADAmAM nIraNa, pANI mATe temaNe je pADyuM che. jUnAgaDhamAM paNa A prakAranuM ArogyadhAma e Ayojana karyuM, kyAMya koIne takalIpha na paDe ane madada mATe Arogya vidyAlaya meDikala kolejarUpe kriyAzIla bane e mATe doDadhAma na karavI paDe tevuM vyavasthAtaMtra goThavyuM. pazuonA teo prayatnazIla che. AvI Adarza ane umadA sevAbhAvanA pAlakone DhoravADAmAM ja badhI madada maLI rahe e mATe khaDepage temane ArogyakSetranA anokhA dAtA tarIke sthApe che. rahIne uparAuparI traNa-traNa varSa sudhI madada karI e emanI prANIprIti ane jIvadayAnuM bhAre UjaLuM udAharaNa che. komyuniTI heltha senTaro, sarakAranA Arogya kendranuM saMcAlana karavuM, sarakArane Arogya kendro sthApI ApavAM jevI duSkALagrasta vistAromAM DhoravADA uparAMta paMkhIo mATe temanI kAmagIrI paNa temanI ujjavaLa dAnazIlatAnuM pratIka che. caNanuM parabanuM ane aveDAnuM temanuM Ayojana aviratapaNe cAle che. kIDIne mATe kIDiyArAnI vyavasthA, mAchalAMne khorAka, ArogyakSetre bhavananirmANa ane vidyAlaya nirmANa tathA kUtarAMne roTalA maLI rahe e mATenuM temanuM Ayojana temanI saMcAlana uparAMta blaDabenkanA nirmANa mATe temaNe karelI madada kharI-narI jIvadayAprIti ane kharA jaina zrAvaka-zreSThInI paNa mahattvanI che. prANI, pakSIo mATenI hospiTalano umadA vyaktimattAno paricaya karAve che. karuNA, premamuditA ane Jain Education Intemational Page #900 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 890 dhanya dharA niHsvArthabhAve prANImAtra paratve sabhAva, samabhAva vyakta ane samAjanA chevADAnAM lokone sahAyarUpa thaIne gadgadita karavAnuM temanuM AvuM dAnazIla valaNa temanA vyaktitvanuM eka banatA dIpacaMdabhAI gArDI moTA gajAnA guptadAnanA himAyatI mahattvanuM parimANa che. che, evo paricaya paNa prApta thAya che. katalakhAne jatI gAyone bacAvavI, gauzALAmAM, vividha sevAkIya saMsthAomAM sevA pradAna : pAMjarApoLamAM mAMdA paDelAM pazuonI sAra-saMbhALa mATe mAtra temanI dAnazIlavRttine kAraNe aneka sevAkIya Apatti ane duSkALa samaye ja nahIM, paraMtu pachI paNa teo saMsthAonuM astitva zakya banyuM che. evI badhI saMsthAomAM aviratapaNe madadarUpa thatA rahe che. gauzALAnI paDatara jamInamAM Arthika anudAna uparAMta temanuM anubhavapUta mArgadarzana paNa ghAsanuM utpAdana thAya ane Dhorane poSaNakSama AhAra maLe e prApta thatuM hoya che. "ola inDiyA jaina zvetAMbara konpharansa', mATe paNa aneka prakalpomAM temanuM dAna che. tuMbharA vizva vidyApITha', "mahAvIra jaina vidyAlaya', pUrapIDitone, vAvAjhoDAgrasta ane bhUkaMpapIDitone paNa "gujarAta mahAjana pAMjarApoLa', "gauzALA pheDarezana", "bhagavAna morabI, dakSiNa gujarAta, kaccha ane lAtura ke orissAmAM teo mahAvIra memoriala samiti' ane 'bhArata sarasvatI maMdira bhAre sahAyabhUta thayelA. kacchanA bhUkaMpa pachI khUba TUMkAgALAmAM saMsada-mAMgaroLa" jevAM aneka saMsthAnanA pramukha tarIkenI teo 400 zALAo bAMdhI ApelI. temanuM anudAna AvI rIte javAbadArI vahana karI rahyA che. A uparAMta "inTaranezanala Apattigrasto mATe bhAre samayasaranuM, bhAre AvazyakatAvALuM jaina ekeDemI', 'ema.esa.je. tIrtharakSA TrasTa', "zeTha ANaMdajI ane kharA arthamAM pariNAmadAyI banI rahyuM che. aneka jIvone kalyANajI peDhI', "gujarAta vizvakoza TrasTa', 'ahiMsAbacAvanArA teo e arthamAM jIvanadAtA banI zakyA che. temanuM inTaranezanala'. 'akhila hinda kRSi gausevA saMgha' jevI Apattigrasto mATenuM manuSyamAtra ane prANImAtra mATenuM dAna pacAseka sevA saMsthAomAM-TrasTamAM hAlanA samaye paNa bhUtapUrva bhAratIya saMskRtinA, jaina mahAjanaparaMparAnA tejasvI tAraka pramukha tarIke ke TrasTI tarIke teo sevAo Ape che. temanI tarIke temane sthApe che. AvI aharniza sevAvRtti ane temanI niraMtara sevApravRtti, nirAdhAronA AdhAra mATe anudAna : anekane mATe bahu moTo Adarza pUro pADe che. pote dAtA hovuM ane aneka TrasTonA mAdhyamathI emanI sevA pravRttimAM zikSaNa, Arogya ane Apattigrasto mATe dAnanI gaMgA samayadAna, vicAradAna ane Arthika anudAna arpatAM rahevuM e vahevaDAvanArA dIpacaMdabhAI gArDI nirAdhAro mATe paNa bhAre emano Agavo guNa che. dIpacaMdabhAI AvA mAdhyamathI snehathI, naryA niHsvArtha bhAvathI AdhArarUpa ane sahAyabhUta emanA ojasvI, prabuddha ane prAmANika vyaktitvano tathA banI rahyA che. temanuM A pagaluM paNa temanI dAnazIla satata kriyAzIla rahI zakavAnA khamIra, khumArI ane sAmarthyano vyaktimattAnuM AgavuM udAharaNa che. rAjakoTamAM "dIkarAnuM ghara' paricaya karAve che. jevA vRddhAzramanuM nirmANa temanA moTA anudAnathI zakya banyuM. baherAMmUgAM zALA ke anAthAzramanA nirmANamAM paNa teonuM parivArajanonI sevAkIya pratibaddhatA : bhAre moTuM anudAna raheluM che. dIpacaMdabhAIe bAlyAvasthAmAM ja pitAno AdhAra vidhavA ane tyaktA bahenone rojagArI maLI rahe. gumAvelo, paNa pachI jANe ke pote ja mAtra potAno nahIM svamAnabhera teo potAno jIvananirvAha calAvI zake e mATe samagra samAjano AdhAra banI zake evA samartha ane teo anekarIte madadarUpa thatA rahe che. kyAMya potAnuM nAma zaktizALI banyA! pote saMcita karela dravyano nijI sukhajAhera na thAya enI kALajI rAkhIne aneka nirAdhArane Arthika suvidhAo mATe ke mojazokhamAM-AnaMdapramodamAM viniyoga anudAna temanA dvArA pahoMce evuM temanuM Ayojana temanI karavAne badale samAjane madadarUpa thavAnI mAnyatA dhAraNa karI. umadA ane udAtta dAnavRttinuM paricAyaka che. moTA kalAkAro, svano nahIM paNa sarvano vicAra karanArA banyA. temanI ciMtA vidvAno nirAdhAra hoya to emane sahAyabhUta thaIne pote ane ciMtana samAjAbhimukha rahyAM. temanAM saMtAnoe ucca IzvarasevA karyAnI anubhUti prApta kare che. keTalAMka sadharmikane abhyAsa prApta karyo, eTaluM ja nahIM paNa pitAnA pagale Jain Education Intemational Education International For Private & Personal use only Page #901 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 ujjavaLa kArakirdI paNa AraMbhI. temanA banne suputro DaoN. razmikAntabhAI (jI.vAya.ema.I.sI.)nI padavI prApta karIne amerikAmAM prekTisarata che. bIjA putra hasamukhabhAI solisiTara che ane dubaImAM prekTisa kare che. putro, putravadhUo, pautro, pautrIonuM kuTuMbavRkSa pitA dIpacaMdabhAInI dAnavIra pravRttine poSaka ane protsAhaka rahyuM che. emanA parivArane dAnazIla pravRtti ane sevAkAryomAM teo sahaja rIte sAMkaLI zakyA e temanA pArasamaNi samAna vyaktitvanuM jIvaMta udAharaNa che. parivAranI saMpattimAMthI aneka TrasTonI racanA karIne sevAkIya pravRttinA phalakane temaNe vistAryuM che. kuTuMbanAM parivArajano paNa emanAM vividha TrasTo jevAM ke (1) zrI dIpacaMdabhAI gArDI ceriTebala TrasTa (2) zrI dIpacaMdabhAI gArDI sozyala enDa rilijisa ceriTebala TrasTa (3) zrI dIpacaMdabhAI gArDI rUrala enDa enimala proTekzana DevalapamenTa TrasTa (4) saMskRtidIpa phAunDezana (5) zrImatI rukSmaNIbahena gArDI ceriTebala TrasTa (6) zrImatI rukSmaNIbahena gArDI phAunDezana, jevAM sevAkIya pravRttinAM TrasTo dvArA samAjamAM zikSaNakSetre, ArogyalakSI, jIvadayAlakSI, ApattilakSI ane nirAdhAralakSI sevAkIya pravRtti aviratapaNe cAle che. A badhAmAM dRSTiteja to dIpacaMdabhAI gArDI ja che. pote svayaM pratyeka lAbhArthIonA pratyakSa saMparkamAM rahe che. rAjakoTamAM emanuM nAgarikasammAna to avarNanIya prasaMga hato. mahAvIra mArganA aneka saMgha, phIrakAo, sAdhu- bhagavaMtoe emanAM sammAna karelAM che. dezamAM teoe rASTrIya atithinuM sthAna prApta karyuM che. jagadguru zaMkarAcArya, pramukhasvAmI jevA sAdhu-saMtoe AziSa varasAvI che. iMglenDanI mahArANI elijhAbetha ane popa pola jevA khristI dharmanA TocanA saMte paNa temane sammAnita karelA che. bhAratanA zreSTha saMto pAMDuraMga AThavale, morAribApu, ramezabhAI ojhA vagerenA AzIrvAdarUpI evorDathI vibhUSita dIpacaMdabhAI bhAratIya mahAjanaparaMparAnA vastupALa, motIzA, zAMtidAsa, kasturabhAI lAlabhAI, dalapatabhAI-paraMparAnA tejasvI vArasadAra tarIke udAhata thayA che. teo sAcA arthamAM bhAratanA sAMskRtika rAjadUta che. jAtane ghasI nAkhanArA dadhIci-paraMparAnA teo anusaMdhAnarUpa che. temanA mATe kahevAya che ke teo dAna karavA mATe dAna nathI karatA 891 paNa prAcIna bhAratanI karNa ane bali rAjAnI dAnaparaMparA Aje paNa jIvaMta che. dIpacaMdabhAInA prathama prAraMbhika anudAnathI saurASTra yunivarsiTImAM gujarAtI bhASA-sAhitya bhavanamAM jaina ekeDemI' ane 'bhAratIya sAhitya saMskRti saMsthAna'nA nirmANa pAmela nUtana bhavana dinAMka : 19-7-1998nA roja temanA haste khulluM mukAyela. AyuSyanA dazamA dAyakAmAM pravezelA dIpacaMdabhAI bANuM varSanI uMmare paNa svastha ane sevAsabhara banelA jovA e samakAlIna samAjane mATe eka moTuM saMbhAraNuM banI raheze. ApaNe sevAparAyaNa evA koI mahAmAnavanA samakAlIna hatA e mATe koI eka nAma ApIne gaurava laI zakIe evuM nAma ApavuM hoya to, e che dIpacaMdabhAI gArDI. emanI umadA dAnavRtti-pravRttinA sAkSI banavAnuM ane emanI saMgata sAMpaDavAnuM gaurava ane garva laI zakIe evI vyakti che. dIpacaMdabhAI gArDI. AvA nakhazikha zIlabhadra zreSThI ane saMskRtinA rakhevALa dIpacaMdabhAIne saurASTra yunivarsiTI DI.liTa.nI mAnad padavI enAyata kare e mAtra gujarAtanI ja nahIM, parantu samagra bhAratanI eka sAMskRtika ghaTanA che. graMtha saMpAdaka zrI naMdalAla devaluka eka patrakAratI hesiyatathI cAreka dAyakAthI zrI gArDI sAhebatA saMparkamAM rahyA che. Page #902 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 892 vaidika saMskRtinA zreSTha saMrakSaka : sAdagItA RSijata : rAjaratna zeTha zrI nAnajI kAlIdAsa mahetA Aje ApaNA dezane 21mI sadIne mATe kAmayAba banAvavA kammara kasI rahyA chIe tyAre eka sadI pAchaLanI duniyAmAM DokiyuM karI zrI nAnajIbhAI jevA eka jAjaramAna vyaktitvanA vividhatAsabhara jIvananA smRti dIpane saMkorIe tyAre mUrtimaMta sAhasanuM eka adbhuta vyaktitva, dAnazIlatAno dariyo, vaidika saMskRtinA zreSTha saMrakSaka manaHcakSu sAme upasI Ave che. virATa ane jhaMjhAvatI jiMdagInA svAmInI oLakhANa mATe dezanA sImADAnI bahAra AphrikA ane eziyAnA khaMDomAM DokiyuM karavuM paDaze. chatAM zarUAta dezanA eka khUNAmAMthI karIe. A khUNo eTale sohAmaNuM saurASTra. bhAratavarSanA pazcima sImADe arabI samudramAM Avelo dvIpakalpa, somanAtha, dvArikAnAtha, giranAra tathA AdinAtha zatruMjaya jevAM tIrthasthAnonAM toraNa che. jene dAnabApu ane jalArAmabApunI mAnavatAnI jyota jalAvatA satAdhAra ane vIrapura jevAmAM cAlatAM annakSetra che, jyAM, vaidika saMskRti ane bhavya bhAratIya Arya paramparAne aMtarathI ardhya ApatA svAmI dayAnaMda zA RSiputro che jene, evI A puNyabhUmi saurASTrane prAcIna mahAkavioe hRdayapUrvaka biradAvI che. sudAmApurI-porabaMdare A yuganI vizvavaMdya vibhUti mahAtmA gAMdhIne janma ApIne saurASTranI yazakalagImAM vadhAro karyo che. zUrA ne saMtonI bhUmi-saurASTrane zrI nAnajIbhAI jevA mahAnubhAvoe sAhiMsaka ane dAnavIronI bhUminuM gaurava apAvyuM. dhanya dharA saurASTranI rasadhAranAM A amola ratno tathA sarvasattvone potAnA jIvanarasamAM AtmasAta karanAra tathA prAcIna ane arvAcIna kALanA zreSTha karmasUtrono samanvaya sAdhI bhAratIya paraMparAnA sarvAMgI pratIkasamA AryakanyA gurukulane saurASTrane khoLe sarvaprathama samarpita karanAra navaratna zreSThI zrI nAnajI kAlIdAsa mahetAno janma vikma saMvata 1944nA mArgazIrSa suda bIjanA divase (tA. 17.111887) jUnA jAmanagara rAjyanA paMkhInA mALA jevA nAnakaDAM gorANA gAmamAM raghuvaMzI lohakSatriya badiyANI zAkhamAM thayo hato. pitAnuM nAma kAlIdAsa ane mAtAnuM nAma jamanAbAI. pitA gAmaDAMnA paracUraNa cIjonA vepArI. bAra mahine e sukhI, saMtoSI kuTuMba saraLatAthI roTalo raLI kADheTM paNa A UgatA, phUTatI vayanA kumArane tethI saMtoSa nahIM, gorANA bahAdura ane lokapriya mahera lokonuM gAma. tyAMthI thoDeka dUra vAgheronuM okhAmaMDaLa. bArADI ane okhA zUravIronI bhUmi. dvArakA ane porabaMdara vacce AvelA vIsAvADA gAme tenuM mosALa. sAdhu saMtonI yAtrAnuM e virAmasthAna. evI bhUmimAM pANI pInAra kumAranA jIvanane sAMkaDI maryAdAmAM purAI rahevAnuM kema game? kazuMka asAdhAraNa karI nAkhavAnA koDa jAge. parivrAjaka sAdhusaMtone joI dezATana karavAnuM mana thAya ane vIsAvADAnA sAgarikanAre kAgaLanI hoDI tarAvatAM tarAvatAM paradezanI saphara kheDI sAhasika zAhasodAgara banavAnI icchA thAya. pitAno komaLa dhArmika svabhAva vaiSNava saMskAranAM bIja rope. mAtAnI kaDaka vAtsalyapUrNa prakRti jIvanamAM zista ane sahAnubhUtino bhAva pedA kare. AvA paraspara upakAraka tattvothI ghaDAyeluM emanuM vyaktitva dezanA ardhA roTalAthI saMtoSa kema mAnI le! I.sa. 1901nuM nirNAyaka varSa. parama premALa pitA ane vatsala mAtAnI mIThI godane choDI, vatanane salAma karI, mAtra 13 varSanI kumaLI vaye kizore, paMkhInA mALA jevA gorANAmAMthI chalAMga lagAvI anaMta ane aphATa sAgara tarapha doTa mUkI. pUrva AphrikA pahoMcatA pahelAM tuphAno ane dariyAI vamaLo vacce sakhaLaDakhaLa thayelAM, saDha ane kUvAstaMbha vinAnAM, athaDAtA kUTAtA taNAtA sukAnahIna vahANamAM bhUkha, tarasa ane ekalatA anubhavavA chatAM dariyAdile ApelI viTaMbaNAonI mijabAnI svasthatAthI mANI. mRtyu ane pravAsIonI vacce tyAre veMta ekanuM ja aMtara! e sarvavacce aDola ane svastha mRtyuMjaya samo gorANAno A kizora, prakRtinuM tAMDava nihALe, saunI suzruSA kare ane Izvarano anugraha mAMgIne nitya- karma karye jAya. yuvAvasthAe pahoMcatAM pahoMcatAM e 'nAnakA'e yugAnDA ane kenyAnI aphATa, anAvRtta ane asparza dharatImAMthI vasuo utpanna karyAH barbara, ardha saMskRta, asaMskRta jAtio vacce vasIne, bhoLI Ama janatAno prema meLavIne, temaNe tyAMnI vasudharAne sAcA arthamAM vasudhArA banAvI. A dharatI para kapAsa ane cAnAM vAvetara thaI zake Page #903 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 tenI prathama kalpanA binakheDUta nAnajIbhAIne AvI hatI ane tyArapachI to cAha tathA kophI ucheranAM khetaro, ketakInA vizALa saMkulo, rabbara plAnTezano, dukAno, jInerIonI hAramALA sarjI. yugAnDAnA rUne vikhyAta banAvyuM ane yugAnDAmAM kRSimahAudyoganAM maMDANa thayAM. tyAMnA Arthika jIvanane eka navI saMskRtino saMparka karAvI gatizIla ane utpAdanazIla banAvyuM. jene laIne teo yugAnDAnA Arthika jIvananA betAja bAdazAha' tarIke paMkAyA! okTobara 1924mAM, vijayAdazamInA zubhadine jyAre lugAjhI sugara phekTarIno prAraMbha thayo tyAre temanI vyApArI sAhasikatA ane e dharatI pratyenA asIma premano mahimA navI duniyAe jANyo! jApAnanI TeknolojI apanAvavAnI Aje ApaNe vAto karIe chIe paNa nAnajIbhAIe aDadhI sadI pahelAM jApAnanI TeknolojI pUrva AphrikA ane ApaNA dezamAM apanAvIne 21mI sadInA daravAjA kholI dIdhA hatA. teozrIe samayane eka ghaDI paNa temanA pracaMDa puruSArtha pAsethI chaTakavA dIdho nathI. temaNe AphrikAkhaMDanI bhayaMkara dArUNa bimArIo, jherI mAkhIo, bleka voTara ane meleriyA jevA hADagALI nAkhanAra rogano sAmano karyo. tyAMnA vanarAjAe paNa ekalavAyA bhISaNa jaMgalomAM emane paDakAryA ane mANasakhAu jaMgalI mAnavonI dADha paNa emane joIne saLavaLI hatI. IzvarakRpAthI ane aDaga AtmavizvAsathI e badhA kaTokaTInA prasaMgone pAra utAryA. kudaratI viTaMbaNA ane vyApAranI caDhatI paDatI paNa mAnavanA adamya paurUSanI temaNe potAnA jIvana dvArA pratIti karAvI. jyAM sabhyatAnuM nAma nizAna na hatuM tyAM zrI ApAsAheba paMta kahe che tema 'eka nUtana pra-audyogika sabhyatAno yuga pragaTAvyo.' zrI nAnajIbhAIe pUrva AphrikAnI dharatIne ananyabhAvathI ArAdhI ane e ja dharatIe emane eTalAja ananyabhAvathI anaMta hAthoe ApyuM. maLyuM teno saMgraha na karyo paNa mAtRbhUmi ane karmadAtrIbhUminA vikAsa arthe meLavyuM te vAparyuM. yajJabhAvanAno Avo ArAdha bhAgyeja anyatra pragaTa thayelo haze. pUrva AphrikAmAM, narsarI skUla, AryakanyA garlsa hAiskUla, lAibrerI, TAunahola, nagara- udyAno, AryasamAja maMdiro, mahilAmaMDaLa bhavanonI sthApanA sAthe tyAMnI nAgarika, sAmAjika, sAMskRtika ane dhArmika saMsthAone emaNe hRdayapUrvaka ApyuM ane satata upArjanazIla chatAM akhaMDa arpaNazIla jIvana kevuM hoI zake teno mUka paNa pratyakSa saMdeza Aje paNa saunA hRdayamAM aMkti che. nairobImAM, kenyAnI bhUmi upara, jyAM rAgadveSano dAvAnala prajjavalato hato, tyAM ja nairobImAM sarvajAtionI ektAnA pratIka rUpa nUtana AphrikAnA ghaDavaiyA taiyAra karavA mahAtmAgAMdhI memoriyala ekeDamI racavAno zrI nAnajIbhAIe saMkalpa karyo. te mATenI samiti nImI. bhAratiyone DhaMDhoLyA. bhArata sarakArano saMparka sAdhyo. kenyA 893 koloniala ophise paNa AmAM sakrIya pATha bhajavyo. eka vizALa Teknikala kolejamAM mahAtmA gAMdhI memoriyala ekeDemInI vIMga racAI. temAM ahiMsA ane satyanA payagaMbara mahAtmA gAMdhIjInI saMpUrNa mAnavakadanI kAMsya pratimA mUkAI ane A ekeDamI tathA pratimAnuM udghATana ane anAvaraNa DaoN. sarvapallI rAdhAkRSNana jevA jagavikhyAta philasUpha ane rAjapuruSane haste thayuM. A prasaMga UjavAyA pachI thoDAka ja varSo bAda, eziyAnA dezonI mAphaka pUrva AphrikAnA pradezo paNa eka pachI eka svAdhIna thayA ane eziyA ane AphrikAe muktino prathama zvAsa lIdho. zrI nAnajIbhAI potAnI janmabhUmi mATe paNa samarpita hatA. yuropanI musApharI, bhAratanI svAtaMtryasaMgrAmanI caLavaLa, svAmI dayAnaMdajInI vicAradhArA tathA mahAtmA gAMdhIjInA saMparke nAnajI zeThanA mAtra cAra copaDInA bhaNatarane jIvananA pUrNa ghaDatara tarapha vALavA mAMDyuM. pariNAme temanAmAM eka saMskRti premI keLavaNIkAra sAkAra thayo. putra-putrInA samAna saMskAra, strIne paNa veda bhaNavAno adhikAra, jAti-pAMtinA bhedabhAva vinAno samAja, chUtAchUta ane dharmanA ADaMbarothI mukta evI RSi praNAlInA sAkSAtkAra samI svAmI dayAnaMda prerita mAnavatAnA sanAtana mUlyone sAcavatI gurukulIya zikSA paddhati tarapha zrI nAnajIbhAI temaja temanA sAcAM saMgAthinI saMskAramUrti zrImatI saMtokabAne AkarSaNa jAgyuM ane putrI savitAne potAnA ja kuTuMbanI bIjI cAra kanyAo sAthe vaDodarAnA Arya kanyA mahAvidyAlayamAM bhaNavA mokalAvI ApI. aDadhI sadI pahelAM AbhaDacheTanuM bhUta mAnavInA lohImAM hatuM tyAre zrI nAnajIbhAIe 1936mAM porabaMdaramAM AryakanyA gurukulano pAyo eka harijana bALAnA haste nakhAvI aspRzyatAnivAraNanI dizAmAM sAhasika pagaluM bharIne eka samAjasudhAraka tarIkenA temanA jIvananuM anokhuM darzana karAvyuM. Arya praNAlInA jJAna vijJAnano vartamAna zikSA paddhati sAtheno samanvaya e A gurukulanI vizeSatA che. chellAM 65 varSomAM paccIseka hajAra kanyAo A gurukulamAMthI dharmamaya zikSaNa ane vizuddha bhAratIya saMskRtinAM pAna karIne deza videzamAM saMskAra dIvaDIo thaIne vase che. zrI nAnajIbhAIno rASTraprema paNa ananya hato. 1927mAM gAMdhIjI chellI vakhata porabaMdara, kAThiyAvADa rAjakIya pariSadanI beThakamAM AvyA tyAre briTiza sarakAranA roSanI paravA karyA vinA mahArANA milanA makAnamAM ja A pariSada bharAI hatI. te vAta nAnajIbhAInI rASTrIya bhAvanAnA raMganI jhalaka darzAve che. bhAratane svataMtratA maLI. saurASTranuM ekathU thayuM. A navA ja rAjyanA maMtrImaMDaLa samakSa eka samasyA khaDI thaI! saurASTramAM pUratuM anAja to pAkatuM na hatuM. paraprAMtamAMthI maMgAvavuM paDe tevI sthiti utpanna thaI ! rAjyanI tijorI sAva khAlI ! AvA UgatA rAjyane paisA dhIrI koNa anAja Page #904 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 894 dhanya dharA Ape? ane Ape toya emAM saurASTravAsIo ane saurASTra rAjyanI temano hAtha pahoMcyo che, tyAM tyAM temaNe ApyuM che. maMdiro baMdhAvyAM pratiSThA zI? saurASTra rAjyanA prathama mukhyamaMtrI zrI ucharaMgarAya che ne maMdirono jIrNoddhAra paNa karelo che. devavihIna devasthAnomAM DhebaranI vinaMtIthI paLavAramAM ja zrI nAnajIbhAIe saurASTra rAjyanI devabhUmionI sthApanA karelI che. gaMgAmaiyAne kAMThe ane anya pavitra pratiSThA sAcavavA rUpiyA trIsa lAkha gaNI ApyA. saurASTramAM dhAnya yAtrAsthaLomAM ghATo ane surakSita snAnagharo baMdhAvyAM. bhadrasamAjane bheguM thayuM ane saurASTravAsIoe nirAMtano zvAsa lIdho. AvI hatI ApyuM. grAmasamAjane ApyuM. kALe dukALe, utsavo ane rASTrakAryamAM, zrI nAnajIbhAInI kartavyaniSThA. nagarajana ane grAmajanonI paDakhe haMmezAM UbhA rahyA. zrI nAnajIbhAI bhAratIya saMskRti ane hindu dharmanA saMrakSaka bhUtapUrva briTiza sarakAre yugAnDAmAM karelAM viziSTa kAryo mATe ane sudhAraka hatA. maharSi dayAnaMda ane pUjya gAMdhIjInA jIvanamAMthI zrI nAnajIbhAIne 'ema.bI.I.'nAkhitAbathI navAjyA. porabaMdaranA preraNA laI hindu samAja ane hindu dharmano uddhAra karavAmAM emaNe rAjavI zrI naTavarasiMhajIe temane "rAjaratna" ilkAbathI vibhUSita hRdayapUrvaka bhAga bhajavyo hato. ApaNI sAdI, abUdha paNa pavitra karela ane navAnagara saMsthAe "orDara opha meriTa'thI sammAna karela. jIvana gALatI nArIonA utthAna arthe potAnI zaktino uttamAMza pU.kAkAsAheba kAlelakare zrI nAnajIbhAIne "dharmaratna' tarIke udabodhIne aryo ane mAtRzaktinAM zikSaNa, utthAna ane saMrakSaNanA kAryamAM emanI dharmaniSThA tathA bhAratIya saMskRti ane nArI zikSaNanA kAryane ananya bhAve teo lAgI gayA hatA. udyogo vadhatA gayA. arthanI Umisabhara ejali ApelI. choLo UchaLavA lAgI, paraMtu temaNe svIkArelAM jIvanamUlyo ke sevA- zrI nAnajIbhAI sAdagInA to RSijana hatA. sAdI bhASA, kAryomAMthI kyAreya na vicalita thayA. UlaTI emanI karmavRtti ane sAdo paheraveza, sAduM lakhANa, sAduM bhojana ane ucca AcAravicAra dAnazIlatA uttarottara prabaLa thatAM gayAM. emaNe AryakanyA gurukulane emanA jIvananAM paMcazIla' hatAM. TADha ane taDake, aMdhAre ne ajavALe mahilA koleja jevI saMsthA ApIne AtmAnA amRtathI UcherI. puNyamayI chAyA samAM pUjaniyA saMtokabAne sathavAre, saMtapuruSone bhAratamaMdiranI sthApanA dvArA bhAratamAtA ane tenAMvareNya saMtAnoe AvakAryA, rASTrapuruSono satkAra karyo, rAjA-mahArAjA sAthe pharyA, - RSikalpa puruSoe ane sannArIoe je saMskRtinuM sarjana karyuM tene chatAM pote je grAmasamAjamAM UcharyA hatA, jemanI sAthe kizoravinamrapaNe preraka artha Apyo. 'tArAmaMdiranI racanA karI vijJAna avasthAno nirmaLa AnaMda mANyo hato, te grAmajanone, kheDUtone, ane udyogayuganA puraskartA mahAmAtya paMDita javAharalAla naherunI sAmAnyajanane teo kadI na bhUlyA. smRtine mUrta karI. "maharSi vijJAna mahAvidyAlaya'nuM bhavya sarjana karIne Ama saurASTranA eka nAnakaDA gAmamAM kevaLa cAra copaDIno bhAratIya saMskRtie bhALeluM RSiRNa ananya bhAve cUkavyuM. gujarAtI abhyAsa karyA chatAM prakhara parizrama ane AtmazraddhAthI e - porabaMdaramAM pUjya gAMdhIjInA janmasthaLane smArakarUpe AkAra yugamAM ananya evI sAhasikatAthI jIvana kheDIne janatA janArdana ApI kIrtimaMdiranA sarjana dvArA zrI nAnajIbhAIe porabaMdarane temaja bhadrapuruSonuM sammAna pAmelA zrI nAnajIbhAIe taittirIya jagavikhyAta banAvela che. gAMdhIjInAM 79 varSanA jIvanane lakSamAM upaniSadanuM zrutivacana sArthaka karI batAvyuM. aDhaLaka lakSmInA svAmI rAkhI 79 phUTanI UMcAI dharAvatuM A kalAtmaka kIrtimaMdira deza hovA chatAM karoDo rUpiyA lokopayogI pravRttio mATe nyocchAvara videzanA paryaTako mATe anerA AkarSaNanuM kendra banela che. muMbaI jevA karI mahAtmA gAMdhInI 'TrasTIzIpa'nI bhAvanAne sAkAra karI. pacaraMgI nagaramAM bRhada bhAratIya samAje emanA A kArya pratye ane Ama 82 varSanI sabhara, smaraNIya ane arpaNazIla sabhAva pradarzita karIne tenuM nAma "zrI nAnajI kAlIdAsa mahetA jIvanayAtrAno anna Avyo. mahetA parivAranuM eka vaTavRkSa vikasAvI, inTaranezanala hAusa" rAkhyuM. A to moTI ghaTanAonI vAta thaI, puruSArtha ane paramArthano A virATa vaDalo tA. 25-8-1969nA paNa evA bIjA paNa agatyanA banAvonI to eka moTI tapasIla dine savAre 9-45 kalAke anaMtanI saphare UpaDI gayo. puNyabhUmimAM karavI paDe! gAmaDAmAM kumArazALA zarU karavI che : maLo divaso sudhI AMsunAM toraNa baMdhAyAM hatAM. aneka mahAnubhAvoe nAnajIbhAIne. kanyAzALAnuM makAna bAMdhavuM che pahoMcI nAnajIbhAI A vibhUtine bhAvabharI zraddhAMjali arpI. jemaNe kevaLa emanuM nAma pAse. tilaka svarAjabhaMDoLanI saurASTranI jhoLI adhUrI rahe che : kazI ja sAMbhaLyuM hatuM evI grAmanArIoe "dharamano thAMbhalo kharI paDyophikara nahIM, nAnajIbhAI to paDakhe UbhA che ne! nArI chAtrAlaya garIbono belI gayo" ema kahetAM veta krUsake dhrusake raDI paDIne sthApavuM che ! emanI strI zikSaNanI bhAvanA madade caDe che. dharmanI. hRdayavedhaka bhASAmAM aMjali arpI. saMskRtinI, samAjanI dhorI nasa samI koI saMsthAne ugAravI hoya, zrI nAnajIbhAInuM jIvana eziyA ane AphrikA khaMDanA jivADavI hoya ke navI sthApavI hoya to nAnajIbhAInI lakSmI enuM nivAsIonA cAhaka tarIke baMne khaMDonI yazogAthAmAM varSo sudhI udAra arpaNa karavAne haMmezAM tatpara hoya che. bhAratamAM jyAM jyAM ojasapUrNa rIte camakatuM ane damakatuM raheze. Jain Education Intemational cation International Page #905 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 895 mAnavasevAnA mazAlacI udAracarita dAnavIra : aneka saMsthAonA preraka ane mArgadarzaka zrI gautamabhAI cimanalAla zAha UMDI dezadAjha ane vyavahAra paTutAne lIdhe temanA vyaktitvanI AgavI pratibhA aMkita thatI rahI. dhanasaMpattinA svAmI banavA chatAM saMpattino ADaMbara A parivAramAM jovA na maLyo. temanA moTAbhAI zrI maganabhAI popaTalAla zAhanA TrasTa ane parivAranA dAnathI ghATakoparamAM vizALa sarvodaya hospiTalanI sthApanA thaI, jyAM atyaMta rAhatadare meDikala sevA pUrI pADavAmAM Ave che, je saMpUrNapaNe mAnavatAnI buniyAdane varelI che. gharma, jJAti, rAya ke raMka koIpaNa jAtanA bhedabhAva vinA badhI ja sAmAjika sevA pUrI pADavAmAM Ave che. anya mAnavIya ane AdhyAtmika pravRtionuM paNa suMdara Ayojana thayeluM che. hospiTalanI vizALa jagyAmAM jaina tathA hindu maMdira, carca, masjida, gurudvArA ane svAminArAyaNa maMdiranAM saMkulo UbhAM thavAthI sarvadharma samabhAvanuM udAharaNa pUruM pADyuM che. uparAMta ziramora samI hospiTalanA prAMgaNamAM sekaMDo mANasone samAvI zakAya tevA vizALa komyuniTI holanuM paNa nimaNi thayela che. A hospiTala-menejamenTa koIpaNa prakAranuM dAna svIkAratuM nathI. A eka moTI siddhi che. AjasudhI A saMkulanI dekharekha ane sArasaMbhALa zrI gautamabhAInA pitarAI zrI kAntibhAI saMbhALatA paNa kAntibhAInA svargavAsa pachI zrI kusumabahena kAntibhAI zrImatI kSamAbahena ane temanAM kuTuMbIjano A bhAre moTI javAbadArI vahana karI rahyAM che. mAnavInI kanRtvazakita jyAre jAgI UThe che tyAre sattA, sukha ane saMpattino vyAmoha tyajIne potAnA kanRtva dvArA sevAdharmanI preraka suvAsa phelAvIne jIvananI ciraMtana yazakalagI banI rahe che. kiratAranI kRpAnuM darzana temane kAyama thaI jAya che. A parivAre sevAkAryano pragaTAvelo pradIpa itihAsamAM ananya banI raheze. svastha ane sthira jIvana mATenI zistano guNa zrI gautamabhAIe, umadA parivAramAM janmyA hovAthI pitA pAsethI A guNa meLavI tene keLavyo. pitAzrIe sevAdharmanI UbhI karela pagadaMDI upara cAlIne pitAnA Adarzo ane siddhAMtone anusarIne amadAvAdamAM sarvodaya pablika ceriTebala TrasTanI umadA Azaya sAthe sthApanA karI, jene samAjamAM sAro AvakAra maLyo. A TrasTanI samAjasevA pravRttio kharekhara noMdhanIya paramArtha, prArabdha ane puruSArthanA triveNI saMgamanA baLe lakSamI saMpAdana karyA pachI lakSmInA vyAmohamAM na paDatAM nirAbhimAnapaNe kIrtinI koIpaNa jAtanI khevanA karyA vagara jeo samAjahita arthe lakSmIno sadavyaya kare che temanuM jIvana dhanya dhanya banI jAya che. zrI gautamabhAI AvI ja eka karmazIla ane vicakSaNa pratibhA che. dhanyabhAgI pitAzrI zrI cimanabhAI pI. zAha custa gAMdhIvAdI, tejasvI buddhiprabhA dharAvatA prakhara svAtaMtryasenAnI, kartavyaniSTha samAjasevaka ane mAnavatAvAdI abhiyAnamAM dAnaparopakAra vagere sevAomAM haMmezAM samarpita hatA. zrI gautamabhAIne AvA keTalAka viziSTha saguNo pitA pAsethI vArasAmAM maLyA. pitAzrI rAjakIya agraNI ane sAmAjika netA hatA. nagarapAlikAnA prathama pramukha hatA ane ghATakopara muMbaI koMgresa kamiTInA varSo sudhI pramukha tarIke sevA bajAvI. parivArane jIvatara jIvavAnI jaDIbuTTI batAvI 1947mAM AjhAdI maLyA pachI temaNe badhAja hodAo uparathI rAjInAmuM ApI pUro samaya jarUriyAtamaMda garIbonI sAmAjika sevAmAM ApavAno daDha saMkalpa karyo ane te rIte amalamAM mUkyo. temanI Jain Education Intemational www.janeibe Page #906 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 896 dhanya dharA che. jarUriyAtavALA garIba parivArone davA, anAja, yojanAzaktie samAjanA badhA ja vargomAM umadA chApa UbhI bimArone Arthika sahAya tathA oparezana vageremAM madadarUpa karI che. temanA vicAravaloNAmAMthI ApaNane jarUra navanIta bane che. A TrasTa dvArA lokahitArthanAM aneka kAryo uparAMta sAMpaDaze. A TrasTe karuNA TrasTa ane zaMkhezvaratIrthane roTarI AtmabaLa upara vizvAsa rAkhIne jIvanapaMtha sajAvanAra inTaranezanala dvArA moDarna ebyulansa paNa arpaNa karela che, zrI gautamabhAIe 1987mAM amadAvAdamAM roTarI klabanI je prazaMsApAtra che. sthApanA karI ane tenA cArTarDa presiDenTa banyA. temanI bimAra jaina sAdhu-sAdhvIonI vaiyAvacca bhAvathI AgevAnI nIce roTarI klabe keTalAka projekTo paNa hAtha dharyA amadAvAdamAM vaiyAvacca upAzraya karyo. AvAsa ane jyAM ane te badala klabane keneDAno "grIniMga amadAvAda' evorDa davAnI paNa vyavasthA thAya che. A che mAnavacetanAnI sAcI ane zrI gautamabhAIne "vRkSa sAthI' evorDa maLyA. duSkALa sugaMdha. hAlamAM tyAM pa. pU. sAdhvIjI mahArAja sAhebo pIDito mATe temaNe pANI ane khorAka pUrAM pADavAmAM ghaNI birAjamAna che. mahenata lIdhI hatI. Ama temanI saMniSTha sevAo ane uttara gujarAtanA vaDAlImAM pa.pU. zrI AnaMdaghanajI deNagIo avismaraNIya banyAM che. mana bharIne mANavA jevA ma.sA.nI preraNA ane samAjanI sahAyathI 2000 varSamAM samAjanuM nirmANa AvA puNyavaMtA hAthothI ja thatuM hoya che. jUnI jaina pratimAo je suMdara ArasamAM jamInamAM daTAyelI amadAvAdamAM jyAre kamAnDara janarala dayAla 11mI hatI te bahAra kaDhAvI maMdiramAM punaH sthApana karAvavAnuM baTAliyana saMbhALatA hatA tyAre lazkaranA "vidhavA kalyANa bhagIratha Ayojana paNa hAtha dharyuM ane Aje vaTapallI pAse saMgaThanane temaNe ghaNI madada karelI. teozrI poliyo nAbUdI khUba ja suMdara derAsara badhI sagavaDo sAthe khUba ja jANItuM mATe kAryarata roTarI phAunDezananA mukhya dAtA che. banyuM che. vividha kAryomAM apAtAM AvAM yogadAnanI eka vakhatanA gujarAtanA gavarnara zrI suMdarasiMha samarasatA virala vyaktinA jIvanamAM ja saMbhavI zake. bhaMDArIjIe 2002nI sAlamAM roTarInA cArTarDa presiDenTa zrI gautamabhAI kAyado ane nyAyanA paNa custa tarIke 25 varSa pUrAM karavA badala temaja AMtararASTrIya himAyatI che. A hetu sAthe jarUriyAtamaMdane nyAya apAvavA roTarInI cAra mukhya siddhAMtonuM mahattvanuM yogadAna ApavA hAikorTanI kAyadAkIya sevA samitinA sabhya banyA ane badala zrI gautamabhAIne evorDathI sammAnita karyA. gujarAta rAjya ligala liTarasI mizananA pablika rilezana zrI gautamabhAIe roTarI AMtararASTrIya zatAbdInI pAMkhanA kanvInara (saMgaThaka) banyA. temaNe amadAvAda, muMbaI klabanI ujavaNI vakhate pAMca ebyulansa ane dasa DaoNkTaranI ane suratamAM DI.Ara.TI.nA ghaNA keisIjhanuM saphaLa saMcAlana cha mahinA mATe sevAkArya vyavasthA karI ApI. rasanA roTarI karyuM. rASTrIyakRta benko ane DeTA rikavarI TribyunalacIpha dvArA zatAbdI yAtrAne gujarAtanA gavarnare salAmI ApI. temanA temanI sarAhanA karavAmAM AvI. teo zarUAtathI ja gujarAta sarvodaya pablika ceriTebala TrasTa dvArA pahelI davAnuM vitaraNa rAjya kAyadAkIya samitinI ligala klinika, ke je karavAmAM AvyuM. temane roTarI inTaranezanala taraphathI amadAvAdamAM zAhIbAga khAte cAle che tenI sAthe saMkaLAyelA kamITamenTa Tu sarvisano ucca evorDa enAyata karavAmAM che ane lokone nyAya maLI rahe tevA saMniSTha prayatno kare che. Avyo. chattIsagaDhanA gavarnare temanI prazaMsA karI. Ama zrI mAnavatAnuM madhura guMjana ahIM saMbhaLAyA kare che. gautamabhAInA udAracarita jIvanamAM aneka pAsAMoe temane A ekama vinA mUlya samAjanA kacaDAyelA varganA pratiSThAnA uccatama zikhara upara mUkI dIdhA che. sAmAjika keisIjha hAtha dhare che. temanI kAyadAkIya sabhAnatA sAthe sevA uparAMta zrI gautamabhAI dhaMdhAnA kSetre paNa eTalA ja sakriya sevA ApI rahyA che. dharatIkaMpa vakhate gujarAta ligala jANItA che. TeksaTAilamAM teo pacAsa varSano bahoLo othoriTInA kempamAM temaNe ananya sevA bajAvI hatI. zrI anubhava dharAve che. teo TeksaTAila kamiTInA ceramena, kogautamabhAInI mAnavatAvAdI bhAvanA ane samAjanA nIcalA ceramena ane sIAIAI dvArA racAyela surata khAte gArDekSa tharane temaja pIDitone sahAyarUpa thavAnI sacoTa mArTanA ceramena rahI cUkyA che. gujarAtanA ghaNAM DeligezananuM Jain Education Intemational Page #907 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 paradezomAM temaNe pratinidhitva kareluM che. teo varSothI amadAvAda TeksaTAilsa inDa. risarca esosiezananA eDavAijhara rahyA che. yuniyana minisTara opha TeksaTAile temanA pradAnanI kadara karI hatI. vyavasAyanuM kuzaLatApUrvaka saMcAlana karavAnI sAthe AgavI dIrghadRSTithI dezaparadezamAM vepAravANijya kSetre zrI gautamabhAI aneka audyogika ekamo sAthe varSothI saMkaLAyelA che ane A kSetrano bahoLo anubhava dharAve che. temanuM sAgara grupa ane sujhalona grupamAM mahattvanuM pradAna che. temane phAibara mena opha inDiyAno golDa meDala maLela che. paMcotera varSe dhaMdhAnI badhI javAbadArI temanA putra zrI priyezabhAI zAhane soMpI sAmAjika, dhArmika saMsthAonA sahayogathI teo paropakAra ane mAnavasevAnAM kAryo kare che. zrI gautamabhAInA udyogapatio ane vyApArI saMgaThano sAthenA sumeLabharyA aMgata saMbaMdhone kAraNe pachI bhAratIya vAyusenAnA era cIpha mArzala TIpanIsajIe emane mAnad bhAratIya vAyusenAnI jarUriyAto mATenA seminAranA Ayojana mATenI sevA soMpI. zrI gautamabhAI sAthe zrI hasamukhabhAI aDhiyA jIAIAIsInA pramukha ane sIDabInA pramukhanA sahakAra ane sahayogathI seminAramAM saphaLatApUrvaka ghaNI badhI inDasTrIjha ane vAyusenAnA ucca ophisaroe hAjarI ApI, jeno adbhuta pratibhAva sAMpaDyo ane teone bhAratIya vAyusenA dvArA pAritoSika paNa ApavAmAM AvyuM. potAnAM ja bALako dvArA tyajAyelAM agara asahAya vayovRddha nAgariko pratye hamadardI ane nisvArtha parAyaNatAne kAraNe zrI gautamabhAIne eka vRddhAzrama pAMca beDanI haoNspiTala sAthe, eka TreinIMga senTara jyAM abhaNa yuvAna-yuvatIone svarojagAra mATe TreInIMga apAya tathA kensara, thelIsimIyA, eIDsa jevA gaMbhIra rogo mATe eka rIsarca senTara ane eka ophisa bilDiMga taddana adyatana ane saMpUrNa kompleksa erakanDizana banAvAnI eka prapojhala zrI gautamabhAIe inDiyana reDakrosa sosAyaTI, gujarAta sTeTa brAMca amadAvAda. jemanI pAse Azare Azrama roDa amadAvAda 52 4500 mITara jamIna temane ApI che. ane gautamabhAInA sahayogI ane jANItA sujhalona enarjI li. ceramena menejiMga DAyarekTare A saMpUrNa kopleksa Ubho karavA rUpiyA sAta karoDa ApavAnI paNa zrI gautamabhAIne ophara karI che. A 89 bAta hAlamAM reDakrosa gujarAtanA pramukha mAnanIya gujarAtanA gavarnara sAheba sAthe vicAraNA thaI rahI che. ane jo A projeTa maMjUra thAya to eka adhyatana kompleksa Ubho karavAnI zrI gautamabhAInI icchA pUrI thAya evI Izvarane prArthanA. zrI gautamabhAIne dilhI khAte 'rAjIva gAMdhI ziromaNi evorDa' ane indirA gAMdhI sadbhAvanA evorDa' svIkAravA AmaMtraNa maLyuM hatuM, paNa vinitabhAve temaNe dilhI javAnuM TALyuM hatuM. eMzI varSe IzvaramAM apAra AsthA sAthe mAnavasevAnI temanI pravRtti aviratapaNe cAlu che ane temaNe hAtha para lIdhela projekTa yogya rIte pUro karyA pachI ja temane sAco saMtoSa ane AnaMda prApta thaze. zrI gautamabhAI potAnA svabhAvamAM rahelA paropakAra ane samAjazreyanA mahAnaguNono prakAza prasarAve che. zrI gautamabhAInAM tapa, teja ane saMkalpa-saMsiddhiono samAjane vadhune vadhu lAbha maLe te mATe jagataniyaMtA temane dIrghAyuSa bakSe tevI prArthanA che. zrI gautamabhAInAM dharmapatnI zrI jyotsanAbahena muMbaI yunivarsiTInA (M.A.) Aje zrI gautamabhAInI sAthe dareka kAryamAM sahakAra ApI rahyAM che. temanA putra zrI priyezabhAI zAha Aje sAgaragrupanA menejiMga DirekTara banIne duniyAbharanI TeksaTAilsa inDasTrIjha sAthe saMkaLAyelA che. pacAsa uparAMta proDyusaronuM mArkeTiMga tathA eksaporTaimporTanuM moTuM kAma kare che. sAgaragrupane Aje amerikana sarakAre phoracyuna 500 kaMpanI gujarAtanA lisTamAM karela che je temanI siddhi batAve che. zrImatI jAnakI temanAM putravadhU paNa Aje ophisa menejamenTa ane '"phiradausa' baMgalAmAM mahemAnonuM svAgata ane sarabharA karI rahyA che. temanI prapautrI pUjAbahena Aje amerikAmAM phAinAnsa menejamenTano korsa karI rahyAM che ane prapautra vAripeNasAgara phAinala iyaramAM bhaNI rahyA che. 81 varSanA zrI gautamabhAI Aje paNa eka yuvAnane zobhe tevI pratibhA sAthe khUba ja aMtarathI samAjasevA karI rahyA che. dhanyavAda. Page #908 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 898 dhanya dharA svapnadraSTA : AMdhatA AgevAna maMDaLanA menejiMga TrasTI, sarvodaya pracAra TrasTa, gAMdhI jJAna maMdiranA udhogapati ceramena, sarvodaya TrasTa kasturabA necara kyora hospiTalanA pramukha, sAutha inDiyA kacchI vizA ozavAla ekamanA pramukha, bhAratanI zrI dhIrajalAla TokarazI kApaDiyA pahelI TI.ela. kApaDiyA Ai benkanA pramukha, anAthAzrama, kacchI samAjanA vikhyAta udyogapati tathA dhanI evA zrI mahAvIra hospiTala, maMdiro ane bIjI saMsthAomAM TrasTI tarIke TokarazIbhAI lAlajI kApaDiyA ane mAtA zrImatI amRtabahenanAM pharaja nibhAvI rahyA che. amadAvAdanI bAjumAM saradAranagara prathama saMtAna "zrI dhIrajabhAIno janma barmAnA nAnakaDA zahera DevalapamenTa korporezananA DAyarekTara tathA TrasTanA TrasTI che. * molamInamAM 7mI ogaSTa 1938nA thayela. Aje 62 varSanI Ama dareka prakAranI sevA samAjanI 30 saMsthAo sAthe AyumAM paNa jo tame dhIrajabhAIne maLo to 25 varSanA yuvAnanA joDAI tene pragatizIla banAvI che. hAlamAM ja speziyala skUlathanaganATa ane 75 varSanA vRddhanA pairyano jANe bhego ja paricaya menTalI riTAyarDa, bALakonI saMsthA UbhI karavAmAM dareka jAtanuM thaI jAya. utsAha, umaMgathI bharelA evA dhIrajabhAInI pahelIja protsAhana ApI saMskRti zikhara nAme TrasTa cAlu karela che. lAyansa mulAkAtamAM tAjagIbharI mitratAno anubhava thayA vagara na rahe. klabamAM pramukha, Depyu. DisTrikTa gavarnara banI rUrala kamiTInA 21 dareka nAnA-moTA kAmamAM saMpUrNa coksI jANe jarmana paraphekzana varasathI ceramena rahI tumakanTA gAmaDAne eDopTa karI vidhavidha Apane jovA maLe. AvA yuvAna dhIrajabhAIne pratyakSa maLavuM e pravRtti karI gAmaDAMne khUba upara laI AvI eka misAla banAvI eka lahAvo che. che ke zaheramAM rahI gAmaDAMne paNa najaramAM rAkhavuM joIe. Ama muMbaInI prakhyAta mAnanIya zrI kanaiyAlAla munazInI aneka zaikSaNika, vaidakIya, sAmAjika, dhArmika saMsthAone, patrI, sthApita zrI haMsarAja morArajI pablika skUlamAM 1956mAM prathama kaccha - haidrAbAda tathA anya sthaLoe potAnI amUlya udAra vargamAM meTrika pAsa thayA bAda ucca abhyAsa bI.koma.nI sahAyatA Ape che. AvA bahumukhI pratibhAyukta evA zrI haidrAbAdanI 'nijhAma koleja'mAM pUrNa karI, ela.ela.bI.no dhIrajabhAI sAce ja ApaNA gAma / samAja mATe eka upalabdhi abhyAsa adhavacce choDIne AMdhra rAjyanI lokhaMDanA saLiyA che. banAvatI pramukha phekTarI "AMdhra rI-roliMga varkasa'nA menejiMga - 50 varSa sudhI rabbara inDasTrIjhane satata pArTanaranI javAbadArI 24 varSanI yuvAna vaye saMbhALI. mAlanI ucca guNavattAnA kAraNe AkhA dakSiNa bhAratamAM DaMko vagADanAra ane athAga sevA ApanAra A phekTarInA mAlanI ghaNAM varSo sudhI moTI mAMga jaLavAI rahela. zrI zivubhAI lADiyA AMdhra rI-roliMga varkasa'ne ucca kSamatAne kAraNe kendra sarakAra dvArA A ta2 rASTrIya pramANita "TrAnsa varlDa TreDa pheyara silekzana evorDa-1982' ane insTiTyUTa opha golDa meDala enAyata karavAmAM Avyo. rI-roliMga udyoga uparAMta maTiriyala dvArA jANItA kApaDiyA grupanI tela-dALanI milo tathA vepAra, kRSi vagere sarvanA jaina udyogapati zrI saMcAlanamAM paNa zrI dhIrajabhAIno moTo phALo rahela che. vizeSa zivubhAI vasanajI 'bilDara' tarIke temanuM nAma ucca kvoliTInA bAMdhakAmanA kAraNe lAThiyAne beMkoka meDala jANItuM thayela che. nAnAM-moTAM saune upayogI evAM Adhunika enAyata karavAmAM Avela makAnonuM bAMdhakAma e temanI vRtti tathA zokha banne che. cheja kAraNa ke teoe AvI bahumukhI vepArI pratibhAnI sAthe sAthe dhIrajabhAI satata 50 varSa sudhI rabbara aneka sevAkAryomAM paNa potAnA samayano sadupayoga karI rahyA che. inDasTrIjha ne athAga sevA pitAzrI TokarazIbhAInAM padacinho upara cAlatA AvatA ApanAra prathama jaina teozrIe nimna hoddAo / pado saraLatApUrvaka saMbhALyAM che. zrI udyogapati hatA. pUrve dhIrajalAlabhAIe gujarAtIonI mukhya saMsthA zrI gujarAtI AyAta avejInA utpAdana kSetranI siddhi badala paNa temanuM pragati samAjanA chellAM pAMca varasathI pramukha tarIkenI sevA bajAvI bhAratanA rASTrapati dvArA sanmAna thayeluM. teoe, bombe saMsthAnI pravRttione ghaNo ja vega Apyo che. bIjA be ploTo - inDasTrijha eso.nA pramukhapade tathA insTiTyUTa opha plAsTika jamInanI kharIdI karI navI yojanAo banAvI che. zrI kacchI mitra enDa rabbara, (yu.ke.) nA upapramukhapade rahIne Adhunika rabbara Jain Education Intemational Page #909 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 899 TekanolojIne saMlagna utkRSTa sevAo ApI che. 60,000nuM dAna jAhera karI dareka saMsthAne upayogI thavAnI uparAMta teo brahad muMbaI sthA. jaina mahAsaMgha, akhila bhAvanA darzAvI tathA pepara mila inDasTrijhanI jarUriyAta bhAratIya je.sthA. jaina saMgha, vageremAM TrasTI tarIke utkRSTa sevAo sTonAiTa, mAikroroTa, blekaDAyamaMDa, mAikromeiTa tathA sIlarola ApI rahyA che tathA bhagavAna mahAvIra 2600 janma kalyANaka A pAMca AiTamono rola dezamAM sarva prathama banAvavAno yaza prApta samitinA kAryakarI sabhya che. aneka dhArmika, vaidyakIya ane zaikSaNika karyo. teonI audyogika kSetre satata vyasta chatAM vatana meMdaraDA saMsthAomAM temanA taraphathI dAna tathA mArgadarzanano pravAha satata gAmane satata najarasamakSa rAkhI tyAM ghaNAM lokakalyANanAM kAryo jevAM maLato rahyo che. temanA suputrI yogenabhAI-saMjIvabhAI ane ke lAThiyA vasanajI-parazottama hospiTala tathA kanyAzALAnuM AsitabhAIe videzamAM ucca tAMtrika zikSaNa meLavyuM che. lAThiyA thi nirmANa karela. rabbara inDasTrijha dvArA udyoga kSetre pravRtta che. teo mAnavasevA saMgha, DivAina cAilDa skUla phaMDa, 1965mAM teo "jasTisa opha pIsa' tathA "muMbaI kAunsila ona varlDa Denzana, eziyA-pesiphika Divijhana, koyanA esosiyezana', "bhArata nArI kalyANa samAja'nA mAnada khajAnacI. arthakveka vagerenA sabhya che, uparAMta akhila bhAratIya utpAdaka tathA pUrvamuMbaInI roTarI klabanA DAyarekTara tathA lAThiyA saMghanA madhyastha samiti sahita soLeka jeTalI samitionA teo ceriTebala TrasTa ane rabbarainDasTrijhanA kAmadAronI proviDanTa phaMDa AjIvana sabhya ane kAraphalega kamiTimAM 67-68nA sekreTarI, samitinA ceramena tathA 'inDiyana kensara sosA.' ane 'progresiva temaja bombe inDa. eso.nA 72-73nA pramukha, temaja grupa'mAM kArobArI sabhyapada vagere aneka jagyAe nimaNUka pAmela. akhila bhAratIya rabbara menyu. inDa.nA 77-78nA, temaja roTarI temaja 'mizana kripalDa cilDrana sosAyaTI', "heralDa lAskI klaba opha muMbaI (isTa)nA 78-79nA pramukha hatA. A kSetranI insTiTyUTa opha poliTiksa' jevI aneka saMsthAonA - Adhunika pragatinA abhyAsArthe teo IMglenDa-jApAna-barmA temaja AzrayadAtA samAna che. inDiyana reDakrosa sosAyaTI'mAM paNa | rabbara nikAsa mATe siMgApora-hoMgakoMga ane osTreliyA jaI gaNanApAtra sahAya ApI che. bombe esosiezananA AvelA che. siMgAporanA seminAramAM teoe bhAratIya pratinidhi sthApakomAMnA teo eka sabhya che, uparAMta bIjI vividha prakAranI tarIke hAjarI Apela tathA AMtararASTrIya sTAnDarDa orgenAIsamitionA sabhya che jevI ke : jhezanamAM bhAratIya pratinidhi rUpe rabbara rolanI kamiTimAM niyukta bombe inDasTrIjha esosiezana. inDiyana rambara thayA. 23-10-1966nA roja kArakhAnAnA prathama udghATana inDasTrIjha esosiezana, inDiyana sTAnDarDa insTiTyUzana, borDa nimitte kezodanI TI.bI. hospiTalane moTI rakamanuM dAna ApavA opha kanTrola opha menejamenTa ekjhikyuTiva, samAjazikSaNa maMdira sAthe anya saMsthAone madada karI uparAMta 179mAM meMdaraDAmAM nidhisamiti vagere. netrayajJa yojI AjubAjuonA dardIonuM netranidAna karAvI jarUratamaMdone oparezana karAvI cazmAM-davA vagerenuM vitaraNa teoe ucca zikSaNa vAMchuone Arthika sahAya pUrI pADavA saphaLatApUrvaka karela. lAThiyA ceriTebala TrasTanI sthApanA karI che. bhArata sarakAre prathamavAra ja videzI AyAtane pahoMcI vaLavA mATe rabbaranuM munizrI pucavijayajI baeNkeTa utpAdana vadhAravA rokaDa rakamanuM moTuM inAma ApavAnI temano janma kapaDavaMjamAM tA. 27-10-1895nA roja jAherAta karI. A prakAranA utpAdanano vikAsa teoe bhAratamAM thayo hato. temanuM mULa nAma maNilAla hatuM. zrI caturavijayajI prathama videzI madadarahita svaprayatna karyo. bhAratamAM rabbaranA mahArAje dIkSA ApI temanuM nAma puNyavijayajI rAkhyuM. temaNe utpAdako mAtra gaNyAgAMThyA ja che. AthI teoe sAdhela pragatithI paMDita sukhalAlajI saMghavI pAse saMskRta-prAkRta sAhitya ane dezane thayela phAyadAnI kadararUpe tA. 17-12-1969nA roja vyAkaraNano abhyAsa karyo hato. temaNe saMzodhana kSetre tAlIma prApta dilhIthI rASTrabhavana khAte rASTrapati dvArA temane evorDa maLela. karI hatI. temaNe saMskRta-prAkRta graMthonuM ucca zAstrIya paddhatie temaja TeksaTAilsa inDa.nA mATe rabbara speDiMga jekeTa, pI.vI.sI. saMpAdana karyuM hatuM. temaNe jaina AgamonAM zAstrIya saMpAdananI ledhara klotha inDa. mATe tathA marakyurI sela kosTika soDA plAnTa mATe dezamAM prathamavAra utpAdana prAraMbhI rASTrapatizrI vI.vI. yojanA hAtha dharI hatI. temaNe lIMbaDI, pATaNa, chANI, jesalamera vagerenA graMthabhaMDAro suvyavasthita karyA hatA. pATaNanA hemacaMdrAcArya girinA varad haste rajatazilDa meLavI gaurava prApta karela, I. sa. 1978nA varSamAM kaMpanInA 25 varSa pUrA thatAM rajatajayaMtI varSanI jJAnabhaMDAranuM tamAma zreya temanA phALe jAya che. ujavaNI prasaMge teoe satata navI zodho karI. ane rUA. bhAratIya hastalikhita graMtho raphedaphe na thaI jAya ane sArI Jain Education Intemational Page #910 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 900 dhanya dharA rIte jaLavAI rahe te mATe temanA preraNA ane mArgadarzana heThaLa I. sa. 1957mAM amadAvAdamAM 'lA.ha. bhAratIya prAcya saMskRti vidyAmaMdira' sthapAyuM. temanAM mArgadarzana nIce tyAM tamAma prakAranA hastalikhita graMthono sAMpradAyika bhedabhAva vagara saMgraha thayo hato. Ama pote jaina sAdhu hovA chatAM teo sAcA arthamAM binasAMpradAyika hatA. teo bhAratIya lipizAstramAM nAgarI lipinA ucca koTinA vidvAna ane niSNAta hatA. temanuM vyAkhyAna vidyAsabhara rahetuM. teo pIeca.DI.nA vidyArthIonA mArgadarzaka parIkSaka hatA ane vidyArthIone sahAyarUpa thavA sadA tatpara rahetA. teo svabhAve zAMta, mAyALu ane pavitra hatA. temaNe "bhAratIya jaina zramaNa saMskRti ane lekhanakalA', "jesalameranI citrasamRddhi' vagere graMtho lakhyA che. paraMparAgata sAdhujIvana tyAgIne Adarza sAdhujIvana jIvI gayelA muni jinavijayajI I.sa. 1961mAM bhArata sarakAre jemane padmazrI' dvArA sammAnita karyA hatA ane 1964mAM rAjasthAna sAhitya akAdamIe "manISI padavIthI vibhUSita karyA hatA te muni jinavijayajI prAkRta ane saMskRta bhASAnA virala paMDita hatA. udapura-mevADa jillAnA helI gAme mAtA rAjakumArInI kUkhe tA. 27-1-1888nA roja temano janma thayo hato. temanA pitAnuM nAma vRddhisiMha hatuM. paramAra jAtinA teo rajapUta hatA. temanuM mULa nAma kizanasiMha hatuM. bALapaNamAM mAtA-pitAnuM chatra gumAvyA pachI muni devahaMsanA saMsargathI jaina dharmanA saMskAra pAmyA. zvetAMbara saMpradAyamAM pravrajyA laIne muni jinavijayajI nAma dhAraNa karyuM, jo ke pachIthI temaNe paraMparAgata sAdhujIvana choDIne Adarza sAdhujIvana svIkAryuM hatuM. 1920mAM gUjarAta vidyApIThanI sthApanA thaI tyAre tenA purAtattva maMdiranA AcArya tarIke sevAo ApIne teo AcArya jinavijayajI tarIke oLakhAyA hatA. 1928mAM jarmanI gayA. 1929mAM tyAMthI pAchA pharIne svAtaMtryanI laDatamAM sAmela thayA. cha mAsano kArAvAsa veThyo. 1932mAM kavivara ravIndranAtha TAgoranA nimaMtraNathI teo zAMtiniketanamAM gayA. tyAM temaNe jaina jJAnapIThanI sthApanA karI. 1930 sudhI adhyApana karyuM. 1939mAM bhAratIya vidyAbhavanamAM purAtattva vibhAganA adhyakSa ane siMdhI jaina graMthamALAnA mukhya saMpAdaka hatA. 1944mAM "vijayadharmasUri jaina sAhitya suvarNacaMdraka temane enAyata thayo hato. temanAM mahattvanAM pustakoH jaina tattvasAra', 'vijJaptitriveNI', "rAjazekharasUrino prabaMdhakoza', "prAcIna jaina lekhasaMgraha, bhA. 1, 2', vagere gaNI zakAya. nayacaMdrasUrikRta "hamIra mahAkAvya', hemaratanakRta 'gorAbAdala caritra', "jaina itihAsanI jhalaka', somezvarakRta 'karNAmRta prabhA' jevA aneka graMthonuM saMpAdana temaNe karyuM. jaina sAhitya saMzodhaka saimAsikanA teo taMtrI hatA. temaNe amadAvAda, zAMtiniketana, muMbaI ane jodhapuramAM ema cAra jagyAe purAtattva kendro prAcyavidyAnA rakSaNa mATe sthApyAM hatAM. adhyApaka ane saMzodhaka tarIke puruSArthapUrNa temaja abhyAsaniSTha jIvana jIvanAra muni jinavijayajInuM avasAna tA. 3-61976nA roja thayuM hatuM. (jUna-2005-jaina samAcAra'mAMthI sAbhAra). R nitin 1; ke jemaNe svAtaMtryanI laDatamAM sAmela thaI cha mAsano kArAvAsa veThyo. jemane sarakAra dvArA padmazrI evorDa enAyata thayo. amadAvAda, zAMtiniketana, muMbaI, jodhapura ema cAra jagyAe purAtattva-kendro sthApyAM. Jain Education Intemational Page #911 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 901 abhyAsaniSTha vyaktitva ItihAsa anveSaNa vidyAnA saMpAdakamaMDaLanA sakriya sabhya, abhyAsa samiti, vidyAkIya aThaMga ArAdhaka : pariSada, TrasTI maMDaLa tathA vividha samitionA sabhya tarIke kAryarata rahIne temaNe "itihAsa ane saMskRti' vibhAgano Do. raseza jamInadAra : sarvagrAhI vikAsa sAdhyo. pariNAme vizvavidyAlaya anudAna paMce emanA vibhAgane 1991mAM pAMca varSa mATe "DipArTamenTa opha speziyala AsisTanTsa' mAnyatA bakSI hatI. noMdhavuM ghaTe ke temanA sakSama, kaDaka ane zistabaddha mArgadarzana heThaLa pIeca.DI. padavInA dasa zodhachAtroe pIeca.DI.nI padavI prApta karI hatI. (je paikI A laghulekhanA lekhakane 'prathama zodhapatra'nuM mAna prApta thayeluM.) ane ema.phila. padavInA 40 zodhachAtroe paNa ema.phila. padavI prApta karI hatI. DaoN. rasezabhAInI kasAyelI kalamano lAbha itihAsajagatane maLato ja rahyo che. Azare 400 jeTalA temanA saMzodhanalekho tathA 22 jeTalA saMzodhanagraMthonuM prakAzana e temanA vidyAkIya tapanuM pariNAma che. gUjarAta vidyApIThanA kAryakALa daramyAna rASTrakakSAnA bAra parisaMvAdo, sAta kAryazibiro, sattara zaikSaNika pradarzano, vividha adhivezano ane vyAkhyAnonuM DaoN. raseza jamInadAra eTale rASTrIya ane AMtararASTrIya Ayojana karIne temaNe gUjarAta vidyApIThane maLeluM 'DriDa khyAtiprApta bhAratIya itihAsa ane saMskRtinA khyAtanAma yunivarsiTI'nuM pada sArthaka karavAmAM mahattvanuM yogadAna samapyuM che. vidvAna! sikkAvijJAna ane abhilekhavidyA, daphataravidyA ane bhAratamAM vizvavidyAlayI vartuLamAM daphataravidyAno sthaLatapAsavidyAmAM anveSaNakSetre moTA gajAnuM nAma! kaho ke sarvaprathama abhyAsakrama zarU karavAnuM mAna DaoN. jamInadArane phALe abhyAsu anveSaka, sattvazIlaciMtaka ane suprasiddha itihAsa jAya che. temaNe sarvaprathama daphataravidyAno abhyAsakrama gUjarAta lekhaka! temano janma 19 julAI, 1934nA roja kheDA vidyApIThamAM zarU karelo tathA daphatara ekama ane bhAratIya saMskRti jillAnA mahemadAvAda gAme pitA caturabhAI ane mAtA saMgrahAlayanI paNa temaNe ja sthApanA karelI. e sAthe temaNe maNibahenane tyAM thayelo. prAthamika zikSaNa pIja' ane aitihAsika pariprekSyamAM "gujarAtanAM sthaLanAmono sArtha koza' 'kaThalAla'mAM pUruM karIne temaNe bI.e., ema.e. ane taiyAra karIne tathA prasiddha purAtattvavid DaoN. 2.nA. mahetAnI sAthe pIeca.DI. e tamAma ucca upAdhio itihAsa ane bhAratIya rahIne 'amadAvAdanAM sthaLanAmono abhyAsa ane amadAvAdanI saMskRti viSaya sAthe gujarAta yunivarsiTImAMthI prApta karelI. purAvastuo' zodhapatra taiyAra karIne, sthaLanAmonI AdhArabhUta DaoN. jamInadAre temanI zaikSaNika kArakirdInI zarUAta mAhitI ApI che tathA plesanema sosAyaTI opha inDiyA I.sa. 1963mAM gUjarAta vidyApITha, amadAvAdamAM itihAsa (mAyasora)nI kAryakAriNI samitinA sakriya sabhya tarIke sevAo ane saMskRti vibhAgamAM vyAkhyAtA tarIke joDAIne karelI ane ApIne "sthaLanAma' vidyAkSetre mahattvanuM yogadAna ApyuM che. 1994mAM nivRtta thayA tyAM sudhI e ja saMsthAmAM lekTara2, DaoN. jamInadAranI pratibhA itihAsanAM vividhakSetromAM rIDara, prophesara ane vibhAgAdhyakSa jevAM sthAno zobhAvyAM. ramamANa karatI ja rahI che. "sikkAvijJAna' paNa temanA rasano lagabhaga traNa dAyakAthI vadhAre samaya sudhI gUjarAta viSaya rahyo che. temaNe gujarAta mudrA pariSada'-vaDodarAnI vidyApIThamAM adhyApana, anveSaNa ane saMlekhana karatAM karatAM DaoN. kArobArInA upapramukha tarIke tathA sakriya sabhya tarIke sevAo jamInadAre e saMsthAnA vikAsamAM noMdhapAtra sevAo ApI che. ApIne sikkA vijJAna pratye gujarAtanA itihAsa rasikono rasa saMsthAnA trimAsika zodhapatra "vidyApIThanA sahataMtrI tathA jAgRta karyo che. Jain Education Intemational Page #912 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 902 dhanya dharA gujarAta itihAsa pariSada-amadAvAdanA pramukha, yuropanA dezonI yunivarsiTIomAM traNa vAra vyAkhyAno upapramukha, koSAdhyakSa, kArobArInA sabhya vagere sthAno para ApavA gayA. temanAM saMzodhanakAryonI noMdha laIne "dha borDa rahIne lagabhaga traNa dAyakA (I.sa. 1962-1992) sudhI ova DAyarekTarsa, gavarniMga borDa ova eDiTarsa enDa gujarAtanA itihAsarasikone itihAsAbhimukha karavAmAM temaNe pablikezana borDa, ova dha amerikana bAyogrAphikala risarca mahattvano phALo Apyo che. insTiTyUTa-northa kerolinA, amerikAe temane risarca borDa inDiyana hisTrI enDa kalcara sosAyaTI-nyU dilhInA opha eDavAIjharsamAM mAnad sabhya tarIke I.sa. 2004thI vAisa ceramena tarIke tathA e ja saMsthAnA zrInagara-gaDhavAla pasaMda karIne tathA dha konTempararI bahu ijha hu'nA kansalTiga khAtenA adhivezana (1997-98)nA pramukha tarIke kAryarata eDiTara tarIke nImIne temanuM bahumAna karyuM che. rahIne temaNe bhArata rASTranA itihAsa rasikone paNa mArgadarzana gujarAta itihAsa pariSada, amadAvAdanA surata pUruM pADyuM che. adhivezana daramyAna temanA risarca peparane prApta thayelo plesanema sosAyaTI opha inDiyAnA prathama dAyakA suvarNacaMdraka temanA vidyAtapanuM suphaLa che. (1980-87)nA kArobArI sabhya tathA epigrAphikala itihAsanI vibhAvanA ane itihAsanuM tattvajJAna'e sosAyaTI opha inDiyAnI kArobArInA sabhya tarIke temaNe temanA rasanAM mukhya kAryakSetro rahyAM che. e saMdarbhe temanuM ciMtana rASTrIyakakSAe paNa mahattvanuM pradAna karyuM che. ane lekhana dhyAnAkarSaka rahyAM che. daphatara vidyA tathA sthaLanAmonA e uparAMta, gujarAta sarakAranA abhilekhAgAra abhyAsa paratve temanuM anveSaNa noMdhapAtra rahyuM che. vibhAganA ArkAivala kAunsila tathA tenI vividha samitionA DaoN. raseza jamInadAra svabhAve mitabhASI, satyapriya, sabhya, gujarAta rAjya purAtattva khAtAnI salAhakAra samitinA karmaTha, kaDaka zistapAlananA AgrahI, parizramI anveSaka ane sabhya tathA gujarAta rAjyanI ane bhAratanAM vibhinna rAjyonI aThaMga vidyApuruSa tarIke Aje prauDha vaye paNa ciMtana, anveSaNa yunivarsiTIonI abhyAsa samitionA sakriya sabhya rahIne DaoN. ane saMlekhana dvArA itihAsajagatane paripakva mArgadarzana pUruM jamInadAre gujarAta ane bhAratanA itihAsanI noMdhapAtra sevAo pADI rahyA che. astu bajAvI che. paMDitonI koTinA tejasvI sitArA DaoN. rasezabhAInI uMmara ane anubhava nuM phalaka vistaratuM gayuM tema tema itihAsavijJAnanAM vividhakSetromAM temanI Do. kumArapALa desAI sevAono vyApa paNa vistarato ja rahyo che. pariNAmasvarUpa sAhitya, zikSaNa, patrakAratva, samAjasevA, ramatagamata inDiyana kAunsila oNpha hisTorikala risarcanI sIniyara ane dharmadarzana jevAM kSetromAM ullekhanIya pradAna karanAra phelozipa tathA gujarAta rAjya abhilekhAgAranI risarca phelozipa kumArapALa desAIno janma rANapuramAM 30 oNgaSTa, 1942nA meLavavAnuM mAna temaNe aMke karI lIdhuM, eTaluM ja nahIM paraMtu roja thayo hato. temanuM vatana sAyelA che. mAtAnuM nAma nivRttikALamAM paNa saradAra paTele jAhera vahIvaTa saMsthA jayAbahena ane pitAnuM nAma bAlAbhAI desAI. pitAnuM (spIpA) amadAvAdanA sivila sarvisa senTara ane rekarDa upanAma "jayabhikhkhuM'. "jayabhikhkhuM gujarAtI sAhityanA menejamenTanA kAryakramamAM mulAkAtI prAdhyApaka saradAra paTela khyAtanAma lekhaka. sevAsamAjanA AI.e.esa. TreniMga senTaramAM atithi prAdhyApaka kumArapALanA jIvanaghaDataramAM mAtApitAno moTo phALo ane lA.da. bhAratIya saMskRti vidyAmaMdiramAM mulAkAtI prAdhyApaka che. temanI lekhaka tarIkenI saphaLatAmAM pitAnuM to temanA tarIke saMniSTha sevAo ApavAnuM cAlu rAkhIne temaNe "nivRtti vyaktitva-vikAsamAM mAtAnuM yogadAna mahattvanuM che. jayAbahena zabdanI vyAkhyA ja badalI nAkhI che. Adarza bhAratIya nArI hatAM. rANapuramAM emaNe 1930nA khAsa ullekhanIya bAbata to e che ke asahakAranA AMdolanamAM bhAga lIdhelo. emaNe kumArapALane itihAsaanveSaNa kSetre temaNe prasarAvelI suvAsa cheka videzo gAMdhIjI vizenAM ghaNAM kAvyo saMbhaLAvelAM. sudhI prasarI. tethI atithi prAdhyApaka tarIke amerikA sahitanA Jain Education Intemational cation International Page #913 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 903 zrI kumArapALabhAIne padmazrI evorDa enAyata karatA rASTrapati Do. abdula kalAma kumArapALe mukhya viSaya tarIke gujarAtI laI amadAvAdathI 1963mAM bI.e. ane 1965mAM ema.e. thaI navagujarAta kaoNleja, amadAvAdamAM gujarAtInA adhyApaka tarIke kArakirdInI zarUAta karI. 1980mAM Do. dhIrubhAI ThAkaranA mArgadarzana nIce "AnaMdaghana : eka adhyayana' vize zodhaprabaMdha lakhI emaNe gujarAta yunivarsiTImAMthI pIeca.DI.nI padavI paNa prApta karI. 1983mAM teo gujarAta yunivarsiTInA bhASAsAhityabhavanamAM joDAyA. e pachI bhASAsAhityabhavanamAM gujarAtI vibhAganA adhyakSa, bhASAsAhityabhavananA niyAmaka ane gujarAta yunivarsiTInA vinayana vidyAzAkhAnA DIna tarIke sevAo ApIne nivRtta thayA che. kumArapALa bhAratIya saMskRti, jainadarzana ane jainasAhityanA abhyAsI che. temaNe ciMtanalekhonA aneka saMgraho ApyA che. 'jhAkaLabhInAM motI'nA traNa bhAga, "motInI khetI', mAnavatAnI maheka', 'tRSNA ane tRpti', "kSamApanA', zraddhAMjali', "jIvananuM amRta', "duHkhanI pAnakharamAM AnaMdano eka Tahuko', 'jhAkaLa banyuM motI' vagere saMgrahomAMnA lekho kumArapALanA nibaMdhakAra tarIkenA pAsAne supere pragaTa kare che. A saMgrahonA keTalAka lekho vyAkhyAna nimitte lakhAyA hatA. kumArapALa prabhAvazALI vaktA che. gujarAta ane bhAratamAM Thera Thera vyAkhyAno ApavAnI sAthe temaNe iMglenDa, amerikA, pUrva AphrikA, keneDA, siMgApora, beljiyama, hoMgakoMga, maleziyA, inDoneziyA vagere dezomAM paryuSaNa nimitte temaja parisaMvAda Adi nimittoe ApelAM vyAkhyAno khUba prazaMsA pAmyAM che. - kumArapALa sarjaka hovAnI sAthe vivecaka paNa che. hemacaMdrAcAryanI sAhityasAdhanA', "zabdasaMnidhi', 'bhAvanavibhAvana", "AnaMdaghana : jIvana ane kavana', "zabdasamIpa' vagere temanAM vivecananAM pustako che. mukhyatve madhyakAlIna sAhityanA abhyAsI kumArapALa arvAcIna sAhityanA paNa marmajJa che. enI pratIti arvAcIna kRtio vizenA emanA vivecanalekho karAve che. madhyakALanA gaNyAgAMThyA abhyAsIomAM temanI gaNanA karavI paDe. kumArapALa sUjhavALA saMpAdaka paNa che. temaNe saMkhyAbaMdha saMpAdano karyA che, jemAM mahattvanAM che : "jayabhikhkhuM smRtigraMtha', zabdazrI', "kavi dulA kAga smRtigraMtha', "haimasmRti', jayabhikhunI jaina dharmakathAo' bhAga 1-2, 'narmada : AjanA saMdarbhamAM', "navalikA aMka' ('gujarAta TAimsa'), "ojasa dIThAM AtmabaLanAM', vagere temanAM saMpAdita pustakono vyApa jotAM temanuM rasakSetra keTaluM vizALa che teno aMdAja Ave che. pratyeka saMpAdanamAM temanI sUjha, samaja ane cIvaTa jovA maLe che. gujarAta samAcAra'mAM "ITa ane imArata' kaoNlama uparAMta "AkAzanI oLakha", "jhAkaLa banyuM motI', pArijAtano parisaMvAda' jevI aneka kolamo niyamita lakhe che. atyAre gujarAta samAcAra'mAM sauthI vadhu vaividhyapUrNa kaoNlamo lakhanAra teo ekamAtra patrakAra che. "gujarAta TAimsa'mAM teo 'pAMdaDuM ane pirAmiDa' nAmaka kaoNlama niyamita lakhe che. gujarAta yunivarsiTInA patrakAratvavibhAgamAM teo varSothI adhyApaka tarIke sevA Ape che. A uparAMta gujarAtanI anya yunivarsiTIomAM paNa teo patrakAratvanA abhyAsakrama sAthe saMkaLAyelA che. "akhabArI lekhana' vize temaNe eka pustaka lakhyuM che tathA "sAhitya ane patrakAratva' nAmaka graMthanuM saMpAdana karyuM che. patrakAratvakSetre bahuvidha kAmagIrI bajAvavA mATe temane navacetana' mAsika dvArA navacetana roNacaMdraka, patrakAratvamAM viziSTa pradAna mATe zrI yagneza ha. zukla pAritoSika, sporTsa vize patrakAratvamAM mahattvanuM pradAna karavA mATe nAnubhAI suratI dain Education Intermational Jain Education Intemational For Private & Personal use only Page #914 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 904 dhanya dharA phAunDezana dvArA saMskRti gaurava puraskAra tathA mileniyama evorDa temaja surata zahera patrakAra nidhi dvArA pUrva TesTa krikeTara ane silekTara zrI aMzumAna gAyakavADanA haste besTa sporTsa jarnAlisTa evorDa', gujarAta dainika akhabAra saMgha dvArA patrakAratvamAM sattvazIla lekhana mATe hariOM Azrama evorDa temaja ziSTa, sAttvika ane mUlyalakSI lekhana mATe zrImad rAjacaMdra AdhyAtmika sAdhanA kendra taraphathI "saMskRti saMvardhana evorDa enAyata thayA che. naDiyAdanI hyumana sosAyaTI oNpha inDiyAe "lAIpha TAima ecivamenTa evorDa' emane enAyata karyo che. I.sa. 1984thI prativarSa paradezamAM kumArapALanAM vyAkhyAno yojAya che. A kSetranI temanI pravRttinA abhivAdanarUpe iMglenDamAM 17 bhAratIya saMsthAoe maLIne temane "zrI hemacaMdrAcArya evorDa Apelo. A uparAMta temane uttara keliphorniyAnA jaina kendra dvArA gaurava puraskAra', "jaina jyotirdhara evorDa', 'gujarAtaratna evorDa tathA 1980mAM juniyara cembarsa taraphathI 'Tena AuTasTenDiga yaMga parsanAliTI oNpha inDiyA' evaoNrDa paNa enAyata thayela. amerikA ane keneDAnAM tamAma kendrone AvarI letA "pheDarezana opha jaina esosiezana opha northa amerikA' (jenA) dvArA amerikA sivAyanA anya dezomAM jaina sAhityanAM saMzodhana ane darzana aMge agatyanI kAmagIrI karanArane apAto presiDenTa spezyala evaoNrDa keneDAnA ToranTomAM 1997nA julAImAM yojAyelA dvivArSika adhivezanamAM kumArapALane enAyata thayo hato. mUlyaniSTha sAhityasarjana mATe dilhInI ahiMsA inTaranezanala saMsthAe tathA divALIbahena mohanalAla mahetA TrasTe viziSTa evorDa enAyata karyA che. I.sa. 2001mAM bhagavAna mahAvIra janmakalyANaka samiti taraphathI jainadarzana ane jainabhAvanAomAM prasAra mATe uttama yogadAna karanAra 26 vyaktione vaDApradhAna zrI aTalabihArI vAjapeyInA haste apAyelA "rjanaratna evorDa' mATe paNa temanI pasaMdagI thaI hatI. muMbaInA krosa medAna para bhAratanI ekaso varSathI paNa vadhu jUnI ane tamAma saMpradAyonuM pratinidhitva dharAvatI "bhArata jaina mahAmaMDaLa" saMsthA dvArA AcArya mahAprajJajInI nizrAmAM sarvaprathama jaina gaurava evaoNrDa' arpaNa karAyo. ramatagamatakSetre paNa kumArapALanuM pradAna ullekhanIya che. gujarAtI, hiMdI, aMgrejI ane marAThImAM pragaTa thayelA 'bhAratIya krikeTa' ane krikeTanA vizvavikramo" temaja "krikeTa ramatAM zIkho' bhAga 1-2nI doDha lAkha nakalo ramatapremIoe kharIdI hatI. iMglenDanI prasiddha 'krikeTara megejhina klaba'nuM mAnAI sabhyapada temane sAMpaDyuM hatuM. temanA eka pustakane "dha krikeTara inTaranezanala sAmayika' dvArA Ayojita "jyubilI liTararI evaoNrDa' mATenI spardhAmAM sthAna sAMpaDyuM hatuM. 1962thI akhabAra, reDiyo ane Telivijhana paranI temanI vigatakhacita pramANabhUta ramatagamatanI samIkSAe khUba lokacAhanA prApta karI che. temaNe vividha klabo ane saMsthAomAM ramatagamata vize 300thI vadhu vaktavyo ApyAM che. DaoN. kumArapALa desAI sAhitya, patrakAratva ane jainadarzanamAM pIeca.DI.nA gAiDa tarIke mAnyatA dharAve che. emanA mArgadarzana heThaLa 15 jeTalA vidyArthIoe pIeca.DI.nI padavI meLavI che. siMgAporanI 50 varSanI paraMparA dharAvatI gujarAtI skUlamAM abhyAsakrama aMge varkazopa karyA che. keniyA ane enTavarSamAM gujarAtI zIkhavA aMgenA prayatnomAM sakriya sahayoga ApavA sAthe temaNe briTananI gujarAtI sAhitya akAdamI ane amerikAnI gujarAtI liTararI ekeDemI taraphathI vaktavyo ApyAM che. karmavIra kumArapALa sAhitya, saMskRti ane zikSaNanI saMkhyAbaMdha saMsthAo sAthe sakriya rIte saMkaLAyelA che. gujarAtI sAhitya pariSadamAM agAu maMtrI tarIke kAma karI cUkelA teo atyAre tenI kAryavAhaka samitinA sabhya che. gujarAta sAhitya sabhAnA maMtrI temaja gujarAta sAhitya akAdamInA pUrva upAdhyakSa che. zrI yazovijaya jaina graMthamALAnA maMtrI tarIke kAryarata kumArapALa chellAM 40 varSathI zrI jayabhikhkhuM sAhitya TrasTanI anekavidha pravRttio karI rahyA che . prA. anaMtarAya rAvaLa smAraka samiti ane caMdravadana mahetA smAraka samitinA teo maMtrI che. gujarAtanI asmitAnA mahApuruSArtha samAna gujarAtI vizvakoza'nA prAraMbhathI ja teo gujarAta vizvakoza TrasTanA TrasTI tarIke sevArata che. zrI mahAvIra mAnava kalyANa kendra, anukaMpA TrasTa, inDiyana reDakrosa sosAyaTI (boTAda brAnca), sulabha heltha enDa hArTa kera senTara vagere saMsthAo dvArA teo Apattigrasta lokone sahAya pahoMcADe che. zrImad rAjacaMdra sevA kendranA TrasTI tarIke mUka-badhira bALakonI saMsthA umaMga'mAM UMDo rasa le che. 2001nI 26mI jAnyuArIe gujarAtamAM thayela bhISaNa dharatIkaMpa veLA temaNe bhUkaMpagrasto Jain Education Intemational Jain Education Intemational Page #915 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 mATe paMdara lAkha rUpiyA jeTalI rakama videzathI meLavI hatI. gaLathUthImAMthI ja sAhitya, saMskRti ane sevAnA saMskAra meLavanAra kumArapALanA kAryakSetrano vyApa vizALa ane vaividhyasabhara che. sarjana, vivecana, saMzodhana, saMpAdana, anuvAda, adhyayana-adhyApana vagere anekavidha pravRttio karatA hovA chatAM kumArapALa taruNanA taravarATathI sAmAjika-sAMskRtika utthAnanA navA navA prakalpo karavA haMmezAM tatpara rahe che. emanA sAhitya, zikSaNa ane sAMskRtika kAryone lakSamAM rAkhIne bhArata sarakAre I.sa. 2004mAM bhAratanA rASTrapati e.pI.je. abdula kalAma dvArA emane padmazrI'no khitAba enAyata karyo che. aneka evaoNrDo, caMdrako, puraskAro prApta karavA chatAM kumArapALa desAIne abhimAna sparzI zakyuM nathI. caherA para haMmezAM snehALa smita ane nAnAmAM nAnA mANasa sAthe paNa premapUrvaka uSmApUrNa vyavahAra temanA prasanna vyaktitvano ane sArtha jIvanazailIno marma pragaTa kare che. --DaoN. prasAda brahmabhaTTa gajhala mahephilanuM raMgIna najarANuM gujarAtI gajhalanI vaibhavI saltanatane kAyama karI janAra eka mahAna zAyara : janAba zUnya pAlanapurI --zaileza koThArI zUnya pAlanapurI ane gujarAtI gajhala. e judI judI ghaTanAo nathI. zUnyanuM avataraNa e ja gujarAtI gajhalanuM avataraNa che. gujarAtI bhASAmAM zUnyae gajhalo lakhIne gurjara girAne dhanya banAvI che. zUnyanA kAraNe gajhala to gauravAnvita ane dhanya banI ja che, paraMtu gajhala jevo kAvyaprakAra gurjarI mAtane ATalI hade soch AtmasAta karaze te kalpanAtIta hakIkata che. zUnyae AvI keTakeTalI kalpanAone gajhalanA mAdhyama vaDe vAstavika banAvI che. zUnya pAlanapurIne gujarAtanA gAliba, gujarAtanA mIra ane gujarAtanA jigara jevAM vizeSaNothI navAjavAmAM AvatA hatA. teozrIe ummara khaiyAmanI rUbAIAtonA karelA zreSThatama anuvAdane kAraNe temane gujarAtanA ummarakhaiyAma paNa gaNAvAtA hatA, paraMtu zUnya AvA koI vizeSaNanA mohatAja nathI. zUnya zUnya che ane e rIte zUnya anaMta che. zUnyanI eka gajhalakAra, eka tattvaciMtaka ane rUpanA pAgalapremI tarIkenI pahoMca cauda-cauda dizAonI anekAneka anaMta kSitijo sudhI vistarelI che. A kSitijo sudhI zUnya pachI gujarAtIno bIjo koI gajhalakAra hajI sudhI pahoMcyo nathI. kadAca AvanArI sadIo sudhI zUnyanuM A sthAna avicaLa rahevAnuM che te vAtamAM paNa jhAjhI zaMkA rAkhavA jevuM nathI. zUnyanI gajhalaupAsanA izyu-hakIkI ane izke-mijAjInI raMgaberaMgI chAMTo dharAvatI ane artharamya evI eka masta madirA che, jene gajhalapremIo AkaMTha pIne paNa dharAtAM nathI. zUnyanI gajhalono AvAva eka amRta che. jIvana, jagata ane jamAnAe dharela vera-jheranI viSapiyAlIne te kharekharA arthamAM amRtamAM palaTAvI nAkhe che. zUnyanI gajhalo e narI daivI preraNAnuM pariNAma che. zUnyae pote ja kahyuM che ke temane gajhalo koNa lakhAvI jAya che te bAbata teo pote paNa jANatA nathI. zUnyanA gajhalavaibhava ane gajhalavArasA vize vAta karavA jaIe to eka Akho itihAsa racAI jAya! ATaluM mAtabarane ATaluM vipula gajhalasarjana zUnyanI gajhalatva mATenI niSThA ane tenI dhIra-gaMbhIrapaNe thayelI upAsanAnuM pariNAma che. zUnyano svabhAva to bhAre caMcala ane mojIlo hato. atyaMta alagArI prakRti ane dunyavI mohamAyA sahitanAM pratyeka mAnavIya ane svabhAvagata lakSaNo vyakti zUnya pAlanapurImAM hatAM paraMtu temanA vyaktitvanAM A tamAma pAsAMoe zUnyanI gajhalonAM hIra-mauktiko para utkRSTa pAsAMo pADyAM che. kadAca eTale ja zUnyae kahyuM che : "kApo to aura vAta che, toDI nahIM zako, haiyAMne bAMdhanAra to dorI che hIranI!" zUnyanI gajhalo pANIdAra, pAsAMdAra ane vividha raMgI prakAzasrotonAM, evAM hIrakaratno che ke jene mAtra tripArzva kAcamAMthI ja nahIM anekavidha--pArzva kAcamAMthI joIe, tapAsIe to paNa te so TacanuM sonuM ke pyora kereTano hIro Page #916 -------------------------------------------------------------------------- ________________ GOS dhanya dharA paDe. ja dekhAya. mAtra dekhAya ja nahIM anubhavAya paNa. zUnyanI zUnyano vaibhava : gajhalo aneka pariNAmo dharAve che. kadAca eTale ja zUnyanI vaibhavanA zAstrIya artha ghaNA che paNa ahIM A graMthanA gajhalonuM vivecana karavAnuM agharuM che. vivecananAM paNa ekAda saMdarbhamAM zUnyanI samRddhino jhaLakATa athavA zUnyano sAhebI be parimANothI paNa A gajhalonAM yugakarmanuM pRthakkaraNa thaI artha mArI dRSTie baMdhabaMsatA lAge che. zake tema nathI. gajhalanAM vividha parimANo sAthe vivecananAM huM je kaMI kahevA mAguM chuM tenA anusaMdhAnamAM eka sauthI sarvagrAhI parimANonAM viniyoga vaDe ApaNe Avo ekAda mahattvanI bAbata e che ke mAruM vatana pAlanapura che ane mArA paripUrNa to nahIM ja paNa adhakacaro prayatna jarUra karI zakIe. vatane nAmAMkita vyaktio buddhijIvIonuM pradAna karyuM che temAM jo ke AvA prayatnanuM pariNAma kevuM Ave che te nakkI karavAnuM zrI alIkhAna usmAnakhAna baloca jemaNe "zUnya'nA takhallusathI kAma ApaNe chevaTe to vidagdha bhAvako upara ja choDI devuM gujarAtI vADamayane anokhuM najarANuM arpaNa karyuM che, tenI A graMthamAM jhAMkhI thaze. emanI vividha racanAonA graMtho "zUnyanuM zUnyanI gajhalomAM bharapUra jIvanalakSI sAhitya sarjana', "zUnyanuM visarjana', "zUnyanA avazeSa', "zUnyanuM smAraka' bhaMDArAyeluM paDeluM che. jIvanamAM sukhaduHkhanA anubhavo ane ane "zUnyanI smRti'nuM sAratattva A graMthamAM raheluM che. jiMdagInI khATImIThI vAtone zUnya eka nakhazikha kalAkAranI emanI sAthenA mArA varSonA gADha paricaya, emanI adAthI potAnI gajhalomAM citrita karI de che, : sAthenA sAtatya, emanI badhI ja racanAone jANI ane mANI "kAMTe kAMTe aTakuM chuM ne phUle phUle bhaTakuM chuM zakyo chuM. tenI traNamuktirUpe eka aMjalirUpe A namra nivedana raMga ane phoramanI vacce mArI mahephila zodhuM chuM." karavAnuM che. emanA gujarAtI bhASAmAMnA pradAna mATe mAtra ajANya paNa kalAkAronuM aMtara chApa pADe che, aMjali zabda paryApta nathI, e mATe abhiSeka zabda mane vadhu paDe che azruo jyAM jyAM UThe che dilanI tasvIro." sArthaka lAge che. camake AMsu pAne pAne, saLage phUlo DALeDALa, zUnya eka anokhA sArasvata hatA. anokhA eTalA mATe kAMTe kAMTe dIpanAM toraNaH upavana AkhuM jhAkajhamALa!" ke pote phArasI ane urdU sAhityanA prakhara jJAnI hovA uparAMta "mana vALo tyAM vaLaze duniyA, ApaNI garIba gaNAtI ane vagovAyelI gujarAtI-bhASA paranI paDachAyo thaI paLaze duniyA, emanI pakkaDa anokhI che. teo kahetA ke temanA manamAM je tRSNA tyAgo "zUnya', nahIMtara vicAra Ave, UrmisUre tene zabdomAM AkAra ApavA zabdo mRgajaLa thaIne chaLaze duniyA!" sAmethI ja AvI jAya che, e rIte teo potAne zabdanA svAmI "dilamAM tame je Aga lagAvI che hetathI, gaNAvatA hatA. zabdonuM emane varadAna hatuM. jIvana ane mRtyunA ene mathuM chuM ThAravA zabdonI retathI." saMdarbhamAM emanI racanAo jyAre jyAre vAgoLIe tyAre eka uparokta tamAma zeromAM joI zakAze ke zUnyanI gajhalonuM mastamaulA phakIra tarIke ApaNI samakSa UbhA hoya tema sarjana kharA dilathI thayuM che ane vadhumAM A sarjana saMsAramAM anubhavAya che. aneka premadardIone sparze che ane ene akSarazaH yAda rAkhanArAM muzAyarAomAM emanI pratibhA eTalI jhaLahaLatI hatI paNa nIkaLI Ave che. ke emanI sAme koI paDakAra na karI zake, paNa teo sadAya zUnyanI gajhalonI khUbI tenI bhASA ibAratamAM paNa zAyaronA Azika, zAyaronA dosta hatA. eka prasaMge temane che. taLapadI bhASA, rUDha prayogo, kahevato ane loka- muzAyarAmAM pramukhasthAna levAno Agraha karavAmAM Avyo tyAre uktiono teo eTalI AsAnIthI ane gajhalamAMnA pUrepUrA pote jaNAvyuM ke teo zAyaronA vRMdamAM ja rahevAnuM pasaMda kare rUpAMtaraNa sAthe kare che ke ghaNI vAra to atyaMta cavAI gayelI che. temaNe vadhumAM jaNAvyuM ke zAyaro to lajAmaNInA choDa jevA kahevato ane mahAvarAo paNa zUnyanI gajhalomAM punaH jIvaMta hoya che. bhUlecUke uSNahastanA sparzathI zaramAI-karamAI jAya banI jAya che. e zakyatA vadhAre che, zAyarone lajAmaNInA choDa tarIke Jain Education Intemational Page #917 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata sorabha bhAga-2 COLO varNavanAra zUnya eTalA ja mahAna zAyara hatA. ummara khaiyAmanI rUbAIAtone gujarAtImAM subhogya rIte utAranAra zUnya pahelA ane chellA zAyara hatA. zUnyanA aMgata ane kauTuMbika jIvanamAM vedanA ja vadhAre che. temaNe ja lakhyuM che "vyathA roI nathI bharavuM pradarzana dIna mAnasanuM, abhinaya nRtyano dezuM ame talavAranI dhAre." ane kharekhara talavAranI dhAre ja sarasa rIte nRtya karI zakatA. teo jaNAvatA ke saMgharSa daramiyAna manobaLa meLavavAnuM pramukha sAdhana baMdagI che. baMdagI raheTa-cakra jevI che tame zUnya karI mokalo to te pUrNa bharIne Ape che. Avo philasUpha Dagato nathI, marato nathI. jIvananA aMtima uttarArdhamAM temaNe mauna racanAnuM mauna sAdhyuM hatuM. temanA ja zabdomAM temaNe jaNAvyuM cheH "maunane suparata karI dIdho khajAno zabdano, Ava ke jovA samo che zUnyano vaibhava have." A zUnyano vaibhava jemanA hAthamAM Avaze temane jIvananI rasabharIvAto ane bodhaprada racanAo mANavAno suyoga prApta thaze ja e niHzaMka che. lakhANamAM, aMtamAM ApaNe pUrNa-virAma je TapakuM mUkIe chIe tenuM virATa-rUpa zUnya bane che. zUnya eTale pUrNa e dRSTie zUnyano pArthivadeha ApaNI samakSa na hovA chatAM temano akSaradeha ApaNI sAthe ja che. mArA namra-nivedanane emanI smRtinA abhiSekarUpe rajU karI dhanyatA anubhavuM chuM. "dardanI eka saltanata kAyama karI cAlyA jazuM........" potAnA astitvano utsava UjavI janAra janAba alIkhAna usmAnakhAna baloca urphe zUnya pAlanapurI jo Aje ApaNI vacce hota to teo 80 varSanA hota. jo ke AvA muThThI UMcerA gajhalakAra sadehe ApaNI vacce na hovA chatAM temano akSaradeha sadAye amaratvane varelo rahe che. zUnya sAce ja kahyuM hatuM : "zuM zUnya e na bhUla, o astitvanA khudA! tuM to haze ke kema paNa huM to jarUra chuM." paThANI vyaktitva, bulaMda rajUAta, sattvazIla sarjanoA triveNI saMgama bhAgye ja koI zAyaramAM jovA maLe. zunyane kalaMdarI mijAjanA kavi, zAyara tarIke oLakhI zakIe evuM AdhyAtmika UMDANa temanI kavitAomAM, gajhalomAM hatuM. Aje, zUnyane A jagatanA virATa zUnya sAthe vilIna thayAne varSo vItI gayAM hovA chatAM haju paNa temanI bahumukhI pratibhA ane vividharaMgI vyaktitva gajhalapremIonA dilamAMthI vIsa vIsarAya tema nathI. temanA jIvananAM aneka pAsAM hatAM ane te dareka pAsAmAM zUnyanI AgavI pratibhAnAM darzana thatAM hatAM. hiMdu dharmanI philasUphI ane vedAMtanAM gUDha rahasya temaNe potAnI gajhalamAM je saraLa ane sacoTa rIte rajU karyA che te rIte bhAgye ja bIjA koIe karyo haze. svamAnanI khumArI, aNanama Teka ane bhalabhalA camarabaMdhIne paNa sApha sApha saMbhaLAvI devA jeTalI nirbhayatAnA zUnyanA guNo temanA patrakAranA vyavasAyamAM dIpI-UThyA hatA. badhA ja dharmano jANe ke pUrNa rIte abhyAsa karyo hoya evuM badhAMne manamAM thatuM hatuM. puSkaLa vAcana hatuM. temanI pAse svataMtra vicAro ane svataMtra dRSTikoNa hatA, tethI koI paNa praznane teo taTastha dRSTie mUlavI zakatA hatA. temanuM bhASA paranuM prabhutva gajabanuM hatuM. temanI kalama dhAradAra, sacoTa soMsaravI nIkaLI jAya tevI hatI. teo potAnAM lakhANo, kalamane jigaramAM boLI, khUnejigarathI lakhatA AthI ja "muMbaI samAcAra'mAM temanA agralekho khUba ja lokapriya banyA hatA. zUnya pAlanapurI eTale zUnya pAlanapurI. zUnyanI pratibhA eTalI badhI samRddha che ke gujarAtanA gAliba, gujarAtanA mIra jevAM vizeSaNothI navAjavA karatAM temane mAtra zUnya pAlanapurI ja kahevA ucita che. zUnyanuM dvitIya vikalpa nAma paNa zUnyapAlanapurI ja hoI zake ane evuM che paNa kharuM. zUnya nAmekarme virATa mahimA rAkhe che. mAtra zUnyano zAbdika vyApa ja jema sakaLa brahmAMDa sudhI vistare che tema temanI sarjanazakti paNa teTalI ja utkRSTa che. zUnyanuM samasta sarjana eTale atyaMta bhavya, sazakta paripUrNa ane yAdagAra ciraMjIvI pradAna. | gujarAtI gajhala-kSetranA thoDAka pratiSThita gajhalakAromAM zUnya pAlanapurI eka anivArya ane noMdhapAtra vibhUti che. lagabhaga cAra dAyakAonI sarjanakRtimAM emaNe khUba ja prANavAna zAyarI ApaNane arpaNa karI che. "zUnyanuM sarjana', zUnyanuM visarjana', "zUnyanAM avazeSa', "zUnyanuM smAraka' ane zUnyanI smRti'-koIpaNa jAtanA khacakATa vinA ekadhArI nIkaLI AvatI prANavAna kavitAsaravANI e hakIkata puravAra kare che ke teo sadA-bahAra satata pravRtta sarjakapratibhA che, emanA A sAmarthya para gujarAtI gajhalane nAjha che, gaurava che. gajhalane gujarAtaNa banAvavAmAM zUnya pAlanapurIno phALo atyaMta prazaMsanIya rahyo che. gajhalane parabhASAnA vaLagADathI ugArIne temaNe zuddha tathA preraNAtmaka parivartanathI gajhalanuM gujarAtIpaNuM zobhAvyuM che. mAtRbhASAthI susaMgata evAM pratIko, Jain Education Intemational Page #918 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 908 dhanya dharA aitihAsika-dhArmika saMdarbho ane gujarAtI jIvanazailImAMthI jAo, duniyAnI khabara to lo ke ene zuM thayuM? niItarIne spaSTa banI AvatA bhAva-abhigamano kalAtmaka kema tAjo ghAva dila para Aja dekhAto nathI?" samanvaya sAdhI ApIne temaNe khUba ja joradAra, samRddha aNIzuddha "vAstavamAM che amaratA "zUnya' mRtyunI kaLA, gajhalo ApaNA sAhityane arpe che. gajhalane parabhASAmAMthI je mare che jiMdagImAM te marI zakatA nathI." gujarAtaNanuM sAcuM svarUpa kaMDArI ApanAra vicArasaraNInA juo to kharA keTalI UMcI khumArI : "chuM zUnya e na samarthanamAM svayaM temanuM sarjana ja kahe cheH bhUla he astitvanA prabhu! tuM to haze ke kema paNa huM to jarUra "Urmione kazuM kyAMya baMdhana nathI, lAgaNI mukta che sthaLa ane kALathI, mAnavajIvananuM sAcuM ghareNuM te tenuM svamAna che. svamAna bulabuloe racI gulazanomAM ane sAcavavuM enuM nAma ja sAcI khumArI. khumArIno mahimA khUba AmrakuMjomAM gAI mayUre gajhala." ja ucca tabakkAe jIravAya che tyAre zUnyanA samagra sarjanamAM vaheto vANIpravAha jarAya "hAtha lAMbo thaI zake che ApameLe o svamAna! uchAMchaLApaNuM pragaTAvyA vinA dhIra-gaMbhIra gatie dharakhama Toce koNa che dAnezvarI? e para badho AdhAra che." prayANa kare che. emanA pakSe A eka viziSTa siddhi che. "je dilamAM jhUratI insAniyatanuM darda rahe- "umaMgonuM zaizava, tamannAnuM jIvana, e dilane dila nahIM, allAhanI kitAba kaho!" vicAronuM ghaDapaNa, karuNAnuM jIvana, "hoya che baLavAnanuM to mauna paNa hathiyAra sama, karI cAra raMgonI suMdara milAvaTa e ja zastronI kare che vAta, je kamajora che." race che kavitA pratibhA amArI." khuvArInA chinnabhinna prANe hatAza thavAnI vRttinA teo bIjA sarjako jeone javalle ja prayojatA hoya evA prakhara virodhaka che. zabdo meru, kubera, mAmUlI, karuNA, vAhiyAta, gokharuM, haMgAmI, "verAna mayakadA ane te paNa bahAramAM? cIMtharI, tAlAvelI, paththaraphoDAM, UkaLato caru, kArasthAna vagere zIzAnI ghoramAMthI surAne jagADIe." emanAM sarjanonuM eka AkarSaka prakaraNa che. teonI hathoTIe ghaNA suMdara zera gujarAtI gajhalane ApyA che. emanuM - zUnya e takhallusa (upanAma) keTaluM badhuM suMdara che. anokhApaNuM UDIne AMkhe vaLage eTaluM sabaLa che. zUnyanI A zUnyanI racanAomAM takhallusanI gUMthaNI gajhalasauMdaryamAM cAra cAMda lagADI Ape che. eka AgavI kalAsiddhi che. koIpaNa zabdone tenI paMktimAMthI khaseDI na zakAya teTaluM daDha temanuM Alekhana che. "otha levI paDe paththaranI, mane mAnya nathI, aMge thAka, caraNamAM chAlA, rAhabara bUTala, maMjhila dUra, zUnya chuM, ThIka chuM, icchA nathI Izvara lAguM." "amArI sAthe hisAbI thavAmAM sAra nathI, to ya amAre to bharavAnI haraNAM peThe lAMbI phALa." "gharamAM ziva, najaramAM suMdara, manamAM satyanuM akSaya ThAma, dareka rIte ame "zUnya'no sumAra chIe." Aja koInA puNyapratApe tana che amAruM tIrathadhAma." "ame koI ekanA thaIne sakaLa triloka laI beThA, "nathI mAtra besI rahyo dilanA khUNe, tame paNa "zUnya" thaI jAo to A sRSTi tamArI che." hakIkatamAM brahmAMDa ghUmI rahyo chuM, "AyanAne AyanAthI vera zuM, phakata eka saccAIno Azaro che, Iza nAhaka "zUnya'thI bharamAya che." khudAonI sAme jhajhUmI rahyo chuM." "rAkho nigAha "zUnya'nA pratyeka dhAma para, gajhalanuM pAtra eTale khuvArInI, dIvAnagInI khumArImAM saMbhava che tyAM ja koI paNa rIte khudA maLe." rAcato jIva. zUnyanI khumArI paNa temanA sadananI pArAzIzImAM "khAsa goLAkAra karajo dosto enI kabara, Ama duniyAthI alaga che zUnyanAM jIvanamaraNa." UMce caDato jhaLahaLATa mAtra che. Jain Education Intemational Page #919 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 GOG dhArmika aitihAsika darzato juo, keTaluM sabaLa AkarSaNa che! "game tema jIvI jazuM toye aMte "haraNa sItAnuM to eka bahAnuM che, bahu zAnathI "zUnya" vIsarAI jAzuM." badhA ja rAvaNo aMte DhaLe che rAma tarapha." zUnyanI badhI ja raMgIna ane suMdara mAvajatathI vAcako "hRdaya kerI tRSNA che rAdhAnI gAgara, keTalA anAyAsa praphulla thaI jhUmI UThe che teno namUno A zera koInuM smaraNa zyAmanI kAMkarI che." dvArA vyakta thaIne rahe che : "hoya nA kaMI vAghanakha, daMbhI UmaLakAne parakha, daivI pustaka koNa na cUme, kaLajugI maitrInA harSAvezathI DaravuM bhaluM." lAva rUpALA mukhane Ama." "jeTalA hAtama che e paNa Akhare mohatAja che, eTale to hAtha mAro kyAMya laMbAto nathI." priyAnA rUpALA mukha paranuM cuMbana premIne daivI pustaka dharmagraMtha-cUmI lIdhAnA parama zraddheya saMtoSanI anubhUti karAve "phakta eka ja nAva Ugaraze o duniyAvAsIo! nUranAM tophAna karI che izArata jiMdagI" che. zUnya iskemijAjI che. "zULI to thaI gaI che, jAgIra majUronI, "amArAM jevo yadi saune pyAra thaI jAye, kintu nathI analahaka para koIno ijAro." dareka jiMdagI janatano sAra thaI jAye." "duniyAno mAryo "zUnya' kadApi nahIM mare, gajhala eTale premabharI vAtacIta e kathanamAM jhaLahaLatA zaMkara kaToro jheranA pI le to zuM thayuM?" premImijAjane svAbhAvikatAmAMthI hakIkata sudhI (izke hakIkI gajhalanuM paThana hoya ke gAna, zUnyanI rajUAta bahudhA sudhI) parama satyamAM gajhalavikAsane pahoMcADavAnuM suMdara medAna mArI jatI hoya che. keTalAka muzAyarA temanI upasthitine gajhalakarma zUnya dvArA noMdhapAtra rIte kaMDArAyuM che te teonI kAraNe jIvI gayA che. ghaNIvAra niSphaLa jatA muzAyarA temanA utkRSTatA ja nathI paNa navA AMgatuko mATe sAco dizAnirdeza Agamane jAmI gayA hoya tevA aneka sAkSIo ApaNAmAMthI paNa che. izke mijAjImAMthI izke hakIkInuM samarthana karavA beMka maLI zake che. temanA sarjane kyAMka kyAMka temane ISyaprada kIrti umadA zero (udAharaNa) AMkhe vaLage tevA sabaLa che : paNa pradAna che. temanA ja samakAlIna sahagAmI paikI eka "eTale to eNe kIdhuM AtmapUjana rAta dI, mAtabara zAyarano A zera te mATe pUratuM udAharaNa che : bhaktarUpe "zUnya" khuda bhagavAna potAno hato." "mIThuM saravALe chuM chatAM "ghAyala", "vAta IzvarathI karI meM rUbarU varSo lagI, zUnya karatAM to huM savAyo chuM." paNa pachI jANyuM ke sAme to phakata darpaNa hatuM." jyAre A zerano ja pratisAda hoya tevA zUnya-bhAIno "huM agara khovAI jAuM khudabakhuda nijakhojamAMmaLato zera paNa sacoTa saccAIno nakhazikha pUrAvo che. "zUnya' che phakata eka ja khudA ke je mane khoLI zake." huM saccAIno nakhazikha purAvo chuM." "ho zaMkA to lAvo chabIne milAvo, "zUnya' huM kAMI paNa nathI jyAre, svayaM "zUnya' rUpe khudA rUbarU che." kaI rIte kahI zakuM savAyo chuM." There is no end to one's desire.Szegi il vid kadIye Avato nathI ane e aMge phakta be ja paMktimAM keTalo khumArInA bIjA namUnAo juo badho suMdara ane sacoTa zera che : "AvI pahoMcyo "zUnya' sabhAmAM, saunA caherA kAM nisteja, "sAdhana pUrAM hoya chatAM jIvananI UNapanuM zuM kahevuM? jAo dekho "zUnya' to meM bolavA Ubho nathI, nA pyAsa chIpe che aMtaranI, nA AMkhanAM pANI khUTe che." AkharI TANe sabhAmAM ATalo kAM zora che." aMtamAM to eTaluM ja kahevAnuM rahe che. AvA prakhara vidvAna "amone ema ke raMgata bahuM nahIM jAme, zAyara zUnya pAlanapurI ApaNI vacce upasthita che. temanuM sarvasabhAmAM zUnyane lAvI tame kamAla karI." sarjana eTaluM badhuM hRdayasparzI che ke huM to eTaluM ja kahIza ke : Jain Education Intemational Page #920 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 910 "zUnya zaila taddana ogaLuM, zUnyano mahimA virATa." zUnya pAlanapurInA navAbI lADa ane najAkatathI UchareluM, zero-zAyarIthI guMjatuM pAlanapura e mArI paNa janmabhUmi, zAyarInA guMjananAM spaMdano gaLathUthImAMthI ja tyAMthI zarU thayA. zALAkIya jIvanamAM sva. kavi zrI prahalAda pArekhanA adhyApana dvArA thoDI sUjha AvatI gaI pachI to gujarAtanA khyAtanAma zAyarone joyA, sAMbhaLyA ane mANyA. badhA ja gamI gayA-manamAM vasI gayA paNa jyArathI zUnya bhAI sAtheno paricaya thayo, gADha banyo tyArathI emane khUba najIkathI sAMbhaLavA-jANavAnuM maLyuM. emanA jIvanamAM ragaraga vahetI zAyarIne emanA mukhethI sAMbhaLavAno-mANavAno avasara-dhanya avasara sAMpaDyo. meM joyuM ke jIvananI pratyeka bAjune AvarI letI emanI racanA ane zailI sAthe zabdasaMkSepa sAthenI sacoTa abhivyaktithI khUba ja prabhAvita thayo ane tyArathI mArA manamAM gujarAtI vAGamayanA eka mUrdhanya ane adbhuta zAyara tarIke pratIta thayA che. zUnyanA saMgharSonI vAta......! cakamaka ane lohanA saMgharSathI AganA taNakhA jhare, UrjA pedA thAya. jIvananA kaThaNa saMyogonA saMgharSa daramiyAna aDIkhama TakI rahevAnA jokhama sAthe je taNakhA jhare-kavinA jIvanamAM AvI ghaTanAo jyAre jyAre AkAra le tyAre je taNakhA jhare te temanI racanA rUpe zabdomAM janme che. A paNa UrjA ja che. jIvana UrjA vinAnuM zakya nathI. zAyarI dvArA sarjAyelI UrjA to jIvananuM bhAthuM bane che. mAre zUnyanA vaiyaktika jIvananI carcA nathI karavI, paNa eka zikSaka, eka zAyara ane eka patrakAra tarIkenA emanA jIvananAM vividha sthaLa ane kALanA saMgharSamAM pilAtAM paNa emaNe je jiMdAdilI dAkhavI e emanA zabdomAM jovA maLe che. juo -: "sukhacenathI rahe che musIbata amAre ghara, duniyAnAM darda paNa che salAmata amAre ghara, karate nahIM khudA jo sadA mAre dvAra baMdhahote have pachInI nabuvvata amAre ghara. nabuvvataH payagaMbarI, sadA pokAra che.'' teo mastamaulA phakIra-zAyaranI AkRtirUpa hatA. mArI dRSTie to emanA mATe aMjali zabda nahIMvata che. teozrIno dhanya dharA to abhiSeka thavo joIe. sva. marIjhe kahyuM che : "emanI tamAma gajhalomAM potAnAM jIvananuM darda evI rIte adA karyuM che ke jANe e saunA pratinidhi hoya!'' preraNA haMmezAM sthaLa ane kALa para avalaMbita hoya che-zAyara mATe savizeSa. zrI ratilAla dIpacaMda desAI vidyAvyAsaMgI niHspRhI karmayogI zrI ratilAla dIpacaMda desAI tarIke jIvana jIvI janAra zrI ratibhAInI vAta ja anokhI che. nAnapaNamAM caudeka varSanI uMmare mAtA gumAvanAra ane bAvIseka varSInI uMmare dIkSArthI pitAno viyoga pAmanAra desAInuM bALapaNa dhULiyA, yevalA, vaDhavANa, sAyalA, ema sthaLAMtaramAM ja pasAra thayuM hovA chatAM bhaNatarano pAyo khUba majabUta nakhAyo. banArasa, AgrA, zivapurImAM yuvAnImAM khUba saghana abhyAsa sAthe bIjAM paNa aneka kauzalyo vikasAvavAnI taka patnI zrI mRgAvatIbahenanA sAthamAM prApta thaI. pote jyAM jyAM kAma karyuM te dareka jagyAe temaNe satata nyAyasaMpanna vaibhavanI bhAvanA rAkhIne potAnA kAmane ochA vetanamAM pUrepUro nyAya ApavAnI niSThA darzAvI. 'amadAvAda sIDjha TreDarsa esosiyezana', 'jJAnodaya TrasTa', 'zrI mahAvIra jaina vidyAlaya', 'zeTha ANaMdajI kalyANajInI peDhI' vagere saMsthAomAM kAma karatI vakhate temanuM A rdaDha manovalaNa TakI ja rahyuM. keTalAMyanAM nAnAM-moTAM kAmo teoe premabhAvathI niHspRha bhAve karI Apela. prAmANikatAthI Avela Avakano karakasarabharyo upayoga karavAnI Teva temanA parivAramAM paNa prasarela che. paheravezamAM sAdAI, AcaraNamAM satyano dRDha Agraha ane pratyeka vyakti mATe agAdha prema e temanA vyaktitvanA abhinna aMga hatAM. teoe lakhela 'guru gautamasvAmI caritra' AbAlavRddha saune game tevI rasALa zailImAM rajU thayuM che. 'rAga ane virAga', 'maMgala mUrti', 'abhiSeka' jevA vArtAsaMgrahomAM sAmAnya mAnavInA rojiMdA jIvananI sUkSma vRttio ane aitihAsika kathAnako khUbIpUrvaka 2jU thayela che. 'zeTha ANaMdajI kalyANajInI peDhIno itihAsa' be bhAgamAM temanA lekhanakAryanA dIrgha anubhava ane athAga mahenatanA kAraNe peDhInI aitihAsika vigato tAravI tAravIne teo rajU karI zakyA che. nAnAM-moTAM saMpAdano, caritro, anuvAdo, 'bhadrezvaratIrthano itihAsa', rANakapura tathA mahesANAnA sImaMdharatIrtha vagerenI paricayAtmaka lekhana sAmagrI, bhAvanagarathI pragaTa thatAM 'jaina' sAptAhikamAM satata ekatrIsa varSa sudhI rajU thayela agralekho tathA sAmayika--sphuraNanI noMdho vagere temanI sAhityasAdhanAnA paripAkasvarUpa che. Page #921 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 911 A sAhityasarjananI sAthe sAthe vidvAno, saMto, have saMtI, "saMtI' maTIne saMtoka thaI. Adarza gRhastha sAhityapremIo, snehIo, kuTuMbIjanono satata saMparka ane jIvananA zrI gaNeza thayA. potAnA astitvane patimaya karanAra svAdhyAya AjIvana temanI sAthe vaNAyela hatA. kuzaLa vaktA, nIDara bhAratIya nArInA pratIka samI saMtoke AphrikAnAM jaMgalomAM paNa patrakAra, saMvedanazIla sAhityakAra, cIvaTabharyA saMzodhanakAra, potAnAM vANIvartananA vaibhava thakI maMgalamaya vAtAvaraNa khaDuM karyuM. mAnavatAvAdI vArtAkAra zrI ratibhAInA jIvanamAM "sAduM jIvana, jema jema nAnajIbhAInA vyApArika saMbaMdhonA saMparkamAM AvavAnuM uccavicAra'nI philasUphI vyakta thatI jovA maLe ane temanA thayuM tema tema saMtokabahene potAnA vyaktitvanuM ghaDatara ane vikAsa vyaktitvamAM premALa AtithyabhAvanA, ucca dharmaniSThA, kaThora jAte ja karyA. strI dhAre to zuM na karI zake? tenuM umadA udAharaNa kartavyaniSThA jovA maLe. satyanA AgrahI ratibhAI asatya pratye . eTale saMtokabahena. vAMcI samajI zakAya teTalo aMgrejIno khUba Akroza vyakta karatA ane game tene kaDavuM satya kahetAM paNa abhyAsa, saMgItanI sAdhanA, pAkazAstramAM nipuNatA eTaluM ja nahI acakAtA nahIM. gItAnA zabdomAM teo "kartavyaniSTha karmayogI saMtokabahene beDamIMTana jevI ramatamAM paNa prAvINya meLavyuM hatuM. hatA. AjathI 70-75 varSa pahelAMnAM rIti-rivAjomAM pheraphAra AMtarika saudarcatAM svAmitI : tArIratta karavo eTale ghaNI hiMmatanuM kAma. porabaMdaranI lohANA jJAtimAM saMtokabahena pahelAM nArI ke jemaNe ghUmaTo tANavAnA rivAjamAMthI saMtokabA nAnajI kAlIdAsa mahetA kuTuMbanI strIone mukti apAvI, samAjamAM paNa teno hakArAtmaka sa rASTra nA paDagho paDyo. Ama samAjasudhAraNAmAM paNa teo agresara hatAM. jAmanagara sTeTamAM temanA AvAM sudhAraNAnAM kAryomAM pati nAnajIbhAIno kRtizIla varatu, verADI ane phALo rahyo. phalaku nadInA triveNI ucca saMskAra ane zista-saMyamanAM AgrahI evAM saMgama samIpe saMtokabahena potAnAM bALakone paNa makkamatApUrvaka zistapAlana bhANavaDamAM AjathI karAvatAM. veda, upaniSada ke rAmAyaNa-mahAbhAratanI vArtAo kahI Azare sattANuM varSa temanAmAM satata saMskAronuM siMcana karatAM. koIpaNa vAtanI kamI na pahelAM I.sa. hovA chatAMya bALakonI khoTI jIdane kyAreya paNa vaza na thatAM. mATe 1904mAM caitra vada ja Aje temanAM saMtAno nirvyasanI ane samArge cAlanArAM che. bIjane divase ati zrImaMta hovA chatAMya temanAM kapaDAMnI temaja jaNasanI pasaMdagI saMtokabAno janma. haMmeza saumya, sAdI, kalAtmaka rahetI. temanI UThavA-besavAnI nAnakaDI "saMtI' zailImAM khAnadAnI Thasso UbharAto. saMtokabahenanuM AMtarika sauMdarya bacapaNathI ja svabhAve ja eTaluM hatuM ke temane bAhya rUpasajjAnI jarUra rahetI nahIM. temanA lAgaNazIla ane pAvitra, satItva temaja temanI Izvara pratyenI ananya zraddhAe ja svamAnI. prabhubhakti temanA mukhAraviMdapara tejasvitA pAtharI hatI. paNa nAnapaNathI. gharanI bAjumAM trikamarAyajInuM maMdira, trikamarAyajI para aDaga zraddhA. A bhakti ane zraddhAnAM bIja dhIre AvA AMtarika sauMdaryanAM svAminI evAM saMtokabahena dhIre aMkurita banIne temanA jIvanapathane satata navapallavita karatAM kALakrame kuTuMbanAM-parivAranAM, Arya kanyA gurukuLanI bALAonAM sneha-vatsala "saMtokabA' banI rahyAM. AjIvana temanI sneha varSomAM rahyAM. sau koIne bhIMjavatAM rahyAM. alpa abhyAsa hovA chatAM lekhana ekavaDiyo bAMdho, prazasta bhAla, kamalanayana, namaNuM pratyenI potAnI maulika dRSTi vikasAvIne saMtokabAe dharma, nAka, paganI pAnIe aDatA keza, AvI caMpakavarNa saMtI 16 saMskRtisAmAjika ane zaikSaNika pravRttio tema ja ApaNAM vrato, varSanI uMmara thatAM thatAM to karmayogI evA nAnajI kAlIdAsa mahetA tahevAro ane bhajanone sAMkaLIne lakhelA saMgraha "bhagavatImahera' sAthe prabhutAmAM pagalAM mAMDI sAsaravAse AvI. saMtInAM zukanavaMtAM e vidvAno ane sAmAnyajananI jabarI prazaMsA prApta karI che. pagalAMthI pati nAnajIbhAInAM lakSmI-aizvaryamAM uttarottara pragati. saMtokabAe temanA jIvanamAM ApaNAM zAstroe batAvela gRhastho thaI. mATenA nitya paMcayajJa karatAM rahIne jIvanabharanI sAdhanA ane ArAdhanA karI che. Jain Education Intemational Page #922 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 kalApI gRhasthanA paMcayajJo eTale brahmayajJa, pitRyajJa, devayajJa, bhUtayajJa ane manuSyayajJa. nitya saMdhyAvaMdana, bhajana, kIrtana, vedAdhyayana karatAM rahIne saMtokabAe brahmayajJanI upAsanA karI che. vaDIlo pratye pUjyabhAva rAkhIne pitRonI smRtimAM dAna vagere ApIne pitRyajJanI bhAvanAne pUrNa karI che. devatAonAM pUjana arcana karIne devayajJane caritArtha karyo che. kUtarA jevAM pazuo mATe roTalo Apavo, kIDI jevA nAnA jIvo mATe kIDiyAruM pUravuM, mUMgA pakSIo mATe caNa ane pANInI vyavasthA karI bhUtayajJanI bhAvanA saMpanna karI che. ghera AvelA atithinuM svAgata karI eno bhojana AdithI satkAra karI manuSyayajJanI bhAvanAne sAkAra karI che. saMtokabA mamatAnI mUrti banIne saMparkamAM AvatAM sau koI pratye samabhAvazIla banIne ja rahyAM che. pazuo ane paMkhIo taraphano paNa emano prema evo ja. mAnI sevA, pUjA, bhakti thaI jAya eTale savAre moTara laIne nIkaLI paDe. sAthe hoya khUba badhuM ghAsa ane gAyane khavaDAvavAnA lADavA. rastAmAM UbhelI rakhaDatI, sukAI gayelI gAyone cAro nIre, lADavA khavaDAve tyAre emane saMtoSa thAya. kyAMka kabUtarane caNa ApyuM hoya to kyAMka pANInuM paraba baMdhAvI ApyuM hoya. ziyALAnI kaDakaDatI ThaMDImAM madharAte TUMTiyuM vALIne kuTapAtha ane jhUMpaDIomAM sUtelAM garIbone jyAM sudhI dhAbaLA na pahoMcADAya tyAM sudhI saMtokabAne nIMdara Ave nahIM. AthI ja AvAM vAtsalya, hUMpha ane premanA paryAya samAM saMtokabAnuM tA. 8 jAnyu. 2001nA dine muMbaImAM duHkhada nidhana thayA bAda 9 jAnyuArInI sAMje temanA porabaMdaranA nivAsasthAnethI zarU thayela ekAda kilomITara lAMbI aMtimayAtrAmAM vividha jJAtinA movaDIo, udyoga, vyApAra, zaikSaNika, sAmAjika temaja sAMskRtika kSetranA agraNIo ane kAmadAronI sAthosAtha Arya kanyA gurukuLa ane gurukuLa mahilA kolejanI chAtrAo zokamagna banIne mAtAne aMtima vidAya ApavA bhAvavibhora thaI smazAnayAtrAmAM hajAronI saMkhyAmAM joDAyAM hatAM. A zokaavasare porabaMdaranA sarve vepArIoe potAnA vyApAra-rojagAra baMdha rAkhI saMtokabAne AtmIyatAbharI bhavya vidAya-artha arpela. porabaMdara sonApurImAM samudrakinAre AthamatA sUryanI sAkSIe pUjya saMtokabAno pArthiva deha paMcamahAbhUtamAM vilIna thayo tyAre svajano ane gurukuLanI chAtrAonI AMkhamAMthI je zrAvaNabhAdaravo vahyo eja saMtokabAnAM divyajIvananI sAcUkalI sArthakatA dhanya dharA kalAparaMparAtuM kIrtimaMdira : aneka ilakAbothI vibhUSita Do. savitAdIdI mahetA jenA aMgeaMgamAM bhAratIya saMskRtinAM nRtyono jhaMkAra che, jemanI AMkhomAM, paganA padaravamAM nartanano nAda che, jemanA hastamAM nRtyanI mudrAo harapaLe hasatI-ramatI rahe che, jemanAM bolamAM, cAlamAM, hAsyamAM satata nartanano ninAda raNakato rahe che, evAM savitAbahena nAnajIbhAI kAlIdAsa mahetAne jotAMnI sAthe ja A vyakti koI zreSTha nartanakalAkAra che e prathama dRSTie ja jaNAyA vagara rahe nahIM. mukha upara ramatuM madhura smita, zabdonA avAjamAM raNakato saMgItano mITho sUra ane pagale pagale vartAtI emanI abhinayakalAmAM purAto pelo mAnavamITho saMbaMdha! savitAbahenane dIdInA hulAmaNe nAme sau koI oLakhe ja, manuSya dhAre to tapa, sAdhanA, lagana, niSThA ane puruSArthathI keTalI UMcAI sara karI zake che tenI pratIti ku. savitAdIdInAM jIvanakAryo parathI maLe che. A yugamAM koI eka prakAramAM, koI eka vidyAmAM pAraMgata ghaNAM kalAratno jovA maLe che, chatAM eka nahIM aneka viSayomAM sAhajika rIte prAvINya dharAvatAM kalAratno durlabha gaNAya che. ku. savitAdIdInI jIvanasAdhanA bahuAyAmI pAsAM pADela hirA jevI tapasvI che. mukhyatve temanuM pradAna maNipurI nRtyavizArada tarIke, nArIsvAtaMtryanA mazAlacI tarIke, strI zikSaNanA prasAraka tarIke tathA prayogakartA tarIke, sAhitya, dharma, saMskRti, lokasaMskRti, itihAsa, purAtattva tathA jIvanadharma saMskRtinA parivrAjaka tarIke ziSTa mAnya banyuM che. saMgharSa vacce sAdhanA: AjathI 50 varSa pahelAMno gujarAtI samAja ati rUDhicusta ane paraMparAvAdI hato. AmAMya khUNAmAM paDelA porabaMdara jevA zaheramAM sAmAjika sudhAraNAnAM ajavALAM pahoMcyAM na hatAM. e samaye zAstrIya nRtyanI tAlIma levI ene samAja mAnanI najare joto nahoto ane emAMya te ucca, saMskArI ane zrImaMta parivAranI sukanyAone mATe nRtyanI tAlIma levAnI vAta to eka bAjue rahI, AvAM nRtyonA kAryakramo jovA javA devA mATe -saujanya amara paMDita Jain Education Intemational Page #923 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 913 paNa parivAranA sabhyo jaldIthI hA pADatA nahotA. AvI viSama vidvAna che. temanAM mArgadarzana nIce muMbaInI parimala ekeDemImAM paristhitimAM dIdIe jyAre maNipura nRtya kalAnuM paddhatisara maNipuranAM nRtya AcAryo ane abhyAsIonI rAhabarI nIce A zikSaNa levA javAno emano nirNaya jAhera karyo tyAre parivAramAM kalA upara saMzodhanAtmaka graMtha taiyAra thaI rahyo che. sannATo chavAI gayo. dIdIe maNipurI nRtyazailInI sAdhanA ane siddhine pitAjI rAjI nahotA, koI saMjogomAM hA pADe ema biradAvavA mATe mahArANI dhanamaMjarI devIe temane "dvitIya nahotA, temanI dRSTie putrInuM A pagaluM samayocita nahotuM. uSA'nA birudathI sammAnyAM che. (bhagavAna kRSNanAM pautravadhU dIdIno kalAkArano mAMhyalo jIva hAthamAM rahe tema nahoto. emane bANAsuranAM putrI uSAe dvArikAnI gopIone prathama lAsya nartana maNipuranAM maMdiro, maNipuranAM vAdyo, maNipuranI saMskRti, zIkhavyuM hatuM). AvI ja rIte maNipuranA mahArAjA sva. maNipurano dharma, maNipuranA nRtyaguruonA AtmA pokArI bodhacaMdrasiMhajIe chellAM baso varSamAM koIne enAyata na karAI pokArIne potAnI pAse AvavA sAda pADI rahyA hatA. aMte hoya evI "maiteyI jagaI haMjabI' (maNipurI nartana-guru)nI kalAnI jIta thaI, kalAkAranuM bhAvavizva UghaDavA mAMDyuM. pitAno padavI arpaNa karI maNipurI nRtyanA uttamottama puraskartA tarIkenI virodha to zAMta na paDyo. paNa vatsala mAtAnI uSmA kAma lAgI. svIkRti ApI hatI. A uparAMta maNipuranI zrI goviMdajI pitAnA kopa sAme mAnI mamatA chAMyaDI banIne UbhI rahI ane maMdiranI brahmasabhA pAsethI 'nartanAcAryanI mAsTarsa DigrI 'haravuM, pharavuM, lakhavuM, khAvuM, pIvuM ane moja karavI'nI meLavanAra teo sau prathama che. "nRtyaratna', 'ja patra evArDa gujarAtaNanI ghareDamAMthI eka kalAsAdhaka sannArIe maNipuranI uparAMta maNipuranuM eka vadhu pratiSThita biruda "candraprabhA" paNa aNadIThelI bhomakA para pagalAM mAMDyAM. pachI to kaThina mArge teone arpaNa karAyuM che. gujarAta nRtya nATaka akAdamIe teone cAlIne dIdIe maNipurI nRtyakalAnAM durgama zikharo sara karavAM maNipurI nRtyakalA mATe tAmrapatra arpaNa karyuM hatuM. maNipura mAMDyAM. maNipuranI girikaMdarA ogaLIne dIdImAM samAI gaI. rAjyanI kalA akAdamIe teone phelozipa arpaNa karI hatI. maNipurI nRtya kalAe tenAM saghaLAM rahasyo A sAdhikA pAse navIdilhInA bRhada mahArASTra maMDaLe maNipurI nRtya ane jANe ke khullAM mUkI dIdhAM hoya ema A kalAmAM teo apratima saMskAranA kSetre ucca pradAna badala temanuM bahumAna karyuM hatuM. AvuM siddhi prApta karavA mAMDyAM. . bahumAna meLavanAra teo eka mAtra binamahArASTrIya che, jyAre lAI harA obA, mahArAsa, kuMjarAsa, vasaMta rAsa, nitya gujarAte savitAdIdIne "vizvagurjarI'nA pratiSThita evorDathI rAsa, divA rAsa, saMkIrtana sahitanI maNipurI nRtyazailInI pratyeka vibhUSita karela che ane saurASTra yunivarsiTIe porabaMdara Arya bArIkIo, khUbIo, marmo, sauMdaryapratIko, bhAvapratIko, vAdya kanyA gurukuLanI tapobhUmi para AvIne DI. linI padavI nipuNatA vagere dIdIe hastagata karIne maNipurI kalAkAro ane enAyata karI temanI zikSaNa, kalA ane saMskRti pratyenI prItine AcAryone Azcaryacakti karI nAkhyAM. navAjI che, jyAre bhUtapUrva rASTrapati jJAnI jhelasiMghe yogaziromaNi'nA ilakAbathI dIdIne navAjyAM che. prathama prayogI dIdIH kalAsvAminInuM vizvabhramaNA : maNipurI nartanamAM solo (ekAMkI) nRtyanA prayogo temaNe sauprathama vAra karIne maNipurI nartanAcAryonI prazaMsA meLavIne A nRtyakalAnuM nidarzana karAvavA savitAdIdIe vizvatemaNe A prAcIna kalAmAM nUtana tattvone AviSkAra karanAra dezanAM paribhramaNa karIne sviTjharalenDa, jinivA, perisa, IMglenDa, yugAMDA, kenyA ane TAMjhAniyA sahitanA dezo tathA muMbaI, dilhI, sauprathama mahilA banavAnuM sammAna prApta karyuM.. madrAsa, kalakattA, gauhattI, amadAvAda, porabaMdara, rAjakoTa siddhi ane prasiddhi sahitanAM bhAratanAM pramukha nagaronA saMskArI nAgarikone rasa ane Aje dIdInA athAka prayAsothI bhAratamAM ane videzomAM bhAvanI sRSTimAM ramamANa karyA che, temaja nRtyazailInI kamanIya maNipurI nRtyakalAnAM prabhAvaka tattvono prasAra thayo che. yoga- kalAnAM nidarzana ApIne kalAvivecakonI cAhanA prApta karI che. sAdhanA ane nigUDha rahasya vidyAne nRtyanA mAdhyama dvArA prAcIna-avaciIna zikSaNapraNAlIno adbhuta abhivyakta karatI A nRtya zailI para dIdIe prasthApita karela samanvayaH parimala ekeDamInI saMzodhanAtmaka pAMkha adhyayana ane saMzodhana calAvI rahI che. dIdI pote maNipuranI maiteyIbhASAnAM prakhara ApaNA samAjamAM jyAre zikSaNa nisteja thatuM jAya che ane adhyApakonI niSThA ghasAvA mAMDI che, tevI paristhitimAM Jain Education Intemational on Intemational Page #924 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 914 dhanya dharA samagra bhAratamAM Arya kanyA gurukuLa nAmanI mahilA saMsthAe dIdIe prabhutva meLavela che. jeThavAonI rAjadhAnI "dhUmalI' upara jIvanalakSI zikSaNanA saMskAronuM siMcana karIne agrasthAna meLavyuM vistRta saMzodhana calAvIne dIdIe lakhelo "dhUmalI' parano che. porabaMdaramAM A saMsthAne prasthApita thaye cosaTha varSa thayAM. zodhanibaMdha itihAsa ane purAtattvamAM rasa dharAvatAM abhyAsIo Arya kanyA gurukuLanI parikalpanA hatI, tenA saMsthApaka rAjaratna dvArA prazaMsA pAmyo che. Ama savitAdIdI ApaNI kalA paraMparAnuM zrI nAnajIbhAI kAlIdAsa mahetAnI paNa temanAmAM AtmA reDI kIrtimaMdira che. ananya ane apUrva AkRti arpI ku. savitAdIdIe. pitAe pU. dIdInuM jIvana jJAna, karma ane bhaktinA triveNI saMgama maMgala prayANa karyuM. A pravRttimAM putrIe prANa reDyA ane jagatane samuM hatuM. dAnamArganAM sAdhikA, kalAnAM upAsikA, gurukuLa uttama dRSTivaMta nArIonI bheTa ApI. tapobhUminAM sarjaka pU. dIdInuM samagra jIvana mahAyajJa samuM hatuM. anokho prayoga Adarza pratIka banyo? bhAgavatAcArya pU. ramezabhAI ojhA AzIrvacana ApatAM savitAdIdIno zikSaNa kSetrano A anokho prayoga Aje eka noMdhamAM lakhe che "parama caitanyazakti koI vizeSa kArya mATe vidyAkSetrane eka Adarza pratIka pUruM pADI rahela che. porabaMdaranuM koI vyaktinI aMdara potAno vizeSa aMza mUkI ene pragaTa kare Arya kanyA gurukuLa eTale mahilAonuM tapovana ane saurASTranuM che. mA sarasvatIe potAnI vINAnA sUra ane nupUranA laya, zAMtiniketana. 1949-58mAM laMDana yunivarsiTImAMthI 'DiplomA temaja tananA sauSThava ane mananA sauMdaryane laIne eka mUrti ghaDI ina ejyukezana' prApta karyA bAda Arya kanyA gurukuLanA mAnad e saunAM AdaraNIyA savitAdIdInA nAme prasiddha thaI. AcAryapade rahIne chellA pAMca dasakAthI savitAdIdIe aMdAje "savitAdIdInI jIvanasAdhanA bahuAyAmI pAsAM pADelA paccIsa hajAra vidyArthinIonAM vyaktitvanuM ghaDatara karyuM che. hIrA jevI hatI. mukhyatve emanuM pradAna maNipurI nRtyavizArada AzramapaddhatinI A Azramika zALA-mahAzALAmAM abhyAsa tarIke, nArIsvAtaMtryatAnAM mazAlacI tarIke, strIzikSaNanA prasAraka karavA pravRtta thanAra vidyArthInIne veda, upaniSada, yajJa, yajJAdi, ane prayogakartA tarIke, sAhitya,dharma, saMskRti, lokasaMskRti, vyAyAma, bharatagUMthaNa, citrakalA, sAhitya, saMgIta, nRtya, nATya itihAsa, purAtattva tathA jIvana dharmasaMskRtinA parivrAjaka tarIke Adi lalitakalA, pAThyakrama temaja kamyuTaranuM paddhatisaranuM ziSTamAna banyuM che. A cAreya pAsAMomAM dIdIjInuM cothuM pAsuM zikSaNa ane tenI sAme bhAratIya saMskRtinuM adhyayana karavAnI taka ativyApaka ane vaividhyasabhara hatuM. dIdI je UMcI pITha para UbhAM maLe che. hatAM tyAM pahoMcavA mATe kaThora parizrama ane jIvaMta sAdhanA strIo mATe sAhajika gaNAya tevI hastakalA, bharatagUMthaNa karelI. sahitanI kalAonAM prativarSe porabaMdaramAM, gurukuLamAM tema ja "teo uttama vicAraka, prabhAvazALI vaktA hatA. muMbaImAM pradarzano goThavavAmAM ane mArgadarzana ApavAmAM dIdIe atyArasudhImAM hajAro zrotAo samakSa temaNe je pravacano ApyAM atyAra sudhImAM gujarAtamAM anya koI sthaLe bhAgye ja thayuM hoya te mudrita svarupe pragaTa karavAmAM Ave to aneka viSayo paranA tevuM kAma ekale hAthe karI batAvIne itihAsa racyo che. mahAgraMthonuM nirmANa thaI zake tevI vipula sAmagrI temAM paDI che. teo uttama vicAraka ane pratibhAzALI vaktA che. temaNe vividha bhASAonI temane jabarI jANakArI hatI. atyAra sudhImAM hajAro zrotAo samakSa je pravacano ApyAM che te - pU. savitAdIdI adhyAtmapaMthanA je je yAtrIone maLyAM, mudrita svarUpe pragaTa karavAmAM Ave to aneka viSayo parano mahAgraMtha nirmANa thaI zake evI sAmagrI emAM paDI che. sAdhusaMtone, vidvAnone e badhA para emanA vyaktitvanI UMDI amITa chApa paDI hatI. aneka prakAranI siddhionAM pralobhano dIdI abhyAsaniSTha sannArI che. temanA rasanA viSayo dharma, paNa maLyAM paraMtu dIdI potAnI sAdhanAmAM aDaga rahyAM ane adhyAtma, jyotiSa, gRhavijJAna, saMskRta, sAhitya, itihAsa, parabrahma sAthenI ekatAno ja mArga pasaMda karyo-janamojanamanI bhUgoLa, khagoLa, prANI ane vanaspatizAstra, purAtattva ane AgamapathanI yAtrA. A janmamAM ja agamapathanI yAtrAnuM saMzodhana, maNipurI sahitanI anya nRtyakalAo che A ane sarvoccazikhara ke jyAM parabrahma pote vilasI rahyA che tyAM AvA anya viSayo upara dIdInuM prabhutva eka abhyAsIne chAje pahoMcIne temAM vilIna thaI javuM ane e ja emanI agamapathanI evuM gauravavaMtuM che. yAtrAnI samApti haze. namana che A dIdIsvarUpA sarasvatIne...." vividha bhASAonI emanI jabarI jANakArI che. aMgrejI, TWITTcha9eUphIe/ ge/2/peToNI. gujarAtI, saMskRta, maNipuranI maiteyI, sahitanI bhASAo para &&&!!!! 8888888 Jain Education Intemational Page #925 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 915 ekavIsamI sadInA keTalAka ojasvI udyogapationI tejasvI tavArIkha - naTavara pI. AhalaparA jAte karavuM, jAte raLavuM, jAta vinA sau jUThuMjI; jAte jhUjhavuM, Age vadhavuM, jAta vaDe uddharajjI. uparokta duho manuSyanI AtmanirbharatAne pragaTa kare che. AtmanirbharatAthI zuM na thaI zake? tenI sAbitI che-ApaNA udyogakAro. ekavIsamI sadInA sUryodaye tejasvI tavArIkhamAM bhale thoDA paNa saphaLa pANIdAra udyogapatione paricayakArane anekavAra maLavAnuM banyuM che. udyoga-pationI sudIrdha hAramALA tejasvI toraNa samAna banI raheze. emAM saMdeha nathI. udyogakAra zrI amRtalAla khImajIbhAI bhAradiyA, zrI kiraNacaMda maganalAla gulaguliyA, zrI rasikabhAI mathuradAsa mahetA, zrI rUDAbhAI bhavAnabhAI paTela, sva. zrI pratApabhAI giradharabhAI paMcAsarA vagere mAtra udyogakAro ja nahIM paNa aneka guNonA mAlika, kharA arthamAM samAjanA sevaka, kArIgaronAM mAvatara, yuvAnonA preraNAdAtA, kalA-saMskRtinA cAhaka, dInadu:khiyAnA belI che. guNothI bharelA A vyaktitvo mATe jeTalAM rUpako, jeTalI upamAo yojIe teTalA ochA che. A udyogakAro naravA, garavA ane jIvanakalAnA sAdhako ya che. yuvApeDhIne A badhAM caritro khUba ja preraNAdAyI banI raheze evI zraddhA che. kahevAyuM che ke koI sAhasika mANasane sAMkaDA vartuLamAM dhUmyA karavAnuM kyAreya gamatuM nathI enI zaktiutsAha-Avezane dareka dizA baMdhiyAra lAge che, e potAnI urjAne, utsAhane kSitijanI pAra phelAI javA prayAsa kare che ane temAMthI ja pachI sAhasa ane zaurya pragaTe che. agatyanA sAhase samudranI vizALatAnA darzana thayAM. bhagIrathanA apratima sAhase gaMgAnA darzana thayAM e badhI paurANika kathAo che paNa porabaMdaranA nAnajI kALIdAse AphrikAnA gADha jaMgalo khUMdIne je asAdhAraNa siddhio hAMsala karI, dhIrUbhAI aMbANIe sakhata ane satata parizramathI deza ane duniyAnA vizALa prAMgaNamAM potAnuM ja alaga sAmrAjya khaDuM karI zakyA tenI itihAse noMdha lIdhI. Aje vizvanI saMskRtinI, vikAsanI, pragatinI, samRddhinI dharI "artha' che. Arthika samRddhi dezanI pArAzIzI gaNAya che, tyAre vepAra-vaNaja ane yaMtrodyoganA varcasva jIvatI prajAno ja jayavAro che. jANItA vArtAlekhaka, nibaMdhakAra, udghoSaka evA zrI naTavarabhAI puruSottamabhAI AhalaparA potAnI vyastatA vacceya udyogakArone anekavAra kalAko sudhI maLyA. emanA jIvananI aMtaraMga vAtone jANI, mANI ane pachI A lekhamALAmAM utArI che. paricayakArazrI AhalaparA sAMskRtika AyojanomAM haMmezA AgaLa rahyA che. temanuM vyaktitva eka svastha saMvedanazIla adhyApakanA jevuM lAge che, teo zabdalokamAM AsAnIthI viharI zake che. laghukathA, TUMkIvArtAo, kAvyo ane nibaMdha jevAM svarUponuM sarjana karavAno AnaMda teo mANI zake che. dhanyavAda. - saMpAdaka Jain Education Intemational ation Intermational Page #926 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 daMbhathI para, nikhAlasa, saraLa chatAM maLatAvaDA ughogavIra sva. pratApabhAI giradharabhAI paMcAsarA (mistrI) tA. 28-8-98nA roja eka udyogavIrane maLavAnAM dvAra khulyAM. pachI to kalAko sudhI emanI sAthe dila kholIne anekavAra vAto karavAno moko sAteka varSa sudhI maLyo. guru dattAtreyanA covIsa guru hatA. nAnI evI kIDImAMthI paNa teo ghaNuM zIkhyA hatA. A prasaMga ahIM rajU karavAnuM tAtparya eTaluM che ke, sva. pratApabhAI (mistrI)ne maLatAM ghaNuM jANavAnuM, mANavAnuM ane zIkhavAnuM maLeluM. AnaMda eTalA mATe thAya che ke A yaMtravat ane daMbhathI bharelA jIvanamAM eka nikhAlasa, saraLa vyaktitvane maLavAnuM thayuM. teonA dAdA isTa AphrikAnA jhAMjhIbAra gAmamAMthI sthaLAMtara karI 1932mAM rAjakoTamAM sthAyI thayA hatA. e samaye giradharabhAI mahAtmA gAMdhIjI sAthe rAjakoTa AvelA. kastUrabA pratApabhAInAM dAdImA dhanakuMvarabahenanA khoLAmAM ramelAM. pratApabhAInA pitAzrI giradharabhAI narasIbhAI paMcAsarAe rAjakoTa khAte vyavasAya zarU karelo. sittera varSa pUrve rAjakoTamAM saurASTra enjiniyariMga varksa, nAmanI vizALa phekTarI zarU karelI, je Aje parivAranI trIjI peDhI saphaLatApUrvaka saMbhALe che. pitA dvArA taiyAra thayela grIpa cakranA vikAsamAM pratApabhAIe Adhunika TeknolojIno upayoga karI guNavattAmAM temaja proDakazanamAM ghaNo vadhAro karyo che. vyavasAyamAM gaLADUba rahetA hatA chatAM teoe temanA kuTuMbanA dareka sabhya pratye anahada, ananya lAgaNI rAkhI hatI. teoe vayovRddha mAtuzrI suzIlAbahenanI pUrA pUjyabhAvathI sevA zuzruSA karI hatI. hAla pratApabhAInA baMne suputro dAdImAnI sevA karI rahyA che. pratApabhAI tA. 25-6-1947nA roja hAlAranI dharatI dhanya dharA para jAmakhaMbhALiyA gAme janmyA. teoe nAnapaNathI ja jIvanamAM gaNatara karyuM hatuM. temane rAjakoTanI rASTrIyazALA temaja virANI hAiskUlamAM meTrika sudhI abhyAsa karavAnI taka maLelI. nAnI vayamAM ghara uparAMta vyavasAyanI ghaNI javAbadArI rAjIkhuzIthI mUMjhAyA, vinA, nibhAvI hatI. pratApabhAI moTA ane hIlAbahena navInabhAI dhorecA (amadAvAda) gRhasthI saMbhALe che. pradIpabhAI laghubaMdhu teonI badhI ja javAbadArI temaNe nibhAvelI ane hAla temanAM saMtAno javAbadArI adA kare che. saMtAno amita tathA Azita sAthe pratApabhAIe bahu ja TrenDalI vyavahAra karelo. teoe amitaAsita sAthe videzanA pravAso dhaMdhAnA vikAsa arthe navuM-navuM jANavA, zIkhavA ane kudaratanA khoLe AnaMda levA, pharavA- haravA karyA hatA. temanAM ghaNAM parivArajano amerikA, iMglenDamAM vase che. saMgharSathI kyAreya pAchA nahIM paDelA pratApabhAI nAnA hatA tyAre rAjakoTanI kApaDa milamAM kAma karatA hatA. teoe sTopara, hAlDrApha jevI vastuonuM rIperIMga kareluM. temanA aneka sadguNomAM eka guNa teo haMmezA svAvalaMbI rahyA hatA. tvarita nirNaya levAnA teo AgrahI hatA. naisargika vAtAvaraNa temane bahu ja gamatuM. bahu ochA udyogakAro haze ke jemaNe yaMtravat jIvanamAM phoTogrAphI karI hoya. pratApabhAIe karelI phoTogrAphInA kalAtmaka phoTogrApha varSo pUrve phUlachAba dainikamAM pragaTa thayelA. teo eka nahIM, paNa traNa kemerA rAkhatA hatA. phoTogrAphImAM nezanala jyogrAphImAM evorDa paNa temane maLelo. temanA mitra zrI jasubhAI aDiyecA sAthe temaNe kudaratanA khoLo khUba ja khUMgho che. teo pUrepUrA saMvedanazIla rahyA che. tenA aneka prasaMgo noMdhI zakAya tema che. temanA udyoga saMkulamAM ophisa varka saMbhALatA zrI maNiyArabhAI pratApabhAInI UMcAI zI hatI te varNavatAM kahe che ke, jyAre mArAM mAtuzrInuM * avasAna thayuM tyAre teo tarata ja mArI pAse AvelA. mArAM mAtuzrI temanAM ja mAtuzrI che, tevA bhAva sAthe teoe uttarakriyAnA samaye sagAMsaMbaMdhIne bAnI smRtimAM cAMdInI vATakI prasAdImAM ApI hatI. temaNe mArI sAthe ke amArA kArakhAnAnAM nAnAmAM nAnA mANasa sAthe koI aMtara kyAreya rAkhyuM nahotuM. amArA upara pUrepUro bharoso hato ane ame sau temane sagAbhAI ja gaNatAM." Page #927 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 jema vaDalo pazu-paMkhI, mAnava sau koIne zItaLa chAyA Ape tema pratApabhAIe potAnA jIvanamAM vaDalA jevuM ja kArya karyuM che. aneka subhASitothI pratApabhAIne navAjI zakAya. jema ke, moTapa moTA nara taNI, ApoApa kaLAya; hAthIne bhalI ghaMTaDI, Dhola kadI nava sahAya." arthAt teo kyAreya khoTI rIte polA DholanI jema gAjyA nathI. hAthInI mAphaka sadAbahAra rIte jIvana jIvelA. trevIsa varSe to temanAM lagna thaI gayelAM. saMsArajIvana vacceya temaNe yuvAnImAM gajhala lakhelI. pote mahAna ke moTA che, tevuM ApaNane kyAreya na lAge. DAyarI lakhavAno emane bhAre zokha. je sthaLe pravAsa kare tenA phoTogrApha ane phoTAgrAphanI nIce tenuM varNana hoya. rojiMdI * vyastatA vacce teo jIvaMta rahI zakyA hatA. pratApabhAI vijhanavALA mANasa hatA. tethI kahI zakAya, "moTAnI alpatA joI thAkyo chuM, nAnAnI moTAI joI jIvuM chuM.' temanAM patnI puSpAbahena, putro amita-Asita sAthe temaNe jIvananI madhura kSaNone mANI hatI. temane nAnA mANasonI saMgata bahu ja gamatI. bahu bhAvathI, jhINavaTapUrvaka teo vAta kare ane koInI koI muzkelI hoya, to dUra karatA. udyogakSetre potAnA vikAsano ja svArtha pratApabhAIe joyo nahoto paNa kArakhAnAnI zarUAta karanAra kArakhAnedArane upara lAvavA temaNe satata ciMtA sevelI ane madadarUpa thayelA. teo koInuM RNa kyAreya bhUlyA nathI. A sadAbahAra vyaktitva saMgItathI vaMcita hoya evuM lAge? kyAreya nahIM. havelI ane zAstrIya gAyana temane ati priya. jUnAM gIto sAMbhaLyA ja kare. talatamahemUdanAM gIto sAMbhaLIne teo nAcI UThatA. dhananA khajAnAnI sAthe temanI pAse rekorDa, sI.DI.no adbhuta saMgraha. satata jIvaMta rahevuM temane bahu ja gamatuM. tethI jIvatara jIvyAno koI vasavaso nahoto. zAstramAM kahyuM che ne ke, "tyAga na Take vairAgya vinA", "tyAgIne bhogavI jANo" A vAta pratApabhAIe potAnA jIvanamAM caritArtha karI che. mAnavasaMvedanAthI teo chalochala hatA. tenAM paNa aneka udAharaNo sau mATe preraka che. 10 morabImAM macchu Dema tUTyo ane bhayAnaka pUra AvelAM. kaccha-bhUjamAM bhUkaMpa vakhate badhuM choDI jarUriyAtamaMda lokone gAMThiyA, slIpara, bAkasa, mINabattI jevI sAmagrIo samayasara teoe pahoMcADI hatI. samUhalagnamAM dIkarIone madadarUpa thavuM, dInaduHkhiyA sudhI pahoMcavAnuM hoya, maMdira hoya ke smazAnanuM kArya, gupta rIte dAna karI AvatA. temaNe potAnA pracAramAM kyAreya rasa dAkhavyo nahoto. ekatA, kuTuMbabhAvanA, saMgaThanapravRttimAM temane rasa. harIphAInA samayamAM kampyUTarazikSaNa bALako mATe anivArya ane upayogI che. tema teo dRDhapaNe mAnatA. yaMtro vacce rahIne kalAprema dAkhavavo e to IzvaranI kRpA ja gaNI zakAya. sAhitya ane itihAsa temanA priya viSayo hatA. labdha pratiSThita gAyako ane sAhityakAro sAthe temane sAro evo gharobo hato. dharmanA nAme ghaNAM sArAM kAmonI sAthe khoTAM kAmo ya thAya che. tenuM temane bahu duHkha thatuM. dhatIMgamAM temane jarAya rasa nahoto. 'dIvAthI dIvo thAya', mAnavadharma zreSTha dharma', e bhAva temaNe temanA jIvanamAM AtmasAt karelo. svacchatA, zista jevI bAbatonA AgrahI evA pratApabhAInAM udyogasaMkulamAM ApaNe praveza karIe eTale koI bhavya kaoNlejamAM pravezyA jevI anubhUti thAya. rAjakoTanA goMDala roDa upara AvelA saurASTra enjiniyariMga varksamAM Ajeya AMtararASTrIya guNavattA dharAvatAM 'grIpa' brAnDathI DrIla-caka banI rahyo che. tenA zreyanA adhikArI sva. narazIbhAI, sva. giradharabhAI, sva. pratApabhAI to kharA ja. A udyogavIroe ghaNI ja saphaLatA-siddhio meLavelI hovA chatAM, prasiddhithI dUra hIne satkAryo karyAM che. temano vAraso temanA yuvAnaputro vahana karI rahyA che, e jIvatuM-jAgatuM udAharaNa che. koNa kahe che ke, pratApabhAInuM avasAna thayuM che? e to sthULadehe tA. 2-5-2005nA roja ApaNAthI vikhUTA paDyA che, eTaluM ja paraMtu emanAM satkarmonI suvAsa sadAya madhamadhatI raheze. hajAro yuvAnonA dilamAM A suvAsa preraka banI yuvAnone pragatinI dizA bhaNI laI jAze tyAre yuvAnone koI rokI zakaze nahIM. Page #928 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 918 dhanya dharA AtmavizvAsathI chalochala udyogakAra rahI M.C.thaI che ane putra ravibhAI B.com. thaI pitA sAthe inDasTrIjhamAM che. zrI amRtalAla bhAradiyA saMyoga upasthita thAya ne dabANa Ave tyAre jAmanagara jillo. tAluko amRtabhAIne krodha Ave che. tema lAgaNInA prasaMgamAM rudananI kalyANapura lAMbAbaMdara gAme tA. anubhUti thAya che. temanI pArivArika zakti samRddha che. bhAIo 17-10-51nA roja amRtalAla jagadIzabhAI, zAMtibhAI, rAjezabhAI ane temanAM saunAM khImajIbhAI bhAradiyA jamyA. patnIo paNa pojhiTiva che. mAtA kAntAbahena, pitA khImajIbhAI. amRtabhAI kamyuTara yugane upayogI gaNe che, phAsTa yugamAM anivArya che. temane vAMcana mATe bahu ocho samaya maLe amRtabhAI bhaNyA che che. TI.vI. sIriyala gamatI nathI. sAta dhoraNa, paNa gaNyA che ghaNuM ane Ajeya temanuM gaNatara yuvAno AsthA, bAdhA, AkhaDI, mAnatAmAM temane zraddhA nathI. mATe preraka banI rahyuM che. 1979 mIThApura khAte raMjanabahena upavAsa, vrata, ekaTANAM ke pUjA-pATha nahIM. svadezamAM tirupati, sAthe gRhasthAzrama prAraMbhyo. raMjanabahena sAta dhoraNa bhaNyAM che. jayapura, AgrA, beMglora, madrAsanA pravAsa karyA che, to hetupUrvaka teo vAcanano jabaro zokha dharAve che. bevAra siMgApura, beMgakoka, jarmanI jaI AvyA che. saurASTra Ayarna phorjiga prA.li.mAM menejiMga DAyarekTara marasIDIsamAM temane saphara karavI behada pasaMda che. udyogapati zrI amRtalAla khImajIbhAI bhAradiyA lAMbA Izvara, guru, graMtho para teo zraddhApUrvaka abhivyakti kare gAmamAM sutArI ane khetI kAma karatA hatA. mAtA kAntAbahena che. pratiSThA-pradarzana ke sAmAjika kurUDhinA khaMDana mATe dAkhalo ane pitA khImajIbhAIne cAra dIkarA ane pAMca dIkarIomAM ApatAM teo kahe che ke, "matyu pAchaLa koI dhArmika kriyA karavI. amRtabhAI sauthI moTA putra che. teo sAta dhoraNa sudhI lAMbA nahIM." gAmamAM abhyAsa karyA bAda dhoraNa AThamAM abhyAsa mATe jAhera hoya ke gupta, paNa dAna karavAmAM teo mokhare khaMbhALiyA gayelA. sagAnA ghera rahI abhyAsa thaI zakaze nahIM, hoya che. rojiMdAkramamAM vartamAnapatromAMnuM sAruM vAMcI le che. tevuM lAgyuM; najIkanA zaheramAM jJAtinI borDiMga paNa na hatI. tema ja pitAnI Arthika saMkaDAmaNamAM madadarUpa thavA AThamA dhoraNamAM yuvAno temane bahu ja priya che. yuvAno mATe eka preraka ja abhyAsane tilAMjali ApI. avataraNa ApatAM temaNe mane kaheluM ke, "AtmavizvAsa jIvanaghaDatarano pAyo che." zarUAtamAM gAmaDAmAM pitAjInI sAthe kAma karyA bAda porabaMdara gayA, jyAM sutAra chatrAlIyAnI odhavajI vAlajI amRtabhAIne gAMdhIjI bahu priya che. teo mAne che ke, enDa kaMpanImAM rojanA 3 rUpiyAnA pagAre nokarI zarU karI. gAMdhIjI to gAMdhIjI hatA, jagata temane kyAreya nahIM bhUlI zake. sAthosAtha saurASTra simenTa enDa kemikala phekTarImAM konTrAkTaranI teo icche che ke, "mane loko paisAdAra tarIke nahIM, paNa dilathI sAthe kAma karavAno anubhava meLavyo. pracaMDa AtmavizvAsa sAthe yAda kare. lokonI jIbha para mAruM nAma ramatuM rahe." 1979mAM potAnI peDhI saurASTra enjiniyariMga varkasanI teone temanAM smaraNo Ajeya tAjAM thAya che. ekavAra sthApanA karI prathama konTrAkTa saurASTra simenTa-porabaMdaramAM dariyAkAMThe kudaratano bharapUra AnaMda laI rahyA hatA. loMga-jaMpa meLavyo hato. karavA gayA, tyAM to jamaNo paga sAthaLathI baTakI gayo ane cAra bhAIonA sahakArathI simenTa kaMpanInA konTrAkTa mahinA pathArImAM paDI rahelA. meLavatA hatA, jemAM siddhi, aMbujA, ela. enDa TI., sAMdhI bIjuM smaraNa darzAvatAM kahe che ke, "1977mAM huM jyAre vagere kahI zakAya. eka prAiveTa kaMpanImAM nokarI karato hato tyAre porabaMdaramAM amRtabhAInI putrI aMjalibahena kamyuTara kSetre agrima biralAholanI arpaNavidhi cembara opha komarsane thavAnI hatI. Jain Education Intemational Jain Education Intermational Page #929 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 porabaMdaramAM biralA zeTha ane nAnajI kAlIdAsa mahetA baMne mahAnubhAvonAM nAma cembarsamAM joDavAno samAroha yojAyo hato. ghanazyAmadAsa bIralA padhArelA hatA, tyAre mArI uMmara chavvIsa varSanI hatI." "huM je kaMpanInuM kAma karato hato te kaMpanInA mAlikanA nAnAbhAI sAthe mane samArohamAM javAno moko maLyo hato. biralAholamAM chelle UbhA rahIne ame badhA mahAnubhAvonAM bhASaNa sAMbhaLatAM hatAM. aMtamAM jyAre biralA zeTha potAnuM vaktavya ApavA UbhA thayA. mane temanuM bhASaNa sAMbhaLavAnI tIvra icchA hatI. paraMtu huM jemanI sAthe Avyo hato. te bhAI kaMTALyA hatA. mane kahe, "cAlo jatA rahIe." tyAre meM kahyuM : "mAre eka vakhata biralA zeTha zuM bole che te sAMbhaLavuM che. ApaNe sAMbhaLIe ane pachI jaIe." "bIralA zeThanuM bhASaNa zarU thayuM. ekadama sAdAIthI dhImA avAje hindI bhASAmAM namratApUrvaka bolavAnuM zarU karyuM. jema jema bolatA gayA. tema tema mane temanuM bolavuM mIThuM lAgyuM. bhASaNamAM koI jAtano ahama nahoto. temanA zabdo mArA magajamAM ghara karI gayA. bhASaNanA mukhya aMza nIce mujaba cheH tame paNa kAMIka banI zako cho. huM koI moTo inDasTrIyAlisTa nathI. dAkhalA tarIke tamAre phekTarI karavI che, moTA vepArI banavuM che, tame komarsa lAinamAM hoMziyAra cho. tamAre enjiniyaranI jarUra che, to tamane sArA pagArathI enjiniyara maLI zake che. agara tame eka sArA enjiniyara cho to tamane sArA komarziyala mANasa joIe che, to te tamane maLI zake che. mAnI lyo ke baMnemAMthI kAMI nathI. tamArI pAse mAtra hiMmata hoya to, tame baMnene kharIdI zako cho, paraMtu eka vAta cokkasa che ke duniyAmAM hiMmata kyAMya vecAtI maLatI nathI. tame samayasara hiMmata dAkhavo. yogya nirNaya zakti rAkho to duniyAmAM koI tAkAta nathI ke tamArA vikAsane koI rUMdhI zake." A vAta mArA magajamAM daDha thaI gaI. meM 1979mAM nokarI choDI, porabaMdaramAM mArA svataMtra dhaMdhAnI zarUAta karI. zUnyamAMthI sarjana Aje amArA udyoga saMkula saurASTra Ayarna phorjiga prA.li., phorjiga inDasTrIjhamAM (verAvaLa, zApara) ji. rAjakoTa) bhAIonA grupa sAthe traNaso mANasone kAma maLe che. A preraka dAkhalo yuvAnoe haiyAmAM AtmasAt karavo ja joIe. 919 * rAjakoTamAM bAra ekara jamInamAM vizALa projekTa sAthe zrI amRtabhAI bhAradiyAnA AgamananI taiyArI thaI rahI che. rAjakoTanI be sahita kula traNa khAnagI kaMpanIo AgAmI be varSamAM rAjakoTamAM rUA. 800 karoDanA rokANa mATe AgaLa vadhI rahI che, jemAM rAjakoTa sthita roleksa rIMga ane saurASTra Ayarna enDa phorjiga li. anukrame rUA. 400 karoDa ane rUA. 150 karoDanuM rokANa karavA AgaLa vadhaze. A rokANa mATe jamIna upalabdha karavA jillA vikAsa adhikArIo sAthe temanI vAtacIta aMtima tabakkAmAM che. A kaMpanIonAM rokANathI sIdhI ane ADakatarI rIte 8000 lokone rojagArI maLaze. rAjakoTanA jillA kalekTarazrIe mAhitI ApatAM jaNAvyuM hatuM ke, "rAjakoTa jillAmAM rokANa mATenuM AkarSaNa vadhyuM che. A projekTa 2008 sudhImAM kAryarata thaze. saurASTra Ayarna enDa phorjiga limiTeDanA ceramena zrI amRtabhAI bhAradiyA goMDala roDa para rUA. 150 karoDanA projekTa bAra ekara jamInamAM sthApI rahyA che. zrI amRtabhAIne hArdika zubhecchA. utAra- caDhAva vacceya UbharelA saumya udyogakAra zrI rUDAbhAI paTela (rUDA bhagata) manuSya deha maLyo e paramapitA zivajInI kRpA samajI mAnavadeha thakI saMsAracakramAM rahIne eka umadA mAnava tarIke jIvavuM evA dhyeyane varelA zrI rUDAbhAI bhavAnabhAI paTela sAMprata samayanA AjanI bhautikavAdI peDhIne preraNA svarUpa vyaktitvanA mAlika che. puruSArtha, nIDaratA ane AtmasUjha vaDe saphaLa udyogakAra uparAMta sAmAjika kSetre yathAyogya pradAna karavAmAM sadAya tatpara evA rUDAbhAInuM milana emanAM kAryonI suvAsa thakI prApta thayuM. temano janma tA. 4-5-1959nA roja rAjakoTanA jasadaNa tAlukAnA jasAparanI dhanya dharatI para thayo. pitA bhavAnabhAI, mAtA DAhIbahena eTale vAtsalyanI mUrti. mULa vatana jasadaNa ne karmabhUmi paNa jasadaNane ja banAvI che. zrI rUDAbhAIno zaikSaNika abhyAsa phakta 7 dhoraNa. Jain Education Intemational Page #930 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 920 teonuM bhaNatara karatAM gaNatara asAmAnya. bhaNavA vize teonuM kahevuM che : "bhaNavuM to hatuM paNa paisA nahotA.' ATalA abhyAsa mATe pU. jIvImAe ApelA rU. 200 Aje yAda karI teo tenuM RNa svIkAre che ane umere che ke, "pU. jIvImAnuM A RNa huM zaikSaNika saMsthAonA saMcAlana dvArA jasAparamAM ke bIje cUkavavA prayatna karuM chuM." rUDAbhAIe zikSaNakSetrano jANe ke yajJa ja mAMDyo che! temanA saMcAlanamAM zALA saMkulano 1991thI prAraMbha thayo. Aje 400thI vadhu vidyArthI dho. 5 thI 10 inTaraneTa suvidhA sAthe adyatana bhavanamAM kAryarata che. A navA bhavananuM lokArpaNa pU. jIvImAnI dIkarInA varada haste thAya tevI bhAvanA vyakta karatAM teo kahe che ke, "koInI AvI madada karavAthI AvuM sAruM pariNAma AvI zake che. ATalA yogadAnathI A saMsthA vaTavRkSa banI zake che." "jagatanI sau kaDIomAM snehanI sarvathI vaDI" snehathI zuM thaI zakatuM nathI? snehALa vyaktitva dharAvatA zrI rUDAbhAI potAnA zALAjIvanamAM zALAmAM dAra mUkI, khetaromAM bhAgI jatA. AcArya zrI kAMtibhAI joSI, pUnAbhAI vagere gurujano khetaramAM teone pakaDatA. AcAryazrI kAMtibhAI tathA pUnAbhAIe temanA pitAjInI sAme ja lApho mArelo. e prasaMgane tAjo karatAM rUDAbhagata gurujanonI ziSya pratyenI khevanAne vaMdana kare che. hIrAudyoga kSetre prathama paMktimAM jemanuM nAma laI zakAya evA A udyogavIra jasAparathI sUrata hIrA udyogamAM hAtha ajamAvavA gayA. sakhata parizramathI saphaLa kArIgara thayA. tyArabAda temanA jIvanamAM eka navo vaLAMka Avyo. teo RSikeza gayA. AdhyAtmika AbohavA anukULa lAgI. saMsAra tyAgano bhAva jAgyo. samaye karavaTa badalI, paraMtu vidhie kAMIka alaga nirmANa karyuM haze ke, teo pAchA saMsAramAM AvyA. pharI eja hIrAudyogamAM saphaLatA meLavI. parizramI rUDAbhAIe potAnuM jIvana sAMsArika kAryo sAthe adhyAtma ane sevAkAryo kSetre samarpita karyuM, jethI loko temane rUDAbhagatathI oLakhavA lAgyA. teo saphaLa udyogakAra tarIke DAyamanDa varlDamAM hIro che. DAyamaMDa jvalarI nikAsa kArya karatI me. yogeza DAyamaMDa eksaporTanuM teo netRtva kare che. Azare 3600 kArIgarone pratyakSa rojagArI pUrI pADe che. dhanya dharA udyogagRhanA saMcAlana sAthe samAjajIvanane sparzatAM sAMprata kAryo ke prasaMgoe temaNe samAja pratyenI potAnI javAbadArIo mATe haMmezAM jAgRta rahIne yakukiMcitu yogadAna ApavA prayatna karyo che. teoe vaivAhika jIvananI zarUAta tA. 27-11981e zAradAbahena sAthe ATakoTa gAmathI karI. be saMtAnarana-yogeza-ajaya. moTA putra yogeza hAla pitAnA vyavasAyamAM joDAI samAjanA Ama-AdamInA Arthika utthAna mATe dezanI berojagArI sAmenA jaMgamAM potAnuM pradAna Ape che. ajaya hAla bhaNe che. udyoganA vikAsa arthe zrI rUDAbhAIe videzamAM AphrikA, dubaI, ijharAila, hoMgakoMga uparAMta dezamAM RSikeza, ayodhyA, gokuLa, mathurA vagere pravAso karyA che, yAtrA karI che. zrI rUDAbhagata AdhyAtmika dRSTi darzAvatAM kahe che ke, "koInuM khoTuM na karavuM-saccAI rAkhavI." zivajIne iSTadeva mAnanAra teo bAdhA-AkhaDImAnatAmAM vizvAsa dharAvatA nathI. saphaLa thavA AtmabaLa keLavavA upara bhAra mUke che. varNavyavasthA vize spaSTa vaktavya ApatAM teo kahe che ke, "samagra mAnavajAta eka che." badhA dharmo eka che. Izvara, guru, graMtha upara vizvAsa vize pUchatAM eka paMktimAM javAba maLyo : "iSTadeva (zivajI) upara pUrI zraddhA che." | sAmAjika kurUDhionuM khaMDana karato temanA jIvanano eka prasaMga A pramANe che. gAmanI dIkarI varSo. ekAda varSa pahelA teno pati akasmAtamAM mRtyu pAmatAM dIkarI varSAne tenA diyara sAthe paraNAvavA daramyAnagIrI karI. gAmanI dIkarInA jIvanane pharI mahekatuM karavAmAM yazabhAgI banyA. kamyuTara yuga vize teo mAne che kayUTara vikAsa mATe zreSTha che. gAmaDAmAM sArI rIte zarUAta thaI che. dhaMdhAkIya temaja sAmAjika vyastatA vacceya temane vAcana mATe vakhata che. thoDuM paNa vAMcI le che. chApAomAM mukhya muddAo joI le che. philma ke TI.vI. jotA nathI. vartamAnapatramAM sAhitya vAMcavA jevuM lAge che. chApAonI pUrtinA saMzodhanAtmaka lekho vAMce che. saMyoganA dabANa heThaLa pahelo pratibhAva Apano kayo Jain Education Intemational Page #931 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga- 2. 921 hoI zake? rudana ke krodha? viparIta uttara ApatAM "pahelAM krodha Ave paNa hAla samajadArIpUrvaka mAmalo saMbhALatA zIkhyo eka TUMkA avataraNamAM temaNe kahyuM : "game tevI muzkelImAM aDIkhama rahevuM." "jema ke svAmI saccidAnaMda jevuM bole, tevuM lakhe. sAco karma yoga." sAmAjika, zaikSaNika kAryo viSe mUlyAMkana karatAM teo jaNAve che ke, "mArAM kAmonAM pariNAmo maLe che." "Ajano bhautikavAdI samAja sAruM vAMce, sAruM jue, paNa sAruM kare nahIM." audyogika temaja sAmAjika pradAna aMge rUDAbhagatane aneka evorDa temaja sammAna prApta thayAM che. paricaya, mulAkAtanA samApanamAM temaNe kahyuM ke, "jagata mane sArAmAM sAruM ApavAvALA tarIke smare to game. koI mane yAda na kare te mArA mATe mokSa." teo potAnI jIvanayAtrAnuM bhAthuM samAjane potAnA anubhavanA pustaka dvArA karAvavA mAMge che. aMtarathI abhinaMdana sAthe temane nIce pramANenA subhASitanI bheTa ApIe. cahuM thAvA huMye madhura khIlatuM puSya navaluM; paraMtu nA icchA jIvana jIvavA tADa taruMnuM." * jIvanane madhura khIlatA puSpanI jema jIvatA umadA vyaktitvanA mAlika zrI rUDA bhagatane salAma. . prakRti cAhaka, khullA dilanA mAlika saphaLa udyogakAra zrI kiraNacaMda gulaguliyA "duniyAmAM koI vastu kharAba nathI, paraMtu pratikULa paristhitine sadbhAvanApUrvaka tene premathI rUpAMtarita karavI joIe." A pojhiTiva udgAra che. spaSTa vaktA temaja kuzaLa udyogakAra zrI kiraNacaMda maganalAla gulaguliyAnA. tA. 1-1-1950nA roja rAjasthAnanA dezanokamAM (jillo bikAnera) avatarelA majAnA mANasanA pitA maganalAla ane mAtA anupadevI. 1968mAM ilekTrikala enjiniyariMgamAM DiplomAno abhyAsa karyo. 1969mAM saMpata devI, aruNAdevI sAthe lagnabaMdhanathI joDAyA. 1973thI 1976 AsAmathI pharIdAbAda, pharIdAbAdathI rAjakoTa, 1976thI jAmanagaramAM devI enTaraprAijha nAme kArakhAnuM zarU karyuM. gherathI eka paiso lIdhA vinA sAhasa karyuM. mitronA paisA dUdhe dhoI parata ApyA. saMtAno azoka, araviMda, dIpaka potAnI sUjhathI svataMtra rIte amadAvAda khAte vyavasAya saMbhALe che. saMyogonA dabANamAM zrI kiraNacaMda zAMtithI vicAre che, vicalita thatA nathI. kamyuTara yuga vize teo maMtavya Ape che ke, "kamyuTara yuga ghaNo ja sAro che paNa Ama janatA teno artha samajatI nathI." zrI kiraNacaMdano paricaya badhI ja rIte maghamaghato gulAbano gajaro che. maghamaghatI suvAsanA mAlika satata vyasta rahe che, chatAM karNapriya saMgItamAM anahada ruci che. avAjonA zahenazAha raphIsAhebanAM gIto teo khUba ja bhAvapUrvaka gAya che. saMgItano khajAno dharAvatA A AdamIne rIDarsa DAyajesTa vAMcavAnuM, IzvaranI sRSTimAM ramamANa rahevAnuM ane citra doravAnuM bahu game che. "TIvI sIriyala juo cho?" evo prazna jyAre meM zrI kiraNacaMdajIne karyo tyAre temaNe hindustAnanAM bALako, yuvAna-yuvatIo ane strI-puruSo mATe kahyuM ke, "moTA bhAganI sIriyalo, bALako, yuvAna-yuvatIo ane strI-puruSo mATe samaya veDaphavAnuM moTuM kArakhAnuM che. atizaya TIvI jovAthI bALamAnasa vikRta, svacchaMdI, uddhata, ALasu banI jAya che." kharekhara TIvImAM rajU thatA sthaLa samAcAro sAva nakAmAM hoya che. keTalAka kAryakramo narI vikRti ja che. mAtApitAe potAnA bALaka sAthe besI tene nezanala jogrophI, DiskavarI jevA kAryakramo darzAvavA joIe. zrI kiraNacaMda ramata-gamatamAM rasa dharAve che. divasamAM eka kalAka rame che. temane phUTabola pasaMda che. mANase hasatAM-hasatAM jIvana jIvavuM joIe. evuM temanuM mAnavuM yogya che. bAdhA, AkhaDI ke mAnatAmAM AsthA rAkhavA karatAM Izvarane zraddhApUrvaka pUjo ane kaho ke, "he prabhu! game te Jain Education Intemational Page #932 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 922 dhanya dharA paristhitimAM tuM mArI sAthe raheje." teo upavAsa, vrata, ekaTANAM karatA nathI. pAkhaMDa temane gamatAM nathI paNa hRdayabhAvathI prabhunI ArAdhanA kare che. svadeze kanyAkumArI sudhI kudaratanA khoLe svairavihAra karavA uparAMta videze maleziyA, siMgApora, beMgakokanI dharatI para viryA che. sonArA golDa temaja inovA TomeTo jevI kAramAM saphara karatA A gulAbI zakhsane kurUDhi jarAya pasaMda nathI. racanAtmaka pravRttithI taratarabatara zrI kiraNacaMda AjanA yuvAnone preraka udAharaNa ApatAM saMbodhe che ke, "Dara, bIka vinA AgaLa vadho. pragati haMmezAM tamArI rAha jue. sAruM lAge tevuM grahaNa karo. DuplisiTIvALo mANasa haMmezAM ulajhanamAM raheto hoya che. ane teTalI nikhAlasatA rAkhavI." zrI kiraNacaMda sAthe paricaya karatAM emanA jIvanamAMthI anubhavano nicoDa nItarato hato. eka saphaLa udyogakAra thavA mathatA yuvAnone temanAM pANIdAra vAkyo motI jevAM che. :(1) paramAtmAe je karyuM te barAbara che, pachI tene tame necara kaho ke bhagavAna! (2) ApaNA dezamAM zikSaNa pAchaLa ghaNo kharca thAya che, paNa vidyArthIo tenuM vaLatara letA nathI, ApatA nathI. (3) ApaNane jagatamAMthI maLyuM che ane ApaNe jagatane ApavuM joIe. (4) mane haMmezAM bIjAnI pragatimAM rasa rahyo che, mArAmAM madadarUpa thavAnI bhAvanA jAgRta hoya che. (5) dareka mANase duniyAmAM necarala phanDAmenTalano abhyAsa karavo joIe, phanDAmenTala ja kAma Ave che. (6) svArthanI duniyAmAM bane teTalA tame tamArA ja bano. (7) be ghoDAnI savArI kyAreya na thAya, tema be moDhAnI vAta na thAya. (8) tamArAM saMtAnone ati TorcariMga ke hemariMga na karo, nahIM to satyanAza nIkaLI jaze. (9) zikSaNa magajanI zaktine khole che, saMtAnone barAbara premathI bhaNAvo. temanuM udyogasaMkula jAmanagaramAM udyoganagara khAte AveluM che. sadAya dhamadhamatuM-devI enTaraprAijha. A saMkulamAM hindu, muslima, siMdhI, sutAra, brAhmaNa, vANiyA badhI ja jJAtinA koIpaNa prakAranA bhedabhAva vinA 155 vyakti kAmagIrI kare che. sau vizvAsathI pharaja bajAve che. pariNAma paNa ghaNuM sAruM che. darekane ghaNuM sAruM vetana apAya che. zrI kiraNacaMda mAne che ke, "dekharekha kAma pratye hoya, mANasa pratye na hoya. tethI ja ahIMthI ghaNAMe pragatinI uDAna bharI che, ema mane lAge che. mArA kArakhAnAmAM nokarI mATe inTaravyu ApavA AvatAM umedavAra mane pUche che ke, sAheba, mane pagAra keTalo Apazo?" tyAre huM javAba ApuM chuM : "tuM mane ApIza, tenuM huM bamaNuM ApIza." teoe kArakhAnAnAM sarjana vakhate 20 kalAka kAma karyuM che. zrI kiraNacaMda kheda vyakta karatAM umere che ke, "ApaNe kalcara bhUlatAM jaIe chIe. bhaNatara ochuM che, jAgavuM paDaze-jAgavuM ja paDaze. mahenata karavAmAM pAchI pAnI nahIM cAle." temanA jIvanamAMthI cUMTelA yAdagAra prasaMgomAMthI eka prasaMga A pramANe che : 1968mAM IlekTrika enjiniyariMga DiplomAM prathamavarga maLelo. tarata ja rUA. 150mAM ovarasiyara tarIke nokarI maLI. moTA bApue Takora karI : "DiplomA pharsTa pojhizana meLavI paNa rUA. 150no ovarasiyara ja ne?" zrI kiraNacaMdane lAgI AvyuM. gherathI bhAgI kArakhAnuM zarU karyuM. Aje je pragati temane maLI che tene mATe zrI kiraNacaMda temanA moTAbApuno aMta:karaNapUrvaka AbhAra mAne che. teo pAse deSTi che, saMzodhana che. eka saMzodhana mujaba temaNe kahyuM : "puruSa bIjA puruSa sAthe vAta karato hoya che. tyAre baMneno jamaNo gAla sAmasAme hoya che. e ja rIte duniyAnI lagabhaga strIonI lakhavAnI rIta sarakhI hoya che." bIjI vAta karatAM umeryuM : "mane bhagavAna maLe to huM temane kahyuM bhagavAna mane duniyAnA cheDe laI jA." ApaNe to vizvamAnava chIe. mAnava mAnavane nahIM cAhe to? to A sRSTinuM zuM thaze? AvA pAradarzaka vyaktitva dharAvatA hogakArane Ti, badAma udyogakArane hArdika zubhakAmanAo. dain Education Intermational Jain Education Intemational Page #933 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 923 ka guNonA mAli-bharyuMbharyuM vyaktitva pahelAM rasikanA hAthamAM mAro, pachI damayaMtInA hAthamAM. "zrI * zrI rasika mahetA praphulabhAI mAstara phUTapaTTI mAravA gayA. tyAM damayaMtI bolI : "rasike tAMbiyuM coryuM nathI." vidhavA mAtAne potAnA bALaka para corAsI lAkha janma keTalo AtmavizvAsa hoya che. tenI chApa rasikabhAInA dhAraNa karyA pachI moMgho manuSya bALamAnasa upara paDI che. deha prApta thAya che. manuSyadeha maLe jIvana dhanya bane, paragaju gajhala, kavvAlI khUba game. tenuM satata raTaNa hoya ja. cauda varSanI vayamAM ja gajhala-kavio ganI dahIMvAlA, barakata thAya, koI apekSA vinA snehasadbhAva sAthe vaLI virANI bephAma', zayadA, kalApI, bAlAzaMkara kaMthAriyAnI racanA manabharIne mANelI. prasannatApUrvaka mUka rahI, koIne paNa sahAyarUpa thayA ja karavuM teone zALA kakSAe nATako bhajavavAno anahada lahAvo evI nema dharAvanAra udyogakAra maLyo che. jyAre rasikabhAI mAtra trIjA dhoraNamAM bhaNatA hatA zrI rasikabhAI mathuradAsa mahetA yuvA peDhIne preraNA maLe tevuM ane zALAno vArSikotsava. je nATaka bhajavAyuM temAM vaidyarAjanuM vyaktitva dharAve che. pAtra bhajaveluM. dhoraNa pAMcanA abhyAsa daramiyAna zrI avinAza vyAsa racita ane temanI upasthitimAM "rAmadulArI nRtyanATikA puruSArtha, AtmasUjha ane nIDaratAthI saphaLa udyogakAra bhajavelI, pachI to A nRtyanATikA bhUja, aMjAra, gAMdhIdhAma bananAra A sajjana janma dhAraNa karI tA. 4-10-1940nA rajU thayelI. rAjakoTa moDhavaNika borDiMgamAM abhyAsa samaye roja kacchamAM mAMDavInI vasuMdharAne rasikabhAIrUpe maLyA. pitA | bhajavAtAM nATakomAM pAtro abhinIta karelAM. mathuradAsa, mAtA vijayAbahena eTale saMskAra, saccAI, snehanI amUlya pAThazALA. mULa vatana jAmanagara hovA chatAM rasikabhAI 1962thI 1964 morabI khAte ela.I. kolejamAM jyAM-jyAM vasyA tyAM-tyAM temaNe vatana banAvyuM che. mikenikala viSayomAM DIplomAno abhyAsa karyo. jevo abhyAsa pUro thayo tyAM to tarata ja muMbaI, kulamAM prImiyara zALA-kolejanAM temanAM saMbhAraNAMo sadAya saMgharavA oTomobAilsa kaMpanImAM (1964) le-AuTa enjiniyara jevA che. dhoraNa dasamAM bhaNatA hatA tyAre kaccha-mAMDavIthI tarIke joDAyA. rAjakoTa AvatA hatA. kaMDalA-porTa pherImAM mANaso khIcokhIca bese. hallo karI pherImAM caDhe. pharsTa klAsamAM jagyA ghaNI hatI. subhASita pramANe kahIe to, pherI bIjI bAju namI gayelI. haiyuM, mastaka ne hAtha, bahu daI dIdhuM nAtha, hiMmata dekhADI porTanA adhikArIne kaheluM ke, "pharsTa jA have, cothuM nathI mAgavuM? klAsamAM ghaNI jagyA che. vRddhone besavA dayone? huM mArA mATe haiyAmAM hAma laI, harakhathI karmapUjA karanAra nathI Avyo." pachI to teoe vRddhone hAtha pakaDI besADelA. rasikabhAIne saMsAramAM sathavAro maLyo jIvanasAthIno. | bALapaNanI chApa koIne paNa AjIvana rahe che. kaccha- 1964mAM muMbaI mukAme AdaraNIya taralAbahena sAthe mAMDavInI prAthamika zALAno eka prasaMga A pramANe che : zrI lagnabaMdhana bAMdhyuM. yuvAnoe temaja temanAM mAtApitAoe rasikabhAI sAthe damayaMtI ane tulasI abhyAsa kare. damayaMtInuM bodhapATha levA jevI bAbata e che ke, suzrI taralAbahena lagna tAMbiyuM (coin) khovAI gayuM. teNe zrI rasikabhAI upara Aropa samaye meTrika sudhI ja bhaNyAM hatAM paraMtu baMne dIkarA zrI makyo. zALAno samaya savAranA AThathI agiyAra ane bapore narenabhAI tathA zrI harenabhAIne sarasa rIte bhaNAvyA ane pachI be thI pAMca. zrI rasikabhAI udAsa mane ghera AvyA. mAne badhI poteya saMsAra vacce rahIne grejyueTa thayAM. vAta karI. bapore temanAM mAtA zALAe sAthe gayA. zrI koIpaNa saMyogomAM game tevuM dabANa hoya, to zrI praphullabhAI mAstarane kahyuM, "jo mArA chokarAe tAMbiyuM lIdhuM rasikabhAIno pratibhAva evo rahyo che ke, zAMtacitte vicArIne hoya to, e mAro chokaro nathI. tame tamArI rUla (phUTapaTTI) rasto kADhavo. najIkanI vyakti mATe moha jAge, khinnatA paNa Jain Education Intemational Page #934 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 924 Ave. teoe temanAM bALakone kyAreya dabANa nathI karyuM. koIne Thapako Ape paNa te hitakara hoya che. kharekhara kaDavuM ja mIThuM hoya che. nAnapaNamAM khoLAmAM suvaDAvI mA bALakane kaDavATa pAya te bALakanA hitamAM ja hoya che. hitakara vicAravuM ane tene amalamAM mUkavuM zrI rasikabhAIne bahu ja game che. kampyUTara yugane AvakAratAM teo kahe che ke, "1987mAM rAjakoTamAM sau prathama kampyUTara AvelAM temAM ame sau pahelA hatA. Aje kampyUTara anivArya che, teno upayoga vivekabuddhithI karavo joIe. ema huM mAnuM chuM." anekavidha pravRttionI vacceya vAcana mATe teo vakhata bacAvI le che. moTAbhAganuM AdhyAtmika vAcana karyuM che. roja eka kalAka vAcana kare che. 'akhaMDa AnaMda', 'kavitA' jevA sAmayiko vAMce che. ghaNAM sAmayikonAM AjIvana lavAjamo bharyAM che. vAcanano lagAva bahu ja dharAvatA teo TelivijhananI nezanala jyogrAphI, DiskavarI zreNI jovAnuM cUkatAM nathI. urdU gajhalanA kAryakramo jovAnuM ya vaLagaNa che. parivAramAM teo eka kalAkathI vadhu TIvI jotA nathI. saDasaTha varSanA A yuvAne Aja sudhI ekaTANuM karyuM nathI. rAmanavamIe pharALa nathI karyuM. hA, temane nAnapaNathI eTale ke, bAra varSathI dhyAnamAM besavAnuM bahu ja game che. temaNe vivekAnaMdane satata vAMcyA che. videzamAM maleziyA, inDoneziyA, siMgApura, thAilenDa, beMgakokamAM svairavihAra karyo che, to bhAratanI bhUmi para cAra dhAma yAtrAmAM gaMgotrI, yamanotrI, amaranAtha, kedAranAtha, pazupatinAthanAM darzana karI prAkRtika sauMdaryane mANyuM che. mAruti, senTro vAhanamAM saphara karI pravRtta rahetA zrI rasikabhAI aMdhavizvAsamAM jarAya mAnatA nathI. bhramaNAo bhAMgI zake evA guru Aje kyAM che? evuM teo dRDhapaNe mAne che. teo kahe che ke, "manuSyanA AMtarika vikAsa mATe, AdhyAtmika pragati arthe bhautikatA anivArya che, paNa vyaktie bhautikatAne sAdhana tarIke svIkAravAnI jarUra che, nahIM ke sAdhya tarIke, bhautikavAdanA brahmAstrane vAparatAM AvaDavuM joIe. vastu hovI ane vastumAM hovuM e bhinna bAbata che." zrI rasikabhAI cAra varSanA hatA tyAM ja temanA pitAnuM avasAna thayeluM. tyArabAda temanAM mAtuzrI potAnAM saMtAno sAthe mAvataranA gAma kaccha-mAMDavImAM svamAnapUrvaka eka oraDo bhADe rAkhI rahyAM. pitA sAthe na rahyAM. ekavAra rasikabhAInAM phaIbA dhanya dharA rakAbImAM mUThiyAM devA AvyAM. mUThiyAM gharanA vAsaNamAM laI ane kahyuM, "bhAIne kaheje mArAM chokarAM ane huM tamAre tyAM AvazuM tyAre khAI laIzuM. mArAM bALako dahIM, roTalo ane athANAnA pesenjara che. mAre ene A svAde nathI caDhAvavAM.' kevI zIkha! ApaNI kSamatA pramANe ja ApaNuM jIvana jIvavuM. bIjA upara AdhAra na rAkhavo joIe. zrI rasikabhAI gauravapUrvaka kahe che ke, "mArAM mAtApitAmAM, mAtuzrInA pitAmAM jaDatA na hoya, to mArAmAMya na hoya e svAbhAvika che." teoe zrIkRSNajanmanA prasaMgane yAda karyo. "mArI mAtAne kRSNajanmautsavamAM huM maMdire darzana karavA laI jAuM. huM maMdira bahAra besuM mA mane maMdiramAM AvavA baLajabarI na kare. vyaktinA bALapaNamAM potAnI AjubAjunA saMjogo-prasaMgonI je sArI-narasI chApa mAnasa upara paDe che, je tenA pachInA jIvanamAM vikAsa ke vinAzanuM kAraNa bane che. paNa mAtAnI putrane samajavAnI kSamatA, udAratA dAda mAMge tevI che. AvA jAjaramAna pAtrane vaMdana. motI chUTA paDyA hoya to tene mALA kahI zakAtI nathI. paraMtu zrI rasikabhAInA prasaMgo motInI mALA che. 1962mAM teo primiyara oTomobAilsa kaMpanImAM le-AuTa enjinIyarapade pahelI mulAkAte ja pasaMda thayelA. 96 umedavAro enjiniyara tarIke joDAyelA. darekane bAra mahinAno probezana pIriyaDa pasAra karavAno hato. teone ATha mahinAmAM ja khAsa inkrimenTa meLavI kAyamI thayA hatA Ama chatAM vadhu prekTIkala anubhava mATe pAMcaso ekatrIsanA mAsika pagAranI nokarI choDI. sAthI mitra zrI bAraDolIkaranA kahevAthI teo surata pAse sonagaDhano ukAI ardhanaDema baMdhAto hato tyAM rUpiyA 231mAM sAiTa suparavAijhara tarIke nokarI karavA svataMtra nirNaya lIdhelo. jyAM teone 128 kAmadAro ane 64 mazIna jevA ke sovela, loDara, Dampara, skrepara, greDara ane roDarolara jevA mazIno sAthe kAma karavAnuM thayuM. ahIM temane vividha mAnava samudAya sAthenA vividha anubhavo thayAM jemAMnA be prasaMgo prastuta che. uparI adhikArI paTela sAhebane tyAM bhagu nAmano klInara kAma karato hato te pALInA kAmamAM niyamita Avato nahoto. niyamitatAnA AgrahI zrI rasikabhAIthI A sahana na thatAM temaNe bhagune chUTo karyo ane paTela sAheba pAse prekTIkala rasto kADhIne evuM sUcana karyuM ke "A klInarane bIjI pALImAM pheravI nAkho' uparI adhikArIe ema karyuM. Page #935 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 925 Avo ja bIjo prasaMga rAtanI pALImAM banelo. greDara nAmanuM mazIna udezI nAmano opareTara Dema sAITa upara mUkIne Avyo tyAre zrI rasikabhAIe temane mazIna na laI AvavA mATe Thapako Apyo pharIthI mazIna lAvavAnuM kahyuM ane bIjA be opareTaro sAthe pote paNa gayA daramyAna uzkerI jaIne udezIe rasikabhAIne kahyuM "ahIM moDI rAtre tamane charo parovI dauM to vAra na lAge" tyAre rasikabhAIe javAba Apelo "pAMcamInI chaThTha thavAnI nathI. mazIna laI javuM paDaze. AnI UMDI asara udezI upara paDI moDI rAte be vAge te zrI rasikabhAIne tyAM mAphI mAgavA Avelo. naitikatA, khumArI, saccAIthI chalochala evA kartavyaniSTha vyakitanA jIvananI eka ghaTanA umeruM to lagabhaga 1950nI vAta che. e vakhate anapradhAna ka. mA. munazI. bhAre duSkALa. lokone anAja-kapaDAM vajanamAM ApavAmAM AvatAM. lokoe vajanamAM je maLe te anAja-kapaDAM svIkArI levA paDatAM. mULa kacchanA paNa kalakattAmAM sthAyI thayelA moTA udyogapati choTAlAla rAghavajI mAMDaviyAe kaccha vistAramAM jarUriyAtavALA lokone bAjaro ApavA kaheluM. zrI rasikabhAInA mAtAneya bAjaro ApavAmAM Avelo. mAtAe bAjaro sApha karyo. jyAre jANa thaI ke, A bAjaro ApaNAthI na levAya. parata devA gayA tyAre kahyuM : "meM bAjaro sApha karyo che, temAMthI kAMkarA-kacaro kADhyA che. teTalo vajana ocho haze. A bAjaro koI jarUriyAtavALAne ApI dejo, kAraNa ke mArAM chokarAMonAM peTamAM A anAjano dANo jAya, to bhaviSyamAM AgaLa na vadhI zake. mAre tene AgaLa vadhAravA che." zrI rasikabhAI aMtarmukhI temaja bahirmukhI pratibhA che. pojhiTiva vicAra dharAvatA mANasa che. tvarita nirNayo levAmAM teo rAha jotA nathI. dhoraNa AThamAthI kacchamAMDavI choDI rAjakoTa moDha vaNika borDiMgamAM AvavAno nirNaya temaNe svataMtra rIte lIdho hato. meTrikanA abhyAsa bAda sAyansa pravAhamAM javAno nirNaya temano ja hato. Ajeya teomAM AtmavizvAsa bharapUra jovA maLe che. enjiniyariMga kolejamAM pAsa thayA ane muMbaI javuM, tyAM nokarI karavI e vicArathI tvarita arajI karI ane InTaravyu Apyo. jIvana saMgharSamaya nahIM paNa sAhasamaya rahyuM che. paricaya karatAM meM teone yuvAnone preraka udAharaNa maLe tevI vAta karavA kahyuM. tyAM to temaNe kahyuM : "pRthvI potAnI dharInI AsapAsa potAnI gatine sUryamALAnI bhramaNakakSAmAM pharavA chatAM potAnI gatine jema pakaDI rAkhe tema dareka yuvAne badalAtA jamAnAnA pravAhamAM vahevA chatAM potAnA AMtarika rIte nakkI karelA dhyeyane vicalita thayA vagara vaLagI rahevuM joIe!" kevA majAnA zabdo! bilakula sonA jevA! dareka yuvAne hRdayamAM kotarI levA joIe. praznottarI thatI hatI : "bhAvi jagata Apane kevI rIte smare to game?" bedhaDaka javAba ApatAM temaNe kahI dIdhuM : "bIjA divase ja mArAM kuTuMbIjano mane bhUlI jAya tema icche chuM. mAre koI apekSA nathI. huM koI bhramaNAmAM rAcato nathI." emanAM dareka vAkyo noMdha karavA jevAM che. jenAmAM samajaNa nathI evI vyakti bhUla kare to kSamya che. tema jenAmAM samajaNa che ane jo koIne samajAve nahIM to te paNa kSamya nathI. tamArI pAse jyAre dravya hoya, chatAM jarUriyAtamaMda lokone na Apo, e jema corI che, tema tamArI pAse jJAna hoya, chatAM yogya vyaktine tame pradAna na karo to eya guno bharyA-bharyA A mAnavane saMgIta, nATaka, sAhityamAM bhArobhAra ruci che. pAMca-sAta varSanI nAnI vayathI bhajana sAMbhaLavAM-gAvAM bahu ja gamatAM; Ajeya teo bhajanone mANI le che. cha varSanI vaye paheluM bhajana gAyeluM : tALI pADIne rAma-rAma bolajo re, tamArA aMtaranA paDadA kholajo re." bahu sahajatAthI temaNe svIkAryuM : "naTavarabhAI, bALasAhitya huM vAMcI zakyo nathI, paraMtu ka.mA. munazInI lagabhaga navalakathAo, zaradabAbunI, dhUmaketunI sAmAjika vArtAo, kAkA kAlelakara, mohanalAla cUnIlAla dhAmI, guNavaMtarAya AcAryane satata vAMcyA che. sUphI sAhityamAM ghaNI ruci che. bhajana, nATaka, vAcana, sAhityanI vAtamAM sUra pUratAM teoe mane yAda apAvyuM, "bhAI, gAvAno mane anahada zokha che. koIpaNa gIta rAgasahita gAI zakuM chuM. sugama, zAstrIya saMgIta uparAMta kavvAlI bahu ja priya che." Jain Education Intemational ate & Personal Use Only Page #936 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 96 dhAreluM pAra pADavAmAM ekkA, jyAre satyAvIsa varSe rAjakoTa AvyA tyAre ja nirNaya karI lIdho hato ke, "huM bAvana varSa sudhI kAma karIza." A vicAra pAchaLa koI jaDatva nahotuM. emanI dRSTi spaSTa hatI. bAvana varSa pachI zuM karavuM tenA phaLa svarUpe 1979mAM mathuradAsa narabherAma pArekha ceriTebala TrasTa (pitAnA nAme) rajisTarDa karAvyuM. Ayojana kevuM! pAradarzaka, bahArathI paisA na levAM, potAnAM ja paisA TrasTamAM jamA karAvI jarUriyAta maMda lokone sahAya karavI. gAMdhIjInI saMpatti mATenI TrasTIzIpanI bhAvanA temanI bahu ja priya che. rUDhicustatAnA virodhI zrI rasikabhAIe dIkarAnA jAnamAM vidhavAbahenane pahelAM besADelAM A uparAMta samAjamAM nabaLI paristhitivALA mATe dAkhalo besADavA moTA dIkarAnA sivila mereja karAvyAM. hoTelamAM pacAsa vyakti varapakSamAMthI, pacAsa vyakti kanyApakSamAMthI ema Ayojana karI lagna karelAM. Aja pramANe potAnA mAtuzrInA avasAna samaye potAnI jJAtimAM teoe pahela karI, pahela vahelI uThamaNAnI prathA nAbUda karI. zrI rasikabhAIne bahu najIkathI maLavAnuM thayuM. temaNe temanI jiMdagIne khUbasUrata rIte maThArI che, tyAre kahyA vinA rahevAtuM nathI : "eka paththaramAMthI maLatAM zilpane Adara maLe; jo maThAro jiMdagIne to ja kaMI nakkara maLe." kampyuTarsa yugane AvakAratA yuvAna udyogakAra zrI sunIla gajjara lakSa siddha karavA jo hakArAtmaka dRSTi hoya to avazya lakSa sudhI pahoMcI zakAya che. evo bhAvArtha ekavIsamI sadInA pANIdAra yuvAna zrI sunIla gajjaranA paricaya dvArA maLyo. temano janma tA. 6-1173nA roja muMbaI mukAme thayo paNa vatana rAjakoTanuM mavaDI gAma. pitA zrI kanubhAI ane mAtA bhAratIbahena. abhyAsa dho. 12 sudhI rahyo. dhanya dharA mikenikala kSetramAM khUba ja dRSTivAna, anubhavI, sakhata parizramI evA pitA kanubhAI pAsethI ujjvaLa bhaviSyanA AzIrvAda zrI sunIla gajjarane maLyA che. temanAM patnI zrImatI vizAkhA sunIla gajjarano abhyAsa dhoraNa 12 sudhIno che. saMtAnamAM sunIla-vizAkhAne eka putrI kRpala che. je aMgrejI mAdhyamamAM cothA dhoraNamAM abhyAsa kare che. saMyogonA dabANamAM pahelo pratibhAva rudana ke krodha? evo prazna meM karyo tyAre mane javAba maLyo rudana. zrI sunIla gajjara kampyUTara yuga vize potAnuM maMtavya ApatA kahe che ke, "kampyUTarsa yugane huM krAMtikArI yuga kahIza." phAsTa yugamAM vAcana mATe thoDo vakhata bacAvatA A yuvAnane TI.vI. siriyalamAM amula sTAra voIsa opha inDiyA temaja sArAbhAI varsisa sArAbhAI priya che. bAdhA, AkhaDI, mAnatAmAM jarApaNa AsthA na dharAvatA teo pATha, pUjA ke dhArmika vidhine badale potAnuM kAma e potAnI pUjA gaNe che. teo inDigo vAhanamAM Ava-jA kare che. temaNe bhArata dezamAM khUba ja pravAsa kheDyA che. yAdagAra akasmAta koIpaNa manuSyane vadhune vadhu jIvaMta rAkhe che. te rIte zrI sunIla gajjaranA nAnapaNamAM ramatAM-ramatAM temanI AMkhamAM ijA thaI hatI paNa kudaratI rIte bacI gaI hatI. bacapaNa ho ke yauvana, yAda AvI jAya eka preraka vicAra-vistAra. game nA zaizave khela, yauvane nA parAkrama; sAdhutA nahIM vArdhakye, vyartha to jiMdagI krama. zaizava ane yauvananI parakha karI cUkelA sunIla gajjaranA vidyAkALa, yuvAkALa daramiyAna khATA-mIThA anubhavo thayA che. chatAM temane IzvarIya zakti upara vizvAsa che. mAtA-pitA temanA guru che. pratiSThA, pradarzana ke sAmAjika kurUDhinA khaMDanamAM temano hakArAtmaka javAba e che ke, laukika vyavahArathI dUra rahevu game che. jIvanamAM uchera sAro thAya. ucca saMskAra ane guNathI jIvana bhareluM hoya, pachI prasannatA ja hoya ne? teo jAhera nahIM guptadAnamAM rasa dharAve che. gujarAta Page #937 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 samAcAra temaja ikonomiksa TAImsa akhabAro vAMcavAM game che. yuvAno mATe preraka avataraNa ApatAM temaNe mulAkAtamAM jaNAvyuM ke, "koI paNa kSetramAM koIpaNa jagyAe samajaNapUrvakanA sakhata parizramano koI vikalpa nathI." samaje che tene samajAvavAnI jarUra nathI je nathI samajatA ane tene paNa samajAvavAnI jarUra nathI. temanI evI icchA ke, bhAvi jagata mAruM Adarza vyakti tarIke smaraNa kare. teo 21 varSa pUrvenI potAnA parivAranI sthiti yAda karatAM gaLagaLA thaI gayelA : "1985-86mAM nAnuM evuM amAruM ghara ane kArakhAnuM sAthe hatAM. mArA mAtuzrI bhAratIbahena svamAnapUrvaka mArA pitAzrInI paDakhe UbhA rahI kArakhAnAmAM DIlIvarI calaNa banAvavAmAM madadarUpa thatAM." Arthika sthiti nabaLI hovA chatAM temanA caherA upara duHkha jovA maLatuM nahIM. temanA pitA kanubhAInA aneka guNonI muDI Aje temanAmAM akabaMdha che. pitA zrI kanubhAI 12 varSanA hatA tyAre zrI sunIla gajjaranA dAdA zrI mohanabhAIe ela. enDa TI.nA DAyarekTara zrI desAI muMbaIthI rAjakoTa AvelA. temanI sarabharA, svAgatanI javAbadArI zrI kanubhAIne soMpavAmAM AvI. bAra varSanA kanubhAInI pratibhAthI aMjAI zrI desAIe zrI mohanabhAIne kaheluM : "A bALaka mane soMpI dhyo." kevI majAnI zIkha! gaLe utarI jAya tevI. ema thAya ke vidyA ane dhana parakabajAmAM hoya ane khare samaye kAma na Ave to zuM kAmanAM? zrI kanubhAI jijJAsu. koI viSayamAM ajJAta hoya, to paNa praznottarI to kare ja. kyAreka thAkyA hoya tevuM zrI sunIlabhAIne kyAreya paNa lAgeluM nahIM, paNa jANe zuM thayuM? 1998nI eTale ke 10 varSa pUrvenI ghaTanA zrI kanubhAI, zrI sunIlabhAIne muMbaI DAIjha enDa molDanA kArakhAnAmAM mUkavA mATe gayelA. tyAre kanubhAIe kaheluM, "beTA sunIla, Aje mane thAka lAge che. kophI pIvI paDaze. mArA zarIramAM koI pheraphAra dekhAya che. tuM have taiyAra karI le. ApaNe rAjakoTa bhegAM thaI jaIe.' ea zrI kanubhAIne kIDanImAM kensara thaI gayuM. chatAM be varSa teo hiMmatapUrvaka jhajhUmyA ane 4 mArca-2000mAM temanuM avasAna thayuM. temanA siMcelA saMskAronI pratIti thaI kAraNa zrI sunIlabhAI gajjare rAmAyaNa vize ema kahyuM ke, rAmAyaNa jIvana jIvavAnI kaLA zIkhave che ane zrImad bhagavadgItA karmano siddhAMta Ape che. rAjakoTanA dhamadhamatAM audyogika aTikA vistAramAM zrI sunIla gajjara ane zrI jijJesa sacAliyA bhAgIdArImAM inoveTiva molDa varksa nAmanuM udyoga saMkula cha varSathI saMbhALe che. inoveTivanI pragatimAM zrI jijJeza sacANiyAno phALo mahattvano ane ghaNo che. baMne vacce prakRtibheda hovA chatAM lakSya siddha karavAno nirNaya eka ja hoya che. menyuphekcarIMgamAM DAImolDa, peTarna, invesTamenTa kAsTIMgaDAIjha che. baMne mitro sI.ena.sI., vI.ema.sI. kSetre krAMti karavAnI haraNaphALa bharI rahyA che, tyAre zubhakAmanA pAThavIe, abhinaMdana ApIe. uttama motIne pAchAM ame vINatA hatAM. tyAM sunIle dAmajIbhAI vAghasaNA, mAtAzrI umeryuM : "mArA pitAjI haMmezA kahetA, jo bhAI, jJAna savitAbahena. tA. 8-8vaheMcavA mATe che, veMcavA mATe nahIM." 1948nA roja rAjakoTa jillAnA koTaDAsAMgANI tAlukAnA sAMDhavAyA gAme zrI rasikabhAI janmyA. svabaLe TIpAtAM ghaDAtAM AgaLa vadhavAnI majA kaMIka anokhI ja hoya, evo anubhava zrI rasikabhAI Aje paNa karI rahyA che. TIpAtAM-ghaDAtAM IzvaramAM zraddhA rAkhI AgaLa vadhelA zrI rasikabhAI DI. vAghasaNA pitAzrI dhanajIbhAI jasadaNa tAlukAnA koThI gAmathI rAjakoTanA mikenikala udyogakSetramAM zrI rasikabhAI prasthApita thayA che. teoe dho. 1 thI 7 amadAvAda 8 ane 9 dhoraNano abhyAsa jasadaNa karyo hato. teo beThA na rahe, tevA mANasa che. tenI pratIti mane Page #938 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 928 temanA paricayamAMthI thaI. jyAre tevo sarakArI prAthamika zALAmAM ghoraNa 4 thI 7mAM abhyAsa karatAM hatAM tyAre gharanI Arthika sthiti ghaNI ja nabaLI chatAM zrI rasikabhAI vekezananA samayano sadupayoga karI reTiyA para rU kAMtI sUtara banAvavuM, tahevAromAM patarAnAM ramakaDAM banAvavAM ane veMcavAM. Ama, bhaNatAM-bhaNatAM Arthika rIte pagabhara thaI gharamAM madadarUpa thatA. moTarakAramAM besI bhAvanagara jatA hatAM. zrI rasikabhAI rASTrIya svayaMsevaka saMghanI zAkhAmAM jatA hatA tethI teone ane temanA mitrone zrI bAjapAIjInuM jasadaNathI ATakoTa svAgata karavA mATe javAnuM hatuM. saue phUlahArathI abhivAdana ane cA-pANIthI svAgata karyuM. mitroe pota-potAnI oTogrApha bukamAM zrI bAjapAIjInA oTogrApha lIdhA. zrI rasikabhAI pAse paisA na hovAthI oTogrApha buka lIdhI nahotI. tethI teo oTogrApha na laI zakyA ane dUra UbhA rahyA. zrI bAjapAIjIe temane bolAvyA ane pUchyuM : "Apane meTA oTogrAphsa kyoM nahIM liyA?' zrI rasikabhAIe javAba ApatAM kaheluM : "mere ye saba dosta apane pera para laDeMge, meM bhI apane pera para laDanevAlA hUM' javAba sAMbhaLI zrI bAjapAIjI khaDakhaDATa hasyA. vAMsAmAM dhoraNa 7mAM abhyAsa daramiyAna temanA pitAjInI mAsika Avaka mAtra rU. 100 hovAthI, bhaNataramAM phI mAphI maLe te mATe prayatno karelA ane mAmalatadAre phI mAphI karI ApelI. zrI rasikabhAI temanAM phaIbAnA dIkarA lAlajIbhAI nAnajIbhAI talasANiyAnA kArakhAnAmAM pArTa-TAIma nokarI karavA lAgyA. paNa, pachI AvyuM 8muM dhoraNa. pharIvAra teo mAmalatadArazrIne maLyA. phI mAphI na thaI. mAmalatadAre kaheluM be dhabbA lagAvyA ane rU. 10 ApyA. rU. 10nI noTa Aje paNa zrI rasikabhAI pAse akabaMdha che. : "tamArA parivArane khetI hovAthI, bhaNavAmAM phI mAphI thAya nahIM." mUMjhavaNa thAya svAbhAvika che. temaNe mAMDa-mAMDa phI bharI navamuM dhoraNa pAsa karyuM. zrI rasikabhAInuM lakSa DokTaraenjiniyara thavAnuM hatuM. paNa mALave kema javuM? emAM zrI lAlajIbhAI talasANiyAe gaNita mAMDyuM. kolejano kharca vagereno mAMDyo hisAba. cAra bahena, be nAnA bhAI, mAtApitA, parivAra moTo ane pote gharamAM moTA. zrI lAlajIbhAInI salAha magajamAM barAbara ThasI gaI. temanA ja kArakhAnAmAM zarU karI nokarI. gharanI javAbadArI upADI lIdhI. pahelo pagAra rUpiyA pAtrIsa. pagAra na svIkAryo. prazna thayo : "kema pagAra na lIdho?" zrI rasikabhAIe uttara ApatA kaheluM ke, "pagAra lauM to tame kaho te kAma karavuM paDe, na lauM to mAre je kAma karavuM hoya, te karuM." zrI lAlajIbhAIe pagAra to Apyo ja. pachI to zrI rasikabhAIe mazIna upara kAma karavAno Agraha rAkhelo ane bIjA ja mahine teo letha upara kAma karavA lAgyAM. temanA jIvananA prasaMgonI chAba AjanA yuvAno mATe preraka che. temAM koI saMdeha nathI. kAraNa ke, teo nAsIpAsa kyAreya thayA nathI. 1962nI eka ghaTanA. pUrva vaDApradhAna mAnanIya zrI aTalabihArI bAjapAIjI rAjakoTathI vAhanamArge dhanya dharA zrI rikasabhAIe zrI lAlajIbhAInA kArakhAnAmAM ekAda varSa kAma karyuM. paNa UMDe-UMDe tamannA hatI potAnuM kArakhAnuM karavAnI. tamannA phaLI. oIla enjina tathA opanara banAvavAnuM bhAgIdArImAM zarU thayuM. paNa bhAgIdAranA avyavasthita vyavahArathI dhaMdhAmAM nukazAna veThavuM paDyuM. muzkelInA pahADo tUTavAnuM yathAvat hatuM. tyAM zrI rasikabhAInAM mAtAzrInI tabiyata lathaDI. tethI tA. 3-270nA roja tAtkAlika lagna levAyAM su.zrI maMjulAbahena sAthe. eka vaNika mitra sAthe pharI bhAgIdArImAM kArakhAnuM zarU karyuM. nasIba be DagalA AgaLa cAlatuM hatuM. phAvaTa AvI nahIM. vahIvaTanI sUjhanA abhAve pharI pAchI khoTa. gharanI Arthika sthiti vadhu kathaLatI jatI hatI. jasadaNathI rAjakoTa AvavuM hoya to, basa bhADuM na nIkaLe. kapaDAMne thIgaDAM mArIne paheravAM paDe tevo samaya. ekavAra gharanAM sau jamavAnI taiyArI karatAM hatAM. tyAM ja mahemAna AvyA. hasatAM-hasatAM amAruM jamavAnuM mahemAnane ApyuM. ame saue pANI pIne calAvyuM. game tevI vikaTa paristhitimAM aDIkhama UbhA karI sAmano karavo e zrI rasikabhAInuM kAma. sAcI rIte paristhitine sahana karanArane Izvara koIne Page #939 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 929 koI rIte madadarUpa thAya ja che. e rIte, saMta vahetI ja hatI tyAM zrI rasikabhAInAM dharmapatnI du:khIzyAmabApue zrI rasikabhAIne maMtra Apyo : "himata maMjulAbahenane kensaranI bImArI lAgu paDI. himata hAyo hAranA nahIM, medAna choDanA nahIM." vinA teoe temanAM patnInI lAgalagATa pAMca varSa sAravAra hiMmatano saMcAra thayo. be bhAIo, cAra bahenonAM karI. sAravAra kAragata na nIvaDI. zrImatI maMjulAbahenanuM tA. lagna thayAM. cauda kalAka kArakhAnAmAM kAma karavA mAMDyA. zrI 21-10-2007nA roja avasAna thayuM. rasikabhAI dekhAdekhI daMbhamAM paDavA karatAM sakhata mahenata doDha varSa pahelA zrI mahendrabApu prerita zrI vizvakarmA karavAmAM mAnatA hatA. cha mahinA sudhI evI rIte kAmagIrI mahApurANa jJAnayajJanuM rAjakoTamAM Ayojana thayuM. temAM zrI karI ke covIsa kalAka kArakhAnuM dhamadhamatuM, tALuM nahIM. chatAM rasikabhAIne sevAno lAbha maLelo. aneka vidano, aDacaNo sukhanA divaso hajI dUra ja hatAM. svabaLe bhAgIdArIthI kAma AvyAM chatAM te badhuM joyA vinA teoe niSkAma bhaktanI karIe toye pragati ja jaNAya nahIM. cAre tarapha muzkelInA jema jJAnayajJanuM bhaktikAma karyuM. pahADo, duHkhanA DuMgaro ja. teo 1997mAM jUnAgaDha. temanA paricayanA aMtamAM, zrI rasikabhAInA zabdomAM jillAnA kezoda tAlukAnA mAMgaroLa pAse AvelA ja kahIe to "mAro dharma, mane maLelI pharaja, nikhAlasatA, sulatAnapura rAMdala mAtAjInA darzana karavA gayA. vyAkuLa sakhata parizrama, koInA paNa duHkhamAM paDakhe UbhA rahevuM. svare mAtAjIne pUchyuM : "mAtAjI, duHkhanA divaso kyAre AvI zraddhA ane AvA vizvAsathI mArI jIvananaiyA AgaLa dUra thaze?" javAbamAM evo anubhava thayo ke, zrI vizvakarmA cAlI rahI che. duHkhamAM huM raDato nathI, sukhamAM chalakAto prabhujInA dharmakAryamAM niHsvArthabhAve jAgRti lAvavAnuM nathI. mArA cAra putronA haryAbharyA saMsAra vacce huM karma, dharma satakArya karavuM. A sabhAvanAnA phaLa svarUpa varSa 2002mAM ane adhyAtma pravRttimAM satata tallIna rahuM chuM. iloragaDha sthita zrI vizvakarmA dhAmanA mahaMta pU. mahendrabApuno bheTo thayo. ekabAju rasikabhAInI AMkhamAM zrI rasikabhAInuM jIvana kharekhara sau mATe preraka, rasaprada che. teonuM zeSa jIvana taMdurasta, prasanna svastha rahe harSano dariyo ubharAyelo to bIjI bAju duHkhanI saravANI tevI zubha kAmanAo. zubhecchA pAThave che = 2236540 dineza vyAsa -eDavokeTa 114-115, sTAra cembara, Do. rAjendraprasAda roDa, harihara coka, rAjakoTa-1 Jain Education Intemational Page #940 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrImadbhunA parama bhakta H ekatAra gurubhakti, surdaDha AtmasAdhanA ane ahetuka vatsalatAnA jIvaMta pratIka zrI rAkezabhAI jhaverI satpuruSonI sanAtana paraMparAnuM pratinidhitva vibhinna kALamAM vibhinna puruSo dvArA thatuM rahyuM che. A kALamAM enuM vahana karI rahelA Apta puruSomAMnA eka che zrImad rAjacaMdrajInA parama bhakta pUjyazrI rAkezabhAI jhaverI ke jemane gurudeva athavA sAheba athavA bApAnA nAme saMbodhavAmAM Ave che. tA. 26-9-1966nA zubha dine muMbaImAM janmelA, mAtA rekhAbahena tathA pitA dilIpabhAI jhaverInA A panotA putra cAra varSanI bALavayathI bhakti, dhyAna, sAmAyika Adi dharmArAdhanamAM masta rahetA hatA. ATha varSanI vaye temane zrImadbhunA citrapaTanuM darzana thatAMnI sAthe pUrvanI ArAdhanAnuM anusaMdhAna thayuM ane temanI adhyAtmasAdhanA uttarottara vegIlI banI. zaikSaNika abhyAsamAM suvarNacaMdraka sahita ema.e. thaI pUjyazrI dvArA zrImadbhunA sarvazreSTha sAhityasarjana 'zrI Atmasiddhi zAstra' upara vistRta ane gahana vivecanAtmaka zodhaprabaMdha racAyo, je mATe temane muMbaI yunivarsiTI taraphathI i.sa. 1998mAM pIeca.DI.nI DigrI enAyata karavAmAM AvI. potAnI asAdhAraNa tejasvitAthI pUjyazrIe I.sa. 1985 thI 1991 daramyAna jaina zvetAMbara temaja digaMbara zAstrono, Sagdarzanano tathA nyAya, tattvajJAna, saMskRta bhASA vagere gUDha viSayono prakhara abhyAsa saMpanna karyo che. varSo paryaMta mauna-ArAdhanA, gahana dhyAnasAdhanA ane anya aneka bAhyAMtara sAdhanAnA paripAkarUpe teozrIe AtmasAdhanAnAM ucca sopAna sara karyAM che. pUjyazrInI asAdhAraNa Page #941 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nadI che ? 0dhA che. karI na ka. 3 tA F, guNasaMpadAnA kAraNe teozrI sAMpratakALanA eka pradhAna pratibhAzALI saMta tarIke suprasiddha thayA che. - teozrInA bodha ane satsamAgamathI anekanAM jIvanamAM camatkArI parivartano sarjAyAM che. pUjyazrInI samartha nizrAmAM chellAM 25 varSathI aneka sAdhako adhyAtmarucinI puSTi karI che AtmavikAsa sAdhI rahyA che. uttarottara A samudAya vizALa banatAM I.sa. 1994mAM pUjyazrInI preraNAthI "zrImad rAjacaMdra AdhyAtmika satsaMga sAdhanA kendra" nAmanA eka TrasTanI sthApanA karavAmAM AvI. samagra varSa daramyAna bhakti, satsaMga, japa, tapa, tIrthayAtrA, dhyAnAbhyAsa Adi vividha ArAdhanAomAM ughukta ke rahetA A samudAyanA lAbhArthe I.sa. 2001mAM zrI mahAvIra jayaMtInA maMgaLa dine dharamapuranI dhanya dharA upara "zrImad rAjacaMdra AzramanI sthApanA pUjyazrInA AziSabaLe saMpanna thaI che. AzramanirmANa mATe dharamapura pradeza upara pasaMdagIno kaLaza DhoLavAnuM pradhAna kAraNa e che ke A dharatI zrImadjInI caraNarajathI pAvana thaI che. vi.saM. 1956mAM caitra suda ekamathI vaizAkha suda pAMcama eTale ke Azare 35 divasa paryata zrImajI atre sadehe vicaryA hatA tathA atrenA smazAnamAM temaja AsapAsanAM jaMgalomAM asaMga sAdhanAmAM magna rahetA hatA. A preraka itihAsane ciraMtana banAvavA atrenI smazAnabhUmi upara Azrama dvArA zrImadjInuM eka bhavya ane preraNAdAyI smAraka racavAmAM AvyuM che. pUjyazrInI preraNAthI sthapAyela uparokta Azrama uparAMta saMsthAnuM pradhAnakendra muMbaImAM che. muMbaI ne zaheramAM 17 ane muMbaInI bahAra bhAratamAM 17 tathA videzamAM 22 jeTalAM vividha sthaLoe phelAyelAM saMsthAnAM kendromAM satsaMgAdi pravRttio niyamitapaNe ArAdhavAmAM Ave che. - pUjyazrIno anupama dharmabodha mumukSusamAjane svayaMnA utthAna ane sAkSAtkAra prati to prere ja che, huM paraMtu e sAthe teozrI paranA duHkhanI sabhAnatA keLavavAnuM paNa upadeze che. tIrthaMkara paramAtmA zrI mahAvIra prabhu ane AtmajJAnI sapuruSa zrImad rAjacaMdrajI pAsethI sAMpaDelI zikSAnuM rahasya samajAvatAM ? pUjyazrI kahe che ke dharma ApaNane mAtra svamaMgaLa sAdhavAnuM nathI zIkhavato, te ApaNane sarvamaMgaLanA pATha paNa zIkhave che. sva-para-kalyANanA A yajJamAM Atmahita sAthe anyanuM, samAjanuM, saunuM hita sAdhI - zakAya e hetuthI I.sa. 2003thI zarU karI, pUjyazrInI preraNAthI vividha TrasTonI sthApanA karavAmAM AvI che, je dvArA mukhyataH ArogyaviSayaka, keLavaNIviSayaka tathA jIvadayAviSayaka pravRttio hAtha dharavAmAM AvI rahI che. Ama, AtmakalyANanI sAdhanAne mukhya rAkhI, e sAthe janasevA, mAnavavikAsa, anukaMpA vagere . da umadA prayojanomAM paNa svaparahitAya sakriya rahevAya e mArge vizALa janasamudAyane - savizeSa ane yuvAvargane dorI rahela pUjyazrI AtmasvarUpanI anupama sAdhanA sAthe A bhautika yugamAM zAsananI apratima sevA paNa supere bajAvI rahyA che. dharamapurathI dharmanAM pUra vahevaDAvI rahela A krAMtikArI saMta dIrgha nirAmaya Ayu bhogavI, dharmaprabhAvanAnA yajJamAM potAno siMhaphALo arpaNa kare e ja abhyarthanA. saujanya : svamaMgala sAthe sarvamaMgalanAM bahuvidha kAryomAM arpita CzrImad rAjacaMdra meDikala TrasTa zrImad rAjacaMdra ejyukezanala TrasTa 0 zrImad rAjacaMdra jIvadayA TrasTa Jain Education Intemational ion International For Private & Personal use only Page #942 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaMdanA 272 271772 | saMskAramUrti manaharabena (bAbIbahena) mahetA samRddha vyaktitva 'harilAla (bAbubhAI) hemacaMda mahetA kahevAya che ke jIvana kSaNabhaMgura che. jiMdagI to cAra divasanI cAMdanI che. paNa e jIvanane yAvatyacaMdro divakaro, eka sitArAnI jema manaharabena (bAbIbahena) mahetA | mahetA | AkAzamAM sthAyI karavuM, cAra divasanI harilAla (bAbubhAI) hemacaMda mahetA caDatIpaDatI vacce kAyama yAda rahe tema | svargavAsa : 4-1-1987 prakAzita karavuM e koI virala vyaktitvane vareluM hoya che. evI vyaktio bhAvi peDhIne preraNArUpa dIvAdAMDI banI jatI hoya che. sAta sAta peDhInA samAjane navo rAha batAvatI rahe che. tana-mana ane dhananI samRddhimAM mAnavI dhananI ke tananI samRddhithI vadhu chAtI kADhIne A ja cAlato hoya che, paNa mAnavInI sAcI samRddhi mananI che. jene ApaNe saMskAra kahIne oLakhIe thA chIe. mahetA parivAramAM manaharabena ane bAbubhAInuM jIvana AvI saMskAra samRddhithI sabhara thA hatuM. bhautika jIvanamAM bhale caDatI paDatInA anubhavo thayA, paNa sAMskArika jIvanamAM uttama Saa guNalakSaNono saMcaya akabaMdha rahyo ane AgAmI peDhIne ujALato rahyo. haribhAinA dAdAbApu eTale goradhanadAsa morArajI mahetA. te samayanA kAThiyAvADanA prakhyAta vakIla, vidvAna rAjA-mahArAjAnA kesa calAvatAM korTa dhrujAve. dhanavAna eTalAke sAmAnya che A mANasanA ghera anAjanI koThIo bharelI hoya tema emane tyAM motInI koThIo bharelI hoya. to A - manaharabenanA piyarapakSe paNe evI doma doma jAhojalAlI hatI. emanA pitA koTana mArkeTa, ja madha sugara mArkeTa, bombe sToka ekSaceMjanA agresara gaNAtA. muMbaInA gavarnara ane nA. AgAkhAna che Pad temane Dayuka sugara' tarIke saMbodhatA. che tema chatAM manaharabenanuM sagapaNa bAbubhAI sAthe nakakI thayuM e emanA vaDIlone gamyuM che nahi, tenuM eka kAraNa e hatuM ke bAbubhAI jhAjhuM bhaNyA nahotA. paraMtu je vyaktimAM ekAda kSetranI ( uNapa hoya te vyaktimAM bIjA ghaNAM lakSaNo pUrabahAramAM khIlelAM dekhAtA hoya che. bAbubhAI ja ELEEEEEE Sii rI: ( RERA Jain Education Intemational Page #943 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SS samajatA hatA ke ekaDA-bagaDA e ja mAtra bhaNatara nathI. bhaNatara to mAnavajIvanane aneka rIte SS che khIlave. jIvananI sAMskRtika pravRttionA praNetA tarIke bAbubhAIe ghaNI jahemata uThAvI. A Daa jAmanagara ane kAThiyAvADanI ramata-gamatanI pravRttione vikasAvavAmAM tanatoDa mahenata karI. e te krikeTa, vaoNlIbola, phUTabola, Tenisa jevI rASTravyApI ramatone AMtararASTrIya stare nAmanA meLave che Ela che. temAM bAbubhAIno pAyAnA patthara samo phALo che. DR paraMtu, jIvananuM bIjuM nAma bharatI-oTa che. vizALa sAgara samathaLa paDayo hoya tyAre che che enA para khelavAnuM mana thAya, paNa DuMgara jevA mojAM uchALato-dhasamasato hoya tyAre bhAgI ja nA javAnuM mana thAya. paraMtu viralA ene kahevAya ke e viSama paristhitimAM Dage nahi, bhAge nahi, paNa che aDIkhama UbhA rahe. manaharabenanuM AvuM aDIkhama aTaMkI hatuM. bAbubhAIne dhaMdhA-udyogamAM khoTa che. che. gaI. navAnagaranA rAjAe rAjyanA deve peTe badhI mAlamilkata japta karI. evA kaparA saMjogomAM ja te paNa manaharabenanA saMskAro soLe kaLAe khIlelA. temanI dharmadhArA jarApaNa vicalita na thaI. vAM bIjuM koI hoya to bhAMgI paDe. paNa teo to potAnI saMskAra samRddhithI sadAya dhIragaMbhIra ane te utsAhI rahyA. emanA A gajabanA AtmabaLanA pratApe ja bhAvi peDhI paDI bhAMgavAne badale, SS Sla beThI thaI ane haju paNa eka eka DagaluM mAMDatA yaza-dhana-kIrtinA sarvocca zikhare pahoMcavAnI che tha hAma dharAve che. - evI preraNAdAyI saMskAramUrtio haMmezA cirasmaraNIya banI rahetI hoya che. (Apa mAtA-pitAne ApanA lADakavAyA parivAranI koTi-koTi zraddhAMjalI) B pareza harilAla mahetA, zrImatI dakSA parezabhAI mahetA, dhIrena harilAla mahetA, zrImatI A harSA dhIrena mahetA, himAMzu pI. mahetA, nidhI pI. mahetA, AnaMda DI. mahetA, zrImatI hemAlI che Daa e. mahetA, jIta e. mahetA, devAMgaDI. mahetA, jayatA DI. mahetA, yazavI DI. mahetA, zrImatI che paNa umAbena bI. dalAla, vizvAsa zeTha, zrImatI zradhdhA ema. harikumAra, zrI ema. harikumAranA ' jaya jInendra. :: With Best Complements from :: Mehta Consultancy Services IND. CONSULTANT & LIASONNING SERVICES OFF. : 16, KASEZIA Building, Kandla Special Economic Zone, Gandhidham (Kutch) - 370 230 Ph.: (O) 252372 (R) 262028, Tele Fax: 253392 E-mail : dhirenmehta1@dataone.in Jain Education Intemational Jain Education Interational Page #944 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtanAM raMgarekhAnA kalAvido sva. urmibahena parIkha zrI nAgajIbhAi cauhANa zrI kizorabhAi vALA * * sva. DaoN. ramerAbhAI bhaTTa * zrI naTubhAi parIkha zrI tuphAnabhAi raphAi . * sva. premabhAi nakuma zrI arisiMha rANA zrI caMdubhAi daphatarI * prA. bhUpatabhAi lADavA zrI pratApasiMha jADejA * zrI ajItabhAi paTela * * * 10 sva. mArkaDabhAI bhaTTa sva. manaharabhAi makavANA zrI jayaMtabhAi parIkha zrI baLavaMtabhAI joSI sva. vRjalAla trivedI * sva. kalAbdhi sva. ravizaMkara paMDita sva. vinAyakabhAI paMDayA Page #945 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 935 sAhasika udhogapatioH udArazcariva dAnavIzeH samadarzI samAjasevako vIsamI sadImAM A bhUmimAM ghaNAM parivartano AvyAM-temAM vividha kSetranAM khAsa karIne udyogapatioe potAnI AgavI sUjha kAryadakSatA, dIrdhadRSTi ane Ayojanazakti vaDe eka itihAsa racyo. udAratA, dayAbhAvanA ane paragajuvRtti mATe jANItA banyA hoya tevA keTalAka paricayo atre prastuta che. jeonA AcAravicAramAM samanvaya jovA maLyo, svabhAvanI saraLatA ane niHsvArtha bhAvanA najare paDI, jemanI vinamra sajjanatAno prasaMge prasaMge jAtaanubhava thatAM saMkalpa ane puruSArtha karI meLavelI dhanasaMpatti, dharmamArgamAM vAparI sukayanI kamANI karI lenArA evA paNa ghaNAM che. e saunA paricayo rajU thAya che. -saMpAdaka zrI kizorabhAI nArAyaNajI pIThaDiyA, rAyapura dhaMdhAkIya kSetranI anekavidha jaTila javAbadArIo vacce paNa sevAbhAvanAnI jyota jalatI rAkhatA rAyapura-chattIsagaDhanA mahArathI gujarAtI agresara zrI kizorabhAI nArAyaNajI pIThaDiyAnuM samagra jIvana Age kadamInA ujajavaLa itihAsanuM darzana karAve che. sAmAjika jIvananI saMgharSa bharI sRSTimAM sAhasa, sevAvRtti ane saujanyanA dIpaka pragaTAvIne je karmavIroe jIvanamAM nUtana paMtha apanAvyA che teo jIvananI jhaMjhAvAtabharI sAdhanAo pachI suvarNasiddhione varyA che. rAyapuranA prasiddha gujarAtI vyApArI ane agresara zrI kizorabhAI nArAyaNajI pIThaDiyAnuM samagra jIvana karmavIratAno saMdeza suNAvI rahyuM che. jIvanaparyanta sevA ane sAhasanI jyota jalatI rAkhanArA zrI kizorabhAIno janma rAyapura chattIsagaDhamAM zrI macchukaThiyA sai sutAra jJAti parivAranA eka sukhI ane saMskArI kuTuMbamAM tA. 23 sapTembara varSa 1943nA thayela che. kizorabhAIe prAthamika zikSA rAyapuramAM 'rAjakumAra kolejanA nAmanI pablika skUlamAM karI. rAjakumAra kolejamAM e samaye phakta rAjA-rajavADAMnA kumArone ja praveza maLato. rAjakuTuMbanA na hoya tevA thoDA ja vidyArthIomAM zrI kizorabhAI paNa hatA, je A skUlamAM dAkhala thayA. prAraMbhika zikSA pUrNa karatAM 1960mAM meTrika pAsa thayA. rAyapuramAM ja durgA mahAvidyAlayathI B.com. ane M.Com.nI grejayuezana ane posTa grejyuezananI zikSA pUrI karI. kAnUnI zikSA mATe LawnuM eka varSa pUrNa karela. teo mahAvidyAlaya kALamAM zikSaNanI sAthe sAthe tyAMnAM sAMskRtika Ayojana ane utsavomAM paNa utsAhabhera bhAga letA. kriIDAnA kSetre vizeSakara phUTabola, hokI, beDaminTana ane TenisanI harIphAIomAM teo potAnA harIphone pradarzanathI acaMbhita karatA cAlyA che. teo varSa 1965mAM mahAvidyAlaya chAtrasaMghanA pramukha banyA. yauvanakALamAM mahAvidyAlayanA adhyakSapade rahetA anekavidha gatividhio dvArA chAtrAsaMghanuM saphaLa netRtva karatAM aneka sAMskRtika Ayojano ane utsavo karela hatA. emanA kAryakALamAM zrImatI indirA gAMdhI, zrI vinobA bhAve tathA zrI jayaprakAza nArAyaNa jevA mahAnubhAvone kolejanAM AyojanomAM bolAvavAmAM AvyA hatA. mahAvidyAlayanA pramukhapade chAtrasaMghanA kuzaLa ane saphaLa saMcAlana mATe teone mahAvidyAlaya taraphathI golDa meDala ApI sammAnita karela hatA. 1965mAM kizorabhAInAM lagna kaeNjoragaDha (orissA)mAM rahetA kAnajIbhAI cAvaDAnI suputrI damayaMtIbahena sAthe thayAM. kaccha gujarAtanI dharatI parathI peDhI pahelAM rAyapura AvelA temanA pitAzrIe rAyapura madhye 1930mAM oNTomobAilano vyavasAya sthApita karyo hato, je vArasAmAM kizorabhAIe dIpAvI rAkhyo che ane tene dhamadhokAra vikasAvatA gayA che. yauvanakALanA anokhA utsAhabharyA cetana ane thanaganATathI puruSArtha ane parizrama dvArA vyApAra kSetre siddhibharyuM sthAna prApta Jain Education Intemational n Education International Page #946 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 936 dhanya dharA karI lIdhuM. dhaMdhArthe teo 1968mAM mesi phargyusana TrekTara jJAtinA pramukhapadanI teoe avirata bAra varSa sudhI uThAvelI kaMpanImAM TreniMga mATe iMglenDa gayA ane tyAMthI yuropamAM holenDa, javAbadArI ekadhArI ane athAga pravRttione gAjatI karanArI jarmanI, phrAnsa, iTalI dezonI anya vyAvasAyika saMsthAonI nIvaDI che. samAjavADI thavAthI jJAtinA sAmAjika kAryakramone mulAkAta laI anubhavonA paTArAmAM vRddhi karela. evI ja rIte vega maLyo che. 1975mAM haidarAbAdanA eminisTreTiva sTApha koleja opha jJAtisevAnA sivAya teo bIjI sAmAjika saMsthAomAM inDiyAmAM bijhanesa menejamenTano TreniMga korsa karyo. paNa bhAga le che, jemake rAyapuranA gujarAtI zikSaNa saMghanAM oTomobAila tathA TrekTara ejansIno vyavasAya teoe rAyapura saMrakSaNa samitinA Trejharara tarIkenI pharaja bajAve che ane bahAra rAjanAMdagAMva, durga ane bilAsapuramAM paNa vikasAvIne gujarAtI samAjanA mAnanIya sadasya che. teono saraLa ane khaMta, utsAha ane puruSArthanA baLe sonA jevI siddhio hAMsala mitabhASI svabhAva, udAra manovRtti ane sAdA jIvana tathA karI che. ImAnadArIthI rAyapuranA samagra gujarAtI samAja tathA gujarAtI vyApAra udyoganI avirata AgekUca sAthe temanA zikSaNa saMghamAM sAruM evuM mAnapAna pAmyA che. temaja rAyapuranI aMtaramAM UchaLatI sevAbhAvanAthI anekavidha jaTila suprasiddha sarakArI ophisara klaba, chattIsagaDha klabanA joinTa javAbadArIo vacce paNa samAja sevAnAM paMthe sukIrti prApta karI sekreTarInA padamAM teo sevArata che ane tenA utthAna mATe che. 1984mAM kizorabhAI zrI macchukaThiyA sai sutAra jJAti kAryazIla che. vyaktitvanAM aneka pAsAM vacce teo potAnI rAyapuranA pramukha banyA. potAnI oLakhANa ane lAgavagano akabaMdha oLakhANa rAkhI zakyA che. zrI kizorabhAI sevApriya lAbha samAjane ApI jJAti mATe lagabhaga 8500 vargaphUTanI ane saujanyazIla che. potAnI AvaData ane kAryakuzaLatAthI jamIna meLavI, A jamIna upara samAjavADI banAvavA mATe samAjamAM AgavuM sthAna dharAve che. jJAti sivAyanA potAnA mitravartuLamAMthI phALo bhego karyo tathA vyAvasAyika ane sAmAjika kSetromAM potAnI kAmagIrInI bAMdhakAma mATe jarUrI lokhaMDa, simenTa vagere meLavyuM. vADInA * sAthosAtha kizorabhAI dharmamAM paNa UMcI zraddhA dharAve che ane phALA mATe rAyapura bahAra muMbaI, gujarAta, kaccha temaja bIjA emanA aMtaramAM dhArmika vicAradhArAno pravAha che. emane zerapradezamAM vasatA jJAti bhAIo pAse paNa javAnuM thayuM. lokone zAyarI, gIta-saMgIta tathA bhajanakIrtanano sAro zokha che. temanA sArAM mAnavatAnAM kAryomAM rakama vAparavA mATe kizorabhAInuM parivAramAM nitya gAvAmAM AvatAM bhajanakIrtanano eka saMgraha mArgadarzana ane salAha khUba ja upayogI thAya che ane janatAnI pustakarUpe chapAvela che temaja pote gAyela bhajanonI C.D. pAIe pAIno sadvyaya thAya te rIte pAradarzaka bhalAmaNa kare banAvela che. che. teozrIe jJAtinA pramukhapadanI javAbadArI potAnA zire uThAvI jJAti-utkarSamAM tana, mana, dhanathI sahAya karI rAyapura vyavasthAzakti ane samarpaNabhAvanAne dhyAnamAM laI maLe "saI sutAra bhavana'nA nAmathI eka Adarza nayanagamya ane AmaMtraNa eTale AvavuM hoya to Avo ane nimaMtraNa eTale pUrI suvidhA sAthenI be mALanI vizALa samAjavADInuM nirmANa AvavuM ja paDaze. kizorabhAIe haMmezAM bIjAMone nimaMtraNa ja Apela che. ghera AvatAM mahemAnonI sarabharA karavI, vyAvahArika karyuM. A samAjavADInuM sarjana teonA jIvananI eka adamya icchA tathA suMdara svapna hatuM jene teoe svarUpa ApyuM. A javAbadArIo, niSThA ane saccAIthI pAra pADavI. saune sAthe rAkhIne prema-vAtsalyanA tAMtaNe bAMdhI rAkhavAmAM satata samAjavADImAM suMdara maMdira paNa banAvavAmAM AvyuM che, jemAM zrI prayatnazIla rahenAra teoe kharekhara dharma kAyama rAkhyo che. emAM viSNu bhagavAna, zrI lakSmIjI, zrI gaNezajI ane zrI pIThaDa mAtAjInI ArasanI mUrtio rAjasthAnanA jayapura zaherathI gharano Atithya satkAra, gharanuM dhArmika vAtAvaraNa ane sAdharmika lAvIne sthApanA karavAmAM AvI che. A samAjavADI mATe bhaktine lIdhe teo sArI evI yazakIrti pAmyA che. sonAmAM rAyapuranA sarve jJAtibhAIo gauravano anubhava kare che kemake sugaMdha bhaLe evuM kahevAya che, parantu ahIM to sugaMdhamAM sonuM AvI suvidhAjanaka vADI emanI jJAtimAM bhAratamAM anya koI bhaLyuM che. temanAM dharmapatnI a.sau. damayaMtIbahenano temanA jIvanamAM siMhaphALo rahyo che ane sAcA arthamAM sahadharmacAriNI sthAne nathI, jethI rAyapura jJAtinuM nAma UMcuM thayuM che. saI sutArA temanI pratyeka pravRttimAM sAtha ApI rahyAM che. temanA parivAramAM Jain Education Intemational Page #947 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 930 zrImaMtAI sAthe sadAcAra, dAna sAthe dayA ane AcAravicAramAM sukIrti kamAyA hatA. teozrInI talasparzI abhyAsI vRtti, satata sAdagI sAthe svAzrayano samanvaya dekhAya che. temaja rAyapura kAma karavAnI Teva temaja dhagazane lIdhe teozrInAM pratyeka kAryo bahAra vasatAM temanAM sagAMvahAlAM sAthe snehabharyo saMbaMdha jALavI haMmezAM dIpI nIkaLyAM hatAM. potAnA nAnAbhAI zrI dinezabhAInAM rAkhyo che. sahayogathI teozrIe mesarsa monitA korporezana, mesarsa jitendra Aje 63 varSanI uMmare paNa sajAgatA, skUrti tathA bradharsa, mesarsa je. ena. kAMtha enDa kuM; mesarsa je. ena. kAMtha dhagazathI potAno vyavasAya vikasAvI sAmAjika tathA dhArmika kemikalsa enDa DAyasTaphasa prA. li. tathA ajaya sika milanI pravRttimAM vyasta rahI ane potAnA kuTuMbamAM sauthI vaDIla hoI - vyAvasAyika pragati mATe bhavya jahemata uThAvI hatI. ethI sahune kauTuMbika pharajone yogya rIte nyAya ApI darekanAM hRdayamAM eka temAM bhAvinI vizeSa bhavyatAnAM darzana thatAM hatAM, paraMtu aneruM sthAna dharAve che. emanA parivAramAM patnI ane be putra vidhAtAe te badhuM maMjUra na hoya tema teozrIne A duniyAmAMthI tathA putravadhUo temaja temanA nAnAbhAI ane patnI, be putra kAyamane mATe UMcakI lIdhA. sahune zokanA sAgaramAM garakAva karI tathA putravadhUo ane pautro-pautrIonI lIlIvADI sAthe eka janAra teozrInAM jIvana ane kAryone smaraNAMjali arpaNa karI Adarza saMyukta kuTuMbamAM sAthe rahe che. kRtArtha thaIe chIe. samAjanA uddezya bAbata kizorabhAI kahe che- mahAmUlA yugapuruSa "dIpaka jalAne se kartavya kI pUrti nahIM hotI sva. nArAyaNajI dAmajIbhAI pIThaDiyA, vaha kahIM bujha na jAya yaha dAyitva bhI hameM DhonA paDatA hai." rAyapura ane samAja mATe saMdeza Ape che ke - "Apa Apa hI care yahI pazu-pravRtti hai, vahI manuSya hai ki jo manuSya ke liye mare." sva. zrI jitendrakumAra dvArakAdAsa | saravaiyA anekone jemanA mRdula ane mitabhASI svabhAve premathI jItI lIdhAM hatAM ane jemanI adbhuta kAryasAdhanAe yuvAnavaye evuM ja ucca sammAna meLavyuM hatuM evA sadgata mAnanIya zrI jitendrakumArabhAI saravaiyAnI ajaba evI Ayojanazakti, san 1958mAM bhilAI sTIla plAnTanA udghATana avasare anerI dIrdhadRSTi temaja ajoDa puruSArthano prabhAva vividha kSetranA tatkAlIna pradhAnamaMtrI paMDita javAharalAla naheranuM puSpahArathI vizALa paTa upara vikAsanI vasaMta praphullAvI gayela che. svAgata karatA zrI nArAyaNa dAmajI pIThaDiyA sikaMdarAbAda ane muMbaInA mazahUra gurjarana tarIkenI bhavya sAhasanI pAMkha upara UDIne jIvanasiddhio sarjanArA pratiSThA pratipAdita karI janAra saddagata zrI dvArakAdAsa rAyapura (chattIsagaDha)nA udyogapati zrI nArAyaNajIbhAI tulasIdAsa saravaiyA samA pratApI pitAzrInA gRhe janma pAmI, dAmajIbhAI pIThaDiyAe sevAjIvananI anokhI sRSTi sarjI che. bAlavayathI ja prakAzelI pratibhA vaDe dhyeyanAM eka pachI eka mULa gujarAtanA kaccha aMjAra gAmanA rahevAsI zrI sopAna sara karavA mATe ucca kauzala dAkhavIne teozrI macchukaThiyA saI sutAra jJAtinA zrI dAmajIbhAI zivajIbhAI kArakirdInI Toce pahoMcavA sabhAgI banyAM hatAM, paraMtu e pIThaDiyA. AjathI lagabhaga 90 varSa pahelAM nArAyaNajIbhAI mATenA mithyA unmAda ke garvano aNasAro ye ubhAvyA vinA dAmajI pIThaDiyAno janma I.sa. 1913nA navembara mAsanI potAnA samaya, zakti ane siddhino lAbha vyApAra-udyoganA bIjI tArIkhe nainapuramAM thayo hato. vikAsa mATe ja bakSavAnI virala nIti apanAvIne teozrI zrI nArAyaNajIbhAIe prAthamika tathA mAdhyamika zikSaNa maLa Jain Education Intemational For Private 3 Personal use only w Page #948 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 938 dhanya dharA nainapura tathA mahAsamuMdamAM meLavyuM. tyArabAda temano parivAra chatAM paNa teoe saMgIta, citrakaLA, ramatagamata, jyotiSavidyA dhaMdhArthe rAyapura mukAme AvatAM teozrI potAno abhyAsa jevA potAnA rasanA viSayono zokha jALavI rAkhela. Tenisa tathA rAyapuranI senTapola skUlamAM cAlu rAkhI sane 1928mAM brijanI ramatanA teo kuzaLa khelADI hatA. A uparAMta dhArmika meTrikanI parIkSAmAM pharsTa DivijhanamAM uttIrNa thayA hatA. temanI kSetramAM paNa teone UMDI lAgaNI tathA bhaktibhAva hato. sAdhu zaikSaNika kArakirdI khUba ja tejasvI hatI. meTrikanI parIkSAmAM saMtone sammAnavA tathA abhyAgatone annadAna ApavAnI gaNita, bhautikazAstra tathA DroiganAM viSayomAM potAnI medhAvI emanI pravRtti aviratapaNe chevaTa sudhI cAlu rahela. pratibhA batAvI DisTizana guNAMka meLavela, je siddhi skUlanA | sAmAjika kSetre paNa teoe adamya utsAhathI potAnI chellAM 20 varSanA itihAsamAM meLavanAra teo sarvaprathama hatA. amUlya sevAo arpaNa karela che. gujarAtI zikSaNa maMDaLamAM AnA phalasvarUpa briTiza skUla taraphathI bIvona boya skImanI varSo sudhI ekadhArI sevAo arpaNa karanArA svargastha zrI yojanA heThaLa teone ucca abhyAsa arthe meriTa skaoNlarazipa nArAyaNajIbhAIe A saMsthAnuM pramukhapada saphaLatApUrvaka sAthe iMglenDa mokalavAnI darakhAsta Avela paraMtu teo potAnA saMbhALyuM hatuM, jemAM temanuM mArgadarzana, sUcano ane sahakAra pitAzrInA ekamAtra putra hovAne kAraNe tathA kauTuMbika pravRttimaya ane preraNArUpa banI gayela che. teo gujarAtI saMjogone kAraNe teo sadara yojanAno lAbha laI zakela nahIM. saMrakSaNa kamiTInA pramukhapade paNa rahI cUkelA hatA. A abhyAsa bAda teone yAMtrika kSetre rasa hovAthI rAyapura uparAMta teo chattIsagaDha ejyukezana kolejanI kAryavAhI madhye I.sa. 1930thI moTara-oTomobAilanA dhaMdhAnA zrI kamiTInA temaja ravizaMkara vizvavidyAlayanI kamiTImAM paNa gaNeza karyA hatA. I.sa. 1930mAM AjanA samRddha, suprasiddha sabhyapade rahI cUkela hatA. saMsthAkIya kSetramAM paNa teoe ane siddhivaMta rAyapura moTara enjiniyariMga potAno amUlya phALo Apela, jemAM 10 varSa sudhI yuniyana vasa(Ara.ema.i.varkasa)nI zubha sthApanA karela. sAhasa, klaba ane roTarI klabanA pramukhapade rahI sevA Apela che. sakhata parizrama, UMDI dhaMdhAkIya sUjhabUjha tathA potAnI pracaMDa A uparAMta mesonika lojanA pramukhapadanuM gaurava paNa teone vyavasthAzaktine kAraNe vyavasAya kSetre AgavI jvalaMta siddhio maLela. 1969thI 1970 sudhI teone onararI mejisTreTanuM meLavI, jemAM phorDa moTara, simsana gesa plAnTa, phiyATa gauravavaMtu pada ApI rAjya sarakAre teonI sevAonI kadara moTarakAra, Dojha moTarakAra, sTAnDarDa moTarakAra, phargyusana TrekTara karela. A uparAMta teoe koMgresa pArTInI AMtarU cUMTaNIo tathA svarAja mAjhadA gADIo, roTAveTara kRSi yaMtra, sporTipha mATe riTarniMga ophisaranI kAmagIrI paNa saMbhALela. mopeDa vagere vagerenI ejansIono samAveza thAya che ane rAyapuramAM vasavATa daramyAna emaNe lokopayogI sevA sAthe sAthe teoe rAyapura madhye moTara gADI riperiMganuM eka kSetre paNa potAnuM uttama anudAna ApeluM. jyAre teoe joyuM vizALa varkazopa UbhuM karyuM, jemAM gADInuM dareka jAtanuM kAma thatuM haze ke kaccha aMjAramAM pANInI vyavasthA samucita na hovAthI hatuM, je e jamAnAnAM gaNyAgAMThyAM varkazopa paikI suprasiddha tyAMnAM lokone kevI takalIpha thaI rahI che tyAre teo varSa ane vizvasanIya hatuM, je Aje paNa teTalI ja sArI sevAo 1959mAM svakharce aMjAramAM bhANajIvAlA kUvA upara eka ApI rahela che. moTara gADIo riperiMga sAthe esso paMpa besADI ane sAthe eka pANIno TAMko banAvI kaMpanInI peTrola paMpanI ejansI paNa hatI. A uparAMta nagarapAlikA, aMjArane suprata karI Apela. zrI macchukaThiyA teoe mAiniMga kSetre meMgenIjhanA khANaudyoganuM tathA saI sutAra jJAti aMjAra taraphathI teoe karela A sevA lAkaDAudhoga tathA bAMdhakAma kSetre AjanA vizALa bhilAInA badala tA. 21 me, 1959mAM temanuM bahumAna karavAmAM kArakhAnAmAM keTalAMka kAryo saphaLatApUrvaka karela hatAM. ATaluM ja Avela hatuM. nahIM, paraMtu rAyapuranI prakhyAta himmata sTIla phAunDrI tathA ema.pI. roliMga milanA DAyarekTarapade besI teoe potAnI rAyapuramAM vasatAM jJAtijanone saMgaThita karIne samAja sevAkArya karavAnA uddezyathI ane jJAtinI sudhAraNA mATe zrI kAbeliyatathI saphaLatAnA zikharo sara karela. macchukaThiyA saI sutAra sevA samitinI sthApanA varSa ATaATalI dhaMdhAkIya pravRttiomAM racyApacyA hovA 1955mAM karavAmAM AvI, jenI samitimAM teonI prathama Jain Education Intemational Page #949 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 939 zAzvata saurabha bhAga-2 pramukha tarIke nimaNuka thatAM potAnI buddhikauzalyatA dAkhavI, jJAtinA rItarivAjo, baMdhAraNa tathA dhArAdhoraNanA ghaDataramAM emanuM yogadAna ghaNuM mahattvapUrNa rahyuM che. sAmAjika ane vyAvahArika kAryomAM aMgata hitone prAdhAnya na ApatAM ane jJAtijanonAM utkarSanA nirNayo laI potAnI kuzAgra buddhi ane vahIvaTI dakSatAno paricaya ApI jJAti-utkarSanI anekavidha pravRttionI zarUAta karI hatI. samAjanI jarUratamaMda vyaktione potAnA tana-mana-dhanathI sahayoga karI aneka vyaktione pagabhara karI teonI kArakirdI banAvela. rAyapura ane rAyapura bahAra vasatA aneka vidyArthIone abhyAsamAM utsAhita karavA teozrI vyaktigatarUpe vidyArthIone ziSyavRttio tathA anya Arthika sahAya ApI temane protsAhita karatA. zrI macchukaThiyA saI sutAra sevA samiti, rAyapuranA agragaNya pramukha tarIke teoe jJAtihitanAM kAryomAM sarvadA mazagUla rahI sevA bajAvela che, jenA prabhAve sarva jJAtijanonA aMtakaraNamAM emanA pratye eka sarakho pUjyabhAva sthApita thayela che. teoe saMpUrNa jIvana jJAtisevAmAM arpaNa karIne jJAtinAM sAmAjika ane vyAvahArika kAryomAM vakhatano bhoga ApI svArthanI darakAra karyA vagara satya ane nItipriyatAthI jJAtihitanA praznono buddhimattAthI ane prAmANikapaNe ukela ApatA, je emanI vyavahAradakSatAno ane jJAti kAryanI kuzaLatAno sacoTa purAvo che. dareka jJAtibaMdhu pratye ekasarakho baMdhubhAva rAkhavAmAM ane namratAzIla vartana rAkhavAmAM AvatA sahu baMdhuonAM hRdayamAM ghaNI ja umadA chApa pADelI che tethI temanI atyAra sudhInI ujjavala kArakirdInAM yazogAna mukta kaMThe gavAI rahyAM che. temanAM zAMta svabhAva, milanasAra prakRti, nirAbhimAnathI paraspara bhAtRbhAva preravAnI emanI utkaMThAe jJAtijanonA hRdayamAM pUjya bhAvanI jAduI asara upajAvela che. teoe jJAtinI pragati mATe ghaNuM karyuM che. bhAratanAM judAM judAM sthaLoethI rAyapura madhye AvI vasela macchukaThiyA saI sutAra kuTuMbonuM vizALa vaTavRkSa sthApI teoe samAjanI eka umadA sevA karela che. A vaTavRkSa Aje eTaluM vizALa thayela che ke jenI chAyA heThaLa rAyapura madhye uttara bhArata, dakSiNa bhArata tathA pUrva bhAratamAM jovA na maLe evI saI sutAra samAjanI eka Adarza nayanagamya ane ramaNIya vizALa samAjavADInuM sarjana thayela che. A samAjavADInI joItI jamIna mATe jarUrI Arthika yogadAna potAnA pitAzrI sva. dAmajIbhAI zivajIbhAI pIThaDiyAnI smRtimAM Apela che. A samAjavADI saI sutAra bhavananuM sarjana teonI jIvananI eka adamya icchA tathA suMdara svapna hatuM, je parama kRpALu paramAtmAe paripUrNa karela che. "bahujana sukhAya bahujana hitAya'nA Adarzane vAstavikatAmAM parivartita karI samaga samAja pratye potAnuM kartavya pUrNa karyuM. koI paNa prakAranI hoddAnI moTAI rAkhyA vagara sAmAjika pravRttimAM dareka prakAranuM kArya potAnA hAthe karavAmAM jarA paNa saMkoca anubhavatA nahIM. teo sArI pratiSThA dharAvatA hovA chatAM temanAmAM nAnAmoTAno bhedabhAva na hato. teo khUba ja kuTuMbapriya vyakti hatA. khUba ja mAyALu, premALa ane mamatAvALA svabhAvane kAraNe tamAma lokagaNamAM khUba ja AdaraNIya vyakti banelA hatA. temane vAcanaprema hovAthI sAMsArikatA ane vyAvasAyikatAnAM dareka kSetre khUba ja jJAna hatuM. emanuM vyaktitva aneka pAsAMvALuM hatuM. teo eka vaDIla, eka mitra, koIne paNa kAma ApavA taiyAra sajjana, eka kuzaLa vyApArI, eka protsAhaka ane sauthI vadhu eka hRdayanA mAnavI hatA. I.sa. 1929mAM potAnI nAnI vayathI ja svaprayatna jvalaMta kArakirdI ane jIvanagAthA UbhI karI aviratapaNe A karma yogIe dareka kSetramAM potAnA athAga parizrama svazakti ane sAhasathI eka pachI eka saphaLatAnA zikharo sara karI samAjanI sevA karI. tA. 15-7-1990nA roja mahAprayANa karyuM. sadgatanA parivAramAM temanAM dharmapatnI aMbAbahena tathA putro kizoracaMdra ane kailAzacaMdra tathA putravadhUo tathA pautrapautrIono vizALa parivAra emanAM Adarzo ane kartavyaparAyaNatAnuM akSarazaH anusaraNa kare eja kharI zraddhAMjali. samabhAva rAkhI sadAya, jIvana evuM jIvI gayA, sukhane chalakAvyuM nahIM, duHkhane dekhADyuM nahIM, tapanI ArAdhanA thakI AtmAnI unnati karI, vidAya evI lIdhI ke kadI visarAya nahIM. Jain Education Intemational Page #950 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 940 samagra jIvana sva. zrI bacubhAI pI. dozI jemanuM samAjanA caraNe samarpita thaI gayuM hatuM evA AjIvana mUkasevaka, premALa ane vAtsalyamUrti sva. zrI bacubhAI pI. dozInuM jIvana eka yazasvI kAryavAhIno itihAsa che, je ApaNane sarvane ciraMtana preraNArUpa banI rahela che. bhAgye ja jovA maLe tevI sevAparAyaNatA ane kartavyaniSThAthI bharapUra zrI bacubhAI eka saMniSTha mUkasevaka ane mizanarIrUpa hatA. tA. 1-3-1926nA roja boTAda mukAme temano janma thayo hato. pitAzrI popaTalAla chaganalAla dozI ane mAtuzrI samajubahenanA suputra zrI bacubhAIno bALauchera pUjya mAtuzrInA acAnaka avasAnane lIdhe mosALamAM thayo hato. zrI bacubhAI nAnapaNathI ja abhyAsa uparAMta tamAma prakAranAM kAmakAja bhAre utsAha ane niSThAthI karatA hatA. jainazALA ane muni-mahArAjonA saMsargathI bALapaNathI ja dhArmika saMskAronuM temanAmAM siMcana ane dRDhatva thayuM. anekavidha Arthika saMkaDAmaNo ane kauTuMbika muzkelIothI jarApaNa calita thayA vinA potAnA dRDha saMkalpa ane nizcayabaLathI meTrika pachI inTara ArTsa sudhI bhAvanagaranI zAmaLadAsa kolejamAM vidyAbhyAsa karyo ane sAthe sAthe potAnI dhArmika sAmAjika ane vividha yuvApravRttione vegavaMtI banAvI 1949mAM muMbaInI siddhArtha kolejamAMthI bI.e.nI mAnad upAdhi prApta karI ane turata ja zrIyuta zrI cimanalAla cakubhAI zAhanI preraNAthI jaina keLavaNI maMDaLa ane saMsthAnI pUrva saMsthA saurASTra hosTela ane cUnIlAla bI. mahetA jaina vidyAlayanA suparinTenDenTa tarIke joDAyA. phakta joDAyA ja nahIM, te divasathI jANe temaNe sevAno bhekha laI lIdho je jIvanaparyaMta cAlu rAkhyo! suparinTenDenTa tarIke joDAyA pachI anekavidha sevAkSetro jevAM ke keLavaNI, vidyArthIonI jarUriyAto, skUlonAM saMcAlana, dhArmika saMsthAone mArgadarzana, sagapaNa, lagnanI sAmAjikasamasyAo, lonaskolarazipa vagere TrasTo, ucca videza dhanya dharA abhyAsasahAyaka saMsthAomAM tana, mana ane dhanathI ApeluM temanuM yogadAna haMmezAM udAharaNarUpa banI raheze. zrI bacubhAInAM lagna tA. 19-5-1950nA divase zrImatI subhadrAbahena sAthe thayAM. temanuM lagnajIvana khUba ja sukhI ane nisvArtha premabharyuM hatuM. zrI bacubhAI subhadrAbahenanA sahakAra ane samarpaNatAthI gadgadita thaI kahetA ke, "mArI patnInA dhairyazIla, sahiSNu tathA mAyALu svabhAvane lIdhe ja huM samAjasevAnAM kAryo karI zakuM chuM." zrI bacubhAInA banne suputro zrI mahezabhAI ane zrI milanabhAI tathA temanI putravadhUo a.sau. zIlAbahena ane a.sau. phAlgunIbahena tathA suputrIo surekhAbahena ane kalpanAbahenamAM tathA pautrI hirala ane pautra vinItamAM paNa bacubhAInA ja sevAnA tathA paropakAranA guNo UtaryA che. samagra parivAre AdaraNIya zrI bacubhAInA sevAsamarpaNatAnA yajJamAM AnaMda, sahakAra ane saMpUrNa Teko Apela hato. zrI bacubhAI dozInA sevAsamarpaNamAM saMkaLAyelI vividha saMsthAo joIe to zrI jaina keLavaNI maMDaLa saMcAlita zrI sI. bI. mahetA vidyAlaya ane zrI ke. Ara. saMgharAjakA jaina vidyAlaya, zrI jaina keLavaNI maMDaLa bhUtapUrva vidyArthI saMgha, zrI jhAlAvADI sthAnakavAsI jaina sabhA, zrI boTAda prajAmaMDaLa, zrI rANapura prajAmaMDaLa, prANa ArAdhanA kendra, mahuDI, zrI sI. ema. zAha ceriTebala TrasTa, muMbaI, zrI ema. ke. zAha ceriTebala TrasTa, muMbaI, jaina sozyala grupa, muMbaI, jaina patrakAra saMgha, muMbaI vagere hatA. zrI 2. vi. gosaLiyA sthA. jaina chAtrAlaya, boTAda ane saMyukta jaina vidyArthIgRha, sAyanamuMbaI vagere saMsthAo sAthe paNa teo saMkaLAyelA hatA. A uparAMtamAM zrI bacubhAI vidyAbhAratI-boTAda, ArogyabhAratIboTAda, zrI amRtalAla zeTha hospiTala-rANapura, janmabhUmi hAiskUla-rANapura temaja jainadharma ane samAjanI vividha patrikAo jevI ke jainaprakAza', 'sthAnakavAsI jaina', 'jhAlAvADI sthAnakavAsI jainasabhA' 'mAsika patrikA', 'dazAzrImALI', 'ratnajyota' vagere jainapatro temaja cetanA', 'jhAlAvADa jAgRti', 'samaya' vagere patro sAthe saMkaLAyelA rahyA hatA. zrI bacubhAInA svabhAva aMtargata sadguNo joIe to kyAreya koInI sAthe aNabanAva nahIM. mANasabhUkhyA, premALa svajana, koInI sagAI hoya, lagna hoya ke sAdaDI hoya, Page #951 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 941 savArathI rAtri sudhI samAjanA hitanI khevanA karanArA, pArakI parivArane tA. 13-1-2005nA roja samarpita karavAmAM chaThThInA jAganArA zrI bacubhAI temanI jiMdagInA chellA Avela hatI. A rIte zrI bacubhAI pI. dozIno nazvaradeha divasa tA. 23-5-1999 sudhI saMpUrNapaNe sakriya rahyA. temanA Aje A avanI upara nathI paraMtu temanI smRtio harahaMmeza jIvananA chellA divasa tA. 23-5-1999, ravivAranA dine ciraMjIva che. paNa rANapura prajAmaMDaLanI miTiMgamAM vyasta hatA. rANapuramAM zrI ramezacaMdra ela. dalAla UbhI thanArI enjiniyariMga kolejanA saMcAlananI tamAma javAbadArIo mATe eka mahinA sudhI bacubhAIe rANapuramAM sAhasa-zraddhAthI mANasa zuM siddhi hAMsala karI zake che e ja rahevuM evuM nakkI karyuM. mitrane tyAM gayA. ghera AvatAMnI jovuM-samajavuM hoya to zrI ramezacaMdrabhAI ela. dalAlanI sAthe ja sophA upara besI paDyA ne DaoNkTara AvatAM pahelAM jIvanarekhAmAMthI jarUra darzana thaze. to temanuM prANapaMkheruM UDI gayuM. jIvamAMthI ziva banavA, zAMta ane milanasAra svabhAva, vyApArI kuneha ane AtmamAMthI paramAtmA banavA teo parama prakAzamAM vilIna thaI sAhasika manovRtti sAthe ucca dharmabhAvanA ane haiyAmAM gayAM. bhArobhAra paDelI mAnavatA-A badhA sadguNoe audyogika kSetre sva. zrI bacubhAIe samAjasevA karela che temanI teo ghaNA UMcA Asane beThA che. kadararUpe temanI hayAtImAM muMbaInA nAmAMkita nAgariko taraphathI svarAjya pachI dezamAM audyogIkaraNanI je navI havA temano tA. 8-10-1972nA roja sammAna samAraMbha yojavAmAM janmI te samayane pArakhIne zrI dalAle umadA mUlyone sAthe rAkhI Avyo hato. munizrI suzIlakumAra, citrabhAnu mahArAja, zrI vividha kaMpanIonA sUtradhAra banI je akalpanIya unnati sAdhI navInamuni, zrI amIcaMdajI muni, pU. viduSI vasulAI che te navI peDhIne mATe eka sarvotama udAharaNa che. mahAsatIjI, pU. zAradAbAI mahAsatIjI vagere sAdhu khaMta-mahenata ane svapuruSArthathI emaNe je audyogika sAdhvIoe paNa AzIrvAda pAThavyA hatA. sva. zrI ekamo UbhAM karyA te mesarsa dalAla kansalTanTa enDa bacubhAInA nidhana bAda teonuM anahada Na, yatkiMcit adA enjiniyarsa prA. li., mesarsa Ara. ela. dalAla enDa kuM., karavA mATe samAja tatpara thayo che. zrI bacubhAIno jIvanaparyata mesarsa koena bhArata li. vagere ekamono haraNaphALa-vikAsa cAlato rahelo sevAyajJa AgaLa dhapAvavA ane temanA thaI rahyo che. vaNapurAyelAM svapnone sAkAra karavAnuM dhyeya nirdhArela che ane A dhyeyane paripUrNa karavA mATe zrI jaina keLavaNI maMDaLa, muMbaI vyApArI ane vyavahArakuzaLa zrI ramezacaMdrabhAI dalAlanI ke je sva. bacubhAInI mAtRsaMsthA hatI tenA dvArA "zrI gajabanI Ayojanazaktie siddhinAM sopAna sara thatAM ja rahyAM bacubhAI pI. dozI memoriyala TrasTa' muMbaInI racanA karavAmAM che. nAnAmAM nAnI bAbata tarapha temanI satata kALajI ane Avela che. A TrasTanA mAdhyama dvArA zaikSaNika, dhArmika, dekharekha e emanI pragati pAchaLanuM rahasya che. teozrI projekTa sAMskRtika ane vividha samAjopayogI pravRttio AgaLa irekzana ane kamizaniMganI bAbatamAM vizALa phalakane AvarI dhapAvI zrI bacubhAI pI. dozInI smRtine kAyamI karavA letI kramabaddha ijanerI kansalTansI sevAo pUrI pADavA saMbaMdhamAM nirdhAra karela che. sArI khyAti pAmyA che. A dizAmAM temano UMDo abhyAsa manana kharekhara dAda mAMgI bhe tevAM che. A abhiyAnanA prathama caraNamAM zrI jaina keLavaNI maMDaLa dvArA prativarSa yojAtA vArSika InAmapAritoSika puruSArtha ane saMskArI zrI ramezacaMdrabhAIne maLelA vitaraNa samAraMbhane "sva. zrI bacubhAI pI. dozI pAritoSika saMskArabhavanI yogyatA ane yathArthatA Aja teo puravAra karI vitaraNa samAraMbha' evuM nAmAbhidhAna karela che. rahyA che. azakyanI bhAvanAne miTAvI saMkalpa para aTala rahevAnuM manobaLa mANasa jo keLavI zake to siddhi mANasane A abhiyAnanA bIjA caraNamAM zrI jaina keLavaNI zodhatI Ave che--evA yathArthanI pratIti eTale ApaNA zrI maMDaLa-bhUtapUrva vidyArthI saMgha taraphathI bahAra pADavAmAM Avela ramezacaMdrabhAI dalAla. bhUtapUrva vidyArthIonI phoTo DirekTarI "zrI bacubhAI pI. dozI kA, Jain Education Intemational Page #952 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 942 dhanya dharA vizALa kemikala prosesa plAnTsa ane pharTilAijhara plAnTanA nirmANa mATe bhAratane vizvanA anya dezono sahayoga prApta karavo paDe che. e dizAmAM maMgalAcaraNa karIne bhAratanI saMkhyAbaMdha kaMpanIomAM mesarsa dalAla kansalTanTsa enDa enjiniyarsa prA.li.ne agrasthAne sthApita karIne dezavidezamAM zrI ramezacaMdrabhAIne yazakalagI maLI ane khyAti pAmyA. Adhunika Teknolojikala pravAhane oLakhavAnI ane samajavAnI temanI kuzAgra buddhizakti rASTrIya arthakAraNanI vRddhi ane samRddhimAM dIrdha samaya sudhI sakriya pradAna ApyA kare tevI ApaNe prArthanA karIe. dhaMdhAnA vikAsanI sAthe Arya saMskRtinA cAhaka zrI ramezacaMdrabhAI dalAla samAjanI anekavidha sevA-viSayaka pravRttiomAM yathAyogya sahayoga ane protsAhana ApI potAnI * pharaja adA karavA haMmezAM tatpara rahyA che. kharekhara samAjane gaurava apAve tevuM temanuM vinamra jIvana ane vyaktitva che. zrI ramaNalAla choTAlAla gAMdhI gaLathuthImAMthI maLelA. Aje teo anekavidha saMskArI, sAmAjika ane zaikSaNika saMsthAo sAthe saMkaLAyelA che. khAsa karIne ArogyakSetre emanuM pradAna noMdhapAtra rahyuM che. temaNe pitAzrInuM chatra 14 varSanI uMmare gumAvyuM ane mAtuzrI 26 varSanI uMmare avasAna pAmyAM. mAtuzrI taraphathI nAnapaNamAM temanI pAsenI koI cIja hoya to te temanA dostamAMthI koI mAMge che tene ApavA khAsa Agraha karatAM, jenAthI darekane kAMIka paNa potAnI pAsenuM ApavuM e saMskAra paDyA ema lAge che ke, jethI atyAra sudhInI jiMdagImAM haMmezAM kAMIkane kAMIka ApavAnuM zIkhyA che ke je ApavAthI eTale ke dAna ApavAthI koI kALe ochuM thayuM nathI. kudarate eka yA bIjI rIte meLavI ApyuM che. aMDara-grejyueTa sudhInuM zikSaNa prApta karI bahu ja kumaLI vayamAM muzkelIonA kaparA saMjogono sAmano karI khaMta ane dhIrajathI kAMIka pragati karavA mathatA rahyA. 1934mAM lAhoramAM AyAta-nikAsano svataMtra dhaMdho zarU karyo, paNa A yuvAna haiyAne eTalAthI saMtoSa na thayo. 1939mAM muMbaI AvyA ane eka kliyariMga ejanTanI peDhImAM menejaranI nokarI svIkArI, jemAM temaNe temanI kAryadakSatA, niSThAnI pratIti karAvI. samaya jatAM 1946mAM zrI ramaNabhAIe eksapresa TrAnsaporTa prAiveTa li.nI sthApanA karI. kliyariMga ejanTsa tarIke vyavasAya zarU karyo, je peDhIe temanA puruSArthathI apratima siddhi hAMsala karI. vyavasAyane lagatAM temanAM anya kansarna jevAM ke mesarsa keina hAyariMga kuM, mesarsa eksapresa roDavejha ane mesarsa elAiDa zipiMga enDa TrAnsaporTa kuM. zarU karyo, jenI amadAvAda, vaDodarA, govA ane gAMdhIdhAma khAte zAkhAo sthApI. keIna ane Treilara dharAvanAra ekamAtra kliyariMga ejanTa tarIkenuM nAma cogaradama mazahUra banyuM che. saradAra sarovara, gujarAta sTeTa pharTilAijharsa kuM, narmadA velI pharTilAijharsa, zrI rAma pharTilAijharsa-koTA, bIralAnuM pharTilAijharsa saMkula, jhuArI egro-kemikalsa li., govAnuM kliyariMga tathA TrAnsaporTanuM kAma temaja amadAvAdamAM seTelAiTa sTezana tathA eTamika enarjInuM kAma pUrNa karavAmAM temanI peDhIe yazakalagI prApta karI che. A uparAMta bAraDolI syugara phekTarI, koDInAra sugara phekTarI, bajArja, mukunda, keliko, cembara temaja bhArata hevI ilekTrikalsanA kAryamAM paNa temanI peDhIne phALe ghaNo yaza jAya che. janahitanAM aneka zubha kAmomAM manane ekAgra karI aMtaramAMthI nIkaLela sevAtane jhaLahaLatI rAkhavA satkAryonA sarjana mATe gAMdhI ceriTebala TrasTanI sthApanA karanAra zeThazrI ramaNabhAI gAMdhIno janma gujarAtamAM ThAsarA gAmanI nAgara vaNika jJAtimAM siddhapuranA khyAtanAma dhArAzAstrI zrI choTAlAlabhAInA gRhe mAtuzrI kamaLabAnI kUkhe thayo. (janma tArIkha 11-11-1914). zrI ramaNabhAI bAlyakALamAM ja sevA-svAzrayanA pATha zIkhyA. dIrghadRSTivALA vaDIloe temanuM ghaDatara karyuM ane tethI to teo zista ane satyanA himAyatI banyA. zuddhi ane satyaniSThA vizenA keTalAka khyAlo temane Page #953 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 943 zrI ramaNabhAIe vyavasAyane lagatI anekavidha pravRttio vistArI je pAMgarIne vaTavRkSa banI. A badhI javAbadArIonI sAthe janasevA ane vatana pratyenI mamatAne kyAreya bhUlyA nathI. temanI tIvra buddhizakti, kartavyaniSThA ane khaMtabharyo zrama karavAnI tatparatA vizeSa jovA maLI. coksAIbharI kuneha ane eka saMniSTha samAjasevakamAM joIe tevI dhagaza temanAmAM joI. Aje teo ucca Asane birAjamAna che, tenI pAchaLa temano Atmabhoga ane athAka kaSTabharyo zrama paDelo che. vatanI ThAsarAnI dhI je. ema. desAI hAiskUla, mahAlakSmI kanyAzALA, vidyottejaka maMDaLa, hospiTala, pustakAlaya, chAtrAlaya, mahilA sevA kendra, zIraDI sAMIbAbA maMdira, poliyo hospiTala temaja Ara. sI. gAMdhI vArigRha, ThAsarA-evI aneka saMsthAone temanI deNagI prApta thaI che. samAjasevAnAM A badhAM ja kAmamAM temanAM dharmapatnI sva. zrImatI nirmaLAbahenano sahayoga haMmezAM rahyo hato. zrImatI nirmaLAbahenanI sAthe zrI ramaNabhAIe vizvanA aneka dezono saMskAra-pravAsa kheDyo che. temanI aneka sevAnI kadararUpe ThAsarAnA nAgarikoe 1968mAM bhUtapUrva mukhyamaMtrIzrI hitendra desAInA varada haste mAnapatra enAyata kareluM tyAre bhAre moTuM bahumAna meLavyuM. temanA suputrI zrI vinodabhAI, zrI kirITabhAI, zrI azvinabhAI A vyavasAyamAM sAthe joDAyelA che. bhAIzrI azvinabhAI vaDodarAmAM gujarAtanI prathama kakSAnI pAzcAtya DhabanI cAra-tAraka adyatana hoTelo eksapresa hoTelsa prA. li.nuM tathA jAmanagaramAM 120 rUmanI hoTalanuM saMcAlana kare che. zrI ramaNabhAInuM vizALa kuTuMba AnaMda-killolathI rahe che. sukhI che. teo vAcana ane taravAno zokha dharAve che. samAjasevAnA kAmamAM haMmezAM tatparatA dAkhavI che. | gujarAtanI eka mAtra ceriTebala dAMtanI hospiTala Arogya sevA maMDaLa saMcAlita 'Ara. sI. gAMdhI sArvajanika DenTala hospiTala' temanA nAmathI cAle che. vaDodarAnI anya hospiTalo jevI ke yoginI vasaMtadevI hospiTala phijhiyotherapI senTara, Arogya kendra, haradvAra gujarAtI dharmazALA TrasTa, badrInAtha, nAthadvArA tathA zrama maMdira TrasTa ane anya keTalIka skUlomAM sArI rakamanAM dAno karyA che. A uparAMta ema. esa. yunivarsiTImAM paNa temanuM sAruM evuM pradAna che. saMskArasaMpanna zrI ramaNabhAIe audArya kIrti ane gauravane vividha kSetre vividharUpe vikasAvyAM che. DenTala hospiTalanI bIjI zAkhA jalArAma maMdiranA saujanyathI temanA makAnamAM karavAmAM AvI che ane moTI saMkhyAmAM janatA teno lAbha le che. bIjI zAkhA salATavADA vaDodarAmAM che. nAnapaNathI vRddhonI sevA arthe madada karavAnI Teva hatI tyArathI vRddho mATe sevA karavAnA irAdAthI traNa varSathI te saMsthAmAM pote saMkaLAyelA paraMtu te jagyA temanA nivAsasthAnathI dUra hoya jAte sevA ApavAno lAbha levAto nahIM. ethI najIka zaheramAM lAvavA prayatna karyo. sarakAra ke korporezana taraphathI athAga mahenata karavA chatAM jagyA nA maLI tethI pagabhara thavAno nirNaya karyo. te daramyAna 72 varSe bAyapAsa hArTanI sarjarI karAvavAnI jarUra UbhI thaI je karAvI ane te kAma mATe tathA anya sevAnAM kAmo mATe temanAM patnIe "zrI jalArAma sevA samAja TrasTanI sthApanA karI, jemAM Azare rU. 5 lAkha jevI mAtabara rakamanuM dAna temanA kuTuMba taraphathI ApI nijhAmapurA vaDodarAmAM vRddhone uparanI jagyAe vasAvyAM, jyAM hAlamAM 6065 vRddho badhI suvidhA phrija, palaMga, gAdalAM, raMga, be TAima bhojana tathA cA-pANI sAthe mAsika ochA darathI rahe che. tabiyata aMge khAsa kALajI paNa levAya che. A vRddhAzrama mATe jalArAma maMdira taraphathI khUba ja sahakAra che ane A saMsthA jalArAma bApA ja nibhAvavAnA che. kirITabhAI tathA taralikAbahena A vRddhAzramamAM sevA Ape che. zrI vAlajIbhAI nAnajIbhAI paTela (auraMgAbAda) AlamanA ghanaghora aMdhakAra vacce puruSArtha parizrama ane AtmazraddhAno dIpaka pragaTAvI sAhasa-paMthe Age dhapanArA dhuraMdharapadanA yazabhAgI banI zake che. auraMgAbAdamAM sAhasa ane sakhta parizramathI Age dhapatA zrI vAlajIbhAI nAnajIbhAI paTela gujarAtI samAjanA karNadhAra che. kaccha dezalapura guMtalInA kaDavA pATIdAra parivAramAM zrI vAlajIbhAIno janma I.sa. 1932nA ogaSTa mAsamAM thayo hato. abhyAsa pachI I.sa. 1959mAM auraMgAbAda AvIne .. " eka ja Page #954 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 944 lAkaDAnA vyavasAya kSetramAM jhaMpalAvI uttarottara saphaLatA sAdhatA rahyA hatA. lAkaDAnA kSetrathI AgekUca karI anekavidha sAhasa-kadamo uThAvI Aje sanamAIkA, plAivuDa, hArDavera ane kAcanA vyApArakSetramAM jhaMjhAvAtI jhaDapathI AgekUca karI rahyA che. e uparAMta varSa 2001thI plAivuDa utpAdana kSetramAM jhaMpalAvela che. parivAra zrI viSNu saoN mila, gopAla plAivuDa, svastika viniyarsa enDa plAi tathA zAlinI plAivuDa prA. li.nA nAme vyavasAyathI saMkaLAyela che. sAhasa ane svazaktithI vyApAra-udyoga kSetranA vidyutavegI vikAsa sAthe zrI vAlajIbhAI samAja pratyenI bhAvanA eka paLa paNa vIsaryA nathI. auraMgAbAda 'nUtana gujarAtI samAja'nA upapramukhapadanI varSonI sevA pachI I.sa. 1984mAM pramukhapade rahyA. gujarAtI samAja vikAsamaMDaLamAM paNa varSo sudhI sevA bajAvI varSa 1998thI 2005 sudhI pramukhapade rahyA. zrI kaDavA pATIdAra samAja auraMgAbAdanA saMsthApaka temaja pramukha varSa 1997-2006 sudhI rahyA. temanI nigarAnI heThaLa auraMgAbAda zaheramAM noMdha levAya evuM mukhya rastA upara 'pATIdAra bhavana'nuM nirmANa thayuM, temaja temanA haste 1998mAM samAja mATe khulluM mUkavAmAM AvyuM. akhila bhArata gujarAtI samAjanA sabhya che. samAjasevAnI pratyeka pravRttimAM khaDepage tatpara rahetA AvyA che. vyavasAyakSetramAM auraMgAbAda TiMbara maracanTsa esosiezananA pramukha temaja mahArASTra sarakAra taraphathI saoNmila kAmadArane minimama vejIsa seTalamenTa samitimAM niyukta thayA hatA. mahArASTra TiMbara laghuudyoga mahAsaMghanI kArobArInA sadasya rahI cUkyA che. temanA ja saMskAro temaja preraNAthI emanA suputro Aje kaDavA pATIdAra samAja, auraMgAbAda jillA vyApArI mahAsaMgha, marAThAvADa cembara opha TreDa enDa komarsa temaja mahArASTra TiMbara laghuudyoga mahAsaMghamAM uccapade sevA ApI rahyA che. zrI DaoN. vrajalAla narasIdAsa bagaDiyA tame koNa cho athavA zuM cho tenA karatAM tame keTalAM vizALa kSetrone AMbIne zuM zuM sarjana karI zako cho e AjanA yuganI mAMga rahI che. aneka tANAvANAmAMthI mANasa potAnI svayaMzaktino dhodha vahAvIne kevI virala siddhinAM sopAna caDI Jain Education Intemational dhanya dharA zake che teno uttama namUno nihALavo hoya to juo DaoN. baDiyAnuM jIvana-kavana. saurASTramAM bhAvanagara jillAnuM boTAda e temanI janmabhUmi. 1922nA DisembaranI pAMcamIe saMskArI parivAramAM temano janma thayo. je jamAnAmAM zikSaNanAM TAMcAM sAdhano hatAM, tyAre e vakhate paNa nAnI uMmarathI ja bhaNavAnI ane kaMIka karI chUTavAnI tIvra tamannA ane adamya utsAha sAthe kadama mAMDyAM ane bhAre puruSArtha vaDe jhaLahaLatI kArakirdI prApta karI. samAjajIvananAM vividha kSetre ane vividha saMsthAomAM temanI noMdhapAtra sevAono ullekha karavo ja joIe. zarUAtamAM teo therApI skUlamAM, soziyala varka-nirmalA niketana vageremAM onararI prophesara tarIke, gujarAta risarca sosAyaTI, khAra-muMbaI, nAgapaDA neibarahuDa hAusa-nAgapaDA, (muMbaI) vagerenA cAilDa gAiDansa klinikamAM onararI sAyakieTrIsTa tarIke, bombe, gujarAta, beMglora, pUnA, banArasa, lakhanau, caMdIgaDha vagerenI yuni.mAM ane ekeDemI opha meDikala sAyansijha (nyU dilhI), koleja opha phijhizyansa enDa sarjansa (bomba) vageremAM DI. pI. ema. tathA ema. DI.mAM ekjhAminara tarIke, inDiyana meDikala esosiezana-bombenA ceramena tarIke, bombe yuni.nA DipArTamenTa opha eploiDa sAyakolojImAM vijhiTiMga prophesara tarIke temanI sevAoe bhAvI peDhIne preraNAnAM navAM ja dvAra kholI ApyAM che. bombe sAyakieTrika sosAyaTI, inDiyana sAyakieTrika sosAyaTI (vesTa jhona), inDiyana sAyakieTrika sosAyaTI vagerenA bhUtapUrva pramukha ane AjIvana phelo tarIke, amerikana sAyakieTrika esosiezananA pramukha tarIke, dha royala koleja opha sAyakieTriksa (laMDana)nA phAunDara phelo tarIke, varlDa sAyakieTrika esosiezananA sabhya tarIke, esosiezana opha phijhizyansa opha inDiyAnA AjIvana sabhya tarIke, inDiyana nyurolojikala esosiezana enDa AI. ema. e. bombenA sabhya tarIke, eDiTariyala borDa-inDiyana jyurI opha sAyakieTrika tathA kamiTI opha eksaparTsa-inDiyana kAunsila opha menTala heltha risarcanA eksamembara tarIke, mAnavaMtu sthAna bhogavI rahyA che ane anekonA mArgadarzaka banI rahyA che. hAlamAM teo bombenA zeTha jI. esa. meDikala koleja ane ke. I. ema. hospiTalamAM prAdhyApaka tarIke saunA sammAnita banyA. DipArTamenTa opha sAyakolojikala meDisina ane bombe Page #955 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 945 hospiTala enDa risarca senTaranA adhyakSa tarIke emanuM kAma ciraMjIva banI raheze. W.H.o. kolebareTiMga sAyakophIramAkolojI senTara-inDiyAnA adhyakSa tarIke, harakizanadAsa hospiTala, tAtA memoriyala hospiTala, DaoN. AMbeDakara hospiTala vageremAM vijhiTiMga kansalTanTa tarIke, borDa opha sTaDIjha ina meDisina-bombe yuni.nA tathA penala opha sIniyara kansalTanTsa-era inDiyAmAM sabhya tarIkenI kAmagIrIe eka navI ja bhAta pADI che. pAMcamAM varlDa koMgresa opha sAyakieTrika meksikomAM (1971) ceramena tarIke, chaThThA koMgresa-honolulunI sTezana ona sAyakosomeTiksa (1977)nA ko-ceramena tarIke, inTaranezanala konpharansa ona syusAIDolojI-meksiko (1971), inTaranezanala seminAra ona syusAijha (1971), varlDa pheDarezana opha menTala heltha-siDanI (1973)nI 25 mI rajatajayaMtI, varlDa pheDarezana opha menTala heltha (veblovara) vagerenAM rASTrIya DeligezanamAM lIDara tarIke khUba ja sAro dekhAva karIne potAnI pratibhAnAM darzana karAvyAM che. | sAyakosomeTika meDisina paranI simpojhiyama-hoMgakoMga (.P.A.) 1975mAM sAyakosomeTiksa TibeTsa para pepara rajU karela che. je khUba ja prazaMsApAtra banela. sezanamAM ko-ceramena tarIke tathA W.H.0.nI kopanahegana (1976) sTokolma (1978) voziMgTana (1979)mAM inTaranezanala seminAra ona Diprezana, ibAhana-nAijhiriyA (1980) vagere mITiMgomAM hAjarI ApI pratinidhitva dIpAveluM. mosko, buDApesTa, barlina, laMDana, yu.ke., svIDana, keneDA, meksiko, yu.esa.e., jApAna (1971), osTreliyA, hoMgakoMga, manIlA, jAkArtA, siMgApura, kolaMbo (1973) yuropamAM perisa, roma, ethensa, kopanahegana, phrenkapharTa, genevala (1975), vesTaeziyA ane yuropamAM yurika, meTriDa, liana, istaMbula, taherAna, laMDana, sTokahoma (1978) vagere dezonI abhyAsArthe mulAkAta laIne bhAratanA nAmane rozana karI bhAre moTuM gaurava apAvyuM che. klinikala sAyakieTI, epiDemIolojI, ikolojI enDa syusAiDolojI, sAyakosomeTika meDisina, grupa sAyakotherApI, biheviyara therApI, sAyako phArmAkolojI vagere para lagabhaga 175 jeTalAM saMzodhana peparo taiyAra karIne abhUtapUrva nAmanA meLavI. TeksTa buka opha meDisina e. pI. Ai.mAM cAilDa sAyakTrI cepTara, vakIla-golavALAnA klinikala methaDa phora pI. jI. sTenDanTasamAM sAyakieTrika ekjhAminezana cera lakhela che. sAyakieTrI ina inDiyA-yunesko (1975), meDikala penalsa-janarala prekTizanarsa mATenA 60 seminArsa, lagabhaga 50 lAyana-roTarI vageremAM prakhyAta vyAkhyAno ApelAM, jene Aje paNa ghaNo moTo varga yAda kare che. 20 jeTalA kAryakramo ola inDiyA reDiyo para prasArita thayelA che. jaina samAja mATe bhAgyazALI vyakti che. sva. zrI vinayakumAra amRtalAla ojhA dvArakA pIThAdhIzvara jagadguru zaMkarAcArya mahArAje jemanuM sevAdharmabhUSaNa'nI padavI ApIne bahumAna karyuM muMbaInA upanagara ghATakopara khAtenA dhATakopara brAhmaNa samAjane saMgIna ane sakriya banAvavAmAM jemano moTo phALo hato; jeo sevA arthe dAna ApIne sAmAjika ane dhArmika kSetramAM UMDo rasa dharAvatA hatA evA zrI vinayakumArabhAInuM samagra kuTuMba bhAratIya saMskRti ane bhAratIya samAjanA navanirmANamAM bhAga laI rahyuM che. zikSaNa vinA mAnavI aMdha kahevAya che, eTale zikSaNanI AMkha ApavAnI zrI vinayakumArabhAInI dhagaza jIvanadharmanI dhajA pharakAve che. AvA vinayI sajjana zrI vinayakumAra ojhAno janma bhAvanagaramAM tA. 27-101915nA roja thayo hato. zrI vinayakumArabhAInA sva. pU. pitAzrI amRtalAlabhAIno janma bhAvanagara pAsenA umarALA gAmamAM thayo hato. sva. zrI amRtalAlabhAIe mAtra 15 varSanI kizora avasthAmAM muMbaImAM AvIne ApakarmI jIvana zarU karyuM. te pahelAM mAtra 12-13 varSanI uMmare phakta be rUpiyAnA pagArathI temaNe nokarI karI hatI. muMbaI AvIne dArUMgAnA pAse jUnA lokhaMDano vepAra karatI zeTha mahamada esa. molubhAInI peDhImAM temaNe nokarI svIkArI ane badho kArabhAra saMbhALI lIdho. sva. zrI amRtalAlabhAInI mahattvAkAMkSA nokarIthI saMtuSTa thAya evI nahotI. ApabaLathI, haiyAukalatathI nokarI daramyAna dhaMdhAnI khUbIono temaNe abhyAsa karyo ane pachI nAnakaDI mUDIthI lokhaMDanA bhaMgAranI dukAna zarU karI. "manuSya yatna ane IzvarakRpA' e kahevatathI zrI amRtalAlabhAInA jIvanamAM caritArtha thaI. kAmakAja vadhatuM gayuM eTale temaNe "zivarI roliMga mila'nI sthApanA karI udyogakSetre jhaMpalAvyuM. dhIre dhIre vadhu Jain Education Intemational Education International Page #956 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 946 dhanya dharA udyogomAM jhukAvyuM ane eka adanA AdamImAMthI moTA udyogapati banyA tathA "zeThadAdA'nA lADakA nAmathI khyAta thayA. bhagavAne lakSmI ApI che to te sukRtyomAM vAparavA ApI che e bhAvanA sva. zrI amRtalAlabhAI tathA temanA putra zrI vinayakumArabhAImAM sadAya rahI hatI. sva. zrI amRtalAlabhAIe hospiTalo, anAthAzramo ane anya aneka saMsthAomAM udAra hRdayathI sahAya karI che. zrI vinayakumArabhAIe potAnA sva. pitAnA vyavasAyane sArI rIte saMbhALI lIdho. teo paNa pitAnI jema ja meTrika sudhIno abhyAsa karIne mAtra 16 varSanI vayathI pitAzrInA vyavasAyamAM joDAI gayA ane jAta-anubhavathI AgaLa vadhyA che. "me. amRtalAla popaTalAla enDa sansa', 'zivarI Ayarna enDa sTIla kuM.', "amara vAyara enDa roliMga milsa' tathA azoka sTIla ceina menyu. ke." vagerenA yazasvI saMcAlana tathA sUtradhAra tarIke kAryabhAra saMbhALI rahyA. sarva vyApAranI pragati ane teno vikAsa sAdhI rahyA. dhaMdhAnA vikAsa arthe ghaNI vakhata zrI vinayakumAra ojhAe yuropa-amerikAnI saphara karI che ane potAnAM kArakhAnAM tathA vyavasAyanA vikAsa mATe videzanI adyatana Teknikane kAme lagADI che. potAnA dhaMdhAne ja nahIM paNa anya udyogapatione paNa khaMtathI ane umaMgathI temaNe potAnuM mArgadarzana ApyuM che. zrI vinayakumArabhAInI jema temanAM dharmapatnI zrImatI vasaMtabahena zrI ghATakopara brAhmaNa samAja mahilA samitinA navarAtri utsavamAM pramukhasthAne rahyAM. vaLI teo gujarAtI strI maMDaLa-mATuMgA ane kasturabA mahilA maMDaLanA sabhya hatAM ane mahilAonI pragati ane unnatinA kSetramAM sakriya rasa laI rahyAM hatAM. teo svabhAve saumya, milanasAra, vyavahAradakSa ane eka Adarza Arya sannArInA saMskArothI vibhUSita hatAM. vinayakumArabhAInA suputra zrI azokakumAra ojhA inTara komarsa abhyAsa karIne pitAzrInA vyavasAyamAM joDAyA che ane vyavasAya uttarottara pAMgarato jAya te dizAmAM puruSArtha AdarI rahyA che. zrI vinayakumArabhAI (muMbaI) zrImALI brAhmaNa saMskRti kendranA pramukha hatA. AgevAna dAnavIra ane udyogapati zrI vinayakumArabhAI zrImALI brAhmaNa TrasTanA TrasTI hatA. bIjAM ghaNAM TrasTomAM TrasTI hatA. A TrasTa taraphathI zrImALI brAhmaNa samAje temane "jJAtiratna'nI upAdhi ApI. teo ghATakopara brAhmaNa samAjanA prazaMsaka, sahAyaka ane mukhya dAtA hatA. ghATakopara brAhmaNa samAjabhavanano vAstuvidhi zrI vinayakumArabhAI ane temanAM dharmapatnI zrImatI vasaMtabahene karyo hato. sevAbhAvI agara anya zubha kAryamAM A daMpatI hoMzathI bhAga letuM hatuM. temanI sevA pravRttithI AkarSAIne lAyansa klaba opha bhAvanagare golDana enivarsarI projekTa prasaMge zrI vinayakumArabhAIne lAyananI padavI enAyata karI hatI. muMbaImAM bANagaMgA para AvelA mahAlakSmI mAtA e zrImALI brAhmaNonAM kuLadevI che. zrI vinayakumArabhAI A mahAlakSmI maMdiranA TrasTI hatA. ve-brija esosiezananA paNa teo pramukha hatA. samAjabhavanamAM temanA sva. pitAzrI amRtalAla popaTalAla ojhA hola tathA mATuMgA gujarAtI strImaMDaLanA ghATakopara brAhmaNa makAna sAthe temanAM sva. mAtuzrI ajavALIbahenanuM nAma teoe joDela che. keLavaNI pratyeno temano bhAva ane utsAha apUrva hato. vidyArthIone nAnImoTI ziSyavRttio teo Ape che. pustako uparAMta aneka saMsthAone Arthika sahAya ApIne kRtArthatA anubhave che. A uparAMta mATuMgA khAte amUlakha amIcaMda vividhalakSI vidyAlayane paNa temaNe sArI evI rakama vidyAnA uttejana arthe ApI che. zrI vinayakumArabhAIe potAnA sva. pitAnuM nAma joDIne tyAM zrI amRtalAla popaTalAla ojhA vANijya vibhAgamAM dAna ApyuM che. e ja pramANe dvArakAnI zAradApIThamAM temaNe temanA pitAzrInI smRtimAM hola baMdhAvyo che. potAnA vatana umarALAmAM zALAo, hospiTalo, anAthAzramo vagere baMdhAvyAM che. umarALA gAmane temaNe potAnuM gayuM che, ane zakya eTalI badhI ja suvidhAo UbhI karavAmAM sakriya phALo Apyo che. te uparAMta bhAvanagaramAM zrI nAnubhAI jhaverI memoriyalamAM sAruM evuM dAna ApyuM che. Ama temaNe nAnImoTI aneka sevA-saMsthAone dAna ApI puNyanI kamANI karI che. pitAno adhUro yajJa pUro kare te putra' evI kavi nahAnAlAle vyAkhyA karI che ane tene sva. amRtalAla popaTalAla ojhAnA pratApI putra zrI vinayakumAra ojhAe caritArtha karI che. sAkAra karI che. Jain Education Intemational Education International Page #957 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 940 Ama jemanuM dvArakAnA jagadguru zrI zaMkarAcArye bahumAna karyuM che ane jeo ucca saMskArothI zobhAyamAna banyA. evA saMskArasaMpanna ane dharmaparAyaNa zrI vinayakumArabhAI ane temanAM dharmapatnI haju hamaNAM ja thoDA samaya pahelAM puNyakAryo karatAM karatAM svargavAsI banyAM. A daMpatInA svargavAsathI samAjano bahoLo varga rAMka banyo che. A khoTa varSo sudhI pUrI zakAya tema nathI. banne svargastha AtmAone prabhu cira zAMti pradAna kare tevI abhyarthanA. zrI mANekalAla jhaveracaMda vasA jaina boDiMganI kAryavAhImAM temano suMdara phALo hato. muMbaImAM vasatA saurASTranA AgevAna bhAIonI sAthe rahIne samAjasevAnAM aneka kAryo karatA rahyAM. vinamratAnI mUrtisamA zrI mANekalAla jeTalA saraLa eTalA ja nikhAlasa, pagarajU ane dharmaparAyaNa hatA. samAjautkarSanI pratyeka pravRttiomAM teo haMmezAM agresara hatA. teo spaSTa mAnatA hatA ke samAjasevAno zreSTha badalo aMtaranI sAcI zAMti ane saMtoSamAM ja hoI zake. temanA mananIya vicAro ane AcaraNa bhAvi peDhIne preraNAdarzaka banI raheze. sevA ApavI paNa jAherAtathI dUra rahevuM e jemanA jIvanano mudrAlekha hato zrImatI evA sAttvika ? zrI mANekalAla narmadAbena vasA vicAro ane vasA paramArthika bhAvanAthI raMgAyelA zrI mANekalAlabhAInuM mULa vatana saurASTranA dhorAjI pAse nAnakaDuM paNa raLiyAmaNuM gAma pATaNavAva. A pATaNavAva gAmamAMthI tIrthakaronI suMdara pratimAo prApta thayelI che, evI A tIrthabhUmi jevA gAmamAM paMcotera varSa pahelAM jhaveracaMda jUThAbhAI vasAne tyAM mANekalAlabhAIno janma thayo. prAthamika zikSaNa pUrNa karI bhAgya ajamAvavA muMbaImAM Agamana thayuM. prArabdha ane puruSArthano suMdara samanvaya thayo. TUMka samayamAM ja eka AgevAna vyApArI tarIke temanuM nirALuM vyaktitva janamAnasamAM UpasI gayuM. dhaMdhAnA vikAsanI sAthe ja jJAti ane samAjanI apUrva sevAnI ekapaNa tame kyAreya cUkyA nathI, chatAM kIrtino kyAreya moha rAkhyo nathI. e emanA bhAtIgaLa jIvananuM viziSTa pAtra che. temanA suputro dvArA hAlamAM inDakema selsa korpoLa muMbaI, amadAvAda, madrAsa tathA mihira kemikala inDasTrIjha prA. li. vagere kampanIomAM saphaLa saMcAlana thaI rahyuM che. atyaMta sAdAI, vinamratA ane anyonAM kAmamAM thaI zake teTalI sahAya karavI e emanA viziSTa guNo che. rAjakoTanI zeTha devakaraNa mULajI, saurASTra vizAzrImALI zrI kizorabhAI DI. zeTha ke. DI. zeTha jAmanagaranA nAmAMkita vakIla hatA. teozrInuM tA. 8-12-1994nA roja moTaraakasmAtamAM nidhana thayuM. jAmanagara zahera sahita jillAnI tamAma korTonuM kAmakAja baMdha rahevA pAmela. tyArabAda temanAM vaDIla bhAIzrI mahendrabhAI DI. zeTha tathA temanAM dharmapatnI sau. zrImatI kalpanAbahena zeTha ane ke. DI. zeThanAM dharmapatnI zrImatI bhAnubahena ke. zeTha dvArA Aja sudhImAM jAmanagaramAM ghaNAM zubha kAryo avAranavAra thayAM, jemAM noMdhapAtra kAryono saMkSiptamAM ullekha karela che. | zeTha sadanamAM dhUpasaLI pragaTAvelI rAkhI che jenI sugaMdhe zeTha parivAranuM gaurava-pratiSThA vadhatA rahyAM che. (1) temanA nAnA putra viralanI smRtimAM jAmanagaranAM vRddho tathA bALako mATe zrI aMbAvijaya vistAramAM vizALa virala-bAga' banAvarAvIne jAmanagara mahApAlikAne soMpavAmAM Avela. Aje asaMkhya loko teno lAbha laI rahyAM che. | (2) jAmanagaranI poza sosAyaTI svastika-sosAyaTImAM temanAM mAtuzrInI smRtimAM, "pU. kAntAbahena DI. zeTha sthAnakavAsI jaina upAzraya' banAvavAmAM Avela che, uparAMta "ke. DI. zeTha hola'nuM nirmANa karI Apela che. (3) ke. DI. zeThanA moTA putra AzitabhAInI smRtimAM Jain Education Intemational n Education International Page #958 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 948 akhila bhAratIya saMskRtirakSaka daLa ane 'Azita ke. zeTha meDikala senTara' sthApI ApavAmAM Avela che. zrI guru goviMdasTijI haoNspiTala (iravina haoNspiTala)ne meDisina mATe rUA. ekAvana hajAra uparAMta nAnI moTI rakama arpaNa karavAmAM AvI hatI. (4) zrI gaMgAmAtA ceriTebala TrasTanI jagyA apAvavAmAM mahattvano phALo Apela che. tyAM dararoja sAMja-savAra phakta pAMca rUpiyAmAM jarUriyAtavALAMone jamavAnuM bharapeTa dALa-bhAtaroTalI athavA roTalA zAka, chAza vagere ApavAmAM Ave che. uparokta darzAvela TrasTane zrI virala phAunDezana TrasTa dvArA bimAra vyaktionI jarUriyAta arthe embyulansa arpaNa karavAmAM Avela che. (5) 4, digvijaya ploTamAM Avela virala bilDiMgamAM zrI gItA vidyAlaya TrasTanA saMcAlana heThaLa zrI ke. DI. zeTha senTara phora ejyukezana' kAryarata che. zrI aMbAvijaya vistAramAM eka hAiskUla, jaina derAsara tathA zrI gItAupadeza pracAra arthe gItA vidyAlayanI AvazyakatA jarUrI hatI. A bAbate zrI ke. DI. zeThe jAmanagaranA mAyALu-udAra daridraparAyaNa buddhizALI nA. rAjamAtA zrI gulAbakuMvarabA sAhebane rajUAta karatAM teozrIe saMmati ane kiMmatI jamIna ane amUlya yogadAna phALavatAM A triveNI saMgama jevAM kAryone vega maLyo, jenI phaLazrutinA anusaMdhAne jAmanagaranI AjanI zaikSaNika kSetre prathama haroLamAM AvatI zrI satya sAMI hAiskUlanuM nirmANa thavA pAmyuM. zrI satya sAMI bAlavikAsa (monTesarI)mAM zarUAtamAM dAkhala thayelAM bALakono bAvikAsa, abhyAsa pUrNa thavAmAM hato, vadhu abhyAsa mATe hAiskUlanI jarUrata hatI. atre bAlavikAsano prathama vidyArthI Azita ke. zeTha, dvitIya vidyArthI virala ke. zeTha hovAthI A satya sAMI hAiskUlanuM bhUmipUjana e banne vidyArthIonA varad haste vizALa vidyArthI samudAya vacce karavAmAM AvyuM e hAiskUla bilDiMga taiyAra thayuM tyAre tenuM udghATana zrI satya sAMIbAbAnA karakamala dvArA vizALa janamedanInI upasthitimAM karavAmAM AvyuM. bIjA divasanI suprabhAte aMbAvijaya (navAnagara sTeTa) ja eka vizALa jamInamAM nA0 rAjamAtA gulAbakuMvarabA sAhebe jAmanagaranAM vRddho mATe eka bheTa ke. DI. zeThanA dhanya dharA javAbadalI nA0 jAma zrI raNajitasiMhajI nirAdhAra Azrama Ubho karyo. jemAM ghaNA vRddho lAbha lye che. nA. jAmazrI raNajitasiMhajI nirAdhAra vRddhAzramamAM Aje vRddho aMdAje eMsIthI so potAnI jIvana-yAtrAnA bAkInA divaso sukha-zAMti ane suMdara sagavaDathI pasAra karI rahyA che! jAmanagara jillAnI AjanI zaikSaNika vidyAlayamAM zrI satya sAMI hAiskUla prathama haroLamAM AvatI eka mAtra gujarAtI-aMgrejI miDiyamanuM skUla che, jemAM aMdAje cArekahajAra vidyArthI vidyArthInIo zikSaNa laI rahyAM che !?! zrI ANaMdAbAvA Azramane tAjetaramAM eka lAkha rUpiyAnI sakhAvata zeThaparivAra taraphathI ApavAmAM AvI. zrI ANaMdAbAvA anAthaAzrama, sAMkaLabahena aMjAriyA mahilA Azrama, zrI rAmacaMdra aMdhaAzrama, zrI dhanANI baherA-mUMgAM-AzramamAM zALAmAM parivAranI puNyatithie miSTabhojana uparAMta baporanI AiskrIma, iDalI, masAlA DhoMsAno nAsto zeTha-parivAra taraphathI avAranavAra ApavAmAM Ave che. dharmapremI jaina zreSThI-zrAvakone jaina derAsaranA nirmANa mATe utsAha jAgRta thatAM pelesa jaina derAsara, upAzraya ane AyaMbila-bhavana nirmANa pAmyAM. tenA maMgala udghATananA prasaMge zrI kAntAbahena DI. zeTha parivAra dvArA navakArazI jamaNavAra yojavAmAM Avela. zrI gItA vidyAlaya (zrI pArasa sosAyaTI)no Aje sujJa dharmapremIo lAbha laI rahyAM che. royala pArka jaina upAzraya (rAjakoTa), tejaprakAza (zrImatI kokilAbahena prabhulAla saMgharAja zAha) jaina upAzraya, digvijayaploTa sthAnakavAsI jaina upAzrayamAM zrI ke. DI. zeThanI hayAtImAM tana-mana-dhanathI sAdharmika pravRttio karavAmAM Avela temaja bevAra sthA. jaina saMghanuM svAmIvAtsalya bhojana rAkhavAmAM Avela. divaMgata kAntAbahenanI janmatithie dara varSe zrI dazAzrImALI lahANI saMsthAnA jJAtijanone svAmIvAtsalya bhojanano lAbha ApI janmadivasa UjavavAmAM Ave che. kAjInA cakalA pAse Avela dharmanAtha-neminAtha jaina derAsaramAM bhagavAnazrI neminAtha dAdAnA chellAM pAMtrIsa varSathI yathAzakti janmadivasa-ujavaNImAM ke. DI. zeTha parivAra bhAga laI rahyo che. A uparAMta nAnI-moTI agaNita rakamonI sakhAvata avAranavAra A parivAra dvArA karavAmAM Avela che. bhAIzrI kizorabhAInI vakIlAta khUba ja sArI rIte Page #959 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata rabha bhAga-2 949 dhamadhokAra cAlatI hatI ane Avaka khUba sArI hatI tyAre svamAnanA bhoge nokarI nahIM karavAmAM mAnanAra zrI mAtuzrI kAntAbahene AjJA karI "A ApaNe khoTuM sAcuM karI jayakAntabhAIe 1954mAM sastu sAhitya kAryAlayamAM paisA nathI meLavavA. IzvarakRpAthI ApaNane Izvare ghaNuM ApyuM selsamenanI nokarI choDI jiMdagImAM sUko roTalo khAIza paNa che mATe vakIlAtanI prekTisa baMdha karI de." kizorabhAIe have kyAreya nokarI nahIM karavAnI pratijJA karI. mAtra cha mAtRAjJA zire caDhAvI vakIlAtanI prekTisane tilAMjali ApI rUpiyAnI mUDIthI saurabha pustaka bhaMDAranI sthApanA karI ane dIdhI, jemAM dharmanA satsaMgI raMganI jhalaka nihALavA maLe aDaga AtmavizvAsa-makkama nirNaya zakti AgavI sUjhoche!?! siddhAMtomAM aDaga ane jIvanaparyata koIpaNa paDakArane saurabha' saMsthAnA Adha sthApaka jhIlavAnI tatparatAne kAraNe aneka caDhAva-utAra vacce svataMtryasenAnI sva. jayakAnta kAmadAra gujarAtanI sau prathama megejhIna lavAjama ejansI... "saurabha svAtaMtryasenAnI sva. pustaka bhaMDAra " saMsthAnI-'saurabha' sArAye vizvamAM jayakAnta kAmadAra meDama prasarAvI. je Aje teonA suputra saurabhabhAI (bI-20 monTesarInA sAMnidhyamAM sthApatya epArTamenTa, alaga hospiTala pAse, memanagarathI) mahekAvI rahyA che. abhyAsa karI nAnapaNathI ja ziSyavRtti ane prathama kakSAnA zrI jayakAntabhAImAM rahelA AvA saguNone kAraNe inAmo prApta karatA rahyA hatA. ja....atyaMta kaThora vyaktitva dharAvatA pUrva vaDApradhAna ane 1939mAM gAMdhIjIe mAthA bhArataratna zrI morArajIbhAI desAInA atyaMta nikaTanA upara hAtha mUkI AzirvAda sAthI sevaka rahI zakela temaja zrI morArajIbhAI jyAre paNa ApyA ke.... amadAvAda Ave tyAre jayakAntabhAInA nivAsasthAne (1) dezanI AjhAdI mATe marI phITane (2) bhojanano lAbha acUka ApatA. dharmakSetre paNa krAMtikArI satya...nIti....nyAyane mArge jIvana vahAvaje ane jIvana rASTrasaMta evA jaina munizrI saMtabAlajInA teo paTTa parivartananI e kSaNethI ja AjhAdI prApta na thAya tyAM anuyAyI hatA ane varSo sudhI pagapALA pravAsamAM sAthe rahI dharma pracAramAM joDAyela. jiMdagInA aMtima varSomAM ajarAmara sudhI...mAza zetaraMjI upara suvAnI-sAdu jIvana jIvavAnI...lagna na karavAnI....AjhAdI mATe prANa saMpradAyanA pU. rUkSmaNibAI ma.sa.nI preraNA-AzIrvAdathI nyochAvara karavAnI....pratijJAo sAthe AjhAdInI caLavaLamAM temaja memanagaramAM kAryakaronA sahakArathI temanA jhUkAvyuM. gAMdhIjI-netAjI-saradAra sAthe kAma karavAnI tako nivAsasthAnethI "zrI memanagara sthA. jaina saMgha'nI sthApanA prApta karI jelavAsa paNa bhogavyo. aMgrejonI beoneTa karI zarUAtanA pAyAnA pAMca varSa pramukha tarIke noMdhapAtra sevA ApI saMghano vikAsa karyo. AjIvana gAMdhIvAdI rahela khAdhI, hindu-musalamAnanA komI ramakhANo vakhate zAMti sthApavAnA jAnanA jokhame prayatna karyA, mahAgujarAtanI ane jemanA lohInA buMda buMdamAM 'gAMdhI' vaNAyelA hatA caLavaLamAM gAMdhITopIne tophAnI ToLAMe uchALatA teoe | temane kudarate paNa gAMdhInirvANadinanA divase ja potAnI pAse "gAMdhI TopI rASTrIya ijjatanuM pratika che. tene huM kyAreya bolAvI laI sAce ja "gAMdhI sevaka"nuM temanuM sthAna sArthaka karI. kudaratanI akaLa lIlA darzAvela che. je samaye prakha jaina lUMTAvA daIza nahI"nI ghoSaNA karI AmaraNAMta upavAsa upara besatA temano satyAgraha vijayI banela. muni bhAskarasvAmIe aMjali ApatA jaNAvela ke..ve tyAgI the, vairAgI the, ghara beThe saMnyAsI the!! svAtaMtrya senAnI hovA chatAM AjIvana penzana na tyAgavIra..sAdagInA AgrahI...karmavIra ane nItiniSTha levAnI temanAmAM khumArI hatI. karmavIra ne bhAvapurIta aMjali. Jain Education Intemational Page #960 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 950 dhanyadharA - - - - - - kAThiyAvADanA karmaTha karmavIra zeTha zrI durlabhajI karasanajI -11-17 kahevAya che rUpiyA laI AvyA. motIbahene nAnA bhAI ke, nara karaNI kare to valamajIne paisA ApI jAmanagaramAM vepAra zarU che. narano nArAyaNa karAvyo. jotajotAmAM vepAra jAmI gayo. navAnagara thAya. sa na ta rAjya banAvela greIna mArkeTamAM goDAunamAM che puruSArthanI pAchaLa motIbahenanA kahevAthI bIjI peDhI mesarsa jagajIvana che pAchaLa prArabdha khetazInA nAmathI sthApI ane vepArane vega maLyo. te haMmezAM doDatuM ja nAme jagajIvana khetazInI peDhI zarU karI. motIbahena che Ave che. hIro game dulAbhAIne laIne piyara parivAra sAthe joDiyAthI 20 teTalo nAno hoya, jAmanagara rahevA AvyA. bALaka dulAbhAI moTA thatA thA paNa te aMdhArI hatA. bhaNavA-gaNavAmAM hoMziyAra hatA. jIvanamAM thAya khINamAM paDyo hoya kAMIka karI chUTavAno thanaganATa hato. ke parvatanI Toce I.sa. 1885-90no A samayagALo mA zeTha zrI durlabhajI karasanajI] rahyo hoya - eno hato. jAmanagara AvyA pachI bALaka dulAbhAI prakAza ekadhAro bhaNavAmAM ja dila rAkhavA mAMDyA. navAnagaranI skUla che jhaLakyA karato hoya che. zrI durlabhajI karazanajI zeThanuM ane hAiskUlamAM bhaNatA hatA. I.sa. 1916mAM to che jIvana paNa evuM hIrA jema saunA manamaMdiramAM varSothI meTrikamAM pahoMcI gayA. dulAbhAI meTrikamAM pahoMcyA che SG jhaLahaLyA kare che. ane muMbaI yunivarsiTInI meTrikanI parIkSA ApavA ila kyAreka mahAna AtmAonA jIvanaprasaMgomAM amadAvAda javuM paDaze evI mAmAne jANa thatAM e khUba 6= thaDa adbhuta sAmya jovA maLe che. emanA jIvanamAM AvatA rAjI thayA. paMdara rUpiyAnuM inAma ane be joDI moMghA thaS akasmAto ke emaNe meLavelI saMsiddhio lAMbA kALa bhAvanA kApaDamAMthI kapaDAMsivaDAvI dIdhAM. meTrika pAsa Da sudhI lokone diMga karatI rahe che. zrIkRSNane janmatAMveMta thayA eTale jUnAgaDhanI bahAuddIna kolejamAM dAkhala thaS chemAtAno khoLo tyajavo paDyo, svayaMzistathI thayA. tyAM be varSa abhyAsa karyo, paNa gujarAtabharamAM SS jIvanavikAsa sAdhIne krame krame vijaya upara vijaya eke komarsa koleja hatI nahIM, tethI muMbaInI hAMsala karyA ane samagra bhAratavarSanA yogezvara rUpe siDanahAma kolejamAM praveza lIdho. te vakhate muMbaImAM che pUjAyA. durlabhajIbhAInA jIvanamAM paNa kaMIka evA ja bhaNatA vidyArthIo bIjA kAma karIne potAno che camakArA jovA sAMbhaLavA maLyA. emaNe savA-doDha bhaNavAno kharca kADhI letA. dulAbhAIne zerabajAranA varasanI vaye pitAnuM chatra gumAvyuM. agraNI zeTha uMmara sobAnIne tyAM cAra kalAkanI nokarI pa mAtuzrI motIbAI nAnakaDA dalAbhAIne laIne maLI gaI. ahIM paNa dulAbhAie potAnI che ld zoka utAravA piyara joDiyA AvyA ane emanI hoMziyArIthI zeThane rAjI karI dIdhA. zeThe emane eka thA mAtAnA ati Agrahane vaza thaIne joDiyAmAM rahevAno lAkha rUpiyA uparanI letIdetI karavAnI chUTa ApI. It nirNaya karyo. pachI morabImAM jaIne thoDo ghaNo sAmAnya karmacArImAMthI eka mAnad vetana dharAvatA dAgIno, jarUrI rAcaracIluM ane dasa hajAra rANI chApa sammAnanIya karmacArInuM sthAna ApyuM. AAAAAAAAF% ! Jain Education Intemational Page #961 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-ra phulAbhAInI kuzAgra buddhi ane asAdhAraNa AvaDatathI peDhIne paNa akalpya phAyado karatI rahI. te vakhate paheluM vizvayuddha thayuM, amerikAmAM AMtaravigraha phATI nIkaLyo ane briTananI milone rU maLavAnuM baMdha thayuM tyAre inDiyAmAMthI rU meLavavAnI vyavasthA thaI. e anusaMdhAne dulAbhAIne iMglenDanI milonA zera cArathI pAMca gaNA kharIdI lIdhA ane e zeronA bhAva eka rUpiye paccIsa rUpiyA thaI gayA. mahAtmA gAMdhIjIe deza khAtara phALo ekatra karavAnI hAMkala karI tyAre uMmara zeThe durlabhajIbhAIne haste koro ceka gAMdhIjIne arpaNa karyo hato. emanuM e sammAna hatuM. potAne maLatAM mAnad vetanamAMthI dulAbhAI pAse ekAda lAkha rUpiyAnI rakama ekaThI thaI gaI hatI. emAMthI emaNe zerabajAranI membarazipa lIdhI. zerabajAramAM membarazIpa kArDa kharIdavA vakhate zeTha zrI umara sobAnI, premacaMda rAyacaMda, amIcaMdabhAInA pitAzrI bAbu pannAlAla, cUnIlAla motIlAla tathA phIrojabhAI vagere bhegA maLIne dozIne badale aTaka zeTha karI tyArathI DI. ke. zeTha tarIke prakhyAta thayA. Ama, janmatAMnI sAthe pitAno AdhAra gumAvanAro bALaka paccIseka varasanI uMmare trIseka lAkha rUpiyAnI saMpatIno mAlika bane che ane e paNa 4 muMbaI jevI mahAnagarImAM ane vizvavikhyAta vepArIo ( vacce - ene prArabdha ane puruSArthano maNikAMcanayoga ja kahevAya. dulAbhAIe e yogane dIpAvyo dAna4 dakSiNAno pravAha cAlu rAkhIne. virATa vyApArI jagata te sAthe ciraMtana snehagAMTha bAMdhI dilerI dulAe cogaramada mAnavatAnI suvAsa pragaTAvI. te samaye teo potAnI AvakamAMthI vIsa TakA dAna karatA. ucca abhyAsa mATe vidyArthIone sahAya calAvavAmAM madada karatA. potAnA vatana jAmanagaranA kheDUtone temanI jamIna pAchI apAvavAmAM madada karatA. surendranagaranA anAthAzramane haMmezAM madadarUpa banatA. evI ja rIte dhArmika pravRtiomAM paNa dAnano pravAha akhaMDa vahAvatA. te samaye vesTarna relvenuM chelluM sTezana kolAbA hatuM. muMbaI dinadahADe vistaratuM jatuM hatuM. AsapAsanAM gAmono vistAra muMbaImAM samAvA mAMDyo hato. ene joDatAM eka moTA sTezananI jarUra hatI. muMbaI sarakAranuM Aje je vesTrarna relvenuM bombe senTrala relvenuM mahAna sTezana UbhuM che te jamIna zeTha durlabhajI karazanajI ane kacchanA zeTha zAMtilAla AzakaraNadAsa pAsethI kharIdI hatI. AvI to aneka proparTInA dulAbhAI mAlika hatA. zerabajAra jevo ja rasa dulAbhAI philma lAInamAM levA mAMDyA. eka jamAnAmAM muMbaInuM holivUDa kahevAyuM te dAdara-parelano vistAra judA judA philmI sTuDiothI dhamadhamato hato. jAmanagaranA mahArAjAnA nAma parathI 'raNajita muviTona', pre rUpatArA, homI vADiyAno vADiyA bradharsa muviTona, vhI zAMtArAme pUnAno prabhAta sTuDiyo choDI dIdho. muMbaImAM sTuDiyo sthApavA mAMgatA hatA. tene vADiyA te muviTona (parela)mAM apAvI dIdhuM. vi. zAMtArAme tenuM nAma rAjakamala kalAmaMdira rAkhyuM. aneka ekamo koInI ne koInI bhAgIdArImAM UbhAM karyA hatA. sAthosAtha dhArmika kAryo paNa thatAM rahetAM. te vakhate harakizana hospiTalamAM eka viMga baMdhAvI ApI hatI. evI ja rIne vepAradhaMdhAmAM paNa satata rasa letA. potAnA mAmA valamajI khetazI sAthe masjida baMdara upara vaDagAdImAM 'mohanalAla valamajInI peDhI' sthApI ane paradeza vastuono jaththAbaMdha vepAra zarU karyo, jemAM khAMDa, tejAnA, grAmophona, peTromeksa, phAnasa, ghaDiyALa jevI cAraso AiTamo AyAta thatI. eka aThavADiyAmAM traNathI cAra sTImaro paradezathI AvatI. eka sTImaranI mAlanI kiMmata aMdAje ATha thI dasa lAkha rahetI. e uparathI khyAla Ave ke keTalo moTo kArobAra cAlato haze! evI ja rIte ema. durlabhajInI peDhIe kApaDano dhaMdho paNa pUrajozamAM vikasAvela. mAmA valamajI khetazIne ImporTanA dhaMdhAmAM rasa na hoI, pote svataMtrapaNe kruDa, oila, kerosIna, 951 Page #962 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 52 peTrolano bhArata peTroliyamanI kAM. nA nAme vahIvaTa zarU karyo. tema ja rAjA-mahArAjAo sAthe ane jainaosavAla mAravADI-bhATiyA jJAtinA pratiSThita vepArI sAthe hIrA-jhaverAta ane cAMdInAM vAsaNono vepAra zarU karyo. valamajI mAmAne imporTeDa dhaMdho zarU karavAnuM mana thayuM tyAre potAne imporTano dhaMdho karavAnI vAta karI-mAmA sAthe navo peTrola, kerosIna-TruDa vagereno dhaMdho bhAgIdArImAM joDiyAvAlA TreDiMgakahyuM. nAmathI zarU karyo. Ama, eka vyakti judA judA kSetranA vyavasAyamAM Toce pahoMce e ja Azcarya pamADe evI bAbata che. durlabhajI zeThanuM mana-magaja ane kAryakuzaLatA kevAM haze e prazna che ! nA paraMtu, zeTha uMmara sobAnI sAthe mahAtmA gAMdhIjIne ceka ApavA gayA te vAte muMbaInA gavarnara sAthenA saMbaMdhamAM tirADa paDelI. briTiza gavarnarane emanI A rItarasama pasaMda nahotI. pariNAme dulAbhAInuM mana muMbaI parathIUThI gayuM. dezamAM jAmanagara jaIne TharIThAma thavAno saMkalpa karyo. jAmanagaranivAsa daramiyAna paNa dulAbhAIno vepAra-udyoga paratveno dhamadhamATa cAlu rahyo. jemAM plAsTika udyoga, minaralsa, khanIja vagere ane jAmanagaramAM beDI baMdarano vikAsa mukhya che. i.sa. 1943-44mAM vizvayuddhane lIdhe yuropa, amerikA khuvAra thaI gayu hatuM ane beThA thavA prayatno karatuM hatuM, tyAre dulAbhAInI sUjha ane AvaDatathI plAsTikaphAibaranI vastuonA utpAdanAM kolobrezanamAM zarU karavAnI darakhAsto te rASTronI hatI. jAmanagara jillAnI AsapAsanI boksAITanI khANomAMthI jAmanagara minaralsa sinDikeTa DevalopamenTanA nAme cAMdI ane anya khanIjo banAvavAno dhamadhamATa paNa cAlu karyo. jAmanagara zaheramAM jAmanagaramAM buliyana dvArA cAMdIno saTTo (khelo) zarU karyo. pariNAme te vakhatanA gavarnara janarala vovelanA sUcanathI durlabhajIbhAIne 'rAjaratna' ke 'nagararatna'no khitAba ApavAnuM TharAvAyuM. vijayAdasamInA divase samagra jAmadarabAra vacce durlabhajI ke. zeThane sammAnavAmAM dhanyadharA AvyA. bahu ochI vyaktine maLe evuM sammAna pAmavAnA ane e paNa nAnI uMmare teo sadbhAgI thayA. beDI baMdare rAjakIya ThAThamAThathI emanuM svAgata thayeluM. rAtre jAmasAhebanA pelesa para Dinara goThavAyeluM. rAjA paNa prajAnA utkarSathI khUba khuza thayelA. potAnA rAjyamAM AvAM navaratno pAke che enuM gaurava letA hatA. paraMtu vidhinuM nirmANa kaMIka juduM ja hoya che. durlabhajI zeTha lAMbu jIvyA hota to kAThiyAvADagujarAtanI sikala badalI nAkhavAmAM emaNe zuM zuM udyogo na karyA hota tenI kalpanA thaI zake che, paraMtu te 45 varSanI vaye menenjhAiTisanI bimArImAM ekAeka emanuM avasAna thayuM. pote eka kuzaLa vepArI udyogapati dhanavAna vyakti tarIke vizvabharamAM prakhyAta hatA. avasAnanA khabara maLatAM ja deza-videzamAMthI 75-100 TeligrAma jAmanagara AvI gayA hatA. bhAratanA mukhya mukhya zaheronI bajAro baMdha rahI hatI. te aMtima yAtrAmAM 1500-2000 vyaktio hAjara hatI. besaNA-uThamaNA vakhate 3000-3500 mANaso AvyA hatA. emanAM kAryakSetro- jevAM ke zerabajAra, philma sTuDio, sugaramArkeTa, kApaDabajAra, ekSaparTa-imporTa vagerene kAramo AghAta lAgyo hato. dezanAM dareka chApAMoe pAnAM bharIne A virala vyaktine zokAMjalio ApI hatI. Ama, nAnI uMmare sAgara jevuM vizALa sAmrAjya UbhuM karIne zrI durlabhajI karasanajI zeTha virala jIvana jIvI gayA. anekone je preraNA ApI gayA. temAMthI niraMtara eka gebI avAja saMbhaLAyA kare che ke puruSArtha ane lAMbA rajhaLapATa vagara jiMdagInA jAma upara kyAreya nathI nathI thaI zakatI. eka karmaTha vyaktimattA keTalI mahAna hoI zake eno eka Adarza namUno te durlabhajI zeTha. emanuM nAmasmaraNa mAtra, jIvanamAM vidyutasaMcAra kare evuM hatuM. evA prAtaHsmaraNIya karmavIrane koTi koTi praNAma ! zeTha parivAre UbhI karelI e pagadaMDI upara Page #963 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata saurabha bhAga-2 953 Jche. Sla cAlavA manoraMjananA mahArathI zrI mahendrabhAI DI. zeTha dareka koleja tathA vidyArthIonA agaNita praznone SS prayatna karI rahyA che. bhaNavAmAM hoMziyAra zrI nyAya apAvyo. bI.e. pAsa na thayAthI koleja tathA - digvijayasiMhajI nyu miDala skUlamAM tyAre ekathI pramukha (vidyArthInetA) pada choDavAM paDyAM. SS pAMca kramAMkamAM to hoya ja !! bhaNatA hoya pahelI, paNa "saramaMdira" jevI saMgIta saMsthA UbhI karI che cothA dhoraNa sudhInA gujarAtI, hindI, bhUgoLa, saMgIta vagADanArAM tathA gAnArAMo taiyAra karyA, itihAsa, janarala noleja temane AvaDatAM ja hoya ! mahinAmAM traNa cAra sTeja jAhera kAryakrama avazya thatAM. A badhA viSayomAM 60 % thI 70% mArkazITamAM 'dhUmaketu' nAmaka nATya saMsthA sthApI gujarAta GST vagara vAcane Avela hoya ! ? miDala skUlanA badhA rAjyanA yutha phesTivalamAM emanuM dareka nATaka prathama thatA dhoraNa urtINa thayA bAda pharajiyAta gharathI dUra athavA bIjA naMbare ja hoya!! = navAnagara hAiskUlamAM bhaNavA javAnuM thayuM, abhyAsI nAnAmoTA aneka manoraMjana kAryakrama karyA vAtAvaraNa barAbara nahIM moTAbhAganA vidyArthIo pachI 'e' greIDa so upara (mahamada raphI, mUkeza, gItA - che - "AvArA-Dona' sTAilamAM ja hoya ! hAiskUlamAM datta, kizorakumAra, mannADe, zakIlAbAno jevAM aneka A mahino naha thayo tyAM ghara najIka khaMbhAliyA geiTa nAmI kalAkAro) kAryakramo tathA nATako jAmanagaranI kag pAse nezanala hAiskUla zarU thavAnI jAherAta prajAne khUba ja sastA dare manoraMjana kAryakrama prastuta che. vartamAnapatramAM jovA maLI, mAtuzrInI AjJA meLavI karyA. tethI jillAnI tamAma kolejo "e greIDanI prathama be bhAIonAM nAma lakhavAmAM AvyAM. prathama zALAo, jAmanagara nagarapAlikA, dainiko, gujarAta ila thA mahendra durlabhajI zeTha dvitIya nAma kizoracaMdra durlabhajI vidyuta borDa, lAyansa, jAyaTansa, roTarI jevI aneka che zeTha, traNa divasa pachI traNa ozavALa mahAjana saMsthAoe maLI jAhera sammAna karI, "manoraMjananA thayA jJAtinA vidyArthIoe praveza lIdho. skUla bhaNatara mahArathI'nuM biruda arpaNa karyuM. navAnagara rAjyamAM tha4 (esa.esa.sI.) puruM thatAM mahendrabhAIne kalakatA pAse zubha-azubhanI samitinA AgevAna mahendrabhAI ja te Avela ravIndranAtha TAgoranI vizvabhAratI hoya. yunivarsiTInA zAMtinike tanamAM calacitro ghaNAM pradarzita karyo, banAvyA, bhaNavA javuM hatuM badiyANI enTaraprAIjhanA sahakArathI zaheranuM aMbara che paNa teTale dUra sinemA (zAhI sinemA) doDhathI be varSa calAvyuM, anya javAnI mAtAnI sinemA gharomAM paNa temanAM citro avAranavAra rajU AjJA na maLatAM thatAM kaMIka gujarAtI-hindI citronuM digdarzana karela che bhaNavuM na hatuM, chatAM koI pAsethI paisA lIdhela na hatA, "dharatIno che jA ma na ga 2 nI dhabakAra'nA digdarzaka (kepTana) tarIke vagara paise DI.ke.vI. kolejamAM javAbadArI saMbhALela hatI ! samayakALa badalAyo praveza meLavI hovA chatAM zrI mahendrabhAI zeThanI rAkharakhAvaTa, temanuM vidyArthI ne tA saMskAradhana akabaMdha rahyuM che. pratApI pitAno vAraso thayA 'hAlAra kolejiyana jALavI rAkhavA nAnA moTA phaMDaphALAmAM temanI 17 esosiezananA dAnagaMgA vahetI ja rahe che. sArAM kAryomAM sAme cAlIne manoraMjananA mahArathI | maMtrI-pramukha tarIke sahabhAgI thavAnI temanI udAratA ane kAryakuzaLatA 24 zrI mahendrabhAI DI. zeTha | cha varSa pharaja bajAvI virala che. DPREDPRPLERE taaaaaa MUSIC Jain Education Intemational Page #964 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eka zavajI chAyAnAM citro eThale sahajAno AnaMda 0 praphulla rAvala ti jI. S prathama vizvayuddha pachI phrAnsamAM prayogAtmaka valaNa UbhuM thayuM ane je vAda Ubho thayo te "DADAvAda' nAme oLakhAyo, paraMtu enuM AyuSya lAMbuM na rahyuM. ene vidhisara daphanAvI devAmAM Avyo ane surelism-parAvAstava rIti udbhavI e sAthe kahevAnuM-pratIka-symbol dvArA vyakta karavAnI rIti UbhI thaI hatI, paNa pratIka to paraMparAmAMthI levAM paDe. e paurANikamythical hoya, aitihAsika-historical hoya ke lokapracalita hoya. kaLAkAroe pAraMparika pratIkone khapamAM laIne potAnI vibhAvanA chatI karIne kaLAne navo vaLAMka Apyo. A savajI chAyAnAM citro eka pachI eka joyA pachI huM pratIka-symbol saMjJA pachI sAhityamAM paNa prayojAtI thaI. paraMparA ane prayoga ubhaya abhivyaktino tAla meLavavA mathuM chuM pratIkanI jema vAstavanI vibhAvanA janmI. je che tevuM vyakta to kalAkArano paraMparAthI taddana viccheda thaI jAya evI paristhiti karavAnuM emAMthI parAvAstavanI vibhAvanA AkAra pAmI. bhAgye ja banatI hovAnuM anubhavuM chuM. paraMparA to abhivyaktinA pratyeka vibhAvanA pAchaLa kaLAkArane abhivyakta karavAnI pratyeka mAdhyamanI sAcI bhoMya che. enA vaDe ja navI dizA prati che potAnI manocetanAne cittamAM je kaMI thaI rahyuM che tene e gati thAya. prayoga to pachInI ghaTanA che. ja rUpe vyakta karavAnI kaLAkAranI jhaMkhanA hoya che. ema kalAkSetre paraMparAno cheda uDADIne navI rIti- * karatAM e vividha AkArone citrita kare che. dekhAtuM vAstava zailI (Style)ne UbhI karavAnI caLavaLa varSothI cAlI 6 e chatuM che paNa e vAstava pAchaLa eka anya AvI che. kyAreka kalAkAranI e bhItarI AvazyakatA vAstavasRSTi hoya che, je adezya che ane kyAreka banI rahe che. alaga coko karIne svakIya bhAvanAne aspaSTa paNa lAge che. e anekavidha abhivyakta karavA kaLAkAra satata prayatnazIla hoya che arthazUnyatAthI bharelI hoya che jemAM cetana, ane ema anyathI potAne alaga pADe che. A ' ardhacetana ke acetana mananuM saMvedana nihita hoya astitva TakAvI rAkhavAnI mathAmaNa che. kyAreka ene che. A saMvedana citrakAra abhivyakta kare che je vyakta karavAnuM che e vyakta karato hovA chatAM tenuM tyAre jevI manocetanA hoya che. tevI ja sRSTi saMkramaNa thatuM nathI, pariNAme e na samajatAM kAgaLa upara AkAra pAme che. kaMIka A Absure kaLAkAranuM biruda pAme che. bhUmikAe savajI chAyAnAM citrone huM AsvAduM chuM. | kAla savajI chAyAnI A citronA anusaMge emanI paraMparAne uvekhIne ke tenI sAthe taddana cheDo phADIne savajI kaLAnuM rUpa AdadhyAtmika hovAnuM pratIta thAya che. jagatano chAyAe potAnI citrasRSTi nirmita karI nathI. paraMparA avazya niyaMtA para emane apAra zraddhA che e sanAM ahIM che to paraMparAne pakaDIne, eno AdhAra laIne nUtana rItinuM Alekhano dvArA pamAya che. A kaLAne koI vAdanuM choguM nirmANa karyuM che, je emane anya citrakArothI nokhA pADe che. lagADyA vagara kahI zakAya ke savajI chAyAnI kaLA emanAM vyakticitro-rekhAMkano (Portraits) paraMparAnI ja manuSyanI bhItarI bhAvanAnuM saraca gAna che. emanAM nIpaja che, chatAMya emAM anokhApaNuM DokAya che e ja emanI citromAM yAsa nahI, sahajatAno AnaMda che. e kalAsiddhi. emanAM strIpuruSanAM citromAM e pAtranA manobhAvanuM AbAda Alekhana che. paheraveza sAthe e pAtrano cahero, caherA * Taka Jain Education Intemational Page #965 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paranA bhAva emaNe sacoTa rIte vyakta karyA che. pratyeka pAtra zAMta che. caherA para paritoSa patharAyelo che. jIvanano ullAsa tare che. pravRttino AnaMda ocho nathI, mATe e ja citro rasaprada banyAM che. savajI chAyAnAM manovalaNanuM A darzana che. vaLI emaNe kALI zAhIno ja upayoga karyo che. pAtaLI niMba dvArA rekhAMkana karyuM che, je pAkI sAdhanA mAgI le che. zAMti ane nirAMte savajI chAyAe nijAnaMda citronuM sarjana karyuM che. kazI utAvaLa nathI. kamANInuM lakSya nathI. kalA khAtara kalAno Adarza rAkhyo che. bArIka rekhAo dvArA pAtranA vyaktitvane uThAva Apyo che, je manabhara banyo che. vaLI emAM e pradezanI lAkSaNikatAnuM hUbahU citraNa thayuM che. bharavADanuM citra juo ke banInI hunara karatI strInuM citra juo ke gRhalakSmInuM citra juo, pratyekamAM Agavo mijAja che. gRhalakSamInI AMkhamAM zAMta pratIkSA che. taraNetaranA sauMdaryane je rekhAMkanamAM citrita karyuM che temAM pAtranuM kautUhala AMkha dvArA vyakta thayuM che, to khumArI paNa che ja. | 'bhAratanI asmitA' e citramAM khaMDita zilpane citrita karyuM che. e AMkhamAM ajabanuM kAmaNa karyuM che. e bhavya atItane yAda karAvI de che. "rabArI' e citramAM pAghaDI, hAthamAM hokalI, gaLAmAM mALA, kAnamAM ghareNuM ane vizeSa to jIvanano nazo vyakta karatI AMkho dorIne ajabanI AkRti upasAvI che. citra jANe hamaNAM bolaze. vaya to khAssI che chatAM ya caherA para kyAMya thAka nathI. nirAzA nathI hatAzA nathI. apekSA nathI. che nijamAM nimagna vyaktitva! A rekhAMkano-rekhAcitronI rItimAM savajI chAyAnuM prayogAtmaka valaNa nathI paraMtu pAtragata bhAvanuM Alekhana e viziSTatA che. paraMparAnI rekhA laMbAvAI che. abhivyaktinuM lAlitya kaLAkAranI sAttvika vRttine nirdeze che. Portrait rekhAcitra sAthe savajI chAyAnAM citravizvanuM aneruM pAsuM che sUryanuM citrAlekhana. sUrya UrjAnuM pratIka che, paraMtu mAtra pratIka-symbolthI savajI chAyA aTakyA nathI. emanAM sUryacitromAM sUryane manuSya kalpIne enI vividha mudrAonuM citraNa karyuM che. e madArI che, to varasAdamAM chatrI oDhe che. dUrabInathI tArAo jue che. arIsAmAM mukha joIne vALa oLe che. gUMcaLAyukta kiraNo kezarUpe darzAvyAM che. sUrya ja khetarano cADiyo che, to jAdugara paNa che. vidyArthI che to netA paNa che. e cAno svAda le che to madirAno sparza ene varya nathI. duko pIe che. krikeTa ramavAno zokhIna che. pataMga cagAve che. sUryanAM A vividha rUpo dvArA citrakAre emAM mAnavIya rUpanuM Alekhana karyuM che. saMskRtinI gati vividha kaLAmAM Ama ja saMpUkta thatI hoya che. e kALa, e sthaLa citramAM sthAna pAme che. savajI chAyAe sUryanAM citromAM lokaparaMparAthI mAMDI Adhunika yuga sudhInI vAtane vaNI lIdhI che. are, sAMtAklojha paNa AvI jAya che! e je bheTa lAvyA che te ApaNI lokaparaMparAnI che, je bhAratIya vibhAvanA mujaba che. talavAra sAthe lagna karavA jatA vararAjAnuM Alekhana karyuM che. A saMskRtinI gati che. sUrya eno sAkSI che. bhAratIya paraMparAmAM sUryane deva to mAnavAmAM Avyo che. vaLI enuM pratyakSa darzana karI zakAya che. AthI sUrya sahaja ja prajAno deva banI jAya che. lokamAM kahevAya che-sUraja-caMdAnI sAkhe. ApaNAM sukhaduHkha, AnaMda ane bhAvanAno paDagho e jhIle che. AthI e ApaNo deva che. A citromAM enA devatvane ArakSita rAkhIne enI mAnavasahaja krIDAnuM nirUpaNa karyuM che. A taddana anokhuM Alekhana hoI kaLAkArane anyathI nokho pADe che. AmAM sUryopAsanA karatAM sUrya sAthenuM sakhya vizeSa Ubhare che. sUrya sarvatra vyApta hovAnI bhAvanA vyakta karAI che. savajI chAyAnAM A citronA anusaMge emanI kaLAnuM rUpa AdhyAtmika hovAnuM pratIta thAya che. A jagatanA niyaMtA paratve emane apAra zraddhA che. e sUryanAM Alekhano dvArA pamAya che. A kaLAne koI vAdanuM choguM lagADyA vagara kahI zakAya ke savajI chAyAnI kaLA manuSyanI bhItarI bhAvanAnuM suramya gAna che. emanAM citromAM AyAsa nahIM, sahajatAno AnaMda che. Jain Education Intemational Page #966 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zubhecchA pAThave che ' sisTara niveditA zaikSaNika saMkula-rAjakoTa sthApanA varSa-1968 1. sisTara niveditA skUla * sisTara niveditA bAlamaMdira * jJAna-dIpa prAthamika zALA jJAna-jyota mAdhyamika zALA 2. sisTara niveditA skUla ona vahIlsa * grAmya vistAranA 18000thI vadhu vidyArthIonA sarvAgI vikAsa mATeno viziSTa prayoga 3. prinsipAla DI. pI. jozI pablika lAibrerI 4. "samudgAra' traimAsika 5. sisTara niveditA zreSTha zikSaka evorDa | * pUrva-prAthamika, prAthamika tathA mAdhyamika zikSako mATe 6. pUrva prAthamika zikSaka adhyApana maMdira * bAlamaMdira tathA bAlavADImAM zikSikA thavA mATenI tAlIma Apato eka varSano korsa * esa.esa.sI. pAsa thayela bahena praveza meLavI zakaze. 7. sisTara niveditA niraMtara zikSaNa kendra 1. zera enDa kera insTiTyUTa opha homa menejamenTa (1) DiplomA ina homa menejamenTa * 7 dhoraNa pAsa baheno mATe tAtkAlika nokarI maLe tevo korsa ke paradezamAM paNa nokarInI vipula tako * jarUriyAtavALA bahenone phIzipa-hApha phIzipa-skolarazipa vagerenI sagavaDatA * adyatana homa menejamenTa aMgenI leboreTarI, lAibrerI (2) sarTiphikeTa korsa ina homa menejamenTa * be mAsa, gRhiNI tathA yuvatIo mATe 2. insTiTyUTa opha gAramenTa mekiMga enDa phezana DijhAina 3. kayUTara senTara 4. insTiTyUTa opha DAnsa enDa myujhika 5. insTiTyUTa opha gAramenTa mekiMga 6. insTiTyUTa opha Igliza 7. insTiTyUTa opha karATe enDa selpha Diphensa 8. zekSaNika ane vyavasAyika mArgadarzana kendra 9. phorIna yunivarsiTI inpharmezana byuro 10. vividha vyavasAyika abhyAsakramo 11. grISma tAlIma vargo 8. hobI senTara : * peinTiMga * sTempa kalekzana ke krAphTa * phoTogrAphI 9. sisTara niveditA pablikezana 10. dhavaMtari auSadhIya upavana 11. jarUriyAtavALA vidyArthIone skolarazipa 12. Do. bAbAsAheba AMbeDakara opana yunivarsiTI-progrAma senTara 1991-92mAM gujarAta rAjyanI zreSTha zALAno tathA 2007-'08mAM rAjakoTa jillAnI zreSTha zALAno evorDa prApta karela che. sisTara niveditA zekSaNika saMkula 3, bAlamukuMda ploTsa, rAjakoTa-360 007. phona : (0281) 2573857, 2575061 pheksa : (0281) 2581257 e-mail : sisterniveditatrust@yahoo.com Web Site : sisterniveditatrust.org Jain Education Intemational For Private & Personal use only Page #967 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education Intemational Page #968 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saujanya : - roja rata zreSThI zrI nAnajIbhAI kAlidAsa mahetA - CHARYA SI KAILAS GAESIGYAHMIND, parivAra, porabaMdara SRI MAHAVIR JAIN ARAONANA KERA Reba, Gandhinagar-382 009 na (TE 20,252232762040 Page #969 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ! ja phoThogrAphI: jasubhAI sI. zAha - muMbaI Page #970 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtamAM sArasvata yuganA sthApaka bhArata varSanA mahAna jainAcArya kalikAla sarvajJa hemacaMdrAcArya chuWIlI iMdhIvA bArathIrava lai zake tevI mahAna vibhUti hemacaMdrAcArya. emavIpalAI jazukyAla lAvataNuthIva thINI ghANA) thakanA prabaLa purUSArthathI jarmA zArAnuM gujarAtamAM siMhAsavAsthaCIEI thIvadhugalI prajAnA bhASA, sAhitya ane saMskAro samRddha banyA jIvIvA vAvali vividha kSetrone AvarI lenArUM ciraMjIva kArya emohyuM, hadacaMdrAcAryajInI saMcama saurabha cirakALa sudhI amara banI raheze. mAtA sarasvatIjInA sanmAnanI aitihAsikalANInI ciraMjIva banAvatI kRti I ! kI ! siddhahema vyAkaraNanI zobhAyAtrA | gujarAtanA aNahilapura pATaNamAM mahArAjA siddharAjanA samayamAM jainAcArya zrI hemacaMdrasUrijI mahArAjanI racanA dvArA zrI siddhahema zabdAnuzAsana nAmakaraNa pAmelA graMtharatnane hAthInI aMbADI upara padharAvIne nIkaLelI zobhAyAtrAnuM maMgala durzana.